တီကာ > ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) > ဝိနယာလင်္ကာရ-ဋီကာ

ဝိဝိဓဝိသေသနယသမန္နာဂတံ ¶ ကာယဝါစာဝိနယနကရဏသမတ္ထံ လဇ္ဇိပေသလဘိက္ခူနံ သံသယဝိနောဒနကာရကံ ယောဂါဝစရပုဂ္ဂလာနံ သီလဝိသုဒ္ဓိသမ္ပာပကံ ဇိနသာသနဝုဍ္ဎိဟေတုဘူတံ ပကရဏမိဒမာရဘိတုကာမော အယမာစရိယာသဘော ပဌမံ တာဝ ရတနတ္တယပဏာမပဏာမာရဟဘာဝအဘိဓေယျကရဏဟေတု ကရဏပ္ပကာရပကရဏာဘိဓာနနိမိတ္တပယောဇနာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝတ္ထုတ္တယံ နမဿိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ဟိ ဝတ္ထုတ္တယံ နမဿိတွာတိ ဣမိနာ ရတနတ္တယပဏာမော ဝုတ္တော ပဏာမေတဗ္ဗပဏာမအတ္ထဒဿနတော။ သရဏံ သဗ္ဗပါဏိနန္တိ ဣမိနာ ပဏာမာရဟဘာဝေါ ပဏာမဟေတုဒဿနတော။ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယန္တိ အဘိဓေယျော ဣမဿ ပကရဏဿ အတ္ထဘာဝတော။ ဝိပ္ပကိဏ္ဏမနေကတ္ထာတိ ကရဏဟေတု တေနေဝကာရဏေန ပကရဏဿ ကတတ္တာ။ သမာဟရိတွာ ဧကတ္ထ၊ ဒဿယိဿမနာကုလန္တိ ကရဏပ္ပကာရော တေနာကာရေန ပကရဏဿ ကရဏတော။ ပကရဏာဘိဓာနံ ပန သမာဟရိတသဒ္ဒဿ သာမတ္ထိယတော ဒဿိတံ သမာဟရိတွာ ဒဿနေနေဝ ဣမဿ ပကရဏဿ ဝိနယသင်္ဂဟဣတိ နာမဿ လဘနတော။

နိမိတ္တံ ¶ ပန အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝသေန ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တိကံ နာမ ကရုဏာ၊ တံ ဒဿနကိရိယာယ သာမတ္ထိယတော ဒဿိတံ တသ္မိံ အသတိ ဒဿနကိရိယာယ အဘာဝတော။ ဗာဟိရံ နာမ သောတုဇနသမူဟော၊ တံ ယောဂါဝစရဘိက္ခူနန္တိ တဿ ကရုဏာရမ္မဏဘာဝတော။ ပယောဇနံ ပန ဒုဝိဓံ ပဏာမပယောဇနပကရဏပယောဇနဝသေန။ တတ္ထ ပဏာမပယောဇနံ နာမ အန္တရာယဝိသောသနပသာဒဇနနာဒိကံ၊ တံ သရဏံ သဗ္ဗပါဏိနန္တိ ဣမဿ သာမတ္ထိယတော ဒဿိတံ ဟေတုမှိ သတိ ဖလဿ အဝိနာဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှိ အဘိဓမ္မဋီကာစရိယေန ‘‘ဂုဏဝိသေသဝါ ဟိ ပဏာမာရဟော ¶ ဟောတိ၊ ပဏာမာရဟေ စ ကတော ပဏာမော ဝုတ္တပ္ပယောဇနသိဒ္ဓိကရောဝ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၁)။ ပကရဏပယောဇနမ္ပိ ဒုဝိဓံ မုချာနုသင်္ဂိကဝသေန။ တေသု မုချပယောဇနံ နာမ ဗျဉ္ဇနာနုရူပံ အတ္ထဿ ပဋိဝိဇ္ဈနံ ပကာသနဉ္စ အတ္ထာနုရူပံ ဗျဉ္ဇနဿ ဥဒ္ဒိသနံ ဥဒ္ဒေသာပနဉ္စ၊ တံ ဝိနယေ ပါဋဝတ္ထာယာတိ ဣမိနာ ဝုတ္တံ။ အနုသင်္ဂိကပယောဇနံ နာမ သီလာဒိအနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနန္တော အတ္ထော၊ တံ သမာဟရိတွာ ဧကတ္ထ ဒဿယိဿန္တိ ဣမဿ သာမတ္ထိယေန ဒဿိတံ ဧကတ္ထ သမာဟရိတွာ ဒဿနေ သတိ တဒုဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒိနာ ကတပယောဂဿ အနန္တရာယေန တဒတ္ထသိဇ္ဈနတောတိ။

ကိမတ္ထံ ပနေတ္ထ ရတနတ္တယပဏာမာဒယော အာစရိယေန ကတာ၊ နနု အဓိပ္ပေတဂန္ထာရမ္ဘောဝ ကာတဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ – ဧတ္ထ ရတနတ္တယပဏာမကရဏံ တဗ္ဗိဟတန္တရာယော ဟုတွာ အနာယာသေန ဂန္ထပရိသမာပနတ္ထံ။ ပဏာမာရဟဘာဝဝစနံ အတ္တနော ယုတ္တပတ္တကာရိတာဒဿနတ္ထံ၊ တံ ဝိညူနံ တောသာပနတ္ထံ၊ တံ ပကရဏဿ ဥဂ္ဂဟဏတ္ထံ၊ တံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိနိပ္ဖာဒနတ္ထံ။ အဘိဓေယျကထနံ ဝိဒိတာဘိဓေယျဿ ဂန္ထဿ ဝိညူနံ ဥဂ္ဂဟဓာရဏာဒိဝသေန ပဋိပဇ္ဇနတ္ထံ။ ကရဏဟေတုကထနံ အကာရဏေ ကတဿ ဝါယာမဿ နိပ္ဖလဘာဝတော တပ္ပဋိက္ခေပနတ္ထံ။ ကရဏပ္ပကာရကထနံ ဝိဒိတပ္ပကာရဿ ဂန္ထဿ သောတူနံ ဥဂ္ဂဟဏာဒီသု ရုစိဇနနတ္ထံ။ အဘိဓာနဒဿနံ ဝေါဟာရသုခတ္ထံ။ နိမိတ္တကထနံ အာသန္နကာရဏဒဿနတ္ထံ။ ပယောဇနဒဿနံ ဒုဝိဓပယောဇနကာမီနံ သောတူနံ သမုဿာဟဇနနတ္ထန္တိ။

ရတနတ္တယပဏာမပယောဇနံ ပန ဗဟူဟိ ပကာရေဟိ ဝိတ္ထာရယန္တိ အာစရိယာ၊ တံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန ဂန္ထဂရုဘာဝမောစနတ္ထံ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ အဓိပ္ပေတပယောဇနမေဝ ကထယိမှ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာစရိယေန –

အန္တရာယေ အသေသတော’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ ၇)၊

အယမေတ္ထ သမုဒါယတ္ထော၊ အယံ ပန အဝယဝတ္ထော – အဟံ သဗ္ဗပါဏီနံ သရဏံ သရဏီဘူတံ ဝတ္ထုတ္တယံ နမဿာမိ၊ နမဿိတွာ ယောဂါဝစရဘိက္ခူနံ ဝိနယေ ပါဋဝတ္ထာယ အနေကတ္ထဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယံ ဧကတ္ထ သမာဟရိတွာ အနာကုလံ ကတွာ ဒဿယိဿံ ဒဿယိဿာမီတိ ယောဇနာ။

တတ္ထ ဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္ထု။ ကိံ တံ? ဗုဒ္ဓါဒိရတနံ။ တဉှိ ယသ္မာ သရဏဂတာ သပ္ပုရိသာ သရဏဂမနသမင်္ဂိနော ဟုတွာ ဗုဒ္ဓါဒိရတနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဝသန္တိ အာဝသန္တိ နိဝသန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အာရမ္မဏဉှိ အာဓာရော၊ အာရမ္မဏိကံ အာဓေယျောတိ။ ဣတော ပရာနိပိ ဝတ္ထုသဒ္ဒဿ ဝစနတ္ထာဒီနိ အာစရိယေဟိ ဝုတ္တာနိ၊ တာနိပိ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣဓ ပန ဂန္ထဝိတ္ထာရပရိဟရဏတ္ထံ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။ တိဏ္ဏံ သမူဟောတိ တယံ၊ တယော အံသာ အဝယဝါ အဿာတိ ဝါ တယံ။ ကိံ တံ? သမုဒါယော။ ဝတ္ထူနံ တယန္တိ ဝတ္ထုတ္တယံ။ ကိံ တံ? ဗုဒ္ဓါဒိရတနတ္တယံ။ နမဿာမီတိ နမဿိတွာ၊ အနမိန္တိ နမဿိတွာ။ ဗုဒ္ဓါဒိရတနဉှိ အာရမ္မဏံ ကတွာ စိတ္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇနကာလေ တွာ-ပစ္စယော ပစ္စုပ္ပန္နကာလိကော ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဌမော ဝိဂ္ဂဟော ကတော၊ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယံ ဧကတ္ထ ဒဿနကာလေ အတီတကာလိကော၊ တသ္မာ ဒုတိယော ဝိဂ္ဂဟော။ တေနေဝ စ ကာရဏေန အတ္ထယောဇနာယပိ ပစ္စုပ္ပန္နကာလအတီတကာလဝသေန ယောဇနာ ကတာ။

သရတိ ဟိံသတီတိ သရဏံ။ ကိံ တံ? ဗုဒ္ဓါဒိရတနတ္တယံ။ တဉှိ သရဏဂတာနံ သပ္ပုရိသာနံ ဘယံ သန္တာသံ ဒုက္ခံ ဒုဂ္ဂတိဝိနိပါတံ ¶ သံကိလေသံ သရတိ ဟိံသတိ ဝိနာသေတိ၊ တသ္မာ ‘‘သရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ –

‘‘ယသ္မိံ၊ မဟာနာမ၊ သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ၊ နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၁)၊

လောမဟံသော န ဟေဿတီ’’တိ စ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉)၊

ယသ္မာ ပန ‘‘သရဏ’’န္တိ ဣဒံ ပဒံ ‘‘နာထ’’န္တိ ပဒဿ ဝေဝစနဘူတံ ကိတသုဒ္ဓနာမပဒံ ဟောတိ၊ န ကိတမတ္တပဒံ၊ တသ္မာ ဓာတွတ္ထော အန္တောနီတော။ ‘‘သရ ဟိံသာယ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ ဟိံသတ္ထံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗပါဏီနံ သရဏံ ဟိံသကံ ဝတ္ထုတ္တယံ နမဿိတွာ ဝိညာယမာနေ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော သဗ္ဗပါဏီနံ သရဏံ သရဏီဘူတံ နာထဘူတံ ဝတ္ထုတ္တယံ နမဿိတွာတိ ဝိညာယမာနေယေဝ ယုဇ္ဇတိ၊ တေနေဝ စ ကာရဏေန အတ္ထယောဇနာယမ္ပိ တထာ ယောဇနာ ကတာ။ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ နိရဝသေသတ္ထဝါစကံ သဗ္ဗနာမပဒံ။ သဟ အဝေန ယော ဝတ္တတီတိ သဗ္ဗောတိ ကတေ ပန သကလ-သဒ္ဒေါ ဝိယ သမုဒါယဝါစကံ သမာသနာမပဒံ ဟောတိ။ ပါဏော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ပါဏိနော၊ ပါဏောတိ စေတ္ထ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အဓိပ္ပေတံ။ သဗ္ဗေ ပါဏိနော သဗ္ဗပါဏိနော၊ တေသံ သဗ္ဗပါဏီနံ။ ဧတ္တာဝတာ ဝတ္ထုတ္တယဿ သဗ္ဗလောကသရဏဘာဝံ၊ တတောယေဝ စ နမဿနာရဟဘာဝံ၊ နမဿနာရဟေ စ ကတာယနမဿနကိရိယာယ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိကရဘာဝံ၊ အတ္တနော ကိရိယာယ စ ခေတ္တင်္ဂတဘာဝံ ဒဿေတိ။

ဧဝံ သဟေတုကံ ရတနတ္တယပဏာမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပကရဏာရမ္ဘဿ သနိမိတ္တံ မုချပယောဇနံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝိနယေ ¶ ပါဋဝတ္ထာယ၊ ယောဂါဝစရဘိက္ခူန’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ဝိနယေ ပါဋဝတ္ထာယာတိ မုချပယောဇနဒဿနံ၊ တံဒဿနေန စ အနုသင်္ဂိကပယောဇနမ္ပိ ဝိဘာဝိတမေဝ ဟောတိ ကာရဏေ သိဒ္ဓေ ကာရိယဿ သိဇ္ဈနတော။ ယောဂါဝစရဘိက္ခူနန္တိ ဗာဟိရနိမိတ္တဒဿနံ၊ တသ္မိံ ဒဿိတေ အဇ္ဈတ္တိကနိမိတ္တမ္ပိ ဒီပိတမေဝ ဟောတိ အာရမ္မဏေ ဉာတေ အာရမ္မဏိကဿ ဉာတဗ္ဗတော။ တတ္ထ ဝိဝိဓာ နယာ ဧတ္ထာတိ ဝိနယော၊ ဒုဝိဓပါတိမောက္ခဒုဝိဓဝိဘင်္ဂပဉ္စဝိဓပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသပဉ္စအာပတ္တိက္ခန္ဓသတ္တအာပတ္တိက္ခန္ဓာဒယော ဝိဝိဓာ အနေကပ္ပကာရာ နယာ ဧတ္ထ သန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဝိသေသာ နယာ ဧတ္ထာတိ ဝိနယော၊ ဒဠှီကမ္မသိထိလကရဏပယောဇနာ အနုပညတ္တိနယာဒယော ဝိသေသာ နယာ ဧတ္ထ သန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဝိနေတီတိ ဝိနယော။ ကာယော ဝိနေတိ ကာယဝါစာယော၊ ဣတိ ကာယဝါစာနံ ဝိနယနတော ဝိနယော။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ –

ဝိနယော ‘ဝိနယော’တိ အက္ခာတော’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ)၊

ကော သော? ဝိနယပိဋကံ။ တသ္မိံ ဝိနယေ။ ပဋတိ ဝိယတ္တဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ပဋု။ ကော သော? ပဏ္ဍိတော။ ပဋုနော ဘာဝေါ ပါဋဝံ။ ကိံ တံ? ဉာဏံ။ အသတိ ကာရဏာနုရူပံ ဘဝတီတိ အတ္ထော။ ကော သော? ပယောဇနံ။ ပါဋဝမေဝ အတ္ထော ပါဋဝတ္ထော၊ တဿ ပါဋဝတ္ထာယ၊ ဝိနယပိဋကေ ကောသလ္လဉာဏပယောဇနာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယုဉ္ဇနံ ယောဂေါ၊ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရော။ အဝစရန္တီတိ အဝစရာ၊ ယောဂေ အဝစရာ ယောဂါဝစရာ၊ ကမ္မဋ္ဌာနိကာ ဘိက္ခူ။ သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခန္တီတိ ဘိက္ခူ၊ ယောဂါဝစရာ စ တေ ဘိက္ခူ စာတိ ယောဂါဝစရဘိက္ခူ၊ တေသံ ယောဂါဝစရဘိက္ခူနံ။ ဧတေန ¶ ဝိနယေ ပဋုဘာဝေါ နာမ ဘိက္ခူနံယေဝ အတ္ထော ဟောတိ၊ န ဂဟဋ္ဌတာပသပရိဗ္ဗာဇကာဒီနံ။ ဘိက္ခူသု စ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယုတ္တာနံ လဇ္ဇိပေသလဘိက္ခူနံယေဝ၊ န ဝိဿဋ္ဌကမ္မဋ္ဌာနာနံ အလဇ္ဇိဘိက္ခူနန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။

ဧဝံ ပကရဏာရမ္ဘဿ သနိမိတ္တံ ပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဟေတုကံ အဘိဓေယျံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိပ္ပကိဏ္ဏမနေကတ္ထ၊ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ အနေကတ္ထာတိ ဣမိနာ ပကရဏာရမ္ဘဿ ဟေတုံ ဒဿေတိ ဟေတုမန္တဝိသေသနတ္တာ၊ ဣမဿ အနေကတ္ထဝိပ္ပကိဏ္ဏတ္တာယေဝ အာစရိယဿ အာရမ္ဘော ဟောတိ၊ န အဝိပ္ပကိဏ္ဏေ သတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘သမာဟရိတွာ ဧကတ္ထ ဒဿယိဿ’’န္တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)။ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယန္တိ ဣမိနာ ပကရဏာဘိဓေယျံ။ တတ္ထ ကိရတိ ဝိက္ခိပတီတိ ကိဏ္ဏော၊ ပကာရေန ကိဏ္ဏော ပကိဏ္ဏော၊ ဝိဝိဓေန ပကိဏ္ဏော ဝိပ္ပကိဏ္ဏော။ ကော သော? ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော၊ တံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ။

အနေကတ္ထာတိ ဧတ္ထ သင်္ချာဝါစကော သဗ္ဗနာမိကော ဧက-သဒ္ဒေါ၊ န ဧကော အနေကေ။ ဗဟွတ္ထဝါစကော အနေကသဒ္ဒေါ။ ဧကန္တဧကဝစနန္တောပိ ဧက-သဒ္ဒေါ န-ဣတိနိပါတေန ယုတ္တတ္တာ ဗဟုဝစနန္တော ဇာတောတိ။ တတ္ထ အနေကတ္ထ ဗဟူသူတိ အတ္ထော၊ ပါရာဇိကကဏ္ဍဋ္ဌကထာဒီသု အနေကေသု ပကရဏေသူတိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပေါရာဏဋီကာယံ ပန အနေကတ္ထာတိ အနေကေသု သိက္ခာပဒပဒေသေသူတိ အတ္ထော ဒဿိတော၊ ဧဝဉ္စ သတိ ဥပရိ ‘‘သမာဟရိတွာ ဧကတ္ထာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘အနေကတ္ထဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ဧကတ္ထ သမာဟရိတွာ’’တိ ဣမေသံ ပဒါနံ သဟယောဂီဘူတတ္တာ အနေကေသု သိက္ခာပဒပဒေသေသု ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ဧကသ္မိံ သိက္ခာပဒပဒေသေ သမာဟရိတွာတိ အတ္ထော ဘဝေယျ၊ သော စ အတ္ထော အယုတ္တော။ ကသ္မာ? အနေကေသု ပကရဏေသု ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ဧကသ္မိံ ပကရဏေ သမာဟရိတွာတိ ¶ အတ္ထော အမှေဟိ ဝုတ္တော။ အထ ပန ‘‘ဧကတ္ထာ’’တိ ဣမဿ ‘‘ဧကတော’’တိ အတ္ထံ ဝိကပ္ပေတွာ အနေကေသု သိက္ခာပဒပဒေသေသု ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ဧကတော သမာဟရိတွာတိ အတ္ထံ ဂဏှေယျ၊ သော အတ္ထော ယုတ္တော ဘဝေယျ။

ပကဋ္ဌာနံ အာဠီတိ ပါဠိ၊ ဥတ္တမာနံ ဝစနာနံ အနုက္ကမောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိဘေဒံ အတ္ထံ ပါလေတိ ရက္ခတီတိ ပါဠိ၊ လဠာနမဝိသေသော။ ကာ သာ? ဝိနယတန္တိ။ မုစ္စတီတိ မုတ္တော၊ ပါဠိတော မုတ္တော ပါဠိမုတ္တော။ ဆိန္ဒိယတေ အနေနာတိ ဆယော၊ နီဟရိတွာ ဆယော နိစ္ဆယော၊ ဝိသေသေန နိစ္ဆယော ဝိနိစ္ဆယော၊ ခိလမဒ္ဒနာကာရေန ပဝတ္တော သဒ္ဒနယော အတ္ထနယော စ။ ပါဠိမုတ္တော စ သော ဝိနိစ္ဆယော စာတိ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော၊ တံ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယံ။ ဣဒဉ္စ ‘‘အာနဂရာ ခဒိရဝန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ယေဘုယျနယဝသေန ဝုတ္တံ ကတ္ထစိ ပါဠိဝိနိစ္ဆယဿပိ ဒိဿနတော။ ပေါရာဏဋီကာယံ ပန ပါဠိဝိနိစ္ဆယော စ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော စ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယောတိ ဧဝံ ဧကဒေသသရူပေကသေသဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဒုတိယနယောပိ ဝုတ္တော၊ ဧဝဉ္စ သတိ ပါဠိဝိနိစ္ဆယပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယေဟိ အညဿ ဝိနိစ္ဆယဿ အဘာဝါ ကိမေတေန ဂန္ထဂရုကရေန ပါဠိမုတ္တဂ္ဂဟဏေန။ ဝိသေသနဉှိ သမ္ဘဝဗျဘိစာရေ စ သတိ သာတ္ထကံ သိယာတိ ပဌမနယောဝ အာရာဓနီယော ဟောတိ။

ဧဝံ သဟေတုကံ အဘိဓေယျံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကရဏပ္ပကာရံ ဒဿေတိ ‘‘သမာဟရိတွာ’’တိအာဒိနာ။ ဒုဝိဓော ဟေတ္ထ ကရဏပ္ပကာရော ဧကတ္ထသမာဟရဏအနာကုလကရဏဝသေန။ သော ဒုဝိဓောပိ တေန ပကာရေန ပကရဏဿ ကတတ္တာ ‘‘ကရဏပ္ပကာရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ သမာဟရိဿာမီတိ သမာဟရိတွာ၊ သံ-သဒ္ဒေါ သင်္ခေပတ္ထော၊ တသ္မာ သင်္ခိပိယ အာဟရိဿာမီတိ အတ္ထော။ အနာဂတကာလိကဝသေန ပစ္စမာနေန ‘‘ဒဿယိဿ’’န္တိ ¶ ပဒေန သမာနကာလတ္တာ အနာဂတကာလိကော ဣဓ တွာ-ပစ္စယော ဝုတ္တော။ ဧကတ္ထာတိ ဧကသ္မိံ ဣဓ ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေ။ ဧကတ္ထာတိ ဝါ ဧကတော။ ဒဿယိဿန္တိ ဒဿယိဿာမိ၊ ဉာပယိဿာမီတိ အတ္ထော။ အာကုလတိ ဗျာကုလတီတိ အာကုလော၊ န အာကုလော ¶ အနာကုလော၊ ပုဗ္ဗာပရဗျာကိဏ္ဏဝိရဟိတော ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော။ အနာကုလန္တိ ပန ဘာဝနပုံသကံ၊ တသ္မာ ကရဓာတုမယေန ကတွာသဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ဒဿနကိရိယာယ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ရတနတ္တယပဏာမာဒိကံ ပုဗ္ဗကရဏံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယေ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယေ ဒဿေတုကာမော၊ တေသံ အနုက္ကမကရဏတ္ထံ မာတိကံ ဌပေန္တော ‘‘တတြာယံ မာတိကာ’’တိအာဒိမာဟ။ မာတိကာယ ဟိ အသတိ ဒဿိတဝိနိစ္ဆယာ ဝိကိရန္တိ ဝိဓံသေန္တိ ယထာ တံ သုတ္တေန အသင်္ဂဟိတာနိ ပုပ္ဖာနိ။ သန္တိယာ ပန မာတိကာယ ဒဿိတဝိနိစ္ဆယာ န ဝိကိရန္တိ န ဝိဓံသေန္တိ ယထာ တံ သုတ္တေန သင်္ဂဟိတာနိ ပုပ္ဖာနိ။ တံ တံ အတ္ထံ ဇာနိတုကာမေဟိ မာတိကာနုသာရေန ဂန္တွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဝိနိစ္ဆယံ ပတွာ သော သော အတ္ထော ဇာနိတဗ္ဗော ဟောတိ၊ တသ္မာ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ မာတိကာ ဌပိတာ။ တတ္ထ တတြာတိ တသ္မိံ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယေ။ အယန္တိ အယံ မယာ ဝက္ခမာနာ။ မာတာ ဝိယာတိ မာတိကာ။ ယထာ ဟိ ပုတ္တာ မာတိတော ပဘဝန္တိ၊ ဧဝံ နိဒ္ဒေသပဒါနိ ဥဒ္ဒေသတော ပဘဝန္တိ၊ တသ္မာ ဥဒ္ဒေသော မာတိကာ ဝိယာတိ ‘‘မာတိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဒိဝါသေယျာတိအာဒီသု ဒိဝါသေယျာ ဒိဝါသေယျဝိနိစ္ဆယကထာ။ ပရိက္ခာရော ပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယကထာ…ပေ… ပကိဏ္ဏကံ ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယကထာတိ ယောဇနာ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဒိဝါသယနဝိနိစ္ဆယကထာ သမတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဣဒမတ္ထော ဝါ နိဒဿနတ္ထော ဝါ ပရိသမာပနတ္ထော ဝါ။ တေသု ဣဒမတ္ထေ ကာ သာ? ဒိဝါသေယျာ…ပေ… ပကိဏ္ဏကံ ဣတိ အယန္တိ။ နိဒဿနတ္ထေ ¶ ကထံ သာ? ဒိဝါသေယျာ…ပေ… ပကိဏ္ဏကံ ဣတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ။ ပရိသမာပနတ္ထေ သာ ကိတ္တကေန ပရိသမတ္တာ? ဒိဝါသေယျာ…ပေ… ပကိဏ္ဏကံ ဣတိ ဧတ္တကေန ပရိသမတ္တာတိ အတ္ထော။ ဣမေသံ ပန ဒိဝါသေယျာဒိပဒါနံ ဝါကျဝိဂ္ဂဟံ ကတွာ အတ္ထေ ဣဓ ဝုစ္စမာနေ အတိပပဉ္စော ဘဝိဿတိ၊ သောတူနဉ္စ ဒုဿလ္လက္ခဏီယော၊ တသ္မာ တဿ တဿ နိဒ္ဒေသဿ အာဒိမှိယေဝ ယထာနုရူပံ ဝက္ခာမ။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ ဧဝံ ¶ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယကထာနံ မာတိကံ ဌပေတွာ ဣဒါနိ ယထာဌပိတမာတိကာနုက္ကမေန နိဒ္ဒိသန္တော ‘‘တတ္ထ ဒိဝါသေယျာတိ ဒိဝါနိပဇ္ဇန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု မာတိကာပဒေသု သမဘိနိဝိဋ္ဌဿ ‘‘ဒိဝါသေယျာ’’တိ ပဒဿ ‘‘ဒိဝါနိပဇ္ဇန’’န္တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဒိဝါ-သဒ္ဒေါ အဟဝါစကော အာကာရန္တော နိပါတော။ ဝုတ္တဉှိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ ‘‘အာနုကူလျေတု သဒ္ဓဉ္စ၊ နတ္တံ ဒေါသော ဒိဝါ တွဟေ’’တိ။ သယနံ သေယျာ၊ ကရဇကာယဂတရူပါနံ ဥဒ္ဓံ အနုဂ္ဂန္တွာ ဒီဃဝသေန ဝိတ္ထာရတော ပဝတ္တနသင်္ခါတော ဣရိယာပထဝိသေသော။ ဒိဝါကာလသ္မိံ သေယျာ ဒိဝါသေယျာ။ အရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သူရိယတ္ထင်္ဂမနာ၊ ဧတသ္မိံ ကာလေ သယနဣရိယာပထကရဏန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဝါနိပဇ္ဇနန္တိ အတ္ထော’’တိ။

တတြာတိ တသ္မိံ ဒိဝါသယနေ အယံ ဝက္ခမာနော ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ‘‘အနုဇာနာမိ…ပေ… ဝစနတော’’တိ (ပါရာ။ ၇၇) အယံ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒဿ ဝိနီတဝတ္ထူသု အာဂတော ဘဂဝတာ ¶ အာဟစ္စဘာသိတော ဉာပကပါဌော။ တတ္ထ ဒိဝါ ပဋိသလ္လီယန္တေနာတိ ဒိဝါ နိပဇ္ဇန္တေန။ ဒွါရံ သံဝရိတွာ ပဋိသလ္လီယိတုန္တိ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ နိပဇ္ဇိတုံ။ ‘‘ဒိဝါ…ပေ… နိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဉာပျံ။ နနု ပါဠိယံ ‘‘အယံ နာမ အာပတ္တီ’’တိ န ဝုတ္တာ၊ အထ ကထမေတ္ထ အာပတ္တိ ဝိညာယတီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဒိဝါနိပဇ္ဇနေ။ စ-သဒ္ဒေါ ဝါကျာရမ္ဘဇောတကော၊ ကိဉ္စာပိ-သဒ္ဒေါ နိပါတသမုဒါယော၊ ယဒိပီတျတ္ထော။ ပါဠိယံ အယံ နာမ အာပတ္တီတိ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တာ၊ ပန တထာပိ အသံဝရိတွာ နိပဇ္ဇန္တဿ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၇) ဒုက္ကဋံ ယသ္မာ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ အာပတ္တိ ဝိညာယတီတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ သန္တေပိ အသတိ ဘဂဝတော ဝစနေ ကထံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ သိယာတိ အာဟ ‘‘ဝိဝရိတွာ…ပေ… အနုညာတတ္တာ’’တိ။ ဧတေန ဘဂဝတော အနုဇာနနမ္ပိ တံ အကရောန္တဿ အာပတ္တိကာရဏံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။

တတ္ထ ‘‘ဥပ္ပန္နေ ဝတ္ထုမှီတိ ဣတ္ထိယာ ကတအဇ္ဈာစာရဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၇၇) ဝုတ္တံ၊ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၇၇) ပန ‘‘မေထုနဝတ္ထုသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပေါရာဏဋီကာယမ္ပိ တမေဝ ဂဟေတွာ ‘‘ဥပ္ပန္နေ မေထုနဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တဒေတံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ မေထုနလက္ခဏဿ အဘာဝါ။ နနု သိက္ခာပဒပညာပနံ နာမ ဗုဒ္ဓဝိသယော၊ အထ ကသ္မာ ¶ အဋ္ဌကထာယံ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဘဂဝတော’’တိအာဒိ။ န ကေဝလံ ဥပါလိတ္ထေရာဒီဟိ ဧဝ အဋ္ဌကထာ ဌပိတာ၊ အထ ခေါ ပါဠိတော စ အတ္ထတော စ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တော။ န ဟိ ဘဂဝတာ အဗျာကတံ တန္တိပဒံ နာမ အတ္ထိ၊ သဗ္ဗေသံယေဝ အတ္ထော ကထိတော၊ တသ္မာ သမ္ဗုဒ္ဓေနေဝ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ အတ္ထဝဏ္ဏနက္ကမောပိ ဘာသိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဟိ ဘဂဝတာ ပဝတ္တိတာ ပကိဏ္ဏကဒေသနာယေဝ အဋ္ဌကထာတိ။

ကိံ ¶ ပနေတ္ထ ဧတံ ဒိဝါ ဒွါရံ အသံဝရိတွာ နိပဇ္ဇန္တဿ ဒုက္ကဋာပတ္တိအာပဇ္ဇနံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ သိဒ္ဓံ၊ ဥဒါဟု အညေနပီတိ အာဟ ‘‘အတ္ထာပတ္တီ’’တိအာဒိ။ ဧတံ ဒုက္ကဋာပတ္တိအာပဇ္ဇနံ န ကေဝလံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ သိဒ္ဓံ၊ အထ ခေါ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ ဒိဝါ အာပဇ္ဇတိ၊ နော ရတ္တိ’’န္တိ (ပရိ။ ၃၂၃) ဣမိနာ ပရိဝါရပါဌေနပိ သိဒ္ဓံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ကတရသ္မိံ ပန ဝတ္ထုသ္မိံ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ဝုတ္တန္တိ? ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ဘိက္ခု ဝေသာလိယံ မဟာဝနေ ကူဋာဂါရသာလာယံ ဒိဝါ ဝိဟာရဂတော ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ နိပန္နော အဟောသိ။ တဿ အင်္ဂမင်္ဂါနိ ဝါတုပတ္ထဒ္ဓါနိ အဟေသုံ။ တေန ခေါ ပန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဣတ္ထိယော ဂန္ဓဉ္စ မာလဉ္စ အာဒါယ ဝိဟာရံ အာဂမိံသု ဝိဟာရပေက္ခိကာယော။ အထ ခေါ တာ ဣတ္ထိယော တံ ဘိက္ခုံ ပဿိတွာ အင်္ဂဇာတေ အဘိနိသီဒိတွာ ယာဝဒတ္ထံ ကတွာ ‘ပုရိသုသဘော ဝတာယ’န္တိ ဝတွာ ဂန္ဓဉ္စ မာလဉ္စ အာရောပေတွာ ပက္ကမိံသု။ ဘိက္ခူ ကိလိန္နံ ပဿိတွာ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ ပဉ္စဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာကာရေဟိ အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ ရာဂေန၊ ဝစ္စေန၊ ပဿာဝေန၊ ဝါတေန၊ ဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကဒဋ္ဌေန။ ဣမေဟိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဟာကာရေဟိ အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ။ အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ တဿ ဘိက္ခုနော ရာဂေန အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ အဿ၊ အရဟံ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု၊ အနာပတ္တိ ဘိက္ခဝေ တဿ ဘိက္ခုနော။ အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဒိဝါ ပဋိသလ္လီယန္တေန ဒွါရံ သံဝရိတွာ ပဋိသလ္လီယိတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၇၇) ဧတသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂။ ဣဒါနိ ဒွါရဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ကီဒိသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရိဝတ္တကဒွါရမေဝါတိ သံဝရဏဝိဝရဏဝသေန ဣတော စိတော စ ပရိဝတ္တနယောဂ္ဂဒွါရမေဝ။ ရုက္ခသူစိကဏ္ဋကဒွါရန္တိ ရုက္ခသူစိဒွါရံ ကဏ္ဋကဒွါရဉ္စ။ ‘‘ရုက္ခသူစိဒွါရကဏ္ဋကဒွါရ’’မိစ္စေဝ ဝါ ¶ ပါဌော။ ယံ ဥဘောသု ပဿေသု ရုက္ခတ္ထမ္ဘေ နိခနိတွာ တတ္ထ ဝိဇ္ဈိတွာ မဇ္ဈေ ဒွေ တိဿော ရုက္ခသူစိယော ပဝေသေတွာ ကရောန္တိ၊ တံ ရုက္ခသူစိဒွါရံ နာမ။ ပဝေသနနိက္ခမနကာလေ အပနေတွာ ထကနယောဂ္ဂံ ဧကာယ၊ ဗဟူဟိ ¶ ဝါ ကဏ္ဋကသာခါဟိ ကတံ ကဏ္ဋကဒွါရံ နာမ။ ဂါမဒွါရဿ ပိဓာနတ္ထံ ပဒရေန ဝါ ကဏ္ဋကသာခါဒီဟိ ဝါ ကတဿ ကဝါဋဿ ဥဒုက္ခလပါသကရဟိတတာယ ဧကေန သံဝရိတုံ ဝိဝရိတုဉ္စ အသက္ကုဏေယျဿ ဟေဋ္ဌာ ဧကံ စက္ကံ ယောဇေန္တိ၊ ယေန ပရိဝတ္တမာနကကဝါဋံ သုခထကနကံ ဟောတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စက္ကလကယုတ္တဒွါရ’’န္တိ။ စက္ကမေဝ ဟိ လာတဗ္ဗတ္ထေန သံဝရဏဝိဝရဏတ္ထာယ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထေန စက္ကလကံ၊ တေန ယုတ္တကဝါဋမ္ပိ စက္ကလကံ နာမ၊ တေန ယုတ္တဒွါရံ စက္ကလကယုတ္တဒွါရံ။

မဟာဒွါရေသု ပန ဒွေ တီဏိ စက္ကလကာနိ ယောဇေတီတိ အာဟ ‘‘ဖလကေသူ’’တိအာဒိ။ ကိဋိကာသူတိ ဝေဠုပေသိကာဒီဟိ ကဏ္ဋကသာခါဒီဟိ စ ကတထကနကေသု။ သံသရဏကိဋိကဒွါရန္တိ စက္ကလကယန္တေန သံသရဏကိဋိကာယုတ္တမဟာဒွါရံ။ ဂေါပ္ဖေတွာတိ အာဝုဏိတွာ၊ ရဇ္ဇူဟိ ဂန္ထေတွာ ဝါ။ ဧကံ ဒုဿသာဏိဒွါရမေဝါတိ ဧတ္ထ ကိလဉ္ဇသာဏိဒွါရမ္ပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၇၆-၇၇) ပန ‘‘ဒုဿဒွါရံ သာဏိဒွါရဉ္စ ဒုဿသာဏိဒွါရံ။ ဒုဿသာဏိ ကိလဉ္ဇသာဏီတိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုဿသာဏိယမေဝ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ၊ ဧကသဒိသတ္တာ ဧကန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၃။ ဧဝံ ဒွါရဝိသေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယတ္တကေန ဒွါရံ သံဝုတံ ဟောတိ၊ တံ ပမာဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ကိတ္တကေန’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ သူစီတိ မဇ္ဈေ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ ပဝေသိတာ။ ဃဋိကာတိ ဥပရိ ယောဇိတာ။ ဣဒါနိ ယတ္ထ ဒွါရံ သံဝရိတွာ နိပဇ္ဇိတုံ ¶ န သက္ကာ ဟောတိ၊ တတ္ထ ကာတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ဗဟူနံ ဝဠဉ္ဇနဋ္ဌာနံ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗဟူနံ အဝဠဉ္ဇနဋ္ဌာနေပိ ဧကံ အာပုစ္ဆိတွာ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ အထ ဘိက္ခူ…ပေ… နိသိန္နာ ဟောန္တီတိ ဣဒံ တတ္ထ ဘိက္ခူနံ သန္နိဟိတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န သေသဣရိယာပထသမင်္ဂိတာနိဝတ္တနတ္ထံ၊ တသ္မာ နိပန္နေပိ အာဘောဂံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယန္တေ ပန အာဘောဂံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အသန္တပက္ခေ ဌိတတ္တာ ရဟော နိသဇ္ဇာယ ဝိယ ဒွါရသံဝရဏံ နာမ မာတုဂါမာနံ ပဝေသနိဝါရဏတ္ထံ အနုညာတန္တိ အာဟ ‘‘ကေဝလံ ဘိက္ခုနိံ ဝါ’’တိအာဒိ။

ဧတ္ထ စ တံ ယုတ္တံ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထပိ ယော ယော ထေရဝါဒေါ ဝါ အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဝါ ပစ္ဆာ ဝုစ္စတိ၊ သော သောဝ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အဋ္ဌကထာဝစနတော အတိရေကံ အာစရိယဿ ဝစနံ။ ဣတော ပုဗ္ဗာပရဝစနံ အဋ္ဌကထာဝစနမေဝ။ တတ္ထ တံ ယုတ္တန္တိ ‘‘ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ပန…ပေ… န ဝတ္တတီ’’တိ ¶ ယံ ဝစနံ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝစနံ ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ…ပေ… ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယထာ စေတ္ထ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တဝစနံ ယုတ္တံ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထပိ ဝိနိစ္ဆယေ ယော ယော ထေရဝါဒေါ ဝါ အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဝါ ပစ္ဆာ ဝုစ္စတိ၊ သော သောဝ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ပုရေ ဝုတ္တော ထေရဝါဒေါ ဝါ အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဝါ ပမာဏန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒံ ဝစနံ အဋ္ဌာနေ ဝုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ကထံ? ယံ တာဝ ဝုတ္တံ၊ တံ ယုတ္တန္တိ။ တံ ဣမသ္မိံ အာပုစ္ဆနအာဘောဂကရဏဝိနိစ္ဆယေ အညဿ အယုတ္တဿ အဋ္ဌကထာဝါဒဿ ဝါ ထေရဝါဒဿ ဝါ အဘာဝါ ဝတ္တုံ န သက္ကာ။ န ဟိ ပုဗ္ဗဝါကျေ ‘‘ဘိက္ခူ ဧဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ ကတံ၊ အထ ခေါ အာသန္နဝသေန ဝါ ပဋ္ဌာနဝသေန ဝါ ‘‘ဘိက္ခူ စီဝရကမ္မံ’’ဣစ္စာဒိကံယေဝ ဝုတ္တံ။ ယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထပီ’’တျာဒိ၊ တမ္ပိ အနောကာသံ။ ဣမသ္မိံ ဝိနိစ္ဆယေ ¶ အညဿ အဋ္ဌကထာဝါဒဿ ဝါ အာစရိယဝါဒဿ ဝါ အဝစနတော ပုရေ ပစ္ဆာဘာဝေါ စ န ဒိဿတိ၊ အယံ ‘‘ပမာဏ’’န္တိ ဂဟေတဗ္ဗော၊ အယံ ‘‘န ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဘာဝေါ စ။

ဥပရိ ပန ‘‘ကော မုစ္စတိ၊ ကော န မုစ္စတီ’’တိ ဣမဿ ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနေ မဟာပစ္စရိဝါဒေါ စ ကုရုန္ဒိဝါဒေါ စ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒေါ စာတိ တယော အဋ္ဌကထာဝါဒါ အာဂတာ၊ ဧကော မဟာပဒုမတ္ထေရဝါဒေါ၊ တသ္မာ တတ္ထေဝ ယုတ္တာယုတ္တဘာဝေါ စ ပမာဏာပမာဏဘာဝေါ စ ဂဟေတဗ္ဗာဂဟေတဗ္ဗဘာဝေါ စ ဒိဿတိ၊ တသ္မာ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယသမန္နာဂတေန ပန အာစရိယာသဘေန အဝတ္တဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဝုတ္တံ န သိယာ၊ တသ္မာ ဥပရိ အဋ္ဌကထာဝါဒသံသန္ဒနာဝသာနေ မဟာပဒုမတ္ထေရေန ဝုတ္တန္တိ ဣမဿ ဝစနဿ ပစ္ဆတော ဝုတ္တံ သိယာ၊ တံ ပစ္ဆာ လေခကေဟိ ပရိဝတ္တေတွာ လိခိတံ ဘဝေယျ၊ ပါရာဇိကကဏ္ဍဋ္ဌကထာယဉ္စ ဣဒံ ဝစနံ ဝုတ္တံ။ ဋီကာယဉ္စ ဣမသ္မိံ ဌာနေ န ဝုတ္တံ၊ ဥပရိယေဝ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ယော စ ယက္ခဂဟိတကော၊ ယော စ ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတော’’တိ ဣမဿ အဋ္ဌကထာဝါဒဿ ပစ္ဆိမတ္တာ သောယေဝ ပမာဏတော ဂဟေတဗ္ဗော။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ယော ယော အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဝါ ထေရဝါဒေါ ဝါ ပစ္ဆာ ဝုစ္စတိ၊ သော သောယေဝ ပမာဏတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ၊ တသ္မာ ဣဒမေတ္ထ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၄။ ဣဒါနိ ဒွါရံ သံဝရဏဿ အန္တရာယေ သတိ အသံဝရိတွာပိ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဒွါရဿ’’တျာဒိမာဟ။ နိဿေဏိံ အာရောပေတွာတိ ဥပရိမတလံ အာရောပေတွာ ဝိသင်္ခရိတွာ ဘူမိယံ ပါတေတွာ၊ ဆဍ္ဍေတွာ ဝါ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒံ ဧကာဗဒ္ဓတာယ ဝုတ္တံ။ ဒွေပိ ဒွါရာနိ ဇဂ္ဂိတဗ္ဗာနီတိ ဧတ္ထ သစေ ဧကသ္မိံ ဒွါရေ ကဝါဋံ ဝါ နတ္ထိ၊ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သံဝရိတုံ ဝါ န သက္ကာ ¶ ၊ ဣတရံ ဒွါရံ အသံဝရိတွာ ¶ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဒွါရပါလဿာတိ ဒွါရကောဋ္ဌကေ မဟာဒွါရေ၊ နိဿေဏိမူလေ ဝါ ဌတွာ ဒွါရဇဂ္ဂနကဿ။ ပစ္ဆိမာနံ ဘာရောတိ ဧကာဗဒ္ဓဝသေန အာဂစ္ဆန္တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အသံဝုတဒွါရေ အန္တောဂဗ္ဘေ ဝါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဗဟိ ဝါတိ ဂဗ္ဘတော ဗဟိ။ နိပဇ္ဇနကာလေပိ…ပေ… ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဧတ္ထ ဒွါရဇဂ္ဂနကဿ တဒဓီနတ္တာ တဒါ တဿ တတ္ထ သန္နိဟိတာသန္နိဟိတဘာဝံ အနုပဓာရေတွာပိ အာဘောဂံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။

ယေန ကေနစိ ပရိက္ခိတ္တေတိ ဧတ္ထ ပရိက္ခေပဿ ဥဗ္ဗေဓတော ပမာဏံ သဟသေယျပ္ပဟောနကေ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၁) ‘‘ယဉှိ သေနာသနံ ဥပရိ ပဉ္စဟိ ဆဒနေဟိ အညေန ဝါ ကေနစိ သဗ္ဗမေဝ ပဋိစ္ဆန္နံ၊ အယံ သဗ္ဗစ္ဆန္နာ နာမ သေယျာ…ပေ… ယံ ပန သေနာသနံ ဘူမိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဆဒနံ အာဟစ္စ ပါကာရေန ဝါ အညေန ဝါ ကေနစိ အန္တမသော ဝတ္ထေနပိ ပရိက္ခိတ္တံ၊ အယံ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နာ နာမ သေယျာ။ ဆဒနံ အနာဟစ္စ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိယာယေန ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓေန ပါကာရာဒိနာ ပရိက္ခိတ္တာပိ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နာယေဝါတိ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓော ဝဍ္ဎကိဟတ္ထေန ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၅၁) ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၅၀-၅၁) ဝုတ္တံ။ မဟာပရိဝေဏန္တိ မဟန္တံ အင်္ဂဏံ။ တေန ဗဟုဇနသဉ္စရဏဋ္ဌာနံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘မဟာဗောဓီ’’တိအာဒိ။

အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဝုဋ္ဌာတိ၊ အနာပတ္တိ အနာပတ္တိခေတ္တဘူတာယ ရတ္တိယာ သုဒ္ဓစိတ္တေန နိပန္နတ္တာ။ ပဗုဇ္ဈိတွာ ပုန သုပတိ၊ အာပတ္တီတိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ပဗုဇ္ဈိတွာ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဉတွာ ဝါ အဉတွာ ဝါ အနုဋ္ဌဟိတွာ သယိတသန္တာနေန သုပတိ၊ ဥဋ္ဌဟိတွာ ¶ ကတ္တဗ္ဗဿ ဒွါရသံဝရဏာဒိနော အကတတ္တာ အကိရိယသမုဋ္ဌာနာ အာပတ္တိ ဟောတိ အနာပတ္တိခေတ္တေ ကတနိပဇ္ဇနကိရိယာယ အနင်္ဂတ္တာ။ အယဉှိ အာပတ္တိ ဤဒိသေ ဌာနေ အကိရိယာ၊ ဒိဝါ ဒွါရံ အသံဝရိတွာ နိပဇ္ဇနက္ခဏေ ကိရိယာကိရိယာ စ အစိတ္တကာ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပုရာရုဏာ ပဗုဇ္ဈိတွာပိ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ သယန္တဿပိ ပုရိမနယေန အာပတ္တိယေဝ။

အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီတိ…ပေ… အာပတ္တိယေဝါတိ ဧတ္ထ ကဒါ အဿ အာပတ္တီတိ? ဝုစ္စတေ – န တာဝ ရတ္တိယံ၊ ‘‘ဒိဝါ အာပဇ္ဇတိ၊ နော ရတ္တိ’’န္တိ (ပရိ။ ၃၂၃) ဝုတ္တတ္တာ အနာဒရိယဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီတိ ဝုတ္တဒုက္ကဋံ ပန ဒိဝါသယနဒုက္ကဋမေဝ န ဟောတိ အနာဒရိယဒုက္ကဋတ္တာ ¶ ဧဝ။ ‘‘အရုဏုဂ္ဂမနေ ပန အစိတ္တကံ အကိရိယသမုဋ္ဌာနံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၇၇) ဝုတ္တံ၊ သာရတ္ထဒီပနိယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၂။၇၇) ‘‘ယထာပရိစ္ဆေဒမေဝ ဝုဋ္ဌာတီတိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေယေဝ ဥဋ္ဌဟတိ။ တဿ အာပတ္တီတိ အသုဒ္ဓစိတ္တေနေဝ နိပန္နတ္တာ နိဒ္ဒါယန္တဿပိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဒိဝါပဋိသလ္လာနမူလိကာ အာပတ္တိ။ ‘ဧဝံ နိပဇ္ဇန္တော အနာဒရိယဒုက္ကဋာပိ န မုစ္စတီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ အသုဒ္ဓစိတ္တေန နိပဇ္ဇန္တော အရုဏုဂ္ဂမနတော ပုရေတရံ ဥဋ္ဌဟန္တောပိ အနုဋ္ဌဟန္တောပိ နိပဇ္ဇနကာလေယေဝ အနာဒရိယဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ၊ ဒိဝါပဋိသလ္လာနမူလိကံ ပန ဒုက္ကဋံ အရုဏေယေဝ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဧဝံ နိပဇ္ဇန္တဿ ဒွေ ဒုက္ကဋာနိ အာပဇ္ဇန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သစေ ဒွါရံ သံဝရိတွာ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဥဋ္ဌဟိဿာမီတိ နိပဇ္ဇတိ၊ ဒွါရေ စ အညေဟိ အရုဏုဂ္ဂမနကာလေ ဝိဝဋေပိ တဿ အနာပတ္တိယေဝ ဒွါရပိဒဟနဿ ရတ္တိဒိဝါဘာဂေသု ဝိသေသာဘာဝါ။ အာပတ္တိအာပဇ္ဇနဿေဝ ကာလဝိသေသော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ န တပ္ပရိဟာရဿာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒွါရံ သံဝရိတွာ ရတ္တိံ ¶ နိပဇ္ဇတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၇) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဒိဝါ သံဝရိတွာ နိပန္နဿ ကေနစိ ဝိဝဋေပိ ဒွါရေ အနာပတ္တိယေဝ၊ အတ္တနာပိ အနုဋ္ဌဟိတွာဝ သတိ ပစ္စယေ ဝိဝဋေပိ အနာပတ္တီတိ ဝဒန္တိ၊ ဣဒမ္ပိ ဝိမတိဝိနောဒနိယမေဝ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၇၇) ဝုတ္တံ။

ယထာပရိစ္ဆေဒမေဝ ဝုဋ္ဌာတီတိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေယေဝ ဝုဋ္ဌာတိ၊ အာပတ္တိယေဝါတိ မူလာပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနာဒရိယအာပတ္တိ ပန ပုရာရုဏာ ဥဋ္ဌိတဿပိ တဿ ဟောတေဝ ‘‘ဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီတိ စ ပုရာရုဏာ ဥဋ္ဌဟိတွာ မူလာပတ္တိယာ မုတ္တောပိ အနာဒရိယဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၅။ နိဒ္ဒါဝသေန နိပဇ္ဇတီတိ နိဒ္ဒါဘိဘူတတာယ ဧကပဿေန နိပဇ္ဇတိ။ ‘‘နိဒ္ဒါဝသေန နိပဇ္ဇတီ’’တိ ဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တံ၊ ပါဒါနံ ပန ဘူမိတော အမောစိတတ္တာ အယံ နိပန္နော နာမ ဟောတီတိ တေနေဝ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ အပဿာယ သုပန္တဿာတိ ကဋိဋ္ဌိတော ဥဒ္ဓံ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကေ အပ္ပမတ္တကံ ပဒေသံ ဘူမိံ အဖုသာပေတွာ သုပန္တဿ။ ကဋိဋ္ဌိံ ပန ဘူမိံ ဖုသာပေန္တဿ သယနံ နာမ န ဟောတိ။ ပိဋ္ဌိပသာရဏလက္ခဏာ ဟိ သေယျာ ဒီဃာ၊ ဝန္ဒနာဒီသုပိ တိရိယံ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကာနံ ¶ ပသာရိတတ္တာ နိပဇ္ဇနမေဝါတိ အာပတ္တိ ပရိဟရိတဗ္ဗာဝ။ ဝန္ဒနာပိ ဟိ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇတီတိအာဒီသု နိပဇ္ဇနမေဝ ဝုတ္တာ။ သဟသာ ဝုဋ္ဌာတီတိ ပက္ခလိတာ ပတိတော ဝိယ သဟသာ ဝုဋ္ဌာတိ၊ တဿပိ အနာပတ္တိ ပတနက္ခဏေ အဝိသယတ္တာ၊ ဝိသယေ ဇာတေ သဟသာ ဝုဋ္ဌိတတ္တာ စ။ ယဿ ပန ဝိသညိတာယ ပစ္ဆာပိ အဝိသယော ဧဝ၊ တဿ အနာပတ္တိယေဝ ပတနက္ခဏေ ဝိယ။ တတ္ထေဝ သယတိ၊ န ဝုဋ္ဌာတီတိ ဣမိနာ ဝိသယေပိ အကရဏံ ဒဿေတိ၊ တေနေဝ တဿ အာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ။

ဣဒါနိ ¶ အဋ္ဌကထာဝါဒသံသန္ဒနံ ကာတုံ ‘‘ကော မုစ္စတိ၊ ကော န မုစ္စတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မဟာပစ္စရိယန္တိအာဒီသု ပစ္စရီတိ ဥဠုမ္ပံ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မိံ နိသီဒိတွာ ကတတ္တာ တမေဝ နာမံ ဇာတံ။ ကုရုန္ဒိဝလ္လိဝိဟာရော နာမ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ကတတ္တာ ကုရုန္ဒီတိ နာမံ ဇာတံ။ မဟာအဋ္ဌကထာ နာမ သင်္ဂီတိတ္တယမာရုဠှာ တေပိဋကဿ ဗုဒ္ဓဝစနဿ အဋ္ဌကထာ။ ယာ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရေန တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ အာဘတာ၊ တမ္ဗပဏ္ဏိယေဟိ ထေရေဟိ ပစ္ဆာ သီဟဠဘာသာယ အဘိသင်္ခတာ စ ဟောတိ။ ဧကဘင်္ဂေနာတိ ဧကပဿဘဉ္ဇနေန ပါဒေ ဘူမိတော အမောစေတွာ ဧကပဿေန သရီရံ ဘဉ္ဇိတွာ နိပန္နောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန မဟာပဒုမတ္ထေရေန ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တေန မဟာအဋ္ဌကထာယ လိခိတမဟာပဒုမတ္ထေရဝါဒေ ‘‘အယ’’န္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘မုစ္ဆိတွာ ပတိတတ္တာ အဝိသယတ္တာ အာပတ္တိ န ဒိဿတီ’’တိ ထေရေန ဝုတ္တံ။ အာစရိယာ ပန ယထာ ယက္ခဂဟိတကော ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတော စ ပရဝသော ဟောတိ၊ ဧဝံ အပရဝသတ္တာ မုစ္ဆိတွာ ပတိတော ကဉ္စိကာလံ ဇာနိတွာ နိပဇ္ဇတီတိ အနာပတ္တိံ န ဝဒန္တိ၊ ဝိသညိတေ ပန သတိ အနာပတ္တိယေဝ။

ဒွေ ဇနာတိအာဒိ မဟာအဋ္ဌကထာယမေဝ ဝစနံ၊ တဒေဝ ပစ္ဆာ ဝုတ္တတ္တာ ပမာဏံ။ ယက္ခဂဟိတဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ဝိသညိဘူတောပိ သင်္ဂဟိတော၊ ဧကဘင်္ဂေန နိပန္နော ပန အနိပန္နတ္တာ အာပတ္တိတော မုစ္စတိယေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သာရတ္ထဒီပနိယဉ္စ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၇၇) ‘‘ယော စ ယက္ခဂဟိတကော၊ ယော စ ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတော’’တိ ဣမဿ အဋ္ဌကထာဝါဒဿ ပစ္ဆိမတ္တာ သောယေဝ ပမာဏတော ဂဟေတဗ္ဗော၊ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ယော ယော အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဝါ ပစ္ဆာ ဝုစ္စတိ၊ သော သောယေဝ ပမာဏတော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဣမဿ အဋ္ဌကထာပါဌဿ အာနီတတ္တာ ဣမသ္မိံ ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေပိ ¶ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေ သော ပါဌော ဝတ္တဗ္ဗောတိ နော ခန္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ရတ္တိံ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ နိပန္နော အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဥဋ္ဌာတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိအာဒိဝစနတော အရုဏုဂ္ဂမနေ သံသယဝိနောဒနတ္ထံ အရုဏကထာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ တတြိဒံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ကိသ္မိံ ကာလေ စ ဒေသေ စ၊ အရုဏော သမုဂစ္ဆတိ၊

ကိံ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓါ ဧသော၊ ဥဒါဟု အနုမာနတော’’တိ။

တတ္ထ ကော ဧသ အရုဏော နာမာတိ ဧတ္ထ ဧသ အရုဏော နာမ သူရိယဿ ပဘာဝိသေသော။ ဝုတ္တဉှေတံ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ –

‘‘သူရဿောဒယတော ပုဗ္ဗုဋ္ဌိတရံသိ သိယာရုဏော’’တိ၊

တဋ္ဋီကာယဉ္စ ‘‘သူရဿ ဥဒယတော ပုဗ္ဗေ ဥဋ္ဌိတရံသိ အရုဏော နာမ သိယာ’’တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနီနာမိကာယံ ဝိနယဋီကာယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၃) ‘‘အရုဏောတိ စေတ္ထ သူရိယုဂ္ဂမနဿ ပုရေစရော ဝဍ္ဎနဃနရတ္တော ပဘာဝိသေသောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သူရိယပ္ပဘာယေဝ အရုဏော နာမ၊ န အညောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေန သော အရုဏော ဘဝေတိ ဧတ္ထ အရုဏော ဝဏ္ဏော အဿာတိ အရုဏော၊ ကိဉ္စိရတ္တဝဏ္ဏသမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အရတိ ဂစ္ဆတိ ရတ္တဝဏ္ဏဘာဝေန ပဝတ္တတီတိ အရုဏော။ ဝုတ္တဉှေတံ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာဋီကာယံ ‘‘အရုဏဝဏ္ဏတာယ အရတိ ဂစ္ဆတီတိ အရုဏော’’တိ။ ကီဒိသော တဿ ဝဏ္ဏောတိ ဧတ္ထ အဗျတ္တရတ္တဝဏ္ဏော တဿ ဝဏ္ဏော ဘဝေ။ ဝုတ္တဉှိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ ‘‘အရုဏော ကိဉ္စိရတ္တောထာ’’တိ။ တဋ္ဋီကာယဉ္စ ¶ ‘‘ကိဉ္စိရတ္တော အဗျတ္တရတ္တဝဏ္ဏော အရုဏော နာမ ယထာ မစ္ဆဿ အက္ခီ’’တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၃) ‘‘ဝဍ္ဎနဃနရတ္တော ပဘာဝိသေသော’’တိ၊ တသ္မာ သူရိယဿ ရတ္တပ္ပဘာယေဝ အရုဏော နာမ၊ န သေတပ္ပဘာဒယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ပါတိမောက္ခဋ္ဌပနက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၈၃) ‘‘ပါဠိယံ ပန နန္ဒိမုခိယာတိ ဩဒါတဒိသာမုခတာယ တုဋ္ဌမုခိယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ကထံ ယုဇ္ဇေယျာတိ၊ နော န ယုဇ္ဇေယျ။ တတ္ထ ဟိ အရုဏုဂ္ဂတကာလေ အရုဏောဘာသေန ဩဒါတဒိသာမုခဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ န အရုဏောဘာသဿ ဩဒါတဘာဝေါ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၂၃) ‘‘နန္ဒိမုခိယာတိ အရုဏဿ ဥဂ္ဂတတ္တာ ¶ ဧဝ အရုဏောဘာယ သူရိယာလောကူပဇီဝိနော သတ္တေ နန္ဒာပနမုခိယာ ရတ္တိယာ ဇာတာယ ဝိဘာယမာနာယာတိ အတ္ထော’’တိ။

အာစိက္ခ မေ တံ ကတမာသိ အစ္ဆရာ’’တိ။ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၂၁။၂၅၄)၊

ဣမဿ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ ‘‘တတ္ထ ဇိဃညရတ္တိန္တိ ပစ္ဆိမရတ္တိံ၊ ရတ္တိပရိယောသာနေတိ အတ္ထော။ ဥဟတေတိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ။ ယာတိ ယာ ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ ရတ္တဝဏ္ဏတာယ ဥတ္တမရူပဓရာ ဟုတွာ ဒိဿတီ’’တိ။ ဧဝံ အရုဏုဂ္ဂတသမယေ ပုရတ္ထိမဒိသာယ ရတ္တဝဏ္ဏတာ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ တသ္မိံ သမယေ အရုဏဿ ဥဋ္ဌိတတ္တာ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ရတ္တဘာဂေါ သူရိယာလောကဿ ပတ္ထဋတ္တာ သေသဒိသာနံ ဩဒါတဘာဝေါ ဝိညာယတိ။

သဏ္ဌာနံ ¶ ကီဒိသံ ဘဝေတိ ဧတ္ထ အရုဏဿ ပါဋေက္ကံ သဏ္ဌာနံ နာမ နတ္ထိ ရသ္မိမတ္တတ္တာ။ ယတ္တကံ ပဒေသံ ဖရတိ၊ တတ္တကံ တဿ သဏ္ဌာနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ပုရတ္ထိမဒိသာသဏ္ဌာနံ။ ဝုတ္တဉှိ ဇာတကဋ္ဌကထာယံ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၂၁။၂၅၅) ‘‘ပုရတ္ထိမဒိသာ ရတ္တဝဏ္ဏတာယ ဥတ္တမရူပဓရာ ဟုတွာ ဒိဿတီ’’တိ။

ကိသ္မိံ ကာလေ စ ဒေသေ စ၊ အရုဏော သမုဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထ ဧသ အရုဏော သူရိယုဂ္ဂမနဿ ပုရေ ကာလေ ပုရတ္ထိမဒိသာယံ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၂၃) ‘‘ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေတိ ဥဂ္ဂတေ အရုဏေ၊ အရုဏော နာမ ပုရတ္ထိမဒိသာယံ သူရိယောဒယတော ပုရေတရမေဝ ဥဋ္ဌိတောဘာသော’’တိ။ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယဉ္စ ‘‘သူရဿောဒယတော ပုဗ္ဗုဋ္ဌိတရံသီ’’တိ။

ကိံ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓါ ဧသော၊ ဥဒါဟု အနုမာနတောတိ ဧတ္ထ အယံ အရုဏော နာမ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓါ ဧဝ ¶ ၊ န အနုမာနသိဒ္ဓါ။ ကသ္မာ ဝိညာယတီတိ စေ? စက္ခုဝိညာဏဂေါစရဝဏ္ဏာယတနဘာဝတော။ အက္ခဿ ပတီတိ ပစ္စက္ခံ၊ စက္ခုရူပါနံ အဘိမုခဘာဝေန အာပါထဂတတ္တာ စက္ခုဝိညာဏံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅၊ ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃၊ ၄၄၊ ၄၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅၊ ၄၆၇)၊ တသ္မာ အယံ အရုဏဝဏ္ဏော စက္ခုနာ ဒိသွာ ဇာနိတဗ္ဗတော ပစ္စက္ခသိဒ္ဓါယေဝ ဟောတိ၊ န ဧဝံ သတိ ဧဝံ ဘဝေယျာတိ အနုမာနေန ပုနပ္ပုနံ စိန္တနေန သိဒ္ဓါတိ။ ဣမံ ပဉှဝိဿဇ္ဇနံ သာဓုကံ မနသိ ကရိတွာ ပဏ္ဍိတေဟိ ရတ္တောဘာသောယေဝ အရုဏောတိ ပစ္စေတဗ္ဗော သလ္လက္ခေတဗ္ဗောတိ။

ကသ္မာ ပန ဣမသ္မိံ ဌာနေ အရုဏကထာ ဝုတ္တာတိ? ဣမိဿာ အရုဏကထာယ မဟာဝိသယဘာဝတော။ ကထံ? ဥပေါသထိကာ ဥပါသကာ စ ဥပါသိကာယော စ အရုဏုဂ္ဂမနံ တထတော ¶ အဇာနန္တာ အနုဂ္ဂတေယေဝ အရုဏေ ဥဂ္ဂတသညာယ ခါဒနီယံ ဝါ ခါဒန္တိ၊ ဘောဇနီယံ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တိ၊ မာလာဂန္ဓာဒီနိ ဝါ ဓာရေန္တိ၊ တတော တေသံ သီလံ ဘိဇ္ဇတိ။ သာမဏေရာ တထေဝ ဝိကာလဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ သီလဝိနာသံ ပါပုဏန္တိ။ နိဿယပဋိပန္နကာ ဘိက္ခူ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ ဝိနာ ဗဟိသီမေ စရန္တာ နိဿယပ္ပဿမ္ဘနံ ပါပုဏန္တိ၊ အန္တောဝဿေ ဘိက္ခူ ဥပစာရသီမတော ဗဟိဂစ္ဆန္တာ ဝဿစ္ဆေဒံ၊ တေစီဝရိကာ ဘိက္ခူ အဗဒ္ဓသီမာယံ စီဝရေန ဝိပ္ပဝသန္တာ နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယံ၊ တထာ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယံ၊ သဟသေယျပ္ပဟောနကဋ္ဌာနေ အနုပသမ္ပန္နမာတုဂါမေဟိ သဟ သယန္တာ ပါစိတ္တိယံ၊ တထာ ယာဝကာလိကံ ဘုဉ္ဇန္တာ ဘိက္ခူ၊ ပါရိဝါသိကာဒယော ဝတ္တံ နိက္ခိပန္တာ ရတ္တိစ္ဆေဒံ။ ဧဝမာဒိအနေကာဒီနဝသမ္ဘဝတော လဇ္ဇိပေသလာနံ ဘိက္ခူနံ တထတော အရုဏုဂ္ဂမနဿ ဇာနနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ကေစိ ပန ဘိက္ခူ အဍ္ဎရတ္တိသမယေ ဃဋိသုညတ္တာ အဍ္ဎရတ္တိကာလံ အတိက္ကမ္မ အညဒိဝသော ဟောတိ၊ တသ္မာ တသ္မိံ ကာလေ အရုဏံ ဥဋ္ဌိတံ နာမ ဟောတီတိ မညမာနာ အဍ္ဎရတ္တိံ အတိက္ကမ္မ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒီနိ ဘုဉ္ဇန္တိ၊ တေ ပန ဗုဒ္ဓသမယံ အဇာနန္တာ ဝေဒသမယမေဝ မနသိ ကရောန္တာ ဧဝံ ကရောန္တိ၊ တသ္မာ တေသံ တံကရဏံ ပမာဏံ န ဟောတိ။ ဗဟဝေါ ပန ဘိက္ခူ အရုဏဿ ပစ္စက္ခဘာဝံ အဇာနန္တာ အနုမာနဝသေန စိန္တိတုဉ္စ အသက္ကောန္တာ အနုဿဝဝသေနေဝ ပရဝစနံ သဒ္ဒဟန္တာ အမှာကံ အာစရိယာ အရုဏုဂ္ဂမနဝေလာယံ ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆန္တာ သူရိယုဂ္ဂမနဝေလာယံ ဒွိသဟဿဒဏ္ဍပ္ပမာဏံ ဌာနံ ပါပုဏန္တိ၊ တိသဟဿဒဏ္ဍပ္ပမာဏံ ဌာနံ ပါပုဏန္တီတိ ¶ စ ဝဒန္တိ။ ဣမမှာ ဝိဟာရာ အသုကံ နာမ ဝိဟာရံ အသုကံ နာမ စေတိယံ အသုကံ နာမ ဂါမံ ပါပုဏန္တီတိအာဒီနိ စ ဝဒန္တီတိ ဧဝံ အနုဿဝဝစနံ ဝဒန္တိ၊ တမ္ပိ အပ္ပမာဏံ။ ကသ္မာ? အဒ္ဓါနံ နာမ ဗလဝန္တဿ ဇဝသမ္ပန္နဿ စ ရဿံ ဟောတိ၊ ဒုဗ္ဗလဿ သန္တဿ စ ဒီဃံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ –

‘‘ဒီဃာ ¶ ဇာဂရတော ရတ္တိ၊ ဒီဃံ သန္တဿ ယောဇနံ၊

ဒီဃော ဗာလာန သံသာရော၊ သဒ္ဓမ္မံ အဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၆၀)၊

တသ္မာ အဒ္ဓါနံ နာမ သဗ္ဗေသံ ဧကသဒိသံ န ဟောတီတိ အရုဏုဂ္ဂမနဿ လက္ခဏံ ဘဝိတုံ န သက္ကာ၊ န စ တေ အာယသ္မန္တော ပိဋကတ္တယတော ကိဉ္စိ သာဓကဘူတံ ဝစနံ အာဟရန္တိ၊ အသက္ခိကံ အဍ္ဍံ ကရောန္တိ ဝိယ ယထာဇ္ဈာသယမေဝ ဝဒန္တီတိ ပမာဏံ န ဟောတိ။

ကစ္စာယနသာရပ္ပကရဏာဂတံ ဂါထံ ဝတွာ အတီတရတ္တိယာ ပစ္ဆိမော ယာမော အဇ္ဇ ပရိယာပန္နော၊ တသ္မာ ပစ္ဆိမယာမဿ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အရုဏံ ဥဂ္ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယံ ဝါဒေါ သကာရဏသညာပကတ္တာ ပုရိမေဟိ ဗလဝါ ဟောတိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ အယုတ္တောယေဝ။ ကသ္မာ? အယဉှိ ဂါထာ ဗာဟိရသဒ္ဒသတ္ထေ ဇင်္ဂဒါသပ္ပကရဏေ ဝုတ္တနယေန အဇ္ဇ ဘဝါ အဇ္ဇတနီတိ ဝုတ္တအဇ္ဇဝေါဟာရဿ ပဝတ္တနကာလံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တာ၊ န ပိဋကတ္တယေ ဝုတ္တဿ အရုဏုဂ္ဂမနဿ ကာလံ ဒဿေတုံ၊ တသ္မာ အညသာဓျဿ အညသာဓကေန သာဓိတတ္တာ အယုတ္တောယေဝ။

အပရေ ပန ‘‘ပဟာရော ယာမသညိတော’’တိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ ဝုတ္တတ္တာ ပဟာရယာမသဒ္ဒါနံ ဧကတ္ထတ္တာ တတ္ထေဝ ‘‘တိယာမာ သံဝရီ ဘဝေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ရတ္တိယာ စ တိယာမဘာဝတော ပါဠိယဉ္စ (ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၃) ‘‘အဘိက္ကန္တာ ¶ ၊ ဘန္တေ၊ ရတ္တိ၊ နိက္ခန္တော ပစ္ဆိမော ယာမော၊ ဥဒ္ဓသ္တော အရုဏော’’တိ အာဂတတ္တာ ဣဒါနိ ¶ ရတ္တိယာ စတူသု ပဟာရေသု တတိယပ္ပဟာရဿ အဝသာနေ အရုဏော ဥဂ္ဂတော၊ တသ္မာ အဝသေသဧကပ္ပဟာရမတ္တော ကာလော ဒိဝသဘာဂံ ဘဇတီတိ ဝဒေယျုံ၊ အယံ ဝါဒေါ တတိယဝါဒတောပိ ဗလဝတရော။ ကသ္မာ? ဉာပကဉာပျာနံ အနုရူပဘာဝတော။ တထာ ဟိ ‘‘ပဟာရော ယာမသညိတော’’တိ အယံ ဉာပကော ပဟာရယာမာနံ ဧကတ္ထဘာဝဿ အနုရူပေါ၊ ‘‘တိယာမာ သံဝရီဘဝေ’’တိ အယံ ရတ္တိယာ တိယာမဘာဝဿ၊ ‘‘ပါဠိယဉ္စာ’’တိအာဒိ တတိယပ္ပဟာရဿ အဝသာနေ အရုဏုဂ္ဂမနဿ၊ တထာပိ အယုတ္တောယေဝ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ‘‘အဝသေသဧကပ္ပဟာရမတ္တော ကာလော ဒိဝသဘာဂံ ဘဇတီ’’တိ ဝစနဿ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ။ မဇ္ဈိမဒေသေ ဟိ ဒသဃဋိကာပမာဏဿ ကာလဿ ဧကပ္ပဟာရတ္တာ သဗ္ဗာ ရတ္တိ တိယာမာဝ ဟောတိ၊ န စတုယာမာ၊ ဣဒါနိ ပန ပစ္စန္တဝိသယေသု သတ္တဋ္ဌဃဋိကာမတ္တဿ ကာလဿ ဧကပ္ပဟာရကတတ္တာ စတုပ္ပဟာရာ ဘဝတိ၊ တသ္မာ မဇ္ဈိမဒေသဝေါဟာရံ ဂဟေတွာ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယဉ္စ ‘‘တိယာမာ သံဝရီ ဘဝေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပါဠိယဉ္စ (ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၃) ‘‘နိက္ခန္တော ပစ္ဆိမော ယာမော၊ ဥဒ္ဓသ္တော အရုဏော’’တိ၊ တသ္မာ ရတ္တိပရိယောသာနေယေဝ အရုဏော ဥဂ္ဂတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၀၁) ‘‘တထာ ပါရိဝါသိကာဒီနမ္ပိ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပန္တာနံ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော၊ ဥဂ္ဂတေ အရုဏေ နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ ဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ။

သဟသေယျသိက္ခာပဒေပိ (ပါစိ။ ၅၂-၅၄) ‘‘အနုပသမ္ပန္နေဟိ သဟ နိဝုတ္ထဘာဝပရိမောစနတ္ထံ ပုရာရုဏာ နိက္ခမိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ စီဝရဝိပ္ပဝါသာဒီသု စ သဗ္ဗတ္ထ ရတ္တိပရိယောသာနေ အာဂမနဝသေန အရုဏုဂ္ဂမနံ ဒဿိတံ၊ န အတီတာရုဏဝသေနာတိ။ ဇာတကဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၂၁။၂၅၅) ‘‘ရတ္တိပရိယောသာနေတိ အတ္ထော’’တိ။ န ကေဝလံ မဇ္ဈိမဒေသေသု ရတ္တိယာယေဝ တိပ္ပဟာရဘာဝေါ ဟောတိ ¶ ၊ အထ ခေါ ဒိဝသဿပိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အဘိဓမ္မဒေသနာပရိယောသာနဉ္စ တေသံ ဘိက္ခူနံ သတ္တပ္ပကရဏဥဂ္ဂဟဏဉ္စ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဟောတီ’’တိ၊ မူလဋီကာယဉ္စ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဧကပ္ပဟာရေနာတိ ဧတ္ထ ပဟာရောတိ ဒိဝသဿ တတိယဘာဂေါ ဝုစ္စတီ’’တိ၊ တသ္မာ ဧကော ရတ္တိဒိဝေါ ဆပ္ပဟာရော ဟောတီတိ ဝိညာယတိ။ ဧဝံ မဇ္ဈိမဒေသဝေါဟာရေန တိယာမသင်္ခါတဿ တိပ္ပဟာရဿ အဝသာနေ သဗ္ဗရတ္တိပရိယောသာနေ ဥဋ္ဌိတံ အရုဏံ ပစ္စန္တဒေသဝေါဟာရေန တိပ္ပဟာရဿ အဝသာနေတိ ဂဟေတွာ ဧကပ္ပဟာရာဝသေသကာလေ အရုဏော ဥဂ္ဂတောတိ ဝုတ္တတ္တာ အယမ္ပိ ဝါဒေါ အယုတ္တောယေဝ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဗဟဝေါ ¶ ပန ပဏ္ဍိတာ ‘‘ခုဒ္ဒသိက္ခာနိဿယေ ဝုတ္တံ –

‘သေတရုဏဉ္စ ပဌမံ၊ ဒုတိယံ နန္ဒိယာဝဋ္ဋံ၊

တတိယံ တမ္ဗဝဏ္ဏဉ္စ၊ စတုတ္ထံ ဂဒြဘံ မုခ’န္တိ။ –

ဣမံ ဂါထံ နိဿာယ ဧကရတ္တိယံ အရုဏော စတုက္ခတ္တုံ ဥဋ္ဌဟတိ၊ တတ္ထ ပဌမံ သေတဝဏ္ဏံ ဟောတိ၊ ဒုတိယံ နန္ဒိယာဝဋ္ဋပုပ္ဖဝဏ္ဏံ ဟောတိ၊ တတိယံ တမ္ဗဝဏ္ဏံ ဟောတိ၊ စတုတ္ထံ ဂဒြဘမုခဝဏ္ဏံ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ရတ္တောဘာသတော ပုရေတရံ အတီတရတ္တိကာလေယေဝ ဝတ္တနိက္ခိပနာဒိကမ္မံ ကရောန္တိ။ တေသံ တံ ကရဏံ အနိသမ္မကာရိတံ အာပဇ္ဇတိ။ အယဉှိ ဂါထာ နေဝ ပါဠိယံ ဒိဿတိ၊ န အဋ္ဌကထာယံ၊ န ဋီကာသု၊ ကေဝလံ နိဿယေ ဧဝ၊ နိဿယေသု စ ဧကသ္မိံယေဝ ခုဒ္ဒသိက္ခာနိဿယေ ဒိဿတိ၊ န အညနိဿယေသု၊ တတ္ထာပိ နေဝ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓော ဒိဿတိ၊ န ဟေတုဖလာဒိဘာဝေါ၊ န စ လိင်္ဂနိယမောတိ န နိဿယကာရာစရိယေန ဌပိတာ ဘဝေယျ၊ အထ ခေါ ပစ္ဆာ အညေဟိ လေခကေဟိ ဝါ အတ္တနော ဣစ္ဆာနုရူပံ လိခိတာ ဘဝေယျ၊ တသ္မာ အယံ ဂါထာ ကုတော အာဘတာ ပါဠိတော ဝါ အဋ္ဌကထာတော ¶ ဝါ ဋီကာတော ဝါ ဝိနယတော ဝါ သုတ္တန္တတော ဝါ အဘိဓမ္မတော ဝါတိ ပဘဝံ အပရိယေသိတွာ နိဿယေ ဒိဋ္ဌမတ္တမေဝ သာရတော ဂဟေတွာ ပါဠိယဋ္ဌကထာဋီကာသု ဝုတ္တဝစနံ အနိသာမေတွာ ကတတ္တာ အနိသမ္မကာရိတံ အာပဇ္ဇတိ။

တတြာယံ ပါဠိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ သီတာသု ဟေမန္တိကာသု ရတ္တီသု အန္တရဋ္ဌကာသု ဟိမပါတသမယေ ရတ္တိံ အဇ္ဈောကာသေ ဧကစီဝရော နိသီဒိ၊ န ဘဂဝန္တံ သီတံ အဟောသိ။ နိက္ခန္တေ ပဌမေ ယာမေ သီတံ ဘဂဝန္တံ အဟောသိ၊ ဒုတိယံ ဘဂဝါ စီဝရံ ပါရုပိ၊ န ဘဂဝန္တံ သီတံ အဟောသိ။ နိက္ခန္တေ မဇ္ဈိမေ ယာမေ သီတံ ဘဂဝန္တံ အဟောသိ၊ တတိယံ ဘဂဝါ စီဝရံ ပါရုပိ၊ န ဘဂဝန္တံ သီတံ အဟောသိ။ နိက္ခန္တေ ပစ္ဆိမေ ယာမေ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေ နန္ဒိမုခိယာ ရတ္တိယာ သီတံ ဘဂဝန္တံ အဟောသိ၊ စတုတ္ထံ ဘဂဝါ စီဝရံ ပါရုပိ၊ န ဘဂဝန္တံ သီတံ အဟောသီ’’တိ။ အယံ မဟာဝဂ္ဂေ (မဟာဝ။ ၃၄၆) စီဝရက္ခန္ဓကာဂတာ ဝိနယပါဠိ။ ပါဠိယံ နန္ဒိမုခိယာတိ တုဋ္ဌိမုခိယာ၊ ပသန္နဒိသာမုခါယာတိ အတ္ထော။ အယံ တံသံဝဏ္ဏနာယ ဝိမတိဝိနောဒနီပါဌော (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၄၆)။

‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ပုဗ္ဗာရာမေ မိဂါရမာတုပါသာဒေ ¶ ။ တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝါ တဒဟုပေါသထေ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော နိသိန္နော ဟောတိ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာ နိက္ခန္တေ ပဌမေ ယာမေ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ယေန ဘဂဝါ တေနဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – အဘိက္ကန္တာ၊ ဘန္တေ ရတ္တိ၊ နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော၊ စိရနိသိန္နော ဘိက္ခုသင်္ဃော၊ ဥဒ္ဒိသတု၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခန္တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဘဂဝါ တုဏှီ အဟောသိ။ ဒုတိယမ္ပိ ခေါ အာယသ္မာ ¶ အာနန္ဒော အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာ နိက္ခန္တေ မဇ္ဈိမေ ယာမေ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ယေန ဘဂဝါ တေနဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – အဘိက္ကန္တာ၊ ဘန္တေ၊ ရတ္တိ၊ နိက္ခန္တော မဇ္ဈိမော ယာမော၊ စိရနိသိန္နော ဘိက္ခုသင်္ဃော၊ ဥဒ္ဒိသတု၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခန္တိ။ ဒုတိယမ္ပိ ဘဂဝါ တုဏှီ အဟောသိ။ တတိယမ္ပိ ခေါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာ နိက္ခန္တေ ပစ္ဆိမေ ယာမေ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေ နန္ဒိမုခိယာ ရတ္တိယာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ယေန ဘဂဝါ တေနဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – အဘိက္ကန္တာ၊ ဘန္တေ၊ ရတ္တိ၊ နိက္ခန္တော ပစ္ဆိမော ယာမော၊ ဥဒ္ဓသ္တံ အရုဏံ၊ နန္ဒိမုခီ ရတ္တိ၊ စိရနိသိန္နော ဘိက္ခုသင်္ဃော၊ ဥဒ္ဒိသတု ဘန္တေ ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခန္တိ။ အပရိသုဒ္ဓါ၊ အာနန္ဒ၊ ပရိသာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၈၃)။ အယံ စူဠဝဂ္ဂေ ပါတိမောက္ခဋ္ဌပနက္ခန္ဓကာဂတာ အပရာပိ ဝိနယပါဠိ။

နန္ဒိမုခိယာ ရတ္တိယာတိ အရုဏုဋ္ဌိတကာလေ ပီတိမုခါ ဝိယ ရတ္တိ ခါယတိ။ တေနာဟ ‘‘နန္ဒိမုခိယာ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၈၃) အယံ တံသံဝဏ္ဏနာဘူတသမန္တပါသာဒိကဋ္ဌကထာပါဌော။ အဘိက္ကန္တာတိ ပရိက္ခီဏာ။ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေတိ ဥဂ္ဂတေ အရုဏသီသေ။ နန္ဒိမုခိယာတိ တုဋ္ဌိမုခိယာ။ အယံ တံသံဝဏ္ဏနာဘူတသာရတ္ထဒီပနီပါဌော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၈၃)။ ပါဠိယံ နန္ဒိမုခိယာတိ ဩဒါတဒိသာမုခိတာယ တုဋ္ဌမုခိယာ။ အယံ တံသံဝဏ္ဏနာယ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၈၃) ဝိမတိဝိနောဒနီပါဌော။

‘‘တတိယမ္ပိ ခေါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော အဘိက္ကန္တာယရတ္တိယာ နိက္ခန္တေ ပစ္ဆိမေ ယာမေ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေ နန္ဒိမုခိယာ ရတ္တိယာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ ယေန ဘဂဝါ တေနဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – အဘိက္ကန္တာ၊ ဘန္တေ၊ ရတ္တိ၊ နိက္ခန္တော ပစ္ဆိမော ယာမော၊ ဥဒ္ဓသ္တော အရုဏော၊ နန္ဒိမုခီ ရတ္တိ၊ စိရနိသိန္နာ အာဂန္တုကာ ဘိက္ခူ၊ ပဋိသမ္မောဒတု၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ ¶ အာဂန္တုကေ ဘိက္ခူ’’တိ။ အယံ ဥဒါနာဂတာ သုတ္တန္တပါဠိ (ဥဒါ။ ၄၅)။ ဥဒ္ဓသ္တေ ¶ အရုဏေတိ ဥဂ္ဂတေ အရုဏေ။ အရုဏော နာမ ပုရတ္ထိမဒိသာယံ သူရိယောဒယတော ပုရေတရမေဝ ဥဋ္ဌိတောဘာသော။ နန္ဒိမုခိယာ ရတ္တိယာတိ အရုဏဿ ဥဂ္ဂတတ္တာ ဧဝ အရုဏောဘာယ သူရိယာလောကူပဇီဝိနော သတ္တေ နန္ဒာပနမုခိယာ ရတ္တိယာ ဇာတာယ၊ ဝိဘာယမာနာယာတိ အတ္ထော။ အယံ တံသံဝဏ္ဏနာဘူတာ ဥဒါနဋ္ဌကထာ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၂၃)။

ဣတိ ဧတ္တကာသု ဝိနယသုတ္တန္တာဂတာသု ပါဠိယဋ္ဌကထာဋီကာသု ဧကသ္မိမ္ပိဌာနေ အရုဏော စတုက္ခတ္တုံ ဥဂ္ဂတောတိ နတ္ထိ၊ ဧကဝါရမေဝ ဝုတ္တော။ စတုဗ္ဗိဓဝဏ္ဏသမန္နာဂတောတိပိ နတ္ထိ၊ ဧကဝဏ္ဏော ဧဝ ဝုတ္တော။ ဇာတကဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၂၁။၂၅၅) ရတ္တဝဏ္ဏော ဧဝ ဝုတ္တော၊ န သေတဝဏ္ဏာဒိကော။ နန္ဒိမုခီတိ စ သတ္တေ နန္ဒာပနဒိသာမုခီ ရတ္တိ ဧဝ ဝုတ္တာ၊ န အရုဏဿ နန္ဒိယာဝဋ္ဋပုပ္ဖသဒိသဝဏ္ဏတာ။ တေနာဟ ‘‘သတ္တေ နန္ဒာပနမုခိယာ ရတ္တိယာ’’တိ။ ဧဝံ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာပကရဏဝစနေန ဝိရုဒ္ဓတ္တာ ပါဠိယဋ္ဌကထာဒီဟိ အသံသန္ဒနတော ဒုဗ္ဗလသာဓကတ္တာ စ အယမ္ပိ ဝါဒေါ အယုတ္တောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တသ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အာဏံ အနတိက္ကန္တေန လဇ္ဇိဘိက္ခုနာ ယဒိ ကေနစိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ ဝိဝဋောကာသေ ဟောတိ၊ မစ္ဆက္ခိသမာနအဗျတ္တရတ္တောဘာသဿ ပညာယမာနကာလတော ပဋ္ဌာယ ဝတ္တနိက္ခိပနာဒိကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။

ယဒိ ပန ပဗ္ဗတာဒိနာ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ယတ္တကေန ကာလေန ဝိဝဋဋ္ဌာနေ ရတ္တောဘာသော ပညာယတိ၊ သူရိယမဏ္ဍလဿ ဒိဿနကာလတော ဧကဃဋိကာမတ္တေန ဝါ ဒွိဃဋိကာမတ္တေန ဝါ တတ္တကံ ကာလံ သလ္လက္ခေတွာ ဣမသ္မိံ ကာလေ အရုဏော ဥဂ္ဂတော ဘဝေယျာတိ တက္ကေတွာ ကာတဗ္ဗံ၊ သံသယံ အနိစ္ဆန္တေန တတောပိ ကဉ္စိကာလံ အဓိဝါသေတွာ နိဿံသယကာလေ ကတ္တဗ္ဗံ၊ အယံ တတ္ထ ¶ သာမီစိ။ အယံ ပန ဝါဒေါ ယထာဝုတ္တပ္ပကရဏဝစနေဟိ သုဋ္ဌု သံသန္ဒတိ ယထာ ဂင်္ဂေါဒကေန ယမုနောဒကံ၊ တသ္မာ ပဏ္ဍိတေဟိ ပုနပ္ပုနံ ပုဗ္ဗာပရံ အာလောဠေန္တေန မနသိ ကာတဗ္ဗော။ ဧဝံ မနသိ ကရိတွာ အရုဏပဋိသံယုတ္တေသု ဌာနေသု သံသယော ဆိန္ဒိတဗ္ဗော၊ သံသယံ ဆိန္ဒိတွာ ဝိသာရဒေန ဟုတွာ တံ တံ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ။

ဝိသုဒ္ဓတ္ထာယ သီလဿ၊ ဘိက္ခူနံ ပိယသီလိနံ၊

ကတာရုဏကထာ ဧသာ၊ န သာရမ္ဘာဒိကာရဏာ။

တသ္မာ ¶ သုဋ္ဌူပဓာရေတွာ၊ ယုတ္တံ ဂဏှန္တု သာဓဝေါ၊

အယုတ္တဉ္စေ ဆဍ္ဍယန္တု၊ မာ ဟောန္တု ဒုမ္မနာဒယောတိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ဒိဝါသေယျဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၆။ ဧဝံ ဒိဝါသေယျဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ပရိက္ခာရောတိ သမဏပရိက္ခာရော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒိဝါသေယျဝိနိစ္ဆယကထာယ အာဒိမှိ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ တတ္ထ တေသု မာတိကာပဒေသု သမဘိနိဝိဋ္ဌဿ ‘‘ပရိက္ခာရော’’တိ ပဒဿ ‘‘သမဏပရိက္ခာရော’’တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ယောဇနာ၊ ဧသ နယော ဣတော ပရေပိ။ သမဏပရိက္ခာရော ဝုတ္တော၊ န ဂိဟိပရိက္ခာရောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိသမန္တတော ကရိယတေတိ ပရိက္ခာရော၊ ဆတ္တာဒိကော။ တတြာတိ သမဏပရိက္ခာရေ။ ကပ္ပတီတိ ကပ္ပိယော၊ န ကပ္ပိယော အကပ္ပိယော၊ ကပ္ပိယော စ အကပ္ပိယော စ ကပ္ပိယာကပ္ပိယော၊ သမာဟာရဒွန္ဒေပိ ပုလ္လိင်္ဂမိစ္ဆန္တိ ပဏ္ဍိတာ။ ကပ္ပိယာကပ္ပိယော ¶ စ သော ပရိက္ခာရော စေတိ တထာ၊ တဿ ဝိနိစ္ဆယော ကပ္ပိယာကပ္ပိယပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယော။

ကေစိ တာလပဏ္ဏစ္ဆတ္တန္တိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏမတ္တံ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဟိ ဆတ္တံ တထာကရိယမာနံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝါဟ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၈၅) ‘‘သဗ္ဗပရိက္ခာရေသု ဝဏ္ဏမဋ္ဌဝိကာရံ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဒီပေန္တေန န ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ န ဝဏ္ဏမဋ္ဌတ္ထာယာတိ ဣမိနာ ထိရကရဏတ္ထံ ဧကဝဏ္ဏသုတ္တေန ဝိနန္ဓိယမာနံ ယဒိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ ဟောတိ၊ တတ္ထ န ဒေါသောတိ ဒဿေတိ။ အာရဂ္ဂေနာတိ နိခါဒနမုခေန။ ယဒိ န ဝဋ္ဋတိ၊ တာဒိသံ ဆတ္တဒဏ္ဍံ လဘိတွာ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဃဋကံ ဝါ’’တိအာဒိ။ သုတ္တကေန ဝါ ဒဏ္ဍော ဝေဌေတဗ္ဗောတိ ယထာ လေခါ န ပညာယတိ၊ တထာ ဝေဌေတဗ္ဗော။ ဒဏ္ဍဗုန္ဒေတိ ဒဏ္ဍမူလေ၊ ဆတ္တဒဏ္ဍဿ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယန္တိ အတ္ထော။ ဆတ္တမဏ္ဍလိကန္တိ ဆတ္တဿ အန္တော ခုဒ္ဒကမဏ္ဍလံ၊ ဆတ္တပဉ္ဇရေ မဏ္ဍလာကာရေန ဗဒ္ဓဒဏ္ဍဝလယံ ¶ ဝါ။ ဥက္ကိရိတွာတိ နိန္နံ၊ ဥန္နတံ ဝါ ကတွာ ဥဋ္ဌာပေတွာ။ သာ ဝဋ္ဋတီတိ သာ လေခါ ရဇ္ဇုကေဟိ ဗန္ဓန္တု ဝါ မာ ဝါ၊ ဗန္ဓိတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ တေန ဝုတ္တံ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တမဟာထေရေန –

‘‘ဆတ္တံ ပဏ္ဏမယံ ကိဉ္စိ၊ ဗဟိ အန္တော စ သဗ္ဗသော၊

ပဉ္စဝဏ္ဏေန သုတ္တေန၊ သိဗ္ဗိတုံ န စ ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ဆိန္ဒိတုံ အဍ္ဎစန္ဒံ ဝါ၊ ပဏ္ဏေ မကရဒန္တကံ၊

ဃဋကံ ဝါဠရူပံ ဝါ၊ လေခါ ဒဏ္ဍေ န ဝဋ္ဋတိ။

‘‘သိဗ္ဗိတုံ ဧကဝဏ္ဏေန၊ ဆတ္တံ သုတ္တေန ဝဋ္ဋတိ၊

ထိရတ္ထံ ပဉ္စဝဏ္ဏေန၊ ပဉ္ဇရံ ဝါ ဝိနန္ဓိတုံ။

‘‘ဃဋကံ ဝါဠရူပံ ဝါ၊ လေခါ ဝါ ပန ကေဝလာ၊

ဆိန္ဒိတွာ ဝါပိ ဃံသိတွာ၊ ဓာရေတုံ ပန ဝဋ္ဋတိ။

‘‘အဟိစ္ဆတ္တကသဏ္ဌာနံ ¶ ၊ ဒဏ္ဍဗုန္ဒမှိ ဝဋ္ဋတိ၊

ဥက္ကိရိတွာ ကတာ လေခါ၊ ဗန္ဓနတ္ထာယ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

တဿ ဝဏ္ဏနာယမ္ပိ ဆတ္တံ ပဏ္ဏမယံ ကိဉ္စီတိ တာလပဏ္ဏာဒိပဏ္ဏစ္ဆဒနံ ယံ ကိဉ္စိ ဆတ္တံ။ ဗဟီတိ ဥပရိ။ အန္တောတိ ဟေဋ္ဌာ။ သိဗ္ဗိတုန္တိ ရူပံ ဒဿေတွာ သူစိကမ္မံ ကာတုံ။ ပဏ္ဏေတိ ဆဒနပဏ္ဏေ။ အဍ္ဎစန္ဒန္တိ အဍ္ဎစန္ဒာကာရံ။ မကရဒန္တကန္တိ မကရဒန္တာကာရံ၊ ယံ ‘‘ဂိရိကူဋ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဆိန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ မုခဝဋ္ဋိယာ နာမေတွာ ဗဒ္ဓပဏ္ဏကောဋိယာ ဝါ မတ္ထကမဏ္ဍလကောဋိယာ ဝါ ဂိရိကူဋာဒိံ ကရောန္တိ၊ ဣမိနာ တံ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ဒဏ္ဍေတိ ဆတ္တဒဏ္ဍေ။ ဃဋကန္တိ ဃဋာကာရော။ ဝါဠရူပံ ဝါတိ ဗျဂ္ဃာဒိဝါဠာနံ ရူပကံ ဝါ။ လေခါတိ ဥက္ကိရိတွာ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ စိတ္တကမ္မဝသေန ဝါ ကတရာဇိ။ ပဉ္စဝဏ္ဏာနံ သုတ္တာနံ အန္တရေ နီလာဒိဧကဝဏ္ဏေန သုတ္တေန ထိရတ္ထံ ဆတ္တံ အန္တော စ ဗဟိ စ သိဗ္ဗိတုံ ဝါ ဆတ္တဒဏ္ဍဂ္ဂါဟကသလာကပဉ္ဇရံ ထိရတ္ထံ ဝိနန္ဓိတုံ ဝါ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ပဉ္စဝဏ္ဏာနံ ဧကဝဏ္ဏေန ထိရတ္ထန္တိ ဣမိနာ အနေကဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ ¶ ဝဏ္ဏမဋ္ဌတ္ထာယ သိဗ္ဗိတုဉ္စ ဝိနန္ဓိတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘ပဉ္စဝဏ္ဏေနာ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ တဿ ဧကဝဏ္ဏေန ပဉ္စဝဏ္ဏေန ဝါ သုတ္တေန ထိရတ္ထံ သိဗ္ဗိတုံ ဝိနန္ဓိတုံ ဝါ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ ဟောတိ။

ဧတ္ထ စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေန ‘‘ပဉ္စဝဏ္ဏေန သုတ္တေန သိဗ္ဗိတုံ န စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပါဌေန စ ‘‘ကေစိ တာလပဏ္ဏစ္ဆတ္တံ အန္တော ဝါ ဗဟိ ဝါ ပဉ္စဝဏ္ဏေန သုတ္တေန သိဗ္ဗေတွာ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ ကရောန္တိ၊ တံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧကဝဏ္ဏေ ပန နီလေန ဝါ ပီတကေန ဝါ ယေန ကေနစိ သုတ္တေန အန္တော ဝါ ဗဟိ ဝါ သိဗ္ဗိတုံ၊ ဆတ္တဒဏ္ဍဂ္ဂါဟကံ သလာကပဉ္ဇရံ ဝါ ဝိနန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တဉ္စ ခေါ ထိရကရဏတ္ထံ၊ န ဝဏ္ဏမဋ္ဌတ္ထာယာ’’တိ အဋ္ဌကထာပါဌေန စ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ သော န ဂဟေတဗ္ဗော။

လေခါ ¶ ဝါ ပန ကေဝလာတိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာ သကလာ လေခါ ဝါ။ ဆိန္ဒိတွာတိ ဥက္ကိရိတွာ ကတံ ဆိန္ဒိတွာ။ ဃံသိတွာတိ စိတ္တကမ္မာဒိဝသေန ကတံ ဃံသိတွာ။ ဒဏ္ဍဗုန္ဒမှီတိ ဆတ္တဒဏ္ဍဿ ပဉ္ဇရေ ဂါဟဏတ္ထာယ ဖာလိတဗုန္ဒမှိ၊ မူလေတိ အတ္ထော။ အယမေတ္ထ နိဿန္ဒေဟေ ဝုတ္တနယော။ ခုဒ္ဒသိက္ခာဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဆတ္တပိဏ္ဍိယာ မူလေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဟိစ္ဆတ္တကသဏ္ဌာနန္တိ ဖုလ္လအဟိစ္ဆတ္တကာကာရံ။ ရဇ္ဇုကေဟိ ဂါဟာပေတွာ ဒဏ္ဍေ ဗန္ဓန္တိ၊ တသ္မိံ ဗန္ဓနဋ္ဌာနေ ဝလယမိဝ ဥက္ကိရိတွာတိ ဝလယံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာပေတွာ။ ဗန္ဓနတ္ထာယာတိ ဝါတေန ယထာ န စလတိ၊ ဧဝံ ရဇ္ဇူဟိ ဒဏ္ဍေ ပဉ္ဇရဿ ဗန္ဓနတ္ထာယ။ ဥက္ကိရိတွာ ကတာ လေခါ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ယထာ ဝါတပ္ပဟာရေန အစလနတ္ထံ ဆတ္တမဏ္ဍလိကံ ရဇ္ဇုကေဟိ ဂါဟာပေတွာ ဒဏ္ဍေ ဗန္ဓန္တိ၊ တသ္မိံ ဗန္ဓနဋ္ဌာနေ ဝလယမိဝ ဥက္ကိရိတွာ လေခံ ဌပေန္တိ၊ သာ ဝဋ္ဋတီတိ။ သစေပိ န ဗန္ဓတိ၊ ဗန္ဓနာရဟဋ္ဌာနတ္တာ ဝလယံ ဥက္ကိရိတွာ ဝဋ္ဋတီတိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝတ္တန္တီတိ အာဂတံ၊ တသ္မာ ပက္ခရဏေသု အာဂတနယေနေဝ ဆတ္တေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ။

၇။ စီဝရေ ပန နာနာသုတ္တကေဟီတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၈၅၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၈၅) နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ။ ဣဒဉ္စ တထာ ကရောန္တာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဧကဝဏ္ဏသုတ္တကေနပိ န ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ‘‘ပကတိသူစိကမ္မမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ပဋ္ဋမုခေတိ ဒွိန္နံ ပဋ္ဋာနံ သင်္ဃဋိတဋ္ဌာနံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ပရိယန္တေတိ စီဝရပရိယန္တေ။ အနုဝါတံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဝေဏီတိ ဝရကသီသာကာရေန သိဗ္ဗနံ။ သင်္ခလိကန္တိ ဒွိဂုဏသင်္ခလိကာကာရေန သိဗ္ဗနံ၊ ဗိဠာလသင်္ခလိကာကာရေန သိဗ္ဗနံ ဝါ။ ဝေဏိံ ဝါ သင်္ခလိကံ ဝါ ကရောန္တီတိ ကရဏကိရိယာယ သမ္ဗန္ဓော။ အဂ္ဃိယံ နာမ စေတိယသဏ္ဌာနံ ¶ ၊ ယံ ‘‘အဂ္ဃိယတ္ထမ္ဘော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဂယာ နာမ မူလေ တနုကံ အဂ္ဂေ မဟန္တံ ကတွာ ဂဒါကာရေန သိဗ္ဗနံ။ မုဂ္ဂရော နာမ မူလေ စ အဂ္ဂေ စ ဧကသဒိသံ ကတွာ မုဂ္ဂရာကာရေန သိဗ္ဗနံ။ ကက္ကဋက္ခီနိ ဥက္ကိရန္တီတိ ¶ ဂဏ္ဌိကပဋ္ဋပါသကပဋ္ဋာနံ အန္တေ ပါဠိဗဒ္ဓံ ကတွာ ကက္ကဋကာနံ အက္ခိသဏ္ဌာနံ ပဋ္ဌပေန္တိ၊ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘ကောဏသုတ္တပိဠကာတိ ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋာနံ ကောဏေဟိ နီဟဋသုတ္တာနံ ကောဋိယော’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကထံ ပန တာ ပိဠကာ ဒုဝိညေယျရူပါ ကာတဗ္ဗာတိ? ကောဏေဟိ နီဟဋသုတ္တာနံ အန္တေသု ဧကဝါရံ ဂဏ္ဌိကကရဏေန ဝါ ပုန နိဝတ္တေတွာ သိဗ္ဗနေန ဝါ ဒုဝိညေယျသဘာဝံ ကတွာ သုတ္တကောဋိယော ရဿံ ကတွာ ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ။ ဓမ္မသိရိတ္ထေရေန ပန ‘‘ကောဏသုတ္တာ စ ပိဠကာ၊ ဒုဝိညေယျာဝ ကပ္ပရေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေနပိ ‘‘သုတ္တာ စ ပိဠကာ တတ္ထ၊ ဒုဝိညေယျာဝ ဒီပိတာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တေသံ မတေန ကောဏသုတ္တာ စ ပိဠကာ စ ကောဏသုတ္တပိဠကာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၈၅) ကောဏသုတ္တပိဠကာတိ ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋာနံ ကောဏေဟိ ဗဟိ နိဂ္ဂတသုတ္တာနံ ပိဠကာကာရေန ဌပိတကောဋိယောတိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ တေ ပိဠကေ ဆိန္ဒိတွာ ဒုဝိညေယျာ ကာတဗ္ဗာတိ တေသံ အဓိပ္ပာယော။ ကေစိ ပန ‘‘ကောဏသုတ္တာ စ ပိဠကာ စာတိ ဒွေယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ မတေန ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋာနံ ကောဏတော ကောဏံ နီဟဋသုတ္တာ ကောဏသုတ္တာ နာမ။ သမန္တတော ပန ပရိယန္တေန ဂတာ စတုရဿသုတ္တာ ပိဠကာ နာမ။ တံ ဒုဝိဓမ္ပိ ကေစိ စီဝရတော ဝိသုံ ပညာနတ္ထာယ ဝိကာရယုတ္တံ ကရောန္တိ၊ တံ နိသေဓာယ ‘‘ဒုဝိညေယျရူပါ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန သဗ္ဗထာ အစက္ခုဂေါစရဘာဝေန သိဗ္ဗနတ္ထာယ တထာသိဗ္ဗနဿ အသက္ကုဏေယျတ္တာ၊ ယထာ ပကတိစီဝရတော ဝိကာရော န ပညာယတိ၊ ဧဝံ သိဗ္ဗိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ရဇနကမ္မတော ပုဗ္ဗေ ပညာယမာနောပိ ဝိသေသော စီဝရေ ရတ္တေ ဧကဝဏ္ဏတော န ပညာယတီတိ အာဟ ‘‘စီဝရေ ရတ္တေ’’တိ။

၈။ မဏိနာတိ ¶ နီလမဏိအာဒိပါသာဏေန၊ အံသဗဒ္ဓကကာယဗန္ဓနာဒိကံ အစီဝရတ္တာ သင်္ခါဒီဟိ ဃံသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ကဏ္ဏသုတ္တကန္တိ စီဝရဿ ဒီဃတော တိရိယဉ္စ သိဗ္ဗိတာနံ စတူသု ကဏ္ဏေသု ကောဏေသု စ နိက္ခန္တာနံ သုတ္တသီသာနမေတံ နာမံ၊ တံ ဆိန္ဒိတွာဝ ပါရုပိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ရဇိတကာလေ ဆိန္ဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဘဂဝတာ အနုညာတံ ဧကံ ကဏ္ဏသုတ္တမ္ပိ အတ္ထိ၊ တံ ပန နာမေန သဒိသမ္ပိ ဣတော အညမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ လဂ္ဂနတ္ထာယာတိ စီဝရရဇ္ဇုယံ ¶ စီဝရဗန္ဓနတ္ထာယ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၈၅) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။

သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၈၅) ပန ‘‘ပါသကံ ကတွာ ဗန္ဓိတဗ္ဗန္တိ ရဇနကာလေ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ သေသကာလေ မောစေတွာ ဌပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏဿ ပေါရာဏဋီကာယမ္ပိ ဣဒမေဝ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန စီဝရက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ‘‘မဇ္ဈေန လဂ္ဂေန္တိ၊ ဥဘတော ဂလတိ၊ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကဏ္ဏေ ဗန္ဓိတုန္တိ။ ကဏ္ဏော ဇီရတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကဏ္ဏသုတ္တက’’န္တိ ဧဝံ အနုညာတစီဝရရဇ္ဇုယံ ရဇိတွာ ပသာရိတစီဝရဿ ဩလမ္ဗကသုတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဂဏ္ဌိကေတိ စီဝရပါရုပနကာလေ ပါသကေ လဂ္ဂါပနတ္ထံ ကတေ ဒန္တာဒိမယေ ဂဏ္ဌိကေ။ ပိဠကာတိ ဗိန္ဒုံ ဗိန္ဒုံ ကတွာ ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗပိဠကာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယပ္ပကရဏေ –

‘‘နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ၊ မဏ္ဍနတ္ထာယ စီဝရံ၊

သမံ သတပဒါဒီနံ၊ သိဗ္ဗိတုံ န စ ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ပတ္တဿ ပရိယန္တေ ဝါ၊ တထာ ပတ္တမုခေပိ စ၊

ဝေဏိံ သင်္ခလိကံ ဝါပိ၊ ကရောတော ဟောတိ ဒုက္ကဋံ။

‘‘ပဋ္ဋမ္ပိ ¶ ဂဏ္ဌိပါသာနံ၊ အဋ္ဌကောဏာဒိကံ ဝိဓိံ၊

တတ္ထဂ္ဃိယဂဒါရူပံ၊ မုဂ္ဂရာဒိံ ကရောန္တိ စ။

‘‘တတ္ထ ကက္ကဋကက္ခီနိ၊ ဥဋ္ဌာပေန္တိ န ဝဋ္ဋတိ၊

သုတ္တာ စ ပိဠကာ တတ္ထ၊ ဒုဝိညေယျာဝ ဒီပိတာ။

‘‘စတုကောဏာဝ ဝဋ္ဋန္တိ၊ ဂဏ္ဌိပါသကပဋ္ဋကာ၊

ကဏ္ဏကောဏေသု သုတ္တာနိ၊ ရတ္တေ ဆိန္ဒေယျ စီဝရေ။

‘‘သူစိကမ္မဝိကာရံ ¶ ဝါ၊ အညံ ဝါ ပန ကိဉ္စိပိ၊

စီဝရေ ဘိက္ခုနာ ကာတုံ၊ ကာရာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ယော စ ပက္ခိပတိ ဘိက္ခု စီဝရံ၊

‘‘သူစိဟတ္ထမလာဒီနံ၊ ကရဏေ စီဝရဿ စ၊

တထာ ကိလိဋ္ဌကာလေ စ၊ ဓောဝနတ္ထံ တု ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ရဇနေ ပန ဂန္ဓံ ဝါ၊ တေလံ ဝါ လာခမေဝ ဝါ၊

ကိဉ္စိ ပက္ခိပိတုံ တတ္ထ၊ ဘိက္ခုနော န စ ဝဋ္ဋတိ။

‘‘သင်္ခေန မဏိနာ ဝါပိ၊ အညေနပိ စ ကေနစိ၊

စီဝရံ န စ ဃဋ္ဋေယျ၊ ဃံသိတဗ္ဗံ န ဒေါဏိယာ။

‘‘စီဝရံ ဒေါဏိယံ ကတွာ၊ နာတိဃဋ္ဋေယျ မုဋ္ဌိနာ၊

ရတ္တံ ပဟရိတုံ ကိဉ္စိ၊ ဟတ္ထေဟေဝ စ ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ဂဏ္ဌိကေ ပန လေခါ ဝါ၊ ပိဠကာ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ၊

ကပ္ပဗိန္ဒုဝိကာရော ဝါ၊ ပါဠိကဏ္ဏိကဘေဒတော’’တိ။

ဝိနယသာရတ္ထသန္ဒီပနိယမ္ပိ သမံ သတပဒါဒီနန္တိ သတပဒါဒီဟိ သဒိသံ။ တုလျတ္ထေ ကရဏဝစနပ္ပသင်္ဂေ သာမိဝစနံ။ ပဋ္ဋဿ ပရိယန္တေ ဝါတိ အနုဝါတဿ ဥဘယပရိယန္တေ ဝါ။ ပဋ္ဋမုခေပိ ဝါတိ ဒွိန္နံ အာယာမဝိတ္ထာရပဋ္ဋာနံ သင်္ဃဋိတဋ္ဌာနေ၊ ကဏ္ဏေပိ ဝါ ဧကဿေဝ ဝါ ပဋ္ဋဿ ဦနပူရဏတ္ထံ ဃဋိတဋ္ဌာနေပိ ဝါ ¶ ။ ဝေဏီတိ ကုဒြူသသီသာကာရေန သိဗ္ဗနံ။ ကေစိ ‘‘ဝရကသီသာကာရေနာ’’တိ ¶ ဝဒန္တိ။ သင်္ခလိကန္တိ ဗိဠာလဒါမသဒိသသိဗ္ဗနံ။ ကေစိ ‘‘သတပဒိသဒိသ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

ပဋ္ဋမ္ပီတိ ပတ္တမ္ပိ။ အဋ္ဌကောဏာဒိကော ဝိဓိ ပကာရော ဧတဿာတိ အဋ္ဌကောဏာဒိကဝိဓိ၊ တံ။ အဋ္ဌကောဏာဒိကန္တိ ဝါ ဂါထာဗန္ဓဝသေန နိဂ္ဂဟိတာဂမော။ ‘‘အဋ္ဌကောဏာဒိကံ ဝိဓိ’’န္တိ ဧတံ ‘‘ပဋ္ဋ’’န္တိ ဧတဿ သမာနာဓိကရဏဝိသေသနံ၊ ကိရိယာဝိသေသနံ ဝါ။ ‘‘ကရောန္တီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ အထ ဝါ ပဋ္ဋန္တိ ဧတ္ထ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ၊ ပဋ္ဋေတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ အဋ္ဌကောဏာဒိကန္တိ ဥပယောဂဝစနံ။ ဝိဓိန္တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ။ ဣဓ ဝက္ခမာနစတုကောဏသဏ္ဌာနတော အညံ အဋ္ဌကောဏာဒိကံ နာမ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပဋ္ဋဒွယေ။ အဂ္ဃိယဂဒါရူပန္တိ အဂ္ဃိယသဏ္ဌာနဉ္စေဝ ဂဒါသဏ္ဌာနဉ္စ သိဗ္ဗနံ။ မုဂ္ဂရန္တိ လဂုဠသဏ္ဌာနသိဗ္ဗနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စေတိယာဒိသဏ္ဌာနာနံ ဂဟဏံ။

တတ္ထာတိ ပဋ္ဋဒွယေ တသ္မိံ ဌာနေ။ ကက္ကဋကက္ခီနီတိ ကုဠီရကစ္ဆိသဒိသာနိ သိဗ္ဗနဝိကာရာနိ။ ဥဋ္ဌာပေန္တီတိ ကရောန္တိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋကေ။ သုတ္တာတိ ကောဏတော ကောဏံ သိဗ္ဗိတသုတ္တာ စေဝ စတုရဿေ သိဗ္ဗိတသုတ္တာ စ။ ပိဠကာတိ တေသမေဝ သုတ္တာနံ နိဝတ္တေတွာ သိဗ္ဗိတကောဋိယော စ။ ဒုဝိညေယျာဝါတိ ရဇနကာလေ ဒုဝိညေယျရူပါ အနောဠာရိကာ ဒီပိတာ ဝဋ္ဋန္တီတိ။ ယထာဟ ‘‘ကောဏသုတ္တပိဠကာ စ စီဝရေ ရတ္တေ ဒုဝိညေယျရူပါ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅)။

ဂဏ္ဌိကပဋ္ဋိကာ ပါသပဋ္ဋိကာတိ ယောဇနာ။ ကဏ္ဏကောဏေသု သုတ္တာနီတိ စီဝရကဏ္ဏေ သုတ္တာ စေဝ ပါသကပဋ္ဋာနံ ကောဏေသု သုတ္တာနိ စ အစ္ဆိန္ဒတိ။ ဧတ္ထ စ စီဝရေ အာယာမတော ဝိတ္ထာရတော စ သိဗ္ဗိတွာ အနုဝါတတော ဗဟိ နိက္ခမိတသုတ္တံ စီဝရံ ရဇိတွာ သုက္ခာပနကာလေ ရဇ္ဇုယာ ဝါ စီဝရဝံသေ ဝါ ¶ ဗန္ဓိတွာ ဩလမ္ဗိတုံ အနုဝါတေ ဗန္ဓသုတ္တာနိ စ ကဏ္ဏသုတ္တာနိ နာမ။ ယထာဟ ‘‘စီဝရဿ ကဏ္ဏသုတ္တကံ န စ ဝဋ္ဋတိ၊ ရဇိတကာလေ ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ၊ ယံ ပန ‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ကဏ္ဏသုတ္တက’န္တိ ဧဝံ အနုညာတံ၊ တံ အနုဝါတေ ပါသကံ ကတွာ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ရဇနကာလေ လဂ္ဂနတ္ထာယာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅)။

သူစိကမ္မဝိကာရံ ဝါတိ စီဝရမဏ္ဍနတ္ထာယ နာနာသုတ္တကေဟိ သတပဒိသဒိသံ သိဗ္ဗန္တာ အာဂန္တုကပဋ္ဋံ ¶ ဌပေန္တိ၊ ဧဝရူပံ သူစိကမ္မဝိကာရံ ဝါ။ အညံ ဝါ ပန ကိဉ္စိပီတိ အညမ္ပိ ယံ ကိဉ္စိ မာလာကမ္မမိဂပက္ခိပဒါဒိကံ သိဗ္ဗနဝိကာရံ။ ကာတုန္တိ သယံ ကာတုံ။ ကာရာပေတုန္တိ အညေန ဝါ ကာရာပေတုံ။

ယော ဘိက္ခု ပရံ ဥတ္တမံ ဝဏ္ဏမဋ္ဌမဘိပတ္ထယန္တော ကဉ္ဇိကပိဋ္ဌခလိအလ္လိကာဒီသု စီဝရံ ပက္ခိပတိ၊ တဿ ပန ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋာ မောက္ခော န ဝိဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။ ကဉ္ဇိကန္တိ ဝါယနတန္တမက္ခနံ ကဉ္ဇိကသဒိသာ သုလာကဉ္ဇိကံ။ ပိဋ္ဌန္တိ တဏ္ဍုလပိဋ္ဌံ။ တဏ္ဍုလပိဋ္ဌေဟိ ပက္ကာ ခလိ။ အလ္လိကာတိ နိယျာသော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန လာခါဒီနံ ဂဟဏံ။ စီဝရဿ ကရဏေ ကရဏကာလေ သမုဋ္ဌိတာနံ သူစိဟတ္ထမလာဒီနံ ကိလိဋ္ဌကာလေ ဓောဝနတ္ထဉ္စ ကဉ္ဇိကပိဋ္ဌခလိအလ္လိကာဒီသု ပက္ခိပတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။

တတ္ထာတိ ယေန ကသာဝေန စီဝရံ ရဇတိ၊ တသ္မိံ ရဇနေ စီဝရဿ သုဂန္ဓဘာဝတ္ထာယ ဂန္ဓံ ဝါ ဥဇ္ဇလဘာဝတ္ထာယ တေလံ ဝါ ဝဏ္ဏတ္ထာယ လာခံ ဝါ။ ကိဉ္စီတိ ဧဝရူပံ ယံ ကိဉ္စိ။ မဏိနာတိ ပါသာဏေန။ အညေနပိ စ ကေနစီတိ ယေန ဥဇ္ဇလံ ဟောတိ၊ ဧဝရူပေန မုဂ္ဂရာဒိနာ အညေနပိ ကေနစိ ဝတ္ထုနာ။ ဒေါဏိယာတိ ရဇနမ္ဗဏေ န ဃံသိတဗ္ဗံ ဟတ္ထေန ဂါဟာပေတွာ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ရတ္တံ စီဝရံ ဟတ္ထေဟိ ကိဉ္စိ ထောကံ ပဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ¶ ယောဇနာ။ ယတ္ထ ပက္ကရဇနံ ပက္ခိပန္တိ၊ သာ ရဇနဒေါဏီ။ တတ္ထ အံသဗဒ္ဓကကာယဗန္ဓနာဒိံ ဃဋ္ဋေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

ဂဏ္ဌိကေတိ ဝေဠုဒန္တဝိသာဏာဒိမယဂဏ္ဌိကေ။ လေခါ ဝါတိ ဝဋ္ဋာဒိဘေဒါ လေခါ ဝါ။ ပိဠကာတိ သာသပဗီဇသဒိသာ ခုဒ္ဒကဗုဗ္ဗုဠာ။ ပါဠိကဏ္ဏိကဘေဒတောတိ မဏိကာဝဠိရူပပုပ္ဖကဏ္ဏိကရူပဘေဒတော။ ‘‘ကပ္ပဗိန္ဒုဝိကာရော ဝါ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တထေဝ စီဝရေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

၉။ ပတ္တေ ဝါ ထာလကေ ဝါတိအာဒီသု ထာလကေတိ တမ္ဗာဒိမယေ ပုဂ္ဂလိကေ တိဝိဓေပိ ကပ္ပိယထာလကေ။ န ဝဋ္ဋတီတိ မဏိဝဏ္ဏကရဏပယောဂေါ န ဝဋ္ဋတိ၊ တေလဝဏ္ဏပယောဂေါ ပန ဝဋ္ဋတိ။ တေလဝဏ္ဏောတိ သမဏသာရုပ္ပဝဏ္ဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ မဏိဝဏ္ဏံ ပန ပတ္တံ အညေန ကတံ လဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ပတ္တမဏ္ဍလေတိ တိပုသီသာဒိမယေ ပတ္တဋ္ဌပနကမဏ္ဍလေ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဝိစိတြာနိ ပတ္တမဏ္ဍလာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ ရူပကာကိဏ္ဏာနိ ဘိတ္တိကမ္မကတာနီ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၅၃) ဝုတ္တတ္တာ ¶ ‘‘ဘိတ္တိကမ္မံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မကရဒန္တကံ ဆိန္ဒိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၅၃) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မကရဒန္တကံ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ထာလကဿ စ ပတ္တဿ၊ ဗဟိ အန္တောပိ ဝါ ပန၊

အာရဂ္ဂေန ကတာ လေခါ၊ န စ ဝဋ္ဋတိ ကာစိပိ။

‘‘အာရောပေတွာ ဘမံ ပတ္တံ၊ မဇ္ဇိတွာ စေ ပစန္တိ စ၊

‘မဏိဝဏ္ဏံ ကရိဿာမ’၊ ဣတိ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။

ဝိနယသာရတ္ထသန္ဒီပနိယမ္ပိ ¶ အာရဂ္ဂေနာတိ အာရကဏ္ဋကဂ္ဂေန၊ သူစိမုခေန ဝါ။ ကာစိပိ လေခါတိ ဝဋ္ဋကဂေါမုတ္တာဒိသဏ္ဌာနာ ယာ ကာစိပိ ရာဇိ။ ဘမံ အာရောပေတွာတိ ဘမေ အလ္လီယာပေတွာ။ ပတ္တမဏ္ဍလကေတိ ပတ္တေ ဆဝိရက္ခဏတ္ထာယ တိပုသီသာဒီဟိ ကတေ ပတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ အာဓာရာဒီနံ ဥပရိ ကာတဗ္ဗေ ပတ္တမဏ္ဍလကေ။ ဘိတ္တိကမ္မန္တိ နာနာကာရရူပကကမ္မဝိစိတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိစိတြာနိ ပတ္တမဏ္ဍလာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ ရူပကာကိဏ္ဏာနိ ဘိတ္တိကမ္မကတာနီ’’တိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပတ္တမဏ္ဍလေ။ အဿာတိ ဘိက္ခုဿ။ မကရဒန္တကန္တိ ဂိရိကူဋန္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဧဝံ ပတ္တထာလကာဒီသု ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

ဓမကရဏ…ပေ… လေခါ န ဝဋ္ဋတီတိ အာရဂ္ဂေန ဒိန္နလေခါ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဇာတိဟိင်္ဂုလိကာဒိဝဏ္ဏေဟိ ကတလေခါ ပန ဝဋ္ဋတိ။ ဆတ္တမုခဝဋ္ဋိယန္တိ ဓမကရဏဿ ဟတ္ထေန ဂဟဏတ္ထံ ကတဿ ဆတ္တာကာရဿ မုခဝဋ္ဋိယံ။ ‘‘ပရိဿာဝနဗန္ဓဋ္ဌာနေ’’တိ ကေစိ။ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေပိ –

‘‘န ¶ ဓမ္မကရဏစ္ဆတ္တေ၊ လေခါ ကာစိပိ ဝဋ္ဋတိ၊

ကုစ္ဆိယံ ဝါ ဌပေတွာ တံ၊ လေခံ တု မုခဝဋ္ဋိယ’’န္တိ။ –

ဝုတ္တံ။ တဋ္ဋီကာယံ ပန ‘‘မုခဝဋ္ဋိယာ ယာ လေခါ ပရိဿာဝနဗန္ဓနတ္ထာယ အနုညာတာ၊ တံ လေခံ ဌပေတွာ ဓမကရဏစ္ဆတ္တေ ဝါ ကုစ္ဆိယံ ဝါ ကာစိ လေခါ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဓမကရဏေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

၁၀။ ကာယဗန္ဓနေ ပန ကက္ကဋက္ခီနီတိ ကက္ကဋကဿ အက္ခိသဒိသာနိ။ မကရမုခန္တိ မကရမုခသဏ္ဌာနံ။ ဒေဍ္ဍုဘသီသန္တိ ဥဒကသပ္ပသီသသဒိသသဏ္ဌာနာနိ။ အစ္ဆီနီတိ ကုဉ္ဇရစ္ဆိသဏ္ဌာနာနိ။ ဧကမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ဧကရဇ္ဇုကံ ဒွိဂုဏတိဂုဏံ ကတွာ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧကမေဝ ပန သတဝါရမ္ပိ သရီရံ ပရိက္ခိပိတွာ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဗဟုရဇ္ဇုကေ ဧကတော ကတွာ ဧကေန ¶ နိရန္တရံ ဝေဌေတွာ ကတံ ဗဟုရဇ္ဇုကန္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တံ မုရဇသင်္ခံ န ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မုရဇဉှိ နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ မုရဇဝဋ္ဋိသဏ္ဌာနံ ဝေဌေတွာ ကရောန္တိ။ ဣဒံ ပန မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏသင်္ခါတံ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနဉ္စ ဒသာသု ဝဋ္ဋတိ ‘‘ကာယဗန္ဓနဿ ဒသာ ဇီရန္တိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၈) ဝုတ္တတ္တာ။

ဝိဓေတိ ဒသာပရိယောသာနေ ထိရဘာဝါယ ဒန္တဝိသာဏသုတ္တာဒီဟိ ကတေ ဝိဓေ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၈၅) ပန ‘‘ကာယဗန္ဓနဿ ပါသန္တေ ဒသာမူလေ တဿ ထိရဘာဝတ္ထံ ကတ္တဗ္ဗေ ဒန္တဝိသာဏာဒိမယေ ဝိဓေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌမင်္ဂလာနိ နာမ သင်္ခေါ၊ စက္ကံ၊ ပုဏ္ဏကုမ္ဘော၊ ဂယာ၊ သိရီဝစ္ဆော၊ အင်္ကုသော၊ ဓဇံ၊ သောဝတ္ထိကန္တိ။ မစ္ဆယုဂဠဆတ္တနန္ဒိယာဝဋ္ဋာဒိဝသေနပိ ဝဒန္တိ။ ပရိစ္ဆေဒလေခါမတ္တန္တိ ဒန္တာဒီဟိ ကတဿ ဝိဓဿ ဥဘောသု ကောဋီသု ကာတဗ္ဗပရိစ္ဆေဒရာဇိမတ္တံ။ ဝိနယဝိနိစ္ဆယပ္ပကရဏေပိ –

‘‘သုတ္တံ ဝါ ဒိဂုဏံ ကတွာ၊ ကောဋ္ဋေန္တိ စ တဟိံ တဟိံ၊

ကာယဗန္ဓနသောဘတ္ထံ၊ တံ န ဝဋ္ဋတိ ဘိက္ခုနော။

‘‘ဒသာမုခေ ဒဠှတ္ထာယ၊ ဒွီသု အန္တေသု ဝဋ္ဋတိ၊

မာလာကမ္မလတာကမ္မ-စိတ္တိကမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ဃဋံ ဒေဍ္ဍုဘသီသံ ဝါ၊ မကရဿ မုခမ္ပိ ဝါ၊

ဝိကာရရူပံ ယံ ကိဉ္စိ၊ န ဝဋ္ဋတိ ဒသာမုခေ။

‘‘ဥဇုကံ ¶ မစ္ဆကဏ္ဋံ ဝါ၊ မဋ္ဌံ ဝါ ပန ပဋ္ဋိကံ၊

ခဇ္ဇူရိပတ္တကာကာရံ၊ ကတွာ ဝဋ္ဋတိ ကောဋ္ဋိတံ။

‘‘ပဋ္ဋိကာ သူကရန္တန္တိ၊ ဒုဝိဓံ ကာယဗန္ဓနံ၊

ရဇ္ဇုကာ ဒုဿပဋ္ဋာဒိ၊ သဗ္ဗံ တဿာနုလောမိကံ။

‘‘မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏဉ္စ၊ ဒေဍ္ဍုဘဉ္စ ကလာဗုကံ၊

ရဇ္ဇုယော စ န ဝဋ္ဋန္တိ၊ ပုရိမာ ဒွေဒသာ သိယုံ။

‘‘ဒသာ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနာ၊ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ကာယဗန္ဓနေ၊

ဧကာ ဒွိတိစတဿော ဝါ၊ ဝဋ္ဋန္တိ န တတော ပရံ။

‘‘ဧကရဇ္ဇုမယံ ဝုတ္တံ၊ မုနိနာ ကာယဗန္ဓနံ၊

တဉ္စ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနံ၊ ဧကမ္ပိ စ န ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ရဇ္ဇုကေ ဧကတော ကတွာ၊ ဗဟူ ဧကာယ ရဇ္ဇုယာ၊

နိရန္တရဉှိ ဝေဌေတွာ၊ ကတံ ဝဋ္ဋတိ ဗန္ဓိတုံ။

‘‘ဒန္တကဋ္ဌဝိသာဏဋ္ဌိ-လောဟဝေဠုနဠဗ္ဘဝါ၊

ဇတုသင်္ခမယာ သုတ္တ-ဖလဇာ ဝိဓကာ မတာ။

‘‘ကာယဗန္ဓနဝိဓေပိ ¶ ၊ ဝိကာရော န စ ဝဋ္ဋတိ၊

တတ္ထ တတ္ထ ပရိစ္ဆေဒ-လေခါမတ္တံ တု ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ –

ဝိနယသာရတ္ထသန္ဒီပနိယမ္ပိ တဟိံ တဟိန္တိ ပဋ္ဋိကာယ တတ္ထ တတ္ထ။ တန္တိ တထာကောဋ္ဋိတဒိဂုဏသုတ္တကာယဗန္ဓနံ။ အန္တေသု ဒဠှတ္ထာယ ဒသာမုခေ ဒိဂုဏံ ကတွာ ကောဋ္ဋေန္တိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ စိတ္တကမ္ပီတိ မာလာကမ္မလတာကမ္မစိတ္တယုတ္တမ္ပိ ကာယဗန္ဓနံ။ အက္ခီနီတိ ကုဉ္ဇရက္ခီနိ။ တတ္ထာတိ ကာယဗန္ဓနေ န ဝဋ္ဋတီတိ ကာ ကထာ။ ဥဋ္ဌာပေတုန္တိ ဥက္ကိရိတုံ။

ဃဋန္တိ ဃဋသဏ္ဌာနံ။ ဒေဍ္ဍုဘသီသံ ဝါတိ ဥဒကသပ္ပသီသံ မုခသဏ္ဌာနံ ဝါ။ ယံ ကိဉ္စိ ဝိကာရရူပံ ဒသာမုခေ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ ဥဘယပဿေသု မစ္ဆကဏ္ဋကယုတ္တံ မစ္ဆဿ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ ဝိယ ယဿာ ပဋ္ဋိကာယ ဝါယနံ ဟောတိ၊ ဣဒံ ကာယဗန္ဓနံ ¶ မစ္ဆကဏ္ဋကံ နာမ။ ယဿ ခဇ္ဇူရိပတ္တသဏ္ဌာနမိဝ ဝါယနံ ဟောတိ၊ တံ ခဇ္ဇူရိပတ္တကာကာရံ နာမ။

ပကတိဝိကာရာ ပဋ္ဋိကာ သူကရန္တံ နာမ ကုဉ္စိကာကောသသဏ္ဌာနံ။ တဿ ဒုဝိဓဿ ကာယဗန္ဓနဿ။ တတ္ထ ရဇ္ဇုကာ သူကရန္တာနုလောမိကာ၊ ဒုဿပဋ္ဋံ ပဋ္ဋိကာနုလောမိကံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန မုဒ္ဒိကကာယဗန္ဓနံ ဂဟိတံ၊ တဉ္စ သူကရန္တာနုလောမိကံ။ ယထာဟ ‘‘ဧကရဇ္ဇုကံ ပန မုဒ္ဒိကကာယဗန္ဓနဉ္စ သူကရန္တံ အနုလောမေတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၈)။ တတ္ထ ရဇ္ဇုကာ နာမ ဧကာဝဋ္ဋာ၊ ဗဟုရဇ္ဇုကဿ အကပ္ပိယဘာဝံ ဝက္ခတိ။ မုဒ္ဒိကကာယဗန္ဓနံ နာမ စတုရဿံ အကတွာ သဇ္ဇိတန္တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

မုရဇံ နာမ မုရဇဝဋ္ဋိသဏ္ဌာနံ ဝေဌေတွာ ကတံ။ ဝေဌေတွာတိ နာနာသုတ္တေဟိ ဝေဌေတွာ။ သိက္ခာဘာဇနဝိနိစ္ဆယေ ပန ‘‘ဗဟုကာ ရဇ္ဇုယော ဧကတော ကတွာ ဧကာယ ရဇ္ဇုယာ ဝေဌိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ မဒ္ဒဝီဏံ နာမ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနံ။ ဒေဍ္ဍုဘကံ နာမ ဥဒကသပ္ပသဒိသံ။ ကလာဗုကံ နာမ ဗဟုရဇ္ဇုကံ။ ရဇ္ဇုယောတိ ဥဘယကောဋိယံ ဧကတော အဗန္ဓာ ဗဟုရဇ္ဇုယော၊ တထာဗန္ဓာ ကလာဗုကံ နာမ ဟောတိ။ န ဝဋ္ဋန္တီတိ မုရဇာဒီနိ ဣမာနိ သဗ္ဗာနိ ကာယဗန္ဓနာနိ န ဝဋ္ဋန္တိ။ ပုရိမာ ဒွေတိ မုရဇံ ¶ မဒ္ဒဝီဏနာမဉ္စာတိ ဒွေ။ ‘‘ဒသာသု သိယု’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဝဏ္ဏလောပေန ‘‘ဒသာ သိယု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏန္တိ ဣဒံ ဒသာသုယေဝ အနုညာတ’’န္တိ။

ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနာတိ ပါမင်္ဂဒါမံ ဝိယ စတုရဿသဏ္ဌာနာ။ ဧကရဇ္ဇုမယန္တိ နာနာဝဋ္ဋေ ဧကတော ဝဋ္ဋေတွာ ကတံ ရဇ္ဇုမယံ ကာယဗန္ဓနံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ရဇ္ဇုကာ ဒုဿပဋ္ဋာဒီ’’တိ ဧတ္ထ ဧကဝဋ္ဋရဇ္ဇုကာ ဂဟိတာ။ ဣဓ ပန နာနာဝဋ္ဋေ ဧကတော ဝဋ္ဋေတွာ ကတာ ဧကာဝ ရဇ္ဇု ဂဟိတာ။ တဉ္စာတိ တံ ဝါ နယမ္ပိ ဧကရဇ္ဇုကကာယဗန္ဓနံ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနေန ဂန္ထိတံ။ ဧကမ္ပိ စ န ဝဋ္ဋတီတိ ကေဝလမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။

ဗဟူ ¶ ရဇ္ဇုကေ ဧကတော ကတွာတိ ယောဇနာ။ ဝဋ္ဋတိ ဗန္ဓိတုန္တိ မုရဇံ ကလာဗုကဉ္စ န ဟောတိ၊ ရဇ္ဇုကကာယဗန္ဓနမေဝ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အယံ ပန ဝိနိစ္ဆယော ‘‘ဗဟုရဇ္ဇုကေ ဧကတော ကတွာ ဧကေန နိရန္တရံ ဝေဌေတွာ ကတံ ဗဟုရဇ္ဇုကန္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာဂတော ဣဓ ဝုတ္တော။ သိက္ခာဘာဇနဝိနိစ္ဆယေ ‘‘ဗဟုရဇ္ဇုယော ဧကတော ကတွာ ဧကာယ ဝေဌိတံ မုရဇံ နာမာ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ဣမိနာ ဝိရုဇ္ဈနတော န ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဒန္တ-သဒ္ဒေန ဟတ္ထိဒန္တာ ဝုတ္တာ။ ဇတူတိ လာခါ။ သင်္ခမယန္တိ သင်္ခနာဘိမယံ။ ဝိဓကာ မတာတိ ဧတ္ထ ဝေဓိကာတိပိ ပါဌော၊ ဝိဓပရိယာယော။ ကာယဗန္ဓနဝိဓေတိ ကာယဗန္ဓနဿ ဒသာယ ထိရဘာဝတ္ထံ ကဋ္ဌဒန္တာဒီဟိ ကတေ ဝိဓေ။ ဝိကာရော အဋ္ဌမင်္ဂလာဒိကော။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ။ တု-သဒ္ဒေန ဃဋာကာရောပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတီတိ အတ္ထော ပကာသိတော၊ တသ္မာ တေန နယေန ကာယဗန္ဓနဝိစာရော ကာတဗ္ဗောတိ။

၁၁။ အဉ္ဇနိယံ ‘‘ဥဇုကမေဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စတုရဿာဒိသဏ္ဌာနာပိ ဝင်္ကဂတိကာ န ဝဋ္ဋတိ။ သိပါဋိကာယာတိ ဝါသိအာဒိဘဏ္ဍပက္ခိပနေ။ ဝိနယဝိနိစ္ဆယပ္ပကရဏေ ပန –

‘‘မာလာကမ္မလတာကမ္မ-နာနာရူပဝိစိတ္တိတာ၊

န စ ဝဋ္ဋတိ ဘိက္ခူနံ၊ အဉ္ဇနီ ဇနရဉ္ဇနီ။

‘‘တာဒိသံ ¶ ပန ဃံသိတွာ၊ ဝေဌေတွာ သုတ္တကေန ဝါ၊

ဝဠဉ္ဇန္တဿ ဘိက္ခုဿ၊ န ဒေါသော ကောစိ ဝိဇ္ဇတိ။

‘‘ဝဋ္ဋာ ဝါ စတုရဿာ ဝါ၊ အဋ္ဌံသာ ဝါပိ အဉ္ဇနီ၊

ဝဋ္ဋတေဝါတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ ဝဏ္ဏမဋ္ဌာ န ဝဋ္ဋတိ။

‘‘တထာဉ္ဇနိသလာကာပိ၊ အဉ္ဇနိထဝိကာယ စ၊

နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ၊ စိတ္တကမ္မံ န ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ဧကဝဏ္ဏေန ¶ သုတ္တေန၊ သိပါဋိံ ယေန ကေနစိ၊

ယံ ကိဉ္စိ ပန သိဗ္ဗေတွာ၊ ဝဠဉ္ဇန္တဿ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ –

တဋ္ဋီကာယမ္ပိ မာလာ…ပေ… စိတ္တိတာတိ မာလာကမ္မလတာကမ္မေဟိ စ မိဂပက္ခိရူပါဒိနာနာရူပေဟိ စ ဝိစိတ္တိတာ။ ဇနရဉ္ဇနီတိ ဗာလဇနပလောဘိနီ။ အဋ္ဌံသာ ဝါပီတိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေန သောဠသံသာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဝဏ္ဏမဋ္ဌာတိ မာလာကမ္မာဒိဝဏ္ဏမဋ္ဌာ။ အဉ္ဇနီသလာကာပိ တထာ ဝဏ္ဏမဋ္ဌာ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ အဉ္ဇနီထဝိကာယ စ နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ စိတ္တကမ္မံ န ဝဋ္ဋတီတိ ပါဌော ယုဇ္ဇတိ၊ ‘‘ထဝိကာပိ ဝါ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ သော န ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘ပီတာဒိနာ ယေန ကေနစိ ဧကဝဏ္ဏေန သုတ္တေန ပိလောတိကာဒိမယံ ကိဉ္စိပိ သိပါဋိကံ သိဗ္ဗေတွာ ဝဠဉ္ဇန္တဿ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ’’တိ အာဂတံ။

၁၂။ အာရကဏ္ဋကာဒီသု အာရကဏ္ဋကေတိ ပေါတ္ထကာဒိအဘိသင်္ခရဏတ္ထံ ကတေ ဒီဃမုခသတ္ထကေ။ ဘမကာရာနံ ဒါရုအာဒိလိခနသတ္ထကန္တိ ကေစိ။ ဝဋ္ဋမဏိကန္တိ ဝဋ္ဋံ ကတွာ ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗဗုဗ္ဗုဠကံ။ အညန္တိ ဣမိနာ ပိဠကာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပိပ္ဖလိကေတိ ယံ ကိဉ္စိ ဆေဒနကေ ခုဒ္ဒကသတ္ထေ။ မဏိကန္တိ ဧကဝဋ္ဋမဏိ။ ပိဠကန္တိ သာသပမတ္တိကာမုတ္တရာဇိသဒိသာ ဗဟုဝဋ္ဋလေခါ။ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ အဝုတ္တတ္တာ လေခနိယံ ယံ ကိဉ္စိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ ပန ‘‘ကုဉ္စိကာယ သေနာသနပရိက္ခာရတ္တာ သုဝဏ္ဏရူပိယမယာပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဆာယာ ဒိဿတိ။ ‘ကုဉ္စိကာယ ¶ ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ န ဝဋ္ဋတီ’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) ဝစနတော အညေ ကပ္ပိယလောဟာဒိမယာဝ ကုဉ္စိကာ ကပ္ပန္တိ ပရိဟရဏီယပရိက္ခာရတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာရကဏ္ဋကော ပေါတ္ထကာဒိကရဏသတ္ထကဇာတိ၊ အာမဏ္ဍသာရကော အာမလကဖလမယောတိ ဝဒန္တိ။

ဝလိတကန္တိ ¶ နခစ္ဆေဒနကာလေ ဒဠှဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဝလိယုတ္တမေဝ ကရောန္တိ။ တသ္မာ တံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ အညမ္ပိ ဝိကာရံ ဒဠှီကမ္မာဒိအတ္ထာယ ကရောန္တိ၊ န ဝဏ္ဏမဋ္ဌတ္ထာယ၊ တံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတံ၊ တေန စ ကတ္တရဒဏ္ဍကောဋိယံ အညမညံ သင်္ဃဋ္ဋနေန သဒ္ဒနိစ္ဆရဏတ္ထာယ ကတဝလယာဒိကံ အဝုတ္တမ္ပိ ယတော ဥပပန္နံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ဒဠှီကမ္မာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပရိဿယဝိနောဒနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ၊ တေန ကတ္တရယဋ္ဌိကောဋိယံ ကတဝလယာနံ အညမညသင်္ဃဋ္ဋနေန သဒ္ဒနိစ္ဆရဏံ ဒီဃဇာတိကာဒိပရိဿယဝိနောဒနတ္ထံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ တေနာဟ အာစရိယဝရော –

‘‘မဏိကံ ပိဠကံ ဝါပိ၊ ပိပ္ဖလေ အာရကဏ္ဋကေ၊

ဌပေတုံ ပန ယံ ကိဉ္စိ၊ န စ ဝဋ္ဋတိ ဘိက္ခုနော။

‘‘ဒဏ္ဍကေပိ ပရိစ္ဆေဒ-လေခါမတ္တံ တု ဝဋ္ဋတိ၊

ဝလိတွာ စ နခစ္ဆေဒံ၊ ကရောန္တီတိ ဟိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

တဿ ဝဏ္ဏနာယမ္ပိ မဏိကန္တိ ထူလဗုဗ္ဗုဠံ။ ပီဠကန္တိ သုခုမဗုဗ္ဗုဠံ။ ပိပ္ဖလေတိ ဝတ္ထစ္ဆေဒနသတ္ထေ။ အာရကဏ္ဋကေတိ ပတ္တဓာရဝလယာနံ ဝိဇ္ဈနကဏ္ဋကေ။ ဌပေတုန္တိ ဥဋ္ဌာပေတုံ။ ယံ ကိဉ္စီတိ သေသဝဏ္ဏမဋ္ဌမ္ပိ စ။ ဒဏ္ဍကေတိ ပိပ္ဖလိဒဏ္ဍကေ။ ယထာဟ ‘‘ပိပ္ဖလိကေပိ မဏိကံ ဝါ ပိဠကံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဒဏ္ဍကေ ပန ပရိစ္ဆေဒလေခါ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ပရိစ္ဆေဒလေခါမတ္တန္တိ အာဏိဗန္ဓနဋ္ဌာနံ ပတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒနတ္ထံ ဧကာဝ လေခါ ဝဋ္ဋတီတိ။ ဝလိတွာတိ ဥဘယကောဋိမုခံ ကတွာ မဇ္ဈေ ဝလိယော ဂါဟေတွာ နခစ္ဆေဒံ ယသ္မာ ကရောန္တိ၊ တသ္မာ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာတိ အာဂတာ။

ဥတ္တရာရဏိယံ မဏ္ဍလန္တိ ဥတ္တရာရဏိယာ ပဝေသနတ္ထံ အာဝါဋမဏ္ဍလံ ဟောတိ။ ဒန္တကဋ္ဌစ္ဆေဒနဝါသိယံ ဥဇုကမေဝ ဗန္ဓိတုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ စ ဥဇုကမေဝါတိ ဣမိနာ ဝင်္ကံ ကတွာ ဗန္ဓိတုံ န ¶ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ၊ တေနေဝ အဉ္ဇနိယမ္ပိ တထာ ဒဿိတံ။ ဥဘောသု ပဿေသု ဧကပဿေ ¶ ဝါတိ ဝစနသေသော၊ ဝါသိဒဏ္ဍဿ ဥဘောသု ပဿေသု ဒဏ္ဍကောဋီနံ အစလနတ္ထံ ဗန္ဓိတုန္တိ အတ္ထော။ ကပ္ပိယလောဟေန စတုရဿံ ဝါ အဋ္ဌံသံ ဝါ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။

၁၃။ အာမဏ္ဍသာရကေတိ အာမလကဖလာနိ ပိသိတွာ တေန ကက္ကေန ကတတေလဘာဇနေ။ တတ္ထ ကိရ ပက္ခိတ္တံ တေလံ သီတံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အာစရိယေန –

‘‘ဥတ္တရာရဏိယံ ဝါပိ၊ ဓနုကေ ပေလ္လဒဏ္ဍကေ၊

မာလာကမ္မာဒိ ယံ ကိဉ္စိ၊ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတိ။

‘‘သဏ္ဍာသေ ဒန္တကဋ္ဌာနံ၊ တထာ ဆေဒနဝါသိယာ၊

ဒွီသု ပဿေသု လောဟေန၊ ဗန္ဓိတုံ ပန ဝဋ္ဋတိ။

‘‘တထာ ကတ္တရဒဏ္ဍေပိ၊ စိတ္တကမ္မံ န ဝဋ္ဋတိ၊

ဝဋ္ဋလေခါဝ ဝဋ္ဋန္တိ၊ ဧကာ ဝါ ဒွေပိ ဟေဋ္ဌတော။

‘‘ဝိသာဏေ နာဠိယံ ဝါပိ၊ တထေဝါမဏ္ဍသာရကေ၊

တေလဘာဇနကေ သဗ္ဗံ၊ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ တု ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

ဋီကာယမ္ပိ အရဏိသဟိတေ ဘန္တကိစ္စကရော ဒဏ္ဍော ဥတ္တရာရဏီ နာမ။ ဝါပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန အဓရာရဏိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥဒုက္ခလဒဏ္ဍဿေတံ အဓိဝစနံ။ အဉ္ဆနကယန္တဓနု ဓနုကံ နာမ။ မုသလမတ္ထကပီဠနဒဏ္ဍကော ပေလ္လဒဏ္ဍကော နာမ။ သဏ္ဍာသေတိ အဂ္ဂိသဏ္ဍာသေ။ ဒန္တကဋ္ဌာနံ ဆေဒနဝါသိယာ တထာ ယံ ကိဉ္စိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒွီသု ပဿေသူတိ ဝါသိယာ ဥဘောသု ပဿေသု။ လောဟေနာတိ ကပ္ပိယလောဟေန။ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဥဇုကမေဝ ဝါ စတုရဿံ ဝါ အဋ္ဌံသံ ဝါ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သဏ္ဍာသေတိ အဂ္ဂိသဏ္ဍာသေတိ နိဿန္ဒေဟေ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပနေတ္ထ သူစိသဏ္ဍာသော ဒဿိတော ¶ ။ ဟေဋ္ဌာတိ ဟေဋ္ဌာ အယောပဋ္ဋဝလယေ။ ‘‘ဥပရိ အဟိစ္ဆတ္တကမကုဠမတ္တ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ဝိသာဏေတိ တေလာသိဉ္စနကဂဝယမဟိံသာဒိသိင်္ဂေ။ နာဠိယံ ဝါပီတိ ဝေဠုနာဠိကာဒိနာဠိယံ။ အပိ-သဒ္ဒေန အလာဗုံ သင်္ဂဏှာတိ။ အာမဏ္ဍသာရကေတိ အာမလကစုဏ္ဏမယတေလဃဋေ ¶ ။ တေလဘာဇနကေတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေယေဝ တေလဘာဇနေ။ သဗ္ဗံ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ ဝဋ္ဋတီတိ ပုမိတ္ထိရူပရဟိတံ မာလာကမ္မာဒိ သဗ္ဗံ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဂတံ။

ဘူမတ္ထရဏေတိ ကဋသာရာဒိမယေ ပရိကမ္မကတာယ ဘူမိယာ အတ္ထရိတဗ္ဗအတ္ထရဏေ။ ပါနီယဃဋေတိ ဣမိနာ သဗ္ဗဘာဇနေ သင်္ဂဏှာတိ။ သဗ္ဗံ…ပေ… ဝဋ္ဋတီတိ ယထာဝုတ္တေသု မဉ္စာဒီသု ဣတ္ထိပုရိသရူပမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တေလဘာဇနေသုယေဝ ဣတ္ထိပုရိသရူပါနံ ပဋိက္ခိပိတတ္တာ တေလဘာဇနေန သဟ အဂဏေတွာ ဝိသုံ မဉ္စာဒီနံ ဂဟိတတ္တာ စာတိ ဝဒန္တိ။ ကိဉ္စာပိ ဝဒန္တိ၊ ဧတေသံ ပန မဉ္စာဒီနံ ဟတ္ထေန အာမသိတဗ္ဗဘဏ္ဍတ္တာ ဣတ္ထိရူပမေတ္ထ န ဝဋ္ဋတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၈၅) ပန ‘‘တာလဝဏ္ဋဗီဇနိအာဒီသု ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ တာနိ ကုဉ္စိကာ ဝိယ ပရိဟရဏီယာနိ၊ အထ ခေါ ဥစ္စာဝစာနိ န ဓာရေတဗ္ဗာနီတိ ပဋိက္ခေပါဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ကေဝလဉှိ တာနိ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဝိဓူပနဉ္စ တာလဝဏ္ဋဉ္စာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘တေလဘာဇနေသု ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ ဝဋ္ဋတိ၊ သေနာသနပရိက္ခာရတ္တာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေနပိ ဝုတ္တမေဝ –

‘‘ပါနီယဿ ဥဠုင်္ကေပိ၊ ဒေါဏိယံ ရဇနဿပိ၊

ဃဋေ ဖလကပီဌေပိ၊ ဝလယာဓာရကာဒိကေ။

‘‘တထာ ပတ္တပိဓာနေ စ၊ တာလဝဏ္ဋေ စ ဗီဇနေ၊

ပါဒပုဉ္ဆနိယံ ဝါပိ၊ သမ္မုဉ္ဇနိယမေဝ စ။

‘‘မဉ္စေ ¶ ဘူမတ္ထရေ ပီဌေ၊ ဘိသိဗိမ္ဗောဟနေသု စ၊

မာလာကမ္မာဒိကံ စိတ္တံ၊ သဗ္ဗမေဝ စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

၁၄။ ဧဝံ သမဏပရိက္ခာရေသု ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ သေနာသနေ ကထေတုံ ‘‘သေနာသနေ ပနာ’’တျာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ပန-သဒ္ဒေါ ဝိသေသဇောတကော။ တေန သဗ္ဗရတနမယမ္ပိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ ဝဋ္ဋတိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန အညဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မန္တိ အတ္ထံ ဇောတေတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကိသ္မိဉ္စိ ပဋိသေဓေတဗ္ဗေ သန္တေပိ တထာ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ အာဟ ‘‘သေနာသနေ ကိဉ္စိ ပဋိသေဓေတဗ္ဗံ နတ္ထီ’’တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေန –

‘‘နာနာမဏိမယတ္ထမ္ဘ-ကဝါဋဒွါရဘိတ္တိကံ ¶ ၊

သေနာသနမနုညာတံ၊ ကာ ကထာ ဝဏ္ဏမဋ္ဌကေ။

သေနာသနံ ဝဋ္ဋတိ သဗ္ဗမေဝါ’’တိ။

သမန္တပါသာဒိကာယမ္ပိ ပဌမသင်္ဃာဒိသေသဝဏ္ဏနာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁) ‘‘သေနာသနပရိဘောဂေါ ပန သဗ္ဗကပ္ပိယော၊ တသ္မာ ဇာတရူပရဇတမယာ သဗ္ဗေပိ သေနာသနပရိက္ခာရာ အာမာသာ။ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဝိနယဝဏ္ဏနဋ္ဌာနေ ရတနမဏ္ဍပေ ကရောန္တိ ဖလိကတ္ထမ္ဘေ ရတနဒါမပဋိမဏ္ဍိတေ။ တတ္ထ သဗ္ဗုပကရဏာနိ ဘိက္ခူနံ ပဋိဇဂ္ဂိတုံ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ အာဂတံ။ တဿာ ဝဏ္ဏနာယံ ပန ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၁) ‘‘သဗ္ဗကပ္ပိယောတိ ယထာဝုတ္တသုဝဏ္ဏာဒိမယာနံ သေနာသနပရိက္ခာရာနံ အာမသနဂေါပနာဒိဝသေန ပရိဘောဂေါ သဗ္ဗထာ ကပ္ပိယောတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘တသ္မာ’တိအာဒိ။ ‘ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဝိနယဝဏ္ဏနဋ္ဌာနေ’တိ ဝုတ္တတ္တာ သင်္ဃိကမေဝ ¶ သုဝဏ္ဏမယံ သေနာသနံ သေနာသနပရိက္ခာရာ စ ဝဋ္ဋန္တိ၊ န ပုဂ္ဂလိကာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဏ္ဏိတံ။

သေနာသနက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယမ္ပိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၀) ‘သဗ္ဗံ ပါသာဒပရိဘောဂန္တိ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဝိစိတြာနိ ကဝါဋာနိ မဉ္စပီဌာနိ တာလဝဏ္ဋာနိ သုဝဏ္ဏရဇတမယပါနီယဃဋပါနီယသရာဝါနိ ယံ ကိဉ္စိ စိတ္တကမ္မကတံ၊ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတိ။ ပါသာဒဿ ဒါသိဒါသံ ခေတ္တံ ဝတ္ထုံ ဂေါမဟိံသံ ဒေမာတိ ဝဒန္တိ၊ ပါဋေက္ကံ ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ၊ ပါသာဒေ ပဋိဂ္ဂဟိတေ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ဂေါနကာဒီနိ သင်္ဃိကဝိဟာရေ ဝါ ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရေ ဝါ မဉ္စပီဌေသု အတ္ထရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ၊ ဓမ္မာသနေ ပန ဂိဟိဝိကတနီဟာရေန လဗ္ဘန္တိ၊ တတြာပိ နိပဇ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဂတံ။ တဿာ ဝဏ္ဏနာယံ ပန ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၀) ‘‘သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဝိစိတြာနီတိ သင်္ဃိကသေနာသနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ပုဂ္ဂလိကံ ပန သုဝဏ္ဏာဒိဝိစိတြံ ဘိက္ခုဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတုမေဝ န ဝဋ္ဋတိ ‘န တွေဝါဟံ ဘိက္ခဝေ ကေနစိ ပရိယာယေန ဇာတရူပရဇတံ သာဒိတဗ္ဗ’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၉၉) ဝုတ္တတ္တာ၊ တေနေဝေတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ ¶ ‘သင်္ဃိကဝိဟာရေ ဝါ ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရေ ဝါ’တိ န ဝုတ္တံ၊ ဂေါနကာဒိအကပ္ပိယဘဏ္ဍဝိသယေဝ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ ဧကဘိက္ခုဿပိ တေသံ ဂဟဏေ ဒေါသာဘာဝါ’’တိ ဝဏ္ဏိတံ။

တသ္မိံယေဝ ခန္ဓကေ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) ‘‘သစေပိ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒယော ဧကပ္ပဟာရေနေဝ မဉ္စသတံ ဝါ မဉ္စသဟဿံ ဝါ ဒေန္တိ၊ သဗ္ဗေ ကပ္ပိယမဉ္စာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဝုဍ္ဎပဋိပါဋိယာ သင်္ဃိကပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇထာတိ ဒါတဗ္ဗာ၊ ပုဂ္ဂလိကဝသေန န ဒါတဗ္ဗာ’’တိ အာဂတံ။ တဿာ ဝဏ္ဏနာယံယေဝ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ‘‘ကပ္ပိယမဉ္စာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဣမိနာ သုဝဏ္ဏာဒိဝိစိတ္တံ အကပ္ပိယမဉ္စံ ‘သင်္ဃဿာ’တိ ဝုတ္တေပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ၊ ‘ဝိဟာရဿ ဒေမာ’တိ ဝုတ္တေ သင်္ဃဿေဝ ¶ ဝဋ္ဋတိ၊ န ပုဂ္ဂလဿ ခေတ္တာဒိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝဏ္ဏိတံ၊ တသ္မာ ဘဂဝတော အာဏံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တေဟိ လဇ္ဇိပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘူတေဟိ ဘိက္ခူဟိ သုဋ္ဌု မနသိကာတဗ္ဗမိဒံ ဌာနံ။

နနု စ သေနာသနေ ဝိရုဒ္ဓသေနာသနံ နာမ ပဋိသေဓေတဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘သေနာသနေ ကိဉ္စိ ပဋိသေဓေတဗ္ဗံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အညတြ ဝိရုဒ္ဓသေနာသနာ’’တိ။ တဿတ္ထော – ဝိရုဒ္ဓသေနာသနာ ဝိရုဒ္ဓသေနာသနံ အညတြ ဌပေတွာ အညံ ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မာဒိကမ္မံ သန္ဓာယ သေနာသနေ ကိဉ္စိ ပဋိသေဓေတဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ၊ န တဒဘာဝေါတိ။ ယဒိ ဧဝံ တံ ဝိရုဒ္ဓသေနာသနံ အာစရိယေန ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ကတမံ ဝိရုဒ္ဓသေနာသနံ နာမာတိ ပုစ္ဆာယမာဟ ‘‘ဝိရုဒ္ဓ…ပေ… ဝုစ္စတီ’’တိ။ တတ္ထ အညေသန္တိ သီမဿာမိကာနံ။ ရာဇဝလ္လဘေဟီတိ လဇ္ဇိပေသလာနံ ဥပေါသထာဒိအန္တရာယကရာ အလဇ္ဇိနော ဘိန္နလဒ္ဓိကာ စ ဘိက္ခူ အဓိပ္ပေတာ တေဟိ သဟ ဥပေါသထာဒိကရဏာယောဂတော။ တေန စ ‘‘သီမာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသံ လဇ္ဇိပရိသာတိ တေသံ သီမဿာမိကာနံ အနုဗလံ ဒါတုံ သမတ္ထာ လဇ္ဇိပရိသာ။ ဘိက္ခူဟိ ကတန္တိ ယံ အလဇ္ဇီနံ သေနာသနဘေဒနာဒိကံ လဇ္ဇိဘိက္ခူဟိ ကတံ၊ တံ သဗ္ဗံ သုကတမေဝ အလဇ္ဇိနိဂ္ဂဟတ္ထာယ ပဝတ္တေတဗ္ဗတော။

ဧတ္ထ စ သိယာ – ‘‘အညေသံ သီမာယာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ သီမာ နာမ ဗဟုဝိဓာ၊ ကတရသီမံ သန္ဓာယာတိ? ဗဒ္ဓသီမံ သန္ဓာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘မာ အမှာကံ ဥပေါသထပဝါရဏာနံ အန္တရာယမကတ္ထာ’’တိ အဋ္ဌကထာယမေဝ ဝုတ္တတ္တာ၊ သာရတ္ထဒီပနိယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ဋီ။ ၂။၈၅) ‘‘ဥပေါသထပဝါရဏာနံ အန္တရာယကရာ အလဇ္ဇိနော ရာဇကုလူပကာ ဝုစ္စန္တီ’’တိ ¶ ဝုတ္တတ္တာ၊ ဥပေါသထာဒိဝိနယကမ္မခေတ္တဘူတာယ ဧဝ သီမာယ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္တာ ¶ ။ ယဒိ ဧဝံ ဂါမသီမသတ္တဗ္ဘန္တရသီမဥဒကုက္ခေပသီမာယောပိ တံခေတ္တဘူတာ ဧဝ၊ တသ္မာ တာပိ သန္ဓာယာတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န ဝတ္တဗ္ဗံ တာသံ အဗဒ္ဓသီမတ္တာ၊ န တေ တာသံ သာမိကာ၊ ဗဒ္ဓသီမာယေဝ ဘိက္ခူနံ ကိရိယာယ သိဒ္ဓတ္တာ တာသံယေဝ တေ သာမိကာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ပန သီမဿာမိကေဟိ ဘိက္ခူဟီ’’တိ။ ယံ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ဥပစာရသီမာပိ တံခေတ္တဘူတာ’’တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တဿာ တဒက္ခေတ္တဘာဝံ ဥပရိ သီမာဝိနိစ္ဆယကထာဒီသု (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၅၆ အာဒယော) ကထယိဿာမ။ အပိစ ဂါမသီမာယ အညေသံ သေနာသနကရဏဿ ပဋိသေဓိတုမယုတ္တတ္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရဥဒကုက္ခေပသီမာနဉ္စ သဗ္ဗဒါ အတိဋ္ဌနတော ဗဒ္ဓသီမာယေဝ အဓိပ္ပေတာတိ ဝိညာယတီတိ။

ဆိန္ဒာပေယျ ဝါ ဘိန္ဒာပေယျ ဝါ၊ အနုပဝဇ္ဇောတိ ဣဒံ သဗ္ဗမတ္တိကာမယကုဋီ ဝိယ သဗ္ဗထာ အနုပယောဂါရဟံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ပဉ္စဝဏ္ဏသုတ္တေဟိ ဝိနဒ္ဓဆတ္တာဒိကံ၊ တတ္ထ အကပ္ပိယဘာဂေါဝ ဆိန္ဒိတဗ္ဗော၊ န တဒဝသေသော၊ တဿ ကပ္ပိယတ္တာတိ ဆိန္ဒန္တော ဥပဝဇ္ဇောဝ ဟောတိ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘ဃဋကမ္ပိ ဝါဠရူပမ္ပိ ဆိန္ဒိတွာ ဓာရေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၁၅။ ဧဝံ ပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဘေသဇ္ဇကရဏပရိတ္တပဋိသန္ထာရာနံ ဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဘေသဇ္ဇာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘိသက္ကဿ ဣဒံ ကမ္မံ ဘေသဇ္ဇံ။ ကိံ တံ? တိကိစ္ဆနံ ¶ ။ ကရိယတေ ကရဏံ၊ ဘေသဇ္ဇဿ ကရဏံ ဘေသဇ္ဇကရဏံ၊ ဝေဇ္ဇကမ္မကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပရိသမန္တတော တာယတိ ရက္ခတီတိ ပရိတ္တံ၊ အာရက္ခာတိ အတ္ထော။ ပဋိသန္ထရဏံ ပဋိသန္ထာရော၊ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ အညေသံ သမ္ဗန္ဓကရဏန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ယော ဝိနိစ္ဆယော မာတိကာယံ ‘‘ဘေသဇ္ဇကရဏမ္ပိ စ ပရိတ္တံ၊ ပဋိသန္ထာရော’’တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) မယာ ဝုတ္တော ¶ ၊ တသ္မိံ သမဘိနိဝိဋ္ဌေ ဘေသဇ္ဇကရဏဝိနိစ္ဆယေ။ သဟဓမ္မော ဧတေသန္တိ သဟဓမ္မိကာ၊ တေသံ၊ ဧကဿ သတ္ထုနော သာသနေ သဟသိက္ခမာနဓမ္မာနန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သဟဓမ္မေ နိယုတ္တာ သဟဓမ္မိကာ၊ တေသံ၊ သဟဓမ္မသင်္ခါတေ သိက္ခာပဒေ သိက္ခမာနဘာဝေန နိယုတ္တာနန္တိ အတ္ထော။ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတသီလာဒိယုတ္တဘာဝေန သမတ္တာ သမသီလသဒ္ဓါပညာနံ။ ဧတေန ဒုဿီလာနံ ဘိန္နလဒ္ဓိကာနဉ္စ အကာတုမ္ပိ လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတိ။

ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနတော ဝါတိ အတ္တနော ဝါ တေသံ ဝါ ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနတော။ န ကရိယိတ္ထာတိ အကတာ၊ အယုတ္တဝသေန အကတပုဗ္ဗာ ဝိညတ္တိ အကတဝိညတ္တိ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၈၆) ပန ‘‘အကတဝိညတ္တိယာတိ န ဝိညတ္တိယာ။ သာ ဟိ အနနုညာတတ္တာ ကတာပိ အကတာ ဝိယာတိ အကတဝိညတ္တိ၊ ‘ဝဒေယျာထ ဘန္တေ ယေနတ္ထော’တိ ဧဝံ အကတဋ္ဌာနေ ဝိညတ္တိ အကတဝိညတ္တီတိ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၈၅) ‘‘ဂိလာနဿ အတ္ထာယ အပ္ပဝါရိတဋ္ဌာနတော ဝိညတ္တိယာ အနုညာတတ္တာ ကတာပိ အကတာ ဝိယာတိ အကတဝိညတ္တိ၊ ‘ဝဒ ဘန္တေ ပစ္စယေနာ’တိ ဧဝံ အကတပဝါရဏဋ္ဌာနေ စ ဝိညတ္တိ အကတဝိညတ္တီ’’တိ။

၁၆။ ပဋိယာဒိယတီတိ သမ္ပာဒေတိ။ အကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ဒုက္ကဋန္တိ ဝဒန္တိ၊ အယုတ္တတာဝသေန ပနေတ္ထ အကရဏပ္ပဋိက္ခေပေါ ဝုတ္တော၊ န အာပတ္တိဝသေနာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗံ ¶ ပရိကမ္မံ အနာမသန္တေနာတိ မာတုဂါမသရီရာဒီနံ အနာမာသတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယာဝ ဉာတကာ န ပဿန္တီတိ ယာဝ တဿ ဉာတကာ န ပဿန္တိ။ ‘‘တိတ္ထိယဘူတာနံ မာတာပိတူနံ သဟတ္ထာ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၈၆) ဝုတ္တံ။

၁၇။ ပိတု ဘဂိနီ ပိတုစ္ဆာ။ မာတု ဘာတာ မာတုလော။ နပ္ပဟောန္တီတိ ကာတုံ န သက္ကောန္တီတိ ဋီကာသု ဝုတ္တံ။ ‘‘တေသံယေဝ သန္တကံ ဘေသဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ကေဝလံ ယောဇေတွာ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘သစေ ပန နပ္ပဟောန္တိ ယာစန္တိ စ၊ ဒေထ နော ဘန္တေ၊ တုမှာကံ ပဋိဒဿာမာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပန တေသံ ဘေသဇ္ဇဿ အပ္ပဟောနကတ္တာ ဘေသဇ္ဇမေဝ ယာစန္တီတိ အဋ္ဌကထာဓိပ္ပာယော ဒိဿတိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗော။ န ယာစန္တီတိ လဇ္ဇာယ န ယာစန္တိ၊ ဂါရဝေန ဝါ။ ‘‘အာဘောဂံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အညထာ ဒေန္တဿ အာပတ္တိယေဝ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၈) ပန ‘‘အာဘောဂံ ကတွာတိ ဣဒံ ကတ္တဗ္ဗကရဏဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ၊ အာဘောဂံ ပန အကတွာပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ¶ တီသု ဂဏ္ဌိပဒေသု လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပေါရာဏဋီကာယမ္ပိ တဒေဝ ဂဟေတွာ လိခိတံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၅) ပန တံ ဝစနံ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ကေစိ ပန ‘‘အာဘောဂံ အကတွာပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ ဘေသဇ္ဇကရဏဿ၊ ပါဠိယံ ‘အနာပတ္တိ ဘိက္ခု ပါရာဇိကဿ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’တိ ဧဝံ အန္တရာပတ္တိဒဿနဝသေန သာမညတော ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာယံ အဝုတ္တပ္ပကာရေန ကရောန္တဿ သုတ္တေနေဝ အာပတ္တိသိဒ္ဓါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနေဝ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘တေသညေဝ သန္တက’န္တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ။

ဧတေ ဒသ ဉာတကေ ဌပေတွာတိ တေသံ ပုတ္တနတ္တာဒယောပိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ဉာတကာ ဧဝါတိ တေပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟိတာ။ တေန အညေသန္တိ ဣမိနာ အညာတကာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတေသံ ပုတ္တပရမ္ပရာယာ’’တိအာဒိ။ ကုလပရိဝဋ္ဋာတိ ကုလာနံ ပဋိပါဋိ၊ ကုလပရမ္ပရာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘေသဇ္ဇံ ကရောန္တဿာတိ ယထာဝုတ္တဝိဓိနာ ကရောန္တဿ၊ ‘‘တာဝကာလိကံ ဒဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ အကတွာ ဒေန္တဿပိ ပန အန္တရာပတ္တိဒုက္ကဋံ ဝိနာ မိစ္ဆာဇီဝနံ ဝါ ကုလဒူသနံ ဝါ န ဟောတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝါ ကုလဒူသကာပတ္တိ ဝါ န ဟောတီ’’တိ။ ဉာတကာနဉှိ သန္တကံ ယာစိတွာပိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ကုလဒူသနာဒိ န သိယာ။ သာရတ္ထဒီပနိယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၈၅) ‘‘မယှံ ဒဿန္တိ ကရိဿန္တီတိ ပစ္စာသာယ ကရောန္တဿပိ ယာစိတွာ ဂဟေတဗ္ဗဋ္ဌာနတာယ ဉာတကေသု ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝါ ကုလဒူသကာပတ္တိ ဝါ န ဟောတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၈၆) ပန ‘‘ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝါ ကုလဒူသကာပတ္တိ ဝါ န ဟောတီတိ ဝစနတော ယာဝ သတ္တမော ကုလပရိဝဋ္ဋော၊ တာဝ ဘေသဇ္ဇံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗပဒေသု ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ‘‘စူဠမာတုယာ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗပဒေသု စူဠမာတုယာ သာမိကောတိအာဒိနာ ယောဇေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဥပဇ္ဈာယဿ အာဟရာမာတိ ဣဒံ ဥပဇ္ဈာယေန မမ ဉာတကာနံ ဘေသဇ္ဇံ အာဟရထာတိ အာဏတ္တေဟိ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ စ သာမဏေရာဒီနံ အပစ္စာသာယပိ ပရဇနဿ ဘေသဇ္ဇကရဏံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဝုတ္တနယေနေဝ ပရိယေသိတွာတိ ဣမိနာ ‘‘ဘိက္ခာစာရဝတ္တေန ဝါ’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘ဉာတိသာမဏေရေဟိ ဝါ’’တိအာဒိနာ စ ဝုတ္တမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ အပစ္စာသီသန္တေနာတိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၅) အာဂန္တုကစောရာဒီနံ ကရောန္တေနပိ မနုဿာ နာမ ဥပကာရကာ ဟောန္တီတိ အတ္တနော တေဟိ လာဘံ အပတ္ထယန္တေန၊ ပစ္စာသာယ ကရောန္တဿ ¶ ပန ဝေဇ္ဇကမ္မကုလဒူသနာဒိနာ ¶ ဒေါသော ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝဉှိ ဥပကာရေ ကတေ သာသနဿ ဂုဏံ ဉတွာ ပသီဒန္တိ၊ သင်္ဃဿ ဝါ ဥပကာရကာ ဟောန္တီတိ ကရဏေ ပန ဒေါသော နတ္ထိ။ ကေစိ ပန ‘‘အပစ္စာသီသန္တေန အာဂန္တုကာဒီနံ ပဋိက္ခိတ္တပုဂ္ဂလာနမ္ပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗဋ္ဌာနဝိဘာဂဿ နိရတ္ထကတ္တပ္ပသင်္ဂတော အပစ္စာသီသန္တေန ‘‘သဗ္ဗေသမ္ပိ ဒါတုံ ကာတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧတ္တကမတ္တဿေဝ ဝတ္တဗ္ဗတော။ အပစ္စာသီသနဉ္စ မိစ္ဆာဇီဝကုလဒူသနာဒိဒေါသနိသေဓနတ္ထမေဝ ဝုတ္တံ န ဘေသဇ္ဇကရဏသင်္ခါတာယ ဣမိဿာ အန္တရာပတ္တိယာ မုစ္စနတ္ထံ အာဂန္တုကစောရာဒီနံ အနုညာတာနံ ဒါနေနေဝ တာယ အာပတ္တိယာ မုစ္စနတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၁၈။ တေနေဝ အပစ္စာသီသန္တေနပိ အကာတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဓံ ကုလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဘေသဇ္ဇံ အာစိက္ခထာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘အညမညံ ပန ကထာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ဣဒံ ပရိယာယတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဂဟေတွာ ကရောန္တီတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန ကထေန္တဿပိ နေဝတ္ထိ ဒေါသောတိ အာစရိယာ။ ပုစ္ဆန္တီတိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌရောဂီနံ ပရိယာယေနပိ ဝတွာ ဝိစရဏံ အယုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ပုစ္ဆိတဿပိ ပန ပစ္စာသီသန္တဿ ပရိယာယကထာပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ သမုလ္လပေသီတိ အပစ္စာသီသန္တော ဧဝ အညမညံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ အာစရိယဘာဂေါတိ ဝိနယာစာရံ အကောပေတွာ ဘေသဇ္ဇာစိက္ခဏေန ဝေဇ္ဇာစရိယဘာဂေါ အယန္တိ အတ္ထောတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၅) ဝုတ္တံ။

သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၈၅) ပန ‘‘ဝိနယလက္ခဏံ အဇာနန္တဿ အနာစရိယဿ တဒနုရူပဝေါဟာရာသမ္ဘဝတော ဤဒိသဿ လာဘဿ ဥပ္ပတ္တိ နာမ နတ္ထီတိ ‘အာစရိယဘာဂေါ နာမ အယ’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိနယေ ¶ ပကတညုနာ အာစရိယေန လဘိတဗ္ဗဘာဂေါ အယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပုပ္ဖပူဇနတ္ထာယ ဒိန္နေပိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝိဓာနဿ အယုတ္တတ္တာ ‘ကပ္ပိယဝသေနာ’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘ပုပ္ဖံ အာဟရထာ’တိအာဒိနာ ကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေနာတိ အတ္ထော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၈၅) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၅) ပန ‘‘ပုပ္ဖပူဇနတ္ထာယပိ သမ္ပဋိစ္ဆိယမာနံ ရူပိယံ အတ္တနော သန္တကတ္တဘဇနေန နိဿဂ္ဂိယမေဝါတိ အာဟ ‘ကပ္ပိယဝသေန ဂါဟာပေတွာ’တိ။ ‘အမှာကံ ရူပိယံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ပုပ္ဖပူဇနတ္ထံ ပုပ္ဖံ ဝဋ္ဋတီ’တိအာဒိနာ ပဋိက္ခိပိတွာ ကပ္ပိယေန ကမ္မေန ဂါဟာပေတွာတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၈၆) ပန ‘‘ကပ္ပိယဝသေနာတိ အမှာကံ ပုပ္ဖံ ¶ အာနေထာတိအာဒိနာ။ ‘ပူဇံ အကာသီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ သယံ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ အယမေတ္ထ ဘေသဇ္ဇကရဏဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော။

၁၉။ ဧဝံ ဘေသဇ္ဇကရဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပရိတ္တကရဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုမာဟ ‘‘ပရိတ္တေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယဒိ ‘‘ပရိတ္တံ ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တေ ကရောန္တိ၊ ဘေသဇ္ဇကရဏံ ဝိယ ဂိဟိကမ္မံ ဝိယ စ ဟောတီတိ ‘‘န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရိတ္တံ ဘဏထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ဓမ္မဇ္ဈေသနတ္တာ အနဇ္ဈိဋ္ဌေနပိ ဘဏိတဗ္ဗော ဓမ္မော၊ ပဂေဝ အဇ္ဈိဋ္ဌေနာတိ ‘‘ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ စာလေတွာ သုတ္တံ ပရိမဇ္ဇိတွာတိ ပရိတ္တံ ကရောန္တေန ကာတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတိ။ စာလေတွာ သုတ္တံ ပရိမဇ္ဇိတွာတိ ဣဒံ ဝါ ‘‘ပရိတ္တာဏံ ဧတ္ထ ပဝေသေမီ’’တိ စိတ္တေန ဧဝံ ကတေ ပရိတ္တာဏာ ဧတ္ထ ပဝေသိတာ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ ဝိဟာရတော…ပေ… ဒုက္ကဋန္တိ ဣဒံ အညာတကေ ဂဟဋ္ဌေ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ပါဒေသု ဥဒကံ အာကိရိတွာတိ ဣဒံ တသ္မိံ ဒေသေ စာရိတ္တဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ပါဠိယာ နိသိန္နာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေသု ရောဂဝူပသမနာဒိအတ္ထာယ ဥဒကံ သိဉ္စိတွာ ပရိတ္တံ ကာတုံ သုတ္တဉ္စ ဌပေတွာ ‘‘ပရိတ္တံ ဘဏထာ’’တိ ဝတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဧဝဉှိ ကရိယမာနေ ယဒိ ပါဒေ ¶ အပနေန္တိ၊ မနုဿာ တံ ‘‘အဝမင်္ဂလ’’န္တိ မညန္တိ ‘‘ရောဂေါ န ဝူပသမေဿတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘န ပါဒါ အပနေတဗ္ဗာ’’တိ။

မတသရီရဒဿနေ ဝိယ ကေဝလေ သုသာနဒဿနေပိ ဣဒံ ဇာတာနံ သတ္တာနံ ဝယဂမနဋ္ဌာနန္တိ မရဏသညာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘သီဝထိကဒဿနေ…ပေ… မရဏဿတိံ ပဋိလဘိဿာမာတိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ လေသကပ္ပံ အကတွာ သမုပ္ပန္နသုဒ္ဓစိတ္တေန ‘‘ပရိဝါရတ္ထာယ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၅) ဝုတ္တံ။ ဧတေန အသုဘဒဿနန္တိ ဝစနမတ္တေန လေသကပ္ပံ ကတွာ ဧဝံ ဂတေ မတဿ ဉာတကာ ပသီဒိဿန္တိ၊ ဒါနံ ဒဿန္တိ၊ မယံ လာဘံ လဘိဿာမ၊ ဥပဋ္ဌာကံ လဘိဿာမာတိ အသုဒ္ဓစိတ္တေန ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန ပန ‘‘မရဏဿတိံ လဘိဿာမာ’’တိအာဒိနာ သုဒ္ဓစိတ္တေန ပက္ကောသိတေပိ အပက္ကောသိတေပိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ တာလပဏ္ဏဿ ပရိတ္တလေခနဋ္ဌာနတ္တာ ပရိတ္တသုတ္တဿ ပရိတ္တကရဏသညာဏတ္တာ တာနိ ဒိသွာ အမနုဿာ ပရိတ္တသညာယ အပက္ကမန္တီတိ အာဟ ‘‘တာလပဏ္ဏံ ပန ပရိတ္တသုတ္တံ ဝါ ဟတ္ထေ ဝါ ပါဒေ ဝါ ဗန္ဓိတဗ္ဗ’’န္တိ။

ဧတ္ထ စ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ‘‘အာဋာနာဋိယပရိတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၅ အာဒယော) ဝါ ¶ ဘဏိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္တကောယေဝ ဝိနယဋ္ဌကထာဘတော ပါဠိမုတ္တပရိတ္တကရဏဝိနိစ္ဆယော၊ န ပန တတော ပရံ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိကော ကထာမဂ္ဂေါ သမန္တပါသာဒိကာယံ နတ္ထိ၊ တီသု ဋီကာသုပိ တံသံဝဏ္ဏနာနယော နတ္ထိ၊ တထာပိ သော သုတ္တဋ္ဌကထာယံ အာဂတောဝါတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓ ပန အာဋာနာဋိယသုတ္တဿ ပရိကမ္မံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣဓာတိ ‘‘အာဋာနာဋိယပရိတ္တံ ဝါ ဘဏိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနေ။ ပနာတိ ဝိသေသတ္ထေ နိပါတော။ ဒီဃနိကာယေ ပါထိကဝဂ္ဂေ အာဂတဿ အာဋာနာဋိယပရိတ္တဿ ပရိကမ္မံ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ယဒိ ပဌမမေဝ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အထ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ ¶ အာဟ ‘‘မေတ္တသုတ္တ’’န္တိအာဒိ။ ဧဝဉှိ လဒ္ဓါသေဝနံ ဟုတွာ အတိဩဇဝန္တံ ဟောတိ။

ပိဋ္ဌံ ဝါ မံသံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထော၊ တေန မစ္ဆခဏ္ဍပူဝခဇ္ဇကာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ဩတာရံ လဘန္တီတိ အတ္တနာ ပိယာယိတခါဒနီယနိဗဒ္ဓဝသနဋ္ဌာနလာဘတာယ အဝတာရဏံ လဘန္တိ။ ဟရိတူပလိတ္တန္တိ အလ္လဂေါမယလိတ္တံ။ ဣဒဉှိ ပေါရာဏကစာရိတ္တံ ဘူမိဝိသုဒ္ဓကရဏံ။ ပရိသုဒ္ဓံ…ပေ… နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ပရိတ္တကာရကဿ ဘိက္ခုနော မေတ္တာကရုဏာဝသေန စိတ္တဝိသုဒ္ဓိပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ ဧဝဉှိ သတိ ဥပရိ ဝက္ခမာနဥဘယတော ရက္ခာသံဝိဓာနေန သမေတိ။ ဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၂၈၂) ပန ‘‘သရီရသုဒ္ဓိပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဒေတံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ‘‘ကာယသုဒ္ဓိမတ္တေန အမနုဿာနံ ပိယော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ မေတ္တာဝသေနေဝ ပန ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘မေတ္တာယ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စေတောဝိမုတ္တိယာ…ပေ… ဧကာဒသာနိသံသာ ပါဋိကင်္ခါ။ ကတမေ ဧကာဒသ? သုခံ သုပတိ၊ သုခံ ပဋိဗုဇ္ဈတိ၊ န ပါပကံ သုပိနံ ပဿတိ၊ မနုဿာနံ ပိယော ဟောတိ၊ အမနုဿာနံ ပိယော ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၁။၁၅၊ ပရိ။ ၃၃၁၊ မိ။ ပ။ ၄။၄။၆)။

ပရိတ္တကာရကော…ပေ… သမ္ပရိဝါရိတေနာတိ ဣဒံ ပရိတ္တကရဏော ဗာဟိရတော အာရက္ခာသံဝိဓာနံ၊ ‘‘မေတ္တ…ပေ… ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ အဗ္ဘန္တရတော အာရက္ခာသံဝိဓာနံ၊ ဧဝံ ဥဘယတော ရက္ခာသံဝိဓာနံ ဟောတိ။ ဧဝဉှိ အမနုဿာ ပရိတ္တကာရကဿ အန္တရာယံ ကာတုံ န ဝိသဟန္တိ။ မင်္ဂလကထာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အမနုဿာနံ တောသနတ္ထာယ ပဏ္ဏာကာရံ ကတွာ မဟာမင်္ဂလကထာ ကထေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဥပရိ ဝက္ခမာနေန ‘‘တုယှံ ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ မဟာမင်္ဂလကထာ ဝုတ္တာ’’တိ ဝစနေန သမေတိ။ ဋီကာယံ ပန ‘‘ပုဗ္ဗုပစာရဝသေန ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသန္နိပါတောတိ တသ္မိံ ဝိဟာရေ တသ္မိံ ဂါမက္ခေတ္တေ သဗ္ဗေသံ ဘိက္ခူနံ ¶ သန္နိပါတော ဃောသေတဗ္ဗော ‘‘စေတိယင်္ဂဏေ သဗ္ဗေဟိ သန္နိပတိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အနာဂန္တုံနာမ ¶ န လဘတီတိ အမနုဿော ဗုဒ္ဓါဏာဘယေန ရာဇာဏာဘယေန အနာဂန္တုံ န လဘတိ စတုန္နံ မဟာရာဇူနံ အာဏာဋ္ဌာနိယတ္တာ။ ဂဟိတကာပဒေသေန အမနုဿောဝ ပုစ္ဆိတော ဟောတီတိ ‘‘အမနုဿဂဟိတကော ‘တွံ ကော နာမော’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ မာလာဂန္ဓာဒီသူတိ မာလာဂန္ဓာဒိပူဇာသု။ အာသနပူဇာယာတိ စေတိယေ ဗုဒ္ဓါသနပူဇာယ။ ပိဏ္ဍပါတေတိ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ပိဏ္ဍပါတဒါနေ။ ဧဝံ ဝတ္ထုပ္ပဒေသေန စေတနာ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ပတ္တိဒါနံ သမ္ဘဝတိ။

ဒေဝတာနန္တိ ယက္ခသေနာပတီနံ။ ဝုတ္တဉှိ အာဋာနာဋိယသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၈၃၊ ၂၉၃) ‘‘ဣမေသံ ယက္ခာနံ မဟာယက္ခာနံ သေနာပတီနံ မဟာသေနာပတီနံ ဥဇ္ဈာပေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။ အာဋာတိ ဒဗ္ဗိမုခသကုဏာ။ တေ အာဋာ နဒန္တိ ဧတ္ထာတိ အာဋာနာဒံ၊ ဒေဝနဂရံ၊ အာဋာနာဒေ ကတံ အာဋာနာဒိယံ၊ သုတ္တံ။ ဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၂၈၂) ‘‘ပရိတ္တံ ဘဏိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘မေတ္တစိတ္တံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ’တိ စ ‘မင်္ဂလကထာ ဝတ္တဗ္ဗာ’တိ စ ‘ဝိဟာရဿ ဥပဝနေ’တိ စ ဧဝမာဒိ သဗ္ဗံ ဂိဟီနံ ပရိတ္တကရဏေ ဝုတ္တံ ပရိကမ္မံ ကာတဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ အဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၈၂) ‘‘ဧတံ တာဝ ဂိဟီနံ ပရိကမ္မ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘သစေ ပန ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ ဝိသေသတ္ထဇောတကေန ပန-သဒ္ဒေန သဟ ဝုစ္စမာနံ ‘‘ဣဒံ ဘိက္ခူနံ ပရိကမ္မ’’န္တိ ဝစနံ နိရတ္ထကံ ဝိယ ဟောတိ။ အဝိသေသေ ဟိ သတိ ဘေဒေါ ကာတဗ္ဗော န သိယာ။ ဘိက္ခူနဉ္စ ယထာဝုတ္တာဝ ဗာဟိရာရက္ခာ ဒုက္ကရာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဂိဟီနံ ပရိတ္တကရဏေ ဝုတ္တပရိကမ္မေ အသမ္ပဇ္ဇမာနေပိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ နော မတိ။

ဣဒံ ပန ဣဓ အာဂတံ အာဋာနာဋိယသုတ္တပရိကမ္မံ သုတွာ ‘‘ဣဒံ သုတ္တံ အမနုဿာနံ အမနာပံ၊ သဇ္ဈာယန္တဿ ပရိတ္တံ ကရောန္တဿ ¶ အမနုဿာ အန္တရာယံ ကရေယျု’’န္တိ မညမာနာ ပေါရာဏာ စတူဟိ မဟာရာဇေဟိ အာရောစိတံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေန ဒေသိတံ မူလဘူတံ ဒီဃနိကာယေ အာဂတံ အာဋာနာဋိယသုတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၅ အာဒယော) ပဟာယ မူလသုတ္တတော ဂါထာဆက္ကမေဝ ဂဟေတွာ အဝသေသံ သဗ္ဗံ သုတ္တံ ဌပေတွာ အညဂါထာယော ပက္ခိပိတွာ ‘‘အာဋာနာဋိယပရိတ္တ’’န္တိ ဌပေသုံ၊ တမ္ပိ ပရိတ္တံ အမူလဘူတတ္တာ ဧကေနာကာရေန ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တာ ကေစိ သံခိတ္တေန ဓာရေန္တိ၊ ကေစိ ဝိတ္ထာရေန၊ ကေစိ ဧကစ္စာ ဂါထာယော ပက္ခိပန္တိ၊ ကေစိ နိက္ခိပန္တိ၊ ကေစိ ဘိက္ခူ တံမိဿကပရိတ္တမ္ပိ မင်္ဂလကရဏကာလာဒီသု ဝတ္တုမဝိသဟန္တာ တံ ဌပေတွာ အညသုတ္တာနိယေဝ ဘဏန္တိ၊ သဗ္ဗမေတံ အယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ကသ္မာ? စတ္တာရောပိ မဟာရာဇာနော ဣမံ အာဋာနာဋိယံ ရက္ခံ သံဝိဒဟမာနာ ဗုဒ္ဓသာသနေ အမနုဿာနံ ပသာဒါယ၊ စတဿန္နံ ပရိသာနံ အဝိဟေဌနာယ ဧဝ သံဝိဒဟိံသု ¶ ၊ န အညေန ကာရဏေန။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘တတ္ထ သန္တိ ဥဠာရာ ယက္ခာနိဝါသိနော၊ ယေ ဣမသ္မိံ ဘဂဝတော ပါဝစနေ အပ္ပသန္နာ၊ တေသံ ပသာဒါယ ဥဂ္ဂဏှာတု ဘန္တေ ဘဂဝါ အာဋာနာဋိယံ ရက္ခံ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနံ ဥပါသကာနံ ဥပါသိကာနံ ဂုတ္တိယာ ရက္ခာယ အဝိဟိံသာယ ဖာသုဝိဟာရာယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၆)။

သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနပိ ဣမဿ သုတ္တဿ နိဂမနေ ‘‘ဥဂ္ဂဏှာထ ဘိက္ခဝေ အာဋာနာဋိယံ ရက္ခံ၊ ပရိယာပုဏာထ ဘိက္ခဝေ အာဋာနာဋိယံ ရက္ခံ၊ ဓာရေထ ဘိက္ခဝေ အာဋာနာဋိယံ ရက္ခံ၊ အတ္ထသံဟိတာ ဘိက္ခဝေ အာဋာနာဋိယာ ရက္ခာ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနံ ဥပါသကာနံ ဥပါသိကာနံ ဂုတ္တိယာ ရက္ခာယ အဝိဟိံသာယ ဖာသုဝိဟာရာယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၉၅) ဘိက္ခူနံ ဓာရဏံ ဥယျောဇိတံ အာနိသံသဉ္စ ပကာသိတံ။ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ စ ‘‘ဗုဒ္ဓဘာသိတေ ဧကက္ခရမ္ပိ ဧကပဒမ္ပိ အပနေတဗ္ဗံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ ¶ ၊ တသ္မာ စတူဟိ မဟာရာဇေဟိ သံဝိဒဟိတံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန အာဟစ္စဘာသိတံ တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှံ ပကတိအာဋာနာဋိယသုတ္တမေဝ ဓာရေတုံ သဇ္ဈာယိတုဉ္စ ယုတ္တံ၊ န ဘဂဝတာ အဘာသိတံ တိဿော သင်္ဂီတိယော အနာရုဠှံ မိဿကသုတ္တန္တိ။ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၈၂) အာဂတံ ဣဒံ အာဋာနာဋိယပရိတ္တပရိကမ္မံ ပန ပကတိသဇ္ဈာယနဝါစနာဒိံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ န ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ဂဟဋ္ဌံ ဝါ ပဗ္ဗဇိတံ ဝါ အမနုဿေဟိ ဂဟိတကာလေ မောစာပနတ္ထာယ လောကိယေဟိ မန္တံ ဝိယ ဘဏနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘အမနုဿဂဟိတကော တွံ ကော နာမောသီတိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၈၂)။

အာဋာနာဋိယာ ရက္ခာ စ နာမ န သကလသုတ္တံ၊ အထ ခေါ ‘‘ဝိပဿိဿ စ နမတ္ထူ’’တိ ပဒံ အာဒိံ ကတွာ စတုန္နံ မဟာရာဇူနံ ဝသေန စတုက္ခတ္တုံ အာဂတံ ‘‘ဇိနံ ဝန္ဒာမ ဂေါတမ’’န္တိ ပဒံ ပရိယောသာနံ ကတွာ ဝုတ္တသုတ္တေကဒေသောယေဝ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘အထ ခေါ ဝေဿဝဏော မဟာရာဇာ ဘဂဝတော အဓိဝါသနံ ဝိဒိတွာ ဣမံ အာဋာနာဋိယံ ရက္ခံ အဘာသီ’’တိ အာရဘိတွာ ယထာဝုတ္တသုတ္တေကဒေသဿ အဝသာနေ ‘‘အယံ ခေါ မာရိသာ အာဋာနာဋိယာ ရက္ခာ’’တိ နိယျာတိတတ္တာ။ တသ္မာ ယထာ နာမ ဗျဂ္ဃာဒယော အတ္တနော ဘက္ခံ ဝိလုမ္ပန္တာနံ ဗလဝဒုဋ္ဌစိတ္တာ ဘဝန္တိ၊ ဧဝံ အတ္တနာ ဂဟိတမနုဿံ မောစာပေန္တာနံ အမနုဿာ ပဒုဋ္ဌစိတ္တာ ဟောန္တိ။ ဣတိ တထာ မောစာပေတုံ အာရဒ္ဓကာလေ ဘိက္ခူနံ ပရိဿယဝိနောဒနတ္ထံ ဣမံ အာဋာနာဋိယပရိတ္တပရိကမ္မံ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယံ ပရိတ္တကရဏဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော။

၂၀။ အနာမဋ္ဌပိဏ္ဍပါတောတိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၅) ¶ ဧတ္ထ အမသိယိတ္ထာတိ အာမဋ္ဌော၊ န အာမဋ္ဌော အနာမဋ္ဌော။ ပိဏ္ဍံ ပိဏ္ဍံ ဟုတွာ ပတတီတိ ¶ ပိဏ္ဍပါတော။ အနာမဋ္ဌော စ သော ပိဏ္ဍပါတော စာတိ တထာ၊ အဂ္ဂဟိတအဂ္ဂေါ၊ အပရိဘုတ္တော ပိဏ္ဍပါတောတိ အတ္ထော။ သစေပိ ကဟာပဏဂ္ဃနကော ဟောတီတိ ဣမိနာ ဒါယကေဟိ ဗဟုဗျဉ္ဇနေန သမ္ပာဒေတွာ သက္ကစ္စံ ဒိန္နဘာဝံ ဒီပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ နတ္ထီ’’တိ၊ ဧဝံ သက္ကစ္စံ သဒ္ဓါယ ဒိန္နံ မဟဂ္ဃဘောဇနမ္ပိ မာတာပိတူနံ ဒတွာ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ နာမ န ဟောတိ၊ ပဂေဝ အပ္ပဂ္ဃဘောဇနေတိ အဓိပ္ပာယော။ မာတာဒိပဉ္စကံယေဝ ဝတွာ ဘေသဇ္ဇကရဏေ ဝိယ အပရေသမ္ပိ ဒသန္နံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဝုတ္တတ္တာ အညေသံ ဉာတကာနမ္ပိ ပေသေတွာ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ၊ ‘‘ဝိဟာရံ သမ္ပတ္တဿ ပန ယဿ ကဿစိ အာဂန္တုကဿ ဝါ’’ဣစ္စာဒိဝက္ခမာနတ္တာ ဝိဟာရံ သမ္ပတ္တာနံ ဉာတကာနမ္ပိ အာဂန္တုကသာမညေန ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ စ။ ထာလကေတိ သင်္ဃိကေ ကံသာဒိမယေ ထာလကေ။ ပတ္တောပိ ဧတ္ထ သင်္ဂယှတိ။ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿေတိ။ ဒါမရိကစောရဿာတိ ရဇ္ဇံ ပတ္ထေန္တဿ ပါကဋစောရဿ။ အဒီယမာနေပိ ‘‘န ဒေန္တီ’’တိ ကုဇ္ဈန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။

အာမိသဿ ဓမ္မဿ စ အလာဘေန အတ္တနော ပရဿ စ အန္တရေ သမ္ဘဝန္တဿ ဆိဒ္ဒဿ ဝိဝရဿ ပဋိသန္ထရဏံ ပိဒဟနံ ပဋိသန္ထာရော။ သော ပန ဓမ္မာမိသဝသေန ဒုဝိဓော။ တတ္ထ အာမိသပဋိသန္ထာရံ သန္ဓာယ ‘‘ကဿ ကာတဗ္ဗော၊ ကဿ န ကာတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဂန္တုကဿ ဝါ…ပေ… ကာတဗ္ဗောယေဝါတိ ဝုတ္တမတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘အာဂန္တုကံ တာဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ခီဏပရိဗ္ဗယန္တိ ဣမိနာ အဂတိဘာဝံ ကရုဏာဋ္ဌာနတဉ္စ ဒဿေတိ။ တေန စ တဗ္ဗိဓုရာနံ သမိဒ္ဓါနံ အာဂန္တုကတ္တေပိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ ‘‘အပစ္စာသီသန္တေနာ’’တိ ဝတွာ ပစ္စာသီသနပ္ပကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿာ နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနနုညာတာနံ ပန အပစ္စာသီသန္တေနပိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတတ္တာ၊ ပစ္စာသာယ ¶ ပန သတိ ကုလဒူသနမ္ပိ ဟောတိ။ ဥဗ္ဗာသေတွာတိ သမန္တတော တိယောဇနံ ဝိလုမ္ပန္တေ မနုဿေ ပလာပေတွာ။ ဝရပေါတ္ထကစိတ္တတ္ထရဏန္တိ အနေကပ္ပကာရံ ဣတ္ထိပုရိသာဒိဥတ္တမရူပဝိစိတ္တံ အတ္ထရဏံ။ အယံ ပဋိသန္ထာရဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ဘေသဇ္ဇာဒိဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၂၁။ ဧဝံ ¶ ဘေသဇ္ဇာဒိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဝိညတ္တိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဝိညတ္တီတိ ယာစနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိညာပနာ ဝိညတ္တိ၊ ‘‘ဣမိနာ နော အတ္ထော’’တိ ဝိညာပနာ၊ ယာစနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိညတ္တီတိ ယာစနာ’’တိ။ တတြ ဝိညတ္တိယံ အယံ မယာ ဝက္ခမာနော ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ မူလစ္ဆေဇ္ဇာယာတိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၃၄၂) ပရသန္တကဘာဝတော မောစေတွာ အတ္တနော ဧဝ သန္တကကရဏဝသေန။ ဧဝံ ယာစတော အညာတကဝိညတ္တိဒုက္ကဋဉ္စေဝ ဒါသပဋိဂ္ဂဟဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတိ ‘‘ဒါသိဒါသပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ ၁၉၄) ဟောတီ’’တိ ဝစနံ နိဿာယ အဋ္ဌကထာယံ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနတော ပန ဒါသံ မူလစ္ဆေဇ္ဇာယ ယာစန္တဿ သာဒိယနဝသေနေဝ ဒုက္ကဋံ။ သကကမ္မန္တိ ပါဏဝဓကမ္မံ။ ဣဒဉ္စ ပါဏာတိပါတဒေါသပရိဟာရာယ ဝုတ္တံ၊ န ဝိညတ္တိပရိဟာရာယ။ အနိယမေတွာပိ န ယာစိတဗ္ဗာတိ သာမီစိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ သုဒ္ဓစိတ္တေန ပန ဟတ္ထကမ္မံ ယာစန္တဿ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ ယဒိစ္ဆကံ ကာရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဟတ္ထကမ္မံ ယာစာမိ၊ ဒေထာ’’တိအာဒိနာ အယာစိတွာပိ ¶ ဝဋ္ဋတိ၊ သကိစ္စပသုတမ္ပိ ဧဝံ ကာရာပေန္တဿ ဝိညတ္တိ နတ္ထိ ဧဝ၊ သာမီစိဒဿနတ္ထံ ပန ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တံ။

သဗ္ဗကပ္ပိယဘာဝဒီပနတ္ထန္တိ သဗ္ဗသော ကပ္ပိယဘာဝဒဿနတ္ထံ။ မူလံ ဒေထာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘မူလံ ဒဿာမာ’’တိ ပဌမံ ဝုတ္တတ္တာ ဝိညတ္တိ ဝါ ‘‘မူလ’’န္တိ ဝစနဿ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝတ္ထုသာမညဝစနတ္တာ အကပ္ပိယဝစနံ ဝါ နိဋ္ဌိတဘတိကိစ္စာနံ ဒါပနတော အကပ္ပိယဝတ္ထုသာဒိယနံ ဝါ န ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ မူလစ္ဆေဇ္ဇာယ ဝါတိ ဣဒံ ဣဓ ထမ္ဘာဒီနံ ဒါသိဒါသာဒိဘာဝါဘာဝတော ဝုတ္တံ။ အနဇ္ဈာဝုတ္ထကန္တိ အပရိဂ္ဂဟိတံ၊ အဿာမိကန္တိ အတ္ထော။

၂၂။ န ကေဝလဉ္စ…ပေ… စီဝရာဒီနိ ကာရာပေတုကာမေနာတိအာဒီသု စီဝရံ ကာရာပေတုကာမဿ အညာတကအပ္ပဝါရိတတန္တဝါယေဟိ ဟတ္ထကမ္မယာစနဝသေန ဝါယာပနေ ဝိညတ္တိပစ္စယာ ဒုက္ကဋာဘာဝေပိ စီဝရဝါယာပနသိက္ခာပဒေန ယထာရဟံ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနိ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အကပ္ပိယကဟာပဏာဒိ န ဒါတဗ္ဗန္တိ ကပ္ပိယမုခေန လဒ္ဓမ္ပိ တတ္ထ ကမ္မကရဏတ္ထာယ ဣမဿ ကဟာပဏံ ဒေဟီတိ ဝတွာ ‘‘ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မဿ ဒါပနေ ကိဉ္စာပိ ဒေါသော န ဒိဿတိ၊ တထာပိ အသာရုပ္ပမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ကတကမ္မတ္ထာယပိ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ¶ ပရိယာယတော ဘတိံ ဒါပေန္တဿ နတ္ထိ ဒေါသော၊ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၃၄၂) ပန ‘‘အကပ္ပိယကဟာပဏာဒိ န ဒါတဗ္ဗန္တိ ကိဉ္စာပိ အကပ္ပိယကဟာပဏာဒိံ အသာဒိယန္တေန ကပ္ပိယဝေါဟာရတော ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တထာပိ သာရုပ္ပံ န ဟောတိ၊ မနုဿာ စ ဧတဿ သန္တကံ ကိဉ္စိ အတ္ထီတိ ဝိဟေဌေတဗ္ဗံ မညန္တီတိ အကပ္ပိယကဟာပဏာဒိဒါနံ ပဋိက္ခိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တထေဝ ပါစေတွာတိ ဟတ္ထကမ္မဝသေနေဝ ပါစေတွာ။ ‘‘ကိံ ဘန္တေ’’တိ ဧတ္တကေပိ ပုစ္ဆိတေ ယဒတ္ထာယ ပဝိဋ္ဌော၊ တံ ကထေတုံ လဘတိ ပုစ္ဆိတပဉှတ္တာ။

၂၃။ ဝတ္တန္တိ ¶ စာရိတ္တံ၊ အာပတ္တိ ပန န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ သာခါယ မက္ခိကဗီဇနေန ပဏ္ဏာဒိဆေဒေ ဗီဇဂါမကောပနဿ စေဝ တတ္ထ လဂ္ဂရဇာဒိအပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကဿ စ ပရိဟာရတ္ထာယ ဝုတ္တံ၊ တဒုဘယာသင်္ကာယ အသတိ တထာ အကရဏေ ဒေါသော နတ္ထိ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၃၄၂) ပန ‘‘ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ သာခါယ လဂ္ဂရဇသ္မိံ ပတ္တေ ပတိတေပိ သာခံ ဆိန္ဒိတွာ ခါဒိတုကာမတာယပိ သတိ သုခပရိဘောဂတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နဒိယာဒီသု ဥဒကဿ အပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘အာဟရာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂေဟတော…ပေ… နေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ပရိဂ္ဂဟိတုဒကတ္တာ ဝိညတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘န အာဟဋံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဝစနတော ဝိညတ္တိယာ အာပန္နံ ဒုက္ကဋံ ဒေသေတွာပိ တံ ဝတ္ထုံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေ ဒုက္ကဋမေဝ၊ ပဉ္စန္နမ္ပိ သဟဓမ္မိကာနံ န ဝဋ္ဋတိ။

‘‘အလဇ္ဇီဟိ ပန ဘိက္ခူဟိ ဝါ သာမဏေရေဟိ ဝါ ဟတ္ထကမ္မံ န ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနော အတ္ထာယ ယံ ကိဉ္စိ ဟတ္ထကမ္မံ ကာရေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ပန အလဇ္ဇီ နိဝါရိယမာနောပိ ဗီဇနာဒိံ ကရောတိ၊ တတ္ထ ဒေါသော နတ္ထိ၊ စေတိယကမ္မာဒီနိ ပန တေဟိ ကာရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၃၄၂) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၄၂) ပန ‘‘အလဇ္ဇီဟိ…ပေ… န ကာရေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ဥတ္တရိဘင်္ဂါဓိကာရတ္တာ အဇ္ဈောဟရဏီယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဗာဟိရပရိဘောဂေသု ပန အလဇ္ဇီဟိပိ ဟတ္ထကမ္မံ ကာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အလဇ္ဇီဟိ သာမဏေရေဟီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၅၉) အလဇ္ဇိလက္ခဏံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဥပသမ္ပန္နေ ပဋိစ္စ ဥပလက္ခဏတော ဝုတ္တန္တိ တံလက္ခဏဝိရဟိတာနံ သာမဏေရာဒီနံ လိင်္ဂတ္ထေနဂေါတြဘုပရိယောသာနာနံ ¶ ဘိက္ခုပဋိညာနံ ဒုဿီလာနမ္ပိ သာဓာရဏဝသေန အလဇ္ဇိလက္ခဏံ ယထာဌပိတပဋိပတ္တိယာ အတိဋ္ဌနမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၂၄။ ဂေါဏံ ¶ ပန…ပေ… အာဟရာပေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဝိညတ္တိက္ခဏေ ဝိညတ္တိပစ္စယာ၊ ပဋိလာဘက္ခဏေ ဂေါဏာနံ သာဒိယနပစ္စယာ စ ဒုက္ကဋံ။ ဂေါဏဉှိ အတ္တနော အတ္ထာယ အဝိညတ္တိယာ လဒ္ဓမ္ပိ သာဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘ဟတ္ထိဂဝါဿဝဠဝပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ ၁၉၄) ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနတောပိ မူလစ္ဆေဇ္ဇာယ ယာစိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဝိညတ္တိဒုက္ကဋာဘာဝေပိ အကပ္ပိယဝတ္ထုယာစနေပိ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ရက္ခိတွာတိ စောရာဒိဥပဒ္ဒဝတော ရက္ခိတွာ။ ဇဂ္ဂိတွာတိ တိဏအန္နာဒီဟိ ပေါသေတွာ။ န သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ အတ္တနော အတ္ထာယ ဂေါသာဒိယနဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။

၂၅။ ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနေ ပန ဝဋ္ဋတီတိ သကဋဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တာဝကာလိကံ ဝဋ္ဋတီတိ ဥဘယတ္ထာပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထောတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၃၄၂) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၄၂) ပန ‘‘သကဋံ ဒေထာတိ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန သကဋံ ဒေထာတိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တာဝကာလိကံ ဝဋ္ဋတီတိ တာဝကာလိကံ ကတွာ သဗ္ဗတ္ထ ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါသိအာဒီနိ ပုဂ္ဂလိကာနိပိ ဝဋ္ဋန္တီတိ အာဟ ‘‘ဧသ နယော ဝါသီ’’တိအာဒိ။ ဝလ္လိအာဒီသု စ ပရပရိဂ္ဂဟိတေသု ဧသ နယောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဂရုဘဏ္ဍပ္ပဟောနကေသုယေဝါတိ ဣဒံ ဝိညတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အဒိန္နာဒါနေ ပန တိဏသလာကံ ဥပါဒါယ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှတော အဝဟာရော ဧဝ၊ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ ဝလ္လိအာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပါဠိအာဂတာနံ ဝေဠုမုဉ္ဇပဗ္ဗဇတိဏမတ္တိကာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ စ ယသ္မိံ ပဒေသေ ¶ ဟရိတာလဇာတိဟိင်္ဂုလိကာဒိ အပ္ပကမ္ပိ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ၊ တတ္ထ တံ တာလပက္ကပ္ပမာဏတော ဦနမ္ပိ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ၊ ဝိညာပေတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတိ။

၂၆။ သာတိ ဝိညတ္တိ။ ပရိကထာဒီသု ‘‘သေနာသနံ သမ္ဗာဓ’’န္တိအာဒိနာ ပရိယာယေန ကထနံ ပရိကထာ နာမ။ ဥဇုကမေဝ အကထေတွာ ‘‘ဘိက္ခူနံ ကိံ ပါသာဒေါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိနာ အဓိပ္ပာယော ယထာ ဝိဘူတော ဟောတိ၊ ဧဝံ ကထနံ ဩဘာသော နာမ။ သေနာသနာဒိအတ္ထံ ဘူမိပရိကမ္မာဒိကရဏဝသေန ပစ္စယုပ္ပာဒါယ နိမိတ္တကရဏံ နိမိတ္တကမ္မံ နာမ။ တီသု ပစ္စယေသု ဝိညတ္တိအာဒယော ဒဿိတာ၊ ဂိလာနပစ္စယေ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဂိလာနပစ္စယေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တထာ ဥပ္ပန္နံ ပန ဘေသဇ္ဇံ ရောဂေ ဝူပသန္တေ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဝဋ္ဋတီတိ? တတ္ထ ဝိနယဓရာ ‘‘ဘဂဝတာ ရောဂသီသေန ပရိဘောဂဿ ဒွါရံ ဒိန္နံ၊ တသ္မာ အရောဂကာလေပိ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အာပတ္တိ န ¶ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ သုတ္တန္တိကာ ပန ‘‘ကိဉ္စာပိ အာပတ္တိ န ဟောတိ၊ အာဇီဝံ ပန ကောပေတိ၊ တသ္မာ သလ္လေခပဋိပတ္တိယံ ဌိတဿ န ဝဋ္ဋတိ၊ သလ္လေခံ ကောပေတီ’’တိ ဝဒန္တီတိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ဝိညတ္တိဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၂၇။ ဧဝံ ဝိညတ္တိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ကုလသင်္ဂဟဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ကုလသင်္ဂဟော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သင်္ဂဏှနံ သင်္ဂဟော၊ ကုလာနံ သင်္ဂဟော ကုလသင်္ဂဟော၊ ပစ္စယဒါယကာဒီနံ ¶ ဂိဟီနံ အနုဂ္ဂဟကရဏံ။ အနုဂ္ဂဟတ္ထော ဟေတ္ထ သင်္ဂဟ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ပုတ္တဒါရဿ သင်္ဂဟော’’တိ (ခု။ ပါ။ ၅။၆၊ သု။ နိ။ ၂၆၅)။

၂၈။ တတ္ထ ကောဋ္ဋနန္တိ သယံ ဆိန္ဒနံ။ ကောဋ္ဋာပနန္တိ ‘‘ဣမံ ဆိန္ဒာ’’တိ အညေသံ ဆေဒါပနံ။ အာဠိယာ ဗန္ဓနန္တိ ယထာ ဂစ္ဆမူလေ ဥဒကံ သန္တိဋ္ဌတိ၊ တထာ သမန္တတော ဗန္ဓနံ။ ဥဒကဿာတိ အကပ္ပိယဥဒကဿ ‘‘ကပ္ပိယဥဒကသိဉ္စန’’န္တိ ဝိသုံ ဝက္ခမာနတ္တာ၊ တဉ္စ အာရာမာဒိအတ္ထံ ရောပနေ အကပ္ပိယဝေါဟာရေသုပိ ကပ္ပိယဝေါဟာရေသုပိ ကပ္ပိယဥဒကသိဉ္စနာဒိ ဝဋ္ဋတီတိ ဝက္ခမာနတ္တာ ဣဓာပိ ဝိဘာဂံ ကတွာ ကပ္ပိယဥဒကသိဉ္စနာဒိ ဝိသုံ ဒဿိတံ။ ဧတ္ထ စ ကတမံ အကပ္ပိယဥဒကံ၊ ကတမံ ပန ကပ္ပိယဥဒကန္တိ? သပ္ပာဏကံ အကပ္ပိယဥဒကံ၊ အပ္ပာဏကံ ကပ္ပိယဥဒကန္တိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ၊ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဇာနံ သပ္ပာဏကံ ဥဒကံ တိဏံ ဝါ မတ္တိကံ ဝါ သိဉ္စေယျ ဝါ သိဉ္စာပေယျ ဝါ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝစနတော။ ယထာ ကောဋ္ဋနခဏနာဒိကာယိကကိရိယာပိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေ သင်္ဂဟိတာ၊ ဧဝံ မာတိကာဥဇုကရဏာဒိကပ္ပိယဝေါဟာရေပီတိ အာဟ ‘‘သုက္ခမာတိကာယ ဥဇုကရဏ’’န္တိ။ ဟတ္ထပါဒမုခဓောဝနနဟအာနောဒကသိဉ္စနန္တိ ဣမိနာပိ ပကာရန္တရေန ကပ္ပိယဥဒကသိဉ္စနမေဝ ဒဿေတိ။ အကပ္ပိယဝေါဟာရေ ကောဋ္ဋနခဏနာဒိဝသေန သယံ ကရဏဿပိ ကထံ သင်္ဂဟောတိ? အကပ္ပိယန္တိ ဝေါဟရိယတီတိ အကပ္ပိယဝေါဟာရောတိ ¶ အကပ္ပိယဘူတံ ကရဏကာရာပနာဒိ သဗ္ဗမေဝ သင်္ဂဟိတံ၊ န ပန အကပ္ပိယဝစနမတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကပ္ပိယဝေါဟာရေပိ ဧသေဝ နယော။ သုက္ခမာတိကာယ ဥဇုကရဏန္တိ ဣမိနာ ပုရာဏပဏ္ဏာဒီနံ ဟရဏမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုဒါလာဒီနိ ဘူမိယံ ဌပေတွာ ဌာနတော ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဌာနမေဝ ပါကဋတရန္တိ ‘‘ဩဘာသော’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၉။ မဟာပစ္စရိဝါဒံ ပတိဋ္ဌာပေတုကာမော ပစ္ဆာ ဝဒတိ။ ဝနတ္ထာယာတိ ဣဒံ ကေစိ ‘‘ဝတတ္ထာယာ’’တိ ပဌန္တိ၊ တေသံ ဝတိအတ္ထာယာတိ ¶ အတ္ထော။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ တထေဝ ဝုတ္တံ၊ ‘‘အာရာမရောပါ ဝနရောပါ၊ ယေ နရာ သေတုကာရကာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၄၇) ဝစနတော ပန တံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ အကပ္ပိယဝေါဟာရေပိ ဧကစ္စံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘န ကေဝလဉ္စ သေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ယံ ကိဉ္စိ မာတိကန္တိ သုက္ခမာတိကံ ဝါ အသုက္ခမာတိကံ ဝါ။ ကပ္ပိယဥဒကံ သိဉ္စိတုန္တိ ဣမိနာ ‘‘ကပ္ပိယဥဒကံ သိဉ္စထာ’’တိ ဝတ္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ သယံ ရောပေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ ‘‘ရောပေဟီ’’တိ ဝတ္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိပိ သိဒ္ဓံ။

၃၀။ ပါစိတ္တိယဉ္စေဝ ဒုက္ကဋဉ္စာတိ ပထဝီခဏနပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ၊ ကုလသင်္ဂဟပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ။ အကပ္ပိယဝေါဟာရေနာတိ ‘‘ဣဒံ ခဏ၊ ဣဒံ ရောပေဟီ’’တိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန။ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ကုလသင်္ဂဟပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ။ ဥဘယတြာတိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယပထဝိယံ။

သဗ္ဗတ္ထာတိ ကုလသင်္ဂဟပရိဘောဂအာရာမာဒိအတ္ထာယ ရောပိတေ။ ဒုက္ကဋမ္ပီတိ န ကေဝလံ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ကပ္ပိယေနာတိ ကပ္ပိယဥဒကေန။ တေသံယေဝ ဒွိန္နန္တိ ကုလသင်္ဂဟပရိဘောဂါနံ။ ဒုက္ကဋန္တိ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ သယံ သိဉ္စနေ၊ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝါ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝါ သိဉ္စာပနေ ဒုက္ကဋံ၊ ပရိဘောဂတ္ထာယ သယံ သိဉ္စနေ၊ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန သိဉ္စာပနေ စ ဒုက္ကဋံ။ ပယောဂဗဟုလတာယာတိ သယံ ကရဏေ၊ ကာယပယောဂဿ ကာရာပနေ ဝစီပယောဂဿ ဗဟုတ္တေန။ အာပတ္တိဗဟုလတာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ သယံ သိဉ္စနေ ဓာရာပစ္ဆေဒဂဏနာယ အာပတ္တိဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သိဉ္စာပနေ ပန ပုနပ္ပုနံ အာဏာပေန္တဿ ဝါစာယ ဝါစာယ အာပတ္တိ၊ သကိံ အာဏတ္တဿ ဗဟုသိဉ္စနေ ဧကာဝ။

ဩစိနနေ ဒုက္ကဋပါစိတ္တိယာနီတိ ကုလသင်္ဂဟပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ၊ ဘူတဂါမပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယံ။ အညတ္ထာတိ ဝတ္ထုပူဇာဒိအတ္ထာယ ¶ ဩစိနနေ။ သကိံ အာဏတ္တောတိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန အာဏတ္တော ¶ ။ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန အာဏတ္တတ္တာ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၉၀-၉၁) ပါစိတ္တိယံ။ ကပ္ပိယဝစနေန ပန ဝတ္ထုပူဇာဒိအတ္ထာယ ဩစိနာပေန္တဿ အနာပတ္တိယေဝ။

၃၁။ ဂန္ထနေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒါမံ ဂန္ထိမံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ န ဝဋ္ဋတီတိ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ၊ ဝတ္ထုပူဇာဒိအတ္ထာယ ဝါ ဝုတ္တနယေန ကရောန္တဿ ကာရာပေန္တဿ စ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ဝဋ္ဋတီတိ ဝတ္ထုပူဇာဒိအတ္ထာယ ဝဋ္ဋတိ၊ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ပန ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ကာရာပေန္တဿပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ဘိက္ခုဿ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ ဓမ္မာသနဝိတာနေ ဗဒ္ဓကဏ္ဋကေသု ပုပ္ဖာနိ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဌပေန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပရူပရိ ဝိဇ္ဈိတွာ ဆတ္တသဒိသံ ကတွာ အာဝုဏနတော ‘‘ဆတ္တာဓိဆတ္တံ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကဒလိက္ခန္ဓမှီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမေဝ သန္ဓာယ ‘‘တံ အတိဩဠာရိကမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗတ္ထ ကရဏေ၊ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ကာရာပနေ စ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္ထော။ ပုပ္ဖဝိဇ္ဈနတ္ထံ ကဏ္ဋကမ္ပိ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣမဿ ဥပလက္ခဏတ္တာ ပုပ္ဖဒါမောလမ္ဗကာဒိအတ္ထာယ ရဇ္ဇုဗန္ဓနာဒိပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘‘ပုပ္ဖဝိဇ္ဈနတ္ထံ ကဏ္ဋကန္တိ ဝိသေသိတတ္တာ တဒတ္ထံ ကဏ္ဋကမေဝ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တဉ္စ အဋ္ဌကထာပမာဏေနာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုပ္ဖပဋိစ္ဆကံ နာမ ဒန္တာဒီဟိ ကတံ ပုပ္ဖာဓာနံ။ ဧတမ္ပိ နာဂဒန္တကမ္ပိ သဆိဒ္ဒမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အသောကပိဏ္ဍိယာတိ အသောကသာခါနံ၊ ပုပ္ဖာနံ ဝါ သမူဟေ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၃၁) ပန ‘‘အသောကပိဏ္ဍိယာတိ အသောကပုပ္ဖမဉ္ဇရိကာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မရဇ္ဇု နာမ စေတိယံ ဝါ ဗောဓိံ ဝါ ပုပ္ဖပ္ပဝေသနတ္ထံ အာဝိဇ္ဈိတွာ ဗန္ဓရဇ္ဇု။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၃၁) ပန ‘‘ဓမ္မရဇ္ဇု နာမ စေတိယာဒီနိ ¶ ပရိက္ခိပိတွာ တေသဉ္စ ရဇ္ဇုယာ စ အန္တရာ ပုပ္ဖပ္ပဝေသနတ္ထာယ ဗန္ဓရဇ္ဇု။ သိထိလဝဋ္ဋိတာယ ဝါ ဝဋ္ဋိယာ အဗ္ဘန္တရေ ပုပ္ဖပ္ပဝေသနတ္ထာယ ဧဝံ ဗန္ဓာတိပိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

မတ္ထကဒါမန္တိ ဓမ္မာသနာဒိမတ္ထကေ ပလမ္ဗကဒါမံ။ တေသံယေဝါတိ ဥပ္ပလာဒီနံ ဧဝ။ ဝါကေန ဝါတိ ပုပ္ဖနာဠံ ဖာလေတွာ ပုပ္ဖေန ဧကာဗဒ္ဓဋ္ဌိတဝါကေန ဒဏ္ဍေန စ ဧကာဗဒ္ဓေနေဝ။ ဧတေန ပုပ္ဖံ ဗီဇဂါမသင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆတိ ပဉ္စသု ဗီဇေသု အပဝိဋ္ဌတ္တာ ပဏ္ဏံ ဝိယ၊ တသ္မာ ကပ္ပိယံ အကာရာပေတွာပိ ဝိကောပနေ ဒေါသော နတ္ထိ။ ယဉ္စ ဆိန္နဿပိ မကုဠဿ ဝိကသနံ၊ တမ္ပိ အတိတရုဏဿ အဘာဝါ ဝုဍ္ဎိလက္ခဏံ န ဟောတိ၊ ပရိဏတဿ ပန မကုဠဿ ပတ္တာနံ သိနေဟေ ပရိယာဒါနံ ဂတေ ဝိသုံဘာဝေါ ဧဝ ဝိကာသော၊ တေနေဝ ဆိန္နမကုဠဝိကာသော အဆိန္နမကုဠဝိကာသတော ပရိဟီနော၊ မိလာတနိယုတ္တော ¶ ဝါ ဒိဿတိ။ ယဉ္စ မိလာတဿ ဥဒကသညောဂေ အမိလာနတာပဇ္ဇနံ၊ တမ္ပိ တမ္ဗုလပဏ္ဏာဒီသု သမာနံ ဝုဍ္ဎိလက္ခဏံ န ဟောတိ။ ပါဠိအဋ္ဌကထာသု စ န ကတ္ထစိ ပုပ္ဖာနံ ကပ္ပိယကရဏံ အာဂတံ၊ တသ္မာ ပုပ္ဖံ သဗ္ဗထာ အဗီဇမေဝါတိ ဝိညာယတိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

‘‘ပသိဗ္ဗကေ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုပ္ဖံ ပသိဗ္ဗကေ ဝါ ပသိဗ္ဗကသဒိသံ ဗန္ဓေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ စီဝရေ ဝါ ပက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၃၁) ပန ‘‘ခန္ဓေ ဌပိတကာသာဝဿာတိ ခန္ဓေ ဌပိတသင်္ဃာဋိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဉှိ တထာဗန္ဓိတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ။ ဣမိနာ စ အညမ္ပိ တာဒိသံ ကာသာဝံ ဝါ ဝတ္ထံ ဝါ ဝုတ္တနယေန ဗန္ဓိတွာ တတ္ထ ပုပ္ဖာနိ ပက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ အံသဘဏ္ဍိကပသိဗ္ဗကေ ပက္ခိတ္တသဒိသတ္တာ ဝေဌိမံ နာမ န ဇာတံ၊ တသ္မာ သိထိလဗန္ဓဿ အန္တရန္တရာ ပက္ခိပိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌာ ဒဏ္ဍကံ ပန ဗန္ဓိတုံ န ¶ ဝဋ္ဋတီတိ ရဇ္ဇုအာဒီဟိ ဗန္ဓနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ပုပ္ဖဿေဝ ပန အစ္ဆိန္နဒဏ္ဍကေဟိ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။

ပုပ္ဖပဋေ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ပုပ္ဖပဋံ ကရောန္တဿ ဒီဃတော ပုပ္ဖဒါမဿ ဟရဏပစ္စာဟရဏဝသေန ပူရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တိရိယတော ဟရဏံ ပန ဝါယိမံ နာမ ဟောတိ၊ န ပုရိမံ။ ‘‘ပုရိမဋ္ဌာနံ အတိက္ကာမေတီ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ ပုရိမံ ပုပ္ဖကောဋိံ ဖုသာပေတွာ ဝါ အဖုသာပေတွာ ဝါ ပရိက္ခိပနဝသေန အတိက္ကာမေန္တဿ အာပတ္တိယေဝ။ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပုပ္ဖရဟိတာယ သုတ္တဝါကကောဋိယာ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧကဝါရံ ဟရိတွာ ပရိက္ခိပိတွာတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တစေတိယာဒိပရိက္ခေပံ ပုပ္ဖပဋကရဏဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ စေတိယံ ဝါ ဗောဓိံ ဝါ ပရိက္ခိပန္တေန ဧကဝါရံ ပရိက္ခိပိတွာ ပုရိမဋ္ဌာနံ သမ္ပတ္တေ အညဿ ဒါတဗ္ဗံ၊ တေနပိ ဧကဝါရံ ပရိက္ခိပိတွာ တထေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ပုပ္ဖပဋံ ကရောန္တေန စ ဟရိတွာ အညဿ ဒါတဗ္ဗံ၊ တေနပိ တထေဝ ကာတဗ္ဗံ။ သစေပိ ဒွေယေဝ ဘိက္ခူ ဥဘောသု ပဿေသု ဌတွာ ပရိယာယေန ဟရန္တိ၊ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။

ပရေဟိ ပူရိတန္တိ ဒီဃတော ပသာရိတံ။ ဝါယိတုန္တိ တိရိယတော ဟရိတုံ၊ တံ ပန ဧကဝါရမ္ပိ န လဘတိ။ ပုပ္ဖာနိ ဌပေန္တေနာတိ အဂန္ထိတာနိ ပါကတိကပုပ္ဖာနိ အညမညံ ဖုသာပေတွာပိ ဌပေန္တေန။ ပုပ္ဖဒါမံ ပန ပူဇနတ္ထာယ ဘူမိယံ ဌပေန္တေန ဖုသာပေတွာ ဝါ အဖုသာပေတွာ ဝါ ဒိဂုဏံ ကတွာ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။

၃၂။ ဃဋိကဒါမဩလမ္ဗကောတိ ¶ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ ဃဋိကာကာရယုတ္တော၊ ဒါရုဃဋိကာကာရော ဝါ ဩလမ္ဗကော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၃၁) ပန ‘‘ဃဋိကဒါမဩလမ္ဗကောတိ အန္တေ ဃဋိကာကာရယုတ္တော ယမကဒါမဩလမ္ဗကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ ¶ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၃၁) ပန ‘‘ဃဋိကဒါမဩလမ္ဗကောတိ ယမကဒါမဩလမ္ဗကောတိ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧကေကံ ပန ဒါမံ နိက္ခန္တသုတ္တကောဋိယာဝ ဗန္ဓိတွာ ဩလမ္ဗိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပုပ္ဖဒါမဒွယံ သင်္ဃဋိတုကာမေနပိ နိက္ခန္တသုတ္တကောဋိယာဝ သုတ္တကောဋိံ သင်္ဃဋိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဍ္ဎစန္ဒာကာရေန မာလာဂုဏပရိက္ခေပေါတိ အဍ္ဎစန္ဒာကာရေန မာလာဂုဏဿ ပုနပ္ပုနံ ဟရဏပစ္စာဟရဏဝသေန ပူရေတွာ ပရိက္ခိပနံ၊ တေနေဝ တံ ပုရိမေ ပဝိဋ္ဌံ၊ တသ္မာ ဧတမ္ပိ အဍ္ဎစန္ဒာကာရံ ပုနပ္ပုနံ ဟရဏပစ္စာဟရဏဝသေန ပူရေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧကဝါရံ ပန အဍ္ဎစန္ဒာကာရကရဏေ မာလာဂုဏံ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ပုပ္ဖဒါမကရဏန္တိ ဧတ္ထ သုတ္တကောဋိယံ ဂဟေတွာပိ ဧကတော ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ သုတ္တမယံ ဂေဏ္ဍုကံ နာမ၊ ဂေဏ္ဍုကခရပတ္တဒါမာနံ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ စေလာဒီဟိ ကတဒါမမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ အကပ္ပိယာနုလောမတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ ပရသန္တကံ ဒေတိ၊ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝိဿာသဂ္ဂါဟေန ပရသန္တကံ ဂဟေတွာ ဒေန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ထုလ္လစ္စယန္တိ ဧတ္ထ ဘဏ္ဍဒေယျမ္ပိ ဟောတိ။

၃၃။ တဉ္စ ခေါ ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယာတိ မာတာပိတူနမ္ပိ ပုပ္ဖံ ဒေန္တေန ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘မဏ္ဍနတ္ထာယ ပန သိဝလိင်္ဂါဒိပူဇနတ္ထာယာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဣမံ ဝိက္ကိဏိတွာ ဇီဝိဿန္တီ’’တိ မာတာပိတူနံ ဝဋ္ဋတိ၊ သေသဉာတကာနံ တာဝကာလိကမေဝ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကဿစိပီတိ ဉာတကဿ ဝါ အညာတကဿ ဝါ ကဿစိပိ။ ဉာတိသာမဏေရေဟေဝါတိ တေသံ ဂိဟိပရိကမ္မမောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဣတရေတိ အညာတကာ။ တေဟိပိ သာမဏေရေဟိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဝတ္တသီသေန ဟရိတဗ္ဗံ။ သမ္ပတ္တာနံ သာမဏေရာနံ ဥပဍ္ဎဘာဂံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သင်္ဃိကဿ လာဘဿ ဥပစာရသီမဋ္ဌသာမဏေရာနမ္ပိ သန္တကတ္တာ တေသမ္ပိ ဥပဍ္ဎဘာဂေါ လဗ္ဘတေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ စူဠကန္တိ ဥပဍ္ဎဘာဂတောပိ ဥပဍ္ဎံ။ စတုတ္ထဘာဂဿေတံ ¶ အဓိဝစနံ။ သာမဏေရာ…ပေ… ဌပေန္တီတိ ဣဒံ အရက္ခိတအဂေါပိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ ပန ‘‘ဝဿဂ္ဂေန အဘာဇနီယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ မဂ္ဂေ ဝါ စေတိယင်္ဂဏေ ဝါ။

၃၄။ သာမဏေရေဟိ ဒါပေတုံ န လဘန္တီတိ ဣဒံ သာမဏေရေဟိ ဂိဟိကမ္မံ ကာရိတံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ပုပ္ဖဒါနံ ဟောတီတိ သာမဏေရာနမ္ပိ န ဝဋ္ဋနတော။ ဝုတ္တဉ္စ ‘‘သယမေဝါ’’တိအာဒိ။ န ဟိ တံ ပုပ္ဖဒါနံ နာမ သိယာ။ ယဒိ ဟိ တထာ အာဂတာနံ တေသံ ဒါနံ ပုပ္ဖဒါနံ နာမ ဘဝေယျ ¶ ၊ သာမဏေရေဟိပိ ဒါတုံ န လဗ္ဘေယျ။ သယမေဝါတိ သာမဏေရာ သယမေဝ။ ယာဂုဘတ္တာဒီနိ အာဒါယာတိ ဣဒံ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ ယာဂုဘတ္တာဒိသမ္ပာဒနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ။ အဝိသေသေန ဝုတ္တန္တိ ဣမိနာ သဗ္ဗေသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။

၃၅။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘မာတာပိတူနံ တာဝ ဟရိတွာပိ ဟရာပေတွာပိ ပက္ကောသိတွာပိ ပက္ကောသာပေတွာပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ သေသဉာတကာနံ ပက္ကောသာပေတွာဝ။ မာတာပိတူနဉ္စ ဟရာပေန္တေန ဉာတိသာမဏေရေဟေဝ ဟရာပေတဗ္ဗံ။ ဣတရေ ပန ယဒိ သယမေဝ ဣစ္ဆန္တိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမံ ပုပ္ဖဒါနေ ဝုတ္တနယံ ဖလဒါနေပိ အတိဒိသတိ၊ တသ္မာ ဖလမ္ပိ မာတာပိတူနံ ဟရဏဟရာပနာဒိနာ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ သေသဉာတီနံ ပက္ကောသာပေတွာဝ။ ဣဒါနိ ‘‘ယော ဟရိတွာ ဝါ ဟရာပေတွာ ဝါ…ပေ… ဣဿရဝတာယ ဒဒတော ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) ဣမံ ပုပ္ဖဒါနေ ဝုတ္တနယံ ဖလဒါနေ သင်္ခိပိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ခီဏပရိဗ္ဗယာနန္တိ အာဂန္တုကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဖလပရိစ္ဆေဒေနာတိ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဖလာနိ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ ဧဝံ ဖလပရိစ္ဆေဒေန ဝါ။ ရုက္ခပရိစ္ဆေဒေန ဝါတိ ‘‘ဣမေဟိ ရုက္ခေဟိ ¶ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ ဧဝံ ရုက္ခပရိစ္ဆေဒေန ဝါ။ ပရိစ္ဆိန္နေသုပိ ပန ရုက္ခေသု ‘‘ဣဓ ဖလာနိ သုန္ဒရာနိ၊ ဣတော ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တေန ကုလသင်္ဂဟော ကတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ပန န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ ရုက္ခစ္ဆလ္လီတိ ရုက္ခတ္တစော၊ သာ ‘‘ဘာဇနီယဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ပုပ္ဖဖလာဒီသု ဝုတ္တနယေန ကုလသင်္ဂဟော ဟောတီတိ ဒဿေတိ။

၃၆။ တေသံ တေသံ ဂိဟီနံ ဂါမန္တရဒေသန္တရာဒီသု သာသနပဋိသာသနဟရဏံ ဇင်္ဃပေသနိယံ။ တေနာဟ ‘‘ဂိဟီနံ ဒူတေယျံ သာသနဟရဏကမ္မ’’န္တိ။ ဒူတဿ ကမ္မံ ဒူတေယျံ။ ပဌမံ သာသနံ အဂ္ဂဟေတွာပိ…ပေ… ပဒေ ပဒေ ဒုက္ကဋန္တိ ဣဒံ ‘‘တဿ သာသနံ အာရောစေဿာမီ’’တိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဿ ပန သာသနံ ပဋိက္ခိပိတွာ သယမေဝ ကာရုညေ ဌိတော ဂန္တွာ အတ္တနော ပတိရူပံ သာသနံ အာရောစေတိ၊ အနာပတ္တိ။ ဂိဟီနဉ္စ ကပ္ပိယသာသနံ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမေဟိ ပန အဋ္ဌဟိ ကုလဒူသကကမ္မေဟီတိ ပုပ္ဖဒါနံ ဖလဒါနံ စုဏ္ဏဒါနံ မတ္တိကဒါနံ ဒန္တကဋ္ဌဒါနံ ဝေဠုဒါနံ ပဏ္ဏဒါနံ ဇင်္ဃပေသနိကန္တိ ဣမေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ။ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မကတောတိ ကုလဒူသနပစ္စယာ ကတပဗ္ဗာဇနီယကမ္မော။

၃၇။ သေက္ခဘူမိယံ ဝါတိ ဣမိနာ ဈာနဘူမိမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ တိဏ္ဏံ ဝိဝေကာနန္တိ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကဘူတာနံ ¶ တိဏ္ဏံ ဝိဝေကာနံ။ ပိဏ္ဍာယ စရဏဿ ဘောဇနပရိယောသာနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝ ဘောဇနပရိယောသာန’’န္တိ။ ဘုတွာ အာဂစ္ဆန္တဿပိ ပုန ဝုတ္တနယေနေဝ ပဏိဓာယ စီဝရသဏ္ဌာပနာဒီနိ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ကုလသင်္ဂဟဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၃၈။ ဧဝံ ¶ ကုလသင်္ဂဟဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ မစ္ဆမံသဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘မစ္ဆမံသေသု ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ထလေ ဌပိတမတ္တေ မရတိ၊ ကေဝဋ္ဋာဒီဟိ ဝါ မာရိယတီတိ မစ္ဆော။ မစ္ဆဿ ဣဒန္တိ မစ္ဆံ၊ မသိယတေ အာမသိယတေတိ မံသံ၊ မစ္ဆဉ္စ မံသဉ္စ မစ္ဆမံသာနိ၊ တေသု။ မစ္ဆမံသေသု ပန ဝိနိစ္ဆယော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ မစ္ဆဂ္ဂဟဏေနာတိ ဧတ္ထ နိဒ္ဓါရဏံ န ကာတဗ္ဗံ။ ပန-သဒ္ဒေါ ပက္ခန္တရတ္ထော၊ ဒိဝါသေယျာဒီသု ဝိနိစ္ဆယတော အပရော မစ္ဆမံသေသု ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဂယှတေ အနေနာတိ ဂဟဏံ။ ကိံ တံ? သဒ္ဒေါ၊ မစ္ဆဣတိ ဂဟဏံ မစ္ဆဂ္ဂဟဏံ၊ တေန မစ္ဆဂ္ဂဟဏေန၊ မစ္ဆသဒ္ဒေနာတိ အတ္ထော။ မံသေသု ပန…ပေ… အကပ္ပိယာနီတိ ဧတ္ထ မနုဿမံသံ သမာနဇာတိမံသတော ပဋိက္ခိတ္တံ။ ဟတ္ထိအဿာနံ မံသာနိ ရာဇင်္ဂတော၊ သုနခအဟီနံ ဇေဂုစ္ဆဘာဝတော၊ သေသာနံ ဝါဠမိဂတ္တာ ဘိက္ခူနံ ပရိဗန္ဓဝိမောစနတ္ထံ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တိကောဋိပရိသုဒ္ဓန္တိ ဒိဋ္ဌသုတပရိသင်္ကိတသင်္ခါတာဟိ တီဟိ ကောဋီဟိ တီဟိ အာကာရေဟိ တီဟိ ကာရဏေဟိ ပရိသုဒ္ဓံ၊ ဝိမုတ္တန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ အဒိဋ္ဌအသုတာနိ စက္ခုဝိညာဏသောတဝိညာဏာနံ အနာရမ္မဏဘာဝတော ဇာနိတဗ္ဗာနိ။ အပရိသင်္ကိတံ ပန ကထံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အပရိသင်္ကိတံ ပနာ’’တိအာဒိ၊ တီဏိ ပရိသင်္ကိတာနိ ဉတွာ တေသံ ပဋိပက္ခဝသေန အပရိသင်္ကိတံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တာနိ တီဏိ ပရိသင်္ကိတာနိ စ ဧဝံ ပရိသင်္ကိတေ သတိ ဘိက္ခူဟိ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဉ္စ တေန ဝိဓိနာ အပရိသင်္ကိတေ သတိ ကတ္တဗ္ဗဘာဝဉ္စ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိမာဟ ¶ ။ တတ္ထ ဒိသွာ ပရိသင်္ကိတံ ဒိဋ္ဌပရိသင်္ကိတံ နာမ။ သုတွာ ပရိသင်္ကိတံ သုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ အဒိသွာ အသုတွာ တက္ကေန အနုမာနေန ပရိသင်္ကိတံ တဒုဘယဝိနိမုတ္တပရိသင်္ကိတံ နာမ။ တံ တိဝိဓမ္ပိ ပရိသင်္ကိတသာမညေန ဧကာ ကောဋိ ¶ ဟောတိ၊ တတော ဝိမုတ္တံ အပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဧဝံ အဒိဋ္ဌံ အသုတံ အပရိသင်္ကိတံ မစ္ဆမံသံ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓံ ဟောတိ။

ဇာလံ မစ္ဆဗန္ဓနံ။ ဝါဂုရာ မိဂဗန္ဓိနီ။ ကပ္ပတီတိ ယဒိ တေသံ ဝစနေန သင်္ကာ နိဝတ္တတိ၊ ဝဋ္ဋတိ၊ န တံ ဝစနံ လေသကပ္ပံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ယတ္ထ စ နိဗ္ဗေမတိကော ဟောတိ၊ တံ သဗ္ဗံ ကပ္ပတီ’’တိ။ ပဝတ္တမံသန္တိ အာပဏာဒီသု ပဝတ္တံ ဝိက္ကာယိကံ ဝါ မတမံသံ ဝါ။ မင်္ဂလာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဟုနပါဟုနာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဘိက္ခူနံယေဝ အတ္ထာယ အကတန္တိ ဧတ္ထ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော ဧဝ-သဒ္ဒေါ၊ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ အကတမေဝါတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဘိက္ခူနဉ္စ မင်္ဂလာဒီနဉ္စာတိ မိဿေတွာ ကတမ္ပိ န ဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ယထာဌိတဝသေန အဝဓာရဏံ ဂဟေတွာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ ယတ္ထ စ နိဗ္ဗေမတိကော ဟောတီတိ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ ကတေပိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပရိသင်္ကိတာဘာဝမာဟ။

၃၉။ တမေဝတ္ထံ အာဝိကာတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣတရေသံ ဝဋ္ဋတီတိ အဇာနန္တာနံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဇာနတောဝေတ္ထ အာပတ္တိ ဟောတီတိ။ တေယေဝါတိ ယေ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ၊ တေယေဝ။ ဥဒ္ဒိဿ ကတမံသပရိဘောဂတော အကပ္ပိယမံသပရိဘောဂေ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘အကပ္ပိယမံသံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမသ္မိံ သစိတ္တကာပတ္တိ၊ ဣတရသ္မိံ အစိတ္တကာ။ တေနာဟ ‘‘အကပ္ပိယမံသံ အဇာနိတွာ ဘုဉ္ဇန္တဿပိ အာပတ္တိယေဝါ’’တိ။ ‘‘ပရိဘောဂကာလေ ပုစ္ဆိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီတိ ဝါ ဂဟေတွာ ပုစ္ဆိတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၃၉) ဝစနတော အကပ္ပိယမံသံ အဇာနိတွာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အနာပတ္တိ သိဒ္ဓါ။ အဇာနိတွာ ¶ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿေဝ ဟိ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဝတ္တန္တိ ဝဒန္တီတိ ဣမိနာ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

မစ္ဆမံသဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၄၀။ ဧဝံ ¶ မစ္ဆမံသဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ အနာမာသဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘အနာမာသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာမသိယတေတိ အာမာသံ၊ န အာမာသံ အနာမာသံ၊ အပရာမသိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပါရိပန္ထိကာတိ ဝိကုပ္ပနိကာ၊ အန္တရာယိကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နဒီသောတေန ဝုယှမာနံ မာတရန္တိ ဧတံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အညာသု ပန ဣတ္ထီသု ကာရုညာဓိပ္ပာယေန မာတရိ ဝုတ္တနယေန ပဋိပဇ္ဇန္တဿ နေဝတ္ထိ ဒေါသောတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘မာတရ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အညာသု န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တာပိ အတ္ထိ။ ဧတ္ထ ဂဏှာဟီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ ဂေဟဿိတပေမေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဖုသနေ ဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကာရုညေန ပန ဝတ္ထာဒိံ ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တိံ ‘‘ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒန္တဿပိ အဝသဘာဝပ္ပတ္တိတော ဥဒကေ နိမုဇ္ဇန္တိံ ကာရုညေန သဟသာ အနာမာသန္တိ အစိန္တေတွာ ကေသာဒီသု ဂဟေတွာ မောက္ခာဓိပ္ပာယေန အာကဍ္ဎတောပိ အနာပတ္တိယေဝ။ န ဟိ မီယမာနံ မာတရံ ဥပေက္ခိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အညာတိကာယ ဣတ္ထိယာပိ ဧသေဝ နယော။ ဥက္ကဋ္ဌာယ မာတုယာပိ အာမာသော န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘မာတရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဿ ကာတဗ္ဗံ ပန အညာသမ္ပိ ဣတ္ထီနံ ကရောန္တဿပိ အနာပတ္တိယေဝ အနာမာသတ္တေ ဝိသေသာဘာဝါ။

တိဏဏ္ဍုပကန္တိ ¶ ဟိရိဝေရာဒိမူလေဟိ ကေသာလင်္ကာရတ္ထာယ ကတစုမ္ဗဋကံ။ တာလပဏ္ဏမုဒ္ဒိကန္တိ တာလပဏ္ဏေဟိ ကတံ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကံ။ တေန တာလပဏ္ဏာဒိမယံ ကဋိသုတ္တကဏ္ဏပိဠန္ဓနာဒိ သဗ္ဗံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ပရိဝတ္တေတွာတိ အတ္တနော နိဝါသနပါရုပနဘာဝတော အပနေတွာ၊ စီဝရတ္ထာယ ပရိဏာမေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စီဝရတ္ထာယ ပါဒမူလေ ဌပေတီတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ။ ပစ္စတ္ထရဏဝိတာနာဒိအတ္ထမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ၊ ပူဇာဒိအတ္ထံ တာဝကာလိကမ္ပိ အာမသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သီသပသာဓနဒန္တသူစီတိ ဣဒံ သီသာလင်္ကာရတ္ထာယ ပဋပိလောတိကာဟိ ကတသီသပသာဓနကဉ္စေဝ ဒန္တသူစိအာဒိ စာတိ ဒွေ တယော။ သီသပသာဓနံ သိပါဋိကောပကရဏတ္ထာယ စေဝ ဒန္တသူစိံ သူစိဥပကရဏတ္ထာယ စ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယထာက္ကမံ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ကေသကလာပံ ဗန္ဓိတွာ တတ္ထ တိရိယံ ပဝေသနတ္ထာယ ကတာ သူစိ ဧဝ သီသပသာဓနကဒန္တသူစီတိ ဧကမေဝ ကတွာ သိပါဋိကာယ ပက္ခိပိတွာ ပရိဟရိတဗ္ဗသူစိယေဝ တဿ တဿ ကိစ္စဿ ဥပကရဏန္တိ သိပါဋိကသူစိဥပကရဏံ၊ ဧဝံ ဝါ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

ပေါတ္ထကရူပန္တိ သုဓာဒီဟိ ကတံ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာနံ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီနံ သဏ္ဌာနေန ကတမ္ပိ အနာမာသမေဝ ¶ ။ ဣတ္ထိရူပါနိ ဒဿေတွာ ကတံ ဝတ္ထုဘိတ္တိအာဒိဉ္စ ဣတ္ထိရူပံ အနာမသိတွာ ဝဠဉ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝရူပေ ဟိ အနာမာသေ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေ အသတိ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန အာမသတော ဒေါသော နတ္ထိ။ ဘိန္ဒိတွာတိ ဧတ္ထ ဟတ္ထေန အဂ္ဂဟေတွာဝ ကေနစိ ဒဏ္ဍာဒိနာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ အနာမာသမ္ပိ ဒဏ္ဍပါသာဏာဒီဟိ ဘေဒနဿ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ၊ ပါဠိယမ္ပိ အာပဒါသု မောက္ခာဓိပ္ပာယဿ အာမသနေပိ အနာပတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာ စ သပ္ပိနိအာဒိဝါဠမိဂီဟိ ဂဟိတပါဏကာနံ မောစနတ္ထာယ တံ တံ သပ္ပိနိအာဒိဝတ္ထုံ ဒဏ္ဍာဒီဟိ ပဋိက္ခိပိတွာ ဂဟေတုံ၊ မာတုအာဒိံ ဥဒကေ မီယမာနံ ဝတ္ထာဒီဟိ ဂဟေတုံ၊ အသက္ကောန္တိံ ¶ ကေသာဒီသု ဂဟေတွာ ကာရုညေန ဥက္ခိပိတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ အယမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောဝ။ ‘‘အဋ္ဌကထာယံ ‘န တွေဝ အာမသိတဗ္ဗာ’တိ ဣဒံ ပန ဝစနံ အမီယမာနံ ဝတ္ထုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အယံ အမှာကံ ခန္တီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၁) ဝုတ္တံ။

၄၁။ မဂ္ဂံ အဓိဋ္ဌာယာတိ ‘‘မဂ္ဂေါ အယ’’န္တိ မဂ္ဂသညံ ဥပ္ပာဒေတွာတိ အတ္ထော။ ပညပေတွာ ဒေန္တီတိ ဣဒံ သာမီစိဝသေန ဝုတ္တံ၊ တေဟိ ပန ‘‘အာသနံ ပညပေတွာဝ နိသီဒထာ’’တိ ဝုတ္တေ သယမေဝ ပညပေတွာ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဇာတကာနီတိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဘူတဂါမဘာဝေနေဝ ဌိတာနိ။ ‘‘ကီဠန္တေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သတိ ပစ္စယေ အာမသန္တဿ အနာပတ္တိ၊ ဣဒဉ္စ ဂိဟိသန္တကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဘိက္ခုသန္တကံ ပန ပရိဘောဂါရဟံ သဗ္ဗထာ အာမသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဒုရူပစိဏ္ဏတ္တာ။ တာလပနသာဒီနီတိ စေတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန နာဠိကေရလဗုဇတိပုသအလာဗုကုမ္ဘဏ္ဍပုဿဖလဧဠာလုကဖလာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ယထာဝုတ္တဖလာနံယေဝ စေတ္ထ ကီဠာဓိပ္ပာယေန အာမသနံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပါသာဏသက္ခရာဒီနိ ကီဠာဓိပ္ပာယေနပိ အာမသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနုပသမ္ပန္နာနံ ဒဿာမီတိ ဣဒံ အပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဂဟဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတ္တနောပိ အတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဂဟဏေ ဒေါသော နတ္ထိ အနာမာသတ္တာဘာဝါ။

၄၂။ မုတ္တာတိ (မ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂ ပထဝီဝါရဝဏ္ဏနာ၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၈၁) ဟတ္ထိကုမ္ဘဇာတိကာ အဋ္ဌဝိဓာ မုတ္တာ။ တထာ ဟိ ဟတ္ထိကုမ္ဘံ၊ ဝရာဟဒါဌံ၊ ဘုဇဂသီသံ၊ ဝလာဟကံ၊ ဝေဠု၊ မစ္ဆသိရော၊ သင်္ခေါ၊ သိပ္ပီတိ အဋ္ဌ မုတ္တာယောနိယော။ တတ္ထ ဟတ္ထိကုမ္ဘဇာ ပီတဝဏ္ဏာ ပဘာဟီနာ။ ဝရာဟဒါဌာ ဝရာဟဒါဌာဝဏ္ဏာဝ။ ဘုဇဂသီသဇာ နီလာဒိဝဏ္ဏာ သုဝိသုဒ္ဓါ ဝဋ္ဋလာ စ။ ဝလာဟကဇာ ဘာသုရာ ဒုဗ္ဗိဘာဂါ ရတ္တိဘာဂေ အန္ဓကာရံ ဝိဓမေန္တိယော တိဋ္ဌန္တိ၊ ဒေဝူပဘောဂါ ဧဝ စ ဟောန္တိ။ ဝေဠုဇာ ကရကဖလသမာနဝဏ္ဏာ န ဘာသုရာ၊ တေ ¶ စ ဝေဠူ အမနုဿဂေါစရေယေဝ ပဒေသေ ဇာယန္တိ ¶ ။ မစ္ဆသိရဇာ ပါဌီနပိဋ္ဌိသမာနဝဏ္ဏာ ဝဋ္ဋလာ လဃဝေါ စ တေဇဝန္တာ ဟောန္တိ ပဘာဝိဟီနာ စ၊ တေ စ မစ္ဆာ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေယေဝ ဇာယန္တိ။ သင်္ခဇာ သင်္ခဥဒရစ္ဆဝိဝဏ္ဏာ ကောလဖလပ္ပမာဏာပိ ဟောန္တိ ပဘာဝိဟီနာဝ။ သိပ္ပိဇာ ပဘာဝိသေသယုတ္တာ ဟောန္တိ နာနာသဏ္ဌာနာ။ ဧဝံ ဇာတိတော အဋ္ဌဝိဓာသု မုတ္တာသု ယာ မစ္ဆသင်္ခသိပ္ပိဇာ၊ တာ သာမုဒ္ဒိကာ။ ဘုဇဂဇာပိ ကာစိ သာမုဒ္ဒိကာ ဟောန္တိ၊ ဣတရာ အသာမုဒ္ဒိကာ။ ယသ္မာ ဗဟုလံ သာမုဒ္ဒိကာဝ မုတ္တာ လောကေ ဒိဿန္တိ၊ တတ္ထာပိ သိပ္ပိဇာဝ၊ ဣတရာ ကဒါစိ ကာစိ၊ တသ္မာ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၇၃) ‘‘မုတ္တာတိ သာမုဒ္ဒိကာ မုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

မဏီတိ ဝေဠုရိယာဒိတော အညော ဇောတိရသာဒိဘေဒေါ သဗ္ဗော မဏိ။ ဝေဠုရိယောတိ အလ္လဝေဠုဝဏ္ဏော မဏိ၊ ‘‘မဇ္ဇာရက္ခိမဏ္ဍလဝဏ္ဏော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ သင်္ခေါတိ သာမုဒ္ဒိကသင်္ခေါ။ သိလာတိ မုဂ္ဂဝဏ္ဏာ အတိသိနိဒ္ဓါ ကာဠသိလာ။ မဏိဝေါဟာရံ အဂတာ ရတ္တသေတာဒိဝဏ္ဏာ သုမဋ္ဌာပိ သိလာ အနာမာသာ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၈၁) ပန ‘‘သင်္ခေါတိ သာမုဒ္ဒိကသင်္ခေါ။ သိလာတိ ကာဠသိလာပဏ္ဍုသိလာသေတသိလာဒိဘေဒါ သဗ္ဗာပိ သိလာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဝါဠံ သမုဒ္ဒတော ဇာတနာတိရတ္တမဏိ။ ရဇတန္တိ ကဟာပဏမာသာဒိဘေဒံ ဇတုမာသာဒိံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗံ ဝုတ္တာဝသေသရူပိယံ ဂဟိတံ။ ဇာတရူပန္တိ သုဝဏ္ဏံ။ လောဟိတင်္ကောတိ ရတ္တမဏိ။ မသာရဂလ္လန္တိ ကဗရဝဏ္ဏော မဏိ။ ‘‘မရကတ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။

ဘဏ္ဍမူလတ္ထာယာတိ ပတ္တစီဝရာဒိမူလတ္ထာယ။ ကုဋ္ဌရောဂဿာတိ နိဒဿနမတ္တံ။ တာယ ဝူပသမေတဗ္ဗဿ ယဿ ကဿစိ ရောဂဿ အတ္ထာယ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ‘‘ဘေသဇ္ဇတ္ထဉ္စ အဝိဒ္ဓါယေဝ မုတ္တာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တာ။ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ပိသိတွာ ယောဇိတာနံ မုတ္တာနံ ရတနဘာဝဝိဇဟနတော ဂဟဏက္ခဏေပိ ¶ ရတနာကာရေန အပေက္ခာဘာဝါ ‘‘ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယာဝ ပန တာ မုတ္တာ ရတနရူပေန တိဋ္ဌန္တိ၊ တာဝ အာမသိတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ။ ဧဝံ အညမ္ပိ ရတနပါသာဏံ ပိသိတွာ ဘေသဇ္ဇေ ယောဇနတ္ထာယ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ဇာတရူပရဇတံ ပန မိဿေတွာ ယောဇနဘေသဇ္ဇတ္ထာယပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဂဟဋ္ဌေဟိ ယောဇေတွာ ဒိန္နမ္ပိ ယဒိ ဘေသဇ္ဇေ သုဝဏ္ဏာဒိရူပေန တိဋ္ဌတိ၊ ဝိယောဇေတုဉ္စ သက္ကာ၊ တာဒိသံ ဘေသဇ္ဇမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ တံ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တဂတဉ္စေ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဇာတိဖလိကံ ဥပါဒါယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သူရိယကန္တစန္ဒကန္တာဒိကံ ဇာတိပါသာဏံ မဏိမှိ ဧဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာကရမုတ္တောတိ အာကရတော မုတ္တမတ္တော။ ဘဏ္ဍမူလတ္ထံ ¶ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာဝ အာမသိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ပစိတွာ ကတောတိ ကာစကာရေဟိ ပစိတွာ ကတော။

ဓမနသင်္ခေါ စ ဓောတဝိဒ္ဓါ စ ရတနမိဿော စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိဒ္ဓါတိအာဒိဘာဝေန ကတဆိဒ္ဒေါ။ ရတနမိဿောတိ ကဉ္စနလတာဒိဝိစိတ္တော မုတ္တာဒိရတနခစိတော စ။ ဧတေန ဓမနသင်္ခတော အညော ရတနသမ္မိဿော အနာမာသောတိ ဒဿေတိ။ သိလာယမ္ပိ ဧသေဝ နယော။ ပါနီယသင်္ခေါတိ ဣမိနာ ထာလကာဒိအာကာရေန ကတသင်္ခမယဘာဇနာနိ ဘိက္ခူနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ သိဒ္ဓံ။ သေသန္တိ ရတနမိဿံ ဌပေတွာ အဝသေသံ။ မုဂ္ဂဝဏ္ဏံယေဝ ရတနသမ္မိဿံ ကရောန္တိ၊ န အညန္တိ အာဟ ‘‘မုဂ္ဂဝဏ္ဏာဝါ’’တိ၊ မုဂ္ဂဝဏ္ဏာ ရတနသမ္မိဿာဝ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသာတိ ရတနသမ္မိဿံ ဌပေတွာ အဝသေသာ သိလာ။

ဗီဇတော ပဋ္ဌာယာတိ ဓာတုပါသာဏတော ပဋ္ဌာယ။ သုဝဏ္ဏစေတိယန္တိ ဓာတုကရဏ္ဍကံ။ ပဋိက္ခိပီတိ ‘‘ဓာတုဋ္ဌပနတ္ထာယ ဂဏှထာ’’တိ အဝတွာ ‘‘တုမှာကံ ဂဏှထာ’’တိ ပေသိတတ္တာ ¶ ပဋိက္ခိပိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၁) ပန ‘‘ပဋိက္ခိပီတိ သုဝဏ္ဏမယဿ ဓာတုကရဏ္ဍကဿ ဗုဒ္ဓါဒိရူပဿ စ အတ္တနော သန္တကကရဏေ နိဿဂ္ဂိယတ္တာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သုဝဏ္ဏဗုဗ္ဗုဠကန္တိ သုဝဏ္ဏတာရကံ။ ‘‘ရူပိယဆဍ္ဍကဋ္ဌာနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ရူပိယဆဍ္ဍကဿ ဇာတရူပရဇတံ အာမသိတွာ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ။ ကေဠာပယိတုန္တိ အာမသိတွာ ဣတော စိတော စ သဉ္စာရေတုံ။ ဝုတ္တန္တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ကစဝရမေဝ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဂေါပကာ ဝါ ဟောန္တု အညေ ဝါ၊ ဟတ္ထေနပိ ပုဉ္ဆိတွာ ကစဝရံ အပနေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ‘‘မလမ္ပိ ပမဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၈၁) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၁) ပန ‘‘ကစဝရမေဝ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဂေါပကာ ဝါ ဟောန္တု အညေ ဝါ၊ ဟတ္ထေနပိ ပုဉ္ဆိတွာ ကစဝရံ အပနေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ မလမ္ပိ မဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ ကေဠာယနသဒိသတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထံ န သမေတိ? မဟာအဋ္ဌကထာယံ စေတိယဃရဂေါပကာ ရူပိယဆဍ္ဍကဋ္ဌာနေ ဌိတာတိ တေသံယေဝ ကေဠာယနံ အနုညာတံ၊ န အညေသံ၊ တသ္မာ ‘‘ဂေါပကာ ဝါ ဟောန္တု အညေ ဝါ’’တိ ဝစနံ မဟာအဋ္ဌကထာယ န သမေတိ။

ကုရုန္ဒိယံ ပန တမ္ပိ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ သုဝဏ္ဏစေတိယေ ကစဝရမေဝ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္တကမေဝ အနုညာတံ၊ တသ္မာ သာဝဓာရဏံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဟတ္ထေနပိ ပုဉ္ဆိတွာ’’တိ စ ‘‘မလမ္ပိ ပမဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ ¶ ဧဝါ’’တိ စ ဝစနံ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယ န သမေတိ၊ တသ္မာ ဝိစာရေတဗ္ဗမေတန္တိ။ အာရကူဋလောဟန္တိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ကိတ္တိမလောဟဝိသေသော။ တိဝိဓဉှိ ကိတ္တိမလောဟံ – ကံသလောဟံ ဝဋ္ဋလောဟံ အာရကူဋလောဟန္တိ။ တတ္ထ တိပုတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ကံသလောဟံ နာမ၊ သီသတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ဝဋ္ဋလောဟံ၊ ရသတုတ္ထေဟိ ရဉ္ဇိတံ တမ္ဗံ အာရကူဋလောဟံ နာမ။ ‘‘ပကတိရသတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ¶ အာရကူဋ’’န္တိ စ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၈၁) ဝုတ္တံ။ တံ ပန ‘‘ဇာတရူပဂတိက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥဂ္ဂဏှတော နိဿဂ္ဂိယမ္ပိ ဟောတီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ ရူပိယေသု ပန အဂဏိတတ္တာ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတိ၊ အာမသနေ သမ္ပဋိစ္ဆနေ စ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗောပိ ကပ္ပိယောတိ ယထာဝုတ္တသုဝဏ္ဏာဒိမယာနံ သေနာသနပရိက္ခာရာနံ အာမသနဂေါပနာဒိဝသေန ပရိဘောဂေါ သဗ္ဗထာ ကပ္ပိယောတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဝိနယဝဏ္ဏနဋ္ဌာနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သင်္ဃိကမေဝ သုဝဏ္ဏာဒိမယံ သေနာသနံ သေနာသနပရိက္ခာရာ စ ဝဋ္ဋန္တိ၊ န ပုဂ္ဂလိကာနီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဋိဇဂ္ဂိတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ သေနာသနပဋိဗန္ဓတော ဝုတ္တံ။

၄၃။ သာမိကာနံ ပေသေတဗ္ဗန္တိ သာမိကာနံ သာသနံ ပေသေတဗ္ဗံ။ ဘိန္ဒိတွာတိ ပဌမမေဝ အနာမသိတွာ ပါသာဏာဒိနာ ကိဉ္စိမတ္တံ ဘေဒံ ကတွာ ပစ္ဆာ ကပ္ပိယဘဏ္ဍတ္ထာယ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဟတ္ထေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ကရိဿာမီတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဧတ္ထာပိ တဉ္စ ဝိယောဇေတွာ အာမသိတဗ္ဗံ။ ဖလကဇာလိကာဒီနီတိ ဧတ္ထ သရပရိတ္တာဏာယ ဟတ္ထေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကိဋိကာဖလကံ အက္ခိရက္ခဏတ္ထာယ အယလောဟာဒီဟိ ဇာလာကာရေန ကတွာ သီသာဒီသု ပဋိမုဉ္စိတဗ္ဗံ ဇာလိကံ နာမ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကဝစာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။ အနာမာသာနီတိ မစ္ဆဇာလာဒိပရူပရောဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န သရပရိတ္တာဏံ တဿ အာဝုဓဘဏ္ဍတ္တာဘာဝါ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘ပရူပရောဓနိဝါရဏဉှီ’’တိအာဒိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၄၃)။ အာသနဿာတိ စေတိယဿသမန္တာ ကတပရိဘဏ္ဍဿ။ ဗန္ဓိဿာမီတိ ကာကာဒီနံ အဒူသနတ္ထာယ ဗန္ဓိဿာမိ။

‘‘ဘေရိသင်္ဃာဋောတိ သင်္ဃဋိတစမ္မဘေရီ။ ဝီဏာသင်္ဃာဋောတိ သင်္ဃဋိတစမ္မဝီဏာ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၈၁) ဝုတ္တံ။ ‘‘စမ္မဝိနဒ္ဓါ ဝီဏာဘေရိအာဒီနီ’’တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဝစနတော ဝိသေသာဘာဝါ ¶ ‘‘ကုရုန္ဒိယံ ပနာ’’တိအာဒိနာ တတော ဝိသေသဿ ဝတ္တုမာရဒ္ဓတ္တာ စ ဘေရိအာဒီနံ ဝိနဒ္ဓါပကရဏသမူဟော ဘေရိဝီဏာသင်္ဃာဋောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘သင်္ဃဋိတဗ္ဗောတိ သင်္ဃာဋော’’တိ ကတွာ။ တုစ္ဆပေါက္ခရန္တိ အဝိနဒ္ဓစမ္မဘေရိဝီဏာနံ ပေါက္ခရံ။ အာရောပိတစမ္မန္တိ ပုဗ္ဗေ အာရောပိတံ ဟုတွာ ပစ္ဆာ တတော အပနေတွာ ဝိသုံ ဌပိတမုခစမ္မမတ္တံ၊ န သေသောပကရဏသဟိတံ၊ တံ ပန သင်္ဃာတောတိ ¶ အယံ ဝိသေသော။ ဩနဟိတုန္တိ ဘေရိပေါက္ခရာဒီနိ စမ္မံ အာရောပေတွာ စမ္မဝဒ္ဓိအာဒီဟိ သဗ္ဗေဟိ ဥပကရဏေဟိ ဝိနန္ဓိတုံ။ ဩနဟာပေတုန္တိ တထေဝ အညေဟိ ဝိနန္ဓာပေတုံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

အနာမာသဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၈။ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနဝိနိစ္ဆယကထာ

၄၄။ ဧဝံ အနာမာသဝိနိစ္ဆယကထံ ကထေတွာ ဣဒါနိ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနေသု ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဓိဋ္ဌိယတေ အဓိဋ္ဌာနံ၊ ဂဟဏံ သလ္လက္ခဏန္တိ အတ္ထော။ ဝိကပ္ပိယတေ ဝိကပ္ပနာ၊ သင်္ကပ္ပနံ စိန္တနန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ နာမံ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတုံ။ န ဝိကပ္ပေတုန္တိ နာမံ ဝတွာ န ဝိကပ္ပေတုံ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ တသ္မာ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌဟန္တေန ‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’တိအာဒိနာ နာမံ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ဝိကပ္ပေန္တေန ပန ‘ဣမံ သင်္ဃာဋိ’န္တိအာဒိနာ တဿ တဿ စီဝရဿ နာမံ အဂ္ဂဟေတွာဝ ‘ဣမံ စီဝရံ တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’တိ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ။ တိစီဝရံ ဝါ ဟောတု အညံ ဝါ၊ ယဒိ တံ တံ နာမံ ဂဟေတွာ ဝိကပ္ပေတိ ¶ ၊ အဝိကပ္ပိတံ ဟောတိ၊ အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ဝုတ္တံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၉) ပန ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ သင်္ဃာဋိအာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌာတုံ။ န ဝိကပ္ပေတုန္တိ ဣမိနာ နာမေန န ဝိကပ္ပေတုံ၊ ဧတေန ဝိကပ္ပိတတိစီဝရော တေစီဝရိကော န ဟောတိ၊ တဿ တသ္မိံ အဓိဋ္ဌိတတိစီဝရေ ဝိယ အဝိပ္ပဝါသာဒိနာ ကာတဗ္ဗဝိဓိ န ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ၊ န ပန ဝိကပ္ပနေ ဒေါသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၆၉) ပန ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ ဧတ္ထ တိစီဝရံ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗယုတ္တကံ၊ ယံ ဝါ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတုံ အနုဇာနာမိ၊ တဿ အဓိဋ္ဌာနကာလပရိစ္ဆေဒါဘာဝတော သဗ္ဗကာလံ ဣစ္ဆန္တဿ အဓိဋ္ဌာတုံယေဝ ¶ အနုဇာနာမိ၊ တံ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝိကပ္ပေတုံ နာနုဇာနာမိ၊ သတိ ပန ပစ္စယေ ယဒါ တဒါ ဝါ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘အနာပတ္တိ အန္တောဒသာဟံ အဓိဋ္ဌေတိ ဝိကပ္ပေတီ’တိ ဝစနတော သိဒ္ဓံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဣမေသု ပန တီသု ဋီကာဝါဒေသု တတိယဝါဒေါ ယုတ္တတရော ဝိယ ဒိဿတိ။ ကသ္မာ? ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ စ သံသန္ဒနတော။ ကထံ? ပါဠိယဉှိ ကတပရိစ္ဆေဒါသုယေဝ ဒွီသု ဝဿိကသာဋိကကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒီသု တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုန္တိ ဝုတ္တံ၊ တတော အညေသု န ဝိကပ္ပေတုံ ဣစ္စေဝ၊ တသ္မာ တေသု အသတိ ပစ္စယေ နိစ္စံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝ ဟောတိ၊ န ဝိကပ္ပေတဗ္ဗန္တိ အယံ ပါဠိယာ အဓိပ္ပာယော ဒိဿတိ၊ ဣတရာသု ပန ဒွီသု အနုညာတကာလေယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဧဝံ ပါဠိယာ သံသန္ဒတိ၊ အဋ္ဌကထာယံ တိစီဝရံ တိစီဝရသင်္ခေပေန ပရိဟရတော အဓိဋ္ဌာတုမေဝ အနုဇာနာမိ၊ န ဝိကပ္ပေတုံ။ ဝဿိကသာဋိကံ ပန စာတုမာသတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုမေဝ၊ န အဓိဋ္ဌာတုံ၊ ဧဝဉ္စ ¶ သတိ ယော တိစီဝရေ ဧကေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝသိတုကာမော ဟောတိ၊ တဿ စီဝရာဓိဋ္ဌာနံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိပ္ပဝါသသုခတ္ထံ ဝိကပ္ပနာယ ဩကာသော ဒိန္နော ဟောတီတိ။

ပဌမဝါဒေ ‘‘န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ နာမံ ဝတွာ ‘‘န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ ဧဝံ သန္တေ ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဧတ္ထ တတော ပရံ နာမံ ဝတွာ ဝိကပ္ပေတုန္တိ အတ္ထော ဘဝေယျ၊ သော စ အတ္ထော ဝိကပ္ပနာဓိကာရေန ဝုတ္တော၊ ‘‘နာမံ ဝတွာ’’တိ စ ဝိသေသနေ ကတ္တဗ္ဗေ သတိ ‘‘န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ စ ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ စ ဘေဒဝစနံ န သိယာ၊ သဗ္ဗေသုပိ စီဝရေသု နာမံ အဝတွာဝ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗတော၊ ဒုတိယဝါဒေ စ ‘‘န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဣမိနာ နာမေန န ဝိကပ္ပေတုန္တိ ဝုတ္တံ၊ န အနုဇာနာမီတိ ပါဌသေသော။ ပဌမေ စ ‘‘တိစီဝရံ ဝါ ဟောတု အညံ ဝါ၊ ယဒိ တံ တံ နာမံ ဂဟေတွာ ဝိကပ္ပေတိ၊ အဝိကပ္ပိတံ ဟောတိ၊ အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ ဒုတိယေ စ ‘‘န ပန ဝိကပ္ပနေ ဒေါသော’’တိ၊ တဉ္စ အညမညဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ တသ္မာ ဝိစာရေတဗ္ဗမေတံ။

တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုန္တိ စာတုမာသတော ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုန္တိ တီသု ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ ယာဝ အာဂါမိသံဝစ္ဆရေ ဝဿာနံ စာတုမာသံ၊ တာဝ ဌပေတုံ အနုညာတ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုံ အနုဇာနာမီတိ ဧတ္တာဝတာ ဝဿိကသာဋိကံ ¶ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိဉ္စ တံ တံ နာမံ ဂဟေတွာ ဝိကပ္ပေတုံ အနုညာတန္တိ ဧဝမတ္ထော န ဂဟေတဗ္ဗော။ တတော ပရံ ဝဿိကသာဋိကာဒိနာမဿေဝ အဘာဝတော၊ ကသ္မာ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေန္တေနပိ နာမံ ဂဟေတွာ န ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ။ ဥဘိန္နမ္ပိ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ ပရိဘောဂဿ အနုညာတတ္တာ တထာဝိကပ္ပိတံ အညနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၉) ‘‘တတော ပရန္တိ စာတုမာသတော ¶ ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုညာတန္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘ဝိကပ္ပေတွာ ယာဝ အာဂါမိဝဿာနံ တာဝ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန ‘ဝိကပ္ပနေ န ဒေါသော၊ တထာ ဝိကပ္ပိတံ ပရိက္ခာရာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’န္တိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၆၉) ပန ‘‘ဝဿိကသာဋိကံ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုံယေဝ၊ နာဓိဋ္ဌာတုံ။ ဝတ္ထဉှိ ကတပရိယောသိတံ အန္တောစာတုမာသေ ဝဿာနဒိဝသံ အာဒိံ ကတွာ အန္တောဒသာဟေ အဓိဋ္ဌာတုံ အနုဇာနာမိ၊ စာတုမာသတော ဥဒ္ဓံ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ ဌပေတုကာမေန ဝိကပ္ပေတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓာပိ ပစ္ဆိမဝါဒေါ ပသတ္ထတရောတိ ဒိဿတိ၊ ကသ္မာ? သုဝိညေယျတ္တာ၊ ပုရိမေသု ပန အာစရိယာနံ အဓိပ္ပာယောယေဝ ဒုဝိညေယျော ဟောတိ နာနာဝါဒဿေဝ ကထိတတ္တာ။ မုဋ္ဌိပဉ္စကန္တိ မုဋ္ဌိယာ ဥပလက္ခိတံ ပဉ္စကံ မုဋ္ဌိပဉ္စကံ၊ စတုဟတ္ထေ မိနိတွာ ပဉ္စမံ ဟတ္ထမုဋ္ဌိံ ကတွာ မိနိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ကေစိ ပန ‘‘မုဋ္ဌိဟတ္ထာနံ ပဉ္စကံ မုဋ္ဌိပဉ္စကံ။ ပဉ္စပိ ဟတ္ထာ မုဋ္ဌီ ကတွာဝ မိနိတဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ။ မုဋ္ဌိတ္တိကန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဒွိဟတ္ထေန အန္တရဝါသကေန တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေတုံ သက္ကာတိ အာဟ ‘‘ပါရုပနေနပီ’’တိအာဒိ။ အတိရေကန္တိ သုဂတစီဝရတော အတိရေကံ။ ဦနကန္တိ မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိတော ဦနကံ။ တေန စ တေသု တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ န ရုဟတီတိ ဒဿေတိ။

ဣမံ သင်္ဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီတိ ဣမံ သင်္ဃာဋိအဓိဋ္ဌာနံ ဥက္ခိပါမိ၊ ပရိစ္စဇာမီတိ အတ္ထော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ပန ‘‘ပစ္စုဒ္ဓရာမီတိ ဌပေမိ၊ ပရိစ္စဇာမီတိ ဝါ အတ္ထော’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ကာယဝိကာရံ ကရောန္တေနာတိ ဟတ္ထေန စီဝရံ ပရာမသန္တေန၊ စာလေန္တေန ဝါ။ ဝါစာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ကာယေနပိ စာလေတွာ ¶ ဝါစမ္ပိ ဘိန္ဒိတွာ ကာယဝါစာဟိ အဓိဋ္ဌာနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ကာယေန အဖုသိတွာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ အဟတ္ထပါသဟတ္ထပါသဝသေန ဒုဝိဓံ အဓိဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ‘‘ဟတ္ထပါသော နာမ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထော ဝုစ္စတိ။ ‘ဒွါဒသဟတ္ထ’န္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဣဓ ¶ န သမေတီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၉) ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒါနိ သမ္မုခါပရမ္မုခါဘေဒေန ဒုဝိဓံ အဓိဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ဟတ္ထပါသေတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ပန ‘‘ဟတ္ထပါသေတိ စ ဣဒံ ဒွါဒသဟတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဌိတံ ‘ဣမ’န္တိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ တတော ပရံ ‘ဧတ’န္တိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပနေတ္ထ န ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ၊ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ သဗ္ဗတ္ထ ‘ဟတ္ထပါသော’တိ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထော ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ဣဓ ဝိသေသဝိကပ္ပနာယ ကာရဏံ ဂဝေသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပါဠိယဋ္ဌကထာသုပိ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထမေဝ ဟတ္ထပါသော ဝုတ္တော၊ ဋီကာစရိယေဟိ စ တဒေဝ သမ္ပဋိစ္ဆိတော၊ တသ္မာ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဌိတံ စီဝရံ ‘‘ဣမ’’န္တိ၊ တတော ဗဟိဘူတံ ‘‘ဧတ’’န္တိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။

‘‘သာမန္တဝိဟာရေတိ ဣဒံ ဌပိတဋ္ဌာနသလ္လက္ခဏယောဂ္ဂေ ဌိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တတော ဒူရေ ဌိတမ္ပိ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေန္တေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝ။ တတ္ထာပိ စီဝရဿ ဌပိတဘာဝသလ္လက္ခဏမေဝ ပမာဏံ။ န ဟိ သက္ကာ နိစ္စဿ ဌာနံ သလ္လက္ခေတုံ၊ ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဌပေတွာ တတော အညသ္မိံ ဌပိတန္တိ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကေစိ ပန ‘တထာပိ အဓိဋ္ဌိတေ န ဒေါသော’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၉) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ပန ‘‘သာမန္တဝိဟာရော နာမ ယတ္ထ တဒဟေဝ ဂန္တွာ နိဝတ္တေတုံ သက္ကာ။ သာမန္တဝိဟာရေတိ ဣဒံ ဒေသနာသီသမတ္တံ၊ တသ္မာ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ဒူရေ ဌိတမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာတိ စ ဣဒံ ဌပိတဋ္ဌာနသလ္လက္ခဏံ ¶ အနုစ္ဆဝိကန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ စီဝရသလ္လက္ခဏမေဝေတ္ထ ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယဉ္စ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၆၉) ‘‘သင်္ဃာဋိ ဥတ္တရာသင်္ဂေါ အန္တရဝါသကန္တိ အဓိဋ္ဌိတာနဓိဋ္ဌိတာနံ သမာနမေဝ နာမံ။ ‘အယံ သင်္ဃာဋီ’တိအာဒီသု အနဓိဋ္ဌိတာ ဝုတ္တာ။ ‘တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝသေယျာ’တိ ဧတ္ထ အဓိဋ္ဌိတာ ဝုတ္တာ။ သာမန္တဝိဟာရေတိ ဂေါစရဂါမတော ဝိဟာရေတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော။ ဒူရတရေပိ လဗ္ဘတေဝါတိ အာစရိယာ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေပိ ‘သာမန္တဝိဟာရေတိ ဒေသနာသီသမတ္တံ၊ တသ္မာ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ဒူရေ ဌိတမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တံ။ သာမန္တဝိဟာရော နာမ ယတ္ထ တဒဟေဝ ဂန္တွာ နိဝတ္တိတုံ သက္ကာ။ ရတ္တိဝိပ္ပဝါသံ ရက္ခန္တေန တတော ဒူရေ ဌိတံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ ကိရ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ။ ကေစိ ‘စီဝရဝံသေ ဌပိတံ အညော ပရိဝတ္တေတွာ နာဂဒန္တေ ဌပေတိ၊ တံ အဇာနိတွာ အဓိဋ္ဌဟန္တဿပိ ရုဟတိ စီဝရဿ သလ္လက္ခိတတ္တာ’တိ ဝဒန္တီ’’တိ၊ တသ္မာ အာစရိယာနံ မတဘေဒံ သံသန္ဒိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

အဓိဋ္ဌဟိတွာ ¶ ဌပိတဝတ္ထေဟီတိ ပရိက္ခာရစောဠနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတဝတ္ထေဟိ။ တေနေဝ ‘‘ဣမံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ပရိက္ခာရစောဠဿ ပစ္စုဒ္ဓါရံ ဒဿေတိ၊ ဧတေန စ တေစီဝရိကဓုတင်္ဂံ ပရိဟရန္တေန ပံသုကူလာဒိဝသေန လဒ္ဓံ ဝတ္ထံ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ ကတွာ ရဇိတွာ ပါရုပိတုမသက္ကောန္တေန ပရိက္ခာရစောဠဝသေန အဓိဋ္ဌဟိတွာဝ ဒသာဟမတိက္ကမာပေတဗ္ဗံ၊ ဣတရထာ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ၊ တေနေဝ ‘‘ရဇိတကာလတော ပန ပဋ္ဌာယ နိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဓုတင်္ဂစောရော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၅) ဝုတ္တံ။ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနီတိ ဣဒဉ္စ သင်္ဃာဋိအာဒိတိစီဝရနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမဿ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဣတရဿ ပန ပုရိမာဓိဋ္ဌာနမေဝ အလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ကပ္ပဗိန္ဒုပိ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ ¶ နတ္ထီတိ ဣမိနာ ကပ္ပဗိန္ဒုဒါနကိစ္စမ္ပိ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ၊ မဟန္တတရမေဝါတိအာဒိ သဗ္ဗာဓိဋ္ဌာနသာဓာရဏလက္ခဏံ။ တတ္ထ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ အနဓိဋ္ဌိတစီဝရဿ ဧကဒေသဘူတတ္တာ အနဓိဋ္ဌိတဉ္စေ၊ အဓိဋ္ဌိတဿ အပ္ပဘာဝေန ဧကဒေသဘူတံ အဓိဋ္ဌိတသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ၊ တထာ အဓိဋ္ဌိတဉ္စေ၊ အနဓိဋ္ဌိတဿ ဧကဒေသဘူတံ အနဓိဋ္ဌိတသင်္ခံ ဂစ္ဆတီတိ လက္ခဏံ။ န ကေဝလဉ္စေတ္ထ ဒုတိယပဋ္ဋမေဝ၊ အထ ခေါ တတိယပဋ္ဋာဒိကမ္ပိ။ ယထာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ…ပေ… ဥတုဒ္ဓဋာနံ ဒုဿာနံ စတုဂ္ဂုဏံ သင်္ဃာဋိံ…ပေ… ပံသုကူလေ ယာဝဒတ္ထ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၈)။

မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိတိစီဝရပ္ပမာဏယုတ္တံ သန္ဓာယ ‘‘တိစီဝရံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ ပရိက္ခာရစောဠံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာတုံ။ အဝသေသာ ဘိက္ခူတိ ဝက္ခမာနကာလေ နိသိန္နာ ဘိက္ခူ။ တသ္မာ ဝဋ္ဋတီတိ ယထာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ၊ န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ပရိက္ခာရစောဠမ္ပိ ဝုတ္တံ၊ န စဿ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော၊ န စ သင်္ခါပရိစ္ဆေဒေါ၊ တသ္မာ တီဏိပိ စီဝရာနိ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဣမာနိ စီဝရာနိ ပရိက္ခာရစောဠာနိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ နိဓာနမုခမေတန္တိ ဧတံ ပရိက္ခာရစောဠာဓိဋ္ဌာနံ နိဓာနမုခံ ဌပနမုခံ၊ အတိရေကစီဝရဋ္ဌပနကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ကထံ ဉာယတီတိ စေ၊ တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူနံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ တိစီဝရံ၊ အတ္ထော စ ဟောတိ ပရိဿာဝနေဟိပိ ထဝိကာဟိပိ။ ဧတသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပရိက္ခာရစောဠက’’န္တိ အနုညာတတ္တာ ဘိက္ခူနဉ္စ ဧကမေဝ ပရိဿာဝနံ၊ ထဝိကာ ဝါ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါတိ ပဋိက္ခေပါဘာဝတော ဝိကပ္ပနူပဂပစ္ဆိမပ္ပမာဏာနိ၊ အတိရေကပ္ပမာဏာနိ ဝါ ပရိဿာဝနာဒီနိ ပရိက္ခာရာနိ ကပ္ပန္တီတိ သိဒ္ဓံ။ ပဌမံ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ ပုန ¶ ပရိဟရိတုံ အသက္ကောန္တေန ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ ¶ ၊ န တွေဝ အာဒိတောဝ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ ဗဒ္ဓသီမာယ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မုတိသမ္ဘဝတော စီဝရဝိပ္ပဝါသေ နေဝတ္ထိ ဒေါသောတိ န တတ္ထ ဒုပ္ပရိဟာရောတိ အာဟ ‘‘အဗဒ္ဓသီမာယ ဒုပ္ပရိဟာရ’’န္တိ။

၄၅။ အတိရိတ္တပ္ပမာဏာယ ဆေဒနကံ ပါစိတ္တိယန္တိ အာဟ ‘‘အနတိရိတ္တပ္ပမာဏာ’’တိ။ တတော ပရံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ဝဿိကမာသတော ပရံ အဓိဋ္ဌာနံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ၊ ဣမိနာ စတုန္နံ ဝဿိကမာသာနံ ဥပရိ အဓိဋ္ဌာနံ တိဋ္ဌတီတိ ဝိညာယတိ၊ အသတော ပစ္စုဒ္ဓရာယောဂါ၊ ယဉ္စ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဝဿိကသာဋိကာ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေနာပိ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိ အာဗာဓဝူပသမေနာပိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ နတ္ထိ၊ ပရိဝါရဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတိ၊ နော ဂိမှေ’’တိ ဧတ္ထ န တံ ဝုတ္တံ၊ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိယာ ပစ္ဆိမေ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဝိကပ္ပေတွာ ဌပိတံ ဝဿိကသာဋိကံ နိဝါသေန္တော ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတိ။ ကုရုန္ဒိယံ ပန ‘‘ကတ္တိကပုဏ္ဏမဒိဝသေ အပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ သုဝုတ္တံ။ ‘‘စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ၊ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မဟာအဋ္ဌကထာယံ နိဝါသနပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ၊ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ပန အပစ္စုဒ္ဓါရပစ္စယာ၊ တသ္မာ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တနယေနပိ ဝဿိကသာဋိကာ ဝဿာနာတိက္ကမေပိ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီတိ ပညာယတိ။ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနေသု စ ဝဿာနမာသအာဗာဓာနံ ဝိဂမေ ဝိဇဟနံ မာတိကာဋ္ဌကထာယမ္ပိ န ဥဒ္ဓဋံ၊ တသ္မာ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) အာဂတနယေန ယာဝ ပစ္စုဒ္ဓါရာ အဓိဋ္ဌာနံ တိဋ္ဌတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

နဟာနတ္ထာယ အနုညာတတ္တာ ‘‘ဝဏ္ဏဘေဒမတ္တရတ္တာပိ စေသာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒွေ ပန န ဝဋ္ဋန္တီတိ ဣမိနာ သင်္ဃာဋိအာဒီသုပိ ဒုတိယအဓိဋ္ဌာနံ န ရုဟတိ၊ တံ အတိရေကစီဝရံ ဟောတီတိ ¶ ဒဿေတိ။ မဟာပစ္စရိယံ စီဝရဝသေန ပရိဘောဂကိစ္စဿ အဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာ သေနာသနပရိဘောဂတ္ထာယ ဒိန္နပစ္စတ္ထရဏေ ဝိယ။ ယံ ပန ‘‘ပစ္စတ္ထရဏမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ သေနာသနတ္ထာယေဝါတိ နိယမိတံ န ဟောတိ နဝသု စီဝရေသု ဂဟိတတ္တာ၊ တသ္မာ အတ္တနော နာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ နိဒဟိတွာ ပရိက္ခာရစောဠံ ဝိယ ယထာ တထာ ဝိနိယုဇ္ဇိတမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ပါဝါရောကောဇဝေါတိ ဣမေသမ္ပိ ပစ္စတ္ထရဏာဒိနာ လောကေပိ ဝေါဟရဏတော သေနာသနပရိက္ခာရတ္ထာယ ဒိန္နပစ္စတ္ထရဏတော ¶ ဝိသုံ ဂဟဏံ ကတံ။ သစေ အဝသာနေ အပရာဝဿိကသာဋိကာ ဥပ္ပန္နာ ဟောတိ၊ ပုရိမဝဿိကသာဋိကံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာတိ ဝဒန္တိ။

နိသီဒနမှိ ပမာဏယုတ္တန္တိ ‘‘ဒီဃတော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ ဒွေ ဝိဒတ္ထိယော၊ ဝိတ္ထာရတော ဒိယဍ္ဎံ၊ ဒသာ ဝိဒတ္ထီ’’တိဣမိနာ ပမာဏေန ယုတ္တံ၊ တံ ပန မဇ္ဈိမပုရိသဟတ္ထသင်္ခါတေန ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဒီဃတော တိဟတ္ထံ ဟောတိ၊ ဝိတ္ထာရတော ဆဠင်္ဂုလာဓိကဒွိဟတ္ထံ၊ ဒသာ ဝိဒတ္ထာဓိကဟတ္ထံ၊ ဣဒါနိ မနုဿာနံ ပကတိဟတ္ထေန ဒီဃတော ဝိဒတ္ထာဓိကစတုဟတ္ထံ ဟောတိ၊ ဝိတ္ထာရတော နဝင်္ဂုလာဓိကတိဟတ္ထံ၊ ဒသာ ဆဠင်္ဂုလာဓိကဒွိဟတ္ထာ၊ တတော ဦနံ ဝဋ္ဋတိ၊ န အဓိကံ ‘‘တံ အတိက္ကာမယတော ဆေဒနကံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၃၃) ဝုတ္တတ္တာ။ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိယာ ပမာဏိကာတိ ‘‘ဒီဃတော စတဿော ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ၊ တိရိယံ ဒွေ ဝိဒတ္ထိယော’’တိ (ပါစိ။ ၅၃၈) ဝုတ္တတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပမာဏယုတ္တာ၊ သာ ပန ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဒီဃတော ဆဟတ္ထာ ဟောတိ၊ ဝိတ္ထာရတော တိဟတ္ထာ၊ ဣဒါနိ ပကတိဟတ္ထေန ပန ဒီဃတော နဝဟတ္ထာ ဟောတိ၊ တိရိယတော ဝိဒတ္ထာဓိကစတုဟတ္ထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိကပ္ပနူပဂပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏံ ပရိက္ခာရစောဠန္တိ ဧတ္ထ ပန ဝိကပ္ပနူပဂပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏံ ¶ နာမ သုဂတင်္ဂုလေန ဒီဃတော အဋ္ဌင်္ဂုလံ ဟောတိ၊ တိရိယတော စတုရင်္ဂုလံ၊ ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဒီဃတော ဧကဟတ္ထံ ဟောတိ၊ တိရိယတော ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏံ၊ ဣဒါနိ ပကတိဟတ္ထေန ပန ဒီဃတော ဝိဒတ္ထာဓိကဟတ္ထံ ဟောတိ၊ တိရိယတော ဆဠင်္ဂုလာဓိကဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏံ။ တေနာဟ ‘‘တဿ ပမာဏ’’န္တိအာဒိ။

ဘေသဇ္ဇတ္ထာယာတိအာဒီသု အတ္တနော သန္တကဘာဝတော မောစေတွာ ဌပိတံ သန္ဓာယ ‘‘အနဓိဋ္ဌိတေပိ နတ္ထိ အာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဣဒံ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ၊ ဣဒံ မာတုယာ’’တိ ဝိဘဇိတွာ သကသန္တကဘာဝတော မောစေတွာ ဌပေန္တေန အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဣမိနာ ဘေသဇ္ဇံ စေတာပေဿာမိ၊ ဣဒံ မာတုယာ ဒဿာမီ’’တိ ဌပေန္တေန ပန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ သေနာသနပရိက္ခာရတ္ထာယ ဒိန္နပစ္စတ္ထရဏေတိ ဧတ္ထ အနိဝါသေတွာ အပါရုပိတွာ ကေဝလံ မဉ္စပီဌေသုယေဝ အတ္ထရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိယမာနံ ပစ္စတ္ထရဏံ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ အနဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ၊ ဟေဋ္ဌာ ပန ပစ္စတ္ထရဏမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနော သန္တကံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ အမှာကံ ခန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တန္တေ ဌိတံယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ပစ္ဆာ ဝီတဋ္ဌာနံ အဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ၊ ပုန အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထိ။ သစေ ပန ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတွာ အန္တရန္တရာ ဝီတံ ဟောတိ၊ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ဧသေဝ နယောတိ ဝိကပ္ပနူပဂပ္ပမာဏမတ္တေ ဝီတေ တန္တေ ဌိတံယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၄၆။ ‘‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာတိ ¶ ‘သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေနာ’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ၊ တံ ယုတ္တံ အညဿ ဒါနေ ဝိယ စီဝရေ နိရာလယဘာဝေနေဝ ပရိစ္စတ္တတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာတိ ဘိက္ခုနိယာ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေနေဝါတိ ဧတမတ္ထံ ဂဟေတွာ ဘိက္ခု ပန ဝိဗ္ဘမန္တောပိ ယာဝ သိက္ခံ န ပစ္စက္ခာတိ၊ တာဝ ဘိက္ခုယေဝါတိ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီ’တိ ¶ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ‘ဘိက္ခုနိယာ ဟီနာယာဝတ္တနေနာ’တိ ဝိသေသေတွာ အဝုတ္တတ္တာ။ ဘိက္ခုနိယာ ဟိ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေန အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဝိသုံ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ တဿာ ဝိဗ္ဘမနေနေဝ အဿမဏီဘာဝတော။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေနာတိ ပန ဣဒံ သစေ ဘိက္ခုလိင်္ဂေ ဌိတောဝ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာတိ၊ တဿ ကာယလဂ္ဂမ္ပိ စီဝရံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၉) ပန ‘‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာတိ ဣဒံ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပဇ္ဇိတွာ ဘိက္ခုပဋိညာယ ဌိတဿ စေဝ တိတ္ထိယပက္ကန္တဿ စ ဘိက္ခုနိယာ စ ဘိက္ခုနိဘာဝေ နိရပေက္ခတာယ ဂိဟိလိင်္ဂတိတ္ထိယလိင်္ဂဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ဂိဟိဘာဝူပဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ၊ တဒါပိ တဿ ဥပသမ္ပန္နတ္တာ စီဝရဿ စ တဿ သန္တကတ္တာ ဝိဇဟနတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣတိ ဣမာနိ ဒွေ ဝစနာနိ အညမညဝိရုဒ္ဓါနိ ဟုတွာ ဒိဿန္တိ။

အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဟီနာယာဝတ္တနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနေနာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ ဟီနာယာဝတ္တန္တေ သတိ သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခန္တေပိ စီဝရံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ၊ သိက္ခံ ပစ္စက္ခန္တေ သတိ ဟီနာယ အနာဝတ္တန္တေပီတိ အဓိပ္ပာယော ဒိဿတိ၊ တသ္မာ သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ကေဝလံ ဂိဟိဘာဝံ ဥပဂစ္ဆန္တဿ ကိဉ္စာပိ ဘိက္ခုဘာဝေါ အတ္ထိ၊ စီဝရဿ စ တဿ သန္တကတ္တာ ဝိဇဟနံ၊ တထာပိ ‘‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေနေဝ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ သိယာ ယထာ တံ လိင်္ဂပရိဝတ္တနေန။ ဂိဟိဘာဝံ အနုပဂန္တွာ စ ကေဝလံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ကရောန္တဿ ကိဉ္စာပိ ဘိက္ခုလိင်္ဂံ အတ္ထိ၊ စီဝရဿ စ တဿ သန္တကတ္တာ ဝိဇဟနံ၊ တထာပိ ‘‘သိက္ခာပစ္စက္ခာနေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေနေဝ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ သိယာ ယထာ တံ ပစ္စုဒ္ဓရဏေ၊ တသ္မာ ဘိက္ခု ဝါ ဟောတု ဘိက္ခုနီ ဝါ၊ ဟီနာယာဝတ္တိဿာမီတိ ¶ စိတ္တေန ဂိဟိလိင်္ဂဂ္ဂဟဏေန စီဝရံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေန ပန ဘိက္ခုဿေဝ စီဝရံ ဘိက္ခုနိယာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနာဘာဝါတိ အယမမှာကံ ခန္တိ။ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နကတိတ္ထိယပက္ကန္တကာနံ ပန စီဝရဿ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ အဋ္ဌကထာယံ အနာဂတတ္တာ တေသဉ္စ ဟီနာယာဝတ္တာနဝေါဟာရာဘာဝါ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။

ကနိဋ္ဌင်္ဂုလိနခဝသေနာတိ ¶ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတိ။ ဩရတော ပရတောတိ ဧတ္ထ စ ‘‘ဩရတော ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ဘိန္ဒတိ၊ ပရတော န ဘိန္ဒတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထံ ဩရပရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ? ယထာ နဒီပရိစ္ဆိန္နေ ပဒေသေ မနုဿာနံ ဝသနဒိသာဘာဂေ တီရံ ဩရိမံ နာမ ဟောတိ၊ ဣတရဒိသာဘာဂေ တီရံ ပါရိမံ နာမ၊ တထာ ဘိက္ခူနံ နိဝါသနပါရုပနဋ္ဌာနဘူတံ စီဝရဿ မဇ္ဈဋ္ဌာနံ ယထာဝုတ္တဝိဒတ္ထိအာဒိပ္ပမာဏဿ ပဒေသဿ ဩရံ နာမ၊ စီဝရပရိယန္တဋ္ဌာနံ ပရံ နာမ၊ ဣတိ လောကတော ဝါ ယထာ စ ဩရတော ဘောဂံ ပရတော အန္တံ ကတွာ စီဝရံ ဌပေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တေ ဘိက္ခုနော အဘိမုခဋ္ဌာနံ ဩရံ နာမ၊ ဣတရဋ္ဌာနံ ပရံ နာမ၊ ဧဝံ ဘိက္ခူနံ နိဝါသနပါရုပနဋ္ဌာနံ ဩရံ နာမ၊ ဣတရံ ပရံ နာမ။ ဧဝံ သာသနတော ဝါ ဩရပရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝ ယော ပန ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနေ ပဌမံ အဂ္ဂဠံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနံ ဆိန္ဒိတွာ အပနေတိ၊ အဓိဋ္ဌာနံ န ဘိဇ္ဇတိ။ မဏ္ဍလပရိဝတ္တနေပိ ဧသေဝ နယောတိ သကလသ္မိံ စီဝရေ အဓိဋ္ဌာနဘိဇ္ဇနာဘိဇ္ဇနဘာဝေါ ဒဿိတော။ တေန ဝုတ္တံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၉) ‘‘ဧသ နယောတိ ဣမိနာ ပမာဏယုတ္တေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဆိဒ္ဒေ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိအာဒိအတ္ထံ သင်္ဂဏှာတီ’’တိ။

ခုဒ္ဒကံ စီဝရန္တိ မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိဘေဒပ္ပမာဏတော အနူနမေဝ ခုဒ္ဒကစီဝရံ။ မဟန္တံ ဝါ ခုဒ္ဒကံ ကရောတီတိ ဧတ္ထ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ စတူသု ပဿေသု ယသ္မိံ ပဒေသေ ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတိ၊ တသ္မိံ ¶ ပဒေသေ သမန္တတော ဆိန္ဒိတွာ ခုဒ္ဒကံ ကရောန္တဿ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘မဟန္တံ ဝါ ခုဒ္ဒကံ ဝါ ကရောတီတိ ဧတ္ထ အတိမဟန္တံ စီဝရံ မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိပစ္ဆိမပ္ပမာဏယုတ္တံ ကတွာ သမန္တတော ဆိန္ဒနေနပိ ဝိစ္ဆိန္ဒနကာလေ ဆိဇ္ဇမာနဋ္ဌာနံ ဆိဒ္ဒသင်္ခံ န ဂစ္ဆတိ၊ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတိ ဧဝါတိ သိဇ္ဈတိ၊ ‘ဃဋေတွာ ဆိန္ဒတိ န ဘိဇ္ဇတီ’တိ ဝစနေန စ သမေတိ။ ပရိက္ခာရစောဠံ ပန ဝိကပ္ပနူပဂပစ္ဆိမပ္ပမာဏတော ဦနံ ကတွာ ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ အဓိဋ္ဌာနဿ အနိဿယတ္တာ၊ တာနိ ပုန ဗဒ္ဓါနိ ဃဋိတာနိ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘ဝဿိကသာဋိကစီဝရေ ဒွိဓာ ဆိန္နေ ယဒိပိ ဧကေကံ ခဏ္ဍံ ပစ္ဆိမပ္ပမာဏံ ဟောတိ၊ ဧကသ္မိံယေဝ ခဏ္ဍေ အဓိဋ္ဌာနံ တိဋ္ဌတိ၊ န ဣတရသ္မိံ၊ ဒွေ ပန န ဝဋ္ဋန္တီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ နိသီဒနကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ ဝဒန္တီ’’တိ။

၄၇။ သမ္မုခေ ပဝတ္တာ သမ္မုခါတိ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ တဉ္စ ဝိကပ္ပနာဝိသေသနံ၊ တသ္မာ ‘‘သမ္မုခေ’’တိ ဘုမ္မတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ ကတွာပိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ အဘိမုခေတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သမ္မုခေန အတ္တနော ဝါစာယ ဧဝ ဝိကပ္ပနာ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာ။ ပရမ္မုခေန ဝိကပ္ပနာ ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနာတိ ¶ ကရဏတ္ထေနပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အယမေဝ ပါဠိယာ သမေတိ။ သန္နိဟိတာသန္နိဟိတဘာဝန္တိ အာသန္နဒူရဘာဝံ။ ဧတ္တာဝတာ နိဓေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္တကေနေဝ ဝိကပ္ပနာကိစ္စဿ နိဋ္ဌိတတ္တာ အတိရေကစီဝရံ န ဟောတီတိ ဒသာဟာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယံ န ဇနေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ သယံ အပစ္စုဒ္ဓါရဏပရိဘုဉ္ဇနေ ပါစိတ္တိယံ၊ အဓိဋ္ဌဟနေ ပရေသံ ဝိဿဇ္ဇနေ စ ဒုက္ကဋဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပရိဘောဂါဒယောပိ ဝဋ္ဋန္တီတိ ပရိဘောဂဝိဿဇ္ဇနအဓိဋ္ဌာနာနိ ဝဋ္ဋန္တိ။ အပိ-သဒ္ဒေန နိဓေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧတေန ပစ္စုဒ္ဓါရေပိ ကတေ စီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုကာမေန ¶ ဝိကပ္ပိတစီဝရမေဝ ဟောတိ၊ န အတိရေကစီဝရံ၊ တံ ပန တိစီဝရာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌာတုကာမေန အဓိဋ္ဌဟိတဗ္ဗံ၊ ဣတရေန ဝိကပ္ပိတစီဝရမေဝ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

ကေစိ ပန ‘‘ယံ ဝိကပ္ပိတစီဝရံ၊ တံ ယာဝ ပရိဘောဂကာလာ အပစ္စုဒ္ဓရာပေတွာ နိဒဟေတဗ္ဗံ၊ ပရိဘောဂကာလေ ပန သမ္ပတ္တေ ပစ္စုဒ္ဓရာပေတွာ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ တတော ပုဗ္ဗေပိ ပစ္စုဒ္ဓရာပေယျ၊ ပစ္စုဒ္ဓါရေနေဝ ဝိကပ္ပနာယ ဝိဂတတ္တာ အတိရေကစီဝရံ နာမ ဟောတိ၊ ဒသာဟာတိက္ကမေ ပတ္တေဝ နိဿဂ္ဂိယံ၊ တသ္မာ ယံ အပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဌပေတဗ္ဗံ၊ တဒေဝ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ။ ပစ္စုဒ္ဓါရေ စ ကတေ အန္တောဒသာဟေယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) ‘တတော ပရံ ပရိဘောဂါဒိ ဝဋ္ဋတီ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တမေဝ။ ပါဠိယဉှိ ‘‘အန္တောဒသာဟံ အဓိဋ္ဌေတိ ဝိကပ္ပေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၆၉) စ ‘‘သာမံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေတွာ အပစ္စုဒ္ဓါရဏံ ပရိဘုဉ္ဇေယျ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၇၃) စ ‘‘အနာပတ္တိ သော ဝါ ဒေတိ၊ တဿ ဝါ ဝိဿာသန္တော ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၇၆) စ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဝါ ဝိကပ္ပနံ ဝါ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိအာဒိနာ ပစ္စုဒ္ဓါရံ အဒဿေတွာ ‘‘မယှံ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ ယထာပစ္စယံ ကရောဟီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော သန္တကတ္တံ အမောစေတွာဝ ပရိဘောဂါဒိဝသေန ပစ္စုဒ္ဓါရဿ ဝုတ္တတ္တာ၊ ‘‘တတော ပဘုတိ ပရိဘောဂါဒယောပိ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိနာပိ ဝိသုံ ပရိဘောဂဿ နိဓာနဿ စ ဝုတ္တတ္တာ ဝိကပ္ပနာနန္တရမေဝ ပစ္စုဒ္ဓရာပေတွာ အနဓိဋ္ဌဟိတွာ ဧဝ စ တိစီဝရရဟိတံ ဝိကပ္ပနာရဟံ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇိတုဉ္စ နိဒဟိတုဉ္စ ဣဒံ ပါဋေက္ကံ ဝိနယကမ္မန္တိ ခါယတိ။ အပိစ ဗဟူနံ ပတ္တာနံ ဝိကပ္ပေတုံ ပစ္စုဒ္ဓရေတုဉ္စ ဝုတ္တတ္တာ ပစ္စုဒ္ဓါရေ တေသံ ¶ အတိရေကပတ္တတာ ဒဿိတာတိ သိဇ္ဈတိ တေသု ဧကဿေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗတော၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။

မိတ္တောတိ ¶ ဒဠှမိတ္တော။ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တော၊ န ဒဠှမိတ္တော။ ပညတ္တိကောဝိဒေါ န ဟောတီတိ ဧဝံ ဝိကပ္ပိတေ အနန္တရမေဝ ဧဝံ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗန္တိ ဝိနယကမ္မံ န ဇာနာတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဇာနာတိ ပစ္စုဒ္ဓရိတု’’န္တိ။ ဣမိနာပိ စေတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘‘ဝိကပ္ပနာသမနန္တရမေဝ ပစ္စုဒ္ဓါရော ကာတဗ္ဗော’’တိ။ ဝိကပ္ပိတဝိကပ္ပနာ နာမေသာ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိဋ္ဌိတအဓိဋ္ဌာနံ ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။

၄၈။ ဧဝံ စီဝရေ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပတ္တေ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနယံ ဒဿေန္တော ‘‘ပတ္တေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပတတိ ပိဏ္ဍပါတော ဧတ္ထာတိ ပတ္တော၊ ဇိနသာသနဘာဝေါ ဘိက္ခာဘာဇနဝိသေသော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ပတ္တံ ပက္ခေ ဒလေ ပတ္တော၊ ဘာဇနေ သော ဂတေ တိသူ’’တိ၊ တသ္မိံ ပတ္တေ။ ပနာတိ ပက္ခန္တရတ္ထေ နိပါတော။ နယောတိ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနယော။ စီဝရေ ဝုတ္တအဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနယတော အညဘူတော အယံ ဝက္ခမာနော ပတ္တေ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ပတ္တံ အဓိဋ္ဌဟန္တေန ပမာဏယုတ္တောဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗော၊ န အပ္ပမာဏယုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေန ပမာဏတော ဦနာဓိကေ ပတ္တေ အဓိဋ္ဌာနံ န ရုဟတိ၊ တသ္မာ တာဒိသံ ပတ္တံ ဘာဇနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ဧတေ ဘာဇနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ၊ န အဓိဋ္ဌာနူပဂါ န ဝိကပ္ပနူပဂါ’’တိ။

ဒွေ မဂဓနာဠိယောတိ ဧတ္ထ မဂဓနာဠိ နာမ ယာ မာဂဓိကာယ တုလာယ အဍ္ဎတေရသပလပရိမိတံ ဥဒကံ ဂဏှာတိ။ သီဟဠဒီပေ ပကတိနာဠိတော ခုဒ္ဒကာ ဟောတိ၊ ဒမိဠနာဠိတော ပန ¶ မဟန္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၂) ‘‘မဂဓနာဠိ နာမ အဍ္ဎတေရသပလာ ဟောတီတိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ သီဟဠဒီပေ ပကတိနာဠိ မဟန္တာ၊ ဒမိဠနာဠိ ခုဒ္ဒကာ၊ မဂဓနာဠိပမာဏယုတ္တာ၊ တာယ မဂဓနာဠိယာ ဒိယဍ္ဎနာဠိ ဧကာ သီဟဠနာဠိ ဟောတီတိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ အထ ဝါ မဂဓနာဠိ နာမ ယာ ပဉ္စ ကုဍုဝါနိ ဧကဉ္စ မုဋ္ဌိံ ဧကာယ စ မုဋ္ဌိယာ တတိယဘာဂံ ဂဏှာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၉၈-၆၀၂) ‘‘မဂဓနာဠိ နာမ ဆပသတာ နာဠီတိ ကေစိ။ ‘အဋ္ဌပသတာ’တိ အပရေ။ တတ္ထ ပုရိမာနံ မတေန တိပသတာယ နာဠိယာ ဒွေ နာဠိယော ဧကာ မဂဓနာဠိ ဟောတိ။ ပစ္ဆိမာနံ စတုပသတာယ နာဠိယာ ဒွေ နာဠိယော ဧကာ မဂဓနာဠိ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ပကတိယာ စတုမုဋ္ဌိကံ ကုဍုဝံ၊ စတုကုဍုဝံ နာဠိကံ၊ တာယ နာဠိယာ သောဠသ နာဠိယော ဒေါဏံ၊ တံ ပန မဂဓနာဠိယာ ဒွါဒသ နာဠိယော ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တေန နယေန မဂဓနာဠိ နာမ ပဉ္စ ကုဍုဝါနိ ¶ ဧကဉ္စ မုဋ္ဌိံ ဧကာယ မုဋ္ဌိယာ တတိယဘာဂဉ္စ ဂဏှာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တတ္ထ ကုဍုဝေါတိ ပသတော။ ဝုတ္တဉှိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ –

အထ ဝါ မဂဓနာဠိ နာမ ယာ စတုကုဍုဝါယ နာဠိယာ စတဿော နာဠိယော ဂဏှာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၀၂) ‘‘ဒမိဠနာဠီတိ ပုရာဏကနာဠိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သာ စ စတုမုဋ္ဌိကေဟိ ကုဍုဝေဟိ အဋ္ဌကုဍုဝါ၊ တာယ နာဠိယာ ဒွေ နာဠိယော မဂဓနာဠိ ဂဏှာတိ၊ ပုရာဏာ ပန သီဟဠနာဠိ တိဿော နာဠိယော ဂဏှာတီတိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ မတေန မဂဓနာဠိ ¶ ဣဒါနိ ဝတ္တမာနာယ စတုကုဍုဝါယ ဒမိဠနာဠိယာ စတုနာဠိကာ ဟောတိ၊ တတော မဂဓနာဠိတော ဥပဍ္ဎဉ္စ ပုရာဏဒမိဠနာဠိသင်္ခါတံ ပတ္ထံ နာမ ဟောတိ၊ ဧတေန စ ဩမကော နာမ ပတ္တော ပတ္ထောဒနံ ဂဏှာတီတိ ပါဠိဝစနံ သမေတိ။ လောကိယေဟိပိ –

‘လောကိယံ မဂဓဉ္စေတိ၊ ပတ္ထဒွယမုဒါဟဋံ၊

လောကိယံ သောဠသပလံ၊ မာဂဓံ ဒိဂုဏံ မတ’န္တိ။ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၀၂) –

ဧဝံ လောကေ နာဠိယာ မဂဓနာဠိ ဒိဂုဏာတိ ဒဿိတာ။ ဧဝဉ္စ ဂယှမာနေ ဩမကပတ္တဿ စ ယာပနမတ္တောဒနဂါဟိကာ စ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ န ဟိ သက္ကာ အဋ္ဌကုဍုဝတော ဦနောဒနဂါဟိနာ ပတ္တေန အထူပီကတံ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိယေသိတွာ ယာပေတုံ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဋ္ဌကထာယံ ‘ပတ္ထော နာမ နာဠိမတ္တံ ဟောတိ၊ ဧကဿ ပုရိသဿ အလံ ယာပနာယာ’တိ’’။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ ဇာတကဋ္ဌကထာယံ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၂၁။၁၉၂) ‘‘ပတ္ထောဒနော နာလမယံ ဒုဝိန္န’’န္တိ၊ ‘‘ဧကဿ ဒိန္နံ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ပဟောတီ’’တိ စ၊ တသ္မာ ဣဓ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။ အာလောပဿ အာလောပဿ အနုရူပန္တိ ဩဒနဿ စတုဘာဂမတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ မဇ္ဈိမနိကာယေ ဗြဟ္မာယုသုတ္တသံဝဏ္ဏနာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၇) ‘‘ဗျဉ္ဇနဿ မတ္တာ နာမ ဩဒနစတုတ္ထဘာဂေါ’’တိ။ ဩဒနဂတိကာနီတိ ဩဒနဿ ဂတိ ¶ ဂတိ ယေသံ တာနိ ဩဒနဂတိကာနိ။ ဂတီတိ စ ဩကာသော ဩဒနဿ အန္တောပဝိသနသီလတ္တာ ဩဒနဿ ဩကာသောယေဝ တေသံ ဩကာသော ဟောတိ၊ န အညံ အတ္တနော ဩကာသံ ဂဝေသန္တီတိ အတ္ထော။ ဘာဇနပရိဘောဂေနာတိ ဥဒကာဟရဏာဒိနာ ဘာဇနပရိဘောဂေန။

ဧဝံ ပမာဏတော အဓိဋ္ဌာနူပဂဝိကပ္ပနူပဂပတ္တံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပါကတော မူလတော စ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပမာဏယုတ္တာနမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အယောပတ္တော ပဉ္စဟိ ပါကေဟိ ပတ္တောတိ ¶ ကမ္မာရပက္ကံယေဝ အနဓိဋ္ဌဟိတွာ သမဏသာရုပ္ပနီလဝဏ္ဏကရဏတ္ထာယ ပုနပ္ပုနံ နာနာသမ္ဘာရေဟိ ပစိတဗ္ဗော၊ အယောပတ္တဿ အတိကက္ခဠတ္တာ ကမ္မာရပါကေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စဝါရပက္ကောယေဝ သမဏသာရုပ္ပနီလဝဏ္ဏော ဟောတိ။ မတ္တိကာပတ္တော ဒွီဟိ ပါကေဟိ ပက္ကောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တဿ ပန မုဒုကတ္တာ ကုမ္ဘကာရကပါကေန သဒ္ဓိံ ဒွိဝါရပက္ကောပိ သမဏသာရုပ္ပနီလဝဏ္ဏော ဟောတိ။ ဧဝံ ကတောယေဝ ဟိ ပတ္တော အဓိဋ္ဌာနူပဂေါ ဝိကပ္ပနူပဂေါ စ ဟောတိ၊ နာကတော။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘ပါကေ စ မူလေ စ သုနိဋ္ဌိတေယေဝ အဓိဋ္ဌာနူပဂေါ ဟောတိ။ ယော အဓိဋ္ဌာနူပဂေါ၊ သွေဝ ဝိကပ္ပနူပဂေါ’’တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၄၈)။ သော ဟတ္ထံ အာဂတောပိ အနာဂတောပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗော ဝိကပ္ပေတဗ္ဗောတိ ဧတေန ဒူရေ ဌိတမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝိကပ္ပေတုဉ္စ လဘတိ၊ ဌပိတဋ္ဌာနသလ္လက္ခဏမေဝ ပမာဏန္တိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ဝိတ္ထာရေတုမာဟ ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဝိတ္ထာရဇောတကော။ တတ္ထ ပစိတွာ ဌပေဿာမီတိ ကာဠဝဏ္ဏပါကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

ဣဒါနိ ပတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တတ္ထ ဒွေ ပတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သာမန္တဝိဟာရေတိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏဝသေန ဝုတ္တံ၊ တတော ဒူရေ ဌိတမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝ။ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဣဒမ္ပိ ဥပစာရမတ္တံ၊ ပတ္တသလ္လက္ခဏမေဝေတ္ထ ပမာဏံ။

ဣဒါနိ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ အပ္ပမတ္တဿ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပတ္တေ ဝါ ဆိဒ္ဒံ ဟောတီတိ မုခဝဋ္ဋိတော ဟေဋ္ဌာ ဒွင်္ဂုလမတ္တောကာသတော ပဋ္ဌာယ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဆိဒ္ဒံ ဟောတိ။

၄၉။ ဧဝံ ပတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပတ္တဝိကပ္ပနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိကပ္ပနေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ စီဝရဝိကပ္ပနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၅၀။ ဧဝံ ဝိကပ္ပနာနယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပတ္တေ ဘိန္နေ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဧဝံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ’’ဣစ္စာဒိ။ တတ္ထ အပတ္တောတိ ဣမိနာ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနမ္ပိ ဒဿေတိ။ ပဉ္စဗန္ဓနေပိ ပတ္တေ အပရိပုဏ္ဏပါကေ ပတ္တေ ဝိယ အဓိဋ္ဌာနံ န ရုဟတိ။ ‘‘တိပုပဋ္ဋေန ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တမ္ဗလောဟာဒိကပ္ပိယလောဟေဟိ အယောပတ္တဿ ဆိဒ္ဒံ ဆာဒေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ ‘‘လောဟမဏ္ဍလကေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓေဟိ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ ဥဏှဘောဇနေ ပက္ခိတ္တေ ဝိလီယမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဖာဏိတံ ဈာပေတွာ ပါသာဏစုဏ္ဏေန ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပါသာဏစုဏ္ဏေန သဒ္ဓိံ ဖာဏိတံ ပစိတွာ တထာပက္ကေန ပါသာဏစုဏ္ဏေန ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အပရိဘောဂေနာတိ အယုတ္တပရိဘောဂေန။ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ အာဓာရက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ မဉ္စပီဌာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ အာဓာရကံ ဌပေတွာ တတ္ထ ပတ္တံ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ အာဓာရကဋ္ဌပနောကာသဿ အနိယမိတတ္တာတိ ဝဒန္တိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၅၁။ ဧဝံ ¶ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနဝိနိစ္ဆယကထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ စီဝရေန ဝိနာဝါသဝိနိစ္ဆယကရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘စီဝရေနဝိနာဝါသော’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ စီယတီတိ စီဝရံ၊ စယံ သဉ္စယံ ¶ ကရီယတီတိ အတ္ထော၊ အရိယဒ္ဓဇော ဝတ္ထဝိသေသော။ ဣဓ ပန တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဓာရိတံ စီဝရတ္တယမေဝ။ ဝိနာတိ ဝဇ္ဇနတ္ထေ နိပါတော။ ဝသနံ ဝါသော၊ ဝိနာ ဝါသော ဝိနာဝါသော၊ စီဝရေန ဝိနာဝါသော စီဝရဝိနာဝါသော၊ ‘‘စီဝရဝိပ္ပဝါသော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝတ္တိစ္ဆာဝသေန၊ ဂါထာပါဒပူရဏတ္ထာယ ဝါ အလုတ္တသမာသံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန…ပေ… ဝိပ္ပဝါသော’’တိ၊ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမိ၊ ဣမံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ အဓိဋ္ဌာမိ၊ ဣမံ အန္တရဝါသကံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဧဝံ နာမေန အဓိဋ္ဌိတာနံ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ ဧကေကေန ဝိပ္ပဝါသောတိ အတ္ထော၊ ဧကေနပိ ဝိနာ ဝသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဝသန္တဿ ဘိက္ခုနော သဟ အရုဏုဂ္ဂမနာ စီဝရံ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ၊ ပါစိတ္တိယဉ္စ အာပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝသိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဝသနကိရိယာ စတုဣရိယာပထသာဓာရဏာ၊ တသ္မာ ကာယလဂ္ဂံ ဝါ ဟောတု အလဂ္ဂံ ဝါ၊ အဍ္ဎတေယျရတနဿ ပဒေသဿ အန္တော ကတွာ တိဋ္ဌန္တောပိ စရန္တောပိ နိသိန္နောပိ နိပန္နောပိ ဟတ္ထပါသေ ကတွာ ဝသန္တော နာမ ဟောတိ။

ဧဝံ သာမညတော အဝိပ္ပဝါသလက္ခဏံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဂါမာဒိပန္နရသောကာသဝသေန ဝိသေသတော ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဂါမိ’’စ္စာဒိ။ တတ္ထ ဂါမနိဝေသနာနိ ပါကဋာနေဝ။ ဥဒေါသိတော နာမ ယာနာဒီနံ ဘဏ္ဍာနံ သာလာ။ အဋ္ဋော နာမ ပဋိရာဇာဒိပဋိဗာဟနတ္ထံ ဣဋ္ဌကာဟိ ကတော ဗဟလဘိတ္တိကော စတုပဉ္စဘူမိကော ပတိဿယဝိသေသော။ မာဠော နာမ ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော စတုရဿပါသာဒေါ။ ပါသာဒေါ နာမ ဒီဃပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယံ နာမ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ၊ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါတိ ¶ စ စန္ဒိကင်္ဂဏယုတ္တော ပါသာဒေါတိ ဝုစ္စတိ။ သတ္ထော နာမ ဇင်္ဃသတ္ထော ဝါ သကဋသတ္ထော ဝါ။ ခေတ္တံ နာမ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏာနံ ဝိရုဟနဋ္ဌာနံ။ ဓညကရဏံ နာမ ခလမဏ္ဍလံ။ အာရာမော နာမ ပုပ္ဖာရာမော ဖလာရာမော။ ဝိဟာရာဒယော ပါကဋာ ဧဝ။ တတ္ထ နိဝေသနာဒီနိ ဂါမတော ဗဟိ သန္နိဝိဋ္ဌာနိ ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အန္တောဂါမေ ဌိတာနဉှိ ဂါမဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ ဂါမပရိဟာရောယေဝါတိ။ ဂါမဂ္ဂဟဏေန စ နိဂမနဂရာနိပိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။

ပရိခါယ ဝါ ပရိက္ခိတ္တောတိ ဣမိနာ သမန္တာ နဒီတဠာကာဒိဥဒကေန ပရိက္ခိတ္တောပိ ပရိက္ခိတ္တောယေဝါတိ ဒဿေတိ။ တံ ပမာဏံ အတိက္ကမိတွာတိ ဃရဿ ဥပရိ အာကာသေ အဍ္ဎတေယျရတနပ္ပမာဏံ အတိက္ကမိတွာ။ သဘာယေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ သဘာသဒ္ဒဿ ပရိယာယော သဘာယသဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂေါ အတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ သဘာသဒ္ဒေါ ဟိ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ၊ သဘာယသဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂေါတိ။ ဒွါရမူလေ ဝါတိ နဂရဿ ဒွါရမူလေ ဝါ။ တေသန္တိ သဘာယနဂရဒွါရမူလာနံ။ တဿာ ဝီထိယာ ¶ သဘာယဒွါရာနံ ဂဟဏေနေဝ တတ္ထ သဗ္ဗာနိပိ ဂေဟာနိ၊ သာ စ အန္တရဝီထိ ဂဟိတာယေဝ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ဒွါရဝီထိဃရေသု ဝသန္တေန ဂါမပ္ပဝေသနသဟသေယျာဒိဒေါသံ ပရိဟရိတွာ သုပ္ပဋိစ္ဆန္နတာဒိယုတ္တေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ သဘာ ပန ယဒိ သဗ္ဗေသံ ဝသနတ္ထာယ ပပါသဒိသာ ကတာ၊ အန္တရာရာမေ ဝိယ ယထာသုခံ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတိဟရိတွာ ဃရေ နိက္ခိပတီတိ ဝီထိံ မုဉ္စိတွာ ဌိတေ အညသ္မိံ ဃရေ နိက္ခိပတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝီထိဟတ္ထပါသော န ရက္ခတီ’’တိ။ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ ဟတ္ထပါသေတိ ဃရဿ ဟတ္ထပါသံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

ဧဝံ ဂါမဝသေန ဝိပ္ပဝါသာဝိပ္ပဝါသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နိဝေသနဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘သစေ ဧကကုလဿ သန္တကံ နိဝေသနံ ဟောတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဩဝရကော နာမ ဂဗ္ဘဿ ¶ အဗ္ဘန္တရေ အညော ဂဗ္ဘောတိ ဝဒန္တိ၊ ဂဗ္ဘဿ ဝါ ပရိယာယဝစနမေတံ။ ဣဒါနိ ဥဒေါသိတာဒိဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဥဒေါသိတိ’’စ္စာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ဧကကုလဿ သန္တကော ဥဒေါသိတော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စာ’’တိအာဒိနာ နိဝေသနေ ဝုတ္တနယေန။ ဧဝ-သဒ္ဒေါ ဝိသေသနိဝတ္တိ အတ္ထော။ တေန ဝိသေသော နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။

ဣဒါနိ ယေသု ဝိသေသော အတ္ထိ၊ တေ ဒဿေန္တော ‘‘သစေ ဧကကုလဿ နာဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရိယာဒိယိတွာတိ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ၊ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဝါ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘အန္တောပဝိဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ အန္တောပဝိဋ္ဌေနာတိ ဂါမဿ၊ နဒိယာ ဝါ အန္တောပဝိဋ္ဌေန။ ‘‘သတ္ထေနာ’’တိ ပါဌသေသော။ နဒီပရိဟာရော လဗ္ဘတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိသုံ နဒီပရိဟာရဿ အဝုတ္တတ္တာ ဂါမာဒီဟိ အညတ္ထ ဝိယ စီဝရဟတ္ထပါသောယေဝ နဒီပရိဟာရော’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အညေ ပန ‘‘ဣမိနာ အဋ္ဌကထာဝစနေန နဒီပရိဟာရောပိ ဝိသုံ သိဒ္ဓါတိ နဒီဟတ္ထပါသော န ဝိဇဟိတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ။ ယထာ ပန အဇ္ဈောကာသေ သတ္တဗ္ဘန္တရဝသေန အရညပရိဟာရော လဗ္ဘတိ၊ ဧဝံ နဒိယံ ဥဒကုက္ခေပဝသေန နဒီပရိဟာရော လဗ္ဘတီတိ ကတွာ အဋ္ဌကထာယံ နဒီပရိဟာရော ဝိသုံ အဝုတ္တော သိယာ သတ္တဗ္ဘန္တရဥဒကုက္ခေပသီမာနံ အရညနဒီသု အဗဒ္ဓသီမာဝသေန လဗ္ဘမာနတ္တာ။ ဧဝဉ္စ သတိ သမုဒ္ဒဇာတဿရေသုပိ ပရိဟာရော အဝုတ္တသိဒ္ဓါ ဟောတိ နဒိယာ သမာနလက္ခဏတ္တာ၊ နဒီဟတ္ထပါသော န ဝိဇဟိတဗ္ဗောတိ ပန အတ္ထေ သတိ နဒိယာ အတိဝိတ္ထာရတ္တာ ဗဟုသာဓာရဏတ္တာ စ အန္တောနဒိယံ စီဝရံ ဌပေတွာ နဒီဟတ္ထပါသေ ဌိတေန စီဝရဿ ပဝတ္တိံ ဇာနိတုံ န သက္ကာ ဘဝေယျ။ ဧသ နယော သမုဒ္ဒဇာတဿရေသုပိ။ အန္တောဥဒကုက္ခေပေ ဝါ တဿ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ဌိတေန ပန သက္ကာတိ အယံ အမှာကံ အတ္တနောမတိ၊ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝိဟာရသီမန္တိ အဝိပ္ပဝါသသီမံ ¶ သန္ဓာယာဟ။ ဧတ္ထ စ ¶ ဝိဟာရဿ နာနာကုလသန္တကဘာဝေပိ အဝိပ္ပဝါသသီမာပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ သဗ္ဗတ္ထ စီဝရအဝိပ္ပဝါသသမ္ဘဝတော ပဓာနတ္တာ တတ္ထ သတ္ထပရိဟာရော န လဗ္ဘတီတိ ‘‘ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သတ္ထသမီပေတိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တအဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တံ။

ယသ္မာ ‘‘နာနာကုလဿ ပရိက္ခိတ္တေ ခေတ္တေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ခေတ္တဒွါရမူလေ ဝါ တဿ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဒွါရမူလတော အညတ္ထ ခေတ္တေပိ ဝသန္တေန စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ဟတ္ထပါသေ ကတွာယေဝ ဝသိတဗ္ဗံ။

ဝိဟာရော နာမ သပရိက္ခိတ္တော ဝါ အပရိက္ခိတ္တော ဝါ သကလော အာဝါသောတိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မိံ ဝိဟာရေတိ ဧတ္ထ ပန ဧကဂေဟမေဝ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၉၁-၄၉၄) ပန ‘‘ဝိဟာရော နာမ ဥပစာရသီမာ။ ယသ္မိံ ဝိဟာရေတိ တဿ အန္တောပရိဝေဏာဒိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧကကုလာဒိသန္တကတာ စေတ္ထ ကာရာပကာနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယံ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ သမန္တာ ဆာယာ ဖရတီတိ ယဒါ မဟာဝီထိယံ ဥဇုကမေဝ ဂစ္ဆန္တံ သူရိယမဏ္ဍလံ မဇ္ဈနှိကံ ပါပုဏာတိ၊ တဒါ ယံ ဩကာသံ ဆာယာ ဖရတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘ဆာယာယ ဖုဋ္ဌောကာသဿာတိ ဥဇုကံ အဝိက္ခိတ္တလေဍ္ဍုပါတဗ္ဘန္တရံ သန္ဓာယ ဝဒတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဂမနပထေတိ တဒဟေဝ ဂန္တွာ နိဝတ္တေတုံ အသက္ကုဏေယျကေ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ ယေ ဒီပကာ၊ တေသူတိ ယောဇနာ။ ဣတရသ္မိန္တိ ပုရတ္ထိမဒိသာယ စီဝရေ။

၅၂။ နဒိံ ဩတရတီတိ ဟတ္ထပါသံ မုဉ္စိတွာ ဩတရတိ။ နာပဇ္ဇတီတိ ပရိဘောဂပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ နာပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ။ အပရိဘောဂါရဟတ္တာတိ ဣမိနာ နိဿဂ္ဂိယစီဝရံ အနိဿဇ္ဇိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဒုက္ကဋံ အစိတ္တကန္တိ သိဒ္ဓံ။ ဧကံ ¶ ပါရုပိတွာ ဧကံ အံသကူဋေ ဌပေတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ဗဟူနံ သဉ္စရဏဋ္ဌာနေ ဧဝံ အကတွာ ဂမနံ န သာရုပ္ပန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ န အာပတ္တိအင်္ဂတ္တာ။ ဗဟိဂါမေ ဌပေတွာပိ အပါရုပိတဗ္ဗတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိနယကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ ဝါ ဝိဟာရေ သဘာဂံ ဘိက္ခုံ န ပဿတိ၊ ဧဝံ သတိ အာသနသာလံ ဂန္တွာ ဝိနယကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ အာသနသာလံ ဂစ္ဆန္တေန ကိံ တီဟိ စီဝရေဟိ ဂန္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သန္တရုတ္တရေနာ’’တိ နဋ္ဌစီဝရဿ သန္တရုတ္တရသာဒိယနတော။ သင်္ဃာဋိ ပန ကိံ ကာတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘သင်္ဃာဋိံ ¶ ဗဟိဂါမေ ဌပေတွာ’’တိ။ ဥတ္တရာသင်္ဂေ စ ဗဟိဂါမေ ဌပိတသင်္ဃာဋိယဉ္စ ပဌမံ ဝိနယကမ္မံ ကတွာ ပစ္ဆာ ဥတ္တရာသင်္ဂံ နိဝါသေတွာ အန္တရဝါသကေ ကာတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဗဟိဂါမေ ဌပိတဿပိ ဝိနယကမ္မဝစနတော ပရမ္မုခါပိ ဌိတံ နိဿဇ္ဇိတုံ၊ နိဿဋ္ဌံ ဒါတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒဟရာနံ ဂမနေ သဥဿာဟတ္တာ ‘‘နိဿယော ပန န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မုဟုတ္တံ…ပေ… ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ သဥဿာဟတ္တေ ဂမနဿ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ၊ တေသံ ပန ပုရာရုဏာ ဥဋ္ဌဟိတွာ သဥဿာဟေန ဂစ္ဆန္တာနံ အရုဏေ အန္တရာ ဥဋ္ဌိတေပိ န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ ‘‘ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ သယန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝ ‘‘ဂါမံ ပဝိသိတွာ…ပေ… န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညမညဿ ဝစနံ အဂ္ဂဟေတွာတိအာဒိမှိ သဥဿာဟတ္တာ ဂမနက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ န ဝုတ္တာ။ ဓေနုဘယေနာတိ တရုဏဝစ္ဆဂါဝီနံ အာဓာဝိတွာ သိင်္ဂေန ပဟရဏဘယေန။ နိဿယော စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ ဧတ္ထ ဓေနုဘယာဒီဟိ ဌိတာနံ ယာဝ ဘယဝူပသမာ ဌာတဗ္ဗတော ‘‘အန္တောအရုဏေယေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ နိယမေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ပန ဧဝံ နိယမေတုံ သက္ကာ၊ တတ္ထ အန္တရာ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေပိ နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ဂါမံ ပဝိဋ္ဌဒဟရာနံ ဝိယ။

အန္တောသီမာယံ ¶ ဂါမန္တိ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မုတိတော ပစ္ဆာ ပတိဋ္ဌာပိတဂါမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ ဌပေတွာ သမ္မန္နိတဗ္ဗတော။ ပဝိဋ္ဌာနန္တိ အာစရိယန္တေဝါသိကာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂတာနံ အဝိပ္ပဝါသသီမတ္တာ နေဝ စီဝရာနိ နိဿဂ္ဂိယာနိ ဟောန္တိ၊ သဥဿာဟတာယ န နိဿယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အန္တရာမဂ္ဂေတိ ဓမ္မံ သုတွာ အာဂစ္ဆန္တာနံ အန္တရာမဂ္ဂေ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

စီဝရဝိပ္ပဝါသဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၅၃။ ဧဝံ စီဝရဝိပ္ပဝါသဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဘဏ္ဍပဋိသာမနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဘဏ္ဍဿ ¶ ပဋိသာမန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘဍိတဗ္ဗံ ဘာဇေတဗ္ဗန္တိ ဘဏ္ဍံ၊ ဘဍိတဗ္ဗံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဝါ ဘဏ္ဍံ၊ ဘဏ္ဍန္တိ ပရိဘဏ္ဍန္တိ သတ္တာ ဧတေနာတိ ဝါ ဘဏ္ဍံ၊ မူလဓနံ၊ ပရိက္ခာရော ဝါ။ ဝုတ္တဉှိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ –

‘‘ဘာဇနာဒိပရိက္ခာရေ၊ ဘဏ္ဍံ မူလဓနေပိ စာ’’တိ။

တဿ ဘဏ္ဍဿ၊ ပဋိသာမိယတေ ပဋိသာမနံ၊ ရက္ခဏံ ဂေါပနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပရေသံ ဘဏ္ဍဿ ဂေါပန’’န္တိ။ မာတု ကဏ္ဏပိဠန္ဓနံ တာလပဏ္ဏမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနတ္ထော။ တေန ပဂေဝ အညာတကာနံ သန္တကန္တိ ဒဿေတိ။ ဂိဟိသန္တကန္တိ ဣမိနာ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနံ သန္တကံ ပဋိသာမေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေနာတိ ဧတေန ဝိဿာသဂ္ဂါဟာဒိနာ ဂဟေတွာ ပဋိသာမေန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘အတ္တနော အတ္ထာယ ဂဟေတွာ ပဋိသာမေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဆန္ဒေနပိ ဘယေနပီတိ ဝဍ္ဎကီအာဒီသု ဆန္ဒေန ¶ ၊ ရာဇဝလ္လဘာဒီသု ဘယေန ဗလက္ကာရေန ပါတေတွာ ဂတေသု စ ပဋိသာမေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

သင်္ဂေါပနတ္ထာယ အတ္တနော ဟတ္ထေ နိက္ခိတ္တဿ ဘဏ္ဍဿ ဂုတ္တဋ္ဌာနေ ပဋိသာမနပယောဂံ ဝိနာ ‘‘နာဟံ ဂဏှာမီ’’တိအာဒိနာ အညသ္မိံ ပယောဂေ အကတေ ရဇ္ဇသင်္ခေါဘာဒိကာလေ ‘‘န ဒါနိ တဿ ဒဿာမိ၊ န မယှံ ဒါနိ ဒဿတီ’’တိ ဥဘောဟိပိ သကသကဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ ဓုရနိက္ခေပေ ကတေပိ အဝဟာရော နတ္ထိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ပါရာဇိကမေဝ ပဋိသာမနပယောဂဿ ကတတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ၊ န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ။ ပဋိသာမနကာလေ ဟိဿ ထေယျစိတ္တံ နတ္ထိ၊ ‘‘န ဒါနိ တဿ ဒဿာမီ’’တိ ထေယျစိတ္တုပ္ပတ္တိက္ခဏေ စ သာမိနော ဓုရနိက္ခေပစိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဟေတုဘူတော ကာယဝစီပယောဂေါ နတ္ထိ၊ ယေန သော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇေယျ။ န ဟိ အကိရိယသမုဋ္ဌာနာ အယံ အာပတ္တီတိ။ ဒါနေ သဥဿာဟော၊ ရက္ခတိ တာဝါတိ အဝဟာရံ သန္ဓာယ အဝုတ္တတ္တာ ‘‘နာဟံ ဂဏှာမီ’’တိအာဒိနာ မုသာဝါဒကရဏေ ပါစိတ္တိယမေဝ ဟောတိ၊ န ဒုက္ကဋံ ထေယျစိတ္တာဘာဝေန သဟပယောဂဿပိ အဘာဝတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ယဒိပိ မုခေန ဒဿာမီတိ ဝဒတိ…ပေ… ပါရာဇိကန္တိ ဧတ္ထ ကတရပယောဂေန အာပတ္တိ၊ န တာဝ ပဌမေန ဘဏ္ဍပဋိသာမနပယောဂေန တဒါ ထေယျစိတ္တဘာဝါ၊ နာပိ ‘‘ဒဿာမီ’’တိ ကထနပယောဂေန တဒါ ထေယျစိတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ပယောဂဿ ကပ္ပိယတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ – သာမိနာ ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဗဟုသော ယာစိယမာနောပိ ¶ အဒတွာ ယေန ပယောဂေန အတ္တနော အဒါတုကာမတံ သာမိကဿ ဉာပေသိ၊ ယေန စ သော အဒါတုကာမော အယံ ဝိက္ခိပတီတိ ဉတွာ ဓုရံ နိက္ခိပတိ၊ တေနေဝ ပယောဂေနဿ အာပတ္တိ။ န ဟေတ္ထ ဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍေ ပရိယာယေန မုတ္တိ အတ္ထိ။ အဒါတုကာမတာယ ဟိ ‘‘ကဒါ တေ ဒိန္နံ၊ ကတ္ထ တေ ¶ ဒိန္န’’န္တိအာဒိပရိယာယဝစနေနပိ သာမိကဿ ဓုရေနိက္ခိပါပိတေ အာပတ္တိယေဝ။ တေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ကိံ တုမှေ ဘဏထ…ပေ… ဥဘိန္နံ ဓုရနိက္ခေပေန ဘိက္ခုနော ပါရာဇိက’’န္တိ။ ပရသန္တကဿ ပရေဟိ ဂဏှာပနေ ဧဝ ဟိ ပရိယာယတော မုတ္တိ၊ န သဗ္ဗတ္ထာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အတ္တနော ဟတ္ထေ နိက္ခိတ္တတ္တာတိ ဧတ္ထ အတ္တနော ဟတ္ထေ သာမိနာ ဒိန္နတာယ ဘဏ္ဍာဂါရိကဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ စ ဌာနာစာဝနေပိ နတ္ထိ အဝဟာရော၊ ထေယျစိတ္တေန ပန ဂဟဏေ ဒုက္ကဋတော န မုစ္စတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧသေဝ နယောတိ အဝဟာရော နတ္ထိ၊ ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၅၄။ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနန္တိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီသိက္ခမာနသာမဏေရသာမဏေရီနံ။ ဧတေန န ကေဝလံ ဂိဟီနံ ဧဝ၊ အထ ခေါ တာပသပရိဗ္ဗာဇကာဒီနမ္ပိ သန္တကံ ပဋိသာမေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ နဋ္ဌေပိ ဂီဝါ န ဟောတိ၊ ကသ္မာ? အသမ္ပဋိစ္ဆာပိတတ္တာတိ အတ္ထော။ ဒုတိယေ ဧသေဝ နယောတိ ဂီဝါ န ဟောတိ၊ ကသ္မာ? အဇာနိတတ္တာ။ တတိယေ စ ဧသေဝ နယောတိ ဂီဝါ န ဟောတိ၊ ကသ္မာ? ပဋိက္ခိပိတတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ စိတ္တေန ဝါ ပဋိက္ခိတ္တောပိ ပဋိက္ခိတ္တောယေဝ နာမ ဟောတိ။

တဿေဝ ဂီဝါ ဟောတိ၊ န သေသဘိက္ခူနံ၊ ကသ္မာ? တဿေဝ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဘဏ္ဍာဂါရေ ဣဿရဘာဝတော။ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဂီဝါ န ဟောတိ အလသဇာတိကဿေဝ ပမာဒေန ဟရိတတ္တာ။ ဒုတိယေ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဂီဝါ န ဟောတိ တဿ အနာရောစိတတ္တာ။ နဋ္ဌေ တဿ ဂီဝါ တေန ဌပိတတ္တာ။ တဿေဝ ဂီဝါ၊ န အညေသံ တေန ဘဏ္ဍာဂါရိကေန သမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ ဌပိတတ္တာ စ။ နတ္ထိ ဂီဝါ တေန ပဋိက္ခိပိတတ္တာ။ နဋ္ဌံ သုနဋ္ဌမေဝ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ အသမ္ပဋိစ္ဆာပနတော။ နဋ္ဌေ ဂီဝါ တေန ဌပိတတ္တာ။ သဗ္ဗံ တဿ ဂီဝါ တဿ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ပမာဒေန ဟရဏတော။ တတ္ထေဝ ဥပစာရေ ဝိဇ္ဇမာနေတိ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ သမီပေယေဝ ဥစ္စာရပဿာဝဋ္ဌာနေ ဝိဇ္ဇမာနေ။

၅၅။ မယိ ¶ စ မတေ သင်္ဃဿ စ သေနာသနေ ဝိနဋ္ဌေတိ ဧတ္ထ ကေဝလံ သင်္ဃဿ သေနာသနံ မာ ဝိနဿီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝိဝရိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တံ မာရေဿာမီ’’တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေပိ ဝိဝရိတုံ ဝဋ္ဋတိ ‘‘ဂိလာနပက္ခေ ဌိတတ္တာ အဝိသယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ မရဏတော ဟိ ပရံ ¶ ဂေလညံ အဝိသယတ္တဉ္စ နတ္ထိ။ ‘‘ဒွါရံ ဆိန္ဒိတွာ ဟရိဿာမာ’’တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေပိ ဝိဝရိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ သဟာယေဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ တေဟိပိ ဘိက္ခာစာရာဒီဟိ ပရိယေသိတွာ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယဉှိ သာမီစီတိ ဘဏ္ဍာဂါရေ ဝသန္တာနံ ဣဒံ ဝတ္တံ။ လောလမဟာထေရောတိ မန္ဒော မောမူဟော အာကိဏ္ဏဝိဟာရီ သဒါ ကီဠာပသုတော ဝါ မဟာထေရော။

၅၆။ ဣတရေဟီတိ တသ္မိံယေဝ ဂဗ္ဘေ ဝသန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ။ ဝိဟာရရက္ခဏဝါရေ နိယုတ္တော ဝိဟာရဝါရိကော၊ ဝုဍ္ဎပဋိပါဋိယာ အတ္တနော ဝါရေ ဝိဟာရရက္ခဏကော။ နိဝါပန္တိ ဘတ္တဝေတနံ။ စောရာနံ ပဋိပထံ ဂတေသူတိ စောရာနံ အာဂမနံ ဉတွာ ‘‘ပဌမတရံယေဝ ဂန္တွာ သဒ္ဒံ ကရိဿာမာ’’တိ စောရာနံ အဘိမုခံ ဂတေသု။ ‘‘စောရေဟိ ဟဋဘဏ္ဍံ အာဟရိဿာမာ’’တိ တေသံ အနုပထံ ဂတေသုပိ ဧသေဝ နယော။ နိဗဒ္ဓံ ကတွာတိ ‘‘အသုကကုလေ ယာဂုဘတ္တံ ဝိဟာရဝါရိကာနံယေဝါ’’တိ ဧဝံ နိယမနံ ကတွာ။ ဒွေ တိဿော ယာဂုသလာကာ စ စတ္တာရိ ပဉ္စ သလာကဘတ္တာနိ စ လဘမာနောဝါတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ၊ တတော ဦနံ ဝါ ဟောတု အဓိကံ ဝါ၊ အတ္တနော စ ဝေယျာဝစ္စကရဿ စ ယာပနမတ္တံ လဘနမေဝ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ နိဿိတကေ ဇဂ္ဂါပေန္တီတိ အတ္တနော အတ္တနော နိဿိတကေ ဘိက္ခာစရိယာယ ပေါသေန္တာ နိဿိတကေဟိ ဝိဟာရံ ဇဂ္ဂါပေန္တိ။ အသဟာယဿာတိ သဟာယရဟိတဿ။ ‘‘အသဟာယဿ အဒုတိယဿာ’’တိ ပါဌော ယုတ္တော။ ပစ္ဆိမံ ပုရိမဿေဝ ဝေဝစနံ။ အသဟာယဿ ဝါ အတ္တဒုတိယဿ ဝါတိ ¶ ဣမသ္မိံ ပန ပါဌေ ဧကေန အာနီတံ ဒွိန္နံ နပ္ပဟောတီတိ အတ္တဒုတိယဿပိ ဝါရော နိဝါရိတောတိ ဝဒန္တိ၊ တံ ‘‘ယဿ သဘာဂေါ ဘိက္ခု ဘတ္တံ အာနေတွာ ဒါတာ နတ္ထီ’’တိ ဣမိနာ န သမေတိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၁၂) ပန ‘‘အတ္တဒုတိယဿာတိ အပ္ပိစ္ဆဿ။ အတ္တာသရီရမေဝ ဒုတိယော၊ န အညောတိ ဟိ အတ္တဒုတိယော၊ တဒုဘယဿပိ အတ္ထဿ ဝိဘာဝနံ ‘ယဿာ’တိအာဒိ။ ဧတေန သဗ္ဗေန ဧကေကဿ ဝါရော န ပါပေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပါကဝတ္တတ္ထာယာတိ နိစ္စံ ပစိတဗ္ဗယာဂုဘတ္တသင်္ခါတဝတ္တတ္ထာယ။ ဌပေန္တီတိ ဒါယကာ ဌပေန္တိ။ တံ ဂဟေတွာတိ တံ အာရာမိကာဒီဟိ ဒီယမာနံ ဘာဂံ ဂဟေတွာ။ ဥပဇီဝန္တေန ဌာတဗ္ဗန္တိ အဗ္ဘောကာသိကရုက္ခမူလိကေနပိ ပါကဝတ္တံ ဥပနိဿာယ ဇီဝန္တေန အတ္တနော ပတ္တစီဝရရက္ခဏတ္ထာယ ဝိဟာရဝါရေ သမ္ပတ္တေ ဌာတဗ္ဗံ။ န ဂါဟာပေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ယဿ အဗ္ဘောကာသိကဿပိ အတ္တနော အဓိကပရိက္ခာရော စေ ဌပိတော အတ္ထိ၊ စီဝရာဒိသင်္ဃိကဘာဂေပိ အာလယော အတ္ထိ၊ သောပိ ဂါဟာပေတဗ္ဗော ¶ ။ ပရိပုစ္ဆန္တိ ပုစ္ဆိတပဉှဝိဿဇ္ဇနံ၊ အဋ္ဌကထံ ဝါ။ ဒိဂုဏန္တိ အညေဟိ လဗ္ဘမာနတော ဒွိဂုဏံ။ ပက္ခဝါရေနာတိ အဍ္ဎမာသဝါရေန။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ဘဏ္ဍပဋိသာမနဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၁၁။ ကယဝိက္ကယသမာပတ္တိဝိနိစ္ဆယကထာ

၅၇။ ဧဝံ ဘဏ္ဍပဋိသာမနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ကယဝိက္ကယဝိနိစ္ဆယံ ကထေန္တော ‘‘ကယဝိက္ကယသမာပတ္တီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကယနံ ကယော၊ ပရဘဏ္ဍဿ ဂဟဏံ၊ ဝိက္ကယနံ ¶ ဝိက္ကယော၊ သကဘဏ္ဍဿ ဒါနံ၊ ကယော စ ဝိက္ကယော စ ကယဝိက္ကယံ။ သမာပဇ္ဇနံ သမာပတ္တိ၊ တဿ ဒုဝိဓဿ ကိရိယဿ ကရဏံ။ တဿရူပံ ဒဿေတိ ‘‘ဣမိနာ’’တိအာဒိနာ။

သေသဉာတကေသု သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတသမ္ဘဝတော တဒဘာဝဋ္ဌာနမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘မာတရံ ဝါ ပန ပိတရံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန ဝိညတ္တိသဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနဉ္စ န ဟောတိ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဒေဟီ’’တိ ဝဒန္တောတိ ဒဿေတိ၊ ကယဝိက္ကယံ ပန အာပဇ္ဇတိ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဒေဟီ’’တိ ဝဒန္တောတိ ဒဿေတိ။ ဣမိနာ စ ဥပရိ အညာတကန္တျာဒိနာ စ သေသဉာတကံ ‘‘ဣမံ ဒေဟီ’’တိ ဝဒတော ဝိညတ္တိ န ဟောတိ၊ ‘‘ဣမံ ဂဏှာဟီ’’တိ ပန ဒဒတော သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ၊ ‘‘ဣမိနာ ဣမံ ဒေဟီ’’တိ ကယဝိက္ကယံ အာပဇ္ဇတော နိဿဂ္ဂိယန္တိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ မိဂပဒဝလဉ္ဇနနျာယေန။ တသ္မာဣစ္စာဒိကေပိ ‘‘မာတာပိတူဟိ သဒ္ဓိံ ကယဝိက္ကယံ၊ သေသဉာတကေဟိ သဒ္ဓိံ ဒွေ အာပတ္တိယော၊ အညာတကေဟိ သဒ္ဓိံ တိဿော အာပတ္တိယော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ တေနေဝ နျာယေန ဉာတုံ သက္ကာတိ ကတွာ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ အညထာ အဗျာပိတဒေါသော သိယာ။

‘‘ဣဒံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဣဒံ ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓာယ ကိရိယာယ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တသဒိသံ ဟောတိ။ ဣဒံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇ၊ ဣဒံ နာမ ကရောဟီ’’တိ ဝါ၊ ‘‘ဣဒံ ¶ ဘတ္တံ ဘုတ္တောသိ၊ ဣဒံ နာမ ကရောဟိ၊ ဣဒံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိဿသိ၊ ဣဒံ နာမ ကရောဟီ’’တိ ပန ဝုတ္တေ အသမ္ဗန္ဓာယ ကိရိယာယ ဝုတ္တတ္တာ ကယဝိက္ကယော န ဟောတိ။ ဝိဃာသာဒါနံ ဘတ္တဒါနေ စ အနပေက္ခတ္တာ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ န ဟောတိ၊ ကာရာပနေ ဟတ္ထကမ္မမတ္တတ္တာ ဝိညတ္တိ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိနာ အသတိပိ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုမှိ ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

အဂ္ဃံ ပုစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧတ္တာဝတာ ကယဝိက္ကယော န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဒေဟီ’’တိ အဝုတ္တတ္တာ ¶ ကယဝိက္ကယော န ဟောတိ၊ မူလဿ အတ္ထိတာယ ဝိညတ္တိပိ န ဟောတိ။ ပတ္တော န ဂဟေတဗ္ဗော ပရဘဏ္ဍဿ မဟဂ္ဃတာယ။ ဧဝံ သတိ ကထံ ကာတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘မမ ဝတ္ထု အပ္ပဂ္ဃန္တိ အာစိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃာပေတွာ ကာရေတဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ ထေယျာဝဟာရသမ္ဘဝတော၊ ဦနမာသကံ စေ အဂ္ဃတိ၊ ဒုက္ကဋံ။ မာသကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဦနပဉ္စမာသကံ စေ အဂ္ဃတိ၊ ထုလ္လစ္စယံ။ ပဉ္စမာသကံ စေ အဂ္ဃတိ၊ ပါရာဇိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒေတိ၊ ဝဋ္ဋတိ ပုညတ္ထာယ ဒိန္နတ္တာ အဓိကဿ။ ကပ္ပိယကာရကဿ ပန…ပေ… ဝဋ္ဋတိ ဥဘတော ကပ္ပိယဘဏ္ဍတ္တာ။ ဧကတော ဥဘတော ဝါ စေ အကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဟောတိ၊ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘မာ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော၊ ကသ္မာ? ကပ္ပိယကာရကဿ အဆေကတ္တာ။

အညေန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတေန အတ္ထော၊ ကသ္မာ? သတ္တာဟကာလိကတ္တာ တေလဿ။ ပဋိဂ္ဂဟိတတေလံ သတ္တာဟပရမံ ဧဝ ဌပေတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ တတော ပရံ ဌပိတုကာမဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတေလေန အတ္ထော ဟောတိ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဒူသေယျ၊ အနိယမိတကာလံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတေလံ နာဠိယံ အဝသိဋ္ဌပဋိဂ္ဂဟိတတေလံ အတ္တနော ကာလံ ဝတ္တာပေယျ။

၅၈။ ဣဒံ ပတ္တစတုက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အကပ္ပိယပတ္တစတုက္ကံ ဝုတ္တံ၊ ပဉ္စမော ပန ကပ္ပိယော။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘အယံ ပတ္တော သဗ္ဗကပ္ပိယော ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ပရိဘောဂါရဟော’’တိ။ အယံ ပတ္တော မဟာအကပ္ပိယော နာမ၊ ကသ္မာ? ရူပိယံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အယဗီဇံ သမုဋ္ဌာပေတွာ တေန လောဟေန ပတ္တဿ ကာရိတတ္တာ၊ ဧဝံ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ဒူသိတတ္တာ။ ယထာ စ တတိယပါရာဇိကဝိသယေ ထာဝရပယောဂေသု ပါသသူလာဒီသု မူလတော ပဋ္ဌာယ ကာရိတေသု ကိသ္မိဉ္စိ ဒဏ္ဍမတ္တေ ဝါ ဝါကမတ္တေ ဝါ အဝသိဋ္ဌေ သတိ န မုစ္စတိ၊ သဗ္ဗသ္မိံ နဋ္ဌေယေဝ မုစ္စတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ဗီဇတော ¶ ပဋ္ဌာယ ကတတ္တာ တသ္မိံ ပတ္တေ ကိသ္မိဉ္စိ ပတ္တေ အဝသိဋ္ဌေပိ ကပ္ပိယော ဘဝိတုံ န သက္ကာ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘သစေပိ တံ ဝိနာသေတွာ ¶ ထာလကံ ကာရေတိ၊ တမ္ပိ အကပ္ပိယ’’န္တျာဒိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဒုတိယပတ္တေ ဝိယ မူလေ စ မူလဿာမိကာနံ၊ ပတ္တေ စ ပတ္တဿာမိကာနံ ဒိန္နေ ကပ္ပိယော ကာတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ နု ခေါတိ အာသင်္ကာယမာဟ ‘‘န သက္ကာ ကေနစိ ဥပါယေန ကပ္ပိယော ကာတု’’န္တိ။ တဿတ္ထော – ဒုတိယပတ္တံ ရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဏှိတွာ ဂိဟီဟိ ပရိနိဋ္ဌာပိတမေဝ ကိဏာတိ၊ န ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ဒူသေတိ၊ တသ္မာ ဒုတိယပတ္တော ကပ္ပိယော ကာတုံ သက္ကာ၊ ဣဓ ပန ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ဒူသိတတ္တာ တေန ဘိက္ခုနာ တံ ပတ္တံ ပုန အယပါသာဏဗီဇံ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတရူပိယဿ စ ဝဠဉ္ဇိတတ္တာ ပုန သာမိကာနံ ဒါတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ န သက္ကာ ကေနစိ ဥပါယေန ကပ္ပိယော ကာတုန္တိ။

ဣဒါနိ တံ အသက္ကုဏေယျတ္တံ အညေန ပကာရေန ဝိတ္ထာရေတုံ ‘‘သစေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမိနာ ကိဉ္စိပိ အယဝတ္ထုမှိ အဝသိဋ္ဌေ သတိ အကပ္ပိယောဝ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၉၁) ‘‘ရူပိယံ ဥဂ္ဂဏှိတွာတိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ၊ မုတ္တာဒိဒုက္ကဋဝတ္ထုမ္ပိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ကာရိတမ္ပိ ပဉ္စန္နံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ သမုဋ္ဌာပေတီတိ သယံ ဂန္တွာ ဝါ ‘ဣမံ ကဟာပဏာဒိံ ကမ္မကာရာနံ ဒတွာ ဗီဇံ သမုဋ္ဌာပေဟီ’တိ အညံ အာဏာပေတွာ ဝါ သမုဋ္ဌာပေတိ။ မဟာအကပ္ပိယောတိ အတ္တနာဝ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ဒူသိတတ္တာ အညဿ မူလဿာမိကဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ သော ဟိ စောရေဟိ အစ္ဆိန္နောပိ ပုန လဒ္ဓါ ဇာနန္တဿ ကဿစီပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ယဒိ ဟိ ဝဋ္ဋေယျ၊ တဠာကာဒီသု ဝိယ ‘အစ္ဆိန္နော ဝဋ္ဋတီ’တိ အာစရိယာ ဝဒေယျုံ။ န သက္ကာ ကေနစိ ဥပါယေနာတိ သင်္ဃဿ ဝိဿဇ္ဇနေန စောရာဒိအစ္ဆိန္ဒနေနပိ ကပ္ပိယော ကာတုံ န သက္ကာ၊ ဣဒဉ္စ တေန ရူပေန ¶ ဌိတံ တမ္မူလကေန ဝတ္ထမုတ္တာဒိရူပေန ဌိတဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ကဋဝတ္ထုမ္ပိ ဟိ တမ္မူလကကပ္ပိယဝတ္ထု စ န သက္ကာ ကေနစိ တေန ရူပေန ကပ္ပိယံ ကာတုံ။ ယဒိ ပန သော ဘိက္ခု တေန ကပ္ပိယဝတ္ထုနာ၊ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ဝါ ပုန ရူပိယံ စေတာပေယျ၊ တံ ရူပိယံ နိဿဇ္ဇာပေတွာ အညေသံ ကပ္ပိယံ ကာတုမ္ပိ သက္ကာ ဘဝေယျာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ ယံ ပန သာရတ္ထဒီပနိယံ ပပဉ္စိတံ၊ ယဉ္စ တမေဝ ဂဟေတွာ ပေါရာဏဋီကာယံ ပပဉ္စိတံ၊ တံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဝုစ္စမာနံ အတိဝိတ္ထာရိတဉ္စ ဘဝိဿတိ၊ သောတူနဉ္စ ဒုဗ္ဗိညေယျံ၊ တသ္မာ ဧတ္တကမေဝ ဝဒိမှ၊ အတ္ထိကေဟိ ပန တေသု တေသု ပကရဏေသု ဩလောကေတွာ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။

ဒုတိယပတ္တေ ပဉ္စန္နမ္ပိ သဟဓမ္မိကာနံ န ကပ္ပတီတိ ရူပိယဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ၊ ကယဝိက္ကယဿ စ ကတတ္တာ။ သက္ကာ ပန ကပ္ပိယော ကာတုန္တိ ဂိဟီဟိ ပရိနိဋ္ဌာပိတပတ္တဿေဝ ကိဏိတတ္တာ ¶ ၊ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ အဒူသိတတ္တာ၊ မူလမူလဿာမိကာနဉ္စ ပတ္တပတ္တဿာမိကာနဉ္စ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ ယထာ ပန သက္ကာ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘မူလေ’’တိအာဒိမာဟ။

တတိယပတ္တေ သဒိသောယေဝါတိ ‘‘ပဉ္စန္နမ္ပိ သဟဓမ္မိကာနံ န ဝဋ္ဋတိ၊ သက္ကာ ပန ကပ္ပိယော ကာတု’’န္တိ ဣမံ နယံ နိဒ္ဒိသတိ။ နနု တတိယပတ္တော ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဂဟိတော၊ အထ ကသ္မာ အကပ္ပိယောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဂဟိတောပိ ဒုတိယပတ္တသဒိသောယေဝ၊ မူလဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ အကပ္ပိယော’’တိ။ ဒုတိယစောဒနံ ပန သယမေဝ ဝဒတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဒုတိယပတ္တသဒိသောယေဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ မူလေ စ မူလဿာမိကာနံ၊ ပတ္တေ စ ပတ္တဿာမိကာနံ ဒိန္နေ ကပ္ပိယော ဟောတိ၊ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဒတွာ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မူလဿ အနိဿဋ္ဌတ္တာတိ ယေန ဥဂ္ဂဟိတမူလေန ပတ္တော ကီတော၊ တဿ မူလဿ သင်္ဃမဇ္ဈေ အနိဿဋ္ဌတ္တာ။ ဧတေန ရူပိယမေဝ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ န တမ္မူလကံ အရူပိယန္တိ ¶ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဟိ တေန သမ္ပဋိစ္ဆိတမူလံ သင်္ဃမဇ္ဈေ နိဿဋ္ဌံ သိယာ၊ တေန ကပ္ပိယေန ကမ္မေန အာရာမိကာဒီဟိ ဂဟေတွာ ဒိန္နပတ္တော ရူပိယပဋိဂ္ဂါဟကံ ဌပေတွာ သေသာနံ ဝဋ္ဋေယျ။

စတုတ္ထပတ္တေ ဒုဗ္ဗိစာရိတတ္တာတိ ‘‘ဣမေ ကဟာပဏေ ဒတွာ ဣဒံ ဒေဟီ’’တိ ဂဟိတတ္တာ ဂိဟိသန္တကာနံ ကဟာပဏာနံ ဒုဋ္ဌုဝိစာရိတတ္တာ ဧတဿ ဝိစာရဏကဿ ဘိက္ခုနော ဧဝ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ မူလဿ အသမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာတိ ဧတေန မူလဿ ဂိဟိသန္တကတ္တံ ဒဿေတိ၊ တေနေဝ ပတ္တဿ ရူပိယသံဝေါဟာရေန အနုပ္ပန္နတဉ္စ ဒဿေတိ၊ တေန စ တဿ ပတ္တဿ နိဿဇ္ဇိယာဘာဝံ၊ ဘိက္ခုဿ စ ပါစိတ္တိယာဘာဝံ ဒီပေတိ၊ တေန စ ဒုဗ္ဗိစာရိတမတ္တေန ဒုက္ကဋမတ္တဘာဝံ ပကာသေတိ။ နိဿဇ္ဇီတိ ဣဒဉ္စ ဒါနဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဝိနယကမ္မဝသေန။ တေနေဝ စ ‘‘သပ္ပိဿ ပူရာပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပဉ္စမပတ္တေ သဗ္ဗကပ္ပိယောတိ အတ္တနော စ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနဉ္စ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓါနဉ္စ ကပ္ပိယော။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ပရိဘောဂါရဟော’’တိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ကယဝိက္ကယသမာပတ္တိဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၁၂။ ရူပိယာဒိပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယကထာ

၅၉။ ဧဝံ ¶ ကယဝိက္ကယသမာပတ္တိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ရူပိယာဒိပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေန္တော ‘‘ရူပိယာဒိပဋိဂ္ဂဟော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သညာဏတ္ထာယ ကတံ ရူပံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ¶ ရူပိယံ၊ ယံ ကိဉ္စိ ဝေါဟာရူပဂံ ဓနံ။ တေန ဝုတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၅၈၄) ‘‘ဣဓ ပန ယံ ကိဉ္စိ ဝေါဟာရဂမနီယံ ကဟာပဏာဒိ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ ပဌမံ အာဒီယတီတိအာဒိ၊ ကိံ တံ? ရူပိယံ၊ ရူပိယံ အာဒိ ယေသံ တေတိ ရူပိယာဒယော၊ ဒါသိဒါသခေတ္တဝတ္ထုအာဒယော၊ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ပဋိဂ္ဂဟော၊ သမ္ပဋိစ္ဆနန္တိ အတ္ထော။ ရူပိယာဒီနံ ပဋိဂ္ဂဟော ရူပိယာဒိပဋိဂ္ဂဟော။ ဇာတသမယေ ဥပ္ပန္နံ ရူပမေဝ ရူပံ အဿ ဘဝတိ၊ န ဝိကာရမာပဇ္ဇတီတိ ဇာတရူပံ၊ သုဝဏ္ဏံ။ ဓဝလသဘာဝတာယ သတ္တေဟိ ရဉ္ဇိယတေတိ ရဇတံ၊ သဇ္ဈု။ ဇာတရူပေန ကတော မာသကော ဇာတရူပမာသကော။ ရဇတေန ကတော မာသကော ရဇတမာသကောတိ ဣဒံ စတုဗ္ဗိဓမေဝ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထု ဟောတိ၊ န လောဟမာသကာဒယောတိ အာဟ ‘‘တမ္ဗလောဟာဒီဟိ…ပေ… သင်္ဂဟိတော’’တိ။ တမ္ဗလောဟာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကံသလောဟဝဋ္ဋလောဟတိပုသီသာဒီဟိ ကတောပိ လောဟမာသကောယေဝါတိ ဒဿေတိ။ ကိံ ဣဒမေဝ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထု ဟောတိ၊ ဥဒါဟု မုတ္တာဒယောပီတိ အာဟ ‘‘မုတ္တာ…ပေ… ဒုက္ကဋဝတ္ထူ’’တိ။ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဝတ္ထူနံ ကော ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ…ပေ… ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ။ တတ္ထ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထု အတ္တနော အတ္ထာယ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ၊ သေသာနံ အတ္ထာယ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုက္ကဋဝတ္ထု သဗ္ဗေသံ အတ္ထာယ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ယောဇနာ။

ဣဒါနိ တေသု ဝတ္ထူသု ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝိနိစ္ဆယံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ အာဟ ‘‘တတြာယံ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ။ တတ္ထ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ကသ္မာ? ‘‘ဣဒံ သင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဒိန္နတ္တာ။ ဒတွာ ပက္ကမတိ၊ ဝဋ္ဋတိ၊ ကသ္မာ? သင်္ဃဿ ဟတ္ထေ အဒတွာ ဝဍ္ဎကီအာဒီနံ ဟတ္ထေ ဒိန္နတ္တာ။ ဧဝမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဂိဟီနံ ဟတ္ထေ ဌပိတတ္တာ။ ပဋိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ သင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလာနံ အနာမသိတတ္တာ။ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ ‘‘တုမှေ ဂဟေတွာ ¶ ဌပေထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ပရိဘောဂေပိ အာပတ္တီတိ ‘‘သင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ပါစိတ္တိယံ၊ ပရိဘောဂေ ဒုက္ကဋံ။ သွေဝ သာပတ္တိကောတိ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတိ ‘‘တုမှေ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝုတ္တတ္တာ။ စီဝရတ္ထာယ ဒိန္နံ စီဝရေယေဝ ဥပနေတဗ္ဗံ၊ ကသ္မာ? ယထာ ဒါယကာ ဝဒန္တိ၊ တထာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ။ သေနာသနပစ္စယဿ ဣတရပစ္စယတ္တယတော ဝိသေသံ ¶ ဒဿေန္တော ‘‘သေနာသနတ္ထာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမိနာ အဝိဿဇ္ဇိယအဝေဘင်္ဂိယဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ အာပဒါသု ကတ္တဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။

၆၀။ ဧဝံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထူသု ကတ္တဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဒုက္ကဋဝတ္ထူသု ကတ္တဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘သစေ ကောစိ မယှ’’န္တျာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ပန ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ပရိဘောဂေပိ အာပတ္တီတိ ဒုက္ကဋမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဠာကဿပိ ခေတ္တသင်္ဂဟိတတ္တာ တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇထာတိ ဒေတီတိ ဧတ္ထ ‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ တဠာကံ ဒမ္မီ’တိ ဝါ ‘စတုပစ္စယပရိဘောဂတ္ထံ တဠာကံ ဒမ္မီ’တိ ဝါ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ‘ဣတော တဠာကတော ဥပ္ပန္နေ ပစ္စယေ ဒမ္မီ’တိ ဝုတ္တေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၃၇-၅၃၉) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၃၈-၅၃၉) တထေဝ ဝတွာ ‘‘ဣဒဉ္စ သင်္ဃဿ ဒီယမာနညေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ပုဂ္ဂလဿ ပန ဧဝမ္ပိ ဒိန္နံ တဠာကခေတ္တာဒိ န ဝဋ္ဋတိ။ သုဒ္ဓစိတ္တဿ ပန ဥဒကပရိဘောဂတ္ထံ ကူပပေါက္ခရဏိအာဒယော ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘သင်္ဃဿ တဠာကံ အတ္ထိ၊ တံ ကထ’န္တိ ဟိ အာဒိနာ သဗ္ဗတ္ထ သင်္ဃဝသေနေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထေ ဘဝိဿတီတိ ဝသေ ဘဝိဿတိ။

ကပ္ပိယကာရကံ ဌပေထာတိ ဝုတ္တေတိ သာမီစိဝသေန ဝုတ္တံ၊ အဝုတ္တေပိ ဌပေန္တဿ န ဒေါသော အတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒကံ ဝါရေတုံ ¶ လဗ္ဘတီ’’တိ။ ယသ္မာ ပရသန္တကံ ဘိက္ခူနံ နာသေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ‘‘န သဿကာလေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဿကာလေပိ တာသေတွာ မုဉ္စိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အမုဉ္စတော ပန ဘဏ္ဍဒေယျံ။ ဇနပဒဿ သာမိကောတိ ဣမိနာဝ ယော တံ ဇနပဒံ ဝိစာရေတိ၊ တေနပိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒိန္နံ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ပုန ဒေတီတိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ပုန ဒေတိ၊ ဧဝမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာ ယေန ကေနစိ ဣဿရေန ‘‘ပရိစ္စတ္တမိဒံ ဘိက္ခူဟိ အဿာမိက’’န္တိ သညာယ အတ္တနော ဂဟေတွာ ဒိန္နံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဥဒကဝါဟကန္တိ ဥဒကမာတိကံ။ ကပ္ပိယဝေါဟာရေပိ ဝိနိစ္ဆယံ ဝက္ခာမီတိ ပါဌသေသော။ ဥဒကဝသေနာတိ ဥဒကပရိဘောဂတ္ထံ။ သုဒ္ဓစိတ္တာနန္တိ ဥဒကပရိဘောဂတ္ထမေဝ။ ဣဒံ သဟတ္ထေန စ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန စ ကရောန္တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘သဿသမ္ပာဒနတ္ထ’’န္တိ ဧဝံ အသုဒ္ဓစိတ္တာနမ္ပိ ပန သယံ အကတွာ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန အာဏာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ကပ္ပိယကာရကံ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ သဟတ္ထာဒိနာ ကတတဠာကတ္တာ အဿာရုပ္ပန္တိ ဝုတ္တံ။ ဌပေန္တဿ ပန တံ ပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဝါ သင်္ဃဿ အာပတ္တိ န ပညာယတိ၊ အဋ္ဌကထာပမာဏေန ဝါ ဧတ္ထ အာပတ္တိ ¶ ဂဟေတဗ္ဗာ။ အလဇ္ဇိနာ ကာရာပိတေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘လဇ္ဇိဘိက္ခုနာ’’တိ၊ မတ္တိကုဒ္ဓရဏာဒီသု ကာရာပိတေသူတိ အဓိပ္ပာယော။

၆၁။ နဝသဿေတိ အကတပုဗ္ဗေ ကေဒါရေ။ ကဟာပဏေတိ ဣမိနာ ဓညုဋ္ဌာပနေ တဿေဝ အကပ္ပိယန္တိ ဒဿေတိ။ အပရိစ္ဆိန္နဘာဂေတိ ‘‘ဧတ္တကေ ဘူမိဘာဂေ ဧတ္တကော ဘာဂေါ ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဧဝံ အပရိစ္ဆိန္နဘာဂေ။ ဓညုဋ္ဌာပနေ ကသတိ၊ ပယောဂေပိ ဒုက္ကဋမေဝ၊ န ကဟာပဏုဋ္ဌာပနေ ဝိယ။ ‘‘ကသထ ဝပထာ’’တိ ဝစနေန သဗ္ဗေသမ္ပိ အကပ္ပိယံ သိယာတိ အာဟ ‘‘အဝတွာ’’တိ။ ဧတ္တကော နာမ ဘာဂေါတိ ဧတ္ထ ဧတ္တကော ကဟာပဏောတိ ဣဒမ္ပိ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တထာဝုတ္တေပိ ဟိ တဒါ ကဟာပဏာနံ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ အာယတိံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ အညေသံ ဝဋ္ဋတိ ¶ ဧဝ။ တေနာဟ ‘‘တဿေဝ တံ အကပ္ပိယ’’န္တိ။ တဿ ပန သဗ္ဗပယောဂေသု ပရိဘောဂေ စ ဒုက္ကဋံ။ ကေစိ ပန ဓညပရိဘောဂေ ဧဝ အာပတ္တိ၊ န ပုဗ္ဗဘာဂေတိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ၊ ယေန မိနနရက္ခဏာဒိနာ ပယောဂေန ပစ္ဆာ ဓညပရိဘောဂေ အာပတ္တိ ဟောတိ တဿ ပယောဂဿ ကရဏေ အနာပတ္တိယာ အယုတ္တတ္တာ။ ပရိယာယကထာယ ပန သဗ္ဗတ္ထ အနာပတ္တိ။ တေနေဝ ‘‘ဧတ္တကေဟိ ဝီဟီဟိ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အာဟရထာ’’တိ နိယမဝစနေ အကပ္ပိယံ ဝုတ္တံ။ ကဟာပဏဝိစာရဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘ဝတ္ထု စ ဧဝရူပံ နာမ သံဝိဇ္ဇတိ၊ ကပ္ပိယကာရကော နတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိအာဒိဝစနဉ္စေတ္ထ သာဓကံ။ ရဇ္ဇုယာ ဝါ ဒဏ္ဍေန ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ပါဒေဟိပိ မိနိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ခလေ ဝါ ဌတွာ ရက္ခတီတိ ဧတ္ထ ပန ထေနေတွာ ဂဏှန္တေ ဒိသွာ ‘‘မာ ဂဏှထာ’’တိ နိဝါရေန္တော ရက္ခတိ နာမ၊ သစေ ပန အဝိစာရေတွာ ကေဝလံ တုဏှီဘူတောဝ ရက္ခဏတ္ထာယ ဩလောကေန္တော တိဋ္ဌတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘သစေပိ တသ္မိံ တုဏှီဘူတေ စောရိကာယ ဟရန္တိ၊ ‘မယံ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အာရောစေဿာမာ’တိ ဧဝံ ဝတ္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ နီဟရာပေတိ ပဋိသာမေတီတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘သစေ ပရိယာယေန ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အပုဗ္ဗဿ အနုပ္ပာဒိတတ္တာ အညေသံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘တဿေဝေတံ အကပ္ပိယ’’န္တိ။

သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယံ၊ ကသ္မာ? ကဟာပဏာနံ ဝိစာရိတတ္တာတိ ဧတ္ထ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၃၇-၅၃၉) ဧဝံ ဝိစာရဏာ ကတာ – နနု စ ဒုဗ္ဗိစာရိတမတ္တေန တဿေဝေတံ အကပ္ပိယံ၊ န သဗ္ဗေသံ ရူပိယသံဝေါဟာရေ စတုတ္ထပတ္တော ဝိယ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၉) ‘‘ယော ပန ရူပိယံ အသမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘ထေရဿ ပတ္တံ ကိဏိတွာ ဒေဟီ’တိ ပဟိတကပ္ပိယကာရကေန သဒ္ဓိံ ကမ္မာရကုလံ ဂန္တွာ ပတ္တံ ဒိသွာ ‘ဣမေ ကဟာပဏေ ဂဟေတွာ ဣမံ ဒေဟီ’တိ ကဟာပဏေ ဒါပေတွာ ဂဟိတော၊ အယံ ပတ္တော ဧတဿေဝ ဘိက္ခုနော န ဝဋ္ဋတိ ¶ ဒုဗ္ဗိစာရိတတ္တာ ¶ ၊ အညေသံ ပန ဝဋ္ဋတိ မူလဿ အသမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ’’တိ၊ တသ္မာ ယံ တေ အာဟရန္တိ၊ သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယံ။ ကသ္မာ? ကဟာပဏာနံ ဝိစာရိတတ္တာတိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? ဧတ္ထ ကေစိ ဝဒန္တိ ‘‘ကဟာပဏေ သာဒိယိတွာ ဝိစာရိတံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ သင်္ဃိကတ္တာ စ နိဿဇ္ဇိတုံ န သက္ကာ၊ တသ္မာ သဗ္ဗေသံ န ကပ္ပတီတိ တေသံ အဓိပ္ပာယော။ ကေစိ ပန ‘‘အသာဒိယိတွာပိ ကဟာပဏာနံ ဝိစာရိတတ္တာ ရူပိယသံဝေါဟာရော ကတော ဟောတိ၊ သင်္ဃိကတ္တာ စ နိဿဇ္ဇိတုံ န သက္ကာ၊ တသ္မာ သဗ္ဗေသံ န ကပ္ပတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန တီသုပိ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘စတုတ္ထပတ္တော ဂိဟိသန္တကာနံယေဝ ကဟာပဏာနံ ဝိစာရိတတ္တာ အညေသံ ကပ္ပတိ၊ ဣဓ ပန သင်္ဃိကာနံ ဝိစာရိတတ္တာ သဗ္ဗေသံ န ကပ္ပတီ’’တိ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါဒေါ တေန တေန ပရိယာယေန ယုတ္တောယေဝါတိ။

၆၂။ စတုသာလဒွါရေတိ ဘောဇနသာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၆၃။ ‘‘ဝနံ ဒမ္မိ၊ အရညံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ နိဝါသဋ္ဌာနတ္တာ ပုဂ္ဂလဿပိ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သီမံ ဒေမာတိ ဝိဟာရသီမာဒိသာဓာရဏဝစနေန ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိယာယေန ကထိတတ္တာတိ ‘‘ဂဏှာဟီ’’တိ အဝတွာ ‘‘သီမာ ဂတာ’’တိ ပရိယာယေန ကထိတတ္တာ။ ပကတိဘူမိကရဏတ္ထံ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတံ ပံသု’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒါသံ ဒမ္မီတိ ဧတ္ထ ‘‘မနုဿံ ဒမ္မီတိ ဝုတ္တေ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝေယျာဝစ္စကရန္တိအာဒိနာ ဝုတ္တေ ပုဂ္ဂလဿပိ ဒါသံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ အာရာမိက’’န္တိ ဝိသေသေတွာ အနုညာတတ္တာ။ တဉ္စ ခေါ ပိလိန္ဒဝစ္ဆေန ဂဟိတပရိဘုတ္တက္ကမေန၊ န ဂဟဋ္ဌာနံ ဒါသပရိဘောဂက္ကမေန။ ခေတ္တာဒယော ပန သဗ္ဗေ သင်္ဃဿေဝ ဝဋ္ဋန္တိ ပါဠိယံ ပုဂ္ဂလိကဝသေန ဂဟေတုံ အနနုညာတတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုက္ကုဋသူကရေ…ပေ… ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ကုက္ကုဋသူကရေသု ဒီယမာနေသု ‘‘ဣမေဟိ အမှာကံ အတ္ထော နတ္ထိ၊ သုခံ ဇီဝန္တု၊ အရညေ ဝိဿဇ္ဇေထာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ ¶ ။ ဝိဟာရဿ ဒေမာတိ သင်္ဃိကဝိဟာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ခေတ္တဝတ္ထုပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ ၁၉၄) သုတ္တန္တေသု အာဂတပဋိက္ခေပေါ ဘဂဝတာ အာပတ္တိယာပိ ဟေတုဘာဝေန ကတောတိ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယံ ဇာနန္တေဟိ သင်္ဂီတိကာရကမဟာထေရေဟိ ခေတ္တပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနိဿိတော အယံ သဗ္ဗောပိ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။

၆၄။ စီဝရစေတာပန္နန္တိ စီဝရမူလံ။ ပဟိဏေယျာတိ ပေသေယျ။ စေတာပေတွာတိ ပရိဝတ္တေတွာ။ အစ္ဆာဒေဟီတိ ¶ ဝေါဟာရဝစနမေတံ၊ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေဟီတိ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော။ အာဘတန္တိ အာနီတံ။

ဣမသ္မိံ ဌာနေ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၂၈-၅၃၁) ဧဝံ ဝိစာရဏာ ကတာ – ဧတ္ထ စ ယံ ဝုတ္တံ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဣမိနာ စီဝရစေတာပန္နေန စီဝရံ စေတာပေတွာ ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ စီဝရေန အစ္ဆာဒေဟီတိ ဣဒံ အာဂမနသုဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ သစေ ဟိ ‘ဣဒံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေဟီ’တိ ပေသေယျ၊ အာဂမနဿ အသုဒ္ဓတ္တာ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ အာရဗ္ဘ ဘိက္ခုနာ ကပ္ပိယကာရကောပိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော န ဘဝေယျာ’’တိ၊ တတ္ထ အာဂမနဿ သုဒ္ဓိယာ ဝါ အသုဒ္ဓိယာ ဝါ ဝိသေသပ္ပယောဇနံ န ဒိဿတိ။ သတိပိ ဟိ အာဂမနဿ အသုဒ္ဓဘာဝေ ဒူတော အတ္တနော ကုသလတာယ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝဒတိ၊ ကပ္ပိယကာရကော န နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗောတိ ဣဒံ နတ္ထိ၊ န စ ဒူတေန ကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တေ ဒါယကေန ‘‘ဣဒံ ကထံ ပေသိတ’’န္တိ ဤဒိသီ ဝိစာရဏာ ဥပလဗ္ဘတိ၊ အဝိစာရေတွာ စ တံ န သက္ကာ ဇာနိတုံ။ ယဒိ ပန အာဂမနဿ အသုဒ္ဓတ္တာ ကပ္ပိယကာရကော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော န ဘဝေယျ၊ စီဝရာနံ အတ္ထာယ ဒူတဿ ဟတ္ထေ အကပ္ပိယဝတ္ထုမှိ ပေသိတေ သဗ္ဗတ္ထ ဒါယကေန ကထံ ပေသိတန္တိ ပုစ္ဆိတွာဝ ကပ္ပိယကာရကော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ဘဝေယျ၊ တသ္မာ အသတိပိ ¶ အာဂမနသုဒ္ဓိယံ သစေ သော ဒူတော အတ္တနော ကုသလတာယ ကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန ဝဒတိ၊ ဒူတဿေဝ ဝစနံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ အာဂမနသုဒ္ဓိယေဝေတ္ထ ပမာဏံ၊ မူလဿာမိကေန ကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန ပေသိတဿ ဒူတဿ အကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန ဝဒတောပိ ကပ္ပိယကာရကော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ဘဝေယျ၊ တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထ ဒူတဝစနမေဝ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ စီဝရစေတာပန္နေနာတိအာဒိနာ ပန ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ကပ္ပိယဝသေန အာဘတမ္ပိ စီဝရမူလံ ဤဒိသေန ဒူတဝစနေန အကပ္ပိယံ ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တေန ဘိက္ခုနာ သော ဒူတော ဧဝမဿ ဝစနီယောတိအာဒီ’’တိ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၃၈-၅၃၉) ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ – ယံ ဝုတ္တံ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဣမိနာ စီဝရစေတာပန္နေန စီဝရံ စေတာပေတွာ ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ စီဝရေန အစ္ဆာဒေဟီတိ ဣဒံ အာဂမနသုဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ သစေ ဟိ ‘ဣဒံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေဟီ’တိ ပေသေယျ၊ အာဂမနဿ အသုဒ္ဓတ္တာ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ အာရဗ္ဘ ဘိက္ခုနာ ကပ္ပိယကာရကောပိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော န ဘဝေယျာ’’တိ၊ တံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုဒုက္ကဋဝတ္ထုဘူတံ အကပ္ပိယစီဝရစေတာပန္နံ ‘‘အသုကဿ ဘိက္ခုနော ဒေဟီ’’တိ ဧဝံ အာဂမနသုဒ္ဓိယာ အသတိ၊ သိက္ခာပဒေ ¶ အာဂတနယေန ဒူတဝစနေ စ အသုဒ္ဓေ သဗ္ဗထာ ပဋိက္ခေပေါယေဝ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ပန ‘‘စီဝရဉ္စ ခေါ မယံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာ’’တိ ဝတ္တုံ၊ တဒနုသာရေန ဝေယျာဝစ္စကရဉ္စ နိဒ္ဒိသိတုံ အာဂမနဒူတဝစနာနံ ဥဘိန္နံ အသုဒ္ဓတ္တာ၊ ပါဠိယံ အာဂတနယေန ပန အာဂမနသုဒ္ဓိယာ သတိ ဒူတဝစနေ အသုဒ္ဓေပိ သိက္ခာပဒေ အာဂတနယေန သဗ္ဗံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေန စ ယထာ ဒူတဝစနာသုဒ္ဓိယမ္ပိ အာဂမနေ သုဒ္ဓေ ဝေယျာဝစ္စကရံ နိဒ္ဒိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ အာဂမနာသုဒ္ဓိယမ္ပိ ဒူတဝစနေ သုဒ္ဓေ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါတိ အယမတ္ထော အတ္ထတော ¶ သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ။ ဥဘယသုဒ္ဓိယံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဥဘယာသုဒ္ဓိပက္ခမေဝ သန္ဓာယ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ကပ္ပိယကာရကောပိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော န ဘဝေယျာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယံ ပနေတ္ထ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၃၇-၅၃၉) ‘‘အာဂမနဿ သုဒ္ဓိယာ ဝါ အသုဒ္ဓိယာ ဝါ ဝိသေသပ္ပယောဇနံ န ဒိဿတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ မာတိကာဋ္ဌကထာဝစနဿ အဓိပ္ပာယံ အသလ္လက္ခေတွာ ဝုတ္တံ ယထာဝုတ္တနယေန အာဂမနသုဒ္ဓိအာဒိနာ သပ္ပယောဇနတ္တာ။ ယော ပနေတ္ထ ‘‘မူလဿာမိကေန ကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန၊ ပေသိတဒူတဿ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝဒတောပိ ကပ္ပိယကာရကော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ဘဝေယျာ’’တိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ ဝုတ္တော၊ သော အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ ဧဝ န ဟောတိ အဘိမတတ္တာ။ တထာ ဟိ သိက္ခာပဒေ ဧဝ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှတု အာယသ္မာ စီဝရစေတာပန္န’’န္တိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝဒတော ဒူတဿ ကပ္ပိယေန ကမ္မေန ဝေယျာဝစ္စကရော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ဝုတ္တော အာဂမနဿ သုဒ္ဓတ္တာ၊ အာဂမနဿပိ အသုဒ္ဓိယံ ပန ကပ္ပိယေနပိ ကမ္မေန ဝေယျာဝစ္စကရော န နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗောဝါတိ အတ္ထေဝ အာဂမနဿ သုဒ္ဓိအသုဒ္ဓိယာ ပယောဇနံ။ ကထံ ပန ဒူတဝစနေန အာဂမနသုဒ္ဓိ ဝိညာယတီတိ? နာယံ ဘာရော။ ဒူတေန ဟိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝုတ္တေ ဧဝ အာဂမနသုဒ္ဓိ ဂဝေသိတဗ္ဗာ၊ န ဣတရတ္ထ။ တတ္ထ စ တဿ ဝစနက္ကမေန ပုစ္ဆိတွာ စ ယုတ္တိအာဒီဟိ စ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဣဓာပိ ဟိ သိက္ခာပဒေ ‘‘စီဝရစေတာပန္နံ အာဘတ’’န္တိ ဒူတဝစနေနေဝ စီဝရံ ကိဏိတွာ ဒါတုံ ပေသိတဘာဝေါ ဝိညာယတိ။ ယဒိ ဟိ သဗ္ဗထာ အာဂမနသုဒ္ဓိ န ဝိညာယတိ၊ ပဋိက္ခေပေါ ဧဝ ကတ္တဗ္ဗောတိ။

သုဝဏ္ဏံ ရဇတံ ကဟာပဏော မာသကောတိ ဣမာနိ ဟိ စတ္တာရိ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထူနိ၊ မုတ္တာ မဏိ ဝေဠုရိယော သင်္ခေါ ¶ သိလာ ပဝါဠံ လောဟိတင်္ကော မသာရဂလ္လံ သတ္တ ဓညာနိ ဒါသိဒါသံ ခေတ္တံ ဝတ္ထု ပုပ္ဖာရာမဖလာရာမာဒယောတိ ဣမာနိ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနိ စ အတ္တနော ဝါ စေတိယသင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလာနံ ဝါ အတ္ထာယ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ၊ တသ္မာ တံ သာဒိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘န ခေါ မယံ အာဝုသော ¶ စီဝရစေတာပန္နံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စီဝရဉ္စ ခေါ မယံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာ’’တိအာဒိ ဒူတဝစနဿ အကပ္ပိယတ္တေပိ အာဂမနသုဒ္ဓိယာ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ကာလေန ကပ္ပိယန္တိ ယုတ္တပတ္တကာလေန ယဒါ နော အတ္ထော ဟောတိ၊ တဒါ ကပ္ပိယံ စီဝရံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာတိ အတ္ထော။ ဝေယျာဝစ္စကရောတိ ကိစ္စကရော၊ ကပ္ပိယကာရကောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝေယျာဝစ္စကရော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော’’တိ ဣဒံ ‘‘အတ္ထိ ပနာယသ္မတော ကောစိ ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ ကပ္ပိယဝစနေန ဝုတ္တတ္တာ အနုညာတံ။ သစေ ပန ဒူတော ‘‘ကော ဣမံ ဂဏှာတိ၊ ကဿ ဝါ ဒေမီ’’တိ ဝဒတိ၊ န နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော။ အာရာမိကော ဝါ ဥပါသကော ဝါတိ ဣဒံ သာရုပ္ပတာယ ဝုတ္တံ၊ ဌပေတွာ ပန ပဉ္စ သဟဓမ္မိကေ ယော ကောစိ ကပ္ပိယကာရကော ဝဋ္ဋတိ။ ဧသော ခေါ အာဝုသော ဘိက္ခူနံ ဝေယျာဝစ္စကရောတိ ဣဒံ ဒူတေန ‘‘အတ္ထိ ပနာယသ္မတော ကောစိ ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ ပုစ္ဆိတတ္တာ ပုစ္ဆာသဘာဂေန ဘိက္ခုဿ ကပ္ပိယဝစနဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧဝမေဝ ဟိ ဘိက္ခုနာ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘တဿ ဒေဟီ’’တိအာဒိ။ တေနေဝ ပါဠိယံ ‘‘န ဝတ္တဗ္ဗော တဿ ဒေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၃၈-၅၃၉) ပန ‘‘ဧသော ခေါ…ပေ… န ဝတ္တဗ္ဗော တဿ ဒေဟီတိအာဒိ အကပ္ပိယဝတ္ထုသာဒိယနပရိမောစနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

အာဏတ္တော သော မယာတိ ယထာ တုမှာကံ စီဝရေန အတ္ထေ သတိ စီဝရံ ဒဿတိ၊ ဧဝံ ဝုတ္တောတိ အတ္ထော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘သညတ္တောတိအာဒိ ဧဝံ ဒူတေန ပုန ဝုတ္တေ ¶ ဧဝ စောဒေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဣတရထာတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန ပါဠိယံ ‘‘သညတ္တော သော မယာ’’တိ အာဂတတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တော၊ ပုရိမဝါကျေ ပန ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၆၄) ‘‘အာဏတ္တော သော မယာ’’တိ ပရိယာယဝစနေန ပရိဝတ္တိတွာ ဌပိတတ္တာ တထာ ဝုတ္တော၊ တေန စ ကပ္ပိယကာရကဿ သညာပိတဘာဝေ ဒူတေန ဘိက္ခုဿ ပုန အာရောစိတေ ဧဝ ဘိက္ခုနာ ကပ္ပိယကာရကော စောဒေတဗ္ဗော ဟောတိ၊ န အနာရောစိတေတိ ဒဿေတိ။

အတ္ထော မေ အာဝုသော စီဝရေနာတိ စောဒနာလက္ခဏနိဒဿနမေတံ။ ဣဒံ ဝါ ဟိ ဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တဿ ဝါ အတ္ထော ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဒေဟိ မေ စီဝရန္တိအာဒီနိ ပန န ဝတ္တဗ္ဗာကာရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ ဧတာနိ ဟိ ဝစနာနိ၊ ဧတေသံ ဝါ အတ္ထော ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ‘‘ဧဝံ ဝဒန္တော စ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ၊ စောဒနာ ပန ဟောတိယေဝါ’’တိ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ စ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၃၈-၅၃၉) ပန ‘‘န ဝတ္တဗ္ဗော ‘ဒေဟိ မေ စီဝရံ…ပေ… စေတာပေဟိ မေ စီဝရ’န္တိ ဣဒံ ဒူတေနာဘတရူပိယံ ¶ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ အတ္တနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကတ္တာဝ ‘ဒေဟိ မေ စီဝရံ…ပေ… စေတာပေဟိ မေ စီဝရ’န္တိ ဝဒန္တော ရူပိယဿ ပကတတ္တာ တေန ရူပိယေန ပရိဝတ္တေတွာ ‘ဒေဟိ စေတာပေဟီ’တိ ရူပိယသံဝေါဟာရံ သမာပဇ္ဇန္တော နာမ ဟောတီတိ တံ ဒေါသံ ဒူရတော ပရိဝဇ္ဇေတုံ ဝုတ္တံ ရူပိယပဋိဂ္ဂါဟကေန သင်္ဃမဇ္ဈေ နိဿဋ္ဌရူပိယေ ဝိယ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘န ဝတ္တဗ္ဗော ဣမံ ဝါ ဣမံ ဝါ အာဟရာ’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၅၈၄)၊ တသ္မာ န ဣဒံ ဝိညတ္တိဒေါသေ ပရိဝဇ္ဇေတုံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘အတ္ထော မေ အာဝုသော စီဝရေနာ’တိပိ အဝတ္တဗ္ဗတာပ္ပသင်္ဂတော။ တေနေဝ ဒူတနိဒ္ဒိဋ္ဌေသု ရူပိယသံဝေါဟာရသင်္ကာဘာဝတော အညံ ကပ္ပိယကာရကံ ¶ ဌပေတွာပိ အာဟရာပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ ‘‘ဒူတေန ဌပိတရူပိယေန စေတာပေတွာ စီဝရံ အာဟရာပေဟီ’’တိ အဝတွာ ကေဝလံ ‘‘စီဝရံ အာဟရာပေဟီ’’တိ ဧဝံ အာဟရာပေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ။

ဣစ္စေတံ ကုသလန္တိ ဧဝံ ယာဝတတိယံ စောဒေန္တော တံ စီဝရံ အဘိနိပ္ဖာဒေတုံ သက္ကောတိ အတ္တနော ပဋိလာဘဝသေန၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ သာဓု သုဋ္ဌု သုန္ဒရံ။ စတုက္ခတ္တုံ ပဉ္စက္ခတ္တုံ ဆက္ခတ္တုပရမံ တုဏှီဘူတေန ဥဒ္ဒိဿ ဌာတဗ္ဗန္တိ ဌာနလက္ခဏနိဒဿနမေတံ။ ဆက္ခတ္တုပရမန္တိ စ ဘာဝနပုံသကဝစနမေတံ။ ဆက္ခတ္တုပရမန္တိ ဧတေန စီဝရံ ဥဒ္ဒိဿ တုဏှီဘူတေနေဝ ဌာတဗ္ဗံ၊ န အညံ ကိဉ္စိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ဌာနလက္ခဏံ။ တေနေဝ ‘‘န အာသနေတိအာဒီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဒသတ္ထေ ပန –

‘‘ကိရိယာဝိသေသနံ သတ္ထေ၊ ဝုတ္တံ ဓာတုဝိသေသနံ၊

ဘာဝနပုံသကန္တျေဝ၊ သာသနေ သမုဒီရိတ’’န္တိ။ –

ဝစနတော ကိရိယာဝိသေသနမေဝ သာသနဝေါဟာရေန ဘာဝနပုံသကံ နာမ ဇာတံ၊

‘‘မုဒုံ ပစတိဣစ္စတြ၊ ပစနံ ဘဝတီတိ စ၊

သုခံ သယတိဣစ္စတြ၊ ကရောတိ သယနန္တိ စာ’’တိ။ –

ဝစနတော ကိရိယာဝိသေသနပဒေန တုလျာဓိကရဏဘူတံ ကိရိယာဝိသေသျပဒံ အကမ္မကမ္ပိ သကမ္မကမ္ပိ ဘူဓာတုကရဓာတူဟိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ဟောတီတိ ဣမိနာ ဉာယေန ဆက္ခတ္တုပရမံ ဌာနံ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဆက္ခတ္တုပရမံ ဌာနံ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဧတေန ဆက္ခတ္တုပရမံ ဧဝံ ဌာနံ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န တတော အဓိကံ ¶ ၊ ဆက္ခတ္တုပရမံ ဧဝ ဌာနံ ကာတဗ္ဗံ၊ န တတော ဥဒ္ဓန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ န အာသနေ နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဣဓ ဘန္တေ နိသီဒထာ’’တိ ဝုတ္တေပိ န နိသီဒိတဗ္ဗံ။ န အာမိသံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ယာဂုခဇ္ဇကာဒိဘေဒံ ကိဉ္စိ အာမိသံ ဂဏှထ ဘန္တေ’’တိ ယာစိယမာနေနပိ န ဂဏှိတဗ္ဗံ။ န ဓမ္မော ဘာသိတဗ္ဗောတိ ‘‘မင်္ဂလံ ဝါ အနုမောဒနံ ¶ ဝါ ဘာသထာ’’တိ ယာစိယမာနေနပိ ကိဉ္စိ န ဘာသိတဗ္ဗံ၊ ကေဝလံ ‘‘ကိံကာရဏာ အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိယမာနေန ‘‘ဇာနာဟိ အာဝုသော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။

ဌာနံ ဘဉ္ဇတီတိ အာဂတကာရဏံ ဘဉ္ဇတိ ကောပေတိ။ ဌာနန္တိ ဌိတိယာ စ ကာရဏဿ စ နာမံ၊ တသ္မာ အာသနေ နိသီဒနေန ဌာနံ ကုပ္ပတိ၊ အာဂတကာရဏမ္ပိ၊ အာမိသပဋိဂ္ဂဟဏာဒီသု ပန အာဂတကာရဏမေဝ ဘဉ္ဇတိ၊ န ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘အာဂတကာရဏံ ဘဉ္ဇတီ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အာမိသပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနာ ဌာနမ္ပိ ဘဉ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ၊ ဋီကာယမ္ပိ နာနာဝါဒေ ဒဿေတွာ ဌာနဘဉ္ဇနံ ဝုတ္တံ၊ တံ အဋ္ဌကထာဝစနေန အသံသန္ဒနတော ဂန္ထဂရုဘယေန န ဝဒိမှ။ ဣဒါနိ ယာ တိဿော စောဒနာ၊ ဆ စ ဌာနာနိ ဝုတ္တာနိ၊ တတ္ထ ဝုဒ္ဓိဟာနိံ ဒဿေန္တော ‘‘သစေ စတုက္ခတ္တုံ စောဒေတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယသ္မာ စ ဧကစောဒနာဝုဒ္ဓိယာ ဒွိန္နံ ဌာနာနံ ဟာနိ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ စောဒနာ ဒွိဂုဏံ ဌာနန္တိ လက္ခဏံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဣတိ ဣမိနာ လက္ခဏေန တိက္ခတ္တုံ စောဒေတွာ ဆက္ခတ္တုံ ဌာတဗ္ဗံ၊ ဒွိက္ခတ္တုံ စောဒေတွာ အဋ္ဌက္ခတ္တုံ ဌာတဗ္ဗံ၊ သကိံ စောဒေတွာ ဒသက္ခတ္တုံ ဌာတဗ္ဗံ။

တတြ တတြ ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဣဒံ စောဒကဿ ဌိတဋ္ဌာနတော အပက္ကမ္မ တတြ တတြ ဥဒ္ဒိဿ ဌာနံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကော ပန ဝါဒေါ နာနာဒိဝသေသူတိ နာနာဒိဝသေသု ဧဝံ ကရောန္တဿ ကော ပန ဝါဒေါ၊ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘သာမံ ဝါ ဂန္တဗ္ဗံ၊ ဒူတော ဝါ ပါဟေတဗ္ဗောတိ ဣဒံ သဘာဝတော စောဒေတုံ အနိစ္ဆန္တေနပိ ကာတဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ န တံ တဿ ဘိက္ခုနော ကိဉ္စိ အတ္ထံ အနုဘောတီတိ တံ စီဝရစေတာပန္နံ အဿ ဘိက္ခုနော ကိဉ္စိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ကမ္မံ န နိပ္ဖာဒေတိ။ ယုဉ္ဇန္တာယသ္မန္တော သကန္တိ အာယသ္မန္တော အတ္တနော သန္တကံ ဓနံ ပါပုဏန္တု။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၃၈-၅၃၉) ပန ‘‘ယတဿ ¶ စီဝရစေတာပန္နန္တိအာဒိ ယေန အတ္တနာ ဝေယျာဝစ္စကရော နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ စီဝရဉ္စ အနိပ္ဖာဒိတံ၊ တဿ ကတ္တဗ္ဗဒဿနံ။ ဧဝံ ဘိက္ခုနာ ဝတ္ထုသာမိကာနံ ဝုတ္တေ စောဒေတွာ ဒေန္တိ၊ ဝဋ္ဋတိ ‘သာမိကာ စောဒေတွာ ဒေန္တီ’တိ (ပါရာ။ ၅၄၁) အနာပတ္တိယံ ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝ သော သယံ အစောဒေတွာ ဥပါသကာဒီဟိ ပရိယာယေန ဝတွာ စောဒါပေတိ ¶ ၊ တေသု သတက္ခတ္တုမ္ပိ စောဒေတွာ စီဝရံ ဒါပေန္တေသု တဿ အနာပတ္တိ သိဒ္ဓါ ဟောတိ သိက္ခာပဒဿ အနာဏတ္တိကတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၆၅။ ကေနစိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌော အတ္တနော မုခေနေဝ ဗျာဝဋဘာဝံ ဝေယျာဝစ္စကရတ္တံ ပတ္တော မုခဝေဝဋိကော၊ အဝိစာရေတုကာမတာယာတိ ဣမိနာ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဒါတုံ အနိစ္ဆန္တာ အရိယာပိ ဝဉ္စနာဓိပ္ပာယံ ဝိနာ ဝေါဟာရတော နတ္ထီတိ ဝဒန္တီတိ ဒဿေတိ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၃၇-၅၃၉) ပန ‘‘အဝိစာရေတုကာမတာယာတိ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ‘နတ္ထမှာကံ ကပ္ပိယကာရကော’တိ ဣဒံ တာဒိသံ ကရောန္တော ကပ္ပိယကာရကော နတ္ထီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဝတ္ထုမှိ (မဟာဝ။ ၂၉၉) ဝုတ္တံ ‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိဝစနမေဝ မေဏ္ဍကသိက္ခာပဒံ နာမ။ တတ္ထ ဟိ မေဏ္ဍကေန နာမ သေဋ္ဌိနာ ‘‘သန္တိ ဟိ ဘန္တေ မဂ္ဂါ ကန္တာရာ အပ္ပောဒကာ အပ္ပဘက္ခာ န သုကရာ အပါထေယျေန ဂန္တုံ၊ သာဓု ဘန္တေ ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ပါထေယျံ အနုဇာနာတူ’’တိ ယာစိတေန ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ပါထေယျံ ပရိယေသိတုံ။ တဏ္ဍုလော တဏ္ဍုလတ္ထိကေန၊ မုဂ္ဂေါ မုဂ္ဂတ္ထိကေန၊ မာသော မာသတ္ထိကေန၊ လောဏံ လောဏတ္ထိကေန၊ ဂုဠော ဂုဠတ္ထိကေန၊ တေလံ တေလတ္ထိကေန၊ သပ္ပိ သပ္ပိတ္ထိကေနာ’’တိ ဝတွာ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မနုဿာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ၊ တေ ကပ္ပိယကာရကာနံ ဟတ္ထေ ဟိရညံ ဥပနိက္ခိပန္တိ ‘ဣမိနာ ယံ အယျဿ ကပ္ပိယံ၊ တံ ဒေထာ’တိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယံ တတော ကပ္ပိယံ၊ တံ သာဒိတုံ၊ န တွေဝါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကေနစိ ¶ ပရိယာယေန ဇာတရူပရဇတံ သာဒိတဗ္ဗံ ပရိယေသိတဗ္ဗန္တိ ဝဒါမီ’’တိ။ ‘‘ကပ္ပိယကာရကာနံ ဟတ္ထေ ဟိရညံ နိက္ခိပန္တီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဘိက္ခုဿ အာရောစနံ အတ္ထိယေဝ၊ အညထာ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကပက္ခံ ဘဇတီတိ န စောဒေတဗ္ဗော သိယာ၊ ဣဒံ ပန ဒူတေန နိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဘိက္ခုနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ဝါ အနိဒ္ဒိဋ္ဌေ ဝါ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတ္ထ စောဒနာယ ပရိမာဏံ နတ္ထီ’’တိအာဒိ။ ယဒိ မူလံ သန္ဓာယ စောဒေတိ၊ တံ သာဒိတမေဝ သိယာတိ အာဟ ‘‘မူလံ အသာဒိယန္တေနာ’’တိ။

အညာတကအပ္ပဝါရိတေသု ဝိယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အတ္တနာ စောဒနာဋ္ဌာနဉ္စ န ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပိဏ္ဍပါတာဒီနံ အတ္ထာယာတိ ဣမိနာ စီဝရတ္ထာယေဝ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ဝတ္ထုသာမိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကေသုပိ ပိဏ္ဍပါတာဒီနမ္ပိ အတ္ထာယ ဒိန္နေ စ ဌာနစောဒနာဒိသဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

၆၆။ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနေ ¶ ပနာတိအာဒီသု ‘‘ဣဒံ အယျဿ ဟောတူ’’တိ ဧဝံ သမ္မုခါ ဝါ ‘‘အမုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ မမ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ အတ္ထိ၊ တံ တုယှံ ဟောတူ’’တိ ဧဝံ ပရမ္မုခါ ဝါ ဌိတဿ ကေဝလံ ဝါစာယ ဝါ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဝါ ‘‘တုယှ’’န္တိ ဝတွာ ပရိစ္စတ္တဿ ကာယဝါစာဟိ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ စိတ္တေန သာဒိယနံ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနံ နာမ။ သာဒိယတီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဂဏှိတုကာမော ဟောတီ’’တိ။

ဣဒံ ဂုတ္တဋ္ဌာနန္တိ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ပစ္စယပရိဘောဂံယေဝ သန္ဓာယ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣဓ နိက္ခိပါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဥဂ္ဂဏှာပေယျ ဝါ’’တိ ဝုတ္တလက္ခဏေန နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီတိ န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘ဣဒံ ဂုတ္တဋ္ဌာန’’န္တိ အာစိက္ခန္တော ဌာနဿ ဂုတ္တဘာဝမေဝ ဒဿေတိ၊ န ဝတ္ထုံ ပရာမသတိ၊ တသ္မာ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီ’’တိ ပန ဝဒန္တော ¶ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဝတ္ထုံ နိက္ခိပါဟီတိ ဝတ္ထုံ ပရာမသတိ နာမ၊ တသ္မာ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပရတော ဣဒံ ဂဏှာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကပ္ပိယဉ္စ အကပ္ပိယဉ္စ နိဿာယ ဌိတံ ဟောတီတိ ယသ္မာ တတော ဥပ္ပန္နပစ္စယပရိဘောဂေါ ကပ္ပတိ၊ တသ္မာ ကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတံ၊ ယသ္မာ ပန ဒုဗ္ဗိစာရဏာယ တတော ဥပ္ပန္နပစ္စယပရိဘောဂေါ န ကပ္ပတိ၊ တသ္မာ အကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဣဒံ ဓနံ ယသ္မာ ‘‘နယိဒံ ကပ္ပတီ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မာ ကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတံ၊ ယသ္မာ ပန သဗ္ဗသော အဝိဿဇ္ဇိတံ၊ တသ္မာ အကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတံ။ အထ ဝါ တံ ဓနံ ယသ္မာ ပစ္ဆာ သုဋ္ဌုဝိစာရဏာယ သတိယာ ကပ္ပိယံ ဘဝိဿတိ၊ ဒုဗ္ဗိစာရဏာယ သတိယာ အကပ္ပိယံ ဘဝိဿတိ၊ တသ္မာ ကပ္ပိယဉ္စ အကပ္ပိယဉ္စ နိဿာယ ဌိတံ ဟောတီတိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘ဧကော သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါတိအာဒိ ရူပိယေ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ပဝတ္တနာကာရံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တ’’န္တိ စ ‘‘န ပန ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝါတိ ဒဿေတုံ၊ ‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီ’တိ ဝုတ္တေ ဥဂ္ဂဏှာပနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီ’တိ န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ စ ‘‘ကပ္ပိယဉ္စ…ပေ… ဟောတီတိ ယသ္မာ အသာဒိတတ္တာ တတော ဥပ္ပန္နပစ္စယာ ဝဋ္ဋန္တိ၊ တသ္မာ ကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတံ၊ ယသ္မာ ပန ဒုဗ္ဗိစာရဏာယ သတိ တတော ဥပ္ပန္နံ န ကပ္ပတိ၊ တသ္မာ အကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။

၆၇။ သင်္ဃမဇ္ဈေ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ယသ္မာ ရူပိယံ နာမ အကပ္ပိယံ၊ တသ္မာ သင်္ဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ န ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တံ ပဋိဂ္ဂဟိတမတ္တမေဝ ဟောတိ၊ န တေန ကိဉ္စိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ စေတာပိတံ၊ တသ္မာ ဥပါယေန ပရိဘောဂဒဿနတ္ထံ ‘‘သင်္ဃမဇ္ဈေ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ¶ (ပါရာ။ ၅၈၄) ဝုတ္တံ။ န တေန ကိဉ္စိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ စေတာပိတန္တိ ဣမိနာ စေတာပိတဉ္စေ၊ နတ္ထိ ပရိဘောဂူပါယော ဥဂ္ဂဟေတွာ အနိဿဋ္ဌရူပိယေန စေတာပိတတ္တာ။ ဤဒိသဉှိ သင်္ဃမဇ္ဈေ နိဿဇ္ဇနံ ကတွာဝ ¶ ဆဍ္ဍေတွာ ပါစိတ္တိယံ ဒေသာပေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယသ္မာ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာပိ စေတာပိတံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ သင်္ဃေ နိဿဋ္ဌံ ကပ္ပိယကာရကေဟိ နိဿဋ္ဌရူပိယေန ပရိဝတ္တေတွာ အာနီတကပ္ပိယဘဏ္ဍသဒိသံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိနာဝ ဥပါယံ ဘာဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ပတ္တစတုက္ကာဒိကထာယ န သမေတိ။ တတ္ထ ဟိ ရူပိယေန ပရိဝတ္တိတပတ္တဿ အပရိဘောဂေါဝ ဒဿိတော၊ န နိဿဇ္ဇနဝိစာရောတိ။ ကပ္ပိယံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ပဗ္ဗဇိတာနံ သပ္ပိ ဝါ တေလံ ဝါ ဝဋ္ဋတိ ဥပါသကာတိ ဧဝံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။

အာရာမိကာနံ ဝါ ပတ္တဘာဂန္တိ ဣဒံ ဂိဟီနံ ဟတ္ထဂတောပိ သောယေဝ ဘာဂေါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန တေန အညံ ပရိဝတ္တေတွာ အာရာမိကာ ဒေန္တိ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ စူဠဂဏ္ဌိပဒေ စ ဝုတ္တံ။ တတော ဟရိတွာတိ အညေသံ ပတ္တဘာဂတော ဟရိတွာ။ ကသိဏပရိကမ္မန္တိ အာလောကကသိဏပရိကမ္မံ။ မဉ္စပီဌာဒီနိ ဝါတိ ဧတ္ထ တတော ဂဟိတမဉ္စပီဌာဒီနိ ပရိဝတ္တေတွာ အညံ စေ ဂဟိတံ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ဆာယာပီတိ ဘောဇနသာလာဒီနံ ဆာယာပိ။ ပရိစ္ဆေဒါတိက္ကန္တာတိ ဂေဟပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကန္တာ၊ ဆာယာယ ဂတဂတဋ္ဌာနံ ဂေဟံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ မဂ္ဂေနပီတိ ဧတ္ထ သစေ အညော မဂ္ဂေါ နတ္ထိ၊ မဂ္ဂံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ကီတာယာတိ တေန ဝတ္ထုနာ ကီတာယ။ ဥပနိက္ခေပံ ဌပေတွာ သင်္ဃော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇတီတိ သစေ ဥပါသကော ‘‘အတိဗဟု ဧတံ ဟိရညံ၊ ဣဒံ ဘန္တေ အဇ္ဇေဝ န ဝိနာသေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ သယံ ဥပနိက္ခေပံ ဌပေတိ၊ အညေန ဝါ ဌပါပေတိ၊ ဧဝံ ဥပနိက္ခေပံ ဌပေတွာ တတော ဥပ္ပန္နပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တော သင်္ဃော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ တေန ဝတ္ထုနာ ဂဟိတတ္တာ ‘‘အကပ္ပိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၈၃-၅၈၄) ပန ‘‘ဥပနိက္ခေပံ ဌပေတွာတိ ကပ္ပိယကာရကေဟိ ¶ ဝဍ္ဎိယာ ပယောဇနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အကပ္ပိယန္တိ တေန ဝတ္ထုနာ ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

သစေ သော ဆဍ္ဍေတီတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ခိပတိ၊ အထာပိ န ဆဍ္ဍေတိ၊ သယံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ၊ န ဝါရေတဗ္ဗော။ နော စေ ဆဍ္ဍေတီတိ အထ နေဝ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ၊ န ဆဍ္ဍေတိ၊ ‘‘ကိံ မယှံ ဣမိနာ ဗျာပါရေနာ’’တိ ယေနကာမံ ပက္ကမတိ၊ တတော ယထာဝုတ္တလက္ခဏော ရူပိယဆဍ္ဍကော သမန္နိတဗ္ဗော။ ယော န ဆန္ဒာဂတိန္တိအာဒီသု လောဘဝသေန တံ ဝတ္ထုံ အတ္တနော ဝါ ကရောန္တော အတ္တာနံ ဝါ ဥက္ကံသေန္တော ဆန္ဒာဂတိံ ¶ နာမ ဂစ္ဆတိ။ ဒေါသဝသေန ‘‘နေဝါယံ မာတိကံ ဇာနာတိ၊ န ဝိနယ’’န္တိ ပရံ အပသာဒေန္တော ဒေါသာဂတိံ နာမ ဂစ္ဆတိ။ မောဟဝသေန ပမုဋ္ဌော ပမုဋ္ဌဿတိဘာဝံ အာပဇ္ဇန္တော မောဟာဂတိံ နာမ ဂစ္ဆတိ။ ရူပိယပဋိဂ္ဂါဟကဿ ဘယေန ဆဍ္ဍေတုံ အဝိသဟန္တော ဘယာဂတိံ နာမ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ အကရောန္တော န ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆတိ၊ န ဒေါသာဂတိံ ဂစ္ဆတိ၊ န မောဟာဂတိံ ဂစ္ဆတိ၊ န ဘယာဂတိံ ဂစ္ဆတိ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၆၈။ ပတိတောကာသံ အသမန္နာရဟန္တေန ဆဍ္ဍေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ နိရပေက္ခဘာဝဒဿနပရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ပတိတဋ္ဌာနေ ဉာတေပိ တဿ ဂူထံ ဆဍ္ဍေန္တဿ ဝိယ နိရပေက္ခဘာဝေါယေဝေတ္ထ ပမာဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသန္တသမ္ဘာဝနာယာတိ အတ္တနိ အဝိဇ္ဇမာနဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ထေယျပရိဘောဂေါ နာမ အနရဟဿ ပရိဘောဂေါ။ ဘဂဝတာ ဟိ အတ္တနော သာသနေ သီလဝတော ပစ္စယာ အနုညာတာ၊ န ဒုဿီလဿ။ ဒါယကာနမ္ပိ သီလဝတော ဧဝ ပရိစ္စာဂေါ၊ န ဒုဿီလဿ အတ္တနော ကာရာနံ မဟပ္ဖလဘာဝဿ ပစ္စာသီသနတော။ ဣတိ သတ္ထာရာ အနနုညာတတ္တာ ဒါယကေဟိ စ အပရိစ္စတ္တတ္တာ ဒုဿီလဿ ပရိဘောဂေါ ထေယျပရိဘောဂေါ။ ဣဏဝသေန ပရိဘောဂေါ ဣဏပရိဘောဂေါ၊ ပဋိဂ္ဂါဟကတော ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိယာ ¶ အဘာဝတော ဣဏံ ဂဟေတွာ ပရိဘောဂေါ ဝိယာတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ‘‘သီလဝတော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ကာရဏဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ စီဝရံ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ကာယတော မောစေတွာ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေ။ ပုရေဘတ္တ…ပေ… ပစ္ဆိမယာမေသု ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာ အသက္ကောန္တေန ယထာဝုတ္တကာလဝိသေသဝသေန ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ စတုက္ခတ္တုံ တိက္ခတ္တုံ ဒွိက္ခတ္တုံ သကိံယေဝ ဝါ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ။

သစဿ အပ္ပစ္စဝေက္ခတောဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ၊ ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဧတ္ထ ဟိယျော ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တံ၊ တံ ယာဝဒေဝ သီတဿ ပဋိဃာတာယ…ပေ… ဟိရိကောပိနပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ။ ဟိယျော ယော မယာ ပိဏ္ဍပါတော ပရိဘုတ္တော၊ သော နေဝ ဒဝါယာတိအာဒိနာ သစေ အတီတပရိဘောဂပစ္စဝေက္ခဏံ န ကရေယျ၊ ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ သေနာသနမ္ပိ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ပဝေသေ ပဝေသေ။ ဧဝံ ပန အသက္ကောန္တေန ပုရေဘတ္တာဒီသု ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ ဣဓ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ။ သတိပစ္စယတာတိ သတိယာ ပစ္စယဘာဝေါ။ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ ပရိဘောဂဿ စ ပစ္စဝေက္ခဏသတိယာ ပစ္စယဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ၊ ပစ္စဝေက္ခိတွာဝ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဉ္စာတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘သတိံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ယဒိပိ ဒွီသုပိ ဌာနေသု ပစ္စဝေက္ခဏာ ယုတ္တာ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ¶ ။ အပရေ ပနာဟု ‘‘သတိပစ္စယတာတိ သတိ ဘေသဇ္ဇပရိဘောဂဿ ပစ္စယဘာဝေ၊ ပစ္စယေတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ပစ္စယေ သတိပီ’’တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ တထာ ဟိ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ဝိသုဇ္ဈတိ၊ န ပစ္စယသဗ္ဘာဝမတ္တေန။

နနု စ ‘‘ပရိဘောဂေ ကရောန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလဿ ¶ စ ကော ဝိသေသောတိ? ဝုစ္စတေ – ပုရိမေသု တာဝ တီသု ပစ္စယေသု ဝိသေသော ပါကဋောယေဝ၊ ဂိလာနပစ္စယေ ပန ယထာ ဝတိံ ကတွာ ရုက္ခမူလေ ဂေါပိတေ တဿ ဖလာနိပိ ရက္ခိတာနေဝ ဟောန္တိ၊ ဧဝမေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလေ ရက္ခိတေ တပ္ပဋိဗဒ္ဓံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလမ္ပိ နိပ္ဖန္နံ နာမ ဟောတိ။ ဂိလာနပစ္စယံ အပ္ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ သီလံ ဘိဇ္ဇမာနံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလမေဝ ဘိဇ္ဇတိ၊ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ ပန ပစ္ဆာဘတ္တပုရိမယာမာဒီသု ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ အပ္ပစ္စဝေက္ခန္တဿေဝ ဘိဇ္ဇတိ။ ပုရေဘတ္တဉှိ အပ္ပစ္စဝေက္ခိတွာပိ ဂိလာနပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ၊ ဣဒမေတေသံ နာနာကရဏန္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၈၅) အာဂတံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၈၅) ပန ‘‘ထေယျပရိဘောဂေါတိ ပစ္စယဿာမိနာ ဘဂဝတာ အနနုညာတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဣဏပရိဘောဂေါတိ ဘဂဝတာ အနုညာတမ္ပိ ကတ္တဗ္ဗံ အကတွာ ပရိဘုဉ္ဇနတော ဝုတ္တံ။ တေန စ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ ဝိပဇ္ဇတီတိ ဒဿေတိ။ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ကာယတော မောစေတွာ မောစေတွာ ပရိဘောဂေ။ ပစ္ဆိမယာမေသု ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဧတ္ထ ‘ဟိယျော ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တ’န္တိအာဒိနာပိ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ဥဒကပတနဋ္ဌာနတော အန္တောပဝေသနေသု နိသီဒနသယနေသု စ။ သတိပစ္စယတာ ဝဋ္ဋတီတိ ပစ္စဝေက္ခဏသတိယာ ပစ္စယတ္တံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ ပရိဘောဂေ စ ပစ္စဝေက္ခဏာသတိ အဝဿံ လဒ္ဓဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘သတိံ ကတွာ’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘သတိပစ္စယတာ ပစ္စယေ သတိ ဘေသဇ္ဇပရိဘောဂဿ ကာရဏေ သတီ’တိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ တေသမ္ပိ ပစ္စယေ သတီတိ ပစ္စယသဗ္ဘာဝသလ္လက္ခဏေ သတီတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော ¶ ပစ္စယသဗ္ဘာဝမတ္တေန သီလဿ အသုဇ္ဈနတော။ ပရိဘောဂေ အကရောန္တဿေဝ အာပတ္တီတိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလဿ ဘေဒေါ ဒဿိတော၊ န ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿ တဿ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာယ ဝိသုဇ္ဈနတော။ ဧတသ္မိံ ပန သေသပစ္စယေသု စ ဣဏပရိဘောဂါဒိဝစနေန ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿေဝ ဘေဒေါတိ ဧဝမိမေသံ နာနာကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဂတံ။

ဧတေသု ¶ ဒွီသု ပကရဏေသု ‘‘ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဧတ္ထ ဟိယျော ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တန္တိ…ပေ… ဝဒန္တီတိ အာဂတံ။ ဣမံ ပန နယံ နိဿာယ ဣဒါနိ ဧကစ္စေ ပဏ္ဍိတာ ‘‘အဇ္ဇပါတော ပရိဘုတ္တံ သာယံ ပစ္စဝေက္ခန္တေန အဇ္ဇ ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တန္တိအာဒိနာ အတီတဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ‘‘ဟိယျော ပရိဘုတ္တမေဝ အတီတဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာ၊ န အဇ္ဇ ပရိဘုတ္တံ၊ တံ ပန ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ မူလဝစနေ ဧဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ။ ကထံ? ဣဒံ ဟိယျောတျာဒိဝစနံ သုတ္တံ ဝါ သုတ္တာနုလောမံ ဝါ အာစရိယဝါဒေါ ဝါ အတ္တနောမတိ ဝါတိ။ တတ္ထ န တာဝ သုတ္တံ ဟောတိ ‘‘သုတ္တံ နာမ သကလေ ဝိနယပိဋကေ ပါဠီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣမဿ စ ဝစနဿ န ပါဠိဘူတတ္တာ။ န စ သုတ္တာနုလောမံ ‘‘သုတ္တာနုလောမံ နာမ စတ္တာရော မဟာပဒေသာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) ဝုတ္တတ္တာ ဣမဿ စ မဟာပဒေသဘာဝါဘာဝတော။ န စ အာစရိယဝါဒေါ ‘‘အာစရိယဝါဒေါ နာမ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ပဉ္စဟိ အရဟန္တသတေဟိ ဌပိတာ ပါဠိဝိနိမုတ္တာ ဩက္ကန္တဝိနိစ္ဆယပ္ပဝတ္တာ အဋ္ဌကထာတန္တီ’’တိ ဝစနတော ဣမဿ စ အဋ္ဌကထာပါဌဘာဝါဘာဝတော။ န စ အတ္တနောမတိ ‘‘အတ္တနောမတိ နာမ သုတ္တသုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒေ မုဉ္စိတွာ အနုမာနေန အတ္တနော ဗုဒ္ဓိယာ နယဂ္ဂါဟေန ဥပဋ္ဌိတာကာရကထနံ၊ အပိစ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မဝိနယဋ္ဌကထာသု အာဂတော သဗ္ဗောပိ ¶ ထေရဝါဒေါ အတ္တနောမတိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣမဿ စ အဋ္ဌကထာသု အာဂတတ္ထေရဝါဒဘာဝါဘာဝတော။

‘‘စတုဗ္ဗိဓဉှိ ဝိနယံ၊ မဟာထေရာ မဟိဒ္ဓိကာ၊

နီဟရိတွာ ပကာသေသုံ၊ ဓမ္မသင်္ဂါဟကာ ပုရာ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) –

ဝုတ္တေသု စတုဗ္ဗိဓဝိနယေသု အနန္တောဂဓတ္တာ ဣဒံ ဝစနံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၈၅) ဋီကာစရိယေန ‘‘တံ ဝီမံသိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘နယဂ္ဂါဟေန ဥပဋ္ဌိတာကာရကထန’’န္တိ ဣမိနာ လက္ခဏေန တေသံ တေသံ အာစရိယာနံ ဥပဋ္ဌိတာကာရဝသေန ကထနံ အတ္တနောမတိ သိယာ၊ ဧဝမ္ပိ ဝိစာရေတဗ္ဗမေဝ။ ‘‘အတ္တနောမတိ အာစရိယဝါဒေ ဩတာရေတဗ္ဗာ။ သစေ တတ္ထ ဩတရတိ စေဝ သမေတိ စ၊ ဂဟေတဗ္ဗာ။ သစေ နေဝ ဩတရတိ န သမေတိ၊ န ဂဟေတဗ္ဗာ။ အယဉှိ အတ္တနောမတိ နာမ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) ဝစနတော ဣမဿ စ ဝစနဿ ¶ အဋ္ဌကထာဝစနေ အနောတရဏတော အပ္ပဝိသနတော။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစဿ အပ္ပစ္စဝေက္ခတောဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ၊ ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ။

အပရော နယော – ကိံ ဣဒံ ဝစနံ ပါဠိဝစနံ ဝါ အဋ္ဌကထာဝစနံ ဝါ ဋီကာဝစနံ ဝါ ဂန္ထန္တရဝစနံ ဝါတိ။ တတ္ထ န တာဝ ပါဠိဝစနံ၊ န အဋ္ဌကထာဝစနံ၊ န ဂန္ထန္တရဝစနံ၊ အထ ခေါ ဋီကာဝစနန္တိ။ ဟောတု ဋီကာဝစနံ၊ သကဝစနံ ဝါ ပရဝစနံ ဝါ အဓိပ္ပေတဝစနံ ဝါ အနဓိပ္ပေတဝစနံ ဝါတိ။ တတ္ထ န သကဝစနံ ဟောတိ၊ အထ ခေါ ပရဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ဝဒန္တီ’’တိ။ န ဋီကာစရိယေန အဓိပ္ပေတဝစနံ ဟောတိ၊ အထ ခေါ အနဓိပ္ပေတဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘တံ ဝီမံသိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေဟိ ပန အာစရိယေဟိ အတီတပရိဘောဂပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဣဒံ ¶ အတီတပအဘောဂဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာ အတီတပရိဘောဂပစ္စဝေက္ခဏာတိ ပရိကပ္ပေတွာ အတီတဝါစကေန သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ကတံ ဘဝေယျ။ အတီတေ ပရိဘောဂေါ အတီတပရိဘောဂေါ၊ အတီတပရိဘောဂဿ ပစ္စဝေက္ခဏာ အတီတပရိဘောဂပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဧဝံ ပန ကတေ အတီတပရိဘောဂဿ ပစ္စုပ္ပန္နသမီပတ္တာ ပစ္စုပ္ပန္နဝါစကေန သဒ္ဒေန ကထနံ ဟောတိ ယထာ တံ နဂရတော အာဂန္တွာ နိသိန္နံ ပုရိသံ ‘‘ကုတော အာဂစ္ဆသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နဂရတော အာဂစ္ဆာမီ’’တိ ပစ္စုပ္ပန္နဝါစကသဒ္ဒေန ကထနံ။

ဝိနယသုတ္တန္တဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၈) စ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝတီ’’တိ ဝတ္တမာနဝစနေနေဝ ပါဌော ဟောတိ၊ န အတီတဝစနေန၊ အတီတပရိဘောဂေါတိ စ ဣမသ္မိံယေဝ ဒိဝသေ ပစ္ဆာဘတ္တာဒိကာလံ ဥပါဒါယ ပုရေဘတ္တာဒီသု ပရိဘောဂေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ န ဟိယျော ပရိဘောဂေါ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? အဋ္ဌကထာပမာဏေန။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၅) ‘‘ပိဏ္ဍပါတော အာလောပေ အာလောပေ၊ တထာ အသက္ကောန္တေန ပုရေဘတ္တပစ္ဆာဘတ္တပုရိမယာမပစ္ဆိမယာမေသု။ သစဿ အပ္ပစ္စဝေက္ခတောဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ၊ ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ ဧတေန ပိဏ္ဍပါတံ အာလောပေ အာလောပေ ပစ္စဝေက္ခန္တော ဘောဇနကိရိယာယ အပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ မုချတော ပစ္စုပ္ပန္နပစ္စဝေက္ခဏာ ဟောတိ၊ ပုရေဘတ္တာဒီသု စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု ပစ္စဝေက္ခန္တော ဘောဇနကိရိယာယ ပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ သာ ပန ပစ္စုပ္ပန္နသမီပတ္တာ ဝတ္တမာနဝစနေန ဝိဓီယတိ။ ယဒိ ဟိ ဟိယျော ပရိဘုတ္တာနိ အတီတပစ္စဝေက္ခဏေန ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာနိ သိယုံ၊ အတီတဒုတိယဒိဝသတတိယဒိဝသာဒိမာသသံဝစ္ဆရာဒိပရိဘုတ္တာနိပိ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာနိ သိယုံ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ယထာဝုတ္တအဋ္ဌကထာဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာဝစနမေဝ ပမာဏံ ကာတဗ္ဗံ။ ယထာဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓေန ¶ ¶ ဓမ္မော ဝိနယော စ ဝုတ္တော၊

‘‘တသ္မာ ဟိ ယံ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ၊

ယသ္မာ ပမာဏံ ဣဓ ပဏ္ဍိတာန’’န္တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)၊

ယသ္မာ စ သဗ္ဗာသဝသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၃) ဘဂဝတာ ဒေသိတကာလေ ဘိက္ခုကတ္တုကတ္တာ နာမယောဂတ္တာ ဝတ္တမာနပဌမပုရိသဝသေန ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝတီ’’တိ ဒေသိတာ၊ တဒနုကရဏေန ဘိက္ခူနံ ပစ္စဝေက္ခဏကာလေ အတ္တကတ္တုကတ္တာ အမှယောဂတ္တာ ဝတ္တမာနဥတ္တမပုရိသဝသေန ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝါမီ’’တိ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ ဟောတိ၊ ‘‘သီတဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒီနိ တဒတ္ထသမ္ပဒါနပဒါနိ စ ‘‘ပဋိသေဝတိ၊ ပဋိသေဝါမီ’’တိ ဝုတ္တပဋိသေဝနကိရိယာယမေဝ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗာနိ ဟောန္တိ၊ တာနိ စ ကိရိယာပဒါနိ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နသမီပအတီတဝသေန ဝါ ဝတ္တမာနဝိဘတ္တိယုတ္တာနိ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ပစ္စုပ္ပန္နပရိဘုတ္တာနံ ဝါ အတီတပရိဘုတ္တာနံ ဝါ ပစ္စယာနံ ပစ္စဝေက္ခဏကာလေ ‘‘ပဋိသေဝါမီ’’တိ ဝစနံ ဘဂဝတော ဝစနဿ အနုဂတတ္တာ ဥပပန္နမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အနုဝစနေပိ ဧဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ – ‘‘အဇ္ဇ ပါတော ပရိဘုတ္တံ သာယံ ပစ္စဝေက္ခန္တေန အဇ္ဇ ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တန္တိအာဒိနာ အတီတဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ယေ ဝဒန္တိ၊ တေ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ – ကိံ ဘဝန္တော ဘဂဝတာ အတီတပရိဘုတ္တေသု အတီတဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာ ဒေသိတာတိ? န ဒေသိတာ။ ကထံ ဒေသိတာတိ? ‘‘ပစ္စဝေက္ခတီ’’တိ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေနေဝ ¶ ဒေသိတာတိ။ ကိံ ဘောန္တော ဘဂဝတော ကာလေ အတီတပရိဘုတ္တေသု ပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထီတိ? အတ္ထိ။ အထ ကသ္မာ ဘဂဝတာ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေနေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဒေသိတာတိ? ပစ္စုပ္ပန္နသမီပဝသေန ဝါ သာမညဝသေန ဝါ ဒေသိတာတိ။ ဧဝံ သန္တေ ဘဂဝတော အနုကရဏေန ဣဒါနိပိ ¶ အတီတပရိဘုတ္တာနံ ပစ္စယာနံ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာတိ။ ယေ ပန ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ဟိယျော ပရိဘုတ္တာနမေဝ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာ၊ န အဇ္ဇ ပရိဘုတ္တာနံ၊ တေသံ ပန ပစ္စုပ္ပန္နပစ္စဝေက္ခဏာယေဝါ’’တိ၊ တေ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗာ – ကိံ ဘောန္တော ယထာ တုမှေ ဝဒန္တိ၊ ဧဝံ ပါဠိယံ အတ္ထီတိ? နတ္ထိ။ အဋ္ဌကထာယံ အတ္ထီတိ? နတ္ထိ။ ဧဝံ သန္တေ သာဋ္ဌကထေသု တေပိဋကေသု ဗုဒ္ဓဝစနေသု အသံဝိဇ္ဇမာနံ တုမှာကံ ဝစနံ ကထံ ပစ္စေတဗ္ဗန္တိ? အာစရိယပရမ္ပရာဝသေန။ ဟောတု တုမှာကံ အာစရိယလဒ္ဓိဝသေန ကထနံ၊ ကာလော နာမ တိဝိဓော အတီတော အနာဂတော ပစ္စုပ္ပန္နောတိ။ တတ္ထ ပရိနိဋ္ဌိတကိရိယာ အတီတော နာမ၊ အဘိမုခကိရိယာ အနာဂတော နာမ၊ အာရဒ္ဓအနိဋ္ဌိတကိရိယာ ပစ္စုပ္ပန္နော နာမ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘အာရဒ္ဓါနိဋ္ဌိတော ဘာဝေါ၊ ပစ္စုပ္ပန္နော သုနိဋ္ဌိတော၊

အတီတာနာဂတုပ္ပာဒ-မပ္ပတ္တာဘိမုခါ ကိရိယာ’’တိ။

တတ္ထ အဇ္ဇ ဝါ ဟောတု ဟိယျော ဝါ တတော ပုဗ္ဗေ ဝါ၊ ပရိဘုတ္တပစ္စယော သုပရိနိဋ္ဌိတဘုဉ္ဇနကိရိယတ္တာ အတီတော နာမ။ တတ္ထ ဟိယျော ဝါ တတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ပရိဘုတ္တပစ္စယော အတိက္ကန္တအရုဏုဂ္ဂမနတ္တာ န ပစ္စဝေက္ခဏာရဟော၊ ပစ္စဝေက္ခိတောပိ အပ္ပစ္စဝေက္ခိတောယေဝ ဟောတိ၊ ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစဿ အပ္ပစ္စဝေက္ခတောဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ၊ ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ အဇ္ဇေဝ ပန စီဝရဉ္စ သေနာသနဉ္စ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေ၊ ပိဏ္ဍပါတံ အာလောပေ အာလောပေ၊ ဘေသဇ္ဇံ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ပရိဘောဂေ စ ¶ ပစ္စဝေက္ခတော အပရိနိဋ္ဌိတဘုဉ္ဇနကိရိယတ္တာ ပစ္စုပ္ပန္နပရိဘုတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ နာမ ဟောတိ။ ပုရေ ပရိဘုတ္တံ တတော ပစ္ဆာ စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု ပစ္စဝေက္ခတော သုပရိနိဋ္ဌိတဘုဉ္ဇနကိရိယတ္တာ အတီတပရိဘုတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ နာမ ဟောတိ။ ဧတ္တကံ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ခေတ္တံ၊ န တတော ပုဗ္ဗေ ပစ္ဆာ ဝါ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သီလဝတော အပ္ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ ဣဏပရိဘောဂေါ နာမ။ တသ္မာ စီဝရံ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေ…ပေ… ဘေသဇ္ဇဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ပရိဘောဂေပိ သတိပစ္စယတာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ၊ တသ္မာ ဟိယျော ပရိဘုတ္တဿ ဣဏပရိဘောဂတ္တာ တံ အနာမသိတွာ အဇ္ဇ ပရိဘုတ္တေသု အတီတပစ္စုပ္ပန္နေသု ဘဂဝတော ဝစနဿ အနုကရဏေန ဝတ္တမာနဝိဘတ္တိယုတ္တေန ‘‘ပဋိသေဝါမီ’’တိ ကိရိယာပဒေန ပစ္စဝေက္ခဏာ သူပပန္နာ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဤဒိသပစ္စဝေက္ခဏမေဝ သန္ဓာယ ဝိမတိဝိနောဒနိယာဒီသု (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၈၅) ‘‘ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာယ ဝိသုဇ္ဈနတော’’တိ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ ¶ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿ သုဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေနေဝ ပသင်္ဂေန သဗ္ဗာပိ သုဒ္ဓိယော ဒဿေတုံ ‘‘စတုဗ္ဗိဓာ ဟိ သုဒ္ဓီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ သုဒ္ဓိ၊ ယထာဓမ္မံ ဒေသနာဝ သုဒ္ဓိ ဒေသနာသုဒ္ဓိ။ ဝုဋ္ဌာနဿပိ စေတ္ထ ဒေသနာယ ဧဝ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဆိန္နမူလာပတ္တီနံ ပန အဘိက္ခုတာပဋိညာယေဝ ဒေသနာ။ အဓိဋ္ဌာနဝိသိဋ္ဌော သံဝရောဝ သုဒ္ဓိ သံဝရသုဒ္ဓိ။ ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယာနံ ပရိယေဋ္ဌိ ဧဝ သုဒ္ဓိ ပရိယေဋ္ဌိသုဒ္ဓိ။ စတူသု ပစ္စယေသု ဝုတ္တဝိဓိနာ ပစ္စဝေက္ခဏာဝ သုဒ္ဓိ ပစ္စဝေက္ခဏသုဒ္ဓိ။ ဧသ တာဝ သုဒ္ဓီသု သမာသနယော။ သုဒ္ဓိမန္တေသု သီလေသု ပန ဒေသနာ သုဒ္ဓိ ဧတဿာတိ ဒေသနာသုဒ္ဓိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ န ပုနေဝံ ကရိဿာမီတိ ဧတ္ထ ဧဝန္တိ သံဝရဘေဒံ သန္ဓာယာဟ။ ပဟာယာတိ ¶ ဝဇ္ဇေတွာ၊ အကတွာတိ အတ္ထော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘သုဇ္ဈတိ ဒေသနာဒီဟိ၊ သောဓီယတီတိ ဝါ သုဒ္ဓိ၊ စတုဗ္ဗိဓသီလံ။ တေနာဟ ‘ဒေသနာယ သုဇ္ဈနတော’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ဒေသနာဂ္ဂဟဏေန ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဆိန္နမူလာနံ အဘိက္ခုတာပဋိညာပိ သင်္ဂဟိတာ။ ဆိန္နမူလာပတ္တီနမ္ပိ ဟိ ပါရာဇိကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနေန ဟေဋ္ဌာပရိရက္ခိတံ ဘိက္ခုသီလံ ဝိသုဒ္ဓံ နာမ ဟောတိ။ တေန တေသံ မဂ္ဂပဋိလာဘောပိ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ဒေသီယတိ ဥစ္စာရီယတီတိ ဒေသနာ၊ ဒိသီ ဥစ္စာရဏေတိ ဓာတု၊ ဒေသီယတိ ဉာပီယတိ ဧတာယာတိ ဝါ ဒေသနာ၊ ဒိသ ပေက္ခနေတိ ဓာတု။ ဥဘယထာပိ ဝိရတိပဓာနကုသလစိတ္တသမုဋ္ဌိတော ဒေသနာဝစီဘေဒသဒ္ဒေါ။ သံဝရဏံ သံဝရော၊ သံ-ပုဗ္ဗ ဝရ သံဝရဏေတိ ဓာတု၊ သတိပဓာနော စိတ္တုပ္ပာဒေါ။ ပရိယေသနာ ပရိယေဋ္ဌိ၊ ပရိ-ပုဗ္ဗ ဣသ ပရိယေသနေတိ ဓာတု၊ ဝီရိယပဓာနော စိတ္တုပ္ပာဒေါ။ ပဋိ ပုနပ္ပုနံ ဩဂါဟေတွာ ဣက္ခနာ ပစ္စဝေက္ခဏာ၊ ပဋိ-ပုဗ္ဗ အဝ-ပုဗ္ဗ ဣက္ခ ဒဿနင်္ကေသူတိ ဓာတု၊ ပညာပဓာနော စိတ္တုပ္ပာဒေါ။ တေသု ဒေသနာယ ဝစီဘေဒသဒ္ဒဘာဝတော ဝစီဘေဒံ ကာတုံ အသက္ကောန္တဿ စ ဒုတိယကံ အလဘန္တဿ စ န သမ္ပဇ္ဇတိ၊ သေသာ ပန စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တဘာဝတော ဝစီဘေဒံ ကာတုံ အသက္ကောန္တဿပိ ဒုတိယကံ အလဘန္တဿပိ သမ္ပဇ္ဇန္တိ ဧဝ၊ တသ္မာ ဂိလာနာဒိကာလေသု ပစ္စဝေက္ခဏာပါဌံ ပဌိတုမသက္ကောန္တေနပိ အတ္ထံ မနသိ ကတွာ စိတ္တေနေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာတိ။

ဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဒါယံ၊ တံ အာဒိယန္တီတိ ဒါယာဒါ၊ အနနုညာတေသု သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပရိဘောဂါဘာဝတော အနုညာတေသုယေဝ စ ပရိဘောဂသဗ္ဘာဝဘာဝတော ဘိက္ခူဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗပစ္စယာ ဘဂဝတော သန္တကာ။ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တဉ္စေတ္ထ သာဓကန္တိ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝထ၊ မာ အာမိသဒါယာဒါ ¶ ၊ အတ္ထိ မေ တုမှေသု အနုကမ္ပာ၊ ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝေယျုံ၊ နော အာမိသဒါယာဒါ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တဉ္စ ¶ (မ။ နိ။ ၁။၂၉) ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ သာဓကံ။ အဝီတရာဂါနံ တဏှာဝသီကတာယ ပစ္စယပရိဘောဂေ သာမိဘာဝေါ နတ္ထိ၊ တဒဘာဝေန ဝီတရာဂါနံ တတ္ထ သာမိဘာဝေါ ယထာရုစိ ပရိဘောဂသဗ္ဘာဝတော။ တထာ ဟိ တေ ပဋိကူလမ္ပိ အပ္ပဋိကူလာကာရေန အပ္ပဋိကူလမ္ပိ ပဋိကူလာကာရေန တဒုဘယမ္ပိ ဝဇ္ဇေတွာ အဇ္ဈုပေက္ခဏာကာရေန ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ၊ ဒါယကာနဉ္စ မနောရထံ ပရိပူရေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တေ ဟိ တဏှာယ ဒါသဗျံ အတီတတ္တာ သာမိနော ဟုတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ။ ယော ပနာယံ သီလဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ၊ သော ဣဏပရိဘောဂဿ ပစ္စနီကတ္တာ အာနဏျပရိဘောဂေါ နာမ ဟောတိ။ ယထာ ပန ဣဏာယိကော အတ္တနော ရုစိယာ ဣစ္ဆိတံ ဒေသံ ဂန္တုံ န လဘတိ၊ ဧဝံ ဣဏပရိဘောဂယုတ္တော လောကတော နိဿရိတုံ န လဘတီတိ တပ္ပဋိပက္ခတ္တာ သီလဝတော ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ အာနဏျပရိဘောဂေါတိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ နိပ္ပရိယာယတော စတုပရိဘောဂဝိနိမုတ္တော ဝိသုံယေဝါယံ ပရိဘောဂေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သော ဣဓ ဝိသုံ န ဝုတ္တော၊ ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေယေဝ ဝါ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ။ သီလဝါပိ ဟိ ဣမာယ သိက္ခာယ သမန္နာဂတတ္တာ သေက္ခောတွေဝ ဝုစ္စတိ။

သဗ္ဗေသန္တိ အရိယာနံ ပုထုဇ္ဇနာနဉ္စ။ ကထံ ပုထုဇ္ဇနာနံ ဣမေ ပရိဘောဂါ သမ္ဘဝန္တီတိ? ဥပစာရဝသေန။ ယော ဟိ ပုထုဇ္ဇနဿပိ သလ္လေခပဋိပတ္တိယံ ဌိတဿ ပစ္စယဂေဓံ ပဟာယ တတ္ထ အနုပလိတ္တေန စိတ္တေန ပရိဘောဂေါ၊ သော သာမိပရိဘောဂေါ ဝိယ ဟောတိ။ သီလဝတော ပန ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေါ ဝိယ ဟောတိ ဒါယကာနံ မနောရထဿာဝိရာဓနတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေယေဝ ဝါ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနဿ ပရိဘောဂေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ ¶ တဿ သေက္ခသင်္ဂဟတော။ သေက္ခသုတ္တ ဉှေတဿ (အ။ နိ။ ၃။၈၆) အတ္ထဿ သာဓကံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၈၅) ပန ‘‘ဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဒါယံ၊ တံ အာဒိယန္တီတိ ဒါယာဒါ။ သတ္တန္နံ သေက္ခာနန္တိ ဧတ္ထ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာပိ သင်္ဂဟိတာ တေသံ အာနဏျပရိဘောဂဿ ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေ သင်္ဂဟိတတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တန္တိ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝထ၊ မာ အာမိသဒါယာဒါ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တံ သုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၂၉)။ တတ္ထ ‘‘မာ မေ အာမိသဒါယာဒါတိ ဧဝံ မေ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ ယထာဝုတ္တတ္ထသာဓကံ ¶ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မေ မမ အာမိသဒါယာဒါ စတုပစ္စယဘုဉ္ဇကာတိ ဘဂဝတော သမ္ဗန္ဓဘူတဿ သမ္ဗန္ဓီဘူတာ ပစ္စယာ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ဒါယကေဟိ ဒိန္နာပိ ပစ္စယာ ဘဂဝတာ အနုညာတတ္တာ ဘဂဝတော ပစ္စယာယေဝ ဟောန္တီတိ ဧတဿ အတ္ထဿ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တံ သာဓကံ ဟောတီတိ အတ္ထောတိ ဝုတ္တံ။

လဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂေါ နာမ လဇ္ဇိဿ သန္တကံ ဂဟေတွာ ပရိဘောဂေါ။ အလဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဟိ အလဇ္ဇီ နာမ နတ္ထီတိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌေသုယေဝ အာသင်္ကာ န ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ အတ္တနော ဘာရဘူတာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒယော။ တေပိ နိဝါရေတဗ္ဗာတိ ယော ပဿတိ၊ တေန နိဝါရေတဗ္ဗာတိ ပါဌော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ယောပိ အတ္တနော ဘာရဘူတေန အလဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂံ ကရောတိ၊ သောပိ နိဝါရေတဗ္ဗော’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ တထာပိ အတ္ထတော ဥဘယထာပိ ယုဇ္ဇတိ။ အတ္တနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒယောပိ အလဇ္ဇိဘာဝတော နိဝါရေတဗ္ဗာ။ အလဇ္ဇီဟိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီဟိ ဧကသမ္ဘောဂံ ကရောန္တာ အညေပိ နိဝါရေတဗ္ဗာဝ။ သစေ န ¶ ဩရမတိ၊ အယမ္ပိ အလဇ္ဇီယေဝ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဧဝံ နိဝါရိတော သော ပုဂ္ဂလော အလဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂတော ဩရမတိ ဝိရမတိ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ ဩရမတိ၊ အယမ္ပိ အလဇ္ဇီယေဝ ဟောတိ၊ တေန သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂံ ကရောန္တော သောပိ အလဇ္ဇီယေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ဧကော အလဇ္ဇီ အလဇ္ဇိသတမ္ပိ ကရောတီ’’တိ။ အဓမ္မိယောတိ အနေသနာဒီဟိ ဥပ္ပန္နော။ ဓမ္မိယောတိ ဘိက္ခာစရိယာဒီဟိ ဥပ္ပန္နော။ သင်္ဃဿေဝ ဒေတီတိ ဘတ္တံ အဂ္ဂဟေတွာ အတ္တနာ လဒ္ဓသလာကံယေဝ ဒေတိ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘လဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂေါတိ ဓမ္မာမိသဝသေန မိဿီဘာဝေါ။ အလဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဟိ အလဇ္ဇီ နာမ နတ္ထီတိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌေသု အာသင်္ကာ နာမ န ကာတဗ္ဗာ၊ ဒိဋ္ဌသုတာဒိကာရဏေ သတိ ဧဝ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ အတ္တနော ဘာရဘူတာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒယော။ သစေ န ဩရမတီတိ အဂတိဂမနဝသေန ဓမ္မာမိသပရိဘောဂတော န ဩရမတိ။ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထီတိ ဣဒံ အလဇ္ဇီနံ ဓမ္မေနုပ္ပန္နပစ္စယံ ဓမ္မကမ္မဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေသမ္ပိ ဟိ ကုလဒူသနာဒိသမုပ္ပန္နံ ပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနံ ဝဂ္ဂကမ္မာဒီနိ ကရောန္တာနဉ္စ အာပတ္တိ ဧဝ။ ‘ဓမ္မိယာဓမ္မိယပရိဘောဂေါ ပစ္စယဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဟေဋ္ဌာ လဇ္ဇိပရိဘောဂါလဇ္ဇိပရိဘောဂါ ပစ္စယဝသေန ဧကကမ္မာဒိဝသေန စ ဝုတ္တာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) စောဒကစုဒိတကဘာဝေ ဌိတာ ဒွေ အလဇ္ဇိနော ဓမ္မပရိဘောဂမ္ပိ သန္ဓာယ ‘ဧကသမ္ဘောဂပရိဘောဂါ ဟုတွာ ဇီဝထာ’တိ ¶ ဝုတ္တာ တေသံ အညမညံ ဓမ္မာမိသာပရိဘောဂေ ဝိရောဓာဘာဝါ။ လဇ္ဇီနမေဝ ဟိ အလဇ္ဇိနာ သဟ တဒုဘယပရိဘောဂေါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

သစေ ¶ ပန လဇ္ဇီ အလဇ္ဇိံ ပဂ္ဂဏှာတိ…ပေ… အန္တရဓာပေတီတိ ဧတ္ထ ကေဝလံ ပဂ္ဂဏှိတုကာမတာယ ဧဝံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဓမ္မဿ ပန သာသနဿ သောတူနဉ္စ အနုဂ္ဂဟတ္ထာယ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုရိမနယေန ‘‘သော အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣမဿ အာပတ္တိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏာဒိနာ ဓမ္မဿ ပရိဘောဂေါ ဓမ္မပရိဘောဂေါ။ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန ဂဏှန္တဿ အာပတ္တိယာ အဘာဝေပိ ထေရော တဿ အလဇ္ဇိဘာဝံယေဝ သန္ဓာယ ‘‘ပါပေါ ကိရာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တဿ ပန သန္တိကေတိ မဟာရက္ခိတတ္ထေရဿ သန္တိကေ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၈၅) ပန ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝိတ္ထာရတော ဝိနိစ္ဆိတံ။ ကထံ? ဓမ္မပရိဘောဂေါတိ ‘‘ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တသံဝါသော စေဝ နိဿယဂ္ဂဟဏာဒိကော သဗ္ဗော နိရာမိသပရိဘောဂေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘န သော အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ လဇ္ဇိနော အလဇ္ဇိပဂ္ဂဟေ အာပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတရောပီတိ လဇ္ဇီပိ။ တဿာပိ အတ္တာနံ ပဂ္ဂဏှန္တဿ အလဇ္ဇိနော၊ ဣမိနာ စ လဇ္ဇိနော ဝဏ္ဏဘဏနာဒိလာဘံ ပဋိစ္စ အာမိသဂရုကတာယ ဝါ ဂေဟဿိတပေမေန ဝါ တံ အလဇ္ဇိံ ပဂ္ဂဏှန္တော လဇ္ဇီ သာသနံ အန္တရဓာပေတိ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ဂဟဋ္ဌာဒီသု ဥပတ္ထမ္ဘိတော အလဇ္ဇီ ဗလံ လဘိတွာ ပေသလေ အဘိဘဝိတွာ န စိရဿေဝ သာသနံ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ ကရောတီတိ။

ဓမ္မပရိဘောဂေါပိ တတ္ထ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ အာမိသပရိဘောဂတော ဓမ္မပရိဘောဂေါဝ ဂရုကော၊ တသ္မာ အတိဝိယ အလဇ္ဇီဝိဝေကေန ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန ဥဂ္ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အလဇ္ဇုဿန္နတာယသာသနေ ဩသက္ကန္တေ၊ လဇ္ဇီသု စ အပ္ပဟောန္တေသု အလဇ္ဇိံ ပကတတ္တံ ဂဏပူရကံ ဂဟေတွာ ဥပသမ္ပဒါဒိကရဏေန စေဝ ကေစိ အလဇ္ဇိနော ဓမ္မာမိသပရိဘောဂေန ¶ သင်္ဂဟေတွာ သေသာလဇ္ဇိဂဏဿ နိဂ္ဂဟေန စ သာသနံ ပဂ္ဂဏှိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။

ကေစိ ပန ‘‘ကောဋိယံ ဌိတော ဂန္ထောတိ ဝုတ္တတ္တာ ဂန္ထပရိယာပုဏနမေဝ ဓမ္မပရိဘောဂေါ၊ န ဧကကမ္မာဒိ၊ တသ္မာ အလဇ္ဇီဟိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထာဒိကံ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အာပတ္တိ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ၊ ဧကကမ္မာဒီသု ဗဟူသု ဓမ္မပရိဘောဂေသု အလဇ္ဇိနာပိ သဒ္ဓိံ ကတ္တဗ္ဗာဝတ္ထာယတ္တံ ¶ ဓမ္မပရိဘောဂံ ဒဿေတုံ ဣဓ နိဒဿနဝသေန ဂန္ထဿေဝ သမုဒ္ဓဋတ္တာ။ န ဟိ ဧကကမ္မာဒိကော ဝိဓိ ဓမ္မပရိဘောဂေါ န ဟောတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ အနာမိသတ္တာ ဓမ္မာမိသေသု အပရိယာပန္နဿ စ ကဿစိ အဘာဝါ။ တေနေဝ အဋ္ဌသာလိနိယံ ဓမ္မပဋိသန္ထာရကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅၁) ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတဗ္ဗံ၊ ဓမ္မော ဝါစေတဗ္ဗော…ပေ… အဗ္ဘာနဝုဋ္ဌာနမာနတ္တပရိဝါသာ ဒါတဗ္ဗာ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာရဟော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော၊ ဥပသမ္ပဒါရဟော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော…ပေ… အယံ ဓမ္မပဋိသန္ထာရော နာမာ’’တိ ဧဝံ သင်္ဃကမ္မာဒိပိ ဓမ္မကောဋ္ဌာသေ ဒဿိတံ။ တေသု ပန ဓမ္မကောဋ္ဌာသေသု ယံ ဂဏပူရကာဒိဝသေန အလဇ္ဇိနော အပေက္ခိတွာ ဥပေါသထာဒိ ဝါ တေသံ သန္တိကာ ဓမ္မုဂ္ဂဟဏနိဿယဂ္ဂဟဏာဒိ ဝါ ကရီယတိ၊ တံ ဓမ္မော စေဝ ပရိဘောဂေါ စာတိ ဓမ္မပရိဘောဂေါတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧတံ တထာရူပပစ္စယံ ဝိနာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ကရောန္တဿ အလဇ္ဇိပရိဘောဂေါ စ ဟောတိ ဒုက္ကဋဉ္စ။ ယံ ပန အလဇ္ဇိသတံ အနပေက္ခိတွာ တဇ္ဇနီယာဒိနိဂ္ဂဟကမ္မံ ဝါ ပရိဝါသာဒိဥပကာရကမ္မံ ဝါ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒါနာဒိ ဝါ ကရီယတိ၊ တံ ဓမ္မော ဧဝ၊ နော ပရိဘောဂေါ၊ ဧတံ အနုရူပါနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အာမိသဒါနေ ဝိယ အာပတ္တိ နတ္ထိ။ နိဿယဒါနမ္ပိ တေရသသမ္မုတိဒါနာဒိ စ ဝတ္တပဋိပတ္တိသာဒိယနာဒိပရိဘောဂဿပိ ဟေတုတ္တာ န ဝဋ္ဋတိ။

ယော ပန မဟာအလဇ္ဇီ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ သတ္ထုသာသနံ ကရောတိ၊ တဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနံ ဥပသမ္ပဒါဒိ ဥပကာရကမ္မမ္ပိ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒါနာဒိ ¶ စ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ အာပတ္တိ ဧဝ ဟောတိ၊ နိဂ္ဂဟကမ္မမေဝ ကာတဗ္ဗံ။ တေနေဝ အလဇ္ဇိပဂ္ဂဟောပိ ပဋိက္ခိတ္တော။ ဓမ္မာမိသပရိဘောဂဝိဝဇ္ဇနေနပိ ဟိ ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟောဝ အဓိပ္ပေတော၊ သော စ ပေသလာနံ ဖာသုဝိဟာရသဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိဝိနယာနုဂ္ဂဟာဒိအတ္ထာယ ဧတဒတ္ထတ္တာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ၊ တသ္မာ ယံ ယံ ဒုမ္မင်္ကူနံ ဥပတ္ထမ္ဘာယ၊ ပေသလာနံ အဖာသုဝိဟာရာယ၊ သဒ္ဓမ္မပရိဟာနာဒိအတ္ထာယ ဟောတိ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ပရိဘောဂေါ ဝါ ဟောတု အပရိဘောဂေါ ဝါ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ ကရောန္တာ သာသနံ အန္တရဓာပေန္တိ၊ အာပတ္တိဉ္စ အာပဇ္ဇန္တိ၊ ဓမ္မာမိသပရိဘောဂေသု စေတ္ထ အလဇ္ဇီဟိ ဧကကမ္မာဒိဓမ္မပရိဘောဂေါ ဧဝ ပေသလာနံ အဖာသုဝိဟာရာယ သဒ္ဓမ္မပရိဟာနာဒိအတ္ထာယ ဟောတိ၊ န တထာ အာမိသပရိဘောဂေါ။ န ဟိ အလဇ္ဇီနံ ပစ္စယပရိဘောဂမတ္တေန ပေသလာနံ အဖာသုဝိဟာရာဒိ ဟောတိ၊ ယထာဝုတ္တဓမ္မပရိဘောဂေန ပန ဟောတိ။ တပ္ပရိဝဇ္ဇနေန စ ဖာသုဝိဟာရာဒယော။ တထာ ဟိ ကတသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမာ အလဇ္ဇိပုဂ္ဂလာ ဥပေါသထာဒီသု ပဝိဋ္ဌာ ‘‘တုမှေ ကာယဒွါရေ စေဝ ဝစီဒွါရေ စ ဝီတိက္ကမံ ကရောထာ’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခူဟိ ဝတ္တဗ္ဗာ ဟောန္တိ။ ယထာ ဝိနယဉ္စ အတိဋ္ဌန္တာ သင်္ဃတော ဗဟိကရဏာဒိဝသေန သုဋ္ဌု နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ၊ တထာ အကတွာ တေဟိ သဟ သံဝသန္တာပိ အလဇ္ဇိနောဝ ဟောန္တိ ¶ ‘‘ဧကောပိ အလဇ္ဇီ အလဇ္ဇိသတမ္ပိ ကရောတီ’’တိအာဒိဝစနတော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၅)။ ယဒိ ဟိ တေ ဧဝံ အနိဂ္ဂဟိတာ သိယုံ၊ သင်္ဃေ ကလဟာဒိံ ဝဍ္ဎေတွာ ဥပေါသထာဒိသာမဂ္ဂိကမ္မပဋိဗာဟနာဒိနာ ပေသလာနံ အဖာသုံ ကတွာ ကမေန တေ ဒေဝဒတ္တဝဇ္ဇိပုတ္တကာဒယော ဝိယ ပရိသံ ဝဍ္ဎေတွာ အတ္တနော ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ ဓမ္မတော ဝိနယတော ဒီပေန္တာ သင်္ဃဘေဒါဒိမ္ပိ ကတွာ န စိရဿေဝ သာသနံ အန္တရဓာပေယျုံ။ တေသု ပန သင်္ဃတော ဗဟိကရဏာဒိဝသေန နိဂ္ဂဟိတေသု သဗ္ဗောပိ အယံ ဥပဒ္ဒဝေါ ¶ န ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဒုဿီလပုဂ္ဂလေ နိဿာယ ဥပေါသထော န တိဋ္ဌတိ၊ ပဝါရဏာ န တိဋ္ဌတိ၊ သင်္ဃကမ္မာနိ န ပဝတ္တန္တိ၊ သာမဂ္ဂီ န ဟောတိ…ပေ… ဒုဿီလေသု ပန နိဂ္ဂဟိတေသု သဗ္ဗောပိ အယံ ဥပဒ္ဒဝေါ န ဟောတိ၊ တတော ပေသလာ ဘိက္ခူ ဖာသု ဝိဟရန္တီ’’တိ၊ တသ္မာ ဧကကမ္မာဒိဓမ္မပရိဘောဂေါဝ အာမိသပရိဘောဂတောပိ အတိဝိယ အလဇ္ဇီဝိဝေကေန ကာတဗ္ဗော၊ အာပတ္တိကရော စ သဒ္ဓမ္မပရိဟာနိဟေတုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အပိစ ‘‘ဥပေါသထော န တိဋ္ဌတိ၊ ပဝါရဏာ န တိဋ္ဌတိ၊ သင်္ဃကမ္မာနိ န ပဝတ္တန္တီ’’တိ ဧဝံ အလဇ္ဇီဟိ သဒ္ဓိံ သင်္ဃကမ္မာကရဏဿ အဋ္ဌကထာယံ ပကာသိတတ္တာပိ စေတံ သိဇ္ဈတိ။ တထာ ပရိဝတ္တလိင်္ဂဿ ဘိက္ခုနော ဘိက္ခုနုပဿယံ ဂစ္ဆန္တဿ ပဋိပတ္တိကထာယံ ‘‘အာရာဓိကာ စ ဟောန္တိ သင်္ဂါဟိကာ လဇ္ဇိနိယော၊ တာ ကောပေတွာ အညတ္ထ န ဂန္တဗ္ဗံ။ ဂစ္ဆတိ စေ၊ ဂါမန္တရနဒီပါရရတ္တိဝိပ္ပဝါသဂဏမှာ ဩဟီယနာပတ္တီဟိ န မုစ္စတိ…ပေ… အလဇ္ဇိနိယော ဟောန္တိ၊ သင်္ဂဟံ ပန ကရောန္တိ၊ တာပိ ပရိစ္စဇိတွာ အညတ္ထ ဂန္တုံ လဘတီ’’တိ ဧဝံ အလဇ္ဇိနီသု ဒုတိယိကာဂဟဏာဒီသု သံဝါသာပတ္တိပရိဟာရာယ နဒီပါရာဂမနာဒိဂရုကာပတ္တိဋ္ဌာနာနံ အနုညာတတ္တာ တတောပိ အလဇ္ဇိသံဝါသာပတ္တိ ဧဝ သဒ္ဓမ္မပရိဟာနိယာ ဟေတုဘူတော ဂရုကတရာတိ ဝိညာယတိ။ န ဟိ လဟုကာပတ္တိဋ္ဌာနံ ဝါ အနာပတ္တိဋ္ဌာနံ ဝါ ပရိဟရိတုံ ဂရုကာပတ္တိဋ္ဌာနဝီတိက္ကမံ အာစရိယာ အနုဇာနန္တိ။ တထာ အသံဝါသပဒဿ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဗ္ဗေဟိပိ လဇ္ဇိပုဂ္ဂလေဟိ သမံ သိက္ခိတဗ္ဗဘာဝတော သမသိက္ခာတာ နာမ။ ဧတ္ထ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ လဇ္ဇိနော ဧတေသု ကမ္မာဒီသု သဟ ဝသန္တိ၊ န ဧကောပိ တတော ဗဟိဒ္ဓါ သန္ဒိဿတိ၊ တသ္မာ တာနိ သဗ္ဗာနိပိ ဂဟေတွာ ဧသော သံဝါသော နာမာ’’တိ ဧဝံ လဇ္ဇီဟေဝ ဧကကမ္မာဒိသံဝါသော ဝဋ္ဋတီတိ ပကာသိတော။

ယဒိ ¶ ဧဝံ ကသ္မာ အသံဝါသိကေသု အလဇ္ဇီ န ဂဟိတောတိ? နာယံ ဝိရောဓော၊ ယေ ဂဏပူရကေ ကတွာ ကတံ ကမ္မံ ကုပ္ပတိ၊ တေသံ ပါရာဇိကာဒိအပကတတ္တာနညေဝ အသံဝါသိကတ္တေန ဂဟိတတ္တာ။ အလဇ္ဇိနော ပန ပကတတ္တဘူတာပိ သန္တိ၊ တေ စေ ဂဏပူရကာ ဟုတွာ ကမ္မံ သာဓေန္တိ၊ ကေဝလံ ¶ ကတွာ အဂတိဂမနေန ကရောန္တာနံ အာပတ္တိကရာ ဟောန္တိ သဘာဂါပတ္တိအာပန္နာ ဝိယ အညမညံ။ ယသ္မာ အလဇ္ဇိတဉ္စ လဇ္ဇိတဉ္စ ပုထုဇ္ဇနာနံ စိတ္တက္ခဏပဋိဗဒ္ဓံ၊ န သဗ္ဗကာလိကံ။ သဉ္စိစ္စ ဟိ ဝီတိက္ကမစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ အလဇ္ဇိနော ‘‘န ပုန ဤဒိသံ ကရိဿာမီ’’တိ စိတ္တေန လဇ္ဇိနော ဟောန္တိ။

တေသု စ ယေ ပေသလေဟိ ဩဝဒိယမာနာပိ န ဩရမန္တိ၊ ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တိ၊ တေ ဧဝ အသံဝသိတဗ္ဗာ၊ န ဣတရေ လဇ္ဇိဓမ္မေ ဩက္ကန္တတ္တာ၊ တသ္မာပိ အလဇ္ဇိနော အသံဝါသိကေသု အဂဏေတွာ တပ္ပရိဝဇ္ဇနတ္ထံ သောဓေတွာဝ ဥပေါသထာဒိကရဏံ အနညာတံ။ တထာ ဟိ ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ အာယသ္မန္တော အာရောစေထ၊ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿာမီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၃၄) အပရိသုဒ္ဓါယ ပရိသာယ ဥပေါသထကရဏဿ အယုတ္တတာ ပကာသိတာ၊ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တိ၊ သော အာဝိကရေယျ…ပေ… ဖာသု ဟောတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၄) ဧဝံ အလဇ္ဇိမ္ပိ လဇ္ဇိဓမ္မေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဥပေါသထကရဏပ္ပကာရော စ ဝုတ္တော၊ ‘‘ကစ္စိတ္ထ ပရိသုဒ္ဓါ…ပေ… ပရိသုဒ္ဓေတ္ထာယသ္မန္တော’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၃) စ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထေ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါ အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ပရိသုဒ္ဓါတိ မံ ဓာရေထာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၈) စ ဧဝံ ဥပေါသထံ ကရောန္တာနံ ပရိသုဒ္ဓတာ စ ပကာသိတာ၊ ဝစနမတ္တေန အနောရမန္တာနဉ္စ ဥပေါသထပဝါရဏဋ္ဌပနဝိဓိ စ ဝုတ္တော၊ သဗ္ဗထာ လဇ္ဇိဓမ္မံ အနောက္ကမန္တေဟိ သံဝါသဿ အယုတ္တတာယ နိဿယဒါနဂ္ဂဟဏပဋိက္ခေပေါ၊ တဇ္ဇနီယာဒိနိဂ္ဂဟကမ္မကရဏဥက္ခေပနီယကမ္မကရဏေန သာနုဝတ္တကပရိသဿ အလဇ္ဇိဿ အသံဝါသိကတ္တပါပနဝိဓိ ¶ စ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တေဟိ သုတ္တန္တနယေဟိ၊ အဋ္ဌကထာဝစနေဟိ စ ပကတတ္တေဟိပိ အပကတတ္တေဟိပိ သဗ္ဗေဟိ အလဇ္ဇီဟိ ဧကကမ္မာဒိသံဝါသော န ဝဋ္ဋတိ၊ ကရောန္တာနံ အာပတ္တိ ဧဝ ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟတ္ထာယေဝ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ ပညတ္တတ္တာတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဒုတိယသင်္ဂီတိယံ ပကတတ္တာပိ အလဇ္ဇိနော ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ယသတ္ထေရာဒီဟိ မဟန္တေန ဝါယာမေန သင်္ဃတော ဝိယောဇိတာ။ န ဟိ တေသု ပါရာဇိကာဒိအသံဝါသိကာပတ္တိ အတ္ထိ၊ တေဟိ ဒီပိတာနံ ဒသန္နံ ဝတ္ထူနံ လဟုကာပတ္တိဝိသယတ္တာတိ ဝုတ္တံ။

တဿ သန္တိကေတိ မဟာရက္ခိတတ္ထေရဿ သန္တိကေ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ရူပိယာဒိပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၆၉။ ဧဝံ ¶ ရူပိယာဒိပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဒါနဝိဿာသဂ္ဂါဟလာဘပရိဏာမနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဒါနဝိဿာသဂ္ဂါဟေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒီယတေ ဒါနံ၊ စီဝရာဒိဝတ္ထုံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အလောဘပ္ပဓာနော ကာမာဝစရကုသလကိရိယစိတ္တုပ္ပာဒေါ။ သသနံ သာသော၊ သသု ဟိံသာယန္တိ ဓာတု၊ ဟိံသနန္တိ အတ္ထော၊ ဝိဂတော သာသော ဧတသ္မာ ဂါဟာတိ ဝိဿာသော။ ဂဟဏံ ဂါဟော၊ ဝိဿာသေန ဂါဟော ဝိဿာသဂ္ဂါဟော။ ဝိသေသနေ စေတ္ထ ကရဏဝစနံ၊ ဝိဿာသဝသေန ဂါဟော၊ န ထေယျစိတ္တဝသေနာတိ အတ္ထော။ လစ္ဆတေတိ လာဘော၊ စီဝရာဒိဝတ္ထု၊ တဿ လာဘဿ။ ပရိဏမိယတေ ပရိဏာမနံ၊ အညေသံ အတ္ထာယ ပရိဏတဿ ¶ အတ္တနော၊ အညဿ ဝါ ပရိဏာမနံ၊ ဒါပနန္တိ အတ္ထော။ ဒါနဝိဿာသဂ္ဂါဟေဟိ လာဘဿ ပရိဏာမနန္တိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဒေသေ သမဘိနိဝိဋ္ဌဿ ‘‘ဒါန’’န္တိ ပဒဿ အတ္ထဝိနိစ္ဆယော တာဝ ပဌမံ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ အတ္တနော သန္တကဿ စီဝရာဒိပရိက္ခာရဿ ဒါနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယဿ ကဿစီတိ သမ္ပဒါနနိဒ္ဒေသော၊ ယဿ ကဿစိ ပဋိဂ္ဂါဟကဿာတိ အတ္ထော။

ယဒိဒံ ‘‘ဒါန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ကိံ လက္ခဏန္တိ အာဟ ‘‘တတြိဒံ ဒါနလက္ခဏ’’န္တိ။ ‘‘ဣဒံ တုယှံ ဒေမီ’’တိ ဝဒတီတိ ဣဒံ တိဝင်္ဂသမ္ပန္နံ ဒါနလက္ခဏံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဣဒန္တိ ဒေယျဓမ္မနိဒဿနံ။ တုယှန္တိ ပဋိဂ္ဂါဟကနိဒဿနံ။ ဒေမီတိ ဒါယကနိဒဿနံ။ ဒဒါမီတိအာဒီနိ ပန ပရိယာယဝစနာနိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဒေယျဒါယကပဋိဂ္ဂါဟကာ ဝိယ ဒါနဿာ’’တိ၊ ‘‘တိဏ္ဏံ သမ္မုခီဘာဝါ ကုသလံ ဟောတီ’’တိ စ။ ‘‘ဝတ္ထုပရိစ္စာဂလက္ခဏတ္တာ ဒါနဿာ’’တိ ဣဒံ ပန ဧကဒေသလက္ခဏကထနမေဝ၊ ကိံ ဧဝံ ဒီယမာနံ သမ္မုခါယေဝ ဒိန္နံ ဟောတိ၊ ဥဒါဟု ပရမ္မုခါပီတိ အာဟ ‘‘သမ္မုခါပိ ပရမ္မုခါပိ ဒိန္နံယေဝ ဟောတီ’’တိ။ တုယှံ ဂဏှာဟီတိအာဒီသု အယမတ္ထော – ‘‘ဂဏှာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒေမီ’’တိ ဝုတ္တသဒိသံ ဟောတိ၊ တသ္မာ မုချတော ဒိန္နတ္တာ သုဒိန္နံ ဟောတိ၊ ‘‘ဂဏှာမီ’’တိ စ ဝုတ္တေ မုချတော ဂဟဏံ ဟောတိ၊ တသ္မာ သုဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ။ ‘‘တုယှံ မယှ’’န္တိ ဣမာနိ ပန ပဋိဂ္ဂါဟကပဋိဗန္ဓတာကရဏေ ဝစနာနိ။ တဝ သန္တကံ ကရောဟီတိအာဒီနိ ပန ပရိယာယတော ဒါနဂ္ဂဟဏာနိ၊ တသ္မာ ဒုဒိန္နံ ဒုဂ္ဂဟိတဉ္စ ဟောတိ။ လောကေ ဟိ အပရိစ္စဇိတုကာမာပိ ပုန ဂဏှိတုကာမာပိ ‘‘တဝ သန္တကံ ဟောတူ’’တိ နိယျာတေန္တိ ယထာ တံ ကုသရညော မာတု ရဇ္ဇနိယျာတနံ။ တေနာဟ ‘‘နေဝ ဒါတာ ဒါတုံ ဇာနာတိ၊ န ဣတရော ဂဟေတု’’န္တိ။ သစေ ပနာတိအာဒီသု ပန ¶ ဒါယကေန ပညတ္တိယံ အကောဝိဒတာယ ပရိယာယဝစနေ ဝုတ္တေပိ ပဋိဂ္ဂါဟကော ¶ အတ္တနော ပညတ္တိယံ ကောဝိဒတာယ မုချဝစနေန ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ ‘‘သုဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

သစေ ပန ဧကောတိအာဒီသု ပန ဒါယကော မုချဝစနေန ဒေတိ၊ ပဋိဂ္ဂါဟကောပိ မုချဝစနေန ပဋိက္ခိပတိ၊ တသ္မာ ဒါယကဿ ပုဗ္ဗေ အဓိဋ္ဌိတမ္ပိ စီဝရံ ဒါနဝသေန အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ၊ ပရိစ္စတ္တတ္တာ အတ္တနော အသန္တကတ္တာ အတိရေကစီဝရမ္ပိ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒသာဟာတိက္ကမေပိ အာပတ္တိ န ဟောတိ။ ပဋိဂ္ဂါဟကဿပိ န ပဋိက္ခိပိတတ္တာ အတ္တနော သန္တကံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ အတိရေကစီဝရံ န ဟောတီတိ ဒသာဟာတိက္ကမေပိ အာပတ္တိ နတ္ထိ။ ယဿ ပန ရုစ္စတီတိ ဧတ္ထ ပန ဣမဿ စီဝရဿ အဿာမိကတ္တာ ပံသုကူလဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ ယဿ ရုစ္စတိ၊ တေန ပံသုကူလဘာဝေန ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန ပန ဒါယကေန ပုဗ္ဗအဓိဋ္ဌိတမ္ပိ ဒါနဝသေန အဓိဋ္ဌာနဿ ဝိဇဟိတတ္တာ ပုန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဣတရေန ပုဗ္ဗေ အနဓိဋ္ဌိတတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣတ္ထန္နာမဿ ဒေဟီတိအာဒီသု ပန အာဏတျတ္ထေ ပဝတ္တာယ ပဉ္စမီဝိဘတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာ အာဏတ္တေန ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ဒိန္နကာလေယေဝ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ သန္တကံ ဟောတိ၊ န တတော ပုဗ္ဗေ၊ ပုဗ္ဗေ ပန အာဏာပကဿေဝ၊ တသ္မာ ‘‘ယော ပဟိဏတိ၊ တဿေဝ သန္တက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီတိ ပန ပစ္စုပ္ပန္နတ္ထေ ပဝတ္တာယ ဝတ္တမာနဝိဘတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာ တတော ပဋ္ဌာယ ပဋိဂ္ဂါဟကဿေဝ သန္တကံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ယဿ ပဟီယတိ၊ တဿ သန္တက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ ဣမိနာ အာယသ္မတာ ရေဝတတ္ထေရေန အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ စီဝရပေသနဝတ္ထုသ္မိံ ဘဂဝတာ ဒေသိတေသု အဓိဋ္ဌာနေသု ဣဓ ဝုတ္တလက္ခဏေန အသမ္မောဟတော ဇာနိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

တတ္ထ ဒွါဓိဋ္ဌိတံ၊ သွာဓိဋ္ဌိတန္တိ စ န တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ သာမိကေ ဇီဝန္တေ ဝိဿာသဂ္ဂါဟစီဝရဘာဝေန စ သာမိကေ မတေ မတကစီဝရဘာဝေန စ ဂဟဏံ သန္ဓာယ ¶ ဝုတ္တံ၊ တတော ပန ဒသာဟေ အနတိက္ကန္တေယေဝ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ ဝါ ပရိက္ခာရစောဠာဓိဋ္ဌာနံ ဝါ ဝိကပ္ပနံ ဝါ ကာတဗ္ဗံ။ ယော ပဟိဏတီတိ ဒါယကံ သန္ဓာယာဟ၊ ယဿ ပဟီယတီတိ ပဋိဂ္ဂါဟကံ။

ပရိစ္စဇိတွာ…ပေ… န လဘတိ၊ အာဟရာပေန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ အတ္တနာ…ပေ… နိဿဂ္ဂိယန္တိ ဣမိနာ ပရသန္တကဘူတတ္တံ ဇာနန္တော ထေယျပသယှဝသေန အစ္ဆိန္ဒန္တော ပါရာဇိကော ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ပေါရာဏဋီကာယံ ပန ‘‘သကသညာယ ဝိနာ ဂဏှန္တော ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃာပေတွာ ¶ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ သကသညာယ ဝိနာပိ တာဝကာလိကပံသုကူလသညာဒိဝသေန ဂဏှန္တော အာပတ္တိယာ န ကာရေတဗ္ဗော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ပသယှာကာရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘အစ္ဆိန္ဒတော နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ။ သစေ ပန…ပေ… ဝဋ္ဋတီတိ တုဋ္ဌဒါနံ အာဟ၊ အထ ပနာတိအာဒိနာ ကုပိတဒါနံ။ ဥဘယထာပိ သယံ ဒိန္နတ္တာ ဝဋ္ဋတိ၊ ဂဟဏေ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။

မမ သန္တိကေ…ပေ… ဧဝံ ပန ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝတ္ထုပရိစ္စာဂလက္ခဏတ္တာ ဒါနဿ ဧဝံ ဒဒန္တော အပရိစ္စဇိတွာ ဒိန္နတ္တာ ဒါနံ န ဟောတီတိ န ဝဋ္ဋတိ၊ တတော ဧဝ ဒုက္ကဋံ ဟောတိ။ အာဟရာပေတုံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ပုဗ္ဗေ ‘‘အကရောန္တဿ န ဒေမီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယထာဝုတ္တဥပဇ္ဈာယဂ္ဂဟဏာဒီနိ အကရောန္တေ အာစရိယဿေဝ သန္တကံ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ကရောန္တေ ပန အန္တေဝါသိကဿ သန္တကံ ဘဝေယျ သဗ္ဗသော အပရိစ္စဇိတွာ ဒိန္နတ္တာ။ သကသညာယ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ‘‘အာဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ သိယာ။ ဋီကာယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၃၅) ပန ‘‘ဧဝံ ဒိန္နံ ဘတိသဒိသတ္တာ အာဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘတိသဒိသေ သတိပိ ကမ္မေ ကတေ ဘတိ လဒ္ဓဗ္ဗာ ဟောတိ၊ တသ္မာ အာရောပေတုံ န ဝဋ္ဋေယျ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၃၅) ပန ‘‘အာဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ကမ္မေ အကတေ ဘတိသဒိသတ္တာ ¶ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တေန ကမ္မေ ကတေ အာဟရာပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ဥပဇ္ဈံ ဂဏှိဿတီတိ သာမဏေရဿ ဒါနံ ဒီပေတိ၊ တေန စ သာမဏေရကာလေ ဒတွာ ဥပသမ္ပန္နကာလေ အစ္ဆိန္ဒတောပိ ပါစိတ္တိယံ ဒီပေတိ။ အယံ တာဝ ဒါနေ ဝိနိစ္ဆယောတိ ဣမိနာ ဒါနဝိနိစ္ဆယာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဝိနိစ္ဆယာနံ ဧကပရိစ္ဆေဒကတဘာဝံ ဒီပေတိ။

၇၀။ အနုဋ္ဌာနသေယျာ နာမ ယာယ သေယျာယ သယိတော ယာဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒံ န ပါပုဏာတိ၊ တာဝ ဝုစ္စတိ။ ဒဒမာနေန စ မတကဓနံ တာဝ ယေ တဿ ဓနေ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ၊ တေသံ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ကေ ဂဟဋ္ဌာ ကေ ပဗ္ဗဇိတာ ကေန ကာရဏေန တဿ ဓနေ ဣဿရာတိ? ဂဟဋ္ဌာ တာဝ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘူတာ တေန ကာရဏေန ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘာဂဘူတေ တဿ ဓနေ ဣဿရာ၊ ယေသဉ္စ ဝါဏိဇာနံ ဟတ္ထတော ကပ္ပိယကာရကေန ပတ္တာဒိပရိက္ခာရော ဂါဟာပိတော၊ တေသံ ယံ ဒါတဗ္ဗမူလံ၊ တေ စ တဿ ဓနေ ဣဿရာ၊ ယေသဉ္စ မာတာပိတူနံ အတ္ထာယ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝတ္ထာနိ ဌပိတာနိ၊ တေပိ တဿ ဓနဿ ¶ ဣဿရာ။ ဧဝမာဒိနာ ယေန ယေန ကာရဏေန ယံ ယံ ပရိက္ခာရဓနံ ယေဟိ ယေဟိ ဂဟဋ္ဌေဟိ လဘိတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တေန တေန ကာရဏေန တေ တေ ဂဟဋ္ဌာ တဿ တဿ ဓနဿ ဣဿရာ။

ပဗ္ဗဇိတာ ပန ဗာဟိရကာ တထေဝ သတိ ကာရဏေ ဣဿရာ။ ပဉ္စသု ပန သဟဓမ္မိကေသု ဘိက္ခူ သာမဏေရာ စ မတာနံ ဘိက္ခုသာမဏေရာနံ ဓနံ ဝိနာပိ ကာရဏေန ဒါယာဒဘာဝေန လဘန္တိ၊ န ဣတရာ။ ဘိက္ခုနီသိက္ခမာနသာမဏေရီနမ္ပိ ဓနံ တာယေဝ လဘန္တိ၊ န ဣတရေ။ တံ ပန မတကဓနဘာဇနံ စတုပစ္စယဘာဇနဝိနိစ္ဆယေ အာဝိ ဘဝိဿတိ၊ ဗဟူ ပန ဝိနယဓရတ္ထေရာ ‘‘ယေ တဿ ဓနဿ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ’’တိ ¶ ပါဌံ နိဿာယ ‘‘မတဘိက္ခုဿ ဓနံ ဂဟဋ္ဌဘူတာ ဉာတကာ လဘန္တီ’’တိ ဝိနိစ္ဆိနန္တိ၊ တမ္ပိ ဝိနိစ္ဆယံ တဿ စ ယုတ္တာယုတ္တဘာဝံ တတ္ထေဝ ဝက္ခာမ။

အနတ္တမနဿ သန္တကန္တိ ‘‘ဒုဋ္ဌု ကတံ တယာ မယာ အဒိန္နံ မမ သန္တကံ ဂဏှန္တေနာ’’တိ ဝစီဘေဒေန ဝါ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန ဝါ ဒေါမနဿပ္ပတ္တဿ သန္တကံ။ ယော ပန ပဌမံယေဝ ‘‘သုဋ္ဌု ကတံ တယာ မမ သန္တကံ ဂဏှန္တေနာ’’တိ ဝစီဘေဒေန ဝါ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန ဝါ အနုမောဒိတွာ ပစ္ဆာ ကေနစိ ကာရဏေန ကုပိတော၊ ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယောပိ အဒါတုကာမော၊ စိတ္တေန ပန အဓိဝါသေတိ၊ န ကိဉ္စိ ဝဒတီတိ ဧတ္ထ တု ပေါရာဏဋီကာယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၃၁) ‘‘စိတ္တေန ပန အဓိဝါသေတီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘န ကိဉ္စိ ဝဒတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သတိ ‘‘စိတ္တေနာ’’တိ ဣဒံ အဓိဝါသနကိရိယာယ ကရဏံ ဟောတိ။ အဒါတုကာမောတိ ဧတ္ထာပိ တမေဝ ကရဏံ သိယာ၊ တတော ‘‘စိတ္တေန အဒါတုကာမော၊ စိတ္တေန အဓိဝါသေတီ’’တိဝစနံ ဩစိတျသမ္ပောသကံ န ဘဝေယျ။ တံ ဌပေတွာ ‘‘အဒါတုကာမော’’တိ ဧတ္ထ ကာယေနာတိ ဝါ ဝါစာယာတိ ဝါ အညံ ကရဏမ္ပိ န သမ္ဘဝတိ၊ တဒသမ္ဘဝေ သတိ ဝိသေသတ္ထဝါစကော ပန-သဒ္ဒေါပိ နိရတ္ထကော။ န ကိဉ္စိ ဝဒတီတိ ဧတ္ထ တု ဝဒနကိရိယာယ ကရဏံ ‘‘ဝါစာယာ’’တိ ပဒံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ တထာ စ သတိ အညံ အဓိဝါသနကိရိယာယ ကရဏံ၊ အညံ ဝဒနကိရိယာယ ကရဏံ၊ အညာ အဓိဝါသနကိရိယာ၊ အညာ ဝဒနကိရိယာ၊ တသ္မာ ‘‘ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတု’’န္တိ ဝတ္တုံ န အရဟတိ၊ တသ္မာ ယောပိ စိတ္တေန အဒါတုကာမော ဟောတိ၊ ပန တထာပိ ဝါစာယ အဓိဝါသေတိ၊ န ကိဉ္စိ ဝဒတီတိ ယောဇနံ ကတွာ ပန ‘‘အဓိဝါသေတီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပကာသေတုံ န ကိဉ္စိ ဝဒတီတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝတ္တုမရဟတိ။ ဧတ္ထ တု ပန-သဒ္ဒေါ အရုစိလက္ခဏသူစနတ္ထော။ ‘‘စိတ္တေနာ’’တိ ဣဒံ အဒါတုကာမကိရိယာယ ကရဏံ၊ ‘‘ဝါစာယာ’’တိ ¶ အဓိဝါသနကိရိယာယ အဝဒနကိရိယာယ စ ကရဏံ။ အဓိဝါသနကိရိယာ စ အဝဒနကိရိယာယေဝ ¶ ။ ‘‘အဓိဝါသေတီ’’တိ ဝုတ္တေ အဝဒနကိရိယာယ အပါကဋဘာဝတော တံ ပကာသေတုံ ‘‘န ကိဉ္စိ ဝဒတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ဂယှမာနေ ပုဗ္ဗာပရဝစနတ္ထော ဩစိတျသမ္ပောသကော သိယာ၊ တသ္မာ ဧတ္တကဝိဝရေဟိ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗောတိ။

၇၁။ လာဘပရိဏာမနဝိနိစ္ဆယေ တုမှာကံ သပ္ပိအာဒီနိ အာဘတာနီတိ တုမှာကံ အတ္ထာယ အာဘတာနိ သပ္ပိအာဒီနိ။ ပရိဏတဘာဝံ ဇာနိတွာပိ ဝုတ္တဝိဓိနာ ဝိညာပေန္တေန တေသံ သန္တကမေဝ ဝိညာပိတံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မယှမ္ပိ ဒေထာတိ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

‘‘ပုပ္ဖမ္ပိ အာရောပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ ပရိဏတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ သစေ ပန ဧကသ္မိံ စေတိယေ ပူဇိတံ ပုပ္ဖံ ဂဟေတွာ အညသ္မိံ စေတိယေ ပူဇေတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၆၀) ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၆၀) ပန နိယမေတွာ ‘‘အညဿ စေတိယဿ အတ္ထာယ ရောပိတမာလာဝစ္ဆတော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ န ကေဝလံ ပရိဏတဘာဝေါယေဝ ကထိတော၊ အထ ခေါ နိယမေတွာ ရောပိတဘာဝေါပိ။ ပုပ္ဖမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ကုတော မာလာဝစ္ဆန္တိ ဒဿေတိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၆၀) ပန ‘‘ရောပိတမာလာဝစ္ဆတောတိ ကေနစိ နိယမေတွာ ရောပိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အနောစိတံ မိလာယမာနံ ဩစိနိတွာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပူဇေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဌိတံ ဒိသွာတိ သေသကံ ဂဟေတွာ ဌိတံ ဒိသွာ။ ဣမဿ သုနခဿ မာ ဒေဟိ၊ ဧတဿ ဒေဟီတိ ဣဒံ ပရိဏတေယေဝ၊ တိရစ္ဆာနဂတဿ ပရိစ္စဇိတွာ ဒိန္နေ ပန တံ ပလာပေတွာ အညံ ဘုဉ္ဇာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကတ္ထ ဒေမာတိအာဒိနာ ဧကေနာကာရေန အနာပတ္တိ ဒဿိတာ။ ဧဝံ ပန အပုစ္ဆိတေပိ ¶ ‘အပရိဏတံ ဣဒ’န္တိ ဇာနန္တေန အတ္တနော ရုစိယာ ယတ္ထ ဣစ္ဆတိ၊ တတ္ထ ဒါပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ဣစ္ဆထ၊ တတ္ထ ဒေထာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘တုမှာကံ ရုစိယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယတ္ထ ဣစ္ဆတိ၊ တတ္ထ ဒါပေတုံ လဘတိ။

ပရိဝါရေ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၉) ပန နဝ အဓမ္မိကာနိ ဒါနာနီတိ သင်္ဃဿ ပရိဏတံ အညသင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ၊ စေတိယဿ ပရိဏတံ အညစေတိယဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ၊ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏတံ အညပုဂ္ဂလဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တာနိ။ နဝ ပဋိဂ္ဂဟာ ပရိဘောဂါ ¶ စာတိ ဧတေသံယေဝ ဒါနာနံ ပဋိဂ္ဂဟာ စ ပရိဘောဂါ စ။ တီဏိ ဓမ္မိကာနိ ဒါနာနီတိ သင်္ဃဿ နိန္နံ သင်္ဃဿေဝ ဒေတိ၊ စေတိယဿ နိန္နံ စေတိယဿေဝ ဒေတိ၊ ပုဂ္ဂလဿ နိန္နံ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒေတီတိ ဣမာနိ တီဏိ။ ပဋိဂ္ဂဟပဋိဘောဂါပိ တေသံယေဝ ပဋိဂ္ဂဟာ စ ပရိဘောဂါ စာတိ အာဂတံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ဒါနလက္ခဏာဒိဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၇၂။ ဧဝံ ဒါနဝိဿာသဂ္ဂါဟလာဘပရိဏာမနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပထဝီဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ပထဝီ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပတ္ထရတီတိ ပထဝီ၊ ပ-ပုဗ္ဗ ထရ သန္ထရဏေတိ ဓာတု၊ ရ-ကာရဿ ဝ-ကာရော၊ သသမ္ဘာရပထဝီ။ တပ္ပဘေဒမာဟ ‘‘ဒွေ ပထဝီ၊ ဇာတာ စ ပထဝီ အဇာတာ စ ပထဝီ’’တိ။ တာသံ ¶ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဇာတာ နာမ ပထဝီ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဒ္ဓပံသုကာ…ပေ… ယေဘုယျေနမတ္တိကာပထဝီ ဇာတာ နာမ ပထဝီ ဟောတိ။ န ကေဝလံ သာယေဝ၊ အဒဍ္ဎာ ပထဝီပိ ‘‘ဇာတာ ပထဝီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ န ကေဝလံ ဣမာ ဒွေယေဝ၊ ယောပိ ပံသုပုဉ္ဇော ဝါ…ပေ… စာတုမာသံ ဩဝဋ္ဌော၊ သောပိ ‘‘ဇာတာ ပထဝီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ ဣတရတြပိ ဧသေဝ နယော။

တတ္ထ သုဒ္ဓါ ပံသုကာယေဝ ဧတ္ထ ပထဝိယာ အတ္ထိ၊ န ပါသာဏာဒယောတိ သုဒ္ဓပံသုကာ။ တထာ သုဒ္ဓမတ္တိကာ။ အပ္ပာ ပါသာဏာ ဧတ္ထာတိ အပ္ပပါသာဏာ။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယေဘုယျေန ပံသုကာ ဧတ္ထာတိ ယေဘုယျေနပံသုကာ၊ အလုတ္တသမာသောယံ၊ တထာ ယေဘုယျေနမတ္တိကာ။ တတ္ထ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ဥပရိ ပါသာဏာ။ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏာ သက္ခရာ။ ကထလာတိ ကပါလခဏ္ဍာဒိ။ မရုမ္ပာတိ ကဋသက္ခရာ။ ဝါလုကာ ဝါလုကာယေဝ။ ယေဘုယျေနပံသုကာတိ ဧတ္ထ တီသု ကောဋ္ဌာသေသု ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ပံသု၊ ဧကော ပါသာဏာဒီသု အညတရကောဋ္ဌာသော။ အဒဍ္ဎာပီတိ ဥဒ္ဓနပတ္တပစနကုမ္ဘကာရာတပါဒိဝသေန တထာ တထာ အဒဍ္ဎာ၊ သာ ပန ဝိသုံ နတ္ထိ၊ သုဒ္ဓပံသုအာဒီသု အညတရာဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေဘုယျေနသက္ခရာတိ ဗဟုတရသက္ခရာ။ ဟတ္ထိကုစ္ဆိယံ ကိရ ဧကံ ပစ္ဆိပူရံ အာဟရာပေတွာ ဒေါဏိယံ ဓောဝိတွာ ပထဝိယာ ယေဘုယျေနသက္ခရဘာဝံ ¶ ဉတွာ သယံ ဘိက္ခူ ပေါက္ခရဏိံ ခဏိံသူတိ။ ယာနိ ပန မဇ္ဈေ ‘‘အပ္ပပံသုအပ္ပမတ္တိကာ’’တိ ဒွေ ပဒါနိ၊ တာနိ ယေဘုယျေနပါသာဏာဒိပဉ္စကမေဝ ပဝိသန္တိ။ တေသညေဝ ဟိ ဒွိန္နံ ပဘေဒဝစနမေတံ၊ ယဒိဒံ သုဒ္ဓပါသာဏာဒိအာဒိ။

ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ယေဘုယျေနပံသုံ အပ္ပပံသုဉ္စ ပထဝိံ ဝတွာ ဥပဍ္ဎပံသုကာပထဝီ န ဝုတ္တာ၊ တထာပိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇသိက္ခာပဒေသု သာဝသေသပညတ္တိယာပိ သမ္ဘဝတော ဥပဍ္ဎပံသုကာယပိ ပထဝိယာ ¶ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နာဒီသု ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ ဒုက္ကဋံ ယုဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုကဉ္စ အနာပတ္တိဝတ္ထုကဉ္စ ဒုဝိဓံ ပထဝိံ ဌပေတွာ အညိဿာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာယ တတိယာယ ပထဝိယာ အဘာဝတော။ ဒွေယေဝ ဟိ ပထဝိယော ဝုတ္တာ ‘‘ဇာတာ စ ပထဝီ အဇာတာ စ ပထဝီ’’တိ၊ တသ္မာ ဒွီသု အညတရာယ ပထဝိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ စ သမ္ပတ္တေ ဂရုကလဟုကေသု ဂရုကေယေဝ ဌာတဗ္ဗတ္တာ န သက္ကာ ဧတ္ထ အနာပတ္တိယာ ဘဝိတုံ။ သဗ္ဗစ္ဆန္နာဒီသု ပန ဥပဍ္ဎေ ဒုက္ကဋံ ယုတ္တံ တတ္ထ တာဒိသဿ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနော သမ္ဘဝတော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၈၆) ‘‘အပ္ပပံသုမတ္တိကာယ ပထဝိယာ အနာပတ္တိဝတ္ထုဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ ဥပဍ္ဎပံသုမတ္တိကာယပိ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟေတံ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဇာတာဇာတဝိနိမုတ္တာယ တတိယာယ ပထဝိယာ အဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တံ။

ခဏန္တဿ ခဏာပေန္တဿ ဝါတိ အန္တမသော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေနပိ သမ္မဇ္ဇနိသလာကာယပိ သယံ ဝါ ခဏန္တဿ အညေန ဝါ ခဏာပေန္တဿ။ ‘‘ပေါက္ခရဏိံ ခဏာ’’တိ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ဩကာသေ’’တိ အနိယမေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဣမံ ဝလ္လိံ ခဏာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ပထဝိခဏနံ သန္ဓာယ ပဝတ္တဝေါဟာရတ္တာ ဣမိနာဝ သိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယံ၊ န ဘူတဂါမသိက္ခာပဒေန၊ ဥဘယမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တေ ပန ဒွေပိ ပါစိတ္တိယာနိ ဟောန္တိ။

၇၃။ ကုဋေဟီတိ ဃဋေဟိ။ တနုကကဒ္ဒမောတိ ဥဒကမိဿကကဒ္ဒမော၊ သော စ ဥဒကဂတိကတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ဥဒကပပ္ပဋကောတိ ဥဒကေ အန္တောဘူမိယံ ပဝိဋ္ဌေ တဿ ဥပရိဘာဂံ ဆာဒေတွာ တနုကပံသု ဝါ မတ္တိကာ ဝါ ပဋလံ ဟုတွာ ပလဝမာနာ ဥဋ္ဌာတိ၊ တသ္မိံ ဥဒကေ သုက္ခေပိ တံ ပဋလံ ဝါတေန စလမာနံ တိဋ္ဌတိ၊ တံ ဥဒကပပ္ပဋကော နာမ။ ဩမကစာတုမာသန္တိ ¶ ဦနစာတုမာသံ။ ဩဝဋ္ဌန္တိ ဒေဝေန ဩဝဋ္ဌံ။ အကတပဗ္ဘာရေတိ အဝလဉ္ဇနဋ္ဌာနဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တာဒိသေ ဟိ ဝမ္မိကဿ သဗ္ဘာဝေါတိ။ မူသိကုက္ကုရံ နာမ မူသိကာဟိ ခဏိတွာ ဗဟိ ကတပံသုရာသိ။

ဧသေဝ ¶ နယောတိ ဩမကစာတုမာသံ ဩဝဋ္ဌောယေဝ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧကဒိဝသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဩဝဋ္ဌစာတုမာသတော ဧကဒိဝသာတိက္ကန္တောပိ ဝိကောပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဟေဋ္ဌဘူမိသမ္ဗန္ဓေပိ စ ဂေါကဏ္ဋကေ ဘူမိတော ဆိန္ဒိတွာ ဆိန္ဒိတွာ ဥဂ္ဂတတ္တာ အစ္စုဂ္ဂတံ မတ္ထကတော ဆိန္ဒိတုံ ဂဟေတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ သကဋ္ဌာနေ အတိဋ္ဌမာနံ ကတွာ ပါဒေဟိ မဒ္ဒိတွာ အာလောဠိတကဒ္ဒမမ္ပိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

အစ္ဆဒနန္တိအာဒိနာ ဝုတ္တတ္တာ ဥဇုကံ အာကာသတော ပတိတဝဿောဒကေန ဩဝဋ္ဌမေဝ ဇာတပထဝီ ဟောတိ၊ န ဆဒနာဒီသု ပတိတွာ တတော ပဝတ္တဥဒကေန တိန္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတောတိ ပုရာဏသေနာသနတော။ ဣဋ္ဌကံ ဂဏှာမီတိအာဒိ သုဒ္ဓစိတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥဒကေနာတိ ဥဇုကံ အာကာသတောယေဝ ပတိတဥဒကေန။ သစေ ပန အညတ္ထ ပဟရိတွာ ပတိတေန ဥဒကေန တေမိတံ ဟောတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ မဏ္ဍပတ္ထမ္ဘန္တိ သာခါမဏ္ဍပတ္ထမ္ဘံ။

၇၄။ ဥစ္စာလေတွာတိ ဥက္ခိပိတွာ။ တေန အပဒေသေနာတိ တေန လေသေန။ အဝိသယတ္တာ အနာပတ္တီတိ ဧတ္ထ သစေပိ နိဗ္ဗာပေတုံ သက္ကာ ဟောတိ၊ ပဌမံ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဒိန္နတ္တာ ဒဟတူတိ သလ္လက္ခေတွာပိ တိဋ္ဌတိ၊ အနာပတ္တိ။ မဟာမတ္တိကန္တိ ဘိတ္တိလေပနံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ပထဝီခဏနဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၇၅။ ဧဝံ ¶ ပထဝိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဘူတဂါမဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဘူတဂါမော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘဝန္တိ အဟုဝုဉ္စာတိ ဘူတာ၊ ဇာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ ဇာတာ ဝဍ္ဎိတာ စာတိ အတ္ထော။ ဂါမောတိ ရာသိ၊ ဘူတာနံ ဂါမောတိ ဘူတဂါမော၊ ဘူတာ ဧဝ ဝါ ဂါမော ဘူတဂါမော၊ ပတိဋ္ဌိတဟရိတတိဏရုက္ခာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ။ တတ္ထ ‘‘ဘဝန္တီ’’တိ ဣမဿ ဝိဝရဏံ ‘‘ဇာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ ¶ ၊ ‘‘အဟုဝု’’န္တိ ဣမဿ ‘‘ဇာတာ ဝဍ္ဎိတာ’’တိ။ ဧဝံ ဘူတ-သဒ္ဒေါ ပစ္စုပ္ပန္နာတီတဝိသယော ဟောတိ။ တေနာဟ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၉၀) ‘‘ဘဝန္တီတိ ဝဍ္ဎန္တိ၊ အဟုဝုန္တိ ဗဘုဝူ’’တိ။ ဣဒါနိ တံ ဘူတဂါမံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘူတဂါမောတိ ပဉ္စဟိ ဗီဇေဟိ ဇာတာနံ ရုက္ခလတာဒီနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ အာဟ။ လတာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩသဓိဂစ္ဆာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဣဒါနိ တာနိ ဗီဇာနိ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘တတြိမာနိ ပဉ္စ ဗီဇာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ အထ ဝါ မူလံ ဗီဇံ ဧတဿာတိ မူလဗီဇံ၊ မူလဗီဇတော ဝါ နိဗ္ဗတ္တံ မူလဗီဇံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ တတ္ထ ပဌမေန ဝိဂ္ဂဟေန ဗီဇဂါမော ဧဝ လဗ္ဘတိ၊ ဒုတိယတတိယေဟိ ဘူတဂါမော။ ဣဒါနိ တေ ဘူတဂါမေ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ မူလဗီဇံ နာမာ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေသု ပဉ္စသု မူလဗီဇာဒီသု ဟလိဒ္ဒိ…ပေ… ဘဒ္ဒမုတ္တကံ မူလဗီဇံ နာမ။ န ကေဝလံ ဣမာနိယေဝ မူလဗီဇာနိ၊ အထ ခေါ ဣတော အညာနိပိ ယာနိ ဝါ ပန ဘူတဂါမဇာတာနိ အတ္ထိ သန္တိ၊ မူလေ ဇာယန္တိ၊ မူလေ သဉ္ဇာယန္တိ၊ ဧတံ ဘူတဂါမဇာတံ မူလဗီဇံ နာမ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၁) ‘‘ဣဒါနိ တံ ဘူတဂါမံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော ‘ဘူတဂါမော နာမ ပဉ္စ ဗီဇဇာတာနီ’တိအာဒိမာဟာ’’တိ။ တတ္ထ ¶ ဘူတဂါမော နာမာတိ ဘူတဂါမံ ဥဒ္ဓရိတွာ ယသ္မိံ သတိ ဘူတဂါမော ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စ ဗီဇဇာတာနီတိ အာဟာ’’တိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ၊ မူလေ ဇာယန္တီ’’တိအာဒီနိ န သမေန္တိ။ န ဟိ မူလဗီဇာဒီနိ မူလာဒီသု ဇာယန္တိ။ မူလာဒီသု ဇာယမာနာနိ ပန တာနိ ဗီဇဇာတာနိ၊ တသ္မာ ဧဝမတ္ထဝဏ္ဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဘူတဂါမော နာမာတိ ဝိဘဇိတဗ္ဗပဒံ။ ပဉ္စာတိ တဿ ဝိဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ။ ဗီဇဇာတာနီတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မနိဒဿနံ၊ ယတော ဗီဇေဟိ ဇာတာနိ ဗီဇဇာတာနိ၊ ရုက္ခာဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနန္တိ စ။ ယထာ ‘‘သာလီနံ စေပိ ဩဒနံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၇၆) သာလိတဏ္ဍုလာနံ ဩဒနော သာလိဩဒနောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဗီဇတော သမ္ဘူတော ဘူတဂါမော ‘‘ဗီဇ’’န္တိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ စ။

ဖဠုဗီဇန္တိ ပဗ္ဗဗီဇံ။ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ သဒိသဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသကာရဏဘာဝတော ဝိရုဟဏသမတ္ထေ သာရဖလေ နိရုဠှော ဗီဇ-သဒ္ဒေါ တဒတ္ထသံသိဒ္ဓိယာ မူလာဒီသုပိ ကေသုစိ ပဝတ္တတီတိ မူလာဒိတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဧကေန ဗီဇသဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗီဇ’’န္တိ ‘‘ရူပရူပံ၊ ဒုက္ခဒုက္ခ’’န္တိ ¶ စ ယထာ။ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ၊ မူလေ ဇာယန္တိ မူလေ သဉ္ဇာယန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ဗီဇတော နိဗ္ဗတ္တေန ဗီဇံ ဒဿိတံ၊ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ၊ အာလုဝကသေရုကမလနီလုပ္ပလပုဏ္ဍရီကကုဝလယကုန္ဒပါဋလိမူလာဒိဘေဒေ မူလေ ဂစ္ဆဝလ္လိရုက္ခာဒီနိ ဇာယန္တိ သဉ္ဇာယန္တိ၊ တာနိ၊ ယမှိ မူလေ ဇာယန္တိ စေဝ သဉ္ဇာယန္တိ စ၊ တဉ္စ ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၉၁) ဝုတ္တဟလိဒ္ဒါဒိ စ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဧတံ မူလဗီဇံ နာမ၊ ဧတေန ကာရိယောပစာရေန ကာရဏံ ဒဿိတန္တိ ဒဿေတိ။ ဧသ နယော ခန္ဓဗီဇာဒီသု။ ယေဝါပနကခန္ဓဗီဇေသု ပနေတ္ထ အမ္ဗာဋကဣန္ဒသာလနုဟိပါလိဘဒ္ဒကကဏိကာရာဒီနိ ခန္ဓဗီဇာနိ ¶ ။ အမ္ဗိလာဝလ္လိစတုရဿဝလ္လိကဏဝေရာဒီနိ ဖဠုဗီဇာနိ။ မကစိမလ္လိကာသုမနဇယသုမနာဒီနိ အဂ္ဂဗီဇာနိ။ အမ္ဗဇမ္ဗုပနသဋ္ဌိအာဒီနိ ဗီဇဗီဇာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ဘူတဂါမေ ဘူတဂါမသညီ ဆိန္ဒတိ ဝါ ဆေဒါပေတိ ဝါတိ သတ္ထကာနိ ဂဟေတွာ သယံ ဝါ ဆိန္ဒတိ၊ အညေန ဝါ ဆေဒါပေတိ။ ဘိန္ဒတိ ဝါ ဘေဒါပေတိ ဝါတိ ပါသာဏာဒီနိ ဂဟေတွာ သယံ ဝါ ဘိန္ဒတိ၊ အညေန ဝါ ဘေဒါပေတိ။ ပစတိ ဝါ ပစာပေတိ ဝါတိ အဂ္ဂိံ ဥပသံဟရိတွာ သယံ ဝါ ပစတိ၊ အညေန ဝါ ပစာပေတိ၊ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘူတဂါမဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘူတဂါမပရိမောစိတန္တိ ဘူတဂါမတော ဝိယောဇိတံ။

၇၆။ သဉ္စိစ္စ ဥက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘သဉ္စိစ္စာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သရီရေ လဂ္ဂဘာဝံ ဉတွာပိ ဥဋ္ဌဟတိ၊ ‘‘တံ ဥဒ္ဓရိဿာမီ’’တိ သညာယ အဘာဝတော ဝဋ္ဋတိ။ အနန္တကဂ္ဂဟဏေန သာသပမတ္တိကာ ဂဟိတာ။ နာမဉှေတံ တဿာ သေဝါလဇာတိယာ။ မူလပဏ္ဏာနံ အဘာဝေန ‘‘အသမ္ပုဏ္ဏဘူတဂါမော နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဘူတဂါမမူလတ္တာတိ ဧတ္ထ ဘူတဂါမော မူလံ ကာရဏံ ဧတဿာတိ ဘူတဂါမမူလော၊ ဘူတဂါမဿ ဝါ မူလံ ကာရဏန္တိ ဘူတဂါမမူလံ။ ဗီဇဂါမော ဟိ နာမ ဘူတဂါမတော သမ္ဘဝတိ၊ ဘူတဂါမဿ စ ကာရဏံ ဟောတိ။ အယံ ပန တာဒိသော န ဟောတီတိ ‘‘အဘူတဂါမမူလတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ကိဉ္စာပိ ဟိ တာလနာဠိကေရာဒီနံ ခါဏု ဥဒ္ဓံ အဝဍ္ဎနတော ဘူတဂါမဿ ကာရဏံ န ဟောတိ၊ တထာပိ ဘူတဂါမသင်္ချူပဂတနိဗ္ဗတ္တပဏ္ဏမူလဗီဇတော သမ္ဘူတတ္တာ ဘူတဂါမတော ဥပ္ပန္နော နာမ ဟောတီတိ ဗီဇဂါမေန သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ သော ဗီဇဂါမေန သင်္ဂဟိတောတိ အဝဍ္ဎမာနေပိ ဘူတဂါမမူလတ္တာ ဝုတ္တံ။

‘‘အင်္ကုရေ ဟရိတေ’’တိ ဝတွာ တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘နီလဝဏ္ဏေ ဇာတေ’’တိ၊ နီလပဏ္ဏဿ ဝဏ္ဏသဒိသေ ¶ ပဏ္ဏေ ဇာတေတိ ¶ အတ္ထော၊ ‘‘နီလဝဏ္ဏေ ဇာတေ’’တိ ဝါ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ အမူလကဘူတဂါမေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဣဒံ နာဠိကေရဿ အာဝေဏိကံ ကတွာ ဝဒတိ။ ‘‘ပါနီယဃဋာဒီနံ ဗဟိ သေဝါလော ဥဒကေ အဋ္ဌိတတ္တာ ဗီဇဂါမာနုလောမတ္တာ စ ဒုက္ကဋဝတ္ထူ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကဏ္ဏကမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝါတိ နီလဝဏ္ဏမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝ။

၇၇။ သေလေယျကံ နာမ သိလာယ သမ္ဘူတာ ဧကာ ဂန္ဓဇာတိ။ ပုပ္ဖိတကာလတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝိကသိတကာလတော ပဘုတိ။ အဟိစ္ဆတ္တကံ ဂဏှန္တောတိ ဝိကသိတံ ဂဏှန္တော။ မကုဠံ ပန ရုက္ခတ္တစံ အကောပေန္တေနပိ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ရုက္ခတ္တစံ ဝိကောပေတီတိ ဝုတ္တတ္တာ ရုက္ခေ ဇာတံ ယံ ကိဉ္စိ အဟိစ္ဆတ္တကံ ရုက္ခတ္တစံ အဝိကောပေတွာ မတ္ထကတော ဆိန္ဒိတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တဒယုတ္တံ ‘‘အဟိစ္ဆတ္တကံ ယာဝ မကုဠံ ဟောတိ၊ တာဝ ဒုက္ကဋဝတ္ထူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ရုက္ခတော မုစ္စိတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယဒိပိ ကိဉ္စိမတ္တံ ရုက္ခေ အလ္လီနာ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ၊ ရုက္ခတော ဂယှမာနာ ပန ရုက္ခစ္ဆဝိံ န ဝိကောပေတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အလ္လရုက္ခတော န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထာပိ ရုက္ခတ္တစံ အဝိကောပေတွာ မတ္ထကတော တစ္ဆေတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စေနာတိ ဟတ္ထစာပလ္လေန။ ပါနီယံ န ဝါသေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အတ္တနော အတ္ထာယ နာမိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကေဝလံ အနုပသမ္ပန္နဿ အတ္ထာယ နာမိတေ ပန ပစ္ဆာ တတော လဘိတွာ န ဝါသေတဗ္ဗန္တိ နတ္ထိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၉၂) ပန ‘‘ပါနီယံ န ဝါသေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အတ္တနော ပိဝနပါနီယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အညေသံ ပန ဝဋ္ဋတိ အနုဂ္ဂဟိတတ္တာ။ တေနာဟ အတ္တနာ ခါဒိတုကာမေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယေသံ ရုက္ခာနံ သာခါ ရုဟတီတိ ဝုတ္တတ္တာ ယေသံ သာခါ န ရုဟတိ၊ တတ္ထ ကပ္ပိယကရဏကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ ‘‘ယေသံ ရုက္ခာနံ သာခါ ¶ ရုဟတီတိ မူလံ အနောတာရေတွာ ပဏ္ဏမတ္တနိဂ္ဂမနမတ္တေနာပိ ဝဍ္ဎတိ၊ တတ္ထ ကပ္ပိယမ္ပိ အကရောန္တော ဆိန္နနာဠိကေရဝေဠုဒဏ္ဍာဒယော ကောပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘စင်္ကမိတဋ္ဌာနံ ဒဿေဿာမီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကေဝလံ စင်္ကမနာဓိပ္ပာယေန ဝါ မဂ္ဂဂမနာဓိပ္ပာယေန ဝါ အက္ကမန္တဿ၊ တိဏာနံ ဥပရိ နိသီဒနာဓိပ္ပာယေန နိသီဒန္တဿ စ ဒေါသော နတ္ထိ။

၇၈။ သမဏကပ္ပေဟီတိ သမဏာနံ ကပ္ပိယဝေါဟာရေဟိ။ ကိဉ္စာပိ ဗီဇာဒီနံ အဂ္ဂိနာ ဖုဋ္ဌမတ္တေန၊ နခါဒီဟိ ဝိလိခနမတ္တေန စ အဝိရုဠှိဓမ္မတာ န ဟောတိ၊ တထာပိ ဧဝံ ကတေယေဝ သမဏာနံ ကပ္ပတီတိ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒယော သမဏဝေါဟာရာ နာမ ဇာတာ၊ တသ္မာ တေဟိ သမဏဝေါဟာရေဟိ ကရဏဘူတေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုဇာနာမီတိ အဓိပ္ပာယော။ အဗီဇနိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇာနိပိ ¶ သမဏာနံ ကပ္ပန္တီတိ ပညတ္တပဏ္ဏတ္တိဘာဝတော သမဏဝေါဟာရာဣစ္စေဝ သင်္ခံ ဂတာနိ။ အထ ဝါ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ကပ္ပိယဘာဝတောယေဝ ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပိယဘာဝသင်္ခါတေဟိ ကာရဏေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုဇာနာမီတိ ဧဝမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဂ္ဂိပရိဇိတန္တိအာဒီသု ‘‘ပရိစိတ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ အဗီဇံ နာမ တရုဏအမ္ဗဖလာဒိ။ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇံ နာမ အမ္ဗပနသာဒိ၊ ယံ ဗီဇံ နိဗ္ဗဋ္ဋေတွာ ဝိသုံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကာ ဟောတိ။ နိဗ္ဗဋ္ဋေတဗ္ဗံ ဝိယောဇေတဗ္ဗံ ဗီဇံ ယသ္မိံ၊ တံ ပနသာဒိ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇံ နာမ။ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ယော ကပ္ပိယံ ကရောတိ၊ တေန ကတ္တဗ္ဗပကာရဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ ဘိက္ခုနာ အဝုတ္တေပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုန ‘‘ကပ္ပိယံ ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ကာရာပနဿ ပဌမမေဝ ကထိတတ္တာ ဘိက္ခုနာ ‘‘ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ အနုပသမ္ပန္နေန ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ကပ္ပိယန္တိ ဝစနံ ပန ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ကပ္ပိယန္တိ ဝတွာဝ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော ပဌမံ ¶ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာ ပစ္ဆာ အဂ္ဂိအာဒိနာ ဖုသနာဒိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပဌမံ အဂ္ဂိမှိ နိက္ခိပိတွာ၊ နခါဒိနာ ဝါ ဝိဇ္ဈိတွာ တံ အနုဒ္ဓရိတွာဝ ကပ္ပိယန္တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၉၂) ပန ‘‘ကပ္ပိယန္တိ ဝတွာဝါတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဝသေန ဝုတ္တေပိ ဝစနက္ခဏေဝ အဂ္ဂိသတ္ထာဒိနာ ဗီဇဂါမေ ဝဏံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝစနတော ပန ပုဗ္ဗေ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တဉ္စ ဒွိဓာ အကတွာ ဆေဒနဘေဒနမေဝ ဒဿေတဗ္ဗံ။ ကရောန္တေန စ ဘိက္ခုနာ ‘ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’တိ ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝုတ္တေယေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ဗီဇဂါမပရိမောစနတ္ထံ ပုန ကပ္ပိယံ ကာရေတဗ္ဗန္တိ ကာရာပနဿ ပဌမမေဝ အဓိကတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဧကသ္မိံ ဗီဇေ ဝါတိအာဒီသု ‘‘ဧကံယေဝ ကာရေမီတိ အဓိပ္ပာယေ သတိပိ ဧကာဗဒ္ဓတ္တာ သဗ္ဗံ ကတမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒါရုံ ဝိဇ္ဈတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဇာနိတွာပိ ဝိဇ္ဈတိ ဝါ ဝိဇ္ဈာပေတိ ဝါ၊ ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဘတ္တသိတ္ထေ ဝိဇ္ဈတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘တံ ဝိဇ္ဈတိ၊ န ဝဋ္ဋတီတိ ရဇ္ဇုအာဒီနံ ဘာဇနဂတိကတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ မရီစပက္ကာဒီဟိ စ မိဿေတွာတိ ဧတ္ထ ဘတ္တသိတ္ထသမ္ဗန္ဓဝသေန ဧကာဗဒ္ဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဖလာနံယေဝ အညမညသမ္ဗန္ဓဝသေန။ ‘‘ကဋာဟေပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကဋာဟတော နီဟဋာယ မိဉ္ဇာယ ဝါ ဗီဇေ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝိဇ္ဈိတုံ ¶ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ဘိန္ဒာပေတွာ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတဗ္ဗန္တိ ဗီဇတော မုတ္တဿ ကဋာဟဿ ဘာဇနဂတိကတ္တာ ဝုတ္တံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ဘူတဂါမဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၇၉။ ဧဝံ ¶ ဘူတဂါမဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ သဟသေယျဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဒုဝိဓံ သဟသေယျက’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒွေ ဝိဓာ ပကာရာ ယဿ သဟသေယျကဿ တံ ဒုဝိဓံ၊ သဟ သယနံ၊ သဟ ဝါ သယတိ ဧတ္ထာတိ သဟသေယျာ၊ သဟသေယျာ ဧဝ သဟသေယျကံ သကတ္ထေ က-ပစ္စယဝသေန။ တံ ပန အနုပသမ္ပန္နေနသဟသေယျာမာတုဂါမေနသဟသေယျာဝသေန ဒုဝိဓံ။ တေနာဟ ‘‘ဒုဝိဓံ သဟသေယျက’’န္တိ။ ဒိရတ္တတိရတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဝစနသိလိဋ္ဌတာမတ္တေန ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိရတ္တဉှိ သဟဝါသေ လဗ္ဘမာနေ ဒိရတ္တေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိသုံ န ပယောဇေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥတ္တရိဒိရတ္တတိရတ္တန္တိ ဘဂဝါ သာမဏေရာနံ သင်္ဂဟကရဏတ္ထာယ တိရတ္တပရိဟာရံ အဒါသီ’’တိ။ နိရန္တရံ တိရတ္တဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဝါ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ကေဝလဉှိ ‘‘တိရတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ အညတ္ထ ဝါသေန အန္တရိကမ္ပိ တိရတ္တံ ဂဏှေယျ။ ဒိရတ္တဝိသိဋ္ဌံ ပန တိရတ္တံ ဝုစ္စမာနံ တေန အနန္တရိကမေဝ တိရတ္တံ ဒီပေတိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၅၀-၅၁) ‘‘ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝစနာလင်္ကာရတ္ထံ။ နိရန္တရံ တိဿောဝ ရတ္တိယော သယိတွာ စတုတ္ထဒိဝသာဒီသု သယန္တဿေဝ အာပတ္တိ၊ န ဧကန္တရိကာဒိဝသေန သယန္တဿာတိ ဒဿနတ္ထမ္ပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဟသေယျံ ဧကတော သေယျံ။ သေယျန္တိ စေတ္ထ ကာယပ္ပသာရဏသင်္ခါတံ သယနမ္ပိ ဝုစ္စတိ၊ ယသ္မိံ သေနာသနေ သယန္တိ၊ တမ္ပိ၊ တသ္မာ သေယျံ ကပ္ပေယျာတိ ဧတ္ထ သေနာသနသင်္ခါတံ သေယျံ ပဝိသိတွာ ကာယပ္ပသာရဏသင်္ခါတံ သေယျံ ကပ္ပေယျ သမ္ပာဒေယျာတိ အတ္ထော။ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓေနာတိ ဧတ္ထ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထော ဝဍ္ဎကိဟတ္ထေန ဂဟေတဗ္ဗော။ ပဉ္စဟိ ဆဒနေဟီတိ ဣဋ္ဌကာသိလာသုဓာတိဏပဏ္ဏသင်္ခါတေဟိ ပဉ္စဟိ ဆဒနေဟိ။ ဝါစုဂ္ဂတဝသေနာတိ ပဂုဏဝသေန။

ဧကူပစာရောတိ ¶ ¶ ဝဠဉ္ဇနဒွါရဿ ဧကတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၅၀-၅၁) ပန ‘‘ဧကူပစာရော ဧကေန မဂ္ဂေန ပဝိသိတွာ အဗ္ဘောကာသံ အနောက္ကမိတွာ သဗ္ဗတ္ထ အနုပရိဂမနယောဂ္ဂေါ၊ ဧတံ ဗဟုဒွါရမ္ပိ ဧကူပစာရောဝ။ ယတ္ထ ပန ကုဋ္ဋာဒီဟိ ရုန္ဓိတွာ ဝိသုံ ဒွါရံ ယောဇေန္တိ၊ နာနူပစာရော ဟောတိ။ သစေ ပန ရုန္ဓတိ ဧဝ၊ ဝိသုံ ဒွါရံ န ယောဇေန္တိ၊ ဧတမ္ပိ ဧကူပစာရမေဝ မတ္တိကာဒီဟိ ပိဟိတဒွါရော ဝိယ ဂဗ္ဘောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အညထာ ဂဗ္ဘေ ပဝိသိတွာ ပမုခါဒီသု နိပန္နာနုပသမ္ပန္နေဟိ သဟသေယျာပရိမုတ္တိယာ ဂဗ္ဘဒွါရံ မတ္တိကာဒီဟိ ပိဒဟာပေတွာ ဥဋ္ဌိတေ အရုဏေ ဝိဝရာပေန္တဿပိ အနာပတ္တိ ဘဝေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စတုသာလံ ဧကူပစာရံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေသံ ပယောဂေ ပယောဂေ ဘိက္ခုဿ အာပတ္တီတိ ဧတ္ထ ကေစိ ‘‘အနုဋ္ဌဟနေန အကိရိယသမုဋ္ဌာနာ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ တသ္မိံ ခဏေ နိဒ္ဒါယန္တဿ ကိရိယာဘာဝါ။ ဣဒဉှိ သိက္ခာပဒံ သိယာ ကိရိယာယ၊ သိယာ အကိရိယာယ သမုဋ္ဌာတိ။ ကိရိယာယ သမုဋ္ဌာနတာ စဿ တဗ္ဗဟုလဝသေန ဝုတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ယထာ စေတံ၊ ဧဝံ ဒိဝါသယနမ္ပိ။ အနုဋ္ဌဟနေန၊ ဟိ ဒွါရာသံဝရဏေန စေတံ အကိရိယသမုဋ္ဌာနမ္ပိ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဣဒဉ္စ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၈၀။ ဥပရိမတလေန သဒ္ဓိံ အသမ္ဗဒ္ဓဘိတ္တိကဿာတိ ဣဒံ သမ္ဗဒ္ဓဘိတ္တိကေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဥပရိမတလေ သယိတဿ သင်္ကာ ဧဝ နတ္ထီတိ ‘‘ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နာနူပစာရေတိ ယတ္ထ ဗဟိ နိဿေဏိံ ကတွာ ဥပရိမတလံ အာရောဟန္တိ၊ တာဒိသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပရိမတလေပီ’’တိ။ အာကာသင်္ဂဏေ နိပဇ္ဇန္တဿ အာပတ္တိအဘာဝတော ‘‘ဆဒနဗ္ဘန္တရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဘာသင်္ခေပေနာတိ သဘာကာရေန။ အဍ္ဎကုဋ္ဋကေ သေနာသနေတိ ဧတ္ထ ‘‘အဍ္ဎကုဋ္ဋကံ နာမ ယတ္ထ ဥပဍ္ဎံ မုဉ္စိတွာ တီသု ပဿေသု ဘိတ္တိယော ဗဒ္ဓါ ဟောန္တိ ¶ ၊ ယတ္ထ ဝါ ဧကသ္မိံ ပဿေ ဘိတ္တိံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ဥဘောသု ပဿေသု ဥပဍ္ဎံ ဥပဍ္ဎံ ကတွာ ဘိတ္တိယော ဥဋ္ဌာပေန္တိ၊ တာဒိသံ သေနာသန’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ၊ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အဍ္ဎကုဋ္ဋကေတိ ဆဒနံ အဍ္ဎေန အသမ္ပတ္တကုဋ္ဋကေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ နော န ယုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘သဘာသင်္ခေပေနာတိ ဝုတ္တဿေဝ အဍ္ဎကုဋ္ဋကေတိ ဣမိနာ သဏ္ဌာနံ ဒဿေတိ။ ယတ္ထ တီသု၊ ဒွီသု ဝါ ပဿေသု ဘိတ္တိယော ဗဒ္ဓါ၊ ဆဒနံ ဝါ အသမ္ပတ္တာ အဍ္ဎဘိတ္တိ၊ ဣဒံ အဍ္ဎကုဋ္ဋကံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါဠသင်္ဃာဋော နာမ ပရိက္ခေပဿ အန္တော ထမ္ဘာဒီနံ ဥပရိ ဝါဠရူပေဟိ ကတသင်္ဃာဋော။

ပရိက္ခေပဿ ဗဟိ ဂတေတိ ဧတ္ထ ယတ္ထ ယသ္မိံ ပဿေ ပရိက္ခေပေါ နတ္ထိ၊ တတ္ထာပိ ပရိက္ခေပါရဟပဒေသတော ¶ ဗဟိ ဂတေ အနာပတ္တိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၅၀-၅၁) ပန ‘‘ပရိက္ခေပဿ ဗဟိ ဂတေတိ ဧတ္ထ ယသ္မိံ ပဿေ ပရိက္ခေပေါ နတ္ထိ၊ တတ္ထ သစေ ဘူမိတော ဝတ္ထု ဥစ္စံ ဟောတိ၊ ဥဘတော ဥစ္စဝတ္ထုတော ဟေဋ္ဌာ ဘူမိယံ နိဗ္ဗကောသဗ္ဘန္တရေပိ အနာပတ္တိ ဧဝ တတ္ထ သေနာသနဝေါဟာရာဘာဝတော။ အထ ဝတ္ထု နီစံ ဘူမိသမမေဝ သေနာသနဿ ဟေဋ္ဌိမတလေ တိဋ္ဌတိ၊ တတ္ထ ပရိက္ခေပရဟိတဒိသာယ နိဗ္ဗကောသဗ္ဘန္တရေ သဗ္ဗတ္ထ အာပတ္တိ ဟောတိ၊ ပရိစ္ဆေဒါဘာဝတော ပရိက္ခေပဿ ဗဟိ ဧဝ အနာပတ္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အပရိစ္ဆိန္နဂဗ္ဘူပစာရေတိ ဧတ္ထ မဇ္ဈေ ဝိဝဋင်္ဂဏဝန္တာသု မဟာစတုသာလာသု ယထာ အာကာသင်္ဂဏံ အနောတရိတွာ ပမုခေနေဝ ဂန္တွာ သဗ္ဗဂဗ္ဘေ ပဝိသိတုံ န သက္ကာ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဧကေကဂဗ္ဘဿ ဒွီသု ပဿေသု ကုဋ္ဋံ နီဟရိတွာ ကတံ ပရိစ္ဆိန္နဂဗ္ဘူပစာရံ နာမ၊ ဣဒံ ပန တာဒိသံ န ဟောတီတိ ‘‘အပရိစ္ဆိန္နဂဗ္ဘူပစာရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဂဗ္ဘေပိ ပဝိသန္တီတိ ဂဗ္ဘူပစာရဿ အပရိစ္ဆိန္နတ္တာ အာကာသင်္ဂဏံ အနောတရိတွာပိ ¶ ပမုခေနေဝ ဂန္တွာ တံ တံ ဂဗ္ဘံ ပဝိသန္တိ။ အထ ကုတော တဿ ပရိက္ခေပေါယေဝ သဗ္ဗပရိစ္ဆိန္နတ္တာတိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဂဗ္ဘပရိက္ခေပေါယေဝ ဟိဿ ပရိက္ခေပေါ’’တိ၊ ဣဒဉ္စ သမန္တာ ဂဗ္ဘဘိတ္တိယော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ စတုသာလဝသေန ဟိ သန္နိဝိဋ္ဌေ သေနာသနေ ဂဗ္ဘပမုခံ ဝိသုံ အပရိက္ခိတ္တမ္ပိ သမန္တာ ဌိတံ ဂဗ္ဘဘိတ္တီနံ ဝသေန ပရိက္ခိတ္တံ နာမ ဟောတိ။

၈၁။ ဧကဒိသာယ ဥဇုကမေဝ ဒီဃံ ကတွာ သန္နိဝေသိတော ပါသာဒေါ ဧကသာလသန္နိဝေသော။ ဒွီသု တီသု စတူသု ဝါ ဒိသာသု သိင်္ဃာဋကသဏ္ဌာနာဒိဝသေန ကတာ ဒွိသာလာဒိသန္နိဝေသာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာလပ္ပဘေဒဒီပနမေဝ စေတ္ထ ပုရိမတော ဝိသေသောတိ။ အဋ္ဌ ပါစိတ္တိယာနီတိ ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နံ ဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နံ သေနာသနံ ဒုက္ကဋဝတ္ထုဿ အာဒိံ ကတွာ ပါဠိယံ ဒဿိတတ္တာ တတော အဓိကံ သဗ္ဗစ္ဆန္နဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နာဒိကမ္ပိ သဗ္ဗံ ပါဠိယံ အဝုတ္တမ္ပိ ပါစိတ္တိယဿေဝ ဝတ္ထုဘာဝေန ဒဿိတံ သိက္ခာပဒဿ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇတ္တာ၊ ဂရုကေ ဌာတဗ္ဗတော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သတ္တ ပါစိတ္တိယာနီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တပါစိတ္တိယဒွယံ သာမညတော ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၅၄) ‘‘တတိယာယ ရတ္တိယာ ပုရာရုဏာ နိက္ခမိတွာ ပုန သယတီ’’တိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ၊ အနိက္ခမိတွာ ပုရာရုဏာ ဥဋ္ဌဟိတွာ အန္တောဆဒနေ နိသိန္နဿာပိ ပုန ဒိဝသေ သဟသေယျေန အနာပတ္တိ ဧဝ။ ဧတ္ထ စတုဘာဂေါ စူဠကံ၊ ဒွေဘာဂါ ဥပဍ္ဎံ၊ တီသု ဘာဂေသု ဒွေ ဘာဂါ ယေဘုယျန္တိ ဣမိနာ လက္ခဏေန စူဠကစ္ဆန္နပရိစ္ဆန္နာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣဒါနိ ဒုတိယသိက္ခာပဒေပိ ယထာဝုတ္တနယံ အတိဒိသန္တော ‘‘မာတုဂါမေန…ပေ… အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ အာဟ။ ‘‘မတိတ္ထိယာ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာယပိ အနုပါဒိန္နပက္ခေ ဌိတတ္တာ သဟသေယျာပတ္တိံ န ဇနေတီ’’တိ ¶ ဝဒန္တိ။ ‘‘အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ မာတုဂါမေ နိပန္နေ နိပဇ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ¶ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၇) ဝစနတော ဒိဝါ တဿ သယန္တဿ သဟသေယျာပတ္တိ န ဟောတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

သဟသေယျဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၁၇။ မဉ္စပီဌာဒိသင်္ဃိကသေနာသနေသုပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိနိစ္ဆယကထာ

၈၂။ ဧဝံ သဟသေယျဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ သင်္ဃိကေ ဝိဟာရေ သေယျာသု ကတ္တဗ္ဗဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဝိဟာရေ သင်္ဃိကေ သေယျ’’န္တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမဂ္ဂံ ကမ္မံ သမုပဂစ္ဆတီတိ သင်္ဃော၊ အယမေဝ ဝစနတ္ထော သဗ္ဗသင်္ဃသာဓာရဏော။ သင်္ဃဿ ဒိန္နော သင်္ဃိကော၊ ဝိဟရတိ ဧတ္ထာတိ ဝိဟာရော၊ တသ္မိံ။ သယန္တိ ဧတ္ထာတိ သေယျာ၊ တံ။ အသန္ထရီတိ သန္ထရိတွာန။ ပက္ကမနံ ပက္ကမော၊ ဂမနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိဟာရေ သင်္ဃိကေ သေယျံ၊ သန္ထရိတွာန ပက္ကမော’’တိ ဣမဿ ဥဒ္ဒေသပါဌဿ သင်္ဃိကေ ဝိဟာရေ…ပေ… ပက္ကမနန္တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ တတြာတိ တသ္မိံ ပက္ကမနေ အယံ ဤဒိသော မယာ ဝုစ္စမာနော ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ကတမော သော ဝိနိစ္ဆယောတိ အာဟ ‘‘သင်္ဃိကေ…ပေ… ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရော နာမ သေနာသနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတာ။ ပါစိတ္တိယန္တိ ပဌမံ ပါဒံ အတိက္ကာမေန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုတိယာတိက္ကမေ ပါစိတ္တိယံ။ ကထံ ဝိညာယတိစ္စာဟ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု…ပေ… ဝစနတော’’တိ။

တတ္ထ ¶ သင်္ဃိကော ဝိဟာရော ပါကဋော၊ သေယျာ အပါကဋာ၊ သာ ကတိဝိဓာဣစ္စာဟ ‘‘သေယျာ နာမ…ပေ… ဒသဝိဓာ’’တိ။ တတ္ထာပိ ကတမာ ဘိသိ၊ ကတမာ စိမိလိကာဒယောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ဘိသီတိ…ပေ… ဧသ နယော ပဏ္ဏသန္ထာရေ’’တိ။ တတ္ထ မဉ္စေ အတ္ထရိတဗ္ဗာတိ မဉ္စကဘိသိ၊ ဧဝံ ဣတရတြ၊ ဝဏ္ဏာနုရက္ခဏတ္ထံ ကတာတိ ပဋခဏ္ဍာဒီဟိ သိဗ္ဗိတွာ ကတာ။ ဘူမိယံ အတ္ထရိတဗ္ဗာတိ စိမိလိကာယ သတိ တဿာ ဥပရိ၊ အသတိ သုဒ္ဓဘူမိယံ အတ္ထရိတဗ္ဗာ။ သီဟဓမ္မာဒီနံ ပရိဟရဏေ ဧဝ ¶ ပဋိက္ခေပေါတိ ဣမိနာ မဉ္စပီဌာဒီသု အတ္ထရိတွာ ပုန သံဟရိတွာ ဌပနာဒိဝသေန အတ္တနော အတ္ထာယ ပရိဟရဏမေဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဘူမတ္ထရဏာဒိဝသေန ပရိဘောဂေါ ပန အတ္တနော ပရိဟရဏံ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ခန္ဓကေ ဟိ ‘‘အန္တောပိ မဉ္စေ ပညတ္တာနိ ဟောန္တိ၊ ဗဟိပိ မဉ္စေ ပညတ္တာနိ ဟောန္တီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော အတ္ထာယ မဉ္စာဒီသု ပညပေတွာ ပရိဟရဏဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာစမ္မာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ သီဟစမ္မံ ဗျဂ္ဃစမ္မံ ဒီပိစမ္မံ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၅) ပဋိက္ခေပေါ ကတော၊ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၁၂) ပန ‘‘ယဒိ ဧဝံ ‘ပရိဟရဏေယေဝ ပဋိက္ခေပေါ’တိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ ကတွာ ‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗံ ပါသာဒပရိဘောဂ’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၂၀) ဝစနတော ပုဂ္ဂလိကေပိ သေနာသနေ သေနာသနပရိဘောဂဝသေန နိယမိတံ သုဝဏ္ဏဃဋာဒိကံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋမာနမ္ပိ ကေဝလံ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝမိဒံ ဘူမတ္ထရဏဝသေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋမာနမ္ပိ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ တံ တံ ဝိဟာရံ ဟရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ပရိဟရဏေယေဝ ပဋိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။

ပါဝါရော ကောဇဝေါတိ ပစ္စတ္ထရဏတ္ထာယေဝ ဌပိတာ ဥဂ္ဂတလောမာ အတ္ထရဏဝိသေသာ။ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တန္တိ အဋ္ဌကထာသု ¶ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒံ အဋ္ဌကထာသု တထာဝုတ္တဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ အညမ္ပိ တာဒိသံ မဉ္စပီဌေသု အတ္ထရိတဗ္ဗံ အတ္ထရဏမေဝါ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန ‘‘ပစ္စတ္ထရဏံ နာမ ပါဝါရော ကောဇဝေါ’’တိ နိယမေတွာ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ ဣမိနာ န သမေတိ၊ ‘‘ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၁၆) ဝုတ္တံ။ ဝီမံသိတေ ပန ဧဝမဓိပ္ပာယော ပညာယတိ – မာတိကာဋ္ဌကထာပိ အဋ္ဌကထာယေဝ၊ တသ္မာ မဟာအဋ္ဌကထာဒီသု ဝုတ္တနယေန ‘‘ပါဝါရော ကောဇဝေါ’’တိ နိယမေတွာ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ နိယမနေ သတိပိ ယထာ ‘‘လဒ္ဓါတပတ္တော ရာဇကုမာရော’’တိ အာတပတ္တဿ လဒ္ဓဘာဝေယေဝ နိယမေတွာ ဝုတ္တေပိ နိဒဿနနယဝသေန ရာဇကကုဓဘဏ္ဍသာမညေန သမာနာ ဝါလဗီဇနာဒယောပိ ဝုတ္တာယေဝ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ‘‘ပါဝါရော ကောဇဝေါ’’တိ နိယမေတွာ ဝုတ္တေပိ နိဒဿနနယဝသေန တေဟိ မဉ္စပီဌေသု အတ္ထရိတဗ္ဗဘာဝသာမညေန သမာနာ အညေ အတ္ထရဏာပိ ဝုတ္တာယေဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တဝစနံ အဋ္ဌကထာဝစနဿ ပဋိလောမံ န ဟောတိ၊ အနုလောမမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣမသ္မိံ ¶ ပန ဌာနေ ‘‘ယေန ဝိဟာရော ကာရိတော၊ သော ဝိဟာရဿာမိကော’’တိ ပါဌံ နိဿာယ ဧကစ္စေ ဝိနယဓရာ ‘‘သင်္ဃိကဝိဟာရဿ ဝါ ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရဿ ဝါ ဝိဟာရဒါယကောယေဝ သာမိကော၊ သောယေဝ ဣဿရော၊ တဿ ရုစိယာ ဧဝ ဝသိတုံ လဘတိ၊ န သင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလာနံ ရုစိယာ’’တိ ဝိနိစ္ဆယံ ကရောန္တိ၊ သော ဝီမံသိတဗ္ဗော၊ ကထံ အယံ ပါဌော ကိမတ္ထံ သာဓေတိ ဣဿရတ္ထံ ဝါ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္ထံ ဝါတိ? ဧဝံ ဝီမံသိတေ ‘‘ဘိက္ခုမှိ သတိ ဘိက္ခု အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိအာဒိဝစနတော အာပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္ထမေဝ သာဓေတိ၊ န ဣဿရတ္ထန္တိ ဝိညာယတိ။

အထ ¶ သိယာ ‘‘အာပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္ထေ သိဒ္ဓေ ဣဿရတ္ထော သိဒ္ဓါယေဝ ဟောတိ။ ဣဿရဘာဝတောယေဝ ဟိ သော အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ။ တတ္ထေဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ – ‘‘အာပုစ္ဆန္တေန စ ဘိက္ခုမှိ သတိ ဘိက္ခု အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော၊ တသ္မိံ အသတိ သာမဏေရော၊ တသ္မိံ အသတိ အာရာမိကော’’တိအာဒိဝစနတော အာယသ္မန္တာနံ မတေန ဘိက္ခုပိ သာမဏေရောပိ အာရာမိကောပိ ဝိဟာရကာရကောပိ တဿ ကုလေ ယော ကောစိ ပုဂ္ဂလောပိ ဣဿရောတိ အာပဇ္ဇေယျ၊ ဧဝံ ဝိညာယမာနေပိ ဘိက္ခုမှိ ဝါ သာမဏေရေ ဝါ အာရာမိကေ ဝါ သတိ တေယေဝ ဣဿရာ၊ န ဝိဟာရကာရကော။ တေသု ဧကသ္မိမ္ပိ အသတိယေဝ ဝိဟာရကာရကော ဣဿရော သိယာတိ။ ဣမသ္မိံ ပန အဓိကာရေ သင်္ဃိကံ သေနာသနံ ရက္ခဏတ္ထာယ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံယေဝ ဝဒတိ၊ န ဣဿရဘာဝတော အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) ‘‘အနာပုစ္ဆံ ဝါ ဂစ္ဆေယျာတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခုမှိ သတိ ဘိက္ခု အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိအာဒိ။

အထာပိ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘‘န သကလဿ ဝါကျပါဌဿ အဓိပ္ပာယတ္ထံ သန္ဓာယ အမှေဟိ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ‘ဝိဟာရဿာမိကော’တိ ဧတဿ ပဒတ္ထံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကထံ? သံ ဧတဿ အတ္ထီတိ သာမိကော၊ ဝိဟာရဿ သာမိကော ဝိဟာရဿာမိကော။ ‘ကော ဝိဟာရဿာမိကော နာမာ’တိ ဝုတ္တေ ‘ယေန ဝိဟာရော ကာရိတော၊ သော ဝိဟာရဿာမိကော နာမာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗော၊ တသ္မာ ဝိဟာရကာရကော ဒါယကော ဝိဟာရဿာမိကော နာမာတိ ဝိညာယတိ၊ ဧဝံ ဝိညာယမာနေ သတိ သာမိကော နာမ သဿ ဓနဿ ဣဿရော၊ တဿ ရုစိယာ ဧဝ အညေ လဘန္တိ၊ တသ္မာ ဝိဟာရဿာမိကဘူတဿ ဒါယကဿ ရုစိယာ ဧဝ ဘိက္ခူ ဝသိတုံ လဘန္တိ၊ န သင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလာနံ ရုစိယာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တေ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗာ – မာ အာယသ္မန္တော ဧဝံ အဝစုတ္ထ၊ ယထာ ¶ နာမ ‘‘ဃဋိကာရော ဗြဟ္မာ’’တိ ဝုတ္တော သော ဗြဟ္မာ ဣဒါနိ ဃဋံ န ကရောတိ၊ ပုရိမတ္တဘာဝေ ပန ကရောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဃဋံ ကရောတီ’’တိ ဝစနတ္ထေန ‘‘ဃဋိကာရော’’တိ နာမံ လဘတိ။ ဣတိ ပုဗ္ဗေ လဒ္ဓနာမတ္တာ ပုဗ္ဗဝေါဟာရဝသေန ဗြဟ္မဘူတောပိ ¶ ‘‘ဃဋိကာရော’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ သော ဝိဟာရကာရကော ဘိက္ခူနံ ပရိစ္စတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ဝိဟာရဿာမိကော န ဟောတိ ဝတ္ထုပရိစ္စာဂလက္ခဏတ္တာ ဒါနဿ၊ ပုဗ္ဗေ ပန အပရိစ္စတ္တကာလေ ဝိဟာရဿ ကာရကတ္တာ ဝိဟာရဿာမိကော နာမ ဟောတိ၊ သော ဧဝံ ပုဗ္ဗေ လဒ္ဓနာမတ္တာ ပုဗ္ဗဝေါဟာရဝသေန ‘‘ဝိဟာရဿာမိကော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ န၊ ပရိစ္စတ္တဿ ဝိဟာရဿ ဣဿရဘာဝတော။ တေနေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ‘‘ဝိဟာရဒါယကာနံ ရုစိယာ ဘိက္ခူ ဝသန္တူ’’တိ အဝတွာ သေနာသနပညာပကော အနုညာတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၉၅) ‘‘တေသံ ဂေဟာနီတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခူနံ ဝါသတ္ထာယ ကတမ္ပိ ယာဝ န ဒေန္တိ၊ တာဝ တေသံ သန္တကံယေဝ ဘဝိဿတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ၊ တေန ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ တေသံ သန္တကာနိ န ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ။ အယံ ပန ကထာ ပါဌဿ သမ္မုခီဘူတတ္တာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ကထိတာ။ ဝိဟာရဝိနိစ္ဆယော ပန စတုပစ္စယဘာဇနဝိနိစ္ဆယေ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၄ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ယော ကောစီတိ ဉာတကော ဝါ အညာတကော ဝါ ယော ကောစိ။ ယေန မဉ္စံ ပီဌံ ဝါ ဝိနန္တိ၊ တံ မဉ္စပီဌကဝါနံ။

၈၃။ သိလုစ္စယလေဏန္တိ သိလုစ္စယေ လေဏံ၊ ပဗ္ဗတဂုဟာတိ အတ္ထော။ ‘‘သေနာသနံ ဥပစိကာဟိ ခါယိတ’’န္တိ ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တတ္တာ ဝတ္ထုအနုရူပဝသေန အဋ္ဌကထာယံ ဥပစိကာသင်္ကာယ အဘာဝေန အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၆၀ အာဒယော) ဂမိကဝတ္တံ ပညာပေန္တေန ‘‘သေနာသနံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ကေဝလံ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာမတ္တဒဿနတ္ထံ ‘‘အာပုစ္ဆနံ ပန ဝတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ ¶ ၊ န ပန ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿနတ္ထံ၊ တေနေဝ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘သေနာသနံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယံ ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ ဝါ ပါသာဏတ္ထမ္ဘေသု ဝါ ကတသေနာသနံ ယတ္ထ ဥပစိကာ နာရောဟန္တိ၊ တံ အနာပုစ္ဆန္တဿပိ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယံ ဝုတ္တံ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘တာဒိသေ သေနာသနေ အနာပုစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တဿ ပါစိတ္တိယံ နတ္ထိ၊ ဂမိကဝတ္တေ သေနာသနံ အနာပုစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တော ဝတ္တဘေဒေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။

ပစ္ဆိမဿ အာဘောဂေန မုတ္တိ နတ္ထီတိ တဿ ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တဿ အညဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ဧကံ ဝါ ပေသေတွာ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဂမနစိတ္တဿ ဥပ္ပန္နဋ္ဌာနတော အနာပုစ္ဆိတွာ ဂစ္ဆန္တေ ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ ပါစိတ္တိယံ။ မဏ္ဍပေ ဝါတိ သာခါမဏ္ဍပေ ဝါ ပဒရမဏ္ဍပေ ဝါ။ ရုက္ခမူလေတိ ယဿ ကဿစိ ရုက္ခဿ ဟေဋ္ဌာ။ ပလုဇ္ဇတီတိ ဝိနဿတိ။

၈၄။ မဇ္ဈေ ¶ သံခိတ္တံ ပဏဝသဏ္ဌာနံ ကတွာ ဗဒ္ဓန္တိ ဧရကပတ္တာဒီဟိ ဝေဏိံ ကတွာ တာယ ဝေဏိယာ ဥဘောသု ပဿေသု ဝိတ္ထတဋ္ဌာနေ ဗဟုံ ဝေဌေတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈဋ္ဌာနံ၊ တာဝ အန္တောအာကဍ္ဎနဝသေန ဝေဌေတွာ မဇ္ဈေ သံခိပိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဗန္ဓိတွာ ကတံ။ ယတ္ထ ကာကာ ဝါ ကုလလာ ဝါ န ဦဟဒန္တီတိ ယတ္ထ ဓုဝနိဝါသေန ကုလာဝကေ ကတွာ ဝသမာနာ ဧတေ ကာကကုလလာ၊ အညေ ဝါ သကုဏာ တံ သေနာသနံ န ဦဟဒန္တိ၊ တာဒိသေ ရုက္ခမူလေ နိက္ခိပိတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။

၈၅။ နဝဝါယိမောတိ အဓုနာ သုတ္တေန ဝီတကစ္ဆေန ပလိဝေဌိတမဉ္စော။ ဩနဒ္ဓါတိ ကပ္ပိယစမ္မေန ဩနဒ္ဓါ၊ သောဝ ဩနဒ္ဓကော သကတ္ထေ က-ပစ္စယဝသေန။ တေန ဟိ ဝဿေန သီဃံ န နဿတိ။ ဥက္ကဋ္ဌအဗ္ဘောကာသိကောတိ ဣဒံ တဿ သုခပဋိပတ္တိဒဿနမတ္တံ ¶ ၊ ဥက္ကဋ္ဌဿာပိ ပန စီဝရကုဋိ ဝဋ္ဋတေဝ။ ကာယာနုဂတိကတ္တာတိ ဘိက္ခုနော တတ္ထေဝ နိသိန္နဘာဝံ ဒီပေတိ၊ တေန စ ဝဿဘယေန သယံ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿ အာပတ္တိံ ဒဿေတိ။ အဗ္ဘောကာသိကာနံ အတေမနတ္ထာယ နိယမေတွာ ဒါယကေဟိ ဒိန္နမ္ပိ အတ္တာနံ ရက္ခန္တေန ရက္ခိတဗ္ဗမေဝ။ ‘‘ယသ္မာ ပန ဒါယကေဟိ ဒါနကာလေယေဝ သတသဟဿဂ္ဃနကမ္ပိ ကမ္ဗလံ ‘ပါဒပုဉ္ဆနိံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇထာ’တိ ဒိန္နံ တထေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ဣဒမ္ပိ မဉ္စပီဌာဒိသေနာသနံ ‘အဇ္ဈောကာသေပိ ယထာသုခံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’တိ ဒါယကေဟိ ဒိန္နံ စေ၊ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ကာလေ အဇ္ဈောကာသေ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၀၈-၁၁၀) ဝုတ္တံ။ ပေသေတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယော ဘိက္ခု ဣမံ ဌာနံ အာဂန္တွာ ဝသတိ၊ တဿ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ပေသေတဗ္ဗံ။

ဝလာဟကာနံ အနုဋ္ဌိတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဣမိနာ ဂိမှာနေပိ မေဃေ ဥဋ္ဌိတေ အဗ္ဘောကာသေ နိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ တတြ တတြာတိ စေတိယင်္ဂဏာဒိကေ တသ္မိံ တသ္မိံ အဗ္ဘောကာသေ နိယမေတွာ နိက္ခိတ္တာ။ မဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယ ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခါတိ ယတ္ထ သမန္တတော သမ္မဇ္ဇိတွာ အင်္ဂဏမဇ္ဈေ သဗ္ဗဒါ ကစဝရဿ သင်္ကဍ္ဎနေန မဇ္ဈေ ဝါလိကာ သဉ္စိတာ ဟောတိ၊ တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ ဥစ္စဝတ္ထုပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခံ၊ ဘိတ္တိပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခံ ဝါ ဝါလိကာ ဟရိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယတ္ထ ဝါ ပန ကောဏေသု ဝါလိကာ သဉ္စိတာ၊ တတ္ထ တတော ပဋ္ဌာယ အပရဒိသာဘိမုခါ ဟရိတဗ္ဗာ’’တိ ကေစိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘သမ္မဋ္ဌဋ္ဌာနဿ ပဒဝလဉ္ဇေန အဝိကောပနတ္ထာယ သယံ အသမ္မဋ္ဌဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော ပါဒါဘိမုခံ ဝါလိကာ ဟရိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ‘‘မဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ ဝစနဿ ပယောဇနံ န ဒိဿတိ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ ¶ ပန ‘‘ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခါတိ နိသီဒန္တာနံ ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခန္တိ ကေစိ၊ သမ္မဇ္ဇန္တဿ ¶ ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခန္တိ အပရေ၊ ဗဟိဝါလိကာယ အဂမနနိမိတ္တံ ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခါ ဟရိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကစဝရံ ဟတ္ထေဟိ ဂဟေတွာ ဗဟိ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ‘‘ကစဝရံ ဆဍ္ဍေဿာမီ’’တိ ဝါလိကာ န ဆဍ္ဍေတဗ္ဗာတိ ဒီပေတိ။

၈၆။ ကပ္ပံ လဘိတွာတိ ‘‘ဂစ္ဆာ’’တိ ဝုတ္တဝစနေန ကပ္ပံ လဘိတွာ။ ထေရဿ ဟိ အာဏတ္တိယာ ဂစ္ဆန္တဿ အနာပတ္တိ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘နိသီဒိတွာ သယံ ဂစ္ဆန္တော’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ။

အညတ္ထ ဂစ္ဆတီတိ တံ မဂ္ဂံ အတိက္ကမိတွာ အညတ္ထ ဂစ္ဆတိ။ လေဍ္ဍုပါတုပစာရတော ဗဟိ ဌိတတ္တာ ‘‘ပါဒုဒ္ဓါရေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ၊ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿ ပဌမပါဒုဒ္ဓါရေ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ပါကတိကံ အကတွာတိ အပဋိသာမေတွာ။ အန္တရသန္နိပါတေတိ အန္တရန္တရာ သန္နိပါတေ။

၈၇။ အာဝါသိကာနံယေဝ ပလိဗောဓောတိ ဧတ္ထ အာဂန္တုကေသု အာဂန္တွာ ကိဉ္စိ အဝတွာ တတ္ထ နိသိန္နေသုပိ နိသီဒိတွာ ‘‘အာဝါသိကာယေဝ ဥဒ္ဓရိဿန္တီ’’တိ ဂတေသုပိ အာဝါသိကာနမေဝ ပလိဗောဓော။ မဟာပစ္စရိဝါဒေ ပန ‘‘ဣဒံ အမှာက’’န္တိ ဝတွာပိ အဝတွာပိ နိသိန္နာနမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒေ ‘‘အာပတ္တီ’’တိ ပါစိတ္တိယမေဝ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန သန္ထရာပနေ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အနာဏတ္တိယာ ပညတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ဥဿာရကောတိ သရဘာဏကော။ သော ဟိ ဥဒ္ဓံဥဒ္ဓံ ပါဠိပါဌံ သာရေတိ ပဝတ္တေတီတိ ‘‘ဥဿာရကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဣဒံ ဥဿာရကဿ၊ ဣဒံ ဓမ္မကထိကဿာ’’တိ ဝိသုံ ပညတ္တတ္တာ အနာဏတ္တိယာ ပညတ္တေပိ ပါစိတ္တိယေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘တသ္မိံ အာဂန္တွာ နိသိန္နေ တဿ ပလိဗောဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ဝဒန္တိ ‘‘အနာဏတ္တိယာ ပညတ္တေပိ ဓမ္မကထိကဿ အနုဋ္ဌာပနီယတ္တာ ပါစိတ္တိယေန ¶ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အာဂန္တုကဿ ပန ပစ္ဆာ အာဂတေဟိ ဝုဍ္ဎတရေဟိ ဥဋ္ဌာပနီယတ္တာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တ’’န္တိ။

၈၈။ ပါဒပုဉ္ဆနီ နာမ ရဇ္ဇုကေဟိ ဝါ ပိလောတိကာယ ဝါ ပါဒပုဉ္ဆနတ္ထံ ကတာ။ ဖလကပီဌံ နာမ ဖလကမယံ ပီဌံ။ အထ ဝါ ဖလကဉ္စေဝ ဒါရုမယပီဌဉ္စ။ ဒါရုမယပီဌန္တိ စ ဖလကမယမေဝ ပီဌံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါဒကဌလိကန္တိ အဓောတပါဒဋ္ဌာပနကံ။ အဇ္ဈောကာသေ ရဇနံ ပစိတွာ ¶ …ပေ… ပဋိသာမေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ထေဝေ အသတိ ရဇနကမ္မေ နိဋ္ဌိတေ ပဋိသာမေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘိက္ခု ဝါ သာမဏေရော ဝါ အာရာမိကော ဝါ လဇ္ဇီ ဟောတီတိ ဝုတ္တတ္တာ အလဇ္ဇိံ အာပုစ္ဆိတွာ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဩတာပေန္တော…ပေ… ဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ကိဉ္စာပိ ‘ဧတ္တကံ ဒူရံ ဂန္တဗ္ဗ’န္တိ ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ၊ တထာပိ လေဍ္ဍုပါတံ အတိက္ကမ္မ နာတိဒူရံ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

မဉ္စပီဌာဒိသင်္ဃိကသေနာသနေသုပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ-

၈၉။ ဧဝံ သင်္ဃိကသေနာသနေသု ကတ္တဗ္ဗဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ စတုကာလိကဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ကာလိကာနိပိ စတ္တာရီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကရဏံ ကာရော၊ ကိရိယာ။ ကာရော ဧဝ ကာလော ရ-ကာရဿ လ-ကာရော ယထာ ‘‘မဟာသာလော’’တိ။ ကာလောတိ စေတ္ထ ပစ္စုပ္ပန္နာဒိကိရိယာ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘အာရဒ္ဓါနိဋ္ဌိတော ¶ ဘာဝေါ၊ ပစ္စုပ္ပန္နော သုနိဋ္ဌိတော၊

အတီတာနာဂတုပ္ပာဒ-မပ္ပတ္တာဘိမုခါ ကိရိယာ’’တိ။

ဧတ္ထ ပန တဿ တဿ ကိရိယာသင်္ခါတဿ ကာလဿ ပဘေဒဘူတော ပုရေဘတ္တဧကအဟောရတ္တသတ္တာဟဇီဝိကပရိယန္တသင်္ခါတော ကာလဝိသေသော အဓိပ္ပေတော။ ကာလေ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလဝိသေသေ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ ကာလိကာနိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော၊ တေန ကပ္ပိယာ စတုဘူမိယောတိ သမုစ္စေတိ။ စတ္တာရီတိ သင်္ချာနိဒ္ဒေသော၊ တေန ကာလိကာနိ နာမ စတ္တာရိ ဧဝ ဟောန္တိ၊ န တီဏိ န ပဉ္စာတိ ဒဿေတိ၊ ဣဒံ မာတိကာပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏံ။ တတ္ထ ဥဒ္ဒေသေ ယံ မာတိကာယံ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ‘‘ကာလိကာနိပိ စတ္တာရီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ မာတိကာပဒေ စတ္တာရိ ကာလိကာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ ယောဇနာ။ ကတမာနိ တာနီတိ အာဟ ‘‘ယာဝကာလိက’’န္တိအာဒိ ¶ ။ ယာဝကာလိကံ…ပေ… ယာဝဇီဝိကံ ဣတိ ဣမာနိ ဝတ္ထူနိ စတ္တာရိ ကာလိကာနိ နာမာတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ တေသံ ဝတ္ထုဉ္စ ဝိသေသနဉ္စ နာမလာဘဟေတုဉ္စ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ပုရေဘတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေသု စတူသု ကာလိကေသု ယံ ကိဉ္စိ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ယာဝကာလိကံ၊ အဋ္ဌဝိဓပါနံ ယာမကာလိကံ၊ သပ္ပိအာဒိပဉ္စဝိဓဘေသဇ္ဇံ သတ္တာဟကာလိကံ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာဝဇီဝိကံ ဣတိ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယံ ကိဉ္စိ ခါဒနီယဘောဇနီယန္တိ ဧတ္ထ အတိဗျာပိတံ ပရိဟရိတုံ ဝိသေသနမာဟ ‘‘ပုရေဘတ္တ’’န္တျာဒိ။ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗမေဝ ယာဝကာလိကံ၊ န အညံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယန္တျတ္ထော။ ယာဝ…ပေ… ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတောတိ နာမလာဘဟေတုံ၊ ဧတေန ယာဝ ကာလော အဿာတိ ယာဝကာလိကန္တိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ။ အဋ္ဌဝိဓံ ပါနန္တိ ဧတ္ထ အဗျာပိတံ ပရိဟရိတုမာဟ ‘‘သဒ္ဓိံ အနုလောမပါနေဟီ’’တိ။ ယာဝ…ပေ… တဗ္ဗတောတိ နာမလာဘဟေတုံ၊ ဧတေန ယာမော ကာလော ¶ အဿာတိ ယာမကာလိကန္တိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ။ သတ္တာဟံ နိဓေတဗ္ဗတောတိ နာမလာဘဟေတုံ၊ ဧတေန သတ္တာဟော ကာလော အဿာတိ သတ္တာဟကာလိကန္တိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတန္တိ ဧတ္ထ အတိဗျာပိတံ ပရိဟရိတုံ ‘‘ဌပေတွာ ဥဒက’’န္တျာဟ။ ယာဝ…ပေ… ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတောတိ နာမလာဘဟေတုံ၊ တေန ယာဝဇီဝံ ကာလော အဿာတိ ယာဝဇီဝိကန္တိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု အဒိန္နံ မုခဒွါရံ အာဟာရံ အာဟရေယျ အညတြ ဥဒကဒန္တပေါနာ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၆၅) ဝစနတော နနု ဥဒကံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗံ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ဌပေတွာ ဥဒကံ အဝသေသံ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ? သစ္စံ၊ ပရိသုဒ္ဓဥဒကံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗံ၊ ကဒ္ဒမာဒိသဟိတံ ပန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဋိဂ္ဂဟိတေသု အန္တောဂဓဘာဝတော ‘‘ဌပေတွာ ဥဒက’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဧဝမပိ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဣမိနာဝ သိဒ္ဓံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗဿ ဥဒကဿပိ ဂဟဏတောတိ? သစ္စံ၊ တထာပိ ဥဒကဘာဝေန သာမညတော ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေ ဧကစ္စဿ ဥဒကဿ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝတော ဥဒကမ္ပိ ယာဝဇီဝိကံ နာမာတိ ဉာယေယျ၊ န ပန ဥဒကံ ယာဝဇီဝိကံ သုဒ္ဓဿ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာဘာဝတော၊ တသ္မာ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧကစ္စဿ ဥဒကဿ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝေ သတိပိ သုဒ္ဓဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗတ္တာ တံ ဥဒကံ ဌပေတွာ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာဝဇီဝိကန္တိ ဝုစ္စတီတိ။

၉၀။ မူလကမူလာဒီနိ ¶ ဥပဒေသတောယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ၊ တာနိ ပရိယာယတော ဝုစ္စမာနာနိပိ န သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ပရိယာယန္တရေန ဟိ ဝုစ္စမာနေ တံ တံ နာမံ အဇာနန္တာနံ သမ္မောဟောယေဝ သိယာ၊ တသ္မာ တတ္ထ န ကိဉ္စိ ဝက္ခာမ။ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထန္တိ ပူဝါဒိခါဒနီယေ ဝိဇ္ဇမာနံ ခါဒနီယကိစ္စံ ခါဒနီယေဟိ ကာတဗ္ဗံ ဇိဃစ္ဆာဟရဏသင်္ခါတံ အတ္ထံ ပယောဇနံ ¶ နေဝ ဖရန္တိ န နိပ္ဖာဒေန္တိ။ ဧကသ္မိံ ဒေသေ အာဟာရကိစ္စံ သာဓေန္တံ ဝါ အသာဓေန္တံ ဝါ အပရသ္မိံ ဒေသေ ဥဋ္ဌိတဘူမိရသာဒိဘေဒေန အာဟာရဇိဃစ္ဆာဟရဏကိစ္စံ အသာဓေန္တမ္ပိ ဝါ သမ္ဘဝေယျာတိ အာဟ ‘‘တေသု တေသု ဇနပဒေသူ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဧကသ္မိံ ဇနပဒေ အာဟာရကိစ္စံ သာဓေန္တံ သေသဇနပဒေသုပိ ဝိကာလေ န ကပ္ပတိ ဧဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ဣဒံ ဝုတ္တ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ပကတိအာဟာရဝသေနာတိ အညေဟိ ယာဝကာလိကေဟိ အယောဇိတံ အတ္တနော ပကတိယာဝ အာဟာရကိစ္စကရဏဝသေန။ သမ္မောဟောယေဝ ဟောတီတိ အနေကတ္ထာနံ နာမာနံ အပ္ပသိဒ္ဓါနဉ္စ သမ္ဘဝတော သမ္မောဟော ဧဝ သိယာ။ တေနေဝေတ္ထ မယမ္ပိ မူလကမူလာဒီနံ ပရိယာယန္တရဒဿနေ အာဒရံ န ကရိမှ ဥပဒေသတောဝ ဂဟေတဗ္ဗတော။

ရုက္ခဝလ္လိအာဒီနန္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဝုတ္တံ။

အန္တောပထဝီဂတောတိ သာလကလျာဏိက္ခန္ဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

သဗ္ဗကပ္ပိယာနီတိ မူလတစပတ္တာဒီနံ ဝသေန သဗ္ဗသော ကပ္ပိယာနိ၊ တေသမ္ပိ နာမဝသေန န သက္ကာ ပရိယန္တံ ဒဿေတုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

အစ္ဆိဝါဒီနံ အပရိပက္ကာနေဝ ဖလာနိ ယာဝဇီဝိကာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပရိပက္ကာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဟရီတကာဒီနံ အဋ္ဌီနီတိ ဧတ္ထ မိဉ္ဇံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဌိတာနိ ကပါလာနိ ယာဝဇီဝိကာနီတိ အာစရိယာ။ မိဉ္ဇမ္ပိ ယာဝဇီဝိကန္တိ ဧကေ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၄၈-၂၄၉) ပန ¶ ‘‘ဟရီတကာဒီနံ အဋ္ဌီနီတိ ဧတ္ထ ¶ ‘မိဉ္ဇံ ယာဝကာလိက’န္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ အဝုတ္တတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဟိင်္ဂူတိ ဟိင်္ဂုရုက္ခတော ပဂ္ဃရိတနိယျာသော။ ဟိင်္ဂုဇတုအာဒယောပိ ဟိင်္ဂုဝိကတိယော ဧဝ။ တတ္ထ ဟိင်္ဂုဇတု နာမ ဟိင်္ဂုရုက္ခဿ ဒဏ္ဍပတ္တာနိ ပစိတွာ ကတနိယျာသော။ ဟိင်္ဂုသိပါဋိကံ နာမ ဟိင်္ဂုပတ္တာနိ ပစိတွာ ကတနိယျာသော။ ‘‘အညေန မိဿေတွာ ကတော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တကန္တိ အဂ္ဂကောဋိယာ နိက္ခန္တသိလေသော။ တကပတ္တီတိ ပတ္တတော နိက္ခန္တသိလေသော။ တကပဏ္ဏီတိ ပလာသေ ဘဇ္ဇိတွာ ကတသိလေသော။ ‘‘ဒဏ္ဍတော နိက္ခန္တသိလေသော’’တိပိ ဝဒန္တိ။

၉၁။ ယာမကာလိကေသု ပနာတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ခါဒနီယဘောဇနီယပဒေဟိ ယာဝကာလိကမေဝ သင်္ဂဟိတံ၊ န ယာမကာလိကံ၊ တထာပိ ‘‘အနာပတ္တိ ယာမကာလိကံ ယာမေ နိဒဟိတွာ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဣဓ စေဝ ‘‘ယာမကာလိကေန ဘိက္ခဝေ သတ္တာဟကာလိကံ…ပေ… ယာဝဇီဝိကံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာမေ ကပ္ပတိ၊ ယာမာတိက္ကန္တေ န ကပ္ပတီ’’တိ အညတ္ထ (မဟာဝ။ ၃၀၅) စ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယာမကာလိက’’န္တိဝစနသာမတ္ထိယတော စ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယညူဟိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ယာမကာလိကံ သန္နိဓိကာရကံ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဌပေတွာ ဓညဖလရသန္တိ ဧတ္ထ ‘‘တဏ္ဍုလဓောဝနောဒကမ္ပိ ဓညဖလရသောယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

၉၂။ သတ္တာဟကာလိကေ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနီတိ ဘေသဇ္ဇကိစ္စံ ကရောန္တု ဝါ မာ ဝါ၊ ဧဝံလဒ္ဓဝေါဟာရာနိ ပဉ္စ။ ‘‘ဂေါသပ္ပီ’’တိအာဒိနာ လောကေ ပါကဋံ ဒဿေတွာ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတီ’’တိ ဣမိနာ အညေသမ္ပိ ရောဟိတမိဂါဒီနံ သပ္ပိံ ဂဟေတွာ ဒဿေတိ။ ယေသဉှိ ခီရံ အတ္ထိ၊ သပ္ပိမ္ပိ တေသံ အတ္ထိယေဝ၊ တံ ပန သုလဘံ ဝါ ဒုလ္လဘံ ဝါ အသမ္မောဟတ္ထံ ဝုတ္တံ ¶ ။ ဧဝံ နဝနီတမ္ပိ။ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတီ’’တိ စ ဣဒံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ယေသံ မံသံ န ကပ္ပတိ၊ တေသံ သပ္ပိအာဒိ န ကပ္ပတီတိ ဒဿနတ္ထံ။ မနုဿခီရာဒီနိပိ ဟိ နော န ကပ္ပန္တိ။

၉၃။ ယာဝ ကာလော နာတိက္ကမတိ၊ တာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ကာလောတိ ဘိက္ခူနံ ဘောဇနကာလော အဓိပ္ပေတော၊ သော စ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ဌိတမဇ္ဈနှိကော။ ဌိတမဇ္ဈနှိကောပိ ဟိ ¶ ကာလသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ပန ခါဒိတုံ ဝါ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝါ န သက္ကာ၊ သဟသာ ပိဝိတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ၊ ကုက္ကုစ္စကေန ပန န ကတ္တဗ္ဗံ။ ကာလပရိစ္ဆေဒဇာနနတ္ထဉ္စ ကာလတ္ထမ္ဘော ယောဇေတဗ္ဗော။ ကာလန္တရေ ဝါ ဘတ္တကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေတိ ဂဟဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟိ တံ၊ သန္နိဟိတံ န ကပ္ပတီတိ ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ၊ တေနေဝ ‘‘အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ ဂဏှန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ’’တိ ဝုတ္တံ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန ‘‘အဇ္ဈောဟရိဿာမီတိ ဂဏှန္တဿ ဂဟဏေ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။

ယန္တိ ယံ ပတ္တံ။ သန္ဒိဿတီတိ ယာဂုယာ ဥပရိ သန္ဒိဿတိ။ တေလဝဏ္ဏေ ပတ္တေ သတိပိ နိသ္နေဟဘာဝေ အင်္ဂုလိယာ ဃံသန္တဿ ဝဏ္ဏဝသေနေဝ လေခါ ပညာယတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ အနာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သာ အဗ္ဗောဟာရိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သယံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အပရိစ္စတ္တမေဝ ဟိ ဒုတိယဒိဝသေ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန၊ အနုပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒါနေန ဝါ ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ပရိစ္စတ္တမေဝ ဟောတီတိ ‘‘အပရိစ္စတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ ဥဘယထာပိ အဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ယံ ပရဿ ပရိစ္စဇိတွာ အဒိန္နမ္ပိ သစေ ပဋိဂ္ဂဟဏေ နိရပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ၊ တမ္ပိ ဒုတိယဒိဝသေ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပတ္တော ဒုဒ္ဓါတော ဟောတီ’’တိအာဒီသု ကသ္မာ အာပတ္တိ ဝုတ္တာတိ? ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ¶ သယံ ဝါ အညေန ဝါ တုစ္ဆံ ကတွာ န သမ္မာ ဓောဝိတွာ နိဋ္ဌာပိတေ ပတ္တေ လဂ္ဂမ္ပိ အဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဟောတီတိ တတ္ထ အာပတ္တီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘သာမဏေရာနံ ပရိစ္စဇန္တီတိ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ ဌတွာ ‘အပရိစ္စတ္တမေဝါ’တိ ဝုတ္တတ္တာ အနုပသမ္ပန္နဿ ပရိစ္စတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ အပရိစ္စတ္တံ န ဝဋ္ဋတီတိ အာပန္နံ၊ တသ္မာ နိရာလယဘာဝေန ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝိဇဟိတေပိ အနုပသမ္ပန္နဿ အပရိစ္စတ္တံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ ယုတ္တံ ဝိယ န ဒိဿတိ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ၊ တဒဂ္ဂေန သန္နိဓိမ္ပိ န ကရောတိ ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတသဒိသတ္တာ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိဒဟိတေယေဝ စ သန္နိဓိပစ္စယာ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၅၂-၂၅၃) ပန ‘‘အပရိစ္စတ္တမေဝါတိ နိရပေက္ခတာယ အနုပသမ္ပန္နဿ အဒိန္နံ အပရိစ္စတ္တဉ္စ ယာဝကာလိကာဒိဝတ္ထုမေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ၊ န ပန တဂ္ဂတပဋိဂ္ဂဟဏံ။ န ဟိ ဝတ္ထုံ အပရိစ္စဇိတွာ တတ္ထဂတပဋိဂ္ဂဟဏံ ပရိစ္စဇိတုံ သက္ကာ၊ န စ တာဒိသံ ဝစနံ အတ္ထိ၊ ယဒိ ဘဝေယျ ¶ ၊ ‘သစေ ပတ္တော ဒုဒ္ဓါတော ဟောတိ…ပေ… ဘုဉ္ဇန္တဿ ပါစိတ္တိယ’န္တိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျ။ န ဟိ ဓောဝနေန အာမိသံ အပနေတုံ ဝါယမန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အပေက္ခာ ဝတ္တတိ။ ယေန ပုနဒိဝသေ ဘုဉ္ဇတော ပါစိတ္တိယံ ဇနေယျ၊ ပတ္တေ ပန ဝတ္တမာနာ အပေက္ခာ တဂ္ဂတိကေ အာမိသေပိ ဝတ္တတိ ဧဝ နာမာတိ အာမိသေ အနပေက္ခတာ ဧတ္ထ န လဗ္ဘတိ၊ တတော အာမိသေ အဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ပုနဒိဝသေ ပါစိတ္တိယံ ဇနေတီတိ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ အထ မတံ ‘ယဒဂ္ဂေနေတ္ထ အာမိသာနပေက္ခတာ န လဗ္ဘတိ၊ တဒဂ္ဂေန ပဋိဂ္ဂဟဏာနပေက္ခတာပိ န လဗ္ဘတီ’တိ။ တထာ သတိ ယတ္ထ အာမိသာပေက္ခာ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟဏာပေက္ခာပိ န ဝိဂစ္ဆတီတိ အာပန္နံ၊ ဧဝဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနံ ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စေတမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနံ ကာရဏတ္တေန အဘိမတံ သိယာ။ ဣဒံ သုဋ္ဌုတရံ ကတွာ ဝိသုံ ¶ ဝတ္တဗ္ဗံ စီဝရာပေက္ခာယ ဝတ္တမာနာယပိ ပစ္စုဒ္ဓါရေန အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဝိယ။ ဧတသ္မိဉ္စ ဥပါယေ သတိ ဂဏ္ဌိကာဟတပတ္တေသု အဝဋ္ဋနတာ နာမ န သိယာတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော၊ တသ္မာ ယံ ဝုတ္တံ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၂၅၂-၂၅၃) ‘ယံ ပရဿ ပရိစ္စဇိတွာ အဒိန္နမ္ပိ သစေ ပဋိဂ္ဂဟဏေ နိရပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ၊ တမ္ပိ ဒုတိယဒိဝသေ ဝဋ္ဋတီ’တိအာဒိ၊ တံ န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၂၅၅) ‘‘သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ အာဟာရတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိနာ သန္နိဟိတေသု သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကေသု ပုရေဘတ္တမ္ပိ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရဏေပိ ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ ယာမကာလိကေပိ အဇ္ဈောဟာရေ ဝိသုံ ဒုက္ကဋေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရတော ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ ပကတိအာမိသေတိ ဩဒနာဒိကပ္ပိယာမိသေ။ ဒွေတိ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာမကာလိကံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသေန မုခေန ဘုဉ္ဇတော သန္နိဓိပစ္စယာ ဧကံ၊ ယာဝကာလိကသံသဋ္ဌတာယ ယာဝကာလိကတ္တဘဇနေန အနတိရိတ္တပစ္စယာ ဧကန္တိ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ။ ဝိကပ္ပဒွယေတိ သာမိသနိရာမိသပက္ခဒွယေ။ ထုလ္လစ္စယံ ဒုက္ကဋဉ္စ ဝဍ္ဎတီတိ မနုဿမံသေ ထုလ္လစ္စယံ၊ သေသအကပ္ပိယမံသေ ဒုက္ကဋံ ဝဍ္ဎတိ။

ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ တာဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ သန္နိဟိတတ္တာ ပုရေဘတ္တမ္ပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ သတိ ပစ္စယေ ပန သန္နိဟိတမ္ပိ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ဂဏှန္တဿ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ စ အနာပတ္တိယေဝ။

၉၄။ ဥဂ္ဂဟိတကံ ¶ ကတွာ နိက္ခိတ္တန္တိ အပဋိဂ္ဂဟိတံ သယမေဝ ဂဟေတွာ နိက္ခိတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၂၂) ‘‘ဥဂ္ဂဟိတကန္တိ ပရိဘောဂတ္ထာယ သယံ ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သယံ ကရောတီတိ ¶ ပစိတွာ ကရောတိ။ ပုရေဘတ္တန္တိ တဒဟုပုရေဘတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ သယံကတန္တိ နဝနီတံ ပစိတွာ ကတံ။ နိရာမိသမေဝါတိ တဒဟုပုရေဘတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၉၅။ အဇ္ဇ သယံကတံ နိရာမိသမေဝ ဘုဉ္ဇန္တဿ ကသ္မာ သာမံပါကော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နဝနီတံ တာပေန္တဿာ’’တိအာဒိ။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတကေဟီတိ ခီရဒဓီနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥဂ္ဂဟိတကေဟိ ကတံ အဗ္ဘဉ္ဇနာဒီသု ဥပနေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ဥဘယေသမ္ပီတိ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတခီရဒဓီဟိ စ ပုရေဘတ္တံ ဥဂ္ဂဟိတကေဟိ စ ကတာနံ။ ဧသ နယောတိ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အကပ္ပိယမံသသပ္ပိမှီတိ ဟတ္ထိအာဒီနံ သပ္ပိမှိ။ ကာရဏပတိရူပကံ ဝတွာတိ ‘‘သဇာတိကာနံ သပ္ပိဘာဝတော’’တိ ကာရဏပတိရူပကံ ဝတွာ။ သပ္ပိနယေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ နိရာမိသမေဝ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာတိ နဝနီတေ။ ဓောတံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓောတဉ္စေ၊ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဓောတံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟံ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ထေရာနံ အဓိပ္ပာယော။

မဟာသီဝတ္ထေရဿ ပန ဝတ္ထုနော ဝိယောဇိတတ္တာ ဒဓိဂုဠိကာဒီဟိ ယုတ္တတာမတ္တေန သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ န ဟောတိ၊ တသ္မာ တက္ကတော ဥဒ္ဓဋမတ္တမေဝ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဓောဝိတွာ၊ ပစိတွာ ဝါ နိရာမိသမေဝ ကတွာ ဘုဉ္ဇိံသူတိ အဓိပ္ပာယော၊ န ပန ဒဓိဂုဠိကာဒီဟိ သဟ ဝိကာလေ ဘုဉ္ဇိံသူတိ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန…ပေ… သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟံ နာမ န ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ အဓောတံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာပိ တံ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန ဒဓိအာဒီနိ အပနေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘တက္ကတော ဥဒ္ဓဋမတ္တမေဝ ခါဒိံသူ’’တိ ဝစနဿ အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တာ ‘‘တက္ကတော ဥဒ္ဓဋမတ္တံ အဓောတမ္ပိ ဒဓိဂုဠိကာဒိသဟိတံ ¶ ဝိကာလေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဒဓိဂုဠိကာဒိအာမိသေန သံသဋ္ဌရသံ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေနာတိ အဓောဝိတွာ ပဋိဂ္ဂဟိတနဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန။ ဒဓိ ဧဝ ဒဓိဂတံ ယထာ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၁၉၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁)။ ‘‘ခယံ ဂမိဿတီ’’တိ ဝစနတော ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကသပ္ပိအာဒိပိ ဝိကာလေ ကပ္ပတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခယံ ဂမိဿတီတိ နိရာမိသံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိကာလေပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာတိ နဝနီတေ လဂ္ဂမတ္တေန ဝိသုံ ဒဓိအာဒိဝေါဟာရံ အလဒ္ဓေန အပ္ပမတ္တေန ¶ ဒဓိအာဒိနာတိ အတ္ထော၊ ဧတေန ဝိသုံ ပဋိဂ္ဂဟိတဒဓိအာဒီဟိ သဟ ပက္ကံ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ဒဿေတိ။ တသ္မိမ္ပီတိ နိရာမိသဘူတေပိ။ ကုက္ကုစ္စကာနံ ပန အယံ အဓိပ္ပာယော – ပဋိဂ္ဂဟဏေ တာဝ ဒဓိအာဒီဟိ အသမ္ဘိန္နရသတ္တာ ဘတ္တေန သဟိတဂုဠပိဏ္ဍာဒိ ဝိယ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ ဟောတိ။ တံ ပန ပစန္တေန ဓောဝိတွာဝ ပစိတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ ပစနက္ခဏေ ပစ္စမာနဒဓိဂုဠိကာဒီဟိ သမ္ဘိန္နရသတာယ သာမံပက္ကံ ဇာတံ၊ တေသု ခီဏေသုပိ သာမံပက္ကမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ နိရာမိသမေဝ ပစိတဗ္ဗန္တိ။ တေနေဝ ‘‘အာမိသေန သဒ္ဓိံ ပက္ကတ္တာ’’တိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။

ဧတ္ထ စာယံ ဝိစာရဏာ – သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာဘာဝေ အာမိသေန သဟ ဘိက္ခုနာ ပက္ကဿ သယံပါကဒေါသော ဝါ ပရိသင်္ကီယတိ၊ ယာဝကာလိကတာ ဝါ။ တတ္ထ န တာဝ သယံပါကဒေါသော ဧတ္ထ သမ္ဘဝတိ သတ္တာဟကာလိကတ္တာ။ ယဉှိ တတ္ထ ဒဓိအာဒိ အာမိသဂတံ၊ တံ ပရိက္ခီဏန္တိ။ အထ ပဋိဂ္ဂဟိတဒဓိဂုဠိကာဒိနာ သဟ အတ္တနာ ပက္ကတ္တာ သဝတ္ထုကပက္ကံ ဝိယ ဘဝေယျာတိ ပရိသင်္ကီယတိ၊ တဒါ ‘‘အာမိသေန သဟ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ပန ‘‘ပက္ကတ္တာ’’တိ၊ တထာ စ ဥပဍ္ဎတ္ထေရာနံ မတမေဝ အင်္ဂီကတံ သိယာ။ တတ္ထ စ သာမဏေရာဒီဟိ ¶ ပက္ကမ္ပိ ယာဝကာလိကမေဝ သိယာ ပဋိဂ္ဂဟိတခီရာဒိံ ပစိတွာ အနုပသမ္ပန္နေဟိ ကတသပ္ပိအာဒိ ဝိယ၊ န စ တံ ယုတ္တံ ဘိက္ခာစာရေန လဒ္ဓနဝနီတာဒီနံ တက္ကာဒိအာမိသသံသဋ္ဌသမ္ဘဝေန အပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတ္တာပ္ပသင်္ဂတော။ န ဟိ ဂဟဋ္ဌာ ဓောဝိတွာ၊ သောဓေတွာ ဝါ ပတ္တေ အာကိရန္တီတိ နိယမော အတ္ထိ။

အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ယထာ တတ္ထ ပတိတတဏ္ဍုလကဏာဒယော န ပစ္စန္တိ၊ ဧဝံ…ပေ… ပုန ပစိတွာ ဒေတိ၊ ပုရိမနယေနေဝ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေနပေတံ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ ဣဓ ကုက္ကုစ္စကာနံ ကုက္ကုစ္စုပ္ပတ္တိယာ နိမိတ္တမေဝ န ဒိဿတိ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ‘‘လဇ္ဇီ သာမဏေရော ယထာ တတ္ထ တဏ္ဍုလကဏာဒယော န ပစ္စန္တိ၊ ဧဝံ အဂ္ဂိမှိ ဝိလီယာပေတွာ…ပေ… ဒေတီ’’တိ ဝစနဿာပိ နိမိတ္တံ န ဒိဿတိ။ ယဒိ ဟိ ဧတံ ယာဝကာလိကသံသဂ္ဂပရိဟာရာယ ဝုတ္တံ သိယာ။ အတ္တနာပိ တထာ ကာတဗ္ဗံ ဘဝေယျ။ ဂဟဋ္ဌေဟိ ဒိန္နသပ္ပိအာဒီသု စ အာမိသသံသဂ္ဂသင်္ကာ န ဝိဂစ္ဆေယျ။ န ဟိ ဂဟဋ္ဌာ ဧဝံ ဝိလီယာပေတွာ ပရိဿာဝေတွာ ကဏတဏ္ဍုလာဒိံ အပနေတွာ ပုန ပစန္တိ။ အပိစ ဘေသဇ္ဇေဟိ သဒ္ဓိံ ခီရာဒိံ ပက္ခိပိတွာ ယထာ ခီရာဒိ ခယံ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ ပရေဟိ ပက္ကဘေသဇ္ဇတေလာဒိပိ ယာဝကာလိကမေဝ သိယာ၊ န စ တမ္ပိ ယုတ္တံ ဒဓိအာဒိခယကရဏတ္ထံ ‘‘ပုန ¶ ပစိတွာ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ မဟာသီဝတ္ထေရဝါဒေ ကုက္ကုစ္စံ အကတွာ အဓောတမ္ပိ နဝနီတံ တဒဟုပိ ပုနဒိဝသာဒီသုပိ ပစိတုံ၊ တဏ္ဍုလာဒိမိဿံ သပ္ပိအာဒိံ အတ္တနာပိ အဂ္ဂိမှိ ဝိလီယာပေတွာ ပုန တက္ကာဒိခယတ္ထံ ပစိတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။

တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနဿာပိ ပစ္စမာနက္ခဏေ သမ္ဘိန္နရသဿ ယာဝကာလိကဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တေန သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတပုရေပဋိဂ္ဂဟိတကာနမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကတောတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။ တေနေဝ ‘‘ဧတ္တာဝတာ ဟိ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ ¶ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသုံ ပဋိဂ္ဂဟိတေန ပန ခီရာဒိနာ အာမိသေန နဝနီတာဒိံ မိဿေတွာ ဘိက္ခုနာ ဝါ အညေဟိ ဝါ ပက္ကတေလာဒိဘေသဇ္ဇံ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌယာဝကာလိကဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာဘာဝါ။ ယံ ပန ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတဘေသဇ္ဇေဟိ သဒ္ဓိံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ ခီရာဒိံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကတေလာဒိကံ အနုပသမ္ပန္နေဟေဝ ပက္ကမ္ပိ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ သန္နိဓိပိ န ဟောတိ တတ္ထ ပက္ခိတ္တခီရာဒိမိဿာပိ တသ္မိံ ခဏေ သမ္ဘိန္နရသတာယ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာပတ္တိတော၊ သစေ ပန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတေဟေဝ၊ အညေဟိ ဝါ ပက္ကတေလာဒီသုပိ အာမိသရသော ပညာယတိ၊ တံ ယာဝကာလိကံဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ကထာမဂ္ဂေါ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၂၂) အာဂတော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၂၂) ပန ‘‘ကုက္ကုစ္စာယန္တိ ကုက္ကုစ္စကာတိ ဣမိနာ အတ္တနောပိ တတ္ထ ကုက္ကုစ္စသဗ္ဘာဝမ္ပိ ဒီပေတိ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘နိဗ္ဗဋ္ဋိတသပ္ပိ ဝါ နဝနီတံ ဝါ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ အာဂတော။

ဥဂ္ဂဟေတွာတိ သယမေဝ ဂဟေတွာ။ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ တာနိ ခီရဒဓီနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ။ ဂဟိတန္တိ တဏ္ဍုလာဒိဝိဂမတ္ထံ ပုန ပစိတွာ ဂဟိတန္တိ အတ္ထော။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ စ ဌပိတဘေသဇ္ဇေဟီတိ အတိရေကသတ္တာဟပဋိဂ္ဂဟိတေဟိ ယာဝဇီဝိကဘေသဇ္ဇေဟိ၊ ဧတေန တေဟိ ယုတ္တမ္ပိ သပ္ပိအာဒိ အတိရေကသတ္တာဟပဋိဂ္ဂဟိတံ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဝဒ္ဒလိသမယေတိ ဝဿကာလသမယေ၊ အနာတပကာလေတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တနယေန ယထာ တဏ္ဍုလာဒီနိ န ပစ္စန္တိ၊ တထာ လဇ္ဇီယေဝ သမ္ပာဒေတွာ ဒေတီတိ လဇ္ဇိသာမဏေရဂ္ဂဟဏံ။ အပိစ အလဇ္ဇိနာ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗံ ယံ ကိဉ္စိ အဘိသင်္ခရာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာပိ ဧဝမာဟ။

၉၆။ တိလေ ¶ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကတတေလန္တိ အတ္တနာ ဘဇ္ဇာဒီနိ အကတွာ ကတတေလံ။ တေနေဝ ‘‘သာမိသမ္ပိ ¶ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗဋ္ဋီတတ္တာတိ ယာဝကာလိကတော ဝိဝေစိတတ္တာ၊ ဧတေန ဧလာအဘာဝတော ယာဝကာလိကတ္တာဘာဝံ၊ ဘိက္ခုနော သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟဏေန ယာဝကာလိကတ္တုပဂမနဉ္စ ဒဿေတိ။ ဥဘယမ္ပီတိ အတ္တနာ အညေဟိ စ ကတံ။

ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ တိဋ္ဌတိ၊ နိဿဂ္ဂိယန္တိ သတ္တမေ ဒိဝသေ ကတတေလံ သစေ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ တိဋ္ဌတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ။

အစ္ဆဝသန္တိ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနော ဝသာယ အနုညာတတ္တာ တံသဒိသာနံ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနံယေဝ အကပ္ပိယမံသသတ္တာနံ ဝသာ အနုညာတာ၊ န ထုလ္လစ္စယဝတ္ထု မနုဿာနံ ဝသာတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ မနုဿဝသ’’န္တိ။ သံသဋ္ဌန္တိ ပရိဿာဝိတံ။ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာနန္တိ အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ တီဏိ ဒုက္ကဋာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ပရိဘောဂတ္ထာယ ဝိကာလေ ပဋိဂ္ဂဟဏပစနပရိဿာဝနာဒီသု ပုဗ္ဗပယောဂေသု ပါဠိယံ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ အာပတ္တိ န ဝုတ္တာ၊ တထာပိ ဧတ္ထ အာပတ္တိယာ ဧဝ ဘဝိတဗ္ဗံ ပဋိက္ခိတ္တဿ ကရဏတော အာဟာရတ္ထာယ ဝိကာလေ ယာမကာလိကာဒီနံ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝိယ။ ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝိကာလေ အနုပသမ္ပန္နေနာပိ နိပက္ကံ သံသဋ္ဌဉ္စ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဒွေပိ ဒုက္ကဋာနိ ဟောန္တိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

ယသ္မာ ခီရာဒီနိ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကဘေသဇ္ဇတေလေ ကသဋံ အာမိသဂတိကံ၊ တေန သဟ တေလံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ၊ ပစိတုံ ဝါ ဘိက္ခုနော န ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပက္ကတေလကသဋေ ဝိယ ကုက္ကုစ္စာယတီ’’တိ။ ‘‘သစေ ဝသာယ သဟ ပက္ကတ္တာ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဣဒံ ကသ္မာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပုစ္ဆန္တာ ‘‘ဘန္တေ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟံသု၊ ထေရော အတိကုက္ကုစ္စကတာယ ‘‘ဧတမ္ပိ အာဝုသော န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ¶ အာဟ၊ ရောဂနိဂ္ဂဟတ္ထာယ ဧဝ ဝသာယ အနုညာတတ္တံ သလ္လက္ခေတွာ ပစ္ဆာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။

၉၇။ ‘‘မဓုကရီဟိ မဓုမက္ခိကာဟီတိ ဣဒံ ခုဒ္ဒကဘမရာနံ ဒွိန္နံ ဧဝ ဝိသေသန’’န္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘‘ဒဏ္ဍကေသု မဓုကာရိကာ မဓုကရိမက္ခိကာ နာမ၊ တာဟိ သဟ တိဿော မဓုမက္ခိကဇာတိယော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဘမရမက္ခိကာတိ မဟာပဋလကာရိကာ။ သိလေသသဒိသန္တိ သုက္ခတာယ ဝါ ပက္ကတာယ ဝါ ဃနီဘူတံ။ ဣတရန္တိ တနုကမဓု။ မဓုပဋလန္တိ မဓုရဟိတံ ကေဝလံ မဓုပဋလံ။ ‘‘သစေ မဓုသဟိတံ ပဋလံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိက္ခိပန္တိ။ ပဋလဿ ဘာဇနဋ္ဌာနိယတ္တာ မဓုနော ¶ ဝသေန သတ္တာဟာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘မဓုမက္ခိတံ ပန မဓုဂတိကမေဝါ’’တိ ဣမိနာ တံ သမေတိ။

၉၈။ ‘‘ဖာဏိတံ နာမ ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၂၆၀) အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယ…ပေ… အဝတ္ထုကာ ဥစ္ဆုဝိကတိ ‘ဖာဏိတ’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝစနတော ဥစ္ဆုရသောပိ နိက္ကသဋော သတ္တာဟကာလိကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေနစိ ပန ‘‘မဓုမှိ စတ္တာရော ကာလိကာ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ ဥစ္ဆုမှိ စာ’’တိ ဝတွာ ‘‘သမက္ခိကဏ္ဍံ သေလကံ မဓု ယာဝကာလိကံ၊ အနေလကံ ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ယာမကာလိကံ၊ အသမ္ဘိန္နံ သတ္တာဟကာလိကံ၊ မဓုသိတ္ထံ ပရိသုဒ္ဓံ ယာဝဇီဝိကံ၊ တထာ ဥစ္ဆုရသော သကသဋော ယာဝကာလိကော၊ နိက္ကသဋော ဥဒကသမ္ဘိန္နော ယာမကာလိကော၊ အသမ္ဘိန္နော သတ္တာဟကာလိကော၊ သုဒ္ဓကသဋံ ယာဝဇီဝိက’’န္တိ စ ဝတွာ ဥတ္တရိပိ ဗဟုဓာ ပပဉ္စိတံ။ တတ္ထ ‘‘ဥဒကသမ္ဘိန္နံ မဓု ဝါ ဥစ္ဆုရသော ဝါ သကသဋော ယာဝကာလိကော၊ နိက္ကသဋော ဥဒကသမ္ဘိန္နော ယာမကာလိကော’’တိ ဣဒံ နေဝ ပါဠိယံ၊ န အဋ္ဌကထာယံ ဒိဿတိ၊ ‘‘ယာဝကာလိကံ သမာနံ ဂရုတရမ္ပိ မုဒ္ဒိကာဇာတိရသံ အတ္တနာ ¶ သံသဋ္ဌံ လဟုကံ ယာမကာလိကဘာဝံ ဥပနေန္တံ ဥဒကံ လဟုတရံ သတ္တာဟကာလိကံ အတ္တနာ သံသဋ္ဌံ ဂရုတရံ ယာမကာလိကဘာဝံ ဥပနေတီ’’တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ သောယေဝ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗတ္ထ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဥဒကသမ္ဘိန္နေန ဂရုတရဿာပိ လဟုဘာဝေါပဂမနံယေဝ ဒဿိတံ။ ပါဠိယမ္ပိ (မဟာဝ။ ၂၈၄) ဟိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနဿ ဂုဠံ၊ အဂိလာနဿ ဂုဠောဒက’’န္တိ ဝဒန္တေန အဂိလာနေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အယုတ္တောပိ ဂုဠော ဥဒကသမ္ဘိန္နော အဂိလာနဿပိ ဝဋ္ဋတီတိ အနုညာတော။

ယမ္ပိ စ ‘‘ဥစ္ဆု စေ၊ ယာဝကာလိကော၊ ဥစ္ဆုရသော စေ၊ ယာမကာလိကော၊ ဖာဏိတံ စေ၊ သတ္တာဟကာလိကံ၊ တစော စေ၊ ယာဝဇီဝိကော’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ ဒဿေတွာ ‘‘ဥစ္ဆုရသော ဥဒကသမ္ဘိန္နော ယာမကာလိကော’’တိ အညေန ကေနစိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ တထာဝိဓဿ အဋ္ဌကထာဝစနဿ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ အဘာဝတော န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ၊ တတောယေဝ စ ‘‘ဥစ္ဆုရသော ဥဒကသမ္ဘိန္နောပိ အသမ္ဘိန္နောပိ သတ္တာဟကာလိကောယေဝါ’’တိ ကေစိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ စ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥစ္ဆုရသ’’န္တိ ဧတ္ထ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု အဝိသေသေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္ဆုရသော သတ္တာဟကာလိကော’’တိ။ သယံကတံ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ အပရိဿာဝိတံ ¶ ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ကရဏသမယေ ပရိဿာဝေတွာ၊ ကသဋံ အပနေတွာ စ အတ္တနာ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အယံ သာရတ္ထဒီပနီပါဌော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၂၃)။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၂၃) ပန ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယာတိ နိက္ကသဋရသဿာပိ သတ္တာဟကာလိကတ္တံ ဒဿေတိ ‘‘ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ ပါဠိယံ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ။ ယံ ပန သုတ္တန္တဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥစ္ဆု စေ၊ ယာဝကာလိကော၊ ဥစ္ဆုရသော စေ၊ ယာမကာလိကော၊ ဖာဏိတံ စေ၊ သတ္တာဟကာလိကံ၊ တစော စေ၊ ယာဝဇီဝိကော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အမ္ဗဖလရသာဒိမိဿတာယ ယာမကာလိကတ္တံ ¶ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ အဝိနယဝစနတ္တာ တံ အပ္ပမာဏန္တိ။ တေနေဝ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတေန အပရိဿာဝိတဥစ္ဆုရသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌယာဝကာလိကဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာတိ ဣဒံ ဂုဠေ ကတေ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကသဋံ ပါကေန သုက္ခတာယ ယာဝဇီဝိကတ္တံ ဘဇတီတိ ဝုတ္တံ။ တဿ ယာဝကာလိကတ္တေ ဟိ သာမံပါကေန ပုရေဘတ္တေပိ အနဇ္ဈောဟရဏီယံ သိယာတိ။ ‘‘သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဣဒံ ဥစ္ဆုရသေ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ဟုတွာ ဌိတကသဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တေန စ ‘‘အပရိဿာဝိတေန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတေန အနုပသမ္ပန္နေဟိ ကတံ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဈာမဥစ္ဆုဖာဏိတန္တိ အဂ္ဂိမှိ ဥစ္ဆုံ တာပေတွာ ကတံ။ ကောဋ္ဋိတဥစ္ဆုဖာဏိတန္တိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကံ ဆိန္ဒိတွာ ကောဋ္ဋေတွာ နိပ္ပီဠေတွာ ပက္ကံ။ တံ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကသဋံ ပက္ကကာလေ ယာဝကာလိကတ္တံ ဝိဇဟတီတိ အာဟ ‘‘တံ ယုတ္တ’’န္တိ။ သီတောဒကေန ကတန္တိ မဓုကပုပ္ဖာနိ သီတောဒကေန မဒ္ဒိတွာ ပရိဿာဝေတွာ ပစိတွာ ကတံ။ ‘‘အပရိဿာဝေတွာ ကတ’’န္တိ ကေစိ၊ တတ္ထ ကာရဏံ န ဒိဿတိ။ ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ကတံ မဓုကဖာဏိတံ ယာဝကာလိကန္တိ ဧတ္ထ ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကတေလံ ကသ္မာ ဝိကာလေ ဝဋ္ဋတီတိ စေ? တေလေ ပက္ခိတ္တံ ခီရံ တေလမေဝ ဟောတိ၊ အညံ ပန ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ကတံ ခီရဘာဝံ ဂဏှာတီတိ ဣဒမေတ္ထ ကာရဏံ။ ယဒိ ဧဝံ ခဏ္ဍသက္ခရမ္ပိ ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ကရောန္တိ၊ တံ ကသ္မာ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘ခဏ္ဍသက္ခရံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ခီရဇလ္လိကန္တိ ခီရဖေဏံ။

၉၉။ ‘‘မဓုကပုပ္ဖံ ပနာ’’တိအာဒိ ယာဝကာလိကရူပေန ဌိတဿာပိ အဝဋ္ဋနကံ မေရယဗီဇဝတ္ထုံ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။ အာဟာရကိစ္စံ ကရောန္တာနိ ဧတာနိ ကသ္မာ ဧဝံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ စောဒနာပရိဟာရာယ ဘေသဇ္ဇောဒိဿံ ဒဿေန္တေန တပ္ပသင်္ဂေန ¶ သဗ္ဗာနိပိ ဩဒိဿကာနိ ¶ ဧကတော ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တဝိဓဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃)။ ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေ ပန တံ န ဝုတ္တံ၊ ‘‘ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ သတိ ပစ္စယေတိ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟိတဘေသဇ္ဇာနိ ဒုတိယဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပုရေဘတ္တမ္ပိ သတိ ပစ္စယေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနိ၊ န အာဟာရတ္ထာယ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒွါရဝါတပါနကဝါဋေသူတိ မဟာဒွါရဿ ဝါတပါနာနဉ္စ ကဝါဋဖလကေသု။ ကသာဝေ ပက္ခိတ္တာနိ တာနိ အတ္တနော သဘာဝံ ပရိစ္စဇန္တီတိ ‘‘ကသာဝေ…ပေ… မက္ခေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဃုဏပါဏကာဒိပရိဟာရတ္ထံ မက္ခေတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ အဓိဋ္ဌေတီတိ ‘‘ဣဒါနိ မယှံ အဇ္ဈောဟရဏီယံ န ဘဝိဿတိ၊ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထာယ ဘဝိဿတီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘သပ္ပိဉ္စ တေလဉ္စ ဝသဉ္စ မုဒ္ဓနိ တေလံ ဝါ အဗ္ဘဉ္ဇနံ ဝါ’’တိအာဒိ၊ ဧဝံ ပရိဘောဂေ အနပေက္ခတာယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ အညေသုပိ ကာလိကေသု အနဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထာယ နိယမေပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတီတိ ဣဒမ္ပိ ဝိသုံ ဧကံ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အညေန ဘိက္ခုနာ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဒိန္နတ္တာ သယမ္ပိ အာဟရာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တီတိ ယထာ အညဿ သန္တကံ ဧကေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ သတ္တာဟာတိက္ကမေပိ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတိ ပရသန္တကဘာဝတော၊ ဧဝမိဒမ္ပိ အဝိဘတ္တတ္တာ ဥဘယသာဓာရဏမ္ပိ ဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝတော နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတီတိ ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ယဿ ကဿစိ ဘိက္ခုနော ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ပဋိဂ္ဂဟိတသပ္ပိအာဒီနံ ပရိဘောဂဿ သတ္တာဟေနေဝ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ ‘‘တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) ဟိ ဝုတ္တံ။

‘‘အာဝုသော ¶ ဣမံ တေလံ သတ္တာဟမတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တေန အန္တောသတ္တာဟေယေဝ ပရဿ ဝိဿဇ္ဇိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ကဿ အာပတ္တီတိ ‘‘ပဌမံ တာဝ ဥဘိန္နံ သာဓာရဏတ္တာ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ ဣဒါနိ ပန ဧကေန ဣတရဿ ဝိဿဋ္ဌဘာဝတော ဥဘယသာဓာရဏတာ နတ္ထီတိ ဝိဘတ္တသဒိသံ ဟုတွာ ဌိတံ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟိတဿ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဧကဿ အာပတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ မညမာနော ‘‘ကိံ ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ အာပတ္တိ၊ ဥဒါဟု ယဿ သန္တကံ ဇာတံ၊ တဿာ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ နိဿဋ္ဌဘာဝတောယေဝ စ ဣဓ ‘‘အဝိဘတ္တဘာဝတော’’တိ ကာရဏံ အဝတွာ ‘‘ယေန ပရိဂ္ဂဟိတံ၊ တေန ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဒဉ္စ ¶ ဝိဿဋ္ဌာဘာဝတော ဥဘယသာဓာရဏတံ ပဟာယ ဧကဿ သန္တကံ ဟောန္တမ္ပိ ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တတော အညဿ သန္တကံ ဇာတံ၊ တသ္မာ ပရသန္တကပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝိယ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ နတ္ထိ အာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ‘‘ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တေန ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ’’တိ ဝစနတော အဝိဿဇ္ဇိတေ သတိ အဝိဘတ္တေပိ သတ္တာဟာတိက္ကမေ အာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ အဝိဿဇ္ဇိတေ အဝိဘတ္တဘာဝတောယေဝ အနာပတ္တိယာ သိဒ္ဓတ္တာ။ သစေ ပန ဣတရော ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တဿေဝ အန္တောသတ္တာဟေ အတ္တနော ဘာဂမ္ပိ ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ သတ္တာဟာတိက္ကမေ သိယာ အာပတ္တိ ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တဿေဝ သန္တကဘာဝမာပန္နတ္တာ။ ‘‘ဣတရဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ တဿ သန္တကဘာဝေပိ အညေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတသကသန္တကေ ဝိယ တေန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝတော အနာပတ္တီတိ ဒီပေတိ၊ ဣမံ ပန အဓိပ္ပာယံ အဇာနိတွာ ဣတော အညထာ ဂဏ္ဌိပဒကာရာဒီဟိ ပပဉ္စိတံ၊ န တံ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ၊ ဣဒံ သာရတ္ထဒီပနီဝစနံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၂၅)။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၂၅) ပန – သစေ ဒွိန္နံ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ပါဌော ဂဠိတော၊ ဧဝံ ပနေတ္ထ ပါဌော ဝေဒိတဗ္ဗော – သစေ ဒွိန္နံ ¶ သန္တကံ ဧကေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ အဝိဘတ္တံ ဟောတိ၊ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တိ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတီတိ။ အညထာ ပန သဒ္ဒပ္ပယောဂေါပိ န သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ၊ ‘‘ဂဏ္ဌိပဒေပိ စ အယမေဝ ပါဌော ဒဿိတော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၂၅) ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တီ’’တိ အဝိဘတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ ‘‘သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) ဝစနတော ဝုတ္တံ။ ‘‘ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တေန ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ဥပသမ္ပန္နဿ ဒါနမ္ပိ သန္ဓာယ ‘‘ဝိဿဇ္ဇေတီ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ဥပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒိန္နဝတ္ထုမှိ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ အဝိဂတတ္တေပိ သကသန္တကတာ ဝိဂတာဝ ဟောတိ၊ တေန နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတိ။ ‘‘အတ္တနာဝ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တံ သကသန္တကတ္တဉ္စာ’’တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟေဝ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ၊ န ဧကေန။ အနုပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒါနေ ပန တဒုဘယမ္ပိ ဝိဇဟတိ၊ ပရိဘောဂေါပေတ္ထ ဝဋ္ဋတိ၊ န သာပေက္ခဒါနေ ဒါနလက္ခဏာဘာဝတော။ ‘‘ဝိဿဇ္ဇတီ’’တိ ဧတသ္မိဉ္စ ပါဠိပဒေ ကဿစိ အဒတွာ အနပေက္ခတာယ ဆဍ္ဍနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အနပေက္ခာ ဒတွာ’’တိ ဣဒဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနဝိဓိဒဿနတ္ထမေဝ ဝုတ္တံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဟိ ဝိဇဟိတေ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘောဂေါ သယမေဝ ဝဋ္ဋိဿတိ၊ တဗ္ဗိဇဟနဉ္စ ဝတ္ထုနော သကသန္တကတာပရိစ္စာဂေန ဟောတီတိ။ ဧတေန စ ဝတ္ထုမှိ အဇ္ဈောဟရဏာပေက္ခာယ သတိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဿဇ္ဇနံ နာမ ဝိသုံ န လဗ္ဘတီတိ သိဇ္ဈတိ။ ဣတရထာ ဟိ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏေ အနပေက္ခောဝ ¶ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ‘‘အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ဧကဿ သန္တကံ အညေန ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဧဝန္တိ ‘‘ပုန ဂဟေဿာမီ’’တိ အပေက္ခံ အကတွာ သုဒ္ဓစိတ္တေန ပရိစတ္တတံ ပရာမသတိ။ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ ¶ နိဿဂ္ဂိယမူလိကာဟိ ပါစိတ္တိယာဒိအာပတ္တီဟိ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိဘောဂေ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ပန နိဿဋ္ဌပဋိလာဘဿ ကာယိကပရိဘောဂါဒီသု ယာ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ တာယ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၁၀၀။ ဧဝံ စတုကာလိကပစ္စယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသု ဝိသေသလက္ခဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမေသု ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အကပ္ပိယဘူမိယံ သဟသေယျာပဟောနကေ ဂေဟေ ဝုတ္တံ သင်္ဃိကံ ဝါ ပုဂ္ဂလိကံ ဝါ ဘိက္ခုဿ၊ ဘိက္ခုနိယာ ဝါ သန္တကံ ယာဝကာလိကံ ယာမကာလိကဉ္စ ဧကရတ္တမ္ပိ ဌပိတံ အန္တောဝုတ္ထံ နာမ ဟောတိ၊ တတ္ထ ပက္ကဉ္စ အန္တောပက္ကံ နာမ ဟောတိ။ သတ္တာဟကာလိကံ ပန ယာဝဇီဝိကဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဧကရတ္တံ ဝီတိနာမိတံ ပန ယံ ကိဉ္စိ ယာဝကာလိကံ ဝါ ယာမကာလိကံ ဝါ အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ ဂဏှန္တဿ ပရိဂ္ဂဟဏေ တာဝ ဒုက္ကဋံ၊ အဇ္ဈောဟရတော ပန ဧကမေကသ္မိံ အဇ္ဈောဟာရေ သန္နိဓိပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ အညမ္ပိ ဝိသေသလက္ခဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ယာဝကာလိကံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမ္ဘိန္နရသာနီတိ သံသဋ္ဌရသာနိ။ ဒီဃကာလာနိ ဝတ္ထူနိ ရဿကာလေန သံသဋ္ဌာနိ ရဿကာလမေဝ အနုဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘ယာဝကာလိကံ ပန…ပေ… တီဏိပိ ယာမကာလိကာဒီနီ’’တိ။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာတိအာဒီသု တဒဟုပုရေဘတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ န တဒဟုပစ္ဆာဘတ္တံ၊ န ရတ္တိယံ၊ န ဒုတိယဒိဝသာဒီသူတိ အတ္ထော။

ကသ္မာတိ စေ? တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန ယာဝကာလိကေန သံသဋ္ဌတ္တာတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ယာဝကာလိကေန သံသဋ္ဌတ္တာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ အဝတွာ ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေနာ’’တိ ဝိသေသနဿ ဝုတ္တတ္တာ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတယာဝကာလိကေန သံသဋ္ဌေ သတိ တဒဟုပုရေဘတ္တမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ အနဇ္ဈောဟရဏီယံ ဟောတီတိ ဝိညာယတိ။ ‘‘သမ္ဘိန္နရသ’’န္တိ ဣမိနာ သစေပိ သံသဋ္ဌံ၊ အသမ္ဘိန္နရသံ သေသကာလိကတ္တယံ အတ္တနော အတ္တနော ကာလေ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ ¶ ။ ယာမကာလိကေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေနာ’’တိ တတိယန္တဝိသေသနပဒံ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ၊ ပုဗ္ဗဝါကျတော ဝါ အနုဝတ္တေတဗ္ဗံ။ တဿ ဖလံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ပေါတ္ထကေသု ¶ ပန ‘‘ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌံ ပန ဣတရဒွယံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဒိဿတိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ ယတ္ထ နတ္ထိ၊ တမေဝ သုန္ဒရံ၊ ကသ္မာ? ဒုတိယန္တဉှိ ဝိသေသနပဒံ ဣတရဒွယံ ဝိသေသေတိ။ တတော တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌေ သတိ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတိ၊ န ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတာနီတိ အတ္ထော ဘဝေယျ၊ သော န ယုတ္တော။ ကသ္မာ? သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကာနံ အသန္နိဓိဇနကတ္တာ၊ ‘‘ဒီဃကာလိကာနိ ရဿကာလိကံ အနုဝတ္တန္တီ’’တိ ဣမိနာ လက္ခဏေန ဝိရုဒ္ဓတ္တာ စ၊ တသ္မာ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ဟောတု ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ၊ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌတ္တာ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော ယုတ္တော၊ ဧဝဉ္စ ဥပရိ ဝက္ခမာနေန ‘‘သတ္တာဟကာလိကေန ပန တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန သဒ္ဓိံ သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတီ’’တိ ဝစနေန သမံ ဘဝေယျ။

အပိစ ‘‘ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌံ ပန ဣတရဒွယံ တဒဟု ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပုဗ္ဗပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တံ လေခကေဟိ အညေသု ပါဌေသု ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝိဇ္ဇမာနံ ဒိသွာ၊ ဣဓ တဒဟုပဒတော ပဋိဂ္ဂဟိတပဒံ ဂဠိတန္တိ မညမာနေဟိ ပက္ခိပိတွာ လိခိတံ ဘဝေယျ၊ ‘‘တဒဟူ’’တိ ဣဒံ ပန ‘‘ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ’’တိ ပဒံ ဝိသေသေတိ၊ တေန ယာဝ တဒဟုအရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဒုတိယာဟာဒိအရုဏုဂ္ဂမနာတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ တေနေဝ ဥပရိပါဌေပိ ‘‘သတ္တာဟကာလိကေန ပန တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေနာ’’တိ ရဿကာလိကတ္ထပဒေန တုလျာဓိကရဏံ ဝိသေသနပဒံ တမေဝ ဝိသေသေတိ၊ န ဒီဃကာလိကတ္ထံ ယာဝဇီဝိကပဒံ ¶ ၊ တသ္မာ ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဒွီဟပဋိဂ္ဂဟိတေနာတိအာဒီသုပိ ‘‘ဒွီဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ ဆာဟံ ဝဋ္ဋတိ၊ တီဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ ပဉ္စာဟံ ဝဋ္ဋတိ၊ စတူဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ စတုရာဟံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပဉ္စာဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ တီဟံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဆာဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ ဒွီဟံ ဝဋ္ဋတိ၊ သတ္တာဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ တဒဟေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ¶ ဧဝံ သတ္တာဟကာလိကဿေဝ အတီတဒိဝသံ ပရိဟာပေတွာ သေသဒိဝသဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ၊ န ယာဝဇီဝိကဿ။ န ဟိ ယာဝဇီဝိကဿ ဟာပေတဗ္ဗော အတီတဒိဝသော နာမ အတ္ထိ သတိ ပစ္စယေ ယာဝဇီဝံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော။ တေနာဟ ‘‘သတ္တာဟကာလိကမ္ပိ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ သံသဋ္ဌံ ယာဝဇီဝိကံ အတ္တနော သဘာဝညေဝ ဥပနေတီ’’တိ။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌံ ပန ဣတရဒွယံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ လိခိတံ ပါဌံ နိဿာယ ဣမသ္မိမ္ပိ ပါဌေ ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတန္တိ ဣဒမေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗ’န္တိ မညမာနာ ‘‘ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ပါဌံ ပဋိက္ခိပန္တိ။ ကေသုစိ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ’’တိ လိခန္တိ၊ တံ သဗ္ဗံ ယထာဝုတ္တနယံ အမနသိကရောန္တာ ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တာ ဧဝံ ကရောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣမေသု ¶ စတူသု ကာလိကေသု ယာဝကာလိကံ မဇ္ဈနှိကကာလာတိက္ကမေ၊ ယာမကာလိကံ ပစ္ဆိမယာမာတိက္ကမေ၊ သတ္တာဟကာလိကံ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ။ ကတရသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ ဟောတီတိ ပုစ္ဆာယမာဟ ‘‘ကာလယာမ’’ဣစ္စာဒိ။ တဿတ္ထော – ယာဝကာလိကံ ကာလာတိက္ကမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဝိကာလေ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ ခါဒေယျ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဣမိနာ ဝိကာလေဘောဇနသိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၂၄၈) အာပတ္တိ ဟောတိ။ ယာမကာလိကံ ယာမာတိက္ကမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု သန္နိဓိကာရကံ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ ခါဒေယျ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဣမိနာ သန္နိဓိသိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၂၅၃) အာပတ္တိ ဟောတိ။ သတ္တာဟကာလိကံ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ ဂိလာနာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိသာယနီယာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ၊ သေယျထိဒံ၊ သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတံ၊ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနိ၊ တံ အတိက္ကာမယတော နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဣမိနာ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒေန (ပါရာ။ ၆၂၂) အာပတ္တိ ဟောတီတိ။

ဣမာနိ စတ္တာရိ ကာလိကာနိ ဧကတော သံသဋ္ဌာနိ သမ္ဘိန္နရသာနိ ပုရိမပုရိမကာလိကဿ ကာလဝသေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ ဝုတ္တံ။ အသမ္ဘိန္နရသာနိ စေ ဟောန္တိ၊ ကထံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ အာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တဿတ္ထော သုဝိညေယျောဝ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

စတုကာလိကဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၁၀၁။ ဧဝံ ¶ ¶ စတုကာလိကဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ကပ္ပိယကုဋိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ကပ္ပိယာ စတုဘူမိယော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကပ္ပန္တီတိ ကပ္ပိယာ၊ ကပ္ပ သာမတ္ထိယေတိ ဓာတု။ ဘဝန္တိ ဧတာသု အန္တောဝုတ္ထအန္တောပက္ကာနီတိ ဘူမိယော၊ စတဿော ဘူမိယော စတုဘူမိယော၊ စတဿော ကပ္ပိယကုဋိယောတိ အတ္ထော။ ကတမာ တာတိ အာဟ ‘‘ဥဿာဝနန္တိကာ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ ကထံ ဝိညာယတိစ္စာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ…ပေ… ဝစနတော’’တိ။ ဣဒံ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကပါဠိံ (မဟာဝ။ ၂၉၅) သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ ဥဒ္ဓံ သာဝနာ ဥဿာဝနာ၊ ဥဿာဝနာ အန္တော ယဿာ ကပ္ပိယဘူမိယာတိ ဥဿာဝနန္တိကာ။ ဂါဝေါ နိသီဒန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါနိသာဒိကာ၊ ဂေါ-သဒ္ဒူပပဒ နိ-ပုဗ္ဗသဒ ဝိသရဏဂတျာဝသာနေသူတိ ဓာတု။ ဂဟပတီဟိ ဒိန္နာတိ ဂဟပတိ၊ ဥတ္တရပဒလောပတတိယာတပ္ပုရိသောယံ။ ကမ္မဝါစာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗာတိ သမ္မုတီတိ ဧဝမိမာသံ ဝိဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗော။ တတ္ထာတိ ကပ္ပိယကုဋိဝိနိစ္ဆယေ။ တံ ပန အဝတွာပီတိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယံ အဝတွာပိ။ ပိ-သဒ္ဒေန တထာဝစနမ္ပိ အနုဇာနာတိ။ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တနယေန ဝုတ္တေတိ သေသအဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တနယေန ‘‘ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမာ’’တိ ဝါ ‘‘ကပ္ပိယကုဋီ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ။ သာဓာရဏလက္ခဏန္တိ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာနံ သာဓာရဏံ ဥဿာဝနန္တိကကုဋိကရဏလက္ခဏံ။ စယန္တိ အဓိဋ္ဌာနံ ဥစ္စဝတ္ထုံ။ ယတော ပဋ္ဌာယာတိ ယတော ဣဋ္ဌကတော သိလတော မတ္တိကာပိဏ္ဍတော ဝါ ပဋ္ဌာယ။ ပဌမိဋ္ဌကာဒီနံ ဟေဋ္ဌာ န ဝဋ္ဋန္တီတိ ပဌမိဋ္ဌကာဒီနံ ဟေဋ္ဌာဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာပိယမာနာ ဣဋ္ဌကာဒယော ဘူမိဂတိကတ္တာ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမာ’’တိ ဝတွာ ပတိဋ္ဌာပေတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ဘူမိယံ နိခဏိတွာ ဌပိယမာနာ ထမ္ဘာ ကသ္မာ တထာ ဝတွာ ပတိဋ္ဌာပေတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ အာဟ ‘‘ထမ္ဘာ ပန…ပေ… ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ။

သင်္ဃသန္တကမေဝါတိ ¶ ဝါသတ္ထာယ ကတံ သင်္ဃိကသေနာသနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဘိက္ခုသန္တကန္တိ ဝါသတ္ထာယ ဧဝ ကတံ ဘိက္ခုဿ ပုဂ္ဂလိကသေနာသနံ။

၁၀၂။ မုခသန္နိဓီတိ ဣမိနာ အန္တောဝုတ္ထဒုက္ကဋမေဝ ဒီပေတိ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၉၅) ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ – တံ ပန အဝတွာပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန တထာဝစနမ္ပိ အနုဇာနာတိ။ အဋ္ဌကထာသူတိ အန္ဓကဋ္ဌကထာဝိရဟိတာသု သေသဋ္ဌကထာသု။ သာဓာရဏလက္ခဏန္တိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယ သဟ သဗ္ဗဋ္ဌကထာနံ သမာနံ။ စယန္တိ အဓိဋ္ဌာနံ ဥစ္စဝတ္ထုံ။ ¶ ယတော ပဋ္ဌာယာတိ ယတော ဣဋ္ဌကာဒိတော ပဋ္ဌာယ စယံ အာဒိံ ကတွာ ဘိတ္တိံ ဥဋ္ဌာပေတုကာမာတိ အတ္ထော။ ‘‘ထမ္ဘာ ပန ဥပရိ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဧတေန ဣဋ္ဌကပါသာဏာ ဟေဋ္ဌာ ပတိဋ္ဌာပိယမာနာပိ ယဒိ စယတော၊ ဘူမိတော ဝါ ဧကင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ ဥဂ္ဂတာ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဝဋ္ဋန္တီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။

အာရာမောတိ ဥပစာရသီမာပရိစ္ဆိန္နော သကလော ဝိဟာရော။ သေနာသနာနီတိ ဝိဟာရဿ အန္တော တိဏကုဋိအာဒိကာနိ သင်္ဃဿ နိဝါသဂေဟာနိ။ ဝိဟာရဂေါနိသာဒိကာ နာမာတိ သေနာသနဂေါနိသာဒိကာ နာမ။ သေနာသနာနိ ဟိ သယံ ပရိက္ခိတ္တာနိပိ အာရာမပရိက္ခေပါဘာဝေန ‘‘ဂေါနိသာဒိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဥပဍ္ဎပရိက္ခိတ္တောပီ’’တိ ဣမိနာ တတော ဦနပရိက္ခိတ္တော ယေဘုယျေန အပရိက္ခိတ္တော နာမ၊ တသ္မာ အပရိက္ခိတ္တသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထာတိ ဥပဍ္ဎာဒိပရိက္ခိတ္တေ။ ကပ္ပိယကုဋိ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဂေါနိသာဒိကာယ အဘာဝေန သေသကပ္ပိယကုဋီသု တီသု ယာ ကာစိ ကပ္ပိယကုဋိ ကာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

တေသံ ဂေဟာနီတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခူနံ ဝါသတ္ထာယ ကတမ္ပိ ယာဝ န ဒေန္တိ၊ တာဝ တေသံ သန္တကံယေဝ ဘဝိဿတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိဟာရံ ¶ ဌပေတွာတိ ဥပသမ္ပန္နာနံ ဝါသတ္ထာယ ကတံ ဂေဟံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ ဂေဟန္တိ နိဝါသဂေဟံ။ တဒညံ ပန ဥပေါသထာဂါရာဒိ သဗ္ဗံ အနိဝါသဂေဟံ စတုကပ္ပိယဘူမိဝိမုတ္တာ ပဉ္စမီ ကပ္ပိယဘူမိ။ သင်္ဃသန္တကေပိ ဟိ ဧတာဒိသေ ဂေဟေ သုဋ္ဌု ပရိက္ခိတ္တာရာမဋ္ဌေပိ အဗ္ဘောကာသေ ဝိယ အန္တောဝုတ္ထာဒိဒေါသော နတ္ထိ။ ယေန ကေနစိ ဆန္နေ ပရိစ္ဆန္နေ စ သဟသေယျပ္ပဟောနကေ ဘိက္ခုဿ၊ သင်္ဃဿ ဝါ နိဝါသဂေဟေ အန္တောဝုတ္ထာဒိဒေါသော၊ န အညတ္ထ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘သင်္ဃိကံ ဝါ ပုဂ္ဂလိကံ ဝါ’’တိ ဣဒံ ကိဉ္စာပိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီနံ သာမညတော ဝုတ္တံ ဘိက္ခူနံ ပန သင်္ဃိကံ ပုဂ္ဂလိကဉ္စ ဘိက္ခုနီနံ၊ တာသံ သင်္ဃိကံ ပုဂ္ဂလိကဉ္စ ဘိက္ခူနံ ဂိဟိသန္တကဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

မုခသန္နိဓီတိ အန္တောသန္နိဟိတဒေါသော ဟိ မုခပ္ပဝေသနနိမိတ္တံ အာပတ္တိံ ကရောတိ၊ နာညထာ၊ တသ္မာ ‘‘မုခသန္နိဓီ’’တိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၉၅) ဝုတ္တောတိ။

တတ္ထ တတ္ထ ခဏ္ဍာ ဟောန္တီတိ ဥပဍ္ဎတော အဓိကံ ခဏ္ဍာ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗသ္မိံ ဆဒနေ ဝိနဋ္ဌေတိ တိဏပဏ္ဏာဒိဝဿပရိတ္တာယကေ ဆဒနေ ဝိနဋ္ဌေ။ ဂေါပါနသီနံ ပန ဥပရိ ဝလ္လီဟိ ဗဒ္ဓဒဏ္ဍေသု ဌိတေသုပိ ¶ ဇဟိတဝတ္ထုကာ ဟောန္တိ ဧဝ။ ပက္ခပါသကမဏ္ဍလန္တိ ဧကသ္မိံ ပဿေ တိဏ္ဏံ ဂေါပါနသီနံ ဥပရိ ဌိတတိဏပဏ္ဏာဒိဆဒနံ ဝုစ္စတိ။

၁၀၃။ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒတွာ တဿာ’’တိအာဒိနာ အကပ္ပိယကုဋိယံ ဝုတ္ထမ္ပိ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒိန္နေ ကပ္ပိယံ ဟောတိ၊ သာပေက္ခဒါနဉ္စေတ္ထ ဝဋ္ဋတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိယ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ အန္တောပက္ကသာမံပက္ကေသု ပန ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အန္တောဝုတ္ထံ အန္တောပက္ကံ သာမံပက္ကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ယော ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အန္တော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ အန္တောပက္ကံ ¶ သာမံပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာနံ။ အန္တော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ အန္တောပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ အန္တော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ ဗဟိပက္ကံ သာမံပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ ဗဟိ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ အန္တောပက္ကံ သာမံပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ အန္တော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ ဗဟိပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဗဟိ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ အန္တောပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဗဟိ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ ဗဟိပက္ကံ သာမံပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဗဟိ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ ဗဟိပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော ဧကံ တိရာပတ္တိကံ၊ တီဏိ ဒုရာပတ္တိကာနိ၊ တီဏိ ဧကာပတ္တိကာနိ၊ ဧကံ အနာပတ္တိကန္တိ အဋ္ဌ ဟောန္တိ။ တတ္ထ အန္တောဝုတ္ထန္တိ အကပ္ပိယကုဋိယံ ဝုတ္ထံ။ အန္တောပက္ကေပိ ဧသေဝ နယော။ သာမံပက္ကန္တိ ယံ ကိဉ္စိ အာမိသံ ဘိက္ခုဿ ပစိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တမေဝ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ကပ္ပိယဘူမိဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၁၀၄။ ဧဝံ ¶ ကပ္ပိယဘူမိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ခါဒနီယာဒိပဋိဂ္ဂါဟော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ခါဒိယတေတိ ခါဒနီယံ၊ ဌပေတွာ ပဉ္စ ဘောဇနာနိ သဗ္ဗဿ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗဿေတံ အဓိဝစနံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဘောဇနီယံ ¶ သင်္ဂဏှာတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ ပဋိဂ္ဂါဟော၊ ခါဒနီယာဒီနံ ပဋိဂ္ဂါဟော ခါဒနီယာဒိပဋိဂ္ဂါဟော။ တေနာဟ ‘‘အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗဿ ယဿ ကဿစိ ခါဒနီယဿ ဝါ ဘောဇနီယဿ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။ ပဉ္စသု အင်္ဂေသု ဥစ္စာရဏမတ္တန္တိ ဥက္ခိပနမတ္တံ၊ ဣမိနာ ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗဘာရဿ ပမာဏံ ဒဿေတိ။ တေနေဝ တာဒိသေန ပုရိသေန အနုက္ခိပနီယဝတ္ထုသ္မိံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘ဟတ္ထပါသော’’တိ ဣမိနာ အာသန္နဘာဝံ။ တေနေဝ စ ဒူရေ ဌတွာ အဘိဟရန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတီတိ ဒီပေတိ။ အဘိဟာရောတိ ပရိဏာမိတဘာဝေါ၊ တေန စ တတြဋ္ဌကာဒီသု န ရုဟတီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘ဒေဝေါ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဒါယကတော ပယောဂတ္တယံ ဒဿေတိ။ ‘‘တဉ္စေ’’တိအာဒိနာ ပဋိဂ္ဂါဟကတော ပယောဂဒွယံ ဒဿေတိ။

ဣဒါနိ တေသု ပဉ္စသု အင်္ဂေသု ဟတ္ထပါသဿ ဒုရာဇာနတာယ တံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တတ္ထိ’’စ္စာဒိ။ တတ္ထ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထော ဟတ္ထပါသော နာမာတိ ယောဇနာ။ ‘‘တဿ ဩရိမန္တေနာ’’တိ ဣမိနာ အာကာသေ ဥဇုံ ဌတွာ ပရေန ဥက္ခိတ္တံ ဂဏှန္တဿာပိ အာသန္နင်္ဂဘူတပါဒတလတော ပဋ္ဌာယ ဟတ္ထပါသော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော၊ န သီသတော ပဋ္ဌာယာတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘ဩရိမန္တေနာ’’တိ ဣမဿ ဟေဋ္ဌိမန္တေနာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ ပဝါရဏသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ‘‘သစေ ပန ဘိက္ခု နိသိန္နော ဟောတိ၊ အာသန္နဿ ပစ္ဆိမန္တတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိနာ ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ အာသန္နင်္ဂဿ ပါရိမန္တတော ပဋ္ဌာယ ပရိစ္ဆေဒဿ ဒဿိတတ္တာ ဣဓာပိ အာကာသေ ဌိတဿ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ အာသန္နင်္ဂဘူတပါဒတလဿ ပါရိမန္တဘူတတော ပဏှိပရိယန္တဿ ဟေဋ္ဌိမတလတော ပဋ္ဌာယ၊ ဒါယကဿ ပန ဩရိမန္တဘူတတော ပါဒင်္ဂုလဿ ဟေဋ္ဌိမပရိယန္တတော ပဋ္ဌာယ ဟတ္ထပါသော ¶ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမိနာဝ နယေန ဘူမိယံ နိပဇ္ဇိတွာ ဥဿီသကေ နိသိန္နဿ ဟတ္ထတော ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿာပိ အာသန္နသီသင်္ဂဿ ပါရိမန္တဘူတတော ဂီဝန္တတော ပဋ္ဌာယေဝ ဟတ္ထပါသော မိနိတဗ္ဗော၊ န ပါဒတလတော ပဋ္ဌာယ။ ဧဝံ နိပဇ္ဇိတွာ ဒါနေပိ ယထာနုရူပံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယံ အာသန္နတရံ အင်္ဂ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ဟိ ¶ ဝုတ္တံ။ အကလ္လကောတိ ဂိလာနော သဟတ္ထာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အသက္ကောန္တော မုခေန ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၆၅) ပန ‘‘အကလ္လကောတိ ဂိလာနော ဂဟေတုံ ဝါ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ ဧတေန အကလ္လကောတိ ဂိလာနော ဝါ အထ ဝါ ဂဟေတုံ အကလ္လကော အသမတ္ထောတိ အတ္ထော ဒဿိတော။ တေနာဟ ‘‘သစေပိ နတ္ထုကရဏိယံ ဒီယမာနံ နာသာပုဋေန အကလ္လကော ဝါ မုခေန ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ။

၁၀၅။ ဧကဒေသေနာပီတိ အင်္ဂုလိယာ ဖုဋ္ဌမတ္တေန။

တဉ္စေ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ သဗ္ဗံ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝါတိ ဝေဏုကောဋိယံ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတတ္တာ။ သစေ ဘူမိယံ ဌိတမေဝ ဃဋံ ဒါယကေန ဟတ္ထပါသေ ဌတွာ ‘‘ဃဋံ ဒဿာမီ’’တိ ဒိန္နံ ဝေဏုကောဋိယာ ဂဟဏဝသေန ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ ဥဘယကောဋိဗဒ္ဓံ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ဘိက္ခုဿ ဟတ္ထေ အပီဠေတွာ ပကတိယာ ပီဠိယမာနံ ဥစ္ဆုရသံ သန္ဓာယ ‘‘ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အဘိဟာရော န ပညာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဟတ္ထပါသေ ဌိတဿ ပန ဘိက္ခုဿ အတ္ထာယ ပီဠိယမာနံ ဥစ္ဆုတော ပဂ္ဃရန္တံ ရသံ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဒေါဏိကာယ သယံ ပဂ္ဃရန္တံ ဥစ္ဆုရသံ မဇ္ဈေ အာဝရိတွာ ဝိဿဇ္ဇိတမ္ပိ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏသညာယာတိ ‘‘မဉ္စာဒိနာ ပဋိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိ ဥပ္ပာဒိတသညာယ၊ ဣမိနာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာမီ’’တိ ဝါစာယ ဝတ္တဗ္ဗကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။

ယတ္ထ ¶ ကတ္ထစိ အဋ္ဌကထာသု၊ ပဒေသေသု ဝါ။ အသံဟာရိမေ ဖလကေတိ ထာမမဇ္ဈိမေန အသံဟာရိယေ။ ‘‘တိန္တိဏိကာဒိပဏ္ဏေသူတိ ဝစနတော သာခါသု ပဋိဂ္ဂဟဏံ ရုဟတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၂၆၅) ဝုတ္တံ။ ပေါရာဏဋီကာယမ္ပိ တထေဝ ဝုတ္တံ၊ တဒေတံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘ဘူမိယံ အတ္ထတေသု သုခုမေသု တိန္တိဏိကာဒိပဏ္ဏေသု ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ တိန္တိဏိကာဒိပဏ္ဏာနံ သုခုမတ္တာ တတ္ထ ဌပိတအာမိသဿ အသဏ္ဌဟနတော ဘူမိယံ ဌပိတသဒိသတ္တာ ‘‘န ရုဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တိန္တိဏိကာဒိသာခါသု ဌပိတေပိ ဧဝမေဝ သိယာ၊ တသ္မာ ‘‘သာခါသု ပဋိဂ္ဂဟဏံ ရုဟတီ’’တိ ဝစနံ အယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘န ရုဟတီ’’တိ ကိရိယာပဒဿ ‘‘ကသ္မာ’’တိ ဟေတုပရိယေသနေ သတိ န အညံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ၊ ‘‘သုခုမေသူ’’တိ ဝုတ္တံ ဝိသေသနပဒံယေဝ ဟေတုမန္တဝိသေသနံ ဘဝတိ၊ တသ္မာ တိန္တိဏိကပဏ္ဏာဒီသု ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတိ၊ ကသ္မာ? တေသံ သုခုမတ္တာ။ အညေသု ပန ပဒုမိနီပဏ္ဏာဒီသု ရုဟတိ၊ ကသ္မာ? တေသံ ဩဠာရိကတ္တာတိ ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓော ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ဒိဿတိ ¶ ၊ တသ္မာ ‘‘တဒေတံ ဝိစာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘န ဟိ တာနိ သန္ဓာရေတုံ သမတ္ထာနီတိ မဟန္တေသု ပန ပဒုမိနီပဏ္ဏာဒီသု ရုဟတီ’’တိ။

၁၀၆။ ပုဉ္ဆိတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ ပုဉ္ဆိတေပိ ရဇနစုဏ္ဏာသင်္ကာယ သတိ ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ဝုတ္တံ၊ နာသတိ။ တံ ပနာတိ ပတိတရဇံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဥပရိ ဂဟိတပိဏ္ဍပါတံ။ အနာပတ္တီတိ ဒုရူပစိဏ္ဏာဒိဒေါသော နတ္ထိ။ ပုဗ္ဗာဘောဂဿ အနုရူပဝသေန ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒတွာ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တံ ‘‘အညဿ ဒဿာမီ’’တိ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန ပရသန္တကံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ တဿ အဒတွာပိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒဿာမီ’’တိအာဒိပိ ဝိနယဒုက္ကဋဿ ပရိဟာရာယ ¶ ဝုတ္တံ၊ တထာ အကတွာ ဂဟိတေပိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇတော အနာပတ္တိယေဝ။ ဘိက္ခုဿ ဒေတီတိ အညဿ ဘိက္ခုဿ ဒေတိ။ ကဉ္ဇိကန္တိ ခီရရသာဒိံ ယံ ကိဉ္စိ ဒြဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထတော မောစေတွာ ပုန ဂဏှာတိ၊ ဥဂ္ဂဟိတကံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထတော အမောစေန္တေနေဝါ’’တိ။ အာလုဠေန္တာနန္တိ အာလောဠေန္တာနံ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ အာဟရိတွာ ဘူမိယံ ဌပိတတ္တာ အဘိဟာရော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ပတ္တော ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ။

၁၀၇။ ပဌမတရံ ဥဠုင်္ကတော ထေဝါ ပတ္တေ ပတန္တီတိ ဧတ္ထ ‘‘ယထာ ပဌမတရံ ပတိတထေဝေ ဒေါသော နတ္ထိ၊ တထာ အာကိရိတွာ အပနေန္တာနံ ပစ္ဆာ ပတိတထေဝေပိ အဘိဟဋတ္တာ နေဝတ္ထိ ဒေါသော’’တိ ဝဒန္တိ။ စရုကေနာတိ ခုဒ္ဒကဘာဇနေန။ ‘‘အဘိဟဋတ္တာတိ ဒီယမာနက္ခဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒတွာ အပနယနကာလေ ပန ဆာရိကာ ဝါ ဗိန္ဒူနိ ဝါ ပတန္တိ၊ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ အဘိဟာရဿ ဝိဂတတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ယထာ န ပတတိ၊ တထာ အပနေဿာမီတိ ပဋိဟရန္တေ ယုဇ္ဇတိ၊ ပကတိသညာယ အပနေန္တေ အဘိဟာရော န ဆိဇ္ဇတိ၊ သုပတိတံ။ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟိ တံ ဟောတိ။ မုခဝဋ္ဋိယာပိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဘိဟရိယမာနဿ ပတ္တဿ မုခဝဋ္ဋိယာ ဥပရိဘာဂေ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဖုသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပါဒေန ပေလ္လေတွာတိ ပါဒေန ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိ သညာယ အက္ကမိတွာ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ ဝစနမတ္တမေဝါတိ ပဋိဗဒ္ဓံ ပဋိဗဒ္ဓပဋိဗဒ္ဓန္တိ သဒ္ဒမတ္တမေဝ နာနံ၊ ကာယပဋိဗဒ္ဓမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ တေသံ ဝစနံ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဧသ နယောတိ ‘‘ပဋိဗဒ္ဓပဋိဗဒ္ဓမ္ပိ ကာယပဋိဗဒ္ဓမေဝါ’’တိ အယံ နယော။ တထာ စ တတ္ထ ကာယပဋိဗဒ္ဓေ တပ္ပဋိဗဒ္ဓေ စ ထုလ္လစ္စယမေဝ ဝုတ္တံ။

တေန အာဟရာပေတုန္တိ ယဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကံ ဂတံ၊ တံ ‘‘ဣဓ နံ အာနေဟီ’’တိ အာဏာပေတွာ ¶ တေန အာဟရာပေတုံ ဣတရဿ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ မူလဋ္ဌဿေဝ ¶ ပရိဘောဂေါ အနုညာတော၊ တသ္မာ။ တံ ဒိဝသံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဒုတိယဒိဝသေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဥဂ္ဂဟိတကပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနာမသိတွာ’’တိ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘သန္နိဓိပစ္စယာ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အဒိန္နမုခဒွါရာပတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘န တတော ပရန္တိ တဒဟေဝ သာမံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တဒဟေဝ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပန ပုနဒိဝသာဒီသု အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၁၀၈။ ခီယန္တီတိ ခယံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တေသံ စုဏ္ဏေဟိ ထုလ္လစ္စယအပ္ပဋိဂ္ဂဟဏာပတ္တိယော န ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ သတ္ထကေနာတိ ပဋိဂ္ဂဟိတသတ္ထကေန။ နဝသမုဋ္ဌိတန္တိ ဧတေနေဝ ဥစ္ဆုအာဒီသု အဘိနဝလဂ္ဂတ္တာ အဗ္ဗောဟာရိကံ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဧသေဝ နယောတိ သန္နိဓိဒေါသာဒိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဥဂ္ဂဟိတပစ္စယာ၊ သန္နိဓိပစ္စယာ ဝါ ဒေါသော န သိယာတိ အာဟ ‘‘န ဟိ တံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရန္တီ’’တိ။ ဣမိနာ စ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ သာမံ ဂဟေတွာ ဝါ အနုပသမ္ပန္နေန ဒိန္နံ ဝါ ပရိဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ၊ တသ္မာ ပတ္တသမ္မက္ခနာဒိအတ္ထံ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဟရိတတေလာဒိံ သစေ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမော ဟောတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ။ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထံ ပန သာမံ ဂဟိတံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဥဂ္ဂဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ၊ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အဒိန္နမုခဒွါရာပတ္တိ ဟောတိ။ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထမေဝ အနုပသမ္ပန္နေန ဒိန္နံ ဂဟေတွာ ပရိဟရန္တဿ သိင်္ဂီလောဏကပ္ပော ဝိယ သန္နိဓိပစ္စယာ အာပတ္တိ ဟောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဥစ္စာရဏမတ္တံ ဟောတီတိအာဒိနာ ဝုတ္တပဉ္စင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ ရုဟဏတော ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထမ္ပိ သစေ အနုပသမ္ပန္နေဟိ ဒိန္နံ ဂဏှာတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝါ’’တိ ¶ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ ဣဓ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ အနုပသမ္ပန္နေန ဒိန္နံ ဂဟေတွာ ပရိဟရန္တဿ သန္နိဓိပစ္စယာ အာပတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ။ ‘‘န ဟိ တံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရန္တီ’’တိ စ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ ဂဟိတံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ န ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယဒိ ဧဝံ ပဉ္စသု ပဋိဂ္ဂဟဏင်္ဂေသု ‘‘ပရိဘောဂတ္ထာယာ’’တိ ဝိသေသနံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏဉှိ ပရိဘောဂတ္ထမေဝ ဟောတီတိ ‘‘ပရိဘောဂတ္ထာယာ’’တိ ဝိသုံ အဝတွာ ‘‘တဉ္စေ ဘိက္ခု ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ‘‘သတိပိ ¶ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ‘န ဟိ တံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရန္တီ’တိ ဣဓ အပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရဏေ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေန စ ပဋိဂ္ဂဟဏင်္ဂေသု ပဉ္စသု သမိဒ္ဓေသု အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ ဂဟိတမေဝ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ ဟောတိ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗေသုယေဝ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ အနုညာတတ္တာတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထာယ ဂဟေတွာ ဌပိတတေလာဒိံ အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ သတိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဥဒုက္ခလမုသလာဒီနိ ခီယန္တီတိ ဧတ္ထ ဥဒုက္ခလမုသလာနံ ခယေန ပိသိတကောဋ္ဋိတဘေသဇ္ဇေသု သစေ အာဂန္တုကဝဏ္ဏော ပညာယတိ၊ န ဝဋ္ဋတိ။ သုဒ္ဓံ ဥဒကံ ဟောတီတိ ရုက္ခသာခါဒီဟိ ဂဠိတွာ ပတနဥဒကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၁၀၉။ ပတ္တော ဝါဿ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထာပိ ပတ္တဂတံ ဆုပိတွာ ဒေန္တဿ ဟတ္ထေ လဂ္ဂေန အာမိသေန ဒေါသာဘာဝတ္ထံ ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏန္တိ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထမေဝ ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ သာမဏေရဿ ပတ္တေ ပတတိ…ပေ… ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတီတိ ဧတ္ထ ပုနပ္ပုနံ ဂဏှန္တဿ အတ္တနော ပတ္တေ ပက္ခိတ္တမေဝ အတ္တနော သန္တကန္တိ သန္နိဋ္ဌာနကရဏတော ဟတ္ထဂတံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတိ။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒိန္နံ ပန ဂဏှန္တဿ ဂဟဏသမယေယေဝ အတ္တနော သန္တကန္တိ သန္နိဋ္ဌာနဿ ကတတ္တာ ¶ ဟတ္ထဂတံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ။ ကေသဉ္စိ အတ္ထာယ ဘတ္တံ ပက္ခိပတီတိ ဧတ္ထ အနုပသမ္ပန္နဿ အတ္ထာယ ပက္ခိပန္တေပိ အာဂန္တွာ ဂဏှိဿတီတိ သယမေဝ ပက္ခိပိတွာ ဌပနတော ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတိ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ပက္ခိတ္တံ ပန အနုပသမ္ပန္နေနေဝ ဌပိတံ နာမ ဟောတီတိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ ပရိစ္စတ္တဘာဝတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာမဏေရ…ပေ… ပရိစ္စတ္တတ္တာ’’တိ။ ကေသဉ္စီတိအာဒီသု အနုပသမ္ပန္နာနံ အတ္ထာယ ကတ္ထစိ ဌပိယမာနမ္ပိ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ဧဝ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတိ၊ အထ ခေါ ဘာဇနေ ပတိတမေဝ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ။ ဘာဇနဉ္စ ဘိက္ခုနာ ပုနဒိဝသတ္ထာယ အပေက္ခိတမေဝါတိ တဂ္ဂတမ္ပိ အာမိသံ ဒုဒ္ဓါတပတ္တဂတံ ဝိယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတီတိ သင်္ကာယ ‘‘သာမဏေရဿ ဟတ္ထေ ပက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဤဒိသေသု ဟိ ယုတ္တိ န ဂဝေသိတဗ္ဗာ၊ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

၁၁၀။ ပတ္တဂတာ ယာဂူတိ ဣမိနာ ပတ္တမုခဝဋ္ဋိယာ ဖုဋ္ဌေပိ ကုဋေ ယာဂု ပဋိဂ္ဂဟိတာ၊ ဥဂ္ဂဟိတာ ဝါ န ဟောတိ ဘိက္ခုနော အနိစ္ဆာယ ဖုဋ္ဌတ္တာတိ ဒဿေတိ။ အာရောပေတီတိ ဟတ္ထံ ဖုသာပေတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏူပဂံ ဘာရံ နာမ ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဥက္ခေပါရဟံ။ ကိဉ္စာပိ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ အညေန ဟတ္ထေန ပိဒဟန္တဿ ဒေါသော နတ္ထိ၊ တထာပိ န ပိဒဟိတဗ္ဗန္တိ အဋ္ဌကထာပမာဏေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၆၅) ပန ‘‘န ¶ ပိဒဟိတဗ္ဗန္တိ ဟတ္ထတော မုတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဟတ္ထဂတံ ပန ဣတရေန ဟတ္ထေန ပိဒဟတော၊ ဟတ္ထတော မုတ္တမ္ပိ ဝါ အဖုသိတွာ ဥပရိ ပိဓာနံ ပါတေန္တဿ န ဒေါသော’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၁၁။ ပဋိဂ္ဂဏှာတီတိ ဆာယတ္ထာယ ဥပရိ ဓာရိယမာနာ မဟာသာခါ ယေန ကေနစိ ဆိဇ္ဇေယျ၊ တတ္ထ လဂ္ဂရဇံ မုခေ ပါတေယျ ဝါတိ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။

မစ္ဆိကဝါရဏတ္ထန္တိ ¶ ဧတ္ထ ‘‘သစေပိ သာခါယ လဂ္ဂရဇံ ပတ္တေ ပတတိ၊ သုခေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကာတိ သာခါယ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထမေဝိဓ ပဋိဂ္ဂဟဏန္တိ မူလပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ‘‘မစ္ဆိကဝါရဏတ္ထန္တိ ဝစနမတ္တံ ဂဟေတွာ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ ဂဟိတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ကုဏ္ဍကေတိ မဟာဃဋေ။ တသ္မိမ္ပီတိ စာဋိဃဋေပိ။ အနုပသမ္ပန္နံ ဂါဟာပေတွာတိ တမေဝ အဇ္ဈောဟရဏီယံ ဘဏ္ဍံ အနုပသမ္ပန္နေန ဂါဟာပေတွာ။

ထေရဿ ပတ္တံ ဒုတိယတ္ထေရဿာတိ ‘‘ထေရဿ ပတ္တံ မယှံ ဒေထာ’’တိ တေန အတ္တနော ပရိစ္စဇာပေတွာ ဒုတိယတ္ထေရဿ ဒေတိ။ တုယှံ ယာဂုံ မယှံ ဒေဟီတိ ဧတ္ထ ဧဝံ ဝတွာ သာမဏေရဿ ပတ္တံ ဂဟေတွာ အတ္တနောပိ ပတ္တံ တဿ ဒေတိ။ ဧတ္ထ ပနာတိ ‘‘ပဏ္ဍိတော သာမဏေရော’’တိအာဒိပတ္တပရိဝတ္တနကထာယံ။ ကာရဏံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ယထာ မာတုအာဒီနံ တေလာဒီနိ ဟရန္တော တထာရူပေ ကိစ္စေ အနုပသမ္ပန္နေန အပရိဝတ္တေတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ လဘတိ၊ ဧဝမိဓ ပတ္တပရိဝတ္တနံ အကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ကသ္မာ န လဘတီတိ ကာရဏံ ဝီမံသိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘သာမဏေရေဟိ ဂဟိတတဏ္ဍုလေသု ပရိက္ခီဏေသု အဝဿံ အမှာကံ သာမဏေရာ သင်္ဂဟံ ကရောန္တီတိ စိတ္တုပ္ပတ္တိ သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ တံ ပရိဝတ္တေတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ မာတာပိတူနံ အတ္ထာယ ပန ဆာယတ္ထာယ ဝါ ဂဟဏေ ပရိဘောဂါသာ နတ္ထိ၊ တသ္မာ တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေနပိ ဝုတ္တံ –

‘‘မာတာပိတူနမတ္ထာယ၊ တေလာဒိံ ဟရတောပိ စ၊

သာခံ ဆာယာဒိအတ္ထာယ၊ ဣမဿ န ဝိသေသတာ။

‘‘တသ္မာ ဟိဿ ဝိသေသဿ၊ စိန္တေတဗ္ဗံ တု ကာရဏံ၊

တဿ သာလယဘာဝံ တု၊ ဝိသေသံ တက္ကယာမဟ’’န္တိ။

ဣဒမေဝေတ္ထ ¶ ¶ ယုတ္တတရံ အဝဿံ တထာဝိဓဝိတက္ကုပ္ပတ္တိယာ သမ္ဘဝတော။ န ဟိ သက္ကာ ဧတ္ထ ဝိတက္ကံ သောဓေတုန္တိ။ မာတာဒီနံ အတ္ထာယ ဟရဏေ ပန နာဝဿံ တထာဝိဓဝိတက္ကုပ္ပတ္တီတိ သက္ကာ ဝိတက္ကံ သောဓေတုံ။ ယတ္ထ ဟိ ဝိတက္ကံ သောဓေတုံ သက္ကာ၊ တတ္ထ နေဝတ္ထိ ဒေါသော။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘သစေ ပန သက္ကောတိ ဝိတက္ကံ သောဓေတုံ၊ တတော လဒ္ဓံ ခါဒိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၆၅) ပန ‘‘ဧတ္ထ ပနာတိ ပတ္တပရိဝတ္တနေ။ ကာရဏန္တိ ဧတ္ထ ယထာ သာမဏေရာ ဣတော အမှာကမ္ပိ ဒေန္တီတိ ဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န တထာ အညတ္ထာတိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ၊ တဉ္စ ယုတ္တံ။ ယဿ ပန တာဒိသော ဝိတက္ကော နတ္ထိ၊ တေန အပရိဝတ္တေတွာပိ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၁၂။ နိစ္စာလေတုန္တိ စာလေတွာ ပါသာဏသက္ခရာဒိအပနယနံ ကာတုံ။ ဥဒ္ဓနံ အာရောပေတဗ္ဗန္တိ အနဂ္ဂိကံ ဥဒ္ဓနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓနေ ပစ္စမာနဿ အာလုဠနေ ဥပရိ အပက္ကတဏ္ဍုလာ ဟေဋ္ဌာ ပဝိသိတွာ ပစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘သာမံပါကဉ္စေဝ ဟောတီ’’တိ။

၁၁၃။ အာဓာရကေ ပတ္တော ဌပိတောတိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတာမိသော ပတ္တော ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ဌပိတော။ စာလေတီတိ ဝိနာ ကာရဏံ စာလေတိ၊ သတိပိ ကာရဏေ ဘိက္ခူနံ ပရိဘောဂါရဟံ စာလေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အမနုဿိကာဗာဓေ အာမကမံသံ အာမကလောဟိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၄) တာဒိသေ အာဗာဓေ အတ္တနော အတ္ထာယ အာမကမံသပဋိဂ္ဂဟဏံ အနုညာတံ၊ ‘‘အာမကမံသပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ ၁၉၄) စ သာမညတော ပဋိက္ခိတ္တံ၊ တထာပိ အတ္တနော၊ အညဿ ဝါ ဘိက္ခုနော အတ္ထာယ အဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘သီဟဝိဃာသာဒိံ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သက္ကောတိ ဝိတက္ကံ သောဓေတုန္တိ ‘‘မယှမ္ပိ ဒေတီ’’တိ ဝိတက္ကဿ အနုပ္ပန္နဘာဝံ သလ္လက္ခေတုံ သက္ကောတိ ¶ ၊ ‘‘သာမဏေရဿ ဒဿာမီ’’တိ သုဒ္ဓစိတ္တေန မယာ ဂဟိတန္တိ ဝါ သလ္လက္ခေတုံ သက္ကောတိ။ သစေ ပန မူလေပိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဂဟေတွာ ဂတေ မယှမ္ပိ ဒဒေယျုန္တိ သညာယ သစေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၁၁၄။ ကောဋ္ဌာသေ ကရောတီတိ ‘‘ဘိက္ခူ သာမဏေရာ စ အတ္တနော အတ္တနော အဘိရုစိတံ ကောဋ္ဌာသံ ဂဏှန္တူ’’တိ သဗ္ဗေသံ သမကေ ကောဋ္ဌာသေ ကရောတိ။ ဂဟိတာဝသေသန္တိ သာမဏေရေဟိ ဂဟိတကောဋ္ဌာသတော အဝသေသံ။ ဂဏှိတွာတိ ‘‘မယှံ ဣဒံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဂဟေတွာ။ ဣဓ ဂဟိတာဝသေသံ နာမ တေန ဂဏှိတွာ ပုန ဌပိတံ။

ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ ¶ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟေတွာ။ တေနေဝ ‘‘ယာဝကာလိကေန ယာဝဇီဝိကသံသဂ္ဂေ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန ပုရိမဒိဝသေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌပိတာ ဟောတိ၊ သာမိသေန မုခေန တဿာ ဝဋ္ဋိယာ ဓူမံ ပိဝိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သမုဒ္ဒေါဒကေနာတိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတသမုဒ္ဒေါဒကေန။

ဟိမကရကာ နာမ ကဒါစိ ဝဿောဒကေန သဟ ပတနကာ ပါသာဏလေခါ ဝိယ ဃနီဘူတာ ဥဒကဝိသေသာ၊ တေသု ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒကဂတိကာ ဧဝါ’’တိ။ ယသ္မာ ကတကဋ္ဌိ ဥဒကံ ပသာဒေတွာ ဝိသုံ တိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ ‘‘အဗ္ဗောဟာရိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတာပတ္တီဟိ အဗ္ဗောဟာရိကံ၊ ဝိကာလဘောဇနာပတ္တီဟိပိ အဗ္ဗောဟာရိကန္တိ ဒဿေတိ။ လဂ္ဂတီတိ သုက္ခေ မုခေ စ ဟတ္ထေ စ မတ္တိကာဝဏ္ဏံ ဒဿေန္တံ လဂ္ဂတိ။ ဗဟလန္တိ ဟတ္ထမုခေသု အလဂ္ဂနကမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဝါသမတ္တန္တိ ရေဏုခီရာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ပါနီယံ ဂဟေတွာတိ အတ္တနောယေဝ အတ္ထာယ ဂဟေတွာ။ သစေ ပန ပီတာဝသေသကံ တတ္ထေဝ အာကိရိဿာမီတိ ဂဏှာတိ၊ ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ ¶ နတ္ထိ။ အာကိရတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ပုပ္ဖရသဿ ပညာယနတော ဝုတ္တံ။ ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ ဝိယူဟိတွာ၊ အပနေတွာတိ အတ္ထော။

၁၁၅။ မဟာဘူတေသူတိ ပါဏသရီရသန္နိဿိတေသု ပထဝီအာဒိမဟာဘူတေသု။ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္တနော ပရေသဉ္စ သရီရသန္နိဿိတံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတိ၊ အကပ္ပိယမံသာနုလောမတာယ ထုလ္လစ္စယာဒိံ န ဇနေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပတတီတိ အတ္တနော သရီရတော ဆိဇ္ဇိတွာ ပတတိ။ ‘‘ရုက္ခတော ဆိန္ဒိတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ မတ္တိကတ္ထာယ ပထဝိံ ခဏိတုံ၊ အညမ္ပိ ယံ ကိဉ္စိ မူလပဏ္ဏာဒိဝိသဘေသဇ္ဇံ ဆိန္ဒိတွာ ဆာရိကံ အကတွာပိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၁၁၆။ ဧဝံ ¶ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ပဋိက္ခေပပဝါရဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဋိက္ခိပနံ ပဋိက္ခေပေါ၊ အသမ္ပဋိစ္ဆနန္တိ အတ္ထော။ ပဝါရိယတေ ပဝါရဏာ၊ ပဋိသေဓနန္တျတ္ထော။ ပဋိက္ခေပသင်္ခါတာ ပဝါရဏာ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာ။ အထ ဝါ ပဋိက္ခေပဝသေန ပဝါရဏာ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာ။ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘုဉ္ဇန္တဿ အညသ္မိံ ဘောဇနေ အဘိဟဋေ ပဋိက္ခေပသင်္ခါတာ ပဝါရဏာတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၁၇။ ယံ အသ္နာတီတိ ယံ ဘုဉ္ဇတိ။ အမ္ဗိလပါယာသာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ခီရပါယာသာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ အမ္ဗိလပါယာသဂ္ဂဟဏေန ¶ တက္ကာဒိအမ္ဗိလသံယုတ္တာ ဃနယာဂု ဝုတ္တာ။ ခီရပါယာသဂ္ဂဟဏေန ခီရသံယုတ္တာ ယာဂု သင်္ဂယှတိ။ ပဝါရဏံ ဇနေတီတိ အနတိရိတ္တဘောဇနာပတ္တိနိဗန္ဓနံ ပဋိက္ခေပံ သာဓေတိ။ ကတောပိ ပဋိက္ခေပေါ အနတိရိတ္တဘောဇနာပတ္တိနိဗန္ဓနော န ဟောတိ၊ အကတဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘ပဝါရဏံ န ဇနေတီ’’တိ။

‘‘ယာဂု-သဒ္ဒဿ ပဝါရဏဇနကယာဂုယာပိ သာဓာရဏတ္တာ ‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တေပိ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ပဝါရဏံ ဇနေတိယေဝါတိ ဝုတ္တ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ တံ ပရတော တတ္ထေဝ ‘‘ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တကာရဏေန န သမေတိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ – ဟေဋ္ဌာ အယာဂုကေ နိမန္တနေ ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ မဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဝါရဏာ ဟောတိ။ ‘‘ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ’’တိ ဧတ္ထ ပန ဝိသုံ ယာဂုယာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပဝါရဏာ န ဟောတီတိ။ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ခီရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ မဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယာဂုယာဝ တတ္ထ အဘာဝတော ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ဧဝမေတ္ထ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ ပရတော ‘‘ယေနာပုစ္ဆိတော၊ တဿ အတ္ထိတာယာ’’တိ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တကာရဏေနပိ သံသန္ဒတိ၊ အညထာ ဂဏ္ဌိပဒေသုယေဝ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ၊ အဋ္ဌကထာယ စ န သမေတီတိ။ သစေ…ပေ… ပညာယတီတိ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပမာဏဿ မစ္ဆမံသခဏ္ဍဿ နဟာရုနော ဝါ သဗ္ဘာဝမတ္တံ ဒဿေတိ။ တာဟီတိ ပုထုကာဟိ။

သာလိဝီဟိယဝေဟိ ကတသတ္တူတိ ယေဘုယျနယေန ဝုတ္တံ၊ သတ္တ ဓညာနိ ပန ဘဇ္ဇိတွာ ကတောပိ သတ္တုယေဝ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကင်္ဂုဝရက…ပေ… သတ္တုသင်္ဂဟမေဝ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ သတ္တုမောဒကောတိ သတ္တုယော ပိဏ္ဍေတွာ ¶ ကတော အပက္ကော သတ္တုဂုဠော ¶ ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၃၈-၂၃၉) ပန ‘‘သတ္တုမောဒကောတိ သတ္တုံ တေမေတွာ ကတော အပက္ကော၊ သတ္တုံ ပန ပိသိတွာ ပိဋ္ဌံ ကတွာ တေမေတွာ ပူဝံ ကတွာ ပစန္တိ၊ တံ န ပဝါရေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရဝသေန ဝိပ္ပကတဘောဇနဘာဝဿ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ ‘‘မုခေ သာသပမတ္တမ္ပိ…ပေ… န ပဝါရေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အကပ္ပိယမံသံ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတီ’’တိ ဝစနတော သစေ သင်္ဃိကံ လာဘံ အတ္တနော အပါပုဏန္တံ ဇာနိတွာ ဝါ အဇာနိတွာ ဝါ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဿေဝ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ၊ အလဇ္ဇိသန္တကံ ပဋိက္ခိပန္တောပိ န ပဝါရေတိ။ အဝတ္ထုတာယာတိ အနတိရိတ္တာပတ္တိသာဓိကာယ ပဝါရဏာယ အဝတ္ထုဘာဝတော။ ဧတေန ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဿေဝ ပဋိက္ခိတ္တဘာဝံ ဒီပေတိ။ ယဉှိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တဿ ပဋိက္ခေပေါ အာပတ္တိယာ အင်္ဂံ န ဟောတီတိ တံ ပဝါရဏာယ အဝတ္ထူတိ ဝုစ္စတိ။

၁၁၈။ အာသန္နတရံ အင်္ဂန္တိ ဟတ္ထပါသတော ဗဟိ ဌတွာ ဩနမိတွာ ဒေန္တဿ သီသံ အာသန္နတရံ ဟောတိ၊ တဿ ဩရိမန္တေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။

ဥပနာမေတီတိ ဣမိနာ ကာယာဘိဟာရံ ဒဿေတိ။ အပနာမေတွာတိ အဘိမုခံ ဟရိတွာ။ ဣဒံ ဘတ္တံ ဂဏှာတိ ဝဒတီတိ ကိဉ္စိ အပနာမေတွာ ဝဒတိ။ ကေဝလံ ဝါစာဘိဟာရဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ ဂဏှထာတိ ဂဟေတုံ အာရဒ္ဓံ။ ဟတ္ထပါသတော ဗဟိ ဌိတဿ သတိပိ ဒါတုကာမတာဘိဟာရေ ပဋိက္ခိပန္တဿ ဒူရဘာဝေနေဝ ပဝါရဏာယ အဘာဝတော ထေရဿပိ ဒူရဘာဝမတ္တံ ဂဟေတွာ ပဝါရဏာယ အဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ထေရဿ ဒူရဘာဝတော’’တိအာဒိမာဟ၊ န ပန ထေရဿ အဘိဟာရသမ္ဘဝတော။ သစေပိ ဂဟေတွာ ဂတော ဟတ္ထပါသေ ဌိတော ¶ ဟောတိ၊ ကိဉ္စိ ပန အဝတွာ အာဓာရဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ အဘိဟာရော နာမ န ဟောတီတိ ‘‘ဒူတဿ စ အနဘိဟရဏတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဂဟေတွာ အာဂတေန ‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တေ အဘိဟာရော နာမ ဟောတီတိ ‘သစေ ပန ဂဟေတွာ အာဂတော ဘိက္ခု…ပေ… ပဝါရဏာ ဟောတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ပတ္တံ ကိဉ္စိပိ ဥပနာမေတွာ ‘ဣမံ ဘတ္တံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ ဝါစာဘိဟာရဿ ဣဓ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။

ပရိဝေသနာယာတိ ဘတ္တဂ္ဂေ။ အဘိဟဋာဝ ဟောတီတိ ပရိဝေသကေနေဝ အဘိဟဋာ ဟောတိ။ တတော ¶ ဒါတုကာမတာယ ဂဏှန္တံ ပဋိက္ခိပန္တဿ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ဧတ္ထ အဂ္ဂဏှန္တမ္ပိ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိယေဝ။ ကသ္မာ? ဒါတုကာမတာယ အဘိဟဋတ္တာ၊ ‘‘တသ္မာ သာ အဘိဟဋာဝ ဟောတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ‘‘ဒါတုကာမာဘိဟာရေ သတိ ကေဝလံ ‘ဒဿာမီ’တိ ဂဟဏမေဝ အဘိဟာရော န ဟောတိ၊ ‘ဒဿာမီ’တိ ဂဏှန္တေပိ အဂဏှန္တေပိ ဒါတုကာမတာဘိဟာရောဝ အဘိဟာရော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဂဟဏသမယေ ဝါ အဂ္ဂဟဏသမယေ ဝါ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တဿ အသတိ ဒါတုကာမတာဘိဟာရေ ဂဟဏသမယေပိ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကဋစ္ဆုနာ အနုက္ခိတ္တမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဧဝ အဘိဟဋတ္တာ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ‘‘အဘိဟဋာဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓဋမတ္တေတိ ဘာဇနတော ဝိယောဇိတမတ္တေ။ ဒွိန္နံ သမဘာရေပီတိ ပရိဝေသကဿ စ အညဿ စ ဘတ္တပစ္ဆိဘာရဂ္ဂဟဏေ သမ္ဘူတေပီတိ အတ္ထော။

၁၁၉။ ရသံ ဂဏှထာတိ ဧတ္ထ ကေဝလံ မံသရသဿ အပဝါရဏာဇနကဿ နာမေန ဝုတ္တတ္တာ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ¶ ဟောတိ။ မစ္ဆရသန္တိအာဒီသု မစ္ဆော စ ရသဉ္စာတိ အတ္ထသမ္ဘဝတော၊ ဝတ္ထုနောပိ တာဒိသတ္တာ ပဝါရဏာ ဟောတိ။ ‘‘ဣဒံ ဂဏှထာ’’တိပိ အဝတွာ တုဏှီဘူတေန အဘိဟဋံ ပဋိက္ခိပတောပိ ဟောတိ ဧဝ။

ကရမ္ဗကောတိ မိဿကာဓိဝစနမေတံ။ ယဉှိ ဗဟူဟိ မိဿေတွာ ကရောန္တိ၊ သော ‘‘ကရမ္ဗကော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သော သစေပိ မံသေန မိဿေတွာ ကတော ဟောတိ၊ ‘‘ကရမ္ဗကံ ဂဏှထာ’’တိ အပဝါရဏာရဟဿ နာမေန ဝုတ္တတ္တာ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ဟောတိ။ ‘‘မံသကရမ္ဗကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘မံသမိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဝါရဏာဝ ဟောတိ။

၁၂၀။ ‘‘ဥဒ္ဒိဿကတ’’န္တိ မညမာနောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝတ္ထုနော ကပ္ပိယတ္တာ အကပ္ပိယသညာယ ပဋိက္ခေပတောပိ အစိတ္တကတ္တာ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ပဝါရဏာ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဟေဋ္ဌာ အယာဂုကေ နိမန္တနေ ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ မဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဝါရဏာ ဟောတိ၊ ‘ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ’တိ ဧတ္ထ ပန ဝိသုံ ယာဂုယာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပဝါရဏာ န ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယောတိ ‘‘ယေနာပုစ္ဆိတော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ကာရဏံ ပနေတ္ထ ဒုဒ္ဒသန္တိ ဧတ္ထ ဧကေ တာဝ ဝဒန္တိ ‘‘ယသ္မာ ယာဂုမိဿကံ နာမ ဘတ္တမေဝ န ဟောတိ၊ ခီရာဒိကမ္ပိ ဟောတိယေဝ၊ တသ္မာ ကရမ္ဗကေ ဝိယ ပဝါရဏာယ န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ‘ယာဂု ဗဟုတရာ ဝါ ဟောတိ သမသမာ ဝါ ¶ ၊ န ပဝါရေတိ၊ ယာဂု မန္ဒာ၊ ဘတ္တံ ဗဟုတရံ၊ ပဝါရေတီ’တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသ’’န္တိ။ ကေစိ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ယာဂုမိဿကံ နာမ ဘတ္တံ၊ တသ္မာ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာယ ဧဝ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ‘ဣဓ ပဝါရဏာ ဟောတိ၊ န ဟောတီ’တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသ’’န္တိ။

ယထာ ¶ စေတ္ထ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသံ၊ ဧဝံ ပရတော ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ပဝါရဏပ္ပဟောနကဿ အပ္ပဗဟုဘာဝေါ ပဝါရဏာယ ဘာဝါဘာဝနိမိတ္တံ၊ ကိဉ္စရဟိ ပဝါရဏာဇနကဿ နာမ ဂဟဏမေဝေတ္ထ ပမာဏံ၊ တသ္မာ ‘‘ဣဒဉ္စ ကရမ္ဗကေန န သမာနေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ယမ္ပိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေန သံသန္ဒိယမာနံ န သမေတိ။ ယဒိ ဟိ မိဿကန္တိ ဘတ္တမိဿကေယေဝ ရုဠှံ သိယာ၊ ဧဝံ သတိ ယထာ ‘‘ဘတ္တမိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ဘတ္တံ ဗဟုတရံ ဝါ သမံ ဝါ အပ္ပတရံ ဝါ ဟောတိ၊ ပဝါရေတိယေဝ၊ ဧဝံ ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေပိ အပ္ပတရေပိ ဘတ္တေ ပဝါရဏာယ ဘဝိတဗ္ဗံ ‘‘မိဿက’’န္တိ ဘတ္တမိဿကေယေဝ ရုဠှတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘မိဿကန္တိ ဘတ္တမိဿကေယေဝ ရုဠှဝေါဟာရတ္တာ ဣဒံ ပန ဘတ္တမိဿကမေဝါတိ ဝုတ္တ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အထ မိဿကန္တိ ဘတ္တမိဿကေ ရုဠှံ န ဟောတိ၊ မိဿကဘတ္တံ ပန သန္ဓာယ ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဧဝမ္ပိ ယထာ အယာဂုကေ နိမန္တနေ ခီရာဒီဟိ သမ္မဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဝါရဏာ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ မိဿကဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ဘတ္တံ အပ္ပံ ဝါ ဟောတု၊ ဗဟု ဝါ၊ ပဝါရဏာ ဧဝ သိယာ၊ တသ္မာ မိဿကန္တိ ဘတ္တမိဿကေ ရုဠှံ ဝါ ဟောတု၊ မိဿကံ သန္ဓာယ ဘာသိတံ ဝါ၊ ဥဘယထာပိ ပုဗ္ဗေနာပရံ န သမေတီတိ ကိမေတ္ထ ကာရဏစိန္တာယ။ ဤဒိသေသု ပန ဌာနေသု အဋ္ဌကထာပမာဏေနေဝ ဂန္တဗ္ဗန္တိ အယံ အမှာကံ ခန္တိ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၃၈-၂၃၉) ပန ‘‘ဥဒ္ဒိဿကတန္တိ မညမာနောတိ ဧတ္ထ ဝတ္ထုနော ကပ္ပိယတ္တာ ‘ပဝါရိတောဝ ဟောတီ’တိ ဝုတ္တံ။ တဉ္စေ ဥဒ္ဒိဿကတမေဝ ဟောတိ၊ ပဋိက္ခေပေါ နတ္ထိ။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယောတိ ‘ယေနာပုစ္ဆိတော’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ကာရဏံ ပနေတ္ထ ဒုဒ္ဒသန္တိ ဘတ္တဿ ဗဟုတရဘာဝေ ¶ ပဝါရဏာယ သမ္ဘဝကာရဏံ ဒုဒ္ဒသံ၊ အညထာ ကရမ္ဗကေပိ မစ္ဆာဒိဗဟုဘာဝေ ပဝါရဏာ ဘဝေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ စေတ္ထ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသံ၊ ဧဝံ ပရတော ‘မိဿကံ ဂဏှထာ’တိ ဧတ္ထာပိ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဉ္စ ‘ဣဒံ ပန ဘတ္တမိဿကမေဝါ’တိအာဒိ ¶ ကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ‘အပ္ပတရံ န ပဝါရေတီ’တိ ဝစနေန န သမေတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။

‘‘ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီတိ ဘတ္တဿ ဥပရိ ဌိတံ ရသာဒိံ ဝိသုံ ဂဟေတွာ ဒေတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေဟိစိ ပန ‘‘ယထာ ဘတ္တသိတ္ထံ န ပတတိ၊ တထာ ဂါဠှံ ဟတ္ထေန ပီဠေတွာ ပရိဿာဝေတွာ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ ကာရဏံ န ဒိဿတိ။ ယထာ ဟိ ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝတွာ ယာဂုမိဿကံ ဘတ္တမ္ပိ ဒေန္တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ဗဟုခီရရသာဒီသု ဘတ္တေသု ‘‘ခီရံ ဂဏှထာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ဒိန္နာနိ ခီရာဒီနိ ဝါ ဒေတု ခီရာဒိမိဿကံ ဘတ္တံ ဝါ၊ ဥဘယထာပိ ပဝါရဏာယ န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ‘‘ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီ’’တိ တေနာကာရေန ဒေန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဘတ္တမိဿကံ ကတွာ ဒီယမာနံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ပန ဘတ္တမိဿကံ ကတွာ ဒီယမာနေ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယေန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ အဋ္ဌကထာယေဝေတ္ထ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ န ပန ကာရဏန္တရံ ဂဝေသိတဗ္ဗံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၃၈-၂၃၉) ပန ‘‘ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီတိ ‘ရသံ ဂဏှထာ’တိအာဒိနာ ဝါစာယ ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော၊ န ပန ကာယေန ရသာဒိံ ဝိယောဇေတွာတိ တထာ အဝိယောဇိတေပိ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာယ အသမ္ဘဝတော အပဝါရဏာပဟောနကဿ နာမေန ဝုတ္တတ္တာ ဘတ္တမိဿကယာဂုံ အာဟရိတွာ ‘ယာဂုံ ¶ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနာဒီသု ဝိယ၊ အညထာ ဧတ္ထ ယထာ ပုဗ္ဗာပရံ န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တထာ အဓိပ္ပာယော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။

နာဝါ ဝါ သေတု ဝါတိအာဒိမှိ နာဝါဒိအဘိရုဟနာဒိက္ခဏေ ကိဉ္စိ ဌတွာပိ အဘိရုဟနာဒိကာတဗ္ဗတ္တေပိ ဂမနတပ္ပရတာယ ဌာနံ နာမ န ဟောတိ၊ ဇနသမ္မဒ္ဒေန ပန အနောကာသာဒိဘာဝေန ဌာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အစာလေတွာတိ ဝုတ္တဋ္ဌာနတော အညသ္မိံ ပီဌပ္ပဒေသေ ဝါ ဥဒ္ဓံ ဝါ အပေလ္လေတွာ၊ တသ္မိံ ဧဝ ပန ဌာနေ ပရိဝတ္တေတုံ လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘ယေန ပဿေနာ’’တိအာဒိ။ သစေ ဥက္ကုဋိကံ နိသိန္နော ပါဒေ အမုဉ္စိတွာပိ ဘူမိယံ နိသီဒတိ၊ ဣရိယာပထံ ဝိကောပေန္တော နာမ ဟောတီတိ ဥက္ကုဋိကာသနံ အဝိကောပေတွာ သုခေန နိသီဒိတုံ ‘‘တဿ ပန ဟေဋ္ဌာ…ပေ… နိသီဒနကံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာသနံ အစာလေတွာတိ ပီဌေ ဖုဋ္ဌောကာသတော အာနိသဒမံသံ ¶ အမောစေတွာ အနုဋ္ဌဟိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဒိန္နာဒါနေ ဝိယ ဌာနာစာဝနံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။

၁၂၁။ အကပ္ပိယကတန္တိ ဧတ္ထ အကပ္ပိယကတဿေဝ အနတိရိတ္တဘာဝတော ကပ္ပိယံ အကာရာပေတွာ တသ္မိံ ပတ္တေ ပက္ခိတ္တံ မူလဖလာဒိယေဝ အတိရိတ္တံ န ဟောတိ၊ အကပ္ပိယဘောဇနံ ဝါ ကုလဒူသနာဒိနာ ဥပ္ပန္နံ။ သေသံ ပန ပတ္တပရိယာပန္နံ အတိရိတ္တမေဝ ဟောတိ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တံ ပန မူလဖလာဒိံ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမေန တတော နီဟရိတွာ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ အညသ္မိံ ဘာဇနေ ဌပေတွာ အတိရိတ္တံ ကာရာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။

၁၂၂။ သော ပုန ကာတုံ န လဘတီတိ တသ္မိံယေဝ ဘာဇနေ ကရိယမာနံ ပဌမံ ကတေန သဒ္ဓိံ ကတံ ဟောတီတိ ပုန သောယေဝ ကာတုံ န လဘတိ၊ အညော လဘတိ။ အညသ္မိံ ပန ဘာဇနေ တေန ဝါ အညေန ဝါ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ¶ ‘‘ယေန အကတံ၊ တေန ကာတဗ္ဗံ၊ ယဉ္စ အကတံ၊ တံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေနာပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ န ကေဝလံ အညေနေဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ ဧဝံ ကတန္တိ အညသ္မိံ ဘာဇနေ ကတံ။

ပေသေတွာတိ အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ပေသေတွာ။ ဣမဿ ဝိနယကမ္မဘာဝတော ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ဌိတံ န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

သစေ ပန အာမိသသံသဋ္ဌာနီတိ ဧတ္ထ သစေ မုခဂတေနာပိ အနတိရိတ္တေန အာမိသေန သံသဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ၊ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ပဝါရိတေန ဘောဇနံ အတိရိတ္တံ ကာရာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တေနပိ ယထာ အကတေန မိဿံ န ဟောတိ၊ ဧဝံ မုခဉ္စ ဟတ္ထဉ္စ သုဒ္ဓံ ကတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ အပဝါရိတဿ ပုရေဘတ္တံ ယာမကာလိကာဒီနိ အာဟာရတ္ထာယ ပရိဘုဉ္ဇတောပိ အနာပတ္တိ၊ ပဝါရိတဿ ပန ပဝါရဏမူလကံ ဒုက္ကဋံ ဟောတိယေဝါတိ ‘‘ယာမကာလိကံ…ပေ… အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၂၄၀) ဝုတ္တံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ပဋိက္ခေပပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၁၂၃။ ဧဝံ ¶ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပဗ္ဗဇ္ဇာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာတိ ဧတ္ထ ပနာ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဌမံ ဝဇိတဗ္ဗာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ၊ ဥပသမ္ပဒါတော ပဌမံ ဥပဂစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ¶ အတ္ထော။ ပ-ပုဗ္ဗ ဝဇ ဂတိမှီတိ ဓာတု။ ကုလပုတ္တန္တိ အာစာရကုလပုတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ယေ ပုဂ္ဂလာ ပဋိက္ခိတ္တာ၊ တေ ဝဇ္ဇေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒေါသဝိရဟိတောတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အန္တရာယကရေဟိ ပဉ္စာဗာဓာဒိဒေါသေဟိ ဝိရဟိတော။ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏန္တိ ဧတ္ထ ကနိဋ္ဌင်္ဂုလိနခပိဋ္ဌိ အဓိပ္ပေတာ။ ‘‘တဉ္စေ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏမ္ပိ ဝဍ္ဎနပက္ခေ ဌိတံ ဟောတိ၊ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ သာမညလက္ခဏံ ဒဿိတံ၊ တသ္မာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ သရီရာဝယဝေသု နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏံ ဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတံ စေ၊ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ဧဝဉ္စ သတိ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏမ္ပိ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတံ စေ၊ သဗ္ဗတ္ထ ဝဋ္ဋတီတိ အာပန္နံ၊ တဉ္စ န သာမညတော အဓိပ္ပေတန္တိ ပဒေသဝိသေသေယေဝ နိယမေတွာ ဒဿေန္တော ‘သစေ ပနာ’တိအာဒိမာဟ။ သစေ ဟိ အဝိသေသေန နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏံ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတံ ဝဋ္ဋေယျ၊ ‘နိဝါသနပါရုပနေဟိ ပကတိပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ’တိ ပဒေသနိယမံ န ကရေယျ၊ တသ္မာ နိဝါသနပါရုပနေဟိ ပကတိပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနတော အညတ္ထ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏံ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ခုဒ္ဒကတရံ ပန အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဝါ ဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဝါ ဌိတံ ဟောတု၊ ဝဋ္ဋတိ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ခုဒ္ဒကတရဿ ဝဍ္ဎနကပက္ခေ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဝါ ဌိတဿ မုခါဒီသုယေဝ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၈၈) ဝုတ္တံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၈၈-၈၉) ပန ‘‘ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏံ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတံ ဟောတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တတ္တာ အပ္ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ တာဒိသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေပိ စ ဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ ပါကဋဋ္ဌာနေပိ ပန နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ဦနတရံ အဝဍ္ဎနကံ ဝဋ္ဋတီတိ ယေ ဂဏှေယျုံ၊ တေသံ တံ ဂဟဏံ ပဋိသေဓေတုံ ‘မုခေ ပနာ’တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဂေါဓာ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ တာဒိသောပိ ရောဂေါ ကုဋ္ဌေယေဝ ¶ အန္တောဂဓောတိ ဒဿေတိ။ ဂဏ္ဍေပိ ဣမိနာ နယေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပန မုခါဒီသု ကောလဋ္ဌိမတ္တတော ခုဒ္ဒကတရောပိ ဂဏ္ဍော န ဝဋ္ဋတီတိ ဝိသုံ န ဒဿိတော။ ‘‘အပ္ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတေပိ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဟိ တတ္ထ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ကုဋ္ဌေ ဝုတ္တနယေန မုခါဒီသု ကောလဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ခုဒ္ဒကတရောပိ ဂဏ္ဍော န ဝဋ္ဋတီတိ ဝိညာယတိ၊ တသ္မာ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတေပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ တေန ကောလဋ္ဌိမတ္တတော ¶ ခုဒ္ဒကတရောပိ န ဝဋ္ဋတီတိ အယမတ္ထော ဒဿိတောယေဝါတိ အမှာကံ ခန္တိ။ ပကတိဝဏ္ဏေ ဇာတေတိ ရောဂဟေတုကဿ ဝိကာရဝဏ္ဏဿ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

ကောလဋ္ဌိမတ္တကောတိ ဗဒရဋ္ဌိပ္ပမာဏော။ ‘‘သဉ္ဇာတဆဝိံ ကာရေတွာ’’တိ ပါဌော၊ ဝိဇ္ဇမာနဆဝိံ ကာရေတွာတိ အတ္ထော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၈၈-၈၉) ပန ‘‘သစ္ဆဝိံ ကာရေတွာတိ ဝိဇ္ဇမာနဆဝိံ ကာရေတွာတိ အတ္ထော၊ သဉ္ဆဝိန္တိ ဝါ ပါဌော၊ သဉ္ဇာတဆအန္တိ အတ္ထော။ ဂဏ္ဍာဒီသု ဝူပသန္တေသုပိ တံ ဌာနံ ဝိဝဏ္ဏမ္ပိ ဟောတိ၊ တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပဒုမပုဏ္ဍရီကပတ္တဝဏ္ဏန္တိ ရတ္တပဒုမသေတပဒုမပုပ္ဖဒလဝဏ္ဏံ။ ကုဋ္ဌေ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ အဝဍ္ဎနကံ ဝဋ္ဋတိ၊ အညတ္ထ န ကိဉ္စိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တနယံ ဒဿေတိ။ သောသဗျာဓီတိ ခယရောဂေါ။ ယက္ခုမ္မာဒေါတိ ကဒါစိ အာဂန္တွာ ဘူမိယံ ပါတေတွာ ဟတ္ထမုခါဒိကံ အဝယဝံ ဘူမိယံ ဃံသနကော ယက္ခောဝ ရောဂေါ။

၁၂၄။ မဟာမတ္တောတိ မဟတိယာ ဣဿရိယမတ္တာယ သမန္နာဂတော။ ‘‘န ဒါနာဟံ ဒေဝဿ ဘဋော’’တိ အာပုစ္ဆတီတိ ရညာ ဧဝ ဒိန္နံ ဌာနန္တရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယော ပန ရာဇကမ္မိကေဟိ ¶ အမစ္စာဒီဟိ ဌပိတော၊ အမစ္စာဒီနံ ဧဝ ဝါ ဘဋော ဟောတိ၊ တေန တံ တံ အမစ္စာဒိမ္ပိ အာပုစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။

၁၂၅။ ‘‘ဓဇဗန္ဓော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အပါကဋစောရော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဝိညာယတိ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘ယေ ပန အမ္ဗလဗုဇာဒိစောရကာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ဇာနန္တီတိ ‘‘သီလဝါ ဇာတော’’တိ ဇာနန္တိ။

၁၂၆။ ဘိန္ဒိတွာတိ အန္ဒုဗန္ဓနံ ဘိန္ဒိတွာ။ ဆိန္ဒိတွာတိ သင်္ခလိကဗန္ဓနံ ဆိန္ဒိတွာ။ မုဉ္စိတွာတိ ရဇ္ဇုဗန္ဓနံ မုဉ္စိတွာ။ ဝိဝရိတွာတိ ဂါမဗန္ဓနာဒီသု ဂါမဒွါရာဒီနိ ဝိဝရိတွာ။ အပဿမာနာနံ ဝါ ပလာယတီတိ ပုရိသဂုတ္တိယံ ပုရိသာနံ ဂေါပကာနံ အပဿမာနာနံ ပလာယတိ။

၁၂၉။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ကသာဟတော ကတဒဏ္ဍကမ္မော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ။

၁၃၀။ ပလာတောပီတိ ¶ ဣဏဿာမိကာနံ အာဂမနံ ဉတွာ ဘယေန ပလာတောပိ ဣဏာယိကော။ ဂီဝါ ဟောတိ ဣဏာယိကဘာဝံ ဉတွာ အနာဒရေန ဣဏမုတ္တကေ ဘိက္ခုဘာဝေ ပဝေသိတတ္တာ။

ဥပဍ္ဎုပဍ္ဎန္တိ ထောကံ ထောကံ။ ဒါတဗ္ဗမေဝါတိ ဣဏာယိကေန ဓနံ သမ္ပဇ္ဇတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ ဒါနေ သဥဿာဟေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အညေဟိ စ ဘိက္ခူဟိ ‘‘မာ ဓုရံ နိက္ခိပါဟီ’’တိ ဝတွာ သဟာယကေဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ဓုရနိက္ခေပေန ဟိဿ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗတာ သိယာတိ။

၁၃၁။ ဒါသစာရိတ္တံ အာရောပေတွာ ကီတောတိ ဣမိနာ ဒါသဘာဝပရိမောစနတ္ထာယ ကီတံ နိဝတ္တေတိ။ တာဒိသော ဟိ ဓနက္ကီတောပိ အဒါသော ဧဝ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၉၇) ပန ‘‘ဒေသစာရိတ္တန္တိ ¶ သာဝနပဏ္ဏာရောပနာဒိကံ တံ တံ ဒေသစာရိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထ စာရိတ္တဝသေနာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဇနပဒေ ဒါသပဏ္ဏဇ္ဈာပနာဒိနာ အဒါသကရဏနိယာမေန။ အဘိသေကာဒီသု သဗ္ဗဗန္ဓနာနိ မောစာပေန္တိ၊ တံ သန္ဓာယ ‘‘သဗ္ဗသာဓာရဏေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

သစေ သယမေဝ ပဏ္ဏံ အာရောပေန္တိ၊ န ဝဋ္ဋတီတိ တာ ဘုဇိဿိတ္ထိယော ‘‘မယမ္ပိ ဝဏ္ဏဒါသိယော ဟောမာ’’တိ အတ္တနော ရက္ခဏတ္ထာယ သယမေဝ ရာဇူနံ ဒါသိပဏ္ဏေ အတ္တနော နာမံ လိခါပေန္တိ၊ တာသံ ပုတ္တာပိ ရာဇဒါသာဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တေ ပဗ္ဗာဇေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေဟိ အဒိန္နာ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗာတိ ယတ္တကာ တေသံ သာမိနော၊ တေသု ဧကေန အဒိန္နေပိ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗာ။ ဘုဇိဿေ ကတွာ ပန ပဗ္ဗာဇေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ယဿ ဝိဟာရဿ တေ အာရာမိကာ ဒိန္နာ၊ တသ္မိံ ဝိဟာရေ သင်္ဃံ ဉာပေတွာ ဖာတိကမ္မေန ဓနာဒိံ ကတွာ ဘုဇိဿေ ကတွာ ပဗ္ဗာဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၉၇) ပန ‘‘ဒေဝဒါသိပုတ္တေ ဝဋ္ဋတီတိ လိခိတံ။ ‘အာရာမိကဉ္စေ ပဗ္ဗာဇေတုကာမော၊ အညမေကံ ဒတွာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိဝါဒဿ အယမိဓ အဓိပ္ပာယော၊ ‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အာရာမိကေ ဒေမာ’တိ ဒိန္နတ္တာ န တေ တေသံ ဒါသာ၊ ‘အာရာမိကော စ နေဝ ဒါသော န ဘုဇိဿော’တိ ဝတ္တဗ္ဗတော န ဒါသောတိ လိခိတံ။ တက္ကာသိဉ္စနံ သီဟဠဒီပေ စာရိတ္တံ၊ တေ စ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗာ သင်္ဃဿာရာမိကတ္တာ။ နိဿာမိကံ ဒါသံ အတ္တနာပိ ဘုဇိဿံ ကာတုံ လဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၉၇) ပန ‘‘တက္ကံ သီသေ အာသိတ္တကသဒိသာဝ ဟောန္တီတိ ယထာ အဒါသေ ကရောန္တာ တက္ကေန သီသံ ဓောဝိတွာ အဒါသံ ကရောန္တိ၊ ဧဝံ အာရာမိကဝစနေန ဒိန္နတ္တာ အဒါသာဝ တေတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘တက္ကာသိဉ္စနံ ပန သီဟဠဒီပေ စာရိတ္တ’န္တိ ¶ ဝဒန္တိ။ နေဝ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တန္တိ ကပ္ပိယဝစနေန ဒိန္နေပိ ¶ သင်္ဃဿ အာရာမိကဒါသတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၉၇) ‘‘တက္ကံ သီသေ အာသိတ္တကသဒိသာဝ ဟောန္တီတိ ကေသုစိ ဇနပဒေသု အဒါသေ ကရောန္တာ တက္ကံ သီသေ အာသိဉ္စန္တိ၊ တေန ကိရ တေ အဒါသာ ဟောန္တိ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ အာရာမိကဝစနေန ဒိန္နမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော။ တထာ ဒိန္နေပိ သင်္ဃဿ အာရာမိကဒါသော ဧဝါတိ ‘နေဝ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော’တိ ဝုတ္တံ။ ‘တာဝကာလိကော နာမ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝါ ပစ္ဆာပိ ဂဟေတုကာမတာယ ဝါ ဒိန္နံ သဗ္ဗံ တာဝကာလိကမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ နိဿာမိကဒါသော နာမ ယဿ သာမိကုလံ အညာတိကံ မရဏေန ပရိက္ခီဏံ၊ န ကောစိ တဿ ဒါယာဒေါ၊ သော ပန သမာနဇာတိကေဟိ ဝါ နိဝါသဂါမဝါသီဟိ ဝါ ဣဿရေဟိ ဝါ ဘုဇိဿော ကတောဝ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ ဒေဝဒါသာပိ ဒါသာ ဧဝ။ တေ ဟိ ကတ္ထစိ ဒေသေ ရာဇဒါသာ ဟောန္တိ၊ ကတ္ထစိ ဝိဟာရဒါသာ ဝါ၊ တသ္မာ ပဗ္ဗာဇေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၉၇) ပန ‘‘နိဿာမိကဒါသော နာမ ယဿ သာမိကာ သပုတ္တဒါရာ မတာ ဟောန္တိ၊ န ကောစိ တဿ ပရိဂ္ဂါဟကော၊ သောပိ ပဗ္ဗာဇေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တံ ပန အတ္တနာပိ ဘုဇိဿံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယေ ဝါ ပန တသ္မိံ ရဋ္ဌေ သာမိနော၊ တေဟိပိ ကာရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ‘ဒေဝဒါသိပုတ္တံ ပဗ္ဗာဇေတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ‘ဒါသဿ ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္တနော သာမိကေ ဒိသွာ ပလာယန္တဿ အာပတ္တိ နတ္ထီ’တိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘ဒါသမ္ပိ ပဗ္ဗာဇေတွာ သာမိကေ ဒိသွာ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ အပနေန္တော ပဒဝါရေန အဒိန္နာဒါနာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော၊ ဒါသဿ ပန ပလာယတော အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၃၂။ ဟတ္ထစ္ဆိန္နကာဒိဝတ္ထူသု ကဏ္ဏမူလေတိ သကလဿ ကဏ္ဏဿ ဆေဒံ သန္ဓာယာဟ။ ကဏ္ဏသက္ခလိကာယာတိ ကဏ္ဏစူဠိကာယ ¶ ။ ယဿ ပန ကဏ္ဏာဝဋ္ဋေတိ ဟေဋ္ဌာ ကုဏ္ဍလာဒိဌပနဆိဒ္ဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘တဉှိ သင်္ဃဋ္ဋနက္ခမံ။ အဇပဒကေတိ အဇပဒနာသိကဋ္ဌိကောဋိယံ။ တတော ဟိ ဥဒ္ဓံ န ဝိစ္ဆိန္ဒိတုံ သက္ကာ ဟောတိ။ သန္ဓေတုန္တိ အဝိရူပသဏ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဝိရူပံ ပန ပရိသဒူသကံ အာပါဒေတိ။

ခုဇ္ဇသရီရောတိ ဝင်္ကသရီရော။ ဗြဟ္မုနော ဝိယ ဥဇုကံ ဂတ္တံ သရီရံ ယဿ သော ဗြဟ္မုဇုဂတ္တော၊ ဘဂဝါ။ အဝသေသော သတ္တောတိ ဣမိနာ လက္ခဏေန ရဟိတသတ္တော။ ဧတေန ဌပေတွာ မဟာပုရိသံ စက္ကဝတ္တိဉ္စ ¶ ဣတရေ သတ္တာ ခုဇ္ဇပက္ခိကာတိ ဒဿေတိ။ ယေဘုယျေန ဟိ သတ္တာ ခန္ဓေ ကဋိယံ ဇာဏူသူတိ တီသု ဌာနေသု နမန္တိ၊ တေ ကဋိယံ နမန္တာ ပစ္ဆတော နမန္တိ၊ ဒွီသု ဌာနေသု နမန္တာ ပုရတော နမန္တိ၊ ဒီဃသရီရာ ပန ဧကေန ပဿေန ဝင်္ကာ ဟောန္တိ၊ ဧကေ မုခံ ဥန္နာမေတွာ နက္ခတ္တာနိ ဂဏယန္တာ ဝိယ စရန္တိ၊ ဧကေ အပ္ပမံသလောဟိတာ သူလသဒိသာ ဟောန္တိ၊ ဧကေ ပုရတော ပဗ္ဘာရာ ဟောန္တိ၊ ပဝေဓမာနာ ဂစ္ဆန္တိ။ ပရိဝဋုမောတိ သမန္တတော ဝဋ္ဋကာယော။ ဧတေန ဧဝရူပါ ဧဝ ဝါမနကာ န ဝဋ္ဋန္တီတိ ဒဿေတိ။

၁၃၃။ အဋ္ဌိသိရာစမ္မသရီရောတိ အဋ္ဌိသိရာစမ္မမတ္တသရီရော။ ကူဋကူဋသီသောတိ အနေကေသု ဌာနေသု ပိဏ္ဍိတမံသတံ ဒဿေတုံ အာမေဍိတံ ကတံ။ တေနာဟ ‘‘တာလဖလပိဏ္ဍိသဒိသေနာ’’တိ။ တာလဖလာနံ မဉ္ဇရီ ပိဏ္ဍိ နာမ။ အနုပုဗ္ဗတနုကေန သီသေနာတိ စေတိယထူပိကာ ဝိယ ကမေန ကိသေန သီသေန။ မဟာဝေဠုပဗ္ဗံ ဝိယ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ အဝိသမထူလေန သီသေန သမန္နာဂတော နာဠိသီသော နာမ။ ကပ္ပသီသောတိ ဂဇမတ္ထကံ ဝိယ ဒွိဓာ ဘိန္နသီသော။ ‘‘ကဏ္ဏိကကေသော ဝါ’’တိ ဣမဿ ဝိဝရဏံ ‘‘ပါဏကေဟီ’’တိအာဒိ။ မက္ကဋဿေဝ နလာဋေပိ ကေသာနံ ဥဋ္ဌိတဘာဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သီသလောမေဟီ’’တိအာဒိ။

မက္ကဋဘမုကောတိ ¶ နလာဋလောမေဟိ အဝိဘတ္တလောမဘမုကော။ အက္ခိစက္ကေဟီတိ အက္ခိမဏ္ဍလေဟိ။ ကေကရောတိ တိရိယံ ပဿနကော။ ဥဒကတာရကာတိ ဩလောကေန္တာနံ ဥဒကေ ပဋိဗိမ္ဗိကစ္ဆာယာ။ ဥဒကဗုဗ္ဗုဠန္တိ ကေစိ။ အက္ခိတာရကာတိ အဘိမုခေ ဌိတာနံ ဆာယာ။ အက္ခိဘဏ္ဍကာတိပိ ဝဒန္တိ။ အတိပိင်္ဂလက္ခိ မဇ္ဇာရက္ခိ။ မဓုပိင်္ဂလန္တိ မဓုဝဏ္ဏပိင်္ဂလံ။ နိပ္ပခုမက္ခီတိ ဧတ္ထ ပခုမ-သဒ္ဒေါ အက္ခိဒလလောမေသု နိရုဠှော၊ တဒဘာဝါ နိပ္ပခုမက္ခိ။ အက္ခိပါကေနာတိ အက္ခိဒလပရိယန္တေသု ပူတိတာပဇ္ဇနရောဂေန။

စိပိဋနာသိကောတိ အနုန္နတနာသိကော။ ပဋင်္ဂမဏ္ဍူကော နာမ မဟာမုခမဏ္ဍူကော။ ဘိန္နမုခေါတိ ဥပက္ကမုခပရိယောသာနော၊ သဗ္ဗဒါ ဝိဝဋမုခေါ ဝါ။ ဝင်္ကမုခေါတိ ဧကပဿေ အပက္ကမ္မ ဌိတဟေဋ္ဌိမဟနုကဋ္ဌိကော။ ဩဋ္ဌစ္ဆိန္နကောတိ ဥဘောသု ဩဋ္ဌေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဇာတိယာ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ သတ္ထာဒိနာ အပနီတမံသေန ဩဋ္ဌေန သမန္နာဂတော။ ဧဠမုခေါတိ နိစ္စပဂ္ဃရိတလာလာမုခေါ။

ဘိန္နဂလောတိ အဝနတဂလော။ ဘိန္နဥရောတိ အတိနိန္နဥရမဇ္ဈော။ ဧဝံ ဘိန္နပိဋ္ဌီတိ။ သဗ္ဗဉ္စေတန္တိ ¶ ‘‘ကစ္ဆုဂတ္တော’’တိအာဒိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ဝိနိစ္ဆယော ကုဋ္ဌာဒီသု ဝုတ္တော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိနိစ္ဆယော’’တိအာဒိ။

ဝါတဏ္ဍိကောတိ အဏ္ဍကေသု ဝုဒ္ဓိရောဂေန သမန္နာဂတော၊ အဏ္ဍဝါတရောဂေန ဥဒ္ဓုတဗီဇဏ္ဍကောသေန သမန္နာဂတော ဝါ။ ယဿ နိဝါသနေန ပဋိစ္ဆန္နမ္ပိ ဥဏ္ဏတံ ပကာသတိ၊ သောဝ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ ဝိကဋောတိ တိရိယံ ဂမနပါဒေဟိ သမန္နာဂတော၊ ယဿ စင်္ကမတော ဇာဏုကာ ဗဟိ နိဂစ္ဆန္တိ။ သင်္ဃဋ္ဋောတိ ဂစ္ဆတော ပရိဝတ္တနပါဒေဟိ သမန္နာဂတော၊ ယဿ စင်္ကမတော ဇာဏုကာ အန္တော ပဝိသန္တိ။ မဟာဇင်္ဃောတိ ထူလဇင်္ဃော။ မဟာပါဒေါတိ မဟန္တေန ပါဒတလေန ¶ ယုတ္တော။ ပါဒဝေမဇ္ဈေတိ ပိဋ္ဌိပါဒဝေမဇ္ဈေ။ ဧတေန အဂ္ဂပါဒေါ စ ပဏှိ စ သဒိသာဝါတိ ဒဿေတိ။

၁၃၄။ မဇ္ဈေ သံကုဋိတပါဒတ္တာတိ ကုဏ္ဌပါဒတာယ ကာရဏံ ဒဿေတိ၊ အဂ္ဂေ သံကုဋိတပါဒတ္တာတိ ကုဏ္ဌပါဒတာယ။ ကုဏ္ဌပါဒဿေဝ စင်္ကမနဝိဘာဝနံ ‘‘ပိဋ္ဌိပါဒဂ္ဂေန စင်္ကမန္တော’’တိ။ ‘‘ပါဒဿ ဗာဟိရန္တေနာ’’တိ စ ‘‘အဗ္ဘန္တရန္တေနာ’’တိ စ ဣဒံ ပါဒတလဿ ဥဘောဟိ ပရိယန္တေဟိ စင်္ကမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

မမ္မနန္တိ ခလိတဝစနံ၊ ယော ဧကမေဝက္ခရံ စတုပဉ္စက္ခတ္တုံ ဝဒတိ၊ တဿေတံ အဓိဝစနံ၊ ဌာနကရဏဝိသုဒ္ဓိယာ အဘာဝေန အဖုဋ္ဌက္ခရဝစနံ။ ဝစနာနုကရဏေန ဟိ သော ‘‘မမ္မနော’’တိ ဝုတ္တော။ ယော စ ကရဏသမ္ပန္နောပိ ဧကမေဝက္ခရံ ဟိက္ကာရဗဟုသော ဝဒတိ၊ သောပိ ဣဓေဝ သင်္ဂယှတိ။ ယော ဝါ ပန တံ နိဂ္ဂဟေတွာပိ အနာမေဍိတက္ခရမေဝ သိထိလံ သိလိဋ္ဌဝစနံ ဝတ္တုံ သမတ္ထော၊ သော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ အာပတ္တိတော န မုစ္စန္တီတိ ဉတွာ ကရောန္တာဝ န မုစ္စန္တိ။ ဇီဝိတန္တရာယာဒိအာပဒါသု အရုစိယာ ကာယသာမဂ္ဂိံ ဒေန္တဿ အနာပတ္တိ။

၁၃၅။ အဘဗ္ဗပုဂ္ဂလကထာသု ‘‘ယော ကာဠပက္ခေ ဣတ္ထီ ဟောတိ၊ ဇုဏှပက္ခေ ပုရိသော၊ အယံ ပက္ခပဏ္ဍကော’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ကာဠပက္ခေ ပဏ္ဍကော ဟောတိ၊ ဇုဏှပက္ခေ ပနဿ ပရိဠာဟော ဝူပသမ္မတီ’’တိ အပဏ္ဍကပက္ခေ ပရိဠာဟဝူပသမဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ ပဏ္ဍကပက္ခေ ဥဿန္နပရိဠာဟတာ ပဏ္ဍကဘာဝါပတ္တီတိ ဝိညာယတီတိ ဝီမံသိတွာ ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣတ္ထိဘာဝေါ ပုမ္ဘာဝေါ ဝါ နတ္ထိ ဧတဿာတိ အဘာဝကော။ ‘‘တသ္မိံယေဝဿ ပက္ခေ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဝါရိတာတိ ဧတ္ထ အပဏ္ဍကပက္ခေ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပဏ္ဍကပက္ခေ နာသေတဗ္ဗော’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘အပဏ္ဍကပက္ခေ ¶ ¶ ပဗ္ဗဇိတော သစေ ကိလေသက္ခယံ ပါပုဏာတိ၊ န နာသေတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ ပဏ္ဍကဿ ဟိ ကိလေသက္ခယာသမ္ဘဝတော၊ ခီဏကိလေသဿ စ ပဏ္ဍကဘာဝါနာပတ္တိတော။ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကထာယဉှိ အဝိသေသေန ပဏ္ဍကဿ အဟေတုကပဋိသန္ဓိတာ ဝုတ္တာ၊ အာသိတ္တဥသူယပက္ခပဏ္ဍကာနဉ္စ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယေဝ ပဏ္ဍကဘာဝေါ၊ န ပဝတ္တိယံယေဝါတိ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ အဟေတုကပဋိသန္ဓိနိဒ္ဒေသေ ဇစ္စန္ဓဗဓိရာဒယော ဝိယ ပဏ္ဍကော ဇာတိသဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ န နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ စတုတ္ထပါရာဇိကသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၃) အဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေ ဒဿေန္တေန ပဏ္ဍကတိရစ္ဆာနဂတဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ တယော ဝတ္ထုဝိပန္နာ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကာ၊ တေသံ သဂ္ဂေါ အဝါရိတော၊ မဂ္ဂေါ ပန ဝါရိတောတိ အဝိသေသတော ဝုတ္တန္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၀၉) အာဂတံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၀၉) ပန ပဏ္ဍကဝတ္ထုသ္မိံ အာသိတ္တဥသူယပက္ခပဏ္ဍကာ တယောပိ ပုရိသဘာဝလိင်္ဂါဒိယုတ္တာ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကာ၊ တေ စ ကိလေသပရိယုဋ္ဌာနဿ ဗလဝတာယ နပုံသကပဏ္ဍကသဒိသတ္တာ ‘‘ပဏ္ဍကာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တေသု အာသိတ္တဥသူယပဏ္ဍကာနံ ဒွိန္နံ ကိလေသပရိယုဋ္ဌာနံ ယောနိသောမနသိကာရာဒီဟိ ဝီတိက္ကမတော နိဝါရေတုမ္ပိ သက္ကာ၊ တေန တေ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တာ။ ပက္ခပဏ္ဍကဿ ပန ကာဠပက္ခေ ဥမ္မာဒေါ ဝိယ ကိလေသပရိဠာဟော အဝတ္ထရန္တော အာဂစ္ဆတိ၊ ဝီတိက္ကမံ ပတွာ ဧဝ စ နိဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တသ္မိံ ပက္ခေ သော န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တော၊ တဒေတံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘ယဿ ပရေသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာသိတ္တဿာတိ မုခေ အာသိတ္တဿ အတ္တနောပိ အသုစိမုစ္စနေန ပရိဠာဟော ဝူပသမ္မတိ။ ဥသူယာယ ဥပ္ပန္နာယာတိ ဥသူယာယ ဝသေန အတ္တနော သေဝေတုကာမတာရာဂေ ဥပ္ပန္နေ အသုစိမုတ္တိယာ ပရိဠာဟော ဝူပသမ္မတိ။

‘‘ဗီဇာနိ ¶ အပနီတာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဗီဇေသု ဌိတေသု နိမိတ္တမတ္တေ အပနီတေ ပဏ္ဍကော န ဟောတိ။ ဘိက္ခုနောပိ အနာဗာဓပစ္စယာ တဒပနယနေ ထုလ္လစ္စယမေဝ၊ န ပဏ္ဍကတ္တံ။ ဗီဇေသု ပန အပနီတေသု အင်္ဂဇာတမ္ပိ ရာဂေန ကမ္မနိယံ န ဟောတိ၊ ပုမဘာဝေါ ဝိဂစ္ဆတိ၊ မဿုအာဒိပုရိသလိင်္ဂမ္ပိ ဥပသမ္ပဒါပိ ဝိဂစ္ဆတိ၊ ကိလေသပရိဠာဟောပိ ဒုန္နိဝါရဝီတိက္ကမော ဟောတိ နပုံသကပဏ္ဍကဿ ဝိယ၊ တသ္မာ ဤဒိသော ဥပသမ္ပန္နောပိ နာသေတဗ္ဗောတိ ဝဒန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဗီဇုဒ္ဓရဏေ ပါရာဇိကံ န ပညတ္တန္တိ? ဧတ္ထ တာဝ ကေစိ ဝဒန္တိ ‘‘ပညတ္တမေဝေတံ ဘဂဝတာ ‘ပဏ္ဍကော ဘိက္ခဝေ အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော၊ ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’တိ ဝုတ္တတ္တာ’’တိ။ ကေစိ ¶ ပန ‘‘ယသ္မာ ဗီဇုဒ္ဓရဏက္ခဏေ ပဏ္ဍကော န ဟောတိ၊ တသ္မာ တသ္မိံ ခဏေ ပါရာဇိကံ န ပညတ္တံ။ ယသ္မာ ပန သော ဥဒ္ဓဋဗီဇော ဘိက္ခု အပရေန သမယေန ဝုတ္တနယေန ပဏ္ဍကတ္တံ အာပဇ္ဇတိ၊ အဘာဝကော ဟောတိ၊ ဥပသမ္ပဒါယ အဝတ္ထု၊ တတော ဧဝ စဿ ဥပသမ္ပဒါ ဝိဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ ဧသ ပဏ္ဍကတ္တုပဂမနကာလတော ပဋ္ဌာယ ဇာတိယာ နပုံသကပဏ္ဍကေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ‘ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’တိ အဘဗ္ဗောတိ ဝုတ္တော၊ န တတော ပုဗ္ဗေ။ အယဉ္စ ကိဉ္စာပိ သဟေတုကော၊ ဘာဝက္ခယေန ပနဿ အဟေတုကသဒိသတာယ မဂ္ဂေါပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇတော ပုဗ္ဗေ ဥပက္ကမေန ပဏ္ဍကဘာဝမာပန္နံ သန္ဓာယ ‘ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’တိ ဝုတ္တံ၊ ဥပသမ္ပန္နဿ ပန ပစ္ဆာ ဥပက္ကမေန ဥပသမ္ပဒါပိ န ဝိဂစ္ဆတီ’’တိ၊ တံ န ယုတ္တံ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇတော ပုဗ္ဗေ ဥပက္ကမေန အဘဗ္ဗော ဟောတိ၊ တဒဂ္ဂေန ပစ္ဆာပိ ဟောတီတိ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဣတ္ထတ္တာဒိ ဘာဝေါ နတ္ထိ ဧတဿာတိ အဘာဝကော။ ပဗ္ဗဇ္ဇာ န ဝါရိတာတိ ဧတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇာဂ္ဂဟဏေနေဝ ဥပသမ္ပဒါပိ ဂဟိတာ။ တေနာဟ ‘‘ယဿ စေတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဝါရိတာ’’တိအာဒိ။ တသ္မိံ ¶ ယေဝဿ ပက္ခေ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဝါရိတာတိ ဧတ္ထ ပန အပဏ္ဍကပက္ခေပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တမေဝ လဘတိ၊ ဥပသမ္ပဒါ ပန တဒါပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ ပဏ္ဍကပက္ခေ ပန အာဂတော လိင်္ဂနာသနာယ နာသေတဗ္ဗောတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ။

၁၃၆။ ဥဘတောဗျဉ္ဇနမဿ အတ္ထီတိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကောတိ ဣမိနာ အသမာနာဓိကရဏဝိသယော ဗာဟိရတ္ထသမာသောယံ၊ ပုရိမပဒေ စ ဝိဘတ္တိအလောပေါတိ ဒဿေတိ။ ဗျဉ္ဇနန္တိ စေတ္ထ ပုရိသနိမိတ္တံ ဣတ္ထိနိမိတ္တဉ္စ အဓိပ္ပေတံ။ အထ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ဧကမေဝ ဣန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ ဥဒါဟု ဒွေတိ? ဧကမေဝ ဟောတိ၊ န ဒွေ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ယဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ၊ နော။ ယဿ ဝါ ပန ပုရိသိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ၊ နော’’တိ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၁၈၈) ဧကသ္မိံ သန္တာနေ ဣန္ဒြိယဘူတဘာဝဒွယဿ ဥပ္ပတ္တိယာ အဘိဓမ္မေ ပဋိသေဓိတတ္တာ၊ တဉ္စ ခေါ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ၊ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ပုရိသိန္ဒြိယန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ဒုတိယဗျဉ္ဇနဿ အဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ ဣန္ဒြိယဉှိ ဗျဉ္ဇနဿ ကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ တဿ နတ္ထီတိ? ဝုစ္စတေ – န တဿ ဣန္ဒြိယံ ဒုတိယဗျဉ္ဇနကာရဏံ။ ကသ္မာ? သဒါ အဘာဝတော။ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ဟိ ယဒါ ဣတ္ထိယာ ရာဂစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါ ပုရိသဗျဉ္ဇနံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ဣတ္ထိဗျဉ္ဇနံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဂုဠှံ ဟောတိ၊ တထာ ¶ ဣတရဿ ဣတရံ။ ယဒိ စ တေသံ ဣန္ဒြိယံ ဒုတိယဗျဉ္ဇနကာရဏံ ဘဝေယျ၊ သဒါပိ ဗျဉ္ဇနဒွယံ တိဋ္ဌေယျ၊ န ပန တိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗမေတံ ‘‘န တဿ တံ ဗျဉ္ဇနကာရဏံ၊ ကမ္မသဟာယံ ပန ရာဂစိတ္တမေဝေတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ။ ယသ္မာ စဿ ဧကမေဝ ဣန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကော သယမ္ပိ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာတိ၊ ပရမ္ပိ ဂဏှာပေတိ။ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကော ပရံ ဂဏှာပေတိ၊ သယံ ပန န ဂဏှာတီတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၁၆) အာဂတံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ¶ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၁၆) ပန – ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကောတိ ဣတ္ထိန္ဒြိယယုတ္တော၊ ဣတရော ပန ပုရိသိန္ဒြိယယုတ္တော။ ဧကဿ ဟိ ဘာဝဒွယံ သဟ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ ယမကေ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၁၈၈) ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ ဒုတိယဗျဉ္ဇနံ ပန ကမ္မသဟာယေန အကုသလစိတ္တေနေဝ ဘာဝရဟိတံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပကတိတ္ထိပုရိသာနမ္ပိ ကမ္မမေဝ ဗျဉ္ဇနလိင်္ဂါနံ ကာရဏံ၊ န ဘာဝေါ တဿ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယတ္တဿ ပဋ္ဌာနေ အဝုတ္တတ္တာ။ ကေဝလံ ဘာဝသဟိတာနံယေဝ ဗျဉ္ဇနလိင်္ဂါနံ ပဝတ္တဒဿနတ္ထံ အဋ္ဌကထာသု (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၆၃၂-၆၃၃) ‘‘ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနီ’’တိအာဒိနာ ဣန္ဒြိယဿ ဗျဉ္ဇနကာရဏတ္တေန ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန အကုသလဗလေန ဣန္ဒြိယံ ဝိနာပိ ဗျဉ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥဘိန္နမ္ပိ စေ တေသံ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာနံ။ ယဒါ ဣတ္ထိယာ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါ ပုရိသဗျဉ္ဇနံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ဣတရံ ပဋိစ္ဆန္နံ။ ယဒါ ပုရိသေ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါ ဣတ္ထိဗျဉ္ဇနံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ဣတရံ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ အာဂတံ။

၁၃၇။ ထေယျာယ သံဝါသော ဧတဿာတိ ထေယျသံဝါသကော။ သော စ န သံဝါသမတ္တဿေဝ ထေနကော ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ အထ ခေါ လိင်္ဂဿ တဒုဘယဿ စ ထေနကောပီတိ အာဟ ‘‘တယော ထေယျသံဝါသကာ’’တိအာဒိ။ န ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနံ သာဒိယတီတိ ယထာဝုဍ္ဎံ ဘိက္ခူနံ ဝါ သာမဏေရာနံ ဝါ ဝန္ဒနံ န သာဒိယတိ။ ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနံ သာဒိယတီတိ အတ္တနာ မုသာဝါဒံ ကတွာ ဒဿိတဝဿာနုရူပံ ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနံ သာဒိယတိ။ ဘိက္ခုဝဿဂဏနာဒိကောတိ ဣမိနာ န ဧကကမ္မာဒိကောဝ ဣဓ သံဝါသော နာမာတိ ဒဿေတိ။

၁၃၈။ ရာဇ…ပေ… ဘယေနာတိ ဧတ္ထ ဘယ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ရာဇဘယေန ဒုဗ္ဘိက္ခဘယေနာ’’တိအာဒိနာ။ သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ၊ ယာဝ သော သုဒ္ဓမာနသောတိ ရာဇဘယာဒီဟိ ¶ ဂဟိတလိင်္ဂတာယ ¶ သော သုဒ္ဓမာနသော ယာဝ သံဝါသံ နာဓိဝါသေတီတိ အတ္ထော။ ယော ဟိ ရာဇဘယာဒိံ ဝိနာ ကေဝလံ ဘိက္ခူ ဝဉ္စေတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ သံဝသိတုကာမတာယ လိင်္ဂံ ဂဏှာတိ၊ သော အသုဒ္ဓစိတ္တတာယ လိင်္ဂဂ္ဂဟဏေနေဝ ထေယျသံဝါသကော နာမ ဟောတိ။ အယံ ပန တာဒိသေန အသုဒ္ဓစိတ္တေန ဘိက္ခူ ဝဉ္စေတုကာမတာယ အဘာဝတော ယာဝ သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ၊ တာဝ ထေယျသံဝါသကော နာမ န ဟောတိ။ တေနေဝ ‘‘ရာဇဘယာဒီဟိ ဂဟိတလိင်္ဂါနံ ‘ဂိဟီ မံ သမဏောတိ ဇာနန္တူ’တိ ဝဉ္စနစိတ္တေ သတိပိ ဘိက္ခူနံ ဝဉ္စေတုကာမတာယ အဘာဝါ ဒေါသော န ဇာတော’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝူပသန္တဘယတာ ဣဓ သုဒ္ဓစိတ္တတာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဧဝဉ္စ သတိ သော ဝူပသန္တဘယော ယာဝ သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ၊ တာဝ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ ဝိညာယမာနေ အဝူပသန္တဘယဿ သံဝါသသာဒိယနေပိ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ အာပဇ္ဇေယျ၊ န စ အဋ္ဌကထာယံ အဝူပသန္တဘယဿ သံဝါသသာဒိယနေပိ အထေယျသံဝါသကတာ ဒဿိတာ။ သဗ္ဗပါသဏ္ဍိယဘတ္တာနိ ဘုဉ္ဇန္တောတိ စ ဣမိနာ အဝူပသန္တဘယေနပိ သံဝါသံ အသာဒိယန္တေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒီပေတိ။ တေနေဝ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ ‘‘ယသ္မာ ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ သင်္ဃိကံ ဂဏှန္တဿ သံဝါသံ ပရိဟရိတုံ ဒုက္ကရံ၊ တသ္မာ ‘သဗ္ဗပါသဏ္ဍိယဘတ္တာနိ ဘုဉ္ဇန္တော’တိ ဣဒံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တသ္မာ ရာဇဘယာဒီဟိ ဂဟိတလိင်္ဂတာယေဝေတ္ထ သုဒ္ဓစိတ္တတာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

သဗ္ဗပါသဏ္ဍိယဘတ္တာနီတိ သဗ္ဗသာမယိကာနံ သာဓာရဏံ ကတွာ ဝီထိစတုက္ကာဒီသု ဌပေတွာ ဒါတဗ္ဗဘတ္တာနိ။ ကာယပရိဟာရိယာနီတိ ကာယေန ပရိဟရိတဗ္ဗာနိ။ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆန္တီတိ အဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တိ။ ကမ္မန္တာနုဋ္ဌာနေနာတိ ကသိဂေါရက္ခာဒိကမ္မာကရဏေန။ တဒေဝ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆတီတိ ¶ စီဝရာနိ နိဝါသနပါရုပနဝသေန အာဒါယ၊ ပတ္တဉ္စ အံသကူဋေ လဂ္ဂေတွာ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆတိ။

နာပိ သယံ ဇာနာတီတိ ‘‘ယော ဧဝံ ပဗ္ဗဇတိ၊ သော ထေယျသံဝါသကော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧဝံ ကာတုံ န လဘတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတော သမဏော နာမ န ဟောတီ’’တိ ဝါ န ဇာနာတိ။ ယော ဧဝံ ပဗ္ဗဇတိ၊ သော ထေယျသံဝါသကော နာမ ဟောတီတိ ဣဒံ ပန နိဒဿနမတ္တံ။ အနုပသမ္ပန္နကာလေယေဝါတိ ဣမိနာ ဥပသမ္ပန္နကာလေ သုတွာ သစေပိ နာရောစေတိ၊ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ ဒီပေတိ။

သိက္ခံ ¶ အပ္ပစ္စက္ခာယ…ပေ… ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ ဣဒံ ဘိက္ခူဟိ ဒိန္နလိင်္ဂဿ အပရိစ္စတ္တတ္တာ န လိင်္ဂတ္ထေနကော ဟောတိ၊ လိင်္ဂါနုရူပဿ သံဝါသဿ သာဒိတတ္တာ နာပိ သံဝါသတ္ထေနကော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ ဧကော ဘိက္ခု ကာသာယေ သဥဿာဟောဝ ဩဒါတံ နိဝါသေတွာတိ ဧတ္ထာပိ ဣဒမေဝ ကာရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရတော ‘‘သာမဏေရော သလိင်္ဂေ ဌိတော’’တိအာဒိနာ သာမဏေရဿ ဝုတ္တဝိဓာနေသုပိ အထေယျသံဝါသပက္ခေ အယမေဝ နယော။ ‘‘ဘိက္ခုနိယာပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ‘‘သာပိ ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထယမာနာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘာဝေတိ။

သစေ ကောစိ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတောတိ သာမဏေရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မဟာပေဠာဒီသူတိ ဧတေန ဂိဟိသန္တကံ ဒဿိတံ။ သာမဏေရပဋိပါဋိယာ…ပေ… ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ၊ ပါရာဇိကံ ပန အာပဇ္ဇတိယေဝ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၁၀) ဝုတ္တံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၁၀) ပန – ထေယျာယ လိင်္ဂဂ္ဂဟဏမတ္တမ္ပိ ဣဓ သံဝါသော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘တယော ထေယျသံဝါသကာ’’တိ။ န ¶ ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနန္တိ ဘိက္ခူနံ သာမဏေရာနံ ဝါ ဝန္ဒနံ န သာဒိယတိ။ ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနန္တိ အတ္တနာ မုသာဝါဒေန ဒဿိတဝဿက္ကမေန ဘိက္ခူနံ ဝန္ဒနံ သာဒိယတိ။ ဒဟရသာမဏေရော ပန ဝုဍ္ဎသာမဏေရာနံ၊ ဒဟရဘိက္ခူ စ ဝုဍ္ဎာနံ ဝန္ဒနံ သာဒိယန္တောပိ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ သံဝါသတ္ထေနကတ္ထေ။ ဘိက္ခုဝဿာနီတိ ဣဒံ သံဝါသတ္ထေနကေ ဝုတ္တပါဌဝသေန ဝုတ္တံ၊ သယမေဝ ပန ပဗ္ဗဇိတွာ သာမဏေရဝဿာနိ ဂဏေန္တောပိ ဥဘယတ္ထေနကော ဧဝ။ န ကေဝလဉ္စ ပုရိသောဝ၊ ဣတ္ထီပိ ဘိက္ခူနီသု ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ ထေယျသံဝါသိကာဝ။ အာဒိကမ္မိကာပိ စေတ္ထ န မုစ္စန္တိ။ ဥပသမ္ပန္နေသု ဧဝ ပညတ္တာပတ္တိံ ပဋိစ္စ အာဒိကမ္မိကာ ဝုတ္တာ၊ တေနေဝေတ္ထ အာဒိကမ္မိကောပိ န မုတ္တော။

ရာဇ…ပေ… ဘယေနာတိ ဧတ္ထ ဘယ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ယာဝ သော သုဒ္ဓမာနသောတိ ‘‘ဣမိနာ လိင်္ဂေန ဘိက္ခူ ဝဉ္စေတွာ တေဟိ သံဝသိဿာမီ’’တိ အသုဒ္ဓစိတ္တာဘာဝေန သုဒ္ဓစိတ္တော။ တေန ဟိ အသုဒ္ဓစိတ္တေန လိင်္ဂေ ဂဟိတမတ္တေ ပစ္ဆာ ဘိက္ခူဟိ သဟ သံဝသတု ဝါ မာ ဝါ၊ လိင်္ဂတ္ထေနကော ဟောတိ။ ပစ္ဆာ သံဝသန္တောပိ အဘဗ္ဗော ဟုတွာ သံဝသတိ၊ တသ္မာ ဥဘယတ္ထေနကောပိ လိင်္ဂတ္ထေနကေ ဧဝ ပဝိသတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယော ပန ရာဇာဒိဘယေန သုဒ္ဓစိတ္တောဝ လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တော ¶ ပစ္ဆာ ‘‘ဘိက္ခုဝဿာနိ ဂဏေတွာ ဇီဝဿာမီ’’တိ အသုဒ္ဓစိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ သော စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဟိတလိင်္ဂတ္တာ။ သစေ ပန သော ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ သာမဏေရဝဿဂဏနာဒိံ ကရောတိ၊ တဒါ သံဝါသတ္ထေနကော၊ ဥဘယတ္ထေနကော ဝါ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ ပန ပရတော ‘‘သဟ ဓုရနိက္ခေပေန အယမ္ပိ ထေယျသံဝါသကောဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဘိက္ခူဟိ သင်္ဂမ္မ သံဝါသာဓိဝါသနဝသေန ဓုရနိက္ခေပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ၊ ယာဝါ’’တိ ¶ ၊ တဿ တာဝ ထေယျသံဝါသကော နာမ န ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ စောရာဒိဘယံ ဝိနာပိ ကီဠာဓိပ္ပာယေန လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ ဘိက္ခူနမ္ပိ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတာလယံ ဒဿေတွာ ဝန္ဒနာဒိံ အသာဒိယန္တောပိ ‘‘သောဘတိ နု ခေါ မေ ပဗ္ဗဇိတလိင်္ဂ’’န္တိအာဒိနာ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဏှန္တောပိ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သဗ္ဗပါသဏ္ဍိယဘတ္တာနီတိ သဗ္ဗသာမယိကာနံ သာဓာရဏံ ကတွာ ပညတ္တာနိ ဘတ္တာနိ။ ဣဒဉ္စ ဘိက္ခူနညေဝ နိယမိတဘတ္တဂ္ဂဟဏေ သံဝါသောပိ သမ္ဘဝေယျာတိ သဗ္ဗသာဓာရဏဘတ္တံ ဝုတ္တံ။ သံဝါသံ ပန အသာဒိယိတွာ အဘိက္ခုကဝိဟာရာဒီသု ဝိဟာရဘတ္တာဒီနိ ဘုဉ္ဇန္တောပိ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ ဧဝ။ ကမ္မန္တာနုဋ္ဌာနေနာတိ ကသိအာဒိကမ္မာကရဏေန။ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယာတိ ဘိက္ခုလိင်္ဂဝသေန သရီရေန ဓာရေတွာ။

ယော ဧဝံ ပဗ္ဗဇတိ၊ သော ထေယျသံဝါသကော နာမ ဟောတီတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ။ ‘‘ထေယျသံဝါသကော’’တိ ပန နာမံ အဇာနန္တောပိ ‘‘ဧဝံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝါ ‘‘ကရောန္တော သမဏော နာမ န ဟောတီ’’တိ ဝါ ‘‘ယဒိ အာရောစေဿာမိ၊ ဆဍ္ဍယိဿန္တိ မ’’န္တိ ဝါ ‘‘ယေန ကေနစိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ မေ န ရုဟတီ’’တိ ဇာနာတိ၊ ထေယျသံဝါသကော ဟောတိ။ ယော ပန ပဌမံ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဧဝံ မေ ဂဟိတာ’’တိ သညီ ကေဝလံ အန္တရာ အတ္တနော သေတဝတ္ထနိဝါသနာဒိဝိပ္ပကာရံ ပကာသေတုံ လဇ္ဇန္တော န ကထေတိ၊ သော ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ။ အနုပသမ္ပန္နကာလေယေဝါတိ ဧတ္ထ အဝဓာရဏေန ဥပသမ္ပန္နကာလေ ထေယျသံဝါသကလက္ခဏံ ဉတွာ ဝဉ္စနာယပိ နာရောစေတိ၊ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ ဒီပေတိ။ သော ဟိ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဟိတလိင်္ဂတ္တာ လိင်္ဂတ္ထေနကော န ဟောတိ၊ လဒ္ဓူပသမ္ပဒတ္တာ တဒနုဂုဏဿေဝ သံဝါသဿ သာဒိတတ္တာ သံဝါသတ္ထေနကောပိ ¶ န ဟောတိ။ အနုပသမ္ပန္နော ပန လိင်္ဂတ္ထေနကော ဟောတိ၊ သံဝါသာရဟဿ လိင်္ဂဿ ဂဟိတတ္တာ သံဝါသသာဒိယနမတ္တေန သံဝါသတ္ထေနကော ဟောတိ။

သလိင်္ဂေ ¶ ဌိတောတိ သလိင်္ဂဘာဝေ ဌိတော။ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ ဘိက္ခူဟိ ဒိန္နလိင်္ဂဿ အပရိစ္စတ္တတ္တာ လိင်္ဂတ္ထေနကော န ဟောတိ။ ဘိက္ခုပဋိညာယ အပရိစ္စတ္တတ္တာ သံဝါသတ္ထေနကော န ဟောတိ။ ယံ ပန မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ‘‘လိင်္ဂါနုရူပဿ သံဝါသဿ သာဒိတတ္တာ နာပိ သံဝါသတ္ထေနကော’’တိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ဣဒမေဝ ကာရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ သာမဏေရဿာပိ ဘိက္ခုဝဿဂဏနာဒီသု လိင်္ဂါနုရူပသံဝါသော ဧဝ သာဒိတောတိ သံဝါသတ္ထေနကတာ န သိယာ ဘိက္ခူဟိ ဒိန္နလိင်္ဂဿ ဥဘိန္နမ္ပိ သာဓာရဏတ္တာ။ ယထာ စေတ္ထ ဘိက္ခု၊ ဧဝံ သာမဏေရောပိ ပါရာဇိကံ သမာပန္နော သာမဏေရပဋိညာယ အပရိစ္စတ္တတ္တာ သံဝါသတ္ထေနကော န ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သောဘတီတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာတိ ကာသာဝဓာရဏေ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ ဂိဟိဘာဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ။

သစေ ကောစိ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတောတိ သာမဏေရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မဟာပေဠာဒီသူတိ ဝိလီဝါဒိမယေသု ဃရဒွါရေသု ဌပိတေသု ဘတ္တဘာဇနဝိသေသေသု။ ဧတေန ဝိဟာရေ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဝဿဂဏနာဒီနံ အကရဏံ ဒဿေတီတိ ဝုတ္တံ။

၁၃၉။ တိတ္ထိယပက္ကန္တကကထာယံ တေသံ လိင်္ဂေ အာဒိန္နမတ္တေ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတီတိ ‘‘တိတ္ထိယော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဂတဿ လိင်္ဂဂ္ဂဟဏေနေဝ တေသံ လဒ္ဓိပိ ဂဟိတာယေဝ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ကေနစိ ပန ‘‘တေသံ လိင်္ဂေ အာဒိန္နမတ္တေ လဒ္ဓိယာ ဂဟိတာယပိ အဂ္ဂဟိတာယပိ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ‘‘တိတ္ထိယော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဂတဿ လိင်္ဂသမ္ပဋိစ္ဆနတော အညံ လဒ္ဓိဂ္ဂဟဏံ ¶ နာမ အတ္ထိ။ လိင်္ဂသမ္ပဋိစ္ဆနေနေဝ ဟိ သော ဂဟိတလဒ္ဓိကော ဟောတိ။ တေနေဝ ‘‘ဝီမံသနတ္ထံ ကုသစီရာဒီနိ…ပေ… ယာဝ န သမ္ပဋိစ္ဆတိ၊ တာဝ တံ လဒ္ဓိ ရက္ခတိ၊ သမ္ပဋိစ္ဆိတမတ္တေ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ နဂ္ဂေါဝ အာဇီဝကာနံ ဥပဿယံ ဂစ္ဆတိ၊ ပဒဝါရေ ပဒဝါရေ ဒုက္ကဋန္တိ ‘‘အာဇီဝကော ဘဝိဿ’’န္တိ အသုဒ္ဓစိတ္တေန ဂမနပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ နဂ္ဂေန ဟုတွာ ဂမနပစ္စယာပိ ပဒဝါရေ ဒုက္ကဋာ န မုစ္စတိယေဝါတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၁၀) ဝုတ္တံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၁၀) ပန – တိတ္ထိယပက္ကန္တကာဒိကထာသု တေသံ လိင်္ဂေ အာဒိန္နမတ္တေတိ ဝီမံသာဒိအဓိပ္ပာယံ ဝိနာ ‘‘တိတ္ထိယော ဘဝိဿာမီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနဝသေန လိင်္ဂေ ကာယေန ဓာရိတမတ္တေ။ သယမေဝါတိ တိတ္ထိယာနံ သန္တိကံ အဂန္တွာ ¶ သယမေဝ သင်္ဃာရာမေပိ ကုသစီရာဒီနိ နိဝါသေတိ။ အာဇီဝကော ဘဝိဿန္တိ…ပေ… ဂစ္ဆတီတိ အာဇီဝကာနံ သန္တိကေ တေသံ ပဗ္ဗဇနဝိဓိနာ ‘‘အာဇီဝကော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆတိ။ တဿ ဟိ တိတ္ထိယဘာဝူပဂမနံ ပတိ သန္နိဋ္ဌာနေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ‘‘ဂန္တွာ ဘဝိဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပိတတ္တာ ပဒဝါရေ ဒုက္ကဋမေဝ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ကဋန္တိ ပါဠိယာ အဝုတ္တေပိ မေထုနာဒီသု ဝုတ္တပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋာနုလောမတော ဝုတ္တံ။ ဧတေန စ သန္နိဋ္ဌာနဝသေန လိင်္ဂေ သမ္ပဋိစ္ဆိတေ ပါရာဇိကံ၊ တတော ပုရိမပယောဂေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ ထုလ္လစ္စယက္ခဏေ နိဝတ္တန္တောပိ အာပတ္တိံ ဒေသာပေတွာ မုစ္စတိ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ သင်္ဃဘေဒေပိ လောဟိတုပ္ပာဒေပိ ဘိက္ခူနံ ပုဗ္ဗပယောဂါဒီသု ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာဟိ မုစ္စနသီမာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာသနဝိရုဒ္ဓတာယေတ္ထ အာဒိကမ္မိကာနမ္ပိ အနာပတ္တိ န ဝုတ္တာ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာယပိ အဘဗ္ဗတာဒဿနတ္ထံ ပနေတေ အညေ စ ပါရာဇိကကဏ္ဍေ ဝိသုံ ¶ သိက္ခာပဒေန ပါရာဇိကာဒိံ အဒဿေတွာ ဣဓ အဘဗ္ဗေသု ဧဝ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တံ လဒ္ဓီတိ တိတ္ထိယဝေသေ သေဋ္ဌဘာဝဂ္ဂဟဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေသဉှိ တိတ္ထိယာနံ သဿတာဒိဂ္ဂါဟံ ဂဏှန္တောပိ လိင်္ဂေ အသမ္ပဋိစ္ဆိတေ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော န ဟောတိ၊ တံ လဒ္ဓိံ အဂ္ဂဟေတွာပိ ‘‘ဧတေသံ ဝတစရိယာ သုန္ဒရာ’’တိ လိင်္ဂံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တော တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတိ ဧဝ။ လဒ္ဓိယာ အဘာဝေနာတိ ဘိက္ခုဘာဝေ သာလယတာယ တိတ္ထိယဘာဝူပဂမနလဒ္ဓိယာ အဘာဝေန။ ဧတေန စ အာပဒါသု ကုသစီရာဒိံ ပါရုပန္တဿပိ နဂ္ဂဿ ဝိယ အနာပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ ဥပသမ္ပန္နဘိက္ခုနာ ကထိတောတိ ဧတ္ထ သင်္ဃဘေဒကောပိ ဥပသမ္ပန္နဘိက္ခုနာဝ ကထိတော၊ မာတုဃာတကာဒယော ပန အနုပသမ္ပန္နေနာတိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အာဂတံ။

၁၄၀။ တိရစ္ဆာနကထာယံ ‘‘ယော ကောစိ အမနုဿဇာတိယော၊ သဗ္ဗောဝ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ တိရစ္ဆာနဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဧတေန ဧသော မနုဿဇာတိယော ဧဝ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတုံ ဝါ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတုံ ဝါ လဘတိ၊ န တတော အညေတိ ဒီပေတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘တုမှေ ခေါတ္ထ နာဂါ အဝိရုဠှိဓမ္မာ ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၁၁)။

၁၄၁။ အာနန္တရိယကထာယံ တိရစ္ဆာနာဒိအမနုဿဇာတိတော မနုဿဇာတိကာနညေဝ ပုတ္တေသု မေတ္တာဒယောပိ တိက္ခဝိသဒါ ဟောန္တိ လောကုတ္တရဂုဏာ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘မနုဿိတ္ထိဘူတာ ဇနိကာ မာတာ’’တိ။ ယထာ မနုဿာနညေဝ ကုသလပဝတ္တိ တိက္ခဝိသဒါ၊ ဧဝံ အကုသလပဝတ္တိပီတိ အာဟ ‘‘သယမ္ပိ ¶ မနုဿဇာတိကေနေဝါ’’တိအာဒိ။ အထ ဝါ ယထာ သမာနဇာတိယဿ ဝိကောပနေ ကမ္မံ ဂရုတရံ၊ န တထာ ဝိဇာတိယဿာတိ အာဟ ‘‘မနုဿိတ္ထိဘူတာ’’တိ။ ပုတ္တသမ္ဗန္ဓေန မာတုပိတုသမညာ ¶ ၊ ဒတ္တကိတ္တိမာဒိဝသေနပိ ပုတ္တဝေါဟာရော လောကေ ဒိဿတိ၊ သော စ ခေါ ပရိယာယတောတိ နိပ္ပရိယာယသိဒ္ဓတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇနိကာ မာတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ မနုဿတ္တဘာဝေ ဌိတဿေဝ ကုသလဓမ္မာနံ တိက္ခဝိသဒသူရဘာဝါပတ္တိ ယထာ တံ တိဏ္ဏမ္ပိ ဗောဓိသတ္တာနံ ဗောဓိတ္တယနိဗ္ဗတ္တိယံ၊ ဧဝံ မနုဿတ္တဘာဝေ ဌိတဿေဝ အကုသလဓမ္မာနမ္ပိ တိက္ခဝိသဒသူရဘာဝါပတ္တီတိ အာဟ ‘‘သယမ္ပိ မနုဿဇာတိကေနေဝါ’’တိ။ အာနန္တရိယေနာတိ ဧတ္ထ စုတိအနန္တရံ နိရယေ ပဋိသန္ဓိဖလံ အနန္တရံ နာမ၊ တသ္မိံ အနန္တရေ ဇနကတ္တေန နိယုတ္တံ အာနန္တရိယံ၊ တေန။ အထ ဝါ စုတိအနန္တရံ ဖလံ အနန္တရံ နာမ၊ တသ္မိံ အနန္တရေ နိယုတ္တံ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တနေန အနန္တရကရဏသီလံ၊ အနန္တရပ္ပယောဇနံ ဝါ အာနန္တရိယံ၊ တေန အာနန္တရိယေန မာတုဃာတကကမ္မေန။ ပိတုဃာတကေပိ ‘‘ယေန မနုဿဘူတော ဇနကော ပိတာ သယမ္ပိ မနုဿဇာတိကေနေဝ သတာ သဉ္စိစ္စ ဇီဝိတာ ဝေါရောပိတော၊ အယံ အာနန္တရိယေန ပိတုဃာတကကမ္မေန ပိတုဃာတကော’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ပိတုဃာတကေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။

ပရိဝတ္တိတလိင်္ဂမ္ပိ မာတရံ ဝါ ပိတရံ ဝါ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေန္တဿ အာနန္တရိယကမ္မံ ဟောတိယေဝ။ သတိပိ ဟိ လိင်္ဂပရိဝတ္တေ သော ဧဝ ဧကကမ္မနိဗ္ဗတ္တော ဘဝင်္ဂပ္ပဗန္ဓော ဇီဝိတပ္ပဗန္ဓော၊ န အညောတိ။ ယော ပန သယံ မနုဿော တိရစ္ဆာနဘူတံ ပိတရံ ဝါ မာတရံ ဝါ၊ သယံ ဝါ တိရစ္ဆာနဘူတော မနုဿဘူတံ၊ တိရစ္ဆာနောယေဝ ဝါ တိရစ္ဆာနဘူတံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ၊ တဿ ကမ္မံ အာနန္တရိယံ န ဟောတိ၊ ဘာရိယံ ပန ဟောတိ၊ အာနန္တရိယံ အာဟစ္စေဝ တိဋ္ဌတိ။ ဧဠကစတုက္ကံ သင်္ဂါမစတုက္ကံ စောရစတုက္ကဉ္စေတ္ထ ကထေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧဠကံ မာရေမီ’’တိ အဘိသန္ဓိနာပိ ဟိ ဧဠကဋ္ဌာနေ ဌိတံ မနုဿော မနုဿဘူတံ မာတရံ ဝါ ပိတရံ ဝါ မာရေန္တော အာနန္တရိယံ ¶ ဖုသတိ မရဏာဓိပ္ပာယေနေဝ အာနန္တရိယဝတ္ထုနော ဝိကောပိတတ္တာ။ ဧဠကာဘိသန္ဓိနာ၊ ပန မာတာပိတိအဘိသန္ဓိနာ ဝါ ဧဠကံ မာရေန္တော အာနန္တရိယံ န ဖုသတိ အာနန္တရိယဝတ္ထုနော အဘာဝတော။ မာတာပိတိအဘိသန္ဓိနာ မာတာပိတရော မာရေန္တော ဖုဿတေဝ။ ဧသ နယော ဣတရသ္မိမ္ပိ စတုက္ကဒွယေ။ ယထာ စ မာတာပိတူသု၊ ဧဝံ အရဟန္တေသု ဧတာနိ စတုက္ကာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗတ္ထ ဟိ ပုရိမံ အဘိသန္ဓိစိတ္တံ အပ္ပမာဏံ၊ ဝဓကစိတ္တံ၊ ပန တဒါရမ္မဏဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စ ပမာဏံ။ ကတာနန္တရိယကမ္မော စ ‘‘တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟေဿာမီ’’တိ သကလစက္ကဝါဠံ မဟာစေတိယပ္ပမာဏေဟိ ကဉ္စနထူပေဟိ ပူရေတွာပိ သကလစက္ကဝါဠံ ပူရေတွာ နိသိန္နဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ မဟာဒါနံ ¶ ဒတွာပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သင်္ဃာဋိကဏ္ဏံ အမုဉ္စန္တော ဝိစရိတွာပိ ကာယဿ ဘေဒါ နိရယမေဝ ဥပပဇ္ဇတိ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇဉ္စ န လဘတိ။ ပိတုဃာတကေ ဝေသိယာ ပုတ္တောတိ ဥပလက္ခဏမတ္တံ၊ ကုလိတ္ထိယာ အတိစာရိနိယာ ပုတ္တောပိ အတ္တနော ပိတရံ အဇာနိတွာ ဃာန္တေန္တောပိ ပိတုဃာတကောဝ ဟောတိ။

အရဟန္တဃာတကကမ္မေ အဝသေသန္တိ အနာဂါမိအာဒိကံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန တတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာတော ဂဟေတဗ္ဗော။

‘‘ဒုဋ္ဌစိတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဝဓကစိတ္တေနာ’’တိ။ ဝဓကစေတနာယ ဟိ ဒူသိတံ စိတ္တံ ဣဓ ဒုဋ္ဌစိတ္တံ နာမ။ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေတီတိ ဧတ္ထ တထာဂတဿ အဘေဇ္ဇကာယတာယ ပရူပက္ကမေန စမ္မစ္ဆေဒံ ကတွာ လောဟိတပဂ္ဃရဏံ နာမ နတ္ထိ၊ သရီရဿ ပန အန္တောယေဝ ဧကသ္မိံ ဌာနေ လောဟိတံ သမောသရတိ၊ အာဃာတေန ပကုပ္ပမာနံ သဉ္စိတံ ဟောတိ။ ဒေဝဒတ္တေန ပဝိဒ္ဓသိလတော ဘိဇ္ဇိတွာ ဂတာ သက္ခလိကာပိ တထာဂတဿ ပါဒန္တံ ပဟရိ၊ ဖရသုနာ ပဟဋော ဝိယ ¶ ပါဒေါ အန္တောလောဟိတောယေဝ အဟောသိ။ ဇီဝကော ပန တထာဂတဿ ရုစိယာ သတ္ထကေန စမ္မံ ဆိန္ဒိတွာ တမှာ ဌာနာ ဒုဋ္ဌလောဟိတံ နီဟရိတွာ ဖာသုမကာသိ၊ တေနဿ ပုညကမ္မမေဝ အဟောသိ။ တေနာဟ ‘‘ဇီဝကော ဝိယာ’’တိအာဒိ။

အထ ယေ ပရိနိဗ္ဗုတေ တထာဂတေ စေတိယံ ဘိန္ဒန္တိ၊ ဗောဓိံ ဆိန္ဒန္တိ၊ ဓာတုမှိ ဥပက္ကမန္တိ၊ တေသံ ကိံ ဟောတီတိ? ဘာရိယံ ကမ္မံ ဟောတိ အာနန္တရိယသဒိသံ။ သဓာတုကံ ပန ထူပံ ဝါ ပဋိမံ ဝါ ဗာဓမာနံ ဗောဓိသာခံ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေပိ တတ္ထ နိလီနာ သကုဏာ စေတိယေ ဝစ္စံ ပါတေန္တိ၊ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ပရိဘောဂစေတိယတော ဟိ သရီရစေတိယံ ဂရုတရံ။ စေတိယဝတ္ထုံ ဘိန္ဒိတွာ ဂစ္ဆန္တေ ဗောဓိမူလေပိ ဆိန္ဒိတွာ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယာ ပန ဗောဓိသာခါ ဗောဓိဃရံ ဗာဓတိ၊ တံ ဂေဟရက္ခဏတ္ထံ ဆိန္ဒိတုံ န လဘတိ။ ဗောဓိအတ္ထာယ ဟိ ဂေဟံ၊ န ဂေဟတ္ထာယ ဗောဓိ။ အာသနဃရေပိ ဧသေဝ နယော။ ယသ္မိံ ပန အာသနဃရေ ဓာတု နိဟိတာ ဟောတိ၊ တဿ ရက္ခဏတ္ထာယ တံ သာခံ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဗောဓိဇဂ္ဂနတ္ထံ ဩဇောဟရဏသာခံ ဝါ ပူတိဋ္ဌာနံ ဝါ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ၊ သတ္ထု ရူပကာယပဋိဇဂ္ဂနေ ဝိယ ပုညမ္ပိ ဟောတိ။

သင်္ဃဘေဒေ စတုန္နံ ကမ္မာနန္တိ အပလောကနာဒီနံ စတုန္နံ ကမ္မာနံ။ အယံ သင်္ဃဘေဒကောတိ ပကတတ္တံ ဘိက္ခုံ ¶ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ဧဝ ပါရာဇိကံ သမာပန္နော ဝါ ဝတ္ထာဒိဒေါသေန ဝိပန္နုပသမ္ပဒေါ ဝါ သင်္ဃံ ဘိန္ဒန္တောပိ အာနန္တရိယံ န ဖုသတိ၊ သင်္ဃော ပန ဘိန္နောဝ ဟောတိ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စဿ န ဝါရိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဘိက္ခုနီဒူသနေ ဣစ္ဆမာနန္တိ ဩဒါတဝတ္ထဝသနံ ဣစ္ဆမာနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဂိဟိဘာဝေ သမ္ပဋိစ္ဆိတမတ္တေယေဝါ’’တိ။ နေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ¶ အတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ယော စ ပဋိက္ခိတ္တေ အဘဗ္ဗေ စ ပုဂ္ဂလေ ဉတွာ ပဗ္ဗာဇေတိ၊ ဥပသမ္ပာဒေတိ ဝါ၊ ဒုက္ကဋံ။ အဇာနန္တဿ သဗ္ဗတ္ထ အနာပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၄၂။ ဂဗ္ဘမာသေဟိ သဒ္ဓိံ ဝီသတိ ဝဿာနိ အဿာတိ ဂဗ္ဘဝီသော။ ဟာယနဝဍ္ဎနန္တိ ဂဗ္ဘမာသေသု အဓိကေသု ဥတ္တရိ ဟာယနံ၊ ဦနေသု ဝဍ္ဎနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧကူနဝီသတိဝဿန္တိ ဒွါဒသ မာသေ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ဝသိတွာ မဟာပဝါရဏာယ ဇာတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဧကူနဝီသတိဝဿံ။ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿူပဂမနဒိဝသေ။ ‘‘တိံသရတ္တိဒိဝေါ မာသော’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၇၁၊ ၈။၄၃၊ ဝိဘ။ ၁၀၂၃) ဝစနတော ‘‘စတ္တာရော မာသာ ပရိဟာယန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဿံ ဥက္ကဍ္ဎန္တီတိ ဝဿံ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တိ၊ တတိယသံဝစ္ဆရေ ဧကမာသဿ အဓိကတ္တာ မာသပရိစ္စဇနဝသေန ဝဿံ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တီတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ တတိယော သံဝစ္ဆရော တေရသမာသိကော ဟောတိ။ သံဝစ္ဆရဿ ပန ဒွါဒသမာသိကတ္တာ အဋ္ဌာရသသု ဝဿေသု အဓိကမာသေ ဝိသုံ ဂဟေတွာ ‘‘ဆ မာသာ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတောတိ ဆမာသတော။ နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာတိ အဓိကမာသေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿတ္တာ နိဗ္ဗေမတိကာ ဟုတွာ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ‘‘အဋ္ဌာရသန္နံယေဝ ဝဿာနံ အဓိကမာသေ ဂဟေတွာ ဂဏိတတ္တာ သေသဝဿဒွယဿပိ အဓိကဒိဝသာနိ ဟောန္တိ၊ တာနိ အဓိကဒိဝသာနိ သန္ဓာယ ‘နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဒွီသု ဝဿေသု အဓိကဒိဝသာနိ နာမ ဝိသုံ ဥပလဗ္ဘန္တိ တတိယေ ဝဿေ ဝဿုက္ကဍ္ဎနဝသေန အဓိကမာသေ ပရိစ္စတ္တေယေဝ အတိရေကမာသသမ္ဘဝတော၊ တသ္မာ ဒွီသု ဝဿေသု အတိရေကဒိဝသာနိ ဝိသုံ န သမ္ဘဝန္တိ။

‘‘တေ ဒွေ မာသေ ဂဟေတွာ ဝီသတိ ဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဟောန္တီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ ဧကူနဝီသတိဝဿမှိ စ ပုန အပရသ္မိံ ¶ ဝဿေ ပက္ခိတ္တေ ဝီသတိ ဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ ပန…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။ အနေကတ္ထတ္တာ နိပါတာနံ ပန-သဒ္ဒေါ ဟိသဒ္ဒတ္ထော၊ ဧတ္ထ ¶ ဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉှိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ သမတ္ထနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ စ ဣမံ ဒီပေတိ – ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကူနဝီသတိဝဿံ သာမဏေရံ နိက္ခမနီယပုဏ္ဏမာသိံ အတိက္ကမ္မ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဥပသမ္ပာဒေန္တီ’’တိ၊ တတ္ထ ဂဗ္ဘမာသေပိ ဂဟေတွာ ဒွီဟိ မာသေဟိ အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကူနဝီသတိဝဿ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အဓိကမာသေသု ဒွီသု ဂဟိတေသု ဧဝ ဝီသတိ ဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ နာမ ဟောန္တီတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဂဗ္ဘမာသာပိ ဂဏနူပဂါ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ။ ဧကဝီသတိဝဿော ဟောတီတိ ဇာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဝီသတိဝဿော သမာနော ဂဗ္ဘမာသေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဝီသတိဝဿော ဟောတိ။ အညံ ဥပသမ္ပာဒေတီတိ ဥပဇ္ဈာယော၊ ကမ္မဝါစာစရိယော ဝါ ဟုတွာ ဥပသမ္ပာဒေတီတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၀၆) အာဂတံ။

ဂဗ္ဘေ သယိတကာလေန သဒ္ဓိံ ဝီသတိမံ ဝဿံ ပရိပုဏ္ဏမဿာတိ ဂဗ္ဘဝီသော။ နိက္ခမနီယပုဏ္ဏမာသီတိ သာဝဏမာသဿ ပုဏ္ဏမိယာ အာသာဠှီပုဏ္ဏမိယာ အနန္တရပုဏ္ဏမီ။ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿူပနာယိကာယ၊ ဒွါဒသ မာသေ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ဝသိတွာ မဟာပဝါရဏာယ ဇာတံ ဥပသမ္ပာဒေန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘တိံသရတ္တိဒိဝေါ မာသော၊ ဒွါဒသမာသိကော သံဝစ္ဆရော’’တိ ဝစနတော ‘‘စတ္တာရော မာသာ ပရိဟာယန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဿံ ဥက္ကဍ္ဎန္တီတိ ဝဿံ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တိ၊ ‘‘ဧကမာသံ အဓိကမာသော’’တိ ဆဍ္ဍေတွာ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ တတိယော တတိယော သံဝစ္ဆရော တေရသမာသိကော ဟောတိ။ တေ ဒွေ မာသေ ဂဟေတွာတိ နိက္ခမနီယပုဏ္ဏမာသတော ယာဝ ဇာတဒိဝသဘူတာ မဟာပဝါရဏာ၊ တာဝ ယေ ဒွေ မာသာ အနာဂတာ၊ တေသံ အတ္ထာယ ¶ အဓိကမာသတော လဒ္ဓေ ဒွေ မာသေ ဂဟေတွာ။ တေနာဟ ‘‘ယော ပဝါရေတွာ ဝီသတိဝဿော ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိ။ ‘‘နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာ’’တိ ဣဒံ အဋ္ဌာရသန္နံ ဝဿာနံ ဧဝ အဓိကမာသေ ဂဟေတွာ တတော ဝီသတိယာ ဝဿေသုပိ စာတုဒ္ဒသီနံ အတ္ထာယ စတုန္နံ မာသာနံ ပရိဟာပနေန သဗ္ဗထာ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

ပဝါရေတွာ ဝီသတိဝဿော ဘဝိဿတီတိ မဟာပဝါရဏာဒိဝသေ အတိက္ကန္တေ ဂဗ္ဘဝဿေန သဟ ဝီသတိဝဿော ဘဝိဿတီတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဂဗ္ဘမာသာပိ ဂဏနူပဂါ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ။ ဧကဝီသတိဝဿောတိ ဇာတိယာ ဝီသတိဝဿံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အညံ ဥပသမ္ပာဒေတီတိ ဥပဇ္ဈာယော၊ အာစရိယော ဝါ ဟုတွာ ဥပသမ္ပာဒေတိ။ သောပီတိ ဥပသမ္ပာဒေန္တောပိ အနုပသမ္ပန္နောတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၄၀၆) အာဂတံ။

ဧတ္ထ ¶ သိယာ – အဋ္ဌကထာဋီကာသု ‘‘အဋ္ဌာရသသု ဝဿေသု ဆ မာသာ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဒါနိ ပန ‘‘ဧကူနဝီသတိယာ ဝဿေသု သတ္တ မာသာ အဓိကာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ကထမေတ္ထ ဝိညာတဗ္ဗန္တိ? ဝုစ္စတေ – အဋ္ဌကထာဋီကာသု သာသနဝေါဟာရေန လောကိယဂတိံ အနုပဂမ္မ တီသု တီသု သံဝစ္ဆရေသု မာသဆဍ္ဍနံ ဂဟေတွာ ‘‘အဋ္ဌာရသသု ဝဿေသု ဆ မာသာ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဒါနိ ပန ဝေဒဝေါဟာရေန စန္ဒသူရိယဂတိသင်္ခါတံ တိထိံ ဂဟေတွာ ဂဏေန္တော ‘‘ဧကူနဝီသတိယာ ဝဿေသု သတ္တ မာသာ အဓိကာ’’တိ ဝဒန္တီတိ၊ တံ ဝဿူပနာယိကကထာယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။

၁၄၃။ မာတာ ဝါ မတာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သောယေဝါတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခော ဧဝ။

၁၄၄။ ‘‘ဧကသီမာယဉ္စ ¶ အညေပိ ဘိက္ခူ အတ္ထီတိ ဣမိနာ ဧကသီမာယံ ဘိက္ခုမှိ အသတိ ဘဏ္ဍုကမ္မာရောစနကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ခဏ္ဍသီမာယ ဝါ ဌတွာ နဒီသမုဒ္ဒါဒီနိ ဝါ ဂန္တွာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဧတေန သဗ္ဗေ သီမဋ္ဌကဘိက္ခူ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ အနာပုစ္ဆာ ပဗ္ဗာဇေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။

၁၄၅။ အနာမဋ္ဌပိဏ္ဍပါတန္တိ အဂ္ဂဟိတအဂ္ဂံ ပိဏ္ဍပါတံ။ သာမဏေရဘာဂသမကော အာမိသဘာဂေါတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ သာမဏေရာနံ အာမိသဘာဂဿ သမကမေဝ ဒီယမာနတ္တာ ဝိသုံ သာမဏေရဘာဂေါ နာမ နတ္ထိ၊ ဟေဋ္ဌာ ဂစ္ဆန္တံ ပန ဘတ္တံ ကဒါစိ မန္ဒံ ဘဝေယျ၊ တသ္မာ ဥပရိ အဂ္ဂဟေတွာ သာမဏေရပါဠိယာဝ ဂဟေတွာ ဒါတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ နိယတပဗ္ဗဇ္ဇဿေဝ စာယံ ဘာဂေါ ဒီယတိ။ တေနေဝ ‘‘အပက္ကံ ပတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အညေ ဝါ ဘိက္ခူ ဒါတုကာမာ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၄၆။ သယံ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ကေသစ္ဆေဒနာဒီနိ သယံ ကရောန္တေန ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ ကေသစ္ဆေဒနံ ကာသာယစ္ဆာဒနံ သရဏဒါနန္တိ ဟိ ဣမာနိ တီဏိ ကရောန္တော ‘‘ပဗ္ဗာဇေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တေသု ဧကံ ဒွေ ဝါပိ ကရောန္တော တထာ ဝေါဟရီယတိယေဝ၊ တသ္မာ ဧတံ ပဗ္ဗာဇေဟီတိ ကေသစ္ဆေဒနံ ကာသာယစ္ဆာဒနဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥပဇ္ဈာယံ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗာဇေတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ခဏ္ဍသီမံ နေတွာတိ ဘဏ္ဍုကမ္မာရောစနပရိဟရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေန သဘိက္ခုကေ ဝိဟာရေ အညမ္ပိ ‘‘ဧတဿ ကေသေ ဆိန္ဒာ’’တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပဗ္ဗာဇေတွာတိ ကေသစ္ဆေဒနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဘိက္ခုတော အညော ပဗ္ဗာဇေတုံ န လဘတီတိ သရဏဒါနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သာမဏေရော ပနာ’’တိအာဒီတိ ¶ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၄) အာဂတံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၄) ပန – သယံ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ¶ ဧတ္ထ ‘‘ကေသမဿုံ ဩဟာရေတွာ’’တိအာဒိဝစနတော ကေသစ္ဆေဒနကာသာယစ္ဆာဒနသရဏဒါနာနိ ပဗ္ဗဇနံ နာမ၊ တေသု ပစ္ဆိမဒွယံ ဘိက္ခူဟိ ဧဝ ကာတဗ္ဗံ၊ ကာရေတဗ္ဗံ ဝါ။ ပဗ္ဗာဇေဟီတိ ဣဒံ တိဝိဓမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ခဏ္ဍသီမံ နေတွာတိ ဘဏ္ဍုကမ္မာရောစနပရိဟရဏတ္ထံ။ ဘိက္ခူနဉှိ အနာရောစေတွာ ဧကသီမာယ ‘‘ဧတဿ ကေသေ ဆိန္ဒာ’’တိ အညံ အာဏာပေတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ပဗ္ဗာဇေတွာတိ ကေသာဒိစ္ဆေဒနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ကာသာယာနိ အစ္ဆာဒေတွာ’’တိ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ။ ပဗ္ဗာဇေတုံ န လဘတီတိ သရဏဒါနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနုပသမ္ပန္နေန ဘိက္ခုအာဏတ္တိယာ ဒိန္နမ္ပိ သရဏံ န ရုဟတီတိ ဝုတ္တံ။

ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၄) – ခဏ္ဍသီမံ နေတွာတိ ဘဏ္ဍုကမ္မာရောစနပရိဟရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ တေန သဘိက္ခုကေ ဝိဟာရေ အညမ္ပိ ‘‘ဧတဿ ကေသေ ဆိန္ဒာ’’တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ပဗ္ဗာဇေတွာ’’တိ ဣမဿ အဓိပ္ပာယပကာသနတ္ထံ ‘‘ကာသာယာနိ အစ္ဆာဒေတွာ ဧဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပဇ္ဈာယော စေ ကေသမဿုဩရောပနာဒီနိ အကတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇတ္ထံ သရဏာနိ ဒေတိ၊ န ရုဟတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ။ ကမ္မဝါစာယ သာဝေတွာ ဥပသမ္ပာဒေတိ၊ ရုဟတိ ဥပသမ္ပဒါ။ အပတ္တစီဝရာနံ ဥပသမ္ပဒါသိဒ္ဓိဒဿနတော၊ ကမ္မဝိပတ္တိယာ အဘာ�