တီကာ > ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) > ဝိနယာလင်္ကာရ-ဋီကာ

ဝိဝိဓဝိသေသနယသမန္နာဂတံ ¶ ကာယဝါစာဝိနယနကရဏသမတ္ထံ လဇ္ဇိပေသလဘိက္ခူနံ သံသယဝိနောဒနကာရကံ ယောဂါဝစရပုဂ္ဂလာနံ သီလဝိသုဒ္ဓိသမ္ပာပကံ ဇိနသာသနဝုဍ္ဎိဟေတုဘူတံ ပကရဏမိဒမာရဘိတုကာမော အယမာစရိယာသဘော ပဌမံ တာဝ ရတနတ္တယပဏာမပဏာမာရဟဘာဝအဘိဓေယျကရဏဟေတု ကရဏပ္ပကာရပကရဏာဘိဓာနနိမိတ္တပယောဇနာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝတ္ထုတ္တယံ နမဿိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ဟိ ဝတ္ထုတ္တယံ နမဿိတွာတိ ဣမိနာ ရတနတ္တယပဏာမော ဝုတ္တော ပဏာမေတဗ္ဗပဏာမအတ္ထဒဿနတော။ သရဏံ သဗ္ဗပါဏိနန္တိ ဣမိနာ ပဏာမာရဟဘာဝေါ ပဏာမဟေတုဒဿနတော။ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယန္တိ အဘိဓေယျော ဣမဿ ပကရဏဿ အတ္ထဘာဝတော။ ဝိပ္ပကိဏ္ဏမနေကတ္ထာတိ ကရဏဟေတု တေနေဝကာရဏေန ပကရဏဿ ကတတ္တာ။ သမာဟရိတွာ ဧကတ္ထ၊ ဒဿယိဿမနာကုလန္တိ ကရဏပ္ပကာရော တေနာကာရေန ပကရဏဿ ကရဏတော။ ပကရဏာဘိဓာနံ ပန သမာဟရိတသဒ္ဒဿ သာမတ္ထိယတော ဒဿိတံ သမာဟရိတွာ ဒဿနေနေဝ ဣမဿ ပကရဏဿ ဝိနယသင်္ဂဟဣတိ နာမဿ လဘနတော။

နိမိတ္တံ ¶ ပန အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝသေန ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တိကံ နာမ ကရုဏာ၊ တံ ဒဿနကိရိယာယ သာမတ္ထိယတော ဒဿိတံ တသ္မိံ အသတိ ဒဿနကိရိယာယ အဘာဝတော။ ဗာဟိရံ နာမ သောတုဇနသမူဟော၊ တံ ယောဂါဝစရဘိက္ခူနန္တိ တဿ ကရုဏာရမ္မဏဘာဝတော။ ပယောဇနံ ပန ဒုဝိဓံ ပဏာမပယောဇနပကရဏပယောဇနဝသေန။ တတ္ထ ပဏာမပယောဇနံ နာမ အန္တရာယဝိသောသနပသာဒဇနနာဒိကံ၊ တံ သရဏံ သဗ္ဗပါဏိနန္တိ ဣမဿ သာမတ္ထိယတော ဒဿိတံ ဟေတုမှိ သတိ ဖလဿ အဝိနာဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှိ အဘိဓမ္မဋီကာစရိယေန ‘‘ဂုဏဝိသေသဝါ ဟိ ပဏာမာရဟော ¶ ဟောတိ၊ ပဏာမာရဟေ စ ကတော ပဏာမော ဝုတ္တပ္ပယောဇနသိဒ္ဓိကရောဝ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၁)။ ပကရဏပယောဇနမ္ပိ ဒုဝိဓံ မုချာနုသင်္ဂိကဝသေန။ တေသု မုချပယောဇနံ နာမ ဗျဉ္ဇနာနုရူပံ အတ္ထဿ ပဋိဝိဇ္ဈနံ ပကာသနဉ္စ အတ္ထာနုရူပံ ဗျဉ္ဇနဿ ဥဒ္ဒိသနံ ဥဒ္ဒေသာပနဉ္စ၊ တံ ဝိနယေ ပါဋဝတ္ထာယာတိ ဣမိနာ ဝုတ္တံ။ အနုသင်္ဂိကပယောဇနံ နာမ သီလာဒိအနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနန္တော အတ္ထော၊ တံ သမာဟရိတွာ ဧကတ္ထ ဒဿယိဿန္တိ ဣမဿ သာမတ္ထိယေန ဒဿိတံ ဧကတ္ထ သမာဟရိတွာ ဒဿနေ သတိ တဒုဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒိနာ ကတပယောဂဿ အနန္တရာယေန တဒတ္ထသိဇ္ဈနတောတိ။

ကိမတ္ထံ ပနေတ္ထ ရတနတ္တယပဏာမာဒယော အာစရိယေန ကတာ၊ နနု အဓိပ္ပေတဂန္ထာရမ္ဘောဝ ကာတဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ – ဧတ္ထ ရတနတ္တယပဏာမကရဏံ တဗ္ဗိဟတန္တရာယော ဟုတွာ အနာယာသေန ဂန္ထပရိသမာပနတ္ထံ။ ပဏာမာရဟဘာဝဝစနံ အတ္တနော ယုတ္တပတ္တကာရိတာဒဿနတ္ထံ၊ တံ ဝိညူနံ တောသာပနတ္ထံ၊ တံ ပကရဏဿ ဥဂ္ဂဟဏတ္ထံ၊ တံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိနိပ္ဖာဒနတ္ထံ။ အဘိဓေယျကထနံ ဝိဒိတာဘိဓေယျဿ ဂန္ထဿ ဝိညူနံ ဥဂ္ဂဟဓာရဏာဒိဝသေန ပဋိပဇ္ဇနတ္ထံ။ ကရဏဟေတုကထနံ အကာရဏေ ကတဿ ဝါယာမဿ နိပ္ဖလဘာဝတော တပ္ပဋိက္ခေပနတ္ထံ။ ကရဏပ္ပကာရကထနံ ဝိဒိတပ္ပကာရဿ ဂန္ထဿ သောတူနံ ဥဂ္ဂဟဏာဒီသု ရုစိဇနနတ္ထံ။ အဘိဓာနဒဿနံ ဝေါဟာရသုခတ္ထံ။ နိမိတ္တကထနံ အာသန္နကာရဏဒဿနတ္ထံ။ ပယောဇနဒဿနံ ဒုဝိဓပယောဇနကာမီနံ သောတူနံ သမုဿာဟဇနနတ္ထန္တိ။

ရတနတ္တယပဏာမပယောဇနံ ပန ဗဟူဟိ ပကာရေဟိ ဝိတ္ထာရယန္တိ အာစရိယာ၊ တံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန ဂန္ထဂရုဘာဝမောစနတ္ထံ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ အဓိပ္ပေတပယောဇနမေဝ ကထယိမှ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာစရိယေန –

အန္တရာယေ အသေသတော’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ ၇)၊

အယမေတ္ထ သမုဒါယတ္ထော၊ အယံ ပန အဝယဝတ္ထော – အဟံ သဗ္ဗပါဏီနံ သရဏံ သရဏီဘူတံ ဝတ္ထုတ္တယံ နမဿာမိ၊ နမဿိတွာ ယောဂါဝစရဘိက္ခူနံ ဝိနယေ ပါဋဝတ္ထာယ အနေကတ္ထဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယံ ဧကတ္ထ သမာဟရိတွာ အနာကုလံ ကတွာ ဒဿယိဿံ ဒဿယိဿာမီတိ ယောဇနာ။

တတ္ထ ဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္ထု။ ကိံ တံ? ဗုဒ္ဓါဒိရတနံ။ တဉှိ ယသ္မာ သရဏဂတာ သပ္ပုရိသာ သရဏဂမနသမင်္ဂိနော ဟုတွာ ဗုဒ္ဓါဒိရတနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဝသန္တိ အာဝသန္တိ နိဝသန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အာရမ္မဏဉှိ အာဓာရော၊ အာရမ္မဏိကံ အာဓေယျောတိ။ ဣတော ပရာနိပိ ဝတ္ထုသဒ္ဒဿ ဝစနတ္ထာဒီနိ အာစရိယေဟိ ဝုတ္တာနိ၊ တာနိပိ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣဓ ပန ဂန္ထဝိတ္ထာရပရိဟရဏတ္ထံ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။ တိဏ္ဏံ သမူဟောတိ တယံ၊ တယော အံသာ အဝယဝါ အဿာတိ ဝါ တယံ။ ကိံ တံ? သမုဒါယော။ ဝတ္ထူနံ တယန္တိ ဝတ္ထုတ္တယံ။ ကိံ တံ? ဗုဒ္ဓါဒိရတနတ္တယံ။ နမဿာမီတိ နမဿိတွာ၊ အနမိန္တိ နမဿိတွာ။ ဗုဒ္ဓါဒိရတနဉှိ အာရမ္မဏံ ကတွာ စိတ္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇနကာလေ တွာ-ပစ္စယော ပစ္စုပ္ပန္နကာလိကော ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဌမော ဝိဂ္ဂဟော ကတော၊ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယံ ဧကတ္ထ ဒဿနကာလေ အတီတကာလိကော၊ တသ္မာ ဒုတိယော ဝိဂ္ဂဟော။ တေနေဝ စ ကာရဏေန အတ္ထယောဇနာယပိ ပစ္စုပ္ပန္နကာလအတီတကာလဝသေန ယောဇနာ ကတာ။

သရတိ ဟိံသတီတိ သရဏံ။ ကိံ တံ? ဗုဒ္ဓါဒိရတနတ္တယံ။ တဉှိ သရဏဂတာနံ သပ္ပုရိသာနံ ဘယံ သန္တာသံ ဒုက္ခံ ဒုဂ္ဂတိဝိနိပါတံ ¶ သံကိလေသံ သရတိ ဟိံသတိ ဝိနာသေတိ၊ တသ္မာ ‘‘သရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ –

‘‘ယသ္မိံ၊ မဟာနာမ၊ သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ၊ နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၁)၊

လောမဟံသော န ဟေဿတီ’’တိ စ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉)၊

ယသ္မာ ပန ‘‘သရဏ’’န္တိ ဣဒံ ပဒံ ‘‘နာထ’’န္တိ ပဒဿ ဝေဝစနဘူတံ ကိတသုဒ္ဓနာမပဒံ ဟောတိ၊ န ကိတမတ္တပဒံ၊ တသ္မာ ဓာတွတ္ထော အန္တောနီတော။ ‘‘သရ ဟိံသာယ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ ဟိံသတ္ထံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗပါဏီနံ သရဏံ ဟိံသကံ ဝတ္ထုတ္တယံ နမဿိတွာ ဝိညာယမာနေ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော သဗ္ဗပါဏီနံ သရဏံ သရဏီဘူတံ နာထဘူတံ ဝတ္ထုတ္တယံ နမဿိတွာတိ ဝိညာယမာနေယေဝ ယုဇ္ဇတိ၊ တေနေဝ စ ကာရဏေန အတ္ထယောဇနာယမ္ပိ တထာ ယောဇနာ ကတာ။ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ နိရဝသေသတ္ထဝါစကံ သဗ္ဗနာမပဒံ။ သဟ အဝေန ယော ဝတ္တတီတိ သဗ္ဗောတိ ကတေ ပန သကလ-သဒ္ဒေါ ဝိယ သမုဒါယဝါစကံ သမာသနာမပဒံ ဟောတိ။ ပါဏော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ပါဏိနော၊ ပါဏောတိ စေတ္ထ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အဓိပ္ပေတံ။ သဗ္ဗေ ပါဏိနော သဗ္ဗပါဏိနော၊ တေသံ သဗ္ဗပါဏီနံ။ ဧတ္တာဝတာ ဝတ္ထုတ္တယဿ သဗ္ဗလောကသရဏဘာဝံ၊ တတောယေဝ စ နမဿနာရဟဘာဝံ၊ နမဿနာရဟေ စ ကတာယနမဿနကိရိယာယ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိကရဘာဝံ၊ အတ္တနော ကိရိယာယ စ ခေတ္တင်္ဂတဘာဝံ ဒဿေတိ။

ဧဝံ သဟေတုကံ ရတနတ္တယပဏာမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပကရဏာရမ္ဘဿ သနိမိတ္တံ မုချပယောဇနံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝိနယေ ¶ ပါဋဝတ္ထာယ၊ ယောဂါဝစရဘိက္ခူန’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ဝိနယေ ပါဋဝတ္ထာယာတိ မုချပယောဇနဒဿနံ၊ တံဒဿနေန စ အနုသင်္ဂိကပယောဇနမ္ပိ ဝိဘာဝိတမေဝ ဟောတိ ကာရဏေ သိဒ္ဓေ ကာရိယဿ သိဇ္ဈနတော။ ယောဂါဝစရဘိက္ခူနန္တိ ဗာဟိရနိမိတ္တဒဿနံ၊ တသ္မိံ ဒဿိတေ အဇ္ဈတ္တိကနိမိတ္တမ္ပိ ဒီပိတမေဝ ဟောတိ အာရမ္မဏေ ဉာတေ အာရမ္မဏိကဿ ဉာတဗ္ဗတော။ တတ္ထ ဝိဝိဓာ နယာ ဧတ္ထာတိ ဝိနယော၊ ဒုဝိဓပါတိမောက္ခဒုဝိဓဝိဘင်္ဂပဉ္စဝိဓပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသပဉ္စအာပတ္တိက္ခန္ဓသတ္တအာပတ္တိက္ခန္ဓာဒယော ဝိဝိဓာ အနေကပ္ပကာရာ နယာ ဧတ္ထ သန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဝိသေသာ နယာ ဧတ္ထာတိ ဝိနယော၊ ဒဠှီကမ္မသိထိလကရဏပယောဇနာ အနုပညတ္တိနယာဒယော ဝိသေသာ နယာ ဧတ္ထ သန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဝိနေတီတိ ဝိနယော။ ကာယော ဝိနေတိ ကာယဝါစာယော၊ ဣတိ ကာယဝါစာနံ ဝိနယနတော ဝိနယော။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ –

ဝိနယော ‘ဝိနယော’တိ အက္ခာတော’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ)၊

ကော သော? ဝိနယပိဋကံ။ တသ္မိံ ဝိနယေ။ ပဋတိ ဝိယတ္တဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ပဋု။ ကော သော? ပဏ္ဍိတော။ ပဋုနော ဘာဝေါ ပါဋဝံ။ ကိံ တံ? ဉာဏံ။ အသတိ ကာရဏာနုရူပံ ဘဝတီတိ အတ္ထော။ ကော သော? ပယောဇနံ။ ပါဋဝမေဝ အတ္ထော ပါဋဝတ္ထော၊ တဿ ပါဋဝတ္ထာယ၊ ဝိနယပိဋကေ ကောသလ္လဉာဏပယောဇနာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယုဉ္ဇနံ ယောဂေါ၊ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရော။ အဝစရန္တီတိ အဝစရာ၊ ယောဂေ အဝစရာ ယောဂါဝစရာ၊ ကမ္မဋ္ဌာနိကာ ဘိက္ခူ။ သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခန္တီတိ ဘိက္ခူ၊ ယောဂါဝစရာ စ တေ ဘိက္ခူ စာတိ ယောဂါဝစရဘိက္ခူ၊ တေသံ ယောဂါဝစရဘိက္ခူနံ။ ဧတေန ¶ ဝိနယေ ပဋုဘာဝေါ နာမ ဘိက္ခူနံယေဝ အတ္ထော ဟောတိ၊ န ဂဟဋ္ဌတာပသပရိဗ္ဗာဇကာဒီနံ။ ဘိက္ခူသု စ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယုတ္တာနံ လဇ္ဇိပေသလဘိက္ခူနံယေဝ၊ န ဝိဿဋ္ဌကမ္မဋ္ဌာနာနံ အလဇ္ဇိဘိက္ခူနန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။

ဧဝံ ပကရဏာရမ္ဘဿ သနိမိတ္တံ ပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဟေတုကံ အဘိဓေယျံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိပ္ပကိဏ္ဏမနေကတ္ထ၊ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ အနေကတ္ထာတိ ဣမိနာ ပကရဏာရမ္ဘဿ ဟေတုံ ဒဿေတိ ဟေတုမန္တဝိသေသနတ္တာ၊ ဣမဿ အနေကတ္ထဝိပ္ပကိဏ္ဏတ္တာယေဝ အာစရိယဿ အာရမ္ဘော ဟောတိ၊ န အဝိပ္ပကိဏ္ဏေ သတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘သမာဟရိတွာ ဧကတ္ထ ဒဿယိဿ’’န္တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)။ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယန္တိ ဣမိနာ ပကရဏာဘိဓေယျံ။ တတ္ထ ကိရတိ ဝိက္ခိပတီတိ ကိဏ္ဏော၊ ပကာရေန ကိဏ္ဏော ပကိဏ္ဏော၊ ဝိဝိဓေန ပကိဏ္ဏော ဝိပ္ပကိဏ္ဏော။ ကော သော? ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော၊ တံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ။

အနေကတ္ထာတိ ဧတ္ထ သင်္ချာဝါစကော သဗ္ဗနာမိကော ဧက-သဒ္ဒေါ၊ န ဧကော အနေကေ။ ဗဟွတ္ထဝါစကော အနေကသဒ္ဒေါ။ ဧကန္တဧကဝစနန္တောပိ ဧက-သဒ္ဒေါ န-ဣတိနိပါတေန ယုတ္တတ္တာ ဗဟုဝစနန္တော ဇာတောတိ။ တတ္ထ အနေကတ္ထ ဗဟူသူတိ အတ္ထော၊ ပါရာဇိကကဏ္ဍဋ္ဌကထာဒီသု အနေကေသု ပကရဏေသူတိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပေါရာဏဋီကာယံ ပန အနေကတ္ထာတိ အနေကေသု သိက္ခာပဒပဒေသေသူတိ အတ္ထော ဒဿိတော၊ ဧဝဉ္စ သတိ ဥပရိ ‘‘သမာဟရိတွာ ဧကတ္ထာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘အနေကတ္ထဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ဧကတ္ထ သမာဟရိတွာ’’တိ ဣမေသံ ပဒါနံ သဟယောဂီဘူတတ္တာ အနေကေသု သိက္ခာပဒပဒေသေသု ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ဧကသ္မိံ သိက္ခာပဒပဒေသေ သမာဟရိတွာတိ အတ္ထော ဘဝေယျ၊ သော စ အတ္ထော အယုတ္တော။ ကသ္မာ? အနေကေသု ပကရဏေသု ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ဧကသ္မိံ ပကရဏေ သမာဟရိတွာတိ ¶ အတ္ထော အမှေဟိ ဝုတ္တော။ အထ ပန ‘‘ဧကတ္ထာ’’တိ ဣမဿ ‘‘ဧကတော’’တိ အတ္ထံ ဝိကပ္ပေတွာ အနေကေသု သိက္ခာပဒပဒေသေသု ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ဧကတော သမာဟရိတွာတိ အတ္ထံ ဂဏှေယျ၊ သော အတ္ထော ယုတ္တော ဘဝေယျ။

ပကဋ္ဌာနံ အာဠီတိ ပါဠိ၊ ဥတ္တမာနံ ဝစနာနံ အနုက္ကမောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိဘေဒံ အတ္ထံ ပါလေတိ ရက္ခတီတိ ပါဠိ၊ လဠာနမဝိသေသော။ ကာ သာ? ဝိနယတန္တိ။ မုစ္စတီတိ မုတ္တော၊ ပါဠိတော မုတ္တော ပါဠိမုတ္တော။ ဆိန္ဒိယတေ အနေနာတိ ဆယော၊ နီဟရိတွာ ဆယော နိစ္ဆယော၊ ဝိသေသေန နိစ္ဆယော ဝိနိစ္ဆယော၊ ခိလမဒ္ဒနာကာရေန ပဝတ္တော သဒ္ဒနယော အတ္ထနယော စ။ ပါဠိမုတ္တော စ သော ဝိနိစ္ဆယော စာတိ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော၊ တံ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယံ။ ဣဒဉ္စ ‘‘အာနဂရာ ခဒိရဝန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ယေဘုယျနယဝသေန ဝုတ္တံ ကတ္ထစိ ပါဠိဝိနိစ္ဆယဿပိ ဒိဿနတော။ ပေါရာဏဋီကာယံ ပန ပါဠိဝိနိစ္ဆယော စ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော စ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယောတိ ဧဝံ ဧကဒေသသရူပေကသေသဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဒုတိယနယောပိ ဝုတ္တော၊ ဧဝဉ္စ သတိ ပါဠိဝိနိစ္ဆယပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယေဟိ အညဿ ဝိနိစ္ဆယဿ အဘာဝါ ကိမေတေန ဂန္ထဂရုကရေန ပါဠိမုတ္တဂ္ဂဟဏေန။ ဝိသေသနဉှိ သမ္ဘဝဗျဘိစာရေ စ သတိ သာတ္ထကံ သိယာတိ ပဌမနယောဝ အာရာဓနီယော ဟောတိ။

ဧဝံ သဟေတုကံ အဘိဓေယျံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကရဏပ္ပကာရံ ဒဿေတိ ‘‘သမာဟရိတွာ’’တိအာဒိနာ။ ဒုဝိဓော ဟေတ္ထ ကရဏပ္ပကာရော ဧကတ္ထသမာဟရဏအနာကုလကရဏဝသေန။ သော ဒုဝိဓောပိ တေန ပကာရေန ပကရဏဿ ကတတ္တာ ‘‘ကရဏပ္ပကာရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ သမာဟရိဿာမီတိ သမာဟရိတွာ၊ သံ-သဒ္ဒေါ သင်္ခေပတ္ထော၊ တသ္မာ သင်္ခိပိယ အာဟရိဿာမီတိ အတ္ထော။ အနာဂတကာလိကဝသေန ပစ္စမာနေန ‘‘ဒဿယိဿ’’န္တိ ¶ ပဒေန သမာနကာလတ္တာ အနာဂတကာလိကော ဣဓ တွာ-ပစ္စယော ဝုတ္တော။ ဧကတ္ထာတိ ဧကသ္မိံ ဣဓ ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေ။ ဧကတ္ထာတိ ဝါ ဧကတော။ ဒဿယိဿန္တိ ဒဿယိဿာမိ၊ ဉာပယိဿာမီတိ အတ္ထော။ အာကုလတိ ဗျာကုလတီတိ အာကုလော၊ န အာကုလော ¶ အနာကုလော၊ ပုဗ္ဗာပရဗျာကိဏ္ဏဝိရဟိတော ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော။ အနာကုလန္တိ ပန ဘာဝနပုံသကံ၊ တသ္မာ ကရဓာတုမယေန ကတွာသဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ဒဿနကိရိယာယ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ရတနတ္တယပဏာမာဒိကံ ပုဗ္ဗကရဏံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယေ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယေ ဒဿေတုကာမော၊ တေသံ အနုက္ကမကရဏတ္ထံ မာတိကံ ဌပေန္တော ‘‘တတြာယံ မာတိကာ’’တိအာဒိမာဟ။ မာတိကာယ ဟိ အသတိ ဒဿိတဝိနိစ္ဆယာ ဝိကိရန္တိ ဝိဓံသေန္တိ ယထာ တံ သုတ္တေန အသင်္ဂဟိတာနိ ပုပ္ဖာနိ။ သန္တိယာ ပန မာတိကာယ ဒဿိတဝိနိစ္ဆယာ န ဝိကိရန္တိ န ဝိဓံသေန္တိ ယထာ တံ သုတ္တေန သင်္ဂဟိတာနိ ပုပ္ဖာနိ။ တံ တံ အတ္ထံ ဇာနိတုကာမေဟိ မာတိကာနုသာရေန ဂန္တွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဝိနိစ္ဆယံ ပတွာ သော သော အတ္ထော ဇာနိတဗ္ဗော ဟောတိ၊ တသ္မာ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ မာတိကာ ဌပိတာ။ တတ္ထ တတြာတိ တသ္မိံ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယေ။ အယန္တိ အယံ မယာ ဝက္ခမာနာ။ မာတာ ဝိယာတိ မာတိကာ။ ယထာ ဟိ ပုတ္တာ မာတိတော ပဘဝန္တိ၊ ဧဝံ နိဒ္ဒေသပဒါနိ ဥဒ္ဒေသတော ပဘဝန္တိ၊ တသ္မာ ဥဒ္ဒေသော မာတိကာ ဝိယာတိ ‘‘မာတိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဒိဝါသေယျာတိအာဒီသု ဒိဝါသေယျာ ဒိဝါသေယျဝိနိစ္ဆယကထာ။ ပရိက္ခာရော ပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယကထာ…ပေ… ပကိဏ္ဏကံ ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယကထာတိ ယောဇနာ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဒိဝါသယနဝိနိစ္ဆယကထာ သမတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဣဒမတ္ထော ဝါ နိဒဿနတ္ထော ဝါ ပရိသမာပနတ္ထော ဝါ။ တေသု ဣဒမတ္ထေ ကာ သာ? ဒိဝါသေယျာ…ပေ… ပကိဏ္ဏကံ ဣတိ အယန္တိ။ နိဒဿနတ္ထေ ¶ ကထံ သာ? ဒိဝါသေယျာ…ပေ… ပကိဏ္ဏကံ ဣတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ။ ပရိသမာပနတ္ထေ သာ ကိတ္တကေန ပရိသမတ္တာ? ဒိဝါသေယျာ…ပေ… ပကိဏ္ဏကံ ဣတိ ဧတ္တကေန ပရိသမတ္တာတိ အတ္ထော။ ဣမေသံ ပန ဒိဝါသေယျာဒိပဒါနံ ဝါကျဝိဂ္ဂဟံ ကတွာ အတ္ထေ ဣဓ ဝုစ္စမာနေ အတိပပဉ္စော ဘဝိဿတိ၊ သောတူနဉ္စ ဒုဿလ္လက္ခဏီယော၊ တသ္မာ တဿ တဿ နိဒ္ဒေသဿ အာဒိမှိယေဝ ယထာနုရူပံ ဝက္ခာမ။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ ဧဝံ ¶ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယကထာနံ မာတိကံ ဌပေတွာ ဣဒါနိ ယထာဌပိတမာတိကာနုက္ကမေန နိဒ္ဒိသန္တော ‘‘တတ္ထ ဒိဝါသေယျာတိ ဒိဝါနိပဇ္ဇန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု မာတိကာပဒေသု သမဘိနိဝိဋ္ဌဿ ‘‘ဒိဝါသေယျာ’’တိ ပဒဿ ‘‘ဒိဝါနိပဇ္ဇန’’န္တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဒိဝါ-သဒ္ဒေါ အဟဝါစကော အာကာရန္တော နိပါတော။ ဝုတ္တဉှိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ ‘‘အာနုကူလျေတု သဒ္ဓဉ္စ၊ နတ္တံ ဒေါသော ဒိဝါ တွဟေ’’တိ။ သယနံ သေယျာ၊ ကရဇကာယဂတရူပါနံ ဥဒ္ဓံ အနုဂ္ဂန္တွာ ဒီဃဝသေန ဝိတ္ထာရတော ပဝတ္တနသင်္ခါတော ဣရိယာပထဝိသေသော။ ဒိဝါကာလသ္မိံ သေယျာ ဒိဝါသေယျာ။ အရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သူရိယတ္ထင်္ဂမနာ၊ ဧတသ္မိံ ကာလေ သယနဣရိယာပထကရဏန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဝါနိပဇ္ဇနန္တိ အတ္ထော’’တိ။

တတြာတိ တသ္မိံ ဒိဝါသယနေ အယံ ဝက္ခမာနော ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ‘‘အနုဇာနာမိ…ပေ… ဝစနတော’’တိ (ပါရာ။ ၇၇) အယံ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒဿ ဝိနီတဝတ္ထူသု အာဂတော ဘဂဝတာ ¶ အာဟစ္စဘာသိတော ဉာပကပါဌော။ တတ္ထ ဒိဝါ ပဋိသလ္လီယန္တေနာတိ ဒိဝါ နိပဇ္ဇန္တေန။ ဒွါရံ သံဝရိတွာ ပဋိသလ္လီယိတုန္တိ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ နိပဇ္ဇိတုံ။ ‘‘ဒိဝါ…ပေ… နိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဉာပျံ။ နနု ပါဠိယံ ‘‘အယံ နာမ အာပတ္တီ’’တိ န ဝုတ္တာ၊ အထ ကထမေတ္ထ အာပတ္တိ ဝိညာယတီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဒိဝါနိပဇ္ဇနေ။ စ-သဒ္ဒေါ ဝါကျာရမ္ဘဇောတကော၊ ကိဉ္စာပိ-သဒ္ဒေါ နိပါတသမုဒါယော၊ ယဒိပီတျတ္ထော။ ပါဠိယံ အယံ နာမ အာပတ္တီတိ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တာ၊ ပန တထာပိ အသံဝရိတွာ နိပဇ္ဇန္တဿ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၇) ဒုက္ကဋံ ယသ္မာ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ အာပတ္တိ ဝိညာယတီတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ သန္တေပိ အသတိ ဘဂဝတော ဝစနေ ကထံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ သိယာတိ အာဟ ‘‘ဝိဝရိတွာ…ပေ… အနုညာတတ္တာ’’တိ။ ဧတေန ဘဂဝတော အနုဇာနနမ္ပိ တံ အကရောန္တဿ အာပတ္တိကာရဏံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။

တတ္ထ ‘‘ဥပ္ပန္နေ ဝတ္ထုမှီတိ ဣတ္ထိယာ ကတအဇ္ဈာစာရဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၇၇) ဝုတ္တံ၊ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၇၇) ပန ‘‘မေထုနဝတ္ထုသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပေါရာဏဋီကာယမ္ပိ တမေဝ ဂဟေတွာ ‘‘ဥပ္ပန္နေ မေထုနဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တဒေတံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ မေထုနလက္ခဏဿ အဘာဝါ။ နနု သိက္ခာပဒပညာပနံ နာမ ဗုဒ္ဓဝိသယော၊ အထ ကသ္မာ ¶ အဋ္ဌကထာယံ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဘဂဝတော’’တိအာဒိ။ န ကေဝလံ ဥပါလိတ္ထေရာဒီဟိ ဧဝ အဋ္ဌကထာ ဌပိတာ၊ အထ ခေါ ပါဠိတော စ အတ္ထတော စ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တော။ န ဟိ ဘဂဝတာ အဗျာကတံ တန္တိပဒံ နာမ အတ္ထိ၊ သဗ္ဗေသံယေဝ အတ္ထော ကထိတော၊ တသ္မာ သမ္ဗုဒ္ဓေနေဝ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ အတ္ထဝဏ္ဏနက္ကမောပိ ဘာသိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဟိ ဘဂဝတာ ပဝတ္တိတာ ပကိဏ္ဏကဒေသနာယေဝ အဋ္ဌကထာတိ။

ကိံ ¶ ပနေတ္ထ ဧတံ ဒိဝါ ဒွါရံ အသံဝရိတွာ နိပဇ္ဇန္တဿ ဒုက္ကဋာပတ္တိအာပဇ္ဇနံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ သိဒ္ဓံ၊ ဥဒါဟု အညေနပီတိ အာဟ ‘‘အတ္ထာပတ္တီ’’တိအာဒိ။ ဧတံ ဒုက္ကဋာပတ္တိအာပဇ္ဇနံ န ကေဝလံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ သိဒ္ဓံ၊ အထ ခေါ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ ဒိဝါ အာပဇ္ဇတိ၊ နော ရတ္တိ’’န္တိ (ပရိ။ ၃၂၃) ဣမိနာ ပရိဝါရပါဌေနပိ သိဒ္ဓံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ကတရသ္မိံ ပန ဝတ္ထုသ္မိံ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ဝုတ္တန္တိ? ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ဘိက္ခု ဝေသာလိယံ မဟာဝနေ ကူဋာဂါရသာလာယံ ဒိဝါ ဝိဟာရဂတော ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ နိပန္နော အဟောသိ။ တဿ အင်္ဂမင်္ဂါနိ ဝါတုပတ္ထဒ္ဓါနိ အဟေသုံ။ တေန ခေါ ပန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဣတ္ထိယော ဂန္ဓဉ္စ မာလဉ္စ အာဒါယ ဝိဟာရံ အာဂမိံသု ဝိဟာရပေက္ခိကာယော။ အထ ခေါ တာ ဣတ္ထိယော တံ ဘိက္ခုံ ပဿိတွာ အင်္ဂဇာတေ အဘိနိသီဒိတွာ ယာဝဒတ္ထံ ကတွာ ‘ပုရိသုသဘော ဝတာယ’န္တိ ဝတွာ ဂန္ဓဉ္စ မာလဉ္စ အာရောပေတွာ ပက္ကမိံသု။ ဘိက္ခူ ကိလိန္နံ ပဿိတွာ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ ပဉ္စဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာကာရေဟိ အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ ရာဂေန၊ ဝစ္စေန၊ ပဿာဝေန၊ ဝါတေန၊ ဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကဒဋ္ဌေန။ ဣမေဟိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဟာကာရေဟိ အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ။ အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ တဿ ဘိက္ခုနော ရာဂေန အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ အဿ၊ အရဟံ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု၊ အနာပတ္တိ ဘိက္ခဝေ တဿ ဘိက္ခုနော။ အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဒိဝါ ပဋိသလ္လီယန္တေန ဒွါရံ သံဝရိတွာ ပဋိသလ္လီယိတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၇၇) ဧတသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂။ ဣဒါနိ ဒွါရဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ကီဒိသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရိဝတ္တကဒွါရမေဝါတိ သံဝရဏဝိဝရဏဝသေန ဣတော စိတော စ ပရိဝတ္တနယောဂ္ဂဒွါရမေဝ။ ရုက္ခသူစိကဏ္ဋကဒွါရန္တိ ရုက္ခသူစိဒွါရံ ကဏ္ဋကဒွါရဉ္စ။ ‘‘ရုက္ခသူစိဒွါရကဏ္ဋကဒွါရ’’မိစ္စေဝ ဝါ ¶ ပါဌော။ ယံ ဥဘောသု ပဿေသု ရုက္ခတ္ထမ္ဘေ နိခနိတွာ တတ္ထ ဝိဇ္ဈိတွာ မဇ္ဈေ ဒွေ တိဿော ရုက္ခသူစိယော ပဝေသေတွာ ကရောန္တိ၊ တံ ရုက္ခသူစိဒွါရံ နာမ။ ပဝေသနနိက္ခမနကာလေ အပနေတွာ ထကနယောဂ္ဂံ ဧကာယ၊ ဗဟူဟိ ¶ ဝါ ကဏ္ဋကသာခါဟိ ကတံ ကဏ္ဋကဒွါရံ နာမ။ ဂါမဒွါရဿ ပိဓာနတ္ထံ ပဒရေန ဝါ ကဏ္ဋကသာခါဒီဟိ ဝါ ကတဿ ကဝါဋဿ ဥဒုက္ခလပါသကရဟိတတာယ ဧကေန သံဝရိတုံ ဝိဝရိတုဉ္စ အသက္ကုဏေယျဿ ဟေဋ္ဌာ ဧကံ စက္ကံ ယောဇေန္တိ၊ ယေန ပရိဝတ္တမာနကကဝါဋံ သုခထကနကံ ဟောတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စက္ကလကယုတ္တဒွါရ’’န္တိ။ စက္ကမေဝ ဟိ လာတဗ္ဗတ္ထေန သံဝရဏဝိဝရဏတ္ထာယ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထေန စက္ကလကံ၊ တေန ယုတ္တကဝါဋမ္ပိ စက္ကလကံ နာမ၊ တေန ယုတ္တဒွါရံ စက္ကလကယုတ္တဒွါရံ။

မဟာဒွါရေသု ပန ဒွေ တီဏိ စက္ကလကာနိ ယောဇေတီတိ အာဟ ‘‘ဖလကေသူ’’တိအာဒိ။ ကိဋိကာသူတိ ဝေဠုပေသိကာဒီဟိ ကဏ္ဋကသာခါဒီဟိ စ ကတထကနကေသု။ သံသရဏကိဋိကဒွါရန္တိ စက္ကလကယန္တေန သံသရဏကိဋိကာယုတ္တမဟာဒွါရံ။ ဂေါပ္ဖေတွာတိ အာဝုဏိတွာ၊ ရဇ္ဇူဟိ ဂန္ထေတွာ ဝါ။ ဧကံ ဒုဿသာဏိဒွါရမေဝါတိ ဧတ္ထ ကိလဉ္ဇသာဏိဒွါရမ္ပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၇၆-၇၇) ပန ‘‘ဒုဿဒွါရံ သာဏိဒွါရဉ္စ ဒုဿသာဏိဒွါရံ။ ဒုဿသာဏိ ကိလဉ္ဇသာဏီတိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုဿသာဏိယမေဝ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ၊ ဧကသဒိသတ္တာ ဧကန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၃။ ဧဝံ ဒွါရဝိသေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယတ္တကေန ဒွါရံ သံဝုတံ ဟောတိ၊ တံ ပမာဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ကိတ္တကေန’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ သူစီတိ မဇ္ဈေ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ ပဝေသိတာ။ ဃဋိကာတိ ဥပရိ ယောဇိတာ။ ဣဒါနိ ယတ္ထ ဒွါရံ သံဝရိတွာ နိပဇ္ဇိတုံ ¶ န သက္ကာ ဟောတိ၊ တတ္ထ ကာတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ဗဟူနံ ဝဠဉ္ဇနဋ္ဌာနံ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗဟူနံ အဝဠဉ္ဇနဋ္ဌာနေပိ ဧကံ အာပုစ္ဆိတွာ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ အထ ဘိက္ခူ…ပေ… နိသိန္နာ ဟောန္တီတိ ဣဒံ တတ္ထ ဘိက္ခူနံ သန္နိဟိတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န သေသဣရိယာပထသမင်္ဂိတာနိဝတ္တနတ္ထံ၊ တသ္မာ နိပန္နေပိ အာဘောဂံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယန္တေ ပန အာဘောဂံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အသန္တပက္ခေ ဌိတတ္တာ ရဟော နိသဇ္ဇာယ ဝိယ ဒွါရသံဝရဏံ နာမ မာတုဂါမာနံ ပဝေသနိဝါရဏတ္ထံ အနုညာတန္တိ အာဟ ‘‘ကေဝလံ ဘိက္ခုနိံ ဝါ’’တိအာဒိ။

ဧတ္ထ စ တံ ယုတ္တံ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထပိ ယော ယော ထေရဝါဒေါ ဝါ အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဝါ ပစ္ဆာ ဝုစ္စတိ၊ သော သောဝ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အဋ္ဌကထာဝစနတော အတိရေကံ အာစရိယဿ ဝစနံ။ ဣတော ပုဗ္ဗာပရဝစနံ အဋ္ဌကထာဝစနမေဝ။ တတ္ထ တံ ယုတ္တန္တိ ‘‘ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ပန…ပေ… န ဝတ္တတီ’’တိ ¶ ယံ ဝစနံ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝစနံ ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ…ပေ… ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယထာ စေတ္ထ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တဝစနံ ယုတ္တံ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထပိ ဝိနိစ္ဆယေ ယော ယော ထေရဝါဒေါ ဝါ အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဝါ ပစ္ဆာ ဝုစ္စတိ၊ သော သောဝ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ပုရေ ဝုတ္တော ထေရဝါဒေါ ဝါ အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဝါ ပမာဏန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒံ ဝစနံ အဋ္ဌာနေ ဝုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ကထံ? ယံ တာဝ ဝုတ္တံ၊ တံ ယုတ္တန္တိ။ တံ ဣမသ္မိံ အာပုစ္ဆနအာဘောဂကရဏဝိနိစ္ဆယေ အညဿ အယုတ္တဿ အဋ္ဌကထာဝါဒဿ ဝါ ထေရဝါဒဿ ဝါ အဘာဝါ ဝတ္တုံ န သက္ကာ။ န ဟိ ပုဗ္ဗဝါကျေ ‘‘ဘိက္ခူ ဧဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ ကတံ၊ အထ ခေါ အာသန္နဝသေန ဝါ ပဋ္ဌာနဝသေန ဝါ ‘‘ဘိက္ခူ စီဝရကမ္မံ’’ဣစ္စာဒိကံယေဝ ဝုတ္တံ။ ယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထပီ’’တျာဒိ၊ တမ္ပိ အနောကာသံ။ ဣမသ္မိံ ဝိနိစ္ဆယေ ¶ အညဿ အဋ္ဌကထာဝါဒဿ ဝါ အာစရိယဝါဒဿ ဝါ အဝစနတော ပုရေ ပစ္ဆာဘာဝေါ စ န ဒိဿတိ၊ အယံ ‘‘ပမာဏ’’န္တိ ဂဟေတဗ္ဗော၊ အယံ ‘‘န ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဘာဝေါ စ။

ဥပရိ ပန ‘‘ကော မုစ္စတိ၊ ကော န မုစ္စတီ’’တိ ဣမဿ ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနေ မဟာပစ္စရိဝါဒေါ စ ကုရုန္ဒိဝါဒေါ စ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒေါ စာတိ တယော အဋ္ဌကထာဝါဒါ အာဂတာ၊ ဧကော မဟာပဒုမတ္ထေရဝါဒေါ၊ တသ္မာ တတ္ထေဝ ယုတ္တာယုတ္တဘာဝေါ စ ပမာဏာပမာဏဘာဝေါ စ ဂဟေတဗ္ဗာဂဟေတဗ္ဗဘာဝေါ စ ဒိဿတိ၊ တသ္မာ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယသမန္နာဂတေန ပန အာစရိယာသဘေန အဝတ္တဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဝုတ္တံ န သိယာ၊ တသ္မာ ဥပရိ အဋ္ဌကထာဝါဒသံသန္ဒနာဝသာနေ မဟာပဒုမတ္ထေရေန ဝုတ္တန္တိ ဣမဿ ဝစနဿ ပစ္ဆတော ဝုတ္တံ သိယာ၊ တံ ပစ္ဆာ လေခကေဟိ ပရိဝတ္တေတွာ လိခိတံ ဘဝေယျ၊ ပါရာဇိကကဏ္ဍဋ္ဌကထာယဉ္စ ဣဒံ ဝစနံ ဝုတ္တံ။ ဋီကာယဉ္စ ဣမသ္မိံ ဌာနေ န ဝုတ္တံ၊ ဥပရိယေဝ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ယော စ ယက္ခဂဟိတကော၊ ယော စ ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတော’’တိ ဣမဿ အဋ္ဌကထာဝါဒဿ ပစ္ဆိမတ္တာ သောယေဝ ပမာဏတော ဂဟေတဗ္ဗော။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ယော ယော အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဝါ ထေရဝါဒေါ ဝါ ပစ္ဆာ ဝုစ္စတိ၊ သော သောယေဝ ပမာဏတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ၊ တသ္မာ ဣဒမေတ္ထ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၄။ ဣဒါနိ ဒွါရံ သံဝရဏဿ အန္တရာယေ သတိ အသံဝရိတွာပိ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဒွါရဿ’’တျာဒိမာဟ။ နိဿေဏိံ အာရောပေတွာတိ ဥပရိမတလံ အာရောပေတွာ ဝိသင်္ခရိတွာ ဘူမိယံ ပါတေတွာ၊ ဆဍ္ဍေတွာ ဝါ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒံ ဧကာဗဒ္ဓတာယ ဝုတ္တံ။ ဒွေပိ ဒွါရာနိ ဇဂ္ဂိတဗ္ဗာနီတိ ဧတ္ထ သစေ ဧကသ္မိံ ဒွါရေ ကဝါဋံ ဝါ နတ္ထိ၊ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သံဝရိတုံ ဝါ န သက္ကာ ¶ ၊ ဣတရံ ဒွါရံ အသံဝရိတွာ ¶ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဒွါရပါလဿာတိ ဒွါရကောဋ္ဌကေ မဟာဒွါရေ၊ နိဿေဏိမူလေ ဝါ ဌတွာ ဒွါရဇဂ္ဂနကဿ။ ပစ္ဆိမာနံ ဘာရောတိ ဧကာဗဒ္ဓဝသေန အာဂစ္ဆန္တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အသံဝုတဒွါရေ အန္တောဂဗ္ဘေ ဝါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဗဟိ ဝါတိ ဂဗ္ဘတော ဗဟိ။ နိပဇ္ဇနကာလေပိ…ပေ… ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဧတ္ထ ဒွါရဇဂ္ဂနကဿ တဒဓီနတ္တာ တဒါ တဿ တတ္ထ သန္နိဟိတာသန္နိဟိတဘာဝံ အနုပဓာရေတွာပိ အာဘောဂံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။

ယေန ကေနစိ ပရိက္ခိတ္တေတိ ဧတ္ထ ပရိက္ခေပဿ ဥဗ္ဗေဓတော ပမာဏံ သဟသေယျပ္ပဟောနကေ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၁) ‘‘ယဉှိ သေနာသနံ ဥပရိ ပဉ္စဟိ ဆဒနေဟိ အညေန ဝါ ကေနစိ သဗ္ဗမေဝ ပဋိစ္ဆန္နံ၊ အယံ သဗ္ဗစ္ဆန္နာ နာမ သေယျာ…ပေ… ယံ ပန သေနာသနံ ဘူမိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဆဒနံ အာဟစ္စ ပါကာရေန ဝါ အညေန ဝါ ကေနစိ အန္တမသော ဝတ္ထေနပိ ပရိက္ခိတ္တံ၊ အယံ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နာ နာမ သေယျာ။ ဆဒနံ အနာဟစ္စ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိယာယေန ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓေန ပါကာရာဒိနာ ပရိက္ခိတ္တာပိ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နာယေဝါတိ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓော ဝဍ္ဎကိဟတ္ထေန ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၅၁) ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၅၀-၅၁) ဝုတ္တံ။ မဟာပရိဝေဏန္တိ မဟန္တံ အင်္ဂဏံ။ တေန ဗဟုဇနသဉ္စရဏဋ္ဌာနံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘မဟာဗောဓီ’’တိအာဒိ။

အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဝုဋ္ဌာတိ၊ အနာပတ္တိ အနာပတ္တိခေတ္တဘူတာယ ရတ္တိယာ သုဒ္ဓစိတ္တေန နိပန္နတ္တာ။ ပဗုဇ္ဈိတွာ ပုန သုပတိ၊ အာပတ္တီတိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ပဗုဇ္ဈိတွာ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဉတွာ ဝါ အဉတွာ ဝါ အနုဋ္ဌဟိတွာ သယိတသန္တာနေန သုပတိ၊ ဥဋ္ဌဟိတွာ ¶ ကတ္တဗ္ဗဿ ဒွါရသံဝရဏာဒိနော အကတတ္တာ အကိရိယသမုဋ္ဌာနာ အာပတ္တိ ဟောတိ အနာပတ္တိခေတ္တေ ကတနိပဇ္ဇနကိရိယာယ အနင်္ဂတ္တာ။ အယဉှိ အာပတ္တိ ဤဒိသေ ဌာနေ အကိရိယာ၊ ဒိဝါ ဒွါရံ အသံဝရိတွာ နိပဇ္ဇနက္ခဏေ ကိရိယာကိရိယာ စ အစိတ္တကာ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပုရာရုဏာ ပဗုဇ္ဈိတွာပိ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ သယန္တဿပိ ပုရိမနယေန အာပတ္တိယေဝ။

အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီတိ…ပေ… အာပတ္တိယေဝါတိ ဧတ္ထ ကဒါ အဿ အာပတ္တီတိ? ဝုစ္စတေ – န တာဝ ရတ္တိယံ၊ ‘‘ဒိဝါ အာပဇ္ဇတိ၊ နော ရတ္တိ’’န္တိ (ပရိ။ ၃၂၃) ဝုတ္တတ္တာ အနာဒရိယဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီတိ ဝုတ္တဒုက္ကဋံ ပန ဒိဝါသယနဒုက္ကဋမေဝ န ဟောတိ အနာဒရိယဒုက္ကဋတ္တာ ¶ ဧဝ။ ‘‘အရုဏုဂ္ဂမနေ ပန အစိတ္တကံ အကိရိယသမုဋ္ဌာနံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၇၇) ဝုတ္တံ၊ သာရတ္ထဒီပနိယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၂။၇၇) ‘‘ယထာပရိစ္ဆေဒမေဝ ဝုဋ္ဌာတီတိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေယေဝ ဥဋ္ဌဟတိ။ တဿ အာပတ္တီတိ အသုဒ္ဓစိတ္တေနေဝ နိပန္နတ္တာ နိဒ္ဒါယန္တဿပိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဒိဝါပဋိသလ္လာနမူလိကာ အာပတ္တိ။ ‘ဧဝံ နိပဇ္ဇန္တော အနာဒရိယဒုက္ကဋာပိ န မုစ္စတီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ အသုဒ္ဓစိတ္တေန နိပဇ္ဇန္တော အရုဏုဂ္ဂမနတော ပုရေတရံ ဥဋ္ဌဟန္တောပိ အနုဋ္ဌဟန္တောပိ နိပဇ္ဇနကာလေယေဝ အနာဒရိယဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ၊ ဒိဝါပဋိသလ္လာနမူလိကံ ပန ဒုက္ကဋံ အရုဏေယေဝ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဧဝံ နိပဇ္ဇန္တဿ ဒွေ ဒုက္ကဋာနိ အာပဇ္ဇန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သစေ ဒွါရံ သံဝရိတွာ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဥဋ္ဌဟိဿာမီတိ နိပဇ္ဇတိ၊ ဒွါရေ စ အညေဟိ အရုဏုဂ္ဂမနကာလေ ဝိဝဋေပိ တဿ အနာပတ္တိယေဝ ဒွါရပိဒဟနဿ ရတ္တိဒိဝါဘာဂေသု ဝိသေသာဘာဝါ။ အာပတ္တိအာပဇ္ဇနဿေဝ ကာလဝိသေသော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ န တပ္ပရိဟာရဿာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒွါရံ သံဝရိတွာ ရတ္တိံ ¶ နိပဇ္ဇတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၇) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဒိဝါ သံဝရိတွာ နိပန္နဿ ကေနစိ ဝိဝဋေပိ ဒွါရေ အနာပတ္တိယေဝ၊ အတ္တနာပိ အနုဋ္ဌဟိတွာဝ သတိ ပစ္စယေ ဝိဝဋေပိ အနာပတ္တီတိ ဝဒန္တိ၊ ဣဒမ္ပိ ဝိမတိဝိနောဒနိယမေဝ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၇၇) ဝုတ္တံ။

ယထာပရိစ္ဆေဒမေဝ ဝုဋ္ဌာတီတိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေယေဝ ဝုဋ္ဌာတိ၊ အာပတ္တိယေဝါတိ မူလာပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနာဒရိယအာပတ္တိ ပန ပုရာရုဏာ ဥဋ္ဌိတဿပိ တဿ ဟောတေဝ ‘‘ဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီတိ စ ပုရာရုဏာ ဥဋ္ဌဟိတွာ မူလာပတ္တိယာ မုတ္တောပိ အနာဒရိယဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၅။ နိဒ္ဒါဝသေန နိပဇ္ဇတီတိ နိဒ္ဒါဘိဘူတတာယ ဧကပဿေန နိပဇ္ဇတိ။ ‘‘နိဒ္ဒါဝသေန နိပဇ္ဇတီ’’တိ ဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တံ၊ ပါဒါနံ ပန ဘူမိတော အမောစိတတ္တာ အယံ နိပန္နော နာမ ဟောတီတိ တေနေဝ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ အပဿာယ သုပန္တဿာတိ ကဋိဋ္ဌိတော ဥဒ္ဓံ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကေ အပ္ပမတ္တကံ ပဒေသံ ဘူမိံ အဖုသာပေတွာ သုပန္တဿ။ ကဋိဋ္ဌိံ ပန ဘူမိံ ဖုသာပေန္တဿ သယနံ နာမ န ဟောတိ။ ပိဋ္ဌိပသာရဏလက္ခဏာ ဟိ သေယျာ ဒီဃာ၊ ဝန္ဒနာဒီသုပိ တိရိယံ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကာနံ ¶ ပသာရိတတ္တာ နိပဇ္ဇနမေဝါတိ အာပတ္တိ ပရိဟရိတဗ္ဗာဝ။ ဝန္ဒနာပိ ဟိ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇတီတိအာဒီသု နိပဇ္ဇနမေဝ ဝုတ္တာ။ သဟသာ ဝုဋ္ဌာတီတိ ပက္ခလိတာ ပတိတော ဝိယ သဟသာ ဝုဋ္ဌာတိ၊ တဿပိ အနာပတ္တိ ပတနက္ခဏေ အဝိသယတ္တာ၊ ဝိသယေ ဇာတေ သဟသာ ဝုဋ္ဌိတတ္တာ စ။ ယဿ ပန ဝိသညိတာယ ပစ္ဆာပိ အဝိသယော ဧဝ၊ တဿ အနာပတ္တိယေဝ ပတနက္ခဏေ ဝိယ။ တတ္ထေဝ သယတိ၊ န ဝုဋ္ဌာတီတိ ဣမိနာ ဝိသယေပိ အကရဏံ ဒဿေတိ၊ တေနေဝ တဿ အာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ။

ဣဒါနိ ¶ အဋ္ဌကထာဝါဒသံသန္ဒနံ ကာတုံ ‘‘ကော မုစ္စတိ၊ ကော န မုစ္စတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မဟာပစ္စရိယန္တိအာဒီသု ပစ္စရီတိ ဥဠုမ္ပံ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မိံ နိသီဒိတွာ ကတတ္တာ တမေဝ နာမံ ဇာတံ။ ကုရုန္ဒိဝလ္လိဝိဟာရော နာမ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ကတတ္တာ ကုရုန္ဒီတိ နာမံ ဇာတံ။ မဟာအဋ္ဌကထာ နာမ သင်္ဂီတိတ္တယမာရုဠှာ တေပိဋကဿ ဗုဒ္ဓဝစနဿ အဋ္ဌကထာ။ ယာ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရေန တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ အာဘတာ၊ တမ္ဗပဏ္ဏိယေဟိ ထေရေဟိ ပစ္ဆာ သီဟဠဘာသာယ အဘိသင်္ခတာ စ ဟောတိ။ ဧကဘင်္ဂေနာတိ ဧကပဿဘဉ္ဇနေန ပါဒေ ဘူမိတော အမောစေတွာ ဧကပဿေန သရီရံ ဘဉ္ဇိတွာ နိပန္နောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန မဟာပဒုမတ္ထေရေန ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တေန မဟာအဋ္ဌကထာယ လိခိတမဟာပဒုမတ္ထေရဝါဒေ ‘‘အယ’’န္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘မုစ္ဆိတွာ ပတိတတ္တာ အဝိသယတ္တာ အာပတ္တိ န ဒိဿတီ’’တိ ထေရေန ဝုတ္တံ။ အာစရိယာ ပန ယထာ ယက္ခဂဟိတကော ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတော စ ပရဝသော ဟောတိ၊ ဧဝံ အပရဝသတ္တာ မုစ္ဆိတွာ ပတိတော ကဉ္စိကာလံ ဇာနိတွာ နိပဇ္ဇတီတိ အနာပတ္တိံ န ဝဒန္တိ၊ ဝိသညိတေ ပန သတိ အနာပတ္တိယေဝ။

ဒွေ ဇနာတိအာဒိ မဟာအဋ္ဌကထာယမေဝ ဝစနံ၊ တဒေဝ ပစ္ဆာ ဝုတ္တတ္တာ ပမာဏံ။ ယက္ခဂဟိတဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ဝိသညိဘူတောပိ သင်္ဂဟိတော၊ ဧကဘင်္ဂေန နိပန္နော ပန အနိပန္နတ္တာ အာပတ္တိတော မုစ္စတိယေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သာရတ္ထဒီပနိယဉ္စ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၇၇) ‘‘ယော စ ယက္ခဂဟိတကော၊ ယော စ ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတော’’တိ ဣမဿ အဋ္ဌကထာဝါဒဿ ပစ္ဆိမတ္တာ သောယေဝ ပမာဏတော ဂဟေတဗ္ဗော၊ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ယော ယော အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဝါ ပစ္ဆာ ဝုစ္စတိ၊ သော သောယေဝ ပမာဏတော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဣမဿ အဋ္ဌကထာပါဌဿ အာနီတတ္တာ ဣမသ္မိံ ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေပိ ¶ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေ သော ပါဌော ဝတ္တဗ္ဗောတိ နော ခန္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ရတ္တိံ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ နိပန္နော အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဥဋ္ဌာတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိအာဒိဝစနတော အရုဏုဂ္ဂမနေ သံသယဝိနောဒနတ္ထံ အရုဏကထာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ တတြိဒံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ကိသ္မိံ ကာလေ စ ဒေသေ စ၊ အရုဏော သမုဂစ္ဆတိ၊

ကိံ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓါ ဧသော၊ ဥဒါဟု အနုမာနတော’’တိ။

တတ္ထ ကော ဧသ အရုဏော နာမာတိ ဧတ္ထ ဧသ အရုဏော နာမ သူရိယဿ ပဘာဝိသေသော။ ဝုတ္တဉှေတံ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ –

‘‘သူရဿောဒယတော ပုဗ္ဗုဋ္ဌိတရံသိ သိယာရုဏော’’တိ၊

တဋ္ဋီကာယဉ္စ ‘‘သူရဿ ဥဒယတော ပုဗ္ဗေ ဥဋ္ဌိတရံသိ အရုဏော နာမ သိယာ’’တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနီနာမိကာယံ ဝိနယဋီကာယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၃) ‘‘အရုဏောတိ စေတ္ထ သူရိယုဂ္ဂမနဿ ပုရေစရော ဝဍ္ဎနဃနရတ္တော ပဘာဝိသေသောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သူရိယပ္ပဘာယေဝ အရုဏော နာမ၊ န အညောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေန သော အရုဏော ဘဝေတိ ဧတ္ထ အရုဏော ဝဏ္ဏော အဿာတိ အရုဏော၊ ကိဉ္စိရတ္တဝဏ္ဏသမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အရတိ ဂစ္ဆတိ ရတ္တဝဏ္ဏဘာဝေန ပဝတ္တတီတိ အရုဏော။ ဝုတ္တဉှေတံ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာဋီကာယံ ‘‘အရုဏဝဏ္ဏတာယ အရတိ ဂစ္ဆတီတိ အရုဏော’’တိ။ ကီဒိသော တဿ ဝဏ္ဏောတိ ဧတ္ထ အဗျတ္တရတ္တဝဏ္ဏော တဿ ဝဏ္ဏော ဘဝေ။ ဝုတ္တဉှိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ ‘‘အရုဏော ကိဉ္စိရတ္တောထာ’’တိ။ တဋ္ဋီကာယဉ္စ ¶ ‘‘ကိဉ္စိရတ္တော အဗျတ္တရတ္တဝဏ္ဏော အရုဏော နာမ ယထာ မစ္ဆဿ အက္ခီ’’တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၃) ‘‘ဝဍ္ဎနဃနရတ္တော ပဘာဝိသေသော’’တိ၊ တသ္မာ သူရိယဿ ရတ္တပ္ပဘာယေဝ အရုဏော နာမ၊ န သေတပ္ပဘာဒယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ပါတိမောက္ခဋ္ဌပနက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၈၃) ‘‘ပါဠိယံ ပန နန္ဒိမုခိယာတိ ဩဒါတဒိသာမုခတာယ တုဋ္ဌမုခိယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ကထံ ယုဇ္ဇေယျာတိ၊ နော န ယုဇ္ဇေယျ။ တတ္ထ ဟိ အရုဏုဂ္ဂတကာလေ အရုဏောဘာသေန ဩဒါတဒိသာမုခဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ န အရုဏောဘာသဿ ဩဒါတဘာဝေါ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၂၃) ‘‘နန္ဒိမုခိယာတိ အရုဏဿ ဥဂ္ဂတတ္တာ ¶ ဧဝ အရုဏောဘာယ သူရိယာလောကူပဇီဝိနော သတ္တေ နန္ဒာပနမုခိယာ ရတ္တိယာ ဇာတာယ ဝိဘာယမာနာယာတိ အတ္ထော’’တိ။

အာစိက္ခ မေ တံ ကတမာသိ အစ္ဆရာ’’တိ။ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၂၁။၂၅၄)၊

ဣမဿ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ ‘‘တတ္ထ ဇိဃညရတ္တိန္တိ ပစ္ဆိမရတ္တိံ၊ ရတ္တိပရိယောသာနေတိ အတ္ထော။ ဥဟတေတိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ။ ယာတိ ယာ ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ ရတ္တဝဏ္ဏတာယ ဥတ္တမရူပဓရာ ဟုတွာ ဒိဿတီ’’တိ။ ဧဝံ အရုဏုဂ္ဂတသမယေ ပုရတ္ထိမဒိသာယ ရတ္တဝဏ္ဏတာ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ တသ္မိံ သမယေ အရုဏဿ ဥဋ္ဌိတတ္တာ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ရတ္တဘာဂေါ သူရိယာလောကဿ ပတ္ထဋတ္တာ သေသဒိသာနံ ဩဒါတဘာဝေါ ဝိညာယတိ။

သဏ္ဌာနံ ¶ ကီဒိသံ ဘဝေတိ ဧတ္ထ အရုဏဿ ပါဋေက္ကံ သဏ္ဌာနံ နာမ နတ္ထိ ရသ္မိမတ္တတ္တာ။ ယတ္တကံ ပဒေသံ ဖရတိ၊ တတ္တကံ တဿ သဏ္ဌာနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ပုရတ္ထိမဒိသာသဏ္ဌာနံ။ ဝုတ္တဉှိ ဇာတကဋ္ဌကထာယံ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၂၁။၂၅၅) ‘‘ပုရတ္ထိမဒိသာ ရတ္တဝဏ္ဏတာယ ဥတ္တမရူပဓရာ ဟုတွာ ဒိဿတီ’’တိ။

ကိသ္မိံ ကာလေ စ ဒေသေ စ၊ အရုဏော သမုဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထ ဧသ အရုဏော သူရိယုဂ္ဂမနဿ ပုရေ ကာလေ ပုရတ္ထိမဒိသာယံ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၂၃) ‘‘ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေတိ ဥဂ္ဂတေ အရုဏေ၊ အရုဏော နာမ ပုရတ္ထိမဒိသာယံ သူရိယောဒယတော ပုရေတရမေဝ ဥဋ္ဌိတောဘာသော’’တိ။ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယဉ္စ ‘‘သူရဿောဒယတော ပုဗ္ဗုဋ္ဌိတရံသီ’’တိ။

ကိံ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓါ ဧသော၊ ဥဒါဟု အနုမာနတောတိ ဧတ္ထ အယံ အရုဏော နာမ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓါ ဧဝ ¶ ၊ န အနုမာနသိဒ္ဓါ။ ကသ္မာ ဝိညာယတီတိ စေ? စက္ခုဝိညာဏဂေါစရဝဏ္ဏာယတနဘာဝတော။ အက္ခဿ ပတီတိ ပစ္စက္ခံ၊ စက္ခုရူပါနံ အဘိမုခဘာဝေန အာပါထဂတတ္တာ စက္ခုဝိညာဏံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅၊ ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃၊ ၄၄၊ ၄၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅၊ ၄၆၇)၊ တသ္မာ အယံ အရုဏဝဏ္ဏော စက္ခုနာ ဒိသွာ ဇာနိတဗ္ဗတော ပစ္စက္ခသိဒ္ဓါယေဝ ဟောတိ၊ န ဧဝံ သတိ ဧဝံ ဘဝေယျာတိ အနုမာနေန ပုနပ္ပုနံ စိန္တနေန သိဒ္ဓါတိ။ ဣမံ ပဉှဝိဿဇ္ဇနံ သာဓုကံ မနသိ ကရိတွာ ပဏ္ဍိတေဟိ ရတ္တောဘာသောယေဝ အရုဏောတိ ပစ္စေတဗ္ဗော သလ္လက္ခေတဗ္ဗောတိ။

ကသ္မာ ပန ဣမသ္မိံ ဌာနေ အရုဏကထာ ဝုတ္တာတိ? ဣမိဿာ အရုဏကထာယ မဟာဝိသယဘာဝတော။ ကထံ? ဥပေါသထိကာ ဥပါသကာ စ ဥပါသိကာယော စ အရုဏုဂ္ဂမနံ တထတော ¶ အဇာနန္တာ အနုဂ္ဂတေယေဝ အရုဏေ ဥဂ္ဂတသညာယ ခါဒနီယံ ဝါ ခါဒန္တိ၊ ဘောဇနီယံ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တိ၊ မာလာဂန္ဓာဒီနိ ဝါ ဓာရေန္တိ၊ တတော တေသံ သီလံ ဘိဇ္ဇတိ။ သာမဏေရာ တထေဝ ဝိကာလဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ သီလဝိနာသံ ပါပုဏန္တိ။ နိဿယပဋိပန္နကာ ဘိက္ခူ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ ဝိနာ ဗဟိသီမေ စရန္တာ နိဿယပ္ပဿမ္ဘနံ ပါပုဏန္တိ၊ အန္တောဝဿေ ဘိက္ခူ ဥပစာရသီမတော ဗဟိဂစ္ဆန္တာ ဝဿစ္ဆေဒံ၊ တေစီဝရိကာ ဘိက္ခူ အဗဒ္ဓသီမာယံ စီဝရေန ဝိပ္ပဝသန္တာ နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယံ၊ တထာ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယံ၊ သဟသေယျပ္ပဟောနကဋ္ဌာနေ အနုပသမ္ပန္နမာတုဂါမေဟိ သဟ သယန္တာ ပါစိတ္တိယံ၊ တထာ ယာဝကာလိကံ ဘုဉ္ဇန္တာ ဘိက္ခူ၊ ပါရိဝါသိကာဒယော ဝတ္တံ နိက္ခိပန္တာ ရတ္တိစ္ဆေဒံ။ ဧဝမာဒိအနေကာဒီနဝသမ္ဘဝတော လဇ္ဇိပေသလာနံ ဘိက္ခူနံ တထတော အရုဏုဂ္ဂမနဿ ဇာနနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ကေစိ ပန ဘိက္ခူ အဍ္ဎရတ္တိသမယေ ဃဋိသုညတ္တာ အဍ္ဎရတ္တိကာလံ အတိက္ကမ္မ အညဒိဝသော ဟောတိ၊ တသ္မာ တသ္မိံ ကာလေ အရုဏံ ဥဋ္ဌိတံ နာမ ဟောတီတိ မညမာနာ အဍ္ဎရတ္တိံ အတိက္ကမ္မ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒီနိ ဘုဉ္ဇန္တိ၊ တေ ပန ဗုဒ္ဓသမယံ အဇာနန္တာ ဝေဒသမယမေဝ မနသိ ကရောန္တာ ဧဝံ ကရောန္တိ၊ တသ္မာ တေသံ တံကရဏံ ပမာဏံ န ဟောတိ။ ဗဟဝေါ ပန ဘိက္ခူ အရုဏဿ ပစ္စက္ခဘာဝံ အဇာနန္တာ အနုမာနဝသေန စိန္တိတုဉ္စ အသက္ကောန္တာ အနုဿဝဝသေနေဝ ပရဝစနံ သဒ္ဒဟန္တာ အမှာကံ အာစရိယာ အရုဏုဂ္ဂမနဝေလာယံ ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆန္တာ သူရိယုဂ္ဂမနဝေလာယံ ဒွိသဟဿဒဏ္ဍပ္ပမာဏံ ဌာနံ ပါပုဏန္တိ၊ တိသဟဿဒဏ္ဍပ္ပမာဏံ ဌာနံ ပါပုဏန္တီတိ ¶ စ ဝဒန္တိ။ ဣမမှာ ဝိဟာရာ အသုကံ နာမ ဝိဟာရံ အသုကံ နာမ စေတိယံ အသုကံ နာမ ဂါမံ ပါပုဏန္တီတိအာဒီနိ စ ဝဒန္တီတိ ဧဝံ အနုဿဝဝစနံ ဝဒန္တိ၊ တမ္ပိ အပ္ပမာဏံ။ ကသ္မာ? အဒ္ဓါနံ နာမ ဗလဝန္တဿ ဇဝသမ္ပန္နဿ စ ရဿံ ဟောတိ၊ ဒုဗ္ဗလဿ သန္တဿ စ ဒီဃံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ –

‘‘ဒီဃာ ¶ ဇာဂရတော ရတ္တိ၊ ဒီဃံ သန္တဿ ယောဇနံ၊

ဒီဃော ဗာလာန သံသာရော၊ သဒ္ဓမ္မံ အဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၆၀)၊

တသ္မာ အဒ္ဓါနံ နာမ သဗ္ဗေသံ ဧကသဒိသံ န ဟောတီတိ အရုဏုဂ္ဂမနဿ လက္ခဏံ ဘဝိတုံ န သက္ကာ၊ န စ တေ အာယသ္မန္တော ပိဋကတ္တယတော ကိဉ္စိ သာဓကဘူတံ ဝစနံ အာဟရန္တိ၊ အသက္ခိကံ အဍ္ဍံ ကရောန္တိ ဝိယ ယထာဇ္ဈာသယမေဝ ဝဒန္တီတိ ပမာဏံ န ဟောတိ။

ကစ္စာယနသာရပ္ပကရဏာဂတံ ဂါထံ ဝတွာ အတီတရတ္တိယာ ပစ္ဆိမော ယာမော အဇ္ဇ ပရိယာပန္နော၊ တသ္မာ ပစ္ဆိမယာမဿ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အရုဏံ ဥဂ္ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယံ ဝါဒေါ သကာရဏသညာပကတ္တာ ပုရိမေဟိ ဗလဝါ ဟောတိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ အယုတ္တောယေဝ။ ကသ္မာ? အယဉှိ ဂါထာ ဗာဟိရသဒ္ဒသတ္ထေ ဇင်္ဂဒါသပ္ပကရဏေ ဝုတ္တနယေန အဇ္ဇ ဘဝါ အဇ္ဇတနီတိ ဝုတ္တအဇ္ဇဝေါဟာရဿ ပဝတ္တနကာလံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တာ၊ န ပိဋကတ္တယေ ဝုတ္တဿ အရုဏုဂ္ဂမနဿ ကာလံ ဒဿေတုံ၊ တသ္မာ အညသာဓျဿ အညသာဓကေန သာဓိတတ္တာ အယုတ္တောယေဝ။

အပရေ ပန ‘‘ပဟာရော ယာမသညိတော’’တိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ ဝုတ္တတ္တာ ပဟာရယာမသဒ္ဒါနံ ဧကတ္ထတ္တာ တတ္ထေဝ ‘‘တိယာမာ သံဝရီ ဘဝေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ရတ္တိယာ စ တိယာမဘာဝတော ပါဠိယဉ္စ (ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၃) ‘‘အဘိက္ကန္တာ ¶ ၊ ဘန္တေ၊ ရတ္တိ၊ နိက္ခန္တော ပစ္ဆိမော ယာမော၊ ဥဒ္ဓသ္တော အရုဏော’’တိ အာဂတတ္တာ ဣဒါနိ ¶ ရတ္တိယာ စတူသု ပဟာရေသု တတိယပ္ပဟာရဿ အဝသာနေ အရုဏော ဥဂ္ဂတော၊ တသ္မာ အဝသေသဧကပ္ပဟာရမတ္တော ကာလော ဒိဝသဘာဂံ ဘဇတီတိ ဝဒေယျုံ၊ အယံ ဝါဒေါ တတိယဝါဒတောပိ ဗလဝတရော။ ကသ္မာ? ဉာပကဉာပျာနံ အနုရူပဘာဝတော။ တထာ ဟိ ‘‘ပဟာရော ယာမသညိတော’’တိ အယံ ဉာပကော ပဟာရယာမာနံ ဧကတ္ထဘာဝဿ အနုရူပေါ၊ ‘‘တိယာမာ သံဝရီဘဝေ’’တိ အယံ ရတ္တိယာ တိယာမဘာဝဿ၊ ‘‘ပါဠိယဉ္စာ’’တိအာဒိ တတိယပ္ပဟာရဿ အဝသာနေ အရုဏုဂ္ဂမနဿ၊ တထာပိ အယုတ္တောယေဝ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ‘‘အဝသေသဧကပ္ပဟာရမတ္တော ကာလော ဒိဝသဘာဂံ ဘဇတီ’’တိ ဝစနဿ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ။ မဇ္ဈိမဒေသေ ဟိ ဒသဃဋိကာပမာဏဿ ကာလဿ ဧကပ္ပဟာရတ္တာ သဗ္ဗာ ရတ္တိ တိယာမာဝ ဟောတိ၊ န စတုယာမာ၊ ဣဒါနိ ပန ပစ္စန္တဝိသယေသု သတ္တဋ္ဌဃဋိကာမတ္တဿ ကာလဿ ဧကပ္ပဟာရကတတ္တာ စတုပ္ပဟာရာ ဘဝတိ၊ တသ္မာ မဇ္ဈိမဒေသဝေါဟာရံ ဂဟေတွာ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယဉ္စ ‘‘တိယာမာ သံဝရီ ဘဝေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပါဠိယဉ္စ (ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၃) ‘‘နိက္ခန္တော ပစ္ဆိမော ယာမော၊ ဥဒ္ဓသ္တော အရုဏော’’တိ၊ တသ္မာ ရတ္တိပရိယောသာနေယေဝ အရုဏော ဥဂ္ဂတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၀၁) ‘‘တထာ ပါရိဝါသိကာဒီနမ္ပိ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပန္တာနံ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော၊ ဥဂ္ဂတေ အရုဏေ နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ ဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ။

သဟသေယျသိက္ခာပဒေပိ (ပါစိ။ ၅၂-၅၄) ‘‘အနုပသမ္ပန္နေဟိ သဟ နိဝုတ္ထဘာဝပရိမောစနတ္ထံ ပုရာရုဏာ နိက္ခမိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ စီဝရဝိပ္ပဝါသာဒီသု စ သဗ္ဗတ္ထ ရတ္တိပရိယောသာနေ အာဂမနဝသေန အရုဏုဂ္ဂမနံ ဒဿိတံ၊ န အတီတာရုဏဝသေနာတိ။ ဇာတကဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၂၁။၂၅၅) ‘‘ရတ္တိပရိယောသာနေတိ အတ္ထော’’တိ။ န ကေဝလံ မဇ္ဈိမဒေသေသု ရတ္တိယာယေဝ တိပ္ပဟာရဘာဝေါ ဟောတိ ¶ ၊ အထ ခေါ ဒိဝသဿပိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အဘိဓမ္မဒေသနာပရိယောသာနဉ္စ တေသံ ဘိက္ခူနံ သတ္တပ္ပကရဏဥဂ္ဂဟဏဉ္စ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဟောတီ’’တိ၊ မူလဋီကာယဉ္စ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဧကပ္ပဟာရေနာတိ ဧတ္ထ ပဟာရောတိ ဒိဝသဿ တတိယဘာဂေါ ဝုစ္စတီ’’တိ၊ တသ္မာ ဧကော ရတ္တိဒိဝေါ ဆပ္ပဟာရော ဟောတီတိ ဝိညာယတိ။ ဧဝံ မဇ္ဈိမဒေသဝေါဟာရေန တိယာမသင်္ခါတဿ တိပ္ပဟာရဿ အဝသာနေ သဗ္ဗရတ္တိပရိယောသာနေ ဥဋ္ဌိတံ အရုဏံ ပစ္စန္တဒေသဝေါဟာရေန တိပ္ပဟာရဿ အဝသာနေတိ ဂဟေတွာ ဧကပ္ပဟာရာဝသေသကာလေ အရုဏော ဥဂ္ဂတောတိ ဝုတ္တတ္တာ အယမ္ပိ ဝါဒေါ အယုတ္တောယေဝ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဗဟဝေါ ¶ ပန ပဏ္ဍိတာ ‘‘ခုဒ္ဒသိက္ခာနိဿယေ ဝုတ္တံ –

‘သေတရုဏဉ္စ ပဌမံ၊ ဒုတိယံ နန္ဒိယာဝဋ္ဋံ၊

တတိယံ တမ္ဗဝဏ္ဏဉ္စ၊ စတုတ္ထံ ဂဒြဘံ မုခ’န္တိ။ –

ဣမံ ဂါထံ နိဿာယ ဧကရတ္တိယံ အရုဏော စတုက္ခတ္တုံ ဥဋ္ဌဟတိ၊ တတ္ထ ပဌမံ သေတဝဏ္ဏံ ဟောတိ၊ ဒုတိယံ နန္ဒိယာဝဋ္ဋပုပ္ဖဝဏ္ဏံ ဟောတိ၊ တတိယံ တမ္ဗဝဏ္ဏံ ဟောတိ၊ စတုတ္ထံ ဂဒြဘမုခဝဏ္ဏံ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ရတ္တောဘာသတော ပုရေတရံ အတီတရတ္တိကာလေယေဝ ဝတ္တနိက္ခိပနာဒိကမ္မံ ကရောန္တိ။ တေသံ တံ ကရဏံ အနိသမ္မကာရိတံ အာပဇ္ဇတိ။ အယဉှိ ဂါထာ နေဝ ပါဠိယံ ဒိဿတိ၊ န အဋ္ဌကထာယံ၊ န ဋီကာသု၊ ကေဝလံ နိဿယေ ဧဝ၊ နိဿယေသု စ ဧကသ္မိံယေဝ ခုဒ္ဒသိက္ခာနိဿယေ ဒိဿတိ၊ န အညနိဿယေသု၊ တတ္ထာပိ နေဝ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓော ဒိဿတိ၊ န ဟေတုဖလာဒိဘာဝေါ၊ န စ လိင်္ဂနိယမောတိ န နိဿယကာရာစရိယေန ဌပိတာ ဘဝေယျ၊ အထ ခေါ ပစ္ဆာ အညေဟိ လေခကေဟိ ဝါ အတ္တနော ဣစ္ဆာနုရူပံ လိခိတာ ဘဝေယျ၊ တသ္မာ အယံ ဂါထာ ကုတော အာဘတာ ပါဠိတော ဝါ အဋ္ဌကထာတော ¶ ဝါ ဋီကာတော ဝါ ဝိနယတော ဝါ သုတ္တန္တတော ဝါ အဘိဓမ္မတော ဝါတိ ပဘဝံ အပရိယေသိတွာ နိဿယေ ဒိဋ္ဌမတ္တမေဝ သာရတော ဂဟေတွာ ပါဠိယဋ္ဌကထာဋီကာသု ဝုတ္တဝစနံ အနိသာမေတွာ ကတတ္တာ အနိသမ္မကာရိတံ အာပဇ္ဇတိ။

တတြာယံ ပါဠိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ သီတာသု ဟေမန္တိကာသု ရတ္တီသု အန္တရဋ္ဌကာသု ဟိမပါတသမယေ ရတ္တိံ အဇ္ဈောကာသေ ဧကစီဝရော နိသီဒိ၊ န ဘဂဝန္တံ သီတံ အဟောသိ။ နိက္ခန္တေ ပဌမေ ယာမေ သီတံ ဘဂဝန္တံ အဟောသိ၊ ဒုတိယံ ဘဂဝါ စီဝရံ ပါရုပိ၊ န ဘဂဝန္တံ သီတံ အဟောသိ။ နိက္ခန္တေ မဇ္ဈိမေ ယာမေ သီတံ ဘဂဝန္တံ အဟောသိ၊ တတိယံ ဘဂဝါ စီဝရံ ပါရုပိ၊ န ဘဂဝန္တံ သီတံ အဟောသိ။ နိက္ခန္တေ ပစ္ဆိမေ ယာမေ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေ နန္ဒိမုခိယာ ရတ္တိယာ သီတံ ဘဂဝန္တံ အဟောသိ၊ စတုတ္ထံ ဘဂဝါ စီဝရံ ပါရုပိ၊ န ဘဂဝန္တံ သီတံ အဟောသီ’’တိ။ အယံ မဟာဝဂ္ဂေ (မဟာဝ။ ၃၄၆) စီဝရက္ခန္ဓကာဂတာ ဝိနယပါဠိ။ ပါဠိယံ နန္ဒိမုခိယာတိ တုဋ္ဌိမုခိယာ၊ ပသန္နဒိသာမုခါယာတိ အတ္ထော။ အယံ တံသံဝဏ္ဏနာယ ဝိမတိဝိနောဒနီပါဌော (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၄၆)။

‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ပုဗ္ဗာရာမေ မိဂါရမာတုပါသာဒေ ¶ ။ တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝါ တဒဟုပေါသထေ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော နိသိန္နော ဟောတိ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာ နိက္ခန္တေ ပဌမေ ယာမေ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ယေန ဘဂဝါ တေနဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – အဘိက္ကန္တာ၊ ဘန္တေ ရတ္တိ၊ နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော၊ စိရနိသိန္နော ဘိက္ခုသင်္ဃော၊ ဥဒ္ဒိသတု၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခန္တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဘဂဝါ တုဏှီ အဟောသိ။ ဒုတိယမ္ပိ ခေါ အာယသ္မာ ¶ အာနန္ဒော အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာ နိက္ခန္တေ မဇ္ဈိမေ ယာမေ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ယေန ဘဂဝါ တေနဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – အဘိက္ကန္တာ၊ ဘန္တေ၊ ရတ္တိ၊ နိက္ခန္တော မဇ္ဈိမော ယာမော၊ စိရနိသိန္နော ဘိက္ခုသင်္ဃော၊ ဥဒ္ဒိသတု၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခန္တိ။ ဒုတိယမ္ပိ ဘဂဝါ တုဏှီ အဟောသိ။ တတိယမ္ပိ ခေါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာ နိက္ခန္တေ ပစ္ဆိမေ ယာမေ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေ နန္ဒိမုခိယာ ရတ္တိယာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ယေန ဘဂဝါ တေနဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – အဘိက္ကန္တာ၊ ဘန္တေ၊ ရတ္တိ၊ နိက္ခန္တော ပစ္ဆိမော ယာမော၊ ဥဒ္ဓသ္တံ အရုဏံ၊ နန္ဒိမုခီ ရတ္တိ၊ စိရနိသိန္နော ဘိက္ခုသင်္ဃော၊ ဥဒ္ဒိသတု ဘန္တေ ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခန္တိ။ အပရိသုဒ္ဓါ၊ အာနန္ဒ၊ ပရိသာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၈၃)။ အယံ စူဠဝဂ္ဂေ ပါတိမောက္ခဋ္ဌပနက္ခန္ဓကာဂတာ အပရာပိ ဝိနယပါဠိ။

နန္ဒိမုခိယာ ရတ္တိယာတိ အရုဏုဋ္ဌိတကာလေ ပီတိမုခါ ဝိယ ရတ္တိ ခါယတိ။ တေနာဟ ‘‘နန္ဒိမုခိယာ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၈၃) အယံ တံသံဝဏ္ဏနာဘူတသမန္တပါသာဒိကဋ္ဌကထာပါဌော။ အဘိက္ကန္တာတိ ပရိက္ခီဏာ။ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေတိ ဥဂ္ဂတေ အရုဏသီသေ။ နန္ဒိမုခိယာတိ တုဋ္ဌိမုခိယာ။ အယံ တံသံဝဏ္ဏနာဘူတသာရတ္ထဒီပနီပါဌော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၈၃)။ ပါဠိယံ နန္ဒိမုခိယာတိ ဩဒါတဒိသာမုခိတာယ တုဋ္ဌမုခိယာ။ အယံ တံသံဝဏ္ဏနာယ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၈၃) ဝိမတိဝိနောဒနီပါဌော။

‘‘တတိယမ္ပိ ခေါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော အဘိက္ကန္တာယရတ္တိယာ နိက္ခန္တေ ပစ္ဆိမေ ယာမေ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေ နန္ဒိမုခိယာ ရတ္တိယာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ ယေန ဘဂဝါ တေနဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – အဘိက္ကန္တာ၊ ဘန္တေ၊ ရတ္တိ၊ နိက္ခန္တော ပစ္ဆိမော ယာမော၊ ဥဒ္ဓသ္တော အရုဏော၊ နန္ဒိမုခီ ရတ္တိ၊ စိရနိသိန္နာ အာဂန္တုကာ ဘိက္ခူ၊ ပဋိသမ္မောဒတု၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ ¶ အာဂန္တုကေ ဘိက္ခူ’’တိ။ အယံ ဥဒါနာဂတာ သုတ္တန္တပါဠိ (ဥဒါ။ ၄၅)။ ဥဒ္ဓသ္တေ ¶ အရုဏေတိ ဥဂ္ဂတေ အရုဏေ။ အရုဏော နာမ ပုရတ္ထိမဒိသာယံ သူရိယောဒယတော ပုရေတရမေဝ ဥဋ္ဌိတောဘာသော။ နန္ဒိမုခိယာ ရတ္တိယာတိ အရုဏဿ ဥဂ္ဂတတ္တာ ဧဝ အရုဏောဘာယ သူရိယာလောကူပဇီဝိနော သတ္တေ နန္ဒာပနမုခိယာ ရတ္တိယာ ဇာတာယ၊ ဝိဘာယမာနာယာတိ အတ္ထော။ အယံ တံသံဝဏ္ဏနာဘူတာ ဥဒါနဋ္ဌကထာ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၂၃)။

ဣတိ ဧတ္တကာသု ဝိနယသုတ္တန္တာဂတာသု ပါဠိယဋ္ဌကထာဋီကာသု ဧကသ္မိမ္ပိဌာနေ အရုဏော စတုက္ခတ္တုံ ဥဂ္ဂတောတိ နတ္ထိ၊ ဧကဝါရမေဝ ဝုတ္တော။ စတုဗ္ဗိဓဝဏ္ဏသမန္နာဂတောတိပိ နတ္ထိ၊ ဧကဝဏ္ဏော ဧဝ ဝုတ္တော။ ဇာတကဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၂၁။၂၅၅) ရတ္တဝဏ္ဏော ဧဝ ဝုတ္တော၊ န သေတဝဏ္ဏာဒိကော။ နန္ဒိမုခီတိ စ သတ္တေ နန္ဒာပနဒိသာမုခီ ရတ္တိ ဧဝ ဝုတ္တာ၊ န အရုဏဿ နန္ဒိယာဝဋ္ဋပုပ္ဖသဒိသဝဏ္ဏတာ။ တေနာဟ ‘‘သတ္တေ နန္ဒာပနမုခိယာ ရတ္တိယာ’’တိ။ ဧဝံ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာပကရဏဝစနေန ဝိရုဒ္ဓတ္တာ ပါဠိယဋ္ဌကထာဒီဟိ အသံသန္ဒနတော ဒုဗ္ဗလသာဓကတ္တာ စ အယမ္ပိ ဝါဒေါ အယုတ္တောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တသ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အာဏံ အနတိက္ကန္တေန လဇ္ဇိဘိက္ခုနာ ယဒိ ကေနစိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ ဝိဝဋောကာသေ ဟောတိ၊ မစ္ဆက္ခိသမာနအဗျတ္တရတ္တောဘာသဿ ပညာယမာနကာလတော ပဋ္ဌာယ ဝတ္တနိက္ခိပနာဒိကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။

ယဒိ ပန ပဗ္ဗတာဒိနာ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ယတ္တကေန ကာလေန ဝိဝဋဋ္ဌာနေ ရတ္တောဘာသော ပညာယတိ၊ သူရိယမဏ္ဍလဿ ဒိဿနကာလတော ဧကဃဋိကာမတ္တေန ဝါ ဒွိဃဋိကာမတ္တေန ဝါ တတ္တကံ ကာလံ သလ္လက္ခေတွာ ဣမသ္မိံ ကာလေ အရုဏော ဥဂ္ဂတော ဘဝေယျာတိ တက္ကေတွာ ကာတဗ္ဗံ၊ သံသယံ အနိစ္ဆန္တေန တတောပိ ကဉ္စိကာလံ အဓိဝါသေတွာ နိဿံသယကာလေ ကတ္တဗ္ဗံ၊ အယံ တတ္ထ ¶ သာမီစိ။ အယံ ပန ဝါဒေါ ယထာဝုတ္တပ္ပကရဏဝစနေဟိ သုဋ္ဌု သံသန္ဒတိ ယထာ ဂင်္ဂေါဒကေန ယမုနောဒကံ၊ တသ္မာ ပဏ္ဍိတေဟိ ပုနပ္ပုနံ ပုဗ္ဗာပရံ အာလောဠေန္တေန မနသိ ကာတဗ္ဗော။ ဧဝံ မနသိ ကရိတွာ အရုဏပဋိသံယုတ္တေသု ဌာနေသု သံသယော ဆိန္ဒိတဗ္ဗော၊ သံသယံ ဆိန္ဒိတွာ ဝိသာရဒေန ဟုတွာ တံ တံ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ။

ဝိသုဒ္ဓတ္ထာယ သီလဿ၊ ဘိက္ခူနံ ပိယသီလိနံ၊

ကတာရုဏကထာ ဧသာ၊ န သာရမ္ဘာဒိကာရဏာ။

တသ္မာ ¶ သုဋ္ဌူပဓာရေတွာ၊ ယုတ္တံ ဂဏှန္တု သာဓဝေါ၊

အယုတ္တဉ္စေ ဆဍ္ဍယန္တု၊ မာ ဟောန္တု ဒုမ္မနာဒယောတိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ဒိဝါသေယျဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၆။ ဧဝံ ဒိဝါသေယျဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ပရိက္ခာရောတိ သမဏပရိက္ခာရော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒိဝါသေယျဝိနိစ္ဆယကထာယ အာဒိမှိ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ တတ္ထ တေသု မာတိကာပဒေသု သမဘိနိဝိဋ္ဌဿ ‘‘ပရိက္ခာရော’’တိ ပဒဿ ‘‘သမဏပရိက္ခာရော’’တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ယောဇနာ၊ ဧသ နယော ဣတော ပရေပိ။ သမဏပရိက္ခာရော ဝုတ္တော၊ န ဂိဟိပရိက္ခာရောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိသမန္တတော ကရိယတေတိ ပရိက္ခာရော၊ ဆတ္တာဒိကော။ တတြာတိ သမဏပရိက္ခာရေ။ ကပ္ပတီတိ ကပ္ပိယော၊ န ကပ္ပိယော အကပ္ပိယော၊ ကပ္ပိယော စ အကပ္ပိယော စ ကပ္ပိယာကပ္ပိယော၊ သမာဟာရဒွန္ဒေပိ ပုလ္လိင်္ဂမိစ္ဆန္တိ ပဏ္ဍိတာ။ ကပ္ပိယာကပ္ပိယော ¶ စ သော ပရိက္ခာရော စေတိ တထာ၊ တဿ ဝိနိစ္ဆယော ကပ္ပိယာကပ္ပိယပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယော။

ကေစိ တာလပဏ္ဏစ္ဆတ္တန္တိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏမတ္တံ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဟိ ဆတ္တံ တထာကရိယမာနံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝါဟ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၈၅) ‘‘သဗ္ဗပရိက္ခာရေသု ဝဏ္ဏမဋ္ဌဝိကာရံ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဒီပေန္တေန န ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ န ဝဏ္ဏမဋ္ဌတ္ထာယာတိ ဣမိနာ ထိရကရဏတ္ထံ ဧကဝဏ္ဏသုတ္တေန ဝိနန္ဓိယမာနံ ယဒိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ ဟောတိ၊ တတ္ထ န ဒေါသောတိ ဒဿေတိ။ အာရဂ္ဂေနာတိ နိခါဒနမုခေန။ ယဒိ န ဝဋ္ဋတိ၊ တာဒိသံ ဆတ္တဒဏ္ဍံ လဘိတွာ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဃဋကံ ဝါ’’တိအာဒိ။ သုတ္တကေန ဝါ ဒဏ္ဍော ဝေဌေတဗ္ဗောတိ ယထာ လေခါ န ပညာယတိ၊ တထာ ဝေဌေတဗ္ဗော။ ဒဏ္ဍဗုန္ဒေတိ ဒဏ္ဍမူလေ၊ ဆတ္တဒဏ္ဍဿ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယန္တိ အတ္ထော။ ဆတ္တမဏ္ဍလိကန္တိ ဆတ္တဿ အန္တော ခုဒ္ဒကမဏ္ဍလံ၊ ဆတ္တပဉ္ဇရေ မဏ္ဍလာကာရေန ဗဒ္ဓဒဏ္ဍဝလယံ ¶ ဝါ။ ဥက္ကိရိတွာတိ နိန္နံ၊ ဥန္နတံ ဝါ ကတွာ ဥဋ္ဌာပေတွာ။ သာ ဝဋ္ဋတီတိ သာ လေခါ ရဇ္ဇုကေဟိ ဗန္ဓန္တု ဝါ မာ ဝါ၊ ဗန္ဓိတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ တေန ဝုတ္တံ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တမဟာထေရေန –

‘‘ဆတ္တံ ပဏ္ဏမယံ ကိဉ္စိ၊ ဗဟိ အန္တော စ သဗ္ဗသော၊

ပဉ္စဝဏ္ဏေန သုတ္တေန၊ သိဗ္ဗိတုံ န စ ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ဆိန္ဒိတုံ အဍ္ဎစန္ဒံ ဝါ၊ ပဏ္ဏေ မကရဒန္တကံ၊

ဃဋကံ ဝါဠရူပံ ဝါ၊ လေခါ ဒဏ္ဍေ န ဝဋ္ဋတိ။

‘‘သိဗ္ဗိတုံ ဧကဝဏ္ဏေန၊ ဆတ္တံ သုတ္တေန ဝဋ္ဋတိ၊

ထိရတ္ထံ ပဉ္စဝဏ္ဏေန၊ ပဉ္ဇရံ ဝါ ဝိနန္ဓိတုံ။

‘‘ဃဋကံ ဝါဠရူပံ ဝါ၊ လေခါ ဝါ ပန ကေဝလာ၊

ဆိန္ဒိတွာ ဝါပိ ဃံသိတွာ၊ ဓာရေတုံ ပန ဝဋ္ဋတိ။

‘‘အဟိစ္ဆတ္တကသဏ္ဌာနံ ¶ ၊ ဒဏ္ဍဗုန္ဒမှိ ဝဋ္ဋတိ၊

ဥက္ကိရိတွာ ကတာ လေခါ၊ ဗန္ဓနတ္ထာယ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

တဿ ဝဏ္ဏနာယမ္ပိ ဆတ္တံ ပဏ္ဏမယံ ကိဉ္စီတိ တာလပဏ္ဏာဒိပဏ္ဏစ္ဆဒနံ ယံ ကိဉ္စိ ဆတ္တံ။ ဗဟီတိ ဥပရိ။ အန္တောတိ ဟေဋ္ဌာ။ သိဗ္ဗိတုန္တိ ရူပံ ဒဿေတွာ သူစိကမ္မံ ကာတုံ။ ပဏ္ဏေတိ ဆဒနပဏ္ဏေ။ အဍ္ဎစန္ဒန္တိ အဍ္ဎစန္ဒာကာရံ။ မကရဒန္တကန္တိ မကရဒန္တာကာရံ၊ ယံ ‘‘ဂိရိကူဋ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဆိန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ မုခဝဋ္ဋိယာ နာမေတွာ ဗဒ္ဓပဏ္ဏကောဋိယာ ဝါ မတ္ထကမဏ္ဍလကောဋိယာ ဝါ ဂိရိကူဋာဒိံ ကရောန္တိ၊ ဣမိနာ တံ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ဒဏ္ဍေတိ ဆတ္တဒဏ္ဍေ။ ဃဋကန္တိ ဃဋာကာရော။ ဝါဠရူပံ ဝါတိ ဗျဂ္ဃာဒိဝါဠာနံ ရူပကံ ဝါ။ လေခါတိ ဥက္ကိရိတွာ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ စိတ္တကမ္မဝသေန ဝါ ကတရာဇိ။ ပဉ္စဝဏ္ဏာနံ သုတ္တာနံ အန္တရေ နီလာဒိဧကဝဏ္ဏေန သုတ္တေန ထိရတ္ထံ ဆတ္တံ အန္တော စ ဗဟိ စ သိဗ္ဗိတုံ ဝါ ဆတ္တဒဏ္ဍဂ္ဂါဟကသလာကပဉ္ဇရံ ထိရတ္ထံ ဝိနန္ဓိတုံ ဝါ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ပဉ္စဝဏ္ဏာနံ ဧကဝဏ္ဏေန ထိရတ္ထန္တိ ဣမိနာ အနေကဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ ¶ ဝဏ္ဏမဋ္ဌတ္ထာယ သိဗ္ဗိတုဉ္စ ဝိနန္ဓိတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘ပဉ္စဝဏ္ဏေနာ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ တဿ ဧကဝဏ္ဏေန ပဉ္စဝဏ္ဏေန ဝါ သုတ္တေန ထိရတ္ထံ သိဗ္ဗိတုံ ဝိနန္ဓိတုံ ဝါ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ ဟောတိ။

ဧတ္ထ စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေန ‘‘ပဉ္စဝဏ္ဏေန သုတ္တေန သိဗ္ဗိတုံ န စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပါဌေန စ ‘‘ကေစိ တာလပဏ္ဏစ္ဆတ္တံ အန္တော ဝါ ဗဟိ ဝါ ပဉ္စဝဏ္ဏေန သုတ္တေန သိဗ္ဗေတွာ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ ကရောန္တိ၊ တံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧကဝဏ္ဏေ ပန နီလေန ဝါ ပီတကေန ဝါ ယေန ကေနစိ သုတ္တေန အန္တော ဝါ ဗဟိ ဝါ သိဗ္ဗိတုံ၊ ဆတ္တဒဏ္ဍဂ္ဂါဟကံ သလာကပဉ္ဇရံ ဝါ ဝိနန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တဉ္စ ခေါ ထိရကရဏတ္ထံ၊ န ဝဏ္ဏမဋ္ဌတ္ထာယာ’’တိ အဋ္ဌကထာပါဌေန စ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ သော န ဂဟေတဗ္ဗော။

လေခါ ¶ ဝါ ပန ကေဝလာတိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာ သကလာ လေခါ ဝါ။ ဆိန္ဒိတွာတိ ဥက္ကိရိတွာ ကတံ ဆိန္ဒိတွာ။ ဃံသိတွာတိ စိတ္တကမ္မာဒိဝသေန ကတံ ဃံသိတွာ။ ဒဏ္ဍဗုန္ဒမှီတိ ဆတ္တဒဏ္ဍဿ ပဉ္ဇရေ ဂါဟဏတ္ထာယ ဖာလိတဗုန္ဒမှိ၊ မူလေတိ အတ္ထော။ အယမေတ္ထ နိဿန္ဒေဟေ ဝုတ္တနယော။ ခုဒ္ဒသိက္ခာဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဆတ္တပိဏ္ဍိယာ မူလေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဟိစ္ဆတ္တကသဏ္ဌာနန္တိ ဖုလ္လအဟိစ္ဆတ္တကာကာရံ။ ရဇ္ဇုကေဟိ ဂါဟာပေတွာ ဒဏ္ဍေ ဗန္ဓန္တိ၊ တသ္မိံ ဗန္ဓနဋ္ဌာနေ ဝလယမိဝ ဥက္ကိရိတွာတိ ဝလယံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာပေတွာ။ ဗန္ဓနတ္ထာယာတိ ဝါတေန ယထာ န စလတိ၊ ဧဝံ ရဇ္ဇူဟိ ဒဏ္ဍေ ပဉ္ဇရဿ ဗန္ဓနတ္ထာယ။ ဥက္ကိရိတွာ ကတာ လေခါ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ယထာ ဝါတပ္ပဟာရေန အစလနတ္ထံ ဆတ္တမဏ္ဍလိကံ ရဇ္ဇုကေဟိ ဂါဟာပေတွာ ဒဏ္ဍေ ဗန္ဓန္တိ၊ တသ္မိံ ဗန္ဓနဋ္ဌာနေ ဝလယမိဝ ဥက္ကိရိတွာ လေခံ ဌပေန္တိ၊ သာ ဝဋ္ဋတီတိ။ သစေပိ န ဗန္ဓတိ၊ ဗန္ဓနာရဟဋ္ဌာနတ္တာ ဝလယံ ဥက္ကိရိတွာ ဝဋ္ဋတီတိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝတ္တန္တီတိ အာဂတံ၊ တသ္မာ ပက္ခရဏေသု အာဂတနယေနေဝ ဆတ္တေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ။

၇။ စီဝရေ ပန နာနာသုတ္တကေဟီတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၈၅၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၈၅) နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ။ ဣဒဉ္စ တထာ ကရောန္တာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဧကဝဏ္ဏသုတ္တကေနပိ န ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ‘‘ပကတိသူစိကမ္မမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ပဋ္ဋမုခေတိ ဒွိန္နံ ပဋ္ဋာနံ သင်္ဃဋိတဋ္ဌာနံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ပရိယန္တေတိ စီဝရပရိယန္တေ။ အနုဝါတံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဝေဏီတိ ဝရကသီသာကာရေန သိဗ္ဗနံ။ သင်္ခလိကန္တိ ဒွိဂုဏသင်္ခလိကာကာရေန သိဗ္ဗနံ၊ ဗိဠာလသင်္ခလိကာကာရေန သိဗ္ဗနံ ဝါ။ ဝေဏိံ ဝါ သင်္ခလိကံ ဝါ ကရောန္တီတိ ကရဏကိရိယာယ သမ္ဗန္ဓော။ အဂ္ဃိယံ နာမ စေတိယသဏ္ဌာနံ ¶ ၊ ယံ ‘‘အဂ္ဃိယတ္ထမ္ဘော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဂယာ နာမ မူလေ တနုကံ အဂ္ဂေ မဟန္တံ ကတွာ ဂဒါကာရေန သိဗ္ဗနံ။ မုဂ္ဂရော နာမ မူလေ စ အဂ္ဂေ စ ဧကသဒိသံ ကတွာ မုဂ္ဂရာကာရေန သိဗ္ဗနံ။ ကက္ကဋက္ခီနိ ဥက္ကိရန္တီတိ ¶ ဂဏ္ဌိကပဋ္ဋပါသကပဋ္ဋာနံ အန္တေ ပါဠိဗဒ္ဓံ ကတွာ ကက္ကဋကာနံ အက္ခိသဏ္ဌာနံ ပဋ္ဌပေန္တိ၊ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘ကောဏသုတ္တပိဠကာတိ ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋာနံ ကောဏေဟိ နီဟဋသုတ္တာနံ ကောဋိယော’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကထံ ပန တာ ပိဠကာ ဒုဝိညေယျရူပါ ကာတဗ္ဗာတိ? ကောဏေဟိ နီဟဋသုတ္တာနံ အန္တေသု ဧကဝါရံ ဂဏ္ဌိကကရဏေန ဝါ ပုန နိဝတ္တေတွာ သိဗ္ဗနေန ဝါ ဒုဝိညေယျသဘာဝံ ကတွာ သုတ္တကောဋိယော ရဿံ ကတွာ ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ။ ဓမ္မသိရိတ္ထေရေန ပန ‘‘ကောဏသုတ္တာ စ ပိဠကာ၊ ဒုဝိညေယျာဝ ကပ္ပရေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေနပိ ‘‘သုတ္တာ စ ပိဠကာ တတ္ထ၊ ဒုဝိညေယျာဝ ဒီပိတာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တေသံ မတေန ကောဏသုတ္တာ စ ပိဠကာ စ ကောဏသုတ္တပိဠကာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၈၅) ကောဏသုတ္တပိဠကာတိ ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋာနံ ကောဏေဟိ ဗဟိ နိဂ္ဂတသုတ္တာနံ ပိဠကာကာရေန ဌပိတကောဋိယောတိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ တေ ပိဠကေ ဆိန္ဒိတွာ ဒုဝိညေယျာ ကာတဗ္ဗာတိ တေသံ အဓိပ္ပာယော။ ကေစိ ပန ‘‘ကောဏသုတ္တာ စ ပိဠကာ စာတိ ဒွေယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ မတေန ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋာနံ ကောဏတော ကောဏံ နီဟဋသုတ္တာ ကောဏသုတ္တာ နာမ။ သမန္တတော ပန ပရိယန္တေန ဂတာ စတုရဿသုတ္တာ ပိဠကာ နာမ။ တံ ဒုဝိဓမ္ပိ ကေစိ စီဝရတော ဝိသုံ ပညာနတ္ထာယ ဝိကာရယုတ္တံ ကရောန္တိ၊ တံ နိသေဓာယ ‘‘ဒုဝိညေယျရူပါ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန သဗ္ဗထာ အစက္ခုဂေါစရဘာဝေန သိဗ္ဗနတ္ထာယ တထာသိဗ္ဗနဿ အသက္ကုဏေယျတ္တာ၊ ယထာ ပကတိစီဝရတော ဝိကာရော န ပညာယတိ၊ ဧဝံ သိဗ္ဗိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ရဇနကမ္မတော ပုဗ္ဗေ ပညာယမာနောပိ ဝိသေသော စီဝရေ ရတ္တေ ဧကဝဏ္ဏတော န ပညာယတီတိ အာဟ ‘‘စီဝရေ ရတ္တေ’’တိ။

၈။ မဏိနာတိ ¶ နီလမဏိအာဒိပါသာဏေန၊ အံသဗဒ္ဓကကာယဗန္ဓနာဒိကံ အစီဝရတ္တာ သင်္ခါဒီဟိ ဃံသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ကဏ္ဏသုတ္တကန္တိ စီဝရဿ ဒီဃတော တိရိယဉ္စ သိဗ္ဗိတာနံ စတူသု ကဏ္ဏေသု ကောဏေသု စ နိက္ခန္တာနံ သုတ္တသီသာနမေတံ နာမံ၊ တံ ဆိန္ဒိတွာဝ ပါရုပိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ရဇိတကာလေ ဆိန္ဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဘဂဝတာ အနုညာတံ ဧကံ ကဏ္ဏသုတ္တမ္ပိ အတ္ထိ၊ တံ ပန နာမေန သဒိသမ္ပိ ဣတော အညမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ လဂ္ဂနတ္ထာယာတိ စီဝရရဇ္ဇုယံ ¶ စီဝရဗန္ဓနတ္ထာယ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၈၅) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။

သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၈၅) ပန ‘‘ပါသကံ ကတွာ ဗန္ဓိတဗ္ဗန္တိ ရဇနကာလေ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ သေသကာလေ မောစေတွာ ဌပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏဿ ပေါရာဏဋီကာယမ္ပိ ဣဒမေဝ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန စီဝရက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ‘‘မဇ္ဈေန လဂ္ဂေန္တိ၊ ဥဘတော ဂလတိ၊ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကဏ္ဏေ ဗန္ဓိတုန္တိ။ ကဏ္ဏော ဇီရတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကဏ္ဏသုတ္တက’’န္တိ ဧဝံ အနုညာတစီဝရရဇ္ဇုယံ ရဇိတွာ ပသာရိတစီဝရဿ ဩလမ္ဗကသုတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဂဏ္ဌိကေတိ စီဝရပါရုပနကာလေ ပါသကေ လဂ္ဂါပနတ္ထံ ကတေ ဒန္တာဒိမယေ ဂဏ္ဌိကေ။ ပိဠကာတိ ဗိန္ဒုံ ဗိန္ဒုံ ကတွာ ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗပိဠကာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယပ္ပကရဏေ –

‘‘နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ၊ မဏ္ဍနတ္ထာယ စီဝရံ၊

သမံ သတပဒါဒီနံ၊ သိဗ္ဗိတုံ န စ ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ပတ္တဿ ပရိယန္တေ ဝါ၊ တထာ ပတ္တမုခေပိ စ၊

ဝေဏိံ သင်္ခလိကံ ဝါပိ၊ ကရောတော ဟောတိ ဒုက္ကဋံ။

‘‘ပဋ္ဋမ္ပိ ¶ ဂဏ္ဌိပါသာနံ၊ အဋ္ဌကောဏာဒိကံ ဝိဓိံ၊

တတ္ထဂ္ဃိယဂဒါရူပံ၊ မုဂ္ဂရာဒိံ ကရောန္တိ စ။

‘‘တတ္ထ ကက္ကဋကက္ခီနိ၊ ဥဋ္ဌာပေန္တိ န ဝဋ္ဋတိ၊

သုတ္တာ စ ပိဠကာ တတ္ထ၊ ဒုဝိညေယျာဝ ဒီပိတာ။

‘‘စတုကောဏာဝ ဝဋ္ဋန္တိ၊ ဂဏ္ဌိပါသကပဋ္ဋကာ၊

ကဏ္ဏကောဏေသု သုတ္တာနိ၊ ရတ္တေ ဆိန္ဒေယျ စီဝရေ။

‘‘သူစိကမ္မဝိကာရံ ¶ ဝါ၊ အညံ ဝါ ပန ကိဉ္စိပိ၊

စီဝရေ ဘိက္ခုနာ ကာတုံ၊ ကာရာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ယော စ ပက္ခိပတိ ဘိက္ခု စီဝရံ၊

‘‘သူစိဟတ္ထမလာဒီနံ၊ ကရဏေ စီဝရဿ စ၊

တထာ ကိလိဋ္ဌကာလေ စ၊ ဓောဝနတ္ထံ တု ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ရဇနေ ပန ဂန္ဓံ ဝါ၊ တေလံ ဝါ လာခမေဝ ဝါ၊

ကိဉ္စိ ပက္ခိပိတုံ တတ္ထ၊ ဘိက္ခုနော န စ ဝဋ္ဋတိ။

‘‘သင်္ခေန မဏိနာ ဝါပိ၊ အညေနပိ စ ကေနစိ၊

စီဝရံ န စ ဃဋ္ဋေယျ၊ ဃံသိတဗ္ဗံ န ဒေါဏိယာ။

‘‘စီဝရံ ဒေါဏိယံ ကတွာ၊ နာတိဃဋ္ဋေယျ မုဋ္ဌိနာ၊

ရတ္တံ ပဟရိတုံ ကိဉ္စိ၊ ဟတ္ထေဟေဝ စ ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ဂဏ္ဌိကေ ပန လေခါ ဝါ၊ ပိဠကာ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ၊

ကပ္ပဗိန္ဒုဝိကာရော ဝါ၊ ပါဠိကဏ္ဏိကဘေဒတော’’တိ။

ဝိနယသာရတ္ထသန္ဒီပနိယမ္ပိ သမံ သတပဒါဒီနန္တိ သတပဒါဒီဟိ သဒိသံ။ တုလျတ္ထေ ကရဏဝစနပ္ပသင်္ဂေ သာမိဝစနံ။ ပဋ္ဋဿ ပရိယန္တေ ဝါတိ အနုဝါတဿ ဥဘယပရိယန္တေ ဝါ။ ပဋ္ဋမုခေပိ ဝါတိ ဒွိန္နံ အာယာမဝိတ္ထာရပဋ္ဋာနံ သင်္ဃဋိတဋ္ဌာနေ၊ ကဏ္ဏေပိ ဝါ ဧကဿေဝ ဝါ ပဋ္ဋဿ ဦနပူရဏတ္ထံ ဃဋိတဋ္ဌာနေပိ ဝါ ¶ ။ ဝေဏီတိ ကုဒြူသသီသာကာရေန သိဗ္ဗနံ။ ကေစိ ‘‘ဝရကသီသာကာရေနာ’’တိ ¶ ဝဒန္တိ။ သင်္ခလိကန္တိ ဗိဠာလဒါမသဒိသသိဗ္ဗနံ။ ကေစိ ‘‘သတပဒိသဒိသ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

ပဋ္ဋမ္ပီတိ ပတ္တမ္ပိ။ အဋ္ဌကောဏာဒိကော ဝိဓိ ပကာရော ဧတဿာတိ အဋ္ဌကောဏာဒိကဝိဓိ၊ တံ။ အဋ္ဌကောဏာဒိကန္တိ ဝါ ဂါထာဗန္ဓဝသေန နိဂ္ဂဟိတာဂမော။ ‘‘အဋ္ဌကောဏာဒိကံ ဝိဓိ’’န္တိ ဧတံ ‘‘ပဋ္ဋ’’န္တိ ဧတဿ သမာနာဓိကရဏဝိသေသနံ၊ ကိရိယာဝိသေသနံ ဝါ။ ‘‘ကရောန္တီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ အထ ဝါ ပဋ္ဋန္တိ ဧတ္ထ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ၊ ပဋ္ဋေတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ အဋ္ဌကောဏာဒိကန္တိ ဥပယောဂဝစနံ။ ဝိဓိန္တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ။ ဣဓ ဝက္ခမာနစတုကောဏသဏ္ဌာနတော အညံ အဋ္ဌကောဏာဒိကံ နာမ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပဋ္ဋဒွယေ။ အဂ္ဃိယဂဒါရူပန္တိ အဂ္ဃိယသဏ္ဌာနဉ္စေဝ ဂဒါသဏ္ဌာနဉ္စ သိဗ္ဗနံ။ မုဂ္ဂရန္တိ လဂုဠသဏ္ဌာနသိဗ္ဗနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စေတိယာဒိသဏ္ဌာနာနံ ဂဟဏံ။

တတ္ထာတိ ပဋ္ဋဒွယေ တသ္မိံ ဌာနေ။ ကက္ကဋကက္ခီနီတိ ကုဠီရကစ္ဆိသဒိသာနိ သိဗ္ဗနဝိကာရာနိ။ ဥဋ္ဌာပေန္တီတိ ကရောန္တိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋကေ။ သုတ္တာတိ ကောဏတော ကောဏံ သိဗ္ဗိတသုတ္တာ စေဝ စတုရဿေ သိဗ္ဗိတသုတ္တာ စ။ ပိဠကာတိ တေသမေဝ သုတ္တာနံ နိဝတ္တေတွာ သိဗ္ဗိတကောဋိယော စ။ ဒုဝိညေယျာဝါတိ ရဇနကာလေ ဒုဝိညေယျရူပါ အနောဠာရိကာ ဒီပိတာ ဝဋ္ဋန္တီတိ။ ယထာဟ ‘‘ကောဏသုတ္တပိဠကာ စ စီဝရေ ရတ္တေ ဒုဝိညေယျရူပါ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅)။

ဂဏ္ဌိကပဋ္ဋိကာ ပါသပဋ္ဋိကာတိ ယောဇနာ။ ကဏ္ဏကောဏေသု သုတ္တာနီတိ စီဝရကဏ္ဏေ သုတ္တာ စေဝ ပါသကပဋ္ဋာနံ ကောဏေသု သုတ္တာနိ စ အစ္ဆိန္ဒတိ။ ဧတ္ထ စ စီဝရေ အာယာမတော ဝိတ္ထာရတော စ သိဗ္ဗိတွာ အနုဝါတတော ဗဟိ နိက္ခမိတသုတ္တံ စီဝရံ ရဇိတွာ သုက္ခာပနကာလေ ရဇ္ဇုယာ ဝါ စီဝရဝံသေ ဝါ ¶ ဗန္ဓိတွာ ဩလမ္ဗိတုံ အနုဝါတေ ဗန္ဓသုတ္တာနိ စ ကဏ္ဏသုတ္တာနိ နာမ။ ယထာဟ ‘‘စီဝရဿ ကဏ္ဏသုတ္တကံ န စ ဝဋ္ဋတိ၊ ရဇိတကာလေ ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ၊ ယံ ပန ‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ကဏ္ဏသုတ္တက’န္တိ ဧဝံ အနုညာတံ၊ တံ အနုဝါတေ ပါသကံ ကတွာ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ရဇနကာလေ လဂ္ဂနတ္ထာယာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅)။

သူစိကမ္မဝိကာရံ ဝါတိ စီဝရမဏ္ဍနတ္ထာယ နာနာသုတ္တကေဟိ သတပဒိသဒိသံ သိဗ္ဗန္တာ အာဂန္တုကပဋ္ဋံ ¶ ဌပေန္တိ၊ ဧဝရူပံ သူစိကမ္မဝိကာရံ ဝါ။ အညံ ဝါ ပန ကိဉ္စိပီတိ အညမ္ပိ ယံ ကိဉ္စိ မာလာကမ္မမိဂပက္ခိပဒါဒိကံ သိဗ္ဗနဝိကာရံ။ ကာတုန္တိ သယံ ကာတုံ။ ကာရာပေတုန္တိ အညေန ဝါ ကာရာပေတုံ။

ယော ဘိက္ခု ပရံ ဥတ္တမံ ဝဏ္ဏမဋ္ဌမဘိပတ္ထယန္တော ကဉ္ဇိကပိဋ္ဌခလိအလ္လိကာဒီသု စီဝရံ ပက္ခိပတိ၊ တဿ ပန ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋာ မောက္ခော န ဝိဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။ ကဉ္ဇိကန္တိ ဝါယနတန္တမက္ခနံ ကဉ္ဇိကသဒိသာ သုလာကဉ္ဇိကံ။ ပိဋ္ဌန္တိ တဏ္ဍုလပိဋ္ဌံ။ တဏ္ဍုလပိဋ္ဌေဟိ ပက္ကာ ခလိ။ အလ္လိကာတိ နိယျာသော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန လာခါဒီနံ ဂဟဏံ။ စီဝရဿ ကရဏေ ကရဏကာလေ သမုဋ္ဌိတာနံ သူစိဟတ္ထမလာဒီနံ ကိလိဋ္ဌကာလေ ဓောဝနတ္ထဉ္စ ကဉ္ဇိကပိဋ္ဌခလိအလ္လိကာဒီသု ပက္ခိပတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။

တတ္ထာတိ ယေန ကသာဝေန စီဝရံ ရဇတိ၊ တသ္မိံ ရဇနေ စီဝရဿ သုဂန္ဓဘာဝတ္ထာယ ဂန္ဓံ ဝါ ဥဇ္ဇလဘာဝတ္ထာယ တေလံ ဝါ ဝဏ္ဏတ္ထာယ လာခံ ဝါ။ ကိဉ္စီတိ ဧဝရူပံ ယံ ကိဉ္စိ။ မဏိနာတိ ပါသာဏေန။ အညေနပိ စ ကေနစီတိ ယေန ဥဇ္ဇလံ ဟောတိ၊ ဧဝရူပေန မုဂ္ဂရာဒိနာ အညေနပိ ကေနစိ ဝတ္ထုနာ။ ဒေါဏိယာတိ ရဇနမ္ဗဏေ န ဃံသိတဗ္ဗံ ဟတ္ထေန ဂါဟာပေတွာ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ရတ္တံ စီဝရံ ဟတ္ထေဟိ ကိဉ္စိ ထောကံ ပဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ¶ ယောဇနာ။ ယတ္ထ ပက္ကရဇနံ ပက္ခိပန္တိ၊ သာ ရဇနဒေါဏီ။ တတ္ထ အံသဗဒ္ဓကကာယဗန္ဓနာဒိံ ဃဋ္ဋေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

ဂဏ္ဌိကေတိ ဝေဠုဒန္တဝိသာဏာဒိမယဂဏ္ဌိကေ။ လေခါ ဝါတိ ဝဋ္ဋာဒိဘေဒါ လေခါ ဝါ။ ပိဠကာတိ သာသပဗီဇသဒိသာ ခုဒ္ဒကဗုဗ္ဗုဠာ။ ပါဠိကဏ္ဏိကဘေဒတောတိ မဏိကာဝဠိရူပပုပ္ဖကဏ္ဏိကရူပဘေဒတော။ ‘‘ကပ္ပဗိန္ဒုဝိကာရော ဝါ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တထေဝ စီဝရေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

၉။ ပတ္တေ ဝါ ထာလကေ ဝါတိအာဒီသု ထာလကေတိ တမ္ဗာဒိမယေ ပုဂ္ဂလိကေ တိဝိဓေပိ ကပ္ပိယထာလကေ။ န ဝဋ္ဋတီတိ မဏိဝဏ္ဏကရဏပယောဂေါ န ဝဋ္ဋတိ၊ တေလဝဏ္ဏပယောဂေါ ပန ဝဋ္ဋတိ။ တေလဝဏ္ဏောတိ သမဏသာရုပ္ပဝဏ္ဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ မဏိဝဏ္ဏံ ပန ပတ္တံ အညေန ကတံ လဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ပတ္တမဏ္ဍလေတိ တိပုသီသာဒိမယေ ပတ္တဋ္ဌပနကမဏ္ဍလေ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဝိစိတြာနိ ပတ္တမဏ္ဍလာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ ရူပကာကိဏ္ဏာနိ ဘိတ္တိကမ္မကတာနီ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၅၃) ဝုတ္တတ္တာ ¶ ‘‘ဘိတ္တိကမ္မံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မကရဒန္တကံ ဆိန္ဒိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၅၃) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မကရဒန္တကံ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ထာလကဿ စ ပတ္တဿ၊ ဗဟိ အန္တောပိ ဝါ ပန၊

အာရဂ္ဂေန ကတာ လေခါ၊ န စ ဝဋ္ဋတိ ကာစိပိ။

‘‘အာရောပေတွာ ဘမံ ပတ္တံ၊ မဇ္ဇိတွာ စေ ပစန္တိ စ၊

‘မဏိဝဏ္ဏံ ကရိဿာမ’၊ ဣတိ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။

ဝိနယသာရတ္ထသန္ဒီပနိယမ္ပိ ¶ အာရဂ္ဂေနာတိ အာရကဏ္ဋကဂ္ဂေန၊ သူစိမုခေန ဝါ။ ကာစိပိ လေခါတိ ဝဋ္ဋကဂေါမုတ္တာဒိသဏ္ဌာနာ ယာ ကာစိပိ ရာဇိ။ ဘမံ အာရောပေတွာတိ ဘမေ အလ္လီယာပေတွာ။ ပတ္တမဏ္ဍလကေတိ ပတ္တေ ဆဝိရက္ခဏတ္ထာယ တိပုသီသာဒီဟိ ကတေ ပတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ အာဓာရာဒီနံ ဥပရိ ကာတဗ္ဗေ ပတ္တမဏ္ဍလကေ။ ဘိတ္တိကမ္မန္တိ နာနာကာရရူပကကမ္မဝိစိတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိစိတြာနိ ပတ္တမဏ္ဍလာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ ရူပကာကိဏ္ဏာနိ ဘိတ္တိကမ္မကတာနီ’’တိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပတ္တမဏ္ဍလေ။ အဿာတိ ဘိက္ခုဿ။ မကရဒန္တကန္တိ ဂိရိကူဋန္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဧဝံ ပတ္တထာလကာဒီသု ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

ဓမကရဏ…ပေ… လေခါ န ဝဋ္ဋတီတိ အာရဂ္ဂေန ဒိန္နလေခါ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဇာတိဟိင်္ဂုလိကာဒိဝဏ္ဏေဟိ ကတလေခါ ပန ဝဋ္ဋတိ။ ဆတ္တမုခဝဋ္ဋိယန္တိ ဓမကရဏဿ ဟတ္ထေန ဂဟဏတ္ထံ ကတဿ ဆတ္တာကာရဿ မုခဝဋ္ဋိယံ။ ‘‘ပရိဿာဝနဗန္ဓဋ္ဌာနေ’’တိ ကေစိ။ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေပိ –

‘‘န ¶ ဓမ္မကရဏစ္ဆတ္တေ၊ လေခါ ကာစိပိ ဝဋ္ဋတိ၊

ကုစ္ဆိယံ ဝါ ဌပေတွာ တံ၊ လေခံ တု မုခဝဋ္ဋိယ’’န္တိ။ –

ဝုတ္တံ။ တဋ္ဋီကာယံ ပန ‘‘မုခဝဋ္ဋိယာ ယာ လေခါ ပရိဿာဝနဗန္ဓနတ္ထာယ အနုညာတာ၊ တံ လေခံ ဌပေတွာ ဓမကရဏစ္ဆတ္တေ ဝါ ကုစ္ဆိယံ ဝါ ကာစိ လေခါ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဓမကရဏေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

၁၀။ ကာယဗန္ဓနေ ပန ကက္ကဋက္ခီနီတိ ကက္ကဋကဿ အက္ခိသဒိသာနိ။ မကရမုခန္တိ မကရမုခသဏ္ဌာနံ။ ဒေဍ္ဍုဘသီသန္တိ ဥဒကသပ္ပသီသသဒိသသဏ္ဌာနာနိ။ အစ္ဆီနီတိ ကုဉ္ဇရစ္ဆိသဏ္ဌာနာနိ။ ဧကမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ဧကရဇ္ဇုကံ ဒွိဂုဏတိဂုဏံ ကတွာ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧကမေဝ ပန သတဝါရမ္ပိ သရီရံ ပရိက္ခိပိတွာ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဗဟုရဇ္ဇုကေ ဧကတော ကတွာ ဧကေန ¶ နိရန္တရံ ဝေဌေတွာ ကတံ ဗဟုရဇ္ဇုကန္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တံ မုရဇသင်္ခံ န ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မုရဇဉှိ နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ မုရဇဝဋ္ဋိသဏ္ဌာနံ ဝေဌေတွာ ကရောန္တိ။ ဣဒံ ပန မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏသင်္ခါတံ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနဉ္စ ဒသာသု ဝဋ္ဋတိ ‘‘ကာယဗန္ဓနဿ ဒသာ ဇီရန္တိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၈) ဝုတ္တတ္တာ။

ဝိဓေတိ ဒသာပရိယောသာနေ ထိရဘာဝါယ ဒန္တဝိသာဏသုတ္တာဒီဟိ ကတေ ဝိဓေ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၈၅) ပန ‘‘ကာယဗန္ဓနဿ ပါသန္တေ ဒသာမူလေ တဿ ထိရဘာဝတ္ထံ ကတ္တဗ္ဗေ ဒန္တဝိသာဏာဒိမယေ ဝိဓေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌမင်္ဂလာနိ နာမ သင်္ခေါ၊ စက္ကံ၊ ပုဏ္ဏကုမ္ဘော၊ ဂယာ၊ သိရီဝစ္ဆော၊ အင်္ကုသော၊ ဓဇံ၊ သောဝတ္ထိကန္တိ။ မစ္ဆယုဂဠဆတ္တနန္ဒိယာဝဋ္ဋာဒိဝသေနပိ ဝဒန္တိ။ ပရိစ္ဆေဒလေခါမတ္တန္တိ ဒန္တာဒီဟိ ကတဿ ဝိဓဿ ဥဘောသု ကောဋီသု ကာတဗ္ဗပရိစ္ဆေဒရာဇိမတ္တံ။ ဝိနယဝိနိစ္ဆယပ္ပကရဏေပိ –

‘‘သုတ္တံ ဝါ ဒိဂုဏံ ကတွာ၊ ကောဋ္ဋေန္တိ စ တဟိံ တဟိံ၊

ကာယဗန္ဓနသောဘတ္ထံ၊ တံ န ဝဋ္ဋတိ ဘိက္ခုနော။

‘‘ဒသာမုခေ ဒဠှတ္ထာယ၊ ဒွီသု အန္တေသု ဝဋ္ဋတိ၊

မာလာကမ္မလတာကမ္မ-စိတ္တိကမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ဃဋံ ဒေဍ္ဍုဘသီသံ ဝါ၊ မကရဿ မုခမ္ပိ ဝါ၊

ဝိကာရရူပံ ယံ ကိဉ္စိ၊ န ဝဋ္ဋတိ ဒသာမုခေ။

‘‘ဥဇုကံ ¶ မစ္ဆကဏ္ဋံ ဝါ၊ မဋ္ဌံ ဝါ ပန ပဋ္ဋိကံ၊

ခဇ္ဇူရိပတ္တကာကာရံ၊ ကတွာ ဝဋ္ဋတိ ကောဋ္ဋိတံ။

‘‘ပဋ္ဋိကာ သူကရန္တန္တိ၊ ဒုဝိဓံ ကာယဗန္ဓနံ၊

ရဇ္ဇုကာ ဒုဿပဋ္ဋာဒိ၊ သဗ္ဗံ တဿာနုလောမိကံ။

‘‘မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏဉ္စ၊ ဒေဍ္ဍုဘဉ္စ ကလာဗုကံ၊

ရဇ္ဇုယော စ န ဝဋ္ဋန္တိ၊ ပုရိမာ ဒွေဒသာ သိယုံ။

‘‘ဒသာ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနာ၊ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ကာယဗန္ဓနေ၊

ဧကာ ဒွိတိစတဿော ဝါ၊ ဝဋ္ဋန္တိ န တတော ပရံ။

‘‘ဧကရဇ္ဇုမယံ ဝုတ္တံ၊ မုနိနာ ကာယဗန္ဓနံ၊

တဉ္စ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနံ၊ ဧကမ္ပိ စ န ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ရဇ္ဇုကေ ဧကတော ကတွာ၊ ဗဟူ ဧကာယ ရဇ္ဇုယာ၊

နိရန္တရဉှိ ဝေဌေတွာ၊ ကတံ ဝဋ္ဋတိ ဗန္ဓိတုံ။

‘‘ဒန္တကဋ္ဌဝိသာဏဋ္ဌိ-လောဟဝေဠုနဠဗ္ဘဝါ၊

ဇတုသင်္ခမယာ သုတ္တ-ဖလဇာ ဝိဓကာ မတာ။

‘‘ကာယဗန္ဓနဝိဓေပိ ¶ ၊ ဝိကာရော န စ ဝဋ္ဋတိ၊

တတ္ထ တတ္ထ ပရိစ္ဆေဒ-လေခါမတ္တံ တု ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ –

ဝိနယသာရတ္ထသန္ဒီပနိယမ္ပိ တဟိံ တဟိန္တိ ပဋ္ဋိကာယ တတ္ထ တတ္ထ။ တန္တိ တထာကောဋ္ဋိတဒိဂုဏသုတ္တကာယဗန္ဓနံ။ အန္တေသု ဒဠှတ္ထာယ ဒသာမုခေ ဒိဂုဏံ ကတွာ ကောဋ္ဋေန္တိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ စိတ္တကမ္ပီတိ မာလာကမ္မလတာကမ္မစိတ္တယုတ္တမ္ပိ ကာယဗန္ဓနံ။ အက္ခီနီတိ ကုဉ္ဇရက္ခီနိ။ တတ္ထာတိ ကာယဗန္ဓနေ န ဝဋ္ဋတီတိ ကာ ကထာ။ ဥဋ္ဌာပေတုန္တိ ဥက္ကိရိတုံ။

ဃဋန္တိ ဃဋသဏ္ဌာနံ။ ဒေဍ္ဍုဘသီသံ ဝါတိ ဥဒကသပ္ပသီသံ မုခသဏ္ဌာနံ ဝါ။ ယံ ကိဉ္စိ ဝိကာရရူပံ ဒသာမုခေ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ ဥဘယပဿေသု မစ္ဆကဏ္ဋကယုတ္တံ မစ္ဆဿ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ ဝိယ ယဿာ ပဋ္ဋိကာယ ဝါယနံ ဟောတိ၊ ဣဒံ ကာယဗန္ဓနံ ¶ မစ္ဆကဏ္ဋကံ နာမ။ ယဿ ခဇ္ဇူရိပတ္တသဏ္ဌာနမိဝ ဝါယနံ ဟောတိ၊ တံ ခဇ္ဇူရိပတ္တကာကာရံ နာမ။

ပကတိဝိကာရာ ပဋ္ဋိကာ သူကရန္တံ နာမ ကုဉ္စိကာကောသသဏ္ဌာနံ။ တဿ ဒုဝိဓဿ ကာယဗန္ဓနဿ။ တတ္ထ ရဇ္ဇုကာ သူကရန္တာနုလောမိကာ၊ ဒုဿပဋ္ဋံ ပဋ္ဋိကာနုလောမိကံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန မုဒ္ဒိကကာယဗန္ဓနံ ဂဟိတံ၊ တဉ္စ သူကရန္တာနုလောမိကံ။ ယထာဟ ‘‘ဧကရဇ္ဇုကံ ပန မုဒ္ဒိကကာယဗန္ဓနဉ္စ သူကရန္တံ အနုလောမေတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၈)။ တတ္ထ ရဇ္ဇုကာ နာမ ဧကာဝဋ္ဋာ၊ ဗဟုရဇ္ဇုကဿ အကပ္ပိယဘာဝံ ဝက္ခတိ။ မုဒ္ဒိကကာယဗန္ဓနံ နာမ စတုရဿံ အကတွာ သဇ္ဇိတန္တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

မုရဇံ နာမ မုရဇဝဋ္ဋိသဏ္ဌာနံ ဝေဌေတွာ ကတံ။ ဝေဌေတွာတိ နာနာသုတ္တေဟိ ဝေဌေတွာ။ သိက္ခာဘာဇနဝိနိစ္ဆယေ ပန ‘‘ဗဟုကာ ရဇ္ဇုယော ဧကတော ကတွာ ဧကာယ ရဇ္ဇုယာ ဝေဌိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ မဒ္ဒဝီဏံ နာမ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနံ။ ဒေဍ္ဍုဘကံ နာမ ဥဒကသပ္ပသဒိသံ။ ကလာဗုကံ နာမ ဗဟုရဇ္ဇုကံ။ ရဇ္ဇုယောတိ ဥဘယကောဋိယံ ဧကတော အဗန္ဓာ ဗဟုရဇ္ဇုယော၊ တထာဗန္ဓာ ကလာဗုကံ နာမ ဟောတိ။ န ဝဋ္ဋန္တီတိ မုရဇာဒီနိ ဣမာနိ သဗ္ဗာနိ ကာယဗန္ဓနာနိ န ဝဋ္ဋန္တိ။ ပုရိမာ ဒွေတိ မုရဇံ ¶ မဒ္ဒဝီဏနာမဉ္စာတိ ဒွေ။ ‘‘ဒသာသု သိယု’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဝဏ္ဏလောပေန ‘‘ဒသာ သိယု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏန္တိ ဣဒံ ဒသာသုယေဝ အနုညာတ’’န္တိ။

ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနာတိ ပါမင်္ဂဒါမံ ဝိယ စတုရဿသဏ္ဌာနာ။ ဧကရဇ္ဇုမယန္တိ နာနာဝဋ္ဋေ ဧကတော ဝဋ္ဋေတွာ ကတံ ရဇ္ဇုမယံ ကာယဗန္ဓနံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ရဇ္ဇုကာ ဒုဿပဋ္ဋာဒီ’’တိ ဧတ္ထ ဧကဝဋ္ဋရဇ္ဇုကာ ဂဟိတာ။ ဣဓ ပန နာနာဝဋ္ဋေ ဧကတော ဝဋ္ဋေတွာ ကတာ ဧကာဝ ရဇ္ဇု ဂဟိတာ။ တဉ္စာတိ တံ ဝါ နယမ္ပိ ဧကရဇ္ဇုကကာယဗန္ဓနံ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနေန ဂန္ထိတံ။ ဧကမ္ပိ စ န ဝဋ္ဋတီတိ ကေဝလမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။

ဗဟူ ¶ ရဇ္ဇုကေ ဧကတော ကတွာတိ ယောဇနာ။ ဝဋ္ဋတိ ဗန္ဓိတုန္တိ မုရဇံ ကလာဗုကဉ္စ န ဟောတိ၊ ရဇ္ဇုကကာယဗန္ဓနမေဝ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အယံ ပန ဝိနိစ္ဆယော ‘‘ဗဟုရဇ္ဇုကေ ဧကတော ကတွာ ဧကေန နိရန္တရံ ဝေဌေတွာ ကတံ ဗဟုရဇ္ဇုကန္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာဂတော ဣဓ ဝုတ္တော။ သိက္ခာဘာဇနဝိနိစ္ဆယေ ‘‘ဗဟုရဇ္ဇုယော ဧကတော ကတွာ ဧကာယ ဝေဌိတံ မုရဇံ နာမာ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ဣမိနာ ဝိရုဇ္ဈနတော န ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဒန္တ-သဒ္ဒေန ဟတ္ထိဒန္တာ ဝုတ္တာ။ ဇတူတိ လာခါ။ သင်္ခမယန္တိ သင်္ခနာဘိမယံ။ ဝိဓကာ မတာတိ ဧတ္ထ ဝေဓိကာတိပိ ပါဌော၊ ဝိဓပရိယာယော။ ကာယဗန္ဓနဝိဓေတိ ကာယဗန္ဓနဿ ဒသာယ ထိရဘာဝတ္ထံ ကဋ္ဌဒန္တာဒီဟိ ကတေ ဝိဓေ။ ဝိကာရော အဋ္ဌမင်္ဂလာဒိကော။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ။ တု-သဒ္ဒေန ဃဋာကာရောပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတီတိ အတ္ထော ပကာသိတော၊ တသ္မာ တေန နယေန ကာယဗန္ဓနဝိစာရော ကာတဗ္ဗောတိ။

၁၁။ အဉ္ဇနိယံ ‘‘ဥဇုကမေဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စတုရဿာဒိသဏ္ဌာနာပိ ဝင်္ကဂတိကာ န ဝဋ္ဋတိ။ သိပါဋိကာယာတိ ဝါသိအာဒိဘဏ္ဍပက္ခိပနေ။ ဝိနယဝိနိစ္ဆယပ္ပကရဏေ ပန –

‘‘မာလာကမ္မလတာကမ္မ-နာနာရူပဝိစိတ္တိတာ၊

န စ ဝဋ္ဋတိ ဘိက္ခူနံ၊ အဉ္ဇနီ ဇနရဉ္ဇနီ။

‘‘တာဒိသံ ¶ ပန ဃံသိတွာ၊ ဝေဌေတွာ သုတ္တကေန ဝါ၊

ဝဠဉ္ဇန္တဿ ဘိက္ခုဿ၊ န ဒေါသော ကောစိ ဝိဇ္ဇတိ။

‘‘ဝဋ္ဋာ ဝါ စတုရဿာ ဝါ၊ အဋ္ဌံသာ ဝါပိ အဉ္ဇနီ၊

ဝဋ္ဋတေဝါတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ ဝဏ္ဏမဋ္ဌာ န ဝဋ္ဋတိ။

‘‘တထာဉ္ဇနိသလာကာပိ၊ အဉ္ဇနိထဝိကာယ စ၊

နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ၊ စိတ္တကမ္မံ န ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ဧကဝဏ္ဏေန ¶ သုတ္တေန၊ သိပါဋိံ ယေန ကေနစိ၊

ယံ ကိဉ္စိ ပန သိဗ္ဗေတွာ၊ ဝဠဉ္ဇန္တဿ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ –

တဋ္ဋီကာယမ္ပိ မာလာ…ပေ… စိတ္တိတာတိ မာလာကမ္မလတာကမ္မေဟိ စ မိဂပက္ခိရူပါဒိနာနာရူပေဟိ စ ဝိစိတ္တိတာ။ ဇနရဉ္ဇနီတိ ဗာလဇနပလောဘိနီ။ အဋ္ဌံသာ ဝါပီတိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေန သောဠသံသာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဝဏ္ဏမဋ္ဌာတိ မာလာကမ္မာဒိဝဏ္ဏမဋ္ဌာ။ အဉ္ဇနီသလာကာပိ တထာ ဝဏ္ဏမဋ္ဌာ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ အဉ္ဇနီထဝိကာယ စ နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ စိတ္တကမ္မံ န ဝဋ္ဋတီတိ ပါဌော ယုဇ္ဇတိ၊ ‘‘ထဝိကာပိ ဝါ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ သော န ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘ပီတာဒိနာ ယေန ကေနစိ ဧကဝဏ္ဏေန သုတ္တေန ပိလောတိကာဒိမယံ ကိဉ္စိပိ သိပါဋိကံ သိဗ္ဗေတွာ ဝဠဉ္ဇန္တဿ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ’’တိ အာဂတံ။

၁၂။ အာရကဏ္ဋကာဒီသု အာရကဏ္ဋကေတိ ပေါတ္ထကာဒိအဘိသင်္ခရဏတ္ထံ ကတေ ဒီဃမုခသတ္ထကေ။ ဘမကာရာနံ ဒါရုအာဒိလိခနသတ္ထကန္တိ ကေစိ။ ဝဋ္ဋမဏိကန္တိ ဝဋ္ဋံ ကတွာ ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗဗုဗ္ဗုဠကံ။ အညန္တိ ဣမိနာ ပိဠကာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပိပ္ဖလိကေတိ ယံ ကိဉ္စိ ဆေဒနကေ ခုဒ္ဒကသတ္ထေ။ မဏိကန္တိ ဧကဝဋ္ဋမဏိ။ ပိဠကန္တိ သာသပမတ္တိကာမုတ္တရာဇိသဒိသာ ဗဟုဝဋ္ဋလေခါ။ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ အဝုတ္တတ္တာ လေခနိယံ ယံ ကိဉ္စိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ ပန ‘‘ကုဉ္စိကာယ သေနာသနပရိက္ခာရတ္တာ သုဝဏ္ဏရူပိယမယာပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဆာယာ ဒိဿတိ။ ‘ကုဉ္စိကာယ ¶ ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ န ဝဋ္ဋတီ’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) ဝစနတော အညေ ကပ္ပိယလောဟာဒိမယာဝ ကုဉ္စိကာ ကပ္ပန္တိ ပရိဟရဏီယပရိက္ခာရတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာရကဏ္ဋကော ပေါတ္ထကာဒိကရဏသတ္ထကဇာတိ၊ အာမဏ္ဍသာရကော အာမလကဖလမယောတိ ဝဒန္တိ။

ဝလိတကန္တိ ¶ နခစ္ဆေဒနကာလေ ဒဠှဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဝလိယုတ္တမေဝ ကရောန္တိ။ တသ္မာ တံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ အညမ္ပိ ဝိကာရံ ဒဠှီကမ္မာဒိအတ္ထာယ ကရောန္တိ၊ န ဝဏ္ဏမဋ္ဌတ္ထာယ၊ တံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတံ၊ တေန စ ကတ္တရဒဏ္ဍကောဋိယံ အညမညံ သင်္ဃဋ္ဋနေန သဒ္ဒနိစ္ဆရဏတ္ထာယ ကတဝလယာဒိကံ အဝုတ္တမ္ပိ ယတော ဥပပန္နံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ဒဠှီကမ္မာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပရိဿယဝိနောဒနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ၊ တေန ကတ္တရယဋ္ဌိကောဋိယံ ကတဝလယာနံ အညမညသင်္ဃဋ္ဋနေန သဒ္ဒနိစ္ဆရဏံ ဒီဃဇာတိကာဒိပရိဿယဝိနောဒနတ္ထံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ တေနာဟ အာစရိယဝရော –

‘‘မဏိကံ ပိဠကံ ဝါပိ၊ ပိပ္ဖလေ အာရကဏ္ဋကေ၊

ဌပေတုံ ပန ယံ ကိဉ္စိ၊ န စ ဝဋ္ဋတိ ဘိက္ခုနော။

‘‘ဒဏ္ဍကေပိ ပရိစ္ဆေဒ-လေခါမတ္တံ တု ဝဋ္ဋတိ၊

ဝလိတွာ စ နခစ္ဆေဒံ၊ ကရောန္တီတိ ဟိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

တဿ ဝဏ္ဏနာယမ္ပိ မဏိကန္တိ ထူလဗုဗ္ဗုဠံ။ ပီဠကန္တိ သုခုမဗုဗ္ဗုဠံ။ ပိပ္ဖလေတိ ဝတ္ထစ္ဆေဒနသတ္ထေ။ အာရကဏ္ဋကေတိ ပတ္တဓာရဝလယာနံ ဝိဇ္ဈနကဏ္ဋကေ။ ဌပေတုန္တိ ဥဋ္ဌာပေတုံ။ ယံ ကိဉ္စီတိ သေသဝဏ္ဏမဋ္ဌမ္ပိ စ။ ဒဏ္ဍကေတိ ပိပ္ဖလိဒဏ္ဍကေ။ ယထာဟ ‘‘ပိပ္ဖလိကေပိ မဏိကံ ဝါ ပိဠကံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဒဏ္ဍကေ ပန ပရိစ္ဆေဒလေခါ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ပရိစ္ဆေဒလေခါမတ္တန္တိ အာဏိဗန္ဓနဋ္ဌာနံ ပတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒနတ္ထံ ဧကာဝ လေခါ ဝဋ္ဋတီတိ။ ဝလိတွာတိ ဥဘယကောဋိမုခံ ကတွာ မဇ္ဈေ ဝလိယော ဂါဟေတွာ နခစ္ဆေဒံ ယသ္မာ ကရောန္တိ၊ တသ္မာ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာတိ အာဂတာ။

ဥတ္တရာရဏိယံ မဏ္ဍလန္တိ ဥတ္တရာရဏိယာ ပဝေသနတ္ထံ အာဝါဋမဏ္ဍလံ ဟောတိ။ ဒန္တကဋ္ဌစ္ဆေဒနဝါသိယံ ဥဇုကမေဝ ဗန္ဓိတုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ စ ဥဇုကမေဝါတိ ဣမိနာ ဝင်္ကံ ကတွာ ဗန္ဓိတုံ န ¶ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ၊ တေနေဝ အဉ္ဇနိယမ္ပိ တထာ ဒဿိတံ။ ဥဘောသု ပဿေသု ဧကပဿေ ¶ ဝါတိ ဝစနသေသော၊ ဝါသိဒဏ္ဍဿ ဥဘောသု ပဿေသု ဒဏ္ဍကောဋီနံ အစလနတ္ထံ ဗန္ဓိတုန္တိ အတ္ထော။ ကပ္ပိယလောဟေန စတုရဿံ ဝါ အဋ္ဌံသံ ဝါ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။

၁၃။ အာမဏ္ဍသာရကေတိ အာမလကဖလာနိ ပိသိတွာ တေန ကက္ကေန ကတတေလဘာဇနေ။ တတ္ထ ကိရ ပက္ခိတ္တံ တေလံ သီတံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အာစရိယေန –

‘‘ဥတ္တရာရဏိယံ ဝါပိ၊ ဓနုကေ ပေလ္လဒဏ္ဍကေ၊

မာလာကမ္မာဒိ ယံ ကိဉ္စိ၊ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတိ။

‘‘သဏ္ဍာသေ ဒန္တကဋ္ဌာနံ၊ တထာ ဆေဒနဝါသိယာ၊

ဒွီသု ပဿေသု လောဟေန၊ ဗန္ဓိတုံ ပန ဝဋ္ဋတိ။

‘‘တထာ ကတ္တရဒဏ္ဍေပိ၊ စိတ္တကမ္မံ န ဝဋ္ဋတိ၊

ဝဋ္ဋလေခါဝ ဝဋ္ဋန္တိ၊ ဧကာ ဝါ ဒွေပိ ဟေဋ္ဌတော။

‘‘ဝိသာဏေ နာဠိယံ ဝါပိ၊ တထေဝါမဏ္ဍသာရကေ၊

တေလဘာဇနကေ သဗ္ဗံ၊ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ တု ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

ဋီကာယမ္ပိ အရဏိသဟိတေ ဘန္တကိစ္စကရော ဒဏ္ဍော ဥတ္တရာရဏီ နာမ။ ဝါပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန အဓရာရဏိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥဒုက္ခလဒဏ္ဍဿေတံ အဓိဝစနံ။ အဉ္ဆနကယန္တဓနု ဓနုကံ နာမ။ မုသလမတ္ထကပီဠနဒဏ္ဍကော ပေလ္လဒဏ္ဍကော နာမ။ သဏ္ဍာသေတိ အဂ္ဂိသဏ္ဍာသေ။ ဒန္တကဋ္ဌာနံ ဆေဒနဝါသိယာ တထာ ယံ ကိဉ္စိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒွီသု ပဿေသူတိ ဝါသိယာ ဥဘောသု ပဿေသု။ လောဟေနာတိ ကပ္ပိယလောဟေန။ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဥဇုကမေဝ ဝါ စတုရဿံ ဝါ အဋ္ဌံသံ ဝါ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သဏ္ဍာသေတိ အဂ္ဂိသဏ္ဍာသေတိ နိဿန္ဒေဟေ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပနေတ္ထ သူစိသဏ္ဍာသော ဒဿိတော ¶ ။ ဟေဋ္ဌာတိ ဟေဋ္ဌာ အယောပဋ္ဋဝလယေ။ ‘‘ဥပရိ အဟိစ္ဆတ္တကမကုဠမတ္တ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ဝိသာဏေတိ တေလာသိဉ္စနကဂဝယမဟိံသာဒိသိင်္ဂေ။ နာဠိယံ ဝါပီတိ ဝေဠုနာဠိကာဒိနာဠိယံ။ အပိ-သဒ္ဒေန အလာဗုံ သင်္ဂဏှာတိ။ အာမဏ္ဍသာရကေတိ အာမလကစုဏ္ဏမယတေလဃဋေ ¶ ။ တေလဘာဇနကေတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေယေဝ တေလဘာဇနေ။ သဗ္ဗံ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ ဝဋ္ဋတီတိ ပုမိတ္ထိရူပရဟိတံ မာလာကမ္မာဒိ သဗ္ဗံ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဂတံ။

ဘူမတ္ထရဏေတိ ကဋသာရာဒိမယေ ပရိကမ္မကတာယ ဘူမိယာ အတ္ထရိတဗ္ဗအတ္ထရဏေ။ ပါနီယဃဋေတိ ဣမိနာ သဗ္ဗဘာဇနေ သင်္ဂဏှာတိ။ သဗ္ဗံ…ပေ… ဝဋ္ဋတီတိ ယထာဝုတ္တေသု မဉ္စာဒီသု ဣတ္ထိပုရိသရူပမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တေလဘာဇနေသုယေဝ ဣတ္ထိပုရိသရူပါနံ ပဋိက္ခိပိတတ္တာ တေလဘာဇနေန သဟ အဂဏေတွာ ဝိသုံ မဉ္စာဒီနံ ဂဟိတတ္တာ စာတိ ဝဒန္တိ။ ကိဉ္စာပိ ဝဒန္တိ၊ ဧတေသံ ပန မဉ္စာဒီနံ ဟတ္ထေန အာမသိတဗ္ဗဘဏ္ဍတ္တာ ဣတ္ထိရူပမေတ္ထ န ဝဋ္ဋတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၈၅) ပန ‘‘တာလဝဏ္ဋဗီဇနိအာဒီသု ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ တာနိ ကုဉ္စိကာ ဝိယ ပရိဟရဏီယာနိ၊ အထ ခေါ ဥစ္စာဝစာနိ န ဓာရေတဗ္ဗာနီတိ ပဋိက္ခေပါဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ကေဝလဉှိ တာနိ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဝိဓူပနဉ္စ တာလဝဏ္ဋဉ္စာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘တေလဘာဇနေသု ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ ဝဋ္ဋတိ၊ သေနာသနပရိက္ခာရတ္တာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေနပိ ဝုတ္တမေဝ –

‘‘ပါနီယဿ ဥဠုင်္ကေပိ၊ ဒေါဏိယံ ရဇနဿပိ၊

ဃဋေ ဖလကပီဌေပိ၊ ဝလယာဓာရကာဒိကေ။

‘‘တထာ ပတ္တပိဓာနေ စ၊ တာလဝဏ္ဋေ စ ဗီဇနေ၊

ပါဒပုဉ္ဆနိယံ ဝါပိ၊ သမ္မုဉ္ဇနိယမေဝ စ။

‘‘မဉ္စေ ¶ ဘူမတ္ထရေ ပီဌေ၊ ဘိသိဗိမ္ဗောဟနေသု စ၊

မာလာကမ္မာဒိကံ စိတ္တံ၊ သဗ္ဗမေဝ စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

၁၄။ ဧဝံ သမဏပရိက္ခာရေသု ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ သေနာသနေ ကထေတုံ ‘‘သေနာသနေ ပနာ’’တျာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ပန-သဒ္ဒေါ ဝိသေသဇောတကော။ တေန သဗ္ဗရတနမယမ္ပိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ ဝဋ္ဋတိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန အညဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မန္တိ အတ္ထံ ဇောတေတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကိသ္မိဉ္စိ ပဋိသေဓေတဗ္ဗေ သန္တေပိ တထာ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ အာဟ ‘‘သေနာသနေ ကိဉ္စိ ပဋိသေဓေတဗ္ဗံ နတ္ထီ’’တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေန –

‘‘နာနာမဏိမယတ္ထမ္ဘ-ကဝါဋဒွါရဘိတ္တိကံ ¶ ၊

သေနာသနမနုညာတံ၊ ကာ ကထာ ဝဏ္ဏမဋ္ဌကေ။

သေနာသနံ ဝဋ္ဋတိ သဗ္ဗမေဝါ’’တိ။

သမန္တပါသာဒိကာယမ္ပိ ပဌမသင်္ဃာဒိသေသဝဏ္ဏနာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁) ‘‘သေနာသနပရိဘောဂေါ ပန သဗ္ဗကပ္ပိယော၊ တသ္မာ ဇာတရူပရဇတမယာ သဗ္ဗေပိ သေနာသနပရိက္ခာရာ အာမာသာ။ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဝိနယဝဏ္ဏနဋ္ဌာနေ ရတနမဏ္ဍပေ ကရောန္တိ ဖလိကတ္ထမ္ဘေ ရတနဒါမပဋိမဏ္ဍိတေ။ တတ္ထ သဗ္ဗုပကရဏာနိ ဘိက္ခူနံ ပဋိဇဂ္ဂိတုံ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ အာဂတံ။ တဿာ ဝဏ္ဏနာယံ ပန ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၁) ‘‘သဗ္ဗကပ္ပိယောတိ ယထာဝုတ္တသုဝဏ္ဏာဒိမယာနံ သေနာသနပရိက္ခာရာနံ အာမသနဂေါပနာဒိဝသေန ပရိဘောဂေါ သဗ္ဗထာ ကပ္ပိယောတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘တသ္မာ’တိအာဒိ။ ‘ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဝိနယဝဏ္ဏနဋ္ဌာနေ’တိ ဝုတ္တတ္တာ သင်္ဃိကမေဝ ¶ သုဝဏ္ဏမယံ သေနာသနံ သေနာသနပရိက္ခာရာ စ ဝဋ္ဋန္တိ၊ န ပုဂ္ဂလိကာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဏ္ဏိတံ။

သေနာသနက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယမ္ပိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၀) ‘သဗ္ဗံ ပါသာဒပရိဘောဂန္တိ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဝိစိတြာနိ ကဝါဋာနိ မဉ္စပီဌာနိ တာလဝဏ္ဋာနိ သုဝဏ္ဏရဇတမယပါနီယဃဋပါနီယသရာဝါနိ ယံ ကိဉ္စိ စိတ္တကမ္မကတံ၊ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတိ။ ပါသာဒဿ ဒါသိဒါသံ ခေတ္တံ ဝတ္ထုံ ဂေါမဟိံသံ ဒေမာတိ ဝဒန္တိ၊ ပါဋေက္ကံ ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ၊ ပါသာဒေ ပဋိဂ္ဂဟိတေ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ဂေါနကာဒီနိ သင်္ဃိကဝိဟာရေ ဝါ ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရေ ဝါ မဉ္စပီဌေသု အတ္ထရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ၊ ဓမ္မာသနေ ပန ဂိဟိဝိကတနီဟာရေန လဗ္ဘန္တိ၊ တတြာပိ နိပဇ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဂတံ။ တဿာ ဝဏ္ဏနာယံ ပန ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၀) ‘‘သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဝိစိတြာနီတိ သင်္ဃိကသေနာသနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ပုဂ္ဂလိကံ ပန သုဝဏ္ဏာဒိဝိစိတြံ ဘိက္ခုဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတုမေဝ န ဝဋ္ဋတိ ‘န တွေဝါဟံ ဘိက္ခဝေ ကေနစိ ပရိယာယေန ဇာတရူပရဇတံ သာဒိတဗ္ဗ’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၉၉) ဝုတ္တတ္တာ၊ တေနေဝေတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ ¶ ‘သင်္ဃိကဝိဟာရေ ဝါ ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရေ ဝါ’တိ န ဝုတ္တံ၊ ဂေါနကာဒိအကပ္ပိယဘဏ္ဍဝိသယေဝ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ ဧကဘိက္ခုဿပိ တေသံ ဂဟဏေ ဒေါသာဘာဝါ’’တိ ဝဏ္ဏိတံ။

တသ္မိံယေဝ ခန္ဓကေ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) ‘‘သစေပိ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒယော ဧကပ္ပဟာရေနေဝ မဉ္စသတံ ဝါ မဉ္စသဟဿံ ဝါ ဒေန္တိ၊ သဗ္ဗေ ကပ္ပိယမဉ္စာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဝုဍ္ဎပဋိပါဋိယာ သင်္ဃိကပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇထာတိ ဒါတဗ္ဗာ၊ ပုဂ္ဂလိကဝသေန န ဒါတဗ္ဗာ’’တိ အာဂတံ။ တဿာ ဝဏ္ဏနာယံယေဝ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ‘‘ကပ္ပိယမဉ္စာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဣမိနာ သုဝဏ္ဏာဒိဝိစိတ္တံ အကပ္ပိယမဉ္စံ ‘သင်္ဃဿာ’တိ ဝုတ္တေပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ၊ ‘ဝိဟာရဿ ဒေမာ’တိ ဝုတ္တေ သင်္ဃဿေဝ ¶ ဝဋ္ဋတိ၊ န ပုဂ္ဂလဿ ခေတ္တာဒိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝဏ္ဏိတံ၊ တသ္မာ ဘဂဝတော အာဏံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တေဟိ လဇ္ဇိပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘူတေဟိ ဘိက္ခူဟိ သုဋ္ဌု မနသိကာတဗ္ဗမိဒံ ဌာနံ။

နနု စ သေနာသနေ ဝိရုဒ္ဓသေနာသနံ နာမ ပဋိသေဓေတဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘သေနာသနေ ကိဉ္စိ ပဋိသေဓေတဗ္ဗံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အညတြ ဝိရုဒ္ဓသေနာသနာ’’တိ။ တဿတ္ထော – ဝိရုဒ္ဓသေနာသနာ ဝိရုဒ္ဓသေနာသနံ အညတြ ဌပေတွာ အညံ ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မာဒိကမ္မံ သန္ဓာယ သေနာသနေ ကိဉ္စိ ပဋိသေဓေတဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ၊ န တဒဘာဝေါတိ။ ယဒိ ဧဝံ တံ ဝိရုဒ္ဓသေနာသနံ အာစရိယေန ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ကတမံ ဝိရုဒ္ဓသေနာသနံ နာမာတိ ပုစ္ဆာယမာဟ ‘‘ဝိရုဒ္ဓ…ပေ… ဝုစ္စတီ’’တိ။ တတ္ထ အညေသန္တိ သီမဿာမိကာနံ။ ရာဇဝလ္လဘေဟီတိ လဇ္ဇိပေသလာနံ ဥပေါသထာဒိအန္တရာယကရာ အလဇ္ဇိနော ဘိန္နလဒ္ဓိကာ စ ဘိက္ခူ အဓိပ္ပေတာ တေဟိ သဟ ဥပေါသထာဒိကရဏာယောဂတော။ တေန စ ‘‘သီမာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသံ လဇ္ဇိပရိသာတိ တေသံ သီမဿာမိကာနံ အနုဗလံ ဒါတုံ သမတ္ထာ လဇ္ဇိပရိသာ။ ဘိက္ခူဟိ ကတန္တိ ယံ အလဇ္ဇီနံ သေနာသနဘေဒနာဒိကံ လဇ္ဇိဘိက္ခူဟိ ကတံ၊ တံ သဗ္ဗံ သုကတမေဝ အလဇ္ဇိနိဂ္ဂဟတ္ထာယ ပဝတ္တေတဗ္ဗတော။

ဧတ္ထ စ သိယာ – ‘‘အညေသံ သီမာယာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ သီမာ နာမ ဗဟုဝိဓာ၊ ကတရသီမံ သန္ဓာယာတိ? ဗဒ္ဓသီမံ သန္ဓာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘မာ အမှာကံ ဥပေါသထပဝါရဏာနံ အန္တရာယမကတ္ထာ’’တိ အဋ္ဌကထာယမေဝ ဝုတ္တတ္တာ၊ သာရတ္ထဒီပနိယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ဋီ။ ၂။၈၅) ‘‘ဥပေါသထပဝါရဏာနံ အန္တရာယကရာ အလဇ္ဇိနော ရာဇကုလူပကာ ဝုစ္စန္တီ’’တိ ¶ ဝုတ္တတ္တာ၊ ဥပေါသထာဒိဝိနယကမ္မခေတ္တဘူတာယ ဧဝ သီမာယ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္တာ ¶ ။ ယဒိ ဧဝံ ဂါမသီမသတ္တဗ္ဘန္တရသီမဥဒကုက္ခေပသီမာယောပိ တံခေတ္တဘူတာ ဧဝ၊ တသ္မာ တာပိ သန္ဓာယာတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န ဝတ္တဗ္ဗံ တာသံ အဗဒ္ဓသီမတ္တာ၊ န တေ တာသံ သာမိကာ၊ ဗဒ္ဓသီမာယေဝ ဘိက္ခူနံ ကိရိယာယ သိဒ္ဓတ္တာ တာသံယေဝ တေ သာမိကာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ပန သီမဿာမိကေဟိ ဘိက္ခူဟီ’’တိ။ ယံ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ဥပစာရသီမာပိ တံခေတ္တဘူတာ’’တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တဿာ တဒက္ခေတ္တဘာဝံ ဥပရိ သီမာဝိနိစ္ဆယကထာဒီသု (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၅၆ အာဒယော) ကထယိဿာမ။ အပိစ ဂါမသီမာယ အညေသံ သေနာသနကရဏဿ ပဋိသေဓိတုမယုတ္တတ္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရဥဒကုက္ခေပသီမာနဉ္စ သဗ္ဗဒါ အတိဋ္ဌနတော ဗဒ္ဓသီမာယေဝ အဓိပ္ပေတာတိ ဝိညာယတီတိ။

ဆိန္ဒာပေယျ ဝါ ဘိန္ဒာပေယျ ဝါ၊ အနုပဝဇ္ဇောတိ ဣဒံ သဗ္ဗမတ္တိကာမယကုဋီ ဝိယ သဗ္ဗထာ အနုပယောဂါရဟံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ပဉ္စဝဏ္ဏသုတ္တေဟိ ဝိနဒ္ဓဆတ္တာဒိကံ၊ တတ္ထ အကပ္ပိယဘာဂေါဝ ဆိန္ဒိတဗ္ဗော၊ န တဒဝသေသော၊ တဿ ကပ္ပိယတ္တာတိ ဆိန္ဒန္တော ဥပဝဇ္ဇောဝ ဟောတိ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘ဃဋကမ္ပိ ဝါဠရူပမ္ပိ ဆိန္ဒိတွာ ဓာရေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၁၅။ ဧဝံ ပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဘေသဇ္ဇကရဏပရိတ္တပဋိသန္ထာရာနံ ဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဘေသဇ္ဇာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘိသက္ကဿ ဣဒံ ကမ္မံ ဘေသဇ္ဇံ။ ကိံ တံ? တိကိစ္ဆနံ ¶ ။ ကရိယတေ ကရဏံ၊ ဘေသဇ္ဇဿ ကရဏံ ဘေသဇ္ဇကရဏံ၊ ဝေဇ္ဇကမ္မကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပရိသမန္တတော တာယတိ ရက္ခတီတိ ပရိတ္တံ၊ အာရက္ခာတိ အတ္ထော။ ပဋိသန္ထရဏံ ပဋိသန္ထာရော၊ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ အညေသံ သမ္ဗန္ဓကရဏန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ယော ဝိနိစ္ဆယော မာတိကာယံ ‘‘ဘေသဇ္ဇကရဏမ္ပိ စ ပရိတ္တံ၊ ပဋိသန္ထာရော’’တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) မယာ ဝုတ္တော ¶ ၊ တသ္မိံ သမဘိနိဝိဋ္ဌေ ဘေသဇ္ဇကရဏဝိနိစ္ဆယေ။ သဟဓမ္မော ဧတေသန္တိ သဟဓမ္မိကာ၊ တေသံ၊ ဧကဿ သတ္ထုနော သာသနေ သဟသိက္ခမာနဓမ္မာနန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သဟဓမ္မေ နိယုတ္တာ သဟဓမ္မိကာ၊ တေသံ၊ သဟဓမ္မသင်္ခါတေ သိက္ခာပဒေ သိက္ခမာနဘာဝေန နိယုတ္တာနန္တိ အတ္ထော။ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတသီလာဒိယုတ္တဘာဝေန သမတ္တာ သမသီလသဒ္ဓါပညာနံ။ ဧတေန ဒုဿီလာနံ ဘိန္နလဒ္ဓိကာနဉ္စ အကာတုမ္ပိ လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတိ။

ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနတော ဝါတိ အတ္တနော ဝါ တေသံ ဝါ ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနတော။ န ကရိယိတ္ထာတိ အကတာ၊ အယုတ္တဝသေန အကတပုဗ္ဗာ ဝိညတ္တိ အကတဝိညတ္တိ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၈၆) ပန ‘‘အကတဝိညတ္တိယာတိ န ဝိညတ္တိယာ။ သာ ဟိ အနနုညာတတ္တာ ကတာပိ အကတာ ဝိယာတိ အကတဝိညတ္တိ၊ ‘ဝဒေယျာထ ဘန္တေ ယေနတ္ထော’တိ ဧဝံ အကတဋ္ဌာနေ ဝိညတ္တိ အကတဝိညတ္တီတိ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၈၅) ‘‘ဂိလာနဿ အတ္ထာယ အပ္ပဝါရိတဋ္ဌာနတော ဝိညတ္တိယာ အနုညာတတ္တာ ကတာပိ အကတာ ဝိယာတိ အကတဝိညတ္တိ၊ ‘ဝဒ ဘန္တေ ပစ္စယေနာ’တိ ဧဝံ အကတပဝါရဏဋ္ဌာနေ စ ဝိညတ္တိ အကတဝိညတ္တီ’’တိ။

၁၆။ ပဋိယာဒိယတီတိ သမ္ပာဒေတိ။ အကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ဒုက္ကဋန္တိ ဝဒန္တိ၊ အယုတ္တတာဝသေန ပနေတ္ထ အကရဏပ္ပဋိက္ခေပေါ ဝုတ္တော၊ န အာပတ္တိဝသေနာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗံ ¶ ပရိကမ္မံ အနာမသန္တေနာတိ မာတုဂါမသရီရာဒီနံ အနာမာသတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယာဝ ဉာတကာ န ပဿန္တီတိ ယာဝ တဿ ဉာတကာ န ပဿန္တိ။ ‘‘တိတ္ထိယဘူတာနံ မာတာပိတူနံ သဟတ္ထာ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၈၆) ဝုတ္တံ။

၁၇။ ပိတု ဘဂိနီ ပိတုစ္ဆာ။ မာတု ဘာတာ မာတုလော။ နပ္ပဟောန္တီတိ ကာတုံ န သက္ကောန္တီတိ ဋီကာသု ဝုတ္တံ။ ‘‘တေသံယေဝ သန္တကံ ဘေသဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ကေဝလံ ယောဇေတွာ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘သစေ ပန နပ္ပဟောန္တိ ယာစန္တိ စ၊ ဒေထ နော ဘန္တေ၊ တုမှာကံ ပဋိဒဿာမာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပန တေသံ ဘေသဇ္ဇဿ အပ္ပဟောနကတ္တာ ဘေသဇ္ဇမေဝ ယာစန္တီတိ အဋ္ဌကထာဓိပ္ပာယော ဒိဿတိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗော။ န ယာစန္တီတိ လဇ္ဇာယ န ယာစန္တိ၊ ဂါရဝေန ဝါ။ ‘‘အာဘောဂံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အညထာ ဒေန္တဿ အာပတ္တိယေဝ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၈) ပန ‘‘အာဘောဂံ ကတွာတိ ဣဒံ ကတ္တဗ္ဗကရဏဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ၊ အာဘောဂံ ပန အကတွာပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ¶ တီသု ဂဏ္ဌိပဒေသု လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပေါရာဏဋီကာယမ္ပိ တဒေဝ ဂဟေတွာ လိခိတံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၅) ပန တံ ဝစနံ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ကေစိ ပန ‘‘အာဘောဂံ အကတွာပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ ဘေသဇ္ဇကရဏဿ၊ ပါဠိယံ ‘အနာပတ္တိ ဘိက္ခု ပါရာဇိကဿ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’တိ ဧဝံ အန္တရာပတ္တိဒဿနဝသေန သာမညတော ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာယံ အဝုတ္တပ္ပကာရေန ကရောန္တဿ သုတ္တေနေဝ အာပတ္တိသိဒ္ဓါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနေဝ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘တေသညေဝ သန္တက’န္တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ။

ဧတေ ဒသ ဉာတကေ ဌပေတွာတိ တေသံ ပုတ္တနတ္တာဒယောပိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ဉာတကာ ဧဝါတိ တေပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟိတာ။ တေန အညေသန္တိ ဣမိနာ အညာတကာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတေသံ ပုတ္တပရမ္ပရာယာ’’တိအာဒိ။ ကုလပရိဝဋ္ဋာတိ ကုလာနံ ပဋိပါဋိ၊ ကုလပရမ္ပရာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘေသဇ္ဇံ ကရောန္တဿာတိ ယထာဝုတ္တဝိဓိနာ ကရောန္တဿ၊ ‘‘တာဝကာလိကံ ဒဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ အကတွာ ဒေန္တဿပိ ပန အန္တရာပတ္တိဒုက္ကဋံ ဝိနာ မိစ္ဆာဇီဝနံ ဝါ ကုလဒူသနံ ဝါ န ဟောတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝါ ကုလဒူသကာပတ္တိ ဝါ န ဟောတီ’’တိ။ ဉာတကာနဉှိ သန္တကံ ယာစိတွာပိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ကုလဒူသနာဒိ န သိယာ။ သာရတ္ထဒီပနိယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၈၅) ‘‘မယှံ ဒဿန္တိ ကရိဿန္တီတိ ပစ္စာသာယ ကရောန္တဿပိ ယာစိတွာ ဂဟေတဗ္ဗဋ္ဌာနတာယ ဉာတကေသု ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝါ ကုလဒူသကာပတ္တိ ဝါ န ဟောတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၈၆) ပန ‘‘ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝါ ကုလဒူသကာပတ္တိ ဝါ န ဟောတီတိ ဝစနတော ယာဝ သတ္တမော ကုလပရိဝဋ္ဋော၊ တာဝ ဘေသဇ္ဇံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗပဒေသု ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ‘‘စူဠမာတုယာ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗပဒေသု စူဠမာတုယာ သာမိကောတိအာဒိနာ ယောဇေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဥပဇ္ဈာယဿ အာဟရာမာတိ ဣဒံ ဥပဇ္ဈာယေန မမ ဉာတကာနံ ဘေသဇ္ဇံ အာဟရထာတိ အာဏတ္တေဟိ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ စ သာမဏေရာဒီနံ အပစ္စာသာယပိ ပရဇနဿ ဘေသဇ္ဇကရဏံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဝုတ္တနယေနေဝ ပရိယေသိတွာတိ ဣမိနာ ‘‘ဘိက္ခာစာရဝတ္တေန ဝါ’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘ဉာတိသာမဏေရေဟိ ဝါ’’တိအာဒိနာ စ ဝုတ္တမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ အပစ္စာသီသန္တေနာတိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၅) အာဂန္တုကစောရာဒီနံ ကရောန္တေနပိ မနုဿာ နာမ ဥပကာရကာ ဟောန္တီတိ အတ္တနော တေဟိ လာဘံ အပတ္ထယန္တေန၊ ပစ္စာသာယ ကရောန္တဿ ¶ ပန ဝေဇ္ဇကမ္မကုလဒူသနာဒိနာ ¶ ဒေါသော ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝဉှိ ဥပကာရေ ကတေ သာသနဿ ဂုဏံ ဉတွာ ပသီဒန္တိ၊ သင်္ဃဿ ဝါ ဥပကာရကာ ဟောန္တီတိ ကရဏေ ပန ဒေါသော နတ္ထိ။ ကေစိ ပန ‘‘အပစ္စာသီသန္တေန အာဂန္တုကာဒီနံ ပဋိက္ခိတ္တပုဂ္ဂလာနမ္ပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗဋ္ဌာနဝိဘာဂဿ နိရတ္ထကတ္တပ္ပသင်္ဂတော အပစ္စာသီသန္တေန ‘‘သဗ္ဗေသမ္ပိ ဒါတုံ ကာတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧတ္တကမတ္တဿေဝ ဝတ္တဗ္ဗတော။ အပစ္စာသီသနဉ္စ မိစ္ဆာဇီဝကုလဒူသနာဒိဒေါသနိသေဓနတ္ထမေဝ ဝုတ္တံ န ဘေသဇ္ဇကရဏသင်္ခါတာယ ဣမိဿာ အန္တရာပတ္တိယာ မုစ္စနတ္ထံ အာဂန္တုကစောရာဒီနံ အနုညာတာနံ ဒါနေနေဝ တာယ အာပတ္တိယာ မုစ္စနတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၁၈။ တေနေဝ အပစ္စာသီသန္တေနပိ အကာတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဓံ ကုလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဘေသဇ္ဇံ အာစိက္ခထာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘အညမညံ ပန ကထာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ဣဒံ ပရိယာယတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဂဟေတွာ ကရောန္တီတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန ကထေန္တဿပိ နေဝတ္ထိ ဒေါသောတိ အာစရိယာ။ ပုစ္ဆန္တီတိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌရောဂီနံ ပရိယာယေနပိ ဝတွာ ဝိစရဏံ အယုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ပုစ္ဆိတဿပိ ပန ပစ္စာသီသန္တဿ ပရိယာယကထာပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ သမုလ္လပေသီတိ အပစ္စာသီသန္တော ဧဝ အညမညံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ အာစရိယဘာဂေါတိ ဝိနယာစာရံ အကောပေတွာ ဘေသဇ္ဇာစိက္ခဏေန ဝေဇ္ဇာစရိယဘာဂေါ အယန္တိ အတ္ထောတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၅) ဝုတ္တံ။

သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၈၅) ပန ‘‘ဝိနယလက္ခဏံ အဇာနန္တဿ အနာစရိယဿ တဒနုရူပဝေါဟာရာသမ္ဘဝတော ဤဒိသဿ လာဘဿ ဥပ္ပတ္တိ နာမ နတ္ထီတိ ‘အာစရိယဘာဂေါ နာမ အယ’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိနယေ ¶ ပကတညုနာ အာစရိယေန လဘိတဗ္ဗဘာဂေါ အယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပုပ္ဖပူဇနတ္ထာယ ဒိန္နေပိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝိဓာနဿ အယုတ္တတ္တာ ‘ကပ္ပိယဝသေနာ’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘ပုပ္ဖံ အာဟရထာ’တိအာဒိနာ ကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေနာတိ အတ္ထော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၈၅) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၅) ပန ‘‘ပုပ္ဖပူဇနတ္ထာယပိ သမ္ပဋိစ္ဆိယမာနံ ရူပိယံ အတ္တနော သန္တကတ္တဘဇနေန နိဿဂ္ဂိယမေဝါတိ အာဟ ‘ကပ္ပိယဝသေန ဂါဟာပေတွာ’တိ။ ‘အမှာကံ ရူပိယံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ပုပ္ဖပူဇနတ္ထံ ပုပ္ဖံ ဝဋ္ဋတီ’တိအာဒိနာ ပဋိက္ခိပိတွာ ကပ္ပိယေန ကမ္မေန ဂါဟာပေတွာတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၈၆) ပန ‘‘ကပ္ပိယဝသေနာတိ အမှာကံ ပုပ္ဖံ ¶ အာနေထာတိအာဒိနာ။ ‘ပူဇံ အကာသီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ သယံ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ အယမေတ္ထ ဘေသဇ္ဇကရဏဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော။

၁၉။ ဧဝံ ဘေသဇ္ဇကရဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပရိတ္တကရဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုမာဟ ‘‘ပရိတ္တေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယဒိ ‘‘ပရိတ္တံ ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တေ ကရောန္တိ၊ ဘေသဇ္ဇကရဏံ ဝိယ ဂိဟိကမ္မံ ဝိယ စ ဟောတီတိ ‘‘န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရိတ္တံ ဘဏထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ဓမ္မဇ္ဈေသနတ္တာ အနဇ္ဈိဋ္ဌေနပိ ဘဏိတဗ္ဗော ဓမ္မော၊ ပဂေဝ အဇ္ဈိဋ္ဌေနာတိ ‘‘ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ စာလေတွာ သုတ္တံ ပရိမဇ္ဇိတွာတိ ပရိတ္တံ ကရောန္တေန ကာတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတိ။ စာလေတွာ သုတ္တံ ပရိမဇ္ဇိတွာတိ ဣဒံ ဝါ ‘‘ပရိတ္တာဏံ ဧတ္ထ ပဝေသေမီ’’တိ စိတ္တေန ဧဝံ ကတေ ပရိတ္တာဏာ ဧတ္ထ ပဝေသိတာ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ ဝိဟာရတော…ပေ… ဒုက္ကဋန္တိ ဣဒံ အညာတကေ ဂဟဋ္ဌေ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ပါဒေသု ဥဒကံ အာကိရိတွာတိ ဣဒံ တသ္မိံ ဒေသေ စာရိတ္တဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ပါဠိယာ နိသိန္နာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေသု ရောဂဝူပသမနာဒိအတ္ထာယ ဥဒကံ သိဉ္စိတွာ ပရိတ္တံ ကာတုံ သုတ္တဉ္စ ဌပေတွာ ‘‘ပရိတ္တံ ဘဏထာ’’တိ ဝတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဧဝဉှိ ကရိယမာနေ ယဒိ ပါဒေ ¶ အပနေန္တိ၊ မနုဿာ တံ ‘‘အဝမင်္ဂလ’’န္တိ မညန္တိ ‘‘ရောဂေါ န ဝူပသမေဿတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘န ပါဒါ အပနေတဗ္ဗာ’’တိ။

မတသရီရဒဿနေ ဝိယ ကေဝလေ သုသာနဒဿနေပိ ဣဒံ ဇာတာနံ သတ္တာနံ ဝယဂမနဋ္ဌာနန္တိ မရဏသညာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘သီဝထိကဒဿနေ…ပေ… မရဏဿတိံ ပဋိလဘိဿာမာတိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ လေသကပ္ပံ အကတွာ သမုပ္ပန္နသုဒ္ဓစိတ္တေန ‘‘ပရိဝါရတ္ထာယ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၅) ဝုတ္တံ။ ဧတေန အသုဘဒဿနန္တိ ဝစနမတ္တေန လေသကပ္ပံ ကတွာ ဧဝံ ဂတေ မတဿ ဉာတကာ ပသီဒိဿန္တိ၊ ဒါနံ ဒဿန္တိ၊ မယံ လာဘံ လဘိဿာမ၊ ဥပဋ္ဌာကံ လဘိဿာမာတိ အသုဒ္ဓစိတ္တေန ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန ပန ‘‘မရဏဿတိံ လဘိဿာမာ’’တိအာဒိနာ သုဒ္ဓစိတ္တေန ပက္ကောသိတေပိ အပက္ကောသိတေပိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ တာလပဏ္ဏဿ ပရိတ္တလေခနဋ္ဌာနတ္တာ ပရိတ္တသုတ္တဿ ပရိတ္တကရဏသညာဏတ္တာ တာနိ ဒိသွာ အမနုဿာ ပရိတ္တသညာယ အပက္ကမန္တီတိ အာဟ ‘‘တာလပဏ္ဏံ ပန ပရိတ္တသုတ္တံ ဝါ ဟတ္ထေ ဝါ ပါဒေ ဝါ ဗန္ဓိတဗ္ဗ’’န္တိ။

ဧတ္ထ စ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ‘‘အာဋာနာဋိယပရိတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၅ အာဒယော) ဝါ ¶ ဘဏိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္တကောယေဝ ဝိနယဋ္ဌကထာဘတော ပါဠိမုတ္တပရိတ္တကရဏဝိနိစ္ဆယော၊ န ပန တတော ပရံ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိကော ကထာမဂ္ဂေါ သမန္တပါသာဒိကာယံ နတ္ထိ၊ တီသု ဋီကာသုပိ တံသံဝဏ္ဏနာနယော နတ္ထိ၊ တထာပိ သော သုတ္တဋ္ဌကထာယံ အာဂတောဝါတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓ ပန အာဋာနာဋိယသုတ္တဿ ပရိကမ္မံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣဓာတိ ‘‘အာဋာနာဋိယပရိတ္တံ ဝါ ဘဏိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနေ။ ပနာတိ ဝိသေသတ္ထေ နိပါတော။ ဒီဃနိကာယေ ပါထိကဝဂ္ဂေ အာဂတဿ အာဋာနာဋိယပရိတ္တဿ ပရိကမ္မံ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ယဒိ ပဌမမေဝ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အထ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ ¶ အာဟ ‘‘မေတ္တသုတ္တ’’န္တိအာဒိ။ ဧဝဉှိ လဒ္ဓါသေဝနံ ဟုတွာ အတိဩဇဝန္တံ ဟောတိ။

ပိဋ္ဌံ ဝါ မံသံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထော၊ တေန မစ္ဆခဏ္ဍပူဝခဇ္ဇကာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ဩတာရံ လဘန္တီတိ အတ္တနာ ပိယာယိတခါဒနီယနိဗဒ္ဓဝသနဋ္ဌာနလာဘတာယ အဝတာရဏံ လဘန္တိ။ ဟရိတူပလိတ္တန္တိ အလ္လဂေါမယလိတ္တံ။ ဣဒဉှိ ပေါရာဏကစာရိတ္တံ ဘူမိဝိသုဒ္ဓကရဏံ။ ပရိသုဒ္ဓံ…ပေ… နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ပရိတ္တကာရကဿ ဘိက္ခုနော မေတ္တာကရုဏာဝသေန စိတ္တဝိသုဒ္ဓိပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ ဧဝဉှိ သတိ ဥပရိ ဝက္ခမာနဥဘယတော ရက္ခာသံဝိဓာနေန သမေတိ။ ဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၂၈၂) ပန ‘‘သရီရသုဒ္ဓိပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဒေတံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ‘‘ကာယသုဒ္ဓိမတ္တေန အမနုဿာနံ ပိယော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ မေတ္တာဝသေနေဝ ပန ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘မေတ္တာယ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စေတောဝိမုတ္တိယာ…ပေ… ဧကာဒသာနိသံသာ ပါဋိကင်္ခါ။ ကတမေ ဧကာဒသ? သုခံ သုပတိ၊ သုခံ ပဋိဗုဇ္ဈတိ၊ န ပါပကံ သုပိနံ ပဿတိ၊ မနုဿာနံ ပိယော ဟောတိ၊ အမနုဿာနံ ပိယော ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၁။၁၅၊ ပရိ။ ၃၃၁၊ မိ။ ပ။ ၄။၄။၆)။

ပရိတ္တကာရကော…ပေ… သမ္ပရိဝါရိတေနာတိ ဣဒံ ပရိတ္တကရဏော ဗာဟိရတော အာရက္ခာသံဝိဓာနံ၊ ‘‘မေတ္တ…ပေ… ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ အဗ္ဘန္တရတော အာရက္ခာသံဝိဓာနံ၊ ဧဝံ ဥဘယတော ရက္ခာသံဝိဓာနံ ဟောတိ။ ဧဝဉှိ အမနုဿာ ပရိတ္တကာရကဿ အန္တရာယံ ကာတုံ န ဝိသဟန္တိ။ မင်္ဂလကထာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အမနုဿာနံ တောသနတ္ထာယ ပဏ္ဏာကာရံ ကတွာ မဟာမင်္ဂလကထာ ကထေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဥပရိ ဝက္ခမာနေန ‘‘တုယှံ ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ မဟာမင်္ဂလကထာ ဝုတ္တာ’’တိ ဝစနေန သမေတိ။ ဋီကာယံ ပန ‘‘ပုဗ္ဗုပစာရဝသေန ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသန္နိပါတောတိ တသ္မိံ ဝိဟာရေ တသ္မိံ ဂါမက္ခေတ္တေ သဗ္ဗေသံ ဘိက္ခူနံ ¶ သန္နိပါတော ဃောသေတဗ္ဗော ‘‘စေတိယင်္ဂဏေ သဗ္ဗေဟိ သန္နိပတိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အနာဂန္တုံနာမ ¶ န လဘတီတိ အမနုဿော ဗုဒ္ဓါဏာဘယေန ရာဇာဏာဘယေန အနာဂန္တုံ န လဘတိ စတုန္နံ မဟာရာဇူနံ အာဏာဋ္ဌာနိယတ္တာ။ ဂဟိတကာပဒေသေန အမနုဿောဝ ပုစ္ဆိတော ဟောတီတိ ‘‘အမနုဿဂဟိတကော ‘တွံ ကော နာမော’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ မာလာဂန္ဓာဒီသူတိ မာလာဂန္ဓာဒိပူဇာသု။ အာသနပူဇာယာတိ စေတိယေ ဗုဒ္ဓါသနပူဇာယ။ ပိဏ္ဍပါတေတိ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ပိဏ္ဍပါတဒါနေ။ ဧဝံ ဝတ္ထုပ္ပဒေသေန စေတနာ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ပတ္တိဒါနံ သမ္ဘဝတိ။

ဒေဝတာနန္တိ ယက္ခသေနာပတီနံ။ ဝုတ္တဉှိ အာဋာနာဋိယသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၈၃၊ ၂၉၃) ‘‘ဣမေသံ ယက္ခာနံ မဟာယက္ခာနံ သေနာပတီနံ မဟာသေနာပတီနံ ဥဇ္ဈာပေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။ အာဋာတိ ဒဗ္ဗိမုခသကုဏာ။ တေ အာဋာ နဒန္တိ ဧတ္ထာတိ အာဋာနာဒံ၊ ဒေဝနဂရံ၊ အာဋာနာဒေ ကတံ အာဋာနာဒိယံ၊ သုတ္တံ။ ဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၂၈၂) ‘‘ပရိတ္တံ ဘဏိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘မေတ္တစိတ္တံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ’တိ စ ‘မင်္ဂလကထာ ဝတ္တဗ္ဗာ’တိ စ ‘ဝိဟာရဿ ဥပဝနေ’တိ စ ဧဝမာဒိ သဗ္ဗံ ဂိဟီနံ ပရိတ္တကရဏေ ဝုတ္တံ ပရိကမ္မံ ကာတဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ အဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၈၂) ‘‘ဧတံ တာဝ ဂိဟီနံ ပရိကမ္မ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘သစေ ပန ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ ဝိသေသတ္ထဇောတကေန ပန-သဒ္ဒေန သဟ ဝုစ္စမာနံ ‘‘ဣဒံ ဘိက္ခူနံ ပရိကမ္မ’’န္တိ ဝစနံ နိရတ္ထကံ ဝိယ ဟောတိ။ အဝိသေသေ ဟိ သတိ ဘေဒေါ ကာတဗ္ဗော န သိယာ။ ဘိက္ခူနဉ္စ ယထာဝုတ္တာဝ ဗာဟိရာရက္ခာ ဒုက္ကရာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဂိဟီနံ ပရိတ္တကရဏေ ဝုတ္တပရိကမ္မေ အသမ္ပဇ္ဇမာနေပိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ နော မတိ။

ဣဒံ ပန ဣဓ အာဂတံ အာဋာနာဋိယသုတ္တပရိကမ္မံ သုတွာ ‘‘ဣဒံ သုတ္တံ အမနုဿာနံ အမနာပံ၊ သဇ္ဈာယန္တဿ ပရိတ္တံ ကရောန္တဿ ¶ အမနုဿာ အန္တရာယံ ကရေယျု’’န္တိ မညမာနာ ပေါရာဏာ စတူဟိ မဟာရာဇေဟိ အာရောစိတံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေန ဒေသိတံ မူလဘူတံ ဒီဃနိကာယေ အာဂတံ အာဋာနာဋိယသုတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၅ အာဒယော) ပဟာယ မူလသုတ္တတော ဂါထာဆက္ကမေဝ ဂဟေတွာ အဝသေသံ သဗ္ဗံ သုတ္တံ ဌပေတွာ အညဂါထာယော ပက္ခိပိတွာ ‘‘အာဋာနာဋိယပရိတ္တ’’န္တိ ဌပေသုံ၊ တမ္ပိ ပရိတ္တံ အမူလဘူတတ္တာ ဧကေနာကာရေန ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တာ ကေစိ သံခိတ္တေန ဓာရေန္တိ၊ ကေစိ ဝိတ္ထာရေန၊ ကေစိ ဧကစ္စာ ဂါထာယော ပက္ခိပန္တိ၊ ကေစိ နိက္ခိပန္တိ၊ ကေစိ ဘိက္ခူ တံမိဿကပရိတ္တမ္ပိ မင်္ဂလကရဏကာလာဒီသု ဝတ္တုမဝိသဟန္တာ တံ ဌပေတွာ အညသုတ္တာနိယေဝ ဘဏန္တိ၊ သဗ္ဗမေတံ အယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ကသ္မာ? စတ္တာရောပိ မဟာရာဇာနော ဣမံ အာဋာနာဋိယံ ရက္ခံ သံဝိဒဟမာနာ ဗုဒ္ဓသာသနေ အမနုဿာနံ ပသာဒါယ၊ စတဿန္နံ ပရိသာနံ အဝိဟေဌနာယ ဧဝ သံဝိဒဟိံသု ¶ ၊ န အညေန ကာရဏေန။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘တတ္ထ သန္တိ ဥဠာရာ ယက္ခာနိဝါသိနော၊ ယေ ဣမသ္မိံ ဘဂဝတော ပါဝစနေ အပ္ပသန္နာ၊ တေသံ ပသာဒါယ ဥဂ္ဂဏှာတု ဘန္တေ ဘဂဝါ အာဋာနာဋိယံ ရက္ခံ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနံ ဥပါသကာနံ ဥပါသိကာနံ ဂုတ္တိယာ ရက္ခာယ အဝိဟိံသာယ ဖာသုဝိဟာရာယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၆)။

သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနပိ ဣမဿ သုတ္တဿ နိဂမနေ ‘‘ဥဂ္ဂဏှာထ ဘိက္ခဝေ အာဋာနာဋိယံ ရက္ခံ၊ ပရိယာပုဏာထ ဘိက္ခဝေ အာဋာနာဋိယံ ရက္ခံ၊ ဓာရေထ ဘိက္ခဝေ အာဋာနာဋိယံ ရက္ခံ၊ အတ္ထသံဟိတာ ဘိက္ခဝေ အာဋာနာဋိယာ ရက္ခာ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနံ ဥပါသကာနံ ဥပါသိကာနံ ဂုတ္တိယာ ရက္ခာယ အဝိဟိံသာယ ဖာသုဝိဟာရာယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၉၅) ဘိက္ခူနံ ဓာရဏံ ဥယျောဇိတံ အာနိသံသဉ္စ ပကာသိတံ။ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ စ ‘‘ဗုဒ္ဓဘာသိတေ ဧကက္ခရမ္ပိ ဧကပဒမ္ပိ အပနေတဗ္ဗံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ ¶ ၊ တသ္မာ စတူဟိ မဟာရာဇေဟိ သံဝိဒဟိတံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန အာဟစ္စဘာသိတံ တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှံ ပကတိအာဋာနာဋိယသုတ္တမေဝ ဓာရေတုံ သဇ္ဈာယိတုဉ္စ ယုတ္တံ၊ န ဘဂဝတာ အဘာသိတံ တိဿော သင်္ဂီတိယော အနာရုဠှံ မိဿကသုတ္တန္တိ။ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၈၂) အာဂတံ ဣဒံ အာဋာနာဋိယပရိတ္တပရိကမ္မံ ပန ပကတိသဇ္ဈာယနဝါစနာဒိံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ န ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ဂဟဋ္ဌံ ဝါ ပဗ္ဗဇိတံ ဝါ အမနုဿေဟိ ဂဟိတကာလေ မောစာပနတ္ထာယ လောကိယေဟိ မန္တံ ဝိယ ဘဏနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘အမနုဿဂဟိတကော တွံ ကော နာမောသီတိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၈၂)။

အာဋာနာဋိယာ ရက္ခာ စ နာမ န သကလသုတ္တံ၊ အထ ခေါ ‘‘ဝိပဿိဿ စ နမတ္ထူ’’တိ ပဒံ အာဒိံ ကတွာ စတုန္နံ မဟာရာဇူနံ ဝသေန စတုက္ခတ္တုံ အာဂတံ ‘‘ဇိနံ ဝန္ဒာမ ဂေါတမ’’န္တိ ပဒံ ပရိယောသာနံ ကတွာ ဝုတ္တသုတ္တေကဒေသောယေဝ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘အထ ခေါ ဝေဿဝဏော မဟာရာဇာ ဘဂဝတော အဓိဝါသနံ ဝိဒိတွာ ဣမံ အာဋာနာဋိယံ ရက္ခံ အဘာသီ’’တိ အာရဘိတွာ ယထာဝုတ္တသုတ္တေကဒေသဿ အဝသာနေ ‘‘အယံ ခေါ မာရိသာ အာဋာနာဋိယာ ရက္ခာ’’တိ နိယျာတိတတ္တာ။ တသ္မာ ယထာ နာမ ဗျဂ္ဃာဒယော အတ္တနော ဘက္ခံ ဝိလုမ္ပန္တာနံ ဗလဝဒုဋ္ဌစိတ္တာ ဘဝန္တိ၊ ဧဝံ အတ္တနာ ဂဟိတမနုဿံ မောစာပေန္တာနံ အမနုဿာ ပဒုဋ္ဌစိတ္တာ ဟောန္တိ။ ဣတိ တထာ မောစာပေတုံ အာရဒ္ဓကာလေ ဘိက္ခူနံ ပရိဿယဝိနောဒနတ္ထံ ဣမံ အာဋာနာဋိယပရိတ္တပရိကမ္မံ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယံ ပရိတ္တကရဏဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော။

၂၀။ အနာမဋ္ဌပိဏ္ဍပါတောတိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၅) ¶ ဧတ္ထ အမသိယိတ္ထာတိ အာမဋ္ဌော၊ န အာမဋ္ဌော အနာမဋ္ဌော။ ပိဏ္ဍံ ပိဏ္ဍံ ဟုတွာ ပတတီတိ ¶ ပိဏ္ဍပါတော။ အနာမဋ္ဌော စ သော ပိဏ္ဍပါတော စာတိ တထာ၊ အဂ္ဂဟိတအဂ္ဂေါ၊ အပရိဘုတ္တော ပိဏ္ဍပါတောတိ အတ္ထော။ သစေပိ ကဟာပဏဂ္ဃနကော ဟောတီတိ ဣမိနာ ဒါယကေဟိ ဗဟုဗျဉ္ဇနေန သမ္ပာဒေတွာ သက္ကစ္စံ ဒိန္နဘာဝံ ဒီပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ နတ္ထီ’’တိ၊ ဧဝံ သက္ကစ္စံ သဒ္ဓါယ ဒိန္နံ မဟဂ္ဃဘောဇနမ္ပိ မာတာပိတူနံ ဒတွာ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ နာမ န ဟောတိ၊ ပဂေဝ အပ္ပဂ္ဃဘောဇနေတိ အဓိပ္ပာယော။ မာတာဒိပဉ္စကံယေဝ ဝတွာ ဘေသဇ္ဇကရဏေ ဝိယ အပရေသမ္ပိ ဒသန္နံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဝုတ္တတ္တာ အညေသံ ဉာတကာနမ္ပိ ပေသေတွာ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ၊ ‘‘ဝိဟာရံ သမ္ပတ္တဿ ပန ယဿ ကဿစိ အာဂန္တုကဿ ဝါ’’ဣစ္စာဒိဝက္ခမာနတ္တာ ဝိဟာရံ သမ္ပတ္တာနံ ဉာတကာနမ္ပိ အာဂန္တုကသာမညေန ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ စ။ ထာလကေတိ သင်္ဃိကေ ကံသာဒိမယေ ထာလကေ။ ပတ္တောပိ ဧတ္ထ သင်္ဂယှတိ။ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿေတိ။ ဒါမရိကစောရဿာတိ ရဇ္ဇံ ပတ္ထေန္တဿ ပါကဋစောရဿ။ အဒီယမာနေပိ ‘‘န ဒေန္တီ’’တိ ကုဇ္ဈန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။

အာမိသဿ ဓမ္မဿ စ အလာဘေန အတ္တနော ပရဿ စ အန္တရေ သမ္ဘဝန္တဿ ဆိဒ္ဒဿ ဝိဝရဿ ပဋိသန္ထရဏံ ပိဒဟနံ ပဋိသန္ထာရော။ သော ပန ဓမ္မာမိသဝသေန ဒုဝိဓော။ တတ္ထ အာမိသပဋိသန္ထာရံ သန္ဓာယ ‘‘ကဿ ကာတဗ္ဗော၊ ကဿ န ကာတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဂန္တုကဿ ဝါ…ပေ… ကာတဗ္ဗောယေဝါတိ ဝုတ္တမတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘အာဂန္တုကံ တာဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ခီဏပရိဗ္ဗယန္တိ ဣမိနာ အဂတိဘာဝံ ကရုဏာဋ္ဌာနတဉ္စ ဒဿေတိ။ တေန စ တဗ္ဗိဓုရာနံ သမိဒ္ဓါနံ အာဂန္တုကတ္တေပိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ ‘‘အပစ္စာသီသန္တေနာ’’တိ ဝတွာ ပစ္စာသီသနပ္ပကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿာ နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနနုညာတာနံ ပန အပစ္စာသီသန္တေနပိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတတ္တာ၊ ပစ္စာသာယ ¶ ပန သတိ ကုလဒူသနမ္ပိ ဟောတိ။ ဥဗ္ဗာသေတွာတိ သမန္တတော တိယောဇနံ ဝိလုမ္ပန္တေ မနုဿေ ပလာပေတွာ။ ဝရပေါတ္ထကစိတ္တတ္ထရဏန္တိ အနေကပ္ပကာရံ ဣတ္ထိပုရိသာဒိဥတ္တမရူပဝိစိတ္တံ အတ္ထရဏံ။ အယံ ပဋိသန္ထာရဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ဘေသဇ္ဇာဒိဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၂၁။ ဧဝံ ¶ ဘေသဇ္ဇာဒိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဝိညတ္တိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဝိညတ္တီတိ ယာစနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိညာပနာ ဝိညတ္တိ၊ ‘‘ဣမိနာ နော အတ္ထော’’တိ ဝိညာပနာ၊ ယာစနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိညတ္တီတိ ယာစနာ’’တိ။ တတြ ဝိညတ္တိယံ အယံ မယာ ဝက္ခမာနော ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ မူလစ္ဆေဇ္ဇာယာတိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၃၄၂) ပရသန္တကဘာဝတော မောစေတွာ အတ္တနော ဧဝ သန္တကကရဏဝသေန။ ဧဝံ ယာစတော အညာတကဝိညတ္တိဒုက္ကဋဉ္စေဝ ဒါသပဋိဂ္ဂဟဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတိ ‘‘ဒါသိဒါသပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ ၁၉၄) ဟောတီ’’တိ ဝစနံ နိဿာယ အဋ္ဌကထာယံ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနတော ပန ဒါသံ မူလစ္ဆေဇ္ဇာယ ယာစန္တဿ သာဒိယနဝသေနေဝ ဒုက္ကဋံ။ သကကမ္မန္တိ ပါဏဝဓကမ္မံ။ ဣဒဉ္စ ပါဏာတိပါတဒေါသပရိဟာရာယ ဝုတ္တံ၊ န ဝိညတ္တိပရိဟာရာယ။ အနိယမေတွာပိ န ယာစိတဗ္ဗာတိ သာမီစိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ သုဒ္ဓစိတ္တေန ပန ဟတ္ထကမ္မံ ယာစန္တဿ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ ယဒိစ္ဆကံ ကာရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဟတ္ထကမ္မံ ယာစာမိ၊ ဒေထာ’’တိအာဒိနာ အယာစိတွာပိ ¶ ဝဋ္ဋတိ၊ သကိစ္စပသုတမ္ပိ ဧဝံ ကာရာပေန္တဿ ဝိညတ္တိ နတ္ထိ ဧဝ၊ သာမီစိဒဿနတ္ထံ ပန ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တံ။

သဗ္ဗကပ္ပိယဘာဝဒီပနတ္ထန္တိ သဗ္ဗသော ကပ္ပိယဘာဝဒဿနတ္ထံ။ မူလံ ဒေထာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘မူလံ ဒဿာမာ’’တိ ပဌမံ ဝုတ္တတ္တာ ဝိညတ္တိ ဝါ ‘‘မူလ’’န္တိ ဝစနဿ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝတ္ထုသာမညဝစနတ္တာ အကပ္ပိယဝစနံ ဝါ နိဋ္ဌိတဘတိကိစ္စာနံ ဒါပနတော အကပ္ပိယဝတ္ထုသာဒိယနံ ဝါ န ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ မူလစ္ဆေဇ္ဇာယ ဝါတိ ဣဒံ ဣဓ ထမ္ဘာဒီနံ ဒါသိဒါသာဒိဘာဝါဘာဝတော ဝုတ္တံ။ အနဇ္ဈာဝုတ္ထကန္တိ အပရိဂ္ဂဟိတံ၊ အဿာမိကန္တိ အတ္ထော။

၂၂။ န ကေဝလဉ္စ…ပေ… စီဝရာဒီနိ ကာရာပေတုကာမေနာတိအာဒီသု စီဝရံ ကာရာပေတုကာမဿ အညာတကအပ္ပဝါရိတတန္တဝါယေဟိ ဟတ္ထကမ္မယာစနဝသေန ဝါယာပနေ ဝိညတ္တိပစ္စယာ ဒုက္ကဋာဘာဝေပိ စီဝရဝါယာပနသိက္ခာပဒေန ယထာရဟံ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနိ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အကပ္ပိယကဟာပဏာဒိ န ဒါတဗ္ဗန္တိ ကပ္ပိယမုခေန လဒ္ဓမ္ပိ တတ္ထ ကမ္မကရဏတ္ထာယ ဣမဿ ကဟာပဏံ ဒေဟီတိ ဝတွာ ‘‘ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မဿ ဒါပနေ ကိဉ္စာပိ ဒေါသော န ဒိဿတိ၊ တထာပိ အသာရုပ္ပမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ကတကမ္မတ္ထာယပိ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ¶ ပရိယာယတော ဘတိံ ဒါပေန္တဿ နတ္ထိ ဒေါသော၊ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၃၄၂) ပန ‘‘အကပ္ပိယကဟာပဏာဒိ န ဒါတဗ္ဗန္တိ ကိဉ္စာပိ အကပ္ပိယကဟာပဏာဒိံ အသာဒိယန္တေန ကပ္ပိယဝေါဟာရတော ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တထာပိ သာရုပ္ပံ န ဟောတိ၊ မနုဿာ စ ဧတဿ သန္တကံ ကိဉ္စိ အတ္ထီတိ ဝိဟေဌေတဗ္ဗံ မညန္တီတိ အကပ္ပိယကဟာပဏာဒိဒါနံ ပဋိက္ခိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တထေဝ ပါစေတွာတိ ဟတ္ထကမ္မဝသေနေဝ ပါစေတွာ။ ‘‘ကိံ ဘန္တေ’’တိ ဧတ္တကေပိ ပုစ္ဆိတေ ယဒတ္ထာယ ပဝိဋ္ဌော၊ တံ ကထေတုံ လဘတိ ပုစ္ဆိတပဉှတ္တာ။

၂၃။ ဝတ္တန္တိ ¶ စာရိတ္တံ၊ အာပတ္တိ ပန န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ သာခါယ မက္ခိကဗီဇနေန ပဏ္ဏာဒိဆေဒေ ဗီဇဂါမကောပနဿ စေဝ တတ္ထ လဂ္ဂရဇာဒိအပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကဿ စ ပရိဟာရတ္ထာယ ဝုတ္တံ၊ တဒုဘယာသင်္ကာယ အသတိ တထာ အကရဏေ ဒေါသော နတ္ထိ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၃၄၂) ပန ‘‘ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ သာခါယ လဂ္ဂရဇသ္မိံ ပတ္တေ ပတိတေပိ သာခံ ဆိန္ဒိတွာ ခါဒိတုကာမတာယပိ သတိ သုခပရိဘောဂတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နဒိယာဒီသု ဥဒကဿ အပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘အာဟရာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂေဟတော…ပေ… နေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ပရိဂ္ဂဟိတုဒကတ္တာ ဝိညတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘န အာဟဋံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဝစနတော ဝိညတ္တိယာ အာပန္နံ ဒုက္ကဋံ ဒေသေတွာပိ တံ ဝတ္ထုံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေ ဒုက္ကဋမေဝ၊ ပဉ္စန္နမ္ပိ သဟဓမ္မိကာနံ န ဝဋ္ဋတိ။

‘‘အလဇ္ဇီဟိ ပန ဘိက္ခူဟိ ဝါ သာမဏေရေဟိ ဝါ ဟတ္ထကမ္မံ န ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနော အတ္ထာယ ယံ ကိဉ္စိ ဟတ္ထကမ္မံ ကာရေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ပန အလဇ္ဇီ နိဝါရိယမာနောပိ ဗီဇနာဒိံ ကရောတိ၊ တတ္ထ ဒေါသော နတ္ထိ၊ စေတိယကမ္မာဒီနိ ပန တေဟိ ကာရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၃၄၂) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၄၂) ပန ‘‘အလဇ္ဇီဟိ…ပေ… န ကာရေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ဥတ္တရိဘင်္ဂါဓိကာရတ္တာ အဇ္ဈောဟရဏီယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဗာဟိရပရိဘောဂေသု ပန အလဇ္ဇီဟိပိ ဟတ္ထကမ္မံ ကာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အလဇ္ဇီဟိ သာမဏေရေဟီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၅၉) အလဇ္ဇိလက္ခဏံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဥပသမ္ပန္နေ ပဋိစ္စ ဥပလက္ခဏတော ဝုတ္တန္တိ တံလက္ခဏဝိရဟိတာနံ သာမဏေရာဒီနံ လိင်္ဂတ္ထေနဂေါတြဘုပရိယောသာနာနံ ¶ ဘိက္ခုပဋိညာနံ ဒုဿီလာနမ္ပိ သာဓာရဏဝသေန အလဇ္ဇိလက္ခဏံ ယထာဌပိတပဋိပတ္တိယာ အတိဋ္ဌနမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၂၄။ ဂေါဏံ ¶ ပန…ပေ… အာဟရာပေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဝိညတ္တိက္ခဏေ ဝိညတ္တိပစ္စယာ၊ ပဋိလာဘက္ခဏေ ဂေါဏာနံ သာဒိယနပစ္စယာ စ ဒုက္ကဋံ။ ဂေါဏဉှိ အတ္တနော အတ္ထာယ အဝိညတ္တိယာ လဒ္ဓမ္ပိ သာဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘ဟတ္ထိဂဝါဿဝဠဝပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ ၁၉၄) ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနတောပိ မူလစ္ဆေဇ္ဇာယ ယာစိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဝိညတ္တိဒုက္ကဋာဘာဝေပိ အကပ္ပိယဝတ္ထုယာစနေပိ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ရက္ခိတွာတိ စောရာဒိဥပဒ္ဒဝတော ရက္ခိတွာ။ ဇဂ္ဂိတွာတိ တိဏအန္နာဒီဟိ ပေါသေတွာ။ န သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ အတ္တနော အတ္ထာယ ဂေါသာဒိယနဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။

၂၅။ ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနေ ပန ဝဋ္ဋတီတိ သကဋဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တာဝကာလိကံ ဝဋ္ဋတီတိ ဥဘယတ္ထာပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထောတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၃၄၂) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၄၂) ပန ‘‘သကဋံ ဒေထာတိ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန သကဋံ ဒေထာတိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တာဝကာလိကံ ဝဋ္ဋတီတိ တာဝကာလိကံ ကတွာ သဗ္ဗတ္ထ ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါသိအာဒီနိ ပုဂ္ဂလိကာနိပိ ဝဋ္ဋန္တီတိ အာဟ ‘‘ဧသ နယော ဝါသီ’’တိအာဒိ။ ဝလ္လိအာဒီသု စ ပရပရိဂ္ဂဟိတေသု ဧသ နယောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဂရုဘဏ္ဍပ္ပဟောနကေသုယေဝါတိ ဣဒံ ဝိညတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အဒိန္နာဒါနေ ပန တိဏသလာကံ ဥပါဒါယ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှတော အဝဟာရော ဧဝ၊ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ ဝလ္လိအာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပါဠိအာဂတာနံ ဝေဠုမုဉ္ဇပဗ္ဗဇတိဏမတ္တိကာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ စ ယသ္မိံ ပဒေသေ ¶ ဟရိတာလဇာတိဟိင်္ဂုလိကာဒိ အပ္ပကမ္ပိ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ၊ တတ္ထ တံ တာလပက္ကပ္ပမာဏတော ဦနမ္ပိ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ၊ ဝိညာပေတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတိ။

၂၆။ သာတိ ဝိညတ္တိ။ ပရိကထာဒီသု ‘‘သေနာသနံ သမ္ဗာဓ’’န္တိအာဒိနာ ပရိယာယေန ကထနံ ပရိကထာ နာမ။ ဥဇုကမေဝ အကထေတွာ ‘‘ဘိက္ခူနံ ကိံ ပါသာဒေါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိနာ အဓိပ္ပာယော ယထာ ဝိဘူတော ဟောတိ၊ ဧဝံ ကထနံ ဩဘာသော နာမ။ သေနာသနာဒိအတ္ထံ ဘူမိပရိကမ္မာဒိကရဏဝသေန ပစ္စယုပ္ပာဒါယ နိမိတ္တကရဏံ နိမိတ္တကမ္မံ နာမ။ တီသု ပစ္စယေသု ဝိညတ္တိအာဒယော ဒဿိတာ၊ ဂိလာနပစ္စယေ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဂိလာနပစ္စယေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တထာ ဥပ္ပန္နံ ပန ဘေသဇ္ဇံ ရောဂေ ဝူပသန္တေ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဝဋ္ဋတီတိ? တတ္ထ ဝိနယဓရာ ‘‘ဘဂဝတာ ရောဂသီသေန ပရိဘောဂဿ ဒွါရံ ဒိန္နံ၊ တသ္မာ အရောဂကာလေပိ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အာပတ္တိ န ¶ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ သုတ္တန္တိကာ ပန ‘‘ကိဉ္စာပိ အာပတ္တိ န ဟောတိ၊ အာဇီဝံ ပန ကောပေတိ၊ တသ္မာ သလ္လေခပဋိပတ္တိယံ ဌိတဿ န ဝဋ္ဋတိ၊ သလ္လေခံ ကောပေတီ’’တိ ဝဒန္တီတိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ဝိညတ္တိဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၂၇။ ဧဝံ ဝိညတ္တိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ကုလသင်္ဂဟဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ကုလသင်္ဂဟော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သင်္ဂဏှနံ သင်္ဂဟော၊ ကုလာနံ သင်္ဂဟော ကုလသင်္ဂဟော၊ ပစ္စယဒါယကာဒီနံ ¶ ဂိဟီနံ အနုဂ္ဂဟကရဏံ။ အနုဂ္ဂဟတ္ထော ဟေတ္ထ သင်္ဂဟ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ပုတ္တဒါရဿ သင်္ဂဟော’’တိ (ခု။ ပါ။ ၅။၆၊ သု။ နိ။ ၂၆၅)။

၂၈။ တတ္ထ ကောဋ္ဋနန္တိ သယံ ဆိန္ဒနံ။ ကောဋ္ဋာပနန္တိ ‘‘ဣမံ ဆိန္ဒာ’’တိ အညေသံ ဆေဒါပနံ။ အာဠိယာ ဗန္ဓနန္တိ ယထာ ဂစ္ဆမူလေ ဥဒကံ သန္တိဋ္ဌတိ၊ တထာ သမန္တတော ဗန္ဓနံ။ ဥဒကဿာတိ အကပ္ပိယဥဒကဿ ‘‘ကပ္ပိယဥဒကသိဉ္စန’’န္တိ ဝိသုံ ဝက္ခမာနတ္တာ၊ တဉ္စ အာရာမာဒိအတ္ထံ ရောပနေ အကပ္ပိယဝေါဟာရေသုပိ ကပ္ပိယဝေါဟာရေသုပိ ကပ္ပိယဥဒကသိဉ္စနာဒိ ဝဋ္ဋတီတိ ဝက္ခမာနတ္တာ ဣဓာပိ ဝိဘာဂံ ကတွာ ကပ္ပိယဥဒကသိဉ္စနာဒိ ဝိသုံ ဒဿိတံ။ ဧတ္ထ စ ကတမံ အကပ္ပိယဥဒကံ၊ ကတမံ ပန ကပ္ပိယဥဒကန္တိ? သပ္ပာဏကံ အကပ္ပိယဥဒကံ၊ အပ္ပာဏကံ ကပ္ပိယဥဒကန္တိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ၊ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဇာနံ သပ္ပာဏကံ ဥဒကံ တိဏံ ဝါ မတ္တိကံ ဝါ သိဉ္စေယျ ဝါ သိဉ္စာပေယျ ဝါ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝစနတော။ ယထာ ကောဋ္ဋနခဏနာဒိကာယိကကိရိယာပိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေ သင်္ဂဟိတာ၊ ဧဝံ မာတိကာဥဇုကရဏာဒိကပ္ပိယဝေါဟာရေပီတိ အာဟ ‘‘သုက္ခမာတိကာယ ဥဇုကရဏ’’န္တိ။ ဟတ္ထပါဒမုခဓောဝနနဟအာနောဒကသိဉ္စနန္တိ ဣမိနာပိ ပကာရန္တရေန ကပ္ပိယဥဒကသိဉ္စနမေဝ ဒဿေတိ။ အကပ္ပိယဝေါဟာရေ ကောဋ္ဋနခဏနာဒိဝသေန သယံ ကရဏဿပိ ကထံ သင်္ဂဟောတိ? အကပ္ပိယန္တိ ဝေါဟရိယတီတိ အကပ္ပိယဝေါဟာရောတိ ¶ အကပ္ပိယဘူတံ ကရဏကာရာပနာဒိ သဗ္ဗမေဝ သင်္ဂဟိတံ၊ န ပန အကပ္ပိယဝစနမတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကပ္ပိယဝေါဟာရေပိ ဧသေဝ နယော။ သုက္ခမာတိကာယ ဥဇုကရဏန္တိ ဣမိနာ ပုရာဏပဏ္ဏာဒီနံ ဟရဏမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုဒါလာဒီနိ ဘူမိယံ ဌပေတွာ ဌာနတော ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဌာနမေဝ ပါကဋတရန္တိ ‘‘ဩဘာသော’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၉။ မဟာပစ္စရိဝါဒံ ပတိဋ္ဌာပေတုကာမော ပစ္ဆာ ဝဒတိ။ ဝနတ္ထာယာတိ ဣဒံ ကေစိ ‘‘ဝတတ္ထာယာ’’တိ ပဌန္တိ၊ တေသံ ဝတိအတ္ထာယာတိ ¶ အတ္ထော။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ တထေဝ ဝုတ္တံ၊ ‘‘အာရာမရောပါ ဝနရောပါ၊ ယေ နရာ သေတုကာရကာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၄၇) ဝစနတော ပန တံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ အကပ္ပိယဝေါဟာရေပိ ဧကစ္စံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘န ကေဝလဉ္စ သေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ယံ ကိဉ္စိ မာတိကန္တိ သုက္ခမာတိကံ ဝါ အသုက္ခမာတိကံ ဝါ။ ကပ္ပိယဥဒကံ သိဉ္စိတုန္တိ ဣမိနာ ‘‘ကပ္ပိယဥဒကံ သိဉ္စထာ’’တိ ဝတ္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ သယံ ရောပေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ ‘‘ရောပေဟီ’’တိ ဝတ္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိပိ သိဒ္ဓံ။

၃၀။ ပါစိတ္တိယဉ္စေဝ ဒုက္ကဋဉ္စာတိ ပထဝီခဏနပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ၊ ကုလသင်္ဂဟပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ။ အကပ္ပိယဝေါဟာရေနာတိ ‘‘ဣဒံ ခဏ၊ ဣဒံ ရောပေဟီ’’တိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန။ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ကုလသင်္ဂဟပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ။ ဥဘယတြာတိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယပထဝိယံ။

သဗ္ဗတ္ထာတိ ကုလသင်္ဂဟပရိဘောဂအာရာမာဒိအတ္ထာယ ရောပိတေ။ ဒုက္ကဋမ္ပီတိ န ကေဝလံ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ကပ္ပိယေနာတိ ကပ္ပိယဥဒကေန။ တေသံယေဝ ဒွိန္နန္တိ ကုလသင်္ဂဟပရိဘောဂါနံ။ ဒုက္ကဋန္တိ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ သယံ သိဉ္စနေ၊ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝါ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝါ သိဉ္စာပနေ ဒုက္ကဋံ၊ ပရိဘောဂတ္ထာယ သယံ သိဉ္စနေ၊ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန သိဉ္စာပနေ စ ဒုက္ကဋံ။ ပယောဂဗဟုလတာယာတိ သယံ ကရဏေ၊ ကာယပယောဂဿ ကာရာပနေ ဝစီပယောဂဿ ဗဟုတ္တေန။ အာပတ္တိဗဟုလတာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ သယံ သိဉ္စနေ ဓာရာပစ္ဆေဒဂဏနာယ အာပတ္တိဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သိဉ္စာပနေ ပန ပုနပ္ပုနံ အာဏာပေန္တဿ ဝါစာယ ဝါစာယ အာပတ္တိ၊ သကိံ အာဏတ္တဿ ဗဟုသိဉ္စနေ ဧကာဝ။

ဩစိနနေ ဒုက္ကဋပါစိတ္တိယာနီတိ ကုလသင်္ဂဟပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ၊ ဘူတဂါမပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယံ။ အညတ္ထာတိ ဝတ္ထုပူဇာဒိအတ္ထာယ ¶ ဩစိနနေ။ သကိံ အာဏတ္တောတိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန အာဏတ္တော ¶ ။ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန အာဏတ္တတ္တာ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၉၀-၉၁) ပါစိတ္တိယံ။ ကပ္ပိယဝစနေန ပန ဝတ္ထုပူဇာဒိအတ္ထာယ ဩစိနာပေန္တဿ အနာပတ္တိယေဝ။

၃၁။ ဂန္ထနေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒါမံ ဂန္ထိမံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ န ဝဋ္ဋတီတိ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ၊ ဝတ္ထုပူဇာဒိအတ္ထာယ ဝါ ဝုတ္တနယေန ကရောန္တဿ ကာရာပေန္တဿ စ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ဝဋ္ဋတီတိ ဝတ္ထုပူဇာဒိအတ္ထာယ ဝဋ္ဋတိ၊ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ပန ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ကာရာပေန္တဿပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ဘိက္ခုဿ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ ဓမ္မာသနဝိတာနေ ဗဒ္ဓကဏ္ဋကေသု ပုပ္ဖာနိ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဌပေန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပရူပရိ ဝိဇ္ဈိတွာ ဆတ္တသဒိသံ ကတွာ အာဝုဏနတော ‘‘ဆတ္တာဓိဆတ္တံ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကဒလိက္ခန္ဓမှီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမေဝ သန္ဓာယ ‘‘တံ အတိဩဠာရိကမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗတ္ထ ကရဏေ၊ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ကာရာပနေ စ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္ထော။ ပုပ္ဖဝိဇ္ဈနတ္ထံ ကဏ္ဋကမ္ပိ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣမဿ ဥပလက္ခဏတ္တာ ပုပ္ဖဒါမောလမ္ဗကာဒိအတ္ထာယ ရဇ္ဇုဗန္ဓနာဒိပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘‘ပုပ္ဖဝိဇ္ဈနတ္ထံ ကဏ္ဋကန္တိ ဝိသေသိတတ္တာ တဒတ္ထံ ကဏ္ဋကမေဝ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တဉ္စ အဋ္ဌကထာပမာဏေနာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုပ္ဖပဋိစ္ဆကံ နာမ ဒန္တာဒီဟိ ကတံ ပုပ္ဖာဓာနံ။ ဧတမ္ပိ နာဂဒန္တကမ္ပိ သဆိဒ္ဒမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အသောကပိဏ္ဍိယာတိ အသောကသာခါနံ၊ ပုပ္ဖာနံ ဝါ သမူဟေ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၃၁) ပန ‘‘အသောကပိဏ္ဍိယာတိ အသောကပုပ္ဖမဉ္ဇရိကာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မရဇ္ဇု နာမ စေတိယံ ဝါ ဗောဓိံ ဝါ ပုပ္ဖပ္ပဝေသနတ္ထံ အာဝိဇ္ဈိတွာ ဗန္ဓရဇ္ဇု။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၃၁) ပန ‘‘ဓမ္မရဇ္ဇု နာမ စေတိယာဒီနိ ¶ ပရိက္ခိပိတွာ တေသဉ္စ ရဇ္ဇုယာ စ အန္တရာ ပုပ္ဖပ္ပဝေသနတ္ထာယ ဗန္ဓရဇ္ဇု။ သိထိလဝဋ္ဋိတာယ ဝါ ဝဋ္ဋိယာ အဗ္ဘန္တရေ ပုပ္ဖပ္ပဝေသနတ္ထာယ ဧဝံ ဗန္ဓာတိပိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

မတ္ထကဒါမန္တိ ဓမ္မာသနာဒိမတ္ထကေ ပလမ္ဗကဒါမံ။ တေသံယေဝါတိ ဥပ္ပလာဒီနံ ဧဝ။ ဝါကေန ဝါတိ ပုပ္ဖနာဠံ ဖာလေတွာ ပုပ္ဖေန ဧကာဗဒ္ဓဋ္ဌိတဝါကေန ဒဏ္ဍေန စ ဧကာဗဒ္ဓေနေဝ။ ဧတေန ပုပ္ဖံ ဗီဇဂါမသင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆတိ ပဉ္စသု ဗီဇေသု အပဝိဋ္ဌတ္တာ ပဏ္ဏံ ဝိယ၊ တသ္မာ ကပ္ပိယံ အကာရာပေတွာပိ ဝိကောပနေ ဒေါသော နတ္ထိ။ ယဉ္စ ဆိန္နဿပိ မကုဠဿ ဝိကသနံ၊ တမ္ပိ အတိတရုဏဿ အဘာဝါ ဝုဍ္ဎိလက္ခဏံ န ဟောတိ၊ ပရိဏတဿ ပန မကုဠဿ ပတ္တာနံ သိနေဟေ ပရိယာဒါနံ ဂတေ ဝိသုံဘာဝေါ ဧဝ ဝိကာသော၊ တေနေဝ ဆိန္နမကုဠဝိကာသော အဆိန္နမကုဠဝိကာသတော ပရိဟီနော၊ မိလာတနိယုတ္တော ¶ ဝါ ဒိဿတိ။ ယဉ္စ မိလာတဿ ဥဒကသညောဂေ အမိလာနတာပဇ္ဇနံ၊ တမ္ပိ တမ္ဗုလပဏ္ဏာဒီသု သမာနံ ဝုဍ္ဎိလက္ခဏံ န ဟောတိ။ ပါဠိအဋ္ဌကထာသု စ န ကတ္ထစိ ပုပ္ဖာနံ ကပ္ပိယကရဏံ အာဂတံ၊ တသ္မာ ပုပ္ဖံ သဗ္ဗထာ အဗီဇမေဝါတိ ဝိညာယတိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

‘‘ပသိဗ္ဗကေ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုပ္ဖံ ပသိဗ္ဗကေ ဝါ ပသိဗ္ဗကသဒိသံ ဗန္ဓေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ စီဝရေ ဝါ ပက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၃၁) ပန ‘‘ခန္ဓေ ဌပိတကာသာဝဿာတိ ခန္ဓေ ဌပိတသင်္ဃာဋိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဉှိ တထာဗန္ဓိတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ။ ဣမိနာ စ အညမ္ပိ တာဒိသံ ကာသာဝံ ဝါ ဝတ္ထံ ဝါ ဝုတ္တနယေန ဗန္ဓိတွာ တတ္ထ ပုပ္ဖာနိ ပက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ အံသဘဏ္ဍိကပသိဗ္ဗကေ ပက္ခိတ္တသဒိသတ္တာ ဝေဌိမံ နာမ န ဇာတံ၊ တသ္မာ သိထိလဗန္ဓဿ အန္တရန္တရာ ပက္ခိပိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌာ ဒဏ္ဍကံ ပန ဗန္ဓိတုံ န ¶ ဝဋ္ဋတီတိ ရဇ္ဇုအာဒီဟိ ဗန္ဓနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ပုပ္ဖဿေဝ ပန အစ္ဆိန္နဒဏ္ဍကေဟိ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။

ပုပ္ဖပဋေ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ပုပ္ဖပဋံ ကရောန္တဿ ဒီဃတော ပုပ္ဖဒါမဿ ဟရဏပစ္စာဟရဏဝသေန ပူရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တိရိယတော ဟရဏံ ပန ဝါယိမံ နာမ ဟောတိ၊ န ပုရိမံ။ ‘‘ပုရိမဋ္ဌာနံ အတိက္ကာမေတီ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ ပုရိမံ ပုပ္ဖကောဋိံ ဖုသာပေတွာ ဝါ အဖုသာပေတွာ ဝါ ပရိက္ခိပနဝသေန အတိက္ကာမေန္တဿ အာပတ္တိယေဝ။ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပုပ္ဖရဟိတာယ သုတ္တဝါကကောဋိယာ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧကဝါရံ ဟရိတွာ ပရိက္ခိပိတွာတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တစေတိယာဒိပရိက္ခေပံ ပုပ္ဖပဋကရဏဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ စေတိယံ ဝါ ဗောဓိံ ဝါ ပရိက္ခိပန္တေန ဧကဝါရံ ပရိက္ခိပိတွာ ပုရိမဋ္ဌာနံ သမ္ပတ္တေ အညဿ ဒါတဗ္ဗံ၊ တေနပိ ဧကဝါရံ ပရိက္ခိပိတွာ တထေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ပုပ္ဖပဋံ ကရောန္တေန စ ဟရိတွာ အညဿ ဒါတဗ္ဗံ၊ တေနပိ တထေဝ ကာတဗ္ဗံ။ သစေပိ ဒွေယေဝ ဘိက္ခူ ဥဘောသု ပဿေသု ဌတွာ ပရိယာယေန ဟရန္တိ၊ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။

ပရေဟိ ပူရိတန္တိ ဒီဃတော ပသာရိတံ။ ဝါယိတုန္တိ တိရိယတော ဟရိတုံ၊ တံ ပန ဧကဝါရမ္ပိ န လဘတိ။ ပုပ္ဖာနိ ဌပေန္တေနာတိ အဂန္ထိတာနိ ပါကတိကပုပ္ဖာနိ အညမညံ ဖုသာပေတွာပိ ဌပေန္တေန။ ပုပ္ဖဒါမံ ပန ပူဇနတ္ထာယ ဘူမိယံ ဌပေန္တေန ဖုသာပေတွာ ဝါ အဖုသာပေတွာ ဝါ ဒိဂုဏံ ကတွာ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။

၃၂။ ဃဋိကဒါမဩလမ္ဗကောတိ ¶ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ ဃဋိကာကာရယုတ္တော၊ ဒါရုဃဋိကာကာရော ဝါ ဩလမ္ဗကော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၃၁) ပန ‘‘ဃဋိကဒါမဩလမ္ဗကောတိ အန္တေ ဃဋိကာကာရယုတ္တော ယမကဒါမဩလမ္ဗကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ ¶ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၃၁) ပန ‘‘ဃဋိကဒါမဩလမ္ဗကောတိ ယမကဒါမဩလမ္ဗကောတိ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧကေကံ ပန ဒါမံ နိက္ခန္တသုတ္တကောဋိယာဝ ဗန္ဓိတွာ ဩလမ္ဗိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပုပ္ဖဒါမဒွယံ သင်္ဃဋိတုကာမေနပိ နိက္ခန္တသုတ္တကောဋိယာဝ သုတ္တကောဋိံ သင်္ဃဋိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဍ္ဎစန္ဒာကာရေန မာလာဂုဏပရိက္ခေပေါတိ အဍ္ဎစန္ဒာကာရေန မာလာဂုဏဿ ပုနပ္ပုနံ ဟရဏပစ္စာဟရဏဝသေန ပူရေတွာ ပရိက္ခိပနံ၊ တေနေဝ တံ ပုရိမေ ပဝိဋ္ဌံ၊ တသ္မာ ဧတမ္ပိ အဍ္ဎစန္ဒာကာရံ ပုနပ္ပုနံ ဟရဏပစ္စာဟရဏဝသေန ပူရေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧကဝါရံ ပန အဍ္ဎစန္ဒာကာရကရဏေ မာလာဂုဏံ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ပုပ္ဖဒါမကရဏန္တိ ဧတ္ထ သုတ္တကောဋိယံ ဂဟေတွာပိ ဧကတော ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ သုတ္တမယံ ဂေဏ္ဍုကံ နာမ၊ ဂေဏ္ဍုကခရပတ္တဒါမာနံ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ စေလာဒီဟိ ကတဒါမမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ အကပ္ပိယာနုလောမတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ ပရသန္တကံ ဒေတိ၊ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝိဿာသဂ္ဂါဟေန ပရသန္တကံ ဂဟေတွာ ဒေန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ထုလ္လစ္စယန္တိ ဧတ္ထ ဘဏ္ဍဒေယျမ္ပိ ဟောတိ။

၃၃။ တဉ္စ ခေါ ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယာတိ မာတာပိတူနမ္ပိ ပုပ္ဖံ ဒေန္တေန ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘မဏ္ဍနတ္ထာယ ပန သိဝလိင်္ဂါဒိပူဇနတ္ထာယာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဣမံ ဝိက္ကိဏိတွာ ဇီဝိဿန္တီ’’တိ မာတာပိတူနံ ဝဋ္ဋတိ၊ သေသဉာတကာနံ တာဝကာလိကမေဝ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကဿစိပီတိ ဉာတကဿ ဝါ အညာတကဿ ဝါ ကဿစိပိ။ ဉာတိသာမဏေရေဟေဝါတိ တေသံ ဂိဟိပရိကမ္မမောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဣတရေတိ အညာတကာ။ တေဟိပိ သာမဏေရေဟိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဝတ္တသီသေန ဟရိတဗ္ဗံ။ သမ္ပတ္တာနံ သာမဏေရာနံ ဥပဍ္ဎဘာဂံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သင်္ဃိကဿ လာဘဿ ဥပစာရသီမဋ္ဌသာမဏေရာနမ္ပိ သန္တကတ္တာ တေသမ္ပိ ဥပဍ္ဎဘာဂေါ လဗ္ဘတေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ စူဠကန္တိ ဥပဍ္ဎဘာဂတောပိ ဥပဍ္ဎံ။ စတုတ္ထဘာဂဿေတံ ¶ အဓိဝစနံ။ သာမဏေရာ…ပေ… ဌပေန္တီတိ ဣဒံ အရက္ခိတအဂေါပိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ ပန ‘‘ဝဿဂ္ဂေန အဘာဇနီယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ မဂ္ဂေ ဝါ စေတိယင်္ဂဏေ ဝါ။

၃၄။ သာမဏေရေဟိ ဒါပေတုံ န လဘန္တီတိ ဣဒံ သာမဏေရေဟိ ဂိဟိကမ္မံ ကာရိတံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ပုပ္ဖဒါနံ ဟောတီတိ သာမဏေရာနမ္ပိ န ဝဋ္ဋနတော။ ဝုတ္တဉ္စ ‘‘သယမေဝါ’’တိအာဒိ။ န ဟိ တံ ပုပ္ဖဒါနံ နာမ သိယာ။ ယဒိ ဟိ တထာ အာဂတာနံ တေသံ ဒါနံ ပုပ္ဖဒါနံ နာမ ဘဝေယျ ¶ ၊ သာမဏေရေဟိပိ ဒါတုံ န လဗ္ဘေယျ။ သယမေဝါတိ သာမဏေရာ သယမေဝ။ ယာဂုဘတ္တာဒီနိ အာဒါယာတိ ဣဒံ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ ယာဂုဘတ္တာဒိသမ္ပာဒနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ။ အဝိသေသေန ဝုတ္တန္တိ ဣမိနာ သဗ္ဗေသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။

၃၅။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘မာတာပိတူနံ တာဝ ဟရိတွာပိ ဟရာပေတွာပိ ပက္ကောသိတွာပိ ပက္ကောသာပေတွာပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ သေသဉာတကာနံ ပက္ကောသာပေတွာဝ။ မာတာပိတူနဉ္စ ဟရာပေန္တေန ဉာတိသာမဏေရေဟေဝ ဟရာပေတဗ္ဗံ။ ဣတရေ ပန ယဒိ သယမေဝ ဣစ္ဆန္တိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမံ ပုပ္ဖဒါနေ ဝုတ္တနယံ ဖလဒါနေပိ အတိဒိသတိ၊ တသ္မာ ဖလမ္ပိ မာတာပိတူနံ ဟရဏဟရာပနာဒိနာ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ သေသဉာတီနံ ပက္ကောသာပေတွာဝ။ ဣဒါနိ ‘‘ယော ဟရိတွာ ဝါ ဟရာပေတွာ ဝါ…ပေ… ဣဿရဝတာယ ဒဒတော ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) ဣမံ ပုပ္ဖဒါနေ ဝုတ္တနယံ ဖလဒါနေ သင်္ခိပိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ခီဏပရိဗ္ဗယာနန္တိ အာဂန္တုကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဖလပရိစ္ဆေဒေနာတိ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဖလာနိ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ ဧဝံ ဖလပရိစ္ဆေဒေန ဝါ။ ရုက္ခပရိစ္ဆေဒေန ဝါတိ ‘‘ဣမေဟိ ရုက္ခေဟိ ¶ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ ဧဝံ ရုက္ခပရိစ္ဆေဒေန ဝါ။ ပရိစ္ဆိန္နေသုပိ ပန ရုက္ခေသု ‘‘ဣဓ ဖလာနိ သုန္ဒရာနိ၊ ဣတော ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တေန ကုလသင်္ဂဟော ကတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ပန န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ ရုက္ခစ္ဆလ္လီတိ ရုက္ခတ္တစော၊ သာ ‘‘ဘာဇနီယဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ပုပ္ဖဖလာဒီသု ဝုတ္တနယေန ကုလသင်္ဂဟော ဟောတီတိ ဒဿေတိ။

၃၆။ တေသံ တေသံ ဂိဟီနံ ဂါမန္တရဒေသန္တရာဒီသု သာသနပဋိသာသနဟရဏံ ဇင်္ဃပေသနိယံ။ တေနာဟ ‘‘ဂိဟီနံ ဒူတေယျံ သာသနဟရဏကမ္မ’’န္တိ။ ဒူတဿ ကမ္မံ ဒူတေယျံ။ ပဌမံ သာသနံ အဂ္ဂဟေတွာပိ…ပေ… ပဒေ ပဒေ ဒုက္ကဋန္တိ ဣဒံ ‘‘တဿ သာသနံ အာရောစေဿာမီ’’တိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဿ ပန သာသနံ ပဋိက္ခိပိတွာ သယမေဝ ကာရုညေ ဌိတော ဂန္တွာ အတ္တနော ပတိရူပံ သာသနံ အာရောစေတိ၊ အနာပတ္တိ။ ဂိဟီနဉ္စ ကပ္ပိယသာသနံ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမေဟိ ပန အဋ္ဌဟိ ကုလဒူသကကမ္မေဟီတိ ပုပ္ဖဒါနံ ဖလဒါနံ စုဏ္ဏဒါနံ မတ္တိကဒါနံ ဒန္တကဋ္ဌဒါနံ ဝေဠုဒါနံ ပဏ္ဏဒါနံ ဇင်္ဃပေသနိကန္တိ ဣမေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ။ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မကတောတိ ကုလဒူသနပစ္စယာ ကတပဗ္ဗာဇနီယကမ္မော။

၃၇။ သေက္ခဘူမိယံ ဝါတိ ဣမိနာ ဈာနဘူမိမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ တိဏ္ဏံ ဝိဝေကာနန္တိ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကဘူတာနံ ¶ တိဏ္ဏံ ဝိဝေကာနံ။ ပိဏ္ဍာယ စရဏဿ ဘောဇနပရိယောသာနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝ ဘောဇနပရိယောသာန’’န္တိ။ ဘုတွာ အာဂစ္ဆန္တဿပိ ပုန ဝုတ္တနယေနေဝ ပဏိဓာယ စီဝရသဏ္ဌာပနာဒီနိ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ကုလသင်္ဂဟဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၃၈။ ဧဝံ ¶ ကုလသင်္ဂဟဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ မစ္ဆမံသဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘မစ္ဆမံသေသု ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ထလေ ဌပိတမတ္တေ မရတိ၊ ကေဝဋ္ဋာဒီဟိ ဝါ မာရိယတီတိ မစ္ဆော။ မစ္ဆဿ ဣဒန္တိ မစ္ဆံ၊ မသိယတေ အာမသိယတေတိ မံသံ၊ မစ္ဆဉ္စ မံသဉ္စ မစ္ဆမံသာနိ၊ တေသု။ မစ္ဆမံသေသု ပန ဝိနိစ္ဆယော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ မစ္ဆဂ္ဂဟဏေနာတိ ဧတ္ထ နိဒ္ဓါရဏံ န ကာတဗ္ဗံ။ ပန-သဒ္ဒေါ ပက္ခန္တရတ္ထော၊ ဒိဝါသေယျာဒီသု ဝိနိစ္ဆယတော အပရော မစ္ဆမံသေသု ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဂယှတေ အနေနာတိ ဂဟဏံ။ ကိံ တံ? သဒ္ဒေါ၊ မစ္ဆဣတိ ဂဟဏံ မစ္ဆဂ္ဂဟဏံ၊ တေန မစ္ဆဂ္ဂဟဏေန၊ မစ္ဆသဒ္ဒေနာတိ အတ္ထော။ မံသေသု ပန…ပေ… အကပ္ပိယာနီတိ ဧတ္ထ မနုဿမံသံ သမာနဇာတိမံသတော ပဋိက္ခိတ္တံ။ ဟတ္ထိအဿာနံ မံသာနိ ရာဇင်္ဂတော၊ သုနခအဟီနံ ဇေဂုစ္ဆဘာဝတော၊ သေသာနံ ဝါဠမိဂတ္တာ ဘိက္ခူနံ ပရိဗန္ဓဝိမောစနတ္ထံ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တိကောဋိပရိသုဒ္ဓန္တိ ဒိဋ္ဌသုတပရိသင်္ကိတသင်္ခါတာဟိ တီဟိ ကောဋီဟိ တီဟိ အာကာရေဟိ တီဟိ ကာရဏေဟိ ပရိသုဒ္ဓံ၊ ဝိမုတ္တန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ အဒိဋ္ဌအသုတာနိ စက္ခုဝိညာဏသောတဝိညာဏာနံ အနာရမ္မဏဘာဝတော ဇာနိတဗ္ဗာနိ။ အပရိသင်္ကိတံ ပန ကထံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အပရိသင်္ကိတံ ပနာ’’တိအာဒိ၊ တီဏိ ပရိသင်္ကိတာနိ ဉတွာ တေသံ ပဋိပက္ခဝသေန အပရိသင်္ကိတံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တာနိ တီဏိ ပရိသင်္ကိတာနိ စ ဧဝံ ပရိသင်္ကိတေ သတိ ဘိက္ခူဟိ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဉ္စ တေန ဝိဓိနာ အပရိသင်္ကိတေ သတိ ကတ္တဗ္ဗဘာဝဉ္စ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိမာဟ ¶ ။ တတ္ထ ဒိသွာ ပရိသင်္ကိတံ ဒိဋ္ဌပရိသင်္ကိတံ နာမ။ သုတွာ ပရိသင်္ကိတံ သုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ အဒိသွာ အသုတွာ တက္ကေန အနုမာနေန ပရိသင်္ကိတံ တဒုဘယဝိနိမုတ္တပရိသင်္ကိတံ နာမ။ တံ တိဝိဓမ္ပိ ပရိသင်္ကိတသာမညေန ဧကာ ကောဋိ ¶ ဟောတိ၊ တတော ဝိမုတ္တံ အပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဧဝံ အဒိဋ္ဌံ အသုတံ အပရိသင်္ကိတံ မစ္ဆမံသံ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓံ ဟောတိ။

ဇာလံ မစ္ဆဗန္ဓနံ။ ဝါဂုရာ မိဂဗန္ဓိနီ။ ကပ္ပတီတိ ယဒိ တေသံ ဝစနေန သင်္ကာ နိဝတ္တတိ၊ ဝဋ္ဋတိ၊ န တံ ဝစနံ လေသကပ္ပံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ယတ္ထ စ နိဗ္ဗေမတိကော ဟောတိ၊ တံ သဗ္ဗံ ကပ္ပတီ’’တိ။ ပဝတ္တမံသန္တိ အာပဏာဒီသု ပဝတ္တံ ဝိက္ကာယိကံ ဝါ မတမံသံ ဝါ။ မင်္ဂလာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဟုနပါဟုနာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဘိက္ခူနံယေဝ အတ္ထာယ အကတန္တိ ဧတ္ထ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော ဧဝ-သဒ္ဒေါ၊ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ အကတမေဝါတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဘိက္ခူနဉ္စ မင်္ဂလာဒီနဉ္စာတိ မိဿေတွာ ကတမ္ပိ န ဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ယထာဌိတဝသေန အဝဓာရဏံ ဂဟေတွာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ ယတ္ထ စ နိဗ္ဗေမတိကော ဟောတီတိ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ ကတေပိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပရိသင်္ကိတာဘာဝမာဟ။

၃၉။ တမေဝတ္ထံ အာဝိကာတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣတရေသံ ဝဋ္ဋတီတိ အဇာနန္တာနံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဇာနတောဝေတ္ထ အာပတ္တိ ဟောတီတိ။ တေယေဝါတိ ယေ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ၊ တေယေဝ။ ဥဒ္ဒိဿ ကတမံသပရိဘောဂတော အကပ္ပိယမံသပရိဘောဂေ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘အကပ္ပိယမံသံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမသ္မိံ သစိတ္တကာပတ္တိ၊ ဣတရသ္မိံ အစိတ္တကာ။ တေနာဟ ‘‘အကပ္ပိယမံသံ အဇာနိတွာ ဘုဉ္ဇန္တဿပိ အာပတ္တိယေဝါ’’တိ။ ‘‘ပရိဘောဂကာလေ ပုစ္ဆိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီတိ ဝါ ဂဟေတွာ ပုစ္ဆိတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၃၉) ဝစနတော အကပ္ပိယမံသံ အဇာနိတွာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အနာပတ္တိ သိဒ္ဓါ။ အဇာနိတွာ ¶ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿေဝ ဟိ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဝတ္တန္တိ ဝဒန္တီတိ ဣမိနာ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

မစ္ဆမံသဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၄၀။ ဧဝံ ¶ မစ္ဆမံသဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ အနာမာသဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘အနာမာသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာမသိယတေတိ အာမာသံ၊ န အာမာသံ အနာမာသံ၊ အပရာမသိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပါရိပန္ထိကာတိ ဝိကုပ္ပနိကာ၊ အန္တရာယိကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နဒီသောတေန ဝုယှမာနံ မာတရန္တိ ဧတံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အညာသု ပန ဣတ္ထီသု ကာရုညာဓိပ္ပာယေန မာတရိ ဝုတ္တနယေန ပဋိပဇ္ဇန္တဿ နေဝတ္ထိ ဒေါသောတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘မာတရ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အညာသု န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တာပိ အတ္ထိ။ ဧတ္ထ ဂဏှာဟီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ ဂေဟဿိတပေမေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဖုသနေ ဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကာရုညေန ပန ဝတ္ထာဒိံ ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တိံ ‘‘ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒန္တဿပိ အဝသဘာဝပ္ပတ္တိတော ဥဒကေ နိမုဇ္ဇန္တိံ ကာရုညေန သဟသာ အနာမာသန္တိ အစိန္တေတွာ ကေသာဒီသု ဂဟေတွာ မောက္ခာဓိပ္ပာယေန အာကဍ္ဎတောပိ အနာပတ္တိယေဝ။ န ဟိ မီယမာနံ မာတရံ ဥပေက္ခိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အညာတိကာယ ဣတ္ထိယာပိ ဧသေဝ နယော။ ဥက္ကဋ္ဌာယ မာတုယာပိ အာမာသော န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘မာတရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဿ ကာတဗ္ဗံ ပန အညာသမ္ပိ ဣတ္ထီနံ ကရောန္တဿပိ အနာပတ္တိယေဝ အနာမာသတ္တေ ဝိသေသာဘာဝါ။

တိဏဏ္ဍုပကန္တိ ¶ ဟိရိဝေရာဒိမူလေဟိ ကေသာလင်္ကာရတ္ထာယ ကတစုမ္ဗဋကံ။ တာလပဏ္ဏမုဒ္ဒိကန္တိ တာလပဏ္ဏေဟိ ကတံ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကံ။ တေန တာလပဏ္ဏာဒိမယံ ကဋိသုတ္တကဏ္ဏပိဠန္ဓနာဒိ သဗ္ဗံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ပရိဝတ္တေတွာတိ အတ္တနော နိဝါသနပါရုပနဘာဝတော အပနေတွာ၊ စီဝရတ္ထာယ ပရိဏာမေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စီဝရတ္ထာယ ပါဒမူလေ ဌပေတီတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ။ ပစ္စတ္ထရဏဝိတာနာဒိအတ္ထမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ၊ ပူဇာဒိအတ္ထံ တာဝကာလိကမ္ပိ အာမသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သီသပသာဓနဒန္တသူစီတိ ဣဒံ သီသာလင်္ကာရတ္ထာယ ပဋပိလောတိကာဟိ ကတသီသပသာဓနကဉ္စေဝ ဒန္တသူစိအာဒိ စာတိ ဒွေ တယော။ သီသပသာဓနံ သိပါဋိကောပကရဏတ္ထာယ စေဝ ဒန္တသူစိံ သူစိဥပကရဏတ္ထာယ စ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယထာက္ကမံ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ကေသကလာပံ ဗန္ဓိတွာ တတ္ထ တိရိယံ ပဝေသနတ္ထာယ ကတာ သူစိ ဧဝ သီသပသာဓနကဒန္တသူစီတိ ဧကမေဝ ကတွာ သိပါဋိကာယ ပက္ခိပိတွာ ပရိဟရိတဗ္ဗသူစိယေဝ တဿ တဿ ကိစ္စဿ ဥပကရဏန္တိ သိပါဋိကသူစိဥပကရဏံ၊ ဧဝံ ဝါ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

ပေါတ္ထကရူပန္တိ သုဓာဒီဟိ ကတံ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာနံ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီနံ သဏ္ဌာနေန ကတမ္ပိ အနာမာသမေဝ ¶ ။ ဣတ္ထိရူပါနိ ဒဿေတွာ ကတံ ဝတ္ထုဘိတ္တိအာဒိဉ္စ ဣတ္ထိရူပံ အနာမသိတွာ ဝဠဉ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝရူပေ ဟိ အနာမာသေ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေ အသတိ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန အာမသတော ဒေါသော နတ္ထိ။ ဘိန္ဒိတွာတိ ဧတ္ထ ဟတ္ထေန အဂ္ဂဟေတွာဝ ကေနစိ ဒဏ္ဍာဒိနာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ အနာမာသမ္ပိ ဒဏ္ဍပါသာဏာဒီဟိ ဘေဒနဿ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ၊ ပါဠိယမ္ပိ အာပဒါသု မောက္ခာဓိပ္ပာယဿ အာမသနေပိ အနာပတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာ စ သပ္ပိနိအာဒိဝါဠမိဂီဟိ ဂဟိတပါဏကာနံ မောစနတ္ထာယ တံ တံ သပ္ပိနိအာဒိဝတ္ထုံ ဒဏ္ဍာဒီဟိ ပဋိက္ခိပိတွာ ဂဟေတုံ၊ မာတုအာဒိံ ဥဒကေ မီယမာနံ ဝတ္ထာဒီဟိ ဂဟေတုံ၊ အသက္ကောန္တိံ ¶ ကေသာဒီသု ဂဟေတွာ ကာရုညေန ဥက္ခိပိတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ အယမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောဝ။ ‘‘အဋ္ဌကထာယံ ‘န တွေဝ အာမသိတဗ္ဗာ’တိ ဣဒံ ပန ဝစနံ အမီယမာနံ ဝတ္ထုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အယံ အမှာကံ ခန္တီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၁) ဝုတ္တံ။

၄၁။ မဂ္ဂံ အဓိဋ္ဌာယာတိ ‘‘မဂ္ဂေါ အယ’’န္တိ မဂ္ဂသညံ ဥပ္ပာဒေတွာတိ အတ္ထော။ ပညပေတွာ ဒေန္တီတိ ဣဒံ သာမီစိဝသေန ဝုတ္တံ၊ တေဟိ ပန ‘‘အာသနံ ပညပေတွာဝ နိသီဒထာ’’တိ ဝုတ္တေ သယမေဝ ပညပေတွာ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဇာတကာနီတိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဘူတဂါမဘာဝေနေဝ ဌိတာနိ။ ‘‘ကီဠန္တေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သတိ ပစ္စယေ အာမသန္တဿ အနာပတ္တိ၊ ဣဒဉ္စ ဂိဟိသန္တကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဘိက္ခုသန္တကံ ပန ပရိဘောဂါရဟံ သဗ္ဗထာ အာမသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဒုရူပစိဏ္ဏတ္တာ။ တာလပနသာဒီနီတိ စေတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန နာဠိကေရလဗုဇတိပုသအလာဗုကုမ္ဘဏ္ဍပုဿဖလဧဠာလုကဖလာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ယထာဝုတ္တဖလာနံယေဝ စေတ္ထ ကီဠာဓိပ္ပာယေန အာမသနံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပါသာဏသက္ခရာဒီနိ ကီဠာဓိပ္ပာယေနပိ အာမသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနုပသမ္ပန္နာနံ ဒဿာမီတိ ဣဒံ အပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဂဟဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတ္တနောပိ အတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဂဟဏေ ဒေါသော နတ္ထိ အနာမာသတ္တာဘာဝါ။

၄၂။ မုတ္တာတိ (မ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂ ပထဝီဝါရဝဏ္ဏနာ၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၈၁) ဟတ္ထိကုမ္ဘဇာတိကာ အဋ္ဌဝိဓာ မုတ္တာ။ တထာ ဟိ ဟတ္ထိကုမ္ဘံ၊ ဝရာဟဒါဌံ၊ ဘုဇဂသီသံ၊ ဝလာဟကံ၊ ဝေဠု၊ မစ္ဆသိရော၊ သင်္ခေါ၊ သိပ္ပီတိ အဋ္ဌ မုတ္တာယောနိယော။ တတ္ထ ဟတ္ထိကုမ္ဘဇာ ပီတဝဏ္ဏာ ပဘာဟီနာ။ ဝရာဟဒါဌာ ဝရာဟဒါဌာဝဏ္ဏာဝ။ ဘုဇဂသီသဇာ နီလာဒိဝဏ္ဏာ သုဝိသုဒ္ဓါ ဝဋ္ဋလာ စ။ ဝလာဟကဇာ ဘာသုရာ ဒုဗ္ဗိဘာဂါ ရတ္တိဘာဂေ အန္ဓကာရံ ဝိဓမေန္တိယော တိဋ္ဌန္တိ၊ ဒေဝူပဘောဂါ ဧဝ စ ဟောန္တိ။ ဝေဠုဇာ ကရကဖလသမာနဝဏ္ဏာ န ဘာသုရာ၊ တေ ¶ စ ဝေဠူ အမနုဿဂေါစရေယေဝ ပဒေသေ ဇာယန္တိ ¶ ။ မစ္ဆသိရဇာ ပါဌီနပိဋ္ဌိသမာနဝဏ္ဏာ ဝဋ္ဋလာ လဃဝေါ စ တေဇဝန္တာ ဟောန္တိ ပဘာဝိဟီနာ စ၊ တေ စ မစ္ဆာ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေယေဝ ဇာယန္တိ။ သင်္ခဇာ သင်္ခဥဒရစ္ဆဝိဝဏ္ဏာ ကောလဖလပ္ပမာဏာပိ ဟောန္တိ ပဘာဝိဟီနာဝ။ သိပ္ပိဇာ ပဘာဝိသေသယုတ္တာ ဟောန္တိ နာနာသဏ္ဌာနာ။ ဧဝံ ဇာတိတော အဋ္ဌဝိဓာသု မုတ္တာသု ယာ မစ္ဆသင်္ခသိပ္ပိဇာ၊ တာ သာမုဒ္ဒိကာ။ ဘုဇဂဇာပိ ကာစိ သာမုဒ္ဒိကာ ဟောန္တိ၊ ဣတရာ အသာမုဒ္ဒိကာ။ ယသ္မာ ဗဟုလံ သာမုဒ္ဒိကာဝ မုတ္တာ လောကေ ဒိဿန္တိ၊ တတ္ထာပိ သိပ္ပိဇာဝ၊ ဣတရာ ကဒါစိ ကာစိ၊ တသ္မာ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၇၃) ‘‘မုတ္တာတိ သာမုဒ္ဒိကာ မုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

မဏီတိ ဝေဠုရိယာဒိတော အညော ဇောတိရသာဒိဘေဒေါ သဗ္ဗော မဏိ။ ဝေဠုရိယောတိ အလ္လဝေဠုဝဏ္ဏော မဏိ၊ ‘‘မဇ္ဇာရက္ခိမဏ္ဍလဝဏ္ဏော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ သင်္ခေါတိ သာမုဒ္ဒိကသင်္ခေါ။ သိလာတိ မုဂ္ဂဝဏ္ဏာ အတိသိနိဒ္ဓါ ကာဠသိလာ။ မဏိဝေါဟာရံ အဂတာ ရတ္တသေတာဒိဝဏ္ဏာ သုမဋ္ဌာပိ သိလာ အနာမာသာ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၈၁) ပန ‘‘သင်္ခေါတိ သာမုဒ္ဒိကသင်္ခေါ။ သိလာတိ ကာဠသိလာပဏ္ဍုသိလာသေတသိလာဒိဘေဒါ သဗ္ဗာပိ သိလာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဝါဠံ သမုဒ္ဒတော ဇာတနာတိရတ္တမဏိ။ ရဇတန္တိ ကဟာပဏမာသာဒိဘေဒံ ဇတုမာသာဒိံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗံ ဝုတ္တာဝသေသရူပိယံ ဂဟိတံ။ ဇာတရူပန္တိ သုဝဏ္ဏံ။ လောဟိတင်္ကောတိ ရတ္တမဏိ။ မသာရဂလ္လန္တိ ကဗရဝဏ္ဏော မဏိ။ ‘‘မရကတ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။

ဘဏ္ဍမူလတ္ထာယာတိ ပတ္တစီဝရာဒိမူလတ္ထာယ။ ကုဋ္ဌရောဂဿာတိ နိဒဿနမတ္တံ။ တာယ ဝူပသမေတဗ္ဗဿ ယဿ ကဿစိ ရောဂဿ အတ္ထာယ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ‘‘ဘေသဇ္ဇတ္ထဉ္စ အဝိဒ္ဓါယေဝ မုတ္တာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တာ။ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ပိသိတွာ ယောဇိတာနံ မုတ္တာနံ ရတနဘာဝဝိဇဟနတော ဂဟဏက္ခဏေပိ ¶ ရတနာကာရေန အပေက္ခာဘာဝါ ‘‘ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယာဝ ပန တာ မုတ္တာ ရတနရူပေန တိဋ္ဌန္တိ၊ တာဝ အာမသိတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ။ ဧဝံ အညမ္ပိ ရတနပါသာဏံ ပိသိတွာ ဘေသဇ္ဇေ ယောဇနတ္ထာယ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ဇာတရူပရဇတံ ပန မိဿေတွာ ယောဇနဘေသဇ္ဇတ္ထာယပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဂဟဋ္ဌေဟိ ယောဇေတွာ ဒိန္နမ္ပိ ယဒိ ဘေသဇ္ဇေ သုဝဏ္ဏာဒိရူပေန တိဋ္ဌတိ၊ ဝိယောဇေတုဉ္စ သက္ကာ၊ တာဒိသံ ဘေသဇ္ဇမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ တံ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တဂတဉ္စေ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဇာတိဖလိကံ ဥပါဒါယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သူရိယကန္တစန္ဒကန္တာဒိကံ ဇာတိပါသာဏံ မဏိမှိ ဧဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာကရမုတ္တောတိ အာကရတော မုတ္တမတ္တော။ ဘဏ္ဍမူလတ္ထံ ¶ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာဝ အာမသိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ပစိတွာ ကတောတိ ကာစကာရေဟိ ပစိတွာ ကတော။

ဓမနသင်္ခေါ စ ဓောတဝိဒ္ဓါ စ ရတနမိဿော စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိဒ္ဓါတိအာဒိဘာဝေန ကတဆိဒ္ဒေါ။ ရတနမိဿောတိ ကဉ္စနလတာဒိဝိစိတ္တော မုတ္တာဒိရတနခစိတော စ။ ဧတေန ဓမနသင်္ခတော အညော ရတနသမ္မိဿော အနာမာသောတိ ဒဿေတိ။ သိလာယမ္ပိ ဧသေဝ နယော။ ပါနီယသင်္ခေါတိ ဣမိနာ ထာလကာဒိအာကာရေန ကတသင်္ခမယဘာဇနာနိ ဘိက္ခူနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ သိဒ္ဓံ။ သေသန္တိ ရတနမိဿံ ဌပေတွာ အဝသေသံ။ မုဂ္ဂဝဏ္ဏံယေဝ ရတနသမ္မိဿံ ကရောန္တိ၊ န အညန္တိ အာဟ ‘‘မုဂ္ဂဝဏ္ဏာဝါ’’တိ၊ မုဂ္ဂဝဏ္ဏာ ရတနသမ္မိဿာဝ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသာတိ ရတနသမ္မိဿံ ဌပေတွာ အဝသေသာ သိလာ။

ဗီဇတော ပဋ္ဌာယာတိ ဓာတုပါသာဏတော ပဋ္ဌာယ။ သုဝဏ္ဏစေတိယန္တိ ဓာတုကရဏ္ဍကံ။ ပဋိက္ခိပီတိ ‘‘ဓာတုဋ္ဌပနတ္ထာယ ဂဏှထာ’’တိ အဝတွာ ‘‘တုမှာကံ ဂဏှထာ’’တိ ပေသိတတ္တာ ¶ ပဋိက္ခိပိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၁) ပန ‘‘ပဋိက္ခိပီတိ သုဝဏ္ဏမယဿ ဓာတုကရဏ္ဍကဿ ဗုဒ္ဓါဒိရူပဿ စ အတ္တနော သန္တကကရဏေ နိဿဂ္ဂိယတ္တာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သုဝဏ္ဏဗုဗ္ဗုဠကန္တိ သုဝဏ္ဏတာရကံ။ ‘‘ရူပိယဆဍ္ဍကဋ္ဌာနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ရူပိယဆဍ္ဍကဿ ဇာတရူပရဇတံ အာမသိတွာ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ။ ကေဠာပယိတုန္တိ အာမသိတွာ ဣတော စိတော စ သဉ္စာရေတုံ။ ဝုတ္တန္တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ကစဝရမေဝ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဂေါပကာ ဝါ ဟောန္တု အညေ ဝါ၊ ဟတ္ထေနပိ ပုဉ္ဆိတွာ ကစဝရံ အပနေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ‘‘မလမ္ပိ ပမဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၈၁) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၁) ပန ‘‘ကစဝရမေဝ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဂေါပကာ ဝါ ဟောန္တု အညေ ဝါ၊ ဟတ္ထေနပိ ပုဉ္ဆိတွာ ကစဝရံ အပနေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ မလမ္ပိ မဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ ကေဠာယနသဒိသတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထံ န သမေတိ? မဟာအဋ္ဌကထာယံ စေတိယဃရဂေါပကာ ရူပိယဆဍ္ဍကဋ္ဌာနေ ဌိတာတိ တေသံယေဝ ကေဠာယနံ အနုညာတံ၊ န အညေသံ၊ တသ္မာ ‘‘ဂေါပကာ ဝါ ဟောန္တု အညေ ဝါ’’တိ ဝစနံ မဟာအဋ္ဌကထာယ န သမေတိ။

ကုရုန္ဒိယံ ပန တမ္ပိ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ သုဝဏ္ဏစေတိယေ ကစဝရမေဝ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္တကမေဝ အနုညာတံ၊ တသ္မာ သာဝဓာရဏံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဟတ္ထေနပိ ပုဉ္ဆိတွာ’’တိ စ ‘‘မလမ္ပိ ပမဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ ¶ ဧဝါ’’တိ စ ဝစနံ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယ န သမေတိ၊ တသ္မာ ဝိစာရေတဗ္ဗမေတန္တိ။ အာရကူဋလောဟန္တိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ကိတ္တိမလောဟဝိသေသော။ တိဝိဓဉှိ ကိတ္တိမလောဟံ – ကံသလောဟံ ဝဋ္ဋလောဟံ အာရကူဋလောဟန္တိ။ တတ္ထ တိပုတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ကံသလောဟံ နာမ၊ သီသတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ဝဋ္ဋလောဟံ၊ ရသတုတ္ထေဟိ ရဉ္ဇိတံ တမ္ဗံ အာရကူဋလောဟံ နာမ။ ‘‘ပကတိရသတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ¶ အာရကူဋ’’န္တိ စ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၈၁) ဝုတ္တံ။ တံ ပန ‘‘ဇာတရူပဂတိက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥဂ္ဂဏှတော နိဿဂ္ဂိယမ္ပိ ဟောတီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ ရူပိယေသု ပန အဂဏိတတ္တာ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတိ၊ အာမသနေ သမ္ပဋိစ္ဆနေ စ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗောပိ ကပ္ပိယောတိ ယထာဝုတ္တသုဝဏ္ဏာဒိမယာနံ သေနာသနပရိက္ခာရာနံ အာမသနဂေါပနာဒိဝသေန ပရိဘောဂေါ သဗ္ဗထာ ကပ္ပိယောတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဝိနယဝဏ္ဏနဋ္ဌာနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သင်္ဃိကမေဝ သုဝဏ္ဏာဒိမယံ သေနာသနံ သေနာသနပရိက္ခာရာ စ ဝဋ္ဋန္တိ၊ န ပုဂ္ဂလိကာနီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဋိဇဂ္ဂိတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ သေနာသနပဋိဗန္ဓတော ဝုတ္တံ။

၄၃။ သာမိကာနံ ပေသေတဗ္ဗန္တိ သာမိကာနံ သာသနံ ပေသေတဗ္ဗံ။ ဘိန္ဒိတွာတိ ပဌမမေဝ အနာမသိတွာ ပါသာဏာဒိနာ ကိဉ္စိမတ္တံ ဘေဒံ ကတွာ ပစ္ဆာ ကပ္ပိယဘဏ္ဍတ္ထာယ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဟတ္ထေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ကရိဿာမီတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဧတ္ထာပိ တဉ္စ ဝိယောဇေတွာ အာမသိတဗ္ဗံ။ ဖလကဇာလိကာဒီနီတိ ဧတ္ထ သရပရိတ္တာဏာယ ဟတ္ထေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကိဋိကာဖလကံ အက္ခိရက္ခဏတ္ထာယ အယလောဟာဒီဟိ ဇာလာကာရေန ကတွာ သီသာဒီသု ပဋိမုဉ္စိတဗ္ဗံ ဇာလိကံ နာမ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကဝစာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။ အနာမာသာနီတိ မစ္ဆဇာလာဒိပရူပရောဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န သရပရိတ္တာဏံ တဿ အာဝုဓဘဏ္ဍတ္တာဘာဝါ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘ပရူပရောဓနိဝါရဏဉှီ’’တိအာဒိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၄၃)။ အာသနဿာတိ စေတိယဿသမန္တာ ကတပရိဘဏ္ဍဿ။ ဗန္ဓိဿာမီတိ ကာကာဒီနံ အဒူသနတ္ထာယ ဗန္ဓိဿာမိ။

‘‘ဘေရိသင်္ဃာဋောတိ သင်္ဃဋိတစမ္မဘေရီ။ ဝီဏာသင်္ဃာဋောတိ သင်္ဃဋိတစမ္မဝီဏာ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၈၁) ဝုတ္တံ။ ‘‘စမ္မဝိနဒ္ဓါ ဝီဏာဘေရိအာဒီနီ’’တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဝစနတော ဝိသေသာဘာဝါ ¶ ‘‘ကုရုန္ဒိယံ ပနာ’’တိအာဒိနာ တတော ဝိသေသဿ ဝတ္တုမာရဒ္ဓတ္တာ စ ဘေရိအာဒီနံ ဝိနဒ္ဓါပကရဏသမူဟော ဘေရိဝီဏာသင်္ဃာဋောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘သင်္ဃဋိတဗ္ဗောတိ သင်္ဃာဋော’’တိ ကတွာ။ တုစ္ဆပေါက္ခရန္တိ အဝိနဒ္ဓစမ္မဘေရိဝီဏာနံ ပေါက္ခရံ။ အာရောပိတစမ္မန္တိ ပုဗ္ဗေ အာရောပိတံ ဟုတွာ ပစ္ဆာ တတော အပနေတွာ ဝိသုံ ဌပိတမုခစမ္မမတ္တံ၊ န သေသောပကရဏသဟိတံ၊ တံ ပန သင်္ဃာတောတိ ¶ အယံ ဝိသေသော။ ဩနဟိတုန္တိ ဘေရိပေါက္ခရာဒီနိ စမ္မံ အာရောပေတွာ စမ္မဝဒ္ဓိအာဒီဟိ သဗ္ဗေဟိ ဥပကရဏေဟိ ဝိနန္ဓိတုံ။ ဩနဟာပေတုန္တိ တထေဝ အညေဟိ ဝိနန္ဓာပေတုံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

အနာမာသဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၈။ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနဝိနိစ္ဆယကထာ

၄၄။ ဧဝံ အနာမာသဝိနိစ္ဆယကထံ ကထေတွာ ဣဒါနိ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနေသု ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဓိဋ္ဌိယတေ အဓိဋ္ဌာနံ၊ ဂဟဏံ သလ္လက္ခဏန္တိ အတ္ထော။ ဝိကပ္ပိယတေ ဝိကပ္ပနာ၊ သင်္ကပ္ပနံ စိန္တနန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ နာမံ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတုံ။ န ဝိကပ္ပေတုန္တိ နာမံ ဝတွာ န ဝိကပ္ပေတုံ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ တသ္မာ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌဟန္တေန ‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’တိအာဒိနာ နာမံ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ဝိကပ္ပေန္တေန ပန ‘ဣမံ သင်္ဃာဋိ’န္တိအာဒိနာ တဿ တဿ စီဝရဿ နာမံ အဂ္ဂဟေတွာဝ ‘ဣမံ စီဝရံ တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’တိ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ။ တိစီဝရံ ဝါ ဟောတု အညံ ဝါ၊ ယဒိ တံ တံ နာမံ ဂဟေတွာ ဝိကပ္ပေတိ ¶ ၊ အဝိကပ္ပိတံ ဟောတိ၊ အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ဝုတ္တံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၉) ပန ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ သင်္ဃာဋိအာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌာတုံ။ န ဝိကပ္ပေတုန္တိ ဣမိနာ နာမေန န ဝိကပ္ပေတုံ၊ ဧတေန ဝိကပ္ပိတတိစီဝရော တေစီဝရိကော န ဟောတိ၊ တဿ တသ္မိံ အဓိဋ္ဌိတတိစီဝရေ ဝိယ အဝိပ္ပဝါသာဒိနာ ကာတဗ္ဗဝိဓိ န ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ၊ န ပန ဝိကပ္ပနေ ဒေါသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၆၉) ပန ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ ဧတ္ထ တိစီဝရံ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗယုတ္တကံ၊ ယံ ဝါ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတုံ အနုဇာနာမိ၊ တဿ အဓိဋ္ဌာနကာလပရိစ္ဆေဒါဘာဝတော သဗ္ဗကာလံ ဣစ္ဆန္တဿ အဓိဋ္ဌာတုံယေဝ ¶ အနုဇာနာမိ၊ တံ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝိကပ္ပေတုံ နာနုဇာနာမိ၊ သတိ ပန ပစ္စယေ ယဒါ တဒါ ဝါ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘အနာပတ္တိ အန္တောဒသာဟံ အဓိဋ္ဌေတိ ဝိကပ္ပေတီ’တိ ဝစနတော သိဒ္ဓံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဣမေသု ပန တီသု ဋီကာဝါဒေသု တတိယဝါဒေါ ယုတ္တတရော ဝိယ ဒိဿတိ။ ကသ္မာ? ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ စ သံသန္ဒနတော။ ကထံ? ပါဠိယဉှိ ကတပရိစ္ဆေဒါသုယေဝ ဒွီသု ဝဿိကသာဋိကကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒီသု တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုန္တိ ဝုတ္တံ၊ တတော အညေသု န ဝိကပ္ပေတုံ ဣစ္စေဝ၊ တသ္မာ တေသု အသတိ ပစ္စယေ နိစ္စံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝ ဟောတိ၊ န ဝိကပ္ပေတဗ္ဗန္တိ အယံ ပါဠိယာ အဓိပ္ပာယော ဒိဿတိ၊ ဣတရာသု ပန ဒွီသု အနုညာတကာလေယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဧဝံ ပါဠိယာ သံသန္ဒတိ၊ အဋ္ဌကထာယံ တိစီဝရံ တိစီဝရသင်္ခေပေန ပရိဟရတော အဓိဋ္ဌာတုမေဝ အနုဇာနာမိ၊ န ဝိကပ္ပေတုံ။ ဝဿိကသာဋိကံ ပန စာတုမာသတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုမေဝ၊ န အဓိဋ္ဌာတုံ၊ ဧဝဉ္စ ¶ သတိ ယော တိစီဝရေ ဧကေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝသိတုကာမော ဟောတိ၊ တဿ စီဝရာဓိဋ္ဌာနံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိပ္ပဝါသသုခတ္ထံ ဝိကပ္ပနာယ ဩကာသော ဒိန္နော ဟောတီတိ။

ပဌမဝါဒေ ‘‘န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ နာမံ ဝတွာ ‘‘န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ ဧဝံ သန္တေ ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဧတ္ထ တတော ပရံ နာမံ ဝတွာ ဝိကပ္ပေတုန္တိ အတ္ထော ဘဝေယျ၊ သော စ အတ္ထော ဝိကပ္ပနာဓိကာရေန ဝုတ္တော၊ ‘‘နာမံ ဝတွာ’’တိ စ ဝိသေသနေ ကတ္တဗ္ဗေ သတိ ‘‘န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ စ ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ စ ဘေဒဝစနံ န သိယာ၊ သဗ္ဗေသုပိ စီဝရေသု နာမံ အဝတွာဝ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗတော၊ ဒုတိယဝါဒေ စ ‘‘န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဣမိနာ နာမေန န ဝိကပ္ပေတုန္တိ ဝုတ္တံ၊ န အနုဇာနာမီတိ ပါဌသေသော။ ပဌမေ စ ‘‘တိစီဝရံ ဝါ ဟောတု အညံ ဝါ၊ ယဒိ တံ တံ နာမံ ဂဟေတွာ ဝိကပ္ပေတိ၊ အဝိကပ္ပိတံ ဟောတိ၊ အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ ဒုတိယေ စ ‘‘န ပန ဝိကပ္ပနေ ဒေါသော’’တိ၊ တဉ္စ အညမညဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ တသ္မာ ဝိစာရေတဗ္ဗမေတံ။

တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုန္တိ စာတုမာသတော ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုန္တိ တီသု ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ ယာဝ အာဂါမိသံဝစ္ဆရေ ဝဿာနံ စာတုမာသံ၊ တာဝ ဌပေတုံ အနုညာတ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုံ အနုဇာနာမီတိ ဧတ္တာဝတာ ဝဿိကသာဋိကံ ¶ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိဉ္စ တံ တံ နာမံ ဂဟေတွာ ဝိကပ္ပေတုံ အနုညာတန္တိ ဧဝမတ္ထော န ဂဟေတဗ္ဗော။ တတော ပရံ ဝဿိကသာဋိကာဒိနာမဿေဝ အဘာဝတော၊ ကသ္မာ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေန္တေနပိ နာမံ ဂဟေတွာ န ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ။ ဥဘိန္နမ္ပိ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ ပရိဘောဂဿ အနုညာတတ္တာ တထာဝိကပ္ပိတံ အညနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၉) ‘‘တတော ပရန္တိ စာတုမာသတော ¶ ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုညာတန္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘ဝိကပ္ပေတွာ ယာဝ အာဂါမိဝဿာနံ တာဝ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန ‘ဝိကပ္ပနေ န ဒေါသော၊ တထာ ဝိကပ္ပိတံ ပရိက္ခာရာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’န္တိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၆၉) ပန ‘‘ဝဿိကသာဋိကံ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုံယေဝ၊ နာဓိဋ္ဌာတုံ။ ဝတ္ထဉှိ ကတပရိယောသိတံ အန္တောစာတုမာသေ ဝဿာနဒိဝသံ အာဒိံ ကတွာ အန္တောဒသာဟေ အဓိဋ္ဌာတုံ အနုဇာနာမိ၊ စာတုမာသတော ဥဒ္ဓံ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ ဌပေတုကာမေန ဝိကပ္ပေတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓာပိ ပစ္ဆိမဝါဒေါ ပသတ္ထတရောတိ ဒိဿတိ၊ ကသ္မာ? သုဝိညေယျတ္တာ၊ ပုရိမေသု ပန အာစရိယာနံ အဓိပ္ပာယောယေဝ ဒုဝိညေယျော ဟောတိ နာနာဝါဒဿေဝ ကထိတတ္တာ။ မုဋ္ဌိပဉ္စကန္တိ မုဋ္ဌိယာ ဥပလက္ခိတံ ပဉ္စကံ မုဋ္ဌိပဉ္စကံ၊ စတုဟတ္ထေ မိနိတွာ ပဉ္စမံ ဟတ္ထမုဋ္ဌိံ ကတွာ မိနိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ကေစိ ပန ‘‘မုဋ္ဌိဟတ္ထာနံ ပဉ္စကံ မုဋ္ဌိပဉ္စကံ။ ပဉ္စပိ ဟတ္ထာ မုဋ္ဌီ ကတွာဝ မိနိတဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ။ မုဋ္ဌိတ္တိကန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဒွိဟတ္ထေန အန္တရဝါသကေန တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေတုံ သက္ကာတိ အာဟ ‘‘ပါရုပနေနပီ’’တိအာဒိ။ အတိရေကန္တိ သုဂတစီဝရတော အတိရေကံ။ ဦနကန္တိ မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိတော ဦနကံ။ တေန စ တေသု တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ န ရုဟတီတိ ဒဿေတိ။

ဣမံ သင်္ဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီတိ ဣမံ သင်္ဃာဋိအဓိဋ္ဌာနံ ဥက္ခိပါမိ၊ ပရိစ္စဇာမီတိ အတ္ထော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ပန ‘‘ပစ္စုဒ္ဓရာမီတိ ဌပေမိ၊ ပရိစ္စဇာမီတိ ဝါ အတ္ထော’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ကာယဝိကာရံ ကရောန္တေနာတိ ဟတ္ထေန စီဝရံ ပရာမသန္တေန၊ စာလေန္တေန ဝါ။ ဝါစာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ကာယေနပိ စာလေတွာ ¶ ဝါစမ္ပိ ဘိန္ဒိတွာ ကာယဝါစာဟိ အဓိဋ္ဌာနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ကာယေန အဖုသိတွာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ အဟတ္ထပါသဟတ္ထပါသဝသေန ဒုဝိဓံ အဓိဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ‘‘ဟတ္ထပါသော နာမ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထော ဝုစ္စတိ။ ‘ဒွါဒသဟတ္ထ’န္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဣဓ ¶ န သမေတီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၉) ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒါနိ သမ္မုခါပရမ္မုခါဘေဒေန ဒုဝိဓံ အဓိဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ဟတ္ထပါသေတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ပန ‘‘ဟတ္ထပါသေတိ စ ဣဒံ ဒွါဒသဟတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဌိတံ ‘ဣမ’န္တိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ တတော ပရံ ‘ဧတ’န္တိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပနေတ္ထ န ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ၊ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ သဗ္ဗတ္ထ ‘ဟတ္ထပါသော’တိ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထော ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ဣဓ ဝိသေသဝိကပ္ပနာယ ကာရဏံ ဂဝေသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပါဠိယဋ္ဌကထာသုပိ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထမေဝ ဟတ္ထပါသော ဝုတ္တော၊ ဋီကာစရိယေဟိ စ တဒေဝ သမ္ပဋိစ္ဆိတော၊ တသ္မာ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဌိတံ စီဝရံ ‘‘ဣမ’’န္တိ၊ တတော ဗဟိဘူတံ ‘‘ဧတ’’န္တိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။

‘‘သာမန္တဝိဟာရေတိ ဣဒံ ဌပိတဋ္ဌာနသလ္လက္ခဏယောဂ္ဂေ ဌိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တတော ဒူရေ ဌိတမ္ပိ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေန္တေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝ။ တတ္ထာပိ စီဝရဿ ဌပိတဘာဝသလ္လက္ခဏမေဝ ပမာဏံ။ န ဟိ သက္ကာ နိစ္စဿ ဌာနံ သလ္လက္ခေတုံ၊ ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဌပေတွာ တတော အညသ္မိံ ဌပိတန္တိ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကေစိ ပန ‘တထာပိ အဓိဋ္ဌိတေ န ဒေါသော’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၉) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ပန ‘‘သာမန္တဝိဟာရော နာမ ယတ္ထ တဒဟေဝ ဂန္တွာ နိဝတ္တေတုံ သက္ကာ။ သာမန္တဝိဟာရေတိ ဣဒံ ဒေသနာသီသမတ္တံ၊ တသ္မာ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ဒူရေ ဌိတမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာတိ စ ဣဒံ ဌပိတဋ္ဌာနသလ္လက္ခဏံ ¶ အနုစ္ဆဝိကန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ စီဝရသလ္လက္ခဏမေဝေတ္ထ ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယဉ္စ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၆၉) ‘‘သင်္ဃာဋိ ဥတ္တရာသင်္ဂေါ အန္တရဝါသကန္တိ အဓိဋ္ဌိတာနဓိဋ္ဌိတာနံ သမာနမေဝ နာမံ။ ‘အယံ သင်္ဃာဋီ’တိအာဒီသု အနဓိဋ္ဌိတာ ဝုတ္တာ။ ‘တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝသေယျာ’တိ ဧတ္ထ အဓိဋ္ဌိတာ ဝုတ္တာ။ သာမန္တဝိဟာရေတိ ဂေါစရဂါမတော ဝိဟာရေတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော။ ဒူရတရေပိ လဗ္ဘတေဝါတိ အာစရိယာ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေပိ ‘သာမန္တဝိဟာရေတိ ဒေသနာသီသမတ္တံ၊ တသ္မာ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ဒူရေ ဌိတမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တံ။ သာမန္တဝိဟာရော နာမ ယတ္ထ တဒဟေဝ ဂန္တွာ နိဝတ္တိတုံ သက္ကာ။ ရတ္တိဝိပ္ပဝါသံ ရက္ခန္တေန တတော ဒူရေ ဌိတံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ ကိရ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ။ ကေစိ ‘စီဝရဝံသေ ဌပိတံ အညော ပရိဝတ္တေတွာ နာဂဒန္တေ ဌပေတိ၊ တံ အဇာနိတွာ အဓိဋ္ဌဟန္တဿပိ ရုဟတိ စီဝရဿ သလ္လက္ခိတတ္တာ’တိ ဝဒန္တီ’’တိ၊ တသ္မာ အာစရိယာနံ မတဘေဒံ သံသန္ဒိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

အဓိဋ္ဌဟိတွာ ¶ ဌပိတဝတ္ထေဟီတိ ပရိက္ခာရစောဠနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတဝတ္ထေဟိ။ တေနေဝ ‘‘ဣမံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ပရိက္ခာရစောဠဿ ပစ္စုဒ္ဓါရံ ဒဿေတိ၊ ဧတေန စ တေစီဝရိကဓုတင်္ဂံ ပရိဟရန္တေန ပံသုကူလာဒိဝသေန လဒ္ဓံ ဝတ္ထံ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ ကတွာ ရဇိတွာ ပါရုပိတုမသက္ကောန္တေန ပရိက္ခာရစောဠဝသေန အဓိဋ္ဌဟိတွာဝ ဒသာဟမတိက္ကမာပေတဗ္ဗံ၊ ဣတရထာ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ၊ တေနေဝ ‘‘ရဇိတကာလတော ပန ပဋ္ဌာယ နိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဓုတင်္ဂစောရော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၅) ဝုတ္တံ။ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနီတိ ဣဒဉ္စ သင်္ဃာဋိအာဒိတိစီဝရနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမဿ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဣတရဿ ပန ပုရိမာဓိဋ္ဌာနမေဝ အလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ကပ္ပဗိန္ဒုပိ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ ¶ နတ္ထီတိ ဣမိနာ ကပ္ပဗိန္ဒုဒါနကိစ္စမ္ပိ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ၊ မဟန္တတရမေဝါတိအာဒိ သဗ္ဗာဓိဋ္ဌာနသာဓာရဏလက္ခဏံ။ တတ္ထ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ အနဓိဋ္ဌိတစီဝရဿ ဧကဒေသဘူတတ္တာ အနဓိဋ္ဌိတဉ္စေ၊ အဓိဋ္ဌိတဿ အပ္ပဘာဝေန ဧကဒေသဘူတံ အဓိဋ္ဌိတသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ၊ တထာ အဓိဋ္ဌိတဉ္စေ၊ အနဓိဋ္ဌိတဿ ဧကဒေသဘူတံ အနဓိဋ္ဌိတသင်္ခံ ဂစ္ဆတီတိ လက္ခဏံ။ န ကေဝလဉ္စေတ္ထ ဒုတိယပဋ္ဋမေဝ၊ အထ ခေါ တတိယပဋ္ဋာဒိကမ္ပိ။ ယထာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ…ပေ… ဥတုဒ္ဓဋာနံ ဒုဿာနံ စတုဂ္ဂုဏံ သင်္ဃာဋိံ…ပေ… ပံသုကူလေ ယာဝဒတ္ထ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၈)။

မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိတိစီဝရပ္ပမာဏယုတ္တံ သန္ဓာယ ‘‘တိစီဝရံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ ပရိက္ခာရစောဠံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာတုံ။ အဝသေသာ ဘိက္ခူတိ ဝက္ခမာနကာလေ နိသိန္နာ ဘိက္ခူ။ တသ္မာ ဝဋ္ဋတီတိ ယထာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ၊ န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ပရိက္ခာရစောဠမ္ပိ ဝုတ္တံ၊ န စဿ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော၊ န စ သင်္ခါပရိစ္ဆေဒေါ၊ တသ္မာ တီဏိပိ စီဝရာနိ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဣမာနိ စီဝရာနိ ပရိက္ခာရစောဠာနိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ နိဓာနမုခမေတန္တိ ဧတံ ပရိက္ခာရစောဠာဓိဋ္ဌာနံ နိဓာနမုခံ ဌပနမုခံ၊ အတိရေကစီဝရဋ္ဌပနကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ကထံ ဉာယတီတိ စေ၊ တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူနံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ တိစီဝရံ၊ အတ္ထော စ ဟောတိ ပရိဿာဝနေဟိပိ ထဝိကာဟိပိ။ ဧတသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပရိက္ခာရစောဠက’’န္တိ အနုညာတတ္တာ ဘိက္ခူနဉ္စ ဧကမေဝ ပရိဿာဝနံ၊ ထဝိကာ ဝါ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါတိ ပဋိက္ခေပါဘာဝတော ဝိကပ္ပနူပဂပစ္ဆိမပ္ပမာဏာနိ၊ အတိရေကပ္ပမာဏာနိ ဝါ ပရိဿာဝနာဒီနိ ပရိက္ခာရာနိ ကပ္ပန္တီတိ သိဒ္ဓံ။ ပဌမံ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ ပုန ¶ ပရိဟရိတုံ အသက္ကောန္တေန ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ ¶ ၊ န တွေဝ အာဒိတောဝ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ ဗဒ္ဓသီမာယ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မုတိသမ္ဘဝတော စီဝရဝိပ္ပဝါသေ နေဝတ္ထိ ဒေါသောတိ န တတ္ထ ဒုပ္ပရိဟာရောတိ အာဟ ‘‘အဗဒ္ဓသီမာယ ဒုပ္ပရိဟာရ’’န္တိ။

၄၅။ အတိရိတ္တပ္ပမာဏာယ ဆေဒနကံ ပါစိတ္တိယန္တိ အာဟ ‘‘အနတိရိတ္တပ္ပမာဏာ’’တိ။ တတော ပရံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ဝဿိကမာသတော ပရံ အဓိဋ္ဌာနံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ၊ ဣမိနာ စတုန္နံ ဝဿိကမာသာနံ ဥပရိ အဓိဋ္ဌာနံ တိဋ္ဌတီတိ ဝိညာယတိ၊ အသတော ပစ္စုဒ္ဓရာယောဂါ၊ ယဉ္စ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဝဿိကသာဋိကာ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေနာပိ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိ အာဗာဓဝူပသမေနာပိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ နတ္ထိ၊ ပရိဝါရဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတိ၊ နော ဂိမှေ’’တိ ဧတ္ထ န တံ ဝုတ္တံ၊ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိယာ ပစ္ဆိမေ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဝိကပ္ပေတွာ ဌပိတံ ဝဿိကသာဋိကံ နိဝါသေန္တော ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတိ။ ကုရုန္ဒိယံ ပန ‘‘ကတ္တိကပုဏ္ဏမဒိဝသေ အပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ သုဝုတ္တံ။ ‘‘စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ၊ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မဟာအဋ္ဌကထာယံ နိဝါသနပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ၊ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ပန အပစ္စုဒ္ဓါရပစ္စယာ၊ တသ္မာ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တနယေနပိ ဝဿိကသာဋိကာ ဝဿာနာတိက္ကမေပိ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီတိ ပညာယတိ။ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနေသု စ ဝဿာနမာသအာဗာဓာနံ ဝိဂမေ ဝိဇဟနံ မာတိကာဋ္ဌကထာယမ္ပိ န ဥဒ္ဓဋံ၊ တသ္မာ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) အာဂတနယေန ယာဝ ပစ္စုဒ္ဓါရာ အဓိဋ္ဌာနံ တိဋ္ဌတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

နဟာနတ္ထာယ အနုညာတတ္တာ ‘‘ဝဏ္ဏဘေဒမတ္တရတ္တာပိ စေသာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒွေ ပန န ဝဋ္ဋန္တီတိ ဣမိနာ သင်္ဃာဋိအာဒီသုပိ ဒုတိယအဓိဋ္ဌာနံ န ရုဟတိ၊ တံ အတိရေကစီဝရံ ဟောတီတိ ¶ ဒဿေတိ။ မဟာပစ္စရိယံ စီဝရဝသေန ပရိဘောဂကိစ္စဿ အဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာ သေနာသနပရိဘောဂတ္ထာယ ဒိန္နပစ္စတ္ထရဏေ ဝိယ။ ယံ ပန ‘‘ပစ္စတ္ထရဏမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ သေနာသနတ္ထာယေဝါတိ နိယမိတံ န ဟောတိ နဝသု စီဝရေသု ဂဟိတတ္တာ၊ တသ္မာ အတ္တနော နာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ နိဒဟိတွာ ပရိက္ခာရစောဠံ ဝိယ ယထာ တထာ ဝိနိယုဇ္ဇိတမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ပါဝါရောကောဇဝေါတိ ဣမေသမ္ပိ ပစ္စတ္ထရဏာဒိနာ လောကေပိ ဝေါဟရဏတော သေနာသနပရိက္ခာရတ္ထာယ ဒိန္နပစ္စတ္ထရဏတော ¶ ဝိသုံ ဂဟဏံ ကတံ။ သစေ အဝသာနေ အပရာဝဿိကသာဋိကာ ဥပ္ပန္နာ ဟောတိ၊ ပုရိမဝဿိကသာဋိကံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာတိ ဝဒန္တိ။

နိသီဒနမှိ ပမာဏယုတ္တန္တိ ‘‘ဒီဃတော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ ဒွေ ဝိဒတ္ထိယော၊ ဝိတ္ထာရတော ဒိယဍ္ဎံ၊ ဒသာ ဝိဒတ္ထီ’’တိဣမိနာ ပမာဏေန ယုတ္တံ၊ တံ ပန မဇ္ဈိမပုရိသဟတ္ထသင်္ခါတေန ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဒီဃတော တိဟတ္ထံ ဟောတိ၊ ဝိတ္ထာရတော ဆဠင်္ဂုလာဓိကဒွိဟတ္ထံ၊ ဒသာ ဝိဒတ္ထာဓိကဟတ္ထံ၊ ဣဒါနိ မနုဿာနံ ပကတိဟတ္ထေန ဒီဃတော ဝိဒတ္ထာဓိကစတုဟတ္ထံ ဟောတိ၊ ဝိတ္ထာရတော နဝင်္ဂုလာဓိကတိဟတ္ထံ၊ ဒသာ ဆဠင်္ဂုလာဓိကဒွိဟတ္ထာ၊ တတော ဦနံ ဝဋ္ဋတိ၊ န အဓိကံ ‘‘တံ အတိက္ကာမယတော ဆေဒနကံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၃၃) ဝုတ္တတ္တာ။ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိယာ ပမာဏိကာတိ ‘‘ဒီဃတော စတဿော ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ၊ တိရိယံ ဒွေ ဝိဒတ္ထိယော’’တိ (ပါစိ။ ၅၃၈) ဝုတ္တတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပမာဏယုတ္တာ၊ သာ ပန ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဒီဃတော ဆဟတ္ထာ ဟောတိ၊ ဝိတ္ထာရတော တိဟတ္ထာ၊ ဣဒါနိ ပကတိဟတ္ထေန ပန ဒီဃတော နဝဟတ္ထာ ဟောတိ၊ တိရိယတော ဝိဒတ္ထာဓိကစတုဟတ္ထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိကပ္ပနူပဂပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏံ ပရိက္ခာရစောဠန္တိ ဧတ္ထ ပန ဝိကပ္ပနူပဂပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏံ ¶ နာမ သုဂတင်္ဂုလေန ဒီဃတော အဋ္ဌင်္ဂုလံ ဟောတိ၊ တိရိယတော စတုရင်္ဂုလံ၊ ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဒီဃတော ဧကဟတ္ထံ ဟောတိ၊ တိရိယတော ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏံ၊ ဣဒါနိ ပကတိဟတ္ထေန ပန ဒီဃတော ဝိဒတ္ထာဓိကဟတ္ထံ ဟောတိ၊ တိရိယတော ဆဠင်္ဂုလာဓိကဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏံ။ တေနာဟ ‘‘တဿ ပမာဏ’’န္တိအာဒိ။

ဘေသဇ္ဇတ္ထာယာတိအာဒီသု အတ္တနော သန္တကဘာဝတော မောစေတွာ ဌပိတံ သန္ဓာယ ‘‘အနဓိဋ္ဌိတေပိ နတ္ထိ အာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဣဒံ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ၊ ဣဒံ မာတုယာ’’တိ ဝိဘဇိတွာ သကသန္တကဘာဝတော မောစေတွာ ဌပေန္တေန အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဣမိနာ ဘေသဇ္ဇံ စေတာပေဿာမိ၊ ဣဒံ မာတုယာ ဒဿာမီ’’တိ ဌပေန္တေန ပန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ သေနာသနပရိက္ခာရတ္ထာယ ဒိန္နပစ္စတ္ထရဏေတိ ဧတ္ထ အနိဝါသေတွာ အပါရုပိတွာ ကေဝလံ မဉ္စပီဌေသုယေဝ အတ္ထရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိယမာနံ ပစ္စတ္ထရဏံ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ အနဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ၊ ဟေဋ္ဌာ ပန ပစ္စတ္ထရဏမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနော သန္တကံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ အမှာကံ ခန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တန္တေ ဌိတံယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ပစ္ဆာ ဝီတဋ္ဌာနံ အဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ၊ ပုန အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထိ။ သစေ ပန ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတွာ အန္တရန္တရာ ဝီတံ ဟောတိ၊ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ဧသေဝ နယောတိ ဝိကပ္ပနူပဂပ္ပမာဏမတ္တေ ဝီတေ တန္တေ ဌိတံယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၄၆။ ‘‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာတိ ¶ ‘သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေနာ’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ၊ တံ ယုတ္တံ အညဿ ဒါနေ ဝိယ စီဝရေ နိရာလယဘာဝေနေဝ ပရိစ္စတ္တတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာတိ ဘိက္ခုနိယာ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေနေဝါတိ ဧတမတ္ထံ ဂဟေတွာ ဘိက္ခု ပန ဝိဗ္ဘမန္တောပိ ယာဝ သိက္ခံ န ပစ္စက္ခာတိ၊ တာဝ ဘိက္ခုယေဝါတိ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီ’တိ ¶ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ‘ဘိက္ခုနိယာ ဟီနာယာဝတ္တနေနာ’တိ ဝိသေသေတွာ အဝုတ္တတ္တာ။ ဘိက္ခုနိယာ ဟိ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေန အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဝိသုံ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ တဿာ ဝိဗ္ဘမနေနေဝ အဿမဏီဘာဝတော။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေနာတိ ပန ဣဒံ သစေ ဘိက္ခုလိင်္ဂေ ဌိတောဝ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာတိ၊ တဿ ကာယလဂ္ဂမ္ပိ စီဝရံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၉) ပန ‘‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာတိ ဣဒံ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပဇ္ဇိတွာ ဘိက္ခုပဋိညာယ ဌိတဿ စေဝ တိတ္ထိယပက္ကန္တဿ စ ဘိက္ခုနိယာ စ ဘိက္ခုနိဘာဝေ နိရပေက္ခတာယ ဂိဟိလိင်္ဂတိတ္ထိယလိင်္ဂဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ဂိဟိဘာဝူပဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ၊ တဒါပိ တဿ ဥပသမ္ပန္နတ္တာ စီဝရဿ စ တဿ သန္တကတ္တာ ဝိဇဟနတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣတိ ဣမာနိ ဒွေ ဝစနာနိ အညမညဝိရုဒ္ဓါနိ ဟုတွာ ဒိဿန္တိ။

အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဟီနာယာဝတ္တနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနေနာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ ဟီနာယာဝတ္တန္တေ သတိ သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခန္တေပိ စီဝရံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ၊ သိက္ခံ ပစ္စက္ခန္တေ သတိ ဟီနာယ အနာဝတ္တန္တေပီတိ အဓိပ္ပာယော ဒိဿတိ၊ တသ္မာ သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ကေဝလံ ဂိဟိဘာဝံ ဥပဂစ္ဆန္တဿ ကိဉ္စာပိ ဘိက္ခုဘာဝေါ အတ္ထိ၊ စီဝရဿ စ တဿ သန္တကတ္တာ ဝိဇဟနံ၊ တထာပိ ‘‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေနေဝ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ သိယာ ယထာ တံ လိင်္ဂပရိဝတ္တနေန။ ဂိဟိဘာဝံ အနုပဂန္တွာ စ ကေဝလံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ကရောန္တဿ ကိဉ္စာပိ ဘိက္ခုလိင်္ဂံ အတ္ထိ၊ စီဝရဿ စ တဿ သန္တကတ္တာ ဝိဇဟနံ၊ တထာပိ ‘‘သိက္ခာပစ္စက္ခာနေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေနေဝ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ သိယာ ယထာ တံ ပစ္စုဒ္ဓရဏေ၊ တသ္မာ ဘိက္ခု ဝါ ဟောတု ဘိက္ခုနီ ဝါ၊ ဟီနာယာဝတ္တိဿာမီတိ ¶ စိတ္တေန ဂိဟိလိင်္ဂဂ္ဂဟဏေန စီဝရံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေန ပန ဘိက္ခုဿေဝ စီဝရံ ဘိက္ခုနိယာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနာဘာဝါတိ အယမမှာကံ ခန္တိ။ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နကတိတ္ထိယပက္ကန္တကာနံ ပန စီဝရဿ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ အဋ္ဌကထာယံ အနာဂတတ္တာ တေသဉ္စ ဟီနာယာဝတ္တာနဝေါဟာရာဘာဝါ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။

ကနိဋ္ဌင်္ဂုလိနခဝသေနာတိ ¶ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတိ။ ဩရတော ပရတောတိ ဧတ္ထ စ ‘‘ဩရတော ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ဘိန္ဒတိ၊ ပရတော န ဘိန္ဒတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထံ ဩရပရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ? ယထာ နဒီပရိစ္ဆိန္နေ ပဒေသေ မနုဿာနံ ဝသနဒိသာဘာဂေ တီရံ ဩရိမံ နာမ ဟောတိ၊ ဣတရဒိသာဘာဂေ တီရံ ပါရိမံ နာမ၊ တထာ ဘိက္ခူနံ နိဝါသနပါရုပနဋ္ဌာနဘူတံ စီဝရဿ မဇ္ဈဋ္ဌာနံ ယထာဝုတ္တဝိဒတ္ထိအာဒိပ္ပမာဏဿ ပဒေသဿ ဩရံ နာမ၊ စီဝရပရိယန္တဋ္ဌာနံ ပရံ နာမ၊ ဣတိ လောကတော ဝါ ယထာ စ ဩရတော ဘောဂံ ပရတော အန္တံ ကတွာ စီဝရံ ဌပေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တေ ဘိက္ခုနော အဘိမုခဋ္ဌာနံ ဩရံ နာမ၊ ဣတရဋ္ဌာနံ ပရံ နာမ၊ ဧဝံ ဘိက္ခူနံ နိဝါသနပါရုပနဋ္ဌာနံ ဩရံ နာမ၊ ဣတရံ ပရံ နာမ။ ဧဝံ သာသနတော ဝါ ဩရပရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝ ယော ပန ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနေ ပဌမံ အဂ္ဂဠံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနံ ဆိန္ဒိတွာ အပနေတိ၊ အဓိဋ္ဌာနံ န ဘိဇ္ဇတိ။ မဏ္ဍလပရိဝတ္တနေပိ ဧသေဝ နယောတိ သကလသ္မိံ စီဝရေ အဓိဋ္ဌာနဘိဇ္ဇနာဘိဇ္ဇနဘာဝေါ ဒဿိတော။ တေန ဝုတ္တံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၉) ‘‘ဧသ နယောတိ ဣမိနာ ပမာဏယုတ္တေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဆိဒ္ဒေ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိအာဒိအတ္ထံ သင်္ဂဏှာတီ’’တိ။

ခုဒ္ဒကံ စီဝရန္တိ မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိဘေဒပ္ပမာဏတော အနူနမေဝ ခုဒ္ဒကစီဝရံ။ မဟန္တံ ဝါ ခုဒ္ဒကံ ကရောတီတိ ဧတ္ထ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ စတူသု ပဿေသု ယသ္မိံ ပဒေသေ ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတိ၊ တသ္မိံ ¶ ပဒေသေ သမန္တတော ဆိန္ဒိတွာ ခုဒ္ဒကံ ကရောန္တဿ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘မဟန္တံ ဝါ ခုဒ္ဒကံ ဝါ ကရောတီတိ ဧတ္ထ အတိမဟန္တံ စီဝရံ မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိပစ္ဆိမပ္ပမာဏယုတ္တံ ကတွာ သမန္တတော ဆိန္ဒနေနပိ ဝိစ္ဆိန္ဒနကာလေ ဆိဇ္ဇမာနဋ္ဌာနံ ဆိဒ္ဒသင်္ခံ န ဂစ္ဆတိ၊ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတိ ဧဝါတိ သိဇ္ဈတိ၊ ‘ဃဋေတွာ ဆိန္ဒတိ န ဘိဇ္ဇတီ’တိ ဝစနေန စ သမေတိ။ ပရိက္ခာရစောဠံ ပန ဝိကပ္ပနူပဂပစ္ဆိမပ္ပမာဏတော ဦနံ ကတွာ ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ အဓိဋ္ဌာနဿ အနိဿယတ္တာ၊ တာနိ ပုန ဗဒ္ဓါနိ ဃဋိတာနိ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘ဝဿိကသာဋိကစီဝရေ ဒွိဓာ ဆိန္နေ ယဒိပိ ဧကေကံ ခဏ္ဍံ ပစ္ဆိမပ္ပမာဏံ ဟောတိ၊ ဧကသ္မိံယေဝ ခဏ္ဍေ အဓိဋ္ဌာနံ တိဋ္ဌတိ၊ န ဣတရသ္မိံ၊ ဒွေ ပန န ဝဋ္ဋန္တီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ နိသီဒနကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ ဝဒန္တီ’’တိ။

၄၇။ သမ္မုခေ ပဝတ္တာ သမ္မုခါတိ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ တဉ္စ ဝိကပ္ပနာဝိသေသနံ၊ တသ္မာ ‘‘သမ္မုခေ’’တိ ဘုမ္မတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ ကတွာပိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ အဘိမုခေတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သမ္မုခေန အတ္တနော ဝါစာယ ဧဝ ဝိကပ္ပနာ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာ။ ပရမ္မုခေန ဝိကပ္ပနာ ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနာတိ ¶ ကရဏတ္ထေနပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အယမေဝ ပါဠိယာ သမေတိ။ သန္နိဟိတာသန္နိဟိတဘာဝန္တိ အာသန္နဒူရဘာဝံ။ ဧတ္တာဝတာ နိဓေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္တကေနေဝ ဝိကပ္ပနာကိစ္စဿ နိဋ္ဌိတတ္တာ အတိရေကစီဝရံ န ဟောတီတိ ဒသာဟာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယံ န ဇနေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ သယံ အပစ္စုဒ္ဓါရဏပရိဘုဉ္ဇနေ ပါစိတ္တိယံ၊ အဓိဋ္ဌဟနေ ပရေသံ ဝိဿဇ္ဇနေ စ ဒုက္ကဋဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပရိဘောဂါဒယောပိ ဝဋ္ဋန္တီတိ ပရိဘောဂဝိဿဇ္ဇနအဓိဋ္ဌာနာနိ ဝဋ္ဋန္တိ။ အပိ-သဒ္ဒေန နိဓေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧတေန ပစ္စုဒ္ဓါရေပိ ကတေ စီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုကာမေန ¶ ဝိကပ္ပိတစီဝရမေဝ ဟောတိ၊ န အတိရေကစီဝရံ၊ တံ ပန တိစီဝရာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌာတုကာမေန အဓိဋ္ဌဟိတဗ္ဗံ၊ ဣတရေန ဝိကပ္ပိတစီဝရမေဝ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

ကေစိ ပန ‘‘ယံ ဝိကပ္ပိတစီဝရံ၊ တံ ယာဝ ပရိဘောဂကာလာ အပစ္စုဒ္ဓရာပေတွာ နိဒဟေတဗ္ဗံ၊ ပရိဘောဂကာလေ ပန သမ္ပတ္တေ ပစ္စုဒ္ဓရာပေတွာ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ တတော ပုဗ္ဗေပိ ပစ္စုဒ္ဓရာပေယျ၊ ပစ္စုဒ္ဓါရေနေဝ ဝိကပ္ပနာယ ဝိဂတတ္တာ အတိရေကစီဝရံ နာမ ဟောတိ၊ ဒသာဟာတိက္ကမေ ပတ္တေဝ နိဿဂ္ဂိယံ၊ တသ္မာ ယံ အပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဌပေတဗ္ဗံ၊ တဒေဝ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ။ ပစ္စုဒ္ဓါရေ စ ကတေ အန္တောဒသာဟေယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) ‘တတော ပရံ ပရိဘောဂါဒိ ဝဋ္ဋတီ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တမေဝ။ ပါဠိယဉှိ ‘‘အန္တောဒသာဟံ အဓိဋ္ဌေတိ ဝိကပ္ပေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၆၉) စ ‘‘သာမံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေတွာ အပစ္စုဒ္ဓါရဏံ ပရိဘုဉ္ဇေယျ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၇၃) စ ‘‘အနာပတ္တိ သော ဝါ ဒေတိ၊ တဿ ဝါ ဝိဿာသန္တော ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၇၆) စ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဝါ ဝိကပ္ပနံ ဝါ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိအာဒိနာ ပစ္စုဒ္ဓါရံ အဒဿေတွာ ‘‘မယှံ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ ယထာပစ္စယံ ကရောဟီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော သန္တကတ္တံ အမောစေတွာဝ ပရိဘောဂါဒိဝသေန ပစ္စုဒ္ဓါရဿ ဝုတ္တတ္တာ၊ ‘‘တတော ပဘုတိ ပရိဘောဂါဒယောပိ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိနာပိ ဝိသုံ ပရိဘောဂဿ နိဓာနဿ စ ဝုတ္တတ္တာ ဝိကပ္ပနာနန္တရမေဝ ပစ္စုဒ္ဓရာပေတွာ အနဓိဋ္ဌဟိတွာ ဧဝ စ တိစီဝရရဟိတံ ဝိကပ္ပနာရဟံ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇိတုဉ္စ နိဒဟိတုဉ္စ ဣဒံ ပါဋေက္ကံ ဝိနယကမ္မန္တိ ခါယတိ။ အပိစ ဗဟူနံ ပတ္တာနံ ဝိကပ္ပေတုံ ပစ္စုဒ္ဓရေတုဉ္စ ဝုတ္တတ္တာ ပစ္စုဒ္ဓါရေ တေသံ ¶ အတိရေကပတ္တတာ ဒဿိတာတိ သိဇ္ဈတိ တေသု ဧကဿေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗတော၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။

မိတ္တောတိ ¶ ဒဠှမိတ္တော။ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တော၊ န ဒဠှမိတ္တော။ ပညတ္တိကောဝိဒေါ န ဟောတီတိ ဧဝံ ဝိကပ္ပိတေ အနန္တရမေဝ ဧဝံ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗန္တိ ဝိနယကမ္မံ န ဇာနာတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဇာနာတိ ပစ္စုဒ္ဓရိတု’’န္တိ။ ဣမိနာပိ စေတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘‘ဝိကပ္ပနာသမနန္တရမေဝ ပစ္စုဒ္ဓါရော ကာတဗ္ဗော’’တိ။ ဝိကပ္ပိတဝိကပ္ပနာ နာမေသာ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိဋ္ဌိတအဓိဋ္ဌာနံ ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။

၄၈။ ဧဝံ စီဝရေ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပတ္တေ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနယံ ဒဿေန္တော ‘‘ပတ္တေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပတတိ ပိဏ္ဍပါတော ဧတ္ထာတိ ပတ္တော၊ ဇိနသာသနဘာဝေါ ဘိက္ခာဘာဇနဝိသေသော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ပတ္တံ ပက္ခေ ဒလေ ပတ္တော၊ ဘာဇနေ သော ဂတေ တိသူ’’တိ၊ တသ္မိံ ပတ္တေ။ ပနာတိ ပက္ခန္တရတ္ထေ နိပါတော။ နယောတိ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနယော။ စီဝရေ ဝုတ္တအဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနယတော အညဘူတော အယံ ဝက္ခမာနော ပတ္တေ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ပတ္တံ အဓိဋ္ဌဟန္တေန ပမာဏယုတ္တောဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗော၊ န အပ္ပမာဏယုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေန ပမာဏတော ဦနာဓိကေ ပတ္တေ အဓိဋ္ဌာနံ န ရုဟတိ၊ တသ္မာ တာဒိသံ ပတ္တံ ဘာဇနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ဧတေ ဘာဇနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ၊ န အဓိဋ္ဌာနူပဂါ န ဝိကပ္ပနူပဂါ’’တိ။

ဒွေ မဂဓနာဠိယောတိ ဧတ္ထ မဂဓနာဠိ နာမ ယာ မာဂဓိကာယ တုလာယ အဍ္ဎတေရသပလပရိမိတံ ဥဒကံ ဂဏှာတိ။ သီဟဠဒီပေ ပကတိနာဠိတော ခုဒ္ဒကာ ဟောတိ၊ ဒမိဠနာဠိတော ပန ¶ မဟန္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၂) ‘‘မဂဓနာဠိ နာမ အဍ္ဎတေရသပလာ ဟောတီတိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ သီဟဠဒီပေ ပကတိနာဠိ မဟန္တာ၊ ဒမိဠနာဠိ ခုဒ္ဒကာ၊ မဂဓနာဠိပမာဏယုတ္တာ၊ တာယ မဂဓနာဠိယာ ဒိယဍ္ဎနာဠိ ဧကာ သီဟဠနာဠိ ဟောတီတိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ အထ ဝါ မဂဓနာဠိ နာမ ယာ ပဉ္စ ကုဍုဝါနိ ဧကဉ္စ မုဋ္ဌိံ ဧကာယ စ မုဋ္ဌိယာ တတိယဘာဂံ ဂဏှာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၉၈-၆၀၂) ‘‘မဂဓနာဠိ နာမ ဆပသတာ နာဠီတိ ကေစိ။ ‘အဋ္ဌပသတာ’တိ အပရေ။ တတ္ထ ပုရိမာနံ မတေန တိပသတာယ နာဠိယာ ဒွေ နာဠိယော ဧကာ မဂဓနာဠိ ဟောတိ။ ပစ္ဆိမာနံ စတုပသတာယ နာဠိယာ ဒွေ နာဠိယော ဧကာ မဂဓနာဠိ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ပကတိယာ စတုမုဋ္ဌိကံ ကုဍုဝံ၊ စတုကုဍုဝံ နာဠိကံ၊ တာယ နာဠိယာ သောဠသ နာဠိယော ဒေါဏံ၊ တံ ပန မဂဓနာဠိယာ ဒွါဒသ နာဠိယော ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တေန နယေန မဂဓနာဠိ နာမ ပဉ္စ ကုဍုဝါနိ ¶ ဧကဉ္စ မုဋ္ဌိံ ဧကာယ မုဋ္ဌိယာ တတိယဘာဂဉ္စ ဂဏှာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တတ္ထ ကုဍုဝေါတိ ပသတော။ ဝုတ္တဉှိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ –

အထ ဝါ မဂဓနာဠိ နာမ ယာ စတုကုဍုဝါယ နာဠိယာ စတဿော နာဠိယော ဂဏှာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၀၂) ‘‘ဒမိဠနာဠီတိ ပုရာဏကနာဠိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သာ စ စတုမုဋ္ဌိကေဟိ ကုဍုဝေဟိ အဋ္ဌကုဍုဝါ၊ တာယ နာဠိယာ ဒွေ နာဠိယော မဂဓနာဠိ ဂဏှာတိ၊ ပုရာဏာ ပန သီဟဠနာဠိ တိဿော နာဠိယော ဂဏှာတီတိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ မတေန မဂဓနာဠိ ¶ ဣဒါနိ ဝတ္တမာနာယ စတုကုဍုဝါယ ဒမိဠနာဠိယာ စတုနာဠိကာ ဟောတိ၊ တတော မဂဓနာဠိတော ဥပဍ္ဎဉ္စ ပုရာဏဒမိဠနာဠိသင်္ခါတံ ပတ္ထံ နာမ ဟောတိ၊ ဧတေန စ ဩမကော နာမ ပတ္တော ပတ္ထောဒနံ ဂဏှာတီတိ ပါဠိဝစနံ သမေတိ။ လောကိယေဟိပိ –

‘လောကိယံ မဂဓဉ္စေတိ၊ ပတ္ထဒွယမုဒါဟဋံ၊

လောကိယံ သောဠသပလံ၊ မာဂဓံ ဒိဂုဏံ မတ’န္တိ။ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၀၂) –

ဧဝံ လောကေ နာဠိယာ မဂဓနာဠိ ဒိဂုဏာတိ ဒဿိတာ။ ဧဝဉ္စ ဂယှမာနေ ဩမကပတ္တဿ စ ယာပနမတ္တောဒနဂါဟိကာ စ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ န ဟိ သက္ကာ အဋ္ဌကုဍုဝတော ဦနောဒနဂါဟိနာ ပတ္တေန အထူပီကတံ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိယေသိတွာ ယာပေတုံ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဋ္ဌကထာယံ ‘ပတ္ထော နာမ နာဠိမတ္တံ ဟောတိ၊ ဧကဿ ပုရိသဿ အလံ ယာပနာယာ’တိ’’။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ ဇာတကဋ္ဌကထာယံ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၂၁။၁၉၂) ‘‘ပတ္ထောဒနော နာလမယံ ဒုဝိန္န’’န္တိ၊ ‘‘ဧကဿ ဒိန္နံ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ပဟောတီ’’တိ စ၊ တသ္မာ ဣဓ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။ အာလောပဿ အာလောပဿ အနုရူပန္တိ ဩဒနဿ စတုဘာဂမတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ မဇ္ဈိမနိကာယေ ဗြဟ္မာယုသုတ္တသံဝဏ္ဏနာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၇) ‘‘ဗျဉ္ဇနဿ မတ္တာ နာမ ဩဒနစတုတ္ထဘာဂေါ’’တိ။ ဩဒနဂတိကာနီတိ ဩဒနဿ ဂတိ ¶ ဂတိ ယေသံ တာနိ ဩဒနဂတိကာနိ။ ဂတီတိ စ ဩကာသော ဩဒနဿ အန္တောပဝိသနသီလတ္တာ ဩဒနဿ ဩကာသောယေဝ တေသံ ဩကာသော ဟောတိ၊ န အညံ အတ္တနော ဩကာသံ ဂဝေသန္တီတိ အတ္ထော။ ဘာဇနပရိဘောဂေနာတိ ဥဒကာဟရဏာဒိနာ ဘာဇနပရိဘောဂေန။

ဧဝံ ပမာဏတော အဓိဋ္ဌာနူပဂဝိကပ္ပနူပဂပတ္တံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပါကတော မူလတော စ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပမာဏယုတ္တာနမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အယောပတ္တော ပဉ္စဟိ ပါကေဟိ ပတ္တောတိ ¶ ကမ္မာရပက္ကံယေဝ အနဓိဋ္ဌဟိတွာ သမဏသာရုပ္ပနီလဝဏ္ဏကရဏတ္ထာယ ပုနပ္ပုနံ နာနာသမ္ဘာရေဟိ ပစိတဗ္ဗော၊ အယောပတ္တဿ အတိကက္ခဠတ္တာ ကမ္မာရပါကေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စဝါရပက္ကောယေဝ သမဏသာရုပ္ပနီလဝဏ္ဏော ဟောတိ။ မတ္တိကာပတ္တော ဒွီဟိ ပါကေဟိ ပက္ကောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တဿ ပန မုဒုကတ္တာ ကုမ္ဘကာရကပါကေန သဒ္ဓိံ ဒွိဝါရပက္ကောပိ သမဏသာရုပ္ပနီလဝဏ္ဏော ဟောတိ။ ဧဝံ ကတောယေဝ ဟိ ပတ္တော အဓိဋ္ဌာနူပဂေါ ဝိကပ္ပနူပဂေါ စ ဟောတိ၊ နာကတော။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘ပါကေ စ မူလေ စ သုနိဋ္ဌိတေယေဝ အဓိဋ္ဌာနူပဂေါ ဟောတိ။ ယော အဓိဋ္ဌာနူပဂေါ၊ သွေဝ ဝိကပ္ပနူပဂေါ’’တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၄၈)။ သော ဟတ္ထံ အာဂတောပိ အနာဂတောပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗော ဝိကပ္ပေတဗ္ဗောတိ ဧတေန ဒူရေ ဌိတမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝိကပ္ပေတုဉ္စ လဘတိ၊ ဌပိတဋ္ဌာနသလ္လက္ခဏမေဝ ပမာဏန္တိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ဝိတ္ထာရေတုမာဟ ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဝိတ္ထာရဇောတကော။ တတ္ထ ပစိတွာ ဌပေဿာမီတိ ကာဠဝဏ္ဏပါကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

ဣဒါနိ ပတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တတ္ထ ဒွေ ပတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သာမန္တဝိဟာရေတိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏဝသေန ဝုတ္တံ၊ တတော ဒူရေ ဌိတမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝ။ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဣဒမ္ပိ ဥပစာရမတ္တံ၊ ပတ္တသလ္လက္ခဏမေဝေတ္ထ ပမာဏံ။

ဣဒါနိ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ အပ္ပမတ္တဿ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပတ္တေ ဝါ ဆိဒ္ဒံ ဟောတီတိ မုခဝဋ္ဋိတော ဟေဋ္ဌာ ဒွင်္ဂုလမတ္တောကာသတော ပဋ္ဌာယ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဆိဒ္ဒံ ဟောတိ။

၄၉။ ဧဝံ ပတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပတ္တဝိကပ္ပနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိကပ္ပနေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ စီဝရဝိကပ္ပနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၅၀။ ဧဝံ ဝိကပ္ပနာနယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပတ္တေ ဘိန္နေ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဧဝံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ’’ဣစ္စာဒိ။ တတ္ထ အပတ္တောတိ ဣမိနာ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနမ္ပိ ဒဿေတိ။ ပဉ္စဗန္ဓနေပိ ပတ္တေ အပရိပုဏ္ဏပါကေ ပတ္တေ ဝိယ အဓိဋ္ဌာနံ န ရုဟတိ။ ‘‘တိပုပဋ္ဋေန ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တမ္ဗလောဟာဒိကပ္ပိယလောဟေဟိ အယောပတ္တဿ ဆိဒ္ဒံ ဆာဒေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ ‘‘လောဟမဏ္ဍလကေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓေဟိ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ ဥဏှဘောဇနေ ပက္ခိတ္တေ ဝိလီယမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဖာဏိတံ ဈာပေတွာ ပါသာဏစုဏ္ဏေန ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပါသာဏစုဏ္ဏေန သဒ္ဓိံ ဖာဏိတံ ပစိတွာ တထာပက္ကေန ပါသာဏစုဏ္ဏေန ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အပရိဘောဂေနာတိ အယုတ္တပရိဘောဂေန။ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ အာဓာရက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ မဉ္စပီဌာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ အာဓာရကံ ဌပေတွာ တတ္ထ ပတ္တံ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ အာဓာရကဋ္ဌပနောကာသဿ အနိယမိတတ္တာတိ ဝဒန္တိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၅၁။ ဧဝံ ¶ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနဝိနိစ္ဆယကထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ စီဝရေန ဝိနာဝါသဝိနိစ္ဆယကရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘စီဝရေနဝိနာဝါသော’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ စီယတီတိ စီဝရံ၊ စယံ သဉ္စယံ ¶ ကရီယတီတိ အတ္ထော၊ အရိယဒ္ဓဇော ဝတ္ထဝိသေသော။ ဣဓ ပန တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဓာရိတံ စီဝရတ္တယမေဝ။ ဝိနာတိ ဝဇ္ဇနတ္ထေ နိပါတော။ ဝသနံ ဝါသော၊ ဝိနာ ဝါသော ဝိနာဝါသော၊ စီဝရေန ဝိနာဝါသော စီဝရဝိနာဝါသော၊ ‘‘စီဝရဝိပ္ပဝါသော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝတ္တိစ္ဆာဝသေန၊ ဂါထာပါဒပူရဏတ္ထာယ ဝါ အလုတ္တသမာသံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန…ပေ… ဝိပ္ပဝါသော’’တိ၊ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမိ၊ ဣမံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ အဓိဋ္ဌာမိ၊ ဣမံ အန္တရဝါသကံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဧဝံ နာမေန အဓိဋ္ဌိတာနံ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ ဧကေကေန ဝိပ္ပဝါသောတိ အတ္ထော၊ ဧကေနပိ ဝိနာ ဝသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဝသန္တဿ ဘိက္ခုနော သဟ အရုဏုဂ္ဂမနာ စီဝရံ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ၊ ပါစိတ္တိယဉ္စ အာပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝသိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဝသနကိရိယာ စတုဣရိယာပထသာဓာရဏာ၊ တသ္မာ ကာယလဂ္ဂံ ဝါ ဟောတု အလဂ္ဂံ ဝါ၊ အဍ္ဎတေယျရတနဿ ပဒေသဿ အန္တော ကတွာ တိဋ္ဌန္တောပိ စရန္တောပိ နိသိန္နောပိ နိပန္နောပိ ဟတ္ထပါသေ ကတွာ ဝသန္တော နာမ ဟောတိ။

ဧဝံ သာမညတော အဝိပ္ပဝါသလက္ခဏံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဂါမာဒိပန္နရသောကာသဝသေန ဝိသေသတော ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဂါမိ’’စ္စာဒိ။ တတ္ထ ဂါမနိဝေသနာနိ ပါကဋာနေဝ။ ဥဒေါသိတော နာမ ယာနာဒီနံ ဘဏ္ဍာနံ သာလာ။ အဋ္ဋော နာမ ပဋိရာဇာဒိပဋိဗာဟနတ္ထံ ဣဋ္ဌကာဟိ ကတော ဗဟလဘိတ္တိကော စတုပဉ္စဘူမိကော ပတိဿယဝိသေသော။ မာဠော နာမ ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော စတုရဿပါသာဒေါ။ ပါသာဒေါ နာမ ဒီဃပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယံ နာမ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ၊ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါတိ ¶ စ စန္ဒိကင်္ဂဏယုတ္တော ပါသာဒေါတိ ဝုစ္စတိ။ သတ္ထော နာမ ဇင်္ဃသတ္ထော ဝါ သကဋသတ္ထော ဝါ။ ခေတ္တံ နာမ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏာနံ ဝိရုဟနဋ္ဌာနံ။ ဓညကရဏံ နာမ ခလမဏ္ဍလံ။ အာရာမော နာမ ပုပ္ဖာရာမော ဖလာရာမော။ ဝိဟာရာဒယော ပါကဋာ ဧဝ။ တတ္ထ နိဝေသနာဒီနိ ဂါမတော ဗဟိ သန္နိဝိဋ္ဌာနိ ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အန္တောဂါမေ ဌိတာနဉှိ ဂါမဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ ဂါမပရိဟာရောယေဝါတိ။ ဂါမဂ္ဂဟဏေန စ နိဂမနဂရာနိပိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။

ပရိခါယ ဝါ ပရိက္ခိတ္တောတိ ဣမိနာ သမန္တာ နဒီတဠာကာဒိဥဒကေန ပရိက္ခိတ္တောပိ ပရိက္ခိတ္တောယေဝါတိ ဒဿေတိ။ တံ ပမာဏံ အတိက္ကမိတွာတိ ဃရဿ ဥပရိ အာကာသေ အဍ္ဎတေယျရတနပ္ပမာဏံ အတိက္ကမိတွာ။ သဘာယေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ သဘာသဒ္ဒဿ ပရိယာယော သဘာယသဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂေါ အတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ သဘာသဒ္ဒေါ ဟိ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ၊ သဘာယသဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂေါတိ။ ဒွါရမူလေ ဝါတိ နဂရဿ ဒွါရမူလေ ဝါ။ တေသန္တိ သဘာယနဂရဒွါရမူလာနံ။ တဿာ ဝီထိယာ ¶ သဘာယဒွါရာနံ ဂဟဏေနေဝ တတ္ထ သဗ္ဗာနိပိ ဂေဟာနိ၊ သာ စ အန္တရဝီထိ ဂဟိတာယေဝ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ဒွါရဝီထိဃရေသု ဝသန္တေန ဂါမပ္ပဝေသနသဟသေယျာဒိဒေါသံ ပရိဟရိတွာ သုပ္ပဋိစ္ဆန္နတာဒိယုတ္တေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ သဘာ ပန ယဒိ သဗ္ဗေသံ ဝသနတ္ထာယ ပပါသဒိသာ ကတာ၊ အန္တရာရာမေ ဝိယ ယထာသုခံ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတိဟရိတွာ ဃရေ နိက္ခိပတီတိ ဝီထိံ မုဉ္စိတွာ ဌိတေ အညသ္မိံ ဃရေ နိက္ခိပတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝီထိဟတ္ထပါသော န ရက္ခတီ’’တိ။ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ ဟတ္ထပါသေတိ ဃရဿ ဟတ္ထပါသံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

ဧဝံ ဂါမဝသေန ဝိပ္ပဝါသာဝိပ္ပဝါသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နိဝေသနဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘သစေ ဧကကုလဿ သန္တကံ နိဝေသနံ ဟောတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဩဝရကော နာမ ဂဗ္ဘဿ ¶ အဗ္ဘန္တရေ အညော ဂဗ္ဘောတိ ဝဒန္တိ၊ ဂဗ္ဘဿ ဝါ ပရိယာယဝစနမေတံ။ ဣဒါနိ ဥဒေါသိတာဒိဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဥဒေါသိတိ’’စ္စာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ဧကကုလဿ သန္တကော ဥဒေါသိတော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စာ’’တိအာဒိနာ နိဝေသနေ ဝုတ္တနယေန။ ဧဝ-သဒ္ဒေါ ဝိသေသနိဝတ္တိ အတ္ထော။ တေန ဝိသေသော နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။

ဣဒါနိ ယေသု ဝိသေသော အတ္ထိ၊ တေ ဒဿေန္တော ‘‘သစေ ဧကကုလဿ နာဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရိယာဒိယိတွာတိ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ၊ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဝါ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘အန္တောပဝိဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ အန္တောပဝိဋ္ဌေနာတိ ဂါမဿ၊ နဒိယာ ဝါ အန္တောပဝိဋ္ဌေန။ ‘‘သတ္ထေနာ’’တိ ပါဌသေသော။ နဒီပရိဟာရော လဗ္ဘတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိသုံ နဒီပရိဟာရဿ အဝုတ္တတ္တာ ဂါမာဒီဟိ အညတ္ထ ဝိယ စီဝရဟတ္ထပါသောယေဝ နဒီပရိဟာရော’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အညေ ပန ‘‘ဣမိနာ အဋ္ဌကထာဝစနေန နဒီပရိဟာရောပိ ဝိသုံ သိဒ္ဓါတိ နဒီဟတ္ထပါသော န ဝိဇဟိတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ။ ယထာ ပန အဇ္ဈောကာသေ သတ္တဗ္ဘန္တရဝသေန အရညပရိဟာရော လဗ္ဘတိ၊ ဧဝံ နဒိယံ ဥဒကုက္ခေပဝသေန နဒီပရိဟာရော လဗ္ဘတီတိ ကတွာ အဋ္ဌကထာယံ နဒီပရိဟာရော ဝိသုံ အဝုတ္တော သိယာ သတ္တဗ္ဘန္တရဥဒကုက္ခေပသီမာနံ အရညနဒီသု အဗဒ္ဓသီမာဝသေန လဗ္ဘမာနတ္တာ။ ဧဝဉ္စ သတိ သမုဒ္ဒဇာတဿရေသုပိ ပရိဟာရော အဝုတ္တသိဒ္ဓါ ဟောတိ နဒိယာ သမာနလက္ခဏတ္တာ၊ နဒီဟတ္ထပါသော န ဝိဇဟိတဗ္ဗောတိ ပန အတ္ထေ သတိ နဒိယာ အတိဝိတ္ထာရတ္တာ ဗဟုသာဓာရဏတ္တာ စ အန္တောနဒိယံ စီဝရံ ဌပေတွာ နဒီဟတ္ထပါသေ ဌိတေန စီဝရဿ ပဝတ္တိံ ဇာနိတုံ န သက္ကာ ဘဝေယျ။ ဧသ နယော သမုဒ္ဒဇာတဿရေသုပိ။ အန္တောဥဒကုက္ခေပေ ဝါ တဿ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ဌိတေန ပန သက္ကာတိ အယံ အမှာကံ အတ္တနောမတိ၊ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝိဟာရသီမန္တိ အဝိပ္ပဝါသသီမံ ¶ သန္ဓာယာဟ။ ဧတ္ထ စ ¶ ဝိဟာရဿ နာနာကုလသန္တကဘာဝေပိ အဝိပ္ပဝါသသီမာပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ သဗ္ဗတ္ထ စီဝရအဝိပ္ပဝါသသမ္ဘဝတော ပဓာနတ္တာ တတ္ထ သတ္ထပရိဟာရော န လဗ္ဘတီတိ ‘‘ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သတ္ထသမီပေတိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တအဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တံ။

ယသ္မာ ‘‘နာနာကုလဿ ပရိက္ခိတ္တေ ခေတ္တေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ခေတ္တဒွါရမူလေ ဝါ တဿ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဒွါရမူလတော အညတ္ထ ခေတ္တေပိ ဝသန္တေန စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ဟတ္ထပါသေ ကတွာယေဝ ဝသိတဗ္ဗံ။

ဝိဟာရော နာမ သပရိက္ခိတ္တော ဝါ အပရိက္ခိတ္တော ဝါ သကလော အာဝါသောတိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မိံ ဝိဟာရေတိ ဧတ္ထ ပန ဧကဂေဟမေဝ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၉၁-၄၉၄) ပန ‘‘ဝိဟာရော နာမ ဥပစာရသီမာ။ ယသ္မိံ ဝိဟာရေတိ တဿ အန္တောပရိဝေဏာဒိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧကကုလာဒိသန္တကတာ စေတ္ထ ကာရာပကာနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယံ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ သမန္တာ ဆာယာ ဖရတီတိ ယဒါ မဟာဝီထိယံ ဥဇုကမေဝ ဂစ္ဆန္တံ သူရိယမဏ္ဍလံ မဇ္ဈနှိကံ ပါပုဏာတိ၊ တဒါ ယံ ဩကာသံ ဆာယာ ဖရတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘ဆာယာယ ဖုဋ္ဌောကာသဿာတိ ဥဇုကံ အဝိက္ခိတ္တလေဍ္ဍုပါတဗ္ဘန္တရံ သန္ဓာယ ဝဒတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဂမနပထေတိ တဒဟေဝ ဂန္တွာ နိဝတ္တေတုံ အသက္ကုဏေယျကေ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ ယေ ဒီပကာ၊ တေသူတိ ယောဇနာ။ ဣတရသ္မိန္တိ ပုရတ္ထိမဒိသာယ စီဝရေ။

၅၂။ နဒိံ ဩတရတီတိ ဟတ္ထပါသံ မုဉ္စိတွာ ဩတရတိ။ နာပဇ္ဇတီတိ ပရိဘောဂပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ နာပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ။ အပရိဘောဂါရဟတ္တာတိ ဣမိနာ နိဿဂ္ဂိယစီဝရံ အနိဿဇ္ဇိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဒုက္ကဋံ အစိတ္တကန္တိ သိဒ္ဓံ။ ဧကံ ¶ ပါရုပိတွာ ဧကံ အံသကူဋေ ဌပေတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ဗဟူနံ သဉ္စရဏဋ္ဌာနေ ဧဝံ အကတွာ ဂမနံ န သာရုပ္ပန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ န အာပတ္တိအင်္ဂတ္တာ။ ဗဟိဂါမေ ဌပေတွာပိ အပါရုပိတဗ္ဗတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိနယကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ ဝါ ဝိဟာရေ သဘာဂံ ဘိက္ခုံ န ပဿတိ၊ ဧဝံ သတိ အာသနသာလံ ဂန္တွာ ဝိနယကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ အာသနသာလံ ဂစ္ဆန္တေန ကိံ တီဟိ စီဝရေဟိ ဂန္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သန္တရုတ္တရေနာ’’တိ နဋ္ဌစီဝရဿ သန္တရုတ္တရသာဒိယနတော။ သင်္ဃာဋိ ပန ကိံ ကာတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘သင်္ဃာဋိံ ¶ ဗဟိဂါမေ ဌပေတွာ’’တိ။ ဥတ္တရာသင်္ဂေ စ ဗဟိဂါမေ ဌပိတသင်္ဃာဋိယဉ္စ ပဌမံ ဝိနယကမ္မံ ကတွာ ပစ္ဆာ ဥတ္တရာသင်္ဂံ နိဝါသေတွာ အန္တရဝါသကေ ကာတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဗဟိဂါမေ ဌပိတဿပိ ဝိနယကမ္မဝစနတော ပရမ္မုခါပိ ဌိတံ နိဿဇ္ဇိတုံ၊ နိဿဋ္ဌံ ဒါတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒဟရာနံ ဂမနေ သဥဿာဟတ္တာ ‘‘နိဿယော ပန န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မုဟုတ္တံ…ပေ… ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ သဥဿာဟတ္တေ ဂမနဿ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ၊ တေသံ ပန ပုရာရုဏာ ဥဋ္ဌဟိတွာ သဥဿာဟေန ဂစ္ဆန္တာနံ အရုဏေ အန္တရာ ဥဋ္ဌိတေပိ န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ ‘‘ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ သယန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝ ‘‘ဂါမံ ပဝိသိတွာ…ပေ… န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညမညဿ ဝစနံ အဂ္ဂဟေတွာတိအာဒိမှိ သဥဿာဟတ္တာ ဂမနက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ န ဝုတ္တာ။ ဓေနုဘယေနာတိ တရုဏဝစ္ဆဂါဝီနံ အာဓာဝိတွာ သိင်္ဂေန ပဟရဏဘယေန။ နိဿယော စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ ဧတ္ထ ဓေနုဘယာဒီဟိ ဌိတာနံ ယာဝ ဘယဝူပသမာ ဌာတဗ္ဗတော ‘‘အန္တောအရုဏေယေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ နိယမေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ပန ဧဝံ နိယမေတုံ သက္ကာ၊ တတ္ထ အန္တရာ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေပိ နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ဂါမံ ပဝိဋ္ဌဒဟရာနံ ဝိယ။

အန္တောသီမာယံ ¶ ဂါမန္တိ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မုတိတော ပစ္ဆာ ပတိဋ္ဌာပိတဂါမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ ဌပေတွာ သမ္မန္နိတဗ္ဗတော။ ပဝိဋ္ဌာနန္တိ အာစရိယန္တေဝါသိကာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂတာနံ အဝိပ္ပဝါသသီမတ္တာ နေဝ စီဝရာနိ နိဿဂ္ဂိယာနိ ဟောန္တိ၊ သဥဿာဟတာယ န နိဿယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အန္တရာမဂ္ဂေတိ ဓမ္မံ သုတွာ အာဂစ္ဆန္တာနံ အန္တရာမဂ္ဂေ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

စီဝရဝိပ္ပဝါသဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၅၃။ ဧဝံ စီဝရဝိပ္ပဝါသဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဘဏ္ဍပဋိသာမနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဘဏ္ဍဿ ¶ ပဋိသာမန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘဍိတဗ္ဗံ ဘာဇေတဗ္ဗန္တိ ဘဏ္ဍံ၊ ဘဍိတဗ္ဗံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဝါ ဘဏ္ဍံ၊ ဘဏ္ဍန္တိ ပရိဘဏ္ဍန္တိ သတ္တာ ဧတေနာတိ ဝါ ဘဏ္ဍံ၊ မူလဓနံ၊ ပရိက္ခာရော ဝါ။ ဝုတ္တဉှိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ –

‘‘ဘာဇနာဒိပရိက္ခာရေ၊ ဘဏ္ဍံ မူလဓနေပိ စာ’’တိ။

တဿ ဘဏ္ဍဿ၊ ပဋိသာမိယတေ ပဋိသာမနံ၊ ရက္ခဏံ ဂေါပနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပရေသံ ဘဏ္ဍဿ ဂေါပန’’န္တိ။ မာတု ကဏ္ဏပိဠန္ဓနံ တာလပဏ္ဏမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနတ္ထော။ တေန ပဂေဝ အညာတကာနံ သန္တကန္တိ ဒဿေတိ။ ဂိဟိသန္တကန္တိ ဣမိနာ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနံ သန္တကံ ပဋိသာမေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေနာတိ ဧတေန ဝိဿာသဂ္ဂါဟာဒိနာ ဂဟေတွာ ပဋိသာမေန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘အတ္တနော အတ္ထာယ ဂဟေတွာ ပဋိသာမေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဆန္ဒေနပိ ဘယေနပီတိ ဝဍ္ဎကီအာဒီသု ဆန္ဒေန ¶ ၊ ရာဇဝလ္လဘာဒီသု ဘယေန ဗလက္ကာရေန ပါတေတွာ ဂတေသု စ ပဋိသာမေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

သင်္ဂေါပနတ္ထာယ အတ္တနော ဟတ္ထေ နိက္ခိတ္တဿ ဘဏ္ဍဿ ဂုတ္တဋ္ဌာနေ ပဋိသာမနပယောဂံ ဝိနာ ‘‘နာဟံ ဂဏှာမီ’’တိအာဒိနာ အညသ္မိံ ပယောဂေ အကတေ ရဇ္ဇသင်္ခေါဘာဒိကာလေ ‘‘န ဒါနိ တဿ ဒဿာမိ၊ န မယှံ ဒါနိ ဒဿတီ’’တိ ဥဘောဟိပိ သကသကဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ ဓုရနိက္ခေပေ ကတေပိ အဝဟာရော နတ္ထိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ပါရာဇိကမေဝ ပဋိသာမနပယောဂဿ ကတတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ၊ န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ။ ပဋိသာမနကာလေ ဟိဿ ထေယျစိတ္တံ နတ္ထိ၊ ‘‘န ဒါနိ တဿ ဒဿာမီ’’တိ ထေယျစိတ္တုပ္ပတ္တိက္ခဏေ စ သာမိနော ဓုရနိက္ခေပစိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဟေတုဘူတော ကာယဝစီပယောဂေါ နတ္ထိ၊ ယေန သော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇေယျ။ န ဟိ အကိရိယသမုဋ္ဌာနာ အယံ အာပတ္တီတိ။ ဒါနေ သဥဿာဟော၊ ရက္ခတိ တာဝါတိ အဝဟာရံ သန္ဓာယ အဝုတ္တတ္တာ ‘‘နာဟံ ဂဏှာမီ’’တိအာဒိနာ မုသာဝါဒကရဏေ ပါစိတ္တိယမေဝ ဟောတိ၊ န ဒုက္ကဋံ ထေယျစိတ္တာဘာဝေန သဟပယောဂဿပိ အဘာဝတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ယဒိပိ မုခေန ဒဿာမီတိ ဝဒတိ…ပေ… ပါရာဇိကန္တိ ဧတ္ထ ကတရပယောဂေန အာပတ္တိ၊ န တာဝ ပဌမေန ဘဏ္ဍပဋိသာမနပယောဂေန တဒါ ထေယျစိတ္တဘာဝါ၊ နာပိ ‘‘ဒဿာမီ’’တိ ကထနပယောဂေန တဒါ ထေယျစိတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ပယောဂဿ ကပ္ပိယတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ – သာမိနာ ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဗဟုသော ယာစိယမာနောပိ ¶ အဒတွာ ယေန ပယောဂေန အတ္တနော အဒါတုကာမတံ သာမိကဿ ဉာပေသိ၊ ယေန စ သော အဒါတုကာမော အယံ ဝိက္ခိပတီတိ ဉတွာ ဓုရံ နိက္ခိပတိ၊ တေနေဝ ပယောဂေနဿ အာပတ္တိ။ န ဟေတ္ထ ဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍေ ပရိယာယေန မုတ္တိ အတ္ထိ။ အဒါတုကာမတာယ ဟိ ‘‘ကဒါ တေ ဒိန္နံ၊ ကတ္ထ တေ ¶ ဒိန္န’’န္တိအာဒိပရိယာယဝစနေနပိ သာမိကဿ ဓုရေနိက္ခိပါပိတေ အာပတ္တိယေဝ။ တေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ကိံ တုမှေ ဘဏထ…ပေ… ဥဘိန္နံ ဓုရနိက္ခေပေန ဘိက္ခုနော ပါရာဇိက’’န္တိ။ ပရသန္တကဿ ပရေဟိ ဂဏှာပနေ ဧဝ ဟိ ပရိယာယတော မုတ္တိ၊ န သဗ္ဗတ္ထာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အတ္တနော ဟတ္ထေ နိက္ခိတ္တတ္တာတိ ဧတ္ထ အတ္တနော ဟတ္ထေ သာမိနာ ဒိန္နတာယ ဘဏ္ဍာဂါရိကဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ စ ဌာနာစာဝနေပိ နတ္ထိ အဝဟာရော၊ ထေယျစိတ္တေန ပန ဂဟဏေ ဒုက္ကဋတော န မုစ္စတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧသေဝ နယောတိ အဝဟာရော နတ္ထိ၊ ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၅၄။ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနန္တိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီသိက္ခမာနသာမဏေရသာမဏေရီနံ။ ဧတေန န ကေဝလံ ဂိဟီနံ ဧဝ၊ အထ ခေါ တာပသပရိဗ္ဗာဇကာဒီနမ္ပိ သန္တကံ ပဋိသာမေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ နဋ္ဌေပိ ဂီဝါ န ဟောတိ၊ ကသ္မာ? အသမ္ပဋိစ္ဆာပိတတ္တာတိ အတ္ထော။ ဒုတိယေ ဧသေဝ နယောတိ ဂီဝါ န ဟောတိ၊ ကသ္မာ? အဇာနိတတ္တာ။ တတိယေ စ ဧသေဝ နယောတိ ဂီဝါ န ဟောတိ၊ ကသ္မာ? ပဋိက္ခိပိတတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ စိတ္တေန ဝါ ပဋိက္ခိတ္တောပိ ပဋိက္ခိတ္တောယေဝ နာမ ဟောတိ။

တဿေဝ ဂီဝါ ဟောတိ၊ န သေသဘိက္ခူနံ၊ ကသ္မာ? တဿေဝ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဘဏ္ဍာဂါရေ ဣဿရဘာဝတော။ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဂီဝါ န ဟောတိ အလသဇာတိကဿေဝ ပမာဒေန ဟရိတတ္တာ။ ဒုတိယေ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဂီဝါ န ဟောတိ တဿ အနာရောစိတတ္တာ။ နဋ္ဌေ တဿ ဂီဝါ တေန ဌပိတတ္တာ။ တဿေဝ ဂီဝါ၊ န အညေသံ တေန ဘဏ္ဍာဂါရိကေန သမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ ဌပိတတ္တာ စ။ နတ္ထိ ဂီဝါ တေန ပဋိက္ခိပိတတ္တာ။ နဋ္ဌံ သုနဋ္ဌမေဝ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ အသမ္ပဋိစ္ဆာပနတော။ နဋ္ဌေ ဂီဝါ တေန ဌပိတတ္တာ။ သဗ္ဗံ တဿ ဂီဝါ တဿ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ပမာဒေန ဟရဏတော။ တတ္ထေဝ ဥပစာရေ ဝိဇ္ဇမာနေတိ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ သမီပေယေဝ ဥစ္စာရပဿာဝဋ္ဌာနေ ဝိဇ္ဇမာနေ။

၅၅။ မယိ ¶ စ မတေ သင်္ဃဿ စ သေနာသနေ ဝိနဋ္ဌေတိ ဧတ္ထ ကေဝလံ သင်္ဃဿ သေနာသနံ မာ ဝိနဿီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝိဝရိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တံ မာရေဿာမီ’’တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေပိ ဝိဝရိတုံ ဝဋ္ဋတိ ‘‘ဂိလာနပက္ခေ ဌိတတ္တာ အဝိသယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ မရဏတော ဟိ ပရံ ¶ ဂေလညံ အဝိသယတ္တဉ္စ နတ္ထိ။ ‘‘ဒွါရံ ဆိန္ဒိတွာ ဟရိဿာမာ’’တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေပိ ဝိဝရိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ သဟာယေဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ တေဟိပိ ဘိက္ခာစာရာဒီဟိ ပရိယေသိတွာ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယဉှိ သာမီစီတိ ဘဏ္ဍာဂါရေ ဝသန္တာနံ ဣဒံ ဝတ္တံ။ လောလမဟာထေရောတိ မန္ဒော မောမူဟော အာကိဏ္ဏဝိဟာရီ သဒါ ကီဠာပသုတော ဝါ မဟာထေရော။

၅၆။ ဣတရေဟီတိ တသ္မိံယေဝ ဂဗ္ဘေ ဝသန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ။ ဝိဟာရရက္ခဏဝါရေ နိယုတ္တော ဝိဟာရဝါရိကော၊ ဝုဍ္ဎပဋိပါဋိယာ အတ္တနော ဝါရေ ဝိဟာရရက္ခဏကော။ နိဝါပန္တိ ဘတ္တဝေတနံ။ စောရာနံ ပဋိပထံ ဂတေသူတိ စောရာနံ အာဂမနံ ဉတွာ ‘‘ပဌမတရံယေဝ ဂန္တွာ သဒ္ဒံ ကရိဿာမာ’’တိ စောရာနံ အဘိမုခံ ဂတေသု။ ‘‘စောရေဟိ ဟဋဘဏ္ဍံ အာဟရိဿာမာ’’တိ တေသံ အနုပထံ ဂတေသုပိ ဧသေဝ နယော။ နိဗဒ္ဓံ ကတွာတိ ‘‘အသုကကုလေ ယာဂုဘတ္တံ ဝိဟာရဝါရိကာနံယေဝါ’’တိ ဧဝံ နိယမနံ ကတွာ။ ဒွေ တိဿော ယာဂုသလာကာ စ စတ္တာရိ ပဉ္စ သလာကဘတ္တာနိ စ လဘမာနောဝါတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ၊ တတော ဦနံ ဝါ ဟောတု အဓိကံ ဝါ၊ အတ္တနော စ ဝေယျာဝစ္စကရဿ စ ယာပနမတ္တံ လဘနမေဝ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ နိဿိတကေ ဇဂ္ဂါပေန္တီတိ အတ္တနော အတ္တနော နိဿိတကေ ဘိက္ခာစရိယာယ ပေါသေန္တာ နိဿိတကေဟိ ဝိဟာရံ ဇဂ္ဂါပေန္တိ။ အသဟာယဿာတိ သဟာယရဟိတဿ။ ‘‘အသဟာယဿ အဒုတိယဿာ’’တိ ပါဌော ယုတ္တော။ ပစ္ဆိမံ ပုရိမဿေဝ ဝေဝစနံ။ အသဟာယဿ ဝါ အတ္တဒုတိယဿ ဝါတိ ¶ ဣမသ္မိံ ပန ပါဌေ ဧကေန အာနီတံ ဒွိန္နံ နပ္ပဟောတီတိ အတ္တဒုတိယဿပိ ဝါရော နိဝါရိတောတိ ဝဒန္တိ၊ တံ ‘‘ယဿ သဘာဂေါ ဘိက္ခု ဘတ္တံ အာနေတွာ ဒါတာ နတ္ထီ’’တိ ဣမိနာ န သမေတိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၁၂) ပန ‘‘အတ္တဒုတိယဿာတိ အပ္ပိစ္ဆဿ။ အတ္တာသရီရမေဝ ဒုတိယော၊ န အညောတိ ဟိ အတ္တဒုတိယော၊ တဒုဘယဿပိ အတ္ထဿ ဝိဘာဝနံ ‘ယဿာ’တိအာဒိ။ ဧတေန သဗ္ဗေန ဧကေကဿ ဝါရော န ပါပေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပါကဝတ္တတ္ထာယာတိ နိစ္စံ ပစိတဗ္ဗယာဂုဘတ္တသင်္ခါတဝတ္တတ္ထာယ။ ဌပေန္တီတိ ဒါယကာ ဌပေန္တိ။ တံ ဂဟေတွာတိ တံ အာရာမိကာဒီဟိ ဒီယမာနံ ဘာဂံ ဂဟေတွာ။ ဥပဇီဝန္တေန ဌာတဗ္ဗန္တိ အဗ္ဘောကာသိကရုက္ခမူလိကေနပိ ပါကဝတ္တံ ဥပနိဿာယ ဇီဝန္တေန အတ္တနော ပတ္တစီဝရရက္ခဏတ္ထာယ ဝိဟာရဝါရေ သမ္ပတ္တေ ဌာတဗ္ဗံ။ န ဂါဟာပေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ယဿ အဗ္ဘောကာသိကဿပိ အတ္တနော အဓိကပရိက္ခာရော စေ ဌပိတော အတ္ထိ၊ စီဝရာဒိသင်္ဃိကဘာဂေပိ အာလယော အတ္ထိ၊ သောပိ ဂါဟာပေတဗ္ဗော ¶ ။ ပရိပုစ္ဆန္တိ ပုစ္ဆိတပဉှဝိဿဇ္ဇနံ၊ အဋ္ဌကထံ ဝါ။ ဒိဂုဏန္တိ အညေဟိ လဗ္ဘမာနတော ဒွိဂုဏံ။ ပက္ခဝါရေနာတိ အဍ္ဎမာသဝါရေန။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ဘဏ္ဍပဋိသာမနဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၁၁။ ကယဝိက္ကယသမာပတ္တိဝိနိစ္ဆယကထာ

၅၇။ ဧဝံ ဘဏ္ဍပဋိသာမနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ကယဝိက္ကယဝိနိစ္ဆယံ ကထေန္တော ‘‘ကယဝိက္ကယသမာပတ္တီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကယနံ ကယော၊ ပရဘဏ္ဍဿ ဂဟဏံ၊ ဝိက္ကယနံ ¶ ဝိက္ကယော၊ သကဘဏ္ဍဿ ဒါနံ၊ ကယော စ ဝိက္ကယော စ ကယဝိက္ကယံ။ သမာပဇ္ဇနံ သမာပတ္တိ၊ တဿ ဒုဝိဓဿ ကိရိယဿ ကရဏံ။ တဿရူပံ ဒဿေတိ ‘‘ဣမိနာ’’တိအာဒိနာ။

သေသဉာတကေသု သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတသမ္ဘဝတော တဒဘာဝဋ္ဌာနမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘မာတရံ ဝါ ပန ပိတရံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန ဝိညတ္တိသဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနဉ္စ န ဟောတိ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဒေဟီ’’တိ ဝဒန္တောတိ ဒဿေတိ၊ ကယဝိက္ကယံ ပန အာပဇ္ဇတိ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဒေဟီ’’တိ ဝဒန္တောတိ ဒဿေတိ။ ဣမိနာ စ ဥပရိ အညာတကန္တျာဒိနာ စ သေသဉာတကံ ‘‘ဣမံ ဒေဟီ’’တိ ဝဒတော ဝိညတ္တိ န ဟောတိ၊ ‘‘ဣမံ ဂဏှာဟီ’’တိ ပန ဒဒတော သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ၊ ‘‘ဣမိနာ ဣမံ ဒေဟီ’’တိ ကယဝိက္ကယံ အာပဇ္ဇတော နိဿဂ္ဂိယန္တိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ မိဂပဒဝလဉ္ဇနနျာယေန။ တသ္မာဣစ္စာဒိကေပိ ‘‘မာတာပိတူဟိ သဒ္ဓိံ ကယဝိက္ကယံ၊ သေသဉာတကေဟိ သဒ္ဓိံ ဒွေ အာပတ္တိယော၊ အညာတကေဟိ သဒ္ဓိံ တိဿော အာပတ္တိယော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ တေနေဝ နျာယေန ဉာတုံ သက္ကာတိ ကတွာ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ အညထာ အဗျာပိတဒေါသော သိယာ။

‘‘ဣဒံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဣဒံ ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓာယ ကိရိယာယ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တသဒိသံ ဟောတိ။ ဣဒံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇ၊ ဣဒံ နာမ ကရောဟီ’’တိ ဝါ၊ ‘‘ဣဒံ ¶ ဘတ္တံ ဘုတ္တောသိ၊ ဣဒံ နာမ ကရောဟိ၊ ဣဒံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိဿသိ၊ ဣဒံ နာမ ကရောဟီ’’တိ ပန ဝုတ္တေ အသမ္ဗန္ဓာယ ကိရိယာယ ဝုတ္တတ္တာ ကယဝိက္ကယော န ဟောတိ။ ဝိဃာသာဒါနံ ဘတ္တဒါနေ စ အနပေက္ခတ္တာ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ န ဟောတိ၊ ကာရာပနေ ဟတ္ထကမ္မမတ္တတ္တာ ဝိညတ္တိ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိနာ အသတိပိ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုမှိ ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

အဂ္ဃံ ပုစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧတ္တာဝတာ ကယဝိက္ကယော န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဒေဟီ’’တိ အဝုတ္တတ္တာ ¶ ကယဝိက္ကယော န ဟောတိ၊ မူလဿ အတ္ထိတာယ ဝိညတ္တိပိ န ဟောတိ။ ပတ္တော န ဂဟေတဗ္ဗော ပရဘဏ္ဍဿ မဟဂ္ဃတာယ။ ဧဝံ သတိ ကထံ ကာတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘မမ ဝတ္ထု အပ္ပဂ္ဃန္တိ အာစိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃာပေတွာ ကာရေတဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ ထေယျာဝဟာရသမ္ဘဝတော၊ ဦနမာသကံ စေ အဂ္ဃတိ၊ ဒုက္ကဋံ။ မာသကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဦနပဉ္စမာသကံ စေ အဂ္ဃတိ၊ ထုလ္လစ္စယံ။ ပဉ္စမာသကံ စေ အဂ္ဃတိ၊ ပါရာဇိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒေတိ၊ ဝဋ္ဋတိ ပုညတ္ထာယ ဒိန္နတ္တာ အဓိကဿ။ ကပ္ပိယကာရကဿ ပန…ပေ… ဝဋ္ဋတိ ဥဘတော ကပ္ပိယဘဏ္ဍတ္တာ။ ဧကတော ဥဘတော ဝါ စေ အကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဟောတိ၊ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘မာ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော၊ ကသ္မာ? ကပ္ပိယကာရကဿ အဆေကတ္တာ။

အညေန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတေန အတ္ထော၊ ကသ္မာ? သတ္တာဟကာလိကတ္တာ တေလဿ။ ပဋိဂ္ဂဟိတတေလံ သတ္တာဟပရမံ ဧဝ ဌပေတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ တတော ပရံ ဌပိတုကာမဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတေလေန အတ္ထော ဟောတိ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဒူသေယျ၊ အနိယမိတကာလံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတေလံ နာဠိယံ အဝသိဋ္ဌပဋိဂ္ဂဟိတတေလံ အတ္တနော ကာလံ ဝတ္တာပေယျ။

၅၈။ ဣဒံ ပတ္တစတုက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အကပ္ပိယပတ္တစတုက္ကံ ဝုတ္တံ၊ ပဉ္စမော ပန ကပ္ပိယော။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘အယံ ပတ္တော သဗ္ဗကပ္ပိယော ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ပရိဘောဂါရဟော’’တိ။ အယံ ပတ္တော မဟာအကပ္ပိယော နာမ၊ ကသ္မာ? ရူပိယံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အယဗီဇံ သမုဋ္ဌာပေတွာ တေန လောဟေန ပတ္တဿ ကာရိတတ္တာ၊ ဧဝံ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ဒူသိတတ္တာ။ ယထာ စ တတိယပါရာဇိကဝိသယေ ထာဝရပယောဂေသု ပါသသူလာဒီသု မူလတော ပဋ္ဌာယ ကာရိတေသု ကိသ္မိဉ္စိ ဒဏ္ဍမတ္တေ ဝါ ဝါကမတ္တေ ဝါ အဝသိဋ္ဌေ သတိ န မုစ္စတိ၊ သဗ္ဗသ္မိံ နဋ္ဌေယေဝ မုစ္စတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ဗီဇတော ¶ ပဋ္ဌာယ ကတတ္တာ တသ္မိံ ပတ္တေ ကိသ္မိဉ္စိ ပတ္တေ အဝသိဋ္ဌေပိ ကပ္ပိယော ဘဝိတုံ န သက္ကာ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘သစေပိ တံ ဝိနာသေတွာ ¶ ထာလကံ ကာရေတိ၊ တမ္ပိ အကပ္ပိယ’’န္တျာဒိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဒုတိယပတ္တေ ဝိယ မူလေ စ မူလဿာမိကာနံ၊ ပတ္တေ စ ပတ္တဿာမိကာနံ ဒိန္နေ ကပ္ပိယော ကာတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ နု ခေါတိ အာသင်္ကာယမာဟ ‘‘န သက္ကာ ကေနစိ ဥပါယေန ကပ္ပိယော ကာတု’’န္တိ။ တဿတ္ထော – ဒုတိယပတ္တံ ရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဏှိတွာ ဂိဟီဟိ ပရိနိဋ္ဌာပိတမေဝ ကိဏာတိ၊ န ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ဒူသေတိ၊ တသ္မာ ဒုတိယပတ္တော ကပ္ပိယော ကာတုံ သက္ကာ၊ ဣဓ ပန ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ဒူသိတတ္တာ တေန ဘိက္ခုနာ တံ ပတ္တံ ပုန အယပါသာဏဗီဇံ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတရူပိယဿ စ ဝဠဉ္ဇိတတ္တာ ပုန သာမိကာနံ ဒါတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ န သက္ကာ ကေနစိ ဥပါယေန ကပ္ပိယော ကာတုန္တိ။

ဣဒါနိ တံ အသက္ကုဏေယျတ္တံ အညေန ပကာရေန ဝိတ္ထာရေတုံ ‘‘သစေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမိနာ ကိဉ္စိပိ အယဝတ္ထုမှိ အဝသိဋ္ဌေ သတိ အကပ္ပိယောဝ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၉၁) ‘‘ရူပိယံ ဥဂ္ဂဏှိတွာတိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ၊ မုတ္တာဒိဒုက္ကဋဝတ္ထုမ္ပိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ကာရိတမ္ပိ ပဉ္စန္နံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ သမုဋ္ဌာပေတီတိ သယံ ဂန္တွာ ဝါ ‘ဣမံ ကဟာပဏာဒိံ ကမ္မကာရာနံ ဒတွာ ဗီဇံ သမုဋ္ဌာပေဟီ’တိ အညံ အာဏာပေတွာ ဝါ သမုဋ္ဌာပေတိ။ မဟာအကပ္ပိယောတိ အတ္တနာဝ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ဒူသိတတ္တာ အညဿ မူလဿာမိကဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ သော ဟိ စောရေဟိ အစ္ဆိန္နောပိ ပုန လဒ္ဓါ ဇာနန္တဿ ကဿစီပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ယဒိ ဟိ ဝဋ္ဋေယျ၊ တဠာကာဒီသု ဝိယ ‘အစ္ဆိန္နော ဝဋ္ဋတီ’တိ အာစရိယာ ဝဒေယျုံ။ န သက္ကာ ကေနစိ ဥပါယေနာတိ သင်္ဃဿ ဝိဿဇ္ဇနေန စောရာဒိအစ္ဆိန္ဒနေနပိ ကပ္ပိယော ကာတုံ န သက္ကာ၊ ဣဒဉ္စ တေန ရူပေန ¶ ဌိတံ တမ္မူလကေန ဝတ္ထမုတ္တာဒိရူပေန ဌိတဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ကဋဝတ္ထုမ္ပိ ဟိ တမ္မူလကကပ္ပိယဝတ္ထု စ န သက္ကာ ကေနစိ တေန ရူပေန ကပ္ပိယံ ကာတုံ။ ယဒိ ပန သော ဘိက္ခု တေန ကပ္ပိယဝတ္ထုနာ၊ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ဝါ ပုန ရူပိယံ စေတာပေယျ၊ တံ ရူပိယံ နိဿဇ္ဇာပေတွာ အညေသံ ကပ္ပိယံ ကာတုမ္ပိ သက္ကာ ဘဝေယျာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ ယံ ပန သာရတ္ထဒီပနိယံ ပပဉ္စိတံ၊ ယဉ္စ တမေဝ ဂဟေတွာ ပေါရာဏဋီကာယံ ပပဉ္စိတံ၊ တံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဝုစ္စမာနံ အတိဝိတ္ထာရိတဉ္စ ဘဝိဿတိ၊ သောတူနဉ္စ ဒုဗ္ဗိညေယျံ၊ တသ္မာ ဧတ္တကမေဝ ဝဒိမှ၊ အတ္ထိကေဟိ ပန တေသု တေသု ပကရဏေသု ဩလောကေတွာ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။

ဒုတိယပတ္တေ ပဉ္စန္နမ္ပိ သဟဓမ္မိကာနံ န ကပ္ပတီတိ ရူပိယဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ၊ ကယဝိက္ကယဿ စ ကတတ္တာ။ သက္ကာ ပန ကပ္ပိယော ကာတုန္တိ ဂိဟီဟိ ပရိနိဋ္ဌာပိတပတ္တဿေဝ ကိဏိတတ္တာ ¶ ၊ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ အဒူသိတတ္တာ၊ မူလမူလဿာမိကာနဉ္စ ပတ္တပတ္တဿာမိကာနဉ္စ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ ယထာ ပန သက္ကာ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘မူလေ’’တိအာဒိမာဟ။

တတိယပတ္တေ သဒိသောယေဝါတိ ‘‘ပဉ္စန္နမ္ပိ သဟဓမ္မိကာနံ န ဝဋ္ဋတိ၊ သက္ကာ ပန ကပ္ပိယော ကာတု’’န္တိ ဣမံ နယံ နိဒ္ဒိသတိ။ နနု တတိယပတ္တော ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဂဟိတော၊ အထ ကသ္မာ အကပ္ပိယောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဂဟိတောပိ ဒုတိယပတ္တသဒိသောယေဝ၊ မူလဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ အကပ္ပိယော’’တိ။ ဒုတိယစောဒနံ ပန သယမေဝ ဝဒတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဒုတိယပတ္တသဒိသောယေဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ မူလေ စ မူလဿာမိကာနံ၊ ပတ္တေ စ ပတ္တဿာမိကာနံ ဒိန္နေ ကပ္ပိယော ဟောတိ၊ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဒတွာ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မူလဿ အနိဿဋ္ဌတ္တာတိ ယေန ဥဂ္ဂဟိတမူလေန ပတ္တော ကီတော၊ တဿ မူလဿ သင်္ဃမဇ္ဈေ အနိဿဋ္ဌတ္တာ။ ဧတေန ရူပိယမေဝ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ န တမ္မူလကံ အရူပိယန္တိ ¶ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဟိ တေန သမ္ပဋိစ္ဆိတမူလံ သင်္ဃမဇ္ဈေ နိဿဋ္ဌံ သိယာ၊ တေန ကပ္ပိယေန ကမ္မေန အာရာမိကာဒီဟိ ဂဟေတွာ ဒိန္နပတ္တော ရူပိယပဋိဂ္ဂါဟကံ ဌပေတွာ သေသာနံ ဝဋ္ဋေယျ။

စတုတ္ထပတ္တေ ဒုဗ္ဗိစာရိတတ္တာတိ ‘‘ဣမေ ကဟာပဏေ ဒတွာ ဣဒံ ဒေဟီ’’တိ ဂဟိတတ္တာ ဂိဟိသန္တကာနံ ကဟာပဏာနံ ဒုဋ္ဌုဝိစာရိတတ္တာ ဧတဿ ဝိစာရဏကဿ ဘိက္ခုနော ဧဝ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ မူလဿ အသမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာတိ ဧတေန မူလဿ ဂိဟိသန္တကတ္တံ ဒဿေတိ၊ တေနေဝ ပတ္တဿ ရူပိယသံဝေါဟာရေန အနုပ္ပန္နတဉ္စ ဒဿေတိ၊ တေန စ တဿ ပတ္တဿ နိဿဇ္ဇိယာဘာဝံ၊ ဘိက္ခုဿ စ ပါစိတ္တိယာဘာဝံ ဒီပေတိ၊ တေန စ ဒုဗ္ဗိစာရိတမတ္တေန ဒုက္ကဋမတ္တဘာဝံ ပကာသေတိ။ နိဿဇ္ဇီတိ ဣဒဉ္စ ဒါနဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဝိနယကမ္မဝသေန။ တေနေဝ စ ‘‘သပ္ပိဿ ပူရာပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပဉ္စမပတ္တေ သဗ္ဗကပ္ပိယောတိ အတ္တနော စ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနဉ္စ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓါနဉ္စ ကပ္ပိယော။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ပရိဘောဂါရဟော’’တိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ကယဝိက္ကယသမာပတ္တိဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၁၂။ ရူပိယာဒိပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယကထာ

၅၉။ ဧဝံ ¶ ကယဝိက္ကယသမာပတ္တိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ရူပိယာဒိပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေန္တော ‘‘ရူပိယာဒိပဋိဂ္ဂဟော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သညာဏတ္ထာယ ကတံ ရူပံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ¶ ရူပိယံ၊ ယံ ကိဉ္စိ ဝေါဟာရူပဂံ ဓနံ။ တေန ဝုတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၅၈၄) ‘‘ဣဓ ပန ယံ ကိဉ္စိ ဝေါဟာရဂမနီယံ ကဟာပဏာဒိ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ ပဌမံ အာဒီယတီတိအာဒိ၊ ကိံ တံ? ရူပိယံ၊ ရူပိယံ အာဒိ ယေသံ တေတိ ရူပိယာဒယော၊ ဒါသိဒါသခေတ္တဝတ္ထုအာဒယော၊ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ပဋိဂ္ဂဟော၊ သမ္ပဋိစ္ဆနန္တိ အတ္ထော။ ရူပိယာဒီနံ ပဋိဂ္ဂဟော ရူပိယာဒိပဋိဂ္ဂဟော။ ဇာတသမယေ ဥပ္ပန္နံ ရူပမေဝ ရူပံ အဿ ဘဝတိ၊ န ဝိကာရမာပဇ္ဇတီတိ ဇာတရူပံ၊ သုဝဏ္ဏံ။ ဓဝလသဘာဝတာယ သတ္တေဟိ ရဉ္ဇိယတေတိ ရဇတံ၊ သဇ္ဈု။ ဇာတရူပေန ကတော မာသကော ဇာတရူပမာသကော။ ရဇတေန ကတော မာသကော ရဇတမာသကောတိ ဣဒံ စတုဗ္ဗိဓမေဝ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထု ဟောတိ၊ န လောဟမာသကာဒယောတိ အာဟ ‘‘တမ္ဗလောဟာဒီဟိ…ပေ… သင်္ဂဟိတော’’တိ။ တမ္ဗလောဟာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကံသလောဟဝဋ္ဋလောဟတိပုသီသာဒီဟိ ကတောပိ လောဟမာသကောယေဝါတိ ဒဿေတိ။ ကိံ ဣဒမေဝ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထု ဟောတိ၊ ဥဒါဟု မုတ္တာဒယောပီတိ အာဟ ‘‘မုတ္တာ…ပေ… ဒုက္ကဋဝတ္ထူ’’တိ။ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဝတ္ထူနံ ကော ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ…ပေ… ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ။ တတ္ထ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထု အတ္တနော အတ္ထာယ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ၊ သေသာနံ အတ္ထာယ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုက္ကဋဝတ္ထု သဗ္ဗေသံ အတ္ထာယ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ယောဇနာ။

ဣဒါနိ တေသု ဝတ္ထူသု ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝိနိစ္ဆယံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ အာဟ ‘‘တတြာယံ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ။ တတ္ထ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ကသ္မာ? ‘‘ဣဒံ သင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဒိန္နတ္တာ။ ဒတွာ ပက္ကမတိ၊ ဝဋ္ဋတိ၊ ကသ္မာ? သင်္ဃဿ ဟတ္ထေ အဒတွာ ဝဍ္ဎကီအာဒီနံ ဟတ္ထေ ဒိန္နတ္တာ။ ဧဝမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဂိဟီနံ ဟတ္ထေ ဌပိတတ္တာ။ ပဋိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ သင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလာနံ အနာမသိတတ္တာ။ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ ‘‘တုမှေ ဂဟေတွာ ¶ ဌပေထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ပရိဘောဂေပိ အာပတ္တီတိ ‘‘သင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ပါစိတ္တိယံ၊ ပရိဘောဂေ ဒုက္ကဋံ။ သွေဝ သာပတ္တိကောတိ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတိ ‘‘တုမှေ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝုတ္တတ္တာ။ စီဝရတ္ထာယ ဒိန္နံ စီဝရေယေဝ ဥပနေတဗ္ဗံ၊ ကသ္မာ? ယထာ ဒါယကာ ဝဒန္တိ၊ တထာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ။ သေနာသနပစ္စယဿ ဣတရပစ္စယတ္တယတော ဝိသေသံ ¶ ဒဿေန္တော ‘‘သေနာသနတ္ထာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမိနာ အဝိဿဇ္ဇိယအဝေဘင်္ဂိယဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ အာပဒါသု ကတ္တဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။

၆၀။ ဧဝံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထူသု ကတ္တဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဒုက္ကဋဝတ္ထူသု ကတ္တဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘သစေ ကောစိ မယှ’’န္တျာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ပန ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ပရိဘောဂေပိ အာပတ္တီတိ ဒုက္ကဋမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဠာကဿပိ ခေတ္တသင်္ဂဟိတတ္တာ တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇထာတိ ဒေတီတိ ဧတ္ထ ‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ တဠာကံ ဒမ္မီ’တိ ဝါ ‘စတုပစ္စယပရိဘောဂတ္ထံ တဠာကံ ဒမ္မီ’တိ ဝါ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ‘ဣတော တဠာကတော ဥပ္ပန္နေ ပစ္စယေ ဒမ္မီ’တိ ဝုတ္တေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၃၇-၅၃၉) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၃၈-၅၃၉) တထေဝ ဝတွာ ‘‘ဣဒဉ္စ သင်္ဃဿ ဒီယမာနညေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ပုဂ္ဂလဿ ပန ဧဝမ္ပိ ဒိန္နံ တဠာကခေတ္တာဒိ န ဝဋ္ဋတိ။ သုဒ္ဓစိတ္တဿ ပန ဥဒကပရိဘောဂတ္ထံ ကူပပေါက္ခရဏိအာဒယော ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘သင်္ဃဿ တဠာကံ အတ္ထိ၊ တံ ကထ’န္တိ ဟိ အာဒိနာ သဗ္ဗတ္ထ သင်္ဃဝသေနေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထေ ဘဝိဿတီတိ ဝသေ ဘဝိဿတိ။

ကပ္ပိယကာရကံ ဌပေထာတိ ဝုတ္တေတိ သာမီစိဝသေန ဝုတ္တံ၊ အဝုတ္တေပိ ဌပေန္တဿ န ဒေါသော အတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒကံ ဝါရေတုံ ¶ လဗ္ဘတီ’’တိ။ ယသ္မာ ပရသန္တကံ ဘိက္ခူနံ နာသေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ‘‘န သဿကာလေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဿကာလေပိ တာသေတွာ မုဉ္စိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အမုဉ္စတော ပန ဘဏ္ဍဒေယျံ။ ဇနပဒဿ သာမိကောတိ ဣမိနာဝ ယော တံ ဇနပဒံ ဝိစာရေတိ၊ တေနပိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒိန္နံ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ပုန ဒေတီတိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ပုန ဒေတိ၊ ဧဝမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာ ယေန ကေနစိ ဣဿရေန ‘‘ပရိစ္စတ္တမိဒံ ဘိက္ခူဟိ အဿာမိက’’န္တိ သညာယ အတ္တနော ဂဟေတွာ ဒိန္နံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဥဒကဝါဟကန္တိ ဥဒကမာတိကံ။ ကပ္ပိယဝေါဟာရေပိ ဝိနိစ္ဆယံ ဝက္ခာမီတိ ပါဌသေသော။ ဥဒကဝသေနာတိ ဥဒကပရိဘောဂတ္ထံ။ သုဒ္ဓစိတ္တာနန္တိ ဥဒကပရိဘောဂတ္ထမေဝ။ ဣဒံ သဟတ္ထေန စ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန စ ကရောန္တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘သဿသမ္ပာဒနတ္ထ’’န္တိ ဧဝံ အသုဒ္ဓစိတ္တာနမ္ပိ ပန သယံ အကတွာ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန အာဏာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ကပ္ပိယကာရကံ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ သဟတ္ထာဒိနာ ကတတဠာကတ္တာ အဿာရုပ္ပန္တိ ဝုတ္တံ။ ဌပေန္တဿ ပန တံ ပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဝါ သင်္ဃဿ အာပတ္တိ န ပညာယတိ၊ အဋ္ဌကထာပမာဏေန ဝါ ဧတ္ထ အာပတ္တိ ¶ ဂဟေတဗ္ဗာ။ အလဇ္ဇိနာ ကာရာပိတေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘လဇ္ဇိဘိက္ခုနာ’’တိ၊ မတ္တိကုဒ္ဓရဏာဒီသု ကာရာပိတေသူတိ အဓိပ္ပာယော။

၆၁။ နဝသဿေတိ အကတပုဗ္ဗေ ကေဒါရေ။ ကဟာပဏေတိ ဣမိနာ ဓညုဋ္ဌာပနေ တဿေဝ အကပ္ပိယန္တိ ဒဿေတိ။ အပရိစ္ဆိန္နဘာဂေတိ ‘‘ဧတ္တကေ ဘူမိဘာဂေ ဧတ္တကော ဘာဂေါ ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဧဝံ အပရိစ္ဆိန္နဘာဂေ။ ဓညုဋ္ဌာပနေ ကသတိ၊ ပယောဂေပိ ဒုက္ကဋမေဝ၊ န ကဟာပဏုဋ္ဌာပနေ ဝိယ။ ‘‘ကသထ ဝပထာ’’တိ ဝစနေန သဗ္ဗေသမ္ပိ အကပ္ပိယံ သိယာတိ အာဟ ‘‘အဝတွာ’’တိ။ ဧတ္တကော နာမ ဘာဂေါတိ ဧတ္ထ ဧတ္တကော ကဟာပဏောတိ ဣဒမ္ပိ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တထာဝုတ္တေပိ ဟိ တဒါ ကဟာပဏာနံ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ အာယတိံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ အညေသံ ဝဋ္ဋတိ ¶ ဧဝ။ တေနာဟ ‘‘တဿေဝ တံ အကပ္ပိယ’’န္တိ။ တဿ ပန သဗ္ဗပယောဂေသု ပရိဘောဂေ စ ဒုက္ကဋံ။ ကေစိ ပန ဓညပရိဘောဂေ ဧဝ အာပတ္တိ၊ န ပုဗ္ဗဘာဂေတိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ၊ ယေန မိနနရက္ခဏာဒိနာ ပယောဂေန ပစ္ဆာ ဓညပရိဘောဂေ အာပတ္တိ ဟောတိ တဿ ပယောဂဿ ကရဏေ အနာပတ္တိယာ အယုတ္တတ္တာ။ ပရိယာယကထာယ ပန သဗ္ဗတ္ထ အနာပတ္တိ။ တေနေဝ ‘‘ဧတ္တကေဟိ ဝီဟီဟိ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အာဟရထာ’’တိ နိယမဝစနေ အကပ္ပိယံ ဝုတ္တံ။ ကဟာပဏဝိစာရဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘ဝတ္ထု စ ဧဝရူပံ နာမ သံဝိဇ္ဇတိ၊ ကပ္ပိယကာရကော နတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိအာဒိဝစနဉ္စေတ္ထ သာဓကံ။ ရဇ္ဇုယာ ဝါ ဒဏ္ဍေန ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ပါဒေဟိပိ မိနိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ခလေ ဝါ ဌတွာ ရက္ခတီတိ ဧတ္ထ ပန ထေနေတွာ ဂဏှန္တေ ဒိသွာ ‘‘မာ ဂဏှထာ’’တိ နိဝါရေန္တော ရက္ခတိ နာမ၊ သစေ ပန အဝိစာရေတွာ ကေဝလံ တုဏှီဘူတောဝ ရက္ခဏတ္ထာယ ဩလောကေန္တော တိဋ္ဌတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘သစေပိ တသ္မိံ တုဏှီဘူတေ စောရိကာယ ဟရန္တိ၊ ‘မယံ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အာရောစေဿာမာ’တိ ဧဝံ ဝတ္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ နီဟရာပေတိ ပဋိသာမေတီတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘သစေ ပရိယာယေန ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အပုဗ္ဗဿ အနုပ္ပာဒိတတ္တာ အညေသံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘တဿေဝေတံ အကပ္ပိယ’’န္တိ။

သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယံ၊ ကသ္မာ? ကဟာပဏာနံ ဝိစာရိတတ္တာတိ ဧတ္ထ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၃၇-၅၃၉) ဧဝံ ဝိစာရဏာ ကတာ – နနု စ ဒုဗ္ဗိစာရိတမတ္တေန တဿေဝေတံ အကပ္ပိယံ၊ န သဗ္ဗေသံ ရူပိယသံဝေါဟာရေ စတုတ္ထပတ္တော ဝိယ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၉) ‘‘ယော ပန ရူပိယံ အသမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘ထေရဿ ပတ္တံ ကိဏိတွာ ဒေဟီ’တိ ပဟိတကပ္ပိယကာရကေန သဒ္ဓိံ ကမ္မာရကုလံ ဂန္တွာ ပတ္တံ ဒိသွာ ‘ဣမေ ကဟာပဏေ ဂဟေတွာ ဣမံ ဒေဟီ’တိ ကဟာပဏေ ဒါပေတွာ ဂဟိတော၊ အယံ ပတ္တော ဧတဿေဝ ဘိက္ခုနော န ဝဋ္ဋတိ ¶ ဒုဗ္ဗိစာရိတတ္တာ ¶ ၊ အညေသံ ပန ဝဋ္ဋတိ မူလဿ အသမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ’’တိ၊ တသ္မာ ယံ တေ အာဟရန္တိ၊ သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယံ။ ကသ္မာ? ကဟာပဏာနံ ဝိစာရိတတ္တာတိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? ဧတ္ထ ကေစိ ဝဒန္တိ ‘‘ကဟာပဏေ သာဒိယိတွာ ဝိစာရိတံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ သင်္ဃိကတ္တာ စ နိဿဇ္ဇိတုံ န သက္ကာ၊ တသ္မာ သဗ္ဗေသံ န ကပ္ပတီတိ တေသံ အဓိပ္ပာယော။ ကေစိ ပန ‘‘အသာဒိယိတွာပိ ကဟာပဏာနံ ဝိစာရိတတ္တာ ရူပိယသံဝေါဟာရော ကတော ဟောတိ၊ သင်္ဃိကတ္တာ စ နိဿဇ္ဇိတုံ န သက္ကာ၊ တသ္မာ သဗ္ဗေသံ န ကပ္ပတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန တီသုပိ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘စတုတ္ထပတ္တော ဂိဟိသန္တကာနံယေဝ ကဟာပဏာနံ ဝိစာရိတတ္တာ အညေသံ ကပ္ပတိ၊ ဣဓ ပန သင်္ဃိကာနံ ဝိစာရိတတ္တာ သဗ္ဗေသံ န ကပ္ပတီ’’တိ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါဒေါ တေန တေန ပရိယာယေန ယုတ္တောယေဝါတိ။

၆၂။ စတုသာလဒွါရေတိ ဘောဇနသာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၆၃။ ‘‘ဝနံ ဒမ္မိ၊ အရညံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ နိဝါသဋ္ဌာနတ္တာ ပုဂ္ဂလဿပိ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သီမံ ဒေမာတိ ဝိဟာရသီမာဒိသာဓာရဏဝစနေန ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိယာယေန ကထိတတ္တာတိ ‘‘ဂဏှာဟီ’’တိ အဝတွာ ‘‘သီမာ ဂတာ’’တိ ပရိယာယေန ကထိတတ္တာ။ ပကတိဘူမိကရဏတ္ထံ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတံ ပံသု’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒါသံ ဒမ္မီတိ ဧတ္ထ ‘‘မနုဿံ ဒမ္မီတိ ဝုတ္တေ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝေယျာဝစ္စကရန္တိအာဒိနာ ဝုတ္တေ ပုဂ္ဂလဿပိ ဒါသံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ အာရာမိက’’န္တိ ဝိသေသေတွာ အနုညာတတ္တာ။ တဉ္စ ခေါ ပိလိန္ဒဝစ္ဆေန ဂဟိတပရိဘုတ္တက္ကမေန၊ န ဂဟဋ္ဌာနံ ဒါသပရိဘောဂက္ကမေန။ ခေတ္တာဒယော ပန သဗ္ဗေ သင်္ဃဿေဝ ဝဋ္ဋန္တိ ပါဠိယံ ပုဂ္ဂလိကဝသေန ဂဟေတုံ အနနုညာတတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုက္ကုဋသူကရေ…ပေ… ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ကုက္ကုဋသူကရေသု ဒီယမာနေသု ‘‘ဣမေဟိ အမှာကံ အတ္ထော နတ္ထိ၊ သုခံ ဇီဝန္တု၊ အရညေ ဝိဿဇ္ဇေထာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ ¶ ။ ဝိဟာရဿ ဒေမာတိ သင်္ဃိကဝိဟာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ခေတ္တဝတ္ထုပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ ၁၉၄) သုတ္တန္တေသု အာဂတပဋိက္ခေပေါ ဘဂဝတာ အာပတ္တိယာပိ ဟေတုဘာဝေန ကတောတိ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယံ ဇာနန္တေဟိ သင်္ဂီတိကာရကမဟာထေရေဟိ ခေတ္တပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနိဿိတော အယံ သဗ္ဗောပိ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။

၆၄။ စီဝရစေတာပန္နန္တိ စီဝရမူလံ။ ပဟိဏေယျာတိ ပေသေယျ။ စေတာပေတွာတိ ပရိဝတ္တေတွာ။ အစ္ဆာဒေဟီတိ ¶ ဝေါဟာရဝစနမေတံ၊ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေဟီတိ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော။ အာဘတန္တိ အာနီတံ။

ဣမသ္မိံ ဌာနေ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၂၈-၅၃၁) ဧဝံ ဝိစာရဏာ ကတာ – ဧတ္ထ စ ယံ ဝုတ္တံ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဣမိနာ စီဝရစေတာပန္နေန စီဝရံ စေတာပေတွာ ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ စီဝရေန အစ္ဆာဒေဟီတိ ဣဒံ အာဂမနသုဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ သစေ ဟိ ‘ဣဒံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေဟီ’တိ ပေသေယျ၊ အာဂမနဿ အသုဒ္ဓတ္တာ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ အာရဗ္ဘ ဘိက္ခုနာ ကပ္ပိယကာရကောပိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော န ဘဝေယျာ’’တိ၊ တတ္ထ အာဂမနဿ သုဒ္ဓိယာ ဝါ အသုဒ္ဓိယာ ဝါ ဝိသေသပ္ပယောဇနံ န ဒိဿတိ။ သတိပိ ဟိ အာဂမနဿ အသုဒ္ဓဘာဝေ ဒူတော အတ္တနော ကုသလတာယ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝဒတိ၊ ကပ္ပိယကာရကော န နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗောတိ ဣဒံ နတ္ထိ၊ န စ ဒူတေန ကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တေ ဒါယကေန ‘‘ဣဒံ ကထံ ပေသိတ’’န္တိ ဤဒိသီ ဝိစာရဏာ ဥပလဗ္ဘတိ၊ အဝိစာရေတွာ စ တံ န သက္ကာ ဇာနိတုံ။ ယဒိ ပန အာဂမနဿ အသုဒ္ဓတ္တာ ကပ္ပိယကာရကော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော န ဘဝေယျ၊ စီဝရာနံ အတ္ထာယ ဒူတဿ ဟတ္ထေ အကပ္ပိယဝတ္ထုမှိ ပေသိတေ သဗ္ဗတ္ထ ဒါယကေန ကထံ ပေသိတန္တိ ပုစ္ဆိတွာဝ ကပ္ပိယကာရကော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ဘဝေယျ၊ တသ္မာ အသတိပိ ¶ အာဂမနသုဒ္ဓိယံ သစေ သော ဒူတော အတ္တနော ကုသလတာယ ကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန ဝဒတိ၊ ဒူတဿေဝ ဝစနံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ အာဂမနသုဒ္ဓိယေဝေတ္ထ ပမာဏံ၊ မူလဿာမိကေန ကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန ပေသိတဿ ဒူတဿ အကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန ဝဒတောပိ ကပ္ပိယကာရကော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ဘဝေယျ၊ တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထ ဒူတဝစနမေဝ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ စီဝရစေတာပန္နေနာတိအာဒိနာ ပန ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ကပ္ပိယဝသေန အာဘတမ္ပိ စီဝရမူလံ ဤဒိသေန ဒူတဝစနေန အကပ္ပိယံ ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တေန ဘိက္ခုနာ သော ဒူတော ဧဝမဿ ဝစနီယောတိအာဒီ’’တိ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၃၈-၅၃၉) ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ – ယံ ဝုတ္တံ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဣမိနာ စီဝရစေတာပန္နေန စီဝရံ စေတာပေတွာ ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ စီဝရေန အစ္ဆာဒေဟီတိ ဣဒံ အာဂမနသုဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ သစေ ဟိ ‘ဣဒံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေဟီ’တိ ပေသေယျ၊ အာဂမနဿ အသုဒ္ဓတ္တာ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ အာရဗ္ဘ ဘိက္ခုနာ ကပ္ပိယကာရကောပိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော န ဘဝေယျာ’’တိ၊ တံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုဒုက္ကဋဝတ္ထုဘူတံ အကပ္ပိယစီဝရစေတာပန္နံ ‘‘အသုကဿ ဘိက္ခုနော ဒေဟီ’’တိ ဧဝံ အာဂမနသုဒ္ဓိယာ အသတိ၊ သိက္ခာပဒေ ¶ အာဂတနယေန ဒူတဝစနေ စ အသုဒ္ဓေ သဗ္ဗထာ ပဋိက္ခေပေါယေဝ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ပန ‘‘စီဝရဉ္စ ခေါ မယံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာ’’တိ ဝတ္တုံ၊ တဒနုသာရေန ဝေယျာဝစ္စကရဉ္စ နိဒ္ဒိသိတုံ အာဂမနဒူတဝစနာနံ ဥဘိန္နံ အသုဒ္ဓတ္တာ၊ ပါဠိယံ အာဂတနယေန ပန အာဂမနသုဒ္ဓိယာ သတိ ဒူတဝစနေ အသုဒ္ဓေပိ သိက္ခာပဒေ အာဂတနယေန သဗ္ဗံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေန စ ယထာ ဒူတဝစနာသုဒ္ဓိယမ္ပိ အာဂမနေ သုဒ္ဓေ ဝေယျာဝစ္စကရံ နိဒ္ဒိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ အာဂမနာသုဒ္ဓိယမ္ပိ ဒူတဝစနေ သုဒ္ဓေ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါတိ အယမတ္ထော အတ္ထတော ¶ သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ။ ဥဘယသုဒ္ဓိယံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဥဘယာသုဒ္ဓိပက္ခမေဝ သန္ဓာယ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ကပ္ပိယကာရကောပိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော န ဘဝေယျာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယံ ပနေတ္ထ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၃၇-၅၃၉) ‘‘အာဂမနဿ သုဒ္ဓိယာ ဝါ အသုဒ္ဓိယာ ဝါ ဝိသေသပ္ပယောဇနံ န ဒိဿတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ မာတိကာဋ္ဌကထာဝစနဿ အဓိပ္ပာယံ အသလ္လက္ခေတွာ ဝုတ္တံ ယထာဝုတ္တနယေန အာဂမနသုဒ္ဓိအာဒိနာ သပ္ပယောဇနတ္တာ။ ယော ပနေတ္ထ ‘‘မူလဿာမိကေန ကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန၊ ပေသိတဒူတဿ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝဒတောပိ ကပ္ပိယကာရကော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ဘဝေယျာ’’တိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ ဝုတ္တော၊ သော အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ ဧဝ န ဟောတိ အဘိမတတ္တာ။ တထာ ဟိ သိက္ခာပဒေ ဧဝ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှတု အာယသ္မာ စီဝရစေတာပန္န’’န္တိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝဒတော ဒူတဿ ကပ္ပိယေန ကမ္မေန ဝေယျာဝစ္စကရော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ဝုတ္တော အာဂမနဿ သုဒ္ဓတ္တာ၊ အာဂမနဿပိ အသုဒ္ဓိယံ ပန ကပ္ပိယေနပိ ကမ္မေန ဝေယျာဝစ္စကရော န နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗောဝါတိ အတ္ထေဝ အာဂမနဿ သုဒ္ဓိအသုဒ္ဓိယာ ပယောဇနံ။ ကထံ ပန ဒူတဝစနေန အာဂမနသုဒ္ဓိ ဝိညာယတီတိ? နာယံ ဘာရော။ ဒူတေန ဟိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝုတ္တေ ဧဝ အာဂမနသုဒ္ဓိ ဂဝေသိတဗ္ဗာ၊ န ဣတရတ္ထ။ တတ္ထ စ တဿ ဝစနက္ကမေန ပုစ္ဆိတွာ စ ယုတ္တိအာဒီဟိ စ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဣဓာပိ ဟိ သိက္ခာပဒေ ‘‘စီဝရစေတာပန္နံ အာဘတ’’န္တိ ဒူတဝစနေနေဝ စီဝရံ ကိဏိတွာ ဒါတုံ ပေသိတဘာဝေါ ဝိညာယတိ။ ယဒိ ဟိ သဗ္ဗထာ အာဂမနသုဒ္ဓိ န ဝိညာယတိ၊ ပဋိက္ခေပေါ ဧဝ ကတ္တဗ္ဗောတိ။

သုဝဏ္ဏံ ရဇတံ ကဟာပဏော မာသကောတိ ဣမာနိ ဟိ စတ္တာရိ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထူနိ၊ မုတ္တာ မဏိ ဝေဠုရိယော သင်္ခေါ ¶ သိလာ ပဝါဠံ လောဟိတင်္ကော မသာရဂလ္လံ သတ္တ ဓညာနိ ဒါသိဒါသံ ခေတ္တံ ဝတ္ထု ပုပ္ဖာရာမဖလာရာမာဒယောတိ ဣမာနိ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနိ စ အတ္တနော ဝါ စေတိယသင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလာနံ ဝါ အတ္ထာယ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ၊ တသ္မာ တံ သာဒိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘န ခေါ မယံ အာဝုသော ¶ စီဝရစေတာပန္နံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စီဝရဉ္စ ခေါ မယံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာ’’တိအာဒိ ဒူတဝစနဿ အကပ္ပိယတ္တေပိ အာဂမနသုဒ္ဓိယာ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ကာလေန ကပ္ပိယန္တိ ယုတ္တပတ္တကာလေန ယဒါ နော အတ္ထော ဟောတိ၊ တဒါ ကပ္ပိယံ စီဝရံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာတိ အတ္ထော။ ဝေယျာဝစ္စကရောတိ ကိစ္စကရော၊ ကပ္ပိယကာရကောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝေယျာဝစ္စကရော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော’’တိ ဣဒံ ‘‘အတ္ထိ ပနာယသ္မတော ကောစိ ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ ကပ္ပိယဝစနေန ဝုတ္တတ္တာ အနုညာတံ။ သစေ ပန ဒူတော ‘‘ကော ဣမံ ဂဏှာတိ၊ ကဿ ဝါ ဒေမီ’’တိ ဝဒတိ၊ န နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော။ အာရာမိကော ဝါ ဥပါသကော ဝါတိ ဣဒံ သာရုပ္ပတာယ ဝုတ္တံ၊ ဌပေတွာ ပန ပဉ္စ သဟဓမ္မိကေ ယော ကောစိ ကပ္ပိယကာရကော ဝဋ္ဋတိ။ ဧသော ခေါ အာဝုသော ဘိက္ခူနံ ဝေယျာဝစ္စကရောတိ ဣဒံ ဒူတေန ‘‘အတ္ထိ ပနာယသ္မတော ကောစိ ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ ပုစ္ဆိတတ္တာ ပုစ္ဆာသဘာဂေန ဘိက္ခုဿ ကပ္ပိယဝစနဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧဝမေဝ ဟိ ဘိက္ခုနာ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘တဿ ဒေဟီ’’တိအာဒိ။ တေနေဝ ပါဠိယံ ‘‘န ဝတ္တဗ္ဗော တဿ ဒေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၃၈-၅၃၉) ပန ‘‘ဧသော ခေါ…ပေ… န ဝတ္တဗ္ဗော တဿ ဒေဟီတိအာဒိ အကပ္ပိယဝတ္ထုသာဒိယနပရိမောစနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

အာဏတ္တော သော မယာတိ ယထာ တုမှာကံ စီဝရေန အတ္ထေ သတိ စီဝရံ ဒဿတိ၊ ဧဝံ ဝုတ္တောတိ အတ္ထော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘သညတ္တောတိအာဒိ ဧဝံ ဒူတေန ပုန ဝုတ္တေ ¶ ဧဝ စောဒေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဣတရထာတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန ပါဠိယံ ‘‘သညတ္တော သော မယာ’’တိ အာဂတတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တော၊ ပုရိမဝါကျေ ပန ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၆၄) ‘‘အာဏတ္တော သော မယာ’’တိ ပရိယာယဝစနေန ပရိဝတ္တိတွာ ဌပိတတ္တာ တထာ ဝုတ္တော၊ တေန စ ကပ္ပိယကာရကဿ သညာပိတဘာဝေ ဒူတေန ဘိက္ခုဿ ပုန အာရောစိတေ ဧဝ ဘိက္ခုနာ ကပ္ပိယကာရကော စောဒေတဗ္ဗော ဟောတိ၊ န အနာရောစိတေတိ ဒဿေတိ။

အတ္ထော မေ အာဝုသော စီဝရေနာတိ စောဒနာလက္ခဏနိဒဿနမေတံ။ ဣဒံ ဝါ ဟိ ဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တဿ ဝါ အတ္ထော ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဒေဟိ မေ စီဝရန္တိအာဒီနိ ပန န ဝတ္တဗ္ဗာကာရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ ဧတာနိ ဟိ ဝစနာနိ၊ ဧတေသံ ဝါ အတ္ထော ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ‘‘ဧဝံ ဝဒန္တော စ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ၊ စောဒနာ ပန ဟောတိယေဝါ’’တိ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ စ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၃၈-၅၃၉) ပန ‘‘န ဝတ္တဗ္ဗော ‘ဒေဟိ မေ စီဝရံ…ပေ… စေတာပေဟိ မေ စီဝရ’န္တိ ဣဒံ ဒူတေနာဘတရူပိယံ ¶ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ အတ္တနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကတ္တာဝ ‘ဒေဟိ မေ စီဝရံ…ပေ… စေတာပေဟိ မေ စီဝရ’န္တိ ဝဒန္တော ရူပိယဿ ပကတတ္တာ တေန ရူပိယေန ပရိဝတ္တေတွာ ‘ဒေဟိ စေတာပေဟီ’တိ ရူပိယသံဝေါဟာရံ သမာပဇ္ဇန္တော နာမ ဟောတီတိ တံ ဒေါသံ ဒူရတော ပရိဝဇ္ဇေတုံ ဝုတ္တံ ရူပိယပဋိဂ္ဂါဟကေန သင်္ဃမဇ္ဈေ နိဿဋ္ဌရူပိယေ ဝိယ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘န ဝတ္တဗ္ဗော ဣမံ ဝါ ဣမံ ဝါ အာဟရာ’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၅၈၄)၊ တသ္မာ န ဣဒံ ဝိညတ္တိဒေါသေ ပရိဝဇ္ဇေတုံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘အတ္ထော မေ အာဝုသော စီဝရေနာ’တိပိ အဝတ္တဗ္ဗတာပ္ပသင်္ဂတော။ တေနေဝ ဒူတနိဒ္ဒိဋ္ဌေသု ရူပိယသံဝေါဟာရသင်္ကာဘာဝတော အညံ ကပ္ပိယကာရကံ ¶ ဌပေတွာပိ အာဟရာပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ ‘‘ဒူတေန ဌပိတရူပိယေန စေတာပေတွာ စီဝရံ အာဟရာပေဟီ’’တိ အဝတွာ ကေဝလံ ‘‘စီဝရံ အာဟရာပေဟီ’’တိ ဧဝံ အာဟရာပေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ။

ဣစ္စေတံ ကုသလန္တိ ဧဝံ ယာဝတတိယံ စောဒေန္တော တံ စီဝရံ အဘိနိပ္ဖာဒေတုံ သက္ကောတိ အတ္တနော ပဋိလာဘဝသေန၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ သာဓု သုဋ္ဌု သုန္ဒရံ။ စတုက္ခတ္တုံ ပဉ္စက္ခတ္တုံ ဆက္ခတ္တုပရမံ တုဏှီဘူတေန ဥဒ္ဒိဿ ဌာတဗ္ဗန္တိ ဌာနလက္ခဏနိဒဿနမေတံ။ ဆက္ခတ္တုပရမန္တိ စ ဘာဝနပုံသကဝစနမေတံ။ ဆက္ခတ္တုပရမန္တိ ဧတေန စီဝရံ ဥဒ္ဒိဿ တုဏှီဘူတေနေဝ ဌာတဗ္ဗံ၊ န အညံ ကိဉ္စိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ဌာနလက္ခဏံ။ တေနေဝ ‘‘န အာသနေတိအာဒီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဒသတ္ထေ ပန –

‘‘ကိရိယာဝိသေသနံ သတ္ထေ၊ ဝုတ္တံ ဓာတုဝိသေသနံ၊

ဘာဝနပုံသကန္တျေဝ၊ သာသနေ သမုဒီရိတ’’န္တိ။ –

ဝစနတော ကိရိယာဝိသေသနမေဝ သာသနဝေါဟာရေန ဘာဝနပုံသကံ နာမ ဇာတံ၊

‘‘မုဒုံ ပစတိဣစ္စတြ၊ ပစနံ ဘဝတီတိ စ၊

သုခံ သယတိဣစ္စတြ၊ ကရောတိ သယနန္တိ စာ’’တိ။ –

ဝစနတော ကိရိယာဝိသေသနပဒေန တုလျာဓိကရဏဘူတံ ကိရိယာဝိသေသျပဒံ အကမ္မကမ္ပိ သကမ္မကမ္ပိ ဘူဓာတုကရဓာတူဟိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ဟောတီတိ ဣမိနာ ဉာယေန ဆက္ခတ္တုပရမံ ဌာနံ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဆက္ခတ္တုပရမံ ဌာနံ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဧတေန ဆက္ခတ္တုပရမံ ဧဝံ ဌာနံ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န တတော အဓိကံ ¶ ၊ ဆက္ခတ္တုပရမံ ဧဝ ဌာနံ ကာတဗ္ဗံ၊ န တတော ဥဒ္ဓန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ န အာသနေ နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဣဓ ဘန္တေ နိသီဒထာ’’တိ ဝုတ္တေပိ န နိသီဒိတဗ္ဗံ။ န အာမိသံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ယာဂုခဇ္ဇကာဒိဘေဒံ ကိဉ္စိ အာမိသံ ဂဏှထ ဘန္တေ’’တိ ယာစိယမာနေနပိ န ဂဏှိတဗ္ဗံ။ န ဓမ္မော ဘာသိတဗ္ဗောတိ ‘‘မင်္ဂလံ ဝါ အနုမောဒနံ ¶ ဝါ ဘာသထာ’’တိ ယာစိယမာနေနပိ ကိဉ္စိ န ဘာသိတဗ္ဗံ၊ ကေဝလံ ‘‘ကိံကာရဏာ အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိယမာနေန ‘‘ဇာနာဟိ အာဝုသော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။

ဌာနံ ဘဉ္ဇတီတိ အာဂတကာရဏံ ဘဉ္ဇတိ ကောပေတိ။ ဌာနန္တိ ဌိတိယာ စ ကာရဏဿ စ နာမံ၊ တသ္မာ အာသနေ နိသီဒနေန ဌာနံ ကုပ္ပတိ၊ အာဂတကာရဏမ္ပိ၊ အာမိသပဋိဂ္ဂဟဏာဒီသု ပန အာဂတကာရဏမေဝ ဘဉ္ဇတိ၊ န ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘အာဂတကာရဏံ ဘဉ္ဇတီ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အာမိသပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနာ ဌာနမ္ပိ ဘဉ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ၊ ဋီကာယမ္ပိ နာနာဝါဒေ ဒဿေတွာ ဌာနဘဉ္ဇနံ ဝုတ္တံ၊ တံ အဋ္ဌကထာဝစနေန အသံသန္ဒနတော ဂန္ထဂရုဘယေန န ဝဒိမှ။ ဣဒါနိ ယာ တိဿော စောဒနာ၊ ဆ စ ဌာနာနိ ဝုတ္တာနိ၊ တတ္ထ ဝုဒ္ဓိဟာနိံ ဒဿေန္တော ‘‘သစေ စတုက္ခတ္တုံ စောဒေတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယသ္မာ စ ဧကစောဒနာဝုဒ္ဓိယာ ဒွိန္နံ ဌာနာနံ ဟာနိ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ စောဒနာ ဒွိဂုဏံ ဌာနန္တိ လက္ခဏံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဣတိ ဣမိနာ လက္ခဏေန တိက္ခတ္တုံ စောဒေတွာ ဆက္ခတ္တုံ ဌာတဗ္ဗံ၊ ဒွိက္ခတ္တုံ စောဒေတွာ အဋ္ဌက္ခတ္တုံ ဌာတဗ္ဗံ၊ သကိံ စောဒေတွာ ဒသက္ခတ္တုံ ဌာတဗ္ဗံ။

တတြ တတြ ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဣဒံ စောဒကဿ ဌိတဋ္ဌာနတော အပက္ကမ္မ တတြ တတြ ဥဒ္ဒိဿ ဌာနံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကော ပန ဝါဒေါ နာနာဒိဝသေသူတိ နာနာဒိဝသေသု ဧဝံ ကရောန္တဿ ကော ပန ဝါဒေါ၊ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘သာမံ ဝါ ဂန္တဗ္ဗံ၊ ဒူတော ဝါ ပါဟေတဗ္ဗောတိ ဣဒံ သဘာဝတော စောဒေတုံ အနိစ္ဆန္တေနပိ ကာတဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ န တံ တဿ ဘိက္ခုနော ကိဉ္စိ အတ္ထံ အနုဘောတီတိ တံ စီဝရစေတာပန္နံ အဿ ဘိက္ခုနော ကိဉ္စိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ကမ္မံ န နိပ္ဖာဒေတိ။ ယုဉ္ဇန္တာယသ္မန္တော သကန္တိ အာယသ္မန္တော အတ္တနော သန္တကံ ဓနံ ပါပုဏန္တု။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၃၈-၅၃၉) ပန ‘‘ယတဿ ¶ စီဝရစေတာပန္နန္တိအာဒိ ယေန အတ္တနာ ဝေယျာဝစ္စကရော နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ စီဝရဉ္စ အနိပ္ဖာဒိတံ၊ တဿ ကတ္တဗ္ဗဒဿနံ။ ဧဝံ ဘိက္ခုနာ ဝတ္ထုသာမိကာနံ ဝုတ္တေ စောဒေတွာ ဒေန္တိ၊ ဝဋ္ဋတိ ‘သာမိကာ စောဒေတွာ ဒေန္တီ’တိ (ပါရာ။ ၅၄၁) အနာပတ္တိယံ ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝ သော သယံ အစောဒေတွာ ဥပါသကာဒီဟိ ပရိယာယေန ဝတွာ စောဒါပေတိ ¶ ၊ တေသု သတက္ခတ္တုမ္ပိ စောဒေတွာ စီဝရံ ဒါပေန္တေသု တဿ အနာပတ္တိ သိဒ္ဓါ ဟောတိ သိက္ခာပဒဿ အနာဏတ္တိကတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၆၅။ ကေနစိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌော အတ္တနော မုခေနေဝ ဗျာဝဋဘာဝံ ဝေယျာဝစ္စကရတ္တံ ပတ္တော မုခဝေဝဋိကော၊ အဝိစာရေတုကာမတာယာတိ ဣမိနာ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဒါတုံ အနိစ္ဆန္တာ အရိယာပိ ဝဉ္စနာဓိပ္ပာယံ ဝိနာ ဝေါဟာရတော နတ္ထီတိ ဝဒန္တီတိ ဒဿေတိ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၃၇-၅၃၉) ပန ‘‘အဝိစာရေတုကာမတာယာတိ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ‘နတ္ထမှာကံ ကပ္ပိယကာရကော’တိ ဣဒံ တာဒိသံ ကရောန္တော ကပ္ပိယကာရကော နတ္ထီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဝတ္ထုမှိ (မဟာဝ။ ၂၉၉) ဝုတ္တံ ‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိဝစနမေဝ မေဏ္ဍကသိက္ခာပဒံ နာမ။ တတ္ထ ဟိ မေဏ္ဍကေန နာမ သေဋ္ဌိနာ ‘‘သန္တိ ဟိ ဘန္တေ မဂ္ဂါ ကန္တာရာ အပ္ပောဒကာ အပ္ပဘက္ခာ န သုကရာ အပါထေယျေန ဂန္တုံ၊ သာဓု ဘန္တေ ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ပါထေယျံ အနုဇာနာတူ’’တိ ယာစိတေန ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ပါထေယျံ ပရိယေသိတုံ။ တဏ္ဍုလော တဏ္ဍုလတ္ထိကေန၊ မုဂ္ဂေါ မုဂ္ဂတ္ထိကေန၊ မာသော မာသတ္ထိကေန၊ လောဏံ လောဏတ္ထိကေန၊ ဂုဠော ဂုဠတ္ထိကေန၊ တေလံ တေလတ္ထိကေန၊ သပ္ပိ သပ္ပိတ္ထိကေနာ’’တိ ဝတွာ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မနုဿာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ၊ တေ ကပ္ပိယကာရကာနံ ဟတ္ထေ ဟိရညံ ဥပနိက္ခိပန္တိ ‘ဣမိနာ ယံ အယျဿ ကပ္ပိယံ၊ တံ ဒေထာ’တိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယံ တတော ကပ္ပိယံ၊ တံ သာဒိတုံ၊ န တွေဝါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကေနစိ ¶ ပရိယာယေန ဇာတရူပရဇတံ သာဒိတဗ္ဗံ ပရိယေသိတဗ္ဗန္တိ ဝဒါမီ’’တိ။ ‘‘ကပ္ပိယကာရကာနံ ဟတ္ထေ ဟိရညံ နိက္ခိပန္တီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဘိက္ခုဿ အာရောစနံ အတ္ထိယေဝ၊ အညထာ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကပက္ခံ ဘဇတီတိ န စောဒေတဗ္ဗော သိယာ၊ ဣဒံ ပန ဒူတေန နိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဘိက္ခုနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ဝါ အနိဒ္ဒိဋ္ဌေ ဝါ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတ္ထ စောဒနာယ ပရိမာဏံ နတ္ထီ’’တိအာဒိ။ ယဒိ မူလံ သန္ဓာယ စောဒေတိ၊ တံ သာဒိတမေဝ သိယာတိ အာဟ ‘‘မူလံ အသာဒိယန္တေနာ’’တိ။

အညာတကအပ္ပဝါရိတေသု ဝိယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အတ္တနာ စောဒနာဋ္ဌာနဉ္စ န ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပိဏ္ဍပါတာဒီနံ အတ္ထာယာတိ ဣမိနာ စီဝရတ္ထာယေဝ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ဝတ္ထုသာမိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကေသုပိ ပိဏ္ဍပါတာဒီနမ္ပိ အတ္ထာယ ဒိန္နေ စ ဌာနစောဒနာဒိသဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

၆၆။ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနေ ¶ ပနာတိအာဒီသု ‘‘ဣဒံ အယျဿ ဟောတူ’’တိ ဧဝံ သမ္မုခါ ဝါ ‘‘အမုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ မမ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ အတ္ထိ၊ တံ တုယှံ ဟောတူ’’တိ ဧဝံ ပရမ္မုခါ ဝါ ဌိတဿ ကေဝလံ ဝါစာယ ဝါ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဝါ ‘‘တုယှ’’န္တိ ဝတွာ ပရိစ္စတ္တဿ ကာယဝါစာဟိ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ စိတ္တေန သာဒိယနံ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနံ နာမ။ သာဒိယတီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဂဏှိတုကာမော ဟောတီ’’တိ။

ဣဒံ ဂုတ္တဋ္ဌာနန္တိ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ပစ္စယပရိဘောဂံယေဝ သန္ဓာယ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣဓ နိက္ခိပါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဥဂ္ဂဏှာပေယျ ဝါ’’တိ ဝုတ္တလက္ခဏေန နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီတိ န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘ဣဒံ ဂုတ္တဋ္ဌာန’’န္တိ အာစိက္ခန္တော ဌာနဿ ဂုတ္တဘာဝမေဝ ဒဿေတိ၊ န ဝတ္ထုံ ပရာမသတိ၊ တသ္မာ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီ’’တိ ပန ဝဒန္တော ¶ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဝတ္ထုံ နိက္ခိပါဟီတိ ဝတ္ထုံ ပရာမသတိ နာမ၊ တသ္မာ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပရတော ဣဒံ ဂဏှာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကပ္ပိယဉ္စ အကပ္ပိယဉ္စ နိဿာယ ဌိတံ ဟောတီတိ ယသ္မာ တတော ဥပ္ပန္နပစ္စယပရိဘောဂေါ ကပ္ပတိ၊ တသ္မာ ကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတံ၊ ယသ္မာ ပန ဒုဗ္ဗိစာရဏာယ တတော ဥပ္ပန္နပစ္စယပရိဘောဂေါ န ကပ္ပတိ၊ တသ္မာ အကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဣဒံ ဓနံ ယသ္မာ ‘‘နယိဒံ ကပ္ပတီ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မာ ကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတံ၊ ယသ္မာ ပန သဗ္ဗသော အဝိဿဇ္ဇိတံ၊ တသ္မာ အကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတံ။ အထ ဝါ တံ ဓနံ ယသ္မာ ပစ္ဆာ သုဋ္ဌုဝိစာရဏာယ သတိယာ ကပ္ပိယံ ဘဝိဿတိ၊ ဒုဗ္ဗိစာရဏာယ သတိယာ အကပ္ပိယံ ဘဝိဿတိ၊ တသ္မာ ကပ္ပိယဉ္စ အကပ္ပိယဉ္စ နိဿာယ ဌိတံ ဟောတီတိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘ဧကော သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါတိအာဒိ ရူပိယေ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ပဝတ္တနာကာရံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တ’’န္တိ စ ‘‘န ပန ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝါတိ ဒဿေတုံ၊ ‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီ’တိ ဝုတ္တေ ဥဂ္ဂဏှာပနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီ’တိ န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ စ ‘‘ကပ္ပိယဉ္စ…ပေ… ဟောတီတိ ယသ္မာ အသာဒိတတ္တာ တတော ဥပ္ပန္နပစ္စယာ ဝဋ္ဋန္တိ၊ တသ္မာ ကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတံ၊ ယသ္မာ ပန ဒုဗ္ဗိစာရဏာယ သတိ တတော ဥပ္ပန္နံ န ကပ္ပတိ၊ တသ္မာ အကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။

၆၇။ သင်္ဃမဇ္ဈေ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ယသ္မာ ရူပိယံ နာမ အကပ္ပိယံ၊ တသ္မာ သင်္ဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ န ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တံ ပဋိဂ္ဂဟိတမတ္တမေဝ ဟောတိ၊ န တေန ကိဉ္စိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ စေတာပိတံ၊ တသ္မာ ဥပါယေန ပရိဘောဂဒဿနတ္ထံ ‘‘သင်္ဃမဇ္ဈေ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ¶ (ပါရာ။ ၅၈၄) ဝုတ္တံ။ န တေန ကိဉ္စိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ စေတာပိတန္တိ ဣမိနာ စေတာပိတဉ္စေ၊ နတ္ထိ ပရိဘောဂူပါယော ဥဂ္ဂဟေတွာ အနိဿဋ္ဌရူပိယေန စေတာပိတတ္တာ။ ဤဒိသဉှိ သင်္ဃမဇ္ဈေ နိဿဇ္ဇနံ ကတွာဝ ¶ ဆဍ္ဍေတွာ ပါစိတ္တိယံ ဒေသာပေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယသ္မာ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာပိ စေတာပိတံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ သင်္ဃေ နိဿဋ္ဌံ ကပ္ပိယကာရကေဟိ နိဿဋ္ဌရူပိယေန ပရိဝတ္တေတွာ အာနီတကပ္ပိယဘဏ္ဍသဒိသံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိနာဝ ဥပါယံ ဘာဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ပတ္တစတုက္ကာဒိကထာယ န သမေတိ။ တတ္ထ ဟိ ရူပိယေန ပရိဝတ္တိတပတ္တဿ အပရိဘောဂေါဝ ဒဿိတော၊ န နိဿဇ္ဇနဝိစာရောတိ။ ကပ္ပိယံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ပဗ္ဗဇိတာနံ သပ္ပိ ဝါ တေလံ ဝါ ဝဋ္ဋတိ ဥပါသကာတိ ဧဝံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။

အာရာမိကာနံ ဝါ ပတ္တဘာဂန္တိ ဣဒံ ဂိဟီနံ ဟတ္ထဂတောပိ သောယေဝ ဘာဂေါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန တေန အညံ ပရိဝတ္တေတွာ အာရာမိကာ ဒေန္တိ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ စူဠဂဏ္ဌိပဒေ စ ဝုတ္တံ။ တတော ဟရိတွာတိ အညေသံ ပတ္တဘာဂတော ဟရိတွာ။ ကသိဏပရိကမ္မန္တိ အာလောကကသိဏပရိကမ္မံ။ မဉ္စပီဌာဒီနိ ဝါတိ ဧတ္ထ တတော ဂဟိတမဉ္စပီဌာဒီနိ ပရိဝတ္တေတွာ အညံ စေ ဂဟိတံ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ဆာယာပီတိ ဘောဇနသာလာဒီနံ ဆာယာပိ။ ပရိစ္ဆေဒါတိက္ကန္တာတိ ဂေဟပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကန္တာ၊ ဆာယာယ ဂတဂတဋ္ဌာနံ ဂေဟံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ မဂ္ဂေနပီတိ ဧတ္ထ သစေ အညော မဂ္ဂေါ နတ္ထိ၊ မဂ္ဂံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ကီတာယာတိ တေန ဝတ္ထုနာ ကီတာယ။ ဥပနိက္ခေပံ ဌပေတွာ သင်္ဃော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇတီတိ သစေ ဥပါသကော ‘‘အတိဗဟု ဧတံ ဟိရညံ၊ ဣဒံ ဘန္တေ အဇ္ဇေဝ န ဝိနာသေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ သယံ ဥပနိက္ခေပံ ဌပေတိ၊ အညေန ဝါ ဌပါပေတိ၊ ဧဝံ ဥပနိက္ခေပံ ဌပေတွာ တတော ဥပ္ပန္နပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တော သင်္ဃော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ တေန ဝတ္ထုနာ ဂဟိတတ္တာ ‘‘အကပ္ပိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၈၃-၅၈၄) ပန ‘‘ဥပနိက္ခေပံ ဌပေတွာတိ ကပ္ပိယကာရကေဟိ ¶ ဝဍ္ဎိယာ ပယောဇနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အကပ္ပိယန္တိ တေန ဝတ္ထုနာ ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

သစေ သော ဆဍ္ဍေတီတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ခိပတိ၊ အထာပိ န ဆဍ္ဍေတိ၊ သယံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ၊ န ဝါရေတဗ္ဗော။ နော စေ ဆဍ္ဍေတီတိ အထ နေဝ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ၊ န ဆဍ္ဍေတိ၊ ‘‘ကိံ မယှံ ဣမိနာ ဗျာပါရေနာ’’တိ ယေနကာမံ ပက္ကမတိ၊ တတော ယထာဝုတ္တလက္ခဏော ရူပိယဆဍ္ဍကော သမန္နိတဗ္ဗော။ ယော န ဆန္ဒာဂတိန္တိအာဒီသု လောဘဝသေန တံ ဝတ္ထုံ အတ္တနော ဝါ ကရောန္တော အတ္တာနံ ဝါ ဥက္ကံသေန္တော ဆန္ဒာဂတိံ ¶ နာမ ဂစ္ဆတိ။ ဒေါသဝသေန ‘‘နေဝါယံ မာတိကံ ဇာနာတိ၊ န ဝိနယ’’န္တိ ပရံ အပသာဒေန္တော ဒေါသာဂတိံ နာမ ဂစ္ဆတိ။ မောဟဝသေန ပမုဋ္ဌော ပမုဋ္ဌဿတိဘာဝံ အာပဇ္ဇန္တော မောဟာဂတိံ နာမ ဂစ္ဆတိ။ ရူပိယပဋိဂ္ဂါဟကဿ ဘယေန ဆဍ္ဍေတုံ အဝိသဟန္တော ဘယာဂတိံ နာမ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ အကရောန္တော န ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆတိ၊ န ဒေါသာဂတိံ ဂစ္ဆတိ၊ န မောဟာဂတိံ ဂစ္ဆတိ၊ န ဘယာဂတိံ ဂစ္ဆတိ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၆၈။ ပတိတောကာသံ အသမန္နာရဟန္တေန ဆဍ္ဍေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ နိရပေက္ခဘာဝဒဿနပရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ပတိတဋ္ဌာနေ ဉာတေပိ တဿ ဂူထံ ဆဍ္ဍေန္တဿ ဝိယ နိရပေက္ခဘာဝေါယေဝေတ္ထ ပမာဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသန္တသမ္ဘာဝနာယာတိ အတ္တနိ အဝိဇ္ဇမာနဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ထေယျပရိဘောဂေါ နာမ အနရဟဿ ပရိဘောဂေါ။ ဘဂဝတာ ဟိ အတ္တနော သာသနေ သီလဝတော ပစ္စယာ အနုညာတာ၊ န ဒုဿီလဿ။ ဒါယကာနမ္ပိ သီလဝတော ဧဝ ပရိစ္စာဂေါ၊ န ဒုဿီလဿ အတ္တနော ကာရာနံ မဟပ္ဖလဘာဝဿ ပစ္စာသီသနတော။ ဣတိ သတ္ထာရာ အနနုညာတတ္တာ ဒါယကေဟိ စ အပရိစ္စတ္တတ္တာ ဒုဿီလဿ ပရိဘောဂေါ ထေယျပရိဘောဂေါ။ ဣဏဝသေန ပရိဘောဂေါ ဣဏပရိဘောဂေါ၊ ပဋိဂ္ဂါဟကတော ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိယာ ¶ အဘာဝတော ဣဏံ ဂဟေတွာ ပရိဘောဂေါ ဝိယာတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ‘‘သီလဝတော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ကာရဏဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ စီဝရံ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ကာယတော မောစေတွာ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေ။ ပုရေဘတ္တ…ပေ… ပစ္ဆိမယာမေသု ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာ အသက္ကောန္တေန ယထာဝုတ္တကာလဝိသေသဝသေန ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ စတုက္ခတ္တုံ တိက္ခတ္တုံ ဒွိက္ခတ္တုံ သကိံယေဝ ဝါ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ။

သစဿ အပ္ပစ္စဝေက္ခတောဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ၊ ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဧတ္ထ ဟိယျော ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တံ၊ တံ ယာဝဒေဝ သီတဿ ပဋိဃာတာယ…ပေ… ဟိရိကောပိနပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ။ ဟိယျော ယော မယာ ပိဏ္ဍပါတော ပရိဘုတ္တော၊ သော နေဝ ဒဝါယာတိအာဒိနာ သစေ အတီတပရိဘောဂပစ္စဝေက္ခဏံ န ကရေယျ၊ ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ သေနာသနမ္ပိ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ပဝေသေ ပဝေသေ။ ဧဝံ ပန အသက္ကောန္တေန ပုရေဘတ္တာဒီသု ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ ဣဓ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ။ သတိပစ္စယတာတိ သတိယာ ပစ္စယဘာဝေါ။ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ ပရိဘောဂဿ စ ပစ္စဝေက္ခဏသတိယာ ပစ္စယဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ၊ ပစ္စဝေက္ခိတွာဝ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဉ္စာတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘သတိံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ယဒိပိ ဒွီသုပိ ဌာနေသု ပစ္စဝေက္ခဏာ ယုတ္တာ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ¶ ။ အပရေ ပနာဟု ‘‘သတိပစ္စယတာတိ သတိ ဘေသဇ္ဇပရိဘောဂဿ ပစ္စယဘာဝေ၊ ပစ္စယေတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ပစ္စယေ သတိပီ’’တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ တထာ ဟိ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ဝိသုဇ္ဈတိ၊ န ပစ္စယသဗ္ဘာဝမတ္တေန။

နနု စ ‘‘ပရိဘောဂေ ကရောန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလဿ ¶ စ ကော ဝိသေသောတိ? ဝုစ္စတေ – ပုရိမေသု တာဝ တီသု ပစ္စယေသု ဝိသေသော ပါကဋောယေဝ၊ ဂိလာနပစ္စယေ ပန ယထာ ဝတိံ ကတွာ ရုက္ခမူလေ ဂေါပိတေ တဿ ဖလာနိပိ ရက္ခိတာနေဝ ဟောန္တိ၊ ဧဝမေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလေ ရက္ခိတေ တပ္ပဋိဗဒ္ဓံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလမ္ပိ နိပ္ဖန္နံ နာမ ဟောတိ။ ဂိလာနပစ္စယံ အပ္ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ သီလံ ဘိဇ္ဇမာနံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလမေဝ ဘိဇ္ဇတိ၊ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ ပန ပစ္ဆာဘတ္တပုရိမယာမာဒီသု ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ အပ္ပစ္စဝေက္ခန္တဿေဝ ဘိဇ္ဇတိ။ ပုရေဘတ္တဉှိ အပ္ပစ္စဝေက္ခိတွာပိ ဂိလာနပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ၊ ဣဒမေတေသံ နာနာကရဏန္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၈၅) အာဂတံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၈၅) ပန ‘‘ထေယျပရိဘောဂေါတိ ပစ္စယဿာမိနာ ဘဂဝတာ အနနုညာတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဣဏပရိဘောဂေါတိ ဘဂဝတာ အနုညာတမ္ပိ ကတ္တဗ္ဗံ အကတွာ ပရိဘုဉ္ဇနတော ဝုတ္တံ။ တေန စ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ ဝိပဇ္ဇတီတိ ဒဿေတိ။ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ကာယတော မောစေတွာ မောစေတွာ ပရိဘောဂေ။ ပစ္ဆိမယာမေသု ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဧတ္ထ ‘ဟိယျော ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တ’န္တိအာဒိနာပိ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ဥဒကပတနဋ္ဌာနတော အန္တောပဝေသနေသု နိသီဒနသယနေသု စ။ သတိပစ္စယတာ ဝဋ္ဋတီတိ ပစ္စဝေက္ခဏသတိယာ ပစ္စယတ္တံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ ပရိဘောဂေ စ ပစ္စဝေက္ခဏာသတိ အဝဿံ လဒ္ဓဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘သတိံ ကတွာ’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘သတိပစ္စယတာ ပစ္စယေ သတိ ဘေသဇ္ဇပရိဘောဂဿ ကာရဏေ သတီ’တိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ တေသမ္ပိ ပစ္စယေ သတီတိ ပစ္စယသဗ္ဘာဝသလ္လက္ခဏေ သတီတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော ¶ ပစ္စယသဗ္ဘာဝမတ္တေန သီလဿ အသုဇ္ဈနတော။ ပရိဘောဂေ အကရောန္တဿေဝ အာပတ္တီတိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလဿ ဘေဒေါ ဒဿိတော၊ န ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿ တဿ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာယ ဝိသုဇ္ဈနတော။ ဧတသ္မိံ ပန သေသပစ္စယေသု စ ဣဏပရိဘောဂါဒိဝစနေန ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿေဝ ဘေဒေါတိ ဧဝမိမေသံ နာနာကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဂတံ။

ဧတေသု ¶ ဒွီသု ပကရဏေသု ‘‘ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဧတ္ထ ဟိယျော ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တန္တိ…ပေ… ဝဒန္တီတိ အာဂတံ။ ဣမံ ပန နယံ နိဿာယ ဣဒါနိ ဧကစ္စေ ပဏ္ဍိတာ ‘‘အဇ္ဇပါတော ပရိဘုတ္တံ သာယံ ပစ္စဝေက္ခန္တေန အဇ္ဇ ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တန္တိအာဒိနာ အတီတဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ‘‘ဟိယျော ပရိဘုတ္တမေဝ အတီတဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာ၊ န အဇ္ဇ ပရိဘုတ္တံ၊ တံ ပန ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ မူလဝစနေ ဧဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ။ ကထံ? ဣဒံ ဟိယျောတျာဒိဝစနံ သုတ္တံ ဝါ သုတ္တာနုလောမံ ဝါ အာစရိယဝါဒေါ ဝါ အတ္တနောမတိ ဝါတိ။ တတ္ထ န တာဝ သုတ္တံ ဟောတိ ‘‘သုတ္တံ နာမ သကလေ ဝိနယပိဋကေ ပါဠီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣမဿ စ ဝစနဿ န ပါဠိဘူတတ္တာ။ န စ သုတ္တာနုလောမံ ‘‘သုတ္တာနုလောမံ နာမ စတ္တာရော မဟာပဒေသာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) ဝုတ္တတ္တာ ဣမဿ စ မဟာပဒေသဘာဝါဘာဝတော။ န စ အာစရိယဝါဒေါ ‘‘အာစရိယဝါဒေါ နာမ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ပဉ္စဟိ အရဟန္တသတေဟိ ဌပိတာ ပါဠိဝိနိမုတ္တာ ဩက္ကန္တဝိနိစ္ဆယပ္ပဝတ္တာ အဋ္ဌကထာတန္တီ’’တိ ဝစနတော ဣမဿ စ အဋ္ဌကထာပါဌဘာဝါဘာဝတော။ န စ အတ္တနောမတိ ‘‘အတ္တနောမတိ နာမ သုတ္တသုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒေ မုဉ္စိတွာ အနုမာနေန အတ္တနော ဗုဒ္ဓိယာ နယဂ္ဂါဟေန ဥပဋ္ဌိတာကာရကထနံ၊ အပိစ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မဝိနယဋ္ဌကထာသု အာဂတော သဗ္ဗောပိ ¶ ထေရဝါဒေါ အတ္တနောမတိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣမဿ စ အဋ္ဌကထာသု အာဂတတ္ထေရဝါဒဘာဝါဘာဝတော။

‘‘စတုဗ္ဗိဓဉှိ ဝိနယံ၊ မဟာထေရာ မဟိဒ္ဓိကာ၊

နီဟရိတွာ ပကာသေသုံ၊ ဓမ္မသင်္ဂါဟကာ ပုရာ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) –

ဝုတ္တေသု စတုဗ္ဗိဓဝိနယေသု အနန္တောဂဓတ္တာ ဣဒံ ဝစနံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၈၅) ဋီကာစရိယေန ‘‘တံ ဝီမံသိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘နယဂ္ဂါဟေန ဥပဋ္ဌိတာကာရကထန’’န္တိ ဣမိနာ လက္ခဏေန တေသံ တေသံ အာစရိယာနံ ဥပဋ္ဌိတာကာရဝသေန ကထနံ အတ္တနောမတိ သိယာ၊ ဧဝမ္ပိ ဝိစာရေတဗ္ဗမေဝ။ ‘‘အတ္တနောမတိ အာစရိယဝါဒေ ဩတာရေတဗ္ဗာ။ သစေ တတ္ထ ဩတရတိ စေဝ သမေတိ စ၊ ဂဟေတဗ္ဗာ။ သစေ နေဝ ဩတရတိ န သမေတိ၊ န ဂဟေတဗ္ဗာ။ အယဉှိ အတ္တနောမတိ နာမ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) ဝစနတော ဣမဿ စ ဝစနဿ ¶ အဋ္ဌကထာဝစနေ အနောတရဏတော အပ္ပဝိသနတော။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစဿ အပ္ပစ္စဝေက္ခတောဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ၊ ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ။

အပရော နယော – ကိံ ဣဒံ ဝစနံ ပါဠိဝစနံ ဝါ အဋ္ဌကထာဝစနံ ဝါ ဋီကာဝစနံ ဝါ ဂန္ထန္တရဝစနံ ဝါတိ။ တတ္ထ န တာဝ ပါဠိဝစနံ၊ န အဋ္ဌကထာဝစနံ၊ န ဂန္ထန္တရဝစနံ၊ အထ ခေါ ဋီကာဝစနန္တိ။ ဟောတု ဋီကာဝစနံ၊ သကဝစနံ ဝါ ပရဝစနံ ဝါ အဓိပ္ပေတဝစနံ ဝါ အနဓိပ္ပေတဝစနံ ဝါတိ။ တတ္ထ န သကဝစနံ ဟောတိ၊ အထ ခေါ ပရဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ဝဒန္တီ’’တိ။ န ဋီကာစရိယေန အဓိပ္ပေတဝစနံ ဟောတိ၊ အထ ခေါ အနဓိပ္ပေတဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘တံ ဝီမံသိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေဟိ ပန အာစရိယေဟိ အတီတပရိဘောဂပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဣဒံ ¶ အတီတပအဘောဂဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာ အတီတပရိဘောဂပစ္စဝေက္ခဏာတိ ပရိကပ္ပေတွာ အတီတဝါစကေန သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ကတံ ဘဝေယျ။ အတီတေ ပရိဘောဂေါ အတီတပရိဘောဂေါ၊ အတီတပရိဘောဂဿ ပစ္စဝေက္ခဏာ အတီတပရိဘောဂပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဧဝံ ပန ကတေ အတီတပရိဘောဂဿ ပစ္စုပ္ပန္နသမီပတ္တာ ပစ္စုပ္ပန္နဝါစကေန သဒ္ဒေန ကထနံ ဟောတိ ယထာ တံ နဂရတော အာဂန္တွာ နိသိန္နံ ပုရိသံ ‘‘ကုတော အာဂစ္ဆသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နဂရတော အာဂစ္ဆာမီ’’တိ ပစ္စုပ္ပန္နဝါစကသဒ္ဒေန ကထနံ။

ဝိနယသုတ္တန္တဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၈) စ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝတီ’’တိ ဝတ္တမာနဝစနေနေဝ ပါဌော ဟောတိ၊ န အတီတဝစနေန၊ အတီတပရိဘောဂေါတိ စ ဣမသ္မိံယေဝ ဒိဝသေ ပစ္ဆာဘတ္တာဒိကာလံ ဥပါဒါယ ပုရေဘတ္တာဒီသု ပရိဘောဂေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ န ဟိယျော ပရိဘောဂေါ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? အဋ္ဌကထာပမာဏေန။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၅) ‘‘ပိဏ္ဍပါတော အာလောပေ အာလောပေ၊ တထာ အသက္ကောန္တေန ပုရေဘတ္တပစ္ဆာဘတ္တပုရိမယာမပစ္ဆိမယာမေသု။ သစဿ အပ္ပစ္စဝေက္ခတောဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ၊ ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ ဧတေန ပိဏ္ဍပါတံ အာလောပေ အာလောပေ ပစ္စဝေက္ခန္တော ဘောဇနကိရိယာယ အပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ မုချတော ပစ္စုပ္ပန္နပစ္စဝေက္ခဏာ ဟောတိ၊ ပုရေဘတ္တာဒီသု စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု ပစ္စဝေက္ခန္တော ဘောဇနကိရိယာယ ပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ သာ ပန ပစ္စုပ္ပန္နသမီပတ္တာ ဝတ္တမာနဝစနေန ဝိဓီယတိ။ ယဒိ ဟိ ဟိယျော ပရိဘုတ္တာနိ အတီတပစ္စဝေက္ခဏေန ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာနိ သိယုံ၊ အတီတဒုတိယဒိဝသတတိယဒိဝသာဒိမာသသံဝစ္ဆရာဒိပရိဘုတ္တာနိပိ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာနိ သိယုံ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ယထာဝုတ္တအဋ္ဌကထာဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာဝစနမေဝ ပမာဏံ ကာတဗ္ဗံ။ ယထာဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓေန ¶ ¶ ဓမ္မော ဝိနယော စ ဝုတ္တော၊

‘‘တသ္မာ ဟိ ယံ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ၊

ယသ္မာ ပမာဏံ ဣဓ ပဏ္ဍိတာန’’န္တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)၊

ယသ္မာ စ သဗ္ဗာသဝသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၃) ဘဂဝတာ ဒေသိတကာလေ ဘိက္ခုကတ္တုကတ္တာ နာမယောဂတ္တာ ဝတ္တမာနပဌမပုရိသဝသေန ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝတီ’’တိ ဒေသိတာ၊ တဒနုကရဏေန ဘိက္ခူနံ ပစ္စဝေက္ခဏကာလေ အတ္တကတ္တုကတ္တာ အမှယောဂတ္တာ ဝတ္တမာနဥတ္တမပုရိသဝသေန ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝါမီ’’တိ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ ဟောတိ၊ ‘‘သီတဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒီနိ တဒတ္ထသမ္ပဒါနပဒါနိ စ ‘‘ပဋိသေဝတိ၊ ပဋိသေဝါမီ’’တိ ဝုတ္တပဋိသေဝနကိရိယာယမေဝ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗာနိ ဟောန္တိ၊ တာနိ စ ကိရိယာပဒါနိ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နသမီပအတီတဝသေန ဝါ ဝတ္တမာနဝိဘတ္တိယုတ္တာနိ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ပစ္စုပ္ပန္နပရိဘုတ္တာနံ ဝါ အတီတပရိဘုတ္တာနံ ဝါ ပစ္စယာနံ ပစ္စဝေက္ခဏကာလေ ‘‘ပဋိသေဝါမီ’’တိ ဝစနံ ဘဂဝတော ဝစနဿ အနုဂတတ္တာ ဥပပန္နမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အနုဝစနေပိ ဧဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ – ‘‘အဇ္ဇ ပါတော ပရိဘုတ္တံ သာယံ ပစ္စဝေက္ခန္တေန အဇ္ဇ ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တန္တိအာဒိနာ အတီတဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ယေ ဝဒန္တိ၊ တေ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ – ကိံ ဘဝန္တော ဘဂဝတာ အတီတပရိဘုတ္တေသု အတီတဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာ ဒေသိတာတိ? န ဒေသိတာ။ ကထံ ဒေသိတာတိ? ‘‘ပစ္စဝေက္ခတီ’’တိ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေနေဝ ¶ ဒေသိတာတိ။ ကိံ ဘောန္တော ဘဂဝတော ကာလေ အတီတပရိဘုတ္တေသု ပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထီတိ? အတ္ထိ။ အထ ကသ္မာ ဘဂဝတာ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေနေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဒေသိတာတိ? ပစ္စုပ္ပန္နသမီပဝသေန ဝါ သာမညဝသေန ဝါ ဒေသိတာတိ။ ဧဝံ သန္တေ ဘဂဝတော အနုကရဏေန ဣဒါနိပိ ¶ အတီတပရိဘုတ္တာနံ ပစ္စယာနံ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာတိ။ ယေ ပန ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ဟိယျော ပရိဘုတ္တာနမေဝ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာ၊ န အဇ္ဇ ပရိဘုတ္တာနံ၊ တေသံ ပန ပစ္စုပ္ပန္နပစ္စဝေက္ခဏာယေဝါ’’တိ၊ တေ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗာ – ကိံ ဘောန္တော ယထာ တုမှေ ဝဒန္တိ၊ ဧဝံ ပါဠိယံ အတ္ထီတိ? နတ္ထိ။ အဋ္ဌကထာယံ အတ္ထီတိ? နတ္ထိ။ ဧဝံ သန္တေ သာဋ္ဌကထေသု တေပိဋကေသု ဗုဒ္ဓဝစနေသု အသံဝိဇ္ဇမာနံ တုမှာကံ ဝစနံ ကထံ ပစ္စေတဗ္ဗန္တိ? အာစရိယပရမ္ပရာဝသေန။ ဟောတု တုမှာကံ အာစရိယလဒ္ဓိဝသေန ကထနံ၊ ကာလော နာမ တိဝိဓော အတီတော အနာဂတော ပစ္စုပ္ပန္နောတိ။ တတ္ထ ပရိနိဋ္ဌိတကိရိယာ အတီတော နာမ၊ အဘိမုခကိရိယာ အနာဂတော နာမ၊ အာရဒ္ဓအနိဋ္ဌိတကိရိယာ ပစ္စုပ္ပန္နော နာမ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘အာရဒ္ဓါနိဋ္ဌိတော ဘာဝေါ၊ ပစ္စုပ္ပန္နော သုနိဋ္ဌိတော၊

အတီတာနာဂတုပ္ပာဒ-မပ္ပတ္တာဘိမုခါ ကိရိယာ’’တိ။

တတ္ထ အဇ္ဇ ဝါ ဟောတု ဟိယျော ဝါ တတော ပုဗ္ဗေ ဝါ၊ ပရိဘုတ္တပစ္စယော သုပရိနိဋ္ဌိတဘုဉ္ဇနကိရိယတ္တာ အတီတော နာမ။ တတ္ထ ဟိယျော ဝါ တတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ပရိဘုတ္တပစ္စယော အတိက္ကန္တအရုဏုဂ္ဂမနတ္တာ န ပစ္စဝေက္ခဏာရဟော၊ ပစ္စဝေက္ခိတောပိ အပ္ပစ္စဝေက္ခိတောယေဝ ဟောတိ၊ ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစဿ အပ္ပစ္စဝေက္ခတောဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ၊ ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ အဇ္ဇေဝ ပန စီဝရဉ္စ သေနာသနဉ္စ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေ၊ ပိဏ္ဍပါတံ အာလောပေ အာလောပေ၊ ဘေသဇ္ဇံ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ပရိဘောဂေ စ ¶ ပစ္စဝေက္ခတော အပရိနိဋ္ဌိတဘုဉ္ဇနကိရိယတ္တာ ပစ္စုပ္ပန္နပရိဘုတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ နာမ ဟောတိ။ ပုရေ ပရိဘုတ္တံ တတော ပစ္ဆာ စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု ပစ္စဝေက္ခတော သုပရိနိဋ္ဌိတဘုဉ္ဇနကိရိယတ္တာ အတီတပရိဘုတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ နာမ ဟောတိ။ ဧတ္တကံ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ခေတ္တံ၊ န တတော ပုဗ္ဗေ ပစ္ဆာ ဝါ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သီလဝတော အပ္ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ ဣဏပရိဘောဂေါ နာမ။ တသ္မာ စီဝရံ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေ…ပေ… ဘေသဇ္ဇဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ပရိဘောဂေပိ သတိပစ္စယတာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ၊ တသ္မာ ဟိယျော ပရိဘုတ္တဿ ဣဏပရိဘောဂတ္တာ တံ အနာမသိတွာ အဇ္ဇ ပရိဘုတ္တေသု အတီတပစ္စုပ္ပန္နေသု ဘဂဝတော ဝစနဿ အနုကရဏေန ဝတ္တမာနဝိဘတ္တိယုတ္တေန ‘‘ပဋိသေဝါမီ’’တိ ကိရိယာပဒေန ပစ္စဝေက္ခဏာ သူပပန္နာ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဤဒိသပစ္စဝေက္ခဏမေဝ သန္ဓာယ ဝိမတိဝိနောဒနိယာဒီသု (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၈၅) ‘‘ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာယ ဝိသုဇ္ဈနတော’’တိ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ ¶ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿ သုဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေနေဝ ပသင်္ဂေန သဗ္ဗာပိ သုဒ္ဓိယော ဒဿေတုံ ‘‘စတုဗ္ဗိဓာ ဟိ သုဒ္ဓီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ သုဒ္ဓိ၊ ယထာဓမ္မံ ဒေသနာဝ သုဒ္ဓိ ဒေသနာသုဒ္ဓိ။ ဝုဋ္ဌာနဿပိ စေတ္ထ ဒေသနာယ ဧဝ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဆိန္နမူလာပတ္တီနံ ပန အဘိက္ခုတာပဋိညာယေဝ ဒေသနာ။ အဓိဋ္ဌာနဝိသိဋ္ဌော သံဝရောဝ သုဒ္ဓိ သံဝရသုဒ္ဓိ။ ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယာနံ ပရိယေဋ္ဌိ ဧဝ သုဒ္ဓိ ပရိယေဋ္ဌိသုဒ္ဓိ။ စတူသု ပစ္စယေသု ဝုတ္တဝိဓိနာ ပစ္စဝေက္ခဏာဝ သုဒ္ဓိ ပစ္စဝေက္ခဏသုဒ္ဓိ။ ဧသ တာဝ သုဒ္ဓီသု သမာသနယော။ သုဒ္ဓိမန္တေသု သီလေသု ပန ဒေသနာ သုဒ္ဓိ ဧတဿာတိ ဒေသနာသုဒ္ဓိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ န ပုနေဝံ ကရိဿာမီတိ ဧတ္ထ ဧဝန္တိ သံဝရဘေဒံ သန္ဓာယာဟ။ ပဟာယာတိ ¶ ဝဇ္ဇေတွာ၊ အကတွာတိ အတ္ထော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘သုဇ္ဈတိ ဒေသနာဒီဟိ၊ သောဓီယတီတိ ဝါ သုဒ္ဓိ၊ စတုဗ္ဗိဓသီလံ။ တေနာဟ ‘ဒေသနာယ သုဇ္ဈနတော’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ဒေသနာဂ္ဂဟဏေန ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဆိန္နမူလာနံ အဘိက္ခုတာပဋိညာပိ သင်္ဂဟိတာ။ ဆိန္နမူလာပတ္တီနမ္ပိ ဟိ ပါရာဇိကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနေန ဟေဋ္ဌာပရိရက္ခိတံ ဘိက္ခုသီလံ ဝိသုဒ္ဓံ နာမ ဟောတိ။ တေန တေသံ မဂ္ဂပဋိလာဘောပိ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ဒေသီယတိ ဥစ္စာရီယတီတိ ဒေသနာ၊ ဒိသီ ဥစ္စာရဏေတိ ဓာတု၊ ဒေသီယတိ ဉာပီယတိ ဧတာယာတိ ဝါ ဒေသနာ၊ ဒိသ ပေက္ခနေတိ ဓာတု။ ဥဘယထာပိ ဝိရတိပဓာနကုသလစိတ္တသမုဋ္ဌိတော ဒေသနာဝစီဘေဒသဒ္ဒေါ။ သံဝရဏံ သံဝရော၊ သံ-ပုဗ္ဗ ဝရ သံဝရဏေတိ ဓာတု၊ သတိပဓာနော စိတ္တုပ္ပာဒေါ။ ပရိယေသနာ ပရိယေဋ္ဌိ၊ ပရိ-ပုဗ္ဗ ဣသ ပရိယေသနေတိ ဓာတု၊ ဝီရိယပဓာနော စိတ္တုပ္ပာဒေါ။ ပဋိ ပုနပ္ပုနံ ဩဂါဟေတွာ ဣက္ခနာ ပစ္စဝေက္ခဏာ၊ ပဋိ-ပုဗ္ဗ အဝ-ပုဗ္ဗ ဣက္ခ ဒဿနင်္ကေသူတိ ဓာတု၊ ပညာပဓာနော စိတ္တုပ္ပာဒေါ။ တေသု ဒေသနာယ ဝစီဘေဒသဒ္ဒဘာဝတော ဝစီဘေဒံ ကာတုံ အသက္ကောန္တဿ စ ဒုတိယကံ အလဘန္တဿ စ န သမ္ပဇ္ဇတိ၊ သေသာ ပန စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တဘာဝတော ဝစီဘေဒံ ကာတုံ အသက္ကောန္တဿပိ ဒုတိယကံ အလဘန္တဿပိ သမ္ပဇ္ဇန္တိ ဧဝ၊ တသ္မာ ဂိလာနာဒိကာလေသု ပစ္စဝေက္ခဏာပါဌံ ပဌိတုမသက္ကောန္တေနပိ အတ္ထံ မနသိ ကတွာ စိတ္တေနေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာ ကာတဗ္ဗာတိ။

ဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဒါယံ၊ တံ အာဒိယန္တီတိ ဒါယာဒါ၊ အနနုညာတေသု သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပရိဘောဂါဘာဝတော အနုညာတေသုယေဝ စ ပရိဘောဂသဗ္ဘာဝဘာဝတော ဘိက္ခူဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗပစ္စယာ ဘဂဝတော သန္တကာ။ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တဉ္စေတ္ထ သာဓကန္တိ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝထ၊ မာ အာမိသဒါယာဒါ ¶ ၊ အတ္ထိ မေ တုမှေသု အနုကမ္ပာ၊ ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝေယျုံ၊ နော အာမိသဒါယာဒါ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တဉ္စ ¶ (မ။ နိ။ ၁။၂၉) ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ သာဓကံ။ အဝီတရာဂါနံ တဏှာဝသီကတာယ ပစ္စယပရိဘောဂေ သာမိဘာဝေါ နတ္ထိ၊ တဒဘာဝေန ဝီတရာဂါနံ တတ္ထ သာမိဘာဝေါ ယထာရုစိ ပရိဘောဂသဗ္ဘာဝတော။ တထာ ဟိ တေ ပဋိကူလမ္ပိ အပ္ပဋိကူလာကာရေန အပ္ပဋိကူလမ္ပိ ပဋိကူလာကာရေန တဒုဘယမ္ပိ ဝဇ္ဇေတွာ အဇ္ဈုပေက္ခဏာကာရေန ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ၊ ဒါယကာနဉ္စ မနောရထံ ပရိပူရေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တေ ဟိ တဏှာယ ဒါသဗျံ အတီတတ္တာ သာမိနော ဟုတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ။ ယော ပနာယံ သီလဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ၊ သော ဣဏပရိဘောဂဿ ပစ္စနီကတ္တာ အာနဏျပရိဘောဂေါ နာမ ဟောတိ။ ယထာ ပန ဣဏာယိကော အတ္တနော ရုစိယာ ဣစ္ဆိတံ ဒေသံ ဂန္တုံ န လဘတိ၊ ဧဝံ ဣဏပရိဘောဂယုတ္တော လောကတော နိဿရိတုံ န လဘတီတိ တပ္ပဋိပက္ခတ္တာ သီလဝတော ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ အာနဏျပရိဘောဂေါတိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ နိပ္ပရိယာယတော စတုပရိဘောဂဝိနိမုတ္တော ဝိသုံယေဝါယံ ပရိဘောဂေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သော ဣဓ ဝိသုံ န ဝုတ္တော၊ ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေယေဝ ဝါ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ။ သီလဝါပိ ဟိ ဣမာယ သိက္ခာယ သမန္နာဂတတ္တာ သေက္ခောတွေဝ ဝုစ္စတိ။

သဗ္ဗေသန္တိ အရိယာနံ ပုထုဇ္ဇနာနဉ္စ။ ကထံ ပုထုဇ္ဇနာနံ ဣမေ ပရိဘောဂါ သမ္ဘဝန္တီတိ? ဥပစာရဝသေန။ ယော ဟိ ပုထုဇ္ဇနဿပိ သလ္လေခပဋိပတ္တိယံ ဌိတဿ ပစ္စယဂေဓံ ပဟာယ တတ္ထ အနုပလိတ္တေန စိတ္တေန ပရိဘောဂေါ၊ သော သာမိပရိဘောဂေါ ဝိယ ဟောတိ။ သီလဝတော ပန ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေါ ဝိယ ဟောတိ ဒါယကာနံ မနောရထဿာဝိရာဓနတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေယေဝ ဝါ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနဿ ပရိဘောဂေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ ¶ တဿ သေက္ခသင်္ဂဟတော။ သေက္ခသုတ္တ ဉှေတဿ (အ။ နိ။ ၃။၈၆) အတ္ထဿ သာဓကံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၈၅) ပန ‘‘ဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဒါယံ၊ တံ အာဒိယန္တီတိ ဒါယာဒါ။ သတ္တန္နံ သေက္ခာနန္တိ ဧတ္ထ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာပိ သင်္ဂဟိတာ တေသံ အာနဏျပရိဘောဂဿ ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေ သင်္ဂဟိတတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တန္တိ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝထ၊ မာ အာမိသဒါယာဒါ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တံ သုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၂၉)။ တတ္ထ ‘‘မာ မေ အာမိသဒါယာဒါတိ ဧဝံ မေ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ ယထာဝုတ္တတ္ထသာဓကံ ¶ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မေ မမ အာမိသဒါယာဒါ စတုပစ္စယဘုဉ္ဇကာတိ ဘဂဝတော သမ္ဗန္ဓဘူတဿ သမ္ဗန္ဓီဘူတာ ပစ္စယာ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ဒါယကေဟိ ဒိန္နာပိ ပစ္စယာ ဘဂဝတာ အနုညာတတ္တာ ဘဂဝတော ပစ္စယာယေဝ ဟောန္တီတိ ဧတဿ အတ္ထဿ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တံ သာဓကံ ဟောတီတိ အတ္ထောတိ ဝုတ္တံ။

လဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂေါ နာမ လဇ္ဇိဿ သန္တကံ ဂဟေတွာ ပရိဘောဂေါ။ အလဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဟိ အလဇ္ဇီ နာမ နတ္ထီတိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌေသုယေဝ အာသင်္ကာ န ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ အတ္တနော ဘာရဘူတာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒယော။ တေပိ နိဝါရေတဗ္ဗာတိ ယော ပဿတိ၊ တေန နိဝါရေတဗ္ဗာတိ ပါဌော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ယောပိ အတ္တနော ဘာရဘူတေန အလဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂံ ကရောတိ၊ သောပိ နိဝါရေတဗ္ဗော’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ တထာပိ အတ္ထတော ဥဘယထာပိ ယုဇ္ဇတိ။ အတ္တနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒယောပိ အလဇ္ဇိဘာဝတော နိဝါရေတဗ္ဗာ။ အလဇ္ဇီဟိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီဟိ ဧကသမ္ဘောဂံ ကရောန္တာ အညေပိ နိဝါရေတဗ္ဗာဝ။ သစေ န ¶ ဩရမတိ၊ အယမ္ပိ အလဇ္ဇီယေဝ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဧဝံ နိဝါရိတော သော ပုဂ္ဂလော အလဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂတော ဩရမတိ ဝိရမတိ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ ဩရမတိ၊ အယမ္ပိ အလဇ္ဇီယေဝ ဟောတိ၊ တေန သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂံ ကရောန္တော သောပိ အလဇ္ဇီယေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ဧကော အလဇ္ဇီ အလဇ္ဇိသတမ္ပိ ကရောတီ’’တိ။ အဓမ္မိယောတိ အနေသနာဒီဟိ ဥပ္ပန္နော။ ဓမ္မိယောတိ ဘိက္ခာစရိယာဒီဟိ ဥပ္ပန္နော။ သင်္ဃဿေဝ ဒေတီတိ ဘတ္တံ အဂ္ဂဟေတွာ အတ္တနာ လဒ္ဓသလာကံယေဝ ဒေတိ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘လဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂေါတိ ဓမ္မာမိသဝသေန မိဿီဘာဝေါ။ အလဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဟိ အလဇ္ဇီ နာမ နတ္ထီတိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌေသု အာသင်္ကာ နာမ န ကာတဗ္ဗာ၊ ဒိဋ္ဌသုတာဒိကာရဏေ သတိ ဧဝ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ အတ္တနော ဘာရဘူတာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒယော။ သစေ န ဩရမတီတိ အဂတိဂမနဝသေန ဓမ္မာမိသပရိဘောဂတော န ဩရမတိ။ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထီတိ ဣဒံ အလဇ္ဇီနံ ဓမ္မေနုပ္ပန္နပစ္စယံ ဓမ္မကမ္မဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေသမ္ပိ ဟိ ကုလဒူသနာဒိသမုပ္ပန္နံ ပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနံ ဝဂ္ဂကမ္မာဒီနိ ကရောန္တာနဉ္စ အာပတ္တိ ဧဝ။ ‘ဓမ္မိယာဓမ္မိယပရိဘောဂေါ ပစ္စယဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဟေဋ္ဌာ လဇ္ဇိပရိဘောဂါလဇ္ဇိပရိဘောဂါ ပစ္စယဝသေန ဧကကမ္မာဒိဝသေန စ ဝုတ္တာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) စောဒကစုဒိတကဘာဝေ ဌိတာ ဒွေ အလဇ္ဇိနော ဓမ္မပရိဘောဂမ္ပိ သန္ဓာယ ‘ဧကသမ္ဘောဂပရိဘောဂါ ဟုတွာ ဇီဝထာ’တိ ¶ ဝုတ္တာ တေသံ အညမညံ ဓမ္မာမိသာပရိဘောဂေ ဝိရောဓာဘာဝါ။ လဇ္ဇီနမေဝ ဟိ အလဇ္ဇိနာ သဟ တဒုဘယပရိဘောဂေါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

သစေ ¶ ပန လဇ္ဇီ အလဇ္ဇိံ ပဂ္ဂဏှာတိ…ပေ… အန္တရဓာပေတီတိ ဧတ္ထ ကေဝလံ ပဂ္ဂဏှိတုကာမတာယ ဧဝံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဓမ္မဿ ပန သာသနဿ သောတူနဉ္စ အနုဂ္ဂဟတ္ထာယ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုရိမနယေန ‘‘သော အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣမဿ အာပတ္တိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏာဒိနာ ဓမ္မဿ ပရိဘောဂေါ ဓမ္မပရိဘောဂေါ။ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန ဂဏှန္တဿ အာပတ္တိယာ အဘာဝေပိ ထေရော တဿ အလဇ္ဇိဘာဝံယေဝ သန္ဓာယ ‘‘ပါပေါ ကိရာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တဿ ပန သန္တိကေတိ မဟာရက္ခိတတ္ထေရဿ သန္တိကေ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၈၅) ပန ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝိတ္ထာရတော ဝိနိစ္ဆိတံ။ ကထံ? ဓမ္မပရိဘောဂေါတိ ‘‘ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တသံဝါသော စေဝ နိဿယဂ္ဂဟဏာဒိကော သဗ္ဗော နိရာမိသပရိဘောဂေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘န သော အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ လဇ္ဇိနော အလဇ္ဇိပဂ္ဂဟေ အာပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတရောပီတိ လဇ္ဇီပိ။ တဿာပိ အတ္တာနံ ပဂ္ဂဏှန္တဿ အလဇ္ဇိနော၊ ဣမိနာ စ လဇ္ဇိနော ဝဏ္ဏဘဏနာဒိလာဘံ ပဋိစ္စ အာမိသဂရုကတာယ ဝါ ဂေဟဿိတပေမေန ဝါ တံ အလဇ္ဇိံ ပဂ္ဂဏှန္တော လဇ္ဇီ သာသနံ အန္တရဓာပေတိ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ဂဟဋ္ဌာဒီသု ဥပတ္ထမ္ဘိတော အလဇ္ဇီ ဗလံ လဘိတွာ ပေသလေ အဘိဘဝိတွာ န စိရဿေဝ သာသနံ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ ကရောတီတိ။

ဓမ္မပရိဘောဂေါပိ တတ္ထ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ အာမိသပရိဘောဂတော ဓမ္မပရိဘောဂေါဝ ဂရုကော၊ တသ္မာ အတိဝိယ အလဇ္ဇီဝိဝေကေန ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန ဥဂ္ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အလဇ္ဇုဿန္နတာယသာသနေ ဩသက္ကန္တေ၊ လဇ္ဇီသု စ အပ္ပဟောန္တေသု အလဇ္ဇိံ ပကတတ္တံ ဂဏပူရကံ ဂဟေတွာ ဥပသမ္ပဒါဒိကရဏေန စေဝ ကေစိ အလဇ္ဇိနော ဓမ္မာမိသပရိဘောဂေန ¶ သင်္ဂဟေတွာ သေသာလဇ္ဇိဂဏဿ နိဂ္ဂဟေန စ သာသနံ ပဂ္ဂဏှိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။

ကေစိ ပန ‘‘ကောဋိယံ ဌိတော ဂန္ထောတိ ဝုတ္တတ္တာ ဂန္ထပရိယာပုဏနမေဝ ဓမ္မပရိဘောဂေါ၊ န ဧကကမ္မာဒိ၊ တသ္မာ အလဇ္ဇီဟိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထာဒိကံ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အာပတ္တိ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ၊ ဧကကမ္မာဒီသု ဗဟူသု ဓမ္မပရိဘောဂေသု အလဇ္ဇိနာပိ သဒ္ဓိံ ကတ္တဗ္ဗာဝတ္ထာယတ္တံ ¶ ဓမ္မပရိဘောဂံ ဒဿေတုံ ဣဓ နိဒဿနဝသေန ဂန္ထဿေဝ သမုဒ္ဓဋတ္တာ။ န ဟိ ဧကကမ္မာဒိကော ဝိဓိ ဓမ္မပရိဘောဂေါ န ဟောတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ အနာမိသတ္တာ ဓမ္မာမိသေသု အပရိယာပန္နဿ စ ကဿစိ အဘာဝါ။ တေနေဝ အဋ္ဌသာလိနိယံ ဓမ္မပဋိသန္ထာရကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅၁) ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတဗ္ဗံ၊ ဓမ္မော ဝါစေတဗ္ဗော…ပေ… အဗ္ဘာနဝုဋ္ဌာနမာနတ္တပရိဝါသာ ဒါတဗ္ဗာ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာရဟော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော၊ ဥပသမ္ပဒါရဟော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော…ပေ… အယံ ဓမ္မပဋိသန္ထာရော နာမာ’’တိ ဧဝံ သင်္ဃကမ္မာဒိပိ ဓမ္မကောဋ္ဌာသေ ဒဿိတံ။ တေသု ပန ဓမ္မကောဋ္ဌာသေသု ယံ ဂဏပူရကာဒိဝသေန အလဇ္ဇိနော အပေက္ခိတွာ ဥပေါသထာဒိ ဝါ တေသံ သန္တိကာ ဓမ္မုဂ္ဂဟဏနိဿယဂ္ဂဟဏာဒိ ဝါ ကရီယတိ၊ တံ ဓမ္မော စေဝ ပရိဘောဂေါ စာတိ ဓမ္မပရိဘောဂေါတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧတံ တထာရူပပစ္စယံ ဝိနာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ကရောန္တဿ အလဇ္ဇိပရိဘောဂေါ စ ဟောတိ ဒုက္ကဋဉ္စ။ ယံ ပန အလဇ္ဇိသတံ အနပေက္ခိတွာ တဇ္ဇနီယာဒိနိဂ္ဂဟကမ္မံ ဝါ ပရိဝါသာဒိဥပကာရကမ္မံ ဝါ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒါနာဒိ ဝါ ကရီယတိ၊ တံ ဓမ္မော ဧဝ၊ နော ပရိဘောဂေါ၊ ဧတံ အနုရူပါနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အာမိသဒါနေ ဝိယ အာပတ္တိ နတ္ထိ။ နိဿယဒါနမ္ပိ တေရသသမ္မုတိဒါနာဒိ စ ဝတ္တပဋိပတ္တိသာဒိယနာဒိပရိဘောဂဿပိ ဟေတုတ္တာ န ဝဋ္ဋတိ။

ယော ပန မဟာအလဇ္ဇီ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ သတ္ထုသာသနံ ကရောတိ၊ တဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနံ ဥပသမ္ပဒါဒိ ဥပကာရကမ္မမ္ပိ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒါနာဒိ ¶ စ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ အာပတ္တိ ဧဝ ဟောတိ၊ နိဂ္ဂဟကမ္မမေဝ ကာတဗ္ဗံ။ တေနေဝ အလဇ္ဇိပဂ္ဂဟောပိ ပဋိက္ခိတ္တော။ ဓမ္မာမိသပရိဘောဂဝိဝဇ္ဇနေနပိ ဟိ ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟောဝ အဓိပ္ပေတော၊ သော စ ပေသလာနံ ဖာသုဝိဟာရသဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိဝိနယာနုဂ္ဂဟာဒိအတ္ထာယ ဧတဒတ္ထတ္တာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ၊ တသ္မာ ယံ ယံ ဒုမ္မင်္ကူနံ ဥပတ္ထမ္ဘာယ၊ ပေသလာနံ အဖာသုဝိဟာရာယ၊ သဒ္ဓမ္မပရိဟာနာဒိအတ္ထာယ ဟောတိ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ပရိဘောဂေါ ဝါ ဟောတု အပရိဘောဂေါ ဝါ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ ကရောန္တာ သာသနံ အန္တရဓာပေန္တိ၊ အာပတ္တိဉ္စ အာပဇ္ဇန္တိ၊ ဓမ္မာမိသပရိဘောဂေသု စေတ္ထ အလဇ္ဇီဟိ ဧကကမ္မာဒိဓမ္မပရိဘောဂေါ ဧဝ ပေသလာနံ အဖာသုဝိဟာရာယ သဒ္ဓမ္မပရိဟာနာဒိအတ္ထာယ ဟောတိ၊ န တထာ အာမိသပရိဘောဂေါ။ န ဟိ အလဇ္ဇီနံ ပစ္စယပရိဘောဂမတ္တေန ပေသလာနံ အဖာသုဝိဟာရာဒိ ဟောတိ၊ ယထာဝုတ္တဓမ္မပရိဘောဂေန ပန ဟောတိ။ တပ္ပရိဝဇ္ဇနေန စ ဖာသုဝိဟာရာဒယော။ တထာ ဟိ ကတသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမာ အလဇ္ဇိပုဂ္ဂလာ ဥပေါသထာဒီသု ပဝိဋ္ဌာ ‘‘တုမှေ ကာယဒွါရေ စေဝ ဝစီဒွါရေ စ ဝီတိက္ကမံ ကရောထာ’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခူဟိ ဝတ္တဗ္ဗာ ဟောန္တိ။ ယထာ ဝိနယဉ္စ အတိဋ္ဌန္တာ သင်္ဃတော ဗဟိကရဏာဒိဝသေန သုဋ္ဌု နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ၊ တထာ အကတွာ တေဟိ သဟ သံဝသန္တာပိ အလဇ္ဇိနောဝ ဟောန္တိ ¶ ‘‘ဧကောပိ အလဇ္ဇီ အလဇ္ဇိသတမ္ပိ ကရောတီ’’တိအာဒိဝစနတော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၅)။ ယဒိ ဟိ တေ ဧဝံ အနိဂ္ဂဟိတာ သိယုံ၊ သင်္ဃေ ကလဟာဒိံ ဝဍ္ဎေတွာ ဥပေါသထာဒိသာမဂ္ဂိကမ္မပဋိဗာဟနာဒိနာ ပေသလာနံ အဖာသုံ ကတွာ ကမေန တေ ဒေဝဒတ္တဝဇ္ဇိပုတ္တကာဒယော ဝိယ ပရိသံ ဝဍ္ဎေတွာ အတ္တနော ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ ဓမ္မတော ဝိနယတော ဒီပေန္တာ သင်္ဃဘေဒါဒိမ္ပိ ကတွာ န စိရဿေဝ သာသနံ အန္တရဓာပေယျုံ။ တေသု ပန သင်္ဃတော ဗဟိကရဏာဒိဝသေန နိဂ္ဂဟိတေသု သဗ္ဗောပိ အယံ ဥပဒ္ဒဝေါ ¶ န ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဒုဿီလပုဂ္ဂလေ နိဿာယ ဥပေါသထော န တိဋ္ဌတိ၊ ပဝါရဏာ န တိဋ္ဌတိ၊ သင်္ဃကမ္မာနိ န ပဝတ္တန္တိ၊ သာမဂ္ဂီ န ဟောတိ…ပေ… ဒုဿီလေသု ပန နိဂ္ဂဟိတေသု သဗ္ဗောပိ အယံ ဥပဒ္ဒဝေါ န ဟောတိ၊ တတော ပေသလာ ဘိက္ခူ ဖာသု ဝိဟရန္တီ’’တိ၊ တသ္မာ ဧကကမ္မာဒိဓမ္မပရိဘောဂေါဝ အာမိသပရိဘောဂတောပိ အတိဝိယ အလဇ္ဇီဝိဝေကေန ကာတဗ္ဗော၊ အာပတ္တိကရော စ သဒ္ဓမ္မပရိဟာနိဟေတုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အပိစ ‘‘ဥပေါသထော န တိဋ္ဌတိ၊ ပဝါရဏာ န တိဋ္ဌတိ၊ သင်္ဃကမ္မာနိ န ပဝတ္တန္တီ’’တိ ဧဝံ အလဇ္ဇီဟိ သဒ္ဓိံ သင်္ဃကမ္မာကရဏဿ အဋ္ဌကထာယံ ပကာသိတတ္တာပိ စေတံ သိဇ္ဈတိ။ တထာ ပရိဝတ္တလိင်္ဂဿ ဘိက္ခုနော ဘိက္ခုနုပဿယံ ဂစ္ဆန္တဿ ပဋိပတ္တိကထာယံ ‘‘အာရာဓိကာ စ ဟောန္တိ သင်္ဂါဟိကာ လဇ္ဇိနိယော၊ တာ ကောပေတွာ အညတ္ထ န ဂန္တဗ္ဗံ။ ဂစ္ဆတိ စေ၊ ဂါမန္တရနဒီပါရရတ္တိဝိပ္ပဝါသဂဏမှာ ဩဟီယနာပတ္တီဟိ န မုစ္စတိ…ပေ… အလဇ္ဇိနိယော ဟောန္တိ၊ သင်္ဂဟံ ပန ကရောန္တိ၊ တာပိ ပရိစ္စဇိတွာ အညတ္ထ ဂန္တုံ လဘတီ’’တိ ဧဝံ အလဇ္ဇိနီသု ဒုတိယိကာဂဟဏာဒီသု သံဝါသာပတ္တိပရိဟာရာယ နဒီပါရာဂမနာဒိဂရုကာပတ္တိဋ္ဌာနာနံ အနုညာတတ္တာ တတောပိ အလဇ္ဇိသံဝါသာပတ္တိ ဧဝ သဒ္ဓမ္မပရိဟာနိယာ ဟေတုဘူတော ဂရုကတရာတိ ဝိညာယတိ။ န ဟိ လဟုကာပတ္တိဋ္ဌာနံ ဝါ အနာပတ္တိဋ္ဌာနံ ဝါ ပရိဟရိတုံ ဂရုကာပတ္တိဋ္ဌာနဝီတိက္ကမံ အာစရိယာ အနုဇာနန္တိ။ တထာ အသံဝါသပဒဿ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဗ္ဗေဟိပိ လဇ္ဇိပုဂ္ဂလေဟိ သမံ သိက္ခိတဗ္ဗဘာဝတော သမသိက္ခာတာ နာမ။ ဧတ္ထ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ လဇ္ဇိနော ဧတေသု ကမ္မာဒီသု သဟ ဝသန္တိ၊ န ဧကောပိ တတော ဗဟိဒ္ဓါ သန္ဒိဿတိ၊ တသ္မာ တာနိ သဗ္ဗာနိပိ ဂဟေတွာ ဧသော သံဝါသော နာမာ’’တိ ဧဝံ လဇ္ဇီဟေဝ ဧကကမ္မာဒိသံဝါသော ဝဋ္ဋတီတိ ပကာသိတော။

ယဒိ ¶ ဧဝံ ကသ္မာ အသံဝါသိကေသု အလဇ္ဇီ န ဂဟိတောတိ? နာယံ ဝိရောဓော၊ ယေ ဂဏပူရကေ ကတွာ ကတံ ကမ္မံ ကုပ္ပတိ၊ တေသံ ပါရာဇိကာဒိအပကတတ္တာနညေဝ အသံဝါသိကတ္တေန ဂဟိတတ္တာ။ အလဇ္ဇိနော ပန ပကတတ္တဘူတာပိ သန္တိ၊ တေ စေ ဂဏပူရကာ ဟုတွာ ကမ္မံ သာဓေန္တိ၊ ကေဝလံ ¶ ကတွာ အဂတိဂမနေန ကရောန္တာနံ အာပတ္တိကရာ ဟောန္တိ သဘာဂါပတ္တိအာပန္နာ ဝိယ အညမညံ။ ယသ္မာ အလဇ္ဇိတဉ္စ လဇ္ဇိတဉ္စ ပုထုဇ္ဇနာနံ စိတ္တက္ခဏပဋိဗဒ္ဓံ၊ န သဗ္ဗကာလိကံ။ သဉ္စိစ္စ ဟိ ဝီတိက္ကမစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ အလဇ္ဇိနော ‘‘န ပုန ဤဒိသံ ကရိဿာမီ’’တိ စိတ္တေန လဇ္ဇိနော ဟောန္တိ။

တေသု စ ယေ ပေသလေဟိ ဩဝဒိယမာနာပိ န ဩရမန္တိ၊ ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တိ၊ တေ ဧဝ အသံဝသိတဗ္ဗာ၊ န ဣတရေ လဇ္ဇိဓမ္မေ ဩက္ကန္တတ္တာ၊ တသ္မာပိ အလဇ္ဇိနော အသံဝါသိကေသု အဂဏေတွာ တပ္ပရိဝဇ္ဇနတ္ထံ သောဓေတွာဝ ဥပေါသထာဒိကရဏံ အနညာတံ။ တထာ ဟိ ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ အာယသ္မန္တော အာရောစေထ၊ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿာမီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၃၄) အပရိသုဒ္ဓါယ ပရိသာယ ဥပေါသထကရဏဿ အယုတ္တတာ ပကာသိတာ၊ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တိ၊ သော အာဝိကရေယျ…ပေ… ဖာသု ဟောတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၄) ဧဝံ အလဇ္ဇိမ္ပိ လဇ္ဇိဓမ္မေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဥပေါသထကရဏပ္ပကာရော စ ဝုတ္တော၊ ‘‘ကစ္စိတ္ထ ပရိသုဒ္ဓါ…ပေ… ပရိသုဒ္ဓေတ္ထာယသ္မန္တော’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၃) စ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထေ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါ အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ပရိသုဒ္ဓါတိ မံ ဓာရေထာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၈) စ ဧဝံ ဥပေါသထံ ကရောန္တာနံ ပရိသုဒ္ဓတာ စ ပကာသိတာ၊ ဝစနမတ္တေန အနောရမန္တာနဉ္စ ဥပေါသထပဝါရဏဋ္ဌပနဝိဓိ စ ဝုတ္တော၊ သဗ္ဗထာ လဇ္ဇိဓမ္မံ အနောက္ကမန္တေဟိ သံဝါသဿ အယုတ္တတာယ နိဿယဒါနဂ္ဂဟဏပဋိက္ခေပေါ၊ တဇ္ဇနီယာဒိနိဂ္ဂဟကမ္မကရဏဥက္ခေပနီယကမ္မကရဏေန သာနုဝတ္တကပရိသဿ အလဇ္ဇိဿ အသံဝါသိကတ္တပါပနဝိဓိ ¶ စ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တေဟိ သုတ္တန္တနယေဟိ၊ အဋ္ဌကထာဝစနေဟိ စ ပကတတ္တေဟိပိ အပကတတ္တေဟိပိ သဗ္ဗေဟိ အလဇ္ဇီဟိ ဧကကမ္မာဒိသံဝါသော န ဝဋ္ဋတိ၊ ကရောန္တာနံ အာပတ္တိ ဧဝ ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟတ္ထာယေဝ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ ပညတ္တတ္တာတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဒုတိယသင်္ဂီတိယံ ပကတတ္တာပိ အလဇ္ဇိနော ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ယသတ္ထေရာဒီဟိ မဟန္တေန ဝါယာမေန သင်္ဃတော ဝိယောဇိတာ။ န ဟိ တေသု ပါရာဇိကာဒိအသံဝါသိကာပတ္တိ အတ္ထိ၊ တေဟိ ဒီပိတာနံ ဒသန္နံ ဝတ္ထူနံ လဟုကာပတ္တိဝိသယတ္တာတိ ဝုတ္တံ။

တဿ သန္တိကေတိ မဟာရက္ခိတတ္ထေရဿ သန္တိကေ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ရူပိယာဒိပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၆၉။ ဧဝံ ¶ ရူပိယာဒိပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဒါနဝိဿာသဂ္ဂါဟလာဘပရိဏာမနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဒါနဝိဿာသဂ္ဂါဟေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒီယတေ ဒါနံ၊ စီဝရာဒိဝတ္ထုံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အလောဘပ္ပဓာနော ကာမာဝစရကုသလကိရိယစိတ္တုပ္ပာဒေါ။ သသနံ သာသော၊ သသု ဟိံသာယန္တိ ဓာတု၊ ဟိံသနန္တိ အတ္ထော၊ ဝိဂတော သာသော ဧတသ္မာ ဂါဟာတိ ဝိဿာသော။ ဂဟဏံ ဂါဟော၊ ဝိဿာသေန ဂါဟော ဝိဿာသဂ္ဂါဟော။ ဝိသေသနေ စေတ္ထ ကရဏဝစနံ၊ ဝိဿာသဝသေန ဂါဟော၊ န ထေယျစိတ္တဝသေနာတိ အတ္ထော။ လစ္ဆတေတိ လာဘော၊ စီဝရာဒိဝတ္ထု၊ တဿ လာဘဿ။ ပရိဏမိယတေ ပရိဏာမနံ၊ အညေသံ အတ္ထာယ ပရိဏတဿ ¶ အတ္တနော၊ အညဿ ဝါ ပရိဏာမနံ၊ ဒါပနန္တိ အတ္ထော။ ဒါနဝိဿာသဂ္ဂါဟေဟိ လာဘဿ ပရိဏာမနန္တိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဒေသေ သမဘိနိဝိဋ္ဌဿ ‘‘ဒါန’’န္တိ ပဒဿ အတ္ထဝိနိစ္ဆယော တာဝ ပဌမံ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ အတ္တနော သန္တကဿ စီဝရာဒိပရိက္ခာရဿ ဒါနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယဿ ကဿစီတိ သမ္ပဒါနနိဒ္ဒေသော၊ ယဿ ကဿစိ ပဋိဂ္ဂါဟကဿာတိ အတ္ထော။

ယဒိဒံ ‘‘ဒါန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ကိံ လက္ခဏန္တိ အာဟ ‘‘တတြိဒံ ဒါနလက္ခဏ’’န္တိ။ ‘‘ဣဒံ တုယှံ ဒေမီ’’တိ ဝဒတီတိ ဣဒံ တိဝင်္ဂသမ္ပန္နံ ဒါနလက္ခဏံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဣဒန္တိ ဒေယျဓမ္မနိဒဿနံ။ တုယှန္တိ ပဋိဂ္ဂါဟကနိဒဿနံ။ ဒေမီတိ ဒါယကနိဒဿနံ။ ဒဒါမီတိအာဒီနိ ပန ပရိယာယဝစနာနိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဒေယျဒါယကပဋိဂ္ဂါဟကာ ဝိယ ဒါနဿာ’’တိ၊ ‘‘တိဏ္ဏံ သမ္မုခီဘာဝါ ကုသလံ ဟောတီ’’တိ စ။ ‘‘ဝတ္ထုပရိစ္စာဂလက္ခဏတ္တာ ဒါနဿာ’’တိ ဣဒံ ပန ဧကဒေသလက္ခဏကထနမေဝ၊ ကိံ ဧဝံ ဒီယမာနံ သမ္မုခါယေဝ ဒိန္နံ ဟောတိ၊ ဥဒါဟု ပရမ္မုခါပီတိ အာဟ ‘‘သမ္မုခါပိ ပရမ္မုခါပိ ဒိန္နံယေဝ ဟောတီ’’တိ။ တုယှံ ဂဏှာဟီတိအာဒီသု အယမတ္ထော – ‘‘ဂဏှာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒေမီ’’တိ ဝုတ္တသဒိသံ ဟောတိ၊ တသ္မာ မုချတော ဒိန္နတ္တာ သုဒိန္နံ ဟောတိ၊ ‘‘ဂဏှာမီ’’တိ စ ဝုတ္တေ မုချတော ဂဟဏံ ဟောတိ၊ တသ္မာ သုဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ။ ‘‘တုယှံ မယှ’’န္တိ ဣမာနိ ပန ပဋိဂ္ဂါဟကပဋိဗန္ဓတာကရဏေ ဝစနာနိ။ တဝ သန္တကံ ကရောဟီတိအာဒီနိ ပန ပရိယာယတော ဒါနဂ္ဂဟဏာနိ၊ တသ္မာ ဒုဒိန္နံ ဒုဂ္ဂဟိတဉ္စ ဟောတိ။ လောကေ ဟိ အပရိစ္စဇိတုကာမာပိ ပုန ဂဏှိတုကာမာပိ ‘‘တဝ သန္တကံ ဟောတူ’’တိ နိယျာတေန္တိ ယထာ တံ ကုသရညော မာတု ရဇ္ဇနိယျာတနံ။ တေနာဟ ‘‘နေဝ ဒါတာ ဒါတုံ ဇာနာတိ၊ န ဣတရော ဂဟေတု’’န္တိ။ သစေ ပနာတိအာဒီသု ပန ¶ ဒါယကေန ပညတ္တိယံ အကောဝိဒတာယ ပရိယာယဝစနေ ဝုတ္တေပိ ပဋိဂ္ဂါဟကော ¶ အတ္တနော ပညတ္တိယံ ကောဝိဒတာယ မုချဝစနေန ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ ‘‘သုဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

သစေ ပန ဧကောတိအာဒီသု ပန ဒါယကော မုချဝစနေန ဒေတိ၊ ပဋိဂ္ဂါဟကောပိ မုချဝစနေန ပဋိက္ခိပတိ၊ တသ္မာ ဒါယကဿ ပုဗ္ဗေ အဓိဋ္ဌိတမ္ပိ စီဝရံ ဒါနဝသေန အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ၊ ပရိစ္စတ္တတ္တာ အတ္တနော အသန္တကတ္တာ အတိရေကစီဝရမ္ပိ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒသာဟာတိက္ကမေပိ အာပတ္တိ န ဟောတိ။ ပဋိဂ္ဂါဟကဿပိ န ပဋိက္ခိပိတတ္တာ အတ္တနော သန္တကံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ အတိရေကစီဝရံ န ဟောတီတိ ဒသာဟာတိက္ကမေပိ အာပတ္တိ နတ္ထိ။ ယဿ ပန ရုစ္စတီတိ ဧတ္ထ ပန ဣမဿ စီဝရဿ အဿာမိကတ္တာ ပံသုကူလဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ ယဿ ရုစ္စတိ၊ တေန ပံသုကူလဘာဝေန ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန ပန ဒါယကေန ပုဗ္ဗအဓိဋ္ဌိတမ္ပိ ဒါနဝသေန အဓိဋ္ဌာနဿ ဝိဇဟိတတ္တာ ပုန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဣတရေန ပုဗ္ဗေ အနဓိဋ္ဌိတတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣတ္ထန္နာမဿ ဒေဟီတိအာဒီသု ပန အာဏတျတ္ထေ ပဝတ္တာယ ပဉ္စမီဝိဘတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာ အာဏတ္တေန ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ဒိန္နကာလေယေဝ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ သန္တကံ ဟောတိ၊ န တတော ပုဗ္ဗေ၊ ပုဗ္ဗေ ပန အာဏာပကဿေဝ၊ တသ္မာ ‘‘ယော ပဟိဏတိ၊ တဿေဝ သန္တက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီတိ ပန ပစ္စုပ္ပန္နတ္ထေ ပဝတ္တာယ ဝတ္တမာနဝိဘတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာ တတော ပဋ္ဌာယ ပဋိဂ္ဂါဟကဿေဝ သန္တကံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ယဿ ပဟီယတိ၊ တဿ သန္တက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ ဣမိနာ အာယသ္မတာ ရေဝတတ္ထေရေန အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ စီဝရပေသနဝတ္ထုသ္မိံ ဘဂဝတာ ဒေသိတေသု အဓိဋ္ဌာနေသု ဣဓ ဝုတ္တလက္ခဏေန အသမ္မောဟတော ဇာနိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

တတ္ထ ဒွါဓိဋ္ဌိတံ၊ သွာဓိဋ္ဌိတန္တိ စ န တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ သာမိကေ ဇီဝန္တေ ဝိဿာသဂ္ဂါဟစီဝရဘာဝေန စ သာမိကေ မတေ မတကစီဝရဘာဝေန စ ဂဟဏံ သန္ဓာယ ¶ ဝုတ္တံ၊ တတော ပန ဒသာဟေ အနတိက္ကန္တေယေဝ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ ဝါ ပရိက္ခာရစောဠာဓိဋ္ဌာနံ ဝါ ဝိကပ္ပနံ ဝါ ကာတဗ္ဗံ။ ယော ပဟိဏတီတိ ဒါယကံ သန္ဓာယာဟ၊ ယဿ ပဟီယတီတိ ပဋိဂ္ဂါဟကံ။

ပရိစ္စဇိတွာ…ပေ… န လဘတိ၊ အာဟရာပေန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ အတ္တနာ…ပေ… နိဿဂ္ဂိယန္တိ ဣမိနာ ပရသန္တကဘူတတ္တံ ဇာနန္တော ထေယျပသယှဝသေန အစ္ဆိန္ဒန္တော ပါရာဇိကော ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ပေါရာဏဋီကာယံ ပန ‘‘သကသညာယ ဝိနာ ဂဏှန္တော ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃာပေတွာ ¶ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ သကသညာယ ဝိနာပိ တာဝကာလိကပံသုကူလသညာဒိဝသေန ဂဏှန္တော အာပတ္တိယာ န ကာရေတဗ္ဗော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ပသယှာကာရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘အစ္ဆိန္ဒတော နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ။ သစေ ပန…ပေ… ဝဋ္ဋတီတိ တုဋ္ဌဒါနံ အာဟ၊ အထ ပနာတိအာဒိနာ ကုပိတဒါနံ။ ဥဘယထာပိ သယံ ဒိန္နတ္တာ ဝဋ္ဋတိ၊ ဂဟဏေ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။

မမ သန္တိကေ…ပေ… ဧဝံ ပန ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝတ္ထုပရိစ္စာဂလက္ခဏတ္တာ ဒါနဿ ဧဝံ ဒဒန္တော အပရိစ္စဇိတွာ ဒိန္နတ္တာ ဒါနံ န ဟောတီတိ န ဝဋ္ဋတိ၊ တတော ဧဝ ဒုက္ကဋံ ဟောတိ။ အာဟရာပေတုံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ပုဗ္ဗေ ‘‘အကရောန္တဿ န ဒေမီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယထာဝုတ္တဥပဇ္ဈာယဂ္ဂဟဏာဒီနိ အကရောန္တေ အာစရိယဿေဝ သန္တကံ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ကရောန္တေ ပန အန္တေဝါသိကဿ သန္တကံ ဘဝေယျ သဗ္ဗသော အပရိစ္စဇိတွာ ဒိန္နတ္တာ။ သကသညာယ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ‘‘အာဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ သိယာ။ ဋီကာယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၃၅) ပန ‘‘ဧဝံ ဒိန္နံ ဘတိသဒိသတ္တာ အာဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘတိသဒိသေ သတိပိ ကမ္မေ ကတေ ဘတိ လဒ္ဓဗ္ဗာ ဟောတိ၊ တသ္မာ အာရောပေတုံ န ဝဋ္ဋေယျ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၃၅) ပန ‘‘အာဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ကမ္မေ အကတေ ဘတိသဒိသတ္တာ ¶ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တေန ကမ္မေ ကတေ အာဟရာပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ဥပဇ္ဈံ ဂဏှိဿတီတိ သာမဏေရဿ ဒါနံ ဒီပေတိ၊ တေန စ သာမဏေရကာလေ ဒတွာ ဥပသမ္ပန္နကာလေ အစ္ဆိန္ဒတောပိ ပါစိတ္တိယံ ဒီပေတိ။ အယံ တာဝ ဒါနေ ဝိနိစ္ဆယောတိ ဣမိနာ ဒါနဝိနိစ္ဆယာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဝိနိစ္ဆယာနံ ဧကပရိစ္ဆေဒကတဘာဝံ ဒီပေတိ။

၇၀။ အနုဋ္ဌာနသေယျာ နာမ ယာယ သေယျာယ သယိတော ယာဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒံ န ပါပုဏာတိ၊ တာဝ ဝုစ္စတိ။ ဒဒမာနေန စ မတကဓနံ တာဝ ယေ တဿ ဓနေ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ၊ တေသံ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ကေ ဂဟဋ္ဌာ ကေ ပဗ္ဗဇိတာ ကေန ကာရဏေန တဿ ဓနေ ဣဿရာတိ? ဂဟဋ္ဌာ တာဝ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘူတာ တေန ကာရဏေန ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘာဂဘူတေ တဿ ဓနေ ဣဿရာ၊ ယေသဉ္စ ဝါဏိဇာနံ ဟတ္ထတော ကပ္ပိယကာရကေန ပတ္တာဒိပရိက္ခာရော ဂါဟာပိတော၊ တေသံ ယံ ဒါတဗ္ဗမူလံ၊ တေ စ တဿ ဓနေ ဣဿရာ၊ ယေသဉ္စ မာတာပိတူနံ အတ္ထာယ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝတ္ထာနိ ဌပိတာနိ၊ တေပိ တဿ ဓနဿ ¶ ဣဿရာ။ ဧဝမာဒိနာ ယေန ယေန ကာရဏေန ယံ ယံ ပရိက္ခာရဓနံ ယေဟိ ယေဟိ ဂဟဋ္ဌေဟိ လဘိတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တေန တေန ကာရဏေန တေ တေ ဂဟဋ္ဌာ တဿ တဿ ဓနဿ ဣဿရာ။

ပဗ္ဗဇိတာ ပန ဗာဟိရကာ တထေဝ သတိ ကာရဏေ ဣဿရာ။ ပဉ္စသု ပန သဟဓမ္မိကေသု ဘိက္ခူ သာမဏေရာ စ မတာနံ ဘိက္ခုသာမဏေရာနံ ဓနံ ဝိနာပိ ကာရဏေန ဒါယာဒဘာဝေန လဘန္တိ၊ န ဣတရာ။ ဘိက္ခုနီသိက္ခမာနသာမဏေရီနမ္ပိ ဓနံ တာယေဝ လဘန္တိ၊ န ဣတရေ။ တံ ပန မတကဓနဘာဇနံ စတုပစ္စယဘာဇနဝိနိစ္ဆယေ အာဝိ ဘဝိဿတိ၊ ဗဟူ ပန ဝိနယဓရတ္ထေရာ ‘‘ယေ တဿ ဓနဿ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ’’တိ ¶ ပါဌံ နိဿာယ ‘‘မတဘိက္ခုဿ ဓနံ ဂဟဋ္ဌဘူတာ ဉာတကာ လဘန္တီ’’တိ ဝိနိစ္ဆိနန္တိ၊ တမ္ပိ ဝိနိစ္ဆယံ တဿ စ ယုတ္တာယုတ္တဘာဝံ တတ္ထေဝ ဝက္ခာမ။

အနတ္တမနဿ သန္တကန္တိ ‘‘ဒုဋ္ဌု ကတံ တယာ မယာ အဒိန္နံ မမ သန္တကံ ဂဏှန္တေနာ’’တိ ဝစီဘေဒေန ဝါ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန ဝါ ဒေါမနဿပ္ပတ္တဿ သန္တကံ။ ယော ပန ပဌမံယေဝ ‘‘သုဋ္ဌု ကတံ တယာ မမ သန္တကံ ဂဏှန္တေနာ’’တိ ဝစီဘေဒေန ဝါ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန ဝါ အနုမောဒိတွာ ပစ္ဆာ ကေနစိ ကာရဏေန ကုပိတော၊ ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယောပိ အဒါတုကာမော၊ စိတ္တေန ပန အဓိဝါသေတိ၊ န ကိဉ္စိ ဝဒတီတိ ဧတ္ထ တု ပေါရာဏဋီကာယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၃၁) ‘‘စိတ္တေန ပန အဓိဝါသေတီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘န ကိဉ္စိ ဝဒတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သတိ ‘‘စိတ္တေနာ’’တိ ဣဒံ အဓိဝါသနကိရိယာယ ကရဏံ ဟောတိ။ အဒါတုကာမောတိ ဧတ္ထာပိ တမေဝ ကရဏံ သိယာ၊ တတော ‘‘စိတ္တေန အဒါတုကာမော၊ စိတ္တေန အဓိဝါသေတီ’’တိဝစနံ ဩစိတျသမ္ပောသကံ န ဘဝေယျ။ တံ ဌပေတွာ ‘‘အဒါတုကာမော’’တိ ဧတ္ထ ကာယေနာတိ ဝါ ဝါစာယာတိ ဝါ အညံ ကရဏမ္ပိ န သမ္ဘဝတိ၊ တဒသမ္ဘဝေ သတိ ဝိသေသတ္ထဝါစကော ပန-သဒ္ဒေါပိ နိရတ္ထကော။ န ကိဉ္စိ ဝဒတီတိ ဧတ္ထ တု ဝဒနကိရိယာယ ကရဏံ ‘‘ဝါစာယာ’’တိ ပဒံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ တထာ စ သတိ အညံ အဓိဝါသနကိရိယာယ ကရဏံ၊ အညံ ဝဒနကိရိယာယ ကရဏံ၊ အညာ အဓိဝါသနကိရိယာ၊ အညာ ဝဒနကိရိယာ၊ တသ္မာ ‘‘ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတု’’န္တိ ဝတ္တုံ န အရဟတိ၊ တသ္မာ ယောပိ စိတ္တေန အဒါတုကာမော ဟောတိ၊ ပန တထာပိ ဝါစာယ အဓိဝါသေတိ၊ န ကိဉ္စိ ဝဒတီတိ ယောဇနံ ကတွာ ပန ‘‘အဓိဝါသေတီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပကာသေတုံ န ကိဉ္စိ ဝဒတီတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝတ္တုမရဟတိ။ ဧတ္ထ တု ပန-သဒ္ဒေါ အရုစိလက္ခဏသူစနတ္ထော။ ‘‘စိတ္တေနာ’’တိ ဣဒံ အဒါတုကာမကိရိယာယ ကရဏံ၊ ‘‘ဝါစာယာ’’တိ ¶ အဓိဝါသနကိရိယာယ အဝဒနကိရိယာယ စ ကရဏံ။ အဓိဝါသနကိရိယာ စ အဝဒနကိရိယာယေဝ ¶ ။ ‘‘အဓိဝါသေတီ’’တိ ဝုတ္တေ အဝဒနကိရိယာယ အပါကဋဘာဝတော တံ ပကာသေတုံ ‘‘န ကိဉ္စိ ဝဒတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ဂယှမာနေ ပုဗ္ဗာပရဝစနတ္ထော ဩစိတျသမ္ပောသကော သိယာ၊ တသ္မာ ဧတ္တကဝိဝရေဟိ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗောတိ။

၇၁။ လာဘပရိဏာမနဝိနိစ္ဆယေ တုမှာကံ သပ္ပိအာဒီနိ အာဘတာနီတိ တုမှာကံ အတ္ထာယ အာဘတာနိ သပ္ပိအာဒီနိ။ ပရိဏတဘာဝံ ဇာနိတွာပိ ဝုတ္တဝိဓိနာ ဝိညာပေန္တေန တေသံ သန္တကမေဝ ဝိညာပိတံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မယှမ္ပိ ဒေထာတိ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

‘‘ပုပ္ဖမ္ပိ အာရောပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ ပရိဏတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ သစေ ပန ဧကသ္မိံ စေတိယေ ပူဇိတံ ပုပ္ဖံ ဂဟေတွာ အညသ္မိံ စေတိယေ ပူဇေတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၆၀) ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၆၀) ပန နိယမေတွာ ‘‘အညဿ စေတိယဿ အတ္ထာယ ရောပိတမာလာဝစ္ဆတော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ န ကေဝလံ ပရိဏတဘာဝေါယေဝ ကထိတော၊ အထ ခေါ နိယမေတွာ ရောပိတဘာဝေါပိ။ ပုပ္ဖမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ကုတော မာလာဝစ္ဆန္တိ ဒဿေတိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၆၀) ပန ‘‘ရောပိတမာလာဝစ္ဆတောတိ ကေနစိ နိယမေတွာ ရောပိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အနောစိတံ မိလာယမာနံ ဩစိနိတွာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပူဇေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဌိတံ ဒိသွာတိ သေသကံ ဂဟေတွာ ဌိတံ ဒိသွာ။ ဣမဿ သုနခဿ မာ ဒေဟိ၊ ဧတဿ ဒေဟီတိ ဣဒံ ပရိဏတေယေဝ၊ တိရစ္ဆာနဂတဿ ပရိစ္စဇိတွာ ဒိန္နေ ပန တံ ပလာပေတွာ အညံ ဘုဉ္ဇာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကတ္ထ ဒေမာတိအာဒိနာ ဧကေနာကာရေန အနာပတ္တိ ဒဿိတာ။ ဧဝံ ပန အပုစ္ဆိတေပိ ¶ ‘အပရိဏတံ ဣဒ’န္တိ ဇာနန္တေန အတ္တနော ရုစိယာ ယတ္ထ ဣစ္ဆတိ၊ တတ္ထ ဒါပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ဣစ္ဆထ၊ တတ္ထ ဒေထာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘တုမှာကံ ရုစိယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယတ္ထ ဣစ္ဆတိ၊ တတ္ထ ဒါပေတုံ လဘတိ။

ပရိဝါရေ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၉) ပန နဝ အဓမ္မိကာနိ ဒါနာနီတိ သင်္ဃဿ ပရိဏတံ အညသင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ၊ စေတိယဿ ပရိဏတံ အညစေတိယဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ၊ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏတံ အညပုဂ္ဂလဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တာနိ။ နဝ ပဋိဂ္ဂဟာ ပရိဘောဂါ ¶ စာတိ ဧတေသံယေဝ ဒါနာနံ ပဋိဂ္ဂဟာ စ ပရိဘောဂါ စ။ တီဏိ ဓမ္မိကာနိ ဒါနာနီတိ သင်္ဃဿ နိန္နံ သင်္ဃဿေဝ ဒေတိ၊ စေတိယဿ နိန္နံ စေတိယဿေဝ ဒေတိ၊ ပုဂ္ဂလဿ နိန္နံ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒေတီတိ ဣမာနိ တီဏိ။ ပဋိဂ္ဂဟပဋိဘောဂါပိ တေသံယေဝ ပဋိဂ္ဂဟာ စ ပရိဘောဂါ စာတိ အာဂတံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ဒါနလက္ခဏာဒိဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၇၂။ ဧဝံ ဒါနဝိဿာသဂ္ဂါဟလာဘပရိဏာမနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပထဝီဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ပထဝီ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပတ္ထရတီတိ ပထဝီ၊ ပ-ပုဗ္ဗ ထရ သန္ထရဏေတိ ဓာတု၊ ရ-ကာရဿ ဝ-ကာရော၊ သသမ္ဘာရပထဝီ။ တပ္ပဘေဒမာဟ ‘‘ဒွေ ပထဝီ၊ ဇာတာ စ ပထဝီ အဇာတာ စ ပထဝီ’’တိ။ တာသံ ¶ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဇာတာ နာမ ပထဝီ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဒ္ဓပံသုကာ…ပေ… ယေဘုယျေနမတ္တိကာပထဝီ ဇာတာ နာမ ပထဝီ ဟောတိ။ န ကေဝလံ သာယေဝ၊ အဒဍ္ဎာ ပထဝီပိ ‘‘ဇာတာ ပထဝီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ န ကေဝလံ ဣမာ ဒွေယေဝ၊ ယောပိ ပံသုပုဉ္ဇော ဝါ…ပေ… စာတုမာသံ ဩဝဋ္ဌော၊ သောပိ ‘‘ဇာတာ ပထဝီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ ဣတရတြပိ ဧသေဝ နယော။

တတ္ထ သုဒ္ဓါ ပံသုကာယေဝ ဧတ္ထ ပထဝိယာ အတ္ထိ၊ န ပါသာဏာဒယောတိ သုဒ္ဓပံသုကာ။ တထာ သုဒ္ဓမတ္တိကာ။ အပ္ပာ ပါသာဏာ ဧတ္ထာတိ အပ္ပပါသာဏာ။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယေဘုယျေန ပံသုကာ ဧတ္ထာတိ ယေဘုယျေနပံသုကာ၊ အလုတ္တသမာသောယံ၊ တထာ ယေဘုယျေနမတ္တိကာ။ တတ္ထ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ဥပရိ ပါသာဏာ။ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏာ သက္ခရာ။ ကထလာတိ ကပါလခဏ္ဍာဒိ။ မရုမ္ပာတိ ကဋသက္ခရာ။ ဝါလုကာ ဝါလုကာယေဝ။ ယေဘုယျေနပံသုကာတိ ဧတ္ထ တီသု ကောဋ္ဌာသေသု ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ပံသု၊ ဧကော ပါသာဏာဒီသု အညတရကောဋ္ဌာသော။ အဒဍ္ဎာပီတိ ဥဒ္ဓနပတ္တပစနကုမ္ဘကာရာတပါဒိဝသေန တထာ တထာ အဒဍ္ဎာ၊ သာ ပန ဝိသုံ နတ္ထိ၊ သုဒ္ဓပံသုအာဒီသု အညတရာဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေဘုယျေနသက္ခရာတိ ဗဟုတရသက္ခရာ။ ဟတ္ထိကုစ္ဆိယံ ကိရ ဧကံ ပစ္ဆိပူရံ အာဟရာပေတွာ ဒေါဏိယံ ဓောဝိတွာ ပထဝိယာ ယေဘုယျေနသက္ခရဘာဝံ ¶ ဉတွာ သယံ ဘိက္ခူ ပေါက္ခရဏိံ ခဏိံသူတိ။ ယာနိ ပန မဇ္ဈေ ‘‘အပ္ပပံသုအပ္ပမတ္တိကာ’’တိ ဒွေ ပဒါနိ၊ တာနိ ယေဘုယျေနပါသာဏာဒိပဉ္စကမေဝ ပဝိသန္တိ။ တေသညေဝ ဟိ ဒွိန္နံ ပဘေဒဝစနမေတံ၊ ယဒိဒံ သုဒ္ဓပါသာဏာဒိအာဒိ။

ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ယေဘုယျေနပံသုံ အပ္ပပံသုဉ္စ ပထဝိံ ဝတွာ ဥပဍ္ဎပံသုကာပထဝီ န ဝုတ္တာ၊ တထာပိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇသိက္ခာပဒေသု သာဝသေသပညတ္တိယာပိ သမ္ဘဝတော ဥပဍ္ဎပံသုကာယပိ ပထဝိယာ ¶ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နာဒီသု ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ ဒုက္ကဋံ ယုဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုကဉ္စ အနာပတ္တိဝတ္ထုကဉ္စ ဒုဝိဓံ ပထဝိံ ဌပေတွာ အညိဿာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာယ တတိယာယ ပထဝိယာ အဘာဝတော။ ဒွေယေဝ ဟိ ပထဝိယော ဝုတ္တာ ‘‘ဇာတာ စ ပထဝီ အဇာတာ စ ပထဝီ’’တိ၊ တသ္မာ ဒွီသု အညတရာယ ပထဝိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ စ သမ္ပတ္တေ ဂရုကလဟုကေသု ဂရုကေယေဝ ဌာတဗ္ဗတ္တာ န သက္ကာ ဧတ္ထ အနာပတ္တိယာ ဘဝိတုံ။ သဗ္ဗစ္ဆန္နာဒီသု ပန ဥပဍ္ဎေ ဒုက္ကဋံ ယုတ္တံ တတ္ထ တာဒိသဿ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနော သမ္ဘဝတော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၈၆) ‘‘အပ္ပပံသုမတ္တိကာယ ပထဝိယာ အနာပတ္တိဝတ္ထုဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ ဥပဍ္ဎပံသုမတ္တိကာယပိ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟေတံ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဇာတာဇာတဝိနိမုတ္တာယ တတိယာယ ပထဝိယာ အဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တံ။

ခဏန္တဿ ခဏာပေန္တဿ ဝါတိ အန္တမသော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေနပိ သမ္မဇ္ဇနိသလာကာယပိ သယံ ဝါ ခဏန္တဿ အညေန ဝါ ခဏာပေန္တဿ။ ‘‘ပေါက္ခရဏိံ ခဏာ’’တိ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ဩကာသေ’’တိ အနိယမေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဣမံ ဝလ္လိံ ခဏာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ပထဝိခဏနံ သန္ဓာယ ပဝတ္တဝေါဟာရတ္တာ ဣမိနာဝ သိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယံ၊ န ဘူတဂါမသိက္ခာပဒေန၊ ဥဘယမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တေ ပန ဒွေပိ ပါစိတ္တိယာနိ ဟောန္တိ။

၇၃။ ကုဋေဟီတိ ဃဋေဟိ။ တနုကကဒ္ဒမောတိ ဥဒကမိဿကကဒ္ဒမော၊ သော စ ဥဒကဂတိကတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ဥဒကပပ္ပဋကောတိ ဥဒကေ အန္တောဘူမိယံ ပဝိဋ္ဌေ တဿ ဥပရိဘာဂံ ဆာဒေတွာ တနုကပံသု ဝါ မတ္တိကာ ဝါ ပဋလံ ဟုတွာ ပလဝမာနာ ဥဋ္ဌာတိ၊ တသ္မိံ ဥဒကေ သုက္ခေပိ တံ ပဋလံ ဝါတေန စလမာနံ တိဋ္ဌတိ၊ တံ ဥဒကပပ္ပဋကော နာမ။ ဩမကစာတုမာသန္တိ ¶ ဦနစာတုမာသံ။ ဩဝဋ္ဌန္တိ ဒေဝေန ဩဝဋ္ဌံ။ အကတပဗ္ဘာရေတိ အဝလဉ္ဇနဋ္ဌာနဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တာဒိသေ ဟိ ဝမ္မိကဿ သဗ္ဘာဝေါတိ။ မူသိကုက္ကုရံ နာမ မူသိကာဟိ ခဏိတွာ ဗဟိ ကတပံသုရာသိ။

ဧသေဝ ¶ နယောတိ ဩမကစာတုမာသံ ဩဝဋ္ဌောယေဝ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧကဒိဝသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဩဝဋ္ဌစာတုမာသတော ဧကဒိဝသာတိက္ကန္တောပိ ဝိကောပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဟေဋ္ဌဘူမိသမ္ဗန္ဓေပိ စ ဂေါကဏ္ဋကေ ဘူမိတော ဆိန္ဒိတွာ ဆိန္ဒိတွာ ဥဂ္ဂတတ္တာ အစ္စုဂ္ဂတံ မတ္ထကတော ဆိန္ဒိတုံ ဂဟေတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ သကဋ္ဌာနေ အတိဋ္ဌမာနံ ကတွာ ပါဒေဟိ မဒ္ဒိတွာ အာလောဠိတကဒ္ဒမမ္ပိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

အစ္ဆဒနန္တိအာဒိနာ ဝုတ္တတ္တာ ဥဇုကံ အာကာသတော ပတိတဝဿောဒကေန ဩဝဋ္ဌမေဝ ဇာတပထဝီ ဟောတိ၊ န ဆဒနာဒီသု ပတိတွာ တတော ပဝတ္တဥဒကေန တိန္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတောတိ ပုရာဏသေနာသနတော။ ဣဋ္ဌကံ ဂဏှာမီတိအာဒိ သုဒ္ဓစိတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥဒကေနာတိ ဥဇုကံ အာကာသတောယေဝ ပတိတဥဒကေန။ သစေ ပန အညတ္ထ ပဟရိတွာ ပတိတေန ဥဒကေန တေမိတံ ဟောတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ မဏ္ဍပတ္ထမ္ဘန္တိ သာခါမဏ္ဍပတ္ထမ္ဘံ။

၇၄။ ဥစ္စာလေတွာတိ ဥက္ခိပိတွာ။ တေန အပဒေသေနာတိ တေန လေသေန။ အဝိသယတ္တာ အနာပတ္တီတိ ဧတ္ထ သစေပိ နိဗ္ဗာပေတုံ သက္ကာ ဟောတိ၊ ပဌမံ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဒိန္နတ္တာ ဒဟတူတိ သလ္လက္ခေတွာပိ တိဋ္ဌတိ၊ အနာပတ္တိ။ မဟာမတ္တိကန္တိ ဘိတ္တိလေပနံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ပထဝီခဏနဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၇၅။ ဧဝံ ¶ ပထဝိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဘူတဂါမဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဘူတဂါမော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘဝန္တိ အဟုဝုဉ္စာတိ ဘူတာ၊ ဇာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ ဇာတာ ဝဍ္ဎိတာ စာတိ အတ္ထော။ ဂါမောတိ ရာသိ၊ ဘူတာနံ ဂါမောတိ ဘူတဂါမော၊ ဘူတာ ဧဝ ဝါ ဂါမော ဘူတဂါမော၊ ပတိဋ္ဌိတဟရိတတိဏရုက္ခာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ။ တတ္ထ ‘‘ဘဝန္တီ’’တိ ဣမဿ ဝိဝရဏံ ‘‘ဇာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ ¶ ၊ ‘‘အဟုဝု’’န္တိ ဣမဿ ‘‘ဇာတာ ဝဍ္ဎိတာ’’တိ။ ဧဝံ ဘူတ-သဒ္ဒေါ ပစ္စုပ္ပန္နာတီတဝိသယော ဟောတိ။ တေနာဟ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၉၀) ‘‘ဘဝန္တီတိ ဝဍ္ဎန္တိ၊ အဟုဝုန္တိ ဗဘုဝူ’’တိ။ ဣဒါနိ တံ ဘူတဂါမံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘူတဂါမောတိ ပဉ္စဟိ ဗီဇေဟိ ဇာတာနံ ရုက္ခလတာဒီနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ အာဟ။ လတာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩသဓိဂစ္ဆာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဣဒါနိ တာနိ ဗီဇာနိ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘တတြိမာနိ ပဉ္စ ဗီဇာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ အထ ဝါ မူလံ ဗီဇံ ဧတဿာတိ မူလဗီဇံ၊ မူလဗီဇတော ဝါ နိဗ္ဗတ္တံ မူလဗီဇံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ တတ္ထ ပဌမေန ဝိဂ္ဂဟေန ဗီဇဂါမော ဧဝ လဗ္ဘတိ၊ ဒုတိယတတိယေဟိ ဘူတဂါမော။ ဣဒါနိ တေ ဘူတဂါမေ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ မူလဗီဇံ နာမာ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေသု ပဉ္စသု မူလဗီဇာဒီသု ဟလိဒ္ဒိ…ပေ… ဘဒ္ဒမုတ္တကံ မူလဗီဇံ နာမ။ န ကေဝလံ ဣမာနိယေဝ မူလဗီဇာနိ၊ အထ ခေါ ဣတော အညာနိပိ ယာနိ ဝါ ပန ဘူတဂါမဇာတာနိ အတ္ထိ သန္တိ၊ မူလေ ဇာယန္တိ၊ မူလေ သဉ္ဇာယန္တိ၊ ဧတံ ဘူတဂါမဇာတံ မူလဗီဇံ နာမ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၁) ‘‘ဣဒါနိ တံ ဘူတဂါမံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော ‘ဘူတဂါမော နာမ ပဉ္စ ဗီဇဇာတာနီ’တိအာဒိမာဟာ’’တိ။ တတ္ထ ¶ ဘူတဂါမော နာမာတိ ဘူတဂါမံ ဥဒ္ဓရိတွာ ယသ္မိံ သတိ ဘူတဂါမော ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စ ဗီဇဇာတာနီတိ အာဟာ’’တိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ၊ မူလေ ဇာယန္တီ’’တိအာဒီနိ န သမေန္တိ။ န ဟိ မူလဗီဇာဒီနိ မူလာဒီသု ဇာယန္တိ။ မူလာဒီသု ဇာယမာနာနိ ပန တာနိ ဗီဇဇာတာနိ၊ တသ္မာ ဧဝမတ္ထဝဏ္ဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဘူတဂါမော နာမာတိ ဝိဘဇိတဗ္ဗပဒံ။ ပဉ္စာတိ တဿ ဝိဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ။ ဗီဇဇာတာနီတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မနိဒဿနံ၊ ယတော ဗီဇေဟိ ဇာတာနိ ဗီဇဇာတာနိ၊ ရုက္ခာဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနန္တိ စ။ ယထာ ‘‘သာလီနံ စေပိ ဩဒနံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၇၆) သာလိတဏ္ဍုလာနံ ဩဒနော သာလိဩဒနောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဗီဇတော သမ္ဘူတော ဘူတဂါမော ‘‘ဗီဇ’’န္တိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ စ။

ဖဠုဗီဇန္တိ ပဗ္ဗဗီဇံ။ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ သဒိသဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသကာရဏဘာဝတော ဝိရုဟဏသမတ္ထေ သာရဖလေ နိရုဠှော ဗီဇ-သဒ္ဒေါ တဒတ္ထသံသိဒ္ဓိယာ မူလာဒီသုပိ ကေသုစိ ပဝတ္တတီတိ မူလာဒိတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဧကေန ဗီဇသဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗီဇ’’န္တိ ‘‘ရူပရူပံ၊ ဒုက္ခဒုက္ခ’’န္တိ ¶ စ ယထာ။ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ၊ မူလေ ဇာယန္တိ မူလေ သဉ္ဇာယန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ဗီဇတော နိဗ္ဗတ္တေန ဗီဇံ ဒဿိတံ၊ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ၊ အာလုဝကသေရုကမလနီလုပ္ပလပုဏ္ဍရီကကုဝလယကုန္ဒပါဋလိမူလာဒိဘေဒေ မူလေ ဂစ္ဆဝလ္လိရုက္ခာဒီနိ ဇာယန္တိ သဉ္ဇာယန္တိ၊ တာနိ၊ ယမှိ မူလေ ဇာယန္တိ စေဝ သဉ္ဇာယန္တိ စ၊ တဉ္စ ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၉၁) ဝုတ္တဟလိဒ္ဒါဒိ စ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဧတံ မူလဗီဇံ နာမ၊ ဧတေန ကာရိယောပစာရေန ကာရဏံ ဒဿိတန္တိ ဒဿေတိ။ ဧသ နယော ခန္ဓဗီဇာဒီသု။ ယေဝါပနကခန္ဓဗီဇေသု ပနေတ္ထ အမ္ဗာဋကဣန္ဒသာလနုဟိပါလိဘဒ္ဒကကဏိကာရာဒီနိ ခန္ဓဗီဇာနိ ¶ ။ အမ္ဗိလာဝလ္လိစတုရဿဝလ္လိကဏဝေရာဒီနိ ဖဠုဗီဇာနိ။ မကစိမလ္လိကာသုမနဇယသုမနာဒီနိ အဂ္ဂဗီဇာနိ။ အမ္ဗဇမ္ဗုပနသဋ္ဌိအာဒီနိ ဗီဇဗီဇာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ဘူတဂါမေ ဘူတဂါမသညီ ဆိန္ဒတိ ဝါ ဆေဒါပေတိ ဝါတိ သတ္ထကာနိ ဂဟေတွာ သယံ ဝါ ဆိန္ဒတိ၊ အညေန ဝါ ဆေဒါပေတိ။ ဘိန္ဒတိ ဝါ ဘေဒါပေတိ ဝါတိ ပါသာဏာဒီနိ ဂဟေတွာ သယံ ဝါ ဘိန္ဒတိ၊ အညေန ဝါ ဘေဒါပေတိ။ ပစတိ ဝါ ပစာပေတိ ဝါတိ အဂ္ဂိံ ဥပသံဟရိတွာ သယံ ဝါ ပစတိ၊ အညေန ဝါ ပစာပေတိ၊ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘူတဂါမဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘူတဂါမပရိမောစိတန္တိ ဘူတဂါမတော ဝိယောဇိတံ။

၇၆။ သဉ္စိစ္စ ဥက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘သဉ္စိစ္စာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သရီရေ လဂ္ဂဘာဝံ ဉတွာပိ ဥဋ္ဌဟတိ၊ ‘‘တံ ဥဒ္ဓရိဿာမီ’’တိ သညာယ အဘာဝတော ဝဋ္ဋတိ။ အနန္တကဂ္ဂဟဏေန သာသပမတ္တိကာ ဂဟိတာ။ နာမဉှေတံ တဿာ သေဝါလဇာတိယာ။ မူလပဏ္ဏာနံ အဘာဝေန ‘‘အသမ္ပုဏ္ဏဘူတဂါမော နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဘူတဂါမမူလတ္တာတိ ဧတ္ထ ဘူတဂါမော မူလံ ကာရဏံ ဧတဿာတိ ဘူတဂါမမူလော၊ ဘူတဂါမဿ ဝါ မူလံ ကာရဏန္တိ ဘူတဂါမမူလံ။ ဗီဇဂါမော ဟိ နာမ ဘူတဂါမတော သမ္ဘဝတိ၊ ဘူတဂါမဿ စ ကာရဏံ ဟောတိ။ အယံ ပန တာဒိသော န ဟောတီတိ ‘‘အဘူတဂါမမူလတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ကိဉ္စာပိ ဟိ တာလနာဠိကေရာဒီနံ ခါဏု ဥဒ္ဓံ အဝဍ္ဎနတော ဘူတဂါမဿ ကာရဏံ န ဟောတိ၊ တထာပိ ဘူတဂါမသင်္ချူပဂတနိဗ္ဗတ္တပဏ္ဏမူလဗီဇတော သမ္ဘူတတ္တာ ဘူတဂါမတော ဥပ္ပန္နော နာမ ဟောတီတိ ဗီဇဂါမေန သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ သော ဗီဇဂါမေန သင်္ဂဟိတောတိ အဝဍ္ဎမာနေပိ ဘူတဂါမမူလတ္တာ ဝုတ္တံ။

‘‘အင်္ကုရေ ဟရိတေ’’တိ ဝတွာ တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘နီလဝဏ္ဏေ ဇာတေ’’တိ၊ နီလပဏ္ဏဿ ဝဏ္ဏသဒိသေ ¶ ပဏ္ဏေ ဇာတေတိ ¶ အတ္ထော၊ ‘‘နီလဝဏ္ဏေ ဇာတေ’’တိ ဝါ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ အမူလကဘူတဂါမေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဣဒံ နာဠိကေရဿ အာဝေဏိကံ ကတွာ ဝဒတိ။ ‘‘ပါနီယဃဋာဒီနံ ဗဟိ သေဝါလော ဥဒကေ အဋ္ဌိတတ္တာ ဗီဇဂါမာနုလောမတ္တာ စ ဒုက္ကဋဝတ္ထူ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကဏ္ဏကမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝါတိ နီလဝဏ္ဏမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝ။

၇၇။ သေလေယျကံ နာမ သိလာယ သမ္ဘူတာ ဧကာ ဂန္ဓဇာတိ။ ပုပ္ဖိတကာလတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝိကသိတကာလတော ပဘုတိ။ အဟိစ္ဆတ္တကံ ဂဏှန္တောတိ ဝိကသိတံ ဂဏှန္တော။ မကုဠံ ပန ရုက္ခတ္တစံ အကောပေန္တေနပိ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ရုက္ခတ္တစံ ဝိကောပေတီတိ ဝုတ္တတ္တာ ရုက္ခေ ဇာတံ ယံ ကိဉ္စိ အဟိစ္ဆတ္တကံ ရုက္ခတ္တစံ အဝိကောပေတွာ မတ္ထကတော ဆိန္ဒိတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တဒယုတ္တံ ‘‘အဟိစ္ဆတ္တကံ ယာဝ မကုဠံ ဟောတိ၊ တာဝ ဒုက္ကဋဝတ္ထူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ရုက္ခတော မုစ္စိတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယဒိပိ ကိဉ္စိမတ္တံ ရုက္ခေ အလ္လီနာ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ၊ ရုက္ခတော ဂယှမာနာ ပန ရုက္ခစ္ဆဝိံ န ဝိကောပေတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အလ္လရုက္ခတော န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထာပိ ရုက္ခတ္တစံ အဝိကောပေတွာ မတ္ထကတော တစ္ဆေတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စေနာတိ ဟတ္ထစာပလ္လေန။ ပါနီယံ န ဝါသေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အတ္တနော အတ္ထာယ နာမိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကေဝလံ အနုပသမ္ပန္နဿ အတ္ထာယ နာမိတေ ပန ပစ္ဆာ တတော လဘိတွာ န ဝါသေတဗ္ဗန္တိ နတ္ထိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၉၂) ပန ‘‘ပါနီယံ န ဝါသေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အတ္တနော ပိဝနပါနီယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အညေသံ ပန ဝဋ္ဋတိ အနုဂ္ဂဟိတတ္တာ။ တေနာဟ အတ္တနာ ခါဒိတုကာမေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယေသံ ရုက္ခာနံ သာခါ ရုဟတီတိ ဝုတ္တတ္တာ ယေသံ သာခါ န ရုဟတိ၊ တတ္ထ ကပ္ပိယကရဏကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ ‘‘ယေသံ ရုက္ခာနံ သာခါ ¶ ရုဟတီတိ မူလံ အနောတာရေတွာ ပဏ္ဏမတ္တနိဂ္ဂမနမတ္တေနာပိ ဝဍ္ဎတိ၊ တတ္ထ ကပ္ပိယမ္ပိ အကရောန္တော ဆိန္နနာဠိကေရဝေဠုဒဏ္ဍာဒယော ကောပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘စင်္ကမိတဋ္ဌာနံ ဒဿေဿာမီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကေဝလံ စင်္ကမနာဓိပ္ပာယေန ဝါ မဂ္ဂဂမနာဓိပ္ပာယေန ဝါ အက္ကမန္တဿ၊ တိဏာနံ ဥပရိ နိသီဒနာဓိပ္ပာယေန နိသီဒန္တဿ စ ဒေါသော နတ္ထိ။

၇၈။ သမဏကပ္ပေဟီတိ သမဏာနံ ကပ္ပိယဝေါဟာရေဟိ။ ကိဉ္စာပိ ဗီဇာဒီနံ အဂ္ဂိနာ ဖုဋ္ဌမတ္တေန၊ နခါဒီဟိ ဝိလိခနမတ္တေန စ အဝိရုဠှိဓမ္မတာ န ဟောတိ၊ တထာပိ ဧဝံ ကတေယေဝ သမဏာနံ ကပ္ပတီတိ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒယော သမဏဝေါဟာရာ နာမ ဇာတာ၊ တသ္မာ တေဟိ သမဏဝေါဟာရေဟိ ကရဏဘူတေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုဇာနာမီတိ အဓိပ္ပာယော။ အဗီဇနိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇာနိပိ ¶ သမဏာနံ ကပ္ပန္တီတိ ပညတ္တပဏ္ဏတ္တိဘာဝတော သမဏဝေါဟာရာဣစ္စေဝ သင်္ခံ ဂတာနိ။ အထ ဝါ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ကပ္ပိယဘာဝတောယေဝ ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပိယဘာဝသင်္ခါတေဟိ ကာရဏေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုဇာနာမီတိ ဧဝမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဂ္ဂိပရိဇိတန္တိအာဒီသု ‘‘ပရိစိတ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ အဗီဇံ နာမ တရုဏအမ္ဗဖလာဒိ။ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇံ နာမ အမ္ဗပနသာဒိ၊ ယံ ဗီဇံ နိဗ္ဗဋ္ဋေတွာ ဝိသုံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကာ ဟောတိ။ နိဗ္ဗဋ္ဋေတဗ္ဗံ ဝိယောဇေတဗ္ဗံ ဗီဇံ ယသ္မိံ၊ တံ ပနသာဒိ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇံ နာမ။ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ယော ကပ္ပိယံ ကရောတိ၊ တေန ကတ္တဗ္ဗပကာရဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ ဘိက္ခုနာ အဝုတ္တေပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုန ‘‘ကပ္ပိယံ ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ကာရာပနဿ ပဌမမေဝ ကထိတတ္တာ ဘိက္ခုနာ ‘‘ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ အနုပသမ္ပန္နေန ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ကပ္ပိယန္တိ ဝစနံ ပန ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ကပ္ပိယန္တိ ဝတွာဝ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော ပဌမံ ¶ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာ ပစ္ဆာ အဂ္ဂိအာဒိနာ ဖုသနာဒိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပဌမံ အဂ္ဂိမှိ နိက္ခိပိတွာ၊ နခါဒိနာ ဝါ ဝိဇ္ဈိတွာ တံ အနုဒ္ဓရိတွာဝ ကပ္ပိယန္တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၉၂) ပန ‘‘ကပ္ပိယန္တိ ဝတွာဝါတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဝသေန ဝုတ္တေပိ ဝစနက္ခဏေဝ အဂ္ဂိသတ္ထာဒိနာ ဗီဇဂါမေ ဝဏံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝစနတော ပန ပုဗ္ဗေ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တဉ္စ ဒွိဓာ အကတွာ ဆေဒနဘေဒနမေဝ ဒဿေတဗ္ဗံ။ ကရောန္တေန စ ဘိက္ခုနာ ‘ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’တိ ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝုတ္တေယေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ဗီဇဂါမပရိမောစနတ္ထံ ပုန ကပ္ပိယံ ကာရေတဗ္ဗန္တိ ကာရာပနဿ ပဌမမေဝ အဓိကတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဧကသ္မိံ ဗီဇေ ဝါတိအာဒီသု ‘‘ဧကံယေဝ ကာရေမီတိ အဓိပ္ပာယေ သတိပိ ဧကာဗဒ္ဓတ္တာ သဗ္ဗံ ကတမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒါရုံ ဝိဇ္ဈတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဇာနိတွာပိ ဝိဇ္ဈတိ ဝါ ဝိဇ္ဈာပေတိ ဝါ၊ ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဘတ္တသိတ္ထေ ဝိဇ္ဈတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘တံ ဝိဇ္ဈတိ၊ န ဝဋ္ဋတီတိ ရဇ္ဇုအာဒီနံ ဘာဇနဂတိကတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ မရီစပက္ကာဒီဟိ စ မိဿေတွာတိ ဧတ္ထ ဘတ္တသိတ္ထသမ္ဗန္ဓဝသေန ဧကာဗဒ္ဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဖလာနံယေဝ အညမညသမ္ဗန္ဓဝသေန။ ‘‘ကဋာဟေပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကဋာဟတော နီဟဋာယ မိဉ္ဇာယ ဝါ ဗီဇေ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝိဇ္ဈိတုံ ¶ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ဘိန္ဒာပေတွာ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတဗ္ဗန္တိ ဗီဇတော မုတ္တဿ ကဋာဟဿ ဘာဇနဂတိကတ္တာ ဝုတ္တံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ဘူတဂါမဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၇၉။ ဧဝံ ¶ ဘူတဂါမဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ သဟသေယျဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဒုဝိဓံ သဟသေယျက’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒွေ ဝိဓာ ပကာရာ ယဿ သဟသေယျကဿ တံ ဒုဝိဓံ၊ သဟ သယနံ၊ သဟ ဝါ သယတိ ဧတ္ထာတိ သဟသေယျာ၊ သဟသေယျာ ဧဝ သဟသေယျကံ သကတ္ထေ က-ပစ္စယဝသေန။ တံ ပန အနုပသမ္ပန္နေနသဟသေယျာမာတုဂါမေနသဟသေယျာဝသေန ဒုဝိဓံ။ တေနာဟ ‘‘ဒုဝိဓံ သဟသေယျက’’န္တိ။ ဒိရတ္တတိရတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဝစနသိလိဋ္ဌတာမတ္တေန ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိရတ္တဉှိ သဟဝါသေ လဗ္ဘမာနေ ဒိရတ္တေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိသုံ န ပယောဇေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥတ္တရိဒိရတ္တတိရတ္တန္တိ ဘဂဝါ သာမဏေရာနံ သင်္ဂဟကရဏတ္ထာယ တိရတ္တပရိဟာရံ အဒါသီ’’တိ။ နိရန္တရံ တိရတ္တဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဝါ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ကေဝလဉှိ ‘‘တိရတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ အညတ္ထ ဝါသေန အန္တရိကမ္ပိ တိရတ္တံ ဂဏှေယျ။ ဒိရတ္တဝိသိဋ္ဌံ ပန တိရတ္တံ ဝုစ္စမာနံ တေန အနန္တရိကမေဝ တိရတ္တံ ဒီပေတိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၅၀-၅၁) ‘‘ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝစနာလင်္ကာရတ္ထံ။ နိရန္တရံ တိဿောဝ ရတ္တိယော သယိတွာ စတုတ္ထဒိဝသာဒီသု သယန္တဿေဝ အာပတ္တိ၊ န ဧကန္တရိကာဒိဝသေန သယန္တဿာတိ ဒဿနတ္ထမ္ပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဟသေယျံ ဧကတော သေယျံ။ သေယျန္တိ စေတ္ထ ကာယပ္ပသာရဏသင်္ခါတံ သယနမ္ပိ ဝုစ္စတိ၊ ယသ္မိံ သေနာသနေ သယန္တိ၊ တမ္ပိ၊ တသ္မာ သေယျံ ကပ္ပေယျာတိ ဧတ္ထ သေနာသနသင်္ခါတံ သေယျံ ပဝိသိတွာ ကာယပ္ပသာရဏသင်္ခါတံ သေယျံ ကပ္ပေယျ သမ္ပာဒေယျာတိ အတ္ထော။ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓေနာတိ ဧတ္ထ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထော ဝဍ္ဎကိဟတ္ထေန ဂဟေတဗ္ဗော။ ပဉ္စဟိ ဆဒနေဟီတိ ဣဋ္ဌကာသိလာသုဓာတိဏပဏ္ဏသင်္ခါတေဟိ ပဉ္စဟိ ဆဒနေဟိ။ ဝါစုဂ္ဂတဝသေနာတိ ပဂုဏဝသေန။

ဧကူပစာရောတိ ¶ ¶ ဝဠဉ္ဇနဒွါရဿ ဧကတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၅၀-၅၁) ပန ‘‘ဧကူပစာရော ဧကေန မဂ္ဂေန ပဝိသိတွာ အဗ္ဘောကာသံ အနောက္ကမိတွာ သဗ္ဗတ္ထ အနုပရိဂမနယောဂ္ဂေါ၊ ဧတံ ဗဟုဒွါရမ္ပိ ဧကူပစာရောဝ။ ယတ္ထ ပန ကုဋ္ဋာဒီဟိ ရုန္ဓိတွာ ဝိသုံ ဒွါရံ ယောဇေန္တိ၊ နာနူပစာရော ဟောတိ။ သစေ ပန ရုန္ဓတိ ဧဝ၊ ဝိသုံ ဒွါရံ န ယောဇေန္တိ၊ ဧတမ္ပိ ဧကူပစာရမေဝ မတ္တိကာဒီဟိ ပိဟိတဒွါရော ဝိယ ဂဗ္ဘောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အညထာ ဂဗ္ဘေ ပဝိသိတွာ ပမုခါဒီသု နိပန္နာနုပသမ္ပန္နေဟိ သဟသေယျာပရိမုတ္တိယာ ဂဗ္ဘဒွါရံ မတ္တိကာဒီဟိ ပိဒဟာပေတွာ ဥဋ္ဌိတေ အရုဏေ ဝိဝရာပေန္တဿပိ အနာပတ္တိ ဘဝေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စတုသာလံ ဧကူပစာရံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေသံ ပယောဂေ ပယောဂေ ဘိက္ခုဿ အာပတ္တီတိ ဧတ္ထ ကေစိ ‘‘အနုဋ္ဌဟနေန အကိရိယသမုဋ္ဌာနာ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ တသ္မိံ ခဏေ နိဒ္ဒါယန္တဿ ကိရိယာဘာဝါ။ ဣဒဉှိ သိက္ခာပဒံ သိယာ ကိရိယာယ၊ သိယာ အကိရိယာယ သမုဋ္ဌာတိ။ ကိရိယာယ သမုဋ္ဌာနတာ စဿ တဗ္ဗဟုလဝသေန ဝုတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ယထာ စေတံ၊ ဧဝံ ဒိဝါသယနမ္ပိ။ အနုဋ္ဌဟနေန၊ ဟိ ဒွါရာသံဝရဏေန စေတံ အကိရိယသမုဋ္ဌာနမ္ပိ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဣဒဉ္စ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၈၀။ ဥပရိမတလေန သဒ္ဓိံ အသမ္ဗဒ္ဓဘိတ္တိကဿာတိ ဣဒံ သမ္ဗဒ္ဓဘိတ္တိကေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဥပရိမတလေ သယိတဿ သင်္ကာ ဧဝ နတ္ထီတိ ‘‘ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နာနူပစာရေတိ ယတ္ထ ဗဟိ နိဿေဏိံ ကတွာ ဥပရိမတလံ အာရောဟန္တိ၊ တာဒိသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပရိမတလေပီ’’တိ။ အာကာသင်္ဂဏေ နိပဇ္ဇန္တဿ အာပတ္တိအဘာဝတော ‘‘ဆဒနဗ္ဘန္တရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဘာသင်္ခေပေနာတိ သဘာကာရေန။ အဍ္ဎကုဋ္ဋကေ သေနာသနေတိ ဧတ္ထ ‘‘အဍ္ဎကုဋ္ဋကံ နာမ ယတ္ထ ဥပဍ္ဎံ မုဉ္စိတွာ တီသု ပဿေသု ဘိတ္တိယော ဗဒ္ဓါ ဟောန္တိ ¶ ၊ ယတ္ထ ဝါ ဧကသ္မိံ ပဿေ ဘိတ္တိံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ဥဘောသု ပဿေသု ဥပဍ္ဎံ ဥပဍ္ဎံ ကတွာ ဘိတ္တိယော ဥဋ္ဌာပေန္တိ၊ တာဒိသံ သေနာသန’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ၊ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အဍ္ဎကုဋ္ဋကေတိ ဆဒနံ အဍ္ဎေန အသမ္ပတ္တကုဋ္ဋကေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ နော န ယုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘သဘာသင်္ခေပေနာတိ ဝုတ္တဿေဝ အဍ္ဎကုဋ္ဋကေတိ ဣမိနာ သဏ္ဌာနံ ဒဿေတိ။ ယတ္ထ တီသု၊ ဒွီသု ဝါ ပဿေသု ဘိတ္တိယော ဗဒ္ဓါ၊ ဆဒနံ ဝါ အသမ္ပတ္တာ အဍ္ဎဘိတ္တိ၊ ဣဒံ အဍ္ဎကုဋ္ဋကံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါဠသင်္ဃာဋော နာမ ပရိက္ခေပဿ အန္တော ထမ္ဘာဒီနံ ဥပရိ ဝါဠရူပေဟိ ကတသင်္ဃာဋော။

ပရိက္ခေပဿ ဗဟိ ဂတေတိ ဧတ္ထ ယတ္ထ ယသ္မိံ ပဿေ ပရိက္ခေပေါ နတ္ထိ၊ တတ္ထာပိ ပရိက္ခေပါရဟပဒေသတော ¶ ဗဟိ ဂတေ အနာပတ္တိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၅၀-၅၁) ပန ‘‘ပရိက္ခေပဿ ဗဟိ ဂတေတိ ဧတ္ထ ယသ္မိံ ပဿေ ပရိက္ခေပေါ နတ္ထိ၊ တတ္ထ သစေ ဘူမိတော ဝတ္ထု ဥစ္စံ ဟောတိ၊ ဥဘတော ဥစ္စဝတ္ထုတော ဟေဋ္ဌာ ဘူမိယံ နိဗ္ဗကောသဗ္ဘန္တရေပိ အနာပတ္တိ ဧဝ တတ္ထ သေနာသနဝေါဟာရာဘာဝတော။ အထ ဝတ္ထု နီစံ ဘူမိသမမေဝ သေနာသနဿ ဟေဋ္ဌိမတလေ တိဋ္ဌတိ၊ တတ္ထ ပရိက္ခေပရဟိတဒိသာယ နိဗ္ဗကောသဗ္ဘန္တရေ သဗ္ဗတ္ထ အာပတ္တိ ဟောတိ၊ ပရိစ္ဆေဒါဘာဝတော ပရိက္ခေပဿ ဗဟိ ဧဝ အနာပတ္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အပရိစ္ဆိန္နဂဗ္ဘူပစာရေတိ ဧတ္ထ မဇ္ဈေ ဝိဝဋင်္ဂဏဝန္တာသု မဟာစတုသာလာသု ယထာ အာကာသင်္ဂဏံ အနောတရိတွာ ပမုခေနေဝ ဂန္တွာ သဗ္ဗဂဗ္ဘေ ပဝိသိတုံ န သက္ကာ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဧကေကဂဗ္ဘဿ ဒွီသု ပဿေသု ကုဋ္ဋံ နီဟရိတွာ ကတံ ပရိစ္ဆိန္နဂဗ္ဘူပစာရံ နာမ၊ ဣဒံ ပန တာဒိသံ န ဟောတီတိ ‘‘အပရိစ္ဆိန္နဂဗ္ဘူပစာရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဂဗ္ဘေပိ ပဝိသန္တီတိ ဂဗ္ဘူပစာရဿ အပရိစ္ဆိန္နတ္တာ အာကာသင်္ဂဏံ အနောတရိတွာပိ ¶ ပမုခေနေဝ ဂန္တွာ တံ တံ ဂဗ္ဘံ ပဝိသန္တိ။ အထ ကုတော တဿ ပရိက္ခေပေါယေဝ သဗ္ဗပရိစ္ဆိန္နတ္တာတိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဂဗ္ဘပရိက္ခေပေါယေဝ ဟိဿ ပရိက္ခေပေါ’’တိ၊ ဣဒဉ္စ သမန္တာ ဂဗ္ဘဘိတ္တိယော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ စတုသာလဝသေန ဟိ သန္နိဝိဋ္ဌေ သေနာသနေ ဂဗ္ဘပမုခံ ဝိသုံ အပရိက္ခိတ္တမ္ပိ သမန္တာ ဌိတံ ဂဗ္ဘဘိတ္တီနံ ဝသေန ပရိက္ခိတ္တံ နာမ ဟောတိ။

၈၁။ ဧကဒိသာယ ဥဇုကမေဝ ဒီဃံ ကတွာ သန္နိဝေသိတော ပါသာဒေါ ဧကသာလသန္နိဝေသော။ ဒွီသု တီသု စတူသု ဝါ ဒိသာသု သိင်္ဃာဋကသဏ္ဌာနာဒိဝသေန ကတာ ဒွိသာလာဒိသန္နိဝေသာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာလပ္ပဘေဒဒီပနမေဝ စေတ္ထ ပုရိမတော ဝိသေသောတိ။ အဋ္ဌ ပါစိတ္တိယာနီတိ ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နံ ဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နံ သေနာသနံ ဒုက္ကဋဝတ္ထုဿ အာဒိံ ကတွာ ပါဠိယံ ဒဿိတတ္တာ တတော အဓိကံ သဗ္ဗစ္ဆန္နဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နာဒိကမ္ပိ သဗ္ဗံ ပါဠိယံ အဝုတ္တမ္ပိ ပါစိတ္တိယဿေဝ ဝတ္ထုဘာဝေန ဒဿိတံ သိက္ခာပဒဿ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇတ္တာ၊ ဂရုကေ ဌာတဗ္ဗတော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သတ္တ ပါစိတ္တိယာနီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တပါစိတ္တိယဒွယံ သာမညတော ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၅၄) ‘‘တတိယာယ ရတ္တိယာ ပုရာရုဏာ နိက္ခမိတွာ ပုန သယတီ’’တိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ၊ အနိက္ခမိတွာ ပုရာရုဏာ ဥဋ္ဌဟိတွာ အန္တောဆဒနေ နိသိန္နဿာပိ ပုန ဒိဝသေ သဟသေယျေန အနာပတ္တိ ဧဝ။ ဧတ္ထ စတုဘာဂေါ စူဠကံ၊ ဒွေဘာဂါ ဥပဍ္ဎံ၊ တီသု ဘာဂေသု ဒွေ ဘာဂါ ယေဘုယျန္တိ ဣမိနာ လက္ခဏေန စူဠကစ္ဆန္နပရိစ္ဆန္နာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣဒါနိ ဒုတိယသိက္ခာပဒေပိ ယထာဝုတ္တနယံ အတိဒိသန္တော ‘‘မာတုဂါမေန…ပေ… အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ အာဟ။ ‘‘မတိတ္ထိယာ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာယပိ အနုပါဒိန္နပက္ခေ ဌိတတ္တာ သဟသေယျာပတ္တိံ န ဇနေတီ’’တိ ¶ ဝဒန္တိ။ ‘‘အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ မာတုဂါမေ နိပန္နေ နိပဇ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ¶ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၇) ဝစနတော ဒိဝါ တဿ သယန္တဿ သဟသေယျာပတ္တိ န ဟောတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

သဟသေယျဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၁၇။ မဉ္စပီဌာဒိသင်္ဃိကသေနာသနေသုပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိနိစ္ဆယကထာ

၈၂။ ဧဝံ သဟသေယျဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ သင်္ဃိကေ ဝိဟာရေ သေယျာသု ကတ္တဗ္ဗဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဝိဟာရေ သင်္ဃိကေ သေယျ’’န္တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမဂ္ဂံ ကမ္မံ သမုပဂစ္ဆတီတိ သင်္ဃော၊ အယမေဝ ဝစနတ္ထော သဗ္ဗသင်္ဃသာဓာရဏော။ သင်္ဃဿ ဒိန္နော သင်္ဃိကော၊ ဝိဟရတိ ဧတ္ထာတိ ဝိဟာရော၊ တသ္မိံ။ သယန္တိ ဧတ္ထာတိ သေယျာ၊ တံ။ အသန္ထရီတိ သန္ထရိတွာန။ ပက္ကမနံ ပက္ကမော၊ ဂမနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိဟာရေ သင်္ဃိကေ သေယျံ၊ သန္ထရိတွာန ပက္ကမော’’တိ ဣမဿ ဥဒ္ဒေသပါဌဿ သင်္ဃိကေ ဝိဟာရေ…ပေ… ပက္ကမနန္တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ တတြာတိ တသ္မိံ ပက္ကမနေ အယံ ဤဒိသော မယာ ဝုစ္စမာနော ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ကတမော သော ဝိနိစ္ဆယောတိ အာဟ ‘‘သင်္ဃိကေ…ပေ… ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရော နာမ သေနာသနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတာ။ ပါစိတ္တိယန္တိ ပဌမံ ပါဒံ အတိက္ကာမေန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုတိယာတိက္ကမေ ပါစိတ္တိယံ။ ကထံ ဝိညာယတိစ္စာဟ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု…ပေ… ဝစနတော’’တိ။

တတ္ထ ¶ သင်္ဃိကော ဝိဟာရော ပါကဋော၊ သေယျာ အပါကဋာ၊ သာ ကတိဝိဓာဣစ္စာဟ ‘‘သေယျာ နာမ…ပေ… ဒသဝိဓာ’’တိ။ တတ္ထာပိ ကတမာ ဘိသိ၊ ကတမာ စိမိလိကာဒယောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ဘိသီတိ…ပေ… ဧသ နယော ပဏ္ဏသန္ထာရေ’’တိ။ တတ္ထ မဉ္စေ အတ္ထရိတဗ္ဗာတိ မဉ္စကဘိသိ၊ ဧဝံ ဣတရတြ၊ ဝဏ္ဏာနုရက္ခဏတ္ထံ ကတာတိ ပဋခဏ္ဍာဒီဟိ သိဗ္ဗိတွာ ကတာ။ ဘူမိယံ အတ္ထရိတဗ္ဗာတိ စိမိလိကာယ သတိ တဿာ ဥပရိ၊ အသတိ သုဒ္ဓဘူမိယံ အတ္ထရိတဗ္ဗာ။ သီဟဓမ္မာဒီနံ ပရိဟရဏေ ဧဝ ¶ ပဋိက္ခေပေါတိ ဣမိနာ မဉ္စပီဌာဒီသု အတ္ထရိတွာ ပုန သံဟရိတွာ ဌပနာဒိဝသေန အတ္တနော အတ္ထာယ ပရိဟရဏမေဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဘူမတ္ထရဏာဒိဝသေန ပရိဘောဂေါ ပန အတ္တနော ပရိဟရဏံ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ခန္ဓကေ ဟိ ‘‘အန္တောပိ မဉ္စေ ပညတ္တာနိ ဟောန္တိ၊ ဗဟိပိ မဉ္စေ ပညတ္တာနိ ဟောန္တီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော အတ္ထာယ မဉ္စာဒီသု ပညပေတွာ ပရိဟရဏဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာစမ္မာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ သီဟစမ္မံ ဗျဂ္ဃစမ္မံ ဒီပိစမ္မံ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၅) ပဋိက္ခေပေါ ကတော၊ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၁၂) ပန ‘‘ယဒိ ဧဝံ ‘ပရိဟရဏေယေဝ ပဋိက္ခေပေါ’တိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ ကတွာ ‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗံ ပါသာဒပရိဘောဂ’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၂၀) ဝစနတော ပုဂ္ဂလိကေပိ သေနာသနေ သေနာသနပရိဘောဂဝသေန နိယမိတံ သုဝဏ္ဏဃဋာဒိကံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋမာနမ္ပိ ကေဝလံ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝမိဒံ ဘူမတ္ထရဏဝသေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋမာနမ္ပိ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ တံ တံ ဝိဟာရံ ဟရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ပရိဟရဏေယေဝ ပဋိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။

ပါဝါရော ကောဇဝေါတိ ပစ္စတ္ထရဏတ္ထာယေဝ ဌပိတာ ဥဂ္ဂတလောမာ အတ္ထရဏဝိသေသာ။ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တန္တိ အဋ္ဌကထာသု ¶ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒံ အဋ္ဌကထာသု တထာဝုတ္တဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ အညမ္ပိ တာဒိသံ မဉ္စပီဌေသု အတ္ထရိတဗ္ဗံ အတ္ထရဏမေဝါ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန ‘‘ပစ္စတ္ထရဏံ နာမ ပါဝါရော ကောဇဝေါ’’တိ နိယမေတွာ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ ဣမိနာ န သမေတိ၊ ‘‘ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၁၆) ဝုတ္တံ။ ဝီမံသိတေ ပန ဧဝမဓိပ္ပာယော ပညာယတိ – မာတိကာဋ္ဌကထာပိ အဋ္ဌကထာယေဝ၊ တသ္မာ မဟာအဋ္ဌကထာဒီသု ဝုတ္တနယေန ‘‘ပါဝါရော ကောဇဝေါ’’တိ နိယမေတွာ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ နိယမနေ သတိပိ ယထာ ‘‘လဒ္ဓါတပတ္တော ရာဇကုမာရော’’တိ အာတပတ္တဿ လဒ္ဓဘာဝေယေဝ နိယမေတွာ ဝုတ္တေပိ နိဒဿနနယဝသေန ရာဇကကုဓဘဏ္ဍသာမညေန သမာနာ ဝါလဗီဇနာဒယောပိ ဝုတ္တာယေဝ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ‘‘ပါဝါရော ကောဇဝေါ’’တိ နိယမေတွာ ဝုတ္တေပိ နိဒဿနနယဝသေန တေဟိ မဉ္စပီဌေသု အတ္ထရိတဗ္ဗဘာဝသာမညေန သမာနာ အညေ အတ္ထရဏာပိ ဝုတ္တာယေဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တဝစနံ အဋ္ဌကထာဝစနဿ ပဋိလောမံ န ဟောတိ၊ အနုလောမမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣမသ္မိံ ¶ ပန ဌာနေ ‘‘ယေန ဝိဟာရော ကာရိတော၊ သော ဝိဟာရဿာမိကော’’တိ ပါဌံ နိဿာယ ဧကစ္စေ ဝိနယဓရာ ‘‘သင်္ဃိကဝိဟာရဿ ဝါ ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရဿ ဝါ ဝိဟာရဒါယကောယေဝ သာမိကော၊ သောယေဝ ဣဿရော၊ တဿ ရုစိယာ ဧဝ ဝသိတုံ လဘတိ၊ န သင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလာနံ ရုစိယာ’’တိ ဝိနိစ္ဆယံ ကရောန္တိ၊ သော ဝီမံသိတဗ္ဗော၊ ကထံ အယံ ပါဌော ကိမတ္ထံ သာဓေတိ ဣဿရတ္ထံ ဝါ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္ထံ ဝါတိ? ဧဝံ ဝီမံသိတေ ‘‘ဘိက္ခုမှိ သတိ ဘိက္ခု အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိအာဒိဝစနတော အာပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္ထမေဝ သာဓေတိ၊ န ဣဿရတ္ထန္တိ ဝိညာယတိ။

အထ ¶ သိယာ ‘‘အာပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္ထေ သိဒ္ဓေ ဣဿရတ္ထော သိဒ္ဓါယေဝ ဟောတိ။ ဣဿရဘာဝတောယေဝ ဟိ သော အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ။ တတ္ထေဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ – ‘‘အာပုစ္ဆန္တေန စ ဘိက္ခုမှိ သတိ ဘိက္ခု အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော၊ တသ္မိံ အသတိ သာမဏေရော၊ တသ္မိံ အသတိ အာရာမိကော’’တိအာဒိဝစနတော အာယသ္မန္တာနံ မတေန ဘိက္ခုပိ သာမဏေရောပိ အာရာမိကောပိ ဝိဟာရကာရကောပိ တဿ ကုလေ ယော ကောစိ ပုဂ္ဂလောပိ ဣဿရောတိ အာပဇ္ဇေယျ၊ ဧဝံ ဝိညာယမာနေပိ ဘိက္ခုမှိ ဝါ သာမဏေရေ ဝါ အာရာမိကေ ဝါ သတိ တေယေဝ ဣဿရာ၊ န ဝိဟာရကာရကော။ တေသု ဧကသ္မိမ္ပိ အသတိယေဝ ဝိဟာရကာရကော ဣဿရော သိယာတိ။ ဣမသ္မိံ ပန အဓိကာရေ သင်္ဃိကံ သေနာသနံ ရက္ခဏတ္ထာယ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံယေဝ ဝဒတိ၊ န ဣဿရဘာဝတော အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) ‘‘အနာပုစ္ဆံ ဝါ ဂစ္ဆေယျာတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခုမှိ သတိ ဘိက္ခု အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိအာဒိ။

အထာပိ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘‘န သကလဿ ဝါကျပါဌဿ အဓိပ္ပာယတ္ထံ သန္ဓာယ အမှေဟိ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ‘ဝိဟာရဿာမိကော’တိ ဧတဿ ပဒတ္ထံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကထံ? သံ ဧတဿ အတ္ထီတိ သာမိကော၊ ဝိဟာရဿ သာမိကော ဝိဟာရဿာမိကော။ ‘ကော ဝိဟာရဿာမိကော နာမာ’တိ ဝုတ္တေ ‘ယေန ဝိဟာရော ကာရိတော၊ သော ဝိဟာရဿာမိကော နာမာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗော၊ တသ္မာ ဝိဟာရကာရကော ဒါယကော ဝိဟာရဿာမိကော နာမာတိ ဝိညာယတိ၊ ဧဝံ ဝိညာယမာနေ သတိ သာမိကော နာမ သဿ ဓနဿ ဣဿရော၊ တဿ ရုစိယာ ဧဝ အညေ လဘန္တိ၊ တသ္မာ ဝိဟာရဿာမိကဘူတဿ ဒါယကဿ ရုစိယာ ဧဝ ဘိက္ခူ ဝသိတုံ လဘန္တိ၊ န သင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလာနံ ရုစိယာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တေ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗာ – မာ အာယသ္မန္တော ဧဝံ အဝစုတ္ထ၊ ယထာ ¶ နာမ ‘‘ဃဋိကာရော ဗြဟ္မာ’’တိ ဝုတ္တော သော ဗြဟ္မာ ဣဒါနိ ဃဋံ န ကရောတိ၊ ပုရိမတ္တဘာဝေ ပန ကရောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဃဋံ ကရောတီ’’တိ ဝစနတ္ထေန ‘‘ဃဋိကာရော’’တိ နာမံ လဘတိ။ ဣတိ ပုဗ္ဗေ လဒ္ဓနာမတ္တာ ပုဗ္ဗဝေါဟာရဝသေန ဗြဟ္မဘူတောပိ ¶ ‘‘ဃဋိကာရော’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ သော ဝိဟာရကာရကော ဘိက္ခူနံ ပရိစ္စတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ဝိဟာရဿာမိကော န ဟောတိ ဝတ္ထုပရိစ္စာဂလက္ခဏတ္တာ ဒါနဿ၊ ပုဗ္ဗေ ပန အပရိစ္စတ္တကာလေ ဝိဟာရဿ ကာရကတ္တာ ဝိဟာရဿာမိကော နာမ ဟောတိ၊ သော ဧဝံ ပုဗ္ဗေ လဒ္ဓနာမတ္တာ ပုဗ္ဗဝေါဟာရဝသေန ‘‘ဝိဟာရဿာမိကော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ န၊ ပရိစ္စတ္တဿ ဝိဟာရဿ ဣဿရဘာဝတော။ တေနေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ‘‘ဝိဟာရဒါယကာနံ ရုစိယာ ဘိက္ခူ ဝသန္တူ’’တိ အဝတွာ သေနာသနပညာပကော အနုညာတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၉၅) ‘‘တေသံ ဂေဟာနီတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခူနံ ဝါသတ္ထာယ ကတမ္ပိ ယာဝ န ဒေန္တိ၊ တာဝ တေသံ သန္တကံယေဝ ဘဝိဿတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ၊ တေန ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ တေသံ သန္တကာနိ န ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ။ အယံ ပန ကထာ ပါဌဿ သမ္မုခီဘူတတ္တာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ကထိတာ။ ဝိဟာရဝိနိစ္ဆယော ပန စတုပစ္စယဘာဇနဝိနိစ္ဆယေ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၄ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ယော ကောစီတိ ဉာတကော ဝါ အညာတကော ဝါ ယော ကောစိ။ ယေန မဉ္စံ ပီဌံ ဝါ ဝိနန္တိ၊ တံ မဉ္စပီဌကဝါနံ။

၈၃။ သိလုစ္စယလေဏန္တိ သိလုစ္စယေ လေဏံ၊ ပဗ္ဗတဂုဟာတိ အတ္ထော။ ‘‘သေနာသနံ ဥပစိကာဟိ ခါယိတ’’န္တိ ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တတ္တာ ဝတ္ထုအနုရူပဝသေန အဋ္ဌကထာယံ ဥပစိကာသင်္ကာယ အဘာဝေန အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၆၀ အာဒယော) ဂမိကဝတ္တံ ပညာပေန္တေန ‘‘သေနာသနံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ကေဝလံ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာမတ္တဒဿနတ္ထံ ‘‘အာပုစ္ဆနံ ပန ဝတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ ¶ ၊ န ပန ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿနတ္ထံ၊ တေနေဝ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘သေနာသနံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယံ ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ ဝါ ပါသာဏတ္ထမ္ဘေသု ဝါ ကတသေနာသနံ ယတ္ထ ဥပစိကာ နာရောဟန္တိ၊ တံ အနာပုစ္ဆန္တဿပိ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယံ ဝုတ္တံ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘တာဒိသေ သေနာသနေ အနာပုစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တဿ ပါစိတ္တိယံ နတ္ထိ၊ ဂမိကဝတ္တေ သေနာသနံ အနာပုစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တော ဝတ္တဘေဒေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။

ပစ္ဆိမဿ အာဘောဂေန မုတ္တိ နတ္ထီတိ တဿ ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တဿ အညဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ဧကံ ဝါ ပေသေတွာ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဂမနစိတ္တဿ ဥပ္ပန္နဋ္ဌာနတော အနာပုစ္ဆိတွာ ဂစ္ဆန္တေ ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ ပါစိတ္တိယံ။ မဏ္ဍပေ ဝါတိ သာခါမဏ္ဍပေ ဝါ ပဒရမဏ္ဍပေ ဝါ။ ရုက္ခမူလေတိ ယဿ ကဿစိ ရုက္ခဿ ဟေဋ္ဌာ။ ပလုဇ္ဇတီတိ ဝိနဿတိ။

၈၄။ မဇ္ဈေ ¶ သံခိတ္တံ ပဏဝသဏ္ဌာနံ ကတွာ ဗဒ္ဓန္တိ ဧရကပတ္တာဒီဟိ ဝေဏိံ ကတွာ တာယ ဝေဏိယာ ဥဘောသု ပဿေသု ဝိတ္ထတဋ္ဌာနေ ဗဟုံ ဝေဌေတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈဋ္ဌာနံ၊ တာဝ အန္တောအာကဍ္ဎနဝသေန ဝေဌေတွာ မဇ္ဈေ သံခိပိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဗန္ဓိတွာ ကတံ။ ယတ္ထ ကာကာ ဝါ ကုလလာ ဝါ န ဦဟဒန္တီတိ ယတ္ထ ဓုဝနိဝါသေန ကုလာဝကေ ကတွာ ဝသမာနာ ဧတေ ကာကကုလလာ၊ အညေ ဝါ သကုဏာ တံ သေနာသနံ န ဦဟဒန္တိ၊ တာဒိသေ ရုက္ခမူလေ နိက္ခိပိတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။

၈၅။ နဝဝါယိမောတိ အဓုနာ သုတ္တေန ဝီတကစ္ဆေန ပလိဝေဌိတမဉ္စော။ ဩနဒ္ဓါတိ ကပ္ပိယစမ္မေန ဩနဒ္ဓါ၊ သောဝ ဩနဒ္ဓကော သကတ္ထေ က-ပစ္စယဝသေန။ တေန ဟိ ဝဿေန သီဃံ န နဿတိ။ ဥက္ကဋ္ဌအဗ္ဘောကာသိကောတိ ဣဒံ တဿ သုခပဋိပတ္တိဒဿနမတ္တံ ¶ ၊ ဥက္ကဋ္ဌဿာပိ ပန စီဝရကုဋိ ဝဋ္ဋတေဝ။ ကာယာနုဂတိကတ္တာတိ ဘိက္ခုနော တတ္ထေဝ နိသိန္နဘာဝံ ဒီပေတိ၊ တေန စ ဝဿဘယေန သယံ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿ အာပတ္တိံ ဒဿေတိ။ အဗ္ဘောကာသိကာနံ အတေမနတ္ထာယ နိယမေတွာ ဒါယကေဟိ ဒိန္နမ္ပိ အတ္တာနံ ရက္ခန္တေန ရက္ခိတဗ္ဗမေဝ။ ‘‘ယသ္မာ ပန ဒါယကေဟိ ဒါနကာလေယေဝ သတသဟဿဂ္ဃနကမ္ပိ ကမ္ဗလံ ‘ပါဒပုဉ္ဆနိံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇထာ’တိ ဒိန္နံ တထေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ဣဒမ္ပိ မဉ္စပီဌာဒိသေနာသနံ ‘အဇ္ဈောကာသေပိ ယထာသုခံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’တိ ဒါယကေဟိ ဒိန္နံ စေ၊ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ကာလေ အဇ္ဈောကာသေ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၀၈-၁၁၀) ဝုတ္တံ။ ပေသေတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယော ဘိက္ခု ဣမံ ဌာနံ အာဂန္တွာ ဝသတိ၊ တဿ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ပေသေတဗ္ဗံ။

ဝလာဟကာနံ အနုဋ္ဌိတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဣမိနာ ဂိမှာနေပိ မေဃေ ဥဋ္ဌိတေ အဗ္ဘောကာသေ နိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ တတြ တတြာတိ စေတိယင်္ဂဏာဒိကေ တသ္မိံ တသ္မိံ အဗ္ဘောကာသေ နိယမေတွာ နိက္ခိတ္တာ။ မဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယ ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခါတိ ယတ္ထ သမန္တတော သမ္မဇ္ဇိတွာ အင်္ဂဏမဇ္ဈေ သဗ္ဗဒါ ကစဝရဿ သင်္ကဍ္ဎနေန မဇ္ဈေ ဝါလိကာ သဉ္စိတာ ဟောတိ၊ တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ ဥစ္စဝတ္ထုပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခံ၊ ဘိတ္တိပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခံ ဝါ ဝါလိကာ ဟရိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယတ္ထ ဝါ ပန ကောဏေသု ဝါလိကာ သဉ္စိတာ၊ တတ္ထ တတော ပဋ္ဌာယ အပရဒိသာဘိမုခါ ဟရိတဗ္ဗာ’’တိ ကေစိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘သမ္မဋ္ဌဋ္ဌာနဿ ပဒဝလဉ္ဇေန အဝိကောပနတ္ထာယ သယံ အသမ္မဋ္ဌဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော ပါဒါဘိမုခံ ဝါလိကာ ဟရိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ‘‘မဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ ဝစနဿ ပယောဇနံ န ဒိဿတိ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ ¶ ပန ‘‘ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခါတိ နိသီဒန္တာနံ ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခန္တိ ကေစိ၊ သမ္မဇ္ဇန္တဿ ¶ ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခန္တိ အပရေ၊ ဗဟိဝါလိကာယ အဂမနနိမိတ္တံ ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခါ ဟရိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကစဝရံ ဟတ္ထေဟိ ဂဟေတွာ ဗဟိ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ‘‘ကစဝရံ ဆဍ္ဍေဿာမီ’’တိ ဝါလိကာ န ဆဍ္ဍေတဗ္ဗာတိ ဒီပေတိ။

၈၆။ ကပ္ပံ လဘိတွာတိ ‘‘ဂစ္ဆာ’’တိ ဝုတ္တဝစနေန ကပ္ပံ လဘိတွာ။ ထေရဿ ဟိ အာဏတ္တိယာ ဂစ္ဆန္တဿ အနာပတ္တိ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘နိသီဒိတွာ သယံ ဂစ္ဆန္တော’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ။

အညတ္ထ ဂစ္ဆတီတိ တံ မဂ္ဂံ အတိက္ကမိတွာ အညတ္ထ ဂစ္ဆတိ။ လေဍ္ဍုပါတုပစာရတော ဗဟိ ဌိတတ္တာ ‘‘ပါဒုဒ္ဓါရေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ၊ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿ ပဌမပါဒုဒ္ဓါရေ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ပါကတိကံ အကတွာတိ အပဋိသာမေတွာ။ အန္တရသန္နိပါတေတိ အန္တရန္တရာ သန္နိပါတေ။

၈၇။ အာဝါသိကာနံယေဝ ပလိဗောဓောတိ ဧတ္ထ အာဂန္တုကေသု အာဂန္တွာ ကိဉ္စိ အဝတွာ တတ္ထ နိသိန္နေသုပိ နိသီဒိတွာ ‘‘အာဝါသိကာယေဝ ဥဒ္ဓရိဿန္တီ’’တိ ဂတေသုပိ အာဝါသိကာနမေဝ ပလိဗောဓော။ မဟာပစ္စရိဝါဒေ ပန ‘‘ဣဒံ အမှာက’’န္တိ ဝတွာပိ အဝတွာပိ နိသိန္နာနမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒေ ‘‘အာပတ္တီ’’တိ ပါစိတ္တိယမေဝ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန သန္ထရာပနေ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အနာဏတ္တိယာ ပညတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ဥဿာရကောတိ သရဘာဏကော။ သော ဟိ ဥဒ္ဓံဥဒ္ဓံ ပါဠိပါဌံ သာရေတိ ပဝတ္တေတီတိ ‘‘ဥဿာရကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဣဒံ ဥဿာရကဿ၊ ဣဒံ ဓမ္မကထိကဿာ’’တိ ဝိသုံ ပညတ္တတ္တာ အနာဏတ္တိယာ ပညတ္တေပိ ပါစိတ္တိယေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘တသ္မိံ အာဂန္တွာ နိသိန္နေ တဿ ပလိဗောဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ဝဒန္တိ ‘‘အနာဏတ္တိယာ ပညတ္တေပိ ဓမ္မကထိကဿ အနုဋ္ဌာပနီယတ္တာ ပါစိတ္တိယေန ¶ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အာဂန္တုကဿ ပန ပစ္ဆာ အာဂတေဟိ ဝုဍ္ဎတရေဟိ ဥဋ္ဌာပနီယတ္တာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တ’’န္တိ။

၈၈။ ပါဒပုဉ္ဆနီ နာမ ရဇ္ဇုကေဟိ ဝါ ပိလောတိကာယ ဝါ ပါဒပုဉ္ဆနတ္ထံ ကတာ။ ဖလကပီဌံ နာမ ဖလကမယံ ပီဌံ။ အထ ဝါ ဖလကဉ္စေဝ ဒါရုမယပီဌဉ္စ။ ဒါရုမယပီဌန္တိ စ ဖလကမယမေဝ ပီဌံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါဒကဌလိကန္တိ အဓောတပါဒဋ္ဌာပနကံ။ အဇ္ဈောကာသေ ရဇနံ ပစိတွာ ¶ …ပေ… ပဋိသာမေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ထေဝေ အသတိ ရဇနကမ္မေ နိဋ္ဌိတေ ပဋိသာမေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘိက္ခု ဝါ သာမဏေရော ဝါ အာရာမိကော ဝါ လဇ္ဇီ ဟောတီတိ ဝုတ္တတ္တာ အလဇ္ဇိံ အာပုစ္ဆိတွာ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဩတာပေန္တော…ပေ… ဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ကိဉ္စာပိ ‘ဧတ္တကံ ဒူရံ ဂန္တဗ္ဗ’န္တိ ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ၊ တထာပိ လေဍ္ဍုပါတံ အတိက္ကမ္မ နာတိဒူရံ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

မဉ္စပီဌာဒိသင်္ဃိကသေနာသနေသုပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ-

၈၉။ ဧဝံ သင်္ဃိကသေနာသနေသု ကတ္တဗ္ဗဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ စတုကာလိကဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ကာလိကာနိပိ စတ္တာရီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကရဏံ ကာရော၊ ကိရိယာ။ ကာရော ဧဝ ကာလော ရ-ကာရဿ လ-ကာရော ယထာ ‘‘မဟာသာလော’’တိ။ ကာလောတိ စေတ္ထ ပစ္စုပ္ပန္နာဒိကိရိယာ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘အာရဒ္ဓါနိဋ္ဌိတော ¶ ဘာဝေါ၊ ပစ္စုပ္ပန္နော သုနိဋ္ဌိတော၊

အတီတာနာဂတုပ္ပာဒ-မပ္ပတ္တာဘိမုခါ ကိရိယာ’’တိ။

ဧတ္ထ ပန တဿ တဿ ကိရိယာသင်္ခါတဿ ကာလဿ ပဘေဒဘူတော ပုရေဘတ္တဧကအဟောရတ္တသတ္တာဟဇီဝိကပရိယန္တသင်္ခါတော ကာလဝိသေသော အဓိပ္ပေတော။ ကာလေ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလဝိသေသေ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ ကာလိကာနိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော၊ တေန ကပ္ပိယာ စတုဘူမိယောတိ သမုစ္စေတိ။ စတ္တာရီတိ သင်္ချာနိဒ္ဒေသော၊ တေန ကာလိကာနိ နာမ စတ္တာရိ ဧဝ ဟောန္တိ၊ န တီဏိ န ပဉ္စာတိ ဒဿေတိ၊ ဣဒံ မာတိကာပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏံ။ တတ္ထ ဥဒ္ဒေသေ ယံ မာတိကာယံ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ‘‘ကာလိကာနိပိ စတ္တာရီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ မာတိကာပဒေ စတ္တာရိ ကာလိကာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ ယောဇနာ။ ကတမာနိ တာနီတိ အာဟ ‘‘ယာဝကာလိက’’န္တိအာဒိ ¶ ။ ယာဝကာလိကံ…ပေ… ယာဝဇီဝိကံ ဣတိ ဣမာနိ ဝတ္ထူနိ စတ္တာရိ ကာလိကာနိ နာမာတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ တေသံ ဝတ္ထုဉ္စ ဝိသေသနဉ္စ နာမလာဘဟေတုဉ္စ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ပုရေဘတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေသု စတူသု ကာလိကေသု ယံ ကိဉ္စိ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ယာဝကာလိကံ၊ အဋ္ဌဝိဓပါနံ ယာမကာလိကံ၊ သပ္ပိအာဒိပဉ္စဝိဓဘေသဇ္ဇံ သတ္တာဟကာလိကံ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာဝဇီဝိကံ ဣတိ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယံ ကိဉ္စိ ခါဒနီယဘောဇနီယန္တိ ဧတ္ထ အတိဗျာပိတံ ပရိဟရိတုံ ဝိသေသနမာဟ ‘‘ပုရေဘတ္တ’’န္တျာဒိ။ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗမေဝ ယာဝကာလိကံ၊ န အညံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယန္တျတ္ထော။ ယာဝ…ပေ… ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတောတိ နာမလာဘဟေတုံ၊ ဧတေန ယာဝ ကာလော အဿာတိ ယာဝကာလိကန္တိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ။ အဋ္ဌဝိဓံ ပါနန္တိ ဧတ္ထ အဗျာပိတံ ပရိဟရိတုမာဟ ‘‘သဒ္ဓိံ အနုလောမပါနေဟီ’’တိ။ ယာဝ…ပေ… တဗ္ဗတောတိ နာမလာဘဟေတုံ၊ ဧတေန ယာမော ကာလော ¶ အဿာတိ ယာမကာလိကန္တိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ။ သတ္တာဟံ နိဓေတဗ္ဗတောတိ နာမလာဘဟေတုံ၊ ဧတေန သတ္တာဟော ကာလော အဿာတိ သတ္တာဟကာလိကန္တိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတန္တိ ဧတ္ထ အတိဗျာပိတံ ပရိဟရိတုံ ‘‘ဌပေတွာ ဥဒက’’န္တျာဟ။ ယာဝ…ပေ… ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတောတိ နာမလာဘဟေတုံ၊ တေန ယာဝဇီဝံ ကာလော အဿာတိ ယာဝဇီဝိကန္တိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု အဒိန္နံ မုခဒွါရံ အာဟာရံ အာဟရေယျ အညတြ ဥဒကဒန္တပေါနာ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၆၅) ဝစနတော နနု ဥဒကံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗံ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ဌပေတွာ ဥဒကံ အဝသေသံ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ? သစ္စံ၊ ပရိသုဒ္ဓဥဒကံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗံ၊ ကဒ္ဒမာဒိသဟိတံ ပန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဋိဂ္ဂဟိတေသု အန္တောဂဓဘာဝတော ‘‘ဌပေတွာ ဥဒက’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဧဝမပိ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဣမိနာဝ သိဒ္ဓံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗဿ ဥဒကဿပိ ဂဟဏတောတိ? သစ္စံ၊ တထာပိ ဥဒကဘာဝေန သာမညတော ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေ ဧကစ္စဿ ဥဒကဿ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝတော ဥဒကမ္ပိ ယာဝဇီဝိကံ နာမာတိ ဉာယေယျ၊ န ပန ဥဒကံ ယာဝဇီဝိကံ သုဒ္ဓဿ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာဘာဝတော၊ တသ္မာ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧကစ္စဿ ဥဒကဿ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝေ သတိပိ သုဒ္ဓဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗတ္တာ တံ ဥဒကံ ဌပေတွာ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာဝဇီဝိကန္တိ ဝုစ္စတီတိ။

၉၀။ မူလကမူလာဒီနိ ¶ ဥပဒေသတောယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ၊ တာနိ ပရိယာယတော ဝုစ္စမာနာနိပိ န သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ပရိယာယန္တရေန ဟိ ဝုစ္စမာနေ တံ တံ နာမံ အဇာနန္တာနံ သမ္မောဟောယေဝ သိယာ၊ တသ္မာ တတ္ထ န ကိဉ္စိ ဝက္ခာမ။ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထန္တိ ပူဝါဒိခါဒနီယေ ဝိဇ္ဇမာနံ ခါဒနီယကိစ္စံ ခါဒနီယေဟိ ကာတဗ္ဗံ ဇိဃစ္ဆာဟရဏသင်္ခါတံ အတ္ထံ ပယောဇနံ ¶ နေဝ ဖရန္တိ န နိပ္ဖာဒေန္တိ။ ဧကသ္မိံ ဒေသေ အာဟာရကိစ္စံ သာဓေန္တံ ဝါ အသာဓေန္တံ ဝါ အပရသ္မိံ ဒေသေ ဥဋ္ဌိတဘူမိရသာဒိဘေဒေန အာဟာရဇိဃစ္ဆာဟရဏကိစ္စံ အသာဓေန္တမ္ပိ ဝါ သမ္ဘဝေယျာတိ အာဟ ‘‘တေသု တေသု ဇနပဒေသူ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဧကသ္မိံ ဇနပဒေ အာဟာရကိစ္စံ သာဓေန္တံ သေသဇနပဒေသုပိ ဝိကာလေ န ကပ္ပတိ ဧဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ဣဒံ ဝုတ္တ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ပကတိအာဟာရဝသေနာတိ အညေဟိ ယာဝကာလိကေဟိ အယောဇိတံ အတ္တနော ပကတိယာဝ အာဟာရကိစ္စကရဏဝသေန။ သမ္မောဟောယေဝ ဟောတီတိ အနေကတ္ထာနံ နာမာနံ အပ္ပသိဒ္ဓါနဉ္စ သမ္ဘဝတော သမ္မောဟော ဧဝ သိယာ။ တေနေဝေတ္ထ မယမ္ပိ မူလကမူလာဒီနံ ပရိယာယန္တရဒဿနေ အာဒရံ န ကရိမှ ဥပဒေသတောဝ ဂဟေတဗ္ဗတော။

ရုက္ခဝလ္လိအာဒီနန္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဝုတ္တံ။

အန္တောပထဝီဂတောတိ သာလကလျာဏိက္ခန္ဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

သဗ္ဗကပ္ပိယာနီတိ မူလတစပတ္တာဒီနံ ဝသေန သဗ္ဗသော ကပ္ပိယာနိ၊ တေသမ္ပိ နာမဝသေန န သက္ကာ ပရိယန္တံ ဒဿေတုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

အစ္ဆိဝါဒီနံ အပရိပက္ကာနေဝ ဖလာနိ ယာဝဇီဝိကာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပရိပက္ကာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဟရီတကာဒီနံ အဋ္ဌီနီတိ ဧတ္ထ မိဉ္ဇံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဌိတာနိ ကပါလာနိ ယာဝဇီဝိကာနီတိ အာစရိယာ။ မိဉ္ဇမ္ပိ ယာဝဇီဝိကန္တိ ဧကေ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၄၈-၂၄၉) ပန ¶ ‘‘ဟရီတကာဒီနံ အဋ္ဌီနီတိ ဧတ္ထ ¶ ‘မိဉ္ဇံ ယာဝကာလိက’န္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ အဝုတ္တတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဟိင်္ဂူတိ ဟိင်္ဂုရုက္ခတော ပဂ္ဃရိတနိယျာသော။ ဟိင်္ဂုဇတုအာဒယောပိ ဟိင်္ဂုဝိကတိယော ဧဝ။ တတ္ထ ဟိင်္ဂုဇတု နာမ ဟိင်္ဂုရုက္ခဿ ဒဏ္ဍပတ္တာနိ ပစိတွာ ကတနိယျာသော။ ဟိင်္ဂုသိပါဋိကံ နာမ ဟိင်္ဂုပတ္တာနိ ပစိတွာ ကတနိယျာသော။ ‘‘အညေန မိဿေတွာ ကတော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တကန္တိ အဂ္ဂကောဋိယာ နိက္ခန္တသိလေသော။ တကပတ္တီတိ ပတ္တတော နိက္ခန္တသိလေသော။ တကပဏ္ဏီတိ ပလာသေ ဘဇ္ဇိတွာ ကတသိလေသော။ ‘‘ဒဏ္ဍတော နိက္ခန္တသိလေသော’’တိပိ ဝဒန္တိ။

၉၁။ ယာမကာလိကေသု ပနာတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ခါဒနီယဘောဇနီယပဒေဟိ ယာဝကာလိကမေဝ သင်္ဂဟိတံ၊ န ယာမကာလိကံ၊ တထာပိ ‘‘အနာပတ္တိ ယာမကာလိကံ ယာမေ နိဒဟိတွာ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဣဓ စေဝ ‘‘ယာမကာလိကေန ဘိက္ခဝေ သတ္တာဟကာလိကံ…ပေ… ယာဝဇီဝိကံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာမေ ကပ္ပတိ၊ ယာမာတိက္ကန္တေ န ကပ္ပတီ’’တိ အညတ္ထ (မဟာဝ။ ၃၀၅) စ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယာမကာလိက’’န္တိဝစနသာမတ္ထိယတော စ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယညူဟိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ယာမကာလိကံ သန္နိဓိကာရကံ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဌပေတွာ ဓညဖလရသန္တိ ဧတ္ထ ‘‘တဏ္ဍုလဓောဝနောဒကမ္ပိ ဓညဖလရသောယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

၉၂။ သတ္တာဟကာလိကေ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနီတိ ဘေသဇ္ဇကိစ္စံ ကရောန္တု ဝါ မာ ဝါ၊ ဧဝံလဒ္ဓဝေါဟာရာနိ ပဉ္စ။ ‘‘ဂေါသပ္ပီ’’တိအာဒိနာ လောကေ ပါကဋံ ဒဿေတွာ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတီ’’တိ ဣမိနာ အညေသမ္ပိ ရောဟိတမိဂါဒီနံ သပ္ပိံ ဂဟေတွာ ဒဿေတိ။ ယေသဉှိ ခီရံ အတ္ထိ၊ သပ္ပိမ္ပိ တေသံ အတ္ထိယေဝ၊ တံ ပန သုလဘံ ဝါ ဒုလ္လဘံ ဝါ အသမ္မောဟတ္ထံ ဝုတ္တံ ¶ ။ ဧဝံ နဝနီတမ္ပိ။ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတီ’’တိ စ ဣဒံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ယေသံ မံသံ န ကပ္ပတိ၊ တေသံ သပ္ပိအာဒိ န ကပ္ပတီတိ ဒဿနတ္ထံ။ မနုဿခီရာဒီနိပိ ဟိ နော န ကပ္ပန္တိ။

၉၃။ ယာဝ ကာလော နာတိက္ကမတိ၊ တာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ကာလောတိ ဘိက္ခူနံ ဘောဇနကာလော အဓိပ္ပေတော၊ သော စ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ဌိတမဇ္ဈနှိကော။ ဌိတမဇ္ဈနှိကောပိ ဟိ ¶ ကာလသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ပန ခါဒိတုံ ဝါ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝါ န သက္ကာ၊ သဟသာ ပိဝိတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ၊ ကုက္ကုစ္စကေန ပန န ကတ္တဗ္ဗံ။ ကာလပရိစ္ဆေဒဇာနနတ္ထဉ္စ ကာလတ္ထမ္ဘော ယောဇေတဗ္ဗော။ ကာလန္တရေ ဝါ ဘတ္တကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေတိ ဂဟဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟိ တံ၊ သန္နိဟိတံ န ကပ္ပတီတိ ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ၊ တေနေဝ ‘‘အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ ဂဏှန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ’’တိ ဝုတ္တံ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန ‘‘အဇ္ဈောဟရိဿာမီတိ ဂဏှန္တဿ ဂဟဏေ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။

ယန္တိ ယံ ပတ္တံ။ သန္ဒိဿတီတိ ယာဂုယာ ဥပရိ သန္ဒိဿတိ။ တေလဝဏ္ဏေ ပတ္တေ သတိပိ နိသ္နေဟဘာဝေ အင်္ဂုလိယာ ဃံသန္တဿ ဝဏ္ဏဝသေနေဝ လေခါ ပညာယတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ အနာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သာ အဗ္ဗောဟာရိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သယံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အပရိစ္စတ္တမေဝ ဟိ ဒုတိယဒိဝသေ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန၊ အနုပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒါနေန ဝါ ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ပရိစ္စတ္တမေဝ ဟောတီတိ ‘‘အပရိစ္စတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ ဥဘယထာပိ အဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ယံ ပရဿ ပရိစ္စဇိတွာ အဒိန္နမ္ပိ သစေ ပဋိဂ္ဂဟဏေ နိရပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ၊ တမ္ပိ ဒုတိယဒိဝသေ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပတ္တော ဒုဒ္ဓါတော ဟောတီ’’တိအာဒီသု ကသ္မာ အာပတ္တိ ဝုတ္တာတိ? ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ¶ သယံ ဝါ အညေန ဝါ တုစ္ဆံ ကတွာ န သမ္မာ ဓောဝိတွာ နိဋ္ဌာပိတေ ပတ္တေ လဂ္ဂမ္ပိ အဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဟောတီတိ တတ္ထ အာပတ္တီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘သာမဏေရာနံ ပရိစ္စဇန္တီတိ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ ဌတွာ ‘အပရိစ္စတ္တမေဝါ’တိ ဝုတ္တတ္တာ အနုပသမ္ပန္နဿ ပရိစ္စတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ အပရိစ္စတ္တံ န ဝဋ္ဋတီတိ အာပန္နံ၊ တသ္မာ နိရာလယဘာဝေန ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝိဇဟိတေပိ အနုပသမ္ပန္နဿ အပရိစ္စတ္တံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ ယုတ္တံ ဝိယ န ဒိဿတိ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ၊ တဒဂ္ဂေန သန္နိဓိမ္ပိ န ကရောတိ ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတသဒိသတ္တာ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိဒဟိတေယေဝ စ သန္နိဓိပစ္စယာ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၅၂-၂၅၃) ပန ‘‘အပရိစ္စတ္တမေဝါတိ နိရပေက္ခတာယ အနုပသမ္ပန္နဿ အဒိန္နံ အပရိစ္စတ္တဉ္စ ယာဝကာလိကာဒိဝတ္ထုမေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ၊ န ပန တဂ္ဂတပဋိဂ္ဂဟဏံ။ န ဟိ ဝတ္ထုံ အပရိစ္စဇိတွာ တတ္ထဂတပဋိဂ္ဂဟဏံ ပရိစ္စဇိတုံ သက္ကာ၊ န စ တာဒိသံ ဝစနံ အတ္ထိ၊ ယဒိ ဘဝေယျ ¶ ၊ ‘သစေ ပတ္တော ဒုဒ္ဓါတော ဟောတိ…ပေ… ဘုဉ္ဇန္တဿ ပါစိတ္တိယ’န္တိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျ။ န ဟိ ဓောဝနေန အာမိသံ အပနေတုံ ဝါယမန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အပေက္ခာ ဝတ္တတိ။ ယေန ပုနဒိဝသေ ဘုဉ္ဇတော ပါစိတ္တိယံ ဇနေယျ၊ ပတ္တေ ပန ဝတ္တမာနာ အပေက္ခာ တဂ္ဂတိကေ အာမိသေပိ ဝတ္တတိ ဧဝ နာမာတိ အာမိသေ အနပေက္ခတာ ဧတ္ထ န လဗ္ဘတိ၊ တတော အာမိသေ အဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ပုနဒိဝသေ ပါစိတ္တိယံ ဇနေတီတိ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ အထ မတံ ‘ယဒဂ္ဂေနေတ္ထ အာမိသာနပေက္ခတာ န လဗ္ဘတိ၊ တဒဂ္ဂေန ပဋိဂ္ဂဟဏာနပေက္ခတာပိ န လဗ္ဘတီ’တိ။ တထာ သတိ ယတ္ထ အာမိသာပေက္ခာ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟဏာပေက္ခာပိ န ဝိဂစ္ဆတီတိ အာပန္နံ၊ ဧဝဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနံ ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စေတမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနံ ကာရဏတ္တေန အဘိမတံ သိယာ။ ဣဒံ သုဋ္ဌုတရံ ကတွာ ဝိသုံ ¶ ဝတ္တဗ္ဗံ စီဝရာပေက္ခာယ ဝတ္တမာနာယပိ ပစ္စုဒ္ဓါရေန အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဝိယ။ ဧတသ္မိဉ္စ ဥပါယေ သတိ ဂဏ္ဌိကာဟတပတ္တေသု အဝဋ္ဋနတာ နာမ န သိယာတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော၊ တသ္မာ ယံ ဝုတ္တံ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၂၅၂-၂၅၃) ‘ယံ ပရဿ ပရိစ္စဇိတွာ အဒိန္နမ္ပိ သစေ ပဋိဂ္ဂဟဏေ နိရပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ၊ တမ္ပိ ဒုတိယဒိဝသေ ဝဋ္ဋတီ’တိအာဒိ၊ တံ န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၂၅၅) ‘‘သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ အာဟာရတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိနာ သန္နိဟိတေသု သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကေသု ပုရေဘတ္တမ္ပိ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရဏေပိ ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ ယာမကာလိကေပိ အဇ္ဈောဟာရေ ဝိသုံ ဒုက္ကဋေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရတော ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ ပကတိအာမိသေတိ ဩဒနာဒိကပ္ပိယာမိသေ။ ဒွေတိ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာမကာလိကံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသေန မုခေန ဘုဉ္ဇတော သန္နိဓိပစ္စယာ ဧကံ၊ ယာဝကာလိကသံသဋ္ဌတာယ ယာဝကာလိကတ္တဘဇနေန အနတိရိတ္တပစ္စယာ ဧကန္တိ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ။ ဝိကပ္ပဒွယေတိ သာမိသနိရာမိသပက္ခဒွယေ။ ထုလ္လစ္စယံ ဒုက္ကဋဉ္စ ဝဍ္ဎတီတိ မနုဿမံသေ ထုလ္လစ္စယံ၊ သေသအကပ္ပိယမံသေ ဒုက္ကဋံ ဝဍ္ဎတိ။

ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ တာဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ သန္နိဟိတတ္တာ ပုရေဘတ္တမ္ပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ သတိ ပစ္စယေ ပန သန္နိဟိတမ္ပိ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ဂဏှန္တဿ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ စ အနာပတ္တိယေဝ။

၉၄။ ဥဂ္ဂဟိတကံ ¶ ကတွာ နိက္ခိတ္တန္တိ အပဋိဂ္ဂဟိတံ သယမေဝ ဂဟေတွာ နိက္ခိတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၂၂) ‘‘ဥဂ္ဂဟိတကန္တိ ပရိဘောဂတ္ထာယ သယံ ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သယံ ကရောတီတိ ¶ ပစိတွာ ကရောတိ။ ပုရေဘတ္တန္တိ တဒဟုပုရေဘတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ သယံကတန္တိ နဝနီတံ ပစိတွာ ကတံ။ နိရာမိသမေဝါတိ တဒဟုပုရေဘတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၉၅။ အဇ္ဇ သယံကတံ နိရာမိသမေဝ ဘုဉ္ဇန္တဿ ကသ္မာ သာမံပါကော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နဝနီတံ တာပေန္တဿာ’’တိအာဒိ။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတကေဟီတိ ခီရဒဓီနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥဂ္ဂဟိတကေဟိ ကတံ အဗ္ဘဉ္ဇနာဒီသု ဥပနေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ဥဘယေသမ္ပီတိ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတခီရဒဓီဟိ စ ပုရေဘတ္တံ ဥဂ္ဂဟိတကေဟိ စ ကတာနံ။ ဧသ နယောတိ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အကပ္ပိယမံသသပ္ပိမှီတိ ဟတ္ထိအာဒီနံ သပ္ပိမှိ။ ကာရဏပတိရူပကံ ဝတွာတိ ‘‘သဇာတိကာနံ သပ္ပိဘာဝတော’’တိ ကာရဏပတိရူပကံ ဝတွာ။ သပ္ပိနယေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ နိရာမိသမေဝ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာတိ နဝနီတေ။ ဓောတံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓောတဉ္စေ၊ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဓောတံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟံ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ထေရာနံ အဓိပ္ပာယော။

မဟာသီဝတ္ထေရဿ ပန ဝတ္ထုနော ဝိယောဇိတတ္တာ ဒဓိဂုဠိကာဒီဟိ ယုတ္တတာမတ္တေန သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ န ဟောတိ၊ တသ္မာ တက္ကတော ဥဒ္ဓဋမတ္တမေဝ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဓောဝိတွာ၊ ပစိတွာ ဝါ နိရာမိသမေဝ ကတွာ ဘုဉ္ဇိံသူတိ အဓိပ္ပာယော၊ န ပန ဒဓိဂုဠိကာဒီဟိ သဟ ဝိကာလေ ဘုဉ္ဇိံသူတိ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန…ပေ… သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟံ နာမ န ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ အဓောတံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာပိ တံ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန ဒဓိအာဒီနိ အပနေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘တက္ကတော ဥဒ္ဓဋမတ္တမေဝ ခါဒိံသူ’’တိ ဝစနဿ အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တာ ‘‘တက္ကတော ဥဒ္ဓဋမတ္တံ အဓောတမ္ပိ ဒဓိဂုဠိကာဒိသဟိတံ ¶ ဝိကာလေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဒဓိဂုဠိကာဒိအာမိသေန သံသဋ္ဌရသံ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေနာတိ အဓောဝိတွာ ပဋိဂ္ဂဟိတနဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန။ ဒဓိ ဧဝ ဒဓိဂတံ ယထာ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၁၉၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁)။ ‘‘ခယံ ဂမိဿတီ’’တိ ဝစနတော ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကသပ္ပိအာဒိပိ ဝိကာလေ ကပ္ပတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခယံ ဂမိဿတီတိ နိရာမိသံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိကာလေပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာတိ နဝနီတေ လဂ္ဂမတ္တေန ဝိသုံ ဒဓိအာဒိဝေါဟာရံ အလဒ္ဓေန အပ္ပမတ္တေန ¶ ဒဓိအာဒိနာတိ အတ္ထော၊ ဧတေန ဝိသုံ ပဋိဂ္ဂဟိတဒဓိအာဒီဟိ သဟ ပက္ကံ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ဒဿေတိ။ တသ္မိမ္ပီတိ နိရာမိသဘူတေပိ။ ကုက္ကုစ္စကာနံ ပန အယံ အဓိပ္ပာယော – ပဋိဂ္ဂဟဏေ တာဝ ဒဓိအာဒီဟိ အသမ္ဘိန္နရသတ္တာ ဘတ္တေန သဟိတဂုဠပိဏ္ဍာဒိ ဝိယ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ ဟောတိ။ တံ ပန ပစန္တေန ဓောဝိတွာဝ ပစိတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ ပစနက္ခဏေ ပစ္စမာနဒဓိဂုဠိကာဒီဟိ သမ္ဘိန္နရသတာယ သာမံပက္ကံ ဇာတံ၊ တေသု ခီဏေသုပိ သာမံပက္ကမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ နိရာမိသမေဝ ပစိတဗ္ဗန္တိ။ တေနေဝ ‘‘အာမိသေန သဒ္ဓိံ ပက္ကတ္တာ’’တိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။

ဧတ္ထ စာယံ ဝိစာရဏာ – သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာဘာဝေ အာမိသေန သဟ ဘိက္ခုနာ ပက္ကဿ သယံပါကဒေါသော ဝါ ပရိသင်္ကီယတိ၊ ယာဝကာလိကတာ ဝါ။ တတ္ထ န တာဝ သယံပါကဒေါသော ဧတ္ထ သမ္ဘဝတိ သတ္တာဟကာလိကတ္တာ။ ယဉှိ တတ္ထ ဒဓိအာဒိ အာမိသဂတံ၊ တံ ပရိက္ခီဏန္တိ။ အထ ပဋိဂ္ဂဟိတဒဓိဂုဠိကာဒိနာ သဟ အတ္တနာ ပက္ကတ္တာ သဝတ္ထုကပက္ကံ ဝိယ ဘဝေယျာတိ ပရိသင်္ကီယတိ၊ တဒါ ‘‘အာမိသေန သဟ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ပန ‘‘ပက္ကတ္တာ’’တိ၊ တထာ စ ဥပဍ္ဎတ္ထေရာနံ မတမေဝ အင်္ဂီကတံ သိယာ။ တတ္ထ စ သာမဏေရာဒီဟိ ¶ ပက္ကမ္ပိ ယာဝကာလိကမေဝ သိယာ ပဋိဂ္ဂဟိတခီရာဒိံ ပစိတွာ အနုပသမ္ပန္နေဟိ ကတသပ္ပိအာဒိ ဝိယ၊ န စ တံ ယုတ္တံ ဘိက္ခာစာရေန လဒ္ဓနဝနီတာဒီနံ တက္ကာဒိအာမိသသံသဋ္ဌသမ္ဘဝေန အပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတ္တာပ္ပသင်္ဂတော။ န ဟိ ဂဟဋ္ဌာ ဓောဝိတွာ၊ သောဓေတွာ ဝါ ပတ္တေ အာကိရန္တီတိ နိယမော အတ္ထိ။

အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ယထာ တတ္ထ ပတိတတဏ္ဍုလကဏာဒယော န ပစ္စန္တိ၊ ဧဝံ…ပေ… ပုန ပစိတွာ ဒေတိ၊ ပုရိမနယေနေဝ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေနပေတံ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ ဣဓ ကုက္ကုစ္စကာနံ ကုက္ကုစ္စုပ္ပတ္တိယာ နိမိတ္တမေဝ န ဒိဿတိ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ‘‘လဇ္ဇီ သာမဏေရော ယထာ တတ္ထ တဏ္ဍုလကဏာဒယော န ပစ္စန္တိ၊ ဧဝံ အဂ္ဂိမှိ ဝိလီယာပေတွာ…ပေ… ဒေတီ’’တိ ဝစနဿာပိ နိမိတ္တံ န ဒိဿတိ။ ယဒိ ဟိ ဧတံ ယာဝကာလိကသံသဂ္ဂပရိဟာရာယ ဝုတ္တံ သိယာ။ အတ္တနာပိ တထာ ကာတဗ္ဗံ ဘဝေယျ။ ဂဟဋ္ဌေဟိ ဒိန္နသပ္ပိအာဒီသု စ အာမိသသံသဂ္ဂသင်္ကာ န ဝိဂစ္ဆေယျ။ န ဟိ ဂဟဋ္ဌာ ဧဝံ ဝိလီယာပေတွာ ပရိဿာဝေတွာ ကဏတဏ္ဍုလာဒိံ အပနေတွာ ပုန ပစန္တိ။ အပိစ ဘေသဇ္ဇေဟိ သဒ္ဓိံ ခီရာဒိံ ပက္ခိပိတွာ ယထာ ခီရာဒိ ခယံ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ ပရေဟိ ပက္ကဘေသဇ္ဇတေလာဒိပိ ယာဝကာလိကမေဝ သိယာ၊ န စ တမ္ပိ ယုတ္တံ ဒဓိအာဒိခယကရဏတ္ထံ ‘‘ပုန ¶ ပစိတွာ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ မဟာသီဝတ္ထေရဝါဒေ ကုက္ကုစ္စံ အကတွာ အဓောတမ္ပိ နဝနီတံ တဒဟုပိ ပုနဒိဝသာဒီသုပိ ပစိတုံ၊ တဏ္ဍုလာဒိမိဿံ သပ္ပိအာဒိံ အတ္တနာပိ အဂ္ဂိမှိ ဝိလီယာပေတွာ ပုန တက္ကာဒိခယတ္ထံ ပစိတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။

တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနဿာပိ ပစ္စမာနက္ခဏေ သမ္ဘိန္နရသဿ ယာဝကာလိကဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တေန သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတပုရေပဋိဂ္ဂဟိတကာနမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကတောတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။ တေနေဝ ‘‘ဧတ္တာဝတာ ဟိ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ ¶ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသုံ ပဋိဂ္ဂဟိတေန ပန ခီရာဒိနာ အာမိသေန နဝနီတာဒိံ မိဿေတွာ ဘိက္ခုနာ ဝါ အညေဟိ ဝါ ပက္ကတေလာဒိဘေသဇ္ဇံ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌယာဝကာလိကဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာဘာဝါ။ ယံ ပန ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတဘေသဇ္ဇေဟိ သဒ္ဓိံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ ခီရာဒိံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကတေလာဒိကံ အနုပသမ္ပန္နေဟေဝ ပက္ကမ္ပိ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ သန္နိဓိပိ န ဟောတိ တတ္ထ ပက္ခိတ္တခီရာဒိမိဿာပိ တသ္မိံ ခဏေ သမ္ဘိန္နရသတာယ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာပတ္တိတော၊ သစေ ပန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတေဟေဝ၊ အညေဟိ ဝါ ပက္ကတေလာဒီသုပိ အာမိသရသော ပညာယတိ၊ တံ ယာဝကာလိကံဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ကထာမဂ္ဂေါ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၂၂) အာဂတော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၂၂) ပန ‘‘ကုက္ကုစ္စာယန္တိ ကုက္ကုစ္စကာတိ ဣမိနာ အတ္တနောပိ တတ္ထ ကုက္ကုစ္စသဗ္ဘာဝမ္ပိ ဒီပေတိ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘နိဗ္ဗဋ္ဋိတသပ္ပိ ဝါ နဝနီတံ ဝါ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ အာဂတော။

ဥဂ္ဂဟေတွာတိ သယမေဝ ဂဟေတွာ။ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ တာနိ ခီရဒဓီနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ။ ဂဟိတန္တိ တဏ္ဍုလာဒိဝိဂမတ္ထံ ပုန ပစိတွာ ဂဟိတန္တိ အတ္ထော။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ စ ဌပိတဘေသဇ္ဇေဟီတိ အတိရေကသတ္တာဟပဋိဂ္ဂဟိတေဟိ ယာဝဇီဝိကဘေသဇ္ဇေဟိ၊ ဧတေန တေဟိ ယုတ္တမ္ပိ သပ္ပိအာဒိ အတိရေကသတ္တာဟပဋိဂ္ဂဟိတံ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဝဒ္ဒလိသမယေတိ ဝဿကာလသမယေ၊ အနာတပကာလေတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တနယေန ယထာ တဏ္ဍုလာဒီနိ န ပစ္စန္တိ၊ တထာ လဇ္ဇီယေဝ သမ္ပာဒေတွာ ဒေတီတိ လဇ္ဇိသာမဏေရဂ္ဂဟဏံ။ အပိစ အလဇ္ဇိနာ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗံ ယံ ကိဉ္စိ အဘိသင်္ခရာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာပိ ဧဝမာဟ။

၉၆။ တိလေ ¶ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကတတေလန္တိ အတ္တနာ ဘဇ္ဇာဒီနိ အကတွာ ကတတေလံ။ တေနေဝ ‘‘သာမိသမ္ပိ ¶ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗဋ္ဋီတတ္တာတိ ယာဝကာလိကတော ဝိဝေစိတတ္တာ၊ ဧတေန ဧလာအဘာဝတော ယာဝကာလိကတ္တာဘာဝံ၊ ဘိက္ခုနော သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟဏေန ယာဝကာလိကတ္တုပဂမနဉ္စ ဒဿေတိ။ ဥဘယမ္ပီတိ အတ္တနာ အညေဟိ စ ကတံ။

ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ တိဋ္ဌတိ၊ နိဿဂ္ဂိယန္တိ သတ္တမေ ဒိဝသေ ကတတေလံ သစေ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ တိဋ္ဌတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ။

အစ္ဆဝသန္တိ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနော ဝသာယ အနုညာတတ္တာ တံသဒိသာနံ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနံယေဝ အကပ္ပိယမံသသတ္တာနံ ဝသာ အနုညာတာ၊ န ထုလ္လစ္စယဝတ္ထု မနုဿာနံ ဝသာတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ မနုဿဝသ’’န္တိ။ သံသဋ္ဌန္တိ ပရိဿာဝိတံ။ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာနန္တိ အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ တီဏိ ဒုက္ကဋာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ပရိဘောဂတ္ထာယ ဝိကာလေ ပဋိဂ္ဂဟဏပစနပရိဿာဝနာဒီသု ပုဗ္ဗပယောဂေသု ပါဠိယံ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ အာပတ္တိ န ဝုတ္တာ၊ တထာပိ ဧတ္ထ အာပတ္တိယာ ဧဝ ဘဝိတဗ္ဗံ ပဋိက္ခိတ္တဿ ကရဏတော အာဟာရတ္ထာယ ဝိကာလေ ယာမကာလိကာဒီနံ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝိယ။ ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝိကာလေ အနုပသမ္ပန္နေနာပိ နိပက္ကံ သံသဋ္ဌဉ္စ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဒွေပိ ဒုက္ကဋာနိ ဟောန္တိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

ယသ္မာ ခီရာဒီနိ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကဘေသဇ္ဇတေလေ ကသဋံ အာမိသဂတိကံ၊ တေန သဟ တေလံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ၊ ပစိတုံ ဝါ ဘိက္ခုနော န ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပက္ကတေလကသဋေ ဝိယ ကုက္ကုစ္စာယတီ’’တိ။ ‘‘သစေ ဝသာယ သဟ ပက္ကတ္တာ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဣဒံ ကသ္မာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပုစ္ဆန္တာ ‘‘ဘန္တေ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟံသု၊ ထေရော အတိကုက္ကုစ္စကတာယ ‘‘ဧတမ္ပိ အာဝုသော န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ¶ အာဟ၊ ရောဂနိဂ္ဂဟတ္ထာယ ဧဝ ဝသာယ အနုညာတတ္တံ သလ္လက္ခေတွာ ပစ္ဆာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။

၉၇။ ‘‘မဓုကရီဟိ မဓုမက္ခိကာဟီတိ ဣဒံ ခုဒ္ဒကဘမရာနံ ဒွိန္နံ ဧဝ ဝိသေသန’’န္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘‘ဒဏ္ဍကေသု မဓုကာရိကာ မဓုကရိမက္ခိကာ နာမ၊ တာဟိ သဟ တိဿော မဓုမက္ခိကဇာတိယော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဘမရမက္ခိကာတိ မဟာပဋလကာရိကာ။ သိလေသသဒိသန္တိ သုက္ခတာယ ဝါ ပက္ကတာယ ဝါ ဃနီဘူတံ။ ဣတရန္တိ တနုကမဓု။ မဓုပဋလန္တိ မဓုရဟိတံ ကေဝလံ မဓုပဋလံ။ ‘‘သစေ မဓုသဟိတံ ပဋလံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိက္ခိပန္တိ။ ပဋလဿ ဘာဇနဋ္ဌာနိယတ္တာ မဓုနော ¶ ဝသေန သတ္တာဟာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘မဓုမက္ခိတံ ပန မဓုဂတိကမေဝါ’’တိ ဣမိနာ တံ သမေတိ။

၉၈။ ‘‘ဖာဏိတံ နာမ ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၂၆၀) အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယ…ပေ… အဝတ္ထုကာ ဥစ္ဆုဝိကတိ ‘ဖာဏိတ’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝစနတော ဥစ္ဆုရသောပိ နိက္ကသဋော သတ္တာဟကာလိကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေနစိ ပန ‘‘မဓုမှိ စတ္တာရော ကာလိကာ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ ဥစ္ဆုမှိ စာ’’တိ ဝတွာ ‘‘သမက္ခိကဏ္ဍံ သေလကံ မဓု ယာဝကာလိကံ၊ အနေလကံ ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ယာမကာလိကံ၊ အသမ္ဘိန္နံ သတ္တာဟကာလိကံ၊ မဓုသိတ္ထံ ပရိသုဒ္ဓံ ယာဝဇီဝိကံ၊ တထာ ဥစ္ဆုရသော သကသဋော ယာဝကာလိကော၊ နိက္ကသဋော ဥဒကသမ္ဘိန္နော ယာမကာလိကော၊ အသမ္ဘိန္နော သတ္တာဟကာလိကော၊ သုဒ္ဓကသဋံ ယာဝဇီဝိက’’န္တိ စ ဝတွာ ဥတ္တရိပိ ဗဟုဓာ ပပဉ္စိတံ။ တတ္ထ ‘‘ဥဒကသမ္ဘိန္နံ မဓု ဝါ ဥစ္ဆုရသော ဝါ သကသဋော ယာဝကာလိကော၊ နိက္ကသဋော ဥဒကသမ္ဘိန္နော ယာမကာလိကော’’တိ ဣဒံ နေဝ ပါဠိယံ၊ န အဋ္ဌကထာယံ ဒိဿတိ၊ ‘‘ယာဝကာလိကံ သမာနံ ဂရုတရမ္ပိ မုဒ္ဒိကာဇာတိရသံ အတ္တနာ ¶ သံသဋ္ဌံ လဟုကံ ယာမကာလိကဘာဝံ ဥပနေန္တံ ဥဒကံ လဟုတရံ သတ္တာဟကာလိကံ အတ္တနာ သံသဋ္ဌံ ဂရုတရံ ယာမကာလိကဘာဝံ ဥပနေတီ’’တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ သောယေဝ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗတ္ထ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဥဒကသမ္ဘိန္နေန ဂရုတရဿာပိ လဟုဘာဝေါပဂမနံယေဝ ဒဿိတံ။ ပါဠိယမ္ပိ (မဟာဝ။ ၂၈၄) ဟိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနဿ ဂုဠံ၊ အဂိလာနဿ ဂုဠောဒက’’န္တိ ဝဒန္တေန အဂိလာနေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အယုတ္တောပိ ဂုဠော ဥဒကသမ္ဘိန္နော အဂိလာနဿပိ ဝဋ္ဋတီတိ အနုညာတော။

ယမ္ပိ စ ‘‘ဥစ္ဆု စေ၊ ယာဝကာလိကော၊ ဥစ္ဆုရသော စေ၊ ယာမကာလိကော၊ ဖာဏိတံ စေ၊ သတ္တာဟကာလိကံ၊ တစော စေ၊ ယာဝဇီဝိကော’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ ဒဿေတွာ ‘‘ဥစ္ဆုရသော ဥဒကသမ္ဘိန္နော ယာမကာလိကော’’တိ အညေန ကေနစိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ တထာဝိဓဿ အဋ္ဌကထာဝစနဿ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ အဘာဝတော န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ၊ တတောယေဝ စ ‘‘ဥစ္ဆုရသော ဥဒကသမ္ဘိန္နောပိ အသမ္ဘိန္နောပိ သတ္တာဟကာလိကောယေဝါ’’တိ ကေစိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ စ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥစ္ဆုရသ’’န္တိ ဧတ္ထ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု အဝိသေသေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္ဆုရသော သတ္တာဟကာလိကော’’တိ။ သယံကတံ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ အပရိဿာဝိတံ ¶ ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ကရဏသမယေ ပရိဿာဝေတွာ၊ ကသဋံ အပနေတွာ စ အတ္တနာ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အယံ သာရတ္ထဒီပနီပါဌော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၂၃)။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၂၃) ပန ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယာတိ နိက္ကသဋရသဿာပိ သတ္တာဟကာလိကတ္တံ ဒဿေတိ ‘‘ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ ပါဠိယံ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ။ ယံ ပန သုတ္တန္တဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥစ္ဆု စေ၊ ယာဝကာလိကော၊ ဥစ္ဆုရသော စေ၊ ယာမကာလိကော၊ ဖာဏိတံ စေ၊ သတ္တာဟကာလိကံ၊ တစော စေ၊ ယာဝဇီဝိကော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အမ္ဗဖလရသာဒိမိဿတာယ ယာမကာလိကတ္တံ ¶ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ အဝိနယဝစနတ္တာ တံ အပ္ပမာဏန္တိ။ တေနေဝ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတေန အပရိဿာဝိတဥစ္ဆုရသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌယာဝကာလိကဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာတိ ဣဒံ ဂုဠေ ကတေ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကသဋံ ပါကေန သုက္ခတာယ ယာဝဇီဝိကတ္တံ ဘဇတီတိ ဝုတ္တံ။ တဿ ယာဝကာလိကတ္တေ ဟိ သာမံပါကေန ပုရေဘတ္တေပိ အနဇ္ဈောဟရဏီယံ သိယာတိ။ ‘‘သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဣဒံ ဥစ္ဆုရသေ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ဟုတွာ ဌိတကသဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တေန စ ‘‘အပရိဿာဝိတေန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတေန အနုပသမ္ပန္နေဟိ ကတံ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဈာမဥစ္ဆုဖာဏိတန္တိ အဂ္ဂိမှိ ဥစ္ဆုံ တာပေတွာ ကတံ။ ကောဋ္ဋိတဥစ္ဆုဖာဏိတန္တိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကံ ဆိန္ဒိတွာ ကောဋ္ဋေတွာ နိပ္ပီဠေတွာ ပက္ကံ။ တံ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကသဋံ ပက္ကကာလေ ယာဝကာလိကတ္တံ ဝိဇဟတီတိ အာဟ ‘‘တံ ယုတ္တ’’န္တိ။ သီတောဒကေန ကတန္တိ မဓုကပုပ္ဖာနိ သီတောဒကေန မဒ္ဒိတွာ ပရိဿာဝေတွာ ပစိတွာ ကတံ။ ‘‘အပရိဿာဝေတွာ ကတ’’န္တိ ကေစိ၊ တတ္ထ ကာရဏံ န ဒိဿတိ။ ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ကတံ မဓုကဖာဏိတံ ယာဝကာလိကန္တိ ဧတ္ထ ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကတေလံ ကသ္မာ ဝိကာလေ ဝဋ္ဋတီတိ စေ? တေလေ ပက္ခိတ္တံ ခီရံ တေလမေဝ ဟောတိ၊ အညံ ပန ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ကတံ ခီရဘာဝံ ဂဏှာတီတိ ဣဒမေတ္ထ ကာရဏံ။ ယဒိ ဧဝံ ခဏ္ဍသက္ခရမ္ပိ ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ကရောန္တိ၊ တံ ကသ္မာ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘ခဏ္ဍသက္ခရံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ခီရဇလ္လိကန္တိ ခီရဖေဏံ။

၉၉။ ‘‘မဓုကပုပ္ဖံ ပနာ’’တိအာဒိ ယာဝကာလိကရူပေန ဌိတဿာပိ အဝဋ္ဋနကံ မေရယဗီဇဝတ္ထုံ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။ အာဟာရကိစ္စံ ကရောန္တာနိ ဧတာနိ ကသ္မာ ဧဝံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ စောဒနာပရိဟာရာယ ဘေသဇ္ဇောဒိဿံ ဒဿေန္တေန တပ္ပသင်္ဂေန ¶ သဗ္ဗာနိပိ ဩဒိဿကာနိ ¶ ဧကတော ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တဝိဓဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃)။ ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေ ပန တံ န ဝုတ္တံ၊ ‘‘ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ သတိ ပစ္စယေတိ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟိတဘေသဇ္ဇာနိ ဒုတိယဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပုရေဘတ္တမ္ပိ သတိ ပစ္စယေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနိ၊ န အာဟာရတ္ထာယ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒွါရဝါတပါနကဝါဋေသူတိ မဟာဒွါရဿ ဝါတပါနာနဉ္စ ကဝါဋဖလကေသု။ ကသာဝေ ပက္ခိတ္တာနိ တာနိ အတ္တနော သဘာဝံ ပရိစ္စဇန္တီတိ ‘‘ကသာဝေ…ပေ… မက္ခေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဃုဏပါဏကာဒိပရိဟာရတ္ထံ မက္ခေတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ အဓိဋ္ဌေတီတိ ‘‘ဣဒါနိ မယှံ အဇ္ဈောဟရဏီယံ န ဘဝိဿတိ၊ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထာယ ဘဝိဿတီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘သပ္ပိဉ္စ တေလဉ္စ ဝသဉ္စ မုဒ္ဓနိ တေလံ ဝါ အဗ္ဘဉ္ဇနံ ဝါ’’တိအာဒိ၊ ဧဝံ ပရိဘောဂေ အနပေက္ခတာယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ အညေသုပိ ကာလိကေသု အနဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထာယ နိယမေပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတီတိ ဣဒမ္ပိ ဝိသုံ ဧကံ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အညေန ဘိက္ခုနာ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဒိန္နတ္တာ သယမ္ပိ အာဟရာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တီတိ ယထာ အညဿ သန္တကံ ဧကေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ သတ္တာဟာတိက္ကမေပိ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတိ ပရသန္တကဘာဝတော၊ ဧဝမိဒမ္ပိ အဝိဘတ္တတ္တာ ဥဘယသာဓာရဏမ္ပိ ဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝတော နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတီတိ ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ယဿ ကဿစိ ဘိက္ခုနော ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ပဋိဂ္ဂဟိတသပ္ပိအာဒီနံ ပရိဘောဂဿ သတ္တာဟေနေဝ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ ‘‘တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) ဟိ ဝုတ္တံ။

‘‘အာဝုသော ¶ ဣမံ တေလံ သတ္တာဟမတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တေန အန္တောသတ္တာဟေယေဝ ပရဿ ဝိဿဇ္ဇိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ကဿ အာပတ္တီတိ ‘‘ပဌမံ တာဝ ဥဘိန္နံ သာဓာရဏတ္တာ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ ဣဒါနိ ပန ဧကေန ဣတရဿ ဝိဿဋ္ဌဘာဝတော ဥဘယသာဓာရဏတာ နတ္ထီတိ ဝိဘတ္တသဒိသံ ဟုတွာ ဌိတံ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟိတဿ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဧကဿ အာပတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ မညမာနော ‘‘ကိံ ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ အာပတ္တိ၊ ဥဒါဟု ယဿ သန္တကံ ဇာတံ၊ တဿာ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ နိဿဋ္ဌဘာဝတောယေဝ စ ဣဓ ‘‘အဝိဘတ္တဘာဝတော’’တိ ကာရဏံ အဝတွာ ‘‘ယေန ပရိဂ္ဂဟိတံ၊ တေန ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဒဉ္စ ¶ ဝိဿဋ္ဌာဘာဝတော ဥဘယသာဓာရဏတံ ပဟာယ ဧကဿ သန္တကံ ဟောန္တမ္ပိ ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တတော အညဿ သန္တကံ ဇာတံ၊ တသ္မာ ပရသန္တကပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝိယ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ နတ္ထိ အာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ‘‘ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တေန ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ’’တိ ဝစနတော အဝိဿဇ္ဇိတေ သတိ အဝိဘတ္တေပိ သတ္တာဟာတိက္ကမေ အာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ အဝိဿဇ္ဇိတေ အဝိဘတ္တဘာဝတောယေဝ အနာပတ္တိယာ သိဒ္ဓတ္တာ။ သစေ ပန ဣတရော ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တဿေဝ အန္တောသတ္တာဟေ အတ္တနော ဘာဂမ္ပိ ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ သတ္တာဟာတိက္ကမေ သိယာ အာပတ္တိ ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တဿေဝ သန္တကဘာဝမာပန္နတ္တာ။ ‘‘ဣတရဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ တဿ သန္တကဘာဝေပိ အညေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတသကသန္တကေ ဝိယ တေန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝတော အနာပတ္တီတိ ဒီပေတိ၊ ဣမံ ပန အဓိပ္ပာယံ အဇာနိတွာ ဣတော အညထာ ဂဏ္ဌိပဒကာရာဒီဟိ ပပဉ္စိတံ၊ န တံ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ၊ ဣဒံ သာရတ္ထဒီပနီဝစနံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၂၅)။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၂၅) ပန – သစေ ဒွိန္နံ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ပါဌော ဂဠိတော၊ ဧဝံ ပနေတ္ထ ပါဌော ဝေဒိတဗ္ဗော – သစေ ဒွိန္နံ ¶ သန္တကံ ဧကေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ အဝိဘတ္တံ ဟောတိ၊ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တိ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတီတိ။ အညထာ ပန သဒ္ဒပ္ပယောဂေါပိ န သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ၊ ‘‘ဂဏ္ဌိပဒေပိ စ အယမေဝ ပါဌော ဒဿိတော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၂၅) ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တီ’’တိ အဝိဘတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ ‘‘သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) ဝစနတော ဝုတ္တံ။ ‘‘ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တေန ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ဥပသမ္ပန္နဿ ဒါနမ္ပိ သန္ဓာယ ‘‘ဝိဿဇ္ဇေတီ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ဥပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒိန္နဝတ္ထုမှိ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ အဝိဂတတ္တေပိ သကသန္တကတာ ဝိဂတာဝ ဟောတိ၊ တေန နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတိ။ ‘‘အတ္တနာဝ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တံ သကသန္တကတ္တဉ္စာ’’တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟေဝ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ၊ န ဧကေန။ အနုပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒါနေ ပန တဒုဘယမ္ပိ ဝိဇဟတိ၊ ပရိဘောဂေါပေတ္ထ ဝဋ္ဋတိ၊ န သာပေက္ခဒါနေ ဒါနလက္ခဏာဘာဝတော။ ‘‘ဝိဿဇ္ဇတီ’’တိ ဧတသ္မိဉ္စ ပါဠိပဒေ ကဿစိ အဒတွာ အနပေက္ခတာယ ဆဍ္ဍနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အနပေက္ခာ ဒတွာ’’တိ ဣဒဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနဝိဓိဒဿနတ္ထမေဝ ဝုတ္တံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဟိ ဝိဇဟိတေ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘောဂေါ သယမေဝ ဝဋ္ဋိဿတိ၊ တဗ္ဗိဇဟနဉ္စ ဝတ္ထုနော သကသန္တကတာပရိစ္စာဂေန ဟောတီတိ။ ဧတေန စ ဝတ္ထုမှိ အဇ္ဈောဟရဏာပေက္ခာယ သတိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဿဇ္ဇနံ နာမ ဝိသုံ န လဗ္ဘတီတိ သိဇ္ဈတိ။ ဣတရထာ ဟိ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏေ အနပေက္ခောဝ ¶ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ‘‘အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ဧကဿ သန္တကံ အညေန ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဧဝန္တိ ‘‘ပုန ဂဟေဿာမီ’’တိ အပေက္ခံ အကတွာ သုဒ္ဓစိတ္တေန ပရိစတ္တတံ ပရာမသတိ။ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ ¶ နိဿဂ္ဂိယမူလိကာဟိ ပါစိတ္တိယာဒိအာပတ္တီဟိ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိဘောဂေ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ပန နိဿဋ္ဌပဋိလာဘဿ ကာယိကပရိဘောဂါဒီသု ယာ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ တာယ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၁၀၀။ ဧဝံ စတုကာလိကပစ္စယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသု ဝိသေသလက္ခဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမေသု ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အကပ္ပိယဘူမိယံ သဟသေယျာပဟောနကေ ဂေဟေ ဝုတ္တံ သင်္ဃိကံ ဝါ ပုဂ္ဂလိကံ ဝါ ဘိက္ခုဿ၊ ဘိက္ခုနိယာ ဝါ သန္တကံ ယာဝကာလိကံ ယာမကာလိကဉ္စ ဧကရတ္တမ္ပိ ဌပိတံ အန္တောဝုတ္ထံ နာမ ဟောတိ၊ တတ္ထ ပက္ကဉ္စ အန္တောပက္ကံ နာမ ဟောတိ။ သတ္တာဟကာလိကံ ပန ယာဝဇီဝိကဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဧကရတ္တံ ဝီတိနာမိတံ ပန ယံ ကိဉ္စိ ယာဝကာလိကံ ဝါ ယာမကာလိကံ ဝါ အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ ဂဏှန္တဿ ပရိဂ္ဂဟဏေ တာဝ ဒုက္ကဋံ၊ အဇ္ဈောဟရတော ပန ဧကမေကသ္မိံ အဇ္ဈောဟာရေ သန္နိဓိပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ အညမ္ပိ ဝိသေသလက္ခဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ယာဝကာလိကံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမ္ဘိန္နရသာနီတိ သံသဋ္ဌရသာနိ။ ဒီဃကာလာနိ ဝတ္ထူနိ ရဿကာလေန သံသဋ္ဌာနိ ရဿကာလမေဝ အနုဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘ယာဝကာလိကံ ပန…ပေ… တီဏိပိ ယာမကာလိကာဒီနီ’’တိ။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာတိအာဒီသု တဒဟုပုရေဘတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ န တဒဟုပစ္ဆာဘတ္တံ၊ န ရတ္တိယံ၊ န ဒုတိယဒိဝသာဒီသူတိ အတ္ထော။

ကသ္မာတိ စေ? တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန ယာဝကာလိကေန သံသဋ္ဌတ္တာတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ယာဝကာလိကေန သံသဋ္ဌတ္တာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ အဝတွာ ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေနာ’’တိ ဝိသေသနဿ ဝုတ္တတ္တာ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတယာဝကာလိကေန သံသဋ္ဌေ သတိ တဒဟုပုရေဘတ္တမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ အနဇ္ဈောဟရဏီယံ ဟောတီတိ ဝိညာယတိ။ ‘‘သမ္ဘိန္နရသ’’န္တိ ဣမိနာ သစေပိ သံသဋ္ဌံ၊ အသမ္ဘိန္နရသံ သေသကာလိကတ္တယံ အတ္တနော အတ္တနော ကာလေ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ ¶ ။ ယာမကာလိကေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေနာ’’တိ တတိယန္တဝိသေသနပဒံ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ၊ ပုဗ္ဗဝါကျတော ဝါ အနုဝတ္တေတဗ္ဗံ။ တဿ ဖလံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ပေါတ္ထကေသု ¶ ပန ‘‘ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌံ ပန ဣတရဒွယံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဒိဿတိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ ယတ္ထ နတ္ထိ၊ တမေဝ သုန္ဒရံ၊ ကသ္မာ? ဒုတိယန္တဉှိ ဝိသေသနပဒံ ဣတရဒွယံ ဝိသေသေတိ။ တတော တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌေ သတိ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတိ၊ န ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတာနီတိ အတ္ထော ဘဝေယျ၊ သော န ယုတ္တော။ ကသ္မာ? သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကာနံ အသန္နိဓိဇနကတ္တာ၊ ‘‘ဒီဃကာလိကာနိ ရဿကာလိကံ အနုဝတ္တန္တီ’’တိ ဣမိနာ လက္ခဏေန ဝိရုဒ္ဓတ္တာ စ၊ တသ္မာ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ဟောတု ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ၊ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌတ္တာ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော ယုတ္တော၊ ဧဝဉ္စ ဥပရိ ဝက္ခမာနေန ‘‘သတ္တာဟကာလိကေန ပန တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန သဒ္ဓိံ သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတီ’’တိ ဝစနေန သမံ ဘဝေယျ။

အပိစ ‘‘ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌံ ပန ဣတရဒွယံ တဒဟု ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပုဗ္ဗပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တံ လေခကေဟိ အညေသု ပါဌေသု ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝိဇ္ဇမာနံ ဒိသွာ၊ ဣဓ တဒဟုပဒတော ပဋိဂ္ဂဟိတပဒံ ဂဠိတန္တိ မညမာနေဟိ ပက္ခိပိတွာ လိခိတံ ဘဝေယျ၊ ‘‘တဒဟူ’’တိ ဣဒံ ပန ‘‘ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ’’တိ ပဒံ ဝိသေသေတိ၊ တေန ယာဝ တဒဟုအရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဒုတိယာဟာဒိအရုဏုဂ္ဂမနာတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ တေနေဝ ဥပရိပါဌေပိ ‘‘သတ္တာဟကာလိကေန ပန တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေနာ’’တိ ရဿကာလိကတ္ထပဒေန တုလျာဓိကရဏံ ဝိသေသနပဒံ တမေဝ ဝိသေသေတိ၊ န ဒီဃကာလိကတ္ထံ ယာဝဇီဝိကပဒံ ¶ ၊ တသ္မာ ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဒွီဟပဋိဂ္ဂဟိတေနာတိအာဒီသုပိ ‘‘ဒွီဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ ဆာဟံ ဝဋ္ဋတိ၊ တီဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ ပဉ္စာဟံ ဝဋ္ဋတိ၊ စတူဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ စတုရာဟံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပဉ္စာဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ တီဟံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဆာဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ ဒွီဟံ ဝဋ္ဋတိ၊ သတ္တာဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ တဒဟေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ¶ ဧဝံ သတ္တာဟကာလိကဿေဝ အတီတဒိဝသံ ပရိဟာပေတွာ သေသဒိဝသဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ၊ န ယာဝဇီဝိကဿ။ န ဟိ ယာဝဇီဝိကဿ ဟာပေတဗ္ဗော အတီတဒိဝသော နာမ အတ္ထိ သတိ ပစ္စယေ ယာဝဇီဝံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော။ တေနာဟ ‘‘သတ္တာဟကာလိကမ္ပိ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ သံသဋ္ဌံ ယာဝဇီဝိကံ အတ္တနော သဘာဝညေဝ ဥပနေတီ’’တိ။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌံ ပန ဣတရဒွယံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ လိခိတံ ပါဌံ နိဿာယ ဣမသ္မိမ္ပိ ပါဌေ ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတန္တိ ဣဒမေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗ’န္တိ မညမာနာ ‘‘ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ပါဌံ ပဋိက္ခိပန္တိ။ ကေသုစိ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ’’တိ လိခန္တိ၊ တံ သဗ္ဗံ ယထာဝုတ္တနယံ အမနသိကရောန္တာ ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တာ ဧဝံ ကရောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣမေသု ¶ စတူသု ကာလိကေသု ယာဝကာလိကံ မဇ္ဈနှိကကာလာတိက္ကမေ၊ ယာမကာလိကံ ပစ္ဆိမယာမာတိက္ကမေ၊ သတ္တာဟကာလိကံ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ။ ကတရသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ ဟောတီတိ ပုစ္ဆာယမာဟ ‘‘ကာလယာမ’’ဣစ္စာဒိ။ တဿတ္ထော – ယာဝကာလိကံ ကာလာတိက္ကမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဝိကာလေ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ ခါဒေယျ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဣမိနာ ဝိကာလေဘောဇနသိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၂၄၈) အာပတ္တိ ဟောတိ။ ယာမကာလိကံ ယာမာတိက္ကမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု သန္နိဓိကာရကံ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ ခါဒေယျ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဣမိနာ သန္နိဓိသိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၂၅၃) အာပတ္တိ ဟောတိ။ သတ္တာဟကာလိကံ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ ဂိလာနာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိသာယနီယာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ၊ သေယျထိဒံ၊ သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတံ၊ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနိ၊ တံ အတိက္ကာမယတော နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဣမိနာ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒေန (ပါရာ။ ၆၂၂) အာပတ္တိ ဟောတီတိ။

ဣမာနိ စတ္တာရိ ကာလိကာနိ ဧကတော သံသဋ္ဌာနိ သမ္ဘိန္နရသာနိ ပုရိမပုရိမကာလိကဿ ကာလဝသေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ ဝုတ္တံ။ အသမ္ဘိန္နရသာနိ စေ ဟောန္တိ၊ ကထံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ အာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တဿတ္ထော သုဝိညေယျောဝ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

စတုကာလိကဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၁၀၁။ ဧဝံ ¶ ¶ စတုကာလိကဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ကပ္ပိယကုဋိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ကပ္ပိယာ စတုဘူမိယော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကပ္ပန္တီတိ ကပ္ပိယာ၊ ကပ္ပ သာမတ္ထိယေတိ ဓာတု။ ဘဝန္တိ ဧတာသု အန္တောဝုတ္ထအန္တောပက္ကာနီတိ ဘူမိယော၊ စတဿော ဘူမိယော စတုဘူမိယော၊ စတဿော ကပ္ပိယကုဋိယောတိ အတ္ထော။ ကတမာ တာတိ အာဟ ‘‘ဥဿာဝနန္တိကာ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ ကထံ ဝိညာယတိစ္စာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ…ပေ… ဝစနတော’’တိ။ ဣဒံ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကပါဠိံ (မဟာဝ။ ၂၉၅) သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ ဥဒ္ဓံ သာဝနာ ဥဿာဝနာ၊ ဥဿာဝနာ အန္တော ယဿာ ကပ္ပိယဘူမိယာတိ ဥဿာဝနန္တိကာ။ ဂါဝေါ နိသီဒန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါနိသာဒိကာ၊ ဂေါ-သဒ္ဒူပပဒ နိ-ပုဗ္ဗသဒ ဝိသရဏဂတျာဝသာနေသူတိ ဓာတု။ ဂဟပတီဟိ ဒိန္နာတိ ဂဟပတိ၊ ဥတ္တရပဒလောပတတိယာတပ္ပုရိသောယံ။ ကမ္မဝါစာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗာတိ သမ္မုတီတိ ဧဝမိမာသံ ဝိဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗော။ တတ္ထာတိ ကပ္ပိယကုဋိဝိနိစ္ဆယေ။ တံ ပန အဝတွာပီတိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယံ အဝတွာပိ။ ပိ-သဒ္ဒေန တထာဝစနမ္ပိ အနုဇာနာတိ။ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တနယေန ဝုတ္တေတိ သေသအဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တနယေန ‘‘ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမာ’’တိ ဝါ ‘‘ကပ္ပိယကုဋီ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ။ သာဓာရဏလက္ခဏန္တိ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာနံ သာဓာရဏံ ဥဿာဝနန္တိကကုဋိကရဏလက္ခဏံ။ စယန္တိ အဓိဋ္ဌာနံ ဥစ္စဝတ္ထုံ။ ယတော ပဋ္ဌာယာတိ ယတော ဣဋ္ဌကတော သိလတော မတ္တိကာပိဏ္ဍတော ဝါ ပဋ္ဌာယ။ ပဌမိဋ္ဌကာဒီနံ ဟေဋ္ဌာ န ဝဋ္ဋန္တီတိ ပဌမိဋ္ဌကာဒီနံ ဟေဋ္ဌာဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာပိယမာနာ ဣဋ္ဌကာဒယော ဘူမိဂတိကတ္တာ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမာ’’တိ ဝတွာ ပတိဋ္ဌာပေတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ဘူမိယံ နိခဏိတွာ ဌပိယမာနာ ထမ္ဘာ ကသ္မာ တထာ ဝတွာ ပတိဋ္ဌာပေတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ အာဟ ‘‘ထမ္ဘာ ပန…ပေ… ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ။

သင်္ဃသန္တကမေဝါတိ ¶ ဝါသတ္ထာယ ကတံ သင်္ဃိကသေနာသနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဘိက္ခုသန္တကန္တိ ဝါသတ္ထာယ ဧဝ ကတံ ဘိက္ခုဿ ပုဂ္ဂလိကသေနာသနံ။

၁၀၂။ မုခသန္နိဓီတိ ဣမိနာ အန္တောဝုတ္ထဒုက္ကဋမေဝ ဒီပေတိ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၉၅) ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ – တံ ပန အဝတွာပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန တထာဝစနမ္ပိ အနုဇာနာတိ။ အဋ္ဌကထာသူတိ အန္ဓကဋ္ဌကထာဝိရဟိတာသု သေသဋ္ဌကထာသု။ သာဓာရဏလက္ခဏန္တိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယ သဟ သဗ္ဗဋ္ဌကထာနံ သမာနံ။ စယန္တိ အဓိဋ္ဌာနံ ဥစ္စဝတ္ထုံ။ ¶ ယတော ပဋ္ဌာယာတိ ယတော ဣဋ္ဌကာဒိတော ပဋ္ဌာယ စယံ အာဒိံ ကတွာ ဘိတ္တိံ ဥဋ္ဌာပေတုကာမာတိ အတ္ထော။ ‘‘ထမ္ဘာ ပန ဥပရိ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဧတေန ဣဋ္ဌကပါသာဏာ ဟေဋ္ဌာ ပတိဋ္ဌာပိယမာနာပိ ယဒိ စယတော၊ ဘူမိတော ဝါ ဧကင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ ဥဂ္ဂတာ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဝဋ္ဋန္တီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။

အာရာမောတိ ဥပစာရသီမာပရိစ္ဆိန္နော သကလော ဝိဟာရော။ သေနာသနာနီတိ ဝိဟာရဿ အန္တော တိဏကုဋိအာဒိကာနိ သင်္ဃဿ နိဝါသဂေဟာနိ။ ဝိဟာရဂေါနိသာဒိကာ နာမာတိ သေနာသနဂေါနိသာဒိကာ နာမ။ သေနာသနာနိ ဟိ သယံ ပရိက္ခိတ္တာနိပိ အာရာမပရိက္ခေပါဘာဝေန ‘‘ဂေါနိသာဒိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဥပဍ္ဎပရိက္ခိတ္တောပီ’’တိ ဣမိနာ တတော ဦနပရိက္ခိတ္တော ယေဘုယျေန အပရိက္ခိတ္တော နာမ၊ တသ္မာ အပရိက္ခိတ္တသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထာတိ ဥပဍ္ဎာဒိပရိက္ခိတ္တေ။ ကပ္ပိယကုဋိ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဂေါနိသာဒိကာယ အဘာဝေန သေသကပ္ပိယကုဋီသု တီသု ယာ ကာစိ ကပ္ပိယကုဋိ ကာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

တေသံ ဂေဟာနီတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခူနံ ဝါသတ္ထာယ ကတမ္ပိ ယာဝ န ဒေန္တိ၊ တာဝ တေသံ သန္တကံယေဝ ဘဝိဿတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိဟာရံ ¶ ဌပေတွာတိ ဥပသမ္ပန္နာနံ ဝါသတ္ထာယ ကတံ ဂေဟံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ ဂေဟန္တိ နိဝါသဂေဟံ။ တဒညံ ပန ဥပေါသထာဂါရာဒိ သဗ္ဗံ အနိဝါသဂေဟံ စတုကပ္ပိယဘူမိဝိမုတ္တာ ပဉ္စမီ ကပ္ပိယဘူမိ။ သင်္ဃသန္တကေပိ ဟိ ဧတာဒိသေ ဂေဟေ သုဋ္ဌု ပရိက္ခိတ္တာရာမဋ္ဌေပိ အဗ္ဘောကာသေ ဝိယ အန္တောဝုတ္ထာဒိဒေါသော နတ္ထိ။ ယေန ကေနစိ ဆန္နေ ပရိစ္ဆန္နေ စ သဟသေယျပ္ပဟောနကေ ဘိက္ခုဿ၊ သင်္ဃဿ ဝါ နိဝါသဂေဟေ အန္တောဝုတ္ထာဒိဒေါသော၊ န အညတ္ထ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘သင်္ဃိကံ ဝါ ပုဂ္ဂလိကံ ဝါ’’တိ ဣဒံ ကိဉ္စာပိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီနံ သာမညတော ဝုတ္တံ ဘိက္ခူနံ ပန သင်္ဃိကံ ပုဂ္ဂလိကဉ္စ ဘိက္ခုနီနံ၊ တာသံ သင်္ဃိကံ ပုဂ္ဂလိကဉ္စ ဘိက္ခူနံ ဂိဟိသန္တကဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

မုခသန္နိဓီတိ အန္တောသန္နိဟိတဒေါသော ဟိ မုခပ္ပဝေသနနိမိတ္တံ အာပတ္တိံ ကရောတိ၊ နာညထာ၊ တသ္မာ ‘‘မုခသန္နိဓီ’’တိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၉၅) ဝုတ္တောတိ။

တတ္ထ တတ္ထ ခဏ္ဍာ ဟောန္တီတိ ဥပဍ္ဎတော အဓိကံ ခဏ္ဍာ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗသ္မိံ ဆဒနေ ဝိနဋ္ဌေတိ တိဏပဏ္ဏာဒိဝဿပရိတ္တာယကေ ဆဒနေ ဝိနဋ္ဌေ။ ဂေါပါနသီနံ ပန ဥပရိ ဝလ္လီဟိ ဗဒ္ဓဒဏ္ဍေသု ဌိတေသုပိ ¶ ဇဟိတဝတ္ထုကာ ဟောန္တိ ဧဝ။ ပက္ခပါသကမဏ္ဍလန္တိ ဧကသ္မိံ ပဿေ တိဏ္ဏံ ဂေါပါနသီနံ ဥပရိ ဌိတတိဏပဏ္ဏာဒိဆဒနံ ဝုစ္စတိ။

၁၀၃။ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒတွာ တဿာ’’တိအာဒိနာ အကပ္ပိယကုဋိယံ ဝုတ္ထမ္ပိ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒိန္နေ ကပ္ပိယံ ဟောတိ၊ သာပေက္ခဒါနဉ္စေတ္ထ ဝဋ္ဋတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိယ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ အန္တောပက္ကသာမံပက္ကေသု ပန ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အန္တောဝုတ္ထံ အန္တောပက္ကံ သာမံပက္ကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ယော ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အန္တော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ အန္တောပက္ကံ ¶ သာမံပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာနံ။ အန္တော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ အန္တောပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ အန္တော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ ဗဟိပက္ကံ သာမံပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ ဗဟိ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ အန္တောပက္ကံ သာမံပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ အန္တော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ ဗဟိပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဗဟိ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ အန္တောပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဗဟိ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ ဗဟိပက္ကံ သာမံပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဗဟိ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ ဗဟိပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော ဧကံ တိရာပတ္တိကံ၊ တီဏိ ဒုရာပတ္တိကာနိ၊ တီဏိ ဧကာပတ္တိကာနိ၊ ဧကံ အနာပတ္တိကန္တိ အဋ္ဌ ဟောန္တိ။ တတ္ထ အန္တောဝုတ္ထန္တိ အကပ္ပိယကုဋိယံ ဝုတ္ထံ။ အန္တောပက္ကေပိ ဧသေဝ နယော။ သာမံပက္ကန္တိ ယံ ကိဉ္စိ အာမိသံ ဘိက္ခုဿ ပစိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တမေဝ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ကပ္ပိယဘူမိဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၁၀၄။ ဧဝံ ¶ ကပ္ပိယဘူမိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ခါဒနီယာဒိပဋိဂ္ဂါဟော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ခါဒိယတေတိ ခါဒနီယံ၊ ဌပေတွာ ပဉ္စ ဘောဇနာနိ သဗ္ဗဿ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗဿေတံ အဓိဝစနံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဘောဇနီယံ ¶ သင်္ဂဏှာတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ ပဋိဂ္ဂါဟော၊ ခါဒနီယာဒီနံ ပဋိဂ္ဂါဟော ခါဒနီယာဒိပဋိဂ္ဂါဟော။ တေနာဟ ‘‘အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗဿ ယဿ ကဿစိ ခါဒနီယဿ ဝါ ဘောဇနီယဿ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။ ပဉ္စသု အင်္ဂေသု ဥစ္စာရဏမတ္တန္တိ ဥက္ခိပနမတ္တံ၊ ဣမိနာ ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗဘာရဿ ပမာဏံ ဒဿေတိ။ တေနေဝ တာဒိသေန ပုရိသေန အနုက္ခိပနီယဝတ္ထုသ္မိံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘ဟတ္ထပါသော’’တိ ဣမိနာ အာသန္နဘာဝံ။ တေနေဝ စ ဒူရေ ဌတွာ အဘိဟရန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတီတိ ဒီပေတိ။ အဘိဟာရောတိ ပရိဏာမိတဘာဝေါ၊ တေန စ တတြဋ္ဌကာဒီသု န ရုဟတီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘ဒေဝေါ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဒါယကတော ပယောဂတ္တယံ ဒဿေတိ။ ‘‘တဉ္စေ’’တိအာဒိနာ ပဋိဂ္ဂါဟကတော ပယောဂဒွယံ ဒဿေတိ။

ဣဒါနိ တေသု ပဉ္စသု အင်္ဂေသု ဟတ္ထပါသဿ ဒုရာဇာနတာယ တံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တတ္ထိ’’စ္စာဒိ။ တတ္ထ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထော ဟတ္ထပါသော နာမာတိ ယောဇနာ။ ‘‘တဿ ဩရိမန္တေနာ’’တိ ဣမိနာ အာကာသေ ဥဇုံ ဌတွာ ပရေန ဥက္ခိတ္တံ ဂဏှန္တဿာပိ အာသန္နင်္ဂဘူတပါဒတလတော ပဋ္ဌာယ ဟတ္ထပါသော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော၊ န သီသတော ပဋ္ဌာယာတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘ဩရိမန္တေနာ’’တိ ဣမဿ ဟေဋ္ဌိမန္တေနာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ ပဝါရဏသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ‘‘သစေ ပန ဘိက္ခု နိသိန္နော ဟောတိ၊ အာသန္နဿ ပစ္ဆိမန္တတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိနာ ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ အာသန္နင်္ဂဿ ပါရိမန္တတော ပဋ္ဌာယ ပရိစ္ဆေဒဿ ဒဿိတတ္တာ ဣဓာပိ အာကာသေ ဌိတဿ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ အာသန္နင်္ဂဘူတပါဒတလဿ ပါရိမန္တဘူတတော ပဏှိပရိယန္တဿ ဟေဋ္ဌိမတလတော ပဋ္ဌာယ၊ ဒါယကဿ ပန ဩရိမန္တဘူတတော ပါဒင်္ဂုလဿ ဟေဋ္ဌိမပရိယန္တတော ပဋ္ဌာယ ဟတ္ထပါသော ¶ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမိနာဝ နယေန ဘူမိယံ နိပဇ္ဇိတွာ ဥဿီသကေ နိသိန္နဿ ဟတ္ထတော ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿာပိ အာသန္နသီသင်္ဂဿ ပါရိမန္တဘူတတော ဂီဝန္တတော ပဋ္ဌာယေဝ ဟတ္ထပါသော မိနိတဗ္ဗော၊ န ပါဒတလတော ပဋ္ဌာယ။ ဧဝံ နိပဇ္ဇိတွာ ဒါနေပိ ယထာနုရူပံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယံ အာသန္နတရံ အင်္ဂ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ဟိ ¶ ဝုတ္တံ။ အကလ္လကောတိ ဂိလာနော သဟတ္ထာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အသက္ကောန္တော မုခေန ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၆၅) ပန ‘‘အကလ္လကောတိ ဂိလာနော ဂဟေတုံ ဝါ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ ဧတေန အကလ္လကောတိ ဂိလာနော ဝါ အထ ဝါ ဂဟေတုံ အကလ္လကော အသမတ္ထောတိ အတ္ထော ဒဿိတော။ တေနာဟ ‘‘သစေပိ နတ္ထုကရဏိယံ ဒီယမာနံ နာသာပုဋေန အကလ္လကော ဝါ မုခေန ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ။

၁၀၅။ ဧကဒေသေနာပီတိ အင်္ဂုလိယာ ဖုဋ္ဌမတ္တေန။

တဉ္စေ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ သဗ္ဗံ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝါတိ ဝေဏုကောဋိယံ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတတ္တာ။ သစေ ဘူမိယံ ဌိတမေဝ ဃဋံ ဒါယကေန ဟတ္ထပါသေ ဌတွာ ‘‘ဃဋံ ဒဿာမီ’’တိ ဒိန္နံ ဝေဏုကောဋိယာ ဂဟဏဝသေန ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ ဥဘယကောဋိဗဒ္ဓံ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ဘိက္ခုဿ ဟတ္ထေ အပီဠေတွာ ပကတိယာ ပီဠိယမာနံ ဥစ္ဆုရသံ သန္ဓာယ ‘‘ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အဘိဟာရော န ပညာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဟတ္ထပါသေ ဌိတဿ ပန ဘိက္ခုဿ အတ္ထာယ ပီဠိယမာနံ ဥစ္ဆုတော ပဂ္ဃရန္တံ ရသံ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဒေါဏိကာယ သယံ ပဂ္ဃရန္တံ ဥစ္ဆုရသံ မဇ္ဈေ အာဝရိတွာ ဝိဿဇ္ဇိတမ္ပိ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏသညာယာတိ ‘‘မဉ္စာဒိနာ ပဋိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိ ဥပ္ပာဒိတသညာယ၊ ဣမိနာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာမီ’’တိ ဝါစာယ ဝတ္တဗ္ဗကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။

ယတ္ထ ¶ ကတ္ထစိ အဋ္ဌကထာသု၊ ပဒေသေသု ဝါ။ အသံဟာရိမေ ဖလကေတိ ထာမမဇ္ဈိမေန အသံဟာရိယေ။ ‘‘တိန္တိဏိကာဒိပဏ္ဏေသူတိ ဝစနတော သာခါသု ပဋိဂ္ဂဟဏံ ရုဟတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၂၆၅) ဝုတ္တံ။ ပေါရာဏဋီကာယမ္ပိ တထေဝ ဝုတ္တံ၊ တဒေတံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘ဘူမိယံ အတ္ထတေသု သုခုမေသု တိန္တိဏိကာဒိပဏ္ဏေသု ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ တိန္တိဏိကာဒိပဏ္ဏာနံ သုခုမတ္တာ တတ္ထ ဌပိတအာမိသဿ အသဏ္ဌဟနတော ဘူမိယံ ဌပိတသဒိသတ္တာ ‘‘န ရုဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တိန္တိဏိကာဒိသာခါသု ဌပိတေပိ ဧဝမေဝ သိယာ၊ တသ္မာ ‘‘သာခါသု ပဋိဂ္ဂဟဏံ ရုဟတီ’’တိ ဝစနံ အယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘န ရုဟတီ’’တိ ကိရိယာပဒဿ ‘‘ကသ္မာ’’တိ ဟေတုပရိယေသနေ သတိ န အညံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ၊ ‘‘သုခုမေသူ’’တိ ဝုတ္တံ ဝိသေသနပဒံယေဝ ဟေတုမန္တဝိသေသနံ ဘဝတိ၊ တသ္မာ တိန္တိဏိကပဏ္ဏာဒီသု ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတိ၊ ကသ္မာ? တေသံ သုခုမတ္တာ။ အညေသု ပန ပဒုမိနီပဏ္ဏာဒီသု ရုဟတိ၊ ကသ္မာ? တေသံ ဩဠာရိကတ္တာတိ ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓော ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ဒိဿတိ ¶ ၊ တသ္မာ ‘‘တဒေတံ ဝိစာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘န ဟိ တာနိ သန္ဓာရေတုံ သမတ္ထာနီတိ မဟန္တေသု ပန ပဒုမိနီပဏ္ဏာဒီသု ရုဟတီ’’တိ။

၁၀၆။ ပုဉ္ဆိတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ ပုဉ္ဆိတေပိ ရဇနစုဏ္ဏာသင်္ကာယ သတိ ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ဝုတ္တံ၊ နာသတိ။ တံ ပနာတိ ပတိတရဇံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဥပရိ ဂဟိတပိဏ္ဍပါတံ။ အနာပတ္တီတိ ဒုရူပစိဏ္ဏာဒိဒေါသော နတ္ထိ။ ပုဗ္ဗာဘောဂဿ အနုရူပဝသေန ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒတွာ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တံ ‘‘အညဿ ဒဿာမီ’’တိ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန ပရသန္တကံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ တဿ အဒတွာပိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒဿာမီ’’တိအာဒိပိ ဝိနယဒုက္ကဋဿ ပရိဟာရာယ ¶ ဝုတ္တံ၊ တထာ အကတွာ ဂဟိတေပိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇတော အနာပတ္တိယေဝ။ ဘိက္ခုဿ ဒေတီတိ အညဿ ဘိက္ခုဿ ဒေတိ။ ကဉ္ဇိကန္တိ ခီရရသာဒိံ ယံ ကိဉ္စိ ဒြဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထတော မောစေတွာ ပုန ဂဏှာတိ၊ ဥဂ္ဂဟိတကံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထတော အမောစေန္တေနေဝါ’’တိ။ အာလုဠေန္တာနန္တိ အာလောဠေန္တာနံ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ အာဟရိတွာ ဘူမိယံ ဌပိတတ္တာ အဘိဟာရော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ပတ္တော ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ။

၁၀၇။ ပဌမတရံ ဥဠုင်္ကတော ထေဝါ ပတ္တေ ပတန္တီတိ ဧတ္ထ ‘‘ယထာ ပဌမတရံ ပတိတထေဝေ ဒေါသော နတ္ထိ၊ တထာ အာကိရိတွာ အပနေန္တာနံ ပစ္ဆာ ပတိတထေဝေပိ အဘိဟဋတ္တာ နေဝတ္ထိ ဒေါသော’’တိ ဝဒန္တိ။ စရုကေနာတိ ခုဒ္ဒကဘာဇနေန။ ‘‘အဘိဟဋတ္တာတိ ဒီယမာနက္ခဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒတွာ အပနယနကာလေ ပန ဆာရိကာ ဝါ ဗိန္ဒူနိ ဝါ ပတန္တိ၊ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ အဘိဟာရဿ ဝိဂတတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ယထာ န ပတတိ၊ တထာ အပနေဿာမီတိ ပဋိဟရန္တေ ယုဇ္ဇတိ၊ ပကတိသညာယ အပနေန္တေ အဘိဟာရော န ဆိဇ္ဇတိ၊ သုပတိတံ။ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟိ တံ ဟောတိ။ မုခဝဋ္ဋိယာပိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဘိဟရိယမာနဿ ပတ္တဿ မုခဝဋ္ဋိယာ ဥပရိဘာဂေ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဖုသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပါဒေန ပေလ္လေတွာတိ ပါဒေန ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိ သညာယ အက္ကမိတွာ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ ဝစနမတ္တမေဝါတိ ပဋိဗဒ္ဓံ ပဋိဗဒ္ဓပဋိဗဒ္ဓန္တိ သဒ္ဒမတ္တမေဝ နာနံ၊ ကာယပဋိဗဒ္ဓမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ တေသံ ဝစနံ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဧသ နယောတိ ‘‘ပဋိဗဒ္ဓပဋိဗဒ္ဓမ္ပိ ကာယပဋိဗဒ္ဓမေဝါ’’တိ အယံ နယော။ တထာ စ တတ္ထ ကာယပဋိဗဒ္ဓေ တပ္ပဋိဗဒ္ဓေ စ ထုလ္လစ္စယမေဝ ဝုတ္တံ။

တေန အာဟရာပေတုန္တိ ယဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကံ ဂတံ၊ တံ ‘‘ဣဓ နံ အာနေဟီ’’တိ အာဏာပေတွာ ¶ တေန အာဟရာပေတုံ ဣတရဿ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ မူလဋ္ဌဿေဝ ¶ ပရိဘောဂေါ အနုညာတော၊ တသ္မာ။ တံ ဒိဝသံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဒုတိယဒိဝသေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဥဂ္ဂဟိတကပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနာမသိတွာ’’တိ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘သန္နိဓိပစ္စယာ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အဒိန္နမုခဒွါရာပတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘န တတော ပရန္တိ တဒဟေဝ သာမံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တဒဟေဝ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပန ပုနဒိဝသာဒီသု အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၁၀၈။ ခီယန္တီတိ ခယံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တေသံ စုဏ္ဏေဟိ ထုလ္လစ္စယအပ္ပဋိဂ္ဂဟဏာပတ္တိယော န ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ သတ္ထကေနာတိ ပဋိဂ္ဂဟိတသတ္ထကေန။ နဝသမုဋ္ဌိတန္တိ ဧတေနေဝ ဥစ္ဆုအာဒီသု အဘိနဝလဂ္ဂတ္တာ အဗ္ဗောဟာရိကံ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဧသေဝ နယောတိ သန္နိဓိဒေါသာဒိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဥဂ္ဂဟိတပစ္စယာ၊ သန္နိဓိပစ္စယာ ဝါ ဒေါသော န သိယာတိ အာဟ ‘‘န ဟိ တံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရန္တီ’’တိ။ ဣမိနာ စ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ သာမံ ဂဟေတွာ ဝါ အနုပသမ္ပန္နေန ဒိန္နံ ဝါ ပရိဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ၊ တသ္မာ ပတ္တသမ္မက္ခနာဒိအတ္ထံ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဟရိတတေလာဒိံ သစေ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမော ဟောတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ။ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထံ ပန သာမံ ဂဟိတံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဥဂ္ဂဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ၊ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အဒိန္နမုခဒွါရာပတ္တိ ဟောတိ။ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထမေဝ အနုပသမ္ပန္နေန ဒိန္နံ ဂဟေတွာ ပရိဟရန္တဿ သိင်္ဂီလောဏကပ္ပော ဝိယ သန္နိဓိပစ္စယာ အာပတ္တိ ဟောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဥစ္စာရဏမတ္တံ ဟောတီတိအာဒိနာ ဝုတ္တပဉ္စင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ ရုဟဏတော ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထမ္ပိ သစေ အနုပသမ္ပန္နေဟိ ဒိန္နံ ဂဏှာတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝါ’’တိ ¶ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ ဣဓ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ အနုပသမ္ပန္နေန ဒိန္နံ ဂဟေတွာ ပရိဟရန္တဿ သန္နိဓိပစ္စယာ အာပတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ။ ‘‘န ဟိ တံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရန္တီ’’တိ စ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ ဂဟိတံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ န ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယဒိ ဧဝံ ပဉ္စသု ပဋိဂ္ဂဟဏင်္ဂေသု ‘‘ပရိဘောဂတ္ထာယာ’’တိ ဝိသေသနံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏဉှိ ပရိဘောဂတ္ထမေဝ ဟောတီတိ ‘‘ပရိဘောဂတ္ထာယာ’’တိ ဝိသုံ အဝတွာ ‘‘တဉ္စေ ဘိက္ခု ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ‘‘သတိပိ ¶ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ‘န ဟိ တံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရန္တီ’တိ ဣဓ အပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရဏေ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေန စ ပဋိဂ္ဂဟဏင်္ဂေသု ပဉ္စသု သမိဒ္ဓေသု အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ ဂဟိတမေဝ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ ဟောတိ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗေသုယေဝ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ အနုညာတတ္တာတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထာယ ဂဟေတွာ ဌပိတတေလာဒိံ အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ သတိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဥဒုက္ခလမုသလာဒီနိ ခီယန္တီတိ ဧတ္ထ ဥဒုက္ခလမုသလာနံ ခယေန ပိသိတကောဋ္ဋိတဘေသဇ္ဇေသု သစေ အာဂန္တုကဝဏ္ဏော ပညာယတိ၊ န ဝဋ္ဋတိ။ သုဒ္ဓံ ဥဒကံ ဟောတီတိ ရုက္ခသာခါဒီဟိ ဂဠိတွာ ပတနဥဒကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၁၀၉။ ပတ္တော ဝါဿ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထာပိ ပတ္တဂတံ ဆုပိတွာ ဒေန္တဿ ဟတ္ထေ လဂ္ဂေန အာမိသေန ဒေါသာဘာဝတ္ထံ ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏန္တိ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထမေဝ ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ သာမဏေရဿ ပတ္တေ ပတတိ…ပေ… ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတီတိ ဧတ္ထ ပုနပ္ပုနံ ဂဏှန္တဿ အတ္တနော ပတ္တေ ပက္ခိတ္တမေဝ အတ္တနော သန္တကန္တိ သန္နိဋ္ဌာနကရဏတော ဟတ္ထဂတံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတိ။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒိန္နံ ပန ဂဏှန္တဿ ဂဟဏသမယေယေဝ အတ္တနော သန္တကန္တိ သန္နိဋ္ဌာနဿ ကတတ္တာ ¶ ဟတ္ထဂတံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ။ ကေသဉ္စိ အတ္ထာယ ဘတ္တံ ပက္ခိပတီတိ ဧတ္ထ အနုပသမ္ပန္နဿ အတ္ထာယ ပက္ခိပန္တေပိ အာဂန္တွာ ဂဏှိဿတီတိ သယမေဝ ပက္ခိပိတွာ ဌပနတော ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတိ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ပက္ခိတ္တံ ပန အနုပသမ္ပန္နေနေဝ ဌပိတံ နာမ ဟောတီတိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ ပရိစ္စတ္တဘာဝတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာမဏေရ…ပေ… ပရိစ္စတ္တတ္တာ’’တိ။ ကေသဉ္စီတိအာဒီသု အနုပသမ္ပန္နာနံ အတ္ထာယ ကတ္ထစိ ဌပိယမာနမ္ပိ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ဧဝ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတိ၊ အထ ခေါ ဘာဇနေ ပတိတမေဝ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ။ ဘာဇနဉ္စ ဘိက္ခုနာ ပုနဒိဝသတ္ထာယ အပေက္ခိတမေဝါတိ တဂ္ဂတမ္ပိ အာမိသံ ဒုဒ္ဓါတပတ္တဂတံ ဝိယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတီတိ သင်္ကာယ ‘‘သာမဏေရဿ ဟတ္ထေ ပက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဤဒိသေသု ဟိ ယုတ္တိ န ဂဝေသိတဗ္ဗာ၊ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

၁၁၀။ ပတ္တဂတာ ယာဂူတိ ဣမိနာ ပတ္တမုခဝဋ္ဋိယာ ဖုဋ္ဌေပိ ကုဋေ ယာဂု ပဋိဂ္ဂဟိတာ၊ ဥဂ္ဂဟိတာ ဝါ န ဟောတိ ဘိက္ခုနော အနိစ္ဆာယ ဖုဋ္ဌတ္တာတိ ဒဿေတိ။ အာရောပေတီတိ ဟတ္ထံ ဖုသာပေတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏူပဂံ ဘာရံ နာမ ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဥက္ခေပါရဟံ။ ကိဉ္စာပိ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ အညေန ဟတ္ထေန ပိဒဟန္တဿ ဒေါသော နတ္ထိ၊ တထာပိ န ပိဒဟိတဗ္ဗန္တိ အဋ္ဌကထာပမာဏေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၆၅) ပန ‘‘န ¶ ပိဒဟိတဗ္ဗန္တိ ဟတ္ထတော မုတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဟတ္ထဂတံ ပန ဣတရေန ဟတ္ထေန ပိဒဟတော၊ ဟတ္ထတော မုတ္တမ္ပိ ဝါ အဖုသိတွာ ဥပရိ ပိဓာနံ ပါတေန္တဿ န ဒေါသော’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၁၁။ ပဋိဂ္ဂဏှာတီတိ ဆာယတ္ထာယ ဥပရိ ဓာရိယမာနာ မဟာသာခါ ယေန ကေနစိ ဆိဇ္ဇေယျ၊ တတ္ထ လဂ္ဂရဇံ မုခေ ပါတေယျ ဝါတိ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။

မစ္ဆိကဝါရဏတ္ထန္တိ ¶ ဧတ္ထ ‘‘သစေပိ သာခါယ လဂ္ဂရဇံ ပတ္တေ ပတတိ၊ သုခေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကာတိ သာခါယ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထမေဝိဓ ပဋိဂ္ဂဟဏန္တိ မူလပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ‘‘မစ္ဆိကဝါရဏတ္ထန္တိ ဝစနမတ္တံ ဂဟေတွာ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ ဂဟိတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ကုဏ္ဍကေတိ မဟာဃဋေ။ တသ္မိမ္ပီတိ စာဋိဃဋေပိ။ အနုပသမ္ပန္နံ ဂါဟာပေတွာတိ တမေဝ အဇ္ဈောဟရဏီယံ ဘဏ္ဍံ အနုပသမ္ပန္နေန ဂါဟာပေတွာ။

ထေရဿ ပတ္တံ ဒုတိယတ္ထေရဿာတိ ‘‘ထေရဿ ပတ္တံ မယှံ ဒေထာ’’တိ တေန အတ္တနော ပရိစ္စဇာပေတွာ ဒုတိယတ္ထေရဿ ဒေတိ။ တုယှံ ယာဂုံ မယှံ ဒေဟီတိ ဧတ္ထ ဧဝံ ဝတွာ သာမဏေရဿ ပတ္တံ ဂဟေတွာ အတ္တနောပိ ပတ္တံ တဿ ဒေတိ။ ဧတ္ထ ပနာတိ ‘‘ပဏ္ဍိတော သာမဏေရော’’တိအာဒိပတ္တပရိဝတ္တနကထာယံ။ ကာရဏံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ယထာ မာတုအာဒီနံ တေလာဒီနိ ဟရန္တော တထာရူပေ ကိစ္စေ အနုပသမ္ပန္နေန အပရိဝတ္တေတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ လဘတိ၊ ဧဝမိဓ ပတ္တပရိဝတ္တနံ အကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ကသ္မာ န လဘတီတိ ကာရဏံ ဝီမံသိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘သာမဏေရေဟိ ဂဟိတတဏ္ဍုလေသု ပရိက္ခီဏေသု အဝဿံ အမှာကံ သာမဏေရာ သင်္ဂဟံ ကရောန္တီတိ စိတ္တုပ္ပတ္တိ သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ တံ ပရိဝတ္တေတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ မာတာပိတူနံ အတ္ထာယ ပန ဆာယတ္ထာယ ဝါ ဂဟဏေ ပရိဘောဂါသာ နတ္ထိ၊ တသ္မာ တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေနပိ ဝုတ္တံ –

‘‘မာတာပိတူနမတ္ထာယ၊ တေလာဒိံ ဟရတောပိ စ၊

သာခံ ဆာယာဒိအတ္ထာယ၊ ဣမဿ န ဝိသေသတာ။

‘‘တသ္မာ ဟိဿ ဝိသေသဿ၊ စိန္တေတဗ္ဗံ တု ကာရဏံ၊

တဿ သာလယဘာဝံ တု၊ ဝိသေသံ တက္ကယာမဟ’’န္တိ။

ဣဒမေဝေတ္ထ ¶ ¶ ယုတ္တတရံ အဝဿံ တထာဝိဓဝိတက္ကုပ္ပတ္တိယာ သမ္ဘဝတော။ န ဟိ သက္ကာ ဧတ္ထ ဝိတက္ကံ သောဓေတုန္တိ။ မာတာဒီနံ အတ္ထာယ ဟရဏေ ပန နာဝဿံ တထာဝိဓဝိတက္ကုပ္ပတ္တီတိ သက္ကာ ဝိတက္ကံ သောဓေတုံ။ ယတ္ထ ဟိ ဝိတက္ကံ သောဓေတုံ သက္ကာ၊ တတ္ထ နေဝတ္ထိ ဒေါသော။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘သစေ ပန သက္ကောတိ ဝိတက္ကံ သောဓေတုံ၊ တတော လဒ္ဓံ ခါဒိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၆၅) ပန ‘‘ဧတ္ထ ပနာတိ ပတ္တပရိဝတ္တနေ။ ကာရဏန္တိ ဧတ္ထ ယထာ သာမဏေရာ ဣတော အမှာကမ္ပိ ဒေန္တီတိ ဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န တထာ အညတ္ထာတိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ၊ တဉ္စ ယုတ္တံ။ ယဿ ပန တာဒိသော ဝိတက္ကော နတ္ထိ၊ တေန အပရိဝတ္တေတွာပိ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၁၂။ နိစ္စာလေတုန္တိ စာလေတွာ ပါသာဏသက္ခရာဒိအပနယနံ ကာတုံ။ ဥဒ္ဓနံ အာရောပေတဗ္ဗန္တိ အနဂ္ဂိကံ ဥဒ္ဓနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓနေ ပစ္စမာနဿ အာလုဠနေ ဥပရိ အပက္ကတဏ္ဍုလာ ဟေဋ္ဌာ ပဝိသိတွာ ပစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘သာမံပါကဉ္စေဝ ဟောတီ’’တိ။

၁၁၃။ အာဓာရကေ ပတ္တော ဌပိတောတိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတာမိသော ပတ္တော ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ဌပိတော။ စာလေတီတိ ဝိနာ ကာရဏံ စာလေတိ၊ သတိပိ ကာရဏေ ဘိက္ခူနံ ပရိဘောဂါရဟံ စာလေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အမနုဿိကာဗာဓေ အာမကမံသံ အာမကလောဟိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၄) တာဒိသေ အာဗာဓေ အတ္တနော အတ္ထာယ အာမကမံသပဋိဂ္ဂဟဏံ အနုညာတံ၊ ‘‘အာမကမံသပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ ၁၉၄) စ သာမညတော ပဋိက္ခိတ္တံ၊ တထာပိ အတ္တနော၊ အညဿ ဝါ ဘိက္ခုနော အတ္ထာယ အဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘သီဟဝိဃာသာဒိံ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သက္ကောတိ ဝိတက္ကံ သောဓေတုန္တိ ‘‘မယှမ္ပိ ဒေတီ’’တိ ဝိတက္ကဿ အနုပ္ပန္နဘာဝံ သလ္လက္ခေတုံ သက္ကောတိ ¶ ၊ ‘‘သာမဏေရဿ ဒဿာမီ’’တိ သုဒ္ဓစိတ္တေန မယာ ဂဟိတန္တိ ဝါ သလ္လက္ခေတုံ သက္ကောတိ။ သစေ ပန မူလေပိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဂဟေတွာ ဂတေ မယှမ္ပိ ဒဒေယျုန္တိ သညာယ သစေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၁၁၄။ ကောဋ္ဌာသေ ကရောတီတိ ‘‘ဘိက္ခူ သာမဏေရာ စ အတ္တနော အတ္တနော အဘိရုစိတံ ကောဋ္ဌာသံ ဂဏှန္တူ’’တိ သဗ္ဗေသံ သမကေ ကောဋ္ဌာသေ ကရောတိ။ ဂဟိတာဝသေသန္တိ သာမဏေရေဟိ ဂဟိတကောဋ္ဌာသတော အဝသေသံ။ ဂဏှိတွာတိ ‘‘မယှံ ဣဒံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဂဟေတွာ။ ဣဓ ဂဟိတာဝသေသံ နာမ တေန ဂဏှိတွာ ပုန ဌပိတံ။

ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ ¶ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟေတွာ။ တေနေဝ ‘‘ယာဝကာလိကေန ယာဝဇီဝိကသံသဂ္ဂေ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန ပုရိမဒိဝသေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌပိတာ ဟောတိ၊ သာမိသေန မုခေန တဿာ ဝဋ္ဋိယာ ဓူမံ ပိဝိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သမုဒ္ဒေါဒကေနာတိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတသမုဒ္ဒေါဒကေန။

ဟိမကရကာ နာမ ကဒါစိ ဝဿောဒကေန သဟ ပတနကာ ပါသာဏလေခါ ဝိယ ဃနီဘူတာ ဥဒကဝိသေသာ၊ တေသု ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒကဂတိကာ ဧဝါ’’တိ။ ယသ္မာ ကတကဋ္ဌိ ဥဒကံ ပသာဒေတွာ ဝိသုံ တိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ ‘‘အဗ္ဗောဟာရိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတာပတ္တီဟိ အဗ္ဗောဟာရိကံ၊ ဝိကာလဘောဇနာပတ္တီဟိပိ အဗ္ဗောဟာရိကန္တိ ဒဿေတိ။ လဂ္ဂတီတိ သုက္ခေ မုခေ စ ဟတ္ထေ စ မတ္တိကာဝဏ္ဏံ ဒဿေန္တံ လဂ္ဂတိ။ ဗဟလန္တိ ဟတ္ထမုခေသု အလဂ္ဂနကမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဝါသမတ္တန္တိ ရေဏုခီရာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ပါနီယံ ဂဟေတွာတိ အတ္တနောယေဝ အတ္ထာယ ဂဟေတွာ။ သစေ ပန ပီတာဝသေသကံ တတ္ထေဝ အာကိရိဿာမီတိ ဂဏှာတိ၊ ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ ¶ နတ္ထိ။ အာကိရတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ပုပ္ဖရသဿ ပညာယနတော ဝုတ္တံ။ ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ ဝိယူဟိတွာ၊ အပနေတွာတိ အတ္ထော။

၁၁၅။ မဟာဘူတေသူတိ ပါဏသရီရသန္နိဿိတေသု ပထဝီအာဒိမဟာဘူတေသု။ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္တနော ပရေသဉ္စ သရီရသန္နိဿိတံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတိ၊ အကပ္ပိယမံသာနုလောမတာယ ထုလ္လစ္စယာဒိံ န ဇနေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပတတီတိ အတ္တနော သရီရတော ဆိဇ္ဇိတွာ ပတတိ။ ‘‘ရုက္ခတော ဆိန္ဒိတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ မတ္တိကတ္ထာယ ပထဝိံ ခဏိတုံ၊ အညမ္ပိ ယံ ကိဉ္စိ မူလပဏ္ဏာဒိဝိသဘေသဇ္ဇံ ဆိန္ဒိတွာ ဆာရိကံ အကတွာပိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၁၁၆။ ဧဝံ ¶ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ပဋိက္ခေပပဝါရဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဋိက္ခိပနံ ပဋိက္ခေပေါ၊ အသမ္ပဋိစ္ဆနန္တိ အတ္ထော။ ပဝါရိယတေ ပဝါရဏာ၊ ပဋိသေဓနန္တျတ္ထော။ ပဋိက္ခေပသင်္ခါတာ ပဝါရဏာ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာ။ အထ ဝါ ပဋိက္ခေပဝသေန ပဝါရဏာ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာ။ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘုဉ္ဇန္တဿ အညသ္မိံ ဘောဇနေ အဘိဟဋေ ပဋိက္ခေပသင်္ခါတာ ပဝါရဏာတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၁၇။ ယံ အသ္နာတီတိ ယံ ဘုဉ္ဇတိ။ အမ္ဗိလပါယာသာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ခီရပါယာသာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ အမ္ဗိလပါယာသဂ္ဂဟဏေန ¶ တက္ကာဒိအမ္ဗိလသံယုတ္တာ ဃနယာဂု ဝုတ္တာ။ ခီရပါယာသဂ္ဂဟဏေန ခီရသံယုတ္တာ ယာဂု သင်္ဂယှတိ။ ပဝါရဏံ ဇနေတီတိ အနတိရိတ္တဘောဇနာပတ္တိနိဗန္ဓနံ ပဋိက္ခေပံ သာဓေတိ။ ကတောပိ ပဋိက္ခေပေါ အနတိရိတ္တဘောဇနာပတ္တိနိဗန္ဓနော န ဟောတိ၊ အကတဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘ပဝါရဏံ န ဇနေတီ’’တိ။

‘‘ယာဂု-သဒ္ဒဿ ပဝါရဏဇနကယာဂုယာပိ သာဓာရဏတ္တာ ‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တေပိ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ပဝါရဏံ ဇနေတိယေဝါတိ ဝုတ္တ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ တံ ပရတော တတ္ထေဝ ‘‘ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တကာရဏေန န သမေတိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ – ဟေဋ္ဌာ အယာဂုကေ နိမန္တနေ ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ မဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဝါရဏာ ဟောတိ။ ‘‘ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ’’တိ ဧတ္ထ ပန ဝိသုံ ယာဂုယာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပဝါရဏာ န ဟောတီတိ။ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ခီရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ မဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယာဂုယာဝ တတ္ထ အဘာဝတော ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ဧဝမေတ္ထ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ ပရတော ‘‘ယေနာပုစ္ဆိတော၊ တဿ အတ္ထိတာယာ’’တိ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တကာရဏေနပိ သံသန္ဒတိ၊ အညထာ ဂဏ္ဌိပဒေသုယေဝ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ၊ အဋ္ဌကထာယ စ န သမေတီတိ။ သစေ…ပေ… ပညာယတီတိ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပမာဏဿ မစ္ဆမံသခဏ္ဍဿ နဟာရုနော ဝါ သဗ္ဘာဝမတ္တံ ဒဿေတိ။ တာဟီတိ ပုထုကာဟိ။

သာလိဝီဟိယဝေဟိ ကတသတ္တူတိ ယေဘုယျနယေန ဝုတ္တံ၊ သတ္တ ဓညာနိ ပန ဘဇ္ဇိတွာ ကတောပိ သတ္တုယေဝ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကင်္ဂုဝရက…ပေ… သတ္တုသင်္ဂဟမေဝ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ သတ္တုမောဒကောတိ သတ္တုယော ပိဏ္ဍေတွာ ¶ ကတော အပက္ကော သတ္တုဂုဠော ¶ ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၃၈-၂၃၉) ပန ‘‘သတ္တုမောဒကောတိ သတ္တုံ တေမေတွာ ကတော အပက္ကော၊ သတ္တုံ ပန ပိသိတွာ ပိဋ္ဌံ ကတွာ တေမေတွာ ပူဝံ ကတွာ ပစန္တိ၊ တံ န ပဝါရေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရဝသေန ဝိပ္ပကတဘောဇနဘာဝဿ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ ‘‘မုခေ သာသပမတ္တမ္ပိ…ပေ… န ပဝါရေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အကပ္ပိယမံသံ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတီ’’တိ ဝစနတော သစေ သင်္ဃိကံ လာဘံ အတ္တနော အပါပုဏန္တံ ဇာနိတွာ ဝါ အဇာနိတွာ ဝါ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဿေဝ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ၊ အလဇ္ဇိသန္တကံ ပဋိက္ခိပန္တောပိ န ပဝါရေတိ။ အဝတ္ထုတာယာတိ အနတိရိတ္တာပတ္တိသာဓိကာယ ပဝါရဏာယ အဝတ္ထုဘာဝတော။ ဧတေန ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဿေဝ ပဋိက္ခိတ္တဘာဝံ ဒီပေတိ။ ယဉှိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တဿ ပဋိက္ခေပေါ အာပတ္တိယာ အင်္ဂံ န ဟောတီတိ တံ ပဝါရဏာယ အဝတ္ထူတိ ဝုစ္စတိ။

၁၁၈။ အာသန္နတရံ အင်္ဂန္တိ ဟတ္ထပါသတော ဗဟိ ဌတွာ ဩနမိတွာ ဒေန္တဿ သီသံ အာသန္နတရံ ဟောတိ၊ တဿ ဩရိမန္တေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။

ဥပနာမေတီတိ ဣမိနာ ကာယာဘိဟာရံ ဒဿေတိ။ အပနာမေတွာတိ အဘိမုခံ ဟရိတွာ။ ဣဒံ ဘတ္တံ ဂဏှာတိ ဝဒတီတိ ကိဉ္စိ အပနာမေတွာ ဝဒတိ။ ကေဝလံ ဝါစာဘိဟာရဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ ဂဏှထာတိ ဂဟေတုံ အာရဒ္ဓံ။ ဟတ္ထပါသတော ဗဟိ ဌိတဿ သတိပိ ဒါတုကာမတာဘိဟာရေ ပဋိက္ခိပန္တဿ ဒူရဘာဝေနေဝ ပဝါရဏာယ အဘာဝတော ထေရဿပိ ဒူရဘာဝမတ္တံ ဂဟေတွာ ပဝါရဏာယ အဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ထေရဿ ဒူရဘာဝတော’’တိအာဒိမာဟ၊ န ပန ထေရဿ အဘိဟာရသမ္ဘဝတော။ သစေပိ ဂဟေတွာ ဂတော ဟတ္ထပါသေ ဌိတော ¶ ဟောတိ၊ ကိဉ္စိ ပန အဝတွာ အာဓာရဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ အဘိဟာရော နာမ န ဟောတီတိ ‘‘ဒူတဿ စ အနဘိဟရဏတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဂဟေတွာ အာဂတေန ‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တေ အဘိဟာရော နာမ ဟောတီတိ ‘သစေ ပန ဂဟေတွာ အာဂတော ဘိက္ခု…ပေ… ပဝါရဏာ ဟောတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ပတ္တံ ကိဉ္စိပိ ဥပနာမေတွာ ‘ဣမံ ဘတ္တံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ ဝါစာဘိဟာရဿ ဣဓ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။

ပရိဝေသနာယာတိ ဘတ္တဂ္ဂေ။ အဘိဟဋာဝ ဟောတီတိ ပရိဝေသကေနေဝ အဘိဟဋာ ဟောတိ။ တတော ¶ ဒါတုကာမတာယ ဂဏှန္တံ ပဋိက္ခိပန္တဿ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ဧတ္ထ အဂ္ဂဏှန္တမ္ပိ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိယေဝ။ ကသ္မာ? ဒါတုကာမတာယ အဘိဟဋတ္တာ၊ ‘‘တသ္မာ သာ အဘိဟဋာဝ ဟောတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ‘‘ဒါတုကာမာဘိဟာရေ သတိ ကေဝလံ ‘ဒဿာမီ’တိ ဂဟဏမေဝ အဘိဟာရော န ဟောတိ၊ ‘ဒဿာမီ’တိ ဂဏှန္တေပိ အဂဏှန္တေပိ ဒါတုကာမတာဘိဟာရောဝ အဘိဟာရော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဂဟဏသမယေ ဝါ အဂ္ဂဟဏသမယေ ဝါ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တဿ အသတိ ဒါတုကာမတာဘိဟာရေ ဂဟဏသမယေပိ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကဋစ္ဆုနာ အနုက္ခိတ္တမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဧဝ အဘိဟဋတ္တာ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ‘‘အဘိဟဋာဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓဋမတ္တေတိ ဘာဇနတော ဝိယောဇိတမတ္တေ။ ဒွိန္နံ သမဘာရေပီတိ ပရိဝေသကဿ စ အညဿ စ ဘတ္တပစ္ဆိဘာရဂ္ဂဟဏေ သမ္ဘူတေပီတိ အတ္ထော။

၁၁၉။ ရသံ ဂဏှထာတိ ဧတ္ထ ကေဝလံ မံသရသဿ အပဝါရဏာဇနကဿ နာမေန ဝုတ္တတ္တာ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ¶ ဟောတိ။ မစ္ဆရသန္တိအာဒီသု မစ္ဆော စ ရသဉ္စာတိ အတ္ထသမ္ဘဝတော၊ ဝတ္ထုနောပိ တာဒိသတ္တာ ပဝါရဏာ ဟောတိ။ ‘‘ဣဒံ ဂဏှထာ’’တိပိ အဝတွာ တုဏှီဘူတေန အဘိဟဋံ ပဋိက္ခိပတောပိ ဟောတိ ဧဝ။

ကရမ္ဗကောတိ မိဿကာဓိဝစနမေတံ။ ယဉှိ ဗဟူဟိ မိဿေတွာ ကရောန္တိ၊ သော ‘‘ကရမ္ဗကော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သော သစေပိ မံသေန မိဿေတွာ ကတော ဟောတိ၊ ‘‘ကရမ္ဗကံ ဂဏှထာ’’တိ အပဝါရဏာရဟဿ နာမေန ဝုတ္တတ္တာ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ဟောတိ။ ‘‘မံသကရမ္ဗကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘မံသမိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဝါရဏာဝ ဟောတိ။

၁၂၀။ ‘‘ဥဒ္ဒိဿကတ’’န္တိ မညမာနောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝတ္ထုနော ကပ္ပိယတ္တာ အကပ္ပိယသညာယ ပဋိက္ခေပတောပိ အစိတ္တကတ္တာ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ပဝါရဏာ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဟေဋ္ဌာ အယာဂုကေ နိမန္တနေ ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ မဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဝါရဏာ ဟောတိ၊ ‘ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ’တိ ဧတ္ထ ပန ဝိသုံ ယာဂုယာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပဝါရဏာ န ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယောတိ ‘‘ယေနာပုစ္ဆိတော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ကာရဏံ ပနေတ္ထ ဒုဒ္ဒသန္တိ ဧတ္ထ ဧကေ တာဝ ဝဒန္တိ ‘‘ယသ္မာ ယာဂုမိဿကံ နာမ ဘတ္တမေဝ န ဟောတိ၊ ခီရာဒိကမ္ပိ ဟောတိယေဝ၊ တသ္မာ ကရမ္ဗကေ ဝိယ ပဝါရဏာယ န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ‘ယာဂု ဗဟုတရာ ဝါ ဟောတိ သမသမာ ဝါ ¶ ၊ န ပဝါရေတိ၊ ယာဂု မန္ဒာ၊ ဘတ္တံ ဗဟုတရံ၊ ပဝါရေတီ’တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသ’’န္တိ။ ကေစိ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ယာဂုမိဿကံ နာမ ဘတ္တံ၊ တသ္မာ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာယ ဧဝ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ‘ဣဓ ပဝါရဏာ ဟောတိ၊ န ဟောတီ’တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသ’’န္တိ။

ယထာ ¶ စေတ္ထ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသံ၊ ဧဝံ ပရတော ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ပဝါရဏပ္ပဟောနကဿ အပ္ပဗဟုဘာဝေါ ပဝါရဏာယ ဘာဝါဘာဝနိမိတ္တံ၊ ကိဉ္စရဟိ ပဝါရဏာဇနကဿ နာမ ဂဟဏမေဝေတ္ထ ပမာဏံ၊ တသ္မာ ‘‘ဣဒဉ္စ ကရမ္ဗကေန န သမာနေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ယမ္ပိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေန သံသန္ဒိယမာနံ န သမေတိ။ ယဒိ ဟိ မိဿကန္တိ ဘတ္တမိဿကေယေဝ ရုဠှံ သိယာ၊ ဧဝံ သတိ ယထာ ‘‘ဘတ္တမိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ဘတ္တံ ဗဟုတရံ ဝါ သမံ ဝါ အပ္ပတရံ ဝါ ဟောတိ၊ ပဝါရေတိယေဝ၊ ဧဝံ ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေပိ အပ္ပတရေပိ ဘတ္တေ ပဝါရဏာယ ဘဝိတဗ္ဗံ ‘‘မိဿက’’န္တိ ဘတ္တမိဿကေယေဝ ရုဠှတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘မိဿကန္တိ ဘတ္တမိဿကေယေဝ ရုဠှဝေါဟာရတ္တာ ဣဒံ ပန ဘတ္တမိဿကမေဝါတိ ဝုတ္တ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အထ မိဿကန္တိ ဘတ္တမိဿကေ ရုဠှံ န ဟောတိ၊ မိဿကဘတ္တံ ပန သန္ဓာယ ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဧဝမ္ပိ ယထာ အယာဂုကေ နိမန္တနေ ခီရာဒီဟိ သမ္မဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဝါရဏာ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ မိဿကဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ဘတ္တံ အပ္ပံ ဝါ ဟောတု၊ ဗဟု ဝါ၊ ပဝါရဏာ ဧဝ သိယာ၊ တသ္မာ မိဿကန္တိ ဘတ္တမိဿကေ ရုဠှံ ဝါ ဟောတု၊ မိဿကံ သန္ဓာယ ဘာသိတံ ဝါ၊ ဥဘယထာပိ ပုဗ္ဗေနာပရံ န သမေတီတိ ကိမေတ္ထ ကာရဏစိန္တာယ။ ဤဒိသေသု ပန ဌာနေသု အဋ္ဌကထာပမာဏေနေဝ ဂန္တဗ္ဗန္တိ အယံ အမှာကံ ခန္တိ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၃၈-၂၃၉) ပန ‘‘ဥဒ္ဒိဿကတန္တိ မညမာနောတိ ဧတ္ထ ဝတ္ထုနော ကပ္ပိယတ္တာ ‘ပဝါရိတောဝ ဟောတီ’တိ ဝုတ္တံ။ တဉ္စေ ဥဒ္ဒိဿကတမေဝ ဟောတိ၊ ပဋိက္ခေပေါ နတ္ထိ။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယောတိ ‘ယေနာပုစ္ဆိတော’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ကာရဏံ ပနေတ္ထ ဒုဒ္ဒသန္တိ ဘတ္တဿ ဗဟုတရဘာဝေ ¶ ပဝါရဏာယ သမ္ဘဝကာရဏံ ဒုဒ္ဒသံ၊ အညထာ ကရမ္ဗကေပိ မစ္ဆာဒိဗဟုဘာဝေ ပဝါရဏာ ဘဝေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ စေတ္ထ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသံ၊ ဧဝံ ပရတော ‘မိဿကံ ဂဏှထာ’တိ ဧတ္ထာပိ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဉ္စ ‘ဣဒံ ပန ဘတ္တမိဿကမေဝါ’တိအာဒိ ¶ ကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ‘အပ္ပတရံ န ပဝါရေတီ’တိ ဝစနေန န သမေတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။

‘‘ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီတိ ဘတ္တဿ ဥပရိ ဌိတံ ရသာဒိံ ဝိသုံ ဂဟေတွာ ဒေတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေဟိစိ ပန ‘‘ယထာ ဘတ္တသိတ္ထံ န ပတတိ၊ တထာ ဂါဠှံ ဟတ္ထေန ပီဠေတွာ ပရိဿာဝေတွာ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ ကာရဏံ န ဒိဿတိ။ ယထာ ဟိ ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝတွာ ယာဂုမိဿကံ ဘတ္တမ္ပိ ဒေန္တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ဗဟုခီရရသာဒီသု ဘတ္တေသု ‘‘ခီရံ ဂဏှထာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ဒိန္နာနိ ခီရာဒီနိ ဝါ ဒေတု ခီရာဒိမိဿကံ ဘတ္တံ ဝါ၊ ဥဘယထာပိ ပဝါရဏာယ န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ‘‘ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီ’’တိ တေနာကာရေန ဒေန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဘတ္တမိဿကံ ကတွာ ဒီယမာနံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ပန ဘတ္တမိဿကံ ကတွာ ဒီယမာနေ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယေန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ အဋ္ဌကထာယေဝေတ္ထ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ န ပန ကာရဏန္တရံ ဂဝေသိတဗ္ဗံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၃၈-၂၃၉) ပန ‘‘ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီတိ ‘ရသံ ဂဏှထာ’တိအာဒိနာ ဝါစာယ ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော၊ န ပန ကာယေန ရသာဒိံ ဝိယောဇေတွာတိ တထာ အဝိယောဇိတေပိ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာယ အသမ္ဘဝတော အပဝါရဏာပဟောနကဿ နာမေန ဝုတ္တတ္တာ ဘတ္တမိဿကယာဂုံ အာဟရိတွာ ‘ယာဂုံ ¶ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနာဒီသု ဝိယ၊ အညထာ ဧတ္ထ ယထာ ပုဗ္ဗာပရံ န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တထာ အဓိပ္ပာယော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။

နာဝါ ဝါ သေတု ဝါတိအာဒိမှိ နာဝါဒိအဘိရုဟနာဒိက္ခဏေ ကိဉ္စိ ဌတွာပိ အဘိရုဟနာဒိကာတဗ္ဗတ္တေပိ ဂမနတပ္ပရတာယ ဌာနံ နာမ န ဟောတိ၊ ဇနသမ္မဒ္ဒေန ပန အနောကာသာဒိဘာဝေန ဌာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အစာလေတွာတိ ဝုတ္တဋ္ဌာနတော အညသ္မိံ ပီဌပ္ပဒေသေ ဝါ ဥဒ္ဓံ ဝါ အပေလ္လေတွာ၊ တသ္မိံ ဧဝ ပန ဌာနေ ပရိဝတ္တေတုံ လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘ယေန ပဿေနာ’’တိအာဒိ။ သစေ ဥက္ကုဋိကံ နိသိန္နော ပါဒေ အမုဉ္စိတွာပိ ဘူမိယံ နိသီဒတိ၊ ဣရိယာပထံ ဝိကောပေန္တော နာမ ဟောတီတိ ဥက္ကုဋိကာသနံ အဝိကောပေတွာ သုခေန နိသီဒိတုံ ‘‘တဿ ပန ဟေဋ္ဌာ…ပေ… နိသီဒနကံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာသနံ အစာလေတွာတိ ပီဌေ ဖုဋ္ဌောကာသတော အာနိသဒမံသံ ¶ အမောစေတွာ အနုဋ္ဌဟိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဒိန္နာဒါနေ ဝိယ ဌာနာစာဝနံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။

၁၂၁။ အကပ္ပိယကတန္တိ ဧတ္ထ အကပ္ပိယကတဿေဝ အနတိရိတ္တဘာဝတော ကပ္ပိယံ အကာရာပေတွာ တသ္မိံ ပတ္တေ ပက္ခိတ္တံ မူလဖလာဒိယေဝ အတိရိတ္တံ န ဟောတိ၊ အကပ္ပိယဘောဇနံ ဝါ ကုလဒူသနာဒိနာ ဥပ္ပန္နံ။ သေသံ ပန ပတ္တပရိယာပန္နံ အတိရိတ္တမေဝ ဟောတိ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တံ ပန မူလဖလာဒိံ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမေန တတော နီဟရိတွာ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ အညသ္မိံ ဘာဇနေ ဌပေတွာ အတိရိတ္တံ ကာရာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။

၁၂၂။ သော ပုန ကာတုံ န လဘတီတိ တသ္မိံယေဝ ဘာဇနေ ကရိယမာနံ ပဌမံ ကတေန သဒ္ဓိံ ကတံ ဟောတီတိ ပုန သောယေဝ ကာတုံ န လဘတိ၊ အညော လဘတိ။ အညသ္မိံ ပန ဘာဇနေ တေန ဝါ အညေန ဝါ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ¶ ‘‘ယေန အကတံ၊ တေန ကာတဗ္ဗံ၊ ယဉ္စ အကတံ၊ တံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေနာပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ န ကေဝလံ အညေနေဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ ဧဝံ ကတန္တိ အညသ္မိံ ဘာဇနေ ကတံ။

ပေသေတွာတိ အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ပေသေတွာ။ ဣမဿ ဝိနယကမ္မဘာဝတော ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ဌိတံ န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

သစေ ပန အာမိသသံသဋ္ဌာနီတိ ဧတ္ထ သစေ မုခဂတေနာပိ အနတိရိတ္တေန အာမိသေန သံသဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ၊ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ပဝါရိတေန ဘောဇနံ အတိရိတ္တံ ကာရာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တေနပိ ယထာ အကတေန မိဿံ န ဟောတိ၊ ဧဝံ မုခဉ္စ ဟတ္ထဉ္စ သုဒ္ဓံ ကတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ အပဝါရိတဿ ပုရေဘတ္တံ ယာမကာလိကာဒီနိ အာဟာရတ္ထာယ ပရိဘုဉ္ဇတောပိ အနာပတ္တိ၊ ပဝါရိတဿ ပန ပဝါရဏမူလကံ ဒုက္ကဋံ ဟောတိယေဝါတိ ‘‘ယာမကာလိကံ…ပေ… အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၂၄၀) ဝုတ္တံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ပဋိက္ခေပပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၁၂၃။ ဧဝံ ¶ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပဗ္ဗဇ္ဇာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာတိ ဧတ္ထ ပနာ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဌမံ ဝဇိတဗ္ဗာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ၊ ဥပသမ္ပဒါတော ပဌမံ ဥပဂစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ¶ အတ္ထော။ ပ-ပုဗ္ဗ ဝဇ ဂတိမှီတိ ဓာတု။ ကုလပုတ္တန္တိ အာစာရကုလပုတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ယေ ပုဂ္ဂလာ ပဋိက္ခိတ္တာ၊ တေ ဝဇ္ဇေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒေါသဝိရဟိတောတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အန္တရာယကရေဟိ ပဉ္စာဗာဓာဒိဒေါသေဟိ ဝိရဟိတော။ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏန္တိ ဧတ္ထ ကနိဋ္ဌင်္ဂုလိနခပိဋ္ဌိ အဓိပ္ပေတာ။ ‘‘တဉ္စေ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏမ္ပိ ဝဍ္ဎနပက္ခေ ဌိတံ ဟောတိ၊ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ သာမညလက္ခဏံ ဒဿိတံ၊ တသ္မာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ သရီရာဝယဝေသု နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏံ ဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတံ စေ၊ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ဧဝဉ္စ သတိ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏမ္ပိ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတံ စေ၊ သဗ္ဗတ္ထ ဝဋ္ဋတီတိ အာပန္နံ၊ တဉ္စ န သာမညတော အဓိပ္ပေတန္တိ ပဒေသဝိသေသေယေဝ နိယမေတွာ ဒဿေန္တော ‘သစေ ပနာ’တိအာဒိမာဟ။ သစေ ဟိ အဝိသေသေန နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏံ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတံ ဝဋ္ဋေယျ၊ ‘နိဝါသနပါရုပနေဟိ ပကတိပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ’တိ ပဒေသနိယမံ န ကရေယျ၊ တသ္မာ နိဝါသနပါရုပနေဟိ ပကတိပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနတော အညတ္ထ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏံ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ခုဒ္ဒကတရံ ပန အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဝါ ဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဝါ ဌိတံ ဟောတု၊ ဝဋ္ဋတိ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ခုဒ္ဒကတရဿ ဝဍ္ဎနကပက္ခေ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဝါ ဌိတဿ မုခါဒီသုယေဝ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၈၈) ဝုတ္တံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၈၈-၈၉) ပန ‘‘ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏံ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတံ ဟောတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တတ္တာ အပ္ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ တာဒိသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေပိ စ ဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတံ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ ပါကဋဋ္ဌာနေပိ ပန နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ဦနတရံ အဝဍ္ဎနကံ ဝဋ္ဋတီတိ ယေ ဂဏှေယျုံ၊ တေသံ တံ ဂဟဏံ ပဋိသေဓေတုံ ‘မုခေ ပနာ’တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဂေါဓာ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ တာဒိသောပိ ရောဂေါ ကုဋ္ဌေယေဝ ¶ အန္တောဂဓောတိ ဒဿေတိ။ ဂဏ္ဍေပိ ဣမိနာ နယေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပန မုခါဒီသု ကောလဋ္ဌိမတ္တတော ခုဒ္ဒကတရောပိ ဂဏ္ဍော န ဝဋ္ဋတီတိ ဝိသုံ န ဒဿိတော။ ‘‘အပ္ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတေပိ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဟိ တတ္ထ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ကုဋ္ဌေ ဝုတ္တနယေန မုခါဒီသု ကောလဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ခုဒ္ဒကတရောပိ ဂဏ္ဍော န ဝဋ္ဋတီတိ ဝိညာယတိ၊ တသ္မာ အဝဍ္ဎနကပက္ခေ ဌိတေပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ တေန ကောလဋ္ဌိမတ္တတော ¶ ခုဒ္ဒကတရောပိ န ဝဋ္ဋတီတိ အယမတ္ထော ဒဿိတောယေဝါတိ အမှာကံ ခန္တိ။ ပကတိဝဏ္ဏေ ဇာတေတိ ရောဂဟေတုကဿ ဝိကာရဝဏ္ဏဿ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

ကောလဋ္ဌိမတ္တကောတိ ဗဒရဋ္ဌိပ္ပမာဏော။ ‘‘သဉ္ဇာတဆဝိံ ကာရေတွာ’’တိ ပါဌော၊ ဝိဇ္ဇမာနဆဝိံ ကာရေတွာတိ အတ္ထော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၈၈-၈၉) ပန ‘‘သစ္ဆဝိံ ကာရေတွာတိ ဝိဇ္ဇမာနဆဝိံ ကာရေတွာတိ အတ္ထော၊ သဉ္ဆဝိန္တိ ဝါ ပါဌော၊ သဉ္ဇာတဆအန္တိ အတ္ထော။ ဂဏ္ဍာဒီသု ဝူပသန္တေသုပိ တံ ဌာနံ ဝိဝဏ္ဏမ္ပိ ဟောတိ၊ တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပဒုမပုဏ္ဍရီကပတ္တဝဏ္ဏန္တိ ရတ္တပဒုမသေတပဒုမပုပ္ဖဒလဝဏ္ဏံ။ ကုဋ္ဌေ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ အဝဍ္ဎနကံ ဝဋ္ဋတိ၊ အညတ္ထ န ကိဉ္စိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တနယံ ဒဿေတိ။ သောသဗျာဓီတိ ခယရောဂေါ။ ယက္ခုမ္မာဒေါတိ ကဒါစိ အာဂန္တွာ ဘူမိယံ ပါတေတွာ ဟတ္ထမုခါဒိကံ အဝယဝံ ဘူမိယံ ဃံသနကော ယက္ခောဝ ရောဂေါ။

၁၂၄။ မဟာမတ္တောတိ မဟတိယာ ဣဿရိယမတ္တာယ သမန္နာဂတော။ ‘‘န ဒါနာဟံ ဒေဝဿ ဘဋော’’တိ အာပုစ္ဆတီတိ ရညာ ဧဝ ဒိန္နံ ဌာနန္တရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယော ပန ရာဇကမ္မိကေဟိ ¶ အမစ္စာဒီဟိ ဌပိတော၊ အမစ္စာဒီနံ ဧဝ ဝါ ဘဋော ဟောတိ၊ တေန တံ တံ အမစ္စာဒိမ္ပိ အာပုစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။

၁၂၅။ ‘‘ဓဇဗန္ဓော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အပါကဋစောရော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဝိညာယတိ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘ယေ ပန အမ္ဗလဗုဇာဒိစောရကာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ဇာနန္တီတိ ‘‘သီလဝါ ဇာတော’’တိ ဇာနန္တိ။

၁၂၆။ ဘိန္ဒိတွာတိ အန္ဒုဗန္ဓနံ ဘိန္ဒိတွာ။ ဆိန္ဒိတွာတိ သင်္ခလိကဗန္ဓနံ ဆိန္ဒိတွာ။ မုဉ္စိတွာတိ ရဇ္ဇုဗန္ဓနံ မုဉ္စိတွာ။ ဝိဝရိတွာတိ ဂါမဗန္ဓနာဒီသု ဂါမဒွါရာဒီနိ ဝိဝရိတွာ။ အပဿမာနာနံ ဝါ ပလာယတီတိ ပုရိသဂုတ္တိယံ ပုရိသာနံ ဂေါပကာနံ အပဿမာနာနံ ပလာယတိ။

၁၂၉။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ကသာဟတော ကတဒဏ္ဍကမ္မော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ။

၁၃၀။ ပလာတောပီတိ ¶ ဣဏဿာမိကာနံ အာဂမနံ ဉတွာ ဘယေန ပလာတောပိ ဣဏာယိကော။ ဂီဝါ ဟောတိ ဣဏာယိကဘာဝံ ဉတွာ အနာဒရေန ဣဏမုတ္တကေ ဘိက္ခုဘာဝေ ပဝေသိတတ္တာ။

ဥပဍ္ဎုပဍ္ဎန္တိ ထောကံ ထောကံ။ ဒါတဗ္ဗမေဝါတိ ဣဏာယိကေန ဓနံ သမ္ပဇ္ဇတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ ဒါနေ သဥဿာဟေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အညေဟိ စ ဘိက္ခူဟိ ‘‘မာ ဓုရံ နိက္ခိပါဟီ’’တိ ဝတွာ သဟာယကေဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ဓုရနိက္ခေပေန ဟိဿ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗတာ သိယာတိ။

၁၃၁။ ဒါသစာရိတ္တံ အာရောပေတွာ ကီတောတိ ဣမိနာ ဒါသဘာဝပရိမောစနတ္ထာယ ကီတံ နိဝတ္တေတိ။ တာဒိသော ဟိ ဓနက္ကီတောပိ အဒါသော ဧဝ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၉၇) ပန ‘‘ဒေသစာရိတ္တန္တိ ¶ သာဝနပဏ္ဏာရောပနာဒိကံ တံ တံ ဒေသစာရိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထ စာရိတ္တဝသေနာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဇနပဒေ ဒါသပဏ္ဏဇ္ဈာပနာဒိနာ အဒါသကရဏနိယာမေန။ အဘိသေကာဒီသု သဗ္ဗဗန္ဓနာနိ မောစာပေန္တိ၊ တံ သန္ဓာယ ‘‘သဗ္ဗသာဓာရဏေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

သစေ သယမေဝ ပဏ္ဏံ အာရောပေန္တိ၊ န ဝဋ္ဋတီတိ တာ ဘုဇိဿိတ္ထိယော ‘‘မယမ္ပိ ဝဏ္ဏဒါသိယော ဟောမာ’’တိ အတ္တနော ရက္ခဏတ္ထာယ သယမေဝ ရာဇူနံ ဒါသိပဏ္ဏေ အတ္တနော နာမံ လိခါပေန္တိ၊ တာသံ ပုတ္တာပိ ရာဇဒါသာဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တေ ပဗ္ဗာဇေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေဟိ အဒိန္နာ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗာတိ ယတ္တကာ တေသံ သာမိနော၊ တေသု ဧကေန အဒိန္နေပိ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗာ။ ဘုဇိဿေ ကတွာ ပန ပဗ္ဗာဇေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ယဿ ဝိဟာရဿ တေ အာရာမိကာ ဒိန္နာ၊ တသ္မိံ ဝိဟာရေ သင်္ဃံ ဉာပေတွာ ဖာတိကမ္မေန ဓနာဒိံ ကတွာ ဘုဇိဿေ ကတွာ ပဗ္ဗာဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၉၇) ပန ‘‘ဒေဝဒါသိပုတ္တေ ဝဋ္ဋတီတိ လိခိတံ။ ‘အာရာမိကဉ္စေ ပဗ္ဗာဇေတုကာမော၊ အညမေကံ ဒတွာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိဝါဒဿ အယမိဓ အဓိပ္ပာယော၊ ‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အာရာမိကေ ဒေမာ’တိ ဒိန္နတ္တာ န တေ တေသံ ဒါသာ၊ ‘အာရာမိကော စ နေဝ ဒါသော န ဘုဇိဿော’တိ ဝတ္တဗ္ဗတော န ဒါသောတိ လိခိတံ။ တက္ကာသိဉ္စနံ သီဟဠဒီပေ စာရိတ္တံ၊ တေ စ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗာ သင်္ဃဿာရာမိကတ္တာ။ နိဿာမိကံ ဒါသံ အတ္တနာပိ ဘုဇိဿံ ကာတုံ လဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၉၇) ပန ‘‘တက္ကံ သီသေ အာသိတ္တကသဒိသာဝ ဟောန္တီတိ ယထာ အဒါသေ ကရောန္တာ တက္ကေန သီသံ ဓောဝိတွာ အဒါသံ ကရောန္တိ၊ ဧဝံ အာရာမိကဝစနေန ဒိန္နတ္တာ အဒါသာဝ တေတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘တက္ကာသိဉ္စနံ ပန သီဟဠဒီပေ စာရိတ္တ’န္တိ ¶ ဝဒန္တိ။ နေဝ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တန္တိ ကပ္ပိယဝစနေန ဒိန္နေပိ ¶ သင်္ဃဿ အာရာမိကဒါသတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၉၇) ‘‘တက္ကံ သီသေ အာသိတ္တကသဒိသာဝ ဟောန္တီတိ ကေသုစိ ဇနပဒေသု အဒါသေ ကရောန္တာ တက္ကံ သီသေ အာသိဉ္စန္တိ၊ တေန ကိရ တေ အဒါသာ ဟောန္တိ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ အာရာမိကဝစနေန ဒိန္နမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော။ တထာ ဒိန္နေပိ သင်္ဃဿ အာရာမိကဒါသော ဧဝါတိ ‘နေဝ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော’တိ ဝုတ္တံ။ ‘တာဝကာလိကော နာမ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝါ ပစ္ဆာပိ ဂဟေတုကာမတာယ ဝါ ဒိန္နံ သဗ္ဗံ တာဝကာလိကမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ နိဿာမိကဒါသော နာမ ယဿ သာမိကုလံ အညာတိကံ မရဏေန ပရိက္ခီဏံ၊ န ကောစိ တဿ ဒါယာဒေါ၊ သော ပန သမာနဇာတိကေဟိ ဝါ နိဝါသဂါမဝါသီဟိ ဝါ ဣဿရေဟိ ဝါ ဘုဇိဿော ကတောဝ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ ဒေဝဒါသာပိ ဒါသာ ဧဝ။ တေ ဟိ ကတ္ထစိ ဒေသေ ရာဇဒါသာ ဟောန္တိ၊ ကတ္ထစိ ဝိဟာရဒါသာ ဝါ၊ တသ္မာ ပဗ္ဗာဇေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၉၇) ပန ‘‘နိဿာမိကဒါသော နာမ ယဿ သာမိကာ သပုတ္တဒါရာ မတာ ဟောန္တိ၊ န ကောစိ တဿ ပရိဂ္ဂါဟကော၊ သောပိ ပဗ္ဗာဇေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တံ ပန အတ္တနာပိ ဘုဇိဿံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယေ ဝါ ပန တသ္မိံ ရဋ္ဌေ သာမိနော၊ တေဟိပိ ကာရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ‘ဒေဝဒါသိပုတ္တံ ပဗ္ဗာဇေတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ‘ဒါသဿ ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္တနော သာမိကေ ဒိသွာ ပလာယန္တဿ အာပတ္တိ နတ္ထီ’တိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘ဒါသမ္ပိ ပဗ္ဗာဇေတွာ သာမိကေ ဒိသွာ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ အပနေန္တော ပဒဝါရေန အဒိန္နာဒါနာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော၊ ဒါသဿ ပန ပလာယတော အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၃၂။ ဟတ္ထစ္ဆိန္နကာဒိဝတ္ထူသု ကဏ္ဏမူလေတိ သကလဿ ကဏ္ဏဿ ဆေဒံ သန္ဓာယာဟ။ ကဏ္ဏသက္ခလိကာယာတိ ကဏ္ဏစူဠိကာယ ¶ ။ ယဿ ပန ကဏ္ဏာဝဋ္ဋေတိ ဟေဋ္ဌာ ကုဏ္ဍလာဒိဌပနဆိဒ္ဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘တဉှိ သင်္ဃဋ္ဋနက္ခမံ။ အဇပဒကေတိ အဇပဒနာသိကဋ္ဌိကောဋိယံ။ တတော ဟိ ဥဒ္ဓံ န ဝိစ္ဆိန္ဒိတုံ သက္ကာ ဟောတိ။ သန္ဓေတုန္တိ အဝိရူပသဏ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဝိရူပံ ပန ပရိသဒူသကံ အာပါဒေတိ။

ခုဇ္ဇသရီရောတိ ဝင်္ကသရီရော။ ဗြဟ္မုနော ဝိယ ဥဇုကံ ဂတ္တံ သရီရံ ယဿ သော ဗြဟ္မုဇုဂတ္တော၊ ဘဂဝါ။ အဝသေသော သတ္တောတိ ဣမိနာ လက္ခဏေန ရဟိတသတ္တော။ ဧတေန ဌပေတွာ မဟာပုရိသံ စက္ကဝတ္တိဉ္စ ¶ ဣတရေ သတ္တာ ခုဇ္ဇပက္ခိကာတိ ဒဿေတိ။ ယေဘုယျေန ဟိ သတ္တာ ခန္ဓေ ကဋိယံ ဇာဏူသူတိ တီသု ဌာနေသု နမန္တိ၊ တေ ကဋိယံ နမန္တာ ပစ္ဆတော နမန္တိ၊ ဒွီသု ဌာနေသု နမန္တာ ပုရတော နမန္တိ၊ ဒီဃသရီရာ ပန ဧကေန ပဿေန ဝင်္ကာ ဟောန္တိ၊ ဧကေ မုခံ ဥန္နာမေတွာ နက္ခတ္တာနိ ဂဏယန္တာ ဝိယ စရန္တိ၊ ဧကေ အပ္ပမံသလောဟိတာ သူလသဒိသာ ဟောန္တိ၊ ဧကေ ပုရတော ပဗ္ဘာရာ ဟောန္တိ၊ ပဝေဓမာနာ ဂစ္ဆန္တိ။ ပရိဝဋုမောတိ သမန္တတော ဝဋ္ဋကာယော။ ဧတေန ဧဝရူပါ ဧဝ ဝါမနကာ န ဝဋ္ဋန္တီတိ ဒဿေတိ။

၁၃၃။ အဋ္ဌိသိရာစမ္မသရီရောတိ အဋ္ဌိသိရာစမ္မမတ္တသရီရော။ ကူဋကူဋသီသောတိ အနေကေသု ဌာနေသု ပိဏ္ဍိတမံသတံ ဒဿေတုံ အာမေဍိတံ ကတံ။ တေနာဟ ‘‘တာလဖလပိဏ္ဍိသဒိသေနာ’’တိ။ တာလဖလာနံ မဉ္ဇရီ ပိဏ္ဍိ နာမ။ အနုပုဗ္ဗတနုကေန သီသေနာတိ စေတိယထူပိကာ ဝိယ ကမေန ကိသေန သီသေန။ မဟာဝေဠုပဗ္ဗံ ဝိယ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ အဝိသမထူလေန သီသေန သမန္နာဂတော နာဠိသီသော နာမ။ ကပ္ပသီသောတိ ဂဇမတ္ထကံ ဝိယ ဒွိဓာ ဘိန္နသီသော။ ‘‘ကဏ္ဏိကကေသော ဝါ’’တိ ဣမဿ ဝိဝရဏံ ‘‘ပါဏကေဟီ’’တိအာဒိ။ မက္ကဋဿေဝ နလာဋေပိ ကေသာနံ ဥဋ္ဌိတဘာဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သီသလောမေဟီ’’တိအာဒိ။

မက္ကဋဘမုကောတိ ¶ နလာဋလောမေဟိ အဝိဘတ္တလောမဘမုကော။ အက္ခိစက္ကေဟီတိ အက္ခိမဏ္ဍလေဟိ။ ကေကရောတိ တိရိယံ ပဿနကော။ ဥဒကတာရကာတိ ဩလောကေန္တာနံ ဥဒကေ ပဋိဗိမ္ဗိကစ္ဆာယာ။ ဥဒကဗုဗ္ဗုဠန္တိ ကေစိ။ အက္ခိတာရကာတိ အဘိမုခေ ဌိတာနံ ဆာယာ။ အက္ခိဘဏ္ဍကာတိပိ ဝဒန္တိ။ အတိပိင်္ဂလက္ခိ မဇ္ဇာရက္ခိ။ မဓုပိင်္ဂလန္တိ မဓုဝဏ္ဏပိင်္ဂလံ။ နိပ္ပခုမက္ခီတိ ဧတ္ထ ပခုမ-သဒ္ဒေါ အက္ခိဒလလောမေသု နိရုဠှော၊ တဒဘာဝါ နိပ္ပခုမက္ခိ။ အက္ခိပါကေနာတိ အက္ခိဒလပရိယန္တေသု ပူတိတာပဇ္ဇနရောဂေန။

စိပိဋနာသိကောတိ အနုန္နတနာသိကော။ ပဋင်္ဂမဏ္ဍူကော နာမ မဟာမုခမဏ္ဍူကော။ ဘိန္နမုခေါတိ ဥပက္ကမုခပရိယောသာနော၊ သဗ္ဗဒါ ဝိဝဋမုခေါ ဝါ။ ဝင်္ကမုခေါတိ ဧကပဿေ အပက္ကမ္မ ဌိတဟေဋ္ဌိမဟနုကဋ္ဌိကော။ ဩဋ္ဌစ္ဆိန္နကောတိ ဥဘောသု ဩဋ္ဌေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဇာတိယာ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ သတ္ထာဒိနာ အပနီတမံသေန ဩဋ္ဌေန သမန္နာဂတော။ ဧဠမုခေါတိ နိစ္စပဂ္ဃရိတလာလာမုခေါ။

ဘိန္နဂလောတိ အဝနတဂလော။ ဘိန္နဥရောတိ အတိနိန္နဥရမဇ္ဈော။ ဧဝံ ဘိန္နပိဋ္ဌီတိ။ သဗ္ဗဉ္စေတန္တိ ¶ ‘‘ကစ္ဆုဂတ္တော’’တိအာဒိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ဝိနိစ္ဆယော ကုဋ္ဌာဒီသု ဝုတ္တော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိနိစ္ဆယော’’တိအာဒိ။

ဝါတဏ္ဍိကောတိ အဏ္ဍကေသု ဝုဒ္ဓိရောဂေန သမန္နာဂတော၊ အဏ္ဍဝါတရောဂေန ဥဒ္ဓုတဗီဇဏ္ဍကောသေန သမန္နာဂတော ဝါ။ ယဿ နိဝါသနေန ပဋိစ္ဆန္နမ္ပိ ဥဏ္ဏတံ ပကာသတိ၊ သောဝ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ ဝိကဋောတိ တိရိယံ ဂမနပါဒေဟိ သမန္နာဂတော၊ ယဿ စင်္ကမတော ဇာဏုကာ ဗဟိ နိဂစ္ဆန္တိ။ သင်္ဃဋ္ဋောတိ ဂစ္ဆတော ပရိဝတ္တနပါဒေဟိ သမန္နာဂတော၊ ယဿ စင်္ကမတော ဇာဏုကာ အန္တော ပဝိသန္တိ။ မဟာဇင်္ဃောတိ ထူလဇင်္ဃော။ မဟာပါဒေါတိ မဟန္တေန ပါဒတလေန ¶ ယုတ္တော။ ပါဒဝေမဇ္ဈေတိ ပိဋ္ဌိပါဒဝေမဇ္ဈေ။ ဧတေန အဂ္ဂပါဒေါ စ ပဏှိ စ သဒိသာဝါတိ ဒဿေတိ။

၁၃၄။ မဇ္ဈေ သံကုဋိတပါဒတ္တာတိ ကုဏ္ဌပါဒတာယ ကာရဏံ ဒဿေတိ၊ အဂ္ဂေ သံကုဋိတပါဒတ္တာတိ ကုဏ္ဌပါဒတာယ။ ကုဏ္ဌပါဒဿေဝ စင်္ကမနဝိဘာဝနံ ‘‘ပိဋ္ဌိပါဒဂ္ဂေန စင်္ကမန္တော’’တိ။ ‘‘ပါဒဿ ဗာဟိရန္တေနာ’’တိ စ ‘‘အဗ္ဘန္တရန္တေနာ’’တိ စ ဣဒံ ပါဒတလဿ ဥဘောဟိ ပရိယန္တေဟိ စင်္ကမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

မမ္မနန္တိ ခလိတဝစနံ၊ ယော ဧကမေဝက္ခရံ စတုပဉ္စက္ခတ္တုံ ဝဒတိ၊ တဿေတံ အဓိဝစနံ၊ ဌာနကရဏဝိသုဒ္ဓိယာ အဘာဝေန အဖုဋ္ဌက္ခရဝစနံ။ ဝစနာနုကရဏေန ဟိ သော ‘‘မမ္မနော’’တိ ဝုတ္တော။ ယော စ ကရဏသမ္ပန္နောပိ ဧကမေဝက္ခရံ ဟိက္ကာရဗဟုသော ဝဒတိ၊ သောပိ ဣဓေဝ သင်္ဂယှတိ။ ယော ဝါ ပန တံ နိဂ္ဂဟေတွာပိ အနာမေဍိတက္ခရမေဝ သိထိလံ သိလိဋ္ဌဝစနံ ဝတ္တုံ သမတ္ထော၊ သော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ အာပတ္တိတော န မုစ္စန္တီတိ ဉတွာ ကရောန္တာဝ န မုစ္စန္တိ။ ဇီဝိတန္တရာယာဒိအာပဒါသု အရုစိယာ ကာယသာမဂ္ဂိံ ဒေန္တဿ အနာပတ္တိ။

၁၃၅။ အဘဗ္ဗပုဂ္ဂလကထာသု ‘‘ယော ကာဠပက္ခေ ဣတ္ထီ ဟောတိ၊ ဇုဏှပက္ခေ ပုရိသော၊ အယံ ပက္ခပဏ္ဍကော’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ကာဠပက္ခေ ပဏ္ဍကော ဟောတိ၊ ဇုဏှပက္ခေ ပနဿ ပရိဠာဟော ဝူပသမ္မတီ’’တိ အပဏ္ဍကပက္ခေ ပရိဠာဟဝူပသမဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ ပဏ္ဍကပက္ခေ ဥဿန္နပရိဠာဟတာ ပဏ္ဍကဘာဝါပတ္တီတိ ဝိညာယတီတိ ဝီမံသိတွာ ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣတ္ထိဘာဝေါ ပုမ္ဘာဝေါ ဝါ နတ္ထိ ဧတဿာတိ အဘာဝကော။ ‘‘တသ္မိံယေဝဿ ပက္ခေ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဝါရိတာတိ ဧတ္ထ အပဏ္ဍကပက္ခေ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပဏ္ဍကပက္ခေ နာသေတဗ္ဗော’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘အပဏ္ဍကပက္ခေ ¶ ¶ ပဗ္ဗဇိတော သစေ ကိလေသက္ခယံ ပါပုဏာတိ၊ န နာသေတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ ပဏ္ဍကဿ ဟိ ကိလေသက္ခယာသမ္ဘဝတော၊ ခီဏကိလေသဿ စ ပဏ္ဍကဘာဝါနာပတ္တိတော။ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကထာယဉှိ အဝိသေသေန ပဏ္ဍကဿ အဟေတုကပဋိသန္ဓိတာ ဝုတ္တာ၊ အာသိတ္တဥသူယပက္ခပဏ္ဍကာနဉ္စ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယေဝ ပဏ္ဍကဘာဝေါ၊ န ပဝတ္တိယံယေဝါတိ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ အဟေတုကပဋိသန္ဓိနိဒ္ဒေသေ ဇစ္စန္ဓဗဓိရာဒယော ဝိယ ပဏ္ဍကော ဇာတိသဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ န နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ စတုတ္ထပါရာဇိကသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၃) အဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေ ဒဿေန္တေန ပဏ္ဍကတိရစ္ဆာနဂတဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ တယော ဝတ္ထုဝိပန္နာ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကာ၊ တေသံ သဂ္ဂေါ အဝါရိတော၊ မဂ္ဂေါ ပန ဝါရိတောတိ အဝိသေသတော ဝုတ္တန္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၀၉) အာဂတံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၀၉) ပန ပဏ္ဍကဝတ္ထုသ္မိံ အာသိတ္တဥသူယပက္ခပဏ္ဍကာ တယောပိ ပုရိသဘာဝလိင်္ဂါဒိယုတ္တာ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကာ၊ တေ စ ကိလေသပရိယုဋ္ဌာနဿ ဗလဝတာယ နပုံသကပဏ္ဍကသဒိသတ္တာ ‘‘ပဏ္ဍကာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တေသု အာသိတ္တဥသူယပဏ္ဍကာနံ ဒွိန္နံ ကိလေသပရိယုဋ္ဌာနံ ယောနိသောမနသိကာရာဒီဟိ ဝီတိက္ကမတော နိဝါရေတုမ္ပိ သက္ကာ၊ တေန တေ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တာ။ ပက္ခပဏ္ဍကဿ ပန ကာဠပက္ခေ ဥမ္မာဒေါ ဝိယ ကိလေသပရိဠာဟော အဝတ္ထရန္တော အာဂစ္ဆတိ၊ ဝီတိက္ကမံ ပတွာ ဧဝ စ နိဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တသ္မိံ ပက္ခေ သော န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တော၊ တဒေတံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘ယဿ ပရေသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာသိတ္တဿာတိ မုခေ အာသိတ္တဿ အတ္တနောပိ အသုစိမုစ္စနေန ပရိဠာဟော ဝူပသမ္မတိ။ ဥသူယာယ ဥပ္ပန္နာယာတိ ဥသူယာယ ဝသေန အတ္တနော သေဝေတုကာမတာရာဂေ ဥပ္ပန္နေ အသုစိမုတ္တိယာ ပရိဠာဟော ဝူပသမ္မတိ။

‘‘ဗီဇာနိ ¶ အပနီတာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဗီဇေသု ဌိတေသု နိမိတ္တမတ္တေ အပနီတေ ပဏ္ဍကော န ဟောတိ။ ဘိက္ခုနောပိ အနာဗာဓပစ္စယာ တဒပနယနေ ထုလ္လစ္စယမေဝ၊ န ပဏ္ဍကတ္တံ။ ဗီဇေသု ပန အပနီတေသု အင်္ဂဇာတမ္ပိ ရာဂေန ကမ္မနိယံ န ဟောတိ၊ ပုမဘာဝေါ ဝိဂစ္ဆတိ၊ မဿုအာဒိပုရိသလိင်္ဂမ္ပိ ဥပသမ္ပဒါပိ ဝိဂစ္ဆတိ၊ ကိလေသပရိဠာဟောပိ ဒုန္နိဝါရဝီတိက္ကမော ဟောတိ နပုံသကပဏ္ဍကဿ ဝိယ၊ တသ္မာ ဤဒိသော ဥပသမ္ပန္နောပိ နာသေတဗ္ဗောတိ ဝဒန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဗီဇုဒ္ဓရဏေ ပါရာဇိကံ န ပညတ္တန္တိ? ဧတ္ထ တာဝ ကေစိ ဝဒန္တိ ‘‘ပညတ္တမေဝေတံ ဘဂဝတာ ‘ပဏ္ဍကော ဘိက္ခဝေ အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော၊ ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’တိ ဝုတ္တတ္တာ’’တိ။ ကေစိ ¶ ပန ‘‘ယသ္မာ ဗီဇုဒ္ဓရဏက္ခဏေ ပဏ္ဍကော န ဟောတိ၊ တသ္မာ တသ္မိံ ခဏေ ပါရာဇိကံ န ပညတ္တံ။ ယသ္မာ ပန သော ဥဒ္ဓဋဗီဇော ဘိက္ခု အပရေန သမယေန ဝုတ္တနယေန ပဏ္ဍကတ္တံ အာပဇ္ဇတိ၊ အဘာဝကော ဟောတိ၊ ဥပသမ္ပဒါယ အဝတ္ထု၊ တတော ဧဝ စဿ ဥပသမ္ပဒါ ဝိဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ ဧသ ပဏ္ဍကတ္တုပဂမနကာလတော ပဋ္ဌာယ ဇာတိယာ နပုံသကပဏ္ဍကေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ‘ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’တိ အဘဗ္ဗောတိ ဝုတ္တော၊ န တတော ပုဗ္ဗေ။ အယဉ္စ ကိဉ္စာပိ သဟေတုကော၊ ဘာဝက္ခယေန ပနဿ အဟေတုကသဒိသတာယ မဂ္ဂေါပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇတော ပုဗ္ဗေ ဥပက္ကမေန ပဏ္ဍကဘာဝမာပန္နံ သန္ဓာယ ‘ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’တိ ဝုတ္တံ၊ ဥပသမ္ပန္နဿ ပန ပစ္ဆာ ဥပက္ကမေန ဥပသမ္ပဒါပိ န ဝိဂစ္ဆတီ’’တိ၊ တံ န ယုတ္တံ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇတော ပုဗ္ဗေ ဥပက္ကမေန အဘဗ္ဗော ဟောတိ၊ တဒဂ္ဂေန ပစ္ဆာပိ ဟောတီတိ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဣတ္ထတ္တာဒိ ဘာဝေါ နတ္ထိ ဧတဿာတိ အဘာဝကော။ ပဗ္ဗဇ္ဇာ န ဝါရိတာတိ ဧတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇာဂ္ဂဟဏေနေဝ ဥပသမ္ပဒါပိ ဂဟိတာ။ တေနာဟ ‘‘ယဿ စေတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဝါရိတာ’’တိအာဒိ။ တသ္မိံ ¶ ယေဝဿ ပက္ခေ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဝါရိတာတိ ဧတ္ထ ပန အပဏ္ဍကပက္ခေပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တမေဝ လဘတိ၊ ဥပသမ္ပဒါ ပန တဒါပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ ပဏ္ဍကပက္ခေ ပန အာဂတော လိင်္ဂနာသနာယ နာသေတဗ္ဗောတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ။

၁၃၆။ ဥဘတောဗျဉ္ဇနမဿ အတ္ထီတိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကောတိ ဣမိနာ အသမာနာဓိကရဏဝိသယော ဗာဟိရတ္ထသမာသောယံ၊ ပုရိမပဒေ စ ဝိဘတ္တိအလောပေါတိ ဒဿေတိ။ ဗျဉ္ဇနန္တိ စေတ္ထ ပုရိသနိမိတ္တံ ဣတ္ထိနိမိတ္တဉ္စ အဓိပ္ပေတံ။ အထ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ဧကမေဝ ဣန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ ဥဒါဟု ဒွေတိ? ဧကမေဝ ဟောတိ၊ န ဒွေ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ယဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ၊ နော။ ယဿ ဝါ ပန ပုရိသိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ၊ နော’’တိ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၁၈၈) ဧကသ္မိံ သန္တာနေ ဣန္ဒြိယဘူတဘာဝဒွယဿ ဥပ္ပတ္တိယာ အဘိဓမ္မေ ပဋိသေဓိတတ္တာ၊ တဉ္စ ခေါ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ၊ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ပုရိသိန္ဒြိယန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ဒုတိယဗျဉ္ဇနဿ အဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ ဣန္ဒြိယဉှိ ဗျဉ္ဇနဿ ကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ တဿ နတ္ထီတိ? ဝုစ္စတေ – န တဿ ဣန္ဒြိယံ ဒုတိယဗျဉ္ဇနကာရဏံ။ ကသ္မာ? သဒါ အဘာဝတော။ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ဟိ ယဒါ ဣတ္ထိယာ ရာဂစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါ ပုရိသဗျဉ္ဇနံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ဣတ္ထိဗျဉ္ဇနံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဂုဠှံ ဟောတိ၊ တထာ ¶ ဣတရဿ ဣတရံ။ ယဒိ စ တေသံ ဣန္ဒြိယံ ဒုတိယဗျဉ္ဇနကာရဏံ ဘဝေယျ၊ သဒါပိ ဗျဉ္ဇနဒွယံ တိဋ္ဌေယျ၊ န ပန တိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗမေတံ ‘‘န တဿ တံ ဗျဉ္ဇနကာရဏံ၊ ကမ္မသဟာယံ ပန ရာဂစိတ္တမေဝေတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ။ ယသ္မာ စဿ ဧကမေဝ ဣန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကော သယမ္ပိ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာတိ၊ ပရမ္ပိ ဂဏှာပေတိ။ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကော ပရံ ဂဏှာပေတိ၊ သယံ ပန န ဂဏှာတီတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၁၆) အာဂတံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ¶ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၁၆) ပန – ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကောတိ ဣတ္ထိန္ဒြိယယုတ္တော၊ ဣတရော ပန ပုရိသိန္ဒြိယယုတ္တော။ ဧကဿ ဟိ ဘာဝဒွယံ သဟ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ ယမကေ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၁၈၈) ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ ဒုတိယဗျဉ္ဇနံ ပန ကမ္မသဟာယေန အကုသလစိတ္တေနေဝ ဘာဝရဟိတံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပကတိတ္ထိပုရိသာနမ္ပိ ကမ္မမေဝ ဗျဉ္ဇနလိင်္ဂါနံ ကာရဏံ၊ န ဘာဝေါ တဿ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယတ္တဿ ပဋ္ဌာနေ အဝုတ္တတ္တာ။ ကေဝလံ ဘာဝသဟိတာနံယေဝ ဗျဉ္ဇနလိင်္ဂါနံ ပဝတ္တဒဿနတ္ထံ အဋ္ဌကထာသု (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၆၃၂-၆၃၃) ‘‘ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနီ’’တိအာဒိနာ ဣန္ဒြိယဿ ဗျဉ္ဇနကာရဏတ္တေန ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန အကုသလဗလေန ဣန္ဒြိယံ ဝိနာပိ ဗျဉ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥဘိန္နမ္ပိ စေ တေသံ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာနံ။ ယဒါ ဣတ္ထိယာ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါ ပုရိသဗျဉ္ဇနံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ဣတရံ ပဋိစ္ဆန္နံ။ ယဒါ ပုရိသေ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါ ဣတ္ထိဗျဉ္ဇနံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ဣတရံ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ အာဂတံ။

၁၃၇။ ထေယျာယ သံဝါသော ဧတဿာတိ ထေယျသံဝါသကော။ သော စ န သံဝါသမတ္တဿေဝ ထေနကော ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ အထ ခေါ လိင်္ဂဿ တဒုဘယဿ စ ထေနကောပီတိ အာဟ ‘‘တယော ထေယျသံဝါသကာ’’တိအာဒိ။ န ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနံ သာဒိယတီတိ ယထာဝုဍ္ဎံ ဘိက္ခူနံ ဝါ သာမဏေရာနံ ဝါ ဝန္ဒနံ န သာဒိယတိ။ ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနံ သာဒိယတီတိ အတ္တနာ မုသာဝါဒံ ကတွာ ဒဿိတဝဿာနုရူပံ ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနံ သာဒိယတိ။ ဘိက္ခုဝဿဂဏနာဒိကောတိ ဣမိနာ န ဧကကမ္မာဒိကောဝ ဣဓ သံဝါသော နာမာတိ ဒဿေတိ။

၁၃၈။ ရာဇ…ပေ… ဘယေနာတိ ဧတ္ထ ဘယ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ရာဇဘယေန ဒုဗ္ဘိက္ခဘယေနာ’’တိအာဒိနာ။ သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ၊ ယာဝ သော သုဒ္ဓမာနသောတိ ရာဇဘယာဒီဟိ ¶ ဂဟိတလိင်္ဂတာယ ¶ သော သုဒ္ဓမာနသော ယာဝ သံဝါသံ နာဓိဝါသေတီတိ အတ္ထော။ ယော ဟိ ရာဇဘယာဒိံ ဝိနာ ကေဝလံ ဘိက္ခူ ဝဉ္စေတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ သံဝသိတုကာမတာယ လိင်္ဂံ ဂဏှာတိ၊ သော အသုဒ္ဓစိတ္တတာယ လိင်္ဂဂ္ဂဟဏေနေဝ ထေယျသံဝါသကော နာမ ဟောတိ။ အယံ ပန တာဒိသေန အသုဒ္ဓစိတ္တေန ဘိက္ခူ ဝဉ္စေတုကာမတာယ အဘာဝတော ယာဝ သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ၊ တာဝ ထေယျသံဝါသကော နာမ န ဟောတိ။ တေနေဝ ‘‘ရာဇဘယာဒီဟိ ဂဟိတလိင်္ဂါနံ ‘ဂိဟီ မံ သမဏောတိ ဇာနန္တူ’တိ ဝဉ္စနစိတ္တေ သတိပိ ဘိက္ခူနံ ဝဉ္စေတုကာမတာယ အဘာဝါ ဒေါသော န ဇာတော’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝူပသန္တဘယတာ ဣဓ သုဒ္ဓစိတ္တတာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဧဝဉ္စ သတိ သော ဝူပသန္တဘယော ယာဝ သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ၊ တာဝ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ ဝိညာယမာနေ အဝူပသန္တဘယဿ သံဝါသသာဒိယနေပိ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ အာပဇ္ဇေယျ၊ န စ အဋ္ဌကထာယံ အဝူပသန္တဘယဿ သံဝါသသာဒိယနေပိ အထေယျသံဝါသကတာ ဒဿိတာ။ သဗ္ဗပါသဏ္ဍိယဘတ္တာနိ ဘုဉ္ဇန္တောတိ စ ဣမိနာ အဝူပသန္တဘယေနပိ သံဝါသံ အသာဒိယန္တေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒီပေတိ။ တေနေဝ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ ‘‘ယသ္မာ ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ သင်္ဃိကံ ဂဏှန္တဿ သံဝါသံ ပရိဟရိတုံ ဒုက္ကရံ၊ တသ္မာ ‘သဗ္ဗပါသဏ္ဍိယဘတ္တာနိ ဘုဉ္ဇန္တော’တိ ဣဒံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တသ္မာ ရာဇဘယာဒီဟိ ဂဟိတလိင်္ဂတာယေဝေတ္ထ သုဒ္ဓစိတ္တတာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

သဗ္ဗပါသဏ္ဍိယဘတ္တာနီတိ သဗ္ဗသာမယိကာနံ သာဓာရဏံ ကတွာ ဝီထိစတုက္ကာဒီသု ဌပေတွာ ဒါတဗ္ဗဘတ္တာနိ။ ကာယပရိဟာရိယာနီတိ ကာယေန ပရိဟရိတဗ္ဗာနိ။ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆန္တီတိ အဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တိ။ ကမ္မန္တာနုဋ္ဌာနေနာတိ ကသိဂေါရက္ခာဒိကမ္မာကရဏေန။ တဒေဝ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆတီတိ ¶ စီဝရာနိ နိဝါသနပါရုပနဝသေန အာဒါယ၊ ပတ္တဉ္စ အံသကူဋေ လဂ္ဂေတွာ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆတိ။

နာပိ သယံ ဇာနာတီတိ ‘‘ယော ဧဝံ ပဗ္ဗဇတိ၊ သော ထေယျသံဝါသကော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧဝံ ကာတုံ န လဘတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတော သမဏော နာမ န ဟောတီ’’တိ ဝါ န ဇာနာတိ။ ယော ဧဝံ ပဗ္ဗဇတိ၊ သော ထေယျသံဝါသကော နာမ ဟောတီတိ ဣဒံ ပန နိဒဿနမတ္တံ။ အနုပသမ္ပန္နကာလေယေဝါတိ ဣမိနာ ဥပသမ္ပန္နကာလေ သုတွာ သစေပိ နာရောစေတိ၊ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ ဒီပေတိ။

သိက္ခံ ¶ အပ္ပစ္စက္ခာယ…ပေ… ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ ဣဒံ ဘိက္ခူဟိ ဒိန္နလိင်္ဂဿ အပရိစ္စတ္တတ္တာ န လိင်္ဂတ္ထေနကော ဟောတိ၊ လိင်္ဂါနုရူပဿ သံဝါသဿ သာဒိတတ္တာ နာပိ သံဝါသတ္ထေနကော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ ဧကော ဘိက္ခု ကာသာယေ သဥဿာဟောဝ ဩဒါတံ နိဝါသေတွာတိ ဧတ္ထာပိ ဣဒမေဝ ကာရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရတော ‘‘သာမဏေရော သလိင်္ဂေ ဌိတော’’တိအာဒိနာ သာမဏေရဿ ဝုတ္တဝိဓာနေသုပိ အထေယျသံဝါသပက္ခေ အယမေဝ နယော။ ‘‘ဘိက္ခုနိယာပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ‘‘သာပိ ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထယမာနာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘာဝေတိ။

သစေ ကောစိ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတောတိ သာမဏေရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မဟာပေဠာဒီသူတိ ဧတေန ဂိဟိသန္တကံ ဒဿိတံ။ သာမဏေရပဋိပါဋိယာ…ပေ… ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ၊ ပါရာဇိကံ ပန အာပဇ္ဇတိယေဝ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၁၀) ဝုတ္တံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၁၀) ပန – ထေယျာယ လိင်္ဂဂ္ဂဟဏမတ္တမ္ပိ ဣဓ သံဝါသော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘တယော ထေယျသံဝါသကာ’’တိ။ န ¶ ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနန္တိ ဘိက္ခူနံ သာမဏေရာနံ ဝါ ဝန္ဒနံ န သာဒိယတိ။ ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနန္တိ အတ္တနာ မုသာဝါဒေန ဒဿိတဝဿက္ကမေန ဘိက္ခူနံ ဝန္ဒနံ သာဒိယတိ။ ဒဟရသာမဏေရော ပန ဝုဍ္ဎသာမဏေရာနံ၊ ဒဟရဘိက္ခူ စ ဝုဍ္ဎာနံ ဝန္ဒနံ သာဒိယန္တောပိ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ သံဝါသတ္ထေနကတ္ထေ။ ဘိက္ခုဝဿာနီတိ ဣဒံ သံဝါသတ္ထေနကေ ဝုတ္တပါဌဝသေန ဝုတ္တံ၊ သယမေဝ ပန ပဗ္ဗဇိတွာ သာမဏေရဝဿာနိ ဂဏေန္တောပိ ဥဘယတ္ထေနကော ဧဝ။ န ကေဝလဉ္စ ပုရိသောဝ၊ ဣတ္ထီပိ ဘိက္ခူနီသု ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ ထေယျသံဝါသိကာဝ။ အာဒိကမ္မိကာပိ စေတ္ထ န မုစ္စန္တိ။ ဥပသမ္ပန္နေသု ဧဝ ပညတ္တာပတ္တိံ ပဋိစ္စ အာဒိကမ္မိကာ ဝုတ္တာ၊ တေနေဝေတ္ထ အာဒိကမ္မိကောပိ န မုတ္တော။

ရာဇ…ပေ… ဘယေနာတိ ဧတ္ထ ဘယ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ယာဝ သော သုဒ္ဓမာနသောတိ ‘‘ဣမိနာ လိင်္ဂေန ဘိက္ခူ ဝဉ္စေတွာ တေဟိ သံဝသိဿာမီ’’တိ အသုဒ္ဓစိတ္တာဘာဝေန သုဒ္ဓစိတ္တော။ တေန ဟိ အသုဒ္ဓစိတ္တေန လိင်္ဂေ ဂဟိတမတ္တေ ပစ္ဆာ ဘိက္ခူဟိ သဟ သံဝသတု ဝါ မာ ဝါ၊ လိင်္ဂတ္ထေနကော ဟောတိ။ ပစ္ဆာ သံဝသန္တောပိ အဘဗ္ဗော ဟုတွာ သံဝသတိ၊ တသ္မာ ဥဘယတ္ထေနကောပိ လိင်္ဂတ္ထေနကေ ဧဝ ပဝိသတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယော ပန ရာဇာဒိဘယေန သုဒ္ဓစိတ္တောဝ လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တော ¶ ပစ္ဆာ ‘‘ဘိက္ခုဝဿာနိ ဂဏေတွာ ဇီဝဿာမီ’’တိ အသုဒ္ဓစိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ သော စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဟိတလိင်္ဂတ္တာ။ သစေ ပန သော ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ သာမဏေရဝဿဂဏနာဒိံ ကရောတိ၊ တဒါ သံဝါသတ္ထေနကော၊ ဥဘယတ္ထေနကော ဝါ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ ပန ပရတော ‘‘သဟ ဓုရနိက္ခေပေန အယမ္ပိ ထေယျသံဝါသကောဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဘိက္ခူဟိ သင်္ဂမ္မ သံဝါသာဓိဝါသနဝသေန ဓုရနိက္ခေပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ၊ ယာဝါ’’တိ ¶ ၊ တဿ တာဝ ထေယျသံဝါသကော နာမ န ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ စောရာဒိဘယံ ဝိနာပိ ကီဠာဓိပ္ပာယေန လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ ဘိက္ခူနမ္ပိ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတာလယံ ဒဿေတွာ ဝန္ဒနာဒိံ အသာဒိယန္တောပိ ‘‘သောဘတိ နု ခေါ မေ ပဗ္ဗဇိတလိင်္ဂ’’န္တိအာဒိနာ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဏှန္တောပိ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သဗ္ဗပါသဏ္ဍိယဘတ္တာနီတိ သဗ္ဗသာမယိကာနံ သာဓာရဏံ ကတွာ ပညတ္တာနိ ဘတ္တာနိ။ ဣဒဉ္စ ဘိက္ခူနညေဝ နိယမိတဘတ္တဂ္ဂဟဏေ သံဝါသောပိ သမ္ဘဝေယျာတိ သဗ္ဗသာဓာရဏဘတ္တံ ဝုတ္တံ။ သံဝါသံ ပန အသာဒိယိတွာ အဘိက္ခုကဝိဟာရာဒီသု ဝိဟာရဘတ္တာဒီနိ ဘုဉ္ဇန္တောပိ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ ဧဝ။ ကမ္မန္တာနုဋ္ဌာနေနာတိ ကသိအာဒိကမ္မာကရဏေန။ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယာတိ ဘိက္ခုလိင်္ဂဝသေန သရီရေန ဓာရေတွာ။

ယော ဧဝံ ပဗ္ဗဇတိ၊ သော ထေယျသံဝါသကော နာမ ဟောတီတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ။ ‘‘ထေယျသံဝါသကော’’တိ ပန နာမံ အဇာနန္တောပိ ‘‘ဧဝံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝါ ‘‘ကရောန္တော သမဏော နာမ န ဟောတီ’’တိ ဝါ ‘‘ယဒိ အာရောစေဿာမိ၊ ဆဍ္ဍယိဿန္တိ မ’’န္တိ ဝါ ‘‘ယေန ကေနစိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ မေ န ရုဟတီ’’တိ ဇာနာတိ၊ ထေယျသံဝါသကော ဟောတိ။ ယော ပန ပဌမံ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဧဝံ မေ ဂဟိတာ’’တိ သညီ ကေဝလံ အန္တရာ အတ္တနော သေတဝတ္ထနိဝါသနာဒိဝိပ္ပကာရံ ပကာသေတုံ လဇ္ဇန္တော န ကထေတိ၊ သော ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ။ အနုပသမ္ပန္နကာလေယေဝါတိ ဧတ္ထ အဝဓာရဏေန ဥပသမ္ပန္နကာလေ ထေယျသံဝါသကလက္ခဏံ ဉတွာ ဝဉ္စနာယပိ နာရောစေတိ၊ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ ဒီပေတိ။ သော ဟိ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဟိတလိင်္ဂတ္တာ လိင်္ဂတ္ထေနကော န ဟောတိ၊ လဒ္ဓူပသမ္ပဒတ္တာ တဒနုဂုဏဿေဝ သံဝါသဿ သာဒိတတ္တာ သံဝါသတ္ထေနကောပိ ¶ န ဟောတိ။ အနုပသမ္ပန္နော ပန လိင်္ဂတ္ထေနကော ဟောတိ၊ သံဝါသာရဟဿ လိင်္ဂဿ ဂဟိတတ္တာ သံဝါသသာဒိယနမတ္တေန သံဝါသတ္ထေနကော ဟောတိ။

သလိင်္ဂေ ¶ ဌိတောတိ သလိင်္ဂဘာဝေ ဌိတော။ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီတိ ဘိက္ခူဟိ ဒိန္နလိင်္ဂဿ အပရိစ္စတ္တတ္တာ လိင်္ဂတ္ထေနကော န ဟောတိ။ ဘိက္ခုပဋိညာယ အပရိစ္စတ္တတ္တာ သံဝါသတ္ထေနကော န ဟောတိ။ ယံ ပန မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ‘‘လိင်္ဂါနုရူပဿ သံဝါသဿ သာဒိတတ္တာ နာပိ သံဝါသတ္ထေနကော’’တိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ဣဒမေဝ ကာရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ သာမဏေရဿာပိ ဘိက္ခုဝဿဂဏနာဒီသု လိင်္ဂါနုရူပသံဝါသော ဧဝ သာဒိတောတိ သံဝါသတ္ထေနကတာ န သိယာ ဘိက္ခူဟိ ဒိန္နလိင်္ဂဿ ဥဘိန္နမ္ပိ သာဓာရဏတ္တာ။ ယထာ စေတ္ထ ဘိက္ခု၊ ဧဝံ သာမဏေရောပိ ပါရာဇိကံ သမာပန္နော သာမဏေရပဋိညာယ အပရိစ္စတ္တတ္တာ သံဝါသတ္ထေနကော န ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သောဘတီတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာတိ ကာသာဝဓာရဏေ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ ဂိဟိဘာဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ။

သစေ ကောစိ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတောတိ သာမဏေရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မဟာပေဠာဒီသူတိ ဝိလီဝါဒိမယေသု ဃရဒွါရေသု ဌပိတေသု ဘတ္တဘာဇနဝိသေသေသု။ ဧတေန ဝိဟာရေ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဝဿဂဏနာဒီနံ အကရဏံ ဒဿေတီတိ ဝုတ္တံ။

၁၃၉။ တိတ္ထိယပက္ကန္တကကထာယံ တေသံ လိင်္ဂေ အာဒိန္နမတ္တေ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတီတိ ‘‘တိတ္ထိယော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဂတဿ လိင်္ဂဂ္ဂဟဏေနေဝ တေသံ လဒ္ဓိပိ ဂဟိတာယေဝ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ကေနစိ ပန ‘‘တေသံ လိင်္ဂေ အာဒိန္နမတ္တေ လဒ္ဓိယာ ဂဟိတာယပိ အဂ္ဂဟိတာယပိ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ‘‘တိတ္ထိယော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဂတဿ လိင်္ဂသမ္ပဋိစ္ဆနတော အညံ လဒ္ဓိဂ္ဂဟဏံ ¶ နာမ အတ္ထိ။ လိင်္ဂသမ္ပဋိစ္ဆနေနေဝ ဟိ သော ဂဟိတလဒ္ဓိကော ဟောတိ။ တေနေဝ ‘‘ဝီမံသနတ္ထံ ကုသစီရာဒီနိ…ပေ… ယာဝ န သမ္ပဋိစ္ဆတိ၊ တာဝ တံ လဒ္ဓိ ရက္ခတိ၊ သမ္ပဋိစ္ဆိတမတ္တေ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ နဂ္ဂေါဝ အာဇီဝကာနံ ဥပဿယံ ဂစ္ဆတိ၊ ပဒဝါရေ ပဒဝါရေ ဒုက္ကဋန္တိ ‘‘အာဇီဝကော ဘဝိဿ’’န္တိ အသုဒ္ဓစိတ္တေန ဂမနပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ နဂ္ဂေန ဟုတွာ ဂမနပစ္စယာပိ ပဒဝါရေ ဒုက္ကဋာ န မုစ္စတိယေဝါတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၁၀) ဝုတ္တံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၁၀) ပန – တိတ္ထိယပက္ကန္တကာဒိကထာသု တေသံ လိင်္ဂေ အာဒိန္နမတ္တေတိ ဝီမံသာဒိအဓိပ္ပာယံ ဝိနာ ‘‘တိတ္ထိယော ဘဝိဿာမီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနဝသေန လိင်္ဂေ ကာယေန ဓာရိတမတ္တေ။ သယမေဝါတိ တိတ္ထိယာနံ သန္တိကံ အဂန္တွာ ¶ သယမေဝ သင်္ဃာရာမေပိ ကုသစီရာဒီနိ နိဝါသေတိ။ အာဇီဝကော ဘဝိဿန္တိ…ပေ… ဂစ္ဆတီတိ အာဇီဝကာနံ သန္တိကေ တေသံ ပဗ္ဗဇနဝိဓိနာ ‘‘အာဇီဝကော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆတိ။ တဿ ဟိ တိတ္ထိယဘာဝူပဂမနံ ပတိ သန္နိဋ္ဌာနေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ‘‘ဂန္တွာ ဘဝိဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပိတတ္တာ ပဒဝါရေ ဒုက္ကဋမေဝ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ကဋန္တိ ပါဠိယာ အဝုတ္တေပိ မေထုနာဒီသု ဝုတ္တပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋာနုလောမတော ဝုတ္တံ။ ဧတေန စ သန္နိဋ္ဌာနဝသေန လိင်္ဂေ သမ္ပဋိစ္ဆိတေ ပါရာဇိကံ၊ တတော ပုရိမပယောဂေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ ထုလ္လစ္စယက္ခဏေ နိဝတ္တန္တောပိ အာပတ္တိံ ဒေသာပေတွာ မုစ္စတိ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ သင်္ဃဘေဒေပိ လောဟိတုပ္ပာဒေပိ ဘိက္ခူနံ ပုဗ္ဗပယောဂါဒီသု ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာဟိ မုစ္စနသီမာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာသနဝိရုဒ္ဓတာယေတ္ထ အာဒိကမ္မိကာနမ္ပိ အနာပတ္တိ န ဝုတ္တာ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာယပိ အဘဗ္ဗတာဒဿနတ္ထံ ပနေတေ အညေ စ ပါရာဇိကကဏ္ဍေ ဝိသုံ ¶ သိက္ခာပဒေန ပါရာဇိကာဒိံ အဒဿေတွာ ဣဓ အဘဗ္ဗေသု ဧဝ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တံ လဒ္ဓီတိ တိတ္ထိယဝေသေ သေဋ္ဌဘာဝဂ္ဂဟဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေသဉှိ တိတ္ထိယာနံ သဿတာဒိဂ္ဂါဟံ ဂဏှန္တောပိ လိင်္ဂေ အသမ္ပဋိစ္ဆိတေ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော န ဟောတိ၊ တံ လဒ္ဓိံ အဂ္ဂဟေတွာပိ ‘‘ဧတေသံ ဝတစရိယာ သုန္ဒရာ’’တိ လိင်္ဂံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တော တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတိ ဧဝ။ လဒ္ဓိယာ အဘာဝေနာတိ ဘိက္ခုဘာဝေ သာလယတာယ တိတ္ထိယဘာဝူပဂမနလဒ္ဓိယာ အဘာဝေန။ ဧတေန စ အာပဒါသု ကုသစီရာဒိံ ပါရုပန္တဿပိ နဂ္ဂဿ ဝိယ အနာပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ ဥပသမ္ပန္နဘိက္ခုနာ ကထိတောတိ ဧတ္ထ သင်္ဃဘေဒကောပိ ဥပသမ္ပန္နဘိက္ခုနာဝ ကထိတော၊ မာတုဃာတကာဒယော ပန အနုပသမ္ပန္နေနာတိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အာဂတံ။

၁၄၀။ တိရစ္ဆာနကထာယံ ‘‘ယော ကောစိ အမနုဿဇာတိယော၊ သဗ္ဗောဝ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ တိရစ္ဆာနဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဧတေန ဧသော မနုဿဇာတိယော ဧဝ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတုံ ဝါ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတုံ ဝါ လဘတိ၊ န တတော အညေတိ ဒီပေတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘တုမှေ ခေါတ္ထ နာဂါ အဝိရုဠှိဓမ္မာ ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၁၁)။

၁၄၁။ အာနန္တရိယကထာယံ တိရစ္ဆာနာဒိအမနုဿဇာတိတော မနုဿဇာတိကာနညေဝ ပုတ္တေသု မေတ္တာဒယောပိ တိက္ခဝိသဒါ ဟောန္တိ လောကုတ္တရဂုဏာ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘မနုဿိတ္ထိဘူတာ ဇနိကာ မာတာ’’တိ။ ယထာ မနုဿာနညေဝ ကုသလပဝတ္တိ တိက္ခဝိသဒါ၊ ဧဝံ အကုသလပဝတ္တိပီတိ အာဟ ‘‘သယမ္ပိ ¶ မနုဿဇာတိကေနေဝါ’’တိအာဒိ။ အထ ဝါ ယထာ သမာနဇာတိယဿ ဝိကောပနေ ကမ္မံ ဂရုတရံ၊ န တထာ ဝိဇာတိယဿာတိ အာဟ ‘‘မနုဿိတ္ထိဘူတာ’’တိ။ ပုတ္တသမ္ဗန္ဓေန မာတုပိတုသမညာ ¶ ၊ ဒတ္တကိတ္တိမာဒိဝသေနပိ ပုတ္တဝေါဟာရော လောကေ ဒိဿတိ၊ သော စ ခေါ ပရိယာယတောတိ နိပ္ပရိယာယသိဒ္ဓတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇနိကာ မာတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ မနုဿတ္တဘာဝေ ဌိတဿေဝ ကုသလဓမ္မာနံ တိက္ခဝိသဒသူရဘာဝါပတ္တိ ယထာ တံ တိဏ္ဏမ္ပိ ဗောဓိသတ္တာနံ ဗောဓိတ္တယနိဗ္ဗတ္တိယံ၊ ဧဝံ မနုဿတ္တဘာဝေ ဌိတဿေဝ အကုသလဓမ္မာနမ္ပိ တိက္ခဝိသဒသူရဘာဝါပတ္တီတိ အာဟ ‘‘သယမ္ပိ မနုဿဇာတိကေနေဝါ’’တိ။ အာနန္တရိယေနာတိ ဧတ္ထ စုတိအနန္တရံ နိရယေ ပဋိသန္ဓိဖလံ အနန္တရံ နာမ၊ တသ္မိံ အနန္တရေ ဇနကတ္တေန နိယုတ္တံ အာနန္တရိယံ၊ တေန။ အထ ဝါ စုတိအနန္တရံ ဖလံ အနန္တရံ နာမ၊ တသ္မိံ အနန္တရေ နိယုတ္တံ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တနေန အနန္တရကရဏသီလံ၊ အနန္တရပ္ပယောဇနံ ဝါ အာနန္တရိယံ၊ တေန အာနန္တရိယေန မာတုဃာတကကမ္မေန။ ပိတုဃာတကေပိ ‘‘ယေန မနုဿဘူတော ဇနကော ပိတာ သယမ္ပိ မနုဿဇာတိကေနေဝ သတာ သဉ္စိစ္စ ဇီဝိတာ ဝေါရောပိတော၊ အယံ အာနန္တရိယေန ပိတုဃာတကကမ္မေန ပိတုဃာတကော’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ပိတုဃာတကေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။

ပရိဝတ္တိတလိင်္ဂမ္ပိ မာတရံ ဝါ ပိတရံ ဝါ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေန္တဿ အာနန္တရိယကမ္မံ ဟောတိယေဝ။ သတိပိ ဟိ လိင်္ဂပရိဝတ္တေ သော ဧဝ ဧကကမ္မနိဗ္ဗတ္တော ဘဝင်္ဂပ္ပဗန္ဓော ဇီဝိတပ္ပဗန္ဓော၊ န အညောတိ။ ယော ပန သယံ မနုဿော တိရစ္ဆာနဘူတံ ပိတရံ ဝါ မာတရံ ဝါ၊ သယံ ဝါ တိရစ္ဆာနဘူတော မနုဿဘူတံ၊ တိရစ္ဆာနောယေဝ ဝါ တိရစ္ဆာနဘူတံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ၊ တဿ ကမ္မံ အာနန္တရိယံ န ဟောတိ၊ ဘာရိယံ ပန ဟောတိ၊ အာနန္တရိယံ အာဟစ္စေဝ တိဋ္ဌတိ။ ဧဠကစတုက္ကံ သင်္ဂါမစတုက္ကံ စောရစတုက္ကဉ္စေတ္ထ ကထေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧဠကံ မာရေမီ’’တိ အဘိသန္ဓိနာပိ ဟိ ဧဠကဋ္ဌာနေ ဌိတံ မနုဿော မနုဿဘူတံ မာတရံ ဝါ ပိတရံ ဝါ မာရေန္တော အာနန္တရိယံ ¶ ဖုသတိ မရဏာဓိပ္ပာယေနေဝ အာနန္တရိယဝတ္ထုနော ဝိကောပိတတ္တာ။ ဧဠကာဘိသန္ဓိနာ၊ ပန မာတာပိတိအဘိသန္ဓိနာ ဝါ ဧဠကံ မာရေန္တော အာနန္တရိယံ န ဖုသတိ အာနန္တရိယဝတ္ထုနော အဘာဝတော။ မာတာပိတိအဘိသန္ဓိနာ မာတာပိတရော မာရေန္တော ဖုဿတေဝ။ ဧသ နယော ဣတရသ္မိမ္ပိ စတုက္ကဒွယေ။ ယထာ စ မာတာပိတူသု၊ ဧဝံ အရဟန္တေသု ဧတာနိ စတုက္ကာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗတ္ထ ဟိ ပုရိမံ အဘိသန္ဓိစိတ္တံ အပ္ပမာဏံ၊ ဝဓကစိတ္တံ၊ ပန တဒါရမ္မဏဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စ ပမာဏံ။ ကတာနန္တရိယကမ္မော စ ‘‘တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟေဿာမီ’’တိ သကလစက္ကဝါဠံ မဟာစေတိယပ္ပမာဏေဟိ ကဉ္စနထူပေဟိ ပူရေတွာပိ သကလစက္ကဝါဠံ ပူရေတွာ နိသိန္နဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ မဟာဒါနံ ¶ ဒတွာပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သင်္ဃာဋိကဏ္ဏံ အမုဉ္စန္တော ဝိစရိတွာပိ ကာယဿ ဘေဒါ နိရယမေဝ ဥပပဇ္ဇတိ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇဉ္စ န လဘတိ။ ပိတုဃာတကေ ဝေသိယာ ပုတ္တောတိ ဥပလက္ခဏမတ္တံ၊ ကုလိတ္ထိယာ အတိစာရိနိယာ ပုတ္တောပိ အတ္တနော ပိတရံ အဇာနိတွာ ဃာန္တေန္တောပိ ပိတုဃာတကောဝ ဟောတိ။

အရဟန္တဃာတကကမ္မေ အဝသေသန္တိ အနာဂါမိအာဒိကံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန တတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာတော ဂဟေတဗ္ဗော။

‘‘ဒုဋ္ဌစိတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဝဓကစိတ္တေနာ’’တိ။ ဝဓကစေတနာယ ဟိ ဒူသိတံ စိတ္တံ ဣဓ ဒုဋ္ဌစိတ္တံ နာမ။ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေတီတိ ဧတ္ထ တထာဂတဿ အဘေဇ္ဇကာယတာယ ပရူပက္ကမေန စမ္မစ္ဆေဒံ ကတွာ လောဟိတပဂ္ဃရဏံ နာမ နတ္ထိ၊ သရီရဿ ပန အန္တောယေဝ ဧကသ္မိံ ဌာနေ လောဟိတံ သမောသရတိ၊ အာဃာတေန ပကုပ္ပမာနံ သဉ္စိတံ ဟောတိ။ ဒေဝဒတ္တေန ပဝိဒ္ဓသိလတော ဘိဇ္ဇိတွာ ဂတာ သက္ခလိကာပိ တထာဂတဿ ပါဒန္တံ ပဟရိ၊ ဖရသုနာ ပဟဋော ဝိယ ¶ ပါဒေါ အန္တောလောဟိတောယေဝ အဟောသိ။ ဇီဝကော ပန တထာဂတဿ ရုစိယာ သတ္ထကေန စမ္မံ ဆိန္ဒိတွာ တမှာ ဌာနာ ဒုဋ္ဌလောဟိတံ နီဟရိတွာ ဖာသုမကာသိ၊ တေနဿ ပုညကမ္မမေဝ အဟောသိ။ တေနာဟ ‘‘ဇီဝကော ဝိယာ’’တိအာဒိ။

အထ ယေ ပရိနိဗ္ဗုတေ တထာဂတေ စေတိယံ ဘိန္ဒန္တိ၊ ဗောဓိံ ဆိန္ဒန္တိ၊ ဓာတုမှိ ဥပက္ကမန္တိ၊ တေသံ ကိံ ဟောတီတိ? ဘာရိယံ ကမ္မံ ဟောတိ အာနန္တရိယသဒိသံ။ သဓာတုကံ ပန ထူပံ ဝါ ပဋိမံ ဝါ ဗာဓမာနံ ဗောဓိသာခံ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေပိ တတ္ထ နိလီနာ သကုဏာ စေတိယေ ဝစ္စံ ပါတေန္တိ၊ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ပရိဘောဂစေတိယတော ဟိ သရီရစေတိယံ ဂရုတရံ။ စေတိယဝတ္ထုံ ဘိန္ဒိတွာ ဂစ္ဆန္တေ ဗောဓိမူလေပိ ဆိန္ဒိတွာ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယာ ပန ဗောဓိသာခါ ဗောဓိဃရံ ဗာဓတိ၊ တံ ဂေဟရက္ခဏတ္ထံ ဆိန္ဒိတုံ န လဘတိ။ ဗောဓိအတ္ထာယ ဟိ ဂေဟံ၊ န ဂေဟတ္ထာယ ဗောဓိ။ အာသနဃရေပိ ဧသေဝ နယော။ ယသ္မိံ ပန အာသနဃရေ ဓာတု နိဟိတာ ဟောတိ၊ တဿ ရက္ခဏတ္ထာယ တံ သာခံ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဗောဓိဇဂ္ဂနတ္ထံ ဩဇောဟရဏသာခံ ဝါ ပူတိဋ္ဌာနံ ဝါ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ၊ သတ္ထု ရူပကာယပဋိဇဂ္ဂနေ ဝိယ ပုညမ္ပိ ဟောတိ။

သင်္ဃဘေဒေ စတုန္နံ ကမ္မာနန္တိ အပလောကနာဒီနံ စတုန္နံ ကမ္မာနံ။ အယံ သင်္ဃဘေဒကောတိ ပကတတ္တံ ဘိက္ခုံ ¶ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ဧဝ ပါရာဇိကံ သမာပန္နော ဝါ ဝတ္ထာဒိဒေါသေန ဝိပန္နုပသမ္ပဒေါ ဝါ သင်္ဃံ ဘိန္ဒန္တောပိ အာနန္တရိယံ န ဖုသတိ၊ သင်္ဃော ပန ဘိန္နောဝ ဟောတိ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စဿ န ဝါရိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဘိက္ခုနီဒူသနေ ဣစ္ဆမာနန္တိ ဩဒါတဝတ္ထဝသနံ ဣစ္ဆမာနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဂိဟိဘာဝေ သမ္ပဋိစ္ဆိတမတ္တေယေဝါ’’တိ။ နေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ¶ အတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ယော စ ပဋိက္ခိတ္တေ အဘဗ္ဗေ စ ပုဂ္ဂလေ ဉတွာ ပဗ္ဗာဇေတိ၊ ဥပသမ္ပာဒေတိ ဝါ၊ ဒုက္ကဋံ။ အဇာနန္တဿ သဗ္ဗတ္ထ အနာပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၄၂။ ဂဗ္ဘမာသေဟိ သဒ္ဓိံ ဝီသတိ ဝဿာနိ အဿာတိ ဂဗ္ဘဝီသော။ ဟာယနဝဍ္ဎနန္တိ ဂဗ္ဘမာသေသု အဓိကေသု ဥတ္တရိ ဟာယနံ၊ ဦနေသု ဝဍ္ဎနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧကူနဝီသတိဝဿန္တိ ဒွါဒသ မာသေ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ဝသိတွာ မဟာပဝါရဏာယ ဇာတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဧကူနဝီသတိဝဿံ။ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿူပဂမနဒိဝသေ။ ‘‘တိံသရတ္တိဒိဝေါ မာသော’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၇၁၊ ၈။၄၃၊ ဝိဘ။ ၁၀၂၃) ဝစနတော ‘‘စတ္တာရော မာသာ ပရိဟာယန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဿံ ဥက္ကဍ္ဎန္တီတိ ဝဿံ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တိ၊ တတိယသံဝစ္ဆရေ ဧကမာသဿ အဓိကတ္တာ မာသပရိစ္စဇနဝသေန ဝဿံ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တီတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ တတိယော သံဝစ္ဆရော တေရသမာသိကော ဟောတိ။ သံဝစ္ဆရဿ ပန ဒွါဒသမာသိကတ္တာ အဋ္ဌာရသသု ဝဿေသု အဓိကမာသေ ဝိသုံ ဂဟေတွာ ‘‘ဆ မာသာ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတောတိ ဆမာသတော။ နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာတိ အဓိကမာသေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿတ္တာ နိဗ္ဗေမတိကာ ဟုတွာ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ‘‘အဋ္ဌာရသန္နံယေဝ ဝဿာနံ အဓိကမာသေ ဂဟေတွာ ဂဏိတတ္တာ သေသဝဿဒွယဿပိ အဓိကဒိဝသာနိ ဟောန္တိ၊ တာနိ အဓိကဒိဝသာနိ သန္ဓာယ ‘နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဒွီသု ဝဿေသု အဓိကဒိဝသာနိ နာမ ဝိသုံ ဥပလဗ္ဘန္တိ တတိယေ ဝဿေ ဝဿုက္ကဍ္ဎနဝသေန အဓိကမာသေ ပရိစ္စတ္တေယေဝ အတိရေကမာသသမ္ဘဝတော၊ တသ္မာ ဒွီသု ဝဿေသု အတိရေကဒိဝသာနိ ဝိသုံ န သမ္ဘဝန္တိ။

‘‘တေ ဒွေ မာသေ ဂဟေတွာ ဝီသတိ ဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဟောန္တီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ ဧကူနဝီသတိဝဿမှိ စ ပုန အပရသ္မိံ ¶ ဝဿေ ပက္ခိတ္တေ ဝီသတိ ဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ ပန…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။ အနေကတ္ထတ္တာ နိပါတာနံ ပန-သဒ္ဒေါ ဟိသဒ္ဒတ္ထော၊ ဧတ္ထ ¶ ဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉှိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ သမတ္ထနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ စ ဣမံ ဒီပေတိ – ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကူနဝီသတိဝဿံ သာမဏေရံ နိက္ခမနီယပုဏ္ဏမာသိံ အတိက္ကမ္မ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဥပသမ္ပာဒေန္တီ’’တိ၊ တတ္ထ ဂဗ္ဘမာသေပိ ဂဟေတွာ ဒွီဟိ မာသေဟိ အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကူနဝီသတိဝဿ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အဓိကမာသေသု ဒွီသု ဂဟိတေသု ဧဝ ဝီသတိ ဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ နာမ ဟောန္တီတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဂဗ္ဘမာသာပိ ဂဏနူပဂါ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ။ ဧကဝီသတိဝဿော ဟောတီတိ ဇာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဝီသတိဝဿော သမာနော ဂဗ္ဘမာသေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဝီသတိဝဿော ဟောတိ။ အညံ ဥပသမ္ပာဒေတီတိ ဥပဇ္ဈာယော၊ ကမ္မဝါစာစရိယော ဝါ ဟုတွာ ဥပသမ္ပာဒေတီတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၀၆) အာဂတံ။

ဂဗ္ဘေ သယိတကာလေန သဒ္ဓိံ ဝီသတိမံ ဝဿံ ပရိပုဏ္ဏမဿာတိ ဂဗ္ဘဝီသော။ နိက္ခမနီယပုဏ္ဏမာသီတိ သာဝဏမာသဿ ပုဏ္ဏမိယာ အာသာဠှီပုဏ္ဏမိယာ အနန္တရပုဏ္ဏမီ။ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿူပနာယိကာယ၊ ဒွါဒသ မာသေ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ဝသိတွာ မဟာပဝါရဏာယ ဇာတံ ဥပသမ္ပာဒေန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘တိံသရတ္တိဒိဝေါ မာသော၊ ဒွါဒသမာသိကော သံဝစ္ဆရော’’တိ ဝစနတော ‘‘စတ္တာရော မာသာ ပရိဟာယန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဿံ ဥက္ကဍ္ဎန္တီတိ ဝဿံ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တိ၊ ‘‘ဧကမာသံ အဓိကမာသော’’တိ ဆဍ္ဍေတွာ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ တတိယော တတိယော သံဝစ္ဆရော တေရသမာသိကော ဟောတိ။ တေ ဒွေ မာသေ ဂဟေတွာတိ နိက္ခမနီယပုဏ္ဏမာသတော ယာဝ ဇာတဒိဝသဘူတာ မဟာပဝါရဏာ၊ တာဝ ယေ ဒွေ မာသာ အနာဂတာ၊ တေသံ အတ္ထာယ ¶ အဓိကမာသတော လဒ္ဓေ ဒွေ မာသေ ဂဟေတွာ။ တေနာဟ ‘‘ယော ပဝါရေတွာ ဝီသတိဝဿော ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိ။ ‘‘နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာ’’တိ ဣဒံ အဋ္ဌာရသန္နံ ဝဿာနံ ဧဝ အဓိကမာသေ ဂဟေတွာ တတော ဝီသတိယာ ဝဿေသုပိ စာတုဒ္ဒသီနံ အတ္ထာယ စတုန္နံ မာသာနံ ပရိဟာပနေန သဗ္ဗထာ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

ပဝါရေတွာ ဝီသတိဝဿော ဘဝိဿတီတိ မဟာပဝါရဏာဒိဝသေ အတိက္ကန္တေ ဂဗ္ဘဝဿေန သဟ ဝီသတိဝဿော ဘဝိဿတီတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဂဗ္ဘမာသာပိ ဂဏနူပဂါ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ။ ဧကဝီသတိဝဿောတိ ဇာတိယာ ဝီသတိဝဿံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အညံ ဥပသမ္ပာဒေတီတိ ဥပဇ္ဈာယော၊ အာစရိယော ဝါ ဟုတွာ ဥပသမ္ပာဒေတိ။ သောပီတိ ဥပသမ္ပာဒေန္တောပိ အနုပသမ္ပန္နောတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၄၀၆) အာဂတံ။

ဧတ္ထ ¶ သိယာ – အဋ္ဌကထာဋီကာသု ‘‘အဋ္ဌာရသသု ဝဿေသု ဆ မာသာ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဒါနိ ပန ‘‘ဧကူနဝီသတိယာ ဝဿေသု သတ္တ မာသာ အဓိကာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ကထမေတ္ထ ဝိညာတဗ္ဗန္တိ? ဝုစ္စတေ – အဋ္ဌကထာဋီကာသု သာသနဝေါဟာရေန လောကိယဂတိံ အနုပဂမ္မ တီသု တီသု သံဝစ္ဆရေသု မာသဆဍ္ဍနံ ဂဟေတွာ ‘‘အဋ္ဌာရသသု ဝဿေသု ဆ မာသာ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဒါနိ ပန ဝေဒဝေါဟာရေန စန္ဒသူရိယဂတိသင်္ခါတံ တိထိံ ဂဟေတွာ ဂဏေန္တော ‘‘ဧကူနဝီသတိယာ ဝဿေသု သတ္တ မာသာ အဓိကာ’’တိ ဝဒန္တီတိ၊ တံ ဝဿူပနာယိကကထာယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။

၁၄၃။ မာတာ ဝါ မတာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သောယေဝါတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခော ဧဝ။

၁၄၄။ ‘‘ဧကသီမာယဉ္စ ¶ အညေပိ ဘိက္ခူ အတ္ထီတိ ဣမိနာ ဧကသီမာယံ ဘိက္ခုမှိ အသတိ ဘဏ္ဍုကမ္မာရောစနကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ခဏ္ဍသီမာယ ဝါ ဌတွာ နဒီသမုဒ္ဒါဒီနိ ဝါ ဂန္တွာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဧတေန သဗ္ဗေ သီမဋ္ဌကဘိက္ခူ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ အနာပုစ္ဆာ ပဗ္ဗာဇေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။

၁၄၅။ အနာမဋ္ဌပိဏ္ဍပါတန္တိ အဂ္ဂဟိတအဂ္ဂံ ပိဏ္ဍပါတံ။ သာမဏေရဘာဂသမကော အာမိသဘာဂေါတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ သာမဏေရာနံ အာမိသဘာဂဿ သမကမေဝ ဒီယမာနတ္တာ ဝိသုံ သာမဏေရဘာဂေါ နာမ နတ္ထိ၊ ဟေဋ္ဌာ ဂစ္ဆန္တံ ပန ဘတ္တံ ကဒါစိ မန္ဒံ ဘဝေယျ၊ တသ္မာ ဥပရိ အဂ္ဂဟေတွာ သာမဏေရပါဠိယာဝ ဂဟေတွာ ဒါတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ နိယတပဗ္ဗဇ္ဇဿေဝ စာယံ ဘာဂေါ ဒီယတိ။ တေနေဝ ‘‘အပက္ကံ ပတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အညေ ဝါ ဘိက္ခူ ဒါတုကာမာ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၄၆။ သယံ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ကေသစ္ဆေဒနာဒီနိ သယံ ကရောန္တေန ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ ကေသစ္ဆေဒနံ ကာသာယစ္ဆာဒနံ သရဏဒါနန္တိ ဟိ ဣမာနိ တီဏိ ကရောန္တော ‘‘ပဗ္ဗာဇေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တေသု ဧကံ ဒွေ ဝါပိ ကရောန္တော တထာ ဝေါဟရီယတိယေဝ၊ တသ္မာ ဧတံ ပဗ္ဗာဇေဟီတိ ကေသစ္ဆေဒနံ ကာသာယစ္ဆာဒနဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥပဇ္ဈာယံ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗာဇေတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ခဏ္ဍသီမံ နေတွာတိ ဘဏ္ဍုကမ္မာရောစနပရိဟရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေန သဘိက္ခုကေ ဝိဟာရေ အညမ္ပိ ‘‘ဧတဿ ကေသေ ဆိန္ဒာ’’တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပဗ္ဗာဇေတွာတိ ကေသစ္ဆေဒနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဘိက္ခုတော အညော ပဗ္ဗာဇေတုံ န လဘတီတိ သရဏဒါနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သာမဏေရော ပနာ’’တိအာဒီတိ ¶ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၄) အာဂတံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၄) ပန – သယံ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ¶ ဧတ္ထ ‘‘ကေသမဿုံ ဩဟာရေတွာ’’တိအာဒိဝစနတော ကေသစ္ဆေဒနကာသာယစ္ဆာဒနသရဏဒါနာနိ ပဗ္ဗဇနံ နာမ၊ တေသု ပစ္ဆိမဒွယံ ဘိက္ခူဟိ ဧဝ ကာတဗ္ဗံ၊ ကာရေတဗ္ဗံ ဝါ။ ပဗ္ဗာဇေဟီတိ ဣဒံ တိဝိဓမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ခဏ္ဍသီမံ နေတွာတိ ဘဏ္ဍုကမ္မာရောစနပရိဟရဏတ္ထံ။ ဘိက္ခူနဉှိ အနာရောစေတွာ ဧကသီမာယ ‘‘ဧတဿ ကေသေ ဆိန္ဒာ’’တိ အညံ အာဏာပေတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ပဗ္ဗာဇေတွာတိ ကေသာဒိစ္ဆေဒနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ကာသာယာနိ အစ္ဆာဒေတွာ’’တိ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ။ ပဗ္ဗာဇေတုံ န လဘတီတိ သရဏဒါနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနုပသမ္ပန္နေန ဘိက္ခုအာဏတ္တိယာ ဒိန္နမ္ပိ သရဏံ န ရုဟတီတိ ဝုတ္တံ။

ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၄) – ခဏ္ဍသီမံ နေတွာတိ ဘဏ္ဍုကမ္မာရောစနပရိဟရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ တေန သဘိက္ခုကေ ဝိဟာရေ အညမ္ပိ ‘‘ဧတဿ ကေသေ ဆိန္ဒာ’’တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ပဗ္ဗာဇေတွာ’’တိ ဣမဿ အဓိပ္ပာယပကာသနတ္ထံ ‘‘ကာသာယာနိ အစ္ဆာဒေတွာ ဧဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပဇ္ဈာယော စေ ကေသမဿုဩရောပနာဒီနိ အကတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇတ္ထံ သရဏာနိ ဒေတိ၊ န ရုဟတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ။ ကမ္မဝါစာယ သာဝေတွာ ဥပသမ္ပာဒေတိ၊ ရုဟတိ ဥပသမ္ပဒါ။ အပတ္တစီဝရာနံ ဥပသမ္ပဒါသိဒ္ဓိဒဿနတော၊ ကမ္မဝိပတ္တိယာ အဘာဝတော စေတံ ယုဇ္ဇတေဝါတိ ဧကေ။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘သလိင်္ဂဿေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာ၊ ဝိလိင်္ဂဿာပိ စေတရာ၊

အပေတပုဗ္ဗဝေသဿ၊ တံဒွယာ ဣတိ စာပရေ’’တိ။

ဘိက္ခုနာ ဟိ သဟတ္ထေန ဝါ အာဏတ္တိယာ ဝါ ဒိန္နမေဝ ကာသာဝံ ဝဋ္ဋတိ၊ အဒိန္နံ န ဝဋ္ဋတီတိ ပန သန္တေသွေဝ ကာသာဝေသု၊ နာသန္တေသု အသမ္ဘဝတောတိ တေသံ အဓိပ္ပာယောတိ အာဂတော။

ဘဗ္ဗရူပေါတိ ¶ ဘဗ္ဗသဘာဝေါ။ တမေဝတ္ထံ ပရိယာယန္တရေန ဝိဘာဝေတိ ‘‘သဟေတုကော’’တိ။ ဉာတောတိ ပါကဋော။ ယသဿီတိ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ သမန္နာဂတော။

ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဂန္ဓာသယောကာသဝသေန အသုစိဇေဂုစ္ဆပဋိကူလဘာဝံ ပါကဋံ ကရောန္တေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကေသာ နာမေတေ ဝဏ္ဏတောပိ ပဋိကူလာ၊ သဏ္ဌာနတောပိ ဂန္ဓတောပိ အာသယတောပိ ဩကာသတောပိ ¶ ပဋိကူလာ။ မနုညေပိ ဟိ ယာဂုပတ္တေ ဝါ ဘတ္တပတ္တေ ဝါ ကေသဝဏ္ဏံ ကိဉ္စိ ဒိသွာ ‘‘ကေသမိဿကမိဒံ၊ ဟရထ န’’န္တိ ဇိဂုစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ ကေသာ ဝဏ္ဏတော ပဋိကူလာ။ ရတ္တိံ ဘုဉ္ဇန္တာပိ ကေသသဏ္ဌာနံ အက္ကဝါကံ ဝါ မကစိဝါကံ ဝါ ဆုပိတွာ တထေဝ ဇိဂုစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ သဏ္ဌာနတောပိ ပဋိကူလာ။ တေလမက္ခနပုပ္ဖဓူမာဒိသင်္ခါရဝိရဟိတာနဉ္စ ကေသာနံ ဂန္ဓော ပရမဇေဂုစ္ဆော ဟောတိ။ တတော ဇေဂုစ္ဆတရော အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိတ္တာနံ။ ကေသာ ဟိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနတော အပ္ပဋိကူလာပိ သိယုံ၊ ဂန္ဓေန ပန ပဋိကူလာယေဝ။ ယထာ ဟိ ဒဟရဿ ကုမာရကဿ ဝစ္စံ ဝဏ္ဏတော ဟလိဒ္ဒိဝဏ္ဏံ၊ သဏ္ဌာနတော ဟလိဒ္ဒိပိဏ္ဍိသဏ္ဌာနံ။ သင်္ကရဋ္ဌာနေ ဆဍ္ဍိတဉ္စ ဥဒ္ဓုမာတကကာဠသုနခသရီရံ ဝဏ္ဏတော တာလပက္ကဝဏ္ဏံ၊ သဏ္ဌာနတော ဝဋ္ဋေတွာ ဝိဿဋ္ဌမုဒိင်္ဂသဏ္ဌာနံ၊ ဒါဌာပိဿ သုမနမကုဠသဒိသာ၊ တံ ဥဘယမ္ပိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနတော သိယာ အပ္ပဋိကူလံ၊ ဂန္ဓေန ပန ပဋိကူလမေဝ၊ ဧဝံ ကေသာပိ သိယုံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနတော အပ္ပဋိကူလာ၊ ဂန္ဓေန ပန ပဋိကူလာယေဝါတိ။

ယထာ ပန အသုစိဋ္ဌာနေ ဂါမနိဿန္ဒေန ဇာတာနိ သူပေယျပဏ္ဏာနိ နာဂရိကမနုဿာနံ ဇေဂုစ္ဆာနိ ဟောန္တိ အပရိဘောဂါနိ၊ ဧဝံ ကေသာပိ ပုဗ္ဗလောဟိတမုတ္တကရီသပိတ္တသေမှာဒိနိဿန္ဒေန ဇာတတ္တာ ပရမဇေဂုစ္ဆာတိ။ ဧဝံ အာသယတောပိ ပဋိကူလာ။ ဣမေ စ ကေသာ နာမ ဂူထရာသိမှိ ဥဋ္ဌိတကဏ္ဏကာ ဝိယ ဧကတိံသကောဋ္ဌာသရာသိမှိ ဇာတာ၊ တေ သုသာနသင်္ကာရဋ္ဌာနာဒီသု ¶ ဇာတသာကံ ဝိယ၊ ပရိခါဒီသု ဇာတကမလကုဝလယာဒိပုပ္ဖံ ဝိယ စ အသုစိဋ္ဌာနေ ဇာတတ္တာ ပရမဇေဂုစ္ဆာတိ ဧဝံ ဩကာသတော ပဋိကူလာတိအာဒိနာ နယေန တစပဉ္စကဿ ဝဏ္ဏာဒိဝသေန ပဋိကူလဘာဝံ ပကာသေန္တေနာတိ အတ္ထော။

နိဇ္ဇီဝနိဿတ္တဘာဝံ ဝါ ပါကဋံ ကရောန္တေနာတိ ဣမေ ကေသာ နာမ သီသကဋာဟပလိဝေဌနစမ္မေ ဇာတာ၊ တတ္ထ ယထာ ဝမ္မိကမတ္ထကေ ဇာတေသု ကုဏ္ဌတိဏေသု န ဝမ္မိကမတ္ထကော ဇာနာတိ ‘‘မယိ ကုဏ္ဌတိဏာနိ ဇာတာနီ’’တိ၊ နာပိ ကုဏ္ဌတိဏာနိ ဇာနန္တိ ‘‘မယံ ဝမ္မိကမတ္ထကေ ဇာတာနီ’’တိ။ ဧဝမေဝ န သီသကဋာဟပလိဝေဌနစမ္မံ ဇာနာတိ ‘‘မယိ ကေသာ ဇာတာ’’တိ၊ နာပိ ကေသာ ဇာနန္တိ ‘‘မယံ သီသကဋာဟပလိဝေဌနစမ္မေ ဇာတာ’’တိ၊ အညမညံ အာဘောဂပစ္စဝေက္ခဏရဟိတာ ဧတေ ဓမ္မာ။ ဣတိ ‘‘ကေသာ နာမ ဣမသ္မိံ သရီရေ ပါဋိယေက္ကော ကောဋ္ဌာသော အစေတနော အဗျာကတော သုညော နိဿတ္တော ထဒ္ဓါ ပထဝီဓာတူ’’တိအာဒိနာ နယေန နိဇ္ဇီဝနိဿတ္တဘာဝံ ပကာသေန္တေန။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရိမဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ။ မဒ္ဒိတသင်္ခါရောတိ နာမရူပဝဝတ္ထာနေန စေဝ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဝသေန စ ဉာဏေန ပရိမဒ္ဒိတသင်္ခါရော။ ဘာဝိတဘာဝနောတိ ကလာပသမ္မသနာဒိနာ သဗ္ဗသော ကုသလဘာဝနာယ ပူရဏေန ဘာဝိတဘာဝနော ¶ ။ အဒိန္နံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ န ရုဟတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၄) ဝုတ္တံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၄) ပန – ယသဿီတိ ပရိဝါရသမ္ပန္နော။ နိဇ္ဇီဝနိဿတ္တဘာဝန္တိ ‘‘ကေသာ နာမ ဣမသ္မိံ သရီရေ ပါဋိယေက္ကော ကောဋ္ဌာသော အစေတနော အဗျာကတော သုညော နိဿတ္တော ထဒ္ဓါ ပထဝီဓာတူ’’တိအာဒိနယံ သင်္ဂဏှာတိ၊ သဗ္ဗံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၁၁) အာဂတနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗေတိ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေသု ¶ ။ မဒ္ဒိတသင်္ခါရောတိ ဝိပဿနာဝသေန ဝုတ္တံ။ ဘာဝိတဘာဝနောတိ သမထဝသေနပိ။

ကာသာယာနိ တိက္ခတ္တုံ ဝါ…ပေ… ပဋိဂ္ဂါဟာပေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ‘‘သဗ္ဗဒုက္ခနိဿရဏတ္ထာယ ဣမံ ကာသာဝံ ဂဟေတွာ’’တိ ဝါ ‘‘တံ ကာသာဝံ ဒတွာ’’တိ ဝါ ဝတွာ ‘‘ပဗ္ဗာဇေထ မံ၊ ဘန္တေ၊ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာ’’တိ ဧဝံ ယာစနပုဗ္ဗကံ စီဝရံ ပဋိစ္ဆာပေတိ။ အထာပီတိအာဒိ တိက္ခတ္တုံ ပဋိဂ္ဂါဟာပနတော ပရံ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဒဿနံ၊ အထာပီတိ တတော ပရမ္ပီတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘စီဝရံ အပ္ပဋိဂ္ဂါဟာပေတွာ ပဗ္ဗာဇနပ္ပကာရဘေဒဒဿနတ္ထံ ‘အထာပီ’တိ ဝုတ္တံ။ အထာပီတိ အထ ဝါတိ အတ္ထော’’တိ ဝဒန္တိ။ အဒိန္နံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ န ရုဟတီတိ ဒဿေတိ။

၁၄၇။ ပါဒေ ဝန္ဒာပေတွာတိ ပါဒါဘိမုခံ နမာပေတွာ။ ဒူရေ ဝန္ဒန္တောပိ ဟိ ပါဒေ ဝန္ဒတီတိ ဝုစ္စတီတိ။ ဥပဇ္ဈာယေန ဝါတိ ဧတ္ထ ယဿ သန္တိကေ ဥပဇ္ဈံ ဂဏှာတိ၊ အယံ ဥပဇ္ဈာယော။ ယံ အာဘိသမာစာရိကေသု ဝိနယနတ္ထာယ အာစရိယံ ကတွာ နိယျာတေန္တိ၊ အယံ အာစရိယော။ သစေ ပန ဥပဇ္ဈာယော သယမေဝ သဗ္ဗံ သိက္ခာပေတိ၊ အညမ္ပိ န နိယျာတေတိ၊ ဥပဇ္ဈာယောဝဿ အာစရိယောပိ ဟောတိ။ ယထာ ဥပသမ္ပဒါကာလေ သယမေဝ ကမ္မဝါစံ ဝါစေန္တော ဥပဇ္ဈာယောဝ ကမ္မဝါစာစရိယောပိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။

အနုညာတဥပသမ္ပဒါတိ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မေန အနုညာတဥပသမ္ပဒါ။ ဌာနကရဏသမ္ပဒန္တိ ဧတ္ထ ဥရအာဒီနိ ဌာနာနိ၊ သံဝုတာဒီနိ ကရဏာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အနုနာသိကန္တံ ကတွာ ဒါနကာလေ အန္တရာဝိစ္ဆေဒံ အကတွာ ဒါတဗ္ဗာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကသမ္ဗန္ဓာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ မ-ကာရန္တံ ကတွာ ဒါနသမယေ ဝိစ္ဆေဒံ ကတွာ။

၁၄၈။ သဗ္ဗမဿ ¶ ¶ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဒသသိက္ခာပဒဝိနိမုတ္တံ ပရာမာသာပရာမာသာဒိဘေဒံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ အာဘိသမာစာရိကေသု ဝိနေတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ ‘‘သေခိယဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒိအာဘိသမာစာရိကသီလမနေန ပူရေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ စ ကတ္တဗ္ဗဿ အကရဏေ၊ အကတ္တဗ္ဗဿ စ ကရဏေ ဒဏ္ဍကမ္မာရဟော ဟောတီတိ ဒီပေတီတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၄) ဝုတ္တံ။ အနုနာသိကန္တံ ကတွာ ဒါနကာလေ အန္တရာဝိစ္ဆေဒေါ န ကာတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဧကသမ္ဗန္ဓာနီ’’တိ။ အာဘိသမာစာရိကေသု ဝိနေတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ သေခိယဝတ္တာက္ခန္ဓကဝတ္တေသု၊ အညေသု စ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒိလောကဝဇ္ဇသိက္ခာပဒေသု စ သာမဏေရေဟိ ဝတ္တိတဗ္ဗံ၊ တတ္ထ အဝတ္တမာနော အလဇ္ဇီ ဒဏ္ဍကမ္မာရဟော စ ဟောတီတိ ဒဿေတီတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၄)။

ဥရာဒီနိ ဌာနာနိ နာမ၊ သံဝုတာဒီနိ ကရဏာနိ နာမ။ အနုနာသိကန္တံ ကတွာ ဧကသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ ဒါနကာလေ အန္တရာ အဋ္ဌတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒါနကာလေပိ ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဧဝ ဝိစ္ဆေဒေါ၊ အညတြ န ဝဋ္ဋတီတိ လိခိတံ၊ အနုနာသိကန္တေ ဒီယမာနေ ခလိတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ မ-ကာရေန မိဿီဘူတေ ခေတ္တေ ဩတိဏ္ဏတ္တာ ဝဋ္ဋတီတိ ဥပတိဿတ္ထေရော။ မိဿံ ကတွာ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဝစနကာလေ ပန အနုနာသိကဋ္ဌာနေ ဝိစ္ဆေဒံ အကတွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော။ ‘‘ဧဝံ ကမ္မဝါစာယမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဘတောသုဒ္ဓိယာဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ မဟာထေရော ပတိတဒန္တာဒိကာရဏတာယ အစတုရဿံ ကတွာ ဝဒတိ၊ ဗျတ္တသာမဏေရော သမီပေ ဌိတော ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခံ ဗျတ္တံ ဝဒါပေတိ၊ မဟာထေရေန အဝုတ္တံ ဝဒါပေတီတိ န ဝဋ္ဋတိ။ ကမ္မဝါစာယ ဣတရော ဘိက္ခု စေ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ။ သင်္ဃော ဟိ ကမ္မံ ကရောတိ၊ န ပုဂ္ဂလောတိ။ န၊ နာနာသီမပဝတ္တကမ္မဝါစာသာမညနယေန ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗတ္တာ။ အထ ထေရေန စတုရဿံ ဝုတ္တံ ¶ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခံ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တံ သာမဏေရော သယံ ဝတွာ ဝဒါပေတိ၊ ဥဘတောသုဒ္ဓိ ဧဝ ဟောတိ ထေရေန ဝုတ္တဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆန္တော အသာဓာရဏေ ဗုဒ္ဓဂုဏံ၊ ဓမ္မံ သရဏံ ဂစ္ဆန္တော နိဗ္ဗာနံ၊ သင်္ဃံ သရဏံ ဂစ္ဆန္တော သေက္ခဓမ္မံ အသေက္ခဓမ္မဉ္စ သရဏံ ဂစ္ဆတီ’’တိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏဝသေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ အညထာ သရဏတ္တယသင်္ကရဒေါသော။ သဗ္ဗမဿ ကပ္ပိယာကပ္ပိယန္တိ ဒသသိက္ခာပဒဝိနိမုတ္တံ ပရာမာသာပရာမာသာဒိဘေဒံ။ ‘‘အာဘိသမာစာရိကေသု ဝိနေတဗ္ဗော’’တိ ဝစနတော သေခိယဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒိအာဘိသမာစာရိကသီလမနေန ပူရေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ စာရိတ္တဿ အကရဏေ၊ ဝါရိတ္တဿ ကရဏေ ဒဏ္ဍကမ္မာရဟော ဟောတီ’’တိ ဒီပေတီတိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၄) အာဂတော။

အနုဇာနာမိ ¶ ဘိက္ခဝေ သာမဏေရာနံ ဒသ သိက္ခာပဒါနီတိအာဒီသု သိက္ခိတဗ္ဗာနိ ပဒါနိ သိက္ခာပဒါနိ၊ သိက္ခာကောဋ္ဌာသာတိ အတ္ထော။ သိက္ခာယ ဝါ ပဒါနိ သိက္ခာပဒါနိ၊ အဓိသီလအဓိစိတ္တအဓိပညာသိက္ခာနံ အဓိဂမုပါယောတိ အတ္ထော။ အတ္ထတော ပန ကာမာဝစရကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဝိရတိယော၊ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ပနေတ္ထ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ပါဏောတိ ပရမတ္ထတော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ၊ တဿ အတိပါတနံ ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တိတုံ အဒတွာ သတ္ထာဒီဟိ အတိက္ကမ္မ အဘိဘဝိတွာ ပါတနံ ပါဏာတိပါတော၊ ပါဏဝဓောတိ အတ္ထော။ သော ပန အတ္ထတော ပါဏေ ပါဏသညိနော ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ဝဓကစေတနာဝ၊ တသ္မာ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိ၊ ဝေရဟေတုတာယ ဝေရသင်္ခါတံ ပါဏာတိပါတာဒိပါပဓမ္မံ မဏတိ နီဟရတီတိ ဝိရတိ ‘‘ဝေရမဏီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိရမတိ ဧတာယာတိ ဝါ ‘‘ဝိရမတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ နိရုတ္တိနယေန ‘‘ဝေရမဏီ’’တိ သမာဒါနဝိရတိ ဝုတ္တာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

အဒိန္နဿ ¶ အာဒါနံ အဒိန္နာဒါနံ၊ ထေယျစေတနာ။ အဗြမှစရိယန္တိ အသေဋ္ဌစရိယံ၊ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ မေထုနစေတနာ။ မုသာတိ အဘူတဝတ္ထု၊ တဿ ဝါဒေါ အဘူတံ ဉတွာဝ ဘူတတော ဝိညာပနစေတနာ မုသာဝါဒေါ။ ပိဋ္ဌပူဝါဒိနိဗ္ဗတ္တာ သုရာ စေဝ ပုပ္ဖာသဝါဒိဘေဒံ မေရယဉ္စ သုရာမေရယံ။ တဒေဝ မဒနီယဋ္ဌေန မဇ္ဇဉ္စေဝ ပမာဒကာရဏဋ္ဌေန ပမာဒဋ္ဌာနဉ္စ၊ တံ ယာယ စေတနာယ ပိဝတိ၊ တဿာ ဧဝံ အဓိဝစနံ။

အရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈနှိကာ၊ အယံ အရိယာနံ ဘောဇနဿ ကာလော နာမ၊ တဒညော ဝိကာလော။ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဘောဇနန္တိ ဣဓ သဗ္ဗံ ယာဝကာလိကံ ဝုစ္စတိ၊ တဿ အဇ္ဈောဟရဏံ ဣဓ ဥတ္တရပဒလောပေန ဘောဇနန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ဝိကာလေ ဘောဇနံ အဇ္ဈောဟရဏံ ဝိကာလဘောဇနံ၊ ဝိကာလေ ဝါယာဝကာလိကဿ ဘောဇနံ အဇ္ဈောဟရဏံ ဝိကာလဘောဇနန္တိပိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော၊ တံ အတ္ထတော ဝိကာလေ ယာဝကာလိကအဇ္ဈောဟရဏစေတနာဝ။

သာသနဿ အနနုလောမတ္တာ ဝိသူကံ ပဋာဏီဘူတံ ဒဿနံ ‘‘ဝိသူကဒဿနံ၊ နစ္စဂီတာဒိဒဿနသဝနာနဉ္စေဝ ဝဋ္ဋကယုဒ္ဓဇူတကီဠာဒိသဗ္ဗကီဠာနဉ္စ နာမံ။ ဒဿနန္တိ စေတ္ထ ပဉ္စန္နမ္ပိ ဝိညာဏာနံ ယထာသကံ ဝိသယဿ အာလောစနသဘာဝတာယ ဒဿနသဒ္ဒေန သင်္ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ သဝနမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ။ နစ္စဂီတဝါဒိတသဒ္ဒေဟိ စေတ္ထ အတ္တနော နစ္စနဂါယနာဒီနိပိ သင်္ဂဟိတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

မာလာတိ ¶ ဗဒ္ဓမဗဒ္ဓံ ဝါ ပုပ္ဖံ၊ အန္တမသော သုတ္တာဒိမယမ္ပိ အလင်္ကာရတ္ထာယ ပိဠန္ဓိယမာနံ မာလာတွေဝ ဝုစ္စတိ။ ဂန္ဓန္တိ ဝါသစုဏ္ဏာဒိဝိလေပနတော အညံ ယံ ကိဉ္စိ ဂန္ဓဇာတံ။ ဝိလေပနန္တိ ပိသိတွာ ဂဟိတံ ဆဝိရာဂကရဏဉ္စေဝ ဂန္ဓဇာတဉ္စ။ ဓာရဏံ နာမ ပိဠန္ဓနံ။ မဏ္ဍနံ နာမ ဦနဋ္ဌာနပူရဏံ။ ဂန္ဓဝသေန၊ ဆဝိရာဂဝသေန ဝါ သာဒိယနံ ဝိဘူသနံ နာမ၊ မာလာဒီသု ¶ ဝါ ဓာရဏာဒီနိ ယထာက္ကမံ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ တေသံ ဓာရဏာဒီနံ ဌာနံ ကာရဏံ ဝီတိက္ကမစေတနာ။

ဥစ္စာတိ ဥစ္စ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထော နိပါတော။ ဥစ္စာသယနံ ဝုစ္စတိ ပမာဏာတိက္ကန္တံ အာသန္ဒာဒိ။ မဟာသယနံ အကပ္ပိယတ္ထရဏေဟိ အတ္ထတံ သလောဟိတဝိတာနဉ္စ။ ဧတေသု ဟိ အာသနံ သယနဉ္စ ဥစ္စာသယနမဟာသယနသဒ္ဒေဟိ ဂဟိတာနိ ဥတ္တရပဒလောပေန။ ဇာတရူပရဇတပဋိဂ္ဂဟဏာတိ ဧတ္ထ ရဇတသဒ္ဒေန ဒါရုမာသကာဒိ သဗ္ဗံ ရူပိယံ သင်္ဂဟိတံ။ မုတ္တာမဏိအာဒယောပေတ္ထ ဓညက္ခေတ္တဝတ္ထာဒယော စ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဋိဂ္ဂဟဏ-သဒ္ဒေန ပန ပဋိဂ္ဂါဟာပနသာဒိယနာနိပိ သင်္ဂဟိတာနိ။

၁၄၉။ သေနာသနဂ္ဂါဟော စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီတိ ဣမိနာ ဝဿစ္ဆေဒံ ဒဿေတိ။ ဥပသမ္ပန္နာနမ္ပိ ပါရာဇိကသမာပတ္တိယာ သရဏဂမနာဒိသာမဏေရဘာဝဿပိ ဝိနဿနတော သေနာသနဂ္ဂါဟော စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ၊ သင်္ဃလာဘမ္ပိ တေ န လဘန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုရိမိကာယ ပုန သရဏာနိ ဂဟိတာနီတိ သရဏဂဟဏေန သဟ တဒဟေဝဿ ဝဿူပဂမနမ္ပိ ဒဿေတိ။ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿာဝါသိကန္တိ ဝဿာဝါသိကလာဘဂ္ဂဟဏဒဿနမတ္တမေဝေတံ၊ တတော ပုရေပိ ဝါ ပစ္ဆာပိ ဝါ ဝဿာဝါသိကဉ္စ စီဝရမာသေသု သင်္ဃေ ဥပ္ပန္နကာလစီဝရဉ္စ ပုရိမိကာယ ဥပဂန္တွာ အဝိပန္နသီလော သာမဏေရော လဘတိ ဧဝ။ သစေ ပစ္ဆိမိကာယ ဂဟိတာနီတိ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿူပဂမနဉ္စ ဆိန္နဝဿတဉ္စ ဒဿေတိ။ တဿ ဟိ ကာလစီဝရလာဘော န ပါပုဏာတိ၊ တသ္မာ ‘‘အပလောကေတွာ လာဘော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဿာဝါသိကလာဘော ပန ယဒိ သေနာသနဿာမိကာ ဒါယကာ သေနာသနဂုတ္တတ္ထာယ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂန္တွာ ဝတ္တံ ကတွာ အတ္တနော သေနာသနေ ဝသန္တဿပိ ဝဿာဝါသိကံ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ၊ အနပလောကေတွာပိ ဒါတဗ္ဗောဝ။ ယံ ပန သာရတ္ထဒီပနိယံ ¶ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၀၈) ‘‘ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿာဝါသိကံ လစ္ဆတီတိ ပစ္ဆိမိကာယ ပုန ဝဿံ ဥပဂတတ္တာ လစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ဝဿာဝါသိကေ ဒါယကာနံ ဣမံ အဓိပ္ပာယံ နိဿာယ ဝုတ္တဉ္စေ၊ သုန္ဒရံ၊ သင်္ဃိကံ၊ ကာလစီဝရမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တဉ္စေ၊ န ယုဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

န အဇာနိတွာတိ ‘‘သုရာ’’တိ အဇာနိတွာ ပိဝတော ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိအာဒိသဗ္ဗသီလဘေဒံ သရဏဘေဒဉ္စ ¶ န အာပဇ္ဇတိ။ အကုသလံ ပန သုရာပါနာဝေရမဏိသီလဘေဒေါ စ ဟောတိ မာလာဒိဓာရဏာဒီသု ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတရာနီတိ ဝိကာလဘောဇနာဝေရမဏိအာဒီနိ။ တာနိပိ ဟိ သဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကမန္တဿ တံ တံ ဘိဇ္ဇတိ ဧဝ၊ ဣတရီတရေသံ ပန အဘိဇ္ဇနေန နာသနင်္ဂါနိ န ဟောန္တိ။ တေနေဝ ‘‘ဧတေသု ဘိန္နေသူ’’တိ ဘေဒဝစနံ ဝုတ္တံ။

အစ္စယံ ဒေသာပေတဗ္ဗောတိ ‘‘အစ္စယော မံ ဘန္တေ အစ္စာဂမာ’’တိအာဒိနာ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဒေသာပေတွာ သရဏသီလံ ဒါတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော ပါရာဇိကတ္တာ တေသံ။ တေနာဟ ‘‘လိင်္ဂနာသနာယ နာသေတဗ္ဗော’’တိ။ အယမေဝ ဟိ နာသနာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ လိင်္ဂနာသနာကာရဏေဟိ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ အဝဏ္ဏဘာသနာဒီနံ သဟ ပတိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ နနု စ ကဏ္ဋကသာမဏေရောပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော ဧဝ၊ တဿ စ ဟေဋ္ဌာ ဒဏ္ဍကမ္မနာသနာဝ ဝုတ္တာ၊ ဣဓ ပန မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ လိင်္ဂနာသနာ ဝုစ္စတိ၊ ကော ဣမေသံ ဘေဒေါတိ စောဒနံ မနသိ နိဓာယာဟ ‘‘သဿတုစ္ဆေဒါနဉှိ အညတရဒိဋ္ဌိကော’’တိ။ ဧတ္ထ စာယံ အဓိပ္ပာယော – ယော ဟိ ‘‘အတ္တာ ဣဿရော’’တိ ဝါ ‘‘နိစ္စော ဓုဝေါ’’တိအာဒိနာ ဝါ ‘‘အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿတိ ဝိနဿိဿတီ’’တိအာဒိနာ ဝါ တိတ္ထိယပရိကပ္ပိတံ ယံ ကိဉ္စိ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ဝေါဟရတိ၊ တဿ သာ ပါရာဇိကဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ သော စ လိင်္ဂနာသနာယ နာသေတဗ္ဗော။ ယော ပန ဤဒိသံ ¶ ဒိဋ္ဌိံ အဂ္ဂဟေတွာ သာသနိကောဝ ဟုတွာ ကေဝလံ ဗုဒ္ဓဝစနာဓိပ္ပာယံ ဝိပရီတတော ဂဟေတွာ ဘိက္ခူဟိ ဩဝဒိယမာနောပိ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇိတွာ ဝေါဟရတိ၊ တဿ သာ ဒိဋ္ဌိ ပါရာဇိကံ န ဟောတိ၊ သော ပန ကဏ္ဋကနာသနာယ ဧဝ နာသေတဗ္ဗောတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ သာရတ္ထဒီပနိယံ ဒသသိက္ခာပဒတော ပဋ္ဌာယ ဝိတ္ထာရတော ဝဏ္ဏနာ အာဂတာ၊ သာ ပေါရာဏဋီကာယံ သဗ္ဗသော ပေါတ္ထကံ အာရုဠှာ၊ တသ္မာ ဣဓ န ဝိတ္ထာရယိမှ။

၁၅၀။ ‘‘အတ္တနော ပရိဝေဏန္တိ ဣဒံ ပုဂ္ဂလိကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အယံ ပနေတ္ထ ဂဏ္ဌိပဒကာရာနံ အဓိပ္ပာယော – ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တသေနာသနန္တိ ဣမိနာ တဿ ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တံ သင်္ဃိကသေနာသနံ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော ပရိဝေဏန္တိ ဣမိနာပိ တဿေဝ ပုဂ္ဂလိကသေနာသနံ ဝုတ္တန္တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အမှာကံ ခန္တိ – ယတ္ထ ဝါ ဝသတီတိ ဣမိနာ သင်္ဃိကံ ဝါ ဟောတု ပုဂ္ဂလိကံ ဝါ၊ တဿ နိဗဒ္ဓဝသနကသေနာသနံ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ဝါ ပဋိက္ကမတီတိ ဣမိနာ ပန ယံ အာစရိယုပဇ္ဈာယဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဥပဋ္ဌာနာဒိနိမိတ္တံ နိဗဒ္ဓံ ပဝိသတိ၊ တံ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ပဝိသနဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဘယေနပိ အတ္တနော ပရိဝေဏဉ္စ ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တသေနာသနဉ္စ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ အတ္တနော ပရိဝေဏန္တိ ဣမိနာ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ နိဝါသနဋ္ဌာနံ ဒဿိတံ၊ ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တသေနာသနန္တိ ¶ ဣမိနာ ပန တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ၊ တသ္မာ တဒုဘယမ္ပိ သင်္ဃိကံ ဝါ ဟောတု ပုဂ္ဂလိကံ ဝါ၊ အာဝရဏံ ကာတဗ္ဗမေဝါတိ။ မုခဒွါရိကန္တိ မုခဒွါရေန ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဒဏ္ဍကမ္မံ ကတွာတိ ဒဏ္ဍကမ္မံ ယောဇေတွာ။ ဒဏ္ဍေန္တိ ဝိနေန္တိ ဧတေနာတိ ဒဏ္ဍော၊ သောယေဝ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ကမ္မန္တိ ဒဏ္ဍကမ္မံ၊ အာဝရဏာဒိ။ ဒဏ္ဍကမ္မမဿ ကရောထာတိ အဿ ဒဏ္ဍကမ္မံ ယောဇေထ အာဏာပေထ။ ဒဏ္ဍကမ္မန္တိ ဝါ နိဂ္ဂဟကမ္မံ၊ တသ္မာ နိဂ္ဂဟမဿ ကရောထာတိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ ဤဒိသေသု ဌာနေသု။

သေနာသနဂ္ဂါဟော စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီတိ ဣမိနာ ဆိန္နဝဿော ဟောတီတိ ဒီပေတိ။ သစေ အာကိဏ္ဏဒေါသောဝ ဟောတိ၊ အာယတိံ သံဝရေ န တိဋ္ဌတိ၊ နိက္ကဍ္ဎိတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ သစေ ယာဝတတိယံ ဝုစ္စမာနော န ဩရမတိ၊ သင်္ဃံ အပလောကေတွာ နာသေတဗ္ဗော၊ ပုန ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစမာနောပိ အပလောကေတွာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ ဝဒန္တိ။ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿာဝါသိကံ လစ္ဆတီတိ ပစ္ဆိမိကာယ ပုန ဝဿံ ဥပဂတတ္တာ လစ္ဆတိ။ အပလောကေတွာ လာဘော ဒါတဗ္ဗောတိ ဆိန္နဝဿတာယ ဝုတ္တံ။ ဣတရာနိ ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနီတိ ဝိကာလဘောဇနာဒီနိ ပဉ္စ။ အစ္စယံ ဒေသာပေတဗ္ဗောတိ ‘‘အစ္စယော မံ ဘန္တေ အစ္စာဂမာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဒေသာပေတဗ္ဗောတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၀၈) ဝုတ္တံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ပဗ္ဗဇ္ဇာဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

ဧဝံ ပဗ္ဗဇ္ဇာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ တဒနန္တရံ ဥပသမ္ပဒါဝိနိစ္ဆယော ကထေတဗ္ဗော၊ ဧဝံ သန္တေပိ အဋ္ဌကထာယံ ဥပသမ္ပဒါဝိနိစ္ဆယကထာ ပါဠိဝဏ္ဏနာဝသေနေဝ အာဂတာ၊ နော ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယဝသေန၊ ဣမဿ ပန ပကရဏဿ ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယကထာဘူတတ္တာ တမကထေတွာ နိဿယဝိနိစ္ဆယော ဧဝ အာစရိယေန ကထိတော၊ မယံ ပန ဥပသမ္ပဒါဝိနိစ္ဆယဿ အတိသုခုမတ္တာ ¶ အတိဂမ္ဘီရတ္တာ သုဒုလ္လဘတ္တာ သာသနာနုဂ္ဂဟတ္ထံ အာစရိယေန ¶ အဝုတ္တမ္ပိ သမန္တပါသာဒိကတော နီဟရိတွာ ဝိမတိဝိနောဒနီအာဒိပ္ပကရဏေသု အာဂတဝိနိစ္ဆယေန အလင်္ကရိတွာ တံ ဝိနိစ္ဆယံ ကထယိဿာမ။

တေန ခေါ ပန သမယေနာတိ ယေန သမယေန ဘဂဝတာ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အနုပဇ္ဈာယကော’’တိအာဒိသိက္ခာပဒံ အပညတ္တံ ဟောတိ၊ တေန သမယေန။ အနုပဇ္ဈာယကန္တိ ဥပဇ္ဈံ အဂါဟာပေတွာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဥပဇ္ဈာယဝိရဟိတံ၊ ဧဝံ ဥပသမ္ပန္နာ နေဝ ဓမ္မတော န အာမိသတော သင်္ဂဟံ လဘန္တိ၊ တေ ပရိဟာယန္တိယေဝ၊ န ဝဍ္ဎန္တိ။ န ဘိက္ခဝေ အနုပဇ္ဈာယကောတိ ဥပဇ္ဈံ အဂါဟာပေတွာ နိရုပဇ္ဈာယကော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော၊ ယော ဥပသမ္ပာဒေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဧဝံ ဥပသမ္ပာဒေန္တဿ အာပတ္တိ ဟောတိ၊ ကမ္မံ ပန န ကုပ္ပတိ။ ကေစိ ‘‘ကုပ္ပတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘သင်္ဃေန ဥပဇ္ဈာယေနာ’’တိအာဒီသုပိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကုပဇ္ဈာယပရိယောသာနေသု ဧသေဝ နယော။

အပတ္တကာ ဟတ္ထေသု ပိဏ္ဍာယ စရန္တီတိ ယော ဟတ္ထေသု ပိဏ္ဍော လဗ္ဘတိ၊ တဒတ္ထာယ စရန္တိ။ သေယျထာပိ တိတ္ထိယာတိ ယထာ အာဇီဝကနာမကာ တိတ္ထိယာ။ သူပဗျဉ္ဇနေဟိ မိဿေတွာ ဟတ္ထေသု ဌပိတပိဏ္ဍမေဝ ဟိ တေ ဘုဉ္ဇန္တိ။ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဧဝံ ဥပသမ္ပာဒေန္တဿေဝ အာပတ္တိ ဟောတိ၊ ကမ္မံ ပန န ကုပ္ပတိ၊ အစီဝရကာဒိဝတ္ထူသုပိ ဧသေဝ နယော။

ယာစိတကေနာတိ ‘‘ယာဝ ဥပသမ္ပဒံ ကရောမ၊ တာဝ ဒေထာ’’တိ ယာစိတွာ ဂဟိတေန၊ တာဝကာလိကေနာတိ အတ္ထော။ ဤဒိသေန ဟိ ပတ္တေန ဝါ စီဝရေန ဝါ ပတ္တစီဝရေန ဝါ ဥပသမ္ပာဒေန္တဿေဝ အာပတ္တိ ဟောတိ၊ ကမ္မံ ပန န ကုပ္ပတိ၊ တသ္မာ ပရိပုဏ္ဏပတ္တစီဝရောဝ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော။ သစေ တဿ နတ္ထိ၊ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ စဿ ဒါတုကာမာ ဟောန္တိ ¶ ၊ အညေ ဝါ ဘိက္ခူ၊ နိရပေက္ခေဟိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အဓိဋ္ဌာနူပဂံ ပတ္တစီဝရံ ဒါတဗ္ဗံ။

ဂေါတ္တေနပိ အနုဿာဝေတုန္တိ ‘‘မဟာကဿပဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဧဝံ ဂေါတ္တံ ဝတွာ အနုဿာဝေတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ဒွေ ဧကာနုဿာဝနေတိ ဒွေ ဧကတော အနုဿာဝနေ၊ ဧကေန ဧကဿ၊ အညေန ဣတရဿာတိ ဧဝံ ဒွီဟိ ဝါ အာစရိယေဟိ ဧကေန ဝါ ဧကက္ခဏေ ကမ္မဝါစံ အနုဿာဝေန္တေဟိ ဥပသမ္ပာဒေတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ဒွေ တယော ဧကာနုဿာဝနေ ကာတုံ၊ တဉ္စ ခေါ ဧကေန ¶ ဥပဇ္ဈာယေနာတိ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဇနေ ပုရိမနယေနေဝ ဧကတော အနုဿာဝနေ ကာတုံ အနုဇာနာမိ၊ တဉ္စ ခေါ အနုဿာဝနကိရိယံ ဧကေန ဥပဇ္ဈာယေန အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ တသ္မာ ဧကေန အာစရိယေန ဒွေ ဝါ တယော ဝါ အနုဿာဝေတဗ္ဗာ။ ဒွီဟိ ဝါ တီဟိ ဝါ အာစရိယေဟိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဧကေန ဧကဿာတိ ဧဝံ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဒွေ တိဿော ဝါ ကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာ။ သစေ ပန နာနာစရိယာ နာနုပဇ္ဈာယာ ဟောန္တိ၊ တိဿတ္ထေရော သုမနတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ၊ သုမနတ္ထေရော တိဿတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ အနုဿာဝေတိ၊ အညမညဉ္စ ဂဏပူရကာ ဟောန္တိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ နာနုပဇ္ဈာယာ ဟောန္တိ၊ ဧကော အာစရိယော ဟောတိ၊ ‘‘န တွေဝ နာနုပဇ္ဈာယေနာ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ န ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒံ သန္ဓာယ ဟိ ဧသ ပဋိက္ခေပေါ။

ပဌမံ ဥပဇ္ဈံ ဂါဟာပေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ဥပဇ္ဈာ၊ တံ ဥပဇ္ဈံ ‘‘ဥပဇ္ဈာယော မေ၊ ဘန္တေ၊ ဟောဟီ’’တိ ဧဝံ ဝဒါပေတွာ ဂါဟာပေတဗ္ဗော။ ဝိတ္ထာယန္တီတိ ဝိတ္ထဒ္ဓဂတ္တာ ဟောန္တိ။ ယံ ဇာတန္တိ ယံ တဝ သရီရေ ဇာတံ နိဗ္ဗတ္တံ ဝိဇ္ဇမာနံ၊ တံ သင်္ဃမဇ္ဈေ ပုစ္ဆန္တေ သန္တံ အတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိအာဒိ။ ဥလ္လုမ္ပတု မန္တိ ဥဒ္ဓရတု မံ။

တာဝဒေဝါတိ ¶ ဥပသမ္ပန္နသမနန္တရမေဝ။ ဆာယာ မေတဗ္ဗာတိ ဧကပေါရိသာ ဝါ ဒွိပေါရိသာ ဝါတိ ဆာယာ မေတဗ္ဗာ။ ဥတုပ္ပမာဏံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဝဿာနော ဟေမန္တော ဂိမှော’’တိ ဥတုပ္ပမာဏံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဥတုယေဝ ဥတုပ္ပမာဏံ။ သစေ ဝဿာနာဒယော အပရိပုဏ္ဏာ ဟောန္တိ၊ ယတ္တကေဟိ ဒိဝသေဟိ ယဿ ယော ဥတု အပရိပုဏ္ဏော၊ တေ ဒိဝသေ သလ္လက္ခေတွာ သော ဒိဝသဘာဂေါ အာစိက္ခိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ‘‘အယံ နာမ ဥတု၊ သော စ ခေါ ပရိပုဏ္ဏော အပရိပုဏ္ဏော ဝါ’’တိ ဧဝံ ဥတုပ္ပမာဏံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ပုဗ္ဗဏှော ဝါ သာယနှော ဝါ’’တိ ဧဝံ ဒိဝသဘာဂေါ အာစိက္ခိတဗ္ဗော။ သင်္ဂီတီတိ ဣဒမေဝ သဗ္ဗံ ဧကတော ကတွာ ‘‘တွံ ကိံ လဘသိ၊ ကာ တေ ဆာယာ၊ ကိံ ဥတုပ္ပမာဏံ၊ ကော ဒိဝသဘာဂေါ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ဣဒံ နာမ လဘာမိ ဝဿံ ဝါ ဟေမန္တံ ဝါ ဂိမှံ ဝါ၊ အယံ မေ ဆာယာ၊ ဣဒံ ဥတုပ္ပမာဏံ၊ အယံ ဒိဝသဘာဂေါတိ ဝဒေယျာသီ’’တိ ဧဝံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။

ဩဟာယာတိ ဆဍ္ဍေတွာ။ ဒုတိယံ ဒါတုန္တိ ဥပသမ္ပဒမာဠကတော ပရိဝေဏံ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုတိယကံ ဒါတုံ အနုဇာနာမိ၊ စတ္တာရိ စ အကရဏီယာနိ အာစိက္ခိတုန္တိ အတ္ထော။ ပဏ္ဍုပလာသောတိ ပဏ္ဍုဝဏ္ဏော ပတ္တော။ ဗန္ဓနာ ပဝုတ္တောတိ ဝဏ္ဋတော ပတိတော။ အဘဗ္ဗော ဟရိတတ္ထာယာတိ ပုန ဟရိတော ဘဝိတုံ ¶ အဘဗ္ဗော။ ပုထုသိလာတိ မဟာသိလာ။ အယံ သမန္တပါသာဒိကတော နီဟရိတွာ အာဘတော ဥပသမ္ပဒါဝိနိစ္ဆယော။

အနုပဇ္ဈာယာဒိဝတ္ထူသု သိက္ခာပဒံ အပညတ္တန္တိ ‘‘န အနုပဇ္ဈာယကော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၁၇) ဣဓေဝ ပညာပိယမာနံ သိက္ခာပဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကမ္မံ ပန န ကုပ္ပတီတိ ဣဒံ ဥပဇ္ဈာယာဘာဝေပိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခာ ဣတ္ထန္နာမေန ဥပဇ္ဈာယေနာ’’တိ ¶ မတဿ ဝါ ဝိဗ္ဘန္တဿ ဝါ ပုရာဏဥပဇ္ဈာယဿ၊ အညဿ ဝါ ယဿ ကဿစိ အဝိဇ္ဇမာနဿပိ နာမေန သဗ္ဗတ္ထ ဥပဇ္ဈာယကိတ္တနဿ ကတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဟိ ဥပဇ္ဈာယကိတ္တနံ န ကရေယျ၊ ‘‘ပုဂ္ဂလံ န ပရာမသတီ’’တိ ဝုတ္တကမ္မဝိပတ္တိ ဧဝ သိယာ။ တေနေဝ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၁၇) ‘‘အနုပဇ္ဈာယက’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၇) အဿ ‘‘ဥပဇ္ဈာယံ အကိတ္တေတွာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဥပဇ္ဈာယံ အဂါဟာပေတွာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဥပဇ္ဈာယဝိရဟိတံ’’ ဣစ္စေဝ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ပါဠိယံ သင်္ဃေန ဥပဇ္ဈာယေနာတိ ‘‘အယံ ဣတ္ထန္နာမော သင်္ဃဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော၊ ဣတ္ထန္နာမော သင်္ဃံ ဥပသမ္ပဒံ ယာစတိ သင်္ဃေန ဥပဇ္ဈာယေနာ’’တိ ဧဝံ ကမ္မဝါစာယ သင်္ဃမေဝ ဥပဇ္ဈာယံ ကိတ္တေတွာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဂဏေန ဥပဇ္ဈာယေနာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အယံ ဣတ္ထန္နာမော ဂဏဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိအာဒိနာ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ ကမ္မံ န ကုပ္ပတိ ဧဝ ဒုက္ကဋဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ၊ အညထာ ‘‘သော စ ပုဂ္ဂလော အနုပသမ္ပန္နော’’တိ ဝဒေယျ။ တေနာဟ ‘‘သင်္ဃေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဏ္ဍကာဒိဥပဇ္ဈာယေဟိ ကရိယမာနေသု ကမ္မေသု ပဏ္ဍကာဒိကေ ဝိနာဝ ယဒိ ပဉ္စဝဂ္ဂါဒိဂဏော ပူရတိ၊ ကမ္မံ န ကုပ္ပတိ၊ ဣတရထာ ကုပ္ပတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အပတ္တစီဝရဝတ္ထူသုပိ ပတ္တစီဝရာနံ အဘာဝေပိ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဿ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ ကမ္မဝါစာယ သာဝိတတ္တာ ကမ္မကောပံ အဝတွာ ဒုက္ကဋမေဝ ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ သာဝနာယ ဟာပနတော ကမ္မကောပေါ ဧဝ သိယာ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဌမံ အနုညာတကမ္မဝါစာယံ ဥပသမ္ပန္နာ ဝိယ ဣဒါနိပိ ‘ပရိပုဏ္ဏဿ ပတ္တစီဝရ’န္တိ အဝတွာ ကမ္မဝါစာယ ဥပသမ္ပန္နာပိ သူပသမ္ပန္နာ ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ။ အနုညာတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ အပရာမသနံ သာဝနာယ ဟာပနဝိပတ္တိ ဧဝ ဟောတိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော သင်္ဃံ ဥပသမ္ပဒံ ယာစတီ’’တိ ပဒဿ ဟာပနေ ဝိယ ¶ ။ တမ္ပိ ဟိ ပစ္ဆာ အနုညာတံ၊ ‘‘သင်္ဃံ၊ ဘန္တေ၊ ဥပသမ္ပဒံ ယာစာမီ’’တိအာဒိဝါကျေန အယာစေတွာ တမ္ပိ ဥပသမ္ပာဒေန္တော ‘‘အယံ ဣတ္ထန္နာမော သင်္ဃံ ဥပသမ္ပဒံ ယာစတီ’’တိ ဝတွာဝ ယဒိ ကမ္မဝါစံ ကရောတိ၊ ကမ္မံ သုကတမေဝ ဟောတိ။ နော စေ၊ ဝိပန္နံ။ သဗ္ဗပစ္ဆာ ဟိ အနုညာတကမ္မဝါစတော ကိဉ္စိပိ ပရိဟာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ သာဝနာယ ဟာပနမေဝ ¶ ဟောတိ၊ အညေ ဝါ ဘိက္ခူ ဒါတုကာမာ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော၊ အယမေတ္ထ ဝိမတိဝိနောဒနိယာ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၁၇) အာဘတော ဝိနိစ္ဆယော။ သာရတ္ထဒီပနီဝိနိစ္ဆယော ပန ဣဓေဝ အန္တောဂဓာ ဟောတိ အပ္ပတရတ္တာ အဝိသေသတ္တာ စ။

ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၁၇) ပန ‘‘ကေစိ ကုပ္ပတီတိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ‘‘ပဉ္စဝဂ္ဂကရဏီယဉ္စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မံ၊ ဘိက္ခုနိပဉ္စမော ကမ္မံ ကရေယျ၊ အကမ္မံ န စ ကရဏီယ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၉၀) နယေန ဝုတ္တတ္တာ ပဏ္ဍကာနံ ဂဏပူရဏဘာဝေ ဧဝ ကမ္မံ ကုပ္ပတိ၊ န သဗ္ဗန္တိ ကတွာ သုဝုတ္တံ၊ ဣတရထာ ‘‘ပဏ္ဍကုပဇ္ဈာယေန ကမ္မံ ကရေယျ၊ အကမ္မံ န စ ကရဏီယ’’န္တိအာဒိကာယ ပါဠိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ သိယာ။ ယထာ အပရိပုဏ္ဏပတ္တစီဝရဿ ဥပသမ္ပာဒနကာလေ ကမ္မဝါစာယံ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဿ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ အသန္တံ ဝတ္ထုံ ကိတ္တေတွာ ဥပသမ္ပဒါယ ကတာယ တသ္မိံ အသန္တေပိ ဥပသမ္ပဒါ ရုဟတိ၊ ဧဝံ ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော အာယသ္မတော ဓမ္မရက္ခိတဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ အဝတ္ထုံ ပဏ္ဍကုပဇ္ဈာယာဒိံ၊ အသန္တံ ဝါ ဝတ္ထုံ ကိတ္တေတွာ ကတာယပိ ဂဏပူရကာနမတ္ထိတာယ ဥပသမ္ပဒါ ရုဟတေဝ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍကုပဇ္ဈာယေန ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော၊ ယော ဥပသမ္ပာဒေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ၊ သော စ ပုဂ္ဂလော အနုပသမ္ပန္နော’’တိအာဒိဝစနဿ အဘာဝါ အယမတ္ထော သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဝတ္တဗ္ဗယုတ္တံ န ဝဒန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဇာနံ ဦနဝီသတိဝဿံ ¶ …ပေ… သော စ ပုဂ္ဂလော အနုပသမ္ပန္နော’’တိအာဒိ (ပါစိ။ ၄၀၃)။ တထာ ‘‘ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သင်္ဃော ဉာပေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၇၁) ဝစနတော ထေယျသံဝါသကာဒိအာစရိယေဟိ အနုဿာဝနာယ ကတာယ ဥပသမ္ပဒါ န ရုဟတိ တေသံ အဘိက္ခုတ္တာတိ ဝစနမ္ပိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။

ကိဉ္စ ဘိယျော – ‘‘ဣမာနိ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝိပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၄၈၂) နယေန ကမ္မာနံ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိယာ ကထိယမာနာယ ‘‘သတ္တဟိ အာကာရေဟိ ကမ္မာနိ ဝိပဇ္ဇန္တိ ဝတ္ထုတော ဝါ ဉတ္တိတော ဝါ အနုဿာဝနတော ဝါ သီမတော ဝါ ပရိသတော ဝါ ဥပဇ္ဈာယတော ဝါ အာစရိယတော ဝါ’’တိ အကထိတတ္တာ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပရိသတော ဝါ’’တိ ဝစနေန အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဝါ သင်္ဂဟော ကတောတိ စေ? န၊ ‘‘ဒွါဒသဟိ အာကာရေဟိ ပရိသတော ကမ္မာနိ ဝိပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ တေသမနာမဋ္ဌတ္တာ၊ အယမတ္ထော ယသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ သရူပေန ဝုတ္တပါဠိဝသေနေဝ ¶ သက္ကာ ဇာနိတုံ၊ တသ္မာ နယမုခံ ဒဿေတွာ သံခိတ္တောတိ အယမဿ ယုတ္တိဂဝေသနာတိ ဝုတ္တံ။

တတြိဒံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – အနုပဇ္ဈာယကံ ဥပသမ္ပာဒေန္တာ တေ ဘိက္ခူ ယထာဝုတ္တနယေန အဘူတံ ဝတ္ထုံ ကိတ္တယိံသု၊ ဥဒါဟု မုသာဝါဒဘယာ တာနေဝ ပဒါနိ န သာဝေသုန္တိ။ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ ဥပဇ္ဈာယာဘာဝတော န သာဝေသုံ၊ ‘‘ပုဂ္ဂလံ န ပရာမသတီ’’တိ ဝုတ္တဝိပတ္တိပ္ပသင်္ဂေါ ဟောတိ၊ အထ သာဝေသုံ၊ မုသာဝါဒေါ နေသံ ဘဝတီတိ? ဝုစ္စတေ – သာဝေသုံယေဝ ယထာဝုတ္တဝိပတ္တိပ္ပသင်္ဂဘယာ၊ ‘‘ကမ္မံ ပန န ကုပ္ပတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ စ။ န၊ မုသာဝါဒဿ အသမ္ဘဝတော၊ မုသာဝါဒေနပိ ကမ္မသမ္ဘဝတော စ။ န ဟိ သက္ကာ မုသာဝါဒေန ကမ္မဝိပတ္တိသမ္ပတ္တိံ ကာတုန္တိ။ တသ္မာ ‘‘အနုပဇ္ဈာယကံ ဥပသမ္ပာဒေန္တီ’’တိ ဝစနဿ စ ဥဘယဒေါသဝိနိမုတ္တော အတ္ထော ပရိယေသိတဗ္ဗော။

အယဉ္စေတ္ထ ¶ ယုတ္တိ – ယထာ ပုဗ္ဗေ ပဗ္ဗဇ္ဇုပသမ္ပဒုပဇ္ဈာယေသု ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ဥပဇ္ဈာယဂ္ဂဟဏက္ကမေန အဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ အနုပဇ္ဈာယက’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တထာ ဣဓာပိ ဥပဇ္ဈာယဿ ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ သတော အဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘အနုပဇ္ဈာယကံ ဥပသမ္ပာဒေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဝါစာစရိယေန ပန ‘‘ဂဟိတော တေန ဥပဇ္ဈာယော’’တိ သညာယ ဥပဇ္ဈာယံ ကိတ္တေတွာ ကမ္မဝါစံ သာဝေတဗ္ဗံ။ ကေနစိ ဝါ ကာရဏေန ကာယသာမဂ္ဂိံ အဒေန္တဿ ဥပဇ္ဈာယဿ ဆန္ဒံ ဂဟေတွာ ကမ္မဝါစံ သာဝေတိ၊ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခဿ ဥပဇ္ဈံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဥပသမ္ပန္နေ တသ္မိံ တာဒိသေ ဝတ္ထုသ္မိံ သမနုယုဉ္ဇိယမာနော ဝါ အသမနုယုဉ္ဇိယမာနော ဝါ ဥပဇ္ဈာယဒါနတော ပုဗ္ဗေ ဧဝ သာမဏေရော ပဋိဇာနာတိ၊ သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော ဝါ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နကော ဝါ ပဋိဇာနာတိ၊ ဆန္ဒဟာရကာဒယော ဝိယ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ အညသီမာဂတော ဟောတိ။ ကမ္မဝါစာ ရုဟတီတိ ဝတွာ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု ဝိနယဓရပဉ္စမေန ဂဏေန ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ကေစိ ‘‘ဝိနယဓရပဉ္စမေန ဥပဇ္ဈာယေန သန္နိဟိတေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တီတိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ သော စ ပါဌော အပ္ပမာဏော မဇ္ဈိမေသု ဇနပဒေသု တဿ ဝစနဿာဘာဝတော။ အသန္နိဟိတေပိ ဥပဇ္ဈာယေ ကမ္မဝါစာ ရုဟတီတိ အာပဇ္ဇတီတိ စေ? န။ ကသ္မာ? ကမ္မသမ္ပတ္တိယံ ‘‘ပုဂ္ဂလံ ပရာမသတီ’’တိ ဝုတ္တပါဌောဝ နော ပမာဏံ။ န ဟိ တတ္ထ အသန္နိဟိတော ဥပဇ္ဈာယသင်္ခါတော ပုဂ္ဂလော ပရာမသနံ အရဟတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ သင်္ဃပရာမသနံ ဝိယ ပုဂ္ဂလပရာမသနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သင်္ဃေန ဂဏေန ဥပဇ္ဈာယေန ¶ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ တေသံ အတ္ထတော ပုဂ္ဂလတ္တာ၊ ပဏ္ဍကာဒိဥပဇ္ဈာယေန ဥပသမ္ပာဒေန္တိ ဥပသမ္ပာဒနကာလေ အဝိဒိတတ္တာတိ ပေါရာဏာ။

အပတ္တစီဝရံ ¶ ဥပသမ္ပာဒေန္တီတိ ကမ္မဝါစာစရိယော ‘‘ပရိပုဏ္ဏဿ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ သညာယ၊ ကေဝလံ အတ္ထသမ္ပတ္တိံ အနပေက္ခိတွာ သန္တပဒနီဟာရေန ဝါ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဿ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ ကမ္မဝါစံ သာဝေတိ။ ယထာ ဧတရဟိ မတဝိပ္ပဝုတ္တမာတာပိတိကောပိ ‘‘အနုညာတောသိ မာတာပိတူဟီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘အာမ ဘန္တေ’’တိ ဝဒတိ၊ ကိံ ဗဟုနာ? အယံ ပနေတ္ထ သာရော – ‘‘တသ္မိံ သမယေ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝိပဇ္ဇန္တီ’’တိ လက္ခဏဿ န တာဝ ပညတ္တတ္တာ အနုပဇ္ဈာယကာဒိံ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ။ ဝဇ္ဇနီယပုဂ္ဂလာနံ အဝုတ္တတ္တာ ပဏ္ဍကုပဇ္ဈာယာဒိံ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ၊ တေရသန္တရာယပုစ္ဆာယ အဒဿနတ္တာ အပတ္တစီဝရကံ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန ဥပသမ္ပာဒေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၉) ဧဝံ သဗ္ဗပဌမံ အနုညာတာယ ကမ္မဝါစာယ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဿ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ အဝစနမေတ္ထ သာဓကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဉှိ ဝစနံ အနုက္ကမေနာနုညာတန္တိ။

ဣဒံ တာဝ သဗ္ဗထာ ဟောတု၊ ‘‘မူဂံ ပဗ္ဗာဇေန္တိ ဗဓိရံ ပဗ္ဗာဇေန္တီ’’တိ ဣဒံ ကထံ သမ္ဘဝိတုမရဟတိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဣမေဟိ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇ’’န္တိအာဒိနာ အနုညာတတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ – ‘‘ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗောတိ၊ ဧဝံ ဝဒေဟီတိ ဝတ္တဗ္ဗော…ပေ… တတိယမ္ပိ သင်္ဃံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဧဝံ ဝဒေဟီတိ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ ဣမဿ ဝစနဿ မိစ္ဆာ အတ္ထံ ဂဟေတွာ မူဂံ ပဗ္ဗာဇေသုံ။ ‘‘ဧဝံ ဝဒေဟီ’’တိ တံ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခံ အာဏာပေတွာ သယံ ဥပဇ္ဈာယေန ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘တတိယမ္ပိ သင်္ဃံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ၊ သော ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခာ တထာ အာဏတ္တော ဥပဇ္ဈာယဝစနဿ အနု အနု ဝဒတု ဝါ မာ ဝါ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဘဂဝါ ‘‘ကာယေန ဝိညာပေတိ၊ ဝါစာယ ဝိညာပေတိ၊ ကာယေန ဝါစာယ ဝိညာပေတိ၊ ဂဟိတော ဟောတိ ဥပဇ္ဈာယော။ ဒိန္နော ဟောတိ ဆန္ဒော၊ ဒိန္နာ ဟောတိ ပါရိသုဒ္ဓိ၊ ဒိန္နာ ဟောတိ ပဝါရဏာ’’တိ ဝဒတိ ¶ ။ တဒနုမာနေန ဝါ ကာယေန တေန ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခေန ဝိညတ္တံ ဟောတိ သရဏဂမနန္တိ ဝါ လောကေပိ ကာယေန ဝိညာပေန္တော ဧဝံ ဝဒတီတိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ပရိယာယံ ဂဟေတွာ မူဂံ ပဗ္ဗာဇေန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘မူဂံ ကထံ ပဗ္ဗာဇေန္တီတိ ပုစ္ဆံ ကတွာ တဿ ကာယပသာဒသမ္ဘဝတော ကာယေန ပဟာရံ ဒတွာ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဝိညာပေတွာ ပဗ္ဗာဇေသု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကိံ ဗဟုနာ?

အယံ ¶ ပနေတ္ထ သာရော – ယထာ ပုဗ္ဗေ ပဗ္ဗဇ္ဇာဓိကာရေ ဝတ္တမာနေ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိလာပံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘ပဏ္ဍကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၀၉) နယေန ဥပသမ္ပဒဝသေနေဝ အဘိလာပေါ ကတော။ ထေယျသံဝါသကပဒေ အသမ္ဘဝတော ကိဉ္စာပိ သော န ကတော၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာဝ တတ္ထ ကတာ၊ သဗ္ဗတ္ထ ပန ဥပသမ္ပဒါဘိလာပေန အဓိပ္ပေတာ တဒနုဘာဝတော ဥပသမ္ပဒါယ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဝါရိတာယ ဥပသမ္ပဒါ ဝါရိတာ ဟောတီတိ ကတွာ၊ တထာ ဣဓ ဥပသမ္ပဒါဓိကာရေ ဝတ္တမာနေ ဥပသမ္ပဒါဘိလာပံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥပသမ္ပဒမေဝ သန္ဓာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိလာပေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာမံ သော န ကတ္တဗ္ဗော၊ မူဂပဒေ အသမ္ဘဝတော တဿ ဝသေန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဥပသမ္ပဒါဘိလာပေါဝ ကတ္တဗ္ဗော ဝိယ ဒိဿတိ၊ တထာပိ တဿေဝ မူဂပဒဿ ဝသေန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိလာပေါဝ ကတော မိစ္ဆာဂဟဏနိဝါရဏတ္ထံ။ ကထံ? ‘‘မူဂေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပတ္တော ဩသာရဏံ၊ တဉ္စေ သင်္ဃော ဩသာရေတိ၊ သောသာရိတော’’တိ (မဟာဝ။ ၃၉၆) ဝစနတော ဟိ မူဂေါ ဥပသမ္ပန္နော ဟောတီတိ သိဒ္ဓံ၊ သော ကေဝလံ ဥပသမ္ပန္နောဝ ဟောတိ၊ န ပန ပဗ္ဗဇိတော တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အသမ္ဘဝတောတိ မိစ္ဆာဂါဟော ဟောတိ၊ တံ ပရိဝဇ္ဇာပေတွာ ယော ဥပသမ္ပန္နော၊ သော ပဗ္ဗဇိတောဝ ဟောတိ။ ပဗ္ဗဇိတော ပန ¶ အတ္ထိ ကောစိ ဥပသမ္ပန္နော၊ အတ္ထိ ကောစိ အနုပသမ္ပန္နောတိ ဣမံ သမ္မာဂါဟံ ဥပ္ပာဒေတိ ဘဂဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အပိစ တေသံ ဟတ္ထစ္ဆိန္နာဒီနံ ပဗ္ဗဇိတာနံ သုပဗ္ဗဇိတဘာဝဒီပနတ္ထံ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘာဝသင်္ကာနိဝါရဏတ္ထဉ္စေတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိလာပေါ ကတော။ ကထံ? ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဟတ္ထစ္ဆိန္နော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၁၉) ပဋိက္ခေပေန၊ ‘‘ပဗ္ဗဇိတာ သုပဗ္ဗဇိတာ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနာဘာဝေန စ တေသံ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘာဝသင်္ကာ ဘဝေယျ၊ ယထာ ပသင်္ကာ ဘဝေ၊ တထာ ပသင်္ကံ ဌပေယျ။ ခန္ဓကေ ဥပသမ္ပဒံ သန္ဓာယ ‘‘ဟတ္ထစ္ဆိန္နော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပတ္တော ဩသာရဏံ၊ တဉ္စေ သင်္ဃော ဩသာရေတိ၊ သောသာရိတော’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၉၆) နယေန ဘဂဝါ နိဝါရေတိ။ တေနေဝ နယေန ပဗ္ဗဇိတာ ပနေတေ သဗ္ဗေပိ သုပဗ္ဗဇိတာ ဧဝါတိ ဒီပေတိ။ အညထာ သဗ္ဗေပေတေ ဥပသမ္ပန္နာဝ ဟောန္တိ၊ န ပဗ္ဗဇိတာတိ အယမနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ အာပဇ္ဇတိ။ ကထံ? ‘‘ဟတ္ထစ္ဆိန္နော၊ ဘိက္ခဝေ၊ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော၊ ပဗ္ဗဇိတော နာသေတဗ္ဗော’’တိ ဝါ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဟတ္ထစ္ဆိန္နော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော၊ ယော ပဗ္ဗာဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ၊ သော စ အပဗ္ဗဇိတော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၁၉) ဝါ တန္တိယာ ဌပိတာယ စမ္ပေယျက္ခန္ဓကေ ‘‘သောသာရိတော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကေဝလံ ‘‘ဣမေ ဟတ္ထစ္ဆိန္နာဒယော ဥပသမ္ပန္နာဝ ဟောန္တိ၊ န ပဗ္ဗဇိတာ’’တိ ဝါ ‘‘ဥပသမ္ပန္နာပိ စေ ပဗ္ဗဇိတာ၊ နာသေတဗ္ဗာ’’တိ ဝါ အနိဋ္ဌကောဋ္ဌာသော အာပဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဣဒံ ¶ ပနေတ္ထ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – ‘‘သော စ အပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဝစနာဘာဝတော မူဂဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာသိဒ္ဓိပသင်္ဂတော ပဗ္ဗဇ္ဇာပိ ဧကတောသုဒ္ဓိယာ ဟောတီတိ အယမနိဋ္ဌကောဋ္ဌာသော ကထံ နာပဇ္ဇတီတိ? ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိလာပေန ဥပသမ္ပဒါ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ သမ္မာဂါဟေန နာပဇ္ဇတီတိ၊ အညထာ ယထာဗျဉ္ဇနံ အတ္ထေ ဂဟိတေ ယထာပညတ္တဒုက္ကဋာဘာဝသင်္ခါတော အပရော အနိဋ္ဌကောဋ္ဌာသော အာပဇ္ဇတိ။ ကထံ? ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ မူဂေါ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော၊ ယော ¶ ပဗ္ဗာဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တဒုက္ကဋံ ပဗ္ဗဇ္ဇာပရိယောသာနေ ဟောတိ၊ န တဿာဝိပ္ပကတာယ။ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋမေဝ ဟိ ပဌမံ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ မူဂဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာပရိယောသာနဿေဝ အဘာဝတော ဣမဿ ဒုက္ကဋဿ ဩကာသော စ န သဗ္ဗကာလံ သမ္ဘဝေယျ၊ ဥပသမ္ပဒါဝသေန ပန အတ္ထေ ဂဟိတေ သမ္ဘဝတိ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တိတော။ တေနေဝ ပါဠိယံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍကော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော၊ ယော ဥပသမ္ပာဒေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဒုက္ကဋံ န ပညတ္တံ။ အပညတ္တတ္တာ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋမေဝ စေတ္ထ သမ္ဘဝတိ၊ နေတရံ။ ဧတ္တာဝတာ သိဒ္ဓမေတံ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိလာပေန ဥပသမ္ပဒါဝ တတ္ထ အဓိပ္ပေတာ၊ န ပဗ္ဗဇ္ဇာတိ။ ဧတ္ထာဟ သာမဏေရပဗ္ဗဇ္ဇာ န ကာယပယောဂတော ဟောတီတိ ကထံ ပညာယတီတိ? ဝုစ္စတေ – ကာယေန ဝိညာပေတီတိအာဒိတ္တိကာ ဒဿနတောတိ အာဂတော။

‘‘ဂေါတ္တေနပိ အနုဿာဝေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၂၂) ဝစနတော ယေန ဝေါဟာရေန ဝေါဟရတိ၊ တေန ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ၊ တသ္မာ ‘‘ကော နာမော တေ ဥပဇ္ဈာယော’’တိ ပုဋ္ဌေနပိ ဂေါတ္တမေဝ နာမံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ၊ တသ္မာ စတုဗ္ဗိဓေသု နာမေသု ယေန ကေနစိ နာမေန အနုဿာဝနာ ကာတဗ္ဗာတိ ဝဒန္တိ။ ဧကဿ ဗဟူနိ နာမာနိ ဟောန္တိ၊ တတ္ထ ဧကံ နာမံ ဉတ္တိယာ၊ ဧကံ အနုဿာဝနာယ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ အတ္ထတော ဗျဉ္ဇနတော စ အဘိန္နာဟိ အနုဿာဝနာဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော ဣတ္ထန္နာမဿ အာယသ္မတော’’တိ ပါဠိယံ ‘‘အာယသ္မတော’’တိ ပဒံ ပစ္ဆာ ဝုတ္တံ၊ ကမ္မဝါစာပါဠိယံ ပန ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော အာယသ္မတော ဓမ္မရက္ခိတဿာ’’တိ ပဌမံ လိခန္တိ၊ တံ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝုတ္တန္တိ န ပစ္စေတဗ္ဗံ။ ပါဠိယဉှိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော ဣတ္ထန္နာမဿာ’’တိ အတ္ထမတ္တံ ဒဿိတံ၊ တသ္မာ ပါဠိယံ အဝုတ္တောပိ ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော အာယသ္မတော ဓမ္မရက္ခိတဿာ’’တိ ကမ္မဝါစာပါဠိယံ ပယောဂေါ ဒဿိတော။ ‘‘န မေ ¶ ဒိဋ္ဌော ဣတော ပုဗ္ဗေ ဣစ္စာယသ္မာ သာရိပုတ္တော’’တိ စ ‘‘အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော အတ္ထကုသလော’’တိ စ ပဌမံ ‘‘အာယသ္မာ’’တိ ပယောဂဿ ဒဿနတောတိ ဝဒန္တိ။ ကတ္ထစိ ‘‘အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿာ’’တိ ဝတွာ ကတ္ထစိ ကေဝလံ ‘‘ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿာ’’တိ သာဝေတိ၊ သာဝနံ ဟာပေတီတိ န ဝုစ္စတိ နာမဿ အဟာပိတတ္တာတိ ¶ ဧကေ။ သစေ ကတ္ထစိ ‘‘အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿာ’’တိ ဝတွာ ကတ္ထစိ ‘‘ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿာယသ္မတော’’တိ သာဝေတိ၊ ပါဌာနုရူပတ္တာ ခေတ္တမေဝ ဩတိဏ္ဏန္တိပိ ဧကေ။ ဗျဉ္ဇနဘေဒပ္ပသင်္ဂတော အနုဿာဝနာနံ တံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ သစေ ပန သဗ္ဗဋ္ဌာနေပိ ဧကေနေဝ ပကာရေန ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။

ဧကာနုဿာဝနေတိ ဧတ္ထ ဧကတော အနုဿာဝနံ ဧတေသန္တိ ဧကာနုဿာဝနာတိ အသမာနာဓိကရဏဝိသယော ဗာဟိရတ္ထသမာသောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒွေ ဧကတော အနုဿာဝနေ’’တိ။ တတ္ထ ဧကတောတိ ဧကက္ခဏေတိ အတ္ထော၊ ဝိဘတ္တိအလောပေန စာယံ နိဒ္ဒေသော။ ပုရိမနယေနေဝ ဧကတော အနုဿာဝနေ ကာတုန္တိ ‘‘ဧကေန ဧကဿ၊ အညေန ဣတရဿာ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဒွီဟိ ဝါ တီဟိ ဝါ အာစရိယေဟိ ဧကေန ဝါ ဧကတော အနုဿာဝနေ ကာတုံ။ ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ဥပဇ္ဈာတိ ဣမိနာ ဥပဇ္ဈာယသဒ္ဒသမာနတ္ထော ဥပဇ္ဈာသဒ္ဒေါပီတိ အတ္ထံ ဒဿေတီတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၂၃)။

ဂေါတ္တေနာပီတိ ‘‘အာယသ္မတော ပိပ္ပလိဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဧဝံ နာမံ အဝတွာ ဂေါတ္တနာမေနပီတိ အတ္ထော၊ တေန ‘‘ကော နာမော တေ ဥပဇ္ဈာယော’’တိ ပုဋ္ဌေန ဂေါတ္တနာမေန ‘‘အာယသ္မာ ကဿပေါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ တသ္မာ အညမ္ပိ ယံ ကိဉ္စိ တဿ နာမံ ပသိဒ္ဓံ၊ တသ္မိံ ဝါ ခဏေ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ နာမံ ပညာပိတံ၊ တံ သဗ္ဗံ ဂဟေတွာပိ အနုဿာဝနာ ကာတဗ္ဗာ။ ယထာ ဥပဇ္ဈာယဿ၊ ဧဝံ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခဿာပိ ဂေါတ္တာဒိနာမေန ¶ တင်္ခဏိကနာမေန စ အနုဿာဝနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မိမ္ပိ ခဏေ ‘‘အယံ တိဿော’’တိ ဝါ ‘‘နာဂေါ’’တိ ဝါ နာမံ ကရောန္တေဟိ အနုသာသကသမ္မုတိတော ပဌမမေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အကတွာပိ အန္တရာယိကဓမ္မာနုသာသနပုစ္ဆနကာလေသု ‘‘ကိန္နာမောသိ၊ အဟံ ဘန္တေ နာဂေါ နာမ၊ ကော နာမော တေ ဥပဇ္ဈာယော၊ ဥပဇ္ဈာယော မေ ဘန္တေ တိဿော နာမာ’’တိအာဒိနာ ဝိညာပေန္တေန ဥဘိန္နမ္ပိ စိတ္တေ ‘‘မမေတံ နာမ’’န္တိ ယထာ သညံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ဝိညာပေတဗ္ဗံ။ သစေ ပန တသ္မိံ ခဏေ ပကတိနာမေန ဝတွာ ပစ္ဆာ ‘‘တိဿော နာမာ’’တိ အပုဗ္ဗနာမေန အနုဿာဝေတိ၊ န ဝဋ္ဋတိ။

တတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဥပဇ္ဈာယဿေဝ နာမံ အဂ္ဂဟေတွာ ယေန ကေနစိ နာမေန ‘‘တိဿဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိအာဒိနာပိ ပုဂ္ဂလေ ပရာမဋ္ဌေ ကမ္မံ သုကတမေဝ ဟောတိ အနုပဇ္ဈာယကာဒီနံ ဥပသမ္ပဒါကမ္မံ ဝိယ ဥပဇ္ဈာယဿ အဘာဝေပိ အဘဗ္ဗတ္တေပိ ကမ္မဝါစာယ ပုဂ္ဂလေ ပရာမဋ္ဌေ ကမ္မဿ ¶ သိဇ္ဈနတော။ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခဿ ပန ယထာသကံ နာမံ ဝိနာ အညေန နာမေန အနုဿာဝိတေ ကမ္မံ ကုပ္ပတိ၊ သော အနုပသမ္ပန္နောဝ ဟောတိ။ တတ္ထ ဌိတော အညော အနုပသမ္ပန္နော ဝိယ ဂဟိတနာမဿ ဝတ္ထုပုဂ္ဂလဿ တတ္ထ အဘာဝါ၊ ဧတဿ စ နာမဿ အနုဿာဝနာယ အဝုတ္တတ္တာ။ တသ္မာ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခဿ ပကတိနာမံ ပရိဝတ္တေတွာ အပုဗ္ဗေန နာဂါဒိနာမေန အနုဿာဝိတုကာမေန ပဋိကစ္စေဝ ‘‘တွံ နာဂေါ’’တိအာဒိနာ ဝိညာပေတွာ အနုသာသနအန္တရာယိကဓမ္မာပုစ္ဆနက္ခဏေသုပိ တဿ စ သင်္ဃဿ စ ယထာ ပါကဋံ ဟောတိ၊ တထာ ပကာသေတွာဝ နာဂါဒိနာမေန အနုဿာဝေတဗ္ဗံ။ ဧကဿ ဗဟူနိ နာမာနိ ဟောန္တိ၊ တေသု ဧကံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

ယံ ပန ဥပသမ္ပဒါပေက္ခဥပဇ္ဈာယာနံ ဧကတ္ထ ဂဟိတံ နာမံ တဒေဝ ဉတ္တိယာ၊ သဗ္ဗတ္ထ အနုဿာဝနာသု စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဂဟိတတော ဟိ အညသ္မိံ ဂဟိတေ ဗျဉ္ဇနံ ဘိန္နံ နာမ ဟောတိ၊ ကမ္မံ ¶ ဝိပဇ္ဇတိ။ အတ္ထတော ဟိ ဗျဉ္ဇနတော စ အဘိန္နာ ဧဝ ဉတ္တိ အနုဿာဝနာ စ ဝဋ္ဋန္တိ။ ဥပဇ္ဈာယနာမဿ ပန ပုရတော ‘‘အာယသ္မတော တိဿဿာ’’တိအာဒိနာ အာယသ္မန္တပဒံ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတွာပိ အနုဿာဝေတိ။ တထာ အယောဇိတေပိ ဒေါသော နတ္ထိ။

ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၂၆) ပန ကိဉ္စာပိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ အာယသ္မတော’’တိ ပစ္ဆတော ‘‘အာယသ္မတော’’တိ ပဒံ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ‘‘အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော အတ္ထကုသလော’’တိအာဒိနာ နာမဿ ပုရတော ‘အာယသ္မန္တပဒ’ယောဂဿ ဒဿနတော ပုရတောဝ ပယောဂေါ ယုတ္တတရော၊ တဉ္စ ဧကတ္ထ ယောဇေတွာ အညတ္ထ အယောဇိတေပိ ဧကတ္ထ ပုရတော ယောဇေတွာ အညတ္ထ ပစ္ဆတော ယောဇနေပိ သာဝနာယ ဟာပနံ နာမ န ဟောတိ နာမဿ အဟာပိတတ္တာ။ တေနေဝ ပါဠိယမ္ပိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ အာယသ္မတော’’တိ ဧကတ္ထ ယောဇေတွာ ‘‘ဣတ္ထန္နာမေန ဥပဇ္ဈာယေနာ’’တိအာဒီသု ‘‘အာယသ္မတော’’တိ န ယောဇိတန္တိ ဝဒန္တိ။ တဉ္စ ကိဉ္စာပိ ဧဝံ၊ တထာပိ သဗ္ဗဋ္ဌာနေပိ ဧကေနေဝ ပကာရေန ယောဇေတွာ ဧဝ ဝါ အယောဇေတွာ ဝါ အနုဿာဝနံ ပသတ္ထတရန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဧကတော သဟေဝ ဧကသ္မိံ ခဏေ အနုဿာဝနံ ဧတေသန္တိ ဧကာနုဿာဝနာ၊ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခာ၊ ဧတေ ဧကာနုဿာဝနေ ကာတုံ။ တေနာဟ ‘‘ဧကတောအနုသာဝနေ’’တိ။ ဣဒဉ္စ ဧကံ ပဒံ ဝိဘတ္တိအလောပေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကေန ဝါတိ ဒွိန္နမ္ပိ ဧကသ္မိံ ခဏေ ဧကာယ ဧဝ ကမ္မဝါစာယ အနုဿာဝနေ ဧကေန အာစရိယေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော စ အယံ ဓမ္မရက္ခိတော စ အာယသ္မတော သင်္ဃရက္ခိတဿ ¶ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိအာဒိနာ နယေန ဧကေန အာစရိယေန ဒွိန္နမေကသ္မိံ ခဏေ အနုဿာဝနနယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဣမိနာဝ နယေန တိဏ္ဏမ္ပိ ဧကေန အာစရိယေန ဧကက္ခဏေ အနုဿာဝနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပုရိမနယေနေဝ ¶ ဧကတော အနုဿာဝနေ ကာတုန္တိ ‘‘ဧကေန ဧကဿ၊ အညေန ဣတရဿာ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဒွိန္နံ ဒွီဟိ ဝါ တိဏ္ဏံ တီဟိ ဝါ အာစရိယေဟိ၊ ဧကေန ဝါ အာစရိယေန တယောပိ ဧကတောအနုဿာဝနေ ကာတုန္တိ အတ္ထော။ ‘‘တဉ္စ ခေါ ဧကေန ဥပဇ္ဈာယေန၊ န တွေဝ နာနုပဇ္ဈာယေနာ’’တိ ဣဒံ ဧကေန အာစရိယေန ဒွီဟိ ဝါ တီဟိ ဝါ ဥပဇ္ဈာယေဟိ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခေ ဧကက္ခဏေ ဧကာယ အနုဿာဝနာယ ဧကာနုဿာဝနေ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ပဋိက္ခေပပဒံ၊ န ပန နာနာစရိယေဟိ နာနုပဇ္ဈာယေဟိ တယော ဧကာနုဿာဝနေ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘သစေ ပန နာနာစရိယာ နာနုပဇ္ဈာယာ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ယဉ္စေတ္ထ ‘‘တိဿတ္ထေရော သုမနတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ၊ သုမနတ္ထေရော တိဿတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိက’’န္တိ ဧဝံ ဥပဇ္ဈာယေဟိ အညမညံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာနံ အနုဿာဝနကရဏံ ဝုတ္တံ၊ တံ ဥပလက္ခဏမတ္တံ။ တသ္မာ သစေ တိဿတ္ထေရော သုမနတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ၊ သုမနတ္ထေရော နန္ဒတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ အနုဿာဝေတိ၊ အညမညဉ္စ ဂဏပူရကာ ဟောန္တိ၊ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ သစေ ပန ဥပဇ္ဈာယော သယမေဝ အတ္တနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ အနုဿာဝေတိ၊ ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ၊ ကမ္မံ သုကတမေဝ ဟောတိ၊ အနုပဇ္ဈာယကဿပိ ယေန ကေနစိ အနုဿာဝိတေ ဥပသမ္ပဒါ ဟောတိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန သဥပဇ္ဈာယကဿ ဥပဇ္ဈာယေနေဝ အနုဿာဝနေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ နဝဋ္ဋနပက္ခံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဥပဇ္ဈာတိ ဥပဇ္ဈာယသဒ္ဒသမာနတ္ထော အာကာရန္တော ဥပဇ္ဈာသဒ္ဒေါတိ ဒဿေတိ။ ဥပဇ္ဈာယ-သဒ္ဒေါ ဧဝ ဝါ ဥပဇ္ဈာ၊ ဥပယောဂပစ္စတ္တဝစနေသု ယ-ကာရ လောပံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တော ကရဏဝစနာဒီသု ဥပဇ္ဈာသဒ္ဒဿ ပယောဂါဘာဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သမ္မန္နိတဗ္ဗန္တိ အတ္တနာဝ ကတ္တုဘူတေန ကရဏဘူတေန အတ္တာနမေဝ ကမ္မဘူတံ ¶ ပတိ သမ္မန္နနကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ၊ အတ္တာနန္တိ ဝါ ပစ္စတ္တေ ဥပယောဂဝစနံ၊ အတ္တနာဝ အတ္တာ သမ္မန္နိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ န ကေဝလဉ္စ ဧတ္ထေဝ၊ အညတြာပိ တေရသသမ္မုတိအာဒီသု ဣမိနာဝ လက္ခဏေန အတ္တနာဝ အတ္တာ သမ္မန္နိတဗ္ဗောဝ။ အပိစ သယံ ကမ္မာရဟတ္တာ အတ္တာနံ မုဉ္စိတွာ စတုဝဂ္ဂါဒိကော ဂဏော သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။

သစ္စကာလောတိ ¶ ‘‘နိဂူဟိဿာမီ’’တိ ဝဉ္စနံ ပဟာယ သစ္စဿေဝ တေ ဣစ္ဆိတဗ္ဗကာလော။ ဘူတကာလောတိ ဝဉ္စနာယ အဘာဝေပိ မနုဿတ္တာဒိဝတ္ထုနော ဘူတတာယ အဝဿံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗကာလော၊ ဣတရထာ ကမ္မကောပါဒိအန္တရာယော ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ မင်္ကူတိ အဓောမုခေါ။ ဥဒ္ဓရတူတိ အနုပသမ္ပန္နဘာဝတော ဥပသမ္ပတ္တိယံ ပတိဋ္ဌပေတူတိ အတ္ထော။

သဗ္ဗကမ္မဝါစာသု အတ္ထကောသလ္လတ္ထံ ပနေတ္ထ ဥပသမ္ပဒကမ္မဝါစာယ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – သုဏာတူတိ သဝနာဏတ္တိယံ ပဌမပုရိသေကဝစနံ။ တဉ္စ ကိဉ္စာပိ ယော သော သင်္ဃော သဝနကိရိယာယံ နိယောဇီယတိ၊ တဿ သမ္မုခတ္တာ ‘‘သုဏာဟီ’’တိ မဇ္ဈိမပုရိသဝစနေန ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တထာပိ ယသ္မာ သင်္ဃသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ပဌမပုရိသပ္ပယောဂေါဝ သဒ္ဒဝိဒူဟိ သမာစိဏ္ဏော ဘဝန္တဘဂဝန္တအာယသ္မာဒိသဒ္ဒသန္နိဓာနေသု ဝိယ ‘‘အဓိဝါသေတု မေ ဘဝံ ဂေါတမော (ပါရာ။ ၂၂)၊ ဧတဿ သုဂတ ကာလော၊ ယံ ဘဂဝါ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေယျ (ပါရာ။ ၂၁)၊ ပက္ကမတာယသ္မာ (ပါရာ။ ၄၃၆)၊ သုဏန္တု မေ အာယသ္မန္တော’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၁၆၈)။ တသ္မာ ဣဓ ပဌမပုရိသပ္ပယောဂေါ ကတော။ အထ ဝါ ဂါရဝဝသေနေတံ ဝုတ္တံ။ ဂရုဋ္ဌာနိယေသု ဟိ ဂါရဝဝသေန မဇ္ဈိမပုရိသပယောဂုပ္ပတ္တိယမ္ပိ ပဌမပုရိသပ္ပယောဂံ ပယုဇ္ဇန္တိ ‘‘ဒေသေတု သုဂတော ဓမ္မ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၆၊ မ။ နိ။ ၂။၃၃၈၊ မဟာဝ။ ၈) ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ¶ ‘‘ဘန္တေ အာဝုသောတိ ပဒေ အပေက္ခိတွာ ဣဓ ပဌမပုရိသပ္ပယောဂေါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ ‘‘အာစရိယော မေ၊ ဘန္တေ၊ ဟောဟိ (မဟာဝ။ ၇၇)၊ ဣင်္ဃာဝုသော ဥပါလိ၊ ဣမံ ပဗ္ဗဇိတံ အနုယုဉ္ဇာဟီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၅၁၇) တပ္ပယောဂေပိ မဇ္ဈိမပုရိသပ္ပယောဂဿေဝ ဒဿနတော။

မေတိ ယော သာဝေတိ၊ တဿ အတ္တနိဒ္ဒေသေ သာမိဝစနံ။ ဘန္တေတိ အာလပနတ္ထေ ဝုဍ္ဎေသု သဂါရဝဝစနံ၊ ‘‘အာဝုသော’’တိ ပဒံ ပန နဝကေသု။ တဒုဘယမ္ပိ နိပါတော ‘‘တုမှေ ဘန္တေ တုမှေ အာဝုသော’’တိ ဗဟူသုပိ သမာနရူပတ္တာ။ သင်္ဃောတိ အဝိသေသတော စတုဝဂ္ဂါဒိကေ ပကတတ္တပုဂ္ဂလသမူဟေ ဝတ္တတိ။ ဣဓ ပန ပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု ပဉ္စဝဂ္ဂတော ပဋ္ဌာယ၊ မဇ္ဈိမေသု ဇနပဒေသု ဒသဝဂ္ဂတော ပဋ္ဌာယ သင်္ဃောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ တတြာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – ဘန္တေ၊ သင်္ဃော မမ ဝစနံ သုဏာတူတိ။ ဣဒဉ္စ နဝကတရေန ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ။ သစေ ပန အနုဿာဝကော သဗ္ဗေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ၊ ‘‘သုဏာတု မေ၊ အာဝုသော သင်္ဃော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သောပိ စေ ‘‘ဘန္တေ’’တိ ဝဒေယျ၊ နဝကတရော ဝါ ‘‘အာဝုသော’’တိ၊ ကမ္မကောပေါ နတ္ထိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဧကတ္ထ ‘အာဝုသော’တိ ဝတွာ အညတ္ထ ‘ဘန္တေ’တိ ဝုတ္တေပိ နတ္ထိ ဒေါသော ဥဘယေနပိ အာလပနဿ သိဇ္ဈနတော’’တိ ဝဒန္တိ။

ဣဒါနိ ¶ ယမတ္ထံ ဉာပေတုကာမော ‘‘သုဏာတူ’’တိ သင်္ဃံ သဝနေ နိယောဇေတိ၊ တံ ဉာပေန္တော ‘‘အယံ ဣတ္ထန္နာမော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အယန္တိ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခဿ ဟတ္ထပါသေ သန္နိဟိတဘာဝဒဿနံ၊ တေန စ ဟတ္ထပါသေ ဌိတဿေဝ ဥပသမ္ပဒါ ရုဟတီတိ သိဇ္ဈတိ ဟတ္ထပါသတော ဗဟိ ဌိတဿ ‘‘အယ’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗတော။ တေနေဝ အနုသာသကသမ္မုတိယံ သော ဟတ္ထပါသတော ဗဟိ ဌိတတ္တာ ‘‘အယ’’န္တိ န ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ¶ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော အနုပသမ္ပန္နော ဟတ္ထပါသေ ဌပေတဗ္ဗော။ အယံ ဣတ္ထန္နာမောတိ အယံ-သဒ္ဒေါ စ အဝဿံ ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗော၊ သော စ ဣမသ္မိံ ပဌမနာမပယောဂေ ဧဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော’’တိ ဣဒံ အနိယမတော တဿ နာမဒဿနံ၊ ဥဘယေနပိ အယံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတောတိအာဒိနာမံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဘိန္နာဓိကရဏဝိသယေ ဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသော၊ ဥပသမ္ပဒံ မေ သင်္ဃော အပေက္ခမာနောတိ အတ္ထော။ တဿ စ ဥပဇ္ဈာယတံ သမင်္ဂိဘာဝေန ဒဿေတုံ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ အာယသ္မတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော အာယသ္မတော ဓမ္မရက္ခိတဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဘူတော ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန နာမယောဇနာယ သဟ အတ္ထော ဒဿိတော။ ဧတ္ထ စ ‘‘အာယသ္မတော’’တိ ပဒံ အဝတွာပိ ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော ဓမ္မရက္ခိတဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ ပါဠိယံ ‘‘ဣတ္ထန္နာမေန ဥပဇ္ဈာယေနာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘အာယသ္မတော’’တိ ပဒံ န ဝုတ္တံ။ ယဉ္စေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။

နနု စေတ္ထ ဥပဇ္ဈာယောပိ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော ဝိယ ဟတ္ထပါသေ ဌိတော ဧဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ အထ ကသ္မာ ‘‘အယံ ဣတ္ထန္နာမော ဣမဿ ဣတ္ထန္နာမဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဧဝံ ဥပဇ္ဈာယဿ နာမပရာမသနေပိ ဣဒံ-သဒ္ဒပ္ပယောဂေါ န ကတောတိ? နာယံ ဝိရောဓော ဥပဇ္ဈာယဿ အဘာဝေပိ ကမ္မကောပါဘာဝတော။ ကေဝလဉှိ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တိယာ သန္တပဒဝသေန အဝိဇ္ဇမာနဿပိ ဥပဇ္ဈာယဿ နာမကိတ္တနံ အနုပဇ္ဈာယဿ ဥပသမ္ပဒါဒီသုပိ ကရီယတိ၊ တသ္မာ ဥပဇ္ဈာယဿ အသန္နိဟိတာယပိ တပ္ပရာမသနမတ္တေနေဝ ကမ္မသိဒ္ဓိတော ‘‘ဣမဿာ’’တိ နိဒ္ဒိသိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ။

ပရိသုဒ္ဓါ အန္တရာယိကေဟိ ဓမ္မေဟီတိ အဘဗ္ဗတ္တာဒိကေဟိ ဥပသမ္ပဒါယ အဝတ္ထုကရေဟိ စေဝ ပဉ္စာဗာဓဟတ္ထစ္ဆိန္နာဒီဟိ အာပတ္တိကရေဟိ စ အန္တရာယိကသဘာဝေဟိ ပရိမုတ္တော။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ¶ ဧဝ အာပတ္တိမတ္တကရေဟိ ပဉ္စာဗာဓာဒီဟိ အပရိမုတ္တဿပိ ဥပသမ္ပဒါ ရုဟတိ၊ နာညထာ။ ပရိပုဏ္ဏဿ ပတ္တစီဝရန္တိ ပရိပုဏ္ဏမဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခဿ ပတ္တစီဝရံ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဧဝ အပတ္တစီဝရဿပိ ဥပသမ္ပဒါ ရုဟတိ၊ နာညထာ။ ဥပသမ္ပဒံ ယာစတီတိ ‘‘သင်္ဃံ၊ ဘန္တေ၊ ဥပသမ္ပဒံ ယာစာမီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၂၆) ယာစာပိတဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ တေန သင်္ဃေ အယာစိတေပိ ¶ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော သင်္ဃံ ဥပသမ္ပဒံ ယာစတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဧဝ ကမ္မံ အဝိပန္နံ ဟောတိ၊ နာညထာ။ ဥပဇ္ဈာယေနာတိ ဥပဇ္ဈာယေန ကရဏဘူတေန၊ ဣတ္ထန္နာမံ ဥပဇ္ဈာယံ ကတွာ ကမ္မဘူတံ ဥပသမ္ပဒံ ဒါတုံ နိပ္ဖာဒေတုံ ကတ္တုဘူတံ သင်္ဃံ ယာစတီတိ အတ္ထော။ ယာစဓာတုနော ပန ဒွိကမ္မကတ္တာ ‘‘သင်္ဃံ ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ ဒွေ ကမ္မပဒါနိ ဝုတ္တာနိ။

ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လန္တိ ဧတ္ထ ပတ္တော ကာလော ဣမဿ ကမ္မဿာတိ ပတ္တကာလံ၊ အပလောကနာဒိစတုဗ္ဗိဓံ သင်္ဃဂဏကမ္မံ၊ တဒေဝ သကတ္ထေ ယ-ပစ္စယေန ‘‘ပတ္တကလ္လ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန ဉတ္တိစတုတ္ထဥပသမ္ပဒါကမ္မံ အဓိပ္ပေတံ၊ တံ ကာတုံ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ ဇာတံ။ ယဒီတိ အနုမတိဂဟဏဝသေန ကမ္မဿ ပတ္တကလ္လတံ ဉာပေတိ၊ ယော ဟိ ကောစိ တတ္ထ အပတ္တကလ္လတံ မညိဿတိ၊ သော ဝက္ခတိ။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထံ သန္ဓာယ အနုဿာဝနာသု ‘‘ယဿာယသ္မတော ခမတိ…ပေ… သော ဘာသေယျာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၇) ဝုတ္တံ။ တဒေတံ ပတ္တကလ္လံ ဝတ္ထုသမ္ပဒါ၊ အန္တရာယိကေဟိ ဓမ္မေဟိ စဿ ပရိသုဒ္ဓတာ၊ သီမာသမ္ပဒါ၊ ပရိသာသမ္ပဒါ၊ ပုဗ္ဗကိစ္စနိဋ္ဌာနန္တိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ သင်္ဂဟိတံ။

တတ္ထ ဝတ္ထုသမ္ပဒါ နာမ ယထာဝုတ္တေဟိ ဧကာဒသအဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေဟိ စေဝ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နေဟိ စ အညော ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿော အနုပသမ္ပန္နဘူတော မနုဿပုရိသော။ ဧတသ္မိဉှိ ပုဂ္ဂလေ ¶ သတိ ဧဝ ဣဒံ သင်္ဃဿ ဥပသမ္ပဒါကမ္မံ ပတ္တကလ္လံ နာမ ဟောတိ၊ နာသတိ၊ ကတဉ္စ ကုပ္ပမေဝ ဟောတိ။

အန္တရာယိကေဟိ ဓမ္မေဟိ စဿ ပရိသုဒ္ဓတာ နာမ ယထာဝုတ္တဿေဝ ဥပသမ္ပဒါဝတ္ထုဘူတဿ ပုဂ္ဂလဿ ယေ ဣမေ ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တာ ပဉ္စာဗာဓဖုဋ္ဌတာဒယော မာတာပိတူဟိ အနနုညာတတာပအယောသာနာ စေဝ ဟတ္ထစ္ဆိန္နာဒယော စ ဒေါသဓမ္မာ ကာရကသင်္ဃဿ အာပတ္တာဒိအန္တရာယဟေတုတာယ ‘‘အန္တရာယိကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေဟိ အန္တရာယိကေဟိ ဒေါသဓမ္မေဟိ ပရိမုတ္တတာ၊ ဣမိဿာ စ သတိ ဧဝ ဣဒံ ကမ္မံ ပတ္တကလ္လံ နာမ ဟောတိ၊ နာသတိ၊ ကတံ ပန ကမ္မံ သုကတမေဝ ဟောတိ ဌပေတွာ ဦနဝီသတိဝဿံ ပုဂ္ဂလံ။

သီမာသမ္ပဒါ ပန ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၃၈ အာဒယော) ဝက္ခမာနနယေန သဗ္ဗဒေါသရဟိတာယ ဗဒ္ဓါဗဒ္ဓဝသေနေဝ ဒုဝိဓာယ သီမာယ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တာဒိသာယ ဟိ သီမာယ သတိ ဧဝ ဣဒံ ကမ္မံ ပတ္တကလ္လံ နာမ ဟောတိ၊ နာသတိ၊ ကတဉ္စ ကမ္မံ ဝိပဇ္ဇတိ။

ပရိသာသမ္ပဒါ ¶ ပန ယေ ဣမေ ဥပသမ္ပဒါကမ္မဿ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ကမ္မပ္ပတ္တာ ဒသဟိ ဝါ ပဉ္စဟိ ဝါ အနူနာပါရာဇိကံ အနာပန္နာ အနုက္ခိတ္တာ စ သမာနသံဝါသကာ ဘိက္ခူ၊ တေသံ ဧကသီမာယ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ ဌာနံ၊ ဆန္ဒာရဟာနဉ္စ ဆန္ဒဿ အာနယနံ၊ သမ္မုခီဘူတာနဉ္စ အပ္ပဋိကောသနံ၊ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခရဟိတာနံ ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ ပဋိက္ခိတ္တာနံ ဂဟဋ္ဌာဒိအနုပသမ္ပန္နာနဉ္စေဝ ပါရာဇိကုက္ခိတ္တကနာနာသံဝါသကဘိက္ခုနီနဉ္စ ဝဇ္ဇနီယပုဂ္ဂလာနံ သင်္ဃဿ ဟတ္ထပါသေ အဘာဝေါ စာတိ ဣမေဟိ စတူဟိ အင်္ဂေဟိ သင်္ဂဟိတာ။ ဧဝရူပါယ စ ပရိသာသမ္ပဒါယ သတိ ဧဝ ဣဒံ ပတ္တကလ္လံ နာမ ဟောတိ၊ နာသတိ။ တတ္ထ ပုရိမာနံ တိဏ္ဏံ အင်္ဂါနံ အညတရဿပိ အဘာဝေ ကတံ ကမ္မံ ဝိပဇ္ဇတိ၊ န ပစ္ဆိမဿ။

ပုဗ္ဗကိစ္စနိဋ္ဌာနံ ¶ နာမ ယာနိမာနိ ‘‘ပဌမံ ဥပဇ္ဈံ ဂါဟာပေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၂၆) ဝုတ္တာနိ ‘‘ဥပဇ္ဈာဂါဟာပနံ၊ ပတ္တစီဝရာစိက္ခဏံ၊ တတော တံ ဟတ္ထပါသတော ဗဟိ ပေသေတွာ အနုသာသကသမ္မုတိကမ္မကရဏံ၊ သမ္မတေန စ ဂန္တွာ အနုသာသနံ၊ တေန စ ပဌမတရံ အာဂန္တွာ သင်္ဃဿ ဉတ္တိံ ဉာပေတွာ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခံ ‘အာဂစ္ဆာဟီ’တိ ဟတ္ထပါသေ ဧဝ အဗ္ဘာနံ၊ တေန ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒာပေတွာ ဥပသမ္ပဒါယာစာပနံ၊ တတော အန္တရာယိကဓမ္မပုစ္ဆကသမ္မုတိကမ္မကရဏံ၊ သမ္မတေန စ ပုစ္ဆန’’န္တိ ဣမာနိ အဋ္ဌ ပုဗ္ဗကိစ္စာနိ၊ တေသံ သဗ္ဗေသံ ယာထာဝတော ကရဏေန နိဋ္ဌာနံ။ ဧတသ္မိဉ္စ ပုဗ္ဗကိစ္စနိဋ္ဌာပနေ သတိ ဧဝ ဣဒံ သင်္ဃဿ ဥပသမ္ပဒါကမ္မံ ပတ္တကလ္လံ နာမ ဟောတိ၊ နာသတိ။ ဧတေသု ပန ပုဗ္ဗကမ္မေသု အကတေသုပိ ကတံ ကမ္မံ ယထာဝုတ္တေသု ဝတ္ထုသမ္ပတ္တိအာဒီသု ဝိဇ္ဇမာနေသု အကုပ္ပမေဝ ဟောတိ။ တဒေဝမေတ္ထ ပတ္တကလ္လံ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမိနာဝ နယေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေသု၊ ဝက္ခမာနေသု စ သဗ္ဗေသု ကမ္မေသု ပတ္တကလ္လတာ ယထာရဟံ ယောဇေတွာ ဉာတဗ္ဗာ။

ဣတ္ထန္နာမံ ဥပသမ္ပာဒေယျာတိ ဥပသမ္ပဒါနိပ္ဖာဒနေန တံသမင်္ဂိံ ကရေယျ ကရောတူတိ ပတ္ထနာယံ၊ ဝိဓိမှိ ဝါ ဣဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ ‘‘ဒေဝဒတ္တံ သုခါပေယျာ’’တိ ဝုတ္တေ သုခမဿ နိပ္ဖာဒေတွာ တံ သုခသမင်္ဂိနံ ကရေယျာတိ အတ္ထော ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ဥပသမ္ပဒမဿ နိပ္ဖာဒေတွာ တံ ဥပသမ္ပဒါသမင်္ဂိနံ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ပယောဇကဗျာပါရေ စေတံ။ ယထာ သုခယန္တံ ကိဉ္စိ သုဒ္ဓကတ္တာရံ ကောစိ ဟေတုကတ္တာ သုခဟေတုနိပ္ဖာဒနေန သုခါပေယျာတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ဥပသမ္ပဇ္ဇန္တံ သုဒ္ဓကတ္တာရံ ပုဂ္ဂလံ ဟေတုကတ္တုဘူတော သင်္ဃော ဥပသမ္ပဒါဟေတုနိပ္ဖာဒနေန ဥပသမ္ပာဒေယျာတိ ဝုတ္တော။ ဧတေန စ သုခံ ဝိယ သုခဒါယကေန သင်္ဃေန ပုဂ္ဂလဿ ဒီယမာနာ တထာပဝတ္တပရမတ္ထဓမ္မေ ¶ ¶ ဥပါဒါယ အရိယဇနပညတ္တာ ဥပသမ္ပဒါ နာမ သမ္မုတိသစ္စတာ အတ္ထီတိ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော သင်္ဃံ ဥပသမ္ပဒံ ယာစတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၇) ဝုတ္တတ္တာ ပရိဝါသာဒီသု ဝိယ ယာစနာနုဂုဏံ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဥပသမ္ပဒံ ဒဒေယျာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ ဥပသမ္ပာဒေယျာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣဒံ ဥပသမ္ပဒါကမ္မံ ဒါနေ အသင်္ဂဟေတွာ ကမ္မလက္ခဏေ ဧဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ ဥပသမ္ပာဒေတိ၊ ဥပသမ္ပန္နော သင်္ဃေနာ’’တိ ဧတ္ထာပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ ဝတ္တမာနကာလအတီတကာလဝသေန၊ ဣဓ ပန အနာမဋ္ဌကာလဝသေနာတိ ဧတ္တကမေဝ ဝိသေသော။

ဧသာ ဉတ္တီတိ ‘‘သင်္ဃော ဉာပေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တဉာပနာ ဧသာ။ ဣဒဉ္စ အနုဿာဝနာနမ္ပိ သဗ္ဘာဝသူစနတ္ထံ ဝုစ္စတိ။ အဝဿဉ္စေတံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ ဉတ္တိကမ္မေ ဧဝ တံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပန ယျ-ကာရေ ဝုတ္တမတ္တေ ဧဝ ဉတ္တိကမ္မံ နိဋ္ဌိတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ခမတီတိ ရုစ္စတိ။ ဥပသမ္ပဒါတိ သင်္ဃေန ဒီယမာနာ နိပ္ဖာဒိယမာနာ ဥပသမ္ပဒါ၊ ယဿ ခမတိ၊ သော တုဏှဿာတိ ယောဇနာ။ တုဏှီတိ စ အကထနတ္ထေ နိပါတော၊ အကထနကော အဿ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ ခမတိ သင်္ဃဿ ဣတ္ထန္နာမဿ ဥပသမ္ပဒါတိ ပကတေန သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘တသ္မာ တုဏှီ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘အာသီ’’တိ သေသော။ ယသ္မာ ‘‘ယဿ နက္ခမတိ၊ သော ဘာသေယျာ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနောပိ သင်္ဃော တုဏှီ နိရဝေါ အဟောသိ၊ တသ္မာ ခမတိ သင်္ဃဿာတိ အတ္ထော။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ပကာရေန။ တုဏှီဘာဝေနေဝေတံ သင်္ဃဿ ရုစ္စနဘာဝံ ဓာရယာမိ၊ ဗုဇ္ဈာမိ ဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပရိသမာပနတ္ထေ ကတော၊ သော စ ကမ္မဝါစာယ အနင်္ဂံ၊ တသ္မာ အနုဿာဝကေန ‘‘ဓာရယာမီ’’တိ ဧတ္ထ မိ-ကာရပရိယောသာနမေဝ ဝတွာ နိဋ္ဌပေတဗ္ဗံ၊ ဣတိ-သဒ္ဒေါ န ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗကမ္မဝါစာနမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧကပေါရိသာ ¶ ဝါတိအာဒိ သတ္တာနံ သရီရဆာယံ ပါဒေဟိ မိနိတွာ ဇာနနပ္ပကာရဒဿနံ။ ဆသတ္တပဒပရိမိတာ ဟိ ဆာယာ ‘‘ပေါရိသာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဣဒဉ္စ ဥတုပ္ပမာဏာစိက္ခဏာဒိ စ အာဂန္တုကေဟိ သဒ္ဓိံ ဝီမံသိတွာ ဝုဍ္ဎနဝဘာဝံ ဉတွာ ဝန္ဒနဝန္ဒာပနာဒိကရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧတိ အာဂစ္ဆတိ၊ ဂစ္ဆတိ စာတိ ဥတု၊ သောဝ ပမီယတေ အနေန သံဝစ္ဆရန္တိ ပမာဏန္တိ အာဟ ‘‘ဥတုယေဝ ဥတုပ္ပမာဏ’’န္တိ။ အပရိပုဏ္ဏာတိ ဥပသမ္ပဒါဒိဝသေန အပရိပုဏ္ဏာ။ ယဒိ ဥတုဝေမဇ္ဈေ ဥပသမ္ပာဒိတော၊ တဒါ တသ္မိံ ဥတုမှိ အဝသိဋ္ဌဒိဝသာစိက္ခဏံ ဒိဝသဘာဂါစိက္ခဏန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္တကေဟိ ဒိဝသေဟိ ယဿ ယော ဥတု အပရိပုဏ္ဏော၊ တေ ဒိဝသေ’’တိ။ တတ္ထ ယဿ တင်္ခဏံ လဒ္ဓူပသမ္ပဒဿ ¶ ပုဂ္ဂလဿ သမ္ဗန္ဓီ ယော ဥတု ယတ္တကေဟိ ဒိဝသေဟိ အပရိပုဏ္ဏော၊ တေ ဒိဝသေတိ ယောဇနာ။

ဆာယာဒိကမေဝ သဗ္ဗံ သင်္ဂဟေတွာ ဂါယိတဗ္ဗတော ကထေတဗ္ဗတော သင်္ဂီတီတိ အာဟ ‘‘ဣဒမေဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧကတော ကတွာ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ တွံ ကိံ လဘသီတိ တွံ ဥပသမ္ပာဒနကာလေ ကတရဝဿံ၊ ကတရဥတုဉ္စ လဘသိ၊ ကတရသ္မိံ တေ ဥပသမ္ပဒါ လဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ဝဿန္တိ ဝဿာနဥတု၊ ဣဒဉ္စ သံဝစ္ဆရာစိက္ခဏံ ဝိနာ ဝုတ္တမ္ပိ န ဝိညာယတီတိ ဣမိနာ ဥတုအာစိက္ခဏေနေဝ သာသနဝဿေသု ဝါ ကလိယုဂဝဿာဒီသု ဝါ သဟဿိမေ ဝါ သတိမေ ဝါ အသုကဥတုံ လဘာမီတိ ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဆာယာတိ ဣဒံ ပါဠိယံ အာဂတပဋိပါဋိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဝတ္တဗ္ဗကမ္မတော ပန ကလိယုဂဝဿာဒီသု သဗ္ဗဒေသပသိဒ္ဓေသု အသုကဝဿေ အသုကဥတုမှိ အသုကမာသေ အသုကကဏှေ ဝါ သုက္ကေ ဝါ ပက္ခေ အသုကေ တိထိဝါရဝိသေသယုတ္တေ ပုဗ္ဗဏှာဒိဒိဝသဘာဂေ ဧတ္တကေ ဆာယာပမာဏေ၊ နာဍိကာပမာဏေ ဝါ မယာ ဥပသမ္ပဒါ လဒ္ဓါတိ ဝဒေယျာသီတိ ဧဝံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ သုဋ္ဌု ဥဂ္ဂဟေတွာ အာဂန္တုကေဟိ ¶ ဝုဍ္ဎပဋိပါဋိံ ဉတွာ ပဋိပဇ္ဇာဟီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဣတိ ဧတ္တကော ကထာမဂ္ဂေါ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ အာဂတော။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာနယော ပန ဧကစ္စော ဣဓေဝ သင်္ဂဟံ ဂတော၊ ဧကစ္စော အသန္နိဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယတ္တာ သံသယဟေတုကော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဣဓ န ဂဟိတောတိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ဥပသမ္ပဒါဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော။

၁၅၁။ ဧဝံ ဥပသမ္ပဒါဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ နိဿယဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘နိဿယောတိ ဧတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နိဿယနံ နိဿယော၊ သေဝနံ ဘဇနန္တျတ္ထော။ နိပုဗ္ဗသိ သေဝါယန္တိ ဓာတု ဘာဝသာဓနော၊ န ‘‘နိဿာယ နံ ဝသတီတိ နိဿယော’’တိ ဣဓ ဝိယ အဝုတ္တကမ္မသာဓနော။ တတ္ထ ဟိ သေဝိတဗ္ဗော ပုဂ္ဂလော လဗ္ဘတိ၊ ဣဓ ပန သေဝနကိရိယာတိ။ ဣဒါနိ တံ နိဿယံ ပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ¶ ဝိဿဇ္ဇနာယ ဝိတ္ထာရတော ဌပေတုံ ‘‘ကေန ဒါတဗ္ဗော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကေန ဒါတဗ္ဗော၊ ကေန န ဒါတဗ္ဗောတိ နိဿယဒါယကံ ကတ္တာရံ ပုစ္ဆတိ၊ ကဿ ဒါတဗ္ဗော၊ ကဿ န ဒါတဗ္ဗောတိ နိဿယပဋိဂ္ဂါဟကံ သမ္ပဒါနံ၊ ကထံ ဂဟိတော ဟောတိ၊ ကထံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ ကာရဏံ၊ နိဿာယ ကေန ဝသိတဗ္ဗံ၊ ကေန န ဝသိတဗ္ဗန္တိ နိဿယပဋိပန္နကံ။ တတော ပုစ္ဆာနုက္ကမေန ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘တတ္ထ’’တျာဒိမာဟ။ န ကေဝလံ ဧတ္ထေဝ၊ အထ ခေါ နိဿယမုစ္စနင်္ဂေပိ ‘‘ဗျတ္တေနာ’’တိ အာဂတော။

တတ္ထ ¶ ဧတ္ထ စ ကော ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ စ ‘ဗျတ္တော’တိ ဣမိနာ ပရိသုပဋ္ဌာပကော ဗဟုဿုတော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဣဒါနိ ပရိသုပဋ္ဌာပကလက္ခဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိသုပဋ္ဌာပကေန ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဘိဝိနယေတိ သကလေ ဝိနယပိဋကေ။ ဝိနေတုန္တိ သိက္ခာပေတုံ။ ဒွေ ဝိဘင်္ဂါ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ ကာတဗ္ဗာတိ ဣဒံ ပရိပုစ္ဆာဝသေန ဥဂ္ဂဏှနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ဧကဿ ပမုဋ္ဌံ၊ ဣတရေသံ ပဂုဏံ ဘဝေယျာတိ အာဟ ‘‘တီဟိ ဇနေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဝတ္တနက္ခမာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ။ အဘိဓမ္မေတိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေ။ ဟေဋ္ဌိမာ ဝါ တယော ဝဂ္ဂါတိ မဟာဝဂ္ဂတော ဟေဋ္ဌာ သဂါထာဝဂ္ဂေါ နိဒါနဝဂ္ဂေါ ခန္ဓဝဂ္ဂေါတိ ဣမေ တယော ဝဂ္ဂါ။ ‘‘ဓမ္မပဒမ္ပိ သဟ ဝတ္ထုနာ ဥဂ္ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တတ္တာ ဇာတကဘာဏကေန သာဋ္ဌကထံ ဇာတကံ ဥဂ္ဂဟေတွာပိ ဓမ္မပဒံ သဟ ဝတ္ထုနာ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။

ပဉ္စဟိ ဘိက္ခဝေ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတေနာတိအာဒီသု န သာမဏေရော ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗောတိ ဥပဇ္ဈာယေန ဟုတွာ သာမဏေရော န ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗော။ အသေက္ခေန သီလက္ခန္ဓေနာတိ အသေက္ခဿ သီလက္ခန္ဓောပိ အသေက္ခော သီလက္ခန္ဓော နာမ။ အသေက္ခဿ အယန္တိ ဟိ အသေက္ခော၊ သီလက္ခန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနသင်္ခါတဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿပိ ဝသေန အပေက္ခိတွာ ဥပ္ပန္နာ အယံ ကထာ။ အသေက္ခသီလန္တိ စ န အဂ္ဂဖလသီလမေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ အထ ခေါ ယံ ကိဉ္စိ အသေက္ခသန္တာနေ ပဝတ္တသီလံ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကဿ သီလဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ။ သမာဓိက္ခန္ဓာဒီသုပိ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓပရိယောသာနေသု အယမေဝ နယော၊ တသ္မာ ယထာ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓာ လောကိယမိဿကာ ကထိတာ၊ ဧဝံ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓောပီတိ တဒင်္ဂဝိမုတ္တိအာဒယောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိ ဧဝ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ပန လောကိယမေဝ။ တေနေဝ သံယုတ္တနိကာယဋ္ဌကထာယံ (သံ။နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၃၅) ဝုတ္တံ ‘‘ပုရိမေဟိ ¶ စတူဟိ ပဒေဟိ လောကိယလောကုတ္တရသီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိယော ¶ ကထိတာ၊ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဟောတိ၊ တံ လောကိယမေဝါ’’တိ။

အဿဒ္ဓါတိအာဒီသု တီသု ဝတ္ထူသု သဒ္ဓါ ဧတဿ နတ္ထီတိ အဿဒ္ဓါ။ နတ္ထိ ဧတဿ ဟိရီတိ အဟိရိကော၊ အကုသလသမာပတ္တိယာ အဇိဂုစ္ဆမာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ န ဩတ္တပ္ပတီတိ အနောတ္တပ္ပီ၊ အကုသလသမာပတ္တိယာ န ဘာယတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကုစ္ဆိတံ သီဒတီတိ ကုသီတော၊ ဟီနဝီရိယဿေတံ အဓိဝစနံ။ အာရဒ္ဓံ ဝီရိယံ ဧတဿာတိ အာရဒ္ဓဝီရိယော၊ သမ္မပ္ပဓာနယုတ္တဿေတံ အဓိဝစနံ။ မုဋ္ဌာ သတိ ဧတဿာတိ မုဋ္ဌဿတီ၊ နဋ္ဌဿတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပဋ္ဌိတာ သတိ ဧတဿာတိ ဥပဋ္ဌိတဿတီ၊ နိစ္စံ အာရမ္မဏာဘိမုခပဝတ္တသတိဿေတံ အဓိဝစနံ။

အဓိသီလေ သီလဝိပန္နော စ အဇ္ဈာစာရေ အာစာရဝိပန္နော စ အာပဇ္ဇိတွာ အဝုဋ္ဌိတော အဓိပ္ပေတော။ သဿတုစ္ဆေဒသင်္ခါတံ အန္တံ ဂဏှာတိ၊ ဂါဟယတီတိ ဝါ အန္တဂ္ဂါဟိကာ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ ပုရိမာနိ ဒွေ ပဒါနီတိ ‘‘န ပဋိဗလော ဟောတိ အန္တေဝါသိံ ဝါ သဒ္ဓိဝိဟာရိံ ဝါ ဂိလာနံ ဥပဋ္ဌာတုံ ဝါ ဥပဋ္ဌာပေတုံ ဝါ၊ အနဘိရတံ ဝူပကာသေတုံ ဝါ ဝူပကာသာပေတုံ ဝါ’’တိ ဣမာနိ ဒွေ ပဒါနိ။

အဘိ ဝိသိဋ္ဌော ဥတ္တမော သမာစာရော အဘိသမာစာရော၊ အဘိသမာစာရောဝ အာဘိသမာစာရိကောတိ စ သိက္ခိတဗ္ဗတော သိက္ခာတိ စ အာဘိသမာစာရိကသိက္ခာ။ အဘိသမာစာရံ ဝါ အာရဗ္ဘ ပညတ္တာ သိက္ခာ အာဘိသမာစာရိကသိက္ခာ၊ ခန္ဓကဝတ္တပရိယာပန္နသိက္ခာယေတံ အဓိဝစနံ။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ အာဒိဘူတာတိ အာဒိဗြဟ္မစရိယကာ၊ ဥဘတောဝိဘင်္ဂပရိယာပန္နသိက္ခာယေတံ အဓိဝစနံ။ တေနေဝ ‘‘ဥဘတောဝိဘင်္ဂပရိယာပန္နံ ¶ ဝါ အာဒိဗြဟ္မစရိယကံ၊ ခန္ဓကဝတ္တပရိယာပန္နံ အာဘိသမာစာရိက’’န္တိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၁) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သေက္ခပဏ္ဏတ္တိယန္တိ ဧတ္ထ သိက္ခိတဗ္ဗတော သေက္ခာ၊ ဘဂဝတာ ပညတ္တတ္တာ ပဏ္ဏတ္တိ၊ သဗ္ဗာပိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂပရိယာပန္နာ သိက္ခာပဒပဏ္ဏတ္တိ ‘‘သေက္ခပဏ္ဏတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဂဏ္ဌိပဒေပိ ဝုတ္တံ ‘‘သေက္ခပဏ္ဏတ္တိယန္တိ ပါရာဇိကမာဒိံ ကတွာ သိက္ခိတဗ္ဗသိက္ခာပဒပညတ္တိယ’’န္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၈၄)။

ဥပဇ္ဈာယာစရိယကထာယံ န သာမဏေရော ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗောတိ ဥပဇ္ဈာယေန ဟုတွာ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ အသေက္ခဿ ¶ အယန္တိ အသေက္ခော၊ လောကိယလောကုတ္တရော သီလက္ခန္ဓော။ အန္တဂ္ဂါဟိကာယာတိ သဿတုစ္ဆေဒကောဋ္ဌာသဂ္ဂါဟိကာယ။ ပစ္ဆိမာနိ ဒွေတိ အပ္ပဿုတော ဟောတိ၊ ဒုပ္ပညော ဟောတီတိ ဣမာနိ ဒွေ အင်္ဂါနိ။ ပစ္ဆိမာနိ တီဏီတိ န ပဋိဗလော ဥပ္ပန္နံ ကုက္ကုစ္စံ ဓမ္မတော ဝိနောဒေတုံ၊ အာပတ္တိံ န ဇာနာတိ၊ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနံ န ဇာနာတီတိ ဣမာနိ တီဏိ။ ကုက္ကုစ္စဿ ဟိ ပါဠိအဋ္ဌကထာနယသင်္ခါတဓမ္မတော ဝိနောဒေတုံ အပ္ပဋိဗလတာ နာမ အဗျတ္တတ္တာ ဧဝ ဟောတီတိ သာပိ အာပတ္တိအင်္ဂမေဝ ဝုတ္တာ။

အဘိ ဝိသိဋ္ဌော ဥတ္တမော သမာစာရော အဘိသမာစာရော၊ ဝတ္တပ္ပဋိပတ္တိသီလံ၊ တံ အာရဗ္ဘ ပညတ္တာ ခန္ဓကသိက္ခာပဒသင်္ခါတာ သိက္ခာ အာဘိသမာစာရိကာ။ သိက္ခာပဒမ္ပိ ဟိ တဒတ္ထပရိပူရဏတ္ထိကေဟိ ဥဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန သိက္ခိတဗ္ဗတော သိက္ခာတိ ဝုစ္စတိ။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ အာဒိဘူတာ ကာရဏဘူတာ အာဒိဗြဟ္မစရိယကာ၊ ဥဘတောဝိဘင်္ဂပရိယာပန္နသိက္ခာပဒံ။ တေနေဝေတ္ထ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေပိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၁) ‘‘ဥဘတောဝိဘင်္ဂပရိယာပန္နံ သိက္ခာပဒံ အာဒိဗြဟ္မစရိယကံ၊ ခန္ဓကဝတ္တပရိယာပန္နံ အာဘိသမာစာရိက’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သေက္ခပဏ္ဏတ္တိယန္တိ ဧတ္ထ သိက္ခိတဗ္ဗတော သေက္ခာ၊ ဘဂဝတာဝ ¶ ပညတ္တတ္တာ ပညတ္တိ။ သဗ္ဗာပိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂပရိယာပန္နာ သိက္ခာပဒပဏ္ဏတ္တိ ‘‘သေက္ခပဏ္ဏတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေတိ ဧတ္ထ ကုသလတ္တိကာဒီဟိ ဝုတ္တံ ဇာတိဘူမိပုဂ္ဂလသမ္ပယောဂဝတ္ထာရမ္မဏကမ္မဒွါရလက္ခဏရသာဒိဘေဒေဟိ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒိစတုဗ္ဗိဓံ သနိဗ္ဗာနံ နာမံ၊ ဘူတောပါဒါယဘေဒံ ရူပဉ္စ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဇာနနပညာ၊ တပ္ပကာသကော စ ဂန္ထော နာမရူပပရိစ္ဆေဒေါ နာမ။ ဣမိနာ အဘိဓမ္မတ္ထကုသလေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ သိက္ခာပေတုန္တိ ဥဂ္ဂဏှာပေတုန္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၈၄) ဝုတ္တံ။

၁၅၃။ အာယသ္မတော နိဿာယ ဝစ္ဆာမီတိ ဧတ္ထ အာယသ္မတောတိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ အာယသ္မန္တံ နိဿာယ ဝသိဿာမီတိ အတ္ထော။ ယံ ပန ဝုတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၆) ‘‘ဗျတ္တော…ပေ… ဝုတ္တလက္ခဏောယေဝါ’’တိ၊ တံ ပရိသူပဋ္ဌာကဗဟုဿုတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဥပသမ္ပဒဓမ္မန္တေဝါသိကေဟိ ပန…ပေ… တာဝ ဝတ္တံ ကာတဗ္ဗန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာစရိယဥပသမ္ပဒါစရိယဓမ္မာစရိယာနံ ဧတေဟိ ယထာဝုတ္တဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယေန သိက္ခာပဒါနိ ဒိန္နာနိ၊ အယံ ပဗ္ဗဇ္ဇာစရိယော။ ယေန ဥပသမ္ပဒကမ္မဝါစာ ဝုတ္တာ၊ အယံ ဥပသမ္ပဒါစရိယော။ ယော ဥဒ္ဒေသံ ဝါ ပရိပုစ္ဆံ ဝါ ဒေတိ၊ အယံ ဓမ္မာစရိယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၁၅၄။ နိဿယပဋိပ္ပဿဒ္ဓိကထာယံ ¶ ဒိသံ ဂတောတိ ပုန အာဂန္တုကာမော၊ အနာဂန္တုကာမော ဝါ ဟုတွာ ဝါသတ္ထာယ ကဉ္စိ ဒိသံ ဂတော။ ဘိက္ခုဿ သဘာဂတန္တိ ပေသလဘာဝံ။ ဩလောကေတွာတိ ဥပပရိက္ခိတွာ။ ဝိဗ္ဘန္တေ…ပေ… တတ္ထ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သစေ ကေနစိ ကရဏီယေန တဒဟေဝ ဂန္တုံ အသက္ကောန္တော ‘ကတိပါဟေန ဂမိဿာမီ’တိ ဂမနေ သဥဿာဟော ဟောတိ၊ ရက္ခတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ မာ ဣဓ ပဋိက္ကမီတိ မာ ¶ ဣဓ ပဝိသိ။ တတြေဝ ဝသိတဗ္ဗန္တိ တတ္ထေဝ နိဿယံ ဂဟေတွာ ဝသိတဗ္ဗံ။ တံယေဝ ဝိဟာရံ…ပေ… ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ဥပဇ္ဈာယေန ပရိစ္စတ္တတ္တာ ဥပဇ္ဈာယသမောဓာနပရိဟာရော နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဥပဇ္ဈာယသမောဓာနဂတဿပိ အာစရိယဿ သန္တိကေ ဂဟိတနိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။

အာစရိယမှာ နိဿယပဋိပ္ပဿဒ္ဓီသု အာစရိယော ပက္ကန္တော ဝါ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပက္ကန္တောတိ ဒိသံ ဂတော’’တိအာဒိနာ ဥပဇ္ဈာယဿ ပက္ကမနေ ယော ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော၊ သော တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဣဓာပိ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ တံ အဝတွာ ‘‘ကောစိ အာစရိယော အာပုစ္ဆိတွာ ပက္ကမတီ’’တိအာဒိနာ အညောယေဝ နယော အာရဒ္ဓါ။ အယဉ္စ နယော ဥပဇ္ဈာယပက္ကမနေပိ ဝေဒိတဗ္ဗောယေဝ။ ဤဒိသေသု ဟိ ဌာနေသု ဧကတ္ထဝုတ္တလက္ခဏံ အညတ္ထာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သစေ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ နိဝတ္တတိ၊ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဧတ္တာဝတာ ဒိသာပက္ကန္တော နာမ ဟောတီတိ အန္တေဝါသိကေ အနိက္ခိတ္တဓုရေပိ နိဿယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမ္မ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသန္တီတိ ဗဟိဥပစာရသီမာယံ အန္တေဝါသိကသဒ္ဓိဝိဟာရိကာနံ ဝသနဋ္ဌာနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမ္မ အညသ္မိံ သေနာသနေ ဝသန္တိ၊ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ပန ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာပိ ဝသတော နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ ‘‘သစေပိ အာစရိယော မုဉ္စိတုကာမောဝ ဟုတွာ နိဿယပဏာမနာယ ပဏာမေတီ’’တိအာဒိ သဗ္ဗံ ဥပဇ္ဈာယဿ အာဏတ္တိယမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၈၃) ဝုတ္တံ။

၁၅၃။ သာဟူတိ သာဓု သုန္ဒရံ။ လဟူတိ အဂရု၊ သုဘရတာတိ အတ္ထော။ ဩပါယိကန္တိ ဥပါယပဋိသံယုတ္တံ၊ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇနံ နိတ္ထရဏုပါယောတိ အတ္ထော။ ပတိရူပန္တိ သာမီစိကမ္မမိဒန္တိ အတ္ထော ¶ ။ ပါသာဒိကေနာတိ ပသာဒါဝဟေန၊ ကာယဝစီပယောဂေန သမ္ပာဒေဟီတိ အတ္ထော။ ကာယေနာတိ ဧတဒတ္ထဝိညာပကံ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဒိံ ဒဿေန္တော ကာယေန ဝိညာပေတိ။ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆနံ သန္ဓာယာတိ ဥပဇ္ဈာယေန ‘‘သာဟူ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တေသု သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆနဝစနံ သန္ဓာယ ‘‘ကာယေန ဝိညာပေတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အာယာစနဒါနမတ္တေနာတိ ¶ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ ပဌမံ အာယာစနမတ္တေန၊ တတော ဥပဇ္ဈာယဿ စ ‘‘သာဟူ’’တိအာဒိနာ ဝစနမတ္တေနာတိ အတ္ထော။ အာစရိယဿ သန္တိကေ နိဿယဂ္ဂဟဏေ အာယသ္မတော နိဿာယ ဝစ္ဆာမီတိ အာယသ္မန္တံ နိဿာယ ဝသိဿာမီတိ အတ္ထော။

၁၅၄။ နိဿယပဋိပ္ပဿဒ္ဓိကထာယံ ယော ဝါ ဧကသမ္ဘောဂပရိဘောဂေါ၊ တဿ သန္တိကေ နိဿယော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ လဇ္ဇီသု ဧဝ နိဿယဂ္ဂဟဏံ နိယောဇေတိ အလဇ္ဇီသု ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ပရိဘောဂသဒ္ဒေန ဧကကမ္မာဒိကော သံဝါသော ဂဟိတော ပစ္စယပရိဘောဂဿ သမ္ဘောဂသဒ္ဒေန ဂဟိတတ္တာ။ ဧတေန စ သမ္ဘောဂသံဝါသာနံ အလဇ္ဇီဟိ သဒ္ဓိံ န ကတ္တဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ ပရိဟာရော နတ္ထီတိ အာပတ္တိပရိဟာရော နတ္ထိ။ တာဒိသောတိ ယတ္ထ နိဿယော ဂဟိတပုဗ္ဗော၊ ယော စ ဧကသမ္ဘောဂပရိဘောဂေါ၊ တာဒိသော။ တထာ ဝုတ္တန္တိ ‘‘လဟုံ အာဂမိဿတီ’’တိ ဝုတ္တဉ္စေတိ အတ္ထော။ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဒိဝသာနီတိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏမတ္တံ။ ယဒိ ဧကာဟဒွီဟေန သဘာဂတာ ပညာယတိ၊ ဉာတဒိဝသေ ဂဟေတဗ္ဗောဝ။ အထာပိ စတုပဉ္စာဟေနပိ န ပညာယတိ၊ ယတ္တကေဟိ ဒိဝသေဟိ ပညာယတိ၊ တတ္တကာနိ အတိက္ကာမေတဗ္ဗာနိ။ သဘာဂတံ ဩလောကေမီတိ ပန လေသော န ကာတဗ္ဗော။ ဒဟရာ သုဏန္တီတိ ဧတ္ထ အသုတွာပိ ‘‘အာဂမိဿတိ၊ ကေနစိ အန္တရာယေန စိရာယန္တီ’’တိ သညာယ သတိပိ လဗ္ဘတေဝ ပရိဟာရော ¶ ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓေဝါဟံ ဝသိဿာမီတိ ပဟိဏတိ၊ ပရိဟာရော နတ္ထီ’’တိ။ ဧကဒိဝသမ္ပိ ပရိဟာရော နတ္ထီတိ ဂမနေ နိရုဿာဟံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ သဥဿာဟဿ ပန သေနာသနပဋိသာမနာဒိဝသေန ကတိပါဟေ ဂတေပိ န ဒေါသော။

တတြေဝ ဝသိတဗ္ဗန္တိ တတြ သဘာဂဋ္ဌာနေ ဧဝ နိဿယံ ဂဟေတွာ ဝသိတဗ္ဗံ။ တံယေဝ ဝိဟာရံ…ပေ… ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ ဥပဇ္ဈာယေ သင်္ဂဏှန္တေယေဝ တံသမောဓာနေ နိဿယပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ ဝုတ္တာ၊ တသ္မိံ ပန ကောဓေန ဝါ ဂဏနိရပေက္ခတာယ ဝါ အသင်္ဂဏှန္တေ အညေသု ဂဟိတော နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ ဒဿေတိ။

အာစရိယမှာ နိဿယပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယံ ဝုတ္တော ‘‘ကောစိ အာစရိယော’’တိအာဒိကော နယော ဥပဇ္ဈာယပက္ကမနာဒီသုပိ နေတွာ တတ္ထ စ ဝုတ္တော ဣဓာပိ နေတွာ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမ္မ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသန္တီတိ ဥပစာရသီမတော ဗဟိ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ အန္တေဝါသိကာဒီနံ ဝသနဋ္ဌာနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ ဝသန္တိ။ တေန ဗဟိဥပစာရေပိ အန္တေဝါသိကာဒီနံ ဝသနဋ္ဌာနတော ဒွိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ အန္တရေ အာသန္နေ ပဒေသေ ဝသတိ၊ နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ ¶ ဒဿေတိ။ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ပန ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ ဝသတော နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတေဝါတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၈၃) ဝုတ္တံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

နိဿယဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၁၅၆။ ဧဝံ ¶ နိဿယဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ သီမာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘သီမာတိ ဧတ္ထ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ သီမာတိ သိနီယတေ သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန ကမ္မဝါစာယ ဗန္ဓီယတေတိ သီမာ။ သိ ဗန္ဓနေတိ ဓာတု၊ မ-ပစ္စယော၊ ကိယာဒိဂဏောယံ။ ဝိဘာဂဝန္တာနံ သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂေန ဝိနာ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သီမာ နာမေသာ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ ဗဒ္ဓသီမံ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဧကာဒသ’’တျာဒိမာဟ။

ဝီသတိဝဂ္ဂကရဏီယပရမတ္တာ သင်္ဃကမ္မဿ ဟေဋ္ဌိမန္တတော ယတ္ထ ကမ္မာရဟေန သဒ္ဓိံ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ နိသီဒိတုံ သက္ကောန္တိ၊ တတ္တကေ ပဒေသေ သီမံ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န တတော ဩရန္တိ အာဟ ‘‘အတိခုဒ္ဒကာ နာမ ယတ္ထ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ နိသီဒိတုံ န သက္ကောန္တီ’’တိ။ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယာတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ၊ တဿံ ပန ဒိသာယံ နိမိတ္တေ အသတိ ယတ္ထ အတ္ထိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ပဌမံ ‘‘ပုရတ္ထိမာယ အနုဒိသာယ၊ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယာ’’တိအာဒိနာ သမန္တာ ဝိဇ္ဇမာနဋ္ဌာနေသု နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ပုန ‘‘ပုရတ္ထိမာယ အနုဒိသာယာ’’တိ ပဌမကိတ္တိတံ ပဋိကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ တီဟိ နိမိတ္တေဟိ သိင်္ဃာဋကသဏ္ဌာနာယပိ သီမာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗတော။ တိက္ခတ္တုံ သီမမဏ္ဍလံ သမ္ဗန္ဓန္တေနာတိ ဝိနယဓရေန သယံ ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဌတွာ ကေဝလံ နိမိတ္တကိတ္တနဝစနေနေဝ သီမမဏ္ဍလံ သမန္တာ နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ ဗန္ဓန္တေနာတိ အတ္ထော။ တံတံနိမိတ္တဋ္ဌာနံ အဂန္တွာပိ ဟိ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တိယောဇနပရမာယပိ သီမာယ သမန္တတော တိက္ခတ္တုံ အနုပရိဂမနဿ ဧကဒိဝသေန ဒုက္ကရတ္တာ ¶ ဝိနယဓရေန သယံ အဒိဋ္ဌမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဘိက္ခူဟိ ယထာဝဝတ္ထိတံ နိမိတ္တံ ‘‘ပါသာဏော ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ ကေနစိ ဝုတ္တာနုသာရေန သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဧသော ပါသာဏော နိမိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ကိတ္တေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။

သံသဋ္ဌဝိဋပါတိ ¶ ဣမိနာ အညမညဿ အာသန္နတံ ဒီပေတိ။ ဗဒ္ဓါ ဟောတီတိ ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂေ သီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧကရတနမတ္တာ သုဝိညေယျတရာ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္ဆိမကောဋိယာ ဟတ္ထမတ္တာ သီမန္တရိကာ ဌပေတဗ္ဗာ’’တိ။ ဧကင်္ဂုလိမတ္တာပိ သီမန္တရိကာ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တတ္တကေနပိ ဟိ သီမာ အသမ္ဘိန္နာဝ ဟောတိ။ ဒွိန္နံ သီမာနံ နိမိတ္တံ ဟောတီတိ နိမိတ္တဿ သီမတော ဗာဟိရတ္တာ သီမသမ္ဘေဒေါ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ သီမသင်္ကရံ ကရောတီတိ ဝဍ္ဎိတွာ သီမပ္ပဒေသံ ပဝိဋ္ဌေ ဒွိန္နံ သီမာနံ ဂတဋ္ဌာနဿ ဒုဝိညေယျတ္တာ ဝုတ္တံ၊ န၊ ပန တတ္ထ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ။ န ဟိ သီမာ တတ္တကေန အသီမာ ဟောတိ၊ ဒွေ ပန သီမာ ပစ္ဆာ ဝဍ္ဎိတရုက္ခေန အဇ္ဈောတ္ထဋတ္တာ ဧကာဗဒ္ဓါ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဧကတ္ထ ဌတွာ ကမ္မံ ကရောန္တေဟိ ဣတရံ သောဓေတွာ ကာတဗ္ဗံ။ တဿာ ပဒေသန္တိ ယတ္ထ ဌတွာ ဘိက္ခူဟိ ကမ္မံ ကာတုံ သက္ကာ ဟောတိ၊ တာဒိသံ ပဒေသံ၊ ယတ္ထ ပန ဌိတေဟိ ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကာ ဟောတိ၊ တာဒိသံ ပဒေသံ အန္တောကရိတွာ ဗန္ဓန္တာ သီမာယ သီမံ သံဘိန္ဒန္တိ နာမ။ န ကမ္မဝါစံ ဝဂ္ဂံ ကရောန္တီတိ ကမ္မဝါစံ န ဘိန္ဒန္တိ၊ ကမ္မံ န ကောပေန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၅၈။ သုဒ္ဓပံသုပဗ္ဗတောတိ န ကေနစိ ကတော သယံဇာတောဝ ဝုတ္တော။ တထာ သေသာပိ။ ဣတရောပီတိ သုဒ္ဓပံသုပဗ္ဗတာဒိကော ပဗ္ဗတောပိ။ ဟတ္ထိပ္ပမာဏောတိ ဧတ္ထ ဘူမိတော ဥဂ္ဂတပဒေသေန ဟတ္ထိပ္ပမာဏံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈) ပန ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယဉ္စ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၃၈) ‘‘ဟတ္ထိပ္ပမာဏော နာမ ပဗ္ဗတော ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ အဍ္ဎဋ္ဌမရတနုဗ္ဗေဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ စတူဟိ ဝါ တီဟိ ဝါတိ သီမဘူမိယံ စတူသု၊ တီသု ဝါ ဒိသာသု ဌိတေဟိ၊ ဧကိဿာ ဧဝ ပန ဒိသာယ ဌိတေဟိ တတော ဗဟူဟိပိ သမ္မန္နိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဒွီဟိ ပန ဒွီသု ဒိသာသု ဌိတေဟိပိ န ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ¶ ဧကေန န ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ။ တံ ဗဟိဒ္ဓါ ကတွာတိ ကိတ္တိတနိမိတ္တဿ အသီမတ္တာ အန္တောသီမာယ ကရဏံ အယုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။

ဒွတ္တိံသပလဂုဠပိဏ္ဍပ္ပမာဏတာ သဏ္ဌာနတော ဂဟေတဗ္ဗာ၊ န တုလဂဏနာဝသေန၊ ဘာရတော ပလပရိမာဏဉ္စ ¶ မဂဓတုလာယ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ သာ စ လောကိယတုလာယ ဒွိဂုဏာတိ ဝဒန္တိ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈) ပန ‘‘ဒွတ္တိံသပလဂုဠပိဏ္ဍပ္ပမာဏတာ တုလတာယ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ န တုလဂဏနာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတိမဟန္တောပီတိ ဘူမိတော ဟတ္ထိပ္ပမာဏံ အနုဂန္တွာ ဟေဋ္ဌာဘူမိယံ ဩတိဏ္ဏဃနတော အနေကယောဇနပ္ပမာဏောပိ။ သစေ ဟိ တတော ဟတ္ထိပ္ပမာဏံ ကူဋံ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ၊ ပဗ္ဗတသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၃၈) – သစေ ဧကာဗဒ္ဓါ ဟောတိ၊ န ကာတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ စတူသု ဒိသာသု စတုန္နံ ပဗ္ဗတကူဋာနံ ဟေဋ္ဌာ ပိဋ္ဌိပါသာဏသဒိသေ ပါသာဏေ ဌိတတ္တာ ဧကာဗဒ္ဓဘာဝေ သတိပိ ပထဝိတော ဥဒ္ဓံ တေသံ သမ္ဗန္ဓေ အသတိ ဟေဋ္ဌာ ပထဝီဂတသမ္ဗန္ဓမတ္တေ အဗ္ဗောဟာရိကံ ကတွာ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ ‘‘ပိဋ္ဌိပါသာဏော အတိမဟန္တောပိ ပါသာဏသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပထဝိတော ဟေဋ္ဌာ တဿ မဟန္တဘာဝေ ဂယှမာနေ ပဗ္ဗတမေဝ ဟောတီတိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ စိနိတွာ ကတပံသုပုဉ္ဇေ တိဏဂုမ္ဗရုက္ခာ စေ ဇာယန္တိ၊ ပဗ္ဗတော ဟောတီတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော၊ နေဝါတိ ဥပတိဿတ္ထေရောတိ ဝုတ္တံ။ ပါသာဏောတိ သုဓာမယပါသာဏောပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ ဣဋ္ဌကာယ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ သောပီတိ ခါဏုကော ဝိယ ဥဋ္ဌိတပါသာဏောပိ။ စတုပဉ္စရုက္ခနိမိတ္တမတ္တမ္ပီတိ ဧကစ္စေသု နိမိတ္တသဒ္ဒေါ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ။

အန္တောသာရာနန္တိ တသ္မိံ ခဏေ တရုဏတာယ သာရေ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ပရိဏာမေန ဘဝိဿမာနသာရေပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ¶ ။ တာဒိသာနဉှိ သူစိဒဏ္ဍကပ္ပမာဏပရိဏာဟာနံ စတုပဉ္စမတ္တာနမ္ပိ ဝနံ ဝဋ္ဋတိ။ အန္တောသာရမိဿကာနန္တိ အန္တောသာရေဟိ ရုက္ခေဟိ သမ္မိဿာနံ။ ဧတေန တစသာရရုက္ခမိဿကာနမ္ပိ ဝနံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ စတုပဉ္စရုက္ခမတ္တမ္ပီတိ သာရရုက္ခေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၃၈) ပန ‘‘ဧတ္ထ တယော စေ သာရရုက္ခာ ဟောန္တိ၊ ဒွေ အသာရာ၊ သာရရုက္ခာနံ ဗဟုတ္တံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ သုသာနမ္ပိ ဣဓ ဝနမေဝါတိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ သယံဇာတတ္တာတိ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘စတူသု ဒွေ အန္တောသာရာ စေ၊ ဝဋ္ဋတိ၊ အန္တောသာရာ အဓိကာ၊ သမာ ဝါ၊ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ဗဟူသုပိ ဒွေ စေ အန္တောသာရာ အတ္ထိ၊ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝနမဇ္ဈေ ဝိဟာရံ ကရောန္တီတိ ရုက္ခဃဋာယ အန္တရေ ရုက္ခေ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝတိအာဒီဟိ ဝိဟာရပရိစ္ဆေဒံ ကတွာဝ အန္တောရုက္ခန္တရေသု ဧဝ ပရိဝေဏပဏ္ဏသာလာဒီနံ ကရဏဝသေန ယထာ အန္တောဝိဟာရမ္ပိ ဝနမေဝ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဝိဟာရံ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဟိ သဗ္ဗံ ရုက္ခံ ဆိန္ဒိတွာ ဝိဟာရံ ကရေယျုံ၊ ဝိဟာရဿ အဝနတ္တာ တံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတဝနံ ဧကတ္ထ ကိတ္တေတဗ္ဗံ သိယာ၊ ဣဓ ပန အန္တောပိ ဝနတ္တာ ‘‘ဝနံ န ကိတ္တေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သစေ ဟိ တံ ကိတ္တေန္တိ၊ ‘‘နိမိတ္တဿ ဥပရိ ဝိဟာရော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ အနန္တရေ ဝုတ္တဒေါသော အာပဇ္ဇတိ ¶ ။ ဧကဒေသန္တိ ဝနေကဒေသံ၊ ရုက္ခဝိရဟိတဋ္ဌာနေ ကတဝိဟာရဿ ဧကပဿေ ဌိတဝနဿ ဧကဒေသန္တိ အတ္ထော။

သူစိဒဏ္ဍကပ္ပမာဏောတိ ဝံသဒဏ္ဍပ္ပမာဏော။ ‘‘လေခနိဒဏ္ဍပ္ပမာဏော’’တိ ကေစိ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန အဝေဘင်္ဂိယဝိနိစ္ဆယေ ‘‘ယော ကောစိ အဋ္ဌင်္ဂုလသူစိဒဏ္ဍမတ္တောပိ ဝေဠု…ပေ… ဂရုဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ တနုတရော ဝေဠုဒဏ္ဍောတိ စ သူစိဒဏ္ဍောတိ စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝံသနဠကသရာဝါဒီသူတိ ဝေဠုပဗ္ဗေ ဝါ နဠပဗ္ဗေ ဝါ ကပလ္လကာဒိမတ္တိကဘာဇနေသု ဝါတိ အတ္ထော။ တင်္ခဏမ္ပီတိ ¶ တရုဏပေါတကေ အမိလာယိတွာ ဝိရုဟနဇာတိကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယေ ပန ပရိဏတာ သမူလံ ဥဒ္ဓရိတွာ ရောပိတာပိ ဆိန္နသာခါ ဝိယ မိလာယိတွာ စိရေန နဝမူလင်္ကုရုပ္ပတ္တိယာ ဇီဝန္တိ၊ မိယန္တိယေဝ ဝါ၊ တာဒိသေ ကိတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧတန္တိ နဝမူလသာခါနိဂ္ဂမနံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈) ပန ‘‘သူစိဒဏ္ဍကပ္ပမာဏောတိ သီဟဠဒီပေ လေခနိဒဏ္ဍပ္ပမာဏောတိ ဝဒန္တိ၊ သော စ ကနိဋ္ဌင်္ဂုလိပရိမာဏောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

မဇ္ဈေတိ သီမာယ မဟာဒိသာနံ အန္တော။ ကောဏန္တိ သီမာယ စတူသု ကောဏေသု ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ သမ္ဗန္ဓဋ္ဌာနံ။ ပရဘာဂေ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ တေသံ စတုန္နံ ကောဏာနံ ဗဟိ နိက္ခမိတွာ ဌိတေသု အဋ္ဌသု မဂ္ဂေသု ဧကိဿာ ဒိသာယ ဧကံ၊ အညိဿာ ဒိသာယ စာပရန္တိ ဧဝံ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ စတူသု ဒိသာသု ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ ပန ကိတ္တိတမတ္တေန ကထံ ဧကာဗဒ္ဓတာ ဝိဂစ္ဆတီတိ ဝိညာယတိ။ ပရတော ဂတဋ္ဌာနေပိ ဧတေ ဧဝ တေ စတ္တာရော မဂ္ဂါ။ ‘‘စတ္တာရော မဂ္ဂါ စတူသု ဒိသာသု ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဝိစိနိတဗ္ဗန္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၃၈) ဝုတ္တံ။ ဝိစိနန္တော ပန ဧဝံ ကာရဏံ ပညာယတိ – ပုဗ္ဗဝါကျေပိ ‘‘ဝိဟာရံ ပရိက္ခိပိတွာ စတ္တာရော မဂ္ဂါ’’တိ၊ ပရဝါကျေပိ ‘‘ဝိဟာရမဇ္ဈေန နိဗ္ဗိဇ္ဈိတွာ ဂတမဂ္ဂေါပီ’’တိ ဝိဟာရမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ဣဓာပိ ‘‘ကောဏံ နိဗ္ဗိဇ္ဈိတွာ ဂတံ ပနာ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဧတေ မဂ္ဂါ ဝိဟာရဿ ကောဏမေဝ နိဗ္ဗိဇ္ဈိံသု၊ န အညမညံ မိဿိံသု၊ တသ္မာ ဧကာဗဒ္ဓဘာဝါဘာဝါ စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ စတူသု ဌာနေသု ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ ပန ‘‘ပရဘာဂေ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဗဟိ နိက္ခမိတွာ ဌိတေသု အဋ္ဌသု မဂ္ဂေသု ဧကိဿာ ဒိသာယ ဧကံ၊ အပရာယ ဧကန္တိ ဧဝံ စတူသု ဌာနေသု ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၃၈) ပန ‘‘ပရဘာဂေတိ ¶ ¶ ဧတ္ထ ဧတေဟိ ဗဒ္ဓဋ္ဌာနတော ဂတတ္တာ ဝဋ္ဋတိ၊ တထာ ဒီဃမဂ္ဂေပိ ဂဟိတဋ္ဌာနတော ဂတဋ္ဌာနဿ အညတ္တာတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တမ္ပိ ဧကာဗဒ္ဓနိမိတ္တတ္တာ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။

ဥတ္တရန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာတိ ဣဒဉ္စ ပါဠိယံ ဘိက္ခုနီနံ နဒီပါရဂမနေ နဒီလက္ခဏဿ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ၊ ဘိက္ခူနံ အန္တရဝါသကတေမနမတ္တမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ သာရတ္ထဒီပနိယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈) ‘‘ဘိက္ခုနိယာ ဧဝ ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ ဘိက္ခုနီဝသေန နဒီလက္ခဏဿ ပါဠိယံ အာဂတတ္တာ တေနေဝ နယေန ဒဿနတ္ထံ ကတံ။ သီမံ ဗန္ဓန္တာနံ နိမိတ္တံ ဟောတီတိ အယံ ဝုတ္တလက္ခဏာ နဒီ သမုဒ္ဒံ ဝါ ပဝိသတု တဠာကံ ဝါ၊ ပဘဝတော ပဋ္ဌာယ နိမိတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၃၈) ပန ‘‘အန္တရဝါသကော တေမိယတီတိ ဝုတ္တတ္တာ တတ္တကပ္ပမာဏဥဒကေယေဝ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ကေစိ။ ‘တေမိယတီ’တိ ဣမိနာ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ နဒီလက္ခဏံ ဝုတ္တံ၊ ဧဝရူပါယ နဒိယာ ယသ္မိံ ဌာနေ စတ္တာရော မာသေ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဥဒကံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မိံ ဌာနေ အပ္ပောဒကေပိ ဌတွာ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ’’တိ ဝုတ္တံ။

နဒီစတုက္ကေပိ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ဧကတ္ထ ကိတ္တေတွာ အညတ္ထ ပရတော ဂတဋ္ဌာနေပိ ကိတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝ စ ‘‘အသမ္မိဿာ နဒိယော ပန စတဿောပိ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အသမ္မိဿဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အာဝရဏံ ပဝတ္တတိယေဝါတိ အာဝရဏံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ သန္ဒတိယေဝ။ အပဝတ္တမာနာတိ အသန္ဒမာနုဒကာ။ အာဝရဏဉှိ ပတွာ နဒိယာ ယတ္တကေ ပဒေသေ ဥဒကံ အသန္ဒမာနံ သန္တိဋ္ဌတိ၊ တတ္ထ နဒီနိမိတ္တံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဥပရိ သန္ဒမာနဋ္ဌာနေယေဝ ဝဋ္ဋတိ။ အသန္ဒမာနဋ္ဌာနေ ပန ဥဒကနိမိတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဌိတမေဝ ဟိ ဥဒကံ ဥဒကနိမိတ္တေ ဝဋ္ဋတိ၊ န သန္ဒမာနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပဝတ္တနဋ္ဌာနေ နဒီနိမိတ္တံ၊ အပဝတ္တနဋ္ဌာနေ ဥဒကနိမိတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ပဝတ္တနဋ္ဌာနေ ¶ နဒီနိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တတ္တာ သေတုတော ပရတော တတ္တကံ ဥဒကံ ယဒိ ပဝတ္တတိ၊ နဒီ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဇာတဿရာဒီသု ဌိတောဒကံ ဇာတဿရာဒိပဒေသေန အန္တရိကမ္ပိ နိမိတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ နဒီပါရသီမာယ နိမိတ္တံ ဝိယ။ သစေ သော ပဒေသော ကာလန္တရေန ဂါမခေတ္တဘာဝံ ပါပုဏာတိ၊ တတ္ထ အညံ သီမံ သမ္မန္နိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၃၈) ဝုတ္တံ။ မူလေတိ အာဒိကာလေ။ နဒိံ ဘိန္ဒိတွာတိ ယထာ ဥဒကံ အနိစ္ဆန္တေဟိ ကဿကေဟိ မဟောဃေ နိဝဋ္ဋေတုံ န သက္ကာ၊ ဧဝံ ကူလံ ဘိန္ဒိတွာ။ နဒိံ ဘိန္ဒိတွာတိ ဝါ မာတိကာမုခဒွါရေန နဒီကူလံ ဘိန္ဒိတွာ။

ဥက္ခေပိမန္တိ ¶ ဒီဃရဇ္ဇုနာ ကူဋေဟိ ဥဿိဉ္စနီယံ။ ဥက္ခေပိမန္တိ ဝါ ကူပတော ဝိယ ဥက္ခိပိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဥက္ခေပိမန္တိ ဝါ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂဟေတဗ္ဗကံ။

အသမ္မိဿေဟီတိ သဗ္ဗဒိသာသု ဌိတပဗ္ဗတေဟိ ဧဝ ဝါ ပါသာဏာဒီသု အညတရေဟိ ဝါ နိမိတ္တန္တရာဗျဝဟိတေဟိ။ သမ္မိဿေဟီတိ ဧကတ္ထ ပဗ္ဗတော၊ အညတ္ထ ပါသာဏောတိ ဧဝံ ဌိတေဟိ အဋ္ဌဟိ။ နိမိတ္တာနံ သတေနာပီတိ ဣမိနာ ဧကိဿာယေဝ ဒိသာယ ဗဟူနိပိ နိမိတ္တာနိ ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တံ၊ ပဗ္ဗတော၊ ဘန္တေ။ ပုန ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တံ၊ ပါသာဏော၊ ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ သိင်္ဃာဋကသဏ္ဌာနာတိ တိကောဏာ။ သိင်္ဃာဋကသဏ္ဌာနာတိ ဝါ တိကောဏရစ္ဆာသဏ္ဌာနာ။ စတုရဿာတိ သမစတုရဿာ။ မုဒိင်္ဂသဏ္ဌာနာ ပန အာယတစတုရဿာ၊ ဧကကောဋိယံ သင်္ကောစိတာ၊ တဒညာယ ဝိတ္ထိဏ္ဏာ ဝါ ဟောတိ။ မုဒိင်္ဂသဏ္ဌာနာတိ ဝါ မုဒိင်္ဂဘေရီ ဝိယ မဇ္ဈေ ဝိတ္ထတာ ဥဘောသု ကောဋီသု သင်္ကောစိတာ ဟောတိ။

၁၅၉။ ဧဝံ ဗဒ္ဓသီမာယ နိမိတ္တသမ္ပတ္တိယုတ္တတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပရိသသမ္ပတ္တိယုတ္တတံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိသသမ္ပတ္တိယုတ္တာ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ တတ္ထ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေနာတိ သဗ္ဗဟေဋ္ဌိမေန ဂဏနပရိစ္ဆေဒေန၊ အပ္ပတရော စေ ဂဏော ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣမဿ ပန သီမာသမ္မုတိကမ္မဿ စတုဝဂ္ဂကရဏီယတ္တာ ‘‘စတူဟိ ဘိက္ခူဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သန္နိပတိတာတိ သမဂ္ဂါ ဟုတွာ အညမညဿ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ သန္နိပတိတာ။ ဣမိနာ ‘‘စတုဝဂ္ဂကရဏီယေ ကမ္မေ စတ္တာရော ဘိက္ခူ ပကတတ္တာ ကမ္မပ္ပတ္တာ၊ တေ အာဂတာ ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ ပဌမသမ္ပတ္တိလက္ခဏံ ဒဿေတိ။ ယာဝတိကာ တသ္မိံ ဂါမက္ခေတ္တေတိ ယသ္မိံ ပဒေသေ သီမံ ဗန္ဓိတုကာမာ၊ တသ္မိံ ဧကဿ ဂါမဘောဇကဿ အာယုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတေ ဂါမက္ခေတ္တေ ဌိတာ ဘိက္ခူတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဗဒ္ဓသီမံ ဝါ နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရေ ဝါ အနောက္ကမိတွာတိ ဧတေန ဧတာ ဗဒ္ဓသီမာဒယော ဂါမသီမတော သီမန္တရဘူတာ၊ န တာသု ဌိတာ ဂါမသီမာယ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ ဝဂ္ဂံ ကရောန္တိ၊ တသ္မာ န တေသံ ဆန္ဒော အာဟရိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ တေ သဗ္ဗေ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ကတွာတိ ဝဂ္ဂကမ္မပရိဟရဏတ္ထံ သန္နိပတိတုံ သမတ္ထေ တေ ဂါမက္ခေတ္တဋ္ဌေ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ သင်္ဃဿ ဟတ္ထပါသေ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဆန္ဒံ ဝါ အာဟရိတွာတိ သန္နိပတိတုံ အသမတ္ထာနံ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာ။ တသ္မိံ ဂါမက္ခေတ္တေ ယဒိပိ သဟဿဘိက္ခူ ဟောန္တိ၊ တေသု စတ္တာရောယေဝ ကမ္မပ္ပတ္တာ၊ အဝသေသာ ဆန္ဒာရဟာ၊ တသ္မာ အနာဂတာနံ ဆန္ဒော အာဟရိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော၊ ဣမိနာ ‘‘ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒော ¶ အာဟဋော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ ဒုတိယသမ္ပတ္တိလက္ခဏမာဟ။ ‘‘သမ္မုခီဘူတာ န ပဋိက္ကောသန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ တတိယသမ္ပတ္တိလက္ခဏံ ပန ဣမေသံ သာမတ္ထိယေန ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၆၀။ ဧဝံ ဗဒ္ဓသီမာယ ပရိသသမ္ပတ္တိယုတ္တတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တိယုတ္တတံ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တိယုတ္တာ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘သုဏာတု မေ’’တိအာဒီနံ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဥပသမ္ပဒကမ္မဝါစာဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တောဝ ¶ ။ ဧဝံ ဝုတ္တာယာတိ ဧဝံ ဣမိနာ အနုက္ကမေန ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၃၈-၁၃၉) ဘဂဝတာ ဝုတ္တာယ။ ပရိသုဒ္ဓါယာတိ ဉတ္တိဒေါသအနဥဿာဝနဒေါသေဟိ ပရိသမန္တတော သုဒ္ဓါယ။ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယာတိ ဧကာယ ဉတ္တိယာ ဧကာယ အနုဿာဝနာယ ကရိယမာနတ္တာ ဉတ္တိ ဧဝ ဒုတိယာ ဣမိဿာ ကမ္မဝါစာယာတိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာ၊ တာယ။ နိမိတ္တာနံ အန္တော သီမာ ဟောတိ၊ နိမိတ္တာနိ သီမတော ဗဟိ ဟောန္တိ နိမိတ္တာနိ ဗဟိ ကတွာ ဟေဋ္ဌာ ပထဝီသန္ဓာရဥဒကံ ပရိယန္တံ ကတွာ သီမာယ ဂတတ္တာ။

၁၆၁။ ဧဝံ သမာနသံဝါသကသီမာသမ္မုတိယာ ကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဓိဋ္ဌိတတေစီဝရိကာနံ ဘိက္ခူနံ စီဝရေ သုခပရိဘောဂတ္ထံ ဘဂဝတာ ပညတ္တံ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မုတိကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ ဗဒ္ဓါယ စ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသံ သမ္မန္နေယျာတိ ယထာ အဓိဋ္ဌိတတေစီဝရိကော ဘိက္ခု အန္တောသီမာယံ တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝသန္တောပိ အဝိပ္ပဝါသောယေဝ ဟောတိ၊ ဒုတိယကထိနသိက္ခာပဒေန (ပါရာ။ ၄၇၁ အာဒယော) အာပတ္တိ န ဟောတိ၊ ဧဝံ တံ သမာနသံဝါသကသီမံ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသံ သမ္မန္နေယျာတိ အတ္ထော။ ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာတိ ယဒိ တိဿာ သမာနသံဝါသကသီမာယ အန္တော ဂါမော အတ္ထိ၊ တံ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ ဌပေတွာ တတော ဝိနိမုတ္တံ တံ သမာနသံဝါသကသီမံ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသံ သမ္မန္နေယျာတိ အတ္ထော။

သီမသင်္ချံယေဝ ဂစ္ဆတီတိ အဝိပ္ပဝါသသီမသင်္ချံယေဝ ဂစ္ဆတိ။ ဧကမ္ပိ ကုလံ ပဝိဋ္ဌံ ဝါတိ အဘိနဝကတဂေဟေသု သဗ္ဗပဌမံ ဧကမ္ပိ ကုလံ ပဝိဋ္ဌံ အတ္ထိ။ အဂတံ ဝါတိ ပေါရာဏကဂါမေ အညေသု ကုလေသု ဂေဟာနိ ဆဍ္ဍေတွာ ဂတေသုပိ ဧကမ္ပိ ကုလံ အဂတံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။

၁၆၂။ ဧဝံ ¶ သင်္ခေပေန သီမာသမ္မုတိံ ဒဿေတွာ ပုန ဝိတ္ထာရေန ဒဿေန္တော ‘‘အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ အယံ ပန ဝိတ္ထာရော’’တိအာဒိမာဟ။ သီမာယ ဥပစာရံ ဌပေတွာတိ အာယတိံ ဗန္ဓိတဗ္ဗာယ သီမာယ ¶ နေသံ ဝိဟာရာနံ ပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိ သီမန္တရိကပ္ပဟောနကံ ဥပစာရံ ဌပေတွာ။ ဗဒ္ဓါ သီမာယေသု ဝိဟာရေသု၊ တေ ဗဒ္ဓသီမာ။ ပါဋိယေက္ကန္တိ ပစ္စေကံ။ ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာနီတိ ယထာ ဗဒ္ဓသီမာသု ဌိတာ အညမညံ ဆန္ဒာဒိံ အနပေက္ခိတွာ ပစ္စေကံ ကမ္မံ ကာတုံ လဘန္တိ၊ ဧဝံ ဂါမသီမာသု ဌိတာပီတိ ဒဿေတိ။ အန္တောနိမိတ္တဂတေဟိ ပနာတိ ဧကဿ ဂါမဿ ဥပဍ္ဎံ အန္တောကတ္တုကာမတာယ သတိ သဗ္ဗေသံ အာဂမနေ ပယောဇနံ နတ္ထီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အာဂန္တဗ္ဗန္တိ စ သာမီစိဝသေန ဝုတ္တံ၊ နာယံ နိယမော ‘‘အာဂန္တဗ္ဗမေဝါ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အာဂမနမ္ပိ အနာဂမနမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ အဗဒ္ဓါယ ဟိ သီမာယ နာနာဂါမက္ခေတ္တာနံ နာနာသီမသဘာဝတ္တာ တေသံ အနာဂမနေပိ ဝဂ္ဂကမ္မံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ အနာဂမနမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဗဒ္ဓါယ ပန သီမာယ ဧကသီမဘာဝတော ပုန အညသ္မိံ ကမ္မေ ကရိယမာနေ အန္တောသီမဂတေဟိ အာဂန္တဗ္ဗမေဝါတိ အာဟ ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာ…ပေ… အာဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ။ နိမိတ္တကိတ္တနကာလေ အသောဓိတာယပိ သီမာယ နေဝတ္ထိ ဒေါသော နိမိတ္တကိတ္တနဿ အပလောကနာဒီသု အညတရာဘာဝတော။

ဘေရိသညံ ဝါတိ သမ္မန္နနပရိယောသာနံ ကရောမာတိ ဝတွာတိ လိခိတံ။ တေန တာဒိသေ ကာလေ တံ ကပ္ပတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ ဘေရိသညံ ဝါ သင်္ခသညံ ဝါတိ ပန တေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ ဣဒါနိ သင်္ဃော သီမံ ဗန္ဓတီတိ ဉတွာ အာဂန္တုကဘိက္ခူနံ တံ ဂါမက္ခေတ္တံ အပ္ပဝေသနတ္ထံ၊ အာရာမိကာဒီနဉ္စ တေသံ နိဝါရဏတ္ထံ ကမ္မဝါစာရဒ္ဓကာလေယေဝ သညာ ကရီယတိ၊ ဧဝံ သတိ တံ ကရဏံ သပ္ပယောဇနံ ဟောတိ။ တေနေဝ ‘‘ဘေရိသင်္ခသဒ္ဒံ ကတွာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဘေရိသင်္ခသညံ ကတွာ’’တိ သညာဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ‘‘သညံ ကတွာ’’တိ စ ပုဗ္ဗကာလကိရိယံ ¶ ဝတွာ ‘‘ကမ္မဝါစာယ သီမာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ’’တိ အပရကာလကိရိယံ ဝဒတိ၊ ပရိယောသာနကာလေ ပန သဗ္ဗတူရိယာတာလိကသင်္ဃုဋ္ဌံ ကတွာ ဒေဝမနုဿာနံ အနုမောဒနံ ကာရေတဗ္ဗံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၆၃။ ဘဏ္ဍုကမ္မာပုစ္ဆနံ သန္ဓာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာဂ္ဂဟဏံ။ သုခကရဏတ္ထန္တိ သဗ္ဗေသံ သန္နိပါတနပရိဿမံ ပဟာယ အပ္ပတရေဟိ သုခကရဏတ္ထံ။ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ ဂဏှာတီတိ ဝီသတိဝဂ္ဂကရဏီယပရမတ္တာ သင်္ဃကမ္မဿ ကမ္မာရဟေန သဒ္ဓိံ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ ဂဏှာတိ။ ဣဒဉ္စ နိသိန္နာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌိမန္တတော ဟိ ယတ္ထ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ နိသီဒိတုံ သက္ကောန္တိ၊ တတ္တကေ ပဒေသေ သီမံ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒဉ္စ ကမ္မာရဟေန သဟ အဗ္ဘာနကာရကာနမ္ပိ ပဟောနကတ္ထံ ဝုတ္တံ။ နိမိတ္တုပဂါ ပါသာဏာ ဌပေတဗ္ဗာတိ ဣဒံ ယထာရုစိတဋ္ဌာနေ ရုက္ခနိမိတ္တာဒီနံ ဒုလ္လဘတာယ ဝဍ္ဎိတွာ ဥဘိန္နံ ဗဒ္ဓသီမာနံ သင်္ကရကရဏတော စ ပါသာဏနိမိတ္တဿ စ တဒဘာဝတော ယတ္ထ ¶ ကတ္ထစိ အာနေတွာ ဌပေတုံ သုကရတာယ စ ဝုတ္တံ။ တထာ သီမန္တရိကပါသာဏာ ဌပေတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထာပိ။ စတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏာပီတိ ယထာ ခဏ္ဍသီမပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိ နိမိတ္တပါသာဏံ စတုရင်္ဂုလမတ္တံ ဌာနံ သမန္တာ နိဂစ္ဆတိ၊ အဝသေသံ ဌာနံ အန္တောခဏ္ဍသီမာယံ ဟောတိယေဝ၊ ဧဝံ တေသု ဌပိတေသု စတုရင်္ဂုလမတ္တာ သီမန္တရိကာ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သီမန္တရိကပါသာဏာတိ သီမန္တရိကာယ ဌပိတနိမိတ္တပါသာဏာ။ တေ ပန ကိတ္တေန္တေန ဒက္ခိဏတော အနုပရိယာယန္တေနေဝ ကိတ္တေတဗ္ဗာ။ ကထံ? ခဏ္ဍသီမတော ဟိ ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ပုရတ္ထိမာဘိမုခေန ဌတွာ ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ တတ္ထ သဗ္ဗာနိ နိမိတ္တာနိ အနုက္ကမေန ကိတ္တေတွာ၊ တထာ ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ဒက္ခိဏာဘိမုခေန ဌတွာ ‘‘ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ အနုက္ကမေန ကိတ္တေတွာ၊ တထာ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ပစ္ဆိမာဘိမုခေန ဌတွာ ‘‘ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ¶ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ အနုက္ကမေန ကိတ္တေတွာ၊ တထာ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ ဥတ္တရာဘိမုခေန ဌတွာ ‘‘ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ တတ္ထ သဗ္ဗာနိ နိမိတ္တာနိ အနုက္ကမေန ကိတ္တေတွာ ပုန ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ပုရတ္ထိမာဘိမုခေန ဌတွာ ပုရိမကိတ္တိတံ ဝုတ္တနယေန ပုန ကိတ္တေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဗဟူနမ္ပိ ခဏ္ဍသီမာနံ သီမန္တရိကပါသာဏာ ပစ္စေကံ ကိတ္တေတဗ္ဗာ။ တတောတိ ပစ္ဆာ။ အဝသေသနိမိတ္တာနီတိ မဟာသီမာယ ဗာဟိရန္တရေသု အဝသေသနိမိတ္တာနိ။ န သက္ခိဿန္တီတိ အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဗဒ္ဓဘာဝံ အသလ္လက္ခေတွာ ‘‘သမာနသံဝါသကသီမမေဝ သမူဟနိဿာမာ’’တိ ဝါယမန္တာ န သက္ခိဿန္တိ။ ဗဒ္ဓါယ ဟိ အဝိပ္ပဝါသသီမာယ တံ သမူဟနိတွာ ‘‘သမာနသံဝါသကသီမံ သမူဟနိဿာမာ’’တိ ကတာယပိ ကမ္မဝါစာယ အသမူဟတာဝ ဟောတိ သီမာ။ ပဌမဉှိ အဝိပ္ပဝါသံ သမူဟနိတွာ ပစ္ဆာ သီမာ သမူဟနိတဗ္ဗာ။ ခဏ္ဍသီမတော ပဋ္ဌာယ ဗန္ဓနံ အာစိဏ္ဏံ၊ အာစိဏ္ဏကရဏေနေဝ စ သမ္မောဟော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ခဏ္ဍသီမတောဝ ပဋ္ဌာယ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ’’တိ။ ဥဘိန္နမ္ပိ န ကောပေန္တီတိ ဥဘိန္နမ္ပိ ကမ္မံ န ကောပေန္တိ။ ဧဝံ ဗဒ္ဓါသု ပန…ပေ… သီမန္တရိကာ ဟိ ဂါမက္ခေတ္တံ ဘဇတီတိ န အာဝါသဝသေန သာမဂ္ဂိပရိစ္ဆေဒေါ၊ ကိန္တု သီမာဝသေနေဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။

ကုဋိဂေဟေတိ ဘူမိယံ ကတတိဏကုဋိယံ။ ဥဒုက္ခလန္တိ ဥဒုက္ခလာဝါဋသဒိသခုဒ္ဒကာဝါဋံ။ နိမိတ္တံ န ကာတဗ္ဗန္တိ ရာဇိ ဝါ ဥဒုက္ခလံ ဝါ နိမိတ္တံ န ကာတဗ္ဗံ။ ဣဒဉ္စ ယထာဝုတ္တေသု အဋ္ဌသု နိမိတ္တေသု အနာဂတတ္တေန န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓမ္ပိ ‘‘အဝိနဿကသညာဏမိဒ’’န္တိ သညာယ ကောစိ မောဟေန နိမိတ္တံ ကရေယျာတိ ဒူရတော ဝိပတ္တိပရိဟာရတ္ထံ ဝုတ္တံ။ နိမိတ္တုပဂပါသာဏေ ဌပေတွာတိ သဉ္စာရိမနိမိတ္တဿ ¶ ကမ္ပနတာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဥပရိ ‘‘ဘိတ္တိံ အကိတ္တေတွာ’’တိအာဒီသုပိ သိဒ္ဓမေဝတ္ထံ ပုနပ္ပုနံ ကထနေ ကာရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သီမာဝိပတ္တိ ဟိ ဥပသမ္ပဒါဒိသဗ္ဗကမ္မဝိပတ္တိမူလန္တိ ¶ တဿ ဒွါရံ သဗ္ဗထာပိ ပိဒဟနဝသေန ဝတ္တဗ္ဗံ။ သဗ္ဗံ ဝတွာဝ ဣဓ အာစရိယာ ဝိနိစ္ဆယံ ကထေသုန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဘိတ္တိန္တိ ဣဋ္ဌကဒါရုမတ္တိကာမယံ။ သိလာမယာယ ပန ဘိတ္တိယာ နိမိတ္တုပဂံ ဧကံ ပါသာဏံ တံတံဒိသာယ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနေကသိလာဟိ စိနိတံ သကလံ ဘိတ္တိံ ကိတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘ဧသော ပါသာဏော နိမိတ္တ’’န္တိ ဧကဝစနေန ဝတ္တဗ္ဗတော။ အန္တောကုဋ္ဋမေဝါတိ ဧတ္ထ အန္တောကုဋ္ဋေပိ နိမိတ္တာနံ ဌိတောကာသတော အန္တော ဧဝ သီမာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပမုခေ နိမိတ္တပါသာဏေ ဌပေတွာတိ ဂဗ္ဘာဘိမုခေပိ ဗဟိပမုခေ ဂဗ္ဘဝိတ္ထာရပ္ပမာဏေ ဌာနေ ပါသာဏေ ဌပေတွာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ဂဗ္ဘပမုခါနံ အန္တရေ ဌိတကုဋ္ဋမ္ပိ ဥပါဒါယ အန္တော စ ဗဟိ စ စတုရဿသဏ္ဌာနာဝ သီမာ ဟောတိ။ ဗဟီတိ သကလဿ ကုဋိလေဏဿ သမန္တတော ဗဟိ။

အန္တော စ ဗဟိ စ သီမာ ဟောတီတိ မဇ္ဈေ ဌိတဘိတ္တိယာ သဟ စတုရဿသီမာ ဟောတိ။ ဥပရိပါသာဒေယေဝ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ဂဗ္ဘဿ စ ပမုခဿ စ အန္တရာ ဌိတဘိတ္တိယာ ဧကတ္တာ တတ္ထ စ ဧကဝီသတိယာ ဘိက္ခူနံ ဩကာသာဘာဝေန ဟေဋ္ဌာ န ဩတရတိ၊ ဥပရိဘိတ္တိ ပန သီမဋ္ဌာဝ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဟေဋ္ဌာ န ဩတရတီတိ ဘိတ္တိတော ဩရံ နိမိတ္တာနိ ဌပေတွာ ကိတ္တိတတ္တာ ဟေဋ္ဌာ အာကာသပ္ပဒေသံ န ဩတရတိ၊ ဥပရိ ကတေ ပါသာဒေတိ အတ္ထော။ ဟေဋ္ဌိမတလေ ကုဋ္ဋောတိ ဟေဋ္ဌိမတလေ စတူသု ဒိသာသု ဌိတကုဋ္ဋော။ သစေ ဟိ ဒွီသု၊ တီသု ဧဝ ဝါ ဒိသာသု ကုဋ္ဋော တိဋ္ဌေယျ၊ ဟေဋ္ဌာ န ဩတရတိ။ ဟေဋ္ဌာပိ ဩတရတီတိ သစေ ဟေဋ္ဌာ အန္တောဘိတ္တိယံ ဧကဝီသတိယာ ဘိက္ခူနံ ဩကာသော ဟောတိ၊ ဩတရတိ။ ဩတရမာနာ စ န ဥပရိသီမပ္ပမာဏေန ဩတရတိ၊ သမန္တာ ဘိတ္တိပ္ပမာဏေန ဩတရတိ။ စတုန္နံ ပန ဘိတ္တီနံ ဗာဟိရန္တပရိစ္ဆေဒေန ဟေဋ္ဌာဘူမိဘာဂေ ဥဒကပရိယန္တံ ¶ ကတွာ ဩတရတိ၊ န ပန ဘိတ္တီနံ ဗဟိ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌာနံ။ ပါသာဒဘိတ္တိတောတိ ဥပရိမတလေ ဘိတ္တိတော။ ဩတရဏာနောတရဏံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သစေ ဟေဋ္ဌာ ဧကဝီသတိယာ ဘိက္ခူနံ ဩကာသော ဟောတိ၊ ဩတရတိ၊ နော စေ၊ န ဩတရတီတိ အဓိပ္ပာယောတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၃၈) ပန ‘‘ဥပရိသီမပ္ပမာဏဿ အန္တောဂဓာနံ ဟေဋ္ဌိမတလေ စတူသု ဒိသာသု ကုဋ္ဋာနံ တုလာရုက္ခေဟိ ဧကသမ္ဗန္ဓတံ၊ တဒန္တော ပစ္ဆိမသီမပ္ပမာဏတာဒိဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ ¶ ။ ကိဉ္စာပေတ္ထ နိယျူဟကာဒယော နိမိတ္တာနံ ဌိတောကာသတာယ ဗဇ္ဈမာနက္ခဏေ သီမာ န ဟောန္တိ၊ ဗဒ္ဓါယ ပန သီမာယ သီမဋ္ဌာဝ ဟောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ပရိယန္တထမ္ဘာနန္တိ နိမိတ္တဂတပါသာဏတ္ထမ္ဘေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥပရိမတလေန သမ္ဗဒ္ဓါ ဟောတီတိ ဣဒံ ကုဋ္ဋာနံ အန္တရာ သီမဋ္ဌာနံ ထမ္ဘာနံ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဟိ ဘဝေယျုံ၊ ကုဋ္ဋေ ဥပရိမတလေန အသမ္ဗန္ဓေပိ သီမဋ္ဌထမ္ဘာနံ ဥပရိ ဌိတော ပါသာဒေါ သီမဋ္ဌောဝ ဟောတိ။ သစေ ပန ဗဟူနံ ထမ္ဘပန္တီနံ ဥပရိ ကတပါသာဒဿ ဟေဋ္ဌာပထဝိယံ သဗ္ဗဗာဟိရာယ ထမ္ဘပန္တိယာ အန္တော နိမိတ္တပါသာဏေ ဌပေတွာ သီမာ ဗဒ္ဓါ ဟောတိ၊ ဧတ္ထ ကထန္တိ? ဧတ္ထာပိ ‘‘ယံ တာဝ သီမဋ္ဌထမ္ဘေဟေဝ ဓာရိယမာနာနံ တုလာနံ ဥပရိမတလံ၊ သဗ္ဗံ တံ သီမဋ္ဌမေဝ၊ ဧတ္ထ ဝိဝါဒေါ နတ္ထိ၊ ယံ ပန သီမဋ္ဌထမ္ဘပန္တိယာ၊ အသီမဋ္ဌာယ ဗာဟိရထမ္ဘပန္တိယာ စ သမဓုရံ ဓာရယမာနာနံ တုလာနံ ဥပရိမတလံ၊ တတ္ထ ဥပဍ္ဎံ သီမာ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ‘‘သကလမ္ပိ ဂါမသီမာ’’တိ အပရေ။ ‘‘ဗဒ္ဓသီမာ ဧဝါ’’တိ အညေ။ တသ္မာ ကမ္မံ ကရောန္တေဟိ ဂရူဟိ နိရာသင်္ကဋ္ဌာနေ ဌတွာ သဗ္ဗံ တံ အာသင်္ကဋ္ဌာနံ သောဓေတွာဝ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ၊ သန္နိဋ္ဌာနကာရဏံ ဝါ ဂဝေသိတွာ တဒနုဂုဏံ ကာတဗ္ဗံ။

တာလမူလကပဗ္ဗတေတိ ¶ တာလက္ခန္ဓမူလသဒိသေ ဟေဋ္ဌာ ထူလော ဟုတွာ ကမေန ကိသော ဟုတွာ ဥဂ္ဂတော ဟိန္တာလမူလသဒိသော နာမ ဟောတိ။ ဝိတာနသဏ္ဌာနောတိ အဟိစ္ဆတ္တကသဏ္ဌာနော။ ပဏဝသဏ္ဌာနောတိ မဇ္ဈေ တနုကော၊ ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ ဝိတ္ထိဏ္ဏော။ ဟေဋ္ဌာ ဝါ မဇ္ဈေ ဝါတိ မုဒိင်္ဂသဏ္ဌာနဿ ဟေဋ္ဌာ၊ ပဏဝသဏ္ဌာနဿ မဇ္ဈေ။ သပ္ပဖဏသဒိသော ပဗ္ဗတောတိ သပ္ပဖဏော ဝိယ ခုဇ္ဇော၊ မူလဋ္ဌာနတော အညတ္ထ အဝနတသီသော။ အာကာသပဗ္ဘာရန္တိ ဘိတ္တိယာ အပရိက္ခိတ္တပဗ္ဘာရံ။ သီမပ္ပမာဏောတိ အန္တော အာကာသေန သဒ္ဓိံ ပစ္ဆိမသီမပ္ပမာဏော။ သော စ ပါသာဏော သီမဋ္ဌောတိ ဣမိနာ ဤဒိသေဟိ သုသိရပါသာဏလေဏကုဋ္ဋာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္နေ ဘူမိဘာဂေ ဧဝ သီမာ ပတိဋ္ဌာတိ၊ န အပရိစ္ဆိန္နေ။ တေ ပန သီမဋ္ဌတ္တာ သီမာ ဟောန္တိ၊ န သရူပေန သီမဋ္ဌမဉ္စာဒိ ဝိယာတိ ဒဿေတိ။ သစေ ပန သော သုသိရပါသာဏော ဘူမိံ အနာဟစ္စ အာကာသဂတော ဩလမ္ဗတိ၊ သီမာ န ဩတရတိ။ သုသိရပါသာဏော ပန သယံ သီမာပဋိဗဒ္ဓတ္တာ သီမာ ဟောတိ၊ ကထံ ပန ပစ္ဆိမပ္ပမာဏရဟိတေဟိ ဧတေဟိ သုသိရပါသာဏာဒီဟိ သီမာ န ဩတရတီတိ ဣဒံ သဒ္ဓါတဗ္ဗန္တိ? အဋ္ဌကထာပမာဏတော။

အပိစေတ္ထ သုသိရပါသာဏဘိတ္တိအနုသာရေန မူသိကာဒီနံ ဝိယ သီမာယ ဟေဋ္ဌိမတလေ ဩတရဏကိစ္စံ နတ္ထိ၊ ဟေဋ္ဌာ ပန ပစ္ဆိမသီမပ္ပမာဏေ အာကာသေ ဒွင်္ဂုလမတ္တဗဟလေဟိ ပါသာဏဘိတ္တိအာဒီဟိပိ ¶ ဥပရိမတလံ အာဟစ္စ ဌိတေဟိ သဗ္ဗသော၊ ယေဘုယျေန ဝါ ပရိစ္ဆိန္နေ သတိ ဥပရိ ဗဇ္ဈမာနာ သီမာ တေဟိ ပါသာဏာဒီဟိ အန္တရိတာယ တပ္ပရိစ္ဆိန္နာယ ဟေဋ္ဌာဘူမိယာပိ ဥပရိမတလေန သဒ္ဓိံ ဧကက္ခဏေ ပတိဋ္ဌာတိ၊ နဒီပါရသီမာ ဝိယ နဒီအန္တရိတေသု ဥဘောသု တီရေသု လေဏာဒီသု အပနီတေသုပိ ဟေဋ္ဌာ ဩတိဏ္ဏသီမာ ယာဝ သာသနန္တရဓာနာ န ¶ ဝိဂစ္ဆတိ၊ ပဌမံ ပန ဥပရိ သီမာယ ဗဒ္ဓါယ ပစ္ဆာ လေဏာဒိကတေသုပိ ဟေဋ္ဌာဘူမိယံ သီမာ ဩတရတိ ဧဝ၊ ကေစိ တံ န ဣစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ ဥဘယတ္ထ ပတိဋ္ဌိတာ စ သာ သီမာ ဧကာဝ ဟောတိ ဂေါတ္တာဒိဇာတိ ဝိယ ဗျတ္တိဘေဒေသူတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗာ ဧဝ ဟိ ဗဒ္ဓသီမာ အဗဒ္ဓသီမာ စ အတ္တနော အတ္တနော ပကတိနိဿယကေ ဂါမာရညာဒိကေ ခေတ္တေ ယထာပရိစ္ဆေဒံ သဗ္ဗတ္ထ သာကလျေန ဧကသ္မိံ ခဏေ ဗျာပိနီ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ တေ တေ နိဿယဘူတေ ပရမတ္ထဓမ္မေ၊ တံ တံ ကိရိယာဝိသေသမ္ပိ ဝါ ဥပါဒါယ လောကိယေဟိ သာသနိကေဟိ စ ယထာရဟံ ဧကတ္တေန ပညတ္တတ္တာ သနိဿယေကရူပါ ဧဝ။ တထာ ဟိ ဧကော ဂါမော အရညံ နဒီ ဇာတဿရော သမုဒ္ဒေါတိ ဧဝံ လောကေ၊ ‘‘သမ္မတာ သာ သီမာ သင်္ဃေန၊ အဂါမကေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရညေ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရာ၊ အယံ တတ္ထ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာ’’တိအာဒိနာ သာသနေ စ ဧကဝေါဟာရော ဒိဿတိ၊ န ပရမတ္ထတော။ ဧကဿ အနေကဓမ္မေသု ဗျာပနမတ္ထိ ကသိဏေကဒေသာဒိဝိကပ္ပာသမာနတာယ ဧကတ္တဟာနိတောတိ အယံ နော မတိ။

အဿ ဟေဋ္ဌာတိ သပ္ပဖဏပဗ္ဗတဿ ဟေဋ္ဌာ အာကာသပဗ္ဘာရေ။ လေဏဿာတိ လေဏံ စေ ကတံ၊ တဿ လေဏဿာတိ အတ္ထော။ တမေဝ ပုန လေဏံ ပဉ္စဟိ ပကာရေဟိ ဝိကပ္ပေတွာ ဩတရဏာနောတရဏဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ အာဟ ‘‘သစေ ပန ဟေဋ္ဌာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ဟေဋ္ဌာ’’တိ ဣမဿ ‘‘လေဏံ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဟေဋ္ဌာ လေဏဉ္စ ဧကသ္မိံ ပဒေသေတိ အာဟ ‘‘အန္တော’’တိ၊ ပဗ္ဗတဿ အန္တော၊ ပဗ္ဗတမူလေတိ အတ္ထော။ တမေဝ အန္တောသဒ္ဒံ သီမာပရိစ္ဆေဒေန ဝိသေသေတုံ ‘‘ဥပရိမဿ သီမာပရိစ္ဆေဒဿ ပါရတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဗ္ဗတပါဒံ ပန အပေက္ခိတွာ ‘‘ဩရတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေပိ သီမာနိဿယံ ပဗ္ဗတဂ္ဂံ သန္ဓာယ ‘‘ပါရတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ ‘‘ဗဟိ လေဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ဗဟိသဒ္ဒံ ဝိသေသေန္တော ‘‘ဥပရိမဿ ¶ သီမာပရိစ္ဆေဒဿ ဩရတော’’တိ အာဟ။ ဗဟိသီမာ န ဩတရတီတိ ဧတ္ထ ဗဟီတိ ပဗ္ဗတပါဒေ လေဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ လေဏဿ စ ဗဟိဘူတေ ဥပရိသီမာပရိစ္ဆေဒဿ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ သီမာ န ဩတရတီတိ အတ္ထော။ အန္တော သီမာတိ လေဏဿ စ ပဗ္ဗတပါဒဿ စ အန္တော အတ္တနော ဩတရဏာရဟဋ္ဌာနေ န ဩတရတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဗဟိ သီမာ န ဩတရတိ၊ အန္တော သီမာ န ဩတရတီ’’တိ စေတ္ထ အတ္တနော ဩတရဏာရဟဋ္ဌာနေ လေဏာဘာဝေန သီမာယ သဗ္ဗထာ ¶ အနောတရဏမေဝ ဒဿိတန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဟိ အနောတရန္တီ ဥပရိ ဧဝ ဟောတီတိ အယံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၃၈) အာဂတော ဝိနိစ္ဆယော။

သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈) ပန ‘‘အန္တောလေဏံ ဟောတီတိ ပဗ္ဗတဿ အန္တောလေဏံ ဟောတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ အာဂတော။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၃၈) န ‘‘အန္တောလေဏန္တိ ပဗ္ဗတဿ အန္တောလေဏံ။ ဒွါရံ ပန သန္ဓာယ ‘ပါရတော ဩရတော’တိ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗထာပိ သီမတော ဗဟိလေဏေန ဩတရတီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ အာဂတော။ အယံ ပန အန္တောလေဏဗဟိလေဏဝိနိစ္ဆယော ဂမ္ဘီရော ဒုဒ္ဒသော ဒုရနုဗောဓောတိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ၊ တထာပိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၃၈) အာဂတံ နယံ နိဿာယ သုဋ္ဌု ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗော ဝိညူဟီတိ။ ဗဟိ ပတိတံ အသီမာတိအာဒိနာ ဥပရိပါသာဒါဒီသု အထိရနိဿယေသု ဌိတာ သီမာပိ တေသံ ဝိနာသေန ဝိနဿတီတိ ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပေါက္ခရဏိံ ခဏန္တိ၊ သီမာယေဝါတိ ဧတ္ထ သစေ ဟေဋ္ဌာ ဥမင်္ဂနဒီ သီမပ္ပမာဏတော အနူနာ ပဌမမေဝ ပဝတ္တာ ဟောတိ၊ သီမာ စ ပစ္ဆာ ဗဒ္ဓါ နဒိတော ဥပရိ ဧဝ ဟောတိ၊ နဒိံ အာဟစ္စ ပေါက္ခရဏိယာ စ ခတာယ သီမာ ဝိနဿတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟေဋ္ဌာပထဝီတလေတိ အနန္တရာ ဘူမိဝိဝရေ။

သီမမာဠကေတိ ¶ ခဏ္ဍသီမင်္ဂဏေ။ ဝဋရုက္ခောတိ ဣဒံ ပါရောဟောပတ္ထမ္ဘေန အတိဒူရမ္ပိ ဂန္တုံ သမတ္ထသာခါသမင်္ဂိတာယ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗရုက္ခလတာဒီနမ္ပိ သမ္ဗန္ဓော န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ တေနေဝ နာဝါရဇ္ဇုသေတုသမ္ဗန္ဓောပိ ပဋိက္ခိတ္တော။ တတောတိ တတော သာခတော။ မဟာသီမာယ ပထဝီတလန္တိ ဧတ္ထ အာသန္နတရမ္ပိ ဂါမသီမံ အဂ္ဂဟေတွာ ဗဒ္ဓသီမာယ ဧဝ ဂဟိတတ္တာ ဂါမသီမဗဒ္ဓသီမာနံ အညမညံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေပိ သမ္ဘေဒဒေါသော နတ္ထိ အညမညံ နိဿယနိဿိတဘာဝေန ပဝတ္တိတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ တာသမ္ပိ သမ္ဗန္ဓဒေါသော ဘဝေယျ၊ ကထံ ဂါမသီမာယ ဗဒ္ဓသီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ ဘဝေယျ? ယဿာ ဟိ သီမာယ ယာယ သီမာယ သဒ္ဓိံ သမ္ဗန္ဓေ ဒေါသော ဘဝေယျ၊ သာ တတ္ထ ဗန္ဓိတုမေဝ န ဝဋ္ဋတိ ဗဒ္ဓသီမဥဒကုက္ခေပသီမာသု ဗဒ္ဓသီမာ ဝိယ၊ အတ္တနော အနိဿယဘူတဂါမသီမာဒီသု ဥဒကုက္ခေပသီမာ ဝိယ စ၊ တေနေဝ ‘‘သစေ ပန ရုက္ခဿ သာခါ ဝါတတော နိက္ခန္တပါရောဟော ဝါ ဗဟိနဒီတီရေ ဝိဟာရသီမာယ ဝါ ဂါမသီမာယ ဝါ ပတိဋ္ဌိတော’’တိအာဒိနာ ဥဒကုက္ခေပသီမာယ အတ္တနော အနိဿယဘူတဂါမသီမာဒီဟိ ဧဝ သမ္ဗန္ဓဒေါသော ဒဿိတော၊ န နဒီသီမာယ ¶ ၊ ဧဝမိဓာပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယဉ္စတ္ထော ဥပရိ ပါကဋော ဘဝိဿတိ။ အာဟစ္စာတိ ဖုသိတွာ။

မဟာသီမံ ဝါ သောဓေတွာတိ မဟာသီမဂတာနံ သဗ္ဗေသံ ဘိက္ခူနံ ဟတ္ထပါသာနယနဆန္ဒာဟရဏာဒိဝသေန သကလံ မဟာသီမံ သောဓေတွာ။ ဧတေန သဗ္ဗဝိပတ္တိယော မောစေတွာ ပုဗ္ဗေ သုဋ္ဌု ဗဒ္ဓါနမ္ပိ ဒွိန္နံ ဗဒ္ဓသီမာနံ ပစ္ဆာ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဤဒိသော ပါဠိမုတ္တကော သမ္ဗန္ဓဒေါသော အတ္ထီတိ ဒဿေတိ၊ သော စ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သီမာယ သီမာ သမ္ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ ဗဒ္ဓသီမာနံ အညမညံ သမ္ဘေဒဇ္ဈောတ္ထရဏံ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ သီမံ သမ္မန္နန္တေန သီမန္တရိကံ ဌပေတွာ သီမံ သမ္မန္နိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၄၈) ဥဘိန္နံ ဗဒ္ဓသီမာနံ အန္တရာ သီမန္တရိကံ ဌပေတွာ ဗန္ဓိတုံ ¶ အနုဇာနနေန သမ္ဘေဒဇ္ဈောတ္ထရဏေ ဝိယ တာသံ အညမညံ ဖုသိတွာ တိဋ္ဌနဝသေန ဗန္ဓနမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓတ္တာ ဗဒ္ဓါနမ္ပိ တာသံ ပစ္ဆာ အညမညံ ဧကရုက္ခာဒီဟိ ဖုသိတွာ ဌာနမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယညူဟိ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ နိဒ္ဓါရိတော ဗန္ဓနကာလေ ပဋိက္ခိတ္တဿ သမ္ဗန္ဓဒေါသဿ အနုလောမေန အကပ္ပိယာနုလောမတ္တာ။ အယံ ပန သမ္ဗန္ဓဒေါသော ပုဗ္ဗေ သုဋ္ဌု ဗဒ္ဓါနံ ပစ္ဆာ သဉ္ဇာတတ္တာ ဗဇ္ဈမာနက္ခဏေ ဝိယ အသီမတ္တံ ကာတုံ န သက္ကောတိ၊ တသ္မာ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေ အပနီတမတ္တေ တာ သီမာ ပါကတိကာ ဟောန္တိ။ ယထာ စာယံ ပစ္ဆာ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ ဗဇ္ဈမာနက္ခဏေပိ တာသံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေ သတိ တာ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ကေစိ ပန မဟာသီမံ ဝါ သောဓေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘မဟာသီမဂတာ ဘိက္ခူ ယထာ တံ သာခံ ဝါ ပါရောဟံ ဝါ ကာယကာယပဋိဗဒ္ဓေဟိ န ဖုသန္တိ၊ ဧဝံ သောဓနမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ န သကလသီမာသောဓန’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ အဋ္ဌကထာယ ဝိရုဇ္ဈနတော။ တထာ ဟိ ‘‘မဟာသီမာယ ပထဝီတလံ ဝါ တတ္ထဇာတကရုက္ခာဒီနိ ဝါ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဧဝံ သာခါပါရောဟာနံ မဟာသီမံ ဖုသိတွာ ဌာနမေဝ သမ္ဗန္ဓဒေါသေ ကာရဏတ္တေန ဝုတ္တံ၊ န ပန တတ္ထ ဌိတဘိက္ခူဟိ သာခါဒီနံ ဖုသနံ။ ယဒိ ဟိ ဘိက္ခူနံ သာခါဒိံ ဖုသိတွာ ဌာနမေဝ ကာရဏံ သိယာ၊ ‘‘တဿ သာခံ ဝါ တတော နိဂ္ဂတပါရောဟံ ဝါ မဟာသီမာယ ပဝိဋ္ဌံ တတြဋ္ဌော ကောစိ ဘိက္ခု ဖုသိတွာ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဘိက္ခုဖုသနမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ယဉှိ တတ္ထ မဟာသီမာသောဓနေ ကာရဏံ၊ တဒေဝ တသ္မိံ ဝါကျေ ပဓာနတော ဒဿေတဗ္ဗံ။ န ဟိ အာဟစ္စဋ္ဌိတမေဝ သာခါဒိံ ဖုသိတွာ ဌိတော ဘိက္ခု သောဓေတဗ္ဗော အာကာသဋ္ဌသာခါဒိံ ဖုသိတွာ ဌိတဘိက္ခုဿပိ သောဓေတဗ္ဗတော၊ ကိံ နိရတ္ထကေန အာဟစ္စဋ္ဌာနဝစနေန၊ အာကာသဋ္ဌသာခါသု ¶ စ ဘိက္ခုဖုသနမေဝ ကာရဏတ္တေန ဝုတ္တံ ¶ ၊ သောဓနဉ္စ တဿေဝ ဘိက္ခုဿ ဟတ္ထပါသာနယနာဒိဝသေန သောဓနံ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ‘‘မဟာသီမံ သောဓေတွာ’’တိ သကလသီမာသာဓာရဏဝစနေန သောဓနံ ဝုတ္တံ၊ အပိ စ သာခါဒိံ ဖုသိတွာ ဌိတဘိက္ခုမတ္တသောဓနေ အဘိမတေ ‘‘မဟာသီမာယ ပထဝီတလ’’န္တိ ဝိသေသသီမောပါဒါနံ နိရတ္ထကံ သိယာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အန္တမသော အာကာသေပိ ဌတွာ သာခါဒိံ ဖုသိတွာ ဌိတဿ သောဓေတဗ္ဗတော။

ဆိန္ဒိတွာ ဗဟိဋ္ဌကာ ကာတဗ္ဗာတိ တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတဘာဝဝိယောဇနဝစနတော စ ဝိသဘာဂသီမာနံ ဖုသနေနေဝ သကလသီမာသောဓနဟေတုကော အဋ္ဌကထာသိဒ္ဓါယံ ဧကော သမ္ဗန္ဓဒေါသော အတ္ထေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနေဝ ဥဒကုက္ခေပသီမာကထာယမ္ပိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇) ‘‘ဝိဟာရသီမာယ ဝါ ဂါမသီမာယ ဝါ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ စ ‘‘နဒီတီရေ ပန ခါဏုကံ ကောဋ္ဋေတွာ တတ္ထ ဗဒ္ဓနာဝါယ ဝါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ ‘‘သစေ ပန သေတု ဝါ သေတုပါဒါ ဝါ ဗဟိတီရေ ပတိဋ္ဌိတာ၊ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ ဧဝံ ဝိသဘာဂါသု ဂါမသီမာသု သာခါဒီနံ ဖုသနမေဝ သင်္ကရဒေါသကာရဏတ္တေန ဝုတ္တံ၊ န ဘိက္ခုဖုသနံ။ တထာ ဟိ ‘‘အန္တောနဒိယံ ဇာတရုက္ခေ ဗန္ဓိတွာ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ နဒိယံ နာဝါဗန္ဓနံ အနုညာတံ ဥဒကုက္ခေပနိဿယတ္တေန နဒီသီမာယ သဘာဂတ္တာ။ ယဒိ ဟိ ဘိက္ခူနံ ဖုသနမေဝ ပဋိစ္စ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဗန္ဓဒေါသော ဝုတ္တော သိယာ၊ နဒိယမ္ပိ ဗန္ဓနံ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဘဝေယျ။ တတ္ထာပိ ဟိ ဘိက္ခုဖုသနံ ကမ္မကောပကာရဏံ ဟောတိ၊ တသ္မာ သဘာဂသီမာသု ပဝိသိတွာ ဘူမိအာဒိံ ဖုသိတွာ၊ အဖုသိတွာ ဝါ သာခါဒိမှိ ဌိတေ တံ သာခါဒိံ ဖုသန္တောဝ ဘိက္ခု သောဓေတဗ္ဗော။ ဝိသဘာဂသီမာသု ပန သာခါဒိမှိ ဖုသိတွာ ဌိတေ တံ သာခါဒိံ အဖုသန္တာပိ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ သောဓေတဗ္ဗာ၊ အဖုသိတွာ ဌိတေ ပန တံ သာခါဒိံ ဖုသန္တာဝ ဘိက္ခူ သောဓေတဗ္ဗာတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

ယံ ¶ ပနေတ္ထ ကေစိ ‘‘ဗဒ္ဓသီမာနံ ဒွိန္နံ အညမညံ ဝိယ ဗဒ္ဓသီမဂါမသီမာနမ္ပိ တဒညာသမ္ပိ သဗ္ဗာသံ သမာနသံဝါသကသီမာနံ အညမညံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေ သတိ တဒုဘယမ္ပိ ဧကသီမံ ဝိယ သောဓေတွာ ဧကတ္ထေဝ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ၊ အညထာ ကတံ ကမ္မံ ဝိပဇ္ဇတိ၊ နတ္ထေတ္ထ သဘာဂဝိသဘာဂဘေဒေါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ သဘာဂသီမာနံ အညမညံ သမ္ဗန္ဓဒေါသာဘာဝဿ ဝိသဘာဂသီမာနမေဝ တဗ္ဘာဝဿ သုတ္တသုတ္တာနုလောမာဒိဝိနယနယေဟိ သိဒ္ဓတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သီမံ သမ္မန္နိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၈) ဂါမသီမာယမေဝ ဗဒ္ဓသီမံ သမ္မန္နိတုံ အနုညာတတ္တာ တာသံ နိဿယနိဿိတဘာဝေန သဘာဂတာ၊ သမ္ဘေဒဇ္ဈောတ္ထရဏဒေါသာဘာဝေါ စ သုတ္တတောဝ ¶ သိဒ္ဓါ။ ဗန္ဓနကာလေ ပန အနုညာတဿ သမ္ဗန္ဓဿ အနုလောမတော ပစ္ဆာ သဉ္ဇာတရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓောပိ တာသံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ‘‘ယံ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… ကပ္ပိယံ အနုလောမေတိ၊ အကပ္ပိယံ ပဋိဗာဟတိ၊ တံ ဝေါ ကပ္ပတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၅) ဝုတ္တတ္တာ ဧဝံ တာဝ ဂါမဗဒ္ဓသီမာနံ အညမညံ သဘာဂတာ၊ သမ္ဘေဒါဒိဒေါသာဘာဝေါ စ သုတ္တသုတ္တာနုလောမတော သိဒ္ဓါ၊ ဣမိနာ ဧဝ နယေန အရညသီမသတ္တဗ္ဘန္တရသီမာနံ နဒီအာဒိသီမဥဒကုက္ခေပသီမာနဉ္စ သုတ္တသုတ္တာနုလောမတော အညမညံ သဘာဂတာ၊ သမ္ဘေဒါဒိဒေါသာဘာဝေါ စ သိဒ္ဓါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဗဒ္ဓသီမာယ ပန အညာယ ဗဒ္ဓသီမာယ နဒီအာဒိသီမာသု စ ဗန္ဓိတုံ ပဋိက္ခေပသိဒ္ဓိတော စေဝ ဥဒကုက္ခေပသတ္တဗ္ဘန္တရသီမာနံ နဒီအာဒီသု ဧဝ ကာတုံ နိယမနသုတ္တသာမတ္ထိယေန ဗဒ္ဓသီမဂါမသီမာသု ကရဏပဋိက္ခေပသိဒ္ဓါ စ တာသံ အညမညသဘာဂတာ ဥပ္ပတ္တိက္ခဏေ ပစ္ဆာ စ ရုက္ခာဒီဟိ သမ္ဘေဒါဒိဒေါသသမ္ဘဝေါ စ ဝုတ္တနယေန သုတ္တသုတ္တာနုလောမတောဝ သိဇ္ဈန္တိ။ တေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ ဝိသဘာဂသီမာနမေဝ ဝဋရုက္ခာဒိဝစနေဟိ ¶ သမ္ဗန္ဓဒေါသံ ဒဿေတွာ သဘာဂါနံ ဗဒ္ဓသီမဂါမသီမာဒီနံ သမ္ဗန္ဓဒေါသော န ဒဿိတော။ န ကေဝလဉ္စ န ဒဿိတော၊ အထ ခေါ တာသံ သဘာဂသီမာနံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေပိ ဒေါသာဘာဝေါပိ ပါဠိအဋ္ဌကထာသု ဉာပိတော ဧဝ။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၃၈) ‘‘ပဗ္ဗတနိမိတ္တံ ပါသာဏနိမိတ္တံ ဝနနိမိတ္တံ ရုက္ခနိမိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ဝဍ္ဎနကနိမိတ္တာနိ အနုညာတာနိ၊ တေန နေသံ ရုက္ခာဒိနိမိတ္တာနံ ဝဍ္ဎနေ ဗဒ္ဓသီမဂါမသီမာနံ သင်္ကရဒေါသာဘာဝေါ ဉာပိတောဝ ဟောတိ၊ ဒွိန္နံ ပန ဗဒ္ဓသီမာနံ ဤဒိသော သမ္ဗန္ဓော န ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဧကရုက္ခောပိ ဒွိန္နံ သီမာနံ နိမိတ္တံ ဟောတိ၊ သော ပန ဝဍ္ဎန္တော သီမသင်္ကရံ ကရောတိ၊ တသ္မာ န ကာတဗ္ဗော’’တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိယောဇနပရမံ သီမံ ဗန္ဓိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၄၀) ဝစနတောပိ စာယံ ဉာပိတော။ တိယောဇနပရမာယ ဟိ သီမာယ သမန္တာ ပရိယန္တေသု ရုက္ခလတာဂုမ္ဗာဒီဟိ ဗဒ္ဓဂါမသီမာနံ နိယမေန အညမညံ သမ္ဗန္ဓဿ သမ္ဘဝတော ‘‘ဤဒိသံ သမ္ဗန္ဓံ ဝိနာသေတွာဝ သီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ’’တိ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ န ဝုတ္တံ။

ယဒိ စေတ္ထ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေန ကမ္မဝိပတ္တိ ဘဝေယျ၊ အဝဿမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ဝိပတ္တိပရိဟာရတ္ထဉှိ အာစရိယာ နိရာသင်္ကဋ္ဌာနေသုပိ ‘‘ဘိတ္တိံ အကိတ္တေတွာ’’တိအာဒိနာ သိဒ္ဓမေဝတ္ထံ ပုနပ္ပုနံ အဝေါစုံ၊ ဣဓ ပန ‘‘ဝနမဇ္ဈေ ဝိဟာရံ ကရောန္တိ၊ ဝနံ န ကိတ္တေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ရုက္ခလတာဒီဟိ နိရန္တရေ ဝနမဇ္ဈေပိ သီမာဗန္ဓနမဝေါစုံ။ တထာ ထမ္ဘာနံ ဥပရိ ကတပါသာဒါဒီသု ဟေဋ္ဌာ ထမ္ဘာဒီဟိ ဧကာဗဒ္ဓေသု ဥပရိမတလာဒီသု သီမာဗန္ဓနံ ဗဟုဓာ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဗဒ္ဓသီမဂါမသီမာနံ ¶ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓော တေဟိ မုခတောဝ ဝိဟိတော၊ အပိစ ဂါမသီမာနမ္ပိ ပါဋေက္ကံ ဗဒ္ဓသီမာသဒိသတာယ ဧကာယ ဂါမသီမာယ ကမ္မံ ကရောန္တေဟိ ဒဗ္ဗတိဏမတ္တေနပိ သမ္ဗန္ဓာ ဂါမန္တရပရမ္ပရာ အရညနဒီသမုဒ္ဒါ စ သောဓေတဗ္ဗာတိ သကလံ ဒီပံ ¶ သောဓေတွာဝ ကာတဗ္ဗံ သိယာ။ ဧဝံ ပန အသောဓေတွာ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလတော ပဘုတိ ကတာနံ ဥပသမ္ပဒါဒိကမ္မာနံ သီမာသမ္မုတီနဉ္စ ဝိပဇ္ဇနတော သဗ္ဗေသမ္ပိ ဘိက္ခူနံ အနုပသမ္ပန္နသင်္ကာပသင်္ဂေါ စ ဒုန္နိဝါရော ဟောတိ၊ န စေတံ ယုတ္တံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တနယေန ဝိသဘာဂသီမာနမေဝ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓဒေါသော၊ န ဗဒ္ဓသီမဂါမသီမာဒီနံ သဘာဂသီမာနန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

မဟာသီမာသောဓနဿ ဒုက္ကရတာယ ခဏ္ဍသီမာယမေဝ ယေဘုယျေန သင်္ဃကမ္မကရဏန္တိ အာဟ ‘‘သီမမာဠကေ’’တိအာဒိ။ မဟာသင်္ဃသန္နိပါတေသု ပန ခဏ္ဍသီမာယ အပ္ပဟောနကတာယ မဟာသီမာယ ကမ္မေ ကရိယမာနေပိ အယံ နယော ဂဟေတဗ္ဗောဝ။ ဥက္ခိပါပေတွာတိ ဣမိနာ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန သီမံ ဖုသန္တောပိ သီမဋ္ဌောဝ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ပုရိမနယေပီတိ ခဏ္ဍသီမတော မဟာသီမံ ပဝိဋ္ဌသာခါနယေပိ။ သီမဋ္ဌရုက္ခသာခါယ နိသိန္နော သီမဋ္ဌောဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘ဟတ္ထပါသမေဝ အာနေတဗ္ဗော’’တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ရုက္ခသာခါဒီဟိ အညမညသမ္ဗန္ဓာသု ဧတာသု ခဏ္ဍသီမာယ တယော ဘိက္ခူ၊ မဟာသီမာယ ဒွေတိ ဧဝံ ဒွီသု သီမာသု သီမန္တရိကံ အဖုသိတွာ၊ ဟတ္ထပါသဉ္စ အဝိဇဟိတွာ ဌိတေဟိ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခူဟိ ဥပသမ္ပဒါဒိ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ ‘‘နာနာသီမာယံ ဌိတစတုတ္ထော ကမ္မံ ကရေယျ၊ အကမ္မံ န စ ကရဏီယ’’န္တိအာဒိဝစနတော (မဟာဝ။ ၃၈၉)။ တေနေဝေတ္ထာပိ မဟာသီမံ သောဓေတွာ မာဠကသီမာယမေဝ ကမ္မကရဏံ ဝိဟိတံ။ အညထာ ဘိန္နသီမဋ္ဌတာယ တတြဋ္ဌဿ ဂဏပူရကတ္တာဘာဝါ ကမ္မကောပေါဝ ဟောတီတိ။

ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိအာဟရဏဝသေန မဟာသီမာသောဓနန္တိ? တမ္ပိ ဝိနယညူ န ဣစ္ဆန္တိ၊ ဟတ္ထပါသာနယနဗဟိသီမကရဏဝသေန ပနေတ္ထ သောဓနံ ဣစ္ဆန္တိ၊ ဒိန္နဿပိ ဆန္ဒဿ ¶ အနာဂမနေန မဟာသီမဋ္ဌော ကမ္မံ ကောပေတီတိ။ ယဒိ စဿ ဆန္ဒာဒိ နာဂစ္ဆတိ၊ ကထံ သော ကမ္မံ ကောပေဿတီတိ? ဒွိန္နံ ဝိသဘာဂသီမာနံ သမ္ဗန္ဓဒေါသတော၊ သော စ သမ္ဗန္ဓဒေါသော အဋ္ဌကထာဝစနပ္ပမာဏတော။ န ဟိ ဝိနယေ သဗ္ဗတ္ထ ယုတ္တိ သက္ကာ ဉာတုံ ဗုဒ္ဓဂေါစရတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘သစေ ဒွေပိ သီမာယော ပူရေတွာ နိရန္တရံ ဌိတေသု ဘိက္ခူသု ကမ္မံ ကရောန္တေသု ဧကာယ ဧဝ သီမာယ ဂဏော စ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော စ အနုဿာဝကော စ ဧကတော တိဋ္ဌတိ ¶ ၊ ကမ္မံ သုကတမေဝ ဟောတိ။ သစေ ပန ကမ္မာရဟော ဝါ အနုဿာဝကော ဝါ သီမန္တရဋ္ဌော ဟောတိ၊ ကမ္မံ ဝိပဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တဉ္စ ဗဒ္ဓသီမဂါမသီမာဒိသဘာဂသီမာသု ဧဝ ယုဇ္ဇတိ။ ယာသု အညမညံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေသုပိ ဒေါသော နတ္ထိ၊ ယာသု ပန အတ္ထိ၊ န တာသု၊ ဝိသဘာဂသီမာသု ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေ သတိ ဧကတ္ထ ဌိတော ဣတရဋ္ဌာနံ ကမ္မံ ကောပေတိ ဧဝ အဋ္ဌကထာယ သာမညတော သောဓနဿ ဝုတ္တတ္တာတိ အမှာကံ ခန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈) ‘‘ဥက္ခိပါပေတွာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ခဏ္ဍသီမာယ အန္တော ဌိတတ္တာ ရုက္ခဿ တတ္ထ ဌိတော ဟတ္ထပါသမေဝ အာနေတဗ္ဗောတိ ဥက္ခိပါပေတွာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၃၈) ပန ‘‘ဥက္ခိပါပေတွာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ကသ္မာ? အန္တော ဌိတတ္တာ။ ရုက္ခဿ ဟိ ဟေဋ္ဌာ ပထဝီဂတံ မူလံ ခဏ္ဍသီမာယေဝ ဟောတိ။ အဗ္ဗောဟာရိကံ ဝါတိ အပရေ။ ‘မဇ္ဈေ ပန ဆိန္နေ မဟာသီမာယ ဌိတံ မူလံ မဟာသီမမေဝ ဘဇတိ၊ ခဏ္ဍသီမာယ ဌိတံ ခဏ္ဍသီမမေဝ ဘဇတိ တဒါယတ္တပထဝီအာဒီဟိ အနုဂ္ဂဟိတတ္တာ’တိ စ ဝုတ္တံ။ ‘သီမာယ ပစ္ဆာ ဥဋ္ဌိတရုက္ခေ နိသီဒိတွာ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ ပစ္ဆာ သီမာယံ ကတဂေဟေ ဝိယာ’တိ ဝတွာ ‘ဗန္ဓနကာလေ ဌိတေ ရုက္ခေ နိသီဒိတွာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဥပရိသီမာယ အဂမနတော’တိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ ဗန္ဓနကာလေ ¶ ပုန အာရောဟဏံ နာမ နတ္ထိ၊ ဗန္ဓိတကာလေ ဧဝ အာရောဟတီတိ အာပဇ္ဇတိ ပစ္ဆာ ဥဋ္ဌိတရုက္ခော ပန တပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ သီမာသင်္ခမေဝ ဂတော။ ဧဝံ ပုဗ္ဗေ ဥဋ္ဌိတရုက္ခောပီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ ဝစနတော တိဏာဒိပိ သင်္ဂဟိတံ၊ မဟာထေရာပိ တိဏံ သောဓေတွာဝ ကရောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

န ဩတရတီတိ ပဏဝသဏ္ဌာနပဗ္ဗတာဒီသု ဟေဋ္ဌာ ပမာဏရဟိတံ ဌာနံ န ဩတရတိ။ ကိဉ္စာပိ ပနေတ္ထ ဗဇ္ဈမာနက္ခဏေ ဥဒ္ဓမ္ပိ ပမာဏရဟိတပဗ္ဗတာဒိ နာရောဟတိ၊ တထာပိ တံ ပစ္ဆာ သီမဋ္ဌတာယ သီမာ ဟောတိ။ ဟေဋ္ဌာ ပဏဝသဏ္ဌာနာဒိ ပန ဥပရိ ဗဒ္ဓါယပိ သီမာယ သီမသင်္ခံ န ဂစ္ဆတိ၊ တဿေဝ ဝသေန ‘‘န ဩတရတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣတရထာ ဩရောဟဏာရောဟဏာနံ သာဓာရဏဝသေန ‘‘န ဩတရတီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗတော။ ဇာတံ ယံ ကိဉ္စီတိ နိဋ္ဌိတသီမာယ ဥပရိ ဇာတံ ဝိဇ္ဇမာနံ ပုဗ္ဗေ ဌိတံ ပစ္ဆာ သဉ္ဇာတံ ပဝိဋ္ဌဉ္စ ယံ ကိဉ္စိ သဝိညာဏကာဝိညာဏကံ သဗ္ဗမ္ပီတိ အတ္ထော။ အန္တောသီမာယ ဟိ ဟတ္ထိက္ခန္ဓာဒိသဝိညာဏကေသု နိသိန္နောပိ ဘိက္ခု သီမဋ္ဌောဝ ဟောတိ။ ဗဒ္ဓါယ သီမာယာတိ ဣဒဉ္စ ပကရဏဝသေန ဥပလက္ခဏတော ဝုတ္တံ။ အဗဒ္ဓသီမာသုပိ ¶ သဗ္ဗာသု ဌိတံ တံ သီမာသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။ ဧကသမ္ဗန္ဓေန ဂတန္တိ ရုက္ခလတာဒိတတြဇာတမေဝသန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တာဒိသဉှိ ‘‘ဣတော ဂတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။

ယံ ပန ‘‘ဣတော ဂတ’’န္တိ ဝါ ‘‘တတော အာဂတ’’န္တိ ဝါ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျံ ဥဘောသု ဗဒ္ဓသီမဂါမသီမာသု ဥဒကုက္ခေပနဒီအာဒီသု စ တိရိယံ ပတိတရဇ္ဇုဒဏ္ဍာဒိ၊ တတ္ထ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? ဧတ္ထ ပန ‘‘ဗဒ္ဓသီမာယ ပတိဋ္ဌိတဘာဂေါ ဗဒ္ဓသီမာ၊ ဂါမသီမာယ ပတိဋ္ဌိတဘာဂေါ ဂါမသီမာ တဒုဘယသီမဋ္ဌပဗ္ဗတာဒိ ဝိယ၊ ဗဒ္ဓသီမတော ဥဋ္ဌိတဝဋရုက္ခဿ ပါရောဟေ၊ ဂါမသီမာယ ဂါမသီမတော ဥဋ္ဌိတဝဋရုက္ခဿ ပါရောဟေ စ ဗဒ္ဓသီမာယ ¶ ပတိဋ္ဌိတေပိ ဧသေဝ နယော။ မူလေ ပတိဋ္ဌိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ‘ဣတော ဂတံ၊ တတော အာဂတ’န္တိ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျတော သော ဘာဂေါ ယထာပဝိဋ္ဌသီမဋ္ဌသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။ တေသံ ရုက္ခပါရောဟာနံ အန္တရာ ပန အာကာသဋ္ဌသာခါ ဘူမိယံ သီမာပရိစ္ဆေဒပ္ပမာဏေန တဒုဘယသီမာ ဟောတီ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ ပနဿာ သာခါယ ပါရောဟော ပဝိဋ္ဌသီမာယ ပထဝိယံ မူလေဟိ ပတိဋ္ဌဟိတွာပိ ယာဝ သာခံ ဝိနာ ဌာတုံ န သက္ကောတိ၊ တာဝ မူလသီမဋ္ဌတံ န ဝိဇဟတိ။ ယဒါ ပန သဏ္ဌာတုံ သက္ကောတိ၊ တဒါပိ ပါရောဟမတ္တမေဝ ပဝိဋ္ဌသီမတံ သမုပေတိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗောပိ အာကာသဋ္ဌသာခါဘာဂေါ ပုရိမသီမဋ္ဌတံ န ဝိဇဟတိ တတော အာဂတဘာဂဿ အဝိဇဟိတတ္တာတိ အမှာကံ ခန္တိ။ ဥဒကုက္ခေပနဒီအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ စ ဝိသဘာဂသီမာယ ဧဝ ပဝိဋ္ဌေ သကလသီမာသောဓနံ၊ သဘာဂါယ ပဝိဋ္ဌေ ဖုသိတွာ ဌိတမတ္တဘိက္ခုသောဓနဉ္စ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယမေဝ။

၁၆၄။ ဧတ္ထ စ နဒီပါရသီမာကထာယ ပါရယတီတိ အဇ္ဈောတ္ထရတိ။ နဒိယာ ဥဘောသု တီရေသု ပတိဋ္ဌဟမာနာ သီမာ နဒီအဇ္ဈောတ္ထရာ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နဒိံ အဇ္ဈောတ္ထရမာန’’န္တိ။ အန္တောနဒိယဉှိ သီမာ န ဩတရတိ။ နဒီလက္ခဏေ ပန အသတိ ဩတရတိ။ သာ စ တဒါ နဒီပါရသီမာ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နဒိယာ လက္ခဏံ နဒီနိမိတ္တေ ဝုတ္တနယမေဝါ’’တိ။ အဿာတိ ဘဝေယျ။ အဝဿံ လဗ္ဘနေယျာ ပန ဓုဝနာဝါဝ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ န နာဝါယာတိ ဣမိနာ နာဝံ ဝိနာပိ သီမာ ဗဒ္ဓါ သုဗဒ္ဓါ ဧဝ ဟောတိ၊ အာပတ္တိပရိဟာရတ္ထာ နာဝါတိ ဒဿေတိ။

ရုက္ခသင်္ဃာဋမယောတိ အနေကရုက္ခေ ဧကတော ဃဋေတွာ ကတသေတု။ ရုက္ခံ ဆိန္ဒိတွာ ကတောတိ ပါဌသေသော။ ‘‘သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ အန္တော ဌိတဘိက္ခူ ဟတ္ထပါသေ ကတွာတိ ဣဒံ ဥဘိန္နံ တီရာနံ ဧကဂါမခေတ္တဘာဝံ ¶ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဗ္ဗတသဏ္ဌာနာတိ ¶ ဧကတော ဥဂ္ဂတဒီပသိခရတ္တာ သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တံ။

၁၆၅။ သီမာသမူဟနကထာယံ သောတိ ဘိက္ခုနိသင်္ဃော။ ဒွေပီတိ ဒွေ သမာနသံဝါသအဝိပ္ပဝါသသီမာယော။ အဝိပ္ပဝါသသီမာတိ မဟာသီမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တတ္ထေဝ ယေဘုယျေန အဝိပ္ပဝါသာတိ။ အဝိပ္ပဝါသံ အဇာနန္တာပီတိ ဣဒံ မဟာသီမာယ ဝိဇ္ဇမာနာဝိဇ္ဇမာနတ္တံ၊ တဿာ ဗာဟိရပရိစ္ဆေဒဉ္စ အဇာနန္တာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အဇာနန္တေဟိပိ အန္တောသီမာယ ဌတွာ ကမ္မဝါစာယ ကတာယ သာ သီမာ သမူဟတာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမူဟနိတုဉ္စေဝ ဗန္ဓိတုဉ္စ သက္ခိဿန္တီ’’တိ။ နိရာသင်္ကဋ္ဌာနေတိ ခဏ္ဍသီမာရဟိတဋ္ဌာနေ။ ဣဒဉ္စ မဟာသီမာယ ဝိဇ္ဇမာနာယပိ ကမ္မကရဏသုခတ္ထံ ခဏ္ဍသီမာ ဣစ္ဆိတာတိ တံ စေတိယင်္ဂဏာဒိဗဟုသန္နိပါတဋ္ဌာနေ န ဗန္ဓတီတိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ သာ ဗဒ္ဓါ သုဗဒ္ဓါ ဧဝ မဟာသီမာ ဝိယ။ ပဋိဗန္ဓိတုံ ပန န သက္ခိဿန္တေဝါတိ ဣဒံ ခဏ္ဍသီမာယ အသမူဟတတ္တာ၊ တဿာ အဝိဇ္ဇမာနတ္တဿ အဇာနနတော စ မဟာသီမာဗန္ဓနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ခဏ္ဍသီမာ ပန နိရာသင်္ကဋ္ဌာနေ ဗန္ဓိတုံ သက္ခိဿန္တေဝ။ သီမာသမ္ဘေဒံ ကတွာတိ ခဏ္ဍသီမာယ ဝိဇ္ဇမာနပက္ခေ သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရဏသမ္ဘေဒံ ကတွာ အဝိဇ္ဇမာနပက္ခေပိ သမ္ဘေဒသင်္ကာယ အနိဝတ္တနေန သမ္ဘေဒသင်္ကံ ကတွာ။ အဝိဟာရံ ကရေယျုန္တိ သင်္ဃကမ္မာနာရဟံ ကရေယျုံ။ ပုဗ္ဗေ ဟိ စေတိယင်္ဂဏာဒိနိရာသင်္ကဋ္ဌာနေ ကမ္မံ ကာတုံ သက္ကာ၊ ဣဒါနိ တမ္ပိ ဝိနာသိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ န သမူဟနိတဗ္ဗာတိ ခဏ္ဍသီမံ အဇာနန္တေဟိ န သမူဟနိတဗ္ဗာ။ ဥဘောပိ န ဇာနန္တီတိ ဥဘိန္နံ ပဒေသနိယမံ ဝါ တာသံ ဒွိန္နမ္ပိ ဝါ အညတရာယ ဝါ ဝိဇ္ဇမာနတံ ဝါ အဝိဇ္ဇမာနတံ ဝါ န ဇာနန္တိ၊ သဗ္ဗတ္ထ သင်္ကာ ဧဝ ဟောတိ။ နေဝ သမူဟနိတုံ၊ န ဗန္ဓိတုံ သက္ခိဿန္တီတိ ဣဒံ နိရာသင်္ကဋ္ဌာနေ ဌတွာ သမူဟနိတုံ သက္ကောန္တာပိ မဟာသီမံ ပဋိဗန္ဓိတုံ န သက္ခိဿန္တီတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ¶ ဝုတ္တံ။ န စ သက္ကာ…ပေ… ကမ္မဝါစာ ကာတုန္တိ ဣဒံ သီမာဗန္ဓနကမ္မဝါစံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဗန္ဓိတုံ န သက္ကာ၊ တသ္မာ န သမူဟနိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

ကေစိ ပန ‘‘ဤဒိသေသုပိ ဝိဟာရေသု ဆပဉ္စမတ္တေ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ ဝိဟာရကောဋိတော ပဋ္ဌာယ ဝိဟာရပရိက္ခေပဿ အန္တော စ ဗဟိ စ သမန္တာ လေဍ္ဍုပါတေ သဗ္ဗတ္ထ မဉ္စပ္ပမာဏေ ဩကာသေ နိရန္တရံ ဌတွာ ပဌမံ အဝိပ္ပဝါသသီမံ၊ တတော သမာနသံဝါသကသီမဉ္စ သမူဟနနဝသေန သီမာယ သမုဂ္ဃာတေ ကတေ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ခဏ္ဍသီမာယ၊ မဟာသီမာယ ဝါ ဌိတဝိဇ္ဇမာနတ္တေ သတိ အဝဿံ ဧကသ္မိံ ¶ မဉ္စဋ္ဌာနေ တာသံ မဇ္ဈဂတာ တေ ဘိက္ခူ တာ သမူဟနေယျုံ၊ တတော ဂါမသီမာ ဧဝ အဝသိဿေယျ။ န ဟေတ္ထ သီမာယ၊ တပ္ပရိစ္ဆေဒဿ ဝါ ဇာနနံ အင်္ဂံ။ သီမာယ ပန အန္တောဌာနံ ‘သမူဟနိဿာမာ’တိ ကမ္မဝါစာကရဏဉ္စေတ္ထ အင်္ဂံ။ အဋ္ဌကထာယံ ‘ခဏ္ဍသီမံ ပန ဇာနန္တာ အဝိပ္ပဝါသံ အဇာနန္တာပိ သမူဟနိတုဉ္စေဝ ဗန္ဓိတုဉ္စ သက္ခိဿန္တီ’တိ ဧဝံ မဟာသီမာယ ပရိစ္ဆေဒဿ အဇာနနေပိ သမူဟနနဿ ဝုတ္တတ္တာ ဂါမသီမာယ ဧဝ စ အဝသိဋ္ဌာယ တတ္ထ ယထာရုစိ ဒုဝိဓမ္ပိ သီမံ ဗန္ဓိတုဉ္စေဝ ဥပသမ္ပဒါဒိကမ္မံ ကာတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) အာဂတော ဝိနိစ္ဆယော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၄၄) ပန ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာ န သမူဟန္တဗ္ဗာတိ မဟာသီမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ နိရာသင်္ကဋ္ဌာနေသု ဌတွာတိ စေတိယင်္ဂဏာဒီနံ ခဏ္ဍသီမာယ အနောကာသတ္တာ ဝုတ္တံ။ ခဏ္ဍသီမဉှိ ဗန္ဓန္တာ တာဒိသံ ဌာနံ ပဟာယ အညသ္မိံ ဝိဝိတ္တေ ဩကာသေ ဗန္ဓန္တိ။ အပ္ပေဝ နာမ သမူဟနိတုံ သက္ခိဿန္တီတိ အဝိပ္ပဝါသသီမံယေဝ သမူဟနိတုံ သက္ခိဿန္တိ၊ န ခဏ္ဍသီမံ။ ပဋိဗန္ဓိတုံ ပန န သက္ခိဿန္တေဝါတိ ခဏ္ဍသီမာယံ အညာတတ္တာ န သက္ခိဿန္တိ။ န သမူဟနိတဗ္ဗာတိ ခဏ္ဍသီမံ အဇာနန္တေဟိ န သမူဟနိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၆၆။ ဧဝံ ¶ ဗဒ္ဓသီမာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ အဗဒ္ဓသီမာဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘အဗဒ္ဓသီမာ ပနာ’’တိ အာဟ။ သာ ကတိဝိဓာတိ အာဟ ‘‘ဂါမသီမာ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာ ဥဒကုက္ခေပသီမာတိ တိဝိဓာ’’တိ။ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၄၇) ‘‘အသမ္မတာယ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သီမာယာ’’တိအာဒိနာ ဂါမသီမာ ဧဝ ဗဒ္ဓသီမာယ ခေတ္တံ အရညနဒီအာဒယော ဝိယ သတ္တဗ္ဘန္တရဥဒကုက္ခေပါဒီနံ၊ သာ စ ဂါမသီမာ ဗဒ္ဓသီမာယ ရဟိတဋ္ဌာနေ သယမေဝ သမာနသံဝါသာ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ယာ တဿ ဂါမဿ ဂါမသီမာ’’တိ ဧတ္ထ ဂါမပရိက္ခေပဿ အန္တော စ ဗဟိ စ ခေတ္တဝတ္ထုအရညပဗ္ဗတာဒိကံ သဗ္ဗံ ဂါမက္ခေတ္တံ သန္ဓာယ ‘‘ဂါမဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န အန္တရဃရမေဝ၊ တသ္မာ တဿ သကလဿ ဂါမက္ခေတ္တဿ သမ္ဗန္ဓနီယာ ဂါမသီမာတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ယော ဟိ သော အန္တရဃရခေတ္တာဒီသု အနေကေသု ဘူမိဘာဂေသု ‘‘ဂါမော’’တိ ဧကတ္တေန လောကဇနေဟိ ပညတ္တော ဂါမဝေါဟာရော၊ သောဝ ဣဓ ‘‘ဂါမသီမာ’’တိပိ ဝုစ္စတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဂါမော ဧဝ ဟိ ဂါမသီမာ။ ဣမိနာဝ နယေန ဥပရိ အရညံ နဒီ သမုဒ္ဒေါ ဇာတဿရောတိ၊ ဧဝံ တေသု တေသု ဘူမိပ္ပဒေသေသု ဧကတ္တေန လောကဇနပညတ္တာနမေဝ အရညာဒီနံ အရညသီမာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ လောကေ ပန ဂါမသီမာဒိဝေါဟာရော ဂါမာဒီနံ မရိယာဒါယမေဝ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဂါမက္ခေတ္တာဒီသု ¶ သဗ္ဗတ္ထ။ သာသနေ ပန တေ ဂါမာဒယော ဣတရနိဝတ္တိအတ္ထေန သယမေဝ အတ္တနော မရိယာဒါတိ ကတွာ ဂါမော ဧဝ ဂါမသီမာ၊ အရညမေဝ အရညသီမာ၊ သမုဒ္ဒေါ ဧဝ သမုဒ္ဒသီမာတိ သီမာဝေါဟာရေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပါဠိယံ နိဂမဿ ဝါတိ ဣဒံ ဂါမသီမပ္ပဘေဒံ ဥပလက္ခဏဝသေန ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘နဂရမ္ပိ ဂဟိတမေဝါ’’တိ။

ဗလိံ လဘန္တီတိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘အယံ ဂါမော ဧတ္တကော ကရီသဘာဂေါ’’တိအာဒိနာ ပန ရာဇပဏ္ဏေသု အာရောပိတေသု ¶ ဘူမိဘာဂေသု ယသ္မိံ ယသ္မိံ တဠာကမာတိကာသုသာနပဗ္ဗတာဒိကေ ပဒေသေ ဗလိံ န ဂဏှန္တိ၊ သောပိ ဂါမသီမာ ဧဝ။ ရာဇာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္နဘူမိဘာဂေါ ဟိ သဗ္ဗောဝ ဌပေတွာ နဒီလောဏိဇာတဿရေ ဂါမသီမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ရာဇာ ကဿစိ ဒေတီ’’တိ။ သစေ ပန တတ္ထ ရာဇာ ကဉ္စိ ပဒေသံ ဂါမန္တရေန ယောဇေတိ၊ သော ပဝိဋ္ဌဂါမသီမတံ ဧဝ ဘဇတိ။ နဒီဇာတဿရေ ဝိနာသေတွာ တဠာကာဒိဘာဝံ ဝါ ပူရေတွာ ခေတ္တာဒိဘာဝံ ဝါ ပါပိတေသုပိ ဧသေဝ နယော။

ယေ ပန ဂါမာ ရာဇစောရာဒိဘယပီဠိတေဟိ မနုဿေဟိ ဆဍ္ဍိတာ စိရမ္ပိ နိမ္မနုဿာ တိဋ္ဌန္တိ၊ သမန္တာ ပန ဂါမာ သန္တိ၊ တေပိ ပါဋေက္ကံ ဂါမသီမာဝ။ တေသု ဟိ ရာဇာနော သမန္တဂါမဝါသီဟိ ကသာပေတွာ ဝါ ယေဟိ ကေဟိစိ ကသိတဋ္ဌာနံ လိခိတွာ ဝါ ဗလိံ ဂဏှန္တိ၊ အညေန ဝါ ဂါမေန ဧကီဘာဝံ ဥပနေန္တိ၊ ယေ ပန ဂါမာ ရာဇူဟိပိ ပရိစ္စတ္တာ ဂါမခေတ္တာနန္တရိကာ မဟာအရညေန ဧကီဘူတာ၊ တေ အဂါမကာရညသီမတံ ပါပုဏန္တိ၊ ပုရိမာ ဂါမသီမာ ဝိနဿတိ၊ ရာဇာနော ပန ဧကသ္မိံ အရညာဒိပဒေသေ မဟန္တံ ဂါမံ ကတွာ အနေကသဟဿာနိ ကုလာနိ ဝါသာပေတွာ တတ္ထ ဝါသီနံ ဘောဂဂါမာတိ သမန္တာ ဘူတဂါမေ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒေန္တိ၊ ပုရာဏနာမံ ပန ပရိစ္ဆေဒဉ္စ န ဝိနာသေန္တိ၊ တေပိ ပစ္စေကံ ဂါမသီမာ ဧဝ၊ ဧတ္တာဝတာ ပုရိမဂါမသီမတံ န ဝိဇဟန္တိ။ သာ စ ဣတရာ စာတိအာဒိ ‘‘သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာ’’တိ ပါဠိပဒဿ (မဟာဝ။ ၁၄၃) အဓိပ္ပာယဝိဝရဏံ။ တတ္ထ ဟိ သာ စ ရာဇိစ္ဆာဝသေန ပရိဝတ္တေတွာ သမုပ္ပန္နာ အဘိနဝါ၊ ဣတရာ စ အပရိဝတ္တာ ပကတိဂါမသီမာ ယထာ ဗဒ္ဓသီမာယ သဗ္ဗံ သင်္ဃကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝမေတာပိ သဗ္ဗကမ္မာရဟတာသဒိသေန ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာတိ အဓိပ္ပာယော ¶ ။ သာမညတော ‘‘ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာ’’တိ ဝုတ္တေ တိစီဝရာဝိပ္ပဝါသသီမံ ဗဒ္ဓသီမံ ဧဝ မညန္တီတိ တံသဒိသတာနိဝတ္တနမုခေန ¶ ဥပရိသတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ တံသဒိသတာပိ အတ္ထီတိ ဒဿနနယဿ ဣဓေဝ ပသင်္ဂံ ဒဿေတုံ ‘‘ကေဝလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဝိဉ္ဈာဋဝိသဒိသေ အရညေတိ ယတ္ထ ‘‘အသုကဂါမဿ ဣဒံ ခေတ္တ’’န္တိ ဂါမဝေါဟာရော နတ္ထိ၊ ယတ္ထ စ နေဝ ကသန္တိ န ဝပန္တိ၊ တာဒိသေ အရညေ။ မစ္ဆဗန္ဓာနံ အဂမနပထာ နိမ္မနုဿာဝါသာ သမုဒ္ဒန္တရဒီပကာပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂယှန္တိ။ ယံ ယဉှိ အဂါမက္ခေတ္တဘူတံ နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရဝိရဟိတပဒေသံ၊ တံ သဗ္ဗံ အရညသီမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သာ စ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမံ ဝိနာ သယမေဝ သမာနသံဝါသာ ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာ၊ နဒီအာဒိသီမာသု ဝိယ သဗ္ဗမေတ္ထ သင်္ဃကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရာနံ တာဝ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အတ္တနော သဘာဝေနေဝ ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တတ္တာ သီမတာ သိဒ္ဓါ။ အရညဿ ပန သီမတာ ကထန္တိ? သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာနုဇာနနသုတ္တာဒိသာမတ္ထိယတော။ ယထာ ဟိ ဂါမသီမာယ ဝဂ္ဂကမ္မပရိဟာရတ္ထံ ဗဟူ ဗဒ္ဓသီမာယော အနုညာတာ၊ တာသဉ္စ ဒွိန္နံ အန္တရာ အညမညံ အသမ္ဘေဒတ္ထံ သီမန္တရိကာ အနုညာတာ၊ ဧဝမိဓ အရညေပိ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာ။ တာသဉ္စ ဒွိန္နံ အန္တရာပိ သီမန္တရိကာယ ပါဠိအဋ္ဌကထာသု ဝိဓာနသာမတ္ထိယတော အရညဿပိ သဘာဝေနေဝ နဒီအာဒီနံ ဝိယ သီမဘာဝေါ တတ္ထ ဝဂ္ဂကမ္မပရိဟာရတ္ထမေဝ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ အနုညာတတ္တာဝ သိဒ္ဓါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ သီမာယမေဝ ဟိ ဌိတာ သီမဋ္ဌာနံ ဝဂ္ဂကမ္မံ ကရောန္တိ၊ န အသီမာယံ အာကာသေ ဌိတာ ဝိယ အာကာသဋ္ဌာနံ။ ဧဝမေဝ ဟိ သာမတ္ထိယံ ဂဟေတွာ ‘‘သဗ္ဗာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နဒီ အသီမာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၄၇) ပဋိက္ခိတ္တဗဒ္ဓသီမာနမ္ပိ နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရာနံ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ သီမဘာဝေါ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇) ဝုတ္တောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။

အထဿ ¶ ဌိတောကာသတောတိ တဿ ဘိက္ခုဿ ဌိတောကာသတော။ သစေပိ ဟိ ဘိက္ခုသဟဿံ တိဋ္ဌတိ၊ တဿ ဌိတောကာသဿ ဗာဟိရန္တတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခူနံ ဝဂ္ဂကမ္မပရိဟာရတ္ထံ သီမာပေက္ခာယ ဥပ္ပန္နာယ တာယ သဟ သယမေဝ ဥပ္ပန္နာ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာ သမာနသံဝါသကာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယတ္ထ ပန ခုဒ္ဒကေ အရညေ မဟန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပရိပုဏ္ဏတာယ ဝဂ္ဂကမ္မသင်္ကာဘာဝေန သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာပေက္ခာ နတ္ထိ၊ တတ္ထ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကေဝလာရညသီမာယမေဝ၊ တတ္ထ သင်္ဃေန ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ နဒီအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘သစေ နဒီ နာတိဒီဃာ ဟောတိ၊ ပဘဝတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မုခဒွါရာ သဗ္ဗတ္ထ သင်္ဃော နိသီဒတိ၊ ဥဒကုက္ခေပသီမာယ ကမ္မံ နတ္ထီ’’တိအာဒိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၇)၊ ဣမိနာ ဧဝ စ ဝစနေန ¶ ဝဂ္ဂကမ္မပရိဟာရတ္ထံ သီမာပေက္ခာယ သတိ ဧဝ ဥဒကုက္ခေပသတ္တဗ္ဘန္တရသီမာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ နာသတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ကေစိ ပန ‘‘သမန္တာ အဗ္ဘန္တရံ မိနိတွာ ပရိစ္ဆေဒကရဏေနေဝ သီမာ သဉ္ဇာယတိ၊ န သယမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ အဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒကရဏပ္ပကာရေန သီမာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ အဗဒ္ဓသီမာဝ န သိယာ ဘိက္ခူနံ ကိရိယာပကာရသိဒ္ဓိတော။ အပိစ ဝဍ္ဎကိဟတ္ထာနံ ပကတိဟတ္ထာနဉ္စ လောကေ အနေကဝိဓတ္တာ၊ ဝိနယေ ‘‘ဤဒိသံ ဟတ္ထပမာဏ’’န္တိ အဝုတ္တတ္တာ စ ‘‘ယေန ကေနစိ မိနိတေ ဘဂဝတာ အနုညာတေန နု ခေါ ဟတ္ထေန မိနိတံ၊ န နု ခေါ’’တိ သီမာယ ဝိပတ္တိသင်္ကာ ဘဝေယျ၊ မိနန္တေဟိ စ အနုမတ္တမ္ပိ ဦနမဓိကမကတွာ မိနိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ဝိပတ္တိ ဧဝ သိယာ၊ ပရိသဝသေန စာယံ ဝဍ္ဎမာနာ တေသံ မိနနေန ဝဍ္ဎတိ၊ ဟာယတိ ဝါ။ သင်္ဃေ စ ကမ္မံ ကတွာ ဂတေ အယံ ဘိက္ခူနံ ပယောဂေန သမုပ္ပန္နာ သီမာ တေသံ ပယောဂေန ဝိဂစ္ဆတိ န ဝိဂစ္ဆတိ စ၊ ကထံ ဗဒ္ဓသီမာ ဝိယ ယာဝ သာသနန္တရဓာနာ န တိဋ္ဌေယျ၊ ဌိတိယာ စ ပုရာဏဝိဟာရေသု ¶ ဝိယ သကလေပိ ဝိသုံ အရညေ ကတသီမာ သမ္ဘေဒသင်္ကာ န ဘဝေယျ၊ တသ္မာ သီမာပေက္ခာယ ဧဝ သမုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဗ္ဗိဂမေန ဝိဂစ္ဆတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ဥဒကုက္ခေပသီမာယမ္ပိ နဒီအာဒီသုပိ။

တတ္ထာပိ ဟိ မဇ္ဈိမပုရိသော န ပညာယတိ၊ တထာ သဗ္ဗထာမေန ခိပနံ၊ ဥဘယတ္ထပိ စ ယဿံ ဒိသာယံ သတ္တဗ္ဘန္တရဿ၊ ဥဒကုက္ခေပဿ ဝါ ဩကာသော နပ္ပဟောတိ၊ တတ္ထ ကထံ မိနနံ၊ ခိပနံ ဝါ ဘဝေယျ၊ ဂါမက္ခေတ္တာဒီသု ပဝိသနတော အခေတ္တေ သီမာ ပဝိဋ္ဌာ ကိန္နာမ သီမာ န ဝိပဇ္ဇေယျ။ အပေက္ခာယ သီမုပ္ပတ္တိယံ ပန ယတော ပဟောတိ၊ တတ္ထ သတ္တဗ္ဘန္တရဥဒကုက္ခေပသီမာ သယမေဝ ပရိပုဏ္ဏာ ဇာယန္တိ။ ယတော ပန နပ္ပဟောတိ၊ တတ္ထ အတ္တနော ခေတ္တပ္ပမာဏေနေဝ ဇာယန္တိ၊ န ဗဟိ။ ယံ ပနေတ္ထ အဗ္ဘန္တရမိနနပ္ပမာဏဿ ဝါလုကာဒိခိပနကမ္မဿ စ ဒဿနံ၊ တံ သယံဇာတသီမာနံ ဌိတဋ္ဌာနဿ ပရိစ္ဆေဒနတ္ထံ ကတံ ဂါမူပစာရဃရူပစာရဇာနနတ္ထံ လေဍ္ဍုသုပ္ပာဒိခိပနဝိဓာနဒဿနံ ဝိယ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘သီမံ ဝါ သမ္မန္နတိ၊ ဥဒကုက္ခေပံ ဝါ ပရိစ္ဆိန္ဒတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ကတေပိ တဿ ပရိစ္ဆေဒဿ ယာထာဝတော ဉာတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တေန ပုထုလတော ဉတွာ အန္တော တိဋ္ဌန္တေဟိ နိရာသင်္ကဋ္ဌာနေ ဌာတဗ္ဗံ၊ အညံ ဗဟိ ကရောန္တေဟိ အတိဒူရေ နိရာသင်္ကဋ္ဌာနေ ပေသေတဗ္ဗံ။

အပရေ ¶ ပန ‘‘သီမာပေက္ခာယ ကိစ္စံ နတ္ထိ၊ မဂ္ဂဂမနနဟာနာဒိအတ္ထေဟိ ဧကဘိက္ခုသ္မိမ္ပိ အရညေ ဝါ နဒီအာဒီသု ဝါ ပဝိဋ္ဌေ တံ ပရိက္ခိပိတွာ သတ္တဗ္ဘန္တရဥဒကုက္ခေပသီမာ သယမေဝ ပဘာ ဝိယ ပဒီပဿ သမုပ္ပဇ္ဇတိ။ ဂါမက္ခေတ္တာဒီသု တသ္မိံ ဩတိဏ္ဏမတ္တေ ဝိဂစ္ဆတိ။ တေနေဝေတ္ထ ဒွိန္နံ သင်္ဃာနံ ဝိသုံ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ သီမာဒွယဿ အန္တရာ သီမန္တရိကံ အညံ သတ္တဗ္ဘန္တရံ ဥဒကုက္ခေပဉ္စ ဌပေတုံ အနုညာတံ။ သီမာပရိယန္တေ ဟိ ကေနစိ ကမ္မေန ¶ ပေသိတဿ ဘိက္ခုနော သမန္တာ သဉ္ဇာတာ သီမာ ဣတရေသံ သီမာယ ဖုသိတွာ သီမာသမ္ဘေဒံ ကရေယျ၊ သော မာ ဟောတူတိ ဝါ၊ ဣတရထာ ဟတ္ထစတုရင်္ဂုလမတ္တာယပေတ္ထ သီမန္တရိကာယ အနုဇာနိတဗ္ဗတော။ အပိစ သီမန္တရိကာယ ဌိတဿ ဥဘယတ္ထ ကမ္မကောပဝစနတောပိ စေတံ သိဇ္ဈတိ တမ္ပိ ပရိက္ခိပိတွာ သယမေဝ သဉ္ဇာတာယ သီမာယ ဥဘိန္နမ္ပိ သီမာနံ၊ ဧကာယ ဧဝ ဝါ သင်္ကရတော။ ဣတရထာ တဿ ကမ္မကောပဝစနံ န ယုဇ္ဇေယျ။ ဝုတ္တဉှိ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘ပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ ဌိတောပိ ပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိ အညံ တတ္တကံယေဝ ပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမိတွာ ဌိတောပိ ကမ္မံ ကောပေတီ’တိ။ ကိဉ္စ အဂါမကာရညေ ဌိတဿ ကမ္မကရဏိစ္ဆာဝိရဟိတဿပိ ဘိက္ခုနော သတ္တဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆိန္နေ အဗ္ဘောကာသေ စီဝရဝိပ္ပဝါသော ဘဂဝတာ အနုညာတော၊ သော စ ပရိစ္ဆေဒေါ သီမာ၊ ဧဝံ အပေက္ခံ ဝိနာ သမုပ္ပန္နာ။ တေနေဝေတ္ထ ‘အယံ သီမာ စီဝရဝိပ္ပဝါသပရိဟာရမ္ပိ လဘတီ’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ကမ္မကရဏိစ္ဆံ ဝိနာပိ ဝုတ္တနယေန သမုပ္ပတ္တိ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ န ယုတ္တံ ပဒီပပဘာ ဝိယ သဗ္ဗပုဂ္ဂလာနမ္ပိ ပစ္စေကံ သီမာသမ္ဘဝေန သင်္ဃေ၊ ဂဏေ ဝါ ကမ္မံ ကရောန္တေ တတ္ထ ဌိတာနံ ဘိက္ခူနံ သမန္တာ ပစ္စေကံ သမုပ္ပန္နာနံ အနေကသီမာနံ အညမညံ သင်္ကရဒေါသပ္ပသင်္ဂတော။ ပရိသဝသေန စဿာ ဝဍ္ဎိ ဟာနိ စ သမ္ဘဝတိ၊ ပစ္ဆာ အာဂတာနံ အဘိနဝသီမန္တရုပ္ပတ္တိ ဧဝ၊ ဂတာနံ သမန္တာ ဌိတသီမာဝိနာသော စ ဘဝေယျ။

ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၄၇) ပန ‘‘သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရာ၊ အယံ တတ္ထ သမာနသံဝါသာ’’တိအာဒိနာ ဧကာ ဧဝ သတ္တဗ္ဘန္တရာ ဥဒကုက္ခေပါ စ အနုညာတာ၊ န စေသာ သီမာ သဘာဝေန၊ ကာရဏသာမတ္ထိယေန ဝါ ပဘာ ဝိယ ပဒီပဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကိန္တု ¶ ဘဂဝတော အနုဇာနနေနေဝ။ ဘဂဝါ စ ဣမာ အနုဇာနန္တော ဘိက္ခူနံ ဝဂ္ဂကမ္မပရိဟာရေန ကမ္မကရဏသုခတ္ထမေဝ အနုညာသီတိ ကထံ နဟာနာဒိကိစ္စေန ပဝိဋ္ဌာနမ္ပိ သမန္တာ တာသံ သီမာနံ သမုပ္ပတ္တိ ပယောဇနာဘာဝါ၊ ပယောဇနေ စ ဧကံ ဧဝ ပယောဇနန္တိ ကထံ ပစ္စေကံ ဘိက္ခုဂဏနာယ အနေကသီမာသမုပ္ပတ္တိ။ ‘‘ဧကသီမာယ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ ဌိတာ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဟိ ¶ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဒွိန္နံ သီမာနံ အန္တရာ တတ္တကပရိစ္ဆေဒေနေဝ သီမန္တရိကာဌပနဝစနံ၊ တတ္ထ ဌိတာနံ ကမ္မကောပဝစနဉ္စ၊ တမ္ပိ ဣမာသံ သီမာနံ ပရိစ္ဆေဒဿ ဒုဗ္ဗောဓတာယ သီမာယ သမ္ဘေဒသင်္ကံ ကမ္မကောပသင်္ကဉ္စ ဒူရတော ပရိဟရိတုံ ဝုတ္တံ။

ယော စ စီဝရဝိပ္ပဝါသတ္ထံ ဘဂဝတာ အဗ္ဘောကာသေ ဒဿိတော သတ္တဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒေါ၊ သော သီမာ ဧဝ န ဟောတိ၊ ခေတ္တတဠာကာဒိပရိစ္ဆေဒေါ ဝိယ အယမေတ္ထ ဧကော ပရိစ္ဆေဒေါဝ။ တတ္ထ စ ဗဟူသု ဘိက္ခူသု ဧကတော ဌိတေသု တေသံ ဝိသုံ ဝိသုံ အတ္တနော ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ ဧဝ စီဝရံ ဌပေတဗ္ဗံ၊ န ပရိသပရိယန္တတော။ ပရိသပရိယန္တတော ပဋ္ဌာယ ဟိ အဗ္ဘန္တရေ ဂယှမာနေ သတ္တဗ္ဘန္တရပရိယောသာနေ ဌပိတစီဝရံ မဇ္ဈေ ဌိတဿ သတ္တဗ္ဘန္တရတော ဗဟိ ဟောတီတိ တံ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယံ သိယာ။ သီမာ ပန ပရိသပရိယန္တတောဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။ စီဝရဝိပ္ပဝါသပရိဟာရောပေတ္ထ အဇ္ဈောကာသပရိစ္ဆေဒဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဝုတ္တော၊ န ပန ယာဝ သီမာပရိစ္ဆေဒံ လဗ္ဘမာနတ္တာ မဟာသီမာယ အဝိပ္ပဝါသသီမာဝေါဟာရော ဝိယ။ မဟာသီမာယမ္ပိ ဟိ ဂါမဂါမူပစာရေသု စီဝရံ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ၊ ဣဓာပိ မဇ္ဈေ ဌိတဿ သီမာပရိယန္တေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တသီမာပေက္ခာဝသေနေဝ တာသံ သတ္တဗ္ဘန္တရဥဒကုက္ခေပသီမာနံ ဥပ္ပတ္တိ၊ တဗ္ဗိဂမေန ဝိနာသော စ ဂဟေတဗ္ဗောတိ ¶ အမှာကံ ခန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အညော ဝါ ပကာရော ဣတော ယုတ္တတရော ဂဝေသိတဗ္ဗော။

ဣဓ ပန ‘‘အရညေ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရာ’’တိ ဧဝံ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၄၇)၊ ‘‘ဝိဉ္ဈာဋဝိသဒိသေ အရညေ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရာ’’တိ အဋ္ဌကထာယဉ္စ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇) ရုက္ခာဒိနိရန္တရေပိ အရညေ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ ဝိဟိတတ္တာ အတ္တနော နိဿယဘူတာယ အရညသီမာယ သဟ ဧတိဿာ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေ ဒေါသာဘာဝေါ၊ ပဂေဝ အဂါမကေ ရုက္ခေတိ နိဿိတေပိ ပဒေသေ စီဝရဝိပ္ပဝါသဿ ရုက္ခပရိဟာရံ ဝိနာဝ အဇ္ဈောကာသပရိဟာရော စ အနုမတောတိ သိဒ္ဓါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဥပစာရတ္ထာယာတိ သီမန္တရိကတ္ထာယ။ သတ္တဗ္ဘန္တရတော အဓိကံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဦနကံ ပန န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ သတ္တဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒဿ ဒုဗ္ဗိဇာနတ္တာ။ တသ္မာ သင်္ဃံ ဝိနာ ဧကေနပိ ဘိက္ခုနာ ဗဟိ တိဋ္ဌန္တေန အညံ သတ္တဗ္ဘန္တရံ အတိက္ကမိတွာ ဒူရေ ဧဝ ဌာတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ ကမ္မကောပသင်္ကရတော။ ဥဒကုက္ခေပေပိ ဧသေဝ နယော။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဦနကံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။အဋ္ဌ။ ၁၆၇)။ ဣဒဉ္စေတ္ထ ¶ သီမန္တရိကာဝိဓာနံ ဒွိန္နံ ဗဒ္ဓသီမာနံ သီမန္တရိကာနုဇာနနသုတ္တာနုလောမတော သိဒ္ဓန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဘဂဝတာ နိဒါနဝသေန ဧကဂါမနိဿိတာနံ ဧကသဘာဂါနဉ္စ ဒွိန္နံ ဗဒ္ဓသီမာနမေဝ အညမညံ သမ္ဘေဒအဇ္ဈောတ္ထရဏဒေါသပရိဟာရာယ သီမန္တရိကာ အနုညာတာ၊ တထာပိ တဒနုလောမတော ဧကံ အရညသီမံ နဒီအာဒိသီမဉ္စ နိဿိတာနံ ဧကသဘာဂါနံ ဒွိန္နံ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာနမ္ပိ ဥဒကုက္ခေပသီမာနမ္ပိ အညမညံ သမ္ဘေဒဇ္ဈောတ္ထရဏံ၊ သီမန္တရိကံ ဝိနာ အဗျဝဓာနေန ဌာနဉ္စ ဘဂဝတာ အနဘိမတမေဝါတိ ဉတွာ အဋ္ဌကထာစရိယာ ဣဓာပိ သီမန္တရိကာဝိဓာနမကံသု။ ဝိသဘာဂသီမာနမ္ပိ ဟိ ဧကသီမာနိဿိတတ္တံ ဧကသဘာဂတ္တဉ္စာတိ ဒွီဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂမေ သတိ ¶ ဧဝ သီမန္တရိကံ ဝိနာ ဌာနံ သမ္ဘေဒါယ ဟောတိ၊ နာသတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သီမန္တရိကဝိဓာနသာမတ္ထိယေနေဝ စေတာသံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓောပိ ဗဒ္ဓသီမာ ဝိယ အညမညံ န ဝဋ္ဋတီတိ အယမ္ပိ နယတော ဒဿိတောဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၁၆၇။ သဘာဝေနေဝါတိ ဣမိနာ ဂါမသီမာ ဝိယ အဗဒ္ဓသီမာတိ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗမေတ္ထ သင်္ဃကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာတိ ဒဿေတိ။ ယေန ကေနစီတိ အန္တမသော သူကရာဒိနာ သတ္တေန။ မဟောဃေန ပန ဥဏ္ဏတဋ္ဌာနတော နိန္နဋ္ဌာနေ ပတန္တေန ခတော ခုဒ္ဒကော ဝါ မဟန္တော ဝါ လက္ခဏယုတ္တော ‘‘ဇာတဿရော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထပိ ခုဒ္ဒကေ ဥဒကုက္ခေပကိစ္စံ နတ္ထိ။ သမုဒ္ဒေ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဥဒကုက္ခေပသီမာယမေဝ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ သောဓေတုံ ဒုက္ကရတ္တာ။ ပုန တတ္ထာတိ လောကဝေါဟာရသိဒ္ဓီသု ဧဝ တာသု နဒီအာဒီသု တီသု အဗဒ္ဓသီမာသု ပုန ဝဂ္ဂကမ္မပရိဟာရတ္ထံ သာသနဝေါဟာရသိဒ္ဓါယ အဗဒ္ဓသီမာယ ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေန္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၄၇) ‘‘ယံ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿာ’’တိအာဒီသု ဥဒကံ ဥက္ခိပိတွာ ခိပီယတိ ဧတ္ထာတိ ဥဒကုက္ခေပေါ၊ ဥဒကဿ ပတနောကာသော၊ တသ္မာ ဥဒကုက္ခေပါ၊ အယဉှေတ္ထ ပဒသမ္ဗန္ဓဝသေန အတ္ထော – ပရိသပရိယန္တတော ပဋ္ဌာယ သမန္တာ ယာဝ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဥဒကုက္ခေပေါ ဥဒကဿ ပတနဋ္ဌာနံ၊ တာဝ ယံ တံ ပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနံ၊ အယံ တတ္ထ နဒီအာဒီသု အပရာ သမာနသံဝါသာ ဥဒကုက္ခေပသီမာတိ။

တဿ အန္တောတိ တဿ ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆိန္နဿ ဌာနဿ အန္တော။ န ကေဝလဉ္စ တဿေဝ အန္တော၊ တတော ဗဟိပိ၊ ‘‘ဧကဿ ဥဒကုက္ခေပဿ အန္တော ဌာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနံ ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒဿ ဒုဗ္ဗိဇာနတော ကမ္မကောပသင်္ကာ ဟောတီတိ ¶ ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘ပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ ဌိတောပိ ပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိ ¶ အညံ တတ္တကံယေဝ ပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမိတွာ ဌိတောပိ ကမ္မံ ကောပေတိ၊ ဣဒံ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု သန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၄၇) ‘‘တဿ အန္တောဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ ဌိတော ကမ္မံ ကောပေတီတိ ဣမိနာ ပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတော ကမ္မံ န ကောပေတီ’’တိ ဝတွာ မာတိကာဋ္ဌကထာဝစနမ္ပိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘နေဝ ပါဠိယံ န အဋ္ဌကထာယံ ဥပလဗ္ဘတီ’’တိအာဒိ ဗဟု ပပဉ္စိတံ၊ တံ န သုန္ဒရံ ဣဓ အဋ္ဌကထာဝစနေန မာတိကာဋ္ဌကထာဝစနဿ နယတော သံသန္ဒနတော သင်္ဃဋနတော။ တထာ ဟိ ဒွိန္နံ ဥဒကုက္ခေပပအစ္ဆေဒါနမန္တရာ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ သီမန္တရိကံ အဌပေတွာ ‘‘အညော ဥဒကုက္ခေပေါ သီမန္တရိကာယ ဌပေတဗ္ဗော၊ ‘‘တတော အဓိကံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ၊ ဦနကံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧဝံ ဣဓေဝ ဝုတ္တေန ဣမိနာ အဋ္ဌကထာဝစနေန သီမန္တရိကောပစာရေ ဥဒကုက္ခေပတော ဦနကေ ဌပိတေ သီမာယ သီမာသမ္ဘေဒတော ကမ္မကောပေါပိ ဝုတ္တော ဧဝ။ ယဒဂ္ဂေန စ ဧဝံ ဝုတ္တော၊ တဒဂ္ဂေန စ တတ္ထ ဧကဘိက္ခုနော ပဝေသေပိ သတိ တဿ သီမဋ္ဌဘာဝတော ကမ္မကောပေါ ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဦနကံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကထနဉ္စေတံ ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒဿ ဒုဗ္ဗိဇာနန္တေနပိ သီမာသမ္ဘေဒသင်္ကာပရိဟာရတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာနမန္တရာ တတ္တကပရိစ္ဆေဒေနေဝ သီမန္တရိကဝိဓာနဝစနတောပိ ဧတာသံ ဒုဗ္ဗိဇာနပရိစ္ဆေဒတာ၊ တတ္ထ စ ဌိတာနံ ကမ္မကောပသင်္ကာ သိဇ္ဈတိ။ ကမ္မကောပသင်္ကဋ္ဌာနမ္ပိ အာစရိယာ ဒူရတော ပရိဟာရတ္ထံ ‘‘ကမ္မကောပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝတွာဝ ဌပေသုန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၄၇) ပန – အပရိစ္ဆိန္နာယာတိ ဗဒ္ဓသီမာဝသေန အကတပရိစ္ဆေဒါယ။ ယေန ကေနစိ ခဏိတွာ အကတောတိ အန္တမသော ¶ တိရစ္ဆာနေနပိ ခဏိတွာ အကတော။ တဿ အန္တောဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ ဌိတော ကမ္မံ ကောပေတီတိ ဣမိနာ ပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတော ကမ္မံ န ကောပေတီတိ ဒီပေတိ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘ပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ ဌိတောပိ ပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိ အညံ တတ္တကံယေဝ ပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမိတွာ ဌိတောပိ ကမ္မံ ကောပေတိ၊ ဣဒံ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု သန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ။ တတ္ထ အညံ တတ္တကံယေဝ ပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမိတွာ ဌိတောပိ ကမ္မံ ကောပေတီတိ ဣဒံ နေဝ ပါဠိယံ၊ န အဋ္ဌကထာယံ ဥပလဗ္ဘတိ၊ ယဒိ စေတံ ဒွိန္နံ သင်္ဃာနံ ဝိသုံ ဥပေါသထာဒိကမ္မကရဏာဓိကာရေ ဝုတ္တတ္တာ ဥဒကုက္ခေပတော ဗဟိ အညံ ဥဒကုက္ခေပံ အနတိက္ကမိတွာ ဥပေါသထာဒိကရဏတ္ထံ ဌိတော သင်္ဃော သီမာသမ္ဘေဒသမ္ဘဝတော ကမ္မံ ကောပေတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ သိယာ၊ ဧဝမ္ပိ ယုဇ္ဇေယျ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ (ကင်္ခါ။ ဋီ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ ¶ ‘‘အညံ တတ္တကံယေဝ ပရိစ္ဆေဒန္တိ ဒုတိယံ ဥဒကုက္ခေပံ အနတိက္ကန္တောပိ ကောပေတိ။ ကသ္မာ? အတ္တနော ဥဒကုက္ခေပသီမာယ ပရေသံ ဥဒကုက္ခေပသီမာယ အဇ္ဈောတ္ထဋတ္တာ သီမာသမ္ဘေဒေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ကောပေတီ’’တိ။ ‘‘ဣဒံ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု သန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ စ ဣမိနာဝ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ သဗ္ဗာသုပိ အဋ္ဌကထာသု သီမာသမ္ဘေဒဿ အနိစ္ဆိတတ္တာ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘အတ္တနော စ အညေသဉ္စ ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒဿ အန္တရာ အညော ဥဒကုက္ခေပေါ သီမန္တရိကတ္ထာယ ဌပေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ အညေ ပနေတ္ထ အညထာပိ ပပဉ္စေန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။

သဗ္ဗတ္ထ သင်္ဃော နိသီဒတီတိ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ နိသီဒတိ။ ဥဒကုက္ခေပသီမာယ ကမ္မံ နတ္ထီတိ ယသ္မာ သဗ္ဗောပိ နဒီပဒေသော ဘိက္ခူဟိ အဇ္ဈောတ္ထဋော၊ တသ္မာ သမန္တတော နဒိယာ ¶ အဘာဝါ ဥဒကုက္ခေပပ္ပယောဇနံ နတ္ထိ။ ဥဒကုက္ခေပပ္ပမာဏာ သီမန္တရိကာ သုဝိညေယျတရာ ဟောတိ၊ သီမာသမ္ဘေဒသင်္ကာ စ န သိယာတိ သာမီစိဒဿနတ္ထံ ‘‘အညော ဥဒကုက္ခေပေါ သီမန္တရိကတ္ထာယ ဌပေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယတ္တကေန ပန သီမာသမ္ဘေဒေါ န ဟောတိ၊ တတ္တကံ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တေနေဝါဟု ပေါရာဏာ ‘‘ယတ္တကေန သီမာသမ္ဘေဒေါ န ဟောတိ၊ တတ္တကမ္ပိ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဦနကံ ပန န ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒမ္ပိ ဥဒကုက္ခေပသီမာယ ပရိသဝသေန ဝဍ္ဎနတော သီမာသမ္ဘေဒသင်္ကာ သိယာတိ တန္နိဝါရဏတ္ထမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။

ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၄၇) – ယံ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ သမန္တာ ဥဒကုက္ခေပါတိ ပန ဧတိဿာ နဒိယာ စတုဝဂ္ဂါဒီနံ သင်္ဃာနံ ဝိသုံ စတုဝဂ္ဂကရဏီယာဒိကမ္မကရဏကာလေ သီမာပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝါသာဝိပ္ပဝါသပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထမ္ပိ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ ပရိစ္ဆေဒဒဿနံ ဝိယာတိ အာစရိယာ၊ တသ္မာ ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒါဘာဝေပိ အန္တောနဒိယံ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – တတ္ထ နာဝါဂတော စေ၊ နာဝါယံ ဝုတ္တနယေန၊ သတ္ထဂတော စေ၊ သတ္ထေ ဝုတ္တနယေန။ သော စေ အတိရေကစာတုမာသနိဝုတ္ထော စေ၊ ဂါမေ ဝုတ္တနယေန တိစီဝရာဝိပ္ပဝါသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထာပိ အယံ ဝိသေသော – သစေ သတ္ထော ဥဒကုက္ခေပဿ အန္တော ဟောတိ၊ ဥဒကုက္ခေပသီမာ ပမာဏန္တိ ဧကေ။ သတ္ထောဝ ပမာဏန္တိ အာစရိယာ။ သစေ ပနေတ္ထ ဗဟူ ဘိက္ခူတိအာဒိမှိ ကေစိ အဓိဋ္ဌာနုပေါသထံ၊ ကေစိ ဂဏုပေါသထံ၊ ကေစိ သင်္ဃုပေါသထန္တိ ဝတ္တုကာမတာယ ‘‘ဗဟူ သင်္ဃာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဦနကံ ပန န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ သီမာသမ္ဘေဒသမ္ဘဝတောတိ ဥပတိဿတ္ထေရော။ ဌပေန္တေ ဟိ ဦနကံ န ဌပေတဗ္ဗံ၊ ‘‘အဋ္ဌပေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။

တန္တိ ¶ ¶ သီမံ။ သီဃမေဝ အတိက္ကမတီတိ ဣမိနာ တံ အနတိက္ကမိတွာ အန္တော ဧဝ ပရိဝတ္တမာနာယ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဧတဒတ္ထမေဝ ဟိ ဝါလိကာဒီဟိ သီမာပရိစ္ဆိန္ဒနံ၊ ဣတရထာ ဗဟိ ပရိဝတ္တာ နု ခေါ၊ နော ဝါတိ ကမ္မကောပသင်္ကာ ဘဝေယျာတိ။ အညိဿာ အနုဿာဝနာတိ ကေဝလာယ နဒီသီမာယ အနုဿာဝနာ။ အန္တောနဒိယံ ဇာတရုက္ခေ ဝါတိ ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒဿ ဗဟိ ဌိတေ ရုက္ခေ ဝါ။ ဗဟိနဒီတီရမေဝ ဟိ ဝိသဘာဂသီမတ္တာ အဗန္ဓိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ၊ န အန္တောနဒီ နိဿယတ္တေန သဘာဂတ္တာ။ တေနေဝ ‘‘ဗဟိနဒီတီရေ ဝိဟာရသီမာယ ဝါ’’တိအာဒိနာ တီရမေဝ အဗန္ဓိတဗ္ဗဋ္ဌာနတ္တေန ဒဿိတံ၊ န ပန နဒီ။ ဇာတရုက္ခေပိ ဌိတေဟီတိ ဣဒံ အန္တောဥဒကုက္ခေပဋ္ဌံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဗဟိဥဒကုက္ခေပေ ဘိက္ခူနံ ဌာတုံ ဝဋ္ဋတိ။

ရုက္ခဿာတိ တဿေဝ အန္တောဥဒကုက္ခေပဋ္ဌဿ ရုက္ခဿ။ သီမံ ဝါ သောဓေတွာတိ ယထာဝုတ္တံ ဝိဟာရေ ဗဒ္ဓသီမံ ဂါမသီမဉ္စ တတ္ထ ဌိတဘိက္ခူနံ ဟတ္ထပါသာနယနဗဟိသီမကရဏဝသေနေဝ သောဓေတွာ။ ယထာ စ ဥဒကုက္ခေပသီမာယံ ကမ္မံ ကရောန္တေဟိ၊ ဧဝံ ဗဒ္ဓသီမာယံ ဝါ ဂါမသီမာယံ ဝါ ကမ္မံ ကရောန္တေဟိပိ ဥဒကုက္ခေပသီမဋ္ဌေ သောဓေတွာဝ ကာတဗ္ဗံ။ ဧတေနေဝ သတ္တဗ္ဘန္တရအရညသီမာဟိပိ သဒ္ဓိံ ဥဒကုက္ခေပသီမာယ၊ ဣမာယ စ သဒ္ဓိံ တာသံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓဒေါသောပိ နယတော ဒဿိတောဝ ဟောတိ။ ဣမိနာဝ နယေန သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ ဗဒ္ဓသီမဂါမသီမာဟိပိ သဒ္ဓိံ၊ ဧတာသဉ္စ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ သဒ္ဓိံ သမ္ဗန္ဓဒေါသော ဉာတဗ္ဗော။ အဋ္ဌကထာယံ ပနေတံ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယတောဝ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ အညမညာသန္နာနမေဝေတ္ထ ဒဿိတံ။

တတြိဒံ သုတ္တာနုလောမတော နယဂ္ဂဟဏမုခံ – ယထာ ဟိ ဗဒ္ဓသီမာယံ သမ္မတာ ဗဒ္ဓသီမာ ဝိပတ္တိသီမာ ဟောတီတိ တာသံ အညမညံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓော န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ နဒီအာဒီသု သမ္မတာပိ ဗဒ္ဓသီမာ ဝိပတ္တိသီမာဝ ဟောတီတိ တာဟိပိ သဒ္ဓိံ တဿာ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓော ¶ န ဝဋ္ဋတီတိ သိဇ္ဈတိ။ ဣမိနာ နယေန သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ ဂါမနဒီအာဒီဟိ သဒ္ဓိံ၊ ဥဒကုက္ခေပသီမာယ စ အရညာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓဿနဝဋ္ဋနကဘာဝေါ ဉာတဗ္ဗော၊ ဧဝမေတာ ဘဂဝတာ အနုညာတာ ဗဒ္ဓသီမသတ္တဗ္ဘန္တရဥဒကုက္ခေပသီမာ အညမညဉ္စေဝ အတ္တနော နိဿယဝိရဟိတာဟိ ဣတရီတရာသံ နိဿယသီမာဟိ စ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေ သတိ သမ္ဘေဒဒေါသမာပဇ္ဇတီတိ သုတ္တာနုလောမနယော ဉာတဗ္ဗောဝ။

အတ္တနော အတ္တနော ပန နိဿယဘူတဂါမာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဗဒ္ဓသီမာဒီနံ တိဿန္နံ ဥပ္ပတ္တိကာလေ ဘဂဝတာ ¶ အနုညာတဿ သမ္ဘေဒဇ္ဈောတ္ထရဏဿ အနုလောမနတော ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓောပိ အနုညာတောဝ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ဥဒကုက္ခေပဗဒ္ဓသီမာဒီနံ အန္တရာ ကသ္မာ သီမန္တရိကာ န ဝိဟိတာတိ? နိဿယဘေဒသဘာဝဘေဒေဟိ သယမေဝ ဘိန္နတ္တာ။ ဧကနိဿယဧကသဘာဝါနမေဝ ဟိ သီမန္တရိကာယ ဝိနာသံ ကရောတီတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ဧတေနေဝ နဒီနိမိတ္တံ ကတွာ ဗဒ္ဓါယ သီမာယ သင်္ဃေ ကမ္မံ ကရောန္တေ နဒိယမ္ပိ ယာဝ ဂါမက္ခေတ္တံ အာဟစ္စ ဌိတာယ ဥဒကုက္ခေပသီမာယ အညေသံ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ ယာ ပနေတာ လောကဝေါဟာရသိဒ္ဓါ ဂါမာရညနဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရသီမာ ပဉ္စ၊ တာ အညမညံ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓေပိ သမ္ဘေဒဒေါသံ နာပဇ္ဇတိ တထာ လောကဝေါဟာရာဘာဝတော။ န ဟိ ဂါမာဒယော ဂါမန္တရာဒီဟိ နဒီအာဒီဟိ စ ရုက္ခာဒိသမ္ဗန္ဓမတ္တေန သမ္ဘိန္နာတိ လောကေ ဝေါဟရန္တိ။ လောကဝေါဟာရသိဒ္ဓါနဉ္စ လောကဝေါဟာရတောဝ သမ္ဘေဒေါ ဝါ အသမ္ဘေဒေါ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗော၊ န အညထာ။ တေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ တာသံ အညမညံ ကတ္ထစိပိ သမ္ဘေဒနယော န ဒဿိတော၊ သာသနဝေါဟာရသိဒ္ဓါ ဧဝ ဒဿိတောတိ။

ဧတ္ထ ပန ဗဒ္ဓသီမာယ တာဝ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ပထဝီသန္ဓာရကံ ဥဒကံ ပရိယန္တံ ကတွာ သီမာ ဂတာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ အဓောဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ ¶ အဋ္ဌကထာယံ သဗ္ဗထာ ဒဿိတော၊ ဂါမသီမာဒီနံ ပန န ဒဿိတော။ ကထမယံ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ကေစိ တာဝေတ္ထ ‘‘ဂါမသီမာဒယောပိ ဗဒ္ဓသီမာ ဝိယ ပထဝီသန္ဓာရကံ ဥဒကံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

ကေစိ ပန တံ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရသီမာ၊ တာဝ တန္နိဿိတဥဒကုက္ခေပသီမာ စ ပထဝိယာ ဥပရိတလေ ဟေဋ္ဌာ စ ဥဒကေန အဇ္ဈောတ္ထရဏပ္ပဒေသေ ဧဝ တိဋ္ဌန္တိ၊ န တတော ဟေဋ္ဌာ ဥဒကဿ အဇ္ဈောတ္ထရဏာဘာဝါ။ သစေ ပန ဥဒကောဃာဒိနာ ယောဇနပ္ပမာဏမ္ပိ နိန္နဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ နဒီသီမာဒယောဝ ဟောန္တိ၊ န တတော ဟေဋ္ဌာ။ တသ္မာ နဒီအာဒီနံ ဟေဋ္ဌာ ဗဟိတီရမုခေန ဥမင်္ဂေန၊ ဣဒ္ဓိယာ ဝါ ပဝိဋ္ဌော ဘိက္ခု နဒိယံ ဌိတာနံ ကမ္မံ န ကောပေတိ၊ သော ပန အာသန္နဂါမေ ဘိက္ခူနံ ကမ္မံ ကောပေတိ။ သစေ ပန သော ဥဘိန္နံ တီရဂါမာနံ မဇ္ဈေ နိသိန္နော ဟောတိ၊ ဥဘယဂါမဋ္ဌာနံ ကမ္မံ ကောပေတိ။ သစေ ပန တီရံ ဂါမက္ခေတ္တံ န ဟောတိ၊ အဂါမကာရညမေဝ။ တတ္ထ ပန တီရဒွယေပိ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမံ ဝိနာ ကေဝလာယ ခုဒ္ဒကာရညသီမာယမေဝ ကမ္မံ ကောပေတိ။ သစေ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ ကရောန္တိ၊ တဒါ ယဒိ တေသံ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ ပရိစ္ဆေဒေါ ဧတဿ နိသိန္နောကာသဿ ပရတော ဧကံ သတ္တဗ္ဘန္တရံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတော န ကမ္မကောပေါ။ နော စေ၊ ကမ္မကောပေါ။ ဂါမသီမာယံ ပန အန္တောဥမင်္ဂေ ဝါ ဗိလေ ဝါ ခဏိတွာ ¶ ဝါ ယတ္ထ ပဝိသိတုံ သက္ကာ၊ ယတ္ထ ဝါ သုဝဏ္ဏမဏိအာဒိံ ခဏိတွာ ဂဏှန္တိ၊ ဂဟေတုံ သက္ကာတိ ဝါ သမ္ဘာဝနာ ဟောတိ၊ တတ္တကံ ဟေဋ္ဌာပိ ဂါမသီမာ၊ တတ္ထ ဣဒ္ဓိယာ အန္တော နိသိန္နောပိ ကမ္မံ ကောပေတိ။ ယတ္ထ ပန ပကတိမနုဿာနံ ပဝေသသမ္ဘာဝနာပိ နတ္ထိ၊ တံ သဗ္ဗံ ယာဝ ပထဝီသန္ဓာရကဥဒကာ အရညသီမာဝ၊ န ဂါမသီမာ။ အရညသီမာယမ္ပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထပိ ဟိ ယတ္တကေ ပဒေသေ ပဝေသသမ္ဘာဝနာ၊ တတ္တကမေဝ ဥပရိတလေ အရညသီမာ ပဝတ္တတိ။ တတော ပန ဟေဋ္ဌာ န အရညသီမာ တတ္ထ ဥပရိတလေန ¶ သဟ ဧကာရညဝေါဟာရာဘာဝတော။ န ဟိ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌံ အရညံ ပဝိဋ္ဌောတိ ဝေါဟရန္တိ၊ တသ္မာ တတြဋ္ဌော ဥပရိ အရညဋ္ဌာနံ ကမ္မံ န ကောပေတိ ဥမင်္ဂနဒိယံ ဌိတော ဝိယ ဥပရိနဒိယံ ဌိတာနံ။ ဧကသ္မိဉှိ စက္ကဝါဠေ ဂါမနဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရေ မုဉ္စိတွာ တဒဝသေသံ အမနုဿာဝါသံ ဒေဝဗြဟ္မလောကံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗံ အရညမေဝ။ ‘ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဟိ နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရာဒိပိ အရညမေဝ။ ဣဓ ပန နဒီအာဒီနံ ဝိသုံ သီမာဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ တဒဝသေသမေဝ အရညံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ စ ယတ္တကေ ပဒေသေ ဧကံ အရညန္တိ ဝေါဟရန္တိ၊ အယမေကာ အရညသီမာ။ ဣန္ဒပုရဉှိ သဗ္ဗံ ဧကာရညသီမာ၊ တထာ အသုရယက္ခပုရာဒိ။ အာကာသဋ္ဌဒေဝဗြဟ္မဝိမာနာနိ ပန သမန္တာ အာကာသပရိစ္ဆိန္နာနိ ပစ္စေကံ အရညသီမာ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ ပဗ္ဗတဒီပကာ ဝိယ။ တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယံ၊ အရညသီမာယမေဝ ဝါ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဣဓာပိ ဥပရိအရညတလေန သဒ္ဓိံ ဟေဋ္ဌာပထဝိယာ ဧကာရညဝေါဟာရာဘာဝါ ဝိသုံ အရညသီမာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနေဝေတ္ထ ဂါမနဒီအာဒိသီမာကထာယ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ‘ဣဒ္ဓိမာ ဘိက္ခု ဟေဋ္ဌာပထဝိတလေ ဌိတော ကမ္မံ ကောပေတီ’တိ ဗဒ္ဓသီမာယံ ဒဿိတနယော န ဒဿိတော’’တိ ဝဒန္တိ။

ဣဒဉ္စေတာသံ ဂါမသီမာဒီနံ ဟေဋ္ဌာပမာဏဒဿနံ သုတ္တာဒိဝိရောဓာဘာဝါ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဂဟဏေ စ ဂါမသီမာယံ သမ္မတာ ဗဒ္ဓသီမာ ဥပရိဂါမသီမံ၊ ဟေဋ္ဌာ ဥဒကပရိယန္တံ အရညသီမဉ္စ အဝတ္ထရတီတိ တဿာ အရညသီမာပိ ခေတ္တန္တိ သိဇ္ဈတိ။ ဘဂဝတာ စ ‘‘သဗ္ဗာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နဒီ အသီမာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၄၇) နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရာ ဗဒ္ဓသီမာယ အခေတ္တဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ န ပန အရညံ၊ တသ္မာ အရညမ္ပိ ဗဒ္ဓသီမာယ ခေတ္တမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ¶ တတ္ထ သာ န ဗဇ္ဈတီတိ? ပယောဇနာဘာဝါ။ သီမာပေက္ခာနန္တရမေဝ ဟိ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ သမ္ဘဝတော၊ တဿာ စ ဥပရိ သမ္မတာယ ဗဒ္ဓသီမာယ သမ္ဘေဒဇ္ဈောတ္ထရဏာနုလောမတော ဝိပတ္တိသီမာ ဧဝ သိယာ။ ဂါမက္ခေတ္တေ ပန ဌတွာ အဂါမကာရညေကဒေသမ္ပိ အန္တောကရိတွာ သမ္မတာ ကိဉ္စာပိ သုသမ္မတာ အဂါမကာရညေ ဘဂဝတာ ¶ ဝိဟိတာယ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယပိ အနိဝတ္တနတော၊ တတ္ထ ပန ကမ္မံ ကာတုံ ပဝိဋ္ဌာနမ္ပိ တတော ဗဟိ ကေဝလာရညေ ကရောန္တာနမ္ပိ အန္တရာ တီဏိ သတ္တဗ္ဘန္တရာနိ ဌပေတဗ္ဗာနိ။ အညထာ ဝိပတ္တိ ဧဝ သိယာတိ သဗ္ဗထာ နိရတ္ထကမေဝ အဂါမကေ အရညေ ဗဒ္ဓသီမာကရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အန္တောနဒိယံ ပဝိဋ္ဌသာခါယာတိ နဒိယာ ပထဝီတလံ အာဟစ္စ ဌိတာယ သာခါယပိ၊ ပဂေဝ အနာဟစ္စ ဌိတာယ။ ပါရောဟေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတေန သဘာဂနဒီသီမံ ဖုသိတွာ ဌိတေန ဝိသဘာဂသီမာသမ္ဗန္ဓသာခါဒိနာ ဥဒကုက္ခေပသီမာယ သမ္ဗန္ဓော န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဧတေနေဝ မဟာသီမံ ဂါမသီမဉ္စ ဖုသိတွာ ဌိတေန သာခါဒိနာ မာဠကသီမာယ သမ္ဗန္ဓော န ဝဋ္ဋတီတိ ဉာပိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အန္တောနဒိယံယေဝါတိ သေတုပါဒါနံ တီရဋ္ဌိတတ္တံ နိဝတ္တေတိ။ တေန ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိနဒိယံ ပတိဋ္ဌိတတ္တေပိ သမ္ဘေဒါဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဗဟိတီရေ ပတိဋ္ဌိတာ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဟိ ဥဒကုက္ခေပတော ဗဟိ အန္တောနဒိယမ္ပိ ပတိဋ္ဌိတတ္တေ သမ္ဘေဒေါ ဘဝေယျ၊ တမ္ပိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဘဝေယျ ကမ္မကောပဿ သမာနတ္တာ၊ န စ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထ အတ္တနော နိဿယသီမာယ သမ္ဘေဒဒေါသော နတ္ထေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

အာဝရဏေန ဝါတိ ဒါရုအာဒီနိ ခဏိတွာ ဥဒကနိဝါရဏေန။ ကောဋ္ဋကဗန္ဓနေန ဝါတိ မတ္တိကာဒီဟိ ပူရေတွာ ကတသေတုဗန္ဓနေန ဝါ၊ ဥဘယေနာပိ အာဝရဏမေဝ ဒဿေတိ။ ‘‘နဒိံ ဝိနာသေတွာ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ပါဠိ ¶ ဗဒ္ဓါ’’တိ၊ ဟေဋ္ဌာ နဒိံ အာဝရိတွာ ပါဠိ ဗဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ဆဍ္ဍိတောဒကန္တိ အတိရိတ္တောဒကံ။ နဒိံ ဩတရိတွာ သန္ဒနဋ္ဌာနတောတိ ဣမိနာ တဠာကနဒီနံ အန္တရာ ပဝတ္တနဋ္ဌာနေ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဥပ္ပတိတွာတိ တီရာဒိဘိန္ဒနဝသေန ဝိပုလာ ဟုတွာ။ ဝိဟာရသီမန္တိ ဗဒ္ဓသီမံ။

အဂမနပထေတိ တဒဟေဝ ဂန္တွာ နိဝတ္တိတုံ အသက္ကုဏေယျေ။ အရညသီမာသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတီတိ လောကဝေါဟာရသိဒ္ဓံ အဂါမကာရညသီမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တတ္ထာတိ ပကတိယာ မစ္ဆဗန္ဓာနံ ဂမနပထေသု ဒီပကေသု။

တံ ဌာနန္တိ တေသံ အာဝါဋာဒီနံ ကတဋ္ဌာနမေဝ၊ န အကတန္တိ အတ္ထော။ လောဏီတိ သမုဒ္ဒေါဒကဿ ဥပ္ပတ္တိဝေဂနိန္နော မာတိကာကာရေန ပဝတ္တနကော။

သာရတ္ထဒီပနိယံ ¶ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၄၇) ပန – ဂစ္ဆန္တိယာ ပန နာဝါယ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ဥဒကုက္ခေပမနတိက္ကမိတွာ ပရိဝတ္တမာနာယ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သီမံ ဝါ သောဓေတွာတိ ဧတ္ထ သီမာသောဓနံ နာမ ဂါမသီမာဒီသု ဌိတာနံ ဟတ္ထပါသာနယနာဒိ။ ‘‘နဒိံ ဝိနာသေတွာ တဠာကံ ကရောန္တီ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ပါဠိ ဗဒ္ဓါ’’တိ၊ ဟေဋ္ဌာ နဒိံ အာဝရိတွာ ပါဠိ ဗဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ဆဍ္ဍိတောဒကန္တိ တဠာကရက္ခဏတ္ထံ ဧကမန္တေန ဆဍ္ဍိတမုဒကံ။ ဒေဝေ အဝဿန္တေတိ ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိကာလေ ဝဿာနေပိ ဒေဝေ အဝဿန္တေ။ ဥပ္ပတိတွာတိ ဥတ္တရိတွာ။ ဂါမနိဂမသီမံ ဩတ္ထရိတွာ ပဝတ္တတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဝဿကာလေ စတ္တာရော မာသေ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နာ ပဝတ္တတိ။ ဝိဟာရသီမန္တိ ဗဒ္ဓသီမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

အဂမနပထေတိ ယတ္ထ တဒဟေဝ ဂန္တွာ ပစ္စာဂန္တုံ န သက္ကောတိ၊ တာဒိသေ ပဒေသေ။ အရညသီမာသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတီတိ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တေသန္တိ မစ္ဆဗန္ဓာနံ။ ဂမနပရိယန္တဿ ¶ ဩရတောတိ ဂမနပရိယန္တဿ ဩရိမဘာဂေ ဒီပကံ ပဗ္ဗတဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န သမုဒ္ဒပ္ပဒေသန္တိ ဝုတ္တံ။

သမ္ဘိန္ဒန္တီတိ ယတ္ထ စတူဟိ ဘိက္ခူဟိ နိသီဒိတုံ န သက္ကာ၊ တတ္ထ တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတ္တနော သီမာယ ကရောန္တာ သမ္ဘိန္ဒန္တိ၊ စတုန္နမ္ပိ ဘိက္ခူနံ ပဟောနကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သကလမ္ပိ အန္တောကရောန္တာ အဇ္ဈောတ္ထရန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သံသဋ္ဌဝိဋပါတိ အညမညံ သိဗ္ဗိတွာ ဌိတမဟာသာခမူလာ၊ ဧတေန အညမညဿ အတိအာသန္နတံ ဒီပေတိ။ သာခါယ သာခံ ဖုသန္တာပိ ဟိ ဒူရဋ္ဌာပိ သိယုံ၊ တတော ဧကံသတော သမ္ဘေဒလက္ခဏံ န ဒဿိတံ သိယာတိ တံ ဒဿေတုံ ဝိဋပဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဧဝဉှိ ဘိက္ခူနံ နိသီဒိတုံ အပ္ပဟောနကဋ္ဌာနံ အတ္တနော သီမာယ အန္တောသီမဋ္ဌံ ကရိတွာ ပုရာဏဝိဟာရံ ကရောန္တာ သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တိ နာမ၊ န တတော ပရန္တိ ဒဿိတမေဝ ဟောတိ။ ဗဒ္ဓါ ဟောတီတိ ပေါရာဏကဝိဟာရသီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တံ အမ္ဗန္တိ အပရေန သမယေန ပုရာဏဝိဟာရပရိက္ခေပါဒီနံ ဝိနဋ္ဌတ္တာ အဇာနန္တာနံ တံ ပုရာဏဝိဟာရသီမာယ နိမိတ္တဘူတံ အမ္ဗံ။ အတ္တနော သီမာယ အန္တောသီမဋ္ဌံ ကရိတွာ ပုရာဏဝိဟာရသီမဋ္ဌံ ဇမ္ဗုံ ကိတ္တေတွာ အမ္ဗဇမ္ဗူနံ အန္တရေ ယံ ဌာနံ၊ တံ အတ္တနော သီမာယ ပဝေသေတွာ ဗဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပုရာဏသီမာယ နိမိတ္တဘူတဿ ဂါမဋ္ဌဿ အမ္ဗရုက္ခဿ အန္တောသီမဋ္ဌာယ ဇမ္ဗုယာ သဟ သံသဋ္ဌဝိဋပတ္တေပိ သီမာယ ဗန္ဓနကာလေ ဝိပတ္တိ ဝါ ပစ္ဆာ ဂါမသီမာယ သဟ သမ္ဘေဒေါ ဝါ ကမ္မဝိပတ္တိ ဝါ နာဟောသီတိ မုခတောဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပဒေသန္တိ ¶ သင်္ဃဿ နိသီဒနပ္ပဟောနကံ ပဒေသံ။ သီမန္တရိကံ ဌပေတွာတိအာဒိနာ သမ္ဘေဒဇ္ဈောတ္ထရဏံ ကတွာ ဗဒ္ဓသီမာပိ အညမညံ ဖုသာပေတွာ အဗျဝဓာနေန ဗဒ္ဓသီမာပိ အသီမာ ဧဝါတိ ဒဿေတိ၊ တသ္မာ ဧကဒွင်္ဂုလမတ္တာပိ သီမန္တရိကာ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ သာ ပန ဒုဗ္ဗောဓာတိ အဋ္ဌကထာသု စတုရင်္ဂုလာဒိကာ ဝုတ္တာတိ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒွိန္နံ သီမာနန္တိ ဒွိန္နံ ဗဒ္ဓသီမာနံ။ နိမိတ္တံ ဟောတီတိ နိမိတ္တဿ သီမတော ဗာဟိရတ္တာ ဗန္ဓနကာလေ တာဝ သမ္ဘေဒဒေါသော နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ န ကေဝလဉ္စ နိမိတ္တကတော ဧဝ သင်္ကရံ ကရောတိ၊ အထ ခေါ သီမန္တရိကာယ ဌိတော အညောပိ ရုက္ခော ကရောတိ ဧဝ၊ တသ္မာ အပ္ပမတ္တိကာယ သီမန္တရိကာယ ဝဍ္ဎနကရုက္ခာဒယော န ဝဋ္ဋန္တိ ဧဝ။ ဧတ္ထ စ ဥပရိ ဒိဿမာနခန္ဓသာခါဒိပဝေသေသု ဧဝ သင်္ကရဒေါသဿ သဗ္ဗတ္ထ ဒဿိတတ္တာ အဒိဿမာနာနံ မူလာနံ ပဝေသေပိ ဘူမိဂတိကတ္တာ ဒေါသော နတ္ထီတိ သိဇ္ဈတိ။ သစေ ပန မူလာနိပိ ဒိဿမာနာနိ နေဝ ပဝိသန္တိ၊ သင်္ကရောဝ၊ ပဗ္ဗတပါသာဏာ ပန ဒိဿမာနာပိ ဘူမိဂတိကာယေဝ။ ယဒိ ပန ဗန္ဓနကာလေ ဧဝ ဧကော ထူလရုက္ခော ဥဘယမ္ပိ သီမံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတိ၊ ပစ္ဆာ ဗဒ္ဓါ အသီမာ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သီမသင်္ကရန္တိ သီမသမ္ဘေဒံ။ ယံ ပနေတ္ထ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၄၈) ဝုတ္တံ ‘‘သီမသင်္ကရံ ကရောတီတိ ဝဍ္ဎိတွာ သီမပ္ပဒေသံ ပဝိဋ္ဌေ ဒွိန္နံ သီမာနံ ဂတဋ္ဌာနဿ ဒုဗ္ဗိညေယျတ္တာ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ ဂါမသီမာယပိ သဟ သင်္ကရံ ကရောတီတိ ဝတ္တဗ္ဗတော။ တတ္ထာပိ ဟိ နိမိတ္တေ ဝဍ္ဎိတေ ဂါမသီမဗဒ္ဓသီမာနံ ဂတဋ္ဌာနံ ဒုဗ္ဗိညေယျမေဝ ဟောတိ။ တတ္ထ ပန အဝတွာ ဒွိန္နံ ဗဒ္ဓသီမာနမေဝ သင်္ကရဿ ဝုတ္တတ္တာ ယထာဝုတ္တသမ္ဗန္ဓဒေါသောဝ သင်္ကရသဒ္ဒေန ဝုတ္တောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၄၈) ပန နိဒါနဝသေန ‘‘ယေသံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သီမာ ပစ္ဆာ သမ္မတာ၊ တေသံ တံ ကမ္မံ အဓမ္မိက’’န္တိအာဒိနာ ပစ္ဆာ သမ္မတာယ အသီမတ္တေ ဝုတ္တေပိ ဒွီသု ဂါမသီမာသု ဌတွာ ဒွီဟိ သင်္ဃေဟိ သမ္ဘေဒံ ဝါ အဇ္ဈောတ္ထရဏံ ဝါ ကတွာ သီမန္တရိကံ အဋ္ဌပေတွာ ဝါ ရုက္ခပါရောဟာဒိသမ္ဗန္ဓံ အဝိယောဇေတွာ ဝါ ဧကသ္မိံ ခဏေ ကမ္မဝါစာနိဋ္ဌာပနဝသေန ဧကတော သမ္မတာနံ ဒွိန္နမ္ပိ သီမာနံ အသီမတာ ပကာသိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သာရတ္ထဒီပနိယံ ¶ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၄၈) ‘‘သံသဋ္ဌဝိဋပါတိ ဣမိနာ အညမညဿ အာသန္နတံ ဒီပေတိ။ ဗဒ္ဓါ ဟောတီတိ ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂေ သီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဿာ ပဒေသန္တိ ယတ္ထ ဌတွာ ဘိက္ခူဟိ ကမ္မံ ကာတုံ သက္ကာ ဟောတိ၊ တာဒိသံ ပဒေသံ။ ယတ္ထ ပန ဌိတေဟိ ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကာ ဟောတိ၊ တာဒိသံ ပဒေသံ အန္တော ကရိတွာ ဗန္ဓန္တာ သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တိ ¶ နာမ။ ဒွိန္နံ သီမာနံ နိမိတ္တံ ဟောတီတိ နိမိတ္တဿ သီမတော ဗာဟိရတ္တာ သီမသမ္ဘေဒေါ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ သီမသင်္ကရံ ကရောတီတိ ဝဍ္ဎိတွာ သီမပ္ပဒေသံ ပဝိဋ္ဌေ ဒွိန္နံ သီမာနံ ဂတဋ္ဌာနဿ ဒုဝိညေယျတ္တာ ဝုတ္တံ၊ န စ ပန တတ္ထ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ။ န ဟိ သီမာ တတ္တကေန အသီမာ ဟောတိ၊ ဒွေ ပန သီမာ ပစ္ဆာ ဝဍ္ဎိတေန ရုက္ခေန အဇ္ဈောတ္ထဋာ ဧကာဗဒ္ဓါ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဧကတ္ထ ဌတွာ ကမ္မံ ကရောန္တေဟိ ဣတရံ သောဓေတွာ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

သီမာဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

ဧဝံ သီမာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ပါဠိယံ သီမကထာယ ဥပေါသထက္ခန္ဓကပရိယာပန္နတ္တာ ဥပေါသထက္ခန္ဓကာနန္တရဉ္စ ပဝါရဏက္ခန္ဓကဿ အာဂတတ္တာ တဒနုက္ကမေန သီမာဝိနိစ္ဆယတော ဥပေါသထပဝါရဏဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုမာရဒ္ဓေပိ သာသနဝုဒ္ဓိကရဏတ္ထံ ဥပသမ္ပဒါဒိဝိနယကမ္မကရဏဋ္ဌာနဘူတံ သီမံ ဗန္ဓိတုကာမာနံ လဇ္ဇိပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘိက္ခူနံ ပညာသတိဝီရိယဇနနတ္ထံ သီမာဗန္ဓနကထာ အမှေဟိ အာရဘီယတေ ¶ ။ တတ္ထ အပလောကနာဒိစတုဗ္ဗိဓကမ္မကရဏဋ္ဌာနဘူတာ သီမာ နာမ ဗဒ္ဓအဗဒ္ဓဝသေန ဒုဝိဓာ ဟောတိ။ တတ္ထာပိ ဗဒ္ဓသီမာ ခဏ္ဍသီမာ၊ သမာနသံဝါသကသီမာ၊ အဝိပ္ပဝါသသီမာတိ တိဗ္ဗိဓာ ဟောတိ၊ တထာ အဗဒ္ဓသီမာပိ ဂါမသီမာ၊ ဥဒကုက္ခေပသီမာ၊ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေန ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ –

‘‘ခဏ္ဍသမာနသံဝါသာ-ဝိပ္ပဝါသာတိ ဘေဒတော၊

ဣတိ ဗဒ္ဓါ တိဓာ ဝုတ္တာ၊ အဗဒ္ဓါပိ တိဓာ မတာ။

‘‘ဂါမတော ဥဒကုက္ခေပါ၊ သတ္တဗ္ဘန္တရတောပိ စ၊

တတ္ထ ဂါမပရိစ္ဆေဒေါ၊ ဂါမသီမာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

တတ္ထ ¶ ဗဒ္ဓသီမံ ဗန္ဓိတုကာမေန အတိခုဒ္ဒိကာ၊ အတိမဟတီ၊ ခဏ္ဍနိမိတ္တာ၊ ဆာယာနိမိတ္တာ၊ အနိမိတ္တာ၊ ဗဟိသီမေ ဌိတသမ္မတာ၊ နဒိယာ သမ္မတာ၊ သမုဒ္ဒေ သမ္မတာ၊ ဇာတဿရေ သမ္မတာ၊ သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တေန သမ္မတာ၊ သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရန္တေန သမ္မတာတိ ဝုတ္တာ ဣမာ ဧကာဒသ ဝိပတ္တိသီမာယော အတိက္ကမိတွာ နိမိတ္တသမ္ပတ္တိ၊ ပရိသသမ္ပတ္တိ၊ ကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တီတိ ဝုတ္တာယ တိဝိဓသမ္ပတ္တိယာ ယုတ္တံ ကတွာ ပဌမံ ကိတ္တိတနိမိတ္တေန သဗ္ဗပစ္ဆိမကိတ္တိတနိမိတ္တံ သမ္ဗန္ဓံ ကတွာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာစရိယေန ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘တတ္ထ ဧကာဒသ ဝိပတ္တိသီမာယော အတိက္ကမိတွာ တိဝိဓသမ္ပတ္တိယုတ္တာ နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ သမ္ဗန္ဓိတွာ သမ္မတာ သီမာ ဗဒ္ဓသီမာ နာမာ’’တိ။ ဧတေန ဧတေသု ဧကာဒသသု ဝိပတ္တီသု ဧကာယပိ ယုတ္တာယ၊ တိဝိဓသမ္ပတ္တီသု ဧကာယပိ အယုတ္တာယ၊ နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ အသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ သမ္မတာယ စ သတိ သီမာ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။

ဧဝံ သီမံ ဗန္ဓိတုကာမေန ဘိက္ခုနာ သဗ္ဗလက္ခဏပရိပူရတ္ထံ မဟန္တော ဥဿာဟော ကရဏီယော ဟောတိ၊ တသ္မာ သီမာဗန္ဓနကာလေ ¶ တီသု သမ္ပတ္တီသု ပရိသသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓိယာ ပဌမံ တာဝ ဂါမသီမာ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထာဟ ‘‘နနု ဗဒ္ဓသီမာ ဝါ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ၊ အထ ကသ္မာ ဂါမသီမာ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗာ’’တိ? ဂါမသီမာယံ ဌတွာ ဗဒ္ဓသီမာယ ဗန္ဓိတဗ္ဗတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘အသမ္မတာယ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သီမာယ အဋ္ဌပိတာယ ယံ ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတိ၊ ယာ တဿ ဝါ ဂါမဿ ဂါမသီမာ၊ နိဂမဿ ဝါ နိဂမသီမာ၊ အယံ တတ္ထ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၇)။ ဣဓ ပါဠိယံ သရူပေန အနာဂတမ္ပိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇) ‘‘ဂါမဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ နဂရမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ နဂရသီမာပိ ဂဟိတာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ယသ္မိံ အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရေ ဘိက္ခူ ယံ ဂါမံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တိ၊ တဿ ဂါမဿ ပရိစ္ဆေဒေါ ဂါမသီမာ နာမ။ ယံ နိဂမံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တိ၊ တဿ နိဂမဿ ပရိစ္ဆေဒေါ နိဂမသီမာ နာမ။ ယံ နဂရံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တိ၊ တဿ နဂရဿ ပရိစ္ဆေဒေါ နဂရသီမာ နာမ။ တာ သဗ္ဗာပိ ဂါမသီမာတိ ဝုစ္စန္တိ။ တေသံ ဘိက္ခူနံ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထဗဒ္ဓသီမာ ဝိယ ဧကတော ဥပေါသထာဒိသင်္ဃကမ္မကရဏာရဟာ ဟောန္တိ၊ ဤဒိသေယေဝ စ ပဒေသေ သီမံ ဗန္ဓိတုမရဟတိ၊ န ဥပေါသထာဒိသင်္ဃကမ္မာနရဟေ ပဒေသေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တတ္ထ ‘‘ယတ္တကေ ပဒေသေ တဿ တဿ ဂါမဿ ဂါမဘောဇကာ ဗလိံ လဘန္တိ၊ သော ပဒေသော အပ္ပော ဝါ ဟောတု မဟန္တော ဝါ၊ ဂါမသီမာတွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝစနတော ဂါမာဒိဘောဇကာနံ ¶ ဗလိလဘနဋ္ဌာနံ ဂါမသီမာ ဟောတိ၊ ဣဒဉ္စ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ ဗလိံ အလဘန္တောပိ ရာဇပဏ္ဏေ အာရောပိတပဒေသေ တဿ ဂါမဿ ဂါမသီမာယေဝ။ ဝုတ္တဉှိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၇) ‘‘ဗလိံ လဘန္တီတိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘အယံ ဂါမော ဧတ္တကော ¶ ကရီသဘာဂေါ’တိအာဒိနာ ပန ရာဇပဏ္ဏေသု အာရောပိတေသု ဘူမိဘာဂေသု ယသ္မိံ ယသ္မိံ တဠာကမာတိကာသုသာနပဗ္ဗတာဒိကေ ပဒေသေ ဗလိံ န ဂဏှန္တိ၊ သောပိ ဂါမသီမာ ဧဝ။ ရာဇာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္နဘူမိဘာဂေါ ဟိ သဗ္ဗောဝ ဌပေတွာ နဒီလောဏိဇာတဿရေ ဂါမသီမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ အယံ ပကတိဂါမသီမာ နာမ။ ‘‘ယမ္ပိ ဧကသ္မိံယေဝ ဂါမက္ခေတ္တေ ဧကံ ပဒေသံ၊ ‘အယံ ဝိသုံဂါမော ဟောတူ’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ရာဇာ ကဿစိ ဒေတိ၊ သောပိ ဝိသုံဂါမသီမာ ဟောတိယေဝါ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇) ဝစနတော ရာဇာ ‘‘ပကတိဂါမက္ခေတ္တေယေဝ ပကတိဂါမတော ဝိသုံ ပကတိဂါမေန အသမ္မိဿော ဂါမော ဟောတူ’’တိ ယံ ပဒေသံ ဒေတိ၊ သော ပဒေသော ဝိသုံဂါမသီမာ နာမ။ ဣတိ ပကတိဂါမသီမာ စ ရာဇူနံ ဣစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တာ ဝိသုံဂါမသီမာ စ ဗဒ္ဓသီမာ ဝိယ သဗ္ဗကမ္မာရဟာ၊ တသ္မာ အဘိနဝဗဒ္ဓသီမံ ဗန္ဓိတုကာမေဟိ ပကတိဂါမသီမံ ဝါ ဝိသုံဂါမသီမံ ဝါ သောဓေတွာ ကတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တသ္မာ သာ စ ဣတရာ စ ပကတိဂါမနဂရနိဂမသီမာ ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာယေဝ ဟောန္တီ’’တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၇) ‘‘တတ္ထ ဟိ သာ စ ရာဇိစ္ဆာဝသေန ပရိဝတ္တိတွာ သမုပ္ပန္နာ အဘိနဝါ စ ဣတရာ စ အပရိဝတ္တာ ပကတိဂါမသီမာ၊ ယထာ ဗဒ္ဓသီမာယံ သဗ္ဗံ သင်္ဃကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝမေတာပိ သဗ္ဗကမ္မာရဟတာသဒိသေန ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာ၊ သာ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဝုတ္တံ။

ကေစိ ပန အာစရိယာ ‘‘မယံ သီမံ ဗန္ဓိတုကာမာ၊ တသ္မာ ဧတ္တကော ဘူမိပရိစ္ဆေဒေါ ဝိသုံ ခေတ္တံ ဟောတူ’’တိ ရာဇာနံ အာပုစ္ဆိတွာ တေန ဩကာသေ ကတေ ‘‘ဣဒံ ဌာနံ ဝိသုံဂါမက္ခေတ္တံ ဟောတီ’’တိ မနသိ ကတွာ တတြဋ္ဌေယေဝ ဘိက္ခူ ¶ စ ဟတ္ထပါသာနယနာဒိနာ သောဓေတွာ သီမာသမူဟနသီမာဗန္ဓနာဒီနိ ကရောန္တိ၊ တံ ကရဏံ ‘‘အယံ ဝိသုံဂါမော ဟောတူတိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ရာဇာ ကဿစိ ဒေတီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနေန၊ ‘‘သာ စ ရာဇိစ္ဆာဝသေန ပရိဝတ္တိတွာ သမုပ္ပန္နာ အဘိနဝါ စာ’’တိ အာဂတေန ဝိမတိဝိနောဒနီဋီကာဝစနေန စ သမေန္တံ ဝိယ န ဒိဿတိ။ ကထံ? အဋ္ဌကထာဝစနေ တာဝ ‘‘အယံ ဝိသုံဂါမော ဟောတူ’’တိ ဣမိနာ န ကေဝလံ ပုရိမဂါမောယေဝ ဂါမော ဟောတု၊ အထ ခေါ ဣဒါနိ ပရိစ္ဆိန္နပဒေသောပိ ဝိသုံယေဝ ဂါမော ဟောတူတိ ဧကံယေဝ ဂါမက္ခေတ္တံ ဒွေ ¶ ဂါမေ ကရောတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ရာဇာ ကဿစိ ဒေတီ’’တိ ဣမိနာ ဂါမဘောဇကဿ ဒိန္နဘာဝံ ပကာသေတိ၊ ဣဓ ပန နေဝ ဒွေ ဂါမေ ကရောတိ၊ န စ ဂါမဘောဇကဿ ဒေတိ၊ ကေဝလံ ဘိက္ခူနံ အနုမတိယာ ယာဝကာလိကဝသေနေဝ ဩကာသံ ကရောတိ၊ ဧဝံ အဋ္ဌကထာဝစနေနပိ သမေန္တံ ဝိယ န ဒိဿတိ။ ဝိမတိဝိနောဒနီဋီကာဝစနေနပိ ‘‘ရာဇိစ္ဆာဝသေန ပရိဝတ္တိတွာ’’တိ ဣမိနာ အဂါမဘူတံ ခေတ္တံ ရာဇိစ္ဆာဝသေန ပရိဝတ္တိတွာ ဂါမော ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘အဘိနဝါ စာ’’တိ ဣမိနာ ပုရာဏဂါမသီမာ စ အဘိနဝဂါမသီမာ စာတိ ပုရိမဂါမေန အမိဿံ ဝိသုံဂါမလက္ခဏံ ဒဿေတိ။ ဣဓ ပန ရာဇိစ္ဆာဝသေန ပရိဝတ္တိတွာ ခေတ္တဿ ဝိသုံဂါမဘူတဘာဝေါ စ အဘိနဝဘာဝေန ဝိသုံဂါမလက္ခဏဉ္စ န ဒိဿတိ၊ ဧဝံ ဋီကာဝစနေနပိ သမေန္တံ ဝိယ န ဒိဿတိ။

ဝိနယဝိနိစ္ဆယဋီကာယဉ္စ ‘‘ဂါမပရိစ္ဆေဒေါတိ သဗ္ဗဒိသာသု သမ္မာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘ဣမဿ ပဒေသဿ ဧတ္တကော ကရော’တိ ဧဝံ ကရေန နိယမိတော ဂါမပ္ပဒေသော’’တိ ဧဝံ အာယဝသေနေဝ ပရိစ္ဆိန္ဒနံ ဝုတ္တံ၊ န အနုမတိကရဏမတ္တေန၊ တသ္မာ ဝိသုံဂါမလက္ခဏံ အပ္ပတ္တတာယ ပကတိဂါမေန သင်္ကရော ဟောတိ၊ န တတ္ထ ဥပေါသထာဒိသင်္ဃကမ္မံ ကာတုမရဟတိ၊ ဥပေါသထာဒိသင်္ဃကမ္မကရဏာရဟပဒေသေယေဝ ¶ သီမာသမူဟနနသီမာဗန္ဓနကမ္မမ္ပိ ကရဏာရဟံ ဟောတိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မတ္တာ တေသံ ကမ္မာနံ၊ တသ္မာ တေသံ အာစရိယာနံ တံ ကရဏံ အညေ အာစရိယာ န ဣစ္ဆန္တိ။ အညေ ပန အာစရိယာ ‘‘တံ ပရိစ္ဆိန္နပ္ပဒေသံ ‘ဝိသုံဂါမော ဟောတူ’တိ ရာဇာ ကဿစိ ဒေတိ၊ ဂါမဘောဇကော စ တတော ဗလိံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ တဒါ ဝိသုံဂါမော ဟောတိ၊ န တတော ပုဗ္ဗေ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေသံ တံ ဝစနံ ‘‘ဧဝံ ကရေန နိယမိတော ပဒေသော’’တိ ဝိနိစ္ဆယဋီကာဝစနဉ္စ ‘‘ဂါမာဒီနံ ကရဂ္ဂါဟပရိစ္ဆိန္နော သမန္တတော ပဒေသော ဂါမသီမာ’’တိ သီမာလင်္ကာရဂဏ္ဌိဝစနဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ သိယာ၊ တေသု ပန ‘‘ဣမဿ ပဒေသဿ ဧတ္တကော ကရော’’တိ ဧဝံ ကရပရိစ္ဆိန္ဒနံ ဝုတ္တံ၊ န ဂါမဘောဇကဿ ဗလိဂ္ဂဟဏံ။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ရာဇာ ကဿစိ ဒေတီ’’တိ ဒါနမေဝ ဝဒတိ၊ န ‘‘ဂါမဘောဇကော စ ဗလိံ ဂဏှာတီ’’တိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ၊ တသ္မာ တမ္ပိ ဝစနံ အညေ ပဏ္ဍိတာ န သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ ပထဝိဿရော ရာဇာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဂါမက္ခေတ္တေ ဧတ္တကကရီသမတ္တော ပဒေသော ပုရိမဂါမတော ဝိသုံဂါမော ဟောတူ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒေတိ၊ ဧတ္တာဝတာ သော ပဒေသော ဗလိံ ပဋိဂ္ဂဟိတော ဝါ ဟောတု အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတော ဝါ၊ ဝိသုံဂါမော နာမ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧဝံ ပကတိဂါမလက္ခဏဉ္စ ဝိသုံဂါမလက္ခဏဉ္စ တထတော ဉတွာ ဗဒ္ဓသီမံ ဗန္ဓိတုကာမော ယဒိ ပကတိဂါမသီမာ နာတိဝိတ္ထာရာ ဟောတိ သုခရက္ခိတာ၊ တမေဝ ပကတိဂါမသီမံ သုဋ္ဌု ရက္ခာပေတွာ ¶ သုဋ္ဌု သောဓေတွာ သီမာသမူဟနနသီမာသမ္မုတိကမ္မာနိ ကာတဗ္ဗာနိ။ ယဒိ ပန ပကတိဂါမသီမာ အတိဝိတ္ထာရာ ဟောတိ၊ နိဂမသီမာ၊ နဂရသီမာ ဝါ ဟောန္တိ၊ ဗဟူနံ ဘိက္ခူနံ နိသိန္နဋ္ဌာနသဉ္စရဏဋ္ဌာနတ္တာ သောဓေတုံ ဝါ ရက္ခိတုံ ဝါ န သက္ကောန္တိ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ပထဝိဿရရာဇူဟိ ပရိစ္ဆိန္နာယ ဝိသုံဂါမသီမာယ သုဋ္ဌု သောဓေတွာ သုရက္ခိတံ ကတွာ သီမာသမူဟနနသီမာသမ္မုတိကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ ကထံ ပန သုဋ္ဌု သောဓနဉ္စ ¶ သုဋ္ဌု ရက္ခဏဉ္စ ကာတဗ္ဗံ? သီမံ ဗန္ဓိတုကာမေန ဟိ သာမန္တဝိဟာရေသု ဘိက္ခူ တဿ တဿ ဝိဟာရဿ သီမာပရိစ္ဆေဒံ ပုစ္ဆိတွာ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာနံ သီမာယ သီမန္တရိကံ၊ အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာနံ သီမာယ ဥပစာရံ ဌပေတွာ ဒိသာစာရိကဘိက္ခူနံ နိဿဉ္စာရသမယေ သစေ ဧကသ္မိံ ဂါမက္ခေတ္တေ သီမံ ဗန္ဓိတုကာမာ၊ ယေ တတ္ထ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာ၊ တေသု ဘိက္ခူနံ ‘‘မယံ အဇ္ဇ သီမံ ဗန္ဓိဿာမ၊ တုမှေ သကသကသီမာယ ပရိစ္ဆေဒတော မာ နိက္ခမထာ’’တိ ပေသေတဗ္ဗံ။ ယေ အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာ၊ တေသု ဘိက္ခူ ဧကဇ္ဈံ သန္နိပါတေတဗ္ဗာ၊ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒော အာဟရာပေတဗ္ဗော။ ဧဝံ သန္နိပတိတေသု ပန ဘိက္ခူသု ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒေ အာဟဋေ တေသု တေသု မဂ္ဂေသု စ နဒီတိတ္ထဂါမဒွါရာဒီသု စ အာဂန္တုကဘိက္ခူနံ သီဃံ သီဃံ ဟတ္ထပါသာနယနတ္ထဉ္စ ဗဟိသီမကရဏတ္ထဉ္စ အာရာမိကေ စေဝ သမဏုဒ္ဒေသေ စ ဌပေတွာ ဘေရိသညံ ဝါ သင်္ခသညံ ဝါ ကတွာ သီမာ သမူဟနိတဗ္ဗာတိ။

နနု စ ဣဒံ သောဓနံ ရက္ခဏဉ္စ သီမာသမ္မုတိကာလေယေဝ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ အထ ကသ္မာ ဣဓ သီမာသမူဟနနေ ဝုတ္တန္တိ? ဣမဿပိ သီမာသမူဟနနကမ္မဿ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မတ္တာ ပရိသသမ္ပတ္တိဇနနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဣဒံ သီမာသမူဟနနကမ္မံ နာမ ယဒိ ပေါရာဏာ ဗဒ္ဓသီမာ အတ္ထိ၊ တဒဋ္ဌကသင်္ဃေ ဟတ္ထပါသဂတေ အညေသု ဘိက္ခူသု ဂါမသီမံ ပဝိဋ္ဌေသုပိ ကမ္မဘေဒေါ နတ္ထိ။ ယဒိ ပေါရာဏာ ဗဒ္ဓသီမာ နတ္ထိ၊ ဧဝမ္ပိ သတိ ကေဝလံ ဂါမသီမာဘူတတ္တာ သီမာသမူဟနနကမ္မေ အသမ္ပဇ္ဇန္တေပိ ဒေါသော နတ္ထိ၊ အထ ကသ္မာ သောဓနာ ဝုတ္တာတိ? သစ္စံ၊ တထာပိ သမူဟနိတဗ္ဗာ ပေါရာဏသီမာပရိစ္ဆေဒဿ ဒုဝိညေယျတ္တာ။ သစေ ဟိ မဟတိယာ ပေါရာဏဗဒ္ဓသီမာယ ဧကသ္မိံ ပဒေသေ သီမံ သမူဟနိဿာမာတိ သင်္ဃေ သန္နိပတိတေ တဿာယေဝ သီမာယ အညသ္မိံ ပဒေသေ ဘိက္ခုမှိ ပဝိဋ္ဌေ အဇာနန္တဿပိ ကမ္မံ ဝိပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ မဟုဿာဟေန သောဓေတဗ္ဗာဝါတိ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဂါမသီမသောဓနံ ‘‘ပရိသသမ္ပတ္တိယာ ယုတ္တာ နာမ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန စတူဟိ ဘိက္ခူဟိ သန္နိပတိတွာ ယာဝတိကာ တသ္မိံ ဂါမက္ခေတ္တေ ဗဒ္ဓသီမံ ဝါ နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရေ ဝါ အနောက္ကမိတွာ ဌိတာ ဘိက္ခူ၊ တေ သဗ္ဗေ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ကတွာ ဆန္ဒံ ဝါ အာဟရိတွာ သမ္မတာ’’တိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) အာဂတတ္တာ ပရိသသမ္ပတ္တိကာရဏံ ¶ ဟောတီတိ ဝိညာယတိ။ တတော ‘‘သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တေန သမ္မတာ၊ သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရန္တေန သမ္မတာ’’တိ ဝုတ္တေဟိ ဒွီဟိ ဝိပတ္တိဒေါသေဟိ မုစ္စနတ္ထံ သီမသမူဟနနကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။

သီမာယ အသမူဟတာယ သတိ ကထံ ဝိပတ္တိဒွယံ အာပဇ္ဇေယျာတိ၊ တထာ သောဓိတာယပိ ဂါမသီမာယ။ ယဒိ ပေါရာဏဗဒ္ဓသီမာ ဝိဇ္ဇမာနာ ဘဝေယျ၊ တဿာ ဝိဇ္ဇမာနဘာဝံ အဇာနန္တာ နဝံ ဗဒ္ဓသီမံ ဗန္ဓေယျုံ။ ပေါရာဏသီမာယ ဟိ နိမိတ္တံ အန္တော ကတွာ တဿ သမီပေ ပေါရာဏသီမာယ အန္တော ဌိတံ အညံ နိမိတ္တံ ကတွာ နဝံ ဗဒ္ဓသီမံ ဗန္ဓေယျုံ၊ သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တေန သမ္မတာ နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တေန သမ္မတာ နာမ အတ္တနော သီမာယ ပရေသံ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တေန သမ္မတာ။ သစေ ဟိ ပေါရာဏကဿ ဝိဟာရဿ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ အမ္ဗော စေဝ ဇမ္ဗူ စာတိ ဒွေ ရုက္ခာ အညမညံ သံသဋ္ဌဝိဋပါ ဟောန္တိ၊ တေသု အမ္ဗဿ ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂေ ဇမ္ဗူ။ ဝိဟာရသီမာ စ ဇမ္ဗုံ အန္တော ကတွာ အမ္ဗံ ကိတ္တေတွာ ဗဒ္ဓါ ဟောတိ၊ အထ ပစ္ဆာ တဿ ဝိဟာရဿ ပုရတ္ထိမဒိသာယံ ဝိဟာရေ ကတေ သီမံ ဗန္ဓန္တာ ဘိက္ခူ အမ္ဗံ အန္တော ကတွာ ဇမ္ဗုံ ကိတ္တေတွာ ဗန္ဓန္တိ၊ သီမာယ သီမာ သမ္ဘိန္နာ နာမ ဟောတီ’’တိ။ ပေါရာဏသီမာယ စ ဧကဒေသံ ဝါ သကလပေါရာဏသီမံ ဝါ အန္တော ကရိတွာ နဝံ သီမံ ဗန္ဓေယျုံ၊ သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရန္တေန သမ္မတာ နာမ ¶ ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရန္တေန သမ္မတာ နာမ အတ္တနော သီမာယ ပရေသံ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရန္တေန သမ္မတာ။ သစေ ဟိ ပရေသံ ဗဒ္ဓသီမံ သကလံ ဝါ တဿာ ပဒေသံ ဝါ အန္တော ကတွာ အတ္တနော သီမံ သမ္မန္နန္တိ၊ သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရိတာ နာမ ဟောတီ’’တိ။

ယသ္မိံ ပဒေသေ စတ္တာရော ဘိက္ခူ နိသီဒိတွာ ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကောန္တိ၊ တတ္ထ တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အညေသံ ပေါရာဏဗဒ္ဓသီမပ္ပဒေသံ အတ္တနော သီမာယ အန္တော ကရောန္တော သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒတိ နာမ။ စတုန္နံ ဘိက္ခူနံ နိသီဒိတုံ ပဟောနကဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သကလမ္ပိ အညေသံ ပေါရာဏဗဒ္ဓသီမာပဒေသံ အတ္တနော သီမာယ အန္တော ကရောန္တော သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရတိ နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ လီနတ္ထပကာသနိယံ (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘တဿာ ပဒေသန္တိ တဿာ ဧကဒေသံ၊ ယတ္ထ ဌတွာ စတူဟိ ဘိက္ခူဟိ ကမ္မံ ကာတုံ သက္ကာ ဟောတိ၊ တာဒိသံ ဧကဒေသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယတ္ထ ပန ဌိတေဟိ ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကာ၊ တာဒိသံ ¶ ပဒေသံ အန္တော ကရိတွာ သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တိ နာမ၊ န တု အဇ္ဈောတ္ထရန္တိ နာမာတိ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၈) ‘‘ယတ္ထ စတူဟိ ဘိက္ခူဟိ နိသီဒိတုံ န သက္ကာ၊ တတ္တကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတ္တနော သီမာယ ကရောန္တာ သမ္ဘိန္ဒန္တိ၊ စတုန္နမ္ပိ ဘိက္ခူနံ ပဟောနကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သကလမ္ပိ အန္တော ကရောန္တာ အဇ္ဈောတ္ထရန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ ဟောတု၊ တသ္မိံ ဂါမသီမပရိစ္ဆေဒေ ပေါရာဏကသီမာယ ဝိဇ္ဇမာနာယ ဝိပတ္တိဒွယမောစနတ္ထံ သီမာသမူဟနနကမ္မံ သာတ္ထကံ၊ အဝိဇ္ဇမာနာယ ကထံ သာတ္ထကံ ဘဝေယျာတိ သင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ ¶ သီမာသမူဟနနကမ္မံ အကတွာ အဘိနဝသီမာယ ဗဇ္ဈမာနာယ သင်္ကာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ ဘဂဝတော ဓရမာနကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝဇ္ဇတနာ ဂဏနပထံ ဝီတိက္ကန္တာ ဘိက္ခူ ဥပသမ္ပဒါဒိကမ္မကရဏတ္ထံ တသ္မိံ တသ္မိံ ပဒေသေ သီမံ ဗန္ဓန္တိ။ သာ သီမာ ဧတ္ထ အတ္ထိ၊ ဧတ္ထ နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဇာနိတုံ၊ တသ္မာ ‘‘အမှာကံ သီမာဗန္ဓနဋ္ဌာနေ ပေါရာဏကသီမာ ဘဝေယျ နု ခေါ’’တိ သင်္ကာ ဘဝေယျ၊ ဧဝံ သတိ သာ အဘိနဝသီမာ စ အာသင်္ကနီယာ ဟောတီတိ သီမာယံ ကတံ ဥပသမ္ပဒါဒိကမ္မမ္ပိ အာသင်္ကနီယံ ဟောတိ၊ တသ္မာ သင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ အဘိနဝသီမံ ဗန္ဓိတုကာမေဟိ ယတိပုင်္ဂဝေဟိ အဝဿံ သီမာသမူဟနနကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ ဟောတိ။ သမူဟနန္တေဟိ ပန ‘‘သီမံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမူဟနန္တေန ပဌမံ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသော သမူဟန္တဗ္ဗော၊ ပစ္ဆာ သီမာ သမူဟန္တဗ္ဗာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဝစနတော ပဌမံ အဝိပ္ပဝါသသီမာ သမူဟနိတဗ္ဗာ၊ တတော သမာနသံဝါသကသီမာ သမူဟနိတဗ္ဗာ။ တသ္မိံ သမူဟနနကာလေ စ ‘‘ခဏ္ဍသီမာယံ ဌတွာ အဝိပ္ပဝါသသီမာ န သမူဟန္တဗ္ဗာ၊ တထာ အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဌတွာ ခဏ္ဍသီမာပိ။ ခဏ္ဍသီမာယ ပန ဌိတေန ခဏ္ဍသီမာဝ သမူဟနိတဗ္ဗာ၊ တထာ ဣတရာယ ဌိတေန ဣတရာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၄) ဝစနတော ခဏ္ဍသီမာယံ ဌတွာဝ ခဏ္ဍသီမာ သမူဟနိတဗ္ဗာ၊ မဟာသီမာယမေဝ ဌတွာ မဟာသီမာ သမူဟနိတဗ္ဗာ၊ အညိဿာ သီမာယ ဌတွာ အညာ သီမာ န သမူဟနိတဗ္ဗာ။ အဋ္ဌကထာယံ အဝိပ္ပဝါသသီမာတိ မဟာသီမံ ဝဒတိ တတ္ထေဝ ယေဘုယျေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝသနတော။

‘‘တတ္ထ သစေ ခဏ္ဍသီမဉ္စ အဝိပ္ပဝါသသီမဉ္စ ဇာနန္တိ၊ သမူဟနိတုဉ္စေဝ ဗန္ဓိတုဉ္စ သက္ခိဿန္တိ။ ခဏ္ဍသီမံ ပန ဇာနန္တာ အဝိပ္ပဝါသံ အဇာနန္တာပိ သမူဟနိတုဉ္စေဝ ဗန္ဓိတုဉ္စ သက္ခိဿန္တိ။ ခဏ္ဍသီမံ ပန အဇာနန္တာ အဝိပ္ပဝါသံယေဝ ဇာနန္တာ စေတိယင်္ဂဏဗောဓိယင်္ဂဏဥပေါသထာဂါရာဒီသု နိရာသင်္ကဋ္ဌာနေသု ဌတွာ ¶ အပ္ပေဝ နာမ သမူဟနိတုံ သက္ခိဿန္တိ၊ ပဋိဗန္ဓိတုံ ပန ¶ န သက္ခိဿန္တေဝ။ သစေ ဗန္ဓေယျုံ၊ သီမာသမ္ဘေဒံ ကတွာ ဝိဟာရံ အဝိဟာရံ ကရေယျုံ၊ တသ္မာ န သမူဟနိတဗ္ဗာ။ ယေ ပန ဥဘောပိ န ဇာနန္တိ၊ တေနေဝ သမူဟနိတုံ န ဗန္ဓိတုံ သက္ခိဿန္တိ။ အယဉှိ သီမာ နာမ ကမ္မဝါစာယ ဝါ အသီမာ ဟောတိ သာသနန္တရဓာနေန ဝါ၊ န စ သက္ကာ သီမံ အဇာနန္တေဟိ ကမ္မဝါစာ ကာတုံ၊ တသ္မာ န သမူဟနိတဗ္ဗာ၊ သာဓုကံ ပန ဉတွာယေဝ သမူဟနိတဗ္ဗာ စ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ စာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၄) ဝစနတော ‘‘ဣဒါနိ သီမံ သမူဟနိဿာမာ’’တိ ပရိစ္ဆိန္နာယ ဂါမသီမာယ အန္တော ခဏ္ဍသီမမဟာသီမာနံ အတ္ထိဘာဝံ ဝါ နတ္ထိဘာဝံ ဝါ တာသံ သီမာနံ ပရိစ္ဆေဒဉ္စ န ဇာနန္တိ၊ ဧဝံ အဇာနန္တာ ဘိက္ခူ တာ ပေါရာဏသီမာယော သမူဟနိတုံ န သက္ကုဏေယျုံ၊ ပေါရာဏသီမံ သမူဟနိတုံ အသက္ကောန္တာ စ ကထံ အဘိနဝသီမံ ဗန္ဓိတုံ သက္ကုဏိဿန္တီတိ ပရမ္ပရေဟိ အာစရိယေဟိ သမ္မာ ဝိနိစ္ဆိတံ အနုလောမနယံ နိဿာယ မဟန္တံ ဥဿာဟံ ကရိတွာ အင်္ဂံ အပရိဟာပေတွာ သမ္မာ ဝိဟိတနယေန ပေါရာဏသီမံ သမူဟနိတုံ သက္ခိဿန္တိ။

ကထံ? တသ္မိံ သီမာသမူဟနနကာလေ ယဒိ ပကတိဂါမသီမာယံ အာရဒ္ဓံ၊ တံ ပကတိဂါမပရိစ္ဆေဒံ၊ ယဒိ ဝိသုံဂါမသီမာယံ အာရဒ္ဓံ၊ တံ ဝိသုံဂါမပရိစ္ဆေဒံ အညေသံ ဘိက္ခူနံ အပ္ပဝိသနတ္ထာယ သမန္တတော သုသံဝိဟိတာရက္ခံ ကာရာပေတွာ ကမ္မဝါစံ သာဝေတုံ သမတ္ထေန ဗျတ္တိဗလသမ္ပန္နေန ဝိနယဓရေန သဟ သမာနသံဝါသကေ လဇ္ဇိပေသလေ ဣမဿ ကမ္မဿ စတုဝဂ္ဂကရဏီယတ္တာ စတ္တာရော ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တေ ဘိက္ခူနံ ပကတတ္တဘာဝဿ ဒုဗ္ဗိညေယျတ္တာ ဝါ တတော အဓိကပ္ပမာဏေ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ ဣဒါနိ ဗန္ဓိတဗ္ဗာယ သီမာယ နိမိတ္တာနံ ဝိဟာရပရိက္ခေပဿ စ အန္တော စ သဗ္ဗတ္ထ ဗဟိ စ သမန္တာ လေဍ္ဍုပါတမတ္တေ ပဒေသေ သဗ္ဗတ္ထ မဉ္စပ္ပမာဏေ မဉ္စပ္ပမာဏေ ဌာနေ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ ¶ တိဋ္ဌန္တာ၊ နိသီဒန္တာ ဝါ ဟုတွာ ပဌမံ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမူဟနနကမ္မဝါစံ၊ တတော သမာနသံဝါသကသီမာသမူဟနနကမ္မဝါစံ သာဝေတွာ သီမာယ သမုဂ္ဃာတေ ကတေ ပေါရာဏသီမာသု ဝိဇ္ဇမာနာသုပိ ပစ္ဆိမန္တေန ဧကဝီသတိယာ ဘိက္ခူနံ နိသီဒနာရဟတ္တာ သီမာယ မဉ္စပ္ပမာဏေ မဉ္စပ္ပမာဏေ ဌာနေ တိဋ္ဌန္တာ ဘိက္ခူ အဝဿံ တာသု သီမာသု တိဋ္ဌန္တာ ဘဝေယျုံ၊ တသ္မာ သီမဋ္ဌာ ဟုတွာ သီမာသမူဟနနကမ္မဝါစံ ဝတွာ တာ သီမာ သမူဟနေယျုံ။ တတော ပေါရာဏဗဒ္ဓသီမာနံ သမူဟတတ္တာ ဂါမသီမာယေဝ အဝသိဋ္ဌာ ဘဝေယျာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) ‘‘ကေစိ ပန ဤဒိသေသု ဝိဟာရေသု ဆပဉ္စမတ္တေ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ ဝိဟာရကောဋိတော ပဋ္ဌာယ ဝိဟာရပရိက္ခေပဿ အန္တော စ ဗဟိ စ သမန္တာ လေဍ္ဍုပါတေ သဗ္ဗတ္ထ မဉ္စပ္ပမာဏေ မဉ္စပ္ပမာဏေ ဩကာသေ နိရန္တရံ ဌတွာ ပဌမံ အဝိပ္ပဝါသသီမံ ¶ ၊ တတော သမာနသံဝါသကသီမဉ္စ သမူဟနနဝသေန သီမာယ သမုဂ္ဃာတေ ကတေ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ခဏ္ဍသီမာယ မဟာသီမာယ စ ဝိဇ္ဇမာနတ္တေ သတိပိ အဝဿံ ဧကသ္မိံ မဉ္စဋ္ဌာနေ တာသံ မဇ္ဈဂတာ တေ ဘိက္ခူ တာ သမူဟနေယျုံ၊ တတော ဂါမသီမာ ဧဝ အဝသိဿေယျာ’’တိ။

‘‘သာဓုကံ ပန ဉတွာယေဝ သမူဟနိတဗ္ဗာ စေဝ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ စာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၄) ဝစနတော သီမံ ဇာနန္တာယေဝ သမူဟနိတုံ သက္ခိဿန္တိ၊ ကထံ အဇာနန္တာတိ။ ဣမသ္မိံ သီမာသမူဟနနာဓိကာရေ သီမံ ဝါ သီမာပရိစ္ဆေဒံ ဝါ ဇာနနဘာဝေါ အင်္ဂံ န ဟောတိ၊ အန္တောသီမာယံ ဌိတဘာဝေါ၊ ‘‘သီမံ သမူဟနိဿာမာ’’တိ ကမ္မဝါစာကရဏန္တိ ဣဒမေဝ ဒွယံ အင်္ဂံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဣမိနာ အင်္ဂဒွယေန သမ္ပန္နေ သတိ ဣမံ အဇာနန္တာပိ သမူဟနိတုံ သက္ကောန္တီတိ။ ဣမိနာ အင်္ဂဒွယေန သမ္ပန္နေ သတိ သီမံ အဇာနန္တာနံ သမူဟနိတုံ သမတ္ထဘာဝေါ ကထံ ဝိညာတဗ္ဗောတိ? အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ခဏ္ဍသီမံ ပန ဇာနန္တာ အဝိပ္ပဝါသံ အဇာနန္တာပိ ¶ သမူဟနိတုဉ္စေဝ ဗန္ဓိတုဉ္စ သက္ခိဿန္တီ’’တိ ဧဝံ မဟာသီမာယ ပရိစ္ဆေဒံ အဇာနနဋ္ဌာနေပိ သမူဟနနဿ ဝုတ္တတ္တာ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) ‘‘န ဟေတ္ထ သီမာယ၊ တပ္ပရိစ္ဆေဒဿ ဝါ ဇာနနံ အင်္ဂံ၊ သီမာယ ပန အန္တောဌာနံ၊ ‘သမူဟနိဿာမာ’တိ ကမ္မဝါစာကရဏဉ္စ အင်္ဂံ။ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၄) ‘ခဏ္ဍသီမံ ပန ဇာနန္တာ အဝိပ္ပဝါသံ အဇာနန္တာပိ သမူဟနိတုဉ္စေဝ ဗန္ဓိတုဉ္စ သက္ခိဿန္တီ’တိ ဧဝံ မဟာသီမာယ ပရိစ္ဆေဒဿ အဇာနနေပိ သမူဟနနဿ ဝုတ္တတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတော ပေါရာဏဗဒ္ဓသီမာနံ သမူဟတတ္တာ ဂါမသီမာယေဝ အဝသိဋ္ဌာ ဘဝေယျာတိ တသ္မိံ အဝသိဋ္ဌာယ တတော ပရံ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ။ ဂါမသီမာယ အဝသိဋ္ဌာယ သတိ တံ ဂါမသီမံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သောဓနံ ရက္ခဏဉ္စ ကတွာ တိဿံ ဂါမသီမာယံ ခဏ္ဍသီမံ မဟာသီမဉ္စ ယထာရုစိ ဗန္ဓိတုံ လဘတိ၊ သီမံ အဗန္ဓိတွာဝ ကေဝလာယ ဂါမသီမာယ ဥပသမ္ပဒါဒိသင်္ဃကမ္မဉ္စ ကာတုမ္ပိ လဘတိ။

ဝုတ္တဉှိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) – ‘‘ဂါမသီမာယ ဧဝ စ အဝသိဋ္ဌာယ တတ္ထ ယထာရုစိ ဒုဝိဓမ္ပိ သီမံ ဗန္ဓိတုဉ္စေဝ ဥပသမ္ပဒါဒိကမ္မံ ကာတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ၊ တံ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တသ္မာ ယဒိ သဋ္ဌိဟတ္ထာယာမံ စတ္တာလီသဟတ္ထဝိတ္ထာရံ ခဏ္ဍသီမမေဝ ကတ္တုကာမာ ဟောန္တိ၊ ဧတ္တကေ ပဒေသေ မဉ္စဋ္ဌာနံ ဂဏှန္တော ပမာဏယုတ္တကော မဉ္စောတိ သဗ္ဗပစ္ဆိမပ္ပမာဏယုတ္တော မဉ္စော။ သော ဟိ ပကတိဝိဒတ္ထိယာ နဝဝိဒတ္ထိကော၊ အဋ္ဌဝိဒတ္ထိကော ဝါ ဟောတိ။ တတော ခုဒ္ဒကော မဉ္စော သီသုပဓာနံ ဌပေတွာ ပါဒံ ပသာရေတွာ ¶ နိပဇ္ဇိတုံ နပ္ပဟောတီတိ သဗ္ဗပစ္ဆိမမဉ္စဿ အာယာမပ္ပမာဏဿ သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တတ္တာ တတော အဓိကာယာမောပိ ဟောတိယေဝ။ မဉ္စဿ ဝိတ္ထာရော ပန အာယာမဿ ဥပဍ္ဎော ဟောတိ၊ တသ္မာ မဉ္စပ္ပမာဏဋ္ဌာနံ အာယာမတော ပဉ္စဟတ္ထံ၊ ဝိတ္ထာရတော ပဉ္စဝိဒတ္ထိကန္တိ ဂဟေတွာ တေန ¶ ပမာဏေန ဂဏှန္တော သဋ္ဌိဟတ္ထာယာမံ သီမဋ္ဌာနံ စတုဝီသတိမဉ္စကံ ဟောတိ၊ စတ္တာလီသဟတ္ထဝိတ္ထာရံ အဋ္ဌမဉ္စကံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဂဏှန္တော ဒက္ခိဏုတ္တရာယာမော မဉ္စော ဟောတိ၊ သဋ္ဌိဟတ္ထာယာမံ သီမဋ္ဌာနံ ဒွါဒသမဉ္စကံ ဟောတိ၊ စတ္တာလီသဟတ္ထဝိတ္ထာရံ သောဠသမဉ္စကံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဂဏှန္တော ပါစီနပစ္ဆိမာယာမော မဉ္စော ဟောတိ။ ဒုဝိဓေပိ အာယာမံ ဝိတ္ထာရေန ဂုဏိတံ ကရောန္တော သကလံ အန္တောသီမဋ္ဌာနံ ဒွါနဟုတ္တရသတမဉ္စကံ ဟောတိ၊ ဗဟိသီမဋ္ဌာနမ္ပိ သမန္တတော ဧကမဉ္စကံ ဝါ ဒွိတိမဉ္စကံ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေန သဟ ဂဏနံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) ပန ‘‘သမန္တာ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန မဟာသီမာဗန္ဓနကာလေ ဝိဟာရပရိက္ခေပဿ ဗဟိဥပစာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ သိယာ။ ခဏ္ဍသီမာယပိ ဒူရတော သမူဟနနေ ဒေါသော နတ္ထိ၊ ဒုက္ကရတ္တာ ပန ကာရကာနံ ပမာဏံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ကလျာဏိယံ နာမ သီမာယံ ပန အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ ပဉ္စဟတ္ထပ္ပမာဏံ ဌာနံ ဧကကောဋ္ဌာသံ ကတွာ သမူဟနတိ။ တမ္ပိ ပစ္ဆိမမဉ္စပ္ပမာဏတော အဓိကမေဝါတိ ကတွာ ကတံ။ ဣဒါနိ အမှေတိ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ ပန ပကရဏနယေန သံသန္ဒနတ္တာ ယုတ္တတရန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သမူဟနနာကာရော ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ဣဒါနိ ဗန္ဓိတဗ္ဗာယ သီမာယ နိမိတ္တာနံ အန္တော စ ဗဟိ စ ယထာဝုတ္တနယေန သမူဟနိတဗ္ဗသီမဋ္ဌာနံ အာဒါသတလံ ဝိယ သမံ သုဒ္ဓံ ဝိမလံ ကတွာ ယထာဝုတ္တမဉ္စပ္ပမာဏံ မဉ္စပ္ပမာဏံ ဌာနံ အဋ္ဌပဒကလေခံ ဝိယ ရဇ္ဇုနာ ဝါ ဒဏ္ဍေန ဝါ လေခံ ကာရာပေတွာ လေခါနုသာရေန တမ္ဗမတ္တိကစုဏ္ဏေန ဝါ သေတမတ္တိကစုဏ္ဏေန ဝါ ဝဏ္ဏဝိသေသံ ကာရာပေတွာ ပန္တိ ပန္တိ ကောဋ္ဌာသံ ကောဋ္ဌာသံ ကာရာပေတွာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန အာရက္ခံ သောဓနဉ္စ ကာရာပေတွာ ‘‘ဣဒါနိ သီမံ သမူဟနိဿာမာ’’တိ စတ္တာရော ¶ ဝါ တဒုတ္တရိ ဝါ သမာနသံဝါသကဘိက္ခူ ဂဟေတွာ ပဌမပန္တိယံ ပဌမကောဋ္ဌာသေ မဉ္စဋ္ဌာနေ ဌတွာ ပဌမံ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမူဟနနကမ္မဝါစံ၊ တတော သမာနသံဝါသကသီမာသမူဟနနကမ္မဝါစံ သာဝေတွာ တသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေယေဝ အညမညဿ ဌိတဋ္ဌာနံ ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ တိက္ခတ္တုံ ဝါ သတ္တက္ခတ္တုံ ဝါ သမူဟနိတွာ တတော နိက္ခမိတွာ ပဌမပန္တိယံယေဝ ဒုတိယကောဋ္ဌာသေ ဌတွာ တထေဝ ကတွာ တတော ပဌမပန္တိယံယေဝ အနုလောမနယေန ယာဝ အန္တိမကောဋ္ဌာသာ ဧကေကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ တထေဝ ကတွာ ပဌမပန္တိယာ ပရိက္ခီဏာယ ဒုတိယပန္တိယာ အန္တိမကောဋ္ဌာသေ ဌတွာ တထေဝ ကတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ဒုတိယပန္တိယံယေဝ ပဋိလောမနယေန ယာဝ အာဒိကောဋ္ဌာသာ ¶ တထေဝ ကတွာ ဧဝံ တတိယပန္တိအာဒီသုပိ ဧကဒါ အနုလောမတော ဧကဒါ ပဋိလောမတော ဂန္တွာ သဗ္ဗာသု ပန္တီသု သဗ္ဗသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ ပရိက္ခီဏေ ဣဒံ သီမာသမူဟနနကမ္မံ နိဋ္ဌိတံ နာမ ဟောတိ။ ‘‘စတ္တာရော တဒုတ္တရိ ဝါ’’တိ ဣဒံ ပန ဣမဿ ကမ္မဿ စတုဝဂ္ဂကရဏီယတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) ပန ဘိက္ခူနံ ပကတတ္တဘာဝဿ ဒုဝိညေယျတ္တာ လဇ္ဇီပေသလဘိက္ခူနဉ္စ ဒုလ္လဘတ္တာ ‘‘ဆပဉ္စမတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ။

ကလျာဏီသီမာယံ ပန သီဟဠဒီပတော အဘိနဝသိက္ခံ ဂဟေတွာ နိဝတ္တန္တေဟိ ဂရဟဝိဝါဒမတ္တမ္ပိ အလဘန္တေဟိ ဓမ္မစေတိယရညာ ဝိစိနိတွာ ဂဟိတေဟိ စုဒ္ဒသဟိ ဘိက္ခူဟိ ကတန္တိ ပါသာဏလေခါယံ အာဂတံ။ ရတနပူရနဂရေ ပန သိရီသုဓမ္မရာဇာဓိပတိနာမကဿ စူဠအဂ္ဂရာဇိနော ကာလေ မဟာသီဟဠပ္ပတ္တောတိ ဝိဿုတော သိရီသဒ္ဓမ္မကိတ္တိနာမကော မဟာထေရဝရော အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနဿ အဝိဒူရေ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ သီမံ ဗန္ဓန္တော အတ္တနော နိဿိတကေ အဂ္ဂဟေတွာ အတ္တနာ ¶ အဘိရုစိတေ လဇ္ဇိပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘူတေ အညေ မဟာထေရေ ဂဟေတွာ အတ္တစတုတ္ထောဝ ဟုတွာ ကမ္မံ ကရောတီတိ ဝဒန္တိ။ တံ ဣမဿ ကမ္မဿ စတုဝဂ္ဂကရဏီယတ္တာ တေသဉ္စ ထေရာနံ ပကတတ္တဘာဝေ နိရာသင်္ကတ္တာ ကတံ ဘဝေယျ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ဘိက္ခူနံ ပကတတ္တဘာဝဿ ဒုဗ္ဗိညေယျတ္တာ စတုဝဂ္ဂကရဏီယကမ္မဿ အတိရေကစတုဝဂ္ဂေန ကရဏေ ဒေါသာဘာဝတော အတိရေကဘိက္ခူဟိ ကတဘာဝေါ ပသတ္ထတရော ဟောတိ။ တေနေဝ စ ကာရဏေန ဝိမတိဝိနောဒနီနာမိကာယံ ဝိနယဋီကာယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) ‘‘ဆပဉ္စမတ္တေ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကလျာဏီသီမာယဉ္စ စုဒ္ဒသဟိ ဘိက္ခူဟိ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ နိဋ္ဌိတေပိ ပန သီမာသမူဟနနကမ္မေ နာနာဝါဒါနံ နာနာစရိယာနံ နာနာနိကာယာနံ နာနာဒေသဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ စိတ္တာရာဓနတ္ထံ ဂရဟဝိဝါဒမောစနတ္ထဉ္စ ပုနပ္ပုနံ တေဟိပိ ဘိက္ခူဟိ တထေဝ ကာရာပေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၂-၄၈၃၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၁) ‘‘ပုနပ္ပုနံ ပန ကာတဗ္ဗံ။ တဉှိ ကုပ္ပဿ ကမ္မဿ ကမ္မံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ၊ အကုပ္ပဿ ထိရကမ္မဘာဝါယ ဟောတီ’’တိ။ တေနေဝ စ ကာရဏေန ဟံသာဝတီနဂရေ အနေကပဏ္ဍရဟတ္ထိသာမိမဟာဓမ္မရာဇာ သဟပုညကမ္မဘူတတော မဟာစေတိယတော စတူသု ဒိသာသု သီမာသမူဟနနကာလေ ရာမညဒေသဝါသီဟိ မဟာထေရေဟိ စ မရမ္မဒေသဝါသီဟိ မဟာထေရေဟိ စ ဝိသုံ ဝိသုံ ကာရာပေသီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ယဒိ ပန မဟာသီမံ ဗန္ဓိတုကာမော ဟောတိ၊ တဒါ ဥသဘမတ္တံ ဝါ ဒွိဥသဘမတ္တံ ဝါ တဒုတ္တရိ ဝါ ပဒေသံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဧတ္တကေ ဌာနေ ဝိဟာရံ ကရိဿာမာ’’တိ ပရိက္ခေပံ ကာရာပေတွာ တဿ ဝိဟာရပရိက္ခေပဿ ¶ အန္တော စ သဗ္ဗတ္ထ ဗဟိ စ သမန္တာ လေဍ္ဍုပါတဋ္ဌာနေ မဉ္စပ္ပမာဏေ မဉ္စပ္ပမာဏေ ¶ ဩကာသေ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ပန္တိကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ကမ္မပ္ပတ္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ နိရန္တရံ ဌတွာ ပဌမံ အဝိပ္ပဝါသသီမာ တတော သမာနသံဝါသကသီမာ စ သမူဟနိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သီမာယ သမုဂ္ဃာတေ ကတေ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ခဏ္ဍသီမာယ မဟာသီမာယ စ ဝိဇ္ဇမာနတ္တေ သတိ အဝဿံ ဧကသ္မိံ မဉ္စဋ္ဌာနေ တာသံ မဇ္ဈဂတာ တေ ဘိက္ခူ တာ သမူဟနေယျုံ၊ တတော ဂါမသီမာ ဧဝ အဝသိဿေယျ၊ တဿံ ဂါမသီမာယံ ခဏ္ဍသီမာမဟာသီမာဝသေန ဒုဝိဓာ သီမာ ယထာရုစိ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ ဗန္ဓနာကာရံ ပန ဥပရိ ဝက္ခာမ။

ကသ္မာ ပန နိမိတ္တာနံ ဗဟိပိ သီမာသမူဟနနံ ကတံ၊ နနု နိမိတ္တာနံ အန္တောယေဝ အဘိနဝသီမာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ တတ္ထေဝ သမ္ဘေဒဇ္ဈောတ္ထရဏဝိမောစနတ္ထံ ပေါရာဏကသီမာယ သမူဟနနံ ကာတဗ္ဗန္တိ? သစ္စံ၊ ဒုဝိညေယျတ္တာ ပန ဧဝံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုဝိညေယျော ဟိ ပေါရာဏကသီမာယ ဝိဇ္ဇမာနာဝိဇ္ဇမာနဘာဝေါ၊ တသ္မာ ယဒိ နိမိတ္တာနံ အန္တောယေဝ သီမာသမူဟနနံ ကရေယျ၊ တတော ဗဟိ ပေါရာဏကသီမာ တိဋ္ဌေယျ၊ တတော အပ္ပမတ္တကံ ဌာနံ အန္တော ပဝိသေယျ၊ တံ ဌာနံ ကမ္မဝါစာပါဌကေန သဟ သီမာသမူဟနနကာရကသင်္ဃဿ ပတိဋ္ဌဟနပ္ပဟောနကံ န ဘဝေယျ၊ ဧဝံ သန္တေ သာ ပေါရာဏကသီမာ အသမူဟတာဝ ဘဝေယျ။ တံ သမူဟတသညာယ သီမာသမ္မန္နနကာလေ အန္တောနိမိတ္တဋ္ဌာနံ သမ္မန္နေယျုံ၊ တံ အသမူဟတပေါရာဏသီမာကောဋိပဝိဋ္ဌတ္တာ သီမာယ သီမံ သမ္ဘေဒဒေါသော၊ ယဒိ ပန တံ ဌာနံ စတုန္နံ နိသိန္နပ္ပဟောနကံ ဘဝေယျ၊ သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရဏဒေါသော၊ ယဒိပိ အန္တော န ပဝိသတိ၊ နိရန္တရံ ဖုဋ္ဌမတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝမ္ပိ သီမာသင်္ကရဒေါသောတိ ဣမသ္မာ ဒေါသတ္တယာ ဝိမောစနတ္ထံ နိမိတ္တာနံ ဗဟိပိ သီမာသမူဟနနံ ကတံ။ တေနေဝ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) ‘‘ဗဟိ စ သမန္တာ လေဍ္ဍုပါတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ကေစိ ¶ ပန အာစရိယာ သမန္တာ နိမိတ္တာနံ အန္တော ရဇ္ဇုပသာရဏံ ကတွာ အန္တော ဌတွာ ရဇ္ဇုယာ ဟေဋ္ဌာ ပါဒေ ပဝေသေတွာ ရဇ္ဇုတော ဗဟိ ကိဉ္စိမတ္တံ ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ သီမာသမူဟနနံ ကရောန္တိ၊ တဒေတံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ ပါဒဂ္ဂဋ္ဌပနမတ္တေန ပေါရာဏသီမာသမုဂ္ဃာတော န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ကမ္မဝါစာပါဌကေန သဟ ကမ္မပတ္တသင်္ဃဿ ပတိဋ္ဌာနေန ကမ္မဝါစာယ ပါဌနေန စ သမုဂ္ဃာတော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဝိမတိဝိနောဒနိပ္ပကရဏေ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) ‘‘သီမာယ ပန အန္တောဌာနံ၊ ‘သမူဟနိဿာမာ’တိ ကမ္မဝါစာယ ကရဏဉ္စေတ္ထ အင်္ဂ’’န္တိ၊ တသ္မာ ဧကဒေသေန အန္တောပဝိဋ္ဌာယ ¶ စ ဧကသမ္ဗန္ဓေန ဌိတာယ ပေါရာဏကဗဒ္ဓသီမာယ သမုဂ္ဃာတေ အကတေ ဝုတ္တနယေန ဒေါသတ္တယတော န မုစ္စေယျ၊ တသ္မာ နိမိတ္တတော ဗဟိပိ ဌတွာ သမူဟနနကရဏဘာဝေါဝ ပါသံသတရော ဟောတိ။ အညေ ပန အာစရိယာ ကမ္မကာရကဘိက္ခူနံ ပဒဝလဉ္ဇသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ သမူဟနန္တိ၊ တံ ဂရုကရဏဝသေန ကတန္တိ ဂယှမာနေ ဒေါသော နတ္ထိ။ ဧကစ္စေ ပန ထေရာ ‘‘ကာရကသင်္ဃဿ အက္ကန္တဋ္ဌာနေယေဝ သီမာ သမူဟတာ၊ န အနက္ကန္တဋ္ဌာနေတိ သညာယ ပဌမတရံ သာလံ ကရိတွာ ပစ္ဆာ သီမာယ သမူဟတာယ ထမ္ဘဋ္ဌာနေ အက္ကမိတုံ န လဘတိ၊ တသ္မာ အသမူဟတာ သီမာ’’တိ ဝဒန္တိ။

ပုဗ္ဗေပိ သိရီခေတ္တနဂရေ မဟာသတ္တဓမ္မရာဇဿ ကာလေ တေန ရညာ ကတဿ နန္ဒနဝိဟာရဿ ပုရတော တဿ ရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ သီမာယ ပတိဋ္ဌာပိတာယ ပဌမံ ဇေတဝနသာလံ ကတွာ ပစ္ဆာ သီမံ သမူဟနိံသု၊ တဒါ တသ္မိံ နဂရေ မဟာရုက္ခမူလိကော နာမ ဧကော ဂဏပါမောက္ခတ္ထေရော ‘‘သစေ ထမ္ဘံ ဝိဇ္ဈိတွာ ပါဒေ ဌပေတုံ သက္ခိဿာမိ၊ ဧဝံ သန္တေ အဟံ အာဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဝတွာ နာဂစ္ဆတိ။ သဗ္ဗေ ထေရာ ‘‘န ထမ္ဘမတ္တေန ပေါရာဏသီမာ တိဋ္ဌတိ၊ ထမ္ဘဿ သမန္တတော ဌတွာ ¶ ကမ္မဝါစာယ ကတာယ သီမာ သမူဟတာ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ တဿ ဝစနံ အဂ္ဂဟေတွာ သမူဟနိံသု စေဝ ဗန္ဓိံသု စ။ ဟံသာဝတီနဂရေ ဓမ္မစေတိယရညော ကလျာဏိယသီမာဗန္ဓနကာလေပိ ပဌမံ သာလံ ကရိတွာဝ ပစ္ဆာ သမူဟနိံသု၊ န စ ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာဒီသု ‘‘ပဒဝလဉ္ဇသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ သီမာ သမူဟနိတဗ္ဗာ’’တိ ပါဌော အတ္ထိ၊ ‘‘မဉ္စပ္ပမာဏေ မဉ္စပ္ပမာဏေ ဌာနေ’’တိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) ပန အတ္ထိ။ ပေါရာဏသီမာယ အန္တော ဌတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ သီမာသမူဟနနကမ္မဝါစာယ ကတာယ သကလာပိ သီမာ သမူဟတာဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပဒဝလဉ္ဇသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ သမူဟနိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနံ ပဏ္ဍိတာ န သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ။ ဤဒိသံ ပန ဝစနံ ဂရုကရဏဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဂယှမာနေ ကိဉ္စာပိ ဒေါသော နတ္ထိ၊ တထာပိ သိဿာနုသိဿာနံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနကာရဏံ ဟောတိ။ တေ ဟိ ‘‘အမှာကံ အာစရိယာ ဧဝံ ကထေန္တိ၊ ဧဝံ ကရောန္တီ’’တိ ဒဠှီကမ္မဝသေန ဂဟေတွာ တထာ အကတေ သီမာ သမူဟတာ န ဟောတီတိ မညန္တိ၊ တသ္မာ ပကရဏာဂတနယဝသေနေဝ ကရဏံ ဝရံ ပသတ္ထံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အပရမ္ပိ ဣမသ္မိံ သီမာသမူဟနနာဓိကာရေ ဓမ္မဂါရဝေဟိ ဝိနယဓရေဟိ စိန္တေတဗ္ဗံ ဂမ္ဘီရံ ဒုဒ္ဒသံ ဌာနံ အတ္ထိ၊ တံ ကတမန္တိ စေ? ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိယောဇနပရမံ သီမံ သမ္မန္နိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၄၀) ဝစနတော နာနာဂါမက္ခေတ္တာနိ အဝတ္ထရိတွာ သမ္မတာ တိယောဇနိကာဒိကာယော ¶ မဟာသီမာယော ဘဂဝတာ အနုညာတာ အတ္ထိ၊ အထ ဧကံ ဂါမက္ခေတ္တံ သောဓေတွာ အာရက္ခံ ဒတွာ သီမာယ သမူဟတာယ ယဒိ တတော အညေသု ဂါမက္ခေတ္တေသု ဘိက္ခူ သန္တိ၊ န ဂါမသီမာ ဗဒ္ဓသီမံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ သက္ကောတိ၊ တသ္မာ တေ ဘိက္ခူ တသ္မိံ ကမ္မေ ဝဂ္ဂံ ကရေယျုံ၊ ဧဝံ သတိ သီမာ သမူဟတာ န ဘဝေယျ၊ တာယ အသမူဟတာယ သတိ အဘိနဝသီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ န ဘဝေယျ၊ ဣတိ ဣဒံ ဌာနံ ဒုဇ္ဇာနံ ဒုဒ္ဒသံ၊ တသ္မာ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဘဂဝတော ¶ အာဏံ ဂရုံ ကရောန္တေဟိ လဇ္ဇိပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘူတေဟိ ဝိနယဝိဒူဟိ သုဋ္ဌု စိန္တေတဗ္ဗန္တိ။

ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ စိန္တေန္တော ဂဝေသန္တော ဝိစိနန္တော ဣဒံ ကာရဏံ ဒိဿတိ – တိယောဇနိကာဒိမဟာသီမာယော ဣဒ္ဓိမန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ဓရမာနကာလေ သန္နိပတိတုံ ဝါ ဝိသောဓေတုံ ဝါ သက္ကုဏေယျဘာဝတော တမာရဗ္ဘ ဘဂဝတာ အနုဇာနိတာ ဘဝေယျုံ။ သဗ္ဗသ္မိံ ကာလေ သဗ္ဗသ္မိံ ပဒေသေ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ တာဒိသံ မဟာသီမံ သောဓေတုံ ဝါ သန္နိပတိတုံ ဝါ န သက္ကာ၊ န စ ဘဂဝါ အသက္ကုဏေယျံ အလဗ္ဘနေယျံ ကာရဏံ ဝဒေယျ။ ဘဂဝတော ဓရမာနကာလေ ရာဇဂဟနဂရေ အဋ္ဌာရသ မဟာဝိဟာရာ ဧကသီမာဝ ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရေန သမ္မတာတိ။ သီဟဠဒီပေ မဟာဝိဟာရသီမာ အနုရာဓပုရံ အန္တောကတွာ ပဝတ္တာ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရေန သမ္မတာတိ စ ပကရဏေသု ဒိဿတိ၊ န တထာ ဣမသ္မိံ နာမ ဒေသေ ဒွိယောဇနိကာ ဝါ တိယောဇနိကာ ဝါ သီမာ အသုကေန ဘိက္ခုနာ သမ္မတာတိ ဒိဿတိ။ ဣမသ္မိဉ္စ မရမ္မဒေသေ တာဒိသာနံ သီမာနံ နတ္ထိဘာဝေါ ဥပပရိက္ခိတွာ ဇာနိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ အနေကသတအနေကသဟဿဝဿကာလတော ဥပ္ပန္နာ ဗဒ္ဓသီမာ ပါသာဏထမ္ဘနိမိတ္တေန သဟ တသ္မိံ တသ္မိံ ပဒေသေ ဒိဿန္တိ။ အရိမဒ္ဒနပုရေ စ အနုရုဒ္ဓမဟာရာဇေန သမ္မန္နာပိတာ ဒွါသဋ္ဌယာဓိကသတဟတ္ထာယာမာ သတ္တစတ္တာလီသာဓိကသတဟတ္ထဝိတ္ထာရာ မဟာသီမာ နိမိတ္တေန သဟ ဒိဿတိ။ ရတနပူရနဂရေ စ နရပတိဇေယျသူရမဟာရာဇကာလေ အဋ္ဌသတ္တတာဓိကစတုသတကလိယုဂေ သမ္မန္နိတာ သီမာ ပါသာဏလေခါယ သဒ္ဓိံ ဒိဿတိ။ ယဒိ တိယောဇနပရမာဒိမဟာသီမာယော အတ္ထိ၊ ပေါရာဏာစရိယာ နဝံ နဝံ ဗဒ္ဓသီမံ န ဗန္ဓေယျုံ၊ အထ စ ပန ဗန္ဓန္တိ၊ တာသု စ နဝသီမာသု ဥပသမ္ပဒါဒိသင်္ဃကမ္မံ ကရောန္တိ၊ တတော ဧဝ စ ဂဏနပထမတိက္ကန္တာ ဘိက္ခူ ပရမ္ပရတော ဝဍ္ဎေန္တာ ယာဝဇ္ဇတနာ ¶ သာသနံ ပတိဋ္ဌပေန္တိ။ ဣမိနာ စ ကာရဏေန ဣမသ္မိံ ပဒေသေ တိယောဇနာ သီမာယော နတ္ထီတိ ဝိညာယတိ။

အထ ဝါ ‘‘ဝိဟာရပရိက္ခေပဿ အန္တော စ ဗဟိ စ သမန္တာ လေဍ္ဍုပါတေ’’တိ ဝိဟာရပရိက္ခေပဿ အန္တော စ ဝိဟာရူပစာရဘူတေ ဗဟိ လေဍ္ဍုပါတေ စ ဌာနေယေဝ သီမာသမူဟနနဿ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ¶ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၄) ဝုတ္တတ္တာပိ တာဒိသာ မဟာသီမာယော နတ္ထီတိ ဝိညာယတိ။ ယဒိ အတ္ထိ၊ သီမာသမူဟနနံ ပကရဏာစရိယာ န ကထေယျုံ။ ကထေန္တာပိ သမန္တာ တိယောဇနံ ဌာနံ သောဓေတွာ သီမာသမူဟနနံ ကရေယျုံ၊ တထာ ပန အကထေတွာ ဝိဟာရဝိဟာရူပစာရေသုယေဝ သီမာသမူဟနနဿ ကထိတတ္တာ တိယောဇနိကာဒယော မဟာသီမာယော နတ္ထီတိ ဝိညာယတိ။

အထ ဝါ ‘‘ခဏ္ဍသီမံ ပန ဇာနန္တာ အဝိပ္ပဝါသံ အဇာနန္တာပိ သမူဟနိတုဉ္စေဝ ဗန္ဓိတုဉ္စ သက္ခိဿန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၄) ဝစနတောပိ တေသု တေသု ဇနပဒေသု တိယောဇနိကာဒိကာယော မဟာသီမာယော နတ္ထီတိ ဝိညာယတိ။ ကထံ? ယဒိ တာဒိသာ သီမာယော အတ္ထိ၊ သကလမ္ပိ တံ သီမံ အသောဓေတွာ သီမာသမူဟနနံ အဋ္ဌကထာစရိယာ န ကထေယျုံ၊ အထ စ ပန ခဏ္ဍသီမံ ဇာနန္တာ အဝိပ္ပဝါသံ အဇာနန္တာပိ သီမံ သမူဟနိတုံ ဗန္ဓိတုဉ္စ သမတ္ထဘာဝံ ကထေန္တိ၊ သာ ကထာ ခန္ဓသီမာယ သီမန္တရိကန္တရိတမတ္တာ ဟုတွာ တသ္မိံ ဂါမက္ခေတ္တေ အဝိပ္ပဝါသသီမာ ဘဝေယျ၊ တသ္မာ တသ္မိံ ဌာနေ ဌတွာ သမူဟနိတုံ သမတ္ထဘာဝေန အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ကထီယတိ၊ န နာနာဂါမက္ခေတ္တာနိ အဝတ္ထရိတွာ သမ္မတာယ တိယောဇနိကာဒိဘေဒါယ သီမာယ အညေသု ဂါမက္ခေတ္တေသု အညေသု ဘိက္ခူသု သန္တေသုပိ သမူဟနိတုံ သမတ္ထဘာဝေန၊ တေန ဉာယတိ ‘‘န ¶ သဗ္ဗေသု ဌာနေသု တိယောဇနိကာဒိဘေဒါယော မဟာသီမာယော န သန္တီ’’တိ။ ဤဒိသာနိ ကာရဏာနိ ဘဂဝတော အာဏံ ဂရုံ ကရောန္တေဟိ ဝိနယတ္ထဝိဒူဟိ ဝိနယဓရေဟိ ပုနပ္ပုနံ စိန္တေတဗ္ဗာနိ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗာနိ၊ ဣတော အညာနိပိ ကာရဏာနိ ဂဝေသိတဗ္ဗာနီတိ။

ဣတော ပရမ္ပိ ‘‘သစေ အညာနိပိ ဂါမက္ခေတ္တာနိ အန္တောကာတုကာမာ၊ တေသု ဂါမေသု ယေ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ၊ တေဟိပိ အာဂန္တဗ္ဗ’’န္တိအာဒိဝစနတော (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ဧကသ္မိံယေဝ ဂါမက္ခေတ္တေ သီမံ န ဗန္ဓန္တိ၊ အထ ခေါ အညာနိပိ ဂါမက္ခေတ္တာနိ အန္တောကရိတွာပိ ဗန္ဓန္တိ၊ တသ္မာ ဣဒါနိ သမ္မန္နိတဗ္ဗာယ သီမာယ နိဿယဘူတံ ပကတိဂါမက္ခေတ္တံ ဝါ ဝိသုံဂါမက္ခေတ္တံ ဝါ သောဓိတန္တိ မနသိ န ကာတဗ္ဗံ။ ကင်္ခစ္ဆေဒနတ္ထံ သီမာသမူဟနနကမ္မဝါစာဘဏနသမယေ တေန ဂါမက္ခေတ္တေန သမ္ဗန္ဓေသု အညေသု ဂါမက္ခေတ္တေသု ဝသန္တေ ဘိက္ခူပိ ယာစိတွာ တတော ဂါမက္ခေတ္တတော ဗဟိ ဒူရေ ဝါသာပေတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ကရောန္တေ အညာနိ ဂါမက္ခေတ္တာနိ အန္တောကရိတွာ ပေါရာဏသီမာယ ဝိဇ္ဇမာနာယပိ တေ ဝဂ္ဂံ ကာတုံ န သက္ကောန္တိ။ တတော သီမာသမူဟနနကမ္မဝါစာ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဧဝရူပေါ သုခုမော နိပုဏော အတ္ထော ဝိနယဓရေဟိ စိန္တေတဗ္ဗော။ ဧဝံ သီမာသမူဟနနဝိဓာနေန ¶ သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တေန သမ္မတာ၊ သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရန္တေန သမ္မတာတိ ဝုတ္တေဟိ ဒွီဟိ ဝိပတ္တိဒေါသေဟိ မုတ္တာ ဟောတိ။

တတော ‘‘အတိခုဒ္ဒိကာ အတိမဟန္တီ’’တိ (ပရိ။ ၄၈၆) ဝုတ္တေဟိ ဝိပတ္တိဒေါသေဟိ ဝိမုစ္စနတ္ထံ သီမာယ ပမာဏံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ကထံ? သီမာ နာမ ဧကဝီသတိယာ ဘိက္ခူနံ နိသီဒိတုံ အပ္ပဟောန္တေ သတိ အတိခုဒ္ဒိကာ နာမ ဟောတိ၊ သမ္မတာပိ သီမာ န ဟောတိ။ တိယောဇနတော ပရံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌာနံ အန္တော ကရောန္တေ သတိ အတိမဟတီ နာမ ဟောတိ၊ သမ္မတာပိ သီမာ န ဟောတိ ¶ ၊ တသ္မာ ဧကဝီသတိယာ ဘိက္ခူနံ နိသီဒနပ္ပဟောနကတော ပဋ္ဌာယ တိယောဇနံ အနတိက္ကမိတွာ ယတ္ထ ယံ ပမာဏံ သင်္ဃော ဣစ္ဆတိ၊ တတ္ထ တံ ပမာဏံ ကတွာ သီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘တတ္ထ အတိခုဒ္ဒိကာ နာမ ယတ္ထ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ နိသီဒိတုံ န သက္ကောန္တိ။ အတိမဟန္တီ နာမ အန္တမသော ကေသဂ္ဂမတ္တေနပိ တိယောဇနံ အတိက္ကမိတွာ သမ္မတာ’’တိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဝစနတော ဝိညာယတိ။ ဧဝံ သီမာယ ပမာဏဂ္ဂဟဏေန ‘‘အတိခုဒ္ဒိကာ အတိမဟန္တီ’’တိ ဝုတ္တေဟိ ဒွီဟိ ဒေါသေဟိ မုတ္တာ ဟောတိ။

တတော ‘‘ခဏ္ဍနိမိတ္တာ ဆာယာနိမိတ္တာ အနိမိတ္တာ’’တိ (ပရိ။ ၄၈၆) ဝုတ္တေဟိ တီဟိ ဝိပတ္တိဒေါသေဟိ ဝိမုစ္စနတ္ထံ နိမိတ္တကိတ္တနံ ကာတဗ္ဗံ၊ တတ္ထ အသမ္ဗန္ဓကိတ္တနေန နိမိတ္တာ သီမာ ခဏ္ဍနိမိတ္တာ နာမ။ ကထံ? သီမာယ စတူသု ဒိသာသု ဌပိတနိမိတ္တေသု ပုရတ္ထိမဒိသာယ နိမိတ္တံ ကိတ္တေတွာ အနုက္ကမေန ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဥတ္တရဒိသာသု နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ပုန ပုရတ္ထိမဒိသာယ နိမိတ္တံ ကိတ္တေတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ ကတေ အခဏ္ဍနိမိတ္တာ နာမ ဟောတိ။ ယဒိ ပန ပုရတ္ထိမဒိသာယ နိမိတ္တံ ကိတ္တေတွာ အနုက္ကမေန ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဥတ္တရဒိသာသု နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ဌပေတိ၊ ပုန ပုရတ္ထိမဒိသာယ နိမိတ္တံ န ကိတ္တေတိ၊ ဧဝံ ခဏ္ဍနိမိတ္တာ နာမ ဟောတိ။ အပရာပိ ခဏ္ဍနိမိတ္တာ နာမ ယာ အနိမိတ္တုပဂပါသာဏံ ဝါ ဗဟိသာရရုက္ခံ ဝါ ခါဏုကံ ဝါ ပံသုပုဉ္ဇံ ဝါ အန္တရာ ဧကံ နိမိတ္တံ ကတွာ သမ္မတာ။ ပဗ္ဗတစ္ဆာယာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ ဆာယံ နိမိတ္တံ ကတွာ သမ္မတာ ဆာယာနိမိတ္တာ နာမ။ သဗ္ဗသော နိမိတ္တံ အကိတ္တေတွာ သမ္မတာ အနိမိတ္တာ နာမ။ ဣမေဟိ တီဟိ ဒေါသေဟိ ဝိမုစ္စနတ္ထာယ နိမိတ္တကိတ္တနံ ကာတဗ္ဗံ။

ကထံ? ကမ္မဝါစာယ ပေါရာဏသီမာသမူဟနနံ ကတွာ ပရိသုဒ္ဓါယ ကေဝလာယ ဂါမသီမာယ သင်္ဃေန ¶ ယထာဇ္ဈာသယံ ဂဟိတပ္ပမာဏဿ ¶ သီမမဏ္ဍလဿ စတူသု ဝါ ဒိသာသု အဋ္ဌသု ဝါ ဒိသာသု နိမိတ္တုပဂေ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ဒွတ္တိံသပလဂုဠပိဏ္ဍပ္ပမာဏေ၊ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဟတ္ထိပ္ပမာဏတော ဦနပ္ပမာဏေ ပါသာဏေ ဌပေတွာ နိမိတ္တာနံ အန္တော ဌိတေန ကမ္မဝါစာပါဌကေန ဝိနယဓရေန ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညေန ‘‘ပါသာဏော၊ ဘန္တေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပုန ဝိနယဓရေန ‘‘ဧသော ပါသာဏော နိမိတ္တ’’န္တိ ဝတွာ ကိတ္တေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန သီမမဏ္ဍလံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တေန ‘‘ပုရတ္ထိမာယ အနုဒိသာယ၊ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ၊ ဒက္ခိဏာယ အနုဒိသာယ၊ ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ၊ ပစ္ဆိမာယ အနုဒိသာယ၊ ဥတ္တရာယ ဒိသာယ၊ ဥတ္တရာယ အနုဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တံ? ပါသာဏော၊ ဘန္တေ။ ဧသော ပါသာဏော နိမိတ္တ’’န္တိ ကိတ္တေတွာ ပုန ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တံ? ပါသာဏော၊ ဘန္တေ။ ဧသော ပါသာဏော နိမိတ္တ’’န္တိ ကိတ္တေတွာ နိဋ္ဌပေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘ခဏ္ဍနိမိတ္တာ နာမ အဃဋိတနိမိတ္တာ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ နိမိတ္တကိတ္တနေန ‘‘ခဏ္ဍနိမိတ္တာ ဆာယာနိမိတ္တာ အနိမိတ္တာ’’တိ ဝုတ္တေဟိ တီဟိ ဝိပတ္တိဒေါသေဟိ ဝိမုတ္တာ ဟောတိ။

တတော ပရံ ‘‘ဗဟိသီမေ ဌိတသမ္မတာ’’တိ (ပရိ။ ၄၈၆) ဝုတ္တဝိပတ္တိဒေါသတော ဝိမုစ္စနတ္ထံ သီမာသမ္မုတိကမ္မဝါစာပါဌကာလေ သင်္ဃဿ ဌိတဋ္ဌာနံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ကထံ? ယဒိ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ သင်္ဃော နိမိတ္တာနံ ဗဟိ ဌတွာ ကမ္မဝါစာယ သီမံ သမ္မန္နတိ၊ ဗဟိသီမေ ဌိတသမ္မတာ နာမ ဟောတိ၊ သီမာ န ဟောတိ၊ တသ္မာ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ သင်္ဃေန နိမိတ္တာနံ အန္တော ဌတွာ ကမ္မဝါစာယ သီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ ‘‘ဗဟိသီမေ ဌိတသမ္မတာ နာမ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ နိမိတ္တာနံ ဗဟိ ဌိတေန သမ္မတာ’’တိ။ ဧဝံ သီမာသမ္မန္နနဋ္ဌာနနိယမေန ‘‘ဗဟိသီမေ ဌိတသမ္မတာ’’တိ (ပရိ။ ၄၈၆) ဝုတ္တဝိပတ္တိဒေါသတော မုတ္တာ ဟောတိ။

တတော ¶ ပရံ ‘‘နဒိယံ သမ္မတာ၊ သမုဒ္ဒေ သမ္မတာ၊ ဇာတဿရေ သမ္မတာ’’တိ (ပရိ။ ၄၈၆) ဝုတ္တေဟိ တီဟိ ဝိပတ္တိဒေါသေဟိ စ ဝိမုစ္စနတ္ထံ ဧဝံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ – ‘‘သဗ္ဗာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နဒီ အသီမာ၊ သဗ္ဗော သမုဒ္ဒေါ အသီမော၊ သဗ္ဗော ဇာတဿရော အသီမော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၇) ဘဂဝတာ ဝစနတော နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရေသု သမ္မတာ သီမာ န ဟောတိ၊ ပေါရာဏသီမဝိဂတာယ သုဒ္ဓါယ ဂါမသီမာယ သမ္မတာ ဧဝ သီမာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဂါမသီမာယမေဝ ဗဒ္ဓသီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ၊ န နဒီအာဒီသူတိ။ ဝုတ္တဉှိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘နဒိယာ သမုဒ္ဒေ ဇာတဿရေ သမ္မတာ နာမ ဧတေသု နဒီအာဒီသု သမ္မတာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘အယံ သီမာ အတိခုဒ္ဒိကာ ¶ ၊ အတိမဟန္တီ၊ ခဏ္ဍနိမိတ္တာ၊ ဆာယာနိမိတ္တာ၊ အနိမိတ္တာ၊ ဗဟိသီမေ ဌိတသမ္မတာ၊ နဒိယံ သမ္မတာ၊ သမုဒ္ဒေ သမ္မတာ၊ ဇာတဿရေ သမ္မတာ၊ သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တေန သမ္မတာ၊ သီမာယ သီမံ အဇ္ဈောတ္ထရန္တေန သမ္မတာ’’တိ (ပရိ။ ၄၈၆) ဝုတ္တေဟိ ဧကာဒသဟိ ဒေါသေဟိ ဝိမုတ္တာ ဟုတွာ ‘‘အဗ္ဘာ မဟိကာ ဓူမော ရဇော ရာဟူ’’တိ ဝုတ္တေဟိ ပဉ္စဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ မုတ္တံ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဝိယ၊ သူရိယမဏ္ဍလံ ဝိယ စ သုပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ။

တိဝိဓသမ္ပတ္တိ နာမ နိမိတ္တသမ္ပတ္တိပရိသသမ္ပတ္တိကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တိယော။ တာသု ‘‘ပဗ္ဗတနိမိတ္တံ ပါသာဏနိမိတ္တံ ဝနနိမိတ္တံ ရုက္ခနိမိတ္တံ မဂ္ဂနိမိတ္တံ ဝမ္မိကနိမိတ္တံ နဒီနိမိတ္တံ ဥဒကနိမိတ္တ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၈) ဝုတ္တေသု အဋ္ဌသု နိမိတ္တေသု တဿံ တဿံ ဒိသာယံ ယထာလဒ္ဓါနိ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံနိမိတ္တံ? ပါသာဏော၊ ဘန္တေ။ ဧသော ပါသာဏော နိမိတ္တန္တိအာဒိနာ နယေန ကိတ္တေတွာ သမ္မတာ’’တိ။ တေသု စ အဋ္ဌသု နိမိတ္တေသု ရုက္ခနိမိတ္တာဒီနံ ယထာဇ္ဈာသယဋ္ဌာနေသု ဒုလ္လဘဘာဝတော ဝဍ္ဎိတွာ ဒွိန္နံ ဗဒ္ဓသီမာနံ သင်္ကရကရဏတော စ ပါသာဏနိမိတ္တဿ ပန တထာ ¶ သင်္ကရကရဏာဘာဝတော ယထိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ အာဟရိတွာ ဌပေတုံ သုကရဘာဝတော စ သီမံ ဗန္ဓန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သီမမဏ္ဍလဿ သမန္တာ နိမိတ္တူပဂါ ပါသာဏာ ဌပေတဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ မဟာဝဂ္ဂဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ‘‘တံ ဗန္ဓန္တေဟိ သမန္တာ နိမိတ္တူပဂါ ပါသာဏာ ဌပေတဗ္ဗာ’’တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၃၈) ‘‘နိမိတ္တူပဂါ ပါသာဏာ ဌပေတဗ္ဗာတိ ဣဒံ ယထာရုစိတဋ္ဌာနေ ရုက္ခနိမိတ္တာဒီနံ ဒုလ္လဘတာယာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္တာဝတာ နိမိတ္တသမ္ပတ္တိသင်္ခါတံ ပဌမင်္ဂံ သူပပန္နံ ဟောတိ။

တတော သီမာသမ္မုတိကရဏတ္ထံ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန စတ္တာရော ဘိက္ခူ သန္နိပတိတွာ ယာဝတာ တသ္မိံ ဂါမေ ဗဒ္ဓသီမံ ဝါ နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရေ ဝါ အနောက္ကမိတွာ ဌိတာ ဘိက္ခူ သန္တိ၊ သဗ္ဗေ တေ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ကတွာ ဆန္ဒံ ဝါ အာဟရိတွာ ယာ သီမာ သမ္မတာ၊ သာ ပရိသသမ္ပတ္တိယုတ္တာ နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘ပရိသသမ္ပတ္တိယုတ္တာ နာမ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန စတူဟိ ဘိက္ခူဟိ သန္နိပတိတွာ’’တိအာဒိ။ အထ တံ သီမံ ဗန္ဓန္တာ ဘိက္ခူ သာမန္တဝိဟာရေသု ဝသန္တေ ဘိက္ခူ တဿ တဿ ဝိဟာရဿ သီမာပရိစ္ဆေဒံ ပုစ္ဆိတွာ ယေ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာ၊ တေသံ သီမာယ သီမန္တရိကံ ဌပေတွာ၊ ယေ အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာ၊ တေသံ သီမာယ ဥပစာရံ ဌပေတွာ ဒိသာစာရိကဘိက္ခူနံ နိဿဉ္စာရသမယေ ယဒိ ဧကသ္မိံယေဝ ဂါမက္ခေတ္တေ သီမံ ဗန္ဓိတုကာမာ ¶ ၊ တသ္မိံ ယေ ဘိက္ခူ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာ၊ တေသံ ပေသေတဗ္ဗံ ‘‘အဇ္ဇ မယံ သီမံ ဗန္ဓိဿာမ၊ တုမှေ သကသကသီမာပရိစ္ဆေဒတော မာ နိက္ခမထာ’’တိ။ ယေ အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာ၊ တေ သဗ္ဗေ ဧကဇ္ဈံ သန္နိပါတာပေတဗ္ဗာ၊ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒော အာဟရိတဗ္ဗော။

ယဒိ အညံ ဂါမက္ခေတ္တမ္ပိ အန္တောကတ္တုကာမာ၊ တတ္ထ နိဝါသိနော ဘိက္ခူ သမာနသံဝါသကသီမာသမ္မန္နနကာလေ အာဂန္တုမ္ပိ ¶ အနာဂန္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋန္တိ။ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မန္နနကာလေ ပန အန္တောနိမိတ္တဂတေဟိ ဘိက္ခူဟိ အာဂန္တဗ္ဗံ၊ အနာဂစ္ဆန္တာနံ ဆန္ဒော အာဟရိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ‘‘တံ ဗန္ဓိတုကာမေဟိ သာမန္တဝိဟာရေသု ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ဘိက္ခူသု သန္နိပတိတေသု ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒေ အာဟဋေ တေသု တေသု မဂ္ဂေသု နဒီတိတ္ထဂါမဒွါရာဒီသု စ အာဂန္တုကဘိက္ခူနံ သီဃံ သီဃံ ဟတ္ထပါသာနယနတ္ထဉ္စ ဗဟိသီမကရဏတ္ထဉ္စ အာရာမိကသာမဏေရေ ဌပေတွာ ဘေရိသညံ ဝါ သင်္ခသညံ ဝါ ကာရာပေတွာ နိမိတ္တကိတ္တနာနန္တရံ ဝုတ္တာယ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ သင်္ဃော’’တိအာဒိကာယ (မဟာဝ။ ၁၃၉) ကမ္မဝါစာယ သီမာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ‘‘ဧဝံ သန္နိပတိတေသု ပန ဘိက္ခူသူ’’တိအာဒိ။ ဧတ္တာဝတာ ပရိသသမ္ပတ္တိသင်္ခါတံ ဒုတိယင်္ဂံ သူပပန္နံ ဟောတိ။

တတော ပရံ ကမ္မဝါစာပါဌသမယေ ‘‘သီမံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္မန္နန္တေန ပဌမံ သမာနသံဝါသကသီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ၊ ပစ္ဆာ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသော သမ္မန္နိတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဝစနတော ပဌမံ သမာနသံဝါသကသီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ၊ ပစ္ဆာ အဝိပ္ပဝါသသီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ၊ သမာနသံဝါသကကမ္မဝါစာပရိယောသာနေယေဝ နိမိတ္တာနိ ဗဟိ ကတွာ နိမိတ္တာနံ အန္တောပမာဏေနေဝ သမာနသံဝါသကသီမာ စတုနဟုတာဓိကဒွိလက္ခယောဇနပုထုလံ မဟာပထဝိံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ပထဝီသန္ဓာရကဥဒကံ ပရိယန္တံ ကတွာ ဂတာ။ တေန ဝုတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေယေဝ…ပေ… ဂတာ ဟောတီ’’တိ။ အဝိပ္ပဝါသကမ္မဝါစာပရိယောသာနေ အဝိပ္ပဝါသသီမာ ယဒိ အန္တောသီမာယ ဂါမော အတ္ထိ၊ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ မုဉ္စိတွာ သမာနသံဝါသကသီမာယ ဂတပရိစ္ဆေဒေနေဝ ဂတာ။ ဣတိ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသသီမာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ န အဝတ္ထရတိ၊ သမာနသံဝါသကသီမာဝ အဝတ္ထရတိ၊ သမာနသံဝါသကသီမာ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ¶ ဂစ္ဆတိ။ အဝိပ္ပဝါသသီမာ ပန ယတ္ထ သမာနသံဝါသကသီမာ၊ တတ္ထေဝ ဂစ္ဆတိ။ တေန ဝုတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘ဣတိ ဘိက္ခူနံ အဝိပ္ပဝါသသီမာ…ပေ… ဂစ္ဆတီ’’တိ။ တသ္မာ –

‘‘သုဏာတု ¶ မေ၊ ဘန္တေ သင်္ဃော၊ ယာဝတာ သမန္တာ နိမိတ္တာ ကိတ္တိတာ။ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဧတေဟိ နိမိတ္တေဟိ သီမံ သမ္မန္နေယျ သမာနသံဝါသံ ဧကူပေါသထံ၊ ဧသာ ဉတ္တိ။

‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ သင်္ဃော၊ ယာဝတာ သမန္တာ နိမိတ္တာ ကိတ္တိတာ၊ သင်္ဃော ဧတေဟိ နိမိတ္တေဟိ သီမံ သမ္မန္နတိ သမာနသံဝါသံ ဧကူပေါသထံ။ ယဿာယသ္မတော ခမတိ ဧတေဟိ နိမိတ္တေဟိ သီမာယ သမ္မုတိ သမာနသံဝါသာယ ဧကူပေါသထာယ၊ သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ၊ သော ဘာသေယျ။ သမ္မတာ သာ သီမာ သင်္ဃေန ဧတေဟိ နိမိတ္တေဟိ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာ၊ ခမတိ သင်္ဃဿ၊ တသ္မာ တုဏှီ။ ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၉)။

‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ သင်္ဃော၊ ယာ သာ သင်္ဃေန သီမာ သမ္မတာ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာ။ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော တံ သီမံ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသံ သမ္မန္နေယျ ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ၊ ဧသာ ဉတ္တိ။

‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ သင်္ဃော၊ ယာ သာ သင်္ဃေန သီမာ သမ္မတာ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာ။ သင်္ဃော တံ သီမံ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသံ သမ္မန္နတိ ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ။ ယဿာယသ္မတော ခမတိ ဧတိဿာ သီမာယ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိ ဌပေတွာ ¶ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ၊ သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ၊ သော ဘာသေယျ။ သမ္မတာ သာ သီမာ သင်္ဃေန တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသာ ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ၊ ခမတိ သင်္ဃဿ၊ တသ္မာ တုဏှီ။ ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄)။

ဧသာ အဝိပ္ပဝါသကမ္မဝါစာ ဉတ္တိဒေါသအနုဿာဝနာဒေါသေ အနုဋ္ဌပေတွာ သုဋ္ဌု ဘဏိတဗ္ဗာ။ ဧတ္တာဝတာ ကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တိသင်္ခါတံ တတိယင်္ဂံ သူပပန္နံ ဟောတိ။

ဧဝမယံ သီမာ အန္တော မဏိဝိမာနံ ဗဟိ ရဇတပရိက္ခိတ္တံ ဝိမာနသာမိကဒေဝပုတ္တောတိ ဣမေဟိ တီဟိ အင်္ဂေဟိ သမ္ပန္နံ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဝိယ၊ အန္တော ကနကဝိမာနံ ဗဟိ ဖလိကပရိက္ခိတ္တံ ဝိမာနသာမိကဒေဝပုတ္တောတိ ¶ ဣမေဟိ တီဟိ အင်္ဂေဟိ သမ္ပန္နံ သူရိယမဏ္ဍလံ ဝိယ စ နိမိတ္တသမ္ပတ္တိပရိသသမ္ပတ္တိကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တိသင်္ခါတေဟိ တီဟိ အင်္ဂေဟိ သမ္ပန္နာ ဟုတွာ အတိဝိယ သောဘတိ ဝိရောစတိ၊ ဇိနသာသနဿ စိရဋ္ဌိတိကာရဏဘူတာ ဟုတွာ တိဋ္ဌတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဥပေါသထက္ခန္ဓကပါဠိယံ ‘‘သီမံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္မန္နန္တေန ပဌမံ သမာနသံဝါသကသီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ’’တိအာဒိ။

‘‘နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ သမ္ဗန္ဓိတွာ’’တိ ဧတ္ထ ပန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပုရတ္ထိမဒိသတော ပဋ္ဌာယ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ သဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ဥတ္တရာနုဒိသံ ပတွာ တတ္ထေဝ အဋ္ဌပေတွာ ပုဗ္ဗေ ကိတ္တိတံ ပုရတ္ထိမဒိသာယ နိမိတ္တံ ပုန ကိတ္တေတွာ သမ္မတာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သမ္မတာ အယံ သီမာ ဧကာဒသဟိ ဝိပတ္တီဟိ မုတ္တာ၊ တီဟိ သမ္ပတ္တီဟိ သမန္နာဂတာ ဟုတွာ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နာ ပဉ္စဝဿသဟဿပရိမာဏကာလံ အပရိမာဏံ ဘိက္ခူနံ အပလောကနာဒိစတုဗ္ဗိဓကမ္မကရဏဋ္ဌာနဘူတာ ဗဒ္ဓသီမာ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ယဒိ ¶ ပန သခဏ္ဍသီမံ မဟာသီမံ ဗန္ဓိတုကာမာ၊ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သုဋ္ဌု သောဓေတွာ သမူဟနိတပေါရာဏသီမာယ ကေဝလာယ ပကတိဂါမသီမာယ ဝါ ဝိသုံဂါမသီမာယ ဝါ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ၊ တာသု စ ဒွီသု သီမာသုပဗ္ဗဇ္ဇုပသမ္ပဒါဒီနံ သင်္ဃကမ္မာနံ သုခကရဏတ္ထံ သီမာ ပဌမံ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ၊ တံ ပန ဗန္ဓန္တေဟိ ဝတ္တံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ သစေ ဟိ ဗောဓိစေတိယဘတ္တသာလာဒီနိ သဗ္ဗဝတ္ထူနိ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ကတဝိဟာရေ ဗန္ဓန္တိ၊ ဝိဟာရမဇ္ဈေ ဗဟူနံ သမောသရဏဋ္ဌာနေ အဗန္ဓိတွာ ဝိဟာရပစ္စန္တေ ဝိဝိတ္တောကာသေ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ အကတဝိဟာရေ ဗန္ဓန္တေဟိ ဗောဓိစေတိယာဒီနံ သဗ္ဗဝတ္ထူနံ ပတိဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ယထာ ပတိဋ္ဌိတေသု ဝတ္ထူသု ဝိဟာရပစ္စန္တေ ဝိဝိတ္တောကာသေ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ‘‘ဣမံ ပန သမာနသံဝါသကသီမံ သမ္မန္နန္တေဟီ’’တိအာဒိ။

ကိတ္တကပ္ပမာဏာ ပန ခဏ္ဍသီမာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာတိ? ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန သစေ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ ဂဏှာတိ၊ ဝဋ္ဋတိ၊ တတော ဩရံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပရံ ဘိက္ခုသဟဿံ ဂဏှန္တီပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ ၁၃၈) ‘‘သာ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေနာ’’တိအာဒိ။ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူတိ စ နိသိန္နေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဣဒဉ္စ အဗ္ဘာနကရဏကာလေ ကမ္မာရဟဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဝီသတိဂဏဿ သင်္ဃဿ နိသီဒနပ္ပဟောနကတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၃၈) ‘‘ဧကဝီသတိ ¶ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ။ တံ ခဏ္ဍသီမံ ဗန္ဓန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သီမမာဠကဿ သမန္တာ နိမိတ္တူပဂါ ပါသာဏာ ဌပေတဗ္ဗာ။ အန္တောခဏ္ဍသီမာယမေဝ ဌတွာ ခဏ္ဍသီမာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဧသော ပါသာဏော နိမိတ္တ’’န္တိ ဧဝံ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ကမ္မဝါစာယ သီမာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ၊ တဿာယေဝ သီမာယ ဒဠှီကမ္မတ္ထံ အဝိပ္ပဝါသကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ‘‘တံ ဗန္ဓန္တေဟီ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ခဏ္ဍသီမံ သမ္မန္နိတွာ ဗဟိ သီမန္တရိကပါသာဏာ ဌပေတဗ္ဗာ။ သီမန္တရိကာ ပစ္ဆိမကောဋိယာ ဧကရတနပ္ပမာဏာ ¶ ဝဋ္ဋတိ၊ ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏာပိ စတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏာပိ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန ဝိဟာရော မဟာ ဟောတိ၊ ဒွေပိ တိဿောပိ တတုတ္တရိပိ ခဏ္ဍသီမာယော ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သီမံ သမ္မန္နိတွာ’’တိအာဒိ။

ဧဝံ ခဏ္ဍသီမံ သမ္မန္နိတွာ မဟာသီမာသမ္မုတိကာလေ ခဏ္ဍသီမတော နိက္ခမိတွာ မဟာသီမာယ ဌတွာ သမန္တာ အနုပရိယာယန္တေဟိ သီမန္တရိကပါသာဏာ ကိတ္တေတဗ္ဗာ၊ တတော အဝသေသနိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟန္တေဟိ ကမ္မဝါစာယ သမာနသံဝါသကသီမံ သမ္မန္နိတွာ တဿ ဒဠှီကမ္မတ္ထံ အဝိပ္ပဝါသကမ္မဝါစာပိ ကာတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ‘‘ဧဝံ ခဏ္ဍသီမံ သမ္မန္နိတွာ’’တိအာဒိ။

‘‘သမန္တာ အနုပရိယာယန္တေဟိ သီမန္တရိကပါသာဏာ ကိတ္တေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထံ ကိတ္တေတဗ္ဗာတိ? ဒက္ခိဏတော အနုပရိယာယန္တေနေဝ ကိတ္တေတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ခဏ္ဍသီမတော ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ပုရတ္ထာဘိမုခေန ဌတွာ ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ တတ္ထ သဗ္ဗာနိ နိမိတ္တာနိ အနုက္ကမေန ကိတ္တေတွာ တထာ ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ဒက္ခိဏာဘိမုခေန ဌတွာ ‘‘ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ အနုက္ကမေန ကိတ္တေတွာ တထာ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ပစ္ဆိမာဘိမုခေန ဌတွာ ‘‘ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ အနုက္ကမေန ကိတ္တေတွာ တထာ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ ဥတ္တရာဘိမုခေန ဌတွာ ‘‘ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ တတ္ထ သဗ္ဗာနိ နိမိတ္တာနိ အနုက္ကမေန ကိတ္တေတွာ ပုန ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ပုရတ္ထာဘိမုခေန ဌတွာ ပုရိမံ ကိတ္တိတံ ဝုတ္တနယေနေဝ ပုန ကိတ္တေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဗဟူနမ္ပိ ခဏ္ဍသီမာနံ သီမန္တရိကပါသာဏာ ပစ္စေကံ ကိတ္တေတဗ္ဗာ၊ တတော ပစ္ဆာ အဝသေသနိမိတ္တာနီတိ မဟာသီမာယ ဗာဟိရဗန္ဓနေသု နိမိတ္တာနိ။ ဧဝံ သီမန္တရိကပါသာဏာ မဟာသီမာယ အန္တော နိမိတ္တာနိ ဟောန္တိ ဒွိန္နံ သီမာနံ ¶ သင်္ကရဒေါသာပဂမနတ္ထံ သီမန္တရိကပါသာဏာနံ ဌပေတဗ္ဗတ္တာ။ ဧဝံ သမန္တာ အနုပရိယာယန္တေန သီမန္တရိကပါသာဏာ ကိတ္တေတဗ္ဗာ။ တထာဟိ ဝုတ္တံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၃၈) ‘‘သီမန္တရိကပါသာဏာတိ ¶ သီမန္တရိကာယ ဌပိတနိမိတ္တပါသာဏာ၊ တေ ပန ကိတ္တေန္တေန ပဒက္ခိဏတော အနုပရိယာယန္တေနေဝ ကိတ္တေတဗ္ဗာ’’တိအာဒိ။

ကိံ ဣမိနာ အနုက္ကမေနေဝ သီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ၊ ဥဒါဟု အညေနပိ အနုက္ကမေန သမ္မန္နိတဗ္ဗာတိ? သစေ ပန ခဏ္ဍသီမာယ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ တတော သီမန္တရိကာယ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ မဟာသီမာယ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေန္တိ၊ ဧဝံ တီသု ဌာနေသု နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ယံ သီမံ ဣစ္ဆန္တိ၊ တံ ပဌမံ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ယထာဝုတ္တနယေန ခဏ္ဍသီမတောဝ ပဋ္ဌာယ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ‘‘သစေ ပန ခဏ္ဍသီမာယ နိမိတ္တာနီ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ခဏ္ဍသီမမဟာသီမဗန္ဓနေန ဘိက္ခူနံ ကော ဂုဏောတိ စေ? ဧဝံ ဗဒ္ဓါသု ပန သီမာသု ခဏ္ဍသီမာယ ဌိတာ ဘိက္ခူ မဟာသီမာယံ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ကမ္မံ န ကောပေန္တိ၊ မဟာသီမာယ ဝါ ဌိတာ ခဏ္ဍသီမာယ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ၊ သီမန္တရိကာယ ပန ဌိတာ ဥဘိန္နမ္ပိ န ကောပေန္တိ။ ဂါမက္ခေတ္တေ ဌတွာ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ ပန သီမန္တရိကာယ ဌိတာ ကောပေန္တိ။ သီမန္တရိကာ ဟိ ဂါမက္ခေတ္တံ ဘဇတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧဝံ ဗဒ္ဓါသု ပန သီမာသူ’’တိအာဒိ၊ ဧဝံ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရေသု ဝသန္တာ ဘိက္ခူ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌိတေဟိ တိစီဝရေဟိ ဝိနာ ယထာရုစိ ဝသိတုံ လဘန္တိ။ သစေ ပန ဂါမော အတ္ထိ၊ ဂါမဂါမူပစာရေသု န လဘတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

သီမာဗန္ဓနဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော။

၁၆၈။ ဧဝံ ¶ သီမာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဥပေါသထပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဥပေါသထပဝါရဏာတိ ဧတ္ထ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပေါသထသဒ္ဒေါ တာဝ –

‘‘ဥဒ္ဒေသေ ¶ ပါတိမောက္ခဿ၊ ပဏ္ဏတ္တိယမုပေါသထော၊

ဥပဝါသေ စ အဋ္ဌင်္ဂေ၊ ဥပေါသထဒိနေ သိယာ’’တိ။ –

ဝစနတော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ ပဏ္ဏတ္တိယံ ဥပဝါသေ အဋ္ဌင်္ဂသီလေ ဥပေါသထဒိနေ စ ဝတ္တတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘အာယာမာဝုသော ကပ္ပိန ဥပေါသထံ ဂမိဿာမာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၅၀၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၈၅) ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ အာဂတော၊ ‘‘ဥပေါသထော နာမ နာဂရာဇာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၆) ပဏ္ဏတ္တိယံ၊ ‘‘သုဒ္ဓဿ ဝေ သဒါ ဖေဂ္ဂု၊ သုဒ္ဓဿ ဥပေါသထော သဒါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၇၉) ဥပဝါသေ၊ ‘‘ဧဝံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတော ခေါ၊ ဝိသာခေ၊ ဥပေါသထော ဥပဝုတ္ထော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၄၃) အဋ္ဌင်္ဂသီလေ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥပေါသထေ သဘိက္ခုကာအာဝါသာ အဘိက္ခုကော အာဝါသော’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၁၀၄၈) ဥပေါသထဒိနေ ဝတ္တတိ။ ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော အဓိဋ္ဌာနုပေါသထော’’တိအာဒီသု ပါရိသုဒ္ဓိအဓိဋ္ဌာနေသုပိ ဝတ္တတိ။ တေ ပန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ အန္တောဂဓာတိ ကတွာ ဝိသုံ န ဝုတ္တာ။ ဣဓ ပန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ ဥပေါသထဒိနေ စ ဝတ္တတိ။ တတ္ထ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ ဥပဝသနံ ဥပေါသထော၊ သီလေန ဥပေတာ ဟုတွာ ဝသနန္တျတ္ထော။ ဥပေါသထဒိနေ ဥပဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥပေါသထော၊ ဧတသ္မိံ ဒိဝသေ သီလေန ဥပေတာ ဟုတွာ ဝသန္တီတျတ္ထော။

ပဝါရဏာ-သဒ္ဒေါ ပန ‘‘ပဝါရဏာ ပဋိက္ခေပေ၊ ကထိတာဇ္ဈေသနာယ စာ’’တိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ ဝစနတော ပဋိက္ခေပေ အဇ္ဈေသနေ စ ဝတ္တတိ။ တတ္ထ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘုတ္တာဝီ ပဝါရိတော အနတိရိတ္တံ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ ¶ ခါဒေယျ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၂၃၈) ပဋိက္ခေပေ၊ ‘‘သင်္ဃော ပဝါရေယျာ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၂၁၀) အဇ္ဈေသနေ၊ ‘‘အဇ္ဇပဝါရဏာ စာတုဒ္ဒသီ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၂) ပဝါရဏာဒိဝသေ။ သော ပန အဇ္ဈေသနဒိဝသောယေဝါတိ ဝိသုံ န ဝုတ္တော။ ဣဓ ပန အဇ္ဈေသနေ ဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ပဝါရီယတေ ပဝါရဏာ၊ ပကာရေန ဣစ္ဆီယတေတျတ္ထော။ ပ-ပုဗ္ဗ ဝရဓာတု စုရာဒိဂဏိကာယံ။

ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ဥပေါသထက္ခန္ဓကာနန္တရံ ဝဿူပနာယိကက္ခန္ဓကော၊ တဒနန္တရံ ပဝါရဏက္ခန္ဓကော သင်္ဂီတော၊ တထာပိ ဥပေါသထပဝါရဏကမ္မာနံ ယေဘုယျေန သမာနတ္တာ ယမကမိဝ ဘူတတ္တာ မိဿေတွာ ကထေန္တော သုဝိညေယျော ဟောတိ သလ္လဟုကဂန္ထော စာတိ မန္တွာ ခန္ဓကဒွယသင်္ဂဟိတံ အတ္ထံ ¶ ဧကေနေဝ ပရိစ္ဆေဒေန ဒဿေတိ အာစရိယော။ တတ္ထ စာတုဒ္ဒသိကော ပန္နရသိကော သာမဂ္ဂီဥပေါသထောတိ ဒိဝသဝသေန တယော ဥပေါသထာ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စတုဒ္ဒသိယံ နိယုတ္တော စာတုဒ္ဒသိကော၊ ဧဝံ ပန္နရသိကော။ သာမဂ္ဂီဥပေါသထော နာမ သင်္ဃသာမဂ္ဂိကဒိဝသေ ကာတဗ္ဗဥပေါသထော။ ဟေမန္တဂိမှဝဿာနံ တိဏ္ဏံ ဥတူနန္တိ ဧတ္ထ ဟေမန္တဥတု နာမ အပရကတ္တိကကာဠပက္ခဿ ပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ ဖဂ္ဂုနပုဏ္ဏမပရိယောသာနာ စတ္တာရော မာသာ။ ဂိမှဥတု နာမ ဖဂ္ဂုနဿ ကာဠပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ အာသာဠှိပုဏ္ဏမပရိယောသာနာ စတ္တာရော မာသာ။ ဝဿာနဥတု နာမ အာသာဠှဿ ကာဠပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ အပရကတ္တိကပုဏ္ဏမပရိယောသာနာ စတ္တာရော မာသာ။ တတိယသတ္တမပက္ခေသု ဒွေ ဒွေ ကတွာ ဆ စာတုဒ္ဒသိကာတိ ဟေမန္တဿ ဥတုနော တတိယေ စ သတ္တမေ စ ပက္ခေ ဒွေ စာတုဒ္ဒသိကာ၊ မိဂသိရမာသဿ ကာဠပက္ခေ၊ မာဃမာသဿ ကာဠပက္ခေ စာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဂိမှဿ ဥတုနော တတိယေ စိတ္တမာသဿ ကာဠပက္ခေ သတ္တမေ ဇေဋ္ဌမာသဿ ¶ ကာဠပက္ခေ စ၊ ဝဿာနဿ ဥတုနော တတိယေ သာဝဏဿ ကာဠပက္ခေ စ သတ္တမေ အဿယုဇမာသဿ ကာဠပက္ခေ စာတိ အတ္ထော။ သေသာ ပန္နရသိကာတိ သေသာ အဋ္ဌာရသ ပန္နရသိကာ။

‘‘ဥတူနံ ပန တိဏ္ဏန္နံ၊ ပက္ခေ တတိယသတ္တမေ၊

စတုဒ္ဒသောတိ ပါတိမောက္ခံ၊ ဥဒ္ဒိသန္တိ နယညုနော’’တိ။ (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ)၊

ဧဝံ ဧကသံဝစ္ဆရေ စတုဝီသတိ ဥပေါသထာတိ ဧဝံ ဣမိနာ ဝုတ္တနယေန ဟေမန္တာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဥတူနံ ဧကေကသ္မိံ ဥတုမှိ ပစ္စေကံ အဋ္ဌအဋ္ဌဥပေါသထတ္တာ ဥတုတ္တယသမောဓာနဘူတေ ဧကသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ စတုဝီသတိ ဥပေါသထာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ တာဝ ပကတိစာရိတ္တန္တိ ဣဒံ ဧကသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ ဆစာတုဒ္ဒသိကအဋ္ဌာရသပန္နရသိကဥပေါသထကရဏံ တာဝ ပဌမံ ပကတိယာ သဘာဝေန စာရိတ္တံ ကာတဗ္ဗံ ကမ္မံ ဟောတိ၊ န ဗဟုတရာဝါသိကာဒိနာ ကာရဏေန ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

တထာရူပပစ္စယေ ¶ သတိ အညသ္မိမ္ပိ စာတုဒ္ဒသေ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘သကိံ ပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသေ ဝါ ပန္နရသေ ဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၆) ဝစနတော ‘‘ယော ပန အာဂန္တုကေဟိ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိဝစနတော (မဟာဝ။ ၁၇၈) စ တထာရူပပစ္စယေ သတိ အညသ္မိမ္ပိ စာတုဒ္ဒသေ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သကိန္တိ ဧကဝါရံ။ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ အာဝါသိကေဟိ ‘‘အဇ္ဇုပေါသထော စာတုဒ္ဒသော’’တိ ပုဗ္ဗကိစ္စေ ကရိယမာနေ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ၊ န ပဋိက္ကောသိတဗ္ဗံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အာဝါသိကေဟိ အာဂန္တုကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနံ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဒွေ တယော ဥပေါသထေ စာတုဒ္ဒသိကေ ကာတုံ၊ ကထံ မယံ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပဌမတရံ ပဝါရေယျာမာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၄၀) ဝစနဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထ စ ပဌမသုတ္တဿ ဧကေကဿ ဥတုနော တတိယသတ္တမပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသေ ဝါ အဝသေသဿ ပန္နရသေ ဝါ သကိံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗန္တိ။ ပကတိစာရိတ္တဝသေနပိ အတ္ထသမ္ဘဝတော ‘‘အာဂန္တုကေဟီ’’တိအာဒီနိ သုတ္တာနိ ဒဿိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာရူပပစ္စယေ သတီတိ အညသ္မိမ္ပိ စာတုဒ္ဒသေ ဥပေါသထံ ကာတုံ အနုရူပေ အာဝါသိကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တီတိ ဧဝမာဒိကေ ပစ္စယေ သတိ။ အညသ္မိမ္ပိ စာတုဒ္ဒသေတိ တိဏ္ဏံ ဥတူနံ တတိယသတ္တမပက္ခစာတုဒ္ဒသတော အညသ္မိံ စာတုဒ္ဒသေ။

‘‘ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ စာတုဒ္ဒသော ဟောတိ၊ အာဂန္တုကာနံ ပန္နရသော။ သစေ အာဝါသိကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ၊ အာဂန္တုကေဟိ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။ သစေ သမသမာ ဟောန္တိ၊ အာဂန္တုကေဟိ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။ သစေ အာဂန္တုကာ ¶ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ၊ အာဝါသိကေဟိ အာဂန္တုကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။

‘‘ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ ပန္နရသော ဟောတိ၊ အာဂန္တုကာနံ စာတုဒ္ဒသော။ သစေ အာဝါသိကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ၊ အာဂန္တုကေဟိ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။ သစေ သမသမာ ဟောန္တိ၊ အာဂန္တုကေဟိ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။ သစေ အာဂန္တုကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ၊ အာဝါသိကေဟိ အာဂန္တုကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။

‘‘ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဋိပဒေါ ဟောတိ၊ အာဂန္တုကာနံ ပန္နရသော။ သစေ အာဝါသိကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ၊ အာဝါသိကေဟိ အာဂန္တုကာနံ နာကာမာ ဒါတဗ္ဗာ သာမဂ္ဂီ၊ အာဂန္တုကေဟိ နိဿီမံ ဂန္တွာ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ သစေ သမသမာ ဟောန္တိ၊ အာဝါသိကေဟိ အာဂန္တုကာနံ နာကာမာ ဒါတဗ္ဗာ သာမဂ္ဂီ၊ အာဂန္တုကေဟိ နိဿီမံ ဂန္တွာ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ သစေ အာဂန္တုကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ၊ အာဝါသိကေဟိ အာဂန္တုကာနံ သာမဂ္ဂီ ဝါ ဒါတဗ္ဗာ၊ နိဿီမံ ဝါ ဂန္တဗ္ဗံ။

‘‘ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ ပန္နရသော ဟောတိ၊ အာဂန္တုကာနံ ပါဋိပဒေါ။ သစေ အာဝါသိကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ၊ အာဂန္တုကေဟိ အာဝါသိကာနံ သာမဂ္ဂီ ဝါ ဒါတဗ္ဗာ၊ နိဿီမံ ဝါ ဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ သမသမာ ဟောန္တိ၊ အာဂန္တုကေဟိ အာဝါသိကာနံ သာမဂ္ဂီ ဝါ ဒါတဗ္ဗာ၊ နိဿီမံ ဝါ ဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ အာဂန္တုကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ၊ အာဂန္တုကေဟိ အာဝါသိကာနံ နာကာမာ ဒါတဗ္ဗာ သာမဂ္ဂီ၊ အာဝါသိကေဟိ နိဿီမံ ဂန္တွာ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော’’တိ။

တတြာယံ ¶ အဋ္ဌကထာ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၇၈) –

အာဝါသိကာနံ ¶ ဘိက္ခူနံ စာတုဒ္ဒသော ဟောတိ၊ အာဂန္တုကာနံ ပန္နရသောတိ ဧတ္ထ ယေသံ ပန္နရသော၊ တေ တိရောရဋ္ဌတော ဝါ အာဂတာ၊ အတီတံ ဝါ ဥပေါသထံ စာတုဒ္ဒသိကံ အကံသူတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ အာဝါသိကေဟိ ‘‘အဇ္ဇုပေါသထော စာတုဒ္ဒသော’’တိ ပုဗ္ဗကိစ္စေ ကရိယမာနေ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ၊ န ပဋိက္ကောသိတဗ္ဗံ။ နာကာမာ ဒါတဗ္ဗာတိ န အနိစ္ဆာယ ဒါတဗ္ဗာတိ။

‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမှိ အယံ ပဝါရဏက္ခန္ဓကာဂတာ ပါဠိ (မဟာဝ။ ၂၄၀) – ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္ဗဟုလာ သန္ဒိဋ္ဌာ သမ္ဘတ္တာ ဘိက္ခူ အညတရသ္မိံ အာဝါသေ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆန္တိ၊ တေသံ သာမန္တာ အညေ ဘိက္ခူ ဘဏ္ဍနကာရကာ ကလဟကာရကာ ဝိဝါဒကာရကာ ဘဿကာရကာ သင်္ဃေ အဓိကရဏကာရကာ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆန္တိ ‘‘မယံ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဝဿံဝုတ္ထာနံ ပဝါရဏာယ ပဝါရဏံ ဌပေဿာမာ’’တိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဒွေ တယော ဥပေါသထေ စာတုဒ္ဒသိကေ ကာတုံ၊ ကထံ မယံ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပဌမတရံ ပဝါရေယျာမာတိ။

တတြာယံ အဋ္ဌကထာ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၀) – ဒွေ တယော ဥပေါသထေ စာတုဒ္ဒသိကေ ကာတုန္တိ ဧတ္ထ စတုတ္ထပဉ္စမာ ဒွေ၊ တတိယော ပန ပကတိယာပိ စာတုဒ္ဒသိကောယေဝါတိ၊ တသ္မာ တတိယစတုတ္ထာ ဝါ တတိယစတုတ္ထပဉ္စမာ ဝါ ဒွေ တယော စာတုဒ္ဒသိကာ ကာတဗ္ဗာ။ အထ စတုတ္ထေ ကတေ သုဏန္တိ၊ ပဉ္စမော စာတုဒ္ဒသိကော ကာတဗ္ဗော၊ ဧဝမ္ပိ ဒွေ စာတုဒ္ဒသိကာ ဟောန္တိ။ ဧဝံ ကရောန္တာ ဘဏ္ဍနကာရကာနံ တေရသေ ဝါ စာတုဒ္ဒသေ ဝါ ဣမေ ပန္နရသီပဝါရဏံ ပဝါရေဿန္တီတိ။

တတ္ထ ¶ အယံ သာရတ္ထဒီပနီပါဌော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၄၀) – စတုတ္ထေ ကတေ သုဏန္တီတိ စတုတ္ထေ ပန္နရသိကုပေါသထေ ကတေ အမှာကံ ပဝါရဏံ ဌပေဿန္တီတိ သုဏန္တိ။ ဧဝမ္ပိ ဒွေ စာတုဒ္ဒသိကာ ဟောန္တီတိ တတိယေန သဒ္ဓိံ ဒွေ စာတုဒ္ဒသိကာ ဟောန္တီတိ။

တတြာယံ ဝိမတိဝိနောဒနီပါဌော (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၄၀) – ဒွေ စာတုဒ္ဒသိကာ ဟောန္တီတိ တတိယပက္ခေ စာတုဒ္ဒသိယာ သဒ္ဓိံ ဒွေ စာတုဒ္ဒသိကာ ဟောန္တိ။ ဘဏ္ဍနကာရကာနံ တေရသေ ဝါ စာတုဒ္ဒသေ ဝါ ဣမေ ပန္နရသီပဝါရဏံ ပဝါရေဿန္တီတိ ဣမိနာ ယထာသကံ ဥပေါသထကရဏဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခူနံ စာတုဒ္ဒသီပန္နရသီဝေါဟာရော၊ န စန္ဒဂတိသိဒ္ဓိယာ တိထိယာ ဝသေနာတိ ဒဿေတိ။ ကိဉ္စာပိ ဧဝံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရာဇူနံ အနုဝတ္တိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၈၆) ဝစနတော ပနေတ္ထ လောကိယာနံ တိထိံ အနုဝတ္တန္တေဟိပိ အတ္တနော ဥပေါသထက္ကမေန စာတုဒ္ဒသိံ ပန္နရသိံ ဝါ ပန္နရသိံ စာတုဒ္ဒသိံ ¶ ဝါ ကရောန္တေဟေဝ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ၊ န ပန သောဠသမဒိဝသံ ဝါ တေရသမဒိဝသံ ဝါ ဥပေါသထဒိဝသံ ကရောန္တေဟိ။ တေနေဝ ပါဠိယမ္ပိ (မဟာဝ။ ၂၄၀) ‘‘ဒွေ တယော ဥပေါသထေ စာတုဒ္ဒသိကေ ကာတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ‘‘ဒွါဒသိယံ၊ တေရသိယံ ဝါ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတော။ ‘‘သကိံ ပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသေ ဝါ ပန္နရသေ ဝါ’’တိအာဒိဝစနမ္ပိ (မဟာဝ။ ၁၃၆) ဥပဝုတ္တက္ကမေနေဝ ဝုတ္တံ၊ န တိထိက္ကမေနာတိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။

န ကေဝလံ ဥပေါသထဒိဝသာယေဝ တယော ဟောန္တိ၊ အထ ခေါ ပဝါရဏာဒိဝသာပီတိ အာဟ ‘‘ပုရိမဝဿံဝုတ္ထာနံ ပနာ’’တိအာဒိ။ မာဣတိ စန္ဒော ဝုစ္စတိ တဿ ဂတိယာ ဒိဝသဿ မိနိတဗ္ဗတော၊ သော ဧတ္ထ သဗ္ဗကလာပပါရိပူရိယာ ပုဏ္ဏောတိ ပုဏ္ဏမာ။ ပုဗ္ဗကတ္တိကာယ ပုဏ္ဏမာ ပုဗ္ဗကတ္တိကပုဏ္ဏမာ၊ အဿယုဇပုဏ္ဏမာ။ သာ ဟိ ပစ္ဆိမကတ္တိကံ နိဝတ္တေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တာ။ တေသံယေဝါတိ ¶ ပုရိမဝဿံဝုတ္ထာနံယေဝ။ ဘဏ္ဍနကာရကေဟီတိ ကလဟကာရကေဟိ။ ပစ္စုက္ကဍ္ဎန္တီတိ ဥက္ကဍ္ဎန္တိ၊ ဘဏ္ဍနကာရကေ အနုဝါဒဝသေန အဿယုဇပုဏ္ဏမာဒိံ ပရိစ္စဇန္တာ ပဝါရဏံ ကာဠပက္ခံ ဇုဏှပက္ခန္တိ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တီတိ အတ္ထော၊ ‘‘သုဏန္တု မေ၊ အာယသ္မန္တော အာဝါသိကာ၊ ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ၊ ဣဒါနိ ဥပေါသထံ ကရေယျာမ၊ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာမ၊ အာဂမေ ကာဠေ ပဝါရေယျာမာ’’တိ၊ ‘‘သုဏန္တု မေ၊ အာယသ္မန္တော အာဝါသိကာ၊ ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ၊ ဣဒါနိ ဥပေါသထံ ကရေယျာမ၊ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာမ၊ အာဂမေ ဇုဏှေ ပဝါရေယျာမာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၄၀) စ ဧဝံ ဉတ္တိယာ ပဝါရဏံ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အထာတိ အနန္တရတ္ထေ နိပါတော။ စတုဒ္ဒသန္နံ ပူရဏော စာတုဒ္ဒသော၊ ဒိဝသော။ ယံ သန္ဓာယ ‘‘အာဂမေ ကာဠေ ပဝါရေယျာမာ’’တိ ဉတ္တိံ ဌပယိံသု။ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမာ ဝါတိ ကောမုဒိစာတုမာသိနိပုဏ္ဏမဒိဝသော ဝါ။ ယံ သန္ဓာယ ‘‘အာဂမေ ဇုဏှေ ပဝါရေယျာမာ’’တိ ဉတ္တိံ ဌပယိံသု။ တသ္မိံ ပန အာဂမေ ဇုဏှေ ကောမုဒိယာ စာတုမာသိနိယာ အဝဿံ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ န ဟိ တံ အတိက္ကမိတွာ ပဝါရေတုံ လဗ္ဘတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘တေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူ ဘဏ္ဍနကာရကာ ကလဟကာရကာ ဝိဝါဒကာရကာ ဘဿကာရကာ သင်္ဃေ အဓိကရဏကာရကာ တမ္ပိ ဇုဏှံ အနုဝသေယျုံ။ တေဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူဟိ သဗ္ဗေဟေဝ အာဂမေ ဇုဏှေ ကောမုဒိယာ စာတုမာသိနိယာ အကာမာ ပဝါရေတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၄၀)။ တေနေဝါဟ ‘‘ပစ္ဆိမဝဿံဝုတ္ထာနဉ္စ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမာ ဧဝ ဝါ’’တိ။ ယဒိ ဟိ တံ အတိက္ကမိတွာ ပဝါရေယျ၊ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ အာပဇ္ဇေယျုံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပဝါရဏာယ ပဝါရေတဗ္ဗံ အညတြ သင်္ဃသာမဂ္ဂိယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၃၃)။ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏာယောဂတော ¶ ပဝါရဏာဒိဝသာ။ ပိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ ပဝါရဏာဒိဝသာဝ ¶ ၊ အထ ခေါ တဒညေ ဥပေါသထဒိဝသာပိ ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ။ ဣဒမ္ပီတိ ပဝါရဏတ္တယမ္ပိ။ တထာရူပပစ္စယေတိ ဗဟုတရာဝါသိကာဒိပစ္စယေ။ ဒွိန္နံ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာနန္တိ ပုဗ္ဗကတ္တိကပစ္ဆိမကတ္တိကသင်္ခါတာနံ ဒွိန္နံ အဿယုဇကောမုဒိပုဏ္ဏမာနံ။

ဣဒါနိ ယော သော သာမဂ္ဂိဥပေါသထဒိဝသော ဝုတ္တော၊ တဉ္စ တပ္ပသင်္ဂေန သာမဂ္ဂိပဝါရဏာဒိဝသဉ္စ ဒဿေန္တော ‘‘ယဒါ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဩသာရိတေ တသ္မိံ ဘိက္ခုသ္မိန္တိ ဥက္ခိတ္တကေ ဘိက္ခုသ္မိံ ဩသာရိတေ၊ တံ ဂဟေတွာ သီမံ ဂန္တွာ အာပတ္တိံ ဒေသာပေတွာ ကမ္မဝါစာယ ကမ္မပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန ပဝေသိတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ ဝတ္ထုဿာတိ တဿ အဓိကရဏဿ။ တဒါ ဌပေတွာ စုဒ္ဒသပန္နရသေ အညော ယော ကောစိ ဒိဝသော ဥပေါသထဒိဝသော နာမ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘တာဝဒေဝ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ ‘ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗ’န္တိ ဝစနတော’’တိ။ တတ္ထ တာဝဒေဝါတိ တံ ဒိဝသမေဝ။ ဝစနတောတိ ကောသမ္ဗကက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၄၇၅) ဝုတ္တတ္တာ။ ယတြ ပန ပတ္တစီဝရာဒီနံ အတ္ထာယ အပ္ပမတ္တကေန ကာရဏေန ဝိဝဒန္တာ ဥပေါသထံ ဝါ ပဝါရဏံ ဝါ ဌပေန္တိ၊ တတ္ထ တသ္မိံ အဓိကရဏေ ဝိနိစ္ဆိတေ ‘‘သမဂ္ဂါ ဇာတမှာ’’တိ အန္တရာ သာမဂ္ဂိဥပေါသထံ ကာတုံ န လဘန္တိ၊ ကရောန္တေဟိ အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကတော နာမ ဟောတိ။

ကတ္တိကမာသဗ္ဘန္တရေတိ ဧတ္ထ ကတ္တိကမာသော နာမ ပုဗ္ဗကတ္တိကမာသဿ ကာဠပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အပရကတ္တိကပုဏ္ဏမာ၊ တာဝ ဧကူနတိံသရတ္တိဒိဝါ၊ တဿ အဗ္ဘန္တရေ။ တတော ပုရေ ဝါ ပန ပစ္ဆာ ဝါ ဝဋ္ဋတိ။ အယမေဝါတိ ယော ကောစိ ဒိဝသောယေဝ။ ဣဓာပိ ကောသမ္ဗကက္ခန္ဓကေ သာမဂ္ဂိယာ သဒိသာဝ သာမဂ္ဂီ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေ ပန ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ အပ္ပမတ္တကေ ¶ ပဝါရဏံ ဌပေတွာ သမဂ္ဂါ ဟောန္တိ၊ တေဟိ ပဝါရဏာယမေဝ ပဝါရဏာ ကာတဗ္ဗာ၊ တာဝဒေဝ န ကာတဗ္ဗာ၊ ကရောန္တေဟိ အပဝါရဏာယ ပဝါရဏာ ကတာ နာမ ဟောတိ၊ ‘‘န ကာတဗ္ဗာယေဝါ’’တိ နိယမေန ယဒိ ကရောတိ၊ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဟိ ဥပေါသထကရဏေ ဒုက္ကဋံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော အညတြ သင်္ဃသာမဂ္ဂိယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၃)။

၁၆၉။ သင်္ဃေ ဥပေါသထော နာမ ဧကသီမာယံ သန္နိပတိတေန စတုဝဂ္ဂါဒိသင်္ဃေန ကတ္တဗ္ဗော ဥပေါသထော၊ သော စ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသောယေဝ။ ဂဏေ ဥပေါသထော နာမ ဧကသီမာယံ သန္နိပတိတေဟိ ဒွီဟိ၊ တီဟိ ဝါ ဘိက္ခူဟိ ကတ္တဗ္ဗော ဥပေါသထော၊ သော စ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထောယေဝ။ ပုဂ္ဂလေ ဥပေါသထော နာမ ဧကသီမာယံ ¶ နိသိန္နေန ဧကေန ဘိက္ခုနာ ကတ္တဗ္ဗော ဥပေါသထော၊ သော စ အဓိဋ္ဌာနုပေါသထောယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ကာရကဝသေန အပရေပိ တယော ဥပေါသထာ’’တိ။ ကတ္တဗ္ဗာကာရဝသေန ဝုတ္တေသု တီသု ဥပေါသထေသု သုတ္တုဒ္ဒေသော နာမ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ သော ဒုဝိဓော ဩဝါဒပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော စ အာဏာပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော စ။ တတြ ဩဝါဒေါဝ ပါတိမောက္ခံ၊ တဿ ဥဒ္ဒေသော သရူပေန ကထနံ ဩဝါဒပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝီတိက္ကမေ အယံ နာမ အာပတ္တီ’’တိ ဧဝံ အာပတ္တိဝသေန အာဏာပနံ ပညာပနံ အာဏာ။ သေသံ အနန္တရသဒိသမေဝ။

တတ္ထ ဩဝါဒပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော နာမ –

န သမဏော ဟောတိ ပရံ ဝိဟေဌယန္တော။

‘‘သဗ္ဗပါပဿ ¶ အကရဏံ၊ ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ၊

သစိတ္တပရိယောဒပနံ၊ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနံ။

‘‘အနုပဝါဒေါ အနုပဃာတော၊ ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော၊

မတ္တညုတာ စ ဘတ္တသ္မိံ၊ ပန္တဉ္စ သယနာသနံ၊

အဓိစိတ္တေ စ အာယောဂေါ၊ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃-၁၈၅) –

တတ္ထ ခန္တိ ပရမံ တပေါတိ အဓိဝါသနခန္တိ နာမ ပရမံ တပေါ။ တိတိက္ခာတိ ခန္တိယာ ဧဝ ဝေဝစနံ၊ တိတိက္ခာသင်္ခါတာ အဓိဝါသနခန္တိ ဥတ္တမံ တပေါတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တီတိ သဗ္ဗာကာရေန ပန နိဗ္ဗာနံ ပရမန္တိ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ။ န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော ပရူပဃာတီတိ ယော အဓိဝါသနခန္တိဝိရဟိတတ္တာ ပရံ ဥပဃာတေတိ ဗာဓတိ ဝိဟိံသတိ၊ သော ပဗ္ဗဇိတော နာမ န ဟောတိ ¶ ။ စတုတ္ထပါဒေါ ပန တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ‘‘န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဧတဿ ဟိ န သမဏော ဟောတီတိ ဝေဝစနံ။ ‘‘ပရူပဃာတီ’’တိ ဧတဿ ပရံ ဝိဟေဌယန္တောတိ ဝေဝစနံ။ အထ ဝါ ပရူပဃာတီတိ သီလူပဃာတီ။ သီလဉှိ ဥတ္တမဋ္ဌေန ပရန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယော စ သမဏော ပရံ ယံ ကဉ္စိ သတ္တံ ဝိဟေဌယန္တော ပရူပဃာတီ ဟောတိ အတ္တနော သီလဝိနာသကော၊ သော ပဗ္ဗဇိတော နာမ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယော အဓိဝါသနခန္တိယာ အဘာဝါ ပရူပဃာတီ ဟောတိ၊ ပရံ အန္တမသော ဍံသမကသမ္ပိ သဉ္စိစ္စ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ၊ သော န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော။ ကိံ ကာရဏာ? မလဿ အပဗ္ဗဇိတတ္တာ။ ‘‘ပဗ္ဗာဇယမတ္တနော မလံ၊ တသ္မာ ‘ပဗ္ဗဇိတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၈၈) ဣဒဉှိ ပဗ္ဗဇိတလက္ခဏံ။ ယောပိ န ဟေဝ ခေါ ဥပဃာတေတိ န မာရေတိ၊ အပိစ ဒဏ္ဍာဒီဟိ ဝိဟေဌေတိ၊ သောပိ ပရံ ဝိဟေဌယန္တော န သမဏော ဟောတိ။ ကိံကာရဏာ? ဝိဟေသာယ အသမိတတ္တာ။ ‘‘သမိတတ္တာ ဟိ ပါပါနံ၊ သမဏောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၆၅) ဣဒဉှိ သမဏလက္ခဏံ။

ဒုတိယဂါထာယ ¶ သဗ္ဗပါပဿာတိ သဗ္ဗာကုသလဿ။ အကရဏန္တိ အနုပ္ပာဒနံ။ ကုသလဿာတိ စတုဘူမကကုသလဿ။ ဥပသမ္ပဒါတိ ဥပသမ္ပာဒနံ ပဋိလာဘော။ သစိတ္တပရိယောဒပနန္တိ အတ္တနော စိတ္တဿ ဝေါဒါပနံ ပဘဿရဘာဝကရဏံ သဗ္ဗသော ပရိသောဓနံ၊ တံ ပန အရဟတ္တေန ဟောတိ၊ ဣတိ သီလသံဝရေန သဗ္ဗပါပံ ပဟာယ လောကိယလောကုတ္တရာဟိ သမထဝိပဿနာဟိ ကုသလံ သမ္ပာဒေတွာ အရဟတ္တဖလေန စိတ္တံ ပရိယောဒပေတဗ္ဗန္တိ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနံ ဩဝါဒေါ အနုသိဋ္ဌိ။

တတိယဂါထာယ အနုပဝါဒေါတိ ဝါစာယ ကဿစိ အနုပဝဒနံ။ အနုပဃာတောတိ ကာယေန ကဿစိ ဥပဃာတာကရဏံ။ ပါတိမောက္ခေတိ ယံ တံ ပါတိမောက္ခံ ပအတိမောက္ခံ အတိပမောက္ခံ ဥတ္တမသီလံ။ ပါတိ ဝါ အဂတိဝိသေသေဟိ မောက္ခေတိ ဒုဂ္ဂတိဘယေဟိ၊ ယော ဝါ နံ ပါတိ၊ တံ မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မိံ ပါတိမောက္ခေ စ။ သံဝရောတိ သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အဝီတိက္ကမလက္ခဏော သံဝရော။ မတ္တညုတာတိ ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂဝသေန ပမာဏညုတာ။ ပန္တဉ္စ သယနာသနန္တိ ဇနသင်္ဃဋ္ဋနဝိရဟိတံ နိဇ္ဇနသမ္ဗာဓံ ဝိဝိတ္တံ သေနာသနဉ္စ။ ဧတ္ထ စ ဒွီဟိယေဝ ပစ္စယေဟိ စတုပစ္စယသန္တောသော ဒီပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော ပစ္စယသန္တောသသာမညေန ဣတရဒွယဿပိ လက္ခဏဟာရနယေန ဇောတိတတ္တာ။ အဓိစိတ္တေ စ အာယောဂေါတိ ဝိပဿနာပါဒကံ အဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တံ အဓိစိတ္တံ၊ တတောပိ မဂ္ဂဖလစိတ္တမေဝ အဓိစိတ္တံ၊ တသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ အဓိစိတ္တေ အာယောဂေါ စ အနုယောဂေါ စာတိ အတ္ထော။ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနန္တိ ဧတံ ပရဿ အနုပဝဒနံ၊ အနုပဃာတနံ ¶ ၊ ပါတိမောက္ခသံဝရော၊ ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂေသု မတ္တညုတာ ¶ ၊ အဋ္ဌသမာပတ္တိဝသိဘာဝါယ ဝိဝိတ္တသေနာသနသေဝနဉ္စ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနံ ဩဝါဒေါ အနုသိဋ္ဌီတိ။ ဣမာ ပန တိဿော ဂါထာယော သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသဂါထာ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တံ ဗုဒ္ဓါ ဧဝ ဥဒ္ဒိသန္တိ၊ န သာဝကာ။ ‘‘သုဏာတု မေ ဘန္တေ သင်္ဃော’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၃၄) နယေန ဝုတ္တံ အာဏာပါတိမောက္ခံ နာမ၊ တံ သာဝကာ ဧဝ ဥဒ္ဒိသန္တိ၊ န ဗုဒ္ဓါ။ ဣဒမေဝ စ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ပါတိမောက္ခန္တိ အဓိပ္ပေတံ။

အနုပဂတော နာမ တတ္ထေဝ ဥပသမ္ပန္နော၊ အသတိယာ ပုရိမိကာယ အနုပဂတော ဝါ။ စာတုမာသိနိယန္တိ စတုမာသိယံ။ သာ ဟိ စတုန္နံ မာသာနံ ပါရိပူရိဘူတာတိ စာတုမာသီ၊ သာ ဧဝ ‘‘စာတုမာသိနီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တဿံ စာတုမာသိနိယံ၊ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိယန္တိ အတ္ထော။ ကာယသာမဂ္ဂိန္တိ ကာယေန သမဂ္ဂဘာဝံ၊ ဟတ္ထပါသူပဂမနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အယံ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော – သစေ ပုရိမိကာယ ပဉ္စ ဘိက္ခူ ဝဿံ ဥပဂတာ ပစ္ဆိမိကာယပိ ပဉ္စ၊ ပုရိမေဟိ ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပဝါရိတေ ပစ္ဆိမေဟိ တေသံ သန္တိကေ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော၊ န ဧကသ္မိံ ဥပေါသထဂ္ဂေ ဒွေ ဉတ္တိယော ဌပေတဗ္ဗာ။ သစေ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ စတ္တာရော တယော ဒွေ ဧကော ဝါ ဟောတိ၊ ဧသေဝ နယော။ အထ ပုရိမိကာယ စတ္တာရော၊ ပစ္ဆိမိကာယပိ စတ္တာရော တယော ဒွေ ဧကော ဝါ၊ ဧသေဝ နယော။ အထ ပုရိမိကာယ တယော၊ ပစ္ဆိမိကာယ တယော ဒွေ ဧကော ဝါ၊ ဧသေဝ နယော။ ဣဒဉှေတ္ထ လက္ခဏံ – သစေ ပုရိမိကာယ ဥပဂတေဟိ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ ထောကတရာ စေဝ ဟောန္တိ သမသမာ စ၊ သင်္ဃပဝါရဏာယ စ ဂဏံ ပူရေန္တိ၊ သင်္ဃပဝါရဏာဝသေန ဉတ္တိ ဌပေတဗ္ဗာ။ သစေ ပန ¶ ပစ္ဆိမိကာယ ဧကော ဟောတိ၊ တေန သဒ္ဓိံ တေ စတ္တာရော ဟောန္တိ၊ စတုန္နံ သင်္ဃဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပဝါရေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဂဏဉတ္တိယာ ပန သော ဂဏပူရကော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဂဏဝသေန ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပုရိမေဟိ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ ဣတရေန တေသံ သန္တိကေ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ သစေ ပုရိမိကာယ ဒွေ၊ ပစ္ဆိမိကာယ ဒွေ ဝါ ဧကော ဝါ၊ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ပုရိမိကာယပိ ဧကော၊ ပစ္ဆိမိကာယပိ ဧကော၊ ဧကေန ဧကဿ သန္တိကေ ပဝါရေတဗ္ဗံ၊ ဧကေန ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ သစေ ပုရိမေဟိ ဝဿူပဂတေဟိ ပစ္ဆာ ဝဿူပဂတာ ဧကေနပိ အဓိကတရာ ဟောန္တိ၊ ပဌမံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ပစ္ဆာ ထောကတရေဟိ တေသံ သန္တိကေ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ ကတ္တိကစာတုမာသိနိပဝါရဏာယ ပန သစေ ပဌမဝဿူပဂတေဟိ မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရိတေဟိ ပစ္ဆာ ဥပဂတာ အဓိကတရာ ဝါ သမသမာ ဝါ ဟောန္တိ၊ ပဝါရဏာဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပဝါရေတဗ္ဗံ၊ တေဟိ ပဝါရိတေ ပစ္ဆာ ဣတရေဟိ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ အထ မဟာပဝါရဏာယ ¶ ပဝါရိတာ ဗဟူ ဟောန္တိ၊ ပစ္ဆာ ဝဿူပဂတာ ထောကာ ဝါ ဧကော ဝါ၊ ပါတိမောက္ခေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ ပစ္ဆာ တေသံ သန္တိကေ တေန ပဝါရေတဗ္ဗန္တိ။

ဌပေတွာ ပန ပဝါရဏာဒိဝသံ အညသ္မိံ ကာလေတိ အညသ္မိံ ဥပေါသထဒိဝသေ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တေ ပါတိမောက္ခေတိ ‘‘ပရိယောသိတမတ္တေ ဥဒ္ဒိဿမာနေ’’တိ အပရိယောသိတေ အာဂတေ သတိ အဝသေသဿ ပါတိမောက္ခဿ သောတဗ္ဗတ္တာ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အဝုဋ္ဌိတာယာတိအာဒီနိပိ ပါတိမောက္ခဿ နိဋ္ဌိတကာလမေဝ ပရိသာယ ဝိသေသေတွာ ဝဒတိ။ သမသမာ ဝါတိ ပုရိမေဟိ သမပရိမာဏာ။ ထောကတရာ ဝါတိ ပုရိမေဟိ ထောကတရပရိမာဏာ။ ဧတေန ဗဟုတရေသု အာဂတေသု ပုန ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ၊ န ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။

ဧကံသံ ¶ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာတိ ဧကသ္မိံ အံသေ သာဓုကံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာတိ အတ္ထော။ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာယံ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၅) ပန ‘‘ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာတိ ဧတ္ထ ပန ပုန သဏ္ဌာပနေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧကံသန္တိ စ ဝါမံသံ ပါရုပိတွာ ဌိတဿေတံ အဓိဝစနံ။ ယတော ယထာ ဝါမံသံ ပါရုပိတွာ ဌိတံ ဟောတိ၊ တထာ စီဝရံ ကတွာတိ ဧဝမဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာတိ ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ အဉ္ဇလိံ ဥက္ခိပိတွာ။ သစေ ပန တတ္ထ ပါရိဝါသိကောပိ အတ္ထိ၊ သင်္ဃနဝကဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ တတ္ထေဝ နိသိန္နေန အတ္တနော ပါဠိယာ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ ပါတိမောက္ခေ ပန ဥဒ္ဒိသိယမာနေ ပါဠိယာ အနိသီဒိတွာ ပါဠိံ ဝိဟာယ ဟတ္ထပါသံ အမုဉ္စန္တေန နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ပဝါရဏာယပိ ဧသေဝ နယော။

သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗကရဏီယန္တိ သမ္မဇ္ဇနာဒိနဝဝိဓံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ။ ဣမိနာ ဗဟူနံ ဝသနဋ္ဌာနေယေဝ ဥပေါသထဒိဝသေ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ဧကဿ ဝသနဋ္ဌာနေပိ ကာတဗ္ဗံယေဝါတိ ဒဿေတိ။ ယထာ စ သဗ္ဗော သင်္ဃော သဘာဂါပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ သင်္ဃော…ပေ… ပဋိကရိဿတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၇၁) ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ လဘတိ၊ ဧဝမေတ္ထာပိ တီဟိ ‘‘သုဏန္တု မေ၊ အာယသ္မန္တာ၊ ဣမေ ဘိက္ခူ သဘာဂံ အာပတ္တိံ အာပန္နာ၊ ယဒါ အညံ ဘိက္ခုံ သုဒ္ဓံ အနာပတ္တိကံ ပဿိဿန္တိ၊ တဒါ တဿ သန္တိကေ တံ အာပတ္တိံ ပဋိကရိဿန္တီ’’တိ ဂဏဉတ္တိံ ဌပေတွာ၊ ဒွီဟိပိ ‘‘အညံ သုဒ္ဓံ ပဿိတွာ ပဋိကရိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧကေနပိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓံ လဘိတွာ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။

တဒဟူတိ ¶ တသ္မိံ အဟု၊ တသ္မိံ ဒိဝသေတိ အတ္ထော။ နာနာသံဝါသကေဟီတိ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကေဟိ။ အနာဝါသော နာမ နဝကမ္မသာလာဒိကော ယော ကောစိ ပဒေသော ¶ ။ အညတြ သင်္ဃေနာတိ သင်္ဃပ္ပဟောနကေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဝိနာ။ အညတြ အန္တရာယာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ဒသဝိဓမန္တရာယံ ဝိနာ။ သဗ္ဗန္တိမေန ပန ပရိစ္ဆေဒေန အတ္တစတုတ္ထေ ဝါ အန္တရာယေ ဝါ သတိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယထာ စ အာဝါသာဒယော န ဂန္တဗ္ဗာ၊ ဧဝံ သစေ ဝိဟာရေ ဥပေါသထံ ကရောန္တိ၊ ဥပေါသထာဓိဋ္ဌာနတ္ထံ သီမာပိ နဒီပိ န ဂန္တဗ္ဗာ။ သစေ ပနေတ္ထ ကောစိ ဘိက္ခု ဟောတိ၊ တဿ သန္တိကံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဝိဿဋ္ဌဥပေါသထာပိ အာဝါသာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ဂတော အဓိဋ္ဌာတုမ္ပိ လဘတိ။ အာရညကေနပိ ဘိက္ခုနာ ဥပေါသထဒိဝသေ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ အတ္တနော ဝိဟာရမေဝ အာဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ အညံ ဝိဟာရံ ဩက္ကမတိ၊ တတ္ထ ဥပေါသထံ ကတွာဝ အာဂန္တဗ္ဗံ၊ အကတွာ အာဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ယံ ဇညာ ‘‘အဇ္ဇေဝ တတ္ထ ဂန္တုံ သက္ကောမီ’’တိ ဧဝရူပေါ ပန အာဝါသော ဂန္တဗ္ဗော။ တတ္ထ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထံ ကရောန္တေနပိ ဟိ ဣမိနာ နေဝ ဥပေါသထန္တရာယော ကတော ဘဝိဿတီတိ။

၁၇၀။ ဗဟိ ဥပေါသထံ ကတွာ အာဂတေနာတိ နဒိယာ ဝါ သီမာယ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥပေါသထံ ကတွာ အာဂတေန ဆန္ဒော ဒါတဗ္ဗော၊ ‘‘ကတော မယာ ဥပေါသထော’’တိ အစ္ဆိတုံ န လဘတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကိစ္စပသုတော ဝါတိ ဂိလာနုပဋ္ဌာနာဒိကိစ္စပသုတော ဝါ။ သင်္ဃော နပ္ပဟောတီတိ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ အန္တရာ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ ပဋိပါဋိယာ ဌာတုံ နပ္ပဟောတိ။

‘‘အဓမ္မေန ဝဂ္ဂ’’န္တိ ဧတ္ထ ဧကသီမာယ စတူသု ဘိက္ခူသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသောဝ အနုညာတော၊ တီသု ဒွီသု စ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထောဝ၊ ဣဓ ပန တထာ အကတတ္တာ ‘‘အဓမ္မေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ သင်္ဃေ ဧဝ အာဂစ္ဆတိ၊ န ဂဏေ န ပုဂ္ဂလေ၊ တသ္မာ ‘‘ဝဂ္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန ဒွေ သင်္ဃာ ဧကသီမာယံ အညမညံ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာ ဧကသ္မိံ ခဏေ ဝိသုံ သင်္ဃကမ္မံ ကရောန္တိ၊ ဧတ္ထ ကထန္တိ? ကေစိ ပန ‘‘တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ဝဂ္ဂကမ္မတ္တာ။ ဝဂ္ဂကမ္မံ ကရောန္တာနဉှိ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ ¶ အညတ္ထ န ဂစ္ဆတိ တထာ ဝစနာဘာဝါ၊ ဝိသုံ ဝိသုံ ကမ္မကရဏတ္ထမေဝ သီမာယ အနုညာတတ္တာ စာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝိဟာရသီမာယ ပန သင်္ဃေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ကေနစိ ပစ္စယေန ခဏ္ဍသီမာယ တီသု၊ ဒွီသု ဝါ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကရောန္တေသု ကမ္မံ ဓမ္မေန သမဂ္ဂမေဝ ဘိန္နသီမဋ္ဌတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒဟုပေါသထေ ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေန္တေန ဆန္ဒမ္ပိ ဒါတုံ၊ သန္တိ သင်္ဃဿ ကရဏီယ’’န္တိ ¶ (မဟာဝ။ ၁၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ဘဂဝတော အာဏံ ကရောန္တေန ‘‘ဆန္ဒံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဆန္ဒဟာရကော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိန္နေ ဆန္ဒေ တတ္ထေဝ ပက္ကမတိ၊ အညဿ ဒါတဗ္ဗော ဆန္ဒော’’တိအာဒိဝစနတော (မဟာဝ။ ၁၆၅) ပုန အတ္တနော ဆန္ဒဒါနပရိဿမဝိနောဒနတ္ထံ ‘‘ဆန္ဒံ မေ ဟရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဆန္ဒဟာရကော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိန္နေ ဆန္ဒေ သင်္ဃပ္ပတ္တော သဉ္စိစ္စ နာရောစေတိ၊ အာဟဋော ဟောတိ ဆန္ဒော၊ ဆန္ဒဟာရကဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋတော တံ မောစေတုံ ‘‘ဆန္ဒံ မေ အာရောစေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ဥဘယေန ဝါ ဝိညာပေတဗ္ဗောတိ မနသာဝ အစိန္တေတွာ ကာယပ္ပယောဂံ ကရောန္တေန ယေန ကေနစိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေန ဝါ၊ ဝါစံ ပန နိစ္ဆာရေတုံ သက္ကောန္တေန တထေဝ ဝါစာယ ဝါ၊ ဥဘယထာပိ သက္ကောန္တေန ကာယဝါစာဟိ ဝါ ဝိညာပေတဗ္ဗော၊ ဇာနာပေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ‘‘အယမတ္ထော’’တိဝစနတော ပန ယာယ ကာယစိပိ ဘာသာယ ဝိညာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

ပါရိသုဒ္ဓိဒါနေပိ ဆန္ဒဒါနေ ဝုတ္တသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယော၊ တံ ပန ဒေန္တေန ပဌမံ သန္တီ အာပတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗာ။ န ဟိ သာပတ္တိကော သမာနော ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒမ္မိ၊ ပါရိသုဒ္ဓိံ မေ ဟရ၊ ပါရိသုဒ္ဓိံ မေ အာရောစေဟီ’’တိ ဝတ္တုမရဟတိ။ ‘‘သန္တိ သင်္ဃဿ ကရဏီယာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝစနဝိပလ္လာသေန ‘‘သန္တိ သင်္ဃဿ ကရဏီယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေသဉ္စ အတ္တနော စ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေတီတိ ဧတ္ထ ဆန္ဒော ¶ စ ပါရိသုဒ္ဓိ စ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ စ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ၊ တံ ဒေတီတိ သရူပေကသေသေန အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣတရာတိ အညေသံ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ။ ဗိဠာလသင်္ခလိကာ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓီတိ ဧတ္ထ ဗိဠာလသင်္ခလိကာ နာမ ဗိဠာလဗန္ဓနံ။ တတ္ထ ဟိ သင်္ခလိကာယ ပဌမဝလယံ ဒုတိယဝလယံယေဝ ပါပုဏာတိ၊ န တတိယံ၊ ဧဝမယမ္ပိ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ ဒါယကေန ယဿ ဒိန္နာ၊ တတော အညတ္ထ န ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ သာ ဗိဠာလသင်္ခလိကသဒိသတ္တာ ‘‘ဗိဠာလသင်္ခလိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဗိဠာလသင်္ခလိကာဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ယာသံ ကာသဉ္စိ သင်္ခလိကာနံ ဥပလက္ခဏမတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၇၃။ ပဝါရဏာဒါနေပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – တတ္ထ ‘‘ဆန္ဒံ မေ အာရောစေဟီ’’တိ၊ ဣဓ ပန ‘‘မမတ္ထာယ ပဝါရေဟီ’’တိ။ တတ္ထ ဆန္ဒဟာရကေ သင်္ဃဿ ဟတ္ထံ ဥပဂတမတ္တေယေဝ အာဂတာ ဟောတိ။ ဣဓ ပန ဧဝံ ဒိန္နာယ ပဝါရဏာယ ပဝါရဏာဟာရကေန သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝံ ပဝါရေတဗ္ဗံ ‘‘တိဿော၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခု…ပေ… ပဋိကရိဿာမီ’’တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ‘‘ဧဝမေတံ ဓာရယာမိ၊ သုတာ ခေါ ပနာယသ္မန္တေဟီတိ ဧတ္ထ ‘ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’တိ ဝတွာ ¶ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခေါ အာယသ္မန္တော နိဒါနံ၊ သုတာ ခေါ ပနာယသ္မန္တေဟိ စတ္တာရော ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယဉှိ ဧဝမေဝ ဝုတ္တံ။ သုတေနာတိ သုတပဒေန။

၁၇၄။ နိဒါနုဒ္ဒေသေ အနိဋ္ဌိတေ ပါတိမောက္ခံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ နာမ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒုတိယာဒီသု ဥဒ္ဒေသေသူ’’တိအာဒိ။

၁၇၅။ တီဟိပိ ဝိဓီဟီတိ ဩသာရဏကထနသရဘညေဟိ။ ဧတ္ထ စ အတ္ထံ ဘဏိတုကာမတာယ ဝါ ဘဏာပေတုကာမတာယ ဝါ သုတ္တဿ ဩတာရဏံ ဩသာရဏံ နာမ။ တဿေဝ အတ္ထပ္ပကာသနာ ကထနံ နာမ။ ကေဝလံ ပါဌဿေဝ သရေန ဘဏနံ ¶ သရဘညံ နာမ။ သဇ္ဈာယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာတိ ‘‘သဇ္ဈာယံ ကရောမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာ။ ဩသာရေတွာ ပန ကထေန္တေနာတိ သယမေဝ ပါဌံ ဝတွာ ပစ္ဆာ အတ္ထံ ကထေန္တေန။ နဝဝိဓန္တိ သင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလေသု တယော၊ သုတ္တုဒ္ဒေသပါရိသုဒ္ဓိအဓိဋ္ဌာနဝသေန တယော၊ စာတုဒ္ဒသီပန္နရသီသာမဂ္ဂိဝသေန တယောတိ နဝဝိဓံ။ စတုဗ္ဗိဓန္တိ အဓမ္မေနဝဂ္ဂါဒိ စတုဗ္ဗိဓံ။ ဒုဝိဓန္တိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီနံ ပါတိမောက္ခဝသေန ဒုဝိဓံ ပါတိမောက္ခံ။ နဝဝိဓန္တိ ဘိက္ခူနံ ပဉ္စ၊ ဘိက္ခုနီနံ စတ္တာရောတိ နဝဝိဓံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ။ ကတိမီတိ ကတိသဒ္ဒါပေက္ခံ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဥတုဝဿေယေဝါတိ ဟေမန္တဂိမှေသုယေဝ။ ဝိညာပေတီတိ ဧတ္ထ မနသာ စိန္တေတွာ ကာယဝိကာရကရဏမေဝ ဝိညာပနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ အညဿ ဒါတဗ္ဗာ ပါရိသုဒ္ဓီတိ ပါရိသုဒ္ဓိဒါယကေန ပုန အညဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကေ ဒါတဗ္ဗာ။ ‘‘ဘူတံ ဧဝ သာမဏေရဘာဝံ အာရောစေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဦနဝီသတိဝဿကာလေ ဥပသမ္ပန္နဿ၊ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နသိက္ခာပစ္စက္ခာတကာဒီနံ ဝါ ယာဝ ဘိက္ခုပဋိညာ ဝဋ္ဋတိ၊ တာဝ တေဟိ အာဟဋာပိ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ အာဂစ္ဆတိ။ ယဒါ ပန တေ အတ္တနော သာမဏေရာဒိဘာဝံ ပဋိဇာနန္တိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ နာဂစ္ဆတီတိ ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပါဠိယမ္ပိ (မဟာဝ။ ၁၆၄) ဟိ ‘‘ဒိန္နာယ ပါရိသုဒ္ဓိယာ သင်္ဃပ္ပတ္တော ဝိဗ္ဘမတိ…ပေ… ပဏ္ဍကော ပဋိဇာနာတိ၊ တိရစ္ဆာနဂတော ပဋိဇာနာတိ၊ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကော ပဋိဇာနာတိ၊ အာဟဋာ ဟောတိ ပါရိသုဒ္ဓီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဏ္ဍကာဒီနံ ဘိက္ခုပဋိညာယ ဝတ္တမာနကာလေသု ပန ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိယာဝ အာဂမနံ သိဒ္ဓမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထာ’’တိ။ ဥမ္မတ္တကခိတ္တစိတ္တဝေဒနာဋ္ဋာနံ ပန ပကတတ္တာ အန္တရာမဂ္ဂေ ဥမ္မတ္တကာဒိဘာဝေ ပဋိညာတေပိ တေသံ သင်္ဃပ္ပတ္တမတ္တေနေဝ ဆန္ဒာဒိ အာဂစ္ဆတီတိ ဒဿေတိ။

ဘိက္ခူနံ ¶ ¶ ဟတ္ထပါသန္တိ ဣမိနာ ဂဏပုဂ္ဂလေသု ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိယာ အနာဂမနံ ဒဿေတိ။ ‘‘သင်္ဃပ္ပတ္တော’’တိ ဟိ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၆၅) ဝုတ္တံ။ သင်္ဃသန္နိပါတတော ပဌမံ ကာတဗ္ဗံ ပုဗ္ဗကရဏံ သင်္ဃသန္နိပါတေ ကာတဗ္ဗံ ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ ‘‘နော စေ အဓိဋ္ဌဟေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဧတ္ထ အသဉ္စိစ္စ အဿတိယာ အနာပတ္တိ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ဥပရိပိ၊ ယတ္ထ ပန အစိတ္တကာပတ္တိ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ဝက္ခာမ။ ပညတ္တံ ဟောတီတိ ဣမိနာ န သာပတ္တိကေန ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗောတိ ဝိသုံ ပဋိက္ခေပါဘာဝေပိ ယထာဝုတ္တသုတ္တသာမတ္ထိယတော ပညတ္တမေဝါတိ ဒဿေတိ။ ဣမိနာ ဧဝ နယေန ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ တထာဂတော အပရိသုဒ္ဓါယ ပရိသာယ ဥပေါသထံ ကရေယျ၊ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာ’’တိအာဒိသုတ္တနယတောဝ (အ။ နိ။ ၈။၂၀၊ ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၆) အလဇ္ဇီဟိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထကရဏမ္ပိ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ အလဇ္ဇီနိဂ္ဂဟတ္ထတ္တာ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပါရိသုဒ္ဓိဒါနပညာပနေနာတိ ဣမိနာ သာပတ္တိကေန ပါရိသုဒ္ဓိပိ န ဒါတဗ္ဗာတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။

၁၇၆။ ဥဘောပိ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ သဘာဂါပတ္တိဘာဝံ အဇာနိတွာ ကေဝလံ အာပတ္တိနာမေနေဝ ဒေသေန္တဿ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ စ အစိတ္တကမေဝ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ ယထာ သင်္ဃော သဘာဂါပတ္တိံ အာပန္နောတိ ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ လဘတိ၊ ဧဝံ တယောပိ ‘‘သုဏန္တု မေ၊ အာယသ္မန္တာ၊ ဣမေ ဘိက္ခူ သဘာဂံ အာပတ္တိံ အာပန္နာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယာနုသာရေနေဝ ဂဏဉတ္တိံ ဌပေတွာ ဒွီဟိ အညမညံ အာရောစေတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧကေန ပန သာပတ္တိကေန ဒူရံ ဂန္တွာပိ ပဋိကာတုမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ အသမ္ပာပုဏန္တေန ‘‘ဘိက္ခူ လဘိတွာ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော၊ ပဋိကရိတွာ စ ပုန ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော ¶ ။ ကေနစိ ကရဏီယေန ဂန္တွာတိ သီမာပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိဘူတံ ဂါမံ ဝါ အရညံ ဝါ ဂန္တွာတိ အတ္ထော။ ဧတေနေဝ ဥပေါသထဉတ္တိယာ ဌပနကာလေ သမဂ္ဂါ ဧဝ တေ ဉတ္တိံ ဌပေသုန္တိ သိဒ္ဓံ။ တေနေဝ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၇၂) ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ သုဥဒ္ဒိဋ္ဌ’’န္တိ သဗ္ဗပန္နရသကေသုပိ ဝုတ္တံ။

သစေ ပန ဝုဍ္ဎတရော ဟောတီတိ ပဝါရဏဒါယကော ဘိက္ခု ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ။ ဧဝဉှိ တေန တဿတ္ထာယ ပဝါရိတံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဧဝံ တေန အပ္ပဝါရိတေပိ တဿ သင်္ဃပ္ပတ္တမတ္တေန သင်္ဃဿ ပဝါရဏာကမ္မံ သမဂ္ဂကမ္မမေဝ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန စ ဘိက္ခုနာတိ ပဝါရဏဒါယကေန ဘိက္ခုနာ။ ဗဟူပိ သမာနဝဿိကာ ဧကတော ပဝါရေတုံ လဘန္တီတိ ဧကသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ လဒ္ဓုပသမ္ပဒတာယ သမာနုပသမ္ပဒဝဿာ သဗ္ဗေ ဧကတော ပဝါရေတုံ လဘန္တီတိ အတ္ထော။

ဧတ္ထ ¶ ပန ပဏ္ဍိတေဟိ စိန္တေတဗ္ဗံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ ကာရဏံ အတ္ထိ၊ ကိံ ပန တန္တိ? ဣဒါနိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကာလေ –

‘‘သမ္မဇ္ဇနီ ပဒီပေါ စ၊ ဥဒကံ အာသနေန စ၊

ဥပေါသထဿ ဧတာနိ၊ ပုဗ္ဗကရဏန္တိ ဝုစ္စတိ။

‘‘ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိဥတုက္ခာနံ၊ ဘိက္ခုဂဏနာ စ ဩဝါဒေါ၊

ဥပေါသထဿ ဧတာနိ၊ ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ ဝုစ္စတိ။

‘‘ဥပေါသထော ယာဝတိကာ စ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ၊

ဝဇ္ဇနီယာ စ ပုဂ္ဂလာ တသ္မိံ န ဟောန္တိ၊

ပတ္တကလ္လန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈) –

ဣမာ ဂါထာယော ဓမ္မဇ္ဈေသကေန ပါဌံယေဝ ဘဏာပေတွာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော အတ္ထံ ကထေတိ။ တတော ပုဗ္ဗကရဏပုဗ္ဗကိစ္စာနိ သမ္မာ နိဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ဒေသိတာပတ္တိကဿ သမဂ္ဂဿ ¶ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အနုမတိယာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတုံ အာရာဓနံ ကရောမာ’’တိ ဣမံ ဝါကျံ ပါဌမေဝ အဇ္ဈေသကေန ဘဏာပေတွာ အတ္ထံ အဝတွာဝ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသတိ။ ပဝါရဏာယပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘ပဝါရဏာယ ဧတာနီ’’တိ စ ‘‘ပဝါရဏံ ကာတု’’န္တိ စ ဣမာနိ ပဒါနိယေဝ ဝိသိဋ္ဌာနိ။

ကိံ ဣမာနိ ဓမ္မဇ္ဈေသကဿ ဝစနာနိ၊ ဥဒါဟု ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကဿာတိ? ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ ဓမ္မဇ္ဈေသကဿ ဝစနာနိ၊ ဧဝံ သတိ ဂါထာတ္တယံ ဝတွာ တာသံ အတ္ထမ္ပိ သော ဧဝ ကထေတွာ ဧတာနိ ပုဗ္ဗကရဏာနိ စ ဧတာနိ ပုဗ္ဗကိစ္စာနိ စ သင်္ဃေန ကတာနိ၊ ဣဒဉ္စ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ သမာနီတံ၊ တသ္မာ ‘‘ဥဒ္ဒိသတု၊ ဘန္တေ၊ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ တေနေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ အထ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကဿ ဝစနာနိ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘သင်္ဃော၊ ဘန္တေ၊ ထေရံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အဇ္ဈေသတိ၊ ဥဒ္ဒိသတု၊ ဘန္တေ၊ ထေရော ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ဓမ္မဇ္ဈေသကေန ယာဝတတိယံ အဇ္ဈောသာပေတွာ ‘‘သမ္မဇ္ဇနီ…ပေ… ဝုစ္စတီ’’တိ ဂါထံ ဝတွာ ဣတိ ‘‘အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တာနိ ဧတာနိ ပုဗ္ဗကရဏာနိ ကတာနီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ဓမ္မဇ္ဈေသကေန ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ ¶ …ပေ… ဝုစ္စတီ’’တိ ဂါထံ ဝတွာ ဣတိ ‘‘အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တာနိ ဧတာနိ ပုဗ္ဗကိစ္စာနိ ကတာနီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဥပေါသထော…ပေ… ဝုစ္စတီ’’တိ ဂါထံ ဝတွာ ဣတိ ‘‘အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တံ ဣဒံ ပတ္တကလ္လံ သမာနီတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပုဗ္ဗကရဏပုဗ္ဗကိစ္စာနိ သမ္မာ နိဋ္ဌာပေတွာ ပတ္တကလ္လေ သမာနီတေ သမဂ္ဂဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အနုမတိယာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတုံ အာရာဓနံ မယံ ကရောမာ’’တိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ဧဝံ သတိ အဇ္ဈေသကအဇ္ဈေသိတဗ္ဗာနံ ဝစနံ အသင်္ကရတော ဇာနိတဗ္ဗံ ဘဝေယျာတိ။

ဧတ္ထ ¶ စ ဂါထာတ္တယဿ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တဘာဝေါ အဋ္ဌကထာယမေဝ အာဂတော။ ပစ္ဆိမဝါကျံ ပန နေဝ ပါဠိယံ၊ န အဋ္ဌကထာယံ၊ န ဋီကာဒီသု ဒိဿတိ။ ခုဒ္ဒသိက္ခာပကရဏေပိ –

ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ တထာ။ မူလသိက္ခာပကရဏေယေဝ တထာ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အာစရိယာနံ အတ္တနောမတိ ဘဝေယျ။

တတ္ထ ‘‘ပုဗ္ဗကရဏပုဗ္ဗကိစ္စာနိ သမ္မာ နိဋ္ဌာပေတွာ’’တိ ဣမိနာ ပုရိမဂါထာဒွယဿ အတ္ထမေဝ ကထေတွာ တတိယဂါထာယ အတ္ထော န ကထိတော။ ‘‘ဒေသိတာပတ္တိကဿာ’’တိ ဣမိနာ စ အာပတ္တိယာ ဒေသိတဘာဝေါယေဝ ကထိတော၊ န သဗ္ဗံ ပတ္တကလ္လံ။ အာပတ္တိယာ ဒေသိတဘာဝေ စ သဘာဂါပတ္တိယာ ဒေသိတဘာဝေါယေဝ ¶ ပတ္တကလ္လသ္မိံ အန္တောဂဓော၊ န ဣတရော။ ဝုတ္တဉှိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဧတာသု ဟိ သဘာဂါပတ္တီသု အဝိဇ္ဇမာနာသု၊ ဝိသဘာဂါပတ္တီသု ဝိဇ္ဇမာနာသုပိ ပတ္တကလ္လံ ဟောတိယေဝါ’’တိ။ ‘‘ပုဗ္ဗကရဏပုဗ္ဗကိစ္စာနိ သမ္မာ နိဋ္ဌာပေတွာ ဒေသိတာပတ္တိကဿ သမဂ္ဂဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အနုမတိယာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတုံ အာရာဓနံ ကရောမာ’’တိ ဧတ္တကေယေဝ ဝုတ္တေ အဝသေသာနိ တီဏိ ပတ္တကလ္လင်္ဂါနိ။ သေယျထိဒံ – ဥပေါသထော၊ ယာဝတိကာ စ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ၊ ဝဇ္ဇနီယာ စ ပုဂ္ဂလာ တသ္မိံ န ဟောန္တီတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈)။ တေသု အသန္တေသုပိ ဥပေါသထော ¶ ကာတဗ္ဗောတိ အာပဇ္ဇတိ၊ န ပန ကာတဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော၊ ယော ကရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၃) စ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတုန္နံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၆၈) စ၊ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဂဟဋ္ဌာယ ပရိသာယ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) စ၊ တသ္မာ ဥပေါသထဒိဝသေသု သင်္ဃေ သန္နိပတိတေ သစေ ပုဗ္ဗေဝ သမ္မတော ဓမ္မဇ္ဈေသကော အတ္ထိ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ၊ ဧကံ ဗျတ္တံ ပဋိဗလံ ဘိက္ခုံ သင်္ဃေန သမ္မန္နာပေတွာ တေန ဓမ္မဇ္ဈေသကေန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဧဝမဿ ဝစနီယော – သင်္ဃော၊ ဘန္တေ၊ ထေရံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အဇ္ဈေသတိ၊ ဥဒ္ဒိသတု ထေရော ပါတိမောက္ခံ။ ဒုတိယမ္ပိ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော…ပေ… တတိယမ္ပိ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော…ပေ… ဥဒ္ဒိသတု ထေရော ပါတိမောက္ခန္တိ တိက္ခတ္တုံ ယာစာပေတွာ တတော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန –

‘‘သမ္မဇ္ဇနီ ပဒီပေါ စ၊ ဥဒကံ အာသနေန စ၊

ဥပေါသထဿ ဧတာနိ၊ ပုဗ္ဗကရဏန္တိ ဝုစ္စတီတိ။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) –

အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တာနိ စတ္တာရိ ပုဗ္ဗကရဏာနိ၊ ကိံ တာနိ ကတာနီ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ဓမ္မဇ္ဈေသကေန ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ပုန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန –

‘‘ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိဥတုက္ခာနံ၊ ဘိက္ခုဂဏနာ စ ဩဝါဒေါ၊

ဥပေါသထဿ ဧတာနိ၊ ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ ဝုစ္စတီတိ။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) –

အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ¶ ဝုတ္တာနိ ပဉ္စ ပုဗ္ဗကိစ္စာနိ၊ ကိံ တာနိ ကတာနီ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ဓမ္မဇ္ဈေသကေန ‘‘အာမ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ပုန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန –

‘‘ဥပေါသထော ¶ ယာဝတိကာ စ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ၊

ဝဇ္ဇနီယာ စ ပုဂ္ဂလာ တသ္မိံ န ဟောန္တိ၊

ပတ္တကလ္လန္တိ ဝုစ္စတီတိ။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈၊ ကင်္ခါ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) –

အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တာနိ စတ္တာရိ ပတ္တကလ္လင်္ဂါနိ၊ ကိံ တာနိ သမာနီတာနီ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ဓမ္မဇ္ဈေသကေန ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ပုန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော ‘‘ပုဗ္ဗကရဏပုဗ္ဗကိစ္စာနိ သမ္မာ နိဋ္ဌာပေတွာ ပတ္တကလ္လင်္ဂေ သမာနီတေ သင်္ဃဿ အနုမတိယာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သမ္ပဋိစ္ဆိတေ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော’’တိအာဒိနာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသတီတိ အယမမှာကံ ခန္တိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဓမ္မဇ္ဈေသကေန…ပေ… ဧဝမဿ ဝစနီယော’’တိ ဝုတ္တံ၊ သော ဓမ္မဇ္ဈေသကေန ဝစနီယဘာဝေါ ကထံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ? ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ဃမဇ္ဈေ အနဇ္ဈိဋ္ဌေန ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ၊ ယော ဥဒ္ဒိသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ဝစနတောတိ။ ‘‘သင်္ဃေန သမ္မန္နာပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ကထန္တိ? ‘‘အဇ္ဈေသနာ စေတ္ထ သင်္ဃေန သမ္မတဓမ္မဇ္ဈေသကာယတ္တာ ဝါ သင်္ဃတ္ထေရာယတ္တာ ဝါ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘သင်္ဃော၊ ဘန္တေ၊ ထေရံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အဇ္ဈေသတိ၊ ဥဒ္ဒိသတု၊ ဘန္တေ၊ ထေရော ပါတိမောက္ခ’’န္တိ အယံ အဇ္ဈေသနာကာရော ကုတော လဗ္ဘတီတိ? ပါဠိတော။ ပါဠိယဉှိ (မဟာဝ။ ၁၅၅) ‘‘တေ ထေရံ အဇ္ဈေသန္တိ၊ ဥဒ္ဒိသတု၊ ဘန္တေ၊ ထေရော ပါတိမောက္ခ’’န္တိ အာဂတော။

သစေ ပန ဓမ္မဇ္ဈေသကော ဝုဍ္ဎတရော၊ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော နဝကော၊ ‘‘သင်္ဃော၊ အာဝုသော၊ အာယသ္မန္တံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အဇ္ဈေသတိ၊ ဥဒ္ဒိသတု အာယသ္မာ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တံ ကုတော လဗ္ဘတိ? ပါဠိတောယေဝ။ ပါဠိယဉှိ ¶ (မဟာဝ။ ၁၅၅) ‘‘ဧတေနေဝ ဥပါယေန ယာဝ သင်္ဃနဝကံ အဇ္ဈေသန္တိ ဥဒ္ဒိသတု အာယသ္မာ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ အာဂတော။ တတော ‘‘ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ¶ သမ္မဇ္ဇနီ…ပေ… ပုစ္ဆိတေ ဓမ္မဇ္ဈေသကေန ‘အာမ၊ ဘန္တေ’တိ ဝုတ္တေ’’တိ ဣဒံ ကုတော လဗ္ဘတီတိ? ပါဠိတော အဋ္ဌကထာတော စ။ နိဒါနပါဠိယမ္ပိ ဟိ ‘‘ကိံ သင်္ဃဿ ပုဗ္ဗကိစ္စ’’န္တိ အာဂတံ၊ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ‘‘ကိံ သင်္ဃဿ ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ သင်္ဃော ဥပေါသထံ ကရေယျာတိ…ပေ… ဧဝံ ဒွီဟိ နာမေဟိ နဝဝိဓံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ဒဿိတံ၊ ကိံ တံ ကတန္တိ ပုစ္ဆတီ’’တိ အာဂတန္တိ။

နနု စေတံ အန္တောနိဒါနေယေဝ အာဂတံ၊ အထ ကသ္မာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? သစ္စံ၊ တထာပိ တဒနုလောမတော ဇာနိတဗ္ဗတော ဝတ္တဗ္ဗံ။ အဋ္ဌကထာယဉှိ ဣမာ ဂါထာယော သမ္မဇ္ဇနာဒီနံ ပုဗ္ဗကရဏာဒိဘာဝဉာပကဘာဝေနေဝ ဝုတ္တာ၊ န ပါတိမောက္ခာရမ္ဘကာလေ ဘဏိတဗ္ဗဘာဝေန။ အထ စ ပန ဣဒါနိ ဘဏန္တိ၊ ဧဝံ သန္တေ ကိမတ္ထံ ဘဏန္တီတိ စိန္တာယံ အန္တောနိဒါနေ ‘‘ကိံ သင်္ဃဿ ပုဗ္ဗကိစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တပုစ္ဆာနုလောမေန ပုဗ္ဗကရဏာဒီနံ နိဋ္ဌဘာဝပုစ္ဆနတ္ထံ ဘဏန္တီတိ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တံ စတုဗ္ဗိဓံ ပုဗ္ဗကရဏံ ကတွာဝ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော’’တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၇၇)၊ တသ္မာ ပါဠိအဋ္ဌကထာနုလောမတော ဣမိနာ အနုက္ကမေန ကတေ သတိ ဓမ္မဇ္ဈေသကော ပညာယတိ၊ တဿ အဇ္ဈေသနာကာရော ပညာယတိ၊ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော ပညာယတိ၊ တဿ ပုဗ္ဗကရဏာဒီနံ နိဋ္ဌဘာဝပုစ္ဆနံ ပညာယတိ၊ ဓမ္မဇ္ဈေသကဿ ဝိဿဇ္ဇနံ ပညာယတိ၊ တာနိ နိဋ္ဌာပေတွာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကဿ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတုံ ပဋိညာ ပညာယတိ၊ ဧဝံ ဣမေသံ ဂါထာဝါကျာနံ ဝစနေ ပယောဇနံ ပညာယတီတိ ကတွာ ပဏ္ဍိတေဟိ ဝိနယညူဟိ စိရပဋိစ္ဆန္နော အယံ ကထာမဂ္ဂေါ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗောတိ။ ပဝါရဏာယပိ ဧသေဝ နယော။

ပါဠိယဋ္ဌကထာဒီနဉှိ ¶ ၊ အနုရူပံ ဣမံ နယံ၊

ပုနပ္ပုနံ စိန္တယန္တု၊ ပဏ္ဍိတာ ဝိနယညုနော။

ပုနပ္ပုနံ စိန္တယိတွာ၊ ယုတ္တံ စေ ဓာရယန္တု တံ၊

နော စေ ယုတ္တံ ဆဍ္ဍယန္တု၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကာတိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ဥပေါသထပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၁၇၉။ ဧဝံ ¶ ဥပေါသထပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဝဿူပနာယိကဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဝဿူပနာယိကာတိ ဧတ္ထ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝသနံ ဝဿံ။ ကိံ တံ? ဝသနကိရိယာ ဘာဝတ္ထေ ဏျ-ပစ္စယဝသေန။ ဥပနယနံ ဥပနယော။ ကော သော? ဥပဂမနကိရိယာ၊ ဝဿဿ ဥပနယော ဝဿူပနယော၊ သော ဧတိဿာ ပညတ္တိယာ အတ္ထိ၊ တသ္မိံ ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ ဝဿူပနာယိကာ။ ကာ သာ? ဝဿူပနာယိကပညတ္တိ။ အထ ဝါ ဥပနယတိ ဧတာယာတိ ဥပနာယိကာ မဇ္ဈေ ဒီဃဝသေန။ ဝဿဿ ဥပနာယိကာ ဝဿူပနာယိကာ၊ သာ ဧဝ ပုရေ ဘဝါ ပုရိမာ ဘဝတ္ထေ ဣမ-ပစ္စယဝသေန၊ သာ ဧဝ ပုရိမိကာ သကတ္ထေ က-ပစ္စယဝသေန၊ တသ္မိံ ပရေ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ အ-ကာရဿ ဣ-ကာရာဒေသော။ ပစ္ဆာ ဘဝါ ပစ္ဆိမာ၊ သာဝ ပစ္ဆိမိကာ။

အဿတိယာ ပန ဝဿံ န ဥပေတီတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဣမံ တေမာသံ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ န ဥပေတိ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အသေနာသနိကေန ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗံ၊ ယော ဥပဂစ္ဆေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၀၄) ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဝဿူပဂမနံ သန္ဓာယ ပဋိက္ခေပေါ၊ န အာလယကရဏဝသေန ဥပဂမနံ ¶ သန္ဓာယာတိ ဝဒန္တိ။ ပါဠိယံ ပန အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဒုတိယပါရာဇိကသံဝဏ္ဏနာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၄) ‘‘ဝဿံ ဥပဂစ္ဆန္တေန ဟိ နာလကပဋိပဒံ ပဋိပန္နေနပိ ပဉ္စန္နံ ဆဒနာနံ အညတရေန ဆန္နေယေဝ သဒွါရဗန္ဓေ သေနာသနေ ဥပဂန္တဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဝဿကာလေ သစေ သေနာသနံ လဘတိ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ လဘတိ၊ ဟတ္ထကမ္မံ ပရိယေသိတွာပိ ကာတဗ္ဗံ။ ဟတ္ထကမ္မံ အလဘန္တေန သာမမ္ပိ ကာတဗ္ဗံ၊ န တွေဝ အသေနာသနိကေန ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၀၄) ဒဠှံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ အသေနာသနိကဿ နာဝါဒိံ ဝိနာ အညတ္ထ အာလယမတ္တေန ဥပဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အမှာကံ ခန္တိ။ နာဝါသတ္ထဝဇေသုယေဝ ဟိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နာဝါယ ဝဿံ ဥပဂန္တု’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၂၀၃) သတိ၊ အသတိ ဝါ သေနာသနေ ဝဿူပဂမနဿ ဝိသုံ အနုညာတတ္တာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အသေနာသနိကေန ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၀၄) အယံ ပဋိက္ခေပေါ။ တတ္ထ န လဘတီတိ အသတိ သေနာသနေ အာလယဝသေနပိ နာဝါဒီသု ဥပဂမနံ ဝုတ္တံ။ စတူသု ဟိ သေနာသနေသု ဝိဟာရသေနာသနံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ န ဣတရတ္တယံ။

ဋင်္ကိတမဉ္စာဒိဘေဒါ ကုဋီတိ ဧတ္ထ ဋင်္ကိတမဉ္စော နာမ ဒီဃေ မဉ္စပါဒေ မဇ္ဈေ ဝိဇ္ဈိတွာ အဋနိယော ¶ ပဝေသေတွာ ကတော မဉ္စော၊ တဿ ဣဒံ ဥပရိ၊ ဣဒံ ဟေဋ္ဌာတိ နတ္ထိ။ ပရိဝတ္တေတွာ အတ္ထတောပိ တာဒိသောဝ ဟောတိ၊ တံ သုသာနေ ဒေဝဋ္ဌာနေ စ ဌပေန္တိ၊ စတုန္နံ ပါသာဏာနံ ဥပရိ ပါသာဏံ အတ္ထရိတွာ ကတံ ဂေဟမ္ပိ ‘‘ဋင်္ကိတမဉ္စော’’တိ ဝုစ္စတိ။

‘‘ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ သတ္ထဿ အဝိဟာရတ္တာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သတ္ထေ ပန ဝဿံ ဥပဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ကုဋိကာဒီနံ အဘာဝေန ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဥပဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ အာလယကရဏမတ္တေနေဝ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိပ္ပကိရတီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂစ္ဆတိ။ တီသု ¶ ဌာနေသု နတ္ထိ ဝဿစ္ဆေဒေ အာပတ္တီတိ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တဿေဝ နတ္ထိ အာပတ္တိ၊ တေဟိ ဝိယုဇ္ဇိတွာ ဂမနေ ပန အာပတ္တိယေဝ၊ ပဝါရေတုဉ္စ န လဘတိ။

ပဝိသနဒွါရံ ယောဇေတွာတိ သကဝါဋဗဒ္ဓမေဝ ယောဇေတွာ။ ပုရိမိကာယ…ပေ… န ပက္ကမိတဗ္ဗာတိ ဣမိနာ အာသာဠှီပုဏ္ဏမာယ အနန္တရေ ပါဋိပဒဒိဝသေ ပုရိမဝဿံ ဥပဂန္တွာ ဝဿာနဥတုနော စတူသု မာသေသု သဗ္ဗပစ္ဆိမမာသံ ဌပေတွာ ပုရိမံ တေမာသံ ဝသိတဗ္ဗံ။ သာဝဏပုဏ္ဏမိယာ အနန္တရေ ပါဋိပဒဒိဝသေ ပစ္ဆိမဝဿံ ဥပဂန္တွာ သဗ္ဗပဌမမာသံ ဌပေတွာ ပစ္ဆိမံ တေမာသံ ဝသိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အဝသိတွာ ပုရိမိကာယ ဝဿံ ဥပဂတေန ဘိက္ခုနာ မဟာပဝါရဏာယ အန္တော အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတေန စာတုမာသိနိပဝါရဏာယ အန္တော အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ အန္တရာ စာရိကံ ပက္ကမေယျ၊ ဥပစာရသီမာတိက္ကမေယေဝ တဿ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဣမမတ္ထံ ပါဠိယာ သမတ္ထေတုံ ‘‘န ဘိက္ခဝေ…ပေ… ဝစနတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ သတိ ကရဏီယေ ပက္ကမန္တဿ သဗ္ဗထာပိ အာပတ္တိယေဝ သိယာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ သန္တေ တဒဟေဝ သတ္တာဟကရဏီယေန ပက္ကမန္တဿေဝ အနာပတ္တိ သိယာ၊ န ဒွီဟတီဟံ ဝသိတွာ ပက္ကမန္တဿာတိ အာဟ ‘‘ကော ပန ဝါဒေါ’’တိအာဒိ။

၁၈၀။ ဣဒါနိ သတ္တာဟကရဏီယလက္ခဏံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တန္နံ သတ္တာဟကရဏီယေန ပဟိတေ ဂန္တုံ၊ န တွေဝ အပ္ပဟိတေ၊ ဘိက္ခုဿ ဘိက္ခုနိယာ သိက္ခမာနာယ သာမဏေရဿ သာမဏေရိယာ ဥပါသကဿ ဥပါသိကာယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၇) ဧကံ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တန္နံ သတ္တာဟကရဏီယေန ¶ အပ္ပဟိတေပိ ဂန္တုံ၊ ပဂေဝ ပဟိတေ၊ ဘိက္ခုဿ ဘိက္ခုနိယာ ¶ သိက္ခမာနာယ သာမဏေရဿ သာမဏေရိယာ မာတုယာ စ ပိတုဿ စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၉၈) ဧကံ၊ ‘‘သစေ ပန ဘိက္ခုနော ဘာတာ ဝါ အညော ဝါ ဉာတကော ဂိလာနော ဟောတီ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဝသန္တော ဘိက္ခုဘတ္တိကော’’တိ ဧကံ၊ ‘‘သစေ ဘိက္ခုဿ…ပေ… အနဘိရတိ ဝါ ကုက္ကုစ္စံ ဝါ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဝါ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ကောစိ ဘိက္ခု ဂရုဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နော ဟောတိ ပရိဝါသာရဟော’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ဘိက္ခုနိယာပိ မာနတ္တာရဟာယာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘သာမဏေရော ဥပသမ္ပဇ္ဇိတုကာမော…ပေ… သိက္ခမာနာ ဝါ…ပေ… သာမဏေရီ ဝါ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ဘိက္ခုဿ ဘိက္ခုနိယာ ဝါ သင်္ဃော ကမ္မံ ကတ္တုကာမော တဇ္ဇနီယံ ဝါ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘သစေပိ ကတံယေဝ ဟောတိ ကမ္မ’’န္တိ ဧကံ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ဃကရဏီယေန ဂန္တု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၉၉) ဧကန္တိ ဧကာဒသ ဌာနာနိ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ပဌမတတိယစတုတ္ထဝသေန တီသု ဌာနေသု ပဟိတေ ဧဝ ဂန္တဗ္ဗံ၊ နော အပ္ပဟိတေ။ သေသေသု အဋ္ဌသု အပ္ပဟိတေပိ ဂန္တဗ္ဗံ၊ ပဂေဝ ပဟိတေ။ ဝုတ္တဉှိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၉၉) ‘‘ဂန္တဗ္ဗန္တိ သင်္ဃကရဏီယေန အပ္ပဟိတေပိ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ အနုပါသကေဟိပိ သာသနဘာဝံ ဉာတုကာမေဟိ ပဟိတေ တေသံ ပသာဒဝဍ္ဎိသမ္ပတ္တေဟိပိ သတ္တာဟကရဏီယေန ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုဘတ္တိကောတိ ဘိက္ခုနိဿိတကော။ သော ပန ယသ္မာ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဝသတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဝသန္တော’’တိ။

၁၈၁။ အပိစေတ္ထာတိ အပိစ ဧတ္ထာတိ ဆေဒေါ၊ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ သတ္တာဟကရဏီယဝိနိစ္ဆယေ အပိစ အပရော အယံ ဤဒိသော ပါဠိမုတ္တကနယော ဝဿူပနာယိကက္ခန္ဓကပါဠိတော မုတ္တော နယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ သမန္တပါသာဒိကာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၉) ပန ‘‘ပါဠိမုတ္တကရတ္တိစ္ဆေဒဝိနိစ္ဆယော’’တိ ဒိဿတိ။ တထာ ¶ ဟိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၉၉) ‘‘ရတ္တိစ္ဆေဒဝိနိစ္ဆယောတိ သတ္တာဟကရဏီယေန ဂန္တွာ ဗဟိဒ္ဓါ အရုဏုဋ္ဌာပနသင်္ခါတဿ ရတ္တိစ္ဆေဒဿ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ။ သာရတ္ထဒီပနိယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၉၉) ‘‘သတ္တာဟကရဏီယေန ဂန္တွာ ဗဟိဒ္ဓါ အရုဏုဋ္ဌာပနံ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ’’တိ။ အနိမန္တိတေန ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ အနိမန္တိတတ္တာ သတ္တာဟကိစ္စံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဂစ္ဆန္တဿပိ ဝဿစ္ဆေဒေါ စေဝ ဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာဝုတ္တဉှိ ရတ္တိစ္ဆေဒကာရဏံ ဝိနာ တိရောဝိဟာရေ ဝသိတွာ အာဂမိဿာမီတိ ဂစ္ဆတော ဝဿစ္ဆေဒံ ဝဒန္တိ။ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဌိတေနေဝ သတ္တာဟကရဏီယနိမိတ္တံ သလ္လက္ခေတွာ ဣမိနာ နိမိတ္တေန ဂန္တွာ ‘‘သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ ¶ အာဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပုရိမက္ခဏေ အာဘောဂံ ကတွာ ဂမနက္ခဏေ ဝိသရိတွာ ဂတေပိ ဒေါသော နတ္ထိ၊ ‘‘သကရဏီယော ပက္ကမတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၀၇) ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗထာ အာဘောဂံ အကတွာ ဂတဿ ဝဿစ္ဆေဒေါတိ ဝဒန္တိ။ ယော ပန သတ္တာဟကရဏီယနိမိတ္တာဘာဝေပိ ‘‘သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ အာဂမိဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဂန္တွာ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ အာဂစ္ဆတိ၊ တဿ အာပတ္တိယေဝ၊ ဝဿစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ သတ္တာဟဿ သန္နိဝတ္တတ္တာတိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဘဏ္ဍကန္တိ စီဝရဘဏ္ဍံ။ ပဟိဏန္တီတိ စီဝရဓောဝနာဒိကမ္မေန ပဟိဏန္တိ။ သမ္ပာပုဏိတုံ န သက္ကောတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘အဇ္ဇေဝ အာဂမိဿာမီ’’တိ သာမန္တဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပုန အာဂစ္ဆန္တဿ အန္တရာမဂ္ဂေ သစေ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဟောတိ၊ ဝဿစ္ဆေဒေါပိ န ဟောတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒဒုက္ကဋဉ္စ နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ၊ တဒဟေဝ အာဂမနေ သဥဿာဟတ္တာ ဝဿစ္ဆေဒေါ ဝါ အာပတ္တိ ဝါ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အာစရိယံ ပဿိဿာမီတိ ပန ဂန္တုံ လဘတီတိ ‘‘အဂိလာနမ္ပိ အာစရိယံ၊ ဥပဇ္ဈာယံ ဝါ ပဿိဿာမီ’’တိ သတ္တာဟကရဏီယေန ဂန္တုံ လဘတိ၊ နိဿယာစရိယံ ဓမ္မာစရိယဉ္စ၊ ပဂေဝ ¶ ဥပသမ္ပဒါစရိယဥပဇ္ဈာယေ။ သစေ နံ အာစရိယော ‘‘အဇ္ဇ မာ ဂစ္ဆာ’’တိ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ဧဝံ သတ္တာဟကရဏီယေန အာဂတာနံ အန္တောသတ္တာဟေယေဝ ပုန အာဂစ္ဆန္တံ သစေ အာစရိယော၊ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ ‘‘အဇ္ဇ မာ ဂစ္ဆာ’’တိ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတိ၊ သတ္တာဟာတိက္ကမေပိ အနာပတ္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝဿစ္ဆေဒေါ ပန ဟောတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ သတ္တာဟဿ ဗဟိဒ္ဓါ ဝီတိနာမိတတ္တာ။

သစေ ဒူရံ ဂတော သတ္တာဟဝါရေန အရုဏော ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ ဝဿစ္ဆေဒကာရဏေ သတိ သတ္တာဟကရဏီယေန ဂန္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ဧတ္ထ ဆ ဒိဝသာနိ ဗဟိဒ္ဓါ ဝီတိနာမေတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ ပုရာရုဏာ ဧဝ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ပဝိသိတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ပုနဒိဝသေ သတ္တာဟံ အဓိဋ္ဌာယ ဂန္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ကေစိ ပန ‘‘သတ္တမေ ဒိဝသေ အာဂန္တွာ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ တဒဟေဝ ဒိဝသဘာဂေပိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ‘‘အရုဏော ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ သတ္တမေ ဒိဝသေ တတ္ထ အရုဏုဋ္ဌာပနမေဝ ဟိ သန္ဓာယ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၁၉၉) ‘‘သတ္တာဟံ သန္နိဝတ္တော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ ဂစ္ဆန္တော စ အန္တော အပ္ပဝိသိတွာ ဗဟိဒ္ဓါဝ သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေန္တော စ သမုစ္ဆိန္နဝဿော ဧဝ ဘဝိဿတိ အရုဏဿ ဗဟိ ဧဝ ဥဋ္ဌာပိတတ္တာ။ ဣတရထာ ‘‘အရုဏော ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗော’’တိ ဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာ။ ‘‘သတ္တာဟဝါရေန အန္တောဝိဟာရေ ¶ ပဝိသိတွာ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတော အညေသု စ ဌာနေသု အရုဏုဋ္ဌာပနမေဝ ဝုစ္စတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ စီဝရက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၄) ‘‘ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသန္တော ဣတရသ္မိံ သတ္တာဟဝါရေန အရုဏမေဝ ဥဋ္ဌာပေတီ’’တိ။

အထာပိ ¶ ယံ တေ ဝဒေယျုံ ‘‘သတ္တမေ ဒိဝသေ ယဒါ ကဒါစိ ပဝိဋ္ဌေန တံဒိဝသနိဿိတော အတီတာရုဏော ဥဋ္ဌာပိတော နာမ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ တံ သဒ္ဒဂတိယာပိ န သမေတိ။ န ဟိ ဥဋ္ဌိတေ အရုဏေ ပစ္ဆာ ပဝိဋ္ဌော တဿ ပယောဇကော ဥဋ္ဌာပကော ဘဝိတုမရဟတိ။ ယဒိ ဘဝေယျ၊ ‘‘ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ပန အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ တဒဟေဝ သတ္တာဟကရဏီယေန ပက္ကမန္တဿာ’’ပီတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၇) ဧတ္ထ ‘‘အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ’’တိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျ။ တေနပိ တံဒိဝသနိဿိတဿ အရုဏဿ ဥဋ္ဌာပိတတ္တာ အာရညကဿပိ ဘိက္ခုနော သာယနှသမယေ အင်္ဂယုတ္တံ အရညံ ဂန္တွာ တဒါ ဧဝ နိဝတ္တန္တဿ အရုဏော ဥဋ္ဌာပိတော ဓုတင်္ဂဉ္စ ဝိသောဓိတံ သိယာ၊ န စေတံ ယုတ္တံ အရုဏုဂ္ဂမနကာလေ ဧဝ အရုဏုဋ္ဌာပနဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ကာလဿေဝ ပန နိက္ခမိတွာ အင်္ဂယုတ္တေ ဌာနေ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗံ။ သစေ အရုဏုဋ္ဌာနဝေလာယံ တေသံ အာဗာဓော ဝဍ္ဎတိ၊ တေသံ ဧဝ ကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ၊ န ဓုတင်္ဂဝိသုဒ္ဓိကေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၁)။ တထာ ပါရိဝါသိကာဒီနမ္ပိ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပန္တာနံ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော။ ‘‘ဥဂ္ဂတေ အရုဏေ နိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) ဟိ ဝုတ္တံ။ သဟသေယျသိက္ခာပဒေပိ အနုပသမ္ပန္နေဟိ သဟ နိဝုတ္ထဘာဝပရိမောစနတ္ထံ ‘‘ပုရာရုဏာ နိက္ခမိတွာ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ ၅၄) ဝုတ္တံ။ ဧဝံ စီဝရဝိပ္ပဝါသာဒီသု စ သဗ္ဗတ္ထ ရတ္တိပရိယောသာနေ အာဂါမိအရုဏဝသေနေဝ အရုဏုဋ္ဌာနံ ဒဿိတံ၊ န အတီတာရုဏဝသေန၊ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ အရုဏုဋ္ဌာပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ အညထာ ဝဿစ္ဆေဒတ္တာ။

ယံ ပန ဝဿံ ဥပဂတဿ တဒဟေဝ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ သကရဏီယဿ ပက္ကမနဝစနံ၊ တံ ဝဿံ ဥပဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ ယဒါ ကဒါစိ နိမိတ္တေ သတိ ဂမနဿ အနုညာတတ္တာ ယုတ္တံ၊ န ပန သတ္တာဟဝါရေန ဂတဿ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ တဒဟေဝဂမနံ ¶ ‘‘အရုဏော ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ယထာ ဝါ ‘‘သတ္တာဟာနာဂတာယ ပဝါရဏာယ သကရဏီယော ပက္ကမတိ၊ အာဂစ္ဆေယျ ဝါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု တံ အာဝါသံ န ဝါ အာဂစ္ဆေယျာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၂၀၇) ပစ္ဆိမသတ္တာဟေ အနာဂမနေ အနုညာတေပိ အညသတ္တာဟေသု တံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ပဌမသတ္တာဟေ အရုဏံ ¶ အနုဋ္ဌာပေတွာ ဂမနေ အနုညာတေပိ တတော ပရေသု သတ္တာဟေသု အာဂတဿ အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာ ဂမနံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝါတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

သစေ ပဝါရိတကာလေ ဝဿာဝါသိကံ ဒေန္တီတိအာဒိနာ ဝဿာဝါသိကစီဝရမ္ပိ ကထိနစီဝရံ ဝိယ ဝဿံဝုတ္ထဝိဟာရပဋိဗဒ္ဓန္တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ယဒိ သတ္တာဟဝါရေန အရုဏံ ဥဋ္ဌာပယိံသု၊ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ သတ္တာဟကရဏီယေန ဂန္တွာ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ အာဂတာ လဘန္တိ။ ကထိနာနိသံသစီဝရံ ပန သင်္ဃံ အနာပုစ္ဆာ တေ န လဘန္တိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘သတ္တာဟကရဏီယေန ဂတာပိ ဘာဇနီယဘဏ္ဍံ လဘန္တူတိ ဝါ ဧဝရူပံ အဓမ္မိကဝတ္တံ န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၂)။ ဣဓ အာဟဋန္တိ ဝိဟာရတော ဗဟိ အာဂတဋ္ဌာနေ အာနီတံ။

ဝါဠေဟိ ဥဗ္ဗာဠှာ ဟောန္တိ၊ ဂဏှန္တိပိ ပရိပါတေန္တိပီတိ ဧတ္ထ ဂဏှန္တီတိ ဂဟေတွာ ခါဒန္တိ။ ပရိပါတေန္တီတိ ပလာပေန္တိ၊ အနုဗန္ဓန္တီတိ အတ္ထော။ ဣမေသု ‘‘ဂါဠေဟိ ဥဗ္ဗာဠှာ ဟောန္တီ’’တိအာဒီသု သင်္ဃဘေဒပရိယန္တေသု ဝတ္ထူသု ကေဝလံ အနာပတ္တိ ဟောတိ၊ ပဝါရေတုံ ပန န လဘတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သစေ ပနာတိအာဒီသု ယသ္မာ နာနာသီမာယံ ဒွီသု အာဝါသေသု ဝဿံ ဥပဂစ္ဆန္တဿ ‘‘ဒုတိယေ ဝသိဿာမီ’’တိ ဥပစာရတော နိက္ခန္တမတ္တေ ပဌမော သေနာသနဂ္ဂါဟော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ၊ တသ္မာ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၂၀၇) ‘‘တဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော ပုရိမိကာ စ န ပညာယတီ’’တိ ပဌမံ သေနာသနဂ္ဂါဟံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယသေနာသနဂ္ဂါဟေ ပန ပုရိမိကာ ပညာယတေဝ၊ တတ္ထေဝ တေမာသံ ဝသန္တော ¶ ပုရိမဝဿံဝုတ္ထော ဧဝ ဟောတိ။ တတော ဝါ ပန ဒုတိယဒိဝသာဒီသု ‘‘ပဌမသေနာသနေ ဝသိဿာမီ’’တိ ဥပစာရာတိက္ကမေ ပုရိမိကာပိ န ပညာယတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပဋိဿဝဿ ဝိသံဝါဒနပစ္စယာ ဟောန္တမ္ပိ ဒုက္ကဋံ သတိယေဝ ပဋိဿဝေ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တဿ တဿ ပဋိဿဝဿ ဝိသံဝါဒေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တဉ္စ ခေါ…ပေ… ဝိသံဝါဒနပစ္စယာ’’တိ။ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၂၀၇) ‘‘သော သတ္တာဟာနာဂတာယ ပဝါရဏာယ သကရဏီယော ပက္ကမတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဝါရဏာဒိဝသေပိ သတ္တာဟကရဏီယံ ဝိနာ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ‘‘နဝမိတော ပဋ္ဌာယ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ ကစ္စိ ဥပေါသထဒိဝသတော ဥပနိဓာယ နဝမီ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ ဥဒါဟု လောကိယတိထိဝသေနာတိ အာသင်္ကန္တိ။ တတြေဝံ ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗံ – ပုရိမဘဒ္ဒပဒမာသကာဠပက္ခဥပေါသထဒိဝသံ ဥပနိဓာယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ န လောကိယတိထိဝသေန။ ဘဒ္ဒပဒမာသဿ ဟိ ကာဠပက္ခဥပေါသထဒိဝသံ မရိယာဒံ ကတွာ တဒနန္တရပါဋိပဒဒိဝသတော ¶ ပဋ္ဌာယ ဂဏိယမာနေ သတိ ယော ဒိဝသော နဝမော ဟောတိ၊ တတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တိထိပေက္ခာယ ပန ဣတ္ထိလိင်္ဂဝေါဟာရော၊ တတော နဝမိတော ပဋ္ဌာယ အနာဂတသတ္တာဟေ ပဝါရဏာ ဟောတိ။

သတ္တာဟံ အနာဂတာယ အဿာတိ သတ္တာဟာနာဂတာ။ ကာ သာ? ပဝါရဏာ။ အဿယုဇမာသဿ သုက္ကပက္ခနဝမိယံ သတ္တာဟကရဏီယံ အဓိဋ္ဌာယ ဂစ္ဆန္တော ဘိက္ခု အန္တောဝဿဿ သတ္တာဟမတ္တာဝသိဋ္ဌတ္တာ သတ္တမအရုဏေ ဥဂ္ဂတမတ္တေ ဝုတ္ထဝဿော ဟောတိ၊ ဒသမိယံ ဆာဟမတ္တံ၊ ဧကာဒသမိယံ ပဉ္စာဟမတ္တံ၊ ဒွါဒသိယံ စတုရာဟမတ္တံ၊ တေရသိယံ တီဟမတ္တံ၊ စုဒ္ဒသိယံ ဒွီဟမတ္တံ၊ ပန္နရသိယံ ဧကာဟမတ္တံ အဝသိဋ္ဌံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဝါရဏာဒိဝသဿ ပရိယောသာနဘူတအရုဏသ္မိံ ဥဂ္ဂတေ ဝုတ္ထဝဿော ဟောတိ၊ တသ္မာ တေသံ ဘိက္ခူနံ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထံ ¶ ဘဂဝါ ဓမ္မဿာမီ ‘‘သော သတ္တာဟာနာဂတာယ ပဝါရဏာယ သကရဏီယော ပက္ကမတိ၊ အာဂစ္ဆေယျ ဝါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု တံ အာဝါသံ န ဝါ အာဂစ္ဆေယျ၊ တဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော ပုရိမိကာ စ ပညာယတိ၊ ပဋိဿဝေ စ အနာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၀၇) အာဟ။ သတ္တာဟာနာဂတာယ ကောမုဒိယာ စာတုမာသိနိယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ကောမုဒိယာ စာတုမာသိနိယာတိ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမာယံ။ သာ ဟိ ကုမုဒါနံ အတ္ထိတာယ ကောမုဒီ၊ စတုန္နံ ဝဿိကမာသာနံ ပရိယောသာနတ္တာ စာတုမာသိနီတိ ဝုစ္စတိ။ တဒါ ဟိ ကုမုဒါနိ သုပုပ္ဖိတာနိ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ကုမုဒါ ဧတ္ထ ပုပ္ဖန္တီတိ ကောမုဒီတိ ဝုစ္စတိ၊ ကုမုဒဝတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၈၂။ အန္တောဝဿဝတ္တကထာယံ နိဗဒ္ဓဝတ္တံ ဌပေတွာတိ သဇ္ဈာယမနသိကာရာဒီသု နိရန္တရကရဏီယေသု ကတ္တဗ္ဗံ ကတိကဝတ္တံ ကတွာ။ ကသာဝပရိဘဏ္ဍန္တိ ကသာဝေဟိ ဘူမိပရိကမ္မံ။ ဝတ္တန္တိ ကတိကဝတ္တံ။

ဧဝရူပံ အဓမ္မိကဝတ္တံ န ကာတဗ္ဗန္တိ နာနာဝေရဇ္ဇကာ ဟိ ဘိက္ခူ သန္နိပတန္တိ၊ တတ္ထ ကေစိ ဒုဗ္ဗလာ အပ္ပထာမာ ဧဝရူပံ ဝတ္တံ အနုပါလေတုံ န သက္ကောန္တိ၊ တသ္မာ ဣဓ အာဂတဉ္စ စတုတ္ထပါရာဇိကဝဏ္ဏနာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၂၇) အာဂတံ အာဝါသံ ဝါ မဏ္ဍပံ ဝါ သီမံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘ယော ဣမမှာ အာဝါသာ ပဌမံ ပက္ကမိဿတိ၊ တံ ‘အရဟာ’တိ ဇာနိဿာမာ’’တိ ကတာယ ကတိကာယ ယော ‘‘မံ ‘အရဟာ’တိ ဇာနန္တူ’’တိ တမှာ ဌာနာ ပဌမံ ပက္ကမတိ၊ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ယော ပန အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဝါ ကိစ္စေန မာတာပိတူနံ ဝါ ¶ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဘိက္ခာစာရဝတ္တံ ဝါ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီနံ အတ္ထာယ အညေန ဝါ တာဒိသေန ကရဏီယေန တံ ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ ဂစ္ဆတိ၊ အနာပတ္တိ။ သစေပိဿ ဧဝံ ဂတဿ ပစ္ဆာ ဣစ္ဆာစာရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ¶ ‘‘န ဒါနာဟံ တတ္ထ ဂမိဿာမိ၊ ဧဝံ မံ အရဟာတိ သမ္ဘာဝေဿန္တီ’’တိ၊ အနာပတ္တိယေဝ။

ယောပိ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန တံ ဌာနံ ပတွာ သဇ္ဈာယမနသိကာရာဒိဝသေန အညဝိဟိတော ဝါ ဟုတွာ စောရာဒီဟိ ဝါ အနုဗဒ္ဓါ မေဃံ ဝါ ဥဋ္ဌိတံ ဒိသွာ အနောဝဿကံ ပဝိသိတုကာမော တံ ဌာနံ အတိက္ကမတိ၊ အနာပတ္တိ၊ ယာနေန ဝါ ဣဒ္ဓိယာ ဝါ ဂစ္ဆန္တောပိ ပါရာဇိကံ နာပဇ္ဇတိ၊ ပဒဂမနေနေဝ အာပဇ္ဇတိ။ တမ္ပိ ယေဟိ သဟ ကတိကာ ကတာ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဂစ္ဆန္တော နာပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တာ ဟိ သဗ္ဗေပိ အညမညံ ရက္ခန္တိ။ သစေပိ မဏ္ဍပရုက္ခမူလာဒီသု ကိဉ္စိ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တိ ‘‘ယော ဧတ္ထ နိသီဒတိ ဝါ စင်္ကမတိ ဝါ၊ တံ ‘အရဟာ’တိ ဇာနိဿာမ’’၊ ပုပ္ဖာနိ ဝါ ဌပေတွာ၊ ‘‘ယော ဣမာနိ ဂဟေတွာ ပူဇံ ကရိဿတိ၊ တံ ‘အရဟာ’တိ ဇာနိဿာမာ’’တိအာဒိနာ နယေန ကတိကာ ကတာ ဟောတိ၊ တတြာပိ ဣစ္ဆာစာရဝသေန တထာ ကရောန္တဿ ပါရာဇိကမေဝ။ သစေပိ ဥပါသကေန အန္တရာမဂ္ဂေ ဝိဟာရော ဝါ ကတော ဟောတိ၊ စီဝရာဒီနိ ဝါ ဌပိတာနိ ဟောန္တိ ‘‘ယေ အရဟန္တော၊ တေ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသန္တု၊ စီဝရာဒီနိ ဝါ ဂဏှန္တူ’’တိ၊ တတြာပိ ဣစ္ဆာစာရဝသေန ဝသန္တဿ ဝါ တာနိ ဝါ ဂဏှန္တဿ ပါရာဇိကမေဝ၊ ဧတံ ပန အဓမ္မိကကတိကဝတ္တံ၊ တသ္မာ န ကာတဗ္ဗံ၊ အညံ ဝါ ဧဝရူပံ ‘‘ဣမသ္မိံ တေမာသဗ္ဘန္တရေ သဗ္ဗေဝ အာရညကာ ဟောန္တု ပိဏ္ဍပါတိကဓုတင်္ဂါဒိအဝသေသဓုတင်္ဂဓရာ ဝါ၊ အထ ဝါ သဗ္ဗေဝ ခီဏာသဝါ ဟောန္တူ’’တိ ဧဝမာဒိ။ နာနာဝေရဇ္ဇကာ ဟိ ဘိက္ခူ သန္နိပတန္တိ။ တတ္ထ ကေစိ ဒုဗ္ဗလာ အပ္ပထာမာ ဧဝရူပံ ဝတ္တံ အနုပါလေတုံ န သက္ကောန္တိ၊ တသ္မာ ဧဝရူပမ္ပိ ဝတ္တံ န ကာတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣမံ တေမာသံ သဗ္ဗေဟေဝ န ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ၊ န ပရိပုစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗံ၊ မူဂဗ္ဗတံ ဂဏှိတဗ္ဗံ၊ ဗဟိသီမဋ္ဌဿပိ သင်္ဃလာဘော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဧဝမာဒိကမ္ပိ န ကတ္တဗ္ဗမေဝ။

တိဝိဓမ္ပီတိ ¶ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိပဋိဝေဓဝသေန တိဝိဓမ္ပိ။ သောဓေတွာ ပဗ္ဗာဇေထာတိ ဘဗ္ဗေ အာစာရကုလပုတ္တေ ဥပပရိက္ခိတွာ ပဗ္ဗာဇေထ။ ဘဿေ မတ္တံ ဇာနိတွာတိ ဝစနေ ပမာဏံ ဉတွာ။ ဒသကထာဝတ္ထု နာမ အပ္ပိစ္ဆာကထာ သန္တုဋ္ဌိကထာ ပဝိဝေကကထာ အသံသဂ္ဂကထာ ဝီရိယာရမ္ဘကထာ သီလကထာ သမာဓိကထာ ပညာကထာ ဝိမုတ္တိကထာ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနကထာတိ။

ဝိဂ္ဂဟသံဝတ္တနိကံ ¶ ဝစနံ ဝိဂ္ဂါဟိကံ။ စတုရာရက္ခံ အဟာပေန္တာတိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ မေတ္တာ အသုဘံ မရဏာနုဿတီတိ ဣမံ စတုရာရက္ခံ အဟာပေန္တာ။ ဒန္တကဋ္ဌခါဒနဝတ္တံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဣဒံ ဒန္တကဋ္ဌခါဒနဝတ္တံ – ယော ဒေဝသိကံ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဩသရတိ၊ တေန သာမဏေရာဒီဟိ အာဟရိတွာ ဘိက္ခူနံ ယထာသုခံ ဘုဉ္ဇနတ္ထာယ ဒန္တကဋ္ဌမာဠကေ နိက္ခိတ္တေသု ဒန္တကဋ္ဌေသု ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဧကမေဝ ဒန္တကဋ္ဌံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယော ပန ဒေဝသိကံ န ဩသရတိ၊ ပဓာနဃရေ ဝသိတွာ ဓမ္မဿဝနေ ဝါ ဥပေါသထဂ္ဂေ ဝါ ဒိဿတိ၊ တေန ပမာဏံ သလ္လက္ခေတွာ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဒန္တကဋ္ဌာနိ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ခါဒိတဗ္ဗာနိ။ တေသု ခီဏေသု သစေ ပုနပိ ဒန္တကဋ္ဌမာဠကေ ဗဟူနိ ဟောန္တိယေဝ၊ ပုနပိ အာဟရိတွာ ခါဒိတဗ္ဗာနိ။ ယဒိ ပန ပမာဏံ အသလ္လက္ခေတွာ အာဟရတိ၊ တေသု အခီဏေသုယေဝ မာဠကေ ခီယတိ၊ တတော ကေစိ ထေရာ ‘‘ယေဟိ ဂဟိတာနိ၊ တေ ပဋိဟရန္တူ’’တိ ဝဒေယျုံ၊ ကေစိ ‘‘ခါဒန္တု၊ ပုန သာမဏေရာ အာဟရိဿန္တီ’’တိ၊ တသ္မာ ဝိဝါဒပရိဟာရတ္ထံ ပမာဏံ သလ္လက္ခေတဗ္ဗံ၊ ဂဟဏေ ပန ဒေါသော နတ္ထိ။ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တေနပိ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ထဝိကာယ ပက္ခိပိတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။ ဘိက္ခာစာရဝတ္တံ ပိဏ္ဍပါတိကဝတ္တေ အာဝိဘဝိဿတိ။

အန္တောဂါမေ…ပေ… န ကထေတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ စတူသု ပစ္စယေသု စီဝရေ စ ပိဏ္ဍပါတေ စ ဝိညတ္တိပိ န ဝဋ္ဋတိ နိမိတ္တောဘာသပရိကထာပိ။ သေနာသနေ ဝိညတ္တိမေဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ သေသာနိ တီဏိ ¶ ဝဋ္ဋန္တိ။ ဂိလာနပစ္စယေ သဗ္ဗမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ အာဇီဝံ သောဓေန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သုဋ္ဌု ရက္ခိတဗ္ဗာတိ။ ဣမိနာ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဒဿိတံ။ ရက္ခိတိန္ဒြိယေဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလံ။ ခန္ဓကဝတ္တဉ္စ သေခိယဝတ္တဉ္စ ပူရေတဗ္ဗန္တိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ။ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ ပန တီဟိပိ သာမတ္ထိယတော ဒဿိတံ။ ဣတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလပဋိသံယုတ္တာ ဧဝရူပါ နိယျာနိကကထာ ဗဟုကာပိ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဣမသ္မိံ ဝဿူပနာယိကဝိသယေ တေသု တေသု နဂရေသု တသ္မိံ တသ္မိံ ရာဇကာလေ အပရိယန္တာ ဝိဝါဒကထာ ဟောတိ။ ကထံ? ဝဿူပနာယိကက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၈၆) ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ရာဇာ မာဂဓော သေနိယော ဗိမ္ဗိသာရော ဝဿံ ဥက္ကဍ္ဎိတုကာမော ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဒူတံ ပါဟေသိ ‘ယဒိ ပနာယျာ အာဂမေ ဇုဏှေ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆေယျု’န္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ၊ ‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရာဇူနံ အနုဝတ္တိတု’’’န္တိ ဝစနံ နိဿာယ ဘဂဝတာ အဓိမာသံ ပညတ္တန္တိ မညမာနာ ဝေဒသမယေန သံသန္ဒိတွာ ဂယှမာနာ အနေကဝိဟိတံ ဝိဝါဒံ ကရောန္တိ။ ဝေဒသမယေ ကိရ ဒွေ အဓိမာသာနိ ယာစာဓိမာသဉ္စ ပတ္တာဓိမာသဉ္စ။ တတ္ထ ကလိယုဂဂဏနေ ဧကူနဝီသတိဂဏနေန ¶ ဘာဇိတေ ဒွေပဉ္စဋ္ဌဒသတေရသသောဠသဋ္ဌာရသဝသေန သတ္တဓာ သေသော ဟောတိ၊ တေသံ ဝသေန စမ္မာဓိမာသ ပဉ္စာဓိမာသ ပသွာဓိမာသ ဒသာဓိမာသ တေရသာဓိမာသ သောဠသာဓိမာသ အဋ္ဌာရသာဓိမာသာတိ ဝေါဟရန္တိ။ အဋ္ဌာရသာဓိမာသံ ပန အဝသာနာဓိမာသန္တိပိ ဝေါဟရန္တိ။ တေသု ပသုသောဠသာနိ အပတ္တေယေဝ အဓိမာသပတနကလိယုဂေ သံဝစ္ဆရမာသာဒိဝိသမဘယေန ယာစိတွာ မာသဿ အာကဍ္ဎိတဗ္ဗတော ယာစာဓိမာသန္တိ ဝေါဟရန္တိ၊ သေသာနိ ပန ပဉ္စမတ္တေယေဝ အဓိမာသပတနကလိယုဂေ မာသဿ အာကဍ္ဎိတဗ္ဗတော ပတ္တာဓိမာသန္တိ။ တတြေတံ ယာစာဓိမာသလက္ခဏံ – တထတော ¶ အဇာနန္တာ ပါဠိယာ သံသန္ဒိတွာ ဗိမ္ဗိသာရရညာ ဘဂဝတော ယာစိတာဓိမာသတ္တာ ယာစာဓိမာသံ နာမ ဘဝတိ၊ တသ္မာ ဒွီသု ဧဝ ယာစာဓိမာသေသု ဒိဝသေန သဟ မာသော အာကဍ္ဎိတဗ္ဗော၊ န ဣတရေသူတိ ဝဒန္တိ၊ အညေ ပန ပဉ္စသု ပတ္တာဓိမာသေသု ဧဝ သဟ ဒိဝသေန မာသော အာကဍ္ဎိတဗ္ဗော၊ န ယာစာဓိမာသေသူတိ။

အပရေ ပန – ‘‘ဒွေမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဿူပနာယိကာ ပုရိမိကာ ပစ္ဆိမိကာတိ၊ အပရဇ္ဇုဂတာယ အာသာဠှိယာ ပုရိမိကာ ဥပဂန္တဗ္ဗာ၊ မာသဂတာယ အာသာဠှိယာ ပစ္ဆိမိကာ ဥပဂန္တဗ္ဗာ’’တိ တသ္မိံယေဝ ဝဿူပနာယိကက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၈၄) အာဂတာယ ပါဠိယာ အတ္ထံ အယောနိသော ဂဟေတွာ တိထိနက္ခတ္တယောဂေ ဧဝ ဝဿူပဂမနံ ဘဂဝတာ အနုညာတံ၊ တသ္မာ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယ အနန္တရဘူတော ပါဋိပဒဒိဝသော ပုဏ္ဏာတိထိယာ စ ယုတ္တော ဟောတု၊ ပုဗ္ဗာသာဠှဥတ္တရာသာဠှသင်္ခါတေသု ဒွီသု နက္ခတ္တေသု ဧကေကေန ယုတ္တော စ၊ ဧဝံဘူတော ကာလော ယဒိ ဝိနာ ဒိဝသေန မာသကဍ္ဎနေ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ တထာ စ သတိ မာသမတ္တာကဍ္ဎနမေဝ ကာတဗ္ဗံ၊ ယဒိ န သမ္ပဇ္ဇတိ၊ သဟ ဒိဝသေန မာသာကဍ္ဎနံ၊ အယံ ပိဋကေန စ ဝေဒေန စ အနုလောမော ဝိနိစ္ဆယောတိ ဝဒန္တိ။

တတြာပျေကေ ဝဒန္တိ – ‘‘မာ ဣတိ စန္ဒော ဝုစ္စတိ တဿ ဂတိယာ ဒိဝသဿ မိနိတဗ္ဗတော၊ သော ဧတ္ထ သဗ္ဗကလာပါရိပူရိယာ ပုဏ္ဏောတိ ပုဏ္ဏမာ’’တိအာဒိနာ ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာဒီသု (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) အာဂမနတော ပုဏ္ဏာတိထိယောဂေါပိ ပုဏ္ဏမိယာ ဧဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ န ပါဋိပဒေ၊ တထာ နက္ခတ္တယောဂေါပိ အာသာဠှိသုက္ကပက္ခဿ ပန္နရသေ ဥပေါသထေ ‘‘ဥတ္တရာသာဠှနက္ခတ္တေ၊ ဧဝံ ဓာတု ပတိဋ္ဌိတာ’’တိ မဟာဝံသေ ဝစနတောတိ။ တတ္ထ ပုရိမာ ဝဒန္တိ – ဧဝံ သန္တေ ဥပေါသထဒိဝသေယေဝ စန္ဒဂ္ဂါဟော စ သူရိယဂ္ဂါဟော ¶ စ ဘဝေယျ၊ ဣဒါနိ ပန ကာဠပက္ခပါဋိပဒါဒီသုယေဝ စန္ဒဂ္ဂါဟော၊ သုက္ကပက္ခပါဋိပဒါဒီသုယေဝ သူရိယဂ္ဂါဟော ပညာယတိ၊ တသ္မာ ¶ ပါဋိပဒေယေဝ တိထိနက္ခတ္တယောဂေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ။ ပစ္ဆိမာပိ ဝဒန္တိ – တုမှာဒိသာနံ ဝါဒီနံ ဝစနေန ပုဗ္ဗေ အာကဍ္ဎိတဗ္ဗဒိဝသာနံ အနာကဍ္ဎိတတ္တာ ဒိဝသပုဉ္ဇဘာဝေန ဧဝံ ဟောတိ၊ သစ္စတော ပန ဥပေါသထဒိဝသေယေဝ စန္ဒဂ္ဂါဟော သူရိယဂ္ဂါဟော စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ။ ဟောတု၊ ယထာ ဣစ္ဆထ၊ တထာ ဝဒထ၊ ဧဝံ ဘူတပုဗ္ဗော သာဋ္ဌကထေ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ အတ္ထီတိ? အတ္ထိ။ ဂန္ဓာရဇာတကေ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၃။၇။၇၅ ဂန္ဓာရဇာတကဝဏ္ဏနာ) ဟိ ဥပေါသထဒိဝသေ စန္ဒဂ္ဂါဟော ဒွိက္ခတ္တုံ အာဂတော။ တဉှိ ဇာတကံ တီသု ပိဋကေသု သုတ္တပရိယာပန္နံ၊ ပဉ္စသု နိကာယေသု ခုဒ္ဒကနိကာယပရိယာပန္နံ၊ နဝသု သာသနင်္ဂေသု ဇာတကပရိယာပန္နန္တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ပုရိမကာ ပဋိဝစနံ ဒါတုံ န သက္ကုဏေယျုန္တိ။

အထေကစ္စေ ‘‘ပိဋကတ္တယေ အဓိကမာသာယေဝ သန္တိ၊ န အဓိကဒိဝသာ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၀၄) ‘ယံ ပန ဝုတ္တံ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု အဋ္ဌာရသန္နံယေဝ ဝဿာနံ အဓိကမာသေ ဂဟေတွာ ဂဏိတတ္တာ သေသဝဿဒွယဿပိ အဓိကာနိ ဒိဝသာနိ ဟောန္တေဝ၊ တာနိ အဓိကဒိဝသာနိ သန္ဓာယ နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာတိ ဝုတ္တန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဒွီသု ဝဿေသု အဓိကဒိဝသာ နာမ ဝိသုံ ဥပလဗ္ဘန္တိ တတိယေ ဝဿေ ဝဿုက္ကဍ္ဎနဝသေန အဓိကမာသေ ပရိစ္စတ္တေယေဝ အဓိကမာသသမ္ဘဝတော၊ တသ္မာ ဒွီသု ဝဿေသု အတိရေကဒိဝသာ နာမ ဝိသုံ န သမ္ဘဝန္တီ’တိ ဝစနတော’’တိ ဝဒန္တိ။ အထညေ ဝဒန္တိ – ပိဋကတ္တယေ အဓိကဒိဝသာတိ အာဂတာ အတ္ထိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၄၀၄) ‘‘အဝသေသာနံ ဒွိန္နံ ဝဿာနံ အဓိကဒိဝသာနိ ဟောန္တေဝ၊ တသ္မာ နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာ ဥပသမ္ပာဒေန္တီ’’တိ ဝစနတောတိ။ ဣတော ပရမ္ပိ ဝိဝိဓေန အာကာရေန ကထေန္တိ။ သုဒ္ဓဝေဒိကာပိ ¶ ဧဝံ ဝဒန္တိ၊ ဝိနယဓရာ ဘိက္ခူ ဝိနယသမယဝသေန ဝဒန္တိ။ အမှာကံ ပန ဝေဒသမယေ ဟတ္ထဂတဂဏနဝသေနေဝ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အလမတိပပဉ္စေန။ အတ္ထိကေဟိ တိဝဿာဓိကသဟဿကလိယုဂေ ဓမ္မရာဇေန ပုစ္ဆိတတ္တာ ကတံ အဓိမာသပကရဏံ ဩလောကေတွာ ဇာနိတဗ္ဗံ။

ဣဓ ပန အဓိပ္ပေတဝိနိစ္ဆယမေဝ ကထယာမ။ ပဌမဒုတိယဝါဒေသု န ဗိမ္ဗိသာရရာဇာ ဘဂဝန္တံ အဓိမာသပညာပနံ ယာစတိ၊ န စ ဘဂဝါ ပညပေတိ၊ န ‘‘တသ္မိံ ဝဿေ ဣဒံ နာမ အဓိမာသံ ဟောတီ’’တိ ဝါ ‘‘မာသမတ္တံ ဝါ သဟဒိဝသံ ဝါ အာကဍ္ဎိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝါ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာဋီကာသု စ အတ္ထိ၊ ရာဇာ ပန ဥပကဋ္ဌာယ ဝဿူပနာယိကာယ ဝေဒသမယေ ဝဿုက္ကဍ္ဎနသမ္ဘဝတော ဘိက္ခူနံ ပဌမအာသာဠှမာသေ ဝဿံ အနုပဂန္တွာ ဒုတိယအာသာဠှမာသေ ဥပဂမနတ္ထံ ¶ ‘‘ယဒိ ပနာယျာ အာဂမေ ဇုဏှေ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆေယျု’’န္တိ ဒူတံ ပါဟေသိ။ ယဒိ ပန ဥပဂစ္ဆေယျုံ၊ သာဓု ဝတာတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခူ ပန ရညော ပဟိတသာသနံ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ။ ဘဂဝါ ပန ဝဿုက္ကဍ္ဎနေ ဘိက္ခူနံ ဂုဏပရိဟာနိယာ အဘာဝတော ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရာဇူနံ အနုဝတ္တိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၈၆) အဝေါစ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၅) ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ရာဇူနံ အနုဝတ္တိတုန္တိ ဧတ္ထ ဝဿုက္ကဍ္ဎနဘိက္ခူနံ ကာစိ ပရိဟာနိ နာမ နတ္ထီတိအနုဝတ္တိတုံ အနုညာတ’’န္တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၈၅) ဝုတ္တံ ‘‘ပရိဟာနီတိ ဂုဏပရိဟာနီ’’တိ၊ တသ္မာ ယာစာဓိမာသော ဝါ ဟောတု ပတ္တာဓိမာသော ဝါ၊ ယသ္မိံ ယသ္မိံ ကာလေ အနုဝတ္တနေန ဘိက္ခူနံ သီလာဒိဂုဏမ္ပိ ပရိဟာနိ နတ္ထိ၊ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။

ကထံ ပန အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ၊ ကထံ န အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ? ယဒိ အနုဝတ္တန္တေ ပုဗ္ဗေ ဥပဝုတ္ထဒိဝသတော ဣဒါနိ ဥပဝသိတဗ္ဗဥပေါသထဒိဝသော စာတုဒ္ဒသော ဝါ ပန္နရသော ဝါ ဟောတိ၊ တထာ ¶ သတိ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ပန တေရသမော ဝါ သောဠသမော ဝါ ဟောတိ၊ န အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။ အနုဝတ္တန္တော ဟိ အနုပေါသထေ ဥပေါသထကတော ဟောတိ၊ တတော ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော၊ ယော ကရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၃) ဝုတ္တဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ သီလဂုဏပရိဟာနိသမ္ဘဝတော န အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၄၀) ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရာဇူနံ အနုဝတ္တိတုန္တိ ဝစနတော ပနေတ္ထ လောကိယာနံ တိထိံ အနုဝတ္တန္တေဟိပိ အတ္တနော ဥပေါသထက္ကမေန စာတုဒ္ဒသိံ ပန္နရသိံ ဝါ၊ ပန္နရသိံ စာတုဒ္ဒသိံ ဝါ ကရောန္တေဟေဝ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ၊ န ပန သောဠသမဒိဝသံ ဝါ တေရသမဒိဝသံ ဝါ ဥပေါသထဒိဝသံ ကရောန္တေဟီ’’တိ။

တတိယစတုတ္ထဝါဒေပိ ‘‘ကတိ ဝဿူပနာယိကာ’’တိ သံသယန္တာနံ သံသယဝိနောဒနတ္ထံ ‘‘ဒွေမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဿူပနာယိကာ ပုရိမိကာ ပစ္ဆိမိကာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၄) ဘဂဝါ အဝေါစ။ တတော တာသံ ဒွိန္နံ ဝဿူပနာယိကာနံ ဥပဂမနကာလံ ဒဿေတုံ ‘‘အပရဇ္ဇုဂတာယ အာသာဠှိယာ ပုရိမိကာ ဥပဂန္တဗ္ဗာ၊ မာသဂတာယ အာသာဠှိယာ ပစ္ဆိမိကာ ဥပဂန္တဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – အာသာဠှိပုဏ္ဏမိယာ အနန္တရေ ပါဋိပဒဒိဝသေ ပုရိမိကာ ဥပဂန္တဗ္ဗာ၊ သာဝဏပုဏ္ဏမိယာ အနန္တရေ ပါဋိပဒဒိဝသေ ပစ္ဆိမိကာ ဥပဂန္တဗ္ဗာတိ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၄) ‘‘တသ္မာ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယ အနန္တရေ ပါဋိပဒဒိဝသေ၊ အာသာဠှိပုဏ္ဏမိတော ¶ ဝါ အပရာယ ပုဏ္ဏမာယ အနန္တရေ ပါဋိပဒဒိဝသေယေဝ ဝိဟာရံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ပါနီယံ ပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ သဗ္ဗံ စေတိယဝန္ဒနာဒိသာမီစိကမ္မံ နိဋ္ဌာပေတွာ ‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဣမံ တေမာသံ ဝဿံ ဥပေမီ’တိ သကိံ ဝါ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ ဝါ ဝါစံ နိစ္ဆာရေတွာ ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ¶ ၊ သာရတ္ထဒီပနိယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၈၄) ‘‘အပရဇ္ဇူတိ အာသာဠှိတော အပရံ ဒိနံ၊ ပါဋိပဒန္တိ အတ္ထော’’တိ၊ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၈၄) ‘‘အပရသ္မိံ ဒိဝသေတိ ဒုတိယေ ပါဋိပဒဒိဝသေ’’တိ ဧဝံ ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာသု ပါဋိပဒဒိဝသေယေဝ ဝဿူပဂမနံ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘အမုကတိထိယောဂေ’’တိ ဝါ ‘‘အမုကနက္ခတ္တယောဂေ’’တိ ဝါ၊ တသ္မာ ပါဋိပဒဒိဝသေ ပါတော အရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ သကလဒိဝသံ သကလရတ္တိ ယာဝ ဒုတိယအရုဏုဂ္ဂမနာ ယထာရုစိတေ ကာလေ ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတော ဧဝ ဝဿူပနာယိကကာလေ ပုဏ္ဏာတိထိယာ ယောဂေါ၊ ဥတ္တရာသာဠှနက္ခတ္တေန ယောဂေါ ဟောတူတိ ဝဒန္တာနံ ဝစနံ ဝိနယဝိရုဒ္ဓံ ဟောတိ၊ တံ ဝစနံ ဂဟေတွာ ပုဏ္ဏာတိထိယောဂံ ဥတ္တရာသာဠှနက္ခတ္တယောဂဉ္စ အာဂမေတွာ ဝဿံ ဥပဂန္တွာပိ တထာဂတေန အပညတ္တံ ပညပေတိ နာမာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝံ ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာသု စ ပုဏ္ဏာတိထိယောဂေ ဧဝ ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗံ၊ န ဧကာယ တိထိယာ ယုတ္တေတိ ဝါ ဥတ္တရာသာဠှနက္ခတ္တယောဂေယေဝ၊ န သာဝဏနက္ခတ္တယောဂေတိ ဝါ အနာဂတမေဝ ဆာယံ ဂဟေတွာ တထာဂတေန ပညတ္တံ ဝိယ ပေါတ္ထကေသု လိခိတွာ ကေဟိစိ ဌပိတတ္တာ သကလံ ဝိနယပိဋကံ အပဿန္တာ ဝေဒသာမယိကာ တံ ဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ ဝဿူပဂမနကာလေ ပုဏ္ဏာတိထိဥတ္တရာသာဠှယောဂမေဝ ဂဝေသန္တာ မာသဒိဝသေန သဟ အာကဍ္ဎိတဗ္ဗကာလေပိ မာသမတ္တမေဝ အာကဍ္ဎန္တိ၊ မာသမတ္တမေဝ အာကဍ္ဎိတဗ္ဗကာလေပိ သဟ ဒိဝသေန အာကဍ္ဎန္တိ၊ တသ္မာ ဧဝံဝါဒိနော ဘိက္ခူ ‘‘အပညတ္တံ တထာဂတေန ပညတ္တံ တထာဂတေနာတိ ဒီပေတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ ဘဂဝတိ ဂါရဝသဟိတာ လဇ္ဇိနော ပဏ္ဍိတာ ဧဝံ န ဂဏှန္တီတိ။ တိထိနက္ခတ္တယောဂေါ ပန ဥပေါသထဒိဝသေယေဝ ဗဟုဓာ ပိဋကတ္တယေ အာဂတော၊ ပေါရာဏဝေဒဂန္ထေသု ¶ စ ပသံသိတော၊ ကဒါစိ ပန ဝေါဟာရကာလော တိထိယာ နက္ခတ္တေန စ ဝိသမော ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ သမေတုံ အဓိမာသပတနကာလေ မာသမ္ပိ ဒိဝသမ္ပိ အာကဍ္ဎန္တိ၊ တသ္မာ အညသ္မိံ ကာလေ ဝိသမေပိ အာကဍ္ဎနကာလေ သမာပေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သတိ မာသဥတုသံဝစ္ဆရာနံ သမဘာဝေါ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပဉ္စမဆဋ္ဌဝါဒေသု အဓိမာသောတိ အဋ္ဌာရသဝဿတော အဓိကမာသံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ‘‘အဓိကော ¶ မာသော အဓိမာသော’’တိ ကမ္မဓာရယသမာသတ္တာ ပုလ္လိင်္ဂံ ကတွာ ဝုတ္တော။ ပုဗ္ဗေ ပန မာသပုဉ္ဇတော အဓိကဃဋိယော ဂဟေတွာ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ‘‘မာသတော အဓိကံ အဓိမာသ’’န္တိ အဗျယီဘာဝသမာသတ္တာ နပုံသကလိင်္ဂံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ‘‘ပေါရာဏကတ္ထေရာ ဧကူနဝီသတိဝဿံ သာမဏေရံ နိက္ခမနီယပုဏ္ဏမာသိံ အတိက္ကမ္မ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ၊ တံ ကသ္မာတိ? ဝုစ္စတေ – ဧကသ္မိံ ဝဿေ ဆ စာတုဒ္ဒသိကဥပေါသထဒိဝသာ ဟောန္တိ၊ ဣတိ ဝီသတိယာ ဝဿေသု စတ္တာရော မာသာ ပရိဟာယန္တိ၊ ရာဇာနော တတိယေ တတိယေ ဝဿေ ဝဿံ ဥပကဍ္ဎန္တိ၊ ဣတိ အဋ္ဌာရသသု ဝဿေသု ဆ မာသာ ဝဍ္ဎန္တိ၊ တတော ဥပေါသထဝသေန ပရိဟီနေ စတ္တာရော မာသေ အပနေတွာ ဒွေ မာသာ အဝသေသာ ဟောန္တိ၊ တေ ဒွေ မာသေ ဂဟေတွာ ဝီသတိ ဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဟောန္တီတိ နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာ နိက္ခမနီယပုဏ္ဏမာသိံ အတိက္ကမ္မ ပါဋိပဒေ ဥပသမ္ပာဒေန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနေ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၀၄) ‘‘နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာတိ အဓိကမာသေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿတ္တာ နိဗ္ဗေမတိကာ ဟုတွာ’’တိ အတ္ထော သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၀၄) ဝုတ္တော။

တတြ နနု စ ‘‘တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု အဋ္ဌာရသန္နံ…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ကထန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယ ‘‘ယံ ပန ဝုတ္တံ…ပေ… တံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ တံ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တဝစနံ န ¶ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော၊ ကသ္မာ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ ဟိ ယသ္မာ န ဥပလဗ္ဘန္တိ၊ တသ္မာ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘တတိယေ’’တိအာဒိ။ ပရိစ္စတ္တေယေဝ သမ္ဘဝတော၊ အပရိစ္စတ္တေ အသမ္ဘဝတော န ဥပလဗ္ဘန္တီတိ ဗျတိရေကဝသေန ဟေတုဖလယောဇနာ။ တသ္မာတိအာဒိ လဒ္ဓဂုဏံ။

ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ ပန ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တမေဝ ဂဟေတွာ ဝဒတိ။ ဧတာနိ ဝစနာနိ သာမဏေရာနံ ဝီသတိဝဿပရိပုဏ္ဏဘာဝသာဓကာနိယေဝ ဟောန္တိ၊ န အဓိမာသပတနဝါရေသု သဒိဝသမာသာကဍ္ဎနဘာဝသာဓကာနိ၊ တသ္မာ ဣမာနိ အာဟရိတွာ တံ အဓိကရဏံ ဝိနိစ္ဆိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ဘိက္ခူ ပန ဗဟူနံ သန္နိပါတေ ကိဉ္စိ ပါဌံ အာဟရိတွာ ကထေတုံ သမတ္ထော သောဘတီတိ ကတွာ ဤဒိသံ ပါဌံ အာဟရန္တိ။ သုတသန္နိစယပဏ္ဍိတာ ပန ဣစ္ဆိတတ္ထဿ အသာဓကတ္တာ ဧဝရူပံ န အာဟရန္တိ။ သုဒ္ဓဝေဒိကာနမ္ပိ ဝစနေ ဝိနယဓရာ ဝိနယမေဝ ဇာနန္တိ၊ န ဗာဟိရသမယံ။ အယံ ပန ကထာ ဗာဟိရသမယေ ပဝတ္တာ၊ တသ္မာ ဝိနယဓရာနံ အဝိသယောတိ မညန္တာ ဝဒန္တိ။

ဝိနယဓရာ ပန ဧကစ္စေ ဝိနယမေဝ ဇာနန္တိ၊ ဧကစ္စေ သကလံ ပိဋကတ္တယံ ဇာနန္တိ၊ ဧကစ္စေ ¶ သဗာဟိရသမယံ ပိဋကတ္တယံ ဇာနန္တိ၊ တသ္မာ ကထေတုံ သမတ္ထဘာဝေါယေဝ ပမာဏံ။ ဝေဒိကာနမ္ပိ ဝစနံ ဝေဒပ္ပကရဏာဂတမေဝ ပမာဏံ။ န ယံ ကိဉ္စိ ဟတ္ထဂတဂဏနမတ္တံ၊ တသ္မာ ယဒါ ပထဝိဿရော ရာဇာ သဒိဝသံ မာသံ အာကဍ္ဎိတုကာမော ‘‘ဇေဋ္ဌမာသကာဠပက္ခဥပေါသထံ ပန္နရသိယံ ကရောန္တူ’’တိ ယာစိဿတိ၊ တဒါ ‘‘သကိံ ပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသေ ဝါ ပန္နရသေ ဝါ’’တိ ဝစနတော ပန္နရသိယံ ဥပေါသထကရဏေ ဒေါသော နတ္ထိ၊ ယဒါ သုဒ္ဓမာသမေဝ အာကဍ္ဎိတုကာမော ‘‘စာတုဒ္ဒသိယံ ကရောန္တူ’’တိ ယာစိဿတိ၊ ဧဝံ သတိ ပကတိယာပိ ဇေဋ္ဌမာသကာဠပက္ခုပေါသထော စာတုဒ္ဒသောယေဝါတိ ကတွာ ဒေါသော နတ္ထိ၊ ဥဘယထာပိ ဥပေါသထော ¶ သုကတောယေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ အနုဝတ္တိတဗ္ဗော။ တတော ပရံ ပဌမာသာဠှမာသဿ ဇုဏှပက္ခေပိ ကာဠပက္ခေပိ ဒုတိယာသာဠှမာသဿ ဇုဏှပက္ခေပိ ပန္နရသီဥပေါသထံ ကတွာ ပါဋိပဒဒိဝသေ တိထိယောဂံ ဝါ နက္ခတ္တယောဂံ ဝါ အနောလောကေတွာ ပါတော အရုဏုဂ္ဂမနာနန္တရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပုန အရုဏုဂ္ဂမနာ သကလဒိဝသရတ္တိယံ ယထာဇ္ဈာသယံ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆန္တော သူပဂတောဝ ဟောတိ၊ နတ္ထိ ကောစိ ဒေါသောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘဝတွေဝံ၊ ပါတောဝ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆန္တော အတ္ထီတိ? အတ္ထိ။ ဝုတ္တဉှေတံ သေနာသနက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) ‘‘သစေ ပါတောဝ ဂါဟိတေ သေနာသနေ အညော ဝိတက္ကစာရိကော ဘိက္ခု အာဂန္တွာ သေနာသနံ ယာစတိ၊ ‘ဂဟိတံ၊ ဘန္တေ၊ သေနာသနံ၊ ဝဿူပဂတော သင်္ဃော၊ ရမဏီယော ဝိဟာရော၊ ရုက္ခမူလာဒီသု ယတ္ထ ဣစ္ဆထ၊ တတ္ထ ဝသထာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ဝဿူပနာယိကဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ဝိနယာလင်္ကာရ-ဋီကာ (ဒုတိယော ဘာဂေါ)

၂၇။ ဥပဇ္ဈာယာဒိဝတ္တဝိနိစ္ဆယကထာ

၁၈၃။ ဧဝံ ¶ ¶ ဝဿူပနာယိကဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒိဝတ္တကထံ ကထေတုံ ‘‘ဝတ္တန္တိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝတ္တေတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ဝတ္တံ၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီဟိ ဥပဇ္ဈာယာဒီသု ပဝတ္တေတဗ္ဗံ အာဘိသမာစာရိကသီလံ။ တံ ကတိဝိဓန္တိ အာဟ ‘‘ဝတ္တံ နာမေတံ…ပေ… ဗဟုဝိဓ’’န္တိ။ ဝစ္စကုဋိဝတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒျတ္ထော။ တေန သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တအန္တေဝါသိကဝတ္တအနုမောဒနဝတ္တာနိ သင်္ဂယှန္တိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ တတ္ထ အဋ္ဌကထာသု ‘‘စုဒ္ဒသ ခန္ဓကဝတ္တာနီ’’တိ။ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၅၆) စ ပါဠိယံ အာဂတမေဝ၊ တတ္ထ ပန ¶ အာဂန္တုကဝတ္တတော ပဋ္ဌာယ အာဂတံ၊ ဣဓ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တတော။ ဣတော အညာနိပိ ပဉ္စသတ္တတိ သေခိယဝတ္တာနိ ဒွေအသီတိ မဟာဝတ္တာနိ စ ဝတ္တမေဝ။ တေသု ပန သေခိယဝတ္တာနိ မဟာဝိဘင်္ဂေ အာဂတာနိ၊ မဟာဝတ္တာနိ ကမ္မက္ခန္ဓကပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကေသု (စူဠဝ။ ၇၅ အာဒယော)၊ တသ္မာ ဣဓ စုဒ္ဒသ ခန္ဓကဝတ္တာနိယေဝ ဒဿိတာနိ။ တေသု ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ ပဌမံ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ တာဝ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တျာဒိမာဟ။

တတ္ထ ¶ ကော ဥပဇ္ဈာယော၊ ကေနဋ္ဌေန ဥပဇ္ဈာယော၊ ကထံ ဂဟိတော ဥပဇ္ဈာယော၊ ကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ၊ ကတမံ တံ ဝတ္တန္တိ? တတ္ထ ကော ဥပဇ္ဈာယောတိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန ဒသဝဿေန ဝါ အတိရေကဒသဝဿေန ဝါ ဥပသမ္ပာဒေတု’’န္တိအာဒိဝစနတော (မဟာဝ။ ၇၆) ဗျတ္တိဗလသမ္ပန္နော ဥပသမ္ပဒတော ပဋ္ဌာယ ဒသဝဿော ဝါ အတိရေကဒသဝဿော ဝါ ဘိက္ခု ဥပဇ္ဈာယော။ ကေနဋ္ဌေန ဥပဇ္ဈာယောတိ ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ဥပဇ္ဈာယော၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာနံ ခုဒ္ဒကံ ဝဇ္ဇံ ဝါ မဟန္တံ ဝဇ္ဇံ ဝါ ဘုသော စိန္တေတီတိ အတ္ထော။ ကထံ ဂဟိတော ဟောတိ ဥပဇ္ဈာယောတိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဥပဇ္ဈာယော မေ၊ ဘန္တေ၊ ဟောဟီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တေ သစေ ဥပဇ္ဈာယော ‘‘သာဟူ’’တိ ဝါ ‘‘လဟူ’’တိ ဝါ ‘‘ဩပါယိက’’န္တိ ဝါ ‘‘ပတိရူပ’’န္တိ ဝါ ‘‘ပါသာဒိကေန သမ္ပာဒေဟီ’’တိ ဝါ ဣမေသု ပဉ္စသု ပဒေသု ယဿ ကဿစိ ပဒဿ ဝသေန ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ကာယဝါစာဟိ ဝါ ‘‘ဂဟိတော တယာ ဥပဇ္ဈာယော’’တိ ဥပဇ္ဈာယဂ္ဂဟဏံ ဝိညာပေတိ၊ ဂဟိတော ဟောတိ ဥပဇ္ဈာယော။ တတ္ထ သာဟူတိ သာဓု။ လဟူတိ အဂရု၊ သုဘရတာတိ အတ္ထော။ ဩပါယိကန္တိ ဥပါယပဋိသံယုတ္တံ၊ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇနံ နိတ္ထရဏုပါယောတိ အတ္ထော။ ပတိရူပန္တိ သာမီစိကမ္မမိဒန္တိ အတ္ထော။ ပါသာဒိကေနာတိ ပသာဒါဝဟေန ကာယဝစီပယောဂေန သမ္ပာဒေဟီတိ အတ္ထော။

ကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တန္တိ ဂဟိတဥပဇ္ဈာယေန သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ။ ကတမံ တံ ဝတ္တန္တိ ဣဒံ အာဂတမေဝ၊ တတ္ထ ကာလဿေဝ ဥဋ္ဌာယ ဥပါဟနာ ဩမုဉ္စိတွာတိ သစဿ ပစ္စူသကာလေ စင်္ကမနတ္ထာယ ဝါ ဓောတပါဒပရိဟရဏတ္ထာယ ဝါ ပဋိမုက္ကာ ဥပါဟနာ ပါဒဂတာ ဟောန္တိ၊ တာ ကာလဿေဝ ဥဋ္ဌာယ ¶ အပနေတွာ။ တာဒိသမေဝ မုခဓောဝနောဒကံ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဥတုမ္ပိ သရီရသဘာဝေ စ ဧကာကာရေ တာဒိသမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။

သဂုဏံ ¶ ကတွာတိ ဥတ္တရာသင်္ဂံ သင်္ဃာဋိဉ္စာတိ ဒွေ စီဝရာနိ ဧကတော ကတွာ တာ ဒွေပိ သင်္ဃာဋိယော ဒါတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗဉှိ စီဝရံ သင်္ဃဋိတတ္တာ သင်္ဃာဋီတိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ဃာဋိယော ဒါတဗ္ဗာ’’တိ။ ပဒဝီတိဟာရေဟီတိ ဧတ္ထ ပဒံ ဝီတိဟရတိ ဧတ္ထာတိ ပဒဝီတိဟာရော၊ ပဒဝီတိဟာရဋ္ဌာနံ။ ဒုတဝိလမ္ဗိတံ အကတွာ သမဂမနေန ဒွိန္နံ ပဒါနံ အန္တရေ မုဋ္ဌိရတနမတ္တံ။ ပဒါနံ ဝါ ဝီတိဟရဏံ အဘိမုခံ ဟရိတွာ နိက္ခေပေါ ပဒဝီတိဟာရောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န ဥပဇ္ဈာယဿ ဘဏမာနဿ အန္တရန္တရာ ကထာ ဩပါတေတဗ္ဗာတိ အန္တရဃရေ ဝါ အညတြ ဝါ ဘဏမာနဿ အနိဋ္ဌိတေ တဿ ဝစနေ အညာ ကထာ န သမုဋ္ဌာပေတဗ္ဗာ။ ဣတော ပဋ္ဌာယာတိ ‘‘န ဥပဇ္ဈာယဿ ဘဏမာနဿာ’’တိ ဧတ္ထ န-ကာရတော ပဋ္ဌာယ။ တေန နာတိဒူရေတိအာဒီသု န-ကာရပဋိသိဒ္ဓေသု အာပတ္တိ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋာပတ္တီတိ အာပဒါဥမ္မတ္တခိတ္တစိတ္တဝေဒနာဋ္ဋတာဒီဟိ ဝိနာ ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနိတွာပိ ဝဒန္တဿ ဂိလာနဿ စ ဒုက္ကဋမေဝ။ အာပဒါသု ဟိ အန္တရန္တရာ ကထာ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝမညေသု န-ကာရပဋိသိဒ္ဓေသု ဤဒိသေသု၊ ဣတရေသု ပန ဂိလာနောပိ န မုစ္စတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ‘‘ဤဒိသေသု ဂိလာနောပိ န မုစ္စတီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အညမ္ပိ ဟိ ယထာဝုတ္တံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ အနာဒရိယေန အကရောန္တဿ အဂိလာနဿ ဝတ္တဘေဒေ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋမေဝ၊ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘အဂိလာနေန ဟိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန သဋ္ဌိဝဿေနပိ သဗ္ဗံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ၊ အနာဒရိယေန အကရောန္တဿ ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋံ။ န-ကာရပဋိသံယုတ္တေသု ပန ပဒေသု ဂိလာနဿပိ ပဋိက္ခိတ္တကိရိယံ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ။ အာပတ္တိသာမန္တာ ဘဏမာနောတိ ပဒသောဓမ္မ(ပါစိ။ ၄၄ အာဒယော)-ဒုဋ္ဌုလ္လာဒိဝသေန ¶ (ပါရာ။ ၂၈၃) အာပတ္တိယာ အာသန္နဝါစံ ဘဏမာနော။ အာပတ္တိယာ အာသန္နဝါစန္တိ စ အာပတ္တိဇနကမေဝ ဝစနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ယာယ ဟိ ဝါစာယ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊ သာ ဝါစာ အာပတ္တိယာ အာသန္နာတိ ဝုစ္စတိ။

စီဝရေန ပတ္တံ ဝေဌေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥတ္တရာသင်္ဂဿ ဧကေန ကဏ္ဏေန ဝေဌေတွာ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌာပီဌံ ဝါ ပရာမသိတွာတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေ တတ္ထ ဌပိတပတ္တာဒိနာ အသင်္ဃဋ္ဋနတ္ထာယ ဝုတ္တံ။ စက္ခုနာ ဩလောကေတွာပိ အညေသံ အဘာဝံ ဉတွာပိ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ စတုရင်္ဂုလံ ကဏ္ဏံ ဥဿာရေတွာတိ ကဏ္ဏံ စတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏံ အတိရေကံ ကတွာ ဧဝံ စီဝရံ သင်္ဃရိတဗ္ဗံ။ ဩဘောဂေ ကာယဗန္ဓနံ ကာတဗ္ဗန္တိ ကာယဗန္ဓနံ သင်္ဃရိတွာ စီဝရဘောဂေ ပက္ခိပိတွာ ဌပေတဗ္ဗံ။ သစေ ပိဏ္ဍပါတော ဟောတီတိ ဧတ္ထ ယော ဂါမေယေဝ ဝါ အန္တရဃရေ ဝါ ပဋိက္ကမနေ ဝါ ဘုဉ္ဇိတွာ အာဂစ္ဆတိ၊ ပိဏ္ဍံ ဝါ န လဘတိ၊ တဿ ပိဏ္ဍပါတော န ဟောတိ၊ ဂါမေ အဘုတ္တဿ ပန လဒ္ဓဘိက္ခဿ ¶ ဝါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘သစေ ပိဏ္ဍပါတော ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဂါမေတိ ဂါမပရိယာပန္နေ တာဒိသေ ကိသ္မိဉ္စိ ပဒေသေ။ အန္တရဃရေတိ အန္တောဂေဟေ။ ပဋိက္ကမနေတိ အာသနသာလာယံ။ သစေပိ တဿ န ဟောတိ၊ ဘုဉ္ဇိတုကာမော စ ဟောတိ၊ ဥဒကံ ဒတွာ အတ္တနာ လဒ္ဓတောပိ ပိဏ္ဍပါတော ဥပနေတဗ္ဗော။ တိက္ခတ္တုံ ပါနီယေန ပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော၊ အာဒိမှိ မဇ္ဈေ အန္တေတိ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဥပကဋ္ဌောတိ အာသန္နော။ ဓောတဝါလိကာယာတိ ဥဒကေန ဂတဋ္ဌာနေ နိရဇာယ ပရိသုဒ္ဓဝါလိကာယ။

နိဒ္ဓူမေတိ ဇန္တာဃရေ ဇလမာနအဂ္ဂိဓူမရဟိတေ။ ဇန္တာဃရဉှိ နာမ ဟိမပါတဗဟုကေသု ဒေသေသု တပ္ပစ္စယရောဂပီဠာဒိနိဝါရဏတ္ထံ သရီရသေဒတာပနဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ကိရ အန္ဓကာရပဋိစ္ဆန္နတာယ ¶ ဗဟူပိ ဧကတော ပဝိသိတွာ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အဂ္ဂိတာပပရိဟာရာယ မတ္တိကာယ မုခံ လိမ္ပိတွာ သရီရံ ယာဝဒတ္ထံ သေဒေတွာ စုဏ္ဏာဒီဟိ ဥဗ္ဗဋ္ဋေတွာ နဟာယန္တိ။ တေနေဝ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၆၆) ‘‘စုဏ္ဏံ သန္နေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သစေ ဥဿဟတီတိ သစေ ပဟောတိ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ကေနစိ ဂေလညေန အနဘိဘူတော ဟောတီ’’တိ။ အပဋိဃံသန္တေနာတိ ဘူမိယံ အပဋိဃံသန္တေန။ ကဝါဋပီဌန္တိ ကဝါဋပီဌဉ္စ ပိဋ္ဌသင်္ဃာတဉ္စ အစ္ဆုပန္တေန။ သန္တာနကန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ကီဋကုလာဝကမက္ကဋကသုတ္တာဒိ။ ဥလ္လောကာ ပဌမံ ဩဟာရေတဗ္ဗန္တိ ဥလ္လောကတော ပဌမံ ဥလ္လောကံ အာဒိံ ကတွာ အဝဟရိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဥလ္လောကန္တိ စ ဥဒ္ဓံ ဩလောကနဋ္ဌာနံ၊ ဥပရိဘာဂန္တိ အတ္ထော။ အာလောကသန္ဓိကဏ္ဏဘာဂါတိ အာလောကသန္ဓိဘာဂါ စ ကဏ္ဏဘာဂါ စ၊ အဗ္ဘန္တရဗာဟိရဝါတပါနကဝါဋကာနိ စ ဂဗ္ဘဿ စ စတ္တာရော ကောဏာ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

အညတ္ထ နေတဗ္ဗောတိ ယတ္ထ ဝိဟာရတော သာသနေ အနဘိရတိ ဥပ္ပန္နာ၊ တတော အညတ္ထ ကလျာဏမိတ္တာဒိသမ္ပတ္တိယုတ္တဋ္ဌာနေ နေတဗ္ဗော။ န စ အစ္ဆိန္နေ ထေဝေ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ ရဇိတစီဝရတော ယာဝ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ရဇနံ ဂဠတိ၊ န တာဝ ပက္ကမိတဗ္ဗံ။ န ဥပဇ္ဈာယံ အနာပုစ္ဆာ ဧကစ္စဿ ပတ္တော ဒါတဗ္ဗောတိအာဒိ သဗ္ဗံ ဥပဇ္ဈာယဿ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန ကထိတံ။ ဧတ္ထ စ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလာနန္တိ လဇ္ဇိနော ဝါ အလဇ္ဇိနော ဝါ ဥပဇ္ဈာယဿ အဝဍ္ဎိကာမေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန ဥပဇ္ဈာယော အလဇ္ဇီ ဩဝါဒမ္ပိ န ဂဏှာတိ၊ လဇ္ဇိနော စ ဧတဿ ဝိသဘာဂါ ဟောန္တိ၊ တတ္ထ ဥပဇ္ဈာယံ ဝိဟာယ လဇ္ဇီဟေဝ သဒ္ဓိံ အာမိသာဒိပရိဘောဂေါ ကာတဗ္ဗော။ ဥပဇ္ဈာယာဒိဘာဝေါ ဟေတ္ထ နပ္ပမာဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိဝေဏံ ဂန္တွာတိ ဥပဇ္ဈာယဿ ပရိဝေဏံ ဂန္တွာ။ သုသာနန္တိ ¶ ဣဒံ ဥပလက္ခဏံ။ ဥပစာရသီမတော ¶ ဗဟိ ဂန္တုကာမေန အနာပုစ္ဆာ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဝုဋ္ဌာနမဿ အာဂမေတဗ္ဗန္တိ ဂေလညတော ဝုဋ္ဌာနံ အဿ အာဂမေတဗ္ဗံ။

ဥပဇ္ဈာယဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈၄။ အာစရိယဝတ္တကထာယံ ကော အာစရိယော၊ ကေနဋ္ဌေန အာစရိယော၊ ကတိဝိဓော အာစရိယော၊ ကထံ ဂဟိတော အာစရိယော၊ ကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ အာစရိယဝတ္တံ၊ ကတမံ တံ ဝတ္တန္တိ? တတ္ထ ကော အာစရိယောတိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒသဝဿံ နိဿာယ ဝတ္ထုံ ဒသဝဿေန နိဿယံ ဒါတု’’န္တိအာဒိဝစနတော (မဟာဝ။ ၇၇) ဗျတ္တိဗလသမ္ပန္နော ဒသဝဿော ဝါ အတိရေကဒသဝဿော ဝါ ဘိက္ခု အာစရိယော။ ကေနဋ္ဌေန အာစရိယောတိ အန္တေဝါသိကေန အာဘုသော စရိတဗ္ဗောတိ အာစရိယော၊ ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ကတိဝိဓော အာစရိယောတိ နိဿယာစရိယပဗ္ဗဇ္ဇာစရိယဥပသမ္ပဒါစရိယဓမ္မာစရိယဝသေန စတုဗ္ဗိဓော။ တတ္ထ နိဿယံ ဂဟေတွာ တံ နိဿာယ ဝတ္ထဗ္ဗော နိဿယာစရိယော။ ပဗ္ဗဇိတကာလေ သိက္ခိတဗ္ဗသိက္ခာပကော ပဗ္ဗဇ္ဇာစရိယော။ ဥပသမ္ပဒကာလေ ကမ္မဝါစာနုဿာဝကော ဥပသမ္ပဒါစရိယော။ ဗုဒ္ဓဝစနသိက္ခာပကော ဓမ္မာစရိယော နာမ။ ကထံ ဂဟိတော ဟောတိ အာစရိယောတိ အန္တေဝါသိကေန ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အာစရိယော မေ၊ ဘန္တေ၊ ဟောဟိ၊ အာယသ္မတော နိဿာယ ဝစ္ဆာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တေ အာစရိယော ‘‘သာဟူ’’တိ ဝါ ‘‘လဟူ’’တိ ဝါ ‘‘ဩပါယိက’’န္တိ ဝါ ‘‘ပတိရူပ’’န္တိ ဝါ ‘‘ပါသာဒိကေန သမ္ပာဒေဟီ’’တိ ဝါ ကာယေန ဝိညာပေတိ ¶ ၊ ဝါစာယ ဝိညာပေတိ၊ ကာယဝါစာဟိ ဝိညာပေတိ၊ ဂဟိတော ဟောတိ အာစရိယော။

ကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ အာစရိယဝတ္တန္တိ အန္တေဝါသိကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ အာစရိယဝတ္တံ။ ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဉ္စ ဝဿာနိ နိဿာယ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ အဗျတ္တေန ယာဝဇီဝံ။ ဧတ္ထ သစာယံ ဘိက္ခု ဝုဍ္ဎတရံ အာစရိယံ န လဘတိ၊ ဥပသမ္ပဒါယ သဋ္ဌိဝဿော ဝါ သတ္တတိဝဿော ဝါ ဟောတိ၊ နဝကတရဿပိ ဗျတ္တဿ သန္တိကေ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အာစရိယော မေ၊ အာဝုသော၊ ဟောဟိ၊ အာယသ္မတော နိဿာယ ဝစ္ဆာမီ’’တိ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ နိဿယော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆန္တေနပိ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆာမိ ¶ အာစရိယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧသ နယော သဗ္ဗအာပုစ္ဆနေသု။ ကတမံ တံ ဝတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တတော အညံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဣဒမေဝ စ…ပေ… အာစရိယဝတ္တန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ နနု ဥပဇ္ဈာစရိယာ ဘိန္နပဒတ္ထာ၊ အထ ကသ္မာ ဣဒမေဝ ‘‘အာစရိယဝတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘အာစရိယဿ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ’’တိ။ ယထာ ဧကောပိ ဘိက္ခု မာတုဘာတာဘူတတ္တာ ‘‘မာတုလော’’တိ စ ဓမ္မေ သိက္ခာပကတ္တာ ‘‘အာစရိယော’’တိ စ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဧကမေဝ ဝတ္တံ ဥပဇ္ဈာယဿ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဥပဇ္ဈာယဝတ္တ’’န္တိ စ အာစရိယဿ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘အာစရိယဝတ္တ’’န္တိ စ ဝုစ္စတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ သန္တေပိ နာမေ ဘိန္နေ အတ္ထော ဘိန္နော သိယာတိ အာဟ ‘‘နာမမတ္တမေဝ ဟေတ္ထ နာန’’န္တိ။ ယထာ ‘‘ဣန္ဒော သက္ကော’’တိအာဒီသု နာမမတ္တမေဝ ဘိန္နံ၊ န အတ္ထော၊ ဧဝမေတ္ထာပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ။

ဣဒါနိ တသ္မိံ ဝတ္တေ သဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကာနံ ဝသေန လဗ္ဘမာနံ ကဉ္စိ ဝိသေသံ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ယာဝ စီဝရရဇန’’န္တျာဒိမာဟ။ တတော ဥပဇ္ဈာယာစရိယာနံ ဝသေန ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပဇ္ဈာယေ’’တျာဒိမာဟ။ တေသု ဝတ္တံ သာဒိယန္တေသု အာပတ္တိ၊ အသာဒိယန္တေသု အနာပတ္တိ၊ တေသု အဇာနန္တေသု ¶ ၊ ဧကဿ ဘာရကရဏေပိ အနာပတ္တီတိ အယမေတ္ထ ပိဏ္ဍတ္ထော။ ဣဒါနိ အန္တေဝါသိကဝိသေသဝသေန လဗ္ဘမာနဝိသေသံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။

အာစရိယဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တေ ကော သဒ္ဓိဝိဟာရိကော၊ ကေနဋ္ဌေန သဒ္ဓိဝိဟာရိကော၊ ကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တံ၊ ကတမံ တံ ဝတ္တန္တိ? တတ္ထ ကော သဒ္ဓိဝိဟာရိကောတိ ဥပသမ္ပန္နော ဝါ ဟောတု သာမဏေရော ဝါ၊ ယော ဥပဇ္ဈံ ဂဏှာတိ၊ သော သဒ္ဓိဝိဟာရိကော နာမ။ ကေနဋ္ဌေန သဒ္ဓိဝိဟာရိကောတိ ဥပဇ္ဈာယေန သဒ္ဓိံ ဝိဟာရော ဧတဿ အတ္ထီတိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကောတိ အတ္ထေန။ ကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တန္တိ ဥပဇ္ဈာယေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၇၈) ‘‘တေန ဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥပဇ္ဈာယာနံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေသု ဝတ္တံ ပညပေဿာမိ၊ ယထာ ဥပဇ္ဈာယေဟိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေသု ဝတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ကတမံ တံ ဝတ္တန္တိ ဣဒါနိ ပကရဏာဂတံ။ ဣမသ္မိံ ပန ပကရဏေ ¶ သင်္ခေပရုစိတ္တာ၊ အာစရိယသဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကဝတ္တာနဉ္စ သမာနတ္တာ ဒွေပိ ဧကတော ဝုတ္တာ၊ တထာပိ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ ဝိသုံ ဝိသုံ အာဂတတ္တာ ဝိသုံ ဝိသုံယေဝ ကထယာမ။

သင်္ဂဟေတဗ္ဗော အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဥဒ္ဒေသာဒီဟိဿ သင်္ဂဟော စ အနုဂ္ဂဟော စ ကာတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဥဒ္ဒေသောတိ ပါဠိဝစနံ။ ပရိပုစ္ဆာတိ ပါဠိယာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ ဩဝါဒေါတိ အနောတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘ဣဒံ ကရောဟိ၊ ဣဒံ မာ ကရိတ္ထာ’’တိ ဝစနံ။ အနုသာသနီတိ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိံ။ အပိစ ဩတိဏ္ဏေ ဝါ အနောတိဏ္ဏေ ဝါ ပဌမံ ဝစနံ ဩဝါဒေါ၊ ပုနပ္ပုနံ ဝစနံ အနုသာသနီတိ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သစေ ဥပဇ္ဈာယဿ ပတ္တော ဟောတီတိ သစေ အတိရေကပတ္တော ဟောတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ပရိက္ခာရောတိ အညောပိ သမဏပရိက္ခာရော။ ဣဓ ဥဿုက္ကံ နာမ ဓမ္မိယေန နယေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနဥပါယပရိယေသနံ။ ဣတော ပရံ ဒန္တကဋ္ဌဒါနံ အာဒိံ ကတွာ အာစမနကုမ္ဘိယာ ဥဒကသိဉ္စနပရိယောသာနံ ဝတ္တံ ဂိလာနဿေဝ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ ကာတဗ္ဗံ။ အနဘိရတိဝူပကာသနာဒိ ပန အဂိလာနဿပိ ကတ္တဗ္ဗမေဝ။ စီဝရံ ရဇန္တေနာတိ ‘‘ဧဝံ ရဇေယျာသီ’’တိ ဥပဇ္ဈာယတော ဥပါယံ သုတွာ ရဇန္တေန။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သင်္ဂဟေတဗ္ဗော အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိအာဒီသု အနာဒရိယံ ပဋိစ္စ ဓမ္မာမိသေဟိ အသင်္ဂဏှန္တာနံ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဒုက္ကဋံ ဝတ္တဘေဒတ္တာ။ တေနေဝ ပရိဝါရေပိ (ပရိ။ ၃၂၂) ‘‘န ဒေန္တော အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အန္တေဝါသိကဝတ္တေ ကော အန္တေဝါသိကော၊ ကေနဋ္ဌေန အန္တေဝါသိကော၊ ကတိဝိဓာ အန္တေဝါသိကာ၊ ကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ အန္တေဝါသိကဝတ္တံ၊ ကတမံ တံ ဝတ္တန္တိ? တတ္ထ ကော အန္တေဝါသိကောတိ ဥပသမ္ပန္နော ဝါ ဟောတု သာမဏေရော ဝါ၊ ယော အာစရိယဿ သန္တိကေ နိဿယံ ဂဏှာတိ၊ ယော ဝါ အာစရိယဿ ဩဝါဒံ ဂဟေတွာ ပဗ္ဗဇတိ၊ ယော ဝါ တေနာနုဿာဝိတော ဟုတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇတိ၊ ယော ဝါ တဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏာတိ၊ သော သဗ္ဗော အန္တေဝါသိကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပဌမော နိဿယန္တေဝါသိကော နာမ၊ ဒုတိယော ¶ ပဗ္ဗဇ္ဇန္တေဝါသိကော နာမ၊ တတိယော ဥပသမ္ပဒန္တေဝါသိကော နာမ၊ စတုတ္ထော ဓမ္မန္တေဝါသိကော နာမ။ အညတ္ထ ပန သိပ္ပန္တေဝါသိကောပိ အာဂတော၊ သော ဣဓ နာဓိပ္ပေတော ¶ ။ ကေနဋ္ဌေန အန္တေဝါသိကောတိ အန္တေ ဝသတီတိ အန္တေဝါသိကော အလုတ္တသမာသဝသေန။ ကတိဝိဓာ အန္တေဝါသိကာတိ ယထာဝုတ္တနယေန စတုဗ္ဗိဓာ အန္တေဝါသိကာ။

ကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ အန္တေဝါသိကဝတ္တန္တိ စတုဗ္ဗိဓေဟိ အာစရိယေဟိ အန္တေဝါသိကေသု ဝတ္တိတဗ္ဗံ။ ယထာဟ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၈၂) ‘‘တေန ဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာစရိယာနံ အန္တေဝါသိကေသု ဝတ္တံ ပညပေဿာမိ၊ ယထာ အာစရိယေဟိ အန္တေဝါသိကေသု ဝတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ကတမံ တံ ဝတ္တန္တိ ယံ ဘဂဝတာ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တံ၊ ဣဓ စ သင်္ခေပေန ဒဿိတံ၊ တံ ဝတ္တန္တိ။ ဣဓ ပန အတ္ထော သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဧတေသု ပဗ္ဗဇ္ဇန္တေဝါသိကော စ ဥပသမ္ပဒန္တေဝါသိကော စ အာစရိယဿ ယာဝဇီဝံ ဘာရော၊ နိဿယန္တေဝါသိကော စ ဓမ္မန္တေဝါသိကော စ ယာဝ သမီပေ ဝသန္တိ၊ တာဝဒေဝ၊ တသ္မာ အာစရိယေဟိပိ တေသု သမ္မာ ဝတ္တိတဗ္ဗံ။ အာစရိယန္တေဝါသိကေသု ဟိ ယော ယော န သမ္မာ ဝတ္တတိ၊ တဿ တဿ အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အန္တေဝါသိကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈၅။ အာဂန္တုကဝတ္တေ အာဂစ္ဆတီတိ အာဂန္တုကော၊ တေန ဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ အာဂန္တုကဝတ္တံ။ ‘‘ဣဒါနိ အာရာမံ ပဝိသိဿာမီ’’တိ ဣမိနာ ဥပစာရသီမာသမီပံ ဒဿေတိ၊ တသ္မာ ဥပစာရသီမာသမီပံ ပတွာ ဥပါဟနာဩမုဉ္စနာဒိ သဗ္ဗံ ကာတဗ္ဗံ။ ဂဟေတွာတိ ¶ ဥပါဟနဒဏ္ဍကေန ဂဟေတွာ။ ဥပါဟနပုဉ္ဆနစောဠကံ ပုစ္ဆိတွာ ဥပါဟနာ ပုဉ္ဆိတဗ္ဗာတိ ‘‘ကတရသ္မိံ ဌာနေ ဥပါဟနပုဉ္ဆနစောဠက’’န္တိ အာဝါသိကေ ဘိက္ခူ ပုစ္ဆိတွာ။ ပတ္ထရိတဗ္ဗန္တိ သုက္ခာပနတ္ထာယ အာတပေ ပတ္ထရိတဗ္ဗံ။ သစေ နဝကော ဟောတိ၊ အဘိဝါဒါပေတဗ္ဗောတိ တဿ ဝဿေ ပုစ္ဆိတေ ယဒိ ဒဟရော ဟောတိ၊ သယမေဝ ဝန္ဒိဿတိ၊ တဒါ ဣမိနာ ဝန္ဒာပိတော ဟောတိ။ နိလ္လောကေတဗ္ဗောတိ ဩလောကေတဗ္ဗော။ ဗဟိ ဌိတေနာတိ ဗဟိ နိက္ခမန္တဿ အဟိနော ဝါ အမနုဿဿ ဝါ မဂ္ဂံ ဌတွာ ဌိတေန နိလ္လောကေတဗ္ဗော။ သေသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အာဂန္တုကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈၆။ အာဝါသိကဝတ္တေ ¶ အာဝသတီတိ အာဝါသိကော၊ တေန ဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ အာဝါသိကဝတ္တံ။ တတ္ထ အာဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ အာဂန္တုကံ ဘိက္ခုံ ဝုဍ္ဎတရံ ဒိသွာ အာသနံ ပညပေတဗ္ဗန္တိအာဒိ ပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၃၅၉) အာဂတဉ္စ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတဉ္စ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၉) ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဂဟေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ပါကဋမေဝ၊ ဥပါဟနပုဉ္ဆနံ ပန အတ္တနော ရုစိဝသေန ကာတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဟေတ္ထ ‘‘သစေ ဥဿဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဥပါဟနာ အပုဉ္ဆန္တဿပိ အနာပတ္တိ။ သေနာသနံ ပညပေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ကတ္ထ မယှံ သေနာသနံ ပါပုဏာတီ’’တိ ပုစ္ဆိတေန သေနာသနံ ပညပေတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဧတံ သေနာသနံ တုမှာကံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဧဝံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပပ္ဖောဋေတွာ ပတ္ထရိတုံ ပန ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဧတေန မဉ္စပီဌာဒိံ ပပ္ဖောဋေတွာ ပတ္ထရိတွာ ဥပရိ ပစ္စတ္ထရဏံ ဒတွာ ဒါနမ္ပိ သေနာသနပညာပနမေဝါတိ ဒဿေတိ။ မဟာအာဝါသေပိ အတ္တနော ¶ သန္တိကံ သမ္ပတ္တဿ အာဂန္တုကဿ ဝတ္တံ အကာတုံ န လဗ္ဘတိ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။

အာဝါသိကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈၇။ ဂမိကဝတ္တေ ဂန္တုံ ဘဗ္ဗောတိ ဂမိကော၊ တေန ဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ ဂမိကဝတ္တံ။ တတြာယံ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ – ဒါရုဘဏ္ဍန္တိ သေနာသနက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၂၂) ဝုတ္တံ မဉ္စပီဌာဒိ။ မတ္တိကာဘဏ္ဍမ္ပိ ရဇနဘာဇနာဒိ သဗ္ဗံ တတ္ထ ဝုတ္တပ္ပဘေဒမေဝ။ တံ သဗ္ဗံ အဂ္ဂိသာလာယံ ဝါ အညတရသ္မိံ ဝါ ဂုတ္တဋ္ဌာနေ ပဋိသာမေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ၊ အနောဝဿကေ ပဗ္ဘာရေပိ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေနာသနံ အာပုစ္ဆိတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ယံ ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ ဝါ ပါသာဏတ္ထမ္ဘေသု ဝါ ကတသေနာသနံ၊ ယတ္ထ ဥပစိကာ နာရောဟန္တိ၊ တံ အနာပုစ္ဆန္တဿပိ အနာပတ္တိ။ စတူသု ပါသာဏေသူတိအာဒိ ဥပစိကာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေ ပဏ္ဏသာလာဒိသေနာသနေ ကတ္တဗ္ဗာကာရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အပ္ပေဝ နာမ အင်္ဂါနိပိ သေသေယျုန္တိ အယံ အဇ္ဈောကာသေ ဌပိတမှိ အာနိသံသော။ ဩဝဿကဂေဟေ ပန တိဏေသု စ မတ္တိကာပိဏ္ဍေသု စ ဥပရိ ပတန္တေသု မဉ္စပီဌာနံ အင်္ဂါနိပိ ဝိနဿန္တိ။

၁၈၈။ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ ¶ ဣမသ္မိံ ဌာနေ အနုမောဒနဝတ္တံ အာဂတံ၊ တတော ဘတ္တဂ္ဂဝတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယဉ္စ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၇၃-၃၇၄) ‘‘ဣမသ္မိံ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ ¶ (စူဠဝ။ ၃၅၆) အာဂတာနိ အာဂန္တုကာဝါသိကဂမိယာနုမောဒနဘတ္တဂ္ဂပိဏ္ဍစာရိကာရညိကသေနာသနဇန္တာဃရဝစ္စကုဋိဥပဇ္ဈာယာစရိယသဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကဝတ္တာနိ စုဒ္ဒသ မဟာဝတ္တာနိ နာမာ’’တိ အနုက္ကမော ဝုတ္တော၊ ဣဓ ပန ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေ ဂမိကဝတ္တတော ဘတ္တဂ္ဂဝတ္တံ အာဂတံ၊ အနုမောဒနဝတ္တံ ပန ဝိသုံ အဝတွာ ဘတ္တဂ္ဂဝတ္တေယေဝ အန္တောဂဓံ ကတွာ ပစ္ဆာ ဝုတ္တံ ဘတ္တဂ္ဂံ ဂန္တွာ ဘတ္တေ ဘုတ္တေယေဝ အနုမောဒနာကရဏတော၊ ပါဠိယဉ္စ အညေသု ဝတ္တေသု ဝိယ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနာ အနုမောဒနဝတ္တံ ပညာပေဿာမီ’’တိ ဝိသုံ ဝတ္တဘာဝေန အနာဂတတ္တာ ဘတ္တဂ္ဂဝတ္တေယေဝ အန္တောဂဓန္တိ အာစရိယဿ အဓိပ္ပာယော သိယာ။ ဣမဿ စ ဝိနယာလင်္ကာရပကရဏဿ တဿာ ဝဏ္ဏနာဘူတတ္တာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗက္ကမေနေဝ သံဝဏ္ဏနံ ကထယိဿာမ။

ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဘတ္တံ။ အဇတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ အဂ္ဂံ။ ‘‘အာဒိကောဋ္ဌာသကောဋီသု၊ ပုရတောဂ္ဂံ ဝရေ တီသူ’’တိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာယံ အာဂတေပိ ‘‘ရာဇဂ္ဂန္တိ ရာဇာရဟံ၊ သလာကဂ္ဂန္တိ သလာကဂ္ဂဟဏဋ္ဌာန’’န္တိအာဒီသု အညတ္ထေသုပိ ပဝတ္တနတော ဘတ္တဿ အဂ္ဂံ ဘတ္တဂ္ဂံ၊ ဘတ္တပရိဝိသနဋ္ဌာနံ၊ ဘတ္တဂ္ဂေ ဝတ္တိတဗ္ဗံ ဝတ္တံ ဘတ္တဂ္ဂဝတ္တန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ တတ္ထ အာရာမေ ကာလော အာရောစိတော ဟောတီတိ ‘‘ကာလော ဘန္တေ၊ နိဋ္ဌိတံ ဘတ္တ’’န္တိ အာရောစိတော ဟောတိ။ တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တေနာတိ ဒွေ ဇာဏုမဏ္ဍလာနိ နာဘိမဏ္ဍလဉ္စ ပဋိစ္ဆာဒေန္တေန။ ပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေတွာတိ သမန္တတော မဏ္ဍလံ နိဝါသေတွာ။ ဥဒ္ဓံ နာဘိမဏ္ဍလံ၊ အဓော ဇာဏုမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တေန ဇာဏုမဏ္ဍလဿ ဟေဋ္ဌာ ဇင်္ဃဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တံ နိဝါသနံ ဩတာရေတွာ နိဝါသေတဗ္ဗံ၊ တတော ပရံ ဩတာရေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဝုတ္တံ၊ ယထာနိသိန္နဿ ဇာဏုမဏ္ဍလတော ဟေဋ္ဌာ စတုရင်္ဂုလမတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဟောတီတိ မဟာပစ္စရိယံ ¶ ဝုတ္တံ။ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာတိ တဿ နိဝါသနဿ ဥပရိ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အကာယဗန္ဓနေန ဂါမော ပဝိသိတဗ္ဗော၊ ယော ပဝိသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၇၈) ဝုတ္တတ္တာ။ သဂုဏံ ကတွာတိ ဣဒံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တေ ဝုတ္တမေဝ။ ‘‘ဂဏ္ဌိကံ ပဋိမုဉ္စိတွာတိ ပါသကေ ဂဏ္ဌိကံ ပဝေသေတွာ အန္တောဂါမော ဝါ ဟောတု ဝိဟာရော ဝါ၊ မနုဿာနံ ပရိဝိသနဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တေန စီဝရံ ပါရုပိတွာ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ ဂမနမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ¶ မဟာအဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ မနုဿာနံ ပရိဝိသနဋ္ဌာနန္တိ ယတ္ထ အန္တောဝိဟာရေပိ မနုဿာ သပုတ္တဒါရာ အာဝသိတွာ ဘိက္ခူ နေတွာ ဘောဇေန္တိ။

သုပ္ပဋိစ္ဆန္နေနာတိ န သသီသံ ပါရုတေန၊ အထ ခေါ ဂဏ္ဌိကံ ပဋိမုဉ္စိတွာ အနုဝါတန္တေန ဂီဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဥဘော ကဏ္ဏေ သမံ ကတွာ ပဋိသံဟရိတွာ ယာဝ မဏိဗန္ဓာ ပဋိစ္ဆာဒေန္တေန။ သုသံဝုတေနာတိ ဟတ္ထံ ဝါ ပါဒံ ဝါ အကီဠာပေန္တေန၊ သုဝိနီတေနာတိ အတ္ထော။ ဩက္ခိတ္တစက္ခုနာတိ ဟေဋ္ဌာခိတ္တစက္ခုနာ။ ယော အနာဒရိယံ ပဋိစ္စ တဟံ တဟံ ဩလောကေန္တော ဘိယျော တံ တံ ဒိသာဘာဂံ ပါသာဒံ ကူဋာဂါရံ ဝီထိံ ဩလောကေန္တော ဂစ္ဆတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဧကသ္မိံ ပန ဌာနေ ဌတွာ ဟတ္ထိအဿာဒိပရိဿယာဘာဝံ ဩလောကေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အပ္ပသဒ္ဒေနာတိ ဧတ္ထ ကိတ္တာဝတာ အပ္ပသဒ္ဒေါ ဟောတိ? ဒွါဒသဟတ္ထေ ဂေဟေ အာဒိမှိ သင်္ဃတ္ထေရော မဇ္ဈေ ဒုတိယတ္ထေရော အန္တေ တတိယတ္ထေရောတိ ဧဝံ နိသိန္နေသု သင်္ဃတ္ထေရော ဒုတိယေန သဒ္ဓိံ မန္တေတိ၊ ဒုတိယတ္ထေရော တဿ သဒ္ဒဉ္စေဝ သုဏာတိ၊ ကထဉ္စ ဝဝတ္ထပေတိ၊ တတိယတ္ထေရော ပန သဒ္ဒမေဝ သုဏာတိ၊ ကထံ န ဝဝတ္ထပေတိ၊ ဧတ္တာဝတာ အပ္ပသဒ္ဒေါ ဟောတိ။ သစေ ပန တတိယတ္ထေရော ကထံ ဝဝတ္ထပေတိ၊ မဟာသဒ္ဒေါ နာမ ဟောတိ။

န ¶ ဥက္ခိတ္တကာယာတိ န ဥက္ခေပေန၊ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ၊ ဧကတော ဝါ ဥဘတော ဝါ ဥက္ခိတ္တစီဝရော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ အန္တောဣန္ဒခီလတော ပဋ္ဌာယ န ဧဝံ ဂန္တဗ္ဗံ။ နိသိန္နကာလေ ပန ဓမကရဏံ နီဟရန္တေနပိ စီဝရံ အနုက္ခိပိတွာဝ နီဟရိတဗ္ဗံ။ န ဥဇ္ဇဂ္ဃိကာယာတိ န မဟာဟသိတံ ဟသန္တော၊ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ ကရဏဝစနံ။ န ကာယပ္ပစာလကန္တိ ကာယံ အစာလေတွာ ကာယံ ပဂ္ဂဟေတွာ နိစ္စလံ ကတွာ ဥဇုကေန ကာယေန သမေန ဣရိယာပထေန။ န ဗာဟုပ္ပစာလကန္တိ ဗာဟုံ အစာလေတွာ ဗာဟုံ ပဂ္ဂဟေတွာ နိစ္စလံ ကတွာ။ န သီသပ္ပစာလကန္တိ သီသံ အစာလေတွာ သီသံ ပဂ္ဂဟေတွာ နိစ္စလံ ဥဇုံ ဌပေတွာ။ န ခမ္ဘကတောတိ ခမ္ဘကတော နာမ ကဋိယံ ဟတ္ထံ ဌပေတွာ ကတခမ္ဘော။ န ဥက္ကုဋိကာယာတိ ဧတ္ထ ဥက္ကုဋိကာ ဝုစ္စတိ ပဏှိယော ဥက္ခိပိတွာ အဂ္ဂပါဒေဟိ ဝါ အဂ္ဂပါဒေ ဥက္ခိပိတွာ ပဏှေဟိယေဝ ဝါ ဘူမိံ ဖုသန္တဿ ဂမနံ။ ကရဏဝစနံ ပနေတ္ထ ဝုတ္တလက္ခဏမေဝ။ န ဩဂုဏ္ဌိတေနာတိ သသီသံ ပါရုတေန။ န ပလ္လတ္ထိကာယာတိ န ဒုဿပလ္လတ္ထိကာယ။ ဧတ္ထ အာယောဂပလ္လတ္ထိကာပိ ဒုဿပလ္လတ္ထိကာ ဧဝ။ န ထေရေ ဘိက္ခူ အနုပခဇ္ဇာတိ ထေရေ ဘိက္ခူ အတိအလ္လီယိတွာ န နိသီဒိတဗ္ဗံ။ န သင်္ဃာဋိံ ဩတ္ထရိတွာတိ န သင်္ဃာဋိံ အတ္ထရိတွာ နိသီဒိတဗ္ဗံ။

သက္ကစ္စန္တိ ¶ သတိံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ။ ပတ္တသညီတိ ပတ္တေ သညံ ကတွာ။ သမသူပကော နာမ ယတ္ထ ဘတ္တဿ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏော သူပေါ ဟောတိ။ သမတိတ္ထိကန္တိ သမပုဏ္ဏံ သမဘရိတံ။ ထူပီကတံ ပိဏ္ဍပါတံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဧတ္ထ ထူပီကတော နာမ ပတ္တဿ အန္တောမုခဝဋ္ဋိလေခံ အတိက္ကမိတွာ ကတော၊ ပတ္တေ ပက္ခိတ္တော ဘရိတော ပူရိတောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ကတံ အဂ္ဂဟေတွာ အန္တောမုခဝဋ္ဋိလေခါသမပ္ပမာဏော ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘ယံ ကဉ္စိ ယာဂုံ ဝါ ဘတ္တံ ဝါ ဖလာဖလံ ဝါ အာမိသဇာတိကံ သမတိတ္ထိကမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တဉ္စ ခေါ အဓိဋ္ဌာနုပဂေန ¶ ပတ္တေန၊ ဣတရေန ပန ထူပီကတမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ယာမကာလိကသတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကာနိ ပန အဓိဋ္ဌာနုပဂပတ္တေ ထူပီကတာနိပိ ဝဋ္ဋန္တိ။ ယံ ပန ဒွီသု ပတ္တေသု ဘတ္တံ ဂဟေတွာ ဧကသ္မိံ ပူရေတွာ ဝိဟာရံ ပေသေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ ယံ ပတ္တေ ပက္ခိပိယမာနံ ပူဝဥစ္ဆုခဏ္ဍဖလာဖလာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဩရောဟတိ၊ တံ ထူပီကတံ နာမ န ဟောတိ။ ပူဝဝဋံသကံ ဌပေတွာ ပိဏ္ဍပါတံ ဒေန္တိ၊ ထူပီကတမေဝ ဟောတိ။ ပုပ္ဖဝဋံသကတက္ကောလကဋုကဖလာဒိဝဋံသကေ ပန ဌပေတွာ ဒိန္နံ ထူပီကတံ န ဟောတိ။ ဘတ္တဿ ဥပရိ ထာလကံ ဝါ ပတ္တံ ဝါ ဌပေတွာ ပူရေတွာ ဂဏှာတိ၊ ထူပီကတံ နာမ န ဟောတိ။ ကုရုန္ဒိယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ထာလကေ ဝါ ပတ္တေ ဝါ ပက္ခိပိတွာ တံ ပတ္တမတ္ထကေ ဌပေတွာ ဒေန္တိ၊ ပါဋေက္ကဘာဇနံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဓ အနာပတ္တိယံ ဂိလာနော န အာဂတော၊ တသ္မာ ဂိလာနဿပိ ထူပီကတံ န ဝဋ္ဋတိ၊ သဗ္ဗတ္ထ ပန ပဋိဂ္ဂဟေတုမေဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပန ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

‘‘သက္ကစ္စ’’န္တိ စ ‘‘ပတ္တသညီ’’တိ စ ဥဘယံ ဝုတ္တနယမေဝ။ သပဒါနန္တိ တတ္ထ တတ္ထ ဩဓိံ အကတွာ အနုပဋိပါဋိယာ။ သမသူပကေ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝုတ္တမေဝ။ ထူပကတောတိ မတ္ထကတော၊ ဝေမဇ္ဈတောတိ အတ္ထော။ န သူပံ ဝါ ဗျဉ္ဇနံ ဝါတိအာဒိ ပါကဋမေဝ။ ဝိညတ္တိယံ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။ ဥဇ္ဈာနသညီသိက္ခာပဒေပိ ဂိလာနော န မုဉ္စတိ။ နာတိမဟန္တော ကဗဠောတိ မယူရဏ္ဍံ အတိမဟန္တံ၊ ကုက္ကုဋဏ္ဍံ အတိခုဒ္ဒကံ၊ တေသံ ဝေမဇ္ဈပ္ပမာဏော။ ပရိမဏ္ဍလံ အာလောပေါတိ နာတိဒီဃော အာလောပေါ။ အနာဟဋေတိ အနာဟရိတေ၊ မုခဒွါရံ အသမ္ပာပိတေတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗော ဟတ္ထောတိ ဧတ္ထ ဟတ္ထသဒ္ဒေါ တဒေကဒေသေသု အင်္ဂုလီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ဟတ္ထမုဒ္ဒေါ’’တိအာဒီသု ဝိယ သမုဒါယေ ပဝတ္တဝေါဟာရဿ အဝယဝေ ပဝတ္တနတော။ ဧကင်္ဂုလိမ္ပိ မုခေ ပက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ န သကဗဠေနာတိ ဧတ္ထ ဓမ္မံ ကထေန္တော ဟရီတကံ ဝါ လဋ္ဌိမဓုကံ ဝါ ¶ မုခေ ပက္ခိပိတွာ ကထေတိ၊ ယတ္တကေန ဝစနံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ၊ တတ္တကေ မုခမှိ သန္တေ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

ပိဏ္ဍုက္ခေပကန္တိ ပိဏ္ဍံ ဥက္ခိပိတွာ ဥက္ခိပိတွာ။ ကဗဠာဝစ္ဆေဒကန္တိ ကဗဠံ အဝဆိန္ဒိတွာ ¶ အဝဆိန္ဒိတွာ။ အဝဂဏ္ဍကာရကန္တိ မက္ကဋော ဝိယ ဂဏ္ဍေ ကတွာ ကတွာ။ ဟတ္ထနိဒ္ဓုနကန္တိ ဟတ္ထံ နိဒ္ဓုနိတွာ နိဒ္ဓုနိတွာ။ သိတ္ထာဝကာရကန္တိ သိတ္ထာနိ အဝကိရိတွာ အဝကိရိတွာ။ ဇိဝှာနိစ္ဆာရကန္တိ ဇိဝှံ နိစ္ဆာရေတွာ နိစ္ဆာရေတွာ။ စပုစပုကာရကန္တိ ‘‘စပုစပူ’’တိ ဧဝံ သဒ္ဒံ ကတွာ ကတွာ။ သုရုသုရုကာရကန္တိ ‘‘သုရုသုရူ’’တိ ဧဝံ သဒ္ဒံ ကတွာ ကတွာ။ ဟတ္ထနိလ္လေဟကန္တိ ဟတ္ထံ နိလ္လေဟိတွာ နိလ္လေဟိတွာ။ ဘုဉ္ဇန္တေန ဟိ အင်္ဂုလိမတ္တမ္ပိ နိလ္လေဟိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဃနယာဂုဖာဏိတပါယာသာဒိကေ ပန အင်္ဂုလီဟိ ဂဟေတွာ အင်္ဂုလိယော မုခေ ပဝေသေတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပတ္တနိလ္လေဟကဩဋ္ဌနိလ္လေဟကေသုပိ ဧသေဝ နယော၊ တသ္မာ အင်္ဂုလိယာပိ ပတ္တော န နိလ္လေဟိတဗ္ဗော၊ ဧကဩဋ္ဌောပိ ဇိဝှာယ န နိလ္လေဟိတဗ္ဗော၊ ဩဋ္ဌမံသေဟိ ဧဝ ပန ဂဟေတွာ အန္တော ပဝေသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

န သာမိသေန ဟတ္ထေန ပါနီယထာလကောတိ ဧတံ ပဋိကူလဝသေန ပဋိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မာ သင်္ဃိကမ္ပိ ပုဂ္ဂလိကမ္ပိ ဂိဟိသန္တကမ္ပိ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ သင်္ခမ္ပိ သရာဝမ္ပိ အာမိသမက္ခိတံ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝ၊ ဂဏှန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ သစေ ပန ဟတ္ထဿ ဧကဒေသော အာမိသမက္ခိတော န ဟောတိ၊ တေန ပဒေသေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ န သသိတ္ထကံ ပတ္တဓောဝနံ အန္တရဃရေ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဓရိတွာ ဝါတိ သိတ္ထာနိ ဧကတော ဥဒ္ဓရိတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ရာသိံ ကတွာ ဥဒကံ ဆဍ္ဍေတိ။ ဘိန္ဒိတွာ ဝါ ဥဒကဂတိကာနိ ကတွာ ဆဍ္ဍေတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟေန သမ္ပဋိစ္ဆန္တော နံ ပဋိဂ္ဂဟေ ဆဍ္ဍေတိ၊ ဗဟိ နီဟရိတွာ ဝါ ဆဍ္ဍေတိ၊ ဧဝံ ဆဍ္ဍေန္တဿ အနာပတ္တိ။ န တာဝ ထေရေန ဥဒကန္တိ ဣဒံ ဟတ္ထဓောဝနဥဒကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အန္တရာ ပိပါသိတေန ¶ ၊ ပန ဂလေ ဝိလဂ္ဂါမိသေန ဝါ ပါနီယံ ပိဝိတွာ န ဓောဝိတဗ္ဗာတိ။

ဘတ္တဂ္ဂဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အနုမောဒနဝတ္တေ အနု ပုနပ္ပုနံ မောဒိယတေ ပမောဒိယတေတိ အနုမောဒနာ။ ကာ သာ? ဓမ္မကထာ။ အနုမောဒနာယ ကတ္တဗ္ဗံ ဝတ္တံ အနုမောဒနဝတ္တံ။ ပဉ္စမေ နိသိန္နေတိ အနုမောဒနတ္ထာယ နိသိန္နေ။ ဥပနိသိန္နကထာ နာမ ဗဟူသု သန္နိပတိတေသု ပရိကထာကထနံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

အနုမောဒနဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈၉။ ပိဏ္ဍစာရိကဝတ္တေ ¶ ပိဏ္ဍိတဗ္ဗော သင်္ဃရိတဗ္ဗောတိ ပိဏ္ဍော၊ ပိဏ္ဍပါတော။ ပိဏ္ဍာယ စရဏံ သီလမဿာတိ ပိဏ္ဍစာရီ၊ သော ဧဝ ပိဏ္ဍစာရိကော သကတ္ထေ ကပစ္စယဝသေန။ ပိဏ္ဍစာရိကေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ ဝတ္တံ ပိဏ္ဍစာရိကဝတ္တံ။ တတြာယမနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ – နိဝေသနံ နာမ ဣတ္ထိကုမာရိကာဒီနံ ဝသနဋ္ဌာနံ။ ယသ္မာ ပဝိသနနိက္ခမနဒွါရံ အသလ္လက္ခေတွာ သဟသာ ပဝိသန္တော ဝိသဘာဂါရမ္မဏံ ဝါ ပဿေယျ၊ ပရိဿယော ဝါ ဘဝေယျ၊ တသ္မာ ‘‘နိဝေသနံ…ပေ… ပဝိသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အတိဒူရေ တိဋ္ဌန္တော အပဿန္တော ဝါ ဘဝေယျ၊ ‘‘အညဿ ဂေဟေ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဝါ မညေယျ။ အစ္စာသန္နေ တိဋ္ဌန္တော အပဿိတဗ္ဗံ ဝါ ပဿေယျ၊ အသုဏိတဗ္ဗံ ဝါ သုဏေယျ၊ တေန မနုဿာနံ အဂါရဝေါ ဝါ အပ္ပသာဒေါ ဝါ ဘဝေယျ၊ တသ္မာ ‘‘နာတိဒူရေ နာစ္စာသန္နေ ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အတိစိရံ တိဋ္ဌန္တော အဒါတုကာမာနံ ¶ မနောပဒေါသော ဘဝေယျ၊ အညတ္ထ ဘိက္ခာ စ ပရိက္ခယေယျ၊ အတိလဟုကံ နိဝတ္တန္တော ဒါတုကာမာနံ ပုညဟာနိ စ ဘဝေယျ၊ ဘိက္ခုနော စ ဘိက္ခာယ အသမ္ပဇ္ဇနံ၊ တသ္မာ ‘‘နာတိစိရံ ဌာတဗ္ဗံ၊ နာတိလဟုကံ နိဝတ္တိတဗ္ဗံ၊ ဌိတေန သလ္လက္ခေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သလ္လက္ခဏာကာရံ ဒဿေတိ ‘‘သစေ ကမ္မံ ဝါ နိက္ခိပတီ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ကမ္မံ ဝါ နိက္ခိပတီတိ ကပ္ပာသံ ဝါ သုပ္ပံ ဝါ မုသလံ ဝါ ယဉ္စ ဂဟေတွာ ကမ္မံ ကရောန္တိ၊ ဌိတာ ဝါ နိသိန္နာ ဝါ ဟောန္တိ၊ တံ နိက္ခိပတိ။ ပရာမသတီတိ ဂဏှာတိ။ ဌပေတိ ဝါတိ ‘‘တိဋ္ဌထ ဘန္တေ’’တိ ဝဒန္တီ ဌပေတိ နာမ။ အဝက္ကာရပါတီတိ အတိရေကပိဏ္ဍပါတံ အပနေတွာ ဌပနတ္ထာယ ဧကာ သမုဂ္ဂပါတိ။ ဧတ္ထ စ သမုဂ္ဂပါတိ နာမ သမုဂ္ဂပုဋသဒိသာ ပါတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ပိဏ္ဍစာရိကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၉၀။ အာရညိကဝတ္တေ န ရမန္တိ ဇနာ ဧတ္ထာတိ အရညံ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘ရမဏီယာနိ အရညာနိ၊ ယတ္ထ န ရမတီ ဇနော၊

ဝီတရာဂါ ရမိဿန္တိ၊ န တေ ကာမဂဝေသိနော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၉၉)၊

အရညေ ¶ ဝသတီတိ အာရညိကော၊ တေန ဝတ္တိတဗ္ဗံ ဝတ္တံ အာရညိကဝတ္တံ။ တတြာယံ ဝိသေသပဒါနမတ္ထော – ကာလဿေဝ ဥဋ္ဌာယာတိ အရညသေနာသနဿ ဂါမတော ဒူရတ္တာ ဝုတ္တံ၊ တေနေဝ ကာရဏေန ‘‘ပတ္တံ ဂဟေတွာ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ဂစ္ဆန္တော ပရိဿမော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပတ္တံ ထဝိကာယ ပက္ခိပိတွာ အံသေ လဂ္ဂေတွာ စီဝရံ ခန္ဓေ ကရိတွာ အရညမဂ္ဂေါ န ဒုဿောဓနော ဟောတိ၊ တသ္မာ ကဏ္ဋကသရီသပါဒိပရိဿယဝိမောစနတ္ထံ ဥပါဟနာ အာရောဟိတွာ။ အရညံ နာမ ¶ ယသ္မာ စောရာဒီနံ ဝိစရဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဒါရုဘဏ္ဍံ မတ္တိကာဘဏ္ဍံ ပဋိသာမေတွာ ဒွါရဝါတပါနံ ထကေတွာ ဝသနဋ္ဌာနတော နိက္ခမိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣတော ပရာနိ ဘတ္တဂ္ဂဝတ္တပိဏ္ဍစာရိကဝတ္တေသု ဝုတ္တသဒိသာနေဝ။ ဂါမတော နိက္ခမိတွာ သစေ ဗဟိဂါမေ ဥဒကံ နတ္ထိ၊ အန္တောဂါမေယေဝ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ၊ အထ ဗဟိဂါမေ အတ္ထိ၊ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ပတ္တံ ဓောဝိတွာ ဝေါဒကံ ကတွာ ထဝိကာယ ပက္ခိပိတွာ စီဝရံ သင်္ဃရိတွာ အံသေ ကရိတွာ ဥပါဟနာ အာရောဟိတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။

ဘာဇနံ အလဘန္တေနာတိအာဒိ အရညသေနာသနဿ ဒုလ္လဘဒဗ္ဗသမ္ဘာရတ္တာ ဝုတ္တံ၊ အဂ္ဂိ ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗောတိအာဒိ ဝါဠမိဂသရီသပါဒိဗာဟိရပရိဿယကာလေ စ ဝါတပိတ္တာဒိအဇ္ဈတ္တပအဿယကာလေ စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ ဗဟူနံ ပန ဝသနဋ္ဌာနေ တာဒိသာနိ သုလဘာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဂဏဝါသိနော ပန တေန ဝိနာပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ကတ္တရဒဏ္ဍော နာမ ပရိဿယဝိနောဒနော ဟောတိ၊ တသ္မာ အရညေ ဝိဟရန္တေန အဝဿံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကတ္တရဒဏ္ဍော ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗော’’တိ။ နက္ခတ္တာနေဝ နက္ခတ္တပဒါနိ။ စောရာဒီသု အာဂန္တွာ ‘‘အဇ္ဇ၊ ဘန္တေ၊ ကေန နက္ခတ္တေန စန္ဒော ယုတ္တော’’တိ ပုစ္ဆိတေသု ‘‘န ဇာနာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ကုဇ္ဈန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘နက္ခတ္တပဒါနိ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနိ သကလာနိ ဝါ ဧကဒေသာနိ ဝါ’’တိ၊ တထာ ဒိသာမူဠှေသု ‘‘ကတမာယံ၊ ဘန္တေ၊ ဒိသာ’’တိ ပုစ္ဆိတေသု၊ တသ္မာ ‘‘ဒိသာကုသလေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။

အာရညိကဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၉၁။ သေနာသနဝတ္တေ သယန္တိ ဧတ္ထာတိ သေနံ၊ သယနန္တိ အတ္ထော။ အာဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ အာသနံ။ သေနဉ္စ အာသနဉ္စ သေနာသနံ။ သေနာသနေသု ကတ္တဗ္ဗံ ဝတ္တံ သေနာသနဝတ္တံ ¶ ။ ဣဓ ပန ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တကထာယံ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၃ ) ဝုတ္တမေဝ။ တတ္ထ ပန ဥပဇ္ဈာယေန ဝုတ္ထဝိဟာရော ဝုတ္တော၊ ဣဓ ပန အတ္တနာ ဝုတ္ထဝိဟာရောတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ န ဝုဍ္ဎံ အနာပုစ္ဆာတိ ¶ ဧတ္ထ တဿ ဩဝရကေ တဒုပစာရေ စ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ဘောဇနသာလာဒီသုပိ ဧဝမေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဘောဇနသာလာဒီသုပိ ဥဒ္ဒေသဒါနာဒိ အာပုစ္ဆိတွာဝ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

သေနာသနဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၉၂။ ဇန္တာဃရဝတ္တေ ဇာယတီတိ ဇံ၊ ကိံ တံ? သရီရံ။ ဇံ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဇန္တာ၊ ကာ သာ? တိကိစ္ဆာ။ ဂယှတေတိ ဃရံ၊ ကိံ တံ? နိဝေသနံ၊ ဇန္တာယ သရီရတိကိစ္ဆာယ ကတံ ဃရံ ဇန္တာဃရံ၊ ဇန္တာဃရေ ကတ္တဗ္ဗံ ဝတ္တံ ဇန္တာဃရဝတ္တံ။ တတ္ထ ပရိဘဏ္ဍန္တိ ဗဟိဇဂတိ။ သေသံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တေ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။

ဇန္တာဃရဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၉၃။ ဝစ္စကုဋိဝတ္တေ ဝစ္စယတေ ဦဟဒယတေတိ ဝစ္စံ၊ ကရီသံ။ ကုဋီယတိ ဆိန္ဒီယတိ အာတပေါ ဧတာယာတိ ကုဋိ၊ ဝစ္စတ္ထာယ ကတာ ကုဋိ ဝစ္စကုဋိ၊ ဝစ္စကုဋိယာ ဝတ္တိတဗ္ဗံ ဝတ္တံ ဝစ္စကုဋိဝတ္တံ၊ ဣဓ စ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ အာစမနဝတ္တံ ပဌမံ အာဂတံ၊ ပစ္ဆာ ဝစ္စကုဋိဝတ္တံ။ ဣမသ္မိံ ပန ပကရဏေ ပဌမံ ဝစ္စံ ကတွာ ပစ္ဆာ အာစမတီတိ ¶ အဓိပ္ပာယေန ဝစ္စကုဋိဝတ္တံ ပဌမံ အာဂတံ၊ တသ္မာ တဒနုက္ကမေန ကထယိဿာမ။ ဒန္တကဋ္ဌံ ခါဒန္တေနာတိ အယံ ဝစ္စကုဋိယာပိ သဗ္ဗတ္ထေဝ ပဋိက္ခေပေါ။ နိဗဒ္ဓဂမနတ္ထာယာတိ အတ္တနာ နိဗဒ္ဓဂမနတ္ထာယ။ ပုဂ္ဂလိကဋ္ဌာနံ ဝါတိ အတ္တနော ဝိဟာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။

ဝစ္စကုဋိဝတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒိဝတ္တဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၂၈။ စတုပစ္စယဘာဇနီယဝိနိစ္ဆယကထာ

၁၉၄။ ဧဝံ ¶ ဥပဇ္ဈာယာဒိဝတ္တသင်္ခါတာနိ စုဒ္ဒသ ခန္ဓကဝတ္တာနိ ကထေတွာ ဣဒါနိ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ ဘာဇနံ ကထေန္တော ‘‘စတုပစ္စယဘာဇန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စတူတိ သင်္ချာသဗ္ဗနာမပဒံ။ ပဋိစ္စ ဧတိ သီတပဋိဃာတာဒိကံ ဖလံ ဧတသ္မာတိ ပစ္စယော၊ စီဝရာဒိ၊ ပစ္စယော စ ပစ္စယော စ ပစ္စယာ၊ စတ္တာရော ပစ္စယာ စတုပစ္စယံ၊ ဘာဇီယတေ ဝိဘာဇီယတေ ဘာဇနံ။ စတုပစ္စယဿ ဘာဇနံ စတုပစ္စယဘာဇနံ။ တေနာဟ ‘‘စီဝရာဒီနံ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ ဘာဇန’’န္တိ။ တတ္ထ တသ္မိံ စတုပစ္စယဘာဇနေ သမဘိနိဝိဋ္ဌေ စီဝရဘာဇနေ တာဝ ပဌမံ စီဝရပဋိဂ္ဂါဟကော…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကသ္မာ? သင်္ဃိကစီဝရဿ ဒုက္ကရဘာဇနတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အာဂတာဂတံ စီဝရံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တမေဝဿ ဘာရောတိ စီဝရပဋိဂ္ဂါဟကော။ စီဝရပဋိဂ္ဂါဟကေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ စီဝရံ နိဒဟတိ၊ နိဒဟနမတ္တမေဝဿ ဘာရောတိ စီဝရနိဒဟကော။ ဘဏ္ဍာဂါရေ နိယုတ္တော ဘဏ္ဍာဂါရိကော။ စီဝရာဒိကဿ ဘဏ္ဍဿ ဌပနဋ္ဌာနဘူတံ အဂါရံ ဘဏ္ဍာဂါရံ။ စီဝရံ ဘာဇေတိ ဘာဂံ ကရောတီတိ ¶ စီဝရဘာဇကော။ စီဝရဿ ဘာဇနံ ဝိဘာဂကရဏံ စီဝရဘာဇနံ၊ ဝိဘဇနကိရိယာ။

တတ္ထ ‘‘စီဝရပဋိဂ္ဂါဟကော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တော၊ သော ကုတော လဗ္ဘတေတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ…ပေ… သမ္မန္နိတဗ္ဗော’’တိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ…ပေ… ဝစနတော’’တိ။ ဆန္ဒနံ ဆန္ဒော၊ ဣစ္ဆနံ ပိဟနန္တိ အတ္ထော။ ဂမနံ ကရဏံ ဂတိ၊ ကိရိယာ။ ဂါရေယှာ ဂတိ အဂတိ၊ ဆန္ဒေန အဂတိ ဆန္ဒာဂတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကထံ ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ပစ္ဆာ အာဂတာနမ္ပီ’’တိအာဒိ။ ဧဝမိတရေသုပိ။ ပဉ္စမင်္ဂံ ပန သတိသမ္ပဇညယုတ္တာဘာဝံ ဒဿေတိ။ သုက္ကပက္ခေပိ ဣတော ပဋိပက္ခဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။

ဣမာယ ကမ္မဝါစာယ ဝါ အပလောကနေန ဝါတိ ဣဒံ ဣမဿ သမ္မုတိကမ္မဿ လဟုကကမ္မတ္တာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပရိဝါရဋ္ဌကထာယံ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၂) ‘‘အဝသေသာ တေရသ သမ္မုတိယော သေနာသနဂ္ဂါဟမတကစီဝရဒါနာဒိသမ္မုတိယော စာတိ ဧတာနိ လဟုကကမ္မာနိ အပလောကေတွာပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ။ အန္တောဝိဟာရေ သဗ္ဗသင်္ဃမဇ္ဈေပိ ခဏ္ဍသီမာယမ္ပိ သမ္မန္နိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ အန္တောဝိဟာရေတိ ¶ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရေ အပလောကနာဒိစတုဗ္ဗိဓကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ ဒုဗ္ဗိသောဓနတ္တာ။ ဓုရဝိဟာရဋ္ဌာနေတိ ဝိဟာရဒွါရဿ သမ္မုခဋ္ဌာနေ။

၁၉၇။ ဘဏ္ဍာဂါရသမ္မုတိယံ ဝိဟာရမဇ္ဈေယေဝါတိ အဝိပ္ပဝါသသီမာသင်္ခါတမဟာသီမာ ဝိဟာရဿ မဇ္ဈေယေဝ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ဣမံ ပန ဘဏ္ဍာဂါရံ ခဏ္ဍသီမံ ဂန္တွာ ခဏ္ဍသီမာယံ နိသိန္နေဟိ သမ္မန္နိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဝိဟာရမဇ္ဈေယေဝ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ¶ ဣတ္ထန္နာမံ ဝိဟာရံ ဘဏ္ဍာဂါရံ သမ္မန္နေယျာ’’တိအာဒိနာ နယေန ‘‘ကမ္မဝါစာယ ဝါ အပလောကနေန ဝါ သမ္မန္နိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနံ နိဿာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ဥပစာရသီမာယံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဂဟေတွာ ကထိနဒါနကမ္မမ္ပိ အဗဒ္ဓသီမာဘူတေ ဝိဟာရေ ဥပစာရသီမာယံ ကရောန္တိ၊ ဧကစ္စေ ဉတ္တိကမ္မမ္ပိ တထေဝ ဂဟေတွာ အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရေ ဥပစာရသီမာမတ္တေယေဝ ဥပေါသထပဝါရဏံ ကရောန္တိ၊ တဒယုတ္တံ၊ ကာရဏံ ပနေတ္ထ ကထိနဝိနိစ္ဆယကထာယံ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆) အာဝိ ဘဝိဿတိ။

၁၉၈။ တုလာဘူတောတိ တုလာသဒိသော။ ဣဒန္တိ သာမဏေရာနံ ဥပဍ္ဎပဋိဝီသဒါနံ။ ဣမံ ကိရ ပါဌံ အမနသိကရောန္တာ ဣဒါနိ ကာလစီဝရမ္ပိ သာမဏေရာနံ ဥပဍ္ဎပဋိဝီသံ ဒေန္တိ။ ဖာတိကမ္မန္တိ ပဟောနကကမ္မံ၊ ယတ္တကေန ဝိနယာဂတေန သမ္မုဉ္ဇနီဗန္ဓနာဒိဟတ္ထကမ္မေန ဝိဟာရဿ ဦနတာ န ဟောတိ၊ တတ္တကံ ကတွာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေသန္တိ တတြုပ္ပာဒဝဿာဝါသိကံ ဂဏှန္တာနံ သဗ္ဗေသံ ဘိက္ခူနံ သာမဏေရာနဉ္စ။ ဘဏ္ဍာဂါရစီဝရေပီတိ အကာလစီဝရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီတိ မဟာသဒ္ဒံ ကရောန္တိ။ ဧတန္တိ ဥက္ကုဋ္ဌိယာ ကတာယ သမဘာဂဒါနံ။ ဝိရဇ္ဈိတွာ ကရောန္တီတိ ကတ္တဗ္ဗကာလေသု အကတွာ ယထာရုစိတက္ခဏေ ကရောန္တိ။ သမပဋိဝီသော ဒါတဗ္ဗောတိ ကရိဿာမာတိ ယာစန္တာနံ ပဋိညာမတ္တေနပိ သမကော ကောဋ္ဌာသော ဒါတဗ္ဗော။

အတိရေကဘာဂေနာတိ ဒသ ဘိက္ခူ ဟောန္တိ၊ သာဋကာပိ ဒသေဝ၊ တေသု ဧကော ဒွါဒသ အဂ္ဃတိ၊ သေသာ ဒသဂ္ဃနကာ။ သဗ္ဗေသု ဒသဂ္ဃနကဝသေန ကုသေ ပါတိတေ ယဿ ဘိက္ခုနော ဒွါဒသဂ္ဃနကော ကုသော ပါတိတော၊ သော ‘‘ဧတ္တကေန မမ စီဝရံ ပဟောတီ’’တိ တေန အတိရေကဘာဂေန ဂန္တုကာမော ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ဧတ္တကေန မမ စီဝရံ ပဟောတီတိ ဒွါဒသဂ္ဃနကေန မမ စီဝရံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ၊ န တတော ဦနေနာတိ သဗ္ဗံ ဂဟေတုကာမောတိ ¶ အတ္ထော။ ဘိက္ခူ ‘‘အတိရေကံ အာဝုသော သင်္ဃဿ သန္တက’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ သုတွာ ဘဂဝါ ‘‘သင်္ဃိကေ စ ဂဏသန္တကေ စ အပ္ပကံ နာမ နတ္ထိ၊ သဗ္ဗတ္ထ ¶ သံယမော ကာတဗ္ဗော၊ ဂဏှန္တေနပိ ကုက္ကုစ္စာယိတဗ္ဗ’’န္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုက္ခေပေ ဒိန္နေ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ အနုက္ခေပေါ နာမ ယံ ကိဉ္စိ အနုက္ခိပိတဗ္ဗံ အနုပ္ပဒါတဗ္ဗံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ၊ ယတ္တကံ တဿ ပဋိဝီသေ အဓိကံ၊ တတ္တကေ အဂ္ဃနကေ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍေ ဒိန္နေတိ အတ္ထောတိ ဣမမတ္ထံ သင်္ခေပေန ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ဒသ ဘိက္ခူ ဟောန္တိ’’တျာဒိ ဝုတ္တံ။

ဝိကလကေ တောသေတွာတိ ဧတ္ထ စီဝရဝိကလကံ ပုဂ္ဂလဝိကလကန္တိ ဒွေ ဝိကလကာ။ တတ္ထ စီဝရဝိကလကံ နာမ သဗ္ဗေသံ ပဉ္စ ပဉ္စ ဝတ္ထာနိ ပတ္တာနိ၊ သေသာနိပိ အတ္ထိ၊ ဧကေကံ ပန န ပါပုဏာတိ၊ ဆိန္ဒိတွာ ဒါတဗ္ဗာနိ။ ဆိန္ဒန္တေဟိ စ အဍ္ဎမဏ္ဍလာဒီနံ ဝါ ဥပါဟနထဝိကာဒီနံ ဝါ ပဟောနကာနိ ခဏ္ဍာနိ ကတွာ ဒါတဗ္ဗာနိ၊ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန စတုရင်္ဂုလဝိတ္ထာရမ္ပိ အနုဝါတပ္ပဟောနကာယာမံ ခဏ္ဍံ ကတွာ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အပရိဘောဂံ ပန န ကာတဗ္ဗန္တိ ဧဝမေတ္ထ စီဝရဿ အပ္ပဟောနကဘာဝေါ စီဝရဝိကလကံ။ ဆိန္ဒိတွာ ဒိန္နေ ပနေတံ တောသိတံ ဟောတိ။ အထ ကုသပါတော ကာတဗ္ဗော၊ သစေပိ ဧကဿ ဘိက္ခုနော ကောဋ္ဌာသေ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဝတ္ထာနိ နပ္ပဟောန္တိ၊ တတ္ထ အညံ သာမဏကံ ပရိက္ခာရံ ဌပေတွာ ယော တေန တုဿတိ၊ တဿ တံ ဘာဂံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ကုသပါတော ကာတဗ္ဗော။ ဣဒမ္ပိ စီဝရဝိကလကန္တိ အန္ဓဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။

ပုဂ္ဂလဝိကလကံ နာမ ဒသ ဒသ ဘိက္ခူ ဂဏေတွာ ဝဂ္ဂံ ကရောန္တာနံ ဧကော ဝဂ္ဂေါ န ပူရတိ၊ အဋ္ဌ ဝါ နဝ ဝါ ဟောန္တိ၊ တေသံ အဋ္ဌ ဝါ နဝ ဝါ ကောဋ္ဌာသာ ‘‘တုမှေ ဣမေ ဂဟေတွာ ဝိသုံ ဘာဇေထာ’’တိ ဒါတဗ္ဗာ။ ဧဝမယံ ပုဂ္ဂလာနံ အပ္ပဟောနကဘာဝေါ ပုဂ္ဂလဝိကလကံ နာမ။ ဝိသုံ ဒိန္နေ ပန တံ တောသိတံ ¶ ဟောတိ၊ ဧဝံ တောသေတွာ ကုသပါတော ကာတဗ္ဗောတိ။ အထ ဝါ ဝိကလကေ တောသေတွာတိ ယော စီဝရဝိဘာဂေါ ဦနကော၊ တံ အညေန ပရိက္ခာရေန သမံ ကတွာ ကုသပါတော ကာတဗ္ဗောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘သစေ သဗ္ဗေသံ ပဉ္စ ပဉ္စ ဝတ္ထာနီ’’တိအာဒိနာ။

၁၉၉။ ဣတော ပရံ တေသု တေသု ဝတ္ထူသု အာဂတဝသေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တေသု ဝိနိစ္ဆယေသု သန္တေသုပိ တေသံ ဝိနိစ္ဆယာနံ အဋ္ဌမာတိကာဝိနိစ္ဆယတော အဝိမုတ္တတ္တာ အဋ္ဌမာတိကာဝိနိစ္ဆယေသွေဝ ပက္ခိပိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒါနိ အဋ္ဌိမာ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ ယာ တာ အဋ္ဌ မာတိကာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တာ၊ တာသံ အဋ္ဌန္နံ မာတိကာနံ ဝသေန ဝိနိစ္ဆယော ဣဒါနိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနေန ပရိစ္ဆိန္နာတိ ဣမိနာ အပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ဓုဝသန္နိပါတဋ္ဌာနာဒိတော ပဌမလေဍ္ဍုပါတဿ ¶ အန္တော ဥပစာရသီမာတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတဿ အန္တောပိ ဥပစာရသီမာယေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဓုဝသန္နိပါတဋ္ဌာနမ္ပိ ပရိယန္တဂတမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ တိယောဇနေ ဌိတာ လာဘံ ဂဏှိဿန္တီ’’တိအာဒိနာ ဣမေ လာဘဂ္ဂဟဏာဒယော ဥပစာရသီမာဝသေနေဝ ဟောတိ၊ န အဝိပ္ပဝါသသီမာဝသေနာတိ ဒဿေတိ၊ တေန စ ဣမာနိ လာဘဂ္ဂဟဏာဒီနိယေဝ ဥပစာရသီမာယံ ကတ္တဗ္ဗာနိ၊ န အပလောကနကမ္မာဒီနိ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ၊ တာနိ ပန အဝိပ္ပဝါသသီမာဒီသုယေဝ ကတ္တဗ္ဗာနီတိ ပကာသေတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၇၉) ‘‘ဘိက္ခုနီနံ အာရာမပ္ပဝေသနသေနာသနပုစ္ဆနာဒိ ပရိဝါသမာနတ္တာရောစနဝဿစ္ဆေဒနိဿယသေနာသနဂ္ဂါဟာဒိ ဝိဓာနန္တိ ဣဒံ သဗ္ဗံ ဣမိဿာယေဝ ဥပစာရသီမာယ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။

လာဘတ္ထာယ ¶ ဌပိတာ သီမာ လာဘသီမာ။ လောကေ ဂါမသီမာဒယော ဝိယ လာဘသီမာ နာမ ဝိသုံ ပသိဒ္ဓါ နတ္ထိ၊ ကေနာယံ အနုညာတာတိ အာဟ ‘‘နေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိ။ ဧတေန နာယံ သာသနဝေါဟာရသိဒ္ဓါ၊ လောကဝေါဟာရသိဒ္ဓါ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ ဇနပဒပရိစ္ဆေဒေါတိ ဣဒံ လောကပသိဒ္ဓသီမာသဒ္ဒတ္ထဝသေန ဝုတ္တံ၊ ပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရမ္ပိ သဗ္ဗံ ဇနပဒသီမာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဇနပဒေါ ဧဝ ဇနပဒသီမာ၊ ဧဝံ ရဋ္ဌသီမာဒီသုပိ။ တေနာဟ ‘‘အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ။ ပထဝီဝေမဇ္ဈဂတဿာတိ ယာဝ ဥဒကပရိယန္တာ ခဏ္ဍသီမတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဥပစာရသီမာဒီသု ပန အဗဒ္ဓသီမာသု ဟေဋ္ဌာပထဝိယံ သဗ္ဗတ္ထ ဌိတာနံ န ပါပုဏာတိ၊ ကူပါဒိပဝေသာရဟဋ္ဌာနေ ဌိတာနညေဝ ပါပုဏာတီတိ ဟေဋ္ဌာ သီမကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ တံတံသီမဋ္ဌဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ စက္ကဝါဠသီမာယ ဒိန္နံ ပထဝီသန္ဓာရကဥဒကဋ္ဌာနေပိ ဌိတာနံ ပါပုဏာတိ သဗ္ဗတ္ထ စက္ကဝါဠဝေါဟာရတ္တာတိ။ သမာနသံဝါသအဝိပ္ပဝါသသီမာသု ဒိန္နဿ ဣဒံ နာနတ္တံ – ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ ဂါမဋ္ဌာနံ န ပါပုဏာတိ။ ကသ္မာ? ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘သမာနသံဝါသကသီမာယဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ ပန ဂါမေ ဌိတာနမ္ပိ ပါပုဏာတီတိ။

၂၀၀-၁။ ဗုဒ္ဓါဓိဝုတ္ထောတိ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ အဓိဝုတ္ထော။ ဧကသ္မိန္တိ ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ။ ပါကဝတ္တန္တိ နိဗဒ္ဓဒါနံ။ ဝတ္တတီတိ ပဝတ္တတိ။ တေဟိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ယေသံ သမ္မုခေ ဧသ ဒေတိ၊ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

၂၀၂။ ဒုတိယဘာဂေ ပန ထေရာသနံ အာရုဠှေတိ ယာဝ သင်္ဃနဝကံ ဧကဝါရံ သဗ္ဗေသံ ဘာဂံ ဒတွာ ¶ စီဝရေ အပရိက္ခီဏေ ပုန သဗ္ဗေသံ ဒါတုံ ဒုတိယဘာဂေ ထေရဿ ဒိန္နေတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘တုယှေဝ ဘိက္ခု တာနိ စီဝရာနီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၃) ဘဂဝတာ ¶ ဝုတ္တနယေန။ ပံသုကူလိကာနမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘တုယှံ ဒေမာ’’တိ အဝတွာ၊ ‘ဘိက္ခူနံ ဒေမ၊ ထေရာနံ ဒေမာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပံသုကူလိကာနမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၇၉) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၇၉) ပန ပံသုကူလိကာနမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘တုယှံ ဒေမာ’’တိ အဝုတ္တတ္တာတိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘သင်္ဃဿ ဒေမာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဝဋ္ဋေယျ၊ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဒေမ၊ ထေရာနံ ဒေမ၊ သင်္ဃဿ ဒေမာ’’တိ ဝစနတော ဘေဒေါ န ဒိဿတိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗမေတ္ထ ကာရဏန္တိ။ ပါရုပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပံသုကူလိကာနံ ဝဋ္ဋတိ။ သာမိကေဟိ ဝိစာရိတမေဝါတိ ဥပါဟနတ္ထဝိကာဒီနမတ္ထာယ ဝိစာရိတမေဝ။

၂၀၃။ ဥပဍ္ဎံ ဒါတဗ္ဗန္တိ ယံ ဥဘတောသင်္ဃဿ ဒိန္နံ၊ တတော ဥပဍ္ဎံ ဘိက္ခူနံ ဥပဍ္ဎံ ဘိက္ခုနီနံ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေပိ ဧကော ဘိက္ခု ဟောတိ၊ ဧကာ ဝါ ဘိက္ခုနီ၊ အန္တမသော အနုပသမ္ပန္နဿပိ ဥပဍ္ဎမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ပန န မဇ္ဈေ ဘိန္ဒိတွာ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ဘိက္ခုနိပက္ခေ သင်္ဃဿ ပစ္စေကံ အပရာမဋ္ဌတ္တာ ဘိက္ခုနီနံ ဂဏနာယ ဘာဂေါ ဒါတဗ္ဗောတိ ဒါယကဿ အဓိပ္ပာယောတိ သိဇ္ဈတိ၊ တထာ ဒါနဉ္စ ဘိက္ခူပိ ဂဏေတွာ ဒိန္နေ ဧဝ ယုဇ္ဇတိ။ ဣတရထာ ဟိ ‘‘ကိတ္တကံ ဘိက္ခူနံ ဒါတဗ္ဗံ၊ ကိတ္တကံ ဘိက္ခုနီန’’န္တိ န ဝိညာယတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿာ’’တိ ဝုတ္တဝစနမ္ပိ ‘‘ဘိက္ခူန’’န္တိ ဝုတ္တဝစနသဒိသမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဘိက္ခူ စ ဘိက္ခုနိယော စ ဂဏေတွာ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလော…ပေ… ဘိက္ခုသင်္ဃဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ’’တိ။ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ တုယှဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ပုဂ္ဂလော ဝိသုံ န လဘတီတိ ဣဒံ အဋ္ဌကထာပမာဏေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ န ဟေတ္ထ ဝိသေသကာရဏံ ဥပလဗ္ဘတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဥဘတောသင်္ဃဿ စ တုယှဉ္စ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ သာမညဝိသေသဝစနေဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ ယထာ ပုဂ္ဂလော ဝိသုံ လဘတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ တုယှဉ္စာ’’တိ ¶ သာမညဝိသေသဝစနသဗ္ဘာဝတော ဘဝိတဗ္ဗမေဝ ဝိသုံ ပုဂ္ဂလပဋိဝီသေနာတိ ဝိညာယတိ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာဝစနမေဝေတ္ထ ပမာဏံ။ ပါပုဏနဋ္ဌာနတော ဧကမေဝ လဘတီတိ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တဋ္ဌာနတော ဧကမေဝ ကောဋ္ဌာသံ လဘတိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ကသ္မာ? ဘိက္ခုသင်္ဃဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ’’တိ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဂ္ဂဟဏေနေဝ ပုဂ္ဂလဿပိ ဂဟိတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယောတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၇၉) ဝုတ္တံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ¶ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၇၉) ပန ဘိက္ခုသင်္ဃသဒ္ဒေန ဘိက္ခူနညေဝ ဂဟိတတ္တာ၊ ပုဂ္ဂလဿ ပန ‘‘တုယှဉ္စာ’’တိ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ စ တတ္ထဿ အဂ္ဂဟိတတ္တာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ‘‘ဘိက္ခူနဉ္စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ တုယှဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနသဒိသတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပုဂ္ဂလပ္ပဓာနော ဟေတ္ထ သင်္ဃ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကေစိ ပန ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ’’တိ ပါဌံ လိခန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ တဿ ဝိသုံ လာဘဂ္ဂဟဏေ ကာရဏဝစနတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဝိသုံ သင်္ဃဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဝိသုံ ပုဂ္ဂလဿပိ ဘာဂဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။ ယထာ စေတ္ထ ပုဂ္ဂလဿ အဂ္ဂဟဏံ၊ ဧဝံ ဥပရိ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ တုယှဉ္စာ’’တိအာဒီသုပိ ဝိသုံ သင်္ဃာဒိသဒ္ဒေဟိ ပုဂ္ဂလဿ အဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ ဂဟဏံ သိယာ၊ သင်္ဃတောပိ ဝိသုမ္ပီတိ ဘာဂဒွယံ လဘေယျ ဥဘယတ္ထ ဂဟိတတ္တာတိ ဝုတ္တံ။ ပူဇေတဗ္ဗန္တိအာဒိ ဂိဟိကမ္မံ န ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဟရာတိ ဣဒံ ပိဏ္ဍပါတဟရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဟရာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဟရိတဗ္ဗန္တိ ဤဒိသံ ဂိဟိဝေယျာဝစ္စံ န ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

၂၀၄။ အန္တောဟေမန္တေတိ ဣမိနာ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဝဿာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေ ဒိန္နံ ပုရိမဝဿံဝုတ္ထာနညေဝ ပါပုဏာတိ၊ တတော ပရံ ဟေမန္တေ ဒိန္နံ ပစ္ဆိမဝဿံဝုတ္ထာနမ္ပိ ဝုတ္ထဝဿတ္တာ ¶ ပါပုဏာတိ၊ ဟေမန္တတော ပန ပရံ ပိဋ္ဌိသမယေ ‘‘ဝဿံဝုတ္ထသင်္ဃဿာ’’တိ ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒိန္နံ အနန္တရေ ဝဿေ ဝါ တတော ပရေသု ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ တသ္မိံ ဘိက္ခုဘာဝေ ဝုတ္ထဝဿာနံ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတိ။ ယေ ပန သဗ္ဗထာ အဝုတ္ထဝဿာ၊ တေသံ န ပါပုဏာတီတိ ဒဿေတိ။ လက္ခဏညူ ဝဒန္တီတိ ဝိနယလက္ခဏညုနော အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ လက္ခဏညူ ဝဒန္တီတိ ဣဒံ သန္နိဋ္ဌာနဝစနံ၊ အဋ္ဌကထာသု အနာဂတတ္တာ ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဗဟိဥပစာရသီမာယံ…ပေ… သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတီတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝုတ္ထဝဿာနံ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ကင်္ခ။ အဋ္ဌ။ အကာလစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘သစေ ပန ဗဟိဥပစာရသီမာယံ ဌိတော ‘ဝဿံဝုတ္ထသင်္ဃဿ ဒမ္မီ’တိ ဝဒတိ၊ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝုတ္ထဝဿာနံ သဗ္ဗေသံ သမ္ပတ္တာနံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန ‘‘ဝဿာဝါသဿ အနနုရူပေ ပဒေသေ ဌတွာ ဝုတ္တတ္တာ ဝဿံဝုတ္ထာနဉ္စ အဝုတ္ထာနဉ္စ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ‘‘ဝဿံဝုတ္ထသင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ အဝုတ္ထဝဿာနံ ပါပုဏာတိ။ သဗ္ဗေသမ္ပီတိ တသ္မိံ ဘိက္ခုဘာဝေ ဝုတ္ထဝဿာနံ သဗ္ဗေသမ္ပီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ဝဿံဝုတ္ထသင်္ဃဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ သမ္မုခီဘူတာနံ သဗ္ဗေသမ္ပီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ ဝဒတီတိ ဝဿံဝုတ္ထသင်္ဃဿ ဒမ္မီတိ ဝဒတိ။ အတီတဝဿန္တိ အနန္တရာတီတဝဿံ။

၂၀၅။ ဣဒါနိ ¶ ‘‘အာဒိဿ ဒေတီ’’တိ ပဒံ ဝိဘဇန္တော ‘‘အာဒိဿ ဒေတီတိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယာဂုယာ ဝါ…ပေ… ဘေသဇ္ဇေ ဝါ အာဒိသိတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒေန္တော ဒါယကော အာဒိဿ ဒေတိ နာမာတိ ယောဇနာ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။

၂၀၆။ ဣဒါနိ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဒေတီ’’တိ ပဒံ ဝိဘဇန္တော အာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဒေတိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိ။ သင်္ဃတော စ ဂဏတော စ ဝိနိမုတ္တဿ ¶ အတ္တနော ကုလူပကာဒိပုဂ္ဂလဿ ဒေန္တော ဒါယကော ပုဂ္ဂလဿ ဒေတိ နာမ။ တံ ပန ပုဂ္ဂလိကဒါနံ ပရမ္မုခါ ဝါ ဟောတိ သမ္မုခါ ဝါ။ တတ္ထ ပရမ္မုခါ ဒေန္တော ‘‘ဣဒံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’’တိ နာမံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဒေတိ၊ သမ္မုခါ ဒေန္တော စ ဘိက္ခုနော ပါဒမူလေ စီဝရံ ဌပေတွာ ‘‘ဣဒံ၊ ဘန္တေ၊ တုမှာကံ ဒမ္မီ’’တိ ဝတွာ ဒေတိ၊ တဒုဘယထာပိ ဒေန္တော ပုဂ္ဂလဿ ဒေတိ နာမာတိ အတ္ထော။ န ကေဝလံ ဧကဿေဝ ဒေန္တော ပုဂ္ဂလဿ ဒေတိ နာမ၊ အထ ခေါ အန္တေဝါသိကာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဒေန္တောပိ ပုဂ္ဂလဿ ဒေတိ နာမာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥဒ္ဒေသံ ဂဟေတုံ အာဂတောတိ တဿ သန္တိကေ ဥဒ္ဒေသံ အဂ္ဂဟိတပုဗ္ဗဿပိ ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှိဿာမီတိ အာဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ အန္တေဝါသိကဘာဝူပဂမနတော ဝုတ္တံ။ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တောတိ ပရိနိဋ္ဌိတဥဒ္ဒေသော ဟုတွာ ဂစ္ဆန္တော။ ဝတ္တံ ကတွာ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီနိ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တာနန္တိ ဣဒံ ‘‘ဥဒ္ဒေသန္တေဝါသိကာန’’န္တိ ဣမဿေဝ ဝိသေသနံ။ တေန ဥဒ္ဒေသကာလေ အာဂန္တွာ ဥဒ္ဒေသံ ဂဟေတွာ ဂန္တွာ အညတ္ထ နိဝသန္တေ အနိဗဒ္ဓစာရိကေ နိဝတ္တေတိ။

ဧဝံ စီဝရက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၇၉) အာဂတအဋ္ဌမာတိကာဝသေန စီဝရဝိဘဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တသ္မိံယေဝ စီဝရက္ခန္ဓကေ မဇ္ဈေ အာဂတေသု ဝတ္ထူသု အာဂတနယံ နိဝတ္တေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘သစေ ကောစိ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ ပုစ္ဆာယ တဿေဝ တာနိ စီဝရာနီတိ ဝိဿဇ္ဇနာ၊ သေသာနိ ဉာပကာဒိဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ပဉ္စ မာသေတိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ဝဍ္ဎိံ ပယောဇေတွာ ဌပိတဥပနိက္ခေပတောတိ ဝဿာဝါသိကတ္ထာယ ဝေယျာဝစ္စကရေဟိ ဝဍ္ဎိံ ပယောဇေတွာ ဌပိတဥပနိက္ခေပတော။ တတြုပ္ပာဒတောတိ နာဠိကေရာရာမာဒိတတြုပ္ပာဒတော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဣဒံ ဣဓ ဝဿံဝုတ္ထသင်္ဃဿ ဒေမာတိ ဝါ ဝဿာဝါသိကံ ဒေမာတိ ဝါ ဝတွာ ¶ ဒိန္နံ တံ အနတ္ထတကထိနဿပိ ပဉ္စ မာသေ ပါပုဏာတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝဿာဝါသိကလာဘဝသေန ဥပ္ပန္နေ လဗ္ဘမာနဝိသေသံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣဓာတိ အဘိလာပမတ္တမေဝေတံ၊ ဣဓ-သဒ္ဒံ ဝိနာ ‘‘ဝဿံဝုတ္ထသင်္ဃဿ ဒေမာ’’တိ ဝုတ္တေပိ သော ဧဝ နယော။ အနတ္ထတကထိနဿပိ ပဉ္စ မာသေ ပါပုဏာတီတိ ဝဿာဝါသိကလာဘဝသေန ဥပ္ပန္နတ္တာ အနတ္ထတကထိနဿပိ ဝုတ္ထဝဿဿ ပဉ္စ မာသေ ပါပုဏာတိ၊ တတော ပရံ ပန ဥပ္ပန္နဝဿာဝါသိကံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ¶ ‘‘ကိံ အတီတဝဿေ ဣဒံ ဝဿာဝါသိကံ၊ ဥဒါဟု အနာဂတဝဿေ’’တိ။ တတ္ထ တတော ပရန္တိ ပဉ္စမာသတော ပရံ၊ ဂိမှာနဿ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော။

ဌိတိကာ ပန န တိဋ္ဌတီတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌိတာယ ဌိတိကာယ ပုန အညသ္မိံ စီဝရေ ဥပ္ပန္နေ သစေ ဧကော ဘိက္ခု အာဂစ္ဆတိ၊ မဇ္ဈေ ဆိန္ဒိတွာ ဒွီဟိပိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဌိတာယ ပန ဌိတိကာယ ပုန အညသ္မိံ စီဝရေ ဥပ္ပန္နေ သစေ နဝကတရော အာဂစ္ဆတိ၊ ဌိတိကာ ဟေဋ္ဌာ ဂစ္ဆတိ။ သစေ ဝုဍ္ဎတရော အာဂစ္ဆတိ၊ ဌိတိကာ ဥဒ္ဓံ အာရောဟတိ။ အထ အညော နတ္ထိ၊ ပုန အတ္တနော ပါပေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဒုဂ္ဂဟိတာနီတိ အဂ္ဂဟိတာနိ၊ သင်္ဃိကာနေဝ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘ပါတိတေ ကုသေ’’တိ ဧကကောဋ္ဌာသေ ကုသဒဏ္ဍကေ ပါတိတမတ္တေ သစေပိ ဘိက္ခုသဟဿံ ဟောတိ၊ ဂဟိတမေဝ နာမ စီဝရံ။ ‘‘နာကာမာ ဘာဂေါ ဒါတဗ္ဗော’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၃)၊ တတ္ထ ဂဟိတမေဝ နာမာတိ ‘‘ဣမဿ ဣဒံ ပတ္တ’’န္တိ ကိဉ္စာပိ န ဝိဒိတံ၊ တေ ပန ဘာဂါ အတ္ထတော တေသံ ပတ္တာယေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

သတ္တာဟဝါရေန အရုဏမေဝ ဥဋ္ဌာပေတီတိ ဣဒံ နာနာသီမဝိဟာရေသု ကတ္တဗ္ဗနယေန ဧကသ္မိမ္ပိ ဝိဟာရေ ဒွီသု သေနာသနေသု နိဝုတ္ထဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ အရုဏုဋ္ဌာပနေနေဝ တတ္ထ ဝုတ္ထော ဟောတိ၊ န ပန ဝဿစ္ဆေဒပရိဟာရာယ။ အန္တောဥပစာရသီမာယ ¶ ဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေန္တော အတ္တနာ ဂဟိတသေနာသနံ အပ္ပဝိဋ္ဌောပိ ဝုတ္ထဝဿော ဧဝ ဟောတိ။ ဂဟိတသေနာသနေ ပန နိဝုတ္ထော နာမ န ဟောတိ၊ တတ္ထ အရုဏုဋ္ဌာပနေ သတိ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ပုရိမသ္မိံ ဗဟုတရံ နိဝသတိ နာမာ’’တိ။ ဧတေန စ ဣတရသ္မိံ သတ္တာဟဝါရေနပိ အရုဏုဋ္ဌာပနေ သတိ ဧဝ အပ္ပတရံ နိဝသတိ နာမ ဟောတိ၊ နာသတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဣဒန္တိ ဧကာဓိပ္ပာယဒါနံ။ နာနာလာဘေဟီတိအာဒီသု နာနာ ဝိသုံ ဝိသုံ လာဘော ဧတေသူတိ နာနာလာဘာ၊ ဒွေ ဝိဟာရာ၊ တေဟိ နာနာလာဘေဟိ။ နာနာ ဝိသုံ ဝိသုံ ပါကာရာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္နော ဥပစာရော ဧတေသန္တိ နာနူပစာရာ၊ တေဟိ နာနူပစာရေဟိ။ ဧကသီမဝိဟာရေဟီတိ ဧကသီမာယံ ဒွီဟိ ဝိဟာရေဟီတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၆၄) ဝုတ္တံ။ နာနာလာဘေဟီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ နိဗဒ္ဓဝဿာဝါသိကလာဘေဟိ။ နာနူပစာရေဟီတိ နာနာပရိက္ခေပနာနာဒွါရေဟိ။ ဧကသီမဝိဟာရေဟီတိ ဒွိန္နံ ဝိဟာရာနံ ဧကေန ပါကာရေန ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ဧကာယ ဥပစာရသီမာယ အန္တောဂတေဟိ ဒွီဟိ ဝိဟာရေဟီတိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၆၄)။ သေနာသနဂ္ဂါဟော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ ပဌမံ ဂဟိတော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ တတ္ထာတိ ယတ္ထ သေနာသနဂ္ဂါဟော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ၊ တတ္ထ။

၂၀၇။ ဘိက္ခုဿ ¶ ကာလကတေတိ ဧတ္ထ ကာလကတ-သဒ္ဒေါ ဘာဝသာဓနောတိ အာဟ ‘‘ကာလကိရိယာယာ’’တိ။ ပါဠိယံ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာနံ စီဝရဒါနေ သာမဏေရာနံ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနာဘာဝါ ‘‘စီဝရဉ္စ ပတ္တဉ္စာ’’တိအာဒိ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တံ။

၂၀၈။ သစေပိ သဟဿံ အဂ္ဃတိ၊ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာနညေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အညန္တိ တိစီဝရပတ္တတော အညံ။ အပ္ပဂ္ဃန္တိ အတိဇိဏ္ဏာဒိဘာဝေန နိဟီနံ။ တတောတိ အဝသေသပရိက္ခာရတော။ သဗ္ဗန္တိ ပတ္တံ စီဝရဉ္စ။ တတ္ထ တတ္ထ သင်္ဃဿေဝါတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ¶ ဝိဟာရေ သင်္ဃဿေဝ။ ဘိက္ခုနော ကာလကတဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ‘‘ဣဓာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘တတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝိစ္ဆာဝစနတ္တာ စ ပရိက္ခာရဿ ဌပိတဋ္ဌာနံ ဝုတ္တန္တိ ဝိညာယတိ။ ပါဠိယံ အဝိဿဇ္ဇိကံ အဝေဘင်္ဂိကန္တိ အာဂတာနာဂတဿ စာတုဒ္ဒိသဿ သင်္ဃဿေဝ သန္တကံ ဟုတွာ ကဿစိ အဝိဿဇ္ဇိကံ အဝေဘင်္ဂိကဉ္စ ဘဝိတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ‘‘သန္တေ ပတိရူပေ ဂါဟကေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဂါဟကေ အသတိ အဒတွာ ဘာဇိတေပိ သုဘာဇိတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒက္ခိဏောဒကံ ပမာဏန္တိ ဧတ္ထ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၇၆) တာဝ ‘‘ယတ္ထ ပန ဒက္ခိဏောဒကံ ပမာဏန္တိ ဘိက္ခူ ယသ္မိံ ရဋ္ဌေ ဒက္ခိဏောဒကပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တေနပိ ဒေယျဓမ္မဿ သာမိနော ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၇၆) ပန ‘‘ဒက္ခိဏောဒကံ ပမာဏန္တိ ဧတ္တကာနိ စီဝရာနိ ဒဿာမီတိ ပဌမံ ဥဒကံ ပါတေတွာ ပစ္ဆာ ဒေန္တိ၊ တံ ယေဟိ ဂဟိတံ၊ တေ ဘာဂိနောဝ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရသမုဒ္ဒေတိ ဇမ္ဗုဒီပေ။ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဉှိ ဥပါဒါယေသ ဧဝံ ဝုတ္တော။

‘‘မတကစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတီ’’တိ ဧတ္ထ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တော တဿ ကာလကိရိယံ သုတွာ အဝိဟာရဋ္ဌာနေ စေ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ အညေသံ ဘိက္ခူနံ အဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဣဒံ စီဝရံ မယှံ ပါပုဏာတီ’’တိ အဓိဋ္ဌာတိ၊ သွာဓိဋ္ဌိတံ။ တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ဘိက္ခု ဗဟုဘဏ္ဍော ဗဟုပရိက္ခာရော ကာလကတော ဟောတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ၊ ‘‘ဘိက္ခုဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာလကတေ သင်္ဃော သာမီ ပတ္တစီဝရေ။ အပိစ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာ ဗဟုပကာရာ၊ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိစီဝရဉ္စ ပတ္တဉ္စ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာနံ ဒါတုံ။ ယံ တတ္ထ လဟုဘဏ္ဍံ လဟုပရိက္ခာရံ၊ တံ သမ္မုခီဘူတေန သင်္ဃေန ဘာဇေတုံ။ ယံ တတ္ထ ဂရုဘဏ္ဍံ ဂရုပရိက္ခာရံ၊ တံ အာဂတာနာဂတဿ စာတုဒ္ဒိသဿ ¶ သင်္ဃဿ အဝိဿဇ္ဇိကံ အဝေဘင်္ဂိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၆၉) ဣမိနာ ပါဌေန ဘဂဝါ သဗ္ဗညူ ဘိက္ခူနံ အာမိသဒါယဇ္ဇံ ဝိစာရေသိ။

တတ္ထ ¶ တိစီဝရပတ္တအဝသေသလဟုဘဏ္ဍဂရုဘဏ္ဍဝသေန အာမိသဒါယဇ္ဇံ တိဝိဓံ ဟောတိ။ တေသု တိစီဝရပတ္တံ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဿ ဘာဂေါ ဟောတိ၊ အဝသေသလဟုဘဏ္ဍံ သမ္မုခီဘူတသင်္ဃဿ၊ ပဉ္စဝီသတိဝိဓ ဂရုဘဏ္ဍံ စာတုဒ္ဒိသသင်္ဃဿ။ ဣမိနာ ဣတော တိဝိဓဘဏ္ဍတော အညံ ဘိက္ခုဘဏ္ဍံ နာမ နတ္ထိ၊ ဣမေဟိ တိဝိဓေဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ အညော ဒါယာဒေါ နာမ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ ပန ဝိနယဓရာ ‘‘ဘိက္ခူနံ အကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဂိဟိဘူတာ ဉာတကာ လဘန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘ယေ တဿ ဓနေ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ၊ တေသံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတတ္တာတိ။ သစ္စံ အာဂတော၊ သော ပန ပါဌော ဝိဿာသဂ္ဂါဟဝိသယေ အာဂတော၊ န ဒါယဇ္ဇဂဟဏဋ္ဌာနေ။ ‘‘ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ’’ဣစ္စေဝ အာဂတော၊ န ‘‘ဉာတကာ အညာတကာ ဝါ’’တိ၊ တသ္မာ ဉာတကာ ဝါ ဟောန္တု အညာတကာ ဝါ၊ ယေ တံ ဂိလာနံ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ တေ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘာဂဘူတဿ ဓနဿ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာ၊ အန္တမသော မာတုဂါမာပိ။ တေ သန္ဓာယ ‘‘တေသံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ယေ ဂိလာနံ နုပဋ္ဌဟန္တိ၊ တေ သန္ဓာယ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၉) ‘‘ဂိလာနုပဋ္ဌာကော နာမ ဂိဟီ ဝါ ဟောတု ပဗ္ဗဇိတော ဝါ၊ အန္တမသော မာတုဂါမောပိ၊ သဗ္ဗေ ဘာဂံ လဘန္တီ’’တိ။

အထ ဝါ ယော ဘိက္ခု အတ္တနော ဇီဝမာနကာလေယေဝ သဗ္ဗံ အတ္တနော ပရိက္ခာရံ နိဿဇ္ဇိတွာ ကဿစိ ဉာတကဿ ဝါ အညာတကဿ ဝါ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ အဒါသိ၊ ကောစိ စ ဉာတကော ဝါ အညာတကော ဝါ ဂဟဋ္ဌော ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ဝိဿာသံ အဂ္ဂဟေသိ၊ တာဒိသေ သန္ဓာယ ‘‘ယေ တဿ ဓနဿ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ၊ တေသံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ¶ ဝုတ္တံ၊ န ပန အတာဒိသေ ဉာတကေ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၉) ‘‘သစေ ပန သော ဇီဝမာနောယေဝ သဗ္ဗံ အတ္တနော ပရိက္ခာရံ နိဿဇ္ဇိတွာ ကဿစိ အဒါသိ၊ ကောစိ ဝါ ဝိဿာသံ အဂ္ဂဟေသိ၊ ယဿ ဒိန္နံ၊ ယေန စ ဂဟိတံ၊ တဿေဝ ဟောတိ၊ တဿ ရုစိယာ ဧဝ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာ လဘန္တီ’’တိ။ ဧဝံ ဟောတု၊ ကပ္ပိယဘဏ္ဍေ ပန ကထန္တိ? တမ္ပိ ‘‘ဂိဟိဉာတကာနံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ပါဠိယံ ဝါ အဋ္ဌကထာယံ ဝါ ဋီကာသု ဝါ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝိစာရေတဗ္ဗမေတံ။

၂၀၉။ ဣဒါနိ ¶ ပိဏ္ဍပါတဘာဇနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ပိဏ္ဍပါတဘာဇနေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သေနာသနက္ခန္ဓကေ သေနာသနဘာဇနေယေဝ ပဌမံ အာဂတေပိ စတုပစ္စယဘာဇနဝိနိစ္ဆယတ္တာ ပစ္စယာနုက္ကမေန ပိဏ္ဍပါတဘာဇနံ ပဌမံ ဒဿေတိ။ ပိဏ္ဍပါတဘာဇနေ ပန သင်္ဃဘတ္တာဒီသု အယံ ဝိနိစ္ဆယောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထံ ဧတာနိ သင်္ဃဘတ္တာဒီနိ ဘဂဝတာ အနုညာတာနီတိ အာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ…ပေ… အနုညာတေသူ’’တိ။ သင်္ဃဿ အတ္ထာယ အာဘတံ ဘတ္တံ သင်္ဃဘတ္တံ ယထာ ‘‘အာဂန္တုကဿ အာဘတံ ဘတ္တံ အာဂန္တုကဘတ္တ’’န္တိ။ သင်္ဃတော ဥဒ္ဒိဿ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ဥဒ္ဒေသဘတ္တံ။ နိမန္တေတွာ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ နိမန္တနဘတ္တံ။ သလာကံ ပါတေတွာ ဂါဟေတဗ္ဗံ ဘတ္တံ သလာကဘတ္တံ။ ပက္ခေ ပက္ခဒိဝသေ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ပက္ခဘတ္တံ။ ဥပေါသထေ ဥပေါသထဒိဝသေ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ဥပေါသထဘတ္တံ။ ပါဋိပဒေ ဥပေါသထဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ပါဋိပဒဘတ္တန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဌိတိကာ နာမ နတ္ထီတိ သင်္ဃတ္ထေရတော ပဋ္ဌာယ ဝဿဂ္ဂေန ဂါဟဏံ ဌိတိကာ နာမ။

အတ္တနော ¶ ဝိဟာရဒွါရေတိ ဝိဟာရဿ ဒွါရကောဋ္ဌကသမီပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဘောဇနသာလာယာတိ ဘတ္တုဒ္ဒေသဋ္ဌာနဘူတာယ ဘောဇနသာလာယံ။ ဝဿဂ္ဂေနာတိ ဝဿကောဋ္ဌာသေန။ ဒိန္နံ ပနာတိ ဝတွာ ယထာ သော ဒါယကော ဝဒတိ၊ တံ ဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ဃတော ဘန္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ အန္တရဃရေတိ အန္တောဂေဟေ။ အန္တောဥပစာရဂတာနန္တိ ဧတ္ထ ဂါမဒွါရဝီထိစတုက္ကေသု ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရံ ဥပစာရော နာမ။

အန္တရဃရဿ ဥပစာရေ ပန လဗ္ဘမာနဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဃရူပစာရော စေတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧကဝဠဉ္ဇန္တိ ဧကေန ဒွါရေန ဝဠဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ နာနာနိဝေသနေသူတိ နာနာကုလဿ နာနူပစာရေသု နိဝေသနေသု။ လဇ္ဇီ ပေသလော အဂတိဂမနံ ဝဇ္ဇေတွာ မေဓာဝီ စ ဥပပရိက္ခိတွာ ဥဒ္ဒိသတီတိ အာဟ ‘‘ပေသလော လဇ္ဇီ မေဓာဝီ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ။ နိသိန္နဿပိ နိဒ္ဒါယန္တဿပီတိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ၊ ဝုဍ္ဎတရေ နိဒ္ဒါယန္တေ နဝကဿ ဂါဟိတံ သုဂ္ဂါဟိတန္တိ အတ္ထော။ တိစီဝရပရိဝါရံ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥဒကမတ္တလာဘီ ဝိယ အညောပိ ဥဒ္ဒေသဘတ္တံ အလဘိတွာ ဝတ္ထာဒိအနေကပ္ပကာရကံ လဘတိ စေ၊ တဿေဝ တ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အတ္တနော ရုစိဝသေန ယံ ကိဉ္စိ ဝတွာ အာဟရိတုံ ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ ဝိဿဋ္ဌဒူတော နာမ။ ယံ ဣစ္ဆတီတိ ‘‘ဥဒ္ဒေသဘတ္တံ ဒေထာ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ယံ ဣစ္ဆတိ။ ပုစ္ဆာသဘာဂေနာတိ ပုစ္ဆာသဒိသေန။

‘‘ဧကာ ¶ ကူဋဋ္ဌိတိကာ နာမ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ တမေဝ ဌိတိကံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ရညော ဝါ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အညေဟိ ဥဒ္ဒေသဘတ္တာဒီဟိ အမိဿေတွာ ဝိသုံယေဝ ဌိတိကာယ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဧကစာရိကဘတ္တာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ထေယျာယ ဟရန္တီတိ ပတ္တဟာရကာ ဟရန္တိ။ ဂီဝါ ဟောတီတိ အာဏာပကဿ ဂီဝါ ဟောတိ။ သဗ္ဗံ ပတ္တဿာမိကဿ ဟောတီတိ စီဝရာဒိကမ္ပိ သဗ္ဗံ ပတ္တဿာမိကဿေဝ ဟောတိ၊ ‘‘မယာ ¶ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န စီဝရာဒိ’’န္တိ ဝတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ မနုဿာနံ ဝစနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တာ ဂစ္ဆန္တီတိ မနုဿာနံ ဝစနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ တေန ဘိက္ခုနာ ဝုတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ။ အကတဘာဂေါ နာမာတိ အာဂန္တုကဘာဂေါ နာမ၊ အဒိန္နပုဗ္ဗဘာဂေါတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗော သင်္ဃော ပရိဘူဉ္ဇတူတိ ဝုတ္တေတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဌမမေဝ ‘သဗ္ဗသင်္ဃိကဘတ္တံ ဒေထာ’တိ ဝတွာ ပစ္ဆာ ‘သဗ္ဗော သင်္ဃော ပရိဘုဉ္ဇတူ’တိ အဝုတ္တေပိ ဘာဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကိံ အာဟရီယတီတိ အဝတွာတိ ‘‘ကတရဘတ္တံ တယာ အာဟရီယတီ’’တိ ဒါယကံ အပုစ္ဆိတွာ။ ပကတိဌိတိကာယာတိ ဥဒ္ဒေသဘတ္တဌိတိကာယ။

ပိဏ္ဍပါတဘာဇနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၁၀။ ‘‘ဧတ္တကေ ဘိက္ခူ သင်္ဃတော ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒေထာ’’တိအာဒီနိ အဝတွာ ‘‘ဧတ္တကာနံ ဘိက္ခူနံ ဘတ္တံ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ဒိန္နံ သင်္ဃိကံ နိမန္တနံ နာမ။ ပိဏ္ဍပါတိကာနမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဘိက္ခာပရိယာယေန ဝုတ္တတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိပါဋိယာတိ လဒ္ဓပဋိပါဋိယာ။ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ပဒံ အဝတွာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဘတ္တန္တိ အဝဒန္တေနာ’’တိ။ အာလောပသင်္ခေပေနာတိ ဧကေကပိဏ္ဍဝသေန။ အယဉ္စ နယော နိမန္တနေယေဝ၊ န ဥဒ္ဒေသဘတ္တေ။ တဿ ဟိ ဧကဿ ပဟောနကပ္ပမာဏံယေဝ ဘာဇေတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဥဒ္ဒေသဘတ္တေ အာလောပဋ္ဌိတိကာ နာမ နတ္ထိ။

အာရုဠှာယေဝ မာတိကံ။ သင်္ဃတော အဋ္ဌ ဘိက္ခူတိ ဧတ္ထ ယေ မာတိကံ အာရုဠှာ၊ တေ အဋ္ဌ ဘိက္ခူတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥဒ္ဒေသဘတ္တနိမန္တနဘတ္တာဒိသင်္ဃိကဘတ္တမာတိကာသု နိမန္တနဘတ္တမာတိကာယ ဌိတိကာဝသေန အာရုဠှေ ဘတ္တုဒ္ဒေသကေန ဝါ သယံ ဝါ သင်္ဃတော ဥဒ္ဒိသာပေတွာ ဂဟေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ၊ န အတ္တနာ ¶ ရုစိတေ ဂဟေတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ မာတိကံ အာရောပေတွာတိ ‘‘သင်္ဃတော ဂဏှာမီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမာတိကာဘေဒံ ဒါယကဿ ဝိညာပေတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧကဝါရန္တိ ယာဝ တသ္မိံ အာဝါသေ ဝသန္တိ ဘိက္ခူ ¶ ၊ သဗ္ဗေ လဘန္တီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ဧကဝါရန္တိ န ဧကဒိဝသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ယတ္တကာ ပန ဘိက္ခူ တသ္မိံ အာဝါသေ ဝသန္တိ၊ တေ သဗ္ဗေ။ ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ ဂဟိတဘိက္ခူ အညဒါ အဂ္ဂဟေတွာ ယာဝ ဧကဝါရံ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ ဘောဇိတာ ဟောန္တီတိ ဇာနာတိ စေ၊ ယေ ဇာနန္တိ၊ တေ ဂဟေတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။ ပဋိဗဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယာတိ တတ္ထေဝ ဝါသဿ နိဗဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ။

နိမန္တနဘတ္တကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၁၁။ ဥပနိဗန္ဓိတွာတိ လိခိတွာ။ ဂါမဝသေနပီတိ ယေဘုယျေန သမလာဘဂါမဝသေနပိ။ ဗဟူနိ သလာကဘတ္တာနီတိ တိံသံ ဝါ စတ္တာရီသံ ဝါ ဘတ္တာနိ။ သစေ ဟောန္တီတိ အဇ္ဈာဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သလ္လက္ခေတွာတိ တာနိ ဘတ္တာနိ ပမာဏဝသေန သလ္လက္ခေတွာ။ နိဂ္ဂဟေန ဒတွာတိ ဒူရံ ဂန္တုံ အနိစ္ဆန္တဿ နိဂ္ဂဟေန သမ္ပဋိစ္ဆာပေတွာ။ ပုန ဝိဟာရံ အာဂန္တွာတိ ဧတ္ထ ဝိဟာရံ အနာဂန္တွာ ဘတ္တံ ဂဟေတွာ ပစ္ဆာ ဝိဟာရေ အတ္တနော ပါပေတွာ ဘုဉ္ဇိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဧကဂေဟဝသေနာတိ ဝီထိယမ္ပိ ဧကပဿေ ဃရပါဠိယာ ဝသေန။ ဥဒ္ဒိသိတွာပီတိ ‘‘အသုကကုလေ သလာကဘတ္တာနိ တုယှံ ပါပုဏန္တီ’’တိ ဝတွာ။

၂၁၂။ ဝါရဂါမေတိ အတိဒူရတ္တာ ဝါရေန ဂန္တဗ္ဗဂါမေ။ သဋ္ဌိတော ဝါ ပဏ္ဏာသတော ဝါတိ ဒဏ္ဍကမ္မတ္ထာယ ဥဒကဃဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိဟာရဝါရောတိ သဗ္ဗဘိက္ခူသု ဘိက္ခာယ ¶ ဂတေသု ဝိဟာရရက္ခဏဝါရော။ နေသန္တိ ဝိဟာရဝါရိကာနံ။ ဖာတိကမ္မမေဝါတိ ဝိဟာရရက္ခဏကိစ္စဿ ပဟောနကပဋိပါဒနမေဝ။ ဒူရတ္တာ နိဂ္ဂဟေတွာပိ ဝါရေန ဂဟေတဗ္ဗော ဂါမော ဝါရဂါမော။ ဝိဟာရဝါရေ နိယုတ္တာ ဝိဟာရဝါရိကာ၊ ဝါရေန ဝိဟာရရက္ခဏကာ။ အညထတ္တန္တိ ပသာဒညထတ္တံ။ ဖာတိကမ္မမေဝ ဘဝန္တီတိ ဝိဟာရရက္ခဏတ္ထာယ သင်္ဃေန ဒါတဗ္ဗာ အတိရေကလာဘာ ဟောန္တိ။ ဧကဿေဝ ပါပုဏန္တီတိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဧကေကဿေဝ ပါပိတာနီတိ အတ္ထော။ သင်္ဃနဝကေန လဒ္ဓကာလေတိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဧကေကဿ ပါပိတာနိ ဒွေ တီဏိ ဧကစာရိကဘတ္တာနိ တေနေဝ နိယာမေန အတ္တနော ပါပုဏနဋ္ဌာနေ သင်္ဃနဝကေန လဒ္ဓကာလေ။

ယဿ ¶ ကဿစိ သမ္မုခီဘူတဿ ပါပေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယေဘုယျေန စေ ဘိက္ခူ ဗဟိသီမဂတာ ဟောန္တိ၊ သမ္မုခီဘူတဿ ယဿ ကဿစိ ပါပေတဗ္ဗံ သဘာဂတ္တာ ဧကေန လဒ္ဓံ သဗ္ဗေသံ ဟောတိ၊ တသ္မိမ္ပိ အသတိ အတ္တနော ပါပေတွာ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ရသသလာကန္တိ ဥစ္ဆုရသသလာကံ။ သလာကဝသေန ပန ဂါဟိတတ္တာ န သာဒိတဗ္ဗာတိ ဣဒံ အသာရုပ္ပဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဓုတင်္ဂဘေဒဝသေန။ ‘‘သင်္ဃတော နိရာမိသသလာကာ…ပေ… ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ ဟိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၆) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၂၅) – သင်္ဃတော နိရာမိသသလာကာပိ ဝိဟာရေ ပက္ကဘတ္တမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ သာဓာရဏံ ကတွာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၆) ဝုတ္တတ္တာ၊ ‘‘ဧဝံ ဂါဟိတေ သာဒိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ န သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိသေသေတွာ အဝုတ္တတ္တာ စ ‘‘ဘေသဇ္ဇာဒိသလာကာယော စေတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပိဏ္ဍပါတိကာနမ္ပိ ဝဋ္ဋန္တိ၊ သလာကဝသေန ပန ဂါဟိတတ္တာ န သာဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဧတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဝီမံသိတဗ္ဗော။ ယဒိ ဟိ ဘေသဇ္ဇာဒိသလာကာ သလာကဝသေန ဂါဟိတာ န သာဒိတဗ္ဗာ သိယာ၊ ‘‘သင်္ဃတော နိရာမိသသလာကာ ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ ¶ န ဝဒေယျ၊ ‘‘အတိရေကလာဘော သင်္ဃဘတ္တံ ဥဒ္ဒေသဘတ္တ’’န္တိအာဒိဝစနတော (မဟာဝ။ ၁၂၈) စ ‘‘အတိရေကလာဘံ ပဋိက္ခိပါမီ’’တိ သလာကဝသေန ဂါဟေတဗ္ဗံ ဘတ္တမေဝ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ န ဘေသဇ္ဇံ။ သင်္ဃဘတ္တာဒီနိ ဟိ စုဒ္ဒသ ဘတ္တာနိယေဝ တေန န သာဒိတဗ္ဗာနီတိ ဝုတ္တာနိ။ ခန္ဓကဘာဏကာနံ ဝါ မတေန ဣဓ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ။ အဂ္ဂတော ဒါတဗ္ဗာ ဘိက္ခာ အဂ္ဂဘိက္ခာ။ အဂ္ဂဘိက္ခာမတ္တန္တိ ဧကကဋစ္ဆုဘိက္ခာမတ္တံ။ လဒ္ဓါ ဝါ အလဒ္ဓါ ဝါ သွေပိ ဂဏှေယျာသီတိ လဒ္ဓေပိ အပ္ပမတ္တတာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ယာဝဒတ္ထံ လဘတိ…ပေ… အလဘိတွာ သွေ ဂဏှေယျာသီတိ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ။ အဂ္ဂဘိက္ခမတ္တန္တိ ဟိ ဧတ္ထ မတ္တ-သဒ္ဒေါ ဗဟုဘာဝံ နိဝတ္တေတိ။

သလာကဘတ္တံ နာမ ဝိဟာရေယေဝ ဥဒ္ဒိသီယတိ ဝိဟာရမေဝ သန္ဓာယ ဒီယမာနတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဝိဟာရေ အပါပိတံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတြ အာသနသာလာယာတိ တသ္မိံ ဂါမေ အာသနသာလာယ။ ဝိဟာရံ အာနေတွာ ဂါဟေတဗ္ဗန္တိ တထာ ဝတွာ တသ္မိံ ဒိဝသေ ဒိန္နဘတ္တံ ဝိဟာရမေဝ အာနေတွာ ဌိတိကာယ ဂါဟေတဗ္ဗံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဒိသာဘာဂေ။ တံ ဂဟေတွာတိ တံ ဝါရဂါမသလာကံ အတ္တနာ ဂဟေတွာ။ တေနာတိ ယော အတ္တနော ပတ္တဝါရဂါမေ သလာကံ ဒိသာဂမိကဿ အဒါသိ၊ တေန။ အနတိက္ကမန္တေယေဝ တသ္မိံ တဿ သလာကာ ဂါဟေတဗ္ဗာတိ ယသ္မာ ဥပစာရသီမဋ္ဌဿေဝ သလာကာ ပါပုဏာတိ၊ တသ္မာ တသ္မိံ ဒိသံဂမိကေ ဥပစာရသီမံ အနတိက္ကန္တေယေဝ တဿ ဒိသံဂမိကဿ ပတ္တသလာကာ အတ္တနော ပါပေတွာ ဂါဟေတဗ္ဗာ။

ဒေဝသိကံ ¶ ပါပေတဗ္ဗာတိ ဥပစာရသီမာယံ ဌိတဿ ယဿ ကဿစိ ဝဿဂ္ဂေန ပါပေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဧတေသု အနာဂတေသု အာသန္နဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဣတရထာ သင်္ဃိကံ ဟောတိ။ အနာဂတဒိဝသေတိ ဧတ္ထ ကထံ တေသံ ဘိက္ခူနံ အာဂတာနာဂတဘာဝေါ ¶ ဝိညာယတီတိ စေ? ယသ္မာ တတော တတော အာဂတာ ဘိက္ခူ တသ္မိံ ဂါမေ အာသနသာလာယ သန္နိပတန္တိ၊ တသ္မာ တေသံ အာဂတာနာဂတဘာဝေါ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ အမှာကံ ဂေါစရဂါမေတိ သလာကဘတ္တဒါယကာနံ ဂါမေ။ ဘုဉ္ဇိတုံ အာဂစ္ဆန္တီတိ ‘‘မဟာထေရော ဧကကောဝ ဝိဟာရေ ဩဟီနော အဝဿံ သဗ္ဗသလာကာ အတ္တနော ပါပေတွာ ဌိတော’’တိ မညမာနာ အာဂစ္ဆန္တိ။

၂၁၃။ အဘိလက္ခိတေသု စတူသု ပက္ခဒိဝသေသု ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ပက္ခိကံ။ အဘိလက္ခိတေသူတိ ဧတ္ထ အဘီတိ ဥပသာရမတ္တံ၊ လက္ခဏိယေသုဣစ္စေဝတ္ထော၊ ဥပေါသထသမာဒါနဓမ္မဿဝနပူဇာသက္ကာရာဒိကရဏတ္ထံ လက္ခိတဗ္ဗေသု သလ္လက္ခေတဗ္ဗေသု ဥပလက္ခေတဗ္ဗေသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သွေ ပက္ခောတိ အဇ္ဇပက္ခိကံ န ဂါဟေတဗ္ဗန္တိ အဋ္ဌမိယာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ သတ္တမိယာ ဘုဉ္ဇနတ္ထာယ န ဂါဟေတဗ္ဗံ၊ ဒါယကေဟိ နိယမိတဒိဝသေနေဝ ဂါဟေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။ သွေ လူခန္တိ အဇ္ဇ အာဝါဟမင်္ဂလာဒိကရဏတော အတိပဏီတံ ဘောဇနံ ကရီယတိ၊ သွေ တထာ န ဘဝိဿတိ၊ အဇ္ဇေဝ ဘိက္ခူ ဘောဇေဿာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၂၅) ပန အညထာ ဝုတ္တံ။ ပက္ခိကဘတ္တတော ဥပေါသထိကဘတ္တဿ ဘေဒံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဥပေါသထင်္ဂါနိ သမာဒိယိတွာ’’တိအာဒိ။ ဥပေါသထေ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ဥပေါသထိကံ။

ပက္ခိကဘတ္တာဒိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၁၄။ နိဗန္ဓာပိတန္တိ ¶ ‘‘အသုကဝိဟာရေ အာဂန္တုကာ ဘုဉ္ဇန္တူ’’တိ နိယမိတံ။ ဂမိကော အာဂန္တုကဘတ္တမ္ပီတိ ဂါမန္တရတော အာဂန္တွာ အဝူပသန္တေန ဂမိကစိတ္တေန ဝသိတွာ ပုန အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တံ ¶ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အာဝါသိကဿ ပန ဂန္တုကာမဿ ဂမိကဘတ္တမေဝ လဗ္ဘတိ။ ‘‘လေသံ ဩဍ္ဍေတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ လေသာဘာဝေန ယာဝ ဂမနပရိဗန္ဓော ဝိဂစ္ဆတိ၊ တာဝ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဉာပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂၁၅။ တဏ္ဍုလာဒီနိ ပေသေန္တိ…ပေ… ဝဋ္ဋတီတိ အဘိဟဋဘိက္ခတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။

၂၁၆။ တထာ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာတိ ဘိက္ခာနာမေန ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ ပတ္တံ ပူရေတွာ ထကေတွာ ဒိန္နန္တိ ‘‘ဂုဠကဘတ္တံ ဒေမာ’’တိ ဒိန္နံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ပိဏ္ဍပါတဘာဇနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၁၇။ ဣတော ပရံ ပစ္စယာနုက္ကမေန သေနာသနဘာဇနကထာယ ဝတ္တဗ္ဗာယပိ တဿာ မဟာဝိသယတ္တာ၊ ဂိလာနပစ္စယဘာဇနီယကထာယ ပန အပ္ပဝိသယတ္တာ၊ ပိဏ္ဍပါတဘာဇနီယကထာယ အနုလောမတ္တာ စ တဒနန္တရံ တံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဂိလာနပစ္စယဘာဇနီယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာတိ ဥပလက္ခဏမတ္တမေဝေတံ။ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလဂဟပတိမဟာသာလာဒယောပိ ဧဝံ ကရောန္တိယေဝ။ ဃဏ္ဋိံ ပဟရိတွာတိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ စ ပါကဋတ္တာ ¶ စ သုဝိညေယျမေဝ။ ဥပစာရသီမံ…ပေ… ဘာဇေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ ကုမ္ဘံ ပန အာဝဇ္ဇေတွာတိ ကုမ္ဘံ ဒိသာမုခံ ကတွာ။ သစေ ထိနံ သပ္ပိ ဟောတီတိ ကက္ခဠံ သပ္ပိ ဟောတိ။ ထောကံ ထောကမ္ပိ ပါပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧဝံ ကတေ ဌိတိကာပိ တိဋ္ဌတိ။ သိင်္ဂိဝေရမရိစာဒိဘေသဇ္ဇမ္ပိ အဝသေသပတ္တထာလကာဒိသမဏပရိက္ခာရောပီတိ ဣမိနာ န ကေဝလံ ဘေသဇ္ဇမေဝ ဂိလာနပစ္စယော ဟောတိ၊ အထ ခေါ အဝသေသပရိက္ခာရောပိ ဂိလာနပစ္စယေ အန္တောဂဓောယေဝါတိ ဒဿေတိ။

ဂိလာနပစ္စယဘာဇနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၁၈။ သေနာသနဘာဇနကထာယံ ¶ သေနာသနဂ္ဂါဟေ ဝိနိစ္ဆယောတိ သေနာသနဘာဇနမေဝါဟ။ တတ္ထ ဥတုကာလေ သေနာသနဂ္ဂါဟော စ ဝဿာဝါသေ သေနာသနဂ္ဂါဟော စာတိ ကာလဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟော နာမ ဒုဝိဓော ဟောတီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဥတုကာလေတိ ဟေမန္တဂိမှာနဥတုကာလေ။ ဝဿာဝါသေတိ ဝဿာနကာလေ။ ဘိက္ခုံ ဥဋ္ဌာပေတွာ သေနာသနံ ဒါတဗ္ဗံ၊ အကာလော နာမ နတ္ထိ ဒါယကေဟိ ‘‘အာဂတာနာဂတဿ စာတုဒ္ဒိသဿ သင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နသင်္ဃိကသေနာသနတ္တာ။ ဧကေကံ ပရိဝေဏန္တိ ဧကေကဿ ဘိက္ခုဿ ဧကေကံ ပရိဝေဏံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ လဒ္ဓပရိဝေဏေ။ ဒီဃသာလာတိ စင်္ကမနသာလာ။ မဏ္ဍလမာဠောတိ ဥပဋ္ဌာနသာလာ။ အနုဒဟတီတိ ပီဠေတိ။ အဒါတုံ န လဘတီတိ ဣမိနာ သဉ္စိစ္စ အဒေန္တဿ ပဋိဗာဟနေ ပဝိသနတော ဒုက္ကဋန္တိ ဒီပေတိ။ ဇမ္ဗုဒီပေ ပနာတိ အရိယဒေသေ ဘိက္ခူ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေ ကိရ တထာ ပညာပေန္တိ။

၂၁၉။ န ¶ ဂေါစရဂါမော ဃဋ္ဋေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘န တတ္ထ မနုဿာ ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ။ ဝိတက္ကံ ဆိန္ဒိတွာတိ ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ နိဝါရေတွာ ပစ္စယေ ဒဿန္တီ’’တိ ဧဝရူပံ ဝိတက္ကံ အနုပ္ပာဒေတွာ။ တေသု စေ ဧကောတိ တေသု မနုဿေသု ဧကော ပဏ္ဍိတပုရိသော။ ဘဏ္ဍပဋိစ္ဆာဒနန္တိ ပဋိစ္ဆာဒနဘဏ္ဍံ၊ သရီရပဋိစ္ဆာဒနံ စီဝရန္တိ အတ္ထော။ သုဒ္ဓစိတ္တတ္တာဝ အနဝဇ္ဇန္တိ ဣဒံ ပုစ္ဆိတက္ခဏေ ကာရဏာစိက္ခဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ န ဟောတိ အသုဒ္ဓစိတ္တဿပိ ပုစ္ဆိတပဉှဝိဿဇ္ဇနေ ဒေါသာဘာဝါ။ ဧဝံ ပန ဂတေ မံ ပုစ္ဆိဿန္တီတိ သညာယ အဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပဋိဇဂ္ဂိတဗ္ဗာနီတိ ခဏ္ဍဖုလ္လာဘိသင်္ခရဏသမ္မဇ္ဇနာဒီဟိ ပဋိဇဂ္ဂိတဗ္ဗာနိ။ မုဏ္ဍဝေဒိကာယာတိ စေတိယဿ ဟမ္မိယဝေဒိကာယ ဃဋာကာရဿ ဥပရိ စတုရဿဝေဒိကာယ။ ကတ္ထ ပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ပုစ္ဆာယ ယတော ပကတိယာ လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထ ပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဝိဿဇ္ဇနာ။ ကသ္မာ ပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိအာဒိ ယတော ပကတိယာ လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထာပိ ပုစ္ဆနဿ ကာရဏသန္ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပဋိက္ကမ္မာတိ ဝိဟာရတော အပသက္ကိတွာ။ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယောဇနဒွိယောဇနန္တရေ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဥပနိက္ခေပန္တိ ခေတ္တံ ဝါ နာဠိကေရာဒိအာရာမံ ဝါ ကဟာပဏာဒီနိ ဝါ အာရာမိကာနံ နိယျာတေတွာ ‘‘ဣတော ဥပ္ပန္နာ ဝဍ္ဎိ ဝဿာဝါသိကတ္ထာယ ဟောတူ’’တိ ဒိန္နံ။ ဝတ္တံ ကတွာတိ တသ္မိံ သေနာသနေ ¶ ကတ္တဗ္ဗဝတ္တံ ကတွာ။ ဣတိ သဒ္ဓါဒေယျေတိ ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သဒ္ဓါယ ဒါတဗ္ဗေ ဝဿာဝါသိကလာဘဝိသယေတိ အတ္ထော။

ဝတ္ထု ပနာတိ တတြုပ္ပာဒေ ဥပ္ပန္နရူပိယံ၊ တဉ္စ ‘‘တတော စတုပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဒိန္နခေတ္တာဒိတော ဥပ္ပန္နတ္တာ ကပ္ပိယကာရကာနံ ဟတ္ထေ ‘‘ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဒါယကေဟိ ဒိန္နဝတ္ထုသဒိသံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကပ္ပိယကာရကာနဉှီ’’တိအာဒိ။ သင်္ဃသုဋ္ဌုတာယာတိ သင်္ဃဿ ဟိတာယ ¶ ။ ပုဂ္ဂလဝသေနေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ပရတော ဝက္ခမာနနယေန ဘိက္ခူ စီဝရေန ကိလမန္တိ၊ ဧတ္တကံ နာမ တဏ္ဍုလဘာဂံ ဘိက္ခူနံ စီဝရံ ကာတုံ ရုစ္စတီတိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလပရာမာသဝသေနေဝ ကာတဗ္ဗံ၊ ‘‘သင်္ဃော စီဝရေန ကိလမတီ’’တိအာဒိနာ ပန သင်္ဃပရာမာသဝသေန န ကာတဗ္ဗံ။ ကပ္ပိယဘဏ္ဍဝသေနာတိ သာမညတော ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘စီဝရတဏ္ဍုလာဒိဝသေနေဝ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စ-ကာရော စေတ္ထ ပနသဒ္ဒတ္ထေ ဝတ္တတိ၊ န သမုစ္စယတ္ထေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုဂ္ဂလဝသေနေဝ ကပ္ပိယဘဏ္ဍဝသေန စ အပလောကနပ္ပကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ပန ဧဝံ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

စီဝရပစ္စယံ သလ္လက္ခေတွာတိ သဒ္ဓါဒေယျတတြုပ္ပာဒဝသေန တသ္မိံ ဝဿာဝါသေ လဗ္ဘမာနစီဝရသင်္ခါတံ ပစ္စယံ ‘‘ဧတ္တက’’န္တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ။ သေနာသနဿာတိ သေနာသနဂ္ဂါဟာပဏဿ။ ဝုတ္တန္တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝဉှီ’’တိအာဒိ၊ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကဿ အတ္တနာဝ အတ္တနော ဂဟဏံ အသာရုပ္ပံ၊ တသ္မာ ဥဘော အညမညံ ဂါဟေဿန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ သမ္မတသေနာသနဂ္ဂါဟာပကဿ အာဏတ္တိယာ အညေန ဂဟိတောပိ ဂါဟော ရုဟတိယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌပိ သောဠသပိ ဇနေ သမ္မန္နိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ သမ္မန္နိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဥဒါဟု ဧကတောတိ? ဧကတောပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဧကကမ္မဝါစာယ သဗ္ဗေပိ ဧကတော သမ္မန္နိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ နိဂ္ဂဟကမ္မမေဝ ဟိ သင်္ဃော သင်္ဃဿ န ကရောတိ။ သမ္မုတိဒါနံ ပန ဗဟူနမ္ပိ ဧကတော ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ သတ္တသတိကက္ခန္ဓကေ ဥဗ္ဗာဟိကသမ္မုတိယံ အဋ္ဌပိ ဇနာ ဧကတော သမ္မတာတိ။ အာသနဃရန္တိ ပဋိမာဃရံ။ မဂ္ဂေါတိ ဥပစာရသီမဗ္ဘန္တရဂတေ ဂါမာဘိမုခမဂ္ဂေ ကတသာလာ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ပေါက္ခရဏိရုက္ခမူလာဒီသုပိ။ ရုက္ခမူလာဒယော ¶ ဆန္နာ ကဝါဋဗဒ္ဓါဝ သေနာသနံ။ ဣတော ပရာနိ သုဝိညေယျာနိ။

၂၂၀။ မဟာလာဘပရိဝေဏကထာယံ လဘန္တီတိ တတြ ဝါသိနော ဘိက္ခူ လဘန္တိ။ ဝိဇဋေတွာတိ ဧကေကဿ ပဟောနကပ္ပမာဏေန ဝိယောဇေတွာ။ အာဝါသေသူတိ သေနာသနေသု။ ပက္ခိပိတွာတိ ဧတ္ထ ပက္ခိပနံ ¶ နာမ တေသု ဝသန္တာနံ ဣတော ဥပ္ပန္နဝဿာဝါသိကဒါနံ။ ပဝိသိတဗ္ဗန္တိ အညေဟိ ဘိက္ခူဟိ တသ္မိံ မဟာလာဘေ ပရိဝေဏေ ဝသိတွာ စေတိယေ ဝတ္တံ ကတွာဝ လာဘော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၂၁။ ပစ္စယံ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ စီဝရပစ္စယံ နာဓိဝါသေတိ။ အယမ္ပီတိ တေန ဝိဿဇ္ဇိတပစ္စယောပိ။ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ သာဋကံ ဒေန္တီတိ ပစ္စယဒါယကာ ဒေန္တိ။ ဧတေန ဂဟဋ္ဌေဟိ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဒိန္နမ္ပိ ပံသုကူလိကာနမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ အထ ဝဿာဝါသိကံ ဒေမာတိ ဝဒန္တီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပံသုကူလိကာနံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝဿံ ဝုတ္ထဘိက္ခူနန္တိ ပံသုကူလိကတော အညေသံ ဘိက္ခူနံ။ ဥပနိဗန္ဓိတွာ ဂါဟေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဣမသ္မိံ ရုက္ခေ ဝါ မဏ္ဍပေ ဝါ ဝသိတွာ စေတိယေ ဝတ္တံ ကတွာ ဂဏှထာ’’တိ ဧဝံ ဥပနိဗန္ဓိတွာ ဂါဟေတဗ္ဗံ။

ပါဋိပဒအရုဏတောတိအာဒိ ဝဿူပနာယိကဒိဝသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အန္တရာမုတ္တကံ ပန ပါဋိပဒံ အတိက္ကမိတွာပိ ဂါဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ ဝသိဿာမိ၊ ကတ္ထ ဝသန္တဿ ဖာသု ဘဝိဿတိ၊ ကတ္ထ ဝါ ပစ္စယေ လဘိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နေန ဝိတက္ကေန စရတီတိ ဝိတက္ကစာရိကော။ ဣဒါနိ ယံ ဒါယကာ ပစ္ဆိမဝဿံဝုတ္ထာနံ ဝဿာဝါသိကံ ဒေတိ၊ တတ္ထ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ပစ္ဆိမဝဿူပနာယိကဒိဝသေ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အာဂန္တုကော စေ ဘိက္ခူတိ စီဝရေ ဂါဟိတေ ပစ္ဆာ အာဂတော အာဂန္တုကော ဘိက္ခု။ ပတ္တဋ္ဌာနေတိ ဝဿဂ္ဂေန အာဂန္တုကဘိက္ခုနော ¶ ပတ္တဋ္ဌာနေ။ ပဌမဝဿူပဂတာတိ အာဂန္တုကဿ အာဂမနတော ပုရေတရမေဝ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿူပနာယိကာယ ဝဿူပဂတာ။ လဒ္ဓံ လဒ္ဓန္တိ ပုနပ္ပုနံ ဒါယကာနံ သန္တိကာ အာဂတာဂတသာဋကံ။

သာဒိယန္တာပိ ဟိ တေနေဝ ဝဿာဝါသိကဿ သာမိနောတိ ဆိန္နဝဿတ္တာ ဝုတ္တံ။ ပဌမမေဝ ကတိကာယ ကတတ္တာ ‘‘နေဝ အဒါတုံ လဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဒါတဗ္ဗံ ဝါရေန္တာနံ ဂီဝါ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေသမေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဝဿူပဂတေသု အလဒ္ဓဝဿာဝါသိကာနံ ဧကစ္စာနမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ဘတိနိဝိဋ္ဌန္တိ ဘတိံ ကတွာ ဝိယ နိဝိဋ္ဌံ ပရိယိဋ္ဌံ။ ဘတိနိဝိဋ္ဌန္တိ ဝါ ပါနီယုပဋ္ဌာနာဒိဘတိံ ကတွာ လဒ္ဓံ။ သင်္ဃိကံ ပနာတိအာဒိ ကေသဉ္စိ ဝါဒဒဿနံ။ တတ္ထ သင်္ဃိကံ ပန အပလောကနကမ္မံ ကတွာ ဂါဟိတန္တိ တတြုပ္ပာဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အပလောကနကမ္မံ ကတွာ ဂါဟိတန္တိ ‘‘ဆိန္နဝဿာဝါသိကဉ္စ ဣဒါနိ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝဿာဝါသိကဉ္စ ဣမေသံ ဒါတုံ ရုစ္စတီ’’တိ အနန္တရေ ဝုတ္တနယေန ¶ အပလောကနံ ကတွာ ဂါဟိတံ သင်္ဃေန ဒိန္နတ္တာ ဝိဗ္ဘန္တောပိ လဘတေဝ၊ ပဂေဝ ဆိန္နဝဿော။ ပစ္စယဝသေန ဂါဟိတံ ပန တေမာသံ ဝသိတွာ ဂဟေတုံ အတ္တနာ ဒါယကေဟိ စ အနုမတတ္တာ ဘတိနိဝိဋ္ဌမ္ပိ ဆိန္နဝဿောပိ ဝိဗ္ဘန္တောပိ န လဘတီတိ ကေစိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ ဣဒဉ္စ ပစ္ဆာ ဝုတ္တတ္တာ ပမာဏံ၊ တေနေဝ ဝဿူပနာယိကဒိဝသေ ဧဝံ ဒါယကေဟိ ဒိန္နံ ဝဿာဝါသိကံ ဂဟိတဘိက္ခုနော ဝဿစ္ဆေဒံ အကတွာ ဝါသောဝ ဟေဋ္ဌာ ဝိဟိတော၊ န ပါနီယုပဋ္ဌာနာဒိဘတိကရဏမတ္တံ။ ယဒိ ဟိ တံ ဘတိနိဝိဋ္ဌမေဝ သိယာ၊ ဘတိကရဏမေဝ ဝိဓာတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဝဿဂ္ဂေန ဂါဟိတံ ဆိန္နဝဿာဒယော န လဘန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဿံဝုတ္ထော ဘိက္ခု ဝိဗ္ဘမတိ၊ သင်္ဃဿေဝ တ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၇၄-၃၇၅) ဝစနတော ‘‘ဝတဋ္ဌာနေ…ပေ… သင်္ဃိကံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ ¶ ။ သင်္ဃိကံ ဟောတီတိ ဧတေန ဝုတ္ထဝဿာနမ္ပိ ဝဿာဝါသိကဘာဂေါ သင်္ဃိကတော အမောစိတော တေသံ ဝိဗ္ဘမေန သင်္ဃိကော ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ မနုဿေတိ ဒါယကမနုဿေ။ လဘတီတိ ‘‘မမ ပတ္တဘာဝံ ဧတဿ ဒေထာ’’တိ ဒါယကေ သမ္ပဋိစ္ဆာပေန္တေနေဝ သင်္ဃိကတော ဝိယောဇိတံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ ဝရဘာဂံ သာမဏေရဿာတိ တဿ ပဌမဂါဟတ္တာ၊ ထေရေန ပုဗ္ဗေ ပဌမဘာဂဿ ဂဟိတတ္တာ၊ ဣဒါနိ ဂယှမာနဿ ဒုတိယဘာဂတ္တာ စ ဝုတ္တံ။

၂၂၂။ ဣဒါနိ အန္တရာမုတ္တသေနာသနဂ္ဂါဟံ ဒဿေတုံ ‘‘အယမပရောပီ’’တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ အပရောပီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တသေနာသနဂ္ဂါဟဒွယတော အညောပီတိ အတ္ထော။ နနု စ ‘‘အယံ သေနာသနဂ္ဂါဟော နာမ ဒုဝိဓော ဟောတိ ဥတုကာလေ စ ဝဿာဝါသေ စာ’’တိ ဝုတ္တော၊ အထ ကသ္မာ ‘‘အယမပရောပီ’’တျာဒိ ဝုတ္တောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဒိဝသဝသေန ဟီ’’တိအာဒိ။ အပရဇ္ဇုဂတာယ အာသာဠှိယာတိ ပဌမဝဿူပနာယိကဒိဝသဘူတံ အာသာဠှိပုဏ္ဏမိယာ ပါဋိပဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ မာသဂတာယ အာသာဠှိယာတိ ဒုတိယဝဿူပနာယိကဒိဝသဘူတသာဝဏပုဏ္ဏမိယာ ပါဋိပဒံ။ အပရဇ္ဇုဂတာယ ပဝါရဏာတိ အဿယုဇပုဏ္ဏမိယာ ပါဋိပဒံ။

၂၂၃။ ဥတုကာလေ ပဋိဗာဟိတုံ န လဘတီတိ ဟေမန္တဂိမှေသု အညေ သမ္ပတ္တဘိက္ခူ ပဋိဗာဟိတုံ န လဘတိ။ နဝကမ္မန္တိ နဝကမ္မသမ္မုတိ။ အကတန္တိ အပရိသင်္ခတံ။ ဝိပ္ပကတန္တိ အနိဋ္ဌိတံ။ ဧကံ မဉ္စဋ္ဌာနံ ဒတွာတိ ဧကံ မဉ္စဋ္ဌာနံ ပုဂ္ဂလိကံ ဒတွာ။ တိဘာဂန္တိ တတိယဘာဂံ။ ဧဝံ ဝိဿဇ္ဇနမ္ပိ ထာဝရေန ထာဝရံ ပရိဝတ္တနဋ္ဌာနေယေဝ ပဝိသတိ၊ န ဣတရထာ သဗ္ဗသေနာသနဝိဿဇ္ဇနတော ¶ ။ သစေ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနံ ဒါတုကာမော ဟောတီတိ သစေ သော သင်္ဃဿ ဘဏ္ဍဌပနဋ္ဌာနံ ဝါ အညေသံ ဘိက္ခူနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဝါ ဒါတုံ န ဣစ္ဆတိ၊ အတ္တနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနညေဝ ဒါတုကာမော ဟောတိ၊ တာဒိသဿ ¶ ‘‘တုယှံ ပုဂ္ဂလိကမေဝ ကတွာ ဇဂ္ဂါဟီ’’တိ န သဗ္ဗံ ဒါတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထဿ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကမ္မ’’န္တိအာဒိ။ ဧဝဉှီတိအာဒိမှိ စယာနုရူပံ တတိယဘာဂေ ဝါ ဥပဍ္ဎဘာဂေ ဝါ ဂဟိတေ တံ ဘာဂံ ဒါတုံ လဘတီတိ အတ္ထော။ ယေနာတိ တေသု ဒွီသု တီသု ဘိက္ခူသု ယေန။ သော သာမီတိ တဿာ ဘူမိယာ ဝိဟာရကရဏေ သောဝ သာမီ၊ တံ ပဋိဗာဟိတွာ ဣတရေန န ကာတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၂၂၄။ အကတဋ္ဌာနေတိ သေနာသနတော ဗဟိ စယာဒီနံ အကတဋ္ဌာနေ။ စယံ ဝါ ပမုခံ ဝါတိ သင်္ဃိကသေနာသနံ နိဿာယ တတော ဗဟိ ဗန္ဓိတွာ ဧကံ သေနာသနံ ဝါ။ ဗဟိကုဋ္ဋေတိ ကုဋ္ဋတော ဗဟိ၊ အတ္တနော ကတဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သေနာသနဂ္ဂါဟကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၂၅။ စတုပစ္စယသာဓာရဏကထာယံ သမ္မတေန အပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇကေနာတိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ ဝါ အပလောကနကမ္မေန ဝါ သမ္မတေန အပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇကသမ္မုတိလဒ္ဓေန။ အဝိဘတ္တံ သင်္ဃိကဘဏ္ဍန္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဧတ္ထ အဝိဘတ္တံ သင်္ဃိကဘဏ္ဍန္တိ ကုက္ကုစ္စုပ္ပတ္တိအာကာရဒဿနံ၊ ဧဝံ ကုက္ကုစ္စံ ကတွာ ပုစ္ဆိတဗ္ဗကိစ္စံ နတ္ထိ၊ အပုစ္ဆိတွာဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ကသ္မာတိ စေ? ဧတ္တကဿ သင်္ဃိကဘဏ္ဍဿ ဝိဿဇ္ဇနတ္ထာယေဝ သမဂ္ဂဿ သင်္ဃဿ အနုမတိယာ ကတသမ္မုတိကမ္မတ္တာ။ ဂုဠပိဏ္ဍေ…ပေ… ဒါတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ဂုဠပိဏ္ဍံ တာလပက္ကပ္ပမာဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌဿပီတိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏမတ္တံ။ အညေန ကာရဏေန ဗဟိသီမဂတဿပိ ဧသေဝ ¶ နယော။ ဩဒနပဋိဝီသောတိ သင်္ဃဘတ္တာဒိသင်္ဃိကဩဒနပဋိဝီသော။ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဌိတဿာတိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ၊ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဌိတဿေဝ ဂါဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဗဟိဥပစာရသီမံ ပတ္တဿာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၅) ‘‘ဗဟိဥပစာရသီမာယ ဌိတာနံ ဂါဟေထာတိ ဝဒန္တိ၊ န ဂါဟေတဗ္ဗ’’န္တိ။ အန္တောဂါမဋ္ဌာနမ္ပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ အန္တောဂါမဋ္ဌာနမ္ပိ ဗဟိဂါမဋ္ဌာနမ္ပိ ¶ ဂါဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ သမ္ဘာဝနတ္ထော ဝါ၊ တေန အန္တောဂါမဋ္ဌာနမ္ပိ ဂါဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပဂေဝ ဗဟိဂါမဋ္ဌာနန္တိ။

စတုပစ္စယသာဓာရဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

စတုပစ္စယဘာဇနီယဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

ဣဒါနိ စတုပစ္စယန္တောဂဓတ္တာ ဝိဟာရဿ စတုပစ္စယဘာဇနကထာနန္တရံ ဝိဟာရဝိနိစ္ဆယကထာ အာရဘီယတေ။ တတြိဒံ ဝုစ္စတိ –

တတ္ထ ¶ ကော ဝိဟာရောတိ စတူသု ပစ္စယေသု သေနာသနသင်္ခါတော စတူသု သေနာသနေသု ဝိဟာရသေနာသနသင်္ခါတော ဘိက္ခူနံ နိဝါသဘူတော ပတိဿယဝိသေသော။ ကေနဋ္ဌေန ဝိဟာရောတိ ဝိဟရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝိဟာရော၊ ဣရိယာပထဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယသင်္ခါတေဟိ စတူဟိ ဝိဟာရေဟိ အရိယာ ဧတ္ထ ဝိဟရန္တီတျတ္ထော။ ¶ သော ကတိဝိဓောတိ သင်္ဃိကဝိဟာရဂဏသန္တကဝိဟာရပုဂ္ဂလိကဝိဟာရဝသေန တိဗ္ဗိဓော။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘စာတုဒ္ဒိသံ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဘိက္ခူနံ ဒိန္နံ ဝိဟာရံ ဝါ ပရိဝေဏံ ဝါ အာဝါသံ ဝါ မဟန္တမ္ပိ ခုဒ္ဒကမ္ပိ အဘိယုဉ္ဇတော အဘိယောဂေါ န ရုဟတိ၊ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှိတုမ္ပိ န သက္ကောတိ။ ကသ္မာ? သဗ္ဗေသံ ဓုရနိက္ခေပါဘာဝတော။ န ဟေတ္ထ သဗ္ဗေ စာတုဒ္ဒိသာ ဘိက္ခူ ဓုရနိက္ခေပံ ကရောန္တီတိ။ ဒီဃဘာဏကာဒိဘေဒဿ ပန ဂဏဿ၊ ဧကပုဂ္ဂလဿ ဝါ သန္တကံ အဘိယုဉ္ဇိတွာ ဂဏှန္တော သက္ကောတိ တေ ဓုရံ နိက္ခိပါပေတုံ၊ တသ္မာ တတ္ထ အာရာမေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဣမိနာ ဒါယကသန္တကော ဝိဟာရော နာမ နတ္ထီတိ ဒီပေတိ။

ကေန သော ဒါတဗ္ဗောတိ ခတ္တိယေန ဝါ ဗြာဟ္မဏေန ဝါ ယေန ကေနစိ သော ဝိဟာရော ဒါတဗ္ဗော။ ကဿ ဒါတဗ္ဗောတိ သင်္ဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဒါတဗ္ဗော။ ကထံ ဒါတဗ္ဗောတိ ယဒိ သင်္ဃဿ ဒေတိ၊ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ အာဂတာနာဂတဿ စာတုဒ္ဒိသဿ သင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ၊ ယဒိ ဂဏဿ၊ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ အာယသ္မန္တာနံ ဒမ္မီ’’တိ၊ ယဒိ ပုဂ္ဂလဿ၊ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ အာယသ္မတော ဒမ္မီ’’တိ ဒါတဗ္ဗော။ ကော တဿ ဣဿရောတိ ယဒိ သင်္ဃဿ ဒေတိ၊ သင်္ဃော တဿ ဝိဟာရဿ ဣဿရော။ ယဒိ ဂဏဿ ဒေတိ၊ ဂဏော တဿ ဣဿရော။ ယဒိ ပုဂ္ဂလဿ ဒေတိ၊ ပုဂ္ဂလော တဿ ဣဿရောတိ။ တထာ ¶ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒီဃဘာဏကာဒိကဿ ပန ဂဏဿ ဧကပုဂ္ဂလဿ ဝါ သန္တက’’န္တိ။

ကေန သော ဂါဟိတောတိ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကေန သော ဝိဟာရော ဂါဟိတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နိတုံ၊ ယော န ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ၊ န ဒေါသာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ၊ န မောဟာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ၊ ဧဝဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္မန္နိတဗ္ဗော၊ ပဌမံ ဘိက္ခု ယာစိတဗ္ဗော၊ ယာစိတွာ ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သင်္ဃော ဉာပေတဗ္ဗော –

‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နေယျ၊ ဧသာ ဉတ္တိ။

‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ သင်္ဃော ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နတိ။ ယဿာယသ္မတော ခမတိ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော သေနာသနဂ္ဂါဟာပကဿ သမ္မုတိ၊ သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ၊ သော ဘာသေယျ။

‘‘သမ္မတော ¶ သင်္ဃေန ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု သေနာသနဂ္ဂါဟာပကော၊ ခမတိ သင်္ဃဿ၊ တသ္မာ တုဏှီ၊ ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၇)။

ကဿ သော ဂါဟိတောတိ ဘိက္ခူနံ သော ဝိဟာရော ဂါဟိတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဌမံ ဘိက္ခူ ဂဏေတုံ၊ ဘိက္ခူ ဂဏေတွာ သေယျာ ဂဏေတုံ၊ သေယျာ ဂဏေတွာ သေယျဂ္ဂေန ဂါဟေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၁၈)။ အနုဋ္ဌာပနိယာ ကတီတိ စတ္တာရော အနုဋ္ဌာပနီယာ ဝုဍ္ဎတရော ဂိလာနော ဘဏ္ဍာဂါရိကော သင်္ဃတော လဒ္ဓသေနာသနောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကငခါ။ အဋ္ဌ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဝုဍ္ဎော ဟိ အတ္တနော ဝုဍ္ဎတာယ အနုဋ္ဌာပနီယော ¶ ၊ ဂိလာနော ဂိလာနတာယ၊ သင်္ဃော ပန ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဝါ ဓမ္မကထိကဝိနယဓရဂဏဝါစကာစရိယာနံ ဝါ ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရံ သလ္လက္ခေတွာ သမ္မန္နိတွာ ဒေတိ၊ တသ္မာ ယဿ သင်္ဃေန ဒိန္နော၊ သောပိ အနုဋ္ဌာပနီယော’’တိ။

ကတိဟင်္ဂေဟိ ယုတ္တဿ ဓုဝဝါသာယ ဒီယတေတိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ ယုတ္တဿ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရော ဒီယတေ။ ကတမေဟိ ဒွီဟိ? ဗဟူပကာရတာယ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယ စေတိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ဗဟူပကာရတန္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကတာဒိဗဟုဥပကာရဘာဝံ၊ န ကေဝလံ ဣဒမေဝါတိ အာဟ ‘ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စာ’တိ။ တေန ဗဟူပကာရတ္တေပိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတ္တာဘာဝေ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတ္တေပိ ဗဟူပကာရတ္တာဘာဝေ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ (ကငခါ။ အဘိ။ ဋီ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝစနတော။ ဩမကပရိစ္ဆေဒေန ဧကေန အင်္ဂေန ယုတ္တဿပိ။ ကတမေန ဧကေန အင်္ဂေန? ဗဟူပကာရတာယ ဝါ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယ ဝါ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေန္တောတိ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဗဟူပကာရတံ၊ ဓမ္မကထိကာဒီနံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေန္တော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၁၉-၁၂၁) ဝစနတော။

သေနာသနဂ္ဂါဟော ပန ဒုဝိဓော ဥတုကာလေ စ ဝဿာဝါသေ စာတိ ကာလဝသေန။ အထ ဝါ တယော သေနာသနဂ္ဂါဟာ ပုရိမကော ပစ္ဆိမကော အန္တရာမုတ္တကောတိ။ တေသံ ဝိသေသော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောဝ။ ‘‘ဥတုကာလေ သေနာသနဂ္ဂါဟော အန္တရာမုတ္တကော စ တင်္ခဏပဋိသလ္လာနော စာတိ ဒုဗ္ဗိဓော။ ဝဿာဝါသေ သေနာသနဂ္ဂါဟော ပုရိမကော စ ပစ္ဆိမကော စာတိ ဒုဗ္ဗိဓောတိ စတ္တာရော သေနာသနဂ္ဂါဟာ’’တိ အာစရိယာ ¶ ဝဒန္တိ၊ တံ ဝစနံ ပါဠိယမ္ပိ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ န အာဂတံ ¶ ။ ပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၃၁၈) ပန ‘‘တယောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သေနာသနဂ္ဂါဟာ ပုရိမကော ပစ္ဆိမကော အန္တရာမုတ္တကော’’ဣစ္စေဝ အာဂတော၊ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) ‘‘တီသု သေနာသနဂ္ဂါဟေသု ပုရိမကော စ ပစ္ဆိမကော စာတိ ဣမေ ဒွေ ဂါဟာ ထာဝရာ၊ အန္တရာမုတ္တကေ အယံ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ အာဂတော။

ဣဒါနိ ပန ဧကစ္စေ အာစရိယာ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာလေ သဗ္ဗေ ဝိဟာရာ သင်္ဃိကာဝ၊ ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရော နာမ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ဝိဟာရဒါယကာနံ ဝိဟာရဒါနကာလေ ကုလူပကာ ‘ဣမံ ဝိဟာရံ အာဂတာနာဂတဿ စာတုဒ္ဒိသဿ သင်္ဃဿ ဒေမာ’တိ ဝစီဘေဒံ ကာရာပေန္တိ၊ တသ္မာ နဝဝိဟာရာပိ သင်္ဃိကာ ဧဝ။ ဧကစ္စေသု ဝိဟာရေသု ဧဝံ အဝတွာ ဒေန္တေသုပိ ‘တသ္မိံ ဇီဝန္တေ ပုဂ္ဂလိကော ဟောတိ၊ မတေ သင်္ဃိကောယေဝါ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပေါရာဏကဝိဟာရာပိ သင်္ဃိကာဝ ဟောန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတြေဝံ ဝိစာရေတဗ္ဗော – ဝစီဘေဒံ ကာရာပေတွာ ဒိန္နဝိဟာရေသုပိ ဒါယကာ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ကရောန္တာ နာမ အပ္ပကာ၊ ‘‘ဣမံ နာမ ဘိက္ခုံ ဣမံ နာမ ထေရံ ဝသာပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပုတ္တဒါရမိတ္တာမစ္စာဒီဟိ သမ္မန္တေတွာ ပတိဋ္ဌာပေန္တိ၊ ပတိဋ္ဌာနကာလေ အဝဒန္တာပိ ဒါနကာလေ ယေဘုယျေန ဝဒန္တိ။ အထ ပန ကုလူပကာ ဒါနကာလေ သိက္ခာပေတွာ ဝဒါပေန္တိ၊ ဧဝံ ဝဒန္တာပိ ဒါယကာ အပ္ပကာ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဒေန္တိ၊ ဗဟုတရာ အတ္တနော ကုလူပကမေဝ ဥဒ္ဒိဿ ဒေန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ ကုလူပကာနံ ဝစနံ နဝသု အဓမ္မိကဒါနေသု ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏတံ သင်္ဃဿ ပရိဏာမေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၆၀၊ ပါစိ။ ၄၉၂) ဝုတ္တံ ဧကံ အဓမ္မိကဒါနံ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘တသ္မိံ ဇီဝန္တေ ပုဂ္ဂလိကော၊ မတေ သင်္ဃိကော’’တိ အယံ ပါဌော မူလပုဂ္ဂလိကဝိသယေ န အာဂတော၊ မူလသင်္ဃိကဝိဟာရံ ဇဂ္ဂါပေတုံ ပုဂ္ဂလိကကာရာပနဋ္ဌာနေ အာဂတော၊ တသ္မာ နဝဝိဟာရာပိ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နာ သန္တိယေဝ။ ပေါရာဏကဝိဟာရာပိ မူလေ ပုဂ္ဂလိကဝသေန ¶ ဒိန္နာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနံ ပုဂ္ဂလိကဝသေနေဝ ဒီယမာနာပိ တသ္မိံ ဇီဝန္တေယေဝ ဝိဿာသဝသေန ဂယှမာနာပိ ပုဂ္ဂလိကာ ဟောန္တိယေဝ၊ တသ္မာ သဗ္ဗသော ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရဿ အဘာဝဝါဒေါ ဝိစာရေတဗ္ဗောဝ။

အညေ ပန အာစရိယာ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာလေ သင်္ဃိကဝိဟာရာ နာမ န သန္တိ၊ သဗ္ဗေ ပုဂ္ဂလိကာဝ။ ကသ္မာ? နဝဝိဟာရာပိ ပတိဋ္ဌာပနကာလေ ဒါနကာလေ စ ကုလူပကဘိက္ခုံယေဝ ဥဒ္ဒိဿ ကတတ္တာ ပုဂ္ဂလိကာဝ၊ ပေါရာဏကဝိဟာရာပိ သိဿာနုသိဿေဟိ ဝါ အညေဟိ ဝါ ပုဂ္ဂလေဟိ ဧဝ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ၊ န ကဒါစိ သင်္ဃေန ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ပုဂ္ဂလိကာဝ ဟောန္တိ၊ န သင်္ဃိကာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတြာပျေဝံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – နဝဝိဟာရေပိ ပတိဋ္ဌာနကာလေပိ ဒါနကာလေပိ ဧကစ္စေ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ¶ ကရောန္တိ၊ ဧကစ္စေ ပုဂ္ဂလံ။ ပုဗ္ဗေဝ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿ ကတေပိ အတ္ထကာမာနံ ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ သုတွာ ပုဂ္ဂလိကဒါနတော သင်္ဃိကဒါနမေဝ မဟပ္ဖလတရန္တိ သဒ္ဒဟိတွာ သင်္ဃိကေ ကရောန္တာပိ ဒါယကာ သန္တိ၊ ပုဂ္ဂလိကဝသေန ပဋိဂ္ဂဟိတေ ပေါရာဏကဝိဟာရေပိ ကေစိ ဘိက္ခူ မရဏကာလေ သင်္ဃဿ နိယျာတေန္တိ။ ကေစိ ကဿစိ အဒတွာ မရန္တိ၊ တဒါ သော ဝိဟာရော သင်္ဃိကော ဟောတိ။ သဝတ္ထုကမဟာဝိဟာရေ ပန ကရောန္တာ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒယော ‘‘ပဉ္စဝဿသဟဿပရိမာဏံ သာသနံ ယာဝ တိဋ္ဌတိ၊ တာဝ မမ ဝိဟာရေ ဝသိတွာ သင်္ဃော စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇတူ’’တိ ပဏိဓာယ စိရကာလံ သင်္ဃဿ ပစ္စယုပ္ပာဒကရံ ဂါမခေတ္တာဒိကံ ‘‘အမှာကံ ဝိဟာရဿ ဒေမာ’’တိ ဒေန္တိ၊ ဝိဟာရဿာတိ စ ဝိဟာရေ ဝသနကသင်္ဃဿ ဥဒ္ဒိဿ ဒေန္တိ၊ န ကုလူပကဘူတဿ ဧကပုဂ္ဂလဿ ဧဝ၊ တသ္မာ ယေဘုယျေန သင်္ဃိကာ ဒိဿန္တိ၊ ပါသာဏေသု အက္ခရံ လိခိတွာပိ ဌပေန္တိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗသော သင်္ဃိကဝိဟာရာဘာဝဝါဒေါပိ ဝိစာရေတဗ္ဗောဝ။

အပရေ ¶ ပန အာစရိယာ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာလေ ဝိဟာရဒါယကသန္တကာဝ၊ တသ္မာ ဒါယကာယေဝ ဝိစာရေတုံ ဣဿရာ၊ န သင်္ဃော၊ န ပုဂ္ဂလော။ ဝိဟာရဒါယကေ အသန္တေပိ တဿ ပုတ္တဓီတုနတ္တပနတ္တာဒယော ယာဝ ကုလပရမ္ပရာ တဿ ဝိဟာရဿ ဣဿရာဝ ဟောန္တိ။ ကသ္မာတိ စေ? ‘ယေန ဝိဟာရော ကာရိတော၊ သော ဝိဟာရသာမိကော’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) အာဂတတ္တာ စ ‘တဿ ဝါ ကုလေ ယော ကောစိ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) စ ဝစနတော ဝိဟာရဿာမိဘူတော ဒါယကော ဝါ တဿ ဝံသေ ဥပ္ပန္နော ဝါ ဝိစာရေတုံ ဣဿရော။ ‘ပစ္ဆိန္နေ ကုလဝံသေ ယော တဿ ဇနပဒဿ သာမိကော၊ သော အစ္ဆိန္ဒိတွာ ပုန ဒေတိ စိတ္တလပဗ္ဗတေ ဘိက္ခုနာ နီဟဋံ ဥဒကဝါဟကံ အဠနာဂရာဇမဟေသီ ဝိယ၊ ဧဝမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉) ဝစနတော ဝိဟာရဒါယကဿ ကုလဝံသေ ပစ္ဆိန္နေပိ တဿ ဇနပဒဿ ဣဿရော ရာဇာ ဝါ ရာဇမဟာမတ္တော ဝါ ယော ကောစိ ဣဿရော ဝါ ဝိဟာရံ ဝိစာရေတုံ ယထာဇ္ဈာသယံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တမ္ပိ အညေ ပဏ္ဍိတာ နာနုဇာနန္တိ။

ကထံ? ‘‘ယေန ဝိဟာရော ကာရိတော၊ သော ဝိဟာရသာမိကော’’တိ ဝစနံ ပုဗ္ဗဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဣဒါနိ ဣဿရဝသေန ယထာ ဇေတဝနံ၊ ပတ္တဿာမိကောတျာဒိ။ ယထာ ဟိ ဇေတဿ ရာဇကုမာရဿ ဝနံ ဥယျာနံ ဇေတဝနန္တိ ဝိဂ္ဂဟေ ကတေ ယဒိပိ အနာထပိဏ္ဍိကေန ကိဏိတွာ ဝိဟာရပတိဋ္ဌာပနကာလတော ပဋ္ဌာယ ရာဇကုမာရော တဿ ဥယျာနဿ ဣဿရော န ဟောတိ၊ တထာပိ အနာထပိဏ္ဍိကေန ကိဏိတကာလတော ပုဗ္ဗေ ဣဿရဘူတပုဗ္ဗတ္တာ ပုဗ္ဗဝေါဟာရဝသေန သဗ္ဗဒါပိ ဇေတဝနန္တွေဝ ¶ ဝေါဟရီယတိ။ ယထာ စ ပတ္တဿ သာမိကော ပတ္တဿာမိကောတိ ဝိဂ္ဂဟေ ကတေ ယဒိပိ ဒါယကေဟိ ကိဏိတွာ ဘိက္ခုဿ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ကမ္မာရော ပတ္တဿ ဣဿရော န ဟောတိ၊ တထာပိ ဒါယကေန ကိဏိတကာလတော ¶ ပုဗ္ဗေ ဣဿရဘူတပုဗ္ဗတ္တာ ပုဗ္ဗဝေါဟာရဝသေန ပတ္တဿာမိကောတွေဝ ဝေါဟရီယတိ၊ ဧဝံ ယဒိပိ ဘိက္ခုဿ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ဒါယကော ဝိဟာရဿ ဣဿရော န ဟောတိ ဝတ္ထုပရိစ္စာဂလက္ခဏတ္တာ ဒါနဿ၊ တထာပိ ဒါနကာလတော ပုဗ္ဗေ ဣဿရဘူတပုဗ္ဗတ္တာ ပုဗ္ဗဝေါဟာရဝသေန ဝိဟာရဿာမိကောတွေဝ ဝေါဟရီယတိ၊ န မုချတော ဣဿရဘာဝတောတိ ဝိညာယတိ၊ တသ္မာ သင်္ဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ သင်္ဃာဒယော ပဋိဂ္ဂါဟကာ ဧဝ ဝိစာရေတုံ ဣဿရာ၊ န ဒါယကော။

ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? သန္တေသုပိ အနာထပိဏ္ဍိကာဒီသု ဝိဟာရဒါယကေသု ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ဘိက္ခုံ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နိတု’’န္တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၃၁၇) သင်္ဃေန သမ္မတံ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ အနုဇာနိတွာ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… သေယျဂ္ဂေန ဂါဟေတု’’န္တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၃၁၈) သေနာသနဂ္ဂါဟာပကဿေဝ ဝိစာရေတုံ ဣဿရဘာဝဿ ဝစနတော စ ‘‘ဒွေ ဘိက္ခူ သင်္ဃိကံ ဘူမိံ ဂဟေတွာ သောဓေတွာ သင်္ဃိကံ သေနာသနံ ကရောန္တိ၊ ယေန သာ ဘူမိ ပဌမံ ဂဟိတာ၊ သော သာမီ’’တိ စ ‘‘ဥဘောပိ ပုဂ္ဂလိကံ ကရောန္တိ၊ သောယေဝ သာမီ’’တိ စ ‘‘ယော ပန သင်္ဃိကံ ဝလ္လိမတ္တမ္ပိ အဂ္ဂဟေတွာ အာဟရိမေန ဥပကရဏေန သင်္ဃိကာယ ဘူမိယာ ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရံ ကာရေတိ၊ ဥပဍ္ဎံ သင်္ဃိကံ ဥပဍ္ဎံ ပုဂ္ဂလိက’’န္တိ စ သင်္ဃပုဂ္ဂလာနံယေဝ သာမိဘာဝဿ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ စ ဝိညာယတိ။

‘‘တဿ ဝါ ကုလေ ယော ကောစိ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနမ္ပိ တေသံ ဝိဟာရဿ ဣဿရဘာဝဒီပကံ န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ဂမိကော ဘိက္ခု ဒိသံ ဂန္တုကာမော ဝိဟာရေ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗဘိက္ခုသာမဏေရအာရာမိကေသု ¶ အသန္တေသု တေ အာပုစ္ဆိတွာ ဂန္တဗ္ဗဘာဝမေဝ ဒီပေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဣမံ ပန ဒသဝိဓမ္ပိ သေယျံ သင်္ဃိကေ ဝိဟာရေ သန္ထရိတွာ ဝါ သန္ထရာပေတွာ ဝါ ပက္ကမန္တေန အာပုစ္ဆိတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗံ၊ အာပုစ္ဆန္တေန စ ဘိက္ခုမှိ သတိ ဘိက္ခု အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော…ပေ… တသ္မိံ အသတိ အာရာမိကော၊ တသ္မိမ္ပိ အသတိ ယေန ဝိဟာရော ကာရိတော၊ သော ဝိဟာရဿာမိကော၊ တဿ ဝါ ကုလေ ယော ကောစိ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ။ ဧဝံ အာရာမိကဿပိ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗတော ဩလောကနတ္ထာယ ဝတ္တသီသေနေဝ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော၊ န တေသံ သင်္ဃိကသေနာသနဿ ဣဿရဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

‘‘ပစ္ဆိန္နေ ¶ ကုလဝံသေ’’တျာဒိဝစနဉ္စ အကပ္ပိယဝသေန ကတာနံ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ပဋိဂ္ဂဟိတာနံ ခေတ္တဝတ္ထုတဠာကာဒီနံ အကပ္ပိယတ္တာ ဘိက္ခူဟိ ပရိစ္စတ္တာနံ ကပ္ပိယကရဏတ္ထာယ ရာဇာဒီဟိ ဂဟေတွာ ပုန တေသံယေဝ ဘိက္ခူနံ ဒါနမေဝ ဒီပေတိ၊ န တေသံ ရာဇာဒီနံ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ အညေသံ သင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလစေတိယာနံ ဒါနံ။ ယဒိ ဒဒေယျုံ၊ အဓမ္မိကဒါနအဓမ္မိကပအဂ္ဂဟအဓမ္မိကပရိဘောဂါ သိယုံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၉) ‘‘နဝ အဓမ္မိကာနိ ဒါနာနိ သင်္ဃဿ ပရိဏတံ အညသင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ၊ စေတိယဿ ပရိဏတံ အညစေတိယဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ၊ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏတံ အညပုဂ္ဂလဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေတီ’’တိ။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၉) ‘‘နဝ အဓမ္မိကာနိ ဒါနာနီတိ…ပေ… ဧဝံ ဝုတ္တာနိ။ နဝ ပဋိဂ္ဂဟပရိဘောဂါတိ ဧတေသံယေဝ ဒါနာနံ ပဋိဂ္ဂဟာ စ ပရိဘောဂါ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယဒိ ရာဇာဒယော ဣဿရာတိ ဂဟေတွာ အညဿ ဒေယျုံ၊ တမ္ပိ ဒါနံ အဓမ္မိကဒါနံ ဟောတိ၊ တံ ဒါနံ ပဋိဂ္ဂဟာ ¶ စ အဓမ္မိကပဋိဂ္ဂဟာ ဟောန္တိ၊ တံ ဒါနံ ပရိဘုဉ္ဇန္တာ စ အဓမ္မိကပရိဘောဂါ ဟောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အထာပိ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘‘ဝိဟာရဒါနံ သင်္ဃဿ၊ အဂ္ဂံ ဗုဒ္ဓေန ဝဏ္ဏိတန္တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၂၉၅၊ ၃၁၅) ‘သင်္ဃဿာ’တိ အယံ သဒ္ဒေါ ‘ဒါန’န္တိ ဧတ္ထ သာမိသမ္ဗန္ဓော န ဟောတိ၊ အထ ခေါ သမ္ပဒါနမေဝ၊ ‘ဒါယကဿာ’တိ ပန သာမိသမ္ဗန္ဓော အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗော၊ တသ္မာ သာမိဘူတော ဒါယကောဝ ဣဿရော၊ န သမ္ပဒါနဘူတော သင်္ဃော’’တိ။ တေ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗာ – ‘‘ဝိဟာရဒါနံ သင်္ဃဿာ’’တိ ဣဒံ ဒါနသမယေ ပဝတ္တဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဒိန္နသမယေ ပဝတ္တဝသေန။ ဒါနကာလေ ဟိ ဒါယကော အတ္တနော ဝတ္ထုဘူတံ ဝိဟာရံ သင်္ဃဿ ပရိစ္စဇိတွာ ဒေတိ၊ တသ္မာ တသ္မိံ သမယေ ဒါယကော သာမီ ဟောတိ၊ သင်္ဃော သမ္ပဒါနံ၊ ဒိန္နကာလေ ပန သင်္ဃောဝ သာမီ ဟောတိ ဝိဟာရဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ၊ န ဒါယကော ပရိစ္စတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ သင်္ဃော ဝိစာရေတုံ ဣဿရော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ပရိစ္စတ္တံ တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒါယကေဟီ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၇၃)။ ဣဒံ ပန သဒ္ဒလက္ခဏဂရုကာ သဒ္ဒဟိဿန္တီတိ ဝုတ္တံ၊ အတ္ထတော ပန စီဝရာဒီနံ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ ဒါနကာလေယေဝ ဒါယကသန္တကဘာဝေါ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ပဋိဂ္ဂါဟကသန္တကဘာဝေါ သဗ္ဗေသံ ပါကဋော၊ တသ္မာ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ ဒါယကသန္တကဘာဝသာဓကံ န ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဟောတု၊ တထာပိ ‘‘သစေ ဘိက္ခူဟိ ပရိစ္စတ္တဘာဝံ ဉတွာ သာမိကော ဝါ တဿ ပုတ္တဓီတရော ¶ ဝါ အညော ဝါ ကောစိ ဝံသေ ဥပ္ပန္နော ပုန ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဒေတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉) ဝုတ္တတ္တာ ဝိဟာရဿာမိကဘူတဒါယကဿ ဝါ တဿ ပုတ္တဓီတာဒီနံ ဝံသေ ဥပ္ပန္နာနံ ဝါ ဒါတုံ ဣဿရဘာဝေါ သိဒ္ဓါယေဝါတိ။ န သိဒ္ဓါ။ ကသ္မာတိ စေ? နနု ဝုတ္တံ ‘‘ဘိက္ခူဟိ ပရိစ္စတ္တဘာဝံ ဉတွာ’’တိ၊ တသ္မာ အကပ္ပိယတ္တာ ဘိက္ခူဟိ ပရိစ္စတ္တမေဝ ကပ္ပိယကရဏတ္ထာယ ဒါယကာဒီဟိ ပုန ¶ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဒေတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ ယထာ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဘိက္ခူဟိ အပရိဘုတ္တမေဝ ခါဒနီယဘောဇနီယံ ဘိက္ခုသန္တကံယေဝ အာပတ္တိမောစနတ္ထံ ဒါယကာဒယော ပဋိဂ္ဂဟာပေတိ၊ န ပရိဘုတ္တံ၊ ယထာ စ ဗီဇဂါမပရိယာပန္နံယေဝ ဘိက္ခုသန္တကံ ဗီဇဂါမဘူတဂါမဘာဝတော ပရိမောစနတ္ထံ ကပ္ပိယကာရကာဒယော ကပ္ပိယံ ကရောန္တိ၊ န အပရိယာပန္နံ၊ ဧဝံ အကပ္ပိယံ ဘိက္ခူဟိ ပရိစ္စတ္တံယေဝ တဠာကာဒိကံ ကပ္ပိယကရဏတ္ထံ ဒါယကာဒယော ပုန ဒေန္တိ၊ န အပရိစ္စတ္တံ၊ တသ္မာ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ ကပ္ပိယကရဏတ္တံယေဝ သာဓေတိ၊ န ဣဿရတ္တန္တိ ဝိညာယတိ။

တထာပိ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘‘ဇာတိဘူမိယံ ဇာတိဘူမိကာ ဥပါသကာ အာယသ္မန္တံ ဓမ္မိကတ္ထေရံ သတ္တဟိ ဇာတိဘူမိကဝိဟာရေဟိ ပဗ္ဗာဇယိံသူတိ ဝစနတော ဒါယကော ဝိဟာရဿ ဣဿရောတိ ဝိညာယတိ။ ဣဿရတ္တာယေဝ ဟိ တေ ထေရံ ပဗ္ဗာဇေတုံ သက္ကာ၊ နော အနိဿရာ’’တိ၊ န ခေါ ပနေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ‘‘ဇာတိဘူမိကာ ဥပါသကာ’’ဣစ္စေဝ ဟိ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘ဝိဟာရဒါယကာ’’တိ၊ တသ္မာ တသ္မိံ ဒေသေ ဝသန္တာ ဗဟဝေါ ဥပါသကာ အာယသ္မန္တံ ဓမ္မိကတ္ထေရံ အယုတ္တစာရိတ္တာ သကလသတ္တဝိဟာရတော ပဗ္ဗာဇယိံသု၊ န အတ္တနော ဝိဟာရဒါယကဘာဝေန ဣဿရတ္တာ၊ တသ္မာ ဣဒမ္ပိ ဥဒါဟရဏံ န ဣဿရဘာဝဒီပကံ၊ အထ ခေါ အပရာဓာနုရူပကရဏဘာဝဒီပကန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ယဒါ ဒါယကော ဝိဟာရံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဒေတိ၊ တဿ မုဉ္စစေတနံ ပတွာ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ သော ဝါ တဿ ဝံသေ ဥပ္ပန္နော ဝါ ဇနပဒဿာမိကရာဇာဒယော ဝါ ဣဿရာ ဘဝိတုံ ဝါ ဝိစာရေတုံ ဝါ န လဘန္တိ၊ ပဋိဂ္ဂါဟကဘူတော သင်္ဃော ဝါ ဂဏော ဝါ ပုဂ္ဂလော ဝါ သောယေဝ ဣဿရော ဘဝိတုံ ဝါ ဝိစာရေတုံ ဝါ လဘတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တတ္ထ ဒါယကာဒီနံ ဣဿရော ဘဝိတုံ အလဘနဘာဝေါ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ဝတ္ထုပရိစ္စာဂလက္ခဏတ္တာ ဒါနဿ၊ ပထဝါဒိဝတ္ထုပရိစ္စာဂေန ¶ စ ပုန ဂဟဏဿ အယုတ္တတ္တာ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ဝစနတော ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယံ ဒီယမာနံ ပတတိ၊ တံ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ၊ ပရိစ္စတ္တံ တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒါယကေဟီ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၇၃) ဘဂဝတာ ဝုတ္တတ္တာ စ ‘‘ပရိစ္စတ္တံ တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒါယကေဟီတိ ဝစနေန ပနေတ္ထ ပရသန္တကာဘာဝေါ ဒီပိတော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ¶ ဝုတ္တတ္တာ စ ဝိညာယတိ။ သင်္ဃာဒီနံ ဣဿရော ဘဝိတုံ လဘနဘာဝေါ ကထံ ဉာတဗ္ဗောတိ စေ? သင်္ဃိကော နာမ ဝိဟာရော သင်္ဃဿ ဒိန္နော ဟောတိ ပရိစ္စတ္တော၊ ‘‘ပုဂ္ဂလိကေ ပုဂ္ဂလိကသညီ အညဿ ပုဂ္ဂလိကေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ၊ အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကေ အနာပတ္တီ’’တိ ပါစိတ္တိယပါဠိယံ (ပါစိ။ ၁၁၇၊ ၁၂၇) အာဂမနတော စ ‘‘အန္တမသော စတုရင်္ဂုလပါဒကံ ဂါမဒါရကေဟိ ပံသွာဂါရကေသု ကီဠန္တေဟိ ကတမ္ပိ သင်္ဃဿ ဒိန္နတော ပဋ္ဌာယ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝစနတော စ ‘‘အဘိယောဂေပိ စေတ္ထ စာတုဒ္ဒိသံ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဘိက္ခူနံ ဒိန္နံ ဝိဟာရံ ဝါ ပရိဝေဏံ ဝါ အာဝါသံ ဝါ မဟန္တမ္ပိ ခုဒ္ဒကမ္ပိ အဘိယုဉ္ဇတော အဘိယောဂေါ န ရုဟတိ၊ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှိတုမ္ပိ န သက္ကောတိ။ ကသ္မာ? သဗ္ဗေသံ ဓုရနိက္ခေပါဘာဝတော။ န ဟေတ္ထ သဗ္ဗေ စာတုဒ္ဒိသာ ဘိက္ခူ ဓုရနိက္ခေပံ ကရောန္တီတိ။ ဒီဃဘာဏကာဒိဘေဒဿ ပန ဂဏဿ ဧကပုဂ္ဂလဿ ဝါ သန္တကံ အဘိယုဉ္ဇိတွာ ဂဏှန္တော သက္ကောတိ တေ ဓုရံ နိက္ခိပါပေတု’’န္တိ ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၂) ဝစနတော စ ဝိညာယတိ။

ကထံ ဒါယကာဒီနံ ဝိစာရေတုံ အလဘနဘာဝေါ ဝိညာယတီတိ စေ? သန္တေသုပိ ဝေဠုဝနဝိဟာရာဒိဒါယကေသု တေသံ ဝိစာရဏံ အနနုဇာနိတွာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ဘိက္ခုံ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နိတု’’န္တိ ဘိက္ခုဿေဝ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကသမ္မုတိအနုဇာနတော စ ဘဏ္ဍနကာရကေသု ¶ ကောသမ္ဗကဘိက္ခူသု သာဝတ္ထိံ အာဂတေသု အနာထပိဏ္ဍိကေန စ ဝိသာခါယ မဟာဥပါသိကာယ စ ‘‘ကထာဟံ၊ ဘန္တေ၊ တေသု ဘိက္ခူသု ပဋိပဇ္ဇာမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၄၆၈) ဧဝံ ဇေတဝနဝိဟာရဒါယကပုဗ္ဗာရာမဝိဟာရဒါယကဘူတေသု အာရောစိတေသုပိ တေသံ သေနာသနဝိစာရဏံ အဝတွာ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေန ‘‘ကထံ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ တေသု ဘိက္ခူသု သေနာသနေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ အာရောစိတေ ‘‘တေန ဟိ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဝိဝိတ္တံ သေနာသနံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘သစေ ပန၊ ဘန္တေ၊ ဝိဝိတ္တံ န ဟောတိ၊ ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ ဝိဝိတ္တံ ကတွာပိ ဒါတဗ္ဗံ၊ န တွေဝါဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ကေနစိ ပရိယာယေန ဝုဍ္ဎတရဿ ဘိက္ခုနော သေနာသနံ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗန္တိ ဝဒါမိ၊ ယော ပဋိဗာဟေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၄၇၃) ထေရဿေဝ သေနာသနဿ ဝိစာရဏဿ အနုညာတတ္တာ စ ဝိညာယတိ။

ကထံ ပန သင်္ဃာဒီနံ သေနာသနံ ဝိစာရေတုံ လဘနဘာဝေါ ဝိညာယတီတိ? ‘‘ဧဝဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ¶ သမ္မန္နိတဗ္ဗော – ပဌမံ ဘိက္ခု ယာစိတဗ္ဗော၊ ယာစိတွာ ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သင်္ဃော ဉာပေတဗ္ဗော –

သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော…ပေ… သမ္မတော သင်္ဃေန ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု သေနာသနဂ္ဂါဟာပကော၊ ခမတိ သင်္ဃဿ၊ တသ္မာ တုဏှီ၊ ဧဝမေတံ ဓာရယာမီတိ (စူဠဝ။ ၃၁၇)။

ဧဝံ သင်္ဃေန သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နာပေတွာ ပုန တေန သင်္ဃသမ္မတေန သေနာသနဂ္ဂါဟာပကေန သေနာသနဂ္ဂါဟကဝိဓာနံ အနုဇာနိတုံ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဌမံ ဘိက္ခူ ဂဏေတုံ၊ ဘိက္ခူ ဂဏေတွာ သေယျာ ဂဏေတုံ၊ သေယျာ ဂဏေတွာ သေယျဂ္ဂေန ဂါဟေတု’’န္တိ ဝစနတော သင်္ဃိကသေနာသနဿ ¶ သင်္ဃေန ဝိစာရေတုံ လဘနဘာဝေါ ဝိညာယတိ။

‘‘ဒီဃဘာဏကာဒိဘေဒဿ ပန ဂဏဿ ဧကပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဒိန္နဝိဟာရာဒိံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှန္တေ ဓုရနိက္ခေပသမ္ဘဝါ ပါရာဇိက’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၂) အာဂမနတော စ ‘‘အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကေ အနာပတ္တီ’’တိ ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၁၁၇) အာဂမနတော စ ‘‘ယသ္မိံ ပန ဝိဿာသော ရုဟတိ၊ တဿ သန္တကံ အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကမိဝ ဟောတီတိ မဟာပစ္စရိအာဒီသု ဝုတ္တ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၂) ဝစနတော စ ဂဏဿ ဒိန္နော ဂဏသန္တကဝိဟာရော ဂဏေနေဝ ဝိစာရီယတေ၊ နော ဒါယကာဒီဟိ။ ပုဂ္ဂလဿ ဒိန္နော ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရောပိ ပဋိဂ္ဂါဟကပုဂ္ဂလေနေဝ ဝိစာရီယတေ၊ နော ဒါယကာဒီဟီတိ ဝိညာယတိ။ ဧဝံ ဝိနယပါဠိယံ အဋ္ဌကထာဋီကာသု စ ဝိဟာရဿ သင်္ဃိကဂဏသန္တကပုဂ္ဂလိကဝသေန တိဝိဓဿေဝ ဝစနတော စ တေသံယေဝ သင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလာနံ ဝိဟာရဝိစာရဏဿ အနုညာတတ္တာ စ ဒါယကသန္တကဿ ဝိဟာရဿ ဝိသုံ အဝုတ္တတ္တာ စ ဒါယကာနံ ဝိဟာရဝိစာရဏဿ အနနုညာတတ္တာ စ သင်္ဃာဒယော ဧဝ ဝိဟာရဿ ဣဿရာ ဟောန္တိ၊ တေယေဝ စ ဝိစာရေတုံ လဘန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဟောတု၊ တေသု ပဋိဂ္ဂါဟကဘူတေသု သင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလေသု သော ဝိဟာရော ကဿ သန္တကော ဟောတိ၊ ကေန စ ဝိစာရေတဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ – သင်္ဃိကဝိဟာရေ တာဝ ‘‘အာဂတာနာဂတဿ စာတုဒ္ဒိသဿ သင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နတ္တာ ပဋိဂ္ဂါဟကေသု ကာလကတေသုပိ တဒညော စာတုဒ္ဒိသသင်္ဃော စ အနာဂတသင်္ဃော စ ဣဿရော၊ တဿ သန္တကော၊ တေန ဝိစာရေတဗ္ဗော။ ဂဏသန္တကေ ပန တသ္မိံ ဂဏေ ယာဝ ဧကောပိ အတ္ထိ၊ တာဝ ဂဏသန္တကောဝ၊ တေန အဝသိဋ္ဌေန ဘိက္ခုနာ ဝိစာရေတဗ္ဗော။ သဗ္ဗေသု ကာလကတေသု ¶ ယဒိ သကလဂဏော ဝါ တံဂဏပရိယာပန္နအဝသိဋ္ဌပုဂ္ဂလော ¶ ဝါ ဇီဝမာနကာလေယေဝ ယဿ ကဿစိ ဒိန္နော၊ ယေန စ ဝိဿာသဂ္ဂါဟဝသေန ဂဟိတော၊ သော ဣဿရော။ သစေပိ သကလဂဏော ဇီဝမာနကာလေယေဝ အညဂဏဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဒေတိ၊ တေ အညဂဏသင်္ဃပုဂ္ဂလာ ဣဿရာ ဟောန္တိ။ ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရေ ပန သော ဝိဟာရဿာမိကော အတ္တနော ဇီဝမာနကာလေယေဝ သင်္ဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဒေတိ၊ တေ ဣဿရာ ဟောန္တိ။ ယော ဝါ ပန တဿ ဇီဝမာနဿေဝ ဝိဿာသဂ္ဂါဟဝသေန ဂဏှာတိ၊ သောဝ ဣဿရော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? သင်္ဃိကေ ဝိဟာရဿ ဂရုဘဏ္ဍတ္တာ အဝိဿဇ္ဇိယံ အဝေဘင်္ဂိကံ ဟောတိ၊ န ကဿစိ ဒါတဗ္ဗံ။ ဂဏသန္တကပုဂ္ဂလိကေသု ပန တေသံ သာမိကတ္တာ ဒါနဝိဿာသဂ္ဂါဟာ ရုဟန္တိ၊ ‘‘တသ္မာ သော ဇီဝမာနောယေဝ သဗ္ဗံ အတ္တနော ပရိက္ခာရံ နိဿဇ္ဇိတွာ ကဿစိ အဒါသိ၊ ကောစိ ဝါ ဝိဿာသံ အဂ္ဂဟေသိ။ ယဿ ဒိန္နံ၊ ယေန စ ဂဟိတံ၊ တဿေဝ ဟောတီ’’တိ စ ‘‘ဒွိန္နံ သန္တကံ ဟောတိ အဝိဘတ္တံ၊ ဧကသ္မိံ ကာလကတေ ဣတရော သာမီ၊ ဗဟူနမ္ပိ သန္တကေ ဧသေဝ နယော’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၉) စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဝိညာယတိ။

ဧဝံ ပန ဝိဿဇ္ဇေတွာ အဒိန္နံ ‘‘မမစ္စယေန အသုကဿ ဟောတူ’’တိ ဒါနံ အစ္စယဒါနတ္တာ န ရုဟတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၄၁၉) ‘‘သစေ ဟိ ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ယော ကောစိ ကာလံ ကရောန္တော ‘မမစ္စယေန မယှံ ပရိက္ခာရော ဥပဇ္ဈာယဿ ဟောတု၊ အာစရိယဿ ဟောတု၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ ဟောတု၊ အန္တေဝါသိကဿ ဟောတု၊ မာတု ဟောတု၊ ပိတု ဟောတု၊ အညဿ ဝါ ကဿစိ ဟောတူ’တိ ဝဒတိ၊ တေသံ န ဟောတိ၊ သင်္ဃဿေဝ ဟောတိ။ န ဟိ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနံ အစ္စယဒါနံ ရုဟတိ၊ ဂိဟီနံ ပန ရုဟတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဧကစ္စေ ပန ဝိနယဓရာ ‘‘ဂိဟီနန္တိ ¶ ပဒံ သမ္ပဒါနန္တိ ဂဟေတွာ ဘိက္ခူနံ သန္တကံ အစ္စယဒါနဝသေန ဂိဟီနံ ဒဒန္တေ ရုဟတိ၊ ပဉ္စန္နံ ပန သဟဓမ္မိကာနံ ဒေန္တော န ရုဟတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ မာတာပိတူနံ ဒဒန္တောပိ ရုဟေယျ တေသံ ဂိဟိဘူတတ္တာ။ ‘‘အထ စ ပန ‘မာတု ဟောတု၊ ပိတု ဟောတု၊ အညဿ ဝါ ကဿစိ ဟောတူ’တိ ဝဒတိ၊ တေသံ န ဟောတီ’’တိ ဝစနတော န ရုဟတီတိ ဝိညာယတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဂိဟီနံ ပနာ’’တိ ဣဒံ န သမ္ပဒါနဝစနံ၊ အထ ခေါ သာမိဝစနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန ဂိဟီနံ ပန သန္တကံ အစ္စယဒါနံ ရုဟတီတိ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော။

ကိဉ္စ ဘိယျော – ‘‘သစေ ဟိ ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ယော ကောစိ ကာလံ ကရောန္တော မမစ္စယေန ¶ မယှံ ပရိက္ခာရော’’တိ အာရဘိတွာ ‘‘န ဟိ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနံ အစ္စယဒါနံ ရုဟတိ၊ ဂိဟီနံ ပန ရုဟတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သာမျတ္ထေ ဆဋ္ဌီဗဟုဝစနံ သမတ္ထိတံ ဘဝတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဂိဟီန’’န္တိ ပဒဿ အသမ္ပဒါနတ္တေ သတိ ကတမံ သမ္ပဒါနံ ဟောတီတိ? ‘‘ယဿ ကဿစီ’’တိ ပဒံ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၄၁၉) ‘‘မာတု ဟောတု၊ ပိတု ဟောတု၊ အညဿ ဝါ ကဿစိ ဟောတူ’’တိ။ အယမတ္ထော အဇ္ဇုကဝတ္ထုနာ (ပါရာ။ ၁၅၈) ဒီပေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဇီဝမာနကာလေယေဝ ဒတွာ မတေသု ဝိနိစ္ဆယော အမှေဟိ ဉာတော၊ ကဿစိ အဒတွာ မတေသု ဝိနိစ္ဆယော ကထံ ဉာတဗ္ဗောတိ? တတ္ထာပိ သင်္ဃိကေ တာဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သင်္ဃောဝ ဣဿရော၊ ဂဏသန္တကေ ပန ဧကစ္စေသု အဝသေသာ ဣဿရာ၊ သဗ္ဗေသု မတေသု သင်္ဃောဝ ဣဿရော။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၉) ‘‘သဗ္ဗေသု မတေသု သင်္ဃိကံ ဟောတီ’’တိ။ ပုဂ္ဂလိကေ ပန ဝိဟာရဿ ဂရုဘဏ္ဍတ္တာ အဝိဿဇ္ဇိယံ အဝေဘင်္ဂိကံ သင်္ဃိကမေဝ ဟောတိ။

ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ဘိက္ခုဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာလကတေ သင်္ဃော သာမီ ပတ္တစီဝရေ၊ အပိစ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာ ဗဟူပကာရာ၊ အနုဇာနာမိ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ဃေန တိစီဝရဉ္စ ပတ္တဉ္စ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာနံ ဒါတုံ။ ယံ တတ္ထ လဟုဘဏ္ဍံ လဟုပရိက္ခာရံ၊ တံ သမ္မုခီဘူတေန သင်္ဃေန ဘာဇေတုံ။ ယံ တတ္ထ ဂရုဘဏ္ဍံ ဂရုပရိက္ခာရံ၊ တံ အာဂတာနာဂတဿ စာတုဒ္ဒိသဿ သင်္ဃဿ အဝိဿဇ္ဇိယံ အဝေဘင်္ဂိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၆၉) တေန ဘဂဝတာ ဇာနတာ ပဿတာ အရဟတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တတ္တာ ဝိညာယတိ။ ဧဝမ္ပိ ‘‘ဂရုဘဏ္ဍံ ဂရုပရိက္ခာရံ’’ဣစ္စေဝ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘ဝိဟာရ’’န္တိ၊ တသ္မာ ကထံ ဝိဟာရဿ ဂရုဘဏ္ဍဘာဝေါတိ ဝိညာယတီတိ? ‘‘ဝိဟာရော ဝိဟာရဝတ္ထု၊ ဣဒံ ဒုတိယံ အဝေဘင်္ဂိက’’န္တိ ပါဠိယံ၊

‘‘ဒွိသင်္ဂဟာနိ ဒွေ ဟောန္တိ၊ တတိယံ စတုသင်္ဂဟံ၊

စတုတ္ထံ နဝကောဋ္ဌာသံ၊ ပဉ္စမံ အဋ္ဌဘေဒနံ။

‘‘ဣတိ ပဉ္စဟိ ရာသီဟိ၊ ပဉ္စနိမ္မလလောစနော၊

ပဉ္စဝီသဝိဓံ နာထော၊ ဂရုဘဏ္ဍံ ပကာသယီ’’တိ။ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) –

အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တတ္တာ ဝိညာယတိ။

ဣတိ ¶ ဒါယကော ဝိဟာရံ ကတွာ ကုလူပကဘိက္ခုဿ ဒေတိ၊ တဿ မုဉ္စစေတနုပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗကာလေ ဒါယကော ဝိဟာရဿာမိကော ဟောတိ၊ ဒါတုံ ဝါ ဝိစာရေတုံ ဝါ ဣဿရော၊ မုဉ္စစေတနုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ပဋိဂ္ဂါဟကဘိက္ခု သာမိကော ဟောတိ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝါ အညေသံ ဒါတုံ ဝါ ဣဿရော။ သော ပုဂ္ဂလော အတ္တနော ဇီဝမာနက္ခဏေယေဝ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနံ နိဿဇ္ဇိတွာ ဒေတိ၊ တဒါ တေ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒယော သာမိကာ ဟောန္တိ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝါ အညဿ ဝါ ဒါတုံ ဣဿရာ။ ယဒိ ပန ကဿစိ အဒတွာဝ ကာလံ ကရောတိ၊ တဒါ သင်္ဃောဝ တဿ ဝိဟာရဿ သာမိကော ဟောတိ၊ န ဒါယကော ဝါ ပုဂ္ဂလော ဝါ၊ သင်္ဃာနုမတိယာ ဧဝ ပုဂ္ဂလော ပရိဘုဉ္ဇိတုံ လဘတိ၊ န အတ္တနော ဣဿရဝတာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧဝံ ¶ မူလတောယေဝ သင်္ဃဿ ဒိန္နတ္တာ သင်္ဃိကဘူတဝိဟာရော ဝါ မူလေ ဂဏပုဂ္ဂလာနံ ဒိန္နတ္တာ ဂဏသန္တကပုဂ္ဂလိကဘူတောပိ တေသံ ဂဏပုဂ္ဂလာနံ အညဿ နိဿဇ္ဇနဝသေန အဒတွာ ကာလကတတ္တာ ပစ္ဆာ သင်္ဃိကဘာဝံ ပတ္တဝိဟာရော ဝါ သင်္ဃေန ဝိစာရေတဗ္ဗော ဟောတိ။ သင်္ဃေနပိ ဘဂဝတော အနုမတိယာ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နိတွာ ဂါဟာပေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ သေနာသနက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၁၇) ‘‘အထ ခေါ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ ‘ကေန နု ခေါ သေနာသနံ ဂါဟေတဗ္ဗ’န္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – ‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ဘိက္ခုံ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နိတု’န္တိ’’အာဒိ။

ဣမသ္မိံ ဌာနေ ‘‘သေနာသနဂ္ဂါဟော နာမ ဝဿကာလဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟော၊ ဥတုကာလဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟော၊ ဓုဝဝါသဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟောတိ တိဝိဓော ဟောတိ။ တေသု ဝဿကာလဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟော ပုရိမဝဿဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟော၊ ပစ္ဆိမဝဿဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟောတိ ဒုဝိဓော။ ဥတုကာလဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟောပိ အန္တရာမုတ္တကဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟော၊ တင်္ခဏပဋိသလ္လာနဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟောတိ ဒုဝိဓော’’တိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ၊ ဧတံ ပါဠိယာ စ အဋ္ဌကထာယ စ အသမေန္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ပါဠိယဉှိ (စူဠဝ။ ၃၁၈) ‘‘အထ ခေါ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ ‘ကတိ နု ခေါ သေနာသနဂ္ဂါဟော’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – တယောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သေနာသနဂ္ဂါဟာ ပုရိမကော ပစ္ဆိမကော အန္တရာမုတ္တကော။ အပရဇ္ဇုဂတာယ အာသာဠှိယာ ပုရိမကော ဂါဟေတဗ္ဗော၊ မာသဂတာယ အာသာဠှိယာ ပစ္ဆိမကော ဂါဟေတဗ္ဗော၊ အပရဇ္ဇုဂတာယ ပဝါရဏာယ အာယတိံ ဝဿာဝါသတ္ထာယ အန္တရာမုတ္တကော ဂါဟေတဗ္ဗော။ ဣမေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တယော သေနာသနဂ္ဂါဟာ’’တိ ဧဝံ အာဂတော၊ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ¶ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) ‘‘တီသု သေနာသနဂ္ဂါဟေသု ပုရိမကော စ ပစ္ဆိမကော ¶ စာတိ ဣမေ ဒွေ ဂါဟာ ထာဝရာ။ အန္တရာမုတ္တကေ အယံ ဝိနိစ္ဆယော…ပေ… အယံ တာဝ အန္တောဝဿေ ဝဿူပနာယိကာဒိဝသေန ပါဠိယံ အာဂတသေနာသနဂ္ဂါဟကထာ၊ အယံ ပန သေနာသနဂ္ဂါဟော နာမ ဒုဝိဓော ဟောတိ ဥတုကာလေ စ ဝဿာဝါသေ စာ’’တိ ဧဝံ အာဂတော၊ တသ္မာ သင်္ဃေန သမ္မတသေနာသနဂ္ဂါဟာပကေန ဝိစာရေတဗ္ဗာ။

သေနာသနဂ္ဂါဟော နာမ ဥတုကာလေ သေနာသနဂ္ဂါဟော၊ ဝဿာဝါသေ သေနာသနဂ္ဂါဟောတိ ဒုဝိဓော။ တတ္ထ ဥတုကာလော နာမ ဟေမန္တဥတုဂိမှဥတုဝသေန အဋ္ဌ မာသာ၊ တသ္မိံ ကာလေ ဘိက္ခူ အနိယတာဝါသာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ယေ ယဒါ အာဂစ္ဆန္တိ၊ တေသံ တဒါ ဘိက္ခူ ဥဋ္ဌာပေတွာ သေနာသနံ ဒါတဗ္ဗံ၊ အကာလော နာမ နတ္ထိ။ အယံ ဥတုကာလေ သေနာသနဂ္ဂါဟော နာမ။ ဝဿာဝါသေ သေနာသနဂ္ဂါဟော ပန ‘‘ပုရိမကော ပစ္ဆိမကော အန္တရာမုတ္တကော’’တိ ပါဠိယံ အာဂတနယေန တိဝိဓော ဟောတိ။ အန္တရာမုတ္တကောပိ ဟိ အာယတိံ ဝဿာဝါသတ္ထာယ ဂါဟိတတ္တာ ဝဿာဝါသေ သေနာသနဂ္ဂါဟမေဝ ပဝိသတိ၊ န ဥတုကာလေ သေနာသနဂ္ဂါဟော။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ ‘‘အပရဇ္ဇုဂတာယ ပဝါရဏာယ အာယတိံ ဝဿာဝါသတ္ထာယ အန္တရာမုတ္တကော ဂါဟေတဗ္ဗော’’တိ။ တင်္ခဏပဋိသလ္လာနဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟောတိ စ နေဝ ပါဠိယံ န အဋ္ဌကထာယံ ဝိသုံ အာဂတော၊ ဥတုကာလေ သေနာသနဂ္ဂါဟောယေဝ တဒင်္ဂသေနာသနဂ္ဂါဟောတိပိ တင်္ခဏပဋိသလ္လာနဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟောတိပိ ဝဒန္တိ၊ တသ္မာ ဥတုကာလဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟောပိ ‘‘အန္တရာမုတ္တကဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟော တင်္ခဏပဋိသလ္လာနဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟောတိ ဒုဗ္ဗိဓော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗော။

အထာပိ ¶ ဝဒန္တိ ‘‘ယထာဝုတ္တေသု ပဉ္စသု သေနာသနဂ္ဂါဟေသု စတ္တာရော သေနာသနဂ္ဂါဟာ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတေန သေနာသနဂ္ဂါဟာပကသမ္မုတိလဒ္ဓေန ဘိက္ခုနာ အန္တောဥပစာရသီမဋ္ဌေန ဟုတွာ အန္တောသီမဋ္ဌာနံ ဘိက္ခူနံ ယထာဝိနယံ ဝိစာရေတဗ္ဗာ ဟောန္တိ၊ တေ ပန ဝိစာရဏာ ယာဝဇ္ဇကာလာ ထာဝရာ ဟုတွာ န တိဋ္ဌန္တိ၊ ဓုဝဝါသဝသေန ဝိစာရဏမေဝ ယာဝဇ္ဇကာလာ ထာဝရံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတီ’’တိ၊ တမ္ပိ တထာ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ကသ္မာ? သေနာသနဂ္ဂါဟာပကဘေဒေ ‘‘ဓုဝဝါသဝသေန သေနာသနဂ္ဂါဟော’’တိ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ နတ္ထိ။ ဓုဝဝါသဝသေန ဝိစာရဏဉ္စ သမ္မုတိလဒ္ဓေန သေနာသနဂ္ဂါဟာပကေန ဝိစာရေတဗ္ဗံ န ဟောတိ၊ အထ ခေါ သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန အပလောကနကမ္မဝသေန ဒုဝင်္ဂသမန္နာဂတဿ ဘိက္ခုဿ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒါနမေဝ၊ တသ္မာ သမဂ္ဂေါ သင်္ဃော ဗဟူပကာရတာဂုဏဝိသိဋ္ဌတာသင်္ခါတေဟိ ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ဘိက္ခုံ အပလောကနကမ္မဝသေန သမ္မန္နိတွာ ¶ တဿ ဖာသုကံ အာဝါသံ ဓုဝဝါသဝသေန အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒေတိ၊ တံ ယာဝဇ္ဇကာလာ ထာဝရံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

သမဂ္ဂေါ သင်္ဃောဝ ဓုဝဝါသဝသေန ဒေတိ၊ န သေနာသနဂ္ဂါဟာပကောတိ အယမတ္ထော ကထံ ဉာတဗ္ဗောတိ စေ? ‘‘သင်္ဃော ပန ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဝါ ဓမ္မကထိကဝိနယဓရာဒီနံ ဝါ ဂဏဝါစကအာစရိယဿ ဝါ ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေန္တော ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရံ သမ္မန္နိတွာ ဒေတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၀၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘သင်္ဃော ပန ဗဟုဿုတဿ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီဟိ ဗဟူပကာရဿ ဘာရနိတ္ထာရကဿ ဖာသုကံ အာဝါသံ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒေတီ’’တိ စ ‘‘သင်္ဃော ပန ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဝါ ဓမ္မကထိကဝိနယဓရဂဏဝါစကာစရိယာနံ ဝါ ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရံ သလ္လက္ခေတွာ သမ္မန္နိတွာ ဒေတီ’’တိ စ ‘‘ဗဟုဿုတဿ သင်္ဃဘာရနိတ္ထာရကဿ ¶ ဘိက္ခုနော အနုဋ္ဌာပနီယသေနာသနမ္ပီ’’တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၅-၄၉၆) စ ‘‘အပလောကနကမ္မံ နာမ သီမဋ္ဌကံ သင်္ဃံ သောဓေတွာ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာ သမဂ္ဂဿ သင်္ဃဿ အနုမတိယာ တိက္ခတ္တုံ သာဝေတွာ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မ’’န္တိ စ အဋ္ဌကထာသု (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၂) ဝစနတော သာဓုကံ နိဿံသယေန ဉာတဗ္ဗောတိ။

ကထံ ပန အပလောကနကမ္မေန ဒါတဗ္ဗဘာဝေါ ဝိညာယတီတိ? ‘‘ဗဟုဿုတဿ သင်္ဃဘာရနိတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော အနုဋ္ဌာပနီယသေနာသနမ္ပိ သင်္ဃကိစ္စံ ကရောန္တာနံ ကပ္ပိယကာရကာဒီနံ ဘတ္တဝေတနမ္ပိ အပလောကနကမ္မေန ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပရိဝါရဋ္ဌကထာယံ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၅-၄၉၆) ကမ္မဝဂ္ဂေ အာဂတတ္တာ ဝိညာယတိ။ ကထံ ပန ဒုဝင်္ဂသမန္နာဂတဿ ဘိက္ခုနောယေဝ ဒါတဗ္ဗဘာဝေါ ဝိညာယတီတိ? ‘‘ဗဟူပကာရတန္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကတာဒိဗဟုဥပကာရဘာဝံ။ န ကေဝလံ ဣဒမေဝါတိ အာဟ ‘ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စာ’တိအာဒိ။ တေန ဗဟူပကာရတ္တေပိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတ္တာဘာဝေ၊ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတ္တေပိ ဗဟူပကာရတ္တာဘာဝေ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဋီ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တတ္တာ ဝိညာယတိ။

ကသ္မာ ပန သေနာသနဂ္ဂါဟာပကေန ဝိစာရေတဗ္ဗော သေနာသနဂ္ဂါဟော ယာဝဇ္ဇကာလာ န တိဋ္ဌတီတိ? ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတဿ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကဿ ဘိက္ခုနော ဒုလ္လဘတ္တာ၊ နာနာဒေသဝါသီနံ နာနာစရိယကုလသမ္ဘဝါနံ ဘိက္ခူနံ ဧကသမ္ဘောဂပရိဘောဂဿ ဒုက္ကရတ္တာ စ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ ¶ န တိဋ္ဌတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ဘိက္ခုံ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နိတုံ၊ ယော န ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ၊ န ဒေါသာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ၊ န မောဟာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ၊ န ဘယာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ ¶ ၊ ဂဟိတာဂဟိတဉ္စ ဇာနေယျာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၇)။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၂) ‘‘ဧဝရူပေန ဟိ သဘာဂပုဂ္ဂလေန ဧကဝိဟာရေ ဝါ ဧကပရိဝေဏေ ဝါ ဝသန္တေန အတ္ထော နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပန ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဒါနဝိစာရော ယာဝဇ္ဇကာလာ တိဋ္ဌတီတိ? ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတာဘာဝေပိ သီမဋ္ဌကဿ သမဂ္ဂဿ သင်္ဃဿ အနုမတိယာ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘အပလောကနကမ္မံ နာမ သီမဋ္ဌကံ သင်္ဃံ သောဓေတွာ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာ သမဂ္ဂဿ သင်္ဃဿ အနုမတိယာ တိက္ခတ္တုံ သာဝေတွာ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မ’’န္တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၂)။

ဥတုကာလေ သင်္ဃိကသေနာသနေ ဝသန္တေန အာဂတော ဘိက္ခု န ပဋိဗာဟေတဗ္ဗော အညတြ အနုဋ္ဌာပနီယာ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဿာနံ တေမာသံ ပဋိဗာဟိတုံ၊ ဥတုကာလံ ပန န ပဋိဗာဟိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၁၈)။ ‘‘အညတြ အနုဋ္ဌာပနီယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကတမေ အနုဋ္ဌာပနီယာတိ? စတ္တာရော အနုဋ္ဌာပနီယာ ဝုဍ္ဎတရော၊ ဘဏ္ဍာဂါရိကော၊ ဂိလာနော၊ သင်္ဃတော လဒ္ဓသေနာသနော စ။ တတ္ထ ဝုဍ္ဎတရော ဘိက္ခု တသ္မိံ ဝိဟာရေ အန္တောသီမဋ္ဌကဘိက္ခူသု အတ္တနာ ဝုဍ္ဎတရဿ အညဿ အဘာဝါ ယထာဝုဍ္ဎံ ကေနစိ အနုဋ္ဌာပနီယော။ ဘဏ္ဍာဂါရိကော သင်္ဃေန သမ္မန္နိတွာ ဘဏ္ဍာဂါရဿ ဒိန္နတာယ သင်္ဃဿ ဘဏ္ဍံ ရက္ခန္တော ဂေါပေန္တော ဝသတိ၊ တသ္မာ သော ဘဏ္ဍာဂါရိကော ကေနစိ အနုဋ္ဌာပနီယော။ ဂိလာနော ဂေလညာဘိဘူတော အတ္တနော လဒ္ဓသေနာသနေ ဝသန္တော ကေနစိ အနုဋ္ဌာပနီယော။ သင်္ဃတော လဒ္ဓသေနာသနော သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန ဒိန္နသေနာသနတ္တာ ကေနစိ အနုဋ္ဌာပနီယော။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၃) ‘‘စတ္တာရော ဟိ န ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗာ ဝုဍ္ဎတရော၊ ဘဏ္ဍာဂါရိကော၊ ဂိလာနော၊ သင်္ဃတော လဒ္ဓသေနာသနောတိ။ တတ္ထ ဝုဍ္ဎတရော အတ္တနော ဝုဍ္ဎတာယ နဝကတရေန န ¶ ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗော၊ ဘဏ္ဍာဂါရိကော သင်္ဃေန သမ္မန္နိတွာ ဘဏ္ဍာဂါရဿ ဒိန္နတာယ၊ ဂိလာနော အတ္တနော ဂိလာနတာယ၊ သင်္ဃော ပန ဗဟုဿုတဿ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီဟိ ဗဟူပကာရဿ ဘာရနိတ္ထာရကဿ ဖာသုကံ အာဝါသံ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒေတိ၊ တသ္မာ သော ဥပကာရကတာယ စ သင်္ဃတော လဒ္ဓတာယ စ န ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗော’’တိ။ ဌပေတွာ ဣမေ စတ္တာရော အဝသေသာ ဝုဋ္ဌာပနီယာဝ ဟောန္တိ။

အပရသ္မိံ ဘိက္ခုမှိ အာဂတေ ဝုဋ္ဌာပေတွာ သေနာသနံ ဒါပေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) ‘‘ဥတုကာလေ တာဝ ကေစိ အာဂန္တုကာ ဘိက္ခူ ပုရေဘတ္တံ အာဂစ္ဆန္တိ၊ ကေစိ ¶ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဌမယာမံ ဝါ မဇ္ဈိမယာမံ ဝါ ပစ္ဆိမယာမံ ဝါ၊ ယေ ယဒါ အာဂစ္ဆန္တိ၊ တေသံ တဒါဝ ဘိက္ခူ ဥဋ္ဌာပေတွာ သေနာသနံ ဒါတဗ္ဗံ၊ အကာလော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ဧတရဟိ ပန သဒ္ဓါ ပသန္နာ မနုဿာ ဝိဟာရံ ကတွာ အပ္ပေကစ္စေ ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘သင်္ဃေ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလ’’န္တိ ဉတွာ စာတုဒ္ဒိသံ သင်္ဃံ အာရဗ္ဘ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ အာဂတာနာဂတဿ စာတုဒ္ဒိသဿ သင်္ဃဿ ဒေမာ’’တိ ဝတွာ ဒေန္တိ၊ အပ္ပေကစ္စေ အတ္တနာ ပသန္နံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ဝိဟာရံ ကတွာပိ ဒါနကာလေ တေန ဥယျောဇိတာ ဟုတွာ စာတုဒ္ဒိသံ သင်္ဃံ အာရဗ္ဘ ဝုတ္တနယေန ဒေန္တိ၊ အပ္ပေကစ္စေ ကရဏကာလေပိ ဒါနကာလေပိ အတ္တနော ကုလူပကဘိက္ခုမေဝ အာရဗ္ဘ ပရိစ္စဇန္တိ၊ တထာပိ ဒက္ခိဏောဒကပါတနကာလေ တေန သိက္ခာပိတာ ယထာဝုတ္တပါဌံ ဝစီဘေဒံ ကရောန္တိ၊ စိတ္တေန ပန ကုလူပကဿေဝ ဒေန္တိ၊ န သဗ္ဗသင်္ဃသာဓာရဏတ္ထံ ဣစ္ဆန္တိ။

ဣမေသု တီသု ဒါနေသု ပဌမံ ပုဗ္ဗကာလေပိ ဒါနကာလေပိ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တတ္တာ သဗ္ဗသင်္ဃိကံ ဟောတိ။ ဒုတိယံ ပုဗ္ဗကာလေ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တမာနမ္ပိ ဒါနကာလေ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တတ္တာ သင်္ဃိကမေဝ။ တတိယံ ပန ပုဗ္ဗကာလေပိ ဒါနကာလေပိ ¶ ကုလူပကပုဂ္ဂလမေဝ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တတိ၊ န သင်္ဃံ၊ ကေဝလံ ဘိက္ခုနာ ဝုတ္တာနုသာရေနေဝ ဝစီဘေဒံ ကရောန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ ‘‘ကိံ အယံ ဝိဟာရော စိတ္တဝသေန ပုဂ္ဂလိကော ဟောတိ၊ ဝစီဘေဒဝသေန သင်္ဃိကော’’တိ စိန္တာယံ ဧကစ္စေ ဧဝံ ဝဒေယျုံ –

‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ၊ မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ၊

မနသာ စေ ပသန္နေန၊ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ၊

တတော နံ သုခမနွေတိ၊ ဆာယာဝ အနပါယိနီတိ။ (ဓ။ ပ။ ၂) –

ဝစနတော စိတ္တဝသေန ပုဂ္ဂလိကော ဟောတီ’’တိ။ အညေ ‘‘ယထာ ဒါယကာ ဝဒန္တိ၊ တထာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၅) ဝစနတော ဝစီဘေဒဝသေန သင်္ဃိကော ဟောတီ’’တိ။

တတြာယံ ဝိစာရဏာ – ဣဒံ ဒါနံ ပုဗ္ဗေ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏတံ ပစ္ဆာ သင်္ဃဿ ပရိဏာမိတံ၊ တသ္မာ ‘‘သင်္ဃိကော’’တိ ဝုတ္တေ နဝသု အဓမ္မိကဒါနေသု ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏတံ သင်္ဃဿ ပရိဏာမေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၆၀) ဝုတ္တံ အဋ္ဌမံ အဓမ္မိကဒါနံ ဟောတိ၊ တဿ ဒါနဿ ပဋိဂ္ဂဟာပိ ပရိဘောဂါပိ အဓမ္မိကပဋိဂ္ဂဟာ အဓမ္မိကပရိဘောဂါ ဟောန္တိ။ ‘‘ပုဂ္ဂလိကော’’တိ ဝုတ္တေ တီသု ဓမ္မိကဒါနေသု ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဒိန္နံ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ တတိယဓမ္မိကဒါနံ ဟောတိ၊ တဿ ¶ ပဋိဂ္ဂဟာပိ ပရိဘောဂါပိ ဓမ္မိကပဋိဂ္ဂဟာ ဓမ္မိကပရိဘောဂါ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ပုဂ္ဂလိကပက္ခံ ဘဇတိ။ အပ္ပေကစ္စေ သုတ္တန္တိကာဒိဂဏေ ပသီဒိတွာ ဝိဟာရံ ကာရေတွာ ဂဏဿ ဒေန္တိ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ အာယသ္မန္တာနံ ဒမ္မီ’’တိ။ အပ္ပေကစ္စေ ပုဂ္ဂလေ ပသီဒိတွာ ဝိဟာရံ ကတွာ ပုဂ္ဂလဿ ဒေန္တိ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ အာယသ္မတော ဒမ္မီ’’တိ။ ဧတေ ပန ဂဏသန္တကပုဂ္ဂလိကာ ဝိဟာရာ ဒါနကာလတော ပဋ္ဌာယ ပဋိဂ္ဂါဟကသန္တကာဝ ဟောန္တိ၊ န ဒါယကသန္တကာ။ တေသု ဂဏသန္တကော တာဝ ဧကစ္စေသု မတေသု အဝသေသာနံ သန္တကော၊ တေသု ဓရမာနေသုယေဝ ¶ ကဿစိ ဒေန္တိ၊ တဿ သန္တကော။ ကဿစိ အဒတွာ သဗ္ဗေသု မတေသု သင်္ဃိကော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၉) ‘‘ဒွိန္နံ သန္တကံ ဟောတိ အဝိဘတ္တံ၊ ဧကသ္မိံ ကာလကတေ ဣတရော သာမီ၊ ဗဟူနံ သန္တကေပိ ဧသေဝ နယော။ သဗ္ဗေသု မတေသု သင်္ဃိကံဝ ဟောတီ’’တိ။

ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရောပိ ယဒိ သော ပဋိဂ္ဂါဟကပုဂ္ဂလော အတ္တနော ဇီဝမာနကာလေယေဝ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနံ ဒေတိ၊ ကောစိ ဝါ တဿ ဝိဿာသေန တံ ဝိဟာရံ အဂ္ဂဟေသိ၊ တဿ သန္တကော ဟောတိ။ ကဿစိ အဒတွာ ကာလကတေ သင်္ဃိကော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သော ဇီဝမာနောယေဝ သဗ္ဗံ အတ္တနော ပရိက္ခာရံ နိဿဇ္ဇိတွာ ကဿစိ အဒါသိ၊ ကောစိ ဝါ ဝိဿာသံ အဂ္ဂဟေသိ။ ယဿ ဒိန္နော၊ ယေန စ ဂဟိတော၊ တဿေဝ ဟောတီ’’တိ။ ပါဠိယဉ္စ (မဟာဝ။ ၃၆၉) ‘‘ဘိက္ခုဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာလကတေ သင်္ဃော သာမီ ပတ္တစီဝရေ၊ အပိစ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာ ဗဟူပကာရာ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ဃေန တိစီဝရဉ္စ ပတ္တဉ္စ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာနံ ဒါတုံ၊ ယံ တတ္ထ လဟုဘဏ္ဍံ လဟုပရိက္ခာရံ၊ တံ သမ္မုခီဘူတေန သင်္ဃေန ဘာဇေတုံ၊ ယံ တတ္ထ ဂရုဘဏ္ဍံ ဂရုပရိက္ခာရံ၊ တံ အာဂတာနာဂတဿ စာတုဒ္ဒိသဿ သင်္ဃဿ အဝိဿဇ္ဇိယံ အဝေဘင်္ဂိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၆၉) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဣမိနာ နယေန ဝိနိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗော။

သင်္ဃိကေ ပန ပါဠိယံ အာဂတာနံ ‘‘ပုရိမကော ပစ္ဆိမကော အန္တရာမုတ္တကော စာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၈) ဝုတ္တာနံ တိဏ္ဏံ သေနာသနဂ္ဂါဟာနဉ္စ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) အာဂတာနံ ‘‘ဥတုကာလေ စ ဝဿာဝါသေ စာ’’တိ ဝုတ္တာနံ ဒွိန္နံ သေနာသနဂ္ဂါဟာနဉ္စ ဧတရဟိ အသမ္ပဇ္ဇနတော အနုဋ္ဌာပနီယပါဠိယံ အာဂတဿ အတ္တနော သဘာဝေန အနုဋ္ဌာပနီယဿ ဓုဝဝါသတ္ထာယ သင်္ဃေန ဒိန္နတာယ အနုဋ္ဌာပနီယဿ ဝသေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဟောတိ။ ဝုဍ္ဎတရဂိလာနာ ဟိ ¶ အတ္တနော သဘာဝေန အနုဋ္ဌာပနီယာ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၃) ‘‘ဝုဍ္ဎတရော အတ္တနော ဝုဍ္ဎတာယ နဝကတရေန န ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗော၊ ဂိလာနော အတ္တနော ဂိလာနတာယာ’’တိ။ ဘဏ္ဍာဂါရိကဓမ္မကထိကာဒယော ¶ ဓုဝဝါသတ္ထာယ သင်္ဃေန ဒိန္နတာယ အနုဋ္ဌာပနီယာ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘သင်္ဃော ပန ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဝါ ဓမ္မကထိကဝိနယဓရာဒီနံ ဝါ…ပေ… ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရံ သမ္မန္နိတွာ ဒေတိ၊ တသ္မာ ယဿ သင်္ဃေန ဒိန္နော၊ သောပိ အနုဋ္ဌာပနီယော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၀၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။ သော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ဧတရဟိ သင်္ဃိကဝိဟာရေသု သင်္ဃတ္ထေရေသု ယထာကမ္မင်္ဂတေသု တသ္မိံ ဝိဟာရေ ယော ဘိက္ခု ဝုဍ္ဎတရော၊ သောပိ ‘‘အယံ ဝိဟာရော မယာ ဝသိတဗ္ဗော’’တိ ဝဒတိ။ ယော တတ္ထ ဗျတ္တော ပဋိဗလော၊ သောပိ တထေဝ ဝဒတိ။ ယေန သော ဝိဟာရော ကာရိတော၊ သောပိ ‘‘မယာ ပသီဒိတပုဂ္ဂလော အာရောပေတဗ္ဗော’’တိ ဝဒတိ။ သင်္ဃောပိ ‘‘မယမေဝ ဣဿရာ၊ တသ္မာ အမှေဟိ ဣစ္ဆိတပုဂ္ဂလော အာရောပေတဗ္ဗော’’တိ ဝဒတိ။ ဧဝံဒွိဓာ ဝါ တိဓာ ဝါ စတုဓာ ဝါ ဘိန္နေသု မဟန္တံ အဓိကရဏံ ဟောတိ။

တေသု ဝုဍ္ဎတရော ‘‘န တွေဝါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကေနစိ ပရိယာယေန ဝုဍ္ဎတရဿ အာသနံ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗန္တိ ဝဒါမိ၊ ယော ပဋိဗာဟေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ပါဠိပါဌဉ္စ (မဟာဝ။ ၄၇၃၊ စူဠဝ။ ၃၁၆)၊ ‘‘ဝုဍ္ဎတရော အတ္တနော ဝုဍ္ဎတာယ နဝကတရေန န ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗော’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနဉ္စ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၉ အာဒယော၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဂဟေတွာ ‘‘အဟမေဝ ဧတ္ထ ဝုဍ္ဎတရော၊ မယာ ဝုဍ္ဎတရော အညော နတ္ထိ၊ တသ္မာ အဟမေဝ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသိတုမနုစ္ဆဝိကော’’တိ သညီ ဟောတိ။ ဗျတ္တောပိ ‘‘ဗဟုဿုတဿ သင်္ဃဘာရနိတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော အနုဋ္ဌာပနီယသေနာသနမ္ပီ’’တိ ပရိဝါရဋ္ဌကထာဝစနဉ္စ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၅-၄၉၆)၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗျတ္တေန ¶ ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန ဒသဝဿေန ဝါ အတိရေကဒသဝဿေန ဝါ ဥပသမ္ပာဒေတုံ၊ နိဿယံ ဒါတု’’န္တိအာဒိပါဠိဝစနဉ္စ (မဟာဝ။ ၇၆၊ ၈၂) ဂဟေတွာ ‘‘အဟမေဝ ဧတ္ထ ဗျတ္တော ပဋိဗလော၊ န မယာ အညော ဗျတ္တတရော အတ္ထိ၊ တသ္မာ အဟမေဝ ဣမဿ ဝိဟာရဿ အနုစ္ဆဝိကော’’တိ သညီ။ ဝိဟာရကာရကောပိ ‘‘ယေန ဝိဟာရော ကာရိတော၊ သော ဝိဟာရသာမိကောတိ ဝိနယပါဌော (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) အတ္ထိ၊ မယာ စ ဗဟုံ ဓနံ စဇိတွာ အယံ ဝိဟာရော ကာရိတော၊ တသ္မာ မယာ ပသန္နပုဂ္ဂလော အာရောပေတဗ္ဗော၊ န အညော’’တိ သညီ။ သင်္ဃောပိ ‘‘သင်္ဃိကော နာမ ဝိဟာရော သင်္ဃဿ ဒိန္နော ဟောတိ ပရိစ္စတ္တော’’တိအာဒိပါဠိဝစနဉ္စ (ပါစိ။ ၁၁၆၊ ၁၂၁၊ ၁၂၆၊ ၁၃၁)၊ အန္တမသော စတုရင်္ဂုလပါဒကံ ဂါမဒါရကေဟိ ပံသွာဂါရကေသု ကီဠန္တေဟိ ကတမ္ပိ သင်္ဃဿ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတီ’’တိအာဒိအဋ္ဌကထာဝစနဉ္စ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) ဂဟေတွာ ‘‘အယံ ဝိဟာရော သင်္ဃိကော ¶ သင်္ဃသန္တကော၊ တသ္မာ အမှေဟိ အဘိရုစိတပုဂ္ဂလောဝ အာရောပေတဗ္ဗော၊ န အညော’’တိ သညီ။

တတ္ထ ဝုဍ္ဎတရဿ ဝစနေပိ ‘‘န တွေဝါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ’’တျာဒိဝစနံ (စူဠဝ။ ၃၁၆) တေသု တေသု အာသနသာလာဒီသု အဂ္ဂါသနဿ ဝုဍ္ဎတရာရဟတ္တာ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ နိသိန္နောပိ ဘိက္ခု ဝုဍ္ဎတရေ အာဂတေ ဝုဋ္ဌာယ အာသနံ ဒါတဗ္ဗံ သန္ဓာယ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ၊ န ဓုဝဝါသံ သန္ဓာယ။ ‘‘ဝုဍ္ဎတရော အတ္တနော ဝုဍ္ဎတာယ’’တျာဒိဝစနဉ္စ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၀၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ယထာဝုဍ္ဎံ သေနာသနေ ဒီယမာနေ ဝုဍ္ဎတရေ အာဂတေ နဝကတရော ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗော၊ ဝုဋ္ဌာပေတွာ ဝုဍ္ဎတရဿ သေနာသနံ ဒါတဗ္ဗံ၊ ဝုဍ္ဎတရော ပန နဝကတရေန န ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗော။ ကသ္မာ? ‘‘အတ္တနော ဝုဍ္ဎတရတာယာ’’တိ ဥတုကာလေ ယထာဝုဍ္ဎံ သေနာသနဒါနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဒါနံ သန္ဓာယ ¶ ၊ တသ္မာ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ၊ န သီဃံ အနုဇာနိတဗ္ဗံ။

ဗျတ္တဝစနေပိ ‘‘ဗဟုဿုတဿ သင်္ဃဘာရနိတ္ထာရကဿ’’တျာဒိဝစနဉ္စ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၄၅-၄၉၆) န ဗဟုဿုတမတ္တေန သင်္ဃိကဝိဟာရဿ ဣဿရဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ တဿ ဘိက္ခုဿ ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ သင်္ဃေန ဖာသုကံ အာဝါသံ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒိန္နေ သော ဘိက္ခု ကေနစိ တမှာ ဝိဟာရာ အနုဋ္ဌာပနီယော ဟောတိ၊ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ’’တျာဒိဝစနဉ္စ (မဟာဝ။ ၈၂) နိဿယာစရိယာနံ လက္ခဏံ ပကာသေတုံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ၊ န သင်္ဃိကဝိဟာရဿ ဣဿရတ္တံ၊ တသ္မာ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ၊ န သီဃံ အနုဇာနိတဗ္ဗံ။

ဒါယကဝစနံ ပန နာနုဇာနိတဗ္ဗံ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ‘‘ယေန ဝိဟာရော ကာရိတော’’တျာဒိပါဌဿ အမုချဝေါဟာရတ္တာ။ ယထာ ဟိ ပုထုဇ္ဇနကာလေ ရူပါဒီသု သဉ္ဇနဿ ဘူတပုဗ္ဗတ္တာ ဘူတပုဗ္ဗဂတိယာ အရဟာပိ ‘‘သတ္တော’’တိ၊ ဧဝံ ဒါနကာလတော ပုဗ္ဗေ တဿ ဝိဟာရဿ သာမိဘူတပုဗ္ဗတ္တာ ဒါယကော ‘‘ဝိဟာရသာမိကော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ န ဣဿရတ္တာ။ န ဟိ သကလေ ဝိနယပိဋကေ အဋ္ဌကထာဋီကာသု စ ‘‘ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒိန္နဿ ဝိဟာရဿ ဒါယကော ဣဿရော’’တိ ဝါ ‘‘ဒါယကေန ဝိစာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝါ ‘‘ဒါယကသန္တကဝိဟာရော’’တိ ဝါ ပါဌော အတ္ထိ၊ ‘‘သင်္ဃိကော၊ ဂဏသန္တကော၊ ပုဂ္ဂလိကော’’ဣစ္စေဝ အတ္ထိ၊ တသ္မာ တဿ ဝစနံ နာနုဇာနိတဗ္ဗံ။

သင်္ဃဿ ¶ ဝစနေပိ ‘‘သင်္ဃိကော နာမ ဝိဟာရော’’တျာဒိဝစနံ (ပါစိ။ ၁၁၆၊ ၁၂၁၊ ၁၂၆၊ ၁၃၁) သင်္ဃသန္တကဘာဝံ သင်္ဃေန ဝိစာရေတဗ္ဗဘာဝံ ဒီပေတိ၊ သင်္ဃော ပန ဝိစာရေန္တော ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ ဘိက္ခုံ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နိတွာ တေန ယထာဝုဍ္ဎံ ဝိစာရေတဗ္ဗော ဝါ ဟောတိ၊ သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန ဒုဝင်္ဂသမန္နာဂတဿ ဘိက္ခုနော အပလောကနကမ္မေန ¶ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဒါတဗ္ဗော ဝါ။ တေသု ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတဿ ဘိက္ခုနော ဒုလ္လဘတ္တာ သေနာသနဂ္ဂါဟာပကသမ္မုတိယာ အဘာဝေ သတိ ဒုဝင်္ဂသမန္နာဂတော ဘိက္ခု ပရိယေသိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ပန အပရိယေသိတွာ ဘဏ္ဍာဂါရိကတာဒိဗဟဦပကာရတာယုတ္တဿ ဗဟုဿုတတာဒိဂုဏဝိသိဋ္ဌတာဝိရဟဿ ဘိက္ခုနော အာမိသဂရုကတာဒိဝသေန သင်္ဃေန ဝိဟာရော ဒါတဗ္ဗော န ဟောတိ၊ တသ္မာ သင်္ဃဝစနမ္ပိ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ၊ န တာဝ အနုဇာနိတဗ္ဗံ။

အထ တီဏိပိ ဝစနာနိ သံသန္ဒေတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ သင်္ဃဿ ဣဿရတ္တာ သင်္ဃော ပုစ္ဆိတဗ္ဗော ‘‘ကော ပုဂ္ဂလော တုမှေဟိ အဘိရုစိတော’’တိ၊ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧသော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ အဘိရုစိတော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧသော ပုဂ္ဂလော အမှေ စီဝရာဒိပစ္စယေဟိ အနုဂ္ဂဟေတာ၊ အမှာကံ ဉာတိသာလောဟိတော၊ ဥပဇ္ဈာယော၊ အာစရိယော၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော၊ အန္တေဝါသိကော၊ သမာနုပဇ္ဈာယကော၊ သမာနာစရိယကော၊ ပိယသဟာယော၊ လာဘီ၊ ယသဿီ၊ တသ္မာ အမှေဟိ အဘိရုစိတော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ဧတ္တာဝတာ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗော။ အထ ‘‘ဧသော ပုဂ္ဂလော သဗ္ဗေဟိ အမှေဟိ ဝုဍ္ဎတရော အဂ္ဂါသနံ အဂ္ဂေါဒကံ အဂ္ဂပိဏ္ဍံ အရဟတိ၊ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရော ပန တဿ ဒါတဗ္ဗောတိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ န ဝုတ္တော’’တိ ဝတွာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗော။ အထ ‘‘ဓမ္မကထိကော၊ ဝိနယဓရော၊ ဂဏဝါစကအာစရိယော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဧသော ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဒိန္နဝိဟာရဿ အနုစ္ဆဝိကော၊ ဧတဿ ဒါတဗ္ဗော’’တိ အနုမောဒိတဗ္ဗော။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘သင်္ဃော ပန ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဝါ ဓမ္မကထိကဝိနယဓရာဒီနံ ဝါ ဂဏဝါစကအာစရိယဿ ဝါ ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေန္တော ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရံ သမ္မန္နိတွာ ဒေတီ’’တိ ဝစနတော ဝိညာယတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။

ဣဓ ¶ ပန သာဓကပါဌေ ‘‘ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဝါ’’တိ ဝိဇ္ဇမာနေ ကသ္မာ သာဓျဝစနေ ဘဏ္ဍာဂါရိကော န ဝုတ္တောတိ? ဧတရဟိ ဘဏ္ဍာဂါရဿ အဘာဝါ။ ယဒိ ကေသုစိ ဝိဟာရေသု ဘဏ္ဍာဂါရံ သမ္မန္နေယျ၊ သော ဘဏ္ဍာဂါရဝိဟာရေ နိသိန္နော သင်္ဃဿ ပတ္တစီဝရရက္ခဏာဒိကံ ဥပကာရံ ကရေယျ၊ တဿ ဗဟူပကာရတံ သလ္လက္ခေန္တော သင်္ဃော ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဖာသုကံ အာဝါသံ ဧတရဟိပိ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ¶ ဒဒေယျ၊ သော တဿ ဝိသုံ ဓုဝဝါသဝိဟာရောတိ။ ဧတ္ထ သာဓကပါဌေ ‘‘ဓမ္မကထိကဝိနယဓရာဒီနံ ဝါ’’တိအာဒိသဒ္ဒေန ဗဟုဿုတော အာဂတာဂမော ဓမ္မဓရော ဝိနယဓရော မာတိကာဓရော ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော မေဓာဝီ လဇ္ဇီ ကုက္ကုစ္စကော သိက္ခာကာမောတိ ဝုတ္တဂုဏဝန္တေ သင်္ဂဏှာတိ။ အထာပိ ‘‘ဧသော ပုဂ္ဂလော ဗဟုဿုတော ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီဟိ ဘိက္ခူနံ ဗဟူပကာရော သင်္ဃဘာရနိတ္ထာရကော’’တိ ဝဒတိ၊ ‘‘သာဓု ဧသောပိ ဖာသုကာဝါသဿ အရဟော၊ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရော ဧတဿပိ ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ အနုမောဒိတဗ္ဗော။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘သင်္ဃော ပန ဗဟုဿုတဿ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီဟိ ဗဟူပကာရဿ ဘာရနိတ္ထာရကဿ ဖာသုကံ အာဝါသံ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒေတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၃) ဝစနတော ဝိညာယတိ။

အထာပိ ‘‘အယံ ပုဂ္ဂလော ဓမ္မကထိကော ဝိနယဓရော ဂဏဝါစကာစရိယော သင်္ဃဿ ဗဟူပကာရော ဝိသိဋ္ဌဂုဏယုတ္တော’’တိ ဝဒတိ၊ ‘‘သာဓု ဧတဿပိ ပုဂ္ဂလဿ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရံ သလ္လက္ခေတွာ သမ္မန္နိတွာဝ ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ အနုမောဒိတဗ္ဗော။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘သင်္ဃော ပန ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဝါ ဓမ္မကထိကဝိနယဓရာဒီနံ ဝါ ဂဏဝါစကာစရိယဿ ဝါ ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ¶ ဝိဟာရံ သမ္မန္နိတွာ ဒေတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၀၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝစနတော ဝိညာယတိ။

အထာပိ ‘‘ဧသော ပုဂ္ဂလော ဗဟုဿုတော သင်္ဃဘာရနိတ္ထာရကော’’တိ ဝဒတိ၊ ‘‘သာဓု ဧတဿပိ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ အနုမောဒိတဗ္ဗော။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ဗဟုဿုတဿ သင်္ဃဘာရနိတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော အနုဋ္ဌာပနီယသေနာသနမ္ပီ’’တိ ပရိဝါရဋ္ဌကထာယံ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၅-၄၉၆) ဝုတ္တတ္တာ ဝိညာယတိ။ တတော ‘‘ဧဝံ ဒုဝင်္ဂသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော အန္တောသီမဋ္ဌော ဝါ ဗဟိသီမဋ္ဌော ဝါ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အန္တောသီမဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု တဿ ဒါတဗ္ဗော’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဗဟိသီမဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ဒါတဗ္ဗော’’တိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ နိဿီမေ ဌိတဿ သေနာသနံ ဂါဟေတဗ္ဗံ၊ ယော ဂါဟေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၈) ဝစနတောတိ။

အထ ‘‘ဒုဝင်္ဂသမန္နာဂတေ အန္တောသီမဋ္ဌေ အသတိ ဧကင်္ဂသမန္နာဂတော အန္တောသီမဋ္ဌော အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု ဧတဿ ဒါတဗ္ဗော’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေန္တောတိ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဗဟူပကာရတံ ဓမ္မကထိကာဒီနံ ¶ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေန္တော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၁၉-၁၂၁) ဧကေကင်္ဂဝသေန အာဂတတ္တာ ဝိညာယတိ။ ‘‘အန္တောသီမဋ္ဌော ဧကင်္ဂသမန္နာဂတောပိ နတ္ထိ၊ ဗဟိသီမဋ္ဌောဝ အတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာဂန္တွာ အန္တောသီမေ ဌိတဿ ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘အသမ္ပတ္တာနမ္ပိ ဥပစာရသီမံ ပဝိဋ္ဌာနံ အန္တေဝါသိကာဒီသု ဂဏှန္တေသု ဒါတဗ္ဗမေဝါ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ဝစနတော ဝိညာယတိ။

သစေ ¶ ပန ဧကင်္ဂယုတ္တဘာဝေန ဝါ ဒုဝင်္ဂယုတ္တဘာဝေန ဝါ သမာနာ ဒွေ တယော ဘိက္ခူ အန္တောသီမာယံ ဝိဇ္ဇမာနာ ဘဝေယျုံ၊ ကဿ ဒါတဗ္ဗောတိ? ဝဍ္ဎတရဿာတိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ဃိကံ ယထာဝုဍ္ဎံ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗံ၊ ယော ပဋိဗာဟေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၁) ဝစနတောတိ။ သစေ ပန အန္တောသီမာယံ ဧကင်္ဂယုတ္တော ဝါ ဒုဝင်္ဂယုတ္တော ဝါ ဘိက္ခု နတ္ထိ၊ သဗ္ဗေဝ အာဝါသိကာ ဗာလာ အဗျတ္တာ၊ ဧဝံ သတိ ကဿ ဒါတဗ္ဗောတိ? ယော တံ ဝိဟာရံ အာဂစ္ဆတိ အာဂန္တုကော ဘိက္ခု၊ သော စေ လဇ္ဇီ ဟောတိ ပေသလော ဗဟုဿုတော သိက္ခာကာမော၊ သော တေဟိ အာဝါသိကေဟိ ဘိက္ခူဟိ အညတ္ထ အဂမနတ္ထံ သင်္ဂဟံ ကတွာ သော အာဝါသော ဒါတဗ္ဗော။

အယမတ္ထော ကထံ ဇာနိတဗ္ဗောတိ စေ? ‘‘ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညတရသ္မိံ အာဝါသေ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ ဗာလာ အဗျတ္တာ၊ တေ န ဇာနန္တိ ဥပေါသထံ ဝါ ဥပေါသထကမ္မံ ဝါ ပါတိမောက္ခံ ဝါ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ ဝါ။ တတ္ထ အညော ဘိက္ခု အာဂစ္ဆတိ ဗဟုဿုတော အာဂတာဂမော ဓမ္မဓရော ဝိနယဓရော မာတိကာဓရော ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော မေဓာဝီ လဇ္ဇီ ကုက္ကုစ္စကော သိက္ခာကာမော၊ တေဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူဟိ သော ဘိက္ခု သင်္ဂဟေတဗ္ဗော အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗော ဥပလာပေတဗ္ဗော ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗော စုဏ္ဏေန မတ္တိကာယ ဒန္တကဋ္ဌေန မုခေါဒကေန။ နော စေ သင်္ဂဏှေယျုံ အနုဂ္ဂဏှေယျုံ ဥပလာပေယျုံ ဥပဋ္ဌာပေယျုံ စုဏ္ဏေန မတ္တိကာယ ဒန္တကဋ္ဌေန မုခေါဒကေန၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၃) သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ပညတ္တတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၃) ‘‘သင်္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ‘သာဓု၊ ဘန္တေ၊ အာဂတတ္ထ၊ ဣဓ ဘိက္ခာ သုလဘာ သူပဗျဉ္ဇနံ အတ္ထိ၊ ဝသထ အနုက္ကဏ္ဌမာနာ’တိ ဧဝံ ပိယဝစနေန သင်္ဂဟေတဗ္ဗော၊ ပုနပ္ပုနံ တထာကရဏဝသေန အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗော၊ ‘အာမ ဝသိဿာမီ’တိ ပဋိဝစနဒါပနေန ¶ ဥပလာပေတဗ္ဗော။ အထ ဝါ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂဟေတဗ္ဗော စေဝ အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗော စ၊ ပိယဝစနေန ဥပလာပေတဗ္ဗော၊ ကဏ္ဏသုခံ အာလပိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော၊ စုဏ္ဏာဒီဟိ ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗော။ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ သစေ သကလောပိ သင်္ဃော န ကရောတိ၊ သဗ္ဗေသံ ဒုက္ကဋံ။ ဣဓ နေဝ ထေရာ၊ န ဒဟရာ ¶ မုစ္စန္တိ၊ သဗ္ဗေဟိ ဝါရေန ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗော၊ အတ္တနော ဝါရေ အနုပဋ္ဌဟန္တဿ အာပတ္တိ။ တေန ပန မဟာထေရာနံ ပရိဝေဏသမ္မဇ္ဇနဒန္တကဋ္ဌဒါနာဒီနိ န သာဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧဝမ္ပိ သတိ မဟာထေရေဟိ သာယံပါတံ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂန္တဗ္ဗံ။ တေန ပန တေသံ အာဂမနံ ဉတွာ ပဌမတရံ မဟာထေရာနံ ဥပဋ္ဌာနံ ဂန္တဗ္ဗံ။ သစဿ သဒ္ဓိံစရာ ဘိက္ခူ ဥပဋ္ဌာကာ အတ္ထိ၊ ‘မယှံ ဥပဋ္ဌာကာ အတ္ထိ၊ တုမှေ အပ္ပောဿုက္ကာ ဝိဟရထာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အထာပိဿ သဒ္ဓိံ စရာ နတ္ထိ၊ တသ္မိံယေဝ ပန ဝိဟာရေ ဧကော ဝါ ဒွေ ဝါ ဝတ္တသမ္ပန္နာ ဝဒန္တိ ‘မယှံ ထေရဿ ကတ္တဗ္ဗံ ကရိဿာမ၊ အဝသေသာ ဖာသု ဝိဟရန္တူ’တိ၊ သဗ္ဗေသံ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧဝံ တာဒိသံ ဗဟိသီမတော အန္တောသီမမာဂတံ လဇ္ဇီပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘူတံ ဘိက္ခုံ အန္တောသီမာယ ဓုဝနိဝါသတ္ထာယ ဖာသုကံ အာဝါသံ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒါတဗ္ဗောတိ ဝိညာယတိ။

နနု စ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ နိဿီမေ ဌိတဿ သေနာသနံ ဂါဟေတဗ္ဗံ၊ ယော ဂါဟေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၈) ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ၊ အထ ကသ္မာ နိဿီမတော အာဂတဿ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရော ဒါတဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ – ‘‘နိဿီမေ ဌိတဿာ’’တိ ဣဒံ အနာဒရေ သာမိဝစနံ၊ တသ္မာ နိဿီမေ ဌိတံယေဝ သေနာသနံ န ဂါဟေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ န နိဿီမေ ဌိတဿ တဿ ဘိက္ခုဿ အန္တောသီမံ ပဝိဋ္ဌဿပိ သေနာသနံ န ဂါဟေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော၊ တသ္မာ ပုဗ္ဗေ ဗဟိသီမာယံ ဌိတေပိ ဣဒါနိ အန္တောသီမံ ပဝိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ စတုပစ္စယဘာဂေါ လဗ္ဘတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ¶ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ‘‘အသုကဝိဟာရေ ကိရ ဗဟုံ စီဝရံ ဥပ္ပန္နန္တိ သုတွာ ယောဇနန္တရိကဝိဟာရတောပိ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆန္တိ၊ သမ္ပတ္တသမ္ပတ္တာနံ ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ။ အန္တောသီမဋ္ဌေသု ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတုံ အသက္ကောန္တေသု ယတ္ထ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော အတ္ထိ၊ သော အာဝါသော ဂန္တဗ္ဗော ဟောတိ။ အန္တောဝဿေပိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝိနာ ဝဿံ ဝသိတုံ န လဘတိ။ ယတ္ထ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော အတ္ထိ၊ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝဿံ ဝသိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဗဟိသီမတော အာဂတောပိ လဇ္ဇီပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘိက္ခု သင်္ဂဟေတဗ္ဗော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညတရသ္မိံ အာဝါသေ တဒဟုပေါသထေ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ ဗာလာ အဗျတ္တာ၊ တေ န ဇာနန္တိ ဥပေါသထံ ဝါ ဥပေါသထကမ္မံ ဝါ ပါတိမောက္ခံ ဝါ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ ဝါ။ တေဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူဟိ ဧကော ဘိက္ခု သာမန္တာ အာဝါသာ သဇ္ဇုကံ ပါဟေတဗ္ဗော ‘ဂစ္ဆာဝုသော သံခိတ္တေန ဝါ ဝိတ္ထာရေန ဝါ ပါတိမောက္ခံ ပရိယာပုဏိတွာ အာဂစ္ဆာ’တိ။ ဧဝဉ္စေတံ လဘေထ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ လဘေထ၊ တေဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူဟိ သဗ္ဗေဟေဝ ယတ္ထ ဇာနန္တိ ¶ ဥပေါသထံ ဝါ ဥပေါသထကမ္မံ ဝါ ပါတိမောက္ခံ ဝါ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ ဝါ၊ သော အာဝါသော ဂန္တဗ္ဗော။ နော စေ ဂစ္ဆေယျုံ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညတရသ္မိံ အာဝါသေ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ဝဿံ ဝသန္တိ ဗာလာ အဗျတ္တာ၊ တေ န ဇာနန္တိ ဥပေါသထံ ဝါ ဥပေါသထကမ္မံ ဝါ ပါတိမောက္ခံ ဝါ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ ဝါ။ တေဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူဟိ ဧကော ဘိက္ခု သာမန္တာ အာဝါသာ သဇ္ဇုကံ ပါဟေတဗ္ဗော ‘ဂစ္ဆာဝုသော သံခိတ္တေန ဝါ ဝိတ္ထာရေန ဝါ ပါတိမောက္ခံ ပရိယာပုဏိတွာ အာဂစ္ဆာ’တိ။ ဧဝဉ္စေတံ လဘေထ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ လဘေထ၊ ဧကော ဘိက္ခု သတ္တာဟကာလိကံ ¶ ပါဟေတဗ္ဗော ‘ဂစ္ဆာဝုသော သံခိတ္တေန ဝါ ဝိတ္ထာရေန ဝါ ပါတိမောက္ခံ ပရိယာပုဏိတွာ အာဂစ္ဆာ’တိ။ ဧဝဉ္စေတံ လဘေထ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ လဘေထ၊ န၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ တသ္မိံ အာဝါသေ ဝဿံ ဝသိတဗ္ဗံ၊ ဝသေယျုံ စေ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ’’ (မဟာဝ။ ၁၆၃)။

ဧဝံ ဗဟိသီမတော အာဂတဿပိ သင်္ဃဿ ဥပကာရံ ကာတုံ သက္ကောန္တဿ ဝိသိဋ္ဌဂုဏယုတ္တဿ ဒါတဗ္ဗဘာဝေါ ဝိညာယတိ၊ တသ္မာ ‘‘အမှာကံ ဂဏော န ဟောတိ၊ အမှာကံ ဝံသော ပဝေဏီ န ဟောတိ၊ အမှာကံ သန္ဒိဋ္ဌသမ္ဘတ္တော န ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ န ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗော။ ဂဏာဒိဘာဝေါ ဟိ အပ္ပမာဏံ၊ ယထာဝုတ္တဗဟူပကာရတာဒိဘာဝေါယေဝ ပမာဏံ။ သာမဂ္ဂိကရဏတော ပဋ္ဌာယ ဟိ သမာနဂဏော ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တကာနံ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကာနမ္ပိ လဒ္ဓိဝိဿဇ္ဇနေန တိဝိဓဥက္ခေပနီယကမ္မကတာနံ ကမ္မနာနာသံဝါသကာနမ္ပိ ဩသာရဏံ ကတွာ သာမဂ္ဂိကရဏေန သံဝါသော ဘဂဝတာ အနုညာတော။ အလဇ္ဇိံ ပန ဗဟုဿုတမ္ပိ သင်္ဂဟံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သော ဟိ အလဇ္ဇီပရိသံ ဝဍ္ဎာပေတိ၊ လဇ္ဇီပရိသံ ဟာပေတိ။ ဘဏ္ဍနကာရကံ ပန ဝိဟာရတောပိ နိက္ကဍ္ဎိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ‘‘ဘဏ္ဍနကာရကကလဟကာရကမေဝ သကလသင်္ဃာရာမတော နိက္ကဍ္ဎိတုံ လဘတိ။ သော ဟိ ပက္ခံ လဘိတွာ သင်္ဃမ္ပိ ဘိန္ဒေယျ။ အလဇ္ဇီအာဒယော ပန အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနတောယေဝ နိက္ကဍ္ဎိတဗ္ဗာ၊ သကလသင်္ဃာရာမတော နိက္ကဍ္ဎိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၈) ဝုတ္တံ။

ဝုဍ္ဎာပစာယနာဒိသာမဂ္ဂိရသရဟိတံ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလမ္ပိ သင်္ဂဟံ ကာတုံ န လဘတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဧဝရူပေန ဟိ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလေန ဧကဝိဟာရေ ဝါ ဧကပရိဝေဏေ ဝါ ဝသန္တေန အတ္ထော နတ္ထိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထေဝဿ နိဝါသော ဝါရိတော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၂)၊ တသ္မာ အာဝါသိကော ဝါ ဟောတု ¶ အာဂန္တုကော ဝါ၊ သဂဏော ဝါ ဟောတု အညဂဏော ¶ ဝါ၊ ဗဟုဿုတသီလဝန္တဘူတော ဘိက္ခု သင်္ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ –

‘‘ဗဟုဿုတံ ဓမ္မဓရံ၊ သပ္ပညံ ဗုဒ္ဓသာဝကံ၊

နေက္ခံ ဇမ္ဗောနဒဿေဝ၊ ကော တံ နန္ဒိတုမရဟတိ၊

ဒေဝါပိ နံ ပသံသန္တိ၊ ဗြဟ္မုနာပိ ပသံသိတော’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၆) –

အယံ အန္တောသီမဋ္ဌေန သင်္ဃေန ဗဟူပကာရတာဂုဏဝိသိဋ္ဌတာသင်္ခါတေဟိ ဂုဏေဟိ ယုတ္တဿ သင်္ဃဘာရနိတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော ဖာသုကံ အာဝါသံ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒါနေ ဝိနိစ္ဆယော။

ယဒါ ပန သင်္ဃတ္ထေရော ဇရာဒုဗ္ဗလတာယ ဝါ ရောဂပီဠိတတာယ ဝါ ဝိဝေကဇ္ဈာသယတာယ ဝါ ဂဏံ အပရိဟရိတုကာမော အညဿ ဒါတုကာမော၊ အတ္တနော အစ္စယေန ဝါ ကလဟဝိဝါဒါဘာဝမိစ္ဆန္တော သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနံ နိယျာတေတုကာမော ဟောတိ၊ တဒါ န အတ္တနော ဣဿရဝတာယ ဒါတဗ္ဗံ၊ အယံ ဝိဟာရော သင်္ဃိကော၊ တသ္မာ သင်္ဃံ သန္နိပါတာပေတွာ တံ ကာရဏံ အာစိက္ခိတွာ ဗဟူပကာရတာဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယုတ္တပုဂ္ဂလော ဝိစိနာပေတဗ္ဗော။ တတော သင်္ဃော စတ္တာရိ အဂတိဂမနာနိ အနုပဂန္တွာ ဘဂဝတော အဇ္ဈာသယာနုရူပံ လဇ္ဇီပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ဝိစိနိတွာ ‘‘အယံ ဘိက္ခု ဣမဿ ဝိဟာရဿ အနုစ္ဆဝိကော’’တိ အာရောစေတိ။ မဟာထေရဿပိ တမေဝ ရုစ္စတိ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ ရုစ္စတိ၊ အတ္တနော ဘာရဘူတံ ဝုတ္တပ္ပကာရအင်္ဂဝိယုတ္တံ ပုဂ္ဂလံ ဒါတုကာမော ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေ သင်္ဃော ဆန္ဒာဒိအဂတိံ န ဂစ္ဆတိ၊ ပုဂ္ဂလောဝ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ သင်္ဃဿေဝ အနုမတိယာ ဝိဟာရော ဒါတဗ္ဗော။

သစေ ပန သင်္ဃော ယံ ကဉ္စိ အာမိသံ လဘိတွာ ယထာဝုတ္တဂုဏဝိယုတ္တဿ ဘိက္ခုနော ဒါတုကာမော ဟောတိ၊ ပုဂ္ဂလော ¶ ပန ဘဂဝတော အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝုတ္တပ္ပကာရအင်္ဂယုတ္တဘူတဿေဝ ဘိက္ခုဿ ဒါတုကာမော၊ တဒါ ပုဂ္ဂလောပိ သင်္ဃပရိယာပန္နောယေဝါတိ ကတွာ ဓမ္မကမ္မကာရကဿ ပုဂ္ဂလဿေဝ အနုမတိယာ ဝိဟာရော ဒါတဗ္ဗော၊ န သင်္ဃာနုမတိယာ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉) ‘‘သစေ သင်္ဃော ကိဉ္စိ လဘိတွာ အာမိသဂရုကတာယ န နိဝါရေတိ၊ ဧကော ဘိက္ခု နိဝါရေတိ၊ သောဝ ဘိက္ခု ဣဿရော။ သင်္ဃိကေသု ဟိ ကမ္မေသု ယော ဓမ္မကမ္မံ ကရောတိ၊ သောဝ ဣဿရော’’တိ။ ဝုတ္တဉှိ –

သုက္ကပက္ခေဝ စန္ဒိမာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၄၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၇-၁၈၊ ပါရိ။ ၃၈၂၊ ၃၈၆)၊

ယဒါ ပန ထေရောပိ ကိဉ္စိ အဝတွာ ယထာကမ္မင်္ဂတော၊ သင်္ဃောပိ န ကဿစိ ဝိစာရေတိ၊ ဧဝံ သင်္ဃိကဝိဟာရေ အဘိက္ခုကေ သုညေ ဝတ္တမာနေ တသ္မိံ ဒေသေ ယေန ကေနစိ သာသနဿ ဝုဒ္ဓိမိစ္ဆန္တေန အာစရိယေန အန္တောသီမဋ္ဌကာ ဘိက္ခူ ဧဝံ သမုဿာဟေတဗ္ဗာ ‘‘မာ တုမှေ အာယသ္မန္တော ဧဝံ အကတ္ထ၊ အန္တောသီမဋ္ဌကေသု ဘိက္ခူသု ဗဟူပကာရတာဒိယုတ္တံ ပုဂ္ဂလံ ဝိစိနထ၊ ဝိစိနိတွာ လဘန္တာ တဿ ပုဂ္ဂလဿ သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရံ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒေထ၊ နော စေ အန္တောသီမဋ္ဌကေသု ဘိက္ခူသု အလတ္ထ၊ အထ ဗဟိသီမဋ္ဌကေသု ဘိက္ခူသု ဝိစိနထ။ ဗဟိသီမဋ္ဌကေသု ဘိက္ခူသု ဝိစိနိတွာ ယထာဝုတ္တအင်္ဂယုတ္တပုဂ္ဂလေ လဗ္ဘမာနေ တံ ပုဂ္ဂလံ အန္တောသီမံ ပဝေသေတွာ ¶ အန္တောသီမဋ္ဌကဿ သင်္ဃဿ အနုမတိယာ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရံ သမ္မန္နိတွာ အနုဋ္ဌာပနီယံ ကတွာ ဒေထ။ ဧဝံ ကရောန္တာ ဟိ တုမှေ အာယသ္မန္တော အပ္ပိစ္ဆကထာ-သန္တောသကထာ-သလ္လေခကထာ-ပဝိဝိတ္တကထာဝီရိယာရမ္ဘကထာ-သီလကထာ-သမာဓိကထာ-ပညာကထာ-ဝိမုတ္တိကထာ-ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနကထာသင်္ခါတဒသကထာဝတ္ထုသမ္ပန္နံ ပုဂ္ဂလံ ဥပနိဿာယ အဿုတပုဗ္ဗံ ဓမ္မံ သုဏိဿထ၊ သုတပုဗ္ဗံ ဓမ္မံ ပရိယောဒါပိဿထ၊ ကင်္ခံ ဝိနောဒိဿထ၊ ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုံ ကရိဿထ၊ စိတ္တံ ပသာဒေဿထ။ ယဿ လဇ္ဇိနော ပေသလဿ ဗဟုဿုတဿ သိက္ခာကာမဿ ဘိက္ခုနော ဘိက္ခံ အနုသိက္ခမာနာ သဒ္ဓါယ ဝဍ္ဎိဿန္တိ၊ သီလေန ဝဍ္ဎိဿန္တိ၊ သုတေန ဝဍ္ဎိဿန္တိ၊ စာဂေန ဝဍ္ဎိဿန္တိ၊ ပညာယ ဝဍ္ဎိဿန္တီ’’တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄) ‘‘ကတမော ဥပနိဿယဂေါစရော ဒသကထာဝတ္ထုဂုဏသမန္နာဂတော ကလျာဏမိတ္တော၊ ယံ နိဿာယ အဿုတံ သုဏာတိ၊ သုတံ ပရိယောဒပေတိ၊ ကင်္ခံ ဝိတရတိ၊ ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုံ ကရောတိ၊ စိတ္တံ ပသာဒေတိ။ ယဿ ဝါ အနုသိက္ခမာနော သဒ္ဓါယ ဝဍ္ဎတိ၊ သီလေန ဝဍ္ဎတိ၊ သုတေန ဝဍ္ဎတိ ¶ ၊ စာဂေန ဝဍ္ဎတိ၊ ပညာယ ဝဍ္ဎတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ဥပနိဿယဂေါစရော’’တိ။ ဧဝံ သမုဿာဟေတွာ ဓမ္မကထံ ကတွာ အန္တောသီမဋ္ဌကသင်္ဃေနေဝ ဓုဝဝါသဝိဟာရော ဒါပေတဗ္ဗောတိ။

ဧဝံ ဇိနသာသနဿ၊ ဝဍ္ဎိကာမော သုပေသလော၊

အကာသိ ပညဝါ ဘိက္ခု၊ သုဋ္ဌု အာဝါသနိစ္ဆယန္တိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

၂၂၆။ ဧဝံ ¶ စတုပစ္စယဘာဇနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ကထိနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုမာဟ ‘‘ကထိနန္တိ ဧတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကထိနန္တိ ကတမံ ကထိနံ? သမူဟပညတ္တိ။ န ဟိ ပရမတ္ထတော ကထိနံ နာမ ဧကော ဓမ္မော အတ္ထိ၊ ပုရိမဝဿံဝုတ္ထာ ဘိက္ခူ၊ အနူနပဉ္စဝဂ္ဂသင်္ဃော၊ စီဝရမာသော၊ ဓမ္မေန သမေန ဥပ္ပန္နစီဝရန္တိအာဒီသု ယေသု နာမရူပေသု သမုပ္ပဇ္ဇမာနေသု တေသံ နာမရူပဓမ္မာနံ သမူဟသမဝါယသင်္ခါတံ သမူဟပညတ္တိမတ္တမေဝ ကထိနံ။ အယမတ္ထော ကထံ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ‘‘တေသညေဝ ဓမ္မာနံ သင်္ဂဟော သမဝါယော နာမံ နာမကမ္မံ နာမဓေယျံ နိရုတ္တိ ဗျဉ္ဇနံ အဘိလာပေါ၊ ယဒိဒံ ကထိန’’န္တိ ပရိဝါရပါဠိယံ (ပရိ။ ၄၁၂) အာဂတတ္တာ စ၊ ‘‘တေသညေဝ ဓမ္မာနန္တိ ယေသု ရူပါဒိဓမ္မေသု သတိ ကထိနံ နာမ ဟောတိ၊ တေသံ သမောဓာနံ မိဿီဘာဝေါ။ နာမံ နာမကမ္မန္တိအာဒိနာ ပန ‘ကထိန’န္တိ ဣဒံ ဗဟူသု ဓမ္မေသု နာမမတ္တံ၊ န ပရမတ္ထတော ဧကော ဓမ္မော အတ္ထီတိ ဒဿေတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၁၂) အာဂတတ္တာ စ၊ ‘‘ယေသု ရူပါဒိဓမ္မေသူတိ ပုရိမဝဿံဝုတ္ထာ ဘိက္ခူ၊ ပဉ္စဟိ အနူနော သင်္ဃော၊ စီဝရမာသော၊ ဓမ္မေန သမေန သမုပ္ပန္နံ စီဝရန္တိ ဧဝမာဒီသု ယေသု ရူပါရူပဓမ္မေသု။ သတီတိ သန္တေသု။ မိဿီဘာဝေါတိ သံသဂ္ဂတာ သမူဟပညတ္တိမတ္တံ။ တေနာဟ န ပရမတ္ထတော ဧကော ဓမ္မော အတ္ထီတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၂။၄၁၂) အာဂတတ္တာ စ ဇာနိတဗ္ဗောတိ။

ကေနဋ္ဌေန ¶ ကထိနန္တိ? ထိရဋ္ဌေန။ ကသ္မာ ထိရန္တိ? အနာမန္တစာရအသမာဒါနစာရဂဏဘောဇနယာဝဒတ္ထစီဝရယောစတတ္ထစီဝရုပ္ပာဒသင်္ခါတေ ပဉ္စာနိသံသေ အန္တောကရဏသမတ္ထတာယ။ ဝုတ္တဉှိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၀၆) ‘‘ပဉ္စာနိသံသေ အန္တောကရဏသမတ္ထတာယ ထိရန္တိ အတ္ထော’’တိ၊ တထာ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၀၆) ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယဉ္စ ¶ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆)။ အထ ဝါ ကေနဋ္ဌေန ကထိနန္တိ? သင်္ဂဏှနဋ္ဌေန။ ကထံ သင်္ဂဏှာတီတိ? ပဉ္စာနိသံသေ အညတ္ထ ဂန္တုံ အဒတွာ သင်္ဂဏှာတိ သင်္ခိပိတွာ ဂဏှာတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ပဉ္စာနိသံသေ အညတ္ထ ဂန္တုံ အဒတွာ သင်္ဂဏှနဋ္ဌေန ကထိန’’န္တိ။

ကထိန-သဒ္ဒေါ ကာယ ဓာတုယာ ကေန ပစ္စယေန သိဇ္ဈတီတိ? ဋီကာစရိယာ ဓာတုပစ္စယေ အစိန္တေတွာ အနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိကဝသေနေဝ ဝဏ္ဏေန္တိ၊ တသ္မာ အယံ သဒ္ဒေါ ရုဠှီသုဒ္ဓနာမဘူတော အနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိကသဒ္ဒေါတိ ဝုစ္စတိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? တီသုပိ ဝိနယဋီကာသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၀၆၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၀၆၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆၊ ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ထိရန္တိ အတ္ထော’’ ဣစ္စေဝ ဝဏ္ဏိတတ္တာ။ ပဉ္စာနိသံသေ အန္တောကရဏသမတ္ထတာယာတိ ပန ထိရတာ စဿ ဟေတုပဒမေဝ။ အထ ဝါ ကထိန-သဒ္ဒေါ ကထဓာတုယာ ဣနပစ္စယေန သိဇ္ဈတိ။ ကထံ? ကထ သင်္ဂဟဏေတိမဿ လဒ္ဓဓာတုသညာဒိဿ ပဉ္စာနိသံသေ အညတ္ထ ဂန္တုံ အဒတွာ သင်္ဂဏှာတီတိ အတ္ထေ ‘‘ဣန သဗ္ဗတ္ထာ’’တိ ယောဂဝိဘာဂေန ဝါ ‘‘သုပတော စာ’’တိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန ဝါ ဣနပစ္စယံ ကတွာ ပရက္ခရံ နေတွာ ကထိနသဒ္ဒတော သျုပ္ပတ္တာဒိမှိ ကတေ ရူပံ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘သင်္ဂဏှနဋ္ဌေနာ’’တိ ဝုတ္တံ ကင်္ခါဝိတရဏီဋီကာပါဌံ နိဿာယ ဝိညာယတိ။ အထ ဝါ ကဌ ကိစ္ဆဇီဝနေတိ ဓာတုတော ဣနပစ္စယံ ကတွာ သိဇ္ဈတိ။ အယမတ္ထော ‘‘ကဌ ကိစ္ဆဇီဝနေ၊ မုဒ္ဓဇဒုတိယန္တော ဓာတု၊ ဣနော’’တိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာဋီကာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဝိညာယတိ။

ဗဟူ ပန ပဏ္ဍိတာ ဣမံ ပါဌံယေဝ ဂဟေတွာ ‘‘ကထိန-သဒ္ဒေါ မုဒ္ဓဇဒုတိယန္တောယေဝ ဟောတိ၊ န ဒန္တဇော’’တိ ဝဒန္တိ စေဝ လိခန္တိ စ၊ န ပနေဝံ ဧကန္တတော ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာဋီကာယံ ကက္ခဠပရိယာယံ ဂုဏသဒ္ဒဘူတံ ကဌိနသဒ္ဒံ ¶ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န သာသနဝေါဟာရတော နာမသဒ္ဒဘူတံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပဉ္စကံ ကက္ခဠေ’’တိ။ အနေကေသု ပန ပါဠိအဋ္ဌကထာဒိပေါတ္ထကေသု ဇိနသာသနဝေါဟာရတော နာမသဒ္ဒဘူတော ကထိန-သဒ္ဒေါ ဒန္တဇောယေဝ ယေဘုယျေန ပညာယတိ ¶ ၊ တေနေဝ စ ကာရဏေန အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာဋီကာယမ္ပိ ဝဏ္ဏဝိပရိယာယေ ကထိနန္တိပိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ကတ္ထ သိလာဃာယန္တိ ဓာတုတော ဣနပစ္စယံ ကတွာ သသံယောဂတ္ထကာရံ နိသံယောဂံ ကတွာ သိဇ္ဈတိ။ အယမတ္ထော သိလာဃာဒိသုတ္တဿ ဝုတ္တိယံ ‘‘သိလာဃ ကတ္ထနေ’’တိ ဝစနတော၊ သဒ္ဒနီတိယဉ္စ ‘‘ကတ္ထနံ ပသံသန’’န္တိ ဝဏ္ဏိတတ္တာ စ ဝိညာယတိ။ ဣဒဉ္စ ဝစနံ ‘‘ဣဒဉှိ ကထိနဝတ္တံ နာမ ဗုဒ္ဓပ္ပသတ္ထ’’န္တိ အဋ္ဌကထာဝစနေန (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) သမေတိ။ အာစရိယာ ပန ‘‘ကဌဓာတု ဣနပစ္စယော’’တိ ဝိကပ္ပေတွာ ‘‘ကဌ သမတ္ထနေ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ တံ ဋီကာသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၀၆၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၀၆၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆၊ ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ထိရန္တိ အတ္ထော’’တိ ဝစနံ အနပေက္ခိတွာ ‘‘ပဉ္စာနိသံသေ အန္တောကရဏသမတ္ထတာယာ’’တိ ဟေတုမေဝ အတ္ထဘာဝေန ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ သိယာ၊ တံ ပန ထိရဘာဝဿ ဟေတုယေဝ။

ကထံ ဝိဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗောတိ? အယံ ကထိန-သဒ္ဒေါ စတူသု ပဒေသု နာမပဒံ၊ ပဉ္စသု နာမေသု သုဒ္ဓနာမံ၊ စတူသု သုဒ္ဓနာမေသု ရုဠှီသုဒ္ဓနာမံ၊ ဒွီသု ပါဋိပဒိကသဒ္ဒေသု အနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိကသဒ္ဒေါ၊ တသ္မာ ဝိဂ္ဂဟော န ကာတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘ရုဠှီချာတံ နိပါတဉ္စု-ပသဂ္ဂါလပနံ တထာ၊

သဗ္ဗနာမိကမေတေသု၊ န ကတော ဝိဂ္ဂဟော ဆသူ’’တိ။

အယမတ္ထော ‘‘ကထိနန္တိ…ပေ… ထိရန္တိ အတ္ထော’’တိ ဋီကာသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၀၆၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၀၆၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆၊ ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝစနတော ဝိညာယတိ။ အထ ဝါ ပဉ္စာနိသံသေ အညတ္ထ ဂန္တုံ ¶ အဒတွာ ကထတိ သင်္ဂဏှာတီတိ ကထိနံ၊ အယံ ဝစနတ္ထော ယထာဝုတ္တဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာပါဌဝသေန (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝိညာယတိ။ အထ ဝါ ကဌတိ ကိစ္ဆေန ဇီဝတီတိ ကထိနော၊ ရုက္ခော၊ တဿ ဧသောတိ ကထိနော၊ ထိရဘာဝေါ၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ကထိနံ၊ ပညတ္တိဇာတံ ဌ-ကာရဿ ထ-ကာရံ ကတွာ ကထိနန္တိ ဝုတ္တံ။ အယံ နယော ‘‘ကဌ ကိစ္ဆဇီဝနေ’’တိ ဓာတွတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ စ ‘‘ပဉ္စာနိသံသေ အန္တောကရဏသမတ္ထတာယ ထိရန္တိ အတ္ထော’’တိ ဋီကာဝစနေန (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၀၆၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၀၆၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆၊ ကင်္ခါ။ အဘိ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) စ သမေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ ကထီယတေ ¶ သိလာဃတေ ပသံသီယတေ ဗုဒ္ဓါဒီဟီတိ ကထိနံ၊ အယံ နယော ‘‘ကတ္ထ သိလာဃာယ’’န္တိ ဓာတွတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ စ ‘‘ဣဒဉှိ ကထိနဝတ္တံ နာမ ဗုဒ္ဓပ္ပသတ္ထ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) အဋ္ဌကထာဝစနေန စ သမေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧတ္ထ ပန သင်္ခေပရုစိတ္တာ အာစရိယဿ သဒ္ဒလက္ခဏံ အဝိစာရေတွာ အတ္ထမေဝ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘ကထိနံ အတ္ထရိတုံ ကေ လဘန္တိ၊ ကေ န လဘန္တီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကေ လဘန္တီတိ ကေ သာဓေန္တီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စ ဇနာ လဘန္တီတိ ပဉ္စ ဇနာ သာဓေန္တိ။ ကထိနဒုဿဿ ဟိ ဒါယကာ ပစ္ဆိမကောဋိယာ စတ္တာရော ဟောန္တိ၊ ဧကော ပဋိဂ္ဂါဟကောတိ။ ‘‘တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယွာယံ စတုဝဂ္ဂေါ ဘိက္ခုသင်္ဃော ဌပေတွာ တီဏိ ကမ္မာနိ ဥပသမ္ပဒံ ပဝါရဏံ အဗ္ဘာန’’န္တိ စမ္ပေယျက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၈၈) ဝုတ္တတ္တာ န ပဉ္စဝဂ္ဂကရဏီယန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဌမပ္ပဝါရဏာယ ပဝါရိတာတိ ဣဒံ ဝဿစ္ဆေဒံ အကတွာ ဝဿံဝုတ္ထဘာဝသန္ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ အန္တရာယေန အပဝါရိတာနမ္ပိ ဝုတ္ထဝဿာနံ ကထိနတ္ထာရသမ္ဘဝတော။ တေနေဝ ‘‘အပ္ပဝါရိတာ ဝါ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဆိန္နဝဿာ ဝါ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ ဝါ န လဘန္တီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝုတ္ထဝဿာပိ ¶ န လဘန္တီတိ နာနာသီမာယ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝုတ္ထဝဿာ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ကထိနတ္ထာရံ န လဘန္တီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေတိ ဆိန္နဝဿာဒယော၊ အနုပဂတာပိ တတ္ထေဝ သင်္ဂဟိတာ။ အာနိသံသန္တိ ကထိနာနိသံသစီဝရံ။ ဧကံ အတ္ထတစီဝရံယေဝ ဟိ ကထိနစီဝရံ နာမ ဟောတိ၊ အဝသေသာနိ စီဝရာနိ ဝါ သာဋကာ ဝါ ကထိနာနိသံသာယေဝ နာမ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘အဝသေသကထိနာနိသံသေ ဗလဝဝတ္ထာနိ ဝဿာဝါသိကဌိတိကာယ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ။ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆) ဣတရေသန္တိ ပုရိမိကာယ ဥပဂတာနံ။

သော စေ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပသမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဂဏပူရကော စေဝ ဟောတိ၊ အာနိသံသဉ္စ လဘတီတိ ဣမိနာ သာမဏေရာနံ ဝဿူပဂမနံ အနုညာတံ ဟောတိ။ သော ဟိ ပုရိမိကာယ ဝဿူပဂတတ္တာ အာနိသံသံ လဘတိ၊ ပစ္ဆိမိကာယ ပန ဥပသမ္ပဇ္ဇိတတ္တာ ဂဏပူရကော ဟောတီတိ။ သစေ ပုရိမိကာယ ဥပဂတာ ကထိနတ္ထာရကုသလာ န ဟောန္တီတိအာဒိနာ ‘‘အဋ္ဌဓမ္မကောဝိဒေါ ဘိက္ခု၊ ကထိနတ္ထာရမရဟတီ’’တိ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ (ဝိ။ ဝိ။ ၂၇၀၄) အာဂတတ္တာ သယံ စေ အဋ္ဌဓမ္မကုသလော၊ သယမေဝ အတ္ထရိတဗ္ဗံ။ နော စေ၊ အညေ အဋ္ဌဓမ္မကုသလေ ပရိယေသိတွာ နေတဗ္ဗာ၊ ဧဝံ အကတွာ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ကထိနံ အတ္ထရာပေတွာတိ သကာရိတဝစနေန တေဟိ ဗာဟိရတော အာဂတတ္ထေရေဟိ သယံ ကထိနံ န အတ္ထရိတဗ္ဗံ၊ သဗ္ဗပုဗ္ဗကိစ္စာဒိကံ သံဝိဒဟိတွာ တေ ¶ ပုရိမိကာယ ဝဿူပဂတာ အန္တောသီမဋ္ဌဘိက္ခူယေဝ အတ္ထရာပေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ၊ အညထာ အညော ကထိနံ အတ္ထရတိ၊ အညော အာနိသံသံ လဘတီတိ အာပဇ္ဇတိ၊ န ပနေဝံ ယုဇ္ဇတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘အာနိသံသော ပန ဣတရေသံယေဝ ဟောတီ’’တိ။ ဒါနဉ္စ ဘုဉ္ဇိတွာတိ ခါဒနီယဘောဇနီယဘူတံ အန္နပါနာဒိဒါနံ ဘုဉ္ဇိတွာ။ န ဟိ တေ ဝတ္ထုဒါနံ လဘန္တိ။

ကထိနစီဝရံ ¶ ဒေမာတိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘သင်္ဃဿ ကထိနစီဝရံ ဒေမာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ ‘‘ဣဒံ သင်္ဃဿ ကထိနဒုဿံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၀၇) ကမ္မဝါစာယ သမေတိ။ အထ စ ပန ပုဗ္ဗေ ကတပရိစယတ္တာ ‘‘သင်္ဃဿာ’’တိ အဝုတ္တေပိ သမ္ပဒါနံ ပါကဋန္တိ ကတွာ အဝုတ္တံ သိယာတိ။ ဧတ္ထေကေ အာစရိယာ ဝဒန္တိ ‘‘သင်္ဃဿာတိ အဝုတ္တေပိ ကာလေ ဒိန္နံ သင်္ဃိကံ ဟောတီ’’တိ၊ တတြေဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘န ကာလေ ဒိန္နံ သဗ္ဗံ သင်္ဃိကံ ဟောတီ’’တိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ယဉ္စ ကာလေပိ သင်္ဃဿ ဝါ ဣဒံ အကာလစီဝရန္တိ၊ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဣဒံ တုယှံ ဒမ္မီတိအာဒိနာ နယေန ဒိန္နံ၊ ဧတံ အကာလစီဝရံ နာမာ’’တိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အကာလစိဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) အာဂတတ္တာ ပုဂ္ဂလိကမ္ပိ ဟောတီတိ ဝိညာယတိ၊ တသ္မာ ပရမ္မုခါပိ နာမံ ဝတွာ သမ္မုခါပိ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဒိန္နံ ပုဂ္ဂလိကမေဝ ဟောတိ၊ န သင်္ဃိကံ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဒေတီတိ ‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’တိ ဧဝံ ပရမ္မုခါ ဝါ၊ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ‘ဣမံ၊ ဘန္တေ၊ တုမှာကံ ဒမ္မီ’တိ ဧဝံ သမ္မုခါ ဝါ ဒေတီ’’တိ။ ဧဝံ ပုဂ္ဂလိကေ သတိ တံ စီဝရံ သင်္ဃဿ ဘာဇေတဗ္ဗံ ဟောတိ ဝါ န ဟောတိ ဝါတိ? သော ပုဂ္ဂလော အတ္တနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကဘူတဿ သင်္ဃဿ ဝါ အညဿ သဟဓမ္မိကသင်္ဃဿ ဝါ ဘာဇေတုကာမော ဘာဇေယျ၊ အဘာဇေတုကာမော ‘‘ဘာဇေတူ’’တိ န ကေနစိ ဝစနီယော။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘န ဟိ ပုဂ္ဂလဿ အာဒိဿ ဒိန္နံ ကေနစိ ဘာဇနီယံ ဟောတီ’’တိ ဋီကာသု အာဂမနတော ဝိညာယတိ။ အထေကေ အာစရိယာ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ကထိနဿ ဧကံ မူလံ သင်္ဃောတိ (ပရိ။ ၄၀၈) ဝုတ္တတ္တာ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နေပိ သင်္ဃာယတ္တံ သင်္ဃိကံ ဟောတိ။ ယထာ ကိံ ‘သီမာယ ဒမ္မိ၊ သေနာသနဿ ဒမ္မီ’တိ ဝုတ္တေပိ တံ ဒါနံ သင်္ဃိကံ ဟောတိ၊ ယထာ စ ‘ကထိနစီဝရံ ဒမ္မီ’တိ ဝုတ္တေ သင်္ဃိကံ ဟောတီ’’တိ။

တတြေဝံ ¶ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – ‘‘ကထိနဿ ဧကံ မူလံ သင်္ဃော’’တိ ဝစနံ (ပရိ။ ၄၀၈) ကထိနဿ မူလံ ကထိနဿ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ ယထာ ဟိ မူလေ ဝိဇ္ဇမာနေ ရုက္ခော တိဋ္ဌတိ၊ အဝိဇ္ဇမာနေ န တိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ မူလံ ရုက္ခဿ ကာရဏံ ဟောတိ၊ ပတိဋ္ဌံ ဟောတိ၊ ဧဝံ သင်္ဃေ ဝိဇ္ဇမာနေ ¶ ကထိနံ ဟောတိ၊ နော အဝိဇ္ဇမာနေ၊ တသ္မာ သင်္ဃော ကထိနဿ မူလံ ကထိနဿ ကာရဏံ နာမ ဟောတိ။ ကထံ သင်္ဃေ ဝိဇ္ဇမာနေ ကထိနံ ဟောတိ? သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန စတုဝဂ္ဂဘူတေန သင်္ဃေန အတ္ထာရာရဟဿ ဘိက္ခုနော ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ ကထိနစီဝရေ ဒိန္နေယေဝ တေန စီဝရေန အတ္ထတံ ကထိနံ နာမ ဟောတိ၊ နော အဒိန္နေ၊ တသ္မာ စတုဝဂ္ဂသင်္ဃေ အလဗ္ဘမာနေ သဟဿက္ခတ္တုံ ‘‘ကထိနံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ကထိနံ နာမ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဥပစာရသီမာယ ပရိစ္ဆိန္နေ ဝိဟာရေ ဧကော ဝါ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ စတ္တာရော ဝါ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ၊ တတ္ထ ကထိနစီဝရေ ဥပ္ပန္နေ အညတော ပရိယေသိတွာ စတုဝဂ္ဂသင်္ဃော ဧကော ပဋိဂ္ဂါဟကောတိ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခူနံ ပူရဏေ သတိ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ လဘတိ၊ နာသတိ၊ ဧဝံ သင်္ဃေ ဝိဇ္ဇမာနေယေဝ ကထိနံ နာမ ဟောတိ၊ နော အဝိဇ္ဇမာနေ၊ တသ္မာ သင်္ဃဿ ကထိနဿ မူလဘူတတံ ကာရဏဘူတတံ သန္ဓာယ ‘‘ကထိနဿ ဧကံ မူလံ သင်္ဃော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကထိန’’န္တိ ဝုတ္တေ သင်္ဃိကံယေဝ ဟောတိ၊ နော ပုဂ္ဂလိကန္တိ အဓိပ္ပာယော ဧတသ္မိံ ပါဌေ န လဗ္ဘတိ။ ယထာ ကိံ ‘‘ကိစ္စာဓိကရဏဿ ဧကံ မူလံ သင်္ဃော’’တိ (စူဠဝ။ ၂၁၉) ဧတ္ထ အပလောကနကမ္မဉတ္တိကမ္မဉတ္တိဒုတိယကမ္မဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မသင်္ခါတံ ကိစ္စာဓိကရဏံ စတုဝဂ္ဂါဒိကေ သင်္ဃေ ဝိဇ္ဇမာနေယေဝ ဟောတိ၊ နော အဝိဇ္ဇမာနေ၊ တသ္မာ သင်္ဃဿ ကိစ္စာဓိကရဏဿ မူလဘူတတံ ကာရဏဘူတတံ သန္ဓာယ ‘‘ကိစ္စာဓိကရဏဿ ဧကံ မူလံ သင်္ဃော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ယဒိပိ ¶ ဝုတ္တံ ‘‘ယထာ ‘သီမာယ ဒမ္မိ၊ သေနာသနဿ ဒမ္မီ’တိအာဒီသု တံ ဒါနံ သင်္ဃာယတ္တမေဝ ဟောတိ၊ တထာ ‘ကထိန ဒမ္မီ’တိ ဝုတ္တေ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နေပိ သင်္ဃာယတ္တမေဝ သင်္ဃိကမေဝ ဟောတီ’’တိ၊ တထာပိ ဧဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ – ‘‘သီမာယ ဒမ္မိ၊ သေနာသနဿ ဒမ္မီ’’တိအာဒီသု သီမာ စ သေနာသနဉ္စ ဒါနပဋိဂ္ဂါဟကာ န ဟောန္တိ၊ တသ္မာ သီမဋ္ဌဿ စ သေနာသနဋ္ဌဿ စ သင်္ဃဿ အာယတ္တံ ဟောတိ၊ ပုဂ္ဂလော ပန ဒါနပဋိဂ္ဂါဟကောဝ၊ တသ္မာ ‘‘ဣမံ ကထိနစီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒမ္မီ’’တိ ပရမ္မုခါ ဝါ တဿ ဘိက္ခုနော ပါဒမူလေ ဌပေတွာ သမ္မုခါ ဝါ ဒိန္နံ ကထံ သင်္ဃာယတ္တံ သင်္ဃသန္တကံ ဘဝေယျ၊ ဧဝံ သင်္ဃဿ အပရိဏတံ ပုဂ္ဂလိကစီဝရံ သင်္ဃဿ ပရိဏာမေယျ၊ နဝသု အဓမ္မိကဒါနေသု ဧကံ ဘဝေယျ၊ တဿ စီဝရဿ ပဋိဂ္ဂဟောပိ နဝသု အဓမ္မိကပဋိဂ္ဂဟေသု ဧကော ဘဝေယျ၊ တဿ စီဝရဿ ပရိဘောဂေါပိ နဝသု အဓမ္မိကပရိဘောဂေသု ဧကော ဘဝေယျ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? နဝ အဓမ္မိကာနိ ဒါနာနီတိ သင်္ဃဿ ပရိဏတံ အညသင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ၊ စေတိယဿ ပရိဏတံ အညစေတိယဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ၊ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏတံ အညပုဂ္ဂလဿ ¶ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ၊ ‘‘နဝ အဓမ္မိကာ ပရိဘောဂါ’’တိ အာဂတံ ပရိဝါရပါဠိဉ္စ (ပရိ။ ၃၂၉) ‘‘နဝ ပဋိဂ္ဂဟပရိဘောဂါတိ ဧတေသံယေဝ ဒါနာနံ ပဋိဂ္ဂဟာ စ ပရိဘောဂါ စာ’’တိ အာဂတံ အဋ္ဌကထဉ္စ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၉) ဩလောကေတွာ ဝိညာယတီတိ။

အထာပိ ဧဝံ ဝဒန္တိ – ဒါယကော သင်္ဃတ္ထေရဿ ဝါ ဂန္ထဓုတင်္ဂဝသေန အဘိညာတဿ ဝါ ဘတ္တုဒ္ဒေသကဿ ဝါ ပဟိဏတိ ‘‘အမှာကံ ဘတ္တဂ္ဂဟဏတ္ထာယ အဋ္ဌ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆထာ’’တိ၊ သစေပိ ဉာတိဥပဋ္ဌာကေဟိ ပေသိတံ ¶ ဟောတိ၊ ဣမေ တယော ဇနာ ပုစ္ဆိတုံ န လဘန္တိ။ အာရုဠှာယေဝ မာတိကံ၊ သင်္ဃတော အဋ္ဌ ဘိက္ခူ ဥဒ္ဒိသာပေတွာ အတ္တနဝမေဟိ ဂန္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဟိ ဧတေ ဘိက္ခူ နိဿာယ လာဘော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဂန္ထဓုတင်္ဂါဒီဟိ ပန အနဘိညာတော အာဝါသိကဘိက္ခု ပုစ္ဆိတုံ လဘတိ၊ တသ္မာ တေန ‘‘ကိံ သင်္ဃတော ဂဏှာမိ၊ ဥဒါဟု ယေ ဇာနာမိ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆာမီ’’တိ မာတိကံ အာရောပေတွာ ယထာ ဒါယကာ ဝဒန္တိ၊ တထာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၅)၊ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ‘‘သင်္ဃဿ လာဘော ပုဂ္ဂလံ ဥပနိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနံ ဥပနိဓာယ ‘‘သင်္ဃဿ လာဘော ပုဂ္ဂလံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပုဂ္ဂလဿ ပတ္တလာဘော သင်္ဃံ အာမသိတွာ ဒေန္တော သင်္ဃာယတ္တော ဟောတီ’’တိ ဝိညာယတီတိ။

ဣမသ္မိမ္ပိ ဝစနေ ဧဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ – တသ္မိံ တု နိမန္တနေ န ပုဂ္ဂလံယေဝ နိမန္တေတိ၊ အထ ခေါ သသင်္ဃံ ပုဂ္ဂလံ နိမန္တေတိ။ တတ္ထ တု ‘‘သင်္ဃ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘အဋ္ဌ ဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ကိံ သင်္ဃတော ဂဏှာမိ၊ ဥဒါဟု ယေ ဇာနာမိ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆာမီ’’တိ အနဘိညာတော ပုဂ္ဂလော ပုစ္ဆိတုံ လဘတိ။ သင်္ဃတ္ထေရဿ ပန သင်္ဃံ ပရိဟရိတွာ ဝသိတတ္တာ ‘‘အဋ္ဌ ဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တေ သင်္ဃံ ဌပေတွာ အညေသံ ဂဟဏကာရဏံ နတ္ထိ၊ ဂန္ထဓုတင်္ဂဝသေန အဘိညာတပုဂ္ဂလောပိ သင်္ဃဿ ပုညနိဿိတတ္တာ ‘‘အဋ္ဌ ဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တေ သင်္ဃတောယေဝ ဂဏှာတိ၊ ဘတ္တုဒ္ဒေသကဿပိ ဒေဝသိကံ သင်္ဃဿေဝ ဘတ္တဝိစာရဏတ္တာ ‘‘အဋ္ဌ ဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တေ သင်္ဃံ ဌပေတွာ အညေသံ ဂဟဏကာရဏံ နတ္ထိ။ ဧဝံ ‘‘အဋ္ဌ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆထာ’’တိ သဟ သင်္ဃေန နိမန္တိတတ္တာ ‘‘ဣမေ တယော ဇနာ ပုစ္ဆိတုံ န လဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘တွံ အာဂစ္ဆာဟီ’’တိ ပုဂ္ဂလဿေဝ နိမန္တနေ သတိပိ သင်္ဃံ ¶ ဂဟေတွာ အာဂန္တဗ္ဗတောတိ။ ဧဝံ ‘‘အဋ္ဌ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆထာ’’တိ သသင်္ဃဿေဝ ပုဂ္ဂလဿ နိမန္တိတတ္တာ သင်္ဃော ဂဟေတဗ္ဗော ဟောတိ၊ န ‘‘တုမှေ အာဂစ္ဆထာ’’တိ ပုဂ္ဂလဿေဝ နိမန္တိတတ္တာ၊ တသ္မာ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ လာဘော သင်္ဃာယတ္တော’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ¶ ၊ အဋ္ဌကထာဒီသု ပကရဏေသုပိ ‘‘ပုဂ္ဂလံ နိဿာယ သင်္ဃဿ လာဘော ဥပ္ပဇ္ဇတိ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တော၊ န ‘‘ပုဂ္ဂလဿ လာဘော သင်္ဃာယတ္တော’’တိ။ စီဝရလာဘခေတ္တဘူတာသု အဋ္ဌသု မာတိကာသု စ ‘‘သင်္ဃဿ ဒေတီ’’တိ စ ဝိသုံ၊ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဒေတီ’’တိ စ ဝိသုံ အာဂတံ။ ပုဂ္ဂလဿ ဒေတီတိ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’’တိ ဧဝံ ပရမ္မုခါ ဝါ၊ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ‘‘ဣမံ ဘန္တေ တုမှာကံ ဒမ္မီ’’တိ ဧဝံ သမ္မုခါ ဝါ ဒေတီတိ။

ဣဒါနိ ပန စီဝရံ ဒါတုကာမာ ဥပါသကာ ဝါ ဥပါသိကာယော ဝါ သယံ အနာဂန္တွာ ပုတ္တဒါသာဒယော အာဏာပေန္တာပိ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ထေရဿ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒါပေန္တိ၊ သာမံ ဂန္တွာ ဒဒန္တာပိ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဝါ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ ဝါ ဟတ္ထေန ဖုသာပေတွာ ဝါ ဒဒန္တိ ‘‘ဣမံ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ တုမှေ ဥဒ္ဒိဿ ဧတ္တကံ ဓနံ ပရိစ္စဇိတွာ ကတံ၊ ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ ဟတ္ထကမ္မံ ကတွာ သမ္ပာဒိတံ၊ တသ္မာ တုမှေ နိဝါသထ ပါရုပထ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တိ၊ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဘောဂကရဏမေဝ ဣစ္ဆန္တိ၊ န သင်္ဃဿ ဒါနံ။ ကေစိ အတုဋ္ဌကထမ္ပိ ကထေန္တိ။ ဧဝံ ပုဂ္ဂလမေဝ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နစီဝရဿ သင်္ဃေန အာယတ္တကာရဏံ နတ္ထိ။ ‘‘သစေ ပန ‘ဣဒံ တုမှာကဉ္စ တုမှာကံ အန္တေဝါသိကာနဉ္စ ဒမ္မီ’တိ ဧဝံ ဝဒတိ၊ ထေရဿ စ အန္တေဝါသိကာနဉ္စ ပါပုဏာတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) အာဂမနတော ဧဝံ ဝတွာ ဒေန္တေ ပန အာစရိယန္တေဝါသိကာနံ ပါပုဏာတိ၊ အနန္တေဝါသိကဿ ပန န ပါပုဏာတိ။ ‘‘ဥဒ္ဒေသံ ဂဟေတုံ အာဂတော ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တော စ အတ္ထိ၊ တဿပိ ပါပုဏာတီ’’တိ အာဂမနတော ¶ ဗဟိသီမဋ္ဌဿ ဓမ္မန္တေဝါသိကဿပိ ပါပုဏာတိ။ ‘‘တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ နိဗဒ္ဓစာရိကဘိက္ခူနံ ဒမ္မီတိ ဝုတ္တေ ဥဒ္ဒေသန္တေဝါသိကာနံ ဝတ္တံ ကတွာ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီနိ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တာနံ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) အာဂမနတော ဧဝံ ဝတွာ ဒေန္တေ ဓမ္မန္တေဝါသိကာနံ ဝတ္တပဋိပတ္တိကာရကာနဉ္စ အန္တေဝါသိကာနံ ပါပုဏာတိ။ ဧဝံ ဒါယကာနံ ဝစနာနုရူပမေဝ ဒါနဿ ပဝတ္တနတော ‘‘ယထာ ဒါယကာ ဝဒန္တိ၊ တထာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၅) အဋ္ဌကထာစရိယာ ဝဒန္တိ။

ဧဝံ ဣဒါနိ ဒါယကာ ယေဘုယျေန ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒေန္တိ၊ သတေသု သဟဿေသု ဧကောယေဝ ပဏ္ဍိတော ဗဟုဿုတော ဒါယကော သင်္ဃဿ ဒဒေယျ၊ ပုဂ္ဂလိကစီဝရဉ္စ သင်္ဃိကဘဝနတ္ထာယ အကရိယမာနံ န ဉတ္တိယာ ကမ္မဝါစာယ စ အရဟံ ဟောတိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ဉတ္တိကမ္မဝါစာဝိရောဓတော။ ကထံ ဝိရောဓောတိ စေ? ဉတ္တိယာ ကမ္မဝါစာယ စ ‘‘ဣဒံ သင်္ဃဿ ကထိနဒုဿံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ကထိနစီဝရဿ ¶ သင်္ဃိကဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ဣဒါနိ ပန တံ စီဝရံ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဒိန္နံ ပုဂ္ဂလိက’’န္တိ ဝစနတ္ထာနုရူပတော ပုဂ္ဂလိကံ ဟောတိ၊ ဧဝမ္ပိ ဝိရောဓော။ ‘‘သင်္ဃော ဣမံ ကထိနဒုဿံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒဒေယျ ကထိနံ အတ္ထရိတု’’န္တိ ဧတ္ထ စ သင်္ဃောတိ ဓာတုယာ ကတ္တာ ဟောတိ၊ ဘိက္ခုနောတိ သမ္ပဒါနံ၊ ဣဓ ပန သင်္ဃဿ တသ္မိံ ကထိနစီဝရေ အနိဿရဘာဝတော သင်္ဃော ကတ္တာ န ဟောတိ၊ ဘိက္ခု ပဋိဂ္ဂါဟလက္ခဏာဘာဝတော သမ္ပဒါနံ န ဟောတိ၊ ဧဝမ္ပိ ဝိရောဓော။ ဒါယကေန ပန သင်္ဃဿ ပရိစ္စတ္တတ္တာ သင်္ဃိကဘူတံ ကထိနစီဝရံ ယသ္မိံ ကာလေ သင်္ဃော ကထိနံ အတ္ထရိတုံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတဿ ဘိက္ခုနော ဒေတိ၊ တသ္မိံ ကာလေ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစံ ဣဒါနိ မနုဿာ ‘‘ဉတ္တီ’’တိ ဝေါဟရန္တိ၊ တဉ္စ စီဝရံ ‘‘ဉတ္တိလဒ္ဓစီဝရ’’န္တိ၊ တံ စီဝရဒါယကဉ္စ ‘‘ဉတ္တိလဒ္ဓဒါယကော’’တိ ¶ ၊ တသ္မာ သင်္ဃိကစီဝရမေဝ ဉတ္တိလဒ္ဓံ ဟောတိ၊ နော ပုဂ္ဂလိကစီဝရံ။ ဉတ္တိလဒ္ဓကာလတော ပန ပဋ္ဌာယ တံ စီဝရံ ပုဂ္ဂလိကံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? အတ္ထာရကပုဂ္ဂလဿ စီဝရဘာဝတောတိ။

အထာပိ ဝဒန္တိ ‘‘ဒိန္နန္တိ ပါဌဉ္စ ‘သာဓေန္တီ’တိ ပါဌဉ္စ ‘အာနိသံသံ လဘန္တီ’တိ ပါဌဉ္စ ဥပနိဓာယ အယမတ္ထော ဝိညာယတီ’’တိ၊ တတ္ထာယမာစရိယာနမဓိပ္ပာယော – ‘‘ဒိန္နံ ဣဒံ သင်္ဃေနာ’’တိ ဧတ္ထ ဒါ-ဓာတုယာ သင်္ဃေနာတိ ကတ္တာ၊ ဣဒန္တိ ကမ္မံ၊ ဣမဿ ကထိနစီဝရဿ သင်္ဃိကတ္တာ သင်္ဃေန ဒိန္နံ ဟောတိ၊ တေန ဝိညာယတိ ‘‘ကထိန’’န္တိ ဝုတ္တေ သင်္ဃိကံ ဟောတီတိ။ ‘‘ကထိနတ္ထာရံ ကေ လဘန္တီတိ ဧတ္ထ ကေ လဘန္တီတိ ကေ သာဓေန္တီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စ ဇနာ သာဓေန္တီ’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဉ္စ ဇနာတိ သင်္ဃော ဝုတ္တော၊ ဣမိနာပိ ဝိညာယတိ ‘‘ကထိနန္တိ ဝုတ္တေ သင်္ဃိကံ ဟောတီ’’တိ။ အာနိသံသံ လဘန္တီတိ ဧတ္ထ စ သင်္ဃိကတ္တာ သဗ္ဗေ သီမဋ္ဌကဘိက္ခူ အာနိသံသံ လဘန္တိ၊ ဣမိနာပိ ဝိညာယတိ ‘‘ကထိနန္တိ ဝုတ္တေ သင်္ဃိကံ ဟောတီ’’တိ။

တတြာပျေဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ – ပုဗ္ဗေဒါယကာ စတ္တာရောပိ ပစ္စယေ ယေဘုယျေန သင်္ဃဿေဝ ဒေန္တိ၊ တသ္မာ သင်္ဃဿ စတုပစ္စယဘာဇနကထာ အတိဝိတ္ထာရာ ဟောတိ။ အပ္ပကတော ပန ပုဂ္ဂလဿ ဒေန္တိ၊ တသ္မာ သင်္ဃဿ ဒိန္နံ ကထိနစီဝရံ သင်္ဃေန အတ္ထာရကဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒိန္နံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သာဓေန္တီတိ စ ကထိနဒုဿဿ ဒါယကာ စတ္တာရော၊ ပဋိဂ္ဂါဟကော ဧကောတိ ပဉ္စ ဇနာ ကထိနဒါနကမ္မံ သာဓေန္တီတိ ဝုတ္တံ။ အာနိသံသံ လဘန္တီတိ ဣဒဉ္စ အတ္ထာရကဿ စ အနုမောဒနာနဉ္စ ဘိက္ခူနံ အာနိသံသလာဘမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဧတေဟိ ပါဌေဟိ ‘‘ကထိန’’န္တိ ဝုတ္တေ သင်္ဃိကံ ဟောတီတိ အတ္ထော ဝိညာတဗ္ဗော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သင်္ဃဿ ဥပ္ပန္နစီဝရံ သင်္ဃေန အတ္ထာရကဿ ¶ ဒိန္နဘာဝေါ ကထံ ဝိညာယတီတိ? ‘‘ဣဒံ ¶ သင်္ဃဿ ကထိနဒုဿံ ဥပ္ပန္နံ၊ သင်္ဃော ဣမံ ကထိနဒုဿံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေတိ ကထိနံ အတ္ထရိတု’’န္တိ ဝုတ္တံ ပါဠိပါဌဉ္စ (မဟာဝ။ ၃၀၇) ‘‘သင်္ဃော အဇ္ဇ ကထိနဒုဿံ လဘိတွာ ပုနဒိဝသေ ဒေတိ၊ အယံ နိစယသန္နိဓီ’’တိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာပါဌဉ္စ ဒိသွာ ဝိညာယတီတိ။ သင်္ဃသန္တကဘူတံ စီဝရမေဝ ဒါနကိရိယာယ ကမ္မံ၊ သင်္ဃော ကတ္တာ၊ ပုဂ္ဂလော သမ္ပဒါနံ ဘဝိတုံ အရဟဘာဝေါ စ ယထာဝုတ္တပါဠိပါဌမေဝ ဥပနိဓာယ ဝိညာယတီတိ။

ဧဝံ သန္တေ ပုဂ္ဂလဿ ဒိန္နံ ပုဂ္ဂလိကစီဝရံ သင်္ဃိကံ ကာတုံ ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ? သစေ သော ပဋိဂ္ဂါဟကပုဂ္ဂလော ဒါယကာနံ ဧဝံ ဝဒတိ ‘‘ဥပါသက ဒါနံ နာမ ပုဂ္ဂလဿ ဒိန္နတော သင်္ဃဿ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလတရံ ဟောတိ၊ တသ္မာ သင်္ဃဿ ဒေဟိ၊ သင်္ဃဿ ဒတွာ ပုန သင်္ဃေန အတ္ထာရာရဟဿ ဘိက္ခုနော ကမ္မဝါစာယ ဒတွာ တေန ပုဂ္ဂလေန ယထာဝိနယံ အတ္ထတေယေဝ ကထိနံ နာမ ဟောတိ၊ န ပုဂ္ဂလဿ ဒတွာ ပုဂ္ဂလေန သာမံယေဝ အတ္ထတေ၊ တသ္မာ သင်္ဃဿ ဒေဟီ’’တိ ဥယျောဇေတွာ သင်္ဃဿ ဒါပိတေပိ တံ စီဝရံ သင်္ဃိကံ ဟောတိ ကထိနတ္ထာရာရဟံ။ ယဒိ ပန ဒါယကော အပ္ပဿုတတာယ ‘‘နာဟံ၊ ဘန္တေ၊ ကိဉ္စိ ဇာနာမိ၊ ဣမံ စီဝရံ တုမှာကမေဝ ဒမ္မီ’’တိ ဝက္ခတိ၊ ဧဝံ သတိ ပုဂ္ဂလိကဝသေနေဝ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တေန ပုဂ္ဂလေန တံ စီဝရံ သင်္ဃဿ ဒိန္နမ္ပိ သင်္ဃိကံ ဟောတိ။

ယဒိ ဧဝံ သမဏေနေဝ သမဏဿ ဒိန္နံ စီဝရံ ကထံ ကထိနတ္ထာရာရဟံ ဘဝေယျာတိ? နော န ဘဝေယျ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) ‘‘ကထိနံ ကေန ဒိန္နံ ဝဋ္ဋတိ? ယေန ကေနစိ ဒေဝေန ဝါ မနုဿေန ဝါ ပဉ္စန္နံ ဝါ သဟဓမ္မိကာနံ အညတရေန ဒိန္နံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ အထ ကသ္မာ ပရမ္ပရဘူတေဟိ အာစရိယေဟိ ဉတ္တိလဒ္ဓစီဝရတော အဝသေသာနိ စီဝရာနိ သင်္ဃဿ ဘာဇေတွာ ဧဝ ပရိဘုဉ္ဇိတာနီတိ? ဝုစ္စတေ – ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ အာစရိယပရမ္ပရာဂတအနဥသာရေနေဝ ¶ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ ကေစိ ဗဟူနံ ကိရိယံ ဒိသွာ ဒိဋ္ဌာနုဂတိဝသေန ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ ဗဟုဿုတာပိ ကေစိ ထေရာ အရုစ္စန္တာပိ ပဝေဏိဘေဒဘယေန ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ အပရေ ရုစိဝသေန အတ္ထဉ္စ အဓိပ္ပာယဉ္စ ပရိဏာမေတွာ ဂဏှန္တိ၊ ပကရဏမေဝါနုဂတဘိက္ခူ ပန ယထာပကရဏာဂတမေဝ အတ္ထံ ဂဟေတွာ သင်္ဃိကဉ္စ ပုဂ္ဂလိကဉ္စ အမိဿံ ကတွာ၊ ကာလစီဝရဉ္စ အကာလစီဝရဉ္စ အမိဿံ ကတွာ ဂဏှန္တိ။ ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂေ (ပါစိ။ ၇၃၈) ‘‘ထူလနန္ဒာ ဘိက္ခုနီ အကာလစီဝရံ ‘ကာလစီဝရ’န္တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဘာဇာပေဿတိ၊ အထ ဘဂဝါ နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယာပတ္တိံ ပညပေသီ’’တိ အာဂတံ၊ တသ္မာ လဇ္ဇီပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘူတေန ဘိက္ခုနာ အနေက-ပါဠိအဋ္ဌကထာဒယော ¶ ပကရဏေ ဩလောကေတွာ သံသန္ဒိတွာ ပကရဏမေဝါနုဂန္တဗ္ဗံ၊ န အညေသံ ကိရိယံ သဒ္ဒဟိတဗ္ဗံ၊ န စ အနုဂန္တဗ္ဗံ။ ဘဂဝတော ဟိ ဓရမာနကာလေ ဝါ တတော ပစ္ဆာ ဝါ ပုဗ္ဗေ ဒါယကာ ယေဘုယျေန စတ္တာရော ပစ္စယေ သင်္ဃဿေဝ ဒေန္တိ၊ တသ္မာ သင်္ဃိကသေနာသနဿ သင်္ဃိကစီဝရဿ စ ဗာဟုလ္လတော ပုဗ္ဗာစရိယာ သင်္ဃဿ ဘာဇေတွာ ဧဝ ပရိဘုဉ္ဇိံသု။

ဣဒါနိ ပန ဒါယကာ ယေဘုယျေန စတ္တာရော ပစ္စယေ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒေန္တိ၊ တသ္မာ သေနာသနမ္ပိ အဘိနဝဘူတံ ပုဂ္ဂလိကမေဝ ဗဟုလံ ဟောတိ၊ စီဝရမ္ပိ ပုဂ္ဂလိကမေဝ ဗဟုလံ။ ဒလိဒ္ဒါပိ သုတ္တကန္တနကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ကထိနကာလေ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ စ တထေဝ ဝတွာ စ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကရောန္တိ၊ မဟဒ္ဓနာ စ သာဋကဿ ကီဏိတကာလတော ပဋ္ဌာယ တထေဝ စိန္တေတွာ ကထေတွာ ကရောန္တိ၊ ဒါနကာလေ စ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒေဟီ’’တိ ပုတ္တဒါသာဒယော ဝါ ပေသေန္တိ၊ သာမံ ဝါ ဂန္တွာ စီဝရံ တဿ ဘိက္ခုဿ ပါဒမူလေ ဝါ ဟတ္ထေ ဝါ ဌပေတွာ ‘‘ဣမံ စီဝရံ တုယှံ ¶ ဒမ္မီ’’တိ ဝတွာ ဝါ စိန္တေတွာ ဝါ ဒေန္တိ၊ သတေသု ဝါ သဟဿေသု ဝါ ဧကော ပဏ္ဍိတပုရိသော ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဒိန္နဒါနတော သင်္ဃဿ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလ’’န္တိ ဉတွာ ‘‘ဣမံ ကထိနစီဝရံ သင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝတွာ ဝါ စိန္တေတွာ ဝါ ဒေတိ၊ တဿ သာ ဒက္ခိဏာ သင်္ဃဂတာ ဟောတိ။ သစေ ပန ဒါယကော ပုဂ္ဂလဿ ဒါတုကာမော ဟောတိ၊ ပုဂ္ဂလော ပန တဿ မဟပ္ဖလဘာဝမိစ္ဆန္တော ဒက္ခိဏာ-ဝိဘင်္ဂသုတ္တာဒိဓမ္မဒေသနာယ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၆ အာဒယော) ပုဂ္ဂလိကဒါနတော သင်္ဃိကဒါနဿ မဟပ္ဖလဘာဝံ ဇာနာပေတွာ ‘‘ဣမံ တဝ စီဝရံ သင်္ဃဿ ဒေဟီ’’တိ ဥယျောဇေတိ၊ ဒါယကောပိ တဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမံ ကထိနစီဝရံ သင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝတွာ ဝါ စိန္တေတွာ ဝါ ဒေတိ၊ ဧဝမ္ပိ သာ ဒက္ခိဏာ သင်္ဃဂတာ ဟောတိ။

ယဒိ ပန ဘိက္ခုနာ ဥယျောဇိတောပိ ဒုပ္ပညော ဒါယကော တဿ ဝစနံ အနာဒိယိတွာ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒေတိ၊ တဿ သာ ဒက္ခိဏာ ပုဂ္ဂလဂတာ ဟောတိ။ အထ ပန သော ပုဂ္ဂလော သယံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပုန သင်္ဃဿ ပရိစ္စဇတိ၊ ဧဝမ္ပိ တံ စီဝရံ သင်္ဃိကံ ဟောတိ၊ တံ သင်္ဃိကဝသေန ဘာဇေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ပန ဒါယကောပိ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒေတိ၊ ပုဂ္ဂလောပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ န ပရိစ္စဇတိ၊ ဧဝံ သန္တေ တံ စီဝရံ ပုဂ္ဂလိကံ ဟောတိ၊ န ကထိနကာလမတ္တေန ဝါ ကထိနဝစနမတ္တေန ဝါ သင်္ဃိကံ ဟောတိ။ ဣဒါနိ ပန ဣမိနာ နယေန ပုဂ္ဂလိကစီဝရံယေဝ ဗဟုလံ ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ အာစရိယပရမ္ပရာ ပဝေဏိံ အဘိန္ဒိတုကာမာ သင်္ဃိကံ ဝိယ ကတွာ ဘာဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိံသု ¶ ။ ယဒိ မုချတော သင်္ဃိကံ သိယာ၊ သင်္ဃေန ဒိန္နတော ပရံ ဧကသူစိမတ္တမ္ပိ ပုဂ္ဂလော အဓိကံ ဂဏှိတုံ န လဘေယျ။

ဧကစ္စေ ထေရာ သင်္ဃိကန္တိ ပန ဝဒန္တိ၊ ဘာဇနကာလေ ပန ဣဿရဝတာယ ယထာရုစိ ဝိစာရေန္တိ၊ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ မုချသင်္ဃိကန္တိ ¶ မညမာနာ အဘာဇေတုကာမမ္ပိ ပုဂ္ဂလံ အဘိဘဝိတွာ ဘာဇာပေန္တိ၊ တဿ ပုဂ္ဂလဿ မာတာ ပိတာ ဉာတကာ ဥပါသကာဒယော ‘‘အမှာကံ ပုတ္တဿ ဒေမ၊ အမှာကံ ဉာတကဘိက္ခုဿ ဒေမ၊ အမှာကံ ကုလူပကဿ ဒေမာ’’တိ၊ အညေပိ သဒ္ဓါ ပသန္နာ ဒါယကာ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒေမာ’’တိ ဝိစာရေတွာ ပရမ္မုခါပိ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝတွာ သမ္မုခါပိ ပါဒမူလေ ဝါ ဟတ္ထေ ဝါ ဌပေတွာ ဒေန္တိ၊ ဧဝရူပံ စီဝရံ ပုဂ္ဂလိကံ ဟောတိ၊ သင်္ဃံ အာမသိတွာ အဝုတ္တတ္တာ သင်္ဃာယတ္တံ န ဟောတိ၊ ‘‘ကထိနံ ဒဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ကထိနံ ဒါတုံ ဂတော’’တိ ဝါ ‘‘ကထိနစီဝရ’’န္တိ ဝါ ပုဗ္ဗာပရကာလေသု ဝစနံ ပန မုချကထိနဘူတဿ သင်္ဃိကစီဝရဿ ကာလေ ဒိန္နတ္တာ တဒုပစာရတော ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ။ ယထာ ကိံ? ‘‘ဥပေါသထိက’’န္တိ ဝုတ္တံ ဘတ္တံ စုဒ္ဒသသု သင်္ဃိကဘတ္တေသု အန္တောဂဓံ မုချသင်္ဃိကံ ဟောတိ၊ သမာဒိန္နဥပေါသထာ ဒါယကာ သာယံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဘတ္တဘာဂံ သင်္ဃဿ ဒေန္တိ၊ တံ သင်္ဃော သလာကဘတ္တံ ဝိယ ဌိတိကံ ကတွာ ဘုဉ္ဇတိ၊ ဣတိ သင်္ဃဿ ဒိန္နတ္တာ သင်္ဃိကံ ဟောတိ။ ဣဒါနိ ပန ဒါယကာ အတ္တနော အတ္တနော ကုလူပကဿ ဝါ ဉာတိဘိက္ခုဿ ဝါ ဥပေါသထဒိဝသေသု ဘတ္တံ ဒေန္တိ၊ တံ သင်္ဃဿ အဒိန္နတ္တာ သင်္ဃိကံ န ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဥပေါသထဒိဝသေ ဒိန္နတ္တာ မုချဝသေန ပဝတ္တဥပေါသထဘတ္တံ ဝိယ တဒုပစာရေန ‘‘ဥပေါသထဘတ္တ’’န္တိ ဝေါဟရီယတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဣမသ္မိံ ကာလေ ယေဘုယျေန ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒိန္နတ္တာ ပုဂ္ဂလိကဘူတံ စီဝရံ ဉတ္တိကမ္မဝါစာရဟံ န ဟောတိ၊ သင်္ဃိကမေဝ ဉတ္တိကမ္မဝါစာရဟံ ဟောတိ၊ တဒေဝ စ ပဉ္စာနိသံသကာရဏံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဏ္ဍိတေန ပုဂ္ဂလေန ‘‘ဥပါသကာ သင်္ဃေ ဒေထ၊ သင်္ဃေ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နိယောဇေတွာ ဒါပေတဗ္ဗံ၊ သယံ ဝါ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သင်္ဃဿ ပရိစ္စဇိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပရိစ္စဇိတတ္တာ သင်္ဃိကဘူတံ စီဝရံ ဉတ္တိကမ္မဝါစာရဟဉ္စ ¶ ဟောတိ ပဉ္စာနိသံသနိပ္ဖာဒကဉ္စ။ ဧဝံ နိယောဇနဉ္စ ‘‘သင်္ဃေ ဂေါတမိ ဒေဟိ၊ သင်္ဃေ တေ ဒိန္နေ အဟဉ္စေဝ ပူဇိတော ဘဝိဿာမိ သင်္ဃော စာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၆) ဘဂဝတာ ဝုတ္တဝစနံ အနုဂတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပရိကမ္မံ ¶ ကရောန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ယာဂုဘတ္တဉ္စ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ ပုစ္ဆိတတ္တာ ဒေါသော နတ္ထီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ အပုစ္ဆိတေ ပန ဧဝံ ကထေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ခလိမက္ခိတသာဋကောတိ အဟတဝတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သုဋ္ဌု ဓောဝိတွာတိအာဒိနာ သပုဗ္ဗကရဏံ အတ္ထာရံ ဒဿေတိ။ ဓောဝနသိဗ္ဗနရဇနကပ္ပကရဏေန ဟိ ဝိစာရဏဆေဒနဗန္ဓနာနိပိ ဒဿိတာနိယေဝ ဟောန္တိ၊ အတ္ထာရဒဿနေန ပစ္စုဒ္ဓါရအဓိဋ္ဌာနာနိပိ ဒဿေတိ။ သူစိအာဒီနိ စီဝရကမ္မုပကရဏာနိ သဇ္ဇေတွာ ဗဟူဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိန္တိ ဣဒံ ပန သိဗ္ဗနဿ ဥပကရဏနိဒဿနံ။ တဒဟေဝါတိ ဣဒံ ပန ကရဏသန္နိဓိမောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဒါယကဿ ဟတ္ထတော သာဋကံ လဒ္ဓဒိဝသေယေဝ သင်္ဃေန အတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော ဒါတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ အဒေန္တေ နိစယသန္နိဓိ ဟောတိ။ အတ္ထာရကေနပိ သင်္ဃတော လဒ္ဓဒိဝသေယေဝ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ အကရောန္တေ ကရဏသန္နိဓိ ဟောတိ။

အညာနိ စ ဗဟူနိ အာနိသံသဝတ္ထာနိ ဒေတီတိ ဣမိနာ အတ္ထရိတဗ္ဗသာဋကောယေဝ ကထိနသာဋကော နာမ၊ တတော အညေ သာဋကာ ဗဟဝေါပိ ကထိနာနိသံသာယေဝ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ဧတေန စ ‘‘ကထိနာနိသံသော’’တိ ဝတ္ထာနိယေဝ ဝုတ္တာနိ န အဂ္ဃောတိ ဒီပေတိ။ ယဒိ အဂ္ဃော ဝုတ္တော သိယာ၊ ဧဝံ သတိ ‘‘ဗဟွာနိသံသာနိ ကထိနဝတ္ထာနိ ဒေတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဧဝံ ပန အဝတွာ ‘‘ဗဟူနိ ကထိနာနိသံသဝတ္ထာနိ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တေန ဉာယတိ ‘‘န အဂ္ဃော ဝုတ္တော’’တိ၊ တသ္မာ ဗဟွာနိသံသဘာဝေါ အဂ္ဃဝသေန န ဂဟေတဗ္ဗော၊ အထ ခေါ ဝတ္ထဝသေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗောတိ။ ဣတရောတိ အညော ဒါယကော။ တထာ ¶ တထာ ဩဝဒိတွာ သညာပေတဗ္ဗောတိ ‘‘ဥပါသက ဒါနံ နာမ သင်္ဃဿ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသံ၊ အတ္ထာရော ပန ဘိက္ခူနံ ဥပကာရတ္ထာယ ဘဂဝတာ အနုညာတော၊ တသ္မာ ဉတ္တိလဒ္ဓမ္ပိ အလဒ္ဓမ္ပိ မဟပ္ဖလမေဝါ’’တိ ဝါ ‘‘ဥပါသက အယမ္ပိ ဒါယကော သင်္ဃဿေဝ ဒေတိ၊ တွမ္ပိ သင်္ဃဿေဝ ဒေသိ၊ ဘဂဝတာ စ –

‘ယော သီလဝါ သီလဝန္တေသု ဒဒါတိ ဒါနံ၊

ဓမ္မေန လဒ္ဓံ သုပသန္နစိတ္တော၊

တံ ဝေ ဒါနံ ဝိပုလဖလန္တိ ဗြူမီ’တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၃၈၂) –

ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သင်္ဃဿ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ မဟပ္ဖလမေဝါ’’တိ ဝါ ဣတိအာဒီနိ ဝတွာ သညာပေတဗ္ဗော။

ယဿ ¶ သင်္ဃော ကထိနစီဝရံ ဒေတိ၊ တေန ဘိက္ခုနာ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ယော ဇိဏ္ဏစီဝရော ဟောတိ ဘိက္ခု၊ တဿ ဒါတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဣဒါနိ ဘိက္ခူ –

‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏဉ္စ သပ္ပာယံ၊ ဉတ္တိ စ အနုသာဝနံ၊

ကပ္ပဗိန္ဒု ပစ္စုဒ္ဓါရော၊ အဓိဋ္ဌာနတ္ထရာနိ စ၊

နိယောဇနာနုမောဒါ စ၊ ဣစ္စယံ ကထိနေ ဝိဓီ’’တိ။ –

ဣမံ ဂါထံ အာဟရိတွာ ကထိနဒါနကမ္မဝါစာယ ပဌမံ ကထိနစီဝရဿ ပဋိဂ္ဂဟဏဉ္စ သပ္ပာယပုစ္ဆနဉ္စ ကရောန္တိ၊ တဒယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဘဗ္ဗော ကထိနံ အတ္ထရိတုံ…ပေ… ပုဗ္ဗကရဏံ ဇာနာတိ၊ ပစ္စုဒ္ဓါရံ ဇာနာတိ၊ အဓိဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ၊ အတ္ထာရံ ဇာနာတိ၊ မာတိကံ ဇာနာတိ၊ ပလိဗောဓံ ဇာနာတိ၊ ဥဒ္ဓါရံ ဇာနာတိ၊ အာနိသံသံ ဇာနာတီ’’တိ ပရိဝါရပါဠိယဉ္စ (ပရိ။ ၄၀၉)၊

‘‘အဋ္ဌဓမ္မဝိဒေါ ¶ ဘိက္ခု၊ ကထိနတ္ထာရမရဟတိ၊

ပုဗ္ဗပစ္စုဒ္ဓါရာဓိဋ္ဌာ-နတ္ထာရော မာတိကာတိ စ၊

ပလိဗောဓော စ ဥဒ္ဓါရော၊ အာနိသံသာ ပနဋ္ဌိမေ’’တိ။ (ဝိ။ ဝိ။ ၂၇၀၄၊ ၂၇၀၆) –

ဝိနယဝိနိစ္ဆယပ္ပကရဏေ စ အာဂတေသု အဋ္ဌသု အင်္ဂေသု အနာဂတတ္တာ စ ‘‘ပုဗ္ဗကရဏံ သတ္တဟိ ဓမ္မေဟိ သင်္ဂဟိတံ ဓောဝနေန ဝိစာရဏေန ဆေဒနေန ဗန္ဓနေန သိဗ္ဗနေန ရဇနေန ကပ္ပကရဏေနာ’’တိ ပရိဝါရပါဠိယဉ္စ (ပရိ။ ၄၀၈)၊

‘‘ဓောဝနဉ္စ ဝိစာရော စ၊ ဆေဒနံ ဗန္ဓနမ္ပိ စ၊

သိဗ္ဗနံ ရဇနံ ကပ္ပံ၊ ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိ။ ဝိ။ ၂၇၀၇) –

ဝိနယဝိနိစ္ဆယပ္ပကရဏေ စ ဝုတ္တေသု သတ္တသု ပုဗ္ဗကရဏေသု အနာဂတတ္တာ စ။

န ¶ ကေဝလဉ္စ ပကရဏေသု အနာဂတမေဝ၊ အထ ခေါ ယုတ္တိပိ န ဒိဿတိ။ ကထံ? ပဋိဂ္ဂဟဏံ နာမ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု အဒိန္နံ မုခဒွါရံ အာဟာရံ အာဟာရေယျ အညတြ ဥဒကဒန္တပေါနာ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၆၅) ယာဝကာလိကာဒီသု အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗေသု စတူသု ကာလိကဝတ္ထူသု ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ၊ န စီဝရေ၊ တံ ပန ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဒိန္နမ္ပိ ပရမ္မုခါ ဒိန္နမ္ပိ လဗ္ဘတေဝ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီတိ ဧဝံ ပရမ္မုခါ ဝါ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ‘ဣမံ တုမှာက’န္တိ ဧဝံ သမ္မုခါ ဝါ ဒေတီ’’တိ၊ တသ္မာ ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ၊ ဒါယကေန စီဝရေ ဒိန္နေ သင်္ဃဿ စိတ္တေန သမ္ပဋိစ္ဆနမတ္တမေဝ ပမာဏံ ဟောတိ။

သပ္ပာယပုစ္ဆနဉ္စ ဧဝံ ကရောန္တိ – ဧကေန ဘိက္ခုနာ ‘‘ဘောန္တော သင်္ဃာ သင်္ဃဿ ကထိနေ သမ္ပတ္တေ ကဿ ပုဂ္ဂလဿ သပ္ပာယာရဟံ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ဧကော ဘိက္ခု နာမံ ¶ ဝတွာ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ထေရဿ သပ္ပာယာရဟံ ဟောတီ’’တိ ဝဒတိ၊ သပ္ပာယဣတိ စ နိဝါသနပါရုပနတ္ထံ ဂဟေတွာ ဝဒန္တိ။ ဧတသ္မိံ ဝစနေ သဒ္ဒတော စ အတ္ထတော စ အဓိပ္ပာယတော စ ယုတ္တိ ဂဝေသိတဗ္ဗာ ဟောတိ။ ကထံ? သဒ္ဒတော ဝဂ္ဂဘေဒေ သတိယေဝ ဗဟုဝစနံ ကတ္တဗ္ဗံ၊ န အဘေဒေ၊ ဧဝံ သဒ္ဒတော။ သပ္ပာယဣတိဝစနဉ္စ အနုရူပတ္ထေယေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န နိဝါသနပါရုပနတ္ထေ၊ ဧဝံ အတ္ထတော။ ဣဒဉ္စ စီဝရံ သင်္ဃော ကထိနံ အတ္ထရိတုံ ပုဂ္ဂလဿ ဒေတိ၊ န နိဝါသနပါရုပနတ္ထံ။ ဝုတ္တဉှိ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၃၀၇) ‘‘သင်္ဃော ဣမံ ကထိနဒုဿံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေတိ ကထိနံ အတ္ထရိတု’’န္တိ၊ တသ္မာ ယုတ္တိ ဂဝေသိတဗ္ဗာ ဟောတိ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏဉ္စ သပ္ပာယ’’န္တိအာဒိဂါထာပိ ကတ္ထစိ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာဋီကာဒီသု စ န ဒိဿတိ၊ တသ္မာ ဣဓ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

သစေ ဗဟူ ဇိဏ္ဏစီဝရာ၊ ဝုဍ္ဎဿ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ကထိနစီဝရဿ သင်္ဃိကတ္တာ ‘‘န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ဃိကံ ယထာဝုဍ္ဎံ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗံ၊ ယော ပဋိဗာဟေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဣမိနာ ပါဠိနယေန (စူဠဝ။ ၃၁၁) ဝုတ္တံ။ ဧတေနေဝ နယေန သဗ္ဗေသု ဗလဝစီဝရေသု သန္တေသုပိ ဝုဍ္ဎဿေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓံ။ ဝုဍ္ဎေသု…ပေ… ဒါတဗ္ဗန္တိ ကရဏသန္နိဓိမောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သစေ ဝုဍ္ဎော’’တျာဒိ။ နဝကတရေနပိ ဟိ ကရဏသန္နိဓိံ မောစေတွာ ကထိနေ အတ္ထတေ အနုမောဒနံ ကရောန္တဿ သင်္ဃဿ ပဉ္စာနိသံသလာဘော ဟောတီတိ။ အပိစာတိအာဒိနာ သင်္ဃေန ကတ္တဗ္ဗဝတ္တံ ဒဿေတိ။ ဝစနက္ကမော ပန ဧဝံ ကာတဗ္ဗော – ကထိနဒုဿံ လဘိတွာ သင်္ဃေ သီမာယ သန္နိပတိတေ ဧကေန ဘိက္ခုနာ ‘‘ဘန္တေ၊ သင်္ဃဿ ဣဒံ ကထိနဒုဿံ ဥပ္ပန္နံ၊ သင်္ဃော ဣမံ ကထိနဒုဿံ ကထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ¶ ဒဒေယျ ကထိနံ အတ္ထရိတု’’န္တိ ဝုတ္တေ အညေန ‘‘ယော ဇိဏ္ဏစီဝရော၊ တဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တတော ပုရိမေန ‘‘ဗဟူ ¶ ဇိဏ္ဏစီဝရာ’’တိ ဝါ ‘‘နတ္ထိ ဣဓ ဇိဏ္ဏစီဝရာ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ အပရေန ‘‘တေန ဟိ ဝုဍ္ဎဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ပုန ပုရိမေန ‘‘ကော ဧတ္ထ ဝုဍ္ဎော’’တိ ဝုတ္တေ ဣတရေန ‘‘ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ပုန ပုရိမေန ‘‘သော ဘိက္ခု တဒဟေဝ စီဝရံ ကတွာ အတ္ထရိတုံ သက္ကောတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဣတရေန ‘‘သော သက္ကောတီ’’တိ ဝါ ‘‘သင်္ဃော မဟာထေရဿ သင်္ဂဟံ ကရိဿတီ’’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ပုန ပုရိမေန ‘‘သော မဟာထေရော အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော’’တိ ဝုတ္တေ ဣတရေန ‘‘အာမ သမန္နာဂတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တတော ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု တဿ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သင်္ဃော ဉာတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဘန္တေ၊ သင်္ဃဿာ’’တိအာဒိဝစနံ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ ဣဒံ သင်္ဃဿ ကထိနဒုဿံ ဥပ္ပန္နံ၊ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဣမံ ကထိနဒုဿံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒဒေယျ ကထိနံ အတ္ထရိတု’’န္တိ ဣမာယ ဉတ္တိပါဠိယာ သမေတိ။ ‘‘ယော ဇိဏ္ဏစီဝရော၊ တဿာ’’တိအာဒိ ‘‘သင်္ဃေန ကဿာ’’တိအာဒိ ‘‘သင်္ဃေန ကဿ ဒါတဗ္ဗံ၊ ယော ဇိဏ္ဏစီဝရော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာဝစနေန (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) သမေတိ။ ‘‘သော မဟာထေရော အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော’’တိအာဒိ ‘‘အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဘဗ္ဗော ကထိနံ အတ္ထရိတု’’န္တိအာဒိကာယ ပရိဝါရပါဠိယာ (ပရိ။ ၄၀၉) သမေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဿ ပန ဒီယတိ၊ တဿ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ ဒါတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာ ဣမဿ ကထိနဒါနကမ္မဿ ဂရုကတ္တာ န အပလောကနမတ္တေန ဒါတဗ္ဗန္တိ ဣမမတ္ထံ ပကာသေတိ။ ဂရုကလဟုကာနံ ဘေဒေါ ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယကထာယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။

ဧဝံ ဒိန္နေ ပန ကထိနေ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သစေ တံ ကထိနဒုဿံ နိဋ္ဌိတပရိကမ္မမေဝ ဟောတီတိ ဣမိနာ ကထိနဒုဿံ နာမ န ကေဝလံ ပကတိသာဋကမေဝ ¶ ဟောတိ၊ အထ ခေါ ပရိနိဋ္ဌိတသတ္တဝိဓပုဗ္ဗကိစ္စစီဝရမ္ပိ ဟောတီတိ ဒဿေတိ၊ တသ္မာ နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဒိန္နေ သတ္တဝိဓပုဗ္ဗကိစ္စကရဏေန အတ္ထော နတ္ထိ၊ ကေဝလံ ပစ္စုဒ္ဓရဏာဒီနိယေဝ ကာတဗ္ဗာနိ။ သစေ ပန ကိဉ္စိ အပရိနိဋ္ဌိတံ ဟောတိ၊ အန္တမသော ကပ္ပဗိန္ဒုမတ္တမ္ပိ၊ တံ နိဋ္ဌာပေတွာယေဝ ပစ္စုဒ္ဓရဏာဒီနိ ကာတဗ္ဗာနိ။ ဂဏ္ဌိကပဋ္ဋပါသကပဋ္ဋာနိ ပန သိဗ္ဗနန္တောဂဓာနိ၊ တာနိပိ နိဋ္ဌာပေတွာယေဝ ကာတဗ္ဗာနိ။ အနိဋ္ဌာပေန္တော အနိဋ္ဌိတသိဗ္ဗနကိစ္စမေဝ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၂-၄၆၃) ‘‘တတ္ထ ကတန္တိ သူစိကမ္မပရိယောသာနေန ¶ ကတံ၊ သူစိကမ္မပရိယောသာနံ နာမ ယံ ကိဉ္စိ သူစိယာ ကတ္တဗ္ဗံ။ ပါသကပဋ္ဋဂဏ္ဌိကပဋ္ဋပရိယောသာနံ ကတွာ သူစိယာ ပဋိသာမန’’န္တိ။ ဣဒဉှိ ကထိနဝတ္တံ နာမ ဗုဒ္ဓပ္ပသတ္ထန္တိ ‘‘အတ္ထတကထိနာနံ ဝေါ ဘိက္ခဝေ ပဉ္စ ကပ္ပိဿန္တီ’’တိအာဒိနာ ပသတ္ထံ။

ကတပရိယောသိတံ ပန ကထိနံ ဂဟေတွာတိ –

‘‘ဓောဝနဉ္စ ဝိစာရော စ၊ ဆေဒနံ ဗန္ဓနမ္ပိ စ၊

သိဗ္ဗနံ ရဇနံ ကပ္ပံ၊ ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိ။ ဝိ။ ၂၇၀၇) –

ဝုတ္တာနိ သတ္တဝိဓပုဗ္ဗကရဏာနိ ကတွာ ပရိယောသာပိတံ ကထိနစီဝရံ ဂဟေတွာ။ အတ္ထာရကေန ဘိက္ခုနာ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သင်္ဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရိတုကာမော ဘိက္ခု ပုဗ္ဗေ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌိတံ ပေါရာဏိကံ သင်္ဃာဋိံ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ဝတွာ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာ၊ တတော အနဓိဋ္ဌိတံ နဝံ သင်္ဃာဋိံ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ၊ တတော အတ္ထရဏကာလေ တမေဝ အဓိဋ္ဌိတသင်္ဃာဋိံ ‘‘ဣမာယ သင်္ဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ဣတရေသု။ ဧတေန ကထိနတ္ထာရဏံ နာမ ဝစီဘေဒကရဏမေဝ ဟောတိ၊ န ကိဉ္စိ ကာယဝိကာရကရဏန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ ¶ ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘အတ္ထရိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထရဏံ ကာတဗ္ဗံ၊ တဉ္စ ခေါ တထာဝစီဘေဒကရဏမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။

တတ္ထ ပစ္စုဒ္ဓါရော တိဝိဓော ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ သင်္ဃာဋိယာ ပစ္စုဒ္ဓါရော၊ ‘‘ဣမံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ဥတ္တရာသင်္ဂဿ ပစ္စုဒ္ဓါရော၊ ‘‘ဣမံ အန္တရဝါသကံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ အန္တရဝါသကဿ ပစ္စုဒ္ဓါရောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၀၈) ‘‘ပစ္စုဒ္ဓါရော တီဟိ ဓမ္မေဟိ သင်္ဂဟိတော သင်္ဃာဋိယာ ဥတ္တရာသင်္ဂေန အန္တရဝါသကေနာ’’တိ။ အဓိဋ္ဌာနံ တိဝိဓံ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ သင်္ဃာဋိယာ အဓိဋ္ဌာနံ၊ ‘‘ဣမံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဥတ္တရာသင်္ဂဿ အဓိဋ္ဌာနံ၊ ‘‘ဣမံ အန္တရဝါသကံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ အန္တရဝါသကဿ အဓိဋ္ဌာနန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၀၈) ‘‘အဓိဋ္ဌာနံ တီဟိ ဓမ္မေဟိ သင်္ဂဟိတံ သင်္ဃာဋိယာ ဥတ္တရာသင်္ဂေန အန္တရဝါသကေနာ’’တိ။

အထ ¶ ဝါ အဓိဋ္ဌာနံ ဒုဝိဓံ ကာယေန အဓိဋ္ဌာနံ၊ ဝါစာယ အဓိဋ္ဌာနန္တိ။ တတ္ထ ပေါရာဏိကံ သင်္ဃာဋိံ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ နဝံ သင်္ဃာဋိံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ စိတ္တေန အာဘောဂံ ကတွာ ကာယဝိကာရကရဏေန ကာယေန ဝါ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဝါစာယ ဝါ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘တတ္ထ ယသ္မာ ဒွေ စီဝရဿ အဓိဋ္ဌာနာနိ ကာယေန ဝါ အဓိဋ္ဌေတိ၊ ဝါစာယ ဝါ အဓိဋ္ဌေတီတိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ…ပေ… အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ’’တိ။ အထ ဝါ အဓိဋ္ဌာနံ ဒုဝိဓံ သမ္မုခါဓိဋ္ဌာနပရမ္မုခါဓိဋ္ဌာနဝသေန။ တတ္ထ ယဒိ စီဝရံ ဟတ္ထပါသေ ဌိတံ ဟောတိ၊ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ အထ အန္တောဂဗ္ဘေ ဝါ သာမန္တဝိဟာရေ ဝါ ဟောတိ၊ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဧတံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ ¶ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘တတြ ဒုဝိဓံ အဓိဋ္ဌာနံ သစေ ဟတ္ထပါသေ ဟောတီ’’တိအာဒိ၊ ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယဉ္စ (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဒုဝိဓန္တိ သမ္မုခါပရမ္မုခါဘေဒေန ဒုဝိဓ’’န္တိ။

အတ္ထာရော ကတိဝိဓော? အတ္ထာရော ဧကဝိဓော။ ဝစီဘေဒကရဏေနေဝ ဟိ အတ္ထာရော သမ္ပဇ္ဇတိ၊ န ကာယဝိကာရကရဏေန။ အယမတ္ထော ယထာဝုတ္တ-ပရိဝါရပါဠိယာ စ ‘‘အတ္ထရိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထရဏံ ကာတဗ္ဗံ၊ တဉ္စ ခေါ တထာဝစီဘေဒကရဏမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာဝစနေန စ ဝိညာယတိ။ အထ ဝါ အတ္ထာရော တိဝိဓော ဝတ္ထုပ္ပဘေဒေန။ တတ္ထ ယဒိ သင်္ဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရိတုကာမော ဟောတိ၊ ပေါရာဏိကာ သင်္ဃာဋိ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာ၊ နဝါ သင်္ဃာဋိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ၊ ‘‘ဣမာယ သင်္ဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဥတ္တရာသင်္ဂေန ကထိနံ အတ္ထရိတုကာမော ဟောတိ၊ ပေါရာဏကော ဥတ္တရာသင်္ဂေါ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗော၊ နဝေါ ဥတ္တရာသင်္ဂေါ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗော၊ ‘‘ဣမိနာ ဥတ္တရာသင်္ဂေန ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ။ အထ အန္တရဝါသကေန ကထိနံ အတ္ထရိတုကာမော ဟောတိ၊ ပေါရာဏကော အန္တရဝါသကော ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗော၊ နဝေါ အန္တရဝါသကော အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗော၊ ‘‘ဣမိနာ အန္တရဝါသကေန ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၁၃) ‘‘သစေ သင်္ဃာဋိယာ’’တိအာဒိ။

ဧတ္ထ သိယာ – ကိံ ပန ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ဝိသေသံ ကတွာဝ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာ၊ ဥဒါဟု ‘‘ဣမံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ သာမညတောပိ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာတိ? ပရိက္ခာရစောဠာဓိဋ္ဌာနေန ¶ အဓိဋ္ဌိတံ စီဝရံ ‘‘ဣမံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ သာမညတော ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗံ၊ န ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ဝိသေသတော ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ပုဗ္ဗေ အလဒ္ဓနာမတ္တာ။ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌိတံ ပန စီဝရံ ဝိသေသတောယေဝ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗံ၊ န သာမညတော။ ကသ္မာ? ပဋိလဒ္ဓဝိသေသနာမတ္တာ ¶ ။ ဣဓ ပန ကထိနာဓိကာရေ ပုဗ္ဗေဝ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌိတတ္တာ ဝိသေသတောယေဝ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၀၈) ကထိနာဓိကာရေ ‘‘ပစ္စုဒ္ဓါရော တီဟိ ဓမ္မေဟိ သင်္ဂဟိတော သင်္ဃာဋိယာ ဥတ္တရာသင်္ဂေန အန္တရဝါသကေနာ’’တိ။ ကိံ ပန နိစ္စတေစီဝရိကောယေဝ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ လဘတိ၊ ဥဒါဟု အဝတ္ထာတေစီဝရိကောပီတိ? တေစီဝရိကော ဒုဝိဓော ဓုတင်္ဂတေစီဝရိကဝိနယတေစီဝရိကဝသေန။ တတ္ထ ဓုတင်္ဂတေစီဝရိကော ‘‘အတိရေကစီဝရံ ပဋိက္ခိပါမိ၊ တေစီဝရိကင်္ဂံ သမာဒိယာမီ’’တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဓာရဏတော သဗ္ဗကာလမေဝ ဓာရေတိ။ ဝိနယတေစီဝရိကော ပန ယဒါ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဓာရေတုကာမော ဟောတိ၊ တဒါ တထာ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဓာရေတိ။ ယဒါ ပန ပရိက္ခာရစောဠာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဓာရေတုကာမော ဟောတိ၊ တဒါ တထာ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဓာရေတိ၊ တသ္မာ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနဿ ဒုပ္ပရိဟာရတ္တာ သဗ္ဗဒါ ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော ဟုတွာ ပရိက္ခာရစောဠဝသေန ဓာရေန္တောပိ တံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ အာသန္နေ ကာလေ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌဟန္တောပိ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ လဘတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ကစ္စိ နု ဘော ကထိနဒါနကမ္မဝါစာဘဏနသီမာယမေဝ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗံ၊ ဥဒါဟု အညသီမာယာတိ? ယဒိ ကထိနဒါနကမ္မဝါစာဘဏနဗဒ္ဓသီမာ ဝဿူပနာယိကခေတ္တဘူတဥပစာရသီမာယ အန္တော ဌိတာ၊ ဧဝံ သတိ တသ္မိံယေဝ သီမမဏ္ဍလေ အတ္ထရဏံ ကာတဗ္ဗံ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ပရိနိဋ္ဌိတပုဗ္ဗကရဏမေဝ စေ ဒါယကော သင်္ဃဿ ဒေတိ၊ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ကမ္မဝါစာယ ဒါတဗ္ဗံ။ တေန စ တသ္မိံယေဝ သီမမဏ္ဍလေ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အတ္ထရိတွာ သင်္ဃော အနုမောဒါပေတဗ္ဗော’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၈) အာဂတတ္တာ ဝိညာယတီတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘တသ္မိံယေဝ သီမမဏ္ဍလေ’’ဣစ္စေဝ ဋီကာယံ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ¶ သီမမဏ္ဍလေ ကမ္မဝါစံ ဘဏိတွာ တသ္မိံယေဝ သီမမဏ္ဍလေ အတ္ထရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ‘‘ကထိနဒါနကမ္မဝါစာဘဏနဗဒ္ဓသီမာ ဝဿူပနာယိကခေတ္တဘူတဥပစာရသီမာယ အန္တော ဌိတာ’’တိ ဝိသေသံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကမ္မဝါစာဘဏနသီမာ ဟိ ဗဒ္ဓသီမာဘူတာ၊ ကထိနတ္ထာရသီမာ ပန ဥပစာရသီမာဘူတာ၊ ဥပစာရသီမာ စ နာမ ဗဒ္ဓသီမံ အဝတ္ထရိတွာပိ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ သာ သီမာ ဗဒ္ဓသီမာ စ ဟောတိ ဥပစာရသီမာ စာတိ တသ္မိံယေဝ သီမမဏ္ဍလေ ကထိနဒါနကမ္မဝါစံ ¶ ဘဏိတွာ တတ္ထေဝ အတ္ထရဏံ ကာတဗ္ဗံ၊ န ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ သီမမဏ္ဍလေ ကမ္မဝါစံ ဘဏိတွာ တတ္ထေဝ အတ္ထရဏံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝမ္ပိ ‘‘ဥပစာရသီမာယ’’ဣစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ‘‘ဝဿူပနာယိကခေတ္တဘူတဥပစာရသီမာယာ’’တိ၊ တမ္ပိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဝဿူပနာယိကခေတ္တဘူတာယ ဧဝ ဥပစာရသီမာယ ကထိနတ္ထာရံ ကာတုံ လဘတိ၊ န အညဥပစာရသီမာယ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) ‘‘အညသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝုတ္ထဝဿာပိ န လဘန္တီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တ’’န္တိ။

ယထိစ္ဆသိ၊ တထာ ဘဝတု၊ အပိ တု ခလု ‘‘ကမ္မဝါစာဘဏနသီမာ ဗဒ္ဓသီမာဘူတာ၊ ကထိနတ္ထာရသီမာ ဥပစာရသီမာဘူတာ’’တိ တုမှေဟိ ဝုတ္တံ၊ တထာဘူတဘာဝေါ ကထံ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ – ကထိနတ္ထာရသီမာယံ တာဝ ဥပစာရသီမာဘူတဘာဝေါ ‘‘သစေ ပန ဧကသီမာယ ဗဟူ ဝိဟာရာ ဟောန္တိ၊ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ သန္နိပါတေတွာ ဧကတ္ထ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုံ ‘‘ဧကသီမာယာတိ ဧကဥပစာရသီမာယာတိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတီ’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆) အာဂတတ္တာ ဝိညာယတိ။ ကမ္မဝါစာဘဏနသီမာယ ဗဒ္ဓသီမာဘူတဘာဝေါ ပန ‘‘တေ စ ခေါ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ ဧကသီမာယံ ဌိတာ။ သီမာ စ နာမေသာ ဗဒ္ဓသီမာ ¶ အဗဒ္ဓသီမာတိ ဒုဝိဓာ ဟောတီ’’တိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) အာဂတတ္တာ စ ‘‘သီမာ စ နာမေသာ ကတမာ၊ ယတ္ထ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ ဌိတာ ကမ္မပ္ပတ္တာ နာမ ဟောန္တီတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ သီမံ ဒဿေန္တော ဝိဘာဂဝန္တာနံ သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂဒဿနမုခေနေဝ ဟောတီတိ ‘သီမာ စ နာမေသာ’တိအာဒိမာဟာ’’တိ ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) အာဂတတ္တာ စ ဝိညာယတိ။

တတ္ထ ကတိဝိဓာ ဗဒ္ဓသီမာ၊ ကတိဝိဓာ အဗဒ္ဓသီမာတိ? တိဝိဓာ ဗဒ္ဓသီမာ ခဏ္ဍသီမာသမာနသံဝါသသီမာအဝိပ္ပဝါသသီမာဝသေန။ တိဝိဓာ အဗဒ္ဓသီမာ ဂါမသီမာဥဒကုက္ခေပသီမာသတ္တဗ္ဘန္တရသီမာဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ဧဝံ ဧကာဒသ ဝိပတ္တိသီမာယော အတိက္ကမိတွာ တိဝိဓသမ္ပတ္တိယုတ္တာ နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ သမ္ဗန္ဓိတွာ သမ္မတာ သီမာ ဗဒ္ဓသီမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ခဏ္ဍသီမာ သမာနသံဝါသသီမာ အဝိပ္ပဝါသသီမာတိ တဿာယေဝ ဘေဒေါ။ အဗဒ္ဓသီမာ ပန ဂါမသီမာ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာ ဥဒကုက္ခေပသီမာတိ တိဝိဓာ’’တိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) အာဂတတ္တာ ဝိညာယတိ။ ဧဝံ တီသု ဗဒ္ဓသီမာသု ¶ ၊ တီသု အဗဒ္ဓသီမာသူတိ ဆသုယေဝ သီမာသု ကမ္မပ္ပတ္တသင်္ဃဿ စတုဝဂ္ဂကရဏီယာဒိကမ္မဿ ကတ္တဗ္ဗဘာဝဝစနတော သုဒ္ဓါယ ဥပစာရသီမာယ ကမ္မဝါစာယ အဘဏိတဗ္ဗဘာဝေါ ဝိညာယတိ။ အန္တောဥပစာရသီမာယ ဗဒ္ဓသီမာယ သတိ တံ ဗဒ္ဓသီမံ အဝတ္ထရိတွာပိ ဥပစာရသီမာယ ဂမနတော သာ ဗဒ္ဓသီမာ ကမ္မဝါစာဘဏနာရဟာ စ ဟောတိ ကထိနတ္ထာရာရဟာ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နနု စ ပန္နရသဝိဓာ သီမာ အဋ္ဌကထာသု (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အကာလစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) အာဂတာ၊ အထ ကသ္မာ ဆဠေဝ ဝုတ္တာတိ? သစ္စံ၊ တာသု ပန ပန္နရသသု သီမာသု ဥပစာရသီမာ သင်္ဃလာဘဝိဘဇနာဒိဋ္ဌာနမေဝ ဟောတိ၊ လာဘသီမာ ¶ တတြုပ္ပာဒဂဟဏဋ္ဌာနမေဝ ဟောတီတိ ဣမာ ဒွေ သီမာယော သင်္ဃကမ္မကရဏဋ္ဌာနံ န ဟောန္တိ၊ နိဂမသီမာ နဂရသီမာ ဇနပဒသီမာ ရဋ္ဌသီမာ ရဇ္ဇသီမာ ဒီပသီမာ စက္ကဝါဠသီမာတိ ဣမာ ပန သီမာယော ဂါမသီမာယ သမာနဂတိကာ ဂါမသီမာယမေဝ အန္တောဂဓာတိ န ဝိသုံ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဥပစာရသီမာယ ဗဒ္ဓသီမံ အဝတ္ထရိတွာ ဂတဘာဝေါ ကထံ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ‘‘ဥပစာရသီမာ ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပေန၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနေန ပရိစ္ဆိန္နာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ဝုတ္တတ္တာ ပရိက္ခေပပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနာနံ အန္တော ဗဒ္ဓသီမာယ ဝိဇ္ဇမာနာယ တံ အဝတ္ထရိတွာ ဥပစာရသီမာ ဂတာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဣမိဿာ ဥပစာရသီမာယ ‘သင်္ဃဿ ဒမ္မီ’တိ ဒိန္နံ ပန ခဏ္ဍသီမသီမန္တရိကာသု ဌိတာနမ္ပိ ပါပုဏာတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ဝုတ္တံ။ တေန ဉာယတိ ‘‘ဥပစာရသီမာယ အန္တော ဌိတာ ဗဒ္ဓသီမာ ဥပစာရသီမာပိ နာမ ဟောတီ’’တိ။ ဟောတု၊ ဧဝံ သတိ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဗဒ္ဓသီမာယ သတိ တတ္ထေဝ ကထိနဒါနကမ္မဝါစံ ဝါစာပေတွာ တတ္ထေဝ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဗဒ္ဓသီမာယ အဝိဇ္ဇမာနာယ ကထံ ကရိဿန္တီတိ? အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဗဒ္ဓသီမာယ အဝိဇ္ဇမာနာယ ဗဟိဥပစာရသီမာယံ ဝိဇ္ဇမာနဗဒ္ဓသီမံ ဝါ ဥဒကုက္ခေပလဘနဋ္ဌာနံ ဝါ ဂန္တွာ ကမ္မဝါစံ ဝါစာပေတွာ ပုန ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ ဝဿူပနာယိကခေတ္တဘူတာယ ဥပစာရသီမာယံ ဌတွာ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

နနု စ ဘော ဧဝံ သန္တေ အညိဿာ သီမာယ ဉတ္တိ၊ အညိဿာ အတ္ထာရော ဟောတိ၊ ဧဝံ သန္တေ ‘‘ပရိနိဋ္ဌိတပုဗ္ဗကရဏမေဝ စေ ဒါယကော သင်္ဃဿ ဒေတိ၊ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ကမ္မဝါစာယ ဒါတဗ္ဗံ။ တေန စ တသ္မိံယေဝ သီမမဏ္ဍလေ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အတ္ထရိတွာ သင်္ဃော အနုမောဒါပေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တေန ¶ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာဝစနေန (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၈) ဝိရုဇ္ဈတီတိ? နနု ¶ အဝေါစုမှ ‘‘ကမ္မဝါစာဘဏနသီမာ ဗဒ္ဓသီမာဘူတာ၊ ကထိနတ္ထာရသီမာ ဥပစာရသီမာဘူတာ’’တိ။ တသ္မာ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာဝစနေန န ဝိရုဇ္ဈတိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ယေဘုယျေန ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရတ္တာ သမဂ္ဂံ သင်္ဃံ သန္နိပါတေတွာ ကမ္မဝါစံ ဝါစာပေတွာ ဥပစာရသီမဗဒ္ဓသီမဘူတေ တသ္မိံယေဝ ဝိဟာရေ အတ္ထရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရေ အဟောန္တေပိ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဗဒ္ဓသီမာယ ဝိဇ္ဇမာနာယ တတ္ထေဝ သီမမဏ္ဍလေ ကမ္မဝါစံ ဝါစာပေတွာ တတ္ထေဝ အတ္ထရိတဗ္ဗဘာဝေါ အမှေဟိပိ ဝုတ္တောယေဝ။ ယဒိ ပန န စေဝ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရော ဟောတိ၊ န စ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဗဒ္ဓသီမာ အတ္ထိ၊ ဧဝရူပေ ဝိဟာရေ ကမ္မဝါစံ ဝါစာပေတုံ န လဘတိ၊ အညံ ဗဒ္ဓသီမံ ဝါ ဥဒကုက္ခေပံ ဝါ ဂန္တွာ ကမ္မဝါစံ ဝါစာပေတွာ အတ္တနော ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ ဝဿူပနာယိကခေတ္တဘူတာယ ဥပစာရသီမာယ ဌတွာ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗံ။ ဧဝမေဝ ပရမ္ပရဘူတာ ဗဟဝေါ အာစရိယဝရာ ကရောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အပရေ ပန အာစရိယာ ‘‘ဗဒ္ဓသီမဝိရဟာယ သုဒ္ဓဥပစာရသီမာယ သတိ တဿံယေဝ ဥပစာရသီမာယံ ဉတ္တိကမ္မဝါစာပိ ဝါစေတဗ္ဗာ၊ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗံ၊ န အညိဿာ သီမာယ ဉတ္တိ၊ အညိဿာ အတ္ထရဏံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အယံ ပန နေသမဓိပ္ပာယော – ‘‘ကထိနတ္ထတသီမာယန္တိ ဥပစာရသီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆) ကထိနတ္ထာရဋ္ဌာနဘူတာယ သီမာယ ဥပစာရသီမာဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ တဿံယေဝ ဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၈) ပုဗ္ဗေ နိဒ္ဒိဋ္ဌပါဌေ ‘‘တသ္မိံယေဝ သီမမဏ္ဍလေ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အတ္ထရိတွာ သင်္ဃော အနုမောဒါပေတဗ္ဗော’’တိ ကမ္မဝါစာဘဏနသီမာယမေဝ အတ္ထရိတဗ္ဗဘာဝေါ စ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ အညိဿာ သီမာယ ဉတ္တိ၊ အညိဿာ အတ္ထရဏံ န ကာတဗ္ဗံ၊ တဿံယေဝ ဥပစာရသီမာယံ ကမ္မဝါစံ သာဝေတွာ တသ္မိံယေဝ အတ္ထာရော ကာတဗ္ဗော၊ ဥပစာရသီမတော ဗဟိ ဌိတံ ဗဒ္ဓသီမံ ဂန္တွာ အတ္ထရဏကိစ္စံ နတ္ထီတိ။

တတြေဝံ ¶ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ – ဣဒံ ဘာသန္တရေသု ‘‘ဉတ္တီ’’တိ ကထိတံ ကထိနဒါနကမ္မံ စတူသု သင်္ဃကမ္မေသု ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ဟောတိ၊ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဿ နဝသု ဌာနေသု ကထိနဒါနံ၊ ဂရုကလဟုကေသု ဂရုကံ၊ ယဒိ ‘‘ဥပစာရသီမာယံ စတ္တာရိ သင်္ဃကမ္မာနိ ကာတဗ္ဗာနီ’’တိ ပကရဏေသု အာဂတံ အဘဝိဿာ၊ ဧဝံ သန္တေ တေသံ အာစရိယာနံ ဝစနာနုရူပတော ဥပစာရသီမာယံ ကထိနဒါနဉတ္တိကမ္မဝါစံ ဝါစေတဗ္ဗံ အဘဝိဿာ၊ န ပန ပကရဏေသု ‘‘ဥပစာရသီမာယံ စတ္တာရိ သင်္ဃကမ္မာနိ ကာတဗ္ဗာနီ’’တိ အာဂတံ၊ အထ ခေါ ‘‘သင်္ဃလာဘဝိဘဇနံ၊ အာဂန္တုကဝတ္တံ ကတွာ အာရာမပ္ပဝိသနံ ¶ ၊ ဂမိကဿ ဘိက္ခုနော သေနာသနအာပုစ္ဆနံ၊ နိဿယပအပ္ပဿမ္ဘနံ၊ ပါရိဝါသိကမာနတ္တစာရိကဘိက္ခူနံ အရုဏုဋ္ဌာပနံ၊ ဘိက္ခုနီနံ အာရာမပ္ပဝိသနအာပုစ္ဆနံ ဣစ္စေဝမာဒီနိ ဧဝ ဥပစာရသီမာယ ကတ္တဗ္ဗာနီ’’တိ အာဂတံ၊ တသ္မာ ကထိနဒါနဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာ ကေဝလာယံ ဥပစာရသီမာယံ န ဝါစေတဗ္ဗာတိ သိဒ္ဓါ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာ နာမ တိယောဇနာပိ ဟောတိ၊ ဧဝံ သန္တေ တိယောဇနေ ဌိတာ လာဘံ ဂဏှိဿန္တိ၊ တိယောဇနေ ဌတွာ အာဂန္တုကဝတ္တံ ပူရေတွာ အာရာမံ ပဝိသိတဗ္ဗံ ဘဝိဿတိ၊ ဂမိကော တိယောဇနံ ဂန္တွာ သေနာသနံ အာပုစ္ဆိဿတိ၊ နိဿယပဋိပန္နဿ ဘိက္ခုနော တိယောဇနာတိက္ကမေ နိဿယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘိဿတိ၊ ပါရိဝါသိကေန တိယောဇနံ အတိက္ကမိတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌပေတဗ္ဗံ ဘဝိဿတိ၊ ဘိက္ခုနိယာ တိယောဇနေ ဌတွာ အာရာမပ္ပဝိသနံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ဘဝိဿတိ၊ သဗ္ဗမ္ပေတံ ဥပစာရသီမာယ ပရိစ္ဆေဒဝသေနေဝ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ဥပစာရသီမာယမေဝ ဘာဇေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝမာဒိအဋ္ဌကထာပါဌတော (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ဝိညာယတီတိ။

အထေဝံ ¶ ဝဒေယျုံ – ‘‘ဥပစာရသီမာ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ ဌာနံ န ဟောတီ’’တိ တုမှေဟိ ဝုတ္တံ၊ အထ စ ပန ကတပုဗ္ဗံ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ စီဝရပဋိဂ္ဂါဟကသမ္မုတိစီဝရနိဒဟကသမ္မုတိစီဝရဘာဇကသမ္မုတီနံ ‘‘သုဏာတု မေ…ပေ… ဓာရယာမီတိ ဣမာယ ကမ္မဝါစာယ ဝါ အပလောကနေန ဝါ အန္တောဝိဟာရေ သဗ္ဗသင်္ဃမဇ္ဈေပိ ခဏ္ဍသီမာယပိ သမ္မန္နိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ ဥပစာရသီမာယံ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗဘာဝေါ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၄) အာဂတော။ ဘဏ္ဍာဂါရဿ ပန ‘‘ဣမံ ပန ဘဏ္ဍာဂါရံ ခဏ္ဍသီမံ ဂန္တွာ ခဏ္ဍသီမာယ နိသိန္နေဟိ သမ္မန္နိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဝိဟာရမဇ္ဈေယေဝ ‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဣတ္ထန္နာမံ ဝိဟာရံ ဘဏ္ဍာဂါရံ သမ္မန္နေယျာ’တိအာဒိနာ နယေန ကမ္မဝါစာယ ဝါ အပလောကနေန ဝါ သမ္မန္နိတဗ္ဗ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၇) ဥပစာရသီမာယမေဝ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗဘာဝေါ အာဂတောတိ။

တေ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗာ – သစေပိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတံ ‘‘အန္တောဝိဟာရေ’’တိ ပါဌော ‘‘ဝိဟာရမဇ္ဈေ’’တိ ပါဌော စ ဥပစာရသီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တောတိ မညမာနာ တုမှေ အာယသ္မန္တော ဧဝံ အဝစုတ္ထ၊ တေ ပန ပါဌာ ဥပစာရသီမံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ န ဝုတ္တာ၊ အထ ခေါ အဝိပ္ပဝါသသီမာသင်္ခါတံ မဟာသီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ခဏ္ဍသီမာယ ဝက္ခမာနတ္တာ။ ခဏ္ဍသီမာယ ဟိ မဟာသီမာ ဧဝ ပဋိယောဂီ ဟောတိ။ ဥပစာရသီမာတိ အယမတ္ထော ကထံ ¶ ဇာနိတဗ္ဗောတိ စေ? ‘‘ဣမံ ပန သမာနသံဝါသကသီမံ သမ္မန္နန္တေဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒါဒီနံ သင်္ဃကမ္မာနံ သုခကရဏတ္ထံ ပဌမံ ခဏ္ဍသီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ…ပေ… ဧဝံ ဗဒ္ဓါသု ပန သီမာသု ခဏ္ဍသီမာယ ဌိတာ ဘိက္ခူ မဟာသီမာယ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ န ကောပေန္တိ ¶ ၊ မဟာသီမာယ ဝါ ဌိတာ ခဏ္ဍသီမာယ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ။ သီမန္တရိကာယ ပန ဌိတာ ဥဘိန္နမ္ပိ န ကောပေန္တီ’’တိ ဝုတ္တအဋ္ဌကထာပါဌဝသေန (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ဇာနိတဗ္ဗောတိ။ အထ ဝါ တေဟိ အာယသ္မန္တေဟိ အာဘတဘဏ္ဍာဂါရသမ္မုတိပါဌဝသေနပိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ။ ကထံ? စီဝရပဋိဂ္ဂါဟကာဒိပုဂ္ဂလသမ္မုတိယော ပန အန္တောဝိဟာရေ သဗ္ဗသင်္ဃမဇ္ဈေပိ ခဏ္ဍသီမာယမ္ပိ သမ္မန္နိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဘဏ္ဍာဂါရသင်္ခါတဝိဟာရသမ္မုတိ ပန ဝိဟာရမဇ္ဈေယေဝါတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ဝိသေသကာရဏံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ။

တတြေဝံ ဝိသေသကာရဏံ ပညာယတိ – ‘‘အညိဿာ သီမာယ ဝတ္ထု အညိဿာ ကမ္မဝါစာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဒေါသပရိဟာရတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပုဂ္ဂလသမ္မုတိယော ဟိ ပုဂ္ဂလဿ ဝတ္ထုတ္တာ ယဒိ မဟာသီမဘူတေ အန္တောဝိဟာရေ ကတ္တုကာမာ ဟောန္တိ၊ သဗ္ဗသင်္ဃမဇ္ဈေ တံ ဝတ္ထုဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ဟတ္ထပါသေ ကတွာ ကရေယျုံ။ ယဒိ ခဏ္ဍသီမာယ ကတ္တုကာမာ၊ တံ ဝတ္ထုဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ခဏ္ဍသီမံ အာနေတွာ တတ္ထ သန္နိပတိတကမ္မပ္ပတ္တသင်္ဃဿ ဟတ္ထပါသေ ကတွာ ကရေယျုံ။ ဥဘယထာပိ ယထာဝုတ္တဒေါသော နတ္ထိ၊ ဘဏ္ဍာဂါရသမ္မုတိ ပန ဘဏ္ဍာဂါရဿ ဝိဟာရတ္တာ ခဏ္ဍသီမံ အာနေတုံ န သက္ကာ၊ တသ္မာ ယဒိ တံ သမ္မုတိံ ခဏ္ဍသီမာယံ ဌတွာ ကရေယျုံ၊ ဝတ္ထု မဟာသီမာယံ ဟောတိ၊ ကမ္မဝါစာ ခဏ္ဍသီမာယန္တိ ယထာဝုတ္တဒေါသော ဟောတိ၊ တသ္မိဉ္စ ဒေါသေ သတိ ဝတ္ထုဝိပန္နတ္တာ ကမ္မံ ဝိပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ မဟာသီမဘူတဝိဟာရမဇ္ဈေယေဝ သာ သမ္မုတိ ကာတဗ္ဗာတိ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ မတိ၊ န ဥပစာရသီမာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ။

အထာပိ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘‘ဝိဟာရသဒ္ဒေန အဝိပ္ပဝါသသီမဘူတာ မဟာသီမာဝ ဝုတ္တာ၊ န ဥပစာရသီမာ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ ကထံ ပစ္စေတဗ္ဗန္တိ? ဣမိနာယေဝ အဋ္ဌကထာဝစနေန။ ယဒိ ဟိ ဥပစာရသီမာ ¶ ဝုတ္တာ ဘဝေယျ၊ ဥပစာရသီမာ နာမ ဗဒ္ဓသီမံ အဝတ္ထရိတွာပိ ပဝတ္တာ အာဝါသေသု ဝါ ဘိက္ခူသု ဝါ ဝဍ္ဎန္တေသု အနိယမဝသေန ဝဍ္ဎတိ၊ တသ္မာ ခဏ္ဍသီမံ အဝတ္ထရိတွာ ပဝတ္တနတော ဝိဟာရေန သဟ ခဏ္ဍသီမာ ဧကသီမာယေဝ ဟောတိ၊ ဧဝံ သတိ ဝိဟာရေ ဌိတံ ဘဏ္ဍာဂါရံ ခဏ္ဍသီမာယ ဌတွာ သမ္မန္နိတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ၊ န ပန သက္ကာ ‘‘ခဏ္ဍသီမာယ နိသိန္နေဟိ သမ္မန္နိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၃) ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ။ တေန ဉာယတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ¶ ဌာနေ ဝိဟာရသဒ္ဒေန အဝိပ္ပဝါသသီမဘူတာ မဟာသီမာ ဝုတ္တာ၊ န ဥပစာရသီမာ’’တိ။ ဥပစာရသီမာယ အနိယမဝသေန ဝဍ္ဎနဘာဝေါ ကထံ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ‘‘ဥပစာရသီမာ ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပေန၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနေန ပရိစ္ဆိန္နာ ဟောတိ။ အပိစ ဘိက္ခူနံ ဓုဝသန္နိပါတဋ္ဌာနတော ဝါ ပရိယန္တေ ဌိတဘောဇနသာလတော ဝါ နိဗဒ္ဓဝသနကအာဝါသတော ဝါ ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဒွိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ အန္တော ဥပစာရသီမာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ သာ ပန အာဝါသေသု ဝဍ္ဎန္တေသု ဝဍ္ဎတိ၊ ပရိဟာယန္တေသု ပရိဟာယတိ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘ဘိက္ခူသုပိ ဝဍ္ဎန္တေသု ဝဍ္ဎတီ’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သစေ ဝိဟာရေ သန္နိပတိတဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓါ ဟုတွာ ယောဇနသတမ္ပိ ပူရေတွာ နိသီဒန္တိ၊ ယောဇနသတမ္ပိ ဥပစာရသီမာဝ ဟောတိ၊ သဗ္ဗေသံ လာဘော ပါပုဏာတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ဝစနတောတိ။

ယဒိ ဧဝံ ဥပစာရသီမာယ ကထိနတ္ထတဘာဝေါ ကသ္မာ ဝုတ္တောတိ? ကထိနတ္ထရဏံ နာမ န သင်္ဃကမ္မံ၊ ပုဂ္ဂလကမ္မမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝဿူပနာယိကခေတ္တဘူတာယ ဥပစာရသီမာယ ကာတဗ္ဗာ ဟောတိ။ ဉတ္တိကမ္မဝါစာ ပန သင်္ဃကမ္မဘူတာ၊ တသ္မာ ဥပစာရသီမာယ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ သုဝိသောဓိတပရိသာယ ဗဒ္ဓါဗဒ္ဓသီမာယမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နနု စ ဘော ‘‘ကထိနံ အတ္ထရိတုံ ကေ လဘန္တိ၊ ကေ န လဘန္တိ? ဂဏနဝသေန ¶ တာဝ ပစ္ဆိမကောဋိယာ ပဉ္စ ဇနာ လဘန္တိ၊ ဥဒ္ဓံ သတသဟဿမ္ပိ၊ ပဉ္စန္နံ ဟေဋ္ဌာ န လဘန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ကထိနတ္ထရဏံ နာမ န သင်္ဃကမ္မံ၊ ပုဂ္ဂလကမ္မမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? ‘‘န သင်္ဃော ကထိနံ အတ္ထရတိ၊ န ဂဏော ကထိနံ အတ္ထရတိ၊ ပုဂ္ဂလော ကထိနံ အတ္ထရတီ’’တိ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၁၄) ဝုတ္တတ္တာ စ အပလောကနကမ္မာဒီနံ စတုန္နံ သင်္ဃကမ္မာနံ ဌာနေသု အပဝိဋ္ဌတ္တာ စ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ကထိနတ္ထာရဿ ဥပစာရဘူတံ ကထိနဒါနကမ္မဝါစာဘဏနကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တသ္မိဉှိ ကာလေ ကထိနဒါယကာ စတ္တာရော၊ ပဋိဂ္ဂါဟကော ဧကောတိ ပစ္ဆိမကောဋိယာ ပဉ္စ ဟောန္တိ၊ တတော ဟေဋ္ဌာ န လဘတီတိ။ ဉတ္တိကမ္မဝါစာယ သင်္ဃကမ္မဘာဝေါ ကထံ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ‘‘စတုန္နံ သင်္ဃကမ္မာနံ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဿ နဝသု ဌာနေသု ကထိနဒါန’’န္တိ အာဂတတ္တာ၊ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ ဣဒံ သင်္ဃဿ ကထိနဒုဿံ ဥပ္ပန္န’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တတ္တာ စာတိ။

အပရေ ပန အာစရိယာ ‘‘ဘာသန္တရေသု ဉတ္တီတိ ဝုတ္တာ ကထိနဒါနကမ္မဝါစာ အတ္ထာရကိရိယာယ ပဝိသတိ၊ အတ္ထာရကိရိယာ စ ဥပစာရသီမာယံ ကာတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ကထိနဒါနကမ္မဝါစာပိ ဥပစာရသီမာယံ ကာတဗ္ဗာယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ အယမဓိပ္ပာယော – မဟာဝဂ္ဂပါဠိယံ ¶ (မဟာဝ။ ၃၀၆) ‘‘ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗ’’န္တိ အာရဘိတွာ ‘‘ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သင်္ဃော ဉာပေတဗ္ဗော…ပေ… ဧဝံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိန’’န္တိ ကထိနဒါနဉတ္တိကမ္မဝါစာတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အနုမောဒနာ ပါဌော အာဂတော၊ ပရိဝါရပါဠိယဉ္စ (ပရိ။ ၄၁၂) ‘‘ကထိနတ္ထာရော ဇာနိတဗ္ဗော’’တိ ဥဒ္ဒေသဿ နိဒ္ဒေသေ ‘‘သစေ သင်္ဃဿ ကထိနဒုဿံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ သင်္ဃေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ အတ္ထာရကေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ အနုမောဒကေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ပုစ္ဆံ နီဟရိတွာ ‘‘သင်္ဃေန ဉတ္တိဒုတိယေန ¶ ကမ္မေန ကထိနတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော ဒါတဗ္ဗံ…ပေ… အနုမောဒါမာ’’တိ ဉတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အနုမောဒနာ ပါဌော အာဂတော၊ တသ္မာ ဉတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အနုမောဒနာ သဗ္ဗော ဝိဓိ ကထိနတ္ထာရကိရိယာယံ ပဝိသတိ၊ တတော ကထိနတ္ထာရကိရိယာယ ဥပစာရသီမာယံ ကတ္တဗ္ဗာယ သတိ ဉတ္တိသင်္ခါတကထိနဒါနကမ္မဝါစာပိ ဥပစာရသီမာယံ ကတ္တဗ္ဗာယေဝါတိ။

တတြေဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ – အတ္ထာရကိရိယာယ ဝိသုံ အနာဂတာယ သတိ ‘‘သဗ္ဗော ဝိဓိ အတ္ထာရကိရိယာယံ ပဝိသတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ အထ စ ပန မဟာဝဂ္ဂပါဠိယဉ္စ ပရိဝါရပါဠိယဉ္စ အတ္ထာရကိရိယာ ဝိသုံ အာဂတာယေဝ၊ တသ္မာ ဉတ္တိသင်္ခါတာ ကထိနဒါနကမ္မဝါစာ အတ္ထာရကိရိယာယံ န ပဝိသတိ၊ ကေဝလံ အတ္ထာရကိရိယာယ ဥပစာရဘူတတ္တာ ပန တတော ပဋ္ဌာယ အနုက္ကမေန ဝုတ္တံ။ ယထာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သီမံ သမ္မန္နိတု’’န္တိ သီမာသမ္မုတိံ အနုဇာနိတွာ ‘‘ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ’’တိ သီမာသမ္မုတိဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘ပဌမံ နိမိတ္တာ ကိတ္တေတဗ္ဗာ…ပေ… ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ နိမိတ္တကိတ္တနေန သဟ သီမာသမ္မုတိကမ္မဝါစာ ဒေသိတာ၊ တတ္ထ နိမိတ္တကိတ္တနံ သီမာသမ္မုတိကမ္မံ န ဟောတိ၊ ကမ္မဝါစာယေဝ သီမာသမ္မုတိကမ္မံ ဟောတိ၊ တထာပိ သီမာသမ္မုတိကမ္မဝါစာယ ဥပစာရဘာဝတော သဟ နိမိတ္တကိတ္တနေန သီမာသမ္မုတိကမ္မဝါစာ ဒေသိတာ။ ယထာ စ ဥပသမ္ပဒါကမ္မဝိဓိံ ဒေသေန္တော ‘‘ပဌမံ ဥပဇ္ဈံ ဂါဟာပေတဗ္ဗော…ပေ… ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ ဥပဇ္ဈာယဂါဟာပနာဒိနာ သဟ ဥပသမ္ပဒါကမ္မံ ဒေသိတံ၊ တတ္ထ ဥပဇ္ဈာယဂါဟာပနာဒိ ဥပသမ္ပဒါကမ္မံ န ဟောတိ၊ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မဝါစာယေဝ ဥပသမ္ပဒါကမ္မံ ဟောတိ၊ တထာပိ ဥပသမ္ပဒါကမ္မဿ သမီပေ ဘူတတ္တာ ဥပဇ္ဈာယဂါဟာပနာဒိနာ သဟ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မဝါစာ ဒေသိတာ၊ ဧဝမေတ္ထ ကထိနဒါနကမ္မဝါစာ အတ္ထာရကိရိယာ န ဟောတိ၊ တထာပိ ¶ အတ္ထာရကိရိယာယ ဥပစာရဘူတတ္တာ ကထိနဒါနဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ သဟ ကထိနတ္ထာရကိရိယာ ဒေသိတာ၊ တသ္မာ ကထိနဒါနကမ္မဝါစာ အတ္ထာရကိရိယာယံ န ပဝိသတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အထ ¶ ဝါ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာ စ အတ္ထာရော စာတိ ဣမေ ဒွေ ဓမ္မာ အတုလျကိရိယာ အတုလျကတ္တာရော အတုလျကမ္မာ အတုလျကာလာ စ ဟောန္တိ၊ တေန ဝိညာယတိ ‘‘ဘာသန္တရေသု ဉတ္တီတိ ဝုတ္တာ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာ အတ္ထာရကိရိယာယံ န ပဝိသတီ’’တိ။ တတ္ထ ကထံ အတုလျကိရိယာ ဟောန္တိ? ကမ္မဝါစာ ဒါနကိရိယာ ဟောတိ၊ အတ္ထာရော ပန္နရသဓမ္မာနံ ကာရဏဘူတာ အတ္ထာရကိရိယာ၊ ဧဝံ အတုလျကိရိယာ။ ကထံ အတုလျကတ္တာရောတိ? ကမ္မဝါစာယ ကတ္တာ သင်္ဃော ဟောတိ၊ အတ္ထာရဿ ကတ္တာ ပုဂ္ဂလော၊ ဧဝံ အတုလျကတ္တာရော ဟောန္တိ။ ကထံ အတုလျကမ္မာ ဟောန္တိ? ကမ္မဝါစာယ ကမ္မံ ကထိနဒုဿံ ဟောတိ၊ အတ္ထာရဿ ကမ္မံ ကထိနသင်္ခါတာ သမူဟပညတ္တိ၊ ဧဝံ အတုလျကမ္မာ ဟောန္တိ။ ကထံ အတုလျကာလာ ဟောန္တိ? ကထိနဒါနကမ္မဝါစာ ပုဗ္ဗကရဏပစ္စုဒ္ဓါရအဓိဋ္ဌာနာနံ ပုဗ္ဗေ ဟောတိ၊ အတ္ထာရော တေသံ ပစ္ဆာ၊ ဧဝံ အတုလျကာလာ ဟောန္တီတိ။ အထ ဝါ အတ္ထာရော ‘‘ဣမာယ သင်္ဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိအာဒိနာ ဝစီဘေဒသင်္ခါတေန ဧကေန ဓမ္မေန သင်္ဂဟိတော၊ န ဉတ္တိအနုဿာဝနာဒိနာ အနေကေဟိ ဓမ္မေဟိ သင်္ဂဟိတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၀၈) ‘‘အတ္ထာရော ဧကေန ဓမ္မေန သင်္ဂဟိတော ဝစီဘေဒေနာ’’တိ။ ဣမိနာပိ ကာရဏေန ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘န ဉတ္တိ အတ္ထာရေ ပဝိဋ္ဌာ’’တိ။

အညေ ပန အာစရိယာ ဧဝံ ဝဒန္တိ – ‘‘ကထိနတ္ထာရံ ကေ လဘန္တိ၊ ကေ န လဘန္တီတိ? ဂဏနဝသေန တာဝ ပစ္ဆိမကောဋိယာ ပဉ္စ ဇနာ လဘန္တိ၊ ဥဒ္ဓံ သတသဟဿမ္ပိ၊ ပဉ္စန္နံ ဟေဋ္ဌာ န လဘန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) အာဂတတ္တာ ‘‘ဟေဋ္ဌိမန္တတော ¶ ပဉ္စ ဘိက္ခူ ကထိနတ္ထာရံ လဘန္တိ၊ တတော အပ္ပကတရာ န လဘန္တီ’’တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီတိ ပစ္ဆိမကောဋိယာ စတ္တာရော ကထိနဒုဿဿ ဒါယကာ၊ ဧကော ပဋိဂ္ဂါဟကောတိ ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကင်္ခါဝိတရဏီဋီကာယံ (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) အာဂတတ္တာ တသ္မိံ ဝါကျေ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကိရိယာယ ကတ္တာ ‘‘သော ကထိနတ္ထာရော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ အတ္ထာရောတိ ဣမိနာ ‘‘ဣမာယ သင်္ဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိ ဝုတ္တအတ္ထရဏကိရိယာ န အဓိပ္ပေတာ၊ စတူဟိ ဘိက္ခူဟိ အတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော ဉတ္တိယာ ဒါနံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ကထိနတ္ထာရံ ကေ လဘန္တိ…ပေ… ဥဒ္ဓံ သတသဟဿန္တိ ဣဒံ အတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော သင်္ဃဿ ကထိနဒုဿဒါနကမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝိနယဝိနိစ္ဆယဋီကာယံ ဝုတ္တံ။ တသ္မိမ္ပိ ပါဌေ ဉတ္တိယာ ဒိန္နံယေဝ သန္ဓာယ ‘‘ပဉ္စ ဇနာ အတ္ထာရံ လဘန္တီ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဣမာယ သင်္ဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိအာဒိ ပုဂ္ဂလဿ အတ္ထရဏံ သန္ဓာယ န ဝုတ္တန္တိ ဋီကာစရိယဿ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ ကင်္ခါဝိတရဏီဋီကာ-ဝိနယဝိနိစ္ဆယဋီကာကာရကေဟိ အာစရိယေဟိ ‘‘ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ အတ္ထာရော နာမာ’’တိ ¶ ဝိနိစ္ဆိတတ္တာ ဥပစာရသီမာယံ ကထိနဒါနဉတ္တိကမ္မဝါစာကရဏံ ယုတ္တန္တိ ဝိညာယတီတိ ဝဒန္တိ။

တတြေဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ – ‘‘ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံယေဝ အတ္ထာရော နာမာ’’တိ ဋီကာစရိယာ န ဝဒေယျုံ။ ဝဒေယျုံ စေ၊ အဋ္ဌကထာယ ဝိရုဒ္ဓါ သိယာ။ ကထံ ဝိရုဒ္ဓါတိ စေ? ‘‘ဆိန္နဝဿာ ဝါ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ ဝါ န လဘန္တိ၊ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝုတ္ထဝဿာပိ န လဘန္တီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) အာဂတတ္တာ ‘‘တေ ဆိန္နဝဿာဒယော ကထိနတ္ထာရံ န လဘန္တီ’’တိ ဝိညာယတိ။ ယဒိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ အတ္ထာရော နာမ သိယာ၊ ဧဝံ သတိ တေ ဘိက္ခူ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မေပိ ဂဏပူရကဘာဝေန အပ္ပဝိဋ္ဌာ သိယုံ။ အထ စ ပန ‘‘ပုရိမိကာယ ¶ ဥပဂတာနံ ပန သဗ္ဗေ ဂဏပူရကာ ဟောန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) ဝုတ္တတ္တာ တေ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မေ ပဝိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာစရိယော ပဉ္စာနိသံသဟေတုဘူတံ ‘‘ဣမာယ သင်္ဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိအာဒိကံ ဝစီဘေဒံယေဝ ‘‘အတ္ထာရော’’တိ ဝဒတိ၊ န ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ၊ တသ္မာ တေ ဆိန္နဝဿာဒယော ပဉ္စာနိသံသဟေတုဘူတံ ကထိနတ္ထာရံ န လဘန္တိ၊ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မေ ပန စတုဝဂ္ဂသင်္ဃပူရကဘာဝံ လဘန္တီတိ ဝိညာယတိ။ ပုနပိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစေ ပုရိမိကာယ ဥပဂတာ စတ္တာရော ဝါ ဟောန္တိ တယော ဝါ ဒွေ ဝါ ဧကော ဝါ၊ ဣတရေ ဂဏပူရကေ ကတွာ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧဝံ အလဗ္ဘမာနကထိနတ္ထာရေယေဝ ဆိန္နဝဿာဒယော ဂဏပူရကေ ကတွာ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ ကထိနဒုဿံ ဒါပေတွာ ပုရိမိကာယ ဥပဂတေဟိ ကထိနဿ အတ္ထရိတဗ္ဗဘာဝတော ‘‘ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံယေဝ အတ္ထာရော နာမာတိ ဋီကာစရိယာ န ဝဒေယျု’’န္တိ အဝစိမှာတိ။

နနု စ ဘော ဣမသ္မိမ္ပိ အဋ္ဌကထာဝစနေ ‘‘ဣတရေ ဂဏပူရကေ ကတွာ ကထိနံ အတ္ထရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနေန စတုဝဂ္ဂသင်္ဃေန ကတ္တဗ္ဗံ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံယေဝ ‘‘အတ္ထာရော’’တိ ဝုတ္တန္တိ? န၊ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓတော။ ပုဗ္ဗေ ဟိ ဆိန္နဝဿာဒီနံ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ အလဗ္ဘမာနဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ဣဓ ‘‘ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ အတ္ထာရော’’တိ ဝုတ္တေ တေသမ္ပိ လဗ္ဘမာနဘာဝေါ ဝုတ္တော ဘဝေယျ၊ န အဋ္ဌကထာစရိယာ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓံ ကထေယျုံ၊ တသ္မာ ‘‘ကတွာ’’တိ ပဒံ ‘‘အတ္ထရိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဒေန သမ္ဗဇ္ဈန္တေန သမာနကာလဝိသေသနံ အကတွာ ပုဗ္ဗကာလဝိသေသနမေဝ ကတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ သတိ ပုဗ္ဗဝစနေနာပရဝစနံ ဂင်္ဂေါဒကေန ယမုနောဒကံ ဝိယ သံသန္ဒတိ၊ ပစ္ဆာပိ စ ‘‘ကမ္မဝါစံ သာဝေတွာ ကထိနံ အတ္ထရာပေတွာ ဒါနဉ္စ ဘုဉ္ဇိတွာ ဂမိဿန္တီ’’တိ ဝိသုံ ကမ္မဝါစာသာဝနံ ဝိသုံ ကထိနတ္ထရဏံ ¶ ပုဗ္ဗာပရာနုက္ကမတော ဝုတ္တံ ¶ ၊ တသ္မာ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ အတ္ထာရော နာမ န ဟောတိ၊ ကေဝလံ အတ္ထာရဿ ကာရဏမေဝ ဥပစာရမေဝ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ‘‘န သင်္ဃော ကထိနံ အတ္ထရတိ၊ န ဂဏော ကထိနံ အတ္ထရတိ၊ ပုဂ္ဂလော ကထိနံ အတ္ထရတီ’’တိ ပရိဝါရဝစနေန (ပရိ။ ၄၁၄) အယမတ္ထော ဇာနိတဗ္ဗောတိ။

ယဒိ ဧဝံ ကင်္ခါဝိတရဏီဋီကာ-ဝိနယဝိနိစ္ဆယဋီကာသု အာဂတပါဌာနံ အဓိပ္ပာယော ကထံ ဘာသိတဗ္ဗော ဘဝေယျ။ နနု ကင်္ခါဝိတရဏီဋီကာယံ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိဿာ ကိရိယာယ ကတ္တာ ‘‘သော ကထိနတ္ထာရော’’တိ ဝုတ္တော၊ ဝိနယဝိနိစ္ဆယဋီကာယဉ္စ ‘‘ကထိနဒုဿဒါနကမ္မ’’န္တိ ပဒံ ‘‘သန္ဓာယာ’’တိ ကိရိယာယ ကမ္မံ၊ ကထိနတ္ထာရော…ပေ… ဣဒံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ကိရိယာယ ကမ္မံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဋီကာသု နီတတ္ထတော အာဂတပါဌေသု သန္တေသု ‘‘ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံယေဝ အတ္ထာရော နာမာတိ ဋီကာစရိယာ န ဝဒေယျု’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? ယေနာကာရေန အဋ္ဌကထာဝစနေန ဋီကာဝစနဉ္စ ပုဗ္ဗာပရအဋ္ဌကထာဝစနဉ္စ အဝိရုဒ္ဓံ ဘဝေယျ၊ တေနာကာရေန ဋီကာပါဌာနံ အဓိပ္ပာယော ဂဟေတဗ္ဗော။ ကထံ? ကင်္ခါဝိတရဏီအဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘သော သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဂတော၊ တသ္မိံ အဋ္ဌကထာဝစနေ စောဒကေန စောဒေတဗ္ဗဿ အတ္ထိတာယ တံ ပရိဟရိတုံ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီတိ ပစ္ဆိမကောဋိယာ စတ္တာရော ကထိနဒုဿဿ ဒါယကာ၊ ဧကော ပဋိဂ္ဂါဟကောတိ ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပါဌော ဋီကာစရိယေန ဝုတ္တော၊ ကထံ စောဒေတဗ္ဗံ အတ္ထီတိ? ဘော အဋ္ဌကထာစရိယ ‘‘သော သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ ဧဝံ သတိ ပဉ္စန္နံ ကထိနတ္ထာရကာနံ ဧဝ သော ကထိနတ္ထာရော ဝဋ္ဋတိ၊ န ဧကဒွိတိစတုပုဂ္ဂလာနန္တိ အတ္ထော အာပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ သတိ ‘‘န သင်္ဃော ကထိနံ အတ္ထရတိ၊ န ဂဏော ကထိနံ အတ္ထရတိ၊ ပုဂ္ဂလော ကထိနံ အတ္ထရတီ’’တိ အာဂတပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈနတော အာဂမဝိရောဓော ¶ အာပဇ္ဇတိ၊ တံ စောဒနံ ပရိဟရန္တော ‘‘ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီတိ ပစ္ဆိမကောဋိယာ စတ္တာရော ကထိနဒုဿဿ ဒါယကာ၊ ဧကော ပဋိဂ္ဂါဟကောတိ ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပါဌော ဋီကာစရိယေန ဝုတ္တော။ တတ္ထာယမဓိပ္ပာယော – ဘော စောဒကာစရိယ အဋ္ဌကထာစရိယေန ကထိနတ္ထာရကာလေ ပဉ္စန္နံ အတ္ထာရကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝသေန ‘‘သော သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပါဌော န ဝုတ္တော၊ အထ ခေါ သင်္ဃေန အတ္ထာရကဿ ကထိနဒုဿဒါနကာလေ ပစ္ဆိမကောဋိယာ စတ္တာရော ကထိနဒုဿဿ ဒါယကာ၊ ဧကော ပဋိဂ္ဂါဟကောတိ ပဉ္စန္နံ ဒါယကပဋိဂ္ဂါဟကပုဂ္ဂလာနံ အတ္ထိတာယ သော ပစ္ဆာ ကတ္တဗ္ဗော အတ္ထာရော ဝဋ္ဋတိ၊ ကာရဏသမ္ပတ္တိယာ ဖလသမ္ပတ္တိ ဟောတိ၊ တသ္မာ တသ္မိံ အဋ္ဌကထာဝစနေ အာဂမဝိရောဓော နာပဇ္ဇတီတိ။

ဝိနယဝိနိစ္ဆယဋီကာယမ္ပိ ¶ ‘‘ကထိနတ္ထာရံ ကေ လဘန္တိ၊ ကေ န လဘန္တီတိ? ဂဏနဝသေန တာဝ ပစ္ဆိမကောဋိယာ ပဉ္စ ဇနာ လဘန္တိ၊ ဥဒ္ဓံ သတသဟဿမ္ပိ၊ ပဉ္စန္နံ ဟေဋ္ဌာ န လဘန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနေ ပရေဟိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗဿ အတ္ထိတာယ တံ ပုစ္ဆံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘ဣဒံ အတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော သင်္ဃဿ ကထိနဒုဿဒါနကမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ပါဌော ဋီကာစရိယေန ဝုတ္တော။ ကထံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ စေ? ဘော အဋ္ဌကထာစရိယ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ ကိံ ပဉ္စာနိသံသဿ ကာရဏဘူတံ ‘‘ဣမာယ သင်္ဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိအာဒိအတ္ထာရကိရိယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဥဒါဟု အတ္ထာရဿ ကာရဏဘူတံ ကထိနဒုဿဒါနကမ္မန္တိ။ ကထံ ဝိဿဇ္ဇနာတိ? ဘော ဘဒြမုခ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ ပဉ္စာနိသံသဿ ကာရဏဘူတံ ‘‘ဣမာယ သင်္ဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိအာဒိကံ အတ္ထာရကိရိယံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာစရိယေန န ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ အတ္ထာရဿ ကာရဏဘူတံ ကထိနဒါနကမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ¶ ။ တတြာယမဓိပ္ပာယော – သင်္ဃေန အတ္ထာရကဿ ဒိန္နဒုဿေန ဧဝ ကထိနတ္ထာရော သမ္ဘဝတိ၊ န ဌိတိကာယ လဒ္ဓစီဝရေန ဝါ ပုဂ္ဂလိကစီဝရေန ဝါ သမ္ဘဝတိ၊ တဉ္စ ကထိနဒုဿဒါနကမ္မံ စတ္တာရော ကထိနဒုဿဒါယကာ၊ ဧကော ပဋိဂ္ဂါဟကောတိ ပဉ္စသု ဘိက္ခူသု ဝိဇ္ဇမာနေသုယေဝ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ န တတော ဦနေသူတိ ပစ္ဆိမကောဋိယာ ပဉ္စန္နံ ဝဋ္ဋတိ၊ ကာရဏသိဒ္ဓိယာ ဖလသိဒ္ဓိ ဟောတိ၊ တေနေဝ စ ကာရဏေန ‘‘ကထိနဒုဿဒါနကမ္မံ ဝုတ္တ’’န္တိ မုချဝသေန အဝတွာ ‘‘သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဥပစာရဝသေနာဟ။ ဧဝံ ဝုတ္တေယေဝ အဋ္ဌကထာဝစနဿ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓော နတ္ထိ၊ အဋ္ဌကထာဝစနေန စ ဋီကာဝစနံ ဝိရုဒ္ဓံ န ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ‘‘အပလောကနာဒိသင်္ဃကမ္မကရဏတ္ထံ ဗဒ္ဓသီမာ ဘဂဝတာ အနုညာတာ’’တိ ဣမိနာ ဝိနယလက္ခဏေန စ သမေတိ။

‘‘ဣမာယ သင်္ဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိအာဒိကာ ပန အတ္ထာရကိရိယာ အပလောကနာဒီသု စတူသု သင်္ဃကမ္မေသု အပ္ပဝိဋ္ဌာ၊ အဓိဋ္ဌာနာဒယော ဝိယ ပဉ္စာနိသံသလာဘကာရဏဘူတာ ပုဂ္ဂလကိရိယာဝ ဟောတီတိ ဝဿူပနာယိကခေတ္တဘူတာယ အန္တောဥပစာရသီမာယ ကာတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဗဒ္ဓသီမာယ အဝိဇ္ဇမာနာယ ဗဟိဥပစာရသီမာယံ ဗဒ္ဓသီမံ ဝါ ဥဒကုက္ခေပသတ္တဗ္ဘန္တရလဘမာနဋ္ဌာနံ ဝါ ဂန္တွာ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မေန ကထိနဒုဿံ ဒါပေတွာ ပုန ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ အန္တောဥပစာရသီမာယမေဝ ကထိနတ္ထရဏံ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ ကတံ၊ တံ သုကတမေဝ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ အဂ္ဂဟေတွာ သုဒ္ဓဥပစာရသီမာယမေဝ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဂယှမာနေ သတိ တေသံ အာယသ္မန္တာနံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇမာနာ သိဿာနုသိဿာ ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရဒါနာဒိအပလောကနကမ္မံ ဝါ ဥပေါသထပဝါရဏာဒိဉတ္တိကမ္မံ ဝါ သီမာသမ္မန္နနာဒိဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ¶ ဝါ ဥပသမ္ပဒါဒိဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မံ ဝါ ဥပစာရသီမာယမေဝ ကရေယျုံ၊ ဧဝံ ကရောန္တာ ဘဂဝတော ¶ သာသနေ မဟန္တံ ဇဋံ မဟန္တံ ဂုမ္ဗံ မဟန္တံ ဝိသမံ ကရေယျုံ၊ တသ္မာ တမကရဏတ္ထံ ယုတ္တိတော စ အာဂမတော စ အနေကာနိ ကာရဏာနိ အာဟရိတွာ ကထယိမှာတိ။

သာသနေ ဂါရဝံ ကတွာ၊ သဒ္ဓမ္မဿာနုလောမတော၊

မယာ ကတံ ဝိနိစ္ဆယံ၊ သမ္မာ စိန္တေန္တု သာဓဝေါ။

ပုနပ္ပုနံ ဝိစိန္တေတွာ၊ ယုတ္တံ စေ ဟောတိ ဂဏှန္တု၊

နော စေ ယုတ္တံ မာ ဂဏှန္တု၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကာတိ။

ဣတော ပရာနိပိ ကာရဏသာဓကာနိ အာဟရန္တိ အာစရိယာ၊ တေသံ ပဋိဝစနေန အတိဝိတ္ထာရော ဘဝိဿတိ၊ ဥပစာရသီမာယ စတုန္နံ သင်္ဃကမ္မာနံ ကတဋ္ဌာနဘာဝေါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တောဝ၊ တသ္မာ တံ ဝစနံ မနသိ ကတွာ သံသယံ အကတွာ ဓာရေတဗ္ဗောတိ။

‘‘ဣမာယ သင်္ဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာတိ ကိံ ဧတ္တကေန ဝစီဘေဒေန ကထိနံ အတ္ထတံ ဟောတိ၊ ဥဒါဟု အညော ကောစိ ကာယဝိကာရော ကာတဗ္ဗော? န ကာတဗ္ဗော။ ဧတ္တကေနေဝ ဟိ ဝစီဘေဒေန အတ္ထတံ ဟောတိ၊ ကထိနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၀၈) ‘‘အတ္ထာရော ဧကေန ဓမ္မေန သင်္ဂဟိတော ဝစီဘေဒေနာ’’တိ။

ဧဝံ ကထိနတ္ထာရံ ဒဿေတွာ အနုမောဒါပနအနုမောဒနေ ဒဿေန္တော ‘‘တေန ကထိနတ္ထာရကေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယေန ဘိက္ခုနာ ‘‘ဣမာယ သင်္ဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’’တိအာဒိနာ ဝစီဘေဒေန ကထိနံ အတ္ထတံ၊ တေန ‘‘ကထိနဿ အတ္ထာရာ ပန္နရသ ဓမ္မာ ဇာယန္တီ’’တိ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၀၃) အာဂတတ္တာ ကထိနတ္ထာရေန သဟေဝ ပဉ္စ အာနိသံသာ အာဂတာ၊ အထ ကသ္မာ သင်္ဃံ အနုမောဒါပေတီတိ? ကိဉ္စာပိ အတ္ထာရကဿ ဘိက္ခုနော ပဉ္စ အာနိသံသာ အာဂတာ၊ သင်္ဃဿ ပန အနာဂတာ၊ တသ္မာ သင်္ဃဿ စ အာဂမနတ္ထံ သင်္ဃံ အနုမောဒါပေတိ၊ သင်္ဃော ¶ စ အနုမောဒနံ ကရောတိ၊ ဧဝံ ကတေ ဥဘိန္နမ္ပိ အာနိသံသာ အာဂတာ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၀၃) ‘‘ဒွိန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိနံ အတ္ထာရကဿ စ အနုမောဒကဿ စာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ကထိနတ္ထာရကဘိက္ခုတော ဝုဍ္ဎတရော ဘိက္ခု တသ္မိံ ¶ သင်္ဃေ အတ္ထိ၊ ဣဓ ဝုတ္တနယေန အတ္ထာရကေန ‘‘ဘန္တေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အနုမောဒကေန ‘‘အာဝုသော’’တိ။ ယဒိ ပန ကထိနတ္ထာရကော ဘိက္ခု သဗ္ဗေသံ ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ၊ တေန ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဣတရေဟိ ‘‘ဘန္တေ’’တိ၊ ဧဝံ သေသနယဒွယေပိ။ ဧဝံ သဗ္ဗေသံ အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိနန္တိ။ ဣမေသု ပန သင်္ဃပုဂ္ဂလေသု ယေ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ပုရိမိကာယ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ပဌမပဝါရဏာယ ပဝါရိတာ၊ တေယေဝ အနုမောဒိတုံ လဘန္တိ၊ ဆိန္နဝဿာ ဝါ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ ဝါ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝုတ္ထဝဿာ ဝါ န လဘန္တိ၊ အနနုမောဒန္တာပိ အာနိသံသံ န လဘန္တိ။

ဧဝံ ကထိနတ္ထာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ စီဝရဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ အတ္ထတေ ပန ကထိနေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သစေ ကထိနစီဝရေန သဒ္ဓိံ အာဘတံ အာနိသံသန္တိ ဣမိနာ ဧကံ အတ္ထတစီဝရမေဝ ကထိနစီဝရံ နာမ၊ တတော အညံ တေန သဒ္ဓိံ အာဘတံ သဗ္ဗံ စီဝရံ ကထိနာနိသံသစီဝရံ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘အဝသေသကထိနာနိသံသေ ဗလဝဝတ္ထာနီ’’တိအာဒိ။ တေန ဉာယတိ ‘‘ဝတ္ထမေဝ ဣဓ အာနိသံသော နာမ၊ န အဂ္ဃော၊ ကထိနသာဋကေန သဒ္ဓိံ အာဘတာနံ အညသာဋကာနံ ဗဟုလဝသေန အတ္ထရိတဗ္ဗံ၊ န ကထိနသာဋကဿ မဟဂ္ဃဝသေနာ’’တိ။ ဘိက္ခုသင်္ဃော အနိဿရော၊ အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခုယေဝ ဣဿရော။ ကသ္မာ? ဒါယကေဟိ ဝိစာရိတတ္တာ။ ဘိက္ခုသင်္ဃော ဣဿရော၊ ကသ္မာ? ဒါယကေဟိ အဝိစာရိတတ္တာ၊ မူလကထိနဿ စ သင်္ဃေ ဒိန္နတ္တာ။ အဝသေသကထိနာနိသံသေတိ ¶ တဿ ဒိန္နဝတ္ထေဟိ အဝသေသကထိနာနိသံသဝတ္ထေ။ ဗလဝဝတ္ထာနီတိ အတ္ထရိတဗ္ဗကထိနသာဋကံယေဝ အဟတံ ဝါ အဟတကပ္ပံ ဝါ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အာနိသံသစီဝရံ ပန ယထာသတ္တိ ယထာဗလံ ပုရာဏံ ဝါ အဘိနဝံ ဝါ ဒုဗ္ဗလံ ဝါ ဗလဝံ ဝါ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ တေသု ဒုဗ္ဗလဝတ္ထေ ဌိတိကာယ ဒိန္နေ လဒ္ဓဘိက္ခုဿ ဥပကာရကံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဥပကာရဏယောဂ္ဂါနိ ဗလဝဝတ္ထာနိ ဒါတဗ္ဗာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝဿာဝါသိကဌိတိကာယ ဒါတဗ္ဗာနီတိ ယတ္တကာ ဘိက္ခူ ဝဿာဝါသိကစီဝရံ လဘိံသု၊ တေ ဌပေတွာ တေသံ ဟေဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ ယထာက္ကမံ ဒါတဗ္ဗာနိ။ ထေရာသနတော ပဋ္ဌာယာတိ ယတ္တကာ ဘိက္ခူ တိဿံ ကထိနတ္ထတသီမာယံ သန္တိ၊ တေသု ဇေဋ္ဌကဘိက္ခုတော ပဋ္ဌာယ ဒါတဗ္ဗာနိ။ အာသနဂ္ဂဟဏံ ပန ယထာဝုဍ္ဎံ နိသိန္နေ သန္ဓာယ ကတံ။ ဧတေန ဝဿာဝါသိကကထိနာနိသံသာနံ သမာနဂတိကတံ ဒီပေတိ။ ဂရုဘဏ္ဍံ န ဘာဇေတဗ္ဗန္တိ ကထိနသာဋကေန သဒ္ဓိံ အာဘတေသု မဉ္စပီဌာဒိကံ ဂရုဘဏ္ဍံ န ဘာဇေတဗ္ဗံ၊ သင်္ဃိကဝသေနေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဂရုဘဏ္ဍဝိနိစ္ဆယော အနန္တရကထာယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။

ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ။ ကထံ? ဣဒါနိ ဘိက္ခူ ကထိနာနိသံသစီဝရံ ကုသပါတံ ကတွာ ¶ ဝိဘဇန္တိ၊ တံ ယုတ္တံ ဝိယ န ဒိဿတီတိ။ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘အဝသေသကထိနာနိသံသေ ဗလဝဝတ္ထာနိ ဝဿာဝါသိကဌိတိကာယ ဒါတဗ္ဗာနိ၊ ဌိတိကာယ အဘာဝေ ထေရာသနတော ပဋ္ဌာယ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝစနတောတိ။ ဧဝံ သန္တေ ကတ္ထ ကုသပါတော ကာတဗ္ဗောတိ? ဘဏ္ဍာဂါရေ ဌပိတစီဝရေတိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ဥဿန္နံ ဟောတီတိ ဗဟု ရာသိကတံ ဟောတိ၊ ဘဏ္ဍာဂါရံ န ဂဏှာတိ။ သမ္မုခီဘူတေနာတိ အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဌိတေန။ ဘာဇေတုန္တိ ကာလံ ဃောသာပေတွာ ပဋိပါဋိယာ ဘာဇေတုံ…ပေ… ဧဝံ ဌပိတေသု စီဝရပဋိဝီသေသု ကုသော ပါတေတဗ္ဗော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ¶ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၃) ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ ဣမိဿံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဘာဇေတဗ္ဗန္တိ အမှာကံ ခန္တိ။

ဧကစ္စေ ပန ဘိက္ခူ ဧကေကဿ ဧကေကသ္မိံ စီဝရေ အပ္ပဟောန္တေ စီဝရံ ပရိဝတ္တေတွာ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ ဂဟေတွာ ဘာဇေန္တိ၊ တံ အတိဩဠာရိကမေဝ။ အညေပိ ဧကစ္စာနံ စီဝရာနံ မဟဂ္ဃတာယ ဧကစ္စာနံ အပ္ပဂ္ဃတာယ သမဂ္ဃံ ကာတုံ န သက္ကာတိ တထေဝ ကရောန္တိ၊ တမ္ပိ ဩဠာရိကမေဝ။ တတ္ထ ဟိ အကပ္ပိယဝတ္ထုနာ ပရိဝတ္တနေပိ တဿ ဝိစာရဏေပိ ဘာဂဂ္ဂဟဏေပိ အာပတ္တိယေဝ ဟောတိ။ ဧကေ ‘‘ကထိနံ နာမ ဒုဗ္ဗိစာရဏီယ’’န္တိ ဝတွာ အတ္ထရဏံ န ကရောန္တိ၊ ပုဂ္ဂလိကဝသေနေဝ ယထာဇ္ဈာသယံ ဝိစာရေန္တိ၊ တံ ပန ယဒိ ဒါယကေဟိ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဒိန္နံ၊ ပုဂ္ဂလေန စ သင်္ဃဿ အပရိစ္စဇိတံ၊ ဧဝံ သတိ အတ္တနော သန္တကတ္တာ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ယဒိ ပန သင်္ဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ဒိန္နံ၊ ပုဂ္ဂလဿ ဒိန္နေပိ သင်္ဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပရိစ္စဇိတံ၊ ဧဝံ သန္တေ သင်္ဃဂဏာနံ သန္တကတ္တာ အယုတ္တံ ဘဝေယျ။ အပရေ ပန ကထိနဝသေန ပဋိဂ္ဂဟိတေ ဝိစာရေတုံ ဒုက္ကရန္တိ မညမာနာ ‘‘န မယံ ကထိနဝသေန ပဋိဂ္ဂဏှာမ၊ ဝဿာဝါသိကဘာဝေနေဝ ပဋိဂ္ဂဏှာမာ’’တိ ဝတွာ ယထာရုစိ ဝိစာရေန္တိ၊ တမ္ပိ အယုတ္တံ။ ဝဿာဝါသိကမ္ပိ ဟိ သင်္ဃဿ ဒိန္နံ သင်္ဃိကံ ဟောတိယေဝ၊ ပုဂ္ဂလဿ ဒိန္နံ ပုဂ္ဂလိကံ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘သစေ ပန တေသံ သေနာသနေ ပံသုကူလိကော ဝသတိ၊ အာဂတဉ္စ တံ ဒိသွာ ‘တုမှာကံ ဝဿာဝါသိကံ ဒေမာ’တိ ဝဒန္တိ၊ တေန သင်္ဃဿ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ သစေ တာနိ ကုလာနိ သင်္ဃဿ ဒါတုံ န ဣစ္ဆန္တိ၊ ‘တုမှာကံယေဝ ဒေမာ’တိ ဝဒန္တိ၊ သဘာဂေါ ဘိက္ခု ‘ဝတ္တံ ကတွာ ဂဏှာဟီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗော၊ ပံသုကူလိကဿ ပနေတံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၉) ဝုတ္တတ္တာ။

ဝဿာဝါသိကံ ¶ ဒုဝိဓံ သဒ္ဓါဒေယျတတြုပ္ပာဒဝသေန။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) ‘‘ဣတိ ¶ သဒ္ဓါဒေယျေ ဒါယကမနုဿာ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ တတြုပ္ပာဒေ ပန ကပ္ပိယကာရကာ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ’’တိ။ သဒ္ဓါဒေယျဝဿာဝါသိကမ္ပိ သဝိဟာရာဝိဟာရဝသေန ဒုဝိဓံ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) ‘‘မဟာပဒုမတ္ထေရော ပနာဟ န ဧဝံ ကာတဗ္ဗံ။ မနုဿာ ဟိ အတ္တနော အာဝါသပဋိဇဂ္ဂနတ္ထာယ ပစ္စယံ ဒေန္တိ၊ တသ္မာ အညေဟိ ဘိက္ခူဟိ တတ္ထ ပဝိသိတဗ္ဗ’’န္တိ၊ ‘‘ယေသံ ပန သေနာသနံ နတ္ထိ၊ ကေဝလံ ပစ္စယမေဝ ဒေန္တိ၊ တေသံ ပစ္စယံ အဝဿာဝါသိကေ သေနာသနေ ဂါဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ။ တတြုပ္ပာဒဝဿာဝါသိကံ နာမ ကပ္ပိယကာရကာနံ ဟတ္ထေ ကပ္ပိယဝတ္ထုပအဘုဉ္ဇနတ္ထာယ ဒိန္နဝတ္ထုတော နိဗ္ဗတ္တံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) ‘‘ကပ္ပိယကာရကာနဉှိ ဟတ္ထေ ‘ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’တိ ဒိန္နဝတ္ထုတော ယံ ယံ ကပ္ပိယံ၊ တံ သဗ္ဗံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုညာတ’’န္တိ။ ဧဝံ ဝဿာဝါသိကစီဝရမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ယေဘုယျေန သင်္ဃဿေဝ ဒေန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ကထိနစီဝရံ ဒေမာ’’တိ ဝုတ္တေ ကထိနစီဝရဘာဝေန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဝဿာဝါသိကံ ဒေမာ’’တိ ဝုတ္တေ ဝဿာဝါသိကစီဝရဘာဝေနေဝ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ‘‘ယထာ ဒါယကာ ဝဒန္တိ၊ တထာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၅) ဝစနတော။

ကိဉ္စိ အဝတွာ ဟတ္ထေ ဝါ ပါဒမူလေ ဝါ ဌပေတွာ ဂတေ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? တတ္ထ သစေ ‘‘ဣဒံ ဝတ္ထု စေတိယဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ ပရပုဂ္ဂလဿ ဝါ အတ္ထာယ ပရိဏတ’’န္တိ ဇာနေယျ၊ တေသံ အတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ အထ ‘‘မမတ္ထာယ ပရိဏတ’’န္တိ ဇာနေယျ၊ အတ္တနော အတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၃၂၉) ‘‘နဝ အဓမ္မိကဒါနာနီ’’တိအာဒိ။ အထ န ကိဉ္စိ ဇာနေယျ၊ အတ္တနော ဟတ္ထေ ဝါ ပါဒမူလေ ဝါ ကိဉ္စိ အဝတွာ ဌပိတံ တဿေဝ ပုဂ္ဂလိကံ ဟောတိ။ န ဟိ စေတိယာဒီနံ အတ္ထာယ ပရိဏတံ ¶ ကိဉ္စိ အဝတွာ ဘိက္ခုဿ ဟတ္ထေ ဝါ ပါဒမူလေ ဝါ ဌပေတီတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဒေတီတိ ‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’တိ ဧဝံ ပရမ္မုခါ ဝါ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ‘ဣမံ၊ ဘန္တေ၊ တုမှာကံ ဒမ္မီ’တိ ဧဝံ သမ္မုခါ ဝါ ဒေတီ’’တိအာဒိ။

‘‘ဣမိဿံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဘာဇေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ကထံ ဘာဇေတဗ္ဗန္တိ? ‘‘အဝသေသကထိနာနိသံသေ ဗလဝဝတ္ထာနိ ဝဿာဝါသိကဌိတိကာယ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယေ ဘိက္ခူ ဣမသ္မိံ ဝဿေ ဝဿာဝါသိကံ န လဘိံသု၊ တေသံ ဟေဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ ဧကေကံ စီဝရံ ဝါ သာဋကံ ဝါ ဒါတဗ္ဗံ။ အထ စီဝရာနံ ဝါ သာဋကာနံ ဝါ အဝသိဋ္ဌေသု သန္တေသု ပုန ထေရာသနတော ပဋ္ဌာယ ဒုတိယဘာဂေါ ဒါတဗ္ဗော။ တတော စီဝရေသု ဝါ သာဋကေသု ဝါ ခီဏေသု ယေ လဘန္တိ၊ တေသု ပစ္ဆိမဿ ¶ ဝဿာဒီနိ သလ္လက္ခေတဗ္ဗာနိ။ န ကေဝလံ တသ္မိံ ကထိနတ္ထတဒိဝသေ ဒိန္နဒုဿာနိ ဧဝ ကထိနာနိသံသာနိ နာမ ဟောန္တိ၊ အထ ခေါ ယာဝ ကထိနဿ ဥဗ္ဘာရာ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နစီဝရာနိပိ သင်္ဃိကေန တတြုပ္ပာဒေန အာရာမိကေဟိ အာဘတစီဝရာနိပိ ကထိနာနိသံသာနိယေဝ ဟောန္တိ။ တသ္မာ တာဒိသေသု စီဝရေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသု ယထာဝုတ္တသလ္လက္ခိတဝဿဿ ဘိက္ခုနော ဟေဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ ပုနပ္ပုနံ ဂါဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဌိတိကာယ အဘာဝေ ထေရာသနတော ပဋ္ဌာယ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) ဝစနတော တသ္မိံ ဝဿေ ဝဿာဝါသိကစီဝရာနံ အနုပ္ပဇ္ဇနတော ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသုပိ ဌိတိကာယ အဂါဟာပနတော ဝါ ဝဿာဝါသိကဌိတိကာယ အဘာဝေ သတိ လဒ္ဓဗ္ဗကထိနာနိသံသေ တဿံ ဥပစာရသီမာယံ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ ပဋိပါဋိယာ နိသီဒါပေတွာ ထေရာသနတော ပဋ္ဌာယ ဌိတိကံ ကတွာ ဧကေကဿ ဘိက္ခုနော ဧကေကံ စီဝရံ ဝါ သာဋကံ ဝါ ဒါတဗ္ဗံ။ သင်္ဃနဝကဿ ¶ ဒါနကာလေပိ မဟာထေရာ အာဂစ္ဆန္တိ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဝီသတိဝဿာနံ ဒီယတိ၊ တုမှာကံ ဌိတိကာ အတိက္ကန္တာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗာ၊ ဌိတိကံ ဌပေတွာ တေသံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဌိတိကာယ ဒါတဗ္ဗံ။ ဒုတိယဘာဂေ ပန ထေရာသနံ အာရုဠှေ ပစ္ဆာ အာဂတာနံ ပဌမဘာဂေါ န ပါပုဏာတိ၊ ဒုတိယဘာဂတော ဝဿဂ္ဂေန ဒါတဗ္ဗော။ အယံ ဌိတိကာဝိစာရော စတုပစ္စယဘာဇနကထာတော (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၂) ဂဟေတဗ္ဗောတိ။

နနု စ ဘော ဧကစ္စာနိ ကထိနာနိသံသစီဝရာနိ မဟဂ္ဃာနိ၊ ဧကစ္စာနိ အပ္ပဂ္ဃာနိ ဟောန္တိ၊ ကထံ ဧကေကဿ ဧကေကသ္မိံ ဒိန္နေ အဂ္ဃသမတ္တံ ဘဝေယျာတိ? ဝုစ္စတေ – ဘဏ္ဍာဂါရစီဝရဘာဇနေ အဂ္ဃသမတ္တံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ စီဝရက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၄၃) ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန သင်္ဃဿ ဘဏ္ဍာဂါရေ စီဝရံ ဥဿန္နံ ဟောတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္မုခီဘူတေန သင်္ဃေန ဘာဇေတုံ…ပေ… အထ ခေါ စီဝရဘာဇကာနံ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ ‘ကထံ နု ခေါ စီဝရံ ဘာဇေတဗ္ဗ’န္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဌမံ ဥစ္စိနိတွာ တုလယိတွာ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏံ ကတွာ ဘိက္ခူ ဂဏေတွာ ဝဂ္ဂံ ဗန္ဓိတွာ စီဝရပဋိဝီသံ ဌပေတု’’န္တိ။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၃) ‘‘ဥစ္စိနိတွာတိ ‘ဣဒံ ထူလံ၊ ဣဒံ သဏှံ၊ ဣဒံ ဃနံ၊ ဣဒံ တနုကံ၊ ဣဒံ ပရိဘုတ္တံ၊ ဣဒံ အပရိဘုတ္တံ၊ ဣဒံ ဒီဃတော ဧတ္တကံ၊ ပုထုလတော ဧတ္တက’န္တိ ဧဝံ ဝတ္ထာနိ ဝိစိနိတွာ။ တုလယိတွာတိ ‘ဣဒံ ဧတ္တကံ အဂ္ဃတိ၊ ဣဒံ ဧတ္တက’န္တိ ဧဝံ အဂ္ဃပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ။ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏံ ကတွာတိ သစေ သဗ္ဗေသံ ဧကေကမေဝ ဒသဒသအဂ္ဃနကံ ပါပုဏာတိ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ ပါပုဏာတိ၊ ယံ နဝ ဝါ အဋ္ဌ ဝါ အဂ္ဃတိ၊ တံ အညေန ဧကအဂ္ဃနကေန စ ဒွိအဂ္ဃနကေန စ သဒ္ဓိံ ဗန္ဓိတွာ ဧတေန ဥပါယေန ¶ သမေ ပဋိဝီသေ ဌပေတွာတိ အတ္ထော ¶ ။ ဘိက္ခူ ဂဏေတွာ ဝဂ္ဂံ ဗန္ဓိတွာတိ သစေ ဧကေကဿ ဒီယမာနေ ဒိဝသော န ပဟောတိ၊ ဒသ ဒသ ဘိက္ခူ ဂဏေတွာ ဒသ ဒသ စီဝရပဋိဝီသေ ဧကဝဂ္ဂံ ဗန္ဓိတွာ ဧကံ ဘဏ္ဍိကံ ကတွာ ဧဝံ စီဝရပဋိဝီသံ ဌပေတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဌပိတေသု စီဝရပဋိဝီသေသု ကုသော ပါတေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ဉာယတိ ‘‘ဘဏ္ဍာဂါရစီဝရဘာဇနေ အဂ္ဃသမတ္တံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ကုသပါတော စ ကာတဗ္ဗော’’တိ။

ဣမသ္မိံ ပန ကထိနာနိသံသစီဝရဘာဇနေ အဂ္ဃသမတ္တံ န ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ကုသပါတော စ န ကာတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ကထိနက္ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) ‘‘ဧဝံ အတ္ထတေ ပန ကထိနေ သစေ ကထိနစီဝရေန သဒ္ဓိံ အာဘတံ အာနိသံသံ ဒါယကာ ‘ယေန အမှာကံ ကထိနံ ဂဟိတံ၊ တဿေဝ ဒေမာ’တိ ဒေန္တိ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃော အနိဿရော။ အထ အဝိစာရေတွာဝ ဒတွာ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃော ဣဿရော၊ တသ္မာ သစေ ကထိနတ္ထာရကဿ သေသစီဝရာနိပိ ဒုဗ္ဗလာနိ ဟောန္တိ၊ သင်္ဃေန အပလောကေတွာ တေသမ္ပိ အတ္ထာယ ဝတ္ထာနိ ဒါတဗ္ဗာနိ၊ ကမ္မဝါစာ ပန ဧကာယေဝ ဝဋ္ဋတိ။ အဝသေသကထိနာနိသံသေ ဗလဝဝတ္ထာနိ ဝဿာဝါသိကဌိတိကာယ ဒါတဗ္ဗာနိ။ ဌိတိကာယ အဘာဝေ ထေရာသနတော ပဋ္ဌာယ ဒါတဗ္ဗာနိ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘အဂ္ဃပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ’’တိ ဝါ ‘‘ကုသပါတော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဝါ။ တေန ဉာယတိ ‘‘ကထိနာနိသံသစီဝရာနိ ဝဿာဝါသိကဌိတိကာယ ဝါ ဝုဍ္ဎတရတော ဝါ ပဋ္ဌာယေဝ ဒါတဗ္ဗာနိ၊ နေဝ အဂ္ဃသမတ္တံ ကာတဗ္ဗံ၊ န ကုသော ပါတေတဗ္ဗော’’တိ။

ဣဒါနိ ပန ဝဿာဝါသိကဘာဝေန အဒိန္နတ္တာ ဝဿာဝါသိကဌိတိကာယ အကတတ္တာ စ ကထိနတ္ထတစီဝရတော စ ကထိနတ္ထာရကဿ အဝသေသစီဝရတ္ထာယ ဒိန္နဝတ္ထတော စ အဝသေသကထိနာနိသံသေ ဗလဝဝတ္ထာနိ ဝုဍ္ဎတရတော ပဋ္ဌာယ ဧကဿ ဘိက္ခုဿ ဧကံ ဝတ္ထံ ဒါတဗ္ဗံ၊ တေသု ပန ဝရံ ဝရံ ဝုဍ္ဎဿ ဒါတဗ္ဗံ ¶ ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ပစ္ဆိမဝဿူပနာယိကဒိဝသေ ပန သစေ ကာလံ ဃောသေတွာ သန္နိပတိတေ သင်္ဃေ ကောစိ ဒသဟတ္ထံ ဝတ္ထံ အာဟရိတွာ ဝဿာဝါသိကံ ဒေတိ၊ အာဂန္တုကော သစေ ဘိက္ခုသင်္ဃတ္ထေရော ဟောတိ၊ တဿ ဒါတဗ္ဗံ။ နဝကော စေ ဟောတိ၊ သမ္မတေန ဘိက္ခုနာ သင်္ဃတ္ထေရော ဝတ္တဗ္ဗော ‘သစေ၊ ဘန္တေ၊ ဣစ္ဆထ၊ ပဌမဘာဂံ မုဉ္စိတွာ ဣဒံ ဝတ္ထံ ဂဏှထာ’တိ။ အမုဉ္စန္တဿ န ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ ပန ပုဗ္ဗေ ဂါဟိတံ မုဉ္စိတွာ ဂဏှာတိ၊ ဒါတဗ္ဗံ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ဒုတိယတ္ထေရတော ပဋ္ဌာယ ပရိဝတ္တေတွာ ပတ္တဋ္ဌာနေ အာဂန္တုကဿ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ ပဌမဝဿူပဂတာ ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဝတ္ထာနိ အလတ္ထုံ၊ လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ဝိဿဇ္ဇာပေတွာ ယာဝ အာဂန္တုကဿ သမကံ ဟောတိ၊ တာဝ ဒါတဗ္ဗံ။ တေန ပန သမကေ လဒ္ဓေ အဝသိဋ္ဌော အနုဘာဂေါ ထေရာသနေ ဒါတဗ္ဗော’’တိ ¶ သေနာသနက္ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၈) ဝစနတော တံသံဝဏ္ဏနာဘူတာယံ ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၁၈) ‘‘အာဂန္တုကော သစေ ဘိက္ခူတိ စီဝရေ ဂါဟိတေ ပစ္ဆာ အာဂတော အာဂန္တုကော ဘိက္ခု။ ပတ္တဋ္ဌာနေတိ ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တဋ္ဌာနေ။ ပဌမဝဿူပဂတာတိ အာဂန္တုကဿ အာဂမနတော ပုရေတရမေဝ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿူပနာယိကာယ ဝဿူပဂတာ။ လဒ္ဓံ လဒ္ဓန္တိ ဒါယကာနံ သန္တိကာ အာဂတာဂတသာဋက’’န္တိ ဝစနတော၊ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယဉ္စ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃၁၈) ‘‘ပဌမဘာဂံ မုဉ္စိတွာတိ ဣဒံ စေ ပဌမဂါဟိတဝတ္ထုတော မဟဂ္ဃံ ဟောတီတိ လိခိတ’’န္တိ ဝစနတော စ ဝိညာယတိ။ ဧဝံ အဋ္ဌကထာယံ ဋီကာသု စ ဝဿာဝါသိကဒါနေ ပစ္ဆာ အာဘတံ မဟဂ္ဃဝတ္ထံ မဟာထေရတော ပဋ္ဌာယ ပရိဝတ္တေတွာ တေဟိ အနိစ္ဆိတံယေဝ ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တဿ ပစ္ဆာ အာဂတဿ ဘိက္ခုနော ဒါတဗ္ဗဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ ဝရံ ဝရံ ဝုဍ္ဎဿ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဝိညာယတိ။

‘‘သစေ ¶ ပဌမဝဿူပဂတာ ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဝတ္ထာနိ အလတ္ထု’’န္တိ ဝတ္ထဂဏနာယ ဧဝ ဝုတ္တတ္တာ၊ အဂ္ဃဂဏနာယ အဝုတ္တတ္တာ စ ကထိနာနိသံသဝတ္ထဿ စ ဝဿာဝါသိကဂတိကဘာဝဿ ဝစနတော ကထိနာနိသံသဝတ္ထာနိ ဝတ္ထဂဏနာဝသေနေဝ ဘာဇေတဗ္ဗာနိ၊ န အဂ္ဃသမဘာဝေနာတိ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ၊ တေနေဝ စ ကာရဏေန ‘‘ယော ဗဟူနိ ကထိနာနိသံသဝတ္ထာနိ ဒေတိ၊ တဿ သန္တကေနေဝ အတ္ထရိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) ဝုတ္တံ။ ဗဟူနိ ဟိ ကထိနာနိသံသဝတ္ထာနိ ဝိဘဇနကာလေ သင်္ဃဿ ဥပကာရကာနိ ဟောန္တီတိ။

ပါဠိအဋ္ဌကထာဒီဟိ၊ နေတွာ ဝုတ္တံ ဝိနိစ္ဆယံ၊

ကထိနေ စီဝရေ မယှံ၊ စိန္တယန္တု ဝိစက္ခဏာ။

စိန္တယိတွာ ပုနပ္ပုနံ၊ ယုတ္တံ စေ ဓာရယန္တု တံ၊

အယုတ္တဉ္စေ ဣတော အညံ၊ ပရိယေသန္တု ကာရဏန္တိ။

‘‘ယော စ တတ္ထ စီဝရုပ္ပာဒေါ၊ သော နေသံ ဘဝိဿတီ’’တိ စီဝရဿေဝ အတ္ထတကထိနာနံ ဘိက္ခူနံ သန္တကဘာဝဿ ဘဂဝတာ ဝုတ္တတ္တာ စီဝရတော အညာနိ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နာနိ ပိဏ္ဍပါတာဒီနိ ဝတ္ထူနိ ဥပစာရသီမံ ပဝိဋ္ဌဿ အာဂတာဂတဿ သင်္ဃဿ သန္တကံ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) ‘‘ကထိနံ အတ္ထရာပေတွာ ဒါနဉ္စ ဘုဉ္ဇိတွာ ဂမိဿန္တိ ¶ ၊ အာနိသံသော ပန ဣတရေသံယေဝ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာမဏေရာနံ ဥပဍ္ဎပဋိဝီသံ ဒါတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၃) ပါဌံ ဥပနိဿာယ ကထိနာနိသံသစီဝရမ္ပိ သာမဏေရာနံ ဥပဍ္ဎပဋိဝီသံယေဝ ဒေန္တိ၊ န ပနေဝံ ကာတဗ္ဗံ။ ဘဏ္ဍာဂါရေ ဌပိတဉှိ အကာလစီဝရမေဝ သာမဏေရာနံ ဥပဍ္ဎပဋိဝီသံ ကတွာ ဒါတဗ္ဗံ။ ဝဿာဝါသိကကထိနာနိသံသာဒိကာလစီဝရံ ပန သမကမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ စီဝရက္ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၃) ‘‘သာမဏေရာနံ ဥပဍ္ဎပဋိဝီသန္တိ ဧတ္ထ ယေ သာမဏေရာ အတ္တိဿရာ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ¶ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ န ကရောန္တိ၊ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာသု ယုတ္တာ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံယေဝ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ကရောန္တိ၊ အညေသံ န ကရောန္တိ၊ ဧတေသံယေဝ ဥပဍ္ဎဘာဂေါ ဒါတဗ္ဗော။ ယေ ပန ပုရေဘတ္တဉ္စ ပစ္ဆာဘတ္တဉ္စ ဘိက္ခုသင်္ဃဿေဝ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ကရောန္တိ၊ တေသံ သမကော ဒါတဗ္ဗော။ ဣဒဉ္စ ပိဋ္ဌိသမယေ ဥပ္ပန္နေန ဘဏ္ဍာဂါရေ ဌပိတေန အကာလစီဝရေနေဝ ကထိတံ၊ ကာလစီဝရံ ပန သမကမေဝ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ။

ကစ္စိ နု ခေါ သာမဏေရာ ဝဿံ ဥပဂတာ၊ ယေန အာနိသံသံ လဘေယျုန္တိ? အာမ ဥပဂတာတိ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ? ‘‘အထ စတ္တာရော ဘိက္ခူ ဥပဂတာ၊ ဧကော ပရိပုဏ္ဏဝဿော သာမဏေရော၊ သော စေ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပသမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဂဏပူရကော စေဝ ဟောတိ၊ အာနိသံသဉ္စ လဘတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) ဝစနတော ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယဉ္စ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆) ‘‘ပစ္ဆိမိကာယ ဥပသမ္ပန္နော ပဌမပဝါရဏာယ ပဝါရေတုမ္ပိ လဘတိ၊ ဝဿိကော စ ဟောတိ၊ အာနိသံသဉ္စ လဘတီတိ သာမဏေရာနံ ဝဿူပဂမနံ အနုညာတံ ဟောတိ။ သာမဏေရာ ကထိနာနိသံသံ လဘန္တီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝစနတောတိ။

တတြုပ္ပာဒေသု ကထိနာနိသံသေသု ယဒိ အာရာမိကာ တဏ္ဍုလာဒီဟိ ဝတ္ထာနိ စေတာပေန္တိ၊ ဝတ္ထေဟိပိ တဏ္ဍုလာဒီနိ စေတာပေန္တိ၊ တတ္ထ ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ? ဝိဘဇနကာလေ ဝိဇ္ဇမာနဝတ္ထုဝသေန ကာတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆) ‘‘တတြုပ္ပာဒေန တဏ္ဍုလာဒိနာ ဝတ္ထူသု စေတာပိတေသု အတ္ထတကထိနာနမေဝ တာနိ ဝတ္ထာနိ ပါပုဏန္တိ။ ဝတ္ထေဟိ ပန တဏ္ဍုလာဒီသု စေတာပိတေသု သဗ္ဗေသံ တာနိ ပါပုဏန္တီတိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘သစေ ပန ဧကသီမာယံ ဗဟူ ဝိဟာရာ ဟောန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ကတရသီမာ အဓိပ္ပေတာတိ? ဥပစာရသီမာ။ ဥပစာရသီမာယံယေဝ ဟိ သင်္ဃလာဘဝိဘဇနာဒိကံ သိဇ္ဈတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ¶ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၆) ‘‘ကထိနတ္ထတသီမာယန္တိ ¶ ဥပစာရသီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဥပစာရသီမဋ္ဌဿ မတကစီဝရာဒိဘာဂိယတာယ ဗဒ္ဓသီမာယ တတြုပ္ပာဒါဘာဝတော ဝိညေယျမေတံ ‘ဥပစာရသီမာဝ အဓိပ္ပေတာ’တိ’’။

ဧဝံ ကထိနတ္ထာရံ ဒဿေတွာ သင်္ဃေ ရုစိတာယ မာတိကာပလိဗောဓဥဗ္ဘာရေ အဒဿေတွာဝ အန္တေ အာနိသံသံ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထတကထိနာနံ ဝေါ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဋ္ဌဝိဓာ မာတိကာ ပက္ကမနန္တိကာ၊ နိဋ္ဌာနန္တိကာ၊ သန္နိဋ္ဌာနန္တိကာ၊ နာသနန္တိကာ၊ သဝနန္တိကာ၊ အာသာဝစ္ဆေဒိကာ၊ သီမာတိက္ကန္တိကာ၊ သဟုဗ္ဘာရာတိ။ တတ္ထ အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခု ကတပရိယောသိတံ စီဝရံ အာဒါယ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ န ပစ္စေဿာမီ’’တိ ပက္ကမတိ၊ တဿ ဘိက္ခုနော ဥပစာရသီမာတိက္ကမေနေဝ ကထိနုဗ္ဘာရော ဘဝတိ၊ ပဉ္စာနိသံသာနိ အလဘနေယျော ဟောတိ။ အယံ ကထိနုဗ္ဘာရော ပက္ကမနမေဝဿ အန္တဘူတတ္တာ ပက္ကမနန္တိကော နာမ ဟောတိ။

အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခု အနိဋ္ဌိတမေဝ အတ္တနော ဘာဂဘူတံ စီဝရံ အာဒါယ အညံ ဝိဟာရံ ဂတော၊ တဿ ဗဟိဥပစာရသီမဂတဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ ဝိဟာရေ ဣမံ စီဝရံ ကာရေဿာမိ၊ န ပုရာဏဝိဟာရံ ပစ္စေဿာမီ’’တိ၊ သော ဗဟိသီမာယမေဝ တံ စီဝရံ ကာရေတိ၊ တဿ ဘိက္ခုနော တသ္မိံ စီဝရေ နိဋ္ဌိတေ ကထိနုဗ္ဘာရော ဟောတိ။ အယံ ကထိနုဗ္ဘာရော စီဝရနိဋ္ဌာနမေဝဿ အန္တောတိ နိဋ္ဌာနန္တိကော နာမ။

ဘိက္ခု အတ္ထတကထိနော အကတစီဝရမာဒါယ ပက္ကမတိ၊ တဿ ဗဟိဥပစာရသီမဂတဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘ဣမံ စီဝရံ နေဝ ကာရေဿာမိ၊ ပေါရာဏဝိဟာရဉ္စ န ပစ္စေဿာမီ’’တိ၊ တဿ ဘိက္ခုနော တေန သန္နိဋ္ဌာနေန ကထိနုဗ္ဘာရော ဟောတိ။ အယံ ကထိနုဗ္ဘာရော သန္နိဋ္ဌာနမေဝဿ အန္တောတိ သန္နိဋ္ဌာနန္တိကော နာမ။

အတ္ထတကထိနော ¶ ဘိက္ခု အကတမေဝ စီဝရံ အာဒါယ ပက္ကမတိ၊ ဗဟိသီမဂတဿ တဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘ဣဓေဝိမံ စီဝရံ ကာရေဿာမိ၊ န စ ပေါရာဏဝိဟာရံ ပစ္စေဿာမီ’’တိ၊ တဿ စီဝရံ ကုရုမာနံ စောရာဒီဟိ နဿတိ၊ အဂျာဒီဟိ ဝိနဿတိ၊ ကထိနုဗ္ဘာရော ဟောတိ။ အယံ ကထိနုဗ္ဘာရော နာသနမေဝဿ အန္တောတိ နာသနန္တိကော နာမ။

အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခု အကတစီဝရမာဒါယ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ ပစ္စေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပက္ကမတိ ¶ ၊ တဿ ဗဟိသီမဂတဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘ဣဓေဝိမံ စီဝရံ ကာရေဿာမီ’’တိ၊ သော ကတစီဝရော သုဏာတိ ‘‘ဝိဟာရေ ကိရ သင်္ဃေန ကထိနံ ဥဗ္ဘတ’’န္တိ၊ တေန သဝနမတ္တေနဿ ကထိနံ ဥဗ္ဘတံ ဟောတိ။ အယံ ကထိနဗ္ဘာရော သဝနမေဝဿ အန္တောတိ သဝနန္တိကော နာမ။

အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခု အညတ္ထ ပစ္စာသာစီဝရကာရဏာ ပက္ကမတိ၊ တဿ ဗဟိသီမဂတဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘ဣဓ ဗဟိသီမာယမေဝ စီဝရပစ္စာသံ ပယိရုပါသာမိ၊ န ဝိဟာရံ ပစ္စေဿာမီ’’တိ၊ သော တတ္ထေဝ တံ စီဝရပစ္စာသံ ပယိရုပါသတိ၊ သော တံ စီဝရပစ္စာသံ အလဘမာနော စီဝရာသာ ပစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ တေနေဝ တဿ ဘိက္ခုနော ကထိနုဗ္ဘာရော ဘဝတိ။ အယံ ကထိနုဗ္ဘာရော အာသာဝစ္ဆေဒသဟိတတ္တာ အာသာဝစ္ဆေဒိကော နာမ။

အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခု အကတစီဝရံ အာဒါယ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ ပစ္စေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပက္ကမတိ၊ သော ဗဟိသီမဂတော တံ စီဝရံ ကာရေတိ၊ သော ကတစီဝရော ‘‘ဝိဟာရံ ပစ္စေဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တော ဗဟိဥပစာရသီမာယမေဝ ကထိနုဗ္ဘာရကာလံ ဝီတိနာမေတိ၊ တဿ ကထိနုဗ္ဘာရော ဘဝတိ။ အယံ ကထိနုဗ္ဘာရော စီဝရကာလဿ အန္တိမဒိဝသသင်္ခါတာယ သီမာယ အတိက္ကန္တတ္တာ သီမာတိက္ကန္တိကော နာမ။

အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခု စီဝရံ အာဒါယ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ ပစ္စေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပက္ကမတိ၊ သော ကတစီဝရော ‘‘ဝိဟာရံ ¶ ပစ္စေဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တော ပစ္စာဂန္တွာ ဝိဟာရေ ကထိနုဗ္ဘာရံ ပပ္ပောတိ၊ တဿ ဘိက္ခုနော ဝိဟာရေ ဘိက္ခူဟိ သဟ ကထိနုဗ္ဘာရော ဘဝတိ။ အယံ ကထိနုဗ္ဘာရော ဝိဟာရေ ဘိက္ခူဟိ သဟ ကတတ္တာ သဟုဗ္ဘာရော နာမ။ အယံ အဋ္ဌဝိဓော ကထိနုဗ္ဘာရော အဋ္ဌ မာတိကာ နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကထိနက္ခန္ဓကပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၃၁၀) ‘‘အဋ္ဌိမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာတိကာ ကထိနဿ ဥဗ္ဘာရာယ ပက္ကမနန္တိကာ နိဋ္ဌာနန္တိကာ သန္နိဋ္ဌာနန္တိကာ နာသနန္တိကာ သဝနန္တိကာ အာသာဝစ္ဆေဒိကာ သီမာတိက္ကန္တိကာ သဟုဗ္ဘာရာတိ။ ဘိက္ခု အတ္ထတကထိနော ကတစီဝရမာဒါယ ပက္ကမတိ ‘န ပစ္စေဿ’န္တိ၊ တဿ ဘိက္ခုနော ပက္ကမနန္တိကော ကထိနုဗ္ဘာရော’’တိအာဒိ၊ ဝိနယဝိနိစ္ဆယပ္ပကရဏေ စ –

‘‘ပက္ကမနဉ္စ ¶ နိဋ္ဌာနံ၊ သန္နိဋ္ဌာနဉ္စ နာသနံ၊

သဝနမာသာ စ သီမာ စ၊ သဟုဗ္ဘာရောတိ အဋ္ဌိမာ’’တိ။ (ဝိ။ ဝိ။ ၂၇၀၉)၊

ပလိဗောဓော ဒုဝိဓော အာဝါသပလိဗောဓော၊ စီဝရပလိဗောဓောတိ။ တတ္ထ ‘‘ယသ္မိံ ဝိဟာရေ ကထိနံ အတ္ထတံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဝသိဿာမီ’’တိ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တောပိ ‘‘ပုန တံ ဝိဟာရံ အာဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ သာပေက္ခော ဟောတိ။ အယံ အာဝါသပလိဗောဓော နာမ။ တဿ ဘိက္ခုနော စီဝရံ အကတံ ဝါ ဟောတိ အပရိယောသိတံ ဝါ၊ ‘‘အညတော စီဝရံ လစ္ဆာမီ’’တိ အာသာ ဝါ အနုပစ္ဆိန္နာ ဟောတိ။ အယံ စီဝရပလိဗောဓော နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကထိနက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၂၅) ‘‘ကတမေ စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွေ ကထိနဿ ပလိဗောဓာ? အာဝါသပလိဗောဓော စ စီဝရပလိဗောဓော စ။ ကထဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဝါသပလိဗောဓော ဟောတိ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဝသတိ ဝါ တသ္မိံ အာဝါသေ၊ သာပေက္ခော ဝါ ပက္ကမတိ ‘ပစ္စေဿ’န္တိ၊ ဧဝံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဝါသပလိဗောဓော ဟောတိ။ ကထဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စီဝရပလိဗောဓော ဟောတိ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော စီဝရံ အကတံ ¶ ဝါ ဟောတိ ဝိပ္ပကတံ ဝါ၊ စီဝရာသာ ဝါ အနုပစ္ဆိန္နာ၊ ဧဝံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စီဝရပလိဗောဓော ဟောတီ’’တိ။

ဥဗ္ဘာရော ဒုဝိဓော အဋ္ဌမာတိကာဥဗ္ဘာရအန္တရုဗ္ဘာရဝသေန။ တတ္ထ ဗဟိဥပစာရသီမဂတာနံ ဘိက္ခူနံ ဝသေန ဝုတ္တာ သတ္တ ကထိနုဗ္ဘာရာ စ ဗဟိဥပစာရသီမံ ဂန္တွာ နိဝတ္တေတွာ ကထိနတ္ထတဝိဟာရေ အန္တရုဗ္ဘာရံ ပတွာ ဘိက္ခူဟိ သဟ အန္တရုဗ္ဘာရဿ ကတတ္တာ သဟုဗ္ဘာရသင်္ခါတော ဧကော ကထိနုဗ္ဘာရော စာတိ ဣမေ အဋ္ဌ ကထိနုဗ္ဘာရာ အဋ္ဌမာတိကာယ ပဝိဋ္ဌတ္တာ အဋ္ဌမာတိကာဥဗ္ဘာရော နာမ။ ဗဟိသီမံ အဂန္တွာ တသ္မိံယေဝ ဝိဟာရေ နိသီဒိတွာ ကထိနုဗ္ဘာရံ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ ကထိနုဗ္ဘာရော အဋ္ဌမာတိကာယ အပ္ပဝိဋ္ဌော ဟုတွာ ကာလပရိစ္ဆေဒံ အပ္ပတွာ အန္တရာယေဝ ကတတ္တာ အန္တရုဗ္ဘာရော နာမ။

အန္တရုဗ္ဘာရသဟုဗ္ဘာရာ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယေဝ ကတာ၊ ဧဝံ သန္တေ ကော တေသံ ဝိသေသောတိ? အန္တရုဗ္ဘာရော ဗဟိသီမံ အဂန္တွာ အန္တောသီမာယမေဝ ဌိတေဟိ ဘိက္ခူဟိ ကတော။ သဟုဗ္ဘာရော ဗဟိသီမံ ဂတေန ဘိက္ခုနာ ပစ္စာဂန္တွာ တံ အန္တရုဗ္ဘာရံ ပတွာ တေဟိ အန္တောသီမဋ္ဌေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဟ ကတောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ပက္ကမနန္တိကာဒယော သတ္တ ကထိနုဗ္ဘာရာ န ကမ္မဝါစာယ ¶ ကတာ၊ ကေဝလံ ဒွိန္နံ ပလိဗောဓာနံ ဥပစ္ဆေဒေန ပဉ္စဟိ အာနိသံသေဟိ ဝိဂတတ္တာ ကထိနုဗ္ဘာရာ နာမ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေန ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ –

‘‘အဋ္ဌန္နံ မာတိကာနံ ဝါ၊ အန္တရုဗ္ဘာရတောပိ ဝါ၊

ဥဗ္ဘာရာပိ ဒုဝေ ဝုတ္တာ၊ ကထိနဿ မဟေသိနာ’’တိ။

တဋ္ဋီကာယမ္ပိ ‘‘အဋ္ဌန္နံ မာတိကာနန္တိ ဗဟိသီမဂတာနံ ဝသေန ဝုတ္တာ။ ပက္ကမနန္တိကာဒယော သတ္တ မာတိကာ ဗဟိသီမံ ဂန္တွာ အန္တရုဗ္ဘာရံ ¶ သမ္ပတ္တဿ ဝသေန ဝုတ္တာ၊ သဟုဗ္ဘာရော ဣမာသံ အဋ္ဌန္နံ မာတိကာနံ ဝသေန စ။ အန္တရုဗ္ဘာရတောပိ ဝါတိ ဗဟိသီမံ အဂန္တွာ တတ္ထေဝ ဝသိတွာ ကထိနုဗ္ဘာရကမ္မေန ဥဗ္ဘတကထိနာနံ ဝသေန လဗ္ဘနတော အန္တရုဗ္ဘာရောတိ မဟေသိနာ ကထိနဿ ဥဗ္ဘာရာ ဒုဝေ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။ ဗဟိသီမံ ဂန္တွာ အာဂတဿ ဝသေန သဥဗ္ဘာရော၊ ဗဟိသီမံ အဂတာနံ ဝသေန အန္တရုဗ္ဘာရောတိ ဧကောယေဝ ဥဗ္ဘာရော ဒွိဓာ ဝုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။

ကသ္မာ ပန အန္တရုဗ္ဘာရဝသေန ကမ္မဝါစာယ ကထိနံ ဥဗ္ဘတန္တိ? မဟာဒါနံ ဒါတုကာမေဟိ ဥပါသကေဟိ အာဂတဿ သင်္ဃဿ အကာလစီဝရံ ဒါတုကာမေဟိ ယာစိတတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂပါဠိယံ (ပါစိ။ ၉၂၅) ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရေန ဥပါသကေန သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဝိဟာရော ကာရာပိတော ဟောတိ၊ သော တဿ ဝိဟာရဿ မဟေ ဥဘတောသင်္ဃဿ အကာလစီဝရံ ဒါတုကာမော ဟောတိ။ တေန ခေါ ပန သမယေန ဥဘတောသင်္ဃဿ ကထိနံ အတ္ထတံ ဟောတိ။ အထ ခေါ သော ဥပါသကော သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ကထိနုဒ္ဓါရံ ယာစီ’’တိအာဒိ။ ကထံ ပန ကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာတိ? ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ကထိနံ ဥဒ္ဓရေယျ၊ ဧသာ ဉတ္တိ။ သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ သင်္ဃော ကထိနံ ဥဒ္ဓရတိ။ ယဿာယသ္မတော ခမတိ ကထိနဿ ဥဒ္ဓါရော၊ သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ၊ သော ဘာသေယျ။ ဥဗ္ဘတံ သင်္ဃေန ကထိနံ၊ ခမတိ သင်္ဃဿ၊ တသ္မာ တုဏှီ၊ ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ ဧဝံ ကာတဗ္ဗာတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကထိနံ ဥဒ္ဓရိတုံ၊ ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကထိနံ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗံ။ ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သင်္ဃော ဉာပေတဗ္ဗော – သုဏာတု မေ…ပေ… ဓာရယာမီ’’တိ။

ဧတေန ¶ ¶ စ ကထိနုဗ္ဘာရေန ပုဗ္ဗေ ကတံ ကထိနဒုဿဒါနဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစံ ဥဗ္ဘတန္တိ ဝဒန္တိ၊ န ပန ကထိနဒုဿဒါနဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ဥဗ္ဘတံ၊ အထ ခေါ အတ္ထာရကမ္မမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ ကထိနဒုဿဒါနဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ဥဗ္ဘတံ ဘဝေယျ၊ တာယ ကမ္မဝါစာယ ကထိနဒုဿဒါနဿ သိဇ္ဈနတော ဣမာယ ကထိနုဗ္ဘာရကမ္မဝါစာယ တံ ပုဗ္ဗေ ဒိန္နဒုဿံ ပုန အာဟရာပေတဗ္ဗံ သိယာ၊ န ပဉ္စာနိသံသဝိဂမနံ။ ယသ္မာ ပန ဣမာယ ကထိနုဗ္ဘာရကမ္မဝါစာယ ပဉ္စာနိသံသဝိဂမနမေဝ ဟောတိ၊ န ပုဗ္ဗေ ဒိန္နကထိနဒုဿဿ ပုန အာဟရာပနံ။ တေန ဝိညာယတိ ‘‘ပဉ္စာနိသံသလာဘကာရဏံ အတ္ထရဏကမ္မမေဝ ဣမာယ ကထိနဗ္ဘာရကမ္မဝါစာယ ဥဒ္ဓရီယတိ၊ န ကထိနဒုဿဒါနဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာတိ၊ တသ္မာ ကထိနုဗ္ဘာရကမ္မဝါစာကရဏတော ပစ္ဆာ သင်္ဃဿ ဥပ္ပန္နံ စီဝရံ အကာလစီဝရံ ဟောတိ၊ သင်္ဃော ပဉ္စာနိသံသေ န လဘတိ၊ စီဝရံ သဗ္ဗသင်္ဃိကံ ဟုတွာ အာဂတာဂတဿ သင်္ဃဿ ဘာဇနီယံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယမတ္ထော ကထိနဒုဿဒါနဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ စ ကထိနုဗ္ဘာရကမ္မဝါစာယ စ အတ္ထဉ္စ အဓိပ္ပာယဉ္စ သုဋ္ဌု ဝိနိစ္ဆိနိတွာ ပုဗ္ဗာပရံ သံသန္ဒိတွာ ပစ္စေတဗ္ဗောတိ။

ဧတ္ထ သိယာ – ကထိနုဗ္ဘာရံ ယာစန္တာနံ သဗ္ဗေသံ ကထိနုဗ္ဘာရော ဒါတဗ္ဗော၊ ဥဒါဟု ဧကစ္စာနန္တိ၊ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ သဗ္ဗေသံ ဒါတဗ္ဗော၊ ကထိနုဗ္ဘာရကမ္မေန ပဉ္စာနိသံသဝိဂမနတော သင်္ဃဿ လာဘန္တရာယော ဘဝေယျ၊ အထ ဧကစ္စာနံ မုခေါလောကနံ ဝိယ သိယာတိ? ယဒိ ကထိနတ္ထာရမူလကလာဘတော ကထိနုဗ္ဘာရမူလကလာဘော မဟန္တော ဘဝေယျ၊ တေသံ ယာစန္တာနံ ကထိနုဗ္ဘာရော ဒါတဗ္ဗော။ ယဒိ အပ္ပကော၊ န ဒါတဗ္ဗော။ ယဒိ သမော၊ ကုလပ္ပသာဒတ္ထာယ ဒါတဗ္ဗောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၂၇) ‘‘ကီဒိသော ကထိနုဒ္ဓါရော ဒါတဗ္ဗော၊ ကီဒိသော န ဒါတဗ္ဗောတိ? ယဿ ¶ အတ္ထာရမူလကော အာနိသံသော မဟာ၊ ဥဗ္ဘာရမူလကော အပ္ပော၊ ဧဝရူပေါ န ဒါတဗ္ဗော။ ယဿ ပန အတ္ထာရမူလကော အာနိသံသော အပ္ပော၊ ဥဗ္ဘာရမူလကော မဟာ၊ ဧဝရူပေါ ဒါတဗ္ဗော။ သမာနိသံသောပိ သဒ္ဓါပရိပါလနတ္ထံ ဒါတဗ္ဗောဝါ’’တိ။ ဣမိနာပိ ဝိညာယတိ ‘‘ပဉ္စာနိသံသာနံ ကာရဏဘူတံ အတ္ထာရကမ္မမေဝ ဥဒ္ဓရီယတိ၊ န ကထိနဒုဿဒါနဘူတံ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မ’’န္တိ။

အာနိသံသကထာယံ ပဉ္စာတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာ အနာမန္တစာရာဒယော ပဉ္စ ကိရိယာ။ ကပ္ပိဿန္တီတိ ကပ္ပာ ဘဝိဿန္တိ၊ အနာပတ္တိကာရဏာ ဘဝိဿန္တီတိ အတ္ထော။ အနာမန္တစာရောတိ အနာမန္တေတွာ စရဏံ။ ယော ဟိ ဒါယကေဟိ ဘတ္တေန နိမန္တိတော ဟုတွာ သဘတ္တော သမာနော ဝိဟာရေ သန္တံ ¶ ဘိက္ခုံ အနာမန္တေတွာ ကုလေသု စာရိတ္တံ အာပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဘိက္ခုနော စာရိတ္တသိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယာပတ္တိ ဟောတိ၊ သာ အာပတ္တိ အတ္ထတကထိနဿ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ စာရိတ္တသိက္ခာပဒံ နာမ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု နိမန္တိတော သဘတ္တော သမာနော သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆာ ပုရေဘတ္တံ ဝါ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝါ ကုလေသု စာရိတ္တံ အာပဇ္ဇေယျ အညတြ သမယာ၊ ပါစိတ္တိယံ။ တတ္ထာယံ သမယော စီဝရဒါနသမယော စီဝရကာရသမယော၊ အယံ တတ္ထ သမယော’’တိ အစေလကဝဂ္ဂေ ပဉ္စမသိက္ခာပဒံ (ပါစိ။ ၂၉၉-၃၀၀)။ စီဝရဝိပ္ပဝါသောတိ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ အညတရေန ဝါ သဗ္ဗေန ဝါ ဝိနာ ဟတ္ထပါသေ အကတွာ အရုဏုဋ္ဌာပနံ၊ ဧဝံ ကရောတောပိ ဒုတိယကထိနသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ စ ဒုတိယကထိနသိက္ခာပဒံ နာမ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ပန ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ ဧကရတ္တမ္ပိ စေ ဘိက္ခု တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝသေယျ အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ အာဂတံ နိဿဂ္ဂိယေသု ဒုတိယသိက္ခာပဒံ (ပါရာ။ ၄၇၂)။

ဂဏဘောဇနန္တိ ¶ ဧတေန ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဂဏဘောဇနံ နာမ ‘‘အမှာကံ ဘတ္တံ ဒေထာ’’တိ ဘိက္ခူနံ ဝိညတ္တိယာ ဝါ ‘‘အမှာကံ ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဒါယကာနံ နိမန္တနေန ဝါ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန စတ္တာရော ဝါ အတိရေကာ ဝါ ဘိက္ခူ ဧကတော ပဋိဂ္ဂဏှိတွာ ဧကတော ဘုဉ္ဇနံ။ ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒံ နာမ ‘‘ဂဏဘောဇနေ အညတြ သမယာ ပါစိတ္တိယံ။ တတ္ထာယံ သမယော ဂိလာနသမယော စီဝရဒါနသမယော စီဝရကာရသမယော အဒ္ဓါနဂမနသမယော နာဝါဘိရုဟနသမယော မဟာသမယော သမဏဘတ္တသမယော၊ အယံ တတ္ထ သမယော’’တိ အာဂတံ ဘောဇနဝဂ္ဂေ ဒုတိယသိက္ခာပဒံ (ပါစိ။ ၂၁၅)။ အနဓိဋ္ဌိတံ အဝိကပ္ပိတံ ဝဋ္ဋတီတိ ပဌမကထိနသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ ပဌမကထိနသိက္ခာပဒံ နာမ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ပန ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတဗ္ဗံ၊ တံ အတိက္ကာမယတော နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ အာဂတံ နိဿဂ္ဂိယေသု ပဌမသိက္ခာပဒံ (ပါရာ။ ၄၇၂)။ ကထိနတ္ထတသီမာယာတိ ဥပစာရသီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မတကစီဝရန္တိ မတဿ စီဝရံ။ တတြုပ္ပာဒေနာတိ သင်္ဃသန္တကေန အာရာမုယျာနခေတ္တဝတ္ထုအာဒိနာ။ ယံ သင်္ဃိကံ စီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ တေသံ ဘဝိဿတီတိ ဣမိနာ စီဝရမေဝ ကထိနတ္ထာရကာနံ ဘိက္ခူနံ သန္တကံ ဟောတိ၊ တတော အညံ ပိဏ္ဍပါတဘေသဇ္ဇာဒိကံ အာဂတာဂတဿ သင်္ဃဿ သန္တကံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။

ဧဝံ ¶ အဋ္ဌင်္ဂသမ္ပန္နော၊ လဇ္ဇီ ဘိက္ခု သုပေသလော၊

ကရေယျ ကထိနတ္ထာရံ၊ ဥဗ္ဘာရဉ္စာပိ သာဓုကန္တိ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ကထိနတ္ထာရဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၂၂၇။ ဧဝံ ¶ ကထိနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဂရုဘဏ္ဍာဒိဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂရုဘဏ္ဍာနီတိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂရူတိ –

‘‘ပုမေ အာစရိယာဒိမှိ၊ ဂရု မာတာပိတူသုပိ၊

ဂရု တီသု မဟန္တေ စ၊ ဒုဇ္ဇရာလဟုကေသု စာ’’တိ။ –

ဝုတ္တေသု အနေကတ္ထေသု အလဟုကဝါစကော။ ဘဏ္ဍ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဘာဇနာဒိပရိက္ခာရေ၊ ဘဏ္ဍံ မူလဓနေပိ စာ’’တိ ဧတ္ထ ဘာဇနာဒိပရိက္ခာရတ္ထော ဟောတိ။ ဝစနတ္ထော ပန ဂရန္တိ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တိ ဥဂ္ဂတာ ပါကဋာ ဟောန္တီတိ ဂရူနိ၊ ဘဍိတဗ္ဗာနိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာနီတိ ဘဏ္ဍာနိ၊ ဂရူနိ စ တာနိ ဘဏ္ဍာနိ စာတိ ဂရုဘဏ္ဍာနိ၊ အာရာမာဒီနိ ဝတ္ထူနိ။ ဣတိ အာဒိနာ နယေန သေနာသနက္ခန္ဓကေ ဘဂဝတာ ဒဿိတာနိ ဣမာနိ ပဉ္စ ဝတ္ထူနိ ဂရုဘဏ္ဍာနိ နာမာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

မဉ္စေသု မသာရကောတိ မဉ္စပါဒေ ဝိဇ္ဈိတွာ တတ္ထ အဋနိယော ပဝေသေတွာ ကတော။ ဗုန္ဒိကာဗဒ္ဓါတိ အဋနီဟိ မဉ္စပါဒေ ဍံသာပေတွာ ပလ္လင်္ကသင်္ခေပေန ကတော။ ကုဠီရပါဒကောတိ အဿမေဏ္ဍကာဒီနံ ပါဒသဒိသေဟိ ပါဒေဟိ ကတော။ ယော ဝါ ပန ကောစိ ဝင်္ကပါဒကော၊ အယံ ဝုစ္စတိ ‘‘ကုဠီရပါဒကော’’တိ။ အာဟစ္စပါဒကောတိ အယံ ပန ‘‘အာဟစ္စပါဒကော နာမ မဉ္စော အင်္ဂေ ဝိဇ္ဈိတွာ ကတော ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ပရတော ပါဠိယံယေဝ (ပါစိ။ ၁၃၁) ဝုတ္တော၊ တသ္မာ အဋနိယော ဝိဇ္ဈိတွာ ¶ တတ္ထ ပါဒသိခံ ပဝေသေတွာ ဥပရိ အာဏိံ ဒတွာ ကတမဉ္စော အာဟစ္စပါဒကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပီဌေပိ ဧသေဝ နယော။

ဥဏ္ဏဘိသိအာဒီနံ ပဉ္စန္နံ အညတရာတိ ဥဏ္ဏဘိသိ စောဠဘိသိ ဝါကဘိသိ တိဏဘိသိ ပဏ္ဏဘိသီတိ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ ဘိသီနံ အညတရာ ¶ ။ ပဉ္စ ဘိသိယောတိ ပဉ္စဟိ ဥဏ္ဏာဒီဟိ ပူရိတဘိသိယော။ တူလဂဏနာယ ဟိ ဧတာသံ ဂဏနာ။ တတ္ထ ဥဏ္ဏဂ္ဂဟဏေန န ကေဝလံ ဧဠကလောမမေဝ ဂဟိတံ၊ ဌပေတွာ ပန မနုဿလောမံ ယံ ကိဉ္စိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယမံသဇာတီနံ ပက္ခိစတုပ္ပဒါနံ လောမံ၊ သဗ္ဗံ ဣဓ ဥဏ္ဏဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတံ၊ တသ္မာ ဆန္နံ စီဝရာနံ၊ ဆန္နံ အနုလောမစီဝရာနဉ္စ အညတရေန ဘိသိစ္ဆဝိံ ကတွာ တံ သဗ္ဗံ ပက္ခိပိတွာ ဘိသိံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဠကလောမာနိ ပန အပက္ခိပိတွာ ကမ္ဗလမေဝ စတုဂ္ဂုဏံ ဝါ ပဉ္စဂုဏံ ဝါ ပက္ခိပိတွာ ကတာပိ ဥဏ္ဏဘိသိသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။ စောဠဘိသိအာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ နဝစောဠံ ဝါ ပုရာဏစောဠံ ဝါ သံဟရိတွာ ဝါ အန္တော ပက္ခိပိတွာ ဝါ ကတာ စောဠဘိသိ၊ ယံ ကိဉ္စိ ဝါကံ ပက္ခိပိတွာ ကတာ ဝါကဘိသိ၊ ယံ ကိဉ္စိ တိဏံ ပက္ခိပိတွာ ကတာ တိဏဘိသိ၊ အညတြ သုဒ္ဓတမာလပတ္တံ ယံ ကိဉ္စိ ပဏ္ဏံ ပက္ခိပိတွာ ကတာ ပဏ္ဏဘိသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တမာလပတ္တံ ပန အညေန မိဿမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ သုဒ္ဓံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဘိသိယာ ပမာဏနိယမော နတ္ထိ၊ မဉ္စဘိသိ ပီဌဘိသိ ဘူမတ္ထရဏဘိသိ စင်္ကမနဘိသိ ပါဒပုဉ္ဆနဘိသီတိ ဧတာသံ အနုရူပတော သလ္လက္ခေတွာ အတ္တနော ရုစိဝသေန ပမာဏံ ကာတဗ္ဗံ။ ယံ ပနေတံ ဥဏ္ဏာဒိပဉ္စဝိဓတူလမ္ပိ ဘိသိယံ ဝဋ္ဋတိ၊ တံ မသူရကေပိ ဝဋ္ဋတီတိ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မသူရကေတိ စမ္မမယဘိသိယံ။ ဧတေန မသူရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။

ဗိမ္ဗောဟနေ တီဏိ တူလာနိ ရုက္ခတူလံ လတာတူလံ ပေါဋကီတူလန္တိ။ တတ္ထ ရုက္ခတူလန္တိ သိမ္ဗလိရုက္ခာဒီနံ ယေသံ ကေသဉ္စိ ရုက္ခာနံ တူလံ။ လတာတူလန္တိ ခီရဝလ္လိအာဒီနံ ယာသံ ကာသဉ္စိ လတာနံ တူလံ။ ပေါဋကီတူလန္တိ ပေါဋကီတိဏာဒီနံ ယေသံ ကေသဉ္စိ တိဏဇာတိကာနံ အန္တမသော ဥစ္ဆုနဠာဒီနမ္ပိ တူလံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၉၇) ပန ‘‘ပေါဋကီတူလန္တိ ဧရကတိဏတူလ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧတေဟိ တီဟိ သဗ္ဗဘူတဂါမာ သင်္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ ရုက္ခဝလ္လိတိဏဇာတိယော ¶ ဟိ မုဉ္စိတွာ အညော ဘူတဂါမော နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ယဿ ကဿစိ ဘူတဂါမဿ တူလံ ဗိမ္ဗောဟနေ ဝဋ္ဋတိ၊ ဘိသိံ ပန ပါပုဏိတွာ သဗ္ဗမ္ပေတံ ‘‘အကပ္ပိယတူလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ န ကေဝလဉ္စ ဗိမ္ဗောဟနေ ဧတံ တူလမေဝ၊ ဟံသမောရာဒီနံ သဗ္ဗသကုဏာနံ၊ သီဟာဒီနံ သဗ္ဗစတုပ္ပဒါနဉ္စ ¶ လောမမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ပိယင်္ဂုပုပ္ဖဗကုဠပုပ္ဖာဒိ ပန ယံ ကိဉ္စိ ပုပ္ဖံ န ဝဋ္ဋတိ။ တမာလပတ္တံ သုဒ္ဓမေဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ မိဿကံ ပန ဝဋ္ဋတိ၊ ဘိသီနံ အနုညာတံ ပဉ္စဝိဓံ ဥဏ္ဏာဒိတူလမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အဒ္ဓကာယိကာနိ ပန ဗိမ္ဗောဟနာနိ န ဝဋ္ဋန္တိ။ အဒ္ဓကာယိကာနီတိ ဥပဍ္ဎကာယပ္ပမာဏာနိ၊ ယေသု ကဋိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သီသံ ဥပဒဟန္တိ ဌပေန္တိ။ သီသပ္ပမာဏံ ပန ဝဋ္ဋတိ၊ သီသပ္ပမာဏံ နာမ ယဿ ဝိတ္ထာရတော တီသု ကဏ္ဏေသု ဒွိန္နံ ကဏ္ဏာနံ အန္တရံ မိနိယမာနံ ဝိဒတ္ထိ စေဝ စတုရင်္ဂုလဉ္စ ဟောတိ၊ မဇ္ဈဋ္ဌာနံ မုဋ္ဌိရတနံ ဟောတိ၊ ဒီဃတော ပန ဒိယဍ္ဎရတနံ ဝါ ဒွိရတနံ ဝါတိ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တံ၊ အယံ သီသပ္ပမာဏဿ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ၊ ဣတော ဥဒ္ဓံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဟေဋ္ဌာ ပန ဝဋ္ဋတီတိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၇) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘တီသု ကဏ္ဏေသု ဒွိန္နံ ကဏ္ဏာန’’န္တိ ပါဌံ ဥပနိဓာယ ဗိမ္ဗောဟနဿ ဥဘောသု အန္တေသု ဌပေတဗ္ဗစောဠကံ တိကောဏမေဝ ကရောန္တိ ဧကစ္စေ။ ‘‘ဣဒဉ္စ ဌာနံ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိ ဝဒန္တိ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၉၇) ပန ‘‘သီသပ္ပမာဏံ နာမ ယတ္ထ ဂီဝါယ သဟ သကလံ သီသံ ဌပေတုံ သက္ကာ၊ တဿ စ မုဋ္ဌိရတနံ ဝိတ္ထာရပ္ပမာဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘ဝိတ္ထာရတော’တိအာဒိမာဟ။ ဣဒဉ္စ ဗိမ္ဗောဟနဿ ဥဘောသု အန္တေသု ဌပေတဗ္ဗစောဠပ္ပမာဏဒဿနံ၊ တဿ ဝသေန ဗိမ္ဗောဟနဿ ဝိတ္ထာရပ္ပမာဏံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ တံ ဝဋ္ဋံ ဝါ စတုရဿံ ဝါ ကတွာ သိဗ္ဗိတံ ယထာ ကောဋိတော ကောဋိ ဝိတ္ထာရတော ပုထုလဋ္ဌာနံ မုဋ္ဌိရတနပ္ပမာဏံ ဟောတိ၊ ဧဝံ သိဗ္ဗိတဗ္ဗံ၊ ဣတော အဓိကံ န ဝဋ္ဋတိ။ တံ ပန အန္တေသု ဌပိတစောဠံ ကောဋိယာ ကောဋိံ အာဟစ္စ ဒိဂုဏံ ကတံ ¶ တိကဏ္ဏံ ဟောတိ၊ တေသု တီသု ကဏ္ဏေသု ဒွိန္နံ ကဏ္ဏာနံ အန္တရံ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလံ ဟောတိ၊ မဇ္ဈဋ္ဌာနံ ကောဋိတော ကောဋိံ အာဟစ္စ မုဋ္ဌိရတနံ ဟောတိ၊ ဣဒမဿ ဥက္ကဋ္ဌပ္ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဗိမ္ဗောဟနဿ ဥဘောသု အန္တေသု ဌပေတဗ္ဗစောဠကံ ပကတိယာယေဝ တိကဏ္ဏံ န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ကောဋိယာ ကောဋိံ အာဟစ္စ ဒိဂုဏကတကာလေယေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ စောဠကံ ဝဋ္ဋံ ဝါ ဟောတု စတုရဿံ ဝါ၊ ဒိဂုဏံ ကတွာ မိနိယမာနံ တိကဏ္ဏမေဝ ဟောတိ၊ ဒွိန္နဉ္စ ကဏ္ဏာနံ အန္တရံ စတုရင်္ဂုလာဓိကဝိဒတ္ထိမတ္တံ ဟောတိ၊ တဿ စ စောဠကဿ မဇ္ဈဋ္ဌာနံ မုဋ္ဌိရတနံ ဟောတိ၊ တဿေဝ စောဠကဿ ပမာဏေန ဗိမ္ဗောဟနဿ မဇ္ဈဋ္ဌာနမ္ပိ မုဋ္ဌိရတနံ ဟောတီတိ ဝိညာယတီတိ။

‘‘ကမ္ဗလမေဝ…ပေ… ဥဏ္ဏဘိသိသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတီတိ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ ဂေါနကာဒိအကပ္ပိယမ္ပိ ဥဏ္ဏမယတ္ထရဏံ ဘိသိယံ ပက္ခိပိတွာ သယိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မသူရကေတိ စမ္မမယဘိသိယံ၊ စမ္မမယံ ပန ဗိမ္ဗောဟနံ တူလပုဏ္ဏမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ¶ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၉၇) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၉၇) ပန ‘‘သီသပ္ပမာဏန္တိ ယတ္ထ ဂလဝါဋကတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗသီသံ ဥပဒဟန္တိ၊ တံ သီသပ္ပမာဏံ ဟောတိ၊ တဉ္စ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော တိရိယံ မုဋ္ဌိရတနံ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘ယတ္ထ ဝိတ္ထာရတော တီသု ကဏ္ဏေသူ’တိအာဒိမာဟ။ မဇ္ဈဋ္ဌာနံ မုဋ္ဌိရတနံ ဟောတီတိ ဗိမ္ဗောဟနဿ မဇ္ဈဋ္ဌာနံ တိရိယတော မုဋ္ဌိရတနပ္ပမာဏံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အရဉ္ဇရောတိ ဗဟုဥဒကဂဏှနကာ မဟာစာဋိ။ ဇလံ ဂဏှိတုံ အလန္တိ အရဉ္ဇရော၊ ဝဋ္ဋစာဋိ ဝိယ ဟုတွာ ထောကံ ဒီဃမုခေါ မဇ္ဈေ ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတွာ ကတောတိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယန္တိ အဇ္ဈာဟာရသမ္ဗန္ဓော။

ဒွိသင်္ဂဟာနိ ¶ ဒွေ ဟောန္တီတိ ဒွေ ပဌမဒုတိယအဝိဿဇ္ဇိယာနိ ‘‘အာရာမော အာရာမဝတ္ထူ’’တိ စ ‘‘ဝိဟာရော ဝိဟာရဝတ္ထူ’’တိ စ ဝုတ္တဒွေဒွေဝတ္ထုသင်္ဂဟာနိ ဟောန္တိ။ တတိယံ အဝိဿဇ္ဇိယံ ‘‘မဉ္စော ပီဌံ ဘိသိ ဗိမ္ဗောဟန’’န္တိ ဝုတ္တစတုဝတ္ထုသင်္ဂဟံ ဟောတိ။ စတုတ္ထံ အဝိဿဇ္ဇိယံ ‘‘လောဟကုမ္ဘီ လောဟဘာဏကံ လောဟဝါရကော လောဟကဋာဟံ ဝါသိ ဖရသု ကုဌာရီ ကုဒါလော နိခါဒန’’န္တိ ဝုတ္တနဝကောဋ္ဌာသဝန္တံ ဟောတိ။ ပဉ္စမံ အဝိဿဇ္ဇိယံ ‘‘ဝလ္လိ ဝေဠု မုဉ္ဇံ ပဗ္ဗဇံ တိဏံ မတ္တိကာ ဒါရုဘဏ္ဍံ မတ္တိကာဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တအဋ္ဌဘေဒနံ အဋ္ဌပဘေဒဝန္တံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ပဉ္စနိမ္မလလောစနောတိ မံသစက္ခုဒိဗ္ဗစက္ခုဓမ္မစက္ခုဗုဒ္ဓစက္ခုသမန္တစက္ခူနံ ဝသေန နိမ္မလပဉ္စလောစနော။

သေနာသနက္ခန္ဓကေ အဝိဿဇ္ဇိယံ ကီဋာဂိရိဝတ္ထုသ္မိံ အဝေဘင်္ဂိယန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သေနာသနက္ခန္ဓကေ ဂါမကာဝါသဝတ္ထုသ္မိံ အဝိဿဇ္ဇိယံ ကီဋာဂိရိဝတ္ထုသ္မိံ အဝေဘင်္ဂိယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဒွိန္နမ္ပိ ဝတ္ထူနံ သေနာသနက္ခန္ဓကေ အာဂတတ္တာ။ သေနာသနက္ခန္ဓကေတိ အယံ သာမညာဓာရော။ ဂါမကာဝါသဝတ္ထုသ္မိံ ကီဋာဂိရိဝတ္ထုသ္မိန္တိ ဝိသေသာဓာရော။ အယမတ္ထော ပါဠိံ ဩလောကေတွာ ပစ္စေတဗ္ဗော။ တေနေဝ ဟိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) ‘‘သေနာသနက္ခန္ဓကေ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဣဓ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ ဣဓာတိ ဣမိနာ ဂါမကာဝါသဝတ္ထုံ ဒဿေတိ၊ ကီဋာဂိရိဝတ္ထု ပန သရူပတော ဒဿိတမေဝ။ သာမညာဓာရော ပန တံသံဝဏ္ဏနာဘာဝတော အဝုတ္တောပိ သိဇ္ဈတီတိ န ဝုတ္တောတိ ဝိညာယတိ။

၂၂၈။ ထာဝရေန စ ထာဝရံ၊ ဂရုဘဏ္ဍေန စ ဂရုဘဏ္ဍန္တိ ဧတ္ထ ပဉ္စသု ကောဋ္ဌာသေသု ပုရိမဒွယံ ထာဝရံ၊ ပစ္ဆိမတ္တယံ ဂရုဘဏ္ဍန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမကမေဝ ဒေတီတိ ဧတ္ထ ဦနကံ ဒေန္တမ္ပိ ဝိဟာရဝတ္ထုသာမန္တံ ¶ ဂဟေတွာ ဒူရတရံ ဒုက္ခဂေါပံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ဘိက္ခူနဉ္စေ မဟဂ္ဃတရံ…ပေ… သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဇာနာပေတွာတိ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဇာနာပေတွာ၊ အပလောကေတွာတိ အတ္ထော။ နနု တုမှာကံ ဗဟုတရံ ရုက္ခာတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဣဒံ သာမိကေသု အတ္တနော ဘဏ္ဍဿ မဟဂ္ဃတံ အဇာနိတွာ ဒေန္တေသု တံ ဉတွာ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှတော အဝဟာရော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ ဝိဟာရေန ဝိဟာရော ပရိဝတ္တေတဗ္ဗောတိ သဝတ္ထုကေန အညေသံ ဘူမိယံ ကတပါသာဒါဒိနာ၊ အဝတ္ထုကေန ဝါ သဝတ္ထုကံ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗံ၊ အဝတ္ထုကံ ပန အဝတ္ထုကေနေဝ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗံ ကေဝလံ ပါသာဒဿ ဘူမိတော အထာဝရတ္တာ။ ဧဝံ ထာဝရေသုပိ ထာဝရဝိဘာဂံ ဉတွာဝ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗံ။

‘‘ကပ္ပိယမဉ္စာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဣမိနာ သုဝဏ္ဏာဒိဝိစိတ္တံ အကပ္ပိယမဉ္စံ ‘သင်္ဃဿာ’တိ ဝုတ္တေပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ‘ဝိဟာရဿ ဒေမာ’တိ ဝုတ္တေ သင်္ဃဿ ဝဋ္ဋတိ၊ န ပုဂ္ဂလဿ ခေတ္တာဒိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၁) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠွဂ္ဂ ၃။၃၂၁) ပန ‘‘ကပ္ပိယမဉ္စာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ‘သင်္ဃဿ ဒေမာ’တိ ဒိန္နံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန ‘ဝိဟာရဿ ဒေမာ’တိ ဝဒန္တိ၊ သုဝဏ္ဏရဇတမယာဒိအကပ္ပိယမဉ္စေပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ကေဝလံ…ပေ… ပရိဝတ္တေတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ ဣမိနာ အထာဝရေန ထာဝရမ္ပိ အထာဝရမ္ပိ ပရိဝတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ထာဝရေန အထာဝရမေဝ ဟိ ပရိဝတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အကပ္ပိယံ ဝါ မဟဂ္ဃံ ကပ္ပိယံ ဝါတိ ဧတ္ထ အကပ္ပိယံ နာမ သုဝဏ္ဏမယမဉ္စာဒိ အကပ္ပိယဘိသိဗိမ္ဗောဟနာနိ စ။ မဟဂ္ဃံ ကပ္ပိယံ နာမ ဒန္တမယမဉ္စာဒိ၊ ပါဝါရာဒိကပ္ပိယအတ္ထရဏာဒီနိ စာ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ ဝုတ္တံ၊ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘အကပ္ပိယံ ဝါတိ အာသန္ဒိအာဒိ၊ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ဗိမ္ဗောဟနာဒိ စ။ မဟဂ္ဃံ ကပ္ပိယံ ဝါတိ သုဝဏ္ဏာဒိဝိစိတ္တံ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဒိန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၂၂၉။ ‘‘ကာဠလောဟ ¶ …ပေ… ဘာဇေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝဋ္ဋကံသလောဟမယမ္ပိ ဘာဇနံ ပုဂ္ဂလိကမ္ပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုမ္ပိ ပရိဟရိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ပုဂ္ဂလာနံ ပရိဟရိတဗ္ဗဿေဝ ဘာဇေတဗ္ဗတ္တာတိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဥပရိ ‘‘ကံသလောဟဝဋ္ဋလောဟဘာဇနဝိကတိ သင်္ဃိကပရိဘောဂေန ဝါ ဂိဟိဝိကဋာ ဝါ ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိကေန မဟာပစ္စရိဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဣမဿ ဟိ ‘‘ဝဋ္ဋလောဟကံသလောဟာနံ ယေန ကေနစိ ကတော သီဟဠဒီပေ ပါဒဂ္ဂဏှနကော ဘာဇေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တဿ မဟာအဋ္ဌကထာဝစနဿ ပဋိက္ခေပါယ တံ မဟာပစ္စရိဝစနံ ပစ္ဆာ ဒဿိတံ၊ တသ္မာ ဝဋ္ဋလောဟကံသလောဟမယံ ယံ ကိဉ္စိ ပါဒဂ္ဂဏှနကဝါရကမ္ပိ ဥပါဒါယ အဘာဇနီယမေဝ၊ ဂိဟီဟိ ဒီယမာနမ္ပိ ပုဂ္ဂလဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတုမ္ပိ ¶ န ဝဋ္ဋတိ။ ပါရိဟာရိယံ န ဝဋ္ဋတီတိ ပတ္တာဒိပရိက္ခာရံ ဝိယ သယမေဝ ပဋိသာမေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဂိဟိသန္တကံ ဝိယ အာရာမိကာဒယော စေ သယမေဝ ဂေါပေတွာ ဝိနိယောဂကာလေ အာနေတွာ ပဋိဒေန္တိ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ‘‘ပဋိသာမေတွာ ဘိက္ခူနံ ဒေထာ’’တိ ဝတ္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ။

ပဏ္ဏသူစိ နာမ လေခနီတိ ဝဒန္တိ။ အတ္တနာ လဒ္ဓါနိပီတိအာဒိနာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဒေါသော နတ္ထိ၊ ပရိဟရိတွာ ပရိဘောဂေါဝ အာပတ္တိကရောတိ ဒဿေတိ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ဥပရိ ဘာဇနီယဝါသိအာဒီသု အတ္တနော သန္တကေသုပိ။

အနာမာသမ္ပီတိ သုဝဏ္ဏာဒိမယမ္ပိ၊ သဗ္ဗံ တံ အာမသိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

ဥပက္ခရေတိ ဥပကရဏေ။ သိခရံ နာမ ယေန ပရိဗ္ဘမန္တာ ဆိန္ဒန္တိ။ ပတ္တဗန္ဓကော နာမ ပတ္တဿ ဂဏ္ဌိအာဒိကာရကော။ ‘‘ပဋိမာနံ သုဝဏ္ဏာဒိပတ္တကာရကော’’တိပိ ဝဒန္တိ။

‘‘အဍ္ဎဗာဟူတိ ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အံသကူဋ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ‘‘အဍ္ဎဗာဟု နာမ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလန္တိပိ ဝဒန္တီ’’တိ ¶ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၁) ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃၂၁) ‘‘အဍ္ဎဗာဟူတိ ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အံသကူဋန္တိ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၁) ပန ‘‘အဍ္ဎဗာဟုပ္ပမာဏာ နာမ အဍ္ဎဗာဟုမတ္တာ၊ အဍ္ဎဗျာမမတ္တာတိပိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယောတ္တာနီတိ စမ္မရဇ္ဇုကာ။ တတ္ထဇာတကာတိ သင်္ဃိကဘူမိယံ ဇာတာ။

‘‘အဋ္ဌင်္ဂုလသူစိဒဏ္ဍမတ္တောတိ ဒီဃသော အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တော ပရိဏာဟတော ပဏ္ဏသူစိဒဏ္ဍမတ္တော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၂၁) ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၁) ‘‘အဋ္ဌင်္ဂုလသူစိဒဏ္ဍမတ္တောတိ သရဒဏ္ဍာဒိသူစိအာကာရတနုဒဏ္ဍကမတ္တောပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏောတိ ဒီဃတော အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏော။ ရိတ္တပေါတ္ထကောပီတိ အလိခိတပေါတ္ထကောပိ၊ ဣဒဉ္စ ပဏ္ဏပ္ပသင်္ဂေန ဝုတ္တံ။

အာသန္ဒိကောတိ စတုရဿပီဌံ ဝုစ္စတိ ‘‘ဥစ္စကမ္ပိ အာသန္ဒိက’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၇) ဝစနတော ¶ ။ ဧကတောဘာဂေန ဒီဃပီဌမေဝ ဟိ အဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကံ ဝဋ္ဋတိ၊ စတုရဿာသန္ဒိကော ပန ပမာဏာတိက္ကန္တောပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတ္တင်္ဂေါ နာမ တီသု ဒိသာသု အပဿယံ ကတွာ ကတမဉ္စော၊ အယမ္ပိ ပမာဏာတိက္ကန္တောပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဘဒ္ဒပီဌန္တိ ဝေတ္တမယံ ပီဌံ ဝုစ္စတိ။ ပီဌိကာတိ ပိလောတိကဗန္ဓံ ပီဌမေဝ။ ဧဠကပါဒပီဌံ နာမ ဒါရုပဋိကာယ ဥပရိပါဒေ ဌပေတွာ ဘောဇနဖလကံ ဝိယ ကတပီဌံ ဝုစ္စတိ။ အာမဏ္ဍကဝဏ္ဋကပီဌံ နာမ အာမလကာကာရေန ယောဇိတဗဟဥပါဒပီဌံ။ ဣမာနိ တာဝ ပါဠိယံ အာဂတပီဌာနိ။ ဒါရုမယံ ပန သဗ္ဗမ္ပိ ပီဌံ ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ဃဋ္ဋနဖလကံ နာမ ယတ္ထ ဌပေတွာ ရဇိတစီဝရံ ဟတ္ထေန ဃဋ္ဋေန္တိ။ ဃဋ္ဋနမုဂ္ဂရော နာမ အနုဝါတာဒိဃဋ္ဋနတ္ထံ ကတောတိ ဝဒန္တီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၂၁) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၁) ‘‘ဃဋ္ဋနဖလကံ ဃဋ္ဋနမုဂ္ဂရောတိ ဣဒံ ရဇိတစီဝရံ ဧကသ္မိံ မဋ္ဌေ ဒဏ္ဍမုဂ္ဂရေ ¶ ဝေဌေတွာ ဧကဿ မဋ္ဌဖလကဿ ဥပရိ ဌပေတွာ ဥပရိ အပရေန မဋ္ဌဖလကေန နိက္ကုဇ္ဇိတွာ ဧကော ဥပရိ အက္ကမိတွာ တိဋ္ဌတိ၊ ဒွေ ဇနာ ဥပရိဖလကံ ဒွီသု ကောဋီသု ဂဟေတွာ အပရာပရံ အာကဍ္ဎနဝိကဍ္ဎနံ ကရောန္တိ၊ ဧတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထေ ဌပါပေတွာ ဟတ္ထေန ပဟရဏံ ပန နိဋ္ဌိတရဇနဿ စီဝရဿ အလ္လကာလေ ကာတဗ္ဗံ၊ ဣဒံ ပန ဖလကမုဂ္ဂရေဟိ ဃဋ္ဋနံ သုက္ခကာလေ ထဒ္ဓဘာဝဝိမောစနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အမ္ဗဏန္တိ ဖလကေဟိ ပေါက္ခရဏီသဒိသကတပါနီယဘာဇနံ။ ရဇနဒေါဏီတိ ယတ္ထ ပက္ကရဇနံ အာကိရိတွာ ဌပေန္တီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘အမ္ဗဏန္တိ ဧကဒေါဏိကနာဝါဖလကေဟိ ပေါက္ခရဏီသဒိသံ ကတံ။ ပါနီယဘာဇနန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ရဇနဒေါဏီတိ ဧကဒါရုနာဝ ကတံ ရဇနဘာဇနံ။ ဥဒကဒေါဏီတိ ဧကဒါရုနာဝ ကတံ ဥဒကဘာဇန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

‘‘ဘူမတ္ထရဏံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အကပ္ပိယစမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပစ္စတ္ထရဏဂတိကန္တိ ဣမိနာ မဉ္စပီဌေပိ အတ္ထရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ပါဝါရာဒိပစ္စတ္ထရဏမ္ပိ ဂရုဘဏ္ဍန္တိ ဧကေ။ နောတိ အပရေ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၂၁) ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃၂၁) ပန ‘‘ဒဏ္ဍမုဂ္ဂရော နာမ ‘ယေန ရဇိတစီဝရံ ပေါထေန္တိ၊ တမ္ပိ ဂရုဘဏ္ဍမေဝါ’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ ‘ပစ္စတ္ထရဏဂတိက’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ စ အပိ-သဒ္ဒေန ပါဝါရာဒိပစ္စတ္ထရဏံ သဗ္ဗံ ဂရုဘဏ္ဍမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဧတေနေဝ သုတ္တေန အညထာ အတ္ထံ ဝတွာ ပါဝါရာဒိပစ္စတ္ထရဏံ န ဂရုဘဏ္ဍံ၊ ဘာဇနီယမေဝ၊ သေနာသနတ္ထာယ ဒိန္နပစ္စတ္ထရဏမေဝ ဂရုဘဏ္ဍန္တိ ဝဒန္တိ။ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၁) ပန ¶ ‘‘ဘူမတ္ထရဏံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အကပ္ပိယစမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဘူမတ္ထရဏသင်္ခေပေန သယိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ပစ္စတ္ထရဏဂတိကန္တိ ဣမိနာ မဉ္စာဒီသု ¶ အတ္ထရိတဗ္ဗံ မဟာစမ္မံ ဧဠကစမ္မံ နာမာတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဆတ္တမုဋ္ဌိပဏ္ဏန္တိ တာလပဏ္ဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပတ္တကဋာဟန္တိ ပတ္တပစနကဋာဟံ။ ဂဏ္ဌိကာတိ စီဝရဂဏ္ဌိကာ။ ဝိဓောတိ ကာယဗန္ဓနဝိဓော။

ဣဒါနိ ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ (ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) အာဂတနယော ဝုစ္စတေ – အာရာမော နာမ ပုပ္ဖာရာမော ဝါ ဖလာရာမော ဝါ။ အာရာမဝတ္ထု နာမ တေသံယေဝ အာရာမာနံ အတ္ထာယ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဌပိတောကာသော။ တေသု ဝါ အာရာမေသု ဝိနဋ္ဌေသု တေသံ ပေါရာဏကဘူမိဘာဂေါ။ ဝိဟာရော နာမ ယံ ကိဉ္စိ ပါသာဒါဒိသေနာသနံ။ ဝိဟာရဝတ္ထု နာမ တဿ ပတိဋ္ဌာနောကာသော။ မဉ္စော နာမ မသာရကော ဗုန္ဒိကာဗဒ္ဓါ ကုဠီရပါဒကော အာဟစ္စပါဒကောတိ ဣမေသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနံ စတုန္နံ မဉ္စာနံ အညတရော။ ပီဌံ နာမ မသာရကာဒီနံယေဝ စတုန္နံ ပီဌာနံ အညတရံ။ ဘိသိ နာမ ဥဏ္ဏဘိသိအာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဘိသီနံ အညတရံ။ ဗိမ္ဗောဟနံ နာမ ရုက္ခတူလလတာတူလပေါဋကီတူလာနံ အညတရေန ပုဏ္ဏံ။ လောဟကုမ္ဘီ နာမ ကာဠလောဟေန ဝါ တမ္ဗလောဟေန ဝါ ယေန ကေနစိ ကတကုမ္ဘီ။ လောဟဘာဏကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန ဘာဏကန္တိ အရဉ္ဇရော ဝုစ္စတိ။ ဝါရကောတိ ဃဋော။ ကဋာဟံ ကဋာဟမေဝ။ ဝါသိအာဒီသု ဝလ္လိအာဒီသု စ ဒုဝိညေယျံ နာမ နတ္ထိ…ပေ…။

တတ္ထ ထာဝရေန ထာဝရန္တိ ဝိဟာရဝိဟာရဝတ္ထုနာ အာရာမအာရာမဝတ္ထုံ ဝိဟာရဝိဟာရဝတ္ထုံ။ ဣတရေနာတိ အထာဝရေန၊ ပစ္ဆိမရာသိတ္တယေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အကပ္ပိယေနာတိ သုဝဏ္ဏမယမဉ္စာဒိနာ စေဝ အကပ္ပိယဘိသိဗိမ္ဗောဟနေဟိ စ။ မဟဂ္ဃကပ္ပိယေနာတိ ဒန္တမယမဉ္စာဒိနာ စေဝ ပါဝါရာဒိနာ စ။ ဣတရန္တိ အထာဝရံ။ ကပ္ပိယပရိဝတ္တနေန ပရိဝတ္တေတုန္တိ ယထာ အကပ္ပိယံ န ဟောတိ၊ ဧဝံ ပရိဝတ္တေတုံ…ပေ… ဧဝံ ¶ တာဝ ထာဝရေန ထာဝရပရိဝတ္တနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတရေန ဣတရပရိဝတ္တနေ ပန မဉ္စပီဌံ မဟန္တံ ဝါ ဟောတု၊ ခုဒ္ဒကံ ဝါ၊ အန္တမသော စတုရင်္ဂုလပါဒကံ ဂါမဒါရကေဟိ ပံသွာဂါရကေသု ကီဠန္တေဟိ ကတမ္ပိ သင်္ဃဿ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ…ပေ… သတဂ္ဃနကေန ဝါ သဟဿဂ္ဃနကေန ဝါ မဉ္စေန အညံ မဉ္စသတမ္ပိ လဘတိ၊ ပရိဝတ္တေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ကေဝလံ မဉ္စေန မဉ္စောယေဝ၊ အာရာမအာရာမဝတ္ထုဝိဟာရဝိဟာရဝတ္ထုပီဌဘိသိဗိမ္ဗောဟနာနိပိ ပရိဝတ္တေတုံ ဝဋ္ဋန္တိ။ ဧသ နယော ပီဌဘိသိဗိမ္ဗောဟနေသုပိ။

ကာဠလောဟတမ္ဗလောဟကံသလောဟဝဋ္ဋလောဟာနန္တိ ဧတ္ထ ကံသလောဟံ ဝဋ္ဋလောဟဉ္စ ကိတ္တိမလောဟံ။ တီဏိ ဟိ ¶ ကိတ္တိမလောဟာနိ ကံသလောဟံ ဝဋ္ဋလောဟံ ဟာရကူဋန္တိ။ တတ္ထ တိပုတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ကံသလောဟံ။ သီသတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ဝဋ္ဋလောဟံ။ ရသတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ဟာရကူဋံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကံသလောဟံ ဝဋ္ဋလောဟဉ္စ ကိတ္တိမလောဟ’’န္တိ။ တတော အတိရေကန္တိ တတော အတိရေကဂဏှနကော။ သာရကောတိ မဇ္ဈေ မကုဠံ ဒဿေတွာ မုခဝဋ္ဋိဝိတ္ထတံ ကတွာ ပိဋ္ဌိတော နာမေတွာ ကာတဗ္ဗံ ဧကံ ဘာဇနံ။ သရာဝန္တိပိ ဝဒန္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကဉ္စနကာဒီနံ ဂိဟိဥပကရဏာနံ ဂဟဏံ။ တာနိ ဟိ ခုဒ္ဒကာနိပိ ဂရုဘဏ္ဍာနေဝ ဂိဟိဥပကရဏတ္တာ။ ပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ မဟန္တာနီတိ ဒဿေတိ၊ ဣမာနိ ပန ဘာဇနီယာနိ ဘိက္ခုပကရဏတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ စ ဧတာနိ၊ ဧဝံ ကုဏ္ဍိကာပိ ဘာဇနီယာ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ယထာ စ မတ္တိကာဘဏ္ဍေ၊ ဧဝံ လောဟဘဏ္ဍေပိ ကုဏ္ဍိကာ ဘာဇနီယကောဋ္ဌာသမေဝ ဘဇတီ’’တိ။ သင်္ဃိကပရိဘောဂေနာတိ အာဂန္တုကာနံ ဝုဍ္ဎတရာနံ ဒတွာ ပရိဘောဂေန။ ဂိဟိဝိကဋာတိ ဂိဟီဟိ ဝိကတာ ပညတ္တာ၊ အတ္တနော ဝါ သန္တကကရဏေန ဝိရူပံ ကတာ။ ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂေန န ဝဋ္ဋတီတိ အာဂန္တုကာနံ အဒတွာ အတ္တနော သန္တကံ ဝိယ ဂဟေတွာ ¶ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပိပ္ဖလိကောတိ ကတ္တရိ။ အာရကဏ္ဋကံ သူစိဝေဓကံ။ တာဠံ ယန္တံ။ ကတ္တရယဋ္ဌိဝေဓကော ကတ္တရယဋ္ဌိဝလယံ။ ယထာ တထာ ဃနကတံ လောဟန္တိ လောဟဝဋ္ဋိ လောဟဂုဠော လောဟပိဏ္ဍိ လောဟစက္ကလိကန္တိ ဧဝံ ဃနကတံ လောဟံ။ ခီရပါသာဏမယာနီတိ မုဒုကခီရဝဏ္ဏပါသာဏမယာနိ။

ဂိဟိဝိကဋာနိပိ န ဝဋ္ဋန္တိ အနာမာသတ္တာ။ ပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ သင်္ဃိကပရိဘောဂေန ဝါ ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂေန ဝါတိ ဒဿေတိ။ သေနာသနပရိဘောဂေါ ပန သဗ္ဗကပ္ပိယော၊ တသ္မာ ဇာတရူပါဒိမယာ သဗ္ဗာပိ သေနာသနပရိက္ခာရာ အာမာသာ။ တေနာဟ ‘‘သေနာသနပရိဘောဂေ ပနာ’’တိအာဒိ။

သေသာတိ တတော မဟတ္တရီ ဝါသိ။ ယာ ပနာတိ ယာ ကုဌာရီ ပန။ ကုဒါလော အန္တမသော စတုရင်္ဂုလမတ္တောပိ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ။ နိခါဒနံ စတုရဿမုခံ ဝါ ဟောတု ဒေါဏိမုခံ ဝါ ဝင်္ကံ ဝါ ဥဇုကံ ဝါ၊ အန္တမသော သမ္မုဉ္ဇနီဒဏ္ဍဝေဓနမ္ပိ၊ ဒဏ္ဍဗန္ဓဉ္စေ၊ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ကုဒါလော ဒဏ္ဍဗန္ဓနိခါဒနံ ဝါ အဂရုဘဏ္ဍံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ သိပါဋိကာ နာမ ခုရကောသော၊ သိခရံ ပန ဒဏ္ဍဗန္ဓနိခါဒနံ အနုလောမေတီတိ အာဟ ‘‘သိခရမ္ပိ နိခါဒနေနေဝ သင်္ဂဟိတ’’န္တိ။ သစေ ပန ဝါသိ အဒဏ္ဍကံ ဖလမတ္တံ၊ ဘာဇနီယံ။ ဥပက္ခရေတိ ဝါသိအာဒိဘဏ္ဍေ။

ပတ္တဗန္ဓကော နာမ ပတ္တဿ ဂဏ္ဌိကာဒိကာရကော။ ‘‘ပဋိမာနံ သုဝဏ္ဏာဒိပတ္တကာရကော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တိပုစ္ဆေဒနကသတ္ထံ သုဝဏ္ဏစ္ဆေဒနကသတ္ထံ ကတပရိကမ္မစမ္မစ္ဆိန္ဒနကခုဒ္ဒကသတ္ထန္တိ ဣမာနိ ¶ စေတ္ထ တီဏိ ပိပ္ဖလိကံ အနုလောမန္တီတိ အာဟ ‘‘အယံ ပန ဝိသေသော’’တိအာဒိ။ ဣတရာနီတိ မဟာကတ္တရိအာဒီနိ။

အဍ္ဎဗာဟုပ္ပမာဏာတိ ¶ ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အံသကူဋပ္ပမာဏာ၊ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထဇာတကာတိ သင်္ဃိကဘူမိယံ ဇာတာ၊ အာရက္ခသံဝိဓာနေန ရက္ခိတတ္တာ ရက္ခိတာ စ သာ မဉ္ဇူသာဒီသု ပက္ခိတ္တံ ဝိယ ယထာ တံ န နဿတိ၊ ဧဝံ ဂေါပနတော ဂေါပိတာ စာတိ ရက္ခိတဂေါပိတာ။ တတ္ထဇာတကာပိ ပန အရက္ခိတာ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ န ဟောတိ။ သင်္ဃကမ္မေ စ စေတိယကမ္မေ စ ကတေတိ ဣမိနာ သင်္ဃသန္တကေန စေတိယသန္တကံ ရက္ခိတုံ ပရိဝတ္တိတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ သုတ္တံ ပနာတိ ဝဋ္ဋိတဉ္စေဝ အဝဋ္ဋိတဉ္စ သုတ္တံ။

အဋ္ဌင်္ဂုလသူစိဒဏ္ဍမတ္တောတိ အန္တမသော ဒီဃသော အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တော ပရိဏာဟတော သီဟဠ-ပဏ္ဏသူစိဒဏ္ဍမတ္တော။ ဧတ္ထာတိ ဝေဠုဘဏ္ဍေ။ ဒဍ္ဎံ ဂေဟံ ယေသံ တေတိ ဒဍ္ဎဂေဟာ။ န ဝါရေတဗ္ဗာတိ ‘‘မာ ဂဏှိတွာ ဂစ္ဆထာ’’တိ န နိသေဓေတဗ္ဗာ။ ဒေသန္တရဂတေန သမ္ပတ္တဝိဟာရေ သင်္ဃိကာဝါသေ ဌပေတဗ္ဗာ။

အဝသေသဉ္စ ဆဒနတိဏန္တိ မုဉ္ဇပဗ္ဗဇေဟိ အဝသေသံ ယံ ကိဉ္စိ ဆဒနတိဏံ။ အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏောပီတိ ဝိတ္ထာရတော အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏော။ လိခိတပေါတ္ထကော ပန ဂရုဘဏ္ဍံ န ဟောတိ။ ကပ္ပိယစမ္မာနီတိ မိဂါဒီနံ စမ္မာနိ။ သဗ္ဗံ စက္ကယုတ္တယာနန္တိ ရထသကဋာဒိကံ သဗ္ဗံ စက္ကယုတ္တယာနံ။ ဝိသင်္ခတစက္ကံ ပန ယာနံ ဘာဇနီယံ။ အနုညာတဝါသိ နာမ ယာ သိပါဋိကာယ ပက္ခိပိတွာ ပရိဟရိတုံ သက္ကာတိ ဝုတ္တာ။ မုဋ္ဌိပဏ္ဏံ တာလပတ္တံ။ တဉှိ မုဋ္ဌိနာ ဂဟေတွာ ပရိဟရန္တီတိ ‘‘မုဋ္ဌိပဏ္ဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘မုဋ္ဌိပဏ္ဏန္တိ ဆတ္တစ္ဆဒပဏ္ဏမေဝါ’’တိ ကေစိ။ အရဏီသဟိတန္တိ အရဏီယုဂဠံ၊ ဥတ္တရာရဏီ အဓရာရဏီတိ အရဏီဒွယန္တိ အတ္ထော။ ဖာတိကမ္မံ ကတွာတိ အန္တမသော တံအဂ္ဃနကဝါလိကာယပိ ထာဝရံ ဝဍ္ဎိကမ္မံ ကတွာ။ ကုဏ္ဍိကာတိ အယကုဏ္ဍိကာ စေဝ တမ္ဗလောဟကုဏ္ဍိကာ စ။ ဘာဇနီယကောဋ္ဌာသမေဝ ဘဇတီတိ ဘာဇနီယပက္ခမေဝ သေဝတိ ¶ ၊ န တု ဂရုဘဏ္ဍန္တိ အတ္ထော။ ကဉ္စနကော ပန ဂရုဘဏ္ဍမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ဂရုဘဏ္ဍဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၂၃၀။ ဧဝံ ¶ ဂရုဘဏ္ဍဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ စောဒနာဒိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘စောဒနာဒိဝိနိစ္ဆယောတိ ဧတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စောဒီယတေ စောဒနာ၊ ဒေါသာရောပနန္တိ အတ္ထော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သာရဏာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကမ္မက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၄၊ ၅) ‘‘စောဒေတွာ ကတံ ဟောတိ၊ သာရေတွာ ကတံ ဟောတိ၊ အာပတ္တိံ ရောပေတွာ ကတံ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘စောဒေတုံ ပန ကော လဘတိ၊ ကော န လဘတီ’’တိ ဣဒံ အနုဒ္ဓံသနာဓိပ္ပာယံ ဝိနာပိ စောဒနာလက္ခဏံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ သီလသမ္ပန္နောတိ ဣဒံ ဒုဿီလဿ ဝစနံ အပ္ပမာဏန္တိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုနီနံ ပန ဘိက္ခုံ စောဒေတုံ အနိဿရတ္တာ ‘ဘိက္ခုနိမေဝါ’တိ ဝုတ္တံ။ သတိပိ ဘိက္ခုနီနံ ဘိက္ခူသု အနိဿရဘာဝေ တာဟိ ကတစောဒနာပိ စောဒနာရဟတ္တာ စောဒနာယေဝါတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ပဉ္စပိ သဟဓမ္မိကာ လဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုဿ သုတွာ စောဒေတီတိအာဒိနာ စောဒကော ယေသံ သုတွာ စောဒေတိ၊ တေသမ္ပိ ဝစနံ ပမာဏမေဝါတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ တေသံ စောဒနာပိ ရုဟတေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ထေရော သုတ္တံ နိဒဿေသီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၃၈၆) ပန ‘‘အမူလကစောဒနာပသင်္ဂေန သမူလကစောဒနာလက္ခဏာဒိံ ဒဿေတုံ ‘စောဒေတုံ ပန ကော ¶ လဘတိ၊ ကော န လဘတီ’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ‘ဘိက္ခုဿ သုတွာ စောဒေတီ’တိအာဒိသုတ္တံ ယသ္မာ ယေ စောဒကဿ အညေသံ ဝိပတ္တိံ ပကာသေန္တိ၊ တေပိ တသ္မိံ ခဏေ စောဒကဘာဝေ ဌတွာဝ ပကာသေန္တိ၊ တေသဉ္စ ဝစနံ ဂဟေတွာ ဣတရောပိ ယသ္မာ စောဒေတုဉ္စ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တံ တေဟိ တိတ္ထိယသာဝကပရိယောသာနေဟိ ပဌမစောဒကေဟိ သမ္ပဋိစ္ဆာပေတုဉ္စ လဘတိ၊ တသ္မာ ဣဓ သာဓကဘာဝေန ဥဒ္ဓဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဂရုကာနံ ဒွိန္နန္တိ ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသာနံ။ အဝသေသာနန္တိ ထုလ္လစ္စယာဒီနံ ပဉ္စန္နံ အာပတ္တီနံ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ နာမ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ ဒသဝတ္ထုကာ ဒိဋ္ဌိ။ ‘‘အန္တဝါ လောကော အနန္တဝါ လောကော’’တိအာဒိကာ အန္တံ ဂဏှာပကဒိဋ္ဌိ အန္တဂ္ဂါဟိကာ နာမ။ အာဇီဝဟေတု ပညတ္တာနံ ဆန္နန္တိ အာဇီဝဟေတုပိ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာနံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ ပါရာဇိကံ၊ သဉ္စရိတ္တေ သင်္ဃာဒိသေသော၊ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ၊ သော အရဟာ’’တိ ပရိယာယေန ထုလ္လစ္စယံ၊ ဘိက္ခုဿ ပဏီတဘောဇနဝိညတ္တိယာ ပါစိတ္တိယံ၊ ဘိက္ခုနိယာ ပဏီတဘောဇနဝိညတ္တိယာ ပါဋိဒေသနီယံ၊ သူပေါဒနဝိညတ္တိယာ ဒုက္ကဋန္တိ ဣမေသံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၂၈၇) ဝုတ္တာနံ ဆန္နံ။ န ဟေတာ အာပတ္တိယော အာဇီဝဟေတု ဧဝ ပညတ္တာ သဉ္စရိတ္တာဒီနံ အညထာပိ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော။ အာဇီဝဟေတုပိ ¶ ဧတာသံ အာပဇ္ဇနံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ အာဇီဝဟေတုပိ ပညတ္တာနန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိအာဇီဝဝိပတ္တီဟိ စောဒေန္တောပိ တမ္မူလိကာယ အာပတ္တိယာ ဧဝ စောဒေတိ။

‘‘ကသ္မာ မံ န ဝန္ဒသီ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ‘‘အဿမဏောသိ၊ အသကျပုတ္တိယောသီ’’တိ အဝန္ဒနကာရဏဿ ဝုတ္တတ္တာ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နော န ဝန္ဒိတဗ္ဗောတိ ဝဒန္တိ။ စောဒေတုကာမတာယ ဧဝ အဝန္ဒိတွာ အတ္တနာ ဝတ္တဗ္ဗဿ ဝုတ္တမတ္ထံ ဌပေတွာ ¶ အဝန္ဒိယဘာဝေ တံ ကာရဏံ န ဟောတီတိ စူဠဂဏ္ဌိပဒေ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ စ ဝုတ္တံ။ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နဿ အဝန္ဒိယေသု အဝုတ္တတ္တာ တေန သဒ္ဓိံ သယန္တဿ သဟသေယျာပတ္တိယာ အဘာဝတော၊ တဿ စ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ ရုဟနတော တဒေဝ ယုတ္တတရန္တိ ဝိညာယတိ။ ကိဉ္စာပိ ယာဝ သော ဘိက္ခုဘာဝံ ပဋိဇာနာတိ၊ တာဝ ဝန္ဒိတဗ္ဗော၊ ယဒါ ပန ‘‘အဿမဏောမှီ’’တိ ပဋိဇာနာတိ၊ တဒါ န ဝန္ဒိတဗ္ဗောတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿ ဟိ ဘိက္ခုဘာဝံ ပဋိဇာနန္တဿေဝ ဘိက္ခုဘာဝေါ၊ န တတော ပရံ။ ဘိက္ခုဘာဝံ အပ္ပဋိဇာနန္တော ဟိ အနုပသမ္ပန္နပက္ခံ ဘဇတိ။ ယသ္မာ အာမိသံ ဒေန္တော အတ္တနော ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနေယေဝ ဒေတိ၊ တသ္မာ ပဋိပါဋိယာ နိသိန္နာနံ ယာဂုဘတ္တာဒီနိ ဒေန္တေန ဧကဿ စောဒေတုကာမတာယ အဒိန္နေပိ စောဒနာ နာမ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘န တာဝ တာ စောဒနာ ဟောတီ’’တိ။

၂၃၁။ စောဒေတဗ္ဗောတိ စုဒိတော၊ စုဒိတော ဧဝ စုဒိတကော၊ အပရာဓဝန္တော ပုဂ္ဂလော။ စောဒေတီတိ စောဒကော၊ အပရာဓပကာသကော။ စုဒိတကော စ စောဒကော စ စုဒိတကစောဒကာ။ ဥဗ္ဗာဟိကာယာတိ ဥဗ္ဗဟန္တိ ဝိယောဇေန္တိ ဧတာယ အလဇ္ဇီနံ တဇ္ဇနိံ ဝါ ကလဟံ ဝါတိ ဥဗ္ဗာဟိကာ၊ သင်္ဃသမ္မုတိ၊ တာယ။ ဝိနိစ္ဆိနနံ နာမ တာယ သမ္မတဘိက္ခူဟိ ဝိနိစ္ဆိနနမေဝ။ အလဇ္ဇုဿန္နာယ ဟိ ပရိသာယ သမထက္ခန္ဓကေ အာဂတေဟိ ဒသဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတာ ဒွေ တယော ဘိက္ခူ တတ္ထေဝ ဝုတ္တာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ သမထက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၂၃၁-၂၃၂) –

‘‘တေဟိ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူဟိ တသ္မိံ အဓိကရဏေ ဝိနိစ္ဆိယမာနေ အနန္တာနိ စေဝ ဘဿာနိ ဇာယန္တိ၊ န စေကဿ ဘာသိတဿ အတ္ထော ဝိညာယတိ ¶ ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧဝရူပံ အဓိကရဏံ ဥဗ္ဗာဟိကာယ ဝူပသမေတုံ။ ဒသဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဥဗ္ဗာဟိကာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗော၊ သီလဝါ ဟောတိ၊ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတိ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီ သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသု ¶ ၊ ဗဟုဿုတော ဟောတိ သုတဓရော သုတသန္နိစယော၊ ယေ တေ ဓမ္မာ အာဒိကလျာဏာ မဇ္ဈေကလျာဏာ ပရိယောသာနကလျာဏာ သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ ပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ အဘိဝဒန္တိ၊ တထာရူပဿ ဓမ္မာ ဗဟုဿုတာ ဟောန္တိ ဓာတာ ဝစသာ ပရိစိတာ မနသာနုပေက္ခိတာ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ၊ ဥဘယာနိ ခေါ ပနဿ ပါတိမောက္ခာနိ ဝိတ္ထာရေန သွာဂတာနိ ဟောန္တိ သုဝိဘတ္တာနိ သုပ္ပဝတ္တီနိ သုဝိနိစ္ဆိတာနိ သုတ္တသော အနုဗျဉ္ဇနသော၊ ဝိနယေ ခေါ ပန ဆေကော ဟောတိ အသံဟီရော၊ ပဋိဗလော ဟောတိ ဥဘော အတ္ထပစ္စတ္ထိကေ အဿာသေတုံ သညာပေတုံ နိဇ္ဈာပေတုံ ပေက္ခေတုံ ပဿိတုံ ပသာဒေတုံ၊ အဓိကရဏသမုပ္ပာဒဝူပသမကုသလော ဟောတိ၊ အဓိကရဏံ ဇာနာတိ၊ အဓိကရဏသမုဒယံ ဇာနာတိ၊ အဓိကရဏနိရောဓံ ဇာနာတိ၊ အဓိကရဏနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒံ ဇာနာတိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမေဟိ ဒသဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ဘိက္ခုံ ဥဗ္ဗာဟိကာယ သမ္မန္နိတုံ။

‘‘ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္မန္နိတဗ္ဗော။ ပဌမံ ဘိက္ခု ယာစိတဗ္ဗော၊ ယာစိတွာ ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သင်္ဃော ဉာပေတဗ္ဗော –

‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ အမှာကံ ဣမသ္မိံ အဓိကရဏေ ဝိနိစ္ဆိယမာနေ အနန္တာနိ စေဝ ဘဿာနိ ¶ ဇာယန္တိ၊ န စေကဿ ဘာသိတဿ အတ္ထော ဝိညာယတိ။ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဣတ္ထန္နာမဉ္စ ဣတ္ထန္နာမဉ္စ ဘိက္ခုံ သမ္မန္နေယျ ဥဗ္ဗာဟိကာယ ဣမံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတုံ၊ ဧသာ ဉတ္တိ။

‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ အမှာကံ ဣမသ္မိံ အဓိကရဏေ ဝိနိစ္ဆိယမာနေ အနန္တာနိ စေဝ ဘဿာနိ ဇာယန္တိ၊ န စေကဿ ဘာသိတဿ အတ္ထော ဝိညာယတိ။ သင်္ဃော ဣတ္ထန္နာမဉ္စ ဣတ္ထန္နာမဉ္စ ဘိက္ခုံ သမ္မန္နတိ ဥဗ္ဗာဟိကာယ ဣမံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတုံ။ ယဿာယသ္မတော ခမတိ ဣတ္ထန္နာမဿ စ ဣတ္ထန္နာမဿ စ ဘိက္ခုနော သမ္မုတိ ဥဗ္ဗာဟိကာယ ဣမံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတုံ၊ သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ၊ သော ဘာသေယျ။

‘‘သမ္မတော သင်္ဃေန ဣတ္ထန္နာမော စ ဣတ္ထန္နာမော စ ဘိက္ခု ဥဗ္ဗာဟိကာယ ဣမံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတုံ၊ ခမတိ သင်္ဃဿ၊ တသ္မာ တုဏှီ၊ ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ။

တေဟိ ¶ စ သမ္မတေဟိ ဝိသုံ ဝါ နိသီဒိတွာ တဿာ ဧဝ ဝါ ပရိသာယ ‘‘အညေဟိ န ကိဉ္စိ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ သာဝေတွာ တံ အဓိကရဏံ ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ တုမှာကန္တိ စုဒိတကစောဒကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

‘‘ကိမှီတိ ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ။ ကိမှိ နမ္ပိ န ဇာနာသီတိ ကိမှိ နန္တိ ဝစနမ္ပိ န ဇာနာသိ။ နာဿ အနုယောဂေါ ဒါတဗ္ဗောတိ နာဿ ပုစ္ဆာ ပဋိပုစ္ဆာ ဒါတဗ္ဗာ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ဝုတ္တံ၊ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၃၈၆) ပန – ကိမှီတိ ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ၊ ကတရဝိပတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ကိမှိ နံ နာမာတိ ဣဒံ ‘‘ကတရာယ ဝိပတ္တိယာ ¶ ဧတံ စောဒေသီ’’တိ ယာယ ကာယစိ ဝိညာယမာနာယ ဘာသာယ ဝုတ္တေပိ စောဒကဿ ဝိနယေ အပကတညုတာယ ‘‘သီလာစာရဒိဋ္ဌိအာဇီဝဝိပတ္တီသု ကတရာယာတိ မံ ပုစ္ဆတီ’’တိ ဝိညာတုံ အသက္ကောန္တဿ ပုစ္ဆာ၊ န ပန ‘‘ကိမှီ’’တိအာဒိပဒတ္ထမတ္တံ အဇာနန္တဿ။ န ဟိ အနုဝိဇ္ဇကော စောဒကံ ဗာလံ အပရိစိတဘာသာယ ‘‘ကိမှိ န’’န္တိ ပုစ္ဆတိ။ ကိမှိ နမ္ပိ န ဇာနာသီတိ ဣဒမ္ပိ ဝစနမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ န ဟောတိ။ ‘‘ကတရဝိပတ္တိယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အသုကာယ ဝိပတ္တိယာ’’တိ ဝတ္တုမ္ပိ ‘‘န ဇာနာသီ’’တိ ဝစနဿ အဓိပ္ပာယမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘နာဿ အနုယောဂေါ ဒါတဗ္ဗော’’တိ။

‘‘တဿ နယော ဒါတဗ္ဗော’’တိ တဿာတိ ဗာလဿ လဇ္ဇိဿ။ ‘‘တဿ နယော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ စ ‘‘ကိမှိ နံ စောဒေသီတိ သီလဝိပတ္တိယာ’’တိအာဒိ အဓိပ္ပာယပ္ပကာသနမေဝ နယဒါနံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ကိမှိ-နံ-ပဒါနံပရိယာယမတ္တဒဿနံ။ န ဟိ ဗာလော ‘‘ကတရဝိပတ္တိယံ နံ စောဒေသီ’’တိ ဣမဿ ဝစနဿ အတ္ထေ ဉာတေပိ ဝိပတ္တိပ္ပဘေဒံ၊ အတ္တနာ စောဒိယမာနံ ဝိပတ္တိသရူပဉ္စ ဇာနိတုံ သက္ကောတိ၊ တသ္မာ တေနေဝ အဇာနနေန အလဇ္ဇီ အပသာဒေတဗ္ဗော။ ကိမှိ နန္တိ ဣဒမ္ပိ ဥပလက္ခဏမတ္တံ။ အညေန ဝါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန အဝိညုတံ ပကာသေတွာ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗောဝ။ ‘‘ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟာယာ’’တိအာဒိဝစနတော ‘‘အလဇ္ဇီနိဂ္ဂဟတ္ထာယ…ပေ… ပညတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဟိတီတိ ဧတိ၊ ဟိ-ကာရော ဧတ္ထ အာဂမော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ အာဂမိဿတီတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌသန္တာနေနာတိ ဒိဋ္ဌနိယာမေန။ အလဇ္ဇိဿ ပဋိညာယ ဧဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝစနပဋိဝစနက္ကမေနေဝ ဒေါသေ အာဝိဘူတေပိ အလဇ္ဇိဿ ‘‘အသုဒ္ဓါ အဟ’’န္တိ ဒေါသသမ္ပဋိစ္ဆနပဋိညာယ ဧဝ အာပတ္တိယာ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘အလဇ္ဇိဿ ဧတံ နတ္ထီတိ သုဒ္ဓပဋိညာယ ဧဝ အနာပတ္တိယာ ကာတဗ္ဗန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော သင်္ဂဟိတော’’တိ ¶ ဝဒန္တိ၊ တံ ¶ န ယုတ္တံ အနုဝိဇ္ဇကဿေဝ နိရတ္ထကတ္တာပတ္တိတော၊ စောဒကေနေဝ အလဇ္ဇိပဋိညာယ ဌာတဗ္ဗတော။ ဒေါသောပဂမပဋိညာ ဧဝ ဟိ ဣဓ ပဋိညာတိ အဓိပ္ပေတာ၊ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဧတမ္ပိ နတ္ထိ၊ ဧတမ္ပိ နတ္ထီတိ ပဋိညံ န ဒေတီ’’တိအာဒိ။

တဒတ္ထဒီပနတ္ထန္တိ အလဇ္ဇိဿ ဒေါသေ အာဝိဘူတေပိ တဿ ဒေါသောပဂမပဋိညာယ ဧဝ ကာတဗ္ဗတာဒီပနတ္ထံ။ ဝိဝါဒဝတ္ထုသင်္ခါတေ အတ္ထေ ပစ္စတ္ထိကာ အတ္ထပစ္စတ္ထိကာ။ သညံ ဒတွာတိ တေသံ ကထာပစ္ဆေဒတ္ထံ အဘိမုခကရဏတ္ထဉ္စ သဒ္ဒံ ကတွာ။ ဝိနိစ္ဆိနိတုံ အနနုစ္ဆဝိကောတိ အသုဒ္ဓါတိ သညာယ စောဒကပက္ခေ ပဝိဋ္ဌတ္တာ အနုဝိဇ္ဇကဘာဝတော ဗဟိဘူတတ္တာ အနုဝိဇ္ဇိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သန္ဒေဟေ ဧဝ ဟိ သတိ အနုဝိဇ္ဇိတုံ သက္ကာ၊ အသုဒ္ဓလဒ္ဓိယာ ပန သတိ စုဒိတကေန ဝုတ္တံ သဗ္ဗံ အသစ္စတောပိ ပဋိဘာတိ၊ ကထံ တတ္ထ အနုဝိဇ္ဇနာ သိယာတိ။

တထာ နာသိတကောဝ ဘဝိဿတီတိ ဣမိနာ ဝိနိစ္ဆယမ္ပိ အဒတွာ သင်္ဃတော ဝိယောဇနံ နာမ လိင်္ဂနာသနာ ဝိယ အယမ္ပိ ဧကော နာသနပ္ပကာရောတိ ဒဿေတိ။ ဧကသမ္ဘောဂပရိဘောဂါတိ ဣဒံ အတ္တနော သန္တိကာ တေသံ ဝိမောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန တေသံ အညမညသမ္ဘောဂေ ယောဇနတ္ထံ။

ဝိရဒ္ဓံ ဟောတီတိ သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပန္နော ဟောတိ။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အလဇ္ဇီ နာမ နတ္ထီတိ ဣဒံ ‘‘ပက္ခာနံ အနုရက္ခဏတ္ထာယ ပဋိညံ န ဒေတီ’’တိ ဣမဿ အလဇ္ဇီလက္ခဏသမ္ဘဝဿ ကရဏဝစနံ။ ပဋိစ္ဆာဒိတကာလတော ပဋ္ဌာယ အလဇ္ဇီ နာမ ဧဝ၊ ပုရိမော လဇ္ဇိဘာဝေါ န ရက္ခတီတိ အတ္ထော။ ပဋိညံ န ဒေတီတိ ‘‘သစေ မယာ ကတဒေါသံ ဝက္ခာမိ၊ မယှံ အနုဝတ္တကာ ဘိဇ္ဇိဿန္တီ’’တိ ပဋိညံ န ဒေတိ။ ဌာနေ န တိဋ္ဌတီတိ လဇ္ဇိဋ္ဌာနေ န တိဋ္ဌတိ၊ ကာယဝါစာသု ဝီတိက္ကမော ¶ ဟောတိ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ဝိနိစ္ဆယော န ဒါတဗ္ဗော’’တိ၊ ပုဗ္ဗေ ပက္ခိကာနံ ပဋိညာယ ဝူပသမိတဿပိ အဓိကရဏဿ ဒုဝူပသန္တတာယ အယမ္ပိ တထာ နာသိတကောဝ ဘဝိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၃၂။ အဒိန္နာဒါနဝတ္ထုံ ဝိနိစ္ဆိနန္တေန ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရာ သာဓုကံ သလ္လက္ခေတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရာ နာမ ပဉ္စ ပဉ္စကာနိ၊ တတ္ထ ပဉ္စ ပဉ္စကာနိ နာမ နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကံ ဧကဘဏ္ဍပဉ္စကံ သာဟတ္ထိကပဉ္စကံ ပုဗ္ဗပယောဂပဉ္စကံ ထေယျာဝဟာရပဉ္စကန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ‘‘တေ ပန အဝဟာရာ ပဉ္စ ¶ ပဉ္စကာနိ သမောဓာနေတွာ သာဓုကံ သလ္လက္ခေတဗ္ဗာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကဧကဘဏ္ဍပဉ္စကာနိ ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၉၂) ဝုတ္တာနံ ‘‘အာဒိယေယျ၊ ဟရေယျ၊ အဝဟရေယျ၊ ဣရိယာပထံ ဝိကောပေယျ၊ ဌာနာ စာဝေယျာ’’တိ ဣမေသံ ပဒါနံ ဝသေန လဗ္ဘန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပေါရာဏေဟိ –

တတ္ထ နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကံ သဝိညာဏကအဝိညာဏကဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ဣတရံ သဝိညာဏကဝသေနေဝ။ ကထံ? အာဒိယေယျာတိ အာရာမံ အဘိယုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ သာမိကဿ ဝိမတိံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ သာမိကော ‘‘န မယှံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။ ဟရေယျာတိ အညဿ ဘဏ္ဍံ ဟရန္တော သီသေ ဘာရံ ထေယျစိတ္တော အာမသတိ၊ ဒုက္ကဋံ။ ဖန္ဒာပေတိ၊ ထုလ္လစ္စယံ။ ခန္ဓံ ဩရောပေတိ၊ ပါရာဇိကံ။ အဝဟရေယျာတိ ဥပနိက္ခိတ္တံ ဘဏ္ဍံ ‘‘ဒေဟိ ¶ မေ ဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုစ္စမာနော ‘‘နာဟံ ဂဏှာမီ’’တိ ဘဏတိ၊ ဒုက္ကဋံ။ သာမိကဿ ဝိမတိံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ ထုလ္လစ္စယံ။ သာမိကော ‘‘န မယှံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ၊ ပါရာဇိကံ။ ဣရိယာပထံ ဝိကောပေယျာတိ ‘‘သဟဘဏ္ဍဟာရကံ နေဿာမီ’’တိ ပဌမံ ပါဒံ အတိက္ကာမေတိ၊ ထုလ္လစ္စယံ။ ဒုတိယံ ပါဒံ အတိက္ကာမေတိ၊ ပါရာဇိကံ။ ဌာနာ စာဝေယျာတိ ထလဋ္ဌံ ဘဏ္ဍံ ထေယျစိတ္တော အာမသတိ၊ ဒုက္ကဋံ။ ဖန္ဒာပေတိ၊ ထုလ္လစ္စယံ။ ဌာနာ စာဝေတိ၊ ပါရာဇိကံ။ ဧဝံ တာဝ နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဿာမိကဿ ပန ဒါသဿ ဝါ တိရစ္ဆာနဂတဿ ဝါ ယထာဝုတ္တေန အဘိယောဂါဒိနာ နယေန အာဒိယနဟရဏ အဝဟရဏ ဣရိယာပထဝိကောပန ဌာနာစာဝနဝသေန ဧကဘဏ္ဍပဉ္စကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘တတ္ထ နာနေကဘဏ္ဍာနံ၊ ပဉ္စကာနံ ဝသာ ပန၊

အာဒိယနာဒိပဉ္စကာ၊ ဒုဝိဓာတိ ဥဒီရိတာ’’တိ။

ကတမံ ¶ သာဟတ္ထိကပဉ္စကံ? သာဟတ္ထိကော အာဏတ္တိကော နိဿဂ္ဂိယော အတ္ထသာဓကော ဓုရနိက္ခေပေါတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘သာဟတ္ထာဏတ္တိကော စေဝ၊ နိဿဂ္ဂိယောတ္ထသာဓကော၊

ဓုရနိက္ခေပကော စာတိ၊ ဣဒံ သာဟတ္ထပဉ္စက’’န္တိ။

တတ္ထ သာဟတ္ထိကော နာမ ပရဿ ဘဏ္ဍံ သဟတ္ထာ အဝဟရတိ။ အာဏတ္တိကော နာမ ‘‘အသုကဿ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိ အညံ အာဏာပေတိ။ နိဿဂ္ဂိယော နာမ သုင်္ကဃာတပရိကပ္ပိတောကာသာနံ အန္တော ဌတွာ ဗဟိ ပါတနံ။ အတ္ထသာဓကော နာမ ‘‘အသုကဿ ဘဏ္ဍံ ယဒါ သက္ကောသိ၊ တဒါ တံ အဝဟရာ’’တိ အာဏာပေတိ။ တတ္ထ သစေ ပရော အနန္တရာယိကော ဟုတွာ တံ အဝဟရတိ၊ အာဏာပကဿ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ။ ပရဿ ဝါ ပန တေလကုမ္ဘိယာ ပါဒဂ္ဃနကံ တေလံ အဝဿံ ပိဝနကာနိ ဥပါဟနာဒီနိ ပက္ခိပတိ ¶ ၊ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေယေဝ ပါရာဇိကံ။ ဓုရနိက္ခေပေါ ပန အာရာမာဘိယောဂဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တာဝကာလိကဘဏ္ဍဒေယျာနိ အဒေန္တဿပိ ဧသေဝ နယောတိ ဣဒံ သာဟတ္ထိကပဉ္စကံ။

ကတမံ ပုဗ္ဗပယောဂပဉ္စကံ? ပုဗ္ဗပယောဂေါ သဟပယောဂေါ သံဝိဒါဝဟာရော သင်္ကေတကမ္မံ နိမိတ္တကမ္မန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ –

‘‘ပုဗ္ဗသဟပယောဂေါ စ၊ သံဝိဒါဟရဏံ တထာ၊

သင်္ကေတကမ္မံ နိမိတ္တံ၊ ဣဒံ သာဟတ္ထပဉ္စက’’န္တိ။

တတ္ထ အာဏတ္တိဝသေန ပုဗ္ဗပယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဌာနာစာဝနဝသေန၊ ခိလာဒီနိ သင်္ကာမေတွာ ခေတ္တာဒိဂ္ဂဟဏဝသေန စ သဟပယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သံဝိဒါဝဟာရော နာမ ‘‘အသုကံ နာမ ဘဏ္ဍံ အဝဟရိဿာမာ’’တိ သံဝိဒဟိတွာ သမ္မန္တယိတွာ အဝဟရဏံ။ ဧဝံ သံဝိဒဟိတွာ ဂတေသု ဟိ ဧကေနပိ တသ္မိံ ဘဏ္ဍေ ဌာနာ စာဝိတေ သဗ္ဗေသံ အဝဟာရော ဟောတိ။ သင်္ကေတကမ္မံ နာမ သဉ္ဇာနနကမ္မံ။ သစေ ဟိ ပုရေဘတ္တာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ ကာလံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘အသုကသ္မိံ ကာလေ ဣတ္ထန္နာမံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိ ဝုတ္တော သင်္ကေတတော အပစ္ဆာ အပုရေ တံ အဝဟရတိ၊ သင်္ကေတကာရကဿ သင်္ကေတကရဏက္ခဏေယေဝ အဝဟာရော။ နိမိတ္တကမ္မံ နာမ သညုပ္ပာဒနတ္ထံ အက္ခိနိခဏနာဒိနိမိတ္တကရဏံ ¶ ။ သစေ ဟိ ဧဝံ ကတနိမိတ္တတော အပစ္ဆာ အပုရေ ‘‘ယံ အဝဟရာ’’တိ ဝုတ္တော၊ တံ အဝဟရတိ၊ နိမိတ္တကာရကဿ နိမိတ္တက္ခဏေယေဝ အဝဟာရောတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗပယောဂပဉ္စကံ။

ကတမံ ထေယျာဝဟာရပဉ္စကံ? ထေယျာဝဟာရော ပသယှာဝဟာရော ပရိကပ္ပာဝဟာရော ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော ကုသာဝဟာရောတိ။ တေန ဝုတ္တံ –

‘‘ထေယျာ ¶ ပသယှာ ပရိကပ္ပာ၊ ပဋိစ္ဆန္နာ ကုသာ တထာ၊

အဝဟာရာ ဣမေ ပဉ္စ၊ ထေယျာဝဟာရပဉ္စက’’န္တိ။

တတ္ထ ယော သန္ဓိစ္ဆေဒါဒီနိ ကတွာ အဒိဿမာနော အဝဟရတိ၊ ကူဋတုလာကူဋမာနကူဋကဟာပဏာဒီဟိ ဝါ ဝဉ္စေတွာ ဂဏှာတိ၊ တဿေဝံ ဂဏှတော အဝဟာရော ထေယျာဝဟာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယော ပန ပသယှ ဗလက္ကာရေန ပရေသံ သန္တကံ ဂဏှာတိ ဂါမဃာတကာဒယော ဝိယ၊ အတ္တနော ပတ္တဗလိတော ဝါ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိကံ ဂဏှာတိ ရာဇဘဋာဒယော ဝိယ၊ တဿေဝံ ဂဏှတော အဝဟာရော ပသယှာဝဟာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိကပ္ပေတွာ ဂဟဏံ ပန ပရိကပ္ပာဝဟာရော နာမ။

သော ဘဏ္ဍောကာသဿ ဝသေန ဒုဝိဓော။ တတြာယံ ဘဏ္ဍပရိကပ္ပော – သာဋကတ္ထိကော အန္တောဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ‘‘သစေ သာဋကော ဘဝိဿတိ၊ ဂဏှိဿာမိ။ သစေ သုတ္တံ၊ န ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပေတွာ အန္ဓကာရေ ပသိဗ္ဗကံ ဂဏှာတိ။ တတြ စေ သာဋကော ဟောတိ၊ ဥဒ္ဓါရေယေဝ ပါရာဇိကံ။ သုတ္တဉ္စေ ဟောတိ၊ ရက္ခတိ။ ဗဟိ နီဟရိတွာ မုဉ္စိတွာ ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဉတွာ ပုန အာဟရိတွာ ဌပေတိ၊ ရက္ခတိယေဝ။ ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဉတွာပိ ယံ လဒ္ဓံ၊ တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဂစ္ဆတိ၊ ပဒဝါရေန ကာရေတဗ္ဗော။ ဘူမိယံ ဌပေတွာ ဂဏှာတိ၊ ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ ‘‘စောရော စောရော’’တိ အနုဗန္ဓော ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယတိ၊ ရက္ခတိ။ သာမိကာ ဒိသွာ ဂဏှန္တိ၊ ရက္ခတိယေဝ။ အညော စေ ဂဏှာတိ၊ ဘဏ္ဍဒေယျံ။ သာမိကေသု နိဝတ္တန္တေသု သယံ ဒိသွာ ပံသုကူလသညာယ ‘‘ပဂေဝေတံ မယာ ဂဟိတံ၊ မမ ဒါနိ သန္တက’’န္တိ ဂဏှန္တဿပိ ဘဏ္ဍဒေယျမေဝ။ တတ္ထ ယွာယံ ‘‘သစေ သာဋကော ဘဝိဿတိ၊ ဂဏှိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တော ပရိကပ္ပော၊ အယံ ဘဏ္ဍပရိကပ္ပော နာမ။ ဩကာသပရိကပ္ပော ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ဧကစ္စော ပန ပရပရိဝေဏာဒီနိ ပဝိဋ္ဌော ကိဉ္စိ လောဘနေယျဘဏ္ဍံ ဒိသွာ ဂဗ္ဘဒွါရပမုခဟေဋ္ဌာ ¶ ပါသာဒဒွါရကောဋ္ဌကရုက္ခမူလာဒိဝသေန ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ‘‘သစေ မံ ဧတ္ထန္တရေ ပဿိဿန္တိ၊ ဒဋ္ဌုကာမတာယ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တော ဝိယ ဒဿာမိ။ နော စေ ပဿိဿန္တိ ¶ ၊ ဟရိဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပေတိ၊ တဿ တံ အာဒါယ ပရိကပ္ပိတပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကန္တမတ္တေ အဝဟာရော ဟောတိ။ ဣတိ ယွာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဝတ္တော ပရိကပ္ပော၊ အယံ ဩကာသပရိကပ္ပော နာမ။ ဧဝမိမေသံ ဒွိန္နံ ပရိကပ္ပာနံ ဝသေန ပရိကပ္ပေတွာ ဂဏှတော အဝဟာရော ပရိကပ္ပာဝဟာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပန အဝဟရဏံ ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော။ သော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ယော ဘိက္ခု ဥယျာနာဒီသု ပရေသံ ဩမုဉ္စိတွာ ဌပိတံ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကာဒိံ ဒိသွာ ‘‘ပစ္ဆာ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပံသုနာ ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ တဿ ဧတ္တာဝတာ ဥဒ္ဓါရော နတ္ထီတိ န တာဝ အဝဟာရော ဟောတိ။ ယဒါ ပန သာမိကာ ဝိစိနန္တာ အပဿိတွာ ‘‘သွေ ဇာနိဿာမာ’’တိ သာလယာဝ ဂတာ ဟောန္တိ၊ အထဿ တံ ဥဒ္ဓရတော ဥဒ္ဓါရေ အဝဟာရော။ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နကာလေယေဝ ဧတံ မမ သန္တက’’န္တိ သကသညာယ ဝါ ‘‘ဂတာဒါနိ တေ၊ ဆဍ္ဍိတဘဏ္ဍံ ဣဒ’’န္တိ ပံသုကူလသညာယ ဝါ ဂဏှန္တဿ ပန ဘဏ္ဍဒေယျံ။ တေသု ဒုတိယတတိယဒိဝသေ အာဂန္တွာ ဝိစိနိတွာ အဒိသွာ ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာ ဂတေသုပိ ဂဟိတံ ဘဏ္ဍဒေယျမေဝ။ ပစ္ဆာ ဉတွာ စောဒိယမာနဿ အဒဒတော သာမိကာနံ ဓုရနိက္ခေပေ အဝဟာရော ဟောတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တဿ ပယောဂေန တေဟိ န ဒိဋ္ဌံ။ ယော ပန တထာရူပံ ဘဏ္ဍံ ယထာဌာနေ ဌိတံယေဝ အပ္ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ထေယျစိတ္တော ပါဒေန အက္ကမိတွာ ကဒ္ဒမေ ဝါ ဝါလိကာယ ဝါ ပဝေသေတိ၊ တဿ ပဝေသိတမတ္တေယေဝ အဝဟာရော။

ကုသံ သင်္ကာမေတွာ ပန အဝဟရဏံ ကုသာဝဟာရော နာမ။ သောပိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ယော ဘိက္ခု ဝိလီဝမယံ ဝါ တာလပဏ္ဏမယံ ဝါ ကတသညာဏံ ယံ ကိဉ္စိ ကုသံ ပါတေတွာ စီဝရေ ¶ ဘာဇိယမာနေ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသဿ သမီပေ ဌိတံ သမဂ္ဃတရံ ဝါ မဟဂ္ဃတရံ ဝါ သမသမံ ဝါ အဂ္ဃေန ပရဿ ကောဋ္ဌာသံ ဟရိတုကာမော အတ္တနော ကောဋ္ဌာသေ ပတိတံ ကုသံ ပရဿ ကောဋ္ဌာသေ ပါတေတုကာမတာယ ဥဒ္ဓရတိ၊ ရက္ခတိ တာဝ။ ပရဿ ကောဋ္ဌာသေ ပါတိတေ ရက္ခတေဝ။ ယဒါ ပန တသ္မိံ ပတိတေ ပရဿ ကောဋ္ဌာသတော ပရဿ ကုသံ ဥဒ္ဓရတိ၊ ဥဒ္ဓဋမတ္တေ အဝဟာရော။ သစေ ပဌမတရံ ပရဿ ကောဋ္ဌာသတော ကုသံ ဥဒ္ဓရတိ၊ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသေ ပါတေတုကာမတာယ ဥဒ္ဓါရေ ရက္ခတိ၊ ပါတနေပိ ရက္ခတိ။ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသတော ပန အတ္တနော ကုသံ ဥဒ္ဓရတော ဥဒ္ဓါရေယေဝ ရက္ခတိ၊ တံ ဥဒ္ဓရိတွာ ပရကောဋ္ဌာသေ ပါတေန္တဿ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ အဝဟာရော ဟောတိ၊ အယံ ကုသာဝဟာရော။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန သမန္တပါသာဒိကတော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၂) ဂဟေတဗ္ဗော။

သာမီစီတိ ဝတ္တံ၊ အာပတ္တိ ပန နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။

မဟာဇနသမ္မဒ္ဒေါတိ မဟာဇနသင်္ခေါဘော။ ဘဋ္ဌေ ဇနကာယေတိ အပဂတေ ဇနကာယေ။ ‘‘ဣဒဉ္စ ကာသာဝံ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ ဧတဿေဝ ဘိက္ခုနော ဒေဟီ’’တိ ကိံ ကာရဏာ ဧဝမာဟ? စီဝရဿာမိကေန ဓုရနိက္ခေပေါ ကတော၊ တသ္မာ တဿ အဒိန္နံ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အဝဟာရကောပိ ဝိပ္ပဋိသာရဿ ဥပ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ စီဝရဿာမိကံ ပရိယေသန္တော ဝိစရတိ ‘‘ဒဿာမီ’’တိ၊ စီဝရဿာမိကေန စ ‘‘မမေတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဧတေနပိ အဝဟာရကေန အာလယော ပရိစ္စတ္တော၊ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ယဒိ ဧဝံ စီဝရဿာမိကောယေဝ ‘‘အတ္တနော သန္တကံ ဂဏှာဟီ’’တိ ကသ္မာ န ဝုတ္တောတိ? ဥဘိန္နံ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထံ။ ကထံ? အဝဟာရကဿ ‘‘မယာ သဟတ္ထေန န ဒိန္နံ၊ ဘဏ္ဍဒေယျမေတ’’န္တိ ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ¶ ၊ ဣတရဿ ‘‘မယာ ပဌမံ ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာ ပစ္ဆာ အဒိန္နံ ဂဟိတ’’န္တိ ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ။

ဒါရုအတ္ထံ ဖရတီတိ ဒါရူဟိ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ သာဓေတိ။ မယိ သန္တေတိအာဒိ သဗ္ဗံ ရညာ ပသာဒေန ဝုတ္တံ၊ ထေရေန ပန ‘‘အနနုစ္ဆဝိကံ ကတ’’န္တိ န မညိတဗ္ဗံ။

ဧကဒိဝသံ ဒန္တကဋ္ဌစ္ဆေဒနာဒိနာ ယာ အယံ အဂ္ဃဟာနိ ဝုတ္တာ၊ သာ ဘဏ္ဍဿာမိနာ ကိဏိတွာ ဂဟိတမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗံ ပနေတံ အဋ္ဌကထာစရိယပ္ပမာဏေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါသာဏဉ္စ သက္ခရဉ္စ ပါသာဏသက္ခရံ။

‘‘ဓာရေယျ အတ္ထံ ဝိစက္ခဏော’’တိ ဣမဿေဝ ဝိဝရဏံ ‘‘အာပတ္တိံ ဝါ အနာပတ္တိံ ဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘သိက္ခာပဒံ သမံ တေနာ’’တိ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧကာ ဂါထာ –

‘‘ဒုတိယံ အဒုတိယေန၊ ယံ ဇိနေန ပကာသိတံ၊

ပရာဇိတကိလေသေန၊ ပါရာဇိကပဒံ ဣဓာ’’တိ။

တာယ ¶ သဒ္ဓိံ ဃဋေတွာ အဒုတိယေန ပရာဇိတကိလေသေန ဇိနေန ဒုတိယံ ယံ ဣဒံ ပါရာဇိကပဒံ ပကာသိတံ၊ ဣဓ တေန သမံ အနေကနယဝေါကိဏ္ဏံ ဂမ္ဘီရတ္ထဝိနိစ္ဆယံ အညံ ကိဉ္စိ သိက္ခာပဒံ န ဝိဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ပရာဇိတကိလေသေနာတိ သန္တာနေ ပုန အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနေ စတူဟိ မဂ္ဂဉာဏေဟိ သဟ ဝါသနာယ သမုစ္ဆိန္နသဗ္ဗကိလေသေန။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၅၉) ပန ‘‘ပရာဇိတကိလေသေနာတိ ဝိဇိတကိလေသေန၊ နိကိလေသေနာတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။

တေနာတိ တေန ဒုတိယပါရာဇိကသိက္ခာပဒေန။ အတ္ထော နာမ ပါဠိအတ္ထော။ ဝိနိစ္ဆယော နာမ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော။ အတ္ထော စ ဝိနိစ္ဆယော စ အတ္ထဝိနိစ္ဆယာ၊ တေ ဂမ္ဘီရာ ယသ္မိန္တိ ဂမ္ဘီရတ္ထဝိနိစ္ဆယံ ¶ ။ ဝတ္ထုမှိ ဩတိဏ္ဏေတိ စောဒနာဝသေန ဝါ အတ္တနာဝ အတ္တနော ဝီတိက္ကမာရောစနဝသေန ဝါ သင်္ဃမဇ္ဈေ အဒိန္နာဒါနဝတ္ထုသ္မိံ ဩတိဏ္ဏေ။ ဧတ္ထာတိ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိံ။ ဝိနိစ္ဆယောတိ အာပတ္တာနာပတ္တိနိယမနံ။ အဝတွာဝါတိ ‘‘တွံ ပါရာဇိကံ အာပန္နော’’တိ အဝတွာဝ။ ကပ္ပိယေပိ စ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ အတ္တနာ ဂဟေတုံ ကပ္ပိယေ မာတုပိတုအာဒိသန္တကေပိ ဝတ္ထုသ္မိံ။ လဟုဝတ္တိနောတိ ထေယျစိတ္တုပ္ပာဒေန လဟုပရိဝတ္တိနော။ အာသီဝိသန္တိ သီဃမေဝ သကလသရီရေ ဖရဏသမတ္ထဝိသံ။

၂၃၃။ ပကတိမနုဿေဟိ ဥတ္တရိတရာနံ ဗုဒ္ဓါဒိဥတ္တမပုရိသာနံ အဓိဂမဓမ္မောတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော၊ တဿ ပရေသံ အာရောစနံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနံ။ တံ ဝိနိစ္ဆိနန္တေန ဆ ဌာနာနိ သောဓေတဗ္ဗာနီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ကိံ တေ အဓိဂတန္တိ အဓိဂမပုစ္ဆာ။ ကိန္တိ တေ အဓိဂတန္တိ ဥပါယပုစ္ဆာ။ ကဒါ တေ အဓိဂတန္တိ ကာလပုစ္ဆာ။ ကတ္ထ တေ အဓိဂတန္တိ ဩကာသပုစ္ဆာ။ ကတမေ တေ ကိလေသာ ပဟီနာတိ ပဟီနကိလေသပုစ္ဆာ။ ကတမေသံ တွံ ဓမ္မာနံ လာဘီတိ ပဋိလဒ္ဓဓမ္မပုစ္ဆာ။ ဣဒါနိ တမေဝ ဆဋ္ဌာနဝိသောဓနံ ဝိတ္ထာရေတုမာဟ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကေန ဗျာကရဏဝစနမတ္တေန န သက္ကာရော ကာတဗ္ဗော။ ဗျာကရဏဉှိ ဧကဿ အယာထာဝတောပိ ဟောတီတိ။ ဣမေသု ဆသု ဌာနေသု သောဓနတ္ထံ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ယထာ နာမ ဇာတရူပပတိရူပကမ္ပိ ဇာတရူပံ ဝိယ ခါယတီတိ ဇာတရူပံ နိဃံသနတာပနဆေဒနေဟိ သောဓေတဗ္ဗံ၊ ဧဝမေဝ ဣဒါနေဝ ဝုတ္တေသု ဆသု ဌာနေသု ပက္ခိပိတွာ သောဓနတ္ထံ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝိမောက္ခာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမာပတ္တိဉာဏဒဿနမဂ္ဂဘာဝနာဖလသစ္ဆိကိရိယာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပါကဋော ဟောတိ အဓိဂတဝိသေသဿ သတိသမ္မောသာဘာဝတော။ သေသပုစ္ဆာသုပိ ‘‘ပါကဋော ဟောတီ’’တိ ပဒေ ဧသေဝ နယော။

သဗ္ဗေသဉှိ ¶ ¶ အတ္တနာ အဓိဂတမဂ္ဂေန ပဟီနာ ကိလေသာ ပါကဋာ ဟောန္တီတိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ ကဿစိ ဟိ အတ္တနာ အဓိဂတမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသေသု သန္ဒေဟော ဥပ္ပဇ္ဇတိယေဝ မဟာနာမဿ သက္ကဿ ဝိယ။ သော ဟိ သကဒါဂါမီ သမာနောပိ ‘‘တဿ မယှံ၊ ဘန္တေ၊ ဧဝံ ဟောတိ – ကော သု နာမ မေ ဓမ္မော အဇ္ဈတ္တံ အပ္ပဟီနော၊ ယေန မေ ဧကဒါ လောဘဓမ္မာပိ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဒေါသဓမ္မာပိ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌန္တိ၊ မောဟဓမ္မာပိ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၇၅) ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ။ အယံ ကိရ ရာဇာ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေန လောဘဒေါသမောဟာ နိရဝသေသာ ပဟီယန္တီတိ သညီ အဟောသီတိ။

ယာယ ပဋိပဒါယ ယဿ အရိယမဂ္ဂေါ အာဂစ္ဆတိ၊ သာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိ အာဂမနပဋိပဒါ။ သောဓေတဗ္ဗာတိ သုဒ္ဓါ၊ ဥဒါဟု န သုဒ္ဓါတိ ဝိစာရဏဝသေန သောဓေတဗ္ဗာ။ ‘‘န သုဇ္ဈတီတိ တတ္ထ တတ္ထ ပမာဒပဋိပတ္တိသမ္ဘဝတော။ အပနေတဗ္ဗောတိ အတ္တနော ပဋိညာယ အပနေတဗ္ဗော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၉၇-၁၉၈)။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၉၇) ပန ‘‘န သုဇ္ဈတီတိ ပုစ္ဆိယမာနော ပဋိပတ္တိက္ကမံ ဥလ္လင်္ဃိတွာ ကထေသိ။ အပနေတဗ္ဗောတိ တယာ ဝုတ္တက္ကမေနာယံ ဓမ္မော န သက္ကာ အဓိဂန္တုန္တိ အဓိဂတမာနတော အပနေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သုဇ္ဈတီ’’တိ ဝတွာ သုဇ္ဈနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒီဃရတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပညာယတီတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ယဒီ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ ယဒိ သော ဘိက္ခု တာယ ပဋိပဒါယ ပညာယတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စတူသု ပစ္စယေသု အလဂ္ဂတ္တာ ‘‘အာကာသေ ပါဏိသမေန စေတသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တသဒိသံ ဗျာကရဏံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဝုတ္တသဒိသန္တိ တဿ ဘိက္ခုနော ဗျာကရဏံ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝုတ္တေန သဒိသံ၊ သမန္တိ အတ္ထော။ ခီဏာသဝဿ ပဋိပတ္တိသဒိသာ ပဋိပတ္တိ ဟောတီတိ ဒီဃရတ္တံ ¶ သုဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသတ္တာ၊ ဣဒဉ္စ အရဟတ္တံ ပဋိဇာနန္တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ခီဏာသဝဿ နာမာ’’တိအာဒိ။ ခီဏာသဝဿ နာမ…ပေ… န ဟောတီတိ ပဟီနဝိပလ္လာသတ္တာ၊ ဇီဝိတနိကန္တိယာ စ အဘာဝတော န ဟောတိ၊ ပုထုဇ္ဇနဿ ပန အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသတ္တာ ဇီဝိတနိကန္တိသဗ္ဘာဝတော စ အပ္ပမတ္တကေနပိ ဟောတိ၊ ဧဝံ သုဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသဿ ဝတ္တနသေက္ခဓမ္မပဋိဇာနနံ ဣမိနာ ဘယုပ္ပာဒနေန၊ အမ္ဗိလာဒိဒဿနေ ခေဠုပ္ပာဒါဒိနာ စ န သက္ကာ ဝီမံသိတုံ၊ တသ္မာ တဿ ဝစနေနေဝ တံ သဒ္ဓါတဗ္ဗံ။

အယံ ဘိက္ခု သမ္ပန္နဝေယျာကရဏောတိ ဣဒံ န ကေဝလံ အဘာယနကမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဧကစ္စဿ သူရဇာတိကဿ ပုထုဇ္ဇနဿပိ အဘာယနတော၊ ရဇ္ဇနီယာရမ္မဏာနံ ဗဒရသာဠဝါဒိအမ္ဗိလမဒ္ဒနာဒီနံ ¶ ဥပယောဇနေပိ ခေဠုပ္ပာဒါဒိတဏှုပ္ပတ္တိရဟိတံ သဗ္ဗထာ သုဝိသောဓိတမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၃၄။ ‘‘နီဟရိတွာတိ သာသနတော နီဟရိတွာ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) ဝုတ္တံ၊ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၅) ပန ‘‘နီဟရိတွာတိ ပါဠိတော ဥဒ္ဓရိတွာ’’တိ။ တထာ ဟိ ‘‘ပဉ္စဟုပါလိ၊ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ နာနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ? သုတ္တံ န ဇာနာတိ၊ သုတ္တာနုလောမံ န ဇာနာတီ’’တိအာဒိပါဠိတော (ပရိ။ ၄၄၂) သုတ္တံ သုတ္တာနုလောမဉ္စ နီဟရိံသု၊ ‘‘အနာပတ္တိ ဧဝံ အမှာကံ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟော ပရိပုစ္ဆာတိ ဘဏတီ’’တိ ဧဝမာဒိတော အာစရိယဝါဒံ၊ ‘‘အာယသ္မာ ဥပါလိ ဧဝမာဟ ‘အနာပတ္တိ အာဝုသော သုပိနန္တေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၇၈) ဧဝမာဒိတော အတ္တနောမတိံ နီဟရိံသု။ သာ စ ထေရဿ အတ္တနောမတိ သုတ္တေန သင်္ဂဟိတတ္တာ သုတ္တံ ဇာတံ၊ ဧဝမညာပိ သုတ္တာဒီဟိ သင်္ဂဟိတာဝ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ နေတရာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ နီဟရိတွာတိ ¶ ဝိဘဇိတွာ၊ သာဋ္ဌကထံ သကလံ ဝိနယပိဋကံ သုတ္တာဒီသု စတူသု ပဒေသေသု ပက္ခိပိတွာ စတုဓာ ဝိဘဇိတွာ ဝိနယံ ပကာသေသုံ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ အဘာဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၅) ‘‘နီဟရိတွာတိ ဧတ္ထ သာသနတော နီဟရိတွာတိ အတ္ထော…ပေ… တာယ ဟိ အတ္တနောမတိယာ ထေရော ဧတဒဂ္ဂဋ္ဌပနံ လဘတိ။ အပိစ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘အနုပသမ္ပန္နေန ပညတ္တေန ဝါ အပညတ္တေန ဝါ ဝုစ္စမာနော…ပေ… အနာဒရိယံ ကရောတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’တိ။ တတ္ထ ဟိ ပညတ္တံ နာမ သုတ္တံ၊ သေသတ္တယံ အပညတ္တံ နာမ။ တေနာယံ ‘စတုဗ္ဗိဓဉှိ ဝိနယံ၊ မဟာထေရာ’တိ ဂါထာ သုဝုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝုတ္တန္တိ မိလိန္ဒပဉှေ နာဂသေနတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ ပဇ္ဇတေ အနေန အတ္ထောတိ ပဒံ၊ ဘဂဝတာ ကဏ္ဌာဒိဝဏ္ဏုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ အာဟစ္စ ဝိသေသေတွာ ဘာသိတံ ပဒံ အာဟစ္စပဒံ၊ ဘဂဝတောယေဝ ဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘အာဟစ္စပဒန္တိ သုတ္တံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၅) ပန ‘‘ကဏ္ဌာဒိဝဏ္ဏုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနကရဏာဒီဟိ နီဟရိတွာ အတ္တနော ဝစီဝိညတ္တိယာဝ ဘာသိတံ ဝစနံ အာဟစ္စပဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၅) ပန ‘‘အဋ္ဌ ဝဏ္ဏဋ္ဌာနာနိ အာဟစ္စ ဝုတ္တေန ပဒနိကာယေနာတိ အတ္ထော၊ ဥဒါဟဋေန ကဏ္ဌောက္ကန္တေန ပဒသမူဟေနာတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒံ ကပ္ပတိ၊ ဣဒံ န ကပ္ပတီ’’တိ ဧဝံ အဝိသေသေတွာ ‘‘ယံ ဘိက္ခဝေ မယာ ‘ဣဒံ န ကပ္ပတီ’တိ အပ္ပဋိက္ခိတ္တံ ¶ ၊ တဉ္စေ အကပ္ပိယံ အနုလောမေတိ၊ ကပ္ပိယံ ပဋိဗာဟတိ၊ တံ ဝေါ န ကပ္ပတီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၀၅) ဝုတ္တသာမညလက္ခဏံ ဣဓ ရသောတိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ရသောတိ သုတ္တာနုလောမ’’န္တိ။ ရသောတိ သာရော ‘‘ပတ္တရသော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၆၂၈-၆၃၀) ဝိယ၊ ပဋိက္ခိတ္တာနုညာတသုတ္တသာရောတိ အတ္ထော။ ရသောတိ ဝါ ¶ လက္ခဏံ ပဋိဝတ္ထုကံ အနုဒ္ဓရိတွာ လက္ခဏာနုလောမေန ဝုတ္တတ္တာ။ ရသေနာတိ တဿ အာဟစ္စဘာသိတဿ ရသေန၊ တတော ဥဒ္ဓဋေန ဝိနိစ္ဆယေနာတိ အတ္ထော။ သုတ္တဆာယာ ဝိယ ဟိ သုတ္တာနုလောမန္တိ။ ဓမ္မသင်္ဂါဟကပဘုတိအာစရိယပရမ္ပရတော အာနီတာ အဋ္ဌကထာတန္တိ ဣဓ ‘‘အာစရိယဝံသော’’တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘အာစရိယဝံသောတိ အာစရိယဝါဒေါ’’တိ၊ အာစရိယဝါဒေါ ‘‘အာစရိယဝံသော’’တိ ဝုတ္တော ပါဠိယံ ဝုတ္တာနံ အာစရိယာနံ ပရမ္ပရာယ အာဘတောဝ ပမာဏန္တိ ဒဿနတ္ထံ။ အဓိပ္ပာယောတိ ကာရဏောပပတ္တိသိဒ္ဓါ ဥဟာပေါဟနယပဝတ္တော ပစ္စက္ခာဒိပမာဏပတိရူပကော။ အဓိပ္ပာယောတိ ဧတ္ထ ‘‘အတ္တနောမတီ’’တိ ကေစိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။

ဝိနယပိဋကေ ပါဠီတိ ဣဓ အဓိကာရဝသေန ဝုတ္တံ၊ သေသပိဋကေသုပိ သုတ္တာဒိစတုနယာ ယထာနုရူပံ လဗ္ဘန္တေဝ။

‘‘မဟာပဒေသာတိ မဟာဩကာသာ။ မဟန္တာနိ ဝိနယဿ ပတိဋ္ဌာပနဋ္ဌာနာနိ၊ ယေသု ပတိဋ္ဌာပိတော ဝိနယော ဝိနိစ္ဆိနီယတိ အသန္ဒေဟတော၊ မဟန္တာနိ ဝါ ကာရဏာနိ မဟာပဒေသာ၊ မဟန္တာနိ ဝိနယဝိနိစ္ဆယကာရဏာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္ထတော ပန ‘ယံ ဘိက္ခဝေ’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာသာဓိပ္ပာယာ ပါဠိယေဝ မဟာပဒေသာတိ ဝဒန္တိ။ တေနေဝါဟ ‘ယေ ဘဂဝတာ ဧဝံ ဝုတ္တာ’တိအာဒိ။ ဣမေ စ မဟာပဒေသာ ခန္ဓကေ အာဂတာ၊ တသ္မာ တေသံ ဝိနိစ္ဆယကထာ တတ္ထေဝ အာဝိ ဘဝိဿတီတိ ဣဓ န ဝုစ္စတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၅) ပန ‘‘မဟာပဒေသာတိ မဟာဩကာသာ မဟာဝိသယာ၊ တေ အတ္ထတော ‘ယံ ဘိက္ခဝေတိအာဒိပါဠိဝသေန အကပ္ပိယာနုလောမတော ကပ္ပိယာနုလောမတော စ ပုဂ္ဂလေဟိ နယတော တထာ တထာ ဂယှမာနာ အတ္ထနယာ ဧဝ။ တေ ဟိ ဘဂဝတာ သရူပတော အဝုတ္တေသုပိ ပဋိက္ခိတ္တာနုလောမေသု အနုညာတာနုလောမေသု ¶ စ သေသေသု ကိစ္စေသု နိဝတ္တိပဝတ္တိဟေတုတာယ မဟာဂေါစရာတိ ‘မဟာပဒေသာ’တိ ဝုတ္တာ၊ န ပန ‘ယံ ဘိက္ခဝေ မယာ ဣဒံ န ကပ္ပတီ’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာ သာဓိပ္ပာယာ ပါဠိယေဝ တဿာ သုတ္တေ ပဝိဋ္ဌတ္တာ။ ‘သုတ္တာနုလောမမ္ပိ သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗံ…ပေ… သုတ္တမေဝ ဗလဝတရ’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) ဟိ ဝုတ္တံ။ န ဟေသာ သာဓိပ္ပာယာ ပါဠိ သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗာ၊ န ဂဟေတဗ္ဗာ ¶ ဝါ ဟောတိ။ ယေနာယံ သုတ္တာနုလောမံ သိယာ၊ တသ္မာ ဣမံ ပါဠိအဓိပ္ပာယံ နိဿာယ ပုဂ္ဂလေဟိ ဂဟိတာ ယထာဝုတ္တအတ္ထာဝ သုတ္တာနုလောမံ၊ တံပကာသကတ္တာ ပန အယံ ပါဠိပိ သုတ္တာနုလောမန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘ယေ ဘဂဝတာ ဧဝံ ဝုတ္တာ’တိအာဒိ။ ‘ယံ ဘိက္ခဝေ’တိအာဒိပါဠိနယေန ဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ ဂဟိတဗ္ဗာ ယေ အကပ္ပိယာနုလောမာဒယော အတ္ထာ ဝုတ္တာ၊ တေ မဟာပဒေသာတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၅) ‘‘ပရိဝါရဋ္ဌကထာယံ ဣဓ စ ကိဉ္စာပိ ‘သုတ္တာနုလောမံ နာမ စတ္တာရော မဟာပဒေသာ’တိ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ မဟာပဒေသနယသိဒ္ဓံ ပဋိက္ခိတ္တာပဋိက္ခိတ္တံ အနုညာတာနနုညာတံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယန္တိ အတ္ထတော ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ‘ဌာနံ ဩကာသော ပဒေသောတိ ကာရဏဝေဝစနာနိ ‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ အာနန္ဒ၊ အနဝကာသော’တိအာဒိ သာသနတော၊ ‘နိဂ္ဂဟဋ္ဌာန’န္တိ စ ‘အသန္ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’န္တိ စ ‘အသန္ဒိဋ္ဌိ စ ပန ပဒေသော’တိ စ လောကတော၊ တသ္မာ မဟာပဒေသာတိ မဟာကာရဏာနီတိ အတ္ထော။ ကာရဏံ နာမ ဉာပကော ဟေတု ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ မဟန္တဘာဝေါ ပန တေသံ မဟာဝိသယတ္တာ မဟာဘူတာနံ ဝိယ။ တေ ဒုဝိဓာ ဝိနယမဟာပဒေသာ သုတ္တန္တိကမဟာပဒေသာ စာတိ။ တတ္ထ ဝိနယမဟာပဒေသာ ဝိနယေ ယောဂံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဣတရေ ဥဘယတ္ထာပိ၊ တေနေဝ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၄၂) အနုယောဂဝတ္တေ ¶ ‘ဓမ္မံ န ဇာနာတိ၊ ဓမ္မာနုလောမံ န ဇာနာတီ’တိ’’ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဓမ္မန္တိ ဌပေတွာ ဝိနယပိဋကံ အဝသေသံ ပိဋကဒွယံ၊ ဓမ္မာနုလောမန္တိ သုတ္တန္တိကေ စတ္တာရော မဟာပဒေသေတိအာဒိ။

ယဒိ သာပိ တတ္ထ တတ္ထ ဘဂဝတာ ပဝတ္တိတာ ပကိဏ္ဏကဒေသနာဝ အဋ္ဌကထာ၊ သာ ပန ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ပဌမံ တီဏိ ပိဋကာနိ သင်္ဂါယိတွာ တဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာနုရူပေနေဝ ဝါစနာမဂ္ဂံ အာရောပိတတ္တာ ‘‘အာစရိယဝါဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘အာစရိယာ ဝဒန္တိ သံဝဏ္ဏေန္တိ ပါဠိံ ဧတေနာ’’တိ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘အာစရိယဝါဒေါ နာမ…ပေ… အဋ္ဌကထာတန္တီ’’တိ။ တိဿော ဟိ သင်္ဂီတိယော အာရုဠှောယေဝ ဗုဒ္ဓဝစနဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဘူတော ကထာမဂ္ဂေါ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရေန တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ အာဘတော၊ ပစ္ဆာ တမ္ဗပဏ္ဏိယေဟိ မဟာထေရေဟိ သီဟဠဘာသာယ ဌပိတော နိကာယန္တရလဒ္ဓိသင်္ကရပရိဟရဏတ္ထံ။ ဘဂဝတော ပကိဏ္ဏကဒေသနာဘူတာ စ သုတ္တာနုလောမဘူတာ စ အဋ္ဌကထာ ယသ္မာ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ပါဠိဝဏ္ဏနာက္ကမေန သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ အာစရိယဝါဒေါတိ ဝုတ္တာ။ ဧတေန စ အဋ္ဌကထာ သုတ္တသုတ္တာနုလောမေသု အတ္ထတော သင်္ဂယှတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ ဧသာ၊ ဧဝံ အတ္တနောမတိပိ ပမာဏဘူတာ။ န ဟိ ဘဂဝတော ဝစနံ ဝစနာနုလောမဉ္စ အနိဿာယ ¶ အဂ္ဂသာဝကာဒယောပိ အတ္တနော ဉာဏဗလေန သုတ္တာဘိဓမ္မဝိနယေသု ကိဉ္စိ သမ္မုတိပရမတ္ထဘူတံ အတ္ထံ ဝတ္တုံ သက္ကောန္တိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗမ္ပိ ဝစနံ သုတ္တေ သုတ္တာနုလောမေ စ သင်္ဂယှတိ။ ဝိသုံ ပန အဋ္ဌကထာဒီနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ တဒဝသေသံ သုတ္တသုတ္တာနုလောမတော ဂဟေတွာ စတုဓာ ဝိနယော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။

ကိဉ္စာပိ အတ္တနောမတိ သုတ္တာဒီဟိ သံသန္ဒိတွာဝ ပရိကပ္ပီယတိ၊ တထာပိ သာ န သုတ္တာဒီသု ဝိသေသတော နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ အာဟ ‘‘သုတ္တသုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒေ မုဉ္စိတွာ’’တိ။ အနုဗုဒ္ဓိယာတိ သုတ္တာဒီနိယေဝ အနုဂတဗုဒ္ဓိယာ။ နယဂ္ဂါဟေနာတိ သုတ္တာဒိတော ¶ လဗ္ဘမာနနယဂ္ဂဟဏေန။ အတ္တနောမတိံ သာမညတော ပဌမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဝိသေသေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘သုတ္တန္တာဘိဓမ္မဝိနယဋ္ဌကထာသူ’’တိ ဝစနတော ပိဋကတ္တယဿပိ သာဓာရဏာ ဧသာ ကထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ထေရဝါဒေါတိ မဟာသုမတ္ထေရာဒီနံ ဂါဟော။ ဣဒါနိ တတ္ထ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာကာရံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အတ္ထေနာတိ အတ္တနာ နယတော ဂဟိတေန အတ္ထေန။ ပါဠိန္တိ အတ္တနော ဂါဟဿ နိဿယဘူတံ သာဋ္ဌကထံ ပါဠိံ။ ပါဠိယာတိ တပ္ပဋိက္ခေပတ္ထံ ပရေနာဘတာယ သာဋ္ဌကထာယ ပါဠိယာ၊ အတ္တနာ ဂဟိတံ အတ္ထံ နိဿာယ၊ ပါဠိဉ္စ သံသန္ဒိတွာတိ အတ္ထော။ အာစရိယဝါဒေတိ အတ္တနာ ပရေန စ သမုဒ္ဓဋအဋ္ဌကထာယ။ ဩတာရေတဗ္ဗာတိ ဉာဏေန အနုပ္ပဝေသေတဗ္ဗာ။ ဩတရတိ စေဝ သမေတိ စာတိ အတ္တနာ ဥဒ္ဓဋေဟိ သံသန္ဒနဝသေန ဩတရတိ၊ ပရေန ဥဒ္ဓဋေန သမေတိ။ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလာတိ အသဗ္ဗညုပုဂ္ဂလဿ ဒေါသဝါသနာယ ယာထာဝတော အတ္ထသမ္ပဋိပတ္တိအဘာဝတော ဝုတ္တံ။

ပမာဒပါဌဝသေန အာစရိယဝါဒဿ သုတ္တာနုလောမေန အသံသန္ဒနာပိ သိယာတိ အာဟ ‘‘ဣတရော န ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ။ သမေန္တမေဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယေ သုတ္တေန သံသန္ဒန္တိ၊ ဧဝရူပါဝ အတ္ထာ မဟာပဒေသတော ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ တထာ တထာ ဥဒ္ဓဋအတ္ထာနံယေဝ သုတ္တာနုလောမတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘သုတ္တာနုလောမတော ဟိ သုတ္တမေဝ ဗလဝတရ’’န္တိ။ အထ ဝါ သုတ္တာနုလောမဿ သုတ္တေကဒေသတ္တေပိ သုတ္တေ ဝိယ ‘‘ဣဒံ ကပ္ပတိ၊ ဣဒံ န ကပ္ပတီ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အာဟစ္စဘာသိတံ ကိဉ္စိ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သုတ္တာ…ပေ… ဗလဝတရ’’န္တိ။ အပ္ပဋိဝတ္တိယန္တိ အပ္ပဋိဗာဟိယံ။ ကာရကသင်္ဃသဒိသန္တိ ပမာဏတ္တာ သင်္ဂီတိကာရကသင်္ဃသဒိသံ။ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ဌိတကာလသဒိသ’’န္တိ ဣမိနာ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ကထိတဓမ္မဘာဝံ ဒဿေတိ၊ ဓရမာနဗုဒ္ဓသဒိသန္တိ ဝုတ္တံ ¶ ဟောတိ။ သုတ္တေ ဟိ ပဋိဗာဟိတေ ဗုဒ္ဓါဝ ပဋိဗာဟိတော ဟောတိ။ ‘‘သကဝါဒီ သုတ္တံ ဂဟေတွာ ကထေတီတိ သကဝါဒီ အတ္တနော သုတ္တံ ဂဟေတွာ ဝေါဟရတိ။ ပရဝါဒီ သုတ္တာနုလောမန္တိ ¶ အညနိကာယဝါဒီ အတ္တနော နိကာယေ သုတ္တာနုလောမံ ဂဟေတွာ ကထေတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) ဝုတ္တံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၅) ပန ‘‘သကဝါဒီ သုတ္တံ ဂဟေတွာ ကထေတီတိအာဒီသု ယော ယထာဘူတမတ္ထံ ဂဟေတွာ ကထနသီလော၊ သော သကဝါဒီ။ သုတ္တန္တိ သင်္ဂီတိတ္တယာရုဠှံ ပါဠိဝစနံ။ ပရဝါဒီတိ မဟာဝိဟာရဝါသီ ဝါ ဟောတု အညနိကာယဝါသီ ဝါ၊ ယော ဝိပရီတတော အတ္ထံ ဂဟေတွာ ကထနသီလော၊ သောဝ ဣဓ ‘ပရဝါဒီ’တိ ဝုတ္တော။ သုတ္တာနုလောမန္တိ သင်္ဂီတိတ္တယာရုဠှံ ဝါ အနာရုဠှံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ဝိပလ္လာသတော ဝါ ဝဉ္စနာယ ဝါ ‘သင်္ဂီတိတ္တယာဂတမိဒ’န္တိ ဒဿိယမာနံ သုတ္တာနုလောမံ။ ကေစိ ‘အညနိကာယေ သုတ္တာနုလောမ’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ သကဝါဒီပရဝါဒီနံ ဥဘိန္နမ္ပိ သင်္ဂီတိတ္တယာရုဠှသုတ္တာဒီနမေဝ ဂဟေတဗ္ဗတော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှံ ပါဠိအာဂတံ ပညာယတိ၊ ဂဟေတဗ္ဗ’န္တိအာဒိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅)။ န ဟိ သကဝါဒီ အညနိကာယသုတ္တာဒိံ ပမာဏတော ဂဏှာတိ။ ယေန တေသု သုတ္တာဒီသု ဒဿိတေသု တတ္ထ ဌာတဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ ဝက္ခတိ စ ‘ပရော တဿ အကပ္ပိယဘာဝသာဓကံ သုတ္တတော ဗဟုံ ကာရဏဉ္စ ဝိနိစ္ဆယဉ္စ ဒဿေတိ…ပေ… သာဓူတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အကပ္ပိယေယေဝ ဌာတဗ္ဗ’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅)၊ တသ္မာ ပရဝါဒိနာပိ သင်္ဂီတိတ္တယေ အနာရုဠှမ္ပိ အနာရုဠှမိစ္စေဝ ဒဿီယတိ၊ ကေဝလံ တဿ တဿ သုတ္တာဒိနော သင်္ဂီတိတ္တယေ အနာဂတဿ ကူဋတာ၊ အာဂတဿ စ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာယ အညထာ အဓိပ္ပာယယောဇနာ စ ဝိသေသာ၊ တတ္ထ စ ယံ ကူဋံ၊ တံ အပနီယတိ။ ယံ အညထာ ယောဇိတံ၊ တံ တဿ ဝိပရီတတာဒဿနတ္ထံ တဒညေန သုတ္တာဒိနာ ¶ သံသန္ဒနာ ကရီယတိ။ ယော ပန ပရဝါဒိနာ ဂဟိတော အဓိပ္ပာယော သုတ္တန္တာဒိနာ သံသန္ဒတိ၊ သော သကဝါဒိနာပိ အတ္တနော ဂါဟံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဥဘိန္နမ္ပိ သင်္ဂီတိတ္တယာဂတမေဝ သုတ္တံ ပမာဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ကထာဝတ္ထုပကရဏေ ‘သကဝါဒေ ပဉ္စ သုတ္တသတာနိ ပရဝါဒေ ပဉ္စာ’တိ၊ သုတ္တသဟဿမ္ပိ အဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏနာနတ္တေန သင်္ဂီတိတ္တယာဂတမေဝ ဂဟိတံ၊ န နိကာယန္တရေ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၅) ပန ‘‘ပရဝါဒီတိ အမှာကံ သမယဝိဇာနနကော အညနိကာယိကောတိ ဝုတ္တံ။ ပရဝါဒီ သုတ္တာနုလောမန္တိ ကထံ? ‘အညတြ ဥဒကဒန္တပေါနာ’တိ သုတ္တံ သကဝါဒိဿ၊ တဒနုလောမတော နာဠိကေရဖလဿ ဥဒကမ္ပိ ဥဒကမေဝ ဟောတီတိ ပရဝါဒီ စ။

‘နာဠိကေရဿ ¶ ယံ တောယံ၊ ပုရာဏံ ပိတ္တဝဍ္ဎနံ၊

တမေဝ တရုဏံ တောယံ၊ ပိတ္တဃံ ဗလဝဍ္ဎန’န္တိ။ –

ဧဝံ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ဓညဖလဿ ဂတိကတ္တာ၊ အာဟာရတ္ထဿ စ ဖရဏတော ‘ယာဝကာလိကမေဝ တ’န္တိ ဝဒန္တော ပဋိက္ခိပတီ’’တိ။ ခေပံ ဝါ ဂရဟံ ဝါ အကတွာတိ ‘‘ကိံ ဣမိနာ’’တိ ခေပံ ပဋိက္ခေပံ ဆဍ္ဍနံ ဝါ ‘‘ကိမေသ ဗာလော ဝဒတိ၊ ကိမေသ ဗာလော ဇာနာတီ’’တိ ဂရဟံ နိန္ဒံ ဝါ အကတွာ။ သုတ္တာနုလောမန္တိ အတ္တနာ အဝုတ္တံ အညနိကာယေ သုတ္တာနုလောမံ။ ‘‘သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗန္တိ သကဝါဒိနာ သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅)။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၅) ပန ‘‘သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗန္တိ ယဿ သုတ္တဿ အနုလောမနတော ဣဒံ သုတ္တာနုလောမံ အကာသိ၊ တသ္မိံ၊ တဒနုရူပေ ဝါ အညတရသ္မိံ သုတ္တေ အတ္တနာ ဂဟိတံ သုတ္တာနုလောမံ အတ္ထတော သံသန္ဒနဝသေန ဩတာရေတဗ္ဗံ။ ‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေန ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သံသန္ဒတီ’တိ သံသန္ဒေတွာ ဒဿေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ သုတ္တသ္မိံယေဝ ဌာတဗ္ဗန္တိ အတ္တနော သုတ္တေယေဝ ဌာတဗ္ဗံ။ အယန္တိ သကဝါဒီ။ ပရောတိ ပရဝါဒီ။ အာစရိယဝါဒေါ သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗောတိ ယဿ သုတ္တဿ သံဝဏ္ဏနာဝသေန အယံ အာစရိယဝါဒေါ ပဝတ္တော၊ တသ္မိံ၊ တာဒိသေ စ အညသ္မိံ သုတ္တေ ပုဗ္ဗာပရအတ္ထသံသန္ဒနဝသေန ဩတာရေတဗ္ဗံ။ ဂါရယှာစရိယဝါဒေါတိ ပမာဒလိခိတော၊ ဘိန္နလဒ္ဓိကေဟိ စ ဌပိတော၊ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။

ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၅) ပန – ပရော အာစရိယဝါဒန္တိ ‘‘သုင်္ကံ ပရိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဥပစာရံ ဩက္ကမိတွာ ကိဉ္စာပိ ပရိဟရတိ၊ အဝဟာရော ဧဝါ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော ‘‘တထာ ကရောန္တော ပါရာဇိကမာပဇ္ဇတီ’’တိ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘သုင်္ကံ ပရိဟရတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ သုတ္တံ တတ္ထေဝ အာဂတမဟာအဋ္ဌကထာဝစနေန သဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ ပဋိသေဓေတိ။ တထာ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝါတိ။ ပရော အတ္တနောမတိန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ပရသန္တကံ အဝဟရာတိ ပုရေဘတ္တမေဝ ဟရိဿာမီတိ ဝါယမန္တဿ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဟောတိ၊ ပုရေဘတ္တပယောဂေါဝ သော၊ တသ္မာ မူလဋ္ဌော န မုစ္စတီတိ တုမှာကံ ထေရဝါဒတ္တာ မူလဋ္ဌဿ ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘တံ သင်္ကေတံ ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ တံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရတိ၊ မူလဋ္ဌဿ အနာပတ္တီ’’တိ သုတ္တံ ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိပတိ။

ပရော သုတ္တန္တိ ‘‘အနိယတဟေတုဓမ္မော သမ္မတ္တနိယတဟေတုဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ သုတ္တံ ¶ ပဋ္ဌာနေ လိခိတံ ဒဿေတွာ ‘‘အရိယမဂ္ဂဿ န နိဗ္ဗာနမေဝါရမ္မဏ’’န္တိ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ အာရမ္မဏတ္တိကာဒိသုတ္တာနုလောမေန ဩတရတီတိ ပဋိက္ခိပတိ။ သုတ္တာနုလောမေ ဩတရန္တံယေဝ ဟိ သုတ္တံ နာမ၊ နေတရံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပါဠိအာဂတံ ပညာယတီ’’တိ ဧတ္တကေနပိ ¶ သိဒ္ဓေ ‘‘တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှံ ပါဠိအာဂတံ ပညာယတီ’’တိအာဒိ။ တာဒိသဉှိ ပမာဒလေခန္တိ အာစရိယော။ ‘‘အပ္ပမာဒေါ အမတပဒံ၊ ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၁) ဝစနတော ဒိန္နဘောဇနေ ဘုဉ္ဇိတွာ ပရိဿယာနိ ပရိဝဇ္ဇိတွာ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ဝိဟရန္တော နိစ္စော ဟောတီတိ။ ဧဝရူပဿ အတ္ထဿ အာရုဠှမ္ပိ သုတ္တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နော စေ တထာ ပညာယတီ’’တိ သိဒ္ဓေပိ ‘‘နော စေ တထာ ပညာယတိ၊ န ဩတရတိ န သမေတီတိ။ ဗာဟိရကသုတ္တံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနော သုတ္တမ္ပိ အတ္ထေန အသမေန္တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပရော အာစရိယဝါဒန္တိအာဒီသု ဒွီသု နယေသု ပမာဒလေခဝသေန တတ္ထ တတ္ထ အာဂတဋ္ဌကထာဝစနံ ထေရဝါဒေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အထာယံ အာစရိယဝါဒံ ဂဟေတွာ ကထေတိ၊ ပရော သုတ္တန္တိ ပရဝါဒိနာ ‘‘မူလဗီဇံ နာမ ဟလိဒ္ဒိ သိင်္ဂိဝေရံ ဝစာ…ပေ… ဗီဇေ ဗီဇသညီ ဆိန္ဒတိ ဝါ ဆေဒါပေတိ ဝါ ဘိန္ဒတိ ဝါ…ပေ… အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၉၁) တုမှာကံ ပါဌတ္တာ ‘‘ဟလိဒ္ဒိဂဏ္ဌိံ ဆိန္ဒန္တဿ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘ယာနိ ဝါ ပနညာနိ အတ္ထိ မူလေ ဇာယန္တိ၊ မူလေ သဉ္ဇာယန္တီ’’တိအာဒိံ ဒဿေတွာ တဿ အဋ္ဌကထာသင်္ခါတေန အာစရိယဝါဒေန ပဋိက္ခိပတိ။ န ဟိ ဂဏ္ဌိမှိ ဂဏ္ဌိ ဇာယတီတိ။ ပရော သုတ္တာနုလောမန္တိ ပရဝါဒိနာ ‘‘အနာပတ္တိ ဧဝံ အမှာကံ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟော’’တိ ဝစနဿာနုလောမတော ‘‘အမှာကံ ပေါရာဏဘိက္ခူ ဧကပါသာဒေ ဂဗ္ဘံ ထကေတွာ အနုပသမ္ပန္နေန သယိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ တထာ ကတွာ အာဂတာ၊ တသ္မာ အမှာကံ ဝဋ္ဋတီတိ တုမှေသု ဧဝ ဧကစ္စေသု ဝဒန္တေသု ‘‘တုမှာကံ န ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ သက္ကာ’’တိ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘သုတ္တံ သုတ္တာနုလောမဉ္စ ဥဂ္ဂဟိတကာနံယေဝ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟော ပမာဏ’’န္တိအာဒိအဋ္ဌကထာဝစနံ ဒဿေတွာ ပဋိသေဓေတိ။ ပရော အတ္တနောမတိန္တိ ‘‘ဒွါရံ ¶ ဝိဝရိတွာ အနာပုစ္ဆာ သယိတေသု ကေ မုစ္စန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ပန ဒွေပိ ဇနာ မုစ္စန္တိ – ယော စ ယက္ခဂဟိတကော၊ ယော စ ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတောတိ တုမှာကံ ထေရဝါဒတ္တာ အညေ သဗ္ဗေပိ ယထာ တထာ ဝါ နိပန္နာဒယောပိ မုစ္စန္တီတိ ပဋိသေဓေတိ။

အထ ပနာယံ အတ္တနောမတိံ ဂဟေတွာ ကထေတိ၊ ပရော သုတ္တန္တိ ‘‘အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တီ’’တိ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ သကဝါဒီ ‘‘ဒိဝါ ကိလန္တရူပေါ မဉ္စေ နိသိန္နော ပါဒေ ဘူမိတော အမောစေတွာဝ နိဒ္ဒါဝသေန ¶ နိပဇ္ဇတိ၊ တဿ အနာပတ္တီ’’တိအာဒိအဋ္ဌကထာဝစနံ ဒဿေတွာ ဧကဘင်္ဂေန နိပန္နာဒယောပိ မုစ္စန္တီတိ ပဋိသေဓေတိ။

အထာယံ အတ္တနောမတိံ ဂဟေတွာ ကထေတိ၊ ပရော သုတ္တာနုလောမန္တိ ‘‘ဒေါမနဿမ္ပာဟံ ဒေဝါနမိန္ဒ ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ သေဝိတဗ္ဗမ္ပိ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပီတိအာဒိဝစနေဟိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၆၀) သံသန္ဒနတော သဒါရပေါသေ ဒေါသော တုမှာကံ နတ္ထိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘ပုတ္တဒါရဿ သင်္ဂဟော’’တိ (ခု။ ပါ။ ၅။၆၊ သု။ နိ။ ၂၆၅) ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ ‘‘ကိဉ္စာပိ သကဝါဒီ ဗဟုဿုတော န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ရာဂသဟိတေနေဝ အကုသလေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဋိက္ခိပတိ။ သေသေသုပိ ဣမိနာ နယေန အညထာပိ အနုရူပတော ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ဣဒံ သဗ္ဗံ ဥပတိဿတ္ထေရာဒယော အာဟု။ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ပန ‘‘ဧတ္ထ ပရောတိ ဝုတ္တော အညနိကာယိကော၊ သော ပန အတ္တနော သုတ္တာဒီနိယေဝ အာဟရတိ၊ တာနိ သကဝါဒီ အတ္တနော သုတ္တာဒိမှိ ဩတာရေတွာ သစေ သမေတိ၊ ဂဏှာတိ။ နော စေ၊ ပဋိက္ခိပတီ’’တိ ဝဒတီတိ အာဂတံ။

နနု စ ‘‘သုတ္တာနုလောမတော သုတ္တမေဝ ဗလဝတရ’’န္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန ‘‘သုတ္တံ သုတ္တာနုလောမေ ဩတာရေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? နာယံ ဝိရောဓော၊ ‘‘သုတ္တာနုလောမတော သုတ္တမေဝ ဗလဝတရ’’န္တိ ဣဒဉှိ သကမတေယေဝ သုတ္တံ ¶ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ သကမတိပရိယာပန္နမေဝ သုတ္တာဒိံ သန္ဓာယ ‘‘အတ္တနောမတိ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလာ၊ အတ္တနောမတိတော အာစရိယဝါဒေါ ဗလဝတရော၊ အာစရိယဝါဒတော သုတ္တာနုလောမံ ဗလဝတရံ၊ သုတ္တာနုလောမတော သုတ္တမေဝ ဗလဝတရ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ပရဝါဒိနာ အာနီတံ အညနိကာယေ သုတ္တံ သန္ဓာယ ‘‘သုတ္တာနုလောမေ သုတ္တံ ဩတာရေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ပရဝါဒိနာ အာနီတံ သုတ္တာဒိ အတ္တနော သုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒအတ္တနောမတီသု ဩတာရေတွာ သမေန္တံယေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဣတရံ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အယံ နယော ဣဓ ဝုစ္စတီတိ န ကောစိ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓောတိ အယံ သာရတ္ထဒီပနိယာဂတော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) နယော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၅) ပန ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ကူဋသုတ္တံ ဗာဟိရကသုတ္တာဒိဝစနံ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ သုတ္တံ သုတ္တာနုလောမေ ဩတာရေတဗ္ဗန္တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဗာဟိရကသုတ္တန္တိ တိဿော သင်္ဂီတိယော အနာရုဠှဂုဠှဝေဿန္တရာဒီနိ စ မဟာသင်္ဃိကနိကာယဝါသီနံ သုတ္တာနိ။ ဝေဒလ္လာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂုဠှဥမ္မဂ္ဂါဒိဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ ဣတရံ ဂါရယှသုတ္တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘အတ္တနောမတိယမေဝ ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ အညနိကာယတော အာနီတသုတ္တတောပိ သကနိကာယေ အတ္တနောမတိယေဝ ဗလဝတရာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘သကဝါဒီ သုတ္တံ ဂဟေတွာ ကထေတိ၊ ပရဝါဒီ သုတ္တမေဝါ’’တိ ဧဝမာဒိနာ သမာနဇာတိကာနံ ဝသေန ဝါရော န ဝုတ္တော။ သုတ္တဿ သုတ္တေယေဝ ဩတာရဏံ ဘိန္နံ ဝိယ ဟုတွာ န ပညာယတိ၊ ဝုတ္တနယေနေဝ စ သက္ကာ ယောဇေတုန္တိ။

ဣဒါနိ သကဝါဒီပရဝါဒီနံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယာဒိဘာဝံ သန္ဓာယ ဝိဝါဒေ ဥပ္ပန္နေ တတ္ထ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အထ ပနာယံ ကပ္ပိယန္တိ ဂဟေတွာ ကထေတီ’’တိအာဒိ။ အထ ဝါ ဧဝံ သုတ္တသုတ္တာနုလောမာဒိမုခေန သာမညတော ဝိဝါဒံ ¶ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိသေသတော ဝိဝါဒဝတ္ထုံ တဗ္ဗိနိစ္ဆယမုခေန သုတ္တာဒိဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ပနာယံ ကပ္ပိယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုတ္တေ စ သုတ္တာနုလောမေ စ ဩတာရေတဗ္ဗန္တိ သကဝါဒိနာ အတ္တနောယေဝ သုတ္တေ စ သုတ္တာနုလောမေ စ ဩတာရေတဗ္ဗံ။ ပရော ကာရဏံ န ဝိန္ဒတီတိ ပရဝါဒီ ကာရဏံ န လဘတိ။ သုတ္တတော ဗဟုံ ကာရဏဉ္စ ဝိနိစ္ဆယဉ္စ ဒဿေတီတိ ပရဝါဒီ အတ္တနော သုတ္တတော ဗဟုံ ကာရဏဉ္စ ဝိနိစ္ဆယဉ္စ အာဟရိတွာ ဒဿေတိ၊ ‘‘သာဓူတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အကပ္ပိယေယေဝ ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ အတ္တနော နိကာယေ သုတ္တာဒီနိ အလဘန္တေန သကဝါဒိနာ ပရဝါဒီဝစနေယေဝ ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝဒတိ။ သုတ္တေ စ သုတ္တာနုလောမေ စာတိ ဧတ္ထ စ-ကာရော ဝိကပ္ပနတ္ထော၊ တေန အာစရိယဝါဒါဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော။ တေနာဟ ‘‘ကာရဏဉ္စ ဝိနိစ္ဆယဉ္စ ဒဿေတီ’’တိ။ တတ္ထ ကာရဏန္တိ သုတ္တာဒိနယံ နိဿာယ အတ္တနောမတိယာ ဥဒ္ဓဋံ ဟေတုံ။ ဝိနိစ္ဆယန္တိ အဋ္ဌကထာဝိနိစ္ဆယံ။

ဒွိန္နမ္ပိ ကာရဏစ္ဆာယာ ဒိဿတီတိ သကဝါဒီပရဝါဒီနံ ဥဘိန္နမ္ပိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဘာဝသာဓကံ ကာရဏပတိရူပကစ္ဆာယာ ဒိဿတိ။ တတ္ထ ကာရဏစ္ဆာယာတိ သုတ္တာဒီသု ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဂါဟဿ၊ ‘‘အကပ္ပိယ’’န္တိ ဂါဟဿ စ နိမိတ္တဘူတေန ကိစ္ဆေန ပဋိပါဒနီယံ အဝိဘူတကာရဏံ ကာရဏစ္ဆာယာ၊ ကာရဏပတိရူပကန္တိ အတ္ထော။ ယဒိ ဒွိန္နမ္ပိ ကာရဏစ္ဆာယာ ဒိဿတိ၊ ကသ္မာ အကပ္ပိယေယေဝ ဌာတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဝိနယဉှိ ပတွာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဝိနယံ ပတွာ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝိစာရဏံ အာဂမ္မာ’’တိ။ ရုန္ဓိတဗ္ဗန္တိအာဒီသု ဒုဗ္ဗိညေယျဝိနိစ္ဆယေ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဘာဝေ သတိ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဂဟဏံ ရုန္ဓိတဗ္ဗံ၊ ‘‘အကပ္ပိယ’’န္တိ ဂဟဏံ ဂါဠှံ ကာတဗ္ဗံ၊ အပရာပရပ္ပဝတ္တံ ကပ္ပိယဂ္ဂဟဏံ သောတံ ပစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ၊ ဂရုကဘာဝသင်္ခတေ ¶ အကပ္ပိယေယေဝ ဌာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ရုန္ဓိတဗ္ဗန္တိ ကပ္ပိယသညာယ ¶ ဝီတိက္ကမကာရဏံ ရုန္ဓိတဗ္ဗံ၊ တံနိဝါရဏစိတ္တံ ဒဠှတရံ ကာတဗ္ဗံ။ သောတံ ပစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗန္တိ တတ္ထ ဝီတိက္ကမပ္ပဝတ္တိ ပစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ။ ဂရုကဘာဝေတိ အကပ္ပိယဘာဝေတိ အတ္ထော။

ဗဟူဟိ သုတ္တဝိနိစ္ဆယကာရဏေဟီတိ ဗဟူဟိ သုတ္တေဟိ စေဝ တတော အာနီတဝိနိစ္ဆယကာရဏေဟိ စ။ အထ ဝါ သုတ္တေန အဋ္ဌကထာဝိနိစ္ဆယေန စ လဒ္ဓကာရဏေဟိ။ အတ္တနော ဂဟဏံ န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ သကဝါဒိနာ အတ္တနော ‘‘အကပ္ပိယ’’န္တိ ဂဟဏံ န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ နိဂမေန္တော ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယောတိ သကဝါဒီပရဝါဒီသု ယော ကောစိ။ ကေစိ ပန ‘‘သကဝါဒီသုယေဝ ယော ကောစိ ဣဓာဓိပ္ပေတော’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဧဝံ သန္တေ ‘‘အထ ပနာယံ ကပ္ပိယန္တိ ဂဟေတွာ ကထေတီ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ ဥဘောပိ သကဝါဒိနောယေဝ သိယုံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဿေဝ နိဂမနဝသေန ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ အတိရေကကာရဏံ လဘတီတိ ဧတ္ထ သုတ္တာဒီသု ပုရိမံ ပုရိမံ အတိရေကကာရဏံ နာမ၊ ယော ဝါ သုတ္တာဒီသု စတူသု ဗဟုတရံ ကာရဏံ လဘတိ၊ သော အတိရေကကာရဏံ လဘတိ နာမ။

သုဋ္ဌု ပဝတ္တိ ဧတဿာတိ၊ သုဋ္ဌု ပဝတ္တတိ သီလေနာတိ ဝါ သုပ္ပဝတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘သုပ္ပဝတ္တီတိ သုဋ္ဌု ပဝတ္တ’’န္တိ။ ဝါစာယ ဥဂ္ဂတံ ဝါစုဂ္ဂတံ၊ ဝစသာ သုဂ္ဂဟိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဝါစုဂ္ဂတန္တိ ဝါစာယ ဥဂ္ဂတံ၊ တတ္ထ နိရန္တရံ ဌိတန္တိ အတ္ထော။ သုတ္တတောတိ ဣမဿ ဝိဝရဏံ ‘‘ပါဠိတော’’တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သုတ္တံ နာမ သကလံ ဝိနယပိဋက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုန သုတ္တတောတိ တဒတ္ထပဋိပါဒကံ သုတ္တာဘိဓမ္မပါဠိဝစနံ အဓိပ္ပေတံ။ အနုဗျဉ္ဇနသောတိ ဣမဿ ဝိဝရဏံ ‘‘ပရိပုစ္ဆတော စ အဋ္ဌကထာတော စာ’’တိ။ ပါဠိံ အနုဂန္တွာ အတ္ထဿ ဗျဉ္ဇနတော ပကာသနတော ¶ ‘‘အနုဗျဉ္ဇန’’န္တိ ဟိ ပရိပုစ္ဆာ အဋ္ဌကထာ စ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ စ အဋ္ဌကထာယ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ‘‘ပရိပုစ္ဆာ’’တိ ထေရဝါဒေါ ဝုတ္တော။ အထ ဝါ ပရိပုစ္ဆာတိ အာစရိယဿ သန္တိကာ ပါဠိယာ အတ္ထသဝနံ။ အဋ္ဌကထာတိ ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယော။ တဒုဘယမ္ပိ ပါဠိံ အနုဂန္တွာ အတ္ထဿ ဗျဉ္ဇနတော ‘‘အနုဗျဉ္ဇန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဝိနယေတိ ဝိနယာစာရေ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဝိနယံ အဇဟန္တော အဝေါက္ကမန္တော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာနံ နာမ သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိယာ အနာပဇ္ဇနာဒိနာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘လဇ္ဇိဘာဝေန ပတိဋ္ဌိတော’’တိ၊ တေန လဇ္ဇီ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိနယဓရဿ လက္ခဏေ ဝတ္တဗ္ဗေ ကိံ ဣမိနာ လဇ္ဇိဘာဝေနာတိ ¶ အာဟ ‘‘အလဇ္ဇီ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဗဟုဿုတောပီတိ ဣမိနာ ပဌမလက္ခဏသမန္နာဂမံ ဒဿေတိ။ လာဘဂရုကတာယာတိ ဣမိနာ ဝိနယေ ဌိတတာယ အဘာဝေ ပဌမလက္ခဏယောဂါ ကိစ္စကရော န ဟောတိ၊ အထ ခေါ အကိစ္စကရော အနတ္ထကရော ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ သင်္ဃဘေဒဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဝတ္တကလဟဿေတံ အဓိဝစနံ သင်္ဃရာဇီတိ။ ကုက္ကုစ္စကောတိ အဏုမတ္တေသုပိ ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿနဝသေန ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပာဒေန္တော။ တန္တိံ အဝိသံဝါဒေတွာတိ ပါဠိံ အညထာ အကတွာ။ အဝေါက္ကမန္တောတိ အနတိက္ကမန္တော။

ဝိတ္ထုနတီတိ အတ္ထံ အဒိသွာ နိတ္ထုနတိ၊ ဝိတ္ထမ္ဘတိ ဝါ။ ဝိပ္ဖန္ဒတီတိ ကမ္ပတိ။ သန္တိဋ္ဌိတုံ န သက္ကောတီတိ ဧကသ္မိံယေဝ အတ္ထေ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောတိ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ယံ ပရေန ဝုစ္စတိ၊ တံ တံ အနုဇာနာတီ’’တိ။ သကဝါဒံ ဆဍ္ဍေတွာ ပရဝါဒံ ဂဏှာတီတိ ‘‘ဥစ္ဆုမှိ ကသဋံ ယာဝဇီဝိကံ၊ ရသော သတ္တာဟကာလိကော၊ တဒုဘယဝိနိမုတ္တော စ ဥစ္ဆု နာမ ဝိသုံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဥစ္ဆုပိ ဝိကာလေ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တေ တမ္ပိ ဂဏှာတိ။ ဧကေကလောမန္တိ ပလိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယမှီတိ ယသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ။ ပရိက္ခယံ ပရိယာဒါနန္တိ အတ္ထတော ဧကံ။

အာစရိယပရမ္ပရာတိ ¶ အာစရိယာနံ ဝိနိစ္ဆယပရမ္ပရာ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘အတ္တနောမတိံ ပဟာယ…ပေ… ယထာ အာစရိယော စ အာစရိယာစရိယော စ ပါဠိဉ္စ ပရိပုစ္ဆဉ္စ ဝဒန္တိ၊ တထာ ဉာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ န ဟိ အာစရိယာနံ နာမမတ္တတော ပရမ္ပရဇာနနေ ပယောဇနံ အတ္ထိ။ ပုဗ္ဗာပရာနုသန္ဓိတောတိ ပုဗ္ဗဝစနဿ အပရဝစနေန သဟ အတ္ထသမ္ဗန္ဓဇာနနတော။ အတ္ထတောတိ သဒ္ဒတ္ထပိဏ္ဍတ္ထအဓိပ္ပေတတ္ထာဒိတော။ ကာရဏတောတိ တဒတ္ထုပပတ္တိတော။ အာစရိယပရမ္ပရန္တိ ဣမဿေဝ ဝေဝစနံ ‘‘ထေရဝါဒင်္ဂ’’န္တိ၊ ထေရပဋိပါဋိန္တိ အတ္ထော။ ဒွေ တယော ပရိဝဋ္ဋာတိ ဒွေ တယော ပရမ္ပရာ။

ဣမေဟိ စ ပန တီဟိ လက္ခဏေဟီတိ ဧတ္ထ ပဌမေန လက္ခဏေန ဝိနယဿ သုဋ္ဌု ဥဂ္ဂဟိတဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ဒုတိယေန တတ္ထ လဇ္ဇိဘာဝေန စေဝ အစလတာယ စ သုပ္ပတိဋ္ဌိတတာ၊ တတိယေန ပါဠိအဋ္ဌကထာသု သရူပေန အနာဂတာနမ္ပိ တဒနုလောမတော အာစရိယေဟိ ဒိန္နနယတော ဝိနိစ္ဆိနိတုံ သမတ္ထတာ။ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ စောဒနာဝသေန ဝီတိက္ကမဝတ္ထုသ္မိံ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဩတိဏ္ဏေ။ စောဒကေန စ စုဒိတကေန စ ဝုတ္တေ ဝတ္တဗ္ဗေတိ ဧဝံ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုံ နိဿာယ စောဒကေန ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတ’’န္တိအာဒိနာ၊ စုဒိတကေန ‘‘အတ္ထီ’’တိအာဒိနာ စ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တသ္မိံ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝုတ္တေတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထု ဩလောကေတဗ္ဗန္တိ တဿ တဿ သိက္ခာပဒဿ ဝတ္ထု ဩလောကေတဗ္ဗံ။ ‘‘တိဏေန ဝါ ပဏ္ဏေန ¶ ဝါ…ပေ… ယော အာဂစ္ဆေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိဒံ နိဿဂ္ဂိယေ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဿ (ပါရာ။ ၅၁၇) ဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တံ။

ထုလ္လစ္စယဒုဗ္ဘာသိတာပတ္တီနံ မာတိကာယ အနာဂတတ္တာ ‘‘ပဉ္စန္နံ အာပတ္တီနံ အညတရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တိကဒုက္ကဋန္တိ ‘‘အနုပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညီ ဥဇ္ဈာယတိ ခီယတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၁၀၆) အာဂတံ တိကဒုက္ကဋံ။ အညတရံ ဝါ အာပတ္တိန္တိ ¶ ‘‘ကာလေ ဝိကာလသညီ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ၊ ကာလေ ဝေမတိကော၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိကံ (ပါစိ။ ၂၅၀) ဒုကဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

အန္တရာပတ္တိန္တိ ဧတ္ထ တသ္မိံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အာဂတဝတ္ထုဝီတိက္ကမံ ဝိနာ အညသ္မိံ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမေ နိဒါနတော ပဘုတိ ဝိနီတဝတ္ထုပရိယောသာနာ အန္တရန္တရာ ဝုတ္တာ အာပတ္တိ။ ဣဓ ပန ‘‘ဝတ္ထုံ ဩလောကေတီ’’တိ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ တဒဝသေသာ အန္တရာပတ္တီတိ ဂဟိတာ။ ပဋိလာတံ ဥက္ခိပတီတိ ဣဒမ္ပိ ဝိသိဗ္ဗနသိက္ခာပဒေ (ပါစိ။ ၃၅၀) အာဂတံ၊ တတ္ထ ဍယှမာနံ အလာတံ အဂ္ဂိကပါလာဒိတော ဗဟိ ပတိတံ အဝိဇ္ဈာတမေဝ ပဋိဥက္ခိပတိ၊ ပုန ယထာဌာနေ ဌပေတီတိ အတ္ထော။ ဝိဇ္ဈာတံ ပန ပဋိက္ခိပန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝ။

အနာပတ္တိန္တိ ဧတ္ထ အန္တရန္တရာ ဝုတ္တာ အနာပတ္တိပိ အတ္ထိ၊ ‘‘အနာပတ္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒ္ဓိမဿ ဣဒ္ဓိဝိသယေ’’တိအာဒိ ဝိယ သာပိ သင်္ဂယှတိ။ သိက္ခာပဒန္တရေသူတိ ဝိနီတဝတ္ထုံ အန္တောကတွာ ဧကေကသ္မိံ သိက္ခာပဒန္တရေ။

ပါရာဇိကာပတ္တီတိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အာပန္နပုဂ္ဂလေန လဇ္ဇိဓမ္မေ ဌတွာ ယထာဘူတံ အာဝိကရဏေပိ ဒုဗ္ဗိနိစ္ဆယံ အဒိန္နာဒါနာဒိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန မေထုနာဒီသု ဝိဇာနနံ၊ တံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ တေနာဟ ‘‘မေထုနဓမ္မဝီတိက္ကမော ဟီ’’တိအာဒိ။ ယော ပန အလဇ္ဇိတာယ ပဋိညံ အဒတွာ ဝိက္ခေပံ ကရောတိ၊ တဿ အာပတ္တိ န သက္ကာ ဩဠာရိကာပိ ဝိနိစ္ဆိနိတုံ။ ယာဝ သော ယထာဘူတံ နာဝိကရောတိ၊ သင်္ဃဿ စ အာပတ္တိသန္ဒေဟော န ဝိဂစ္ဆတိ၊ တာဝ နာသိတကောဝ ဘဝိဿတိ။ သုခုမာတိ အတ္တနောပိ ဒုဝိညေယျသဘာဝဿ လဟုပရိဝတ္တိနော စိတ္တဿ သီဃပရိဝတ္တိတာယ ဝုတ္တံ။ သုခုမာတိ ဝါ စိတ္တပရိဝတ္တိယာ သုခုမတာယ သုခုမာ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တလဟုကာ’’တိ၊ စိတ္တံ ဝိယ ¶ လဟုကာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ စိတ္တံ လဟု သီဃပရိဝတ္တိ ဧတေသန္တိ ¶ စိတ္တလဟုကာ။ တေတိ တေ ဝီတိက္ကမေ။ တံဝတ္ထုကန္တိ တေ အဒိန္နာဒါနမနဥဿဝိဂ္ဂဟဝီတိက္ကမာ ဝတ္ထု အဓိဋ္ဌာနံ ကာရဏမေတဿာတိ တံဝတ္ထုကံ။

ယံ အာစရိယော ဘဏတိ၊ တံ ကရောဟီတိအာဒိ သဗ္ဗံ လဇ္ဇီပေသလံ ကုက္ကုစ္စကမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယော ယာထာဝတော ပကာသေတွာ သုဒ္ဓိမေဝ ဂဝေသတိ၊ တေနပိ။ ပါရာဇိကောသီတိ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ အနာပတ္တိကောဋိယာပိ သင်္ကိယမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ‘‘ပါရာဇိကစ္ဆာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သီလာနိ သောဓေတွာတိ ယံဝတ္ထုကံ ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပန္နံ၊ တံ အမနသိကရိတွာ အဝသေသသီလာနိ သောဓေတွာ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) ဝုတ္တံ၊ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၅) ပန ‘‘သီလာနိ သောဓေတွာတိ ယသ္မိံ ဝီတိက္ကမေ ပါရာဇိကာသင်္ကာ ဝတ္တတိ၊ တတ္ထ ပါရာဇိကာဘာဝပက္ခံ ဂဟေတွာ ဒေသနာဝုဋ္ဌာနဂါမိနီနံ အာပတ္တီနံ သောဓနဝသေန သီလာနိ သောဓေတွာ’’တိ။ ပါကဋဘာဝတော သုခဝလဉ္ဇတာယ စ ‘‘ဒွတ္တိံသာကာရံ တာဝ မနသိ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဥပလက္ခဏဝသေန ဝါ။ အညသ္မိံ ကမ္မဋ္ဌာနေ ကတပရိစယေန တမေဝ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ ယံ ကိဉ္စိ ဝါ အဘိရုစိတံ မနသိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတေဝ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဃဋယတီတိ အန္တရန္တရာ ခဏ္ဍံ အဒဿေတွာ စိတ္တေန သဒ္ဓိံ အာရမ္မဏဘာဝေန စိရကာလံ ဃဋယတိ။ သင်္ခါရာ ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနိကော စေ၊ တဿ သင်္ခါရာ ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။

သစေ ကတပါရာဇိကဝီတိက္ကမော ဘဝေယျ၊ တဿ သတိပိ အသရိတုကာမတာယ ဝိပ္ပဋိသာရဝတ္ထုဝသေန ပုနပ္ပုနံ တံ ဥပဋ္ဌဟတီတိ စိတ္တေကဂ္ဂတံ န ဝိန္ဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဃဋယတီ’’တိအာဒိ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဃဋယတီတိ စိတ္တက္ခောဘာဒိဗဟုလဿ သုဒ္ဓသီလဿပိ စိတ္တံ န သမာဓိယတိ၊ တံ ဣဓ ¶ ပါရာဇိကမူလန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကတပါပမူလကေန ဝိပ္ပဋိသာရေနေဝေတ္ထ စိတ္တဿ အသမာဓိယနံ သန္ဓာယ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဃဋယတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပ္ပဋိသာရဂ္ဂိနာ’’တိအာဒိ။ အတ္တနာတိ စိတ္တေန ကရဏဘူတေန ပုဂ္ဂလော ကတ္တာ ဇာနာတိ၊ ပစ္စတ္တေ ဝါ ကရဏဝစနံ၊ အတ္တာ သယံ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အညာ စ ဒေဝတာ ဇာနန္တီတိ အာရက္ခဒေဝတာဟိ အညာ ပရစိတ္တဝိဒုနိယော ဒေဝတာ ဇာနန္တိ။

ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပဏ္ဍိတေဟိ ဝိစာရေတဗ္ဗံ ကာရဏံ အတ္ထိ။ ကထံ? ဣဒါနိ ဧကစ္စေ ဝိနယဓရာ ပဌမပါရာဇိကဝိသယေ ဝတ္ထုမှိ ဩတိဏ္ဏေ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသေန ဝါ ဂဟဋ္ဌေန ဝါ ပဗ္ဗဇိတေန ဝါ စောဒိယမာနေ စုဒိတကံ ဘိက္ခုံ ပုစ္ဆိတွာ ပဋိညာယ အဒီယမာနာယ တံ ဘိက္ခုံ သုသာနေ ဧကကမေဝ ¶ သယာပေန္တိ၊ ဧဝံ သယာပိယမာနော သော ဘိက္ခု သစေ ဘယသန္တာသဝိရဟိတော သဗ္ဗရတ္တိံ တသ္မိံ သုသာနေ သယိတုံ ဝါ နိသီဒိတုံ ဝါ သက္ကောတိ၊ တံ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါ ဧသော’’တိ ဝိနိစ္ဆိနန္တိ။ သစေ ပန ဘယသန္တာသပ္ပတ္တော သဗ္ဗရတ္တိံ သယိတုံ ဝါ နိသီဒိတုံ ဝါ န သက္ကောတိ၊ တံ ‘‘အသုဒ္ဓါ’’တိ ဝိနိစ္ဆိနန္တိ၊ တံ အယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ကသ္မာတိ စေ? အဋ္ဌကထာယ ဝိရုဒ္ဓါတိ၊ အဋ္ဌကထာယံ ဒုတိယတတိယပါရာဇိကဝိသယေ ဧဝ တထာရူပေါ ဝိစာရော ဝုတ္တော၊ န ပဌမစတဥတ္ထပါရာဇိကဝိသယေ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘မေထုနဓမ္မဝီတိက္ကမော ဟိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဝီတိက္ကမော စ ဩဠာရိကော၊ အဒိန္နာဒါနမနုဿဝိဂ္ဂဟဝီတိက္ကမာ ပန သုခုမာ စိတ္တလဟုကာ၊ တေ သုခုမေနေဝ အာပဇ္ဇတိ၊ သုခုမေန ရက္ခတိ၊ တသ္မာ ဝိသေသေန တံဝတ္ထုကံ ကုက္ကုစ္စံ ပုစ္ဆိယမာနော’’တိ။ ဋီကာယဉ္စ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) ဝုတ္တံ ‘‘တံဝတ္ထုကန္တိ တေ အဒိန္နာဒါနမနုဿဝိဂ္ဂဟဝီတိက္ကမာ ဝတ္ထု အဓိဋ္ဌာနံ ကာရဏမေတဿာတိ တံဝတ္ထုက’’န္တိ၊ ဣဒမ္ပိ ဧကံ ကာရဏံ။

တတ္ထာပိ ¶ အညေ ပဏ္ဍိတေပိ ဝိနိစ္ဆိနာပေတွာ တေသမ္ပိ ပါရာဇိကစ္ဆာယာဒိဿနေယေဝ တထာ ဝိနိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗော၊ န သုဒ္ဓဘာဝဒိဿနေ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အာပတ္တီတိ အဝတွာ ‘သစဿ အာစရိယော ဓရတိ…ပေ… အထ ဒဟရဿပိ ပါရာဇိကစ္ဆာယာဝ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တေနပိ ‘ပါရာဇိကောသီ’တိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ဒုလ္လဘော ဟိ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ၊ တတော ဒုလ္လဘတရာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ ဥပသမ္ပဒါ စ၊ ဧဝံ ပန ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ၊ ဣဒမေကံ။ နိသီဒါပိယမာနောပိ ဝိဝိတ္တောကာသေယေဝ နိသီဒါပေတဗ္ဗော၊ န သုသာနေ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘ဝိဝိတ္တံ ဩကာသံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒိတွာ’’တိအာဒိ၊ ဣဒမေကံ။ ဝိဝိတ္တောကာသေ နိသီဒါပိယမာနောပိ ဒိဝါယေဝ နိသီဒါပေတဗ္ဗော၊ န ရတ္တိံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဝသံ အတိက္ကန္တမ္ပိ န ဇာနာတိ၊ သော ဒိဝသာတိက္ကမေ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတော ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ၊ ဣဒမေကံ။

ဤဒိသံ ဝိဓာနံ သယံ အာရောစိတေ ဧဝ ဝိဓာတဗ္ဗံ၊ န ပရေဟိ စောဒိယမာနေ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ကတဝီတိက္ကမေန ဘိက္ခုနာ သယမေဝ အာဂန္တွာ အာရောစိတေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ ကသ္မာ ဣဒါနိ ဧဝံ ကရောန္တီတိ? ဂိဟီနံ အသက္ခိကအဋ္ဋကရဏေ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇာပနံ ဝိယ မညမာနာ ဧဝံ ကရောန္တိ။ တမ္ပိ မာယာကုသလာ မနုဿာ ဝိဝိဓေဟိ ဥပါယေဟိ ဝိတထံ ကရောန္တိ၊ တသ္မာ သစ္စမ္ပိ ဟောတိ၊ အသစ္စမ္ပိ ဟောတိ။ တေနေဝ စ ကာရဏေန မဟောသဓပဏ္ဍိတာဒယော ဗောဓိသတ္တာ အသက္ခိကမ္ပိ အဋ္ဋံ ဥဒကနိမုဇ္ဇာပနာဒိနာ န ဝိနိစ္ဆိနန္တိ၊ ဥဘိန္နံ ဝစနံ ပရိသံ ဂါဟာပေတွာ တေသံ ဝစနဉ္စ ကိရိယဉ္စ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သစ္စဉ္စ ဝိတထဉ္စ ဉတွာဝ ဝိနိစ္ဆိနန္တိ။ သာသနေ ¶ ပန ဘိက္ခူ သူရဇာတိကာပိ သန္တိ၊ ဘီရုကဇာတိကာပိ သန္တိ။ သုသာနဉ္စ နာမ ပကတိမနုဿာနမ္ပိ ဘယသန္တာသကရံ ဟောတိ၊ ရတ္တိကာလေ ပန အတိဝိယ ဘယာနကံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ ¶ ၊ ဧဝံဘူတေ သုသာနေ ရတ္တိယံ ဧကော အသဟာယော ဟုတွာ နိပဇ္ဇာပိယမာနော ဘီရုကဇာတိကော ဘိက္ခု ပရိသုဒ္ဓသီလောပိ သမာနော ကိံ န ဘာယေယျ၊ ကထံ သဗ္ဗရတ္တိံ သယိတုံ ဝါ နိသီဒိတုံ ဝါ သက္ကုဏေယျ၊ တထာရူပံ ဘိက္ခုံ ‘‘အပရိသုဒ္ဓါ’’တိ ဝဒန္တော ကထံ ကိစ္စကရော ဘဝိဿတိ။

အလဇ္ဇီ ပန သူရဇာတိကော အတ္တနော ဝဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာဒေတုကာမော ဘာယန္တောပိ အဘာယန္တော ဝိယ ဟုတွာ ‘‘သစေ ဝိကာရံ ဒဿေဿာမိ၊ အနတ္ထံ မေ ကရိဿန္တီ’’တိ အနတ္ထဘယေန အဓိဝါသေတွာ သယိတုံ ဝါ နိသီဒိတုံ ဝါ သက္ကုဏေယျ၊ ဧဝရူပံ ပုဂ္ဂလံ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါ’’တိ ဝဒန္တော ကထံ သုဝိနိစ္ဆိတော ဘဝိဿတီတိ။ ဣဒမ္ပိ ဧကံ ကာရဏံ။

အထာပိ ဝဒေယျုံ – ယထာ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇာပိတမနုဿာနံ အသစ္စဝါဒီနံ ဒေဝတာနုဘာဝေန ကုမ္ဘီလာဒယော အာဂန္တွာ ဂဏှန္တာ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ တသ္မာ အသစ္စဝါဒိနော သီဃံ ပ္လဝန္တိ၊ သစ္စဝါဒီနံ ပန န ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ တသ္မာ တေ သုခေန နိသီဒိတုံ သက္ကောန္တိ၊ ဧဝံ တေသမ္ပိ ဘိက္ခူနံ အပရိသုဒ္ဓသီလာနံ ဒေဝတာနုဘာဝေန သီဟဗျဂ္ဃာဒယော အာဂတာ ဝိယ ပညာယန္တိ၊ တသ္မာ တေ သဗ္ဗရတ္တိံ သယိတုံ ဝါ နိသီဒိတုံ ဝါ န သက္ကောန္တိ။ ပရိသုဒ္ဓသီလာနံ ပန တထာ န ပညာယန္တိ၊ တသ္မာ တေ သဗ္ဗရတ္တိံ ဒေဝတာဟိ ရက္ခိတာ ဟုတွာ ဘယသန္တာသရဟိတာ သုသာနေ သယိတုံ ဝါ နိသီဒိတုံ ဝါ သက္ကောန္တိ၊ ဧဝံ ဒေဝတာ သက္ခိံ ကတွာ ဝိနိစ္ဆိတတ္တာ သုဝိနိစ္ဆိတမေဝ ဟောတီတိ၊ တမ္ပိ တထာ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ကသ္မာ? အဋ္ဌကထာဋီကာဒီသု တထာ အဝုတ္တတ္တာ။ အဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘ဝိဝိတ္တံ ဩကာသံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒိတွာ သီလာနိ သောဓေတွာ ‘ဒွတ္တိံသာကာရံ တာဝ မနသိကရောဟီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ သစေ တဿ အရောဂံ သီလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဃဋယတိ၊ သင်္ခါရာ ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ ဥပစာရပ္ပနာပ္ပတ္တံ ဝိယ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ၊ ဒိဝသံ အတိက္ကန္တမ္ပိ န ဇာနာတိ…ပေ… ယဿ ပန သီလံ ဘိန္နံ ဟောတိ၊ တဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ¶ ဃဋယတိ၊ ပတောဒါဘိတုန္နံ ဝိယ စိတ္တံ ကမ္ပတိ၊ ဝိပ္ပဋိသာရဂ္ဂိနာ ဍယှတိ၊ တတ္တပါသာဏေ နိသိန္နော ဝိယ တင်္ခဏညေဝ ဝုဋ္ဌာတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။

ဋီကာယမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ ဃဋယတီတိ အန္တရန္တရာ ခဏ္ဍံ အဒဿေတွာ စိတ္တေန သဒ္ဓိံ အာရမ္မဏဘာဝေန စိရကာလံ ဃဋယတိ။ သင်္ခါရာ ပါကဋာ ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနိကော ¶ စေ၊ တဿ သင်္ခါရာ ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ သစေ ကတပါရာဇိကဝီတိက္ကမော ဘဝေယျ၊ တဿ သတိပိ အသရိတုကာမတာယ ဝိပ္ပဋိသာရဝတ္ထုဝသေန ပုနပ္ပုနံ တံ ဥပဋ္ဌဟတီတိ စိတ္တေကဂ္ဂတံ န ဝိန္ဒတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၅) ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ ဃဋယတီတိ ဝိပ္ပဋိသာရမူလကေန ဝိက္ခေပေန အန္တရန္တရာ ခဏ္ဍံ အဒဿေတွာ ပဗန္ဓဝသေန စိတ္တေန သင်္ဃဋယတိ။ သင်္ခါရာတိ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ။ သာပတ္တိကဿ ဟိ ပဂုဏမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ န သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌာတိ။ ပဂေဝ ပါရာဇိကဿ။ တဿ ဟိ ဝိပ္ပဋိသာရနိန္နတာယ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ န ဟောတိ။ ဧကဿ ပန ဝိတက္ကဝိက္ခေပါဒိဗဟုလဿ သုဒ္ဓသီလဿပိ စိတ္တံ န သမာဓိယတိ၊ တံ ဣဓ ပါရာဇိကမူလန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကတပါပမူလကေန ဝိပ္ပဋိသာရေနေဝေတ္ထ စိတ္တဿ အသမာဓိယနံ သန္ဓာယ ‘ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဃဋယတီ’တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘ဒေဝတာနုဘာဝေနာ’’တိအာဒိ၊ တသ္မာ ယဒိ ဗုဒ္ဓသာသနေ သဂါရဝေါ သိက္ခာကာမော ဘိက္ခု ဒုတိယတတိယပါရာဇိကဝိသယေ အတ္တနော ကဉ္စိ ဝီတိက္ကမံ ဒိသွာ ‘‘ပါရာဇိကံ အာပန္နော နု ခေါ အဟံ၊ န နု ခေါ’’တိ သံသယပက္ခန္ဒော ဝိနယဓရံ ဥပသင်္ကမိတွာ တံ ဝီတိက္ကမံ ယထာဘူတံ အာစိက္ခိတွာ ပုစ္ဆေယျ၊ တတော ဝိနယဓရေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘‘သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗဝိဓာနံ ကတွာ ဝိဝိတ္တံ ဩကာသံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒိတွာ သီလာနိ သောဓေတွာ ဒွတ္တိံသာကာရေ တာဝ မနသိကရောဟီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗော ¶ ၊ န ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘သုသာနေ သေယျံ ကပ္ပေဟီ’’တိအာဒိ။ အာဂတကာလေပိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေနေဝ ပုစ္ဆိတွာ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေနေဝဿ သုဒ္ဓါသုဒ္ဓဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဟောတု၊ ဧဝံ သန္တေ ဣဒါနိ ပဌမပါရာဇိကဝိသယေ စောဒေန္တာနံ ကထံ ဝိနိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗောတိ? စောဒကေန ဝတ္ထုသ္မိံ အာရောစိတေ စုဒိတကော ပုစ္ဆိတဗ္ဗော ‘‘သန္တမေတံ၊ နော’’တိ ဧဝံ ဝတ္ထုံ ဥပပရိက္ခိတွာ ဘူတေန ဝတ္ထုနာ စောဒေတွာ သာရေတွာ ဉတ္တိသမ္ပဒါယ အနုဿာဝနသမ္ပဒါယ တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတဗ္ဗံ။ ဧဝမ္ပိ အလဇ္ဇီ နာမ ‘‘ဧတမ္ပိ နတ္ထိ၊ ဧတမ္ပိ နတ္ထီ’’တိ ဝဒေယျ၊ ပဋိညံ န ဒဒေယျ၊ အထ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? ဧဝမ္ပိ အလဇ္ဇိဿ ပဋိညာယ ဧဝ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗံ ယထာ တံ တိပိဋကစူဠာဘယတ္ထေရေနာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ‘‘ဧဝံ လဇ္ဇိနာ စောဒိယမာနော အလဇ္ဇီ ဗဟူသုပိ ဝတ္ထူသု ဥပ္ပန္နေသု ပဋိညံ န ဒေတိ၊ သော ‘နေဝ သုဒ္ဓါ’တိ ဝတ္တဗ္ဗော၊ န ‘အသုဒ္ဓါ’တိ၊ ဇီဝမတကော နာမ အာမကပူတိကော နာမ ¶ စေသ။ သစေ ပနဿ အညမ္ပိ တာဒိသံ ဝတ္ထု ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ တထာ နာသိတကောဝ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိ။

၂၃၅။ ဧဝံ ဝိနယဓရလက္ခဏဉ္စ ဆဋ္ဌာနဩလောကနဉ္စ ဝိဒိတွာ ဣဒါနိ…ပေ… ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ကိမတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘ယာ သာ…ပေ… ဇာနနတ္ထ’’န္တိ။ ယာ သာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒါ စောဒနာ အတ္ထိ၊ တဿာယေဝ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိဇာနနတ္ထံ အာဒိမဇ္ဈပအယောသာနာဒီနံ ဝသေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န အဝုတ္တစောဒနာပဘေဒဇာနနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ သေယျထိဒန္တိ ပုစ္ဆနတ္ထေ နိပါတော၊ သော ဝိနိစ္ဆယော ကတမောတိ အတ္ထော။

စောဒနာယ ¶ ကတိ မူလာနိ၊ ကတိ ဝတ္ထူနိ၊ ကတိ ဘူမိယောတိ ဧတ္ထ ‘‘ကတိဟာကာရေဟီ’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၃၆၂) စောဒနာကဏ္ဍေ ‘‘စောဒနာယ ကတိ မူလာနိ၊ ကတိ ဝတ္ထူနိ၊ ကတိ ဘူမိယော၊ ကတိဟာကာရေဟိ စောဒေတီ’’တိ။ မေတ္တစိတ္တော ဝက္ခာမိ၊ နော ဒေါသန္တရောတိ ဧတဿပိ ပရတော ‘‘စောဒနာယ ဣမာ ပဉ္စ ဘူမိယော။ ကတမေဟိ ဒွီဟာကာရေဟိ စောဒေတိ၊ ကာယေန ဝါ စောဒေတိ၊ ဝါစာယ ဝါ စောဒေတိ၊ ဣမေဟိ ဒွီဟာကာရေဟိ စောဒေတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? စောဒနာကဏ္ဍေ (ပရိ။ ၃၆၂) တထာ ဝိဇ္ဇမာနတောတိ။ ပန္နရသသု ဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရတာ၊ ပရိသုဒ္ဓဝစီသမာစာရတာ၊ မေတ္တစိတ္တေ ပစ္စုပဋ္ဌိတတာ၊ ဗဟုဿုတတာ၊ ဥဘယပါတိမောက္ခသွာဂတတာ၊ ကာလေန ဝစနတာ၊ ဘူတေန ဝစနတာ၊ သဏှေန ဝစနတာ၊ အတ္ထသဉှိတေန ဝစနတာ၊ မေတ္တစိတ္တော ဟုတွာ ဝစနတာ၊ ကာရုညတာ၊ ဟိတေသိတာ၊ အနုကမ္ပတာ၊ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနတာ၊ ဝိနယပုရေက္ခာရတာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဥပါလိပဉ္စကေ (ပရိ။ ၄၃၆) ‘‘စောဒကေနုပါလိ ဘိက္ခုနာ ပရံ စောဒေတုကာမေန ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ – ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရော နု ခေါမှိ…ပေ… ပရိသုဒ္ဓဝစီသမာစာရော နု ခေါမှိ…ပေ… မေတ္တံ နု ခေါ မေ စိတ္တံ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ သဗြဟ္မစာရီသု…ပေ… ဗဟုဿုတော နု ခေါမှိ သုတဓရော သုတသန္နိစယော…ပေ… ဥဘယာနိ ခေါ မေ ပါတိမောက္ခာနိ ဝိတ္ထာရေန သွာဂတာနိ…ပေ… ကာလေန ဝက္ခာမိ၊ နော အကာလေန၊ ဘူတေန ဝက္ခာမိ၊ နော အဘူတေန၊ သဏှေန ဝက္ခာမိ၊ နော ဖရုသေန၊ အတ္ထသဉှိတေန ဝက္ခာမိ၊ နော အနတ္ထသဉှိတေန၊ မေတ္တစိတ္တော ဝက္ခာမိ၊ နော ဒေါသန္တရော…ပေ… ကာရုညတာ၊ ဟိတေသိတာ၊ အနုကမ္ပတာ၊ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနတာ၊ ဝိနယပုရေက္ခာရတာ’’တိ။

တတ္ထ ကာရုညတာတိ ကာရုဏိကဘာဝေါ။ ဣမိနာ ကရုဏာ စ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ စ ဒဿိတော ¶ ။ ဟိတေသိတာတိ ဟိတဂဝေသနတာ ¶ ။ အနုကမ္ပတာတိ တေန ဟိတေန သံယောဇနတာ။ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနတာတိ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာပေတွာ သုဒ္ဓန္တေ ပတိဋ္ဌာပနတာ။ ဝတ္ထုံ စောဒေတွာ သာရေတွာ ပဋိညံ အာရောပေတွာ ယထာပဋိညာယ ကမ္မကရဏံ ဝိနယပုရေက္ခာရတာ နာမ။ အမူလကမ္ပိ သမူလကမ္ပိ ‘‘မူလ’’န္တိ ဂဟေတွာ ဝဒန္တီတိ အာဟ ‘‘ဒွေ မူလာနီ’’တိ။ ကာလေန ဝက္ခာမီတိအာဒီသု ဧကော ဧကံ ဩကာသံ ကာရေတွာ စောဒေန္တော ကာလေန ဝဒတိ နာမ။ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဂဏမဇ္ဈေ သလာကဂ္ဂယာဂုအဂ္ဂဝိတက္ကမာဠကဘိက္ခာစာရမဂ္ဂအာသနသာလာဒီသု၊ ဥပဋ္ဌာကေဟိ ပရိဝါရိတက္ခဏေ ဝါ စောဒေန္တော အကာလေန ဝဒတိ နာမ။ တစ္ဆေန ဝတ္ထုနာ စောဒေန္တော ဘူတေန ဝဒတိ နာမ။ တုစ္ဆေန စောဒေန္တော အဘူတေန ဝဒတိ နာမ။ ‘‘အမ္ဘော မဟလ္လက ပရိသာဝစရ ပံသုကူလိက ဓမ္မကထိက ပတိရူပံ တဝ ဣဒ’’န္တိ ဝဒန္တော ဖရုသေန ဝဒတိ နာမ။ ‘‘ဘန္တေ၊ မဟလ္လကာ ပရိသာဝစရာ ပံသုကူလိကာ ဓမ္မကထိကာ ပတိရူပံ တုမှာကံ ဣဒ’’န္တိ ဝဒန္တော သဏှေန ဝဒတိ နာမ။ ကာရဏနိဿိတံ ကတွာ ဝဒန္တော အတ္ထသဉှိတေန ဝဒတိ နာမ။ မေတ္တစိတ္တော ဝက္ခာမိ၊ နော ဒေါသန္တရောတိ မေတ္တစိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ဝက္ခာမိ၊ န ဒုဋ္ဌစိတ္တော ဟုတွာ။ သစ္စေ စ အကုပ္ပေ စာတိ ဝစီသစ္စေ စ အကုပ္ပတာယ စ။ စုဒိတကေန ဟိ သစ္စဉ္စ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ကောပေါ စ န ကာတဗ္ဗော၊ အတ္တနာ စ န ကုစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ပရော စ န ဃဋ္ဋေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

ဣမသ္မိံ ဌာနေ ‘‘သင်္ဃေန ဩတိဏ္ဏာနောတိဏ္ဏံ ဇာနိတဗ္ဗံ – အနုဝိဇ္ဇကေန ယေန ဓမ္မေန ယေန ဝိနယေန ယေန သတ္ထုသာသနေန တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမ္မတိ၊ တထာ တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ စောဒနာကဏ္ဍေ (ပရိ။ ၃၆၃) ‘‘စောဒကေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ? စုဒိတကေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ? သင်္ဃေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ? အနုဝိဇ္ဇကေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ? စောဒကေန ¶ ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ? စောဒကေန ပဉ္စသု ဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာယ ပရော စောဒေတဗ္ဗော။ ကာလေန ဝက္ခာမိ နော အကာလေန၊ ဘူတေန ဝက္ခာမိ နော အဘူတေန၊ သဏှေန ဝက္ခာမိ နော ဖရုသေန၊ အတ္ထသဉှိတေန ဝက္ခာမိ နော အနတ္ထသဉှိတေန၊ မေတ္တစိတ္တော ဝက္ခာမိ နော ဒေါသန္တရောတိ။ စောဒကေန ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ စုဒိတကေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ? စုဒိတကေန ဒွီသု ဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗံ သစ္စေ စ အကုပ္ပေ စ။ စုဒိတကေန ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ သင်္ဃေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ? သင်္ဃေန ဩတိဏ္ဏာနောတိဏ္ဏံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ သင်္ဃေန ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ အနုဝိဇ္ဇကေန ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ? အနုဝိဇ္ဇကေန ယေန ဓမ္မေန ယေန ဝိနယေန ယေန သတ္ထုသာသနေန တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမ္မတိ၊ တထာ တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတဗ္ဗံ။ အနုဝိဇ္ဇကေန ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။

အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ¶ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၂-၃၆၃) ‘‘စောဒနာယ ကော အာဒီတိအာဒိပုစ္ဆာနံ ဝိဿဇ္ဇနေ သစ္စေ အကုပ္ပေ စာတိ ဧတ္ထ သစ္စေ ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗံ အကုပ္ပေ စ၊ ယံ ကတံ ဝါ အကတံ ဝါ၊ တဒေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န စောဒကေ ဝါ အနုဝိဇ္ဇကေ ဝါ သင်္ဃေ ဝါ ကောပေါ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗော။ ဩတိဏ္ဏာနောတိဏ္ဏံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ ဩတိဏ္ဏဉ္စ အနောတိဏ္ဏဉ္စ ဝစနံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ တတြာယံ ဇာနနဝိဓိ – ဧတ္တကာ စောဒကဿ ပုဗ္ဗကထာ၊ ဧတ္တကာ ပစ္ဆိမကထာ၊ ဧတ္တကာ စုဒိတကဿ ပုဗ္ဗကထာ၊ ဧတ္တကာ ပစ္ဆိမကထာတိ ဇာနိတဗ္ဗာ။ စောဒကဿ ပမာဏံ ဂဏှိတဗ္ဗံ၊ စုဒိတကဿ ပမာဏံ ဂဏှိတဗ္ဗံ၊ အနုဝိဇ္ဇကဿ ပမာဏံ ဂဏှိတဗ္ဗံ။ အနုဝိဇ္ဇကော အပ္ပမတ္တကမ္ပိ အဟာပေန္တော ‘အာဝုသော၊ သမန္နာဟရိတွာ ဥဇုံ ကတွာ အာဟရာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗော၊ သင်္ဃေန ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယေန ဓမ္မေန ယေန ဝိနယေန ယေန သတ္ထုသာသနေန တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမ္မတီတိ ဧတ္ထ ဓမ္မောတိ ဘူတံ ဝတ္ထု။ ဝိနယောတိ စောဒနာ စေဝ သာရဏာ စ။ သတ္ထုသာသနန္တိ ဉတ္တိသမ္ပဒါ စေဝ အနုဿာဝနသမ္ပဒါ ¶ စ။ ဧတေန ဟိ ဓမ္မေန စ ဝိနယေန စ သတ္ထုသာသနေန စ အဓိကရဏံ ဝူပသမ္မတိ၊ တသ္မာ အနုဝိဇ္ဇကေန ဘူတေန ဝတ္ထုနာ စောဒေတွာ အာပတ္တိံ သာရေတွာ ဉတ္တိသမ္ပဒါယ စေဝ အနုဿာဝနသမ္ပဒါယ စ တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတဗ္ဗံ၊ အနုဝိဇ္ဇကေန ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဂတံ၊ တသ္မာ ဝတ္တဗ္ဗမေတ္တကံ ဒွယန္တိ။

ဧဝံ ဧကဒေသေန စောဒနာကဏ္ဍနယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဧကဒေသေနေဝ မဟာသင်္ဂါမနယံ ဒဿေန္တော ‘‘အနုဝိဇ္ဇကေန စောဒကော ပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယံ ခေါ တွံ၊ အာဝုသော၊ ဣမံ ဘိက္ခုံ စောဒေသိ၊ ကိမှိ နံ စောဒေသီတိ စောဒနာသာမညတော ဝုတ္တံ၊ ပါဠိယံ (မဟာဝ။ ၂၃၇) ပန ပဝါရဏဋ္ဌပနဝသေန စောဒနံ သန္ဓာယ ‘‘ယံ ခေါ တွံ၊ အာဝုသော၊ ဣမဿ ဘိက္ခုနော ပဝါရဏံ ဌပေသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဧဝံ ဧကဒေသေန မဟာသင်္ဂါမနယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဧကဒေသေနေဝ စူဠသင်္ဂါမနယံ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ဂါမာဝစရေန ဘိက္ခုနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သင်္ဂါမာဝစရေန ဘိက္ခုနာတိ သင်္ဂါမော ဝုစ္စတိ အဓိကရဏဝိနိစ္ဆယတ္ထာယ သင်္ဃသန္နိပါတော။ တတြ ဟိ အတ္တပစ္စတ္ထိကာ စေဝ သာသနပစ္စတ္ထိကာ စ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ သတ္ထုသာသနံ ဒီပေန္တာ သမောသရန္တိ ဝေသာလိကာ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ဝိယ။ ယော ဘိက္ခု တေသံ ပစ္စတ္ထိကာနံ လဒ္ဓိံ မဒ္ဒိတွာ သကဝါဒဒီပနတ္ထာယ တတ္ထ အဝစရတိ၊ အဇ္ဈောဂါဟေတွာ ဝိနိစ္ဆယံ ပဝတ္တေတိ၊ သော သင်္ဂါမာဝစရော နာမ ယသတ္ထေရော ဝိယ၊ တေန သင်္ဂါမာဝစရေန ဘိက္ခုနာ သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမန္တေန နီစစိတ္တေန သင်္ဃော ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော။ နီစစိတ္တေနာတိ မာနဒ္ဓဇံ နိပါတေတွာ နိဟတမာနစိတ္တေန ¶ ။ ရဇောဟရဏသမေနာတိ ပါဒပုဉ္ဆနသမေန၊ ယထာ ရဇောဟရဏဿ သံကိလိဋ္ဌေ ဝါ အသံကိလိဋ္ဌေ ဝါ ပါဒေ ပုဉ္ဆိယမာနေ ¶ နေဝ ရာဂေါ န ဒေါသော၊ ဧဝံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု အရဇ္ဇန္တေန အဒုဿန္တေနာတိ အတ္ထော။ ယထာပတိရူပေ အာသနေတိ ယထာပတိရူပံ အာသနံ ဉတွာ အတ္တနော ပါပုဏနဋ္ဌာနေ ထေရာနံ ဘိက္ခူနံ ပိဋ္ဌိံ အဒဿေတွာ နိသီဒိတဗ္ဗံ။

အနာနာကထိကေနာတိ နာနာဝိဓံ တံ တံ အနတ္ထကထံ အကထေန္တေန။ အတိရစ္ဆာနကထိကေနာတိ ဒိဋ္ဌသုတမုတမ္ပိ ရာဇကထာဒိကံ တိရစ္ဆာနကထံ အကထေန္တေန။ သာမံ ဝါ ဓမ္မော ဘာသိတဗ္ဗောတိ သင်္ဃသန္နိပါတဋ္ဌာနေ ကပ္ပိယာကပ္ပိယသန္နိဿိတာ ဝါ ရူပါရူပပရိစ္ဆေဒသမထစာရဝိပဿနာစာရဋ္ဌာနနိသဇ္ဇဝတ္တာဒိနိဿိတာ ဝါ ကထာ ဓမ္မော နာမ။ ဧဝရူပေါ ဓမ္မော သယံ ဝါ ဘာသိတဗ္ဗော၊ ပရော ဝါ အဇ္ဈေသိတဗ္ဗော။ ယော ဘိက္ခု တထာရူပိံ ကထံ ကထေတုံ ပဟောတိ၊ သော ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘အာဝုသော၊ သင်္ဃမဇ္ဈမှိ ပဉှေ ဥပ္ပန္နေ တွံ ကထေယျာသီ’’တိ။ အရိယော ဝါ တုဏှီဘာဝေါ နာတိမညိတဗ္ဗောတိ အရိယာ တုဏှီ နိသီဒန္တာ န ဗာလပုထုဇ္ဇနာ ဝိယ နိသီဒန္တိ၊ အညတရံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာဝ နိသီဒန္တိ။ ဣတိ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဝသေန တုဏှီဘာဝေါ အရိယော တုဏှီဘာဝေါ နာမ၊ သော နာတိမညိတဗ္ဗော၊ ‘‘ကိံ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂေနာ’’တိ နာဝဇာနိတဗ္ဗော၊ အတ္တနော ပတိရူပံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာဝ နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

န ဥပဇ္ဈာယော ပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ‘‘ကော နာမ တုယှံ ဥပဇ္ဈာယော’’တိ န ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ န ဇာတီတိ ‘‘ခတ္တိယဇာတိယော တွံ ဗြာဟ္မဏဇာတိယော’’တိ ဧဝံ ဇာတိ န ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ။ န အာဂမောတိ ‘‘ဒီဃဘာဏကော တွံ မဇ္ဈိမဘာဏကော’’တိ ဧဝံ အာဂမော န ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ ကုလပဒေသောပိ ခတ္တိယကုလာဒိဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတြဿ ပေမံ ဝါ ဒေါသော ဝါတိ တတြ ပုဂ္ဂလေ ဧတေသံ ကာရဏာနံ အညတရဝသေန ပေမံ ဝါ ဘဝေယျ ဒေါသော ဝါ။

နော ¶ ပရိသကပ္ပိကေနာတိ ပရိသကပ္ပကေန ပရိသာနုဝိဓာယကေန န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ယံ ပရိသာယ ရုစ္စတိ၊ တဒေဝ စေတေတွာ ကပ္ပေတွာ န ကထေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ န ဟတ္ထမုဒ္ဒါ ဒဿေတဗ္ဗာတိ ကထေတဗ္ဗေ စ အကထေတဗ္ဗေ စ သညာဇနနတ္ထံ ဟတ္ထဝိကာရော န ကာတဗ္ဗော။

အတ္ထံ အနုဝိဓိယန္တေနာတိ ဝိနိစ္ဆယပဋိဝေဓမေဝ သလ္လက္ခေန္တေန၊ ‘‘ဣဒံ သုတ္တံ ဥပလဗ္ဘတိ၊ ဣမသ္မိံ ဝိနိစ္ဆယေ ဣဒံ ဝက္ခာမီ’’တိ ဧဝံ ပရိတုလယန္တေန နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ န စ အာသနာ ¶ ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ န အာသနာ ဝုဋ္ဌာယ သန္နိပါတမဏ္ဍလေ ဝိစရိတဗ္ဗံ။ ဝိနယဓရေ ဟိ ဥဋ္ဌိတေ သဗ္ဗာ ပရိသာ ဝုဋ္ဌဟန္တိ၊ တသ္မာ န ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ န ဝီတိဟာတဗ္ဗန္တိ န ဝိနိစ္ဆယော ဟာပေတဗ္ဗော။ န ကုမ္မဂ္ဂေါ သေဝိတဗ္ဗောတိ န အာပတ္တိ ဒီပေတဗ္ဗာ။ အသာဟသိကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ န သဟသာ ကာရိနာ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န သဟသာ ဒုရုတ္တဝစနံ ကထေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဝစနက္ခမေနာတိ ဒုရုတ္တဝါစံ ခမနသီလေန။ ဟိတပရိသက္ကိနာတိ ဟိတေသိနာ ဟိတဂဝေသိနာ ကရုဏာ စ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ စ ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗောတိ အယံ ပဒဒွယေပိ အဓိပ္ပာယော။ အနသုရုတ္တေနာတိ န အသုရုတ္တေန၊ အသုရုတ္တံ ဝုစ္စတိ ဝိဂ္ဂါဟိကကထာသင်္ခါတံ အသုန္ဒရဝစနံ၊ တံ န ကထေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အတ္တာ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ‘‘ဝိနိစ္ဆိနိတုံ ဝူပသမေတုံ သက္ခိဿာမိ နု ခေါ၊ နော’’တိ ဧဝံ အတ္တာ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော၊ အတ္တနော ပမာဏံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပရော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ‘‘လဇ္ဇိယာ နု ခေါ အယံ ပရိသာ သက္ကာ သညာပေတုံ၊ ဥဒါဟု နော’’တိ ဧဝံ ပရော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော။ စောဒကော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ‘‘ဓမ္မစောဒကော နု ခေါ၊ နော’’တိ ဧဝံ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော။ စုဒိတကော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ‘‘ဓမ္မစုဒိတကော နု ခေါ၊ နော’’တိ ဧဝံ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော။ အဓမ္မစောဒကော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ တဿ ပမာဏံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဝုတ္တံ ¶ အဟာပေန္တေနာတိ စောဒကစုဒိတကေဟိ ဝုတ္တဝစနံ အဟာပေန္တေန။ အဝုတ္တံ အပကာသေန္တေနာတိ အနောသဋံ ဝတ္ထုံ အပကာသေန္တေန။ မန္ဒော ဟာသေတဗ္ဗောတိ မန္ဒော မောမူဠှော ပဂ္ဂဏှိတဗ္ဗော၊ ‘‘နနု တွံ ကုလပုတ္တော’’တိ ဥတ္တေဇေတွာ အနုယောဂဝတ္တံ ကထာပေတွာ တဿ အနုယောဂေါ ဂဏှိတဗ္ဗော။ ဘီရု အဿာသေတဗ္ဗောတိ ယဿ သင်္ဃမဇ္ဈံ ဝါ ဂဏမဇ္ဈံ ဝါ အနောသဋပုဗ္ဗတ္တာ သာရဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တာဒိသော ‘‘မာ ဘာယိ၊ ဝိဿတ္ထော ကထယာဟိ၊ မယံ တေ ဥပတ္ထမ္ဘာ ဘဝိဿာမာ’’တိ ဝတွာပိ အနုယောဂဝတ္တံ ကထာပေတဗ္ဗော။ စဏ္ဍော နိသေဓေတဗ္ဗောတိ အပသာရေတဗ္ဗော တဇ္ဇေတဗ္ဗော။ အသုစိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗောတိ အလဇ္ဇိံ ပကာသေတွာ အာပတ္တိံ ဒေသာပေတဗ္ဗော။ ဥဇုမဒ္ဒဝေနာတိ ယော ဘိက္ခု ဥဇု သီလဝါ ကာယဝင်္ကာဒိရဟိတော၊ သော မဒ္ဒဝေနေဝ ဥပစရိတဗ္ဗော။ ဓမ္မေသု စ ပုဂ္ဂလေသု စာတိ ဧတ္ထ ယော ဓမ္မဂရုကော ဟောတိ၊ န ပုဂ္ဂလဂရုကော၊ အယမေဝ ဓမ္မေသု စ ပုဂ္ဂလေသု စ မဇ္ဈတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

စောဒနာဒိဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၃၂။ ဂရုကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယကထာ

၂၃၆။ ဧဝံ ¶ စောဒနာဒိဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဂရုကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ဂရုကာပတ္တိဝုဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂရု အလဟုကံ ပဋိကရဏံ ဧတိဿာ အာပတ္တိယာတိ ဂရုကာ၊ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ အာပတ္တိ၊ ဂရုကာ စ သာ အာပတ္တိ ¶ စာတိ ဂရုကာပတ္တိ၊ ဝုဋ္ဌဟတေ ဝုဋ္ဌာနံ၊ ဂရုကာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနံ ဂရုကာပတ္တိ ဝုဋ္ဌာနံ။ ကိံ တံ? သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိတော ပရိသုဒ္ဓဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ပရိဝါသမာနတ္တာဒီဟိ ဝိနယကမ္မေဟိ ဂရုကာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ။ ကိဉ္စာပိ စတုဗ္ဗိဓော ပရိဝါသော၊ အပ္ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော ပန ဣဓ နာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘တိဝိဓော ပရိဝါသော’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၅) ‘‘တတ္ထ စတုဗ္ဗိဓော ပရိဝါသော – အပ္ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော သမောဓာနပရိဝါသောတိ။ တေသု ‘ယော သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညောပိ အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗော ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ အာကင်္ခတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ၊ အာကင်္ခတိ ဥပသမ္ပဒံ၊ တဿ စတ္တာရော မာသေ ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော’တိ ဧဝံ မဟာခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၈၆) ဝုတ္တော တိတ္ထိယပရိဝါသော အပ္ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော နာမ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝုတ္တမေဝ။ အယံ ပန ဣဓ အနဓိပ္ပေတော’’တိ။ ဣတော ပရံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ သုဝိညေယျောတိ တသ္မာ ဒုဗ္ဗိညေယျဋ္ဌာနေယေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။

၂၃၇။ ဧဝံ ယော ယော အာပန္နော ဟောတိ၊ တဿ တဿ နာမံ ဂဟေတွာ ကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာတိ ဧတေန ပါဠိယံ သဗ္ဗသာဓာရဏဝသေန ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ အယံ ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခူ’’တိ စ ‘‘ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော’’တိ စ အာဂတေပိ ကမ္မဝါစာဘဏနကာလေ တထာ အဘဏိတွာ ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော ဘိက္ခူ’’တိ စ ‘‘ဣမဿ ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ ဘိက္ခုနော’’တိ စ ဧဝံ သကသကနာမံ ဥဒ္ဓရိတွာဝ ကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။

မာဠကသီမာယမေဝ ဝတ္တံ သမာဒါတဗ္ဗံ၊ န တတော ဗဟိ။ ကသ္မာ? ‘‘အညတ္ထ ကမ္မဝါစာ အညတ္ထ သမာဒါန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗဒေါသပ္ပသင်္ဂတော။ အသမာဒိန္နဝတ္တဿ အာရောစနာသမ္ဘဝတော၊ မာဠကသီမာယ ¶ သန္နိပတိတာနံ ဘိက္ခူနံ ဧကဿပိ အနာရောစနေ သတိ ရတ္တိစ္ဆေဒသမ္ဘဝတော စ။ ပရိဝါသံ သမာဒိယာမိ၊ ဝတ္တံ သမာဒိယာမီတိ ဣမေသု ဒွီသု ပဒေသု ဧကေကေန ဝါ ဥဘောဟိ ပဒေဟိ ဝါ ¶ သမာဒါတဗ္ဗံ။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘ဧကပဒေနပိ စေတ္ထ နိက္ခိတ္တော ဟောတိ ပရိဝါသော၊ ဒွီဟိ ပန သုနိက္ခိတ္တောယေဝ၊ သမာဒါနေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ။ သမာဒိယိတွာ တတ္ထေဝ သင်္ဃဿ အာရောစေတဗ္ဗံ၊ န တတ္ထ အနာရောစေတွာ အညတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဝုဋ္ဌိတာယ ပရိသာယ ပုန သန္နိပါတေတုံ ဒုက္ကရတ္တာ၊ ဧကဿပိ ဘိက္ခုနော အနာရောစေတွာ အရုဏုဋ္ဌာပနေ သတိ ရတ္တိစ္ဆေဒကရတ္တာ။

အာရောစေန္တေန ဧဝံ အာရောစေတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အဟံ ဘန္တေ…ပေ… သင်္ဃော ဓာရေတူ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတွာ ယာစနေ ဝိယ ‘‘ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပီ’’တိ အဝုတ္တတ္တာ အစ္စာယိကကရဏေ သတိ ဧကဝါရံ အာရောစိတေပိ ဥပပန္နမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝေဒိယာမဟံ ဘန္တေ၊ ဝေဒိယတီတိ မံ သင်္ဃော ဓာရေတူတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝေဒိယာမီတိ စိတ္တေန သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သုခံ အနုဘဝါမိ၊ န တပ္ပစ္စယာ အဟံ ဒုက္ခိတောတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၉၇) ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သုခံ ဝေဒေမိ ဝေဒန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ပိ-သဒ္ဒေါ အနုဘဝနတ္ထော ဟောတိ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၉၇) ပန ‘‘ဝေဒိယာမီတိ ဇာနေမိ၊ စိတ္တေန သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သုခံ အနုဘဝါမိ၊ န တပ္ပစ္စယာ အဟံ ဒုက္ခိတောတိ အဓိပ္ပာယောတိ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဒီပင်္ကရော လောကဝိဒူ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဉာဏတ္ထော အနုဘဝနတ္ထော စ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၉၇) ပန ‘‘ဝေဒိယာမဟန္တိ ဇာနာပေမဟံ၊ အာရောစေမီတိ အတ္ထော၊ အနုဘဝါမီတိပိဿ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ပုရိမံ ပန ပသံသန္တိ အာရောစနဝစနတ္တာ’’တိ။ ဧတ္ထ တု –

‘‘သမ္ပန္နံ ¶ သာလိကေဒါရံ၊ သုဝါ ခါဒန္တိ ဗြာဟ္မဏ၊

ပဋိဝေဒေမိ တေ ဗြဟ္မေ၊ န နံ ဝါရေတုမုဿဟေ’’တိ။ –

အာဒီသု ဝိယ အာရောစနတ္ထောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အာရောစေတွာ…ပေ… နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ ဒုက္ကဋပရိမောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘တဒဟေဝ ပုန ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတုကာမဿ ရတ္တိစ္ဆေဒပရိဟာရတ္ထမ္ပီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယဿ မာဠကေ နာရောစိတံ၊ တဿ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ ယဿ အာရောစိတံ၊ တဿ ပုန အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထိ၊ ကေဝလံ နိက္ခိပိတဗ္ဗမေဝ။ ‘‘သဘာဂါ ဘိက္ခူ ဝသန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝိသဘာဂါနံ ဝသနဋ္ဌာနေ ဝတ္တံ အသမာဒိယိတွာ ဗဟိ ဧဝ ကာတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ ¶ အတိက္ကမိတွာတိ ဣဒံ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ သဇ္ဈာယာဒိသဒ္ဒသဝနူပစာရဝိဇဟနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ မဟာမဂ္ဂတော ဩက္ကမ္မာတိ ဣဒံ မဂ္ဂပဋိပန္နာနံ ဘိက္ခူနံ သဝနူပစာရာတိက္ကမနတ္ထံ၊ ဂုမ္ဗေန ဝါတိအာဒိ ဒဿနူပစာရဝိဇဟနတ္ထံ။ သောပိ ကေနစိ ကမ္မေန ပုရေအရုဏေ ဧဝ ဂစ္ဆတီတိ ဣမိနာ အာရောစနာယ ကတာယ သဗ္ဗေသု ဘိက္ခူသု ဗဟိဝိဟာရံ ဂတေသုပိ ဦနေဂဏေစရဏဒေါသော ဝါ ဝိပ္ပဝါသဒေါသော ဝါ န ဟောတိ အာရောစနတ္ထတ္တာ သဟဝါသဿာတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘အယဉ္စာ’’တိအာဒိ။ အနိက္ခိတ္တဝတ္တေန အန္တောဥပစာရဂတာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ အာရောစေတဗ္ဗာ။ ‘‘အယံ နိက္ခိတ္တဝတ္တဿ ပရိဟာရော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ နိက္ခိတ္တဝတ္တဿာတိ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ပရိဝသန္တဿာတိ အတ္ထော။ အယံ ပနေတ္ထ ထေရဿ အဓိပ္ပာယော – ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ပရိဝသန္တဿ ဥပစာရဂတာနံ သဗ္ဗေသံ အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထိ၊ ဒိဋ္ဌရူပါနံ သုတသဒ္ဒါနံ အာရောစေတဗ္ဗံ၊ အဒိဋ္ဌအသုတာနမ္ပိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ပရိဝသန္တဿ လက္ခဏန္တိ။ ထေရဿာတိ မဟာပဒုမတ္ထေရဿ။

၂၃၈။ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထာယာတိ ဣမေသု ပဋိစ္ဆန္နဒိဝသပ္ပမာဏေန ပရိဝသိတဒိဝသေသု ‘‘သိယုံ နု ခေါ တိဝိဓရတ္တိစ္ဆေဒကာရဏယုတ္တာနိ ¶ ကာနိစိ ဒိဝသာနိ၊ ဧဝံ သတိ အပရိပုဏ္ဏပရိဝါသဒိဝသတ္တာ န မာနတ္တာရဟော ဘဝေယျ၊ အသတိ စ မာနတ္တာရဟဘာဝေ မာနတ္တံ ဒိန္နမ္ပိ အဒိန္နံယေဝ ဘဝေယျ၊ ဧဝဉ္စ သတိ အာပန္နာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ န ဘဝေယျာ’’တိ ဣမဿ ဝိနယကုက္ကုစ္စဿ ဝိနောဒနတ္ထာယ။ ဧကေန ဝါ ဒွီဟိ ဝါ တီဟိ ဝါ ဒိဝသေဟိ အဓိကတရာနိ ဒိဝသာနိ ပရိဝသိတွာ နနု စာယံ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသော၊ တသ္မာနေန မာနတ္တမေဝ ယာစိတဗ္ဗံ၊ အထ ကသ္မာ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ မာနတ္တံ ယာစိတဗ္ဗန္တိ အာဟာတိ စောဒနံ မနသိ ကရောန္တေန ဝုတ္တံ ‘‘အယဉှိ ဝတ္တေ သမာဒိန္နေ’’တိအာဒိ။ ဟိ ယသ္မာ အယံ ဘိက္ခု ဝတ္တေ သမာဒိန္နေ ဧဝ မာနတ္တာရဟော ဟောတိ၊ န အသမာဒိန္နေ၊ ဣတိ တသ္မာ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ မာနတ္တံ ယာစိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ နနု စ ကမ္မဝါစာယံ ‘‘သော ပရိဝုတ္ထပရိဝါသော သင်္ဃံ မာနတ္တံ ယာစတိ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘သမာဒိန္နဝတ္တော’’တိ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ဝတ္တေ သမာဒိန္နေ ဧဝ မာနတ္တာရဟော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘နိက္ခိတ္တဝတ္တေန ပရိဝုတ္ထတ္တာ’’တိ။ ယသ္မာ အယံ ဘိက္ခု နိက္ခိတ္တဝတ္တေန ဟုတွာ ပရိဝုတ္ထော ဟောတိ၊ နော အနိက္ခိတ္တဝတ္တေန၊ တသ္မာ နိက္ခိတ္တဝတ္တေန ဟုတွာ ပရိဝုတ္ထတ္တာ အယံ ဘိက္ခု ဝတ္တေ သမာဒိန္နေ ဧဝ မာနတ္တာရဟော ဟောတိ၊ နော အသမာဒိန္နေတိ ယောဇနာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အနိက္ခိတ္တဝတ္တဿ ပန ပုန သမာဒါနကိစ္စံ နတ္ထိ။ သော ဟိ ပဋိစ္ဆန္နဒိဝသာတိက္ကမေနေဝ မာနတ္တာရဟော ဟောတိ၊ တသ္မာ တဿ မာနတ္တံ ဒါတဗ္ဗမေဝါ’’တိ။

စတူဟိ ¶ ပဉ္စဟိ ဝါ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိန္တိ ဦနေဂဏေစရဏဒေါသာ ဝိမုစ္စနတ္ထံ။ ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပတောတိအာဒိ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ နတ္ထိ၊ အထ ခေါ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ ဝစနေန တထာ ဧဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ စ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဒွါဒသဟတ္ထေ ဥပစာရေ သလ္လက္ခေတွာ၊ အနိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဥပစာရသီမာယ အာဂတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ ¶ သဟဝါသာဒိကံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ စ ဝုတ္တံ။ ‘နိက္ခိပန္တေန အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ ပယောဇနံ အတ္ထီ’တိ စ ဝုတ္တံ၊ န ပန တံ ပယောဇနံ ဒဿိတ’’န္တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၉၇) ဝုတ္တံ၊ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋာ မုစ္စနပယောဇနံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၃၉။ အဗ္ဘာနံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ကတမ္ပိ အကတမေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘တေနာပိ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ အာရောစေတွာ အဗ္ဘာနံ ယာစိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အဗ္ဘာနယာစနတ္ထံ မာနတ္တဿ သမာဒိယနကာလေပိ အာရောစေတဗ္ဗမေဝ။ ပုဗ္ဗေ မာနတ္တစာရိတကာလေ အာရောစိတမေဝါတိ အနာရောစေတွာ အဗ္ဘာနံ န ယာစိတဗ္ဗန္တိ ဝိညာယတိ။ ဧဝံ မာနတ္တယာစနကာလေပိ ပရိဝါသံ သမာဒိယိတွာ အာရောစေတဗ္ဗမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂၄၀။ စိဏ္ဏမာနတ္တော ဘိက္ခု အဗ္ဘေတဗ္ဗောတိ စိဏ္ဏမာနတ္တဿ စ အဗ္ဘာနာရဟဿ စ နိန္နာနာကရဏတ္တာ ဝုတ္တံ။ အညထာ ‘‘အဗ္ဘာနာရဟော အဗ္ဘေတဗ္ဗော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ဥက္ခေပနီယကမ္မကတောပိ အတ္တနော လဒ္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန သဘာဂဘိက္ခုမှိ သတိ တဿ အနာရောစာပေတုံ န လဘတိ။

‘‘အနန္တရာယိကဿ ပန အန္တရာယိကသညာယ ဆာဒယတော အစ္ဆန္နာဝါ’’တိ ပါဌော။ အဝေရိဘာဝေန သဘာဂေါ အဝေရိသဘာဂေါ။ ‘‘သဘာဂသင်္ဃာဒိသေသံ အာပန္နဿ ပန သန္တိကေ အာဝိ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပသင်္ဂတော ဣဓေဝ ပကာသိတံ။ လဟုကေသု ပဋိက္ခေပေါ နတ္ထိ။ တတ္ထ ဉတ္တိယာ အာဝိ ကတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ အနုညာတတ္တာ လဟုကသဘာဂံ အာဝိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ သဘာဂသင်္ဃာဒိသေသံ ပန ဉတ္တိယာ အာရောစနံ န ဝဋ္ဋတီတိ ကိရ။ ‘‘တဿ သန္တိကေ တံ အာပတ္တိံ ပဋိကရိဿတီတိ (မဟာဝ။ ၁၇၁) ဝုတ္တတ္တာ လဟုကဿေဝါယံ သမနုညာတာ။ န ဟိ သက္ကာ သုဒ္ဓဿ ဧကဿ သန္တိကေ သင်္ဃာဒိသေသဿ ¶ ပဋိကရဏံ ကာတု’’န္တိ လိခိတံ။ လဟုကေသုပိ သဘာဂံ အာဝိ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ။ တသ္မာ ဧဝ ဟိ ဉတ္တိယာ အာဝိကရဏံ အနုညာတံ၊ ဣတရထာ တံ နိရတ္ထကံ သိယာ။ အညမညာရောစနဿ ဝဋ္ဋတိ၊ တတော န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပနတ္ထမေဝ ဉတ္တိယာ အာဝိကရဏမနုညာတံ ¶ ၊ တေနေဝ ဣဓ ‘‘သဘာဂသင်္ဃာဒိသေသံ အာပန္နဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ အယမတ္ထော ‘‘ဧတ္တာဝတာ တေ ဒွေ နိရာပတ္တိကာ ဟောန္တိ၊ တေသံ သန္တိကေ သေသေဟိ သဘာဂါပတ္တိယော ဒေသေတဗ္ဗာ’’တိ ဝစနေန ကင်္ခါဝိတရဏိယမ္ပိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ပကာသိတောဝ။ သင်္ဃာဒိသေသံ ပန ဉတ္တိယာ အာရောစေတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တဿာ ဉတ္တိယာ အယမတ္ထော – ယဒါ သုဒ္ဓံ ဘိက္ခုံ ပဿိဿတိ၊ တဿ သန္တိကေ အညမညာရောစနဝသေန ပဋိကရိဿတိ၊ ဧဝံ ပဋိကတေ ‘‘န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာပတ္တိကေန ပါတိမောက္ခံ သောတဗ္ဗံ၊ ယော သုဏေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၈၆) ဝုတ္တာပတ္တိတော မောက္ခော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဂရုကံ ဝါ ဟောတု လဟုကံ ဝါ၊ ဉတ္တိယာ အာဝိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဘောသု နယေသု ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘နာမဉ္စေဝ အာပတ္တိ စာတိ တေန တေန ဝီတိက္ကမေနာပန္နာပတ္တိ အာပတ္တိ။ နာမန္တိ တဿာ အာပတ္တိယာ နာမ’’န္တိ လိခိတံ။ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ အာရောစနံ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋပရိဟရဏပ္ပယောဇနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘သတိယေဝ အန္တရာယေ အန္တရာယိကသညီ ဆာဒေတိ၊ အစ္ဆန္နာ ဟောတိ။ အန္တရာယိကဿ ပန အန္တရာယိကသညာယ ဝါ အနန္တရာယိကသညာယ ဝါ ဆာဒယတော အစ္ဆန္နာဝါ’’တိပိ ပါဌော။ အဝေရီတိ ဟိတကာမော။ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေတိ ဥဋ္ဌိတေ အရုဏေ။ သုဒ္ဓဿ သန္တိကေတိ သဘာဂသင်္ဃာဒိသေသံ အနာပန္နဿ သန္တိကေ။ ဝတ္ထုန္တိ အသုစိမောစနာဒိဝီတိက္ကမံ။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌီတိ ဝတ္ထု စေဝ ဂေါတ္တဉ္စာတိ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌီ’’တိ ဣဒံ အသုစိမောစနလက္ခဏဿ ဝီတိက္ကမဿ ပကာသနတော ¶ ဝတ္ထု စေဝ ဟောတိ၊ သဇာတိယသာဓာရဏဝိဇာတိယဝိနိဝတ္တသဘာဝါယ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ ဧဝ ပကာသနတော ဂေါတ္တဉ္စ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဂံ တာယတီတိ ဟိ ဂေါတ္တံ။ သင်္ဃာဒိသေသောတိ နာမဉ္စေဝ အာပတ္တိ စာတိ သင်္ဃာဒိသေသောတိ တေန တေန ဝီတိက္ကမေန အာပန္နဿ အာပတ္တိနိကာယဿ နာမပကာသနတော နာမဉ္စေဝ ဟောတိ၊ အာပတ္တိသဘာဝတော အာပတ္တိ စ။

သုဒ္ဓဿာတိ သဘာဂသင်္ဃာဒိသေသံ အနာပန္နဿ၊ တတော ဝုဋ္ဌိတဿ ဝါ။ အညသ္မိန္တိ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသဝသေန အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနတော အညသ္မိံ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနေ။ ပဋိစ္ဆာဒိယိတ္ထာတိ ပဋိစ္ဆန္နာ။ ကာ သာ? အာပတ္တိ။ ဒိဝသာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝသနံ ပရိဝါသော။ ကော သော? ဝိနယကမ္မကရဏံ။ ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသော ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော။

ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသကထာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၄၂။ သုဇ္ဈနံ ¶ သုဒ္ဓါ၊ ကော သော? အာပတ္တိဝိဂမော။ အမတိ ဩသာနဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ အန္တော၊ သုဒ္ဓါ အန္တော ယဿ ပရိဝါသဿာတိ သုဒ္ဓန္တော၊ သုဒ္ဓန္တော စ သော ပရိဝါသော စာတိ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော၊ သုဒ္ဓကာလံ ပရိယန္တံ ကတွာ အသုဒ္ဓကာလပ္ပမာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ကတပရိဝါသော။

၂၄၃။ သမောဓီယတေ သမောဓာနံ၊ နာနာကာလိကာ နာနာဝတ္ထုကာ အာပတ္တိယော အဂ္ဃာဒိဝသေန သမောဓာနံ ဧကီကရဏံ ¶ ၊ သမောဓာနေတွာ ကတော ပရိဝါသော သမောဓာနပရိဝါသောတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ကမ္မဝါစာယံ ‘‘ပဋိကဿိတော သင်္ဃေန ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု အန္တရာ သမ္ဗဟုလာနံ အာပတ္တီနံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာနံ မူလာယပဋိကဿနာ၊ ခမတိ သင်္ဃဿ၊ တသ္မာ တုဏှီ၊ ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ ဧတ္ထ ဂတျတ္ထဓာတုယာ ကမ္မနိ စ နယနတ္ထဓာတုယာ ကမ္မနိ စ တဒတ္ထသမ္ပဒါနေ စ ဝိဘတ္တိပရိဏာမေ စာတိ ဣမေသု စတူသု ဌာနေသု အာယာဒေသဿ ဝုတ္တတ္တာ၊ ပဋိပုဗ္ဗကသဓာတုယာ စ နယနတ္ထတ္တာ ‘‘မူလာယာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ပဋိကဿိတော’’တိ ဧတ္ထ ကမ္မံ၊ တသ္မာ ‘‘ပဋိကဿိတော…ပေ… မူလာယ’’ ဣတိ ဧတ္တကမေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န ‘‘မူလာယပဋိကဿနာ’’တိ ဧဝံ မညမာနာ သဒ္ဒဝိဒုနော ‘‘ပဋိကဿနာ’’တိ ဣဒံ အဓိကန္တိ ဝါ ဝဒေယျုံ မက္ခေယျုံ ဝါ၊ န ပနေတံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ နဝပါဌေသုယေဝ အယံ ပါဌော သဒ္ဒလက္ခဏယုတ္တော ဝါ အယုတ္တော ဝါတိ စိန္တေတဗ္ဗော၊ န ပန ပါဠိယဋ္ဌကထာဒိတော အာဂတေသု ပေါရာဏပါဌေသု။ တေသု ပန ကထံ ယောဇိယမာနော အယံ ပါဌော သဒ္ဒယုတ္တိယာ စ အတ္ထယုတ္တိယာ စ သမန္နာဂတော ဘဝေယျာတိ ယောဇနာကာရောယေဝ စိန္တေတဗ္ဗော။ အယဉ္စ ပါဌော ပေါရာဏပါဠိပါဌောဝ၊ တသ္မာ ‘‘မူလာယပဋိကဿနာ’’တိ ဣဒံ ကရဏဝသေန ဝိပရိဏာမေတွာ ‘‘မူလာယပဋိကဿနာယ ပဋိကဿိတော’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ကထံ ပနေတဿ ပေါရာဏပါဌဘာဝေါ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ပကရဏေ အာဂတတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၁၀၂) ‘‘ပါဠိယံ ပဋိကဿိတော သင်္ဃေန ဥဒါယိ ဘိက္ခု အန္တရာ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ…ပေ… မူလာယပဋိကဿနာတိ ဣဒံ ကရဏဝသေန ဝိပရိဏာမေတွာ ¶ မူလာယပဋိကဿနာယ ပဋိကဿိတောတိ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘မူလာယ ပဋိကဿနာ မူလာယပဋိကဿနာ’’တိ အလုတ္တသမာသဝသေန ဥတ္တရပဒေန သမာသံ ကတွာ သင်္ဃေန ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု အန္တရာ သမ္ဗဟုလာနံ အာပတ္တီနံ ¶ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာနံ ဟေတု ပဋိကဿိတော။ သာ မူလာယပဋိကဿနာ ခမတိ သင်္ဃဿာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ တတ္ထေဝ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၁၀၂) ‘‘အထ ဝါ မူလာယပဋိကဿနာ ခမတိ သင်္ဃဿာတိ ဥတ္တရပဒေန သဟ ပစ္စတ္တဝသေနေဝ ယောဇေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

တံ ဒေန္တေန ပဌမံ မူလာယ ပဋိကဿိတွာ ပစ္ဆာပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ တံ ဩဓာနသမောဓာနပရိဝါသံ ဒေန္တေန ပဌမံ တံ ဘိက္ခုံ မူလာယ ပဋိကဿိတွာ မူလဒိဝသေ အာကဍ္ဎိတွာ တဿ အန္တရာပတ္တိယာ သမောဓာနပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ယထာ ကိံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၁၀၂) ‘‘ဥဒါယိံ ဘိက္ခုံ အန္တရာ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ…ပေ… မူလာယ ပဋိကဿိတွာတိ ဧတ္ထ အန္တရာ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ ဟေတုဘူတာယ ဥဒါယိံ ဘိက္ခုံ မူလာယ ပဋိကဿိတွာ မူလဒိဝသေ အာကဍ္ဎိတွာ တဿာ အန္တရာပတ္တိယာ သမောဓာနပရိဝါသံ ဒေတူတိ ယောဇနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာသုမတ္ထေရဝါဒေ အာဝိကာရာပေတွာ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗောတိ တဿ အတေကိစ္ဆဘာဝံ တေနေဝ သင်္ဃဿ ပါကဋံ ကာရေတွာ လဇ္ဇီဂဏတော ဝိယောဇနဝသေန ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

ဩဓာနသမောဓာနပရိဝါသကထာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၄၄။ အဂ္ဃေန အဂ္ဃဝသေန အရဟဝသေန သမောဓာနံ အဂ္ဃသမောဓာနံ၊ အာပန္နာသု သမ္ဗဟုလာသု အာပတ္တီသု ယာ အာပတ္တိယော စိရတရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော၊ တာသံ အဂ္ဃေန သမောဓာယ တာသံ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒဝသေန အဝသေသာနံ ဦနတရပ္ပဋိစ္ဆန္နာနံ အာပတ္တီနံ ပရိဝါသော ဒီယတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ အဂ္ဃသမောဓာနော ¶ ။ သတံ အာပတ္တိယောတိ ကာယသံသဂ္ဂါဒိဝသေန ဧကဒိဝသေ အာပန္နာ သတံ အာပတ္တိယော။ ဒသသတန္တိ သဟဿအာပတ္တိယော။ ရတ္တိသတံ ဆာဒယိတွာနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘အဂ္ဃသမောဓာနော နာမ သဘာဂဝတ္ထုကာယော သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော အာပန္နဿ ဗဟုရတ္တိံ ပဋိစ္ဆာဒိတာပတ္တိယံ နိက္ခိပိတွာ ဒါတဗ္ဗော၊ ဣတရော နာနာဝတ္ထုကာနံ ဝသေနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၁၀၂) ဝုတ္တံ။

အဂ္ဃသမောဓာနပရိဝါသကထာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၄၆။ လိင်္ဂပရိဝတ္တနကကထာယံ ¶ ယဒိ ကဿစိ ဘိက္ခုနော ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပါတု ဘဝေယျ၊ ကိံ တေန ပုန ဥပဇ္ဈာ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ ပုန ဥပသမ္ပဒါ ကာတဗ္ဗာ၊ ကိံ ဘိက္ခူပသမ္ပဒါတော ပဋ္ဌာယ ဝဿဂဏနာ ကာတဗ္ဗာ၊ ဥဒါဟု ဣတော ပဋ္ဌာယာတိ ပုစ္ဆာယ သတိ တံ ပရိဟရိတုမာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ သန္တေ သာ ဘိက္ခုနီ ဘိက္ခူနံ မဇ္ဈေယေဝ ဝသိတဗ္ဗံ ဘဝေယျာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အပ္ပတိရူပ’’န္တိအာဒိ။ ဧဝံ သန္တေ ဘိက္ခုဘူတကာလေ အာပဇ္ဇိတာပတ္တိယော ကထံ ကာတဗ္ဗာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ယာ ဒေသနာဂါမိနိယော ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီဟိ သာဓာရဏာတိ သဉ္စရိတ္တာဒယော။ အသာဓာရဏာတိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒယော။ ဟောတု ဘဂဝတော အနုညာတဝသေန လိင်္ဂေ ပရိဝတ္တေ အသာဓာရဏာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌိတဘာဝေါ၊ ပုန ပကတိလိင်္ဂေ ဥပ္ပန္နေ ပုန အာပတ္တိ သိယာတိ အာသင်္ကံ ပရိဟရိတုံ ‘‘ပုန ပကတိလိင်္ဂေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ပါဠိယာ သာဓေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉ္စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာယ ဋီကာသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၉၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၆၉) ဝုတ္တနယေနေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဣဓ ပန ဂရုကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနကထာဘူတတ္တာ သာယေဝ ကထာ ဝုစ္စတေ။

၂၄၇။ တတ္ထ ¶ ဘိက္ခုနီဟိ သာဓာရဏာယ ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာတိ သဉ္စရိတ္တာဒိအာပတ္တိယာ၊ ဟေတွတ္ထေ စေတံ ကရဏဝစနံ။ ပရိဝသန္တဿာတိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ။ ပက္ခမာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ၊ န ပုန ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော ဘိက္ခုနိဘာဝေ အပရိဝါသာရဟတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ မာနတ္တံ စရန္တဿာတိ အနာဒရေယေဝ သာမိဝစနံ၊ ဆာရတ္တမာနတ္တေ အာစိဏ္ဏေယေဝ ပရိဝတ္တတိ၊ ပုန ပက္ခမာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘သစေ စိဏ္ဏမာနတ္တဿာ’’တိအာဒိ။ အကုသလဝိပါကေ ပရိက္ခီဏေတိ ပုရိသိန္ဒြိယဿ အန္တရဓာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣတ္ထိန္ဒြိယပတိဋ္ဌာနံ ပန ကုသလဝိပါကမေဝ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥဘယမ္ပိ အကုသလေန အန္တရဓာယတိ၊ ကုသလေန ပဋိလဗ္ဘတီ’’တိ။ ဆာရတ္တံ မာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ၊ န ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော၊ န ဝါ ပက္ခမာနတ္တံ ဒါတဗ္ဗံ။

‘‘အယံ ပန ဝိသေသော’’တိ ဝတွာ တံ ဝိသေသံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ ပရိဝါသဒါနံ နတ္ထိ၊ ဆာရတ္တံ မာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဘိက္ခုနိကာလေ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ။ ဘိက္ခုကာလေ ဆန္နာယေဝ ဟိ အာပတ္တိ ပရိဝါသာရဟာ ဟောတိ၊ နော ဘိက္ခုနိကာလေတိ အယမေတာသံ ဝိသေသော။ ပက္ခမာနတ္တံ စရန္တိယာတိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ၊ ပက္ခမာနတ္တေ အာစိဏ္ဏေယေဝါတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘စိဏ္ဏမာနတ္တာယာ’’တိအာဒိ။ ဆာရတ္တံ မာနတ္တံ စရန္တဿာတိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဣဒါနိ ¶ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ ယသ္မာ သာဝသေသဂရုကာပတ္တိ ဟောတိ သတေကိစ္ဆာ၊ တသ္မာ ယထာ နာမ ရောဂါတုရော ပုဂ္ဂလော ကိဉ္စိ အတ္တနော ဟိတသုခကာရဏံ ကာတုံ န သက္ကောတိ၊ တမေနံ ကာရုဏိကော တိကိစ္ဆကော ကရုဏာသဉ္စောဒိတော တိကိစ္ဆံ ကတွာ ဂေလညတော ဝုဋ္ဌာပေတွာ ¶ ဟိတသုခံ ဇနေတိ၊ ဧဝံ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိသမင်္ဂီ ပုဂ္ဂလော အာဏာဝီတိက္ကမန္တရာယိကဘာဝတော သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂံ သောဓေတုံ န သက္ကောတိ၊ တမေနံ မဟာကာရုဏိကော ဘဂဝါ မဟာကရုဏာယ သဉ္စောဒိတမာနသော အနေကေဟိ နယေဟိ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ကတွာ သဂ္ဂမောက္ခသုခေ ပတိဋ္ဌပေတိ၊ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယညုနော အဋ္ဌကထာစရိယာပိ အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝတော ဝစနဿ အတ္ထံ ပကာသေတွာ ဝိသုဒ္ဓကာမာနံ နယံ ဒေန္တိ၊ တထာ ဋီကာစရိယာဒယောပိ။ ဧဝံ ဒိန္နေ ပန နယေ ယောနိသော မနသိ ကာတုံ သက္ကောန္တာ ပဏ္ဍိတာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ အသက္ကောန္တာ အညထာ အတ္ထံ ဂဟေတွာ န ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အနုဂစ္ဆန္တာ သိဿာဒယောပိ တထေဝ ကရောန္တိ၊ တသ္မာ ဘဂဝတော ဝစနဉ္စ ပုဗ္ဗေနာပရံ သံသန္ဒိတွာ အဋ္ဌကထာဋီကာဒိဝစနဉ္စ သမ္မာ တုလယိတွာ တထတော ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယံ ဉတွာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇန္တေဟိ ဂရုကာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌဟနတ္ထံ ယောဂေါ ကရဏီယော။

တသ္မာ ယဒါ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆန္တိ ဝိနယဓရဿ သန္တိကံ ‘‘ဂရုကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနံ ကရိဿာမာ’’တိ၊ တဒါ ဝိနယဓရေန ‘‘တွံ ကတရာပတ္တိံ အာပန္နော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသံ အာပန္နော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကတရသင်္ဃာဒိသေသ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယံ မောစေတုကာမစေတနာ၊ ဥပက္ကမော၊ မုစ္စနန္တိ တီဏိ အင်္ဂါနိ။ ကာယသံသဂ္ဂေ မနုဿိတ္ထီ၊ ဣတ္ထိသညိတာ၊ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေါ၊ တေန ရာဂေန ဝါယာမော၊ ဟတ္ထဂ္ဂါဟာဒိသမာပဇ္ဇနန္တိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာယံ မနုဿိတ္ထီ၊ ဣတ္ထိသညိတာ၊ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒရာဂေါ၊ တေန ရာဂေန ဩဘာသနံ၊ တင်္ခဏဝိဇာနနန္တိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ အတ္တကာမေ မနုဿိတ္ထီ၊ ဣတ္ထိသညိတာ၊ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ရာဂေါ၊ တေန ရာဂေန ဝဏ္ဏဘဏနံ၊ တင်္ခဏဝိဇာနနန္တိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ သဉ္စရိတ္တေ ယေသု သဉ္စရိတ္တံ သမာပဇ္ဇတိ၊ တေသံ မနုဿဇာတိကတာ ¶ ၊ နာလံဝစနီယတာ၊ ပဋိဂ္ဂဏှနဝီမံသနပစ္စာဟရဏာနီတိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ ကုဋိကာရေ ဥလ္လိတ္တာဒီနံ အညတရတာ၊ ဟေဋ္ဌိမပမာဏသမ္ဘဝေါ၊ အဒေသိတဝတ္ထုကတာ၊ ပမာဏာတိက္ကန္တတာ၊ အတ္တုဒ္ဒေသိကတာ၊ ဝါသာဂါရတာ၊ လေပဃဋနာတိ သတ္တ ပမာဏယုတ္တာဒီသု ဆဓာ အင်္ဂါနိ။ ဝိဟာရကာရေ တာနိယေဝ ဆ အင်္ဂါနိ။ ဒုဋ္ဌဒေါသေ ယံ စောဒေတိ၊ တဿ ဥပသမ္ပန္နောတိ သင်္ချုပဂမနံ၊ တသ္မိံ သုဒ္ဓသညိတာ၊ ယေန ပါရာဇိကေန စောဒေတိ ¶ ၊ တဿ ဒိဋ္ဌာဒိဝသေန အမူလကတာ၊ စာဝနာဓိပ္ပာယေန သမ္မုခါစောဒနာ၊ တဿ တင်္ခဏဝိဇာနနန္တိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ အညဘာဂိယေ အညဘာဂိယဿ အဓိကရဏဿ ကဉ္စိဒေသံ လေသမတ္တံ ဥပါဒိယနတာ၊ ပုရိမာနိ ပဉ္စာတိ ဆ အင်္ဂါနိ။ သင်္ဃဘေဒေ ဘေဒါယ ပရက္ကမနံ၊ ဓမ္မကမ္မေန သမနုဘာသနံ၊ ကမ္မဝါစာပရိယောသာနံ၊ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနန္တိ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။ ဘေဒါနုဝတ္တကေ အင်္ဂေသု ယထာ တတ္ထ ပရက္ကမနံ၊ ဧဝံ ဣဓ အနုဝတ္တနန္တိ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။ ဒုဗ္ဗစေ အင်္ဂေသု ယထာ တတ္ထ ပရက္ကမနံ၊ ဧဝံ ဣဓ အဝစနီယကရဏတာတိ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။ ကုလဒူသကေ အင်္ဂေသု ယထာ တတ္ထ ပရက္ကမနံ၊ ဧဝံ ဣဓ ဆန္ဒာဒီဟိ ပါပနန္တိ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။ ဣတိ ဣမာနိ အင်္ဂါနိ သောဓေတွာ သစေ အင်္ဂပါရိပူရီ ဟောတိ၊ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ နော စေ၊ ‘‘နာယံ သင်္ဃာဒိသေသော၊ ထုလ္လစ္စယာဒီသု အညတရာပတ္တီ’’တိ ဝတွာ ‘‘နာယံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ၊ ဒေသနာဂါမိနီ အယံ အာပတ္တိ၊ တသ္မာ ပတိရူပဿ ဘိက္ခုဿ သန္တိကေ ဒေသေဟီ’’တိ ဝတွာ ဒေသာပေတဗ္ဗော။

အထ ပန အနာပတ္တိစ္ဆာယာ ပညာယတိ၊ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဝတွာ ဥယျောဇေတဗ္ဗာ။ သစေ ပန သင်္ဃာဒိသေသစ္ဆာယာ ပညာယတိ၊ ‘‘တွံ ဣမံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ဆာဒေသိ၊ န ဆာဒေသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘န ဆာဒေမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ တွံ န ပရိဝါသာရဟော၊ မာနတ္တာရဟောဝ ဟောတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ‘‘ဆာဒေမီ’’တိ ပန ဝုတ္တေ ‘‘ဒသသု အာကာရေသု အညတရကာရဏေန ¶ ဆာဒေသိ၊ ဥဒါဟု အညကာရဏေနာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဒသသု အညတရကာရဏေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဧဝမ္ပိ မာနတ္တာရဟော ဟောတိ၊ န ပရိဝါသာရဟော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ အထ ‘‘အညကာရဏေနာ’’တိ ဝဒတိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘တွံ အာပတ္တိအာပန္နဘာဝံ ဇာနန္တော ပဋိစ္ဆာဒေသိ၊ ဥဒါဟု အဇာနန္တော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အဇာနန္တော ပဋိစ္ဆာဒေမီ’’တိ ဝုတ္တေ စ ‘‘အာပတ္တိအာပန္နဘာဝံ သရန္တော ပဋိစ္ဆာဒေသိ၊ ဥဒါဟု ဝိသရိတွာ ပဋိစ္ဆာဒေသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဝိသရိတွာ ပဋိစ္ဆာဒေမီ’’တိ ဝုတ္တေ စ ‘‘အာပတ္တိအာပန္နဘာဝေ ဝေမတိကော ဟုတွာ ပဋိစ္ဆာဒေသိ၊ ဥဒါဟု နိဗ္ဗေမတိကော ဟုတွာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဝေမတိကော ဟုတွာ’’တိ ဝုတ္တေ စ ‘‘န တွံ ပရိဝါသာရဟော၊ မာနတ္တာရဟောဝ ဟောတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။

အထ ‘‘ဇာနန္တော ပဋိစ္ဆာဒေမီ’’တိ ဝုတ္တေ စ ‘‘သရန္တော ပဋိစ္ဆာဒေမီ’’တိ ဝုတ္တေ စ ‘‘နိဗ္ဗေမတိကော ဟုတွာ ပဋိစ္ဆာဒေမီ’’တိ ဝုတ္တေ စ ‘‘တွံ ပရိဝါသာရဟော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၁၄၄) ‘‘သော ဧဝံ ဝဒတိ ‘ယာယံ၊ အာဝုသော၊ အာပတ္တိ ဇာနပဋိစ္ဆန္နာ၊ ဓမ္မိကံ တဿာ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသဒါနံ၊ ဓမ္မတ္တာ ရုဟတိ။ ယာ စ ခွာယံ၊ အာဝုသော၊ အာပတ္တိ အဇာနပ္ပဋိစ္ဆန္နာ၊ အဓမ္မိကံ တဿာ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသဒါနံ၊ အဓမ္မတ္တာ န ¶ ရုဟတိ။ ဧကိဿာ၊ အာဝုသော၊ အာပတ္တိယာ ဘိက္ခု မာနတ္တာရဟော’’’တိ စ၊ ‘‘သော ဧဝံ ဝဒတိ ‘ယာယံ အာပတ္တိ သရမာနပဋိစ္ဆန္နာ၊ ဓမ္မိကံ တဿာ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသဒါနံ၊ ဓမ္မတ္တာ ရုဟတိ။ ယာ စ ခွာယံ အာပတ္တိ အသရမာနပဋိစ္ဆန္နာ၊ အဓမ္မိကံ တဿာ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသဒါနံ၊ အဓမ္မတ္တာ န ရုဟတိ။ ဧကိဿာ၊ အာဝုသော၊ အာပတ္တိယာ ဘိက္ခု မာနတ္တာရဟော’’’တိ စ၊ ‘‘သော ဧဝံ ဝဒတိ ‘ယာယံ၊ အာဝုသော၊ အာပတ္တိ နိဗ္ဗေမတိကပဋိစ္ဆန္နာ၊ ဓမ္မိကံ တဿာ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသဒါနံ၊ ဓမ္မတ္တာ ရုဟတိ။ ယာ စ ခွာယံ၊ အာဝုသော၊ အာပတ္တိ ¶ ဝေမတိကပဋိစ္ဆန္နာ၊ အဓမ္မိကံ တဿာ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသဒါနံ၊ အဓမ္မတ္တာ န ရုဟတိ။ ဧကိဿာ၊ အာဝုသော၊ အာပတ္တိယာ ဘိက္ခုမာနတ္တာရဟော’’’တိ စ။

ဧဝံ ပရိဝါသာရဟဘာဝံ ပကာသေတွာ ‘‘အယံ ဘိက္ခု ပရိဝါသာရဟော၊ တီသု ပရိဝါသေသု ကတရပရိဝါသာရဟော’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဘိက္ခု တွံ ကတိ အာပတ္တိယော ဆာဒေသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧကံ အာပတ္တိ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဒွေ တီဏိ တတုတ္တရိ ဝါ အာပတ္တိယော ဆာဒေမီ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ‘‘ကတီဟံ တွံ အာပတ္တိံ ပဋိစ္ဆာဒေသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧကာဟမေဝါဟံ ပဋိစ္ဆာဒေမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဒွီဟံ တီဟံ တတုတ္တရိ ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေမီ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ‘‘ယာဝတီဟံ ပဋိစ္ဆာဒေသိ၊ တာဝတီဟံ တွံ ပဋိဝသိဿသီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ယာဝတီဟံ ဇာနံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ တာဝတီဟံ တေန ဘိက္ခုနာ အကာမာ ပရိဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ။ တတော ‘‘အယံ ဘိက္ခု အာပတ္တိပရိယန္တံ ဇာနာတိ၊ တသ္မာ ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသာရဟော’’တိ (ပါရာ။ ၄၄၂) ဉတွာ တဒနုရူပါ ကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာ။

ဧတ္ထ စ အာပတ္တိပရိယန္တပုစ္ဆနံ ကမ္မဝါစာကရဏတ္ထမေဝ ဟောတိ၊ ရတ္တိပရိယန္တပုစ္ဆနံ ပန တဒတ္ထဉ္စေဝ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသဿ အနနုရူပဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (စုဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ‘‘သော ဒုဝိဓော စူဠသုဒ္ဓန္တော မဟာသုဒ္ဓန္တောတိ၊ ဒုဝိဓောပိ စေသ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒံ သကလံ ဝါ ဧကစ္စံ ဝါ အဇာနန္တဿ စ အသရန္တဿ စ တတ္ထ ဝေမတိကဿ စ ဒါတဗ္ဗော။ အာပတ္တိပရိယန္တံ ပန ‘အဟံ ဧတ္တကာ အာပတ္တိယော အာပန္နော’တိ ဇာနာတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ အကာရဏမေတ’’န္တိ။ တတော တဿ ဘိက္ခုနော နိသီဒနဋ္ဌာနံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ဒုဝိဓဉှိ နိသီဒနဋ္ဌာနံ အနိက္ခိတ္တဝတ္တေန နိသီဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ၊ နိက္ခိတ္တဝတ္တေန နိသီဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနန္တိ။

တတ္ထ ¶ အပ္ပဘိက္ခုကေ ဝိဟာရေ သဘာဂဘိက္ခူနံ ဝသနဋ္ဌာနေ ဥပစာရသီမာပရိစ္ဆိန္နော အန္တောဝိဟာရော အနိက္ခိတ္တဝတ္တေန နိသီဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဥပစာရသီမံ အတိက္ကမ္မ မဟာမဂ္ဂတော ဩက္ကမ္မ ¶ ဂုမ္ဗဝတိပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနံ နိက္ခိတ္တဝတ္တေန နိသီဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ‘‘သစေ အပ္ပဘိက္ခုကော ဝိဟာရော ဟောတိ၊ သဘာဂါ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ၊ ဝတ္တံ အနိက္ခိပိတွာ ဝိဟာရေယေဝ ရတ္တိပရိဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗော။ အထ န သက္ကာ သောဓေတုံ၊ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ပစ္စူသသမယေ ဧကေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ မာနတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥပစာရသီမံ အတိက္ကမိတွာ မဟာမဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ အန္တောအရုဏေယေဝ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ တဿ ဘိက္ခုနော ပရိဝါသော အာရောစေတဗ္ဗော’’တိ။ ‘‘မာနတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝါ’’တိ စ ‘‘သစေ အပ္ပဘိက္ခုကော ဝိဟာရော ဟောတိ၊ သဘာဂါ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ၊ ဝတ္တံ အနိက္ခိပိတွာ အန္တောဝိဟာရေယေဝ ရတ္တိယော ဂဏေတဗ္ဗာ။ အထ န သက္ကာ သောဓေတုံ၊ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ပစ္စူသသမယေ စတူဟိ ပဉ္စဟိ ဝါ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပတော၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ မဟာမဂ္ဂတော ဩက္ကမ္မ ဂုမ္ဗေန ဝါ ဝတိယာ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈) ဣဒံ ဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ အပ္ပဘိက္ခုကော ဝိဟာရော ဟောတီတိ ဣဒံ ဗဟုဘိက္ခုကေ ဝိဟာရေ အညေ ဘိက္ခူ ဂစ္ဆန္တိ၊ အညေ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ ရတ္တိစ္ဆေဒဝတ္တဘေဒကာရဏာနိ သောဓေတုံ ဒုက္ကရတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘အထ န သက္ကာ သောဓေတု’’န္တိ။ သဘာဂါ ဘိက္ခူ ဝသန္တီတိ ဣဒံ ဝိသဘာဂါနံ ဝေရီဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဝတ္တံ အာရောစေန္တော ပကာသေတုကာမော ဟောတိ ¶ ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၆) ‘‘တသ္မာ အဝေရိသဘာဂဿ သန္တိကေ အာရောစေတဗ္ဗာ။ ယော ပန ဝိသဘာဂေါ ဟောတိ သုတွာ ပကာသေတုကာမော၊ ဧဝရူပဿ ဥပဇ္ဈာယဿပိ သန္တိကေ နာရောစေတဗ္ဗာ’’တိ၊ တသ္မာ ဝိသဘာဂါနံ ဝသနဋ္ဌာနေ ဝတ္တံ အသမာဒိယိတွာ ဗဟိယေဝ ကာတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိဟာရေယေဝါတိ အန္တောဥပစာရသီမာယမေဝ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘အထ န သက္ကာ…ပေ… ဥပစာရသီမံ အတိက္ကမိတွာ’’တိ။ ရတ္တိပရိဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗောတိ ရတ္တိဂဏနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှိ မာနတ္တဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ရတ္တိယော ဂဏေတဗ္ဗာ’’တိ။ အထ န သက္ကာ သောဓေတုန္တိ ဗဟုဘိက္ခုကတ္တာ ဝါ ဝိဟာရဿ ဝိသဘာဂါနံ ဝသနဋ္ဌာနတ္တာ ဝါ ရတ္တိစ္ဆေဒဝတ္တာဘေဒကာရဏာနိပိ သောဓေတုံ န သက္ကာ။ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာတိ ပရိဝါသဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ။ ပစ္စူသသမယေတိ ပစ္ဆိမယာမကာလေ အရုဏောဒယတော ပုရေတရမေဝ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘အန္တောအရုဏေယေဝ ဝုတ္တနယေန ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ တဿ ဘိက္ခုနော ပရိဝါသော အာရောစေတဗ္ဗော’’တိ။ ဧကေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိန္တိ ဝိပ္ပဝါသရတ္တိစ္ဆေဒဝိမုစ္စနတ္ထံ ဝိနာ ပကတတ္တေန သဘိက္ခုကအာဝါသအဘိက္ခုကအနာဝါသဂမနသင်္ခါတဝတ္တဘေဒဝိမုစ္စနတ္ထဉ္စ ¶ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ သဘိက္ခုကာ အာဝါသာ အဘိက္ခုကော အနာဝါသော ဂန္တဗ္ဗော အညတြ ပကတတ္တေန အညတြ အန္တရာယာ’’တိ (စူဠဝ။ ၇၆)။

မာနတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပတော၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ’’တိ ဝုတ္တနယေန။ ယဒိ ဧဝံ ဝိသမမိဒံ နယဒဿနံ၊ ပရိက္ခေပပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနေ ဧဝ ဟိ ဥပစာရသီမာ ဟောတိ၊ ကသ္မာ တတ္ထ ဥပစာရသီမတော ဒွေလေဍ္ဍုပါတာတိက္ကမော ဝုတ္တော၊ ဣဓ ပန ဥပစာရသီမာတိက္ကမော ဧဝါတိ ¶ ? သစ္စံ၊ တထာပိ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ သဇ္ဈာယာဒိသဒ္ဒသဝနသဗ္ဘာဝတော သုဝိဒူရာတိက္ကမော ဝုတ္တော၊ ဣဓ ပန ဥပစာရသီမတော အတိက္ကမမတ္တောပိ အတိက္ကမောယေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တော။ ဗုဒ္ဓမတညုနော ဟိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၉၇) ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပတောတိအာဒိ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ နတ္ထိ၊ အထ ခေါ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ ဝစနေန တထာ ဧဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ စ ဝုတ္တ’’န္တိ။

မာနတ္တဝဏ္ဏနာယံ စတူဟိ ပဉ္စဟိ ဝါ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိန္တိ ဣဒံ ပန ဦနေဂဏေစရဏရတ္တိစ္ဆေဒဝိမုစ္စနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာတိအာဒိ အညေသံ ဘိက္ခူနံ သဝနူပစာရဒဿနူပစာရဝိဇဟနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ဋီကာစရိယော ‘‘ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာတိ ဣဒံ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ သဇ္ဈာယာဒိသဒ္ဒသဝနူပစာရဝိဇဟနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ ‘မဟာမဂ္ဂတော ဩက္ကမ္မာတိ ဣဒံ မဂ္ဂပဋိပန္နာနံ ဘိက္ခူနံ သဝနူပစာရဝိဇဟနတ္ထံ၊ ဂုမ္ဗေန ဝါတိအာဒိ ဒဿနူပစာရဝိဇဟနတ္ထ’’န္တိ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တံ ဒုဝိဓံ ဌာနံ ပရိဝသန္တမာနတ္တစာရိကဘိက္ခူဟိ နိသီဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ တေသု စ ယဒိ အန္တောဝိဟာရေယေဝ နိသီဒိတွာ ပရိဝသတိ၊ ဥပစာရသီမဂတာနံ သဗ္ဗေသံ ဘိက္ခူနံ အာရောစေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ အထ ဗဟိဥပစာရသီမာယံ၊ ဒိဋ္ဌရူပါနံ သုတသဒ္ဒါနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ အဒိဋ္ဌအသုတာနမ္ပိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံ အာရောစေတဗ္ဗမေဝ။ ဝုတ္တဉှိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ ‘‘ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ဝသန္တဿ ဥပစာရသီမဂတာနံ သဗ္ဗေသံ အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထိ၊ ဒိဋ္ဌရူပါနံ သုတသဒ္ဒါနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ အဒိဋ္ဌအဿုတာနမ္ပိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ဝသန္တဿ လက္ခဏန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဣဒဉ္စ ဝတ္တံ အနိက္ခိပိတွာ ဝသန္တဿ အန္တောဝိဟာရေယေဝ ရတ္တိပရိဂ္ဂဟဿ စ နိက္ခိပိတွာ ဝသန္တဿ ဥပစာရသီမံ အတိက္ကမိတွာ ဝတ္တသမာဒါနဿ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဥပစာရော ပန ¶ အန္တောသီမာယ ¶ ဌိတာနံ သကလဥပစာရသီမာ ဟောတိ၊ ဗဟိဥပစာရသီမာယ ဌိတာနံ ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တံ။ တေနေဝ ဟိ ဥဒ္ဒေသဘတ္တာဒိသင်္ဃလာဘော ယဒိ အန္တောသီမာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သီမဋ္ဌကသင်္ဃဿ ဟောတိ။ ယဒိ ဗဟိသီမာယံ၊ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ပတ္တဘိက္ခူနံ၊ တသ္မာ ဥပစာရဝသေနပိ ဧသ အတ္ထော ဝိညာယတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၉၇) ‘‘အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဒွါဒသဟတ္ထေ ဥပစာရေ သလ္လက္ခေတွာ အနိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဥပစာရသီမာယ အာဂတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ သဟဝါသာဒိကံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ စ ဝုတ္တ’’န္တိ။

ဧဝံ အနိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဟုတွာ ပရိဝသန္တာနံ အန္တောဝိဟာရေယေဝ ဝသနဿ၊ နိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဟုတွာ ပရိဝသန္တာနံ ဝိဟာရတော ဗဟိ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ ဝသနဿ စ အဋ္ဌကထာဒီသု ပကရဏေသု အာဂတတ္တာ တထာဂတနယော ပကရဏာဂတနယော ဟောတိ။ ဣဒါနိ ပန အာစရိယာ အနိက္ခိတ္တဝတ္တဿ စ ရတ္တိစ္ဆေဒဝတ္တဘေဒဒေါသေ ပရိဟရိတုံ အတိဒုက္ကရတ္တာ၊ နိက္ခိတ္တဝတ္တဿ စ ဒေဝသိကံ ပစ္စူသသမယေ ဗဟိသီမဂမနဿ ဒုက္ခတ္တာ၊ ဝါဠသရီသပါဒိပရိသယဿ စ အာသင်္ကိတဗ္ဗဘာဝတော ရတ္တိစ္ဆေဒဝတ္တဘေဒပရိဟရဏဝသေန လက္ခဏပါရိပူရိမေဝ မနသိ ကရောန္တာ နိက္ခိတ္တဝတ္တာပိ သမာနာ အန္တောဝိဟာရေယေဝ ပရိဝါသဝသနဉ္စ မာနတ္တစရဏဉ္စ ကရောန္တိ။

ဧကစ္စေ အာစရိယာ ဗဟိဥပစာရသီမာယံ ပတိရူပဋ္ဌာနေ ပကတတ္တာနံ ဘိက္ခူနံ ဝသနသာလံ ကာရာပေတွာ ပါရိဝါသိကဘိက္ခူနံ နိပဇ္ဇနမဉ္စံ သဗ္ဗတော ဆန္နပရိစ္ဆိန္နံ သဒွါရဗန္ဓနံ သုဂုတ္တံ ကာရာပေတွာ တံ ပဒေသံ ဝတိယာ ပရိက္ခိပါပေတွာ သာယနှသမယေ တတ္ထ ဂန္တွာ ဥပဋ္ဌာကသာမဏေရာဒယော နိဝတ္တာပေတွာ ပုရိမယာမေ ဝါ မဇ္ဈိမယာမေ ဝါ သမန္တတော သဒ္ဒဆိဇ္ဇနကာလေ ပကတတ္တဘိက္ခူ သာလာယံ နိပဇ္ဇာပေတွာ ပါရိဝါသိကဘိက္ခူ ¶ ဝတ္တံ သမာဒါပေတွာ အာရောစာပေတွာ အတ္တနော အတ္တနော မဉ္စကေသု နိပဇ္ဇာပေတွာ ပစ္ဆိမယာမကာလေ ဥဋ္ဌာပေတွာ အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ အာရောစာပေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပါပေန္တိ။ ဧသ နယော ပကရဏေသု အနာဂတတ္တာ အာစရိယာနံ မတေန ကတတ္တာ အာစရိယနယော နာမ။ ဧသ နယောပိ ယထာရုတတော ပကရဏေသု အနာဂတောပိ ပကရဏာနုလောမဝသေန ရတ္တိစ္ဆေဒဝတ္တဘေဒဒေါသေ ပရိဟရိတွာ လဇ္ဇိပေသလေဟိ ဗဟုဿုတေဟိ သိက္ခာကာမေဟိ ဝိနယေ ပကတညူဟိ ဝိစာရိတော သမာနော သုန္ဒရော ပသတ္ထောဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘အနုလောမနယော’’တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။

နနု စ အနိက္ခိတ္တဝတ္တာနံယေဝ အန္တောဝိဟာရေ ဝသနံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ အထ ကသ္မာ နိက္ခိတ္တဝတ္တာပိ သမာနာ ဝသန္တီတိ? သစ္စံ၊ တတ္ထ ပန အပ္ပဘိက္ခုကတ္တာ သဘာဂဘိက္ခူနံ ဝသနဋ္ဌာနတ္တာ ¶ စ ရတ္တိစ္ဆေဒဝတ္တဘေဒဒေါသေ စ ပရိဟရိတုံ သက္ကုဏေယျဘာဝတော သကလရတ္တိန္ဒိဝမ္ပိ ဝတ္တံ အနိက္ခိပိတွာ ဝသနံ ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန တထာ အသက္ကုဏေယျဘာဝတော ဒိဝါ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ရတ္တိယံ သမာဒိယန္တော အာဂန္တုကာနံ အနာဂမနကာလဘာဝတော၊ သဒ္ဒဆိဇ္ဇနကာလဘာဝတော စ ရတ္တိစ္ဆေဒါဒိဒေါသေ ပရိဟရိတုံ သက္ကုဏေယျတ္တာ တဒနုလောမောယေဝ ဟောတီတိ မန္တွာ အာစရိယာ ဧဝံ ကရောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဟောတု၊ ဗဟိဥပစာရသီမာယ ဝသန္တာနံ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ နိသီဒနမေဝ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ န ပကတတ္တသာလာကရဏမဉ္စကရဏာဒီနိ၊ အထ ကသ္မာ ဧတာနိ ကရောန္တီတိ? သစ္စံ၊ တထာပိ ပကတတ္တသာလာကရဏံ ပါရိဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ ပကတတ္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဝိပ္ပဝါသရတ္တိစ္ဆေဒဝတ္တဘေဒဒေါသပရိဟရဏတ္ထံ၊ တံ ‘‘တယော ခေါ၊ ဥပါလိ၊ ပါရိဝါသိကဿ ဘိက္ခုနော ရတ္တိစ္ဆေဒါ သဟဝါသော၊ ဝိပ္ပဝါသော၊ အနာရောစနာ’’တိ ဝုတ္တပါဌံ ¶ (စူဠဝ။ ၈၃) အနုလောမေတိ။ မဉ္စကရဏံ သဟဝါသရတ္တိစ္ဆေဒဝတ္တဘေဒဒေါသပရိဟရဏတ္ထံ၊ တံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ န ဧကစ္ဆန္နေ အနာဝါသေ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ န ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝါ အနာဝါသေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တပါဌဉ္စ (စူဠဝ။ ၈၁) ယထာဝုတ္တပါဌဉ္စ အနုလောမေတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သာယနှသမယေ ဂမနာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ တေသု အဋ္ဌကထာယံ ပစ္စူသသမယေ ဂမနေ ဧဝ ဝုတ္တေပိ သာယနှသမယေ ဂမနံ ရတ္တိဂမနဿ ဗဟုပရိဿယတ္တာ ပရိဿယဝိနောဒနတ္ထံ၊ တံ ‘‘အန္တရာယတော ပရိမုစ္စနတ္ထာယ ဂန္တဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာပါဌံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၆) အနုလောမေတိ။ ဥပဋ္ဌာကသာမဏေရာဒီနံ နိဝတ္တာပနံ အနုပသမ္ပန္နေန သဟသေယျသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ၊ တံ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု အနုပသမ္ပန္နေန သဟသေယျံ ကပ္ပေယျ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ မာတိကာပါဌံ (ပါစိ။ ၄၉) အနုလောမေတိ။ ပုရိမယာမေ ဝါ မဇ္ဈိမယာမေ ဝါ သမန္တတော သဒ္ဒဆိဇ္ဇနကာလေ ပကတတ္တဘိက္ခူ သာလာယံ နိပဇ္ဇာပေတွာ ပါရိဝါသိကဘိက္ခူနံ ဝတ္တသမာဒါပနံ အညဘိက္ခူနံ သဒ္ဒသဝနဝိဝဇ္ဇနတ္ထံ၊ တံ အနာရောစနရတ္တိစ္ဆေဒဒေါသပရိဟရဏတ္ထံ၊ တံ ယထာဝုတ္တရတ္တိစ္ဆေဒပါဌံ အနုလောမေတိ။

နနု စ အဋ္ဌကထာယံ အန္တောအရုဏေယေဝ ဝတ္တသမာဒါပနံ ဝုတ္တံ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ပုရိမယာမမဇ္ဈိမယာမေသူ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? နာယံ ဒေါသော၊ ဟိယျောအရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ယာဝ အဇ္ဇအရုဏုဂ္ဂမနာ ဧကော ရတ္တိန္ဒိဝေါ အဇ္ဇအရုဏဿ အန္တော နာမ၊ အဇ္ဇအရုဏတော ပဋ္ဌာယ ပစ္ဆာကာလော အရုဏဿ ဗဟိ နာမ၊ တသ္မာ ပုရိမမဇ္ဈိမယာမေသု ကတဝတ္တသမာဒါနမ္ပိ အရုဏောဒယတော ¶ ပုရေ ကတတ္တာ အန္တောအရုဏေ ကတံယေဝ ဟောတိ။ ဝတ္တံ အသမာဒိယိတွာ နိပဇ္ဇနေ စ သတိ နိဒ္ဒါဝသေန အရုဏုဂ္ဂမနကာလံ အဇာနိတွာ ဝတ္တသမာဒါနံ အတိက္ကန္တံ ¶ ဘဝေယျ၊ တသ္မာ ပုရေတရမေဝ သမာဒါနံ ကတွာ နိပဇ္ဇနံ ဉာယာဂတံ ဟောတိ၊ ‘‘အန္တောအရုဏေယေဝ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ’’တိ ဝုတ္တအဋ္ဌကထာပါဌဉ္စ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အနုလောမေတိ။

ဧဝံ ဟောတု၊ ဧဝံ သန္တေပိ ကသ္မာ ‘‘အာရောစာပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ နနု မာဠကသီမာယံ သမာဒိန္နကာလေယေဝ ဝတ္တမာရောစိတန္တိ? သစ္စံ အာရောစိတံ၊ အယံ ပန ဘိက္ခု ဒိဝါ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ နိသိန္နော၊ ဣဒါနိ သမာဒိန္နော၊ တသ္မာ မာဠကသီမာယ အာရောစိတမ္ပိ ပုန အာရောစေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ ဣဒမ္ပိ ‘‘အန္တောအရုဏေယေဝ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ တဿ ဘိက္ခုနော ပရိဝါသော အာရောစေတဗ္ဗော’’တိ ပါဌံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အနုလောမေတိ။ အထ ‘‘အတ္တနော အတ္တနော မဉ္စကေသု နိပဇ္ဇာပေတွာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု အညမညဿ မဉ္စေသု နိပဇ္ဇမာနာပိ ပကတတ္တသာလတော နိဗ္ဗောဒကပတနဋ္ဌာနတော ဗဟိ နိပဇ္ဇမာနာ သဟဝါသရတ္တိစ္ဆေဒဒေါသတော မုတ္တာယေဝါတိ? န ပနေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ပါရိဝါသိကော ပကတတ္တဘိက္ခူဟေဝ ဧကစ္ဆန္နေ နိပန္နော သဟဝါသရတ္တိစ္ဆေဒပ္ပတ္တော ဟောတိ၊ အထ ခေါ အညမညမ္ပိ ဟောတိယေဝ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၁) ‘‘သစေ ဟိ ဒွေ ပါရိဝါသိကာ ဧကတော ဝသေယျုံ၊ တေ အညမညဿ အဇ္ဈာစာရံ ဉတွာ အဂါရဝါ ဝါ ဝိပ္ပဋိသာရိနော ဝါ ဟုတွာ ပါပိဋ္ဌတရံ ဝါ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇေယျုံ ဝိဗ္ဘမေယျုံ ဝါ၊ တသ္မာ နေသံ သဟသေယျာ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ပဋိက္ခိတ္တာ’’တိ။ ‘‘ပစ္ဆိမယာမကာလေ ဥဋ္ဌာပေတွာ အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ အာရောစာပေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပါပေန္တီ’’တိ ဧတ္ထ အရုဏေ အနုဋ္ဌိတေယေဝ ဝတ္တနိက္ခိပနေ ကရိယမာနေ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ၊ သာ ရတ္တိ ဂဏနူပဂါ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဌမပရိစ္ဆေဒေ ဝုတ္တံ အရုဏကထာဝိနိစ္ဆယံ ဩလောကေတွာ အရုဏုဂ္ဂမနဘာဝေါ သုဋ္ဌု ဇာနိတဗ္ဗော။

‘‘အာရောစာပေတွာ ¶ ဝတ္တံ နိက္ခိပါပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ အာရောစာပေတိ၊ နနု သမာဒိန္နကာလေယေဝ အာရောစိတန္တိ? သစ္စံ၊ တထာပိ ပါရိဝါသိကဝတ္တသမာဒါနကာလေ အာရောစိတေသု ဘိက္ခူသု ဧကစ္စေ နိက္ခိပနကာလေ ဂစ္ဆန္တိ၊ အညေ အာဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ ပရိသသင်္ကမနမ္ပိ သိယာ၊ တထာ စ သတိ အဘိနဝါဂတာနံ သဗ္ဘာဝါ အာရောစေတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ အသတိ ပန အဘိနဝါဂတဘိက္ခုမှိ အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထိ။ ဧဝံ သန္တေပိ အာရောစနေ ဒေါသာဘာဝတော ပုန အာရောစနံ ဉာယာဂတံ ဟောတိ၊ မာနတ္တစရဏကာလေ ပန သမာဒါနေ အာရောစိတေပိ နိက္ခိပနေ အဝဿံ အာရောစေတဗ္ဗမေဝ ¶ ။ ကသ္မာ? ဒိဝသန္တရဘာဝတော။ ‘‘ဒေဝသိကံ အာရောစေတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၀) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေပိ သာယံ သမာဒါနကာလေ အာရောစေဿတိ၊ တသ္မာ နိက္ခိပနေ အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထီတိ စေ? န၊ သာယံ သမာဒါနကာလေ ဧတေ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆိဿန္တိပိ၊ န အာဂစ္ဆိဿန္တိပိ၊ အနာဂတာနံ ကထံ အာရောစေတုံ လဘိဿတိ၊ အနာရောစနေ စ သတိ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ သိယာ၊ တသ္မာ တသ္မိံ ဒိဝသေ အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ ဝတ္တနိက္ခိပနတော ပုရေယေဝ အာရောစေတဗ္ဗန္တိ နော မတိ၊ သုဋ္ဌုတရံ ဥပဓာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပကရဏာဂတနယေန ဝါ ပကရဏာနုလောမအာစရိယနယေန ဝါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အာဏံ ပတိဋ္ဌာပေန္တေန ဝိနယကောဝိဒေန ဗဟုဿုတေန လဇ္ဇီပေသလဘူတေန ဝိနယဓရေန ဝိသုဒ္ဓိကာမာနံ ပေသလာနံ ဘိက္ခူနံ သီလဝိသုဒ္ဓတ္ထာယ သုဋ္ဌု ဝိစာရေတွာ ပရိဝါသဝတ္တာမာနတ္တစရဏဝတ္တာနိ အာစိက္ခိတဗ္ဗာနီတိ။

ဣမသ္မိံ ဌာနေ လဇ္ဇီဘိက္ခူနံ ပရိဝါသာဒိကထာယ ကုသလတ္ထံ နာနာဝါဒနယော ဝုစ္စတေ – ကေစိ ဘိက္ခူ ‘‘ပကတတ္တသာလံ ကုရုမာနေန တဿာ သာလာယ မဇ္ဈေ ထမ္ဘံ နိမိတ္တံ ကတွာ တတော ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တံ ပဒေသံ သလ္လက္ခေတွာ ယထာ ပညတ္တေ ¶ ပါရိဝါသိကာနံ မဉ္စေ နိပန္နဿ ဘိက္ခုဿ ဂီဝါ တဿ ပဒေသဿ ဥပရိ ဟောတိ၊ တထာ ပညာပေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ကတေ သုကတံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ ကရောန္တိ စ။ ဧကစ္စေ ‘‘မဉ္စေ နိပန္နဿ ဘိက္ခုဿ ကဋိ တဿ ပဒေသဿ ဥပရိ ဟောတိ၊ ယထာ ပညာပေတဗ္ဗော၊ ဧဝံ ကတေ သုကတံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ ကရောန္တိ စ၊ တံ ဝစနံ နေဝ ပါဠိယံ၊ န အဋ္ဌကထာဋီကာဒီသု ဝိဇ္ဇတိ၊ ကေဝလံ တေသံ ပရိကပ္ပမေဝ။ အယံ ပန နေသံ အဓိပ္ပာယော သိယာ – ‘‘ဒွါဒသဟတ္ထံ ပန ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဝစနဉ္စ ‘‘အထ ဒွါဒသဟတ္ထံ ဥပစာရံ ဩက္ကမိတွာ အဇာနန္တဿေဝ ဂစ္ဆတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ ဧဝ၊ ဝတ္တဘေဒေါ ပန နတ္ထီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနဉ္စ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) ‘‘အဒိဋ္ဌအဿုတာနမ္ပိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံ အာရောစေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တဋီကာဝစနဉ္စ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၉၇) ‘‘အဒိဋ္ဌအဿုတာနမ္ပိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံ အာရောစေတဗ္ဗံ၊ ‘ဣဒံ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ဝသန္တဿ လက္ခဏ’န္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာဝစနဉ္စ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၉၇) ‘‘အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဒွါဒသဟတ္ထေ ဥပစာရေ သလ္လက္ခေတွာ၊ အနိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဥပစာရသီမာယ အာဂတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ သဟဝါသာဒိကံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာဝစနဉ္စ ပဿိတွာ အယောနိသော အတ္ထံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗတ္ထ ဒွါဒသဟတ္ထမေဝ ပမာဏံ၊ တတော ဦနမ္ပိ အဓိကမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တနယေန မဇ္ဈေ ထမ္ဘတော ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တေ ပဒေသေ နိပန္နဿ ဘိက္ခုဿ ¶ ဂီဝါ ဝါ ကဋိ ဝါ ဟောတု၊ ဧဝံ သန္တေ ဒွါဒသဟတ္ထပ္ပဒေသေ ပါရိဝါသိကဘိက္ခု ဟောတိ၊ တတော သဟဝါသတော ဝါ ဝိပ္ပဝါသတော ဝါ ရတ္တိစ္ဆေဒဝတ္တဘေဒဒေါသာ န ဟောန္တီတိ။

တတြေဝံ ယုတ္တာယုတ္တဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ။ ယထာဝုတ္တပါဌေသု ပဌမပါဌဿ အယမဓိပ္ပာယော – ပကတတ္တဘိက္ခုမှိ ဆမာယ ¶ နိသိန္နေ ယဒိ ပါရိဝါသိကဘိက္ခု အာသနေ နိသီဒိတုကာမော၊ ပကတတ္တဿ ဘိက္ခုနော နိသိန္နဋ္ဌာနတော ဒွါဒသဟတ္ထံ ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာဝ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေတိ။ ဧတေန ဒွီသုပိ ဆမာယ နိသိန္နေသု ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ဒွါဒသဟတ္ထပ္ပဒေသတော ဗဟိ နိသီဒန္တော အာသနေပိ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဆမာယ နိသိန္နေတိ ပကတတ္တေ ဘူမိယံ နိသိန္နေ ဣတရေန အန္တမသော တိဏသန္ထရေပိ ဥစ္စတရေ ဝါလိကတလေပိ ဝါ န နိသီဒိတဗ္ဗံ၊ ဒွါဒသဟတ္ထံ ပန ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၁)။ ဣတိ ပကတတ္တေ ဆမာယ နိသိန္နေ ပါရိဝါသိကေန နိသီဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနဒီပကော အယံ ပါဌော၊ န မဉ္စပညာပနဋ္ဌာနသယနဋ္ဌာနဒီပကော၊ တံ ပုဗ္ဗာပရပရိပုဏ္ဏံ သကလံ ပါဌံ အနောလောကေတွာ ဧကဒေသမတ္တမေဝ ပဿိတွာ ပရိကပ္ပဝသေန အယောနိသော အဓိပ္ပာယံ ဂဏှန္တိ။

ဒုတိယပါဌဿ ပန အယမဓိပ္ပာယော – ဗဟိ ဥပစာရသီမာယ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ နိသိန္နေ ဘိက္ခုသ္မိံ တဿ နိသိန္နဋ္ဌာနတော ဒွါဒသဟတ္ထံ ဥပစာရံ ဩက္ကမိတွာ တဿ အဇာနန္တဿေဝ အညော ဘိက္ခု ဂစ္ဆတိ၊ တဿ ပါရိဝါသိကဿ ဘိက္ခုနော ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ၊ ဝတ္တဘေဒေါ ပန နတ္ထိ။ ကသ္မာ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ? ဥပစာရံ ဩက္ကမိတတ္တာ။ ကသ္မာ န ဝတ္တဘေဒေါ? အဇာနန္တတ္တာတိ။ ဧတေန ဗဟိဥပစာရသီမာယ ဥပစာရော ဒွါဒသဟတ္ထပ္ပမာဏော ဟောတိ အာရောစနက္ခေတ္တဘူတောတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဂုမ္ဗေန ဝါ ဝတိယာ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ၊ အန္တောအရုဏေယေဝ ဝုတ္တနယေန ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ အာရောစေတဗ္ဗံ။ သစေ အညော ကောစိ ဘိက္ခု ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန တံ ဌာနံ အာဂစ္ဆတိ၊ သစေ ဧသ တံ ပဿတိ၊ သဒ္ဒံ ဝါဿ သုဏာတိ၊ အာရောစေတဗ္ဗံ။ အနာရောစေန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒေါ စ။ အထ ဒွါဒသဟတ္ထံ ¶ ဥပစာရံ ဩက္ကမိတွာ အဇာနန္တဿေဝ ဂစ္ဆတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ ဧဝ၊ ဝတ္တဘေဒေါ ပန နတ္ထီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇)။ ဣတိ အယမ္ပိ ပါဌော အာရောစနက္ခေတ္တဒီပကော ဟောတိ၊ န မဉ္စပညာပနာဒိဒီပကောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တတိယပါဌဿ ပန အယမဓိပ္ပာယော – ကိံ ဗဟိဥပစာရသီမာယ ဝတ္တသမာဒါနဋ္ဌာနံ အာဂတဘိက္ခူနံ ¶ ဒိဋ္ဌရူပါနံ သုတသဒ္ဒါနံယေဝ အာရောစေတဗ္ဗန္တိ ပုစ္ဆာယ သတိ အဒိဋ္ဌအဿုတာနမ္ပိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံ အာရောစေတဗ္ဗန္တိ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ။ ဧတေန အဒိဋ္ဌအဿုတာနံ ပန အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံယေဝ အာရောစေတဗ္ဗံ၊ န ဗဟိဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံ၊ ဒိဋ္ဌသုတာနံ ပန အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနမ္ပိ ဗဟိဒွါဒသဟတ္ထဂတာနမ္ပိ အာကာသာဒိဂတာနမ္ပိ အာရောစေတဗ္ဗမေဝါတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘အယံ ပနေတ္ထ ထေရဿ အဓိပ္ပာယော – ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ပရိဝသန္တဿ ဥပစာရဂတာနံ သဗ္ဗေသံ အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထိ၊ ဒိဋ္ဌရူပါနံ သုတသဒ္ဒါနံ အာရောစေတဗ္ဗံ၊ အဒိဋ္ဌအဿုတာနမ္ပိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဂတာနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ပရိဝသန္တဿ လက္ခဏ’’န္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၉၇)။ ဣတိ အယမ္ပိ ပါဌော အာရောစေတဗ္ဗလက္ခဏဒီပကော ဟောတိ၊ န မဉ္စပညာပနာဒိဒီပကောတိ။ စတုတ္ထပါဌဿ အဓိပ္ပာယောပိ တတိယပါဌဿ အဓိပ္ပာယသဒိသောဝ။

ပဉ္စမပါဌဿ ပန အယမဓိပ္ပာယော – အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ အဋ္ဌကထာဝစနေ နိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဘိက္ခူနံ အတ္တနော နိသိန္နဋ္ဌာနတော ဒွါဒသဟတ္ထေ ဥပစာရေ အညေသံ ဘိက္ခူနံ အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ အနိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဥပစာရသီမာယ အညေသံ ဘိက္ခူနံ အာဂတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ သဟဝါသာဒိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိပ္ပဝါသအနာရောစနဦနေဂဏေစရဏာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ အယဉ္စ ယသ္မာ ဂဏဿ အာရောစေတွာ ဘိက္ခူနဉ္စ အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ ဝသိ ¶ ၊ တသ္မာ နိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဗဟိဥပစာရသီမာယ သမာဒိန္နတ္တာ အတ္တနော နိသိန္နဋ္ဌာနတော ဒွါဒသဟတ္ထေ ဥပစာရေ အညေသံ ဘိက္ခူနံ အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ အနိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ အန္တောဝိဟာရေ သမာဒိန္နတ္တာ ဥပစာရသီမာယ အညေသံ ဘိက္ခူနံ အာဂတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ သဟဝါသဝိပ္ပဝါသအနာရောစနဦနေဂဏေစရဏသင်္ခါတာနိ ဝတ္တစ္ဆေဒကာရဏာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) ‘‘အယဉ္စ ယသ္မာ ဂဏဿ အာရောစေတွာ ဘိက္ခူနဉ္စ အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာဝ ဝသိ၊ တေနဿ ဦနေဂဏေစရဏဒေါသော ဝါ ဝိပ္ပဝါသော ဝါ န ဟောတီ’’တိ။ ဣတိ အယဉ္စ ပါဌော ပကတတ္တဘိက္ခူသု ဂတေသုပိ ဝတ္တံ အာရောစေတွာ ဘိက္ခူနံ အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ ဝသိတတ္တာ ဒေါသာဘာဝမေဝ ဒီပေတိ၊ န မဉ္စပညာပနာဒီနိ။ ဣတိ ဣမေသံ ပါဌာနံ အယောနိသော အဓိပ္ပာယံ ဂဟေတွာ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ဒွါဒသဟတ္ထမေဝ ပမာဏ’’န္တိ မညမာနာ ဝိစာရိံသု၊ တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇမာနာ သိဿာနုသိဿာဒယောပိ တထေဝ ကရောန္တိ၊ တဒေတံ အပ္ပမာဏံ။

ကထံ? ယံ တတ္ထ ပကတတ္တသာလာယ မဇ္ဈေ ထမ္ဘံ နိမိတ္တံ ကတွာ ဒွါဒသဟတ္ထံ မိနိံသု၊ တဒပ္ပမာဏံ ¶ ။ န ဟိ ထမ္ဘေန ဝါ သာလာယ ဝါ သဟဝါသော ဝါ ဝိပ္ပဝါသော ဝါ ဝုတ္တော၊ အထ ခေါ ပကတတ္တဘိက္ခုနာဝ။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၃) ‘‘တတ္ထ သဟဝါသောတိ ယွာယံ ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေတိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တော ဧကတော ဝါသော။ ဝိပ္ပဝါသောတိ ဧကကဿေဝ ဝါသော’’တိ။ ယဉှိ တတော ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တဋ္ဌာနေ ဘိက္ခုဿ ဂီဝါဋ္ဌပနံ ဝါ ကဋိဋ္ဌပနံ ဝါ ဝဒန္တိ၊ တဒပိ အပ္ပမာဏံ။ ဗဟိဥပစာရသီမာယ ဟိ ပရိဝသန္တဿ ဘိက္ခုဿ သကလသရီရံ ပကတတ္တဘိက္ခူနံ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထေ ဥပစာရေ ဌပေတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ န ဧကဒေသမတ္တံ။

တေသံ ¶ ပန အယမဓိပ္ပာယော သိယာ – ဒွါဒသဟတ္ထပ္ပဒေသတော သကလသရီရဿ အန္တောကရဏေ သတိ သဟဝါသော ဘဝေယျ၊ ဗဟိကရဏေ သတိ ဝိပ္ပဝါသော၊ တေန ဥပဍ္ဎံ အန္တော ဥပဍ္ဎံ ဗဟိ ဟောတူတိ၊ တံ မိစ္ဆာဉာဏဝသေန ဟောတိ။ န ဟိ သဟဝါသဒေါသော ဒွါဒသဟတ္ထေန ကထိတော၊ အထ ခေါ ဧကစ္ဆန္နေ သယနေန။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၈၁) ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ န ဧကစ္ဆန္နေ အနာဝါသေ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ န ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝါ အနာဝါသေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၁) ဝုတ္တံ ‘‘ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ’’တိအာဒီသု အာဝါသော နာမ ဝသနတ္ထာယ ကတသေနာသနံ။ အနာဝါသော နာမ စေတိယဃရံ ဗောဓိဃရံ သမ္မုဉ္ဇနိအဋ္ဋကော ဒါရုအဋ္ဋကော ပါနီယမာဠော ဝစ္စကုဋိ ဒွါရကောဋ္ဌကောတိ ဧဝမာဒိ။ တတိယပဒေန တဒုဘယမ္ပိ ဂဟိတံ၊ ‘ဧတေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဧကစ္ဆန္နေ ဆဒနတော ဥဒကပတနဋ္ဌာနပရိစ္ဆိန္နေ ဩကာသေ ဥက္ခိတ္တကော ဝသိတုံ န လဘတိ၊ ပါရိဝါသိကော ပန အန္တောအာဝါသေယေဝ န လဘတီ’တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ‘အဝိသေသေန ဥဒကပါတေန ဝါရိတ’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကုရုန္ဒိယံ ‘ဧတေသု ဧတ္တကေသု ပဉ္စဝဏ္ဏဆဒနဗဒ္ဓဋ္ဌာနေသု ပါရိဝါသိကဿ စ ဥက္ခိတ္တကဿ စ ပကတတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥဒကပါတေန ဝါရိတ’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ နာနူပစာရေပိ ဧကစ္ဆန္နေ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပနေတ္ထ တဒဟုပသမ္ပန္နေပိ ပကတတ္တေ ပဌမံ ပဝိသိတွာ နိပန္နေ သဋ္ဌိဝဿောပိ ပါရိဝါသိကော ပစ္ဆာ ပဝိသိတွာ ဇာနန္တော နိပဇ္ဇတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋဉ္စ၊ အဇာနန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ၊ န ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋံ။ သစေ ပန တသ္မိံ ပဌမံ နိပန္နေ ပစ္ဆာ ပကတတ္တော ပဝိသိတွာ နိပဇ္ဇတိ၊ ပါရိဝါသိကော စ ဇာနာတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋဉ္စ။ နော စေ ဇာနာတိ ¶ ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ၊ န ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋန္တိ၊ တသ္မာ သာလာယပိ ဝိဟာရေပိ ဆဒနတော ဥဒကပတနဋ္ဌာနတော မုတ္တမတ္တေယေဝ သဟဝါသဒေါသော န ဝိဇ္ဇတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧကစ္စေ ¶ ပန မဇ္ဈိမတ္ထမ္ဘတော ဒွါဒသဟတ္ထာယာမေန ဒဏ္ဍကေန စက္ကံ ဘမိတွာ သမန္တတော ဗာဟိရေ လေခံ ကရောန္တိ၊ ဧဝံ ကတေ သာ ဗာဟိရလေခါ အာဝဋ္ဋတော ဒွါသတ္တတိဟတ္ထမတ္တာ ဟောတိ၊ တတော တံ ပဒေသံ ဒွါဒသဟတ္ထေန ဒဏ္ဍကေန မိနိတွာ ဘာဇိယမာနံ ဆဘာဂမေဝ ဟောတိ၊ တတော တေသံ ဆဘာဂါနံ သီမာယ ဧကေကသ္မိံ မဉ္စေ ပညပိယမာနေ ဆဠေဝ မဉ္စဋ္ဌာနာနိ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဧကသ္မိံ ဝဋ္ဋမဏ္ဍလေ ဆ ဘိက္ခူယေဝ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဝသိတုံ လဘန္တိ၊ န တတော ဥဒ္ဓန္တိ ဝဒန္တိ။ ကသ္မာ ပန ဧဝံ ကရောန္တီတိ? ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တမေဝ ပမာဏ’’န္တိ ဂဟိတတ္တာ။ ဧဝံ ကိရ နေသမဓိပ္ပာယော – ပါရိဝါသိကော ပကတတ္တဿ ဘိက္ခုနော ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ သယမာနော သဟဝါသော သိယာ၊ ဗာဟိရေ သယမာနော ဝိပ္ပဝါသော၊ တထာ အညမညဿပီတိ။ ဧဝံ ကရောန္တာနံ ပန နေသံ သကအဓိပ္ပာယောပိ န သိဇ္ဈတိ၊ ကုတော ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယော။

ကထံ? ပါရိဝါသိကော ဘိက္ခု ပကတတ္တဘိက္ခူနဉ္စ အညမညဿ စ ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တေ ပဒေသေ ဟောတူတိ နေသမဓိပ္ပာယော။ အထ ပန မဇ္ဈိမတ္ထမ္ဘံ နိမိတ္တံ ကတွာ မိနိယမာနာ သမန္တတော ဗာဟိရလေခါ ထမ္ဘတောယေဝ ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တာ ဟောတိ၊ န ပကတတ္တဘိက္ခူဟိ။ တေ ဟိ ထမ္ဘတော ဗဟိ ဧကရတနဒွိတိရတနာဒိဋ္ဌာနေ ဌိတာ၊ ဗာဟိရတောပိ လေခါယေဝ ထမ္ဘတော ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တာ ဟောတိ၊ န တဿူပရိ နိပန္နဘိက္ခု။ သော ဟိ ဒွိရတနမတ္တေနပိ တိရတနမတ္တေနပိ လေခါယ အန္တောပိ ဟောတိ ဗဟိပိ။ အညမညဿပိ ဆဘာဂသီမာယေဝ အညမညဿ ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တာ ဟောတိ ¶ ၊ န တဿူပရိ ပညတ္တမဉ္စော ဝါ တတ္ထ နိပန္နဘိက္ခု ဝါ။ မဉ္စော ဟိ ဧကရတနမတ္တေန ဝါ ဒွိရတနမတ္တေန ဝါ သီမံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတော၊ ဘိက္ခူပိ သယမာနာ န သီမာယ ဥပရိယေဝ သယန္တိ၊ ဝိဒတ္ထိမတ္တေန ဝါ ရတနမတ္တေန ဝါ သီမံ အတိက္ကမိတွာ ဝါ အပ္ပတွာ ဝါ သယန္တိ၊ တသ္မာ တေ ပါရိဝါသိကာ ဘိက္ခူ ပကတတ္တဘိက္ခူနမ္ပိ အညမညဿပိ ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တဋ္ဌာယိနော န ဟောန္တိ၊ တတော ဦနာဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ သကအဓိပ္ပာယောပိ န သိဇ္ဈတိ။

ဘဂဝတော ပန အဓိပ္ပာယော – ယဒိ အပ္ပဘိက္ခုကာဒိအင်္ဂသမ္ပန္နတ္တာ ဝိဟာရဿ ဝတ္တံ အနိက္ခိပိတွာ အန္တောဝိဟာရေယေဝ ပရိဝသတိ၊ ဧဝံ သတိ ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ န ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝသိတဗ္ဗံ။ ယဒိ တာဒိသအာဝါသေ ဝါ အနာဝါသေ ဝါ ဆဒနတော ဥဒကပတနဋ္ဌာနဿ အန္တော သယေယျ၊ သဟဝါသော နာမ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတီတိ အယမတ္ထော ယထာဝုတ္တ-ပါဠိယာ စ အဋ္ဌကထာယ စ ပကာသေတဗ္ဗော။ န ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဒွီဟိ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ ယဒိ ဝသေယျ၊ ဝုဍ္ဎဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါယေဝ၊ နဝကဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတိ။ သမဝဿာ စေ၊ အဇာနန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါယေဝ ¶ ၊ ဇာနန္တဿ ဥဘယမ္ပီတိ အယမတ္ထော ‘‘တယော ခေါ၊ ဥပါလိ၊ ပါရိဝါသိကဿ ဘိက္ခုနော ရတ္တိစ္ဆေဒါ သဟဝါသော ဝိပ္ပဝါသော အနာရောစနာ’’တိ စ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ ပါရိဝါသိကေန ဝုဍ္ဎတရေန သဒ္ဓိံ န ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၈၂) စ ‘‘ဝုဍ္ဎတရေနာတိ ဧတ္ထ…ပေ… သစေ ဟိ ဒွေ ပါရိဝါသိကာ ဧကတော ဝသေယျုံ၊ တေ အညမညဿ အဇ္ဈာစာရံ ဉတွာ အဂါရဝါ ဝါ ဝိပ္ပဋိသာရိနော ဝါ ဟုတွာ ပါပိဋ္ဌတရံ ဝါ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇေယျုံ ဝိဗ္ဘမေယျုံ ဝါ၊ တသ္မာ နေသံ သဟသေယျာ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ပဋိက္ခိတ္တာ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၁) စ ဣမေဟိ ပါဠိအဋ္ဌကထာပါဌေဟိ ပကာသေတဗ္ဗော။ ဝိပ္ပဝါသေပိ ပါရိဝါသိကေန အဘိက္ခုကေ ¶ အာဝါသေ န ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ ပကတတ္တေန ဝိနာ အဘိက္ခုကော အာဝါသော န ဂန္တဗ္ဗော၊ ဗဟိသီမာယံ ဘိက္ခူနံ ဝသနဋ္ဌာနတော ဒွါဒသဟတ္ထပ္ပမာဏဿ ဥပစာရဿ အန္တော နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယော။

အယမတ္ထော ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ သဘိက္ခုကာ အာဝါသာ အဘိက္ခုကော အာဝါသော ဂန္တဗ္ဗော အညတြ ပကတတ္တေန အညတြ အန္တရာယာ’’တိအာဒိ (စူဠဝ။ ၇၆) စ ‘‘တယော ခေါ၊ ဥပါလိ…ပေ… အနာရောစနာ’’တိ စ ‘‘စတ္တာရော ခေါ၊ ဥပါလိ၊ မာနတ္တစာရိကဿ ဘိက္ခုနော ရတ္တိစ္ဆေဒါ သဟဝါသော၊ ဝိပ္ပဝါသော၊ အနာရောစနာ၊ ဦနေဂဏေစရဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၉၂) စ ‘‘ဝိပ္ပဝါသောတိ ဧကကဿေဝ ဝါသော’’တိ စ ‘‘အယဉ္စ ယသ္မာ ဂဏဿ အာရောစေတွာ ဘိက္ခူနဉ္စ အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာဝ ဝသိ၊ တေနဿ ဦနေဂဏေစရဏဒေါသော ဝါ ဝိပ္ပဝါသော ဝါ န ဟောတီ’’တိ စ ‘‘အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဒွါဒသဟတ္ထေ ဥပစာရေ သလ္လက္ခေတွာ၊ အနိက္ခိတ္တဝတ္တာနံ ဥပစာရသီမာယ အာဂတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ သဟဝါသာဒိကံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ စ အာဂတေဟိ ပါဠိယဋ္ဌကထာ-ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာပါဌေဟိ ပကာသေတဗ္ဗော၊ တသ္မာ ဝိဟာရေ ပရိဝသန္တဿ ဥပစာရသီမာယ အဗ္ဘန္တရေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသန္တဿ နတ္ထိ ဝိပ္ပဝါသော၊ ဗဟိဥပစာရသီမာယံ ပရိဝသန္တဿ ဘိက္ခူနံ နိသိန္နပရိယန္တတော ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဝသန္တဿ စ နတ္ထိ ဝိပ္ပဝါသောတိ၊ တဉ္စ ပရိဝါသကာလေ ‘‘ဧကေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိ’’န္တိ ဝစနတော ဧကဿပိ ဘိက္ခုနော၊ မာနတ္တစရဏကာလေ ‘‘စတူဟိ ပဉ္စဟိ ဝါ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ဝစနတော စ စတုန္နံ ပဉ္စန္နမ္ပိ ဘိက္ခူနံ ဟတ္ထပါသဘူတေ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေပိ ဝသိတုံ လဘတိ၊ နတ္ထိ ဝိပ္ပဝါသောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ တေသံ ဘိက္ခူနံ အာရောစိတကာလတော ပန ပဋ္ဌာယ ကေနစိ ကရဏီယေန တေသု ¶ ဘိက္ခူသု ဂတေသုပိ ¶ ယထာဝုတ္တအဋ္ဌကထာပါဌနယေန ဝိပ္ပဝါသော န ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၉၇) ‘‘သောပိ ကေနစိ ကမ္မေန ပုရေအရုဏေ ဧဝ ဂစ္ဆတီတိ ဣမိနာ အာရောစနာယ ကတာယ သဗ္ဗေသုပိ ဘိက္ခူသု ဗဟိဝိဟာရံ ဂတေသု ဦနေဂဏေစရဏဒေါသော ဝါ ဝိပ္ပဝါသဒေါသော ဝါ န ဟောတိ အာရောစိတတ္တာ သဟဝါသဿာတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘အယဉ္စာ’တိအာဒီ’’တိ။ အပရေ ပန အာစရိယာ ‘‘ဗဟိသီမာယ ဝတ္တသမာဒါနဋ္ဌာနေ ဝတိပရိက္ခေပေါပိ ပကတတ္တဘိက္ခူဟေဝ ကာတဗ္ဗော၊ န ကမ္မာရဟဘိက္ခူဟိ။ ယထာ လောကေ ဗန္ဓနာဂါရာဒိ ဒဏ္ဍကာရကေဟိ ဧဝ ကတ္တဗ္ဗံ၊ န ဒဏ္ဍာရဟေဟိ၊ ဧဝမိဓာပီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တမ္ပိ အဋ္ဌကထာဒီသု န ဒိဿတိ။ န ဟိ ဝတိပရိက္ခေပေါ ဒဏ္ဍကမ္မတ္ထာယ ကာရိတော၊ အထ ခေါ ဒဿနူပစာရဝိဇဟနတ္ထမေဝ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၉၇) ‘‘ဂုမ္ဗေန ဝါ ဝတိယာ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေတိ ဒဿနူပစာရဝိဇဟနတ္ထ’’န္တိ။ တထာ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၉၇) ‘‘ဂုမ္ဗေန ဝါတိအာဒိ ဒဿနူပစာရဝိဇဟနတ္ထ’’န္တိ။ ဣတော ပရံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ပရိဝါသဒါနဉ္စ မာနတ္တဒါနဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ပန သံသယိတဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ တတ္ထ သံသယဝိနောဒနတ္ထာယ ကထေတဗ္ဗံ ကထယာမ။

ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ ဧဝံ ဝဒန္တိ – ပါရိဝါသိကော ဘိက္ခု ဝုဍ္ဎတရောပိ သမာနော ဝတ္တေ သမာဒိန္နေ နဝကဋ္ဌာနေ ဌိတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ယတ္ထ ပန နိသီဒါပေတွာ ပရိဝိသန္တိ၊ တတ္ထ သာမဏေရာနံ ဇေဋ္ဌကေန၊ ဘိက္ခူနံ သင်္ဃနဝကေန ဟုတွာ နိသီဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၅) တသ္မာ အာရောစိတကာလာဒီသု ‘‘အဟံ ဘန္တေ’’ဣစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ‘‘အဟံ အာဝုသော’’တိ။ တတြေဝံ ဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ – ပါရိဝါသိကာဒယော ဘိက္ခူ သေယျာပရိယန္တအာသနပရိယန္တဘာဂိတာယ နဝကဋ္ဌာနေ ဌိတာ၊ န ဧကန္တေန ¶ နဝကဘူတတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါရိဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ ပဉ္စ ယထာဝုဍ္ဎံ ဥပေါသထံ ပဝါရဏံ ဝဿိကသာဋိကံ ဩဏောဇနံ ဘတ္တ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၇၅)။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၁) ‘‘ပကတတ္တံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ အာသနာ ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ ပကတတ္တော ဘိက္ခု အာသနေန နိမန္တေတဗ္ဗော’’တိ ဧတိဿာ ပါဠိယာ သံဝဏ္ဏနာယ ‘‘ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ နိမန္တေတဗ္ဗောတိ တဒဟုပသမ္ပန္နမ္ပိ ဒိသွာ ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝ၊ ဝုဋ္ဌာယ စ ‘အဟံ ဣမိနာ သုခနိသိန္နော ဝုဋ္ဌာပိတော’တိ ပရမ္မုခေန န ဂန္တဗ္ဗံ၊ ‘ဣဒံ အာစရိယ အာသနံ၊ ဧတ္ထ နိသီဒထာ’တိ ဧဝံ နိမန္တေတဗ္ဗောယေဝါ’’တိ ဧတ္ထေဝ ‘‘အာစရိယာ’’တိ အာလပနဝိသေသော ဝုတ္တော၊ န အညတ္ထ။ ယဒိ ဝုဍ္ဎတရေနပိ ‘‘ဘန္တေ’’ဣစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ၊ ဣဓာပိ ‘‘ဣဒံ၊ ဘန္တေ၊ အာသန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ န ပန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ န တေသံ တံ ဝစနံ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိံ ¶ ပန ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၇) ‘‘အာရောစေန္တေန သစေ နဝကတရော ဟောတိ၊ ‘အာဝုသော’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ ဝုဍ္ဎတရော၊ ‘ဘန္တေ’တိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဒဉ္စ ‘‘ဧကေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိ’’န္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္တာ တံ ပဋိဂ္ဂါဟကဘူတံ ပကတတ္တံ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဗဟဝေါ ပန ဘိက္ခူ ပါရိဝါသိကံ ဘိက္ခုံ သင်္ဃမဇ္ဈေ နိသီဒါပေတွာ ဝတ္တံ ယာစာပေတွာ ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေ သမာဒါပေတွာ အာရောစနမကာရေတွာ သင်္ဃမဇ္ဈတော နိက္ခမာပေတွာ ပရိသပရိယန္တေ နိသီဒါပေတွာ တတ္ထ နိသိန္နေန အာရောစာပေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပါပေန္တိ၊ ဧဝံ ကရောန္တာနဉ္စ နေသံ အယမဓိပ္ပာယော – အယံ ဘိက္ခု ဝတ္တေ အသမာဒိန္နေ ဝုဍ္ဎဋ္ဌာနိယောပိ ဟောတိ၊ တသ္မာ ယာစနကာလေ စ ကမ္မဝါစာသဝနကာလေ စ ဝတ္တသမာဒါနကာလေ စ သင်္ဃမဇ္ဈေ နိသီဒနာရဟော ဟောတိ၊ ဝတ္တေ ပန သမာဒိန္နေ နဝကဋ္ဌာနိယော၊ တသ္မာ န သင်္ဃမဇ္ဈေ နိသီဒနာရဟော၊ အာသနပရိယန္တဘာဂိတာယ ¶ ပရိသပရိယန္တေယေဝ နိသီဒနာရဟောတိ၊ တဒေတံ ဧဝံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – အယံ ဘိက္ခု သင်္ဃမဇ္ဈေ နိသီဒမာနော အာသနံ ဂဟေတွာ ယထာဝုဍ္ဎံ နိသိန္နော န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ကမ္မာရဟဘာဝေန အာသနံ အဂ္ဂဟေတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဥက္ကုဋိကမေဝ နိသိန္နော ဟောတိ၊ ကမ္မာရဟော စ နာမ သင်္ဃမဇ္ဈေယေဝ ဌပေတဗ္ဗော ဟောတိ၊ နော ဗဟိ၊ တသ္မာ ‘‘သင်္ဃမဇ္ဈေ နိသီဒနာရဟော န ဟောတီ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ တသ္မိံ ကာလေ၊ နိက္ခမာပိတေ စ ဝတ္တာရောစနဝတ္တနိက္ခိပနာနံ အနိဋ္ဌိတတ္တာ အညမညံ အာဟစ္စ သုဋ္ဌု နိသိန္နံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ပရိဟရိတုမသက္ကုဏေယျတ္တာ၊ စီဝရကဏ္ဏပါဒပိဋ္ဌိအာဒီဟိ ဗာဓိတတ္တာ အဂါရဝကိရိယာ ဝိယ ဒိဿတိ၊ အာရောစနကိရိယဉ္စ ဝတ္တနိက္ခိပနဉ္စ သင်္ဃမဇ္ဈေယေဝ ကတ္တဗ္ဗံ ပရိယန္တေ နိသီဒိတွာ ကရောန္တော အဋ္ဌကထာဝိရောဓော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) ‘‘ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ တတ္ထေဝ သင်္ဃဿ အာရောစေတဗ္ဗံ…ပေ… အာရောစေတွာ သစေ နိက္ခိပိတုကာမော၊ ဝုတ္တနယေနေဝ သင်္ဃမဇ္ဈေ နိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ကသ္မာ? သမာဒါနဋ္ဌာနေယေဝ အာရောစာပေတွာ တတ္ထေဝ နိက္ခိပါပေတွာ နိဋ္ဌိတသဗ္ဗကိစ္စမေဝ နိက္ခမာပေတွာ အတ္တနော အာသနေ နိသီဒါပေန္တော ဉာယာဂတောတိ အမှာကံ ခန္တိ။

တထာ သာယံ ဝတ္တာရောစနကာလေ ဗဟူသု ပါရိဝါသိကေသု ဝုဍ္ဎတရံ ပဌမံ သမာဒါပေတွာ အာရောစာပေတွာ အနုက္ကမေန သဗ္ဗပစ္ဆာ နဝကတရံ သမာဒါပေန္တိ အာရောစာပေန္တိ၊ ပါတော နိက္ခိပနကာလေ ပန နဝကတရံ ပဌမံ အာရောစာပေတွာ နိက္ခိပါပေန္တိ၊ တတော အနုက္ကမေန ဝုဍ္ဎတရံ သဗ္ဗပစ္ဆာ အာရောစာပေတွာ နိက္ခိပါပေန္တိ။ တေသံ အယမဓိပ္ပာယော သိယာ – ယဒါ ဒသ ဘိက္ခူ ပကတတ္တာ ¶ ဒသ ဘိက္ခူ ပါရိဝါသိကာ ဟောန္တိ၊ တဒါ ဝုဍ္ဎတရေန ပဌမံ သမာဒိယိတွာ အာရောစိတေ တဿ အာရောစနံ အဝသေသာ ဧကူနဝီသတိ ဘိက္ခူ ¶ သုဏန္တိ၊ ဒုတိယဿ အဋ္ဌာရသ၊ တတိယဿ သတ္တရသာတိ အနုက္ကမေန ဟာယိတွာ သဗ္ဗနဝကဿ အာရောစနံ ဒသ ပကတတ္တာ သုဏန္တိ သေသာနံ အပကတတ္တဘာဝတော။ တတော နိက္ခိပနကာလေ သဗ္ဗနဝကော ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ အာရောစိတာနံ ဒသန္နံ ဘိက္ခူနံ အာရောစေတွာ နိက္ခိပတိ၊ တတော ပဋိလောမေန ဒုတိယော ဧကာဒသန္နံ၊ တတိယော ဒွါဒသန္နန္တိ အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎိတွာ သဗ္ဗဇေဋ္ဌကော အတ္တနာ ပုဗ္ဗေ အာရောစိတာနံ ဧကူနဝီသတိဘိက္ခူနံ အာရောစေတွာ နိက္ခိပတိ၊ ဧဝံ ယထာနုက္ကမေန နိက္ခိပနံ ဟောတိ။ သဗ္ဗဇေဋ္ဌကေ ပန ပဌမံ နိက္ခိတ္တေ သတိ ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ အာရောစိတာနံ နဝန္နံ ဘိက္ခူနံ တဒါ အပကတတ္တဘာဝတော အာရောစိတာနံ သန္တိကေ နိက္ခိပနံ န ဟောတိ၊ တထာ သေသာနံ။ တေသံ ပန ဧကစ္စာနံ ဦနံ ဟောတိ၊ ဧကစ္စာနံ အဓိကံ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တနယေန သဗ္ဗနဝကတော ပဋ္ဌာယ အနုက္ကမေန နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ။

ဧဝံဝါဒီနံ ပန တေသမာယသ္မန္တာနံ ဝါဒေ ပကတတ္တာယေဝ ဘိက္ခူ အာရောစေတဗ္ဗာ ဟောန္တိ၊ နော အပကတတ္တာ။ ပုဗ္ဗေ အာရောစိတာနံယေဝ သန္တိကေ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ နော အနာရောစိတာနံ။ ဧဝံ ပန ပကတတ္တာယေဝ ဘိက္ခူ အာရောစေတဗ္ဗာ န ဟောန္တိ၊ အထ ခေါ အပကတတ္တာပိ ‘‘သစေ ဒွေ ပါရိဝါသိကာ ဂတဋ္ဌာနေ အညမညံ ပဿန္တိ၊ ဥဘောဟိ အညမညဿ အာရောစေတဗ္ဗ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ။ ပုဗ္ဗေ အာရောစိတာနမ္ပိ အနာရောစိတာနမ္ပိ သန္တိကေ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗမေဝ ‘‘သစေ သော ဘိက္ခု ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ပက္ကန္တော ဟောတိ၊ ယံ အညံ သဗ္ဗပဌမံ ပဿတိ၊ တဿ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ တထာ အကရောန္တေပိ သဗ္ဗေသံ အာရောစိတတ္တာ နတ္ထိ ဒေါသော။ အပ္ပေကစ္စေ ဘိက္ခူ ‘‘ပကတတ္တဿေဝါယံ အာရောစနာ’’တိ မညမာနာ သာယံ ဝုဍ္ဎပဋိပါဋိယာ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ အာရောစေတွာ ¶ အတ္တနော သယနံ ပဝိသိတွာ ဒွါရဇဂ္ဂနသယနသောဓနာဒီနိ ကရောန္တာ အညေသံ အာရောစိတံ န သုဏန္တိ။ အပ္ပေကစ္စေ ပါတော သယံ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတွာ အညေသံ အာရောစနံ ဝါ နိက္ခိပနံ ဝါ အနာဂမေတွာ ဘိက္ခာစာရာဒီနံ အတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ ကရောန္တာနံ တေသံ အာရောစနံ ဧကစ္စာနံ အသုတဘာဝသမ္ဘဝတော သာသင်္ကော ဟောတိ ပါရိဝါသိကာနံ အညမညာရောစနဿ ပကရဏေသု အာဂတတ္တာ။ န ကေဝလံ သာရတ္ထဒီပနိယံယေဝ၊ အထ ခေါ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၇၆) ‘‘သစေ ဒွေ ပါရိဝါသိကာ ဂတဋ္ဌာနေ အညမညံ ပဿန္တိ၊ ဥဘောဟိပိ အညမညဿ အာရောစေတဗ္ဗံ အဝိသေသေန ‘အာဂန္တုကေန အာရောစေတဗ္ဗံ၊ အာဂန္တုကဿ အာရောစေတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

တထာ ¶ အပ္ပေကစ္စေ ပကတတ္တာ ဘိက္ခူ ပါရိဝါသိကေသု ဘိက္ခူသု သာယံ ဝတ္တသမာဒါနတ္ထံ ပကတတ္တသာလတော နိက္ခမိတွာ အတ္တနော အတ္တနော သယနသမီပံ ဂတေသု အတ္တနော သယနပညာပနပအက္ခာရဌပနအညမညအာလာပသလ္လာပကရဏာဒိဝသေန အာဠောလေန္တာ ပါရိဝါသိကာနံ ဝတ္တာရောစနံ န သုဏန္တိ၊ န မနသိ ကရောန္တိ။ အပ္ပေကစ္စေ ပါတော ဝတ္တနိက္ခိပနကာလေ ပါရိဝါသိကဘိက္ခူသု ဝတ္တာရောစနဝတ္တနိက္ခိပနာနိ ကရောန္တေသုပိ နိဒ္ဒါပသုတာ ဟုတွာ န သုဏန္တိ။ ဧဝံ ကရောန္တာနမ္ပိ တေသံ ဧကစ္စာနံ အဿုတသမ္ဘဝတော ဝတ္တာရောစနံ သာသင်္ကံ ဟောတီတိ။ ဟောတု သာသင်္ကံ၊ သုဏန္တာနံ အဿုတသမ္ဘဝေပိ အာရောစကာနံ သမ္မာအာရောစနေန ဝတ္တဿ ပရိပုဏ္ဏတ္တာ ကော ဒေါသောတိ စေ? အာရောစကာနံ သမ္မာ အာရောစိတတ္တာ ဝတ္တေ ပရိပုဏ္ဏေပိ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋတောဝ ဝိမုတ္တော သိယာ၊ န ရတ္တိစ္ဆေဒတော။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၆) ‘‘သစေ ဝါယမန္တောပိ သမ္ပာပုဏိတုံ ဝါ သာဝေတုံ ¶ ဝါ န သက္ကောတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ၊ န ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋ’’န္တိ။

အထညေ ဘိက္ခူ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ ရတ္တိံ နိပန္နာ နိဒ္ဒါဘာဝေန မနုဿသဒ္ဒမ္ပိ သုဏန္တိ၊ ဘေရိအာဒိသဒ္ဒမ္ပိ သုဏန္တိ၊ သကဋနာဝါဒိယာနသဒ္ဒမ္ပိ သုဏန္တိ၊ တေ တေန သဒ္ဒေန အာသင်္ကန္တိ ‘‘ဘိက္ခူနံ နု ခေါ အယ’’န္တိ၊ တေ တေန ကာရဏေန ရတ္တိစ္ဆေဒံ မညန္တိ။ ကသ္မာ? ‘‘အယဉ္စ နေသံ ဆတ္တသဒ္ဒံ ဝါ ဥက္ကာသိတသဒ္ဒံ ဝါ ခိပိတသဒ္ဒံ ဝါ သုတွာ အာဂန္တုကဘာဝံ ဇာနာတိ၊ ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ဂတကာလေ ဇာနန္တေနပိ အနုဗန္ဓိတွာ အာရောစေတဗ္ဗမေဝ။ သမ္ပာပုဏိတုံ အသက္ကောန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ၊ န ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၆) ဝုတ္တတ္တာတိ။ တေ ဧဝံ သညာပေတဗ္ဗာ – မာယသ္မန္တော ဧဝံ မညိတ္ထ၊ နာယံ ပါဌော ဗဟိသီမဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တော၊ အထ ခေါ ဥပစာရသီမဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တော။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထေဝ ‘‘ယေပိ အန္တောဝိဟာရံ အပ္ပဝိသိတွာ ဥပစာရသီမံ ဩက္ကမိတွာ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ တတ္ထပိ အာဂန္တုကဘာဝဿ ဇာနိတတ္တာ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒူရေသဒ္ဒသဝနမတ္တေန ရတ္တိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ၊ ‘‘အယံ ဘိက္ခူနံ သဒ္ဒေါ၊ အယံ ဘိက္ခူဟိ ဝါဒိတဘေရိဃဏ္ဋာဒိသဒ္ဒေါ၊ အယံ ဘိက္ခူဟိ ပါဇိတသကဋနာဝါဒိသဒ္ဒေါ’’တိ နိသိန္နဋ္ဌာနတော ဇာနန္တောယေဝ ရတ္တိစ္ဆေဒကရော ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အာယသ္မာ ကရဝီကတိဿတ္ထေရော ‘သမဏော အယ’န္တိ ဝဝတ္ထာနမေဝ ပမာဏ’’န္တိ။

ဒိဝါ ဒူရေ ဂစ္ဆန္တံ ဇနကာယံ ဒိသွာပိ ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ နု ခေါ’’တိ ပရိကပ္ပေန္တာ ရတ္တိစ္ဆေဒံ မညန္တိ၊ တမ္ပိ အကာရဏံ။ ကသ္မာ? ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ဝဝတ္ထာနဿ အဘာဝါ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘နဒီအာဒီသု နာဝါယ ဂစ္ဆန္တမ္ပိ ပရတီရေ ဌိတမ္ပိ အာကာသေ ဂစ္ဆန္တမ္ပိ ပဗ္ဗတထလအရညာဒီသု ¶ ဒူရေ ဌိတမ္ပိ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ သစေ ‘ဘိက္ခူ’တိ ဝဝတ္ထာနံ အတ္ထိ၊ နာဝါဒီဟိ ဝါ ဂန္တွာ မဟာသဒ္ဒံ ကတွာ ¶ ဝါ ဝေဂေန အနုဗန္ဓိတွာ ဝါ အာရောစေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဣတိ ဘိက္ခုံ ဒိသွာပိ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ဝဝတ္ထာနမေဝ ပမာဏံ။ အဘိက္ခုံ ပန ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ဝဝတ္ထာနေ သန္တေပိ ဝါ အသန္တေပိ ဝါ ကိံ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ ဗဟဝေါ ပန ဘိက္ခူ ဣဒံ ရူပဒဿနံ သဒ္ဒသဝနဉ္စ အာသင်္ကန္တာ ‘‘ပဘာတေ သတိ တံ ဒွယံ ဘဝေယျ၊ တသ္မာ မနုဿာနံ ဂမနကာလသဒ္ဒကရဏကာလတော ပုဗ္ဗေယေဝ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ မညမာနာ အနုဂ္ဂတေယေဝ အရုဏေ ဝတ္တံ နိက္ခိပန္တိ၊ တဒယုတ္တံ ရတ္တိစ္ဆေဒတ္တာတိ။

အထ ပန ဝိနယဓရေန ‘‘ကိတ္တကာ တေ အာပတ္တိယော၊ ဆာဒေသိ၊ ကီဝတီဟံ ပဋိစ္ဆာဒေသီ’’တိ ပုဋ္ဌော သမာနော ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ အာပတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာမိ၊ ရတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာမိ၊ အာပတ္တိပရိယန္တံ နဿရာမိ၊ ရတ္တိပရိယန္တံ နဿရာမိ၊ အာပတ္တိပရိယန္တေ ဝေမတိကော၊ ရတ္တိပရိယန္တေ ဝေမတိကော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ ဘိက္ခု သုဒ္ဓန္တပရိဝါသာရဟော’’တိ ဉတွာ တဿပိ ဒုဝိဓတ္တာ စူဠသုဒ္ဓန္တမဟာသုဒ္ဓန္တဝသေန ‘‘တေသု အယံ ဘိက္ခု ဣမဿ အရဟော’’တိ ဉာပနတ္ထံ ဥပသမ္ပဒတော ပဋ္ဌာယ အနုလောမက္ကမေန ဝါ အာရောစိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပဋိလောမက္ကမေန ဝါ ‘‘ကိတ္တကံ ကာလံ တွံ အာရောစနအာဝိကရဏာဒိဝသေန သုဒ္ဓါ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ ဘန္တေ၊ ဧတ္တကံ ကာလံ အဟံ သုဒ္ဓါမှီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ ဘိက္ခု ဧကစ္စံ ရတ္တိပရိယန္တံ ဇာနာတိ၊ တသ္မာ စူဠသုဒ္ဓန္တာရဟော’’တိ ဉတွာ တဿ သုဒ္ဓကာလံ အပနေတွာ အသုဒ္ဓကာလဝသေန ပရိယန္တံ ကတွာ စူဠသုဒ္ဓန္တပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော။ အယံ ဥဒ္ဓမ္ပိ အာရောဟတိ၊ အဓောပိ ဩရောဟတိ။ ယော ပန အနုလောမဝသေန ဝါ ပဋိလောမဝသေန ဝါ ပုစ္ဆိယမာနော ‘‘သကလမ္ပိ ရတ္တိပရိယန္တံ အဟံ န ဇာနာမိ နဿရာမိ၊ ဝေမတိကော ဟောမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ ဘိက္ခု သကလမ္ပိ ရတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတိ၊ တသ္မာ မဟာသုဒ္ဓန္တာရဟော’’တိ ဉတွာ တဿ ဥပသမ္ပဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဝတ္တသမာဒါနာ ဧတ္တကံ ကာလံ ပရိယန္တံ ကတွာ မဟာသုဒ္ဓန္တပရိဝါသော ¶ ဒါတဗ္ဗော။ ဥဒ္ဓံအာရောဟနအဓောဩရောဟနဘာဝေါ ပနေသံ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ဝုတ္တောယေဝ။ ဣတော ပရမ္ပိ ဝိဓာနံ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေနေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ ပန ဗဟဝေါ ဘိက္ခူ ‘‘အယံ စူဠသုဒ္ဓန္တာရဟော၊ အယံ မဟာသုဒ္ဓန္တာရဟော’’တိ အဝိစိနန္တာ အန္တောကမ္မဝါစာယံ ‘‘အာပတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတိ၊ ရတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတိ၊ အာပတ္တိပရိယန္တံ နဿရတိ၊ ရတ္တိပရိယန္တံ နဿရတိ၊ အာပတ္တိပရိယန္တေ ဝေမတိကော၊ ရတ္တိပရိယန္တေ ဝေမတိကော’’တိ ¶ အဝိသေသဝစနမေဝ မနသိ ကရောန္တာ ‘‘ဣမာယ ကမ္မဝါစာယ ဒိန္နံ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသံ ဂဟေတွာ ပဉ္စာဟမတ္တံ ဝါ ဒသာဟမတ္တံ ဝါ ပရိဝသိတွာ အပရိယန္တရတ္တိပဋိစ္ဆာဒိတာဟိ အပရိယန္တာဟိ အာပတ္တီဟိ မောက္ခော ဟောတီ’’တိ မညန္တာ ပဉ္စာဟမတ္တံ ဝါ ဒသာဟမတ္တံ ဝါ ပရိဝသိတွာ မာနတ္တံ ယာစန္တိ၊ ဧဝံ ကရောန္တာ တေ ဘိက္ခူ သဟဿက္ခတ္တုံ ပရိဝသန္တာပိ အာပတ္တိတော န မုစ္စေယျုံ။ ကသ္မာတိ စေ? ပါဠိယာ စ အဋ္ဌကထာယ စ ဝိရုဇ္ဈနတော။ ဝုတ္တဉှိ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၄၄၂) ‘‘ယာဝတီဟံ ဇာနံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ တာဝတီဟံ တေန ဘိက္ခုနာ အကာမာ ပရိဝတ္ထဗ္ဗံ။ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသေန ဘိက္ခုနာ ဥတ္တရိ ဆာရတ္တံ ဘိက္ခုမာနတ္တာယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ စိဏ္ဏမာနတ္တော ဘိက္ခု ယတ္ထ သိယာ ဝီသတိဂဏော ဘိက္ခုသင်္ဃော၊ တတ္ထ သော ဘိက္ခု အဗ္ဘေတဗ္ဗော’’တိ၊ တသ္မာ ပဋိစ္ဆန္နဒိဝသမတ္တံ အပရိဝသိတွာ မာနတ္တာရဟော နာမ န ဟောတိ၊ အမာနတ္တာရဟဿ မာနတ္တဒါနံ န ရုဟတိ၊ အစိဏ္ဏမာနတ္တော အဗ္ဘာနာရဟော န ဟောတိ၊ အနဗ္ဘာနာရဟဿ အဗ္ဘာနံ န ရုဟတိ၊ အနဗ္ဘိတော ဘိက္ခု အာပတ္တိမုတ္တော ပကတတ္တော န ဟောတီတိ အယမေတ္ထ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယော။

အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ပန စူဠသုဒ္ဓန္တေ ‘‘တံ ဂဟေတွာ ပရိဝသန္တေန ယတ္တကံ ကာလံ အတ္တနော သုဒ္ဓိံ ဇာနာတိ၊ တတ္တကံ အပနေတွာ ¶ အဝသေသံ မာသံ ဝါ ဒွိမာသံ ဝါ ပရိဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ၊ မဟာသုဒ္ဓန္တေ ‘‘တံ ဂဟေတွာ ဂဟိတဒိဝသတော ယာဝ ဥပသမ္ပဒဒိဝသော၊ တာဝ ရတ္တိယော ဂဏေတွာ ပရိဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ပဋိစ္ဆန္နရတ္တိပ္ပမာဏံ ပရိဝသန္တောယေဝ မာနတ္တာရဟော ဟောတိ၊ န ပဉ္စာဟဒသာဟရတ္တိပ္ပမာဏမတ္တံ ပရိဝသန္တောတိ အယံ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝ စ ကာရဏေန ဒေသနာအာရောစနာဒီဟိ သဗ္ဗကာလံ အာပတ္တိံ သောဓေတွာ ဝသန္တာနံ လဇ္ဇီပေသလာနံ သိက္ခာကာမာနံ ဘိက္ခူနံ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသံ ဒါတုံ အယုတ္တရူပေါ၊ ဒေသနာအာရောစနာဒီဟိ အာပတ္တိံ အသောဓေတွာ ပမာဒဝသေန စိရကာလံ ဝသန္တာနံ ဇနပဒဝါသိကာဒီနံ ဒါတုံ ယုတ္တရူပေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာပိ အဝသေသဝိနိစ္ဆယော အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အထ ပန ဝိနယဓရေန ‘‘တွံ၊ အာဝုသော၊ ကတရအာပတ္တိံ အာပန္နော၊ ကတိ ရတ္တိယော တေ ဆာဒိတာ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပက္ခမတ္တံ ပဋိစ္ဆာဒိတာ၊ တေနာဟံ သင်္ဃံ ပက္ခပရိဝါသံ ယာစိတွာ သင်္ဃေန ဒိန္နေ ပက္ခပရိဝါသေ ပရိဝသိတွာ အနိက္ခိတ္တဝတ္တောဝ ဟုတွာ အန္တရာ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပဉ္စာဟမတ္တံ ဆာဒိတာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ ဘိက္ခု သမောဓာနပရိဝါသာရဟော၊ တီသု စ သမောဓာနပရိဝါသေသု ဩဓာနသမောဓာနာရဟော’’တိ ဉတွာ ¶ ‘‘တေန ဟိ ဘိက္ခု တွံ မူလာယပဋိကဿနာရဟော’’တိ ဝတွာ တံ မူလာယ ပဋိကဿိတွာ ပရိဝုတ္ထဒိဝသေ အဒိဝသေ ကတွာ အန္တရာ ပဋိစ္ဆန္နေ ပဉ္စ ဒိဝသေ မူလာပတ္တိယာ ပဋိစ္ဆန္နေသု ဒိဝသေသု သမောဓာနေတွာ ဩဓာနသမောဓာနော ဒါတဗ္ဗော။ ဣတော ပရာနိ ဩဓာနသမောဓာနေ ဝတ္တဗ္ဗဝစနာနိ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

အထ ပန ဝိနယဓရေန ပုဋ္ဌော ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ သမ္ဗဟုလာ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ၊ သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော ¶ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော…ပေ… သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော ဒသာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ ဘိက္ခု အဂ္ဃသမောဓာနာရဟော’’တိ ဉတွာ တာသံ အာပတ္တီနံ ယာ အာပတ္တိယော စိရတရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော၊ တာသံ အဂ္ဃေန သမောဓာနပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော။ တတြေဝံ ဝဒန္တိ – ‘‘ယာ အာပတ္တိယော စိရတရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော၊ တာသံ အဂ္ဃေန သမောဓာနပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တော၊ ဧဝံ သန္တေ ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နမာသပ္ပဋိစ္ဆန္နာဒီသု ကထန္တိ? တေသုပိ ‘‘ယာ အာပတ္တိယော ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော၊ ယာ အာပတ္တိယော မာသပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ပါဠိဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ။ ပါဠိယဉှိ ဒသာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နပရိယောသာနာ ဧဝ အာပတ္တိ ဒဿိတာ၊ န ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နမာသပ္ပဋိစ္ဆန္နာဒယောတိ? သစ္စံ၊ ပါဠိယံ တထာဒဿနံ ပန နယဒဿနမတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ‘‘ပဉ္စဒသ ဒိဝသာနိ ပဋိစ္ဆန္နာယ ‘ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္န’န္တိ ဝတွာ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ…ပေ… ဧဝံ ယာဝ သဋ္ဌိသံဝစ္ဆရံ၊ အတိရေကသဋ္ဌိသံဝစ္ဆရပ္ပဋိစ္ဆန္နန္တိ ဝါ တတော ဝါ ဘိယျောပိ ဝတွာ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ။ မဟာပဒုမတ္ထေရေနပိ ဝုတ္တံ ‘‘အယံ သမုစ္စယက္ခန္ဓကော နာမ ဗုဒ္ဓါနံ ဌိတကာလသဒိသော၊ အာပတ္တိ နာမ ပဋိစ္ဆန္နာ ဝါ ဟောတု အပ္ပဋိစ္ဆန္နာ ဝါ သမကဦနတရအတိရေကပ္ပဋိစ္ဆန္နာ ဝါ၊ ဝိနယဓရဿ ကမ္မဝါစံ ယောဇေတုံ သမတ္ထဘာဝေါယေဝေတ္ထ ပမာဏ’’န္တိ၊ တသ္မာ ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နာဒီနံ ကမ္မဝါစာကရဏေ ကုက္ကုစ္စံ န ကာတဗ္ဗန္တိ။

ဟောတု၊ ဧဝမ္ပိ ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ပရိယန္တံ ကတွာ ကတာယ ကမ္မဝါစာယ တတော ဥဒ္ဓံ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ ကထံ ဇာနေယျာတိ? ဣဒါနိ သိက္ခာကာမာ ဘိက္ခူ ဒေဝသိကမ္ပိ ဒေသနာရောစနာဝိကရဏာနိ ကရောန္တိ ဧကာဟိကဒွီဟိကာဒိဝသေနပိ၊ ကိစ္စပသုတာ ဟုတွာ တထာ အသက္ကောန္တာပိ ဥပေါသထဒိဝသံ နာတိက္ကမန္တိ၊ ဂိလာနာဒိဝသေန တဒတိက္ကန္တာပိ အတိက္ကန္တဘာဝံ ¶ ဇာနန္တိ၊ တသ္မာ တဒတိက္ကန္တဘာဝေ သတိ အတိရေကပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နမာသပ္ပဋိစ္ဆန္နာဒိဝသေန ဝဍ္ဎေတွာ ကမ္မဝါစံ ကရေယျ၊ တဒတိက္ကန္တဘာဝေ ပန အသတိ ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နပရိယန္တာ ¶ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပက္ခပရိယန္တကမ္မဝါစာကရဏံ ဉာယာဂတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဟောတု၊ တထာပိ ယဒေတံ ‘‘သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော…ပေ… သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ဣမိနာယေဝ အနုက္ကမေန မယာ ပဋိစ္ဆာဒိတာ အာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ ကထံ ဇာနေယျ၊ အဇာနနေ စ သတိ ‘‘ယာ စ ခွာယံ၊ အာဝုသော၊ အာပတ္တိ အဇာနပ္ပဋိစ္ဆန္နာ၊ အဓမ္မိကံ တဿာ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသဒါနံ၊ အဓမ္မတ္တာ န ရုဟတီ’’တိ ဣဒံ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ။ တတ္ထ ဟိ အာပတ္တိယာ အာပန္နဘာဝံ အဇာနန္တော ဟုတွာ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ တသ္မာ ‘‘အာပတ္တိ စ ဟောတိ အာပတ္တိသညီ စာ’’တိ ဝုတ္တအာပတ္တိသညိတာဘာဝါ အပ္ပဋိစ္ဆန္နမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသဒါနံ အဓမ္မိကံ ဟောတိ။ ဣဓ ပန ‘‘ဧတ္တကာ ရတ္တိယော မယာ ဆာဒိတာ’’တိ ဆန္နကာလမေဝ န ဇာနာတိ၊ တဒဇာနဘာဝေ သတိပိ ပရိဝါသဒါနံ ရုဟတိ။ တေနေဝ စ ကာရဏေန သုဒ္ဓန္တပရိဝါသေ (စူဠဝ။ ၁၅၆-၁၅၇) ‘‘အာပတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတိ၊ ရတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတိ၊ အာပတ္တိပရိယန္တံ နဿရတိ၊ ရတ္တိပရိယန္တံ နဿရတိ၊ အာပတ္တိပရိယန္တေ ဝေမတိကော၊ ရတ္တိပရိယန္တေ ဝေမတိကော’’တိ ရတ္တိပရိယန္တဿ အဇာနနအသရဏဝေမတိကဘာဝေ သတိပိ ပရိဝါသဒါနံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဆာဒိတကာလံ တထတော အဇာနန္တောပိ ‘‘သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော…ပေ… သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော’’တိ ဧတ္ထ အပ္ပဝိဋ္ဌဿ အဘာဝါ သမ္ပဇ္ဇတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အထာပိ ¶ ဧဝံ ဝဒေယျုံ – ‘‘သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော…ပေ… သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော’’တိ ဝုတ္တေ တေသု ဒိဝသေသု အာပတ္တိယော အတ္ထိ ပဋိစ္ဆန္နာယောပိ၊ အတ္ထိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာယောပိ၊ အတ္ထိ စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယောပိ၊ အတ္ထိ အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယောပိ၊ အတ္ထိ ဧကာပိ၊ အတ္ထိ သမ္ဗဟုလာပိ၊ သဗ္ဗာ တာ အာပတ္တိယော ဧတေနေဝ ပဒေန သင်္ဂဟိတာ သိယုန္တိ? သင်္ဂဟိတာ ဧဝ။ န ဟေတ္ထ သံသယော ကာတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ‘‘အညသ္မိံ ပန အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနေ ဣဒံ လက္ခဏံ – ယော အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ အာပတ္တိံ ‘ပဋိစ္ဆန္နာ’တိ ဝိနယကမ္မံ ကရောတိ၊ တဿ အာပတ္တိ ဝုဋ္ဌာတိ။ ယော ပဋိစ္ဆန္နံ ‘အပ္ပဋိစ္ဆန္နာ’တိ ဝိနယကမ္မံ ကရောတိ၊ တဿ န ဝုဋ္ဌာတိ။ အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ‘စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာ’တိ ကရောန္တဿပိ ဝုဋ္ဌာတိ၊ စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ‘အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာ’တိ ကရောန္တဿ န ဝုဋ္ဌာတိ။ ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ‘သမ္ဗဟုလာ’တိ ကရောန္တဿပိ ဝုဋ္ဌာတိ ဧကံ ဝိနာ သမ္ဗဟုလာနံ အဘာဝတော။ သမ္ဗဟုလာ ပန အာပဇ္ဇိတွာ ¶ ‘ဧကံ အာပဇ္ဇိ’န္တိ ကရောန္တဿ န ဝုဋ္ဌာတီ’’တိ၊ တသ္မာ ဧတေဟိ ပဒေဟိ သဗ္ဗာသံ ပဋိစ္ဆန္နာပတ္တီနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ တာဟိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာနံ သမ္ဘဝတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အထ ပန ဝိနယဓရေန ပုဋ္ဌော ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ သမ္ဗဟုလာ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ ဧကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ၊ ဧကံ ကာယသံသဂ္ဂံ၊ ဧကံ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစံ၊ ဧကံ အတ္တကာမံ၊ ဧကံ သဉ္စရိတ္တံ၊ ဧကံ ကုဋိကာရံ၊ ဧကံ ဝိဟာရကာရံ၊ ဧကံ ဒုဋ္ဌဒေါသံ၊ ဧကံ အညဘာဂိယံ၊ ဧကံ သင်္ဃဘေဒံ၊ ဧကံ ဘေဒါနုဝတ္တကံ၊ ဧကံ ဒုဗ္ဗစံ၊ ဧကံ ကုလဒူသက’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ ဘိက္ခု မိဿကသမောဓာနပရိဝါသာရဟော’’တိ ဉတွာ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အာဂတနယေန ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာဟ – အဂ္ဃသမောဓာနမိဿကသမောဓာနာနံ ကော ဝိသေသော၊ ကိံ နာနာကရဏန္တိ? ဝုစ္စတေ – အဂ္ဃသမောဓာနပရိဝါသော အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာ ¶ အာပတ္တိယော စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယံ အာပတ္တိယံ သမောဓာနေတွာ တဿာ စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ အဂ္ဃဝသေန ဒီယတိ၊ မိဿကသမောဓာနပရိဝါသော နာနာဝတ္ထုကာ အာပတ္တိယော သမောဓာနေတွာ တာသံ မိဿကဝသေန ဒီယတိ၊ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ အထ ဝါ အဂ္ဃသမောဓာနော သဘာဂဝတ္ထူနံ အာပတ္တီနံ သမောဓာနဝသေန ဟောတိ၊ ဣတရော ဝိသဘာဂဝတ္ထူနန္တိ အာစရိယာ။ တေနေဝါဟ အာစရိယဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရော (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၁၀၂) ‘‘အဂ္ဃသမောဓာနော နာမ သဘာဂဝတ္ထုကာယော သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော အာပန္နဿ ဗဟုရတ္တိံ ပဋိစ္ဆာဒိတာပတ္တိယံ နိက္ခိပိတွာ ဒါတဗ္ဗော၊ ဣတရော နာနာဝတ္ထုကာနံ ဝသေနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော’’တိ။

အထ သိယာ ‘‘ဧဝံ စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော စ အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော စ နာနာဝတ္ထုကာယော အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇန္တဿ ကော ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော အဂ္ဃသမောဓာနော ဝါ မိဿကသမောဓာနော ဝါ၊ အထ တဒုဘယာ ဝါ’’တိ။ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ အဂ္ဃသမောဓာနံ ဒဒေယျ၊ စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိ စ အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိ စ သဘာဂဝတ္ထုကာဟိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌိတော ဘဝေယျ၊ စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိ စ အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိ စ နော ဝိသဘာဂဝတ္ထုကာဟိ။ ယဒိ စ မိဿကသမောဓာနံ ဒဒေယျ၊ သမာနကာလပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိ ဝိသဘာဂဝတ္ထူဟိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌိတော ဘဝေယျ၊ နော အသမာနကအာလပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိ သဘာဂဝတ္ထုကာဟိ စ၊ အထ တဒုဘယမ္ပိ ဒဒေယျ၊ ‘‘ဧကသ္မိံ ကမ္မေ ဒွေ ပရိဝါသာ ဒါတဗ္ဗာ’’တိ နေဝ ပါဠိယံ၊ န အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – ဣဒဉှိ သဗ္ဗမ္ပိ ပရိဝါသာဒိကံ ဝိနယကမ္မံ ဝတ္ထုဝသေန ဝါ ဂေါတ္တဝသေန ဝါ နာမဝသေန ဝါ အာပတ္တိဝသေန ဝါ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။

တတ္ထ ¶ ¶ သုက္ကဝိဿဋ္ဌီတိ ဝတ္ထု စေဝ ဂေါတ္တဉ္စ။ သင်္ဃာဒိသေသောတိ နာမဉ္စေဝ အာပတ္တိ စ။ တတ္ထ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ ကာယသံသဂ္ဂ’’န္တိအာဒိဝစနေနာပိ ‘‘နာနာဝတ္ထုကာယော’’တိ ဝစနေနပိ ဝတ္ထု စေဝ ဂေါတ္တဉ္စ ဂဟိတံ ဟောတိ၊ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ ဝစနေနပိ ‘‘အာပတ္တိယော’’တိ ဝစနေနပိ နာမဉ္စေဝ အာပတ္တိ စ ဂဟိတာ ဟောတိ၊ တသ္မာ အဂ္ဃသမောဓာနဝသေန ပရိဝါသေ ဒိန္နေ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ သမ္ဗဟုလာ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိ’’န္တိအာဒိဝစနေနေဝ ဝတ္ထုဿ စ ဂေါတ္တဿ စ နာမဿ စ အာပတ္တိယာ စ ဂဟိတတ္တာ စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိ အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိ စ သဘာဂဝတ္ထုကာဟိ စ ဝိသဘာဂဝတ္ထုကာဟိ စ သဗ္ဗာဟိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘ဧတ္ထ စ ‘သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ နာနာဝတ္ထုကာယော’တိပိ ‘သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိ’န္တိပိ ဧဝံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဝတ္ထုဝသေနပိ ဂေါတ္တဝသေနပိ နာမဝသေနပိ အာပတ္တိဝသေနပိ ယောဇေတွာ ကမ္မဝါစံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ အယံ မိဿကသမောဓာနော’’တိ၊ ဣမသ္မိဉ္စ ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၅) တထေဝ ဝတွာ ‘‘တသ္မာ န ဣဓ ဝိသုံ ကမ္မဝါစံ ယောဇေတွာ ဒဿယိဿာမ၊ ပုဗ္ဗေ သဗ္ဗာပတ္တိသာဓာရဏံ ကတွာ ယောဇေတွာ ဒဿိတာယ ဧဝ ကမ္မဝါစာယ နာနာဝတ္ထုကာဟိပိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာနသမ္ဘဝတော သာယေဝေတ္ထ ကမ္မဝါစာ အလ’’န္တိ။

ယဒိ ဧဝံ အာစရိယဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရေန ဒွိန္နံ ဝိသေသော န ဝတ္တဗ္ဗော၊ အထ ကသ္မာ ဝုတ္တောတိ? တီသု သမောဓာနပရိဝါသေသု ဩဓာနသမောဓာနော မူလာယပဋိကဿနာယ ဩဓူနိတကာလေယေဝ ဒါတဗ္ဗော၊ အဂ္ဃသမောဓာနမိဿကသမောဓာနပရိဝါသာ ပန ဝိသုံယေဝ ဒါတဗ္ဗာ။ ‘‘ဧဝံ ဒိန္နေ ဧတေသံ ¶ ကော ဝိသေသော’’တိ စိန္တာယံ ဝိသေသသမ္ဘဝမတ္တဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ပရိဝါသာဒိကမ္မဿ လက္ခဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝတ္ထုဝသေန ဝါ’’တိအာဒိမာဟ၊ တသ္မာ လက္ခဏဝသေနေဝ သဘာဂဝတ္ထုကာဟိပိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာနံ သမ္ဘဝတိ။ တေနေဝ စ ကာရဏေန သာရတ္ထဒီပနိနာမိကာယံ ဝိနယဋီကာယဉ္စ ဝိမတိဝိနောဒနိနာမိကာယံ ဝိနယဋီကာယဉ္စ န ကောစိ ဝိသေသော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ယဒိ ဧဝံ မိဿကသမောဓာနကမ္မဝါစာယပိ စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိ အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိပိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာနံ သမ္ဘဝေယျ။ တတ္ထပိ ဟိ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ သမ္ဗဟုလာ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ နာနာဝတ္ထုကာယော’’တိပိ ‘‘ဧကာ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ…ပေ… ဧကာ ကုလဒူသကာ’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ သတိ ‘‘သမ္ဗဟုလာ’’တိပိ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော’’တိပိ ဝတ္ထုဂေါတ္တနာမာပတ္တီဟိ ကိတ္တနသမ္ဘဝတော စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိပိ အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိပိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာနံ သမ္ဘဝေယျာတိ? န ပနေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝတ္ထာဒိကိတ္တနဉှိ သဗ္ဗာပတ္တီနံ ဂဏှနတ္ထံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဂဏှန္တေပိ ပဋိစ္ဆန္နကာလဿ ¶ အကထိတတ္တာ ‘‘ဧတ္တကံ နာမ ကာလံ ပရိဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ န ပညာယတိ၊ တသ္မိံ အပညာယမာနေ တေန ပမာဏေန ပရိဝါသော န ဟောတိ၊ တသ္မိံ အသတိ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ န သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ မိဿကသမောဓာနကမ္မဝါစာယ စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိပိ အစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာဟိပိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာနံ န သမ္ဘဝတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

မာနတ္တကထာယမ္ပိ မာနတ္တံ နာမ အပ္ပဋိစ္ဆန္နမာနတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နမာနတ္တံ ပက္ခမာနတ္တံ သမောဓာနမာနတ္တန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ¶ ယော ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ တံ ဒိဝသမေဝ အာရောစေတိ၊ ဧကရတ္တိမတ္တမ္ပိ န ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ တဿ ပရိဝါသံ အဒတွာဝ ဒိန္နံ မာနတ္တံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နမာနတ္တံ နာမ။ ယော အာပဇ္ဇိတွာ ဒသဟိ အာကာရေဟိ ဝိနာ တံ ဒိဝသံ နာရောစေတိ၊ ဧကရတ္တာဒိဝသေန ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ တတ္ထ ယထာပဋိစ္ဆန္နဒိဝသံ ပရိဝါသံ ဒတွာ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသဿ ဒိန္နံ မာနတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နမာနတ္တံ နာမ။ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပဋိစ္ဆန္နာယ ဝါ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ ဝါ ဘိက္ခုနိယာ ပက္ခမတ္တမေဝ ဒိန္နံ မာနတ္တံ ပက္ခမာနတ္တံ နာမ။ ဘိက္ခု ပန ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ ပရိဝသိတွာ အနိက္ခိတ္တဝတ္တကာလေယေဝ ပုန အာပဇ္ဇိတွာ န ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ တဿ မူလာယ ပဋိကဿိတွာ ပရိဝုတ္ထဒိဝသေ အဒိဝသေ ကတွာ အပ္ပဋိစ္ဆာဒိတတ္တာ သမောဓာနပရိဝါသံ အဒတွာ ဒိန္နံ မာနတ္တံ သမောဓာနမာနတ္တံ နာမ။ မာနတ္တာရဟကာလေပိ မာနတ္တစရဏကာလေပိ အဗ္ဘာနာရဟကာလေပိ ဧသေဝ နယော။ တေသု တီဏိ မာနတ္တာနိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန သုဝိညေယျတ္တာ န ဝုတ္တာနိ။ ပက္ခမာနတ္တံ ပစ္ဆာ အာဂမိဿတိ။

ယာနိ ပန ပရိဝါသမာနတ္တာနိ အနဝဋ္ဌိတတ္တာ ပုထုဇ္ဇနဿ ဂိဟိအာဒိဝသေန ပရိဝတ္တနေ သတိ ပုန ဒါတဗ္ဗာဒါတဗ္ဗဘာဝေ သင်္ကိတဗ္ဗာနိ၊ တာနိ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ အနေကေဟိ ပကာရေဟိ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တာနိ။ တေသု ဘိက္ခူနံ သံသယဝိနောဒနတ္ထာယ ဧကဒေသံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ကောစီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိဗ္ဘမတီတိ ဝိရူပေါ ဟုတွာ ဘမတိ၊ ဟီနာယာဝတ္တတိ ဂိဟီ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သာမဏေရော ဟောတီတိ ဥပသမ္ပန္နဘာဝံ ဇဟိတွာ သာမဏေရဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ ပါရာဇိကပ္ပတ္တဘာဝေန ဝါ ‘‘ဂိဟီတိ မံ ဓာရေထာ’’တိအာဒိနာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေန ဝါ ဂိဟီ ဟောတိ ¶ ။ တေသု ပဌမေန ပုန ဥပသမ္ပဒါယ အဘဗ္ဗတ္တာ ပုန ပရိဝါသော န ရုဟတိယေဝ၊ ဒုတိယေန ပန ပုန ဥပသမ္ပဒါယ ဘဗ္ဗတ္တာ ‘‘သော စေ ပုန ဥပသမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ ဣတရော ပန ပါရာဇိကပ္ပတ္တဘာဝေန သာမဏေရော န ဟောတိ။ ကသ္မာ? သရဏဂမနာဒီနံ ဝိနဿနတော။ ဝုတ္တဉှိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၀၈) ‘‘ဥပသမ္ပန္နာနမ္ပိ ပါရာဇိကသမအာပတ္တိယာ သရဏဂမနာဒိသာမဏေရဘာဝဿပိ ဝိနဿနတော သေနာသနဂ္ဂါဟော စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ၊ သင်္ဃလာဘမ္ပိ တေန လဘန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ၊ ဂိဟီ ပန ဟုတွာ ပုန သာမဏေရဘာဝမတ္တံ လဒ္ဓဗ္ဗံ ဟောတိ။ ‘‘သာမဏေရောတိ မံ ဓာရေထာ’’တိအာဒိနာ ပန သိက္ခာပစ္စက္ခာနေ ကတေ သိယာ သာမဏေရဘာဝေါ၊ တတောပိ ပုန ဥပသမ္ပဇ္ဇိတုကာမတာယ သတိ သိယာ ဥပသမ္ပန္နဘာဝေါ။ ‘‘ဂိဟီတိ မံ ဓာရေထာ’’တိအာဒိနာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ကတွာ ဂိဟိဘာဝံ ဥပဂတေပိ ပုန သာမဏေရပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ သာမဏေရော ဟောတိ။ တတော ပုန ဥပသမ္ပဇ္ဇိတုံ လဒ္ဓဗ္ဗတ္တာ ‘‘ပုန ဥပသမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တော။ တေသံ ဘိက္ခုဘာဝေ ပရိဝါသေ အနိဋ္ဌိတေပိ ဂိဟိသာမဏေရဘာဝံ ပတ္တတ္တာ ပရိဝါသော န ရုဟတိ ဥပသမ္ပန္နာနမေဝ ပရိဝါသဿ ဘဂဝတာ ပညတ္တတ္တာတိ အတ္ထော။

ဧဝံ သန္တေ ပုန ဥပသမ္ပဇ္ဇန္တဿ ကိံ ပရိဝါသော ပုန ဒါတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘သော စေ ပုန ဥပသမ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ။ တဿတ္ထော – သော ဝိဗ္ဘန္တကော သော ဝါ သာမဏေရော ပုန ဥပသမ္ပန္နဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ၊ ပုရိမံ ပုဗ္ဗေ ဘိက္ခုဘူတကာလေ ဒိန္နံ ပရိဝါသဒါနံ ဧဝ ဣဒါနိ ပရိဝါသဒါနံ ဟောတိ။ ယော ပရိဝါသော ပုဗ္ဗေ ဘိက္ခုဘူတကာလေ ဒိန္နော၊ သော ပရိဝါသော သုဒိန္နော၊ ဒုဒိန္နော န ဟောတိ။ ယော ယတ္တကော ကာလော ပရိဝုတ္ထော၊ သော တတ္တကော ကာလော သုပရိဝုတ္ထောယေဝ ဟောတိ၊ န ဒုပရိဝုတ္ထော၊ တသ္မာ အဝသေသော ကာလော ပရိဝသိတဗ္ဗောတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပုဗ္ဗေ ဘိက္ခုကာလေ ပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသံ ဂဟေတွာ ဒသဒိဝသမတ္တံ ပရိဝသိတွာ အနိဋ္ဌိတေယေဝ ပရိဝါသေ ဝိဗ္ဘမိတွာ သာမဏေရော ¶ ဝါ ဟုတွာ ပုန ဥပသမ္ပန္နေန အဝသေသပဉ္စဒိဝသေ ပရိဝသိတွာ ပရိဝါသော နိဋ္ဌာပေတဗ္ဗောတိ။ မာနတ္တာရဟာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဥမ္မတ္တကာဒီသုပိ တသ္မိံ ကာလေ အဇာနန္တတ္တာ ‘‘ပရိဝါသော န ရုဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိဏ္ဏမ္ပိ ဥက္ခိတ္တကာနံ ကမ္မနာနာသံဝါသကတ္တာ တေဟိ သဟသံဝါသောယေဝ နတ္ထီတိ ဥက္ခိတ္တကာနံ ပရိဝါသော န ရုဟတီတိ ဝုတ္တံ။

သစေ ပုန ဩသာရီယတီတိ ဥက္ခေပနီယကမ္မံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနဝသေန သမာနသံဝါသကဘာဝံ ပဝေသီယတိ။ ‘‘သစေ ကဿစိ ဘိက္ခုနော ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပါတုဘဝတီ’’တိအာဒီသု အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော သုဝိညေယျော ဟောတိ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ပက္ခမာနတ္တံ ပစ္ဆာ အာဂမိဿတီ’’တိ၊ တတြေဝံ ¶ ဇာနိတဗ္ဗံ – ပက္ခမာနတ္တန္တိ ဘိက္ခုနိယာ ဒါတဗ္ဗမာနတ္တံ။ တံ ပန ပဋိစ္ဆန္နာယပိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာယပိ အာပတ္တိယာ အဍ္ဎမာသမတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဂရုဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နာယ ဘိက္ခုနိယာ ဥဘတောသင်္ဃေ ပက္ခမာနတ္တံ စရိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ ၁၄၉၊ စူဠဝ။ ၄၀၃၊ အ။ နိ။ ၈။၅၁)။ တံ ပန ဘိက္ခုနီဟိ အတ္တနော သီမံ သောဓေတွာ ဝိဟာရသီမာယ ဝါ ဝိဟာရသီမံ သောဓေတုံ အသက္ကောန္တီဟိ ခဏ္ဍသီမာယ ဝါ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန စတုဝဂ္ဂဂဏံ သန္နိပါတာပေတွာ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ ဧကာ အာပတ္တိ ဟောတိ၊ ဧကိဿာ ဝသေန၊ သစေ ဒွေ ဝါ တိဿော ဝါ သမ္ဗဟုလာ ဝါ ဧကဝတ္ထုကာ ဝါ နာနာဝတ္ထုကာ ဝါ၊ တာသံ တာသံ ဝသေန ဝတ္ထုဂေါတ္တနာမအာပတ္တီသု ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ တံ အာဒါယ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

တတြိဒံ ဧကာပတ္တိဝသေန မုခမတ္တနိဒဿနံ – တာယ အာပန္နာယ ဘိက္ခုနိယာ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခုနီနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဧဝမဿ ဝစနီယော ‘‘အဟံ ¶ ၊ အယျေ၊ ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ ဂါမန္တရံ၊ သာဟံ၊ အယျ၊ဧ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ ဂါမန္တရာယ ပက္ခမာနတ္တံ ယာစာမီ’’တိ။ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ယာစာပေတွာ ဗျတ္တာယ ဘိက္ခုနိယာ ပဋိဗလာယ သင်္ဃော ဉာပေတဗ္ဗော ‘‘သုဏာတု မေ၊ အယျေ၊ သင်္ဃော၊ အယံ ဣတ္ထန္နာမာ ဘိက္ခုနီ ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိ ဂါမန္တရံ၊ သာ သင်္ဃံ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ ဂါမန္တရာယ ပက္ခမာနတ္တံ ယာစတိ။ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဣတ္ထန္နာမာယ ဘိက္ခုနိယာ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ ဂါမန္တရာယ ပက္ခမာနတ္တံ ဒဒေယျ၊ ဧသာ ဉတ္တိ။ သုဏာတု မေ၊ အယျေ၊ သင်္ဃော…ပေ… ဒုတိယမ္ပိ။ တတိယမ္ပိ ဧတမတ္ထံ ဝဒါမိ။ သုဏာတု မေ၊ အယျေ၊ သင်္ဃော…ပေ… ဘာသေယျ။ ဒိန္နံ သင်္ဃေန ဣတ္ထန္နာမာယ ဘိက္ခုနိယာ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ ဂါမန္တရာယ ပက္ခမာနတ္တံ၊ ခမတိ သင်္ဃဿ၊ တသ္မာ တုဏှီ၊ ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ။

ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ ဘိက္ခုမာနတ္တကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ သင်္ဃဿ အာရောစေတွာ နိက္ခိတ္တဝတ္တံ ဝသိတုကာမာယ တထေဝ သင်္ဃဿ မဇ္ဈေ ဝါ ပက္ကန္တာသု ဘိက္ခုနီသု ဧကဘိက္ခုနိယာ ဝါ ဒုတိယိကာယ ဝါ သန္တိကေ ဝုတ္တနယေနေဝ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ အညိဿာ ပန အာဂန္တုကာယ သန္တိကေ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ၊ နိက္ခိတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ပကတတ္တဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။

ပုန သမာဒိယိတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌပေန္တိယာ ပန ဘိက္ခုနီနံယေဝ သန္တိကေ ဝသိတုံ န လဗ္ဘတိ ¶ ။ ‘‘ဥဘတောသင်္ဃေ ပက္ခမာနတ္တံ စရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အဿာ အာစရိယုပဇ္ဈာယာဟိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သင်္ဂါဟကပက္ခေ ဌိတော ဧကော မဟာထေရော ဝါ ဓမ္မကထိကော ဝါ ဘိက္ခု ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘ဧကိဿာ ဘိက္ခုနိယာ ဝိနယကမ္မံ ကတ္တဗ္ဗမတ္ထိ၊ တတြ နော အယျာ စတ္တာရော ဘိက္ခူ ပေသေထာ’’တိ။ သင်္ဂဟံ အကာတုံ န လဗ္ဘတိ၊ ‘‘ပေသေဿာမာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ စတူဟိ ပကတတ္တဘိက္ခုနီဟိ မာနတ္တစာရိနိံ ဘိက္ခုနိံ ¶ ဂဟေတွာ အန္တောအရုဏေယေဝ နိက္ခိပိတွာ ဂါမူပစာရတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ ဂုမ္ဗဝတိအာဒီဟိ ပဋိစ္ဆန္နေ ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ၊ ဝိဟာရူပစာရတောပိ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတာ အတိက္ကမိတဗ္ဗာ။ စတူဟိ ပကတတ္တဘိက္ခူဟိပိ တတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ၊ ဂန္တွာ ပန ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ န ဧကဋ္ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ၊ ပဋိက္ကမိတွာ အဝိဒူရေ ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ကုရုန္ဒိမဟာပစ္စရီသု ပန ‘‘ဘိက္ခုနီဟိ ဗျတ္တံ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဥပါသိကာယော ဘိက္ခူဟိပိ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဥပါသကေ အတ္တရက္ခဏတ္ထာယ ဂဟေတွာ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကုရုန္ဒိယံယေဝ စ ‘‘ဘိက္ခုနုပဿယဿ စ ဝိဟာရဿ စ ဥပစာရံ မုဉ္စိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဂါမဿာ’’တိ န ဝုတ္တံ။

ဧဝံ နိသိန္နေသု ပန ဘိက္ခုနီသု စ ဘိက္ခူသု စ တာယ ဘိက္ခုနိယာ ‘‘မာနတ္တံ သမာဒိယာမိ၊ ဝတ္တံ သမာဒိယာမီ’’တိ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ ဘိက္ခုနိသင်္ဃဿ တာဝ ဧဝံ အာရောစေတဗ္ဗံ ‘‘အဟံ၊ အယျေ၊ ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ ဂါမန္တရံ၊ သာဟံ သင်္ဃံ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ ဂါမန္တရာယ ပက္ခမာနတ္တံ ယာစိံ၊ တဿာ မေ သင်္ဃော ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ ဂါမန္တရာယ ပက္ခမာနတ္တံ အဒါသိ၊ သာဟံ မာနတ္တံ စရာမိ၊ ဝေဒိယာမဟံ အယျေ၊ ဝေဒိယတီတိ မံ သင်္ဃော ဓာရေတူ’’တိ။

တတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဧဝံ အာရောစေတဗ္ဗံ ‘‘အဟံ၊ အယျာ၊ ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ…ပေ… ဝေဒိယာမဟံ အယျာ၊ ဝေဒိယတီတိ မံ သင်္ဃော ဓာရေတူ’’တိ။ ဣဓာပိ ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အာရောစေတွာ စ ဘိက္ခုနိသင်္ဃဿေဝ သန္တိကေ နိသီဒိတဗ္ဗံ၊ အာရောစိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခူနံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ သာသင်္ကာ ဟောတိ၊ ဘိက္ခုနိယော တတ္ထေဝ ဌာနံ ပစ္စာသီသန္တိ၊ ဌာတဗ္ဗံ။ သစေ အညော ဘိက္ခု ဝါ ဘိက္ခုနီ ဝါ တံ ဌာနံ ဧတိ၊ ပဿန္တိယာ အာရောစေတဗ္ဗံ။ နော စေ အာရောစေတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋဉ္စ ¶ ။ သစေ အဇာနန္တိယာ ဧဝ ဥပစာရံ ဩက္ကမိတွာ ဂစ္ဆတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ၊ န ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋံ။ သစေ ဘိက္ခုနိယော ဥပဇ္ဈာယာဒီနံ ဝတ္တကရဏတ္ထံ ပဂေဝ ဂန္တုကာမာ ဟောန္တိ၊ ရတ္တိဝိပ္ပဝါသဂဏဩဟီယနဂါမန္တရာပတ္တိရက္ခဏတ္ထံ ¶ ဧကံ ဘိက္ခုနိံ ဌပေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ၊ တာယ အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ တဿာ သန္တိကေ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ ဧတေနုပါယေန အခဏ္ဍာ ပဉ္စဒသ ရတ္တိယော မာနတ္တံ စရိတဗ္ဗံ။

အနိက္ခိတ္တဝတ္တာယ ပန ပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေနေဝ သမ္မာ ဝတ္တိတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ‘‘အာဂန္တုကဿ အာရောစေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္ထ ယတ္တကာ ပုရေဘတ္တံ ဝါ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝါ တံ ဂါမံ ဘိက္ခူ ဝါ ဘိက္ခုနိယော ဝါ အာဂစ္ဆန္တိ၊ သဗ္ဗေသံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ အနာရောစေန္တိယာ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋဉ္စ။ သစေပိ ရတ္တိံ ကောစိ ဘိက္ခု တံ ဂါမူပစာရံ ဩက္ကမိတွာ ဂစ္ဆတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိယေဝ၊ အဇာနနပစ္စယာ ပန ဝတ္တဘေဒတော မုစ္စတိ။ ကုရုန္ဒီအာဒီသု ပန ‘‘အနိက္ခိတ္တဝတ္တဘိက္ခူနံ ဝုတ္တနယေနေဝ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပါရိဝါသိကဝတ္တာဒီနံ ဥပစာရသီမာယ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ယုတ္တတရံ ဒိဿတိ။ ဥပေါသထေ အာရောစေတဗ္ဗံ၊ ပဝါရဏာယ အာရောစေတဗ္ဗံ၊ စတုန္နံ ဘိက္ခူနဉ္စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ ဒေဝသိကံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ သစေ ဘိက္ခူနံ တသ္မိံ ဂါမေ ဘိက္ခာစာရော သမ္ပဇ္ဇတိ၊ တတ္ထေဝ ဂန္တဗ္ဗံ။ နော စေ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ အညတြ စရိတွာပိ တတြ အာဂန္တွာ အတ္တာနံ ဒဿေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ၊ ဗဟိဂါမေ ဝါ သင်္ကေတဋ္ဌာနံ ကာတဗ္ဗံ ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ အမှေ ပဿိဿတီ’’တိ။ တာယ သင်္ကေတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗံ၊ သင်္ကေတဋ္ဌာနေ အဒိသွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ဝိဟာရေ သဗ္ဗဘိက္ခူနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ သစေ သဗ္ဗေသံ သက္ကာ န ဟောတိ အာရောစေတုံ၊ ဗဟိ ဥပစာရသီမာယ ဌတွာ ဘိက္ခုနိယော ပေသေတဗ္ဗာ၊ တာဟိ အာနီတာနံ စတုန္နံ ဘိက္ခူနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ သစေ ဝိဟာရော ဒူရော ဟောတိ သာသင်္ကော၊ ဥပါသကေ စ ဥပါသိကာယော ¶ စ ဂဟေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ ပန အယံ ဧကာ ဝသတိ၊ ရတ္တိဝိပ္ပဝါသံ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာဿာ ဧကာ ပကတတ္တာ ဘိက္ခုနီ သမ္မန္နိတွာ ဒါတဗ္ဗာ ဧကစ္ဆန္နေ ဝသနတ္ထာယ။

ဧဝံ အခဏ္ဍံ မာနတ္တံ စရိတွာ ဝီသတိဂဏေ ဘိက္ခုနိသင်္ဃေ ဝုတ္တနယေနေဝ အဗ္ဘာနံ ကာတဗ္ဗံ။ ‘‘သစေ မာနတ္တံ စရမာနာ အန္တရာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊ မူလာယ ပဋိကဿိတွာ တဿာ အာပတ္တိယာ မာနတ္တံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တံ၊ ဣဒံ ပက္ခမာနတ္တံ နာမ။ ဣဒံ ပန ပက္ခမာနတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ပါဠိမုတ္တဝိနယဝိနိစ္ဆယဘာဝေန အာဂတမ္ပိ ဣမသ္မိံ ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေ အာစရိယေန အနုဒ္ဓဋံ။ အယံ ပနာစရိယဿ အဓိပ္ပာယော သိယာ – ဣဒံ ပက္ခမာနတ္တံ ဘိက္ခုနိယောယေဝ သန္ဓာယ ဘဂဝတာ ဝိသုံ ပညတ္တံ၊ ဘိက္ခူဟိ အသာဓာရဏံ၊ ဣမသ္မိဉ္စ ကာလေ ဘိက္ခုနိသင်္ဃော နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဂန္ထဿ လဟုဘာဝတ္ထံ ဣဒမ္ပိ အညမ္ပိ ဤဒိသံ အဇ္ဈုပေက္ခိတဗ္ဗန္တိ။ အမှေဟိ ပန ဘိက္ခုနိသင်္ဃေ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃော ¶ ဘိက္ခုနီဟိ သမာဒါတဗ္ဗဝတ္တံ ဇာနိဿတိ။ ‘ဒုဗ္ဗလဇာတိကာ ဟိ ဘီရုကဇာတိကာ ဘိက္ခုနိယော ဘဂဝတော အာဏံ ပတိဋ္ဌာပေန္တိယော ဧဝရူပံ ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝံ ဝတ္တံ သမာဒယိံသု၊ ကိမင်္ဂံ ပန မယ’န္တိ မနသိ ကရောန္တာ ဘဂဝတော အာဏံ ပတိဋ္ဌာပေန္တာ ပရိဝါသာဒိဝတ္တံ သမာဒိယိဿန္တီ’’တိ မန္တွာ အာစရိယေန အနုဒ္ဓဋမ္ပိ ဣမသ္မိံ ဝိနယာလင်္ကာရပ္ပကရဏေ ဥဒ္ဓဋံ၊ တသ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ သဉ္ဇာတသဒ္ဓါပေမဂါရဝါဒိယုတ္တေဟိ သတ္ထုသာသနကရေဟိ ဘိက္ခူဟိ သမ္မာ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဣတော ပရာနိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

၂၄၈။ ပါရိဝါသိကဝတ္တကထာယံ နဝကတရံ ပါရိဝါသိကန္တိ အတ္တနာ နဝကတရံ ပါရိဝါသိကံ။ ပါရိဝါသိကဿ ဟိ ¶ အတ္တနာ နဝကတရံ ပါရိဝါသိကံ ဌပေတွာ အညေ မူလာယပဋိကဿနာရဟ မာနတ္တာရဟ မာနတ္တစာရိက အဗ္ဘာနာရဟာပိ ပကတတ္တဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အန္တမသော မူလာယပဋိကဿနာရဟာဒီနမ္ပီ’’တိ။ အန္တမသော မူလာယပဋိကဿနာရဟာဒီနမ္ပီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မာနတ္တာရဟမာနတ္တစာရိကအဗ္ဘာနာရဟေ သင်္ဂဏှာတိ။ တေ ဟိ ပါရိဝါသိကာနံ၊ ပါရိဝါသိကာ စ တေသံ ပကတတ္တဋ္ဌာနေ ဧဝ တိဋ္ဌန္တိ။ အဓောတပါဒဋ္ဌပနကန္တိ ယတ္ထ ဌတွာ ပါဒေ ဓောဝန္တိ၊ တာဒိသံ ဒါရုဖလကခဏ္ဍာဒိံ။ ပါဒဃံသနန္တိ သက္ခရကထလာဒိံ။ ပါဒေ ဃံသန္တိ ဧတေနာတိ ပါဒဃံသနံ၊ သက္ခရကထလာဒိ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိဿော ပါဒဃံသနိယော သက္ခရံ ကထလံ သမုဒ္ဒဖေဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၆၉)။ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာနမ္ပိ သာဒိယန္တဿာတိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာနမ္ပိ အဘိဝါဒနာဒိံ သာဒိယန္တဿ။ ဝတ္တံ ကရောန္တီတိ ဧတ္တကမတ္တဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီဟိပိ အဘိဝါဒနာဒိံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘မာ မံ ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆထာ’’တိ ဝုတ္တေ အနာပုစ္ဆာပိ ဂါမံ ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

ယော ယော ဝုဍ္ဎောတိ ပါရိဝါသိကေသု ဘိက္ခူသု ယော ယော ဝုဍ္ဎော။ နဝကတရဿ သာဒိတုန္တိ ပါရိဝါသိကနဝကတရဿ အဘိဝါဒနာဒိံ သာဒိတုံ။ ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထေ ကရိယမာနေ’’တိ ဣဒံ ပဝါရဏဒိဝသေသု သင်္ဃေ ပဝါရေန္တေ အနုပဂတဆိန္နဝဿာဒီဟိ ကရိယမာနံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထေဝါတိ သင်္ဃနဝကဋ္ဌာနေယေဝ။ အတ္တနော ပါဠိယာ ပဝါရေတဗ္ဗန္တိ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တပါဠိယာ ပဝါရေတဗ္ဗံ၊ န ပန သဗ္ဗေသု ပဝါရိတေသူတိ အတ္ထော။

ဩဏောဇနံ ¶ နာမ ဝိဿဇ္ဇနံ၊ တံ ပန ပါရိဝါသိကေန ပါပိတဿ အတ္တနာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဿေဝ ပုနဒိဝသာဒိအတ္ထာယ ဝိဿဇ္ဇနံ ကာတဗ္ဗံ။ အသမ္ပဋိစ္ဆိတွာ စေ ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ န လဘတီတိ ¶ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ပန န ဂဏှာတိ န ဝိဿဇ္ဇေတီတိ ယဒိ ပုရိမဒိဝသေ အတ္တနော န ဂဏှာတိ၊ ဂဟေတွာ စ န ဝိဿဇ္ဇေတိ။

စတုဿာလဘတ္တန္တိ ဘောဇနသာလာယ ပဋိပါဋိယာ ဒီယမာနံ ဘတ္တံ။ ဟတ္ထပါသေ ဌိတေနာတိ ဒါယကဿ ဟတ္ထပါသေ ဌိတေန၊ ပဋိဂ္ဂဟဏရုဟနဋ္ဌာနေတိ အဓိပ္ပာယော။ မဟာပေဠဘတ္တေပီတိ မဟန္တေသု ဘတ္တပစ္ဆိအာဒိဘာဇနေသု ဌပေတွာ ဒီယမာနဘတ္တေသုပိ။ ဣတော ပရမ္ပိ ပါရိဝါသိကဝတ္တံ ပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၇၅) အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပန အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေနေဝ အတ္ထော သုဝိညေယျော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒုဗ္ဗိညေယျဋ္ဌာနေယေဝ ကထယိဿာမ။

‘‘န သာမဏေရော ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗော’’တိ ဧတ္ထ ဒုဗ္ဗိဓံ သာမဏေရံ ဒဿေတုံ ‘‘အညော’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘န ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဧတ္ထ လဒ္ဓသမ္မုတိကေန အာဏတ္တောပိ ဂရုဓမ္မေဟိ အညေဟိ ဝါ ဩဝဒိတုံ န လဘတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိဗလဿ ဝါ ဘိက္ခုဿ ဘာရော ကာတဗ္ဗော’’တိ။ အာဂတာ ဘိက္ခုနိယော ဝတ္တဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဝစနီယန္တိ သဒေါသံ။ ဇေဋ္ဌကဋ္ဌာနံ န ကာတဗ္ဗန္တိ ပဓာနဋ္ဌာနံ န ကာတဗ္ဗံ။ ကိံ တန္တိ အာဟ ‘‘ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေနာ’’တိအာဒိ။

ရဇေဟိ ဟတာ ဥပဟတာ ဘူမိ ဧတိဿာတိ ရဇောဟတဘူမိ၊ ရဇောကိဏ္ဏဘူမီတိ အတ္ထော။ ပစ္စယန္တိ ဝဿာဝါသိကလာဘံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧကပဿေ ဌတွာတိ ပါဠိံ ဝိဟာယ ဘိက္ခူနံ ပစ္ဆတော ဌတွာ။ သေနာသနံ န လဘတီတိ သေယျပရိယန္တဘာဂိတာယ ဝဿဂ္ဂေန ဂဏှိတုံ န လဘတိ။ အဿာတိ ဘဝေယျ။ ‘‘အာဂန္တုကေန အာရောစေတဗ္ဗံ၊ အာဂန္တုကဿ အာရောစေတဗ္ဗ’’န္တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ သစေ ဒွေ ပါရိဝါသိကာ ဂတဋ္ဌာနေ အညမညံ ပဿန္တိ၊ ဥဘောဟိပိ အညမညဿ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ယထာ ဗဟိ ဒိသွာ အာရောစိတဿ ဘိက္ခုနော ¶ ဝိဟာရံ အာဂတေန ပုန အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထိ၊ ဧဝံ အညဝိဟာရံ ဂတေနပိ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ အာရောစိတဿ ပုန အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ။ အဝိသေသေနာတိ ပါရိဝါသိကဿ စ ဥက္ခိတ္တကဿ စ အဝိသေသေန။

ဩဗဒ္ဓန္တိ ပလိဗုဒ္ဓံ။ သဟဝါသောတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဆန္နေ ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ သယနမေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ န သေသဣရိယာပထကပ္ပနံ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

ပါပိဋ္ဌတရာတိ ¶ ပါရာဇိကာပတ္တီတိ ဥက္ကံသဝသေန ဝုတ္တံ။ သဉ္စရိတ္တာဒိပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇတော ပန သုက္ကဝိဿဋ္ဌာဒိကာ လောကဝဇ္ဇာဝ။ တတ္ထပိ သင်္ဃဘေဒါဒိကာ ပါပိဋ္ဌတရာ ဧဝ။ ကမ္မန္တိ ပါရိဝါသိကကမ္မဝါစာတိ ဧတေန ‘‘ကမ္မဘူတာ ဝါစာ ကမ္မဝါစာ’’တိ ကမ္မဝါစာသဒ္ဒဿ အတ္ထောပိ သိဒ္ဓါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဝစနီယန္တိ ဧတ္ထ သ-သဒ္ဒေါ ‘‘သန္တိ’’အတ္ထံ ဝဒတိ၊ အတ္တနော ဝစနေန အတ္တနော ပဝတ္တနကမ္မန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ‘‘မာ ပက္ကမာဟီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧဟိ ဝိနယဓရာနံ သမ္မုခီဘာဝ’’န္တိ ဝါ ဧဝံ အတ္တနော အာဏာယ ပဝတ္တနကကမ္မံ န ကာတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝဉှိ ကေနစိ သဝစနီယေ ကတေ အနာဒရေန အတိက္ကမိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဗုဒ္ဓဿ သင်္ဃဿ အာဏာ အတိက္ကန္တာ နာမ ဟောတိ။ ရဇောဟတဘူမီတိ ပဏ္ဏသာလာဝိသေသနံ။ ပစ္စယန္တိ ဝဿာဝါသိကစီဝရံ။ သေနာသနံ န လဘတီတိ ဝဿဂ္ဂေန န လဘတိ။ အပဏ္ဏကပဋိပဒါတိ အဝိရဒ္ဓပဋိပဒါ။ သစေ ဝါယမန္တောပီတိ ဧတ္ထ အဝိသယဘာဝံ ဉတွာ အဝါယမန္တောပိ သင်္ဂယှတိ။ အဝိသေသေနာတိ ပါရိဝါသိကုက္ခိတ္တကာနံ သာမညေန။ ပဉ္စဝဏ္ဏဆဒနဗန္ဓနဋ္ဌာနေသူတိ ပဉ္စပ္ပကာရဆဒနေဟိ ဆန္နဋ္ဌာနေသု။ ဩဗဒ္ဓန္တိ ဥဋ္ဌာနာဒိဗျာပါရပဋိဗဒ္ဓံ၊ ပီဠိတန္တိ အတ္ထော။ မဉ္စေ ဝါ ပီဌေ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါသဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ တေန တဋ္ဋိကာစမ္မခဏ္ဍာဒီသု ဒီဃာသနေသုပိ နိသီဒိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ န ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋန္တိ ဝုဍ္ဎတရဿ ¶ ဇာနန္တဿပိ ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋံ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ဝတ္တံ နိက္ခိပါပေတွာတိ ဣဒမ္ပိ ပရိဝါသာဒိမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န သေသကမ္မာနိ။

‘‘သေနာသနံ န လဘတိ သေယျပရိယန္တဘာဂိတာယ။ ဥဒ္ဒေသာဒီနိ ဒါတုမ္ပိ န လဘတီတိ ဝဒန္တိ။ ‘တဒဟုပသမ္ပန္နေပိ ပကတတ္တေ’တိ ဝစနတော အနုပသမ္ပန္နေဟိ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သမဝဿာတိ ဧတေန အပစ္ဆာ အပုရိမံ နိပဇ္ဇနေ ဒွိန္နမ္ပိ ဝတ္တဘေဒါပတ္တိဘာဝံ ဒီပေတိ။ အတ္တနော အတ္တနော နဝကတရန္တိ ပါရိဝါသိကာဒိနဝကတရံ။ ပဌမံ သင်္ဃမဇ္ဈေ ပရိဝါသံ ဂဟေတွာ နိက္ခိတ္တဝတ္တေန ပုန ဧကဿပိ သန္တိကေ သမာဒိယိတုံ နိက္ခိပိတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ၊ မာနတ္တေ ပန နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဦနေဂဏေစရဏဒေါသတ္တာ န ဂဟေတုန္တိ ဧကေ။ ပဌမံ အာဒိန္နဝတ္တံ ဧကဿ သန္တိကေ ယထာ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တထာ သမာဒိယိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၇၆) ဝုတ္တန္တိ။

ဣဒံ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တံ ‘‘စတုနဝုတိပါရိဝါသိကဝတ္တ’’န္တိ ပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၇၅) အာဂတံ၊ သမန္တပါသာဒိကာယမ္ပိ ဧတ္တကာယ ပါဠိယာ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၅-၈၄) ဝဏ္ဏနံ ဝတွာ ‘‘ပါရိဝါသိကဝတ္တကထာ နိဋ္ဌိတာ’’တိ အာဟ။ ဣမသ္မိံ ဝိနယသင်္ဂဟပကရဏေ ¶ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၈) ပန ‘‘န ဆမာယံ စင်္ကမန္တေ စင်္ကမေ စင်္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမဿာနန္တရံ ‘‘ပါရိဝါသိကစတုတ္ထော စေ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒီနိ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီနိ ပဌမံ ပညတ္တပဒါနိ ဂဟေတွာ တေသံ ပဒါနံ သံဝဏ္ဏနံ ကတွာ ‘‘ဣဒံ ပါရိဝါသိကဝတ္တ’’န္တိ အညထာ အနုက္ကမော ဝုတ္တော၊ သော ပါဠိယာ စ အဋ္ဌကထာယ စ န သမေတိ။ အာစရိယဿ ပန အယမဓိပ္ပာယော သိယာ – ‘‘ပါရိဝါသိကစတုတ္ထော စေ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒီနိ ပါရိဝါသိကဘိက္ခူနံ သမာဒိယိတဗ္ဗာနိ န ဟောန္တိ ¶ ၊ အထ ခေါ ကမ္မကာရကာနံ ဘိက္ခူနံ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗကမ္မဒဿနမေတံ၊ တသ္မာ ပါရိဝါသိကဝတ္တေ န ပဝေသေတဗ္ဗံ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီနိ ပန ပါရိဝါသိကဘိက္ခူနံ သမ္မာဝတ္တိတဗ္ဗဝတ္တာနိယေဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဣမာနိယေဝ ပါရိဝါသိကဝတ္တေ ပဝေသေတဗ္ဗာနီတိ။ အမှေဟိ ပန ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာသု အာဂတာနုက္ကမေန ပဌမံ ပညတ္တဝတ္တာနံ အတ္ထံ ပဌမံ ဒဿေတွာ ပစ္ဆာ ပညတ္တပဒါနံ အတ္ထော ပစ္ဆာ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ဂရုကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

၂၄၉။ ဧဝံ ဂရုကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယကထံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယကထံ ကထေတုံ ‘‘ကမ္မာကမ္မန္တိ ဧတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန ကရီယတေ တန္တိ ကမ္မံ၊ အပလောကနာဒိစတုဗ္ဗိဓဝိနယကမ္မံ။ ဣတရသ္မိမ္ပိ ဧသေဝ နယော။ အ-ကာရော ဝုဒ္ဓိအတ္ထော၊ န ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တံ ကမ္မံ အကမ္မံ။ ကမ္မဉ္စ အကမ္မဉ္စ ကမ္မာကမ္မံ ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဝိယ၊ ဖလာဖလံ ဝိယ စ။ တတ္ထ စ ကမ္မန္တိ အပလောကနကမ္မဉတ္တိကမ္မဒွယံ။ အကမ္မန္တိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဉတ္တိစတဥတ္ထကမ္မဒွယံ။ အထ ဝါ ကမ္မန္တိ စတူသုပိ ဧတေသု လဟုကကမ္မံ။ အကမ္မန္တိ ဂရုကကမ္မံ။ ကမ္မာကမ္မန္တိ ဧတ္ထ ပန ဝိနိစ္ဆယော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ပနာတိ ပက္ခန္တရတ္ထေ နိပါတော ¶ ၊ ဂရုကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယကထာပက္ခတော အညော ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယကထာပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဝါ မယာ ဝုစ္စတေတိ ဝါ အတ္ထော။

စတ္တာရိ ¶ ကမ္မာနီတိ ဧတ္ထ စတ္တာရီတိ ပရိစ္ဆေဒနိဒဿနံ။ တေန ဝိနယကမ္မာနိ နာမ စတ္တာရိ ဧဝ ဟောန္တိ၊ န ဣတော ဦနာဓိကာနီတိ ဒဿေတိ။ ကမ္မာနီတိ ပရိစ္ဆိန္နကမ္မနိဒဿနံ။ အပလောကနကမ္မန္တိအာဒီနိ ပရိစ္ဆိန္နကမ္မာနံ ဥဒ္ဒေသကထနံ။ တတ္ထ အပလောကီယတေ အာယာစီယတေ အပလောကနံ၊ အပပုဗ္ဗလောကဓာတု အာယာစနတ္ထေ၊ ယုပစ္စယော ဘာဝတ္ထဝါစကော။ အပလောကနဝသေန ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ အပလောကနကမ္မံ၊ သီမဋ္ဌကသင်္ဃံ အပလောကေတွာ သင်္ဃာနုမတိယာ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ။ ဉာပနာ ဉတ္တိ၊ သင်္ဃဿ ဇာနာပနာတိ အတ္ထော။ ဉတ္တိယာ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ ဉတ္တိကမ္မံ၊ အနုဿာဝနံ အကတွာ သုဒ္ဓဉတ္တိယာယေဝ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ။ ဒွိန္နံ ပူရဏီ ဒုတိယာ၊ ဉတ္တိ ဒုတိယာ ဧတဿ ကမ္မဿာတိ ဉတ္တိဒုတိယံ၊ ဉတ္တိဒုတိယဉ္စ တံ ကမ္မဉ္စာတိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ၊ ဧကာယ ဉတ္တိယာ ဧကာယ အနုဿာဝနာယ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ။ စတုန္နံ ပူရဏီ စတုတ္ထီ၊ ဉတ္တိ စတုတ္ထီ ဧတဿ ကမ္မဿာတိ ဉတ္တိစတုတ္ထံ၊ ဉတ္တိစတုတ္ထဉ္စ တံ ကမ္မဉ္စာတိ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မံ၊ ဧကာယ ဉတ္တိယာ တီဟိ အနုဿာဝနာဟိ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘အပလောကနကမ္မံ နာမ သီမဋ္ဌကသင်္ဃံ သောဓေတွာ’’တိအာဒိ။

ဧဝံ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၄၈၂ အာဒယော) ကမ္မဝဂ္ဂေ အာဂတနယေနေဝ တေသံ စတုန္နံ ကမ္မာနံ ဝိပတ္တိကာရဏာနိ ပုစ္ဆိတွာ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘ဣမာနိ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ကတိဟာကာရေဟိ ဝိပဇ္ဇန္တိ? ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝိပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝတ္ထုတောတိ ဝိနယကမ္မဿ ကာရဏဘူတဝတ္ထုတော။ ဉတ္တိတော အနုဿာဝနတောတိ ဒွေပိ ကမ္မဝါစာယမေဝ။ သီမတောတိ ကမ္မကရဏဋ္ဌာနဘူတဗဒ္ဓသီမတော။ ပရိသတောတိ ကမ္မပ္ပတ္တဆန္ဒာရဟဘူတကာရကသင်္ဃတော။ တာနိယေဝ ဟိ ပဉ္စ သဗ္ဗေသံ ဝိနယကမ္မာနံ ဝိပတ္တိကာရဏာနိ ဟောန္တိ။

တတော ¶ တံ ကမ္မဝိပတ္တိကာရဏဘူတံ ဝတ္ထုံ ပါဠိနယေန ဝိတ္ထာရေတုံ ‘‘သမ္မုခါကရဏီယံ ကမ္မံ အသမ္မုခါ ကရောတိ၊ ဝတ္ထုဝိပန္နံ အဓမ္မကမ္မ’’န္တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမ္မုခါကရဏီယံ ပဋိပုစ္ဆာကရဏီယံ ပဋိညာယကရဏီယန္တိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ အတထာကရဏေန၊ သတိဝိနယော အမူဠှဝိနယော တဿပါပိယသိကာ တဇ္ဇနီယကမ္မံ နိယသကမ္မံ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မံ ပဋိသာရဏီယကမ္မံ ဥက္ခေပနီယကမ္မံ ပရိဝါသော မူလာယပဋိကဿနာ မာနတ္တံ အဗ္ဘာနံ ဥပသမ္ပဒန္တိ ¶ ဣမေသံ တေရသကမ္မာနံ အညကမ္မာရဟဿ အညကမ္မကရဏေန၊ ဥပေါသထော ပဝါရဏာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ အဒိဝသေ ကရဏေန၊ ပဏ္ဍကော ထေယျသံဝါသကော တိတ္ထိယပက္ကန္တကော တိရစ္ဆာနဂတော မာတုဃာတကော ပိတုဃာတကော အရဟန္တဃာတကော လောဟိတုပ္ပာဒကော သင်္ဃဘေဒကော ဘိက္ခုနိဒူသကော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကော ဦနဝီသတိဝဿော အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နပုဗ္ဗောတိ ဣမေသံ တေရသန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ ဥပသမ္ပဒါကမ္မကရဏေန ဣတိ ဣမာနိ ဧကတိံသ ကမ္မာနိ ဝတ္ထုဝိပန္နံ အဓမ္မကမ္မံ ဟောတိ။ ဉတ္တိတော ပဉ္စ၊ အနုဿာဝနတော ပဉ္စာတိ ဣမာနိ ဒသ ကာရဏာနိ အန္တောကမ္မဝါစာယမေဝ လဘန္တိ၊ သီမတော ဧကာဒသ ကာရဏာနိ သီမာသမ္မုတိဝသေန လဘန္တိ၊ ပရိသတော ဒွါဒသ ကာရဏာနိ စတုဝဂ္ဂပဉ္စဝဂ္ဂဒသဝဂ္ဂဝီသတိဝဂ္ဂသင်္ခါတေသု စတူသု သင်္ဃေသု ဧကေကသ္မိံ ကမ္မပတ္တဆန္ဒာရဟသမ္မုခီဘူတသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ သင်္ဃာနံ ဝသေန လဘန္တီတိ။

ဧဝံ ကမ္မဝိပတ္တိကာရဏာနိ ဒဿေတွာ ပုန စတုဝဂ္ဂသင်္ဃာဒီသု သန္နိသိန္နာနံ ဘိက္ခူနံ ဝိသေသနာမံ ဒဿေတုံ ‘‘စတုဝဂ္ဂကရဏေ ကမ္မေ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

၂၅၀။ တတော ပရံ စတုန္နံ ကမ္မာနံ ဌာနံ သင်္ခေပတော ဒဿေတုံ ‘‘အပလောကနကမ္မံ ကတိ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တမ္ပိ သုဝိညေယျမေဝ။

၂၅၁။ တတော ¶ တာနိယေဝ ကမ္မာနိ တေသု ဌာနေသု ပဝတ္တာနိ ဝိတ္ထာရတော ပကာသေတုကာမော ‘‘အယံ တာဝ ပါဠိနယော။ အယံ ပနေတ္ထ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဝိနိစ္ဆယကထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တဿံ ဝိနိစ္ဆယကထာယံ စတူသု ကမ္မေသု ကတမံ အပလောကနကမ္မံ နာမာတိ ပုစ္ဆာယံ တံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အပလောကနကမ္မံ နာမာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သီမဋ္ဌကသင်္ဃံ သောဓေတွာတိ အဝိပ္ပဝါသသင်္ခါတမဟာသီမဋ္ဌကံ သင်္ဃံ သောဓေတွာ။ န ဟိ ခဏ္ဍသီမာယ သန္နိပတိတေ သင်္ဃေ သောဓေတဗ္ဗကိစ္စံ အတ္ထိ၊ အဝိပ္ပဝါသသီမာသင်္ခါတာယ မဟာသီမာယ ပန ဝိတ္ထာရတ္တာ ဗဟူနံ ဘိက္ခူနံ ဝသနဋ္ဌာနတ္တာ သမဂ္ဂဘာဝတ္ထံ သောဓေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာတိ တိဿံ သီမာယံ စတုဝဂ္ဂါဒိဂဏံ ပူရေတွာ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ ဌိတေဟိ ဘိက္ခူဟိ အညေသံ ဟတ္ထပါသံ အနာဂတာနံ ပကတတ္တဘိက္ခူနံ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘စတုဝဂ္ဂကရဏေ ကမ္မေ စတ္တာရော ဘိက္ခူ ပကတတ္တာ ကမ္မပ္ပတ္တာ၊ အဝသေသာ ပကတတ္တာ ဆန္ဒာရဟာ’’တိ (ပရိ။ ၄၉၇)။ သမဂ္ဂဿ သင်္ဃဿ အနုမတိယာတိ ဆန္ဒဿ အာဟရိတတ္တာ ဟတ္ထပါသံ အာဂတာပိ အနာဂတာပိ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ သမဂ္ဂါယေဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ သမဂ္ဂဿ သင်္ဃဿ အနုမတိယာ။ တိက္ခတ္တုံ သာဝေတွာတိ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော’’တိအာဒိနာ ကမ္မဝါစံ အဘဏိတွာ ¶ ‘‘ရုစ္စတိ သင်္ဃဿ။ ဒုတိယမ္ပိ…ပေ… တတိယမ္ပိ ရုစ္စတိ သင်္ဃဿာ’’တိ တိက္ခတ္တုံ သာဝေတွာ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ အပလောကနကမ္မံ နာမာတိ ယောဇနာ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ အပလောကနကမ္မေ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ဣမိနာ ‘‘သီမဋ္ဌကသင်္ဃံ သောဓေတွာ၊ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာ’’တိ ဣဒံ ဒွယံ အတိဒိသတိ။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။

တတ္ထ ¶ တေသု စတူသု ကမ္မေသု ကိံ အညကမ္မံ ဣတရကမ္မဝသေန ကာတဗ္ဗန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တတြ’’ဣစ္စာဒိ။ ဧဝံ ဟောတု၊ ဧဝံ သန္တေ အဝိသေသေန သဗ္ဗမ္ပိ ကမ္မံ အညဝသေန ကတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပန-သဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဇောတကော၊ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မေ ပန ဝိသေသော အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ဣတော ပရာနိ သုဝိညေယျာနေဝ။ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ အဋ္ဌကထာယန္တိ အဇ္ဈာဟာရသမ္ဗန္ဓော။ ယဒိ ဧဝံ အက္ခရပရိဟီနာဒီသု သန္တေသု ကမ္မကောပေါ သိယာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အက္ခရပရိဟီနန္တိ ‘‘သုဏာတု မေ’’တိအာဒီသု သု-ကာရ ဏာ-ကာရ တု-ကာရာဒီနံ ဘဿနံ။ ပဒပရိဟီနန္တိ သုဏာတူတိအာဒီနံ ဝိဘတျန္တပဒါနံ ဘဿနံ။ ဒုရုတ္တပဒံ ပန ဥပရိ ဝက္ခတိ။

ဣဒါနိ ပုနပ္ပုနဝစနေ ပယောဇနံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒံ အကုပ္ပကမ္မေ ဒဠှိကမ္မံ ဟောတိ၊ ကုပ္ပကမ္မေ ကမ္မံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဣဒန္တိ ဣဒံ ပုနပ္ပုနံ ဝုတ္တကမ္မံ။ အကုပ္ပကမ္မေတိ အကုပ္ပေ ဌာနာရဟေ ပုရေကတကမ္မေ။ ဒဠှိကမ္မံ ဟောတီတိ ထိရတရကမ္မံ ဟောတိ ဧကာယ ရဇ္ဇုယာ ဗန္ဓိတဗ္ဗဘာရေ ဒုတိယတတိယာဒိရဇ္ဇူဟိ ဗန္ဓနံ ဝိယ။ ကုပ္ပကမ္မေတိ အက္ခရပရိဟီနာဒိဝသေန ကုပ္ပေ အဋ္ဌာနာရဟေ ပုရေကတကမ္မေ။ ကမ္မံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတီတိ ပုနပ္ပုနံ ဝုတ္တေ သတိ တေသံ အက္ခရပရိဟီနာဒီနံ သောဓိတတ္တာ ပရိသုဒ္ဓကမ္မံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ အကုပ္ပကမ္မေ ကုပ္ပကမ္မေတိ ဝါ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ပုရေတရံ ကတကမ္မသ္မိံ အကုပ္ပကမ္မေ သတိ ပစ္ဆာ ဣဒံ ပုနပ္ပုနံ ဝုတ္တကမ္မံ ဒဠှိကမ္မံ ဟောတိ၊ ပုရေကတကမ္မသ္မိံ ကုပ္ပကမ္မေ သတိ ဣဒံ ပုနပ္ပုနံ ဝုတ္တကမ္မံ အကုပ္ပံ ဌာနာရဟံ ပရိသုဒ္ဓကမ္မံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတီတိ။ ဣမံ ပါဌံ နိဿာယ အာစရိယဝရာ ဧကပုဂ္ဂလမ္ပိ အနေကက္ခတ္တုံ ဥပသမ္ပဒကမ္မံ ကရောန္တိ။ ကသ္မာ ပန တေ ဘိက္ခူ လဇ္ဇီပေသလဗဟုဿုတသိက္ခာကာမဘူတာနံ အတ္တနော ¶ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိကေ သိက္ခံ ဂဏှန္တီတိ? န တေ အတ္တနော အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိကာ လဒ္ဓသိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ အညံ ဂဏှန္တိ၊ အထ ခေါ တာယ ဧဝ သဒ္ဓိံ ဒိဂုဏတိဂုဏံ ကရောန္တိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပုရိမသိက္ခာယ အသဒ္ဒဟန္တာယေဝ ကရေယျုံ၊ နော သဒ္ဒဟန္တာတိ? နော အသဒ္ဒဟန္တာ ¶ ၊ သဒ္ဒဟန္တာပိ တေ ဘိက္ခူ ပုနပ္ပုနကရဏေ ယုတ္တိတောပိ အာဂမတောပိ အာဒီနဝံ အပဿန္တာ အာနိသံသမေဝ ပဿန္တာ ကရောန္တီတိ။

ကထံ ယုတ္တိတော အာနိသံသံ ပဿန္တိ? ယထာ ဟိ လောကေ အဘိသိတ္တမ္ပိ ရာဇာနံ ပုနပ္ပုနာဘိသိဉ္စနေ အာဒီနဝံ န ပဿန္တိ၊ အထ ခေါ အဘိသေကာနုဘာဝေန ရာဇိဒ္ဓိပ္ပတ္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ အာနိသံသမေဝ ပဿန္တိ၊ ယထာ စ သာသနေ စေတိယံ ဝါ ပဋိမံ ဝါ နိဋ္ဌိတသဗ္ဗကိစ္စံ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိအာဒီဟိ ဘဂဝတော ဝစနေဟိ အဘိသေကမင်္ဂလံ ကရောန္တာပိ ပုနပ္ပုနကရဏေ အာဒီနဝံ အပဿန္တာ အတိရေကတရံ မဟိဒ္ဓိကတာမဟာနုဘာဝတာဒိအာနိသံသမေဝ ပဿန္တာ ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တိယေဝ၊ ဧဝမေဝ ကတဥပသမ္ပဒကမ္မံ ဘိက္ခုံ ပုနဒေဝ ကမ္မဝါစာဘဏနေ အာဒီနဝံ အပဿန္တာ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မသ္မိံ ဝတ္ထုအာဒီသု ပဉ္စသု အင်္ဂေသု ဧကသ္မိမ္ပိ အင်္ဂေ အပရိပုဏ္ဏေ သတိ ကမ္မကောပသမ္ဘဝတော ဣဒါနိ ကတကမ္မေန ပရိပုဏ္ဏအင်္ဂေ သတိ ကမ္မသမ္ပတ္တိသမ္ဘဝဉ္စ ပုဗ္ဗေဝ ကမ္မသမ္ပတ္တိသမ္ဘဝေပိ ဒဠှိကမ္မထိရတရသမ္ဘဝဉ္စ အာနိသံသံ ပဿန္တာ ကရောန္တိ။ ကထံ အာဂမတော အာနိသံသံ ပဿန္တိ? ယထာဝုတ္တပရိဝါရဋ္ဌကထာပါဌဝိနယသင်္ဂဟပါဌေသု ဒုရုတ္တပဒဿ သောဓနတ္ထံ ပုနပ္ပုနံ ဝတ္တဗ္ဗဘာဝဿ ဥပလက္ခဏနယေန ဝစနတော။ သေသဉတ္တိဒေါသအနုဿာဝနဒေါသာနဉ္စ ဝတ္ထုဝိပတ္တိသီမဝိပတ္တိပရိသဝိပတ္တိဒေါသာနဉ္စ သောဓနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တေနေဝ စ ကာရဏေန အယမ္ပိ ပစ္ဆိမပါဌော အာစရိယေန ဝုတ္တော။ တဿတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ¶ ဝုတ္တောဝ။ ဣတိ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မဿ ကောပသမ္ဘဝေပိ ဣဒါနိ ကတကမ္မေန သမ္ပဇ္ဇနသင်္ခါတံ အာနိသံသံ အာဂမတော ပဿန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ကေစိ ပန အာစရိယာ ဣမံ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပါဌံ တသ္မိံယေဝ ပဌမကမ္မကရဏကာလေ ဒုရုတ္တသောဓနတ္ထံ ဝတ္တဗ္ဗတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န စိရကာလေ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တဒေတံ ဝစနံ နေဝ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတံ၊ န ဋီကာဒီသု ဝိနိစ္ဆိတံ၊ တေသံ မတိမတ္တမေဝ၊ တသ္မာ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ အပိစ တသ္မိံ ခဏေ ပုနပ္ပုနံ ဝစနတောပိ အပရဘာဂေ ဝစနံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသံ။ တသ္မိဉှိ ကာလေ ပုနပ္ပုနံ ဘဏနေ ဉတ္တိဒေါသအနုဿာဝနဒေါသာနိ ပစ္ဆိမဘဏနေ သုဋ္ဌု ဘဏန္တော သောဓေတုံ သက္ကုဏေယျ၊ န ဝတ္ထုဝိပတ္တိသီမဝိပတ္တိပရိသဝိပတ္တိဒေါသာနိ။ တသ္မိဉှိ ခဏေ တမေဝ ဝတ္ထု၊ သာ ဧဝ သီမာ၊ သာ ဧဝ ပရိသာ၊ တသ္မာ တာနိ ပုနပ္ပုနဝစနေန သောဓေတုမသက္ကုဏေယျာနိ ဟောန္တိ။ အပရဘာဂေ ကရောန္တော ပန ပုဗ္ဗေ အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿဘာဝေန ဝတ္ထုဝိပတ္တိဘူတေပိ ဣဒါနိ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿတ္တာ ဝတ္ထုသမ္ပတ္တိ ဟောတိ၊ ပုဗ္ဗေ သီမသင်္ကရာဒိဘာဝေန သီမဝိပတ္တိသမ္ဘဝေပိ ဣဒါနိ တဒဘာဝတ္ထာယ သုဋ္ဌု သောဓိတတ္တာ သီမသမ္ပတ္တိ ဟောတိ၊ ပုဗ္ဗေ ဝဂ္ဂကမ္မာဒိဝသေန ¶ ပရိသဝိပတ္တိသမ္ဘဝေပိ ဣဒါနိ တဒဘာဝတ္ထာယ သုဋ္ဌု သောဓိတတ္တာ ပရိသသမ္ပတ္တိ ဟောတိ၊ ဧဝံ ပဉ္စ ဝိပတ္တိယော သောဓေတွာ ပဉ္စ သမ္ပတ္တိယော သမ္ပာဒေတွာ ကာတုံ သက္ကုဏေယျတော ပဌမကာလေ ပုနပ္ပုနံ ဘဏနတောပိ အပရဘာဂေ ဘဏနံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယဒိ ဧဝံ ဥပသမ္ပဒသိက္ခာယ ဒဟရော ဘဝေယျာတိ? န ဘဝေယျ။ ကသ္မာ? ပေါရာဏသိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခိတွာ တာယ ဧဝ ပတိဋ္ဌိတတ္တာတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပုရေကတကမ္မဿ သမ္ပဇ္ဇနဘာဝေန ¶ တိဋ္ဌန္တေ သတိ တာယ ဌိတတ္တာ အဒဟရော သိယာ။ ပုရိမကမ္မဿ အသမ္ပဇ္ဇနဘာဝေန ဣဒါနိ ကတကမ္မေယေဝ ဥပသမ္ပဒဘာဝေန တိဋ္ဌန္တေ သတိ ကသ္မာ ဒဟရော န ဘဝေယျာတိ? ဧဝံ သန္တေ ဒဟရော ဘဝေယျ။ ဧဝံ ဒဟရော သမာနော ပုရိမသိက္ခာယ ဝဿံ ဂဏေတွာ ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနာဒီနိ သမ္ပဋိစ္ဆန္တော မဟာသာဝဇ္ဇော ဘဝေယျာတိ? ဧဝံ ပုရိမသိက္ခာယ အဋ္ဌိတဘာဝံ ပစ္ဆိမသိက္ခာယ ဧဝ လဒ္ဓုပသမ္ပဒဘာဝံ တထတော ဇာနန္တော ဧဝံ ကရောန္တော သာဝဇ္ဇော ဟောတိ၊ ဧဝံ ပန အဇာနန္တော ‘‘ပုရိမသိက္ခာယမေဝ ဌိတော’’တိ မညိတွာ ဧဝံ ကရောန္တော အနဝဇ္ဇောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘အနာပတ္တိ ဦနဝီသတိဝဿံ ပရိပုဏ္ဏသညီတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဥပသမ္ပာဒေန္တဿ အနာပတ္တိ၊ ပုဂ္ဂလော ပန အနုပသမ္ပန္နောဝ ဟောတိ။ သစေ ပန သော ဒသဝဿစ္စယေန အညံ ဥပသမ္ပာဒေတိ၊ တံ စေ မုဉ္စိတွာ ဂဏော ပူရတိ၊ သူပသမ္ပန္နော။ သောပိ စ ယာဝ န ဇာနာတိ၊ တာဝဿ နေဝ သဂ္ဂန္တရာယော၊ န မောက္ခန္တရာယော။ ဉတွာ ပန ပုန ဥပသမ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၀၆) အာဂတတ္တာ ဝိညာယတိ။ ဧဝံ ဝတ္ထုဝိပန္နတ္တာ ကမ္မကောပတော အနုပသမ္ပန္နဿ ပုဂ္ဂလဿ ဥပဇ္ဈာယော ဘဝိတုံ ယုတ္တကာလေ ပုန ဥပသမ္ပဇ္ဇနေန ဥပသမ္ပန္နဘူတဘာဝဿ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတတ္တာ ဣမိနာ နယေန သီမဝိပန္နပအသဝိပန္နဉတ္တိဝိပန္နအနုဿာဝနဝိပန္နဘူတတ္တာ ကမ္မကောပတော ပုဗ္ဗေ အနုပသမ္ပန္နဘူတံ ပုဂ္ဂလမ္ပိ အပရဘာဂေ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တိကာလေပိ ပဉ္စ ဝိပတ္တိဒေါသာနိ သောဓေတွာ ပုန ဥပသမ္ပဒကမ္မဝါစာကရဏေန ဥပသမ္ပာဒေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သောပိ ပုဂ္ဂလော ပုဗ္ဗကမ္မကာလေ အနုပသမ္ပန္နော ဟုတွာပိ အပရကမ္မကာလေ ဥပသမ္ပန္နော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧကစ္စေ ပန ဘိက္ခူ ပေါရာဏသိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ နဝသိက္ခမေဝ ဂဏှိံသု၊ တေ ပန ဘိက္ခူ နဝသိက္ခာဝသေန ဒဟရာဝ ဘဝန္တိ၊ ဧဝံ ¶ ကရဏဉ္စ အတိဝိယ ဂုဏဝိသိဋ္ဌံ အတ္တနော နဝကတရံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ပယိရုပါသိတုကာမော တံ ပုဂ္ဂလံ အတ္တနာ ဝုဍ္ဎတရံ ကာတုကာမော အတ္တာနံ ဒဟရံ ကာတုကာမော ဟုတွာ ဓမ္မဂါရဝေန ကရောန္တော ယုတ္တော ဘဝေယျ။ အထ ပန သိက္ခာသမ္ပန္နံ ¶ ကတ္တုကာမော ဧဝံ ကရေယျ၊ သိက္ခာ နာမ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတေ သတိ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ သီလဝိသုဒ္ဓိယေဝ ကာရဏံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ယဒိ ပုရိမသိက္ခာ အဋ္ဌိတာ ဘဝေယျ၊ ပစ္စက္ခာနကိစ္စံ နတ္ထိ၊ သယမေဝ ပတိတာ ဟောတိ။ ပုရိမသိက္ခာယ ဌိတာယ သတိ ဝိဗ္ဘမိတုကာမောယေဝ ပစ္စက္ခာနံ ကရေယျ၊ န ဘိက္ခုဘဝိတုကာမော၊ သော ပန စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလမေဝ ပရိသုဒ္ဓံ ကရေယျ၊ တသ္မာ ပေါရာဏသိက္ခာယ ပစ္စက္ခာနံ အယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ တတော ပေါရာဏသိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ နဝသိက္ခာဂဟဏတော ပုနပ္ပုနံ ကရဏံယေဝ ယုတ္တတရံ ဒိဿတိ။ ကသ္မာ? ပေါရာဏသိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ နဝသိက္ခာဂဟဏေ ပုရိမကမ္မံ အသမ္ပဇ္ဇိတွာ ပစ္ဆိမကမ္မသမ္ပဇ္ဇနေ သတိ ကိဉ္စာပိ ပုရိမသိက္ခာ နတ္ထိ၊ ယာ ပစ္စက္ခာတဗ္ဗာ၊ တထာပိ နဝသိက္ခာယ သမ္ပဇ္ဇိတတ္တာ ဒေါသော နတ္ထိ၊ ဒဟရဘာဝံ ပတ္တောပိ ယုတ္တရူပေါယေဝ။

ယဒိ ပုရိမကမ္မမ္ပိ ပစ္ဆိမကမ္မမ္ပိ သမ္ပဇ္ဇတိယေဝ၊ ဧဝံ သတိ ပုရိမသိက္ခာယ ပစ္စက္ခာနံ နိရတ္ထကံ။ ပစ္ဆိမသိက္ခာယ ဌိတောပိ ဒဟရဘာဝံ ပတ္တတ္တာ အယုတ္တရူပေါ။ ယဒိ ပန ပုရိမကမ္မမေဝ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ န ပစ္ဆိမကမ္မံ၊ ဧဝံ သတိ ပုဗ္ဗေ ဌိတပေါရာဏသိက္ခာပိ ပစ္စက္ခာနေန ပတိတာ။ ပစ္ဆိမသိက္ခာပိ ပစ္ဆိမကမ္မဿ ပဉ္စန္နံ ဝိပတ္တီနံ အညတရေန ယောဂတော န သမ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ပုရိမသိက္ခာယ စ ပတိတတ္တာ ပစ္ဆိမသိက္ခာယ စ အလဒ္ဓတ္တာ ဥဘတော ဘဋ္ဌတ္တာ အယုတ္တောဝ ဟောတိ။ ပေါရာဏသိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ နဝသိက္ခာဂဟဏေ ပန သတိ ပုရိမကမ္မံ သမ္ပန္နံ ဟုတွာ ပစ္ဆိမကမ္မံ အသမ္ပန္နံ ဟောန္တမ္ပိ ပုရိမသိက္ခာယ ပတိဋ္ဌိတောယေဝ၊ ပုရိမံ အသမ္ပန္နံ ဟုတွာ ပစ္ဆိမံ သမ္ပန္နမ္ပိ ¶ ပစ္ဆိမသိက္ခာယ ဌိတော ဧဝ။ ပုရိမပစ္ဆိမကမ္မဒွယမ္ပိ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမ္ပန္နမ္ပိ ဒဠှိကမ္မထိရတရဘူတာယ ပုရိမသိက္ခာယ ဌိတောယေဝ သော ဘိက္ခု ဟောတိ၊ တသ္မာ ပုရိမသိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ နဝသိက္ခာဂဟဏတော ပုရိမသိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ပုနပ္ပုနံ နဝသိက္ခာဂဟဏံ ယုတ္တတရံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣမံ ပန ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တာနံ အာစရိယာနံ ဝါဒံ အမနသိကရောန္တာ အညေ အာစရိယာ အနေကပ္ပကာရံ အနိစ္ဆိတကထံ ကထေန္တိ။ ကထံ? ဧကစ္စေ ထေရာ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ကိံ ဣမေ ဘိက္ခူ ဧဝံ ကရောန္တာ ပါရာဇိကပ္ပတ္တံ ဘိက္ခုံ ပုန သိက္ခာယ ပတိဋ္ဌာပေဿာမာတိ မညန္တီ’’တိ။ တေ ထေရာ ပုနပ္ပုနံ ကမ္မဝါစံ ဘဏန္တေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ ဣမိနာ ကာရဏေန ဧဝံ ကရောန္တီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧဝမာဟံသု။ ဧကစ္စေ ပန ထေရာ ‘‘ကသ္မာ ဣမေ ဘိက္ခူ ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တိ၊ ယထာ နာမ အသနိ ဧကဝါရမေဝ ပတန္တီ သတ္တေ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတိ၊ ဧဝမေဝ ဘဂဝတော အာဏာဘူတာ ကမ္မဝါစာ ¶ ဧကဝါရံ ဘဏမာနာ ကမ္မံ သိဇ္ဈာပေတိ၊ န အနေကဝါရ’’န္တိ၊ တေပိ ‘‘ကမ္မသိဇ္ဈနတ္ထာယ ပုနပ္ပုနံ ဘဏန္တီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧဝမာဟံသု။ ဗဟဝေါ ပန ဘိက္ခူ ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တေ ဒိသွာ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ ဒိန္နသိက္ခံ အသဒ္ဒဟန္တာ ဧဝံ ကရောန္တိ၊ အာစရိယုပဇ္ဈာယဂုဏာပရာဓကာ ဧတေ သမဏာ’’တိ။ တေ ‘‘ပုဗ္ဗသိက္ခံ အသဒ္ဒဟိတွာ ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တီ’’တိ မညန္တာ ဧဝမာဟံသု။

အပရေ ပန ထေရာ ‘‘ပဌမံ ဥပသမ္ပဒကမ္မဝါစာဘဏနကာလေယေဝ ပုနပ္ပုနံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န အပရဘာဂေ’’တိ၊ တတ္ထ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ အညေ ဧဝမာဟံသု ‘‘ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယမေဝ ပုနပ္ပုနံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ န ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မေ၊ အထ စ ပနိမေ ဘိက္ခူ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မဘူတာယ ဥပသမ္ပဒကမ္မဝါစာယ ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တိ၊ ဧတံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတီ’’တိ၊ တံ နီတတ္ထမေဝ ဂဟေတွာ ¶ ဝဒိံသု။ နေယျတ္ထတော ပန ဣမိနာ နယေန စတူသုပိ ကမ္မေသု ပုနပ္ပုနံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ကမ္မသင်္ကရမေဝ ဟိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မေ ဝိသေသတော ဝဒတိ၊ ပုနပ္ပုနံ ဝတ္တဗ္ဗဘာဝေါ ပန သဗ္ဗေသူတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝ ဟိ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မဝါစာယ ဥပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေယေဝ ပုဗ္ဗေ အနုပသမ္ပန္နဿ ပုဂ္ဂလဿ ပစ္ဆာ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗဘာဝေါ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တောတိ။

ပဋိပုစ္ဆာကရဏီယာဒီသုပီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ပဋိံညာယ ကရဏီယာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ ပဋိပုစ္ဆာယ ကရဏီယံ အပ္ပဋိပုစ္ဆာ ကရောတီတိ ပုစ္ဆိတွာ စောဒေတွာ သာရေတွာ ကာတဗ္ဗံ အပုစ္ဆိတွာ အစောဒေတွာ အသာရေတွာ ကရောတိ။ ပဋိညာယ ကရဏီယံ အပ္ပဋိညာယ ကရောတီတိ ပဋိညံ အာရောပေတွာ ယထာဒိန္နာယ ပဋိညာယ ကာတဗ္ဗံ အပဋိညာယ ပဋိညံ အကရောန္တဿ ဝိလပန္တဿ ဗလက္ကာရေန ကရောတိ။ သတိဝိနယာရဟဿာတိ ဒဗ္ဗမလ္လပုတ္တတ္ထေရသဒိသဿ ခီဏာသဝဿ။ အမူဠှဝိနယာရဟဿာတိ ဂဂ္ဂဘိက္ခုသဒိသဿ ဥမ္မတ္တကဿ။ တဿပါပိယသိကကမ္မာရဟဿာတိ ဥပဝါဠဘိက္ခုသဒိသဿ ဥဿန္နပါပဿ။ တဇ္ဇနီယကမ္မာရဟဿာတိ ပဏ္ဍကလောဟိတကဘိက္ခုသဒိသဿ ဘဏ္ဍနကာရကဿ။ နိယသကမ္မာရဟဿာတိ သေယျသကဘိက္ခုသဒိသဿ အဘိဏှာပတ္တိကဿ။ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မာရဟဿာတိ အဿဇိပုနဗ္ဗသုကဘိက္ခုသဒိသဿ ကုလဒူသကဿ။ ပဋိသာရဏီယကမ္မာရဟဿာတိ သုဓမ္မဘိက္ခုသအသဿ ဥပါသကေ ဇာတိအာဒီဟိ ဒူသေန္တဿ။ ဥက္ခေပနီယကမ္မာရဟဿာတိ ဆန္နဘိက္ခုသဒိသဿ အာပတ္တိံ အပဿန္တဿ အာပတ္တိံ အဒေသေန္တဿ အရိဋ္ဌဘိက္ခုသဒိသဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ အဝိဿဇ္ဇေန္တဿ။ ပရိဝါသာရဟဿာတိ ပဋိစ္ဆန္နသင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိကဿ။ မူလာယပဋိကဿနာရဟဿာတိ အန္တရာပတ္တိံ ¶ အာပန္နဿ။ မာနတ္တာရဟန္တိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နသင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိကံ။ အဗ္ဘာနာရဟန္တိ စိဏ္ဏမာနတ္တံ ဘိက္ခုံ။ ဥပသမ္ပာဒေတီတိ ဥပသမ္ပဒကမ္မံ ကရောတိ။

အနုပေါသထေ ¶ ဥပေါသထံ ကရောတီတိ အနုပေါသထဒိဝသေ ဥပေါသထံ ကရောတိ။ ဥပေါသထဒိဝသော နာမ ဌပေတွာ ကတ္တိကမာသံ အဝသေသေသု ဧကာဒသသု မာသေသု ဘိန္နဿ သင်္ဃဿ သာမဂ္ဂိဒိဝသော စ ယထာဝုတ္တာ စာတုဒ္ဒသပန္နရသာ စ၊ ဧတံ တိပ္ပကာရမ္ပိ ဥပေါသထဒိဝသံ ဌပေတွာ အညသ္မိံ ဒိဝသေ ဥပေါသထံ ကရောန္တော အနုပေါသထေ ဥပေါသထံ ကရောတိ နာမ။ ယတြ ဟိ ပတ္တစီဝရာဒိအတ္ထာယ အပ္ပမတ္တကေန ကာရဏေန ဝိဝဒန္တာ ဥပေါသထံ ဝါ ပဝါရဏံ ဝါ ဌပေန္တိ၊ တတ္ထ တသ္မိံ အဓိကရဏေ ဝိနိစ္ဆိတေ ‘‘သမဂ္ဂါ ဇာတမှာ’’တိ အန္တရာ သာမဂ္ဂီဥပေါသထံ ကာတုံ န လဘန္တိ၊ ကရောန္တေဟိ အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကတော နာမ ဟောတိ။

အပ္ပဝါရဏာယ ပဝါရေတီတိ အပ္ပဝါရဏဒိဝသေ ပဝါရေတိ။ ပဝါရဏဒိဝသော နာမ ဧကသ္မိံ ကတ္တိကမာသေ ဘိန္နဿ သင်္ဃဿ သာမဂ္ဂိဒိဝသော စ ပစ္စုက္ကဍ္ဎိတွာ ဌပိတဒိဝသော စ ဒွေ စ ပုဏ္ဏမာသိယော၊ ဧတံ စတုဗ္ဗိဓံ ပဝါရဏဒိဝသံ ဌပေတွာ အညသ္မိံ ဒိဝသေ ပဝါရေန္တော အပ္ပဝါရဏာယ ပဝါရေတိ နာမ။ ဣဓာပိ အပ္ပမတ္တကဿ ဝိဝါဒဿ ဝူပသမေ သာမဂ္ဂီပဝါရဏံ ကာတုံ န လဘန္တိ။ ကရောန္တေဟိ အပ္ပဝါရဏာယ ပဝါရဏာ ကတာ ဟောတီတိ အယံ အဋ္ဌကထာပါဌော (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၃)။

‘‘ဥမ္မတ္တကဿ ဘိက္ခုနော ဥမ္မတ္တကသမ္မုတိ ဥမ္မတ္တကေန ယာစိတွာ ကတေ အသမ္မုခါပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တတ္ထ နိသိန္နေပိ န ကုပ္ပတိ နိယမာဘာဝတော။ အသမ္မုခါ ကတေ ပန ဒေါသာဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘အသမ္မုခါ ကတံ သုကတံ ဟောတီ’တိ ဝုတ္တံ။ ဒူတေန ဥပသမ္ပဒါ ပန သမ္မုခါ ကာတုံ န သက္ကာ ကမ္မဝါစာနာနတ္တသမ္ဘဝတော။ ပတ္တနိက္ကုဇ္ဇနာဒယော ဟတ္ထပါသတော အပနီတမတ္တေပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋန္တိ။ သင်္ဃသမ္မုခတာတိအာဒီသု ယာဝတိကာ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ၊ တေ အာဂတာ ဟောန္တိ၊ ဆန္ဒာရဟာနံ ¶ ဆန္ဒော အာဟတော ဟောတိ၊ သမ္မုခီဘူတာ န ပဋိက္ကောသန္တိ၊ အယံ သင်္ဃသမ္မုခတာ။ ယေန ဓမ္မေန ယေန ဝိနယေန ယေန သတ္ထုသာသနေန သင်္ဃော ကမ္မံ ကရောတိ၊ အယံ ဓမ္မသမ္မုခတာ ဝိနယသမ္မုခတာ။ တတ္ထ ဓမ္မောတိ ဘူတံ ဝတ္ထု။ ဝိနယောတိ စောဒနာ စေဝ သာရဏာ စ။ သတ္ထုသာသနံ နာမ ဉတ္တိသမ္ပဒါ စေဝ အနုဿာဝနသမ္ပဒါ ¶ စ။ ယဿ သင်္ဃော ကမ္မံ ကရောတိ၊ တဿ သမ္မုခါဘာဝေါ ပုဂ္ဂလသမ္မုခတာ။ ကတ္တိကမာသဿ ပဝါရဏမာသတ္တာ ‘ဌပေတွာ ကတ္တိကမာသ’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စုက္ကဍ္ဎိတွာ ဌပိတဒိဝသော စာတိ ကာဠပက္ခေ စာတုဒ္ဒသိံ ပန္နရသိံ ဝါ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒွေ ပုဏ္ဏမာသိယောတိ ပဌမပစ္ဆိမဝဿူပဂတာနံ ဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၃။၄၈၃) အာဂတံ။

‘‘ဌပိတဥပေါသထပဝါရဏာနံ ကတ္တိကမာသေ သာမဂ္ဂိယာ ကတာယ သာမဂ္ဂီပဝါရဏံ မုဉ္စိတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘ဌပေတွာ ကတ္တိကမာသ’န္တိ။ သစေ ပန တေသံ နာနာသီမာသု မဟာပဝါရဏာယ ဝိသုံ ပဝါရိတာနံ ကတ္တိကမာသဗ္ဘန္တရေ သာမဂ္ဂီ ဟောတိ၊ သာမဂ္ဂီဥပေါသထော ဧဝ တေဟိ ကာတဗ္ဗော၊ န ပဝါရဏာ ဧကသ္မိံ ဝဿေ ကတပဝါရဏာနံ ပုန ပဝါရဏာယ အဝိဟိတတ္တာ။ သာမဂ္ဂီဒိဝသော ဟောတီတိ အနုပေါသထဒိဝသေ သာမဂ္ဂီကရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန စာတုဒ္ဒသိယံ ပန္နရသိယံ ဝါ သင်္ဃော သာမဂ္ဂိံ ကရောတိ၊ တဒါ သာမဂ္ဂီဥပေါသထဒိဝသော န ဟောတိ၊ စာတုဒ္ဒသီပန္နရသီဥပေါသထောဝ ဟောတိ။ ဥပရိ ပဝါရဏာယပိ ဧသေဝ နယော။ ပစ္စုက္ကဍ္ဎိတွာ ဌပိတဒိဝသော စာတိ ဘဏ္ဍနကာရကေဟိ ဥပဒ္ဒုတာ ဝါ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ပဝါရဏသင်္ဂဟံ ဝါ ကတွာ ဌပိတော ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသီဒိဝသော စ။ ဒွေ စ ပုဏ္ဏမာသိယောတိ ပုဗ္ဗကတ္တိကပုဏ္ဏမာ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမာ စာတိ ဒွေ ပုဏ္ဏမာသိယော။ ဧတံ ¶ စတုဗ္ဗိဓန္တိ ပုဏ္ဏမာသိဒွယေန သဒ္ဓိံ သာမဂ္ဂီပဝါရဏံ စာတုဒ္ဒသီပဝါရဏဉ္စ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ၊ ဣဒဉ္စ ပကတိစာရိတ္တဝသေန ဝုတ္တံ။ တထာရူပပစ္စယေ ပန သတိ ဥဘိန္နံ ပုဏ္ဏမာသီနံ ပုရိမာ ဒွေ စာတုဒ္ဒသိယော၊ ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသိယာ အနန္တရာ ပန္နရသီပီတိ ဣမေပိ တယော ဒိဝသာ ပဝါရဏာဒိဝသာ ဧဝါတိ ဣမံ သတ္တဝိဓမ္ပိ ပဝါရဏာဒိဝသံ ဌပေတွာ အညသ္မိံ ဒိဝသေ ပဝါရေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၂။၄၈၃) အာဂတံ။

ဧဝံ ဝတ္ထုဝိပတ္တိဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဉတ္တိဝိပတ္တိဝိနိစ္ဆယံ အနုဿာဝနဝိပတ္တိဝိနိစ္ဆယဉ္စ ဒဿေန္တော ‘‘ဉတ္တိတော ဝိပတ္တိယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဉ္စမဉတ္တိဝိပတ္တိယံ ‘‘ပစ္ဆာ ဝါ ဉတ္တိံ ဌပေတီ’’တိ ဧတဿ သံဝဏ္ဏနာယံ အနုဿာဝနကမ္မံ ကတွာတိ ပဌမံ အနုဿာဝနံ သာဝေတွာ ‘‘ဧသာ ဉတ္တီ’’တိ အနုဿာဝနာနန္တရမေဝ သကလံ ဉတ္တိံ ဝတွာ၊ ပရိယောသာနေ ‘‘ဧသာ ဉတ္တီ’’တိ ဝတွာတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၅၂။ စတုတ္ထအနုဿာဝနဝိပတ္တိသံဝဏ္ဏနာယံ ¶ ‘‘ယွာယန္တိ ဗျဉ္ဇနပ္ပဘေဒေါ အဓိပ္ပေတော။ ဒသဓာ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ ပဘေဒေါတိ ဧတ္ထ ဒသဓာ ဒသဝိဓေန ဗျဉ္ဇနာနံ ပဘေဒေါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကေနာယံ ပဘေဒေါတိ အာဟ ‘ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ’တိ။ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထဗျဉ္ဇနတော ဗျဉ္ဇနသင်္ခါတာနံ အက္ခရာနံ ဇနိကာ ဗုဒ္ဓိ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိ၊ တာယ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ၊ အက္ခရသမုဋ္ဌာပကစိတ္တဘေဒေနေဝါတိ အတ္ထော။ ယံ ဝါ သံယောဂပရံ ကတွာ ဝုစ္စတိ၊ ဣဒမ္ပိ ဂရုကန္တိ ယောဇနာ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ဝုတ္တံ။

သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၃။၄၈၅) ပန ‘‘ဌာနကရဏာနိ သိထိလာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗမက္ခရံ သိထိလံ၊ တာနိယေဝ ဓနိတာနိ အသိထိလာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗမက္ခရံ ဓနိတံ။ ဒွိမတ္တကာလံ ဒီဃံ၊ ဧကမတ္တကာလံ ရဿံ။ ဒသဓာ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ ပဘေဒေါတိ ဧဝံ သိထိလာဒိဝသေန ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ အက္ခရုပ္ပာဒကစိတ္တဿ ဒသပ္ပကာရေန ¶ ပဘေဒေါ။ သဗ္ဗာနိ ဟိ အက္ခရာနိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနိ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထဗျဉ္ဇနတော ဗျဉ္ဇနာနိ စ။ သံယောဂေါ ပရော ဧတသ္မာတိ သံယောဂပရော။ န သံယောဂပရော အသံယောဂပရော ‘အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတထေရဿ ယဿ န ခမတီ’တိ ဧတ္ထ တ-ကာရ န-ကာရသဟိတာရော အသံယောဂပရော။ ကရဏာနီတိ ကဏ္ဌာဒီနိ’’ ဣတိ ဧတ္တကံ ဝုတ္တံ။

ပုန ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၂။၄၈၅) ‘‘တတ္ထ အာယသ္မတောတိအာဒီသု သရာနန္တရိတာနိ သ-ကာရ မ-ကာရာဒိဗျဉ္ဇနာနိ ‘သံယောဂေါ’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယော သံယောဂေါ ပရော ယဿ အ-ကာရာဒိနော၊ သော သံယောဂပရော နာမ။ ရဿန္တိ အ-ကာရာဒိဗျဉ္ဇနရဟိတံ ပဒံ။ အသံယောဂပရန္တိ ‘ယဿ န ခမတီ’တိအာဒီသု သ-ကာရ န-ကာရာဒိဗျဉ္ဇနသဟိတံ ပဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တ-ကာရဿ ထ-ကာရံ အကတွာ ‘သုဏာတု မေ’တိအာဒိံ အဝတွာ ဝဂ္ဂန္တရေ သိထိလမေဝ ကတွာ ‘သုဏာဋု မေ’တိအာဒိံ ဝဒန္တောပိ ဒုရုတ္တံ ကရောတိယေဝ ဌပေတွာ အနုရူပံ အာဒေသံ။ ယဉှိ ‘သစ္စိကတ္ထပရမတ္ထေနာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘သစ္စိကဋ္ဌပရမဋ္ဌေနာ’တိ စ ‘အတ္ထကထာ’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘အဋ္ဌကထာ’တိ စ တတ္ထ တတ္ထ ဝုစ္စတိ၊ တာဒိသံ ပါဠိအဋ္ဌကထာဒီသု ဒိဋ္ဌပယောဂံ တဒနုရူပဉ္စ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တတော အညံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘အနုက္ကမာဂတံ ပဝေဏိံ အဝိနာသေန္တေနာ’တိအာဒိ။ ‘ဒီဃေ ဝတ္တဗ္ဗေ ရဿ’န္တိအာဒီသု ‘ဘိက္ခူန’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘ဘိက္ခုန’န္တိ ဝါ ‘ဗဟူသူ’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘ဗဟုသူ’တိ ဝါ ‘နက္ခမတီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘န ခမတီ’တိ ဝါ ‘ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘ဥပသမ္ပဒါပေခေါ’တိ ဝါ ဧဝံ အနုရူပဋ္ဌာနေသု ဧဝ ဒီဃရဿာဒိရဿဒီဃာဒိဝသေန ပရိဝတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ပန ‘နာဂေါ’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘နဂေါ’တိ ဝါ ‘သင်္ဃော’တိ ¶ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘သဃော’တိ ဝါ ‘တိဿော’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘တိသော’တိ ဝါ ‘ယာစတီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘ယာစန္တီ’တိ ဝါ ဧဝံ အနနုရူပဋ္ဌာနေသု ဝတ္တုံ ¶ ။ သမ္ဗန္ဓံ ပန ဝဝတ္ထာနဉ္စ သဗ္ဗထာပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ အာဂတံ။ သေသာနိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ သုဋ္ဌု သလ္လက္ခေတဗ္ဗာနိ။

၂၅၃။ သီမဝိပတ္တိဝိနိစ္ဆယော ပန ဟေဋ္ဌာ သီမကထာယံ သဗ္ဗေန ကထိတော၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။

ပရိသဝိပတ္တိကထာယ စတုဝဂ္ဂကရဏေတိ စတုဝဂ္ဂေန သင်္ဃေန ကတ္တဗ္ဗေ။ အနိဿာရိတာတိ ဥပေါသထဋ္ဌပနာဒိနာ ဝါ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကဘာဝေန ဝါ န ဗဟိကတာ။ အဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘အပကတတ္တဿာတိ ဥက္ခိတ္တကဿ ဝါ ယဿ ဝါ ဥပေါသထပဝါရဏာ ဌပိတာ ဟောန္တီ’’တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၂၅) ဝုတ္တတ္တာ ဌပိတဥပေါသထပဝါရဏော ဘိက္ခု အပကတတ္တော ဧဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပရိသုဒ္ဓသီလာတိ ပါရာဇိကံ အနာပန္နာ အဓိပ္ပေတာ။ ပရိဝါသာဒိကမ္မေသု ပန ဂရုကဋ္ဌာပိ အပကတတ္တာ ဧဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဝသေသာ…ပေ… ဆန္ဒာရဟာဝ ဟောန္တီတိ ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ ဌိတေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အဝိဇဟိတွာ ဌိတာ ပန ဆန္ဒာရဟာ န ဟောန္တိ၊ တေပိ စတုဝဂ္ဂါဒိတော အဓိကာ ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာဝ ဆန္ဒာရဟာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ သင်္ဃတော ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ ဌိတေနေဝ ဆန္ဒော ဝါ ပါရိသုဒ္ဓိ ဝါ ဒါတဗ္ဗာ။

သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၃။၄၈၈) ပန ‘‘အနုက္ခိတ္တာ ပါရာဇိကံ အနာပန္နာ စ ပကတတ္တာတိ အာဟ ‘ပကတတ္တာ အနုက္ခိတ္တာ’တိအာဒိ။ တတ္ထ အနိဿာရိတာတိ ပုရိမပဒဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပရိသုဒ္ဓသီလာတိ ပါရာဇိကံ အနာပန္နာ။ န တေသံ ဆန္ဒော ဝါ ပါရိသုဒ္ဓိ ဝါ ဧတီတိ တီသု ဒွီသု ဝါ နိသိန္နေသု ဧကဿ ဝါ ဒွိန္နံ ဝါ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ အာဟဋာပိ အနာဟဋာဝ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ အာဂတော။ ဧဝံ ပါဠိယဉ္စ အဋ္ဌကထာယ စ စတုန္နမ္ပိ ကမ္မာနံ သမ္ပတ္တိ စ ဝိပတ္တိ စ အာဂတာ၊ ဋီကာစရိယေဟိ စ ဝိနိစ္ဆိတာ၊ တသ္မာ ¶ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ကတ္တဗ္ဗာနိ၊ န အဝုတ္တနယေန။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ၊ ၂။၄၃၁) –

‘‘ဗုဒ္ဓေန ¶ ဓမ္မော ဝိနယော စ ဝုတ္တော၊

‘‘တသ္မာ ဟိ ယံ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ၊

ယသ္မာ ပမာဏံ ဣဓ ပဏ္ဍိတာန’’န္တိ။

ဣမသ္မိဉှိ ကမ္မဝဂ္ဂေ အပလောကနာဒီနံ စတုန္နံ ကမ္မာနံ ကရဏဋ္ဌာနံ ဧကာဒသဝိပတ္တိသီမဝိမုတ္တံ ဗဒ္ဓသီမဘူတံယေဝ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဧကာဒသဟိ အာကာရေဟိ သီမတော ကမ္မာနိ ဝိပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ပရိ။ ၄၈၆) ဝစနတော န အဗဒ္ဓဥပစာရသီမဘူတံ။ န ဟိ တတ္ထ ဧကာဒသဝိပတ္တိ အတ္ထိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၂) ‘‘အပလောကနကမ္မံ နာမ သီမဋ္ဌကသင်္ဃံ သောဓေတွာ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာ သမဂ္ဂဿ သင်္ဃဿ အနုမတိယာ တိက္ခတ္တုံ သာဝေတွာ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မ’’န္တိ အပလောကနကမ္မဿာပိ ဗဒ္ဓသီမာယမေဝ ကတ္တဗ္ဗဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ န ဥပစာရသီမာယံ။ န ဟိ တတ္ထ သီမဋ္ဌကသင်္ဃသောဓနဉ္စ ဆန္ဒာရဟာနဉ္စ အတ္ထိ၊ အန္တောသီမံ ပဝိဋ္ဌပဝိဋ္ဌာနံ သင်္ဃလာဘော ဒါတဗ္ဗောယေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဉတ္တိကမ္မဘူတံ ဥပေါသထပဝါရဏာကမ္မံ အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရေပိ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဂဏှန္တာနံ အာစရိယာနံ ဝါဒေါပိ ‘‘ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဘူတံ ကထိနဒါနကမ္မံ ဥပစာရသီမာယမေဝ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဂဏှန္တာနံ အာစရိယာနံ ဝါဒေါပိ ပါဠိဝိရောဓော အဋ္ဌကထာဝိရောဓော စ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဥပေါသထပဝါရဏကထာဝဏ္ဏနာယဉ္စ ¶ ကထိနကထာဝဏ္ဏနာယဉ္စ ဝုတ္တံ၊ အတ္ထိကေဟိ တတ္ထ သုဋ္ဌု ဩလောကေတွာ သံသယော ဝိနောဒေတဗ္ဗော။

ဣဒါနိ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ လေခကာရေဟိ ပရိစယဝသေန သဗ္ဗဂန္ထာနံ အာဒိမှိ လိခိတံ မဟာနမက္ကာရပါဌံ သရဏဂမနဿ၊ ကမ္မဝါစာယ စ အာရမ္ဘကာလေ မဟတာ ဥဿာဟေန ဘဏန္တိ၊ သော ပန ပါဌော နေဝ သရဏဂမနပရိယာပန္နော၊ န ကမ္မဝါစာပရိယာပန္နော၊ နာပိ ကမ္မဝါစာယ ပုဗ္ဗကရဏပရိယာပန္နော၊ တသ္မိံ အဘဏိတေပိ န သရဏဂမနဿ ဝါ ကမ္မဝါစာယ ဝါ ဟာနိ အတ္ထိ၊ န ဘဏိတေ ဝဍ္ဎိ၊ တသ္မာ ပကရဏာစရိယာ သရဏဂမနာရမ္ဘေပိ ကမ္မဝါစာရမ္ဘေပိ တဿ မဟာနမက္ကာရပါဌဿ ¶ ဝဏ္ဏနံ န ဝဒန္တိ၊ ဝဒန္တော ပန ‘‘ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ’’ ဣတိ ပဒါနံ အတ္ထော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသမန္တပါသာဒိကာသာရတ္ထဒီပနီအာဒိပ္ပကရဏေသု ‘‘ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’ ဣတိပဒါနံ အတ္ထော ဝိယ ဝိတ္ထာရေန ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ဘဂဝတော ယထာဘူတဂုဏဒီပနဝသေန ပဝတ္တတ္တာ သဗ္ဗေပိ အာစရိယာ သဗ္ဗေသု ဂန္ထာရမ္ဘေသု တိက္ခတ္တုံ မင်္ဂလတ္ထံ ဘဏန္တိ။ ဘဏန္တေဟိ စ ပန န-ကာရ မော-ကာရာဒီနံ ဌာနကရဏာဒိသမ္ပဒံ အဟာပေန္တေန သိထိလဓနိတဒီဃရဿာဒိဝိသေသံ မနသိ ကရောန္တေန သမဏသာရုပ္ပေန ပရိမဏ္ဍလေန ပဒဗျဉ္ဇနေန ဘဏိတဗ္ဗော ဟောတိ၊ န အတိအာယတကေန ဂီတသဒ္ဒသဒိသေန သဒ္ဒေန။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာယတကေန ဂီတဿရေန ဓမ္မော ဂါယိတဗ္ဗော၊ ယော ဂါယေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၄၉)။

‘‘ဧကမတ္တော ဘဝေ ရဿော၊ ဒွိမတ္တော ဒီဃမုစ္စတေ၊

တိမတ္တော တု ပ္လုတော ဉေယျော၊ ဗျဉ္ဇနဉ္စဍ္ဎမတ္တိက’’န္တိ။ –

သဒ္ဒပ္ပကရဏာစရိယေဟိ ဝုတ္တံ သဒ္ဒလက္ခဏံ နိဿာယ န-ကာရာဒီသု ရဿဘူတေ အသရေ ဧကမတ္တံ၊ န-ဗျဉ္ဇနေ အဍ္ဎမတ္တံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ¶ ဒိယဍ္ဎမတ္တကာလံ ပမာဏံ ကတွာ ဥစ္စာရီယတေ။ မော-ကာရာဒီသု ဒီဃဘူတေ ဩ-ကာရာဒိသရေ ဒွိမတ္တံ၊ မ-ကာရာဒိဗျဉ္ဇနေ အဍ္ဎမတ္တံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ အဍ္ဎတေယျမတ္တာကာလံ ပမာဏံ ကတွာ ဥစ္စာရီယတေ၊ န တတော ဥဒ္ဓန္တိ။ နနု ‘‘ပ္လုတော တိမတ္တော ဉေယျော’’တိ ဝုတ္တန္တိ? သစ္စံ၊ သာ ပန ဒူရတော အဝှာယနာဒီသုယေဝ လဗ္ဘတိ၊ နာညတ္ထ။ ဝုတ္တဉှိ ကာရိကာယံ –

‘‘ဒူရတော အဝှာနေ ဂီတေ၊ တထေဝ ရောဒနေပိ စ၊

ပ္လုတာ တိမတ္တိကာ ဝုတ္တာ၊ သဗ္ဗေတေ နေတ္ထ ဂယှရေ’’တိ။ –

ကိတ္တကေန ပန ကာလေန ဧကမတ္တာ ဝိညေယျာတိ? အက္ခိနိမိသဥမ္မိသမတ္တကာလေနာတိ အာစရိယာ။ ဧကေ ပန အာစရိယာ ‘‘အင်္ဂုလိဖောဋနကာလပ္ပမာဏေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉှိ အာစရိယဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရေန –

‘‘ပမာဏံ ဧကမတ္တဿ၊ နိမိသုမ္မိသတောဗြဝုံ၊

အင်္ဂုလိဖောဋကာလဿ၊ ပမာဏေနာပိ အဗြဝု’’န္တိ။

ဧဝံ ¶ သဒ္ဒသတ္ထာစရိယေဟိ ဝစနတော သုဒ္ဓရဿသရဋ္ဌာနေ ဧကမတ္တာပမာဏံ၊ သဗျဉ္ဇနရဿသရဋ္ဌာနေ ဒိယဍ္ဎမတ္တာပမာဏံ၊ သုဒ္ဓဒီဃသရဋ္ဌာနေ ဒွိမတ္တာပမာဏံ၊ သဗျဉ္ဇနဒီဃသရဋ္ဌာနေ အဍ္ဎတေယျမတ္တာပမာဏံ ကာလံ သလ္လက္ခေတွာ ဥစ္စာရီယတေ။

ဣဒါနိ ပန ဘိက္ခူ မဟာနမက္ကာရဘဏနေ ဗလဝဥဿာဟံ ကတွာ ဘဏန္တာ ရဿဋ္ဌာနေသု ဒွိတိမတ္တာကာလံ ဒီဃဋ္ဌာနေသု စတုပဉ္စမတ္တာကာလံ သရံ ပဌပေတွာ ဘဏန္တိ၊ တဒယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ အပရေ ပဌမဝါရေ ဘဏိတွာ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ ပရိယောသာနပဒံ ပတွာပိ တတ္ထ အဋ္ဌပေတွာ ပုန ‘‘နမော တဿာ’’တိ ဘဏိတွာ သ-ကာရေ ဌပေတွာ ထောကံ ဝိဿမိတွာ ဒုတိယဝါရေ ‘‘ဘဂဝတော’’တိ ဣဒံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ပရိယောသာနံ ဘဏိတွာ ဌပေန္တိ။ တတိယဝါရေ ပန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပရိယောသာနေ ဌပေန္တိ။ ဧဝံ ဘဏန္တဉ္စ ဗဟူ ပသံသန္တိ၊ ဧဝံ ပန ကာတဗ္ဗန္တိ နေဝ ¶ ပါဠိယံ၊ န အဋ္ဌကထာယံ ဝိဇ္ဇတိ။ ယထာ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မေ ကရိယမာနေ တီဏိ အနုဿာဝနာနိ သဒ္ဒတော စ အတ္ထတော စ အဘိန္နာနိ အညမညံ သင်္ကရဝိရဟိတာနိ ကတွာ ဘဏိတဗ္ဗာနိ၊ ဧဝံ မဟာနမက္ကာရပါဌေ တိက္ခတ္တုံ ဘညမာနေ တယော ဝါရာ သဒ္ဒတော စ အတ္ထတော စ အဘိန္နေ ကတွာ သင်္ကရဝိရဟိတေ ကတွာ အာဒိတော အာရဘိတွာ ပရိယောသာနေ ဌပေတဗ္ဗာ ဟောန္တီတိ။

တတြာယမေကေဧဝံ ဝဒန္တိ – ယထာ နာမ ဇဝေန ဂစ္ဆန္တဿ ဌာတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ပတွာပိ သဟသာ ဌာတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧကပါဒမတ္တံ ဂန္တွာ တိဋ္ဌတိ၊ ဧဝံ အာဒိတော ဘဏန္တဿ ဗလဝဥဿာဟတ္တာ ပရိယောသာနေ ပတ္တေပိ ဌပေတုံ န သက္ကောတိ၊ ‘‘နမော တဿာ’’တိ ဒွိပဒမတ္တံ ဘဏိတွာ သက္ကောတီတိ။ ဧဝံ သန္တေ ဒုတိယတတိယဝါရေသု ကသ္မာ သက္ကောတီတိ? တဒါ ပန ဒုတိယဝါရေ ထောကံ ဝိဿမိတတ္တာ လဒ္ဓဿာသော ဟုတွာ သက္ကောတီတိ။ ဧဝံ တေ အာယသ္မန္တော သယမေဝ အတ္တာနံ ဝိဃာတံ ပါပေန္တိ။ န ဟိ ‘‘မဟာနမက္ကာရံ ဘဏန္တေန ပဌမဝါရေ ဗလဝဥဿာဟေန ဘဏိတဗ္ဗော’’တိ ဘဂဝတာ ပညတ္တော၊ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ဝါ ဌပိတော အတ္ထိ။ ဧဝံ သန္တေ ယထာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသန္တေန ယတ္တကာ ဘိက္ခူ ပါတိမောက္ခံ သုဏန္တိ၊ တေသံ သဝနပ္ပမာဏေန ယာဝ ပရိယောသာနာ ဥဒ္ဒိသိတုံ အတ္တနော သရပ္ပမာဏံ ဂဟေတွာ ပါတိမောက္ခော ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗော၊ ဧဝံ ကမ္မဝါစံ ဘဏန္တေနပိ သီမမဏ္ဍလေ နိသိန္နဘိက္ခူနံ သဝနပ္ပမာဏေန ယာဝ ပရိယောသာနာ အတ္တနော သရပ္ပမာဏံ ဂဟေတွာ ဘဏိတဗ္ဗာတိ။

အပရေ ပန အာစရိယာ မော-ကာရာဒီသု ဩ-ကာရန္တပဒေသု အညေသံ ပဒါနံ အတိရေကေန သရေန ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ ¶ အနုကရဏသဒ္ဒံ အနုဗန္ဓာပယမာနာ ဘဏန္တိ၊ တေသံ အာစရိယာနံ တာဒိသံ ဘဏနံ သုတွာ ပရိစယပ္ပတ္တာ အညေ ဘိက္ခူ ဝါ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ အညေသံ ¶ အာစရိယာနံ ကမ္မဝါစံ န ဂရုံ ကရောန္တိ၊ တာယ ကမ္မဝါစာယ ဥပသမ္ပဒါ အလဘိတဗ္ဗာ ဝိယ မညန္တိ၊ တာဒိသံ ပန ဘဏနံ တေသံ အာစရိယာနံ သိဿာနုသိဿာ ဧဝ တထာ ဘဏန္တိ၊ န အညေ အာစရိယာ။ တေ ပန ပေါရာဏာစရိယာနံ သရသမ္ပန္နာနံ အနုကရဏသဒ္ဒရဟိတမ္ပိ သဟိတံ ဝိယ ခါယမာနံ သုဏန္တာနံ အတိမနောရထံ သဒ္ဒံ သုတွာ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇန္တာ ဧဝံ ကရောန္တိ မညေ။ န ဟိ ဝိနယေ ဝါ သဒ္ဒသတ္ထေသု ဝါ တထာ ဘဏိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝိစာရေတဗ္ဗမေတန္တိ။

ဗဟူ ပန ဘိက္ခူ ‘‘သိထိလံ ဓနိတဉ္စ ဒီဃရဿ’’န္တိအာဒိနာ ဝိနယေ ကထိတဝိနိစ္ဆယဉ္စ ‘‘ဧတ္ထ ပဉ္စသု ဝဂ္ဂေသူ’’တိအာဒိနာ သဒ္ဒသတ္ထေသု ကတဝိနိစ္ဆယဉ္စ အဇာနန္တာ ပိဋကတ္တယကောဝိဒါနံ ဝိနယဓရဗဟုဿုတတ္ထေရာနံ သန္တိကာ အလဒ္ဓါပဒေသာ ဟုတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဥပသမ္ပဒံ ကရောန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ဝစနမေဝ ဂဟေတွာ ဟေယျောပါဒေယျံ အဇာနန္တာ ပုဗ္ဗေ ပရဒေသတော အာဂတာနံ ပုညဝန္တာနံ သရသမ္ပန္နာနံ မဟာထေရာနံ အနောသရေန ဘဏမာနာနံ သရံ သုတွာ တေသံ ထေရဝရာနံ မတိံ အပုစ္ဆိတွာဝ ယထာဒိဋ္ဌံ ယထာသုတံ လိခိတွာ ဌပေန္တာ အနုက္ကမေန ပဏ္ဍိတေဟိ ဟသိတဗ္ဗံ အယုတ္တံ ကထံ ဒီပေန္တာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဗျဂ္ဃိယာ သဒ္ဒသဒိသံ သဒ္ဒံ ကရောန္တိ၊ ဣမသ္မိံ ဌာနေ သကုဏိယာ သဒ္ဒသဒိသံ သဒ္ဒံ ကရောန္တိ၊ ဣမသ္မိံ ဌာနေ တမ္ဗုလကသဋပါတံ ကရောန္တိ၊ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဒက္ခိဏတော နမန္တာ ဘဏန္တိ၊ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝါမတော နမန္တာ ဘဏန္တိ၊ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝိလာသံ ကုရုမာနာ ဘဏန္တီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ တဒေဝ သဒ္ဒဟန္တာ ရုက္ခမူလဥမင်္ဂလေဏာဒီသု နိသီဒိတွာ တမေဝ ဝစနံ အနုသိက္ခန္တာ တဒနုရူပံ ကမ္မဝါစံ ဘဏန္တာ ‘‘အဟံ ကမ္မဝါစာကုသလော’’တိ ဝတွာ ဗာလဇနေ သညာပေတွာ တေသံ တေသံ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခာနံ ကမ္မဝါစံ ဘဏန္တိ၊ ဣမေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော အာဏံ အတိက္ကာမေန္တိ၊ သာသနံ ဩသက္ကာပေန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

အထာပရေပိ ¶ ဘိက္ခူ ဂါမကာဝါသာဒီသု ဝသန္တာ ပဏ္ဍိတာနံ သန္တိကေ အပယိရုပါသမာနာ ဝတ္ထုသမ္ပတ္တိမ္ပိ ဝတ္ထုဝိပတ္တိမ္ပိ ဉတ္တိအနုဿာဝနသီမပရိသသမ္ပတ္တိမ္ပိ ဝိပတ္တိမ္ပိ တထတော အဇာနန္တာ ဗဟဝေါ သိဿေ ဌပေတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇဉ္စ ဥပသမ္ပဒဉ္စ ကရောန္တာ ပရိသံ ဝဍ္ဎာပေန္တိ၊ တေပိ ဘဂဝတော သာသနံ ဩသက္ကာပေန္တိ၊ တသ္မာ ဘဂဝတော အာဏံ ကရောန္တေဟိ လဇ္ဇီပေသလေဟိ ဗဟုဿုတေဟိ သိက္ခာကာမေဟိ သပ္ပုရိသဘိက္ခူဟိ ဧဝရူပါနံ ဘိက္ခူနံ သဟာယကေဟိ ဥပတ္ထမ္ဘကေဟိ ဧကသမ္ဘောဂသံဝါသကရေဟိ န ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ ဘိက္ခူ –

‘‘စ-ကာရန္တံ ¶ သ-ကာရန္တံ၊ တ-ကာရန္တသမံ ဝဒေ၊

ဉ-ကာရန္တံ လ-ကာရန္တံ၊ န-ကာရန္တသမံ ဝဒေ’’တိ။ –

ဣမံ သိလောကံ ဥပနိဿာယ သရဏဂမနေပိ ‘‘ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပါဌံ ‘‘ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပဌန္တိ။ ကမ္မဝါစာယမ္ပိ ‘‘ပဌမံ ဥပဇ္ဈံ ဂါဟာပေတဗ္ဗော’’တိအာဒိပါဌံ ‘‘ပဌမံ ဥပဇ္ဈံ ဂါဟာပေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ ပဌန္တိ။ ဧတ္ထ ယုတ္တိတောပိ အာဂမတောပိ ကာရဏံ စိန္တေတဗ္ဗံ။

တတြာယံ ယုတ္တိစိန္တာ – ‘‘စ-ကာရန္တံ သ-ကာရန္တံ၊ တ-ကာရန္တသမံ ဝဒေ’’တိ ဧတ္ထ စ-ကာရော တာလုဇော၊ တ-ကာရော ဒန္တဇော၊ ဧဝမေတေ အက္ခရာ ဌာနတောပိ အသမာနာ။ စ-ကာရော ဇိဝှာမဇ္ဈကရဏော၊ တ-ကာရော ဇိဝှဂ္ဂကရဏော၊ ဧဝံ ကရဏတောပိ အသမာနာ။ စ-ကာရော ဒုတိယဝဂ္ဂပရိယာပန္နော၊ တ-ကာရော စတုတ္ထဝဂ္ဂပရိယာပန္နော၊ ဧဝံ ဝဂ္ဂတောပိ အသမာနာ။ သံယောဂက္ခရဝသေန န ပုဗ္ဗက္ခရာ သုတိံ လဘန္တာ သရဝိသေသံ ပါပုဏန္တိ၊ တေနေဝ စ-ကာရေန သဒ္ဒသတ္ထကာရာစရိယာ ‘‘သံယောဂေ ပရေ ရဿတ္တ’’န္တိ စ ‘‘သံယောဂပုဗ္ဗာ ဧ-ကာရော-ကာရာ ရဿာဣဝ ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ ကထံ အသမာနဋ္ဌာနိကေန အသမာနကရဏေန အသမာနဝဂ္ဂေန သံယောဂက္ခရေန လဒ္ဓသုတိကာ အက္ခရာ တတော အညေန အသမာနဋ္ဌာနိကေန အသမာနကရဏေန အသမာနဝဂ္ဂေန ¶ သံယောဂက္ခရေန လဒ္ဓသမာနသုတိကာ ဘဝေယျုံ။ န ကေဝလဉ္စ ဧတေ အက္ခရာ အသမာနဋ္ဌာနိကာ အသမာနကရဏာ အသမာနဝဂ္ဂါဝ ဟောန္တိ၊ အထ ခေါ အနာသန္နဋ္ဌာနိကာ အနာသန္နကရဏာ အနာသန္နဝဂ္ဂါ စ ဟောန္တိ။ ယထာ စ ဝီဏံ ဝါဒေန္တာနံ ဒူရေ တန္တိဿရေန တတော ဒူရေ တန္တိဿရော အသမာနော ဟောတိ၊ ဧဝံ ဒူရဋ္ဌာနိကေန အက္ခရေန ဒူရကရဏေန တတော ဒူရဋ္ဌာနိကော ဒူရကရဏော သမာနသုတိကော ကထံ ဘဝေယျ၊ ဝဂ္ဂက္ခရာနဉ္စ အညမညံ အသင်္ကရဝသေန အသမာနသုတိဝသေန ပဝတ္တနတော ‘‘ဝဂ္ဂန္တံ ဝါ ဝဂ္ဂေ’’တိ သုတ္တေ နိဂ္ဂဟိတဿ ဝဂ္ဂန္တကရဏေ သတိ အညဝဂ္ဂသ္မိံ ပရေ အညဝဂ္ဂန္တံ န ပါပုဏာတိ၊ ‘‘ဝဂ္ဂေ ဃောသာဃောသာနံ တတိယပဌမာ’’တိ သုတ္တေန စ အသဒိသဒွေဘာဝကရဏေ အညဝဂ္ဂေ အညဝဂ္ဂဒွေဘာဝေါ န ဟောတိ။

ယဒိ စ စ-ကာရန္တက္ခရော တ-ကာရန္တက္ခရေန သမာနသုတိကော သိယာ၊ ဧဝံ သတိ ကိံ စ-ကာရန္တက္ခရလေခနေန သဗ္ဗတ္ထ တ-ကာရန္တမေဝ လိခေယျ၊ တထာ ပန အလိခိတွာ ပယောဂါနုရူပံ ပဌမက္ခရဿ သဒိသဒွေဘာဝဋ္ဌာနေ ‘‘ကစ္စော ကစ္စာယနော’’တိ၊ အသဒိသဒွေဘာဝဋ္ဌာနေ ‘‘ဝစ္ဆော ဝစ္ဆာယနော’’တိ တတိယက္ခရဿ သဒိသဒွေဘာဝဋ္ဌာနေ ‘‘မဇ္ဇံ သမ္မဇ္ဇ’’န္တိ၊ အသဒိသဒွေဘာဝဋ္ဌာနေ ‘‘ဥပဇ္ဈာ ¶ ဥပဇ္ဈာယော’’တိ သမာနဋ္ဌာနသမာနကရဏသမာနဝဂ္ဂက္ခရာနမေဝ ဒွေဘာဝေါ လိခီယတိ၊ နော ဣတရေသံ၊ တသ္မာ ပယောဂါနုရူပံ စ-ကာရန္တ ဇ-ကာရန္တဋ္ဌာနေသု သကဝဂ္ဂသုတိဝသေနေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န အညဝဂ္ဂသုတိဝသေန။ သ-ကာရန္တေ ပန သ-ကာရဿ တ-ကာရေန သမာနဋ္ဌာနိကတ္တာ သမာနကရဏတ္တာ စ ဝဂ္ဂအဝဂ္ဂဝသေန ဘိန္နေပိ အဝဂ္ဂက္ခရာနံ ဝဂ္ဂက္ခရေဟိ သာဓာရဏတ္တာ စ အဝဂ္ဂက္ခရာနံ ဝဂ္ဂက္ခရာနံ ဝိယ ဝိသုံ သုတိယာ အဘာဝတော စ သ-ကာရန္တဿ တ-ကာရန္တဘဏနံ ယုတ္တံ သိယာ။ သ-ကာရောပိ ဟိ ဒန္တဇော၊ တ-ကာရောပိ၊ သ-ကာရောပိ ဇိဝှဂ္ဂကရဏော၊ တ-ကာရောပိ ¶ ၊ တသ္မာ သမာနဋ္ဌာနိကာနံ သမာနကရဏာနံ အက္ခရာနံ သမာနသုတိဘာဝေါ ယုတ္တော။ ဉ-ကာရန္တ လ-ကာရန္တာနံ န-ကာရန္တဘဏနေပိ ဣမိနာ နယေန ဉ-ကာရန္တ န-ကာရန္တာနံ အသမာနသုတိဘာဝေါ လ-ကာရန္တ န-ကာရန္တာနံ သမာနသုတိဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ။ အယမေတ္ထ ယုတ္တိစိန္တာ။

‘‘စ-ကာရန္တံ သ-ကာရန္တံ၊ တ-ကာရန္တသမံ ဝဒေ၊

ဉ-ကာရန္တံ လ-ကာရန္တံ၊ န-ကာရန္တသမံ ဝဒေ’’တိ။ –

အယံ သိလောကော ကုတော ပဘဝေါ၊ ကတ္ထ အာဂတော၊ ကေန ကာရိတောတိ? တတ္ထ ကုတော ပဘဝေါတိ ဘဂဝန္တသ္မာ ဝါ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ဝါ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝါ ပဘဝေါ။ ကတ္ထ အာဂတောတိ ဝိနယေ ဝါ သုတ္တန္တေ ဝါ အဘိဓမ္မေ ဝါ ပါဠိယံ ဝါ အဋ္ဌကထာယ ဝါ ဋီကာဒီသု ဝါ အာဂတော။ ကေန ကာရိတောတိ နေတ္တိနိရုတ္တိပေဋကောပဒေသကစ္စာယနပ္ပကရဏကာရကေန အာယသ္မတာ မဟာကစ္စာယနတ္ထေရေန ဝါ မုခမတ္တဒီပနိကာရကေန ဝဇိရဗုဒ္ဓါစရိယေန ဝါ ပဒရူပသိဒ္ဓိကာရကေန ဗုဒ္ဓပိယာစရိယေန ဝါ သဒ္ဒနီတိပ္ပကရဏကာရကေန အဂ္ဂဝံသာစရိယေန ဝါ တဒညသတ္ထကာရကေဟိ မဟာထေရေဟိ ဝါ ကာရိတောတိ ဧဝံ အာဂမစိန္တာယံ သတိ အယံ သိလောကော ဘဂဝန္တသ္မာ ပဘဝေါ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ဝါ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝါတိ န ပညာယတိ။ ‘‘ဝိနယေ ဝါ သုတ္တန္တေ ဝါ အဘိဓမ္မေ ဝါ ပါဠိယံ ဝါ အဋ္ဌကထာယ ဝါ ဋီကာသု ဝါ အာဂတော’’တိ ဟိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ကစ္စာယနာစရိယာဒီဟိ သဒ္ဒသတ္ထကာရကေဟိ အာစရိယေဟိ ကတောတိပိ န ဒိဿတိ။ ဧဝံ သန္တေ အပ္ပာဋိဟီရကတံ ဣဒံ ဝစနံ အာပဇ္ဇတိ။

ဧဝံ ပန မယံ စိန္တယိမှာ – ရာမညဒေသေ ကိရ သကဘာသာယံ စ-ကာရန္တ ဉ-ကာရန္တာ န သန္တိ ¶ ၊ တေနေဝ ရာမညဒေသိယာ ဘိက္ခူ ¶ ‘‘သစ္စ’’ဣတိ ဣမံ ပါဌံ ဝဒန္တာ ‘‘သတ္စ’’ဣတိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘ပဉ္စင်္ဂ’’ဣတိ ပါဌံ ဝဒန္တာ ‘‘ပန္စင်္ဂ’’ဣတိ ဝဒန္တိ၊ တသ္မာ အတ္တနော ဝိသယေ အဝိဇ္ဇမာနံ စ-ကာရန္တ ဉ-ကာရန္တံ ယထာပါဌံ ဝတ္တုမသက္ကောန္တေဟိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သကဘာသာနုရူပတော အယံ သိလောကော ကာရိတော ဘဝိဿတီတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ မရမ္မဘာသာယ စ-ကာရန္တ ဉ-ကာရန္တပဒါနံ သုတိဝိသေသဝသေန ဝိသုံ ပညာယနတော မရမ္မဒေသိယာ ဘိက္ခူ တံ သိလောကံ အနုဝတ္တိတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ပဌမံ ဥပတ္ဈံ ဂါဟာပေတဗ္ဗော’’တိ ဝါ ‘‘ဟေတုပတ္စယော အာရမ္မဏပတ္စယော’’တိ ဝါ ဝတ္တုံ န အရဟန္တိ။ ရာမညဒေသိယာပိ သကဘာသာယ ဝိသုံ အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ စ-ကာရန္တ ဉ-ကာရန္တပဒံ သကဘာသာကထနကာလေယေဝ ဘာသာနုရူပံ တ-ကာရန္တ န-ကာရန္တဘာဝေန ကထေတဗ္ဗံ၊ မာဂဓဘာသာကထနကာလေ ပန မာဂဓဘာသာယ စ-ကာရန္တ ဉ-ကာရန္တပဒါနံ ဝိသုံ ပယောဂဒဿနတော မာဂဓဘာသာနုရူပံ စ-ကာရန္တ ဉ-ကာရန္တပဒါနံ ဝိသုံ သုတိဝသေန ယထာပါဌမေဝ ကထေတဗ္ဗာနီတိ နော မတိ။ အယမေတ္ထ အာဂမစိန္တာ။

ဇိနသာသနမာရဗ္ဘ၊ ကထာယံ ကထိတာ မယာ၊

ယုတ္တာယုတ္တံ စိန္တယန္တု၊ ပဏ္ဍိတာ ဇိနသာဝကာ။

ယုတ္တာယုတ္တံ စိန္တယိတွာ၊ ယုတ္တဉ္စေ ဓာရယန္တု တံ၊

အယုတ္တဉ္စေ ပဇဟန္တု၊ မာနဒေါသဝိဝဇ္ဇိတာတိ။

၂၅၄။ ဧဝံ စတုန္နံ ကမ္မာနံ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသံ ကမ္မာနံ ဌာနပ္ပဘေဒံ ဒဿေန္တော ‘‘အပလောကနကမ္မံ ကတမာနိ ပဉ္စ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အနုတ္တာနပဒတ္ထမေဝ ဒဿယိဿာမ။ ‘‘ဧတရဟိ သစေပိ သာမဏေရော’’တိအာဒီသု ဗုဒ္ဓါဒီနံ အဝဏ္ဏဘာသနမ္ပိ အကပ္ပိယာဒိံ ကပ္ပိယာဒိဘာဝေန ဒီပနမ္ပိ ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိယံယေဝ ပဝိသတိ၊ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘တံ လဒ္ဓိံ ဝိဿဇ္ဇာပေတဗ္ဗော’’တိ။ ဘိက္ခူနမ္ပိ ဧသေဝ ¶ နယော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကောတိ ဗုဒ္ဓဝစနာဓိပ္ပာယံ ဝိပရီတတော ဂဏှန္တော၊ သော ဧဝ ‘‘အန္တဂ္ဂါဟိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော’’တိ ဝုတ္တော။ ကေစိ ပန ‘‘သဿတုစ္ဆေဒါနံ အညတရဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ။ သဿတုစ္ဆေဒဂါဟဿ သာမဏေရာနံ လိင်္ဂနာသနာယ ကာရဏတ္တေန ဟေဋ္ဌာ အဋ္ဌကထာယမေဝ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓ စ ဒဏ္ဍကမ္မနာသနာယ ဧဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ကာယသမ္ဘောဂသာမဂ္ဂီတိ ¶ သဟသေယျပဋိဂ္ဂဟဏာဒိ။ သောရတောတိ သုဘေ ရတော၊ သုဋ္ဌု ဩရတောတိ ဝါ သောရတော။ နိဝါတဝုတ္တီတိ နီစဝုတ္တိ။

တဿာပိ ဒါတဗ္ဗောတိ ဝိဇ္ဇမာနံ မုခရာဒိဘာဝံ နိဿာယ အပ္ပဋိပုစ္ဆိတွာပိ ပဋိညံ အဂ္ဂဟေတွာပိ အာပတ္တိံ အနာရောပေတွာပိ ဒေသိတာယပိ အာပတ္တိယာ ခုံသနာဒိတော အနောရမန္တဿ ဒါတဗ္ဗောဝ။ ဩရမန္တဿ ပန ခမာပေန္တဿ န ဒါတဗ္ဗော။ ဗြဟ္မဒဏ္ဍဿ ဒါနန္တိ ခရဒဏ္ဍဿ ဥက္ကဋ္ဌဒဏ္ဍဿ ဒါနံ။ တဇ္ဇနီယာဒိကမ္မေ ဟိ ကတေ ဩဝါဒါနုသာသနိပ္ပဒါနပဋိက္ခေပေါ နတ္ထိ၊ ဒိန္နဗြဟ္မဒဏ္ဍေ ပန တသ္မိံ သဒ္ဓိံ တဇ္ဇနီယကမ္မာဒိကတေဟိ ပဋိက္ခိတ္တမ္ပိ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘နေဝ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ အာလာပသလ္လာပမတ္တဿပိ န-ကာရေန ပဋိက္ခိတတ္တာ။ တဉှိ ဒိသွာ ဘိက္ခူ ဂီဝံ ပရိဝတ္တေတွာ ဩလောကနမတ္တမ္ပိ န ကရောန္တိ၊ ဧဝံ ဝိဝဇ္ဇေတဗ္ဗံ နိမ္မဒနကရဏတ္ထမေဝ တဿ ဒဏ္ဍဿ အနုညာတတ္တာ။ တေနေဝ ဆန္နတ္ထေရောပိ ဥက္ခေပနီယာဒိကမ္မကတောပိ အဘာယိတွာ ဗြဟ္မဒဏ္ဍေ ဒိန္နေ ‘‘သင်္ဃေနာဟံ သဗ္ဗထာ ဝိဝဇ္ဇိတော’’တိ မုစ္ဆိတော ပပတိ။ ယော ပန ဗြဟ္မဒဏ္ဍကတေန သဒ္ဓိံ ဉတွာ သံသဋ္ဌော အဝိဝဇ္ဇေတွာ ဝိဟရတိ၊ တဿ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အညထာ ဗြဟ္မဒဏ္ဍဝိဓာနဿ နိရတ္ထကတာပသင်္ဂတော။ တေနာတိ ဗြဟ္မဒဏ္ဍကတေန။ ယထာ တဇ္ဇနီယာဒိကမ္မကတေဟိ၊ ဧဝမေဝ တတော အဓိကမ္ပိ သင်္ဃံ အာရာဓေန္တေန သမ္မာ ဝတ္တိတဗ္ဗံ၊ တဉ္စ ‘‘သောရတော ¶ နိဝါတဝုတ္တီ’’တိအာဒိနာ သရူပတော ဒဿိတမေဝ။ တေနာဟ ‘‘သမ္မာ ဝတ္တိတွာ ခမာပေန္တဿ ဗြဟ္မဒဏ္ဍော ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတဗ္ဗော’’တိ။ ပဋိသင်္ခါတိ ပဋိသင်္ခါယ၊ ဉာဏေန ဥပပရိက္ခိတွာ။

ယံ တံ ဘဂဝတာ အဝန္ဒိယကမ္မံ အနုညာတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တဿ ဘိက္ခုနော ဒဏ္ဍကမ္မံ ကာတု’’န္တိ သာမညတော အနုညာတပ္ပကာရံ ဒဿေတွာ ပုန ဝိသေသတော အနုညာတပ္ပကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိ ပါဠိဥဒ္ဓဋာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမဿ အပလောကနကမ္မဿ ဌာနံ ဟောတီတိ အပလောကနကမ္မသာမညဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဝိသေသဗျတိရေကေန အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ တဒညတ္ထ အပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတုံ ဝိသေသနိဿိတံ ဝိယ ဝေါဟရီယတိ။ ‘‘ကမ္မညေဝ လက္ခဏ’’န္တိ ဣမိနာ ဩသာရဏာဒိဝသေန ဂဟိတာဝသေသာနံ သဗ္ဗေသံ အပလောကနကမ္မသာမညလက္ခဏဝသေန ဂဟိတတ္တာ ‘‘ကမ္မညေဝ လက္ခဏမဿာတိ ကမ္မလက္ခဏ’’န္တိ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတိ၊ ဣဒဉ္စ ဝုတ္တာဝသေသာနံ ကမ္မာနံ နိဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာယတနာဒီနိ ဝိယ ဝုတ္တာဝသေသခန္ဓာယတနာနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘အယံ ပနေတ္ထ ပါဠိမုတ္တကောပိ ကမ္မလက္ခဏဝိနိစ္ဆယော’’တိအာဒိ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ¶ ဥပရိ ဉတ္တိကမ္မာဒီသုပိ ကမ္မလက္ခဏံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၃။၄၉၅-၄၉၆) ပန ‘‘ကမ္မမေဝ လက္ခဏန္တိ ကမ္မလက္ခဏံ။ ဩသာရဏနိဿာရဏဘဏ္ဍုကမ္မာဒယော ဝိယ ကမ္မဉ္စ ဟုတွာ အညဉ္စ နာမံ န လဘတိ၊ ကမ္မမေဝ ဟုတွာ ဥပလက္ခီယတီတိ ကမ္မလက္ခဏန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၄၉၅-၄၉၆) ပန ‘‘ဣမဿ အပလောကနကမ္မဿ ဌာနံ ဟောတီတိ ဧဝမ္ပိ အပလောကနကမ္မံ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ကမ္မညေဝ လက္ခဏန္တိ ကမ္မလက္ခဏံ။ ဩသာရဏနိဿာရဏဘဏ္ဍုကမ္မာဒယော ဝိယ ကမ္မဉ္စ ဟုတွာ အညဉ္စ နာမံ န လဘတိ၊ ကမ္မမေဝ ဟုတွာ ဥပလက္ခီယတီတိ ¶ ကမ္မလက္ခဏံ ဥပနိဿယော ဝိယ။ ဟေတုပစ္စယာဒိလက္ခဏဝိမုတ္တော ဟိ သဗ္ဗော ပစ္စယဝိသေသော တတ္ထ သင်္ဂယှတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿ ကရဏန္တိ အဝန္ဒိယကမ္မဿ ကရဏဝိဓာနံ။ န ဝန္ဒိတဗ္ဗောတိ၊ ဣမိနာ ဝန္ဒန္တိယာ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သင်္ဃေန ကတံ ကတိကံ ဉတွာ မဒ္ဒနံ ဝိယ ဟိ သင်္ဃသမ္မုတိံ အနာဒရေန အတိက္ကမန္တဿ အာပတ္တိ ဧဝ ဟောတိ။

၂၅၅။ ဘိက္ခုသင်္ဃဿပိ ပနေတံ လဗ္ဘတိယေဝါတိ အဝန္ဒိယကမ္မဿ ဥပလက္ခဏမတ္တေန ဂဟိတတ္တာ ဘိက္ခုသင်္ဃဿပိ ကမ္မလက္ခဏံ လဗ္ဘတိ ဧဝ။ သလာကဒါနဋ္ဌာနံ သလာကဂ္ဂံ နာမ၊ ယာဂုဘတ္တာနံ ဘာဇနဋ္ဌာနာနိ ယာဂဂ္ဂဘတ္တဂ္ဂါနိ နာမ။ ဧတေသုပိ ဟိ ဌာနေသု သဗ္ဗော သင်္ဃော ဥပေါသထေ ဝိယ သန္နိပတိတော၊ ကမ္မဉ္စ ဝဂ္ဂကမ္မံ န ဟောတိ၊ ‘‘မယမေတံ န ဇာနိမှာ’’တိ ပစ္ဆာ ခီယန္တာပိ န ဟောန္တိ၊ ခဏ္ဍသီမာယ ပန ကတေ ခီယန္တိ။ သင်္ဃိကပစ္စယဉှိ အစ္ဆိန္နစီဝရာဒီနံ ဒါတုံ အပလောကေန္တေဟိ ဥပစာရသီမဋ္ဌာနံ သဗ္ဗေသံ အနုမတိံ ဂဟေတွာဝ ကာတဗ္ဗံ။ ယော ပန ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလော ဓမ္မိကံ အပလောကနံ ပဋိဗာဟတိ၊ တံ ဥပါယေန ဗဟိဥပစာရသီမဂတံ ဝါ ကတွာ ခဏ္ဍသီမံ ဝါ ပဝိသိတွာ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယံ သန္ဓာယ ‘‘အပလောကနကမ္မံ ကရောတီ’’တိ သာမညတော ဒဿေတိ၊ တံ အပလောကနကမ္မံ သရူပတော ဒဿေတုံ အာဟ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရံ’’ဣစ္စာဒိ။ ယဒိ အပလောကေတွာဝ စီဝရံ ဒါတဗ္ဗံ၊ ကိံ ပန အပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇကသမ္မုတိယာတိ အာဟ ‘‘အပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇကေန ပနာ’’တိအာဒိ။ နာဠိ ဝါ ဥပဍ္ဎနာဠိ ဝါတိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ အပလောကေတွာ ဒါတဗ္ဗဿ ပမာဏဒဿနံ။ တေန ယာပနမတ္တမေဝ အပလောကေတဗ္ဗံ၊ န အဓိကန္တိ ဒဿေတိ။ ဧကဒိဝသံယေဝ ဝါတိအာဒိ ဒသဝီသတိဒိဝသာနံ ဧကသ္မိံ ဒိဝသေယေဝ ဒါတဗ္ဗပရိစ္ဆေဒဒဿနံ။ တေန ‘‘ယာဝဇီဝ’’န္တိ ဝါ ‘‘ယာဝရောဂါ ¶ ဝုဋ္ဌဟတီ’’တိ ဝါ ဧဝံ အပလောကေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဣဏပလိဗောဓန္တိ ဣဏဝတ္ထုံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဉ္စ ဣဏာယိကေဟိ ပလိဗုဒ္ဓဿ လဇ္ဇီပေသလဿ သာသနုပကာရကဿ ပမာဏယုတ္တမေဝ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ နိယမေတွာ ¶ ဘိက္ခူဟိ အပလောကေတွာ ဒါတဗ္ဗံ၊ န ပန သဟဿံ ဝါ သတသဟဿံ ဝါ မဟာဣဏံ။ တာဒိသဉှိ ဘိက္ခာစရိယဝတ္တေန သဗ္ဗေဟိ ဘိက္ခူဟိ တာဒိသဿ ဘိက္ခုနော ပရိယေသိတွာ ဒါတဗ္ဗံ။

‘‘ဆတ္တံ ဝါ ဝေဒိကံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝေဒိကာတိ စေတိယဿ ဥပရိ စတုရဿစယော ဝုစ္စတိ။ ဆတ္တန္တိ တတော ဥဒ္ဓံ ဝလယာနိ ဒဿေတွာ ကတော အဂ္ဂစယော ဝုစ္စတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၃။၄၉၅-၄၉၆) ဝုတ္တံ။ စေတိယဿ ဥပနိက္ခေပတောတိ စေတိယဿ ပဋိဇဂ္ဂနတ္ထာယ ဝဍ္ဎိယာ ပယောဇေတွာ ကပ္ပိယကာရကေဟိ ဌပိတဝတ္ထုတော။ သင်္ဃိကေနပီတိ န ကေဝလဉ္စ တတြုပ္ပာဒတော ပစ္စယဒါယကေဟိ စတုပစ္စယတ္ထာယ သင်္ဃဿ ဒိန္နဝတ္ထုနာပီတိ အတ္ထော။ သင်္ဃဘတ္တံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ မဟာဒါနံ ဒဒန္တေဟိပိ ကရိယမာနံ သင်္ဃဘတ္တံ ဝိယ ကာရေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ယထာသုခံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ရုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနော အတ္တနော ပရိဘောဂပဟောနကံ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ အဓိကံ ပန ဂဟေတုံ န လဘတိ။

ဥပေါသထဒိဝသေတိ နိဒဿနမတ္တံ၊ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ဒိဝသေပိ ကတံ သုကတမေဝ ဟောတိ။ ကရောန္တေန ‘‘ယံ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ အန္တောသီမာယ သင်္ဃသန္တကံ…ပေ… ယထာသုခံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ မယှံ ရုစ္စတီ’’တိ ဧဝံ ကတိကာ ကာတဗ္ဗာ။ တထာ ဒွီဟိ တီဟိပိ ‘‘အာယသ္မန္တာနံ ရုစ္စတီ’’တိ ဝစနမေဝ ဟေတ္ထ ဝိသေသော။ တေသမ္ပီတိ ရုက္ခာနံ။ သာ ဧဝ ကတိကာတိ ဝိသုံ ကတိကာ န ကာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

တေသန္တိ ¶ ရုက္ခာနံ၊ သင်္ဃော သာမီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုရိမဝိဟာရေတိ ပုရိမေ ယထာသုခံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ကတကတိကေ ဝိဟာရေ။ ပရိဝေဏာနိ ကတွာ ဇဂ္ဂန္တီတိ ယတ္ထ အရက္ခိယမာနေ ဖလာဖလာနိ ရုက္ခာ စ ဝိနဿန္တိ၊ တာဒိသံ ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ သင်္ဃဿ ကတိကာ န ပဝတ္တတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ယေဟိ ပန ရုက္ခဗီဇာနိ ရောပေတွာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပဋိဇဂ္ဂိတာ၊ တေပိ ဒသမဘာဂံ ဒတွာ ရောပကေဟေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနိ။ တေဟီတိ ဇဂ္ဂိတေဟိ။

တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဝိဟာရေ။ မူလေတိအာဒိကာလေ၊ ပုဗ္ဗေတိ အတ္ထော။ ဒီဃာ ကတိကာတိ အပရိစ္ဆိန္နကာလာ ယထာသုခံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ကတိကာ။ နိက္ကုက္ကုစ္စေနာတိ ‘‘အဘာဇိတမိဒ’’န္တိ ကုက္ကုစ္စံ ¶ အကတွာတိ အတ္ထော။ ခီယနမတ္တမေဝ တန္တိ တေန ခီယနေန ဗဟုံ ခါဒန္တာနံ ဒေါသော နတ္ထိ အတ္တနော ပရိဘောဂပ္ပမာဏဿေဝ ဂဟိတတ္တာ၊ ခီယန္တေပိ အတ္တနော ပဟောနကံ ဂဟေတွာ ခါဒိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ဂဏှထာတိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ တထာ ဝုတ္တေ တေနေဝ ဘိက္ခုနာ ဒိန္နံ ဝိယ မညေယျုံ။ တံ နိဿာယ မိစ္ဆာဇီဝသမ္ဘဝေါ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘အနုဝိစရိတွာ’’တိအာဒိ။ ဥပဍ္ဎဘာဂေါတိ ဧကဿ ဘိက္ခုနော ပဋိဝီသတော ဥပဍ္ဎဘာဂေါ၊ ဒေန္တေန စ ‘‘ဧတ္တကံ ဒါတုံ သင်္ဃော အနုညာသီ’’တိ ဧဝံ အတ္တာနံ ပရိမောစေတွာ ယထာ တေ သင်္ဃေ ဧဝ ပသီဒန္တိ၊ ဧဝံ ဝတွာ ဒါတဗ္ဗံ။ အပစ္စာသီသန္တေနာတိ ဂိလာနဂမိကိဿရာဒီနံ အနုညာတပုဂ္ဂလာနမ္ပိ အတ္တနော သန္တကံ ဒေန္တေန အပစ္စာသီသန္တေနေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ အနနုညာတပုဂ္ဂလာနံ ပန အပစ္စာသီသန္တေနပိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ။ သင်္ဃိကမေဝ ယထာကတိကာယ ဒါပေတဗ္ဗံ။ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ ပစ္စယဒါယကာဒယော သယမေဝ ဝိဿာသေန ဂဏှန္တိ၊ န ဝါရေတဗ္ဗာ၊ ‘‘လဒ္ဓကပ္ပိယ’’န္တိ တုဏှီ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝါတိ ‘‘ကုဒ္ဓါ ဟိ သော ရုက္ခေပိ ဆိန္ဒေယျာ’’တိအာဒိနာ တုဏှီဘာဝေ ကာရဏံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝ၊ တေဟိ ကတအနတ္ထာဘာဝေပိ ¶ ကာရုညေန တုဏှီ ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ‘‘ဂဏှထာ’’တိအာဒိ ပန ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။

ဂရုဘဏ္ဍတ္တာ…ပေ… န ဒါတဗ္ဗန္တိ ဇီဝရုက္ခာနံ အာရာမဋ္ဌာနိယတ္တာ ဒါရူနဉ္စ ဂေဟသမ္ဘာရာနုပဂတတ္တာ ‘‘သဗ္ဗံ တွမေဝ ဂဏှာတိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အကတာဝါသံ ဝါ ကတွာတိ ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇမာနံ သေနာသနံ ကတွာ။ ဇဂ္ဂိတကာလေတိ ဖလဝါရေ သမ္ပတ္တေ။ ဇဂ္ဂနကာလေတိ ဇဂ္ဂိတုံ အာရဒ္ဓကာလေ။

၂၅၆။ ဉတ္တိကမ္မဋ္ဌာနဘေဒေတိ ဉတ္တိကမ္မဿ ဌာနဘေဒေ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

ဧဝံ ¶ ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယကထံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယကထံ ကထေတုံ ‘‘ဣဒါနိ ပကိဏ္ဏကကထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပကာရေန ကိဏ္ဏာတိ ပကိဏ္ဏာ၊ ဒိဝါသေယျာတိ ကထာ ဝိယ ဝိသုံ ဝိသုံ အပ္ပဝတ္တိတွာ ဧကသ္မိံယေဝ ပရိစ္ဆေဒေ ကရဏဝသေန ပဝတ္တာ ဂဏဘောဇနကထာဒယော။ ပကိဏ္ဏကာ သကတ္ထေ က-ပစ္စယဝသေန။

ဂဏဘောဇနကထာ စ၊ ပရမ္ပရာ စ ဘောဇနာ၊

အနာပုစ္ဆာ ပံသုကူလံ၊ တတော အစ္ဆိန္နစီဝရံ။

ပဋိဘာနစိတ္တံ ဝိပ္ပ-ကတဘောဇနမေဝ စ၊

ဥဒ္ဒိသန္တုဒ္ဒိသာပေန္တာ၊ တိဝဿန္တရိကာ တထာ။

ဒီဃာသနံ ¶ ဂိလာနုပ-ဋ္ဌာနံ မရဏဝဏ္ဏကံ၊

အတ္တပါတနမပ္ပစ္စ-ဝေက္ခိတွာ နိသိန္နံ တထာ။

ဒဝါယ သိလာဝိဇ္ဈနံ၊ ဒါယာဠိမ္ပနကံ တထာ၊

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကုလာဘတံ၊ ဂေါပကဒါနမေဝ စ။

ဓမ္မိကာယာစနာ စေဝ၊ ဥစ္စာရာဒီန ဆဍ္ဍနံ၊

နှာနေ ရုက္ခဃံသနာနိ၊ ဝလိကာဒီန ဓာရဏံ။

ဒီဃကေသာ အာဒါသာဒိ၊ နစ္စာဒျင်္ဂစ္ဆေဒါဒိ စ၊

ပတ္တော သဗ္ဗပံသုကူလံ၊ ပရိဿဝန နဂ္ဂိယံ။

ဂန္ဓပုပ္ဖံ ¶ အာသိတ္တကံ၊ မဠောရိကေကဘာဇနံ၊

စေလပတိ ပါဒဃံသီ၊ ဗီဇနီ ဆတ္တမေဝ စ။

နခါလောမာ ကာယဗန္ဓာ၊ နိဝါသနပါရုပနာ၊

ကာဇ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စေဝ၊ ရုက္ခာရောဟနကမ္ပိ စ။

ဆန္ဒာရောပါ လောကာယတာ၊ ခိပိတံ လသုဏံ တထာ၊

န အက္ကမိတဗ္ဗာဒီနိ၊ အဝန္ဒိယာ စ ဝန္ဒိယာ။

ဝန္ဒနာကာရကထာ စ၊ အာသန္ဒာဒိကထာပိ စ၊

ဥစ္စာသနမဟာသနံ၊ ပါသာဒပရိဘောဂကံ။

ဥပါဟနံ ယာနဉ္စေဝ၊ စီဝရံ ဆိန္နစီဝရံ၊

အကပ္ပိယစီဝရဉ္စ၊ စီဝရဿ ဝိစာရဏာ။

ဒဏ္ဍကထိနကဉ္စေဝ၊ ဂဟပတိစီဝရံ တထာ၊

ဆစီဝရံ ရဇနာဒိ၊ အတိရေကဉ္စ စီဝရံ။

အဋ္ဌဝရံ နိသီဒနံ၊ အဓမ္မကမ္မမေဝ စ၊

ဩကာသော သဒ္ဓါဒေယျော စ၊ သန္တရုတ္တရကောပိ စ။

စီဝရနိက္ခေပေါ စေဝ၊ သတ္ထဝတ္ထိကမ္မံ တထာ၊

နဟာပိတော ဒသဘာဂေါ၊ ပါထေယျံ ပဒေသောပိ စ။

သံသဋ္ဌံ ပဉ္စဘေသဇ္ဇံ၊ ဒုတိယံ ဝသာ မူလကံ၊

ပိဋ္ဌံ ကသာဝ ပဏ္ဏဉ္စ၊ ဖလဉ္စ ဇတု လောဏကံ။

စုဏ္ဏံ ¶ ¶ အမနုဿာဗာဓံ၊ အဉ္ဇနံ နတ္ထုမေဝ စ၊

ဓူမနေတ္တံ တေလပါကံ၊ သေဒံ လောဟိတမောစနံ။

ပါဒဗ္ဘဉ္ဇံ ဂဏ္ဍာဗာဓော၊ ဝိသဉ္စ ဃရဒိန္နကော၊

ဒုဋ္ဌဂဟဏိကော ပဏ္ဍု-ရောဂေါ ဆဝိဒေါသောပိ စ။

အဘိသန္နဒေါသကာယော၊ လောဏသုဝီရကော တထာ၊

အန္တောဝုတ္ထာဒိကထာ စ၊ ဥဂ္ဂဟိတပဋိဂ္ဂဟော။

တတော နိဟတကထာ စ၊ ပုရေဘတ္တပဋိဂ္ဂဟော၊

ဝနဋ္ဌံ ပေါက္ခရဋ္ဌဉ္စ၊ တထာ အကတကပ္ပတံ။

ယာဂုကထာ ဂုဠကထာ၊ မဟာပဒေသမေဝ စ၊

အာနိသံသကထာ စေတိ၊ ပကိဏ္ဏကမှိ အာဂတာ။

၁။ တတ္ထ ဂဏိတဗ္ဗော သင်္ချာတဗ္ဗောတိ ဂဏော၊ ယော ကောစိ သမူဟော၊ ဣဓ ပန စတုဝဂ္ဂါဒိဂဏော အဓိပ္ပေတော။ ဘုဉ္ဇတေ ဘောဇနံ၊ ဗျဝဟရဏဘာဝသင်္ခါတာ ဘောဇနကိရိယာ၊ ဂဏဿ ဘောဇနံ ဂဏဘောဇနံ၊ တသ္မိံ။ ဂဏဘောဇနေ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဇနကဟေတုမှိ ဘုမ္မဝစနံ။ အညတြ သမယာတိ ဂိလာနာဒိသတ္တဝိဓံ သမယံ ဌပေတွာ။ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ဝိညတ္တိံ ကတွာ ဘုဉ္ဇနဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တတ္တာ ဝိညတ္တိတော ဂဏဘောဇနံ ဝတ္ထုဝသေနေဝ ပါကဋန္တိ တံ အဝတွာ ‘‘ဂဏဘောဇနံ နာမ ယတ္ထ…ပေ… နိမန္တိတာ ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ နိမန္တနဝသေနေဝဿ ပဒဘာဇနေ ဂဏဘောဇနံ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စိ ပန သိက္ခာပဒံ ဝတ္ထုအနုရူပမ္ပိ သိယာတိ ‘‘ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဏဘောဇနံ ဟောတီ’’တိ ကေသဉ္စိ အာသင်္ကာ ဘဝေယျာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဂဏဘောဇနံ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ပသဝတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကတော ဂဏှန္တီတိ ဧတ္ထ အညမညဿ ဒွါဒသဟတ္ထံ အမုဉ္စိတွာ ဌိတာ ဧကတော ဂဏှန္တိ နာမာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘အမှာကံ စတုန္နမ္ပိ ¶ ဘတ္တံ ဒေဟီ’တိ ဝါ ဝိညာပေယျု’’န္တိ ဝစနတော၊ ဟေဋ္ဌာ ‘‘တွံ ဧကဿ ဘိက္ခုနော ဘတ္တံ ဒေဟိ၊ တွံ ဒွိန္နန္တိ ဧဝံ ဝိညာပေတွာ’’တိ ¶ ဝစနတော စ အတ္တနော အတ္ထာယ အညေန ဝိညတ္တမ္ပိ သာဒိယန္တဿ ဂဏဘောဇနံ ဟောတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝိညတ္တိတော ပသဝတီတိ ဧတ္ထ ဝိညတ္တိယာ သတိ ဂဏန္တဿ ဧကတော ဟုတွာ ဂဟဏေ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ၊ ဝိသုံ ဂဟဏေ ပဏီတဘောဇနသူပေါဒနဝိညတ္တီဟိ အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ နာမံ ဂဟေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘောဇနံ ဂဏှထာတိ ဝုတ္တေပိ ဂဏဘောဇနံ ဟောတိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဟေဋ္ဌာ အဒ္ဓါနဂမနဝတ္ထုသ္မိံ၊ နာဝါဘိရုဟနဝတ္ထုသ္မိဉ္စ ‘ဣဓေဝ၊ ဘန္တေ၊ ဘုဉ္ဇထာ’တိ ဝုတ္တေ ယသ္မာ ကုက္ကုစ္စာယန္တာ န ပဋိဂ္ဂဏှိံသု၊ တသ္မာ ‘ဘုဉ္ဇထာ’တိ ဝုတ္တေပိ ဂဏဘောဇနံ ဟောတိယေဝါ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ နာမံ ဂဟေတွာ နိမန္တေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပန ‘‘ဩဒနံ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝါ ‘‘ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝါ ဘောဇနနာမံ ဂဟေတွာဝ ဝုတ္တေ ဂဏဘောဇနံ ဟောတိ၊ န အညထာ။ ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘန္တေ၊ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဩဒန’’န္တိ ဝါ ‘‘ဘတ္တ’’န္တိ ဝါ ဝတွာဝ တေ ဧဝံ နိမန္တေသုန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဂဏဝသေန ဝါ နိမန္တိတတ္တာ တေ ဘိက္ခူ အပကတညုတာယ ကုက္ကုစ္စာယန္တာ န ပဋိဂ္ဂဏှိံသူတိ အယံ အမှာကံ ခန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၁၇-၂၁၈) ပန ‘‘ယေန ကေနစိ ဝေဝစနေနာတိ ဝုတ္တတ္တာ ‘ဘောဇနံ ဂဏှထာ’တိအာဒိသာမညနာမေနပိ ဂဏဘောဇနံ ဟောတိ။ ယံ ပန ပါဠိယံ အဒ္ဓါနဂမနာဒိဝတ္ထူသု ‘ဣဓေဝ ဘုဉ္ဇထာ’တိ ဝုတ္တဝစနဿ ကုက္ကုစ္စာယနံ၊ တမ္ပိ ဩဒနာဒိနာမံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ကုရုန္ဒီဝစနေ ¶ ဝိစာရေတီတိ ပဉ္စခဏ္ဍာဒိဝသေန သံဝိဒဟတိ။ ဃဋ္ဋေတီတိ အနုဝါတံ ဆိန္ဒိတွာ ဟတ္ထေန၊ ဒဏ္ဍကေန ဝါ ဃဋ္ဋေတိ။ သုတ္တံ ကရောတီတိ သုတ္တံ ဝဋ္ဋေတိ။ ဝလေတီတိ ဒဏ္ဍကေ ဝါ ဟတ္ထေ ဝါ အာဝဋ္ဋေတိ။ ‘‘အဘိနဝဿေဝ စီဝရဿ ကရဏံ ဣဓ စီဝရကမ္မံ နာမ၊ ပုရာဏစီဝရေ သူစိကမ္မံ စီဝရကမ္မံ နာမ န ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၁၇-၂၁၈) ပန ‘‘အာဂန္တုကပဋ္ဋန္တိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ အနွာဓိံ အာရောပေတွာ ကရဏစီဝရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဌပေတီတိ ဧကံ အန္တံ စီဝရေ ဗန္ဓနဝသေန ဌပေတိ။ ပစ္စာဂတံ သိဗ္ဗတီတိ တဿေဝ ဒုတိယအန္တံ ပရိဝတ္တိတွာ အာဟတံ သိဗ္ဗတိ။ အာဂန္တုကပဋ္ဋံ ဗန္ဓတီတိ စီဝရေန လဂ္ဂံ ကရောန္တော ပုနပ္ပုနံ တတ္ထ တတ္ထ သုတ္တေန ဗန္ဓတိ။ ဃဋ္ဋေတီတိ ပမာဏေန ဂဟေတွာ ဒဏ္ဍာဒီဟိ ဃဋ္ဋေတိ။ သုတ္တံ ကရောတီတိ သုတ္တံ တိဂုဏာဒိဘာဝေန ဝဋ္ဋေတိ။ ဝလေတီတိ အနေကဂုဏသုတ္တံ ဟတ္ထေန ¶ ဝါ စက္ကဒဏ္ဍေန ဝါ ဝဋ္ဋေတိ ဧကတ္တံ ကရောတိ။ ပရိဝတ္တနံ ကရောတီတိ ပရိဝတ္တနဒဏ္ဍယန္တကံ ကရောတိ။ ယသ္မိံ သုတ္တဂုဠံ ပဝေသေတွာ ဝေဠုနာဠိကာဒီသု ဌပေတွာ ပရိဗ္ဘမာပေတွာ သုတ္တကောဋိတော ပဋ္ဌာယ အာကဍ္ဎန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂၀၉-၂၁၈) န ‘‘အာဂန္တုကပဋ္ဋံ မောဃသုတ္တေန သိဗ္ဗိတွာ ဌပေန္တိ။ တတ္ထ အနုဝါတေ ယထာ ဧကတလံ ဟောတိ၊ တထာ ဟတ္ထေဟိ ဃဋ္ဋေတိ။ ဝလေတီတိ အာဝဋ္ဋေတိ။ ပရိဝတ္တနန္တိ သုတ္တံ ဂဏှန္တာနံ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ သုတ္တပရိဝတ္တနံ ကရောတိ၊ ပဋ္ဋံ သိဗ္ဗန္တာနံ သုခသိဗ္ဗနတ္ထံ ပဋ္ဋပရိဝတ္တနဉ္စ၊ နဝစီဝရကာရကော ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ န ဣတရော’’တိ ဝုတ္တံ။

အနိမန္တိတစတုတ္ထန္တိ အနိမန္တိတော စတုတ္ထော ယဿ ဘိက္ခုစတုက္ကဿ၊ တံ အနိမန္တိတစတုတ္ထံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စန္နံ စတုက္ကာန’’န္တိ၊ ‘‘စတုတ္ထေ အာဂတေ န ယာပေန္တီတိ ¶ ဝစနတော သစေ အညော ကောစိ အာဂစ္ဆန္တော နတ္ထိ၊ စတ္တာရောယေဝ စ တတ္ထ နိသိန္နာ ယာပေတုံ န သက္ကောန္တိ၊ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဂဏဘောဇနာပတ္တိဇနကနိမန္တနဘာဝတော ‘‘အကပ္ပိယနိမန္တန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သမ္ပဝေသေတွာတိ နိသီဒါပေတွာ။ ဂဏော ဘိဇ္ဇတီတိ ဂဏော အာပတ္တိံ န အာပဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၂၀) ပန ‘‘သမ္ပဝေသေတွာတိ တေဟိ ယောဇေတွာ။ ဂဏော ဘိဇ္ဇတီတိ နိမန္တိတသင်္ဃော န ဟောတီတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။

‘‘ယတ္ထ စတ္တာရော ဘိက္ခူ…ပေ… ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ သံသန္ဒနတော ‘‘ဣတရေသံ ပန ဂဏပူရကော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိသေသေနာတိ ‘‘ဂိလာနော ဝါ စီဝရကာရကော ဝါ’’တိ အဝိသေသေတွာ သဗ္ဗသာဓာရဏဝစနေန။ တသ္မာတိ အဝိသေသိတတ္တာ။

အဓိဝါသေတွာ ဂတေသူတိ ဧတ္ထ အကပ္ပိယနိမန္တနာဓိဝါသနက္ခဏေ ပုဗ္ဗပယောဂေ ဒုက္ကဋမ္ပိ နတ္ထိ၊ ဝိညတ္တိတော ပသဝနေ ပန ဝိညတ္တိက္ခဏေ ဣတရသိက္ခာပဒေဟိ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဘုတွာ ဂတေသူတိ ဧတ္ထ အာဂတေသုပိ ဘောဇနကိစ္စေ နိဋ္ဌိတေ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တာနိ စ တေဟိ ဧကတော န ဂဟိတာနီတိ ယေဟိ ဘောဇနေဟိ ဝိသင်္ကေတော နတ္ထိ၊ တာနိ ဘောဇနာနိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဧကတော န ဂဟိတာနိ ဧကေန ပစ္ဆာ ဂဟိတတ္တာ။ မဟာထေရေတိ ဘိက္ခူ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ နိမန္တနံ သာဒိယထာတိ နိမန္တနဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဏှထ။ ယာနီတိ ကုမ္မာသာဒီနိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဧကေန ပစ္ဆာ ဂဟိတတ္တာ ဧကတော န ဂဟိတာနိ။ ဘတ္တုဒ္ဒေသကေန ပဏ္ဍိတေန ဘဝိတဗ္ဗံ…ပေ… မောစေတဗ္ဗာတိ ဧတေန ဘတ္တုဒ္ဒေသကေန ¶ အကပ္ပိယနိမန္တနေ သာဒိတေ သဗ္ဗေသမ္ပိ သာဒိတံ ဟောတိ၊ ဧကတော ဂဏှန္တာနံ ဂဏဘောဇနာပတ္တိ စ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဒူတဿ ဒွါရေ အာဂန္တွာ ပုန ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ¶ ဝစနဘယေန ‘‘ဂါမဒွါရေ အဋ္ဌတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာတိ အန္တရဝီထိအာဒီသု တတ္ထ တတ္ထ ဌိတာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ။ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ ဃရဒွါရေ ဌပေတွာ ဒီယမာနေပိ ဧသေဝ နယော။ နိဝတ္တထာတိ ဝုတ္တေ ပန နိဝတ္တိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘နိဝတ္တထာ’’တိ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပစ္ဆာ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။

၂။ ပရမ္ပရဘောဇနကထာယံ ပန ပရဿ ပရဿ ဘောဇနံ ပရမ္ပရဘောဇနံ။ ကိံ တံ? ပဌမံ နိမန္တိတဘတ္တံ ဌပေတွာ အညဿ ဘောဇနကိရိယာ။ ပရမ္ပရဘောဇနံ ဂဏဘောဇနံ ဝိယ ဝိညတ္တိတော စ နိမန္တနတော စ န ပသဝတီတိ အာဟ ‘‘ပရမ္ပရဘောဇနံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပန-သဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဇောတကော။ ဝိကပ္ပနာဝသေနေဝ တံ ဘတ္တံ အသန္တံ နာမ ဟောတီတိ အနုပညတ္တိဝသေန ဝိကပ္ပနံ အဋ္ဌပေတွာ ယထာပညတ္တသိက္ခာပဒမေဝ ဌပိတံ။ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၈၆) ပန ဝိကပ္ပနာယံ အနုဇာနနမ္ပိ အနုပညတ္တိသဒိသန္တိ ကတွာ ‘‘စတဿော အနုပညတ္တိယော’’တိ ဝုတ္တံ၊ မဟာပစ္စရိယာဒီသု ဝုတ္တနယံ ပစ္ဆာ ဝဒန္တော ပါဠိယာ သံသန္ဒနတော ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနမေဝ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘တဒါ အတ္တနော သန္တိကေ ဌပေတွာ ဘဂဝန္တံ အညဿ အဘာဝတော ထေရော သမ္မုခါဝိကပ္ပနံ နာကာသိ၊ ဘဂဝတာ စ ဝိသုံ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာ န ဝုတ္တာ၊ တထာပိ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ယော ဘိက္ခု ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု အညတရဿ ‘မယှံ ဘတ္တပစ္စာသံ တုယှံ ဒမ္မီ’တိ ဝါ ‘ဝိကပ္ပေမီ’တိ ဝါ ဧဝံ သမ္မုခါ ဝါ ‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’တိ ဝါ ‘ဝိကပ္ပေမီ’တိ ဝါ ဧဝံ ပရမ္မုခါ ဝါ ပဌမနိမန္တနံ အဝိကပ္ပေတွာ ပစ္ဆာ နိမန္တိတကုလေ လဒ္ဓဘိက္ခတော ဧကသိတ္ထမ္ပိ အဇ္ဈောဟရတိ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ပဉ္စဟိ ¶ ဘောဇနေဟိ နိမန္တိတဿ ယေန ယေန ပဌမံ နိမန္တိတော၊ တဿ တဿ ဘောဇနတော ဥပ္ပဋိပါဋိယာ အဝိကပ္ပေတွာ ဝါ ပရဿ ပရဿ ဘောဇနံ ပရမ္ပရဘောဇနန္တိ အာဟ ‘‘သစေ ပန မူလနိမန္တနံ ဟေဋ္ဌာ ဟောတိ၊ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ဥပရိ၊ တံ ဥပရိတော ပဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တီ’’တိ။ ဟတ္ထံ အန္တော ပဝေသေတွာ သဗ္ဗဟေဋ္ဌိမံ ဂဏှန္တဿ မဇ္ဈေ ဌိတမ္ပိ အန္တောဟတ္ထဂတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထံ ¶ ပန…ပေ… ယထာ ယထာ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ။ ခီရဿ ရသဿ စ ဘတ္တေန အမိဿံ ဟုတွာ ဥပရိ ဌိတတ္တာ ‘‘ခီရံ ဝါ ရသံ ဝါ ပိဝတော အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

‘‘မဟာဥပါသကောတိ ဂေဟဿာမိကော။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘အာပတ္တီ’တိ ဝစနေန ကုရုန္ဒိယံ ‘ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝစနံ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဒွိန္နမ္ပိ အဓိပ္ပာယော မဟာပစ္စရိယံ ဝိဘာဝိတော’’တိ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

သဗ္ဗေ နိမန္တေန္တီတိ အကပ္ပိယနိမန္တနဝသေန နိမန္တေန္တိ။ ‘‘ပရမ္ပရဘောဇနံ နာမ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန ဘောဇနေန နိမန္တိတော၊ တံ ဌပေတွာ အညံ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇတိ၊ ဧတံ ပရမ္ပရဘောဇနံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သတိပိ ဘိက္ခာစရိယာယ ပဌမံ လဒ္ဓဘာဝေ ‘‘ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ လဒ္ဓံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၂၉) ပန ‘‘ခီရံ ဝါ ရသံ ဝါတိ ပဉ္စဘောဇနာမိဿံ ဘတ္တတော ဥပရိ ဌိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဉှိ အဘောဇနတ္တာ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ပိဝတောပိ အနာပတ္တိ။ တေနာဟ ‘ဘုဉ္ဇန္တေနာ’တိအာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂၂၉) ပန ‘‘ဧတ္ထ ‘မဟာဥပါသကော ဘိက္ခူ နိမန္တေတိ…ပေ… ပစ္ဆာ လဒ္ဓံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ။ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ လဒ္ဓဘတ္တံ ဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တီ’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝစနတော၊ ‘ကာလဿေဝ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ¶ ဘုဉ္ဇိမှာ’တိ ပါဠိတော၊ ခန္ဓကေ ‘န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညတြ နိမန္တနေ အညဿ ဘောဇ္ဇယာဂု ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ၊ ယော ဘုဉ္ဇေယျ၊ ယထာဓမ္မော ကာရေတဗ္ဗော’တိ ဝစနတော စ နိမန္တေတွာ ဝါ ပဝေဒေတု အနိမန္တေတွာ ဝါ၊ ပဌမဂဟိတနိမန္တိတဿ ဘိက္ခုနော ပဌမနိမန္တနဘောဇနတော အညံ ယံ ကိဉ္စိ ပရသန္တကံ ဘောဇနံ ပရမ္ပရဘောဇနာပတ္တိံ ကရောတိ။ အတ္တနော သန္တကံ၊ သင်္ဃဂဏတော လဒ္ဓံ ဝါ အဂဟဋ္ဌသန္တကံ ဝဋ္ဋတိ၊ နိမန္တနတော ပဌမံ နိဗဒ္ဓတ္တာ ပန နိစ္စဘတ္တာဒိပရသန္တကမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၃။ အနာပုစ္ဆာကထာယံ ‘‘ပကတိဝစနေနာတိ ဧတ္ထ ယံ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဌိတေန သောတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ၊ တံ ပကတိဝစနံ နာမ။ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ‘အဟံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဃရံ ဂစ္ဆာမီ’တိ ဝါ ‘စာရိတ္တကံ ¶ အာပဇ္ဇာမီ’တိ ဝါ ဤဒိသေန ဝစနေန အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန နိမန္တနသာဒိယနံ၊ သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆာ၊ ဘတ္တိယဃရတော အညဃရပ္ပဝေသနံ၊ မဇ္ဈနှိကာနတိက္ကမော၊ သမယဿ ဝါ အာပဒါနံ ဝါ အဘာဝေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၂၉၈) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပစိတ္တိယ ၂။၂၉၈) ပန ‘‘ပရိယေသိတွာ အာရောစနကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တတ္တာ ယော အပရိယေသိတဗ္ဗော ဥပသင်္ကမိတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ဒိဿတိ၊ သော သစေပိ ပကတိဝစနဿ သဝနူပစာရံ အတိက္ကမ္မ ဌိတော၊ ဥပသင်္ကမိတွာ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘အပိစ…ပေ… ယံ ပဿတိ၊ သော အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’တိအာဒိ။ အနာပတ္တိဝါရေ စေတ္ထ အန္တရာရာမာဒီနညေဝ ဝုတ္တတ္တာ ဝိဟာရတော ဂါမဝီထိံ အနုညာတကာရဏံ ဝိနာ အတိက္ကမန္တဿာပိ အာပတ္တိ ဟောတိ၊ န ပန ဃရူပစာရံ ¶ အတိက္ကမန္တဿေဝ။ ယံ ပန ပါဠိယံ ‘အညဿ ဃရူပစာရံ ဩက္ကမန္တဿ…ပေ… ပဌမပါဒံ ဥမ္မာရံ အတိက္ကာမေတီ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဂါမေ ပဝိဋ္ဌံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ အညဿ ဃရူပစာရံ အနောက္ကမိတွာ ဝီထိမဇ္ဈေနေဝ ဂန္တွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဃရဒွါရာဘိမုခေ ဌတွာ မနုဿေ ဩလောကေတွာ ဂစ္ဆန္တဿပိ ပါစိတ္တိယမေဝ။ တတ္ထ ကေစိ ‘ဝီထိယံ အတိက္ကမန္တဿ ဃရူပစာရဂဏနာယ အာပတ္တိယော’တိ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘ယာနိ ကုလာနိ ဥဒ္ဒိဿ ဂတော၊ တေသံ ဂဏနာယာ’တိ။ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန နိမန္တနသာဒိယနံ၊ သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆနာ၊ ဘတ္တိယဃရတော အညဃရူပသင်္ကမနံ၊ မဇ္ဈနှိကာနတိက္ကမော၊ သမယာပဒါနံ အဘာဝေါတိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနီ’’တိ။ ဝိကာလဂါမပ္ပဝေသနေပိ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရော အဒိန္နာဒါနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတော ဣဓ ဥပစာရောတိ ဒဿေတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆနာ၊ အနုညာတကာရဏာဘာဝေါ၊ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

၄။ ပံသုကူလကထာယံ အဘိန္နေ သရီရေတိ အဗ္ဘုဏှေ အလ္လသရီရေ။ ‘‘အဗ္ဘုဏှေ’’တိ ဣမိနာပိ ဝုတ္တမေဝ ပရိယာယဘေဒမန္တရေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အလ္လသရီရေ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝိသဘာဂသရီရေတိ ဣတ္ထိသရီရေ။ ဝိသဘာဂသရီရတ္တာ အစ္စာသန္နေန န ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သီသေ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိသဘာဂသရီရေပိ အတ္တနာဝ ဝုတ္တဝိဓိံ ကာတုံ သာဋကဉ္စ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ ¶ ။ ကေစိ ပန ‘‘ကိဉ္စာပိ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိ၊ ဣတ္ထိရူပံ ပန အာမသန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ယထာကမ္မံ ဂတောတိ တတော ပေတတ္တဘာဝတော မတဘာဝံ ဒဿေတိ။ အဗ္ဘုဏှေတိ အာသန္နမရဏတာယ သရီရဿ ဥဏှသမင်္ဂိတံ ဒဿေတိ၊ တေနေဝါဟ ‘အလ္လသရီရေ’တိ။ ကုဏပသဘာဝံ ¶ ဥပဂတမ္ပိ ဘိန္နမေဝ အလ္လဘာဝတော ဘိန္နတ္တာ။ ဝိသဘာဂသရီရေတိ ဣတ္ထိသရီရေ။ ‘သီသေ ဝါ’တိအာဒိ အဓက္ခကေ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလေ ပဒေသေ စိတ္တဝိကာရပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အနာမသန္တေန ကတံ သုကတမေဝ။ မတသရီရမ္ပိ ဟိ ယေန ကေနစိ အာကာရေန သဉ္စိစ္စ ဖုသန္တဿ အနာမာသဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝဒန္တိ၊ တံ ယုတ္တမေဝ။ န ဟိ အပါရာဇိကဝတ္ထုကေပိ စိတ္တာဒိဣတ္ထိရူပေ ဘဝန္တံ ဒုက္ကဋံ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတေ မတိတ္ထိသရီရေ နိဝတ္တတီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၃၅) ဝုတ္တ။

ဣမသ္မိံ ဌာနေ အာစရိယေန အဝုတ္တာပိ ပံသုကူလကထာ ပံသုကူလသာမညေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ ဟိ စီဝရက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၄၀) ဧဝံ အာဂတာ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ယေ တေ ဘိက္ခူ ဂဟပတိစီဝရံ သာဒိယန္တိ၊ တေ ကုက္ကုစ္စာယန္တာ ပံသုကူလံ န သာဒိယန္တိ ‘ဧကံယေဝ ဘဂဝတာ စီဝရံ အနုညာတံ၊ န ဒွေ’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂဟပတိစီဝရံ သာဒိယန္တေန ပံသုကူလမ္ပိ သာဒိယိတုံ၊ တဒုဘယေနပါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သန္တုဋ္ဌိံ ဝဏ္ဏေမီ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘ဧကံယေဝ ဘဂဝတာ စီဝရံ အနုညာတံ၊ န ဒွေတိ တေ ‘ကိရ ဣတရီတရေန စီဝရေနာ’တိ ဧတဿ ‘ဂဟပတိကေန ဝါ ပံသုကူလေန ဝါ’တိ ဧဝံ အတ္ထံ သလ္လက္ခိံသု။ တတ္ထ ပန ဣတရီတရေနပီတိ အပ္ပဂ္ဃေနပိ မဟဂ္ဃေနပိ ယေန ကေနစီတိ အတ္ထော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ဓုတင်္ဂံ အသမာဒိယိတွာ ဝိနယပံသုကူလမတ္တသာဒိယကေန ဘိက္ခုနာ ဂဟပတိစီဝရမ္ပိ သာဒိတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ ပံသုကူလဓုတင်္ဂဓရဿ ပန ဂဟပတိစီဝရံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘ဂဟပတိစီဝရံ ပဋိက္ခိပါမိ၊ ပံသုကူလိကင်္ဂံ သမာဒိယာမီ’’တိ သမာဒါနတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တေန ခေါ ပန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ကောသလေသု ဇနပဒေသု အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နာ ဟောန္တိ။ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ သုသာနံ ဩက္ကမိံသု ¶ ပံသုကူလာယ၊ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ နာဂမေသုံ။ ယေ တေ ဘိက္ခူ သုသာနံ ဩက္ကမိံသု ပံသုကူလာယ၊ တေ ပံသုကူလာနိ လဘိံသု။ ယေ တေ ဘိက္ခူ နာဂမေသုံ၊ တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘အမှာကမ္ပိ၊ အာဝုသော၊ ဘာဂံ ဒေထာ’’တိ။ တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘န မယံ၊ အာဝုသော၊ တုမှာကံ ဘာဂံ ဒဿာမ၊ ကိဿ တုမှေ နာဂမိတ္ထာ’’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နာဂမေန္တာနံ နာကာမာ ဘာဂံ ဒါတုန္တိ။ တတ္ထ နာဂမေသုန္တိ ယာဝ တေ သုသာနတော ¶ အာဂစ္ဆန္တိ၊ တာဝ တေ န အစ္ဆိံသု၊ ပက္ကမိံသုယေဝ။ နာကာမာ ဘာဂံ ဒါတုန္တိ န အနိစ္ဆာယ ဒါတုံ။ ယဒိ ပန ဣစ္ဆန္တိ၊ ဒါတဗ္ဗော။

တေန ခေါ ပန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ကောသလေသု ဇနပဒေသု အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နာ ဟောန္တိ။ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ သုသာနံ ဩက္ကမိံသု ပံသုကူလာယ၊ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ အာဂမေသုံ။ ယေ တေ ဘိက္ခူ သုသာနံ ဩက္ကမိံသု ပံသုကူလာယ၊ တေ ပံသုကူလာနိ လဘိံသု။ ယေ တေ ဘိက္ခူ အာဂမေသုံ၊ တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘အမှာကမ္ပိ၊ အာဝုသာ၊ဧ ဘာဂံ ဒေထာ’’တိ။ တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘န မယံ၊ အာဝုသော၊ တုမှာကံ ဘာဂံ ဒဿာမ၊ ကိဿ တုမှေ န ဩက္ကမိတ္ထာ’’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဂမေန္တာနံ အကာမာ ဘာဂံ ဒါတုန္တိ။

တေန ခေါ ပန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ကောသလေသု ဇနပဒေသု အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နာ ဟောန္တိ။ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ ပဌမံ သုသာနံ ဩက္ကမိံသု ပံသုကူလာယ၊ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ ပစ္ဆာ ဩက္ကမိံသု။ ယေ တေ ဘိက္ခူ ပဌမံ သုသာနံ ဩက္ကမိံသု ပံသုကူလာယ၊ တေ ပံသုကူလာနိ လဘိံသု။ ယေ တေ ဘိက္ခူ ပစ္ဆာ ဩက္ကမိံသု၊ တေ န လဘိံသု။ တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘အမှာကမ္ပိ၊ အာဝုသော၊ ဘာဂံ ဒေထာ’’တိ။ တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘န မယံ၊ အာဝုသော၊ တုမှာကံ ဘာဂံ ဒဿာမ၊ ကိဿ တုမှေ ပစ္ဆာ ဩက္ကမိတ္ထာ’’တိ။ ဘဂဝတော ¶ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပစ္ဆာ ဩက္ကန္တာနံ နာကာမာ ဘာဂံ ဒါတုန္တိ။

တေန ခေါ ပန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ကောသလေသု ဇနပဒေသု အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နာ ဟောန္တိ။ တေ သဒိသာ သုသာနံ ဩက္ကမိံသု ပံသုကူလာယ။ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ ပံသုကူလာနိ လဘိံသု၊ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ န လဘိံသု။ ယေ တေ ဘိက္ခူ န လဘိံသု၊ တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘အမှာကမ္ပိ၊ အာဝုသော၊ ဘာဂံ ဒေထာ’’တိ။ တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘န မယံ၊ အာဝုသော၊ တုမှာကံ ဘာဂံ ဒဿာမ၊ ကိဿ တုမှေ န လဘိတ္ထာ’’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဒိသာနံ ဩက္ကန္တာနံ အကာမာ ဘာဂံ ဒါတုန္တိ။

တတ္ထ အာဂမေသုန္တိ ဥပစာရေ အစ္ဆိံသု။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဂမေန္တာနံ အကာမာ ဘာဂံ ဒါတု’’န္တိ။ ဥပစာရေတိ သုသာနဿ အာသန္နပ္ပဒေသေ။ ယဒိ ပန မနုဿာ ‘‘ဣဓာဂတာ ဧဝ ဂဏှန္တူ’’တိ ဒေန္တိ၊ သညာဏံ ဝါ ကတွာ ဂစ္ဆန္တိ ‘‘သမ္ပတ္တာ ဂဏှန္တူ’’တိ ¶ ။ သမ္ပတ္တာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပါပုဏာတိ။ သစေ ဆဍ္ဍေတွာ ဂတာ၊ ယေန ဂဟိတံ၊ သော ဧဝ သာမီ။ သဒိသာ သုသာနံ ဩက္ကမိံသူတိ သဗ္ဗေ သမံ ဩက္ကမိံသု၊ ဧကဒိသာယ ဝါ ဩက္ကမိံသူတိပိ အတ္ထော။

တေန ခေါ ပန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ကောသလေသု ဇနပဒေသု အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နာ ဟောန္တိ။ တေ ကတိကံ ကတွာ သုသာနံ ဩက္ကမိံသု ပံသုကူလာယ။ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ ပံသုကူလာနိ လဘိံသု၊ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ န လဘိံသု။ ယေ တေ ဘိက္ခူ န လဘိံသု၊ တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘အမှာကမ္ပိ၊ အာဝုသော၊ ဘာဂံ ဒေထာ’’တိ။ တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘န မယံ၊ အာဝုသော၊ တုမှာကံ ဘာဂံ ဒဿာမ၊ ကိဿ တုမှေ န လဘိတ္ထာ’’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကတိကံ ကတွာ ဩက္ကန္တာနံ အကာမာ ဘာဂံ ဒါတုန္တိ။ တတ္ထ တေ ကတိကံ ကတွာတိ ‘‘လဒ္ဓံ ပံသုကူလံ သဗ္ဗေ ဘာဇေတွာ ¶ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ဗဟိမေဝ ကတိကံ ကတွာ။ ဆဍ္ဍေတွာ ဂတာတိ ကိဉ္စိ အဝတွာယေဝ ဆဍ္ဍေတွာ ဂတာ။ ဧတေန ‘‘ဘိက္ခူ ဂဏှန္တူ’’တိ ဆဍ္ဍိတေ ဧဝ အကာမာ ဘာဂဒါနံ ဝိဟိတံ၊ ကေဝလံ ဆဍ္ဍိတေ ပန ကတိကာယ အသတိ ဧကတော ဗဟူသု ပဝိဋ္ဌေသု ယေန ဂဟိတံ၊ တေန အကာမာ ဘာဂေါ န ဒါတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ သမာနာ ဒိသာ ပုရတ္ထိမာဒိဘေဒါ ဧတေသန္တိ သဒိသာတိ အာဟ ‘‘ဧကဒိသာယ ဝါ ဩက္ကမိံသူ’’တိ။

၅။ အစ္ဆိန္နစီဝရကထာယံ အနုပုဗ္ဗကထာတိ အနုပုဗ္ဗေန ဝိနိစ္ဆယကထာ။ သေသပရိက္ခာရာနံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေဟိ ဂဟိတတ္တာ နိဝါသနပါရုပနမေဝ အဝသိဋ္ဌန္တိ အာဟ ‘‘နိဝါသနပါရုပနမတ္တံယေဝ ဟရိတွာ’’တိ။ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာနံ တာဝ အာဂမနဿ ဝါ အနာဂမနဿ ဝါ အဇာနနတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ထေရေဟိ နေဝ တာဝ…ပေ… ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ပရေသမ္ပိ အတ္ထာယ လဘန္တီတိ အတ္တနော စီဝရံ ဒဒမာနာ သယံ သာခါဘင်္ဂေန ပဋိစ္ဆာဒေန္တီတိ တေသံ အတ္ထာယပိ ဘဉ္ဇိတုံ လဘန္တိ။ ‘‘တိဏေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အာဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော ဤဒိသေသု ဘူတဂါမပါတဗျတာပိ အနုညာတာယေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နေဝ ဘူတဂါမပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီ’’တိ။ န တေသံ ဓာရဏေ ဒုက္ကဋန္တိ တေသံ တိတ္ထိယဓဇာနံ ဓာရဏေပိ ဒုက္ကဋံ နတ္ထိ။

ယာနိ စ နေသံ ဝတ္ထာနိ ဒေန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ထေရာနံ သယမေဝ ဒိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရဋ္ဌာနေ ¶ ဌိတတ္တာ’’တိ။ ယဒိ လဒ္ဓိံ ဂဏှာတိ၊ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘လဒ္ဓိံ အဂ္ဂဟေတွာ’’တိ။ ‘‘နော စေ ဟောတိ၊ သင်္ဃဿ ဝိဟာရစီဝရံ ဝါ…ပေ… အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဣမိနာ အန္တရာမဂ္ဂေ ပဝိဋ္ဌဝိဟာရတော နိက္ခမိတွာ အညတ္ထ အတ္တနော ¶ အဘိရုစိတဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ၊ ဣမိနာ စ ‘‘ယံ အာဝါသံ ပဌမံ ဥပဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တံ အန္တရာမဂ္ဂေ ဌိတဝိဟာရမ္ပိ သစေ နဂ္ဂေါ ဟုတွာ ဂစ္ဆတိ၊ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ တတ္ထ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ စေ? အနောကာသတ္တာ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အစ္ဆိန္နစီဝရဿ ဝါ…ပေ… စီဝရံ ဝိညာပေတု’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓေန သင်္ဃိကမ္ပိ စီဝရံ နိဝါသေတုံ ပါရုပိတုဉ္စ အနုဇာနန္တော ‘‘ယံ အာဝါသံ ပဌမံ…ပေ… ဂဟေတွာ ပါရုပိတု’’န္တိ အာဟ၊ တသ္မာ တတ္ထ အနောကာသတ္တာ ဒုက္ကဋံ န ဝုတ္တံ။

ဝိဟာရစီဝရန္တိ သေနာသနစီဝရံ။ စိမိလိကာဟီတိ ပဋပိလောတိကာဟိ။ တဿ ဥပရီတိ ဘူမတ္ထရဏဿ ဥပရိ။ ဝိဒေသဂတေနာတိ အညံ စီဝရံ အလဘိတွာ ဝိဒေသဂတေန။ ဧကသ္မိံ…ပေ… ဌပေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ သေသေန ဂဟေတွာ အာဂတတ္တာ ဌပေန္တေန စ သင်္ဃိကပရိဘောဂဝသေနေဝ ဌပိတတ္တာ အညသ္မိံ သေနာသနေ နိယမိတမ္ပိ အညတ္ထ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ပရိဘောဂေနေဝါတိ အညံ စီဝရံ အလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနေန။

ပရိဘောဂဇိဏ္ဏန္တိ ယထာ တေန စီဝရေန သရီရံ ပဋိစ္ဆာဒေတုံ န သက္ကာ၊ ဧဝံ ဇိဏ္ဏံ။ ကပ္ပိယဝေါဟာရေနာတိ ကယဝိက္ကယာပတ္တိတော မောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိညာပေန္တဿာ’’တိ ဣမဿေဝ အတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘စေတာပေန္တဿ ပရိဝတ္တာပေန္တဿာ’’တိ။ အတ္တနော ဓနေန ဟိ ဝိညာပနံ နာမ ပရိဝတ္တနမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ သင်္ဃဝသေန ပဝါရိတာနံ ဝိညာပနေ ဝတ္တံ ဒဿေတိ ‘‘ပမာဏမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သင်္ဃဝသေန ဟိ ပဝါရိတေ သဗ္ဗေသံ သာဓာရဏတ္တာ အဓိကံ ဝိညာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ယံ ပဝါရေတီတိ ယံ ယံ စီဝရာဒိံ ဒဿာမီတိ ပဝါရေတိ။ ဝိညာပနကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဝိနာ ဝိညတ္တိယာ ဒီယမာနတ္တာ ဝိညာပေတွာ ကိံ ကရိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အညဿတ္ထာယာတိ ဧတ္ထပိ ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ¶ ဣဒံ အနုဝတ္တတိယေဝါတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော ဉာတကပဝါရိတေ’’တိအာဒိ။ ဝိကပ္ပနုပဂစီဝရတာ၊ သမယာဘာဝေါ၊ အညာတကဝိညတ္တိ၊ တာယ စ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၁၅) ပန ပါဠိယံ ဓမ္မနိမန္တနာတိ သမဏေသု ဝတ္တဗ္ဗာစာရဓမ္မမတ္တဝသေန ¶ နိမန္တနာ၊ ဒါတုကာမတာယ ကတနိမန္တနာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ‘‘ဝိညာပေဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညာတကအပ္ပဝါရိတတော ဟိ ဝိညတ္တိ နာမ ဟောတိ။

‘‘တိဏေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အာဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ ဘူတဂါမဝိကောပနံ အနုညာတန္တိ အာဟ ‘‘နေဝဘူတဂါမပါတဗျတာယာ’’တိအာဒိ။ ပဌမံ သုဒ္ဓစိတ္တေန လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ ပစ္ဆာ လဒ္ဓိံ ဂဏှန္တောပိ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘နိဝါသေတွာပိ လဒ္ဓိ န ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ။

ယံ အာဝါသံ ပဌမံ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထပိ ဝိဟာရစီဝရာဒိအတ္ထာယ ပဝိသန္တေနပိ တိဏာဒီဟိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာဝ ဂန္တဗ္ဗံ၊ ‘‘န တွေဝ နဂ္ဂေန အာဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ သာမညတော ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ။ စိမိလိကာဟီတိ ပဋပိလောတိကာဟိ။ ပရိဘောဂေနေဝါတိ အညံ စီဝရံ အလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနေန။ ပရိဘောဂဇိဏ္ဏန္တိ ယထာ တံ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇိယမာနံ ဩဘဂ္ဂဝိဘဂ္ဂတာယ အသာရုပ္ပံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဇိဏ္ဏံ။

အညဿတ္ထာယာတိ ဧတ္ထပိ ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဣဒံ အနုဝတ္တတေဝါတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော ဉာတကပဝါရိတေ’’တိအာဒိ။ ဣဓ ပန အညဿ အစ္ဆိန္နနဋ္ဌစီဝရဿ အတ္ထာယ အညာတကအပ္ပဝါရိတေ ဝိညာပေန္တဿ နိဿဂ္ဂိယေန အနာပတ္တီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော၊ ဣတရထာ ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဣမိနာ ဝိသေသော န ဘဝေယျ၊ တေနေဝ အနန္တရသိက္ခာပဒေ ¶ ဝက္ခတိ ‘‘အဋ္ဌကထာသု (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၆) ပန ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနေ…ပေ… ပမာဏမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပါဠိယာ န သမေတီ’’တိ စ ‘‘ယသ္မာ ပနိဒံ သိက္ခာပဒံ အညဿတ္ထာယ ဝိညာပနဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ပညတ္တံ၊ တသ္မာ ဣဓ ‘အညဿတ္ထာယာ’တိ န ဝုတ္တ’’န္တိ စ။ ဝိကပ္ပနုပဂစီဝရတာ၊ သမယာဘာဝေါ၊ အညာတကဝိညတ္တိ၊ တာယ စ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

‘‘တဉ္စေ အညာတကော ဂဟပတိ ဝါ ဂဟပတာနီ ဝါ ဗဟူဟိ စီဝရေဟိ အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရေယျ၊ သန္တရုတ္တရပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တတော စီဝရံ သာဒိတဗ္ဗံ၊ တတော စေ ဥတ္တရိ သာဒိယေယျ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဣမသ္မိံ တဒုတ္တရိသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၅၂၃) အဘိဟဋ္ဌုန္တိ ဧတ္ထ အဘီတိ ဥပသဂ္ဂေါ၊ ဟရိတုန္တိ အတ္ထော၊ ဂဏှိတုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဝါရေယျာတိ ဣစ္ဆာပေယျ၊ ဣစ္ဆံ ရုစိံ ¶ ဥပ္ပာဒေယျ ဝဒေယျ နိမန္တေယျာတိ အတ္ထော။ အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရေန္တေန ပန ယထာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တံ အာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ယာဝတ္တကံ ဣစ္ဆသိ၊ တာဝတ္တကံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဧဝမဿ ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ယထာ ‘‘နေက္ခမ္မံ ဒဋ္ဌု ခေမတော’’တိ ဧတ္ထ ဒိသွာတိ အတ္ထော၊ ဧဝမိဓပိ အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရေယျာတိ အဘိဟရိတွာ ပဝါရေယျာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကာယာဘိဟာရော ဝါစာဘိဟာရောတိ ဒုဝိဓော အဘိဟာရော။ ကာယေန ဝါ ဟိ ဝတ္ထာဒီနိ အဘိဟရိတွာ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ‘‘ယတ္တကံ ဣစ္ဆသိ၊ တတ္တကံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒန္တော ပဝါရေယျ၊ ဝါစာယ ဝါ ‘‘အမှာကံ ဒုဿကောဋ္ဌာဂါရံ ပရိပုဏ္ဏံ၊ ယတ္တကံ ဣစ္ဆသိ၊ တတ္တကံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒန္တော ပဝါရေယျ၊ တဒုဘယမ္ပိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။

သန္တရုတ္တရပရမန္တိ သအန္တရံ ဥတ္တရံ ပရမံ အဿ စီဝရဿာတိ သန္တရုတ္တရပရမံ၊ နိဝါသနေန သဒ္ဓိံ ပါရုပနံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ အဿာတိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတော စီဝရံ သာဒိတဗ္ဗန္တိ တတော အဘိဟဋစီဝရတော ဧတ္တကံ စီဝရံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ န ဣတော ပရန္တိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန အစ္ဆိန္နသဗ္ဗစီဝရေန တေစီဝရိကေနေဝ ဘိက္ခုနာ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ အညေန အညထာပိ၊ တသ္မာ တံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ တီဏိ နဋ္ဌာနိ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေနဿ ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တံ။

တတြာယံ ဝိနိစ္ဆယော – ယဿ တီဏိ နဋ္ဌာနိ၊ တေန ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနိ၊ ဧကံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ပါရုပိတွာ အညံ သဘာဂဋ္ဌာနတော ပရိယေသိဿတိ။ ယဿ ဒွေ နဋ္ဌာနိ၊ တေန ဧကံ သာဒိတဗ္ဗံ။ သစေ ပကတိယာဝ သန္တရုတ္တရေန စရတိ၊ ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနိ၊ ဧဝံ ဧကံ သာဒိယန္တေနေဝ သမော ဘဝိဿတိ။ ယဿ တီသု ဧကံ နဋ္ဌံ၊ န သာဒိတဗ္ဗံ။ ယဿ ပန ဒွီသု ဧကံ နဋ္ဌံ၊ ဧကံ သာဒိတဗ္ဗံ။ ယဿ ဧကံယေဝ ဟောတိ၊ တဉ္စ နဋ္ဌံ၊ ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနိ။ ဘိက္ခုနိယာ ပန ပဉ္စသုပိ နဋ္ဌေသု ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနိ၊ စတူသု နဋ္ဌေသု ဧကံ သာဒိတဗ္ဗံ၊ တီသု နဋ္ဌေသု ကိဉ္စိ န သာဒိတဗ္ဗံ၊ ကော ပန ဝါဒေါ ဒွီသု ဝါ ဧကသ္မိံ ဝါ။ ယေန ကေနစိ ဟိ သန္တရုတ္တရပရမတာယ ဌာတဗ္ဗံ၊ တတော ဥတ္တရိ န လဗ္ဘတီတိ ဣဒမေတ္ထ လက္ခဏံ။

သေသကံ အာဟရိဿာမီတိ ဒွေ စီဝရာနိ ကတွာ သေသံ ပုန အာဟရိဿာမီတိ အတ္ထော။ န အစ္ဆိန္နကာရဏာတိ ဗာဟုသစ္စာဒိဂုဏဝသေန ဒေန္တိ။ ဉာတကာနန္တိအာဒီသု ဉာတကာနံ ဒေန္တာနံ သာဒိယန္တဿ၊ ပဝါရိတာနံ ဒေန္တာနံ သာဒိယန္တဿ၊ အတ္တနော ဓနေန သာဒိယန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာသု ပန ‘‘ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနေ ပကတိယာ ဗဟုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ အစ္ဆိန္နကာရဏာ ပမာဏမေဝ ¶ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပါဠိယာ န သမေတိ။ ယသ္မာ ပနိဒံ သိက္ခာပဒံ အညဿတ္ထာယ ဝိညာပနဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ပညတ္တံ၊ တသ္မာ ဣဓ ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ သမုဋ္ဌာနာဒီသု ဣဒမ္ပိ ဆသမုဋ္ဌာနံ ¶ ၊ ကိရိယံ၊ နောသညာဝိမောက္ခံ၊ အစိတ္တကံ၊ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ၊ ကာယကမ္မဝစီကမ္မံ၊ တိစိတ္တံ၊ တိဝေဒနန္တိ။

သတ္တမေ ပါဠိယံ ပဂ္ဂါဟိကသာလန္တိ ဒုဿဝါဏိဇကာနံ အာပဏံ၊ ‘‘ပဂ္ဂါဟိတသာလ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ အဘီတိ ဥပသဂ္ဂေါတိ တဿ ဝိသေသတ္ထာဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဟရိတုန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ဝရသဒ္ဒဿ ဣစ္ဆာယံ ဝတ္တမာနတ္တာ အာဟ ‘‘ဣစ္ဆာပေယျာ’’တိ။ ဒဋ္ဌု ခေမတောတိ ဧတ္ထ ဂါထာဗန္ဓဝသေန အနုနာသိကလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သအန္တရန္တိ အန္တရဝါသကသဟိတံ။ ဥတ္တရန္တိ ဥတ္တရာသင်္ဂံ။ အဿ စီဝရဿာတိ သာဒိတဗ္ဗစီဝရဿ။ အစ္ဆိန္နသဗ္ဗစီဝရေနာတိ အစ္ဆိန္နာနိ သဗ္ဗာနိ တီဏိ စီဝရာနိ အဿာတိ အစ္ဆိန္နသဗ္ဗစီဝရော၊ တေနာတိ အတ္ထော။ ယဿ ဟိ အစ္ဆိန္ဒနသမယေ တီဏိ စီဝရာနိ သန္နိဟိတာနိ ဟောန္တိ၊ တာနိ သဗ္ဗာနိ အစ္ဆိန္နာနီတိ သော ‘‘အစ္ဆိန္နသဗ္ဗစီဝရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝ ‘‘အစ္ဆိန္နသဗ္ဗစီဝရေန တေစီဝရိကေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေစီဝရိကေနာတိ ဟိ အစ္ဆိန္ဒနသမယေ တိစီဝရဿ သန္နိဟိတဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဝိနယေ တေစီဝရိကာဘာဝံ၊ ဓုတင်္ဂတေစီဝရိကဘာဝံ ဝါ သန္ဓာယ။ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ‘‘သန္တရုတ္တရပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တတော စီဝရံ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တဝိဓိနာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ အညေနာတိ အစ္ဆိန္နအသဗ္ဗစီဝရေန။ ယဿ တီသု စီဝရေသု ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ စီဝရာနိ အစ္ဆိန္နာနိ ဟောန္တိ၊ တေနာတိ အတ္ထော။ အညထာပီတိ ‘‘သန္တရုတ္တရပရမ’’န္တိ ဝုတ္တဝိဓာနတော အညထာပိ။ ယဿ ဟိ တီသု ဒွေ စီဝရာနိ အစ္ဆိန္နာနိ ဟောန္တိ၊ ဧကံ သာဒိတဗ္ဗံ၊ ဧကသ္မိံ အစ္ဆိန္နေ န သာဒိတဗ္ဗန္တိ န တဿ သန္တရုတ္တရပရမသာဒိယနံ သမ္ဘဝတိ။ အယမေဝ စ အတ္ထော ပဒဘာဇနေန ဝိဘာဝိတော။ တေနာဟ ‘‘တံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတု’’န္တိ။

ကေစိ ပန ‘‘တေစီဝရိကေနာတိ ဝုတ္တတ္တာ တိစီဝရံ ပရိက္ခာရစောဠဝသေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတော တသ္မိံ နဋ္ဌေ ဗဟူနိပိ ဂဟေတုံ လဘတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဒဘာဇနဿ ဟိ ¶ အဓိပ္ပာယံ ဒဿေန္တေန ယသ္မာ ပန ‘‘အစ္ဆိန္နသဗ္ဗစီဝရေန…ပေ… တံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ပဒဘာဇနေ စ န တာဒိသော အတ္ထော ဥပလဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ တံ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ ယမ္ပိ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ တတုတ္တရိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ ‘‘ယဿ အဓိဋ္ဌိတတိစီဝရဿ တီဏိ နဋ္ဌာနီ’’တိ၊ တတ္ထပိ အဓိဋ္ဌိတဂ္ဂဟဏံ သရူပကထနမတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ န ပန တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌိတစီဝရဿေဝါတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ တထာ အတ္ထဿာသမ္ဘဝတော ¶ ။ န ဟိ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌိတစီဝရဿေဝ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တန္တိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ပုရိမသိက္ခာပဒေန ဟိ အစ္ဆိန္နစီဝရဿ အညာတကဝိညတ္တိယာ အနုညာတတ္တာ ပမာဏံ အဇာနိတွာ ဝိညာပနဝတ္ထုသ္မိံ ပမာဏတော သာဒိယနံ အနုဇာနန္တေန ဘဂဝတာ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ၊ တသ္မာ ပရိက္ခာရစောဠိကဿ ဗဟုမ္ပိ သာဒိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အယမတ္ထော နေဝ ပါဠိယာ သမေတိ၊ န စ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယံ အနုလောမေတိ။

ယဿ တီဏိ နဋ္ဌာနိ၊ တေန ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနီတိ ဧတ္ထ ယဿ တိစီဝရတော အဓိကမ္ပိ စီဝရံ အညတ္ထ ဌိတံ အတ္ထိ၊ တဒါ တဿ စီဝရဿ အလဗ္ဘနီယဘာဝတော တေနပိ သာဒိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပကတိယာဝ သန္တရုတ္တရေန စရတီတိ သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝသေန ဝါ အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိဝသေန ဝါ တတိယဿ အလာဘေန ဝါ စရတိ။ ‘‘ဒွေ နဋ္ဌာနီ’’တိ အဓိကာရတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနီ’’တိ။ ဧကံ သာဒိယန္တေနေဝ သမော ဘဝိဿတီတိ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ ဒွီသု နဋ္ဌေသု ဧကံ သာဒိယန္တေန သမော ဘဝိဿတိ ဥဘိန္နမ္ပိ သန္တရုတ္တရပရမတာယ အဝဋ္ဌာနတော။ ယဿ ဧကံယေဝ ဟောတီတိ အညေန ကေနစိ ကာရဏေန ဝိနဋ္ဌသေသစီဝရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

‘‘သေသကံ တုမှေဝ ဟောတူတိ ဒေန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပမာဏယုတ္တံ ဂဏှိဿာမ၊ သေသကံ အာဟရိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ¶ ဂဟေတွာ ဂမနသမယေပိ ‘‘သေသကမ္ပိ တုမှာကံယေဝ ဟောတူ’’တိ ဝဒန္တိ၊ လဒ္ဓကပ္ပိယမေဝ။ ပဝါရိတာနန္တိ အစ္ဆိန္နကာလတော ပုဗ္ဗေယေဝ ပဝါရိတာနံ။ ပါဠိယာ န သမေတီတိ သန္တရုတ္တရပရမတော ဥတ္တရိ သာဒိယနေ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ‘‘အနာပတ္တိ ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ န သမေတိ။ သန္တရုတ္တရပရမံ သာဒိယန္တဿ ဟိ အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂေါယေဝ နတ္ထိ၊ သတိ စ သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂေ အနာပတ္တိ ယုတ္တာ ဒဿေတုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ကေစိ ပန ‘‘ပမာဏမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ သလ္လေခဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

ယသ္မာ ပနိဒံ…ပေ… န ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထာယမဓိပ္ပာယော – ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ ဝုစ္စမာနေ အညေသံ အတ္ထာယ ပမာဏံ အတိက္ကမိတွာပိ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အာပဇ္ဇတိ၊ တဉ္စ အညဿတ္ထာယ ဝိညာပနဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တတ္တာ ဝတ္ထုနာ သံသန္ဒိယမာနံ န သမေတိ။ န ဟိ ယံ ဝတ္ထုံ နိဿာယ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ၊ တသ္မိံယေဝ အနာပတ္တိဝစနံ ယုတ္တန္တိ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန တီသုပိ ‘‘ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ အတ္တနော သာဒိယနပဋိဗဒ္ဓတာဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ‘အညဿတ္ထာယာ’တိ ဝတ္တုံ ဩကာသောယေဝ နတ္ထိ၊ တသ္မာ န ဝုတ္တ’’န္တိ ကထိတံ။ ဣဓ ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ အဝုတ္တတ္တာ အညေသံ အတ္ထာယ ¶ ဉာတကပဝါရိတေသု အဓိကံ ဝိညာပေန္တဿ အာပတ္တီတိ စေ? န၊ တတ္ထ ပုရိမသိက္ခာပဒေနေဝ အနာပတ္တိသိဒ္ဓိတော။ တတုတ္တရိတာ၊ အစ္ဆိန္နာဒိကာရဏတာ၊ အညာတကဝိညတ္တိ၊ တာယ စ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၂၂-၅၂၄) ပန ‘‘ပါဠိယံ ပဂ္ဂါဟိကသာလန္တိ ဒုဿာပဏံ။ တဉှိ ဝါဏိဇကေဟိ ဒုဿာနိ ပဂ္ဂဟေတွာ ဒဿနဋ္ဌာနတာယ ‘ပဂ္ဂါဟိကသာလာ’တိ ဝုစ္စတိ။ အဿ စီဝရဿာတိ သာဒိတဗ္ဗစီဝရဿ။ တေစီဝရိကေနာတိ ဣမိနာ အစ္ဆိန္နတိစီဝရတော အညဿ ဝိဟာရာဒီသု နိဟိတဿ စီဝရဿ အဘာဝံ ဒဿေတိ ¶ ။ ယဒိ ဘဝေယျ၊ ဝိညာပေတုံ န ဝဋ္ဋေယျ၊ တာဝကာလိကံ နိဝါသေတွာ အတ္တနော စီဝရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တာဝကာလိကမ္ပိ အလဘန္တဿ ဘူတဂါမဝိကောပနံ ကတွာ တိဏပဏ္ဏေဟိ ဆဒနံ ဝိယ ဝိညာပနမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ အညေနာတိ အစ္ဆိန္နအသဗ္ဗစီဝရေန။ ‘ဒွေ နဋ္ဌာနီ’တိ အဓိကာရတော ဝုတ္တံ ‘ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနီ’တိ။ ပါဠိယာ န သမေတီတိ ‘အနာပတ္တိ ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’န္တိ (ပါရာ။ ၅၂၆) ဣမာယ ပါဠိယာ န သမေတိ တတုတ္တရိ ဝိညာပနအာပတ္တိပ္ပသင်္ဂေ ဧဝ ဝုတ္တတ္တာ။ အညဿတ္ထာယာတိ န ဝုတ္တန္တိ ဣဒံ အညဿတ္ထာယ တတုတ္တရိ ဝိညာပနေ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ တဉ္စ ပါစိတ္တိယံ ယေသံ အတ္ထာယ ဝိညာပေတိ၊ တေသံ ဝါ သိယာ ဝိညာပကဿေဝ ဝါ၊ န တာဝ တေသံ၊ တေဟိ အဝိညာပိတတ္တာ၊ နာပိ ဝိညာပကဿ၊ အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိဿ အဝိညတ္တတ္တာ။ တသ္မာ အညဿတ္ထာယ ဝိညာပေန္တဿပိ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ န ဒိဿတိ။ ပါဠိယံ ပန ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ အတ္တနော သာဒိယနပဋိဗဒ္ဓတာဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ‘အညဿတ္ထာယာ’တိ အနာပတ္တိဝါရေ န ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ၊ တဉ္စ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတုတ္တရိစီဝရတာ၊ အစ္ဆိန္နာဒိကာရဏတာ၊ အညာတကဝိညတ္တိ၊ တာယ စ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနီ’’တိ။

ဣဒံ တတုတ္တရိသိက္ခာပဒဝိနိစ္ဆယံ အာစရိယေန အဝုတ္တမ္ပိ အစ္ဆိန္နစီဝရာဓိကာရေယေဝ ပဝတ္တတ္တာ အမှေဟိ ဂဟိတံ၊ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဿ သမယေသု အစ္ဆိန္နစီဝရကာလေ အညာတကာနံ ဝိညာပေတဗ္ဗဘာဝေါ ဘဂဝတာ ဝုတ္တော၊ တေဟိ ဒိန္နစီဝရဿ မတ္တသော ဂဟိတဘာဝေါ တတုတ္တရိသိက္ခာပဒေန ဝုတ္တော။ တသ္မာ အစ္ဆိန္နစီဝရအဓိကာရောယေဝ ဟောတီတိ။

ဣတော ¶ ¶ ပရံ အစ္ဆိန္ဒနသာမညေန စီဝရအစ္ဆိန္ဒနဝိနိစ္ဆယံ ဝက္ခာမ – တတ္ထ ယမ္ပိ တျာဟန္တိ ယမ္ပိ တေ အဟံ။ သော ကိရ ‘‘မမ ပတ္တစီဝရဥပါဟနပစ္စတ္ထရဏာနိ ဝဟန္တော မယာ သဒ္ဓိံ စာရိကံ ပက္ကမိဿတီ’’တိ အဒါသိ။ တေနေဝမာဟ ‘‘မယာ သဒ္ဓိံ ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကမိဿတီ’’တိ။ အစ္ဆိန္ဒီတိ ဗလက္ကာရေန အဂ္ဂဟေသိ၊ သကသညာယ ဂဟိတတ္တာ ပနဿ ပါရာဇိကံ နတ္ထိ၊ ကိလမေတွာ ဂဟိတတ္တာ အာပတ္တိ ပညတ္တာ။

သယံ အစ္ဆိန္ဒတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယန္တိ ဧကံ စီဝရံ ဧကာဗဒ္ဓါနိ စ ဗဟူနိ အစ္ဆိန္ဒတော ဧကာ အာပတ္တိ၊ ဧကတော အဗဒ္ဓါနိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဌိတာနိ ဗဟူနိ အစ္ဆိန္ဒတော၊ ‘‘သင်္ဃာဋိံ အာဟရ၊ ဥတ္တရာသင်္ဂံ အာဟရာ’’တိ ဧဝံ အာဟရာပယတော စ ဝတ္ထုဂဏနာယ အာပတ္တိယော။ ‘‘မယာ ဒိန္နာနိ သဗ္ဗာနိ အာဟရာ’’တိ ဝဒတောပိ ဧကဝစနေနေဝ သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော။

အညံ အာဏာပေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ‘‘စီဝရံ ဂဏှာ’’တိ အာဏာပေတိ၊ ဧကံ ဒုက္ကဋံ။ အာဏတ္တော ဗဟူနိ ဂဏှာတိ၊ ဧကံ ပါစိတ္တိယံ။ ‘‘သင်္ဃာဋိံ ဂဏှ၊ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဂဏှာ’’တိ ဝဒတော ဝါစာယ ဝါစာယ ဒုက္ကဋံ။ ‘‘မယာ ဒိန္နာနိ သဗ္ဗာနိ ဂဏှာ’’တိ ဝဒတော ဧကဝါစာယ သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော။

အညံ ပရိက္ခာရန္တိ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမံ စီဝရံ ဌပေတွာ ယံ ကိဉ္စိ အန္တမသော သူစိမ္ပိ။ ဝေဌေတွာ ဌပိတသူစီသုပိ ဝတ္ထုဂဏနာယ ဒုက္ကဋာနိ။ သိထိလဝေဌိတာသု ဧဝံ။ ဂါဠှံ ကတွာ ဗဒ္ဓါသု ပန ဧကမေဝ ဒုက္ကဋန္တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ သူစိဃရေ ပက္ခိတ္တာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ထဝိကာယ ပက္ခိပိတွာ သိထိလဗဒ္ဓဂါဠှဗဒ္ဓေသု တိကဋုကာဒီသု ဘေသဇ္ဇေသုပိ ဧသေဝ နယော။

သော ဝါ ဒေတီတိ ‘‘ဘန္တေ၊ တုမှာကံယေဝ ဣဒံ သာရုပ္ပ’’န္တိ ဧဝံ ဝါ ဒေတိ။ အထ ဝါ ပန ‘‘အာဝုသော၊ မယံ တုယှံ ‘ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ¶ ကရိဿတိ၊ အမှာကံ သန္တိကေ ဥပဇ္ဈံ ဂဏှိဿတိ၊ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏိဿတီ’တိ စီဝရံ အဒမှာ၊ သောဒါနိ တွံ န ဝတ္တံ ကရောသိ၊ န ဥပဇ္ဈံ ဂဏှာသိ၊ န ဓမ္မံ ပရိယာပုဏာသီ’’တိ ဧဝမာဒီဟိ ဝုတ္တော ‘‘ဘန္တေ၊ စီဝရတ္ထာယ မညေ ဘဏထ၊ ဣဒံ ¶ ဝေါ စီဝရ’’န္တိ ဒေတိ၊ ဧဝမ္ပိ သော ဝါ ဒေတိ။ ဒိသာပက္ကန္တံ ဝါ ပန ဒဟရံ ‘‘နိဝတ္တေထ န’’န္တိ ဘဏတိ၊ သော န နိဝတ္တတိ။ ‘‘စီဝရံ ဂဟေတွာ ရုန္ဓထာ’’တိ ဧဝံ စေ နိဝတ္တတိ၊ သာဓု။ သစေ ‘‘ပတ္တစီဝရတ္ထာယ မညေ တုမှေ ဘဏထ၊ ဂဏှထ န’’န္တိ ဒေတိ၊ ဧဝမ္ပိ သောယေဝ ဒေတိ။ ဝိဗ္ဘန္တံ ဝါ ဒိသွာ ‘‘မယံ တုယှံ ‘ဝတ္တံ ကရိဿတီ’တိ ပတ္တစီဝရံ အဒမှာ၊ သောဒါနိ တွံ ဝိဗ္ဘမိတွာ စရသီ’’တိ ဝဒတိ၊ ဣတရော ‘‘ဂဏှထ တုမှာကံ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ ဒေတိ၊ ဧဝမ္ပိ သော ဝါ ဒေတိ။ ‘‘မမ သန္တိကေ ဥပဇ္ဈံ ဂဏှန္တဿေဝ တေ ဒေမိ၊ အညတ္ထ ဂဏှန္တဿ န ဒေမိ။ ဝတ္တံ ကရောန္တဿေဝ ဒေမိ၊ အကရောန္တဿ န ဒေမိ။ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တဿေဝ ဒေမိ၊ အပရိယာပုဏန္တဿ န ဒေမိ။ အဝိဗ္ဘမန္တဿေဝ ဒေမိ၊ ဝိဗ္ဘမန္တဿ န ဒေမီ’’တိ ဧဝံ ပန ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဒဒတော ဒုက္ကဋံ၊ အာဟရာပေတုံ ပန ဝဋ္ဋတိ။ စဇိတွာ ဒိန္နံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အယံ သမန္တပါသာဒိကတော ဥဒ္ဓဋဝိနိစ္ဆယော။

ယမ္ပိ တျာဟန္တိ ဧတ္ထ ယန္တိ ကာရဏဝစနံ၊ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော – ‘‘မယာ သဒ္ဓိံ ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကမိဿတီတိ ယံ ကာရဏံ နိဿာယ အဟံ တေ၊ အာဝုသော၊ စီဝရံ အဒါသိံ၊ တံ န ကရောသီ’’တိ ကုပိတော အနတ္တမနော အစ္ဆိန္ဒီတိ။ ယန္တိ ဝါ စီဝရံ ပရာမသတိ။ တတ္ထ ‘‘မယာ သဒ္ဓိံ ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကမိဿတီတိ ယမ္ပိ တေ အဟံ စီဝရံ အဒါသိံ၊ တံ စီဝရံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ကုပိတော အနတ္တမနော အစ္ဆိန္ဒီတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

အာဏတ္တော ¶ ဗဟူနိ ဂဏှာတိ၊ ဧကံ ပါစိတ္တိယန္တိ ‘‘စီဝရံ ဂဏှာ’’တိ အာဏတ္တိယာ ဧကစီဝရဝိသယတ္တာ ဧကမေဝ ပါစိတ္တိယံ။ ဝါစာယ ဝါစာယ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ အစ္ဆိန္နေသု ဝတ္ထုဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာနိ။ ဧကဝါစာယ သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယောတိ ဣဒံ အစ္ဆိန္နေသု ဝတ္ထုဂဏနာယ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ပါစိတ္တိယာပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အာဏတ္တိယာ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ပန ဒုက္ကဋံ ဧကမေဝ။

ဧဝန္တိ ဣမိနာ ‘‘ဝတ္ထုဂဏနာယ ဒုက္ကဋာနီ’’တိ ဣဒံ ပရာမသတိ။ ဧသေဝ နယောတိ သိထိလံ ဂါဠှဉ္စ ပက္ခိတ္တာသု အာပတ္တိယာ ဗဟုတ္တံ ဧကတ္တဉ္စ အတိဒိသတိ။

အာဝုသော မယန္တိအာဒီသု ဂဏှိတုကာမတာယ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ တေနေဝ ဒိန္နတ္တာ အနာပတ္တိ။ အမှာကံ ¶ သန္တိကေ ဥပဇ္ဈံ ဂဏှိဿတီတိ ဣဒံ သာမဏေရဿပိ ဒါနံ ဒီပေတိ၊ တသ္မာ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ‘‘ဘိက္ခုဿ သာမံ စီဝရံ ဒတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ အနုပသမ္ပန္နကာလေ ဒတွာပိ ဥပသမ္ပန္နကာလေ အစ္ဆိန္ဒန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အစ္ဆိန္ဒနသမယေ ဥပသမ္ပန္နဘာဝေါယေဝ ဟေတ္ထ ပမာဏံ။ ဒေတီတိ တုဋ္ဌော ဝါ ကုပိတော ဝါ ဒေတိ။ ရုဒ္ဓထာတိ နိဝါရေထ။ ဧဝံ ပန ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ဧဝံ ဒိန္နံ န တာဝ ‘‘တဿ သန္တက’’န္တိ အနဓိဋ္ဌဟိတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဟရာပေတုံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ဧဝံ ဒိန္နံ ဘတိသဒိသတ္တာ အာဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ စဇိတွာ ဒိန္နန္တိ ဝုတ္တနယေန အဒတွာ အနပေက္ခေန ဟုတွာ တဿေဝ ဒိန္နံ။ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗောတိ သကသညာယ ဝိနာ ဂဏှန္တော ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃာပေတွာ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော။ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမစီဝရတာ၊ သာမံ ဒိန္နတာ၊ သကသညိတာ၊ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ ကောဓဝသေန အစ္ဆိန္ဒနံ ဝါ အစ္ဆိန္ဒာပနံ ဝါတိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ အယံ သာရတ္ထဒီပနီပါဌော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၃၅)။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ¶ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၃၁) ပန ‘‘ယမ္ပိ…ပေ… အစ္ဆိန္ဒီတိ ဧတ္ထ ယံ တေ အဟံ စီဝရံ အဒါသိံ၊ တံ ‘မယာ သဒ္ဓိံ ပက္ကမိဿတီ’တိ သညာယ အဒါသိံ၊ န အညထာတိ ကုပိတော အစ္ဆိန္ဒီတိ ဧဝံ အဇ္ဈာဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧကံ ဒုက္ကဋန္တိ ယဒိ အာဏတ္တော အဝဿံ အစ္ဆိန္ဒတိ၊ အာဏတ္တိက္ခဏေ ဧဝ ပါစိတ္တိယံ။ ယဒိ န အစ္ဆိန္ဒတိ၊ တဒါ ဧဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကဝါစာယ သမ္ဗဟုလာပတ္တိယောတိ ယဒိ အာဏတ္တော အနန္တရာယေန အစ္ဆိန္ဒတိ၊ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ဝတ္ထုဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာပတ္တိယော ပယောဂကရဏက္ခဏေယေဝ အာပတ္တိယာ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော၊ စီဝရံ ပန အစ္ဆိန္နေယေဝ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ ယဒိ သော န အစ္ဆိန္ဒတိ၊ အာဏတ္တိက္ခဏေ ဧကမေဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝမညတ္ထပိ ဤဒိသေသု နယော ဉာတဗ္ဗော။ ဥပဇ္ဈံ ဂဏှိဿတီတိ သာမဏေရဿ ဒါနံ ဒီပေတိ၊ တေန စ သာမဏေရကာလေ ဒတွာ ဥပသမ္ပန္နကာလေ အစ္ဆိန္ဒတောပိ ပါစိတ္တိယံ ဒီပေတိ။ ‘‘ဘိက္ခုဿ သာမံ စီဝရံ ဒတွာ’’တိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ။ အာဟရာပေတုံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ကမ္မေ အကတေ ဘတိသဒိသတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမစီဝရတာ၊ သာမံ ဒိန္နတာ၊ သကသညိတာ၊ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ ကောဓဝသေန အစ္ဆိန္ဒနံ ဝါ အစ္ဆိန္ဒာပနံ ဝါတိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၆။ ပဋိဘာနစိတ္တကထာယံ ¶ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ သုဝိညေယျန္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ န ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ၊ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၉၉) ပန ‘‘ကရောဟီတိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဏတ္တိယာ ဧဝ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ဒွါရပါလံ ‘ကိံ န ကရောသီ’တိအာဒိနာ ပရိယာယေန ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဇာတကပကရဏန္တိ ဇာတကပဋိသံယုတ္တံ ဣတ္ထိပုရိသာဒိ ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ အဓိပ္ပေတံ။ ‘ပရေဟိ ကာရာပေတု’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဗုဒ္ဓရူပမ္ပိ သယံ ကာတုံ န လဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၇။ ဝိပ္ပကတဘောဇနကထာယမ္ပိ ¶ သာရတ္ထဒီပနီ ဝိမတိဝိနောဒနီ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာသု န ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ။ ပဌမံ ကတံ ပကတံ၊ ဝိ အနိဋ္ဌိတံ ပကတံ ဝိပ္ပကတံ၊ ဝိပ္ပကတံ ဘောဇနံ ယေန သော ဝိပ္ပကတဘောဇနော၊ ပဌမံ ဘုဉ္ဇိတွာ အနိဋ္ဌိတဘောဇနကိစ္စော ဘိက္ခု။ ဝုတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဝိသိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ရိတ္တဟတ္ထမ္ပိ ဥဋ္ဌာပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဝိပ္ပကတဘောဇနောယေဝ ဟိ သော ဟောတီ’’တိ၊ ယာဂုခဇ္ဇကာဒီသုပိ ပီတေသု ခါဒိတေသုပိ ဘတ္တဿ အဘုတ္တတ္တာ အနိဋ္ဌိတဘောဇနကိစ္စော ဟောတိ။ ပဝါရိတော ဟောတိ၊ တေန ဝတ္တဗ္ဗောတိ ပဝါရိတေန အာသနာ ဝုဋ္ဌိတေန ဘုဉ္ဇိတုံ အလဘမာနတ္တာ အတ္တနော သန္တိကေ ဥဒကေ အသန္တေ ဝတ္တဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

၈။ ဥဒ္ဒိသန္တဥဒ္ဒိသာပနကထာယံ ဥဒ္ဒိသန္တေနာတိ ဥဒ္ဒေသံ ဒေန္တေန၊ ပါဠိံ ဝါစေန္တေနာတိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဒိသာပေန္တေနာတိ ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှန္တေန၊ ပါဠိံ ဝါစာပေန္တေနာတိ အတ္ထော။ ဥစ္စတရေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန သမာနာသနံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ နီစတရေပီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

၉။ တိဝဿန္တရိကကထာယံ တီဏိ ဝဿာနိ တိဝဿံ၊ တီဏိ ဝါ ဝဿာနိ တိဝဿာနိ၊ တိဝဿာနံ ¶ အန္တရံ တိဝဿန္တရံ၊ တိဝဿန္တရေ ဌိတောတိ တိဝဿန္တရော၊ တေန တိဝဿန္တရေန၊ အန္တရ-သဒ္ဒေါ မဇ္ဈတ္ထဝါစကော၊ ဏ-ပစ္စယော ဌိတတ္ထေ။ တေနာဟ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃၂၀) ‘‘တိဝဿန္တရေနာတိ တိဏ္ဏံ ဝဿာနံ ¶ အန္တော ဌိတေနာ’’တိ။ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၀) ပန သရူပမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘တိဝဿန္တရော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမေ သဗ္ဗေတိ သဗ္ဗေ တိဝိဓာ ဣမေ သမာနာသနိကာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

၁၀။ ဒီဃာသနကထာယံ သံဟာရိမံ ဝါတိ သံဟရိတုံ ယုတ္တံ ကဋသာရကာဒိ။ အသံဟာရိမံ ဝါတိ သံဟရိတုံ အသက္ကုဏေယျံ ပါသာဏာဒိ အာသနံ။ တေနာဟ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၂၀) ‘‘ဒီဃာသနံ နာမ မဉ္စပီဌဝိနိမုတ္တံ ယံ ကိဉ္စိ တိဏ္ဏန္နံ ဧကတော သုခံ နိသီဒိတုံ ပဟောတီ’’တိ။ ကသ္မာ ပန ‘‘တိဏ္ဏန္နံ ပဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ နနု ဒွိန္နံ ပဟောနကာသနမ္ပိ ဒီဃမေဝါတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ…ပေ… ဧတ္တကံ ပစ္ဆိမံ ဒီဃာသနန္တိ ဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဒွိန္နံ ပဟောနကေ ဟိ အဒီဃာသနေ သမာနာသနိကေဟေဝ သဟ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တိဏ္ဏန္နံ ပဟောနကတော ပဋ္ဌာယ ဂဟိတေ ဒီဃာသနေ ပန အသမာနာသနိကေဟိပိ သဟ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယဒိ ဧဝံ ပဏ္ဍကာဒီဟိပိ သဟ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋေယျာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဌပေတွာ ပဏ္ဍက’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ အတ္ထော သုဝိညေယျောဝ။

၁၁။ ဂိလာနုပဋ္ဌာနကထာယံ ပလိပန္နောတိ နိမုဂ္ဂေါ၊ မက္ခိတောတိ အတ္ထော။ ဥစ္စာရေတွာတိ ဥက္ခိပိတွာ။ သမာနာစရိယကောတိ ဧတ္ထ ‘‘သစေပိ ဧကဿ အာစရိယဿ ဧကော အန္တေဝါသိကော ဟောတိ၊ ဧကော သဒ္ဓိဝိဟာရိကော၊ ဧတေပိ အညမညံ သမာနာစရိယကာ ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဘေသဇ္ဇံ ယောဇေတုံ အသမတ္ထော ဟောတီတိ ဝေဇ္ဇေန ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဘေသဇ္ဇံ ¶ ဂဟေတွာ ဣမိနာ ယောဇေတွာ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တေ တထာ ကာတုံ အသမတ္ထောတိ အတ္ထော။ နီဟာတုန္တိ နီဟရိတုံ၊ ဆဍ္ဍေတုန္တိ အတ္ထော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၆၅-၃၆၆) ပန ‘‘ဘူမိယံ ပရိဘဏ္ဍံ အကာသီတိ ဂိလာနေန နိပန္နဘူမိယံ ကိလိဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဓောဝိတွာ ဟရိတူပလိတ္တံ ကာရေသီတိ အတ္ထော။ ဘေသဇ္ဇံ ယောဇေတုံ အသမတ္ထောတိ ပရေဟိ ဝုတ္တဝိဓိမ္ပိ ကာတုံ အသမတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၂။ မရဏဝဏ္ဏကထာယံ ¶ မရဏတ္ထိကာဝ ဟုတွာတိ ဣမဿ ကာယဿ ဘေဒေန သဂ္ဂပါပနာဓိပ္ပာယတ္တာ အတ္ထတော မရဏတ္ထိကာဝ ဟုတွာ။ မရဏတ္ထိကဘာဝံ အဇာနန္တာတိ ‘‘ဧဝံ အဓိပ္ပာယိနော မရဏတ္ထိကာ နာမ ဟောန္တီ’’တိ အတ္တနော မရဏတ္ထိကဘာဝံ အဇာနန္တာ။ န ဟိ တေ အတ္တနော စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ န ဇာနန္တိ။ ဝေါဟာရဝသေနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂဝေါဟာရဝသေန၊ မရဏာဓိပ္ပာယဿ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာက္ခဏေ ကရုဏာယ အဘာဝတော ကာရုညေန ပါသေ ဗဒ္ဓသူကရမောစနံ ဝိယ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ယထာယုနာ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ယထာနုသန္ဓိနာတိ ပရိယာယန္တရေန ဝုတ္တံ၊ ယထာနုသန္ဓိနာ ယထာယုပရိစ္ဆေဒေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ယထာနုသန္ဓိနာတိ ယထာနုပ္ပဗန္ဓေန၊ ယာဝ တသ္မိံ ဘဝေ သန္တာနဿ အနုပ္ပဗန္ဓော အဝိစ္ဆိန္နပဝတ္တိ ဟောတိ၊ တာဝ ဌတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၀) ‘‘ဝေါဟာရဝသေနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂဝေါဟာရဝသေန မရဏာဓိပ္ပာယဿ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာက္ခဏေ ကရုဏာယ အဘာဝတော၊ ကာရုညေန ပါသေ ဗဒ္ဓသူကရမောစနံ ဝိယ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘ယထာယုနာ’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ယထာနုသန္ဓိနာတိ ပရိယာယန္တရေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၈၀) ပန ‘‘မရဏတ္ထိကာဝ ဟုတွာတိ ¶ ဣမဿ ကာယဿ ဘေဒေန သဂ္ဂပါပနာဓိပ္ပာယတ္တာ အတ္ထတော မရဏတ္ထိကာဝ ဟုတွာ။ ‘‘ဧဝံအဓိပ္ပာယိနော မရဏတ္ထိကာ နာမ ဟောန္တီ’’တိ အတ္တနော မရဏတ္ထိကဘာဝံ အဇာနန္တာ အာပန္နာ ပါရာဇိကံ။ န ဟိ တေ အတ္တနော စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ န ဇာနန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝေါဟာရဝသေနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝေါဟာရဝသေန၊ သန္နိဋ္ဌာနေ ပနေတံ နတ္ထိ၊ ပါသေ ဗဒ္ဓသူကရမောစနေ ဝိယ န ဟောတိ။ ယထာနုသန္ဓိနာတိ အန္တရာ အမရိတွာတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၃။ အတ္တပါတနကထာယံ ဝိဘတ္တိဗျတ္တယေနာတိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေန။ ဝိသေသာဓိဂမောတိ သမာဓိ ဝိပဿနာ စ။ အတိဝိယ ပါကဋတ္တာ ‘‘ဟတ္ထပ္ပတ္တော ဝိယ ဒိဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပစ္ဆိန္ဒတီတိ ဝိသေသာဓိဂမဿ ဝိက္ခေပေါ မာ ဟောတူတိ အာဟာရံ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ။ ဝိသေသာဓိဂမန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မပဋိလာဘံ။ ဗျာကရိတွာတိ အာရောစေတွာ။ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ၊ န ဝဋ္ဋတီတိ ယသ္မာ သဘာဂါနံ လဇ္ဇီဘိက္ခူနံယေဝ အရိယာ အတ္တနာ အဓိဂတဝိသေသံ တာဒိသေ ကာရဏေ သတိ အာရောစေန္တိ၊ တေ စ ဘိက္ခူ ¶ အပ္ပတိရူပါယ အနေသနာယ ပစ္စယံ န ပရိယေသန္တိ၊ တသ္မာ တေဟိ ပရိယေသိတပစ္စယေ ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပာဒေတွာ အာဟာရံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ သဘာဂါနဉှိ ဗျာကတတ္တာ ဥပစ္ဆိန္ဒိတုံ န လဘတိ။ တေ ဟိ ကပ္ပိယခေတ္တံ အာရောစေန္တိ။ တေနေဝ ‘‘သဘာဂါနဉှိ လဇ္ဇီဘိက္ခူနံ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ ‘ဥပစ္ဆိန္ဒတိ၊ န ဝဋ္ဋတီ’တိ ဣမဿ ကာရဏံ ဒဿေန္တေန ဝုတ္တ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဝိသေသာဓိဂမံ ဗျာကရိတွာတိ ဣဒံ ဝိသေသဿ အဓိဂတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ အဓိဂမန္တရာယံ အာသင်္ကန္တေနေဝ စ အာဟာရုပစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗောတိ အနုညာတတ္တာ အဓိဂတေန န ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိသေသာဓိဂမံ ဗျာကရိတွာ အာဟာရံ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ၊ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိံ ပန အရိယာ အတ္တနာ အဓိဂတဝိသေသံ အညေသံ ¶ အာရောစေန္တီတိ ဣမိဿာ စောဒနာယ ‘‘သဘာဂါနဉှိ လဇ္ဇီဘိက္ခူနံ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အယမေတ္ထ ယုတ္တတရောတိ အမှာကံ ခန္တိ၊ ဂဏ္ဌိပဒေပိ အယမတ္ထော ဒဿိတောယေဝါတိ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၂-၁၈၃) ‘‘ဝိဘတ္တိဗျတ္တယေနာတိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေန။ ဝိသေသာဓိဂမောတိ သမာဓိ ဝိပဿနာ စ။ ဝိသေသာဓိဂမန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မပဋိလာဘံ။ ဗျာကရိတွာတိ အာရောစေတွာ၊ ဣဒဉ္စ ဝိသေသဿ အဓိဂတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အဓိဂတဝိသေသာ ဟိ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနတ္ထံ လဇ္ဇီဘိက္ခူနံ အဝဿံ အဓိဂမံ ဗျာကရောန္တိ၊ အဓိဂတဝိသေသေန ပန အဗျာကရိတွာပိ အာဟာရံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ အဓိဂမန္တရာယဝိနောဒနတ္ထမေဝ အာဟာရုပစ္ဆေဒဿ အနုညာတတ္တာ တဒဓိဂမေ သော န ကာတဗ္ဗောဝ။ ကိံ ပနာဓိဂမံ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ သဘာဂါနဉှီတိအာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၈၁-၁၈၃) ‘‘ဟတ္ထပ္ပတ္တော ဝိယ ဒိဿတိ၊ ‘တဿ ဝိက္ခေပေါ မာ ဟောတူ’တိ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ၊ ဝိသေသာဓိဂမံ ဗျာကရိတွာ တပ္ပဘဝံ သက္ကာရံ လဇ္ဇာယန္တော အာဟာရံ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ သဘာဂါနံ ဗျာကတတ္တာ။ တေ ဟိ ကပ္ပိယခေတ္တံ အာရောစေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၄။ အပ္ပစ္စဝေက္ခိတွာ နိသိန္နကထာယံ အပ္ပဋိဝေက္ခိတွာတိ အနုပပရိက္ခိတွာ။ ဥဒ္ဓံ ဝါ အဓော ဝါ သင်္ကမန္တီတိ ပစ္ဆာ အာဂတာနံ ဩကာသဒါနတ္ထံ နိသိန္နပါဠိယာ ဥဒ္ဓံ ဝါ အဓော ဝါ ဂစ္ဆန္တိ။ ပဋိဝေက္ခဏကိစ္စံ နတ္ထီတိ ပစ္ဆာ အာဂတေဟိ ဥပပရိက္ခဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ ဟေဋ္ဌာ ကိသ္မိဉ္စိ ဝိဇ္ဇမာနေ သာဋကံ ဝလိံ ဂဏှာတီတိ အာဟ ‘‘ယသ္မိံ ဝလိ န ပညာယတီ’’တိ။ ပဋိဝေက္ခဏဉ္စေတံ ¶ ဂိဟီနံ သန္တကေယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၀) ‘‘ဟေဋ္ဌာ ကိသ္မိဉ္စိ ဝိဇ္ဇမာနေ သာဋကံ ဝလိံ ဂဏှာတီတိ အာဟ ¶ ‘ယသ္မိံ ဝလိ န ပညာယတီ’တိ။ ပဋိဝေက္ခဏဉ္စေတံ ဂိဟီနံ သန္တကေ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၈၀) ‘‘အပ္ပဋိဝေက္ခိတွာတိ အဝိစာရေတွာ။ ဟေဋ္ဌိမဘာဂေ ဟိ ကိသ္မိဉ္စိ ဝိဇ္ဇမာနေ ဝလိ ပညာယတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ။

၁၅။ ဒဝါယသိလာဝိဇ္ဈနကထာယံ ဒဝါသဒ္ဒေါ ဟသာဓိပ္ပာယဝါစကော။ ပဋိပုဗ္ဗဝိဓ-ဓာတု ပဝဋ္ဋနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဟသာဓိပ္ပာယေန ပါသာဏော န ပဝဋ္ဋေတဗ္ဗော’’တိ။ သိလာသဒ္ဒဿ ပါသာဏဝါစကတ္တာ သော ဧဝ န ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘န ကေဝလဉ္စာ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ သဗ္ဗေသမ္ပိ အတ္ထာယ န ဝဋ္ဋေယျာတိ အာဟ ‘‘စေတိယာဒီနံ အတ္ထာယာ’’တိအာဒိ။ ဓောဝနဒဏ္ဍကန္တိ ဘဏ္ဍဓောဝနဒဏ္ဍံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၂-၁၈၃) ပန ‘‘ဘဏ္ဍကံ ဝါ ဓောဝန္တာတိ စီဝရံ ဝါ ဓောဝန္တာ။ ဓောဝနဒဏ္ဍကန္တိ စီဝရဓောဝနဒဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၁၆။ ဒါယာလိမ္ပနကထာယံ အလ္လ…ပေ… ပါစိတ္တိယန္တိ သုက္ခဋ္ဌာနေပိ အဂ္ဂိံ ပါတေတွာ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန အာလိမ္ပေန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ဒုက္ကဋန္တိ သုက္ခဋ္ဌာနေ ဝါ သုက္ခံ ‘‘အသုက္ခ’’န္တိ အဝဝတ္ထပေတွာ ဝါ အဂ္ဂိံ ပါတေန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ ကီဠာဓိပ္ပာယေပိ ဧသေဝ နယော၊ ကီဠာဓိပ္ပာယော စ ပဋပဋာယမာနသဒ္ဒဿာဒဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဋိပက္ခဘူတော အဂ္ဂိ ပဋဂ္ဂိ။ ပရိတ္တကရဏန္တိ အာရက္ခကရဏံ။ သယံ ဝါ ဥဋ္ဌိတန္တိ ဝါတေရိတာနံ ဝေဠုအာဒီနံ အညမညသင်္ဃဋ္ဋနေန သမုဋ္ဌိတံ။ နိရုပါဒါနောတိ ဣန္ဓနရဟိတော။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၉၀) ပန ‘‘ခိဍ္ဍာဓိပ္ပာယေနပိ ဒုက္ကဋန္တိ သုက္ခတိဏာဒီသု အဂ္ဂိကရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အလ္လေသု ပန ¶ ကီဠာဓိပ္ပာယေနပိ ကရောန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ပဋိပက္ခဘူတော၊ ပဋိမုခံ ဂစ္ဆန္တော ဝါ အဂ္ဂိ ပဋဂ္ဂိ၊ တဿ အလ္လတိဏာဒီသုပိ ဒါနံ အနုညာတံ။ တံ ဒေန္တေန ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ ဒါဝဂ္ဂိံ ဒိသွာ ဝိဟာရဿ သမန္တတော ဧကက္ခဏေ အကတွာ ဧကဒေသတော ပဋ္ဌာယ ဝိဟာရဿ သမန္တတော သဏိကံ ဈာပေတွာ ယထာ မဟန္တောပိ အဂ္ဂိ ဝိဟာရံ ပါပုဏိတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧဝံ ဝိဟာရဿ သမန္တာ ¶ အဗ္ဘောကာသံ ကတွာ ပဋဂ္ဂိ ဒါတဗ္ဗော။ သော ဍာဝဂ္ဂိနော ပဋိပထံ ဂန္တွာ ဧကတော ဟုတွာ တေန သဟ နိဗ္ဗာတိ။ ပရိတ္တကရဏန္တိ သမန္တာ ရုက္ခတိဏာဒိစ္ဆေဒနပရိခါခဏနာဒိအာရက္ခကရဏံ။ တေနာဟ ‘တိဏကုဋိကာနံ သမန္တာ ဘူမိတစ္ဆန’န္တိအာဒီ’’တိ၊ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၉၀) ပန ‘‘ပရိတ္တန္တိ ရက္ခဏံ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘သမန္တာ ဘူမိတစ္ဆန’န္တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။

၁၇။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကုလာဘတကထာယံ နတ္ထိ သဒ္ဓါ ဧတေသူတိ အဿဒ္ဓါ၊ မစ္ဆရိနော၊ တေသု အဿဒ္ဓေသု။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ယုတ္တာနိ ကုလာနိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကုလာနိ၊ မဇ္ဈေလောပတတိယာတပ္ပုရိသသမာသော၊ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ ဒသဝတ္ထုကာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ယုတ္တကုလာနိ၊ တေသု။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကုလေသု လဘိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အသက္ကစ္စကာရီနံ တေသံ သက္ကစ္စကရဏေန၊ အပ္ပဏီတဒါယီနံ တေသံ ပဏီတဒါနေန ဘဝိတဗ္ဗမေတ္ထ ကာရဏေနာတိ ကာရဏံ ဥပပရိက္ခိတွာဝ ဘုဉ္ဇိတုံ ယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အနုပပရိက္ခိတွာ နေဝ အတ္တနာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ န ပရေသံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ။ ယေန ကာရဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိသမိဿမ္ပိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ကေဝလံ ပိဏ္ဍပါတမေဝါတိ အာဟ ‘‘ယမ္ပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အပိဟိတဝတ္ထုသ္မိမ္ပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတော အညမ္ပိ ဒဿေတိ ဂန္ဓဟလိဒ္ဒါဒိမက္ခိတောတိအာဒိနာ ¶ ။ တတ္ထပိ ကာရဏံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သရီရေ ရောဂဋ္ဌာနာနီ’’တိအာဒိ။

၁၈။ ဂေါပကဒါနကထာယံ ပရေသံ သန္တကံ ဂေါပေတိ ရက္ခတီတိ ဂေါပကော၊ တဿ ဒါနံ ဂေါပကဒါနံ၊ ဥယျာနပါလကာဒီဟိ ဘိက္ခူနံ ဒါတဗ္ဗဒါနံ။ တတ္ထ ပဏ္ဏံ အာရောပေတွာတိ ‘‘ဧတ္တကေဟေဝ ရုက္ခေဟိ ဧတ္တကမေဝ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ပဏ္ဏံ အာရောပေတွာ၊ လိခိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိမိတ္တသညံ ကတွာတိ သင်္ကေတံ ကတွာ။ ဒါရကာတိ တေသံ ပုတ္တနတ္တာဒယော ဒါရကာ။ အညေပိ ယေ ကေစိ ဂေါပကာ ဟောန္တိ၊ တေ သဗ္ဗေပိ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထပိ ဂိဟီနံ ဂေါပကဒါနေ ယတ္တကံ ဂေါပကာ ဒေန္တိ၊ တတ္တကံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သင်္ဃိကေ ပန ယထာပရိစ္ဆေဒမေဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒီပိတတ္တာ ‘‘အတ္ထတော ဧက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၅၆) ‘‘ပဏ္ဏံ အာရောပေတွာတိ ‘ဧတ္တကေ ရုက္ခေ ရက္ခိတွာ ¶ တတော ဧတ္တကံ ဂဟေတဗ္ဗ’န္တိ ပဏ္ဏံ အာရောပေတွာ။ နိမိတ္တသညံ ကတွာတိ သင်္ကေတံ ကတွာ။ ဒါရကာတိ တေသံ ပုတ္တနတ္တာဒယော ယေ ကေစိ ဂေါပေန္တိ၊ တေ သဗ္ဗေပိ ဣဓ ‘ဒါရကာ’တိ ဝုတ္တာ’’တိ၊ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၅၆) ပန ‘‘အာရာမရက္ခကာတိ ဝိဿတ္ထဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဓိပ္ပာယံ ဉတွာတိ ဧတ္ထ ယဿ ဒါနံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တံ ဘိက္ခုံ၊ ဘာဂံ ဝါ သာမိကာ န ရက္ခန္တိ န ဒဏ္ဍေန္တိ၊ တဿ ဒါနံ အပ္ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣဓ သန္နိဋ္ဌာနံ၊ တမ္ပိ ‘န ဝဋ္ဋတိ သင်္ဃိကေ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ အာဝါသေ။ အညေသံ အဘာဝန္တိ အညေသံ အာဂန္တုကဘိက္ခူနံ အဘာဝံ။ တတ္ထာတိ တာဒိသေ အာဝါသေ။ ဘာဇေတွာ ခါဒန္တီတိ အာဂန္တုကာနမ္ပိ သမ္ပတ္တာနံ ဘာဇေတွာ ခါဒန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ စတူသု ပစ္စယေသု သမ္မာ ဥပနေန္တီတိ ¶ အမ္ဗဖလာဒီနိ ဝိက္ကိဏိတွာ စီဝရာဒီသု စတူသု ပစ္စယေသု သမ္မာ ဥပနေန္တိ။ စီဝရတ္ထာယ နိယမေတွာ ဒိန္နာတိ ‘‘ဣမေသံ ရုက္ခာနံ ဖလာနိ ဝိက္ကိဏိတွာ စီဝရေသုယေဝ ဥပနေတဗ္ဗာနိ၊ န ဘာဇေတွာ ခါဒိတဗ္ဗာနီ’’တိ ဧဝံ နိယမေတွာ ဒိန္နာ။ တေသုပိ အာဂန္တုကာ အနိဿရာတိ ပစ္စယပရိဘောဂတ္ထာယ နိယမေတွာ ဒိန္နတ္တာ ဘာဇေတွာ ခါဒိတုံ အနိဿရာ။ န တေသု…ပေ… ဌာတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ အာဂန္တုကေဟိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဘာဇေတွာ ခါဒိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေသံ ကတိကာယ ဌာတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဘာဇေတွာ န ခါဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဧတ္တကေသု ရုက္ခေသု ဖလာနိ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ဝါ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဖလာနိ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ဝါ ‘‘ဧတ္တကာနံ ဒိဝသာနံ အဗ္ဘန္တရေ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ဝါ ‘‘န ကိဉ္စိ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ဝါ ဧဝံ ကတာယ အာဝါသိကာနံ ကတိကာယ အာဂန္တုကေဟိ ဌာတဗ္ဗံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘‘အနိဿရာ’’တိ ဝစနေန ဒီပိတောယေဝ အတ္ထော မဟာပစ္စရိယံ ‘‘စတုန္နံ ပစ္စယာန’’န္တိအာဒိနာ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿိတော။ ပရိဘောဂဝသေနေဝါတိ ဧတ္ထ ဧဝ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော၊ ပရိဘောဂဝသေန တမေဝ ဘာဇေတွာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ဝိဟာရေ၊ ရဋ္ဌေဝါ။

သေနာသနပစ္စယန္တိ သေနာသနဉ္စ တဒတ္ထာယ နိယမေတွာ ဌပိတဉ္စ။ လာမကကောဋိယာတိ လာမကံ အာဒိံ ကတွာ၊ လာမကသေနာသနတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေနာသနေပိ တိဏာဒီနိ လာမကကောဋိယာဝ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာနိ၊ သေနာသနပရိက္ခာရာပိ လာမကကောဋိယာဝ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာ။ မူလဝတ္ထုစ္ဆေဒံ ပန ကတွာ န ဥပနေတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု တာဝ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗာနိ သေနာသနာနိ န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ လာမကကောဋိယာ ဝိဿဇ္ဇန္တေဟိပိ ¶ သေနာသနဘူမိယော န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတီတိ နော ခန္တိ။ ဝီမံသိတွာ ယံ ရုစ္စတိ၊ တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဓမ္မသန္တကေန ¶ ဗုဒ္ဓပူဇံ ကာတုံ၊ ဗုဒ္ဓသန္တကေန ဝါ ဓမ္မပူဇံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ န ဝဋ္ဋတီတိ? ‘‘တထာဂတဿ ခေါ ဧတံ၊ ဝါသေဋ္ဌ၊ အဓိဝစနံ ဓမ္မကာယော ဣတိပီ’’တိ စ ‘‘ယော ခေါ၊ ဝက္ကလိ၊ ဓမ္မံ ပဿတိ၊ သော မံ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇) စ ဝစနတော ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဧဝံ သန္တေ ‘ယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ မံ ဥပဋ္ဌဟေယျ၊ သော ဂိလာနံ ဥပဋ္ဌဟေယျာ’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၅) ဝစနတော ဗုဒ္ဓသန္တကေန ဂိလာနဿပိ ဘေသဇ္ဇံ ကာတုံ ယုတ္တန္တိ အာပဇ္ဇေယျ၊ တသ္မာ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အကာရဏံ။ န ဟိ ‘‘ယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ မံ ဥပဋ္ဌဟေယျ၊ သော ဂိလာနံ ဥပဋ္ဌဟေယျာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၅) ဣမိနာ အတ္တနော စ ဂိလာနဿ စ ဧကသဒိသတာ၊ တဒုပဋ္ဌာနဿ ဝါ သမဖလတာ ဝုတ္တာ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ‘‘ယော မံ ဩဝါဒါနုသာသနီကရဏေန ဥပဋ္ဌဟေယျ၊ သော ဂိလာနံ ဥပဋ္ဌဟေယျ၊ မမ ဩဝါဒကာရကေန ဂိလာနော ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၅)။ ဘဂဝတော စ ဂိလာနဿ စ ဥပဋ္ဌာနံ ဧကသဒိသန္တိ ဧဝံ ပနေတ္ထ အတ္ထော န ဂဟေတဗ္ဗော၊ တသ္မာ ‘‘ယော ဝေါ၊ အာနန္ဒ၊ မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော၊ သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆) ဝစနတော ‘‘အဟဉ္စ ခေါ ပနိဒါနိ ဧကကောဝ ဩဝဒါမိ အနုသာသာမိ၊ မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဣမာနိ စတုရာသီတိ ဗုဒ္ဓသဟဿာနိ တုမှေ ဩဝဒိဿန္တိ အနုသာသိဿန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၁၆) ဝုတ္တတ္တာ စ ဗဟုဿုတံ ဘိက္ခုံ ပသံသန္တေန စ ‘‘ယော ဗဟုဿုတော၊ န သော တုမှာကံ သာဝကော နာမ၊ ဗုဒ္ဓါ နာမ ဧသ စုန္ဒာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဓမ္မဂရုကတ္တာ စ တထာဂတဿ ပုဗ္ဗနယော ဧဝ ပသတ္ထတရောတိ အမှာကံ ခန္တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ ‘‘ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ အာဝါသေ။ အညေသန္တိ အညေသံ အာဂန္တုကာနံ။ တေသုပိ အာဂန္တုကာ အနိဿရာတိ သေနာသနေ နိရန္တရံ ဝသန္တာနံ စီဝရတ္ထာယ ဒါယကေဟိ၊ ဘိက္ခူဟိ ဝါ နိယမေတွာ ဒိန္နတ္တာ ဘာဇေတွာ ခါဒိတုံ အနိဿရာ။ အာဂန္တုကေဟိပိ ဣစ္ဆန္တေဟိ တသ္မိံ ¶ ဝိဟာရေ ဝဿာနာဒီသု ပဝိသိတွာ စီဝရတ္ထာယ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေသံ ကတိကာယ ဌာတဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗာနိ ဖလာဖလာနိ အဘာဇေတွာ ‘ဧတ္တကေသု ရုက္ခေသု ဖလာနိ ဘာဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမ၊ အညေသု ဖလာဖလေဟိ သေနာသနာနိ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမာ’တိ ဝါ ‘ပိဏ္ဍပါတာဒိပစ္စယံ သမ္ပာဒေဿာမာ’တိ ဝါ ‘ကိဉ္စိပိ အဘာဇေတွာ စတုပစ္စယတ္ထာယေဝ ဥပနေမာ’တိ ဝါ ဧဝံ သမ္မာ ဥပနေန္တာနံ အာဝါသိကာနံ ကတိကာယ အာဂန္တုကေဟိ ဌာတဗ္ဗံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘အနိဿရာ’တိ ဝစနေန ဒီပိတော ဧဝ အတ္ထော၊ မဟာပစ္စရိယံ ‘စတုန္နံ ပစ္စယာန’န္တိအာဒိနာ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿိတော။ ပရိဘောဂဝသေနေဝါတိ ဧတ္ထ ဧဝ-သဒ္ဒေါ ¶ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော၊ ပရိဘောဂဝသေန တမေဝ ဘာဇေတွာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဝိဟာရေ၊ ရဋ္ဌေ ဝါ။ သေနာသနပစ္စယန္တိ သေနာသနဉ္စ တဒတ္ထာယ နိယမေတွာ ဌပိတဉ္စ။ ‘ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဝရသေနာသနာနိ ဌပေတွာ’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပုန ဗျတိရေကမုခေန ဒဿေတုံ ‘မူလဝတ္ထုစ္ဆေဒံ ပန ကတွာ န ဥပနေတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တံ၊ သေနာသနသင်္ခါတဝတ္ထုနော မူလစ္ဆေဒံ ကတွာ သဗ္ဗာနိ သေနာသနာနိ န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဝရသေနာသနာနိ ဌပေတွာ လာမကတော ပဋ္ဌာယ ဝိဿဇ္ဇန္တေဟိပိ သေနာသနဘူမိယော န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော’တိ ဝဒန္တိ၊ တမ္ပိ ယုတ္တမေဝ ဣမဿပိ အတ္ထဿ အဝဿံ ဝတ္တဗ္ဗတော၊ ဣတရထာ ကေစိ သဟ ဝတ္ထုနာပိ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗံ မညေယျု’’န္တိ။

ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၅၃) ‘‘ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ဝိဟာရေ ပရစက္ကာဒိဘယံ အာဂတံ။ မူလဝတ္ထုစ္ဆေဒန္တိ ‘သဗ္ဗသေနာသနာနံ ဧတေ ဣဿရာ’တိ ဝစနတော ဣတရေ အနိဿရာတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ အယမေဝ ဘိက္ခု ဣဿရောတိ ယတ္ထ သော ဣစ္ဆတိ၊ တတ္ထ အတ္တဉာတဟေတုံ ¶ လဘတီတိ ကိရ အတ္ထော၊ အပိ စ ‘ဒဟရော’တိ ဝဒန္တိ။ သဝတ္ထုကန္တိ သဟ ဘူမိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။

၁၉။ ဓမ္မိကာရက္ခယာစနကထာယံ ‘‘ဂီဝါယေဝါတိ အာဏတ္တိယာ အဘာဝတော။ တေသံ အနတ္ထကာမတာယာတိ ‘စောရော’တိ ဝုတ္တံ မမ ဝစနံ သုတွာ ကေစိ ဒဏ္ဍိဿန္တိ၊ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေဿန္တီတိ ဧဝံ သညာယ။ ဧတေန ကေဝလံ ဘယေန ဝါ ပရိက္ခာရဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဝါ သဟသာ ‘စောရော’တိ ဝုတ္တေ ဒဏ္ဍိတေပိ န ဒေါသောတိ ဒဿေတိ။ ရာဇပုရိသာနဉှိ ‘စောရော အယ’န္တိ ဥဒ္ဒိဿကထနေ ဧဝ ဂီဝါ။ ဘိက္ခူနံ၊ ပန အာရာမိကာဒီနံ ဝါ သမ္မုခါ ‘အသုကော စောရော ဧဝမကာသီ’တိ ကေနစိ ဝုတ္တဝစနံ နိဿာယ အာရာမိကာဒီသု ရာဇပုရိသာနံ ဝတွာ ဒဏ္ဍာပေန္တေသုပိ ဘိက္ခုဿ န ဂီဝါ ရာဇပုရိသာနံ အဝုတ္တတ္တာ၊ ယေသဉ္စ ဝုတ္တံ၊ တေဟိ သယံ စောရဿ အဒဏ္ဍိတတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘တွံ ဧတဿ သန္တကံ အစ္ဆိန္ဒာ’တိ အာဏတ္တောပိ ဟိ သစေ အညေန အစ္ဆိန္ဒာပေတိ၊ အာဏာပကဿ အနာပတ္တိ ဝိသင်္ကေတတ္တာ။ အတ္တနော ဝစနကရန္တိ ဣဒံ သာမီစိဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝစနံ အကရောန္တာနံ ရာဇပုရိသာနမ္ပိ ‘ဣမိနာ ဂဟိတပရိက္ခာရံ အာဟရာပေဟိ၊ မာ စဿ ဒဏ္ဍံ ကရောဟီ’တိ ဥဒ္ဒိဿ ဝဒန္တဿပိ ဒဏ္ဍေ ဂဟိတေပိ န ဂီဝါ ဧဝ ဒဏ္ဍဂ္ဂဟဏဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ¶ ‘အသုကဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’တိ အာဏာပေတွာ ဝိပ္ပဋိသာရေ ဥပ္ပန္နေ ပုန ပဋိက္ခိပနေ (ပါရာ။ ၁၂၁) ဝိယ။ ဒါသာဒီနံ သမ္ပဋိစ္ဆနေ ဝိယ တဒတ္ထာယ အဍ္ဍကရဏေ ဘိက္ခူနမ္ပိ ဒုက္ကဋန္တိ အာဟ ‘ကပ္ပိယအဍ္ဍော နာမ၊ န ဝဋ္ဋတီ’တိ။ ကေနစိ ပန ဘိက္ခုနာ ခေတ္တာဒိအတ္ထာယ ဝေါဟာရိကာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ အဍ္ဍေ ကတေပိ တံ ခေတ္တာဒိသမ္ပဋိစ္ဆနေ ဝိယ သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယံ န ဟောတိ ပုဗ္ဗေ ဧဝ သင်္ဃသန္တကတ္တာ။ ဘိက္ခုဿေဝ ပန ပယောဂဝသေန ¶ အာပတ္တိယော ဟောန္တိ။ ဒါသာဒီနမ္ပိ ပန အတ္ထာယ ရက္ခံ ယာစိတုံ ဝေါဟာရိကေန ပုဋ္ဌေန သင်္ဃဿ ဥပ္ပန္နံ ကပ္ပိယက္ကမံ ဝတ္တုံ အာရာမိကာဒီဟိ စ အဍ္ဍံ ကာရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ဝိဟာရဝတ္ထာဒိကပ္ပိယအဍ္ဍံ ပန ဘိက္ခုနာ သယမ္ပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၆၇၉) အာဂတော။

ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၆၈၁) ‘‘ဂီဝါတိ ကေဝလံ ဂီဝါ ဧဝ ဟောတိ၊ န ပါရာဇိကံ။ ကာရာပေတွာ ဒါတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ သစေ အာဝုဓဘဏ္ဍံ ဟောတိ၊ တဿ ဓာရာ န ကာရာပေတဗ္ဗာ၊ အညေန ပန အာကာရေန သညာပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၂၀။ ဥစ္စာရာဒိဆဍ္ဍနကထာယံ အဋ္ဌမေ ဥစ္စာရာဒိဆဍ္ဍနေ ‘‘ဥစ္စာရာဒိဘာဝေါ၊ အနပလောကနံ၊ ဝဠဉ္ဇနဋ္ဌာနံ၊ တိရောကုဋ္ဋပါကာရတာ၊ ဆဍ္ဍနံ ဝါ ဆဍ္ဍာပနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ၊ နဝမေ ဟရိတူပရိ ဆဍ္ဍနေ သဗ္ဗေသန္တိ ဘိက္ခုဿ ဘိက္ခုနိယာ စ။ ဣဓ ခေတ္တပါလကာ အာရာမာဒိဂေါပကာ စ သာမိကာ ဧဝါ’’တိ ဧတ္တကမေဝ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၈၃၀) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၈၃၀) ပန ‘‘အဋ္ဌမေ ဝဠဉ္ဇိယမာနတိရောကုဋ္ဋာဒိတာ၊ အနပလောကေတွာ ဥစ္စာရာဒီနံ ဆဍ္ဍနာဒီတိ ဒွေ အင်္ဂါနိ။ နဝမေ ‘မတ္ထကစ္ဆိန္နနာဠိကေရမ္ပီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဟရိတူပရိ ဆဍ္ဍနမေဝ ပဋိက္ခိတ္တံ။ တေနာဟ ‘အနိက္ခိတ္တဗီဇေသူ’တိအာဒိ။ ယတ္ထ စ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တတ္ထ ဟရိတေ ဝစ္စာဒိံ ကာတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ သဗ္ဗေသန္တိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၈၃၂) ပန ‘‘သာမိကေ အပလောကေတွာဝ ဆဍ္ဍေတီတိ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ နတ္ထိ၊ ကတ္ထစိ အတ္ထိ၊ အတ္ထိဘာဝေါဝ သေယျော ကိရိယာကိရိယတ္တာ သိက္ခာပဒဿ။ ဣဓ ခေတ္တပါလကာ အာရာမာဒိဂေါပကာ စ သာမိကာ ဧဝ။ ‘သင်္ဃဿ ခေတ္တေ အာရာမေ စ တတ္ထ ကစဝရံ ¶ န ဆဍ္ဍေတဗ္ဗန္တိ ကတိကာ စေ နတ္ထိ၊ ဘိက္ခုဿ ¶ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတိ သင်္ဃပရိယာပန္နတ္တာ၊ န ဘိက္ခုနီနံ။ တာသမ္ပိ ဘိက္ခုနိသင်္ဃသန္တကေ ဝုတ္တနယေန ဝဋ္ဋတိ၊ န တတ္ထ ဘိက္ခုဿ။ ဧဝံ သန္တေပိ သာရုပ္ပဝသေနေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဘိက္ခုဝိဘင်္ဂေ ပန သေခိယဝဏ္ဏနာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၅၁) ‘‘အသဉ္စိစ္စာတိ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တဿ သဟသာ ဥစ္စာရော ဝါ ပဿာဝေါ ဝါ နိက္ခမတိ၊ အသဉ္စိစ္စကတော နာမ၊ အနာပတ္တိ။ န ဟရိတေတိ ဧတ္ထ ယမ္ပိ ဇီဝရုက္ခဿ မူလံ ပထဝိယံ ဒိဿမာနံ ဂစ္ဆတိ၊ သာခါ ဝါ ဘူမိလဂ္ဂါ ဂစ္ဆတိ၊ သဗ္ဗံ ဟရိတသင်္ခါတမေဝ၊ ခန္ဓေ နိသီဒိတွာ အပ္ပဟရိတဋ္ဌာနေ ပါတေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အပ္ပဟရိတဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တဿေဝ သဟသာ နိက္ခမတိ၊ ဂိလာနဋ္ဌာနေ ဌိတော ဟောတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ အပ္ပဟရိတေ ကတောတိ အပ္ပဟရိတံ အလဘန္တေန တိဏဏ္ဍုပကံ ဝါ ပလာလဏ္ဍုပကံ ဝါ ဌပေတွာ ကတောပိ ပစ္ဆာ ဟရိတံ ဩတ္ထရတိ၊ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ‘ခေဠေန စေတ္ထ သိင်္ဃာဏိကာပိ သင်္ဂဟိတာ’တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ န ဥဒကေတိ ဧတံ ပရိဘောဂဥဒကမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝစ္စကုဋိသမဥဒ္ဒါဒိဥဒကေသု ပန အပရိဘောဂေသု အနာပတ္တိ။ ဒေဝေ ဝဿန္တေ သမန္တတော ဥဒကောဃော ဟောတိ၊ အနုဒကဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တဿေဝ နိက္ခမတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ ဧတာဒိသေ ကာလေ အနုဒကဋ္ဌာနံ အလဘန္တေန ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿံ ဝဏ္ဏနာယံ ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၆၅၂) ‘‘ခေဠေန စေတ္ထ သိင်္ဃာဏိကာပိ သင်္ဂဟိတာတိ ဧတ္ထ ဥဒကဂဏ္ဍုသကံ ကတွာ ဥစ္ဆုကစဝရာဒိဉ္စ မုခေနေဝ ဟရိတုံ ဥဒကေသု ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပဏ္ဍိတေဟိ ဝိစာရေတဗ္ဗံ အတ္ထိ – ‘‘ဝစ္စကုဋိသမုဒ္ဒါဒိဥဒကေသု ပန အပရိဘောဂေသု အနာပတ္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သန္တေ နဒီဇာတဿရာဒီသု အာပတ္တိ ဝါ အနာပတ္တိ ဝါတိ။ တတ္ထ သမုဒ္ဒါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန နဒီဇာတဿရာပိ သင်္ဂဟိတာဝ၊ တသ္မာ အနာပတ္တီတိ စေ? န စေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ သမုဒ္ဒါဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန နဒီဇာတဿရာပိ ¶ သင်္ဂဟိတာ၊ ဧဝံ သတိ ဋီကာစရိယာ ဝဒေယျုံ၊ န ပန ဝဒန္တိ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ဝစ္စကုဋိသမုဒ္ဒါဒိဥဒကေသူ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝဒေယျ၊ တထာ ပန အဝတွာ ‘‘အပရိဘောဂေသူ’’တိ ဟေတုမန္တဝိသေသနပဒမ္ပိ ဂဟိတံ။ တေန ဉာယတိ ‘‘အာဒိသဒ္ဒေန အပရိဘောဂါနိ စန္ဒနိကာဒိဥဒကာနိ ဧဝ ဂဟိတာနိ၊ န ပရိဘောဂါနိ နဒီဇာတဿရာဒိဥဒကာနီ’’တိ။ တေန စ ဝစ္စကုဋိသမုဒ္ဒါဒိဥဒကာနိ အပရိဘောဂတ္တာ အနာပတ္တိကရာနိ ဟောန္တိ၊ နဒီဇာတဿရာဒိဥဒကာနိ ပန ¶ ပရိဘောဂတ္တာ အာပတ္တိကရာနီတိ။ ကထံ ပန ‘‘အပရိဘောဂေသူ’’တိ ဣမဿ ပဒဿ ဟေတုမန္တပဒဘာဝေါ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ယုတ္တိတော အာဂမတော စ။ ကထံ ယုတ္တိတော? ‘‘ဝစ္စကုဋိသမုဒ္ဒါဒိဥဒကာနိ ပရိဘောဂါနိပိ သန္တိ၊ အပရိဘောဂါနိပီ’’တိ အဗျဘိစာရိယဘာဝတော။ ဗျဘိစာရေ ဟိ သမ္ဘဝေ ဧဝ သတိ ဝိသေသနံ သာတ္ထကံ သိယာ။ ကထံ အာဂမတော? ဝုတ္တဉှေတံ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေန ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ (ဝိ။ ဝိ။ ၁၉၅၄) ‘‘တေသံ အပရိဘောဂတ္တာ’’တိ။ တသ္မာ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပရိဘောဂါနိယေဝ ဥဒကာနိ ဂဟိတာနိ၊ န ပရိဘောဂါနိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယဋီကာယံ ‘‘ဝစ္စကုဋိသမုဒ္ဒါဒိဥဒကေသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဗ္ဗံ အပရိဘောဂဇလံ သင်္ဂယှတိ၊ တေနေဝ တေသံ အပရိဘောဂတ္တမေဝ ကာရဏမာဟာ’’တိ၊ တသ္မာ မနုဿာနံ ပရိဘောဂေသု နဒီဇာတဿရတဠာကပေါက္ခရဏိယာဒိဥဒကေသု ဥစ္စာရပဿာဝါဒိကရဏံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဇာနိတဗ္ဗမေတံ။ ‘‘ဒေဝေ ဝဿန္တေ သမန္တတော ဥဒကောဃော ဟောတိ၊ အနုဒကဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တဿေဝ နိက္ခမတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ ဧတာဒိသေ ကာလေ အနုဒကဋ္ဌာနံ အလဘန္တေန ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတတ္တာ မဟန္တေသု နဒီဇာတဿရာဒီသု ¶ နာဝါဒီဟိ ဂတကာလေ တာဒိသေ ကာရဏေ သတိ ‘‘တီရံ ဥပနေဟီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥပနေတုံ အသက္ကုဏေယျဋ္ဌာနေ ဥဒကေပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာနုလောမတော ဝိညာယတိ၊ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၂၁။ နဟာနေ ရုက္ခာဒိဃံသနန္တိ ဧတ္ထ အဋ္ဌပဒါကာရေနာတိ အဋ္ဌပဒဖလကာကာရေန၊ ဇူတဖလကသဒိသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မလ္လကမူလကသဏ္ဌာနေနာတိ ခေဠမလ္လကမူလသဏ္ဌာနေန။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၄၃) ပန ‘‘အဋ္ဌပဒါကာရေနာတိ ဇူတဖလကေ အဋ္ဌဂဗ္ဘရာဇိအာကာရေန။ မလ္လကမူလသဏ္ဌာနေနာတိ ခေဠမလ္လကမူလသဏ္ဌာနေန။ ဣဒဉ္စ ဝဋ္ဋာဓာရကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကဏ္ဋကေ ဥဋ္ဌာပေတွာ ကတဝဋ္ဋကပါလဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပုထုပါဏိကန္တိ မုဋ္ဌိံ အကတွာ ဝိကသိတဟတ္ထတလေဟိ ပိဋ္ဌိပရိကမ္မံ ဝုစ္စတိ။ ဧတမေဝ သန္ဓာယ ဟတ္ထပရိကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂၄၄) ပန ‘‘ပုထုပါဏိနာ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ ပုထုပါဏိကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ ပါဠိအနုသာရေနေဝ နဟာနေ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နဟာနတိတ္ထေ နဟာယန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ¶ နဟာနဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒံ ပနေတ္ထ နဟာနဝတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဿန္တာနံ အပ္ပသာဒါဝဟနတော၊ ဂိဟိပုရိသာနံ ကမ္မံ ဝိယာတိ ဂရဟိတဗ္ဗဘာဝတော စ ဝုတ္တံ ‘‘ယတ္ထ ဝါ တတ္ထ ဝါ…ပေ… န ဩတရိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အညေသု သမ္မုခီဘူတေသု အနုဒကသာဋကေန နဟာယိတုံ ဒုက္ကရတ္တာ ‘‘သဗ္ဗဒိသာ ပန ဩလောကေတွာ ဝိဝိတ္တဘာဝံ ဉတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝမ္ပိ ခါဏုဂုမ္ဗလတာဒီဟိ ပဋိစ္ဆန္နာပိ ဟုတွာ တိဋ္ဌေယျုန္တိ အာဟ ‘‘ခါဏု…ပေ… ဥက္ကာသိတွာ’’တိ။ ဥဒ္ဓံမုခေန စီဝရာပနယနံ ဟရာယိတဗ္ဗံ သိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝကုဇ္ဇ…ပေ… အပနေတွာ’’တိ။ တတော ကာယဗန္ဓနဋ္ဌပနဝတ္တမာဟ ‘‘ကာယဗန္ဓန’’န္တျာဒိနာ ¶ ။ တတော ဥဒကသာဋိကာယ သတိ တံ နိဝါသေတွာ ဩတရိတဗ္ဗံ သိယာ၊ တာယ အသတိယာ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဌိတကေနေဝ န ဩတရိတဗ္ဗ’’န္တိ အဟိရိကာကာရဿ ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ ဣဓ ဟိရိမန္တာကာရံ ဒဿေတိ ဥဒကန္တေ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ နိဝါသနံ မောစေတွာတိ။ ဥဏ္ဏဋ္ဌာနေ၊ သမဋ္ဌာနေ ဝါ ပသာရိတေ သတိ ဝါ တေန အညတ္ထ ဂစ္ဆေယျာတိ အာဟ ‘‘သစေ နိန္နဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ။

ဩတရန္တေန ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ ပုစ္ဆံ သန္ဓာယ ‘‘ဩတရန္တေန သဏိက’’န္တျာဒိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဝေဂေန န ဩတရိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဋိသိဒ္ဓါနုရူပမာဟ ‘‘သဏိက’’န္တိ။ အတိဂမ္ဘီရံ ဂစ္ဆန္တော ဥဒကောဃတရင်္ဂဝါတာဒီဟိ ပဟရန္တော စလိတကာယော သိယာ၊ အတိဥတ္တာနေ နိသီဒန္တော အပ္ပဋိစ္ဆန္နကာယော သိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘နာဘိပ္ပမာဏမတ္တံ ဩတရိတွာ’’တိ။ အတ္တနော ဟတ္ထဝိကာရာဒီဟိ ဝီစိံ ဥဋ္ဌာပေန္တော၊ သဒ္ဒဉ္စ ကရောန္တော ဥဒ္ဓဋစပလဘာဝေါ သိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝီစိံ အနုဋ္ဌပေန္တေန သဒ္ဒံ အကရောန္တေန နိဝတ္တိတွာ’’တိ။ နိဝတ္တိတွာ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ အာဟ အာဂတဒိသာဘိမုခေန နိမုဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ၊ အဘိမုခေန ဟုတွာတိ ပါဌသေသော။ ဣဒါနိ တပ္ဖလံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝ’’န္တျာဒိမာဟ။ တတော ဥမ္မုဇ္ဇန္တေန ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ ပုစ္ဆာယမာဟ ‘‘ဥမ္မုဇ္ဇန္တေနပီ’’တိအာဒိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။ စီဝရံ ပါရုပိတွာဝ ဌာတဗ္ဗံ၊ ကသ္မာတိ စေ? န တာဝ ကာယတော ဥဒကံ ဩတရတိ၊ တသ္မာ ထောကံ ကာလံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ စီဝရံ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ အန္တေ ဂဟေတွာ ပုရတော ကတွာ ဌာတဗ္ဗံ။ တတော ကာယဿ သုက္ခဘာဝံ ဉတွာ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ယထာရုစိ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။

၂၂။ ဝလိကာဒိကထာယံ ¶ ‘‘မုတ္တောလမ္ဗကာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကုဏ္ဍလာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပလမ္ဗကသုတ္တန္တိ ¶ ယညောပစိတာကာရေန ဩလမ္ဗကသုတ္တ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၄၅)။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၄၅) ပန ‘‘မုတ္တောလမ္ဗကာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကုဏ္ဍလာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပလမ္ဗကသုတ္တန္တိ ဗြာဟ္မဏာနံ ယညောပစိတသုတ္တာဒိအာကာရံ ဝုစ္စတိ။ ဝလယန္တိ ဟတ္ထပါဒဝလယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂၄၅) ပန ‘‘ကဏ္ဏတော နိက္ခန္တမုတ္တောလမ္ဗကာဒီနံ ကုဏ္ဍလာဒီနန္တိ လိခိတံ။ ‘ကာယူရ’န္တိ ပါဠိပါဌော။ ‘ကေယူရာဒီနီ’တိ အာစရိယေနုဒ္ဓဋ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၂၃။ ဒီဃကေသကထာယံ သာရတ္ထဒီပနိယံ န ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၄၆) ပန ‘‘ဒွင်္ဂုလေတိ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ၊ ဒွင်္ဂုလပ္ပမာဏံ အတိက္ကာမေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ဒုမာသဿ ဝါ ဒွင်္ဂုလဿ ဝါ အတိက္ကန္တဘာဝံ အဇာနန္တဿပိ ကေသမဿုဂဏနာယ အစိတ္တကာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ ဝဒန္တိ။ ကောစ္ဆေနာတိ ဥသီရဟီရာဒီနိ ဗန္ဓိတွာ သမကံ ဆိန္ဒိတွာ ဂဟိတကောစ္ဆေန။ စိက္ကလေနာတိ သိလေသယုတ္တတေလေန။ ဥဏှာဘိတတ္တရဇသိရာနမ္ပီတိ ဥဏှာဘိတတ္တာနံ ရဇောကိဏ္ဏသိရာနံ။ အဒ္ဒဟတ္ထေနာတိ အလ္လဟတ္ထေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဥပရိ ပန ပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၂၇၅) ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ မဿုံ ကပ္ပာပေန္တိ။ မဿုံ ဝဍ္ဎာပေန္တိ။ ဂေါလောမိကံ ကာရာပေန္တိ။ စတုရဿကံ ကာရာပေန္တိ။ ပရိမုခံ ကာရာပေန္တိ။ အဍ္ဎဒုကံ ကာရာပေန္တိ။ ဒါဌိကံ ဌပေန္တိ။ သမ္ဗာဓေ လောမံ သံဟရာပေန္တိ။ မနုဿာ ဥဇ္ဈာယန္တိ ခီယန္တိ ဝိပါစေန္တိ ‘သေယျထာပိ ဂိဟီ ကာမဘောဂိနော’တိ ¶ ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – န၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဿု ကပ္ပာပေတဗ္ဗံ။ န မဿု ဝဍ္ဎာပေတဗ္ဗံ။ န ဂေါလောမိကံ ကာရာပေတဗ္ဗံ။ န စတုရဿကံ ကာရာပေတဗ္ဗံ။ န ပရိမုခံ ကာရာပေတဗ္ဗံ။ န အဍ္ဎဒုကံ ကာရာပေတဗ္ဗံ။ န ဒါဌိကာ ဌပေတဗ္ဗာ။ န သမ္ဗာဓေ လောမံ သံဟရာပေတဗ္ဗံ၊ ယော သံဟရာပေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ အာဂတံ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၅) ‘‘မဿုံ ကပ္ပာပေန္တီတိ ကတ္တရိယာ မဿုံ ဆေဒါပေန္တိ။ မဿုံ ဝဍ္ဎာပေန္တီတိ မဿုံ ဒီဃံ ကာရေန္တိ။ ဂေါလောမိကန္တိ ဟနုကမှိ ဒီဃံ ကတွာ ဌပိတံ ဧဠကမဿု ဝုစ္စတိ။ စတုရဿကန္တိ စတုကောဏံ။ ပရိမုခန္တိ ဥဒရေ လောမသံဟရဏံ။ အဍ္ဎဒုကန္တိ ဥဒရေ လောမရာဇိဋ္ဌပနံ။ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ မဿုကပ္ပာပနာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပုန ¶ ပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၂၇၅) ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ သက္ခရိကာယပိ မဓုသိတ္ထကေနပိ နာသိကာလောမံ ဂါဟာပေန္တိ၊ နာသိကာ ဒုက္ခာ ဟောန္တိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဏ္ဍာသန္တိ။ တေန ခေါ ပန သမယေန ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ ပလိတံ ဂါဟာပေန္တိ။ မနုဿာ ဥဇ္ဈာယန္တိ ခီယန္တိ ဝိပါစေန္တိ ‘သေယျထာပိ ဂိဟီ ကာမဘောဂိနော’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပလိတံ ဂါဟာပေတဗ္ဗံ၊ ယော ဂါဟာပေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ အာဂတံ။ ‘‘သက္ခရာဒီဟိ နာသိကာလောမဂ္ဂါဟာပနေ အာပတ္တိ နတ္ထိ၊ အနုရက္ခဏတ္ထံ ပန သဏ္ဍာသော အနုညာတော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပလိတံ ဂါဟာပေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဘမုကာယ ဝါ နလာဋေ ဝါ ဒါဌိကာယ ဝါ ဥဂ္ဂန္တွာ ဗီဘစ္ဆံ ဌိတံ၊ တာဒိသံ လောမံ ပလိတံ ဝါ အပလိတံ ဝါ ဂါဟာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ ဝုတ္တံ။

၂၄။ အာဒါသာဒိကထာယံ အာဒါသော နာမ မဏ္ဍနပကတိကာနံ မနုဿာနံ အတ္တနော မုခစ္ဆာယာဒဿနတ္ထံ ကံသလောဟာဒီဟိ ¶ ကတော ဘဏ္ဍဝိသေသော။ ဥဒကပတ္တော နာမ ဥဒကဋ္ဌပနကော ပါတိသရာဝါဒိကော ဘာဇနဝိသေသော။ ကံသပတ္တာဒီနီတိ အာဒါသဘာဝေန အကတာနိ ပရိသုဒ္ဓဘာဝေန အာလောကကရာနိ ဝတ္ထူနိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုဝဏ္ဏရဇတဇာတိဖလိကာဒယော သင်္ဂဏှာတိ၊ ကဉ္ဇိယာဒီနီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒြဝဇာတိကာနိ တေလမဓုခီရာဒီနိ။ အာဗာဓပစ္စယာတိ အတ္တနော မုခေ ဥပ္ပန္နဝဏပစ္စယာ။ တေနာဟ ‘‘သဉ္ဆဝိ နု ခေါ မေ ဝဏော’’တိအာဒိ။ အာယုံ သင်္ခရောတီတိ အာယုသင်္ခါရော။ ကော သော? အတ္တဘာဝေါ၊ တံ အာယုသင်္ခါရံ၊ တံ ဩလောကေန္တော ကေနာကာရေန ဩလောကေယျာတိ ပုစ္ဆာယမာဟ ‘‘ဇိဏ္ဏော နု ခေါမှိ နောတိ ဧဝ’’န္တိ။ တဿတ္ထော – မမ အတ္တဘာဝေါ ဇိဏ္ဏော နု ခေါ ဝါ၊ နော ဇိဏ္ဏော နု ခေါ ဝါတိ ဧဝံ ဣမိနာ မနသိကာရေန ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန ဩလောကေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘သောဘတိ နု ခေါ မေ အတ္တဘာဝေါ၊ နော ဝါ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တေန အတ္တသိနေဟဝသေန ဩလောကေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ။

န မုခံ အာလိမ္ပိတဗ္ဗန္တိ ဝိပ္ပသန္နဆဝိဝဏ္ဏကရေဟိ မုခလေပနေဟိ န လိမ္ပိတဗ္ဗံ။ န ဥမ္မဒ္ဒိတဗ္ဗန္တိ နာနာဥမ္မဒ္ဒနေဟိ န ဥမ္မဒ္ဒိတဗ္ဗံ။ န စုဏ္ဏေတဗ္ဗန္တိ မုခစုဏ္ဏကေန န မက္ခေတဗ္ဗံ။ န မနောသိလိကာယ မုခံ လဉ္ဇေတဗ္ဗန္တိ မနောသိလာယ တိလကာဒိလဉ္ဇနာနိ န ကာတဗ္ဗာနိ ¶ ။ န ကေဝလံ မနောသိလာယမေဝ၊ ဟရိတာလာဒီဟိပိ တာနိ န ဝဋ္ဋန္တိယေဝ။ အင်္ဂရာဂါဒယော ပါကဋာယေဝ။

၂၅။ နစ္စာဒိကထာယံ ‘‘သာဓုဂီတန္တိ အနိစ္စတာဒိပဋိသံယုတ္တဂီတံ။ စတုရဿေန ဝတ္တေနာတိ ပရိပုဏ္ဏေန ဥစ္စာရဏဝတ္တေန။ တရင်္ဂဝတ္တာဒီနံ ဥစ္စာရဏဝိဓာနာနိ နဋ္ဌပ္ပယောဂါနီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၄၈-၂၄၉) ဝုတ္တံ၊ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၄၈-၂၄၉) ‘‘သာဓုဂီတန္တိ အနိစ္စတာဒိပဋိသညုတ္တံ ¶ ဂီတံ။ စတုရဿေန ဝတ္တေနာတိ ပရိပုဏ္ဏေန ဥစ္စာရဏဝတ္တေန။ တရင်္ဂဝတ္တာဒီနံ သဗ္ဗေသံ သာမညလက္ခဏံ ဒဿေတုံ ‘သဗ္ဗေသံ…ပေ… လက္ခဏ’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယတ္တကာဟိ မတ္တာဟိ အက္ခရံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ၊ တတောပိ အဓိကမတ္တာယုတ္တံ ကတွာ ကထနံ ဝိကာရကထနံ နာမ၊ တထာ အကတွာ ကထနမေဝ လက္ခဏန္တိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂၄၈-၂၄၉) ပန ‘‘သာဓုဂီတံ နာမ ပရိနိဗ္ဗုတဋ္ဌာနေ ဂီတန္တိ လိခိတံ။ ဒန္တဂီတံ ဂါယိတုကာမာနံ ဝါက္ကရဏီယံ။ ဒန္တဂီတဿ ဝိဘာဝနတ္ထံ ‘ယံ ဂါယိဿာမာ’တိအာဒိမာဟ။ စတုရဿဝတ္တံ နာမ စတုပါဒဂါထာဝတ္တံ။ ‘တရင်္ဂဝတ္တာဒီနိ ဥစ္စာရဏဝိဓာနာနိ နဋ္ဌပ္ပယောဂါနီ’တိ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၂၆။ အင်္ဂစ္ဆေဒါဒိကထာယံ ‘‘အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ ဆိန္ဒန္တဿေဝ ထုလ္လစ္စယံ၊ တတော အညံ ဆိန္ဒန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ အာဗာဓပစ္စယာ ဆိန္ဒန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၅၁) ပန ‘‘အင်္ဂဇာတန္တိ ဗီဇဝိရဟိတံ ပုရိသနိမိတ္တံ။ ဗီဇေ ဟိ ဆိန္နေ ဩပက္ကမိကပဏ္ဍကော နာမ အဘဗ္ဗော ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ ဧကေ ပန ‘ဗီဇဿပိ ဆေဒနက္ခဏေ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဧဝ၊ ကမေန ပုရိသိန္ဒြိယာဒိကေ အန္တရဟိတေ ပဏ္ဍကော နာမ အဘဗ္ဗော ဟောတိ၊ တဒါ လိင်္ဂနာသနာယ နာသေတဗ္ဗော’တိ ဝဒန္တိ။ တာဒိသံ ဝါ ဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒေန္တဿာတိ မုဋ္ဌိပ္ပဟာရာဒီဟိ အတ္တနော ဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒေန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၈။ ပတ္တကထာယံ ¶ ‘‘ဘူမိအာဓာရကေတိ ဝလယာဓာရကေ။ ဒါရုအာဓာရကဒဏ္ဍာဓာရကေသူတိ ဧကဒါရုနာ ကတအာဓာရကေ၊ ဗဟူဟိ ဒဏ္ဍကေဟိ ကတအာဓာရကေ ဝါတိ အတ္ထော ¶ ။ တီဟိ ဒဏ္ဍေဟိ ကတော ပန န ဝဋ္ဋတိ။ ဘူမိယံ ပန နိက္ကုဇ္ဇိတွာ ဧကမေဝ ဌပေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ‘ဒွေ ဌပေန္တေန ဥပရိ ဌပိတပတ္တံ ဧကေန ပဿေန ဘူမိယံ ဖုသာပေတွာ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝဒန္တိ။ အာလိန္ဒကမိဍ္ဎိကာဒီနန္တိ ပမုခမိဍ္ဎိကာဒီနံ။ ပရိဝတ္တေတွာ တတ္ထေဝ ပတိဋ္ဌာတီတိ ဧတ္ထ ‘ပရိဝတ္တေတွာ တတိယဝါရေ တတ္ထေဝ မိဍ္ဎိယာ ပတိဋ္ဌာတီ’တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ပရိဘဏ္ဍန္တေတိ ဧတ္ထ ပရိဘဏ္ဍံ နာမ ဂေဟဿ ဗဟိကုဋ္ဋပါဒဿ ထိရဘာဝတ္ထံ ကတာ တနုကမိဍ္ဎိကာ ဝုစ္စတိ။ တနုကမိဍ္ဎိကာယာတိ ခုဒ္ဒကမိဍ္ဎိကာယ။ မိဍ္ဎန္တေပိ အာဓာရကေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဓာရက’န္တိ ဟိ ဝစနတော မိဍ္ဎာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ အာဓာရကံ ဌပေတွာ တတ္ထ ပတ္တံ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ အာဓာရကေ ဌပနောကာသဿ အနိယမိတတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ ‘ပတ္တမာဠော နာမ ဝဋ္ဋေတွာ ပတ္တာနံ အဂမနတ္ထံ ဝဋ္ဋံ ဝါ စတုရဿံ ဝါ ဣဋ္ဌကာဒီဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ကတော’တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဃဋိကန္တိ ဥပရိ ယောဇိတံ အဂ္ဂဠံ။ တာဝကာလိကံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သကိဒေဝ ဂဟေတွာ တေန အာမိသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဃဋိကဋာဟေတိ ဘာဇနကပါလေ။ ပါဠိယံ အဘုံ မေတိ ဧတ္ထ ဘဝတီတိ ဘူ၊ ဝဍ္ဎိ။ န ဘူတိ အဘူ၊ အဝဍ္ဎိ။ ဘယဝသေန ပန သာ ဣတ္ထီ ‘အဘု’န္တိ အာဟ၊ ဝိနာသော မယှန္တိ အတ္ထော။ ဆဝသီသဿ ပတ္တန္တိ ဆဝသီသမယံ ပတ္တံ။ ပကတိဝိကာရသမ္ဗန္ဓေ စေတံ သာမိဝစနံ။ အဘေဒေပိ ဝါ တဒုပစာရဝသေနေဝါယံ ဝေါဟာရော ‘သိလာပုတ္တကဿ သရီရ’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ စဗ္ဗေတွာတိ ခါဒိတွာ။ ဧကံ ဥဒကဂဏ္ဍုသံ ဂဟေတွာတိ ဝါမဟတ္ထေနေဝ ပတ္တံ ဥက္ခိပိတွာ မုခေန ဂဏ္ဍုသံ ဂဟေတွာ။ ဥစ္ဆိဋ္ဌဟတ္ထေနာတိ သာမိသေန ဟတ္ထေန။ ဧတ္တာဝတာတိ ဧကဂဏ္ဍုသံ ဂဟဏမတ္တေန။ လုဉ္စိတွာတိ တတော မံသံ ဥဒ္ဓရိတွာ။ ဧတေသု သဗ္ဗေသု ပဏ္ဏတ္တိံ ဇာနာတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ အာပတ္တိယေဝါ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၅၃-၂၅၅) ဝုတ္တံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ¶ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၅၂) ပန ‘‘ဂိဟိဝိကဋာနီတိ ဂိဟိသန္တကာနိ။ ပါဠိယံ န အစ္ဆုပိယန္တီတိ န ဖုဿိတာနိ ဟောန္တိ။ ရူပကာကိဏ္ဏာနိ ဣတ္ထိရူပါဒိအာကိဏ္ဏာနိ။ ဘူမိအာဓာရကေတိ ဒန္တာဒီဟိ ကတေ ဝလယာဓာရကေ။ ဧတဿ ဝလယာဓာရကဿ အနုစ္ဆဝိတာယ ဌပိတာ ပတ္တာ န ပရိဝတ္တန္တီတိ ‘တယော ပတ္တေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝုတ္တံ။ အနုစ္စတဉှိ သန္ဓာယ အယံ ‘ဘူမိအာဓာရကော’တိ ဝုတ္တော။ ဒါရုအာဓာရကဒဏ္ဍာဓာရကေသူတိ ဧကဒါရုနာ ¶ ကတအာဓာရကေ စ ဗဟူဟိ ဒဏ္ဍကေဟိ ကတအာဓာရကေ စ၊ ဧတေ စ ဥစ္စတရာ ဟောန္တိ ပတ္တေဟိ သဟ ပတနသဘာဝါ၊ တေန ‘သုသဇ္ဇိတေသူ’တိ ဝုတ္တံ။ ဘမကောဋိသဒိသေနာတိ ယတ္ထ ဓမကရဏာဒိံ ပဝေသေတွာ လိခန္တိ၊ တဿ ဘမကဿ ကောဋိယာ သဒိသော။ တာဒိသဿ ဒါရုအာဓာရကဿ အဝိတ္ထိဏ္ဏတာယ ဌပိတောပိ ပတ္တော ပတတီတိ ‘အနောကာသော’တိ ဝုတ္တော။ အာလိန္ဒကမိဍ္ဎိကာဒီနန္တိ ပမုခမိဍ္ဎိကာဒီနံ၊ ဥစ္စဝတ္ထုကာနန္တိ အတ္ထော။ ဗာဟိရပဿေတိ ပါသာဒါဒီနံ ဗဟိကုဋ္ဋေ။ တနုကမိဍ္ဎိကာယာတိ ဝေဒိကာယ။ သဗ္ဗတ္ထ ပန ဟတ္ထပ္ပမာဏတော အဗ္ဘန္တရေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အာဓာရကေ ပန တတော ဗဟိပိ ဝဋ္ဋတိ။ အညေန ပန ဘဏ္ဍကေနာတိ အညေန ဘာရဘဏ္ဍေန ဘဏ္ဍကေန။ ‘ဗန္ဓိတွာ ဩလမ္ဗိတု’န္တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ပတ္တတ္ထဝိကာယ အံသဗဒ္ဓကော ယထာ လဂ္ဂိတဋ္ဌာနတော န ပရိဂဠတိ၊ တထာ သဗ္ဗထာပိ ဗန္ဓိတွာ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဗန္ဓိတွာပိ ဥပရိ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ‘ဥပရိ နိသီဒန္တာ ဩတ္ထရိတွာ ဘိန္ဒန္တီ’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ နိသီဒနသင်္ကာဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ဗန္ဓိတွာ ဝါတိ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတဆတ္တေ ဝါ။ ယော ကောစီတိ ဘတ္တပူရောပိ တုစ္ဆပတ္တောပိ။ ပရိဟရိတုန္တိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပိဏ္ဍာယ စရဏတ္ထာယ ဌပေတုံ။ ပတ္တံ အလဘန္တေန ပန ဧကဒိဝသံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဘုဉ္ဇိတွာ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဏ္ဏပုဋာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဆဝသီသဿ ¶ ပတ္တောတိ ဆဝသီသမယော ပတ္တော၊ ပကတိဝိကာရသမ္ဗန္ဓေ စေတံ သာမိဝစနံ။ စဗ္ဗေတွာတိ နိဋ္ဌုဘိတွာ။ ‘ပဋိဂ္ဂဟံ ကတွာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥစ္ဆိဋ္ဌဟတ္ထေန ဥဒကံ ဂဟေတွာ ပတ္တံ ပရိပ္ဖောသိတွာ ဓောဝနဃံသနဝသေန ဟတ္ထံ ဓောဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧတ္တကေန ဟိ ပတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟံ ကတွာ ဟတ္ထော ဓောဝိတော နာမ န ဟောတိ။ ဧကံ ဥဒကဂဏ္ဍုသံ ဂဟေတွာတိ ပတ္တံ အဖုသိတွာ တတ္ထ ဥဒကမေဝ ဥစ္ဆိဋ္ဌဟတ္ထေန ဥက္ခိပိတွာ ဂဏ္ဍုသံ ကတွာ၊ ဝါမဟတ္ထေနေဝ ဝါ ပတ္တံ ဥက္ခိပိတွာ မုခေန ဂဏ္ဍုသံ ဂဟေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဗဟိ ဥဒကေန ဝိက္ခာလေတွာတိ ဒွီသု အင်္ဂုလီသု အာမိသမတ္တံ ဝိက္ခာလေတွာ ဗဟိ ဂဟေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိခါဒိတုကာမောတိ ဧတ္ထ သယံ န ခါဒိတုကာမောပိ အညေသံ ခါဒနာရဟံ ဌပေတုံ လဘတိ။ တတ္ထေဝ ကတွာတိ ပတ္တေယေဝ ယထာဌပိတဋ္ဌာနတော အနုဒ္ဓရိတွာ။ လုဉ္စိတွာတိ တတော မံသမေဝ နိရဝသေသံ ဥပ္ပဋ္ဋေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂၅၄) ပန ‘‘အာလိန္ဒကမိဍ္ဎိကာဒီနန္တိ ပမုခမိဍ္ဎိကာဒီနံ။ ပရိဝတ္တေတွာ တတ္ထေဝါတိ ဧတ္ထ ‘ပရိဝတ္တေတွာ တတိယဝါရေ တတ္ထေဝ မိဍ္ဎိကာယ ပတိဋ္ဌာတီ’တိ လိခိတံ။ ပရိဘဏ္ဍံ နာမ ဂေဟဿ ဗဟိကုဋ္ဋပါဒဿ ထိရဘာဝတ္ထံ ကတာ တနုကမိဍ္ဎိကာ ဝုစ္စတိ၊ ဧတ္ထ ‘ပရိဝတ္တေတွာ ပတ္တော ဘိဇ္ဇတီတိ အဓိကရဏဘေဒါသင်္ကာရအဘာဝေ ဌာနေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ လိခိတံ။ ပတ္တမာဠော ဝတ္တေတွာ ပတ္တာနံ အပတနတ္ထံ ဝဋ္ဋံ ဝါ စတုရဿံ ဝါ ဣဋ္ဌကာဒီဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ¶ မာဠကစ္ဆန္နေန ကတော။ ‘ပတ္တမဏ္ဍလိကာ ပတ္တပစ္ဆိကာ ကာလပဏ္ဏာဒီဟိ ကတာ’တိ စ လိခိတံ။ မိဍ္ဎန္တေ အာဓာရကေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ ပတ္တသန္ဓာရဏတ္ထံ ဝုတ္တတ္တာ။ မဉ္စေ အာဓာရကေပိ န ဝဋ္ဋတိ နိသီဒနပစ္စယာ ဝါရိတတ္တာ။ အာသန္နဘူမိကတ္တာ ဩလမ္ဗေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘အံသကူဋေ လဂ္ဂေတွာတိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၄) ဝစနတော အဂ္ဂဟတ္ထေ ¶ လဂ္ဂေတွာ အင်္ကေ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ န သုန္ဒရံ။ န ကေဝလံ ယဿ ပတ္တောတိအာဒိ ယဒိ ဟတ္ထေန ဂဟိတပတ္တေ ဘေဒသညာ၊ ပဂေဝ အညေန သရီရာဝယဝေနာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ ပန ပစုရဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တံ။ ဃဋိကပါလမယံ ဃဋိကဋာဟံ။ ဆဝသီသဿ ပတ္တန္တိ ‘သိလာပုတ္တကဿ သရီရံ၊ ခီရဿ ဓာရာ’တိအာဒိဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တံ၊ မဉ္စေ နိသီဒိတုံ အာဂတောတိ အတ္ထော။ ပိသာစိလ္လိကာတိ ပိသာစဒါရကာတိပိ ဝဒန္တိ။ ဒိန္နကမေဝ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ။ စဗ္ဗေတွာတိ ခါဒိတွာ။ အဋ္ဌီနိ စ ကဏ္ဋကာနိ စ အဋ္ဌိကဏ္ဋကာနိ။ ဧတေသု သဗ္ဗေသု ပဏ္ဏတ္တိံ ဇာနာတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ အာပတ္တိယေဝါတိ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၂၉။ သဗ္ဗပံသုကူလာဒိကထာယံ ပံသု ဝိယ ကုစ္ဆိတဘာဝေန ဥလတိ ပဝတ္တတီတိ ပံသုကူလံ၊ သဗ္ဗံ တံ ဧတဿာတိ သဗ္ဗပံသုကူလိကော၊ ပတ္တစီဝရာဒိကံ သဗ္ဗံ သမဏပရိက္ခာရံ ပံသုကူလံယေဝ ကတွာ ဓာရဏသီလောတိ အတ္ထော။ သမဏပရိက္ခာရေသု ကတမံ ပံသုကူလံ ကတွာ ဓာရေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပုစ္ဆံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧတ္ထ ပန စီဝရဉ္စ မဉ္စပီဌဉ္စ ပံသုကူလံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ တတ္ထ စ စီဝရံ ဝိနယဝသေန စ ဓုတင်္ဂသမာဒါနဝသေန စ ဝဋ္ဋတိ၊ မဉ္စပီဌံ ဝိနယဝသေနေဝ။ ကတမံ ပံသုကူလံ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈောဟရဏီယံ ပန ဒိန္နမေဝ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ၊ န အဒိန္နံ၊ တသ္မာ ပံသုကူလံ န ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဇ္ဈောဟရဏီယ’’န္တိ ဝစနေန ပိဏ္ဍပါတဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပအက္ခာရဝသေန ဥဘောပိ ပစ္စယေ ဒဿေတိ။

၃၀။ ပရိဿာဝနကထာယံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂေါ နာမ သဗ္ဗန္တိမပရိစ္ဆေဒေန အဍ္ဎယောဇနပ္ပမာဏော၊ တတ္တကံ မဂ္ဂံ ပရိဿာဝနံ အဂ္ဂဟေတွာ ¶ ဂစ္ဆန္တောပိ အညေန အပရိဿာဝနကေန ဘိက္ခုနာ ယာစိယမာနော ဟုတွာ အဒေန္တောပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ အာပတ္တိယေဝ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပရိဿာဝန’’န္တိ အနုဇာနိတွာ ‘‘စောဠကံ နပ္ပဟောတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကဋစ္ဆုပရိဿာဝန’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၅၈) ဝုတ္တတ္တာ ပကတိပရိဿာဝနတော ကဋစ္ဆုပရိဿာဝနံ ခုဒ္ဒကန္တိ ဝိညာယတိ။ ပကတိပရိဿာဝနဿ ဝိဓာနံ အဋ္ဌကထာယံ န ဝုတ္တံ၊ ကဋစ္ဆုပရိဿာဝနဿ ပန ဝိဓာနံ ‘‘ကဋစ္ဆုပရိဿာဝနံ နာမ တီသု ဒဏ္ဍကေသု ဝိနန္ဓိတွာ ကတ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၈) ဝုတ္တံ။ ကဋစ္ဆုပရိဿာဝနံ ဝတွာ ပုန ‘‘စောဠကံ နပ္ပဟောတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမကရဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၅၈) ဝုတ္တတ္တာ ကဋစ္ဆုပရိဿာဝနတောပိ ဓမကရဏော ခုဒ္ဒကတရောတိ ဝိညာယတိ။ ဓမကရဏဿ ဝိဓာနံ ဟေဋ္ဌာ ပရိက္ခာရကထာယံ ဝုတ္တမေဝ။ ‘‘ဘိက္ခူ နဝကမ္မံ ကရောန္တိ၊ ပရိဿာဝနံ န သမ္မတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒဏ္ဍပရိဿာဝန’’န္တိ (စူဠဝ ၂၅၉) ဝုတ္တတ္တာ ပကတိပရိဿာဝနတောပိ ဒဏ္ဍပရိဿာဝနံ မဟန္တတရန္တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ဒဏ္ဍပရိဿာဝနံ န သမ္မတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဩတ္ထရက’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၅၉) ဝစနတော ဒဏ္ဍပရိဿာဝနတောပိ ဩတ္ထရကံ မဟန္တတရန္တိ ဝိညာယတိ။ တေသံ ပန ဒွိန္နမ္ပိ ပရိဿာဝနာနံ ဝိဓာနံ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၉) အာဂတမေဝ။

၃၁။ နဂ္ဂကထာယံ န နဂ္ဂေန နဂ္ဂေါ အဘိဝါဒေတဗ္ဗောတိ နဂ္ဂေန နဝကတရေန ဘိက္ခုနာ နဂ္ဂေါ ဝုဍ္ဎတရော ဘိက္ခု န အဘိဝါဒေတဗ္ဗော န ဝန္ဒိတဗ္ဗော။ ကသ္မာ? ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ နဂ္ဂေန နဂ္ဂေါ အဘိဝါဒေတဗ္ဗော၊ ယော အဘိဝါဒေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၆၁) ဘဂဝတာ ဝစနတော န အဘိဝါဒေတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ ¶ ။ ဧတ္ထ ပန ဝဒိ အဘိဝါဒနထုတီသူတိ ဓာတုဿ စုရာဒိဂဏတ္တာ ဏေ-ပစ္စယော ဟောတိ၊ န ဟေတွတ္ထတ္တာ။

‘‘အကမ္မကေဟိ ဓာတူဟိ၊ ဘာဝေ ကိစ္စာ ဘဝန္တိ တေ၊

သကမ္မကေဟိ ကမ္မတ္ထေ၊ အရဟသက္ကတ္ထဒီပကာ’’တိ။ –

ဝစနတော ကမ္မတ္ထေ တဗ္ဗ-ပစ္စယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န နဂ္ဂေန အဘိဝါဒေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ တု နဂ္ဂေန ဘိက္ခုနာ န အဘိဝါဒေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္တကမေဝ ယောဇနာ။ နနု စ ဘော –

‘‘ကိစ္စာ ¶ ဓာတုဟျကမ္မေဟိ၊ ဘာဝေယေဝ နပုံသကေ၊

တဒန္တာ ပါယတော ကမ္မေ၊ သကမ္မေဟိ တိလိင်္ဂိကာ’’တိ။ –

ဝစနတော၊ ဣမိဿာ စ ဓာတုယာ သကမ္မတ္တာ ကမ္မံ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ၊ ကမ္မာနုရူပဉ္စ လိင်္ဂံ ဌပေတဗ္ဗံ၊ အထ ကသ္မာ ဧတ္တကမေဝ ယောဇနာ ကတာတိ? ကမ္မဝစနိစ္ဆာဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘ကမ္မဿာဝစနိစ္ဆာယံ၊ သကမ္မာချာတပစ္စယာ၊

ဘာဝေပိ တံ ယထာ ဂေဟေ၊ ဒေဝဒတ္တေန ပစ္စတေ’’တိ။

ယထာ အာချာတပစ္စယသင်္ခါတာ ဝိဘတ္တိယော သကမ္မကဓာတုတော ဘဝန္တာပိ ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အသတိ ကမ္မံ အဝတွာ ဘာဝတ္ထမေဝ ဝဒန္တိ၊ ဧဝံ ကိစ္စပစ္စယာပိ သကမ္မကဓာတုတော ဘဝန္တာပိ ကမ္မဝစနိစ္ဆာယာဘာဝတော ကမ္မံ အဝတွာ ဘာဝတ္ထမေဝ ဝဒန္တိ၊ တသ္မာ ကမ္မဉ္စ အနဇ္ဈာဟရိတံ၊ ကမ္မာနုရူပဉ္စ လိင်္ဂံ န ဌပိတံ၊ ဘာဝတ္ထာနုရူပမေဝ ဌပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘အယံ နာမ ပုဂ္ဂလော အဘိဝါဒေတဗ္ဗော’’တိ အစိန္တေတွာ သာမညတော ကတ္တာရမေဝ ဂဟေတွာ ဌပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

န နဂ္ဂေန နဂ္ဂေါ အဘိဝါဒါပေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ပန နဂ္ဂေန ဝုဍ္ဎတရေန ဘိက္ခုနာ နဂ္ဂေါ နဝကတရော ဘိက္ခု န အဘိဝါဒါပေတဗ္ဗော၊ န ဝန္ဒာပေတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ဟိ သကာရိတဿ ကိစ္စပစ္စယဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ၊ ဓာတုယာ စ သကမ္မကတ္တာ နဝကတရော ဘိက္ခု ဓာတုကတ္တာ ဟောတိ၊ ဝုဍ္ဎတရော ဘိက္ခု ဓာတုကမ္မံ ¶ ၊ ပုန ကာရိတသမ္ဗန္ဓေ ဝုဍ္ဎတရော ဘိက္ခု ကာရိတကတ္တာ ဟောတိ၊ နဝကတရော ဘိက္ခု ကာရိတကမ္မံ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘ဟေတုကြိယာယ သမ္ဗန္ဓီ-ဘာဝါ ကမ္မန္တိ မနျတေ၊

ဟေတုကြိယာပဓာနတ္တာ၊ အညထာနုပပတ္တိတော’’တိ။

န နဂ္ဂေန အဘိဝါဒါပေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ တု နဂ္ဂေန ဝုဍ္ဎတရေန ဘိက္ခုနာ န အဘိဝါဒါပေတဗ္ဗံ၊ န ဝန္ဒာပေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ၊ ဧတ္ထာပိ ကမ္မဝစနိစ္ဆာယာဘာဝတော ဝုတ္တနယေန ဘာဝေယေဝ ကိစ္စပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နနု ဝန္ဒာပကေ သတိ ဝန္ဒာပေတဗ္ဗော လဗ္ဘတိယေဝ၊ အထ ‘‘ကသ္မာ ကမ္မဝစနိစ္ဆာယာဘာဝတော’’တိ ¶ ဝုတ္တန္တိ? ‘‘ဝတ္တိစ္ဆာနုပုဗ္ဗိကာ သဒ္ဒပဋိပတ္တီ’’တိ ဝစနတော ဝတ္တိစ္ဆာဘာဝတော န ဝုတ္တန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ –

‘‘ဝတ္တိစ္ဆာ န ဘဝေ သန္တ-မပျသန္တမ္ပိ သာ ဘဝေ၊

တံ ယထာနုဒရာ ကညာ၊ သမုဒ္ဒေါ ကုဏ္ဍိကာတိ စာ’’တိ။

ဣတရေသုပိ သုဝိညေယျမေဝ။ ပဋိစ္ဆာဒေန္တိ အင်္ဂမင်္ဂါနိ ဧတာဟီတိ ပဋိစ္ဆာဒိယော။

၃၂။ ဂန္ဓပုပ္ဖကထာယံ ‘‘ဂန္ဓဂန္ဓံ ပန ဂဟေတွာ ကဝါဋေ ပဉ္စင်္ဂုလိံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနတော ဂန္ဓေ ဒိန္နေ ပဋိဂ္ဂဟိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ နော လိမ္ပိတုန္တိ သိဒ္ဓံ။ ဣဒါနိ ပန မနုဿာ ဘိက္ခူ ဘောဇေတွာ ဟတ္ထဓောဝနာဝသာနေ ဟတ္ထဝါသတ္ထာယ ဂန္ဓဝိလေပနံ ဒေန္တိ၊ တံ ဘိက္ခူ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဧကစ္စေ ဟတ္ထမေဝ လိမ္ပေန္တိ၊ ဧကစ္စေ ကာယမ္ပိ မုခမ္ပိ အာလိမ္ပေန္တိ၊ ‘‘သုဂန္ဓော ဝတာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာကာရံ ကရောန္တိ၊ တံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဝဋ္ဋတီတိ? ‘‘ကဝါဋေ ပဉ္စင်္ဂုလိကံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝိဟာရေ ကဝါဋဓူပနမတ္တဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ ကာယဓူပနဿ အဝုတ္တတ္တာ၊ ‘‘မာလာဂန္ဓဝိလေပနဓာရဏမဏ္ဍနဝိဘူသနဋ္ဌာနာ ဝေရမဏီ’’တိ ¶ ဝစနဿာနုလောမတော စ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒိဿတိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပုပ္ဖံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရေ ဧကမန္တံ နိက္ခိပိတု’’န္တိ ဝစနတော ပုပ္ဖေ ဒိန္နေ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ပိဠန္ဓနာဒီနိ ကာတုန္တိ သိဒ္ဓံ။ ဣဒါနိ ပန ဘိက္ခူသု ဂန္ဓပုပ္ဖေသု လဒ္ဓေသု ‘‘သုရဘိဂန္ဓံ ဝတိဒံ ပုပ္ဖ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ ပဟဋ္ဌာကာရံ ကတွာ သိင်္ဃန္တိ၊ တံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဝဋ္ဋတီတိ? တမ္ပိ ဝိဟာရေယေဝ ဧကမန္တံ ဌပနဿ ဝုတ္တတ္တာ သိင်္ဃိတဗ္ဗာဒိဘာဝဿ အဝုတ္တတ္တာ၊ မာလာဂန္ဓာဒိပါဌဿ အနုလောမတော စ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒိဿတိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧကမန္တံ နိက္ခိပိတု’’န္တိ ဝစနဿ ပန သာမတ္ထိယတော စေတိယပဋိမာပူဇနာဒီနိ စ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိညာယတိ။

၃၃။ အာသိတ္တကူပဓာနကထာယံ မနုဿာနံ ဘရဏသီလတံ သန္ဓာယ ‘‘တမ္ဗလောဟေန ဝါ ရဇတေန ဝါ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ၊ ဝိကပ္ပနတ္ထေန ပန ဝါ-သဒ္ဒေန ဟိရညေန ဝါ သုဝဏ္ဏေန ဝါတိအာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ပနာတိ ဘဂဝတာ ပန အာသိတ္တကူပဓာနဿ သာမညဝသေန ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ န ကေဝလံ ရတနပေဠာ ဧဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ အထ ခေါ ဒါရုမယာပီတိ။ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ တံ န ဝိလီဝမယတာလပဏ္ဏမယဝေတ္တမယာဒိကံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။

၃၄။ မဠောရိကကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဠောရိက’’န္တိ ဂိလာနော ဘိက္ခု ဘုဉ္ဇမာနော န သက္ကောတိ ဟတ္ထေန ပတ္တံ သန္ဓာရေတုံ၊ တသ္မာ အနုညာတံ။ ပုဗ္ဗေ ပတ္တသင်္ဂေါပနတ္ထံ အာဓာရကော အနုညာတော၊ ဣဒါနိ ဘုဉ္ဇနတ္ထံ။ ဒဏ္ဍာဓာရကော ဝုစ္စတီတိ ဒဏ္ဍာဓာရကော ပဓာနတော မဠောရိကောတိ ဝုစ္စတိ။ ယဋ္ဌိ…ပေ… ပီဌာဒီနိပိ အာဓာရကသာမညေန ဧတ္ထေဝ ¶ ပဝိဋ္ဌာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဓာရကံ နာမ ဆိဒ္ဒံ ဝိဒ္ဓမ္ပိ အတ္ထိ၊ အဝိဒ္ဓမ္ပိ အတ္ထိ၊ တေသု ကတမံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘အာဓာရသင်္ခေပဂမနတော ဟိ…ပေ… ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ။

၃၅။ ဧကဘာဇနာဒိကထာယံ ဧကတောဘုဉ္ဇနံ နာမ ဧကဘာဇနသ္မိံ ဧကက္ခဏေယေဝ သဟဘုဉ္ဇနံ၊ န နာနာဘာဇနေ။ ဧကဘာဇနသ္မိမ္ပိ န နာနာက္ခဏေတိ အာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တသ္မိံ အပဂတေ တဿ အပဂတတ္တာ ဣတရဿ သေသကံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣမိနာ ဧကက္ခဏေ အဘုဉ္ဇနဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဣတရဿပီတိအာဒီသု ဣတရဿပီတိ ဣတရီတရကထနံ၊ သေသဘုဉ္ဇကဣတရတော ဣတရဿာတိ အတ္ထော။ တေန ပဌမံ ဂဟေတွာ ဂတဘိက္ခုမေဝါဟ။ တသ္မိံ ခီဏေ တဿ ခဏတ္တာ ပဌမံ ဂဟိတဝတ္ထုဿ ခီဏတ္တာ ပုန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣမိနာ သဟအဘုဉ္ဇနဘာဝံ ဒဿေတိ။

န ဧကမဉ္စေ နိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ သတိပိ နာနာအတ္ထရဏေ ‘‘န ဧကမဉ္စေ တုဝဋ္ဋိတဗ္ဗံ၊ ယော တုဝဋ္ဋေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၆၄) ဝစနတော။ န ဧကတ္ထရဏေ နိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ သတိပိ နာနာမဉ္စေ ‘‘န ဧကတ္ထရဏာ တုဝဋ္ဋိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၆၄) ဝစနတော၊ ပဂေဝ ဥဘိန္နံ ဧကတ္တေတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဧဝံ နာနာမဉ္စနာနာအတ္ထရဏေသု အသန္တေသု ကထံ အနာပတ္တိ သိယာတိ ¶ စိန္တာယမာဟ ‘‘ဝဝတ္ထာနံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧကတ္ထရဏပါဝုရဏေဟီတိ ဧတ္ထ ပန အယံ ဧကတ္ထရဏပါဝုရဏသဒ္ဒေါ န စတ္ထသမာသော ဟောတိ၊ အထ ခေါ ဗာဟိရတ္ထသမာသောတိ အာဟ ‘‘ဧကံ အတ္ထရဏဉ္စေဝ ပါဝုရဏဉ္စ ဧတေသန္တိ ဧကတ္ထရဏပါဝုရဏာ’’တိ၊ တိပဒတုလျာဓိကရဏဗာဟိရတ္ထသမာသောယံ။ ကေသမေတမဓိဝစနန္တျာဟ ‘‘ဧကံ အန္တံ အတ္ထရိတွာ ဧကံ ပါရုပိတွာ နိပဇ္ဇန္တာနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ၊ ဧဝံ နိပဇ္ဇန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ဧတံ ဧကတ္ထရဏပါဝုရဏပဒံ ¶ အဓိဝစနံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကေသံ ပန အန္တန္တိ အာဟ ‘‘သံဟာရိမာန’’န္တိအာဒိ။

၃၆။ စေလပဋိကကထာယံ စေလပဋိကန္တိ စေလသန္ထရံ။ ကိံ ပန ဘဂဝတော သိက္ခာပဒပညာပနေ ကာရဏန္တိ? ‘‘ဗောဓိရာဇကုမာရော ကိရ ‘သစေ အဟံ ပုတ္တံ လစ္ဆာမိ၊ အက္ကမိဿတိ မေ ဘဂဝါ စေလပဋိက’န္တိ ဣမိနာ အဇ္ဈာသယေန သန္ထရိ၊ အဘဗ္ဗော စေသ ပုတ္တလာဘာယ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ န အက္ကမိ။ ယဒိ အက္ကမေယျ၊ ပစ္ဆာ ပုတ္တံ အလဘန္တော ‘နာယံ သဗ္ဗညူ’တိ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှေယျ၊ ဣဒံ တာဝ ဘဂဝတော အနက္ကမနေ ကာရဏံ။ ယသ္မာ ပန ဘိက္ခူပိ ယေ အဇာနန္တာ အက္ကမေယျုံ၊ တေ ဂိဟီနံ ပရိဘူတာ ဘဝေယျုံ၊ တသ္မာ ဘိက္ခူ ပရိဘဝတော မောစေတုံ သိက္ခာပဒံ ပညပေသိ၊ ဣဒံ သိက္ခာပဒပညာပနေ ကာရဏ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၈) ဝုတ္တံ။

သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၆၈) ပန ‘‘ဘဂဝါ တုဏှီ အဟောသီတိ ‘ကိဿ နု ခေါ အတ္ထာယ ရာဇကုမာရေန အယံ မဟာသက္ကာရော ကတော’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ပုတ္တပတ္ထနာယ ကတဘာဝံ အညာသိ။ သော ဟိ ရာဇပုတ္တော အပုတ္တကော၊ သုတဉ္စာနေန အဟောသိ ‘ဗုဒ္ဓါနံ ကိရ အဓိကာရံ ကတွာ မနသာ ဣစ္ဆိတံ လဘန္တီ’တိ၊ သော ‘သစာဟံ ပုတ္တံ လဘိဿာမိ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဣမံ စေလပဋိကံ အက္ကမိဿတိ။ နော စေ လဘိဿာမိ၊ န အက္ကမိဿတီ’တိ ပတ္ထနံ ကတွာ သန္ထရာပေသိ။ အထ ဘဂဝါ ‘နိဗ္ဗတ္တိဿတိ နု ခေါ ဧတဿ ပုတ္တော’တိ အာဝဇ္ဇေတွာ ‘န နိဗ္ဗတ္တိဿတီ’တိ အဒ္ဒသ။ ပုဗ္ဗေ ကိရ သော ဧကသ္မိံ ဒီပေ ဝသမာနော ဘရိယာယ သမာနစ္ဆန္ဒော အနေကသကုဏပေါတကေ ခါဒိ။ ‘သစဿ မာတုဂါမော ပုညဝါ ဘဝေယျ၊ ပုတ္တံ လဘေယျ၊ ဥဘောဟိ ပန သမာနစ္ဆန္ဒေဟိ ဟုတွာ ပါပကမ္မံ ကတံ ¶ ၊ တေနဿ ပုတ္တော န နိဗ္ဗတ္တိဿတီတိ အညာသိ။ ဒုဿေ ပန အက္ကန္တေ ‘ဗုဒ္ဓါနံ အဓိကာရံ ကတွာ ပတ္ထိတံ လဘန္တီတိ လောကေ အနုဿဝေါ၊ မယာ စ မဟာအဓိကာရော ¶ ကတော၊ န စ ပုတ္တံ လဘာမိ၊ တုစ္ဆံ ဣဒံ ဝစန’န္တိ မိစ္ဆာဂါဟံ ဂဏှေယျ။ တိတ္ထိယာပိ ‘နတ္ထိ သမဏာနံ အကတ္တဗ္ဗံ နာမ၊ စေလပဋိကမ္ပိ မဒ္ဒန္တာ အာဟိဏ္ဍန္တီ’တိ ဥဇ္ဈာယေယျုံ၊ ဧတရဟိ စ အက္ကမန္တေသု ဗဟူ ဘိက္ခူ ပရစိတ္တဝိဒုနော၊ တေ ဘဗ္ဗတ္တံ ဇာနိတွာ အက္ကမိဿန္တိ။ အဘဗ္ဗတံ ဇာနိတွာ န အက္ကမိဿန္တိ။ အနာဂတေ ပန ဥပနိဿယော မန္ဒော ဘဝိဿတိ၊ အနာဂတံ န ဇာနိဿန္တိ။ တေသု အက္ကမန္တေသု သစေ ပတ္ထိတံ သမိဇ္ဈိဿတိ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ ဣဇ္ဈိဿတိ၊ ‘ပုဗ္ဗေ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အဓိကာရံ ကတွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတံ လဘန္တိ၊ ဣဒါနိ န လဘန္တိ၊ တေယေဝ မညေ ဘိက္ခူ ပဋိပတ္တိပူရကာ အဟေသုံ၊ ဣမေ ပန ပဋိပတ္တိံ ပူရေတုံ န သက္ကောန္တီ’တိ မနုဿာ ဝိပ္ပဋိသာရိနော ဘဝိဿန္တီတိ ဣမေဟိ တီဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ အက္ကမိတုံ အနိစ္ဆန္တော တုဏှီ အဟောသိ။ ပစ္ဆိမံ ဇနတံ တထာဂတော အနုကမ္ပတီတိ ဣဒံ ပန ထေရော ဝုတ္တေသု ကာရဏေသု တတိယကာရဏံ သန္ဓာယာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၂၆၈) ‘‘ယာစိယမာနေန စေလပဋိကံ အက္ကမိတု’’န္တိ ဝစနတော ယာစိယမာနေန ဧဝ အက္ကမိတဗ္ဗံ၊ နော အယာစိယမာနေနာတိ သိဒ္ဓံ၊ တတ္ထပိ ‘‘မင်္ဂလတ္ထာယာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၆၈) ဝစနတော မင်္ဂလတ္ထာယ ယာစိယမာနေန အက္ကမိတဗ္ဗံ၊ န သိရိသောဘဂ္ဂါဒိအတ္ထာယ ယာစိယမာနေနာတိ စ၊ တတ္ထပိ ‘‘ဂိဟီန’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၆၈) ဝစနတော ဂိဟီနံ ဧဝ စေလသန္ထရံ အက္ကမိတဗ္ဗံ၊ န ပဗ္ဗဇိတာနန္တိ စ။ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၈) ‘‘ယာ ကာစိ ဣတ္ထီ အပဂတဂဗ္ဘာ ဝါ ဟောတု၊ ဂရုဂဗ္ဘာ ဝါ’’တိ အနိယမဝါစကေန ဝါ-သဒ္ဒေန ဝစနတော န ကေဝလံ ဣမာ ဒွေယေဝ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ အထ ခေါ ‘‘ပတိဋ္ဌိတဂဗ္ဘာ ဝါ ဝိဇာတိပုတ္တာ ဝါ’’တိအာဒိနာ ယာ ကာစိ ¶ မင်္ဂလိကာယော ဣတ္ထိယောပိ ပုရိသာပိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ‘‘ဧဝရူပေသု ဌာနေသူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ န ကေဝလံ ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနေသုယေဝ၊ အထ ခေါ တံသဒိသေသု ယေသု ကေသုစိ မင်္ဂလဋ္ဌာနေသု ယေသံ ကေသဉ္စိ ဂိဟီနံ မင်္ဂလတ္ထာယ ယာစိယမာနာနံ စေလသန္ထရံ အက္ကမိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဇ္ဈတိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၂၆၈) ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓောတပါဒကံ အက္ကမိတု’’န္တိ သာမညဝသေန ဝစနတော၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၈) ‘‘တံ အက္ကမိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ ဓောတပါဒကံ အယာစိယမာနေနပိ ဘိက္ခုနာ အက္ကမိတဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓံ၊ ‘‘ဓောတေဟိ ပါဒေဟိ အက္ကမနတ္ထာယာ’’တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ အဓောတေဟိ အက္ကမိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ စ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၃၇။ ပါဒဃံသနီယကထာယံ ¶ ပဌမံ တာဝ အကပ္ပိယပါဒဃံသနိံ ဒဿေတုံ ‘‘ကတကံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ ကတကံ နာမ ကီဒိသန္တိ ပုစ္ဆာယ သတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကတကံ နာမ ပဒုမကဏ္ဏိကာကာရ’’န္တိအာဒိ။ ကသ္မာ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗာဟုလိကာနုယောဂတ္တာ’’တိ။ တတော ကပ္ပိယပါဒဃံသနိယော ဒဿေတုမာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိဿော ပါဒဃံသနိယော’’တိအာဒိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

၃၈။ ဗီဇနီကထာယံ ပဌမံ တာဝ အကပ္ပိယဗီဇနိံ ဒဿေတုံ ‘‘စမရီဝါလေဟိ ကတဗီဇနီ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ တတော ကပ္ပိယဆဗီဇနိယော ဒဿေတုံ ‘‘မကသဗီဇနီအာဒိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ကပ္ပိယဆဗီဇနိယော နာမ မကသဗီဇနီ၊ ဝါကမယဗီဇနီ၊ ဥသီရမယဗီဇနီ၊ မောရပိဉ္ဆမယဗီဇနီ၊ ဝိဓူပနံ၊ တာလဝဏ္ဋဉ္စာတိ။ တာသံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိဓူပနန္တိ ဗီဇနီ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ ဥသီရမယံ မောရပိဉ္ဆမယဉ္စ သုဝိညေယျတ္တာ န ဝုတ္တံ။ ‘‘ဗီဇနိန္တိ စတုရဿဗီဇနိံ။ တာလဝဏ္ဋန္တိ တာလပတ္တာဒီဟိ ကတံ မဏ္ဍလိကဗီဇနိ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၆၉) ဝုတ္တံ။

၃၉။ ဆတ္တကထာယံ ဆတ္တံ နာမ တီဏိ ဆတ္တာနိ သေတစ္ဆတ္တံ၊ ကိလဉ္ဇစ္ဆတ္တံ၊ ပဏ္ဏစ္ဆတ္တန္တိ။ တတ္ထ သေတစ္ဆတ္တန္တိ ဝတ္ထပလိဂုဏ္ဌိတံ ပဏ္ဍရစ္ဆတ္တံ။ ကိလဉ္ဇစ္ဆတ္တန္တိ ဝိလီဝစ္ဆတ္တံ။ ပဏ္ဏစ္ဆတ္တန္တိ တာလပဏ္ဏာဒီဟိ ယေဟိ ကေဟိစိ ကတံ။ မဏ္ဍလဗဒ္ဓံ သလာကဗဒ္ဓန္တိ ဣဒံ ပန တိဏ္ဏမ္ပိ ဆတ္တာနံ ပဉ္ဇရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တာနိ ဟိ မဏ္ဍလဗဒ္ဓါနိ စေဝ ဟောန္တိ သလာကဗဒ္ဓါနိ စ။ ယမ္ပိ တတ္ထဇာတကဒဏ္ဍေန ကတံ ဧကပဏ္ဏစ္ဆတ္တံ ဟောတိ၊ တမ္ပိ ဆတ္တမေဝ။ ‘‘ဝိလီဝစ္ဆတ္တန္တိ ဝေဏုဝိလီဝေဟိ ကတံ ဆတ္တံ။ တတ္ထဇာတကဒဏ္ဍကေန ကတန္တိ တာလပဏ္ဏံ သဟ ဒဏ္ဍကေန ဆိန္ဒိတွာ တမေဝ ဆတ္တဒဏ္ဍံ ကရောန္တိ ဂေါပါလကာဒယော ဝိယ၊ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၆၃၄) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၆၃၄) ပန ‘‘ဝိလီဝစ္ဆတ္တန္တိ ¶ ဝေဏုပေသိကာဟိ ကတံ။ မဏ္ဍလဗဒ္ဓါနီတိ ဒီဃသလာကာသု တိရိယံ ဝလယာကာရေန သလာကံ ဌပေတွာ သုတ္တေဟိ ဗဒ္ဓါနိ ဒီဃဉ္စ တိရိယဉ္စ ဥဇုကမေဝ သလာကာယော ဌပေတွာ ဒဠှဗဒ္ဓါနိ စေဝ တိရိယံ ဌပေတွာ ဒီဃဒဏ္ဍကေဟေဝ သင်္ကောစာရဟံ ကတွာ သုတ္တေဟေဝ တိရိယံ ဗဒ္ဓါနိ။ တတ္ထဇာတကဒဏ္ဍကေန ကတန္တိ သဟ ဒဏ္ဍကေန ဆိန္နတာလပဏ္ဏာဒီဟိ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ဆတ္တဓာရကပုဂ္ဂလဝသေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အဂိလာနဿ ဘိက္ခုနော ဆတ္တံ ဓာရေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

၄၀။ နခကထာယံ ဒီဃနခဓာရဏပစ္စယာ ဥပ္ပန္နေ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒီဃာ နခါ ဓာရေတဗ္ဗာ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ¶ (စူဠဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော ဓာရေန္တဿ အာပတ္တိ။ ‘‘နခေနပိ နခံ ဆိန္ဒန္တိ၊ မုခေနပိ နခံ ဆိန္ဒန္တိ၊ ကုဋ္ဋေပိ ဃံသန္တိ၊ အင်္ဂုလိယော ဒုက္ခာ ဟောန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နခစ္ဆေဒန’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော နခစ္ဆေဒနသတ္ထကံ ဓာရေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဟေဋ္ဌာ စ ‘‘နခစ္ဆေဒနံ ဝလိတကံယေဝ ကရောန္တိ၊ တသ္မာ တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝလိတကန္တိ နခစ္ဆေဒနကာလေ ဒဠှဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဝလီဟိ ယုတ္တမေဝ ကရောန္တိ၊ တသ္မာ တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၈၅) ဝုတ္တံ။ မံသပ္ပမာဏေနာတိ အင်္ဂုလဂ္ဂမံသပ္ပမာဏေန။ ဝီသတိမဋ္ဌန္တိ ဝီသတိပိ ဟတ္ထပါဒနခေ လိခိတမဋ္ဌေ ကရောန္တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

လောမကထာယံ ‘‘သမ္ဗာဓေလောမံ သံဟရာပေန္တိ။ မနုဿာ ဥဇ္ဈာယန္တိ ခီယန္တိ ဝိပါစေန္တိ သေယျထာပိ ဂိဟီ ကာမဘောဂိနော’’တိ ဝတ္ထုသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၇၅) ဝစနတော သံဟရာပေန္တဿ အာပတ္တိ။ အညတရဿ ဘိက္ခုနော သမ္ဗာဓေ ဝဏော ဟောတိ၊ ဘေသဇ္ဇံ န တိဋ္ဌတီတိ ဣမိဿာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဗာဓပစ္စယာ သမ္ဗာဓေ လောမံ သံဟရာပေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၅) ဝစနတော အာဗာဓပစ္စယာ ဘေသဇ္ဇပတိဋ္ဌာပနတ္ထာယ သမ္ဗာဓေ လောမံ ဟရာပေန္တဿ အနာပတ္တိ။ ‘‘သေယျထာပိ ပိသာစိလ္လိကာ’’တိ မနုဿာနံ ဥဇ္ဈာယနပစ္စယာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒီဃံ နာသိကာလောမံ ဓာရေတဗ္ဗံ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ¶ (စူဠဝ။ ၂၇၅) ဝစနတော ဓာရဏပစ္စယာ အာပတ္တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဏ္ဍာသ’’န္တိ အနုရက္ခဏတ္ထာယ သဏ္ဍာသော အနုညာတော၊ တသ္မာ နာသိကာလောမံ သဏ္ဍာသေန ဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပလိတန္တိ ပဏ္ဍရကေသံ။ ဂါဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘မာ ¶ မေ ဇရာဘာဝေါ ဟောတူ’’တိ မနသိ ကတတ္တာ။ ဗီဘစ္ဆံ ဟုတွာတိ ဝိရူပံ ဟုတွာ။ ပလိတံ ဝါ အပလိတံ ဝါတိ ပဏ္ဍရံ ဝါ အပဏ္ဍရံ ဝါ။ ဂါဟာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ အပ္ပသာဒါဝဟတ္တာတိ။

၄၁။ ကာယဗန္ဓနကထာယံ အကာယဗန္ဓနေနာတိ အဗန္ဓိတကာယဗန္ဓနေန။ ဘိက္ခုနာတိ သေသော။ အထ ဝါ အကာယဗန္ဓနေနာတိ အဗန္ဓိတကာယဗန္ဓနော ဟုတွာတိ ဣတ္ထမ္ဘူတတ္ထေ ကရဏဝစနံ ယထာ ‘‘ဘိန္နေန သီသေန ပဂ္ဃရန္တေန လောဟိတေန ပဋိဝိသကေ ဥဇ္ဈာပေသီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘အဗန္ဓိတွာ နိက္ခမန္တေန ယတ္ထ သရတိ၊ တတ္ထ ဗန္ဓိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ကာယဗန္ဓနံ နာမ ဆ ကာယဗန္ဓနာနိ ကလာဗုကံ၊ ဒေဍ္ဍုဘကံ၊ မုရဇံ၊ မဒ္ဒဝီဏံ၊ ပဋ္ဋိကံ၊ သူကရန္တကန္တိ။ တတ္ထ ကလာဗုကံ နာမ ဗဟုရဇ္ဇုကံ။ ဒေဍ္ဍုဘကံ နာမ ဥဒကသပ္ပသီသသဒိသံ။ မုရဇံ နာမ မုရဇဝဋ္ဋိသဏ္ဌာနံ ဝေဌေတွာ ကတံ။ မဒ္ဒဝီဏံ နာမ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနံ။ ဤဒိသဉှိ ဧကမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ ပဂေဝ ဗဟူနိ။ တသ္မာ ပဋိက္ခိတ္တာနိ အကပ္ပိယကာယဗန္ဓနာနိ နာမ စတ္တာရိ ဟောန္တိ၊ ပဋ္ဋိကံ၊ သူကရန္တကန္တိ ဣမာနိ ဒွေ ကာယဗန္ဓနာနိ ဘဂဝတာ အနုညာတာနိ ကပ္ပိယကာယဗန္ဓနာနိ နာမ၊ တဿ ပကတိဝီတာ ဝါ မစ္ဆကဏ္ဋကဝါယိမာ ဝါ ပဋ္ဋိကာ ဝဋ္ဋတိ၊ သေသာ ကုဉ္ဇရစ္ဆိကာဒိဘေဒါ န ဝဋ္ဋတိ။ သူကရန္တကံ နာမ ကုဉ္စိကကောသကသဏ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ဧကရဇ္ဇုကံ၊ ပန မုဒ္ဒိကကာယဗန္ဓနဉ္စ သူကရန္တကံ အနုလောမေတိ။ ဣမေဟိ ပန ဒွီဟိ သဒ္ဓိံ အဋ္ဌ ကာယဗန္ဓနာနိ ဟောန္တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏ’’န္တိ ဣဒံ ဒသာသုယေဝ အနုညာတန္တိ ပါမင်္ဂဒသာ စေတ္ထ စတုန္နံ ဥပရိ န ဝဋ္ဋတိ။ သောဘကံ နာမ ဝေဌေတွာ မုခဝဋ္ဋိသိဗ္ဗနံ။ ဂုဏကံ နာမ မုဒိင်္ဂသဏ္ဌာနေန သိဗ္ဗနံ။ ဧဝံ သိဗ္ဗိတာ ဟိ အန္တော ထိရာ ဟောန္တီတိ ဝုစ္စတိ။ ပဝနန္တောတိ ပါသန္တော ဝုစ္စတိ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂၇၇-၂၇၈) ပန ‘‘မုဒ္ဒိကကာယဗန္ဓနံ နာမ စတုရဿံ အကတွာ သဇ္ဇိတံ ¶ ။ ပါမင်္ဂဒသာ စတုရဿာ။ မုဒိင်္ဂသဏ္ဌာနေနာတိ သင်္ဃာဋိယာ မုဒိင်္ဂသိဗ္ဗနာကာရေန ဝရကသီသာကာရေန။ ပဝနန္တောတိ ပါသန္တော၊ ‘ဒသာမူလ’န္တိ စ လိခိတံ။ အကာယဗန္ဓနေန သဉ္စိစ္စ ဝါ အသဉ္စိစ္စ ဝါ ဂါမပ္ပဝေသနေ အာပတ္တိ။ သရိတဋ္ဌာနတော ဗန္ဓိတွာ ပဝိသိတဗ္ဗံ၊ နိဝတ္တိတဗ္ဗံ ဝါတိ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၄၂။ နိဝါသနပါရုပနကထာယံ ¶ ဟတ္ထိသောဏ္ဍာဒိဝသေန ဂိဟိနိဝတ္ထံ န နိဝါသေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဟတ္ထိသောဏ္ဍကံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၀၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပရိမဏ္ဍလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) နာမ နာဘိမူလတော ဟတ္ထိသောဏ္ဍသဏ္ဌာနံ ဩလမ္ဗကံ ကတွာ နိဝတ္ထံ စောဠိကဣတ္ထီနံ နိဝါသနံ ဝိယ။ မစ္ဆဝါဠကံ နာမ ဧကတော ဒသန္တံ ဧကတော ပါသန္တံ ဩလမ္ဗိတွာ နိဝတ္ထံ။ စတုကဏ္ဏကံ နာမ ဥပရိတော ဒွေ၊ ဟေဋ္ဌတော ဒွေတိ ဧဝံ စတ္တာရော ကဏ္ဏေ ဒဿေတွာ နိဝတ္ထံ။ တာလဝဏ္ဋကံ နာမ တာလဝဏ္ဋာကာရေန သာဋကံ ဩလမ္ဗိတွာ နိဝါသနံ။ သတဝလိကံ နာမ ဒီဃသာဋကံ အနေကက္ခတ္တုံ ဩဘုဇိတွာ ဩဝဋ္ဋိကံ ကရောန္တေန နိဝတ္ထံ၊ ဝါမဒက္ခိဏပဿေသု ဝါ နိရန္တရံ ဝလိယော ဒဿေတွာ နိဝတ္ထံ။ သစေ ပန ဇာဏုတော ပဋ္ဌာယ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဝလိယော ပညာယန္တိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ သံဝေလ္လိယံ နိဝါသေန္တီတိ မလ္လကမ္မကာရာဒယော ဝိယ ကစ္ဆံ ဗန္ဓိတွာ နိဝါသေန္တိ၊ ဧဝံ နိဝါသေတုံ ဂိလာနဿပိ မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿပိ န ဝဋ္ဋတိ။ သေတပဋပါရုတာဒိဝသေန န ဂိဟိပါရုတံ ပါရုပိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ယံ ကိဉ္စိ သေတပဋပါရုတံ ပရိဗ္ဗာဇကပါရုတံ ဧကသာဋကပါရုတံ သောဏ္ဍပါရုတံ အန္တေပုရိကပါရုတံ မဟာဇေဋ္ဌကပါရုတံ ကုဋိပဝေသကပါရုတံ ဗြာဟ္မဏပါရုတံ ပါဠိကာရကပါရုတန္တိ ဧဝမာဒိ ပရိမဏ္ဍလလက္ခဏတော အညထာ ပါရုတံ သဗ္ဗမေတံ ဂိဟိပါရုတံ နာမ၊ တသ္မာ ယထာ သေတပဋာ အဍ္ဎပါလကနိဂဏ္ဌာ ¶ ပါရုပန္တိ၊ ယထာ စ ဧကစ္စေ ပရိဗ္ဗာဇကာ ဥရံ ဝိဝရိတွာ ဒွီသု အံသကူဋေသု ပါဝုရဏံ ဌပေန္တိ၊ ယထာ စ ဧကသာဋကာ မနုဿာ နိဝတ္ထသာဋကဿ ဧကေန အန္တေန ပိဋ္ဌိံ ပါရုပိတွာ ဥဘော ကဏ္ဏေ ဥဘောသု အံသကူဋေသု ဌပေန္တိ၊ ယထာ စ သုရာသောဏ္ဍာဒယော သာဋကေန ဂီဝံ ပရိက္ခိပိတွာ ဥဘော အန္တေ ဥရေ ဝါ ဩလမ္ဗေန္တိ၊ ပိဋ္ဌိယံ ဝါ ခိပေန္တိ၊ ယထာ စ အန္တေပုရိကာယော အက္ခိတာရကမတ္တံ ဒဿေတွာ ဩဂုဏ္ဌိကံ ပါရုပန္တိ၊ ယထာ စ မဟာဇေဋ္ဌာ ဒီဃသာဋကံ နိဝါသေတွာ တဿေဝ ဧကေန အန္တေန သကလသရီရံ ပါရုပန္တိ၊ ယထာ စ ကဿကာ ခေတ္တကုဋိံ ပဝိသန္တာ သာဋကံ ပလိဝေဌေတွာ ဥပကစ္ဆကေ ပက္ခိပိတွာ တဿေဝ ဧကေန အန္တေန သရီရံ ပါရုပန္တိ၊ ယထာ စ ဗြာဟ္မဏာ ဥဘိန္နံ ဥပကစ္ဆကာနံ အန္တရေ သာဋကံ ပဝေသေတွာ အံသကူဋေသု ပါရုပန္တိ၊ ယထာ စ ပါဠိကာရကော ဘိက္ခု ဧကံသပါရုပနေန ပါရုတံ ဝါမဗာဟုံ ဝိဝရိတွာ စီဝရံ အံသကူဋေ အာရောပေတိ။ ဧဝံ အပါရုပိတွာ သဗ္ဗေပိ ဧတေ အညေ စ ဧဝရူပေ ပါရုပနဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ နိဗ္ဗိကာရံ ပရိမဏ္ဍလံ ပါရုပိတဗ္ဗံ။ တထာ အပါရုပိတွာ အာရာမေ ဝါ အန္တရဃရေ ဝါ အနာဒရေန ယံ ကိဉ္စိ ဝိကာရံ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋံ။

၄၃။ ကာဇကထာယံ ¶ မုဏ္ဍဝေဌီတိ ယထာ ရညော ကုဟိဉ္စိ ဂစ္ဆန္တော ပရိက္ခာရဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏမနုဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥဘတောကာဇန္တိ ဧကသ္မိံယေဝ ကာဇေ ပုရတော စ ပစ္ဆတော စ ဥဘောသု ဘာဂေသု လဂ္ဂေတွာ ဝဟိတဗ္ဗဘာရံ။ ဧကတောကာဇန္တိ ဧကတော ပစ္ဆတောယေဝ လဂ္ဂေတွာ ဝဟိတဗ္ဗဘာရံ။ အန္တရာကာဇန္တိ မဇ္ဈေ လဂ္ဂေတွာ ဒွီဟိ ဝဟိတဗ္ဗဘာရံ။ သီသဘာရာဒယော သီသာဒီဟိ ဝဟိတဗ္ဗဘာရာဒယော ဧဝ။ ဩလမ္ဗကန္တိ ဟတ္ထေန ဩလမ္ဗိတွာ ဝဟိတဗ္ဗဘာရံ။ ဧတေသု ဥဘတောကာဇမေဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ သေသာ ဝဋ္ဋန္တိ။

၄၄။ ဒန္တကဋ္ဌကထာယံ ¶ ဒန္တကဋ္ဌဿ အခါဒနေ ပဉ္စ ဒေါသေ၊ ခါဒနေ ပဉ္စာနိသံသေ စ ဒဿေတွာ ဘဂဝတာ ဘိက္ခူနံ ဒန္တကဋ္ဌံ အနုညာတံ။ တတ္ထ ပဉ္စ ဒေါသာ နာမ အစက္ခုဿံ၊ မုခံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ၊ ရသဟရဏိယော န ဝိသုဇ္ဈန္တိ၊ ပိတ္တံ သေမှံ ဘတ္တံ ပရိယောနန္ဓတိ၊ ဘတ္တမဿ နစ္ဆာဒေတီတိ။ တတ္ထ အစက္ခုဿန္တိ စက္ခူနံ ဟိတံ န ဟောတိ၊ ပရိဟာနိံ ဇနေတိ။ နစ္ဆာဒေတီတိ န ရုစ္စတိ။ ပဉ္စာနိသံသာ ဝုတ္တပဋိပက္ခတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတော ဒီဃဒန္တကဋ္ဌခါဒနေ စ အတိမဒါဟကဒန္တကဋ္ဌခါဒနေ စ ဒုက္ကဋံ ပညပေတွာ အဋ္ဌင်္ဂုလပရမံ စတုရင်္ဂုလပစ္ဆိမံ ဒန္တကဋ္ဌံ အနုညာတံ။ တတ္ထ အဋ္ဌင်္ဂုလံ ပရမံ ဧတဿ ဒန္တကဋ္ဌဿာတိ အဋ္ဌင်္ဂုလပရမံ။ စတုရင်္ဂုလံ ပစ္ဆိမံ ပမာဏံ ဧတဿ ဒန္တကဋ္ဌဿာတိ စတုရင်္ဂုလပစ္ဆိမံ။ အတိမဒါဟကန္တိ အတိခုဒ္ဒကံ။ အဋ္ဌင်္ဂုလံ မဟာဒန္တကဋ္ဌံ နာမ၊ စတုရင်္ဂုလံ ခုဒ္ဒကဒန္တကဋ္ဌံ နာမ၊ ပဉ္စဆသတ္တင်္ဂုလံ မဇ္ဈိမဒန္တကဋ္ဌံ နာမ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုဝိဓေန ဥဒကေန တိဝိဓေန ဒန္တကဋ္ဌေနာ’’တိ။ ‘‘အဋ္ဌင်္ဂုလပရမန္တိ မနုဿာနံ ပမာဏင်္ဂုလေန အဋ္ဌင်္ဂုလပရမ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၂) မာဟ။

ဧတ္ထ စ ပမာဏင်္ဂုလေနာတိ ဣဒံ ပကတိအင်္ဂုလေနာတိ ဂဟေတွာ မနုဿာနံ ပကတိအင်္ဂုလေန အဋ္ဌင်္ဂုလတော အဓိကပ္ပမာဏံ ဒန္တကဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ တတ္တကမေဝ စ ကတွာ ခါဒန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘မနုဿာနံ ပမာဏင်္ဂုလေန’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘ပကတိအင်္ဂုလေနာ’’တိ။ တသ္မာ ယံ ဝဍ္ဎကိဟတ္ထတော အင်္ဂုလံ ပမာဏံ ကတွာ မနုဿာ ဂေဟာဒီနိ မိနန္တိ၊ တေန မနုဿာနံ ပမာဏင်္ဂုလဘူတေန ဝဍ္ဎကိအင်္ဂုလေန အဋ္ဌင်္ဂုလပရမန္တိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၈၀-၂၈၂) ‘‘ပမာဏင်္ဂုလေနာတိ ¶ ဝဍ္ဎကိအင်္ဂုလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၈၂) ‘‘ပမာဏင်္ဂုလေနာတိ ဝဍ္ဎကိအင်္ဂုလေန၊ ကေစိ ပန ‘ပကတိအင်္ဂုလေနာ’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ စတုရင်္ဂုလပစ္ဆိမဝစနေန သမေတိ။ န ဟိ ပကတိအင်္ဂုလေန ¶ စတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏံ ဒန္တကဋ္ဌံ ကဏ္ဌေ အဝိလဂ္ဂံ ခါဒိတုံ သက္ကာ’’တိ။

၄၅။ ရုက္ခာရောဟနကထာယံ ပုရိသော ပမာဏော ယဿ ရုက္ခဿာတိ ပေါရိသော၊ ဥဒ္ဓံ ဥက္ခိပိတဟတ္ထေန သဒ္ဓိံ မနုဿကာယပ္ပမာဏော ပဉ္စဟတ္ထမတ္တဥစ္စော ရုက္ခပဒေသော၊ တံ ပေါရိသံ ရုက္ခံ၊ အဝယဝေ သမုဒါယဝေါဟာရော ယထာ ‘‘သမုဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌော’’တိ၊ အာဘုသော ပဒန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ အာပဒါ၊ ပရိဿယာ။ ယာဝ အတ္ထော အတ္ထိ ဧတသ္မိံ ရုက္ခေတိ ယာဝဒတ္ထော၊ ရုက္ခော၊ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ ပယောဇနဝါစကော။ ယာဝ တသ္မိံ ရုက္ခေ ဘိက္ခုဿ အတ္ထော ပယောဇနံ အတ္ထိ၊ တာဝ အဘိရုဟိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

၄၆။ ဆန္ဒာရောပနကထာယံ ဆန္ဒသောတိ သက္ကဋဘာသာယ။ န အာရောပေတဗ္ဗန္တိ ဝါစနာမဂ္ဂံ န အာရောပေတဗ္ဗံ။ သကာယ နိရုတ္တိယာတိ မာဂဓဘာသာယ။ တတ္ထ သန္တေဟိ ကတာတိ သက္ကဋာ၊ အဋ္ဌကဝါမကာဒီဟိ သမိတပါပေဟိ ဣသီဟိ ကတာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သက္ကရိတဗ္ဗာ ပူဇိတဗ္ဗာတိ သက္ကဋာ မနုဿာနံ ဟိတသုခါဝဟနတော၊ တဒတ္ထိကေဟိ မနုဿေဟိ ပူဇိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ဘာသီယတေတိ ဘာသာ၊ သက္ကဋာ စ သာ ဘာသာ စာတိ သက္ကဋဘာသာ။ ဝေဒတ္တယဂတာ နိရုတ္တိ၊ သဿ ဧသာတိ သကာ၊ ဘဂဝတော ဝစနန္တျတ္ထော။ မဂဓေ ဇာတာ မာဂဓိကာ၊ အာဒိကပ္ပကာလေ မဂဓရဋ္ဌေ ဇာတာတိ အတ္ထော။ ဥစ္စတေတိ ဥတ္တိ၊ နီဟရိတွာ ဥတ္တိ နိရုတ္တိ၊ ပိဋကတ္တယတော နီဟရိတွာ ကထီယတေတျတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –

၄၇။ လောကာယတကထာယံ လောကိယန္တိ ပတိဋ္ဌဟန္တိ ပုညာပုညာနိ တဗ္ဗိပါကော စာတိ လောကော၊ သတ္တလောကော။ အာဘုသော ယတန္တိ ဝီရိယံ ကရောန္တိ ဧတ္ထာတိ အာယတံ၊ လောကဿ အာယတံ လောကာယတံ၊ သတ္တာနံ ဘုသော ဝီရိယကရဏဋ္ဌာနန္တျတ္ထော။ ကိံ တံ? တိတ္ထိယသတ္ထံ။ သဗ္ဗံ ဥစ္ဆိဋ္ဌံ၊ ကသ္မာ? သကုဏာဒီဟိ ပရိဘုတ္တပုဗ္ဗတ္တာ။ သဗ္ဗံ အနုစ္ဆိဋ္ဌံ ဣမဿ အဝသေသဘောဇနဿ ကေနစိ အပရိဘုတ္တပုဗ္ဗတ္တာ။ သေတော ကာကော အဋ္ဌိဿ သေတတ္တာ၊ ကာဠော ဗကော ပါဒဿ ကာဠတ္တာတိ။ နတ္ထိ အတ္ထော ဧတ္ထာတိ နိရတ္ထကံ၊ နိရတ္ထကမေဝ ကာရဏံ နိရတ္ထကကာရဏံ။ တေန ပဋိသံယုတ္တံ နိရတ္ထကကာရဏပဋိသံယုတ္တံ။ တရန္တိ ဧတ္ထာတိ တိတ္ထံ၊ ပဋ္ဋနံ။ တိတ္ထံ ဝိယာတိ တိတ္ထံ၊ လဒ္ဓိ၊ တံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ တိတ္ထိယာ၊ ဝိပရီတဒဿနာ။ သာသန္တိ အတ္တနော သာဝကေ ဧတ္ထာတိ သတ္ထံ၊ တိတ္ထိယာနံ သတ္ထံ တိတ္ထိယသတ္ထံ။ န တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာ နာမ ယာ ကာစိ ဗာဟိရကာ အနတ္ထသဉှိတာ။ န ပရိယာပုဏိတဗ္ဗာတိ အတ္တနာ န ပရိယာပုဏိတဗ္ဗာ။ န ဝါစေတဗ္ဗာတိ ပရေသံ န ဝါစေတဗ္ဗာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

၄၈။ ခိပိတကထာယံ ခိပီယိတ္ထာတိ ခိပိတော။ ခိပိ အဗျတ္တသဒ္ဒေတိ ဓာတု။ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္တာ တသ္မိံ ခိပိတေတိ ¶ ဝိဘတျန္တံ။ ‘‘ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ပုဂ္ဂလေ’’တိ လက္ခဏဝန္တကတ္တာ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗော။ ဇီဝါတိ ဇီဝ ပါဏဓာရဏေတိ ဓာတု၊ ဝိဘတ္တိလောပေါ။ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ပုဂ္ဂလေ ခိပိတေ ဘိက္ခုနာ ‘‘ဇီဝါ’’တိ ဝစနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခုသ္မိံ ခိပိတေ ဂိဟိနာ ‘‘ဇီဝထ ဘန္တေ’’တိ ဝုစ္စမာနေ သတိ ‘‘စိရံ ဇီဝါ’’တိ ဘိက္ခုနာ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဝုစ္စမာနေ’’တိ ဧတ္ထ ပန လက္ခဏဿ ကမ္မဝါစကတ္တာ တေန သမာနာဓိကရဏံ ကမ္မဘူတံ ‘‘ဘိက္ခုသ္မိ’’န္တိ လက္ခဏဝန္တကမ္မံ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ ယထာ ကိံ ‘‘ဂေါသု ဒုယှမာနာသု ပုရိသော အာဂတော’’တိ ¶ ။ အပရေ ပန အာစရိယာ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ‘‘သန္တေသူ’’တိ ပဒံ အဇ္ဈာဟရိတွာ ဣဒမေဝ လက္ခဏပဒံ၊ ‘‘ဂေါသု ဒုယှမာနာသူ’’တိ ပဒဒွယံ ပန ‘‘သန္တေသူ’’တိ ဧတ္ထ ပကတိဝိကတိဝသေန ကတ္တာ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၄၉။ လသုဏကထာယံ ‘‘လသုဏံ နာမ မာဂဓက’’န္တိ (ပါစိ။ ၇၉၅) ပါဠိယံ အာဂတံ။ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၇၉၅) ပန ‘‘မာဂဓကန္တိ မဂဓေသု ဇာတံ။ မဂဓရဋ္ဌေ ဇာတလသုဏမေဝ ဟိ ဣဓ လသုဏန္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ တမ္ပိ ဘဏ္ဍိကလသုဏမေဝ၊ န ဧကဒွိတိမိဉ္ဇကံ။ ကုရုန္ဒိယံ ပန ‘ဇာတိဒေသံ အဝတွာ ‘မာဂဓကံ နာမ ဘဏ္ဍိကလသုဏ’န္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သစေ ဒွေ တယော ဘဏ္ဍိကေ ဧကတောယေဝ သင်္ခရိတွာ အဇ္ဈောဟရတိ၊ ဧကံ ပါစိတ္တိယံ။ ဘိန္ဒိတွာ ဧကေကံ မိဉ္ဇံ ခါဒန္တိယာ ပန ပယောဂဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာနိ၊ ဣဒံ ဘိက္ခုနီနံ ဝသေန ပါစိတ္တိယံ၊ ဘိက္ခုဿ ပန ဒုက္ကဋံ။

ပလဏ္ဍုကာဒီနံ ဝဏ္ဏေန ဝါ မိဉ္ဇာယ ဝါ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝဏ္ဏေန တာဝ ပလဏ္ဍုကော နာမ ပဏ္ဍုဝဏ္ဏော ဟောတိ။ ဘဉ္ဇနကော လောဟိတဝဏ္ဏော၊ ဟရိတကော ဟရိတဝဏ္ဏော၊ မိဉ္ဇာယ ¶ ပန ပလဏ္ဍုကဿ ဧကာ မိဉ္ဇာ ဟောတိ၊ ဘဉ္ဇနကဿ ဒွေ၊ ဟရိတကဿ တိဿော၊ စာပလသုဏော အမိဉ္ဇကော။ အင်္ကုရမတ္တမေဝ ဟိ တဿ ဟောတိ။ မဟာပစ္စရိယာဒီသု ပန ‘‘ပလဏ္ဍုကဿ တီဏိ မိဉ္ဇာနိ၊ ဘဉ္ဇနကဿ ဒွေ၊ ဟရိတကဿ ဧက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေ ပလဏ္ဍုကာဒယော သဘာဝေနေဝ ဝဋ္ဋန္တိ၊ သူပသမ္ပာကာဒီသု ပန မာဂဓကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တဉှိ ပစ္စမာနေသု မုဂ္ဂသူပါဒီသု ဝါ မစ္ဆမံသဝိကတိယာ ဝါ တေလာဒီသု ဝါ ဗဒရသာဠဝါဒီသု ဝါ အမ္ဗိလပါကာဒီသု ဝါ ဥတ္တရိဘင်္ဂေ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အန္တမသော ယာဂုပတ္တေပိ ပက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သဘာဝေနေဝါတိ သူပသမ္ပာကာဒိံ ဝိနာဝ။ ဗဒရသာဠဝံ နာမ ဗဒရဖလာနိ သုက္ခာပေတွာ စုဏ္ဏေတွာ ကတ္တဗ္ဗာ ခါဒနီယဝိကတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၇၉၃-၇၉၇) ဝုတ္တံ။

၅၀။ နအက္ကမိတဗ္ဗာဒိကထာယံ ‘‘ပရိဘဏ္ဍကတဘူမိ နာမ သဏှမတ္တိကာဟိ ကတာ ကာဠဝဏ္ဏာဒိဘူမိ ¶ ။ သေနာသနံ မဉ္စပီဌာဒိကာယေဝ။ တထေဝ ဝဠဉ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အညေဟိ အာဝါသိကေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပရိဘုတ္တနီဟာရေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘နေဝါသိကာ ပကတိယာ အနတ္ထတာယ ဘူမိယာ ဌပေန္တိ စေ၊ တေသမ္ပိ အနာပတ္တိယေဝါ’တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ‘ဒွါရမ္ပီ’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဒွါရဝါတပါနာဒယော အပရိကမ္မကတာပိ န အပဿယိတဗ္ဗာ။ လောမေသူတိ လောမေသု ဖုသန္တေသူ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၂၄) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၄) ‘‘ပရိဘဏ္ဍကတဘူမိ ဝါတိ ကာဠဝဏ္ဏာဒိကတသဏှဘူမိ ဝါ။ သေနာသနံ ဝါတိ မဉ္စပီဌာဒိ ဝါ။ တထေဝ ဝဠဉ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ နေဝါသိကေဟိ ဓောတပါဒါဒီဟိ ဝဠဉ္ဇနဋ္ဌာနေ သဉ္စိစ္စ အဓောတပါဒါဒီဟိ ဝဠဉ္ဇန္တဿေဝ အာပတ္တိ ပညတ္တာတိ ဒဿေတိ ¶ ၊ ‘ဒွါရမ္ပီ’တိအာဒိနာ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ ဒွါရဝါတပါနာဒယော အပရိကမ္မကတာပိ န အပဿယိတဗ္ဗာ။ အဇာနိတွာ အပဿယန္တဿပိ ဣဓ လောမဂဏနာယ အာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃၂၃-၃၂၄) ‘‘နေဝါသိကာ ပကတိယာ အနတ္ထတာယ ဘူမိယာ ဌပေန္တိ စေ၊ တေသမ္ပိ အနာပတ္တိယေဝါတိ လိခိတံ၊ ဒွါရဝါတပါနာဒယော အပရိကမ္မကတာပိ န အပဿယိတဗ္ဗာတိ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၅၁။ အဝန္ဒိယဝန္ဒိယကထာယံ ဣဓ ပကရဏာစရိယေန သေနာသနက္ခန္ဓကပါဠိဝသေန ဒသ အဝန္ဒိယာ၊ တယော ဝန္ဒိယာ စ ဝုတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာဋီကာသု စ န ကိဉ္စိ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ဣဓ အာဂတနယေနေဝ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပရိဝါရပါဠိယံ (ပရိ။ ၄၆၇ အာဒယော) ပန ဥပါလိပဉ္စကေ ပဉ္စပဉ္စကဝသေန ပဉ္စဝီသတိ အဝန္ဒိယာ၊ ပဉ္စ ဝန္ဒိယာ စ ဝုတ္တာ။ ကထံ? ‘‘ကတိ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ အဝန္ဒိယာတိ? ပဉ္စိမေ၊ ဥပါလိ၊ အဝန္ဒိယာ။ ကတမေ ပဉ္စ? အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌော အဝန္ဒိယော၊ ရစ္ဆဂတော အဝန္ဒိယော၊ ဩတမသိကော အဝန္ဒိယော၊ အသမန္နာဟရန္တော အဝန္ဒိယော၊ သုတ္တော အဝန္ဒိယော။ ဣမေ ခေါ၊ ဥပါလိ၊ ပဉ္စ အဝန္ဒိယာ။ အပရေပိ၊ ဥပါလိ၊ ပဉ္စ အဝန္ဒိယာ။ ကတမေ ပဉ္စ? ယာဂုပါနေ အဝန္ဒိယော၊ ဘတ္တဂ္ဂေ အဝန္ဒိယော၊ ဧကာဝတ္တော အဝန္ဒိယော၊ အညဝိဟိတော အဝန္ဒိယော၊ နဂ္ဂေါ အဝန္ဒိယော။ ဣမေ ခေါ၊ ဥပါလိ၊ ပဉ္စ အဝန္ဒိယာ။ အပရေပိ၊ ဥပါလိ၊ ပဉ္စ အဝန္ဒိယာ။ ကတမေ ပဉ္စ? ခါဒန္တော အဝန္ဒိယော၊ ဘုဉ္ဇန္တော အဝန္ဒိယော၊ ဥစ္စာရံ ကရောန္တော အဝန္ဒိယော၊ ပဿာဝံ ကရောန္တော အဝန္ဒိယော၊ ဥက္ခိတ္တကော အဝန္ဒိယော။ ဣမေ ခေါ၊ ဥပါလိ၊ ပဉ္စ အဝန္ဒိယာ။ အပရေပိ၊ ဥပါလိ၊ ပဉ္စ အဝန္ဒိယာ။ ကတမေ ပဉ္စ? ပုရေဥပသမ္ပန္နေန ¶ ပစ္ဆာဥပသမ္ပန္နော အဝန္ဒိယော၊ အနုပသမ္ပန္နော အဝန္ဒိယော ¶ ၊ နာနာသံဝါသကော ဝုဍ္ဎတရော အဓမ္မဝါဒီ အဝန္ဒိယော၊ မာတုဂါမော အဝန္ဒိယော၊ ပဏ္ဍကော အဝန္ဒိယော။ ဣမေ ခေါ၊ ဥပါလိ၊ ပဉ္စ အဝန္ဒိယာ။ အပရေပိ၊ ဥပါလိ၊ ပဉ္စ အဝန္ဒိယာ။ ကတမေ ပဉ္စ? ပါရိဝါသိကော အဝန္ဒိယော၊ မူလာယပဋိကဿနာရဟော အဝန္ဒိယော၊ မာနတ္တာရဟော အဝန္ဒိယော၊ မာနတ္တစာရိကော အဝန္ဒိယော၊ အဗ္ဘာနာရဟော အဝန္ဒိယော။ ဣမေ ခေါ၊ ဥပါလိ၊ ပဉ္စ အဝန္ဒိယာ’’တိ။

‘‘ကတိ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဝန္ဒိယာတိ? ပဉ္စိမေ၊ ဥပါလိ၊ ဝန္ဒိယာ။ ကတမေ ပဉ္စ? ပစ္ဆာဥပသမ္ပန္နေန ပုရေဥပသမ္ပန္နော ဝန္ဒိယော၊ နာနာသံဝါသကော ဝုဍ္ဎတရော ဓမ္မဝါဒီ ဝန္ဒိယော၊ အာစရိယော ဝန္ဒိယော၊ ဥပဇ္ဈာယော ဝန္ဒိယော၊ သဒေဝကေ လောကေ သမာရကေ သဗြဟ္မကေ သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယ သဒေဝမနုဿာယ တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝန္ဒိယော။ ဣမေ ခေါ၊ ဥပါလိ၊ ပဉ္စ ဝန္ဒိယာ’’တိ။

အဋ္ဌကထာယဉ္စ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၆၇) ‘‘ဩတမသိတောတိ အန္ဓကာရဂတော။ တဉှိ ဝန္ဒန္တဿ မဉ္စပါဒါဒီသုပိ နလာဋံ ပဋိဟညေယျ။ အသမန္နာဟရန္တောတိ ကိစ္စပ္ပသုတတ္တာ ဝန္ဒနံ အသမန္နာဟရန္တော။ သုတ္တောတိ နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တော။ ဧကာဝတ္တောတိ ဧကတော အာဝတ္တော သပတ္တပက္ခေ ဌိတော ဝေရီ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလော ဝုစ္စတိ၊ အယံ အဝန္ဒိယော။ အယဉှိ ဝန္ဒိယမာနော ပါဒေနပိ ပဟရေယျ။ အညဝိဟိတောတိ အညံ စိန္တယမာနော။ ခါဒန္တောတိ ပိဋ္ဌခဇ္ဇကာဒီနိ ခါဒန္တော။ ဥစ္စာရဉ္စ ပဿာဝဉ္စ ကရောန္တော အနောကာသဂတတ္တာ အဝန္ဒိယော။ ဥက္ခိတ္တကောတိ တိဝိဓေနပိ ဥက္ခေပနီယကမ္မေန ဥက္ခိတ္တကော အဝန္ဒိယော၊ တဇ္ဇနီယာဒိကမ္မကတာ ပန စတ္တာရော ဝန္ဒိတဗ္ဗာ၊ ဥပေါသထပဝါရဏာပိ တေဟိ သဒ္ဓိံ လဗ္ဘန္တိ။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ စ ဝုတ္တေသု အဝန္ဒိယေသု နဂ္ဂဉ္စ ဥက္ခိတ္တကဉ္စ ဝန္ဒန္တဿေဝ ဟောတိ အာပတ္တိ ¶ ၊ ဣတရေသံ ပန အသာရုပ္ပဋ္ဌေန စ အန္တရာ ဝုတ္တကာရဏေန စ ဝန္ဒနာ ပဋိက္ခိတ္တာ။ ဣတော ပရံ ပစ္ဆာဥပသမ္ပန္နာဒယော ဒသပိ အာပတ္တိဝတ္ထုဘာဝေနေဝ အဝန္ဒိယာ။ တေ ဝန္ဒန္တဿ ဟိ နိယမေနေဝ အာပတ္တိ။ ဣတိ ဣမေသု ပဉ္စသု ပဉ္စကေသု တေရသ ဇနေ ဝန္ဒန္တဿ အနာပတ္တိ၊ ဒွါဒသန္နံ ဝန္ဒနာယ အာပတ္တိ။ အာစရိယော ဝန္ဒိယောတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာစရိယော ဥပသမ္ပဒါစရိယော နိဿယာစရိယော ဥဒ္ဒေသာစရိယော ဩဝါဒါစရိယောတိ အယံ ပဉ္စဝိဓောပိ အာစရိယော ဝန္ဒိယော’’တိ အာဂတော။

‘‘အန္တရာ ¶ ဝုတ္တကာရဏေနာတိ တဉှိ ဝန္ဒန္တဿ မဉ္စပါဒါဒီသု နလာဋံ ပဋိဟညေယျာတိအာဒိနာ ဝုတ္တကာရဏေနာ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၃။၄၆၇) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋိ။ ပရိဝါရ ၂။၄၆၇) ပန ‘‘မဉ္စပါဒါဒီသုပိ နလာဋံ ပဋိဟညေယျာတိ အန္ဓကာရေ စမ္မခဏ္ဍံ ပညပေတွာ ဝန္ဒိတုံ ဩနမန္တဿ နလာဋံ ဝါ အက္ခိ ဝါ မဉ္စာဒီသု ပဋိဟညတိ။ ဧတေန ဝန္ဒတောပိ အာပတ္တိအဘာဝံ ဝတွာ ဝန္ဒနာယ သဗ္ဗထာ ပဋိက္ခေပါဘာဝဉ္စ ဒီပေတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ သုတ္တန္တရေဟိ အပ္ပဋိက္ခိတ္တေသု။ နဂ္ဂါဒီသု ပန ဝန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ။ ဧကတော အာဝတ္တောတိ ဧကသ္မိံ ဒေါသာဂတိပက္ခေ ပရိဝတ္တော၊ ပဝိဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘သပတ္တပက္ခေ ဌိတော’တိ။ ဝန္ဒိယမာနောတိ ဩနမိတွာ ဝန္ဒိယမာနော။ ဝန္ဒိတဗ္ဗေသု ဥဒ္ဒေသာစရိယော နိဿယာစရိယော စ ယသ္မာ နဝကာပိ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ‘တေ ဝုဍ္ဎာ ဧဝ ဝန္ဒိယာ’တိ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ အာဂတံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၄၆၇) ‘‘ဧကာဝတ္တောတိပိ ပဌန္တိ၊ တဿ ကုဒ္ဓါ ကောဓာဘိဘူတောတိ ကိရ အတ္ထော။ ဧကဝတ္ထောတိပိ ကေစိ၊ ဥတ္တရာသင်္ဂံ အပနေတွာ ဌိတောတိ ကိရ အတ္ထော။ တံ သဗ္ဗံ အဋ္ဌကထာယံ ဥဒ္ဓဋပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဧကာဝတ္တောတိ ဟိ ဥဒ္ဓဋံ၊ တသ္မာ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ အန္တရာ ဝုတ္တကာရဏေနာတိ ကိစ္စပ္ပသုတတ္တာ အသမန္နာဟရန္တော ¶ ‘နလာဋံ ပဋိဟညေယျာ’တိအာဒိဝုတ္တကာရဏေနာ’’တိ အာဂတံ။

ဒုတိယဂါထာသင်္ဂဏိကဋ္ဌကထာယံ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၇၇) ‘‘ဒသ ပုဂ္ဂလာ နာဘိဝါဒေတဗ္ဗာတိ သေနာသနက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တာ ဒသ ဇနာ။ အဉ္ဇလိသာမီစေန စာတိ သာမီစိကမ္မေန သဒ္ဓိံ အဉ္ဇလိ စ တေသံ န ကာတဗ္ဗော။ နေဝ ပါနီယပုစ္ဆနတာလဝဏ္ဋဂ္ဂဟဏာဒိ ခန္ဓကဝတ္တံ တေသံ ဒဿေတဗ္ဗံ၊ န အဉ္ဇလိ ပဂ္ဂဏှိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဒသန္နံ ဒုက္ကဋန္တိ တေသံယေဝ ဒသန္နံ ဧဝံ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဟောတီ’’တိ အာဂတံ၊ တသ္မာ အဉ္ဇလိကမ္မမတ္တမ္ပိ နေသံ န ကတ္တဗ္ဗန္တိ။

‘‘နဝကတရေန၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခုနာ ဝုဍ္ဎတရဿ ဘိက္ခုနော ပါဒေ ဝန္ဒန္တေန ကတိ ဓမ္မေ အဇ္ဈတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ပါဒါ ဝန္ဒိတဗ္ဗာတိ? နဝကတရေနုပါလိ၊ ဘိက္ခုနာ ဝုဍ္ဎတရဿ ဘိက္ခုနော ပါဒေ ဝန္ဒန္တေန ပဉ္စ ဓမ္မေ အဇ္ဈတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ပါဒါ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ။ ကတမေ ပဉ္စ? နဝကတရေနုပါလိ၊ ဘိက္ခုနာ ဝုဍ္ဎတရဿ ဘိက္ခုနော ပါဒေ ဝန္ဒန္တေန ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဥဘောဟိ ပါဏိတလေဟိ ပါဒါနိ ပရိသမ္ဗာဟန္တေန ပေမဉ္စ ဂါရဝဉ္စ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ပါဒါ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ။ နဝကတရေနုပါလိ၊ ဘိက္ခုနာ ဝုဍ္ဎတရဿ ဘိက္ခုနော ပါဒေ ဝန္ဒန္တေန ¶ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မေ အဇ္ဈတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ပါဒါ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ (ပရိ။ ၄၆၉) ဣမသ္မိံ ဌာနေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန အာယသ္မတော ဥပါလိဿ ဝန္ဒနာနယောဝ အာစိက္ခိတော။

ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာတိ ဧတ္ထ ပဉ္စသရူပဉ္စ ကထိတံ။ ကထံ? ဝုဍ္ဎတရဿ ပါဒေ ဝန္ဒန္တေန ဥဘော အံသေ ဝိဝရိတွာ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ၊ န စ ဥဘော အံသေ ပါရုပိတွာ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ၊ အထ ခေါ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဝန္ဒိတဗ္ဗာတိ။ ဧတေန သင်္ဃာဋိ ပန ဧကံသံ ကတာပိ အကတာပိ နတ္ထိ ဒေါသောတိ ပကာသိတော ¶ ဟောတိ။ ‘‘ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ ကရပုဋသင်္ခါတံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာဝ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ၊ န ဟတ္ထတလပကာသနမတ္တေန ဝါ န ဟတ္ထမုဋ္ဌိပကာသနာဒိနာ ဝါ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ စ ‘‘န ဧကေန ဟတ္ထေန စီဝရကဏ္ဏဆုပနာဒိမတ္တေန ဝန္ဒိတဗ္ဗာ၊ အထ ခေါ ဥဘောဟိ ပါဏိတလေဟိ ပါဒါနိ ပရိသမ္ဗာဟန္တေန ဝန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ စ ‘‘ဧဝံ ဝန္ဒန္တေဟိ န ဒုဋ္ဌစိတ္တဉ္စ အနာဒရဉ္စ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ၊ အထ ခေါ ပေမဉ္စ ဂါရဝဉ္စ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ပါဒါ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ စ ဧဝံ ဝန္ဒနာနယော အာစိက္ခိတော ဟောတိ။

ကထံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတသရူပံ ကထိတံ? ဣဓ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာတိ ဧကံ၊ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာတိ ဧကံ၊ ဥဘောဟိ ပါဏိတလေဟိ ပါဒါနိ ပရိသမ္ဗာဟန္တေနာတိ ဧကံ၊ ပေမဉ္စ ဥပဋ္ဌာပေတွာတိ ဧကံ၊ ဂါရဝဉ္စ ဥပဋ္ဌာပေတွာတိ ဧကံ၊ ဧဝံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတသရူပံ ကထိတံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စ ဓမ္မေ အဇ္ဈတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ပါဒါ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ ဧဝံ သကလလောကဿ ဟိတသုခကာရကေန ဓမ္မဿာမိနာ ကာယပဏာမမနောပဏာမဝသေန မဟတော ဟိတသုခဿ ပဝတ္တနတ္ထံ အာယသ္မတော ဥပါလိတ္ထေရဿ အာစိက္ခိတေန ဝန္ဒနာနယေန ဝန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

ဣဒါနိ ပန အာစရိယာ အဘိနဝအာဂတာနံ ဒဟရာနဉ္စ သာမဏေရာနဉ္စ ဝန္ဒနာနယံ သိက္ခန္တာ န ဣမံ အာဟစ္စဘာသိတံ ပါဠိံ ဂဟေတွာ သိက္ခန္တိ၊ အထ ခေါ ပဝေဏီအာဂတနယံယေဝ ဂဟေတွာ သိက္ခန္တိ။ ကထံ? ယဒိ ဌတွာ ဝန္ဒထ၊ ဒွေ ပါဒတလာနိ သမံ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဒွေ ဟတ္ထတလာနိ သမံ ဖုသာပေတွာ နလာဋေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဝန္ဒိတဗ္ဗာဘိမုခံ ဩနမိတွာ ဝန္ဒထာတိ၊ အယံ နယော ‘‘ဧဝံ မဟာသတ္တော သုဝဏ္ဏကဒလိ ဝိယ ဗာရာဏသိနဂရာဘိမုခံ ဩနမိတွာ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ’’တိ ဣမံ ဇာတကဋ္ဌကထာဝစနဉ္စ ‘‘ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ သိရသ္မိံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ’’တိအာဒိအဋ္ဌကထာဝစနဉ္စ ¶ အနုလောမေတိ။ ဣဓ ပန ဒွေ ပါဒတလာနိ၊ ဒွေ ဟတ္ထတလာနိ၊ နလာဋဉ္စာတိ ပဉ္စသု ပတိဋ္ဌိတာနီတိ သရူပံ ဝဒန္တိ။ ယဒိ နိသီဒိတွာ ဝန္ဒထ၊ ပဌမံ ဒွေ ပါဒတလာနိ ¶ ဘူမိယံ သမံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဒွေ ဇာဏုမဏ္ဍလာနိ သမံ ဥဿာပေတွာ ဒွေ ကပ္ပရာနိ ဒွိန္နံ ဇာဏူနံ ဥပရိ သမံ ဌပေတွာ ဒွေ ဟတ္ထတလာနိ သမံ ဖုသိတာနိ ကတွာ အဉ္ဇလိသင်္ခါတံ ကရပုဋံ သိရသင်္ခါတေ နလာဋေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဝန္ဒထ။ တတော ဩနမိတွာ ဒွေ ဇာဏုမဏ္ဍလာနိ စ ဒွေ ကပ္ပရာနိ စ ဘူမိယံ သမံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဒွေ ဟတ္ထတလာနိ ပသာရေတွာ သမံ ဘူမိယံ ဌပေတွာ သီသံ ဥဘိန္နံ ဟတ္ထပိဋ္ဌီနံ ဥပရိ ကတွာ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဝန္ဒထာတိ။ ဧတ္ထ တု ဒွေ ပါဒတလာနိ ဧကံ ကတွာ၊ တထာ ဒွေ ဇာဏုမဏ္ဍလာနိ ဧကံ၊ ဒွေ ကပ္ပရာနိ ဧကံ၊ ဒွေ ဟတ္ထတလာနိ ဧကံ၊ သီသံ ဧကံ ကတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတသရူပံ ကထေန္တိ။ ဧသ နယော ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာသု န ဒိဋ္ဌော။

သမီပံ ဂန္တွာ ပါဒါနံ ဝန္ဒနကာလေ ပန ဧကစ္စေ ပဌမံ အတ္တနော သီသံ ဟတ္ထေန ပရာမသိတွာ တေန ဟတ္ထဒွယေန ထေရာနံ ဇာဏုမဏ္ဍလံ စီဝရဿ ဥပရိယေဝ သမ္ဗာဟန္တိ။ ဧကစ္စေ ပဌမံ ထေရာနံ ဇာဏုမဏ္ဍလံ သစီဝရံယေဝ ပရာမသိတွာ တေနေဝ ဟတ္ထဒွယေန အတ္တနော သီသံ ပရာမသန္တိ။ ဧကစ္စေ ဆုပနမတ္တမေဝ ကရောန္တိ။ ဧသပိ နယော န ကိသ္မိဉ္စိ ဒိဋ္ဌော။ ရာမညဒေသိယာ ပန ဘိက္ခူ ဧဝံ သမီပံ ဂန္တွာ ဝန္ဒနကာလေ ထေရာနံ ပါဒဂ္ဂံ အပဿန္တာပိ ပရိယေသိတွာ စီဝရတော နီဟရိတွာ ပါဒဂ္ဂမေဝ ပုနပ္ပုနံ ဟတ္ထေန သမ္ဗာဟိတွာ သီသေန ပဝဋ္ဋေတွာ စုမ္ဗိတွာ လေဟိတွာ စိရပ္ပဝါသာဂတပိယမနာပဥပဇ္ဈာယံ ဝါ အာစရိယံ ဝါ ပဿန္တာ ဝိယ ကတွာ ဝန္ဒန္တိ။ တံ ကိရိယံ ပရိဝါရပါဠိယံ ‘‘ဥဘောဟိ ပါဏိတလေဟိ ပါဒါနိ ပရိသမ္ဗာဟန္တေန ပေမဉ္စ ဂါရဝဉ္စ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ပါဒါ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ အာဂတပါဠိယာ သံသန္ဒတိ ¶ ဝိယ ဒိဿတိ။ တေပိ န သဗ္ဗေ ပါဠိံ ပဿန္တိ၊ ပဝေဏီဝသေနေဝ ကရောန္တိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗေသံ ဟိတတ္ထံ ပါဠိနယော အမှေဟိ ဥဒ္ဓဋော။ ပဝေဏီအာဂတနယတော ဟိ ပါဠိနယော ဗလဝတရော၊ တသ္မာ ဘဂဝတော အာဏံ ဂရုံ ကရောန္တေဟိ သပ္ပုရိသေဟိ ပါဠိနယော သမာသေဝိတဗ္ဗောတိ အမှာကံ ခန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၅၅။ အာသန္ဒာဒိကထာယံ စတုရဿပီဌန္တိ သမစတုရဿံ။ အဋ္ဌင်္ဂုလပါဒံ ဝဋ္ဋတီတိ အဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ပမာဏာတိက္ကန္တောပိ ဝဋ္ဋတီတိ သမစတုရဿမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာယတစတုရဿာ ပန သတ္တင်္ဂပဉ္စင်္ဂါပိ ဥစ္စပါဒါ န ဝဋ္ဋန္တိ။ ဝေတ္တေဟေဝ စတုရဿာဒိအာကာရေန ကတံ ဘဒ္ဒပီဌန္တိ အာဟ ‘‘ဝေတ္တမယပီဌ’’န္တိ။ ဒါရုပဋ္ဋိကာယ ဥပရီတိ အဋနိအာကာရေန ဌိတဒါရုပဋလဿ ဟေဋ္ဌာ။ ဥဒ္ဓံ ပါဒံ ကတွာ ပဝေသနကာလဉှိ သန္ဓာယ ‘‘ဥပရီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဠကဿ ¶ ပစ္ဆိမပါဒဒွယံ ဝိယ ဝင်္ကာကာရေန ဌိတတ္တာ ပနေတံ ‘‘ဧဠကပါဒပီဌ’’န္တိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၂၉၇) ဝုတ္တံ။

၅၆။ ဥစ္စာသယနမဟာသယနကထာယံ ‘‘ဝါဠရူပါနီတိ အာဟရိမာနိ ဝါဠရူပါနိ၊ ‘အကပ္ပိယရူပါကုလော အကပ္ပိယမဉ္စော ပလ္လင်္ကော’တိ သာရသမာသေ ဝုတ္တံ။ ဒီဃလောမကော မဟာကောဇဝေါတိ စတုရင်္ဂုလာဓိကလောမော ကာဠကောဇဝေါ။ ‘စတုရင်္ဂုလာဓိကာနိ ကိရ တဿ လောမာနီ’တိ ဝစနတော စတုရင်္ဂုလတော ဟေဋ္ဌာ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ဝါနစိတြော ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏောတိ ဘိတ္တိစ္ဆေဒါဒိဝသေန ဝိစိတြော ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏော။ ဃနပုပ္ဖကော ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏောတိ ဥဏ္ဏာမယလောဟိတတ္ထရဏော ¶ ။ ပကတိတူလိကာတိ ရုက္ခတူလလတာတူလပေါဋကီတူလသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ တူလာနံ အညတရပုဏ္ဏာ တူလိကာ။ ‘ဥဒ္ဒလောမီတိ ဥဘတောဒသံ ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏံ။ ဧကန္တလောမီတိ ဧကတောဒသံ ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏ’န္တိ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ သာရသမာသေ ပန ‘ဥဒ္ဒလောမီတိ ဧကတောဥဂ္ဂတပုပ္ဖံ။ ဧကန္တလောမီတိ ဥဘတောဥဂ္ဂတပုပ္ဖ’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘ကောသေယျကဋ္ဋိဿမယန္တိ ကောသေယျကသဋမယ’န္တိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓကောသေယျန္တိ ရတနပရိသိဗ္ဗနရဟိတံ။ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ ပနေတ္ထ ‘ဌပေတွာ တူလိကံ သဗ္ဗာနေဝ ဂေါနကာဒီနိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနိ န ဝဋ္ဋန္တီ’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘ဌပေတွာ တူလိက’န္တိ ဧတေန ရတနပရိသိဗ္ဗနရဟိတာပိ တူလိကာ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ‘ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနိ န ဝဋ္ဋန္တီ’တိ ဣမိနာ ပန ယာနိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနိ၊ တာနိ ဘူမတ္ထရဏဝသေန ယထာနုရူပံ မဉ္စာဒီသု စ ဥပနေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဝိနယပရိယာယံ ပတွာ ဂရုကေ ဌာတဗ္ဗတ္တာ ဣဓ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သုတ္တန္တိကဒေသနာယ ပန ဂဟဋ္ဌာနမ္ပိ ဝသေန ဝုတ္တတ္တာ တေသံ သင်္ဂဏှနတ္ထံ ‘ဌပေတွာ တူလိကံ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝုတ္တန္တိ အပရေ။

အဇိနစမ္မေဟီတိ အဇိနမိဂစမ္မေဟိ။ တာနိ ကိရ စမ္မာနိ သုခုမတရာနိ၊ တသ္မာ ဒုပဋ္ဋတိပဋ္ဋာနိ ကတွာ သိဗ္ဗန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘အဇိနပ္ပဝေဏီ’တိ။ ဥတ္တရံ ဥပရိဘာဂံ ဆာဒေတီတိ ဥတ္တရစ္ဆဒေါ၊ ဝိတာနံ၊ တဉ္စ လောဟိတဝိတာနံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘ဥပရိဗဒ္ဓေန ရတ္တဝိတာနေနာ’တိ၊ ‘ရတ္တဝိတာနေသု စ ကာသာဝံ ဝဋ္ဋတိ၊ ကုသုမ္ဘာဒိရတ္တမေဝ န ဝဋ္ဋတီ’တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ မဟာဥပဓာနန္တိ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ဥပဓာနံ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ ‘အလောဟိတကာနိ ဒွေပိ ဝဋ္ဋန္တိယေဝ၊ တတော ဥတ္တရိ လဘိတွာ အညေသံ ¶ ဒါတဗ္ဗာနိ။ ဒါတုမသက္ကောန္တော ¶ မဉ္စေ တိရိယံ အတ္ထရိတွာ ဥပရိပစ္စတ္ထရဏံ ဒတွာ နိပဇ္ဇိတုမ္ပိ လဘတီ’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ၊ သေနာသနက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၇) ပန ‘အဂိလာနဿ သီသူပဓာနဉ္စ ပါဒူပဓာနဉ္စာတိ ဒွယမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဂိလာနဿ ဗိမ္ဗောဟနာနိ သန္ထရိတွာ ဥပရိ စ ပစ္စတ္ထရဏံ ဒတွာ နိပဇ္ဇိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဂိလာနောယေဝ မဉ္စေ တိရိယံ အတ္ထရိတွာ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဘိနိဿာယ နိသီဒိတုန္တိ အပဿာယ နိသီဒိတု’’န္တိ ဧတ္တကော ဝိနိစ္ဆယော သာရတ္ထဒီပနိယံ အာဂတော။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၅၄) – ပန ဝါဠရူပါနီတိ အာဟရိမာနိ ဝါဠရူပါနိ။ စတုရင်္ဂုလာဓိကာနီတိ ဥဒ္ဒလောမီဧကန္တလောမီဟိ ဝိသေသဒဿနံ။ စတုရင်္ဂုလတော ဟိ ဦနာနိ ကိရ ဥဒ္ဒလောမီအာဒီသု ပဝိသန္တိ။ ဝါနစိတြော ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏောတိ နာနာဝဏ္ဏေဟိ ဥဏ္ဏာမယသုတ္တေဟိ ဘိတ္တိစ္ဆေဒါဒိဝသေန ဝါယိတွာ ကတစိတ္တတ္ထရဏော။ ဃနပုပ္ဖကောတိ ဗဟလရာဂေါ။ ပကတိတူလိကာတိ တူလပုဏ္ဏာ ဘိသိ။ ဝိကတိကာတိ သီဟရူပါဒိဝသေန ဝါနစိတြာဝ ဂယှတိ။ ‘‘ဥဒ္ဒလောမီတိ ဥဘတောဒသံ ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏံ။ ဧကန္တလောမီတိ ဧကန္တဒသံ ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏ’’န္တိ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ကောသေယျကဋ္ဋိဿမယန္တိ ကောသိယသုတ္တာနံ အန္တရာ သုဝဏ္ဏမယသုတ္တာနိ ပဝေသေတွာ ဝီတံ၊ သုဝဏ္ဏသုတ္တံ ကိရ ကဋ္ဋိဿံ ကသဋန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝ ‘‘ကောသေယျကသဋမယ’’န္တိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ရတနပရိသိဗ္ဗိတန္တိ သုဝဏ္ဏလိတ္တံ။ သုဒ္ဓကောသေယျန္တိ ရတနပရိသိဗ္ဗနရဟိတံ။

အဇိနမိဂစမ္မာနံ အတိသုခုမတ္တာ ဒုပဋ္ဋတိပဋ္ဋာနိ ကတွာ သိဗ္ဗန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဇိနပ္ပဝေဏီ’’တိ။ ရတ္တဝိတာနေနာတိ သဗ္ဗရတ္တေန ¶ ဝိတာနေန။ ယံ ပန နာနာဝဏ္ဏံ ဝါနစိတ္တံ ဝါ လေပစိတ္တံ ဝါ၊ တံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥဘတောလောဟိတကူပဓာနေပိ ဧသေဝ နယော။ စိတြံ ဝါတိ ဣဒံ ပန သဗ္ဗထာ ကပ္ပိယတ္တာ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဥဘတောဥပဓာနေသု အကပ္ပိယတ္တာ။ န ဟိ လောဟိတကသဒ္ဒေါ စိတ္တေ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋလိဂ္ဂဟဏေနေဝ စိတ္တကဿပိ အတ္ထရဏဿ သင်္ဂဟေတဗ္ဗပ္ပသင်္ဂတော။ ကာသာဝံ ပန လောဟိတင်္ဂဝေါဟာရံ န ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ ဝိတာနေပိ ဥဘတောဥပဓာနေပိ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပမာဏယုတ္တန္တိအာဒိ အညဿ ပမာဏာတိက္ကန္တဿ ဗိမ္ဗောဟနဿ ပဋိက္ခိတ္တဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဥစ္စာသယနမဟာသယနဘာဝဒဿနတ္ထံ တထာ အဝုတ္တတ္တာ၊ တံ ပန ဥပဓာနံ ဥပေါသထိကာနံ ဂဟဋ္ဌာနံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥစ္စာသယနမဟာသယနမေဝ ဟိ တဒါ တေသံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာဒီသု ကိဉ္စာပိ ‘‘ဌပေတွာ တူလိကံ သဗ္ဗာနေဝ ဂေါနကာဒီနိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနိ န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဝိနယဋ္ဌကထာ ¶ ဧဝ ပန ကပ္ပိယာကပ္ပိယဘာဝေ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဘိနိဿာယာတိ အပဿာယာတိ ဝုတ္တံ။

ပါသာဒပရိဘောဂကထာယံ သာရတ္ထဒီပနိယံ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယဉ္စ န ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂။၃၂၀) ပန ‘‘သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဝိစိတြာနီတိ သင်္ဃိကသေနာသနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပုဂ္ဂလိကံ ပန သုဝဏ္ဏာဒိဝိစိတြံ ဘိက္ခုဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတုမေဝ န ဝဋ္ဋတိ ‘န ကေနစိ ပရိယာယေန ဇာတရူပရဇတံ သာဒိတဗ္ဗ’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၉၉) ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝေတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၀) ‘သင်္ဃိကဝိဟာရေ ဝါ ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရေ ဝါ’တိ ဝုတ္တံ။ ဂေါနကာဒိအကပ္ပိယဘဏ္ဍဝိသယေ ဧဝ ဝုတ္တံ ဧကဘိက္ခုဿပိ တေသံ ဂဟဏေ ဒေါသာဘာဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဥပါဟနကထာယံ ¶ ‘‘အဒ္ဒါရိဋ္ဌကဝဏ္ဏာတိ အဘိနဝါရိဋ္ဌဖလဝဏ္ဏာ၊ ဥဒကေန တိန္တကာကပတ္တဝဏ္ဏာတိပိ ဝဒန္တိ။ ဥဏ္ဏာဟိ ကတပါဒုကာတိ ဥဏ္ဏာလောမမယကမ္ဗလေဟိ၊ ဥဏ္ဏာလောမေဟိ ဧဝ ဝါ ကတပါဒုကာ။ ကာဠသီဟောတိ ကာဠမုခဝါနရဇာတိ။ သေသမေတ္ထ ပါဠိတော စ အဋ္ဌကထာတော စ သုဝိညေယျမေဝါ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၄၆) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၄၆) ပန ‘‘အဒ္ဒါရိဋ္ဌကဝဏ္ဏာတိ အလ္လာရိဋ္ဌဖလဝဏ္ဏာ၊ တိန္တကာကပက္ခဝဏ္ဏာတိပိ ဝဒန္တိ။ ရဇနန္တိ ဥပရိလိတ္တနီလာဒိဝဏ္ဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘စောဠကေန ပုဉ္ဆိတွာ’တိ။ တဉှိ တထာ ပုဉ္ဆိတေ ဝိဂစ္ဆတိ။ ယံ ပန စမ္မဿ ဒုဂ္ဂန္ဓာပနယနတ္ထံ ကာဠရတ္တာဒိရဇနေဟိ ရဉ္ဇိတတ္တာ ကာဠရတ္တာဒိဝဏ္ဏံ ဟောတိ၊ တံ စောဠာဒီဟိ အပနေတုံ န သက္ကာ စမ္မဂတိကမေဝ၊ တသ္မာ တံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ခလ္လကန္တိ သဗ္ဗပဏှိပိဓာနစမ္မံ အပရိဂဠနတ္ထံ ပဏှိယာ ဥပရိဘာဂေ အပိဓာယ အာရောပနဗန္ဓနမတ္တံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိစိတြာတိ သဏ္ဌာနတော ဝိစိတြပဋ္ဋာ အဓိပ္ပေတာ၊ န ဝဏ္ဏတော သဗ္ဗသော အပနေတဗ္ဗေသု ခလ္လကာဒီသု ပဝိဋ္ဌတ္တာ။ ဗိဠာလသဒိသမုခတ္တာ မဟာဥလူကာ ပက္ခိဗိဠာလာတိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေသံ စမ္မံ နာမ ပက္ခလောမမေဝ။ ဥဏ္ဏာဟိ ကတပါဒုကာတိ ဧတ္ထ ဥဏ္ဏာမယကမ္ဗလေဟိ ကတပါဒုကာ သင်္ဂယှန္တိ။ ကာဠသီဟောတိ ¶ ကာဠမုခဝါနရဇာတိ။ စမ္မံ န ဝဋ္ဋတီတိ နိသီဒနတ္ထရဏံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဘူမတ္ထရဏာဒိဝသေန ပရိဘောဂေါ ဝဋ္ဋတေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂၅၉) ပန ‘‘မိဂမာတုကောတိ တဿ နာမံ၊ ဝါတမိဂေါတိ စ တဿ နာမံ။ ‘ကာဠသီဟော ကာဠမုခေါ ကပီ’တိ လိခိတံ။ စမ္မံ န ဝဋ္ဋတီတိ ယေန ပရိယာယေန စမ္မံ ဝဋ္ဋိဿတိ၊ သော ပရတော အာဝိဘဝိဿတိ။ ‘အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကဝသေန ¶ ပစ္စာဟာရော ပဋိက္ခိတ္တော’တိ ဝုတ္တံ။ ‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကိဉ္စိ စမ္မံ ဓာရေတဗ္ဗ’န္တိ ဧတ္တာဝတာ သိဒ္ဓေ ‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂေါစမ္မ’န္တိ ဣဒံ ပရတော ‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု စမ္မာနိ အတ္ထရဏာနီ’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) ဧတ္ထ အနုမတိပ္ပသင်္ဂဘယာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ယာနကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသယုတ္တံ ဟတ္ထဝဋ္ဋက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၅၃) ဧတ္ထ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသယုတ္တံ၊ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဟတ္ထဝဋ္ဋကန္တိ ဧဝံ ပစ္စေကံ ဝါကျပရိသမာပနံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ပုရိသယုတ္တံ ဣတ္ထိသာရထိ ဝါ…ပေ… ပုရိသာ ဝါ၊ ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ။ ‘‘ပီဌကသိဝိကန္တိ ပီဌကယာနံ။ ပါဋင်္ကိန္တိ အန္ဒောလိကာယေတံ အဓိဝစန’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၅၃) ဝုတ္တံ၊ ‘‘ပီဌကသိဝိကန္တိ ဖလကာဒိနာ ကတံ ပီဌကယာနံ။ ပဋပေါတလိကံ အန္ဒောလိကာ။ သဗ္ဗမ္ပိ ယာနံ ဥပါဟနေနပိ ဂန္တုံ အသမတ္ထဿ ဂိလာနဿ အနုညာတ’’န္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၅၃)။

၅၇။ စီဝရကထာယံ ‘‘အဟတကပ္ပာနန္တိ ဧကဝါရဓောတာနံ။ ဥတုဒ္ဓဋာနန္တိ ဥတုတော ဒီဃကာလတော ဥဒ္ဓဋာနံ ဟတဝတ္ထကာနံ၊ ပိလောတိကာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါပဏိကေတိ အန္တရာပဏတော ပတိတပိလောတိကစီဝရေ။ ဥဿာဟော ကရဏီယောတိ ပရိယေသနာ ကာတဗ္ဗာ။ ပရိစ္ဆေဒေါ ပနေတ္ထ နတ္ထိ၊ ပဋ္ဋသတမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ သဗ္ဗမိဒံ သာဒိယန္တဿ ဘိက္ခုနော ဝသေန ဝုတ္တံ။ အဂ္ဂဠံ တုန္နန္တိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဓရိတွာ အလ္လီယာပနခဏ္ဍံ အဂ္ဂဠံ၊ သုတ္တေန သံသိဗ္ဗိတံ တုန္နံ၊ ဝဋ္ဋေတွာ ကရဏံ ဩဝဋ္ဋိကံ။ ကဏ္ဍုပကံ ¶ ဝုစ္စတိ မုဒ္ဒိကာ။ ဒဠီကမ္မန္တိ အနုဒ္ဓရိတွာဝ ဥပဿယံ ကတွာ အလ္လီယာပနကံ ¶ ဝတ္ထခဏ္ဍ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၄၈) ပန ‘‘အစ္ဆုပေယျန္တိ ပတိဋ္ဌပေယျံ။ ဟတဝတ္ထကာနန္တိ ကာလာတီတဝတ္ထာနံ။ ဥဒ္ဓရိတွာ အလ္လီယာပနခဏ္ဍန္တိ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနံ အပနေတွာ အလ္လီယာပနဝတ္ထခဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဂုဏံ သင်္ဃာဋိန္တိ ဒုပဋ္ဋံ သင်္ဃာဋိံ။ ဧကစ္စိယန္တိ ဧကပဋ္ဋံ အဂ္ဂပဋ္ဋံ။ အဂ္ဂဠံ အဇ္ဈာပေဿန္တိ ဇိဏ္ဏဋ္ဌာနေ ပိလောတိကခဏ္ဍံ လဂ္ဂါပေယျံ။

ဆိန္နစီဝရကထာယံ တီသု ပန စီဝရေသု ဒွေ ဝါ ဧကံ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ကာတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဆိန္နကံ သင်္ဃာဋိံ ဆိန္နကံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဆိန္နကံ အန္တရဝါသက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၅) ဝစနတော ပဉ္စခဏ္ဍသတ္တခဏ္ဍာဒိဝသေန ဆိန္ဒိတွာဝ ကာတဗ္ဗံ၊ န အစ္ဆိန္ဒိတွာတိ အတ္ထော။ သစေ နပ္ပဟောတိ၊ အာဂန္တုကပဋ္ဋံ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ယဒိ ဆိန္ဒိတွာ ကတေ တိဏ္ဏမ္ပိ စီဝရာနံ အတ္ထာယ သာဋကော နပ္ပဟောတိ၊ ဒွေ စီဝရာနိ ဆိန္နကာနိ ကာတဗ္ဗာနိ၊ ဧကံ စီဝရံ အစ္ဆိန္နကံ ကတ္တဗ္ဗံ။ ဒွီသု စီဝရေသု ဆိန္ဒိတွာ ကတေသု သာဋကော နပ္ပဟောတိ၊ ဒွေ စီဝရာနိ အစ္ဆိန္နကာနိ၊ ဧကံ စီဝရံ ဆိန္နကံ ကာတဗ္ဗံ။ ဧကသ္မိမ္ပိ စီဝရေ ဆိန္ဒိတွာ ကတေ သာဋကော နပ္ပဟောတိ၊ ဧဝံ သတိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ အာဂန္တုကပဋ္ဋံ ဒါတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တမတ္ထံ ပါဠိယာ သာဓေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနွာဓိကမ္ပိ အာရောပေတုန္တိ ဧဝံ အပ္ပဟောန္တေ သတိ အာဂန္တုကပဋ္ဋမ္ပိ အာရောပေတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။

အကပ္ပိယစီဝရကထာယံ ‘‘နဂ္ဂိယံ ကုသစီရံ ဖလကစီရံ ကေသကမ္ဗလံ ဝါဠကမ္ဗလံ ဥလူကပက္ခိကံ အဇိနက္ခိပ’’န္တိ ဣမာနိ တိတ္ထိယသမာဒါနတ္တာ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထူနီတိ ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တာနိ ¶ ။ တတ္ထ နဂ္ဂိယန္တိ နဂ္ဂဘာဝေါ အစေလကဘာဝေါ။ ကုသစီရန္တိ ကုသေန ဂန္ထေတွာ ကတစီဝရံ။ ဝါကစီရန္တိ တာပသာနံ ဝက္ကလံ။ ဖလကစီရန္တိ ဖလကသဏ္ဌာနာနိ ဖလကာနိ သိဗ္ဗိတွာ ကတစီဝရံ။ ကေသကမ္ဗလန္တိ ကေသေဟိ တန္တေ ဝါယိတွာ ကတကမ္ဗလံ။ ဝါလကမ္ဗလန္တိ စာမရီဝါလေဟိ ဝါယိတွာ ကတကမ္ဗလံ။ ဥလူကပက္ခိကန္တိ ဥလူကသကုဏဿ ပက္ခေဟိ ကတနိဝါသနံ ¶ ။ အဇိနက္ခိပန္တိ သလောမံ သခုရံ အဇိနမိဂစမ္မံ။ တာနိ တိတ္ထိယဒ္ဓဇဘူတာနိ အစီဝရဘာဝေန ပါကဋာနီတိ အာစရိယေန ဣဓ န ဝုတ္တာနိ။ ပေါတ္ထကော ပန အပါကဋောတိ တံ ဝတွာ သဗ္ဗနီလကာဒီနိ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာနိ ဝုတ္တာနိ။ ‘‘တိပဋ္ဋစီဝရဿ ဝါ မဇ္ဈေ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တိပဋ္ဋစီဝရံ ဓာရေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ တိပဋ္ဋာဒီနဉ္စ ဗဟုပဋ္ဋစီဝရာနံ အန္တရေ ဤဒိသာနိ အသာရုပ္ပဝဏ္ဏာနိ ပဋပိလောတိကာနိ ကာတဗ္ဗာနီတိ ဒဿေတိ။ ကဉ္စုကံ နာမ သီသတော ပဋိမုဉ္စိတွာ ကာယာရုဠှဝတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ဖာလေတွာ ရဇိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဝေဌနန္တိ သီသဝေဌနံ။ တိရီဋန္တိ မကုဋံ။ တဿ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘တိရီဋကံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။

စီဝရဝိစာရဏကထာယံ ‘‘ပဏ္ဍိတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာနန္ဒော၊ မဟာပညော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာနန္ဒော။ ယတြ ဟိ နာမ မယာ သံခိတ္တေန ဘာသိတဿ ဝိတ္ထာရေန အတ္ထံ အာဇာနိဿတိ၊ ကုသိမ္ပိ နာမ ကရိဿတိ၊ အဍ္ဎကုသိမ္ပိ နာမ ကရိဿတိ၊ မဏ္ဍလမ္ပိ နာမ ကရိဿတိ၊ အဍ္ဎမဏ္ဍလမ္ပိ နာမ ကရိဿတိ၊ ဝိဝဋ္ဋမ္ပိ နာမ ကရိဿတိ၊ အနုဝိဝဋ္ဋမ္ပိ နာမ ကရိဿတိ၊ ဂီဝေယျကမ္ပိ နာမ ကရိဿတိ၊ ဇင်္ဃေယျကမ္ပိ နာမ ကရိဿတိ၊ ဗာဟန္တမ္ပိ နာမ ကရိဿတိ၊ ဆိန္နကံ ဘဝိဿတိ၊ သတ္ထလူခံ သမဏသာရုပ္ပံ ပစ္စတ္ထိကာနဉ္စ အနဘိစ္ဆိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၅) ဝစနတော ‘‘ပဿသိ ¶ တွံ၊ အာနန္ဒ၊ မဂဓခေတ္တံ အစ္ဆိဗဒ္ဓံ ပါဠိဗဒ္ဓံ မရိယာဒဗဒ္ဓံ သိင်္ဃာဋကဗဒ္ဓ’’န္တိ ဘဂဝတော သံခိတ္တေန ဝုတ္တဝစနံ သုတွာ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဘဂဝတော အဇ္ဈာသယာနုရူပံ သမ္ဗဟုလာနံ ဘိက္ခူနံ စီဝရံ သံဝိဒဟိ။ တထာ ဣဒါနိပိ ဧဝရူပံ စီဝရံ သံဝိဒဟိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ‘‘အစ္ဆိဗဒ္ဓန္တိ စတုရဿကေဒါရဗဒ္ဓံ။ ပါဠိဗဒ္ဓန္တိ အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ ဒီဃမရိယာဒဗဒ္ဓံ။ မရိယာဒဗဒ္ဓန္တိ အန္တရန္တရာ ရဿမရိယာဒဗဒ္ဓံ။ သိင်္ဃာဋကဗဒ္ဓန္တိ မရိယာဒါယ မရိယာဒံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂတဋ္ဌာနေ သိင်္ဃာဋကဗဒ္ဓံ၊ စတုက္ကသဏ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ ယတြ ဟိ နာမာတိ ယော နာမ။ ကုသိမ္ပိ နာမာတိအာဒီသု ကုသီတိ အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ အနုဝါတာဒီနံ ဒီဃပဋ္ဋာနမေတံ အဓိဝစနံ။ အဍ္ဎကုသီတိ အန္တရန္တရာရဿပဋ္ဋာနံ နာမံ။ မဏ္ဍလန္တိ ပဉ္စခဏ္ဍိကဿ စီဝရဿ ဧကေကသ္မိံ ခဏ္ဍေ မဟာမဏ္ဍလံ။ အဍ္ဎမဏ္ဍလန္တိ ခုဒ္ဒကမဏ္ဍလံ။ ဝိဝဋ္ဋန္တိ မဏ္ဍလဉ္စ အဍ္ဎမဏ္ဍလဉ္စ ဧကတော ကတွာ သိဗ္ဗိတံ မဇ္ဈိမခဏ္ဍံ။ အနုဝိဝဋ္ဋန္တိ တဿ ဥဘောသု ပဿေသု ဒွေ ခဏ္ဍာနိ။ ဂီဝေယျကန္တိ ဂီဝါဝေဌနဋ္ဌာနေ ဒဠှီကရဏတ္ထံ အညသုတ္တသံသိဗ္ဗိတံ ¶ အာဂန္တုကပဋ္ဋံ။ ဇင်္ဃေယျကန္တိ ဇင်္ဃပါပုဏနဋ္ဌာနေ တထေဝ သံသိဗ္ဗိတံ ပဋ္ဋံ။ ဂီဝါဋ္ဌာနေ စ ဇင်္ဃဋ္ဌာနေ စ ပဋ္ဋာနမေတံ နာမန္တိ။ ဗာဟန္တန္တိ အနုဝိဝဋ္ဋာနံ ဗဟိ ဧကေကံ ခဏ္ဍံ။ ဣတိ ပဉ္စခဏ္ဍိကစီဝရေနေတံ ဝိစာရိတန္တိ။ အထ ဝါ အနုဝိဝဋ္ဋန္တိ ဝိဝဋ္ဋဿ ဧကပဿတော ဒွိန္နံ ဧကပဿတော ဒွိန္နန္တိ စတုန္နမ္ပိ ခဏ္ဍာနမေတံ နာမံ။ ဗာဟန္တန္တိ သုပ္ပမာဏံ စီဝရံ ပါရုပန္တေန သံဟရိတွာ ဗာဟာယ ဥပရိ ဌပိတာ ဥဘော အန္တာ ဗဟိမုခါ တိဋ္ဌန္တိ၊ တေသံ ဧတံ နာမံ။ အယမေဝ ဟိ နယော မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၅) အာဂတော။

ဒဏ္ဍကထိနေနစီဝရသိဗ္ဗနကထာယံ ¶ – တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ တတ္ထ တတ္ထ ခီလံ နိက္ခနိတွာ သမ္ဗန္ဓိတွာ စီဝရံ သိဗ္ဗေန္တိ၊ စီဝရံ ဝိကဏ္ဏံ ဟောတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကထိနံ ကထိနရဇ္ဇုံ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဩဗန္ဓိတွာ စီဝရံ သိဗ္ဗေတုန္တိ။ ဝိသမေ ကထိနံ ပတ္ထရန္တိ၊ ကထိနံ ပရိဘိဇ္ဇတိ…ပေ… န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိသမေ ကထိနံ ပတ္ထရိတဗ္ဗံ၊ ယော ပတ္ထရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ။

ဆမာယ ကထိနံ ပတ္ထရန္တိ၊ ကထိနံ ပံသုကိတံ ဟောတိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိဏသန္ထာရကန္တိ။ ကထိနဿ အန္တော ဇီရတိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုဝါတံ ပရိဘဏ္ဍံ အာရောပေတုန္တိ။ ကထိနံ နပ္ပဟောတိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒဏ္ဍကထိနံ ဗိဒလကံ သလာကံ ဝိနန္ဓနရဇ္ဇုံ ဝိနန္ဓနသုတ္တကံ ဝိနန္ဓိတွာ စီဝရံ သိဗ္ဗေတုန္တိ။ သုတ္တန္တရိကာယော ဝိသမာ ဟောန္တိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကဠိမ္ဘကန္တိ။ သုတ္တာ ဝင်္ကာ ဟောန္တိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မောဃသုတ္တကန္တိ။

တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ အဓောတေဟိ ပါဒေဟိ ကထိနံ အက္ကမန္တိ၊ ကထိနံ ဒုဿတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဓောတေဟိ ပါဒေဟိ ကထိနံ အက္ကမိတဗ္ဗံ၊ ယော အက္ကမေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ။

တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ အလ္လေဟိ ပါဒေဟိ ကထိနံ အက္ကမန္တိ၊ ကထိနံ ဒုဿတိ။ ဘဂဝတော ¶ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အလ္လေဟိ ပါဒေဟိ ကထိနံ အက္ကမိတဗ္ဗံ၊ ယော အက္ကမေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ။

တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ သဥပါဟနာ ကထိနံ အက္ကမန္တိ၊ ကထိနံ ဒုဿတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဥပါဟနေန ကထိနံ အက္ကမိတဗ္ဗံ။ ယော အက္ကမေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ။

တေန ¶ ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ စီဝရံ သိဗ္ဗန္တာ အင်္ဂုလိယာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ၊ အင်္ဂုလိယော ဒုက္ခာ ဟောန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဋိဂ္ဂဟန္တိ။

တေန ခေါ ပန သမယေန ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ ဥစ္စာဝစေ ပဋိဂ္ဂဟေ ဓာရေန္တိ သုဝဏ္ဏမယံ ရူပိယမယံ။ မနုဿာ ဥဇ္ဈာယန္တိ ခီယန္တိ ဝိပါစေန္တိ ‘‘သေယျထာပိ ဂိဟီ ကာမဘောဂိနော’’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥစ္စာဝစာ ပဋိဂ္ဂဟာ ဓာရေတဗ္ဗာ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဋ္ဌိမယံ…ပေ… သင်္ခနာဘိမယန္တိ။

တေန ခေါ ပန သမယေန သူစိယောပိ သတ္ထကာပိ ပဋိဂ္ဂဟာပိ နဿန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဝေသနဝိတ္ထကန္တိ။ အာဝေသနဝိတ္ထကေ သမာကုလာ ဟောန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဋိဂ္ဂဟထဝိကန္တိ။ အံသဗဒ္ဓကော န ဟောတိ…ပေ… အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အံသဗဒ္ဓကံ ဗန္ဓနသုတ္တကန္တိ။

တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ အဗ္ဘောကာသေ စီဝရံ သိဗ္ဗန္တာ သီတေနပိ ဥဏှေနပိ ကိလမန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကထိနသာလံ ကထိနမဏ္ဍပန္တိ။ ကထိနသာလာ နီစဝတ္ထုကာ ဟောတိ၊ ဥဒကေန ဩတ္ထရီယတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥစ္စဝတ္ထုကံ ကာတုန္တိ။ စယော ပရိပတတိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိနိတုံ တယော စယေ ဣဋ္ဌကစယံ၊ သိလာစယံ၊ ဒါရုစယန္တိ။ အာရောဟန္တာ ဝိဟညန္တိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တယော သောပါနေ ဣဋ္ဌကသောပါနံ၊ သိလာသောပါနံ၊ ဒါရုသောပါနန္တိ။ အာရောဟန္တာ ပရိပတန္တိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာလမ္ဗနဗာဟန္တိ။ ကထိနသာလာယ တိဏစုဏ္ဏံ ပရိပတတိ ¶ ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဩဂုမ္ဖေတွာ ¶ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တံ ကာတုံ သေတဝဏ္ဏံ ကာဠဝဏ္ဏံ ဂေရုကပရိကမ္မံ မာလာကမ္မံ လတာကမ္မံ မကရဒန္တကံ ပဉ္စပဋိကံ စီဝရရဇ္ဇုန္တိ။

တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ စီဝရံ သိဗ္ဗေတွာ တထေဝ ကထိနံ ဥဇ္ဈိတွာ ပက္ကမန္တိ၊ ဥန္ဒူရေဟိပိ ဥပစိကာဟိပိ ခဇ္ဇတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကထိနံ သင်္ဃရိတုန္တိ။ ကထိနံ ပရိဘိဇ္ဇတိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂေါဃံသိကာယ ကထိနံ သင်္ဃရိတုန္တိ။ ကထိနံ ဝိနိဝေဌိယတိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗန္ဓနရဇ္ဇုန္တိ။

တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ ကုဋ္ဋေပိ ထမ္ဘေပိ ကထိနံ ဥဿာပေတွာ ပက္ကမန္တိ၊ ပရိပတိတွာ ကထိနံ ဘိဇ္ဇတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိတ္တိခီလေ ဝါ နာဂဒန္တေ ဝါ လဂ္ဂေတုန္တိ။ အယံ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုခန္ဓကေ အာဂတော ပါဠိပါဌော။

‘‘ကထိနန္တိ နိဿေဏိမ္ပိ၊ တတ္ထ အတ္ထရိတဗ္ဗကဋသာရကကိလဉ္ဇာနံ အညတရမ္ပိ။ ကထိနရဇ္ဇုန္တိ ယာယ ဒုပဋ္ဋစီဝရံ သိဗ္ဗန္တာ ကထိနေ စီဝရံ ဝိဗန္ဓန္တိ။ ကထိနံ နပ္ပဟောတီတိ ဒီဃဿ ဘိက္ခုနော ပမာဏေန ကတံ ကထိနံ ဣတ္တရဿ ဘိက္ခုနော စီဝရံ ပတ္ထရိယမာနံ နပ္ပဟောတိ၊ အန္တောယေဝ ဟောတိ၊ ဒဏ္ဍကေ န ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော။ ဒဏ္ဍကထိနန္တိ တဿ မဇ္ဈေ ဣတ္တရဿ ဘိက္ခုနော ပမာဏေန အညံ နိဿေဏိံ ဗန္ဓိတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ဗိဒလကန္တိ ဒဏ္ဍကထိနပ္ပမာဏေန ကဋသာရကဿ ပရိယန္တေ ပဋိသံဟရိတွာ ဒုဂုဏကရဏံ။ သလာကန္တိ ဒုပဋ္ဋစီဝရဿ အန္တရေ ပဝေသနသလာကံ။ ဝိနန္ဓနရဇ္ဇုန္တိ မဟာနိဿေဏိယာ သဒ္ဓိံ ခုဒ္ဒကနိဿေဏိံ ဝိနန္ဓိတုံ ရဇ္ဇုံ။ ဝိနန္ဓနသုတ္တကန္တိ ခုဒ္ဒကနိဿေဏိယာ စီဝရံ ဝိနန္ဓိတုံ သုတ္တကံ။ ဝိနန္ဓိတွာ စီဝရံ သိဗ္ဗိတုန္တိ တေန သုတ္တကေန တတ္ထ စီဝရံ ဝိနန္ဓိတွာ ¶ သိဗ္ဗေတုံ။ ဝိသမာ ဟောန္တီတိ ကာစိ ခုဒ္ဒကာ ဟောန္တိ၊ ကာစိ မဟန္တာ။ ကဠိမ္ဘကန္တိ ပမာဏသညာကရဏံ ယံ ကိဉ္စိ တာလပဏ္ဏာဒိံ။ မောဃသုတ္တကန္တိ ဝဍ္ဎကီနံ ဒါရူသု ကာဠသုတ္တေန ဝိယ ဟလိဒ္ဒိသုတ္တေန သညာကရဏံ။ အင်္ဂုလိယာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တီတိ သူစိမုခံ အင်္ဂုလိယာ ပဋိစ္ဆန္တိ။ ပဋိဂ္ဂဟန္တိ အင်္ဂုလိကောသကံ။ အာဝေသနဝိတ္ထကံ နာမ ယံ ကိဉ္စိ ပါတိစင်္ကောဋကာဒိ။ ဥစ္စဝတ္ထုကန္တိ ပံသုံ အာကိရိတွာ ဥစ္စဝတ္ထုကံ ကာတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ဩဂုမ္ဖေတွာ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တံ ကာတုန္တိ ဆဒနံ ဩဓုနိတွာ ဃနဒဏ္ဍကံ ကတွာ အန္တော စေဝ ဗဟိ စ မတ္တိကာယ လိမ္ပိတုန္တိ အတ္ထော။ ဂေါဃံသိကာယာတိ ဝေဠုံ ဝါ ရုက္ခဒဏ္ဍကံ ¶ ဝါ အန္တော ကတွာ တေန သဒ္ဓိံ သံဟရိတုန္တိ အတ္ထော။ ဗန္ဓနရဇ္ဇုန္တိ တထာ သံဟရိတဿ ဗန္ဓနရဇ္ဇု’’န္တိ အယံ အဋ္ဌကထာပါဌော (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၆)။

‘‘အနုဝါတံ ပရိဘဏ္ဍန္တိ ကိလဉ္ဇာဒီသု ကရောတီတိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဗိဒလကန္တိ ဒုဂုဏကရဏသင်္ခါတဿ ကိရိယာဝိသေသဿ အဓိဝစနံ။ ကဿ ဒုဂုဏကရဏံ? ယေန ကိလဉ္ဇာဒိနာ မဟန္တံ ကထိနံ အတ္ထတံ၊ တဿ။ တဉှိ ဒဏ္ဍကထိနပ္ပမာဏေန ပရိယန္တေ သံဟရိတွာ ဒုဂုဏံ ကာတဗ္ဗံ။ ပဋိဂ္ဂဟန္တိ အင်္ဂုလိကဉ္စုကံ။ ပါတိ နာမ ပဋိဂ္ဂဟသဏ္ဌာနေန ကတော ဘာဇနဝိသေသော။ န သမ္မတီတိ နပ္ပဟောတိ။ နီစဝတ္ထုကံ စိနိတုန္တိ ဗဟိကုဋ္ဋဿ သမန္တတော နီစဝတ္ထုကံ ကတွာ စိနိတု’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၆၀-၂၆၂)။

‘‘နိဿေဏိမ္ပီတိ စတူဟိ ဒဏ္ဍေဟိ စီဝရပ္ပမာဏေန အာယတစတုရဿံ ကတွာ ဗဒ္ဓပဋလမ္ပိ။ ဧတ္ထ ဟိ စီဝရကောဋိယော သမကံ ဗန္ဓိတွာ စီဝရံ ယထာသုခံ သိဗ္ဗန္တိ။ တတ္ထ အတ္ထရိတဗ္ဗန္တိ တဿာ နိဿေဏိယာ ဥပရိ စီဝရဿ ဥပတ္ထမ္ဘနတ္ထာယ အတ္ထရိတဗ္ဗံ။ ကထိနသင်္ခါတာယ နိဿေဏိယာ စီဝရဿ ဗန္ဓနကရဇ္ဇု ကထိနရဇ္ဇူတိ ¶ မဇ္ဈိမပဒလောပီ သမာသောတိ အာဟ ‘‘ယာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဒွိန္နံ ပဋလာနံ ဧကသ္မိံ အဓိကေ ဇာတေ တတ္ထ ဝလိယော ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဒုပဋ္ဋစီဝရဿ ပဋလဒွယမ္ပိ သမကံ ကတွာ ဗန္ဓနကရဇ္ဇု ကထိနရဇ္ဇူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ (စူဠဝ။ ၂၅၆) ကထိနဿ အန္တော ဇီရတီတိ ကထိနေ ဗဒ္ဓဿ စီဝရဿ ပရိယန္တော ဇီရတီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ဝုတ္တံ။

‘‘ဗိဒလကံ နာမ ဒိဂုဏကရဏသင်္ခါတဿ ကိရိယာဝိသေသဿ အဓိဝစနံ။ ကဿ ဒိဂုဏကရဏံ? ယေန ကိလဉ္ဇာဒိနာ မဟန္တံ ကထိနံ အတ္ထတံ၊ တဿ။ တဉှိ ဒဏ္ဍကထိနပ္ပမာဏေန ပရိယန္တေ သံဟရိတွာ ဒိဂုဏံ ကာတဗ္ဗံ၊ အညထာ ခုဒ္ဒကစီဝရဿ အနုဝါတပရိဘဏ္ဍာဒိဝိဓာနကရဏေ ဟတ္ထဿ ဩကာသော န ဟောတိ။ သလာကာယ သတိ ဒွိန္နံ စီဝရာနံ အညတရံ ဉတွာ သိဗ္ဗိတာသိဗ္ဗိတံ သုခံ ပညာယတိ။ ဒဏ္ဍကထိနေ ကတေ န ဗဟူဟိ သဟာယေဟိ ပယောဇနံ။ ‘အသံကုဋိတွာ စီဝရံ သမံ ဟောတိ၊ ကောဏာပိ သမာ ဟောန္တီ’တိ လိခိတံ၊ ‘ဟလိဒ္ဒိသုတ္တေန သညာကရဏ’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘ဟလိဒ္ဒိသုတ္တေန စီဝရံ သိဗ္ဗေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’တိ သိဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဟိ ကေစိ အကပ္ပိယသညိနော။ ပဋိဂ္ဂဟော နာမ အင်္ဂုလိကောသော။ ပါတီတိ ပဋိဂ္ဂဟသဏ္ဌာနံ။ ပဋိဂ္ဂဟထဝိကန္တိ ¶ အင်္ဂုလိကောသထဝိက’’န္တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၂၅၆) အာဂတံ။

ဂဟပတိစီဝရာဒိကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂဟပတိစီဝရံ၊ ယော ဣစ္ဆတိ၊ ပံသုကူလိကော ဟောတု၊ ယော ဣစ္ဆတိ၊ ဂဟပတိစီဝရံ သာဒိယတု၊ ဣတရီတရေနပါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သန္တုဋ္ဌိံ ဝဏ္ဏေမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၃၇) ဝစနတော အသမာဒိန္နဓုတင်္ဂေါ ယော ဘိက္ခု ပံသုကူလံ ဓာရေတုံ ဣစ္ဆတိ၊ တေန ပံသုကူလိကေန ဘဝိတဗ္ဗံ ¶ ။ ယော ပန ဂိဟီဟိ ဒိန္နံ ဂဟပတိစီဝရံ သာဒိယိတုံ ဣစ္ဆတိ၊ တေန ဂဟပတိစီဝရသာဒိယကေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ သမာဒိန္နဓုတင်္ဂေါ ပန ဘိက္ခု ‘‘ဂဟပတိစီဝရံ ပဋိက္ခိပါမိ၊ ပံသုကူလိကင်္ဂံ သမာဒိယာမီ’’တိ အဓိဋ္ဌဟနတော ဂဟပတိစီဝရံ သာဒိယိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဂဟပတိစီဝရန္တိ ဂဟပတီဟိ ဒိန္နံ စီဝရံ။ ဣတရီတရေနပီတိ အပ္ပဂ္ဃေနပိ မဟဂ္ဃေနပိ ယေန ကေနစီတိ အတ္ထော။

‘‘ဣတရီတရေနာတိ ဣတရေန ဣတရေန။ ဣတရ-သဒ္ဒေါ ပန အနိယမဝစနော ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနော ယံကိဉ္စိ-သဒ္ဒေဟိ သမာနတ္ထော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ အပ္ပဂ္ဃေနပိ မဟဂ္ဃေနပိ ယေန ကေနစီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၃၇)၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါဝါရံ၊ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောသေယျပါဝါရံ၊ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောဇဝ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၃၇) ဝစနတော ပါဝါရာဒီနိပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ပါဝါရောတိ သလောမကော ကပ္ပာသာဒိဘေဒေါ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောဇဝန္တိ ဧတ္ထ ပကတိကောဇဝမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ မဟာပိဋ္ဌိယကောဇဝံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကောဇဝန္တိ ဥဏ္ဏာမယော ပါဝါရသဒိသော။ ‘‘မဟာပိဋ္ဌိ ကောဇဝန္တိ ဟတ္ထိပိဋ္ဌီသု အတ္ထရိတဗ္ဗတာယ ‘မဟာပိဋ္ဌိယ’န္တိ လဒ္ဓသမညံ စတုရင်္ဂုလပုပ္ဖံ ကောဇဝ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၃၇) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၃၇) ‘‘မဟာပိဋ္ဌိယကောဇဝန္တိ ဟတ္ထိပိဋ္ဌိယံ အတ္ထရိတဗ္ဗတာယ ‘မဟာပိဋ္ဌိယ’န္တိ လဒ္ဓသမညံ ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၃၇) ပန ‘‘မဟာပိဋ္ဌိယကောဇဝံ နာမ အတိရေကစတုရင်္ဂုလပုပ္ဖံ ကိရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္ဗလ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၃၈) ဝစနတော အဍ္ဎကာသိယာဒီနိ မဟဂ္ဃာနိပိ ကမ္ဗလာနိ ဝဋ္ဋန္တိ ¶ ။ အဍ္ဎကာသိယန္တိ ဧတ္ထ ကာသီတိ သဟဿံ ဝုစ္စတိ၊ တံအဂ္ဃနကော ကာသိယော။ အယံ ပန ပဉ္စ သတာနိ အဂ္ဃတိ၊ တသ္မာ အဍ္ဎကာသိယောတိ ဝုတ္တော။

ဆစီဝရကထာယံ ¶ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဆ စီဝရာနိ ခေါမံ ကပ္ပာသိကံ ကောသေယျံ ကမ္ဗလံ သာဏံ ဘင်္ဂ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၃၉) ဝစနတော ခေါမာဒီနိ ဆ စီဝရာနိ ဒုကူလာဒီနိ ဆ အနုလောမစီဝရာနိ စ ဝဋ္ဋန္တိ။ တတ္ထ ‘‘ခေါမန္တိ ခေါမသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ ခေါမပဋ္ဋစီဝရံ။ ကပ္ပာသိကန္တိ ကပ္ပာသတော နိဗ္ဗတ္တသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ။ ကောသေယျန္တိ ကောသကာရကပါဏကေဟိ နိဗ္ဗတ္တသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ။ ကမ္ဗလန္တိ ဥဏ္ဏာမယစီဝရံ။ သာဏန္တိ သာဏသုတ္တေဟိ ကတစီဝရံ။ ဘင်္ဂန္တိ ခေါမသုတ္တာဒီနိ သဗ္ဗာနိ၊ ဧကစ္စာနိ ဝါ မိဿေတွာ ကတစီဝရံ။ ဘင်္ဂမ္ပိ ဝါကမယမေဝါတိ ကေစိ။ ဒုကူလံ ပဋ္ဋုဏ္ဏံ သောမာရပဋံ စီနပဋံ ဣဒ္ဓိဇံ ဒေဝဒိန္နန္တိ ဣမာနိ ပန ဆ စီဝရာနိ ဧတေသံယေဝ အနုလောမာနီတိ ဝိသုံ န ဝုတ္တာနိ။ ဒုကူလဉှိ သာဏဿ အနုလောမံ ဝါကမယတ္တာ။ ပဋ္ဋုဏ္ဏဒေသေ သဉ္ဇာတဝတ္ထံ ပဋ္ဋုဏ္ဏံ။ ‘ပဋ္ဋုဏ္ဏကောသေယျဝိသေသော’တိ ဟိ အဘိဓာနကောသေ ဝုတ္တံ။ သောမာရဒေသေ စီနဒေသေ စ ဇာတဝတ္ထာနိ သောမာရစီနပဋာနိ။ ပဋ္ဋုဏ္ဏာဒီနိ တီဏိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ။ ဣဒ္ဓိဇံ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တစီဝရံ၊ တံ ခေါမာဒီနံ အညတရံ ဟောတီတိ တေသံ ဧဝ အနုလောမံ။ ဒေဝတာဟိ ဒိန္နံ စီဝရံ ဒေဝဒိန္နံ။ ကပ္ပရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တံ ဇာလိနိယာ ဒေဝကညာယ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ ဒိန္နဝတ္ထသဒိသံ၊ တမ္ပိ ခေါမာဒီနံယေဝ အနုလောမံ ဟောတိ တေသု အညတရဘာဝတော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၂-၄၆၃) ဝုတ္တံ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၄၆၃) ပန ‘‘ခေါမန္တိ ခေါမသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ ခေါမပဋစီဝရံ၊ တံ ဝါကမယန္တိ ဝဒန္တိ။ ကပ္ပာသသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ ကပ္ပာသိကံ။ ဧဝံ သေသာနိပိ။ ကမ္ဗလန္တိ ဧဠကာဒီနံ လောမမယသုတ္တေန ဝါယိတံ ပဋံ။ ဘင်္ဂန္တိ ခေါမသုတ္တာဒီနိ သဗ္ဗာနိ၊ ဧကစ္စာနိ ဝါ မိဿေတွာ ဝါယိတံ စီဝရံ၊ ဘင်္ဂမ္ပိ ဝါကမယမေဝါတိ ကေစိ ¶ ။ ဒုကူလံ ပဋ္ဋုဏ္ဏံ သောမာရပဋံ စီနပဋံ ဣဒ္ဓိဇံ ဒေဝဒိန္နန္တိ ဣမာနိ ဆ စီဝရာနိ ဧတေသညေဝ အနုလောမာနီတိ ဝိသုံ န ဝုတ္တာနိ။ ဒုကူလဉှိ သာဏဿ အနုလောမံ ဝါကမယတ္တာ။ ‘ပဋ္ဋုဏ္ဏံ ကောသေယျဝိသေသော’တိ အဘိဓာနကောသေ ဝုတ္တံ။ သောမာရဒေသေ စီနဒေသေ စ ဇာတဝတ္ထာနိ သောမာရစီနပဋာနိ။ ပဋ္ဋုဏ္ဏာဒီနိ တီဏိ ¶ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ။ ဣဒ္ဓိဇန္တိ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တစီဝရံ၊ ကပ္ပရုက္ခေဟိ နိဗ္ဗတ္တံ၊ ဒေဝဒိန္နဉ္စ ခေါမာဒီနံ အညတရံ ဟောတီတိ တေသံ သဗ္ဗေသံ အနုလောမာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ရဇနာဒိကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဆ ရဇနာနိ မူလရဇနံ ခန္ဓရဇနံ တစရဇနံ ပတ္တရဇနံ ပုပ္ဖရဇနံ ဖလရဇန’’န္တိ ဝစနတော ဣမေသု ဆသု ရဇနေသု ဧကကေန စီဝရံ ရဇိတဗ္ဗံ၊ န ဆကဏေန ဝါ ပဏ္ဍုမတ္တိကာယ ဝါ ရဇိတဗ္ဗံ။ တာယ ရဇိတစီဝရံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏံ ဟောတိ။ ဆရဇနာနံ သရူပံ ဟေဋ္ဌာ ပရိက္ခာရကထာယံ ဝုတ္တမေဝ။ တတ္ထ ဆကဏေနာတိ ဂေါမယေန။ ပဏ္ဍုမတ္တိကာယာတိ တမ္ဗမတ္တိကာယ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရဇနံ ပစိတုံ စုလ္လံ ရဇနကုမ္ဘိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော သီတုဒကာယ စီဝရံ န ရဇိတဗ္ဗံ။ တာယ ဟိ ရဇိတစီဝရံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ သီတုဒကာတိ အပက္ကရဇနံ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥတ္တရာဠုမ္ပံ ဗန္ဓိတု’’န္တိ ဝစနတော ဥတ္တရာဠုမ္ပံ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဥတ္တရာဠုမ္ပန္တိ ဝဋ္ဋာဓာရကံ၊ ရဇနကုမ္ဘိယာ မဇ္ဈေ ဌပေတွာ တံ အာဓာရကံ ပရိက္ခိပိတွာ ရဇနံ ပက္ခိပိတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ဧဝဉှိ ကတေ ရဇနံ န ဥတ္တရတိ။ တတ္ထ ‘‘ရဇနကုမ္ဘိယာ မဇ္ဈေ ဌပေတွာတိ အန္တောရဇနကုမ္ဘိယာ မဇ္ဈေ ဌပေတွာ။ ဧဝံ ဝဋ္ဋာဓာရကေ အန္တောရဇနကုမ္ဘိယာ ပက္ခိတ္တေ မဇ္ဈေ ဥဒကံ တိဋ္ဌတိ၊ ဝဋ္ဋာဓာရကတော ဗဟိ သမန္တာ အန္တောကုမ္ဘိယံ ရဇနစ္ဆလ္လိ။ ပက္ခိပိတုန္တိ ¶ ရဇနစ္ဆလ္လိံ ပက္ခိပိတု’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၄၄) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၄၄) ပန ‘‘ဧဝဉှိ ကတေတိ ဝဋ္ဋာဓာရဿ အန္တော ရဇနောဒကံ၊ ဗဟိ ဆလ္လိကဉ္စ ကတွာ ဝိယောဇနေ ကတေ။ န ဥတ္တရတီတိ ကေဝလံ ဥဒကတော ဖေဏုဋ္ဌာနာဘာဝါ န ဥတ္တရတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၄၄) ပန ‘‘ဂေါမယေ အာပတ္တိ နတ္ထိ၊ ဝိရူပတ္တာ ဝါရိတံ။ ကုင်္ကုမပုပ္ဖံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥဒကေ ဝါ နခပိဋ္ဌိကာယ ဝါ ထေဝကံ ဒါတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော တထာ ကတွာ ရဇနဿ ပက္ကာပက္ကဘာဝေါ ဇာနိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဥဒကေ ဝါ နခပိဋ္ဌိကာယ ဝါတိ သစေ ပရိပက္ကံ ဟောတိ၊ ဥဒကပါတိယာ ဒိန္နော ထေဝေါ သဟသာ န ဝိသရတိ၊ နခပိဋ္ဌိယမ္ပိ အဝိသရန္တော တိဋ္ဌတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရဇနုဠုင်္ကံ ဒဏ္ဍကထာလက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော ¶ ရဇနဿ ဩလောကနကာလေ ကုမ္ဘိယာ ရက္ခဏတ္ထံ ဥဠုင်္ကဒဏ္ဍကထာလိကာနိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ ရဇနုဠုင်္ကန္တိ ရဇနဥဠုင်္ကံ။ ဒဏ္ဍကထာလကန္တိ ဒဏ္ဍမေဝ ဒဏ္ဍကံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရဇနကောလမ္ဗံ ရဇနဃဋ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော တာနိပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ ရဇနကောလမ္ဗန္တိ ရဇနကုဏ္ဍံ။ တတ္ထ ရဇနကုဏ္ဍန္တိ ပက္ကရဇနဋ္ဌပနကံ မဟာဃဋံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရဇနဒေါဏိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော ပါတိယမ္ပိ ပတ္တေ စီဝရေ မဒ္ဒန္တေ စီဝရဿ ပရိဘိဇ္ဇနတော စီဝရရက္ခဏတ္ထံ ရဇနဒေါဏိကာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိဏသန္ထရက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော ဆမာယ စီဝရေ ပတ္ထရိယမာနေ စီဝရဿ ပံသုကိတတ္တာ တတော ရက္ခဏတ္ထံ တိဏသန္ထရံ ကာတဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စီဝရဝံသံ စီဝရရဇ္ဇု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော တိဏသန္ထာရကေ ဥပစိကာဒီဟိ ခဇ္ဇမာနေ စီဝရဝံသေ ဝါ စီဝရရဇ္ဇုယာ ¶ ဝါ စီဝရံ ပတ္ထရိတဗ္ဗံ မဇ္ဈေန စီဝရေ လဂ္ဂိတေ ရဇနဿ ဥဘတော ဂဠိတတ္တာ။

‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကဏ္ဏေ ဗန္ဓိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော ကဏ္ဏေ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ စီဝရဿ ကဏ္ဏေ ဗန္ဓိယမာနေ ကဏ္ဏဿ ဇိဏ္ဏတ္တာ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကဏ္ဏသုတ္တက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော ကဏ္ဏသုတ္တကေန ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ဧဝံ ဗန္ဓန္တေ ရဇနဿ ဧကတော ဂဠိတတ္တာ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္ပရိဝတ္တကံ သမ္ပရိဝတ္တကံ ရဇေတုံ၊ န စ အစ္ဆိန္နေ ထေဝေ ပက္ကမိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော တထာ ရဇိတဗ္ဗံ။ ယာဝ ရဇနဗိန္ဒု ဂဠိတံ န ဆိဇ္ဇတိ၊ တာဝ န အညတြ ဂန္တဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥဒကေ ဩသာရေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော ပတ္ထိန္နံ စီဝရံ ဥဒကေ ဩသာရေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပတ္ထိန္နန္တိ အတိရဇိတတ္တာ ထဒ္ဓံ။ ဥဒကေ ဩသာရေတုန္တိ ဥဒကေ ပက္ခိပိတွာ ဌပေတုံ။ ရဇနေ ပန နိက္ခန္တေ တံ ဥဒကံ ဆဍ္ဍေတွာ စီဝရံ မဒ္ဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါဏိနာ အာကောဋေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော ဖရုသံ စီဝရံ ပါဏိနာ အာကောဋေတဗ္ဗံ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အစ္ဆိန္နကာနိ စီဝရာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဝစနတော အစ္ဆိန္နကာနိ စီဝရာနိ ဒန္တကာသာဝါနိ န ဓာရေတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ ဒန္တကာသာဝါနီတိ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဝါရေ ရဇိတွာ ဒန္တဝဏ္ဏာနိ ဓာရေန္တိ။

အတိရေကစီဝရကထာယံ ¶ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတဗ္ဗံ၊ ယော ဓာရေယျ၊ ယထာဓမ္မော ကာရေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၃၄၇) ဝစနတော နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ ဒသာဟတော ပရံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေန္တဿ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၇) ဝစနတော ဥဗ္ဘတေပိ ကထိနေ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ ¶ ဓာရေန္တဿ အတ္ထတကထိနာနံ အနုဗ္ဘတေပိ ကထိနေ ပဉ္စမာသဗ္ဘန္တရေ တတော ပရမ္ပိ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ အနတ္ထတကထိနာနမ္ပိ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ အတိရေကစီဝရံ အနာပတ္တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတိရေကစီဝရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၇) ဝစနတော ဒသာဟတော ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကိတ္တကံ ပန စီဝရံ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗန္တိ? ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာယာမေန အဋ္ဌင်္ဂုလံ သုဂတင်္ဂုလေန စတုရင်္ဂုလဝိတ္ထတံ ပစ္ဆိမံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝစနတော သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန သုဂတင်္ဂုလေန အဋ္ဌင်္ဂုလာယာမံ စတုရင်္ဂုလဝိတ္ထာရံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ သုဂတင်္ဂုလံ နာမ မဇ္ဈိမပုရိသင်္ဂုလသင်္ခါတေန ဝဍ္ဎကီအင်္ဂုလေန တိဝင်္ဂုလံ ဟောတိ၊ မနုဿာနံ ပကတိအင်္ဂုလေန အဍ္ဎပဉ္စကင်္ဂုလံ၊ တသ္မာ ဒီဃတော ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဧကဟတ္ထံ ပကတိဟတ္ထေန ဒိယဍ္ဎဟတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏံ ပကတိဟတ္ထေန ဆဠင်္ဂုလာဓိကဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏံ ပစ္ဆိမံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တတော ဦနပ္ပမာဏံ န ဝဋ္ဋတိ၊ အဓိကပ္ပမာဏံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အဋ္ဌဝရကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဿိကသာဋိကံ အာဂန္တုကဘတ္တံ ဂမိကဘတ္တံ ဂိလာနဘတ္တံ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘတ္တံ ဂိလာနဘေသဇ္ဇံ ဓုဝယာဂုံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃဿ ဥဒကသာဋိက’’န္တိ ဝစနတော ဣမာနိ အဋ္ဌ ဒါနာနိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ နိက္ခိတ္တစီဝရာ ဟုတွာ ကာယံ ဩဝဿန္တာနံ ဘိက္ခူနံ နဂ္ဂိယံ အသုစိ ဇေဂုစ္ဆံ ပဋိကူလံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝဿိကသာဋိကာ အနုညာတာ။ အာဂန္တုကော ဘိက္ခု န ဝီထိကုသလော ဟောတိ၊ န ဂေါစရကုသလော၊ ကိလန္တော ပိဏ္ဍာယ စရတိ၊ တသ္မာ အာဂန္တုကဘတ္တံ အနုညာတံ၊ ဂမိကော ဘိက္ခု အတ္တနော ဘတ္တံ ပရိယေသမာနော သတ္ထာ ဝါ ဝိဟာယိဿတိ ¶ ၊ ယတ္ထ ဝါ ဝါသံ ဂန္တုကာမော ဘဝိဿတိ၊ တတ္ထ ဝိကာလေန ဥပဂစ္ဆိဿတိ၊ ကိလန္တော အဒ္ဓါနံ ဂမိဿတိ၊ တသ္မာ ဂမိကဘတ္တံ။ ဂိလာနဿ ဘိက္ခုနော သပ္ပာယာနိ ဘောဇနာနိ အလဘန္တဿ အာဗာဓော ဝါ အဘိဝဍ္ဎိဿတိ၊ ကာလကိရိယာ ဝါ ဘဝိဿတိ၊ တသ္မာ ဂိလာနဘတ္တံ။ ဂိလာနုပဋ္ဌာကော ဘိက္ခု အတ္တနော ဘတ္တံ ပရိယေသမာနော ဂိလာနဿ ဥဿူရေ ဘတ္တံ နီဟရိဿတိ၊ တသ္မာ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘတ္တံ။ ဂိလာနဿ ဘိက္ခုနော သပ္ပာယာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အလဘန္တဿ ¶ အာဗာဓော ဝါ အဘိဝဍ္ဎိဿတိ၊ ကာလကိရိယာ ဝါ ဘဝိဿတိ၊ တသ္မာ ဂိလာနဘေသဇ္ဇံ။ ယသ္မာ ဘဂဝတာ အန္ဓကဝိန္ဒေ ဒသာနိသံသေ သမ္ပဿမာနေန ယာဂု အနုညာတာ၊ တသ္မာ ဓုဝယာဂု။ ယသ္မာ မာတုဂါမဿ နဂ္ဂိယံ အသုစိ ဇေဂုစ္ဆံ ပဋိကူလံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဘိက္ခုနိသင်္ဃဿ ဥဒကသာဋိကာ အနုညာတာ။

နိသီဒနာဒိကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာယဂုတ္တိယာ စီဝရဂုတ္တိယာ သေနာသနဂုတ္တိယာ နိသီဒန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၃) ဝစနတော ကာယာဒီနံ အသုစိမုစ္စနာဒိတော ဂေါပနတ္ထာယ နိသီဒနံ ဓာရေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တဿ ဝိဓာနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝမဟန္တံ ပစ္စတ္ထရဏံ အာကင်္ခတိ၊ တာဝမဟန္တံ ပစ္စတ္ထရဏံ ကာတု’’န္တိ ဝစနတော အတိခုဒ္ဒကေန နိသီဒနေန သေနာသနဿ အဂေါပနတ္တာ မဟန္တမ္ပိ ပစ္စတ္ထရဏံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယဿ ကဏ္ဍု ဝါ ပီဠကာ ဝါ အဿာဝေါ ဝါ ထုလ္လကစ္ဆု ဝါ အာဗာဓော၊ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိ’’န္တိ ဝစနတော ဤဒိသေသု အာဗာဓေသု သန္တေသု စီဝရာဒိဂုတ္တတ္ထာယ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ပမာဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ ¶ ၊ မုခပုဉ္ဆနစောဠ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၅) ဝစနတော မုခသောဓနတ္ထာယ မုခပုဉ္ဆနစောဠံ ဝဋ္ဋတိ။ တမ္ပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပရိက္ခာရစောဠက’’န္တိ ဝစနတော တိစီဝရေ ပရိပုဏ္ဏေ ပရိဿာဝနထဝိကာဒီဟိ အတ္ထေ သတိ ပရိက္ခာရစောဠံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတုံ၊ ဝဿိကသာဋိကံ ဝဿာနံ စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုံ၊ နိသီဒနံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတုံ၊ ပစ္စတ္ထရဏံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတုံ၊ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိံ ယာဝ အာဗာဓာ အဓိဋ္ဌာတုံ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုံ၊ မုခပုဉ္ဆနစောဠံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတုံ၊ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝစနတော ဝုတ္တနယေန အဓိဋ္ဌာနဉ္စ ဝိကပ္ပနာ စ ကာတဗ္ဗာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောဝ။

၅၈။ အဓမ္မကမ္မကထာယံ ¶ န၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… ဒုက္ကဋဿာတိ ဣဒံ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ သင်္ဃမဇ္ဈေ အဓမ္မကမ္မံ ကရောန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဓမ္မကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ၊ ယော ကရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ဣမံ ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ အာဂတပါဌံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနုဇာနာမိ…ပေ… ပဋိက္ကောသိတုန္တိ တထေဝ အာဂတံ ‘‘ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဓမ္မကမ္မေ ကယိရမာနေ ပဋိက္ကောသိတု’’န္တိ ဣမံ။ တတ္ထ ကရောန္တိယေဝါတိ ပညတ္တမ္ပိ သိက္ခာပဒံ မဒ္ဒိတွာ အဓမ္မကမ္မံ ကရောန္တိယေဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ…ပေ… ပဋိက္ကောသိတု’’န္တိ ဧဝံ အဓမ္မကမ္မေ ကယိရမာနေ သတိ ‘‘ပေသလေဟိ ဘိက္ခူဟိ တံ အဓမ္မကမ္မံ အကတံ၊ ကမ္မံ ဒုက္ကဋံ ကမ္မံ ပုန ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ပဋိက္ကောသိတဗ္ဗံ၊ န တုဏှီဘာဝေန ခမိတဗ္ဗန္တိ ¶ အတ္ထော။ ဣတိ ဝစနတောတိ ဣဒံ ပန ပုဗ္ဗပါဌံ ဂဟေတွာ ဣတိ ဝစနတော။ အဓမ္မကမ္မံ န ကာတဗ္ဗန္တိ အပရပါဌံ ဂဟေတွာ ဣတိ ဝစနတော ကယိရမာနဉ္စ အဓမ္မကမ္မံ ဘိက္ခူဟိ နိဝါရေတဗ္ဗန္တိ ဒွိဓာ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

နိဝါရေန္တေဟိ စာတိအာဒိ ပန ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ပေသလာ ဘိက္ခူ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယေဟိ ဘိက္ခူဟိ အဓမ္မကမ္မေ ကယိရမာနေ ပဋိက္ကောသန္တိ၊ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ လဘန္တိ အာဃာတံ၊ လဘန္တိ အပ္ပစ္စယံ၊ ဝဓေန တဇ္ဇေန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိဋ္ဌိမ္ပိ အာဝိကာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ပါဌဉ္စ ‘‘တေသံယေဝ သန္တိကေ ဒိဋ္ဌိံ အာဝိကရောန္တိ၊ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ လဘန္တိ အာဃာတံ၊ လဘန္တိ အပ္ပစ္စယံ၊ ဝဓေန တဇ္ဇေန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတူဟိ ပဉ္စဟိ ပဋိက္ကောသိတုံ၊ ဒွီဟိ တီဟိ ဒိဋ္ဌိံ အာဝိကာတုံ၊ ဧကေန အဓိဋ္ဌာတုံ န မေတံ ခမတီ’’တိ ဣမေ ပါဌေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝစနတောတိ ဣဒံ ပန ပါဠိယံ တီဏိ သမ္ပဒါနာနိ ဂဟေတွာ တီဟိ ကိရိယာပဒေဟိ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗဉ္စေတံ အနုပဒ္ဒဝတ္ထာယ ဝုတ္တံ၊ န အာပတ္တိသဗ္ဘာဝတောတိ ယောဇနာ။ ကထံ အနုပဒ္ဒဝသမ္ဘဝေါတိ? နိဂ္ဂဟကမ္မံ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝတော၊ အညဿ ဥပဒ္ဒဝဿ စ နိဝါရဏတော။ တေန ဝုတ္တံ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၅၄) ‘‘တေသံ အနုပဒ္ဒဝတ္ထာယာတိ သင်္ဃော သင်္ဃဿ ကမ္မံ န ကရောတိ၊ အညောပိ ဥပဒ္ဒဝေါ ဗဟူနံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တ’’န္တိ။

၅၉။ ဩကာသကတကထာယံ ¶ န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနောကာသကတောတိအာဒိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ အနောကာသကတံ ¶ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနောကာသကတော ဘိက္ခု အာပတ္တိယာ စောဒေတဗ္ဗော၊ ယော စောဒေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဩကာသံ ကာရာပေတွာ အာပတ္တိယာ စောဒေတုံ၊ ကရောတု အာယသ္မာ ဩကာသံ၊ အဟံ တံ ဝတ္တုကာမော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၅၃) ဣဒံ ပါဌံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဓိပ္ပာယေသု စာဝနာဓိပ္ပာယောတိ၊ သာသနတော စာဝေတုကာမော။ အက္ကောသာဓိပ္ပာယောတိ ပရံ အက္ကောသိတုကာမော ပရိဘာသိတုကာမော။ ကမ္မာဓိပ္ပာယောတိ တဇ္ဇနီယာဒိကမ္မံ ကတ္တုကာမော။ ဝုဋ္ဌာနာဓိပ္ပာယောတိ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာပေတုကာမော။ ဥပေါသထပ္ပဝါရဏဋ္ဌပနာဓိပ္ပာယောတိ ဥပေါသထံ၊ ပဝါရဏံ ဝါ ဌပေတုကာမော။ အနုဝိဇ္ဇနာဓိပ္ပာယောတိ ဥပပရိက္ခိတုကာမော။ ဓမ္မကထာဓိပ္ပာယောတိ ဓမ္မံ ဒေသေတုကာမော။ ဣတိ ပရံ စောဒေန္တာနံ ဘိက္ခူနံ အဓိပ္ပာယဘေဒေါ အနေကဝိဓော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပုရိမေသု စတူသု အဓိပ္ပာယေသူတိ စာဝနာဓိပ္ပာယအက္ကောသာဓိပ္ပာယကမ္မာဓိပ္ပာယဝုဋ္ဌာနာဓိပ္ပာယေသု ဩကာသံ အကာရာပေန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ ကာရာပေတွာပိ သမ္မုခါ စောဒေန္တဿ ယထာနုရူပံ သင်္ဃာဒိသေသပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနိ၊ အသမ္မုခါ ပန ဒုက္ကဋမေဝါတိ အယမေတ္ထ ပိဏ္ဍတ္ထော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

‘‘ဌပနက္ခေတ္တံ ပန ဇာနိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ တံ ဒဿေန္တော ‘‘သုဏာတု မေ’’တိအာဒိမာဟ။ အနုဝိဇ္ဇကဿ အနုဝိဇ္ဇနာဓိပ္ပာယေန ဝဒန္တဿ ဩကာသကမ္မံ နတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ဓမ္မကထိကဿ အနောဒိဿ ကမ္မံ ကထေန္တဿ ဩကာသကမ္မံ နတ္ထိ။ သစေ ပန ဩဒိဿ ကထေတိ၊ အာပတ္တိ၊ တသ္မာ တံ ဒဿေတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

၆၀။ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနကထာယံ ¶ ‘‘မာတာပိတရောတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဒမာနေ ကိံ ဝဒေယျာမ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာတာပိတူနံ ဒါတုံ၊ န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဒ္ဓါဒေယျံ ဝိနိပါတေတဗ္ဗံ၊ ယော ဝိနိပါတေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၁) ဝစနတော ဒါယကေဟိ သဒ္ဓါယ ဘိက္ခုဿ ဒိန္နံ ဝိနိပါတေတွာ ဂိဟီနံ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဒ္ဓါဒေယျန္တိ ¶ ဧတ္ထ သေသဉာတီနံ ဒေန္တော ဝိနိပါတေတိယေဝ။ မာတာပိတရော ပန သစေ ရဇ္ဇေ ဌိတာပိ ပတ္ထယန္တိ၊ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၁) ဝုတ္တတ္တာ ဘာတုဘဂိနီအာဒီနံ ဉာတကာနမ္ပိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တဉှိ အာစရိယဓမ္မသိရိတ္ထေရေန ခုဒ္ဒသိက္ခာယံ –

‘‘န လဗ္ဘံ ဝိနိပါတေတုံ၊ သဒ္ဓါဒေယျဉ္စ စီဝရံ၊

လဗ္ဘံ ပိတူနံ သေသာနံ၊ ဉာတီနမ္ပိ န လဗ္ဘတီ’’တိ။

ကယဝိက္ကယသမာပတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာယမ္ပိ ‘‘မာတရံ ပန ပိတရံ ဝါ ‘ဣမံ ဒေဟီ’တိ ဝဒတော ဝိညတ္တိ န ဟောတိ၊ ‘ဣမံ ဂဏှာဟီ’တိ ဝဒတော သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ န ဟောတိ။ အညာတကံ ‘ဣမံ ဒေဟီ’တိ ဝဒတော ဝိညတ္တိ ဟောတိ၊ ‘ဣမံ ဂဏှာဟီ’တိ ဝဒတော သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ ဟောတိ။ ‘ဣမိနာ ဣမံ ဒေဟီ’တိ ကယဝိက္ကယံ အာပဇ္ဇတော နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၉၅) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘သေသဉာတကေသု သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတသမ္ဘဝတော တဒဘာဝဋ္ဌာနမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘မာတရံ ပန ပိတရံ ဝါ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၉၃-၅၉၅) ဝုတ္တံ။

၆၁။ သန္တရုတ္တရကထာယံ အန္တရ-သဒ္ဒေါ မဇ္ဈဝါစကော။ ဝသတိ သီလေနာတိ ဝါသကော၊ ‘‘အန္တရေ ဝါသကော အန္တရဝါသကော’’တိ ¶ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ရူပဘဝေါ ရူပ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ဥတ္တရပဒလောပီသမာသဝသေန ‘‘အန္တရော’’တိ ဝုတ္တော။ ဥတ္တရသဒ္ဒေါ ဥပရိဝါစကော၊ အာဘုသော သဇ္ဇတီတိ အာသင်္ဂေါ၊ ‘‘ဥတ္တရေ အာသင်္ဂေါ ဥတ္တရာသင်္ဂေါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ‘‘ဥတ္တရော’’တိ ဝုတ္တော၊ အန္တရော စ ဥတ္တရော စ အန္တရုတ္တရာ၊ သဟ အန္တရုတ္တရေဟိ ယော ဝတ္တတီတိ သန္တရုတ္တရော၊ သဟပုဗ္ဗပဒဘိန္နာဓိကရဏဒွိပဒဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသော။ အထ ဝါ သဟ အန္တရေန စ ဥတ္တရေန စ ယော ဝတ္တတီတိ သန္တရုတ္တရော၊ တိပဒဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသော။ သင်္ဃာဋိံ ဌပေတွာ အန္တရဝါသကဥတ္တရာသင်္ဂမတ္တဓရော ဟုတွာ ဂါမော န ပဝိသိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ‘‘ပရိဗ္ဗာဇကမဒက္ခိ တိဒဏ္ဍကေနာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ စေတံ ကရဏဝစနံ၊ တသ္မာ အန္တရဝါသကံ တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တေန ပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေတွာ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ သင်္ဃာဋိဉ္စ ဥတ္တရာသင်္ဂဉ္စ ဒိဂုဏံ ကတွာ ပါရုပိတွာ ဂါမော ပဝိသိတဗ္ဗော။

၆၂။ စီဝရနိက္ခေပကထာယံ ¶ သံဟရီယတေတိ သင်္ဃာဋိ၊ တဿာ သင်္ဃာဋိယာ၊ ဘာဝယောဂေ ကမ္မတ္ထေ ဆဋ္ဌီ။ နိက္ခေပါယာတိ ဌပနာယ၊ သင်္ဃာဋိံ အဂ္ဂဟေတွာ ဝိဟာရေ ဌပေတွာ ဂမနာယ ပဉ္စ ကာရဏာနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ဂိလာနော ဝါ ဟောတီတိ ဂဟေတွာ ဂန္တုံ အသမတ္ထော ဂိလာနော ဝါ ဟောတိ။ ဝဿိကသင်္ကေတံ ဝါ ဟောတီတိ ‘‘ဝဿိကကာလော အယ’’န္တိ သင်္ကေတံ ဝါ ကတံ ဟောတိ။ နဒီပါရဂတံ ဝါ ဟောတီတိ နဒိယာ ပါရံ ဂန္တွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဟောတိ။ အဂ္ဂဠဂုတ္တိဝိဟာရော ဝါ ဟောတီတိ အဂ္ဂဠံ ဒတွာပိ ဒါတဗ္ဗော သုဂုတ္တဝိဟာရော ဝါ ဟောတိ။ အတ္ထတကထိနံ ဝါ ဟောတီတိ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ကထိနံ အတ္ထတံ ဝါ ဟောတိ အတ္ထတကထိနာနံ အသမာဒါနစာရသမ္ဘဝတော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။ အာရညိကဿ ပန ဝိဟာရော န သုဂုတ္တော ဟောတီတိ ¶ အပ္ပဘိက္ခုကတ္တာ စောရာဒီနံ ဂမနဋ္ဌာနတော စ။ ဘဏ္ဍုက္ခလိကာယာတိ စီဝရာဒိဋ္ဌပနဘဏ္ဍုက္ခလိကာယ။ သေသံ သုဝိညေယျံ။

၆၃။ သတ္ထကမ္မဝတ္ထိကမ္မကထာယံ သတ္ထကမ္မံ ဝါ ဝတ္ထိကမ္မံ ဝါတိ ဧတ္ထ ယေန ကေနစိ သတ္ထာဒိနာ ဆိန္ဒနာဒိ သတ္ထကမ္မံ နာမ ဟောတိ။ ယေန ကေနစိ စမ္မာဒိနာ ဝတ္ထိပီဠနံ ဝတ္ထိကမ္မံ နာမ။ ‘‘သမ္ဗာဓေ ဒဟနကမ္မံ ပဋိက္ခေပါဘာဝါ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၇၉)။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၇၉) ပန ‘‘ဝတ္ထိပီဠနန္တိ ယထာ ဝတ္ထိဂတတေလာဒိ အန္တောသရီရေ အာရောဟန္တိ၊ ဧဝံ ဟတ္ထေန ဝတ္ထိမဒ္ဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂၇၉) ပန ‘‘သမ္ဗာဓေတိ ဝစ္စမဂ္ဂေ၊ ဘိက္ခုဿ ဘိက္ခုနိယာ စ ပဿာဝမဂ္ဂေပိ အနုလောမတော ဒဟနံ ပဋိက္ခေပါဘာဝါ ဝဋ္ဋတိ။ သတ္ထဝတ္ထိကမ္မာနုလောမတော န ဝဋ္ဋတီတိ စေ? န၊ ပဋိက္ခိတ္တပဋိက္ခေပါ၊ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဿ တပ္ပရမတာဒီပနတော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ပုဗ္ဗေ ပဋိက္ခိတ္တမ္ပိ သတ္ထကမ္မံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ပစ္ဆာ ‘န၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… ထုလ္လစ္စယဿာ’တိ ဒွိက္ခတ္တုံ သတ္ထကမ္မဿ ပရိက္ခေပေါ ကတော။ တေန သမ္ဗာဓဿ သာမန္တာ ဒွင်္ဂုလံ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ နာမ သတ္ထဝတ္ထိကမ္မတော ဥဒ္ဓံ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ပုဗ္ဗေ သမ္ဗာဓေယေဝ သတ္ထကမ္မံ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ ပစ္ဆာ သမ္ဗာဓဿ သာမန္တာ ဒွင်္ဂုလမ္ပိ ပဋိက္ခိတ္တံ ¶ ၊ တသ္မာ တဿေဝ ပဋိက္ခေပေါ၊ နေတရဿာတိ သိဒ္ဓံ။ ဧတ္ထ ‘သတ္ထံ နာမ သတ္ထဟာရကံ ဝါဿ ပရိယေသေယျာ’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၆၇) ဝိယ ယေန ဆိန္ဒတိ၊ တံ သဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘ကဏ္ဋကေန ဝါ’တိအာဒိ။ ခါရုဒါနံ ပနေတ္ထ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ ပသာခေ ပမုခေ အနုညာတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဧကေ ပန ‘သတ္ထကမ္မံ ဝါ’တိ ¶ ပါဌံ ဝိကပ္ပေတွာ ဝတ္ထိကမ္မံ ကရောန္တိ။ ဝတ္ထီတိ ကိံ? အဂ္ဃိကာ ဝုစ္စတိ၊ တာယ ဆိန္ဒနံ ဝတ္ထိကမ္မံ နာမာတိ စ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ၊ တေ ‘သတ္ထဟာရကံ ဝါဿ ပရိယေသေယျာ’တိ ဣမဿ ပဒဘာဇနီယံ ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ။ အဏ္ဍဝုဒ္ဓီတိ ဝါတဏ္ဍကာ၊ အာဒါနဝတ္တီတိ အနာဟဝတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၆၄။ နဟာပိတပုဗ္ဗကထာယံ နဟာပိတော ပုဗ္ဗေတိ နဟာပိတပုဗ္ဗော၊ ပုဗ္ဗေ နဟာပိတော ဟုတွာ ဣဒါနိ ဘိက္ခုဘူတောတိ အတ္ထော။ တေန နဟာပိတပုဗ္ဗေန ဘိက္ခုနာ။ ခုရဘဏ္ဍန္တိ ခုရာဒိနဟာပိတဘဏ္ဍံ၊ ‘‘လဒ္ဓါတပတ္တော ရာဇကုမာရော’’တိအာဒီသု ဝိယ ဥပလက္ခဏနယောယံ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဗ္ဗဇိတေန အကပ္ပိယံ သမာဒပေတဗ္ဗံ၊ ယော သမာဒပေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နဟာပိတပုဗ္ဗေန ခုရဘဏ္ဍံ ပရိဟရိတဗ္ဗံ၊ ယော ပရိဟရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၃) စ ဒွိဓာ ပညတ္တိ၊ တသ္မာ နဟာပိတပုဗ္ဗေန ဝါ အနဟာပိတပုဗ္ဗေန ဝါ ပဗ္ဗဇိတေန နာမ အကပ္ပိယသမာဒပနံ န ကာတဗ္ဗံ။ နဟာပိတပုဗ္ဗေန ပန ဘိက္ခုနာ ခုရေန အဘိလက္ခိတံ ခုရဘဏ္ဍံ၊ ခုရဘဏ္ဍခုရကောသနိသိတပါသာဏခုရထဝိကာဒယော န ပရိဟရိတဗ္ဗာ ဧဝ။ သေသံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၀) ပန ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဗ္ဗဇိတေန အကပ္ပိယေ သမာဒပေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တတ္တာ အနုပသမ္ပန္နဿပိ န ကေဝလံ ဒသသု ဧဝ သိက္ခာပဒေသု၊ အထ ခေါ ယံ ဘိက္ခုဿ န ကပ္ပတိ၊ တသ္မိမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဝုတ္တံ။

၆၅။ ဒသဘာဂကထာယံ သင်္ဃိကာနီတိ သင်္ဃသန္တကာနိ ဗီဇာနိ။ ပုဂ္ဂလိကာယာတိ ပုဂ္ဂလဿ သန္တကာယ ဘူမိယာ။ ဘာဂံ ဒတွာတိ ¶ မူလဘာဂသင်္ခါတံ ဒသမဘာဂံ ဘူမိသာမိကာနံ ဒတွာ။ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ တေသံ ဗီဇာနံ ဖလာနိ ရောပကေဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ ¶ ။ ဣဒံ ကိရ ဇမ္ဗုဒီပေ ပေါရာဏကစာရိတ္တန္တိ အာဒိကပ္ပကာလေ ပဌမကပ္ပိကာ မနုဿာ ဗောဓိသတ္တံ မဟာသမ္မတံ နာမ ရာဇာနံ ကတွာ သဗ္ဗေပိ အတ္တနော အတ္တနော တဏ္ဍုလဖလသာလိခေတ္တတော ပဝတ္တတဏ္ဍုလဖလာနိ ဒသ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ဧကံ ကောဋ္ဌာသံ ဘူမိသာမိကဘူတဿ မဟာသမ္မတရာဇိနော ဒတွာ ပရိဘုဉ္ဇိံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ ဇမ္ဗုဒီပိကာနံ မနုဿာနံ စာရိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ သာရတ္ထဒီပနီနာမိကာယမ္ပိ ဝိနယဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၄) ‘‘ဒသဘာဂံ ဒတွာတိ ဒသမဘာဂံ ဒတွာ။ တေနေဝါဟ ‘ဒသ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ဧကော ကောဋ္ဌာသော ဘူမိသာမိကာနံ ဒါတဗ္ဗော’တိ’’ ဝုတ္တံ။

၆၆။ ပါထေယျကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ ဘဒ္ဒိယနဂရေ အမိတပရိဘောဂဘူတေန မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိနာ အဘိယာစိတော ဟုတွာ အနုညာတံ၊ ဣဓ ပန ပဌမံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စ ဂေါရသေ ခီရံ ဒဓိံ တက္ကံ နဝနီတံ သပ္ပိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၉၉) ပဉ္စ ဂေါရသာ အနုညာတာ။ တတော ပရံ သေဋ္ဌိနော အဘိယာစနာနုရူပံ ဝတွာ အနုဇာနိတုံ ‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဂ္ဂါ ကန္တာရာ’’တိအာဒိမာဟ။ သေသံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ အလဘန္တေန အညာတကအပ္ပဝါရိတဋ္ဌာနတော ယာစိတွာပိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဧတေန ဧဝရူပေသု ကာလေသု ဝိညတ္တိပစ္စယာ ဒေါသော နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဧကဒိဝသေန ဂမနီယေ မဂ္ဂေ ဧကဘတ္တတ္ထာယ ပရိယေသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ပန တတော ဥပရိ ယာစနံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿိတံ။ ‘‘ဒီဃေ အဒ္ဓါနေ’’တိအာဒိနာ သစေ မာသဂမနီယေ ¶ မဂ္ဂေ သတ္တာဟဂမနီယော ဧဝ ကန္တာရော ဟောတိ၊ တတ္ထ သတ္တာဟယာပနီယမတ္တမေဝ ပါထေယျံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ၊ တတော ပရံ ပိဏ္ဍစာရိကာဒိဝသေန သုဘိက္ခသုလဘပိဏ္ဍမဂ္ဂတ္တာ န ပရိယေသိတဗ္ဗန္တိ။

၆၇။ မဟာပဒေသကထာယံ မဟာပဒေသာ နာမ အပ္ပဋိက္ခိတ္တာ ဒွေ၊ အနနုညာတာ ဒွေတိ စတ္တာရောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တေသု အပ္ပဋိက္ခိတ္တေပိ အကပ္ပိယာနုလောမကပ္ပိယာနုလောမဝသေန ဒွေ၊ တထာ အနနုညာတေပီတိ။

တတ္ထ ¶ ‘‘ပရိမဒ္ဒန္တာတိ ဥပပရိက္ခန္တာ။ ပဋ္ဋဏ္ဏုဒေသေ သဉ္ဇာတဝတ္ထံ ပဋ္ဋုဏ္ဏံ။ ‘ပဋ္ဋုဏ္ဏံ ကောသေယျဝိသေသော’တိ ဟိ အဘိဓာနကောသေ ဝုတ္တံ။ စီနဒေသေ သောမာရဒေသေ စ သဉ္ဇာတဝတ္ထာနိ စီနသောမာရပဋာနိ။ ပဋ္ဋုဏ္ဏာဒီနိ တီဏိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ။ ဣဒ္ဓိမယံ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တစီဝရံ၊ တံ ခေါမာဒီနံ အညတရံ ဟောတီတိ တေသံယေဝ အနုလောမံ။ ဒေဝတာဟိ ဒိန္နစီဝရံ ဒေဝဒတ္တိယံ၊ တံ ကပ္ပရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တံ ဇာလိနိယာ ဒေဝကညာယ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ ဒိန္နဝတ္ထသဒိသံ၊ တမ္ပိ ခေါမာဒီနံယေဝ အနုလောမံ ဟောတိ တေသု အညတရဘာဝတော။ ဒွေ ပဋာနိ ဒေသနာမေန ဝုတ္တာနီတိ တေသံ သရူပဒဿနမတ္တမေတံ၊ နာညနိဝတ္တနပဒံ ပဋ္ဋုဏ္ဏပဋ္ဋဿပိ ဒေသနာမေနေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ တုမ္ဗာတိ တီဏိ ဘာဇနာနိ။ ဖလကတုမ္ဗော လာဗုအာဒိ။ ဥဒကတုမ္ဗော ဥဒကုက္ခိပနကုဋကော။ ကိလဉ္ဇစ္ဆတ္တန္တိ ဝေဠုဝိလီဝေဟိ ဝါယိတွာ ကတဆတ္တ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၃၀၅) ဝုတ္တံ။

‘‘ယာဝကာလိကပက္ကာနန္တိ ¶ ပက္ကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာမာနိ ပန အနုပသမ္ပန္နေဟိ သီတုဒကေ မဒ္ဒိတွာ ပရိဿာဝေတွာ ဒိန္နပါနံ ပစ္ဆာဘတ္တမ္ပိ ကပ္ပတိ ဧဝ။ အယဉ္စ အတ္ထော မဟာအဋ္ဌကထာယံ သရူပတော အဝုတ္တောတိ အာဟ ‘ကုရုန္ဒိယံ ပနာ’တိအာဒိ။ ဥစ္ဆုရသော နိကသဋောတိ ဣဒံ ပါတဗ္ဗတာသာမညေန ယာမကာလိကကထာယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန သတ္တာဟကာလိကမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣမေ စတ္တာရော ရသာတိ ဖလပတ္တပုပ္ဖဥစ္ဆုရသာ စတ္တာရော’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၃၀၀) ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒွေ ပဋာ ဒေသနာမေနေဝါတိ စီနပဋသောမာရပဋာနိ။ တီဏီတိ ပဋ္ဋုဏ္ဏေန သဟ တီဏိ။ ဣဒ္ဓိမယံ ဧဟိဘိက္ခူနံ နိဗ္ဗတ္တံ။ ဒေဝဒတ္တိယံ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရေန လဒ္ဓ’’န္တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃၀၅)။

သံသဋ္ဌကထာယံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ ကပ္ပတီတိအာဒိ သဗ္ဗံ သမ္ဘိန္နရသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သစေ ဟိ ဆလ္လိမ္ပိ အပနေတွာ သကလေနေဝ နာဠိကေရဖလေန သဒ္ဓိံ ပါနကံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ၊ နာဠိကေရံ အပနေတွာ တံ ဝိကာလေပိ ကပ္ပတိ။ ဥပရိ သပ္ပိပိဏ္ဍံ ဌပေတွာ သီတလပါယာသံ ဒေန္တိ၊ ယံ ပါယာသေန အသံသဋ္ဌံ သပ္ပိ၊ တံ အပနေတွာ သတ္တာဟံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဗဒ္ဓမဓုဖာဏိတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တက္ကောလဇာတိဖလာဒီဟိ အလင်္ကရိတွာ ပိဏ္ဍပါတံ ဒေန္တိ၊ တာနိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဓောဝိတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနိ၊ ယာဂုယံ ပက္ခိပိတွာ ဒိန္နသိင်္ဂိဝေရာဒီသုပိ၊ တေလာဒီသု ပက္ခိပိတွာ ဒိန္နလဋ္ဌိမဓုကာဒီသုပိ ¶ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ ယံ ယံ အသမ္ဘိန္နရသံ ဟောတိ၊ တံ တံ ဧကတော ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ယထာ သုဒ္ဓံ ဟောတိ၊ တထာ ဓောဝိတွာ ဝါ တစ္ဆေတွာ ဝါ တဿ တဿ ကာလဿ ဝသေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

သစေ ¶ ပန သမ္ဘိန္နရသံ ဟောတိ သံသဋ္ဌံ၊ န ဝဋ္ဋတိ။ ယာဝကာလိကဉှိ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ သမ္ဘိန္နရသာနိ တီဏိပိ ယာမကာလိကာဒီနိ အတ္တနော သဘာဝံ ဥပနေတိ။ ယာမကာလိကံ ဒွေပိ သတ္တာဟကာလိကာဒီနိ အတ္တနော သဘာဝံ ဥပနေတိ။ သတ္တာဟကာလိကံ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ သံသဋ္ဌံ ယာဝဇီဝိကံ အတ္တနော သဘာဝညေဝ ဥပနေတိ၊ တသ္မာ တေန တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန သဒ္ဓိံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတိ၊ ဒွီဟပဋိဂ္ဂဟိတေန ဆာဟံ…ပေ… သတ္တာဟပဋိဂ္ဂဟိတေန တဒဟေဝ ကပ္ပတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာယေဝ ဟိ ‘‘သတ္တာဟကာလိကေန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဇီဝိကံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟိတံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ကာလယာမသတ္တာဟာတိက္ကမေသု စေတ္ထ ဝိကာလဘောဇနသန္နိဓိဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒါနံ ဝသေန အာပတ္တိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမေသု စ ပန စတူသု ကာလိကေသု ယာဝကာလိကံ ယာမကာလိကန္တိ ဣဒမေဝ ဒွယံ အန္တောဝုတ္ထကဉ္စေဝ သန္နိဓိကာရကဉ္စ ဟောတိ၊ သတ္တာဟကာလိကဉ္စ ယာဝဇီဝိကဉ္စ အကပ္ပိယကုဋိယံ နိက္ခိပိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ သန္နိဓိမ္ပိ န ဇနေတီတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

ပဉ္စဘေသဇ္ဇကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တာနိ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကာလေ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၁) ဝစနတော သာရဒိကေန အာဗာဓေန ဖုဋ္ဌာနံ ဘိက္ခူနံ ယာဂုပိ ပီတာ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ၊ ဘတ္တမ္ပိ ဘုတ္တံ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ၊ တေ တေန ကိသာ ဟောန္တိ လူခါ ဒုဗ္ဗဏ္ဏာ ဥပ္ပဏ္ဍုပ္ပဏ္ဍုကဇာတာ ဓမနိသန္ထတဂတ္တာ။ တေသံ ယံ ဘေသဇ္ဇဉ္စေဝ အဿ ဘေသဇ္ဇသမ္မတဉ္စ၊ လောကဿ အာဟာရတ္ထဉ္စ ဖရေယျ၊ န စ ဩဠာရိကော အာဟာရော ¶ ပညာယေယျ။ တတြိမာနိ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ။ သေယျထိဒံ – သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတံ၊ တာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကာလေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ‘‘သာရဒိကေန အာဗာဓေနာတိ သရဒကာလေ ဥပ္ပန္နေန ပိတ္တာဗာဓေန။ တသ္မိဉှိ ကာလေ ဝဿောဒကေနပိ တေမေန္တိ၊ ကဒ္ဒမမ္ပိ မဒ္ဒန္တိ၊ အန္တရန္တရာ ¶ အာဗာဓောပိ ခရော ဟောတိ၊ တေန တေသံ ပိတ္တံ ကောဋ္ဌဗ္ဘန္တရဂတံ ဟောတိ။ အာဟာရတ္ထဉ္စ ဖရေယျာတိ အာဟာရတ္ထံ သာဓေယျာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၀) ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၀) ‘‘ပိတ္တံ ကောဋ္ဌဗ္ဘန္တရဂတံ ဟောတီတိ ဗဟိသရီရေ ဗျာပေတွာ ဌိတံ အဗဒ္ဓပိတ္တံ ကောဋ္ဌဗ္ဘန္တရဂတံ ဟောတိ၊ တေန ပိတ္တံ ကုပိတံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂၆၀) ‘‘ယံ ဘေသဇ္ဇဉ္စေဝ အဿာတိ ပရတော ‘တဒုဘယေန ဘိယျောသောမတ္တာယ ကိသာ ဟောန္တီ’တိအာဒိနာ ဝိရောဓဒဿနတော နိဒါနာနပေက္ခံ ယထာလာဘဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာနိဒါနံ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ စေ? တဒညာပေက္ခာဓိပ္ပာယတော။ သဗ္ဗဗုဒ္ဓကာလေပိ ဟိ သပ္ပိအာဒီနံ သတ္တာဟကာလိကဘာဝါပေက္ခောတိ။ တထာ ဝစနေန ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝ ‘အာဟာရတ္ထဉ္စ ဖရေယျ၊ န စ ဩဠာရိကော အာဟာရော ပညာယေယျာ’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကာလေ ပရိဘုဉ္ဇိတုန္တိ ဧတ္ထ စ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ န ကတော၊ ကုတောယေဝ ပန လဗ္ဘာ တဒညာပေက္ခာဓိပ္ပာယော ဘဂဝတာ မူလဘေသဇ္ဇာဒီနိ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝန္တိ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ။ ယံ ပန ‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကာလေ ပရိဘုဉ္ဇိတု’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၀) ဝစနံ၊ တံ ‘သန္နိဓိံ ကတွာ အပရာပရသ္မိံ ဒိဝသေ ကာလေ ဧဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုဇာနာမီ’တိ အဓိပ္ပာယတော ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညထာ အတိသယတ္တာ ဘဂဝတော ¶ ‘ယံ ဘေသဇ္ဇဉ္စေဝ အဿာ’တိအာဒိဝိတက္ကုပ္ပာဒေါ န သမ္ဘဝတိ။ ပဏီတဘောဇနာနုမတိယာ ပသိဒ္ဓတ္တာ အာဗာဓာနုရူပသပ္ပာယာပေက္ခာယ ဝုတ္တာနီတိ စေ? တဉ္စ န၊ ‘ဘိယျောသောမတ္တာယာ’တိ ကိသာဒိဘာဝါပတ္တိဒဿနတော။ ယထာ ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယ ဖာဏိတန္တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ နဝနီတံ ဥပါဒါယ သပ္ပီတိ ဝတ္တဗ္ဗတော နဝနီတံ ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န ဝိသေသဒဿနာဓိပ္ပာယတော။ ယထာ ဖာဏိတဂ္ဂဟဏေန သိဒ္ဓေပိ ပရတော ဥစ္ဆုရသော ဝိသုံ အနုညာတော ဥစ္ဆုသာမညတော ဂုဠောဒကဋ္ဌာနေ ဌပနာဓိပ္ပာယတော၊ တထာ နဝနီတေ ဝိသေသဝိဓိဒဿနာဓိပ္ပာယတော နဝနီတံ ဝိသုံ အနုညာတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိသေသဝိဓိ ပနဿ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာဝသေန (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၁၉-၆၂၁) ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘ပစိတွာ သပ္ပိံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမေန အဓောတမ္ပိ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ။ တတ္ထ သပ္ပိ ပက္ကာဝ ဟောတိ၊ နာပက္ကာ၊ တထာ ဖာဏိတမ္ပိ။ နဝနီတံ အပက္ကမေဝါ’’တိအာဒိ။

ဒုတိယဘေသဇ္ဇကထာယံ ¶ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တာနိ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကာလေပိ ဝိကာလေပိ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၁) ဝစနတော ‘‘တာနိ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကာလေ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနံ တေသံ ဘိက္ခူနံ ယာနိပိ တာနိ ပါကတိကာနိ လူခါနိ ဘောဇနာနိ၊ တာနိ နစ္ဆာဒေန္တိ၊ ပဂေဝ သေနေသိတာနိ။ တေ တေန စေဝ သာရဒိကေန အာဗာဓေန ဖုဋ္ဌာ ဣမိနာ စ ဘတ္တာစ္ဆာဒကေန တဒုဘယေန ဘိယျောသောမတ္တာယ ကိသာ ဟောန္တီ’’တိ ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ကာလေပိ ဝိကာလေပီတိ အနုညာတတ္တာ ဝိကာလေပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ‘‘နစ္ဆာဒေန္တီတိ န ဇီရန္တိ၊ န ဝါတရောဂံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတုံ သက္ကောန္တိ။ သေနေသိတာနီတိ သိနိဒ္ဓါနိ။ ဘတ္တာစ္ဆာဒကေနာတိ ¶ ဘတ္တံ အရောစိကေနာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၁) ဝုတ္တံ၊ ဋီကာသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၁၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၁-၂၆၂) ပန ‘‘နစ္ဆာဒေန္တီတိ ရုစိံ န ဥပ္ပာဒေန္တီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ မဟာဝိဘင်္ဂေ (ပါရာ။ ၆၂၂) ပန ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ ဂိလာနာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိသာယနီယာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ။ သေယျထိဒံ – သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတံ၊ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနိ၊ တံ အတိက္ကာမယတော နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝစနတော ဣမေသံ ပဉ္စဘေသဇ္ဇာနံ သတ္တာဟကာလိကဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ဣဓ ပန အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ဝုတ္တောတိ။

ဝသာဘေသဇ္ဇကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ မစ္ဆဝသံ သုသုကာဝသံ သူကရဝသံ ဂဒြဘဝသံ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌံ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ။ ဝိကာလေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝိကာလေ နိပ္ပက္ကံ ဝိကာလေ သံသဋ္ဌံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာနံ။ ကာလေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝိကာလေ နိပ္ပက္ကံ ဝိကာလေ သံသဋ္ဌံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ ကာလေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ဝိကာလေ သံသဋ္ဌံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ကာလေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂)။ တတ္ထ ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတန္တိအာဒီသု မဇ္ဈနှိကေ အဝီတိဝတ္တေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပစိတွာ ပရိဿာဝေတွာ စာတိ အတ္ထော။ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတုန္တိ ¶ သတ္တာဟကာလိကတေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၂) ဝုတ္တံ၊ ဋီကာသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၂၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၁-၂၆၂) ပန ‘‘သုသုကာတိ ¶ သမုဒ္ဒေ ဘဝါ ဧကာ မစ္ဆဇာတိ၊ ကုမ္ဘိလာတိပိ ဝဒန္တိ။ သံသဋ္ဌန္တိ ပရိဿာဝိတံ။ တေလပရိဘောဂေနာတိ သတ္တာဟကာလိကပရိဘောဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဟေဋ္ဌာ စတုကာလိကကထာယံ ဝုတ္တောယေဝ။

မူလဘေသဇ္ဇကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မူလာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ၊ ဟလိဒ္ဒိံ သိင်္ဂိဝေရံ ဝစံ ဝစတ္တံ အတိဝိသံ ကဋုကရောဟိဏိံ ဥသီရံ ဘဒ္ဒမုတ္တကံ၊ ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ မူလာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ဖရန္တိ၊ န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တိ၊ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ၊ သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ။ အသတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ။ တတ္ထ ဝစတ္တန္တိ သေတဝစံ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။

ပိဋ္ဌဘေသဇ္ဇကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နိသဒံ နိသဒပေါတက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဝစနတော ပိသိတေဟိ စုဏ္ဏကတေဟိ မူလဘေသဇ္ဇေဟိ အတ္ထေ သတိ နိသဒဉ္စ နိသဒပေါတကဉ္စ ပရိဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ နိသဒံ နိသဒပေါတကန္တိ ပိသနသိလာ စ ပိသနပေါတော စ။ နိသဒန္တိ ပိသန္တိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ကရောန္တိ မူလဘေသဇ္ဇာဒယော ဧတ္ထာတိ နိသဒံ၊ ပိသနသိလာ။ နိသဒန္တိ ပိသန္တိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ကရောန္တိ မူလဘေသဇ္ဇာဒယော ဧတေနာတိ နိသဒံ၊ ပေါသေတဗ္ဗောတိ ပေါတော၊ ဒါရကော။ ခုဒ္ဒကပ္ပမာဏတာယ ပေါတော ဝိယာတိ ပေါတော၊ နိသဒဉ္စ တံ ပေါတော စာတိ နိသဒပေါတော၊ တံ နိသဒပေါတကံ။ နိပုဗ္ဗသဒ စုဏ္ဏကရဏေတိ ဓာတု။

ကသာဝဘေသဇ္ဇကထာယံ ¶ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကသာဝါနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နိမ္ဗကသာဝံ ကုဋဇကသာဝံ ပဋောလကသာဝံ ဖဂ္ဂဝကသာဝံ နတ္တမာလကသာဝံ၊ ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ ကသာဝါနိ ¶ ဘေသဇ္ဇာနိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ဖရန္တိ၊ န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တိ၊ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ၊ သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ၊ အသတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဝစနတော တာနိပိ ကသာဝဘေသဇ္ဇာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဖဂ္ဂဝန္တိ လတာဇာတိ။ နတ္တမာလန္တိ ကရဉ္ဇံ။ ‘‘ကသာဝေဟီတိ တစာဒီနိ ဥဒကေ တာပေတွာ ဂဟိတဦသရေဟီ’’တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၃) ဝုတ္တံ။

ပဏ္ဏဘေသဇ္ဇကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဏာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နိမ္ဗပဏ္ဏံ ကုဋဇပဏ္ဏံ ပဋောလပဏ္ဏံ နတ္တမာလပဏ္ဏံ ဖဂ္ဂဝပဏ္ဏံ သုလသိပဏ္ဏံ ကပ္ပာသပဏ္ဏံ၊ ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ ပဏ္ဏာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ဖရန္တိ၊ န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တိ၊ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ၊ သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ၊ အသတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဝစနတော ခါဒနီယဘောဇနီယတ္ထံ အဖရန္တာနိ တာနိပိ ပဏ္ဏာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ၊ သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အစ္ဆဝသန္တိအာဒီသု နိဿဂ္ဂိယဝဏ္ဏနာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မူလဘေသဇ္ဇာဒိဝိနိစ္ဆယောပိ ခုဒ္ဒကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တောယေဝ၊ တသ္မာ ဣဓ ယံ ယံ ပုဗ္ဗေ အဝုတ္တံ၊ တံ တဒေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။

ဖလဘေသဇ္ဇကထာယံ ¶ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဖလာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ဗိဠင်္ဂံ ပိပ္ပလိံ မရိစံ ဟရီတကံ ဝိဘီတကံ အာမလကံ ဂေါဋ္ဌဖလံ၊ ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ ဖလာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ဖရန္တိ၊ န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တိ၊ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ၊ သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ၊ အသတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဝစနတော ခါဒနီယဘောဇနီယတ္ထံ အဖရန္တာနိ တာနိ ဖလာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ၊ သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။

ဇတုဘေသဇ္ဇကထာယံ ¶ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇတူနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ဟိင်္ဂုံ ဟိင်္ဂုဇတုံ ဟိင်္ဂုသိပါဋိကံ တကံ တကပတ္တိံ တကပဏ္ဏိံ သဇ္ဇုလသံ၊ ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ ဇတူနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ဖရန္တိ၊ န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တိ၊ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ၊ သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ၊ အသတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဝစနတော တာနိ ဇတူနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ၊ သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဟိင်္ဂုဟိင်္ဂုဇတုဟိင်္ဂုသိပါဋိကာ ဟိင်္ဂုဇာတိယောယေဝ။ တကတကပတ္တိတကပဏ္ဏယော လာခါဇာတိယော။

ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂၆၃) ပန ‘‘ဟိင်္ဂုဇတု နာမ ဟိင်္ဂုရုက္ခဿ ဒဏ္ဍပလ္လဝပဝါဠပါကနိပ္ဖန္နာ။ ဟိင်္ဂုသိပါဋိကာ နာမ တဿ မူလသာခပါကနိပ္ဖန္နာ။ တကံ နာမ တဿ ရုက္ခဿ တစပါကောဒကံ။ တကပတ္တီတိ တဿ ပတ္တပါကောဒကံ။ တကပဏ္ဏီတိ တဿ ဖလပါကောဒကံ။ အထ ဝါ ‘တကံ နာမ လာခါ။ တကပတ္တီတိ ကိတ္တိမလောဟသာခါ ¶ ။ တကပဏ္ဏီတိ ပက္ကလာခါ’တိ လိခိတံ။ သတိ ပစ္စယေတိ ဧတ္ထ သတိပစ္စယတာ ဂိလာနာဂိလာနဝသေန ဒွိဓာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒဿ ဟိ အနာပတ္တိဝါရေ ယာမကာလိကာဒီနံ တိဏ္ဏမ္ပိ အဝိသေသေန သတိပစ္စယတာ ဝုတ္တာ။ ဣမသ္မိံ ခန္ဓကေ ‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနဿ ဂုဠံ အဂိလာနဿ ဂုဠောဒကံ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနဿ လောဏသောဝီရကံ၊ အဂိလာနဿ ဥဒကသမ္ဘိန္န’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၃) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သိဒ္ဓံ ‘သတိပစ္စယတာ ဂိလာနာဂိလာနဝသေန ဒုဝိဓာ’တိ၊ အညထာ အသတိ ပစ္စယေ ဂုဠောဒကာဒိ အာပဇ္ဇတိ၊ တတော စ ပါဠိဝိရောဓော။ အာဟာရတ္ထန္တိ အာဟာရပယောဇနံ၊ အာဟာရကိစ္စယာပနန္တိ အတ္ထောတိ စ။ တေလပရိဘောဂေနာတိ သတ္တာဟကာလိကပရိဘောဂေန။ ပိဋ္ဌေဟီတိ ပိသိတတေလေဟိ။ ကောဋ္ဌဖလန္တိ ကောဋ္ဌရုက္ခဿ ဖလံ၊ မဒနဖလံ ဝါတိ စ လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

လောဏဘေသဇ္ဇကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောဏာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ သာမုဒ္ဒိကံ ကာဠလောဏံ သိန္ဓဝံ ဥဗ္ဘိဒံ ဗိလံ၊ ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ လောဏာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ¶ ဖရန္တိ၊ န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တိ၊ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ၊ သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ၊ အသတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဝစနတော တာနိ လောဏာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ၊ သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ သာမုဒ္ဒန္တိ သမုဒ္ဒတီရေ ဝါလုကံ ဝိယ သန္တိဋ္ဌတိ။ ကာဠလောဏန္တိ ပကတိလောဏံ။ သိန္ဓဝန္တိ သေတဝဏ္ဏံ ပဗ္ဗတေ ဥဋ္ဌဟတိ။ ဥဗ္ဘိဒန္တိ ဘူမိတော အင်္ကုရံ ဝိယ ဥဋ္ဌဟတိ။ ဗိလန္တိ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရေဟိ သဒ္ဓိံ ပစိတံ၊ တံ ရတ္တဝဏ္ဏံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၃) ပန ‘‘ဥဗ္ဘိဒံ နာမ ဦသရပံသုမယ’’န္တိ ¶ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၃) ပန ‘‘ဥဗ္ဘိဒန္တိ ဦသရပံသုမယံ လောဏံ။ ဗိလန္တိ လောဏဝိသေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ တထေဝ ဝုတ္တံ။

စုဏ္ဏကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယဿ ကဏ္ဍု ဝါ ပီဠကာ ဝါ အဿာဝေါ ဝါ ထုလ္လကစ္ဆု ဝါ အာဗာဓော ကာယော ဝါ ဒုဂ္ဂန္ဓော စုဏ္ဏာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ၊ အဂိလာနဿ ဆကဏံ မတ္တိကံ ရဇနနိပ္ပက္ကံ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥဒုက္ခလံ မုသလ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၄)။ ‘‘ကာယော ဝါ ဒုဂ္ဂန္ဓောတိ ကဿစိ အဿာဒီနံ ဝိယ ကာယဂန္ဓော ဟောတိ၊ တဿပိ သိရီသကောသုမ္ဗာဒိစုဏ္ဏာနိ ဝါ ဂန္ဓစုဏ္ဏာနိ ဝါ သဗ္ဗာနိ ဝဋ္ဋန္တိ။ ဆကဏန္တိ ဂေါမယံ။ ရဇနနိပ္ပက္ကန္တိ ရဇနကသဋံ၊ ပါကတိကစုဏ္ဏမ္ပိ ကောဋ္ဋေတွာ ဥဒကေန တေမေတွာ နှာယိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧတမ္ပိ ရဇနနိပ္ပက္ကသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၄) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၄) ပန ‘‘ဆကဏန္တိ ဂေါမယံ။ ပါကတိကစုဏ္ဏံ နာမ အပက္ကကသာဝစုဏ္ဏံ။ တေန ဌပေတွာ ဂန္ဓစုဏ္ဏံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၄-၂၆၅) ‘‘ဆကဏန္တိ ဂေါမယံ။ ပါကတိကစုဏ္ဏန္တိ အပက္ကကသာဝစုဏ္ဏံ၊ ဂန္ဓစုဏ္ဏံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂၆၄) ‘‘ဆကဏန္တိ ဂေါမယံ။ ပါကတိကစုဏ္ဏံ နာမ အပက္ကကသာဝစုဏ္ဏံ။ တေန ဌပေတွာ ဂန္ဓစုဏ္ဏံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စုဏ္ဏစာလိနိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၄) ဝစနတော ဂိလာနာနံ ဘိက္ခူနံ စုဏ္ဏေဟိ ဘေသဇ္ဇေဟိ စာလိတေဟိ အတ္ထေ သတိ စုဏ္ဏစာလိနီ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုဿစာလိနိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၄) ဝစနတော သဏှေဟိ စုဏ္ဏေဟိ အတ္ထေ သတိ ဒုဿစာလိနီ ဝဋ္ဋတိ ¶ ။ ‘‘စုဏ္ဏစာလိနိန္တိ ဥဒုက္ခလေ ကောဋ္ဋိတစုဏ္ဏပရိဿာဝနိ’’န္တိ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ ¶ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၄-၂၆၅) ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယမ္ပိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂၆၄) ‘‘စာလိတေဟီတိ ပရိဿာဝိတေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။

အမနုဿိကာဗာဓကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အမနုဿိကာဗာဓေ အာမကမံသံ အာမကမံသလောဟိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၄) ဝစနတော ယဿ ဘိက္ခုနော အာမကမံသံ ခါဒိတဿ အာမကလောဟိတံ ပိဝိတဿ သော အမနုဿာဗာဓော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ၊ တဿ အနာပတ္တိ။ တတ္ထ အာမကမံသဉ္စ ခါဒိ၊ အာမကလောဟိတဉ္စ ပိဝီတိ န တံ ဘိက္ခု ခါဒိ၊ န ပိဝိ၊ အမနုဿော ခါဒိတွာ စ ပိဝိတွာ စ ပက္ကန္တော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တဿ သော အမနုဿိကာဗာဓော ပဋိပ္ပဿမ္ဘီ’’တိ။

အဉ္ဇနကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဉ္ဇနံ ကာဠဉ္ဇနံ ရသဉ္ဇနံ သောတဉ္ဇနံ ဂေရုကံ ကပလ္လ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော ဘိက္ခူနံ စက္ခုရောဂေ သတိ အဉ္ဇနာဒီနိ ဝဋ္ဋန္တိ။ တတ္ထ ‘‘အဉ္ဇနန္တိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝစနမေတံ။ ကာဠဉ္ဇနန္တိ ဧကာ အဉ္ဇနဇာတိ။ ရသဉ္ဇနန္တိ နာနာသမ္ဘာရေဟိ ကတံ။ သောတဉ္ဇနန္တိ နဒီသောတာဒီသု ဥပ္ပဇ္ဇနကအဉ္ဇနံ။ ဂေရုကော နာမ သုဝဏ္ဏဂေရုကော။ ကပလ္လန္တိ ဒီပသိခတော ဂဟိတမသီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၄) ဝုတ္တံ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၅) ‘‘သုဝဏ္ဏဂေရုကောတိ သုဝဏ္ဏတုတ္ထာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၄-၂၆၅) တထေဝ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စန္ဒနံ တဂရံ ကာဠာနုသာရိယံ တာလီသံ ဘဒ္ဒမုတ္တက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော အဉ္ဇနူပပိသနေဟိ အတ္ထေ သတိ ဣမာနိ စန္ဒနာဒီနိ ဝဋ္ဋန္တိ။ တတ္ထ ‘‘စန္ဒနန္တိ လောဟိတစန္ဒနာဒိကံ ယံ ကိဉ္စိ စန္ဒနံ။ တဂရာဒီနိ ¶ ပါကဋာနိ။ အညာနိပိ နီလုပ္ပလာဒီနိ ဝဋ္ဋန္တိယေဝ။ အဉ္ဇနူပပိသနေဟီတိ အဉ္ဇနေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတော ပိသိတဗ္ဗေဟိ။ န ဟိ ကိဉ္စိ အဉ္ဇနူပပိသနံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၄) ဋီကာယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၅) ပန ‘‘အဉ္ဇနူပပိသနန္တိ အဉ္ဇနတ္ထာယ ဥပပိသိတဗ္ဗံ ယံ ကိဉ္စိ ¶ စုဏ္ဏဇာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၄-၂၆၅) ပန ‘‘ပါဠိယံ အဉ္ဇနူပပိသနန္တိ အဉ္ဇနေ ဥပနေတုံ ပိသိတဗ္ဗဘေသဇ္ဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဉ္ဇနိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော အဉ္ဇနဌပနဋ္ဌာနံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥစ္စာဝစာ အဉ္ဇနီ ဓာရေတဗ္ဗာ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဋ္ဌိမယံ ဒန္တမယံ ဝိသာဏမယံ နဠမယံ ဝေဠုမယံ ကဋ္ဌမယံ ဇတုမယံ လောဟမယံ သင်္ခနာဘိမယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော ဧတာနိ ကပ္ပိယာနိ။ တတ္ထ အဋ္ဌိမယန္တိ မနုဿဋ္ဌိံ ဌပေတွာ အဝသေသအဋ္ဌိမယံ။ ဒန္တမယန္တိ ဟတ္ထိဒန္တာဒိသဗ္ဗဒန္တမယံ။ ဝိသာဏမယေပိ အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ။ နဠမယာဒယော ဧကန္တကပ္ပိယာယေဝ။

‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပိဓာန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော အဉ္ဇနီအပိဓာနမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သုတ္တကေန ဗန္ဓိတွာ အဉ္ဇနိယာ ဗန္ဓိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော အပိဓာနံ သုတ္တကေန ဗန္ဓိတွာ အဉ္ဇနိယာ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သုတ္တကေန သိဗ္ဗေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော အပတနတ္ထာယ အဉ္ဇနီသုတ္တကေန သိဗ္ဗေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဉ္ဇနိသလာက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော အဉ္ဇနိသလာကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥစ္စာဝစာ အဉ္ဇနိသလာကာ ဓာရေတဗ္ဗာ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဋ္ဌိမယံ…ပေ… သင်္ခနာဘိမယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော ဧတာယေဝ အဉ္ဇနိသလာကာ ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သလာကဋ္ဌာနိယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော အဉ္ဇနိသလာကဋ္ဌာနိယမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ သလာကဋ္ဌာနိယန္တိ ယတ္ထ သလာကံ ဩဒဟန္တိ၊ တံ သုသိရဒဏ္ဍကံ ဝါ ထဝိကံ ဝါ အနုဇာနာမီတိ ¶ အတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဉ္ဇနိတ္ထဝိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော ထဝိကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အံသဗဒ္ဓကံ ဗန္ဓနသုတ္တက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၅) ဝစနတော အဉ္ဇနိတ္ထဝိကာယ အံသေ လဂ္ဂနတ္ထာယ အံသဗဒ္ဓကမ္ပိ ဗန္ဓနသုတ္တကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။

နတ္ထုကထာယံ ¶ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မုဒ္ဓနိ တေလက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော သီသာဘိတာပဿ ဘိက္ခုနော မုဒ္ဓနိ တေလံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နတ္ထုကမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော နက္ခမနီယေ သတိ နတ္ထုကမ္မံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နတ္ထုကရဏိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော နတ္ထုယာ အဂဠနတ္ထံ နတ္ထုကရဏီ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥစ္စာဝစာ နတ္ထုကရဏီ ဓာရေတဗ္ဗာ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဋ္ဌိမယံ…ပေ… သင်္ခနာဘိမယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော ဧတာယေဝ နတ္ထုကရဏိယော ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယမကနတ္ထုကရဏိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော နတ္ထု ဝိသမံ အာသိဉ္စယန္တိ စေ၊ ယမကနတ္ထုကရဏိံ ဓာရေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယမကနတ္ထုကရဏိန္တိ သမသော တာဟိ ဒွီဟိ ပနာဠိကာဟိ ဧကံ နတ္ထုကရဏိံ။

ဓူမနေတ္တကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓူမံ ပါတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော ယမကနတ္ထုကရဏိယာ နက္ခမနီယေ သတိ ဓူမံ ပါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓူမနေတ္တ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော တမေဝ ဝဋ္ဋိံ အာလိမ္ဗေတွာ ပိဝနပစ္စယာ ကဏ္ဌေ ဒဟန္တေန ဓူမနေတ္တဓူမော ပိဝိတဗ္ဗော။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥစ္စာဝစာနိ ဓူမနေတ္တာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဋ္ဌိမယံ…ပေ… သင်္ခနာဘိမယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော ဧတာနိ ဧဝ ဓူမနေတ္တာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပိဓာန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော ပါဏကာဒိအပ္ပဝိသနတ္ထံ ဓူမနေတ္တတ္ထဝိကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယမကတ္ထဝိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော ဧကတော ဃံသိယမာနေ သတိ ယမကတ္ထဝိကံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အံသဗဒ္ဓကံ ဗန္ဓနသုတ္တက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၆) ဝစနတော ဓူမနေတ္တတ္ထဝိကဿ အံသဗဒ္ဓဗန္ဓနသုတ္တံ ဝဋ္ဋတိ။

တေလပါကကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေလပါက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ဝါတာဗာဓေ ¶ သတိ တေလပါကော ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေလပါကန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဘေသဇ္ဇပက္ခိတ္တံ သဗ္ဗံ အနုညာတမေဝ ဟောတိ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတိပက္ခိတ္တမဇ္ဇံ တေလံ ပါတဗ္ဗံ၊ ယော ပိဝေယျ၊ ယထာဓမ္မော ကာရေတဗ္ဗော။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယသ္မိံ တေလပါကေ မဇ္ဇဿ န ဝဏ္ဏော န ဂန္ဓော န ရသော ပညာယတိ၊ ဧဝရူပံ မဇ္ဇပက္ခိတ္တံ တေလံ ပါတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ယသ္မိံ တေလပါကေ ပက္ခိတ္တဿ မဇ္ဇဿ ဝဏ္ဏော ဝါ ဂန္ဓော ဝါ ရသော ဝါ န ပညာယတိ၊ တာဒိသံ တေလံ ပိဝိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အတိပက္ခိတ္တမဇ္ဇာနီတိ အတိဝိယ ခိတ္တမဇ္ဇာနိ၊ ဗဟုံ မဇ္ဇံ ပက္ခိပိတွာ ယောဇိတာနီတိ အတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဗ္ဘဉ္ဇနံ အဓိဋ္ဌာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော အတိပက္ခိတ္တမဇ္ဇတ္တာ အပိဝိတဗ္ဗေ တေလေ သတိ အဗ္ဘဉ္ဇနံ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တီဏိ တုမ္ဗာနိ လောဟတုမ္ဗံ ကဋ္ဌတုမ္ဗံ ဖလတုမ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော တေလပက္ကဘာဇနာနိ ဣမာနိ တီဏိ တုမ္ဗာနိ ဝဋ္ဋန္တိ။

သေဒကမ္မကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သေဒကမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော အင်္ဂဝါတေ သတိ သေဒကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ ¶ ။ တတ္ထ အင်္ဂဝါတောတိ ဟတ္ထပါဒေ ဝါတော။ နက္ခမနီယော ဟောတိ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္ဘာရသေဒ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော သေဒကမ္မေန နက္ခမနီယေ သတိ သမ္ဘာရသေဒံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ သမ္ဘာရသေဒန္တိ နာနာဝိဓပဏ္ဏသမ္ဘာရသေဒံ။ နက္ခမနီယော ဟောတိ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာသေဒ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော သမ္ဘာရသေဒနက္ခမနီယေ သတိ မဟာသေဒံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ မဟာသေဒန္တိ မဟန္တံ သေဒံ၊ ပေါရိသပ္ပမာဏံ အာဝါဋံ အင်္ဂါရာနံ ပူရေတွာ ပံသုဝါလိကာဒီဟိ ပိဒဟိတွာ တတ္ထ နာနာဝိဓာနိ ဝါတဟရဏပဏ္ဏာနိ သန္ထရိတွာ တေလမက္ခိတေန ဂတ္တေန တတ္ထ နိပဇ္ဇိတွာ သမ္ပရိဝတ္တန္တေန သရီရံ သေဒေတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ နက္ခမနီယော ဟောတိ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘင်္ဂေါဒက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော မဟာသေဒေန နက္ခမနီယေ သတိ ဘင်္ဂေါဒကံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဘင်္ဂေါဒကန္တိ နာနာပဏ္ဏဘင်္ဂကုထိတံ ဥဒကံ၊ တေဟိ ပဏ္ဏေဟိ စ ဥဒကေန စ သိဉ္စိတွာ သိဉ္စိတွာ သေဒေတဗ္ဗော။ နက္ခမနီယော ဟောတိ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥဒကကောဋ္ဌက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ဘင်္ဂေါဒကေန နက္ခမနီယေ သတိ ဥဒကကောဋ္ဌကံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဥဒကကောဋ္ဌကန္တိ ¶ ဥဒကကောဋ္ဌေ စာဋိံ ဝါ ဒေါဏိံ ဝါ ဥဏှောဒကဿ ပူရေတွာ တတ္ထ ပဝိသိတွာ သေဒကမ္မကရဏံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။

လောဟိတမောစနကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောဟိတံ မောစေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ပဗ္ဗဝါတေ သတိ လောဟိတံ မောစေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ပဗ္ဗဝါတော ဟောတီတိ ပဗ္ဗေ ပဗ္ဗေ ဝါတော ဝိဇ္ဈတိ။ လောဟိတံ မောစေတုန္တိ သတ္ထကေန လောဟိတံ မောစေတုံ။ နက္ခမနီယော ဟောတိ၊ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောဟိတံ မောစေတွာ ဝိသာဏေန ဂါဟေတုန္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇)။

ပါဒဗ္ဘဉ္ဇနကထာယံ ¶ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါဒဗ္ဘဉ္ဇန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ပါဒေသု ဖလိတေသု ပါဒဗ္ဘဉ္ဇနံ ပစိတဗ္ဗံ။ နက္ခမနီယော ဟောတိ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဇ္ဇံ အဘိသင်္ခရိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ပါဒဗ္ဘဉ္ဇနတေလေန နက္ခမနီယေ သတိ ပဇ္ဇံ အဘိသင်္ခရိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပဇ္ဇံ အဘိသင်္ခရိတုန္တိ ယေန ဖလိတပါဒါ ပါကတိကာ ဟောန္တိ၊ တံ နာဠိကေရာဒီသု နာနာဘေသဇ္ဇာနိ ပက္ခိပိတွာ ပဇ္ဇံ အဘိသင်္ခရိတုံ၊ ပါဒါနံ သပ္ပာယဘေသဇ္ဇံ ပစိတုန္တိ အတ္ထော။

ဂဏ္ဍာဗာဓကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္ထကမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ဂဏ္ဍာဗာဓေ သတိ သတ္ထကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကသာဝေါဒက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ကသာဝေါဒကေန အတ္ထေ သတိ ကသာဝေါဒကံ ဒါတဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိလကက္က’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော တိလကက္ကေန အတ္ထေ သတိ တိလကက္ကံ ဒါတဗ္ဗံ။ တိလကက္ကေန အတ္ထောတိ ပိဋ္ဌေဟိ တိလေဟိ အတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ကဗဠိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ကဗဠိကာယ အတ္ထေ သတိ ကဗဠိကာ ဒါတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ကဗဠိကန္တိ ဝဏမုခေ သတ္တုပိဏ္ဍံ ပက္ခိပိတုံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဏဗန္ဓနစောဠ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ¶ ဝဏဗန္ဓနစောဠေန အတ္ထေ သတိ ဝဏဗန္ဓနစောဠံ ဒါတဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာသပကုဋ္ဋေန ဖောသိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော သစေ ဝဏော ကုဏ္ဍဝတီ၊ သာသပကုဋ္ဋေန ဖောသိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ သာသပကုဋ္ဋေနာတိ သာသပပိဋ္ဌေန။

‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓူမံ ကာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ယဒိ ဝဏော ကိလိဇ္ဇိတ္ထ၊ ဓူမံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောဏသက္ခရိကာယ ဆိန္ဒိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ယဒိ ဝဍ္ဎမံသံ ဝုဋ္ဌာတိ ¶ ၊ ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဝဍ္ဎမံသန္တိ အဓိကမံသံ အာဏီ ဝိယ ဥဋ္ဌဟတိ။ လောဏသက္ခရိကာယ ဆိန္ဒိတုန္တိ ခါရေန ဆိန္ဒိတုံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဏတေလ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ယဒိ ဝဏော န ရုဟတိ၊ ဝဏရုဟနတေလံ ပစိတဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိကာသိကံ သဗ္ဗံ ဝဏပဋိကမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၇) ဝစနတော ယဒိ တေလံ ဂဠတိ၊ ဝိကာသိကံ ဒါတဗ္ဗံ၊ သဗ္ဗံ ဝဏပဋိကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဝိကာသိကန္တိ တေလရုန္ဓနပိလောတိကံ။ သဗ္ဗံ ဝဏပဋိကမ္မန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဝဏပဋိကမ္မံ နာမ အတ္ထိ၊ သဗ္ဗံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ မဟာဝိကဋကထာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာဝ။

သာမံ ဂဟေတွာတိ ဣဒံ န ကေဝလံ သပ္ပဒဋ္ဌဿေဝ၊ အညသ္မိမ္ပိ ဒဋ္ဌဝိသေ သတိ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ အညေသု ပန ကာရဏေသု ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဝဋ္ဋတိ။

ဝိသပီတကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂူထံ ပါယေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၈) ဝစနတော ပီတဝိသံ ဘိက္ခုံ ဂူထံ ပါယေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယံ ကရောန္တော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ သွေဝ ပဋိဂ္ဂဟော ကတော၊ န ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၈) ဝစနတော တဒေဝ ဝဋ္ဋတိ။ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၈) ပန န ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ သစေ ဘူမိပ္ပတ္တော၊ ပဋိဂ္ဂဟာပေတဗ္ဗော၊ အပ္ပတ္တံ ပန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

ဃရဒိန္နကာဗာဓကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သီတာလောဠိံ ပါယေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၉) ဝစနတော ¶ ဃရဒိန္နကာဗာဓဿ ဘိက္ခုနော သီတာလောဠိံ ပါယေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဃရဒိန္နကာဗာဓောတိ ဝသီကရဏပါဏကသမုဋ္ဌိတရောဂေါ။ ဋီကာယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၉) ပန ¶ ‘‘ဃရဒိန္နကာဗာဓော နာမ ဝသီကရဏတ္ထာယ ဃရဏိယာ ဒိန္နဘေသဇ္ဇသမုဋ္ဌိတော အာဗာဓော။ တေနာဟ ‘ဝသီကရဏပါဏကသမုဋ္ဌိတရောဂေါ’တိ။ ဃရ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ အဘေဒေန ဃရဏိယာ ဝတ္တမာနော အဓိပ္ပေတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၇-၂၆၉) ‘‘ဃရဒိန္နကာဗာဓော နာမ ဃရဏိယာ ဒိန္နဝသီကရဏဘေသဇ္ဇသမုဋ္ဌိတော အာဗာဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ သီတာလောဠိန္တိ နင်္ဂလေန ကသန္တဿ ဖာလေ လဂ္ဂမတ္တိကံ ဥဒကေန အာလောဠေတွာ ပါယေတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။

ဒုဋ္ဌဂဟဏိကကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာမိသခါရံ ပါယေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၉) ဝစနတော ဒုဋ္ဌဂဟဏိကဿ ဘိက္ခုနော အာမိသခါရံ ပါယေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဒုဋ္ဌဂဟဏိကောတိ ဝိပန္နဂဟဏိကော၊ ကိစ္ဆေန ဥစ္စာရော နိက္ခမတီတိ အတ္ထော။ အာမိသခါရန္တိ သုက္ခောဒနံ ဈာပေတွာ တာယ ဆာရိကာယ ပဂ္ဃရိတံ ခါရောဒကံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၇-၂၆၉) ပန ‘‘တာယ ဆာရိကာယ ပဂ္ဃရိတံ ခါရောဒကန္တိ ပရိဿာဝနေ တံ ဆာရိကံ ပက္ခိပိတွာ ဥဒကေ အဘိသိဉ္စိတေ တတော ဆာရိကတော ဟေဋ္ဌာ ပဂ္ဃရိတံ ခါရောဒက’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ပဏ္ဍုရောဂါဗာဓကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မုတ္တဟရီတကံ ပါယေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၉) ဝစနတော ပဏ္ဍုရောဂါဗာဓဿ ဘိက္ခုနော မုတ္တဟရီတကံ ပါယေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ မုတ္တဟရီတကန္တိ ဂေါမုတ္တပရိဘာဝိတံ ဟရီတကံ။

ဆဝိဒေါသာဗာဓကထာယံ ¶ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂန္ဓာလေပံ ကာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၉) ဝစနတော ဆဝိဒေါသာဗာဓဿ ဘိက္ခုနော ဂန္ဓာလေပံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။

အဘိသန္နကာယကထာယံ ¶ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိရေစနံ ပါတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၉) ဝစနတော အဘိသန္နကာယဿ ဘိက္ခုနော ဝိရေစနံ ပါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ အဘိသန္နကာယောတိ ဥဿန္နဒေါသကာယော။ အစ္ဆကဉ္ဇိယာ အတ္ထော ဟောတိ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အစ္ဆကဉ္ဇိယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၉) ဝစနတော အစ္ဆကဉ္ဇိယံ ပါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ အစ္ဆကဉ္ဇိယန္တိ တဏ္ဍုလောဒကမဏ္ဍော။ အကဋယူသေန အတ္ထော ဟောတိ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အကဋယူသ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၉) ဝစနတော အကဋယူသံ ပါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ အကဋယူသန္တိ အသိနိဒ္ဓါ မုဂ္ဂပစိတပါနီယော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၉) ပန ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၇-၂၆၉) ‘‘အကဋယူသေနာတိ အနဘိသင်္ခတေန မုဂ္ဂယူသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကဋာကဋေန အတ္ထော ဟောတိ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကဋာကဋ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၉) ဝစနတော ကဋာကဋံ ပါယေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ကဋာကဋန္တိ သောဝ ဓောတသိနိဒ္ဓါ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၉) ဝိမတိဝိနောဒနိယဉ္စ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၂၆၇-၂၆၉) ‘‘ကဋာကဋေနာတိ မုဂ္ဂေ ပစိတွာ အစာလေတွာဝ ပရိဿာဝိတေန မုဂ္ဂယူသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိစ္ဆာဒနီယေန အတ္ထော ဟောတိ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဋိစ္ဆာဒနီယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၉) ဝစနတော ပဋိစ္ဆာဒနီယံ ပါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ပဋိစ္ဆာဒနီယေနာတိ မံသရသေန။

လောဏသောဝီရကကထာယံ ¶ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနဿ လောဏသောဝီရကံ၊ အဂိလာနဿ ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ပါနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၃) ဝစနတော ဂိလာနေန ဘိက္ခုနာ လောဏသောဝီရကံ ပါတဗ္ဗံ၊ အဂိလာနေန ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ တဉ္စ ‘‘ပါနပရိဘောဂေနာ’’တိ ဝစနတော ဝိကာလေပိ ဝဋ္ဋတိ။

တတ္ထ လောဏသောဝီရကံ နာမ သဗ္ဗရသာဘိသင်္ခတံ ဧကံ ဘေသဇ္ဇံ၊ တံ ကိရ ကရောန္တော ဟရီတကာမလကဝိဘီတကကသာဝေ သဗ္ဗဓညာနိ သဗ္ဗအပရဏ္ဏာနိ သတ္တန္နမ္ပိ ဓညာနံ ဩဒနံ ကဒလိဖလာဒီနိ သဗ္ဗဖလာနိ ဝေတ္တကေတကခဇ္ဇူရိကဠီရာဒယော သဗ္ဗကဠီရေ မစ္ဆမံသခဏ္ဍာနိ အနေကာနိ ¶ စ မဓုဖာဏိတသိန္ဓဝလောဏတိကဋုကာဒီနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ပက္ခိပိတွာ ကုမ္ဘိမုခံ လိမ္ပိတွာ ဧကံ ဒွေ တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ ဌပေန္တိ၊ တံ ပရိပစ္စိတွာ ဇမ္ဗုရသဝဏ္ဏံ ဟောတိ၊ ဝါတကာသကုဋ္ဌပဏ္ဍုဘဂဏ္ဍလာဒီနံ သိနိဒ္ဓဘောဇနဘုတ္တာနဉ္စ ဥတ္တရပါနံ ဘတ္တဇီရဏကဘေသဇ္ဇံ တာဒိသံ နတ္ထိ၊ တံ ပနေတံ ဘိက္ခူနံ ပစ္ဆာဘတ္တမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ဂိလာနာနံ ပါကတိကမေဝ။ အဂိလာနာနံ ပန ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ပါနပရိဘောဂေနာတိ။

သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၉၁-၁၉၂) ပန ‘‘ပါနပရိဘောဂေနာတိ ဝုတ္တတ္တာ လောဏသောဝီရကံ ယာမကာလိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၁၉၂) ပန ‘‘ပါနပရိဘောဂေန ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ ပန ဝုတ္တတ္တာ လောဏသောဝီရကံ ယာမကာလိကန္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ ကေစိ ပန ‘ဂိလာနာနံ ပါကတိကမေဝ၊ အဂိလာနာနံ ပန ဥဒကသမ္ဘိန္န’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဂုဠံ ဝိယ သတ္တာဟကာလိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂၆၃) ပန ‘‘အဝိသေသေန သတိပစ္စယတာ ဝုတ္တာ ¶ ။ ဣမသ္မိံ ခန္ဓကေ ‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနဿ ဂုဠံ၊ အဂိလာနဿ ဂုဠောဒကံ၊ ဂိလာနဿ လောဏသောဝီရကံ၊ အဂိလာနဿ ဥဒကသမ္ဘိန္န’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၈၄) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သိဒ္ဓံ ‘သတိပစ္စယတာ ဂိလာနာဂိလာနဝသေန ဒုဝိဓာ’တိ’’ ဝုတ္တံ။

အန္တောဝုတ္ထာဒိကထာယံ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝတော ဥဒရဝါတာဗာဓော ဟောတိ၊ အထ ခေါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ‘ပုဗ္ဗေပိ ဘဂဝတော ဥဒရဝါတာဗာဓော တေကဋုလယာဂုယာ ဖာသု ဟောတီ’တိ သာမံ တိလမ္ပိ တဏ္ဍုလမ္ပိ မုဂ္ဂမ္ပိ ဝိညာပေတွာ အန္တော ဝါသေတွာ အန္တော သာမံ ပစိတွာ ဘဂဝတော ဥပနာမေသိ ‘ပိဝတု ဘဂဝါ တေကဋုလယာဂု’န္တိ။ ဇာနန္တာပိ တထာဂတာ ပုစ္ဆန္တိ၊ ဇာနန္တာပိ န ပုစ္ဆန္တိ၊ ကာလံ ဝိဒိတွာ ပုစ္ဆန္တိ၊ ကာလံ ဝိဒိတွာ န ပုစ္ဆန္တိ၊ အတ္ထသဉှိတံ တထာဂတာ ပုစ္ဆန္တိ၊ နော အနတ္ထသဉှိတံ၊ အနတ္ထသဉှိတေ သေတုဃာတော တထာဂတာနံ။ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော ဘိက္ခူ ပဋိပုစ္ဆန္တိ ‘ဓမ္မံ ဝါ ဒေသေဿာမ၊ သာဝကာနံ ဝါ သိက္ခာပဒံ ပညပေဿာမာ’တိ။

အထ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ အာမန္တေသိ ‘ကုတာယံ၊ အာနန္ဒ၊ ယာဂူ’တိ။ အထ ခေါ ¶ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ဝိဂရဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ အနနုစ္ဆဝိကံ၊ အာနန္ဒ၊ အနနုလောမိကံ အပ္ပတိရူပံ အဿမဏကံ အကပ္ပိယံ အကရဏီယံ၊ ကထဉှိ နာမ တွံ၊ အာနန္ဒ၊ ဧဝရူပါယ ဗာဟုလ္လာယ စေတေဿသိ၊ ယဒပိ၊ အာနန္ဒ၊ အန္တော ဝုတ္ထံ၊ တဒပိ အကပ္ပိယံ။ ယဒပိ အန္တော ပက္ကံ၊ တဒပိ အကပ္ပိယံ။ ယဒပိ သာမံ ပက္ကံ၊ တဒပိ အကပ္ပိယံ။ နေတံ၊ အာနန္ဒ၊ အပ္ပသန္နာနံ ဝါ ပသာဒါယ…ပေ… ဝိဂရဟိတွာ ဓမ္မိံ ကထံ ကတွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အန္တော ဝုတ္ထံ အန္တော ¶ ပက္ကံ သာမံ ပက္ကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ယော ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အန္တော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ အန္တော ပက္ကံ သာမံ ပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာနံ။ အန္တော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ အန္တော ပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ အန္တော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ ဗဟိ ပက္ကံ သာမံ ပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ ဗဟိ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ အန္တော ပက္ကံ သာမံ ပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ အန္တော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ ဗဟိ ပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဗဟိ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ အန္တော ပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဗဟိ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ ဗဟိ ပက္ကံ သာမံ ပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဗဟိ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုတ္ထံ ဗဟိ ပက္ကံ အညေဟိ ပက္ကံ၊ တဉ္စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော သဟသေယျပ္ပဟောနကေ ဌာနေ ဝုတ္ထတာ၊ တတ္ထ ပက္ကတာ၊ ဥပသမ္ပန္နေန သာမံ ပက္ကတာတိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ အင်္ဂါနံ သမ္ဘဝေ သတိ တိဿော အာပတ္တိယော၊ ဒွိန္နံ သမ္ဘဝေ ဒွေ အာပတ္တိယော၊ ဧကဿ အင်္ဂဿ သမ္ဘဝေ ဧကာ အာပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အန္တော ဝုတ္ထန္တိ အကပ္ပိယကုဋိယံ ဝုတ္ထံ။ သာမံ ပက္ကန္တိ ဧတ္ထ ယံ ကိဉ္စိ အာမိသံ ဘိက္ခုနော ပစိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေပိဿ ဥဏှယာဂုယာ သုလသိပဏ္ဏာနိ ဝါ သိင်္ဂိဝေရံ ဝါ လောဏံ ဝါ ပက္ခိပန္တိ၊ တမ္ပိ စာလေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ယာဂုံ နိဗ္ဗာပေမီ’’တိ ပန စာလေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥတ္တဏ္ဍုဘတ္တံ လဘိတွာပိ ပိဒဟိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန မနုဿာ ပိဒဟိတွာဝ ဒေန္တိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဘတ္တံ ဝါ မာ နိဗ္ဗာယတူ’’တိ ပိဒဟိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုန ပါကံ ပစိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော ပုဗ္ဗေ အနုပသမ္ပန္နေဟိ ပက္ကံ ပုန ပစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၄) ‘‘ခီရတက္ကာဒီသု ¶ ပန သကိံ ကုထိတေသု အဂ္ဂိံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ ပုနပါကဿ အနုညာတတ္တာ’’တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အန္တော ဝါသေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော ¶ ဒုဗ္ဘိက္ခသမယေ တဏ္ဍုလာဒီနိ အန္တော ဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အန္တော ပစိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော ဒုဗ္ဘိက္ခသမယေ အန္တော ပစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာမံ ပစိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော ဒုဗ္ဘိက္ခသမယေ သာမမ္ပိ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အန္တော ဝုတ္ထံ အန္တော ပက္ကံ သာမံ ပက္က’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၄) ဝစနတော ဒုဗ္ဘိက္ခသမယေ တီဏိပိ ဝဋ္ဋန္တိ။

ဥဂ္ဂဟိတပဋိဂ္ဂဟိတကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယတ္ထ ဖလခါဒနီယံ ပဿတိ၊ ကပ္ပိယကာရကော စ န ဟောတိ၊ သာမံ ဂဟေတွာ ဟရိတွာ ကပ္ပိယကာရကေ ပဿိတွာ ဘူမိယံ နိက္ခိပိတွာ ပဋိဂ္ဂဟာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ၊ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥဂ္ဂဟိတံ ပဋိဂ္ဂဟိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၅) ဝစနတော တထာ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အာပတ္တိ န ဟောတီတိ။

တတော နီဟဋကထာယံ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပရိဘုဉ္ဇထ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တတော နီဟဋံ ဘုတ္တာဝိနာ ပဝါရိတေန အနတိရိတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၆) ဝစနတော ယသ္မိံ ဒါနေ နိမန္တိတာ ဟုတွာ ဘိက္ခူ ဘုဉ္ဇန္တိ၊ တတော ဒါနတော နီဟဋံ ဘောဇနံ ပဝါရိတေန ဘိက္ခုနာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ န ပဝါရိတသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၆) ‘‘တတော နီဟဋန္တိ ယတ္ထ နိမန္တိတာ ဘုဉ္ဇန္တိ၊ တတော နီဟဋ’’န္တိ။

ပုရေဘတ္တပဋိဂ္ဂဟိတကထာယံ ¶ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပရိဘုဉ္ဇထ၊ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဘုတ္တာဝိနာ ပဝါရိတေန အနတိရိတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၇) ဝစနတော ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိက္ခိပိတံ ပဝါရိတေန ဘိက္ခုနာ အတိရိတ္တံ အကတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပဝါရိတသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ န ဟောတိ။

ဝနဋ္ဌပေါက္ခရဋ္ဌကထာယံ ¶ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ ကာယဍာဟာဗာဓော ဟောတိ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ယေနာယသ္မာ သာရိပုတ္တော တေနုပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တံ ဧတဒဝေါစ ‘ပုဗ္ဗေ တေ၊ အာဝုသော သာရိပုတ္တ၊ ကာယဍာဟာဗာဓော ကေန ဖာသု ဟောတီ’တိ။ ဘိသေဟိ စ မေ၊ အာဝုသော၊ မုဠာလိကာဟိ စာတိ…ပေ… အထ ခေါ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ ဘိသေ စ မုဠာလိကာယော စ ပရိဘုတ္တဿ ကာယဍာဟာဗာဓော ပဋိပ္ပဿမ္ဘိ…ပေ… ပဋိဂ္ဂဏှထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပရိဘုဉ္ဇထ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝနဋ္ဌံ ပေါက္ခရဋ္ဌံ ဘုတ္တာဝိနာ ပဝါရိတေန အနတိရိတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၈) ဝစနတော ဝနဋ္ဌံ ပေါက္ခရဋ္ဌံ ပဝါရိတေန ဘိက္ခုနာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပဝါရိတသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ န ဟောတိ။ တတ္ထ ဝနဋ္ဌံ ပေါက္ခရဋ္ဌန္တိ ဝနေ စေဝ ပဒုမိနိဂစ္ဆေ စ ဇာတံ။

အကတကပ္ပကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဗီဇံ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇံ အကတကပ္ပံ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၇၈) ဝစနတော အဗီဇဉ္စ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇဉ္စ ¶ ဖလံ အဂ္ဂိသတ္ထနခေဟိ သမဏကပ္ပံ အကတွာပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ အဗီဇန္တိ တရုဏဖလံ၊ ယဿ ဗီဇံ အင်္ကုရံ န ဇနေတိ။ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇန္တိ ဗီဇံ နိဗ္ဗဋ္ဋေတွာ အပနေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗကံ အမ္ဗပနသာဒိ၊ တာနိ ဖလာနိ ကပ္ပိယကာရကေ အသတိ ကပ္ပံ အကတွာပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

ယာဂုကထာယံ ‘‘ဒသယိမေ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ အာနိသံသာ ယာဂုယာ။ ကတမေ ဒသ၊ ယာဂုံ ဒေန္တော အာယုံ ဒေတိ၊ ဝဏ္ဏံ ဒေတိ၊ သုခံ ဒေတိ၊ ဗလံ ဒေတိ၊ ပဋိဘာနံ ဒေတိ၊ ယာဂုပီတာ ခုဒံ ပဋိဟနတိ၊ ပိပါသံ ဝိနေတိ၊ ဝါတံ အနုလောမေတိ၊ ဝတ္ထိံ သောဓေတိ၊ အာမာဝသေသံ ပါစေတိ။ ဣမေ ခေါ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဒသာနိသံသာ ယာဂုယာတိ။

ခုဒ္ဒံ ပိပါသဉ္စ ဗျပနေတိ ဝါတံ၊

သောဓေတိ ဝတ္ထိံ ပရိဏာမေတိ ဘတ္တံ၊

အထ ခေါ ဘဂဝါ တံ ဗြာဟ္မဏံ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ အနုမောဒိတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။ အထ ခေါ ဘဂဝါ ဧတသ္မိံ နိဒါနေ ဧတသ္မိံ ပကရဏေ ဓမ္မိံ ကထံ ကတွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဂုဉ္စ မဓုဂေါဠကဉ္စာ’’တိ ¶ (မဟာဝ။ ၂၈၂) ဝစနတော ယာဂုဉ္စ မဓုဂေါဠကဉ္စ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနုမောဒနာဂါထာယ ‘‘ပတ္ထယတံ ဣစ္ဆတ’’န္တိ ပဒါနံ ‘‘အလမေဝ ဒါတု’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ သစေ ပန ‘‘ပတ္ထယတာ ဣစ္ဆတာ’’တိ ပါဌော အတ္ထိ၊ သောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညတြ နိမန္တိတေန အညဿ ဘောဇ္ဇယာဂု ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ၊ ယော ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ ယထာဓမ္မော ကာရေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၂၈၃) ဝစနတော တထာ ဘုဉ္ဇန္တဿ ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ ဟောတိ။ ဘောဇ္ဇယာဂူတိ ယာ ပဝါရဏံ ဇနေတိ။ ယထာဓမ္မော ကာရေတဗ္ဗောတိ ပရမ္ပရဘောဇနေန ကာရေတဗ္ဗော။

ဂုဠကထာယံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနဿ ဂုဠံ၊ အဂိလာနဿ ဂုဠောဒက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၈၄) ဝစနတော ¶ ဂိလာနော ဘိက္ခု ဂုဠပိဏ္ဍံ ဝိကာလေပိ ခါဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဂိလာနော ပန ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ကတွာ ဂုဠောဒကပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဂိလာနဿ ဂုဠန္တိ တထာရူပေန ဗျာဓိနာ ဂိလာနဿ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဂုဠံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၄) ဝုတ္တံ။ ‘‘တထာရူပေန ဗျာဓိနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယထာရူပေန ဗျာဓိနာ ဂိလာနဿ ဂုဠော ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော ဟောတိ၊ တထာရူပေန ဧဝ ဗျာဓိနာ ဂိလာနဿာတိ ဝုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဧတ္တကာသု ကထာသု ယာ ယာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗပ္ပကရဏေ န ဒိဿတိ၊ သာ သာ အမှေဟိ ပေသလာနံ ဘိက္ခူနံ ကောသလ္လတ္ထံ ပါဠိတော စ အဋ္ဌကထာတော စ ဂဟေတွာ ဋီကာစရိယာနံ ဝစနေဟိ အလင်္ကရိတွာ ဌပိတာ၊ တသ္မာ နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာ ပဏ္ဍိတာ ဥပဓာရေန္တု။

၆၇။ ယံ ¶ ဘိက္ခဝေတိအာဒိ မဟာပဒေသကထာ နာမ။ တတ္ထ မဟန္တေ အတ္ထေ ဥပဒိဿတိ ဧတေဟီတိ မဟာပဒေသာ၊ မဟန္တာ ဝါ အတ္ထာ ပဒိဿန္တိ ပညာယန္တိ ဧတ္ထာတိ မဟာပဒေသာ၊ မဟန္တာနံ ဝါ အတ္ထာနံ ပဒေသော ပဝတ္တိဒေသောတိ မဟာပဒေသာ။ ကေ တေ? ဣမေယေဝ စတ္တာရော ပါဌာ၊ အတ္ထာ ဝါ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣမေ စတ္တာရော မဟာပဒေသေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရာတိ မဟာကဿပါဒယော။ သုတ္တံ ဂဟေတွာတိ ‘‘ဌပေတွာ ဓညဖလရသ’’န္တိအာဒိကံ သုတ္တံ ဂဟေတွာ ဥပဓာရေန္တော။ သတ္တ ဓညာနီတိ –

‘‘သာလိ ဝီဟိ စ ကုဒြူသော၊ ဂေါဓုမော ဝရကော ယဝေါ၊

ကင်္ဂူတိ သတ္တ ဓညာနိ၊ နီဝါရာဒီ တု တဗ္ဘိဒါ’’တိ –။

ဝုတ္တာနိ သတ္တ ဓညာနိ။ သဗ္ဗံ အပရဏ္ဏန္တိ မုဂ္ဂမာသာဒယော။ အဋ္ဌ ပါနာနီတိ အမ္ဗပါနံ ဇမ္ဗုပါနံ စောစပါနံ မောစပါနံ သာလုကပါနံ မုဒ္ဒိကပါနံ မဓုကပါနံ ဖာရုသကပါနဉ္စ။

ဣမိနာ နယေနာတိ သုတ္တာနုလောမနယေန။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုတ္တာနုလောမံ နာမ စတ္တာရော မဟာပဒေသာ’’တိ။ ပါဠိဉ္စ အဋ္ဌကထဉ္စ အနပေက္ခိတွာတိ ပါဠိယံ နီတတ္ထတော အာဂတမေဝ အဂ္ဂဟေတွာ ¶ ။ အညာနိပီတိ တတော အညာနိပိ။ ဧတေန မဟာပဒေသာ နာမ န ကေဝလံ ယထာဝုတ္တာ ဧဝ၊ အထ ခေါ အနေကာနိ နာနပ္ပကာရာနိ ဝိနယဓရဿ ဉာဏာနုဘာဝပ္ပကာသိတာနီတိ ဒဿေတိ။

၆၈။ အာနိသံသကထာယံ ဝိနယံ ဓာရေတီတိ ဝိနယဓရော၊ သိက္ခနဝါစနမနသိကာရဝိနိစ္ဆယနတဒနုလောမကရဏာဒိနာ ဝိနယပရိယတ္တိကုသလော ¶ ဘိက္ခု။ ဝိနယပရိယတ္တိမူလံ ဧတေသန္တိ ဝိနယပရိယတ္တိမူလကာ။ ကေ တေ? ပဉ္စာနိသံသာ။ ဝိနယပရိယတ္တိယေဝ မူလံ ကာရဏံ ကတွာ လဘိတဗ္ဗအာနိသံသာ၊ န အညပရိယတ္တိံ ဝါ ပဋိပတ္တိအာဒယော ဝါ မူလံ ကတွာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ပရိယာပုဏနံ ပရိယတ္တိ၊ ဝိနယဿ ပရိယတ္တိ ဝိနယပရိယတ္တိ၊ သာ မူလံ ဧတေသန္တိ ဝိနယပရိယတ္တိမူလကာ၊ ဝိနယပရိယာပုဏနဟေတုဘဝါ အာနိသံသာတိ အတ္ထော။ ‘‘ကတမေ’’တိအာဒိနာ တေသံ ပဉ္စာနိသံသာဒီနံ သရူပံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အတ္တနော’’တိအာဒိနာ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တံ ဝစနံ ပါဠိယာ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။

ဧဝံ ပဉ္စာနိသံသာနံ သရူပံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေယေဝ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ကထမဿာ’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣဓေကစ္စော’’တိအာဒိနာ ဝိဿဇ္ဇေတိ။ တတ္ထ အတ္တနော သီလက္ခန္ဓသုဂုတ္တဘာဝေါ နာမ အာပတ္တိအနာပဇ္ဇနဘာဝေနေဝ ဟောတိ၊ နော အညထာတိ အာပတ္တိအာပဇ္ဇနကာရဏံ ဒဿေတွာ တဒဘာဝေန အနာပဇ္ဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော ဆဟာကာရေဟိ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ –

‘‘သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊

ဧဒိသော ဝုစ္စတိ အလဇ္ဇိပုဂ္ဂလော’’တိ။ (ပရိ။ ၃၅၉) –

ဝုတ္တေန အလဇ္ဇီလက္ခဏေန န လဇ္ဇတိ န ဟိရီယတီတိ အလဇ္ဇီ၊ တဿ ဘာဝေါ အလဇ္ဇိတာ။ နတ္ထိ ဉာဏံ ဧတဿာတိ အညာဏံ၊ တဿ ဘာဝေါ အညာဏတာ။ ကုကတဿ ဘာဝေါ ကုက္ကုစ္စံ၊ တေန ပကတော ကုက္ကုစ္စပကတော၊ တဿ ဘာဝေါ ကုက္ကုစ္စပကတတာ။ ကပ္ပတီတိ ကပ္ပိယံ၊ န ကပ္ပိယံ အကပ္ပိယံ ¶ ၊ တသ္မိံ အကပ္ပိယေ ¶ ၊ ကပ္ပိယံ ဣတိ သညာ ယဿ သော ကပ္ပိယသညီ၊ တဿ ဘာဝေါ ကပ္ပိယသညိတာ။ ဣတရံ တပ္ပဋိပက္ခတော ကာတဗ္ဗံ၊ ဣမေသု ပဉ္စသု ပဒေသု ယကာရလောပေါ၊ တသ္မာ ‘‘အလဇ္ဇိတာယ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဟေတွတ္ထေ စေတံ နိဿက္ကဝစနံ။ သရတီတိ သတိ၊ သမုဿနံ သမ္မောသော။ သတိယာ သမ္မောသော သတိသမ္မောသော၊ တသ္မာ သတိသမ္မောသာ။ ဟေတွတ္ထေ စေတံ ကရဏဝစနံ။ ဣဒါနိ တာနိ ကာရဏာနိ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တျာဒိမာဟ။ တံ နယာနုယောဂေန ဝိညေယျမေဝ။

အရိဋ္ဌော ဣတိ ဘိက္ခု အရိဋ္ဌဘိက္ခု၊ ကဏ္ဋကော ဣတိ သာမဏေရော ကဏ္ဋကသာမဏေရော၊ ဝေသာလိယာ ဇာတာ ဝေသာလိကာ၊ ဝဇ္ဇီနံ ပုတ္တာ ဝဇ္ဇိပုတ္တာ၊ ဝေသာလိကာ စ တေ ဝဇ္ဇိပုတ္တာ စာတိ ဝေသာလိကဝဇ္ဇိပုတ္တာ၊ အရိဋ္ဌဘိက္ခု စ ကဏ္ဋကသာမဏေရော စ ဝေသာလိကဝဇ္ဇိပုတ္တာ စ အရိဋ္ဌဘိက္ခုကဏ္ဋကသာမဏေရဝေသာလိကဝဇ္ဇိပုတ္တကာ။ ပရူပဟာရော စ အညာဏဉ္စ ကင်္ခါဝိတရဏဉ္စ ပရူပဟာရအညာဏကင်္ခါဝိတရဏာ။ ကေ တေ? ဝါဒါ။ တေ အာဒိ ယေသံ တေတိ ပရူပဟာရအညာဏကင်္ခါဝိတရဏာဒယော။ ဝဒန္တိ ဧတေဟီတိ ဝါဒါ၊ ပရူပဟာရအညာဏကင်္ခါဝိတရဏာဒယော ဝါဒါ ဧတေသန္တိ ပရူ…ပေ… ဝါဒါ။ ကေ တေ? မိစ္ဆာဝါဒိနော။ အရိဋ္ဌ…ပေ… ပုတ္တာ စ ပရူပဟာရ…ပေ… ဝါဒါ စ မဟာသင်္ဃိကာဒယော စ သာသနပစ္စတ္ထိကာ နာမာတိ သမုစ္စယဒွန္ဒဝသေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

နိဂမဂါထာသု ¶ ပဌမဂါထာယံ သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိကာမေန သာသနုဇ္ဇောတကာရိနာ ပရက္ကမဗာဟုနာ နရိန္ဒေန အဇ္ဈေသိတော သော အဟံ ဝိနယသင်္ဂဟံ အကာသိန္တိ ယောဇနာ။

ဒုတိယတတိယဂါထာယံ ¶ တေနေဝ ပရက္ကမဗာဟုနရိန္ဒေနေဝ ကာရိတေ ရမ္မေ ရမဏီယေ ပါသာဒသတမဏ္ဍိတေ ပါသာဒါနံ သတေန ပဋိမဏ္ဍိတေ နာနာဒုမဂဏာကိဏ္ဏေ ဘာဝနာဘိရတာလယေ ဘာဝနာယ အဘိရတာနံ ဘိက္ခူနံ အာလယဘူတေ သီတလူဒကသမ္ပန္နေ ဇေတဝနေ ဇေတဝနနာမကေ ဝိဟာရေ ဝသံ ဝသန္တော ဟုတွာ၊ အထ ဝါ ဝသံ ဝသန္တော သောဟံ သော အဟံ ယောဂီနံ ဟိတံ ဟိတဘူတံ သာရံ သာရဝန္တံ ဣမံ ဤဒိသံ ဝိနယသင်္ဂဟံ အကာသိန္တိ ယောဇနာ။

သေသဂါထာသု ဣမိနာ ဂန္ထကရဏေန ယံ ပုညံ မယှံ သိဒ္ဓံ၊ အညံ ဣတော ဂန္ထကရဏတော အညဘူတံ ယံ ပုညံ မယာ ပသုတံ ဟောတိ၊ ဧတေန ပုညကမ္မေန ဒုတိယေ အတ္တသမ္ဘဝေ တာဝတိံသေ ပမောဒေန္တော သီလာစာရဂုဏေ ရတော ပဉ္စကာမေသု အလဂ္ဂေါ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ ပဌမံ ပဌမဘူတံ ဖလံ သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာန အန္တိမေ အတ္တဘာဝမှိ လောကဂ္ဂပုဂ္ဂလံ နာထံ နာထဘူတံ သဗ္ဗသတ္တဟိတေ ရတံ မေတ္တေယျံ မေတ္တေယျနာမကံ မုနိပုင်္ဂဝံ မုနိသေဋ္ဌံ ဒိသွာန တဿ ဓီရဿ သဒ္ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ အဂ္ဂံ ဖလံ အရဟတ္တဖလံ အဓိဂန္တွာ လဘိတွာ ဇိနသာသနံ သောဘေယျံ သောဘာပေယျန္တိ အယံ ပါကဋယောဇနာ။

ဧတိဿာယ ပန ယောဇနာယ သတိ အာစရိယဝရဿ ဝစနံ န သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ ပဏ္ဍိတာ။ ကထံ? ဧတ္ထ ဟိ ဣတော ဒုတိယဘဝေ တာဝတိံသဘဝနေ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ အန္တိမဘဝေ မေတ္တေယျဿ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ အရဟတ္တဖလံ လဘေယျန္တိ အာစရိယဿ ပတ္ထနာ၊ သာ အယုတ္တရူပါ ¶ ဟောတိ။ သောတာပန္နဿ ဟိ သတ္တဘဝတော ဥဒ္ဓံ ပဋိသန္ဓိ နတ္ထိ၊ တာဝတိံသာနဉ္စ ဒေဝါနံ ဘဝသတေနပိ ဘဝသဟဿေနပိ ဘဝသတသဟဿေနပိ မေတ္တေယျဿ ဘဂဝတော ဥပ္ပဇ္ဇနကာလော အပ္ပတ္တဗ္ဗော ဟောတိ။ အထာပိ ဝဒေယျ ‘‘အန္တရာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ မေတ္တေယျဿ ဘဂဝတော ကာလေ မနုဿော ဘဝေယျာ’’တိ၊ ဧဝမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ ဗြဟ္မလောကဂတာနံ အရိယာနံ ပုန ကာမဘဝူပပတ္တိ အတ္ထိ။ ဝုတ္တဉှိ အဘိဓမ္မေ ယမကပ္ပကရဏေ (ယမ။ ၂။အနုသယယမက။ ၃၁၂) ‘‘ရူပဓာတုယာ စုတဿ ကာမဓာတုံ ဥပပဇ္ဇန္တဿ သတ္တေဝ အနုသယာ အနုသေန္တီ’’တိ။ အထာပိ ဝဒေယျ ‘‘ဗြဟ္မလောကေယေဝ ဌတွာ အဂ္ဂဖလံ လဘေယျာ’’တိ၊ တထာ စ အာစရိယဿ ဝစနေ န ဒိဿတိ၊ ‘‘သောဘေယျံ ဇိနသာသန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဘိက္ခုဘူတတ္တမေဝ ဒိဿတိ။ န ဟိ ဘိက္ခုဘူတော သာသနံ သောဘာပေတုံ သက္ကောတိ။ အဘိဓမ္မတ္ထဝိဘာဝနိယဉ္စ –

‘‘ဇောတယန္တံ ¶ တဒါ တဿ၊ သာသနံ သုဒ္ဓမာနသံ၊

ပဿေယျံ သက္ကရေယျဉ္စ၊ ဂရုံ မေ သာရိသမ္ဘဝ’’န္တိ။ –

ဘိက္ခုဘူတမေဝ ဝုတ္တံ။ အထာပိ ဝဒေယျ ‘‘အန္တရာ ဒီဃာယုကော ဘုမ္မဒေဝေါ ဟုတွာ တဒါ မနုဿော ဘဝေယျာ’’တိ၊ ဧဝမ္ပိ ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ သာဝကဘူတော အရိယပုဂ္ဂလော ပုန အညဿ ဗုဒ္ဓဿ သာဝကော န ဘဝေယျာတိ၊ အာစရိယော ပန သဗ္ဗပရိယတ္တိဓရော အနေကဂန္ထကာရကော အနေကေသံ ဂန္ထကာရကာနံ ထေရာနံ အာစရိယပါစရိယဘူတော၊ တေန န ကေဝလံ ဣဓေဝ ဣမာ ဂါထာယော ဌပိတာ၊ အထ ခေါ သာရတ္ထဒီပနီနာမိကာယ ဝိနယဋီကာယ အဝသာနေ စ ဌပိတာ၊ တသ္မာ ဘဝိတဗ္ဗမေတ္ထ ကာရဏေနာတိ ဝီမံသိတဗ္ဗမေတံ။

အထ ဝါ ဣမိနာ…ပေ… ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ ပဌမံ တာဝ ဖလံ ယထာဝုတ္တံ တာဝတိံသေ ပမောဒနသီလာစာရဂုဏေ ရတံ ¶ ပဉ္စကာမေသု အလဂ္ဂဘာဝသင်္ခါတံ အာနိသံသံ ပတွာန အန္တိမေ အတ္တဘာဝမှိ…ပေ… သောဘေယျန္တိ ယောဇနာ။ အထ ဝါ ဣမိနာ…ပေ… ပဉ္စကာမေသု အလဂ္ဂေါ ဟုတွာ အန္တိမေ အတ္တဘာဝမှိ…ပေ… သဒ္ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပဌမံ ဖလံ သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ တတော ပရံ အဂ္ဂဖလံ အရဟတ္တဖလံ အဓိဂန္တွာ ဇိနသာသနံ သောဘေယျန္တိ ယောဇနာ။ ယထာ အမှာကံ ဘဂဝတော ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တဓမ္မဒေသနံ သုတွာ အညာတကောဏ္ဍညတ္ထေရော သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ ပစ္ဆာ အရဟတ္တဖလံ အဓိဂန္တွာ ဇိနသာသနံ သောဘေသိ၊ ဧဝန္တိ အတ္ထော။ ဣတော အညာနိပိ နယာနိ ယထာ ထေရဿ ဝစနာနုကူလာနိ၊ တာနိ ပဏ္ဍိတေဟိ စိန္တေတဗ္ဗာနိ။

ဇမ္ဗုဒီပတလေ ¶ ရမ္မေ၊ မရမ္မဝိသယေ သုတေ၊

တမ္ဗဒီပရဋ္ဌေ ဌိတံ၊ ပုရံ ရတနနာမကံ။

ဇိနသာသနပဇ္ဇောတံ ¶ ၊ အနေကရတနာကရံ၊

သာဓုဇ္ဇနာနမာဝါသံ၊ သောဏ္ဏပါသာဒလင်္ကတံ။

တသ္မိံ ရတနပုရမှိ၊ ရာဇာနေကရဋ္ဌိဿရော၊

သိရီသုဓမ္မရာဇာတိ၊ မဟာအဓိပတီတိ စ။

ဧဝံနာမော မဟာတေဇော၊ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ ဓမ္မတော၊

ကာရာပေသိ ရာဇာ မဏိ-စူဠံ မဟန္တစေတိယံ။

တဿ ကာလေ ဗြဟာရညေ၊ တိရိယော နာမ ပဗ္ဗတော၊

ပုဗ္ဗကာရညဝါသီနံ၊ နိဝါသော ဘာဝနာရဟော။

အဋ္ဌာရသဟိ ဒေါသေဟိ၊ မုတ္တော ပဉ္စင်္ဂုပါဂတော၊

အရညလက္ခဏံ ပတ္တော၊ ဗဒ္ဓသီမာယလင်္ကတော။

တသ္မိံ ပဗ္ဗတေ ဝသန္တော၊ မဟာထေရော သုပါကဋော၊

တိပေဋကာလင်္ကာရောတိ၊ ဒွိက္ခတ္တုံ လဒ္ဓလဉ္ဆနော။

တေဘာတုကနရိန္ဒာနံ၊ ဂရုဘူတော သုပေသလော၊

ကုသလော ပရိယတ္တိမှိ၊ ပဋိပတ္တိမှိ ကာရကော။

သောဟံ လဇ္ဇီပေသလေဟိ၊ ဘိက္ခူဟိ အဘိယာစိတော၊

သာသနဿောပကာရာယ၊ အကာသိံ သီလဝဍ္ဎနံ။

ဝိနယာလင်္ကာရံ နာမ၊ လဇ္ဇီနံ ဥပကာရကံ၊

သုဋ္ဌု ဝိနယသင်္ဂဟ-ဝဏ္ဏနံ သာဓုသေဝိတံ။

ရူပဆိဒ္ဒနာသကဏ္ဏေ ¶ ¶ ၊ သမ္ပတ္တေ ဇိနသာသနေ၊

ဆိဒ္ဒသုညသုညရူပေ၊ ကလိယုဂမှိ အာဂတေ။

နိဋ္ဌာပိတာ အယံ ဋီကာ၊ မယာ သာသနကာရဏာ၊

ဒွီသု သောဏ္ဏဝိဟာရေသု၊ ဒွိက္ခတ္တုံ လဒ္ဓကေတုနာ။

ဣမိနာ ပုညကမ္မေန၊ အညေန ကုသလေန စ၊

ဣတော စုတာဟံ ဒုတိယေ၊ အတ္တဘာဝမှိ အာဂတေ။

ဟိမဝန္တပဒေသမှိ၊ ပဗ္ဗတေ ဂန္ဓမာဒနေ၊

အာသန္နေ မဏိဂုဟာယ၊ မဉ္ဇူသကဒုမဿ စ။

တသ္မိံ ဟေဿံ ဘုမ္မဒေဝေါ၊ အတိဒီဃာယုကော ဝရော၊

ပညာဝီရိယသမ္ပန္နော၊ ဗုဒ္ဓသာသနမာမကော။

ယာဝ တိဋ္ဌတိ သာသနံ၊ တာဝ စေတိယဝန္ဒနံ၊

ဗောဓိပူဇံ သင်္ဃပူဇံ၊ ကရေယျံ တုဋ္ဌမာနသော။

ဘိက္ခူနံ ပဋိပန္နာနံ၊ ဝေယျာဝစ္စံ ကရေယျဟံ၊

ပရိယတ္တာဘိယုတ္တာနံ၊ ကင်္ခါဝိနောဒယေယျဟံ။

သာသနံ ပဂ္ဂဏှန္တာနံ၊ ရာဇူနံ သဟာယော အဿံ၊

သာသနံ နိဂ္ဂဏှန္တာနံ၊ ဝါရေတုံ သမတ္ထော အဿံ။

သာသနန္တရဓာနေ တု၊ မဉ္ဇူသံ ရုက္ခမုတ္တမံ၊

နန္ဒမူလဉ္စ ပဗ္ဘာရံ၊ နိစ္စံ ပူဇံ ကရေယျဟံ။

ယဒါ ¶ တု ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ၊ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ မဟာယသာ၊

တဒါ တေသံ နိစ္စကပ္ပံ၊ ဥပဋ္ဌာနံ ကရေယျဟံ။

တေနေဝ အတ္တဘာဝေန၊ ယာဝ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒါ အဟံ၊

တိဋ္ဌန္တော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒမှိ၊ မနုဿေသု ဘဝါမဟံ။

မေတ္တေယျဿ ¶ ဘဂဝတော၊ ပဗ္ဗဇိတွာန သာသနေ၊

တောသယိတွာန ဇိနံ တံ၊ လဘေ ဗျာကရဏုတ္တမံ။

ဗျာကရဏံ လဘိတွာန၊ ပူရေတွာ သဗ္ဗပါရမီ၊

အနာဂတမှိ အဒ္ဓါနေ၊ ဗုဒ္ဓါ ဟေဿံ သဒေဝကေတိ။