တီကာ > ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) > ဝိနယဝိနိစ္ဆယ-ဋီကာ

။ သုဝိပုလာမလသဒ္ဓါပညာဒိဂုဏသမုဒယာဝဟံ သကလဇနဟိတေကဟေတုဇိနသာသနဋ္ဌိတိမူလဘူတံ ဝိနယပ္ပကရဏမိဒမာရဘန္တောယမာစရိယော ပကရဏာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပ္ပဏာမပကရဏာဘိဓာနာဘိဓေယျကရဏပ္ပကာရပယောဇနနိမိတ္တကတ္တုပရိမာဏာဒီနိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝန္ဒိတွာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ရတနတ္တယံ နာမ။

‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊

အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၂၂၃၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀) –

‘‘ဗုဒ္ဓါ ¶ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ ဓမ္မော လောကုတ္တရော နဝ၊

သင်္ဃော မဂ္ဂဖလဋ္ဌော စ၊ ဣစ္စေတံ ရတနတ္တယ’’န္တိ။ –

ဝိဘာဝိတပ္ပဘေဒံ သကလဘဝဒုက္ခဝိနိဝါရဏံ တိဘဝေနေကပဋိသရဏံ ဝတ္ထုတ္တယံ။

တဿ ပဏာမော နာမ ပဏာမကိရိယာနိပ္ဖာဒိကာ စေတနာ။ သာ တိဝိဓာ ကာယပဏာမော ဝစီပဏာမော မနောပဏာမောတိ။ တတ္ထ ကာယပဏာမော နာမ ရတနတ္တယဂုဏာနုဿရဏပုဗ္ဗိကာ အဉ္ဇလိကမ္မာဒိကာယကိရိယာဝသပ္ပဝတ္တိကာ ကာယဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ။ ဝစီပဏာမော နာမ တထေဝ ပဝတ္တာ နာနာဝိဓဂုဏဝိသေသဝိဘာဝနသဘာဝထောမနာကိရိယာဝသပ္ပဝတ္တိကာ ဝစီဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ ¶ စေတနာ။ မနောပဏာမော နာမ ဥဘယဝိညတ္တိယော အသမုဋ္ဌာပေတွာ ကေဝလံ ဂုဏာနုဿရဏေန စိတ္တသန္တာနဿ တန္နိန္နတပ္ပောဏတပ္ပဗ္ဘာရတာယ ဂါရဝဗဟုမာနနဝသပ္ပဝတ္တိသာဓိကာ စေတနာ။

ဣမဿ တာဝ ရတနတ္တယပဏာမဿ ဒဿနံ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသာဓနတ္ထံ။ ဂုဏာတိသယယောဂေန ဟိ ပဏာမာရဟေ ရတနတ္တယေ ကတော ပဏာမော ပုညဝိသေသဘာဝတော ဣစ္ဆိတတ္ထာဘိနိပ္ဖတ္တိဝိဗန္ဓကေန ဥပဃာတကေန၊ ဥပပီဠကေန စ အပုညကမ္မေန ဥပနီယမာနဿ ဥပဒ္ဒဝဇာလဿ ဝိနိဝါရဏေန ယထာလဒ္ဓသမ္ပတ္တိနိမိတ္တကဿ ပုညကမ္မဿ အနုဗလပ္ပဒါနေန စ တဗ္ဗိပါကသန္တတိယာ အာယုသုခဗလာဒိဝဍ္ဎနေန စ စိရကာလပ္ပဝတ္တိဟေတုကောတိ ယထာဓိပ္ပေတပကရဏနိပ္ဖတ္တိနိဗန္ဓနကော ဟောတိ။ အထာပိ သောတူနဉ္စ ဝန္ဒနီယဝန္ဒနာပုဗ္ဗကေနာရမ္ဘေန အနန္တရာယေန ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိက္ကမေန ပကရဏာဝဗောဓပ္ပယောဇနသာဓနတ္ထံ။ အပိစ သောတူနမေဝ ဝိညာတသတ္ထုကာနံ ဘဂဝတော ယထာဘူတဂုဏဝိသေသာနုဿဝနေန သမုပဇာတပ္ပသာဒါနံ ပကရဏေ ဂါရဝုပ္ပာဒနတ္ထံ၊ အဝိညာတသတ္ထုကာနံ ¶ ပန ပကရဏဿ သွာချာတတာယ တပ္ပဘဝေ သတ္ထရိ ဂါရဝုပ္ပာဒနတ္ထဉ္စ သောတုဇနာနုဂ္ဂဟမေဝ ပဓာနံ ကတွာ အာစရိယေဟိ ဂန္ထာရမ္ဘေ ထုတိပ္ပဏာမပရိဒီပကာနံ ဂါထာဝါကျာနံ နိက္ခေပေါ ဝိဓီယတိ။ ဣတရထာ ဝိနာပိ တန္နိက္ခေပံ ကာယမနောပဏာမေနာပိ ယထာဓိပ္ပေတပ္ပယောဇနသိဒ္ဓိတော ကိမေတေန ဂန္ထဂါရဝကရေနာတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရတော ပန ပဏာမပ္ပယောဇနံ သာရတ္ထဒီပနိယာဒီသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၂။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ) ဒဿိတနယေနေဝ ဉာတဗ္ဗံ။

အဘိဓာနကထနံ ပန ဝေါဟာရသုခတ္ထံ။ အဘိဓေယျဿ သမုဒိတေန ပကရဏေန ပဋိပါဒေတဗ္ဗဿ ကထနံ ပကရဏဿ အာရဘိတဗ္ဗသဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ဝိဒိတာနိန္ဒိတသာတ္ထကသုကရာနုဋ္ဌာနာဘိ ဓေယျမေဝ ဟိ ပကရဏံ ပရိက္ခကဇနာ အာရဘိတဗ္ဗံ မညန္တီတိ။ ကရဏပ္ပကာရသန္ဒဿနံ သောတုဇနသမုဿာဟနတ္ထံ။ အနာကုလမသံကိဏ္ဏတာဒိပ္ပကာရေန ဟိ ဝိရစိတံ ပကရဏံ သောတာရော သောတုမုဿဟန္တီတိ။ ပယောဇနကထနံ ပန ပကရဏဇ္ဈာယနေ သောတုဇနသမုတ္တေဇနတ္ထံ။ အသတိ ဟိ ပယောဇနကထနေ အဝိညာတပ္ပယောဇနာ အဇ္ဈာယနေ ဗျာဝဋာ န ဟောန္တီတိ။ နိမိတ္တကထနံ သရိက္ခကဇနာနံ ပကရဏေ ဂါရဝုပ္ပာဒနတ္ထံ။ ပသတ္ထကာရဏုပ္ပန္နေယေဝ ဟိ ပကရဏေ သရိက္ခကာ ဂါရဝံ ဇနေန္တီတိ။

ကတ္တုကထနံ ပုဂ္ဂလဂရုကဿ ပကရဏေ ဂါရဝေါ ပုဂ္ဂလဂါရဝေနပိ ဟောတူတိ။ ပရိမာဏကထနံ အသဇ္ဈာယနာဒိပသုတာနံ ¶ သမ္ပဟံသနတ္ထံ။ ပကရဏပရိမာဏဿဝနေန ဟိ တေ သမ္ပဟဋ္ဌာ ‘‘ကိတ္တကမိဒမပ္ပကံ န စိရေနေဝ ပရိသမာပေဿာမာ’’တိ သဇ္ဈာယနာဒီသု ဝတ္တန္တီတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သက္ကစ္စသဝနနိယောဇနံ သင်္ဂဟိတံ၊ တံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိနိဒါနသုတမယဉာဏနိပ္ဖာဒနတ္ထံ။ အသက္ကစ္စံ သုဏမာနဿ စ သဝနာဘာဝတော တံဟေတုကဿ ¶ သုတမယဉာဏဿာပိ အဘာဝေါတိ။ တထာ ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပုဂ္ဂလော သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ ဝုစ္စမာနောပိ ‘‘န မယာ သုတံ၊ ပုန ဘဏိတဗ္ဗ’’န္တိ ဘဏတိ။

တတ္ထ ပဌမဂါထာယံ တာဝ ‘‘ဝန္ဒိတွာ’’တိ ဣမိနာ တိဝိဓောပိ ပဏာမော အဝိသေသတော ဒဿိတော။ ဝိသေသတော ပန ‘‘သေဋ္ဌံ၊ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလံ၊ ဘဝါဘာဝကရံ၊ နိရင်္ဂဏ’’န္တိ ဣမေဟိ စတူဟိ ပဒေဟိ ဝစီပဏာမော၊ ‘‘သိရသာ’’တိ ဣမိနာ ကာယပ္ပဏာမော၊ ‘‘ဗုဒ္ဓံ၊ ဓမ္မံ၊ ဂဏဉ္စာ’’တိ ဣမေဟိ ပန တီဟိ ပဒေဟိ ပဏာမကိရိယာယ ကမ္မဘူတံ ရတနတ္တယံ ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

‘‘ဝိနယဿဝိနိစ္ဆယ’’န္တိ ဣမိနာ အဘိဓာနံ ဒဿိတံ အလုတ္တသမာသေန ဝိနယဝိနိစ္ဆယနာမဿ ဒဿနတော။ တဿ အနွတ္ထဘာဝေန သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တဘူတံ သကလေနာနေန ပကရဏေန ပဋိပါဒေတဗ္ဗမဘိဓေယျမ္ပိ တေနေဝ ဒဿိတံ။ ‘‘သမာသေနာ’’တိ စ ‘‘အနာကုလမသံကိဏ္ဏံ၊ မဓုရတ္ထပဒက္ကမ’’န္တိ စ ဧတေဟိ ကရဏပ္ပကာရော ဒဿိတော။ ‘‘ဟိတတ္ထာယာ’’တိ စ ‘‘ပဋုဘာဝကရံ ဝိနယက္ကမေ’’တိ စ ‘‘အပါရံ ဩတရန္တာန’’န္တိအာဒိနာ စ ပယောဇနံ။ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီန’’န္တိ ဣမိနာ ဗာဟိရနိမိတ္တံ ဒဿိတံ။ အဗ္ဘန္တရနိမိတ္တံ ပန ဗာဟိရနိမိတ္တဘူတဘိက္ခုဘိက္ခုနိဝိသယာ ကရုဏာ၊ သာ အာစရိယဿ ပကရဏာရမ္ဘေနေဝ ဝိညာယတီတိ ဝိသုံ န ဝုတ္တာ။ ‘‘ပဝက္ခာမီ’’တိ ဣမိနာ သမာနာဓိကရဏဘာဝေန လဗ္ဘမာနော ‘‘အဟ’’န္တိ သုဒ္ဓကတ္တာ သာမညေန ဒဿိတော။ ဝိသေသတော ပန ပကရဏာဝသာနေ –

‘‘ရစိတော ဗုဒ္ဓဒတ္တေန၊ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဓီမတာ၊

သုစိရဋ္ဌိတိကာမေန၊ သာသနဿ မဟေသိနော’’တိ။ (ဥ။ ဝိ။ ၉၆၁) –

ဣမာယ ¶ ဂါထာယ စေဝ ‘‘ဣတိ တမ္ဗပဏ္ဏိယေန ပရမဝေယျာကရဏေန တိပိဋကနယဝိဓိကုသလေန ပရမကဝိဝရဇန ဟဒယပဒုမဝနဝိကသနကရေန ကဝိဝရာသဘေန ပရမရတိကရဝရမဓုရဝစနုဂ္ဂါရေန ဥရဂပုရေန ဗုဒ္ဓဒတ္တေန ရစိတောယံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယော’’တိ (ဝိ။ ဝိ။ ၃၁၈၃) ဣမိနာ ဝါကျေန စ ¶ ဒဿိတော – ‘‘မာဒိသာပိ ကဝီ ဟောန္တိ၊ ဗုဒ္ဓဒတ္တေ ဒိဝင်္ဂတေ’’တိအာဒိနာ ပစ္ဆိမကေဟိ စ ပသတ္ထတရေဟိ ကဝိဝရေဟိ အဘိတ္ထုတဂုဏော ဘဒန္တဗုဒ္ဓဒတ္တာစရိယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဟေတုကတ္တာ စ တတ္ထေဝ ဝက္ခမာနော ပကရဏဇ္ဈေသနေ ကတာဓီနော ဗုဒ္ဓသီဟမဟာထေရော၊ သော –

ဟိတတ္ထာယ သမာသတော’’တိ။ (ဝိ။ ဝိ။ ၃၁၇၇-၃၁၇၈) –

ဥတ္တရပ္ပကရဏဿ ဟေတုကတ္တာ ပန သင်္ဃပါလမဟာထေရော၊ သောပိ –

‘‘ခန္တိသောရစ္စသောသိလျ-ဗုဒ္ဓိသဒ္ဓါဒယာဒယော၊

ပတိဋ္ဌိတာ ဂုဏာ ယသ္မိံ၊ ရတနာနီဝ သာဂရေ။

‘‘ဝိနယာစာရယုတ္တေန၊ တေန သက္ကစ္စ သာဒရံ၊

ယာစိတော သင်္ဃပါလေန၊ ထေရေန ထိရစေတသာ။

‘‘သုစိရဋ္ဌိတိကာမေန ¶ ၊ ဝိနယဿ မဟေသိနော၊

ဘိက္ခူနံ ပါဋဝတ္ထာယ၊ ဝိနယဿဝိနိစ္ဆယေ၊

အကာသိံ ပရမံ ဧတံ၊ ဥတ္တရံ နာမ နာမတော’’တိ။ (ဥ။ ဝိ။ ၉၆၅-၉၆၈) –

ဧဝံ ဒဿိတော။ န ကေဝလမေတေ ဒွေယေဝ မဟာထေရာ ဟေတုကတ္တာရော၊ အထ ခေါ မဟာဝံသာဒီသု –

အာဒိနာ နယေန အဘိတ္ထုတဂုဏော တိပိဋကပရိယတ္တိယာ အဋ္ဌကထာကာရော ဘဒန္တဗုဒ္ဓဃောသာစရိယော စ အနုဿုတိဝသေန ‘‘ဟေတုကတ္တာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကထံ? အယံ ကိရ ဘဒန္တဗုဒ္ဓဒတ္တာစရိယော လင်္ကာဒီပတော သဇာတိဘူမိံ ဇမ္ဗုဒီပမာဂစ္ဆန္တော ဘဒန္တဗုဒ္ဓဃောသာစရိယံ ဇမ္ဗုဒီပဝါသိကေဟိ ပဋိပတ္တိပရာယနေဟိ ယုတ္တဗျတ္တဂုဏောပေတေဟိ မဟာထေရဝရေဟိ ကတာရာဓနံ သီဟဠဋ္ဌကထံ ပရိဝတ္တေတွာ သကလဇနသာဓာရဏာယ မူလဘာသာယ တိပိဋကပရိယတ္တိယာ အဋ္ဌကထံ လိခိတုံ လင်္ကာဒီပံ ဂစ္ဆန္တံ အန္တရာမဂ္ဂေ ဒိသွာ သာကစ္ဆာယ သမုပပရိက္ခိတွာ သဗ္ဗလောကာတီတေန အသဒိသေန ပဏ္ဍိစ္စဂုဏေန ရတနနိဓိဒဿနေ ပရမဒလိဒ္ဒေါ ဝိယ ဗလဝပရိတောသံ ပတွာ အဋ္ဌကထမဿ ကာတုကာမတံ ဉတွာ ‘‘တုမှေ ယထာဓိပ္ပေတပရိယန္တလိခိတမဋ္ဌကထံ အမှာကံ ပေသေထ၊ မယမဿာ ပကရဏံ လိခါမာ’’တိ တဿ သမ္မုခါ ပဋိဇာနိတွာ တေန စ ‘‘သာဓု တထာ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ အဇ္ဈေသိတော အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယ အဘိဓမ္မာဝတာရံ၊ ဝိနယဋ္ဌကထာယ သဥတ္တရံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယပကရဏဉ္စ အကာသီတိ အနုဿုယျတေတိ။

‘‘သမာသေနာ’’တိ ¶ ဣမိနာ စ ပရိမာဏမ္ပိ သာမညေန ဒဿိတံ ဝိတ္ထာရပရိမာဏေ တဿ ပရိမာဏသာမညဿ ဝိညာယမာနတ္တာ။ ဝိသေသတော ပန ပရိစ္ဆေဒပရိမာဏံ ဂန္ထပရိမာဏန္တိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ပရိစ္ဆေဒပရိမာဏံ ဣမသ္မိံ ပကရဏေ ကထာဝေါဟာရေန ဝုစ္စတိ။

သေယျထိဒံ? – ပါရာဇိကကထာ သင်္ဃာဒိသေသကထာ အနိယတကထာ နိဿဂ္ဂိယကထာ ပါစိတ္တိယကထာ ပါဋိဒေသနီယကထာ သေခိယကထာတိ ဘိက္ခုဝိဘင်္ဂကထာ သတ္တဝိဓာ၊ တတော အနိယတကထံ ဝဇ္ဇေတွာ တထေဝ ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂကထာ ဆဗ္ဗိဓာ၊ မဟာခန္ဓကကထာဒိကာ ဘိက္ခုနိက္ခန္ဓကကထာဝသာနာ ဝီသတိဝိဓာ ခန္ဓကကထာ၊ ကမ္မကထာ၊ ကမ္မဝိပတ္တိကထာ၊ ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယော၊ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာဝိဓာနန္တိ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ကထာပရိစ္ဆေဒေါ သတ္တတိံသ။

ဥတ္တရပ္ပကရဏေ ¶ စ ဝုတ္တနယေန ဘိက္ခုဝိဘင်္ဂေ သတ္တဝိဓာ ကထာ၊ ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂေ ဆဗ္ဗိဓာ၊ တဒနန္တရာ ဝိပတ္တိကထာ၊ အဓိကရဏပစ္စယကထာ၊ ခန္ဓကပဉှာကထာ၊ သမုဋ္ဌာနသီသကထာ၊ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနကထာ၊ ဧကုတ္တရနယကထာ၊ သေဒမောစနကထာ၊ ဝိဘင်္ဂဒွယနိဒါနာဒိကထာ၊ သဗ္ဗင်္ဂလက္ခဏကထာ၊ ပရိဝါရသင်္ကလနကထာတိ ဆတ္တိံသ ကထာပရိစ္ဆေဒါ။

နိဿန္ဒေဟေ ပန ‘‘အဋ္ဌတိံသ ကထာပရိစ္ဆေဒါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဧကုတ္တရနယေ အဒဿိတေဟိပိ ဒွါဒသကပန္နရသကနယေဟိ သဟ သောဠသပရိစ္ဆေဒေ ဂဟေတွာ အပ္ပကံ ဦနမဓိကံ ဂဏနူပဂံ န ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဘယတ္ထ ကထာပရိစ္ဆေဒပရိမာဏံ တေသတ္တတိဝိဓံ ဟောတိ။ နိဿန္ဒေဟေ ‘‘ပဉ္စသတ္တတိဝိဓာ’’တိ ဝစနေ ပရိဟာရော ဝုတ္တနယောဝ။ ဂန္ထပရိမာဏံ ပန ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ အသီတိဂန္ထာဓိကာနိ စတ္တာရိ ဂန္ထသဟဿာနိ ¶ ၊ ဥတ္တရေ ပညာသဂန္ထာဓိကာနိ နဝ ဂန္ထသတာနိ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ဥတ္တရာဝသာနေ –

‘‘ဂါထာ စတုသဟဿာနိ၊ သတဉ္စ ဦနဝီသတိ၊

ပရိမာဏတောတိ ဝိညေယျော၊ ဝိနယဿဝိနိစ္ဆယော။

ပညာသာဓိကသင်္ခါနိ၊ နဝ ဂါထာသတာနိ ဟိ၊

ဂဏနာ ဥတ္တရဿာယံ၊ ဆန္ဒသာနုဋ္ဌုဘေန တူ’’တိ။ (ဥ။ ဝိ။ ၉၆၉-၉၇၀)၊

ဣစ္စေဝံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယော ဥတ္တရော စာတိ ဒွေ ပကရဏာနိ တိံသာဓိကာနိ ပဉ္စဂါထာသဟဿာနိ။ ဧတ္ထ စ ဝိနယဝိနိစ္ဆယော နာမ ဥဘတောဝိဘင်္ဂခန္ဓကာဂတဝိနိစ္ဆယသင်္ဂါဟကပကရဏံ။ တတော ပရံ ပရိဝါရတ္ထသင်္ဂါဟကပကရဏံ ဥတ္တရော နာမ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ –

‘‘ယော မယာ ရစိတော သာရော၊ ဝိနယဿဝိနိစ္ဆယော၊

တဿ ဒါနိ ကရိဿာမိ၊ သဗ္ဗာနုတ္တရမုတ္တရ’’န္တိ။ (ဥ။ ဝိ။ ၂)

တံ ကသ္မာ ဥတ္တရနာမေန ဝေါဟရိယတီတိ? ပဉှုတ္တရဝသေန ဌိတေ ပရိဝါရေ တထေဝ သင်္ဂဟေတဗ္ဗေပိ တေန ပကာရေန ပါရာဇိကကထာမတ္တံ ဒဿေတွာ –

‘‘ဣတော ¶ ပဋ္ဌာယ မုဉ္စိတွာ၊ ပဉှာပုစ္ဆနမတ္တကံ၊

ဝိဿဇ္ဇနဝသေနေဝ၊ ဟောတိ အတ္ထဝိနိစ္ဆယော’’တိ။ (ဥ။ ဝိ။ ၁၄) –

ဝတွာ ပဉှံ ပဟာယ တတော ပဋ္ဌာယ ဥတ္တရမတ္တဿေဝ ဒဿိတတ္တာ တထာ ဝေါဟရီယန္တိ။

‘‘တသ္မာ ဝိနယနူပါယ’’န္တိအာဒိနာ ပန သောတုဇနံ သက္ကစ္စသဝနေ နိယောဇေတိ။ သက္ကစ္စသဝနပဋိဗဒ္ဓါ ဟိ သဗ္ဗာပိ လောကိယလောကုတ္တရသမ္ပတ္တီတိ အယမေတ္ထ သမုဒါယတ္ထော။ အယံ ပန အဝယဝတ္ထော – သော ယသ္မာ အတ္ထယောဇနက္ကမေန ပဒယောဇနံ ¶ ကတွာ ဝဏ္ဏိတေ သုဝိညေယျော ဟောတိ၊ တသ္မာ တထာ ပဒယောဇနံ ကတွာ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမ –

သေဋ္ဌံ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလံ ဗုဒ္ဓဉ္စေဝ ဘဝါဘာဝကရံ ဓမ္မဉ္စေဝ နိရင်္ဂဏံ ဂဏဉ္စေဝ သိရသာ ဝန္ဒိတွာ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနဉ္စ ဟိတတ္ထာယ သမာသေန သမာဟိတော ဝိနယဿဝိနိစ္ဆယံ ဝက္ခာမီတိ ယောဇနာ။

တတ္ထ သေဋ္ဌန္တိ သဗ္ဗေ ဣမေ ပသတ္ထာ အယမေတေသံ အတိသယေန ပသတ္ထောတိ သေဋ္ဌော။ တထာ ဟိ သော ဘဂဝါ ‘‘အဟဉှိ ဗြာဟ္မဏ ဇေဋ္ဌော သေဋ္ဌော လောကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁) ဝေရဉ္ဇဗြာဟ္မဏဿ အတ္တနော ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝဿ ပရိဇာနနဝိနိစ္ဆယဟေတုဘူတာဟိ ဈာနာဒီဟိ နိရတိသယဂုဏသမ္ပတ္တီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ –

‘‘တွမေဝ အသိ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တုဝံ သတ္ထာ အနုတ္တရော၊

သဒေဝကသ္မိံ လောကသ္မိံ၊ နတ္ထိ တေ ပဋိပုဂ္ဂလော။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၀)၊

တုဝံ ဗုဒ္ဓါ တုဝံ သတ္ထာ၊ တုဝံ မာရာဘိဘူ မုနိ၊

တုဝံ အနုသယေ ဆေတွာ၊ တိဏ္ဏော တာရေသိမံ ပဇံ။

ဥပဓီ တေ သမတိက္ကန္တာ၊ အာသဝါ တေ ပဒါလိတာ၊

သီဟောသိ အနုပါဒါနော၊ ပဟီနဘယဘေရဝေါ။ (မ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ သု။ နိ။ ၅၅၀-၅၅၁၊ ထေရဂါ။ ၈၃၉-၉၄၀)၊

မဟာဝီရ ¶ မဟာပည၊ ဣဒ္ဓိယာ ယသသာ ဇလ၊

သဗ္ဗဝေရဘယာတီတ၊ ပါဒေ ဝန္ဒာမိ စက္ခုမာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၉၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၆)၊ –

အာဒီဟီ နာနာနယေဟိ သဒေဝကေန လောကေန အဘိတ္ထဝိယတာယ ပသတ္ထတမော၊ တမေဝ သေဋ္ဌံ ပသတ္ထတမန္တိ အတ္ထော။

အပ္ပဋိပုဂ္ဂလန္တိ ¶ နတ္ထိ ဧတဿ ပဋိပုဂ္ဂလော အဓိကော၊ သဒိသော ဝါတိ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော။ တထာ ဟိ ဂုဏဝသေန အနန္တာပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အတ္တနာ အဓိကဿ၊ သဒိသဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ အဘာဝတော –

‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထိ၊ သဒိသော မေ န ဝိဇ္ဇတိ၊

သဒေဝကသ္မိံ လောကသ္မိံ၊ နတ္ထိ မေ ပဋိပုဂ္ဂလော’’တိ။ (မဟာဝ။ ၁၁) –

အတ္တနာဝ အတ္တနော အဝိပရီတော အပ္ပဋိပုဂ္ဂလဘာဝေါ ပဋိညာတော၊ တသ္မာ တံ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလံ သဗ္ဗလောကုတ္တမန္တိ အတ္ထော။

ဗုဒ္ဓန္တိ အနန္တမပရိမေယျံ ဉေယျမဏ္ဍလမနဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဧတေန အနေကကပ္ပကောဋိသတသဟဿံ သမ္ဘတပုညဉာဏသမ္ဘာရာနုဘာဝသိဒ္ဓိဓမ္မရူပကာယသိရိဝိလာသပဋိမဏ္ဍိတော သဒ္ဓမ္မဝရစက္ကဝတ္တီ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဒဿိတော။ အထ ဝါ စတ္တာရိ သစ္စာနိ သယံ ဝိစိတောပစိတပါရမိတာပရိပါစိတေန သဝါသနာနဝသေသကိလေသပ္ပဟာယကေန သယမ္ဘုဉာဏေန ဗုဇ္ဈီတိ ဗုဒ္ဓါ။ ယထာဟ –

‘‘အဘိညေယျံ အဘိညာတံ၊ ဘာဝေတဗ္ဗဉ္စ ဘာဝိတံ၊

ပဟာတဗ္ဗံ ပဟီနံ မေ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓါသ္မိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၂၊ ၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၆၃၊ ထေရဂါ။ ၈၂၈)၊

ဝိတ္ထာရော ပနဿ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂) နိဒ္ဒေသာဒီသု ¶ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဒ္ဒသိဒ္ဓိ သာသနိကာနံ အဝဂမနတ္ထေ ဝတ္တမာနာ ဗုဓ-ဓာတုတော ‘‘ဘာဝကမ္မေသု တ’’ ဣတိ ဣတော တာတိဝတ္တမာနေ ‘‘ဗုဓဂမာဒိတ္ထေ ကတ္တရီ’’တိ ဣမိနာ ကစ္စာယနသုတ္တေန ကတ္တရိ တပ္ပစ္စယဝိဓာနတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ လောကိယာနံ ပန ဗောဓနတ္ထဓာတူနမ္ပိ ဂမနတ္ထတာယ ဝုတ္တတ္တာ ဂတျတ္ထာကမ္မကာဒိ ¶ သုတ္တတော ကတ္တရိ တ-ပ္ပစ္စယကရဏေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အထ ဝါ ဓာတူနံ အနေကတ္ထတာယ ဗုဓ-ဣစ္စယံ ဓာတု ဇာဂရဏဝိကသနတ္ထေသု ဝတ္တမာနော အကမ္မကောတိ ‘‘ပဗုဒ္ဓါ ပုရိသော၊ ပဗုဒ္ဓံ ပဒုမ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ဗုဒ္ဓဝါ အညာဏနိဒ္ဒါဝိဂမေန ဉာဏစက္ခူနိ ဥမ္မီလန္တော ပဗုဒ္ဓါ၊ ဂုဏေဟိ ဝါ ဝိကသိတောတိ ကတ္တရိ သိဒ္ဓေန ဗုဒ္ဓ-သဒ္ဒေန ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ တိဘဝနေကစူဠာမဏိပါဒပင်္ကဇရာဂရတနော ဘဂဝါ လောကနာထော ဝုစ္စတိ၊ ဣမသ္မိံ ပက္ခေပိ ဂတျတ္ထာဒိသုတ္တေ အကမ္မကဂ္ဂဟဏေန ပစ္စယဝိဓာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အထ ဝါ သကမ္မကာနံ ဓာတူနံ ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝေ အကမ္မကဘာဝတော ‘‘ဖလံ သယမေဝ ပက္က’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ဗောဓနတ္ထေယေဝ ဗုဓ-ဓာတုတော ကတ္တရိ ဝိဓာနံ သိဇ္ဈတိ။ အထ ဝါ နီလဂုဏယောဂေန ပဋာဒီသု နီလဝေါဟာရော ဝိယ ဘာဝသာဓနံ ဗုဒ္ဓ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏယောဂတော ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝေါဟရီယတိ။ ဧဝမနေကဓာ သိဒ္ဓေန ဗုဒ္ဓ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနံ တံ ဘဂဝန္တံ တံ ဓမ္မရာဇန္တိ အတ္ထော။

‘‘သေဋ္ဌံ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလ’’န္တိ ပဒဒွယံ ‘‘ဗုဒ္ဓ’’န္တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဗုဒ္ဓံ၊ သေဋ္ဌံ၊ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလ’’န္တိ ဣမေဟိ တီဟိ ပဒေဟိ နယတော ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇၊ ၃။၆၊ မ။ နိ။ ၁။၁၄၇၊ ၁၄၄၊ ၃။၄၃၄၊ သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉၊ ၅။၄၇၉၊ အ။ နိ။ ၅။၁၄၊ ၃၀၊ ၆။၂၅၊ ၂၆၊ နေတ္တိ။ ၉၃)၊ ‘‘ယော ဝဒတံ ပဝရော မနုဇေသု၊ သကျမုနီ ဘဂဝါ ကတကိစ္စော’’တိအာဒီဟိ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၆) စ အနေကေဟိ သုတ္တပဒေဟိ ဒဿိတဒူရာဝိဒူရသန္တိကနိဒါနဟေတုဖလသတ္တောပကာရာဝတ္ထာဓမ္မတ္ထ- လောကုဒ္ဓါရတ္တိကတ္တယသင်္ဂဟိတံ သုပရိသုဒ္ဓံ ဗုဒ္ဓဂုဏသမုဒယံ ¶ နိရဝသေသံ ဒဿေတိ။ အယမေဝ ဟိ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ နိရဝသေသတော ဒဿနူပါယော၊ ယဒိဒံ နယဒဿနံ။ ဣတရထာ ပဋိပဒဝဏ္ဏနာယ အပရိမိတာနံ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ကော ဟိ နာမ သမတ္ထော ပရိယန္တံ ဂန္တုံ။ ယထာဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓါပိ ¶ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ၊

ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၄၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၇။၂၀၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၄။၄၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ပကိဏ္ဏကကထာ၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ မ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ နေတ္တိ။ ဋီ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ)၊

ဧဝမေတေဟိ တီဟိ ပဒေဟိ နိရဝသေသဂုဏသံကိတ္တနထုတိယာ ဝသေန ‘‘ဝန္ဒိတွာ’’တိ ဣမိနာ ပဏာမဿ စ ဝုတ္တတ္တာ ဣမာယ အဍ္ဎဂါထာယ ဗုဒ္ဓရတနသင်္ခါတပဌမဝန္ဒနီယဝတ္ထုဝိသယာ ထုတိပဏာမသဘာဝါ ဝန္ဒနာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တဒနန္တရံ ဓမ္မရတနဿ ပဏာမံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဘဝါဘာဝကရံ ဓမ္မ’’န္တိ။ ဧတ္ထ ဘဝ-သဒ္ဒေန ဒွေ ဘဝါ ဝုတ္တာ ကမ္မဘဝေါ၊ ဥပပတ္တိဘဝေါတိ။ တတ္ထ ကမ္မဘဝေါ ဘဝတိ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ ‘‘ဘဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိပါကက္ခန္ဓကဋတ္တာရူပသင်္ခါတော ပန ဥပပတ္တိဘဝေါ အဝိဇ္ဇာတဏှုပါဒါနသင်္ခါရာဒိသဟကာရိကာရဏယုတ္တေန ကုသလာကုသလစေတနာသင်္ခါတကမ္မဘဝပစ္စယေန ယထာရဟံ ဘဝတီတိ ‘‘ဘဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သော ပန ကာမဘဝရူပဘဝအရူပဘဝသညီဘဝအသညီဘဝနေဝသညီနာသညီဘဝ- ဧကဝေါကာရဘဝစတုဝေါကာရဘဝပဉ္စဝေါကာရဘဝဝသေန နဝဝိဓော။ ဧဝမေတေသု နဝသု ဘဝေသု ဒသဝိဓောပိ ဓမ္မော အတ္တာနံ ဓာရေန္တဿ ပုဂ္ဂလသန္တာနဿ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရံ အပ္ပဋိသန္ဓိကတာသာဓနေန ဘဝေသု ¶ ၊ ဘဝဿ ဝါ အဘာဝံ ကရောတီတိ ဘဝါဘာဝကရော၊ တံ၊ အပရာပရဇာတိပ္ပဗန္ဓဿ ဟေတုသမုဂ္ဃာတေန အပ္ပဝတ္တိဓမ္မတာပါဒကန္တိ အတ္ထော။

ဓမ္မန္တိ အတ္တာနံ ဓာရေန္တေ စတူသု အပါယေသု၊ သံသာရေ စ အပတမာနေ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော၊ သော စတုမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတနဝလောကုတ္တရဓမ္မော စ တပ္ပဋိပါဒကော နဝင်္ဂသာသနာပရနာမဓေယျစတုရာသီတိသဟဿဓမ္မက္ခန္ဓပ္ပဘေဒဘိန္နော ပရိယတ္တိဓမ္မော စာတိ ဒသဝိဓော။ သောပိ နိပ္ပရိယာယဓမ္မော၊ ပရိယာယဓမ္မော ¶ စာတိ ဒုဝိဓော။ တတ္ထ နိပ္ပရိယာယဓမ္မော နာမ အပါယေ၊ သံသာရေ ဝါ ပဓာနဟေတုဘူတာနံ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယာနံ၊ ဩရမ္ဘာဂိယာနဉ္စ ဒသန္နံ သံယောဇနာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနေန မဂ္ဂဓမ္မော၊ တဿ တံကိစ္စနိပ္ဖတ္တိနိမိတ္တဘာဝေန နိဗ္ဗာနဓမ္မော စာတိ ပဉ္စဝိဓောပိ နိပ္ပရိယာယေန ပုဂ္ဂလသန္တာနံ ဓာရေတီတိ ကတွာ ‘‘နိပ္ပရိယာယဓမ္မော’’တိ ဝုစ္စတိ။ စတ္တာရိ ပန သာမညဖလာနိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပဟာနေန မဂ္ဂါနုဂုဏပ္ပဝတ္တိယာ၊ ပရိယတ္တိ စ မဂ္ဂနိဗ္ဗာနာဓိဂမဿ မူလကာရဏဘာဝတောတိ ပဉ္စဝိဓောပိ ပရိယာယဓမ္မော နာမ။

ဧတ္တာဝတာ ‘‘သွာက္ခာတော ဘဂဝတာ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉၊ အ။ နိ။ ၃။၇၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၆၊ အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၂၅၊ ၂၆)၊ ‘‘ရာဂဝိရာဂမနေဇမသောက’’န္တိအာဒီဟိ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၇) စ သုတ္တန္တေဟိ ဝုတ္တဿ၊ တဒဋ္ဌကထာဒီသု စ ဝဏ္ဏိတဿ သရဏာနုဿရဏဝသေနာပိ သဂ္ဂမောက္ခသမ္ပတ္တိပဋိလာဘကာရဏဿ အနဝသေသဿ ဓမ္မရတနဂုဏဿ နယတော ဥဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ စ ‘‘ဝန္ဒိတွာ’’တိ ဣမိနာ ပဏာမဿ ဒဿိတတ္တာ စ ဓမ္မရတနသင်္ခါတဿ ဒုတိယဿ ဝန္ဒနီယဿ ထုတိပဏာမသဘာဝါ ဝန္ဒနာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တဒနန္တရံ ¶ သင်္ဃရတနဿ ဝန္ဒနာသန္ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ ‘‘ဂဏဉ္စေဝ နိရင်္ဂဏ’’န္တိ။ ဧတ္ထ ‘‘ရာဂေါ အင်္ဂဏံ ဒေါသော အင်္ဂဏံ မောဟော အင်္ဂဏ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၉၂၄) ဝုတ္တေဟိ ရာဂါဒိအင်္ဂဏေဟိ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိမုတ္တိဝသေန နိဂ္ဂတော ဝိမုတ္တောတိ နိရင်္ဂဏော၊ တံ နိရင်္ဂဏံ။ အရိယဝံသေ သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနသင်္ခါတေဟိ ဂုဏဂဏေဟိ ဂဏီယတီတိ ဂဏော၊ တံ။

ဧတ္တာဝတာ ‘‘သုပ္ပဋိပန္နော ဘဂဝတော သာဝကသင်္ဃော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉၊ အ။ နိ။ ၃။၇၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၆၊ အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၂၅၊ ၂၆၊)၊ ‘‘ယတ္ထ စ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလမာဟု၊ စတူသု သုစီသု ပုရိသယုဂေသူ’’တိအာဒီဟိ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၈) စ တေဟိ တေဟိ သုတ္တပဒေဟိ ဝုတ္တာနံ၊ တဒဋ္ဌကထာဒီသု စ ဝဏ္ဏိတာနံ ဝိမလာတုလနိခိလဝိသာလပေသလသီလာဒိနာနပ္ပကာရာနဂ္ဃသင်္ဃရတနဂုဏာနံ သံကိတ္တနသဘာဝါယ ထုတိယာ စ ‘‘ဝန္ဒိတွာ’’တိ ဧတေန ယထာဝုတ္တသရူပပဘေဒပဏာမဿ ဝုတ္တတ္တာ စ သင်္ဃရတနသင်္ခါတတတိယဝန္ဒနီယဝတ္ထုဝိသယာ ထုတိပ္ပဏာမသင်္ခါတာ ဝန္ဒနာ ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သိရသာတိ အတ္တပ္ပသာဒဂါရဝါဝဟန္တေန မုဒ္ဓနာ။ ဝန္ဒိတွာတိ ပဏမိတွာ ထောမိတွာ ဝါ။

ဧဝံ ¶ ပဌမဂါထာယ ဝန္ဒနီယဿ ရတနတ္တယဿ ထုတိပ္ပဏာမသင်္ခါတံ ဝန္ဒနံ ဒဿေတွာ တဒနန္တရာယ သန္ဒဿေတဗ္ဗပယောဇနာဒိပဋိပါဒိကာယ ဂါထာယ ‘‘ဘိက္ခူန’’န္တိ ဣမိနာ ကိဉ္စာပိ သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခတီတိ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနေန သဒ္ဓိံ အဋ္ဌ အရိယပုဂ္ဂလာ ဝုစ္စန္တိ၊ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၄၄-၄၅၊ ဝိဘ။ ၅၁၀) ပန ‘‘ဘိန္နပဋံ ဓာရေတီတိ ဘိက္ခု၊ ဘိက္ခနသီလောတိ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခုသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန နိဗ္ဗစနန္တရာနိ ဒဿေတွာ ¶ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝရဏာရဟဿေဝ အဓိပ္ပေတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန အကုပ္ပေန ဌာနာရဟေန ဥပသမ္ပန္နော၊ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ဘိက္ခူ’’တိ ဒဿိတာ သိက္ခာကာမာ သာသနာဝစာရာ ကုလပုတ္တာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ၊ တေသံ ဘိက္ခူနဉ္စ။ ဘိက္ခုနီနဉ္စာတိ အဋ္ဌဝါစိကဥပသမ္ပဒါကမ္မေန ဥဘတောသင်္ဃေ ဥပသမ္ပန္နာတာဒိသာယေဝ ကုလဓီတရော ဒဿိတာ။ ဧကတောပသမ္ပန္နာပိ သာမညေန ဂယှန္တိ။ ဧကတောပသမ္ပန္နာတိ စ ဘိက္ခုနိသင်္ဃေ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ ယာဝ ဘိက္ခုသင်္ဃေ န ဥပသမ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တာဝ၊ ဘိက္ခုနီ စ လိင်္ဂပရိဝတ္တနေန ဘိက္ခုနိဘာဝပ္ပတ္တာ အဓိပ္ပေတာ၊ တာသံ ဘိက္ခုနီနဉ္စ။

ဟိတတ္ထာယာတိ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိနိပ္ဖာဒကရဏတ္ထာယ ဟိနောတိ ဂစ္ဆတိ ယထာဓိပ္ပေတဖလသာဓနေ ပဝတ္တတီတိ ဟိတန္တိ အရောဂတာဒိကာရဏံ အမတောသဓာဒိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန သဂ္ဂမောက္ခသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓိကာရဏံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလရက္ခနံ ဝုစ္စတိ၊ တဒတ္ထာယ။

သမာဟိတော သမ္မာ အာဟိတော ပဝတ္တိတော ဝိနိစ္ဆယမဂ္ဂေါ ဧတေနာတိ ‘‘သမာဟိတော’’တိ ပကရဏကာရကော ဒဿိတော။ အထ ဝါ သမ္မာ အာဟိတံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ဌပိတံ ပဝတ္တိတံ စိတ္တမေတဿာတိ ‘‘သမာဟိတစိတ္တော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘သမာဟိတော’’တိ ဝုတ္တော။ ပရမဂမ္ဘီရသုဒုတ္တရဝိနယပိဋကတ္ထဝိနိစ္ဆယေ ပဝတ္တနာရဟဿ ဣမိနာ ဝိသေသနေန အတ္တနိ သမာဟိတစိတ္တပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တဘူတော အတ္တနော ဉာဏဿ ပဒဋ္ဌာနဘူတော သမာဓိ ဒဿိတော တေန သမာဓိနာ သမာဟိတော ဟုတွာတိ အတ္ထော။

ပဝက္ခာမီတိ ပကာရေန ဝက္ခာမိ၊ ယေန ပကာရေန ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ဝုတ္တေ အဇ္ဇတနာ မန္ဒသတိမတိဝီရိယာ ပဋိပဇ္ဇနကာ ဂမ္ဘီရတရံ ¶ ဝိနယပိဋကတ္ထဝိနိစ္ဆယံ သုခေန ဥဂ္ဂဏှိတုံ၊ ဓာရေတုဉ္စ သက္ကောန္တိ၊ တာဒိသေန ပကာရဝိသေသေန ဝက္ခာမီတိ အတ္ထော။ သမာသေနာတိ သမသနံ သံခိပနံ သမာသော၊ တေန၊ သံခိတ္တရုစိကာနမုဂ္ဃာဋိတညူနံ ကတာဓိကာရာနံ ဉာဏုတ္တရာနံ ပုဂ္ဂလာနဉ္စ ¶ ပပဉ္စဘီရုကာနံ ဂဟဏဓာရဏေ မန္ဒယန္တာနံ မန္ဒဗုဒ္ဓီနဉ္စ ဥပကာရကေန နာတိဝိတ္ထာရက္ကမေနာတိ အတ္ထော။ ဝိနယဿာတိ ဝိနယပိဋကဿ။ တဉှိ –

ဝိနယော ‘ဝိနယော’တိ အက္ခာတော’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမသင်္ဂီတိကထာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) –

ဝုတ္တေဟိ အတ္ထဝိသေသေဟိ ‘‘ဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဿ ဧဝံ သန္ဒဿိတသဘာဝဿ ‘‘ဝိနယော နာမ သာသနဿ အာယူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမသင်္ဂီတိကထာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမသင်္ဂီတိကထာ၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၅။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ) သင်္ဂီတိကာရကေဟိ မဟာကဿပါဒီဟိ အဘိတ္ထုတဂုဏဿ ဝိနယပိဋကုတ္တမဿ။ ဝိနိစ္ဆယန္တိ ဝိသေသေန၊ ဝိဝိဓေန ဝါ အာကာရေန ဝိပ္ပဋိပတ္တိနီဟရဏဝသေန စီယတိ ဝိဘဇီယတီတိ ‘‘ဝိနိစ္ဆယော’’တိ လဒ္ဓနာမံ ဝိဘဇနံ၊ ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ နာမ ပကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဝိနယဿဝိနိစ္ဆယ’’န္တိ စ အလုတ္တသမာသောယံ ‘‘ဒေဝါနံပိယတိဿော၊ ကဏ္ဌေကာဠော’’တိအာဒီသု ဝိယ။

ဧဝံ ဒုတိယဂါထာယ ကတ္တုနိမိတ္တပယောဇနာဘိဓာနာဘိဓေယျပကရဏပ္ပကာရေကဒေသံ ဒဿေတွာ သက္ကစ္စသဝနကာရဏနိဒဿနမုခေနာပိ ပကရဏပ္ပကာရာဒိံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အနာကုလ’’မိစ္စာဒိ။ တတ္ထ အနာကုလန္တိ နတ္ထိ ဧတ္ထ သဒ္ဒတော၊ အတ္ထတော၊ ဝိနိစ္ဆယတော ဝါ အာကုလံ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓော၊ မိဿတာ ¶ ဝါတိ အနာကုလော၊ ဝိနယဝိနိစ္ဆယော၊ တံ ဝဒတော မေ နိဗောဓထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အသံကိဏ္ဏန္တိ နိကာယန္တရလဒ္ဓီဟိ အသမ္မိဿံ။

မဓုရတ္ထပဒက္ကမန္တိ ပဒါနံ ကမော ပဒက္ကမော၊ ပဒဂတိ၊ သဒ္ဒါနမုစ္စာရဏန္တိ အတ္ထော။ မဓုရော အတ္ထော စ ပဒက္ကမော စ ယဿ သော မဓုရတ္ထပဒက္ကမော၊ တံ –

‘‘ပဒါသတ္တံ ¶ ပဒတ္ထာနံ၊ မဓုရတ္ထမုဒီရိတံ၊

ယေန မဇ္ဇန္တိ ဓီမန္တော၊ မဓုနေဝ မဓုဗ္ဗတာ’’တိ။ –

ဣမိနာ လက္ခဏေန သဒ္ဒါနမတ္ထာနဉ္စ ဝသေန ပဒါသတ္တာပရနာမဓေယျမာဓုရိယာလင်္ကာရေန သမလင်္ကတတ္တာ မဓုရတ္ထပဒက္ကမံ။

ပဋုဘာဝကရန္တိ ပဋတိ ဂစ္ဆတိ ပဇာနာတီတိ ပဋု၊ ပညဝါ၊ ပဋုနော ဘာဝေါ၊ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တဘူတာ ပညာ၊ တံ ပဋုဘာဝံ ပညာဝိသေသံ ကရောတိ ဇနေတီတိ ပဋုဘာဝကရော၊ တံ၊ ပညာဝိသေသဇနကန္တိ အတ္ထော။ ဧတံ ဝိနယဿ ဝိနိစ္ဆယန္တိ ယောဇနာ။ ပရမန္တိ ဥတ္တမံ။ ဝိနယက္ကမေတိ ဝိနယပိဋကေ၊ တဒတ္ထေ စ၊ ပဝတ္တိက္ကမေ ပဋုဘာဝကရန္တိ အတ္ထော။

ဧဝံ တတိယဂါထာယ ပကရဏဂုဏာပဒေသေန သောတုဇနံ သမုဿာဟေတွာ ဣဒါနိ ‘‘အပါရ’’န္တိအာဒိစတုတ္ထဂါထာယ ပကရဏဉ္စ တန္နိဿယံ ဝိနယပိဋကဉ္စ နာဝါသာဂရဘာဝေန ဒဿေတွာ တိရောဘူတောပမေယျောပမာနဘေဒေန ရူပကာလင်္ကာရေန ပကရဏဂုဏံ ပကာသေန္တော သောတုဇနံ သမုတ္တေဇေတိ။ တတ္ထ အပါရန္တိ နတ္ထိ ပါရံ ဧတဿာတိ အပါရော၊ ဝိနယသာဂရော။ သော ဟိ ပုရိမဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေသု သာသနံ ပသီဒိတွာ ဝိနယပိဋကေ ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏပဋိပါဒနပဋိပတ္တိဝသေန အကတာဓိကာရေဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ ဒုရဓိဂမနီယဓမ္မတ္ထနိရုတ္တိပဋိဘာနပရိယန္တတာယ ‘‘အပါရော’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဩတရန္တာနန္တိ ¶ သဇ္ဈာယနသဝနဓာရဏာဒိဝသေန အဇ္ဈောဂါဟန္တာနံ။ သာရန္တိ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကဘာဝေန သာရဘူတာယ အရိယမဂ္ဂသမ္ဘာရာယ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိယာ မူလဘူတပါတိမောက္ခသံဝရသင်္ခါတသီလသာရပ္ပကာသကတာယ သာရံ။ ဝိနယသာဂရန္တိ ဝိနယပိဋကသင်္ခါတံ သာဂရံ။ ဝိနယော ဟိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ကာလပ္ပတ္တဇာနနဿာပိ ဓမ္မသေနာပတိအာဒီနမ္ပိ အဝိသယတ္တာ အတိဂမ္ဘီရာတိဝိတ္ထိဏ္ဏဘာဝေန သာဂရော ဝိယာတိ သာဂရော၊ ဝိနယော စ သော သာဂရော စာတိ ဝိနယသာဂရော၊ တံ၊ အဂါဓာပါရဂုဏယောဂတော သာဂရောပမံ ဝိနယပိဋကန္တိ အတ္ထော။

ဒုတိယဂါထာယ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီန’’န္တိ ဝတွာပိ ‘‘ဟိတတ္ထာယာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓတ္တာ စ ဝါကျန္တရေဟိ အန္တရိတဘာဝေန ဒူရတ္တာ စ တံ အနာဒိယိတွာ ဧတ္ထ ဝိနယသာဂရဇ္ဈောဂါဟနတဒတ္ထပဋိပဇ္ဇနာရဟကတ္တုဝိသေသသန္ဒဿနတ္ထာယ ¶ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီန’’န္တိ ပုန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နာဝါ ဝိယ ဘူတော နာဝါဘူတော၊ တံ၊ နာဝါဋ္ဌာနိယံ မဟာနာဝါသဒိသန္တိ အတ္ထော။ မနောရမန္တိ မနော ရမတိ ဧတ္ထ၊ ဧတေနာတိ ဝါ မနောရမော၊ တံ၊ အဇ္ဈာယနဝေါဟာရပသုတာနံ ပဋိပတ္တိပရာယနာနဉ္စ သာဓူနံ မနောရမန္တိ အတ္ထော။

ဧတ္တာဝတာ ပကရဏဂုဏသံကိတ္တနေန သောတုဇနံ သမုတ္တေဇေတွာ ဣဒါနိ သက္ကစ္စသဝနေ နိယောဇေန္တော ‘‘တသ္မာ ဝိနယနူပါယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တသ္မာတိ ယသ္မာ ယထာဝုတ္တံ အနာကုလတာဒိဝိဝိဓာနဂ္ဃဂုဏာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတံ၊ တေန ဟေတုနာတိ အတ္ထော။ ဝိနယနူပါယန္တိ ဝိဝိဓာကာရေန၊ ဝိသေသနယတော ဝါ ကာယဝါစာနံ နယနံ ဒမနံ အကတ္တဗ္ဗတော နိဝတ္တေတွာ ကတ္တဗ္ဗေသု နိယောဇနံ ဝိနယနံ၊ ဥပေစ္စ တံ ဖလံ အာယတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဥပါယော၊ ဟေတု၊ ဝိနယနဿ ဥပါယော ဝိနယနူပါယော၊ တံ၊ ကာယဇီဝိတာနပေက္ခာနံ သိက္ခာကာမာနံ ပေသလာနံ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနံ ကာယဝါစာနံ အနနုလောမိကဝိပ္ဖန္ဒိတာပနယနသင်္ခါတဒမနဿ ¶ ကာရဏဘူတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧတ္တာဝတာ အတ္တနာ ကတ္တုမိစ္ဆိတေ ပကရဏေ ပဏ္ဍိတာနံ ပဝတ္တိဟေတုဘူတာနံ အနာကုလတာဒိဂုဏာနံ ဝိဘာဝနဝသေန ‘‘အနာကုလ’’န္တိအာဒိဝိသေသနာနိ ဝတွာ ဣဒါနိ သက္ကစ္စသဝနာဝဗောဓေ ဝိသယံ ဝိသေသိတဗ္ဗံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝိနယဿဝိနိစ္ဆယ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ဒုတိယဂါထာယ ‘‘ဝိနယဿဝိနိစ္ဆယ’’န္တိ ‘‘ပဝက္ခာမီ’’တိ ကိရိယာယ ကမ္မဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ၊ တံ ဣဓ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိယမာနမ္ပိ ဒူရသမ္ဗန္ဓံ ဟောတီတိ တမနာနေတွာ ‘‘နိဗောဓထာ’’တိ ဣမိဿာ ကိရိယာယ ကမ္မသန္ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝိနယဿဝိနိစ္ဆယ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုနရုတ္တိဒေါသာဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အဝိက္ခိတ္တေန စိတ္တေနာတိ ဧတ္ထ ဝိဝိဓေ အာရမ္မဏေ ခိတ္တံ ပေသိတံ ဝိက္ခိတ္တံ၊ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဒိပရေတံ အသမာဟိတံ စိတ္တံ၊ န ဝိက္ခိတ္တံ အဝိက္ခိတ္တံ၊ တပ္ပဋိပက္ခံ သမာဟိတံ ကုသလစိတ္တံ၊ တေန၊ ဧတဿ ပကရဏုတ္တမဿ သဝနာဒိဗျာပါရံ ဝိနာ နာနာရမ္မဏေသု ပဝတ္တိဝသေန ဝိက္ခေပမနာပန္နေန သမာဟိတေန စိတ္တေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဝိက္ခိတ္တေန…ပေ… နိဗောဓထာ’’တိ ဝဒန္တေန စ ‘‘အဝိက္ခိတ္တဿာယံ ဓမ္မော၊ နာယံ ဓမ္မော ဝိက္ခိတ္တဿာ’’တိ ဝစနတော ဝိက္ခိတ္တဿ ဓမ္မေသု ဒါယာဒါဘာဝတော အတ္တနော ပကရဏတ္ထဘူတာယ အဓိသီလသိက္ခာယ သမ္မာပဋိပဇ္ဇနာပဒေသော ကတော ဟောတိ။

ဝဒတော ¶ မေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဂါရဝေန စာ’’တိ ပါဌသေသော။ တတ္ထာယမတ္ထော – ဘာသမာနေ မယိ ဂါရဝေန၊ ယထာဝုတ္တေန ကာရဏေန စာတိ သာမိဘုမ္မာနမဝိသေသတာယ ‘‘မေ’’တိ သာမိဝစနဿ ‘‘မယီ’’တိ အတ္ထသမ္ဘဝတော အယမတ္ထော ဝုတ္တော။ ပကရဏဿ အနာကုလတာဒိဂုဏသမန္နာဂတတ္တာ စ ဝတ္တရိ မယိ ဂါရဝေန စ သမာဟိတေန စေတသာတိ အဓိပ္ပာယော။ နိဗောဓထာတိ ဝါကျတ္ထပဒတ္ထံ သန္ဓာယဘာသိတတ္ထဘာဝတ္ထာဒိဝသေန ¶ နိသေသတော ဗောဓထ၊ သက္ကစ္စံ သုတွာ ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ ဗုဇ္ဈထ ဝိဇာနာထာတိ အတ္ထော၊ စိန္တာဘာဝနာမယဉာဏာနံ မူလဘူတပကရဏဝိသယံ သုတမယဉာဏံ နိပ္ဖာဒေထာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဧဝံ ¶ ပဉ္စဟိ ဂါထာဟိ ရတနတ္တယပဏာမာဒိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယထာပဋိညာတဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တိဝိဓေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘တိဝိဓေ’’တိအာဒိနာ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတိ။ တိဝိဓေတိ ဝစ္စပဿာဝမုခမဂ္ဂါနံ ဝသေန တိပ္ပကာရေ မဂ္ဂေတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တိလမတ္တမ္ပီတိ တိလဗီဇမတ္တမ္ပိ အင်္ဂဇာတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ မဂ္ဂေတိ ဝစ္စပဿာဝါနံ နိက္ခမနဒွါရတာယ၊ အန္နပါနပိတ္တသေမှာဒီနံ ပဝေသနနိက္ခမနဒွါရတာယ စ မဂ္ဂဝေါဟာရဂတေ သရီရပ္ပဒေသေ၊ အလ္လောကာသေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘မဂ္ဂေသု တိလမတ္တမ္ပိ၊ တီသု သေဝနစေတနော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေပိ ‘‘တိဝိဓေ’’တိ ပကာရဝါစိဝိဓသဒ္ဒေါပါဒါနေန သဇာတိသင်္ဂဟဝသေန တီဟိ ရာသီဟိ သင်္ဂဟေတွာ ပဘေဒဝသေန တိံသဝိဓော မဂ္ဂေါ ဒဿိတော ဟောတိ။

သေယျထိဒံ? ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတမုခါဒိမဂ္ဂါနံ နိဿယဘူတေ သတ္တေ ဒဿေတုံ ‘‘တိဿော ဣတ္ထိယော မနုဿိတ္ထီ ¶ အမနုဿိတ္ထီ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၆) နယေန ပါဠိယံ ဒဿိတမနုဿာမနုဿတိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီနံ ပစ္စေကံ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဝသေန နဝ မဂ္ဂါ၊ တထေဝ ဒဿိတာနံ တိဏ္ဏံ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာနံ ဝသေန နဝ မဂ္ဂါ၊ တိဏ္ဏံ ပန ပဏ္ဍကာနံ မုခမဂ္ဂဝစ္စမဂ္ဂါနံ ဝသေန ပစ္စေကံ ဒွေ ဒွေ မဂ္ဂါတိ ဆ မဂ္ဂါ၊ တထာ တိဏ္ဏံ ပန ပုရိသာနန္တိ ဧဝံ တိံသဝိဓော ဟောတိ။

သေဝနစေတနောတိ သေဝနေ မေထုနပယောဂေ စေတနာ အဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော၊ မေထုနရာဂူပသံဟိတာယ စေတနာယ သမန္နာဂတောတိ ¶ အတ္ထော။ အလ္လောကာသေတိ တိံသမဂ္ဂါနမညတရေ မဂ္ဂေ ပကတိဝါတေန အသံဖုဋ္ဌေ အလ္လပဒေသေ၊ ဣမိနာ ဗာဟိရံ ပါရာဇိကက္ခေတ္တံ န ဟောတီတိ ဒီပေတိ။ ဝိသေသနဿ ဝိသေသာပေက္ခတ္တာ ဒုတိယဂါထာယ ‘‘သသိက္ခော သော’’တိ ပဒဒွယံ အာဟရိတွာ ‘‘သေဝနစေတနော သသိက္ခော သော ဘိက္ခူ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

အင်္ဂေ သရီရေ ဇာတန္တိ အင်္ဂဇာတံ၊ ပုရိသနိမိတ္တံ။ သတိပိ အဝသေသသရီရာဝယဝါနံ တထာဘာဝေ ရုဠှိဝသေန တဒေဝ တထာ ဝုတ္တံ။ ပဝေသေန္တောတိ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိသင်္ခါတကာယိကကိရိယံ နိပ္ဖာဒေန္တော။ ပရာဇိတောတိ ဒုလ္လဘာယ ခဏသမ္ပတ္တိယာ လဒ္ဓဗ္ဗတော ဒုလ္လဘာ လောကိယလောကုတ္တရဂုဏသမ္ပတ္တိသုခတော ပရိဟာပေတွာ ကိလေသသပတ္တေဟိ ပရာဇယမာပါဒိတောတိ အတ္ထော။

အယမေတ္ထ ယောဇနာ – သသိက္ခော သေဝနစေတနော တိဝိဓေ မဂ္ဂေ အလ္လောကာသေ အင်္ဂဇာတံ တိလမတ္တမ္ပိ ပဝေသေန္တော သော ဘိက္ခု ပရာဇိတော ဟောတီတိ။ ဧတ္တာဝတာ –

‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျ၊ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယပိ၊ ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော’’တိ (ပါရာ။ ၄၄) –

ဘဂဝတာ ပညတ္တသိက္ခာပဒံ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၇။ ဧဝံ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္တူပက္ကမမူလကံ ပါရာဇိကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာ မနုဿိတ္ထိံ ဘိက္ခုဿ သန္တိကေ အာနေတွာ ဝစ္စမဂ္ဂေန (ပါရာ။ ၅၈) အင်္ဂဇာတေ ¶ အဘိနိသီဒေန္တီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ ပရောပက္ကမမူလကံ ပါရာဇိကဉ္စ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပဝေသန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဝေသနန္တိ ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကေဟိ သုတ္တပမတ္တာဒိမနုဿိတ္ထိအာဒီနမညတရံ အာနေတွာ ယထာဝုတ္တမဂ္ဂါနမညတရံ ¶ မဂ္ဂံ ယထာ ပဝိသတိ၊ တထာ ဘိက္ခုနော အင်္ဂဇာတေ အဘိနိသီဒါပနေ သမ္ဘဝန္တံ မဂ္ဂပ္ပဝေသနမာဟ။ ပဝေသနံ သာဒိယန္တော သသိက္ခော သောတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ‘‘ပဝေသနံ သာဒိယတိ အဓိဝါသေတိ၊ တသ္မိံ ခဏေ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၈) အဋ္ဌကထာဝစနတော အဂ္ဂတော ယာဝ မူလံ ပဝေသေန္တေသု အဿာဒစိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေန္တော တင်္ခဏေယေဝ သာသနတော စုတောတိ အတ္ထော။ ပဝိဋ္ဌန္တိအာဒီသု ပဒေသုပိ ဧဝမေဝ ယောဇနာ။

ပဝိဋ္ဌန္တိ ပဝိဋ္ဌက္ခဏော။ ‘‘ပဝိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနာ တာယ တာယ ကိရိယာယ ဥပလက္ခိတော ခဏော ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနေဝေတ္ထ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ။ ဌိတန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသမယေ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနဿ သဗ္ဗထာ ဗျာပါရရဟိတံ ကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တတ္တာ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသမယောပိ ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနေဝ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တနယေန ပဝိဋ္ဌဿ စ ယာဝ ဥဒ္ဓရဏာရမ္ဘော၊ တာဝ သမ္ဘဝန္တော ဌိတကာလောပိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဥဒ္ဓရဏန္တိ နီဟရဏကာလော။

ဝါတိ ဝိကပ္ပေ၊ အပီတိ သမုစ္စယေ၊ သော ဝါ-သဒ္ဒေန ဝိကပ္ပိတာနံ ပက္ခာနံ တုလျဗလတံ ဇောတေတိ။ ဣတိ ဣမေဟိ ဒွီဟိပိ ‘‘သော စေ ပဝေသနံ သာဒိယတိ၊ ပဝိဋ္ဌံ သာဒိယတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၈) ပါဠိယံ အာဂတနယေန လဗ္ဘမာနံ ပဝေသနာဒိဧကက္ခဏမ္ပိ သာဒိယနပစ္စယာ အာပဇ္ဇမာနံ ပါရာဇိကံ ဒဿေတိ။ သသိက္ခောတိ သိက္ခာယ သဟ ဝတ္တတီတိ သသိက္ခော၊ အပစ္စက္ခာတသိက္ခောတိ အတ္ထော။ သာဒိယန္တောတိ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေန္တော။ သော ဘိက္ခု။ ဌပေတွာ ကိရိယန္တိ အတ္တူပက္ကမနံ ဝိနာ။ စုတောတိ ‘‘ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကေဟိ ကတမိဒံ၊ န မယာ’’တိ လေသေန န မုစ္စတိ၊ သာဒိယနစိတ္တေ သတိ သာသနတော စုတောယေဝ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧတ္ထ ¶ စ သသိက္ခောတိ ဣဒံ ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၄) သိက္ခာပဒပါဌဿ အတ္ထဒဿနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တဿ ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၄၅)၊ တဒဋ္ဌကထာယ စ ဝိဘတ္တံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ သင်္ခေပတော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – စိတ္တခေတ္တကာလပယောဂပုဂ္ဂလဝိဇာနနဝသေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န တဒဘာဝေန။ ဥပသမ္ပန္နဘာဝတော စဝိတုကာမတာစိတ္တေနေဝ ဟိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န ဒဝါ ဝါ ရဝါ ဝါ ဝဒန္တဿ။ ဧဝံ စိတ္တဝသေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န တဒဘာဝေန။

တထာ ¶ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမိ၊ ဓမ္မံ ပစ္စက္ခာမိ၊ သင်္ဃံ ပစ္စက္ခာမိ၊ သိက္ခံ၊ ဝိနယံ၊ ပါတိမောက္ခံ၊ ဥဒ္ဒေသံ၊ ဥပဇ္ဈာယံ၊ အာစရိယံ၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ၊ အန္တေဝါသိကံ၊ သမာနုပဇ္ဈာယကံ၊ သမာနာစရိယကံ၊ သဗြဟ္မစာရိံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာနံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ စတုဒ္ဒသန္နံ၊ ‘‘ဂိဟီတိ မံ ဓာရေဟိ၊ ဥပါသကော၊ အာရာမိကော၊ သာမဏေရော၊ တိတ္ထိယော၊ တိတ္ထိယသာဝကော၊ အဿမဏော၊ အသကျပုတ္တိယောတိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာနံ ဂိဟိအာဒီနံ အဋ္ဌန္နဉ္စာတိ ဣမေသံ ဗာဝီသတိယာ ခေတ္တပဒါနံ ယဿ ကဿစိ သဝေဝစနဿ ဝသေန တေသု ယံ ကိဉ္စိ ဝတ္တုကာမဿ ယံ ကိဉ္စိ ဝဒတော သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န ရုက္ခာဒီနံ အညတရဿ နာမံ ဂဟေတွာ သိက္ခံ ပစ္စက္ခန္တဿ။ ဧဝံ ခေတ္တဝသေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န တဒဘာဝေန။

တတ္ထ ယဒေတံ ‘‘ပစ္စက္ခာမီ’’တိ စ ‘‘မံ ဓာရေဟီ’’တိ စာတိ ဝုတ္တံ ဝတ္တမာနကာလဝစနံ၊ ယာနိ စ ‘‘အလံ မေ ဗုဒ္ဓေန၊ ကိံ နု မေ ဗုဒ္ဓေန၊ န မမတ္ထော ဗုဒ္ဓေန၊ သုမုတ္တာဟံ ဗုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိနာ နယေန အာချာတဝသေန ကာလံ အနာမသိတွာ ပုရိမေဟိ စုဒ္ဒသဟိ ပဒေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ဝုတ္တာနိ ‘‘အလံ မေ’’တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ပဒါနိ၊ တေသံယေဝ သဝေဝစနာနံ ဝသေန ပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န ‘‘ပစ္စက္ခာသိ’’န္တိ ဝါ ‘‘ပစ္စက္ခိဿ’’န္တိ ဝါ ¶ ‘‘မံ ဓာရေသီ’’တိ ဝါ ‘‘မံ ဓာရေဿတီ’’တိ ဝါ ‘‘ယံ နူနာဟံ ပစ္စက္ခေယျ’’န္တိ ဝါတိအာဒီနိ အတီတာနာဂတပရိကပ္ပဝစနာနိ ဘဏန္တဿ။ ဧဝံ ဝတ္တမာနကာလဝသေန စေဝ အနာမဋ္ဌကာလဝသေန စ ပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န တဒဘာဝေန။

ပယောဂေါ ပန ဒုဝိဓော ကာယိကော စ ဝါစသိကော စ။ တတ္ထ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဝါစသိကပယောဂေနေဝ ပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န အက္ခရလိခနံ ဝါ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဒိဒဿနံ ဝါ ကာယပယောဂံ ကရောန္တဿ။ ဧဝံ ဝါစသိကပယောဂေနေဝ ပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န တဒဘာဝေန။

ပုဂ္ဂလော ပန ဒုဝိဓော ယော စ ပစ္စက္ခာတိ၊ ယဿ စ ပစ္စက္ခာတိ။ တတ္ထ ယော ပစ္စက္ခာတိ၊ သော သစေ ဥမ္မတ္တကခိတ္တစိတ္တဝေဒနဋ္ဋာနံ အညတရော န ဟောတိ။ ယဿ ပန ပစ္စက္ခာတိ၊ သော သစေ မနုဿဇာတိကော ဟောတိ၊ န စ ဥမ္မတ္တကာဒီနံ အညတရော၊ သမ္မုခီဘူတော စ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။ န ဟိ အသမ္မုခီဘူတဿ ဒူတေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ အာရောစနံ ရုဟတိ။ ဧဝံ ယထာဝုတ္တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝသေန ပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န တဒဘာဝေန။

ဝိဇာနနမ္ပိ ¶ နိယမိတာနိယမိတဝသေန ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ယဿ၊ ယေသံ ဝါ နိယမေတွာ ‘‘ဣမဿ၊ ဣမေသံ ဝါ အာရောစေမီ’’တိ ဝဒတိ။ သစေ တေ ယထာ ပကတိယာ လောကေ မနုဿာ ဝစနံ သုတွာ အာဝဇ္ဇနသမယေ ဇာနန္တိ၊ ဧဝံ တဿ ဝစနာနန္တရမေဝ တဿ ‘‘အယံ ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ ဝါ ‘‘ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထယတီ’’တိ ဝါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနဘာဝံ ဇာနန္တိ၊ ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ အထ အပရဘာဂေ ‘‘ကိံ ဣမိနာ ဝုတ္တ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဇာနန္တိ၊ အညေ ဝါ ဇာနန္တိ၊ အပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ အနိယမေတွာ အာရောစေန္တဿ ပန သစေ ဝုတ္တနယေန ယော ကောစိ မနုဿဇာတိကော ဝစနတ္ထံ ဇာနာတိ၊ ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ ဧဝံ ဝိဇာနနဝသေန ပစ္စက္ခာနံ ¶ ဟောတိ၊ န တဒဘာဝေန။ ယော ပန အန္တမသော ဒဝါယပိ ပစ္စက္ခာတိ၊ တေန အပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။

ဣတိ ဣမေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ စိတ္တာဒီနံ ဝသေန အပစ္စက္ခာတသိက္ခော ‘‘သသိက္ခော’’တိ ဝုတ္တော။

၈-၁၀။ ‘‘ဣဒါနိ သန္ထတေန သန္ထတဿ ဃဋ္ဋနေ ဥပါဒိန္နကဃဋ္ဋနာဘာဝတော ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ပါပဘိက္ခူနံ လေသကပ္ပနံ ပဋိက္ခိပိတုံ ‘‘ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာ မနုဿိတ္ထိံ ဘိက္ခုဿ သန္တိကေ အာနေတွာ ဝစ္စမဂ္ဂေန၊ ပဿာဝမဂ္ဂေန၊ မုခေန အင်္ဂဇာတံ အဘိနိသီဒေန္တိ သန္ထတာယ အသန္ထတဿာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၆၁) နယေန ပါဠိယံ ဝုတ္တသန္ထတဝါရာနမတ္ထံ သင်္ဂဏှန္တော အာဟ ‘‘သန္ထတေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သန္ထတေနာတိ စမ္မစောဠတိပုပဋ္ဋာဒီဟိ ပဋိစ္ဆာဒိတေန။ ‘‘ပဝေသေန္တော’’တိ ဣမိနာ သန္ထတဝါရဿ ပရောပက္ကမံ နိဿာယ ဒဿနမုပလက္ခဏန္တိ အတ္တူပက္ကမေပိ ယောဇေတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ၊ တဿ ဝက္ခမာနေန ‘‘ပရာဇိတော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တထေဝါ’’တိ ဣမိနာ ပဝေသေန္တောတိအာဒိပ္ပကာရံ ပရာမသတိ။

ဧဝံ ပဝေသေန္တော ကဒါ ပရာဇိတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥပါဒိန္နေနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ဥပါဒိန္နေနာတိ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ဥပေတေန ကမ္မုနာ အတ္တနော ဖလဘာဝေနေဝ အာဒိန္နံ ဂဟိတန္တိ ဥပါဒိန္နံ၊ ဧတေန အတ္တနော အင်္ဂဇာတဿ၊ ဝတ္ထုပုဂ္ဂလာနံ မဂ္ဂဿ စ ဃဋ္ဋနဋ္ဌာနဂတံ ကာယပ္ပသာဒံ ဒဿေတိ။ ဣမိနာဝ အင်္ဂဇာတဂတံ အနဋ္ဌကာယပ္ပသာဒံ စမ္မခိလံ၊ ပိဠကာဒိ စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဥပါဒိန္နကံ နာမ ကာယိန္ဒြိယ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ တဗ္ဗိပရိယာယေန ‘‘အနုပါဒိန္နက’’န္တိ တပ္ပဋိစ္ဆာဒကံ စောဠာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပါဒိန္နေန ဥပါဒိန္နေ၊ အနုပါဒိန္နေ ဝါ ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ ဃဋ္ဋိတေ၊ အနုပါဒိန္နကေန ¶ ဝါ ဥပါဒိန္နေ အနုပါဒိန္နေ ဝါ ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ ¶ ဃဋ္ဋိတေတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ ကရဏဝစနန္တာနိ ပဒါနိ ‘‘အင်္ဂဇာတေနာ’’တိ ဣမဿ ဝိသေသနာနိ။

ဧတ္တာဝတာ သန္ထတစတုက္ကဝသေန အတ္တူပက္ကမေ သတိ ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ ပါရာဇိကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပရူပက္ကမေပိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု စတူသု ဝိကပ္ပေသု။ ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ ပဝိဋ္ဌေ တူတိ ဧတ္ထ တု-သဒ္ဒေန ပဝေသနဋ္ဌိတုဒ္ဓါရက္ခဏတ္တယံ သမုစ္စိနောတိ။ ယံတံ-သဒ္ဒါနံ နိစ္စသမ္ဗန္ဓတ္တာ ဟိ ‘‘သော’’တိ တံ-သဒ္ဒေါပါဒါနေ ‘‘ယော’’တိ ယံ-သဒ္ဒေါပိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗော၊ သာမတ္ထိယေန သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော အပိသဒ္ဒေါ စ။ အယမေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ – ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကေဟိ အာနေတွာ ဘိက္ခုနော အင်္ဂဇာတေ အဘိနိသီဒါပိတမနုဿိတ္ထိအာဒီနံ တီသု မဂ္ဂေသု အညတရမဂ္ဂသင်္ခါတံ ပါရာဇိကက္ခေတ္တံ ပဝိဋ္ဌေ ဝါ တု-သဒ္ဒေန သမ္ပိဏ္ဍိတပဝေသနဋ္ဌိတုဒ္ဓါရာနမညတရက္ခဏေ ဝါ သစေ ယော သာဒိယတိ၊ သပ္ပမုခါဒိပ္ပဝေသနကာလေ ဝိယ အနုတ္တသိတွာ ကာမရာဂပိပါသာဘိဘူတော ယဒိ သာဒိယတိ၊ သောပိ ဘိက္ခု ပရာဇိတော ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘သစေ သာဒိယတီ’’တိ ဣမိနာ သာသင်္ကဝစနေန န သာဒိယတိ၊ အနာပတ္တီတိ သူစိတံ ဟောတိ။

‘‘ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ’’တိ ဣမိနာ ဗျဝစ္ဆိန္နေ အညသ္မိံ ဌာနေ ဝီတိက္ကမန္တဿ ဣမသ္မိံယေဝ ဝိကပ္ပေ သမ္ဘဝန္တိယော ဣတရာပတ္တိယော ဒဿေတုမာဟ ‘‘ခေတ္တေ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ ‘‘ခေတ္တေ’’တိ သာမညနိဒ္ဒေသေပိ ဟေဋ္ဌာ ‘‘ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ’’တိ ဝိသေသိတတ္တာ၊ ဥပရိထုလ္လစ္စယာဒီနဉ္စ ဝိဓီယမာနတ္တာ အညထာနုပပတ္တိလက္ခဏာယ သာမတ္ထိယာ ထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋာနံ ခေတ္တေတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ။ ‘‘ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒက္ခိနာသာသူ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝက္ခမာနေသု ဇီဝမာနကသရီရဂတထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋက္ခေတ္တေသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဣမေသု ¶ ဒွီသု ခေတ္တေသု ‘‘သန္ထတာဒိနာ သန္ထတာဒိံ ပဝေသေန္တဿ ဥပါဒိန္နာဒီဟိ ဥပါဒိန္နာဒီနံ ဃဋ္ဋနေ အဓိဝါသေန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဝတ္တုမသက္ကုဏေယျတာယ ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ ဝုတ္တသဗ္ဗဝိကပ္ပေ ဧတ္ထ ယောဇေန္တေဟိ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ – ထုလ္လစ္စယက္ခေတ္တေ သန္ထတေ ဝါ အသန္ထတေ ဝါ သန္ထတေန ဝါ အသန္ထတေန ဝါ အင်္ဂဇာတေန သေဝန္တဿ ဥပါဒိန္နေ ဝါ အနုပါဒိန္နေ ဝါ ဥပါဒိန္နေန၊ တထာ အနုပါဒိန္နေန ဝါ ဃဋ္ဋိတေ ထုလ္လစ္စယံ တဿ ဝိနိဒ္ဒိသေတိ။ ဧဝံ ဒုက္ကဋက္ခေတ္တေ သန္ထတေ ဝါ…ပေ… ဃဋ္ဋိတေ ဒုက္ကဋဉ္စ တဿ ဝိနိဒ္ဒိသေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဣဟ ¶ သဗ္ဗတ္ထ တီသုပိ ခေတ္တေသု ဥပါဒိန္န-သဒ္ဒေန အနဋ္ဌကာယပ္ပသာဒံ အင်္ဂဇာတဉ္စ တတ္ထဇာတစမ္မခိလပိဠကာ စ ဂယှန္တိ၊ ဒုက္ကဋက္ခေတ္တေ ပန အင်္ဂုလိအာဒိဣတရာဝယဝါပိ။ တီသုပိ ခေတ္တေသု အနုပါဒိန္န-သဒ္ဒေန အင်္ဂဇာတာဒိပဋိစ္ဆာဒိတဝတ္ထာဒယော စ ဂယှန္တိ၊ ဒုက္ကဋက္ခေတ္တေ ပန နိမိတ္တေ နဋ္ဌကာယပ္ပသာဒစမ္မခိလပိဠကရောမာဒီနိ။ ဣမာနိ စ အနုပါဒိန္နာနိ။ အင်္ဂဇာတေတရောပါဒိန္နာဝယဝေ စ တီသုပိ ခေတ္တေသု ပဝေသေန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ။

၁၁။ ဧတ္တာဝတာ ဇီဝမာနသရီရေ သန္ထတာသန္ထတဝသေန ပစ္စေကံ တိဝိဓေသုပိ ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋက္ခေတ္တေသု သန္ထတာသန္ထတဝသေနေဝ ဒုဝိဓေန နိမိတ္တေန သေဝန္တဿ ပရောပက္ကမေ သတိ သာဒိယန္တဿ လဗ္ဘမာနပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋာပတ္တိယော ယထာသမ္ဘဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘မတသရီရေ ပန တထာ တထာ သေဝန္တာနံ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ပါပဘိက္ခူနံ လေသောကာသပဋိဗာဟနတ္ထံ ပါဠိယံ ဒဿိတေသု ယထာဝုတ္တေသု တီသု ခေတ္တေသု လဗ္ဘမာနာ တိဿော အာပတ္တိယော ဒဿေတုမာဟ ‘‘မတေ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ¶ ‘‘မတေ’’တိ ဧတဿ ‘‘မနုဿိတ္ထိအာဒီနံ သရီရေ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတွာ အတ္ထယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဣမိနာ ‘‘အက္ခာယိတေ’’တိအာဒိနာ ဒဿိတာနံ နိမိတ္တာနံ နိဿယံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ‘‘နိမိတ္တမတ္တံ သေသေတွာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝက္ခမာနဂါထာယံ ဝိယ သကလသရီရေ ခါဒိတေပိ နိမိတ္တဿ ဝိဇ္ဇမာနာဝိဇ္ဇမာနဘာဝေါယေဝ အာပတ္တိယာဘာဝါဘာဝဿ ပမာဏန္တိ ‘‘အက္ခာယိတေ’’တိ ဧတေန ‘‘မတေ’’တိ ဧတံ အဝိသေသေတွာ ‘‘နိမိတ္တေ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတွာ တံ တေန ဝိသေသိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ‘‘နိမိတ္တမတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ဝက္ခမာနဂါထာယ ‘‘နိမိတ္တေ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

အက္ခာယိတေတိ သဗ္ဗထာ အက္ခာယိတေ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတေ နိမိတ္တေ။ ယေဘုယျက္ခာယိတေပိ စာတိ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ခါဒိတွာ ဗဟုကာဝသိဋ္ဌေ နိမိတ္တေ။ ‘‘ယဿ စတူသု ဘာဂေသု တိဘာဂမတ္တံ ခါဒိတံ၊ တံ နိမိတ္တံ ယေဘုယျက္ခာယိတံ နာမာ’’တိ ဝဒန္တိ။ မေထုနန္တိ ရာဂပရိယုဋ္ဌာနေန သဒိသဘာဝါပတ္တိယာ မိထုနာနံ ဣဒံ မေထုနံ၊ မတိတ္ထိအာဒီနံ ရာဂပရိယုဋ္ဌာနေန သဒိသတ္တာဘာဝေပိ တတ္ထ ဝီတိက္ကမော ရုဠှိယာ ‘‘မေထုန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

ပါရာဇိကောတိပရာဇိတော၊ ပရာဇယမာပန္နောတိ အတ္ထော။ အယဉှိ ပါရာဇိက-သဒ္ဒေါ သိက္ခာပဒါပတ္တိပုဂ္ဂလေသု ဝတ္တတိ။ တတ္ထ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အာနန္ဒ အနဝကာသော၊ ယံ တထာဂတော ဝဇ္ဇီနံ ¶ ဝါ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာနံ ဝါ ကာရဏာ သာဝကာနံ ပါရာဇိကံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ သမူဟနေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၃) ဧဝံ သိက္ခာပဒေ ဝတ္တမာနော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အာပတ္တိ တွံ ဘိက္ခု အာပန္နော ပါရာဇိက’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၇) အာပတ္တိယာ။ ‘‘န မယံ ပါရာဇိကာ၊ ယော အဝဟဋော၊ သော ပါရာဇိကော’’တိ (ပါရာ။ ၁၅၅) ဧဝံ ပုဂ္ဂလေ။ ‘‘ပါရာဇိကေန ဓမ္မေန အနုဒ္ဓံသေယျာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၃၈၄) ပန ဓမ္မေ ဝတ္တတီတိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ ပန ¶ တတ္ထ ဓမ္မောတိ ကတ္ထစိ အာပတ္တိ၊ ကတ္ထစိ သိက္ခာပဒမေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ သော ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗော။

တတ္ထ သိက္ခာပဒံ ယော တံ အတိက္ကမတိ တံ ပရာဇေတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပါရာဇိက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာပတ္တိ ပန ယော နံ အဇ္ဈာပဇ္ဇတိ တံ ပရာဇေတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပါရာဇိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပုဂ္ဂလော ယသ္မာ ပရာဇိတော ပရာဇယမာပန္နော၊ တသ္မာ ‘‘ပါရာဇိကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သိက္ခာပဒါပတ္တီသု ပါရာဇိက-သဒ္ဒေါ ပရာဇေတီတိ ‘‘ပါရာဇိကော’’တိ ကတ္တုသာဓနော၊ ပုဂ္ဂလေ ပန ပရာဇီယတီတိ ကမ္မသာဓနောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘နရော’’တိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဘိက္ခုယေဝ အဓိပ္ပေတော။ သာမညဇောတနာ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီတိ။

၁၂။ ယေဘုယျက္ခာယိတေတိ စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု ဧကကောဋ္ဌာသာဝသေသံ ကတွာ ခါဒိတေ။ ဥပဍ္ဎက္ခာယိတေတိ သမဘာဂါဝသေသံ ခါဒိတေ။ ထူလော အစ္စယော ထုလ္လစ္စယော၊ သောယေဝ အာပဇ္ဇီယတီတိ အာပတ္တီတိ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိ။ ပါစိတ္တိယာဒယော သန္ဓာယေတ္ထ ထုလ္လစ္စယဝေါဟာရော၊ န ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေသေတိ အဝသေသေ ဥပကစ္ဆကာဒီသု။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အဝသေသသရီရေ ဥပကစ္ဆကာဒီသု ဒုက္ကဋ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၉-၆၀)။ ဒုဋ္ဌု ကတန္တိ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုက္ကဋ-သဒ္ဒေါ နိယတနပုံသကတ္တာ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿာပိ အာပတ္တိ-သဒ္ဒဿ သလိင်္ဂေန ဝိသေသနံ ဟောတိ။

၁၃။ နိမိတ္တမတ္တံ သေသေတွာ ခါယိတေပီတိ ဧတ္ထ တိဏ္ဏမညတရံ နိမိတ္တံ သေသေတွာ သကလသရီရေ ခါဒိတေပိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ၊ ပဂေဝ ဣတရေတိ ဒီပေတိ။ တသ္မိံ နိမိတ္တေ အက္ခာယိတေ ဝါ ယေဘုယျက္ခာယိတေ ဝါတိ ဒွိဓာ ဝုတ္တေသု တီသု နိမိတ္တေသု အညတရသ္မိံ နိမိတ္တေ မေထုနံ သေဝတောပိ ပရာဇယော ပါရာဇိကာပတ္တိ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော ¶ ။ သေဝတောပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ အပေက္ခာယံ။ တသ္မာ န ကေဝလံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနမေဝါတိ အပေက္ခတိ။ သန္ထတာဒယော ဝိကပ္ပာ ယထာဝုတ္တနယေန ဧတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗာ။

၁၄။ ‘‘ဥဒ္ဓုမာတာဒိသမ္ပတ္တေ’’တိ ¶ ဧတ္ထ ‘‘ယဒါ ပန သရီရံ ဥဒ္ဓုမာတကံ ဟောတိ ကုထိတံ နီလမက္ခိကာသမာကိဏ္ဏံ ကိမိကုလသမာကုလံ နဝဟိ ဝဏမုခေဟိ ပဂ္ဃရိတပုဗ္ဗကုဏပဘာဝေန ဥပဂန္တုမ္ပိ အသက္ကုဏေယျံ၊ တဒါ ပါရာဇိကဝတ္ထုဉ္စ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထုဉ္စ ဇဟတိ၊ တာဒိသေ သရီရေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥပက္ကမတော ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၉-၆၀) အဋ္ဌကထာဝစနတော သဗ္ဗတ္ထာပိ စာတိ အက္ခာယိတာဒိသဗ္ဗဝိကပ္ပောပဂတာနိ ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋက္ခေတ္တာနိ ဂဟိတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထာပိ ဝီတိက္ကမော အနာပတ္တိ န ဟောတီတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ ‘‘ခါယိတက္ခာယိတ’’န္တိအာဒီသု ခါယိတက္ခာယိတဉ္စ နာမေတံ သဗ္ဗံ မတသရီရကေယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ န ဇီဝမာနေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၁၅။ ဇီဝမာနေ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဆိန္ဒိတွာ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝဏသင်္ခေပတောတိ ဝဏသင်္ဂဟတော။ တသ္မိန္တိ ယတ္ထ ဌိတံ နိမိတ္တံ ဥပ္ပာဋိတံ၊ တသ္မိံ ပဒေသေ။ ဧတ္ထ ဒုတိယော ပန-သဒ္ဒေါ ဣဓ အဒဿိတံ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေန ဝိညာယမာနံ အတ္ထဝိသေသံ ဇောတေတိ။ အဋ္ဌကထာယဟိ ‘‘ယဒိပိ နိမိတ္တံ သဗ္ဗသော ခါယိတံ၊ ဆဝိစမ္မမ္ပိ နတ္ထိ၊ နိမိတ္တသဏ္ဌာနံ ပညာယတိ၊ ပဝေသနံ ဇာယတိ၊ ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ ဧဝံ အဇီဝမာနေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယာနုသာရေန ဇီဝမာနေပိ ဆဝိစမ္မမတ္တံ စေ သဗ္ဗသော ဥပ္ပာဋိတံ၊ နိမိတ္တသဏ္ဌာနံ ပညာယတိ၊ ပဝေသနက္ခမံ ဟောတိ၊ တတ္ထ သေဝန္တဿ ပါရာဇိကမေဝါတိ ဝိညာယမာနမတ္ထံ ဇောတေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၆။ တတော ¶ နိမိတ္တတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပတိတာယာတိ ပတိတာယံ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ နိမိတ္တတောတိ နိမိတ္တပ္ပဒေသတော ပတိတာယံ မံသပေသိယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ တစ္ဆေတွာ ဝါ ပတိတာယံ တဿံ နိမိတ္တမံသပေသိယန္တိ အတ္ထော။ မေထုနရာဂေန ဥပက္ကမန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဝိနိဒ္ဒိသေတိ ယောဇနာ။

၁၇။ ‘‘နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏေပီ’’တိအာဒိဂါထာယ ‘‘ဆိန္ဒိတွာ’’တိအာဒိကာ အဋ္ဌကထာ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ သတီတိ ဧတ္ထ ‘‘အဝသိဋ္ဌေ’’တိ ပါဌသေသော။ ဇီဝမာနေတိ ဧတ္ထ ‘‘သရီရေ’’တိ ပါဌသေသော။ ဇီဝမာနသရီရေ ပန ဆိန္ဒိတွာ တစ္ဆေတွာ နိမိတ္တေ ဥပ္ပာဋိတေ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏေပိ မံသေ၊ နှာရုမှိ ဝါ အဝသိဋ္ဌေ သတိ မေထုနံ ပဋိသေဝန္တော ပရာဇိတောတိ ယောဇနာ။

၁၈။ ‘‘ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒက္ခီ’’တိ ဂါထာယ ‘‘ဇီဝမာနေ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ ‘‘သရီရေ’’တိ ¶ ပါဌသေသော။ ‘‘အဿဂေါမဟိသာဒီန’’န္တိအာဒိနာ အဿာဒီနံ ဝက္ခမာနတ္တာ ပါရိသေသတော ‘‘မနုဿာန’’န္တိ လဗ္ဘတိ။ မနုဿာနံ ဇီဝမာနသရီရေ ကဏ္ဏ…ပေ… ဝဏေသု ဝါတိ ယောဇနာ။ ဝတ္ထိကောသေတိ မုတ္တပထဗ္ဘန္တရေ။ ဝဏေသု ဝါတိ သတ္ထကာဒီဟိ ကတဝဏေသု။ အင်္ဂဇာတန္တိ တိလမတ္တမ္ပိ အင်္ဂဇာတေကဒေသံ။ ရာဂါတိ မေထုနရာဂေန။

၁၉။ အဝသေသသရီရသ္မိန္တိ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒါဒိယထာဝုတ္တသရီရာဝယဝဝဇ္ဇိတသရီရပ္ပဒေသေ။ တေနာဟ ‘‘ဥပကစ္ဆူရုကာဒိသူ’’တိ ဥပကစ္ဆံ နာမ ဗာဟုမူလန္တရံ။ ဦရုကာဒိသူတိ ဦရုဝေမဇ္ဈာဒီသု။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာဝသေသံ သရီရပ္ပဒေသံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘အင်္ဂဇာတ’’န္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပဝေသေတွာ’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ၊ အင်္ဂဇာတံ တိလဗီဇမတ္တံ ပဝေသေတွာတိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝသာ မေထုနရာဂဿ သေဝမာနဿာတိ မေထုနရာဂေန ဝီတိက္ကမန္တဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘သန္ထတေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဧတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗော။

၂၀။ အဿဂေါမဟိသာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂေါကဏ္ဏဂဝဇာဒယော သင်္ဂဟိတာ။ အဿာဒယော ပါကဋာယေဝ။ ‘‘မတာန’’န္တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘ဇီဝမာနာန’’န္တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ သေဝန္တိ ‘‘ဝသာ မေထုနရာဂဿာ’’တိ အနုဝတ္တမာနတ္တာ မေထုနရာဂဝသေန တိလဗီဇမတ္တမ္ပိ အင်္ဂဇာတပ္ပဒေသံ ပဝေသေန္တော ထုလ္လစ္စယံ ဖုသေတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဩဋ္ဌဂဒြဘဒန္တီနံ၊ အဿဂေါမဟိသာဒိန’’န္တိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ အဋ္ဌကထာဝသာနေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေန ပကာရတ္ထဝါစိနာ အာဒိ-သဒ္ဒေန ထုလ္လစ္စယဝီတိက္ကမာရဟနာသာဝတ္ထိကောသဝန္တော အဝုတ္တာ သဗ္ဗေပိ သတ္တာ ဂယှန္တိ။ ‘‘အဿဂေါမဟိသာဒီန’’န္တိ ပဌမပါဒါဝသာနေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေန အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩဋ္ဌဂဒြဘဒန္တီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဟောတီတိ တေသံ ပုနဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာတိ။

၂၁။ တထာ သေဝမာနဿ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗတိရစ္ဆာနန္တိ တိရိယံ အဉ္စန္တိ ဝဍ္ဎန္တီတိ တိရစ္ဆာ၊ သဗ္ဗေ စ တေ တိရစ္ဆာစာတိ သဗ္ဗတိရစ္ဆာ၊ တေသံ သဗ္ဗတိရစ္ဆာနံ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဝသာ မေထုနရာဂဿာ’’တိအာဒီနံ ပရာမဋ္ဌတ္တာ သဗ္ဗတိရစ္ဆာနာနံ အက္ခိအာဒီသု တိလဗီဇမတ္တမ္ပိ အင်္ဂဇာတပ္ပဒေသံ မေထုနရာဂေန ပဝေသေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထာပိ သန္ထတာဒိဝိကပ္ပေ နိဒ္ဒေါသဘာဝေါ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ တမ္ပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၂၂။ ဧဝံ တိရစ္ဆာနာနံ ဇီဝမာနကသရီရေ လဗ္ဘမာနာ အာပတ္တိယော ဒဿေတွာ တေသံယေဝ မတသရီရေပိ ¶ သမ္ဘဝနကအာပတ္တိယော ဒဿေတုမာဟ ‘‘တေသ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘တေသ’’န္တိ ¶ ဣမိနာ မနုဿတိရစ္ဆာနဂတာနံ ဂဟဏန္တိ ဝဒန္တိ။ မနုဿာနံ မတာမတသရီရေ ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋက္ခေတ္တေသု တိဿန္နံ အာပတ္တီနံ ဒဿိတတ္တာ၊ ပုန ဂဟဏေ ပယောဇနာဘာဝါ တေ ဝဇ္ဇေတွာ အနုဝတ္တမာနသဗ္ဗတိရစ္ဆာနန္တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ တေသံ သဗ္ဗတိရစ္ဆာနဂတာနန္တိ အတ္ထော။ အလ္လသရီရေသူတိ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဘာဝမသမ္ပတ္တေသု အလ္လမတသရီရေသု တိဝိဓေ ခေတ္တသ္မိံ အသန္ထတေ၊ သန္ထတေ ဝါ သတိ မေထုနရာဂဿ ဝသာ သေဝတော တိဝိဓာပိ အာပတ္တိ သိယာတိ အနုဝတ္တမာနပဒေဟိ သဟ ယောဇနာ။

တိဝိဓေ ခေတ္တသ္မိန္တိ မတမနုဿသရီရေ ဝုတ္တနယေန အက္ခာယိတယေဘုယျက္ခာယိတဘေဒေ မဂ္ဂတ္တယသင်္ခါတေ ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ စ ယေဘုယျက္ခာယိတဥပဍ္ဎက္ခာယိတဘေဒေ တသ္မိံယေဝ မဂ္ဂတ္တယသင်္ခါတေ စ၊ အက္ခာယိတယေဘုယျက္ခာယိတဘေဒေ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒက္ခိနာသာဝတ္ထိကောသဝဏသင်္ခါတေ စ ထုလ္လစ္စယက္ခေတ္တေ ဥပဍ္ဎက္ခာယိတယေဘုယျက္ခာယိတဘေဒေ တသ္မိံယေဝ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒက္ခိနာသာဝတ္ထိကောသဝဏသင်္ခါတေ စ၊ အက္ခာယိတယေဘုယျက္ခာယိတဥပဍ္ဎက္ခာယိတ ယေဘုယျက္ခာယိတဘေဒေ အဝသေသသရီရသင်္ခါတေ ဒုက္ကဋက္ခေတ္တေ စာတိ တိဝိဓေပိ ခေတ္တေ။ သတီတိ ဝိဇ္ဇမာနေ။ သန္ထတေ ဝါ အသန္ထတေ ဝါ မေထုနရာဂဿ ဝသာ သေဝတော ယထာရဟံ ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋသင်္ခါတာ တိဝိဓာ အာပတ္တိ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။

ဧတေသမေဝ စ ဥဒ္ဓုမာတာဒိဘာဝံ သမ္ပတ္တေ သရီရေ သန္ထတာဒိဝုတ္တဝိကပ္ပယုတ္တေသု တီသု မဂ္ဂေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ မေထုနရာဂေန သေဝတော အာပဇ္ဇိတဗ္ဗဒုက္ကဋဉ္စ ဥဒ္ဓုမာတာဒိသမ္ပတ္တေ သဗ္ဗတ္ထာပိ စ ဒုက္ကဋန္တိ မနုဿသရီရေ ဝုတ္တနယေန ဝိညာတုံ သက္ကာတိ ဣမသ္မိံ တိရစ္ဆာနဂတသရီရေ ဝိသေသမတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘တေသံ အလ္လသရီရေသူ’’တိအာဒီနံ ဝုတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋံ ပုဗ္ဗေ ¶ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကုထိတကုဏပေ ပန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။

၂၃။ ဗဟိ ဆုပန္တဿာတိ ယောဇနာ။ နိမိတ္တံ မုတ္တကရဏံ။ ‘‘ဣတ္ထိယာ’’တိ သာမညေန ဝုတ္တေပိ စတုတ္ထဂါထာယ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ပါရိသေသတော ဣမိနာ မနုဿာမနုဿိတ္ထီနမေဝ ဂဟဏံ၊ ဣမိနာ အမနုဿိတ္ထိယာပိ ဂဟဏဿ။ ဣမိဿာနန္တရဂါထာယ ဣတော ‘‘ဣတ္ထိယာ’’တိ အနုဝတ္တိတေ တတြာပိ အမနုဿိတ္ထိယာပိ ဂဟဏံ သိယာတိ တမ္ပိ ဝဇ္ဇေတွာ ကာယသံသဂ္ဂသင်္ဃာဒိသေသဿ ဝတ္ထုဘူတံ မနုဿိတ္ထိမေဝ ဒဿေတုံ တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘ဣတ္ထိယာ’’တိအဓိကဝစနမေဝ ဉာပကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

မဟာအဋ္ဌကထာယံ ¶ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၉-၆၀) ‘‘ဣတ္ထိနိမိတ္တံ မေထုနရာဂေန မုခေန ဆုပတိ၊ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ သာမညေန ဝုတ္တတ္တာ စ ဓမ္မက္ခန္ဓကေ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ ရတ္တစိတ္တေန အင်္ဂဇာတံ ဆုပိတဗ္ဗံ၊ ယော ဆုပေယျ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၂) သာမညဝစနတော စ ဥဒ္ဓုမာတာဒိဘာဝမသမ္ပတ္တာယ အလ္လမတမနုဿိတ္ထိယာ စ အက္ခာယိတေ ဝါ ယေဘုယျက္ခာယိတေ ဝါ နိမိတ္တေ သတိ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘာဝတော တတ္ထာပိ ဗဟိ ဆုပန္တဿ ထုလ္လစ္စယန္တိ အယမတ္ထောပိ မတာမတဝိသေသံ အကတွာ ‘‘ဣတ္ထိယာ’’တိ ဣမိနာဝ သာမညဝစနေန ဂဟေတဗ္ဗော။

၂၄။ နိမိတ္တေနာတိ အတ္တနော အင်္ဂဇာတေန။ မုခေနာတိ ပကတိမုခေန။ နိမိတ္တံ ဣတ္ထိယာတိ ဇီဝမာနကမနုဿိတ္ထိယာ အင်္ဂဇာတံ။ ယသ္မာ ပန ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒဝိနီတဝတ္ထူသု မတိတ္ထိဝတ္ထုမှိ မတိတ္ထိယာ သရီရေ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ယော ဆုပတိ၊ တဿ ‘‘အနာပတ္တိ ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသဿ၊ အာပတ္တိ ¶ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၁) ဝုတ္တတ္တာ မတမနုဿိတ္ထီ န ဂဟေတဗ္ဗာ။ တထေဝ ယက္ခိဝတ္ထုမှိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ယက္ခိနိယာ သရီရံ ယေန ဖုဋ္ဌံ၊ တဿ ‘‘အနာပတ္တိ ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသဿ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ ဣဓေဝ ဥပရိ ဒုတိယသင်္ဃာဒိသေသေ ‘‘ပဏ္ဍကေ ယက္ခိပေတီသု၊ တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာ’’တိ (ဝိ။ ဝိ။ ၃၄၁) ဝက္ခမာနတ္တာ စ အမနုဿိတ္ထီပိ န ဂဟေတဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဇီဝမာနကမနုဿိတ္ထိယာ အင်္ဂဇာတ’’န္တိ။ အန္တော ပဝေသေတုကာမတာယ သတိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂါသမ္ဘဝတော ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနာ’’တိ ဣမိနာ စ ဗဟိ ဆုပိတုကာမတာ ဝိညာယတီတိ ‘‘ဗဟီ’’တိ အနုဝတ္တနံ ဝိနာပိ တဒတ္ထော လဗ္ဘတိ။ ဂရုကန္တိ သင်္ဃာဒိသေသော။

၂၅။ တထေဝ ဗဟိ ဆုပန္တဿာတိ ယောဇနာ၊ အန္တော အပ္ပဝေသေတွာ ဗဟိယေဝ ဆုပန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥဘယရာဂေနာတိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန၊ မေထုနရာဂေန ဝါ။ ပုရိသဿာပီတိ ဇီဝမာနကပုရိသဿပိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ န ကေဝလံ ဝုတ္တနယေန ဣတ္ထိယာ နိမိတ္တံ ဖုသန္တဿေဝ အာပတ္တိ၊ အထ ခေါ ပုရိသဿာပီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိ မုတ္တကရဏမေဝ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဇီဝမာနကပုရိသဿာ’’တိ အယံ ဝိသေသော ကုတော လဗ္ဘတီတိ စေ? ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဝါ မေထုနရာဂေန ဝါ ဇီဝမာနကပုရိသဿ ဝတ္ထိကောသံ အပ္ပဝေသေန္တော နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ ဆုပတိ၊ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣတော အဋ္ဌကထာဝစနတော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၉-၆၀) လဗ္ဘတိ။

၂၆။ အစိရဝတိတရန္တာနံ ဂုန္နံ ပိဋ္ဌိံ အဘိရုဟန္တာ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ မေထုနရာဂေန အင်္ဂဇာတေန ¶ အင်္ဂဇာတံ ဆုပိံသူတိ ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုမှိ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ ရတ္တစိတ္တေန အင်္ဂဇာတံ ဆုပိတဗ္ဗံ၊ ယော ဆုပေယျ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၂) အာဂတနယံ ဒဿေတုမာဟ ¶ ‘‘နိမိတ္တေနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘တထာ’’တိ ဣမဿာနုဝတ္တနတော ‘‘ဗဟီ’’တိ လဗ္ဘတိ။ အတ္တနော နိမိတ္တေန တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ နိမိတ္တံ မေထုနရာဂတော ဗဟိ ဆုပန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၂၇။ ‘‘မေထုနရာဂတော’’တိ ဣမိနာ ဗျဝစ္ဆိန္နမတ္ထံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနာ’’တိဝစနသာမတ္ထိယာ ဗဟိ ဆုပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိမိတ္တဿာတိ ပဿာဝမဂ္ဂဿ။ ဆုပနေတိ ဖုသနေ။

၂၈။ တမာဝဋ္ဋကတေတိ ဧတ္ထ ‘‘တံ အာဝဋ္ဋကတေ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ အာဝဋ္ဋကတေတိ ဝိဝဋေ။ ‘‘မုခေ’’တိ သမ္ဗန္ဓိသဒ္ဒတ္တာ၊ အညဿ သမ္ဗန္ဓိနော စ အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ သုတာနုလောမိကာနံ သုတသမ္ဗန္ဓဿေဝ ဗလဝတ္တာ စ ပုရိမာနန္တရဂါထာယ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ မုခေ’’တိ ကိဉ္စာပိ သုတဿေဝ သမ္ဗန္ဓော ဝိညာယတိ၊ တထာပိ ဣမာယ ဂါထာယ ဝိနီတဝတ္ထုမှိ (ပါရာ။ ၇၃) ‘‘အညတရော ဘိက္ခု သိဝထိကံ ဂန္တွာ ဆိန္နသီသံ ပဿိတွာ ဝဋ္ဋကတေ မုခေ အစ္ဆုပန္တံ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေသီ’’တိ ဒဿိတဆိန္နသီသဝတ္ထုဿ သင်္ဂဟိတတ္တာ မနုဿမုခမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ သိယာ။ တိရစ္ဆာနဂတာနံ၊ ပန အမနုဿာနဉ္စ မုခေ တထာ ပဝေသော နိဒ္ဒေါသောတိ ဝတ္တုမသက္ကုဏေယျတ္တာ တတ္ထာပိ ဣဒမေဝ ဥပလက္ခဏန္တိ ပါရာဇိကပ္ပဟောနကာနံ သဗ္ဗေသံ မုခေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံ အင်္ဂဇာတံ။ တတ္ထ အာဝဋ္ဋကတေ ပါရာဇိကပ္ပဟောနကာနံ မုခေ အာကာသဂတံ ကတွာ ကတ္ထစိ အဖုသာပေတွာ နီဟရန္တဿ ဥက္ခိပန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ အထ ဝါ တိရစ္ဆာနာနံ အာဝဋ္ဋကတေ မုခေတိ ယောဇေတွာ တဒညသင်္ဂဟော ဥပလက္ခဏဝသေန ကာတဗ္ဗော။

၂၉။ တထာတိ ¶ ‘‘အာကာသဂတံ ကတွာ’’တိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရံ ပရာမသတိ။ စတူဟိ ပဿေဟီတိ သဟတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ‘‘ပဿေဟီ’’တိ သမ္ဗန္ဓိသဒ္ဒတ္တာ ‘‘နိမိတ္တဿာ’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ ‘‘ဣတ္ထိယာ’’တိ သာမညသဒ္ဒတ္တာ ‘‘သဗ္ဗဿာ’’တိ ပါဌသေသော။ ဇာတိဝါစကတ္တာ ဧကဝစနံ။ ‘‘စတူဟိ ပဿေဟိ၊ ဟေဋ္ဌိမတ္တလ’’န္တိ စ ဣမေသံ သမ္ဗန္ဓိပဒဿ အနိဒ္ဒေသေပိ မေထုနပါရာဇိကာဓိကာရတ္တာ စ သန္ထတစတုက္ကဿ အဋ္ဌကထာဝသာနေ ဣမာယ ဂါထာယ သင်္ဂဟိတဿ ဣမဿ ဝိနိစ္ဆယဿ ပရိယောသာနေ ‘‘ယထာ စ ဣတ္ထိနိမိတ္တေ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ လက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၁-၆၂) နိမိတ္တဝိနိစ္ဆယဿာတိဒေသဿ ¶ ကတတ္တာ စ သာမတ္ထိယေန ‘‘နိမိတ္တဿာ’’တိ လဗ္ဘတိ။ ဣဒမေဝ ‘‘ပဝေသေတွာ’’တိ ဧတဿ အာဓာရဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘အင်္ဂဇာတ’’န္တိ အနုဝတ္တတိ။

ဧဝံ ဝါကျံ ပူရေတွာ ‘‘ယထာ အာဝဋ္ဋကတေ မုခေ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေတွာ တမာကာသဂတံ ကတွာ နီဟရန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ တထာ သဗ္ဗဿာ ဣတ္ထိယာ နိမိတ္တေ ပဿာဝမဂ္ဂသင်္ခါတေ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေတွာ တဿ စတူဟိ ပဿေဟိ သဟ ဟေဋ္ဌိမတ္တလံ စတ္တာရော ပဿေ၊ ဟေဋ္ဌိမတ္တလဉ္စ အစ္ဆုပန္တံ အာကာသဂတံ ကတွာ နီဟရန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။

၃၀။ ဥပ္ပာဋိတောဋ္ဌမံသေသူတိ ဥပ္ပာဋိတံ ဩဋ္ဌမံသံ ယေသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ တေသု ဒန္တေသု။ ဗဟိနိက္ခန္တကေသု ဝါတိ ပကတိယာ ဩဋ္ဌမံသတော ဗဟိ နိက္ခမိတွာ ဌိတေသု ဝါ ဒန္တေသု။ ဝါယမန္တဿာတိ အင်္ဂဇာတေန ဆုပန္တဿ။

၃၁။ အဋ္ဌိသင်္ဃဋ္ဋနံ ကတွာတိ နိမိတ္တမံသသန္နိဿယာနိ အဋ္ဌီနိ သင်္ဃဋ္ဋေတွာ။ မဂ္ဂေတိ အဋ္ဌိသင်္ဃာတမယေ မဂ္ဂေ။ ဒုဝိဓရာဂတောတိ ¶ မေထုနရာဂေန ဝါ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဝါ။ ဝါယမန္တဿာတိ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေတွာ စာရေန္တဿ။

၃၂။ အာလိင်္ဂန္တဿာတိ ပရိဿဇန္တဿ။ ဟတ္ထဂါဟာဒီသု ဟတ္ထော နာမ ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဂ္ဂနခါ။ ဟတ္ထဿ၊ တပ္ပဋိဗန္ဓဿ စ ဂဟဏံ ဟတ္ထဂ္ဂါဟော။ အဝသေသသရီရဿ၊ တပ္ပဋိဗန္ဓဿ စ ပရာမသနံ ပရာမာသော။ နိဿန္ဒေဟေ ပန ‘‘မာတုဂါမဿ သရီရဿ ဝါ တပ္ပဋိဗန္ဓဿ ဝါ ဟတ္ထေန ဂဟဏံ ဟတ္ထဂ္ဂါဟော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တနယဿေဝ အဋ္ဌကထာသု အာဂတတ္တာ သောယေဝ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗော။ ပရာမသေပိ ‘‘ဟတ္ထေန သရီရဿ၊ တပ္ပဋိဗန္ဓဿ စ ပရာမသန’’န္တိ ယံ တတ္ထ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ။ အဝသေသသရီရာဝယဝေနာပိ ပရာမသတော ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတီတိ။ စုမ္ဗနာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေဏိဂ္ဂါဟာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘အယံ နယော’’တိ ဧတေန ‘‘ဣတ္ထိယာ မေထုနရာဂေန ဟတ္ထဂ္ဂါဟာဒီသု ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။

၃၃။ မနုဿာမနုဿေဟိ အညေသု တိရစ္ဆာနဂတေသု ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန မေထုနဓမ္မပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတေ ¶ သတ္တေ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အပဒေ’’တိအာဒိ။ ‘‘အပဒေ၊ ဒွိပဒေ၊ စတုပ္ပဒေ’’တိ ဣမေဟိ ဝိသေသနေဟိ ဝိသေသိတဗ္ဗံ ‘‘သတ္တနိကာယေ’’တိ ဣဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အပဒေ သတ္တနိကာယေ။ အဟယောတိ ထလစရေသု ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော ဟတ္ထိဂိလနကေ အဇဂရေ ဥပါဒါယ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန နာဂါ စ။ မစ္ဆာတိ ဇလဇေသု ဥပရိမကောဋိယာ ပဉ္စသတယောဇနိကာနိ တိမိရပိင်္ဂလာဒိမစ္ဆေ ဥပါဒါယ ဟေဋ္ဌိမန္တတော ပါဌီနပါဝုသာဒယော မစ္ဆာ စ။ ဒွိပဒေ သတ္တနိကာယေ။ ကပေါတာတိ ဥပရိမကောဋိယာ ဂရုဠေ ဥပါဒါယ ဟေဋ္ဌိမန္တတော ကပေါတာကပေါတပက္ခီ စ။ ပါရာဝတာတိ ကေစိ။ စတုပ္ပဒေ သတ္တနိကာယေ။ ဂေါဓာတိ ဥပရိမကောဋိယာ ဟတ္ထိံ ¶ ဥပါဒါယ ဟေဋ္ဌိမန္တတော ဂေါဓာ စာတိ ဣမေ သတ္တာ။ ဟေဋ္ဌာတိ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒတော။ ပါရာဇိကဿဝတ္ထူတိ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကဿ ဝတ္ထူနီတိ ပါဌသေသော။

၃၄။ သေဝေတုကာမတာ မေထုနသေဝါယ တဏှာ၊ တာယ မေထုနရာဂသင်္ခါတာယ သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ သေဝေတုကာမတာစိတ္တံ။ မဂ္ဂေတိ ဝစ္စမဂ္ဂါဒီနံ အညတရေ မဂ္ဂေ။ မဂ္ဂဿ အတ္တနော မုတ္တကရဏဿ ပဝေသနံ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ၊ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလဿ ဝါ အန္တေ ဝိနာသေ ဘဝေါတိ အန္တိမော၊ ပါရာဇိကာပန္နော ပုဂ္ဂလော၊ တဿ ဝတ္ထု အန္တိမဘာဝဿ ကာရဏတ္တာ ပါရာဇိကာပတ္တိ အန္တိမဝတ္ထူတိ ဝုစ္စတိ၊ တဒေဝ ပဌမံ စတုန္နံ ပါရာဇိကာနံ အာဒိမှိ ဒေသိတတ္တာ ပဌမန္တိမဝတ္ထု၊ တဿ ပဌမန္တိမဝတ္ထုနော၊ ပဌမပါရာဇိကဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၅။ သာမန္တာ အာပတ္တိသမီပေ ဘဝံ သာမန္တံ၊ ပါရာဇိကာပတ္တိယာ သမီပေ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဘဝန္တိ အတ္ထော။ သေသာနံ ပန တိဏ္ဏမ္ပီတိ အဝသေသာနံ အဒိန္နာဒါနာဒီနံ တိဏ္ဏံ ပါရာဇိကဓမ္မာနံ။ ထုလ္လစ္စယံ သာမန္တမိတိ ဥဒီရိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထမုဒီရိတံ? ‘‘ဖန္ဒာပေတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၉၄) ဒုတိယေ၊ ‘‘မနုဿံ ဥဒ္ဒိဿ ဩပါတံ ခဏတိ၊ ပတိတွာ ဒုက္ခဝေဒနံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ၊ တတိယေ၊ ‘‘ပဋိဝိဇာနန္တဿ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ၊ အပ္ပဋိဝိဇာနန္တဿ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၁၅) စတုတ္ထေ သမုဒီရိတံ။

ဧတ္ထ စ စတုတ္ထပါရာဇိကဿ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိယာ သာမန္တာပတ္တိဘာဝေါ ယဿ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ သမုလ္လပတိ၊ သော ယာဝ န ပဋိဝိဇာနာတိ၊ တာဝ သမုလ္လပနပစ္စယာ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိသမ္ဘာဝေ၊ သမုလ္လပိတေ တသ္မိံ သမုလ္လပိတမတ္ထေ ပဋိဝိဇာနန္တေ ပါရာဇိကာပတ္တိသမ္ဘာဝေ စ ယုဇ္ဇတိ။ သော ¶ စ ‘‘အပ္ပဋိဝိဇာနန္တဿ ဝုတ္တေ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ ဣမိနာဝ သင်္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၃၆။ အဇာနန္တဿ ¶ ဝါတူပတ္ထဒ္ဓံ အင်္ဂဇာတံ ဒိသွာ အတ္တနော ရုစိယာ ဝီတိက္ကမံ ကတွာ မာတုဂါမေသု ဂစ္ဆန္တေသု အဇာနမာနဿ၊ မဟာဝနေ ဒိဝါ နိဒ္ဒုပဂတဘိက္ခုနော ဝိယ ပရေဟိ ကိရိယမာနံ အဇာနန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထေဝါတိ ဣမိနာ ‘‘အနာပတ္တီတိ ဉာတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒမာကဍ္ဎတိ။ အဿာဒိယန္တဿာတိ ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကေသု အဘိဘဝိတွာ ဝီတိက္ကမံ ကရောန္တေသု စ ကာရာပေန္တေသု စ၊ သပ္ပမုခံ ပဝိဋ္ဌကာလေ ဝိယ ဥတ္တသိတွာ အနဓိဝါသေန္တဿ စ၊ မဟာဝနေ ဒိဝါဝိဟာရောပဂတဘိက္ခုနော ဝိယ ပရောပက္ကမံ ဉတွာပိ ကာယေ အာဒိတ္တအဂ္ဂိနာ ဝိယ ဥတ္တသိတွာ အနဓိဝါသေန္တဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဇာနန္တဿာ’’တိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဗုဒ္ဓသာသနေ ခီရသာဂရသလိလနိမ္မလေ သဗ္ဗပဌမံ ပါတုဘူတတ္တာ အာဒိ စ တံ ဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ကမ္မဉ္စာတိ အာဒိကမ္မံ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ အာဒိကမ္မီ၊ ဧတ္ထ သုဒိန္နော ဘိက္ခု၊ တဿ အာဒိကမ္မိနောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဥပရိပိ ဣမေသံ ပဒါနံ အာဂတာဂတဋ္ဌာနေ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဓ စ ဥပရိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒေသု စ နိဒါနာဒိဝသေန သတ္တရသဝိဓော သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယော ပကိဏ္ဏကေ သင်္ခေပတော၊ ဥတ္တရေ ဝိတ္ထာရတော စ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ တသ္မာ ဧတ္ထ န ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၃၇-၃၈။ ဝိနယေတိ ဝိနယပိဋကေ။ အနယူပရမေတိ နေတိ ပါပေတိ သီလသမ္ပဒံ သမာဓိသမ္ပဒံ ပညာသမ္ပဒဉ္စာတိ နယော၊ ကာယဝစီဒွါရေဟိ အဝီတိက္ကမသင်္ခါတော သံဝရော၊ တပ္ပဋိပက္ခော အသံဝရော အနယော နာမ၊ တဿ ဥပရမော နိဝတ္တိ ဧတ္ထာတိ အနယူပရမော၊ ဝိနယော၊ တတ္ထ အနယူပရမေ ဝိနယေ။

တတော ¶ ဧဝ ပရမေ ဥက္ကဋ္ဌေ။ အနယဿ ဝါ ဥပရမေ နိဝတ္တနေ ပရမေ ဥက္ကဋ္ဌေတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပရာ ဥတ္တမာ မာ သာသနသိရီ ဧတ္ထာတိ ပရမော၊ ဝိနယောတိ ဧဝမ္ပိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဝိနယော နာမ သာသနဿ အာယူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမသင်္ဂီတိကထာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမသင်္ဂီတိကထာ၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၅။မဟာသင်္ဂီတိကထာ၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၅၁) ဝစနတော ဥတ္တမသာသနသမ္ပတ္တိယုတ္တေတိ အတ္ထော။

သုဇနဿာတိ သောဘဏော ဇနော သုဇနော၊ သိက္ခာကာမော အဓိသီလသိက္ခာယ သောဘမာနော ပိယသီလော ကုလပုတ္တော၊ တဿ နယနေ နယနူပမေ ဝိနယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနယူပရမတ္တာ၊ ပရမတ္တာ စ သုဇနဿ ကုလပုတ္တဿ နယနေ နယနူပမေ။ သုခါနယနေတိ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒံ သုခံ အာနေတီတိ သုခါနယနံ၊ တသ္မိံ။ ဣဒဉ္စ ‘‘နယနေ’’တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ။

ဧတံ ¶ ဝိသေသနံ ကိမတ္ထန္တိ စေ? ဥပမာဘာဝေန ဂဟိတပကတိနယနတော ဣဓ သမ္ဘဝန္တံ ဝိသေသံ ဒဿေတုန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကတရော သော ဝိသေသောတိ စေ? ပကတိနယနံ ရာဂဒေါသာဒိကိလေသူပနိဿယော ဟုတွာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဒုက္ခဿ စ ပစ္စယော ဟောတိ။ ဣဒံ ပန ဝိနယနယနံ ဣမဿ ကုလပုတ္တဿ ဧဝံ အဟုတွာ ဧကံသေန မောက္ခာဝဟနသုခဿေဝ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ။ ယထာ ဝိနယမဝိရာဓေတွာ ပဋိပဇ္ဇနေန သိဇ္ဈနကသီလသံဝရမူလကအဝိပ္ပဋိသာရာဒိအနုပါဒိသေသပရိနိဗ္ဗာနာဝသာ- နဖလသမ္ပတ္တိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကလောကိယလောကုတ္တရသုခါဝဟနေ ဝိနယေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ပဓာနရတောတိ ဧတ္ထ ‘‘အပီ’’တိ ပါဌသေသော။ ပဓာနေ ဝိနယာဘိယောဂေ ရတောပိ၊ ဝိနယေ အဇ္ဈာယနသဝနစိန္တနာဒိဝသေန ဝါယမန္တောပီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ‘‘ဝိရာဂေါ သေဋ္ဌော ဓမ္မာန’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၃၊ နေတ္တိ။ ၁၇၀၊ ကထာ။ ၈၇၂) ဝစနတော ပဓာနံ နိဗ္ဗာနံ၊ တသ္မိံ ရတောတိ အတ္ထော ¶ ။ သာရမတေတိ ‘‘သာရ’’န္တိ အဓိမတေ။ အထ ဝါ သာရံ အဖေဂ္ဂုမတံ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ အာစရိယမတံ ဧတ္ထာတိ ‘‘သာရမတော’’တိ ဝိနယဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော၊ တသ္မိံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ။ ရတောတိ အစ္စန္တာဘိရတော။ ‘‘န ရတော’’တိ ဧတ္ထ န-ကာရံ ‘‘ရမတေ’’တိ ဩသာနပဒေန ယောဇေတွာ ယော ပန န ရမတေတိ သမ္ဗန္ဓော။

ထေရနဝမဇ္ဈိမဘိက္ခုဘိက္ခုနီနံ အန္တရေ ယော ပန ပုဂ္ဂလော နိစ္စပရိဝတ္တနသဝနာနုဿရဏစိန္တနဝသေန န ရမတေ န ကီဠတိ၊ သော ပုဂ္ဂလော ဝိနယေ ပဓာနရတောပိ ဝိနယပိဋကေ အဇ္ဈယနသဝနာဒိဝသေန ယုတ္တပယုတ္တောပိ ပဋု ဟောတိ ကိံ၊ န ဟောတေဝါတိ ဒဿေတိ။ ဝိနယပိဋကေ ပါဋဝမာကင်္ခန္တေဟိ ပဌမံ တာဝေတ္ထ သက္ကစ္စံ အဘိယောဂေါ ကာတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဣမမေဝတ္ထံ အာနိသံသပါရံပရိယပယောဇနေန သဟ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဣမ’’န္တိအာဒိ။ ဣမန္တိ ဝုစ္စမာနံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ၊ ‘‘အဝေဒီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ယော’’တိ ပါဌသေသော။ ယော ကုလပုတ္တော သတိသမ္ပဇညသဒ္ဓါသမ္ပန္နော ဣမံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ သမ္မာ အဝေဒိ အညာသိ။ ကိံ ဘူတန္တိ အာဟ ‘‘ဟိတဝိဘာဝန’’န္တိ။ လောကိယလောကုတ္တရသမ္ပတ္တိယာ မူလသာဓနတ္တာ သီလမိဓ ဟိတံ နာမ၊ တံ ဝိဘာဝေတိ ပကာသေတီတိ ဟိတဝိဘာဝနောတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ…ပေ… ဝိဇဋယေ ဇဋ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၁၉၂၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၉) ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗကိလေသဇဋာဝိဇဋနလောကုတ္တရဉာဏဿ ပဒဋ္ဌာနသောပစာရသာဘိညာရူပါရူပအဋ္ဌသမာဓီနံ ပဒဋ္ဌာနတာယ သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရဂုဏသမ္ပဒါနံ ¶ မူလဘူတေသု စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေသု ပဓာနံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ၊ တပ္ပကာသကတ္တာ အယံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယော ‘‘ဟိတဝိဘာဝနော’’တိ ဝုတ္တော။

ဘာဝနန္တိ ¶ ဘာဝီယတိ ပုနပ္ပုနံ စေတသိ နိဝေသီယတီတိ ဘာဝနော၊ ဘာဝနီယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟိတဝိဘာဝကတ္တာယေဝ ဟိတတ္ထီဟိ ပုနပ္ပုနံ စိတ္တေ ဝါသေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တံ ဧဝံဝိဓံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ။ သုရသမ္ဘဝန္တိ ရသီယတိ အဿာဒီယတီတိ ရသော၊ သဒ္ဒရသော အတ္ထရသော ကရုဏာဒိရသော ဝိမုတ္တိရသော စ၊ သောဘဏော ရသော ဧတဿာတိ သုရသော၊ ဝိနယဝိနိစ္ဆယော၊ တံ သုရသံ။ ဘဝံ ဘဝန္တံ၊ သန္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ သုရသံ သမာနံ၊ သုရသံ ဘူတန္တိ အတ္ထော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘သိလေသော ပသာဒေါ သမတာ မဓုရတာ သုခုမာလတာ အတ္ထဗျတ္တိ ဥဒါရတာ ဩဇော ကန္တိ သမာဓီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ ကဝိဇနေဟိ အဿာဒေတဗ္ဗသိလေသာဒိဒသဝိဓသဒ္ဒဇီဝိတဂုဏသင်္ခါတသဒ္ဒရသသမ္ပတ္တီဟိ စ သဘာဝါချာနံ ဥပမာ ရူပကံ ဒီပကံ အာဝုတ္တီတိ ဧဝမာဒိက္ကမနိဒ္ဒိဋ္ဌပဉ္စတိံသအတ္ထာလင်္ကာရေသု အနုရူပသဘာဝါချာနာဒိပ္ပဓာနအတ္ထာလင်္ကာရသင်္ခါတအတ္ထရသသမ္ပတ္တီဟိ စ ယထာသမ္ဘဝံ ပကာသိတဗ္ဗကရုဏာရသအဗ္ဘုတရသသန္တရသာဒီဟိ စ ယုတ္တတ္တာ သုရသံ ဣမံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အထ ဝါ ဣမိနာ ပကရဏေန ပဓာနတော ဝိဓီယမာနပါတိမောက္ခသံဝရသီလဿ ဧကန္တေန သမာဓိသံဝတ္တနိကတ္တာ သမာဓိဿ စ ပညာယ ပဒဋ္ဌာနတ္တာ ပညာယ စ နိဗ္ဗာနပါပနတော မူလကာရဏံ ဟုတွာ ကမေန နိဗ္ဗာနာမတဖလရသသမ္ပဒါယကံ ဣမံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ ပရမဿာဒနီယရူပေန ဓိတိဝိမုတ္တိရသေန သုရသဘူတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမ္ဘဝန္တိ ဧတ္ထ သံ ဝုစ္စတိ သုခံ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ၊ တံ ဘဝတိ ဧတသ္မာတိ သမ္ဘဝေါ၊ ဝိနယဝိနိစ္ဆယော၊ တံ၊ ကာယစိတ္တသုခါနံ မူလကာရဏဘူတံ၊ ဝုတ္တနယေန သုရသတ္တာ စ ယထာဝုတ္တရသသမ္ပဒသာရမဟုဿဝေန သမ္ဘူတမာနသိကသုခဿ၊ တံသမုဋ္ဌာနရူပနိဿယကာယိကသုခဿ စ ပဘဝဘူတန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ ¶ ဣမဿ ဝိနယဝိနိစ္ဆယဿ သမ္မာ ဝိညာတဗ္ဗတာယ ကာရဏံ ဒဿိတံ ဟောတိ။

ဧဝံ နာနာဂုဏရတနာကရံ ဣမံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ သမ္ပဇာနန္တော သော ကုလပုတ္တော ကိံ ဟောတီတိ စေ? ပါလိနာ ဥပါလိနာ သမော ဘဝတိ။ ပါလိနာတိ သာသနံ ပါလေတီတိ ‘‘ပါလော’’တိ ဝိနယော ဝုစ္စတိ၊ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဝိနယော နာမ သာသနဿ အာယူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမသင်္ဂီတိကထာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမသင်္ဂီတိကထာ၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၅။မဟာသင်္ဂီတိကထာ၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၅၁) သော ¶ အဿ အတ္ထီတိ ပါလီ၊ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိပဋိဝေဓဝသေန တိဝိဓသာသနဿ ဇီဝိတဘူတဝိနယပညတ္တိသင်္ခါတသာသနဓရတ္တာ ‘‘ပါလီ’’တိ လဒ္ဓနာမေန ဥပါလိနာ၊ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ ဘိက္ခဝေ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝိနယဓရာနံ ယဒိဒံ ဥပါလီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၁၉၊ ၂၂၈) စတုပရိသမဇ္ဈေ နိသိန္နေန သဒ္ဓမ္မဝရစက္ကဝတ္တိနာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန မုခပဒုမံ ဝိကာသေတွာ ပကာသိတဧတဒဂ္ဂဋ္ဌာနေန ဝိသေသတော သာယနရက္ခနကဘာဝေန ပဋိလဒ္ဓပါလီတိနာမဓေယျေန ဥပါလိမဟာထေရေန သမော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ကသ္မိံ ဝိသယေ သမော ဘဝတီတိ စေ? သာသနေ။ သာသနေတိ ယထာဝုတ္တေ တိဝိဓေ သာသနေ၊ တတြာပိ ထာဝရဇင်္ဂမသကလဝတ္ထုဝိတ္ထာရာဓရမဏ္ဍလသဒိသေ ပဋိပတ္တိပဋိဝေဓဒွယဓာရေ ပရိယတ္တိသာသနေ၊ တတ္ထာပိ ဝိနယကထာဓိကာရတ္တာ လဗ္ဘမာနေ ဝိနယပိဋကသင်္ခါတပရိယတ္တိသာသနေကဒေသေ သမော ဘဝတီတိ အတ္ထော။

ကိံဘူတေ သာသနေ? မာရဗလိသာသနေ။ မာရဿ ဗလိ မာရဗလိ၊ မာရဂေါစရော၊ တဿ သာသနံ ဟိံသကံ မာရဗလိသာသနံ၊ တသ္မိံ။ ခန္ဓာဒီသု ပဉ္စသု မာရေသု ပဓာနဘူတကာမရာဂါဒိပဘဝကိလေသမာရဿ ဂေါစရဘာဝေန ဗလိသင်္ခါတဣတ္ထိသရီရာဒိနိဿယဖောဋ္ဌဗ္ဗာဒိဝိသယဿ ပရိစ္စဇာပနတ္ထံ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု…ပေ… အသံဝါသော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၄) နယေန ဝုတ္တတ္တာ တဿ ¶ မာရဗလိဿ ဟိံသကံ ဟောတီတိ မာရဗလိသာသနနာမဓေယျဝိနယပညတ္တိသင်္ခါတသာသနေတိ အတ္ထော။

အထ ဝါ ‘‘ဗဠိသေနပိ ဇာလေန၊ ဟတ္ထေန ကုမိနေန ဝါ’’တိ ဥဒကဋ္ဌကထာယ ဝက္ခမာနတ္တာ ဗဠိသ-သဒ္ဒေန မစ္ဆမာရဏကဏ္ဋကမာဟ၊ တံ မာရဿ ဗဠိသံ အသတိ ခိပတိ ဝဇ္ဇေတီတိ မာရဗဠိသာသနံ၊ တသ္မိံ၊ ‘‘သမန္တပါသော မာရဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သံသာရသာဂရေ ပရိဝတ္တမာနကသံကိလေသဒါသပုထုဇ္ဇနသင်္ခါတမစ္ဆေ ဂဏှိတုံ မာရမဟာကေဝဋ္ဋေန ပက္ခိတ္တဗဠိသသင်္ခါတဣတ္ထိရူပသဒ္ဒါဒိပဉ္စကာမဂုဏာ- မိသာဝုတကာမရာဂါဒိကိလေသမဟာဗဠိသံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝီတိက္ကမပ္ပဟာနာဒိဝသေန ပဇဟန္တေ ဝိနယပညတ္တိသင်္ခါတေ သာသနေတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧတ္ထ စ သာရမတေ ဣဓ ဣမသ္မိံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ယော ပန န ရမတေ၊ သော ပုဂ္ဂလော အနယူပရမေ ¶ တတော ဧဝ ပရမေ ဥတ္တမေ သုဇနဿ သုခါနယနေ နယနေ နယနုပမေ ဝိနယေ ရတော အဘိရတော ပဓာနရတောပိ ဝိနယေ အဇ္ဈာယနာဒီသု ယောဂမာပဇ္ဇန္တောပိ ပဋု ဟောတိ ပဋုတရော ဟောတိ ကိံ၊ န ဟောတေဝ။ တသ္မာ ဝိနယေ ပါဋဝတ္ထိနာ ဧတ္ထေဝ သက္ကစ္စာဘိယောဂေါ ကာတဗ္ဗောတိ သင်္ခေပတော သာဓိပ္ပာယာ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ပဓာနေ စတုဗ္ဗိဓေ သမ္မပ္ပဓာနေ ဝီရိယေ ရတော အဘိရတော ယော ပန နရော သာရမတေ ဣဓ ဣမသ္မိံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ယတော ရမတေ၊ အတော တသ္မာ သော အနယူပရမေ သုဇနဿ သုခါနယနေ ဝိနယေ ပဋု ဟောတိ ကုသလော ဟောတီတိ ယောဇနာတိ နော ခန္တိ။

ဟိတဝိဘာဝနံ ဟိတပ္ပကာသကံ ဘာဝနံ ဘာဝနီယံ အာသေဝိတဗ္ဗံ သုရသမ္ဘဝံ သုရသံ သမာနံ သုရသံ ဘူတံ သမ္ဘဝံ သုခဟေတုကံ ဣမံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ ယော အဝေဒိ အညာသိ၊ သော ပုဂ္ဂလော မာရဗဠိသာသနေ မာရဝိသယပ္ပဟာနကရေ၊ အထ ဝါ မာရဗဠိသဿ ¶ မာရဿ ဝတ္ထုကာမာမိသာဝုတကိလေသကာမဗဠိသဿ အသနေ ဝဇ္ဇမာနေ သာသနေ တိဝိဓေပိ ဇိနသာသနေ၊ တတ္ထာပိ ပဋိပတ္တိပဋိဝေဓာနံ ပတိဋ္ဌာနဘူတေ ပရိယတ္တိသာသနေ၊ တတြာပိ သကလသာသနဿ ဇီဝိတသမာနေ ဝိနယပညတ္တိသင်္ခါတပရိယတ္တိသာသနေကဒေသေ ပါလိနာ ဝိနယပရိယတ္တိယံ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပနေန သာသနပါလနေ တံမူလဘာဝတော ပါလသင်္ခါတဝိနယပရိယတ္တိယာ ပသတ္ထတရေန ဥပါလိနာ ဥပါလိမဟာထေရေန သမော ဘဝတီတိ ယောဇနာ။

ပဌမပါရာဇိကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၉။ ဣဒါနိ ဒုတိယံ ပါရာဇိကဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အာဒိယန္တော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ထေယျစိတ္တေနာ’’တိ ပါဌသေသော။ သော စ ပစ္စတ္တေကဝစနန္တေဟိ သဗ္ဗပဒေဟိ ယောဇေတဗ္ဗော၊ ထေယျစိတ္တေန အာဒိယန္တော ပရာဇိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပရသန္တကံ အာရာမာဒိံ အဘိယုဉ္ဇိတွာ သာမိကံ ပရာဇေတွာ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တော တဒတ္ထာယ ကတေ ပုဗ္ဗပယောဂေ ဒုက္ကဋံ၊ သာမိကဿ ဝိမတုပ္ပာဒနေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ¶ အာပဇ္ဇိတွာ တဿ စ အတ္တနော စ ဓုရနိက္ခေပေန ပါတိမောက္ခသံဝရသီလသမ္ပတ္တိယာ အဒါယာဒေါ ဟုတွာ ပရာဇိတော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

‘‘တထာ’’တိ စ ‘‘အပီ’’တိ စ ‘‘ပရာဇိတော’’တိ စ ‘‘ထေယျစိတ္တေနာ’’တိ ဣမိနာ သဟ ဧကတော ကတွာ ‘‘ဟရန္တော’’တိအာဒီဟိ စတူဟိပိ ပဒေဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ထေယျစိတ္တေန ဟရန္တောပိ တထာ ပရာဇိတောတိ ယောဇနာ သီသာဒီဟိ ပရသန္တကံ ဘဏ္ဍံ ဟရန္တော ထေယျစိတ္တေန ဘဏ္ဍဿ အာမသနေ ¶ ဒုက္ကဋဉ္စ ဖန္ဒာပနေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ အာပဇ္ဇိတွာ သီသတော ခန္ဓောဟရဏာဒိပယောဂံ ကရောန္တောပိ တထာ ပရာဇိတော ဟောတီတိ အတ္ထော။

ထေယျစိတ္တေန အဝဟရန္တောပိ တထာ ပရာဇိတောတိ ယောဇနာ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – အညေဟိ သင်္ဂေါပနာဒိံ သန္ဓာယ အတ္တနိ ဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍံ ‘‘ဒေဟိ မေ ဘဏ္ဍ’’န္တိ စောဒိယမာနော ‘‘န မယာ ဂဟိတ’’န္တိအာဒိနာ မုသာ ဝတွာ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တောပိ တဿ ဝိမတုပ္ပာဒနေ ထုလ္လစ္စယမာပဇ္ဇိတွာ တထေဝ ဓုရနိက္ခေပေန ပရာဇိတော ဟောတီတိ။ ‘‘နာဟံ အဂ္ဂဟေသိ’’န္တိအာဒိနာ အဝဇာနိတွာ ပဋိက္ခိပိတွာ ဟရန္တော ‘‘အဝဟရန္တော’’တိ ဝုတ္တော။

ထေယျစိတ္တေန ဣရိယာပထံ ဝိကောပေန္တောပိ တထာ ပရာဇိတောတိ ယောဇနာ။ ယံ ပန အညေသံ ဘဏ္ဍဟရဏကမနုဿာဒီနမညတရံ ‘‘တေန ဘဏ္ဍေန သဟ ဂဏှာမီ’’တိ ဘဏ္ဍံ ဟရန္တံ ထေယျစိတ္တေန နိဝါရေတွာ အတ္တနာ ဣစ္ဆိတဒိသာဘိမုခံ ကတွာ တဿ ပကတိဣရိယာပထံ ဝိကောပေန္တောပိ ပဌမပါဒုဒ္ဓါရေန ထုလ္လစ္စယမာပဇ္ဇိတွာ ဒုတိယပဒဝါရာတိက္ကမေန တထေဝ ပရာဇိတော ဟောတီတိ အတ္ထော။

ထေယျစိတ္တေန ဌာနာ စာဝေန္တောပိ တထာ ပရာဇိတောတိ ယောဇနာ။ ထလာဒီသု ဌိတံ ဘဏ္ဍံ ထေယျစိတ္တေန အဝဟရိတုကာမတာယ ဌိတဋ္ဌာနတော အပနေန္တောပိ ဒုတိယပရိယေသနာဒီသု အာမသနာဝသာနေသု သဗ္ဗေသုပိ ပယောဂေသု ဒုက္ကဋာနိ စ ဖန္ဒာပနေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ အာပဇ္ဇိတွာ ဥပရိ ဝက္ခမာနပ္ပကာရေသု ဝိယ ဌိတဋ္ဌာနတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အပနေန္တော တထေဝ ပရာဇိတော ဟောတီတိ အတ္ထော။

ဧဝမေတာယ ဂါထာယ ‘‘အာဒိယေယျ ဟရေယျ အဝဟရေယျ ဣရိယာပထံ ဝိကောပေယျ ဌာနာစာဝေယျ သင်္ကေတံ ဝီတိနာမေယျာ’’တိ ¶ (ပါရာ။ ၉၂) ပဒဘာဇနာဂတေသု ဆသု ပဒေသု အာဒေါ ပဉ္စ ပဒါနိ သင်္ဂဟေတွာ ¶ ဆဋ္ဌံ ပဒံ ကသ္မာ န သင်္ဂဟိတန္တိ စေ? အယံ ဂါထာ န တံပဒဘာဇနံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တာ၊ အထ ခေါ တေသံ ပဒါနံ ဝိနိစ္ဆယံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာသု (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၂) ဝုတ္တပဉ္စဝီသတိအဝဟာရေ ဒဿေတုံ တဒဝယဝဘူတပဉ္စပဉ္စကာနိ ဒဿေတုကာမေန ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ ဆဋ္ဌံ ပဒံ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဝက္ခမာနေ တတိယပဉ္စကေ နိဿဂ္ဂိယာဝဟာရပဒေန၊ ပဉ္စမပဉ္စကေ ပရိကပ္ပာဝဟာရပဒေန စ သင်္ဂယှမာနတ္တာ ဧတ္ထ နာနေကဘဏ္ဍပဉ္စကဒွယံ အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ ဆဋ္ဌံ ပဒံ န ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၄၀။ ဣမသ္မိံ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကေ ဝတ္ထုမှိ ဩတိဏ္ဏေ ကတ္တဗ္ဗဝိနိစ္ဆယဿ ပဉ္စဝီသတိအဝဟာရာနံ အင်္ဂါနိ ဟောန္တိ၊ တေ စ နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကံ ဧကဘဏ္ဍပဉ္စကံ သာဟတ္ထိကပဉ္စကံ ပုဗ္ဗပယောဂပဉ္စကံ ထေယျာဝဟာရပဉ္စကန္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ပဉ္စပဉ္စကဘေဒါ၊ တတ္ထ ဣမာယ ဂါထာယ နာနေကဘဏ္ဍပဉ္စကဒွယပ္ပဘေဒေ ဒသ အဝဟာရေ သင်္ဂဟေတွာ အဝသေသပဉ္စကတ္တယံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တိဿံ ဂါထာယံ။ နာနေကဘဏ္ဍာနန္တိ နာနာ၊ ဧကော စ ဘဏ္ဍော ယေသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ သဝိညာဏကအဝိညာဏကဘဏ္ဍဝသေန နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကဉ္စ သဝိညာဏကဘဏ္ဍဝသေနေဝ ဧကဘဏ္ဍပဉ္စကဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဉ္စ ပရိမာဏာ ယေသန္တေ ပဉ္စကာ၊ တေသံ။ အဝဟာရာတိ အဝဟရဏာနိ၊ စောရကမ္မာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေတိ အနန္တရဂါထာယ ‘‘အာဒိယန္တော’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ အာဒိယန္တာဒယော။ ပဋိပတ္တိသန္တာနေ ဝိသေသံ ဝိနိစ္ဆယံ ဘာဝေတိ ဥပ္ပာဒေတီတိ ဝိဘာဝီ၊ ဝိနယဓရော၊ တေန ဝိဘာဝိနာ။ ဝိညာတဗ္ဗာတိ ပရေသံ အာရာမာဒိသဝိညာဏကဝတ္ထူနိ ဝါ ဒါသမယူရာဒိံ ကေဝလံ သဝိညာဏကဝတ္ထုမတ္တံ ဝါ အဝဟရိတုံ ကတာ ယထာဝုတ္တသရူပါ အာဒိယနာဒယော ဌာနာစာဝနပရိယောသာနာ ¶ ပဉ္စ အဝဟာရာ ယထာဝုတ္တနာနာဘဏ္ဍဧကဘဏ္ဍဝိသယာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တီတိ နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကံ ဧကဘဏ္ဍပဉ္စကန္တိ ဒသ အဝဟာရာ ဘဝန္တီတိ ဝိနယဓရေန ဩတိဏ္ဏဿ ဝတ္ထုနော ဝိနိစ္ဆယောပကာရကတ္တာ တထတော ဉာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

၄၁။ ဧဝံ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရေ ဒဿေတုံ ဝတ္တဗ္ဗေသု ပဉ္စသု ပဉ္စကေသု နာနေကဘဏ္ဍပဉ္စကာနိ ဒွေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဝသေသပဉ္စကတ္တယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သာဟတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သာဟတ္ထောတိ သကော ဟတ္ထော၊ တေန နိဗ္ဗတ္တော၊ တဿ ဝါ သမ္ဗန္ဓီတိ သာဟတ္ထော၊ အဝဟာရော၊ စောရေန သဟတ္ထာ ကတော အဝဟာရောတိ အတ္ထော။ အာဏတ္တိကော စေဝါတိ အာဏတ္တိယာ နိဗ္ဗတ္တော အာဏတ္တိကော၊ အဝဟာရော၊ စောရဿ ‘‘ဣမံ နာမ ဘဏ္ဍံ ဂဏှာ’’တိ ယဿ ကဿစိ အာဏာပနေန ¶ သိဒ္ဓါ အဝဟာရော စ။ နိဿဂ္ဂေါတိ နိဿဇ္ဇနံ နိဿဂ္ဂေါ၊ အဝဟာရော၊ သုင်္ကဃာတဋ္ဌာနေ၊ ပရိကပ္ပိတောကာသေ ဝါ ဌတွာ ဘဏ္ဍဿ ဗဟိ ပါတနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အတ္ထသာဓကောတိ ပါရာဇိကာပတ္တိသင်္ခါတံ အတ္ထံ သာဓေတီတိ အတ္ထသာဓကော၊ သော အဝဟာရော စ ယထာဏတ္တိကံ အဝိရာဓေတွာ ဧကံသေန အဝဟရန္တဿ ‘‘အသုကဿ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိ အဝိသေသေန ဝါ အဝဟရိတဗ္ဗဝတ္ထုဝိသေသော ဂဟဏကာလော ဂဟဏဒေသော ဂဟဏာကာရော စာတိ ဧဝမာဒိဝိသေသာနမညတရေန ဝိသေသေတွာ ဝါ အာဏာပနဉ္စ ဧကံသေန ပါဒဂ္ဃနကတေလပိဝနကံ ဥပါဟနာဒိကိဉ္စိဝတ္ထုံ တေလဘာဇနာဒီသု ပါတနာဒိပ္ပယောဂေါ စာတိ ဧဝမာဒိပ္ပယောဂေါ စ ကိရိယာသိဒ္ဓိယာ ပုရေတရမေဝ ပါရာဇိကသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ သာဓနတော အတ္ထသာဓကော အဝဟာရော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဓုရနိက္ခေပနဉ္စာတိ ¶ ဓုရဿ နိက္ခေပနံ ဓုရနိက္ခေပနံ၊ တဉ္စ အဝဟာရော၊ ပရသန္တကာနံ အာရာမာဒီနံ အဘိယောဂဝိသယေ စ ဥပနိက္ခိတ္တဿ ဘဏ္ဍာဒိနော ဝိသယေ စ စောရဿ သာမိနော ဝိဿဇ္ဇနေ စ သာမိနော စ၊ ယဒါ ကဒါစိ ယထာကထဉ္စိ ဂဏှိဿာမီတိ ဂဟဏေ နိရုဿာဟဘာဝသင်္ခါတော ဓုရနိက္ခေပါဝဟာရော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတိ ဣဒံ ဓုရနိက္ခေပနဉ္စ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရံ သာဟတ္ထာဒိစတုက္ကဉ္စ ပဉ္စန္နံ အဝဟာရာနံ သမူဟော ပဉ္စကံ၊ သာဟတ္ထာဒိပဉ္စကံ ‘‘သာဟတ္ထပဉ္စက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၄၂။ ပုဗ္ဗသဟပယောဂါ စာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပုဗ္ဗပယောဂေါ သဟပယောဂေါ’’တိ ပယောဂ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ‘‘အာဏတ္တိဝသေန ပုဗ္ဗပယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၂) ယထာဏတ္တိကမဝိရာဓေတွာ ဂဏှတော ‘‘အသုကဿ ဣတ္ထန္နာမံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိ အာဏာပနံ ပုဗ္ဗပယောဂေါ နာမ အဝဟာရော။ ကာယေန၊ ဝါစာယ ဝါ ပယုဇ္ဇနံ အာဏာပနံ ပယောဂေါ၊ အာဏတ္တဿ ဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏတော ပုဗ္ဗတ္တာ ပုဗ္ဗော စ သော ပယောဂေါ စာတိ ပုဗ္ဗပယောဂေါ အဝဟာရောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဌာနာစာဝနဝသေန သဟပယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနဿ ဥပလက္ခဏပဒတ္တာ ဌာနာစာဝနဉ္စ ပရာယတ္တဘူမိဂဟဏေ ခီလသင်္ကမနာဒိကဉ္စ သဟပယောဂေါ အဝဟာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သံဝိဒါဟရဏန္တိ ဗဟူဟိ ဧကတော ဟုတွာ ‘‘ဣဒံ နာမ ဘဏ္ဍံ အဝဟရိဿာမာ’’တိ သံဝိဒဟိတွာ သဗ္ဗေဟိ၊ ဧကတော ဝါ သဗ္ဗေသံ အနုမတိယာ ဧကေန ဝါ ဂန္တွာ ပရသန္တကဿ ထေယျစိတ္တေန ဟရဏသင်္ခါတော သံဝိဒါဝဟာရော စ။ သမံ ဧကီ ဟုတွာ ဝိသုံ ဧကေနာပိ ထေယျစိတ္တေန ပါဒေ ဝါ ပါဒါရဟေ ¶ ဝါ ဂဟိတေ ကတမန္တနာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ¶ ။ သံဝိဒဟိတွာ မန္တေတွာ အဝဟရဏံ သံဝိဒါဟရဏံ။ နိရုတ္တိနယေန သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သံဝိဒါဟရဏ’’န္တိ ‘‘သံဝိဒါဝဟာရော’’တိ ဣမဿ ဝေဝစနံ။ ‘‘သမ္ဗဟုလာ သံဝိဒဟိတွာ ဧကော ဘဏ္ဍံ အဝဟရတိ၊ အာပတ္တိ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၈) ဝစနတော ဧဝံ သဟကတမန္တနေသု ဧကေနာပိ ထေယျစိတ္တေန ပါဒေ ဝါ ပါဒါရဟေ ဝါ ဂဟိတေ ကတမန္တနာနံ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သင်္ကေတကမ္မန္တိ ပုဗ္ဗဏှာဒိကာလပရိစ္ဆေဒေန သဉ္ဇာနနံ သင်္ကေတော၊ တေန ကတံ ကမ္မံ အဝဟရဏံ သင်္ကေတကမ္မံ နာမ။ တံ ပန ပုရေဘတ္တာဒီသု ကဉ္စိ ကာလံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာလေ ဣတ္ထန္နာမံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိ ဝုတ္တေ တသ္မိံယေဝ ကာလေ တံယေဝ ယထာဝုတ္တံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရတိ စေ၊ သင်္ကေတကာရကဿ သင်္ကေတက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကန္တိ သင်္ခေပတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နေမိတ္တန္တိ ပရဘဏ္ဍာဝဟာရဿ ဟေတုတ္တာ အက္ခိနိခဏနာဒိ နိမိတ္တံ နာမ၊ တေန နိဗ္ဗတ္တံ နေမိတ္တံ၊ အဝဟရဏသင်္ခါတကမ္မံ အဝဟာရော။ ‘‘မယာ အက္ခိမှိ နိခဏိတေ ဝါ ဘမုမှိ ဥက္ခိတ္တေ ဝါ ဣတ္ထန္နာမံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိ အာဏတ္တေန တံ နိမိတ္တံ ဒိသွာ ဝုတ္တမေဝ ဘဏ္ဍံ ဝုတ္တနိယာမမဝိရာဓေတွာ ဂဟိတံ စေ၊ နိမိတ္တကာရကဿ နိမိတ္တကရဏက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ ဟောတိ။ ဝုတ္တနိယာမံ ဝိရာဓေတွာ ဂဟိတံ စေ၊ နိမိတ္တကာရကော မုစ္စတိ၊ အဝဟာရကဿေဝ ပါရာဇိကံ။ ပုဗ္ဗပယောဂေါ အာဒိ ယဿ တံ ပုဗ္ဗပယောဂါဒိ၊ ပုဗ္ဗပယောဂါဒိ စ တံ ပဉ္စကဉ္စာတိ ဝိဂ္ဂဟော။

၄၃။ ထေယျဉ္စ ပသယှဉ္စ ပရိကပ္ပော စ ပဋိစ္ဆန္နော စ ကုသော စ ထေယျပသယှပရိကပ္ပပဋိစ္ဆန္နကုသာ၊ တေ အာဒီ ဥပပဒဘူတာ ယေသံ အဝဟာရာနံ တေ ထေယျ…ပေ… ကုသာဒိကာ ¶ ၊ အဝဟာရာ၊ ဣမိနာ ထေယျာဝဟာရော စ…ပေ… ကုသာဝဟာရော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ထေယျာဝဟာရောတိ ထေနော ဝုစ္စတိ စောရော၊ တဿ ဘာဝေါ ထေယျံ၊ ဧတ္ထ န-ကာရလောပေါ နိရုတ္တိနယေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တေန အဝဟရဏံ ထေယျာဝဟာရော၊ သန္ဓိစ္ဆေဒါဒိဝသေန အဒိဿမာနေန ဂဟဏဉ္စ ကူဋမာနကူဋကဟာပဏာဒီဟိ ဝဉ္စေတွာ ဂဟဏဉ္စ ထေယျာဝဟာရော။

ပသယှ အဘိဘဝိတွာ အဝဟရဏံ ပသယှာဝဟာရော၊ ဂါမဝိလောပကာ ဝိယ သာမိကေ အဘိဘဝိတွာ ဂဟဏဉ္စ ရာဇဘဋာဒယော ဝိယ အဘိဘဝိတွာ နိဗဒ္ဓကရဂ္ဂဟဏေ အဓိကဂ္ဂဟဏဉ္စ ပသယှာဝဟာရော။

ဝတ္ထသုတ္တာဒိကံ ¶ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ကပ္ပေတွာ အဝဟရဏံ ပရိကပ္ပာဝဟာရော၊ သော စ ဘဏ္ဍောကာသပရိကပ္ပဝသေန ဒုဝိဓော ဟောတိ။ တတ္ထ နိက္ခိတ္တဘဏ္ဍံ အန္ဓကာရပ္ပဒေသံ ပဝိသိတွာ သုတ္တာဒိဘဏ္ဍာနိ တတ္ထ နိက္ခိတ္တာနိ၊ တေ ပေဠာဒယော ဂဏှန္တဿ ‘‘ဝတ္ထာနိ စေ ဂဏှိဿာမိ၊ သုတ္တာနိ စေ န ဂဏှိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပရိကပ္ပေတွာ ဥက္ခိပနံ ဘဏ္ဍပရိကပ္ပပုဗ္ဗကတ္တာ ဘဏ္ဍပရိကပ္ပာဝဟာရော နာမ။ အာရာမပရိဝေဏာဒီနိ ပဝိသိတွာ လောဘနီယံ ဘဏ္ဍံ ဒိသွာ ဂဗ္ဘပါသာဒတလပမုခမာဠကပါကာရဒွါရကောဋ္ဌကာဒိံ ယံ ကိဉ္စိ ဌာနံ ပရိကပ္ပေတွာ ‘‘ဧတ္ထန္တရေ ဒိဋ္ဌော စေ၊ ဩလောကေတုံ ဂဟိတံ ဝိယ ဒဿာမိ၊ နော စေ၊ ဟရိဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပေတွာ အာဒါယ ဂန္တွာ ပရိကပ္ပိတဋ္ဌာနာတိက္ကမော ဩကာသပရိကပ္ပပုဗ္ဗကတ္တာ ဩကာသပရိကပ္ပာဝဟာရော နာမာတိ သင်္ခေပတော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တိဏပဏ္ဏာဒီဟိ ¶ ပဋိစ္ဆန္နဿ ဘဏ္ဍဿ အဝဟရဏံ ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော၊ ဥယျာနာဒီသု ကီဠမာနေဟိ ဝါ သင်္ဃပရိဝိသန္တေဟိ ဝါ မနုဿေဟိ ဩမုဉ္စိတွာ ဌပိတံ အလင်္ကာရာဒိကံ ယံ ကိဉ္စိ ဘဏ္ဍံ ဒိသွာ ‘‘ဩဏမိတွာ ဂဏှန္တေ အာသင်္ကန္တီ’’တိ ဌတွာ တိဏပဏ္ဏပံသုဝါလုကာဒီဟိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ သာမိကေသု ပရိယေသိတွာ အဒိသွာ သာလယေသု ဂတေသု ပစ္ဆာ ထေယျစိတ္တေန ဂဟဏဉ္စ တဒေဝ ဘဏ္ဍံ ကဒ္ဒမာဒီသု ထေယျစိတ္တေန အင်္ဂုဋ္ဌာဒီဟိ ပီဠေတွာ ဩသီဒါပေတွာ ဟေဋ္ဌာဘာဂေန ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဥပရိဘာဂေန အတိက္ကမနဉ္စ ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ကုသေန အဝဟာရော ကုသာဝဟာရော၊ ထေယျစိတ္တေန ကုသံ သင်္ကာမေတွာ ပရကောဋ္ဌာသဿ အဂ္ဃေန မဟန္တဿ ဝါ သမသမဿ ဝါ ဂဟဏန္တိ အတ္ထော။ ယော ပန ဘိက္ခု ကုသပါတနေန သင်္ဃဿ စီဝရေသု ဘာဇိယမာနေသု အတ္တနော ကောဋ္ဌာသေန သမံ ဝါ အဓိကံ ဝါ ဦနကံ ဝါ အဂ္ဃေန ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ အဂ္ဃနကံ အညဿ ကောဋ္ဌာသံ အဝဟရိတုကာမော အတ္တနော ကောဋ္ဌာသေ ပတိတံ ကုသံ ပရကောဋ္ဌာသေ ပါတေတုကာမော ဥဒ္ဓရတိ၊ တင်္ခဏေ စ ပရဿ ကောဋ္ဌာသေ ပါတိတက္ခဏေ စ န ပါရာဇိကံ အနာပဇ္ဇိတွာ ပရကောဋ္ဌာသတော ပရနာမလိခိတံ ကုသံ ဥက္ခိပေန္တော တတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အပနာမေတိ၊ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ယဒိ ပဌမံ ပရကောဋ္ဌာသတော ကုသံ ဥဒ္ဓရတိ၊ ဥဒ္ဓဋက္ခဏေ စ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသေ ပါတိတက္ခဏေ စ သကနာမလိခိတံ ကုသံ ဥဒ္ဓရဏက္ခဏေ စ ပါရာဇိကံ အနာပဇ္ဇိတွာ ပရကောဋ္ဌာသေ ပါတနက္ခဏေ ဟတ္ထတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ မုတ္တေ ပါရာဇိကော ဟောတိ။

ယဒိ ¶ ဒွေပိ ကုသေ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ သဗ္ဗေသု ဘိက္ခူသု သကသကကောဋ္ဌာသံ အာဒါယ ဂတေသု ယသ္မိံ ကုသံ ပဋိစ္ဆာဒေသိ၊ တဿ သာမိကေန အာဂန္တွာ ‘‘မယှံ ကုသော ကသ္မာ န ¶ ဒိဿတီ’’တိ ဝုတ္တေ စောရော ‘‘မယှမ္ပိ ကုသော န ဒိဿတီ’’တိ ဝတွာ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသံ တဿ သန္တကံ ဝိယ ဒဿေတွာ တသ္မိံ ဝိဝဒိတွာ ဝါ အဝိဝဒိတွာ ဝါ ဂဟေတွာ ဂတေ ဣတရံ ကောဋ္ဌာသံ ဥဒ္ဓရတိ စေ၊ ဥဒ္ဓဋက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ယဒိ ပရော ‘‘မယှံ ကောဋ္ဌာသံ တုယှံ န ဒေမိ၊ တွံ တုယှံ ကောဋ္ဌာသံ ဝိစိနိတွာ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒတိ၊ ဧဝံ ဝုတ္တေ သော အတ္တနော အဿာမိကဘာဝံ ဇာနန္တောပိ ပရဿ ကောဋ္ဌာသံ ဥဒ္ဓရတိ၊ ဥဒ္ဓဋက္ခဏေ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ယဒိ ပရော ဝိဝါဒဘီရုကတ္တာ ‘‘ကိံ ဝိဝါဒေနာ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘မယှံ ဝါ ပတ္တံ ဟောတု တုယှံ ဝါ၊ ဝရကောဋ္ဌာသံ တွံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒေယျ၊ ဒိန္နကံ နာမ ဂဟိတံ ဟောတီတိ ပါရာဇိကံ န ဟောတီတိ။ ယဒိ ‘‘တဝ ရုစ္စနကံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝုတ္တော ဝိဝါဒဘယေန အတ္တနော ပတ္တံ ဝရဘာဂံ ဌပေတွာ လာမကဘာဂံ ဂဟေတွာ ဂတော၊ စောရော ပစ္ဆာ ဂဏှန္တော ဝိစိတာဝသေသံ နာမ အဂ္ဂဟေသီတိ ပါရာဇိကော န ဟောတိ။ ဧဝံ ကုသာဝဟာရဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယမေတ္ထ ပဉ္စဝီသတိယာ အဝဟာရေသု သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၄၄။ ဧတ္တာဝတာ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကဿ ဝိနိစ္ဆယာဝယဝရူပေန ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗေ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဒိန္နာဒါနဝိနိစ္ဆယေ သမ္ပတ္တေ သဟသာ အာပတ္တိံ အနာရောပေတွာ ပဌမံ ဩလောကေတဗ္ဗာနိ ပဉ္စ ဌာနာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝတ္ထုကာလဂ္ဃဒေသေ စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။

တတ္ထ ဝတ္ထု နာမ အဝဟဋဘဏ္ဍံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? အဝဟာရကေန ‘‘မယာ ဣတ္ထန္နာမံ ဘဏ္ဍံ အဝဟဋ’’န္တိ ဝုတ္တေပိ တဿ ဘဏ္ဍဿ သဿာမိကအဿာမိကဘာဝံ ဥပပရိက္ခိတွာ သဿာမိကံ ¶ စေ၊ အဝဟာရကာလေ တေသံ သာလယဘာဝံ ဝါ နိရာလယဘာဝံ ဝါ နိယမေတွာ သာလယကာလေ စေ ဂဟိတံ၊ ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃာပေတွာ မာသကံ ဝါ ဦနမာသကံ ဝါ ဟောတိ၊ ဒုက္ကဋေန၊ အတိရေကမာသကံ ဝါ ဦနပဉ္စမာသကံ ဝါ ဟောတိ၊ ထုလ္လစ္စယေန၊ ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ ဟောတိ၊ ပါရာဇိကေန ကာတဗ္ဗော။ သာမိကာနံ နိရာလယကာလေ စေ ဂဟိတံ၊ နတ္ထိ ပါရာဇိကံ။ ဘဏ္ဍသာမိကေ ပန ဘဏ္ဍံ အာဟရာပေန္တေ တံ ဝါ ဘဏ္ဍံ တဒဂ္ဃနကံ ဝါ ဒါတဗ္ဗန္တိ။

ကာလော နာမ အဝဟာရကာလော။ ဘဏ္ဍံ နာမေတံ ကဒါစိ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ၊ ကဒါစိ သမဂ္ဃံ။ တသ္မာ ¶ အဝဟဋဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃံ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တေဟိ အဝဟဋကာလာနုရူပံ ကတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒနတ္ထံ ကာလဝိနိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အဂ္ဃော နာမ အဝဟဋဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃော။ ဧတ္ထ စ သဗ္ဗဒါ ဘဏ္ဍာနံ အဂ္ဃော သမာနရူပေါ န ဟောတိ၊ နဝဘဏ္ဍံ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ၊ ပုရာဏံ စေ သမဂ္ဃံ။ တသ္မာ အဝဟာရကာလေ ဘဏ္ဍဿ နဝဘာဝံ ဝါ ပုရာဏဘာဝံ ဝါ နိယမေတွာ အဂ္ဃော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဒေသော စာတိ ဘဏ္ဍာဝဟာရဒေသော။ ဧတ္ထ စ သဗ္ဗဿာပိ ဘဏ္ဍဿ ဥဋ္ဌာနဒေသေ သမဂ္ဃံ ဟုတွာ အညတ္ထ မဟဂ္ဃတ္တာ အဝဟဋဘဏ္ဍေ အဂ္ဃံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ တဒနုရူပါ အာပတ္တိယော နိယမန္တေဟိ အဂ္ဃံ ပရိစ္ဆိန္ဒနတ္ထာယ အဝဟာရဒေသံ နိယမေတွာ တသ္မိံ ဒေသေ အဂ္ဃဝသေန တဒနုရူပါ အာပတ္တိယော ကာရေတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။

ပရိဘောဂေါ နာမ အဝဟဋဘဏ္ဍေ အဝဟာရတော ပုဗ္ဗေ ပရေဟိ ကတပရိဘောဂေါ။ ဧတ္ထ စ ယဿ ကဿစိ ဘဏ္ဍဿ ပရိဘောဂေန အဂ္ဃော ပရိဟာယတီတိ ဘဏ္ဍသာမိကံ ပုစ္ဆိတွာ တသ္မိံ ¶ ဘဏ္ဍေ နဝေပိ ဧကဝါရမ္ပိ ယေန ကေနစိ ပကာရေန ပရိဘုတ္တေ ပရိဟာပေတွာ အဂ္ဃော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝမာဒိနာ နယေန ဧတာနိ ပဉ္စ ဌာနာနိ ဥပပရိက္ခိတွာဝ ဝိနိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပဉ္စပိ ဉတွာ ဧတာနိ ကတ္တဗ္ဗော ပဏ္ဍိတေန ဝိနိစ္ဆယော’’တိ။

၄၅။ ဧတ္တာဝတာ အဒိန္နာဒါနဝိနိစ္ဆယာဝယဝဘူတေ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရေ စ ပဉ္စဋ္ဌာနာဝလောကနဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အနာဂတေ ပါပဘိက္ခူနံ လေသောကာသပိဒဟနတ္ထံ ပရသန္တကံ ယံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတံ ယေန ကေနစိ ပကာရေန ဂဏှတော မောက္ခာဘာဝံ ဒဿေတုကာမေန တထာဂတေန ယာ ပနေတာ –

နိက္ခိတ္တာ ¶ ၊ တာသံ ယထာက္ကမံ ပဒဘာဇနေ၊ တဒဋ္ဌကထာယ စ အာဂတနယေန ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုကာမော ပဌမံ တာဝ ဘူမဋ္ဌေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒုတိယံ ဝါပီ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ဒုတိယံ ထေယျစိတ္တေန ပရိယေသတော ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗပဒေသု။ ဥပရိ သဉ္ဇာတာဟိ ရုက္ခလတာဟိ၊ ဣဋ္ဌကပါသာဏာဒီဟိ စ သဉ္ဆန္နံ မဟာနိဓိံ ဥဒ္ဓရိတုကာမေန ‘‘မယာ ဧကေနေဝ န သက္ကာ’’တိ အတ္တနော အညံ သဟာယံ ပရိယေသိတုံ ထေယျစိတ္တေန သယိတဋ္ဌာနာ ဥဋ္ဌာနာဒီသု သဗ္ဗပယောဂေသု ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကုဒါလံ ဘူမိခဏနတ္ထာယ ပိဋကံ ဝါပိ ပံသုဥဒ္ဓရဏတ္ထာယ ယံ ကိဉ္စိ ဘာဇနံ။ ဣမေသု ဒွီသု ကုဒါလဿ စေ ဒဏ္ဍော နတ္ထိ၊ ဒဏ္ဍတ္ထာယ ရုက္ခတော ဒဏ္ဍံ ဆိန္ဒတော စ ကုဒါလော စေ န ဟောတိ၊ ကုဒါလကရဏတ္ထာယ အယောဗီဇံ ဥဒ္ဓရဏတ္ထာယ အကပ္ပိယပထဝိံ ခဏန္တဿပိ ပစ္ဆိကရဏတ္ထာယ ပဏ္ဏာနိ ဆိန္ဒတောပိ ပိဋကဝါယနတ္ထာယ ဝလ္လိံ ဆိန္ဒတောပိ ¶ ဥဘယတ္ထာပိ ပရိယေသနေ မုသာ ဘဏတောပိ ဒုက္ကဋဉ္စေဝ ပါစိတ္တိယဉ္စ၊ ဣတရပယောဂေသု ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဂစ္ဆတောတိ ဒုတိယာဒိံ ပရိယေသိတွာ လဒ္ဓါ ဝါ အလဒ္ဓါ ဝါ နိဓိဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တဿ ပဒေ ပဒေ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ထေယျစိတ္တော ဒုတိယံ ဝါ ပရိယေသတီ’’တိအာဒိ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၉၄) ‘‘ထေယျစိတ္တော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ ဣဓ ‘‘ထေယျစိတ္တေနာ’’တိ ဝစနတော ‘‘ဣမံ နိဓိံ လဘိတွာ ဗုဒ္ဓပူဇံ ဝါ ကရိဿာမိ၊ သင်္ဃဘတ္တံ ဝါ ကရိဿာမီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ကုသလစိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ သတိ အနာပတ္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗယောဂတောတိ အဒိန္နာဒါနဿ ပုဗ္ဗပယောဂဘာဝတော၊ ဒုတိယပရိယေသနာဒီသု ပုဗ္ဗပယောဂေသု ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။

ဒုက္ကဋဉ္စ ¶ အဋ္ဌဝိဓံ ဟောတိ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋံ သဟပယောဂဒုက္ကဋံ အနာမာသဒုက္ကဋံ ဒုရုပစိဏ္ဏဒုက္ကဋံ ဝိနယဒုက္ကဋံ ဉာတဒုက္ကဋံ ဉတ္တိဒုက္ကဋံ ပဋိဿဝဒုက္ကဋန္တိ။ တတ္ထ ‘‘ထေယျစိတ္တော ဒုတိယံ ဝါ ကုဒါလံ ဝါ ပိဋကံ ဝါ ပရိယေသတိ ဂစ္ဆတိ ဝါ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တံ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋံ နာမ။ ဣဓ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ပါစိတ္တိယံ၊ ဣတရေသု ပုဗ္ဗပယောဂေသု ဒုက္ကဋံ။ ‘‘တတ္ထဇာတကံ ကဋ္ဌံ ဝါ လတံ ဝါ ဆိန္ဒတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တံ သဟပယောဂဒုက္ကဋံ။ ဣဓ အဒိန္နာဒါနသဟိတပယောဂတ္တာ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုမှိ၊ ဣတရတြ စ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ မုတ္တာမဏိအာဒီသု ဒသသု ရတနေသု၊ သာလိအာဒီသု သတ္တသု ဓညေသု၊ သဗ္ဗေသု စ အာဝုဓဘဏ္ဍာဒီသု အာမသနပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ အနာမာသဒုက္ကဋံ။ ကဒလိနာဠိကေရပနသာဒိရုက္ခဋ္ဌမေဝ ဖလံ အာမသန္တဿ ဝုတ္တံ ဒုက္ကဋံ ဒုရုပစိဏ္ဏဒုက္ကဋံ။ ဥပစရဏံ ဥပစိဏ္ဏံ၊ ပရာမသနန္တိ အတ္ထော။ ဒုဋ္ဌု ဥပစိဏ္ဏံ ဒုရုပစိဏ္ဏံ၊ ဒုရုပစိဏ္ဏေ ဒုက္ကဋံ ဒုရုပစိဏ္ဏဒုက္ကဋံ။ ဘိက္ခာစာရကာလေ ပတ္တေ ရဇသ္မိံ ပတိတေ ပတ္တံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝါ အဓောဝိတွာ ဝါ ဘိက္ခာပဋိဂ္ဂဟဏေန ဒုက္ကဋံ ဝိနယဒုက္ကဋံ၊ ဝိနယေ ပညတ္တံ ဒုက္ကဋံ ဝိနယဒုက္ကဋံ။ ကိဉ္စာပိ အဝသေသဒုက္ကဋာနိပိ ဝိနယေ ပညတ္တာနေဝ၊ တထာပိ ရုဠှိယာ မယူရာဒိသဒ္ဒေဟိ မောရာဒယော ဝိယ ဣဒမေဝ တထာ ဝုစ္စတိ။ ‘‘သုတွာ န ဝဒန္တိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တံ ဉာတဒုက္ကဋံ နာမ။ ဧကာဒသသု သမနုဘာသနာသု ‘‘ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဉတ္တိဒုက္ကဋံ။ ‘‘တဿ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခုနော ပုရိမိကာ စ န ပညာယတိ၊ ပဋိဿဝေ စ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၀၇) ဝုတ္တံ ပဋိဿဝဒုက္ကဋံ နာမ။ ဣမေသု အဋ္ဌသု ဒုက္ကဋေသု ဣဓ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဒုက္ကဋံ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋံ နာမ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗယောဂတော’’တိ။ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ¶ ဥပသဂ္ဂံ အနာဒိယိတွာ ‘‘ပုဗ္ဗပယောဂတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ပုဗ္ဗယောဂတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ ¶ စ ကိဉ္စာပိ ဣမေသု ဒုက္ကဋေသု အသင်္ဂဟိတာနိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဂတာနိ ဒိဝါသေယျာဒိဒုက္ကဋာနိ စေဝ ခန္ဓကာဂတာနိ စ ဗဟူနိ ဒုက္ကဋာနိ သန္တိ၊ တာနိ ပနေတ္ထ ဝိနယဒုက္ကဋေယေဝ သင်္ဂဟိတဗ္ဗာနိ။ ‘‘ဝိနယေ ပညတ္တံ ဒုက္ကဋံ ဝိနယဒုက္ကဋ’’န္တိ ဟိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၉၄) ဝုတ္တန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၄) ပန ရဇောကိဏ္ဏဒုက္ကဋဿေဝ ‘‘ဝိနယဒုက္ကဋ’’န္တိ ဂဟဏံ ဥပလက္ခဏမတ္တံ။ ဣတရထာ အဋ္ဌ ဒုက္ကဋာနီတိ ဂဏနာပရိစ္ဆေဒေါယေဝ နိရတ္ထကော သိယာတိ ပုဗ္ဗပယောဂေ ဒုက္ကဋာဒီနမ္ပိ ဝိနယဒုက္ကဋေယေဝ သင်္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝေပိ ကတိပယာနိ ဒဿေတွာ ဣတရေသမေကတော ဒဿနတ္ထံ တေသံ ဝိသုံ ဂဟဏံ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟိတတ္တေပိ ဂေယျဂါထာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ ဝိသုံ ဒဿနံ ဝိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၄၆။ တတ္ထဇာတကံ ကဋ္ဌံ ဝါတိ တသ္မိံ စိရနိဟိတနိဓူပရိ ဇာတံ အလ္လံ သုက္ခံ ကဋ္ဌံ ဝါ။ လတံ ဝါတိ တာဒိသံ ဝလ္လိံ ဝါ။ ဣဒံ ဥပလက္ခဏံ တိဏာဒီနံ ခုဒ္ဒကဂစ္ဆာနဉ္စ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။ ဥဘယတ္ထာပီတိ အလ္လေ စ သုက္ခေ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အလ္လရုက္ခာဒီနိ ဆိန္ဒတော ပါစိတ္တိယံ အဟုတွာ ဒုက္ကဋမတ္တဿ ဘဝနေ ကာရဏံ ဒဿေတိ ‘‘သဟပယောဂတော’’တိ။ အဝဟာရေန သဟိတပယောဂတ္တာ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေပိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘သဟပယောဂတော ဥဘယတ္ထာပိ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒန္တော ပဌမဂါထာယ ဒဿိတပုဗ္ဗပယောဂတော ဣမာယ ဒဿိတသဟပယောဂဿ ဝိသေသံ ဒဿေတိ။

၄၇။ ပထဝိန္တိ ကပ္ပိယံ ဝါ အကပ္ပိယံ ဝါ ပထဝိံ။ အကပ္ပိယပထဝိံ ခဏတော သဟပယောဂတ္တာ ဒုက္ကဋမေဝ။ ဗျူဟတောတိ ပံသုံ ဧကတော ရာသိံ ကရောန္တဿ။ ‘‘ဝိယူဟတိ ဧကပဿေ ရာသိံ ကရောတီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော ဦဟ-ဣစ္စေတဿ ဓာတုနော ဝိတက္ကေ ဥပ္ပန္နတ္တေပိ ဓာတူနမနေကတ္ထတ္တာ ဝိ-ဥပသဂ္ဂဝသေန ¶ ဣဓ ရာသိကရဏေ ဝတ္တတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ရာသိဘူတံ ပံသုံ ကုဒါလေန ဝါ ဟတ္ထေန ဝါ ပစ္ဆိယာ ဝါ ဥဒ္ဓရန္တဿ စ အပနေန္တဿ စ ပယောဂဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ ပံသုမေဝ ဝါတိ ဧတ္ထ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထေန ဝါ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာမသန္တဿာတိ နိဓိကုမ္ဘိံ ဟတ္ထေန ပရာမသန္တဿ။ ဝါတိ သမုစ္စယေ။ ဒုက္ကဋန္တိ ဒုဋ္ဌု ကတံ ကိရိယံ သတ္ထာရာ ဝုတ္တံ ဝိရာဓေတွာ ခလိတွာ ကတတ္တာတိ ဒုက္ကဋံ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၃၃၉) –

‘‘ဒုက္ကဋန္တိ ¶ ဟိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ သုဏောဟိ ယထာတထံ၊

အပရဒ္ဓံ ဝိရဒ္ဓဉ္စ၊ ခလိတံ ယဉ္စ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။

ဒုဋ္ဌု ဝါ ဝိရူပံ ကတံ ကိရိယာတိ ဒုက္ကဋံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၃၃၉) –

‘‘ယံ မနုဿော ကရေ ပါပံ၊ အာဝိ ဝါ ယဒိ ဝါ ရဟော၊

‘ဒုက္ကဋ’န္တိ ပဝေဒေန္တိ၊ တေနေတံ ဣတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

ဧဝံ ‘‘တတ္ထဇာတက’’န္တိအာဒိဂါထာဒွယာဂတံ ဆေဒနဒုက္ကဋံ ခဏနဒုက္ကဋံ ဗျူဟနဒုက္ကဋံ ဥဒ္ဓရဏဒုက္ကဋံ အာမသနဒုက္ကဋန္တိ ပဉ္စသု သဟပယောဂဒုက္ကဋေသု ပုရိမပုရိမပယောဂေဟိ အာပန္နာ ဒုက္ကဋာပတ္တိယော ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ဒုက္ကဋံ ပတွာ ပဋိပဿမ္ဘန္တိ၊ တံတံပယောဂါဝသာနေ လဇ္ဇိဓမ္မံ ဩက္ကမိတွာ ဩရမတိ စေ၊ တံတံဒုက္ကဋမတ္တံ ဒေသေတွာ ပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ။ ဓုရနိက္ခေပမကတွာ ဖန္ဒာပေန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ ပတွာ အာမသနဒုက္ကဋံ ပဋိပဿမ္ဘတီတိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၄) ဝုတ္တံ။ ယထာပါဠိယာ ဂယှမာနေ ပုရိမပုရိမာပတ္တီနံ ပဋိပဿဒ္ဓိ ‘‘ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ဒွီဟိ ¶ ကမ္မဝါစာဟိ ထုလ္လစ္စယာ ပဋိပဿမ္ဘန္တီ’’တိ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၄၁၄၊ ၄၂၁၊ ၄၂၈၊ ၄၃၉) အာဂတတ္တာ အနုဿာဝနာယ ဧဝ လဗ္ဘတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမဿ ပန သုတ္တဿ အနုလောမဝသေန မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ ဣမသ္မိံ အဒိန္နာဒါနသိက္ခာပဒေပိ အာပတ္တိပဋိပဿဒ္ဓိ ပမာဏန္တိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

၄၈။ ‘‘ဖန္ဒာပေတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ဌာနာ စာဝေတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၉၄) ဝုတ္တံ ဌာနာစာဝနေ ပါရာဇိကဉ္စ တဿ သာမန္တာပတ္တိဘူတံ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဌာနဘေဒဝိညာပနမုခေန ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဣဒါနိ တံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘မုခေပါသ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ မုခေ ကုမ္ဘိမုခဝဋ္ဋိယံ။ ပါသံ ပဝေသေတွာတိ ဗန္ဓနံ ပါသံ ပက္ခိပိတွာ။ ခါဏုကေတိ အယောခါဏုမှိ၊ ခဒိရခါဏုကေ ဝါ။ ဗဒ္ဓကုမ္ဘိယာ ဌာနဘေဒေါ ဗန္ဓနာနံ ဝသာ ဉေယျောတိ သမ္ဗန္ဓော။

၄၉။ ဣဒါနိ ဌာနဘေဒံ ဒဿေတိ ‘‘ဒွေ’’တိအာဒိနာ။ ‘‘ဧကသ္မိံ ခါဏုကေ’’တိ ဣမိနာ ဒွီသု ဒိသာသု ဝါ တီသု စတူသု ဝါ ဒိသာသု ခါဏုကေ ခဏိတွာ ဗဒ္ဓခါဏုဂဏနာယ သမ္ဘဝန္တော ဌာနဘေဒေါ ¶ ဥပလက္ခိတော ဟောတိ။ ဝလယံ…ပေ… ကတာယ ဝါ ဒွေ ဌာနာနီတိ ယောဇနာ။ ဝါတိ သမုစ္စယေ ဥပလက္ခိတော ဟောတိ။

၅၀။ ဧဝံ ဌာနဘေဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဌာနဝသေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာ အာပတ္တိယော ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဥဒ္ဓရန္တဿာ’’တိအာဒိ။ သင်္ခလိန္တိ ဒါမံ။ ထုလ္လစ္စယန္တိ ဧကဿ သန္တိကေ ဒေသေတဗ္ဗာသု အာပတ္တီသု ထူလတ္တာ၊ အစ္စယတ္တာ စ ထုလ္လစ္စယံ နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ –

တေနေတံ ဣတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ပရိ။ ၃၃၉)၊

ဧတ္ထ စ ထူလစ္စယန္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သမ္ပရာယေ စ (သံ။ နိ။ ၁။၄၉) သုဂ္ဂတိ၊ တံ ဟောတိ ကဋုကပ္ဖလ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၆၆) ဝိယ လကာရဿ ဒွိတ္တံ၊ သံယောဂေ ဦကာရဿ ရဿော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတော သင်္ခလိကဘေဒတော ပရံ။ ဌာနာ စာဝေတီတိ ဌိတဋ္ဌာနတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အပနေတိ။ ဧတ္ထ စ နာဝဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥဒ္ဓံ ဝါ အဓော ဝါ တိရိယံ ဝါ အန္တမသော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ သင်္ကာမေတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၉၉) ဝုတ္တနယေန ‘‘တိရိယ’’န္တိ ဝုတ္တာ စတဿော ဒိသာ၊ ဥဒ္ဓမဓော စာတိ ဆဋ္ဌာနာနိ။ တာသု ဧကံ ဒိသံ အပနီယမာနာယ ကုမ္ဘိယာ တံဒိသာဘိမုခံ ဣတရဒိသာယံ ဌိတပဿေ ဩရိမဒိသာယ ဌိတပဿေန ဖုဋ္ဌောကာသဿ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အနတိက္ကန္တေ ဖန္ဒာပနဝသေန ထုလ္လစ္စယံ ဟောတိ၊ အတိက္ကန္တေ ဌာနာ စာဝိတတ္တာ ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမမေဝ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဌာနာ စာဝေတိ စေ စုတော’’တိ။ ဧသေဝ နယော ဖန္ဒနရဟိတာယ နိဓိကုမ္ဘိယာ ဌာနာစာဝနေပိ။

၅၁။ ဧဝံ ပဌမံ ဗန္ဓနံ ဆိန္ဒိတွာ ပစ္ဆာ ကုမ္ဘိဂ္ဂဟဏေ နယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဌမံ ကုမ္ဘိံ အပနေတွာ ပစ္ဆာ ဗန္ဓနာပနယနေ နယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပဌမ’’န္တိအာဒိ။ သော နယောတိ ‘‘ပဌမုဒ္ဓါရေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဒုတိယုဒ္ဓါရေ ပါရာဇိက’’န္တိ တမေဝတ္ထမတိဒိသတိ။

၅၂။ ဝလယန္တိ ¶ ¶ ကုမ္ဘိယာ ဗဒ္ဓသင်္ခလိကာယ မူလေ ပဝေသိတံ ဝလယံ။ မူလေ ဃံသန္တော ဣတော စိတော စ သာရေတီတိ ယောဇနာ။ ဃံသန္တောတိ ဖုသာပေန္တော။ ဣတော စိတော စ သာရေတီတိ ဩရတော စ ပါရတော စ သဉ္စာလေတိ။ ရက္ခတီတိ ဧတ္ထ ‘‘သီလံ ဘိက္ခု’’န္တိ ပါဌသေသော၊ ပါရာဇိကံ နာပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ မူလေ။ ခေဂတံ ကရောန္တောဝါတိ သဗ္ဗပဿတော မူလံ အဖုသာပေတွာ အာကာသဂတံ ကရောန္တောဝ။ ပရာဇိတောတိ ဌာနာစာဝနဿ ကတတ္တာ ပရာဇယမာပန္နော ဟောတိ။

၅၃။ ကုမ္ဘိမတ္ထကေ ဇာတန္တိ ယောဇနာ။ စိရကာလံ နိဟိတတ္တာ မူလေဟိ ကုမ္ဘိံ ဝိနန္ဓိတွာ ဌိတန္တိ အတ္ထော။ သမီပေ ဇာတံ ရုက္ခံ ဆိန္ဒတောတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တတ္ထဇာတကံ ကဋ္ဌံ ဝါ’’တိအာဒိကာယ ဂါထာယ နိဓိမတ္ထကေ ဘူမိယံ ဌိတရုက္ခလတာဒိံ ဆိန္ဒန္တဿ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ ဣမာယ ပန ဂါထာယ ဘူမိံ နိခဏိတွာ ဩတိဏ္ဏကာလေ နိဓိံ ဝိနန္ဓိတွာ ဌိတမူလံ အလ္လရုက္ခံ၊ ခါဏုကံ ဝါ ဂဟေတွာ အာဟာတိ ပုနရုတ္တိဒေါသာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အတတ္ထဇ’’န္တိ ဣမိနာ သဟပယောဂါဘာဝမာဟ။ ဣမိနာဝ ပုရိမဂါထာယ ဝုတ္တံ ကဋ္ဌလတာဒီနိ နိဓိသမ္ဗန္ဓာနိ စေ၊ ယထာဝုတ္တဒုက္ကဋဿ ဝတ္ထူနိ၊ သမီပါနိ စေ၊ ပါစိတ္တိယဿေဝ ဝတ္ထူနီတိ ဒီပေတိ။

၅၄။ ဣဒါနိ ဧဝံ ပရိယေသိတွာ ဒိဋ္ဌနိဓိဘာဇနံ ဌိတဋ္ဌာနတော အစာလေတွာ အန္တောဌိတံ ဘဏ္ဍမတ္တံ ဂဏှတော ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အန္တောကုမ္ဘိဂတ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဖန္ဒာပေတီတိ အန္တောစာဋိယာ ပက္ခိတ္တေ အတ္တနော ဘာဇနေ ပက္ခိပိတုံ ရာသိကရဏာဒိဝသေန ဖန္ဒာပေတိ။ အပဗျူဟတိ ဝါတိ ဟေဋ္ဌာ ဌိတံ ဂဏှိတုံ ဥပရိ ဌိတာနိ အပနေန္တော ဝိယူဟတိ ဝါ။ အထ ဝါ အပဗျူဟန္တောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၄) အဋ္ဌကထာဝစနဿ ဒွိဓာ ကရောန္တောတိ ¶ ဂဏ္ဌိပဒေ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ အတ္တနော ဘာဇနေ ပက္ခိပိတုံ ဣတော စိတော စ ရာသိံ ကရောန္တောတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထေဝါတိ အန္တောကုမ္ဘိယမေဝ။

၅၅။ ဟရန္တောတိ အဝဟရန္တော။ မုဋ္ဌိံ ဆိန္ဒတီတိ အတ္တနော ဘာဇနံ ပက္ခိပိတွာ ဂဏှိတုံ အသက္ကုဏေယျော အန္တောကုမ္ဘိမှိ ဟတ္ထံ ဩတာရေတွာ ကုမ္ဘိဂတဘဏ္ဍေန ယထာ အဗဒ္ဓံ ဟောတိ၊ တထာ မုဋ္ဌိယာ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ ကုမ္ဘိဂတံ မုဋ္ဌိယာ ဂဏှန္တော ကုမ္ဘိဂတေန မုဋ္ဌိဂတံ ယထာ အသမ္မိဿံ ဟောတိ၊ တထာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပါဒဂ္ဃနကံ ဝါ အတိရေကပါဒဂ္ဃနကံ ဝါ ဂဏှာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္တနော ဘာဇနေ ဂတံ ကတွာ ဝါ ဆိန္ဒတီတိ ယောဇနာ။ အတ္တနော ဘာဇနဂတံ ကတွာ ကုမ္ဘိဂတေန ယထာ ¶ အသမ္မိဿံ ဟောတိ၊ တထာ ပရိစ္ဆိန္ဒတီတိ အတ္ထော၊ သစေ အတ္တနော ဘာဇနဂတံ ဟုတွာ ကုမ္ဘိဂတေန အသမ္မိဿံ ဘဏ္ဍံ ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ အဂ္ဃတိ၊ ပါရာဇိကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၅၆။ ဟာရံ ဝါတိ မုတ္တာဟာရံ ဝါ။ ပါမင်္ဂံ ဝါတိ သုဝဏ္ဏမယံ၊ ရဇတမယံ ဝါ ပါမင်္ဂံ ဒါမံ။ သုတ္တာရုဠှန္တိ သုတ္တေ အာရုဠှံ သုတ္တာရုဠှံ၊ သုတ္တဉ္စ သုတ္တာရုဠှဉ္စ သုတ္တာရုဠှန္တိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘သုတ္တေန အာဝုတဿာပိ သုတ္တမယဿာပိ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၄) ပဌမမုတ္တာဟာရံ ဝိနာ သုဝဏ္ဏရဇတပဝါဠာဒိမဏိကံ ဝါ သုတ္တေသု အာဝုဏိတွာ ကတာ နာနာဝလိယော စေဝ သုတ္တမယာနိ စ ဘဏ္ဍာနိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ ကုမ္ဘိယာ ဌိတန္တိ ပါဌသေသော။ ဖန္ဒာပေတီတိ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှိတုကာမတာယ စာလေတိ။ ယထာဝတ္ထုန္တိ ဝီတိက္ကမာနုရူပံ ထုလ္လစ္စယံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဌာနာ စာဝေတီတိ ဌိတဋ္ဌာနတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကာမေတိ ¶ ။ စုတောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလာ ပရိဟီနောတိ အတ္ထော။

အပရိပုဏ္ဏာယ ကုမ္ဘိယာဧကဒေသဋ္ဌံ ဘဏ္ဍံ တတော တတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌာနံ အပနေတွာ တတ္ထေဝ အန္တောကုမ္ဘိယာ အညံ ဌာနံ နေန္တဿ စ တတ္ထေဝ အာကာသဂတံ ကရောန္တဿ စ ‘‘အတ္တနော ဘာဇနဂတံ ဝါ ကရောတိ၊ မုဋ္ဌိံ ဝါ ဆိန္ဒတီ’’တိ (ပါရာ။ ၉၄) ဧတေဟိ သဒိသတ္တာ ဝတ္ထုမှိ ပါဒံ အဂ္ဃန္တေ ပါရာဇိကာ ဟောတီတိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၄) ဣဒံ သန္နိဋ္ဌာနံ။ ဘာဇနတလေ ကောဋိံ ဌပေတွာ ကမေန သကလဘာဇနကုစ္ဆိံ တေနေဝ ပူရေတွာ မုခဝဋ္ဋိယာ ဧကာ ကောဋိ နိက္ခိတ္တာ စေ၊ တထာဌပိတဿ ဟာရာဒိနော သကလဘာဇနံ အဋ္ဌာနန္တိ ကောဋိံ ဂဟေတွာ ဥဇုကံ ဥက္ခိပန္တဿ ဩသာနကောဋိ ဘာဇနတလတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အာကာသဂတံ ကရောတော စ မုခဝဋ္ဋိယံ ဃံသိတွာ အာကဍ္ဎန္တဿ သကလဘာဇနောဒရံ ခေပေတွာ မုခဝဋ္ဋိယာ ဌပိတကောဋိယာ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ အပရာယ ကောဋိယာ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကာမယတော စ ဘာဇနကုစ္ဆိယာ ဥပဍ္ဎံ ဝတ္ထာဒိနာ ကေနစိ ပူရေတွာ တဿောပရိ ဌပိတဟာရာဒိသုတ္တာရုဠှဿ ဌိတောကာသမေဝ ဌာနန္တိ တတော ကေသဂ္ဂမတ္တံ အပနေန္တဿပိ ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၅၇။ သပ္ပိအာဒီသူတိ ဘာဇနဂတေသု သပ္ပိအာဒိဒြဝဝတ္ထူသု ယံ ကိဉ္စိ။ ပါဒပူရဏန္တိ ပါဒံ ပူရေတီတိ ပါဒပူရဏံ၊ ပါဒဂ္ဃနကန္တိ အတ္ထော။ ပိဝတော ပရာဇယောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကဒါတိ စေ? ဧကေနေဝ ¶ ပယောဂေန ပီတမတ္တေ ပါဒပူရဏေတိ ယောဇနာ။ ‘‘မုခဂတံ ဝိနာ’’တိ ပါဌသေသော။ တတ္ထ ဧကေနေဝ ပယောဂေနာတိ ဓုရနိက္ခေပမကတွာ ဧကာဗဒ္ဓံ ကတွာ အာကဍ္ဎေတွာ ¶ ပိဝနပယောဂေန။ ‘‘မုခဂတံ ဝိနာ’’တိ ဣမိနာ သစေ ဂလဂတေနေဝ ပါဒေါ ပူရတိ၊ အန္တောဂလံ ပဝိဋ္ဌေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုခဂတေန ပူရတိ၊ မုခဂတံ ဘာဇနဂတေန ဝိယောဇေတွာ ဩဋ္ဌေသု ပိဟိတေသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝေဠုနဠာဒီဟိ အာကဍ္ဎေတွာ ပိဝန္တဿ နာဠဂတေန ပူရတိ၊ နာဠဂတံ ဘာဇနဂတေန ဝိယောဇေတွာ နာဠိကောဋိယံ အင်္ဂုလိယာ ပိဟိတာယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒံ ‘‘အတ္တနော ဘာဇနဂတံ ဝါ ကရောတိ၊ မုဋ္ဌိံ ဝါ ဆိန္ဒတီ’’တိ (ပါရာ။ ၉၄) ဝုတ္တနယဿ အနုလောမဝသေန မဟာပစ္စရိယာဒီသု (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၄) အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

‘‘ဧကေနေဝ ပယောဂေန ပီတမတ္တေ ပရာဇယော’’တိ ဣမိနာ သပ္ပိအာဒီသု မဟဂ္ဃေသု တတ္တကေနေဝ ပါဒပူရဏဉ္စေ ဟောတိ၊ ဧကဝါရမေဝ မုခေန ဝါ သပ္ပိအာဒိနာ ဝါ ဘာဇနဂတေန ဧကာဗဒ္ဓဘာဝေ ဆိန္နမတ္တေပိ အတ္တနော ဘာဇနေ ကုမ္ဘိံ ပဏာမေတွာ ပက္ခိတ္တေန ကုမ္ဘိဂတေ ဆိန္နမတ္တေပိ ပါရာဇိကော ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၅၈။ ‘‘ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာ ပုနပ္ပုနံ ပိဝန္တဿ န ပရာဇယော’’တိ ဣမိနာ ဓုရနိက္ခေပမကတွာ ပုနပ္ပုနံ ပိဝတော ပရာဇယောတိ သာမတ္ထိယာ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓုရနိက္ခေပံ အကတွာ ပုနပ္ပုနံ မုခေန ဂဟေတွာ ဝါ ပုဋာဒီဟိ ဝါ ဂဟေတွာ ပါဒပူရဏမတ္တံ ပိဝန္တဿ ပရာဇယော ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၅၉-၆၀။ သစေ ခိပတိ ထေယျစိတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယံ ကိဉ္စိ ဘဏ္ဍကန္တိ တေလပိဝနာရဟံ ဒုကူလသာဋကစမ္မခဏ္ဍာဒိကံ ဘဏ္ဍံ။ တေလကုမ္ဘိယံ ပရဿာတိ လဗ္ဘတိ။ တံ နိက္ခိတ္တဘဏ္ဍံ။ ဓုဝန္တိ ဧကံသေန။ တာဝဒေ ဝိနဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တာဝဒေတိ တသ္မိံ ခဏေယေဝ။ ကတရသ္မိံ ခဏေတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ’’တိ၊ တေလဿ ပီတကာလံ အနာဂမ္မ ပုဗ္ဗပယောဂတ္တာ ¶ ပဌမမေဝ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိနဿတီတိ သီလဝိနာသံ ပါပုဏာတိ။ အာဝိဉ္ဇေတွာတိ ပဏာမေတွာ။ ဂါဠေတီတိ ပဂ္ဃရာပေတိ။ ‘‘သာဠေတီ’’တိပိ ပဌန္တိ၊ သောယေဝ အတ္ထော။ သာဠ သဝနေတိ ဓာတု။ တထာတိ ‘‘ထေယျစိတ္တော ဝိနဿတီ’’တိ အာကဍ္ဎတိ၊ ထေယျစိတ္တေန ဧဝံ ကရောန္တဿ ပါရာဇိကော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၆၁။ တန္တိ တေလဿ ဩကိရဏဘာဝံ ဉတွာ ပဌမမေဝ တုစ္ဆဘာဇနေ ထေယျစိတ္တေန နိက္ခိတ္တံ ပါဒဂ္ဃနကတေလပိဝနကံ ¶ တံ ဝတ္ထာဒိဘဏ္ဍံ။ ‘‘ဥဒ္ဓရန္တောဝါ’’တိ သာဝဓာရဏဝစနေန ‘‘ပီတမတ္တေ ပရာဇယော’’တိ ဒဿိတံ မဟာအဋ္ဌကထာမတံ ပဋိက္ခိတ္တံ ဟောတိ။ ဓံသိတောတိ ‘‘သာသနကပ္ပရုက္ခာ ပါတိတော၊ ပါရာဇိကာပန္နောတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ထေယျစိတ္တော’’တိ အာကဍ္ဎနတ္ထံ ‘‘တထာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ ဣမိနာ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂေါပနတ္ထာယ တုစ္ဆဘာဇနေ ဝတ္ထာဒိံ နိက္ခိပိတွာ အညေန တံ အနောလောကေတွာ တေလေ အာသိတ္တေ ပစ္ဆာ သုဒ္ဓစိတ္တေနေဝ ဥဒ္ဓရတော န ဒေါသောတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။

၆၂။ တတ္ထေဝါတိ ဌိတဋ္ဌာနေယေဝ။ ဘိန္ဒတောတိ ဌာနာ အစာဝေတွာ တိဏဇ္ဈာပကဿ ဝိယ ဘိက္ခုနော ဌာနာစာဝနာဓိပ္ပာယံ ဝိနာ ပါသာဏာဒိနာ ကေနစိ ပဟရိတွာ ဘိန္ဒတော။ ‘‘မန္တောသဓာနုဘာဝေန ဘိန္ဒတော’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ဆဍ္ဍေန္တဿာတိ အဆဍ္ဍေတုကာမဿာပိ သတော ပရိပုဏ္ဏတေလဃဋာဒီသု စာပလ္လေန ဝါလုကံ ဝါ ဥဒကံ ဝါ ဩကိရိတွာ ဥတ္တရာပေန္တဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥဒကမာတိကံ ဃဋာဘိမုခံ ကတွာ ဩပိလာပေန္တဿာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဌာနာစာဝနာဓိပ္ပာယေ သတိပိ ထေယျစိတ္တာဘာဝေန ပါရာဇိကာ န ဝိဇ္ဇတိ၊ ဘဏ္ဍဒေယျံ ¶ ပန ဟောတီတိ သန္နိဋ္ဌာနံ။ ဈာပေန္တဿာတိ ကဋ္ဌာနိ ပက္ခိပိတွာ ဈာပေန္တဿ။ အပရိဘောဂံ ကရောန္တဿာတိ ဥစ္စာရပဿာဝါဒိမောကိရိတွာ အပရိဘောဂံ ကရောန္တဿ။ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတေသု ဘိန္ဒနာဒီသု စတူသုပိ ဌာနေသု ပဒဘာဇနိယံ ဒုက္ကဋမေဝ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ။

၆၃။ ဣဒါနိ ထလဋ္ဌေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဌပိတ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ပတ္ထရိတွာတိ အတ္ထရိတွာ။ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ တေန ထလေ ရာသိကတဓညာဒီသု ဝိနိစ္ဆယော နိမိကုမ္ဘိယာ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယာနုသာရေန ဝိညာတုံ သက္ကာတိ တံ သရူပတော အဝုတ္တံ သမုစ္စိနောတိ။ အတ္ထရဏာဒိကန္တိ ပစ္စတ္ထရဏာဒိကံ။ ဝေဌေတွာ ဥဒ္ဓရန္တဿာတိ ကိလဉ္ဇသံဟရဏနိယာမေန ဝဋ္ဋေတွာ သံဟရိတွာ ဥဒ္ဓရန္တဿ။ မုတ္တေ ဌာနာတိ ကမေန သံဟရိတွာ ဌိတဋ္ဌာနတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ မုတ္တေ သတိ။ ပရာဘဝေါတိ သာသနတော ပရိဟီနော။

၆၄။ ဧဝံ အတ္ထရိတွာ ဌပိတဝတ္ထာဒီနံ သံဟရိတွာ ဂဟဏေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ တိရိယတော အာကဍ္ဎနေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဩရိမန္တေနာ’’တိအာဒိ။ ပိ၊ ဝါတိ ပကာရန္တရမေဝ သမုစ္စိနောတိ။ ဥဇုကံ ကဍ္ဎတောပိ ဝါတိ အတ္ထရိတွာ ဌပိတဝတ္ထာဒိကံ စတူသု ဒိသာသု ဧကံ ဒိသံ ဥဇုကမာကဍ္ဎတော ¶ စ ပါရာဇိကံ ဟောတိ။ ကဒါတိ စေ? ဧတ္ထာပိ ဩရိမန္တေန ဖုဋ္ဌမောကာသံ ပါရိမန္တတော အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိကန္တိ ယောဇနာ။ ဩရိမန္တေန ဖုဋ္ဌမောကာသန္တိ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎန္တဿ အတ္တနော ဌိတဒိသာဂတပရိယန္တေန ဖုသိတွာ ဌိတဋ္ဌာနံ။ ပါရိမန္တတောတိ ပါရိမန္တေန၊ ကရဏတ္ထေ တော-ပစ္စယော။

ထလံ ¶ နာမ ပဋိစ္ဆန္နာပဋိစ္ဆန္နဘူမိပါသာဒပဗ္ဗတတလာဒီနိ၊ တတြဋ္ဌံ ဓညာဒိဘဏ္ဍံ ထလဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ။ တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

၆၅-၆။ ပရိစ္ဆေဒါတိ ဌာနပရိစ္ဆေဒါ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

၆၇-၈။ ခေဂတန္တိ အာကာသဂတံ။ အဿာတိ မောရဿ။ တန္တိ မောရံ။

၆၉။ ဌာနာတိ ယထာပရိစ္ဆိန္နာ ဆဗ္ဗိဓာ ဌာနာ။ တဿာတိ မောရဿ ဖန္ဒာပနေတိ ယောဇနာ။ တဿာတိ ဝါ ဘိက္ခုဿ ထုလ္လစ္စယမုဒီရိတံ။

၇၀။ အဂ္ဂဟေတွာ ဟတ္ထေန လေဍ္ဍုခိပနာဒိပယောဂေန မောရံ တာသေတွာ ဌိတဋ္ဌာနတော အပနေတိ။ အတ္တနော ဌာနာတိ မောရဿ အတ္တနော ဆပ္ပကာရဋ္ဌာနာ။ သယံ ဌာနာတိ ဘိက္ခု သကဋ္ဌာနာ၊ သမဏဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၇၁-၂။ ဣဒါနိ ‘‘ဌာနာ စာဝေတိ စေ မောရ’’န္တိ ဒဿိတံ ဌာနာစာဝနံ ဝိဘာဝေတုမာဟ ‘‘ဖုဋ္ဌောကာသ’’န္တိအာဒိ။

၇၃။ ကရေ နိလီယတီတိ ပသာရိတဟတ္ထတလေ နိသီဒတိ။

၇၅။ ဥဍ္ဍေတွာတိ အာကာသံ ဥပ္ပတိတွာ။

၇၆။ အင်္ဂေ ¶ နိလီနန္တိ အံသကူဋာဒိသရီရာဝယဝေ နိလီနံ။ ပါဒေတိ အတ္တနော ပဌမုဒ္ဓါရပါဒေ။ ဒုတိယေ ပါဒေ။

၇၇။ ပါဒါနန္တိ ¶ ဒွိန္နံ ပါဒါနံ။ ကလာပဿာတိ ဘူမိယံ ဖုသိယမာနဿ ကလာပဂ္ဂဿ။

၇၈။ တတော ပထဝိတောတိ တီဟိ အဝယဝေဟိ ပတိဋ္ဌိတပထဝိပ္ပဒေသတော၊ န ပဌမတော တတ္ထ ဒုက္ကဋတ္တာ၊ န ဒုတိယတော တတ္ထ ထုလ္လစ္စယတ္တာ၊ တတိယာ ပန ဌာနာ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ စာဝယတော ပါရာဇိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

‘‘ပဉ္ဇရေ ဌိတံ မောရံ သဟ ပဉ္ဇရေန ဥဒ္ဓရတိ၊ ပါရာဇိကံ။ ယဒိ ပန ပါဒံ နဂ္ဃတိ၊ သဗ္ဗတ္ထ အဂ္ဃဝသေန ကတ္တဗ္ဗံ။ အန္တောဝတ္ထုမှိ စရန္တံ မောရံ ထေယျစိတ္တော ပဒသာ ဗဟိဝတ္ထုံ နီဟရန္တော ဒွါရပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကာမေတိ၊ ပါရာဇိကံ။ ဝဇေ ဌိတဗလိဗဒ္ဒဿ ဟိ ဝဇော ဝိယ အန္တောဝတ္ထု တဿ ဌာနံ။ ဟတ္ထေန ပန ဂဟေတွာ အန္တောဝတ္ထုသ္မိမ္ပိ အာကာသဂတံ ကရောန္တဿ ပါရာဇိကမေဝ။ အန္တောဂါမေ စရန္တမ္ပိ ဂါမပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကာမေန္တဿ ပါရာဇိကံ။ သယမေဝ နိက္ခမိတွာ ဂါမူပစာရေ ဝါ ဝတ္ထူပစာရေ ဝါ စရန္တံ ပန ထေယျစိတ္တော ကဋ္ဌေန ဝါ ကထလာယ ဝါ ဥတြာသေတွာ အဋဝီဘိမုခံ ကရောတိ၊ မောရော ဥဍ္ဍေတွာ အန္တောဂါမေ ဝါ အန္တောဝတ္ထုမှိ ဝါ ဆဒနပိဋ္ဌေ ဝါ နိလီယတိ၊ ရက္ခတိ။ သစေ ပန အဋဝီဘိမုခေါ ဥဍ္ဍေတိ ဝါ ဂစ္ဆတိ ဝါ၊ ‘အဋဝိံ ပဝေသေတွာ ဂဟေဿာမီ’တိ ပရိကပ္ပေ အသတိ ပထဝိတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဥပ္ပတိတမတ္တေ ဝါ ဒုတိယပဒဝါရေ ဝါ ပါရာဇိကံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဂါမတော နိက္ခမန္တဿ ဌိတဋ္ဌာနမေဝ ဌာနံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၆) –

အဋ္ဌကထာဂတော ¶ ဝိနိစ္ဆယော ဥပလက္ခိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကပိဉ္ဇရာဒိပရသန္တကသကုဏေသု စ ဧသေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၇၉။ ပတ္တေတိ ဒွါရေ ဘိက္ခာယ ဌိတံ ဘိက္ခုနော ဟတ္ထဂတေ ပတ္တေ။ တဿ ထေယျစိတ္တဿ။

၈၀။ အနုဒ္ဓရိတွာဝါတိ ¶ ပတ္တေ ပတိတံ သုဝဏ္ဏာဒိံ ဟတ္ထေန အနုက္ခိပိတွာဝ ပဌမပဒဝါရေ ထုလ္လစ္စယံ ဂမ္မမာနတ္တာ န ဝုတ္တံ။

၈၁။ ဟတ္ထေတိ ဟတ္ထတလေ။ ဝတ္ထေတိ စီဝရေ။ မတ္ထကေတိ သိရသိ။ ဂါထာဆန္ဒဝသေန ဝါ-သဒ္ဒေ အာကာရဿ ရဿတ္တံ။ ပတိဋ္ဌိတန္တိ ပတိတံ။ တန္တိ ဆိဇ္ဇမာနံ တံ သုဝဏ္ဏခဏ္ဍာဒိ။ ယဒိ အာကာသေ ဂစ္ဆန္တံ၊ ပတန္တံ ဝါ ဟတ္ထေန ဂဏှာတိ။ ဂဟိတဟတ္ထေ ဌိတဋ္ဌာနမေဝ ဌာနံ၊ တတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အပနေန္တဿ ပါရာဇိကံ။ တထာ ဂဟေတွာ ထေယျစိတ္တေန ဂစ္ဆတော ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ။ ဝတ္ထာဒီသု ပတိတေပိ ဧသေဝ နယော။

၈၂။ မဉ္စပီဌာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဉ္စပီဌသဒိသေ ဝေဟာသဘူတေ အဋ္ဋဝိတာနာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ အာမာသမ္ပီတိ ဟတ္ထေန ဝါ ကာယေန ဝါ အာမသိတဗ္ဗံ ဝတ္ထာဒိဉ္စ။ အနာမာသမ္ပီတိ တထာ အပရာမသိတဗ္ဗံ သုဝဏ္ဏာဒိံ။ အာမသန္တဿာတိ ဟတ္ထာဒီဟိ ပရာမသန္တဿ။ ‘‘ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣမိနာ ဖန္ဒာပနေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဌာနာစာဝနေ ပါရာဇိကဉ္စ ဟေဋ္ဌာ ထလဋ္ဌေ ဝုတ္တနယေန ဝိညာတုံ သက္ကာတိ အတိဒိသတိ။ ဌာနပရိစ္ဆေဒေါ ပန မဉ္စာဒီဟိ ဧဝ ဥက္ခိပန္တဿ စတုန္နံ ပါဒါနံ ဝသေန၊ တတြဋ္ဌမေဝ ဂဏှန္တဿ မဉ္စဿ စတူသု ပါဒသီသေသု ဖုသိတွာ ¶ မဇ္ဈေ အဖုသိတွာ ဌိတဿ ခလိမက္ခိတထဒ္ဓသာဋကဿ စတုန္နံ ပါဒသီသာနံ ဝသေန၊ အဋနီသု ဖုသိတွာ ဌိတဿ အဋနီနံ ဝသေန ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၈၃။ ဝံသေတိ စီဝရဝံသေ၊ ဣမိနာ စီဝရနိက္ခေပနတ္ထာယ ဌပိတရုက္ခဒဏ္ဍသလာကာရဇ္ဇုအာဒယော ဥပလက္ခိတာ။ ဩရတောတိ အတ္တနော ဌိတဒိသာဘိမုခတော။ ဘောဂန္တိ သံဟရိတွာ စီဝရံ တဿ နာမေတွာ ဌပိတမဇ္ဈဋ္ဌာနံ။ အန္တန္တိ နာမေတွာ ဧကတော ကတံ၊ ဥဘယာနံ ဝါ အန္တံ။ ပါရတော ကတွာတိ ဝံသတော ပရဘာဂေ ကတွာ။

၈၄။ စီဝရေန ဖုဋ္ဌောကာသောတိ စီဝရေန ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ။ တဿာတိ တထာ ဌပိတဿ စီဝရဿ။ သော သကလော စီဝရဝံသော ဌာနံ န တု ဟောတီတိ မတောတိ သမ္ဗန္ဓော။

၈၅-၆။ ဩရိမန္တေန ¶ ဖုဋ္ဌံ ဝါ တံ ဩကာသန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ စီဝရဘောဂံ ဂဟေတွာ ထေယျစိတ္တေန အတ္တနော အဘိမုခံ အာကဍ္ဎတော အတ္တနော ဌိတဒိသာယ စီဝရဝံသေ စီဝရေန ဖုသိတွာ ဌိတဋ္ဌာနပရိယန္တံ ဣတရေန အတိက္ကာမယတော စုတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတရေန ပါရိမန္တေန ဘိတ္တိဒိသာယ စီဝရဿ ဖုဋ္ဌောကာသပရိယန္တံ ဣတရေန ဖုဋ္ဌံ တံ ဩကာသံ ဩရိမန္တေန အတိက္ကာမယတော ဝါ စုတီတိ ယောဇနာ။ ဣတရေနာတိ ပါရိမန္တေန ဘိတ္တိပဿေ စီဝရဝံသေ ဖုသိတွာ ဌိတစီဝရပရိယန္တေန။ ဖုဋ္ဌံ စီဝရဝံသောကာသံ။ ဩရိမန္တေနာတိ အတ္တနော ဌိတဒိသာယ စီဝရဝံသေ ဖုသိတွာ ဌပိတစီဝရပ္ပဒေသေန။ အတိက္ကာမယတောတိ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကာမေန္တဿ။

ဧဝံ ဒီဃန္တာကဍ္ဎနေ သမ္ဘဝန္တံ ဝိကပ္ပံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တိရိယန္တေန အတိက္ကမနဝိဓိံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒက္ခိဏန္တေနာ’’တိအာဒိ။ ပုနာတိ အထ ဝါ။ ဒက္ခိဏန္တေန ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဝါမန္တေန ¶ အတိက္ကာမယတော စုတီတိ ယောဇနာ။ စီဝရံ ဟရိတုံ စီဝရာဘိမုခံ ဌိတဿ အတ္တနော ဒက္ခိဏပဿေ စီဝရကောဋိယာ ဖုဋ္ဌံ စီဝရဋ္ဌိတပ္ပဒေသံ ဝါမပဿေ စီဝရန္တေန အတိက္ကာမယတော ပါရာဇိကမေဝါတိ အတ္ထော။ ဝါမန္တေန ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဣတရေန အတိက္ကာမယတော ဝါ စုတီတိ ယောဇနာ။ ဝါမန္တေန ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနန္တိ စီဝရာဘိမုခံ ဌိတဿ ဝါမပဿေ စီဝရန္တေန ဖုဋ္ဌံ စီဝရဋ္ဌိတပ္ပဒေသံ။ ဣတရေန ဒက္ခိဏပဿေ စီဝရန္တေန အတိက္ကာမယတော ဝါ စုတိ ပါရာဇိကာ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၈၇။ ဝံသတောတိ စီဝရေန ဖုသိတွာ ဌိတစီဝရဝံသပ္ပဒေသတော။ ‘‘ကေသဂ္ဂမတ္တ’’န္တိ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ လိခန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဥက္ခိတ္တေ’’တိ ဘုမ္မေကဝစနန္တေန သမာနာဓိကရဏတ္တာ ပစ္စတ္တေကဝစနန္တတာ န ယုဇ္ဇတီတိ။ ‘‘ကေသဂ္ဂမတ္တေ ဥက္ခိတ္တေ’’တိ ကတ္ထစိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ သော စ ပမာဏံ။

၈၈။ ဝိမောစေန္တော ထုလ္လစ္စယံ ဖုသေတိ ယောဇနာ။ စီဝရဝံသေ ဖုသာပေတွာ၊ အဖုသာပေတွာ ဝါ ရဇ္ဇုယာ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတစီဝရံ ဂဏှိတုကာမော ထေယျစိတ္တေန ဗန္ဓနံ မောစေန္တော ထုလ္လစ္စယံ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ မုတ္တေတိ မုတ္တမတ္တေ။ ပါရာဇိကော ဟောတိ ဌာနာ စုတဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

၈၉။ ဝေဌေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝံသမေဝါ’’တိ သာမတ္ထိယတော လဗ္ဘတိ။ စီဝရဝံသံ ပလိဝေဌေတွာ တတ္ထေဝ ဌပိတစီဝရံ နိဗ္ဗေဌေန္တဿ ဘိက္ခုနောပိ အယံ နယောတိ သမ္ဗန္ဓော။ နိဗ္ဗေဌေန္တဿာတိ ဝိနိဝေဌေန္တဿ။ အယံ နယောတိ ‘‘နိဗ္ဗေဌေန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ၊ နိဗ္ဗေဌိတေ ပါရာဇိက’’န္တိ ယထာဝုတ္တနယမတိဒိသတိ ¶ ။ ဝလယံ ဆိန္ဒတော ဝါပိ အယံ နယောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဘိက္ခုနော၊ ဝံသေ၊ ဌပိတံ၊ စီဝရ’’န္တိ စ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ စီဝရဝံသေ ပဝေသေတွာ ¶ ဌပိတံ စီဝရဝလယံ ယထာ ဆိန္နမတ္တေ ဌာနာ စဝတိ၊ တထာ ဆိန္ဒန္တဿ ဘိက္ခုနော ဆေဒနေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဆိန္နေ ပါရာဇိကန္တိ အတ္ထော။ မောစေန္တဿာပျယံ နယောတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဝလယ’’န္တိ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ‘‘ဘိက္ခုနော’’တိအာဒိပဒါနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ စီဝရဝံသေ ဌပိတံ စီဝရံ ဝလယံ မောစေန္တဿာပိ ထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယာနေဝ။

ဣဟ ပုရိမေန အပိ-သဒ္ဒေန ယထာဝုတ္တပကာရဒွယေ သမ္ပိဏ္ဍိတေ ဣတရေန အပိ-သဒ္ဒေန အဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနမန္တရေန အတ္ထဝိသေသာဘာဝတော အဝုတ္တမတ္ထံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ၊ တေန ‘‘အာကာသဂတံ ဝါ ကရောတိ၊ နီဟရတိ ဝါ’’တိ ပကာရဒွယံ သင်္ဂဏှာတိ။ တေန ရုက္ခမူလေ ပဝေသေတွာ ဌပိတနိဓိသင်္ခလိကဝလယမိဝ စီဝရဝံသေ သဗ္ဗဋ္ဌာနေဟိပိ အဖုသာပေတွာ စီဝရဝလယံ အာကာသဂတံ ကရောန္တဿာပိ စီဝရဝံသကောဋိယာ ဗဟိ နီဟရန္တဿာပိ ထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာနိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဉာတဗ္ဗာနီတိ ဧတေယေဝ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ဝလယံ ဆိန္ဒတော ဝါပိ၊ မောစေန္တဿ ဝါပိ၊ ဝလယံ အာကာသဂတံ ဝါ ကရောတိ၊ နီဟရတိ ဝါ’’တိ ဣမေသု စတူသု ဝိကပ္ပေသု ဧကမ္ပိ တထာ အကတွာ စီဝရဝလယံ စီဝရဝံသေ ဃံသေတွာ ဣတော စိတော စ သဉ္စာရေန္တဿ စီဝရဝလယဿ သဗ္ဗောပိ စီဝရဝံသော ဌာနန္တိ ‘‘ဌာနာစာဝနံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တဗျတိရေကဝသေန ဒဿိတဗ္ဗန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၉၀။ ဌပိတဿ ဟီတိ ဧတ္ထ ပသိဒ္ဓိသူစကံ ဟိ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ ‘‘စီဝရေ ဝိယ ဟီ’’တိ ယောဇေတွာ ဝိသေသတ္ထဇောတကံ တု-သဒ္ဒံ အာနေတွာ ‘‘ဌပိတဿ တူ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ နိပါတာနမနေကတ္ထတ္တာ ယထာဌာနေ ဌိတာနမေဝ ဝိသေသတ္ထေ ဟိ-သဒ္ဒေါ၊ ပသိဒ္ဓိယံ တု-သဒ္ဒေါ စ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ဒီဃတော ဝါ တိရိယတော ဝါ ပသာရေတွာ ¶ စီဝရဝံသေ နိက္ခိတ္တဿ စီဝရဿ ဝိနိစ္ဆယော ပန သံဟရိတွာ စီဝရဝံသေ ဌပိတစီဝရဝိနိစ္ဆယော ဝိယ ဝုတ္တော၊ ‘‘ဩရိမန္တေန…ပေ… ပါရာဇိကံ ဘဝေ’’တိ ဂါထာတ္တယေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၉၁။ သိက္ကာယာတိ ဩလမ္ဗိကာဓာရေ။ ယံ ဘဏ္ဍကန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပက္ခိပိတွာတိ နိဝေသေတွာ။ လဂ္ဂိတံ ဟောတီတိ ဩလမ္ဗိတံ ဟောတိ။ ‘‘သိက္ကာတော တံ ဟရန္တော ဝါ စုတော’’တိ ဧတသ္မိံ ဝိကပ္ပေ ¶ သိက္ကာယ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနဝသေန ဌာနာစာဝနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ သိက္ကာယ၊ ဗန္ဓနဋ္ဌာနဿ စ ဘိတ္တိပဿေ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ ယဒိ သိယာ၊ တဿ စ ဝသေန ဌာနာစာဝနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၉၂-၃။ ကုန္တာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဘိန္ဒိဝါလာဒိ ဒီဃဝတ္ထု ဂဟေတဗ္ဗံ။ တဋ္ဋိကာခါဏုကာ ဝိယ ဘိတ္တိယံ ပဋိပါဋိယာ နိဝေသိတာနိ မိဂသိင်္ဂါနိ ဝါ သူလာနိ ဝါ နာဂဒန္တာ နာမ။ အဂ္ဂေ ဝါတိ ကုန္တဖလကောဋိယံ ဝါ။ ဗုန္ဒေ ဝါတိ ကုန္တဒန္တမူလေ ဝါ။ ပရိကဍ္ဎတောတိ ဥဇုကံ အာကဍ္ဎတော။

ဖုဋ္ဌောကာသန္တိ တသ္မိံ တသ္မိံ နာဂဒန္တေ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ အတိက္ကာမယတော ကေသဂ္ဂမတ္တေန ပရာဇယော သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဌပိတဋ္ဌပိတဋ္ဌာနံ ဝိဟာယ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကာမယတော ပါရာဇိကန္တိ အတ္ထော။ ကေသဂ္ဂေန အန္တရေန ဟေတုနာ ပရာဇယောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အပနယနဟေတု ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၉၄-၅။ ဧဝံ ဒီဃတော အာကဍ္ဎနေ၊ ဥက္ခိပနေ စ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ တိရိယံ အာကဍ္ဎနေ၊ ပရတော နယနေ စ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပါကာရာဘိမုခေါ’’တိအာဒိ။ အာကဍ္ဎတီတိ အတ္တနော ¶ ဌိတဋ္ဌာနာဘိမုခံ အာဝိဉ္ဆတိ။ ဩရိမန္တဖုဋ္ဌောကာသန္တိ ဩရိမန္တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ၊ အတ္တနော ဒိသာယ ကုန္တဒဏ္ဍေန ဖုဋ္ဌောကာသန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ အစ္စယနကိရိယာသမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနပ္ပသင်္ဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ‘‘သကမ္မကဓာတုပ္ပယောဂေ ဥပယောဂဝစနဿ မာဂဓိကဝေါဟာရေ ဒဿနတော ကမ္မတ္ထေယေဝ ဥပယောဂဝစန’’န္တိ ဧကေ ဝဒန္တိ၊ ဧတံ ကစ္စာယနလက္ခဏေန သမာနံ။ ဣတရန္တစ္စယေတိ ဣတရန္တေန ကတော အစ္စယောတိ ဣတရန္တစ္စယော၊ မဇ္ဈေပဒလောပသမာသော၊ ပါရိမန္တေန ကတ္တဗ္ဗာတိက္ကမေ ကတေတိ အတ္ထော။ ကေသဂ္ဂေန စုတောတိ ယောဇနာ။ ယထာဝုတ္တောယေဝ အတ္ထော။

ပရတော ပေလ္လန္တဿာတိ ပရတော ကတွာ ပေလ္လန္တဿ၊ ဘိတ္တိပဿာဘိမုခံ ကတွာ နိပ္ပီဠေန္တဿာတိ အတ္ထော။ တထေဝါတိ ‘‘ကေသဂ္ဂေန စုတော’’တိ အာကဍ္ဎတိ။ ဌပိတေပိ စ ကုန္တာဒိမှိ အယံ နယောတိ ယောဇနာ။ ‘‘ကေသဂ္ဂေနာ’’တိအာဒိနာ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယနယော ဝတ္တဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၉၆။ တာလဿ ဖလံ စာလေန္တဿ အဿ ဘိက္ခုနော ယေန ဖလေန ဝတ္ထု ပဉ္စမာသကံ ပူရတိ၊ တသ္မိံ ဖလေ ဗန္ဓနာ မုတ္တေ ပါရာဇိကံ ဘဝေတိ ယောဇနာ။

၉၇။ တာလဿ ¶ ပိဏ္ဍိံ ဆိန္ဒတီတိ တာလဖလကဏ္ဏိကံ ဆိန္ဒတိ။ ယာယ ဝတ္ထု ပူရတိ၊ တဿာ ဆိန္နမတ္တာယ ‘‘အဿ ပါရာဇိကံ သိယာ’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယော ဣဓာပိ ယောဇေတဗ္ဗော။ တာလပိဏ္ဍိ သစေ အာကာသဂတာ ဟောတိ၊ ပိဏ္ဍိမူလမေဝ ဌာနံ။ ပဏ္ဏဒဏ္ဍေ ဝါ ပဏ္ဏေ ဝါ အပဿာယ ဌိတာ စေ၊ ဌိတဋ္ဌာနေဟိ သဟ ပိဏ္ဍိမူလံ ဂဟေတွာ ဌာနဘေဒံ ဉတွာ ဌာနာစာဝနေန ပါရာဇိကမ္ပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသေဝ နယောတိ ‘‘ယေန ဝတ္ထု ပူရတိ၊ တသ္မိံ ဗန္ဓနာ မုတ္တေ အဿ ပါရာဇိကံ သိယာ’’တိ ယထာဝုတ္တော ဧဝ နယော။ ဧတေသု သဗ္ဗေသု ¶ ဌာနေသု ပါရာဇိကဝီတိက္ကမတော ပုဗ္ဗဘာဂါနန္တရပ္ပယောဂေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ သဟပယောဂေ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ဒုက္ကဋဉ္စ တတောပိ ပုဗ္ဗပယောဂေ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ပါစိတ္တိယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စ ဂမနဒုတိယပရိယေသနာဒိအဝသေသပယောဂေသု အဒိန္နာဒါနပုဗ္ဗကတ္တာ ဒုက္ကဋဉ္စ အသမ္မုယှန္တေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၉၈။ ဥဒကေ နိဓိဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဂမ္ဘီရောဒကေ နိဓိဋ္ဌာနံ ပဒဝါရေန ဂစ္ဆတော ပဒေ ပဒေ ပုဗ္ဗပယောဂေ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ဂမ္ဘီရေ ပန တထာတိ ‘‘ပဒဝါရေန ဂစ္ဆတော ဒုက္ကဋ’’န္တိ ယထာဝုတ္တမတိဒိသတိ။ ဂစ္ဆတောတိ တရတော၊ ဟတ္ထံ အစာလေတွာ တရန္တဿ ပဒဝါရဂဏနာယ၊ ဟတ္ထေန စ ဝါယမန္တဿ ‘‘ပဒဝါရေနာ’’တိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏန္တိ ကတွာ ဟတ္ထဝါရဂဏနာယ ပဒဝါရဂဏနာယ ဒုက္ကဋာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဂမ္ဘီရေ ဟတ္ထေဟိ ဝါ ပါဒေဟိ ဝါ ပယောဂံ ကရောန္တဿ ဟတ္ထဝါရေဟိ ဝါ ပဒဝါရေဟိ ဝါ ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၈)။

ဥမ္မုဇ္ဇနာဒိသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန နိမုဇ္ဇနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘တထာ’’တိ အနုဝတ္တမာနတ္တာ ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋန္တိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိဟိတကုမ္ဘိယာ ဂဟဏတ္ထံ နိမုဇ္ဇနုမ္မုဇ္ဇနေသုပိ ဟတ္ထဝါရေန၊ ပဒဝါရေန၊ ဟတ္ထပဒဝါရေဟိ စ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧသေဝ နယော ကုမ္ဘိဂဟဏတ္ထံ နိမုဇ္ဇနုမ္မုဇ္ဇနေသူ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၈)။

ဣမိဿာ ဂါထာယ ‘‘နိဓိဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတော ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝစနတော တထာ ဂစ္ဆန္တဿ ဥဒကသပ္ပစဏ္ဍမစ္ဆဒဿနေန ဘာယိတွာ ပလာယန္တဿ ဂမနဿ အတဒတ္ထတ္တာ အနာပတ္တီတိ ဗျတိရေကေန ¶ ဝိညာယတိ။ ဧတ္ထ ဒုတိယပရိယေသနာဒိသဗ္ဗပယောဂေသု ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ¶ ပါစိတ္တိယဉ္စ ပါစိတ္တိယေန သဟ ဒုက္ကဋဉ္စ အဝသေသပယောဂေသု သုဒ္ဓဒုက္ကဋဉ္စ သဟပယောဂေ ဘာဇနာမသနေ အနာမာသဒုက္ကဋဉ္စ ဖန္ဒာပနေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဌာနာစာဝနေ ပါရာဇိကဉ္စ နိဓိကုမ္ဘိယာ ဝုတ္တနယေန ဝိညာတုံ သက္ကာတိ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဌာနဘေဒေါ ပဉ္စဓာ ဟောတိ၊ ဣဓ ပီဠေတွာ ဩသာရေတုံ သက္ကုဏေယျတ္တာ အဓောဒိသာယ သဟ ဆဗ္ဗိဓံ ဟောတီတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

၉၉။ တတ္ထ ဇာတကပုပ္ဖေသူတိ တသ္မိံ ဇလေ ရုဠှေသု ဥပ္ပလာဒိကုသုမေသု၊ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ယေန ပုပ္ဖေနာတိ နိဒ္ဓါရိတဗ္ဗံ။ ဆိန္ဒတောတိ ဧတ္ထ ဝတ္တမာနကာလဝသေန အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဆိန္နဝတော’’တိ ဘူတဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝံ အဂ္ဂဟိတေ အန္တိမဿ ပယောဂဿ ယာဝ အနုပရမော၊ ထုလ္လစ္စယာရဟတ္တာ ပါရာဇိကဝစနဿ ဝတ္ထုဝိရောဓိတာယ စ ဣမဿေဝ ပစ္ဆိမကုသုမဿ ကန္တနကာလေ ပုပ္ဖနာဠပဿေ တစမတ္တေပိ အစ္ဆိန္နေ ပါရာဇိကံ နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကနာဠ…ပေ… ပရိရက္ခတီ’’တိ ဧတ္ထေဝ အနန္တရေ ဝုစ္စမာနနယဿ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ စ ဣမံ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ လိခိတဿ ‘‘ယသ္မိံ ပုပ္ဖေ ဝတ္ထု ပူရတိ၊ တသ္မိံ ဆိန္နမတ္တေ ပါရာဇိက’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၈) အဋ္ဌကထာဝစနဿ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ စ ဝတ္တမာနကာလမဂဟေတွာ ဘူတကာလဿေဝ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ကဒါ ဒေဝဒတ္တ အာဂတောသီ’’တိ ပဉှဿ ‘‘ဧသောဟမာဂစ္ဆာမိ၊ အာဂစ္ဆန္တံ မာ မံ ဝိဇ္ဈာ’’တိ ဥတ္တရေ ဝိယ ဝတ္တမာနသမီပေ ဝတ္တမာနေဝါတိ ဘူတေ ဝတ္တမာနဗျပဒေသတော ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၀၀။ ‘‘ဥပ္ပလဇာတိယာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ပဒုမဇာတိယာ’’တိ ဗျတိရေကတော ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပဒုမဇာတိကာနံ ပန ဒဏ္ဍေ ဆိန္နေ အဗ္ဘန္တရေ သုတ္တံ အစ္ဆိန္နမ္ပိ ရက္ခတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၈) အဋ္ဌကထာနယော သင်္ဂဟိတောတိ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကနာဠဿ ဝါ ပဿေတိ ‘‘နာဠဿ ဧကပဿေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတောတိ နာဠတော။

၁၀၁။ ဘာရဗဒ္ဓကုသုမေသု ဝိနိစ္ဆယဿ ဝက္ခမာနတ္တာ ဆိန္ဒိတွာ ဌပိတေသူတိ အဗဒ္ဓကုသုမဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနာတိ တတြဇာတကကုသုမေသု ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယာနုသာရေန။ ‘‘ယေန ပုပ္ဖေန ပူရတိ၊ တသ္မိံ ဆိန္နမတ္တေ’’တိ အဝတွာ ဂဟိတမတ္တေ ပါရာဇိကန္တိ ယောဇနာ စေတ္ထ ဝိသေသော။

၁၀၂။ ဘာရံ ကတွာ ဗဒ္ဓါနိ ဘာရဗဒ္ဓါနီတိ မဇ္ဈပဒလောပီသမာသော။ ပုပ္ဖာနီတိ ပါဒဂ္ဃနကာနိ ¶ ဥပ္ပလာဒိကုသုမာနိ။ ဆသွာကာရေသူတိ ဥဒကေ ဩသီဒါပေတုံ သက္ကုဏေယျတ္တာ အဓောဒိသာယ သဟ စတဿော ဒိသာ၊ ဥဒ္ဓန္တိ ဣမာသု ဆသု ဒိသာသု၊ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ကေနစိ အာကာရေနာတိ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗဒဿနံ။ ဌာနာစာဝနဿ သာဓကတမတ္တာ ကရဏေယေဝ ကရဏဝစနံ။ နဿတီတိ ပါဒဂ္ဃနကပုပ္ဖာနံ ဌာနာစာဝနေန ပါရာဇိကမာပဇ္ဇိတွာ လောကိယလောကုတ္တရာနံ အနဝသေသဂုဏာနံ ပတိဋ္ဌာနဘူတံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ နာသေတွာ သယံ ဂုဏမရဏေန မီယတီတိ အတ္ထော။

၁၀၃။ ပုပ္ဖာနံ ကလာပန္တိ ပါဒဂ္ဃနကဥပ္ပလာဒိကုသုမကလာပံ။ ဥဒကံ စာလေတွာတိ ယထာ ဝီစိ ဥဋ္ဌာတိ၊ တထာ စာလေတွာ။ ပုပ္ဖဋ္ဌာနာတိ ပုပ္ဖာနံ ဌိတဋ္ဌာနာ။ စာဝေတီတိ ကလာပံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အပနေတိ။ ‘‘ပုပ္ဖံ ဌာနာ စာဝေတီ’’တိ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေသု ပါဌော ဒိဿတိ။ ပုပ္ဖကလာပဿေဝ ဂဟိတတ္တာ ပုရိမောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။

၁၀၄။ ‘‘ဧတ္ထ ဂတံ ဂဟေဿာမီ’’တိ သဟ ပါဌသေသေန ယောဇနာ။ ပရိကပ္ပေတီတိ ‘‘ဧတ္ထ ဂတံ ဂဟေဿာမီ’’တိ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ¶ တက္ကေတိ။ ရက္ခတီတိ ဌာနာစာဝနေပိ သတိ သော ပရိကပ္ပော ပါရာဇိကာပတ္တိတော တံ ဘိက္ခုံ ရက္ခတိ။ ဂတဋ္ဌာနာတိ ပုပ္ဖကလာပေန ဂတံ သမ္ပတ္တဉ္စ တံ ဌာနဉ္စာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ‘‘ဥဒ္ဓရန္တော’’တိ ဧတေန ‘‘ပုပ္ဖာနံ ကလာပ’’န္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘ကတဋ္ဌာနာ’’တိပိ ပါဌော၊ ကတာ ပုပ္ဖာနံ ဌာနာ ဥဒ္ဓရန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥဒကံ စာလေတွာ ဝီစိယော ဥဋ္ဌာပေတွာ ဝီစိပ္ပဟာရေန ဥဒကပိဋ္ဌေန ပရိကပ္ပိတဋ္ဌာနံ သမ္ပတ္တံ ပုပ္ဖကလာပံ ဌိတဋ္ဌာနာ ဥဒ္ဓရန္တော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌာနာ စာဝေန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဌာနာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ဘဋ္ဌော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ ဘဋ္ဌော နာမ ပဝုစ္စတီတိ အတ္တနာ သမာဒါယ ရက္ခိယမာနာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလသင်္ခါတသဗ္ဗဂုဏရတနင်္ကုရာဘိနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနာ ပတိတော နာမ ဟောတီတိ ပဝုစ္စတိ။

၁၀၅။ ဇလတော အစ္စုဂ္ဂတဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပုပ္ဖဿာ’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ ဇလပိဋ္ဌိတော အစ္စုဂ္ဂတဿ ပုပ္ဖဿ သကလဇလံ ဌာနံ၊ ကဒ္ဒမပိဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ ဥဒကပိဋ္ဌိပရိယန္တံ ပုပ္ဖဒဏ္ဍေန ဖရိတွာ ဌိတံ သဗ္ဗမုဒကံ ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပ္ပာဋေတွာတိ ပုပ္ဖဂ္ဂံ အာကဍ္ဎိတွာ ဥပ္ပီဠေတွာ။ တတောတိ တသ္မာ ပုပ္ဖဋ္ဌာနဘူတသကလဇလရာသိတော။ ဥဇုန္တိ ဥဇုံ ကတွာ။ ဥဒ္ဓရတောတိ ဥပ္ပာဋေန္တဿ။

၁၀၆။ နာဠန္တေတိ ဥပ္ပာဋိတပုပ္ဖနာဠဿ မူလကောဋိယာ။ ဇလတောတိ ဥဒကပိဋ္ဌိတော။ မုတ္တမတ္တေ ¶ ကေသဂ္ဂမတ္တံ ဒူရံ ကတွာတိ ပါဌသေသယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ‘‘ဇလတော’’တိ ပဌမတတိယပါဒေသု ဒွိက္ခတ္တုံ ဝစနံ အတ္ထာဝိသေသေပိ ပဒါဝုတ္တိအလင်္ကာရေ အဍ္ဎယမကဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ပုနရုတ္တိဒေါသော န ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘မုတ္တမတ္တေ၊ အမုတ္တေ’’တိ စ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ အတ္ထာနံ ဝါ ဝိသေသတော ဥဘယတ္ထ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မိံ နာဠန္တေတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၀၇။ တဿ ¶ နာမေတွာ ဥပ္ပာဋိတဿ။ သဟ ဂစ္ဆေန ဥပ္ပာဋိတဿာပိ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယော။ ဣဓ ပန သဗ္ဗပုပ္ဖပဏ္ဏနာဠာနိ မူလတော ပဘုတိ ပဌမံ ဌိတဋ္ဌာနတော အပနာမနဝသေန ဌာနာစာဝနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပုပ္ဖာဒီနိ ဥပ္ပာဋေန္တဿ ဘူတဂါမဝိကောပနာပတ္တိယာ ဌာနေ သဟပယောဂဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၀၈-၉။ ဗဠိသာဒိမစ္ဆဂ္ဂဟဏောပကရဏာနံ ဝစနတော၊ ဇလေ ဌိတမတမစ္ဆာနံ ဝိနိစ္ဆယဿ စ ဝက္ခမာနတ္တာ မစ္ဆေတိ ဇီဝမာနကမစ္ဆာနံ ဂဟဏံ။ ဥပလက္ခဏဝသေန ဝါ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေန ဝါ ခိပကာဒီနိ မစ္ဆဝဓောပကရဏာနိ ဝုတ္တာနေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝတ္ထူတိ ပါဒေါ။ တသ္မိံ မစ္ဆေ။ ဥဒ္ဓဋောယေဝ ဥဒ္ဓဋမတ္တော၊ မစ္ဆော၊ တသ္မိံ။ ဇလာတိ ဥဒကတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အပနေတွာ ဥက္ခိတ္တမတ္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၁၀။ ပုပ္ဖာနံ ဝိယ မစ္ဆာနမ္ပိ ဌိတဋ္ဌာနမေဝ ဌာနန္တိ အဂ္ဂဟေတွာ သကလဇလံ ဌာနံ ကတွာ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဌာနံ သလိလဇာနံ ဟီ’’တိအာဒိ။ သလိလေ ဇာတာ သလိလဇာ၊ ဣတိ ပကရဏတော မစ္ဆာယေဝ ဝုစ္စန္တိ။ အတ္ထပ္ပကရဏသဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနာဒီဟိ သဒ္ဒါ ဝိသေသတ္ထံ ဝဒန္တီတိ။ ဟီတိ ပသိဒ္ဓိယံ။ ကေဝလန္တိ အဝဓာရဏေ၊ ဇလမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာ ဗဟိဥဒကံ နိဝတ္တိတံ ဟောတိ။ သကလံ ဇလမေဝ ဌာနံ ယသ္မာ၊ တသ္မာ သလိလဋ္ဌံ ဇလာ ဝိမောစေန္တော ပါရာဇိကော ဟောတီတိ ဟေတုဟေတုမန္တဘာဝေန ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာပန္နံ ပရာဇေတီတိ ပါရာဇိကာ၊ အာပတ္တိ၊ သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ ပါရာဇိကော၊ ပုဂ္ဂလော။

၁၁၁။ နီရံ ဥဒကံ။ ဝါရိမှိ ဇလေ ဇာတော ဝါရိဇော၊ ဣတိ ပကရဏတော မစ္ဆောဝ ဂယှတိ။ ဧတေနေဝ အာကာသေ ဥပ္ပတိတမစ္ဆော ¶ ၊ ဂေါစရတ္ထာယ စ ထလမုဂ္ဂတကုမ္မာဒယော ဥပလက္ခိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေသံ ဂဟဏေ ဝိနိစ္ဆယော အာကာသဋ္ဌထလဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ဝိနိဒ္ဒိသေတိ ဒုက္ကဋာဒိဝတ္ထုနော ¶ ဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃဝသေန ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာပတ္တိယော ဝဒေယျာတိ အတ္ထော။

၁၁၂။ တဠာကေတိ သရသ္မိံ၊ ဣမိနာ စ ဝါပိပေါက္ခရဏိသောဗ္ဘာဒိဇလာသယာ သင်္ဂယှန္တိ။ နဒိယာတိ နိန္နဂါယ၊ ဣမိနာ စ ကန္ဒရာဒယော သင်္ဂယှန္တိ။ နိန္နေတိ အာဝါဋေ။ မစ္ဆဝိသံ နာမာတိ ဧတ္ထ နာမ-သဒ္ဒေါ သညာယံ။ မစ္ဆဝိသနာမကံ မဒနဖလာဒိကံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဂတေတိ ဝိသပက္ခိပကေ မစ္ဆဃာတကေ ဂတေ။

၁၁၄။ သာမိကေသူတိ ဝိသံ ယောဇေတွာ ဂတေသု မစ္ဆသာမိကေသု။ အာဟရန္တေသူတိ အာဟရာပေန္တေသု။ ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ ဘဏ္ဍဉ္စ တံ ဒေယျဉ္စာတိ ဝိဂ္ဂဟော၊ အတ္တနာ ဂဟိတဝတ္ထုံ ဝါ တဒဂ္ဃနကံ ဝါ ဘဏ္ဍံ ဒါတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၁၁၅။ မစ္ဆေတိ မတမစ္ဆေ။ သေသေတိ နမတမစ္ဆေ။

၁၁၆။ အမတေသု ဂဟိတေသူတိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ၊ နိမိတ္တတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မံ။ အနာပတ္တိံ ဝဒန္တီတိ အဒိန္နာဒါနာပတ္တိယာ အနာပတ္တိံ ဝဒန္တိ၊ မာရဏပ္ပတ္တိယာ ပါစိတ္တိယံ ဟောတေဝ။ အယဉ္စ ဝိနိစ္ဆယော အရက္ခိတအဂေါပိတေသု အဿာမိကတဠာကာဒီသု ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၁၇။ နာဝန္တိ ဧတ္ထ ‘‘နာဝါ နာမ ယာယ တရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၉၉) ဝစနတော ဇလတာရဏာရဟံ အန္တမသော ဧကမ္ပိ ဝဟန္တံ ရဇနဒေါဏိဝေဏုကလာပါဒိကံ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နာဝဋ္ဌံ နာမ ဘဏ္ဍံ ယံ ကိဉ္စိ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓံ ဝါ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓံ ဝါ။ ‘‘ထေနေတွာ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ထေယျစိတ္တဿာ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဝိညာပေတိ။ ပါဒုဒ္ဓါရေတိ ဒုတိယပရိယေသနာဒိအတ္ထံ ဂစ္ဆန္တဿ ပဒေ ပဒေ။ ဒေါသာတိ ဒုက္ကဋာပတ္တိယော။ ဝုတ္တာတိ ‘‘နာဝဋ္ဌံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရိဿာမီ’တိ ထေယျစိတ္တော ဒုတိယံ ဝါ ပရိယေသတိ ဂစ္ဆတိ ဝါ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၉၉) ပဒဘာဇနိယံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တာ၊ ဣမိနာ ပုဗ္ဗပယောဂသဟပယောဂဒုက္ကဋာနိ၊ ဖန္ဒာပနေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဌာနာစာဝနေ ပါရာဇိကဉ္စ ဥပလက္ခဏဝသေန ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၁၈။ စဏ္ဍသောတေတိ ¶ ဝေဂေန ဂစ္ဆန္တေ ဥဒကပ္ပဝါဟေ၊ ‘‘စဏ္ဍသောတေ’’တိ ဣမိနာ ဗန္ဓနံ ဝိနာ သဘာဝေန အဋ္ဌိတဘာဝဿ သူစနတော ‘‘ဗန္ဓနမေဝ ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနပရိစ္ဆေဒဿ ကာရဏံ ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ စဏ္ဍသောတေ ဗဒ္ဓါ၊ တသ္မာ ဗန္ဓနမေကမေဝ ဌာနံ မတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မိန္တိ ဗန္ဓနေ။ ဓီရာ ဝိနယဓရာ။

၁၁၉-၁၂၀။ ‘‘နိစ္စလေ ဥဒကေ နာဝ-မဗန္ဓနမဝဋ္ဌိတ’’န္တိ ဣမိနာ ဆဓာ ဌာနပရိစ္ဆေဒဿ လဗ္ဘမာနတ္တေ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ နာဝံ ကဍ္ဎတော တဿ ပါရာဇိကန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုနပိ ကိံ ကရောန္တောတိ အာဟ ‘‘ဧကေနန္တေန သမ္ဖုဋ္ဌ’’န္တိအာဒိ။ တံ နာဝံ အတိက္ကာမယတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ကဍ္ဎိတဝတော အတိက္ကမိတဝတော’’တိ ဘူတဝသေန အတ္ထော ယောဇေတဗ္ဗော။ ယမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

၁၂၁။ ဧဝံ စတုပဿာကဍ္ဎနေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဥဒ္ဓံ၊ အဓော စ ဥက္ခိပနဩသီဒါပနေသု ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တထာ’’တိအာဒိ။ တထာတိ ‘‘တဿ ပါရာဇိက’’န္တိ အာကဍ္ဎတိ။ ကသ္မိံ ¶ ကာလေတိ အာဟ ‘‘ဥဒ္ဓံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပီ’’တိအာဒိ။ အဓောနာဝါတလန္တိ နာဝါတလဿ အဓော အဓောနာဝါတလံ၊ တသ္မိံ ဥဒ္ဓံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဥဒကမှာ ဝိမောစိတေတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တေန ဖုဋ္ဌံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ မုခဝဋ္ဋိယာ ဝိမောစိတေတိ ယောဇနာ။ တေနာတိ အဓောနာဝါတလေန ဖုဋ္ဌေ ဥဒကေ မုခဝဋ္ဋိယာ ကရဏဘူတာယ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဝိမောစိတေတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၁၂၂။ တီရေ ဗန္ဓိတွာ ပန နိစ္စလေ ဇလေ ဌပိတာ ယာ နာဝါ၊ တဿာ နာဝါယ ဌာနံ ဗန္ဓနဉ္စ ဌိတောကာသော စာတိ ဒွိဓာ မတန္တိ ယောဇနာ။

၁၂၃။ ပုဗ္ဗံ ပဌမံ ဗန္ဓနဿ ဝိမောစနေ ထုလ္လစ္စယံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ကေနစုပါယေနာတိ ‘‘ပုရတော ပစ္ဆတော ဝါပီ’’တိအာဒိက္ကမေန ယထာဝုတ္တောပါယဆက္ကေသု ယေန ကေနစိ ဥပါယေနာတိ အတ္ထော။ ဌာနာ စာဝေတိ နာဝံ။

၁၂၄။ ပဌမံ ဌာနာ စာဝေတွာတိ ‘‘ပုရတော ပစ္ဆတော ဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တေသု ဆသု အာကာရေသု အညတရေန အာကာရေန နာဝံ ဌပိတဋ္ဌာနတော ပဌမံ စာဝေတွာ။ ဧသေဝ စ နယောတိ နာဝါယ ¶ ပဌမံ ဌိတဋ္ဌာနတော စာဝနေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ပစ္ဆာ ဗန္ဓနမောစနေ ပါရာဇိကန္တိ ဧသေဝ နယော နေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ‘‘တီရေ ဗန္ဓိတွာ နိစ္စလေ ဥဒကေ ဌပိတနာဝါယ ဗန္ဓနဉ္စ ဌိတောကာသော စာတိ ဒွေ ဌာနာနိ၊ တံ ပဌမံ ဗန္ဓနာ မောစေတိ၊ ထုလ္လစ္စယံ။ ပစ္ဆာ ဆန္နံ အာကာရာနံ အညတရေန ဌာနာ စာဝေတိ၊ ပါရာဇိကံ။ ပဌမံ ဌာနာ စာဝေတွာ ပစ္ဆာ ဗန္ဓနမောစနေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ (ပါရာ။ ၉၉) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယော သင်္ဂဟိတော။ အာမသနဖန္ဒာပနေသု ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာနိ ဟေဋ္ဌာ ကုမ္ဘိယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဉာတုံ သက္ကုဏေယျတ္တာ န ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမုပရိပိ။

၁၂၅။ ဥဿာရေတွာတိ ¶ ဥဒကတော ထလံ အာရောပေတွာ။ နိကုဇ္ဇိတွာတိ အဓောမုခံ ကတွာ။ ထလေ ဌပိတာယ နာဝါယ မုခဝဋ္ဋိယာ ဖုဋ္ဌောကာသော ဧဝ ဌာနန္တိ ယောဇနာ။ ဟီတိ ဝိသေသော၊ တေန ဇလဋ္ဌတော ထလဋ္ဌာယ နာဝါယ ဝုတ္တံ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။

၁၂၆။ ဧတ္ထ အဓော ဩသီဒါပနဿ အလဗ္ဘမာနတာယ တံ ဝိနာ ဣတရေသံ ပဉ္စန္နံ အာကာရာနံ ဝသေန ဌာနာစာဝနံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဉေယျော’’တိအာဒိ။ ယတော ကုတောစီတိ တိရိယံ စတဿန္နံ၊ ဥပရိဒိသာယ စ ဝသေန ယံ ကိဉ္စိ ဒိသာဘိမုခံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကမေန္တော။

၁၂၇။ ဥက္ကုဇ္ဇိတာယပီတိ ဥဒ္ဓံမုခံ ဌပိတာယပိ။ ဃဋိကာနန္တိ ဒါရုခဏ္ဍာနံ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဉေယျော ဌာနပရိစ္ဆေဒေါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယံ အတိဒိသတိ။ သော ပန ဥက္ကုဇ္ဇိတွာ ဘူမိယံ ဌပိတနာဝါယ ယုဇ္ဇတိ။ ဃဋိကာနံ ဥပရိ ဌပိတာယ ပန နာဂဒန္တေသု ဌပိတကုန္တေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယော ယုဇ္ဇတိ။

၁၂၈။ ‘‘ထေယျာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ပါဇေန္တဿာ’’တိ ဝိသေသနံ။ တိတ္ထေတိ တိတ္ထာသန္နဇလေ။ အရိတ္တေနာတိ ကေနိပါတေန။ ဖိယေနာတိ ပါဇနဖလကေန။ ပါဇေန္တဿာတိ ပေသေန္တဿ။ ‘‘တံ ပါဇေတီ’’တိပိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ တံ နာဝံ ယော ပါဇေတိ၊ တဿ ပရာဇယောတိ အတ္ထော။

၁၂၉-၃၀။ ဆတ္တန္တိ အာတပဝါရဏံ။ ပဏာမေတွာတိ ယထာ ဝါတံ ဂဏှာတိ၊ တထာ ပဏာမေတွာ။ ဥဿာပေတွာဝ စီဝရန္တိ စီဝရံ ဥဒ္ဓံ ဥစ္စာရေတွာ ဝါ။ ဂါထာဆန္ဒဝသေန ‘ဝ’ဣတိ ရဿတ္တံ။ လင်္ကာရသဒိသန္တိ ပသာရိတပဋသရိက္ခကံ။ သမီရဏန္တိ မာလုတံ။ န ဒေါသော တဿ ဝိဇ္ဇတီတိ ဣဒံ ဝါတဿ ¶ ¶ အဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေ ဧဝံ ကရောတော ပစ္ဆာ အာဂတေန ဝါတေန နီတနာဝါယ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝါယမာနေ ပန ဝါတေ ဧဝံ ကရောန္တဿ အာပတ္တိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၃၁-၂။ သယမေဝ ဥပါဂတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂါမသမီပေ တိတ္ထံ ဂါမတိတ္ထံ။ တန္တိ နာဝံ။ ဌာနာတိ ဆတ္တေန ဝါ စီဝရေန ဝါ ဂဟိတဝါတေန ဂန္တွာ ဂါမတိတ္ထေ ဌိတဋ္ဌာနာ။ အစာလေန္တောတိ ဖန္ဒာပနမ္ပိ အကရောန္တော၊ ဣမိနာ ထုလ္လစ္စယဿာပိ အဘာဝံ ဒဿေတိ။ ‘‘အစာဝေန္တော’’တိပိ ပါဌော၊ ဌိတဋ္ဌာနတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အနပနေန္တောတိ အတ္ထော၊ ဣမိနာ ပါရာဇိကာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ကိဏိတွာတိ မူလေန ဝိက္ကိဏိတွာ။ သယမေဝ စ ဂစ္ဆန္တိန္တိ ဧတ္ထ စ-ကာရော ဝတ္တဗ္ဗန္တရသမုစ္စယေ။ တထာ ပဏာမိတဆတ္တေန ဝါ ဥဿာပိတစီဝရေန ဝါ ဂဟိတဝါတေန အတ္တနာ ဂစ္ဆန္တိံ။ ဌာနာ စာဝေတီတိ အတ္တနာ ဣစ္ဆိတဒိသာဘိမုခံ ကတွာ ပါဇနဝသေန ဂမနဋ္ဌာနာ စာဝေတိ။

၁၃၃-၄။ ယန္တိ ဧတေနာတိ ယာနံ။ ရမယတီတိ ရထော။ ဝဟတိ၊ ဝုယှတိ၊ ဝဟန္တိ ဧတေနာတိ ဝါ ဝယှံ။ ‘‘ဥပရိ မဏ္ဍပသဒိသံ ပဒရစ္ဆန္နံ၊ သဗ္ဗပါလိဂုဏ္ဌိမံ ဝါ ဆာဒေတွာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၀) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန ကတံ သကဋံ ဝယှံ နာမ။ သန္ဒမာနိကာတိ ‘‘ဥဘောသု ပဿေသု သုဝဏ္ဏရဇတာဒိမယာ ဂေါပါနသိယော ဒတွာ ဂရုဠပက္ခကနယေန ကတာ သန္ဒမာနိကာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၀) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန ကတယာနဝိသေသော။ ဌာနာ စာဝနယောဂသ္မိန္တိ ဌာနာ စာဝနပ္ပယောဂေ။

၁၃၅-၆။ ဒသဋ္ဌာနာစာဝနဝသေန ပါရာဇိကံ ဝဒန္တေဟိ ပဌမံ ဌာနဘေဒဿ ဉာတဗ္ဗတ္တာ တံ ဒဿေတွာ အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုမာဟ ¶ ‘‘ယာနဿ ဒုကယုတ္တဿာ’’တိအာဒိ။ ဒုကယုတ္တဿာတိ ဒုကံ ဂေါယုဂံ ယုတ္တဿ ယဿာတိ၊ ယုတ္တေ ယသ္မိန္တိ ဝါ ဝိဂ္ဂဟော။ ဒသ ဌာနာနီတိ ဒွိန္နံ ဂေါဏာနံ အဋ္ဌ ပါဒါ၊ ဒွေ စ စက္ကာနီတိ ဧတေသံ ဒသန္နံ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနာနံ ဝသေန ဒသ ဌာနာနိ ဝဒေယျာတိ အတ္ထော။ ဧတေနေဝ နယေန စတုယုတ္တာဒိယာနေ အဋ္ဌာရသာတိ ဌာနဘေဒဿ နယော ဒဿိတော ဟောတိ။ ယာနံ ပါဇယတောတိ သကဋာဒိယာနံ ပေသယတော။ ‘‘ဓုရေတိ ယုဂါသန္နေ’’တိ အဋ္ဌကထာယ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ရထီသာယ ယုဂေန သဒ္ဓိံ ဗန္ဓနဋ္ဌာနာသန္နေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဓုရ’’န္တိ စ ယုဂဿေဝ နာမံ။ ‘‘ဓုရံ ဆဍ္ဍေတွာ၊ ဓုရံ အာရောပေတွာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၀) အဋ္ဌကထာဝစနတော တံသဟစရိယာယ သမ္ဗန္ဓနဋ္ဌာနမ္ပိ ¶ ဓုရံ နာမ။ ဣဓ ပန ဂင်္ဂါ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ဂင်္ဂါသမီပေ ဓုရသမီပေ ပါဇကဿ နိသဇ္ဇာရဟဋ္ဌာနေ ဓုရဿ ဝတ္တမာနတာ လဗ္ဘတိ။

ဂေါဏာနံ ပါဒုဒ္ဓါရေ တဿ ထုလ္လစ္စယံ ဝိနိဒ္ဒိသေတိ ယောဇနာ။ ဣဒဉ္စ ဂေါဏာနံ အဝိလောမကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိလောမကာလေ သမ္ဘဝန္တံ ဝိသေသံ ဇောတေတုံ ‘‘ထုလ္လစ္စယံ တု’’ ဣစ္စတြ တု-သဒ္ဒေန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစေ ပန ဂေါဏာ ‘နာယံ အမှာကံ သာမိကော’တိ ဉတွာ ဓုရံ ဆဍ္ဍေတွာ အာကဍ္ဎန္တာ တိဋ္ဌန္တိ ဝါ ဖန္ဒန္တိ ဝါ၊ ရက္ခတိ တာဝ။ ဂေါဏေ ပုန ဥဇုကံ ပဋိပါဒေတွာ ဓုရံ အာရောပေတွာ ဒဠှံ ယောဇေတွာ ပါစနေန ဝိဇ္ဈိတွာ ပါဇေန္တဿ ဝုတ္တနယေနေဝ တေသံ ပါဒုဒ္ဓါရေန ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ ဝုတ္တဝိသေသော သင်္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စက္ကာနံ ဟီတိ ဧတ္ထ အဓိကေန ဟိ-သဒ္ဒေန ‘‘သစေပိ သကဒ္ဒမေ မဂ္ဂေ ဧကံ စက္ကံ ကဒ္ဒမေ လဂ္ဂံ ဟောတိ၊ ဒုတိယံ စက္ကံ ဂေါဏာ ပရိဝတ္တေန္တာ ပဝတ္တေန္တိ၊ ဧကဿ ပန ဌိတတ္တာ န တာဝ အဝဟာရော ဟောတိ။ ဂေါဏေ ပန ပုန ဥဇုကံ ပဋိပါဒေတွာ ပါဇေန္တဿ ¶ ဌိတစက္ကေ ကေသဂ္ဂမတ္တံ ဖုဋ္ဌောကာသံ အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိက’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၀) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဝိသေသော ဒဿိတော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၃၇-၉။ ဧတ္တာဝတာ ယုတ္တယာနဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အယုတ္တယာနဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အယုတ္တကဿာ’’တိအာဒိ။ ဓုရေန ဥပတ္ထမ္ဘနိယံ ဌိတဿ တဿ အယုတ္တကဿာပိ စ ယာနကဿ ဥပတ္ထမ္ဘနိစက္ကကာနံ ဝသေန တီဏေဝ ဌာနာနိ ဘဝန္တီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ အယုတ္တကဿာတိ ဂေါဏေဟိ အယုတ္တကဿ။ ဓုရေနာတိ ယထာဝုတ္တနယေန ဓုရယုတ္တဋ္ဌာနသမီပဒေသေန၊ သကဋသီသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပတ္ထမ္ဘနိယန္တိ သကဋသီသောပတ္ထမ္ဘနိယာ ဥပရိ ဌိတဿ။ ဥပတ္ထမ္ဘယတိ ဓုရန္တိ ဥပတ္ထမ္ဘနီ။ သကဋဿ ပစ္ဆိမဘာဂေါပတ္ထမ္ဘနတ္ထံ ဒီယမာနံ ဒဏ္ဍဒွယံ ပစ္ဆိမောပတ္ထမ္ဘနီ နာမ၊ ပုရိမဘာဂဿ ဒီယမာနဿ ဥပတ္ထမ္ဘနီ ပုရိမောပတ္ထမ္ဘနီ နာမာတိ အယမုပတ္ထမ္ဘနီနံ ဝိသေသော။ ဣဓ ပုရိမောပတ္ထမ္ဘနီ အဓိပ္ပေတာ။ ‘‘ဥပတ္ထမ္ဘနိစက္ကကာနံ ဝသေန တီဏေဝ ဌာနာနီ’’တိ ဣဒံ ဟေဋ္ဌာ အကပ္ပကတာယ ဥပတ္ထမ္ဘနိယာ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ကပ္ပကတာယ ပန ဝသေန ‘‘စတ္တာရီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဌာနာနိ တီဏေဝါ’’တိ အာကဍ္ဎတိ၊ ဒါရုစက္ကဒွယဝသေန တီဏိ ဌာနာနီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒါရူန’’န္တိ ဣမိနာ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသေန ရာသိကတဒါရူနံ ဒါရုကဿ ဧကဿာပိ ဖလကဿာပိ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘူမိယမ္ပိ ဓုရေနေဝ၊ တထေဝ ဌပိတဿ စာ’’တိ ဣမိနာ ¶ တီဏိယေဝ ဌာနာနီတိ အတိဒိသတိ။ ဧတ္ထ ဓုရစက္ကာနံ ပတိဋ္ဌိတောကာသဝသေန တီဏိ ဌာနာနိ။ ဧတ္ထ စ ဥပရိဋ္ဌပိတဿ စာတိ စ-ကာရံ ‘‘ဘူမိယံ ဌပိတဿာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ယောဇေတွာ သမုစ္စယံ ကာတုံ သက္ကာတိ။ တတ္ထ အဓိကဝစနေန စ-ကာရေန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယံ ပန အယုတ္တကံ ဓုရေ ဧကာယ၊ ပစ္ဆတော ¶ စ ဒွီဟိ ဥပတ္ထမ္ဘနီဟိ ဥပတ္ထမ္ဘေတွာ ဌပိတံ၊ တဿ တိဏ္ဏံ ဥပတ္ထမ္ဘနီနံ၊ စက္ကာနဉ္စ ဝသေန ပဉ္စ ဌာနာနိ။ သစေ ဓုရေ ဥပတ္ထမ္ဘနီ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ ကပ္ပကတာ ဟောတိ၊ ဆ ဌာနာနီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၀) ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယံ သင်္ဂဏှာတိ။

ပုရတော ပစ္ဆတော ဝါပီတိ ဧတ္ထ ‘‘ကဍ္ဎိတွာ’’တိ ပါဌသေသော။ အပိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဥက္ခိပိတွာပီ’’တိ အဝုတ္တံ သမုစ္စိနောတိ။ ယော ပန ပုရတော ကဍ္ဎိတွာ ဌာနာ စာဝေတိ၊ ယော ဝါ ပန ပစ္ဆတော ကဍ္ဎိတွာ ဌာနာ စာဝေတိ၊ ယော ဝါ ပန ဥက္ခိပိတွာ ဌာနာ စာဝေတီတိ ယောဇနာ။ တိဏ္ဏန္တိ ဣမေ တယော ဂဟိတာ၊ ‘‘တေသ’’န္တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ၊ တေသံ တိဏ္ဏံ ပုဂ္ဂလာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကဒါ ကိံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ထုလ္လစ္စယံ တု…ပေ… ပရာဇယော’’တိ။ ‘‘ဌာနာ စာဝေ’’တိ ဣဒံ ‘‘ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ ဣမိနာပိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ တု-သဒ္ဒဿ ဝိသေသဇောတနတ္ထံ ဥပါတ္တတ္တာ သာဝသေသဋ္ဌာနာစာဝနေ ဖန္ဒာပနထုလ္လစ္စယံ၊ နိရဝသေသဋ္ဌာနာစာဝနေ ပန ကတေ ဌာနာစာဝနပါရာဇိကာ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၄၀။ အက္ခာနံ သီသကေဟီတိ အက္ခဿ ဥဘယကောဋီဟိ။ ‘‘ဇာတျာချာယမေကသ္မိံ ဗဟုဝစနမညတရာယ’’မိတိ ဝစနတော ဧကသ္မိံ အတ္ထေ ဗဟုဝစနံ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘ဌိတဿာ’’တိ ဧတဿ ဝိသေသနဿ ‘‘ယာနဿာ’’တိ ဝိသေသိတဗ္ဗံ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ ‘‘ဌာနာနိ ဒွေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယထာ သကဋဓုရံ ဘူမိံ န ဖုသတိ၊ ဧဝံ ဥစ္စတရေသု ဒွီသု တုလာဒိဒါရူသု ဒွေ အက္ခသီသေ အာရောပေတွာ ဌပိတံ ယာနမေဝ ဂယှတိ။

၁၄၁။ ကဍ္ဎန္တောတိ ဒွိန္နံ အက္ခသီသာနံ အာဓာရဘူတေသု ဒါရူသု ဃံသိတွာ ဣတော စိတော စ ကဍ္ဎန္တော။ ဥက္ခိပန္တောတိ ဥဇုံ ဌိတဋ္ဌာနတော ဥစ္စာရေန္တော။ ဖုဋ္ဌောကာသစ္စယေတိ ဖုဋ္ဌောကာသတော ¶ ကေသဂ္ဂမတ္တာတိက္ကမေ။ အညဿာတိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရတော ဣတရဿ။ ယဿ ကဿစိ ရထာဒိကဿ ယာနဿ။

၁၄၂။ အက္ခုဒ္ဓီနန္တိ စတုန္နံ အက္ခရုဒ္ဓနကအာဏီနံ။ အက္ခဿ ဥဘယကောဋီသု စက္ကာဝုဏနဋ္ဌာနတော ¶ အန္တော ဒွီသု သကဋဗာဟာသု အက္ခရုဒ္ဓနတ္ထာယ ဒွေ အင်္ဂုလိယော ဝိယ အာကောဋိတာ စတဿော အာဏိယော အက္ခုဒ္ဓိ နာမ။ ဓုရဿာတိ ဓုရဗန္ဓနဋ္ဌာနာသန္နဿ ရထသီသဂ္ဂဿ။ တံ ယာနံ။ ဝါ-သဒ္ဒေန ပဿေ ဝါ ဂဟေတွာ ကဍ္ဎန္တော၊ မဇ္ဈေ ဝါ ဂဟေတွာ ဥက္ခိပေန္တောတိ ကိရိယန္တရံ ဝိကပ္ပေတိ။ ဂဟေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကဍ္ဎန္တော’’တိ ပါဌသေသော။ ဌာနာ စာဝေတီတိ ဥဒ္ဓီသု ဂဟေတွာ ကဍ္ဎန္တော အတ္တနော ဒိသာယ ဥဒ္ဓိအန္တေန ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဣတရေန ဥဒ္ဓိပရိယန္တေန ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကာမေတိ။

‘‘ဥဒ္ဓီသု ဝါ’’တိ သာသင်္ကဝစနေန အနုဒ္ဓိကယာနဿာပိ ဝိဇ္ဇမာနတ္တံ သူစိတံ ဟောတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အထ ဥဒ္ဓိခါဏုကာ န ဟောန္တိ၊ သမမေဝ ဗာဟံ ကတွာ မဇ္ဈေ ဝိဇ္ဈိတွာ အက္ခသီသာနိ ပဝေသိတာနိ ဟောန္တိ၊ တံ ဟေဋ္ဌိမတလဿ သမန္တာ သဗ္ဗံ ပထဝိံ ဖုသိတွာ တိဋ္ဌတိ၊ တတ္ထ စတူသု ဒိသာသု၊ ဥဒ္ဓဉ္စ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနာတိက္ကမဝသေန ပါရာဇိကံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၀) ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယဉ္စ ဗျတိရေကဝသေန သင်္ဂဏှာတိ။

၁၄၃။ နာဘိယာတိ နာဘိမုခေန။ ဧကမေဝ သိယာ ဌာနန္တိ ဧကံ နာဘိယာ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနမေဝ ဌာနံ ဘဝတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧကမဿ သိယာ ဌာန’’န္တိ ပေါတ္ထကေသု ဒိဿတိ၊ တတော ပုရိမပါဌောဝ သုန္ဒရတရော။ ပရိစ္ဆေဒေါပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဇောတကော၊ ပရိစ္ဆေဒေါ ပနာတိ အတ္ထော။ ပဉ္စဓာတိ နာဘိယာ စတုပဿပရိယန္တံ၊ ဥဒ္ဓဉ္စ ပဉ္စဓာ၊ ဌာနာစာဝနာကာရော ဟောတီတိ အတ္ထော။

၁၄၄။ ဌာနာနိ ¶ ဒွေတိ နေမိယာ၊ နာဘိယာ စ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနဝသေန ဒွေ ဌာနာနိ။ အဿာတိ စက္ကဿ။ တေသံ ဒွိန္နံ ဌာနာနံ။ ဘိတ္တိအာဒိံ အပဿာယ ဌပိတစက္ကဿာပိ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော အယမ္ပိ ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော၊ ယောပိ ဣမိနာ စ ပါဌေန ဒဿိတော ဟောတိ။

၁၄၅။ အနာရက္ခန္တိ သာမိကေန အသံဝိဟိတာရက္ခံ။ အဓောဒေတွာတိ ဂေါဏေ အပေသေတွာ။ ဝဋ္ဋတိ၊ ပါရာဇိကံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သာမိကေ အာဟရာပေန္တေ ပန ဘဏ္ဍဒေယျံ ဟောတိ။

၁၄၆။ ဘာရဋ္ဌကထာယ သီသက္ခန္ဓကဋောလမ္ဗဝသာတိ ဧဝံနာမကာနံ သရီရာဝယဝါနံ ဝသေန ဘာရော ¶ စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ။ တတ္ထ သီသဘာရာဒီသု အသမ္မောဟတ္ထံ သီသာဒီနံ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော – သီသဿ တာဝ ပုရိမဂလေ ဂလဝါဋကော ပိဋ္ဌိဂလေ ကေသဉ္စိ ကေသန္တေ အာဝဋ္ဋော ဟောတိ၊ ဂလဿေဝ ဥဘောသု ပဿေသု ကေသဉ္စိ ကေသာဝဋ္ဋာ ဩရုယှ ဇာယန္တိ၊ ယေ ‘‘ကဏ္ဏစူဠိကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေသံ အဓောဘာဂေါ စာတိ အယံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေါ၊ တတော ဥပရိ သီသံ၊ ဧတ္ထန္တရေ ဌိတဘာရော သီသဘာရော နာမ။

ဥဘောသု ပဿေသု ကဏ္ဏစူဠိကာဟိ ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ၊ ကပ္ပရေဟိ ပဋ္ဌာယ ဥပရိ၊ ပိဋ္ဌိဂလာဝဋ္ဋတော စ ဂလဝါဋကတော စ ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ၊ ပိဋ္ဌိဝေမဇ္ဈာဝဋ္ဋတော စ ဥရပရိစ္ဆေဒမဇ္ဈေ ဟဒယအာဝါဋတော စ ပဋ္ဌာယ ဥပရိ ခန္ဓော၊ ဧတ္ထန္တရေ ဌိတဘာရော ခန္ဓဘာရော နာမ။

ပိဋ္ဌိဝေမဇ္ဈာဝဋ္ဋတော ¶ ၊ ပန ဟဒယအာဝါဋတော စ ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ ယာဝ ပါဒနခသိခါ၊ အယံ ကဋိပရိစ္ဆေဒေါ၊ ဧတ္ထန္တရေ သမန္တတော သရီရေ ဌိတဘာရော ကဋိဘာရော နာမ။

ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယ ပန ဟေဋ္ဌာ ယာဝ ဟတ္ထနခသိခါ၊ အယံ ဩလမ္ဗကပရိစ္ဆေဒေါ၊ ဧတ္ထန္တရေ ဌိတဘာရော ဩလမ္ဗကော နာမ။

ဘရတီတိ ဘာရော၊ ဘရတိ ဧတေန၊ ဧတသ္မိန္တိ ဝါ ဘာရော၊ ဣတိ ယထာဝုတ္တသီသာဒယော အဝယဝါ ဝုစ္စန္တိ။ ဘာရေ တိဋ္ဌတီတိ ဘာရဋ္ဌံ။ ဣတိ သီသာဒီသု ဌိတံ ဘဏ္ဍံ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဘာရောယေဝ ဘာရဋ္ဌ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၁) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဘရီယတီတိ ဘာရော၊ ကမ္မနိ သိဒ္ဓေန ဘာရ-သဒ္ဒေန ဘဏ္ဍမေဝ ဝုစ္စတိ။

၁၄၇။ သိရသ္မိံယေဝါတိ ယထာပရိစ္ဆိန္နေ သိရသိ ဧဝ။ သာရေတီတိ အနုက္ခိပန္တော ဣတော စိတော စ သာရေတိ။ ထုလ္လစ္စယံ သိယာတိ ဖန္ဒာပနထုလ္လစ္စယံ ဘဝေယျ။

၁၄၈။ ခန္ဓန္တိ ယထာပရိစ္ဆိန္နမေဝ ခန္ဓံ။ ဩရောပိတေတိ ဩဟာရိတေ။ သီသတောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥဒ္ဓ’’န္တိ ပါဌသေသော၊ ယထာပရိစ္ဆိန္နသီသတော ဥပရီတိ အတ္ထော။ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပီတိ ကေသဂ္ဂမတ္တံ ဒူရံ ကတွာ။ ပိ-သဒ္ဒေါ ပဂေဝ တတော အဓိကန္တိ ဒီပေတိ။ မောစေန္တောပီတိ ကေသဂ္ဂေန အဖုသန္တံ အပနေန္တော။ ဧတ္ထာပိ ပိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ ခန္ဓံ ဩရောပေန္တဿေဝ ပါရာဇိကံ၊ အပိစ ခေါ မောစေန္တောပိ ¶ ပရာဇိတောတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမပေက္ခတိ။ ပသိဗ္ဗကာဒိယမကဘာရံ ပန သီသေ စ ပိဋ္ဌိယဉ္စာတိ ဒွီသု ဌာနေသု ဌိတတ္တာ ဒွီဟိ ဌာနေဟိ အပနယနေန ပါရာဇိကံ ဟောတိ၊ တဉ္စ ‘‘သီသတော မောစေန္တော’’တိ ဣမိနာဝ ဧကဒေသဝသေန သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၄၉-၅၀။ ဧဝံ ¶ သီသဘာရေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ တဒနန္တရံ ဥဒ္ဒေသက္ကမေသု ခန္ဓဘာရာဒီသု ဝိနိစ္ဆယေ ဒဿေတဗ္ဗေပိ အဝသာနေ ဝုတ္တဩလမ္ဗကဘာရေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ အာဒျန္တဘာရာနံ ဝုတ္တနယာနုသာရေန သေသေသုပိ ဝိနိစ္ဆယံ အတိဒိသိတုမာဟ ‘‘ဘာရ’’န္တိအာဒိ။ သုဒ္ဓမာနသောတိ ပါတရာသာဒိကာရဏေန အထေယျစိတ္တော၊ ဟတ္ထဂတဘာရံ ထေယျစိတ္တေန ဘူမိယံ ဌပနနိဿဇ္ဇနာဒိံ ကရောန္တဿ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကန္တိ ဣဒမေတေန ဥပလက္ခိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ သီသဘာရဩလမ္ဗကဘာရေသု ဝုတ္တာနုသာရေန။ သေသေသုပိ ဘာရေသူတိ ခန္ဓဘာရာဒိကေသုပိ။ မတိသာရေန သာရမတိနာ။ ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယောတိ ယထာပရိစ္ဆိန္နေသု ဌာနေသု ဌိတံ ပါဒဂ္ဃနကံ ယံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုံ ထေယျစိတ္တေန ‘‘ဂဏှိဿာမီ’’တိ အာမသန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ ဌာနာ အစာဝေတွာ ဖန္ဒာပေန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ၊ ယထာပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနာတိက္ကမနဝသေန ဝါ ဥဒ္ဓံဥက္ခိပနဝသေန ဝါ ဌာနာ စာဝေန္တဿ ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ အယံ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၁၅၁-၃။ ဣဒါနိ အာရာမဋ္ဌဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒုက္ကဋ’’န္တိအာဒိ။ အာရာမန္တိ စမ္ပကာဒိပုပ္ဖာရာမဉ္စ အမ္ဗာဒိဖလာရာမဉ္စာတိ ဒွီသု အာရာမေသု ယံ ကဉ္စိ အာရာမံ။ အာရမန္တိ ဧတ္ထ ပုပ္ဖာဒိကာမိနောတိ ဝိဂ္ဂဟော၊ တံ အာရာမံ၊ အဘိ-သဒ္ဒယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ အဘိယုဉ္ဇတောတိ ပရာယတ္တဘာဝံ ဇာနန္တော ‘‘မမ သန္တက’’န္တိ အဋ္ဋံ ကတွာ ဂဏှိတုံ ထေယျစိတ္တေန သဟာယာဒိဘာဝတ္ထံ ဒုတိယကပရိယေသနာဒိဝသေန အဘိယုဉ္ဇန္တဿ ဒုက္ကဋံ မုနိနာ ဝုတ္တန္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓနီယံ၊ အဒိန္နာဒါနဿ ပုဗ္ဗပယောဂတ္တာ သဟပယောဂဂဏနာယ ဒုက္ကဋန္တိ ဘဂဝတာ ¶ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မံ စရန္တောတိ အဋ္ဋံ ကရောန္တော။ ပရံ သာမိကံ ပရာဇေတိ စေ၊ သယံ သာသနတော ပရာဇိတောတိ ယောဇနာ။

တဿာတိ ဘဏ္ဍသာမိနော။ ဝိမတိံ ဇနယန္တဿာတိ ‘‘ဣမိနာ သဟ အဋ္ဋံ ကတွာ မမ သန္တကံ လဘိဿာမိ ¶ ဝါ၊ န ဝါ’’တိ သံသယံ ဥပ္ပာဒေန္တဿ စောရဿ။ ယောပိ ဓမ္မံ စရန္တော သယံ ပရဇ္ဇတိ၊ တဿ စ ထုလ္လစ္စယန္တိ ယောဇနာ။

သာမိနော ဓုရနိက္ခေပေတိ ‘‘အယံ ထဒ္ဓါ ကက္ခဠော ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယမ္ပိ မေ ကရေယျ၊ အလံ ဒါနိ မယှံ ဣမိနာ အာရာမေနာ’’တိ သာမိနော ဓုရနိက္ခေပေ သတိ၊ အတ္တနော ‘‘န ဒဿာမီ’’တိ ဓုရနိက္ခေပေ စာတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ ဥဘိန္နံ ဓုရနိက္ခေပေ ပါရာဇိကံ။ တဿာတိ အဘိယုဉ္ဇန္တဿ။ သဗ္ဗေသံ ကူဋသက္ခီနဉ္စာတိ စ-ကာရော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ စောရဿ အဿာမိကဘာဝံ ဉတွာပိ တဒါယတ္တကရဏတ္ထံ ယံ ကိဉ္စိ ဝဒန္တာ ကူဋသက္ခိနော၊ တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဘိက္ခူနံ ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၁၅၄။ ဝိဟာရဋ္ဌကထာယံ ဝိဟာရန္တိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ‘‘ပရိဝေဏံ ဝါ၊ အာဝါသံ ဝါ’’တိ စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သင်္ဃိကန္တိ စာတုဒ္ဒိသံ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဘိက္ခူနံ ဒိန္နတ္တာ သင်္ဃသန္တကံ။ ကဉ္စီတိ ခုဒ္ဒကံ၊ မဟန္တံ ဝါတိ အတ္ထော။ အစ္ဆိန္ဒိတွာန ဂဏှိတုံ အဘိယုဉ္ဇန္တဿ ပါရာဇိကာ န သိဇ္ဈတီတိပိ ပါဌသေသယောဇနာ။ ဟေတုံ ဒဿေတိ ‘‘သဗ္ဗေသံ ဓုရနိက္ခေပါဘာဝတော’’တိ၊ သဗ္ဗဿေဝ စာတုဒ္ဒိသိကသင်္ဃဿ ဓုရနိက္ခေပဿ အသမ္ဘဝတောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိဟာရ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ အဝတွာ ‘‘သင်္ဃိက’’န္တိ ဝိသေသနေန ဒီဃဘာဏကာဒိဘေဒဿ ဂဏဿ၊ ဧကပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဒိန္နဝိဟာရာဒိံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှန္တေ ဓုရနိက္ခေပသမ္ဘဝါ ပါရာဇိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော အာရာမေ ဝိယ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမေသု တတြဋ္ဌဘဏ္ဍေ ဝိနိစ္ဆယော ဘူမဋ္ဌထလဋ္ဌအာကာသဋ္ဌဝေဟာသဋ္ဌေသု ဝုတ္တနယေန ဉာတုံ သက္ကာတိ န ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၅၅-၆။ ခေတ္တဋ္ဌေ သီသာနီတိ ဝလ္လိယော။ နိဒမ္ပိတွာနာတိ ယထာ ဓညမတ္တံ ဟတ္ထဂတံ ဟောတိ၊ တထာ ကတွာ။ အသိတေနာတိ ဒါတ္တေန။ လာယိတွာတိ ဒါယိတွာ။ သဗ္ဗကိရိယာပဒေသု ‘‘သာလိအာဒီနံ သီသာနီ’’တိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ သာလိအာဒီနံ သီသာနိ နိဒမ္ပိတွာ ဂဏှတော ယသ္မိံ ဗီဇေ ဂဟိတေ ဝတ္ထု ပူရတိ၊ တသ္မိံ ဗန္ဓနာ မောစိတေ တဿ ပါရာဇိကံ ဘဝေတိ ယောဇနာ။ အသိတေန လာယိတွာ ဂဏှတော ¶ ယသ္မိံ သီသေ ဂဟိတေ…ပေ… ဘဝေ၊ ကရေန ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှတော ယဿံ မုဋ္ဌိယံ ဂဟိတာယံ…ပေ… ဘဝေတိ ယောဇနာ။ ဗီဇေတိ ဝီဟာဒိဖလေ။ ဝတ္ထု ပူရတီတိ ပါဒဂ္ဃနကံ ဟောတီတိ။ မုဋ္ဌိယန္တိ သီသမုဋ္ဌိယံ၊ ဗီဇမုဋ္ဌိယံ ဝါ။ ဗန္ဓနာ မောစိတေတိ ဗန္ဓနဋ္ဌာနတော မောစိတေ။

၁၅၇။ ဒဏ္ဍော ဝါတိ ဝတ္ထုပူရကဝီဟိဒဏ္ဍော ဝါ။ အစ္ဆိန္နော ရက္ခတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တစော ဝါတိ တဿ ဒဏ္ဍဿ ဧကပဿေ ဆလ္လိ ဝါ အစ္ဆိန္နော ရက္ခတိစ္စေဝ သမ္ဗန္ဓော။ ဝါ-ဂ္ဂဟဏေန ဣဓာဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာဂတံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၄) ‘‘ဝါကော’’တိ ဣဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝါကော နာမ ဒဏ္ဍေ ဝါ တစေ ဝါ ဗာဟိရံ။ ဣဓာပိ တစော ဝါ အစ္ဆိန္နော ရက္ခတီတိ ယောဇနာ။ ဝီဟိနာဠမ္ပိ ဝါတိ ဂဟိတဓညသာလိသီသေန ပတိဋ္ဌိတံ ဝီဟိကုဒြူသာဒိဂစ္ဆာနံ နာဠံ၊ တစဂဗ္ဘောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒီဃန္တိ ဒီဃံ စေ ဟောတိ။ ‘‘အနိက္ခန္တောဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဒဏ္ဍော’’တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တတော’’တိ ပါဌသေသော။ တတော ¶ ဒီဃဝီဟိနာဠတော သဗီဇဝီဟိသီသဒဏ္ဍော သဗ္ဗသော ဆိန္နော ဆိန္နကောဋိယာ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဗဟိ အနိက္ခန္တောတိ အတ္ထော။ ရက္ခတီတိ တံ ဘိက္ခုံ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယပါရာဇိကဝတ္ထူနံ အနုရူပါပတ္တိတော ပါလေတိ။ မုတ္တော စေ၊ န ရက္ခတီတိ အတ္ထော။

ဝုတ္တဉ္စေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝီဟိနာဠံ ဒီဃမ္ပိ ဟောတိ၊ ယာဝ အန္တောနာဠတော ဝီဟိသီသဒဏ္ဍကော န နိက္ခမတိ၊ တာဝ ရက္ခတိ။ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ နာဠတော ဒဏ္ဍကဿ ဟေဋ္ဌိမတလေ နိက္ခန္တမတ္တေ ဘဏ္ဍဂ္ဃဝသေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ ၁။၁၀၄)။ တထာ ဣမိနာဝ ဝိနိစ္ဆယေန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘လာယိတဗ္ဗဝတ္ထုပူရကဝီဟိသီသမုဋ္ဌိယာ မူလေ ဆိန္နေပိ သီသေသု အစ္ဆိန္နဝီဟိသီသဂ္ဂေဟိ သဒ္ဓိံ ဇဋေတွာ ဌိတေသု ရက္ခတိ၊ ဇဋံ ဝိဇဋေတွာ ဝိယောဇိတေသု ယထာဝုတ္တပါရာဇိကာဒိအာပတ္တိယော ဟောန္တီ’’တိ ဧဝမာဒိကော ဝိနိစ္ဆယော စ သူစိတောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။

၁၅၈။ မဒ္ဒိတွာတိ ဝီဟိသီသာနိ မဒ္ဒိတွာ။ ပပ္ဖောဋေတွာတိ ဘုသာဒီနိ ဩဖုနိတွာ။ ဣတော သာရံ ဂဏှိဿာမီတိ ပရိကပ္ပေတီတိ ယောဇနာ။ ဣတောတိ ဝီဟိသီသတော။ သာရံ ဂဏှိဿာမီတိ သာရဘာဂံ အာဒိယိဿာမိ။ သစေ ပရိကပ္ပေတီတိ ယောဇနာ။ ရက္ခတီတိ ဝတ္ထုပဟောနကပ္ပမာဏံ ဒါတ္တေန လာယိတွာ ဝါ ဟတ္ထေန ဆိန္ဒိတွာ ဝါ ဌာနာ စာဝေတွာ ဂဟိတမ္ပိ ယာဝ ပရိကပ္ပော န နိဋ္ဌာတိ၊ တာဝ အာပတ္တိတော ရက္ခတီတိ အတ္ထော။

၁၅၉။ မဒ္ဒနေပီတိ ဝီဟိသီသမဒ္ဒနေပိ။ ဥဒ္ဓရဏေပီတိ ပလာလာပနယနေပိ။ ပပ္ဖောဋနေပီတိ ဘုသာဒိကစဝရာပနယနေပိ ¶ ။ ဒေါသော နတ္ထီတိ အဂ္ဃဝသေန ပါရာဇိကာဒိအာပတ္တိယော န ဘဝန္တိ၊ သဟပယောဂဒုက္ကဋံ ပန ဟောတေဝ။ အတ္တနော…ပေ… ပရာဇယောတိ ¶ အတ္တနော ပဌမံ ပရိကပ္ပိတာကာရေန သဗ္ဗံ ကတွာ သာရဘာဂံ ဂဏှိတုံ အတ္တနော ဘာဇနေ ပက္ခိတ္တမတ္တေ ယထာဝုတ္တပါရာဇိကာဒယော ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

၁၆၀။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ခေတ္တဋ္ဌံ နာမ ဘဏ္ဍံ ခေတ္တေ စတူဟိ ဌာနေဟိ နိက္ခိတ္တံ ဟောတိ ဘူမဋ္ဌံ ထလဋ္ဌံ အာကာသဋ္ဌံ ဝေဟာသဋ္ဌ’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၀၄) ဝုတ္တာနိ ခေတ္တဋ္ဌာနိ စတ္တာရိ ယထာဝုတ္တသဒိသာနီတိ တာနိ ပဟာယ ‘‘တတ္ထဇာတက’’န္တိအာဒိ ပါဠိယံ အာဂတေ တတြဇာတေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ခေတ္တံ နာမ ယတ္ထ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ ဝါ အပရဏ္ဏံ ဝါ ဇာယတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၀၄) ဧဝမာဂတေ ခေတ္တေပိ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဇာန’’န္တိအာဒိ။ ဇာနန္တိ ပရသန္တကဘာဝံ ဇာနန္တော။ ခီလန္တိ အပ္ပိတက္ခရံ ဝါ ဣတရံ ဝါ ပါသာဏာဒိခီလံ။ သင်္ကာမေတီတိ ပရာယတ္တဘူမိံ သာမိကာ ယထာ ပဿန္တိ၊ တထာ ဝါ အညထာ ဝါ အတ္တနော သန္တကံ ကာတုကာမတာယ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌာနံ ယထာ သသန္တကံ ဟောတိ၊ တထာ ထေယျစိတ္တေန နိခဏတီတိ အတ္ထော။

၁၆၁။ တံ ပါရာဇိကတ္တံ တဿ ကဒါ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သာမိကာနံ တု ဓုရနိက္ခေပနေ သတီ’’တိ။ ‘‘ဟောတီ’’တိ ပါဌသေသော။ တု-သဒ္ဒေန ‘‘အတ္တနော ဝါ’’တိ ဝိသေသဿ သင်္ဂဟိတတ္တာ သာမိနော နိရာလယဘာဝသင်္ခါတဓုရနိက္ခေပေ စ ‘‘သာမိကဿ န ဒဿာမီ’’တိ အတ္တနော ဓုရနိက္ခေပေ စ တဿ ပါရာဇိကတ္တံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝမုဒီရိတန္တိ ‘‘ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပီ’’တိ ဧဝံ နိယမိတံ ကထိတံ။

၁၆၂။ ယာ ပနာတိ ယာ ဘူမိ ပန။ တေသု ဒွီသု ခီလေသု။ အာဒေါ ထုလ္လစ္စယန္တိ ပဌမေ ခီလေ သင်္ကာမိတေ သော ဘိက္ခု ထုလ္လစ္စယံ အာပဇ္ဇတိ။ ဒုတိယေတိ ဒုတိယေ ခီလေ သင်္ကာမိတေ ပရာဇယော ¶ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ဗဟူဟိ ခီလေဟိ ဂဟေတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ပရိယန္တခီလေသု ဒွီသု ဝိနိစ္ဆယော စ ဧတေနေဝ ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဧတ္ထ ပန အန္တေ ခီလဒွယံ ဝိနာ အဝသေသခီလနိခဏနေ စ ဣတရေသု တဒတ္ထေသု သဗ္ဗပယောဂေသု စ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဝိသေသော။

၁၆၃-၄။ ‘‘မမေဒံ သန္တက’’န္တိ ဉာပေတုကာမောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပရသန္တကာယ ဘူမိယာ ပရာယတ္တဘာဝံ ဉတွာဝ ထေယျစိတ္တေန ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌာနံ ဂဏှိတုကာမတာယ ‘‘ဧတ္တကံ ဌာနံ မမ သန္တက’’န္တိ ¶ ရဇ္ဇုယာ ဝါ ယဋ္ဌိယာ ဝါ မိနိတွာ ပရဿ ဉာပေတုကာမောတိ အတ္ထော။ ယေဟိ ဒွီဟိ ပယောဂေဟီတိ သဗ္ဗပစ္ဆိမကေဟိ ရဇ္ဇုပသာရဏယဋ္ဌိပါတနာနမညတရေဟိ ဒွီဟိ ပယောဂေဟိ။ တေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။

ဣဓ ရဇ္ဇုံ ဝါပီတိ ဝိကပ္ပတ္ထဝါ-သဒ္ဒေန ‘‘ယဋ္ဌိံ ဝါ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗေပိ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထံ အဓိကဝစနဘာဝေန ဝုတ္တပိ-သဒ္ဒေန ဣဓာဝုတ္တမရိယာဒဝတီနံ ဝိနိစ္ဆယဿ ဉာပိတတ္တာ ယထာဝုတ္တရဇ္ဇုယဋ္ဌိဝိနိစ္ဆယေသု ဝိယ ပရသန္တကာယ ဘူမိယာ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌာနံ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှိတုကာမတာယ ဝတိပါဒေ နိခဏိတွာ ဝါ သာခါမတ္တေန ဝါ ဝတိံ ကရောန္တဿ မရိယာဒံ ဝါ ဗန္ဓန္တဿ ပါကာရံ ဝါ စိနန္တဿ ပံသုမတ္တိကာ ဝါ ဝဍ္ဎေန္တဿ ပုဗ္ဗပယောဂေ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ပါစိတ္တိယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စ သဟပယောဂေ ကေဝလဒုက္ကဋဉ္စ ပစ္ဆိမပယောဂေသု ဒွီသု ပဌမပယောဂေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ အဝသာနပယောဂေ ပါရာဇိကဉ္စ ဟောတီတိ ဝိနိစ္ဆယောပိ သင်္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၆၅။ ဝတ္ထဋ္ဌာဒီသု ဝတ္ထဋ္ဌဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝတ္ထု နာမ အာရာမဝတ္ထု ဝိဟာရဝတ္ထူ’’တိ (ပါရာ။ ၁၀၅) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ ပုပ္ဖာဒိအာရာမေ ¶ ကာတုံ သင်္ခရိတွာ ဌပိတဘူမိ စ ပုဗ္ဗကတာရာမာနံ ဝိနာသေ တုစ္ဆဘူမိ စ ဝိဟာရံ ကာတုံ အဘိသင်္ခတာ ဘူမိ စ နဋ္ဌဝိဟာရဘူမိ စာတိ ဧဝံ ဝိဘာဂဝတိ ဝသတိ ဧတ္ထ ဥပရောပေါ ဝါ ဝိဟာရော ဝါတိ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ ဣစ္စေဝံ ဒုဝိဓံ ဝတ္ထုဉ္စ ‘‘ဝတ္ထုဋ္ဌံ နာမ ဘဏ္ဍံ ဝတ္ထုသ္မိံ စတူဟိ ဌာနေဟိ နိက္ခိတ္တံ ဟောတိ ဘူမဋ္ဌံ ထလဋ္ဌံ အာကာသဋ္ဌံ ဝေဟာသဋ္ဌ’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၀၅) ဝစနတော ဧဝံ စတုဗ္ဗိဓံ ဘဏ္ဍဉ္စာတိ ဣဒံ ဒွယံ ဝတ္ထု စ ဝတ္ထုဋ္ဌဉ္စ ဝတ္ထုဝတ္ထုဋ္ဌန္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဒေသသရူပေကသေသဝသေန သမာသေတွာ၊ ဥ-ကာရဿ စ အကာရံ ကတွာ ‘‘ဝတ္ထဋ္ဌဿာ’’တိ ဒဿိတန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယထာဝုတ္တဒုဝိဓဝတ္ထုနော၊ ဝတ္ထဋ္ဌဿ စ ဘဏ္ဍဿာတိ အတ္ထော။ ခေတ္တဋ္ဌေတိ ဧတ္ထာပိ အယမေဝ သမာသောတိ ခေတ္တေ စ ခေတ္တဋ္ဌေ စာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ နာဝဋ္ဌာဒိဝေါဟာရေပိ ဧသေဝ နယော။ ဂါမဋ္ဌေပိ စာတိ ‘‘ဂါမဋ္ဌံ နာမ ဘဏ္ဍံ ဂါမေ စတူဟိ ဌာနေဟိ နိက္ခိတ္တံ ဟောတိ ဘူမဋ္ဌံ…ပေ… ဝေဟာသဋ္ဌ’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၀၆) ဝုတ္တေ စတုဗ္ဗိဓေ ဂါမဋ္ဌဘဏ္ဍေပီတိ အတ္ထော။

၁၆၆။ အရညဋ္ဌကထာယံ ¶ ‘‘တိဏံ ဝါ’’တိအာဒိပဒါနံ ‘‘တတ္ထဇာတက’’န္တိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထဇာတကန္တိ ‘‘အရညံ နာမ ယံ မနုဿာနံ ပရိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇) ဝစနတော တတ္ထဇာတံ ယံ ကိဉ္စိ မနုဿသန္တကံ သာမိကာနံ အကာမာ အဂဟေတဗ္ဗတော သာရက္ခေ အရညေ ဥပ္ပန္နန္တိ အတ္ထော။ တိဏံ ဝါတိ ပရေဟိ လာယိတွာ ဌပိတံ ဝါ အတ္တနာ လာယိတဗ္ဗံ ဝါ ဂေဟစ္ဆာဒနာရဟံ တိဏံ ဝါ။ ပဏ္ဏံ ဝါတိ ဧဝရူပမေဝ ဂေဟစ္ဆာဒနာရဟံ တာလပဏ္ဏာဒိပဏ္ဏံ ဝါ။ လတံ ဝါတိ တထာရူပမေဝ ဝေတ္တလတာဒိကံ ဝလ္လိံ ဝါ။ ယာ ပန ဒီဃာ ဟောတိ ¶ ၊ မဟာရုက္ခေ စ ဂစ္ဆေ စ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဝါ ဝေဌေတွာ ဝါ ဂတာ၊ သာ မူလေ ဆိန္နာပိ အဝဟာရံ န ဇနေတိ၊ အဂ္ဂေ ဆိန္နာပိ။ ယဒါ ပန အဂ္ဂေပိ မူလေပိ ဆိန္နာ ဟောတိ၊ တဒါ အဝဟာရံ ဇနေတိ။ သစေ ပန ဝေဌေတွာ ဌိတာ ဟောတိ၊ ဝေဌေတွာ ဌိတာ ပန ရုက္ခတော မောစိတမတ္တာ အဝဟာရံ ဇနေတီတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ သာမိကေန အဝိဿဇ္ဇိတာလယံ ဆလ္လိဝါကာဒိအဝသေသဘဏ္ဍဉ္စ ဣမိနာဝ ဥပလက္ခိတွာ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကဋ္ဌမေဝ ဝါတိ ဒါရုံ ဝါ။ ဘဏ္ဍဂ္ဃေနေဝ ကာတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ အန္တောဘူတဟေတုတ္ထဝသေန ကာရေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ။ အဝဟဋတိဏာဒိဘဏ္ဍေသု အဂ္ဃဝသေန မာသကံ ဝါ ဦနမာသကံ ဝါ ဟောတိ၊ ဒုက္ကဋံ။ အတိရေကမာသကံ ဝါ ဦနပဉ္စမာသကံ ဝါ ဟောတိ၊ ထုလ္လစ္စယံ။ ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ ဟောတိ၊ ပါရာဇိကံ။ ပါရာဇိကံ စေ အနာပန္နော၊ အာမသနဒုက္ကဋံ၊ ဖန္ဒာပနထုလ္လစ္စယဉ္စ ကာရေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဂဏှန္တောတိ အဝဟရန္တော။

၁၆၇-၇၄။ ဣဒါနိ ‘‘ကဋ္ဌမေဝ ဝါ’’တိ ဝုတ္တရုက္ခဒါရူသု ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘မဟဂ္ဃေ’’တိအာဒိ။ မဟဂ္ဃေတိ ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ အဂ္ဃကံ ဟုတွာ မဟဂ္ဃေ။ နဿတီတိ ထေယျစိတ္တသမင်္ဂီ ဟုတွာ ဆိန္နမတ္တေပိ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇတိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ။ ‘‘ကောစိပီ’’တိ ဣမိနာ အဒ္ဓဂတောပိ အလ္လံ ဝါ ဟောတု ပုရာဏံ ဝါ၊ တစ္ဆေတွာ ဌပိတံ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝါတိ အတ္ထော။

မူလေတိ ဥပလက္ခဏမတ္တံ။ ‘‘အဂ္ဂေ စ မူလေ စ ဆိန္နော ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇) အဋ္ဌကထာဝစနတော မူလဉ္စ အဂ္ဂဉ္စ ဆိန္ဒိတွာတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ အဒ္ဓဂတန္တိ ဇိဏ္ဏဂဠိတပတိတတစံ၊ စိရကာလံ ဌိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

လက္ခဏေတိ ¶ အတ္တနော သန္တကံ ဉာပေတုံ ရုက္ခက္ခန္ဓေ တစံ ဆိန္ဒိတွာ ကတသလ္လက္ခဏေ။ ဆလ္လိယောနဒ္ဓေတိ ¶ သမန္တတော အဘိနဝုပ္ပန္နာဟိ ဆလ္လီဟိ ပရိယောနန္ဓိတွာ အဒဿနံ ဂမိတေ။ အဇ္ဈာဝုတ္ထဉ္စာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဂေဟ’’န္တိ ပါဌသေသော။ ဂေဟံ ကတဉ္စ အဇ္ဈာဝုတ္ထဉ္စာတိ ယောဇနာ။ ဂေဟံ ကာတုံ အရညသာမိကာနံ မူလံ ဒတွာ ရုက္ခေ ကိဏိတွာ ဆိန္နဒါရူဟိ တံ ဂေဟံ ကတဉ္စ ပရိဘုတ္တဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဝိနဿန္တဉ္စာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အဝသိဋ္ဌံ ဒါရု’’န္တိ ပါဌသေသော။ တံ ဂေဟံ ကတွာ အဝသိဋ္ဌံ ဝဿာတပါဒီဟိ ဝိဝိဓာ ဇီရိတွာ ဝိနဿမာနံ၊ ဝိပန္နဒါရုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂဏှတော န ဒေါသော ကောစီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘သာမိကာ နိရာလယာ’’တိ ဂဏှတော ကာစိပိ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ကိံကာရဏန္တိ စေ? အရညသာမိကေဟိ မူလံ ဂဟေတွာ အညေသံ ဒိန္နတ္တာ၊ တေသဉ္စ နိရာလယံ ဆဍ္ဍိတတ္တာတိ ဣဒမေတ္ထ ကာရဏံ။

ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဂေဟာဒီနံ အတ္ထာယ ရုက္ခေ ဆိန္ဒိတွာ ယဒါ တာနိ ကတာနိ၊ အဇ္ဈာဝုတ္ထာနိ စ ဟောန္တိ၊ ဒါရူနိပိ အရညေ ဝဿေန စ အာတပေန စ ဝိနဿန္တိ၊ ဤဒိသာနိပိ ဒိသွာ ‘ဆဍ္ဍိတာနီ’တိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အရညသာမိကာ ဧတေသံ အနိဿရာ။ ယေဟိ အရညသာမိကာနံ ဒေယျဓမ္မံ ဒတွာ ဆိန္နာနိ၊ တေ ဧဝ ဣဿရာ၊ တေဟိ စ တာနိ ဆဍ္ဍိတာနိ၊ နိရာလယာ တတ္ထ ဇာတာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇)။ ဧဝမ္ပိ သတိ ပစ္ဆာ သာမိကေသု အာဟရာပေန္တေသု ဘဏ္ဍဒေယျံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ယော စာတိ အရညသာမိကာနံ ဒေယျဓမ္မံ ပဝိသန္တော အဒတွာ ‘‘နိက္ခမန္တော ဒဿာမီ’’တိ ရုက္ခေ ဂါဟာပေတွာ နိက္ခမန္တော ယော စ ဘိက္ခု။ အာရက္ခဋ္ဌာနံ ပတွာတိ အရညပါလကာ ယတ္ထ နိသိန္နာ အရညံ ရက္ခန္တိ၊ တံ ဌာနံ ပတွာ။ ‘‘စိန္တေန္တော’’တိ ကိရိယန္တရသာပေက္ခတ္တာ ‘‘အတိက္ကမေယျာ’’တိ သာမတ္ထိယတော ¶ လဗ္ဘတိ။ တသ္မာ စိတ္တေ ကမ္မဋ္ဌာနာဒီနိ ကတွာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပကာရတ္ထေန ကုသလပက္ခိယာ ဝိတက္ကာ သင်္ဂယှန္တိ။ အညံ စိန္တေန္တော ဝါ အာရက္ခနဋ္ဌာနံ ပတွာယေဝ အတိက္ကာမေယျာတိ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ တတ္ထ အညံ စိန္တေန္တော ဝါတိ အညံ ဝိဟိတော ဝါ၊ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တဝိတက္ကာနံ သင်္ဂဟော။ အဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒေယျ’’န္တိ ကိတယောဂေ ကတ္တရိ သာမိဝစနတ္တာ အနေနာတိ အတ္ထော။

‘‘ယောစာ’’တိ ဧတ္ထ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထေန စ-သဒ္ဒေန အရညပဝိသနကာလေ ယထာဝုတ္တနယေန မူလံ အဒတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဒါရူနိ ဂဟေတွာ ဂမနကာလေ ‘‘အရညပါလကာ သစေ ယာစန္တိ၊ ဒဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပေတွာ ဂန္တွာ တေဟိ အယာစိတတ္တာ အဒတွာ ဂစ္ဆန္တောပိ တထေဝ အာဂန္တွာ အာရက္ခကေသု ¶ ကီဠာပသုတေသု ဝါ နိဒ္ဒါယန္တေသု ဝါ ဗဟိ နိက္ခန္တေသု ဝါ တတ္ထ ဌတွာ အာရက္ခကေ ပရိယေသိတွာ အဒိသွာ ဂစ္ဆန္တောပိ တထေဝ အာဂန္တွာ တတ္ထ နိယုတ္တဣဿရဇနေဟိ အတ္တနော ဟတ္ထတော ဒါတဗ္ဗံ ဒတွာ ဝါ အတ္တာနံ သမ္မာနံ ကတွာ ဝါ ပါလကေ သညာပေတွာ ဝါ ပါလကေ ဩကာသံ ယာစိတွာ တေဟိ ဒိန္နောကာသော ဝါ ဂစ္ဆန္တောပီတိ ဧတ္တကာ ဝုတ္တေန သဒိသတ္တာ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဝရာဟာတိ သူကရာ။ ဝဂ္ဃာတိ ဗျဂ္ဃာ။ အစ္ဆာတိ ဣဿာ။ တရစ္ဆာတိ ကာဠသီဟာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒီပိမတ္တဟတ္ထိသီဟာဒယော ဝါဠမိဂါ သင်္ဂယှန္တိ။ ဧတေယေဝ ဝရာဟာဒယော သမာဂမဝသေန မရဏာဒိအနိဋ္ဌသမီပစာရိတာယ ဥပ အနိဋ္ဌသမီပေ ဒဝန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ‘‘ဥပဒ္ဒဝါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အာရက္ခဋ္ဌာနံ အာဂတကာလေ ဒိဋ္ဌဝရာဟာဒိဥပဒ္ဒဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုစ္စိတုကာမတာယာတိ မောက္ခာဓိပ္ပာယေန။ ‘‘တထေဝါ’’တိ ဣမိနာ ပဝိသနကာလေ ဒေယျဓမ္မံ အဒတွာ ‘‘နိက္ခမနကာလေ ဒဿာမီ’’တိ ¶ ပဝိသိတွာ ဒါရုံ ဂဟေတွာ အာရက္ခဋ္ဌာနံ ပတ္တောတိ ပုရိမဂါထာယ သာမတ္ထိယတော လဗ္ဘမာနောယေဝတ္ထော ဒဿိတော။ တံ ဌာနန္တိ တံ အာရက္ခဋ္ဌာနံ။ အတိက္ကာမေတီတိ ‘‘ဣဒံ တံ ဌာန’’န္တိပိ အသလ္လက္ခဏမတ္တဘယုပဒ္ဒဝေါ ဟုတွာ ပလာယန္တော အတိက္ကမတိ၊ ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ဟောတီတိ ယောဇနာ။

သုင်္ကဃာတတောတိ ဧတ္ထာပိ ပိ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သုင်္ကဂဟဏဋ္ဌာနတောပီတိ အတ္ထော။ သုင်္ကဿ ရညော ဒါတဗ္ဗဘာဂဿ ဃာတော မုသိတွာ ဂဟဏမတ္တော၊ သုင်္ကော ဟညတိ ဧတ္ထာတိ ဝါ သုင်္ကဃာတောတိ ဝိဂ္ဂဟော။ သုင်္ကဃာတသရူပံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ တသ္မာတိ သုင်္ကဃာတတော တဿ ဂရုကတ္တာ ဧဝ။ တန္တိ တံ သုင်္ကဃာတဋ္ဌာနံ။ အနောက္ကမ္မ ဂစ္ဆတောတိ အပဝိသိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ။ ဒုက္ကဋံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ‘‘သုင်္ကံ ပရိဟရတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၃)။

ဧတန္တိ ယထာဝုတ္တအာရက္ခဋ္ဌာနံ။ ထေယျစိတ္တေန ပရိဟရန္တဿာတိ ထေယျစိတ္တေန ပရိဟရိတွာ ဒူရတော ဂစ္ဆန္တဿ။ အာကာသေနပိ ဂစ္ဆတော ပါရာဇိကမနုဒ္ဒိဋ္ဌံ သတ္ထုနာတိ သမ္ဗန္ဓော။

နနု စ ‘‘ဣဒံ ပန ထေယျစိတ္တေန ပရိဟရန္တဿ အာကာသေန ဂစ္ဆတောပိ ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဝစနံ ဝိနာ ပါဠိယံ ‘‘အရညဋ္ဌ’’န္တိ မာတိကာပဒဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘တတ္ထဇာတကံ ကဋ္ဌံ ဝါ လတံ ဝါ တိဏံ ဝါ ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ အဂ္ဃနကံ ထေယျစိတ္တော အာမသတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဖန္ဒာပေတိ၊ အာပတ္တိ ¶ ထုလ္လစ္စယဿ။ ဌာနာ စာဝေတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၀၆) သာမညဝစနတော သုင်္ကဃာတေ ‘‘သုင်္ကံ ပရိဟရတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝစနံ ဝိယ ဧတ္ထ အာရက္ခဋ္ဌာနံ ¶ ပရိဟရန္တဿ ဝိသုံ ဝုတ္တပါရာဇိကာပတ္တိဝစနေ အသတိပိ ‘‘အဋ္ဌကထာယ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘သတ္ထုနာ’’တိ ကသ္မာ အာဟာတိ? ဝုစ္စတေ – အဋ္ဌကထာစရိယေန တထေဝ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ။ ကသ္မာ ပန အဋ္ဌကထာစရိယေန ‘‘အပညတ္တံ န ပညပေဿာမ၊ ပညတ္တံ န သမုစ္ဆိန္ဒိဿာမာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၆၅) ပါဠိပါဌံ ဇာနန္တေနပိ ပါဠိယံ အဝုတ္တပါရာဇိကံ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ? ဧတ္ထ ဝိနိစ္ဆယံ ဘိက္ခူဟိ ပုဋ္ဌေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တနယဿ မဟာအဋ္ဌကထာယ အာဂတတ္တာ တဿေဝ နယဿ သမန္တပါသာဒိကာယံ နိဒ္ဒိဋ္ဌဘာဝံ ဇာနန္တေန ဣမိနာပိ အာစရိယေန ဣဓ ‘‘သတ္ထုနာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

အထ ဝါ ‘‘သုင်္ကံ ပရိဟရတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝတွာ အာရက္ခဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယေ အဝစနံ ယထာဝုတ္တဝိသယဿ အဒိဋ္ဌဘာဝေန ဝါ သိယာ၊ ဣမဿ တထာ အနဝဇ္ဇတာ ဝါ သိယာ၊ ဝုတ္တာနုသာရေန သုဝိညေယျတာ ဝါ သိယာတိ တယော ဝိကပ္ပာ။ တေသု ပဌမဝိကပ္ပော သဗ္ဗညုဘာဝဗာဓနတော ဒုဗ္ဗိကပ္ပမတ္တံ ဟောတိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပော လောကဝဇ္ဇဿ ဣမဿ အနဝဇ္ဇဘာဝေါ နာမ အနုပပန္နောတိ အနာဒါတဗ္ဗော။ ပါရိသေသတော တတိယဝိကပ္ပော ယုဇ္ဇတိ။

တတ္ထ ‘‘ဝုတ္တာနုသာရေနာ’’တိ ကိမေတ္ထ ဝုတ္တံ နာမ၊ တဒနုသာရေန ဣမဿာပိ သုဝိညေယျတာ ကထန္တိ စေ? ပဌမနိဒ္ဒိဋ္ဌေ အရညဋ္ဌနိဒ္ဒေသေ သာမညေန ‘‘ဌာနာ စာဝေတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၀၆) ဣဒံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ထေယျစိတ္တေန အာရက္ခဋ္ဌာနပရိဟရဏဉ္စ။ ‘‘ဂမနကာလေ ‘မူလံ ဒတွာ ဂမိဿာမီ’တိ ပုဗ္ဗပရိကပ္ပိတနိယာမေန အဒတွာ ဂစ္ဆတော ပရိကပ္ပာဝဟာရောဝ ဟောတီ’’တိ စ ‘‘တံ ပန ယေန ကေနစိ အာကာရေန ပရိကပ္ပိတဋ္ဌာနံ ပဟာယ ဂမနံ ဌာနာစာဝနံ နာမ ဟောတေဝါတိ တေန ဝတ္ထုနာ ပါရာဇိကမေဝ ဟောတီ’’တိ ¶ စ ‘‘ဌာနာ စာဝေတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’တိ ဣမိနာ စ ဝိညာတတ္ထမေဝ ဟောတီ’’တိ စ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ။ သုင်္ကဋ္ဌာနပရိဟရဏံ ပန ဌာနပရိဟရဏသဘာဝတ္တာ သဘာဝတော ဤဒိသံဝ သန္တမ္ပိ ဣဒံ ဝိယ ပရိကပ္ပိတဋ္ဌာနံ န ဟောတီတိ ဝက္ခမာနရာဇသမ္မတဋ္ဌာနတော အညံ ပရိကပ္ပိတဋ္ဌာနံ သမာနမ္ပိ ထေယျစိတ္တုပ္ပတ္တိမတ္တေန တံ ပရိဟရိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ထေယျစိတ္တေန အတ္တနော ပတ္တံ ဂဏှန္တဿ ဝိယ ပါရာဇိကာယ အဝတ္ထုတဉ္စ ဒုက္ကဋဿေဝ ဝတ္ထုဘာဝဉ္စ ဝိညာပေတုံ ‘‘သုင်္ကံ ပရိဟရတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယညုနာ အဋ္ဌကထာစရိယေန ‘‘ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇) ဝုတ္တတ္တာ ¶ တေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနီဟာရမေဝ ဒဿေတုံ အယမာစရိယောပိ ‘‘သတ္ထုနာ ပါရာဇိကမနုဒ္ဒိဋ္ဌ’’န္တိ အာဟာတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ ပရိဟရိတွာ ထေယျစိတ္တေန ဒူရတော ဝဇ္ဇေတွာ ဂစ္ဆန္တဿာပိ ပါရာဇိကပ္ပဟောနကတာယ အစ္စန္တဘာရိယံ ဟောတိ၊ တသ္မာ။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ အရညာရက္ခဋ္ဌာနေ။ ‘‘ဝိသေသေနာ’’တိ ဣဒံ ‘‘အပ္ပမတ္တေန ဟောတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ ဟေတုဘာဝေန သမ္ဗန္ဓနီယံ။ သတိသမ္ပန္နစေတသာတိ စ ပိယသီလေနာတိ စ ‘‘ဘိက္ခုနာ’’တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ။ အသိက္ခာကာမဿ ဘိက္ခုနော ဣမဿ ဩဝါဒဿ အဘာဇနတာယ တံ ပရိဝဇ္ဇေတုမာဟ ‘‘ပိယသီလေနာ’’တိ။ ပိယသီလဿာပိ သတိဝိရဟိတဿ ပမတ္တဋ္ဌာနေ သရဏာသမ္ဘဝါ ဣမဿ အဘာဇနတာယ တံ ဝဇ္ဇေတုမာဟ ‘‘သတိသမ္ပန္နစေတသာ’’တိ။

၁၇၅-၆။ တောယဒုလ္လဘကာလသ္မိန္တိ တောယံ ဒုလ္လဘံ ယသ္မိံ သော တောယဒုလ္လဘော၊ တောယဒုလ္လဘော စ သော ကာလော စာတိ တောယဒုလ္လဘကာလော၊ တသ္မိံ။ အာဝဇ္ဇေတွာ ဝါတိ ဥဒကဘာဇနံ နာမေတွာ ဝါ။ ပဝေသေတွာ ဝါတိ အတ္တနော ¶ ဘာဇနံ တသ္မိံ ပက္ခိပိတွာ ဝါ။ ဆိဒ္ဒံ ကတွာပိ ဝါတိ ဥဒကဘာဇနေ ဩမဋ္ဌာဒိဘေဒံ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ ဝါ ဂဏှန္တဿ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ဝိနိဒ္ဒိသေတိ ဝက္ခမာနေန သမ္ဗန္ဓနီယံ။

တထာတိ ယထာ တောယဒုလ္လဘကာလသ္မိံ ဘာဇနေ ရက္ခိတဂေါပိတံ ဥဒကံ အဝဟရန္တဿ ပါရာဇိကံ ဝုတ္တံ၊ တေနေဝ နီဟာရေန။ ဝါပိယံ ဝါတိ ပရသန္တကာယ သာရက္ခာယ ဝါပိယံ ဝါ။ တဠာကေ ဝါတိ တာဒိသေ ဇာတဿရေ ဝါ။ ဧဝံ သာရက္ခာနံ ပေါက္ခရဏိအာဒီနံ ဧတေဟိ ဝါ အဝုတ္တသမုစ္စယေန ဝါ-သဒ္ဒေန ဝါ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္တနော ဘာဇနံ ပဝေသေတွာ ဂဏှန္တဿာတိ ဥပလက္ခဏပဒန္တိ ဘာဇနဂတဇလေ စ ဣဓ စ တေလဘာဇနေ ဝိယ မုခေန ဝါ ဝံသာဒီဟိ ဝါ အာကဍ္ဎိတွာ ထေယျစိတ္တေန ပိဝန္တဿ ယထာဝတ္ထုကမာပတ္တိဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၇၇။ မရိယာဒန္တိ ဝါပိအာဒီနံ ပါဠိဝဋ္ဋဗန္ဓံ။ ဆိန္ဒတောတိ ကုဒါလာဒီဟိ ပံသုအာဒီနိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဒွိဓာ ကရောန္တဿ။ ဝိသေသတ္ထာဝဇောတကေန တု-သဒ္ဒေန ‘‘မရိယာဒံ ဆိန္ဒိတွာ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ တဿ ¶ ဆိန္ဒနတ္ထာယ ဝီစိယော ဥဋ္ဌာပေတုံ ဥဒကံ သယံ ဩတရိတွာ ဝါ ဂေါမဟိံသေ ဝါ အညေ မနုဿေ ဝါ ကီဠန္တေ ဒါရကေ ဝါ ဩတာရေတွာ ဝါ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဩတိဏ္ဏေ တာသေတွာ ဝါ ဥဒကေ ဌိတံ ရုက္ခံ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ ဆေဒါပေတွာ ဝါ ပါတေတွာ ဝါ ပါတာပေတွာ ဝါ ဇလံ ခေါဘေတိ၊ တတော ဥဋ္ဌိတာဟိ ဝီစီဟိ မရိယာဒေ ဆိန္နေပိ တေနေဝ ဆိန္နော ဟောတိ။ ဧဝမေဝ ဂေါမဟိံသာဒယော မရိယာဒံ အာရောဟန္တေနာပိ အညေဟိ အာရောဟာပေန္တေနာပိ တေသံ ခုရေဟိ မရိယာဒေ ဆိန္နေပိ၊ ဥဒကနိဒ္ဓမနာဒိံ ပိဒဟိတွာ ဝါ ပိဒဟာပေတွာ ဝါ ဝါပိမရိယာဒါယ နီစဋ္ဌာနံ ဗန္ဓိတွာ ဝါ ဗန္ဓာပေတွာ ဝါ အတိရေကဇလာပဂမနမဂ္ဂတော နီဟရိတဗ္ဗောဒကံ ဝါရေတွာ ဝါ ဗာဟိရတော ဥဒကံ ပဝေသေတွာ ဝါ ပူရေတိ၊ ဩဃေန မရိယာဒေ ¶ ဆိန္နေပိ တေနေဝ ဆိန္နံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၈ အတ္ထတော သမာနံ) ဧဝမာဒိကံ အဋ္ဌကထာဂတဝိသေသံ သင်္ဂဏှာတိ။ အဒိန္နာဒါနပုဗ္ဗတောတိ အဒိန္နာဒါနဿ ပုဗ္ဗပယောဂတ္တာ။ ဘူတဂါမေန သဒ္ဓိမ္ပီတိ ဘူတဂါမေနပိ သဒ္ဓိံ။ အပိ-သဒ္ဒေန ပထဝိခဏနံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ မရိယာဒံ ဆိန္ဒန္တော တတ္ထဇာတံ တိဏာဒိံ ဆိန္ဒတိ၊ ဘူတဂါမပါစိတ္တိယေန သဒ္ဓိံ ဒုက္ကဋံ။ ဇာတပထဝိံ ဆိန္ဒတိ၊ ပထဝိခဏနပါစိတ္တိယေန သဒ္ဓိံ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၇၈။ ကာတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘဏ္ဍဂ္ဃေန အာပတ္တိယာ’’တိ ပါဌသေသော။ အန္တောဘူတဟေတွတ္ထဝသေန ကာရေတဗ္ဗောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ အန္တော ဌတွာ ဆိန္ဒန္တော ဗဟိအန္တေန၊ ဗဟိ ဌတွာ ဆိန္ဒန္တော အန္တောအန္တေန၊ ဥဘယတ္ထာပိ ဌတွာ ဆိန္ဒန္တော မဇ္ဈတော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – အန္တောဝါပိယံ ဌတွာ မရိယာဒံ ဆိန္ဒိတွာ ဥဒကေ ဗဟိ နိက္ခမိတေ နိက္ခန္တဥဒကဂ္ဃေန ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာသု ယထာပန္နာယ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော။ ဗဟိ ဌတွာ မရိယာဒံ ဆိန္ဒိတွာ အန္တောဝါပိယံ ပဝိသန္တောဒကဿ ဌိတဋ္ဌာနတော စာဝိတက္ခဏေ နိက္ခန္တဥဒကဂ္ဃေန အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော။ ကဒါစိ အန္တော ကဒါစိ ဗဟိ ဌတွာ မရိယာဒံ မဇ္ဈေ ဌပေတွာ ဆိန္ဒန္တော မဇ္ဈေ ဌိတဋ္ဌာနံ ဆိန္ဒိတွာ ဥဒကဿ နီဟဋက္ခဏေ နီဟဋဥဒကဿ အဂ္ဃေန အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗောတိ။

၁၇၉-၈၀။ ဝါရေနာတိ ဝါရေန ဝါရေန သာမဏေရာ အရညတော ယံ ဒန္တကဋ္ဌံ သင်္ဃဿတ္ထာယ အာနေတွာ သစေ အာစရိယာနမ္ပိ အာဟရန္တိ၊ ယာဝ တေ ဒန္တကဋ္ဌံ ပမာဏေန ဆိန္ဒိတွာ သင်္ဃဿ စ အာစရိယာနဉ္စ ¶ န နိယျာဒေန္တိ၊ တာဝ အရညတော ¶ အာဘတတ္တာ တံ သဗ္ဗံ သင်္ဃဿ စ သကသကအာစရိယာနဉ္စ အာဘတံ ဒန္တကဋ္ဌံ တေသမေဝ စ ဒန္တကဋ္ဌဟာရကာနံ သာမဏေရာနံ သန္တကံ ဟောတီတိ အတ္ထယောဇနာ။

၁၈၁။ တသ္မာတိ ယသ္မာ တေသမေဝ သာမဏေရာနံ သန္တကံ ဟောတိ၊ တသ္မာ။ တံ အရညတော အာဘတံ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ သင်္ဃဿ ဂရုဘဏ္ဍဉ္စ ဒန္တကဋ္ဌန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သင်္ဃိကာယ ဘူမိယံ ဥပ္ပန္နံ သင်္ဃေန ရက္ခိတဂေါပိတတ္တာ ဂရုဘဏ္ဍဘူတံ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂဏှန္တဿ စာတိ အဓိကစ-ကာရေန ဣဟာဝုတ္တဿ အဋ္ဌကထာဂတဿ ဂဏပုဂ္ဂလဂိဟိပရိဗဒ္ဓ အာရာမုယျာနသဉ္ဇာတဆိန္နာဆိန္နရက္ခိတဂေါပိတဒန္တကဋ္ဌဿ သမုစ္စိတတ္တာ တဉ္စ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တဿ အဝဟဋဒန္တကဋ္ဌဿ အဂ္ဃဝသေန အာပတ္တိယော ဝတ္တဗ္ဗာတိ အယမတ္ထော ဒီပိတော ဟောတိ။

၁၈၂။ တေဟိ ဒန္တကဋ္ဌဟာရကေဟိ သာမဏေရေဟိ။ နိယျာဒိတန္တိ မဟာသင်္ဃဿ ပဋိပါဒိတံ။

၁၈၃။ သင်္ဃိကကာလတော ပဋ္ဌာယ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှတောပိ အဝဟာရာဘာဝေ ကာရဏံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အရက္ခတ္တာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အရက္ခတ္တာတိ သင်္ဃိကဘာဝေန လဒ္ဓေပိ ရက္ခိတဂေါပိတဒန္တကဋ္ဌေ ဝိယ သင်္ဃေန ကတာရက္ခာယာဘာဝါ။ ယထာဝုဍ္ဎမဘာဇေတဗ္ဗတောတိ သင်္ဃိကတ္တဿာပိ သတော ယထာဝုဍ္ဎံ ပဋိပါဋိမနတိက္ကမ္မ ဘာဇေတဗ္ဗဖလပုပ္ဖာဒီနံ ဝိယ ဘာဇေတဗ္ဗတာဘာဝတော။ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ စာတိ သင်္ဃပရိယာပန္နာနံ သဗ္ဗေသမေဝ သာဓာရဏတ္တာ။

ဣဒန္တိ သင်္ဃဿ နိယျာဒိတဒန္တကဋ္ဌံ။ အညံ ဝိယာတိ အညံ ဂဏပုဂ္ဂလာဒိသန္တကံ ရက္ခိတဂေါပိတဒန္တကဋ္ဌံ ဝိယ။ ဧဝံ စောရိကာယ ဂဏှတော အဝဟာရာဘာဝေ ကာရဏေန သာဓိတေပိ ထေယျစိတ္တေန ¶ သကပရိက္ခာရမ္ပိ ဂဏှတော ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ တထာ ဂဏှန္တော ဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝတ္တံ ပန ဇာနိတဗ္ဗံ – သင်္ဃိကဒန္တကဋ္ဌံ ဂဏှန္တေန ပဓာနဃရာဒီသု ပဝိသိတွာ စိရေန ဩသရန္တေန ဗဟိ ဝီတိနာမေတဗ္ဗဒိဝသေ ဂဏေတွာ တံပမာဏေန ဂဟေတဗ္ဗံ၊ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တေန ဧကံ ဒွေ ဒန္တကဋ္ဌာနိ ထဝိကာယ ပက္ခိပိတွာ ဂန္တဗ္ဗံ၊ တတ္ထေဝ ဝသန္တေန ဒိဝသေ ခါဒိတဗ္ဗဒန္တကဋ္ဌံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။

၁၈၄။ ‘‘အဂ္ဂိံ ¶ ဝါ ဒေတီ’’တိအာဒီသု ‘‘ရုက္ခေ’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ ‘‘ရုက္ခော ဝိနဿတီ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ၊ ရုက္ခော စ ‘‘ဝနပ္ပတိ နာမ ယော မနုဿာနံ ပရိဂ္ဂဟိတော ဟောတိ ရုက္ခော ပရိဘောဂေါ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၀) ပါဠိယံ အာဂတတ္တာ စ အဋ္ဌကထာယ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၀) စ ဝုတ္တနယေန အမ္ဗလဗုဇပနသာဒိကော မနုဿာနံ ပရိဘောဂါရဟော မနုဿာယတ္တော ရက္ခိတဂေါပိတောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ အဂ္ဂိံ ဝါ ဒေတီတိ စောရိကာယ အဂ္ဂိံ အာလိမ္ပေတိ ဝါ။ သတ္ထေန ရုက္ခေ သမန္တတော အာကောဋေတီတိ ဝါသိဖရသုအာဒိသတ္ထေန ရုက္ခတစံ ဆိန္ဒန္တော သမန္တတော အာဝါဋံ ဒဿေတိ။ မဏ္ဍူကကဏ္ဋကနာမကံ ဝိသံ ဝါ ရုက္ခေ အာကောဋေတီတိ စောရိကာယ ရုက္ခံ နာသေတုကာမော ရုက္ခေ မဏ္ဍူကကဏ္ဋကနာမကံ ဝိသံ ပဝေသေတိ။

၁၈၅။ ယေန ဝါ တေန ဝါတိ ယထာဝုတ္တေန ဝါ အဝုတ္တေန ဝါ ယေန ကေနစိ ဥပါယေန။ ရုက္ခော ဝိနဿတီတိ အဂ္ဂိံ ဒတွာ ဈာပိတော ဓညကလာပေါ ဝိယ၊ တေလကုမ္ဘီ ဝိယ စ ဝိနာဝ ဌာနာစာဝနေန ယထာဋ္ဌိတမေဝနဿတိ။ ‘‘ဍယှတီ’’တိ ဣဒံ ‘‘အဂ္ဂိံ ဒေတီ’’တိ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိနဿတီတိ မဏ္ဍူကကဏ္ဋကာကောဋနာဒိအဝသေသပယောဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ထေယျစိတ္တော ဆိန္ဒတိ၊ ပဟာရေ ပဟာရေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ၊ ဧကံ ပဟာရံ ¶ အနာဂတေ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ၊ တသ္မိံ ပဟာရေ အာဂတေ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၀) ဌာနာစာဝနေန ပါရာဇိကဿ အာဂတတ္တာ။ ပကာသိတန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အဋ္ဌကထာယ’’န္တိ လဗ္ဘတိ။ ပါဌာဂတံ ပါရာဇိကံ ပန ပါရိသေသတော စ သူစီယတီတိ တဗ္ဗာစကဿ ဝါ သင်္ဂါဟကဿ ဝါ ဝစနဿ ဣဟာဝိဇ္ဇမာနတ္တာ တတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ပါသံသိကောပိ ဣဟာဝုတ္တော။

၁၈၆-၇။ ‘‘ဟရဏကံ နာမ အညဿ ဟရဏကံ ဘဏ္ဍံ။ ထေယျစိတ္တော အာမသတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဖန္ဒာပေတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ဌာနာ စာဝေတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၁) ဝုတ္တဟရဏကနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဌာနာ စာဝေတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၁) ပါဌေ ‘‘ဌာန’’န္တိ ဂဟိတသီသာဒိဋ္ဌာနပ္ပဘေဒဝသေန အဋ္ဌကထာယ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၀) အာဂတဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဆိန္ဒိတွာ မောစေတွာ ဂဏှတော’’တိ။ ကိရိယာနံ သကမ္မကတ္တာ ‘‘အလင်္ကာရ’’န္တိ ပါဌသေသော။ ဆိန္ဒိတွာတိ ဂီဝေယျကာဒိံ။ မောစေတွာတိ ကဏ္ဏပိဠန္ဓနာဒိံ။

သီသာဒီဟိ ¶ မောစိတမတ္တသ္မိန္တိ ဧတ္ထာပိ ဝိသေသိတဗ္ဗဒဿနတ္ထံ ‘‘အလင်္ကာရသ္မိ’’န္တိ တမေဝ ဘုမ္မေကဝစနန္တဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာကဍ္ဎနဝိကဍ္ဎနန္တိ ဧတ္ထ အဘိမုခံ ကဍ္ဎနံ အာကဍ္ဎနန္တိ ကတွာ အတ္တနော သမီပမာဝိဉ္ဆနံ အာကဍ္ဎနံ၊ ဝိပရီတံ ကဍ္ဎနံ ဝိကဍ္ဎနန္တိ ကတွာ တဗ္ဗိပရီတံ ဝိကဍ္ဎနံ။

၁၈၈-၉။ ဝလယန္တိ အဝင်္ကံ မဋ္ဌဟတ္ထူပဂံ။ ကဋကမ္ပိ ဝါတိ အနေကဝင်္ကေ ယောဇေတွာ ဗုဗ္ဗုဠာဒီနိ ဒဿေတွာ ဝါ အဒဿေတွာ ¶ ဝါ ကတံ ဟတ္ထူပဂံ။ အဂ္ဂဗာဟုန္တိ ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယ အဂ္ဂဟတ္ထံ။ အပရာပရံ စာရေတီတိ ဣတော စိတော စ သဉ္စာရေတိ။ ‘‘သာရေတီ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ သောယေဝ အတ္ထော။ တံ ဝလယံ ဝါ ကဋကံ ဝါ။ အာကာသဂတံ ကရောတီတိ သဗ္ဗဒိသာဟိ ယထာ ဟတ္ထံ န ဖုသတိ၊ တထာ အာကာသဂတံ ကရောတိ။ နိဓိဝလယဿ ပဝေသိတရုက္ခမူလေ သဗ္ဗဒိသာဟိ အဖုသန္တံ အာကာသဂတကရဏေ ပါရာဇိကံ ဟောတိ၊ ဣဓ ‘‘ရက္ခတီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဝိညာဏကတော’’တိအာဒိ။ ဣဒန္တိ ဝလယံ ကဋကဉ္စ။

၁၉၀။ ‘‘နိဝတ္ထံ ဝတ္ထ’’န္တိ ဣမိနာ စီဝရမ္ပိ ဂယှတိ။ ပရဿ ဝတ္ထသာမိကဿ။ ပရောပီတိ ဝတ္ထသာမိကောပိ။ တန္တိ စောရေန အစ္ဆိဇ္ဇမာနံ အတ္တနာ နိဝတ္ထဝတ္ထံ။ လဇ္ဇာယ သဟသာ န မုဉ္စတီတိ လဇ္ဇာယ သီဃတရံ န ပရိစ္စဇတိ။

၁၉၁။ စောရောပိ အာကဍ္ဎတိ၊ သော ပရောပိ အာကဍ္ဎတီတိ ယောဇနာ။ သော ပရော စောရတော အညော၊ ဝတ္ထသာမိကောတိ အတ္ထော။ ပရဿာတိ ဝတ္ထသာမိကဿ။

၁၉၂။ ‘‘ဌာနာ စာဝေယျာ’’တိ ပါဌေ ဌာန-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတသီသာဒိဋ္ဌာနတော ဟရီယတေတိ ဟရဏကန္တိ ဝုတ္တာလင်္ကာရာဒိဘဏ္ဍဿ စာဝနေန ပါရာဇိကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဒေဝ ဟရဏကံ ဟာရကေန သဟ ဟရန္တဿ ဟာရကဿ ဌိတဋ္ဌာနတော အပနယနေန ဌာနာစာဝနဉ္စ ‘‘ဌာနာ စာဝေယျာ’’တိ ဣမိနာဝ သင်္ဂယှတီတိ တတ္ထာပိ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သဘဏ္ဍဟာရက’’န္တိအာဒိ။ ဘဏ္ဍံ ဟရတိ နေတီတိ ဘဏ္ဍဟာရကော၊ ပုရိသာဒိကော၊ တေန သဟာတိ သဘဏ္ဍဟာရကံ၊ အလင်္ကာရဝတ္ထာဒီနိ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တေဟိ ဣတ္ထိပုရိသာဒိပါဏေဟိ သဟေဝ။ ဘဏ္ဍန္တိ တေဟိ ဟရိယမာနတ္တာ ဟရဏကသင်္ခါတဝတ္ထာဘရဏာဒိဘဏ္ဍံ ¶ ။ နေန္တဿာတိ ‘‘နေန္တော အဿာ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ နေန္တောတိ ဌိတဋ္ဌာနတော စာဝေတွာ အတ္တနာ ဣစ္ဆိတဒိသာဘိမုခံ ပါပေန္တော။ အဿ ပဌမေ ပါဒေ အတိက္ကန္တေ ထုလ္လစ္စယံ အာပဇ္ဇိတွာတိ ¶ ပါဌသေသယောဇနာ။ အဿာတိ ဣမဿ ဘဏ္ဍဟာရကဿ။ ပဌမပါဒေ အတိက္ကန္တေ အတ္တနာ ပဌမံ ဂန္တဗ္ဗဒိသတော စောရဿာဘိမတဒိသံ ဂတေ ထုလ္လစ္စယံ အာပဇ္ဇိတွာ ဒုတိယေ အတိက္ကန္တေ စုတော သိယာတိ ယောဇနာ။

၁၉၃။ ထေယျစေတနော သစေ တဇ္ဇေတွာ ပရဿ ဟတ္ထတော ဘဏ္ဍံ ပါတာပေတိ၊ ပရဿ ဟတ္ထတော ဘဏ္ဍေ မုတ္တမတ္တေ တဇ္ဇေတွာ ပါတာပကဿ ပရာဇယောတိ ယောဇနာ။ ဘဏ္ဍေ မုတ္တမတ္တေတိ ဘဏ္ဍေ ဟတ္ထတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ မုတ္တက္ခဏေ။

၁၉၄။ အထာပီတိ အထ ဝါ။ ပရိကပ္ပေတွာ ပါတာပေတိ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ယံ မယှံ ရုစ္စတိ၊ တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧဝရူပံ စေ ဟောတိ၊ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝါ ပရိကပ္ပေတွာ တဇ္ဇေတွာ ပါတေတိ၊ ဒုက္ကဋံ။ ဧဝံ ပါတိတံ ဘဏ္ဍံ တဿ စောရဿ အာမသနေ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

၁၉၅။ ယထာဝတ္ထုန္တိ ဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃာနုရူပံ၊ ထုလ္လစ္စယံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဆဍ္ဍိတေပီတိ တဿ စောရဘာဝံ ဇာနိတွာ ဘီတတသိတေန အတ္တနာ နီယမာနေ ဘဏ္ဍေ ဆဍ္ဍိတေပိ သတိ။ တေနေဝ ဌာနာစာဝနံ ကာရာပိတန္တိ ပါရာဇိကန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘န ဒေါသော’’တိ။ ‘‘တိဋ္ဌ တိဋ္ဌာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ဥတ္တသိတွာ ဆဍ္ဍနံ တဿ အာဏတ္တိယာ ဝိနာ ဟောတီတိ တတ္ထ တဿ အနာပတ္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တထာ ဝဒတော ပန အဒိန္နာဒါနပုဗ္ဗပယောဂတ္တာ ဒုက္ကဋမေဝ။

၁၉၆။ တန္တိ တံ ဆဍ္ဍိတံ ဘဏ္ဍံ။ တဒုဒ္ဓါရေတိ တဿ ဆဍ္ဍိတဿ ဘဏ္ဍဿ ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ ပါရာဇိကံ ကဒါ သိယာတိ ¶ အာဟ ‘‘သာမိကေ သာလယေ ဂတေ’’တိ။ နိရာလယံ ဆဍ္ဍိတံ ပန ဂဏှတော အသတိ ထေယျစိတ္တေ န ဒေါသောတိ ဗျတိရေကတော ဒဿေတိ။

၁၉၇။ သာမိကဿ သာလယကာလေ ဂဏှန္တဿာပိ ပါရာဇိကာဘာဝပ္ပကာရံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဂဏှတော’’တိ။ ပုဗ္ဗဂါထာယ ‘‘တ’’န္တိ ဣဓာနုဝတ္တတေ။ သကသညာယဂဏှတောတိ ‘‘တိဋ္ဌ တိဋ္ဌာ’’တိ ဝစနတော ဥတ္တသိတွာ သာလယံ ဆဍ္ဍိတံ တံ ဝတ္ထုံ သကသညာယ ဂဏှန္တဿ။ ဂဟဏေတိ သကသညာယ ဂဟဏဟေတု၊ သကသညာယ ဂဟိတဘဏ္ဍံ အတ္တနော ဂဟဏကာရဏာ ဘိက္ခုံ အဝဟာရာပတ္တိတော ရက္ခတီတိ အဓိပ္ပာယော ¶ ။ တေနာဟ ‘‘ဂဟဏေ ပန ရက္ခတီ’’တိ။ ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ဂဟဏေ ရက္ခတီတိ အတိဒိသတိ။

၁၉၈-၉။ ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာတိ ‘‘မယှံ ကိမေတေန ဘဏ္ဍေန၊ ဇီဝိတရက္ခနမေဝ ဝရတရ’’န္တိ နိရာလယော ဟုတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဘီတော စောရာ ပလာယတီ’’တိ။ စောရာတိ ဧတ္ထ စ ဟေတုမှိ နိဿက္ကံ။ ဂဏှတောတိ ဧတ္ထ ‘‘တ’’န္တိ ပါဌသေသော၊ တထာ ဆဍ္ဍိတံ တံ ဘဏ္ဍန္တိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဓါရေ ဒုက္ကဋန္တိ ဝတ္ထုမှိ အနဝဇ္ဇေပိ ထေယျစိတ္တဝသေန ဒုက္ကဋံ ဟောတိ၊ အသတိ ထေယျစိတ္တေ ဒုက္ကဋမ္ပိ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဟရာပေန္တေတိ ဧတ္ထ ဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မံ၊ တသ္မိံ ဘဏ္ဍသာမိနိ အာဟရာပေန္တေ သတီတိ အတ္ထော။

၂၀၀။ နိရာလယေန ဆဍ္ဍိတဝတ္ထုနော ဂဟဏေ ဘဏ္ဍဒေယျဉ္စ အဒေန္တဿ ပရာဇယော စ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘တဿာ’’တိအာဒိ။ အညာသူတိ မဟာပစ္စရိယာဒီသု ဣတရာသု အဋ္ဌကထာသု။

၂၀၁။ ဥပနိဓိကထာယ ¶ ‘‘န ဂဏှာမီ’’တိ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒံ ဘာသတောတိ ယောဇနာ။ ယေန ကေနစိ ရဟသိ ‘‘ဣဒံ မယှံ ဘဏ္ဍံ ပဋိသာမေတွာ ဒေဟီ’’တိ နိယျာဒိတံ ဘဏ္ဍံ ပစ္ဆာ သာမိကေန ‘‘ဒေဟိ မေ တံ ဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တေ အစ္စန္တမုပဂန္တုံ ‘‘နာဟံ ဂဏှာမီ’’တိ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒံ ဘာသတောတိ အတ္ထော။ ဂဏှာမီတိ အဂ္ဂဟေသိံ။ အစ္စန္တာ ဟေသော အတီတေ ဝတ္တမာနပ္ပယောဂေါယံ။ ‘‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂) ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ဝိသယေ ကသ္မာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အဒိန္နာဒါနပုဗ္ဗကတ္တာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အဒိန္နာဒါနပုဗ္ဗကတ္တာတိ အဒိန္နာဒါနဿ သဟပယောဂဝသေန ပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ၊ န ပုဗ္ဗပယောဂတ္တာ။ န ဟိ အဒိန္နာဒါနဿ ပုဗ္ဗပယောဂေ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ဒုက္ကဋမတ္ထီတိ။ တေနေဝါဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အဒိန္နာဒါနဿ ပယောဂတ္တာ’’တိ။

၂၀၂။ ဧတဿာတိ ဧတဿ သမီပေ။ ကိံ နု ဒဿတီတိ ဒဿတိ ကိံ နု။ ဝိမတုပ္ပာဒေတိ ဟေတုမှိ ဘုမ္မံ။ တဿာတိ ယဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကေ ဥပနိက္ခိတ္တံ၊ တဿ။

၂၀၃။ တသ္မိန္တိ ¶ ယသ္မိံ ဥပနိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မိံ ဘိက္ခုမှိ။ ဒါနေ နိရုဿာဟေတိ အတ္တနိ နိက္ခိတ္တဿ ဘဏ္ဍဿ သာမိကဿ ဒါနဝိသယေ ဥဿာဟရဟိတေ သတိ၊ ‘‘န ဒါနိ တံ ဒဿာမီ’’တိ ဓုရနိက္ခေပေ ကတေတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥဘိန္နံ ဓုရနိက္ခေပေ’’တိ။ ပရောတိ ဘဏ္ဍသာမိကော။ ဓုရန္တိ ‘‘ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဥဿာဟံ။ နိက္ခိပေတိ နိက္ခိပေယျ။

၂၀၄။ စိတ္တေနာဒါတုကာမောဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ယော တဿာ’’တိ ပါဌသေသော။ စေတိ အပိ-သဒ္ဒတ္ထေ။ ယော စောရော စိတ္တေန အဒါတုကာမောဝ၊ တဿ စောရဿ ‘‘ဒဿာမီ’’တိ မုခေန ¶ ဝဒတောပီတိ ယောဇနာ။ အထ ဝါ အဒါတုကာမောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဟုတွာ’’တိ ပါဌသေသော။ စေတိ ဝုတ္တတ္ထော။ ဧဝါတိ ‘‘ပရာဇယော’’တိ ဣမိနာ ယုဇ္ဇတိ။ စိတ္တေန အဒါတုကာမော ဟုတွာ မုခေန ‘‘ဒဿာမီ’’တိ ဝဒတောပိ သာမိနော ဓုရနိက္ခေပေ သတိ ပရာဇယော ဟောတေဝါတိ ယောဇနာ။

၂၀၅။ သုင်္ကဃာတဿာတိ ‘‘သုင်္ကဃာတံ နာမ ရညာ ဌပိတံ ဟောတိ ပဗ္ဗတခဏ္ဍေ ဝါ နဒီတိတ္ထေ ဝါ ဂါမဒွါရေ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၃) ပါဠိယံ အာဂတဿ ‘‘သုင်္ကံ တတော ဟနန္တိ…ပေ… ဝိနာသေန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၃) အဋ္ဌကထာယံ နိရုတ္တဿ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ နီယမာနေ ဘဏ္ဍေ ဧတ္တကတော ဧတ္တကံ ရာဇဘာဂံ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ရာဇာဒီဟိ တံတံပဒေသသာမိကေဟိ နိယမိတဿ ပဗ္ဗတခဏ္ဍာဒိဋ္ဌာနဿ။ ဗဟီတိ သုင်္ကဂဟဏတ္ထာယ ပရိကပ္ပိတသီမတော ဗဟိ။ ပါတေတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ထေယျစိတ္တော’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ ‘‘ရာဇာရဟံ ဘဏ္ဍ’’န္တိ ပါဌသေသော။ ယတော ကုတောစိ ဘဏ္ဍတော ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ အဂ္ဃနကော ဘာဂေါ ရာဇာဒိဒေသသာမိကဿ ဒါတဗ္ဗော ဟောတိ၊ တာဒိသံ ဘဏ္ဍံ ထေယျစိတ္တော ယထာ ဗဟိ ပတတိ၊ ဧဝံ ခိပတီတိ အတ္ထော။ ဓုဝံ ပတတီတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘တ’’န္တိ ပါဌသေသော၊ ‘‘ဘဏ္ဍ’’န္တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ ယထာ ခိတ္တံ တံ ဘဏ္ဍံ ဧကန္တေန ဗဟိ ပတတီတိ။ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ တသ္မိံ ဘဏ္ဍေ။

၂၀၆။ ‘‘ဓုဝံ ပတတီ’’တိ ဧတ္ထ ဗျတိရေကံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တံ ရုက္ခေ’’တိအာဒိ။ တန္တိ ထေယျာယ ဗဟိ ပါတေတုံ ခိတ္တံ ဘဏ္ဍံ ပဋိဟတံ ဟုတွာတိ ယောဇနာ။ ဝါတက္ခိတ္တမ္ပိ ဝါတိ ပါဌော ¶ ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘ဝါတက္ခိတ္တော’’တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၂၀၇။ ပစ္ဆာတိ ¶ ပတိတဋ္ဌာနေ ထောကံ စိရာယိတွာ၊ ဣမိနာ ထောကမ္ပိ စိရာယိတမတ္တေ ပယောဂသာဓိယံ ကာရိယံ သိဒ္ဓမေဝါတိ ပါရာဇိကဿ ကာရဏံ သမ္ပန္နမေဝါတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ပါရာဇိကံ သိယာ’’တိ။

၂၀၈။ ‘‘ဌတွာ’’တိအာဒိနာ ပတိတဋ္ဌာနေ အစိရာယိတွာ ဂတေပိ တသ္မိံ ဗဟိ ပတိတဋ္ဌာနတော ဣတရတြာပိ စိရာယိတေန ဗဟိ ပါတနပ္ပယောဂေန သာဓိယံ ကာရိယံ သိဒ္ဓမေဝါတိ ပါရာဇိကကာရဏဿ သိဒ္ဓတံ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပရာဇယော’’တိ။ ‘‘အတိဋ္ဌမာန’’န္တိအာဒိနာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အစိရာယနေန ပယောဂဿ နိရတ္ထကတံ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ရက္ခတီ’’တိ။

၂၁၀။ သယံ ဝါ ဝဋ္ဋေတီတိ အန္တော ဌိတော သယံ ဝါ ဟတ္ထေန ဝါ ပါဒေန ဝါ ယဋ္ဌိယာ ဝါ ဗဟိသီမာယ နိန္နဋ္ဌာနံ ပရိဝဋ္ဋေတိ။ အဋ္ဌတွာတိ ပဝဋ္ဋိတမတ္တေ အန္တော ကတ္ထစိပိ အဋ္ဌတွာ။ ဝဋ္ဋမာနန္တိ ပဝဋ္ဋန္တံ။ ဂတန္တိ ဗဟိသီမံ ကေသဂ္ဂမတ္တဋ္ဌာနမ္ပိ အန္တောသီမမတိက္ကမမတ္တံ။

၂၁၁။ တံ ဘဏ္ဍံ သစေ အန္တော ဌတွာ ဌတွာ ဗဟိ ဂစ္ဆတီတိ ယောဇနာ။ ယဒိ အန္တောသီမာယ ဌတွာ ဌတွာ ဗဟိသီမံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ရက္ခတီတိ အန္တောသီမာယ ပဌမဂတိနိဝတ္တနေနေဝ ဧတဿ ဘိက္ခုနော ပယောဂဝေဂဿ နိဝတ္တတ္တာ၊ တတော ဥပရိ နိဝတ္တနာရဟကာရဏဿ အလဒ္ဓဘာဝေန အတ္တနာ စ ဂတတ္တာ တထာ ဗဟိသီမပ္ပတ္တံ တံ ဘဏ္ဍံ တံမူလကပယောဇကံ ¶ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ ရက္ခတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဌပိတေတိ ‘‘ဧဝံ ဌပိတေ ဝဋ္ဋိတွာ ဂမိဿတီ’’တိ ထေယျစိတ္တေန ဝိနာ ‘‘ကေဝလံ ဌပေဿာမီ’’တိ စိတ္တေန ဗဟိသီမာဘိမုခံ နိန္နဋ္ဌာနံ ဩတာရေတွာ ဌပိတေ။ သယံ ဝဋ္ဋတီတိ ဘဏ္ဍံ သယမေဝ နိန္နဋ္ဌာနံ နိန္နံ ဟုတွာ ဗဟိသီမံ စေ ပဝဋ္ဋန္တံ ဂစ္ဆတိ။ ဝဋ္ဋတီတိ အာပတ္တိယာ အကရဏတော ဝဋ္ဋတိ။

၂၁၂။ ဂစ္ဆန္တေတိ စောရဿ ပယောဂံ ဝိနာ အတ္တနာဝ ဂစ္ဆန္တေ။ တန္တိ ရာဇဒေယျပဉ္စမာသကအတိရေကပဉ္စမာသကမတ္တံ သုင်္ကဝန္တံ ဘဏ္ဍံ။ နီဟဋေပိ နာဝဟာရောတိ ယောဇနာ။ ကေဝလံ ထေယျစိတ္တဿ အာပတ္တိယာ အနင်္ဂဘာဝတော၊ ယာနာဒိပယောဇကကာယဝစီပယောဂဿ အဘာဝတော၊ ဘဏ္ဍဋ္ဌပိတယာနာဒိနော ¶ အတ္တနာဝ ဗဟိသီမပ္ပတ္တတ္တာ၊ တေနေဝ ဘဏ္ဍဿာပိ ဂတတ္တာ စ ဘိက္ခုနော အဝဟာရော နတ္ထီတိ အတ္ထော။

၂၁၃။ ပယောဂေန ဝိနာတိ စောရဿ သကပယောဂမန္တရေန။ အဝဟာရော န ဝိဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ယုတ္တိ ဝုတ္တနယာဝ။

၂၁၄။ မဏိန္တိ ပါဒါရဟံ သုင်္ကဒါတဗ္ဗမဏိရတနံ၊ ဧတေနေဝ ဥပလက္ခဏပဒတ္တာ ယံကိဉ္စိ ဘဏ္ဍံ သင်္ဂဟိတမေဝ။ ပါရာဇိကံ သိယာတိ ယာနဿ အတ္တနာ ပါဇိတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ သီမာတိက္ကမနေတိ သုင်္ကဂ္ဂဟဏဿ နိယမိတဋ္ဌာနာတိက္ကမနေ။

၂၁၅။ မတန္တိ ‘‘ဧတ္တကဘဏ္ဍတော ဧတ္တကံ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ရာဇူဟိ အနုမတံ။ သေသော ကထာမဂ္ဂေါတိ ‘‘သုင်္ကဋ္ဌာနံ ပတွာ သုင်္ကိကေသု နိဒ္ဒါယမာနေသု၊ ကီဠန္တေသု၊ ဗဟိဂတေသု ဝါ ပရိယေသိတွာ အဒိသွာ ဂစ္ဆတော န ဒေါသော၊ ဘဏ္ဍဒေယျံ ¶ ဟောတီ’’တိ ဧဝမာဒိကော ဝိနိစ္ဆယကထာမဂ္ဂေါ။ အရညဋ္ဌကထာသမောတိ ‘‘ယော စာရက္ခဋ္ဌာနံ ပတွာ’’တိအာဒိနာ (ဝိ။ ဝိ။ ၁၇၀) ယထာဝုတ္တအရညဋ္ဌကထာယ သဒိသော၊

အာဒိနာ နယေန ဝုစ္စမာနသဒိသောယေဝ။ တေနေဝ ဂတတ္ထတာယ ဣဒါနိ န ဝိစာရီယတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၁၆။ ‘‘ပါဏော ¶ နာမ မနုဿပါဏော ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၄) ပါဠိတော စ ‘‘တမ္ပိ ဘုဇိဿံ ဟရန္တဿ အဝဟာရော နတ္ထီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၄) အဋ္ဌကထာဝစနတော စ ပရဒါသမနုဿောယေဝ အဓိပ္ပေတောတိ တမေဝ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အန္တောဇာတ’’န္တိအာဒိ။ ဂေဟဒါသိယာ ကုစ္ဆိမှိ ဒါသဿ ဇာတော အန္တောဇာတော နာမ၊ တံ ဝါ။ ဓနေန ကီတော ဓနက္ကီတော၊ တံ ဝါ။ ဒိန္နံ ဝါ ပန ကေနစီတိ မာတုလအယျကာဒီသု ယေန ကေနစိ ဒါသံ ကတွာ ဒိန္နံ ဝါ။ ဒါသန္တိ ပစ္စေကံ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ ကရမရာနီတံ ဝါ ဒါသန္တိ ပရဝိသယံ ဝိလုမ္ပိတွာ အာနေတွာ ဒါသဘာဝါယ ဂဟိတသင်္ခါတံ ကရမရာနီတဒါသံ ဝါ။ ဟရန္တဿ ပရာဇယောတိ ဧတ္ထ ‘‘စောရိကာယ ဟရိဿာမီ’’တိ အာမသနေ ဒုက္ကဋံ၊ ဖန္ဒာပနေ ထုလ္လစ္စယံ အာပဇ္ဇိတွာ ဌိတဋ္ဌာနတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကာမယတော ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၁၇။ ဘုဇိဿံ ဝါတိ ယဿ ကဿစိ မနုဿဿ အဒါသဘူတံ။ မာနုသန္တိ မနုဿဇာတိကံ သတ္တံ။ အာဌပိတန္တိ ဥပနိက္ခိတ္တံ။

၂၁၈။ တန္တိ ¶ အန္တောဇာတာဒီသု ဒါသေသု ယံ ကဉ္စိ ဒါသံ။ ပလာယိတုကာမောဝါတိ ပလာပေတုကာမော နီဟရိတုကာမော။ အထ ဝါ တံ ဒါသံ ဘုဇေဟိ ဥက္ခိပိတွာ အယံ ပလာယိတုကာမောတိပိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဘုဇေဟီတိ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ။ တံ ဌိတဋ္ဌာနတောတိ တဿ ဌိတဋ္ဌာနံ တံဌိတဋ္ဌာနံ၊ တတော တံဌိတဋ္ဌာနတော၊ စောရေန အတ္တနာ ဌိတဋ္ဌာနတောတိ အတ္ထော န ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုမေဝံ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စိ သင်္ကာမေတီတိ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ တတော အညံ ဌာနံ ပါပေတိ။ ဘုဇေဟိ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝက္ခမာနပကာရန္တရာပေက္ခော၊ ‘‘သင်္ကာမေတိ ဝါ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၂၁၉။ တဇ္ဇေတွာတိ ဘယကရေန ဝစနေန လေသေန၊ ဣင်္ဂိတေန ဝါ တာသေတွာ နေန္တဿ တဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဒဝါရတောတိ ပဒဝါရေန ယုတ္တာ ထုလ္လစ္စယာဒယော အာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ ပဌမပဒဝါရယုတ္တာ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိ၊ ဒုတိယပဒဝါရယုတ္တာ ပါရာဇိကာပတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၂၂၀။ ဟတ္ထာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကေသဝတ္ထာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တန္တိ ဒါသံ။ ကဍ္ဎတောပီတိ အာကဍ္ဎတောပိ။ ပရာဇယောတိ ‘‘ပဒဝါရတော’’တိ အနုဝတ္တမာနတ္တာ ပဌမပဒဝါရေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဒုတိယပဒဝါရေ အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိကန္တိ အတ္ထော။ အယံ နယောတိ ‘‘ပဒဝါရတော ယုတ္တာ ထုလ္လစ္စယာဒယော အာပတ္တိယော ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တနယော။

၂၂၁။ ဝေဂသာဝါတိ ¶ ဝေဂေနေဝ၊ စောရဿ ဝစနေန ကာတဗ္ဗဝိသေသရဟိတေန ဗလဝဂမနဝေဂေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာ အနာပတ္တိဘာဝဿ ကာရဏံ ဒဿေတိ။

၂၂၂။ သဏိကန္တိ ¶ မန္ဒဂတိယာ။ ဝဒတီတိ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ယာဟိ၊ ပလာယာ’’တိအာဒိကံ ဝစနံ ကထေတိ။ သောပိ စာတိ ယော မန္ဒဂတိယာ ဂစ္ဆန္တော ဧဝံ ဝုတ္တော၊ သောပိ စ။

၂၂၃။ ပလာယိတွာတိ သာမိကံ ပဟာယ ဂန္တွာ။ အညန္တိ သာမိကာယတ္တဋ္ဌာနတော အညံ ဌာနံ။ သာပဏံ ဝီထိသန္နိဝေသယုတ္တံ နိဂမမ္ပိ ဝါ။ တတောတိ ပလာယိတွာ ပဝိဋ္ဌဂါမာဒိတော။ တန္တိ ပလာယိတွာ ပဝိဋ္ဌံ တံ ဒါသံ။

၂၂၄။ ထေယျာတိ ထေယျစိတ္တေန။ သပ္ပကရဏ္ဍန္တိ သပ္ပသယနပေဠံ။ ယထာဝတ္ထုန္တိ ထုလ္လစ္စယမာဟ။ ဌာနတောတိ သပ္ပပေဠာယ ဌိတဋ္ဌာနတော။ စာဝနေတိ ကေသဂ္ဂမတ္တာတိက္ကမေ။

၂၂၅။ ကရဏ္ဍန္တိ သပ္ပပေဠံ။ ဥဂ္ဃာဋေတွာတိ ဝိဝရိတွာ။ ကရဏ္ဍတလတောတိ အန္တောပေဠာယ တလတော။ နင်္ဂုဋ္ဌေတိ နင်္ဂုဋ္ဌပရိယန္တေ။

၂၂၆။ ဃံသိတွာတိ ပေဠာပဿေ ဖုသာပေတွာ။ သပ္ပကရဏ္ဍဿ မုခဝဋ္ဋိတောတိ ကရဏ္ဍပုဋမုခဝဋ္ဋိတော။ တဿ နင်္ဂုဋ္ဌေ မုတ္တမတ္တေတိ ယောဇနာ။

၂၂၇။ နာမတောတိ နာမေန၊ နာမံ ဝတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပက္ကောသန္တဿာတိ အဝှာယန္တဿ။ တဿာတိ ပက္ကောသကဿ။

၂၂၈။ တထာတိ ကရဏ္ဍံ ဝိဝရိတွာ။ မဏ္ဍူကမူသိကာနံ ရဝံ ကတွာ နာမေန ပက္ကောသန္တဿာတိ ယောဇနာ။ ဝါ-သဒ္ဒေန လာဇာဝိကိရဏအစ္ဆရပဟာရာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။

၂၂၉။ မုခန္တိ ¶ သပ္ပကရဏ္ဍဿ မုခံ။ ဧဝမေဝ စ ကရောန္တဿာတိ မဏ္ဍူကသညံ၊ မူသိကသညံ ကတွာ ဝါ လာဇာ ဝိကိရိတွာ ¶ ဝါ အစ္ဆရံ ပဟရိတွာ ဝါ နာမံ ဝတွာ ပက္ကောသန္တဿ။ ယေန ကေနစီတိ ဝုတ္တနီဟာရတော ယေန ဝါ တေန ဝါ။

၂၃၀။ န ပက္ကောသတိ စေတိ ယထာဝုတ္တနယေန ယောဇေတွာ နာမံ ဝတွာ န ပက္ကောသတိ။ တဿာတိ ကရဏ္ဍမုခဝိဝရကဿ ဘိက္ခုဿ။

၂၃၁။ ဟတ္ထိန္တိ ဟတ္ထိမှိ၊ ဘုမ္မတ္ထေ ဧဝ ဥပယောဂဝစနံ။

၂၃၂။ သာလာယန္တိ ဟတ္ထိသာလာယံ။ ဝသတိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္ထု၊ ရာဇာဂါရံ၊ တဿ အန္တော အန္တောဝတ္ထု၊ အန္တောရာဇဂေဟန္တိ အတ္ထော။ အင်္ဂဏေတိ အန္တောရာဇင်္ဂဏေ။ ပိ-သဒ္ဒေါ ‘‘အန္တောနဂရေ’’တိ အဝုတ္တမ္ပိ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဝတ္ထု စာတိ စ-သဒ္ဒေန အင်္ဂဏံ သမုစ္စိနောတိ။ သကလံ အင်္ဂဏံ ဌာနန္တိ ဟတ္ထိနော ဝိစရဏယောဂ္ဂံ အင်္ဂဏဋ္ဌာနံ သန္ဓာယာဟ၊ သကလသာလာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၂၃၃။ အဗဒ္ဓဿာတိ ယထာဝုတ္တသာလာရာဇဝတ္ထင်္ဂဏာပေက္ခာယ ဝုတ္တံ။ အဗဒ္ဓဿ ဟိ ဟတ္ထိနော သကလသာလာဒယော ဌာနံ၊ တဒတိက္ကမေ ဌာနာစာဝနံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဟီတိ အဝဓာရဏေ ဝါ။ ‘‘ဗဒ္ဓဿ ဟီ’’တိ ယောဇနာယ ဝိသေသတ္ထောဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဗဒ္ဓဿ ပနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗဒ္ဓဿ ပနာတိ သာလာဒီသု သန္နိဟိတဿ ပန။ ဌိတဋ္ဌာနဉ္စာတိ သာလာဒီသု ဌိတဋ္ဌာနဉ္စ၊ စတူဟိ ပါဒေဟိ အက္ကန္တဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗန္ဓနဉ္စာတိ ဂီဝါယ ဝါ ပစ္ဆာ ပါဒဒွယဗန္ဓနဝလယေ ဝါ ဥဘယတ္ထ ဝါ ဗန္ဓနဋ္ဌာနဉ္စ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဌိတဋ္ဌာနဉ္စ ဗန္ဓနဉ္စ ဌာနန္တိ ဆ ဝါ ပဉ္စ ဝါ ဌာနာနိ လဗ္ဘန္တိ၊ တသ္မာ။ တေသံ ဌာနာနံ။ ကာရယေတိ ဧတ္ထ ‘‘အာပတ္တိ’’န္တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတီတိ။ ဟရတောတိ ဟတ္ထိသာလာဒိတော စောရိကာယ ဟရန္တဿ ¶ ။ ကာရယေတိ အာမသနေ ဒုက္ကဋံ၊ ဌာနဘေဒဂဏနာယ ယာဝ ပစ္ဆိမဋ္ဌာနာ ပုရိမေသု ထုလ္လစ္စယာနိ၊ အန္တိမဋ္ဌာနာ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ စာဝနေ ပါရာဇိကံ ကာရေယျာတိ အတ္ထော။

၂၃၄။ ဌိတဋ္ဌာနန္တိ ¶ စတူဟိ ပါဒေဟိ အက္ကန္တဋ္ဌာနံ၊ ဣဒဉ္စ အဗဒ္ဓဟတ္ထိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဗဒ္ဓဿ ဝိနိစ္ဆယော သာလာဒီသု ဗဒ္ဓဿ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယသဒိသောတိ ဂတတ္ထတာယ န ဝုတ္တော။

၂၃၅။ ဧကံ ဌာနန္တိ သယိတဋ္ဌာနမတ္တံ။ တသ္မိန္တိ ဂဇေ။ တဿာတိ ဘိက္ခုဿ။ တုရင်္ဂမဟိသာဒီသု ဒွိပဒေ စ ဗဟုပ္ပဒေ စ။

၂၃၆။ ဧသေဝ နယော ဉေယျော၊ ဝတ္တဗ္ဗံ ကိဉ္စိပိ နတ္ထီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ တုရင်္ဂါ အဿာ။ မဟိသာ လုလာယာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂေါဂဒြဘဩဋ္ဌာဒိစတုပ္ပဒါနံ သင်္ဂဟော။ နတ္ထိ ကိဉ္စိပိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဿသာလာရာဇာဂါရင်္ဂဏဗဟိနဂရာဒီသု အဗန္ဓိတသယနအဿာဒီနံ ဌာနဘေဒေါ ယထာဝုတ္တသဒိသတ္တာ န ဝုတ္တော။

ဗန္ဓိတွာ ဌပိတအဿဿ ပန သစေ သော စတူသု ပါဒေသု ဗဒ္ဓါ ဟောတိ၊ ဗန္ဓနာနံ၊ ခုရာနဉ္စ ဂဏနာယ အဋ္ဌ ဌာနာနိ၊ သစေ မုခေ စ ဗဒ္ဓါ ဟောတိ၊ နဝ ဌာနာနိ၊ မုခေယေဝ ဗဒ္ဓါ၊ ပဉ္စ ဌာနာနီတိ ဌာနဘေဒေါ စ တထေဝ သသမိဂသူကရာဒိစတုပ္ပဒေသု ဗန္ဓိတွာ ဌပိတေသု ဗဒ္ဓဗဒ္ဓဋ္ဌာနေဟိ သဟ စတူဟိ ပါဒေဟိ အက္ကန္တဋ္ဌာနဝသေန လဗ္ဘမာနော ဌာနဘေဒေါ စ ဂေါမဟိသေသု ဗဒ္ဓေသု ဧဝမေဝ လဗ္ဘမာနော ဌာနဘေဒေါ စ ဝဇာဒီသု ပဒေသေသု ပဝေသိတေသု ဒွါရေသု ရုက္ခသူစိယော အပနေတွာ ဝါ အနပနေတွာ ဝါ နာမံ ဝတွာ ဝါ အဝတွာ ဝါ ပက္ကောသန္တဿ၊ သာခါဘင်္ဂတိဏာဒီနိ ဒဿေတွာ ပက္ကောသိတွာ ဝါ အပက္ကောသိတွာ ဝါ ပလောဘေန္တဿ တာသေတွာ နိက္ခမန္တဿ ¶ သပ္ပကရဏ္ဍကေ သပ္ပဿ ဝုတ္တနယေန လဗ္ဘမာနော ဝိသေသော စ နေတဗ္ဗော။ ဣဟ သဗ္ဗတ္ထ ဌာနဘေဒေသု ဗဟုကေသုပိ ဥပန္တဋ္ဌာနေသု ထုလ္လစ္စယံ၊ အန္တဋ္ဌာနေ ပါရာဇိကံ ဝုတ္တသဒိသန္တိ ဣမဿ သဗ္ဗဿ ဝိနိစ္ဆယဿ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာဝ ဂတတ္တာ၊ အာဟဋတော အဝိညာယမာနဿ ကဿစိ ဝိသေသဿာဘာဝါ စ ဝုတ္တံ ‘‘နတ္ထိ ကိဉ္စိပိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။

ဒွိပဒေပီတိ ‘‘ဒွိပဒံ နာမ မနုဿာ ပက္ခဇာတာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၅) ပါဠိယံ ဝုတ္တာ မနုဿာ စ မယူရာဒိလောမပက္ခာ စ ဝဂ္ဂုလိအာဒိစမ္မပက္ခာ စ ဘမရာဒိအဋ္ဌိပက္ခာ စာတိ ဧဝမာဒိကေ သတ္တေ စ။ ဗဟုပ္ပဒေတိ ‘‘ဗဟုပ္ပဒံ နာမ ဝိစ္ဆိကာ သတပဒီ ဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၇) ပါဠိယံ ဝုတ္တဗဟုပ္ပဒသတ္တေ စာတိ အတ္ထော။

ဧတ္တာဝတာ ¶ ပါပဘိက္ခူနံ လေသောကာသပိဒဟနတ္ထံ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တဘူမဋ္ဌာဒိတိံသဝိနိစ္ဆယမာတိကာကထာသု ပဉ္စဝီသတိ မာတိကာကထာ ဒဿေတွာ အဝသိဋ္ဌာသု ပဉ္စမာတိကာကထာသု သံဝိဒါဝဟာရော၊ သင်္ကေတကမ္မံ၊ နိမိတ္တကမ္မန္တိ မာတိကတ္တယကထာ ပဌမမေဝ အဒိန္နာဒါနဝိနိစ္ဆယသမ္ဘာရဘူတာနံ ပဉ္စဝီသတိယာ အဝဟာရာနံ ဒဿနဋ္ဌာနေ ဌတွာ –

‘‘ပုဗ္ဗသဟပယောဂေါ စ၊ သံဝိဒါဟရဏမ္ပိ စ၊

သင်္ကေတကမ္မံ နေမိတ္တံ၊ ပုဗ္ဗယောဂါဒိပဉ္စက’’န္တိ။ (ဝိ။ ဝိ။ ၄၂) –

ဣမိနာ သင်္ဂဟိတာတိ တံ ပဟာယ အဝသေသေ ဩစရကော၊ ဩဏိရက္ခကောတိ ကထာဒွယေ ဩစရဏကကထာယ အာဏတ္တိကပ္ပယောဂတ္တာ၊ တဉ္စ ဩဏိရက္ခကေန ကရိယမာနံ ဌာနာစာဝနံ သာဟတ္ထိကေန ဝါ အာဏတ္တိကေန ဝါ ပယောဂေန ဟောတီတိ တဿာပိ ‘‘သာဟတ္ထာဏတ္တိကော စေဝါ’’တိ သာဟတ္ထိကပဉ္စကေ ပဌမမေဝ သင်္ဂဟိတတ္တာ စ ထလဋ္ဌဝေဟာသဋ္ဌကထာဒီသု ¶ သင်္ဂဟိတတ္တာ စ တဉ္စ ဒွယံ န ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ‘‘ဩစရကော နာမ ဘဏ္ဍံ ဩစရိတွာ အာစိက္ခတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၈) ပါဠိယံ ဝုတ္တော စောရာပနပုရိသော ‘‘ဩစရကော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဩစရတီတိ ဩစရကော၊ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာ အန္တော အနုပဝိသတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။ ‘‘ဩဏိရက္ခော နာမ အာဟဋံ ဘဏ္ဍံ ဂေါပေန္တော’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၈) ပါဠိယံ ဝုတ္တော မုဟုတ္တံ အတ္တနိ ဌပိတဿ ပရဘဏ္ဍဿ ရက္ခကော ‘‘ဩဏိရက္ခော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဩဏိတံ ရက္ခတီတိ ဩဏိရက္ခော၊ ယော ပရေန အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေ အာဘတံ ဘဏ္ဍံ ‘‘ဣဒံ တာဝ ဘန္တေ မုဟုတ္တံ ဩလောကေထ၊ ယာဝါဟံ ဣဒံ နာမ ကိစ္စံ ကတွာ အာဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝုတ္တော ရက္ခတိ၊ တဿေတံ အဓိဝစနံ။

၂၃၇။ ‘‘ပဉ္စဟိ အာကာရေဟိ အဒိန္နံ အာဒိယန္တဿ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၁၂၂) နယေန ပါဠိယံ အာဂတာနိ ပဉ္စင်္ဂါနိ သင်္ဂဟေတုမာဟ ‘‘ပရေသ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ပရေသံ သန္တကံ ဓန’’န္တိ ဣမိနာ ပရမနုဿသန္တကတာ၊ ‘‘ပရေသန္တိ ဝိဇာနိတွာ’’တိ ဣမိနာ ပရာယတ္တဘာဝဿ ဇာနနံ၊ ‘‘ဂရုက’’န္တိ ဣမိနာ ပါဒံ ဝါ အတိရေကပါဒံ ဝါ အဂ္ဃနကတာ၊ ‘‘ထေယျစိတ္တေနာ’’တိ ¶ ဣမိနာ ထေယျစိတ္တတာ၊ ‘‘ဌာနာ စာဝေတီ’’တိ ဣမိနာ ပဉ္စဝီသတိယာ အဝဟာရာနံ အညတရဿ သမင်္ဂိတာတိ ဧဝမေတ္ထ ပဉ္စင်္ဂသင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၂၃၈။ ဧတ္တာဝတာ တိံသမာတိကာကထာဝိနိစ္ဆယံ သင်္ဂဟေတွာ ဣဒါနိ ‘‘အနာပတ္တိ သသညိဿ ဝိဿာသဂ္ဂါဟေ တာဝကာလိကေ ပေတပရိဂ္ဂဟေ တိရစ္ဆာနဂတပရိဂ္ဂဟေ ပံသုကူလသညိဿာ’’တိအာဒိနာ ¶ (ပါရာ။ ၁၃၁) နယေန ပါဠိယံ အာဂတံ အနာပတ္တိဝါရံ သင်္ဂဟေတုမာဟ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သသညိဿာတိ ပရသန္တကမ္ပိ ‘‘သသန္တက’’န္တိ သုဒ္ဓသညာယ ဂဏှန္တဿ အနာပတ္တီတိ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဂဟိတံ သာမိကေဟိ ဒိသွာ ယာစိတေ အဒေန္တဿ ဥဘိန္နံ ဓုရနိက္ခေပေန ပါရာဇိကံ။

တိရစ္ဆာနပရိဂ္ဂဟေတိ တိရစ္ဆာနေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတဝတ္ထုမှိ။ သစေပိ ဟိ နာဂဂရုဠမာဏဝကမာဏဝိကာပိ မနုဿဝေသေန အာပဏံ ပသာရေတွာ နိသိန္နာ ဟောန္တိ၊ ဘိက္ခု စ ထေယျစိတ္တေန တေသံ သန္တကံ ဂဏှာတိ၊ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သီဟဗျဂ္ဃဒီပိပဘုတီဟိ ဝါဠမိဂေဟိ ဂဟိတဂေါစရံ ပဌမံ မောစာပေန္တဿ တံ မုဉ္စိတွာ အတ္တနောပိ ဟိံသနတော ထောကံ ခါယိတေ ဝါရေန္တဿ ဒေါသော နတ္ထိ။ သေနာဒီသု တိရစ္ဆာနေသု ယေန ကေနစိ ဂဟိတံ ဂေါစရံ မောစာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သေနာဒယောပိ အာမိသံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေ ပါတာပေတွာ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၁)။ ဧဝမေဝ ဓမ္မနိဒေဍ္ဍုဘာဒီဟိ ဂဟိတမဏ္ဍူကာဒယော ဇီဝိတရက္ခနတ္ထာယ မောစာပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တာဝကာလိကဂ္ဂါဟေတိ ‘‘ပဋိကရိဿာမီ’’တိ တာဝကာလိကံ ဂဏှန္တဿ ဧဝံ ဂဟိတံ သစေ ဘဏ္ဍသာမိကော ပုဂ္ဂလော ဝါ ဂဏော ဝါ ‘‘တုမှေဝ ဂဏှထာ’’တိ အနုဇာနေယျ၊ ဝဋ္ဋတိ။ နာနုဇာနေယျ၊ န ဂဏှေယျ၊ ဒါတဗ္ဗံ။ အဒေန္တဿ ဥဘိန္နံ ဓုရနိက္ခေပေန ပါရာဇိကံ။ ‘‘သင်္ဃသန္တကံ ပန ပဋိဒါတုမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။

ဝိဿာသဂ္ဂါဟေတိ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ ဝိဿာသံ ဂဟေတုံ၊ သန္ဒိဋ္ဌော စ ဟောတိ၊ သမ္ဘတ္တော စ၊ အာလပိတော စ၊ ဇီဝတိ စ၊ ဂဟိတေ စ အတ္တမနော ¶ ဟောတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၅၆) ပါဠိယံ အာဂတံ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ သန္တကံ ဝိဿာသေန ဂဏှန္တဿ ဂဟဏေ ဝိနိစ္ဆယော ယထာဝုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာဟ သမန္တပါသာဒိကာယံ –

တတ္ထ ¶ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တကမိတ္တော။ သမ္ဘတ္တောတိ ဒဠှမိတ္တော။ အာလပိတောတိ ‘‘မမ သန္တကံ ယံ ဣစ္ဆသိ၊ တံ ဂဏှေယျာသိ၊ အာပုစ္ဆိတွာ ဂဟဏေ ကာရဏံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဇီဝတီတိ အနုဋ္ဌာနသေယျာယ သယိတောပိ ယာဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒံ န ပါပုဏာတိ။ ဂဟိတေ စ အတ္တမနောတိ ဂဟိတေ တုဋ္ဌစိတ္တော ဟောတိ၊ ဧဝရူပဿ သန္တကံ ‘‘ဂဟိတေ မေ အတ္တမနော ဘဝိဿတီ’’တိ ဇာနန္တေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန စေတာနိ ပဉ္စင်္ဂါနိ ဝုတ္တာနိ၊ ဝိဿာသဂ္ဂါဟော ပန တီဟင်္ဂေဟိ ရုဟတိ – သန္ဒိဋ္ဌော၊ ဇီဝတိ၊ ဂဟိတေ အတ္တမနော၊ သမ္ဘတ္တော၊ ဇီဝတိ၊ ဂဟိတေ အတ္တမနော၊ အာလပိတော၊ ဇီဝတိ၊ ဂဟိတေ အတ္တမနောတိ။

ယော ပန ဇီဝတိ၊ န စ ဂဟိတေ အတ္တမနော ဟောတိ၊ တဿ သန္တကံ ဝိဿာသဂ္ဂါဟေန ဂဟိတမ္ပိ ပုန ဒါတဗ္ဗံ။ ဒဒမာနေန စ မတကဓနံ တာဝ ယေ တဿ ဓနေ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ၊ တေသံ ဒါတဗ္ဗံ။ အနတ္တမနဿ သန္တကံ တဿေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ယော ပန ပဌမံယေဝ ‘‘သုဋ္ဌု ကတံ တယာ မမ သန္တကံ ဂဏှန္တေနာ’’တိ ဝစီဘေဒေန ဝါ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန ဝါ အနုမောဒိတွာ ပစ္ဆာ ကေနစိ ကာရဏေန ကုပိတော ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယောပိ အဒါတုကာမောဝ၊ စိတ္တေန ပန အဓိဝါသေတိ၊ န ကိဉ္စိ ဝဒတိ၊ သောပိ ပုန ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယော ပန ‘‘မယာ တုမှာကံ ¶ သန္တကံ ဂဟိတံ ဝါ ပရိဘုတ္တံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဂဟိတံ ဝါ ဟောတု ပရိဘုတ္တံ ဝါ၊ မယာ ပန တံ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဌပိတံ၊ တံ ပါကတိကံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒတိ၊ အယံ ပစ္စာဟရာပေတုံ လဘတီတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၁)။

ပေတပရိဂ္ဂဟေတိ ပေတ္တိဝိသယုပ္ပန္နာ စ မရိတွာ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ နိဗ္ဗတ္တာ စ စာတုမဟာရာဇိကာဒယော ဒေဝါ စ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ပေတာ နာမ၊ တေသံ သန္တကံ ဂဏှန္တဿ စ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ သစေပိ ဟိ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အာပဏံ ပသာရေတွာ နိသိန္နော ဟောတိ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုကော စ ဘိက္ခု တံ ဉတွာ သတသဟဿဂ္ဃနကမ္ပိ ဝတ္ထံ တဿ ဝိရဝန္တဿေဝ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဒေဝပူဇတ္ထံ ရုက္ခာဒီသု မဋ္ဌဝတ္ထာဒီနိ ဂဏှတော နိဒ္ဒေါသတာယ ကိမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပံသုကူလသညာယ ဂဏှတောပိ အနာပတ္တိ။ တထာ ဂဟိတမ္ပိ သစေ သဿာမိကံ ဟောတိ၊ သာမိကေ အာဟရာပေန္တေ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဥပလက္ခဏတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၃၉။ ဧတ္ထာတိ ¶ ဒုတိယပါရာဇိကဝိနိစ္ဆယေ။ စ-သဒ္ဒေန အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထေန အဝသေသသိက္ခာပဒဝိနိစ္ဆယေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝတ္တဗ္ဗောတိ မာတိကဋ္ဌကထာဒီသု ဝိယ အဝသာနေ ကထေတဗ္ဗော။ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယောတိ သမုဋ္ဌာနာဒိကော တံတံသိက္ခာပဒပါဠိယံ အနာဂတော ဥပါလိတ္ထေရာဒီဟိ ဌပိတော ဝိနိစ္ဆယော။

၂၄၀။ ပရာဇိတာနေကမလေနာတိ အပရိမေယျကပ္ပကောဋိသတသဟဿောပစိတပါရမိတာသမ္ဘူတေန သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနေန အာသဝက္ခယဉာဏေန သဟ ဝါသနာယ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန ပရာဇိတာ ရာဂါဒယော အနေကကိလေသမလာ ယေန သော ပရာဇိတာနေကမလော၊ တေန ပရာဇိတာနေကမလေန ¶ ။ ဇိနေန ယံ ဒုတိယံ ပါရာဇိကံ ဝုတ္တံ၊ အဿ ဒုတိယပါရာဇိကဿ စ အတ္ထော မယာ သမာသေန ဝုတ္တော။ အသေသေန အတိဝိတ္ထာရနယေန ဝတ္တုံ တဿ အတ္ထံ ကထေတုံ ကော ဟိ သမတ္ထောတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ပဌမပါရာဇိကသမုစ္စယတ္ထော။ ဟိ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ၊ တေန အသေသေန တဒတ္ထံ ဝတ္တုံ သမတ္ထော နတ္ထေဝ အညတြ တထာဂတာတိ ဒီပေတိ။

ဒုတိယပါရာဇိကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၄၁-၂။ ဧဝမတိသုခုမနယသမာကုလံ ဒုတိယပါရာဇိကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတိယပါရာဇိကံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘မနုဿဇာတိ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ မနုဿဇာတိန္တိ ဇာယတီတိ ဇာတိ၊ ရူပါရူပပဋိသန္ဓိ၊ မနုဿေသု ဇာတိ ယဿ သော မနုဿဇာတိ၊ မနုဿဇာတိကော မနုဿဝိဂ္ဂဟောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တံ မနုဿဇာတိံ။

ဧတ္ထ စ မနုဿေသူတိ ကုသလာကုသလမနဿ ဥဿန္နတ္တာ မနုဿသင်္ခါတေသု နရေသု။ ‘‘ယံ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ပဌမံ ¶ စိတ္တံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၇၂) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန မာတုကုစ္ဆိမှိ ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနပဋိသန္ဓိစိတ္တဉ္စ တံသမ္ပယုတ္တဝေဒနာသညာသင်္ခါရသင်္ခါတခန္ဓတ္တယဉ္စ တံသဟဇာတာနိ –

‘‘တိလတေလဿ ယထာ ဗိန္ဒု၊ သပ္ပိမဏ္ဍော အနာဝိလော၊

ဧဝံ ဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂံ၊ ‘ကလလ’န္တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၂၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆) –

ဝုတ္တာနိ ¶ ဇာတိဥဏ္ဏံသုမှိ ပသန္နတိလတေလေ ဝါ သပ္ပိမဏ္ဍေ ဝါ ဩတာရေတွာ ဥက္ခိပိတွာ ဝိဓုနိတေ အဂ္ဂေ လမ္ဗမာနဗိန္ဒုပ္ပမာဏကလလသင်္ခါတာနိ သဘာဝကာနံ ကာယဘာဝဝတ္ထုဒသကဝသေန တိံသ ရူပါနိ စ အဘာဝကာနံ ကာယဝတ္ထုဒသကဝသေန ဝီသတိ ရူပါနိ စာတိ အယံ နာမရူပပဋိသန္ဓိ ဣဓ ‘‘ဇာတီ’’တိ ဂဟိတာ။ ‘‘ယဿာ’’တိ ဣမိနာ အညပဒေန ‘‘ယာဝ မရဏကာလာ ဧတ္ထန္တရေ ဧသော မနုဿဝိဂ္ဂဟော နာမာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၂) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန ပဌမဘဝင်္ဂတော ပဋ္ဌာယ စုတိစိတ္တာသန္နဘဝင်္ဂပရိယန္တသန္တာနသင်္ခါတသတ္တော ဂဟိတော။ ဣမိနာ မနုဿဝိဂ္ဂဟဿ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘာဝံ ဒဿေတိ။

ဇာနန္တောတိ ‘‘သတ္တော အယ’’န္တိ ဇာနန္တော။ ဇီဝိတာ ယော ဝိယောဇယေတိ ယော ဘိက္ခု ဇီဝိတိန္ဒြိယာ ဝိယောဇေယျ ဝေါရောပေယျ၊ တဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဥပစ္ဆိန္ဒေယျ ဥပရောဓေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ ဥပရောဓေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၂)။

တဉ္စ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ရူပါရူပဝသေန ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ အဝိဂ္ဂဟတ္တာ ဥပက္ကမဝိသယံ န ဟောတိ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒေန ပန တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ တံသမကာလမေဝ ဩစ္ဆိဇ္ဇမာနတာယ ဧတ္ထ သာမညေန ဥဘယမ္ပိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဒဉ္စ အတီတာနာဂတံ န ဂဟေတဗ္ဗံ တဿ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ ဥပက္ကမဝိသယာရဟံ ပန ပစ္စုပ္ပန္နမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တဉ္စ ခဏသန္တတိအဒ္ဓါဝသေန တိဝိဓံ ဟောတိ။

တတ္ထ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိဘင်္ဂဝသေန ခဏတ္တယပရိယာပန္နော ဘာဝေါ ခဏပစ္စုပ္ပန္နံ နာမ။ တံ သရသဘင်္ဂဘူတတ္တာ သယံ ဘိဇ္ဇမာနံ ဥပက္ကမသာဓိယံ ဝိနာသဝန္တံ န ဟောတိ။ အာတပေ ဌတွာ ဂဗ္ဘံ ပဝိဋ္ဌဿ ¶ အန္ဓကာရဝိဂမန္တရဉ္စ သီတေန ဩဝရကံ ပဝိဋ္ဌဿ ဝိသဘာဂဥတုသမုဋ္ဌာနေန ¶ သီတပနူဒန္တရဉ္စ ရူပသန္တတိ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ နာမ။ ပဋိသန္ဓိစုတီနမန္တရာဠပ္ပဝတ္တိ ခန္ဓသန္တတိ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ နာမ။ ဣမသ္မိံ ဒွယေ ဥပက္ကမသမ္ဘဝေါ၊ တံဝသေန ဥပစ္ဆိဇ္ဇမာနံ ဇီဝိတံ သန္တာနပရိဟာနိပစ္စယဘာဝတော သန္တတိအဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နဒွယံ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလမပ္ပတွာ ဥပက္ကမဝသေန အန္တရာယေဝ နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ သန္တတိအဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စ တံနိရောဓေန နိရုဇ္ဈမာနအရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စာတိ ဥဘယံ ဧတ္ထ ‘‘ဇီဝိတာ’’တိ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒမေဝ သန္ဓာယာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘သန္တတိံ ဝိကောပေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၂)။

ဣမိဿာဝ ပါဏာတိပါတဘာဝေ အာပတ္တိဘာဝတော ဧတ္ထ ဌတွာ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၂) ပါဏပါဏာတိပါတပါဏာတိပါတီပါဏာတိပါတပ္ပယောဂါနံ ဝိဘာဂေါ ဒဿိတော။ တတ္ထ ပါဏောတိ ဝေါဟာရတော သတ္တော၊ ပရမတ္ထတော ဥပစ္ဆိဇ္ဇမာနံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ၊ တံ ‘‘ဇီဝိတာ’’တိ ဣမိနာ ဝုတ္တံ။ ပါဏာတိပါတော နာမ ဝဓကစေတနာ၊ သော စ ‘‘ဝိယောဇယေ’’တိ ဣမိနာ သန္ဒဿိတော။ ပါဏာတိပါတီ နာမ ပုဂ္ဂလော၊ သော စ ‘‘ယော’’တိ ဣမိနာ သန္ဒဿိတော။ ပါဏာတိပါတပ္ပယောဂေါ ပန –

အာဒိနာ နယေန ဣဓေဝ ဝက္ခမာနဝိဘာဂတ္တာ ဝက္ခမာနနယေနေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အဿ သတ္ထံ နိက္ခိပေယျ ဝါတိ ယောဇနာ။ အဿာတိ မနုဿဇာတိကဿ။ ‘‘ဟတ္ထပါသေ’’တိ ပါဌသေသော။ ဟတ္ထပါသော နာမ သမီပေါတိ။ အဿာတိ သမီပသမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ သတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ဇီဝိတဝိဟိံ သနုပကရဏဘာဝေန သမ္မတာ ဓာရာဝန္တအသိအာဒိ စ ဓာရာရဟိတယဋ္ဌိဘိန္ဒိဝါလလဂုဠာဒိ စ ¶ ဥပလက္ခဏဝသေန ဂဟေတဗ္ဗာ။ သသတိ ဟိံသတီတိ သတ္ထံ။ တေနေဝါဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘အသိံ ဝါ သတ္တိံ ဝါ ဘိန္ဒိဝါလံ ဝါ လဂုဠံ ဝါ ပါသာဏံ ဝါ သတ္ထံ ဝါ ဝိသံ ဝါ ရဇ္ဇုံ ဝါ’’တိ။ ဣဓာဝုတ္တံ ကရပါလိကာဆုရိကာဒိ သမုခံ ‘‘သတ္ထံ ဝါ’’တိ ဣမိနာ သင်္ဂဟိတံ။ နိက္ခိပေယျာတိ ယထာ ဘောဂဟေတုံ လဘတိ၊ တထာ ဥပနိက္ခိပေယျ၊ အတ္တဝဓာယ ဣစ္ဆိတက္ခဏေ ယထာ ဂဏှာတိ၊ တထာ သမီပေ တေနေဝ စိတ္တေန ဌပေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာ ထာဝရပ္ပယောဂေါ သန္ဒဿိတော။

မရဏေ ¶ ဂုဏံ ဝါ ဝဒေယျာတိ ယောဇနာ၊ မရဏတ္ထာယ မရဏေ ဂုဏံ ဝဏ္ဏေတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဇီဝိတေ အာဒီနဝံ ဒဿေတိ၊ မရဏေ ဂုဏံ ဘဏတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၂) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ကိံ တုယှိမိနာ ပါပကေန ဒုဇ္ဇီဝိတေန၊ ယော တွံ န လဘသိ ပဏီတဘောဇနာနိ ဘုဉ္ဇိတု’’မိစ္စာဒိနာ နယေန မရဏတ္ထာယ ဇီဝိတေ အဝဏ္ဏံ ဝဒန္တော စ ‘‘တွံ ခေါသိ ဥပါသက ကတကလျာဏော အကတပါပေါ၊ မတံ တေ ဇီဝိတာ သေယျော၊ ဣတော တွံ ကာလကတော ဝိဝိဓဝိဟင်္ဂမဝိကူဇိတေ ပရမသုရဘိကုသုမဘူသိတတရုဝရနိစိတေ ပရမရတိကရလဠိတဂတိဘာသိတဝိလပိတသုရယုဝတိဂဏဝိစရိတေ ဝရနန္ဒနေ အစ္ဆရာသင်္ဃပရိဝါရိတော ဝိစရိဿသီ’’တိအာဒိနာ နယေန မရဏတ္ထာယ မရဏာနိသံသံ ဒဿေန္တော စ ‘‘မရဏေ ဂုဏံ ဝဒေယျ’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စတိ။

မရဏူပါယံ ဒေသေယျာတိ ယောဇနာ။ မရဏာဓိပ္ပာယေနေဝ ‘‘သတ္ထံ ဝါ အာဟရ၊ ဝိသံ ဝါ ခါဒ၊ ရဇ္ဇုယာ ဝါ ဥဗ္ဗန္ဓိတွာ ကာလင်္ကရောဟီ’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တသတ္ထဟရဏာနိ စ အဝုတ္တမ္ပိ သောဗ္ဘနရကပပါတာဒီသု ပပတနဉ္စာတိ ဧဝမာဒိကံ မရဏူပါယံ အာစိက္ခေယျ။ ‘‘ဟောတိ အယမ္ပီ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ၊ အပီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဒွယံ သမုစ္စိနောတိ။ ဒွေဓာ ဘိန္နသိလာ ဝိယ အသန္ဓေယျောဝ ¶ သော ဉေယျောတိ ဒွိဓာ ဘိန္နပါသာဏော ဝိယ ဘဂဝတော ပဋိပတ္တိပဋိဝေဓသာသနဒွယေန သော ပစ္စုပ္ပန္နေ အတ္တဘာဝေ သန္ဓာတုမသက္ကုဏေယျောဝါတိ ဉာတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၂၄၃။ ထာဝရာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိဇ္ဇာမယဣဒ္ဓိမယပယောဂဒွယံ သင်္ဂဟိတံ။

၂၄၄။ တတ္ထာတိ တေသု ဆသု ပယောဂေသု။ သကော ဟတ္ထော သဟတ္ထော၊ တေန နိဗ္ဗတ္တော သာဟတ္ထိကော၊ ပယောဂေါ။ ဣဓ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏံ ဥပလက္ခဏံ၊ တသ္မာ ဟတ္ထာဒိနာ အတ္တနော အင်္ဂပစ္စင်္ဂေန နိပ္ဖာဒိတော ဝဓပ္ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၂၄၅။ ‘‘တွံ တံ ဧဝံ ပဟရိတွာ မာရေဟီ’’တိ ဘိက္ခုနော ပရဿ ယံ အာဏာပနံ၊ အယမာဏတ္တိကော နယောတိ ယောဇနာ။ အာဏတ္တိကော နယောတိ အာဏတ္တိယေဝ အာဏတ္တိကော။ နေတိ ပဝတ္တေတီတိ နယော၊ ပယောဂဿေတံ နာမံ။

၂၄၆။ ဒူရန္တိ ဒူရဋ္ဌံ။ ကာယေန ပဋိဗဒ္ဓေနာတိ ဧတ္ထ ကာယေကဒေသော ဟတ္ထာဒိ ကာယော အဝယဝေ သမုဒါယောပစာရတော ‘‘ဂါမော ဒဍ္ဎော’’တိ ယထာ။ ကာယပဋိဗဒ္ဓံ စာပါဒိကံ ပဋိဗဒ္ဓံ နာမ ပုဗ္ဗပဒလောပေန ¶ ‘‘ဒေဝဒတ္တော ဒတ္တော’’တိ ယထာ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ‘‘ဥသုအာဒိနိပါတန’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိဓာနံ ဝိဓိ၊ ပယောဂေါတိ အတ္ထော။

၂၄၇။ အသဉ္စာရိမုပါယေနာတိ အသဉ္စာရိမေန နိစ္စလေန ဥပါယေန။ ဩပတန္တိ ဧတ္ထာတိ ဩပါတော၊ သော အာဒိ ယေသံ အပဿေနဝိသဘေသဇ္ဇသံဝိဓာနာဒီနံ တေ ဩပါတာဒယော၊ တေသံ ¶ ဝိဓာနံ ဩပါတာဒိဝိဓာနံ၊ ဩပါတက္ခဏနာဒိကိရိယာ။

၂၄၈။ ဝိဇ္ဇာယာတိ အာထဗ္ဗနဝေဒါဂတမရဏမန္တသင်္ခါတဝိဇ္ဇာယ။ ဇပ္ပနန္တိ ယထာ ပရော န သုဏာတိ၊ တထာ ပုနပ္ပုနံ ဝစနံ။

၂၄၉။ မာရဏေ သမတ္ထာ ယာ ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓိ၊ အယံ ဣဒ္ဓိမယော ပယောဂေါ နာမာတိ သမုဒီရိတောတိ ယောဇနာ။ ကမ္မဝိပါကေ ဇာတာ ကမ္မဝိပါကဇာ၊ ဣဒ္ဓိ၊ ယာ ‘‘နာဂါနံ နာဂိဒ္ဓိ သုပဏ္ဏာနံ သုပဏ္ဏိဒ္ဓိ ယက္ခာနံ ယက္ခိဒ္ဓီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၂) ဗဟုဓာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌဒဋ္ဌဖုဋ္ဌဝိသာနံ နာဂါနံ ဒိသွာ၊ ဍံသိတွာ၊ ဖုသိတွာ စ ပရူပဃာတကရဏေ နာဂိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သေသာနမ္ပိ။ ဣဒ္ဓိယေဝ ဣဒ္ဓိမယော၊ ဘာဝနာမယော ဣဒ္ဓိပ္ပယောဂေါ ပနေတ္ထ န ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ –

‘‘ကေစိ ပန ဘာဝနာမယိဒ္ဓိယာပိ ပရူပဃာတကရဏံ ဝဒန္တိ။ သဟ ပရူပဃာတကရဏေန စ အာဒိတ္တဃရူပရိ ခိတ္တဿ ဥဒကဃဋဿ ဘေဒနံ ဝိယ ဣဒ္ဓိဝိနာသဉ္စ ဣစ္ဆန္တိ၊ တံ တေသံ ဣစ္ဆာမတ္တမေဝ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တံ ကုသလဝေဒနာဝိတက္ကပရိတ္တတ္တိကာဒီဟိ န သမေတိ။ ကထံ? အယဉှိ ဘာဝနာမယိဒ္ဓိ နာမ စတုတ္ထဇ္ဈာနမယာ ကုသလတ္တိကေ ကုသလာ စေဝ အဗျာကတာ စ၊ ပါဏာတိပါတော အကုသလော။ ဝေဒနာတ္တိကေ အဒုက္ခမသုခသမ္ပယုတ္တာ၊ ပါဏာတိပါတော ဒုက္ခသမ္ပယုတ္တော။ ဝိတက္ကတ္တိကေ အဝိတက္ကအဝိစာရာ၊ ပါဏာတိပါတော သဝိတက္ကသဝိစာရော။ ပရိတ္တတ္တိကေ ¶ မဟဂ္ဂတာ၊ ပါဏာတိပါတော ပရိတ္တောယေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၂)။

၂၅၀။ တတ္ထာတိ တေသု ဆဗ္ဗိဓေသု ပယောဂေသု။ ဥဒ္ဒေသောပီတိ ဥဒ္ဒိသနံ ဥဒ္ဒေသော၊ တံသဟိတော ပယောဂေါပိ ¶ ဥဒ္ဒေသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘ကုန္တေ ပဝေသေဟီ’’တိ ယထာ။ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗတာယ စ အနုဒ္ဒေသောတိ တဗ္ဗိပရီတဝစနမေဝ ဉာပကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဧကေကော ဥဒ္ဒေသောပိ အနုဒ္ဒေသောပိ ဟောတီတိ တေသမယံ ဘေဒေါ ပန ဒုဝိဓော ဟောတီတိ ပရိဒီပိတောတိ ယောဇနာ။ ဣမေသု ဆသု ပယောဂေသွေဝ ဧကေကဿေဝ ဥဒ္ဒိဿာနုဒ္ဒိဿကိရိယမာနတာယ ဒုဝိဓဘာဝတော တေသံ ဒွါဒသဝိဓော ဘေဒေါ ပဒဘာဇနေ စ အဋ္ဌကထာယ စ ဒီပိတော၊ တတ္ထ ဝိနိစ္ဆယမိဒါနိ ဒဿယိဿာမီတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၅၁။ ဗဟူသုပီတိ မနုဿေသု ဗဟူသုပိ။ တေန ကမ္မေနာတိ ပဟာရဒါနသင်္ခါတေန ကမ္မေန။ ဗဇ္ဈတီတိ အပါယံ နေတုံ ကမ္မပါသေန ကမ္မန္တရံ နိဝါရေတွာ ဗဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။

၂၅၂။ ပဟာရေပီတိ ပဟရဏေပိ။ ဒေဟိနောတိ မနုဿဝိဂ္ဂဟဿ။ တဿာတိ ပဟဋဿ။

၂၅၃။ ပဟဋမတ္တေ ဝါတိ ပဟဋက္ခဏေ ဝါ။ ပစ္ဆာတိ တပ္ပစ္စယာ ကာလန္တရေ ဝါ။ ဥဘယထာပိ စ မတေတိ ဒွိန္နံ အာကာရာနမညတရေန မတေပိ။ ဟန္တာ ဝဓကော။ ပဟဋမတ္တသ္မိန္တိ တသ္မိံ မရဏာရဟပဟာရဿ လဒ္ဓက္ခဏေယေဝ၊ မရဏတော ပုဗ္ဗဘာဂေယေဝါတိ မတ္တသဒ္ဒေန ဒီပေတိ။ မရဏတ္ထာယ စ အညတ္ထာယ စ ဒိန္နေသု အနေကေသု ပဟာရေသု မရဏတ္ထာယ ¶ ဒိန္နပ္ပဟာရေနေဝ ယဒါ ကဒါစိ မရိဿတိ၊ ပဟာရဒါနက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ ဟောတိ။ အမရဏာဓိပ္ပာယေန ဒိန္နပ္ပဟာရဗလေန စေ မရေယျ၊ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။

၂၅၄။ ဒွေ ပယောဂါတိ ဥဒ္ဒိဿာနုဒ္ဒိဿကိရိယာဘေဒဘိန္နာ သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကာ ဒွေ ပယောဂါ။

၂၅၅။ ကရဏဿာတိ ကိရိယာယ။ ဝိသေသောတိ နာနတ္တံ။ အာဏတ္တိနိယာမကာတိ အာဏတ္တိံ နိယာမေန္တိ ဝဝတ္ထာပေန္တီတိ အာဏတ္တိနိယာမကာ။

၂၅၆။ တတ္ထာတိ တေသု အာဏတ္တိနိယာမကေသု ဆသု အာကာရေသု။ ယောဗ္ဗနာဒိ စာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ထာဝရိယမန္ဒခိဍ္ဍဝုဒ္ဓါဒိအဝတ္ထာဝိသေသော သင်္ဂဟိတော။

၂၅၇။ ယံ မာတိကာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ သတ္ထံ၊ တံ ကတမံ?။ သတ္တမာရဏန္တိ သတ္တေ မာရေန္တိ ဧတေနာတိ သတ္တမာရဏံ၊ အသိအာဒိဝဓောပကရဏံ။

၂၅၈။ ဝိဇ္ဈနန္တိ ¶ ဥသုအာဒီဟိ ဝိဇ္ဈနံ။ ဘေဒနန္တိ ကကစာဒီဟိ ဒွိဓာကရဏံ။ ဆေဒနန္တိ ခဂ္ဂါဒီဟိ ဒွိဓာကရဏံ။ တာဠနန္တိ မုဂ္ဂရာဒီဟိ အာဃာတနံ။ ဧဝမာဒိဝိဓောတိ ဧဝမာဒိပ္ပကာရော။ အနေကောတိ ဗဟုကော ဘေဒေါ။ ကရဏဿ ဝိသေသော ကိရိယာဝိသေသောတိ အတ္ထော။

၂၅၉-၆၀။ ‘‘ပုရတော ပဟရိတွာန မာရေဟီ’’တိ ယော ဘာသိတော အာဏာပကေန၊ တေန အာဏတ္တေန ပစ္ဆတော…ပေ… မာရိတေတိ ယောဇနာ။ ဝတ္ထာဏတ္တိ ဝိသင်္ကေတာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယံ ‘မာရေဟီ’တိ…ပေ… တတော’’တိ ဝတ္ထုဝိသင်္ကေတော ဒဿိတော။ ‘‘ပုရတော…ပေ… မာရိတေ’’တိ အာဏတ္တိဝိသင်္ကေတော ဒဿိတော။ မူလဋ္ဌောတိ အာဏာပကော။ မူလန္တိ ဟိ ပုဗ္ဗကိရိယာနုရူပံ အာဏာပနံ၊ တတ္ထ ဌိတောတိ မူလဋ္ဌော။

၂၆၁။ ဣမိနာ ¶ ဝိသင်္ကေတေ အာဏာပကဿ အနာပတ္တိံ ဒဿေတွာ သင်္ကေတေ အဝိရာဓိတေ ဥဘိန္နမ္ပိ ပါရာဇိကံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝတ္ထု’’န္တိအာဒိ။ တံ ဝတ္ထုံ အဝိရဇ္ဈိတွာ မာရိတေ ဥဘယေသံ…ပေ… ဥဒီရိတော၊ ယထာဏတ္တိ စ မာရိတေ…ပေ… ဥဒီရိတောတိ ယောဇနာ။ မာရိတေ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ ဥဘယေသန္တိ အာဏာပကအာဏတ္တာနံ။ ယထာကာလန္တိ အာဏာပကဿ အာဏတ္တိက္ခဏံ၊ အာဏတ္တဿ မာရဏက္ခဏဉ္စ အနတိက္ကမိတွာ။ ဗန္ဓနံ ဗန္ဓော၊ ကမ္မုနာ ဗန္ဓော ကမ္မဗန္ဓော။ အထ ဝါ ဗဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ ဗန္ဓော၊ ကမ္မမေဝ ဗန္ဓော ကမ္မဗန္ဓော။

၂၆၄။ ဝိသင်္ကေတော နာတိ ဝိသင်္ကေတော နတ္ထိ၊ ဒွိန္နမ္ပိ ယထာကာလပရိစ္ဆေဒံ ကမ္မဗန္ဓောယေဝါတိ အတ္ထော။

၂၆၅။ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗေသု ကာလဘေဒေသု၊ သဗ္ဗသော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန။ ဝိဘာဝိနာတိ ပဏ္ဍိတေန။ သော ဟိ အတ္ထံ ဝိဘာဝေတီတိ တထာ ဝုတ္တော။

၂၆၆-၇-၈။ ‘‘ဣမံ ဂါမေ ဌိတ’’န္တိ ဣဒံ တံ သဉ္ဇာနိတုံ ဝုတ္တံ၊ န မာရဏက္ခဏဋ္ဌာနနိယမတ္ထာယာတိ ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတ’’န္တိ ဝတွာပိ ‘‘နတ္ထိ တဿ ဝိသင်္ကေတော’’တိ အာဟ။ တဿာတိ အာဏာပကဿ။ ‘‘တတ္ထာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ တဿံ အာဏတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဂါမေယေဝ ဌိတံ ဝေရိံ မာရေဟီ’’တိ သာဝဓာရဏံ အာဏတ္တော ဝနေ စေ ဌိတံ မာရေတိ ဝါ ‘‘ဝနေယေဝ ဌိတံ ဝေရိံ မာရေဟီ’’တိ သာဝဓာရဏံ ဝုတ္တော ဂါမေ ဌိတံ စေ မာရေတိ ဝါတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဘိက္ခုနာ သာဝဓာရဏ’’န္တိ ¶ စ ပေါတ္ထကေသု လိခန္တိ၊ တံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဝနေ ဝါ ¶ သာဝဓာရဏ’’န္တိ ပါဌောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝိဂတော သင်္ကေတော အာဏတ္တိနိယာမော ဧတ္ထာတိ ဝိသင်္ကေတော။

၂၆၉။ သဗ္ဗဒေသေသူတိ ဂါမဝနအင်္ဂဏဂေဟာဒီသု သဗ္ဗေသု ဌာနေသု။ ဘေဒတောတိ နာနတ္တတော။

၂၇၀။ ‘‘သတ္ထေန ပန မာရေဟီ’’တိ ယေန ကေနစိ ယော အာဏတ္တော၊ တေန ယေန ကေနစိ သတ္ထေန မာရိတေ ဝိသင်္ကေတော နတ္ထီတိ ယောဇနာ။

၂၇၁-၂။ ဣမိနာ ဝါသိနာ ဟီတိ ဧတ္ထ ဟီတိ ပဒပူရဏေ။ ‘‘ဣမိနာ အသိနာ မာရေယျာ’’တိ ဝုတ္တော အညေန အသိနာ မာရေတိ ဝါ ‘‘တွံ ဣမဿ အသိဿ ဧတာယ ဓာရာယ မာရယ’’ ဣတိ ဝုတ္တော တံ ဝေရိံ သစေ ဣတရာယ ဓာရာယ မာရေတိ ဝါ ထရုနာ မာရေတိ ဝါ တုဏ္ဍေန မာရေတိ ဝါ၊ တထာ မာရိတေ ဝိသင်္ကေတောယေဝ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ထရုနာတိ ခဂ္ဂမုဋ္ဌိနာ။ တုဏ္ဍေနာတိ ခဂ္ဂတုဏ္ဍေန။ ‘‘ဝိသင်္ကေတောဝါ’’တိ သင်္ကေတဝိရာဓေနေဝ ပါရာဇိကံ န ဟောတီတိ ဒဿနပဒမေတံ။

၂၇၃။ သဗ္ဗာဝုဓကဇာတိသူတိ ဣဓာဝုတ္တကရပါလိကာဆုရိကာဒိသဗ္ဗပဟရဏသာမညေသု။ ဝိသေသတောတိ ဘေဒတော။

၂၇၄။ ပရေနာတိ ဘိက္ခုနာ။ သောတိ အာဏတ္တော။ နိသိန္နံ နံ မာရေတိ၊ ဝိသင်္ကေတော န ဝိဇ္ဇတီတိ ‘‘ဂစ္ဆန္တမေဝ မာရေဟီ’’တိ သာဝဓာရဏံ အဝုတ္တတ္တာ ‘‘နိသိန္နောပိ သောယေဝါ’’တိ တံ မာရေန္တဿ ဝိသင်္ကေတော န ဟောတိ၊ အဝဓာရဏံ အန္တရေန ကထနံ တံ သဉ္ဇာနာပေတုံ ဝုစ္စတီတိ ဣရိယာပထနိယာမကံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၇၅-၆။ အသတိ ¶ သာဝဓာရဏေ ဝိသင်္ကေတာဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သာဝဓာရဏေ ဣရိယာပထန္တရေသု ဝိသင်္ကေတံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘နိသိန္နံယေဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘နိသိန္နံယေဝ မာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တော ဂစ္ဆန္တံ မာရေတိ၊ ဝိသင်္ကေတန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။ ‘‘ဂစ္ဆန္တံယေဝ မာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တော နိသိန္နံ မာရေတိ၊ ဝိသင်္ကေတန္တိ ဉာတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ဣမမေဝ ယောဇနာက္ကမံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယထာက္ကမ’’န္တိ။

၂၇၇။ ဝိဇ္ဈိတွာတိ သရာဒီဟိ ဝိဇ္ဈိတွာ။

၂၇၈။ ဆိန္ဒိတွာတိ ¶ အသိအာဒီဟိ ဆိန္ဒိတွာ။ ပုန သောတိ ပယောဂေါ။

၂၇၉။ ကရဏေသူတိ ဝိဇ္ဈနာဒိကိရိယာဝိသေသေသု။

၂၈၀-၁။ ဧတ္တာဝတာ အာဏတ္တိနိယာမကနိဒ္ဒေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဒီဃာဒိလိင်္ဂဝသေနာပိ သမ္ဘဝန္တံ ဝိသင်္ကေတံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒီဃ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘ဒီဃံ…ပေ… ထူလံ မာရေဟီတိ အနိယမေတွာ အာဏာပေတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၄) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဧဝ-ကာရံ ဝိနာ ‘‘ဒီဃံ မာရေဟီ’’တိ အနိယမေတွာ ကေနစိ ယော အာဏတ္တော ဟောတိ၊ သောပိ အာဏတ္တော ယံ ကိဉ္စိ တာဒိသံ သစေ မာရေတိ၊ နတ္ထိ တတ္ထ ဝိသင်္ကေတော၊ ဥဘိန္နမ္ပိ ပရာဇယောတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ ‘‘ရဿ’’န္တိအာဒိသဗ္ဗပဒေဟိပိ ပစ္စေကံ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ အနိယမေတွာတိ ဝိသင်္ကေတာဘာဝဿ ဟေတုဒဿနံ။ ဧဝကာရော ဝါကျာလင်္ကာရော။ တတ္ထာတိ အာဏတ္တိကပ္ပယောဂေ။ ‘‘ဥဘိန္နမ္ပိ ပရာဇယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဏာပကံ ဝိနာ အညံ ယထာဝုတ္တက္ခဏံ မနုဿဝိဂ္ဂဟံ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ တာဒိသ’’န္တိ ဣမိနာ ဒဿေတိ။

သစေ အာဏာပကော အာဏာပေတွာ အတ္တာနမေဝ မာရေတိ၊ အာဏာပကော ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇိတွာ မရတိ၊ အာဏတ္တဿ ¶ ပါရာဇိကံ။ အာဏာပကေန အတ္တာနမုဒ္ဒိဿ အာဏတ္တိယာ ကတာယ အာဏတ္တော အဇာနိတွာ တာဒိသံ အညံ မာရေတိ၊ ဩကာသဿ အနိယမိတတ္တာ အာဏာပကော မုစ္စတိ၊ ဣတရော ကမ္မုနာ ဗဇ္ဈတိ။ ယဒိ ‘‘အမုကသ္မိံ ရတ္တိဋ္ဌာနေ ဝါ ဒိဝါဋ္ဌာနေ ဝါ နိသိန္နံ ဤဒိသံ မာရေဟီ’’တိ ဩကာသံ နိယမေတွာ အာဏာပေတိ၊ တတ္ထ အာဏာပကတော အညသ္မိံ မာရိတေ ဥဘိန္နမ္ပိ ပါရာဇိကံ။ တတော ဗဟိ မာရိတေ ဝဓကဿေဝ ကမ္မဗန္ဓော။ အာဏာပကော အတ္တာနမေဝ ဥဒ္ဒိဿ အာဏာပေတိ၊ ဣတရော စ တမေဝ တတ္ထ မာရေတိ၊ အာဏာပကဿ ဒုက္ကဋံ၊ အာဏတ္တဿ ပါရာဇိကံ။ သစေ အညတ္ထ မာရေတိ၊ မူလဋ္ဌော မုစ္စတိ။ အဇာနိတွာ အညံ တတ္ထ ဝါ အညတ္ထ ဝါ မာရေတိ၊ ဝဓကော ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇတိ၊ မူလဋ္ဌော မုစ္စတိ။ အာနန္တရိယဝတ္ထုမှိ အာနန္တရိယေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၂၈၂။ ယော မနုဿံ ကဉ္စိ ဥဒ္ဒိဿ သစေ ဩပါတံ ခဏတိ၊ တထာ ဩပါတံ ခဏန္တဿ တဿ ဒုက္ကဋံ နာမ အာပတ္တိ ဟောတီတိ အဇ္ဈာဟာရယောဇနာ။ ယောဇနာ စ နာမေသာ ယထာရုတယောဇနာ၊ အဇ္ဈာဟာရယောဇနာတိ ဒုဝိဓာ။ တတ္ထ ပါဌာဂတပဒါနမေဝ ယောဇနာ ယထာရုတယောဇနာ၊ ဦနပူရဏတ္ထမဇ္ဈာဟာရပဒေဟိ သဟ ပါဌာဂတပဒါနံ ယောဇနာ အဇ္ဈာဟာရယောဇနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ခဏန္တဿ ¶ စ ဩပါတ’’န္တိ ပေါတ္ထကေသု ပါဌော ဒိဿတိ။ ‘‘ခဏန္တဿ တထောပါတ’န္တိ ပါဌော သုန္ဒရော’’တိ နိဿန္ဒေဟေ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာဝါဋန္တိ ဧတဿ ‘ဩပါတ’န္တိ ပရိယာယော’’တိ စ ဝုတ္တံ။ တတောပိ –

ဟောတိ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ –

ပါဌော ¶ သုန္ဒရတရော။ ဇာတပထဝိံ ခဏန္တဿ ပါရာဇိကပယောဂတ္တာ ပယောဂဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ။

၂၈၃။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ အာဝါဋေ။ တဿာတိ ပတိတဿ မနုဿဝိဂ္ဂဟဿ။ ဒုက္ခဿုပ္ပတ္တိယာတိ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဟေတု။ တဿာတိ ယေန အာဝါဋော ခတော၊ တဿ ဘိက္ခုနော။ ပတိတွာ သော စေ မရတိ၊ တသ္မိံ မတေ တဿ ဘိက္ခုနော ပါရာဇိကံ ဘဝေတိ ယောဇနာ။

၂၈၄။ အညသ္မိန္တိ ယံ သမုဒ္ဒိဿ အာဝါဋော ခတော၊ တတော အညသ္မိံ။ အနုဒ္ဒိဿကန္တိ ကိရိယာဝိသေသနံ၊ အနုဒ္ဒိဿကံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဩပါတဝိသေသနံ စေ၊ ‘‘အနုဒ္ဒိဿကော ဩပါတော’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ‘‘အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ၁၀။၁၅၊ ဣတိဝု။ ၉၀၊ နေတ္တိ။ ၁၇၀) ဝိယ ဩ-ကာရဋ္ဌာနေ အ-ကာရော၊ မ-ကာရာဂမော စ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ အနောဒိဿကော ဩပါတော ခတော ဟောတီတိ အတ္ထော။

၂၈၅။ ‘‘ဧတ္ထ ပတိတွာ ယော ကောစိ မရတူ’’တိ အနောဒိဿကော ဩပါတော သစေ ခတော ဟောတိ၊ ယတ္တကာ နိပတိတွာ မရန္တိ စေ၊ အဿ တတ္တကာ ဒေါသာ ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ယော ကောစီ’’တိ ဣမိနာ အတ္တနော မာတာပိတရော စ သင်္ဂဟိတာ။ ဒေါသာတိ ကမ္မဗန္ဓဒေါသာ၊ ပါရာဇိကံ ပန ဧကမေဝ။ အဿာတိ ယေန အနောဒိဿ ဩပါတော ခတော၊ တဿ။

၂၈၆။ အာနန္တရိယဝတ္ထုသ္မိံ မတေတိ ပါဌသေသော၊ ‘‘တတ္ထ ပတိတွာ’’တိ အဓိကာရော၊ အရဟန္တေ၊ မာတရိ၊ ပိတရိ စ တသ္မိံ ပတိတွာ မတေ ကာလကတေတိ အတ္ထော။ အာနန္တရိယကန္တိ ဧတ္ထ သကတ္ထေ၊ ကုစ္ဆိတေ ¶ ၊ သညာယံ ဝါ က-ပစ္စယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အာနန္တရိယဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ ဣမသ္မိံ သမာသပဒေ ¶ အဝယဝဘူတမ္ပိ ‘‘ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ ဣဒဉ္စ ‘‘တတ္ထ ပတိတွာ မတေ’’တိ ဣဒဉ္စ အာကဍ္ဎတိ။ ထုလ္လစ္စယာဒီနံ ဝတ္ထုသ္မိံ တတ္ထ ပတိတွာ မတေ ထုလ္လစ္စယာဒယော ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ တသ္မိံ အာဝါဋေ ပတိတွာ ယက္ခာဒီသု မတေသု၊ ပါရာဇိကဝတ္ထုနော ဒုက္ခုပ္ပတ္တိယဉ္စ ထုလ္လစ္စယံ၊ မနုဿဝိဂ္ဂဟေ မတေ ပါရာဇိကံ၊ တိရစ္ဆာနေ မတေ ပါစိတ္တိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၂၈၇။ ပါဏာတိပါတာ ဒွေတိ ဒွိန္နံ မတတ္တာ ဒွေ ပါဏာတိပါတာ၊ ဧကေန ပါရာဇိကံ၊ ဣတရေန ကမ္မဗန္ဓောယေဝ။ ဧကောဝေကေကဓံသနေတိ မာတု ဝါ ဒါရကဿ ဝါ မရဏေ ဧကော ပါဏာတိပါတောဝ။

၂၈၈။ စောရေဟိ အနုဗဒ္ဓါ ဧတ္ထ အာဝါဋေ ပတိတွာ မရိဿတိ စေ၊ ဩပါတခဏကဿေဝ ပါရာဇိကံ ဟောတိ ကိရာတိ ယောဇနာ။ ကိရာတိ အနုဿဝနေ အရုစိသူစကံ။

၂၈၉-၉၀။ ဝေရိနော ဘိက္ခုတော အညေ ဝေရိပုဂ္ဂလာ။ တတ္ထ တသ္မိံ ဩပါတေ သစေ မနုဿံ ပါတေတွာ မာရေန္တိ၊ တထာ ဝေရိနော တတ္ထ သယမေဝ ပတိတံ မနုဿံ ဗဟိ နီဟရိတွာ သစေ မာရေန္တိ၊ တတ္ထ ဩပပါတိကာ မနုဿာ ဩပါတေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော နိက္ခန္တုံ အသက္ကောန္တာ မတာ စေ သိယုံ၊ သဗ္ဗတ္ထ စ ယထာဝုတ္တသဗ္ဗဝါရေသု ဩပါတခဏကဿေဝ ပရာဇယောတိ ယောဇနာ။ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဟီတိ ဧတ္ထ ဟီတိ ပဒပူရဏေ။ ယတ္ထ ယတ္ထ နိပါတသဒ္ဒါနံ အတ္ထော န ဒဿိတော၊ တတ္ထ တတ္ထ ပဒပူရဏမတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၂၉၁။ ယက္ခာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တိရစ္ဆာနာနံ သင်္ဂဟော။ ဝတ္ထုဝသာတိ ထုလ္လစ္စယပါစိတ္တိယာနံ ဝတ္ထုဘူတယက္ခတိရစ္ဆာနာနံ ဝသာ။ ထုလ္လစ္စယာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပါစိတ္တိယသင်္ဂဟော။

၂၉၃။ အယံ ¶ နယောတိ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ယထာဝုတ္တော နယော။

၂၉၄-၅။ ဗဇ္ဈန္တီတိ သစေ အဝဿံ ဗဇ္ဈန္တိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပါသေ။ ‘‘ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တသ္မိ’’န္တိ ဣမိနာ ပယောဂဿ အတ္ထသာဓကတံ ဒီပေတိ။

၂၉၆။ ယံ ¶ ပန ဥဒ္ဒိဿ ပါသော ဩဍ္ဍိတော၊ တတော အညဿ ဗန္ဓနေ တု အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ ယောဇနာ။

၂၉၇။ မုဓာ ဝါပီတိ အမူလေန ဝါပိ။ မူလဋ္ဌဿေဝါတိ ပါသကာရကဿေဝ။ ကမ္မဗန္ဓောတိ ပါဏာတိပါတော။ ဗဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ ဗန္ဓော၊ ကမ္မမေဝ ဗန္ဓော ကမ္မဗန္ဓော။ ပါရာဇိကမတ္တေ ဝတ္တဗ္ဗေပိ ယာဝ သော ဝတ္တတိ၊ တာဝ တတ္ထ ဗဇ္ဈိတွာ မတသတ္တေသု ပဌမမတဿ ဝသေန ပါရာဇိကံ၊ အဝသေသာနံ ပါဏာတိပါတသင်္ခါတဿ အကုသလရာသိနော သမ္ဘဝတော တံ သဗ္ဗံ သင်္ဂဟေတွာ သာမညေန ဒွယမ္ပိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ကမ္မဗန္ဓော’’တိ။

၂၉၈။ ‘‘သစေ ယေန လဒ္ဓါ၊ သော ဥဂ္ဂဠိတံ ဝါ ပါသံ သဏ္ဌပေတိ၊ တဿ ပဿေန ဝါ ဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ ဝတိံ ကတွာ သမ္မုခေ ပဝေသေတိ၊ ထဒ္ဓတရံ ဝါ ပါသယဋ္ဌိံ ဌပေတိ၊ ဒဠှတရံ ဝါ ပါသရဇ္ဇုံ ဗန္ဓတိ၊ ထိရတရံ ဝါ ခါဏုကံ အာကောဋေတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၆) အဋ္ဌကထာဂတံ ဝိနိစ္ဆယံ သင်္ဂဟိတုမာဟ ‘‘ပါသမုဂ္ဂဠိတမ္ပိ ဝါ’’တိ။ ဧတ္ထ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထေန ပိ-သဒ္ဒေန ‘‘သဏ္ဌပေတီ’’တိအာဒိကာ ‘‘ဗန္ဓတီ’’တိ ဒဿိတကိရိယာဝသာနာ ပယောဂါ ဒဿိတာ။ ထိရံ ဝါပီတိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌကထာယ အဝသိဋ္ဌံ ‘‘ခါဏုကံ အာကောဋေတီ’’တိ ကိရိယံ သမုစ္စိနောတိ ဥဘယတ္ထပိ ပကာရန္တရဝိကပ္ပတ္ထတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဧဝန္တိ ¶ ဧဝံ သတိ။ ယေန ပါသော လဒ္ဓါ၊ တေနာပိ ဧဝံ ပါသေ ကတဝိသေသေ သတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥဘိန္နန္တိ ပါသကာရကဿ စ ဣဒါနိ လဘိတွာ ပဋိဇဂ္ဂန္တဿ စာတိ ဥဘယေသံ။

၂၉၉-၃၀၀။ ယောတိ ပါသကာရကော၊ လဒ္ဓပါသကောတိ ဣမေသံ ယော ကောစိ။ ဥဂ္ဂဠာပေတွာတိ ဝိဃာဋေတွာ၊ ယထာ တတ္ထ ပါဏိနော န ဗဇ္ဈန္တိ၊ ဧဝံ ကတွာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ စာတိ ပုန သဏ္ဌပိတေ ပါသေ စ။ ကော ဝိမုစ္စတိ? ယေန လဒ္ဓါ၊ သော။

၃၀၁-၂။ ဂေါပေတွာတိ ဂေါပနဟေတု မောက္ခော န ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘သီဟံ ဒိသွာ ဘယံ ဟောတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟေတုမှိ တွာ-ပစ္စယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တမညော…ပေ… န စ မုစ္စတီတိ ဧတ္ထ န စာတိ နေဝ။ နာသေတွာ သဗ္ဗသော ဝါတိ သော ယထာ ယဿ ကဿစိ သတ္တဿ ဝိနာသောပကရဏံ န ဟောတိ၊ တထာ ဆိန္ဒနာဒီဟိ နာသေတွာ။ တံ ပါသယဋ္ဌိံ။ ကော ဝိမုစ္စတိ? ပါသကာရကော။

၃၀၃။ သူလံ ¶ ရောပေန္တဿာတိ သူလံ နိခဏန္တဿ။ သဇ္ဇေန္တဿာတိ သဏ္ဌပေန္တဿ။

၃၀၄။ အသဉ္စိစ္စာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကတေန ပယောဂေနာ’’တိ ပါဌသေသော၊ ‘‘မတေပိ အနာပတ္တီ’’တိ ဧတေဟိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဣမိနာဟံ ဥပက္ကမေန ဣမံ မာရေဿာမီ’’တိ အစေတေတွာ အပကပ္ပေတွာ အဝဓကစေတနော ဟုတွာ ကတေန အညတ္ထိကေနပိ ဥပက္ကမေန ပရေ မတေပိ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ အတ္ထော၊ မုသလုဿာပနာဒိဝတ္ထူသု (ပါရာ။ ၁၈၀) ဝိယ အယံ သတ္တောတိသညီ ဟုတွာ ‘‘ဣမိနာ ဥပက္ကမေန ဣမံ မာရေဿာမီ’’တိ ဝီတိက္ကမသမုဋ္ဌာပကစေတနာသမ္ပယုတ္တဝိကပ္ပရဟိတော ဟုတွာ အညတ္ထိကေန ပယောဂေန မနုဿေ မတေပိ ပါရာဇိကံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အဇာနန္တဿာတိ ¶ ‘‘ဣမိနာ အယံ မရိဿတီ’’တိ အဇာနန္တဿ ဥပက္ကမေန ပရေ မတေပိ အနာပတ္တိ၊ ဝိသဂတပိဏ္ဍပါတဝတ္ထုမှိ (ပါရာ။ ၁၈၁) ဝိယ ‘‘ဣဒံ ကာရဏ’’န္တိ အဇာနိတွာ ကတေန မနုဿေ မတေပိ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ အာကဍ္ဎတိ။ အမရဏစိတ္တဿ အမရဏိစ္ဆာသဟိတစိတ္တဿ ဥပက္ကမေန ပရေ မတေပိ အနာပတ္တိ ဝုဒ္ဓပဗ္ဗဇိတာဒိဝတ္ထူသု (ပါရာ။ ၁၈၀) ဝိယာတိ အတ္ထော။ ဥမ္မတ္တကာဒယော ဝုတ္တသရူပါယေဝ။

၃၀၅။ ‘‘မနုဿပါဏိမှီ’’တိ ဣမိနာ မနုဿဘာဝေါ အင်္ဂဘာဝေန ဒဿိတော။ ‘‘သစဿ စိတ္တံ မရဏူပသံဟိတ’’န္တိ ဣမိနာ မရဏူပသံဟိတစိတ္တတာ ဒဿိတာ။

တတိယပါရာဇိကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၀၆-၇။ ဧဝံ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရနယေန တတိယပါရာဇိကဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ စတုတ္ထပါရာဇိကဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အသန္တ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘အသန္တ’’န္တိ အပေက္ခိတွာ ‘‘အတ္တနီ’’တိ စ ‘‘ဈာနာဒိဘေဒ’’န္တိ အပေက္ခိတွာ ‘‘ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မ’’န္တိ စ ‘‘သမုဒါစရေယျာ’’တိ အပေက္ခိတွာ ‘‘ယော ဘိက္ခူ’’တိ စ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတီတိ အဇ္ဈာဟရိတွာ ‘‘အတ္တနိ အသန္တ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

အတ္တနိ ¶ အသန္တန္တိ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အတ္တနော သန္တာနေ အနုပ္ပာဒိတတာယ အဝိဇ္ဇမာနံ။ အတ္တဿိတမေဝ ကတွာတိ အတ္တုပနာယိကံ ကတွာ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနံ ဝိယ ကတွာ တံ ဥပနေတွာ ¶ ။ ဘဝံ အဓိဋ္ဌာယ စ ဝတ္တမာနန္တိ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယ စ ဝတ္တန္တံ ဘဝံ စိတ္တေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ တက္ကေတွာ၊ စိတ္တေ ဌပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညာပဒေသဉ္စ ဝိနာတိ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတီဓ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝက္ခမာနံ ပရိယာယကထံ ဌပေတွာ။ အဓိမာနဉ္စ ဝိနာတိ အဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌသညိတာဒိသဘာဝံ အဓိဂတမာနသင်္ခါတံ ‘‘အဓိဂတဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော အဟမှီ’’တိ အဓိမာနဉ္စ ဌပေတွာ။ ဈာနာဒိဘေဒန္တိ ဈာနာဒယော ဘေဒါ ဝိသေသာ ယဿ တံ ဈာနာဒိဘေဒံ၊ ‘‘ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော နာမ ဈာနံ ဝိမောက္ခော သမာဓိ သမာပတ္တိ ဉာဏဒဿနံ မဂ္ဂဘာဝနာ ဖလသစ္ဆိ ကိရိယာ ကိလေသပ္ပဟာနံ ဝိနီဝရဏတာ စိတ္တဿ သုညာဂါရေ အဘိရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၈၊ ၁၉၉) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တံ ဈာနာဒိဓမ္မဝိသေသန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မန္တိ ဥတ္တရိမနုဿာနံ ဈာယီနဉ္စေဝ အရိယာနဉ္စ ဓမ္မ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၉၇) အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တံ ဈာနလာဘီဟိ စေဝ အဋ္ဌဟိ အရိယပုဂ္ဂလေဟိ စ အဓိဂတတ္တာ တေသံ သန္တကန္တိ သင်္ချံ ဂတံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ။

ဝိညတ္တိပထေ ဌိတဿ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ယော ဘိက္ခု သမုဒါစရေယျာတိ အဇ္ဈာဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိညတ္တိပထေ ဌိတဿာတိ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ပဒေသေ ဌိတဿ ‘‘ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၈) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တဿ ယဿ ကဿစိ။ ကာယေန ဝါတိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဒိဝသေန ကာယေန ဝါ။ ‘‘သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ သီသံ န ဩတရတိ၊ ဣဒံ အဘူတာရောစနံ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယပိ ဩတရတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၁၅) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဒိဟတ္ထဝိကာရော စ အင်္ဂပစ္စင်္ဂစောပနဉ္စ ‘‘ကာယေနာ’’တိ ဣမိနာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝါစာယ ဝါတိ ယော သဝနူပစာရေ ဌိတော တေန ဝိညာတုံ သက္ကုဏေယျေန ယေန ကေနစိ ဝေါဟာရေန ဝါ။ ယော ဘိက္ခူတိ ယော ဥပသမ္ပန္နော ထေရော ဝါ နဝေါ ¶ ဝါ မဇ္ဈိမော ဝါ။ သမုဒါစရေယျာတိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇာမီ’’တိအာဒိဝစနပ္ပကာရေသု ယံ ကဉ္စိ ပကာရံ ဝဒေယျ။ တဒတ္ထေတိ တေန ဝုတ္တဝါကျဿ အတ္ထေ။ ဉာတေဝါတိ ဉာတေ ဧဝ။ မာတုဂါမံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ဥဒ္ဒိဿ ဝုတ္တေ၊ တေနေဝ ဝါ အနုဒ္ဒိဿ ဝုတ္တေ သဝနူပစာရေ ဌိတေန ယေန ကေနစိ မနုဿဘူတေန ဝစနသမနန္တရမေဝ ‘‘အယံ ပဌမဇ္ဈာနလာဘီ’’တိအာဒိကေ ယထာဝုတ္တေ အတ္ထပ္ပကာရေ ဉာတေယေဝ။ ‘‘သော’’တိ အဇ္ဈာဟရိတွာ ‘‘သော ပုန ရုဠှိဘာဝေ အဘဗ္ဗော’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ အတ္တနိ အဝိဇ္ဇမာနဂုဏံ သန္တံ ဝိယ ကတွာ ဣစ္ဆာစာရေ ဌတွာ ဧဝံ ကထိတပုဂ္ဂလော သီလေ ပတိဋ္ဌာယ ဥပရူပရိ လဗ္ဘမာနလောကိယလောကုတ္တရဂုဏေဟိ ဗုဒ္ဓိသင်္ခါတံ သာသနေ ဗုဒ္ဓိမဓိဂန္တုံ အနရဟောတိ အတ္ထော ¶ ။ ကိံ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ယထေဝ…ပေ… ရုဠိဘာဝေ’’တိ။ ‘‘ယထာ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော ‘‘တထာ’’တိ၊ ယထာ တာလော မတ္ထကစ္ဆိန္နော အဘဗ္ဗော ပုန ဝိရုဠှိယာ၊ သောပိ ပါရာဇိကံ အာပန္နော တထေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၃၀၈-၉။ ဣဒါနိ ‘‘ဉာတေဝ အဘဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘အညာပဒေသဉ္စ ဝိနာ’’တိ စ ဧတသ္မိံ ဝါကျဒွယေ ဗျတိရေကတ္ထဝသေန သမ္ဘဝန္တံ အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အသန္တမေဝါ’’တိအာဒိ။

အနန္တရန္တိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇာမီ’’တိအာဒိဝစနသမနန္တရမေဝ။ သောတိ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဌတွာ ယေန တံ ဝစနံ သုတံ၊ သော ပရော ပုဂ္ဂလော။ ဇာနာတိ စေတိ ‘‘အယံ ပဌမဇ္ဈာနလာဘီ’’တိအာဒိဝသေန တေန ဝုတ္တဝစနပ္ပကာရေန အတ္ထံ အဝိရာဓေတွာ အစိရေနေဝ သစေ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ယော ပန ဈာနာဒီနံ အတ္တနာ အလဒ္ဓဘာဝေန ဝါ အာဂမေ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒိဝသေန အပရိစိတတ္တာ ဝါ ဈာနာဒိသရူပံ အဇာနန္တောပိ ¶ ကေဝလံ ‘‘ဈာနံ ဝိမောက္ခော သမာဓိ သမာပတ္တီ’’တိအာဒိဝစနာနံ သုတပုဗ္ဗတ္တာ တေန ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇာမီ’’တိအာဒိဝစနေ ဝုတ္တေ ‘‘ဈာနံ ကိရ ဧသ သမာပဇ္ဇတီ’’တိ ယဒိ ဧတ္တကမတ္ထမ္ပိ ဇာနာတိ၊ သောပိ ‘‘ဇာနာတိ’’စ္စေဝ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၁၅) ဝုတ္တောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ စုတော ဟီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ၊ အတ္တနာ ဝုတ္တေ တေန တတ္တကေယေဝ ဉာတေ သော အသန္တဂုဏဒီပကော ပါပပုဂ္ဂလော ဖလသမ္ပတ္တိသမ္ပန္နံ ဣမံ သာသနာမတမဟာပါဒပံ အာရုယှာပိ ဖလံ အပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဝိရာဓေတွာ ပတိတွာ မတော နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမဿေဝတ္ထဿ ‘‘အသန္တ’’မိစ္စာဒိနာ ပဌမံ ဝုတ္တဿပိ ဗျတိရေကတ္ထံ ဒဿေတုံ အနုဝါဒဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ပုနရုတ္တိဒေါသော န ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ တံ ဗျတိရေကတ္ထံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘နော စေ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ ယဿ သော အာရောစေတိ၊ သော စေ န ဇာနာတိ၊ အဿ အသန္တဂုဏဒီပကဿ မုသာဝါဒိနော။

‘‘အညာပဒေသဉ္စ ဝိနာ’’တိ ဣမိနာ ဒဿိတဗျတိရေကတ္ထဿ ဘာဝါဘာဝေ သမ္ဘဝန္တံ အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ယော တေ’’တိအာဒိ။ ယော ဘိက္ခု တေ တဝ ဣဓ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသတီတိ ယောဇနာ။ ဒီပိတေတိ အတ္တနော အဓိပ္ပာယေ ပကာသိတေ။ ဇာနာတိ စေတိ ယော တထာ ဝုတ္တဝစနံ အဿောသိ၊ သော ‘‘ဧသ အညာပဒေသေန အတ္တနော ဈာနလာဘိတံ ဒီပေတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧသော ဈာနလာဘီ’’တိ ¶ ဝါ ဝစနသမနန္တရမေဝ သစေ ဇာနာတိ။ အဿာတိ ဧဝံ ကထိတဝစနဝတော တဿ ဘိက္ခုနော။ တံ တေန ဝုတ္တဝစနံ။ ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတိ၊ န ထုလ္လစ္စယန္တိ အတ္ထော။ အတ္တနော အာဝါသကာရာနံ ဒါယကာနံ အညဿ ပဝတ္တိံ ကထေန္တဿ ဝိယ အတ္တနောယေဝ အသန္တဂုဏံ သန္တမိဝ ¶ ကတွာ ကထနာကာရော ဣမာယ ဂါထာယ အတ္ထတော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ ဈာနလာဘီတိ စာတိ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထေန စ-သဒ္ဒေန ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၂၂၀) အာဂတာ အဝသေသပရိယာယဝါရာ စ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဈာနလာဘီတိ ဧတ္ထ ဈာနဂ္ဂဟဏေန ဝိမောက္ခာဒီနဉ္စ ဥပလက္ခိတတ္တာ ဈာနာဒိဒသဝိဓဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဝိသယပရိယာယကထံ သုတဝတာ တင်္ခဏေ တဒတ္ထေ ဉာတေ ပရိယာယသမုလ္လာပကေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ထုလ္လစ္စယဉ္စ အဝိညာတေ ဝါ စိရေန ဝိညာတေ ဝါ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဒုက္ကဋဉ္စ ဣမာယ ဂါထာယ အတ္ထတော ဒဿိတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၃၁၀။ ဧတန္တိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရံ ဈာနာဒိဘေဒံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ။ အဓိမာနာတိ ‘‘အဓိဂတောဟ’’န္တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နမာနာ၊ အဓိကမာနာတိ အတ္ထော၊ ‘‘အယံ ဓမ္မော မယာ အဓိဂတော’’တိ ဒဠှမုပ္ပန္နေန မာနေန ကထေန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တော အနာပတ္တိနယောတိ အာပတ္တိယာ အဘာဝေါ အနာပတ္တိ၊ သာ ဧဝ နယော နေတဗ္ဗော ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗောတိ ကတွာ၊ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အဓိမာနေနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တော ဘဂဝတာတိ အတ္ထော၊ ‘‘အဓိဂတဓမ္မောဟ’’န္တိ အဓိမာနေန ‘‘အဟံ ပဌမဇ္ဈာနလာဘီ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အယမဓိမာနော ကဿ ဟောတိ၊ ကဿ န ဟောတီတိ စေ? အရိယာနံ န ဟောတိ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ပစ္စဝေက္ခဏာဟိ သဉ္ဇာတသောမနဿာနံ ဝိတိဏ္ဏကင်္ခတ္တာ။ ဒုဿီလဿာပိ န ဟောတိ တဿ အရိယဂုဏာဓိဂမေ နိရုဿာဟတ္တာ။ သုသီလဿာပိ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂရဟိတဿ နိဒ္ဒါရာမတာဒိမနုယုတ္တဿ န ဟောတိ ဝိဿဋ္ဌဘာဝနာဘိယောဂတ္တာ။ သုပရိသုဒ္ဓါယ သီလသမ္ပတ္တိယာ ပတိဋ္ဌာယ သမထဘာဝနာမနုယုတ္တဿ ရူပါရူပသမာပတ္တိယံ ပတ္တာသိနော ဝါ ဝိပဿနာဘိယုတ္တဿ ¶ သောပက္ကိလေသောဒယဗ္ဗယဉာဏလာဘိနော ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော သမထဝိပဿနာဘာဝနာဟိ ကိလေသသမုဒါစာရဿ အဘာဝေ ဥပ္ပန္နေ တေ ဝိသေသဘာဂိနော ဘဝိတုံ အဒတွာ ဌိတိဘာဂိနော ကတွာ ဌပေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပနာတိ အပိ-သဒ္ဒတ္ထော။ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘အနာပတ္တိနယော ဝုတ္တော’’တိ ပစ္စာမသတိ။ ‘‘အဝတ္တုကာမဿာ’’တိ ဣဒဉ္စ ပါဠိယံ အာဂတံ ‘‘အနုလ္လပနာဓိပ္ပာယဿာ’’တိ ¶ (ပါရာ။ ၂၂၂၊ ၂၂၅) ဣဒဉ္စ အနတ္ထန္တရံ။ အဝတ္တုကာမဿာတိ ဧဝံ ဝုတ္တောတိ ယောဇနာ။ ကောဟညေန ပါပိစ္ဆာပကတဿ ‘‘ဈာနာဒီနံ လာဘိမှီ’’တိ ဝဒန္တဿ အဇ္ဈာသယော ဥလ္လပနာဓိပ္ပာယော နာမ၊ တထာ အဟုတွာ သဗြဟ္မစာရီသု အညံ ဗျာကရောန္တဿ ဧဝမေဝ အနာပတ္တိဘာဝေါ ဝုတ္တော ဘဂဝတာတိ အတ္ထော။ အာဒိကဿာပိ ဧဝံ ဝုတ္တောတိ ယောဇနာ။ ‘‘အနာပတ္တိ အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၂၂) အာဒိကမ္မိကဿာပိ အနာပတ္တိဘာဝေါ ဝုတ္တော ဘဂဝတာတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ဝဂ္ဂုမုဒါတီရိယာ ဘိက္ခူ အာဒိကမ္မိကာ။ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထေန တထာ-သဒ္ဒေန ဣဓ အဝုတ္တဥမ္မတ္တကခိတ္တစိတ္တဝေဒနဋ္ဋာ ဂဟိတာ။

၃၁၁။ ပါပိစ္ဆတာတိ ‘‘ဧဝံ မံ ဇနော သမ္ဘာဝေဿတီ’’တိ ဈာနလာဘိတာဒိဟေတုကာယ သမ္ဘာဝနာယ သမ္ဘာဝနာနိမိတ္တဿ ပစ္စယပဋိလာဘဿ ပတ္ထနာသင်္ခါတာယ ပါပိကာယ လာမိကာယ ဣစ္ဆာယ သမန္နာဂတဘာဝေါ စ။ တဿာတိ ယံ ဈာနာဒိဘေဒဘိန္နံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ သမုလ္လပိ၊ တဿ ဓမ္မဿ။ အသန္တဘာဝေါတိ အတ္တသန္တာနေ ပစ္စုပ္ပန္နဇာတိယံ အနုပ္ပာဒိတဘာဝေန အဝိဇ္ဇမာနဘာဝေါ။ မနုဿကဿ အာရောစနဉ္စေဝါတိ ဝုတ္တဝစနဿ အတ္ထံ တင်္ခဏေ ဇာနနကဿ မနုဿဇာတိကဿ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သဝနူပစာရေ ¶ ဌတွာ အာရောစနဉ္စ။ နညာပဒေသေန အာရောစနဉ္စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ၊ သော ဘိက္ခု ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၂၂၀) နယေန ပဝတ္တအညာပဒေသံ ဝိနာ ဥဇုကမေဝ အာရောစနဉ္စ။ တဒေဝ ဉာဏန္တိ တဒါ ဧဝ ဉာဏံ၊ အစိရာယိတွာ ဝုတ္တက္ခဏေယေဝ ဇာနနန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ စတုတ္ထပါရာဇိကာပတ္တိယံ။ ဓီရာ ဝိနယဓရာ။

၃၁၂။ ပဌမေ ဒုတိယေ စန္တေတိ မနုဿဝိဂ္ဂဟပါရာဇိကဝဇ္ဇိတေ ယထာဝုတ္တပါရာဇိကတ္တယေ။ ပရိယာယော န ဝိဇ္ဇတီတိ ပါရာဇိကာပတ္တိပထံ ပရိယာယဝစနံ န လဘတိ။ ‘‘န ပနေတရေ’’တိ ဣဒံ ဧတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ဣတရေ ပန တတိယပါရာဇိကေ ပရိယာယော န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ‘‘မရဏဝဏ္ဏံ ဝါ သံဝဏ္ဏေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၂) စ ‘‘အမ္ဘော ပုရိသ ကိံ တုယှိမိနာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၁၇၁) စ ‘‘ယော ဧဝံ မရတိ၊ သော ဓနံ ဝါ လဘတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၁၇၅) စ ပရိယာယေန ဝဒန္တဿ ပါရာဇိကမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဏတ္တိ ပါရာဇိကဟေတုအာဏတ္တိကပ္ပယောဂေါ။ န ပနေတရေတိ ပဌမစတုတ္ထပါရာဇိကဒွယေ ပန ပါရာဇိကဟေတုဘူတာ အာဏတ္တိ န လဘတီတိ အတ္ထော။

၃၁၃။ အာဒီတိ ¶ ပဌမပါရာဇိကံ။ ဧကသမုဋ္ဌာနန္တိ ဧကကာရဏံ။ သမုဋ္ဌာတိ အာပတ္တိ ဧတသ္မာတိ သမုဋ္ဌာနံ၊ ကာရဏံ ကာယာဒိ။ တံ ပန ဆဗ္ဗိဓံ ကာယော၊ ဝါစာ၊ ကာယဝါစာ၊ ကာယစိတ္တံ၊ ဝါစာစိတ္တံ၊ ကာယဝါစာစိတ္တန္တိ။ တေသံ ဝိနိစ္ဆယံ ဥတ္တရေ (ဥ။ ဝိ။ ၃၂၅ အာဒယော) ယထာဂတဋ္ဌာနေယေဝ စ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ တတြိဒံ ဧကသမုဋ္ဌာနံ ဧကံ ကာယစိတ္တံ သမုဋ္ဌာနံ ဧတဿာတိ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဒုဝင်္ဂံ ကာယစိတ္တတော’’တိ။ ‘‘တံ သမုဋ္ဌာန’’န္တိ အဇ္ဈာဟာရော။ ယေန သမုဋ္ဌာနေန ပဌမပါရာဇိကာပတ္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံသမုဋ္ဌာနသင်္ခါတံ ¶ ကာရဏံ။ အင်္ဂဇာတသင်္ခါတံ ကာယဉ္စ သေဝနစိတ္တဉ္စာတိ ဒွယံ အင်္ဂံ အဝယဝံ ဧတဿာတိ ဒုဝင်္ဂံ၊ တဒုဘယသဘာဝန္တိ အတ္ထော ယထာ ‘‘ဒုဝင်္ဂံ စတုတ္ထဇ္ဈာန’’န္တိ။ သေသာတိ အဝသိဋ္ဌာနိ တီဏိ ပါရာဇိကာနိ။ တိသမုဋ္ဌာနာတိ ကာယစိတ္တံ၊ ဝါစာစိတ္တံ၊ ကာယဝါစာစိတ္တန္တိ တိသမုဋ္ဌာနာ တီဏိ သမုဋ္ဌာနာနိ ဧတေသန္တိ ကတွာ။ တေသန္တိ တေသံ တိဏ္ဏံ သမုဋ္ဌာနာနံ။ အင်္ဂါနီတိ အဝယဝါနိ။ သတ္တ ကာယော၊ စိတ္တံ၊ ဝါစာ၊ စိတ္တံ၊ ကာယော၊ ဝါစာ၊ စိတ္တန္တိ၊ တံသဘာဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၁၄။ အာဒီတိ မေထုနဓမ္မပဋိသေဝနစိတ္တသမ္ပယုတ္တစေတနာသဘာဝံ ပဌမပါရာဇိကံ။ သုခေါပေက္ခာယုတံ ဥဒီရိတန္တိ ယောဇနာ။ ဣဋ္ဌာလမ္ဗဏပဋိလာဘာဒိသောမနဿဟေတုမှိ သတိ သုခဝေဒနာသမ္ပယုတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ အသတိ ဥပေက္ခာဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တံ ဟောတီတိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။

တတိယံ ဒုက္ခဝေဒနန္တိ တတိယံ မနုဿဝိဂ္ဂဟပါရာဇိကံ ဒေါသစိတ္တသမ္ပယုတ္တစေတနာသဘာဝတ္တာ ဒုက္ခဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တန္တိ အတ္ထော။

ဒုတိယန္တိ အဒိန္နာဒါနစေတနာလက္ခဏံ ဒုတိယပါရာဇိကံ။ လောဘေန ပရသန္တကံ စောရိကာယ ဂဏှန္တဿ သောမနဿသမ္ပယုတ္တံ ဟောတိ၊ ကောဓေန အဘိဘူတဿ ဝိလုမ္ပိတွာ ဝါ ဝိလုမ္ပာပေတွာ ဝါ ဂဏှတော ဒေါမနဿသမ္ပယုတ္တံ ဟောတိ၊ သောမနဿံ၊ ဒေါမနဿဉ္စ ဝိနာ အဂ္ဂဟေတုကာမော ဝိယ ဟုတွာ ဥဒါသီနဿ ဂဏှတော ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တံ ဟောတီတိ ‘‘တိဝေဒနမုဒီရိတ’’န္တိ အာဟ။

စတုတ္ထဉ္စာတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မသမုလ္လပနစေတနာလက္ခဏံ စတုတ္ထပါရာဇိကဉ္စ။ သမ္ဘာဝနိစ္ဆာယ ပစ္စယာသာယ ဝါ တုဋ္ဌတုဋ္ဌဿေဝ ‘‘အဟံ ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ¶ အတ္တနော ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မလာဘိတံ ဝဒန္တဿ သောမနဿသမ္ပယုတ္တံ ဟောတိ၊ အညပုဂ္ဂလေသု ပဋိဟတစိတ္တဿ ကလဟပုရေက္ခာရတာယ ဝဒတော ဒေါမနဿသမ္ပယုတ္တံ ဟောတိ၊ ပစ္စယာလာဘေန ဇိဃစ္ဆာဒိဒုက္ခံ ¶ သဟိတုမသက္ကုဏေယျတာယ ဥဒါသီနဿ ဝဒတော ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တံ ဟောတီတိ ‘‘တိဝေဒနမုဒီရိတ’’န္တိ အာဟ။

၃၁၅။ အဋ္ဌ စိတ္တာနီတိ လောဘသဟဂတာနိ အဋ္ဌ စိတ္တာနိ လဗ္ဘရေတိ ယောဇနာ၊ လဗ္ဘန္တီတိ အတ္ထော၊ စေတနာသဘာဝေန ပဌမပါရာဇိကေန သမ္ပယုတ္တာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝမုပရိပိ။ ဒုဝေတိ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တာနိ ဒွေ စိတ္တာနိ။ ဒသ စိတ္တာနီတိ လောဘသဟဂတာနိ အဋ္ဌ၊ ဒွေ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တာနီတိ။ လဗ္ဘရေတိ သမ္ပယုတ္တဘာဝေန လဗ္ဘန္တိ။

၃၁၆။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ယထာဝုတ္တစိတ္တေဟိ သမ္ပယုတ္တံ၊ တေန ဟေတုနာ။ ကြိယာတိ ကရဏေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ကိရိယာ။ ဝီတိက္ကမသညာယ အဘာဝေန မုစ္စနတော သညာယ ဝိမောက္ခော ဧတဿာတိ သညာဝိမောက္ခံ။ လောကဝဇ္ဇန္တိ လောကေန အကုသလဘာဝတော ဝဇ္ဇနီယန္တိ ဒီပိတံ ပကာသိတံ။

၃၁၇။ အာပတ္တိယံယေဝါတိ ဧဝကာရေန န သိက္ခာပဒေတိ ဒဿေတိ။ ဣဒံ ဝိဓာနန္တိ သမုဋ္ဌာနာဒိကံ ဣဒံ ယထာဝုတ္တံ ဝိဓာနံ။ ဝိဘာဝိနာတိ ပညဝတာ ဝိနယဓရေန။

၃၁၈-၉။ မုဒုပိဋ္ဌိ စာတိ လတာ ဝိယ နမိတွာ ကရဏံ ဒဿေတွာ နစ္စိတုံ သမဝါဟိတွာ မုဒုကတပိဋ္ဌိကော စ။ လမ္ဗီ စာတိ ပလမ္ဗမာနေန ဒီဃေန အင်္ဂဇာတေန ယုတ္တော။ လမ္ဗတီတိ လမ္ဗံ၊ အင်္ဂဇာတံ၊ တံ ယဿ အတ္ထိ သော လမ္ဗီ။ ဣမေ ဒွေပိ ကာမပရိဠာဟာတုရဘာဝေ သတိ အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော ¶ မုခံ၊ ဝစ္စမဂ္ဂဉ္စ ပဝေသေတွာ ဝီတိက္ကမိတုမရဟတ္တာ ပါရာဇိကာပန္နသဒိသတ္တာ ပရိဝဇ္ဇိတာ။ မုခဂ္ဂါဟီတိ မုခေန ဂဟဏံ မုခဂ္ဂါဟော၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ မုခဂ္ဂါဟီ၊ ပရဿ အင်္ဂဇာတံ မုခေန ဂဏှန္တောတိ အတ္ထော။ နိသီဒကောတိ ပရဿ အင်္ဂဇာတေ အတ္တနော ဝစ္စမဂ္ဂေန နိသီဒန္တော။ ဣမေ ဒွေ သဟဝါသိကာနံ သီလဝိနာသနတော အညေဟိ သံဝသိတုံ အနရဟာတိ ပါရာဇိကာပန္နသဒိသတ္တာ ဝိဝဇ္ဇိတာ။ တေသန္တိ အသံဝါသတာသာမညေန စတ္တာရော ပါရာဇိကာပန္နေ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘တေသဉ္စ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိသာမညေန ပဌမပါရာဇိကာပန္နဿေဝ အနုလောမိကာတိ ဂဟေတဗ္ဗာ’’ ဣစ္စေဝံ နိဿန္ဒေဟေ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ စ အကတဝီတိက္ကမာနမ္ပိ မုဒုပိဋ္ဌိအာဒီနံ စတုန္နံ အနုလောမပါရာဇိကဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဝိညာယတိ။

‘‘အပရာနိပိ လမ္ဗီ၊ မုဒုပိဋ္ဌိကော၊ ပရဿ အင်္ဂဇာတံ မုခေန ဂဏှာတိ၊ ပရဿ အင်္ဂဇာတေ အဘိနိသီဒတီတိ ဣမေသံ စတုန္နံ ဝသေန စတ္တာရိ အနုလောမပါရာဇိကာနီတိ ဝဒန္တိ။ ဧတာနိ ဟိ ယသ္မာ ဥဘိန္နံ ရာဂဝသေန သဒိသဘာဝူပဂတာနံ ဓမ္မော ‘မေထုနဓမ္မော’တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ဧတေန ပရိယာယေန မေထုနံ ဓမ္မံ အပ္ပဋိသေဝိတွာယေဝ ကေဝလံ မဂ္ဂေန မဂ္ဂပ္ပဝေသနဝသေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကဿ အနုလောမေန္တီတိ ‘အနုလောမပါရာဇိကာနီ’တိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၃) –

ဝုတ္တတ္တာ စ တဗ္ဗဏ္ဏနာယ စ သာရတ္ထဒီပနိယံ –

‘‘လမ္ဗံဒီဃတာယ ပလမ္ဗမာနံ အင်္ဂဇာတမေတဿာတိ လမ္ဗီ။ သော ဧတ္တာဝတာ န ပါရာဇိကော၊ အထ ခေါ ယဒါ အနဘိရတိယာ ပီဠိတော အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ မုခေ ¶ ဝါ ဝစ္စမဂ္ဂေ ဝါ ပဝေသေတိ၊ တဒါ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ မုဒုကာ ပိဋ္ဌိ ဧတဿာတိ မုဒုပိဋ္ဌိကော၊ ကတပရိကမ္မာယ မုဒုကာယ ပိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော။ သောပိ ယဒါ အနဘိရတိယာ ပီဠိတော အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော မုခေ ပဝေသေတိ တဒါ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ပရဿ အင်္ဂဇာတံ မုခေန ဂဏှာတီတိ ယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ပရဿ သုတ္တဿ ဝါ ပမတ္တဿ ဝါ အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော မုခေန ဂဏှာတိ။ ပရဿ အင်္ဂဇာတေ အဘိနိသီဒတီတိ ယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ပရဿ အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ ဒိသွာ အတ္တနော ဝစ္စမဂ္ဂေန တဿူပရိ အဘိနိသီဒတိ၊ တံ အတ္တနော ဝစ္စမဂ္ဂံ ပဝေသေတီတိ အတ္ထော။ လမ္ဗီအာဒယော စတ္တာရော ကိဉ္စာပိ ပဌမပါရာဇိကေန သင်္ဂဟိတာ၊ ယသ္မာ ပန ဥဘိန္နံ ရာဂပရိယုဋ္ဌာနသင်္ခါတေန ပရိယာယေန မေထုနံ ဓမ္မံ အပ္ပဋိသေဝိနော ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝိသုံ ဝုတ္တာ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၃၃) –

ဝုတ္တတ္တာ စ ကတဝီတိက္ကမာယေဝေတေ ‘‘ပါရာဇိကာ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗာ။

ဘိက္ခုနီနဉ္စ စတ္တာရီတိ ဧတ္ထ ‘‘အသာဓာရဏာနီ’’တိ ပါဌသေသော၊ ဘိက္ခူဟိ အသာဓာရဏာနိ ဘိက္ခုနီနမေဝ နိယတာနိ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာ၊ ဝဇ္ဇပဋိစ္ဆာဒိကာ၊ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာ၊ အဋ္ဌဝတ္ထုကာတိ ¶ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ စ။ ဝိဗ္ဘန္တာ ဘိက္ခုနီ သယန္တိ ဧတ္ထ ‘‘တေသံ အနုလောမိကာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တေသံ စတုန္နံ ပါရာဇိကာနံ အနုလောမိကာ သယံ ဝိဗ္ဘန္တာ ဘိက္ခုနီ စာတိ ယောဇနာ။ စိတ္တဝသိကာ ဟုတွာ အတ္တနာ ¶ နိဝတ္ထစီဝရမ္ပိ ဟိ မာတုဂါမာနံ နိဝါသနနီဟာရေန သယမေဝ နိဝါသေတွာ ဂိဟိဝေသံ ရောစေတွာ ဂဟိတမတ္တေ သာသနတော စုတာ ဘိက္ခုနီ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံကရဏေန ဂိဟိဘာဝါပန္နတာသာမညေန သံဝါသာရဟာ န ဟောန္တီတိ ဣမေသံ စတုန္နံ ပါရာဇိကာနံ အနုလောမိကာ ဇာတာ။

တထာတိ ယထာ ဣမေ ဒဿိတာ တေန အသံဝါသာရဟတာယ၊ ဘိက္ခုဘာဝါယ အဘဗ္ဗတာယ စ ပါရာဇိကာဝ၊ တထာ ဧကာဒသ အဘဗ္ဗပုဂ္ဂလာပိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ဧကာဒသာဘဗ္ဗာတိ မာတုဃာတကော၊ ပိတုဃာတကော၊ အရဟန္တဃာတကော၊ သင်္ဃဘေဒကော၊ လောဟိတုပ္ပာဒကော၊ ပဏ္ဍကော၊ တိရစ္ဆာနဂတော၊ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကော၊ ထေယျသံဝါသကော၊ ဘိက္ခုနိဒူသကော၊ တိတ္ထိယပက္ကန္တကောတိ ဧကာဒသ။ သဗ္ဗေတေ စတုဝီသတိ ဧတေ သဗ္ဗေ စတုဝီသတိ ပုဂ္ဂလာ သမောဓာနတော ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။

၃၂၀။ ဣမေ စတုဝီသတိ ပါရာဇိကာ ပုဂ္ဂလာ သီသစ္ဆိန္နောဝ ဇီဝိတုံ ဣဓ ဘိက္ခုဘာဝါယ အဘဗ္ဗာတိ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။

၃၂၁။ ဣမေသံ ဧကာဒသန္နံ အဘဗ္ဗတာယ ဟေတုဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘ပဏ္ဍကော စာ’’တိအာဒိ။ ပဏ္ဍကော စာတိ အာသိတ္တပဏ္ဍကော၊ ဥသူယပဏ္ဍကော၊ ပက္ခပဏ္ဍကော၊ ဩပက္ကမိကပဏ္ဍကော၊ နပုံသကပဏ္ဍကောတိ ဝုတ္တော ပဉ္စဝိဓော ပဏ္ဍကော စ။ တိရစ္ဆာနောတိ တိရိယံ အဉ္ဆတိ ဂစ္ဆတီတိ ‘‘တိရစ္ဆာနော’’တိ ဂဟိတော နာဂသုပဏ္ဏာဒိကော သဗ္ဗတိရစ္ဆာနယောနိကော စ။ ယက္ခာဒယော သဗ္ဗေ အမနုဿာပိ ဣဓ တိရစ္ဆာနေယေဝ သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥဘတောဗျဉ္ဇနောပိ စာတိ ဣတ္ထိပုရိသဗျဉ္ဇနသာဓကေဟိ ဥဘတော ကမ္မတော ဇာတာနိ ထနာဒိကာနိ ဗျဉ္ဇနာနိ ယဿာတိ နိရုတ္တော ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနော ¶ ၊ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနောတိ ဒုဝိဓော ဥဘတောဗျဉ္ဇနော စ။ ဝတ္ထုဝိပန္နာတိ တဗ္ဘာဝဘာဝိတာယ ဘိက္ခုဘာဝေါ ဝသတိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္ထု၊ ပုဂ္ဂလာနံ ဘိက္ခုဘာဝါရဟတာ၊ သာ ပန ပဗ္ဗဇ္ဇာက္ခန္ဓကာဂတသဗ္ဗဒေါသဝိရဟိတဂုဏသမ္ပယုတ္တတာ၊ တံ ဝိပန္နံ ပဏ္ဍကဘာဝါဒိယောဂေန ယေသံ တေ ‘‘ဝတ္ထုဝိပန္နာ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ။ ယသ္မာ ဝတ္ထုဝိပန္နာ၊ တသ္မာ ဣဓ အတ္တဘာဝေ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အဘဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အဟေတုပဋိသန္ဓိကာ’’တိ ဝစနေန ¶ ဣမေသံ ဝိပါကာဝရဏယုတ္တဘာဝမာဟ၊ ဣမိနာ ဧတေသံ မဂ္ဂါဓိဂမဿ ဝါရိတဘာဝေါ ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၃၂၂။ ပဉ္စာနန္တရိကာတိ ကမ္မာဝရဏေန ယုတ္တတာယ သဂ္ဂမောက္ခသမ္ပတ္တိတော ပရိဟာယိတွာ မရဏာနန္တရံ အပါယပဋိသန္ဓိယံ နိယတာ မာတုဃာတကာဒယော ပဉ္စာနန္တရိကာ စ။ ထေယျသံဝါသောပိ စာတိ လိင်္ဂတ္ထေနကော၊ သံဝါသတ္ထေနကော၊ ဥဘယတ္ထေနကောတိ တိဝိဓော ထေယျသံဝါသကော စ။ ဒူသကောတိ ပကတတ္တာယ ဘိက္ခုနိယာ မေထုနံ ပဋိသေဝိတွာ တဿာ ဒူသိတတ္တာ ဘိက္ခုနိံ ဒူသေတီတိ ‘‘ဘိက္ခုနိဒူသကော’’တိ ဝုတ္တော စ။ တိတ္ထိပက္ကန္တကော စာတိ တိတ္ထိယာနံ လဒ္ဓိံ၊ ဝေသဉ္စ ရောစေတွာ တံ ဂဟေတွာ တေသမန္တရံ ပဝိဋ္ဌော စ။ ဣတိ အဋ္ဌ ပန ကိရိယာနဋ္ဌာတိ ယောဇနာ။ ဣတီတိ ဣဒမတ္ထတ္တာ ဣမေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ ဣမေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေ ဣမေ အဋ္ဌ ပန မာတုဝဓာဒိကိရိယာယ ဣဟတ္တဘာဝေ ဘိက္ခုဘာဝါယ အနရဟာ ဟုတွာ နဋ္ဌာတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ ဧကာဒသအဘဗ္ဗာနံ အဘဗ္ဗတာယ ကာရဏံ ဒဿိတံ ဟောတိ။

၃၂၃။ မယာ ပါရာဇိကာနံ သာရဘူတော ယော အယံ ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော၊ တဿ ဝိနိစ္ဆယဿ အနုသာရေန အနုဂမနေန သေသောပိ ဝိနိစ္ဆယော ဗုဓေန ပဏ္ဍိတေန အသေသတောဝ ဝိညာတုံ သက္ကာတိ ယောဇနာ။

၃၂၄။ ပဋုဘာဝကရေ ¶ ပရမေ ဝိဝိဓေဟိ နယေဟိ ယုတ္တေ ဝိနယပိဋကေ ပရမတ္ထနယံ အဘိပတ္ထယတာ အယံ သတတံ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဝိဝိဓေဟိ နာနပ္ပကာရေဟိ။ နယေဟီတိ နီယန္တိ ဝုတ္တာနုသာရေန ဥဒီရိယန္တီတိ ‘‘နယာ’’တိ ဝုတ္တေဟိ စက္ကပေယျာလာဒီဟိ နယေဟိ။ ပရမတ္ထနယန္တိ ပရမော စ သော အတ္ထော စာတိ ပရမတ္ထော၊ ပရမော ဝါ ဝိသေသေန နိစ္ဆိတဗ္ဗော အတ္ထော ပရမတ္ထော၊ သောယေဝ ဝိနိစ္ဆယတ္ထိကာနံ ဗုဒ္ဓိယာ နေတဗ္ဗောတိ ပရမတ္ထနယော၊ ဝိနိစ္ဆယူပါယော နီယတိ ဧတေနာတိ ကတွာ ‘‘ပရမတ္ထနယော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ပရမတ္ထနယံ။ အဘိပတ္ထယတာတိ ဝိနယပိဋကေ ဝိနိစ္ဆယံ ဝါ တဒုပါယံ ဝါ ပတ္ထယတာ၊ ဣစ္ဆန္တေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘ပရိယာပုဏိတဗ္ဗော အယ’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ မ-ကာရော အာဂမသန္ဓိဇော၊ ဩ-ကာရဿ အ-ကာရာဒေသော။ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗောတိ ပဌိတဗ္ဗော၊ သောတဗ္ဗော စိန္တေတဗ္ဗော ဓာရေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယန္တိ ဝိနယဝိနိစ္ဆယော။

စတုတ္ထပါရာဇိကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၂၅။ ဧဝံ ¶ နာနာနယပဋိမဏ္ဍိတဿ ပါရာဇိကကဏ္ဍဿ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဒနန္တရမုဒ္ဒိဋ္ဌဿ တေရသကဏ္ဍဿ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘မောစေတုကာမတာ’’တိအာဒိ။ မောစေတုံ ကာမေတီတိ မောစေတုကာမော၊ တဿ ဘာဝေါ မောစေတုကာမတာ၊ တာယ သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ မောစေတုကာမတာစိတ္တံ။ ဧတ္ထ ‘‘မောစေတုကာမတာ’’တိ ဣမိနာ ဧကာဒသသု ရာဂေသု ‘‘မောစနဿာဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ ဣမဿ သင်္ဃာဒိသေသဿ မူလကာရဏံ သုက္ကမောစနဝိသယံ ရာဂမာဟ။

ဧကာဒသ ¶ ရာဂါ နာမ ‘‘မောစနဿာဒေါ၊ မုစ္စနဿာဒေါ၊ မုတ္တဿာဒေါ၊ မေထုနဿာဒေါ၊ ဖဿဿာဒေါ၊ ကဏ္ဍုဝနဿာဒေါ၊ ဒဿနဿာဒေါ၊ နိသဇ္ဇဿာဒေါ၊ ဝါစဿာဒေါ၊ ဂေဟဿိတပေမံ၊ ဝနဘင်္ဂိယ’’န္တိ ဧဝမာဂတာ။ ဣဓ မောစနံ နာမ သမ္ဘဝဓာတုမောစနံ၊ တဒတ္ထာယ တဗ္ဗိသယရာဂသမ္ပယုတ္တဝေဒနာ မောစနဿာဒေါ နာမ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘မောစေတုံ အဿာဒေါ မောစနဿာဒေါ’’တိ။ မုစ္စမာနေ အဿာဒေါ မုစ္စနဿာဒေါ၊ သမ္ဘဝဓာတုမှိ မုစ္စမာနေ တံရာဂသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ မုစ္စနဿာဒေါ နာမ။ ဧတေနေဝ နယေန မုတ္တဿာဒါဒိဝါစဿာဒါဝသာနေသု ပဒေသု အတ္ထက္ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမေဟိ နဝဟိ ပဒေဟိ အဿာဒသီသေန ကုန္တယဋ္ဌိဉာယေန တံသဟစရိတော ရာဂေါ ဒဿိတော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘နဝဟိ ပဒေဟိ သမ္ပယုတ္တအဿာဒသီသေန ရာဂေါ ဝုတ္တော’’တိ။

ဂေဟဿိတပေမန္တိ ဧတ္ထ ဂေဟဋ္ဌာ မာတုအာဒယော အာဓေယျအာဓာရဝေါဟာရေန ‘‘ဂေဟာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိအာဒီသု ဝိယ တန္နိဿိတော သိနေဟပရိယာယော ရာဂေါ ‘‘ဂေဟဿိတပေမ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ဣမိနာ ပဒေန ရာဂဿ သဘာဝေါ သန္ဒဿိတော။ ဝနတော ဘဉ္ဇိတွာ အာဘတံ ယံ ကိဉ္စိ ဖလပုပ္ဖာဒိ ဝနဘင်္ဂိယံ နာမ။ ဣဓ ပန ရာဂဝသေန ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တံ မာတုဂါမေဟိ ဝိရဟဒုက္ခာပနယနတ္ထံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၄၀) တေသံ ဌာနေ ဌပေတွာ ဒဿနဖုသနဝသေန ဝိန္ဒိတုံ ရာဂီဟိ ဂဟေတဗ္ဗတော တေဟိ ပိဠန္ဓိတမာလသဟိတံ တမ္ဗူလန္တိ ဧဝမာဒိ ‘‘ဝနဘင်္ဂိယ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ဣမိနာ ပတ္ထိတဝိသယဂေါစရော ရာဂေါ တဒါယတ္တဝတ္ထုဝသေန သန္ဒဿိတော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧကေန ပဒေန သရူပေနေဝ ရာဂေါ၊ ဧကေန ¶ ပဒေန ဝတ္ထုနာ ဝုတ္တော။ ဝနဘင်္ဂေါ ဟိ ရာဂဿ ဝတ္ထု၊ န ရာဂေါယေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၄၀)။

‘‘မောစေတုကာမတာ’’တိ ¶ ဣဒမေဝ အဝတွာ ‘‘စိတ္တ’’န္တိ ဝစနေန ဝီတိက္ကမသာဓိကာယ ကာယဝိညတ္တိယာ သမုဋ္ဌာပကံ ရာဂသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တဝိသေသံ ဒဿေတိ။ တေန စိတ္တေန သမုဋ္ဌာပိယမာနံ ဝိညတ္တိသင်္ခါတံ ဝီတိက္ကမံ ‘‘ဝါယာမော’’တိ ဣမိနာ ဒဿေတိ။ ဝါယာမော နာမ တံစိတ္တသမ္ပယုတ္တဝီရိယံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘သေမှော ဂုဠော’’တိအာဒီသု ဝိယ ဖလေ ဟေတူပစာရဉာယေန ဝီတိက္ကမဿ ဝိသေသဟေတုဘူတဝီရိယဝါစကေန စ ပဒေန ဝီတိက္ကမောဝ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဇ္ဈတ္တဗာဟိရဝတ္ထုဃဋ္ဋနံ၊ အာကာသေ ကဋိကမ္ပနန္တိ သုက္ကမောစနတ္ထော ဝါယာမောတိ အတ္ထော။ သုက္ကဿ မောစနံ သုက္ကမောစနံ။

ဧတ္ထ စ သုက္ကဿာတိ ‘‘သုက္ကန္တိ ဒသ သုက္ကာနိ နီလံ ပီတကံ လောဟိတကံ ဩဒါတံ တက္ကဝဏ္ဏံ ဒကဝဏ္ဏံ တေလဝဏ္ဏံ ခီရဝဏ္ဏံ ဒဓိဝဏ္ဏံ သပ္ပိဝဏ္ဏ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တာနိ သတ္တာနံ ပိတ္တာဒိအာသယဘေဒေန၊ ပထဝိဓာတုအာဒီနံ စတုန္နံ ဝါ ရသသောဏိတမံသမေဒအဋ္ဌိအဋ္ဌိမိဉ္ဇာနံ ဆန္နံ ဒေဟဓာတူနံ ဝါ ဘေဒေန အနေကဓာ ဘိန္နေ ဒသဝိဓေ သုက္ကေ အညတရဿ သုက္ကဿာတိ အတ္ထော။ မောစနံ ဝိဿဋ္ဌီတိ ပရိယာယံ၊ ပကတိယာ ဌိတသကဋ္ဌာနတော မောစနန္တိ အတ္ထော။ ယထာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဝိဿဋ္ဌီတိ ဌာနတော စာဝနာ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇)။ ဣဟ ‘‘ဌာနံ နာမ ဝတ္ထိသီသသင်္ခါတံ မုတ္တကရဏမူလ’’န္တိ ကေစိ။ ‘‘ကဋီ’’တိ အပရေ။ ‘‘သကလကာယော’’တိ အညေ။ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ဝစနေသု ‘‘တတိယဿ ဘာသိတံ သုဘာသိတ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၇) အဋ္ဌကထာယံ တတိယဝါဒဿ ကတပါသံသတ္တာ ကေသလောမနခဒန္တာနံ မံသဝိနိမုတ္တဋ္ဌာနဉ္စ မုတ္တကရီသခေဠသိင်္ဃာဏိကာထဒ္ဓသုက္ခစမ္မဉ္စ ဝဇ္ဇေတွာ အဝသေသံ သကလသရီရံ ကာယပ္ပသာဒဘာဝဇီဝိတိန္ဒြိယအဗဒ္ဓပိတ္တာနံ ¶ ဝိယ သမ္ဘဝဓာတုယာ စ ဌာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘သုက္ကမောစန’’န္တိ ဣမိနာကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ? ‘‘အာရောဂျတ္ထာယ၊ သုခတ္ထာယ၊ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ၊ ဒါနတ္ထာယ၊ ပုညတ္ထာယ၊ ယညတ္ထာယ၊ သဂ္ဂတ္ထာယ၊ ဗီဇတ္ထာယ၊ ဝီမံသတ္ထာယ၊ ဒဝတ္ထာယ မောစေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဝုတ္တဒသဝိဓအဓိပ္ပာယန္တောဂဓအညတရအဓိပ္ပာယော ဟုတွာ ‘‘ရာဂူပတ္ထမ္ဘေ၊ ဝစ္စူပတ္ထမ္ဘေ၊ ပဿာဝူပတ္ထမ္ဘေ၊ ဝါတူပတ္ထမ္ဘေ၊ ဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကဒဋ္ဌူပတ္ထမ္ဘေ မောစေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဝုတ္တပဉ္စဝိဓကာလာနမညတရကာလေ ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပေ၊ ဗဟိဒ္ဓါရူပေ၊ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရူပေ၊ အာကာသေ ကဋိံ ကမ္ပေန္တော မောစေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဝုတ္တစတုရုပါယာနမညတရေန ဥပါယေန ယထာဝုတ္တရာဂပိသာစဝသေန ဝိဝသော ဟုတွာ ယထာဝုတ္တနီလာဒိဒသဝိဓသမ္ဘဝဓာတူနမညတရံ ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနတော ခုဒ္ဒကမက္ခိကာယ ပိဝနမတ္တမ္ပိ သစေ မောစေတီတိ သင်္ခေပတော ¶ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကာ နာမ လောမသပါဏာ၊ ယေသံ လောမေ အလ္လိနေ အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ။

အညတြ သုပိနန္တေနာတိ သုပိနော ဧဝ သုပိနန္တော၊ နိဿက္ကဝစနပ္ပသင်္ဂေ ကရဏဝစနတော သုပိနန္တာတိ အတ္ထော။ သုပိနာ နာမ ‘‘ဝါတာဒိဓာတုက္ခောဘဝသေန ဝါ ပုဗ္ဗာနုဘူတဣတ္ထိရူပါဒိဝိသယဝသေန ဝါ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဒေဝတာနုဘာဝေန ဝါ ပုညေန ပဋိလဘိတဗ္ဗအတ္ထဿ၊ အပုညေန ပတ္တဗ္ဗာနတ္ထဿ စ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဝသေန ဝါ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၇) ဝုတ္တေသု စတူသု ကာရဏေသု ဧကေန ကာရဏေန ကပိနိဒ္ဒါယ သုပိနေ ဒိဿမာနာရမ္မဏတော ယံ သုက္ကမောစနံ ဟောတိ၊ တံ အဝိသယံ သုက္ကမောစနံ ဝိနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သင်္ဃာဒိသေသောဝ သင်္ဃာဒိသေသတာ။ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာတုကာမဿ ကုလပုတ္တဿ အာဒိမှိ ပရိဝါသဒါနတ္ထံ ¶ ၊ မဇ္ဈေ စ မူလာယပဋိကဿနေန ဝိနာ ဝါ သဟ ဝါ မာနတ္တဒါနတ္ထံ၊ အဝသာနေ အဗ္ဘာနတ္ထဉ္စ သင်္ဃော ဧသိတဗ္ဗောတိ ‘‘သင်္ဃော အာဒိမှိ စေဝ သေသေ စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော အဿာတိ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၇၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တတ္တာ သင်္ဃာဒိသေသာ နာမ၊ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘သင်္ဃောဝ တဿာ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသံ ဒေတိ၊ မူလာယ ပဋိကဿတိ၊ မာနတ္တံ ဒေတိ၊ အဗ္ဘေတိ၊ န သမ္ဗဟုလာ၊ န ဧကပုဂ္ဂလော၊ တေန ဝုစ္စတိ ‘သင်္ဃာဒိသေသော’တိ။ တဿေဝ အာပတ္တိနိကာယဿ နာမံ နာမကမ္မံ အဓိဝစနံ၊ တေနပိ ဝုစ္စတိ ‘သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇)။ ဧတ္ထ စ ပရိဝါသာဒိကထာ သင်္ဃာဒိသေသာဝသာနေ အာဂတဋ္ဌာနေယေဝ အာဝိ ဘဝိဿတိ။

၃၂၆။ ဧတ္တာဝတာ မူလသိက္ခာပဒါဂတံ အတ္တူပက္ကမမူလကံ အာပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဣမိဿာ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိယာ ပရူပက္ကမေနပိ အာပဇ္ဇနံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပရေနာ’’တိအာဒိ။ ဥပက္ကမာပေတွာတိ အင်္ဂဇာတဿ ဂဟဏံ ဝါ ဃဋ္ဋနံ ဝါ ကာရေတွာ။

၃၂၇။ သဉ္စိစ္စာတိ ‘‘ဥပက္ကမာမိ မောစေဿာမီ’’တိ စေတေတွာ ပကပ္ပေတွာ။ ဥပက္ကမန္တဿာတိ အဇ္ဈတ္တရူပါဒီသု တီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဃဋ္ဋေန္တဿ။ သမုဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ‘‘စေတေတိ ဥပက္ကမတိ န မုစ္စတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၂) ပဒဘာဇနေ ဘဂဝတာ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၃၂၈။ ဣမိဿံ ¶ ဂါထာယံ ‘‘အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ ဥပက္ကမန္တဿာ’’တိ ဣမိနာ အဇ္ဈတ္တရူပေ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါရူပေ ဝါ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရူပေ ဝါ အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ ဃဋ္ဋေန္တဿာတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဝုတ္တတ္တာ ¶ အင်္ဂဇာတဃဋ္ဋနေန ဝိနာဘာဝတော ဣမိနာ အသင်္ဂယှမာနဿာပိ အာကာသေ ကဋိကမ္ပနေန သုက္ကမောစနေ သင်္ဃာဒိသေသဿ ပဌမဂါထာယံ ‘‘ဝါယာမော’’တိ သာမညဝစနေန သင်္ဂဟိတတ္တာ တံ ဌပေတွာ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရဿ ဘိက္ခုနော မောစနာဓိပ္ပာယဿ အာကာသေ ကဋိံ ကမ္ပေန္တဿ အသုစိ မုစ္စိ…ပေ… အသုစိ န မုစ္စိ။ တဿ ကုက္ကုစ္စံ အဟောသိ…ပေ… အနာပတ္တိ ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသဿ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ အာကာသေကဋိကမ္ပနဝတ္ထုမှိ ဝုတ္တတ္တာ အမုတ္တေ ထုလ္လစ္စယံ သင်္ဂဟေတုမာဟ ‘‘သဉ္စိစ္စာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ သဉ္စိစ္စာတိ ‘‘ဥပက္ကမာမိ မောစေဿာမီ’’တိ ဇာနိတွာ သဉ္ဇာနိတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥပက္ကမန္တဿာ’’တိ သာမညတော တံ ဝိသေသေတုံ ‘‘အာကာသေ ကမ္ပနေနပီ’’တိ အာဟ၊ ကဋိကမ္ပနေနာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကထမိဒံ လဗ္ဘတီတိ စေ? ဣမာယ ကထာယ သင်္ဂဟေတဗ္ဗဝတ္ထုမှိ ‘‘အာကာသေ ကဋိံ ကမ္ပေန္တဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၆) ပါဌေ ‘‘ကဋိံ ကမ္ပေန္တဿာ’’တိ ဝစနသဟစရဿ ‘‘အာကာသေ’’တိ ဝစနဿ သန္နိဓာနဗလေန လဗ္ဘတိ အတ္ထပ္ပကရဏသဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနာ သဒ္ဒါနံ ဝိသေသတ္ထဒီပနတော။

၃၂၉။ ဝတ္ထိန္တိ မုတ္တဝတ္ထိံ၊ မုတ္တကရဏဿ ဝတ္ထိန္တိ အတ္ထော။ ကီဠာယ ပူရေတွာတိ ဂါမဒါရကော ဝိယ ကီဠိတုကာမတာယ မုတ္တဝတ္ထိံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ပူရေတွာတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ဝတ္ထိဝတ္ထုမှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တေ ဘိက္ခူ ဝတ္ထိံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ပူရေတွာ ပူရေတွာ ဝိဿဇ္ဇေန္တာ ဂါမဒါရကာဝိယ ပဿာဝမကံသူ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၆၄)။ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ သာမညေန ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဝုတ္တနယေန မောစနာဓိပ္ပာယေန ဒဠှံ ဂဟေတွာ ပူရေတွာ ပူရေတွာ ဝိဿဇ္ဇေန္တဿ သုက္ကေ မုတ္တေ မောစနာဓိပ္ပာယော စေတေတိ၊ ဥပက္ကမတိ၊ မုစ္စတီတိ အင်္ဂါနံ သမ္ပန္နတ္တာ သင်္ဃာဒိသေသဿ ¶ ၊ အမုတ္တေ ထုလ္လစ္စယဿ သမ္ဘဝတော ဥဘယသင်္ဂဟတ္ထမာဟ။

၃၃၀။ ဥပနိဇ္ဈာယနဝတ္ထုမှိ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ သာရတ္တေန မာတုဂါမဿ အင်္ဂဇာတံ ဥပနိဇ္ဈာယိတဗ္ဗံ၊ ယော ဥပနိဇ္ဈာယေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၆) ပါဠိယံ ‘‘မာတုဂါမဿာ’’တိ သာမညေန ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တိဿန္န’’န္တိ ဝဒတိ။ တိဿန္နံ ပန ဣတ္ထီနန္တိ မနုဿာမနုဿတိရစ္ဆာနဂတဝသေန တိဿန္နံ ဣတ္ထီနံ။ ‘‘အင်္ဂဇာတ’’န္တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိ ¶ မုတ္တကရဏမေဝ ဝုစ္စတိ၊ ပဋသတေနာပိ ပဋိစ္ဆာဒိတံ ဝါ အပ္ပဋိစ္ဆာဒိတံ ဝါ ယောနိမဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစေပိ ပဋသတံ နိဝတ္ထာ ဟောတိ၊ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ ဌတွာ ‘ဣမသ္မိံ နာမ ဩကာသေ နိမိတ္တ’န္တိ ဥပနိဇ္ဈာယန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ။ အနိဝတ္ထာနံ ဂါမဒါရိကာနံ နိမိတ္တံ ဥပနိဇ္ဈာယန္တဿ ပန ကိမေဝ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၆၆)။ ပုရတော ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဌတွာ’’တိ ပါဌသေသော။

၃၃၁။ ဧကေန…ပေ… ပဿတော ဧကံ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဧကေန ပယောဂေန ဧကံ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝစနတော အနေကေဟိ ပယောဂေဟိ အနေကာနိ ဒုက္ကဋာနီတိ ဗျတိရေကတော လဗ္ဘတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဣတော စိတော စ ဝိလောကေတွာ ပုနပ္ပုနံ ဥပနိဇ္ဈာယန္တဿ ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၆၆)။ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ ‘‘ဣတော စိတော စာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥမ္မီလနနိမီလနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိဝိဓာ တံ အနောလောကေတွာ တမေဝ ဩလောကေန္တဿာ’’တိ လဗ္ဘတိ။

၃၃၂။ အမောစနာဓိပ္ပာယဿ မုတ္တသ္မိံ အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ ယောဇနာ။ မောစနာဓိပ္ပာယံ ဝိနာ ဘေသဇ္ဇကရဏတ္ထံ သုဒ္ဓစိတ္တေန အင်္ဂဇာတေ ဘေသဇ္ဇလေပံ ကရောန္တဿ ဝါ သုဒ္ဓစိတ္တေနေဝ ဥစ္စာရပဿာဝါဒိံ ကရောန္တဿ ဝါ မုတ္တေပိ အနာပတ္တီတိ ¶ ဣဒံ ‘‘အနာပတ္တိ သုပိနန္တေန နမောစနာဓိပ္ပာယဿာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၂၆၃) နယေန အနာပတ္တိဝါရေ ဝုတ္တမေဝါတိ အတ္ထော။

ဣမသ္မိံ ပါဌေ ‘‘အနုပက္ကမန္တဿာ’’တိ အဝုတ္တေပိ ဣမဿ ပါဌဿ ပုရတော ‘‘စေတေတိ န ဥပက္ကမတိ မုစ္စတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၂) စ ‘‘န စေတေတိ န ဥပက္ကမတိ မုစ္စတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၂) စ ဝစနတော တံ သင်္ဂဟေတုမာဟ ‘‘အနုပက္ကမတောပိ စ မုတ္တသ္မိံ အနာပတ္တိ ပကာသိတာ’’တိ။ မောစနဿာဒရာဂေန ပီဠိတော ဟုတွာ ‘‘အဟော ဝတ မေ မုစ္စေယျာ’’တိ စိန္တေတွာ ဝါ ဧဝရူပမောစနဿာဒရာဂပီဠာပုဗ္ဗင်္ဂမစိတ္တေ အသတိပိ ကေဝလံ ကာမဝိတက္ကမတ္တေန ဥပဟတော ဟုတွာ တာဒိသအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝတ္ထူသု ဃဋ္ဋနဝသေန ဝါ အာကာသေ ကဋိကမ္ပနဝသေန ဝါ ဥပက္ကမံ အကရောန္တဿ တာဒိသစိန္တာဗလေန ဝါ ကာမဝိတက္ကဗလေန ဝါ သုက္ကေ မုတ္တေပိ အနာပတ္တီတိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တပါဌဝသေန ပကာသိတန္တိ အတ္ထော။

သုပိနန္တေန မုတ္တသ္မိံ၊ အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ ဧတ္ထ အန္တသဒ္ဒတ္ထာဘာဝတော သုပိနေတိ အတ္ထော။ သုပိနေ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿ ဝါ မာတုဂါမေဟိ ကာယသံသဂ္ဂံ အာပဇ္ဇန္တဿ ဝါ သုက္ကေ မုတ္တေပိ ¶ အဝိသယတ္တာ အနာပတ္တိ ပါဠိယံ ‘‘အနာပတ္တိ ဘိက္ခု သုပိနန္တေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၃) ဣမိနာ ပကာသိတာတိ အတ္ထော။

ဧတ္ထ ဌတွာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုပိနေ ပန ဥပ္ပန္နာယ အဿာဒစေတနာယ သစဿ ဝိသယော ဟောတိ၊ နိစ္စလေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ န ဟတ္ထေန နိမိတ္တံ ကီဠာပေတဗ္ဗံ။ ကာသာဝပစ္စတ္ထရဏရက္ခနတ္ထံ ပန ဟတ္ထပုဋေန ဂဟေတွာ ဇဂ္ဂနတ္ထာယ ဥဒကဋ္ဌာနံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ အဏ္ဍပါလိကာ ကိကီသကုဏာ ဝိယ၊ ဝါလပါလိကာ စမရီ ဝိယ၊ ဧကနေတ္တပါလကော ပုရိသော ဝိယ စ ကာယဇီဝိတေပိ အပေက္ခံ ပဟာယ သီလံ ¶ ရက္ခိတုကာမေန သိက္ခာကာမေန နိဗ္ဗာနဂါမိနိပဋိပတ္တိံ ပူရေတုကာမေန ကုလပုတ္တေန ‘‘အညတြ သုပိနန္တာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဝဒတော တထာဂတဿ အဓိပ္ပာယာနုကူလံ အဋ္ဌကထာတော ဉတွာ အပ္ပမတ္တေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အယမတြာနုသာသနီ။

၃၃၃။ မနုဿိတ္ထိန္တိ မနုဿဇာတိကံ ဣတ္ထိံ၊ ‘‘မာတုဂါမော နာမ မနုဿိတ္ထီ၊ န ယက္ခီ၊ န ပေတီ၊ န တိရစ္ဆာနဂတာ၊ အန္တမသော တဒဟုဇာတာပိ ဒါရိကာ၊ ပဂေဝ မဟတ္တရီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၇၁) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ တဒဟုဇာတကုမာရိကာဘာဝေနပိ ဌိတံ ဇီဝမာနကမနုဿမာတုဂါမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘မနုဿိတ္ထိ’’န္တိ သာမညဝစနေန ဇီဝမာနကမနုဿိတ္ထိန္တိ အယံ ဝိသေသော ကုတော လဗ္ဘတီတိ? ဝိနီတဝတ္ထုမှိ (ပါရာ။ ၂၈၁ အာဒယော) မတိတ္ထိယာ ကာယံ ဖုသန္တဿ ထုလ္လစ္စယဝစနတော ပါရိသေသတော လဗ္ဘတိ။ အာမသန္တောတိ ‘‘ဟတ္ထဂ္ဂါဟံ ဝါ ဝေဏိဂ္ဂါဟံ ဝါ အညတရဿ ဝါ အညတရဿ ဝါ အင်္ဂဿ ပရာမသန’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၇၀) ဝုတ္တတ္တာ ဟတ္ထာဒိအင်္ဂပစ္စင်္ဂဖုသနာဒိနာနပ္ပကာရာနံ အညတရေန ပကာရေန အာမသန္တောတိ အတ္ထော။ အတ္တနော ကာယေန ဣတ္ထိယာ ကာယဿ သံသဂ္ဂေ မိဿီဘာဝေ ရာဂေါ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေါ။ သင်္ဃာဒိသေသော ဧတဿ အတ္ထီတိ သင်္ဃာဒိသေသိကော၊ ကာယသံသဂ္ဂသင်္ဃာဒိသေသော အာပန္နော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၃၄။ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဣတ္ထိယာ အန္တမသော လောမမ္ပိ အတ္တနော သရီရေ လောမေန ဖုသန္တဿ ဘိက္ခုနော သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၇၄) ‘‘လောမဂဏနာယ သင်္ဃာဒိသေသာ ဟောန္တီ’’တိ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာမတဿ အဋ္ဌိတတ္တာ ¶ ၊ ‘‘ကောဋ္ဌာသဂဏနာယ န ဟောတိ၊ ဣတ္ထိဂဏနာယ ဟောတီ’’တိ မဟာအဋ္ဌကထာမတဿ ဌိတတ္တာ သင်္ဃသန္တကေ မဉ္စပီဌေ ပစ္စတ္ထရဏာဒိနာ ကေနစိ ¶ အပ္ပဋိစ္ဆာဒိတေ ဖုသန္တဿ ဝိယ လောမဂဏနာယ အဟုတွာ ဖုဋ္ဌလောမာနံ ဗဟုတ္တေပိ ဧကသ္မိံ ပယောဂေ ဧကာ ဧဝ အာပတ္တိ၊ ဗဟူသု ပယောဂေသု ပယောဂဂဏနာယ အာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ သန္နိဋ္ဌာနံ။

၃၃၅။ ဣတ္ထိယာတိ မနုဿိတ္ထိယာ။ သမ္ဖုဋ္ဌောတိ ဟတ္ထာဒိသရီရာဝယဝေ သံသဂ္ဂံ သမာပန္နော။ သေဝနစေတနော ဝါယမိတွာ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန အတ္တနော ကာယံ စာလေတွာတိ အတ္ထော။ သင်္ဃာဒိသေသတာတိ ဧတ္ထ သကတ္ထေ တဒ္ဓိတပ္ပစ္စယော။ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသိတာ’’တိ ပန ပါဌော သုန္ဒရော၊ သင်္ဃာဒိသေသဿ အတ္ထိတာ ဝိဇ္ဇမာနဘာဝေါတိ အတ္ထော။ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိယာ သဗ္ဘာဝသင်္ခါတာ အတ္ထိတာ ဤပစ္စယတ္ထေ ပုဂ္ဂလေ သင်္ဃာဒိသေသီသဒ္ဒပဝတ္တိနိမိတ္တံ ဟောတီတိ ဘာဝပစ္စယော တံအတ္ထဝသေန လဗ္ဘတိ။ ယထာဟု ‘‘ယဿ ဂုဏဿ ဟိ ဘာဝါ ဒဗ္ဗေ သဒ္ဒသန္နိဝေသော၊ တဒဘိဓာနေ တ္တတာဒယော’’တိ။

၃၃၆။ ဧကေန ဟတ္ထေန ဂဟေတွာတိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဧတ္ထ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘မနုဿိတ္ထိ’’န္တိ အဇ္ဈာဟာရော။ တံ မနုဿိတ္ထိံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ဣတ္ထိယာ တသ္မိံ တသ္မိံ သရီရာဝယဝေ။ ‘‘ဧကာဝါပတ္တီ’’တိ ပဌမံ ဂဟိတဟတ္ထဿ အနပနီတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဂဟိတဟတ္ထံ ပန မောစေတွာ ပုနပ္ပုနံ ဖုသန္တဿ ပယောဂဂဏနာယ အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဗျတိရေကတော လဗ္ဘတိ။

၃၃၇။ ဧကေန ဟတ္ထေန အဂ္ဂဟေတွာ သီသတော ယာဝ ပါဒံ၊ ပါဒတော ယာဝ သီသဉ္စ ကာယာ ဟတ္ထံ အမောစေတွာ ဒိဝသမ္ပိ တံ ဣတ္ထိံ ဖုသန္တဿ ဧကာဝါပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘အမောစေတွာ’’တိ ¶ ဗျတိရေကတော မောစေတွာ ဖုသန္တဿ ပယောဂဂဏနာယ အနေကာပတ္တိယောတိ လဗ္ဘတိ။

၃၃၈။ ဧကတော ဂဟိတပဉ္စင်္ဂုလီနံ ဂဏနာယ သစေ အာပတ္တိ သိယာ၊ ဧကဿ မာတုဂါမဿ သရီရံ ရာဂစိတ္တေန ဖုသန္တဿ ဒွတ္တိံသကလာပကောဋ္ဌာသတော ဗျတိရေကဿ သရီရဿာဘာဝါ ဒွတ္တိံသကလာပကောဋ္ဌာသဂဏနာယ အာပတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တထာ အဘာဝတော ဣဒမ္ပိ န ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘န ဟိ ကောဋ္ဌာသတော သိယာ’’တိ အာဟ။

၃၄၀-၁။ ဣတ္ထိယာ ဝိမတိဿာပိ အတ္တနော ကာယေန ဣတ္ထိယာ ကာယံ ဖုသတော တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာ၊ ဣတ္ထိယာ ပဏ္ဍကာဒိသညိနောပိ အတ္တနောပိ ကာယေန ¶ ဣတ္ထိယာ ကာယံ ဖုသတော တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတာနံ သင်္ဂဟော။ ဣတ္ထိယာ ဣတ္ထိသညိနော အတ္တနော ကာယေန ဣတ္ထိယာ ကာယသမ္ဗဒ္ဓံ ဖုသတော တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာ။ ပဏ္ဍကေ ပဏ္ဍကသညိနော အတ္တနော ကာယေန ပဏ္ဍကဿ ကာယံ ဖုသတော တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာ။ ယက္ခိပေတီသု ယက္ခိပေတိသညိနော အတ္တနော ကာယေန တာသံ ကာယံ ဖုသတော တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ‘‘ပဏ္ဍကဂ္ဂဟဏေန ဥဘတောဗျဉ္ဇနကောပိ ဂယှတီ’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣတ္ထိယာ ဝေမတိကဿာပိ ပဏ္ဍကာဒိသညိနောပိ အတ္တနော ကာယေန ဣတ္ထိယာ ကာယသမ္ဗဒ္ဓံ ဖုသတော တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာ’’တိ န ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? တထာ ယောဇနာယံ ပါဠိယံ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ၊ န ထုလ္လစ္စယန္တိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။

‘‘ဒုက္ကဋံ ကာယသံသဂ္ဂေ၊ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ’’တိ ဣမိနာ ဝိနီတဝတ္ထုမှိ အာဂတနယေ သင်္ဂဟိတေပိ တေနေဝ နယေန ပဏ္ဍကေ ¶ ဝိမတိဣတ္ထိသညိတာဒိအညမတိပက္ခေ စ ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတေသု ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတသညိဝိမတိပဏ္ဍကာဒိအညမတိပက္ခေ စ ဣတိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ကာယပဋိဗဒ္ဓါမသနာဒီသု စ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တသဗ္ဗဒုက္ကဋာပတ္တိယော ဥပလက္ခိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၃၄၂။ အတ္တနော ကာယေန ပဋိဗဒ္ဓေန ဣတ္ထိယာ ကာယေန ပဋိဗဒ္ဓံ ဖုသန္တဿ ဘိက္ခုနော ပန ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တဒုက္ကဋာနံ သမုစ္စယတ္ထော။ စ-သဒ္ဒေန ပန အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထေန ‘‘နိဿဂ္ဂိယေန ကာယံ အာမသတိ။ နိဿဂ္ဂိယေန ကာယပဋိဗဒ္ဓံ အာမသတိ။ နိဿဂ္ဂိယေန နိဿဂ္ဂိယံ အာမသတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၇၆) ပါဠိယံ အာဂတဒုက္ကဋာနံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၄၃-၄။ န ကေဝလံ ပဒဘာဇနာဂတဣတ္ထိသရီရာဒိကမေဝ အနာမာသံ၊ ဝိနီတဝတ္ထူသု ဒါရုဓီတလိကဝတ္ထုအနုလောမတော ပေါတ္ထလိကာဒိဣတ္ထိရူပကဉ္စ နိဿဂ္ဂိယဝါရာနုလောမတော အသရီရဋ္ဌံ မာတုဂါမေဟိ ပရိဘုတ္တဝတ္ထာဘရဏာဒိဉ္စ ဝိဘင်္ဂက္ခန္ဓကာဒီသု ဝုတ္တနယာနုသာရေန အဋ္ဌကထာဂတံ အဝသေသံ အနာမာသဝတ္ထုဉ္စ အာမသန္တဿ အာပတ္တိံ သင်္ဂဟေတုမာဟ ‘‘ဣတ္ထီန’’န္တိအာဒိ။

‘‘ဣတ္ထီနံ ဣတ္ထိရူပဉ္စာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ဣတ္ထိကာယ ဣတ္ထိဓနံ (ပါရာ။ ၃၄)၊ သဒ္ဓါနံ သဒ္ဓါပရာယန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ လောကဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣတ္ထီနံ ဒါရုလောဟမယာဒိကံ ဣတ္ထိရူပဉ္စာတိ ယောဇနာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒတော မတ္တိကာယ၊ ပိဋ္ဌေန ဝါ ကတံ မာတုဂါမရူပံ သင်္ဂဏှာတိ။ မာတုဂါမရူပံ ယေန ကေနစိ ဒိန္နံ သဗ္ဗရတနမယံ ဝိနာ အဝသေသံ သာဒိယိတွာ ¶ ဘိန္ဒိတွာ ¶ သမဏသာရုပ္ပပရိက္ခာရံ ကာရာပေတုံ၊ အဖုသိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗေ ဝါ ယောဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ဝတ္ထ’’န္တိ ဣမိနာ နိဝါသနပါရုပနဒွယမ္ပိ သာမညေန ဂဟိတံ။ ဣဒဉ္စ မာတုဂါမေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဌပိတမ္ပိ အနာမာသမေဝ၊ စီဝရတ္ထာယ ဒိန္နံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန တိဏစုမ္ဗဋကံ၊ အင်္ဂုလိယာ ပဏ္ဏမုဒ္ဒိကံ ဥပါဒါယ အလင်္ကာရမေဝ။ ဧတ္ထ စ ဝါလကေသဝဋ္ဋကေသေသု ပဝေသနကဒန္တသူစိအာဒိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဒိယျမာနံ သမဏသာရုပ္ပပရိက္ခာရတ္ထာယ ဂဟေတဗ္ဗံ။

တတ္ထဇာတဖလံ ခဇ္ဇန္တိ ရုက္ခေ ဌိတံ ခါဒိတဗ္ဗံ ပနသနာဠိကေရာဒိဖလဉ္စ မနုဿေဟိ ရာသိကတံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဖလဉ္စ ‘‘မနုဿေဟိ ရာသိကတေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ အနာမာသန္တိ ဥပလက္ခဏတော ဣမိနာဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အရညေ ရုက္ခတော ပတိတံ ဖလံ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒဿာမီ’’တိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘မုဂ္ဂါဒိံ တတ္ထဇာတက’’န္တိ ဥပလက္ခဏပဒတ္တာ ဂစ္ဆတော ဝိယုတ္တမ္ပိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ မုဂ္ဂါဒိန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အပရဏ္ဏ’’န္တိ ပါဌသေသော။

သဗ္ဗာနိ ဓညာနီတိ ‘‘သာလိ ဝီဟိ ယဝေါ ကင်္ဂု၊ ကုဒြူသဝရကဂေါဓုမာ’’တိ ဝုတ္တာနိ သတ္တ ဓညာနိ။ ခေတ္တမဂ္ဂေန ဂစ္ဆတာ သာလိသီသေ ဟတ္ထေန အဖုသန္တေန ဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ မဂ္ဂေါ သမ္ဗာဓော ဟောတိ၊ သရီရေ ဓညံ ဖုသန္တေပိ မဂ္ဂတ္တာ န ဒေါသော။ ဝီထိယံ၊ ဂေဟင်္ဂဏေ ဝါ ဓညေသု ပသာရိတေသု အပသက္ကိတွာ စေ ဂန္တုံ န သက္ကာ၊ ‘‘မဂ္ဂံ အဓိဋ္ဌာယ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁) အဋ္ဌကထာဝစနတော ‘‘ဣမံ မဂ္ဂံ ဂမိဿာမီ’’တိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ကုလဂေဟေ ဓညမတ္ထကေ စေ အာသနံ ပညာပေတွာ ဒိန္နံ ဟောတိ၊ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁ အတ္ထတော သမာနံ) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာသနသာလာယံ ဓညေ ဝိပ္ပကိဏ္ဏေ အနုက္ကမိတွာ ဧကမန္တေ ပီဌကံ ပညာပေတွာ ¶ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ သစေ မနုဿာ တသ္မိံ ဓညမတ္ထကေ အာသနံ ပညာပေတွာ ဒေန္တိ၊ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁ အတ္ထတော သမာနံ) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနာ တတ္ထ အာသနံ ပညာပေတွာ နိသီဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။

၃၄၅။ ဓမနသင်္ခါဒိံ သဗ္ဗံ ပဉ္စင်္ဂတုရိယမ္ပိ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓမနသင်္ခေါ နာမ သဒ္ဒကရဏသင်္ခေါ ¶ ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝံသသိင်္ဂတာဠာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ပဉ္စင်္ဂတုရိယန္တိ အာတတံ၊ ဝိတတံ၊ အာတတဝိတတံ၊ ဃနံ၊ သုသိရန္တိ ပဉ္စင်္ဂသင်္ခါတံ တုရိယံ။ တတ္ထ အာတတံ နာမ စမ္မပရိယောနဒ္ဓေသု ဘေရိအာဒီသု ဧကတော အာကဍ္ဎိတွာ ဩနဒ္ဓံ ဧကတလတုရိယံ။ ဝိတတံ နာမ ဥဘတော အာကဍ္ဎိတွာ ဩနဒ္ဓံ ဥဘယတလတုရိယံ။ အာတတဝိတတံ နာမ ဥဘယတော စ မဇ္ဈတော စ သဗ္ဗတော ပရိယောနန္ဓိတံ။ ဃနံ သမ္မာဒိ။ သမ္မန္တိ တာဠံ၊ ဃဏ္ဋာကိင်္ကဏိအာဒီနမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟော။ သုသိရန္တိ ဝံသာဒိ။

ဣဓ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁) ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန ဘေရိပေါက္ခရဉ္စ ဘေရိတလစမ္မဉ္စ ဝီဏာ စ ဝီဏာပေါက္ခရစမ္မဉ္စ ဒဏ္ဍော စ အနာမာသံ။ ‘‘ပူဇံ ကတွာ စေတိယင်္ဂဏာဒီသု ဌပိတဘေရိယော အစာလေန္တေန အဝသေသဋ္ဌာနံ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကစဝရဆဍ္ဍနကာလေ ကစဝရံ ဝိယ ဂဟေတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဌပေတဗ္ဗ’’န္တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ တုရိယဘဏ္ဍေသု ယံ ကိဉ္စိ အတ္တနော ဒီယမာနံ တံ ပရိဝတ္တေတွာ ကပ္ပိယပရိက္ခာရံ ဂဟေတုံ အဓိဝါသေတဗ္ဗံ။ ဒေါဏိ ဝါ ပေါက္ခရံ ဝါ ဒန္တကဋ္ဌနိက္ခိပနတ္ထာယ၊ စမ္မဉ္စ သတ္ထကောသကရဏတ္ထာယ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ရတနာနိ စ သဗ္ဗာနီတိ မုတ္တာ မဏိ ဝေဠုရိယော သင်္ခေါ သိလာ ပဝါဠံ ရဇတံ ဇာတရူပံ လောဟိတင်္ကော မသာရဂလ္လန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁) ဝုတ္တာနိ သဗ္ဗာနိ ရတနာနိ စ။ ဧတ္ထ စ ဝိဒ္ဓါ၊ အဝိဒ္ဓါ ဝါ သာမုဒ္ဒိကာဒီ သဗ္ဗာပိ မုတ္တာ အနာမာသာ။ ဘဏ္ဍမူလတ္ထဉ္စ ဂဏှိတုံ ¶ န ဝဋ္ဋတိ။ အန္တမသော ဇာတိဖလိကံ ဥပါဒါယ နီလပီတာဒိဘေဒေါ သဗ္ဗောပိ မဏိ ဓောတဝိဒ္ဓါ အနာမာသော။ အာဟတာကာရေနေဝ ဌိတော အဝိဒ္ဓါဓောတော မဏိ ပတ္တာဒိ ဘဏ္ဍမူလတ္ထံ အဓိဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ပဋိက္ခိတ္တံ။ ပစိတွာ ကတော ကာစမဏိယေဝေကော ဝဋ္ဋတိ။ ဝေဠုရိယေ စ မဏိသဒိသောယေဝ ဝိနိစ္ဆယော။

ဓမနသင်္ခေါ ‘‘သဗ္ဗံ ဓမနသင်္ခါဒိ’’န္တိအာဒိဂါထာယ တုရိယေသု ဂဟိတော။ ရတနခစိတော သင်္ခေါ အနာမာသော။ ပါနီယသင်္ခေါ ဓောတောပိ အဓောတောပိ အာမာသော။ အဝသေသသင်္ခေါ ပန အဉ္ဇနာဒိဘေသဇ္ဇတ္ထံ၊ ပတ္တာဒိဘဏ္ဍမူလဘာဝေန စ အဓိဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သုဝဏ္ဏေန ဧကတော ဝိလိယာပေတွာ ကတာ မုဂ္ဂဝဏ္ဏာ သိလာ အနာမာသာ။ သေသာ သိလာ ခုဒ္ဒကနိသာနာဒိကမ္မတ္ထံ အဓိဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ပဝါဠံ ဓောတမဓောတဉ္စ ဝိဒ္ဓမဝိဒ္ဓဉ္စ သဗ္ဗထာ အနာမာသံ၊ နာပိ အဓိဝါသေတဗ္ဗ’’န္တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တတ္တာ ပဝါဠပဋိမာစေတိယာနိ စေဝ ပေါတ္ထကေသု ပဝေသေတဗ္ဗအာဏိယာ ¶ မူလေ၊ အဂ္ဂေစ ပဝေသေတဗ္ဗံ ပဒုမာဒိအာကာရေန ကတံ ဝဋ္ဋဉ္စ န ဂဟေတဗ္ဗံ န ဖုသိတဗ္ဗံ။

ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ရဇတံ၊ ဇာတရူပဉ္စ ကတံ ဝါ ဟောတု အကတံ ဝါ၊ သဗ္ဗသော အနာမာသံ၊ န စ သာဒိတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ ကတံ ပဋိမာဒိကဉ္စ အာရကူဋလောဟဉ္စ အနာမာသန္တိ ဝက္ခတိ။ ကတာကတသုဝဏ္ဏရဇတာနံ အသာဒိယိတဗ္ဗတာယ ဣဓ အဋ္ဌကထာယ အာဂတတ္တာ ဥတ္တရေန ရာဇပုတ္တေန ကာရေတွာ အာဟဋံ သုဝဏ္ဏစေတိယံ န ဝဋ္ဋတီတိ မဟာပဒုမတ္ထေရေန ပဋိက္ခိတ္တန္တိ သုဝဏ္ဏပဋိမာစေတိယပေါတ္ထကာဝစ္ဆာဒကမဏိပဒုမဝဋ္ဋာဒိ ယံ ကိဉ္စိ န သာဒိတဗ္ဗမေဝ၊ န စ အာမသိတဗ္ဗံ။ ဧတေန ကတံ သေနာသနောပကရဏံ ပန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဓမ္မမဏ္ဍပေ ကတမ္ပိ ¶ ပဋိဇဂ္ဂိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ လောဟိတဝဏ္ဏော မဏိ၊ မသာရဂလ္လမဏိ စ သဗ္ဗထာ အနာမာသော၊ န စ အဓိဝါသေတဗ္ဗောတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။

၃၄၆။ သဗ္ဗမာဝုဓဘဏ္ဍန္တိ ခဂ္ဂါဒိ သဗ္ဗံ အာဝုဓောပကရဏံ ပတ္တာဒိကပ္ပိယပရိက္ခာရမူလတ္ထာယ ဒီယမာနံ သတ္ထဝါဏိဇာယ အကာတဗ္ဗတ္တာ န ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဣမံ ဂဏှထာ’’တိ ဒိန္နံ ဘိန္ဒိတွာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကတွာ ‘‘ခုရာဒိကပ္ပိယပရိက္ခာရံ ကာရေဿာမီ’’တိ သာဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သင်္ဂါမဘူမိယံ မဂ္ဂေ ပတိတခဂ္ဂါဒိံ ဒိသွာ ပါသာဏေန ဘိန္ဒိတွာ ‘‘ခုရာဒိကပ္ပိယဘဏ္ဍာနိ ကာရေဿာမီ’’တိ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥသုသတ္တိအာဒိကံ ဖလတော ဒဏ္ဍံ အပနေတွာ ကပ္ပိယပရိက္ခာရကာရာပနတ္ထာယ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဇိယာတိ ဓနုဂုဏော။ စ-ကာရေန ဣမိဿာ ဂါထာယ အဝုတ္တံ အင်္ကုသတောမရာဒိံ ပရဟိံ သောပကရဏံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဓနုဒဏ္ဍကောတိ ဇိယာဝိရဟိတော ဓနုဒဏ္ဍကော။ ဣဒံ ပရဟိံသောပကရဏဘဏ္ဍာဒိကံ ဝိဟာရေ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဌပိတံ စေ၊ သာမိကာနံ ဝတွာ တေဟိ အဂ္ဂဟိတံ စေ၊ အစာလေန္တေန သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

ဇာလဉ္စာတိ မစ္ဆဇာလပက္ခိဇာလာဒိဇာလဉ္စ။ ဇာလံ ဒီယမာနံ ဆတ္တဝေဌနတ္ထံ၊ အာသနစေတိယာဒိမတ္ထကေ ဗန္ဓနာဒိပယောဇနေ သတိ တဒတ္ထဉ္စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သရဝါရဏံ နာမ ဖလကာဒိကံ အညေဟိ အတ္တနော ဝိဇ္ဈနတ္ထာယ ဝိဿဋ္ဌသရနိဝါရဏံ ဝိနာသနောပရောဓကာရဏံ ဟောတီတိ ဘဏ္ဍမူလတ္ထံ သာဒိတုံ ¶ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဒန္တကဋ္ဌာဓာရဖလကာဒိ ယဒိစ္ဆိတံ ကရောမီ’’တိ မုဋ္ဌိံ အပနေတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၃၄၇။ စေတိယန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သုဝဏ္ဏစေတိယ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘သုဝဏ္ဏပဋိဗိမ္ဗာဒီ’’တိ အနန္တရံ ဝုတ္တတ္တာ လဗ္ဘတိ။ သုဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏဉ္စုပလက္ခဏန္တိ ရဇတမယဉ္စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာရကူဋကန္တိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ လောဟဝိသေသမာဟ ¶ ။ ‘‘အနာမာသ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘အသမ္ပဋိစ္ဆိယံ ဝါ’’တိ ဧတဿ ဥပလက္ခဏံ။

၃၄၈။ သဗ္ဗံ ဝါဒိတမိတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဩနဟိတုန္တိ စမ္မဝရတ္တတန္တီဟိ ဗန္ဓိတုံ။ ဩနဟာပေတုန္တိ တထေဝ အညေဟိ ကာရာပေတုံ။ ဝါဒါပေတုန္တိ အညေဟိ ဝါဒါပေတုံ။ ဝါဒေတုန္တိ အတ္တနာ ဝါဒေတုံ။ ဝါဒိတန္တိ ဝါဒနီယံ ယထာ ‘‘ကရဏီယံ ကာရိတ’’န္တိ၊ ဝါဒနာရဟံ တုရိယဘဏ္ဍန္တိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ ဩနဟနာဒိကိရိယာယ ကမ္မံ။

၃၄၉။ ဥပဟာရံ ကရိဿာမာတိ ပူဇံ ကရိဿာမ။ ဣတိ အနုမတိဂ္ဂဟဏတ္ထာယ။ ဝတ္တဗ္ဗာတိ တေ ဝတ္တာရော ဝတ္တဗ္ဗာတိ ယောဇနာ။

၃၅၀-၁။ ဓုတ္တိယာ ဣတ္ထိယာတိ ဝိပန္နာစာရာယ လောဠိတ္ထိယာ။ သယံ ဖုသိယမာနဿာတိ ဘိက္ခုနော ပယောဂံ ဝိနာ ဣတ္ထိယာ အတ္တနာဝ ဖုသိယမာနဿ။ ကာယေန အဝါယမိတွာတိ တဿာ သရီရသမ္ဖဿာနုဘဝနတ္ထံ အတ္တနော ကာယံ အစာလေတွာ။ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနတောတိ ဖဿံ အနုဘဝန္တဿ။

အသဉ္စိစ္စာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဖုသနေ’’တိ ပါဌသေသော၊ ‘‘ဣမိနာ ဥပါယေန ဣမံ ဖုသာမီ’’တိ အစေတေတွာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘ဣမိနာ ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနာ ဥပါယေန ဧတိဿာ သရီရသမ္ဖဿံ အနုဘဝိဿာမီ’’တိ အစိန္တေတွာ ပတ္တထာလကတဋ္ဋကပဏ္ဏပုဋဘေသဇ္ဇာဒိံ ပဋိဂ္ဂဏှာပေန္တိယာ ဟတ္ထေ အတ္တနော ဟတ္ထေန ဖုသနာဒီသု အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အဿတိယာ’’တိ ဣဒံ ပန ဣမိနာဝ သင်္ဂဟိတတ္တာ ဣဓ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ၊ မာတုဂါမဿ သရီရေ ဖုသနဘာဝံ အဇာနိတွာ အညဝိဟိတော ဟုတွာ သတိံ အနုပဋ္ဌပေတွာ ဟတ္ထပါဒပသာရဏာဒီသု ဖုသန္တဿာတိ အတ္ထော။

အဇာနန္တဿာတိ ¶ ဒါရကာကာရံ ဒါရိကံ ‘‘မာတုဂါမော’’တိ အဇာနိတွာ ကေနစိ ကရဏီယေန ဖုသန္တဿ ¶ ။ မောက္ခာဓိပ္ပာယိနော စာတိ ‘‘မောက္ခာဓိပ္ပာယော ကာယေန ဝါယမတိ၊ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ၊ အနာပတ္တိ။ မောက္ခာဓိပ္ပာယော ကာယေန ဝါယမတိ၊ န စ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ၊ အနာပတ္တိ။ မောက္ခာဓိပ္ပာယော န စ ကာယေန ဝါယမတိ၊ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ၊ အနာပတ္တိ။ မောက္ခာဓိပ္ပာယော န စ ကာယေန ဝါယမတိ၊ န စ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၇၉) ဝုတ္တမောက္ခာဓိပ္ပာယဝတော စတုဗ္ဗိဓဿ ပုဂ္ဂလဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။

ဣမေသု ယော မာတုဂါမေန အာလိင်္ဂနာဒိပယောဂေန အဇ္ဈောတ္ထရယမာနော တံ အတ္တနော သရီရတော အပနေတွာ မုဉ္စိတုကာမော ဟတ္ထစာလေန၊ မုဋ္ဌိအာဒီဟိ ဝါ ပဋိပဏာမနံ၊ ပဟရဏာဒိကဉ္စ ပယောဂံ ကရောတိ၊ အယံ ပဌမော ပုဂ္ဂလော။ အတ္တာနမဇ္ဈောတ္ထရိတုံ အာဂစ္ဆန္တိံ ဣတ္ထိံ ဒိသွာ ပဟရဏာကာရာဒိသဗ္ဗပယောဂံ ဒဿေတွာ တာသေတွာ အတ္တနော သရီရံ ဖုသိတုံ အဒေန္တော ဒုတိယော။ ဣတ္ထိယာ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အာလိင်္ဂိတော စောပနရဟိတံ မံ ‘‘အနတ္ထိကော’’တိ မန္တွာ ‘‘သယမေဝ ပလာယိဿတီ’’တိ၊ ‘‘အစောပနမေဝ မောက္ခောပါယော’’တိ ဉတွာ နိစ္စလောဝ ဟုတွာ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနန္တော တတိယော။ အတ္တာနံ အဇ္ဈောတ္ထရိတုမာဂစ္ဆန္တိံ ဣတ္ထိံ ဒိသွာ ဒုတိယော ဝိယ တာသေတုံ ကာယပ္ပယောဂံ အကတွာ ‘‘အဂတေ ပါတေဿာမိ၊ ပဟရိတွာ တာသေဿာမီ’’တိ ဝါ စိန္တေတွာ နိစ္စလောဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တော စတုတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၅၂။ ပဌမေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပါရာဇိကေနာ’’တိ ပါဌသေသော၊ ကာယစိတ္တသမုဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓ စိတ္တံ နာမ ¶ ကာယသံသဂ္ဂရာဂသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ၊ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိမှိ မောစေတုကာမတာယ သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ။

၃၅၃-၄။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒေနာတိ ဒုဋ္ဌု ကုစ္ဆိတဘာဝံ ဥလတိ ဂစ္ဆတီတိ ဒုဋ္ဌုလ္လာ၊ ဒုဋ္ဌုလ္လာ စ သာ ဝါစာ စာတိ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာ၊ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂေ မေထုနဓမ္မပဋိသံယုတ္တာ ဝါစာ၊ ယထာဟ ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လာ နာမ ဝါစာ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂမေထုနဓမ္မပဋိသံယုတ္တာ ဝါစာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅)၊ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာယ အဿာဒေါ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒေါ၊ တထာပဝတ္တဝစီဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ စေတနာ၊ တေန သမ္ပယုတ္တော ရာဂေါ ဣဓ သဟစရိယေန ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒေါ’’တိ ဝုတ္တော၊ တေန၊ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒသမ္ပယုတ္တေန ¶ ရာဂေနာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ‘‘ဩဘာသန္တဿာ’’တိ ဝက္ခမာနဩဘာသနဿ ဟေတု ဒဿိတော။

ဣတ္ထိယာ ဣတ္ထိသညိနော ဘိက္ခုနောတိ ယောဇနာ။ ဣတ္ထိယာ ဣတ္ထိသညိနောတိ ‘‘မာတုဂါမော နာမ မနုဿိတ္ထီ၊ န ယက္ခီ၊ န ပေတီ၊ န တိရစ္ဆာနဂတာ၊ ဝိညူ ပဋိဗလာ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လံ အာဇာနိတု’’န္တိ ပဒဘာဇနေ နိဒ္ဒိဋ္ဌသရူပါယ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ ဇာနန္တိယာ မနုဿိတ္ထိယာ ဣတ္ထိသညိနော ဘိက္ခုနောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒွိန္နံ မဂ္ဂါန’’န္တိ ဧတဿ သမ္ဗန္ဓီဝသေန ‘‘ဣတ္ထိယာ’’တိ ဣဒံ သာမိဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ယထာဝုတ္တသရူပဿ မာတုဂါမဿ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏဝသေန စာတိ ‘‘ဝဏ္ဏံ ဘဏတိ နာမ ဒွေ မဂ္ဂေ ထောမေတိ ဝဏ္ဏေတိ ပသံသတိ။ အဝဏ္ဏံ ဘဏတိ နာမ ဒွေ မဂ္ဂေ ခုံသေတိ ဝမ္ဘေတိ ဂရဟတီ’’တိ နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေန ဥဘော မဂ္ဂေ ဥဒ္ဒိဿ ထောမနဂရဟဏဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

မေထုနဿ ¶ ယာစနာဒယော မေထုနယာစနာဒယော၊ တေဟိ မေထုနယာစနာဒီဟိ၊ ‘‘ယာစတိပိ အာယာစတိပိ ပုစ္ဆတိပိ ပဋိပုစ္ဆတိပိ အာစိက္ခတိပိ အနုသာသတိပိ အက္ကောသတိပီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ဥဒ္ဒေသေ ဝုတ္တမေထုနယာစနာဒိဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ‘‘ဩဘာသန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တဩဘာသနာ ဒဿိတာ။ ဩဘာသန္တဿာတိ ဥဒ္ဒေသယန္တဿ၊ ပကာသေန္တဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိညု’’န္တိ ဣမိနာ ဩဘာသနကိရိယာယ ကမ္မမာဟ၊ ဣမိနာ ဝိသေသိတဗ္ဗံ ‘‘မနုဿိတ္ထိ’’န္တိ ဣဒံ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ၊ ယထာဒဿိတပဒဘာဇနာဂတသရူပံ ဝိညုံ ပဋိဗလံ မနုဿိတ္ထိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အန္တမသော ဟတ္ထမုဒ္ဒါယပီတိ ဩဘာသနေ အန္တိမပရိစ္ဆေဒဒဿနံ။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝစနဿာဒဘာဝေ သတိ ယော ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂပဋိဗဒ္ဓံ ဂုဏဒေါသံ ဝါ မေထုနဓမ္မယာစနာဒိဝသေန ဝါ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လံ ဇာနန္တိံ မနုဿိတ္ထိံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ဟတ္ထမုဒ္ဒါယပိ ဝဒေယျာတိ အတ္ထော။

ဣမသ္မိံ ဂါထာဒွယေ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒေန ဣတ္ထိယာ ဣတ္ထိသညိနော ဝိညုံ တံ ဣတ္ထိံ ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ ဝဏ္ဏဝသေန အန္တမသော ဟတ္ထမုဒ္ဒါယပိ ဩဘာသန္တဿ ဘိက္ခုနော ဂရုကံ သိယာတိ ဧကံ ဝါကျံ၊ တထာ ‘‘ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ အဝဏ္ဏဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ စ ‘‘မေထုနယာစနာဒီဟီ’’တိ ဣမိနာ စ ယောဇနာယ ဝါကျဒွယန္တိ ဧဝံ ယောဇနာဝသေန တီဏိ ဝါကျာနိ ဟောန္တိ။

တတ္ထ ¶ ပဌမဝါကျေ ဝဏ္ဏဝစနေန သင်္ဂဟိတံ ထောမနာဒိကထံ ကထေန္တဿ သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတိ။ ‘‘ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာသီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ထောမနတ္ထံ ဝဒတော သင်္ဃာဒိသေသော န ဟောတိ၊ ‘‘တဝ ဝစ္စမဂ္ဂေါ စ ပဿာဝမဂ္ဂေါ စ ဤဒိသော သုဘော သုသဏ္ဌာနော၊ တေန နာမ ¶ ဤဒိသေန ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာသီ’’တိ ဝဒန္တဿ ဟောတိ။ ‘‘ဝဏ္ဏေတိ၊ ပသံသတီ’’တိ ပဒဒွယဉ္စ ‘‘ထောမေတီ’’တိ ပဒဿ ပရိယာယော။

ဒုတိယဝါကျေ အဝဏ္ဏပဒသင်္ဂဟိတံ ခုံသနာဒိတ္တယေ ခုံသနံ နာမ ပတောဒေါပမေဟိ ဖရုသဝစနေဟိ တုဒနံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ခုံသေတီတိ ဝါစာပတောဒေန ဃဋ္ဋေတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၅)။ ပတုဇ္ဇတေနေနာတိ ‘‘ပတောဒေါ’’တိအဂစ္ဆန္တေ အဿာဒယော ပဝတ္တေတုံ ဝိဇ္ဈနကပါစနဒဏ္ဍော ဝုစ္စတိ။ ဝမ္ဘနံ နာမ အပသာဒနံ။ အပသာဒနံ နာမ ဂုဏတော ပရိဟာပနံ။ ယထာဟ ‘‘ဝမ္ဘေတီတိ အပသာဒေတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၅)။ ဂရဟာ နာမ ဒေါသာရောပနံ။ ယထာဟ ‘‘ဂရဟတီတိ ဒေါသံ ဒေတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၅)။ ဣမံ ခုံသနာဒိပဋိသံယုတ္တဝစနံ ဝက္ခမာနေသု ‘‘သိခရဏီသိ၊ သမ္ဘိန္နာသိ၊ ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသီ’’တိ ဣမေသု တီသု ပဒေသု အညတရေန ယောဇေတွာ ကထေန္တဿေဝ သင်္ဃာဒိသေသော၊ န ဣတရဿ။

တတိယဝါကျေ မေထုနယာစနာဒိဝစနေဟိ သင်္ဂဟိတံ အာယာစနာဒိံ ကရောန္တဿာပိ သင်္ဃာဒိသေသော။ ‘‘ယာစတိ နာမ ဒေဟိ မေ အရဟသိ မေ ဒါတု’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၂၈၅) နယေန ဧကေကံ ပဒံ ‘‘ဒေဟိ မေ မေထုနံ ဓမ္မ’’န္တိအာဒိဝသေန မေထုနဓမ္မပဒေန သဟ ဃဋေတွာ မေထုနဓမ္မံ ယာစန္တဿေဝ ဟောတိ။

‘‘ကဒါ တေ မာတာ ပသီဒိဿတိ၊ ကဒါ တေ ပိတာ ပသီဒိဿတိ၊ ကဒါ တေ ဒေဝတာယော ပသီဒိဿန္တိ၊ ကဒါ တေ သုခဏော သုလယော သုမုဟုတ္တော ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိအာယာစနပဒနိဒ္ဒေသေ ဧကေကံ ပဒံ တတ္ထေဝ ဩသာနေ ဝုတ္တေန ‘‘ကဒါ တေ မေထုနံ ဓမ္မံ လဘိဿာမီ’’တိ ပဒေန ဃဋေတွာ မေထုနံ ယာစန္တဿေဝ ဟောတိ။

‘‘ကထံ ¶ တွံ သာမိကဿ ဒေသိ၊ ကထံ ဇာရဿ ဒေသီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသဝစနေသု စ အညတရံ မေထုနဓမ္မပဒေန ဃဋေတွာ ပုစ္ဆန္တဿေဝ ဟောတိ။

‘‘ဧဝံ ¶ ကိရ တွံ သာမိကဿ ဒေသိ၊ ဧဝံ ဇာရဿ ဒေသီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ပဋိပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသဝစနေသု အညတရံ မေထုနဓမ္မပဒေန ဃဋေတွာ ဝိသေသေတွာ ပဋိပုစ္ဆန္တဿေဝ ဟောတိ။

‘‘ကထံ ဒဒမာနာ သာမိကဿ ပိယာ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆတော မာတုဂါမဿ ‘‘ဧဝံ ဒေဟိ၊ ဧဝံ ဒေန္တီ သာမိကဿ ပိယာ ဘဝိဿတိ မနာပါ စာ’’တိ အာဏတ္တိဝစနေ၊ အနုသာသနိဝစနေ စ ဧသေဝ နယော။

၃၅၅။ အက္ကောသနိဒ္ဒေသာဂတေသု ‘‘အနိမိတ္တာသိ နိမိတ္တမတ္တာသိ အလောဟိတာသိ ဓုဝလောဟိတာသိ ဓုဝစောဠာသိ ပဂ္ဃရန္တီသိ သိခရဏီသိ ဣတ္ထိပဏ္ဍကာသိ ဝေပုရိသိကာသိ သမ္ဘိန္နာသိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသီ’’တိ ဧကာဒသသု ပဒေသု ‘‘သိခရဏီသိ သမ္ဘိန္နာသိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသီ’’တိ ပဒတ္တယံ ပစ္စေကံ အာပတ္တိကရံ၊ ဣမိနာ ပဒတ္တယေန သဟ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနိ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂမေထုနဓမ္မပဒါနိ တီဏိ စာတိ ဆပ္ပဒါနံ ပစ္စေကံ အာပတ္တိကရတ္တာ ဣတော ပရာနိ အနိမိတ္တာဒီနိ အဋ္ဌ ပဒါနိ ‘‘အနိမိတ္တာသိ မေထုနဓမ္မံ ဒေဟီ’’တိအာဒိနာ နယေန မေထုနဓမ္မပဒေန သဟ ဃဋေတွာ ဝုတ္တာနေဝ အာပတ္တိကရာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ၊ ‘‘မေထုနယာစနာဒီဟီ’’တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒသင်္ဂဟိတေသု ‘‘အနိမိတ္တာသီ’’တိအာဒီသု ဧကာဒသသု အက္ကောသပဒေသု အန္တောဂဓတ္တေပိ ကေဝလံ အာပတ္တိကရတ္တာ ဂရုတရံ ပဒတ္တယံ ဝိသုံ သင်္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဉာပေတုမာဟ ‘‘သိခရဏီသီ’’တိအာဒိ။

သိခရဏီသီတိ ဧတ္ထ ‘‘သိခရဏီ အသီ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ‘‘အသီ’’တိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တု-သဒ္ဒေါ ကေဝလယုတ္တမ္ပိ အာပတ္တိကရံ ¶ ဟောတီတိ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။ ကေဝလေနာပိ အက္ကောသဝစနေနာတိ ယောဇနာ။ သိခရဏီသီတိ ဗဟိ နိက္ခန္တအာဏိမံသာ ဘဝသိ။ သမ္ဘိန္နာသီတိ မိဿီဘူတဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါ။ ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသီတိ ဣတ္ထိနိမိတ္တေန၊ ပုရိသနိမိတ္တေန စာတိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနေဟိ သမန္နာဂတာ။ ‘‘အယံ ဣတ္ထီ၊ အယံ ပုရိသော’’တိ ဗျဉ္ဇယတီတိ ဗျဉ္ဇနံ၊ မုတ္တကရဏာနိ။ သုဏန္တိယာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိညုမနုဿိတ္ထိယာ’’တိ အဓိကာရတော လဗ္ဘတိ၊ ဣမိနာ အက္ကောသိတဗ္ဗဝတ္ထု ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဘာသိတံ သုဏန္တိယာ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ ဇာနန္တိယာ မနုဿိတ္ထိယာ ဝိသယေ ပဝတ္တအက္ကောသဝစနေန သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတီတိ အတ္ထော။

၃၅၆။ ပုနပ္ပုနံ ဩဘာသန္တဿ ဝါစာနံ ဂဏနာယ ဂရုကာ သိယုန္တိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ‘‘ဧကံ ¶ ဣတ္ထိ’’န္တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ ဧကဝါစာယ ဗဟူ ဩဘာသန္တဿ စ ဣတ္ထီနံ ဂဏနာယ ဂရုကာ သိယုန္တိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဣတ္ထိယောပီ’’တိ လဗ္ဘတိ။

၃၅၇။ သာ စေ နပ္ပဋိဇာနာတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ယံ သုဏန္တိံ မနုဿိတ္ထိံ ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏဝသေန ဩဘာသတိ၊ သာ စေ န ပဋိဇာနာတီ’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘမာနံ အာဒါယ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အတ္တနော ဘာသိတံ ဒုဋ္ဌုလ္လံ ဝုတ္တသမနန္တရမေဝ အတ္ထဝသေန သစေ န ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ တဿာတိ တဿ ဒုဋ္ဌုလ္လဘာသိတဘိက္ခုဿ။ ဥဗ္ဘဇာဏုံ၊ အဓက္ခကံ ဝါ အာဒိဿ ဘဏနေ စာပိ တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာတိ ယောဇနာ။ ဘဏနေတိ ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ ဝဏ္ဏာဒိကထနေ၊ ‘‘ဘဏတော’’တိပိ လိခန္တိ၊ ဘဏန္တဿ၊ ဘဏနဟေတူတိ အတ္ထော။ ဟေတုမှိ အယမန္တပစ္စယော ‘‘အသမ္ဗုဓ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ဝိယ။ ဥဗ္ဘဇာဏုန္တိ ဇာဏုတော ဥဒ္ဓံ။ အက္ခေကန္တိ အက္ခကတော ဟေဋ္ဌာ။

၃၅၈။ ဥဗ္ဘက္ခကန္တိ ¶ အက္ခကတော ဥဒ္ဓံ။ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလန္တိ ဇာဏုမဏ္ဍလတော အဓော။ ဥဒ္ဒိသန္တိ ဥဒ္ဒိဿ။ ‘‘ဥဒ္ဒိဿုဗ္ဘက္ခံ ဝါ တထာ၊ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလ’’န္တိ စ လိခန္တိ၊ သော ပါဌော သုန္ဒရော။ ဝဏ္ဏာဒိဘဏနေ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဝိညုမနုဿိတ္ထိယာ’’တိ အဓိကာရတော လဗ္ဘတိ။ ကာယပဋိဗဒ္ဓေ ဝဏ္ဏာဒိဘဏနေ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါ သင်္ဃာဒိသေသက္ခေတ္တံ၊ အဓက္ခကံ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလံ ထုလ္လစ္စယက္ခေတ္တံ၊ ဥဒ္ဓက္ခကံ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလံ ဒုက္ကဋက္ခေတ္တန္တိ ဣမေသု တီသု ခေတ္တေသု အက္ခကဉ္စေဝ ဇာဏုမဏ္ဍလဉ္စ ထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋာနံ ဒွိန္နံ အဝဓိဘူတံ ကတ္ထ သင်္ဂယှတီတိ? ဒုက္ကဋက္ခေတ္တေယေဝ သင်္ဂယှတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အက္ခကံ၊ ပန ဇာဏုမဏ္ဍလဉ္စ ဧတ္ထေဝ ဒုက္ကဋက္ခေတ္တေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၆)။

၃၅၉။ ပဏ္ဍကေ ယက္ခိပေတီသု ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ ဝဏ္ဏာဒိဘဏနေ တဿ ဘဏန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ ဘဝေတိ အဓိကာရဝသေန အာဂတပဒေဟိ သဟ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပဏ္ဍကာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယက္ခိပေတီနံ ဂဟဏံ။

၃၆၀။ ဥဗ္ဘက္ခက…ပေ… အယံ နယောတိ ‘‘ပဏ္ဍကာဒီသူ’’တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အယံ နယောတိ ‘‘ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တော နယော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သင်္ဃာဒိသေသထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋက္ခေတ္တဝသေန သဗ္ဗေသု ခေတ္တေသု။

၃၆၁။ အတ္ထပုရေက္ခာရော ¶ ဟုတွာ ဩဘာသတောပိ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ မာတုဂါမာနံ ‘‘အနိမိတ္တာသီ’’တိအာဒီသု ပဒေသု အတ္ထကထနံ ပုရေက္ခတွာ ‘‘အနိမိတ္တာသီ’’တိအာဒိပဒံ ဘဏန္တဿ ဝါ မာတုဂါမေဟိ သဟ အဋ္ဌကထံ သဇ္ဈာယန္တာနံ ဝါ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မပုရေက္ခာရော ဟုတွာ ဩဘာသတော အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ပါဠိဓမ္မံ ဝါစေန္တဿ ဝါ တာသံ ¶ သုဏန္တီနံ သဇ္ဈာယနံ ဝါ ပုရေက္ခတွာ ‘‘အနိမိတ္တာသီ’’တိအာဒီသု ပဒေသု ယံ ကိဉ္စိ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ ဣတရဿ ဝါ မာတုဂါမဿ ကထေန္တဿ အနာပတ္တီတိ။ ပုရေက္ခတွာနုသာသနိန္တိ ‘‘ဣဒါနိ အနိမိတ္တာသိ…ပေ… ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသိ၊ အပ္ပမာဒံ ဒါနိ ကရေယျာသိ၊ ယထာ အာယတိမ္ပိ ဧဝရူပါ နာဟောသီ’’တိ အနုသာသနိံ ပုရေက္ခတွာ။

၃၆၂။ ဥမ္မတ္တကာဒီနန္တိ ပိတ္တုမ္မတ္တကယက္ခုမ္မတ္တကဝသေန ဒွိန္နံ ဥမ္မတ္တကာနဉ္စ အာဒိ-သဒ္ဒသင်္ဂဟိတဿ ဣမသ္မိံ အာဒိကမ္မိကဿ ဥဒါယိတ္ထေရဿ စ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဣဒံ သိက္ခာပဒံ တိသမုဋ္ဌာနံ ကာယစိတ္တတော စ ဝါစာစိတ္တတော စ ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ။ ကိရိယံ၊ သညာဝိမောက္ခံ၊ သစိတ္တကံ၊ လောကဝဇ္ဇံ၊ ကာယကမ္မံ၊ ဝစီကမ္မံ၊ အကုသလစိတ္တ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၇) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတိ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒယော…ပေ… တုလျာဝါ’’တိ။ ဝေဒနာယ အဒိန္နာဒါနေန အသမတ္တာ ‘‘ဝေဒနေတ္ထ ဒွိဓာ မတာ’’တိ အာဟ၊ သုခေါပေက္ခာဝေဒနာဝသေန ဒွိဓာ မတာတိ အတ္ထော။

၃၆၃။ ကာမပါရိစရိယာယာတိ မေထုနဓမ္မသင်္ခါတေန ကာမေန ပါရိစရိယာယ၊ မေထုနဓမ္မေန ပါရိစရိယာယာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ကာမိတာ ပတ္ထိတာတိ ကာမာ၊ မေထုနရာဂဝသေန ပတ္ထိတာတိ အတ္ထော၊ ကာမာ စ သာ ပါရိစရိယာ စာတိ ကာမပါရိစရိယာ၊ တဿာ ကာမပါရိစရိယာယာတိပိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ မေထုနရာဂစိတ္တေန အဘိပတ္ထိတပါရိစရိယာယာတိအတ္ထော။ ‘‘ဝဏ္ဏံ ဘာသတော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော၊ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ ဘဂိနိ ပါရိစရိယာနံ ယာ မာဒိသံ သီလဝန္တံ ကလျာဏဓမ္မံ ဗြဟ္မစာရိံ ဧတေန ဓမ္မေန ပရိစရေယျာ’’တိ အတ္တနော မေထုနဓမ္မေန ပါရိစရိယာယ ¶ ဂုဏံ အာနိသံသံ ကထေန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မိံယေဝ ခဏေတိ တသ္မိံ ဘဏိတက္ခဏေယေဝ။ သာ စေ ဇာနာတီတိ ယံ ဥဒ္ဒိဿ အဘာသိ၊ သစေ သာ ဝစနသမနန္တရမေဝ ဇာနာတိ။

၃၆၄။ သာ ¶ မနုဿိတ္ထီ နော ဇာနာတိ စေ၊ တဿ ထုလ္လစ္စယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယက္ခိပေတိဒေဝီသု ဇာနန္တီသု၊ ပဏ္ဍကေ စ ဇာနန္တေ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏံ ဘာသတော တဿ ဘိက္ခုနော ထုလ္လစ္စယံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ သေသေတိ ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတဝိသယေ၊ ယက္ခိအာဒီနံ အဇာနနဝိသယေ စ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏံ ဘာသတော တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၃၆၅။ စီဝရာဒီဟီတိ စီဝရပိဏ္ဍပါတာဒီဟိ။ ဝတ္ထုကာမေဟီတိ တဏှာယ ဝတ္ထုဘာဝေန ဝတ္ထူ စ ကာမိတတ္တာ ကာမာတိ စ သင်္ခါတေဟိ ပစ္စယေဟိ။

၃၆၆။ ရာဂေါ ဧဝ ရာဂတာ။ ‘‘ရာဂိတာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ ရာဂေါ အဿ အတ္ထီတိ ရာဂီ၊ တဿ ဘာဝေါ ရာဂိတာ၊ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ရာဂေါတိ အတ္ထော။ ဩဘာသောတိ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဂုဏဘဏနံ။ တေန ရာဂေနာတိ ကာမပါရိစရိယာယ ရာဂေန။ ခဏေ တသ္မိန္တိ ဘဏိတက္ခဏေ။ ဝိဇာနနန္တိ ယံ မနုဿိတ္ထိံ ဥဒ္ဒိဿ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏံ ဘဏတိ၊ တာယ တဿ ဝစနတ္ထဿ ဝိဇာနနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၆၇။ ပဉ္စင်္ဂါနီတိ မနုဿိတ္ထိတာ၊ တံသညိတာ၊ ပါရိစရိယာယ ရာဂိတာ၊ တေန ရာဂေန ဩဘာသနံ၊ ခဏေ တသ္မိံ ဝိဇာနနန္တိ ဣမာနိ ဧတ္ထ အတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒေ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ¶ ၊ ပဉ္စ အာပတ္တိကာရဏာနီတိ အတ္ထော။ အဿာတိ အတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒဿ။

၃၆၈။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိအာဒိကိရိယာတ္တယောပါဒါနသာမတ္ထိယေန တိက္ခတ္တုံ ပဋိပါဒနကံ ‘‘ယော ဘိက္ခူ’’တိ စ ‘‘ဂရု ဟောတီ’’တိ ပဒသာမတ္ထိယေန ‘‘တဿာ’’တိ စ လဗ္ဘမာနတ္တာ တိဝိဓေဟိ သဟ ‘‘ယော ဘိက္ခု ပုရိသဿ သန္ဒေသံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ ဝီမံသတိ ပစ္စာဟရတိ စေ၊ တဿ ဂရု ဟောတီ’’တိ ဧကံ ဝါကျံ ဟောတိ။ ဧဝံ ‘‘ဣတ္ထိယာပိ ဝါ’’တိ ဣမိနာ ယောဇနာယပိ ဧကံ ဝါကျံ ဟောတီတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ ဝါကျဒွယံ ယုဇ္ဇတိ။

ဣဓ သန္ဒေသက္ကမဉ္စ ယောဇနာက္ကမဉ္စ ဇာနနတ္ထံ ပဌမံ တာဝ ဣတ္ထီနဉ္စ ဘရိယာနဉ္စ ပဘေဒေါ စ သရူပဉ္စ ဝိဘာဝီယတိ – တေသု ဣတ္ထိယော ဒသဝိဓာ ဟောန္တိ။ ယထာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဒသ ဣတ္ထိယော ¶ မာတုရက္ခိတာ ပိတုရက္ခိတာ မာတာပိတုရက္ခိတာ ဘာတုရက္ခိတာ ဘဂိနိရက္ခိတာ ဉာတိရက္ခိတာ ဂေါတ္တရက္ခိတာ ဓမ္မရက္ခိတာ သာရက္ခာ သပရိဒဏ္ဍာ’’တိ။ ဘရိယာ စ ဒသဝိဓာ ဟောန္တိ။ ယထာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဒသ ဘရိယာယော ဓနက္ကီတာ ဆန္ဒဝါသိနီ ဘောဂဝါသိနီ ဩဒပတ္တကိနီ ဩဘဋစုမ္ဗဋာ ဒါသီ စ ဘရိယာ စ ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ စ ဓဇာဟဋာ မုဟုတ္တိကာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၃)။ ဣမာသံ ပဘေဒေါ စ သရူပါနိ စ သင်္ခေပတော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ –

ပုရိသေဟိ သဟ ယထာ သံဝါသံ န ကရောတိ၊ ဧဝံ မာတရာ ရက္ခိတာ မာတုရက္ခိတာ။ ယထာဟ ‘‘မာတုရက္ခိတာ နာမ မာတာ ရက္ခတိ ဂေါပေတိ ဣဿရိယံ ကာရေတိ ဝသံ ဝတ္တေတီ’’တိ။ ပိတုရက္ခိတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ယသ္မိံ ကောဏ္ဍညာဒိဂေါတ္တေ ဇာတာ၊ တသ္မိံယေဝ ဂေါတ္တေ ဇာတေဟိ ¶ ရက္ခိတာ ဂေါတ္တရက္ခိတာ။ ယထာဟ ‘‘ဂေါတ္တရက္ခိတာ နာမ သဂေါတ္တာ ရက္ခန္တီ’’တိအာဒိ။ ဧကံ သတ္ထာရံ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတေဟိ ဝါ ဧကဂဏပရိယာပန္နေဟိ ဝါ ရက္ခိတာ ဓမ္မရက္ခိတာ နာမ။ ယထာဟ ‘‘ဓမ္မရက္ခိတာ နာမ သဟဓမ္မိကာ ရက္ခန္တီ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၃၀၄)။ သာရက္ခာ နာမ ‘‘ဂဗ္ဘေပိ ပရိဂ္ဂဟိတာ ဟောတိ ‘မယှံ ဧသာ’တိ အန္တမသော မာလာဂုဠပရိက္ခိတ္တာပီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တသရူပါ။ သပရိဒဏ္ဍာ နာမ ‘‘ကေဟိစိ ဒဏ္ဍော ဌပိတော ဟောတိ ‘ယော ဣတ္ထန္နာမံ ဣတ္ထိံ ဂစ္ဆတိ၊ တဿ ဧတ္တကော ဒဏ္ဍော’’တိ ဝုတ္တသရူပါတိ အယံ ဒသန္နံ ဣတ္ထီနံ သရူပသင်္ခေပေါ။ ဣမာသု ဒသသု သာရက္ခသပရိဒဏ္ဍာနံ ဒွိန္နံ ပရပုရိသသေဝါယံ မိစ္ဆာစာရော ဟောတိ၊ ဣတရာသံ န ဟောတိ။ ဣမာ ဒသပိ ပဉ္စသီလံ ရက္ခန္တေဟိ အဂမနီယာ။

ဒသသု ဘရိယာသု ‘‘ဓနက္ကီတာ နာမ ဓနေန ကိဏိတွာ ဝါသေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဘရိယဘာဝါယ အပ္ပကံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဓနံ ဒတွာ ဂဟိတာ ဓနက္ကီတာ နာမ။ ‘‘ဆန္ဒဝါသိနီ နာမ ပိယော ပိယံ ဝါသေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အတ္တရုစိယာ သံဝသိတေန ပုရိသေန သမ္ပဋိစ္ဆိတာ ဆန္ဒဝါသိနီ နာမ။ ‘‘ဘောဂဝါသိနီ နာမ ဘောဂံ ဒတွာ ဝါသေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥဒုက္ခလမုသလာဒိဂေဟောပကရဏံ လဘိတွာ ဘရိယဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီ ဇနပဒိတ္ထီ ဘောဂဝါသိနီ နာမ။ ‘‘ပဋဝါသိနီ နာမ ပဋံ ဒတွာ ဝါသေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ နိဝါသနမတ္တံ ဝါ ပါရုပနမတ္တံ ဝါ လဒ္ဓါ ဘရိယဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီ ဒလိဒ္ဒိတ္ထီ ပဋဝါသိနီ နာမ။ ဩဒပတ္တကိနီ နာမ ‘‘ဥဒကပတ္တံ အာမသိတွာ ဝါသေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဣဒံ ဥဒကံ ဝိယ သံသဋ္ဌာ အဘေဇ္ဇာ ဟောထာ’’တိ ဝတွာ ဧကသ္မိံ ဥဒကပတ္တေ ပုရိသေန သဒ္ဓိံ ဟတ္ထံ ဩတာရေတွာ ဘရိယဘာဝံ နီတော မာတုဂါမော ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဩဘဋစုမ္ဗဋာ နာမ စုမ္ဗဋံ ဩရောပေတွာ ¶ ဝါသေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တတ္တာ သီသတော စုမ္ဗဋံ ဩရောပေတွာ ဘရိယဘာဝမုပနီတာ ကဋ္ဌဟာရိကာဒိဣတ္ထီ ဩဘဋစုမ္ဗဋာ နာမ။ ဒါသီ ¶ စ ဘရိယာ စ နာမ ‘‘ဒါသီ စေဝ ဟောတိ ဘရိယာ စာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တတ္တာ ဘရိယံ ကတွာ ဝါသိတာ ‘‘တဿေဝ ဒါသီ စ ဘရိယာ စာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ စ နာမ ‘‘ကမ္မကာရီ စေဝ ဟောတိ ဘရိယာ စာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တတ္တာ ပဓာနိတ္ထိနိရပေက္ခေန ကုဋုမ္ဗကိစ္စံ ကာရေတွာ ဘရိယဘာဝံ နီတာ ဘရိယာ ကတကမ္မာ ‘‘ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ စာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဓဇာဟဋာ နာမ ကရမရာနီတာ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တတ္တာ ဓဇံ ဥဿာပေတွာ ဂစ္ဆန္တိယာ မဟာသေနာယ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ပရဝိသယံ ဝိလုမ္ပန္တေန ပစ္ဆိန္ဒိတွာ အာနေတွာ ဘရိယဘာဝမုပနီတာ ဣတ္ထီ ဓဇာဟဋာ နာမ။ ‘‘မုဟုတ္တိကာ နာမ တင်္ခဏိကာ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တတ္တာ အစိရကာလံ သံဝါသတ္ထာယ ဂဟိတာ ဣတ္ထီ မုဟုတ္တိကာ နာမာတိ အယံ ဒသန္နံ ဘရိယာနံ သရူပသင်္ခေပေါ။ ယထာဝုတ္တာသု ဒသသု ဣတ္ထီသု အညတရံ ဒသန္နံ ဘရိယာနံ အညတရဋ္ဌာနေ ဌပနတ္ထမဓိပ္ပေတဘာဝံ ဝတ္တုံ ပုရိသေန ‘‘ဂစ္ဆ ဘန္တေ ဣတ္ထန္နာမံ မာတုရက္ခိတံ ဗြူဟိ ‘ဟောဟိ ကိရ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ’တိ’’အာဒိနာ နယေန ဒိန္နသန္ဒေသံ ‘‘သာဓု ဥပါသကာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဝါ သီသကမ္ပနာဒိဝသေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဏှာတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ သန္ဒေသံ ပုရိသဿာ’’တိ။

ဧတ္ထ ပုရိသဿာတိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ‘‘ပုရိသဿ မာတာ ဘိက္ခုံ ပဟိဏတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၃၂၁) နယေန ပါဠိယံ ဝုတ္တပုရိသဿ မာတာပိတုအာဒယော စ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဝီမံသတီတိ ဧဝံ ပဋိဂ္ဂဟိတသာသနံ တဿာယေဝ ဧကံသေန အဝိရာဓေတွာ ဝဒန္တဿ မာတာပိတုအာဒီနမညတရဿ ဝါ အာရောစေတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာပိ ဝီမံသတီတိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ အန္တေဝါသိံ ဝီမံသာပေတွာ အတ္တနာ ပစ္စာဟရတိ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၃၈) ဝုတ္တတ္တာ ဝီမံသာပေတီတိပိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပစ္စာဟရတီတိ တထာ အာဟဋံ သာသနံ သုတွာ တဿာ ဣတ္ထိယာ ¶ သမ္ပဋိစ္ဆိတေ စ အသမ္ပဋိစ္ဆိတေ စ လဇ္ဇာယ တုဏှီဘူတာယ စ တံ ပဝတ္တိံ ပစ္စာဟရိတွာ အာစိက္ခတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓာပိ ပစ္စာဟရတီတိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ ဝီမံသတိ အန္တေဝါသိံ ပစ္စာဟရာပေတိ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၃၈) ဝုတ္တတ္တာ ပစ္စာဟရာပေတီတိ စ ဂဟေတဗ္ဗံ။

‘‘ဣတ္ထိယာပိ ဝါ’’တိ ဣမိနာ ယောဇေတွာ ဂဟိတဒုတိယဝါကျေ စ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ တတ္ထ သန္ဒေသက္ကမော ပန ‘‘မာတုရက္ခိတာ ဘိက္ခုံ ပဟိဏတိ ‘ဂစ္ဆ ဘန္တေ ဣတ္ထန္နာမံ ဗြူဟိ ‘ဟောမိ ဣတ္ထန္နာမဿ ¶ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ’တိ’’အာဒိပါဠိနယေန (ပါရာ။ ၃၃၀) ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဝီမံသာပေတိ ပစ္စာဟရာပေတီ’’တိ ဣဒဉ္စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နိယာမေန ဒသန္နံ ဣတ္ထီနံ နာမံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝတွာ ဒသန္နံ ဘရိယာနံ အညတရတ္ထာယ ဒီယမာနသန္ဒေသက္ကမော ယောဇေတဗ္ဗော။ ဣဓာပိ ဣတ္ထိယာပိ ဝါတိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ‘‘မာတုရက္ခိတာယ မာတာ ဘိက္ခုံ ပဟိဏတိ ‘ဂစ္ဆ ဘန္တေ ဣတ္ထန္နာမံ ဗြူဟိ ‘ဟောတု ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ’’တိအာဒိပါဠိဝသေန (ပါရာ။ ၃၂၄) ဣတ္ထိယာ မာတုပိတုအာဒီနဉ္စ သန္ဒေသက္ကမော ယောဇေတဗ္ဗော။

၃၇၀။ တံ ပဝတ္တိံ။ သဉ္စရိတ္တာ သဉ္စရဏဟေတု။ န မုစ္စတီတိ ဣတ္ထိပုရိသာနံ အန္တရေ သာသနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သဉ္စရဏဟေတု အာပဇ္ဇိတဗ္ဗသင်္ဃာဒိသေသတော န မုစ္စတီတိ အတ္ထော။

၃၇၁။ အညံ ဝါတိ မာတာပိတုရက္ခိတာဒီသု အညတရံ ဝါ။ ‘‘ဘာသတော’’တိ လိခန္တိ။ ‘‘ပေသိတော’’တိ ဣမိနာ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ တံ ပဟာယ ‘‘ဘာသတီ’’တိ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ ပါဌသေသော ဝါ ကာတဗ္ဗော။ ‘‘ယော အညံ ဘာသတိ စေ၊ တဿ ဘာသတောတိ ယောဇနာ’’တိ နိဿန္ဒေဟေ ဝုတ္တံ။ ‘‘မာတရာ ရက္ခိတံ ဣတ္ထိံ ‘ဂစ္ဆ ဗြူဟီ’တိ ယော ပေသိတော ဟောတိ၊ တဿ ပိတုရက္ခိတံ ¶ ဝါ အညံ ဝါ ဘာသတော ဝိသင်္ကေတောဝါ’’တိ၊ ‘‘မာတရာ…ပေ… ဗြူဟီ’တိ ပေသိတော ဟုတွာ ပိတုရက္ခိတံ ဝါ အညံ ဝါ ဘာသတော ဝိသင်္ကေတောဝါ’’တိ ယောဇနာ ယုတ္တတရာတိ အမှာကံ ခန္တိ။

၃၇၂။ ပဋိဂ္ဂဏှနတာဒီဟီတိ ပဋိဂ္ဂဏှနမေဝ ပဋိဂ္ဂဏှနတာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝီမံသနပစ္စာဟရဏာနိ ဂဟိတာနိ။ သဉ္စရိတ္တေတိ သဉ္စရဏေ။ သမာပန္နေတိ ဂတေ သတိ။ ဂရုကာပတ္တိမာဒိသေတိ ဧတ္ထ ‘‘တဿာ’’တိ သေသော။ အာဒိသေတိ ကထေယျ။

၃၇၃။ ဒွီဟိ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဒွီဟိ ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ သဉ္စရိတ္တေ သမာပန္နေ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ ဝီမံသတိ န ပစ္စာဟရတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ န ဝီမံသတိ ပစ္စာဟရတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ န ပဋိဂ္ဂဏှာတိ ဝီမံသတိ ပစ္စာဟရတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၃၈) ဒွီဟိ ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ပဏ္ဍကာဒီသူတိ ပဏ္ဍကယက္ခိပေတီသု။ တီဟိပိ အင်္ဂေဟိ သဉ္စရိတ္တေ သမာပန္နေ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

ဧကေနေဝါတိ ¶ ဧကေနေဝ အင်္ဂေန။ သဗ္ဗတ္ထာတိ မာတုရက္ခိတာဒီသု သဗ္ဗမာတုဂါမေသု စ ဝိနီတဝတ္ထုမှိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ပုရိသော အညတရံ ဘိက္ခုံ အာဏာပေသိ ‘ဂစ္ဆ ဘန္တေ ဣတ္ထန္နာမံ ဣတ္ထိံ ဝီမံသာ’တိ။ သော ဂန္တွာ မနုဿေ ပုစ္ဆိ ‘ကဟံ ဣတ္ထန္နာမာ’တိ။ သုတ္တာ ဘန္တေတိ…ပေ… မတာ ဘန္တေတိ။ နိက္ခန္တာ ဘန္တေတိ။ အနိတ္ထီ ဘန္တေတိ။ ဣတ္ထိပဏ္ဍကာ ဘန္တေတိ။ တဿ ကုက္ကုစ္စံ အဟောသိ။ အနာပတ္တိ ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသဿ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၁) အာဂတာသု သုတ္တာဒီသု ပဉ္စသု စ။

၃၇၄။ အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ စေတိယာဒီသု ကတ္တဗ္ဗံ နိဿာယ ဣတ္ထိယာ ပုရိသဿ၊ ပုရိသေန စ ဣတ္ထိယာ ဒိန္နသာသနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ¶ ဝီမံသိတွာ ပစ္စာဟရိတွာ အာရောစေန္တဿ အနာပတ္တိဘာဝေါ ‘‘အနာပတ္တိ သင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ဂိလာနဿ ဝါ ကရဏီယေန ဂစ္ဆတိ၊ ဥမ္မတ္တကဿ အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၀) ပါဠိယံ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။

၃၇၅။ တထာ တဿာတိ မနုဿဇာတိကာယ တဿာ။ နနာလံဝစနီယတာတိ ‘‘မမာယ’’န္တိ ဝါ နိဂ္ဂဟပဂ္ဂဟေ ဝါ နိရာသင်္ကံ ဝတ္တုံ နာဟရတီတိ အလံဝစနီယာ၊ အဿာမိကာ၊ သာ ဟိ ကေနစိ ‘‘မယှံ ဧသာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝါ နိရာသင်္ကေန နိဂ္ဂဟပဂ္ဂဟဝစနံ ဝါ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျာ၊ အလံဝစနီယာ န ဘဝတီတိ နာလံဝစနီယာ၊ သဿာမိကာ၊ သာ ဟိ သာမိကေန တထာ ကာတုံ သက္ကုဏေယျာတိ နာလံဝစနီယာ၊ နာလံဝစနီယာ န ဘဝတီတိ နနာလံဝစနီယာ၊ အလံဝစနီယပဒေန ဝုတ္တာ အဿာမိကာ ဧဝ၊ ပဋိသေဓာ ဒွေ ပကတိမတ္ထံ ဂမယန္တီတိ၊ နနာလံဝစနီယာယ ဘာဝေါ နနာလံဝစနီယတာ၊ နိရာသင်္ကေန အဝစနီယတာ အဿာမိကဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဉ္စရိတ္တဝသေန ဘိက္ခုနာ ဝစနီယာ န ဟောတီတိ ဝါ ‘‘အလံဝစနီယာ’’တိပိ ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ ပဋိဂ္ဂဏှနတာဒီနံ ဝသာတိ ဧတ္ထ စကာရော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ တတော ပဋိဂ္ဂဏှနဝီမံသနပစ္စာဟရဏသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ အင်္ဂါနံ ဝသေန စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမနုဿိတ္ထိတာ နနာလံဝစနီယတာတိ ဝုတ္တာနံ ဒွိန္နံ အင်္ဂါနံ ဝသေန စ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ အာပတ္တိကာရဏေဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။

၃၇၆။ ဣဒံ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒံ။ အထ ဝါ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန စ အယံ သင်္ဃာဒိသေသောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ကာယတော၊ ဝါစတော၊ ကာယဝါစတော၊ ကာယစိတ္တတော၊ ဝါစာစိတ္တတော၊ ကာယဝါစာစိတ္တတော ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဆသမုဋ္ဌာနံ။ တတော ဧဝ အစိတ္တကမုဒီရိတံ။ မိဿကသမုဋ္ဌာနဉှိ အစိတ္တကံ။ အဝသေသစိတ္တေသုပိ ¶ ယသ္မိံ စိတ္တေ အသတိ အစိတ္တကံ နာမ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အလံဝစနိယတ္တံ ¶ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ရဿော၊ ‘‘အလံဝစနီယတ္တ’’န္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယော သန္ဒေသံ ပေသေတိ၊ တသ္မိံ ပဋိဗဒ္ဓဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ပဏ္ဏတ္တိံ ဝါတိ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒသင်္ခါတံ ပဏ္ဏတ္တိံ ဝါ အဇာနတော အစိတ္တကမုဒီရိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၃၇၇။ သာသနန္တိ မာတုဂါမဿ၊ ပုရိသဿ ဝါ သာသနံ။ ကာယဝိကာရေနာတိ သီသကမ္ပနာဒိနာ ကာယဝိကာရေန။ ဂဟေတွာတိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ။ တံ ဥပဂမ္မာတိ ပဋိဂ္ဂဟိတသာသနံ ယဿ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တံ မာတုဂါမံ၊ ပုရိသံ ဝါ ဥပဂမ္မ။ ဝီမံသိတွာတိ တံ ကိစ္စံ တီရေတွာ။ ဟရန္တဿာတိ ပစ္စာဟရန္တဿ။ ကာယတော သိယာတိ ဝစီဘေဒံ ဝိနာ ပဋိဂ္ဂဟဏာဒီနံ ကာယေနေဝ ကတတ္တာ ကာယသမုဋ္ဌာနတောဝ သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတီတိ အတ္ထော။

၃၇၈။ ဣတ္ထိယာ ဝစနံ သုတွာတိ ယောဇနာ။ ယထာ နိသိန္နောဝါတိ ပကတိယာ နိသိန္နဋ္ဌာနေယေဝ နိသိန္နော။ တံ ဝစနံ။ တတ္ထေဝါဂတဿေဝါတိ ယတ္ထ နိသိန္နော ဣတ္ထိယာ သာသနံ ပဋိဂ္ဂဏှိ၊ တမေဝ အာသနံ အဝိဇဟိတွာ အတ္တနာ နိသိန္နဋ္ဌာနမေဝ အာဂတဿ သန္နိသိတဗ္ဗပုရိသဿေဝ၊ ဧတ္ထ ‘‘အာရောစေတွာ’’တိ ပါဌသေသော။ ပုန ‘‘အာရောစေန္တဿာ’’တိ ဣဒံ တတ္ထေဝါဂတာယ တဿာ ဧဝ ဣတ္ထိယာ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သာသနံ ဒတွာ ဂန္တွာ ပုန တတ္ထေဝ အာဂတဿ မာတုဂါမဿေဝ ဉာတမနန္တရံ ကာယိကကိရိယံ ဝိနာ ဝစနေနေဝ အာရောစေန္တဿာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဣတ္ထိယာ သာသနံ ပဋိဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန ဝုတ္တံ။

အထ ဝါ ပုရိသဿ ဝစနံ သုတွာ ယထာနိသိန္နောဝ တံ ဝစနံ ဣတ္ထိယာ အာရောစေတွာ ပုန တတ္ထေဝါဂတဿေဝ ပုရိသဿ ¶ အာရောစေန္တဿာတိ ဧဝံ ပုရိသသန္ဒေသံ ပဋိဂ္ဂဟဏာဒိဝသေနာပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ စ တတ္ထေဝါဂတဿာတိ ဥပလက္ခဏံ။ သာသနဝစနမတ္တေနေဝ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ၊ ကိစ္စန္တရေန ဂန္တွာ ဝါ ယဒိစ္ဆာဝသေန ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနေ ဝါ ဝတွာ ပုနပိ တတ္ထေဝ ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနေ ပုန အာရောစေန္တဿ စ ဝစနေနေဝ သမုဋ္ဌာနဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၇၉။ ‘‘အလံ…ပေ… အဇာနတော’’တိ အစိတ္တကတ္တကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ၊ ကသ္မာ ပုန ‘‘အဇာနန္တဿ ပဏ္ဏတ္တိ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ စေ? တဒုဘယဿာပိ ဝိသုံ ကာရဏာဘာဝံ ဝိညာပေတုံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နံ ဝိဓိန္တိ သာသနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အာဟရိတွာ အာရောစေတွာ ပစ္စာဟရိတွာ အာရောစနသင်္ခါတံ ¶ ဝိဓာနံ။ အရဟတောပီတိ ခီဏာသဝဿပိ၊ သေခပုထုဇ္ဇနာနံ ပဂေဝါတိ အယမတ္ထော သမ္ဘာဝနတ္ထေန အပိ-သဒ္ဒေန ဇောတိတော။

၃၈၀။ ဇာနိတွာတိ အလံဝစနီယဘာဝံ ဝါ ပဏ္ဏတ္တိံ ဝါ ဥဘယမေဝ ဝါ ဇာနိတွာ။ တထာတိ ကာယဝါစတော ကရောန္တဿာတိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သစိတ္တကေဟီတိ ယထာဝုတ္တစိတ္တေန သစိတ္တကေဟိ။ တေဟေဝါတိ ကာယာဒီဟိ တေဟိ ဧဝ၊ ‘‘တီဟေဝါ’’တိပိ ပါဌော။

၃၈၁-၂။ သယံယာစိတကေဟေဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥပကရဏေဟီ’’တိ ပါဌသေသော၊ ‘‘ပုရိသံ ဒေထာ’’တိအာဒိနာ နယေန အတ္တနာဝ ယာစိတွာ ဂဟိတေဟိ ဥပကရဏေဟေဝါတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘သညာစိကာ နာမ သယံ ယာစိတွာ ပုရိသမ္ပိ ပုရိသတ္တကရမ္ပိ ဂေါဏမ္ပိ သကဋမ္ပိ ဝါသိမ္ပိ ပရသုမ္ပိ ကုဌာရိမ္ပိ ကုဒါလမ္ပိ နိခါဒနမ္ပီ’’တိ ¶ ။ ဧတ္ထ ဧဝ-ကာရေန အယာစိတံ နိဝတ္တေတိ။ တေန အဿာမိကန္တိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ‘‘ကုဋိက’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘ကုဋိ နာမ ဥလ္လိတ္တာ ဝါ ဟောတိ အဝလိတ္တာ ဝါ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တာ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၉) ဝုတ္တတ္တာ ဘူမိတော ပဋ္ဌာယ ဘိတ္တိစ္ဆဒနာနိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ မတ္တိကာယ ဝါ သုဓာယ ဝါ ဒွါရဝါတပါနာဒိအလေပေါကာသံ ဌပေတွာ အန္တော လိတ္တဘာဝေန ဥလ္လိတ္တာနာမကံ ဝါ တထာ ဗဟိ လိတ္တဘာဝေန အဝလိတ္တာနာမကံ ဝါ အန္တော စ ဗဟိ စ လိတ္တဘာဝေန ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တာနာမကံ ဝါ ကုဋိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အပ္ပမာဏိကန္တိ ‘‘တတြိဒံ ပမာဏံ၊ ဒီဃသော ဒွါဒသဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ၊ တိရိယံ သတ္တန္တရာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၈) ဒီဃပုထုလာနံ ဝုတ္တပ္ပမာဏေန အတိရေကတ္တာ အပ္ပမာဏိကန္တိ အတ္ထော။

ဧတ္ထ စ တိလက္ခဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ တီဏိ ကိလေသမူလာနိ ဥပ္ပာဋေတွာ ကာလတ္တယဝတ္တ သဗ္ဗဓမ္မေ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ တိဘုဝနေကပဋိသရဏဘူတဿ ဘဂဝတော ဓမ္မရာဇဿ အင်္ဂုလံ ပမာဏမဇ္ဈိမပုရိသဿ အင်္ဂုလတော တိဝင်္ဂုလံ ဟောတိ၊ ဧကာ ဝိဒတ္ထိ တိဿော ဝိဒတ္ထိယော ဟောန္တိ၊ ဧကံ ရတနံ တီဏိ ရတနာနိ ဟောန္တီတိ ဧဝံ နိယမိတာ သုဂတဝိဒတ္ထိ စ ဝဍ္ဎကိရတနေန ဒိယဍ္ဎရတနပ္ပမာဏာ ဟောတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုဂတဝိဒတ္ထိ နာမ ဣဒါနိ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ တိဿော ဝိဒတ္ထိယော ဝဍ္ဎကိဟတ္ထေန ဒိယဍ္ဎော ဟတ္ထော ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၈-၃၄၉)။ တသ္မာ ¶ သုဂတဝိဒတ္ထိယာ ဒွါဒသ ဝဍ္ဎကိဟတ္ထေန အဋ္ဌာရသ ဟတ္ထာ ဟောန္တိ။ ‘‘ဒီဃသော ဒွါဒသ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာတိ ဗာဟိရိမေန မာနေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၉) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ အန္တိမံ သုဓာလေပံ အဂ္ဂဟေတွာ ထုသမတ္တိကပရိယန္တေန ဝါ မဟာမတ္တိကပရိယန္တေန ဝါ ဗာဟိရန္တတော အဋ္ဌာရသဟတ္ထပ္ပမာဏံ၊ ‘‘တိရိယံ သတ္တန္တရာတိ အဗ္ဘန္တရိမေန မာနေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၉) ¶ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ အဗ္ဘန္တရိမေန ပုထုလတော ဒွါဒသင်္ဂုလာဓိကဒသဟတ္ထပ္ပမာဏဉ္စ ကုဋိယာ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဌိတပမာဏတော ဒီဃတော ပုထုလတော ဝါ ဥဘတော ဝါ ကေသဂ္ဂမတ္တာဓိကာပိ ကုဋိ အာပတ္တိယာ အင်္ဂံ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပမာဏိက’’န္တိ အာဟာတိ သင်္ခေပတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အတ္တုဒ္ဒေသန္တိ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗောတိ ဥဒ္ဒေသော၊ အတ္တာ ဥဒ္ဒေသော ဧတိဿာတိ အတ္တုဒ္ဒေသာ၊ ကုဋိ၊ တံ အတ္တုဒ္ဒေသံ။ ‘‘အတ္တုဒ္ဒေသန္တိ အတ္တနော အတ္ထာယာ’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မယှံ ဧသာ ဝါသတ္ထာယ ဘဝိဿတီ’’တိ အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိသိတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ကရောန္တဿာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ကာရယမာနေနာတိ ကရောန္တော ဝါ ကာရာပေန္တော ဝါ’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန ပယောဇကကတ္တုနော စ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ဥပလက္ခဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တထာတိ တေနေဝ ပကာရေန၊ ယေဟိ အဿာမိကတာဒီဟိ ပကာရေဟိ ယုတ္တံ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ကုဋိံ ကရောန္တဿ အာပတ္တိ၊ တေဟေဝ ပကာရေဟိ ယုတ္တံ အဒေသိတဝတ္ထုကမ္ပိ ကုဋိံ ကရောန္တဿာတိ။ ဣမိနာ အပ္ပမာဏိကံ ဝိယ အဒေသိတဝတ္ထုကမ္ပိ ဝိသုံယေဝ အာပတ္တိယာ ပဓာနင်္ဂန္တိ။ ဝသတိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္ထု၊ ဘူမိ၊ သာ အဒေသိတာ ဧတိဿာတိ အဒေသိတဝတ္ထုကာ၊ ကုဋိ၊ တံ အဒေသိတဝတ္ထုကံ။

ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? တေန ကုဋိကာရေန ဘိက္ခုနာ ကုဋိဝတ္ထုံ သောဓေတွာ သမတလံ ကာရေတွာ သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဟံ ဘန္တေ သညာစိကာယ ကုဋိံ ကတ္တုကာမော အဿာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ၊ သောဟံ ဘန္တေ သင်္ဃံ ကုဋိဝတ္ထုဩလောကနံ ယာစာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ယာစိတေန သင်္ဃေန ဝါ သင်္ဃေန ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ သမ္မတေဟိ ဗျတ္တေဟိ ¶ ပဋိဗလေဟိ ဒွီဟိ ဘိက္ခူဟိ ဝါ တေန သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ကုဋိဝတ္ထုံ ဩလောကေတွာ သာရမ္ဘဘာဝံ ဝါ အပရိက္ကမနဘာဝံ ဝါ ဥဘယမေဝ ဝါ ပဿန္တေဟိ ‘‘မာယိဓ ကရီ’’တိ နိဝါရေတွာ အနာရမ္ဘံ စေ ဟောတိ သပရိက္ကမနံ၊ အာဂန္တွာ သင်္ဃဿ အာရောစိတေ ကုဋိကာရကေနေဝ ဘိက္ခုနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဟံ ဘန္တေ သညာစိကာယ ကုဋိံ ကတ္တုကာမော အဿာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ၊ သောဟံ ဘန္တေ သင်္ဃံ ကုဋိဝတ္ထုဒေသနံ ယာစာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ယာစိတေ ဝုဍ္ဎာနုမတေန ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ ဒေသေတွာ နိယျာဒိတကုဋိဝတ္ထုဿ ¶ အဘာဝါ အဒေသိတဝတ္ထုကံ၊ တေနေဝ အဿာမိကတာဒိပကာရေန ယုတ္တံ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရံ ကုဋိကံ အတ္တနာ ယာစိတေဟိ ဥပကရဏေဟိ ကရောန္တဿ၊ ကာရာပေန္တဿ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဒွေ သင်္ဃာဒိသေသာ ဟောန္တီတိ ‘‘ဘိက္ခူ ဝါ အနဘိနေယျ ဝတ္ထုဒေသနာယ၊ ပမာဏံ ဝါ အတိက္ကာမေယျ၊ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၈) တုလျဗလတာသူစကေန ဝါ-သဒ္ဒေန သမ္ပိဏ္ဍိတွာ ဝုတ္တအင်္ဂဒွယသဟိတတ္တာ ဒွေ သင်္ဃာဒိသေသာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ အဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏာတိက္ကန္တံ အနာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ ဒွိန္နံ သင်္ဃာဒိသေသာန’’န္တိ (ပါရာ။ ၃၅၅) စ ‘‘ဘိက္ခုကုဋိံ ကရောတိ အဒေသိတဝတ္ထုကံ အနာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၄) စ ‘‘ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ ပမာဏာတိက္ကန္တံ အနာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၅) စ ဝုတ္တတ္တာ ဒွီသု အင်္ဂေသု ဧကံ စေ၊ ဧကောဝ သင်္ဃာဒိသေသော ¶ ဟောတီတိ။ တံ ပန ‘‘သစေ ဧကဝိပန္နာ သာ၊ ဂရုကံ ဧကကံ သိယာ’’တိ ဝက္ခတိ။

သာရမ္ဘာဒီသူတိ ဧတ္ထ သာရမ္ဘ-သဒ္ဒေါ သောပဒ္ဒဝပရိယာယော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သာရမ္ဘံ အနာရမ္ဘန္တိ သဥပဒ္ဒဝံ အနုပဒ္ဒဝ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၈-၃၄၉)။ ဧတ္ထ ‘‘သေတံ ဆာဂမာရဘေထ ယဇမာနော’’တိ ပယောဂေ ဝိယ အာ-ပုဗ္ဗဿ ရဘဿ ဟိံသတ္ထေပိ ဒိဿမာနတ္တာ ကတ္တုသာဓနော အာရမ္ဘ-သဒ္ဒေါ ဟိံသကာနံ ကိပိလ္လိကာဒိသတ္တာနံ ဝါစကော ဘဝတီတိ တံသဟိတဋ္ဌာနံ သာရမ္ဘံ နာမ ဟောတိ။ တေနေဝ ပဒဘာဇနေပိ ဝုတ္တံ ‘‘သာရမ္ဘံ နာမ ကိပိလ္လိကာနံ ဝါ အာသယော ဟောတိ၊ ဥပစိကာနံ ဝါ၊ ဥန္ဒူရာနံ ဝါ၊ အဟီနံ ဝါ၊ ဝိစ္ဆိကာနံ ဝါ၊ သတပဒီနံ ဝါ၊ ဟတ္ထီနံ ဝါ၊ အဿာနံ ဝါ၊ သီဟာနံ ဝါ၊ ဗျဂ္ဃာနံ ဝါ…ပေ… အာသယော ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၃)။

အာဒိ-သဒ္ဒေန အပရိက္ကမနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘သပရိက္ကမနံ နာမ သက္ကာ ဟောတိ ယထာယုတ္တေန သကဋေန အနုပရိဂန္တုံ၊ သမန္တာ နိဿေဏိယာ အနုပရိဂန္တုံ၊ ဧတံ သပရိက္ကမနံ နာမာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၃) ဝုတ္တလက္ခဏဝိပရိယာယတော နိဗ္ဗကောသဿ ဥဒကပါတဋ္ဌာနေ ဧကံ စက္ကံ ဌပေတွာ ဣတရံ စက္ကံ ဗဟိ ဌပေတွာ ကုဋိံ ပရိက္ခိပိတွာ အာဝဇ္ဇိယမာနဿ ဂေါယုတ္တသကဋဿ ဝါ နိဿေဏိယံ ဌတွာ ကုဋိံ ဆာဒယမာနာနံ နိဿေဏိယာ ဝါ ပရတော ဂမိတုမသက္ကုဏေယျတ္တာ အပရိက္ကမနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ¶ ဝုတ္တသာရမ္ဘအပရိက္ကမနသင်္ခါတအင်္ဂဒွယေန ယုတ္တံ စေ၊ ဒွေ ဒုက္ကဋာနိ ဟောန္တိ။ ယထာဟ ‘‘ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ ဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏိကံ သာရမ္ဘံ အပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာန’’န္တိ (ပါရာ။ ၃၅၅)။ ဧကံ စေ၊ ဧကမေဝ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ ဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏိကံ သာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ ¶ ဒုက္ကဋဿ။ ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ ဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏိကံ အနာရမ္ဘံ အပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၅) ဧတံ တယမ္ပိ ‘‘သာရမ္ဘာဒီသု ဒုက္ကဋ’’န္တိ သာမညေန သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧကံ အင်္ဂံ ပမာဏိကတ္တံ ဝါ ဒေသိတဝတ္ထုကတ္တံ ဝါ ဝိပန္နံ ဧတိဿာတိ ဧကဝိပန္နာ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္ထာနံ သင်္ဃာဒိသေသာဒိပဒါနမတ္ထော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သာတိ ယထာဝုတ္တလက္ခဏကုဋိ။

၃၈၃။ ဣဒါနိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ‘‘တေ ယာစနဗဟုလာ ဝိညတ္တိဗဟုလာ ဝိဟရန္တိ ‘ပုရိသံ ဒေထ ပုရိသတ္တကရံ ဒေထာ’’တိအာဒိပါဠိယာ (ပါရာ။ ၃၄၂) အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂) အာဂတံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝိနိစ္ဆယံ သင်္ခေပတော ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပုရိသ’’န္တိအာဒိ။ ကမ္မသဟာယတ္ထာယာတိ ကိသ္မိဉ္စိ ကမ္မေ သဟာယဘာဝါယ၊ ကမ္မကရဏတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ ကမ္မံ ကာတုံ ပုရိသံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကမ္မကရဏတ္ထာယ ‘ပုရိသံ ဒေထာ’တိ ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂)။ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေနာတိ သာမိကာနံ အာယတ္တဘာဝသင်္ခါတမူလဿ ဆိန္ဒနဝသေန၊ အတ္တနော အာယတ္တဘာဝကရဏဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၈၄။ အဝဇ္ဇန္တိ ဝဇ္ဇရဟိတံ၊ နိဒ္ဒေါသန္တိ အတ္ထော။ မိဂလုဒ္ဒကမစ္ဆဗန္ဓကာဒီနံ သကကမ္မံ ဝဇ္ဇကမ္မံ နာမ။ တသ္မာ မိဂလုဒ္ဒကာဒယော ဟတ္ထကမ္မံ ယာစန္တေန ပန ‘‘တုမှာကံ ဟတ္ထကမ္မံ ဒေထာ’’တိ၊ ‘‘ဟတ္ထကမ္မံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ သာမညေန အဝတွာ ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ ကမ္မံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိသေသေတွာယေဝ ယာစိတဗ္ဗံ။ လုဒ္ဒကေ ဝါ ဣတရေ ဝါ နိက္ကမ္မေ အယာစိတွာပိ ယထာရုစိ ကမ္မံ ကာရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဟတ္ထကမ္မယာစနာယ သဗ္ဗထာပိ ကပ္ပိယဘာဝံ ဒီပေတုံ တံတံသိပ္ပိကေ ယာစိတွာ မဟန္တမ္ပိ ပါသာဒံ ကာရာပေန္တေန ¶ ဟတ္ထကမ္မေ ယာစိတေ အတ္တနော အနောကာသဘာဝံ ဉတွာ အညေသံ ကရောန္တာနံ ဒါတဗ္ဗံ မူလံ ဒိယျမာနံ အဓိဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိတ္ထာရတော အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂ အတ္ထတောသမာနံ) ဝုတ္တတ္တာ ကုသလာနံ အတ္ထံ အပရိဟာပေန္တေန ကပ္ပိယေန သာရုပ္ပေန ပယောဂေန ယာစိတဗ္ဗံ။ ယာစိတကမ္မံ ကာတုံ အသမတ္ထေဟိ ကရောန္တာနံ ဒိယျမာနံ ဟတ္ထကမ္မမူလံ ကမ္မံ ကာရာပေတွာ ¶ ကမ္မကာရကေ ဒဿေတွာ ဒါပေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ယာစနာယ အနဝဇ္ဇဘာဝေ အဋ္ဌကထာဂတံ ကာရဏံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဟတ္ထကမ္မမ္ပီ’’တိအာဒိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ၊ ပဒပူရဏေ ဝါ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ။ ယသ္မာ ဣဒံ ဟတ္ထကမ္မံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထု န ဟောတိ၊ တသ္မာ အနဝဇ္ဇမေဝ ဟတ္ထကမ္မံ ယာစိတုံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ။

၃၈၅။ ဉာတကာဒိကေတိ ဉာတကပဝါရိတေ။ ဌပေတွာတိ ဝဇ္ဇေတွာ။ ဂေါဏမာယာစမာနဿာတိ အညာတကအပ္ပဝါရိတေ တာဝကာလိကံ ဝိနာ ကေဝလံ ကမ္မကရဏတ္ထာယ ဂေါဏံ ယာစန္တဿ။ တေသုပီတိ ဉာတကာဒီသုပိ မူလစ္ဆေဇ္ဇေန ဂေါဏမာယာစနဿ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘တာဝကာလိကနယေန သဗ္ဗတ္ထ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂) အဋ္ဌကထာဝစနတော ယာဝ ကမ္မကရဏကာလံ၊ တာဝ နိယမေတွာ ဉာတကအညာတကပဝါရိတအပ္ပဝါရိတေ သဗ္ဗေပိ ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တထာ ယာစိတွာ ဝါ အယာစိတွာ ဝါ ဂဟိတော စေ၊ ရက္ခိတွာ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ သာမိကာနံ နိယျာဒေတဗ္ဗော၊ ဂေါဏေ ဝါ နဋ္ဌေ ဝိသာဏေ ဝါ ဘိန္နေ သာမိကေသု အသမ္ပဋိစ္ဆန္တေသု ဘဏ္ဍဒေယျံ။

၃၈၆။ ဒေမာတိ ဧတ္ထ ‘‘တုမှာက’’န္တိ ပါဌသေသော။ ‘‘ဝိဟာရဿ ဒေမာ’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘အာရာမိကာနံ အာစိက္ခထ ပဋိဇဂ္ဂနတ္ထာယာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ သကဋဝိနိစ္ဆယဿာပိ ¶ ဂေါဏဝိနိစ္ဆယေန သမာနတ္တာ တံ အဝတွာ ဝိသေသမတ္တမေဝ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သကဋံ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘တုမှာကံ ဒေမာတိ ဝုတ္တေ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တုမှာကမေဝ ဒေမာတိ ဝုတ္တေ ဒါရုဘဏ္ဍံ နာမ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂)။

၃၈၇။ ကုဌာရာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန နိခါဒနံ သင်္ဂဏှာတိ။ အယံ နယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ပါဌသေသော။ ‘‘သကဋံ ဂေါဏော ဝိယ တာဝကာလိကံ အကတွာ အညာတကအပ္ပဝါရိတေ န ယာစိတဗ္ဗံ၊ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန အညာတကအပ္ပဝါရိတေ န ယာစိတဗ္ဗံ၊ တာဝကာလိကံ ယာစိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိနိစ္ဆယော စ ‘‘သကဋံ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝိသေသဝိနိစ္ဆယော စာတိ အယံ နယော ဝါသိအာဒီသု စ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ အနဇ္ဈာဝုတ္ထကန္တိ ကေနစိ ‘‘မမေတ’’န္တိ အပရိဂ္ဂဟိတံ၊ ‘‘ရက္ခိတဂေါပိတဋ္ဌာနေယေဝ ဟိ ဝိညတ္တိ နာမ ဝုစ္စတီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော အရက္ခိတာဂေါပိတကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဋ္ဌကထာယ ဝလ္လိအာဒိဝိနိစ္ဆယမ္ပိ ဝတွာ ‘‘အနဇ္ဈာဝုတ္ထကံ ပန ယံ ကိဉ္စိ အာဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂) ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗန္တိ ¶ ဣဓ ဝုတ္တဂေါဏာဒိကဉ္စ ဝက္ခမာနဝလ္လိအာဒိကဉ္စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယဿ ရက္ခိတဂေါပိတဝိသယတ္တံ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဟရာပေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ ကေနစိ ဟရိတွာ ဒိန္နန္တိ ဒီပေတိ။

၃၈၈။ ဝလ္လိအာဒိမှီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေတ္တမုဉ္ဇတိဏမတ္တိကာ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထ မုဉ္ဇပဗ္ဗဇတိဏံ ဝိနာ ဂေဟစ္ဆာဒနတိဏံ တိဏံ နာမ။ ဂရုဘဏ္ဍပ္ပဟောနကေတိ ‘‘ဝလ္လိ အဍ္ဎဗာဟုမတ္တာပီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တလက္ခဏေ ဂရုဘဏ္ဍပ္ပဟောနကေ။ ပရေသံ သန္တကေယေဝါတိ အဝဓာရဏေန န အနဇ္ဈာဝုတ္ထကေ ဒုက္ကဋန္တိ ဗျတိရေကတော ဒီပေတိ။

၃၈၉။ ပစ္စယေသူတိ ¶ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနသင်္ခါတေသု တီသု ပစ္စယေသု။ ဧဝ-ကာရေန ဂိလာနပစ္စယသင်္ခါတေ စတုတ္ထပစ္စယေ ဝိညတ္တိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ဝိညတ္တိ နာမ ‘‘အာဟရ၊ ဒေဟီ’’တိ ဣစ္ဆိတပစ္စယေ နာမံ ဝတွာ ယာစနာ။ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂) သာဝဓာရဏတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘န စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ နေဝ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။

ဝိညတ္တိယာ အလဗ္ဘမာနဘာဝေန သမတ္တာ ပစ္စယေသု တီသု အနန္တရံ သဟနိဒ္ဒိဋ္ဌပစ္စယတ္တယတော တတိယပစ္စယေယေဝ လဗ္ဘမာနဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘တတိယေ ပရိကထောဘာသနိမိတ္တာနိ စ လဗ္ဘရေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အဝသိဋ္ဌဒွယေ ပန ပရိကထာဒယော န လဗ္ဘန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဝုတ္တေ စတုတ္ထပစ္စယေပိ သမုစ္စယတ္ထေန စ-ကာရေန ပရိကထာဒိတ္တယံ လဗ္ဘတီတိ သိဒ္ဓတ္တာ ‘‘တီသွေဝါ’’တိ ဧဝ-ကာရေန ဗျတိရေကမုခေန ဝိညတ္တိယာ စ အနုညာတတ္တာ စတုတ္ထေ ဂိလာနပစ္စယေ ပရိကထောဘာသနိမိတ္တကမ္မဝိညတ္တိယော ဝဋ္ဋန္တီတိ သိဒ္ဓံ။ ဧတ္တာဝတာ စတုတ္ထေ ပစ္စယေ ပရိကထာဒယော စတ္တာရောပိ ဝဋ္ဋန္တိ၊ တတိယပစ္စယေ ဝိညတ္တိံ ဝိနာ သေသတ္တယံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပုရိမပစ္စယဒွယေ သဗ္ဗမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သေနာသနပစ္စယေ ပရိကထာဒိကန္တိ ဥပေါသထာဂါရာဒိကရဏာရဟဋ္ဌာနံ ဩလောကေတွာ ဥပါသကာနံ သုဏန္တာနံ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝတ ဩကာသေ ဧဝရူပံ သေနာသနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝါ ‘‘ယုတ္တ’’န္တိ ဝါ ‘‘အနုရူပ’’န္တိ ဝါ ပဝတ္တာ ကထာ ပရိကထာ နာမ။ ‘‘ဥပါသကာ တုမှေ ကတ္ထ ဝသထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ပါသာဒေ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခူနံ ပန ဥပါသကာ ပါသာဒေါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တာ ¶ ကထာ ဩဘာသော နာမ။ ဥပါသကေသု ပဿမာနေသု ဘူမိယံ ရဇ္ဇုံ ပသာရေတွာ ဘူမိံ ဘာဇေတွာ ခါဏုကေ အာကောဋေတွာ ‘‘ကိမိဒံ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ¶ ‘‘ဧတ္ထ အာဝါသံ ကရောမ ဥပါသကာ’’တိအာဒိကာ ကထာ နိမိတ္တကထာ နာမ။ ဂိလာနပစ္စယေ စ ဣမိနာ နယေန ယထာရဟံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗမေတံ အဋ္ဌကထာယ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂) ဝုတ္တံ။

၃၉၀-၃။ ဣဒါနိ ကုဋိကာရဿ ဘိက္ခုနော အာပတ္တိဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘အဒေသိတေ’’တိအာဒိ။ တံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ နိသေန္တဿာတိ ပါသာဏေ ဃံသိတွာ တိခိဏံ ကရောန္တဿ။ ပါစိတ္တိယာ သဟာတိ ‘‘ဘူတဂါမပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၉၀) ဝုတ္တပါစိတ္တိယေန သဒ္ဓိံ။

အာပတ္တိန္တိ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ပါစိတ္တိယဉ္စေဝ ဒုက္ကဋဉ္စ ဣတရတြ သုဒ္ဓပယောဂဒုက္ကဋဉ္စာတိ အာပတ္တိံ။

ယာ ပနာတိ ယာ ကုဋိ။ ပဌမေ ဒုတိယေတိ ဧတ္ထ ‘‘ပိဏ္ဍေဟီ’’တိ ကရဏဗဟုဝစနံ ဝိဘတ္တိဝစနဝိပရိဏာမဝသေန ‘‘ပိဏ္ဍေ’’တိ ဘုမ္မေကဝစနန္တံ ကတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ‘‘နိက္ခိတ္တေ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ၊ ဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မံ၊ နိက္ခိတ္တေ သတီတိ အတ္ထော။

၃၉၄။ ‘‘သစေ အညဿာ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ဝိပ္ပကတန္တိ အာရဒ္ဓမနိဋ္ဌိတံ။ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဣဒံ နိဋ္ဌိတေ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗသင်္ဃာဒိသေသာဘာဝံ သန္ဓာယာဟ။ ပုဗ္ဗပယောဂမတ္တေန ဟိ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနိပိ ဟောန္တိ၊ တာနိ ပန ဒေသေတဗ္ဗာနိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ အာကဍ္ဎတိ၊ တေန သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိယာ အဘာဝတော ပုဗ္ဗဘာဂေ အာပန္နာနံ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနံ ဒေသေတဗ္ဗတာ စ ဒီပိတာ ဟောတိ။ တံ ကုဋိန္တိ တံ ဝိပ္ပကတကုဋိံ။

၃၉၅။ အညံ ဘောဇနသာလာဒိံ။ တထာတိ အနာပတ္တိမာဟ။

၃၉၆။ ‘‘ကရောတော’’တိ ¶ ဣမိနာ ‘‘ကာရာပယတော’’တိပိ လဗ္ဘတိ။ ဥဘယေနာပိ ‘‘ကြိယတော’’တိ ဣမဿ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ ‘‘အပ္ပမာဏိက’’န္တိ ဣမိနာ သင်္ဃာဒိသေသဿ အင်္ဂံ ဒဿေတိ။

၃၉၇။ တန္တိ ¶ ‘‘အပ္ပမာဏိက’’န္တိ ဧဝံ ပစ္စာမသတိ။ ‘‘ကြိယာကြိယတော’’တိ ဣဒံ ကုဋိယာ ကရဏဉ္စ ဝတ္ထုဒေသနာယ အကရဏဉ္စ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ။

၃၉၈။ ဝတ္ထုံ အဒေသေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ‘‘တေန ဝိဟာရကာရကေန ဘိက္ခုနာ ဝိဟာရဝတ္ထုံ သောဓေတွာ သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၃၆၇) ပဒဘာဇနေ အာဂတနယေန ဝိဟာရံ ကာရာပေန္တေန ဘိက္ခုနာ ဝိဟာရဝတ္ထုံ သောဓေတွာ သမတလံ ကာရေတွာ သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမ္မ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဟံ ဘန္တေ မဟလ္လကံ ဝိဟာရံ ကတ္တုကာမော သဿာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ၊ သောဟံ ဘန္တေ သင်္ဃံ ဝိဟာရဝတ္ထုဩလောကနံ ယာစာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ယာစိတွာ လဒ္ဓေ ဝုဍ္ဎေ ဝါ ဘိက္ခူ ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ သင်္ဃေန သမ္မတေ ဝါ ဘိက္ခူ နေတွာ ကတပရိကမ္မံ ဝိဟာရဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ ကုဋိဝတ္ထုဩလောကနေ ဝိယ ဂတဘိက္ခူဟိ ဩလောကေတွာ သာရမ္ဘာဒိဘာဝံ ဥပပရိက္ခိတွာ အနာရမ္ဘသပရိက္ကမနဘာဝံ ဉတွာ အာဂန္တွာ သင်္ဃဿ အာရောစိတေ ပုန တေန သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဟံ ဘန္တေ မဟလ္လကံ ဝိဟာရံ ကတ္တုကာမော သဿာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ၊ သောဟံ ဘန္တေ သင်္ဃံ ဝိဟာရဝတ္ထုဒေသနံ ယာစာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ယာစိတွာ သင်္ဃေန ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ ဝိဟာရဝတ္ထု ဒေသေတဗ္ဗံ ¶ ၊ တထာ အကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဟ သာရမ္ဘာဒိ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

မဟလ္လကန္တိ ‘‘သဿာမိကဘာဝေန သညာစိကကုဋိတော မဟန္တဘာဝေါ ဧတဿ အတ္ထီတိ မဟလ္လကော။ ယသ္မာ ဝါ ဝတ္ထုံ ဒေသာပေတွာ ပမာဏာတိက္ကမေနာပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ပမာဏမဟန္တတာယပိ မဟလ္လကော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၆၆) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန မဟန္တဘာဝေန ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဝိဟာရန္တိ ‘‘ဝိဟာရော နာမ ဥလ္လိတ္တော ဝါ ဟောတိ အဝလိတ္တော ဝါ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တော ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၃၇၁) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သေနာသနန္တိ အတ္ထော။ ဝိဟရန္တိ အသ္မိန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဥလ္လိတ္တာဒိသရူပံ ပုရိမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယမေဝ။ တံ ဝိဟာရံ ယော ကရေယျာတိ ယောဇနာ။ ကရေယျ ဝါ ကာရာပေယျ ဝါတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယမေဝ။ အတ္တဝါသတ္ထန္တိ အတ္တနော ဝါသံ ပဋိစ္စ၊ ဣမိနာ ပရဿ ဝါသတ္ထာယ ကရောတိ၊ အနာပတ္တီတိ ဗျတိရေကတော ဝိညာယတိ။ ‘‘ဂရုက’’န္တိ ဧတ္ထ ဝတ္ထုဒေသနာယ အကာရာပနေန ‘‘ဧကောဝ သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတီ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝိကပ္ပတ္တယံ ¶ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဒဉ္စ ဝက္ခတိ ‘‘ပမာဏာ…ပေ… သင်္ဃာဒိသေသတာ’’တိ (ဝိ။ ဝိ။ ၃၉၉ အာဒယော)။

၃၉၉။ ကြိယာသမုဋ္ဌာနာဘာဝန္တိ ပမာဏာတိက္ကမေပိ အာပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော ကိရိယာသမုဋ္ဌာနဿ ဣဓ အဘာဝေါ ဉာတဗ္ဗော။ ကြိယ…ပေ… လက္ခယေတိ ဧတ္ထ ဗျတိရေကတော အဒေသိတဝတ္ထုကတာယ အကိရိယာသမုဋ္ဌာနတာ အနုညာတာ။

၄၀၁-၃။ တေသူတိ စတုဝီသတိယာ ပါရာဇိကေသု။ ဘိက္ခုနော အနုရူပါနိ ဧကူနဝီသတီတိ ဘိက္ခုနီနံ ပဋိနိယတာ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာဒယော ¶ စတ္တာရော တဒနုလောမာယ ဝိဗ္ဘန္တဘိက္ခုနိယာ သဟ ပဉ္စ ပါရာဇိကေ ဝိနာ ဘိက္ခုနော အနုရူပါ သေသာ ဧကူနဝီသတိ ပါရာဇိကာ။

ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ပဒဘာဇနေ ‘‘ပါရာဇိကေန ဓမ္မေနာတိ စတုန္နံ အညတရေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၆) ဝုတ္တနယဿ ဣဓ ‘‘ဧကူနဝီသတီ’’တိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ပဒဘာဇနံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာဂတမတ္တံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တံ၊ ဣဒံ ပန ဗုဒ္ဓါနုမတိံ ဂဟေတွာ ဝိနယပရိယတ္တိပဝတ္တကာနံ အာစရိယာနံ မတံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တံ၊ တသ္မာ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာစရိယော သဗ္ဗပါရာဇိကာနံ ‘‘ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေယျ’’န္တိ (ပါရာ။ ၃၈၅) ဝုတ္တအနုဒ္ဓံသနဿ ဧကန္တသာဓနတ္တာ ဘိက္ခုနီနံ ပဋိနိယတသာနုလောမပါရာဇိကပဉ္စကံ ဝိနာ အဝသေသံ သဗ္ဗံ သင်္ဂဏှိ၊ တေနေဝ ဝိနယဋ္ဌကထာယ ဂဏ္ဌိပဒဝိဝရဏေ ‘‘စတုန္နံ အညတရေနာတိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ ဧဝ အာဂတေ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ၊ ဣတရေသံ အညတရေနာပိ အနုဒ္ဓံသေန္တဿ သင်္ဃာဒိသေသောဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘အနုဒ္ဓံသေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၄) ပါဌေ အဓိပ္ပာယံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တတ္တာ ဣမေသံ အာစရိယာနံ မတံ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘တေသု အညတရေနာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘ဧကူနဝီသတီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ယာနီ’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။

အညတရေန အမူလကေနာတိ ယောဇနာ။ အမူလကေနာတိ စောဒကဿ ဒဿနာဒီဟိ စောဒနာမူလေဟိ ဝိရဟိတတ္တာ အမူလကံ၊ ပါရာဇိကံ၊ တေန။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယံ ပါရာဇိကံ စောဒကေန စုဒိတကမှိ ပုဂ္ဂလေ နေဝ ဒိဋ္ဌံ န သုတံ န ပရိသင်္ကိတံ၊ ဣဒံ ဧတေသံ ဒဿနသဝနပရိသင်္ကာသင်္ခါတာနံ ¶ မူလာနံ အဘာဝေန အမူလကံ နာမာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆)။ ဧတ္ထ စ မံသစက္ခုနာ ဝါ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဝါ ဒိဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌံ နာမ ¶ ။ ပကတိသောတေန ဝါ ဒိဗ္ဗသောတေန ဝါ သုတံ သုတံ နာမ။ စိတ္တေန ပရိသင်္ကိတံ ပရိသင်္ကိတံ နာမ။ တံ တိဝိဓံ ဒိဋ္ဌသုတမုတပရိသင်္ကိတဝသေန။

တတ္ထ တာဒိသေ ကမ္မနိယေ ဩကာသေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုနော အညထိယံ ပယောဂံ ဒိသွာ အညထာ ဂဟေတွာ ‘‘ဝီတိက္ကမနံ နု ခေါယမကာသီ’’တိ ဂဟဏံ ဒိဋ္ဌပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ကုဋ္ဋတိရောဟိတေ ဘိက္ခုမှိ မာတုဂါမဿ သဒ္ဒံ သုတွာ တတ္ထ အညဿ ဝိညုပုရိသဿ သဗ္ဘာဝံ အဇာနိတွာ ‘‘ဝီတိက္ကမနံ နု ခေါယမကာသီ’’တိ ဧဝံ ဂဟဏံ သုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဝိဟာရပရိယန္တေ တရုဏမာတုဂါမပုရိသာနံ ဒိဝသံ ဝီတိနာမေတွာ ဂတဋ္ဌာနေ ဝိပ္ပကိဏ္ဏပုပ္ဖာနိ ဩလောကေတွာ၊ မံသသုရဂန္ဓဉ္စ ဃာယိတွာ ‘‘ဣဒံ ကဿ ကမ္မ’’န္တိ ဥပပရိက္ခန္တေန ဘိက္ခုနော စေတိယပူဇိတမာလာဂန္ဓဿ ပီတာရိဋ္ဌဿ ဘိက္ခုနော သရီရဂန္ဓံ ဃာယိတွာ ‘‘တံ ဧတဿ ကမ္မံ နု ခေါ’’တိ ကိရိယမာနသံသယော မုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဧဝရူပဿ ဒိဋ္ဌသုတပရိသင်္ကိတမူလကဿ အဘာဝတော အမူလကေန ပါရာဇိကေနာတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန သမန္တပါသာဒိကာယ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ဝုတ္တနယေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

စောဒေတီတိ ‘‘ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အာပန္နောသီ’’တိအာဒိဝစနေန သယံ စောဒေတိ။ စောဒါပနံ ပန ဝက္ခတိ။ စာဝနစေတနော ဟုတွာတိ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ နံ ဣမမှာ ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေယျ’’န္တိ ဥပ္ပန္နေန ပရံ သာသနာ စာဝေတုကာမေန စိတ္တေန သမန္နာဂတော ဟုတွာ။ ‘‘သုဒ္ဓံ ဝါ အသုဒ္ဓံ ဝါ’’တိ ဣဒံ ‘‘စောဒေတီ’’တိ ဣမိနာ ဝုတ္တစောဒနာကိရိယာယ ကမ္မနိဒ္ဒေသော၊ ‘‘အညံ ဘိက္ခု’’န္တိ သေသော၊ ပါရာဇိကမနာပန္နံ ဝါ အာပန္နံ ဝါ အညံ ဘိက္ခုန္တိ အတ္ထော။ ယောတိ မာတိကာဂတဘိက္ခု၊ ‘‘ဒုဋ္ဌော ဒေါသော အပ္ပတီတော’’တိ ဣဒံ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ၊ ဥပ္ပန္နေန ဒေါသလေသေန ¶ သယံ ဒူသိတော၊ ပရဉ္စ ဒူသေန္တော ပီတိသုခါဒီဟိ အပဂတော ယော ဘိက္ခူတိ အတ္ထော။ ဝက္ခမာနေန ‘‘တဿာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။

‘‘ကတေ ဩကာသမှီ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ၊ ဩကာသံ ‘‘ကာရာပေတွာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၉) ပါဌတော အန္တောနီတဟေတွတ္ထတာယ ‘‘ကတေ’’တိ ‘‘ကာရိတေ’’တိ ဧတဿ ပရိယာယော ဟောတိ၊ ‘‘ဩကာသံ မေ ကရောဟိ၊ အဟံ တံ ဝတ္တုကာမော’’တိ ဩကာသေ ကာရာပိတေတိ အတ္ထော။ ‘‘အကတေ ဩကာသေ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ ¶ ၊ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တောယေဝတ္ထော။ ဒုက္ကဋာပတ္တိယာ သဟာတိ ဩကာသဿ အကာရာပိတတ္တာ ဒုက္ကဋာပတ္တိယာ သဒ္ဓိံ။

၄၀၄-၅။ ကောဏ္ဌောသီတိ ဓုတ္တောသိ။ ဇေဋ္ဌဗ္ဗတိကောသီတိ ကာလီဒေဝီဝတနိယုတ္တောသိ။ ကာလီဒေဝီ ကိရ သိရိဒေဝိယာ ဇေဋ္ဌာ၊ တသ္မာ တဿာ ဝတဓရော ဇေဋ္ဌဗ္ဗတိကော ဝုစ္စတိ။ တံ ပန ဝတံ သမာဒိယိတွာ ပူရေန္တော သကလသရီရေ မသိံ မက္ခေတွာ ကာကပတ္တာနိ မုဋ္ဌိယံ ကတွာ ကာလီဒေဝိံ ဖလကေ လိခါပေတွာ တံ ကာဇကောဋိယံ ဗန္ဓိတွာ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကာဒိအသုစိသန္နိစိတဩလိဂလ္လံ ပဝိသိတွာ ‘‘ဒုဿီလောသိ နိဿီလောသိ သီလဝိရဟိတောသီ’’တိ ထောမေန္တော ဝိစရတီတိ။

ဒုဿီလတ္တာ ဧဝ ဟီနဇ္ဈာသယတာယ ပါပဓမ္မော လာမကသဘာဝေါသိ။ ပူတိနာ ကမ္မေန သီလဝိပတ္တိယာ အန္တော ပဝိဋ္ဌတ္တာ အန္တောပူတိ။ ဆဟိ ဒွါရေဟိ ရာဂါဒိကိလေသာနုဿဝနေန တိန္တတ္တာ အဝဿုတော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဂရုကံ နိဒ္ဒိသေတိ ဧတ္ထ ‘‘ကတောကာသမှီ’’တိ စ ‘‘တထေဝ အကတောကာသေ၊ ဒုက္ကဋာပတ္တိယာ သဟာ’’တိ စ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧဝမုတ္တရတြာပိ။

၄၀၆။ သမ္မုခါတိ ¶ စုဒိတကဿ သမ္မုခါ၊ အဝိဒူရေတိ အတ္ထော။ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယာတိ မုတ္တပါဏာဒိဝသေန။ တံ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ကထိတံ။ ပရောတိ ယံ စောဒေသိ၊ သော စုဒိတကော ပရော။ ဘိက္ခုနောတိ စောဒကဿ ဘိက္ခုနော။

၄၀၇။ သမ္မုခေ ဌတွာတိ စုဒိတကဿ အာသန္နေ ဌတွာ။ ‘‘စောဒါပေန္တဿာ’’တိ ဧတဿ ကမ္မဘာဝတော ပရောတိ ဣဒံ ဥပယောဂန္တဝသေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧဝမုတ္တရတြ။ ကေနစီတိ အညေန ကေနစိ ပုဂ္ဂလေန။ တဿ စောဒကဿ။ ‘‘စောဒါပေန္တဿာ’’တိ ပုန ဝစနံ နိယမတ္ထံ။

၄၀၈။ သောပီတိ ဥဂ္ဂဟာပိတတ္တာ စောဒနံ ကရောန္တော ဣတရော ပယောဇ္ဇကပုဂ္ဂလောပိ။ တေသံ ဒွိန္နမ္ပီတိ ပယောဇကပယောဇ္ဇကာနံ ဒွိန္နမ္ပိ။

၄၀၉။ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ ပဏ္ဏံ ဝါ သန္ဒေသံ ဝါ ဟရန္တော ဒူတော နာမ၊ သော ‘‘ပဏ္ဏံ ဝါ သာသနံ ဝါ ပေသေတွာ’’တိ ဣမိနာ သင်္ဂယှတီတိ တသ္မိံ ဝိသုံ အဝတ္တဗ္ဗေပိ ‘‘ဒုတ’’န္တိ ဝစနေန နိဿဋ္ဌဒူတမာဟ ¶ ။ ပဏ္ဏံ ဝါ အဒတွာ ‘‘ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ ဝဒါ’’တိ သာသနဉ္စ အဒတွာ ‘‘တံ စောဒေဟီ’’တိ အတ္ထမတ္တမေဝ ဒတွာ နိဿဋ္ဌော ဘိက္ခု ဣဓ ‘‘နိဿဋ္ဌဒူတော’’တိ ဂဟေတဗ္ဗော။

အထ ဝါ ‘‘ဒူတ’’န္တိ ဣမိနာ စောဒေတုံ ဥဂ္ဂဟာပေတွာ၊ တမနုဂ္ဂဟာပေတွာ ဝါ နိဿဋ္ဌော ဘိက္ခု ဒူတောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘ပဏ္ဏ’’န္တိ ဣမိနာ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ အပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ ကဿစိ ဟတ္ထေ စောဒနံ လိခိတွာ ဒိန္နပဏ္ဏံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သာသနန္တိ ‘‘ပါရာဇိကံ အာပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝတွာ ပေသိယမာနံ သာသနံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဒံ တယမ္ပိ ဒူရေ နိသီဒိတွာ အညေဟိ ကာရာပနတော ‘‘စောဒါပေန္တဿာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ပရ’’န္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဩကာသကာရာပနံ နတ္ထိ။

၄၁၀။ တထာတိ ¶ ယထာ အမူလကေန ပါရာဇိကေန သမ္မုခါ ဩကာသေ ကာရိတေ၊ အကာရိတေ စ၊ တထာ အမူလကေဟိ သင်္ဃာဒိသေသေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဝုတ္တေ သမ္မုခါ ပရေ’’တိ ဘုမ္မဝသေန အဓိကတေန ယောဇေတဗ္ဗံ၊ စောဒေတိ စောဒါပေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။ ပါစိတ္တိယာပတ္တီတိ ဩကာသေ ကာရိတေ ကေဝလာ၊ အကာရိတေ ဒုက္ကဋေန သဟာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သမ္မုခါ သေသာပတ္တီဟိ ပရေ ဝုတ္တေ စာဝနသညိနော ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ဩကာသာကာရာပနေနပိ ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတိ။

၄၁၁။ အက္ကောသနာဓိပ္ပာယဿာတိ ခုံသနာဓိပ္ပာယဿ။ အကတောကာသန္တိ အကာရိတောကာသံ၊ ‘‘ပရ’’န္တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အတ္တနာတိ စောဒကေန၊ ‘‘သယံ အကာရိတောကာသ’’န္တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဟ ပါစိတ္တိယေနာတိ ‘‘ဩမသဝါဒေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၄) ဝုတ္တပါစိတ္တိယေန သဟ။ ဝဒန္တဿာတိ စောဒေန္တဿ ဝါ စောဒါပေန္တဿ ဝါ၊ ဧတ္ထ ‘‘သမ္မုခါ’’တိ ဣဒံ ဝက္ခမာနဿ ‘‘အသမ္မုခါ’’တိ ဧတဿ ဝိပရိယာယတော လဗ္ဘတိ၊ စ-ကာရေန ကာရိတောကာသပက္ခေ ဒုက္ကဋေန ပါစိတ္တိယသမ္ဗန္ဓီ။

၄၁၂။ အသမ္မုခါ ဝဒန္တဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘အက္ကောသနာဓိပ္ပာယဿာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘အကတောကာသမတ္တနာ’’တိ နာနုဝတ္တတိ။ သတ္တဟိ အာပတ္တီဟီတိ ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသထုလ္လစ္စယပါစိတ္တိယပါဋိဒေသနီယဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတသင်္ခါတေသု သတ္တသု အာပတ္တိက္ခန္ဓေသု ယေန ကေနစီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အသမ္မုခါ’’တိ ဣဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကမ္မန္တိ တဇ္ဇနီယာဒိသတ္တဝိဓံ ကမ္မံ။

၄၁၃။ ဥမ္မတ္တကာဒီနန္တိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အနာပတ္တိ သုဒ္ဓေ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိဿ အသုဒ္ဓေ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိဿ ဥမ္မတ္တကဿ အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ ¶ (ပါရာ။ ၃၉၀) ဝုတ္တေ သင်္ဂဏှာတိ။ ပဉ္စင်္ဂသံယုတန္တိ ယံ စောဒေတိ၊ တဿ ‘‘ဥပသမ္ပန္နော’’တိ သင်္ချူပဂမနံ၊ တသ္မိံ သုဒ္ဓသညိတာ၊ ယေန ပါရာဇိကေန စောဒေတိ၊ တဿ ဒိဋ္ဌာဒိဝသေန အမူလကတာ၊ စာဝနာဓိပ္ပာယေန သမ္မုခါ စောဒနာ၊ တဿ တင်္ခဏဝိဇာနနန္တိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ ယုတ္တံ ဟောတိ။

၄၁၅။ ဣဒန္တိ ‘‘သိက္ခာပဒ’’န္တိ သေသော၊ ‘‘သိက္ခာပဒ’’န္တိ စ ဣမိနာ တပ္ပဋိပါဒနီယာ အာပတ္တိယေဝ ဂယှတိ။ တိသမုဋ္ဌာနန္တိ ကာယစိတ္တတော၊ ဝါစာစိတ္တတော၊ ကာယဝါစာစိတ္တတောတိ သစိတ္တကေဟိ တီဟိ သမုဋ္ဌာနတော တိသမုဋ္ဌာနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သစိတ္တ’’န္တိ။ ပဋိဃစိတ္တာနံ ဒွိန္နံ အညတရေန သဟိတတ္တာ သစိတ္တကံ။ တံသမ္ပယုတ္တာယ ဒေါမနဿဝေဒနာယ ဝသေန ဒုက္ခဝေဒနံ။

၄၁၆။ လေသမတ္တန္တိ ‘‘အညမ္ပိ ဝတ္ထုံ လိဿတိ သိလိဿတိ ဝေါဟာရမတ္တေနေဝ ဤသကံ အလ္လီယတီတိ လေသော၊ ဇာတိအာဒီနံယေဝ အညတရကောဋ္ဌာသဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၉၁) အဋ္ဌကထာယ ဒဿိတနိဗ္ဗစနေသု ‘‘လေသော နာမ ဒသ လေသာ ဇာတိလေသော နာမလေသော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၃၉၄) နယေန ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တေသု ဇာတိနာမဂေါတ္တာဒီသု ဒသသု လေသေသု အညတရလေသမတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တတ္ထ ဇာတိ နာမ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာဒိဇာတိ။ နာမံ နာမ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ‘‘ဆဂလကော ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော နာမ၊ ဆဂလိကာ မေတ္တိယာ ဘိက္ခုနီ နာမာ’’တိ ဌပိတံ နာမံ ဝိယ စောဒကေဟိ ဌပိတနာမဉ္စ ဗုဒ္ဓရက္ခိတာဒိသကနာမဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ နာမံ။ ဂေါတ္တံ နာမ ဂေါတမမောဂ္ဂလ္လာနာဒိဂေါတ္တံ။ လိင်္ဂံ နာမ ¶ ဒီဃတာဒိသဏ္ဌာနနာနတ္တဉ္စ ကဏှတာဒိဝဏ္ဏနာနတ္တဉ္စာတိ ဣဒံ ဒုဝိဓလိင်္ဂံ။ အာပတ္တိလေသော နာမ လဟုကာဒိရူပေန ဌိတပါစိတ္တိယာဒိအာပတ္တိ။ ပတ္တော နာမ လောဟပတ္တာဒိ။ စီဝရံ နာမ ပံသုကူလာဒိ။ ဥပဇ္ဈာယော နာမ စုဒိတကဿ ဥပဇ္ဈာယော။ အာစရိယော နာမ စုဒိတကဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာစရိယာဒိကော။ သေနာသနံ နာမ စုဒိတကဿေဝ နိဝါသပါသာဒါဒိကံ။

စောဒေယျာတိ အညခတ္တိယဇာတိကံ ပုဂ္ဂလံ ပါရာဇိကံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တံ ဒိသွာ အတ္တနော ဝေရိခတ္တိယဇာတိကံ ¶ ပုဂ္ဂလံ ‘‘ခတ္တိယော မယာ ဒိဋ္ဌော၊ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နောသီ’’တိအာဒိနာ နယေန စောဒေတိ။ ဂရုကာပတ္တိ နာမ သင်္ဃာဒိသေသော။ သစေ စာဝနစေတနောတိ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ နံ ဣမမှာ ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေယျ’’န္တိ (ပါရာ။ ၃၉၂) ဝုတ္တတ္တာ သစေ ဣမံ သာသနာ စာဝေယျာမီတိ အဓိပ္ပာယော ဟုတွာ စောဒေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဣမိနာ ဗျတိရေကဝသေန န အညာဓိပ္ပာယောတိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ပုရိမသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတေသု ‘‘စာဝနာဓိပ္ပာယော အက္ကောသာဓိပ္ပာယော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၉) ဧဝမာဒိနာနပ္ပကာရာဓိပ္ပာယေသု အာပတ္တိယာ အင်္ဂဘူတံ စာဝနာဓိပ္ပာယံ ဒဿေတွာ သေသာဓိပ္ပာယေ ပဋိက္ခိပတိ။

၄၁၇။ တထာသညီတိ အယံ ပါရာဇိကမဇ္ဈာပန္နောယေဝါတိ တထာသညီ။ ‘‘စောဒေတိ ဝါ စောဒါပေတိ ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တထာသညီ’’တိ ဣဒံ ‘‘စောဒါပေတီ’’တိ ဣမိနာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သေသောတိ ဧတ္ထ ‘‘ပါရာဇိကာနိ ဝုတ္တာနီ’’တိအာဒိံ ကတွာ ‘‘သစိတ္တံ ဒုက္ခဝေဒန’’န္တိ ပရိယန္တံ ကတွာ ဒဿိတပဌမသိက္ခာပဒဝိနိစ္ဆယသင်္ဂါဟကကထာပဗန္ဓေန ဝုတ္တသဗ္ဗဝိနိစ္ဆယေသု တံသိက္ခာပဒနိယတံ ‘‘အမူလကေနာ’’တိ ဣဒဉ္စ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ‘‘ဘိက္ခုမန္တိမဝတ္ထုနာ…ပေ… အနာပတ္တိ သိယာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထဉ္စ ¶ ဌပေတွာ အဝသိဋ္ဌသဗ္ဗဝိနိစ္ဆယောတိ အတ္ထော။ အနန္တရသမော မတော ဟေဋ္ဌာ အနန္တရံ ဝုတ္တသိက္ခာပဒေနေဝ သဒိသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၄၁၈။ သမဂ္ဂဿ သင်္ဃဿာတိ ‘‘သမဂ္ဂေါ နာမ သင်္ဃော သမာနသံဝါသကော သမာနသီမာယံ ဌိတော’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ စိတ္တေန စ ကာယေန စ ဧကီဘူတဿ သင်္ဃဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စ-ကာရော ပဒပူရဏော၊ ဧဝ-ကာရတ္ထော ဝါ၊ နသမဂ္ဂဿာတိ ဗျတိရေကတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘေဒတ္ထံ ဝါယမေယျာတိ ‘‘ဣမေ ကထံ ကဒါ ဘိဇ္ဇိဿန္တီ’’တိ ရတ္တိန္ဒိဝံ စိန္တေတွာ ဥပါယံ ဂဝေသိတွာ ပက္ခပရိယေသနာဒိံ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှိ ပါဠိယံ ‘‘ဘေဒါယ ပရက္ကမေယျာတိ ကထံ ဣမေ နာနာ အဿု ဝိနာ အဿု ဝဂ္ဂါ အဿူတိ ပက္ခံ ပရိယေသတိ ဂဏံ ဗန္ဓတီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၂)။

ဘေဒဟေတုန္တိ ‘‘ဣဓုပါလိ ဘိက္ခု အဓမ္မံ ‘ဓမ္မော’တိ ဒီပေတိ၊ ဓမ္မံ ‘အဓမ္မော’တိ ဒီပေတီ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၄၅၉) နယေန ခန္ဓကေ ဝုတ္တံ အဋ္ဌာရသဘေဒကရဝတ္ထုသင်္ခါတံ သင်္ဃဘေဒကာရဏမာဟ ¶ ။ ဣဒမေဝ ဟိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တံ ‘‘ဘေဒနသံဝတ္တနိကံ ဝါ အဓိကရဏန္တိ အဋ္ဌာရသဘေဒကရဝတ္ထူနီ’’တိ။ ဂဟေတွာတိ ပဂ္ဂယှ။ တိဋ္ဌေယျာတိ နပ္ပဋိနိဿဇ္ဇေယျ။ ပရိဒီပယန္တိ ဧတ္ထ ပရိဒီပေန္တော၊ န ပဋိနိဿဇ္ဇန္တောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘တိဋ္ဌေယျာတိ န ပဋိနိဿဇ္ဇေယျာ’’တိ။

၄၁၉။ ဘိက္ခူဟီတိ တဿ သင်္ဃဘေဒကဿ ပရက္ကမနံ ပဿန္တေဟိ ဝါ ဒူရေ စေ၊ ဌိတံ ပဝတ္တိံ သုဏန္တေဟိ ဝါ လဇ္ဇီဟိ သုပေသလေဟိ သေသဘိက္ခူဟိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဘိက္ခူဟီတိ အညေဟိ ဘိက္ခူဟိ။ ယေ ပဿန္တိ ယေ သုဏန္တိ၊ တေဟိ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ ¶ (ပါရာ။ ၄၁၂)။ တဿ ဝဒန္တေဟိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဝစနာကာရဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘မာယသ္မာ သမဂ္ဂဿ သင်္ဃဿ ဘေဒါယ ပရက္ကမိ၊ ဘေဒနသံဝတ္တနိကံ ဝါ အဓိကရဏံ သမာဒါယ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ၊ သမေတာယသ္မာ သင်္ဃေန၊ သမဂ္ဂေါ ဟိ သင်္ဃော သမ္မောဒမာနော အဝိဝဒမာနော ဧကုဒ္ဒေသော ဖာသု ဝိဟရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၁) ပါဌံ၊ တံ ဧကဒေသသင်္ဂဟဝသေန ဥပလက္ခေတုမာဟ ‘‘ဘေဒတ္ထံ…ပေ… ဘေဒကာရဏ’’န္တိ။ ဣတိ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။

၄၂၀။ ဝုစ္စမာနော ဟီတိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ အပိ-သဒ္ဒတ္ထော။ ‘‘ပီ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ တေဟိ လဇ္ဇိဘိက္ခူဟိ ‘‘မာယသ္မာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိသုံ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တောပီတိ အတ္ထော။ နိဿဇ္ဇေယျ န စေဝ နန္တိ တံ ဘေဒါယ ပရက္ကမနံ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနပစ္စယာ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာပိ န ဝိဿဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘နော စေ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၂)။ တထာ ဟိ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇန္တော ဟတ္ထေသု၊ ပါဒေသု စ ဂဟေတွာ သင်္ဃမဇ္ဈေ အာနေတွာ တထေဝ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တောပိ တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ အာပန္နောတိ ဣမိနာ စ သင်္ဂဟိတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘သော ဘိက္ခု သင်္ဃမဇ္ဈမ္ပိ အာကဍ္ဎိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော ‘မာယသ္မာ…ပေ… ဖာသု ဝိဟရတီ’တိ။ ဒုတိယမ္ပိ ဝတ္တဗ္ဗော။ တတိယမ္ပိ ဝတ္တဗ္ဗော။ သစေ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ ဣစ္စေတံကုသလံ။ နော စေ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ။ ဣဒံ ဥဘယတ္ထ ဒုက္ကဋံ သာမညေန ဝက္ခတိ ‘‘တိက္ခတ္တုံ ပန ဝုတ္တဿ၊ အပရိစ္စဇတောပိ တ’’န္တိ။

သမနုဘာသိတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ‘‘သော ဘိက္ခူ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ယာဝတတိယ’’န္တိ သေသော၊ ယထာဟ ‘‘သော ဘိက္ခု ¶ ဘိက္ခူဟိ ယာဝတတိယံ သမနုဘာသိတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၁)၊ တထာ သင်္ဃမဇ္ဈေပိ တိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနောပိ နော ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒုက္ကဋံ အာပန္နော သော အာဓာနဂ္ဂါဟီ ဘိက္ခု ¶ သင်္ဃေန တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ ကမ္မဝါစံ ဝတွာ သမနုဘာသိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယာဝတတိယံ သမနုဘာသိတဗ္ဗောတိ ယာဝ တတိယံ သမနုဘာသနံ၊ တာဝ သမနုဘာသိတဗ္ဗော၊ တီဟိ သမနုဘာသနကမ္မဝါစာဟိ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၁)။ တန္တိ ဘေဒါယ ပရက္ကမနံ၊ ဘေဒနသံဝတ္တနိကံ အဓိကရဏံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဌာနဉ္စ။ အစ္စဇန္တိ၊ ဉတ္တိစတုတ္ထာယ ကမ္မဝါစာယ ဝုစ္စမာနာယပိ အစ္စဇန္တော။ ဂရုကံ ဖုသေတိ တတိယာယ ကမ္မဝါစာယ ‘‘သော ဘာသေယျာ’’တိ ယျကာရပ္ပတ္တာယ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇတိ။

၄၂၁။ သင်္ဃဿ ဘေဒါယ ပရက္ကမန္တံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ၊ သုတွာ၊ ဉတွာ စ အဝဒန္တဿ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။

၄၂၂။ ကီဝဒူရေ ဝသန္တေဟိ သုတွာ ဂန္တွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဂန္တွာ’’တိအာဒိ။ အဒ္ဓယောဇနမေဝ အဒ္ဓယောဇနတာ၊ တတော အဓိကံ ဝါ။ ဂိလာနံ ပဋိစ္စ အဒ္ဓယောဇနံ ဝုတ္တံ၊ ဣတရံ ပဋိစ္စ ‘‘အဓိကံ ဒူရမ္ပိ ပန ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သစေ သက္ကောတီ’’တိ။ တာဝဒေတိ တဒါ ဧဝ၊ အစိရာယိတွာတိ အတ္ထော။

၄၂၃။ တိက္ခတ္တုံ ပန ဝုတ္တဿာတိ ‘‘မာယသ္မာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိသုဉ္စ သင်္ဃမဇ္ဈေ စ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တဿာပိ အပရိစ္စဇန္တဿ။ တံ ဘေဒါယ ပရက္ကမာဒိကံ။ ဘေဒပ္ပဝတ္တိယာ သုတက္ခဏေ သယံ အဂန္တွာ ပဏ္ဏံ ဝါ သာသနံ ဝါ ပေသေန္တဿ အာပတ္တိံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒူတံ ဝါ’’တိအာဒိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ¶ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၁) ‘‘ဒူတံ ဝါ ပဏ္ဏံ ဝါ ပေသေတွာ ဝဒတောပိ အာပတ္တိမောက္ခော နတ္ထီ’’တိအာဒိ။

၄၂၅။ ယျကာရေ ပန သမ္ပတ္တေတိ ‘‘ယဿ နက္ခမတိ၊ သော ဘာသေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၃) တတိယကမ္မဝါစာယ အန္တေ ယျကာရေ ဥစ္စာရိတေ။ ပဿမ္ဘန္တီတိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ၊ ဝူပသမန္တီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ကဋာဒယောတိ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ဒွေ စ ထုလ္လစ္စယာ။ ယထာဟ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တဿ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ထုလ္လစ္စယာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၄)။ တသ္မာ ဉတ္တိယာ ပုဗ္ဗေ ဗဟိ စ သင်္ဃမဇ္ဈေ စ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တေပိ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနေန အာပန္နာနိ ဒွေ ဒုက္ကဋာနိ ဒေသေတဗ္ဗာနီတိ ဝိညာယတိ။

ဣမိဿာ ¶ ကမ္မဝါစာယ ကိံ အာပန္နာပတ္တိယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ၊ ဥဒါဟု အနာပန္နာတိ ဝိစာရဏာယ ‘‘ယော အဝသာနေ ပဋိနိဿဇ္ဇိဿတိ၊ သော တာ အာပတ္တိယော န အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ အနာပန္နာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၄) မဟာသုမတ္ထေရဿ ဝါဒံ ‘‘ကိမနာပန္နာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ’’တိ ပဋိဗာဟိတွာ ‘‘လိင်္ဂပရိဝတ္တနေ အသာဓာရဏာပတ္တိယော ဝိယ အာပန္နာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီ’’တိ မဟာပဒုမတ္ထေရဿ ဝါဒေါ ဌိတော။

၄၂၆။ အကတေ ပန ကမ္မသ္မိန္တိ ယထာဝုတ္တသမနုဘာသနကမ္မေ အကတေ။ အပရိစ္စဇတောပိ စာတိ တံ သင်္ဃဘေဒါယ ပရက္ကမနံ အပရိစ္စဇန္တဿာပိ။ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသေနာ’’တိ ဣမိနာ ကမ္မံ အကတွာ သင်္ဃမဇ္ဈေ စ ဗဟိ စ တိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနဿ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနေန ဒုက္ကဋံ ပန ဟောတီတိ ဗျတိရေကတောဝ ဒဿေတိ။

၄၂၇။ ပုဗ္ဗေ ဝါတိ ဉတ္တိယာ ပုဗ္ဗေ ဝိသုံ၊ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝါ တိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနေပိ။ တင်္ခဏေပီတိ ဉတ္တိက္ခဏေ ဝါ။ ဉတ္တိယာ ¶ အနိဋ္ဌိတာယပိ ပစ္ဆာပိ၊ ဣမဿ အဝဓိံ ဒဿေတိ ‘‘အသမ္ပတ္တေ ယျကာရသ္မိ’’န္တိ။ ပဋိနိဿဇ္ဇတောပိ စ တဿ သင်္ဃာဒိသေသေန အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ ပဌမဂါထာယ ပစ္ဆိမဍ္ဎံ ဣဓာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၄၂၈။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘အနာပတ္တိ အသမနုဘာသန္တဿ ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿ ဥမ္မတ္တကဿ ခိတ္တစိတ္တဿ ဝေဒနာဋ္ဋဿ အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၆) ပါဌေ ‘‘ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿာ’’တိ ပဒေန ဂဟိတေသု ‘‘ဉတ္တိတော’’တိအာဒီသု ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ တံ နိဂမေတုံ ‘‘ပဋိနိဿဇ္ဇတော ဝါပိ တ’’န္တိ အာဟ။ နိဂမနတ္ထဇောတကော ဧဝံ-သဒ္ဒေါ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ၊ ဧဝံ ‘‘ဉတ္တိတော’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တနယေန ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿ ဝါတိ အတ္ထော။ တန္တိ သင်္ဃဘေဒပ္ပယောဂံ။ အသမနုဘာသတော ဝါတိ အသမနုဘာသိယမာနဿ။ ‘‘အသမနုဘာသိယတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိကရဏပစ္စယလောပေန ‘‘အသမနုဘာသတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အသမနုဘာသန္တဿာတိ အသမနုဘာသိယမာနဿာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၆)။ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသေန အနာပတ္တိ ပကာသိတာ’’တိ အနုဝတ္တမာနတ္တာ ဣစ္ဆိတတ္ထေ သိဒ္ဓေပိ ပုန ‘‘အနာပတ္တိ ပကာသိတာ’’တိ ဝစနေ ပုနရုတ္တတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ၊ ပဒါဝုတ္တိ နာမ အလံကာရော ဟောတီတိ။

၄၂၉။ ဣမဿ ¶ သိက္ခာပဒဿ အတ္ထုပ္ပတ္တိယံ သင်္ဃဘေဒတ္ထံ ပဉ္စ ဝတ္ထူနိ ယာစန္တေန ဒေဝဒတ္တေန ‘‘သာဓု ဘန္တေ ဘိက္ခူ ယာဝဇီဝံ မစ္ဆမံသံ န ခါဒေယျုံ၊ ယော မစ္ဆမံသံ ခါဒေယျ၊ ဝဇ္ဇံ နံ ဖုသေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၀၉) ဝုတ္တေ ‘‘အလံ ဒေဝဒတ္တ မယာ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓံ မစ္ဆမံသံ အနုညာတံ အဒိဋ္ဌံ အသုတံ အပရိသင်္ကိတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၀၉) အနုညာတေသု မစ္ဆမံသေသု ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝိနိစ္ဆယံ ပုဗ္ဗေ အနောကာသာဘာဝေန အဝတွာ ပကတံ သိက္ခာပဒဝိနိစ္ဆယံ နိဋ္ဌာပေတွာ ဣဒါနိ ပတ္တာဝသေသံ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ ¶ ။ ‘‘တံ တဿာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘ယ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ဘိက္ခု’’န္တိ ဣမိနာ စ ‘‘မစ္ဆမံသ’’န္တိ ဧတေန စ ယောဇေတဗ္ဗံ။ မစ္ဆန္တိ ဩဒကံ။ မံသန္တိ ထလဇာနံ မံသံ။ နိဗ္ဗေမတိကောတိ ‘‘မံ ဥဒ္ဒိဿ ကတ’’န္တိ ဝါ ‘‘သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ကတ’’န္တိ ဝါ ဥပ္ပန္နာယ ဝိမတိယာ ဝိရဟိတော။

၄၃၀။ သမုဒ္ဒိဿ ကတန္တိ သင်္ဃံ ဝါ အတ္တာနံ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ။ ‘‘ဉတွာ’’တိ ဣမိနာ အဇာနိတွာ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိဘာဝမာဟ။

၄၃၁။ ဟတ္ထီနံ အဿာနံ အစ္ဆာနံ မနုဿာနံ အဟီနံ ကုက္ကုရာနံ ဒီပီနံ သီဟာနံ ဗျဂ္ဃာနံ တရစ္ဆာနံ မံသံ အကပ္ပိယံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၄၃၂။ သစိတ္တကတာ အာပတ္တိယာယေဝ ယုဇ္ဇတိ၊ ဣဓ ပန တံဟေတုကံ မံသမေဝ ဟေတုမှိ ဖလူပစာရေန သစိတ္တကန္တိ ဂဟိတံ။ ဧတ္ထ စိတ္တံ နာမ အတ္တာနံ ဝါ သင်္ဃံ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ ကတဘာဝဇာနနစိတ္တံ။ သေသန္တိ အနုဒ္ဒိဿကတံ အကပ္ပိယမံသံ။ အစိတ္တကန္တိ ဝုတ္တနယမေဝ။

၄၃၃။ ပုစ္ဆိတွာယေဝါတိ အကပ္ပိယမံသပရိဟာရတ္ထံ ဒသသု မံသေသု နာမဉ္စ ဥဒ္ဒိဿကတဿ ပရိဟာရတ္ထံ ဥဘယဿာပိ ပဋိလဒ္ဓါကာရဉ္စ ပုစ္ဆိတွာယေဝါတိ အတ္ထော။ ဩဒကေသု မစ္ဆေသု အကပ္ပိယာဘာဝတော လဒ္ဓါကာရောဝ ဉာတဗ္ဗော။ မံသေ ဒိဋ္ဌမတ္တေယေဝ ‘‘ဣဒံ အသုကမံသ’’န္တိ ဇာနန္တိ စေ၊ အပုစ္ဆိတေပိ ဒေါသော နတ္ထိ။ ဒါယကေသု မံသဿာဘာဝေ လဒ္ဓနိယာမေ အပုစ္ဆိတေပိ ဒေါသော နတ္ထိ။ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ ဝိမတိယာ ဥပ္ပန္နာယ အပ္ပဋိဂ္ဂါဟေတွာ နိသိန္နေ ‘‘ကသ္မာ န ပဋိဂ္ဂဏှထာ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ဝိမတိယာ ဥပ္ပန္နာကာရံ ဝတွာ ‘‘မယံ တုမှေ ဝါ ဣတရေ ဘိက္ခူ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ န ကရိမှာ’’တိ ¶ ဝတွာ ‘‘အမှာကမေဝ သန္ဓာယ ကတံ၊ ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ ကတံ၊ အတိထီနံ ဝါ အတ္ထာယ ကတ’’န္တိအာဒိနာ ¶ အတ္တနာ လဒ္ဓပ္ပကာရံ ဝတွာ ‘‘သံသယံ အကတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒေယျုံ စေ၊ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သဗ္ဗမိဒံ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တံ။

ဘိက္ခူနံ ဧတံ ဝတ္တန္တိ ယောဇနာ။ ဝတ္တဋ္ဌာတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန မဟာကရုဏာယ ဒေသိတံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ဝိသောဓေတွာ ပဋိပဇ္ဇနေ ပတိဋ္ဌိတာ။ ‘‘ဝိနယညုနော’’တိ ဣမိနာ ဝိနယံ အဇာနိတွာ ဥပဒေသပ္ပမာဏေနေဝ ဝတ္တံ ပူရေန္တေဟိ ဝတ္တဿ ဝိရောဓောပိ သိယာတိ တေ နိဝတ္တေတိ။ ‘‘ဝတ္တဋ္ဌာ’’တိ ဝိသေသနေန ဝိနယံ ဉတွာပိ အပူရဏေ နိဝတ္တေတိ။ ဥဘယေနပိ အတ္တနာ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယဿ ပရိသုဒ္ဓဘာဝံ ဒီပေတိ။

၄၃၄။ ဣဒံ သမနုဘာသနန္တိ ယထာဝုတ္တသိက္ခာပဒမာဟ။ သမနုဘာသနေန သာဓေတဗ္ဗာ အာပတ္တိ သမနုဘာသနာ ကာရဏူပစာရေန။ အညထာ ဧကသမုဋ္ဌာနာဒိဘာဝေါ န ယုဇ္ဇတိ။ ဧကသမုဋ္ဌာနံ ကာယဝါစာစိတ္တသင်္ခါတံ ဧကံ သမုဋ္ဌာနံ ဧတဿာတိ ကတွာ။ ကာယကမ္မန္တိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဝသေန ကာယေန ကာတဗ္ဗဿ ပဋိနိဿဇ္ဇနဿ အကတတ္တာ ကာယကမ္မံ။ ဝစီကမ္မန္တိ ဝစသာ ကာတဗ္ဗဿ အကတတ္တာ ဝစီကမ္မံ။ အကြိယန္တိ ယထာဝုတ္တနယေန ‘‘သင်္ဃဘေဒေါပက္ကမနိဝါရဏာယ ပရက္ကမနံ ပဋိနိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ကာယဝိကာရေန ဝါ ဝစီဘေဒေန ဝါ အဝိညာပနတော အကိရိယံ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၃၅။ ကိဉ္စိပိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ‘‘ဧကော ဝါ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ’တိ ဝုတ္တသင်္ဃဘေဒါနုဝတ္တကဘိက္ခုံ ပဿန္တေဟိ သုဏန္တေဟိ လဇ္ဇိဘိက္ခူဟိ ¶ ဝိသုဉ္စ သင်္ဃမဇ္ဈေ စ နေတွာ တိက္ခတ္တုံယေဝ သင်္ဃဘေဒါနုဝတ္တနဿ အကတ္တဗ္ဗတံ ဝတွာ တတော အနောရမန္တာနံ ဉတ္တိစတုတ္ထာယ ကမ္မဝါစာယ သမနုဘာသနကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒဉ္စ ‘‘တတိယာနုဿာဝနာယ ယျ-ကာရပ္ပတ္တာယ အာပဇ္ဇနကသင်္ဃာဒိသေသတော ပုဗ္ဗေ အာပန္နာ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီ’’တိ ဣဒဉ္စ အနာပတ္တိပကာရော စာတိ ဣမံ သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယံ သန္ဓာယာဟ။ ဝစနပ္ပကာရဘေဒေါ ပန အတ္ထေဝ၊ သော သင်္ခေပတော မာတိကာယ (ပါရာ။ ၄၁၈-၄၁၉) ဝိတ္ထာရတော ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၄၁၈-၄၁၉) အာဂတနယေန ဝတ္တဗ္ဗော။ အဿာတိ ဒုတိယသင်္ဃဘေဒသိက္ခာပဒဿ။ ‘‘သမုဋ္ဌာနာ…ပေ… မတာ’’တိ ဣမိနာ သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယော အတိဒိဋ္ဌောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၄၃၆။ ဥဒ္ဒေသပရိယာပန္နေတိ ¶ ဧတ္ထ ‘‘သိက္ခာပဒေ’’တိ သေသော၊ နိဒါနပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသအနိယတဝိတ္ထာရသင်္ခါတေ ပဉ္စဝိဓဥဒ္ဒေသလက္ခဏပါတိမောက္ခေ အန္တောဂဓသိက္ခာပဒဝိသယေတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥဒ္ဒေသပရိယာပန္နေ သိက္ခာပဒေ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အဝစနီယမတ္တာနံ ကရောတီ’’တိ ဣမဿ ဝိသယံ ဒဿေတိ။ ဘိက္ခု ဒုဗ္ဗစဇာတိကောတိ ဧတ္ထ ‘‘ယော’’တိ အဇ္ဈာဟာရော။ ‘‘ဒုဗ္ဗစဇာတိကောတိ ဒုဗ္ဗစသဘာဝေါ၊ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျောတိ အတ္ထော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅-၄၂၆) အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တဒေါဝစဿတာယ ဟေတုဘူတပါပိစ္ဆတာဒီဟိ ဧကူနဝီသတိယာ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဟုတွာ အတ္တနိ ဝုတ္တံ အနုသိဋ္ဌိံ သာဒရမဂ္ဂဟဏေန နာသနတာ ဒေါဝစဿသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဒုဗ္ဗစဇာတိကော ဟောတီတိ ဒုဗ္ဗစော ဟောတိ ဒေါဝစဿကရဏေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော အက္ခမော အပ္ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ အနုသာသနိ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၂၆)။

အဝစနီယမတ္တာနံ ¶ ကရောတီတိ ‘‘မာ မံ အာယသ္မန္တော ကိဉ္စိ အဝစုတ္ထ ကလျာဏံ ဝါ ပါပကံ ဝါ၊ အဟမ္ပာယသ္မန္တေ န ကိဉ္စိ ဝက္ခာမိ ကလျာဏံ ဝါ ပါပကံ ဝါ၊ ဝိရမထာယသ္မန္တော မမ ဝစနာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၂၅) ဝုတ္တနယေန အတ္တာနံ အဝစနီယံ ကရောတိ။ ဂရုကံ သိယာတိ ဧတ္ထ ‘‘တဿာ’’တိ ဣဒံ အဇ္ဈာဟာရနယသမ္ဗန္ဓေန လဗ္ဘတိ။ တတြာယံ ယောဇနာ – ဒုဗ္ဗစဇာတိကော ယော ဘိက္ခု ဥဒ္ဒေသပရိယာပန္နေ သိက္ခာပဒေ အတ္တာနံ အဝစနီယံ ကရောတိ၊ တဿ ဂရုကံ သိယာတိ။

ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယော ဘိက္ခု အတ္တနော ဒေါဝစဿတံ ပဿန္တေဟိ၊ သုဏန္တေဟိ စ လဇ္ဇိဘိက္ခူဟိ ‘‘မာ အာယသ္မာ အတ္တာနံ အဝစနီယံ အကာသိ…ပေ… အညမညဝုဋ္ဌာပနေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၂၅) ဝုတ္တနယေန တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တောပိ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇိတွာပိ န ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ ‘‘သော ဘိက္ခု သင်္ဃမဇ္ဈမ္ပိ အာကဍ္ဎိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ ၄၂၆) ဝုတ္တတ္တာ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိတွာပိ သင်္ဃမဇ္ဈံ နေတွာ တထေဝ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တေ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇိတွာပိ န ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ တဿ ဒုဗ္ဗစဇာတိကဿ ဉတ္တိစတုတ္ထာယ ကမ္မဝါစာယ ကရိယမာနေ သမနုဘာသနကမ္မေ တတိယာယ ကမ္မဝါစာယ ယျကာရပ္ပတ္တာယ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ထုလ္လစ္စယေ စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘယမာနော သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၃၇။ ဒုဗ္ဗစေတိ ဧတ္ထ ‘‘သိက္ခာပဒေ’’တိ သေသော၊ တထာ သင်္ဃဘေဒကဝဏ္ဏနေတိ ဧတ္ထာပိ။ သင်္ဃဘေဒေါ ဧဝ သင်္ဃဘေဒကော၊ တံ ဝဏ္ဏေတိ ကထေတီတိ သင်္ဃဘေဒကဝဏ္ဏနံ၊ ကိံ တံ? သိက္ခာပဒံ၊ တဉ္စ ¶ ပဌမမေဝ သင်္ဃဘေဒကသိက္ခာပဒံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တသ္မိံ ဝုတ္တနယေနာတိ ယောဇနာ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမသင်္ဃဘေဒသဒိသာနေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅-၄၂၆)။ ‘‘သဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော’’တိ ဧတေန ဣဓ ဒဿိတေန ¶ ‘‘ဂရုကံ သိယာ’’တိ ဧတေန သင်္ဂဟိတံ သင်္ဃာဒိသေသာဝသာနဝိနိစ္ဆယံ ဝဇ္ဇေတွာ ‘‘အကတေ ပနာ’’တိအာဒိဂါထာတ္တယေန ဝုတ္တအနာပတ္တိပ္ပကာရေ စ ‘‘ဣဒမေကသမုဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိဂါထာယ ဝုတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိကေ စ အတိဒိသတိ။

၄၃၈။ ယော ကုလဒူသကော ဘိက္ခု၊ သော ဆန္ဒဂါမိတာဒီဟိ ပါပေန္တော ဘိက္ခုဟိ ကမ္မေ ကရိယမာနေ တံ ဆန္ဒဂါမိတာဒီဟိ ပါပနံ အစ္စဇန္တော ဂရုကံ ဖုသေ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ကုလဒူသကောတိ ကုလာနိ ဒူသေတိ ပုပ္ဖေန ဝါ ဖလေန ဝါ စုဏ္ဏေန ဝါ မတ္တိကာယ ဝါ ဒန္တကဋ္ဌေန ဝါ ဝေဠုယာ ဝါ ဝေဇ္ဇိကာယ ဝါ ဇင်္ဃပေသနိကေန ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၄၃၇) ဝစနတော သဒ္ဓါသမ္ပန္နကုလာနိ လာဘံ နိဿာယ ပုပ္ဖဒါနာဒီဟိ သင်္ဂဏှိတွာ တထာ အကရောန္တေသု လဇ္ဇိဘိက္ခူသု ကုလာနံ သဒ္ဓါဒူသနတော ကုလဒူသကော၊ ဘိက္ခု။

ဆန္ဒဂါမိတာဒီဟိ ပါပေန္တောတိ ကုလဒူသနကမ္မံ ကရောန္တံ ဒိသွာ ဝါ သုတွာ ဝါ အဝစနတော အာပဇ္ဇိတဗ္ဗဒုက္ကဋတော မုစ္စနတ္ထာယ ‘‘အာယသ္မာ ခေါ…ပေ… အလန္တေ ဣဓ ဝါသေနာ’’တိ ဝဒန္တေ လဇ္ဇီ ပေသလေ ဘိက္ခူ ‘‘ဆန္ဒဂါမိနော စ ဘိက္ခူ…ပေ… ဧကစ္စံ န ပဗ္ဗာဇေန္တီ’’တိ ဆန္ဒဂါမိတာဒီဟိ စတူဟိ အဂတိဂမနေဟိ ယောဇေန္တောတိ အတ္ထော။ ကမ္မေ ကရိယမာနေတိ ယထာဝုတ္တနယေန အတ္တာနံ ဂရဟန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ကရိယမာနံ အက္ကောသနဉ္စ ပရိဘာသနဉ္စ ယေ ပဿန္တိ၊ ယေ စ သုဏန္တိ၊ တေဟိ ‘‘မာယသ္မာ ဧဝံ အဝစ၊ န စ ဘိက္ခူ ဆန္ဒဂါမိနော…ပေ… အလန္တေ ဣဓ ဝါသေနာ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနောပိ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇိတွာပိ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇန္တံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိတွာ သင်္ဃမဇ္ဈံ အာနေတွာ ‘‘မာယသ္မာ ဧဝံ အဝစာ’’တိအာဒိနာ နယေနေဝ ¶ ပုနပိ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တေ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇိတွာပိ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿ ဉတ္တိစတုတ္ထာယ ကမ္မဝါစာယ သမနုဘာသနကမ္မေ ကရိယမာနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂရုကံ ဖုသေတိ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ထုလ္လစ္စယေ စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေန္တော တတိယကမ္မဝါစာယ အန္တေ ယျကာရေ သမ္ပတ္တေ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၃၉-၄၀။ ‘‘ကုလာနိ ¶ ဒူသေတိ ပုပ္ဖေန ဝါ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၃၇) နယေန ဝုတ္တကုလဒူသနောပကရဏဘူတစုဏ္ဏပဏ္ဏာဒီသု ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘စုဏ္ဏ’’န္တိအာဒိ။ စုဏ္ဏန္တိ သိရီသပဏ္ဏာဒိစုဏ္ဏံ။ ပဏ္ဏန္တိ တမ္ဗူလပဏ္ဏတာလပဏ္ဏာဒိခါဒိတဗ္ဗာခါဒိတဗ္ဗပဏ္ဏံ။ ဖလန္တိ တာလပနသာဒိဖလံ။ ပုပ္ဖန္တိ စမ္ပကာဒိပုပ္ဖံ။ ဝေဠုန္တိ အန္ဒောဠိကာပါဋံ ကိရဏ္ဍာဒိကံ ဝေဠုံ။ ကဋ္ဌန္တိ ဂေဟဒါရုံ၊ ဣန္ဓနဉ္စ။ မတ္တိကန္တိ ပါကတိကံ၊ ပဉ္စဝဏ္ဏံ ဝါ မတ္တိကံ။

အတ္တနော သန္တကံ၊ တာဝကာလိကာဒိဝသေန ဂဟိတံ ဝါ စုဏ္ဏံ…ပေ… မတ္တိကံ ကုလသင်္ဂဟဏတ္ထာယ ဒဒတော ကုလဒူသနဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ထေယျာတိ စောရိကာ။ ‘‘ဒဒတော’’တိ ဣဒံ သာမိဝစနံ ‘‘ကာတဗ္ဗော’’တိ ပစ္စတ္တဝစနန္တံ ဝိသေသိတဗ္ဗမပေက္ခိတွာ ‘‘ဒဒန္တော’’တိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေန ပစ္စတ္တဝစနန္တံ အနုဝတ္တေတဗ္ဗံ။ ကာတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ကာရေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ သင်္ဃသန္တကံ၊ ဂဏသန္တကံ၊ အညပုဂ္ဂလသန္တကဉ္စ စုဏ္ဏာဒိံ ကုလသင်္ဂဟတ္ထံ စောရိကာယ ဒေန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗောတိ ဣမံ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတိ။ သင်္ဃညသန္တကေတိ သင်္ဃညသန္တကစုဏ္ဏာဒိကေတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ အည-သဒ္ဒေန ဂဏပုဂ္ဂလာနံ ဂဟဏံ။

၄၄၁။ သင်္ဃိကံ ဂရုဘဏ္ဍံ ဝါတိ သင်္ဃသန္တကံ ဂရုဘဏ္ဍပဟောနကံ ဝါ ပဏ္ဏာဒိကံ။ သေနာသနနိယာမိတန္တိ ‘‘ဧတ္တကာ ဖလရုက္ခာဒယော သေနာသနေ နဝကမ္မတ္ထာယာ’’တိ ဧဝံ နိယမိတံ ¶ ဝါ။ ဣဿရဝတာယေ ဝါတိ ဧဝကာရေန ‘‘ထေယျာ’’တိ ဣဒံ နိဝတ္တိတံ။

၄၄၂။ ဟရိတွာ ဝါတိ အတ္တနာယေဝ ဟရိတွာ ဝါ။ ‘‘ပုပ္ဖံ ဒေန္တဿာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဧသ နယော ဥပရိပိ။ ဟရာပေတွာ ဝါတိ အညဿ ဟတ္ထေ ပေသေတွာ ဝါ။ ပက္ကောသိတွာ ဝါတိ အာမန္တေတွာ ဝါ ပက္ကောသာပေတွာ ဝါတိ ဥပလက္ခဏတော လဗ္ဘတိ။ အာဂတဿ ဝါတိ အတ္တနာ ဧဝ အာဂတဿ ဝါ။ ‘‘ကုလသင်္ဂဟဏတ္ထာယာ’’တိ ဝစနေန ‘‘ဧဝရူပေ အဓိပ္ပာယေ အသတိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘စေတိယံ ပူဇံ ကရောန္တာပိ ‘ပူဇေဿာမာ’တိ ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တာပိ တတ္ထ တတ္ထ သမ္ပတ္တာနံ စေတိယပူဇနတ္ထာယ ဒေန္တိ၊ ဧတမ္ပိ ပုပ္ဖဒါနံ နာမ န ဟောတီ’’တိအာဒိကံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) အဋ္ဌကထာဂတံ သဗ္ဗံ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿိတံ ဟောတိ။

၄၄၃။ ဧဝံ ဥဿဂ္ဂံ ဒဿေတွာ အပဝါဒံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဟရိတွာ ဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဟရာပေတွာ’’တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗဿ ဝါ-သဒ္ဒဿ အဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထတာယ ‘‘ပက္ကောသိတွာ ဝါ ပက္ကောသာပေတွာ ¶ ဝါ၊ အာဂတာနံ ဝါ’’တိ စ သင်္ဂယှတိ။ အာဂတဿေဝါတိ ဧဝကာရေန ဟရိတွာ ဒါနာဒိံ နိဝတ္တေတိ။

၄၄၄။ တဉ္စာတိ မာတာပိတုအာဒီနံ တံ ပုပ္ဖဒါနဉ္စ။ ဝတ္ထုပူဇတ္ထန္တိ ရတနတ္တယပူဇနတ္ထံ။ န ပနညထာတိ အညေန ပကာရေန ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယေန ပကာရေန ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ကောယံ ပကာရောတိ အာဟ ‘‘သိဝါဒီ’’တိအာဒိ။ သိဝါဒိပူဇနတ္ထန္တိ မဟိဿရာဒိဒေဝတာပူဇနတ္ထဉ္စ။ မဏ္ဍနတ္ထန္တိ ပိဠန္ဓနတ္ထံ။ ဧဝံ အဒါတဗ္ဗပ္ပကာရနိယမနေန ‘‘ဣမံ ဝိက္ကိဏိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေဿန္တီ’’တိ မာတာပိတုအာဒီနံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။

၄၄၅။ ‘‘ဖလာဒီသု ¶ …ပေ… ဝိနိစ္ဆယော’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဟရိတွာ ဝါ ဟရာပေတွာ ဝါ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယော ဖလပဏ္ဏာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ သမာနောတိ ဒဿေတိ။

၄၄၆။ ‘‘ပုပ္ဖာဒိဘာဇနေ’’တိ ပုပ္ဖဖလာဒီနံ ဘာဇနကာလေ။ သမ္မတေနာတိ ပုပ္ဖာဒိဘာဇနတ္ထံ ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေန သင်္ဃေန သမ္မတေန ဘိက္ခုနာ။ အဿာတိ ဘာဇနဋ္ဌာနံ အာဂတဿ။ ဣတရေနာတိ သင်္ဃသမ္မုတိံ ဝိနာ ပုပ္ဖာဒီနိ ဘာဇာပေန္တေန။ ဉာပေတွာ ဒါတဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗံ သင်္ဃံ ဇာနာပေတွာ ဒါတဗ္ဗံ။

၄၄၇။ ဥပဍ္ဎဘာဝန္တိ ဧကေန ဘိက္ခုနာ လဒ္ဓဗ္ဗဘာဂတော ဥပဍ္ဎံ။ ‘‘ထောကံ ထောက’’န္တိ ဣမိနာ ဥပဍ္ဎတောပိ အပ္ပတရံ ဂဟိတံ။

၄၄၈။ ပရိဗ္ဗယဝိဟီနဿာတိ တဏ္ဍုလာဒိဇီဝိတဝုတ္တိဝယမူလရဟိတဿ။ သမ္ပတ္တိဿရိယဿာပီတိ အတ္တနော သမီပမုပဂတဿ ဣဿရဿ စ။ ‘‘ဒါတဗ္ဗံ တု သကံ ဖလ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ပရိဗ္ဗယဝိဟီနာနံ၊ ဒါတုံ သပရသန္တက’’န္တိ ခုဒ္ဒသိက္ခာယ အာဂတံ၊ ဣဓ ‘‘သကံ ဖလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပရဝစနေန ဝိဿာသိကာနံ ဂဟဏံ၊ ဣဓ ပန ဝိဿာသဂ္ဂါဟေန ဂဟေတွာ ဒီယမာနမ္ပိ သသန္တကမေဝါတိ ‘‘သက’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၄၄၉-၅၀။ ယတြ သင်္ဃာရာမေ သင်္ဃေန ဖလရုက္ခပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ကတိကာ ကတာတိ ယောဇနာ၊ ‘‘အာဂန္တုကာနံ ဧတ္တကံ ဖလံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဖလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝါ ‘‘ဧတ္တကေသု ရုက္ခေသု ဖလံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ¶ ရုက္ခပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝါ သင်္ဃေန ကတိကာ ယေန ပကာရေန ကတာတိ အတ္ထော။ တတြာဂတဿပီတိ ဧဝံ ဌပိတကတိကဝတ္တံ တံ သင်္ဃာရာမံ ဖလတ္ထာယ အာဂတဿာပိ။

ယထာပရိစ္ဆေဒန္တိ ¶ သင်္ဃေန တထာကတဖလရုက္ခပရိစ္ဆေဒမနတိက္ကမ္မ။ ဒဒတောတိ ဩစိနိတွာ ဌပိတဖလံ၊ ကပ္ပိယကာရကေဟိ ဩစိနာပေတွာ ဝါ ဒေန္တဿ။ ဩစိတဖလေ စ ကပ္ပိယကာရကေ စ အသတိ ဖလတ္ထာယ အာဂတေသု ဝတ္တိတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒဿေတဗ္ဗာပိ ဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဝတွာ’’တိ သေသော။ စ-ကာရံ အပိ-သဒ္ဒေန ဧကတော ကတွာ ‘‘အပိစာ’’တိ ယောဇနာ။ ဧဝံ ဝတွာ သင်္ဃေန ပရိစ္ဆိန္နရုက္ခာ ဒဿေတဗ္ဗာတိ ဣမိနာ ‘‘ဣဓ ဖလာနိ သုန္ဒရာနိ၊ ဣတော ဂဏှထာ’တိ ဧဝံ ပန န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) အဋ္ဌကထာ ဗျတိရေကတော ဒဿိတာ ဟောတိ။

၄၅၁။ ‘‘ခဏိတွာ’’တိ ဧတေန ‘‘ခဏာပေတွာ’’တိ ဣဒမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ၊ ‘‘ကပ္ပိယဘူမိ’’န္တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ပထဝိန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အကပ္ပိယ’’န္တိ လဗ္ဘတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပါစိတ္တိယေနာ’’တိ။ ‘‘မာလာဂစ္ဆ’’န္တိ ဣမိနာ ပုပ္ဖူပဂေ တရုဏဂစ္ဆေ စ မလ္လိကာသုမနာဒိဂုမ္ဗဂါဂစ္ဆေ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယ ‘‘တရုဏကာ ဟိ ပုပ္ဖရုက္ခာပိ ပုပ္ဖဂစ္ဆာပိ ‘မာလာဝစ္ဆာ’တွေဝ ဝုစ္စန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁)။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဖလူပဂရုက္ခေ စ ဘေသဇ္ဇရသေ ဩသဓဂစ္ဆေ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ရောပါပနေ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘သယ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ရောပနေ’’တိ ဣမိနာ ယုဇ္ဇတိ။

‘‘သယံ ခဏိတွာ’’တိ ကသ္မာ န ယုဇ္ဇတီတိ? ‘‘ခဏာပေတွာ’’တိ ဝက္ခမာနဿ အဘာဝါ စ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ပထဝိံ ခဏေယျ ဝါ ခဏာပေယျ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၈၅) ဝစနတော ခဏာပနေ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗတ္တာ စ ‘‘ခဏိတွာ’’တိ ဣမိနာ စ ခဏနခဏာပနာနံ ဒွိန္နမေဝ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ န ယုဇ္ဇတိ။ ကုလဒူသနေတိ ကုလဒူသနနိမိတ္တံ။ အကပ္ပိယပထဝိံ ခဏိတွာ၊ ခဏာပေတွာ စ သယံ မာလာဂစ္ဆာဒိရောပနေ ကတေ အဿ မာလာဂစ္ဆာဒိရောပကဿ ¶ ဘိက္ခုနော အကပ္ပိယပထဝီခဏနပစ္စယေန ပါစိတ္တိယေန သဒ္ဓိံ ကုလဒူသနေ ကုလဒူသနနိမိတ္တံ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၄၅၂။ ‘‘တထာ’’တိ ¶ ဣမိနာ ‘‘သယံ ရောပနေ’’တိ ဣဒံ ဝိနာ အဝသေသပ္ပကာရံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘အကပ္ပိယေန ဝါကျေနာ’’တိ ဣဒံ ‘‘အကပ္ပိယပထဝိံ ခဏာပေတွာ’’တိ ဣမိနာ စ ‘‘ရောပါပနေ’’တိ ဣမိနာ စ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘ဣမံ ဘူမိံ ခဏ၊ ဣမံ ဂစ္ဆံ ရောပေဟီ’’တိအာဒိကံ အကပ္ပိယံ ဝေါဟာရံ ဝတွာ အကပ္ပိယပထဝိံ ခဏာပေတွာ မာလာဂစ္ဆာဒိရောပနံ ကာရာပေန္တဿာပိ တထေဝ ပါစိတ္တိယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတီတိ အတ္ထော။

ခဏနရောပနေဟိ ဒွီဟိ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနိ အဝသိဋ္ဌေဟိ တဒတ္ထိကေဟိ သဗ္ဗဝေါဟာရပယောဂဘေဒေဟိ ကိံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ကုလဒူသနေတိ နိမိတ္တေ၊ ဝိသယေ ဝါ ဘုမ္မံ။ အကပ္ပိယေန ဝါကျေန ပန ပထဝိံ ခဏာပေတွာ အကပ္ပိယေန ဝါကျေန ရောပါပနေပိ တထာ ပါစိတ္တိယေန သဟ ကုလဒူသနေ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထ ဣတော ပရေသုပိ တဒတ္ထိကေန သဗ္ဗဝေါဟာရဗျာပါရေသု ကုလဒူသနနိမိတ္တံ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

၄၅၃။ ကပ္ပိယဘူမိယာ အတ္တနာ ခဏနေ၊ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ခဏာပနေ စ ပါစိတ္တိယာဘာဝတော ဒုက္ကဋံယေဝ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥဘယတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ‘‘ဧဝ’’န္တိ သေသော၊ သော ယထာဝုတ္တမတ္ထံ နိဂမေတိ။ ဧဝံ ယထာဝုတ္တနယေန ကပ္ပိယဘူမိယမ္ပိ မာလာဂစ္ဆာဒိရောပနရောပါပနသင်္ခါတေသု ဒွီသု ဌာနေသု စ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

၄၅၄။ သဒုက္ကဋာ ¶ ပါစိတ္တီတိ ‘‘အာဝါဋံ ခဏ၊ ဂစ္ဆံ ရောပေဟီ’’တိ ဧကဝါရံ အာဏတ္တေ ဗဟူ အာဝါဋေ ခဏိတွာ ဗဟူသု ဂစ္ဆေသု ရောပိတေသုပိ အာဏတ္တိယာ ဧကတ္တာ ဒုက္ကဋေန သဟ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ အယမတ္ထော အကပ္ပိယဘူမိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။ ‘‘သုဒ္ဓံ ဝါ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣဒံ အကပ္ပိယဘူမိယံ ကပ္ပိယေန ဝေါဟာရေန အာဝါဋံ ခဏာပကဿ စ ကပ္ပိယဘူမိယံ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန အာဝါဋံ ခဏာပကဿ စ ‘‘ဣမံ ဂစ္ဆံ ရောပေဟီ’’တိ ဧကဝါရာဏတ္တပစ္စယာ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ကုလဒူသနဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၄၅၅။ ကပ္ပိယေနေဝ ဝါကျေနာတိ ဧတ္ထ ကပ္ပိယဝါကျံ နာမ ‘‘ဧတ္ထ အာဝါဋံ ဇာန၊ ဧတ္ထ အာဝါဋံ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ ဧတ္ထ အာဝါဋေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝရူပံ ဝါကျဉ္စ ‘‘ဣမံ ဂစ္ဆံ ဧတ္ထ ဇာန၊ အယံ ဂစ္ဆော ဧတ္ထ ဇာနိတဗ္ဗော’’တိအာဒိဝါကျဉ္စ။ ဧဝကာရေန အကပ္ပိယဝေါဟာရဉ္စ ကပ္ပိယာကပ္ပိယမိဿကဝေါဟာရဉ္စ နိဝတ္တေတိ။ ပရိယာယောဘာသနိမိတ္တကမ္မံ ပန ‘‘ဣတရတ္တယံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ¶ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဝဋ္ဋတိ။ ဥဘယတ္ထ စ ဘူမိယာတိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဘူမီသု ဒွီသု။ ရောပနေတိ ဧတ္ထ သမ္ဗန္ဓတော၊ ပကရဏတော စ ‘‘မာလာဂစ္ဆာဒီန’’န္တိ လဗ္ဘတိ။

‘‘ဝါကျေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ရောပါပနေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော၊ ‘‘ရောပနေ’’တိ ကိမတ္ထမာဟာတိ စေ? သုဒ္ဓကတ္တုနိဒ္ဒေသေန ပယောဇကဿာပိ သင်္ဂဟေတဗ္ဗတော ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ဥပရိဂါထာယ ‘‘သယံ ရောပေတု’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘သယ’’န္တိ ဣမိနာ ဝိသေသေတွာ ‘‘ရောပါပေတု’’န္တိ ဣဒံ နိဝတ္တေတိ။ ‘‘ပရိဘောဂတ္ထာယ ဟိ ကပ္ပိယဘူမိယံ ဝါ အကပ္ပိယဘူမိယံ ဝါ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ရောပါပနေ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာဝိနိစ္ဆယော ဣမာယ ဂါထာယ သင်္ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကောစိ ဒေါသောတိ ပါစိတ္တိယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စာတိ ဝုတ္တဒေါသေသု ဧကောပိ ဒေါသော န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။

၄၅၆-၇။ ‘‘သယံ ¶ ရောပေတု’’န္တိ ဣဒံ ‘‘အာရာမာဒီနမတ္ထာယာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သယံ ရောပိတဿ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေန ‘‘ရောပါပိတဿာ’’တိ ဣဒံ သင်္ဂဏှာတိ၊ ဧတဿ ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ကပ္ပိယေန ဝေါဟာရေနာ’’တိ ပါဌသေသော။ အယံ ပန ဝိနိစ္ဆယော ‘‘အာရာမတ္ထာယ ပန ဝနတ္ထာယ စ ဆာယတ္ထာယ စ အကပ္ပိယဝေါဟာရမတ္တမေဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ သေသံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အန္တော အာရာမဘူသနတ္ထာယ၊ ဗဟိ အရညတ္ထာယ ဝိယ ဆာယတ္ထာယ သုဒ္ဓစိတ္တေန ‘‘ဣမံ ဇာနာ’’တိအာဒိကပ္ပိယဝေါဟာရေန ရောပါပိတရုက္ခေ စ ကပ္ပိယဘူမိယဉ္စ အတ္တနာ ကတေ ဝါ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ကာရာပိတေ ဝါ အကပ္ပိယဘူမိယဉ္စ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန အတ္တနာ ကာရာပိတေ ဝါ အညေဟိ ကတေ ဝါ အာဝါဋေ အတ္တနာ ရောပိတေ ရုက္ခေ စ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဣစ္ဆတိ စေ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။

အာရာမာဒီနမတ္ထာယ ကပ္ပိယဘူမိယံ သယံ ရောပိတဿ ဝါ ကပ္ပိယဘူမိယံ ဝါ အကပ္ပိယဘူမိယံ ဝါ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ရောပါပိတဿ ဝါ ရုက္ခဿ ယဉ္စ ဖလံ၊ တံ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဘိက္ခူနံ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘အာရာမာဒီနမတ္ထာယာ’’တိ ဂါထာယ လိခိတဋ္ဌာနေ ¶ ‘‘ကုလသင်္ဂဟဏတ္ထာယာ’’တိအာဒိဂါထာ ဒိဿတိ။ သာ ပါဠိက္ကမဝိရုဒ္ဓတ္တာ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တာ၊ ‘‘ပုပ္ဖာန’’န္တိအာဒိဂါထာယ ပုရတော ဝုစ္စမာနာ ပန ဌာနပ္ပယုတ္တာ ဟောတိ။

၄၅၈။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အာရာမာဒိအတ္ထာယ ပုဗ္ဗေ ဝိယ အတ္တနာ ရောပိတေသု၊ ရောပါပိတေသု စ သဗ္ဗေသု မာလာဂစ္ဆာဒီသု။ အကပ္ပိယောဒကေနေဝ ပါစိတ္တီတိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဇာနံ သပ္ပာဏကံ ¶ ဥဒကံ တိဏံ ဝါ မတ္တိကံ ဝါ သိဉ္စေယျ ဝါ သိဉ္စာပေယျ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၁၄၀) ဝုတ္တာ ပါစိတ္တိ ဧဝ၊ န ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။

၄၅၉။ ဣဒါနိ ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ပါစိတ္တိယဝိသယံ ဒဿေတိ ‘‘ကုလ…ပေ… ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ သိဉ္စတောတိ ကပ္ပိယောဒကေနေဝ သိဉ္စတော၊ သိဉ္စာပယတော စ။

၄၆၀။ တေသံယေဝ ဒွိန္နံ ပန အတ္ထာယာတိ ကုလဒူသနပရိဘောဂါနံ ဒွိန္နမတ္ထာယ။ သိဉ္စနေ သိဉ္စာပနေတိ ဧတ္ထ ‘‘မာလာဂစ္ဆာဒီန’’န္တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ကေဝလ’’န္တိ သေသော။

၄၆၁။ ဩစိနာပနေတိ အညေဟိ ပုပ္ဖာနံ ဩစိနာပနေ။ သယမောစိနနေ စာပီတိ အတ္တနာဝ ဩစိနနေ စ။ သပါစိတ္တိယဒုက္ကဋန္တိ ‘‘ဘူတဂါမပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၉၀) ဝုတ္တတ္တာ ပုပ္ဖောစိနနဟေတု ပါစိတ္တိယဉ္စ ကုလဒူသနဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၆၂။ ပူဇာဒိအတ္ထာယ၊ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ စ ပုပ္ဖာနံ ဩစိနနဩစိနာပနာနိ ကာရာပေန္တဿ အာပတ္တိယာ အာပဇ္ဇနပ္ပကာရံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပုပ္ဖာန’’န္တိ။ ‘‘ပုပ္ဖာနံ ဂဏနာယ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုပ္ဖမောစိနတောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိသုံ ဝိသု’’န္တိ သေသော။ ဧကေကပုပ္ဖံ ဩစိနန္တဿ ပုပ္ဖဂဏနာယ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧကေန ပယောဂေန ဗဟူနိ ပုပ္ဖာနိ ဩစိနန္တဿ ပန ပယောဂဂဏနာယ ဟောတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ဣဓ ဗျတိရေကတော လဗ္ဘတိ။ ‘‘ဩစိနတော’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဩစိနာပယတော’’တိ ဣဒဉ္စ ကိရိယာသာမညေ ဝိသေသဿ အန္တောဂဓဘာဝတော ဝါ ဥပလက္ခဏတော ဝါ ဒဿိတန္တိ။

တတ္ထ ¶ စ ပုပ္ဖာနိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝတွာ ဩစိနာပေန္တဿ ပုပ္ဖာနံ ဂဏနာယ ဟောတီတိ ဣဒမေဝ ¶ အာပဇ္ဇတိ။ ဧကဝါရမာဏတ္တေန ဗဟူနိ ပုပ္ဖာနိ ဗဟူသု စ ဝါရေသု ဩစိတေသု အာဏတ္တိဂဏနာယ ဟောတီတိ ဝိနိစ္ဆယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဒံ သဗ္ဗပ္ပကာရံ အနန္တရဝုတ္တဂါထာယ ဒဿိတဝိဓိမှိ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဉာပေတုမာဟ ‘‘ကုလတ္ထံ စေ သဒုက္ကဋာ’’တိ။ ကုလတ္ထန္တိ ကုလသင်္ဂဟတ္ထံ။ ‘‘သဒုက္ကဋာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပါစိတ္တိယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စ ပုပ္ဖဂဏနာယ ဟောတီတိ သိဒ္ဓံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပုပ္ဖဂဏနာယ ဒုက္ကဋပါစိတ္တိယာနီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁)။

၄၆၃။ ဂန္ထနံ ဂန္ထော၊ တေန နိဗ္ဗတ္တံ ဂန္ထိမံ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ဂန္ထိမာဒိသရူပံ သယမေဝ ဝက္ခတိ။ သင်္ဂဟဏံ သင်္ဂဟော၊ ပုပ္ဖာနံ သင်္ဂဟောတိ ဝိဂ္ဂဟော။

၄၆၄။ ဣမာနိ ဂန္ထိမာဒီနိ သရူပတော ဒဿေတုမာဟ ‘‘တတ္ထ ဒဏ္ဍေန ဒဏ္ဍံ ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု ဆသု ပုပ္ဖသင်္ဂဟေသု။ ‘‘ဒဏ္ဍေန ဒဏ္ဍံ ဝါ’’တိ ဣဒံ သဒဏ္ဍဥပ္ပလာဒိကုသုမံ သန္ဓာယာဟ။ ‘‘ဝဏ္ဋေနပိ စ ဝဏ္ဋက’’န္တိ ဣဒံ သဝဏ္ဋကရတ္တကုသုမာဒိံ သန္ဓာယာဟ။ ကရဏံ သဗ္ဗန္တိ ကတံ သဗ္ဗံ။ ဣဓ သဗ္ဗတ္ထ ကပ္ပိယဝိဓိဝိဘာဂံ ‘‘သဗ္ဗမေတ’’မိစ္စာဒိဂါထာယံ ဝက္ခတိ။

၄၆၅။ သုတ္တာဒီဟိ ဂေါပ္ဖေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝဿိကပုပ္ဖာဒီနီ’’တိ သေသော။ သုတ္တေန ဝါ ကဒလိဝါကာဒီဟိ ဝါ ဝဿိကာဒိပုပ္ဖေ ဂန္ထိတွာ ကတပုပ္ဖဝိကာရော ဂေါပ္ဖိမံ နာမ။ ဧကတော ဝဏ္ဋာနိ ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဥဘတောဝဏ္ဋိကာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အပ္ပတ္ထေ ဝါ သကတ္ထေ ဝါ က-ကာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝိသယေ က-ကာရတော ပုဗ္ဗာကာရဿ ဣ-ကာရာဒေသော။

သဗ္ဗပုပ္ဖာနံ ဝဏ္ဋာနိ ဧကဒိသာယ ကတွာ ဂန္ထိတပုပ္ဖာဝလိ ဧကတောဝဏ္ဋိကာ နာမ၊ ဝဏ္ဋာနိ ဥဘယဒိသာယ ကတွာ ဂန္ထိတပုပ္ဖာဝလိ ¶ ဥဘတောဝဏ္ဋိကာ နာမာတိ တံ ဂေါပ္ဖိမံ ဧဝံ ဒုဝိဓံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝါကံ ဝါ ဝလ္လိံ ဝါ ရဇ္ဇုံ ဝါ ဒိဂုဏံ ကတွာ တတ္ထ နီပကဒမ္ဗာဒိဝဏ္ဋရဟိတာနိ ပုပ္ဖာနိ ဝေဌေတွာ ဂဟဏံ ဂေါပ္ဖိမံ နာမာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁ အတ္ထတော သမာနံ) အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တံ။

၄၆၆။ ဗုန္ဒေသူတိ မူလေသု။ မကုလာဒိကန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝဏ္ဋရဟိတမဓုကာဒိပုပ္ဖဉ္စ ဝဏ္ဋသဟိတမလ္လိကာဒိပုပ္ဖဉ္စ သင်္ဂဟိတံ။ သူစိအာဒီဟီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန တာလဟီရာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ ¶ ။ မာလာဝိကတီတိ ပုပ္ဖမာလာဝိကတိ။ သူစိအာဒီဟိ မကုလာဒိကံ ပုပ္ဖံ ဗုန္ဒေသု ဝိဇ္ဈိတွာ အာဝုတာ မာလာဝိကတိ ဝေဓိမံ နာမာတိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။

၄၆၇။ ‘‘ဝေဌိမံ နာမ ပုပ္ဖဒါမပုပ္ဖဟတ္ထကေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာယ ဒဿိတပ္ပကာရေသု ပဌမပ္ပကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဝေဌေတွာ ကတံ မာလာဂုဏေဟိ ဝါ’’တိ။ ဓမ္မဒေသနာယ ဝါ ပဋိမာယ ဝါ ဓာတုယာ ဝါ ပူဇံ ကတ္တုကာမာ မုဒ္ဓနိ ဥဇုကံ ကတွာ မာလာဒါမကလာပံ ဩလမ္ဗိတွာ အဂ္ဂေ ဃဋိကာကာရဒဿနတ္ထံ မာလာဝလိယော အနေကက္ခတ္တုံ ပရိက္ခိပန္တာ ဝေဌေန္တိ၊ ဣဒံ ဧဝရူပံ မာလာဂုဏကရဏမ္ပိ ဝေဌိမံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အညပ္ပကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဝါကာဒီဟိ စ ဗဒ္ဓံ ဝါ’’တိ၊ ‘‘ဗန္ဓိတွာ’’တိပိ ပါဌော၊ ‘‘ကတ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဧကစ္စေ ဥပ္ပလာဒိဒီဃဒဏ္ဍကုသုမာနိ အဋ္ဌ ဝါ နဝ ဝါ ဒသ ဝါ ကလာပံ ကတွာ တေသမေဝ ဒဏ္ဍာနံ ဝါကေဟိ ဝါ အညေန ယေန ကေနစိ ဒဏ္ဍကဂ္ဂေ ဌပေတွာ ဝါ ဝိသုံ ဝါ ဗန္ဓိတွာ ဥပ္ပလဟတ္ထာဒိံ ကရောန္တိ၊ တဉ္စ ဝေဌိမံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတံ ဒွယမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။

ကပ္ပိယကာရကေဟိ ¶ ဩစိနိတွာ ဌပိတပုပ္ဖာနိ သာဋကေ ပက္ခိပိတွာ ဘဏ္ဍိကံ ကတွာ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေသုယေဝ ပုပ္ဖေသု အစ္ဆိန္နေန ဒဏ္ဍေန ဝါ တသ္မိံယေဝ ဒဏ္ဍေ အစ္ဆိန္နဝါကေန ဝါ ကလာပံ ကတွာ ဗန္ဓိတုံ၊ အံသဘဏ္ဍိကာယ ပက္ခိပိတွာ ဂဟေတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တေသံယေဝ ပန ဝါကေန ဝါ ဒဏ္ဍေန ဗန္ဓိတုံ အံသဘဏ္ဍိကံ ဝါ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ဝါကေန ဝါ ဒဏ္ဍေန ဝါ’တိ စ ဣဒံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိက္ခိပိတွာ ဗန္ဓနံ သန္ဓာယ ဝဒန္တီ’’တိ သီဟဠဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ပဒုမာဒိပုပ္ဖာနိ ပဒုမာဒိပဏ္ဏေသု နာဠေဟိ ပဝေသေတွာ နာဠေဟိ ဗဟိ ကတွာ ပဏ္ဏေန ပုပ္ဖာနိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပဏ္ဏဂ္ဂေ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဒဏ္ဍေ ပန ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) စ အဋ္ဌကထာယမေဝ ဝုတ္တံ။

၄၆၈။ ပုပ္ဖမာလာဟိ ပူရဏေတိ ပုပ္ဖာဝလီဟိ ပူရဏေ။ ဣဒံ ကတ္ထ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဗောဓိ’’န္တိအာဒိ။ ပုပ္ဖပဋံ နာမ မာလာဝလိယော တန္တံ ဝိယ ပသာရေတွာ ဝတ္ထံ ဝါယန္တေဟိ ဝိယ တိရိယဉ္စ မာလာဝလီဟိ ဝါယိတပဋံ ဝုစ္စတိ။ ဣဒံ ပုပ္ဖပဋံ မာလာဝလီဟိ ဒီဃသော ပူရဏံ သန္ဓာယ ¶ ပုရိမေ ဂဟိတံ၊ တိရိယတော ဝါယနံ သန္ဓာယ ဝက္ခမာနေ ဝါယိမေပိ ဂဟိတန္တိ ပုနရုတ္တာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဋာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန စေတိယဓာတုကရဏ္ဍကဝေဒိကာဒီနံ ဂဟဏံ။

ပရိက္ခေပေသု လဗ္ဘတီတိ ဗောဓိက္ခန္ဓာဒီနံ ပုနပ္ပုနံ ပရိက္ခိပနေသု လဗ္ဘတိ။ ဗောဓိက္ခန္ဓာဒယော ပုပ္ဖာဝလီဟိ ပရိက္ခိပန္တေဟိ ပဌမဝဒ္ဓဋ္ဌာနေ ပုပ္ဖာဝလိယာ အနတိက္ကာမိတေ ပုရိမံ နာမ ဌာနံ ယာဝ ပါပုဏာတိ၊ တာဝ အညေန ဂဟေတွာ ပရိက္ခိပန္တေန အာဟရိတွာ ပုနပိ တသ္မိံ ဌာနေ ပတ္တေ အညဿ ဒါနဝသေန ဗောဓိက္ခန္ဓံ၊ စေတိယံ၊ ဓာတုကရဏ္ဍကံ ဝါ ပုပ္ဖကဉ္စုကေန ဆာဒေတုံ ¶ ဝဋ္ဋတီတိ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တံ။ သစေပိ ဒွေယေဝ ဘိက္ခူ ဥဘောသု ပဿေသု ဌတွာ ပရိယာယေန ဟရန္တိ၊ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ပုပ္ဖပဋဝါယနတ္ထံ ပသာရိယမာနပုပ္ဖာဝလီသု စ ဧသေဝ ဝိနိစ္ဆယော။

ဒီဃပုပ္ဖာဝလိံ နာဂဒန္တေသု ပက္ခိပိတွာ ပုန ပက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘နာဂဒန္တေသု ပန ပုပ္ဖဝလယံ ပဝေသေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အညေဟိ ဝလယံ ကတွာ ဒိန္နပုပ္ဖာဝလိဝလယံ ဓာတုကရဏ္ဍထုပိကာယ ပဝေသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘မာလာဂုဏေဟိ ပန ဗဟူဟိပိ ကတံ ပုပ္ဖဒါမံ လဘိတွာ အာသနမတ္ထကာဒီသု ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုပ္ဖဒါမပုပ္ဖာဝလီနံ ပုပ္ဖရဟိတာယ သုတ္တကောဋိယာ ရဇ္ဇုဒဏ္ဍာဒီသု ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၄၆၉။ ပုပ္ဖရူပံ နာမ ‘‘ဂေါပ္ဖိမပုပ္ဖေဟေဝ ဟတ္ထိအဿာဒိရူပကာနိ ကရောန္တိ၊ တာနိပိ ဝါယိမဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) ဝုတ္တတ္တာ တံတံရူပသဏ္ဌာနံ ကတွာ ပုပ္ဖာဝလိယော နိဝေသေတွာ ကရိယမာနံ ဟတ္ထိအဿာဒိရူပံ။ ဣမသ္မိံ အဋ္ဌကထာပါဌေ ‘‘တာနိပိ ဝါယိမဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စ ‘‘အညေဟိ ကတပရိစ္ဆေဒေ ပန ပုပ္ဖာနိ ဌပေန္တေန ဟတ္ထိအဿာဒိရူပကမ္ပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာပါဌဿ သာရတ္ထဒီပနိယံ ‘‘ပုပ္ဖာနိ ဌပေန္တေနာတိ အဂန္ထိတာနိ ပါကတိကပုပ္ဖာနိ ဌပေန္တေန။ ပုပ္ဖဒါမံ ပန ပူဇနတ္ထာယ ဘူမိယံ ဌပေန္တေန ဖုသာပေတွာ ဝါ အဖုသာပေတွာ ဝါ ဒိဂုဏံ ကတွာ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၃၁) ဝုတ္တတ္တာ စ ဣမံ ဟတ္ထိအာဒိရူပံ ပူရေန္တေန မာလာဝလိံ အညေဟိ ကတပရိစ္ဆေဒေ သမ္ဗန္ဓိတွာ ပါသာဏအာသနမဉ္စပီဌဟတ္ထိရူပါဒိမတ္ထကေ ဌပေတွာ ပူဇနပ္ပကာရော ဝါယိမန္တိ ဝိညာယတိ။

ပုပ္ဖပဋန္တိ ¶ ¶ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပုပ္ဖပဋံ ပူရေန္တေန ဧကာပိ ပုပ္ဖာဝလိ ပရိဝတ္တေတွာ န ဌပေတဗ္ဗာ၊ ဝါယန္တေန အညေဟိ ပူရိတေပိ ဧကာပိ ပုပ္ဖာဝလိ န ပါတေတဗ္ဗာ၊ ဣဒံ ပူရိမဝါယိမာနံ နာနာကရဏံ။ အာဒိဂ္ဂဟဏေန ပုပ္ဖဇာလံ သင်္ဂဏှာတိ၊ တံ ကရောန္တဿ ဇာလစ္ဆိဒ္ဒဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ ဟောတိ။ ‘‘ဘိတ္တိစ္ဆတ္တဗောဓိတ္ထမ္ဘာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဆတ္တာဒီသု စ ပုပ္ဖဇာလံ န ဒါတဗ္ဗံ။

၄၇၀။ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ သာဓာရဏတ္တာ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနဉ္စာ’’တိ အာဟ။ ဗုဒ္ဓဿပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ၊ ‘‘ပူဇတ္ထ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဗုဒ္ဓဿ ပူဇတ္ထာယပိ ကာတုံ ဝါ ကာရာပေတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မသင်္ဃရတနာနိပိ ဥပလက္ခဏတော သင်္ဂယှန္တိ။ သေသေ ကိမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဗျတိရေကတ္ထော။

၄၇၁။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘သယံ ပရေဟိ ဝါ ကာရာပေတုံ ဘိက္ခူနဉ္စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ ဗုဒ္ဓဿပီ’’တိ အနန္တရဂါထာယ ဝုတ္တမတိဒိသတိ။ ကလမ္ဗကန္တိ ဒွိန္နံ ဓနုကာနမန္တရေ ဩလမ္ဗကဒါမံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကလမ္ဗကောတိ အဍ္ဎစန္ဒနာဂဒန္တန္တရေ ဃဋိကာဒါမဩလမ္ဗကော ဝုတ္တော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁)။ ဧတ္ထ စ ဃဋိကာဒါမဩလမ္ဗကော နာမ အန္တေ ဃဋိကာကာရယုတ္တော ယမကဒါမဩလမ္ဗကော။ ကာတုန္တိ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ဧကေကပုပ္ဖဒါမံ ပန နိက္ခန္တသုတ္တကောဋိယာ ပဗန္ဓိတွာ ဩလမ္ဗိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပုပ္ဖဒါမဒွယံ သင်္ဃဋိတုကာမေနပိ နိက္ခန္တသုတ္တကောဋိယာဝ သုတ္တကောဋိ သင်္ဃဋိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဍ္ဎစန္ဒကမေဝ ဝါတိ ‘‘အဍ္ဎစန္ဒာကာရေန မာလာဂုဏပရိက္ခေပေါ’’တိ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တသရူပံ ဝါ။

ဧတ္ထ စ အဍ္ဎစန္ဒာကာရေန မာလာဂုဏပရိက္ခေပေါ နာမ အဍ္ဎစန္ဒာကာရေန မာလာဂုဏဿ ပုနပ္ပုနံ ဟရဏပစ္စာဟရဏဝသေန ပူရေတွာ ပရိက္ခိပနံ။ တေနေဝ တံ ပူရိမေ ပဝိဋ္ဌံ။ တသ္မာ ဧတမ္ပိ ¶ အဍ္ဎစန္ဒာကာရံ ပုနပ္ပုနံ ဟရဏပစ္စာဟရဏဝသေန ပူရိတံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧကဝါရံ ပန အဍ္ဎစန္ဒာကာရေန မာလာဂုဏံ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တဒုဘယမ္ပိ ပူရိမေယေဝ ပဝိဋ္ဌ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အညေဟိ ပူရိတန္တိ အညေဟိ အာယတံ ပသာရေတွာ ပူရိတံ ပုပ္ဖပဋံ။ ဝါယိတုမ္ပိ စာတိ တိရိယံ ဧကပုပ္ဖာဝလိမ္ပိ ဝါယိတုံ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာဝ သမ္ဗန္ဓော။

၄၇၂။ ပိဋ္ဌကာစမယန္တိ ¶ တဏ္ဍုလပိဋ္ဌာဒီဟိ ကတဉ္စေဝ ကာစမတ္တိကာယ စ ကတံ ပုပ္ဖဒါမံ။ ဘေဏ္ဍုပုပ္ဖမယမ္ပိ စာတိ ဘေဏ္ဍုဒဏ္ဍကေဟိ မလ္လိကာသုမနစမ္ပကာဒိသဒိသံ ကတွာ ဆိဒ္ဒေဟိ ကတဒါမဉ္စ။ ‘‘ဂေဏ္ဍုပုပ္ဖမယ’’န္တိပိ လိခန္တိ။ ခရပတ္တမယန္တိ ဧတ္ထ ခရပတ္တံ နာမ ကုင်္ကုဋ္ဌခစိတံ ပုပ္ဖပဋန္တိ ဝဒန္တိ။ ကာတုန္တိ ဂန္ထနဂန္ထာပနာဒီနိ ကာတုံ။ ဘေဏ္ဍုခရပတ္တဒါမာနံ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ စေလာဒီဟိ ကတဒါမမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ အကပ္ပိယာနုလောမတ္တာတိ ဝဒန္တိ။

၄၇၃။ ဟီရာဒီဟီတိ တာလနာဠိကေရဟီရာဒီဟိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန တိဏသလာကာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပဋာကတ္ထန္တိ ပဋာကာကာရေန ပူဇနတ္ထံ။ ‘‘ဝိဇ္ဈန္တဿာ’’တိ ဣမိနာ ကဏ္ဋကေဟိ ဝိဇ္ဈနံ၊ ဟီရာဒီဟိ အာဝုဏနဉ္စ သင်္ဂဟိတံ။

၄၇၅။ အသောကပိဏ္ဍိအာဒီနန္တိ အသောကပုပ္ဖမဉ္ဇရိကာဒီနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) ဧတေဟေဝ သဒ္ဓိံ ဒဿိတံ ဇာလဝိတာနံ၊ ဆိဒ္ဒါနိ ဒဿေတွာ ကတဝေဒိကာ၊ နာဂဒန္တကံ၊ ပုပ္ဖစင်္ကောဋကာပိဓာနံ၊ တာလပဏ္ဏဝလယာဒိဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဓမ္မရဇ္ဇုယာတိ ဧတ္ထ သာရတ္ထဒီပနိယံ ‘‘ဓမ္မရဇ္ဇု နာမ စေတိယံ ဝါ ဗောဓိံ ဝါ ပုပ္ဖပဝေသနတ္ထ အာဝဇ္ဇိတွာ ဗဒ္ဓရဇ္ဇူ’တိ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ၊ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ စ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တထာ ဗဒ္ဓါယ ရဇ္ဇုယာ စေတိယဿ စ အန္တရေ ပုပ္ဖာနိ ပဝေသေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ¶ ဝိညာယတိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘ဓမ္မရဇ္ဇုန္တိ သိထိလဝဋ္ဋိတံ ရဇ္ဇုံ ကတွာ ဗောဓိံ ဝါ စေတိယံ ဝါ ပရိက္ခိပိတွာ ဓမ္မာသနေ ဝါ လမ္ဗိတွာ တတ္ထ ပုပ္ဖာနိ ပဝေသေန္တီ’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သိထိလဝဋ္ဋိတာယ ရဇ္ဇုယာ အန္တရေပိ ပုပ္ဖာနိ ပဝေသေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိညာယတိ၊ ဝီမံသိတွာ ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဥဘယတ္ထာပိ ပနေတ္ထ နေဝတ္ထိ ဝိရောဓောတိ အမှာကံ ခန္တီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၃၁) လိခိတံ။

၄၇၆။ ဝိဇ္ဈန္တဿပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဓမ္မာသနဝိတာနာဒီသု ပုပ္ဖပူဇနတ္ထံ သယံ ကဏ္ဋကဟီရာဒိပ္ပဝေသနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ဝိတာနာဒီသု ပုပ္ဖပူဇနတ္ထံ ကဏ္ဋကဟီရာဒိပ္ပဝေသနံ န ဝဋ္ဋတီ’တိ ဣဒံ အဋ္ဌကထာစရိယပ္ပမာဏတော ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ ဝုတ္တံ။

၄၇၇။ ကပ္ပိယဝစနံ နာမ ‘‘ဧဝံ ဇာန၊ ဧဝံ ကတေ သောဘေယျ၊ ယထာ ဧတာနိ ပုပ္ဖာနိ န ဝိကိရိယန္တိ၊ တထာ ကရောဟီ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာဂတံ ကပ္ပိယဝစနံ။ ဝတ္ထုပူဇနေတိ ရတနတ္တယပူဇနေ။ နိမိတ္တာဒီသု နိမိတ္တံ နာမ ပုပ္ဖာနိ စ ဂန္ထနဝါကေ ¶ စ ဂဟေတွာ ဂန္ထိတုံ ဇာနန္တာနံ သမီပေ ဌပနံ။ ဩဘာသော နာမ ‘‘တုမှေဟိ ပိဠန္ဓိတကုသုမာနိ ကသ္မာ န ဝိကိရန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဂန္ထိတတ္တာ’’တိ စေ ဝဒတိ၊ နနု ပူဇနကပုပ္ဖာနိ ဂန္ထိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိအာဒိဝစနာနိ။ ပရိယာယော နာမ ပဏ္ဍိတေဟိ ပုပ္ဖာနိ ယထာ န ဝိကိရိယန္တိ၊ တထာ ဂန္ထိတွာ ပူဇေတုံ မနာပန္တိအာဒိဝစနံ။ ပကာသိတာ အဋ္ဌကထာယံ။

၄၇၈။ ‘‘ကုလာနိ ဒူသေတိ ပုပ္ဖေန ဝါ’’တိအာဒိပါဌေ (ပါရာ။ ၄၃၇) ‘‘ဝေဇ္ဇိကာယ ဝါ ဇင်္ဃပေသနိကေန ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၄၃၇) ဝုတ္တံ ဝေဇ္ဇကမ္မာဒိံ ကုလဒူသနတော ဝိသုံ ကတွာ ‘‘န ကေဝလံ…ပေ… ကုဒါစန’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? ဝိသုံ ကာတုံ န ဝုတ္တံ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ ¶ ‘‘န ကေဝလမိဒမေဝ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပုပ္ဖဒါနာဒိကုလဒူသနံ ကုဒါစနံ အကတ္တဗ္ဗံ၊ အထ ခေါ ဝေဇ္ဇကမ္မာဒိ ကုလဒူသနမ္ပိ ကုဒါစနံ န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ ဝေဇ္ဇကမ္မာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝက္ခမာနပရိတ္တောဒကသုတ္တဒါနအနာမဋ္ဌပိဏ္ဍဒါနဒူတေယျဇင်္ဃပေသနိကေ သင်္ဂဏှာတိ။

၄၇၉။ ‘‘ကုဒါစနံ န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ သာမညေန နိသေဓေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ကတ္တဗ္ဗ’’မိစ္စာဒိနာ အပဝါဒဝိဓိံ ဒဿေတိ။ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိနန္တိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနိသိက္ခမာနသာမဏေရသာမဏေရီနံ ပဉ္စန္နံ သဟ သဒ္ဓိံ စရိတဗ္ဗော ပဗ္ဗဇ္ဇာသာသနဓမ္မော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ‘‘သဟဓမ္မိကာ’’တိ သင်္ခံ ဂတာနံ။ အကတဝိညတ္တိံ ကတွာပီတိ အညာတကအပ္ပဝါရိတေ ဘေသဇ္ဇံ ယာစိတွာပိ ‘‘ဝဒေယျာထ ဘန္တေ ယေနတ္ထော’’တိ ဧဝံ အကတဋ္ဌာနေ ဝိညတ္တိ အကတဝိညတ္တိ။ အတ္တနော ဓနေတိ သသန္တကဝိသယေ။

၄၈၀။ ‘‘တထာ’’တိ သဟဓမ္မိကာနံ ဝုတ္တမတိဒိသတိ။ တဒုပဋ္ဌာကဇန္တုနောတိ တေသံ ဒွိန္နံ မာတာပိတူနံ ဝေယျာဝစ္စကရဿ။ ဘဏ္ဍုကဿာတိ ဂိဟိလိင်္ဂေ ဌိတဿာပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခဿ။ အတ္တနော ဝေယျာဝစ္စကရဿပီတိ အတ္တနော ကမ္မကရဿပိ။ ဧတ္တကာနဉ္စ ဇနာနံ ပဉ္စသဟဓမ္မိကာနံ ဝိယ အကတဝိညတ္တိယာပိ ဘေသဇ္ဇံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၈၁။ ဇေဋ္ဌဘာတာတိ အတ္တနော ပုဗ္ဗဇော ဘာတာ။ ကနိဋ္ဌောတိ အနုဇော ဘာတာ။ တထာ ဘဂိနိယော ဒုဝေတိ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌာ ဒွေ ဘဂိနိယော။ စူဠမာတာတိ မာတု ကနိဋ္ဌာ။ စူဠပိတာတိ ပိတု ကနိဋ္ဌော။ မဟာမာတာတိ မာတု ဇေဋ္ဌာ။ မဟာပိတာ ပိတု ဇေဋ္ဌဘာတာ။

၄၈၂။ ပိတုစ္ဆာတိ ပိတုဘဂိနီ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌာ။ မာတုလောတိ မာတု ဘာတာ။ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌေ ဒွေ ပိတုစ္ဆာ ¶ ၊ ဒွေ မာတုလေ ¶ စ ဧကတော ကတွာ ‘‘ဒသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘေသဇ္ဇံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၄၈၄။ ‘‘ဒဿန္တိ မေ ဣမေ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဝါ ဒါတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။

၄၈၅။ ဧတေသံ ဒသန္နံ ဉာတီနံ။ ယာဝ သတ္တမာ ကုလာတိ ဧတ္ထ ကုလပရိစ္ဆေဒေါ ကထံ ဂဟေတဗ္ဗောတိ? ‘‘သပုတ္တဒါရံ ဘာတု ကုဋုမ္ဗံ ဧကံ ကုလံ၊ ဧဝံ တဿ ပုတ္တဿ ဝါ ဓီတု ဝါ ကုဋုမ္ဗံ ဧကံ ကုလ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ‘‘သပုတ္တပတိဘဂိနိယာ ကုဋုမ္ဗံ ဧကံ ကုလံ၊ တထာ တဿ ပုတ္တဿ ဝါ ဓီတု ဝါ ကုဋုမ္ဗံ ဧကံ ကုလ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ စူဠမာတာဒီနမ္ပိ ကုလပရမ္ပရာ ဣမိနာ နိယာမေန ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဝဒန္တိ။ ကုလဒူသနံ န ရူဟတီတိ ‘‘ဒါတုံ ပုပ္ဖံ ပနညဿ၊ အာဂတဿေဝ ဉာတိနော’’တိအာဒိနာ (ဝိ။ ဝိ။ ၄၄၃) နယေန ကထိတဝိဓိနာ ဧတေသု ပဝတ္တန္တဿ ကုလဒူသနံ န ရုဟတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၈၆။ ဘာတုဇာယာတိ အတ္တနော ဇေဋ္ဌဿ ဝါ ကနိဋ္ဌဿ ဝါ ဘာတု ဘရိယာ။ ဘဂိနိသာမိကောတိ အတ္တနော ဇေဋ္ဌာယ ဝါ ကနိဋ္ဌာယ ဝါ ဘဂိနိယာ သာမိကော။

၄၈၇။ ဘာတုနောတိ ဇေဋ္ဌဿ၊ ကနိဋ္ဌဿ စ ဘာတုနော။ အနု ပစ္ဆာ ဇာတာတိ အနုဇာ၊ ကနိဋ္ဌဘဂိနီ။ ‘‘အနုဇာ’’တိ ဥပလက္ခဏန္တိ ဇေဋ္ဌာယပိ သင်္ဂဟော။ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌဘာတူနံ ဘရိယာ စ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌဘဂိနီနံ သာမိကာ စ သစေ အညာတကာ ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ ဒေထာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမံ ဘေသဇ္ဇ’’န္တိ ပါဌသေသော။

၄၈၈။ တေသမ္ပိ ¶ ဘာတုဘဂိနီနံ။ ‘‘ပုတ္တာန’’န္တိ ဣမိနာ ဓီတူနမ္ပိ သင်္ဂဟော။ ကတွာတိ ဝတွာ။ တုမှာကံ မာတာပိတူနံ ဒေထာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဣမံ ဘေသဇ္ဇ’’န္တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ မာတာပိတူနန္တိ ဥဘယသင်္ဂါဟကဝစနတော ‘‘တုယှံ မာတု ဝါ၊ တုယှံ ပိတု ဝါ’’တိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝိသုံ ဝိသုဉ္စ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေသန္တိ စ တုမှာကန္တိ စ သာမိဝစနံ။ ပုတ္တာနန္တိ စ မာတာပိတူနန္တိ စ သမ္ပဒါနဝစနံ။

၄၈၉။ ဘေသဇ္ဇကရဏာရဟာနံ ¶ ဝတ္တဗ္ဗတာယ ‘‘အကလ္လကော’’တိ ဣဒံ ဣဿရာဒိပဒေဟိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အကလ္လကောတိ အာတုရော။ ကလ္လံ ဝုစ္စတိ သုခံ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ကလ္လကော၊ န ကလ္လကော အကလ္လကော။ ဉာတိဇနုဇ္ဈိတော ဝါတိ ဉာတိဇနေန ပရိစ္စတ္တော ဝါ။

၄၉၀။ ဧတေသံ သဗ္ဗေသန္တိ ဣဿရာဒိအာတုရာနံ သဗ္ဗေသမေတေသံ ဇနာနံ။ ‘‘သာဓုနာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ အပစ္စာသီသတာ သတာတိ ဧတ္ထ သတာတိ ကိရိယာပဒံ။ ‘‘ဣမသ္မိံ ကတေ ဣမေ မယှံ ဧဝရူပံ ဒဿန္တီ’’တိ အတ္တနော အတ္ထာယ ပစ္စာသီသနံ အကရောန္တေနာတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဥပကာရတံ ပစ္စာသီသန္တေန ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိသန္ထာရောတိ အာမိသပဋိသန္ထာရော၊ ဓမ္မပဋိသန္ထာရောတိ ဒုဝိဓော ပဋိသန္ထာရော။ ဧတ္ထ အာမိသပဋိသန္ထာရော ဂယှတိ။ ဘေသဇ္ဇံ အာမိသေနပိ ဟောတီတိ ဓမ္မကထာယ သင်္ဂဟောပိ ယုဇ္ဇတေဝ။ ပဋိသန္ထရဏံ ပဋိသန္ထာရော။ ပဋိလဒ္ဓါမိသဿ စ ဓမ္မဿ စ တေသု စ အတ္တနိ စ ပတိရူပေနာကာရေန သမံ အတ္ထရဏံ ပဝတ္တနန္တိ အတ္ထော။

အပရော နယော – အာမိသဿ စ ဓမ္မဿ စ အလာဘေန အတ္တနော၊ ပရဿ စ အန္တရေ သမ္ဘဝန္တဿ ဆိဒ္ဒဿ ဝိဝရဿ ဘေဒဿ ပဋိသန္ထရဏံ ပိဒဟနံ သင်္ဂဟဏံ ပဋိသန္ထာရော။ အယဉှိ လောကသန္နိဝါသော အလဗ္ဘမာနေန အာမိသေန စ ဓမ္မေန ¶ စာတိ ဒွီဟိ ဆိဒ္ဒေါ၊ တဿ တံ ဆိဒ္ဒံ ယထာ န ပညာယတိ၊ ဧဝံ ပီဌဿ ဝိယ ပစ္စတ္ထရဏေန အာမိသေန၊ ဓမ္မေန စ ပဋိသန္ထရဏံ ‘‘အာမိသပဋိသန္ထာရော၊ ဓမ္မပဋိသန္ထာရော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ သာဓုနာတိ သာမီစိပ္ပဋိပန္နတာဒိအရိယဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတုကာမေန အရိယာစာရေန ဘိက္ခုနာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဓုနာ’’တိ ဣဒံ ဣမိဿာ ပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗကာလံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတာယပိ ပါပဇနကဏှကသံဂါမေ ဣမသ္မိံ ဝိပန္နကာလေ ဝိသေသေန အပ္ပမတ္တေန ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။

၄၉၁-၂။ ကေနစီတိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ဥပါသကေန ဝါ ဥပါသိကာယ ဝါတိ အတ္ထော။ ဟတ္ထေနာတိ ဟတ္ထာဝယဝါ အင်္ဂုလိယော ဝုတ္တာ သမုဒါယေ ပဝတ္တဿ ဝေါဟာရဿ အဝယဝေ ပဝတ္တနတော။ ကတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပရိတ္တ’’န္တိ ပါဌသေသော၊ ကရောတိဿ ကိရိယာသာမညေ ဝတ္တနတော ဘဏိတွာတိ အတ္ထော။ တေသမေဝ စ သန္တကန္တိ ပရိတ္တံ ဘဏာပေန္တာနမေဝ သန္တကံ သုတ္တောဒကံ။ ဧဝံ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အတ္တနော သုတ္တောဒကံ အာဟရိတွာ ပုညတ္ထာယ ဣဒံ ဟတ္ထေန စာလေတွာ၊ အာမသိတွာ ဝါ ပရိတ္တံ ဘဏထာ’’တိ ဝုတ္တေ ကေနစိ ပရိတ္တောဒကံ သုတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ ကေနစိ ‘‘ပရိတ္တောဒကသုတ္တာနိ ဒေထာ’’တိ ဝုတ္တေ ¶ ဘိက္ခုနာ တေသမေဝ သန္တကံ ဇလံ ဟတ္ထေန စာလေတွာ သုတ္တကံ မဒ္ဒိတွာ ပရိတ္တံ ကတွာ ဒါတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။

၄၉၃။ အနာမဋ္ဌောပီတိ ဟတ္ထေန အနာမသိတောပိ၊ အပဗ္ဗဇိတဿ ဟတ္ထတော လဒ္ဓါ အတ္တနာ ဝါ အညေန ဝါ ဘိက္ခုနာ အဂဟိတဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၉၄။ စောရဒါမရိကဿ စာတိ ဂါမဝိလောပကဿ စောရဿ စ။

၄၉၅။ ပဏ္ဍုပလာသဿာတိ ¶ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခဿ ဘဏ္ဍုကဿ၊ ပဏ္ဍုဝဏ္ဏော ပလာသော ပဏ္ဍုပလာသော၊ သော ဝိယာတိ ပဏ္ဍုပလာသော၊ တံသဒိသေ တဗ္ဗောဟာရော ‘‘သီဟောယံ မာဏဝကော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ယထာ ပဏ္ဍုပလာသော ရုက္ခာ ပတနာဘိမုခေါ တိဋ္ဌတိ နိယတပါတော၊ ဧဝမယမ္ပိ ဂိဟိလိင်္ဂတော အပဂမာဘိမုခေါ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂမနေ နိယတောဝ တိဋ္ဌတီတိ ‘‘ပဏ္ဍုပလာသသဒိသော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ထာလကေပိ စာတိ အတ္တနော ပရိဘောဂထာလကေပိ။ ဣဒဉ္စ နိဒဿနမတ္တံ၊ ပတ္တောပိ ဂဟိတောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဌပေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပိဏ္ဍပါတ’’န္တိ ဥပယောဂဝသေန သမ္ဗန္ဓနီယံ။ တံ ပနာတိ အတ္တနော ပရိဘောဂထာလကေ ဌပေတွာ ဒိယျမာနံ ပိဏ္ဍပါတံ။ ‘‘မာတာပိတူန’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဧတ္ထ ‘‘ပိတုနော’’တိ ဥပလက္ခဏန္တိ မာတာပိတူနမ္ပီတိ အတ္ထော။ သစေ ဧကသေသော ဣစ္ဆိတော၊ ‘‘ပိတူနမ္ပီ’’တိ ပါဌော ယုဇ္ဇတိ။

၄၉၆။ ဇင်္ဃပေသနိယန္တိ ဂိဟီနံ ဒူတေယျသာသနဟရဏကမ္မံ ‘‘ဇင်္ဃပေသနိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အပိ စာတိ ဝုတ္တသမုစ္စယော။

၄၉၇။ ဧတ္တာဝတာ သာမညဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အပဝါဒဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဏ္ဍူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာသနန္တိ သန္ဒေသံ။ ဟရိတုန္တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ နေတုံ။

၄၉၈။ အဋ္ဌဝိဓေနပီတိ ပုပ္ဖဒါနာဒိဇင်္ဃပေသနိယာဝသာနေန အဋ္ဌပ္ပကာရေနပိ။ ကုလဒူသနကမ္မေနာတိ ကုလာနံ သဒ္ဓါဝိနာသကေန အနာစာရကမ္မေန။ လဒ္ဓန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဘောဇန’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ စ ‘‘အဇ္ဈောဟာရေသူ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ၊ ‘‘သေသေသုပိ အယံ နယော’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ¶ စ လဗ္ဘတိ။ ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ဧကေနာပိ ကုလဒူသနေန ကမ္မေန ဥပ္ပာဒိတပစ္စယော ¶ သဗ္ဗေသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မီနံ န စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သဗ္ဗပဋိသေဓော ကတော။

၄၉၉။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘အဇ္ဈောဟာရေသူ’’တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ၊ သဗ္ဗေသူတိ အတ္ထော။ ‘‘အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ’’တိ အဋ္ဌကထာဂတံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘အဇ္ဈောဟာရေသူ’’တိ ဣဒံ ပရဂလံ ကာတဗ္ဗံ အာမိသံ သန္ဓာယာဟ။ သေသပစ္စယေ ပဋိစ္စ ပရိဘောဂဝသေနေဝ ‘‘သေသေသူ’’တိ အာဟ၊ အနဇ္ဈောဟရဏီယေသု သေသပစ္စယေသူတိ အတ္ထော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? စီဝရပစ္စယေ သရီရတော မောစေတွာ ပရိဘောဂဂဏနာယ၊ သေနာသနပစ္စယေ နိဗ္ဗကောသေ ဥဒကပတနဋ္ဌာနတော အဗ္ဘန္တရံ ပဝိဋ္ဌဝါရဂဏနာယ၊ မဉ္စပီဌာဒိသေနာသနေ နိသီဒနသယနာဒိပရိဘောဂဂဏနာယ၊ အနဇ္ဈောဟရိတွာ အဗ္ဘဉ္ဇနာလေပနာဒိဝသေန ကာတဗ္ဗဘေသဇ္ဇေ သရီရတော မောစေတွာ ဝါရဂဏနာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယံ နယောတိ ‘‘ဒုက္ကဋံ ပရိဒီပိတ’’န္တိ ဝုတ္တော နယော။

၅၀၀။ ‘‘ဥပ္ပန္နပစ္စယာ’’တိ ဣဒံ ‘‘အဘူတာရောစနေနာ’’တိ ဣဒမပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကတွာ ရူပိယဝေါဟာရ’’န္တိ ဣဒမပေက္ခိတွာ ‘‘ဥပ္ပာဒိတပစ္စယာ’’တိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ရူပိယဝေါဟာရဝိနိစ္ဆယော နိဿဂ္ဂိယေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ အဘူတာရောစနဝိနိစ္ဆယော စတုတ္ထပါရာဇိကေ ဝုတ္တော။ သမာနာတိ ပကာသိတာတိ ကုလဒူသနကမ္မေန ဥပ္ပာဒိတပစ္စယေဟိ သဒိသာတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ တတ္ထာပိ ဝိနိစ္ဆယော ဧတ္တကောယေဝါတိ အတိဒိသတိ။

၅၀၁။ ‘‘သံသာရဝါသော ဒုက္ခ’’န္တိ ဉတွာ နိဗ္ဗာနာဓိဂမေ မာနသံ ဗန္ဓိတွာ နိဗ္ဗာနဂါမိနိံ ပဋိပဒံ သန္ဓာယ သာသနာဝတိဏ္ဏေန သိက္ခာကာမေန ကုလပုတ္တေန သေဝိတက္ခဏေယေဝ ဇီဝိတဟရဏသမတ္ထဝိသမိဿပူတိမုတ္တံ ¶ ဝိယ ဝဇ္ဇနီယံ အကပ္ပိယပစ္စယံ ဥပ္ပာဒေတုံ ကရိယမာနံ အကပ္ပိယောပါယပ္ပကာရံ ဧကတော ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝိညတ္တီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိညတ္တိ ယာစနာ။ အနုပ္ပဒါနန္တိ ပိဏ္ဍပဋိပိဏ္ဍဒါနံ။ ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အနေသနံ နာမ အပ္ပိစ္ဆတာယ အနနုရူပေန ပယောဂေန ပစ္စယပရိယေသနံ။

ပါရိဘဋျတာ နာမ ဣဿရေ သေဝိတုံ ပရိဝါရေတွာ တေသံ စိတ္တရုစိတံ ဝိလပန္တာနံ ပရိဘဋာနံ သေဝကဇနာနံ ဝိယ လာဘတ္ထိကဿ ဘိက္ခုနော ပစ္စယဒါယကေသု ပဝတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိ သမန္တတော ဘဋတိ သေဝတီတိ ပရိဘဋော၊ ဣဿရဇနာနံ သမီပါဝစရော သေဝကဇနော၊ ပရိဘဋော ဝိယာတိ ¶ ပရိဘဋော၊ ဘိက္ခု၊ ပရိဘဋဿ ကမ္မံ ပါရိဘဋျံ၊ တဿ ဘာဝေါ ပါရိဘဋျတာ။ အထ ဝါ ပရိဘဋတိ ဓာတိ ဝိယ ကုလဒါရကေ အင်္ကေ ကရဏာဒိဝသေန ဓာရေတီတိ ပရိဘဋော၊ ပရိဘဋဿ ကမ္မံ ပါရိဘဋျံ၊ တဿ ဘာဝေါ ပါရိဘဋျတာတိ လာဘာသာယ ဘိက္ခုနော ကုလဒါရကေသု အနနုလောမိကာ ပဝတ္တိ ဝုစ္စတိ။

မုဂ္ဂသူပတာ နာမ ပက္ကမုဂ္ဂါ ဝိယ ပက္ကာပက္ကဗီဇမိဿာ လာဘာသာယ ဒါယကာနံ စိတ္တာရာဓနတ္ထာယ သစ္စာလီကမိဿကတာ။ ယထာ မုဂ္ဂေသု ပစ္စမာနေသု ကောစိဒေဝ န ပစ္စတိ၊ ဗဟဝေါ ပစ္စန္တိ၊ ဧဝမေဝ ယဿ ဒါယကေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေန္တဿ ကိဉ္စိဒေဝ သစ္စံ ဟောတိ၊ အသစ္စမေဝ ဗဟုကံ ဟောတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ မုဂ္ဂသူပသဒိသတ္တာ ‘‘မုဂ္ဂသူပေါ’’တိ၊ တဿ ကမ္မံ မုဂ္ဂသူပံ၊ တဿ ဘာဝေါ မုဂ္ဂသူပတာ။ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇကံ နာမ ကူပဝတ္ထုဂေဟဝတ္ထုအာဒီနံ အာစိက္ခနံ။ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာယကာနံ ကတံ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇကံ။

၅၀၂။ ဇင်္ဃပေသနိယံ၊ ဒူတကမ္မဉ္စ ဝုတ္တနယမေဝ။ ကုလဒူသနန္တိ ဝုတ္တာဝသေသံ။ အဘူတာရောစနဉ္စ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌန္တိ ¶ ဗုဒ္ဓေဟိ ပဋိက္ကောသိတံ ဂရဟိတံ ယထာဝုတ္တံ မိစ္ဆာဇီဝဉ္စ အဝုတ္တဉ္စ အင်္ဂဝိဇ္ဇာနက္ခတ္တဝိဇ္ဇာဥက္ကာပါတဒိသာဍာဟဘူမိစာလာဒိဘေဒံ မိစ္ဆာဇီဝနူပါယံ သဗ္ဗံ။ ဝိဝဇ္ဇယေတိ ဝိသမိဝ၊ ဂူထမုတ္တံ ဝိယ စ အာရကာ ပရိဝဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘သိက္ခာကာမော ကုလပုတ္တော’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။

၅၀၃။ ပဋိနိဿဇ္ဇတောပိ တန္တိ သမနုဘာသနကမ္မတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ဉတ္တိစတုတ္ထာသု ကမ္မဝါစာသု အန္တကမ္မဝါစာယ ယျ-ကာရံ အပ္ပတ္တာယ ဝါ ကုလဒူသနကမ္မံ ပဇဟန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သင်္ဃဘေဒသမန္တိ ပဌမသင်္ဃဘေဒေန သမန္တိ။

၅၀၄။ ‘‘ဇာန’’န္တိ ဣမဿ ‘‘ဘိက္ခုနာ’’တိ ဧတဿ ဝိသေသနတ္တာ ဇာနတာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါဠိယာ လိခိတေ သီဟဠဂဏ္ဌိပဒေ ပန ဧဝရူပံ အာပတ္တိံ အာပန္နောသ္မီတိ ဉတွာတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ယာဝတီဟန္တိ ယတ္တကာနိ အဟာနိ၊ ‘‘ဆာဒိတာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော၊ ဆာဒနကိရိယာအစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ဆာဒိတာတိ ‘‘အဟံ ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပန္နော’’တိ သဗြဟ္မစာရီနံ အနာရောစနဒိဝသေန ¶ ပဋိစ္ဆာဒိတာ။ အာပတ္တီတိ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ။ အကာမာတိ အရုစိယာဝ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇိတွာ အကတပဋိကမ္မဿ သဂ္ဂမောက္ခာနံ အန္တရာယကရတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိဝတ္ထဗ္ဗန္တိ ပရိဝါသံ သမာဒါယ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ ကိတ္တကံ ကာလန္တိ အာဟ ‘‘တာဝတီဟ’’န္တိ၊ တတ္တကာနိ အဟာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာပဇ္ဇိတွာ ယတ္တကာနိ အဟာနိ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ တတ္တကာနေဝ အဟာနီတိ အတ္ထော။

၅၀၅-၆။ အာပတ္တိ ကိတ္တကေန ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာပတ္တိ စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အာပတ္တိ စာတိ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ စ။ အနုက္ခိတ္တော စာတိ ဥက္ခေပနီယကမ္မေန သယံ အနိဿာရိတော ¶ စ။ ပဟူ စာတိ သယံ သဗြဟ္မစာရီနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ အာရောစေတုံ ပဟောတိ စ။ အနန္တရာယိကော စာတိ ဂမနဝိဗန္ဓကေန ရာဇစောရာဒိအန္တရာယေန ဝိရဟိတော စ။ စတုသွ ပီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧတေသူ’’တိ သေသော၊ ဧတေသု စတူသူတိ အတ္ထော။ တံသညီတိ အာပတ္တိသညီ အနုက္ခိတ္တသညီ ပဟုသညီ အနန္တရာယိကသညီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ ဧဝံသညိနော ဣမေသု စတူသု တထာသညိနော ပုဂ္ဂလဿ။ ဆာဒေတုကာမတာတိ အာစရိယာဒီသု ဂါရဝေန ဝါ ဂရဟာဒိဘယာ ဝါ ‘‘န အာရောစေဿာမီ’’တိ ပဋိစ္ဆာဒေတုကာမတာ စ။ ဆာဒနန္တိ တထာ စိန္တေတွာ ‘‘အဟံ ဣတ္ထန္နာမံ အာပန္နော’’တိ အဝတွာ ပဋိစ္ဆာဒနဉ္စာတိ ဣမေဟိ ဒသဟိ အင်္ဂေဟိ။ ‘‘ဘိက္ခုနာ’’တိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသတ္တာ ဆန္နာတိ ဧတ္ထ ဆာဒိတာတိ အတ္ထော။ ကာလဝိဓိံ ဒဿေတိ ‘‘အရုဏုဂ္ဂမနေနာ’’တိ၊ အာပတ္တိအာပန္နဒိဝသံ ခေပေတွာ အရုဏုဋ္ဌာနေန သဒ္ဓိံ ဆန္နာ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၅၀၇။ ဧဝံ ပဋိစ္ဆန္နသင်္ဃာဒိသေသပဋိကမ္မတ္ထံ ‘‘အကာမာ ပရိဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ ဝိဟိတဿ ပရိဝါသဿ ကော ဘေဒေါ၊ ကော ပဝတ္တိက္ကမောတိ အာဟ ‘‘တိဝိဓော’’တိအာဒိ။ သော ပရိဝါသော တိဝိဓော ဒီပိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကေနာတိ အာဟ ‘‘တိဝိဓာပေတစေတသာ’’တိ။ ‘‘တိဿော ဝိဓာ၊ သေယျောဟမသ္မီတိ ဝိဓာ၊ သဒိသောဟမသ္မီတိ ဝိဓာ၊ ဟီနောဟမသ္မီတိ ဝိဓာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) ဝုတ္တဝိဓာယ မာနနာမဓေယျတော တိဝိဓမာနတော အပဂတစိတ္တေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာတိ အတ္ထော။

ပဋိစ္ဆန္နာ အာပတ္တိ ဧတဿာတိ ပဋိစ္ဆန္နော။ အရိသာဒီနံ အာဂတိဂဏတ္တာ တတ္ထ ပက္ခိပနေန အ-ကာရပစ္စယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နာယ ဒါတဗ္ဗော’’တိအာဒိ။

သုဒ္ဓန္တောတိ ¶ ¶ ‘‘ဥဘော ကောဋိယော သောဓေတွာ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသော သုဒ္ဓန္တော နာမာ’’တိ ပါဠိဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တတ္တာ ဥပသမ္ပဒါကာလသင်္ခါတော သုဒ္ဓါ ပုဗ္ဗန္တော၊ အာရောစိတကာလသင်္ခါတော သုဒ္ဓါ အပရန္တော စ ပရိဝါသသမာဒါနကာလေ ဝါ ပရိဝသနကာလေ ဝါ ဥပပရိက္ခိတွာ ဒိဋ္ဌာ သုဒ္ဓါ အန္တာ အနာပတ္တိကာလသင်္ခါတာ ဥဘော ကောဋိယော အဿာတိ ကတွာ သုဒ္ဓန္တနာမကော ပရိဝါသော စ။ ဧတ္ထ စ ဘေဒါဒိံ ဝက္ခတိ။

သမ္မာ ဒိဝသာဒီနံ ဩဓာနံ ပက္ခေပေါ ယတ္ထ သော သမောဓာနော၊ ပရိဝါသော။ ဒိဝသေသု ဒိဝသေ ဝါ အာပတ္တီသု အာပတ္တိယော ဝါ သဗ္ဗာ နာနာဝတ္ထုကာ အာပတ္တိယော ဧကတော ကတွာ ဩဓာယ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသောတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာပိ ဘေဒါဒိံ ဝက္ခတိ။

၅၀၈။ တတြာတိ တေသု တီသု ပရိဝါသေသု။ ‘‘ယော’’တိ သေသော။ ဣတီတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယော ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော၊ အယန္တိ ဧဝံ ပကာသိတောတိ ယောဇနာ။

၅၀၉-၁၀။ ပရိဝါသဒါနကာလေ ဝုစ္စမာနာယ ကမ္မဝါစာယ ပဓာနလက္ခဏံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝတ္ထုဂေါတ္တဝသေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ သုက္ကမောစနာဒိကော ဝီတိက္ကမော ဝုစ္စတိ။ အယမေဝ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒိကံ ဂံ ဝါစံ သညဉ္စ တာယတိ ရက္ခတီတိ ကတွာ ‘‘ဂေါတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉှိ သဇာတိယသာဓာရဏဝိဇာတိယဝိနိဝတ္တနဝသေန အညတ္ထ ဂန္တုံ အဒတွာ ဝါစံ သဒ္ဒံ၊ တဗ္ဗိသယံ သညဉ္စ ရက္ခတိ။ ဣဒံ ဝတ္ထုဂေါတ္တဒွယဝါစကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိကာယသံသဂ္ဂဝိသေသဝစနဉ္စ ‘‘နာနာဝတ္ထုကာ’’တိ သာမညဝစနဉ္စာတိ ဣမိနာ ဝစနဒွယေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ ကာယသံသဂ္ဂ’န္တိအာဒိဝစနေနာပိ ‘နာနာဝတ္ထုကာယော’တိအာဒိဝစနေနာပိ ဝတ္ထုစေဝ ¶ ဂေါတ္တဉ္စ သင်္ဂဟိတ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။ နာမာပတ္တိဝသေန ဝါတိ ဧတ္ထ သင်္ဃာဒိသေသောတိ သဇာတိသာဓာရဏနာမံ၊ အာပတ္တီတိ သဗ္ဗသာဓာရဏနာမန္တိ ဒွီဟိ နာမေဟိ တံတံဝီတိက္ကမဝသေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော တဒေဝ အာပတ္တီတိ ဧဝမုဘိန္နံ နာမာပတ္တီနံ ဝသေန ဝါတိ အတ္ထော။

ကမ္မဝါစာ ဟိ ကာတဗ္ဗာတိ ‘‘ဝတ္ထုဂေါတ္တဝသေနာပီ’’တိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေါ ‘‘နာမာပတ္တိဝသေန ဝါ’’တိ ဧတ္ထ သင်္ဃာဒိသေသောတိ သဇာတိသာဓာရဏနာမံ၊ အာပတ္တီတိ သဗ္ဗသာဓာရဏနာမန္တိ ဒွီဟိ နာမေဟီတိ ဣဒံ သမုစ္စိနောတီတိ ဥဘယံ ဧကတော ယောဇေတွာ ကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာတိ။ ‘‘နာမာပတ္တိဝသေန ¶ ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ဝိကပ္ပတ္ထေန ဝါ-သဒ္ဒေန၊ ‘‘အဟံ ဘန္တေ သမ္ဗဟုလာ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ ဧကာဟပဋိစ္ဆန္နာယော’တိ ဧဝံ နာမမတ္တဝသေန ဝါ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တဝိသေသနိဝတ္တနတ္ထမတ္တသဒ္ဒဝသေန စ ဝတ္ထုဂေါတ္တဝိရဟိတေန ကေဝလေန နာမာပတ္တိမတ္တေန ပယောဇေတွာ ကာတဗ္ဗာယေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကမ္မဝါစာယ ကရဏပ္ပကာရော ပန သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ အာဂတနယေန အာပန္နပုဂ္ဂလနာမေန စ ဧကာဟပဋိစ္ဆန္နာဒိဝစနေန စ ယောဇေတွာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဿ ဒါတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ‘‘ပရိဝါသော’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ၊ ပဋိစ္ဆန္နာပတ္တိကဿ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

တေန စာတိ လဒ္ဓပရိဝါသေန အန္တောသီမာယ ဥက္ကုဋိကံ နိသိန္နေန ပဂ္ဂဟိတဉ္ဇလိနာ ဘိက္ခုနာ စ။ သမာဒိယိတွာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဝတ္တ’’န္တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ ‘‘သမာဒါနေပျယံ နယော’’တိ (ဝိ။ ဝိ။ ၅၁၄) ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘ဝတ္တံ သမာဒိယာမိ၊ ပရိဝါသံ သမာဒိယာမီ’’တိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ အညတရံ ဝါ ဒွယမေဝ ဝါ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တဝတ္တပူရဏတ္ထံ သမာဒိယိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဒိတော သင်္ဃဿ အာရောစေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ တထာ ¶ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ နိသိန္နေန ပဌမံ သင်္ဃဿ ‘‘အဟံ ဘန္တေ ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ သဉ္စေတနိကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ ဧကာဟပဋိစ္ဆန္နံ၊ သောဟံ သင်္ဃံ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ ဧကာဟပဋိစ္ဆန္နာယ ဧကာဟပရိဝါသံ ယာစိံ၊ တဿ မေ သင်္ဃော ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ ဧကာဟပဋိစ္ဆန္နာယ ဧကာဟပရိဝါသံ အဒါသိ၊ သောဟံ ပရိဝသာမိ၊ ဝေဒယာမာဟံ ဘန္တေ၊ ဝေဒယတီတိ မံ သင်္ဃော ဓာရေတူ’’တိ ဧဝံ အာရောစေတဗ္ဗံ။

‘‘ဣမဉ္စ ပနတ္ထံ ဂဟေတွာ ယာယ ကာယစိ ဝါစာယ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အဋ္ဌကထာဝစနတော ယာယ ကာယစိ ဘာသာယပိ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၅၁၁။ ပုနပ္ပုနာဂတာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခူန’’န္တိ သေသော။ ပုဗ္ဗေ အာရောစနဋ္ဌာနံ အသမ္ပတ္တာနံ အာဂန္တုကာနံ ဘိက္ခူနမ္ပိ။ အာရောစေန္တောဝါတိ ဧကဿ အာရောစနေ သော စေ ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ၊ ‘‘ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတွာ၊ နဝကော စေ၊ ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝတွာ အဝသာနေ ‘‘မံ အာယသ္မာ ဓာရေတူ’’တိ၊ ဒွေ စေ ဟောန္တိ၊ ‘‘မံ အာယသ္မန္တာ ဓာရေန္တူ’’တိ၊ တယော စေ၊ ‘‘မံ အာယသ္မန္တော ဓာရေန္တူ’’တိ ဝတွာ အာရောစေန္တောဝ။ ရတ္တိယာ ဆေဒံ အကတွာတိ ‘‘ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၈၁) နယေန ဝုတ္တဧကသေနာသနေ ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ အရုဏုဋ္ဌာပနဝသေန ¶ ကရိယမာနေန သဟဝါသေန ဝါ ‘‘ပကတတ္တဘိက္ခူဟိ ဝိနာ ဧကကေန ဝါသော’’တိ ဝုတ္တဝိပ္ပဝါသေန ဝါ ‘‘အာဂန္တုကာနံ အာရောစနာယ အကရဏ’’န္တိ ဝုတ္တအနာရောစနေန ဝါ သမ္ဘဝန္တံ ရတ္တိစ္ဆေဒမကတွာ။ ဝတ္တဘေဒံ အကတွာ ဝါ ပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကေ ပါရိဝါသိကဿ ပညတ္တဝတ္တတော ဧကမ္ပိ အဟာပေတွာ စ။ သဒါ ဝသေတိ ပရိဝါသံ ဝသိတုံ ¶ ပရိကပ္ပိတာ သဗ္ဗဒိဝသာ ယာဝ ခိဏန္တိ၊ တာဝ ဝသေယျာတိ အတ္ထော။

၅၁၂။ တတ္ထ ပရိဝါသော ဝိသောဓေတုံ န သက္ကာ စေတိ တဿ ဝိဟာရဿ မဟန္တတ္တာ အာဂတေ အာဂန္တုကဘိက္ခူ ပရိယေသိတွာ အာရောစေန္တေန ရတ္တိစ္ဆေဒံ အကတွာ ပရိဝါသံ သောဓေတုံ န သက္ကာ စေ ဟောတိ။ တံ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာနာတိ တထာ သမာဒိန္နံ ဝတ္တံ ဥပရိ ဝက္ခမာနနယေန နိက္ခိပိတွာ။

၅၁၃။ ကတ္ထ နိက္ခိပေယျာတိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထေဝ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝါတိ အတ္တနော ယသ္မိံ ဝတ္တံ သမာဒိန္နံ၊ တသ္မိံယေဝ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝါ။ ပုဂ္ဂလေ ဝါတိ ဘိက္ခူသု ဥဋ္ဌာယ တတ္ထ တတ္ထ ဂတေသု အန္တောသီမာယယေဝ ဩဟီနေ ဧကဘိက္ခုမှိ ဝါ အသတိယာ ဗဟိသီမံ ဂတေန သရိတက္ခဏေ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တေ တဿာယေဝ ပရိသာယ ပရိဝါသဒါနေ သမ္မုခီဘူတေ ပုဂ္ဂလေ ဝါ အာဂန္တုကဘိက္ခု စေ၊ တဿ ဝါ သန္တိကေ အာရောစေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကထံ နိက္ခိပေ’တိ အာဟ ‘‘နိက္ခိပါမီ’’တိအာဒိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘နိက္ခိပါမီ’’တိ ဧတံ ပစ္စာမသတိ။ တံ ဝတ္တန္တိ အတ္တနာ သမာဒိန္နံ တံ ဝတ္တံ။

၅၁၄။ အယံ နယောတိ ‘‘ဧကပဒေနာပိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ဝါ ပနာ’’တိ ဧဝံ အနန္တရောဒိတနယော။

၅၁၅-၂၀။ ပကတတ္တောတိ ဝုစ္စတီတိ သဂ္ဂမောက္ခာဝရဏာဘာဝေန ပကတော ပုဗ္ဗသရူပေနေဝ ဌိတော အတ္တာ ဧတဿာတိ ‘‘ပကတတ္တော’’တိ ကထီယတိ။ ပစ္စူသကာလသ္မိန္တိ အရုဏတော ပုရိမကာလေ။

ပရိက္ခိတ္တဝိဟာရဿာတိ ဧတ္ထ ပါကာရာဒီဟိ ပရိက္ခိတ္တံ ဧကမ္ပိ သေနာသနံ ဝိဟရန္တိ အသ္မိန္တိ ကတွာ တထာ ဝုစ္စတိ။ ဒွေ ¶ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမ္မာတိ ယောဇနာ။ လေဍ္ဍုပါတဒွယဿ အဝဓိံ ဒဿေတိ ‘‘ပရိက္ခေပတော ဗဟီ’’တိ၊ ‘‘အပရိက္ခိတ္တတော ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနာ ဗဟီ’’တိ စ။

ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ ¶ နာမ ကတမန္တိ? ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၁) ဓုတင်္ဂနိဒ္ဒေသေ ‘‘မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယံ ပန ဝိဟာရဿာပိ ဂါမဿေဝ ဥပစာရံ နီဟရိတွာ ဥဘိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ အဗ္ဘန္တရာ မိနိတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒမေတ္ထပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အပရိက္ခိတ္တဿ ပဌမလေဍ္ဍုပါတံ ဟောတိ၊ ဂါမေ ဝုတ္တေန ဝိဓိနာ ဝိဟာရပရိယန္တေ ဌိတဘတ္တသာလဂိလာနသာလာဒိသေနာသနေ စေ ပရိက္ခေပေါ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ဝါ၊ နတ္ထိ စေ၊ နိဗ္ဗကောသဿ ဥဒကပါတဋ္ဌာနေ ဌိတေန မာတုဂါမေန ဆဍ္ဍိတဘာဇနဓောဝနောဒကပတနဋ္ဌာနေ ဝါ သေနာသနတော ဒူရေ စေတိယင်္ဂဏေ၊ ဗောဓိယင်္ဂဏေ ဝါ ဌတွာ ဗလမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ အတ္တနော ဗလပ္ပမာဏေန ခိတ္တဿ မုဋ္ဌိယာ ဂဟိတပါသာဏဿ ပတနဋ္ဌာနံ ဝိဟာရူပစာရော နာမ၊ တဒေဝ ပါကာရာဒီဟိ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ နာမ။ တတ္ထ ဌတွာ တထေဝ ခိတ္တဿ ပါသာဏဿ ပတနဋ္ဌာနံ ဧကော လေဍ္ဍုပါတော၊ တတ္ထာပိ ဌတွာ တထေဝ ခိတ္တဿ ပါသာဏဿ ပတနဋ္ဌာနံ ဧကော လေဍ္ဍုပါတောတိ ဧဝံ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတာ ဂဟေတဗ္ဗာ။

မဂ္ဂတော ဩက္ကမိတွာတိ မဂ္ဂတော အပသက္ကိတွာ။ ဂုမ္ဗေနာတိ ရုက္ခဂဟနေန ဝါ လတာဂဟနေန ဝါ။ ဝတိယာတိ ကဏ္ဋကသာခါဒီဟိ ကတာယ ဝတိယာ။

ဝတ္တမာဒါယာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ။ အာရောစေတွာတိ ယထာဝုတ္တနယေန အာရောစေတွာ။

နိက္ခိပိတွာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ။ ဘိက္ခူတိ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဟတ္ထပါသဒါနတ္ထာယ အာဂတော ဘိက္ခု။ ယဿ ကဿစီတိ ဧတ္ထ ‘‘သန္တိကေ’’တိ သေသော။

အာရောစေတွာ ¶ ဝါတိ အတ္တနော နဝကတရော စေ၊ ‘‘အာဝုသော’’တိ၊ ဝုဍ္ဎော စေ၊ ‘‘ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ အာရောစေတွာ။ သေသန္တိ အဝသေသဝိနိစ္ဆယံ။ သမုစ္စယဿာတိ စူဠဝဂ္ဂါဂတဿ တတိယသမုစ္စယက္ခန္ဓကဿ။ အဋ္ဌကထာယစာတိ ‘‘သစေ အညော ကောစိ ဘိက္ခု ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေနာ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အဋ္ဌကထာဂတဝိနိစ္ဆယေနာပိ။

ဝိဘာဝယေတိ ‘‘သစေ ယံ ဘိက္ခုံ တတ္ထ အာဂတံ ပဿတိ၊ ဘာသမာနဿ သဒ္ဒံ သုဏာတိ၊ တဿ အာရောစေတဗ္ဗံ။ တထာ အကရောန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စ ဝတ္တဘေဒေါ စ ဟောတိ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ သစေ သော ဒွါဒသရတနဗ္ဘန္တရံ ပတွာ တဿ အဇာနန္တဿေဝ ပက္ကန္တော ဟောတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ၊ န ဝတ္တဘေဒေါ ¶ ။ သစေ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ အာဂတော ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဂတော ဟောတိ၊ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ယံ ပဌမံ ပဿတိ၊ တဿ သန္တိကေ အာရောစေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပရိကပ္ပိတဒိဝသေ ပုဏ္ဏေ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထံ အတိရေကေ စ ဒိဝသေ ဝတ္တံ ပူရေတွာ ပရိယောသာနေ ဝတ္တေ အသမာဒိန္နေ မာနတ္တာရဟော န ဟောတီတိ သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမ္မ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ ခန္ဓကေ အာဂတနယေနေဝ မာနတ္တံ ယာစိတဗ္ဗံ။ အနိက္ခိတ္တဝတ္တေန စရိတုကာမဿ ပုန ဝတ္တသမာဒါနံ ကာတဗ္ဗံ န ဟောတီ’’တိ ဧတ္တကော ဝိသေသော၊ ဣမံ အဋ္ဌကထာဂတံ ဝိနိစ္ဆယံ ပကာသေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။

၅၂၁။ န ဇာနတီတိ ဧတ္ထ ဆန္ဒဝသေန ရဿော ကတော။ အာပတ္တီနဉ္စ ရတ္တီနံ၊ ပရိစ္ဆေဒံ န ဇာနတီတိ ဗဟူ သင်္ဃာဒိသေသေ အာပဇ္ဇိတွာပိ ‘‘ဧတ္တကာဟံ အာပတ္တိယော အာပန္နော’’တိ အတ္တနော အာပန္နသင်္ဃာဒိသေသာပတ္တီနံ ပရိစ္ဆေဒံ ¶ န ဇာနာတိ၊ ‘‘မယာ အာပန္နာပတ္တိ ဧတ္တကေ ဒိဝသေ ပဋိစ္ဆန္နာ’’တိ ဒိဝသပရိစ္ဆေဒံ န ဇာနာတိ။

၅၂၂။ ဣဒါနိ တဿ ပဘေဒံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဧသေဝါ’’တိအာဒိ။ ပရိသုဒ္ဓေဟီတိ သကလသံကိလေသပ္ပဟာနေန ပရိသုဒ္ဓသန္တာနေဟိ ဥပါလိတ္ထေရာဒိပုဗ္ဗာစရိယေဟိ။ ဧသောဝ သုဒ္ဓန္တောတိ ဧသော ယထာဝုတ္တသရူပေါ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော။ စူဠသုဒ္ဓန္တနာမော စာတိ ‘‘ယော ဥပသမ္ပဒတော ပဋ္ဌာယ အနုလောမက္ကမေန ဝါ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန ဥပသမ္ပဒမာဠကတော ပဋ္ဌာယ အနုလောမဝသေန ဝါ အာရောစိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပဋိလောမဝသေန ဝါ သရန္တေ ‘‘ကိတ္တကာနိ ဒိဝသာနိ ပရိသုဒ္ဓါတိ သရသီ’’တိ ဝိနယဓရေဟိ ပုစ္ဆိတေ ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ ပရိသုဒ္ဓါသ္မီ’’တိ ဝုတ္တဝတော တေန ဝုတ္တသုဒ္ဓဒိနာနိ ပရိယန္တံ ကတွာ ဒိန္နော ယာဝ ဥပသမ္ပန္နဒိဝသော၊ တာဝ ဗဟုဒိဝသေသု နေတဗ္ဗံ မဟာသုဒ္ဓန္တံ သန္ဓာယ ဣတရဒိနာနံ ပူရေတဗ္ဗတ္တာ စူဠသုဒ္ဓန္တော နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

‘‘အယဉှိ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော နာမ ဥဒ္ဓမ္ပိ အာရောဟတိ၊ ဟေဋ္ဌာပိ ဩရောဟတိ၊ ဣဒမဿ လက္ခဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ဝုတ္တတ္တာ ဣမံ ပရိဝါသံ ပရိဝသနတော ပစ္ဆာ ဒိဝသံ သရန္တော ပရိကပ္ပေတွာ ယောဇေတွာ ဂဟိတဒိဝသတော ဝဍ္ဎေတိ ဝါ ဟာပေတိ ဝါ၊ ဥဘယတ္ထာပိ ‘‘ပုန ပရိဝါသဒါနကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ဝစနတော ပုဗ္ဗေ ဒိန္နပရိဝါသောယေဝ ပမာဏံ ¶ ။ ‘‘ဧတဿ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ‘ပဋိစ္ဆန္နာ’တိ ဝါ အစိရပဋိစ္ဆန္နံ ‘စိရပဋိစ္ဆန္နာ’တိ ဝါ အသမ္ဗဟုလမ္ပိ ‘သမ္ဗဟုလာ’တိ ဝါ ဝိပရီတတော ဂဟေတွာ ဝိနယကမ္မံ ကရောန္တဿ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ပဋိစ္ဆန္နံ ‘အပ္ပဋိစ္ဆန္နာ’တိအာဒိဝိပရိယာယေန န ဟောတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂ အတ္ထတော သမာနံ) အဋ္ဌကထာဂတနယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

မဟာသုဒ္ဓန္တနာမကောတိ ¶ ‘‘ယော ပန ယထာဝုတ္တေန အနုလောမပဋိလောမနယေန ပုစ္ဆိယမာနောပိ ရတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတိ၊ နေဝ သရတိ၊ ဝေမတိကော ဝါ ဟောတိ၊ တဿ ဒိန္နော သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော မဟာသုဒ္ဓန္တောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အဋ္ဌကထာယံ နိဒ္ဒိဋ္ဌသရူပေါ မဟာသုဒ္ဓန္တော နာမ။ ‘‘အယံ ဥဒ္ဓံ နာရောဟတိ၊ ဟေဋ္ဌာ ပန ဩရောဟတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အယံ ပရိဝါသော ယာဝ ဥပသမ္ပန္နဒိဝသော၊ တာဝ ပူရေတဗ္ဗတော တတော ဥဒ္ဓံ နာရောဟတိ။ အန္တရာဠေ အတ္တနော သုဒ္ဓကာလံ ပရိကပ္ပေတွာ သရတိ စေ၊ တတော ပဋ္ဌာယ နိဝတ္တနတော ဒိဝသဟာနံ ပန ဟောတေဝ။

၅၂၃။ ‘‘အညတရော ဘိက္ခု သမ္ဗဟုလာ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပန္နော ဟောတိ၊ သော အာပတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတိ၊ ရတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတီ’’တိ (စူဠဝ။ ၁၅၆) အာဂတဝတ္ထုမှိ ဣမဿ ပရိဝါသဿ အနုညာတတ္တာ တံ ဝတ္ထုံ သင်္ဂဟေတုံ ‘‘အာပတ္တီနံ စာ’’တိအာဒိံ ဝတွာပိ ‘‘အာပတ္တိပရိယန္တံ ပန ‘ဧတ္တကာ အဟံ အာပတ္တိယော အာပန္နော’တိ ဇာနာတု ဝါ မာ ဝါ၊ အကာရဏမေတ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ပဋိသေဓေတွာ အဋ္ဌကထာယံ ပဓာနဘာဝေန ဝုတ္တရတ္တိပရိယန္တဿ အပရိဇာနနမတ္တမေဝ ပမာဏန္တိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒုဝိဓောပီ’’တိအာဒိ။ ဒုဝိဓောပိ အယံ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော ဧကစ္စံ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒံ၊ သကလံ ဝါ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒံ အဇာနတော ဝါ ဝိမတိဿ ဝါ ဒါတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။

၅၂၄။ ဣတရောပိ သော သမောဓာနပရိဝါသော တိဓာ မတောတိ ယောဇနာ။ ဓာတုသဒ္ဒါနံ အနေကတ္ထတ္တာ ‘‘ဩဓာန’’န္တိ မက္ခနံ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဩဓုနိတွာ ¶ မက္ခေတွာ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။ ‘‘သမောဓာန’’န္တိ ပက္ခေပေါ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သမောဒဟိတွာ’’တိ။ ဩဓာနဉ္စ သမောဓာနဉ္စ ဩဓာနသမောဓာနံ၊ တံ ယတ္ထ သော ပရိဝါသော ‘‘ဩဓာနသမောဓာနော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အရိသာဒိဂဏေ အန္တောဂဓတ္တာ ဟေတ္ထ၊ ဥပရိ စ ဧဝရူပေ ဌာနေ အ-ကာရပစ္စယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ¶ ။ ပရိဝုတ္ထဒိဝသာနံ မက္ခနဉ္စ မူလာပတ္တိယံ အန္တရာပတ္တီနံ ပက္ခိပနဉ္စ ယသ္မိံ သော ပရိဝါသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနေဝေတ္ထ ‘‘ဒိဝသေ ပရိဝုတ္ထေ တု၊ ဩဓုနိတွာ ပဒီယတေ’’တိ ဝက္ခတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပရိဝုတ္ထဒိဝသေ ဩဓုနိတွာ မက္ခေတွာ ပုရိမာယ အာပတ္တိယာ မူလဒိဝသပရိစ္ဆေဒေ ပစ္ဆာ အာပန္နံ အာပတ္တိံ သမောဒဟိတွာ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။

အဂ္ဃပုဗ္ဗကော မိဿကပုဗ္ဗကော သမောဓာနပရိဝါသောတိ ယောဇနာ၊ အဂ္ဃသမောဓာနပရိဝါသော မိဿကသမောဓာနပရိဝါသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဂ္ဃော စ မိဿကော စ အဂ္ဃမိဿကာ၊ တေ ပုဗ္ဗကာ ဧတဿာတိ အဂ္ဃမိဿကပုဗ္ဗကော၊ သမောဓာနော။ အဂ္ဃေန သမောဓာနံ အဂ္ဃသမောဓာနံ၊ တံ ယတ္ထ သော အဂ္ဃသမောဓာနော၊ အာပန္နာသု ဗဟူသု သဗ္ဗစိရပဋိစ္ဆန္နာပတ္တီနံ ဒိဝသဂဏနဂ္ဃေနေဝ ပစ္ဆာ အာပန္နအာပတ္တီနံ ပက္ခေပယုတ္တပရိဝါသောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အဂ္ဃသမောဓာနော နာမ သမ္ဗဟုလာသု အာပတ္တီသု ယာ ဧကာ ဝါ ဒွေ ဝါ တိဿော ဝါ သမ္ဗဟုလာ ဝါ အာပတ္တိယော သဗ္ဗစိရပဋိစ္ဆန္နာယော၊ တာသံ အဂ္ဃေန သမောဓာယ တာသံ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒဝသေန အဝသေသာနံ ဦနတရပဋိစ္ဆန္နာနံ အာပတ္တီနံ ပရိဝါသော ဒိယျတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ အဂ္ဃသမောဓာနော’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။ မိဿကာနံ နာနာဝတ္ထုကာနံ အာပတ္တီနံ သမောဓာနံ မိဿကသမောဓာနံ၊ တံ ယတ္ထ သော ပရိဝါသော မိဿကသမောဓာနော။ မိဿကာနံ နာနာဝတ္ထုကာနံ အာပတ္တီနံ ဧကတော ပက္ခေပယုတ္တော ပရိဝါသောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘မိဿကသမောဓာနော ¶ နာမ ယော နာနာဝတ္ထုကာ အာပတ္တိယော ဧကတော ကတွာ ဒိယျတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။

၅၂၅-၇။ ဧဝံ တိဝိဓေ သမောဓာနပရိဝါသေ ပဌမပရိဝါသဿ ဝိသေသနဘူတတာယ အဝယဝါနံ ဒွိန္နံ ဩဓာနသမောဓာနသဒ္ဒါနံ အတ္ထာနုဝါဒေန တဒုဘယဩဓာနသမောဓာနသရူပံ ဝိဓာတုမာဟ ‘‘အာပဇ္ဇိတွာ…ပေ… ပကာသိတော’’တိ။ တတ္ထ ပဌမဿ ဩဓာန-သဒ္ဒသင်္ခါတဿ အဝယဝဿ အတ္ထသရူပါနုဝါဒမာဟ ‘‘အာပဇ္ဇိတွာ…ပေ… ပဒီယတေ’’တိ။ ဒုတိယာဝယဝသင်္ခါတသမောဓာန-သဒ္ဒဿ အတ္ထသရူပါနုဝါဒမာဟ ‘‘ပုရိမာပတ္တိယာ…ပေ… ဘိက္ခုနော’’တိ။ တေနေဝ ဥဘယတ္ထာနုဝါဒေ ‘‘ဘိက္ခုနော’’တိ ပဒဒွယဿ၊ ‘‘ပဒီယတေ ဒါတဗ္ဗော’’တိ ကိရိယာပဒဒွယဿ စ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ပုနရုတ္တိဒေါသာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အဝယဝတ္ထာနုဝါဒေန ဝိဓာတဗ္ဗသမုဒါယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဧသောဓာနသမောဓာနပရိဝါသော ပကာသိတော’’တိ။ ဧတ္ထ ဆာဒေန္တဿ ဟီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ။ ဧသောဓာနသမောဓာနောတိ ဧတ္ထ ဧတ-သဒ္ဒသမ္ဗန္ဓေန ‘‘ယော’’တိ လဗ္ဘတိ။

တတြာယံ ¶ ယောဇနာ – အာပဇ္ဇိတွာ…ပေ… ဩဓုနိတွာ ယော ယသ္မာ ပဒီယတေ၊ ပုရိမာပတ္တိယာ…ပေ… ယော ယသ္မာ ဒါတဗ္ဗော၊ တသ္မာ ဧသောဓာနသမောဓာနပရိဝါသော ပကာသိတောတိ။

တတ္ထ အန္တရာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာတိ ပဋိစ္ဆန္နာပတ္တိယာ ပရိဝသန္တော ဝါ မာနတ္တာရဟော ဝါ မာနတ္တံ စရန္တော ဝါ အဗ္ဘာနာရဟော ဝါ ဟုတွာ ကဒါစိ အညံ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ။ ဆာဒေန္တဿာတိ ပဌမံ အာပန္နာပတ္တိယာပဋိစ္ဆာဒိတကာလေန သမံ ဝါ ဦနံ ဝါ ကာလံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တဿ။ ‘‘မူလာယပဋိကဿနေန တေ ပရိဝုတ္ထဒိဝသေ စ မာနတ္တစိဏ္ဏဒိဝသေ ¶ စ သဗ္ဗေ ဩဓုနိတွာ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဧတ္ထ ‘‘ပရိဝုတ္ထေ’’တိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ‘‘မာနတ္တစိဏ္ဏေ စာ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဩဓုနိတွာတိ စ မူလာယပဋိကဿနဝသေန မက္ခေတွာ၊ အဒိဝသေ ကတွာတိ အဓိပ္ပာယော။

ယော ယသ္မာ ပဒီယတေ၊ သော ပရိဝါသော သဋ္ဌိဝဿာနိ ပရိဝသိတွာ မာနတ္တာရဟော ဟုတွာပိ အန္တရာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ဧကာဟမ္ပိ ပဋိစ္ဆာဒိတေ မူလာယပဋိကဿနေန တေ ဒိဝသေ သဗ္ဗေ မက္ခေတွာ တာနေဝ သဋ္ဌိဝဿာနိ ပုနပိ ယသ္မာ ပဒီယတေတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဋ္ဌိဝဿာနိ ပရိဝသိတွာ မာနတ္တာရဟော ဟုတွာပိ ဟိ ဧကဒိဝသံ အန္တရာပတ္တိံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပုနပိ သဋ္ဌိဝဿာနိ ပရိဝါသာရဟော ဟောတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။

ပုရိမာပတ္တိယာတိ တေန အာပန္နာသု သမ္ဗဟုလာသု အာပတ္တီသု သဗ္ဗာပတ္တီနံ ပုရေတရမေဝ ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ။ မူလဒိဝသေတိ ပဌမံ ဝီတိက္ကမဒိဝသေ။ ဝိနိစ္ဆိတေတိ ‘‘အသုကသံဝစ္ဆရေ အသုကမာသေ အသုကဒိဝသေ’’တိ နိယမိတေ။ သမောဓာယ ပက္ခိပိတွာ ဒါတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိဓာနတော ယာစမာနဿာတိ ဝိဓာနတော သင်္ဃေန ဒါတဗ္ဗောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တေန ဝိဓိနာ ယာစမာနဿ တတ္ထေဝ ဝုတ္တဝိဓိနာ သင်္ဃေန ဒါတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧသော ဩဓာနသမောဓာနပရိဝါသော’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။

၅၂၈-၉။ တထာ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တာသံ အဂ္ဃဝသေန ဟီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ။ ‘‘သောတိ တံသဒ္ဒသမ္ဗန္ဓေန ‘‘ယော’’တိ လဗ္ဘတိ။ တတြာယံ ယောဇနာ – သမ္ဗဟုလာ…ပေ… တာသံ အဂ္ဃဝသေန တတော ဦနပဋိစ္ဆန္နာနံ အာပတ္တီနံ ¶ သမောဓာယ ယော ယသ္မာ ပဒါတဗ္ဗော ပရိဝါသော၊ တသ္မာ သော ယထာ အဝယဝတ္ထဝသေန ¶ ‘‘ဩဓာနသမောဓာနော’’တိ ပရိဝါသော ဝုတ္တော၊ တထာ ‘‘အဂ္ဃသမောဓာနော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။

တတ္ထ သမ္ဗဟုလာသူတိ ယာသံ အာပတ္တီနံ ပရိဝသိတုကာမော၊ တာသု သမ္ဗဟုလာသု အာပတ္တီသု၊ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ‘‘ဧကာ ဝါ’’တိအာဒိ နိဒ္ဓါရိယနိဒ္ဒေသော။ တာသံ အာပတ္တီနံ။ အဂ္ဃဝသေနာတိ ဂဏနဝသေန၊ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တာသံ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒဝသေနာ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။ ‘‘ပဒါတဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တတောတိ စိရပဋိစ္ဆန္နာပတ္တိတော။ ဦနပဋိစ္ဆန္နာနံ အာပတ္တီနန္တိ ဧတ္ထ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ ဦနပဋိစ္ဆန္နာယော အာပတ္တိယော သမောဓာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၅၃၀။ နာနာ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒီနိ ဝတ္ထူနိ ယာသံ တာ နာနာဝတ္ထုကာ၊ နာနာဝတ္ထုကာ သညာ ယာသံ အာပတ္တီနံ တာ နာနာဝတ္ထုကသညာယော။ သဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယာ’’တိ သေသော၊ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒိကုလဒူသနာဝသာနာ ယာ သဗ္ဗာ တေရသ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယောတိ အတ္ထော။ တာ သဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဒါတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ‘‘ပရိဝါသော’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တာ သဗ္ဗာပိ ဧကတော ကတွာ ဒါတဗ္ဗော ပရိဝါသောတိ ယောဇနာ။ တဿ တေရသ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိယောပိ ဧကတော ကတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဟံ ဘန္တေ သမ္ဗဟုလာ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ ဧကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ…ပေ… ဧကံ ကုလဒူသကံ၊ သောဟံ ဘန္တေ သင်္ဃံ တာသံ အာပတ္တီနံ သမောဓာနပရိဝါသံ ယာစာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ယာစနာယ စ တဒနုရူပါယ ဉတ္တိယာ စ ကမ္မဝါစာသု စ နာမံ ¶ ဝတွာ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသော မိဿကော မတော ‘‘မိဿကသမောဓာနပရိဝါသော’’တိ ဉာတော။ ဒွေ၊ တိဿော၊ စတဿော၊ အတိရေကာ စ အာပန္နဿာပိ ပရိဝါသံ ဒေန္တေန ဣမိနာ နိယာမေန ဝတ္ထုံ၊ နာမံ ဝိသေသေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၅၃၁။ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသဿာတိ တိဝိဓေ ပရိဝါသေ အညတရဿ ဝသေန ပရိဝုတ္ထပရိဝါသဿ။ ဥတ္တရိ ဆ ရတ္တိယောတိ ပရိဝါသတော ဥတ္တရိ ဆ ရတ္တိယော၊ ဆ ဒိဝသေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ‘‘စရိတု’’န္တိ သေသော၊ စရဏကိရိယာယ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ မာနတ္တံ ဒေယျန္တိ ယောဇနာ၊ ‘‘သင်္ဃေနာ’’တိ သာမတ္ထိယာ ¶ လဗ္ဘတိ။ သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတွာ ဆာရတ္တဉ္စ ဒါတဗ္ဗော၊ ဘိက္ခုမာနနဝိဓိ ဘိက္ခုဿ ဒါတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

‘‘ပရိဝုတ္ထပရိဝါသဿာ’’တိ ဣမိနာ ပဋိစ္ဆန္နမာနတ္တံ ပကတံ၊ တတ္ထ ပဘေဒေ အသတိ ကသ္မာ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နာပဋိစ္ဆန္နဝသာ ဒုဝေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? ပကတဘေဒမနပေက္ခိတွာ ဆာရတ္တမာနတ္တေ လဗ္ဘမာနဝိသယဘေဒံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ သတိ သမောဓာနမာနတ္တေ စ ‘‘ဆာရတ္တံ မာနတ္တံ ဒေတူ’’တိ (စူဠဝ။ ၁၂၈) ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ တမ္ပိ ဂဟေတွာ ‘‘တိဓာ’’တိ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ? တမ္ပိ ပဋိစ္ဆန္နာပတ္တိယာ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသဿေဝ ဒါတဗ္ဗမာနတ္တန္တိ ပဋိစ္ဆန္နမာနတ္တဝစနေနေဝ သင်္ဂဟိတတ္တာ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ။ တေနေဝ စတုဗ္ဗိဓေ မာနတ္တေ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ဝိနာ ဒဿေတဗ္ဗေသု ဒွီသု မာနတ္တေသု ပက္ခမာနတ္တမတ္တံ ‘‘ဆာဒေန္တိယာ’’တိအာဒိဂါထာယ ဒဿေတွာ သမောဓာနမာနတ္တံ ဝိသုံ န ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၅၃၄-၆။ ဝိနိဒ္ဒိဋ္ဌပ္ပကာရန္တိ ‘‘ပရိက္ခိတ္တဝိဟာရဿာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တဂါထာဒွယေန နိဒ္ဒိဋ္ဌပ္ပကာရံ။ အာဒိယိတွာန တံ ¶ တေသန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သန္တိကေ’’တိ ဝက္ခမာနတော လဗ္ဘတိ။ တေသံ စတုန္နံ သမ္မုခါ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ တံ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘တံ တေသံ သန္တိကေ’’တိ ဣဒံ ‘‘အာရောစေတွာ’’တိ ဣမိနာပိ ယုဇ္ဇတိ။ တေသမေဝ သမ္မုခါ နိသိန္နေန ‘‘အဟံ ဘန္တေ ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ သဉ္စေတနိကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သမုစ္စယက္ခန္ဓကာဂတံ အာရောစနံ ကတွာ။ ဣမိနာ အန္တောအရုဏေ ဒိဋ္ဌာနံ အညေသမ္ပိ အာရောစနံ ဥပလက္ခိတံ။

နိက္ခိပေ သန္တိကေ တေသံ ဝတ္တန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ တေသံ ဘိက္ခူနံ သမ္မုခါ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ နိသီဒိတွာ ‘‘ဝတ္တံ နိက္ခိပါမိ၊ မာနတ္တံ နိက္ခိပါမီ’’တိ ဣမေသု ဒွီသု ဧကံ ဝါ ဒွယမေဝ ဝါ ဝတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပေ။

၅၃၇။ တဿ မာနတ္တဿ။ ရတ္တိစ္ဆေဒါဒိကောတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝတ္တဘေဒေါ ဂဟိတော။ အဋ္ဌကထာဝသေန ပါဠိဝသေနာတိ ယောဇနာ။

၅၃၈။ ဝီသတိယာ ¶ ဘိက္ခူနံ ဝဂ္ဂေါ သမူဟော ဝီသတိဝဂ္ဂေါ၊ သော ဧဝ ဝီသတိဝဂ္ဂိကော။ အဗ္ဘေယျာတိ ဩသာရေယျ၊ အဗ္ဘန္တရံ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဝိဓိနာတိ သမုစ္စယက္ခန္ဓကာဂတက္ကမေန။ အဗ္ဘိတောတိ သံဝါသေန အန္တော ကတော၊ ပကတတ္တောတိ ပကတိသဘာဝေါ၊ အာပတ္တိံ အနာပန္နကာလသဒိသော ဟောတီတိ အတ္ထော။

၅၃၉။ အာပတ္တိံ ဆာဒေန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာတိ ယောဇနာ၊ ‘‘အာပဇ္ဇိတွာ’’တိ သေသော၊ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ‘‘အာပတ္တိ စာ’’တိအာဒိနာ (ဝိ။ ဝိ။ ၅၀၅) နယေန ပုဗ္ဗေ ဒဿိတေဟိ ဒသဟိ အင်္ဂေဟိ ပဋိစ္ဆာဒေန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာ အတ္တနော အာပတ္တိံ ဆာဒေန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာ။ န စ အာပတ္တီတိ ဧတ္ထ ‘‘အတ္တနော’’တိ ဣမိနာ အညိဿာ ¶ အာပတ္တိံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တိယာ ဝဇ္ဇပဋိစ္ဆာဒိကာသင်္ခါတပါရာဇိကာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ’’တိ ဣမိနာ ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋာပတ္တိဘာဝံ ဒီပေတိ။

၅၄၁။ ဝိရုဒ္ဓမတ္ထံ နယတိ ပဇဟတီတိ ဝိနယော၊ ဝိနိစ္ဆယော၊ တံ ဝိနယပိဋကတ္ထဝိနိစ္ဆယဝိသေသဝိသယံ သမ္မောဟသင်္ခါတံ ဝိရုဒ္ဓံ ပစ္စတ္ထိကံ တဒင်္ဂဝသေန ပဇဟနတော ဝိနယနယသင်္ခါတံ တတော ဧဝ အတိဗုဒ္ဓိဒီပနံ၊ အတိသယေန ဗုဒ္ဓိံ ဒီပေတီတိ အတိဗုဒ္ဓိဒီပနံ၊ တံ ဝိနယတ္ထဝိနိစ္ဆယကံ ဉာဏပဒီပံ ဝိသေသေန ဇာလေန္တံ။ ဝိဝိဓေဟိ နယေဟိ ယုတ္တတာယ ဝိဝိဓနယယုတံ။ ဝိနယနယေတိ ဝိနယပိဋကဿ ပရသန္တာနပါပနေ၊ ဝိနယဝဏ္ဏနာယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သင်္ဃာဒိသေသကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၄၂-၃။ ဣဒါနိ ¶ သင်္ဃာဒိသေသကထာနန္တရံ အနိယတကထံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒေနာ’’တိအာဒိ။ ရဟသိ နိသဇ္ဇာ ရဟောနိသဇ္ဇာ၊ တဿာ အဿာဒေါ ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒေါ၊ တေန ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒေန၊ မေထုနဓမ္မသန္နိဿိတေန ကိလေသေနာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒေါတိ မေထုနဓမ္မသန္နိဿိတကိလေသော ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၅၁)။ ‘‘ရဟော နာမ စက္ခုဿ ရဟော သောတဿ ရဟော။ စက္ခုဿ ရဟော နာမ န သက္ကာ ဟောတိ အက္ခိံ ဝါ နိခဏိယမာနေ ဘမုကံ ဝါ ဥက္ခိပိယမာနေ သီသံ ဝါ ဥက္ခိပိယမာနေ ပဿိတုံ။ သောတဿ ရဟော နာမ န သက္ကာ ဟောတိ ပကတိကထာ သောတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၄၅) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တရဟေသု ¶ စက္ခုဿ ရဟော ဧဝ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ‘သောတဿ ရဟော’တိ အာဂတံ၊ စက္ခုဿ ရဟေနေဝ ပန ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၄၄-၄၄၅)။

စက္ခုဿ ရဟတ္တာ ‘‘ပဋိစ္ဆန္န’’န္တိ ဣမမ္ပိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ ဧဝ ‘‘အလံကမ္မနိယ’’န္တိ ဣမမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ နိသဇ္ဇသဒ္ဒေါပါဒါနေန ‘‘အာသနေ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဂဟိတမေဝ။ ‘‘မာတုဂါမဿ သန္တိကံ ဂန္တုကာမော’’တိ ဣမိနာ ‘‘မာတုဂါမေန သဒ္ဓိ’’န္တိ ဣဒမ္ပိ ဂဟိတမေဝ။ ဧဝံ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘမာနပဒေါပါဒါနေန ယော ပန ဘိက္ခု မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဧကော ဧကာယ ရဟော ပဋိစ္ဆန္နေ အာသနေ အလံကမ္မနိယေ နိသဇ္ဇဿာဒေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စက္ခုဿ ရဟဘာဝေန ကုဋ္ဋာဒိပဋိစ္ဆန္နေ တေနေဝ မေထုနသေဝနကမ္မဿ အနုရူပေ အာသနေ တဒဟုဇာတာယပိ မနုဿိတ္ထိယာ သဟ နိသဇ္ဇဿာဒရာဂေန သမန္နာဂတော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ‘‘မာတုဂါမဿာ’’တိ တဒဟုဇာတမ္ပိ ဣတ္ထိံ ဂဏှာတီတိ ကုတော လဗ္ဘတီတိ? ‘‘မာတုဂါမော နာမ မနုဿိတ္ထီ၊ န ယက္ခီ၊ န ပေတီ၊ န တိရစ္ဆာနဂတာ၊ အန္တမသော တဒဟုဇာတာပိ ဒါရိကာ၊ ပဂေဝ မဟတ္တရီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၄၅) ပဒဘာဇနတော လဗ္ဘတိ။

‘‘နိဝါသေတီ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓတိ၊ စီဝရံ ပါရုပတီ’’တိ ဣဒံ လက္ခီယတိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ယထာဝုတ္တံ ပယောဂတော ပုဗ္ဗာပရပယောဂေ သင်္ဂဏှာတိ။ တေနေဝ ‘‘ပယောဂေ စ ပယောဂေ စာ’’တိ ဝိစ္ဆာပယောဂေါ ကတော။ နိသီဒတော စဿ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘ဥဘိန္နမ္ပိ နိသဇ္ဇာယ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဧကကဿ နိသီဒတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၅၄၄။ နိသဇ္ဇာယ ¶ ဥဘိန္နမ္ပီတိ ဧတ္ထ ‘‘သကိ’’န္တိ သေသော၊ ဥဘိန္နံ နိသဇ္ဇာပူရဏဝသေန အညမညဿ ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ ဧကက္ခဏေ ¶ ဝါ မာတုဂါမဿ ဝါ ဘိက္ခုဿ ဝါ ဧကဝါရံ နိသဇ္ဇာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပါဠိယံ ‘‘မာတုဂါမေ နိသိန္နေ ဘိက္ခု ဥပနိသိန္နော ဝါ ဟောတီ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၄၅)။ ဟောတိ ပါစိတ္တိယန္တိ ယောဇနာ။ ပယောဂဂဏနာယ စ ဟောန္တိ ပါစိတ္တိယာနီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ မာတုဂါမဿ ဝါ ဘိက္ခုနော ဝါ ဥဘိန္နံ ဝါ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ ပုနပ္ပုနံ ဥပနိသီဒနပယောဂဂဏနာယ စာတိ အတ္ထော။ ‘‘အာပတ္တီဟိပိ တီဟိပီ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ပါစိတ္တိယဂ္ဂဟဏံ ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသာနံ ဥပလက္ခဏံ ဟောတိ၊ တီသု ဧကံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ‘‘ပယောဂဂဏနာယာ’’တိ ဣဒံ ပါရာဇိကာယ န လဗ္ဘတိ ဧကပယောဂေနေဝ သိဇ္ဈနတော။ ကာယသံသဂ္ဂသင်္ဃာဒိသေသော၊ ပန သရီရတော ပုနပ္ပုနံ ဝိယုဇ္ဇိတွာ ဖုသနေန ပါစိတ္တိယဉ္စ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ လဗ္ဘတိ။

ဗဟူသုပိ မာတုဂါမေသု ဗဟုကာနိ ပါစိတ္တိယာနိ ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ ဗဟူသု မာတုဂါမေသု နိသိန္နေသု နိသိန္နာနံ ဂဏနာယ ဧကေနေဝ ပယောဂေန ဗဟူနိ ပါစိတ္တိယာနိ စ သင်္ဃာဒိသေသာ စ ဟောန္တိ။ ‘‘ပယောဂဂဏနာယ စာ’’တိ ဣမဿ ဧတ္ထာပိ ယုဇ္ဇမာနတ္တာ တာသု ဝိသုံ ဝိသုံ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ ပုနပ္ပုနံ နိသီဒန္တီသု၊ သယဉ္စ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ ပုနပ္ပုနံ နိသီဒတော တာသံ ဂဏနာယ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိယော ပယောဂဂဏနာယ စ ဗဟူ ဟောန္တီတိ ဣဒံ လဗ္ဘတိ။ ဧတ္ထာပိ ပန ပါရာဇိကံ န လဗ္ဘတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသော၊ ပါစိတ္တိယဉ္စ လဗ္ဘတိ။

၅၄၅။ သမီပေ ဌိတောပိ အန္ဓော အနာပတ္တိံ န ကရောတီတိ သောတဿ ရဟဘာဝေ အသတိပိ ပဓာနဘူတဿ ‘‘စက္ခုဿ ရဟော’’တိ ဣမဿ အင်္ဂဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အန္တောဒွါဒသဟတ္ထကေ’’တိ၊ ဣမိနာ သဝနူပစာရေ ဝိဇ္ဇမာနေပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတ္ထီနံ တု သတမ္ပိ စ န ကရောတိ အနာပတ္တိန္တိ ¶ ယောဇနာ၊ ဝိညုနော ပုရိသဿ အသန္နိဟိတဘာဝေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဣတ္ထီနမ္ပိ သတမ္ပိ စာ’’တိ လိခန္တိ၊ တတောပိ အယမေဝ ပါဌော သုန္ဒရော။ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝါ တု-သဒ္ဒတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၅၄၆။ နိပဇ္ဇိတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘သမီပေ’’တိ သေသော၊ ‘‘နိဒ္ဒါယန္တောပီ’’တိ ဧတဿ ဝိသေသကေန ‘‘နိပဇ္ဇိတွာ’’တိ ဣမိနာ နိသီဒိတွာ နိဒ္ဒါယန္တောတိ ဣမဿ နိဝတ္တိတတ္တာ သမီပေ နိသီဒိတွာ နိဒ္ဒါယန္တောပိ အနန္ဓော မနုဿပုရိသော အနာပတ္တိံ ကရောတီတိ လဗ္ဘတိ။ ‘‘ကေဝလ’’န္တိ ဝိသေသနေန ဗလဝနိဒ္ဒူပဂတော ¶ ဂဟိတောတိ တထာ အဟုတွာ အန္တရန္တရာ အာပန္နာပန္နေ ဝိနိစ္ဆိနိတွာ ပဝတ္တမာနာယ ကပိနိဒ္ဒါယ နိဒ္ဒါယန္တောပိ အနာပတ္တိံ ကရောတီတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ။ ‘‘ပိဟိတဒွါရဂဗ္ဘဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ မဇ္ဈပဒလောပီသမာသဝသေန ‘‘ပိဟိတဂဗ္ဘဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒွါရေ’’တိ ဣမိနာ ဒွါရေကဒေသဘူတံ ဥမ္မာရံ ဝါ တံသမီပံ ဝါ ဥပစာရေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သစေ ဂဗ္ဘော ပိဟိတဒွါရော န ဟောတိ၊ အနာပတ္တီတိ ဗျတိရေကတော ဒဿိတံ။

၅၄၇။ ဣမသ္မိံ အနိယတသိက္ခာပဒေ ပါဠိယံ အနာပတ္တိဝါရေ အသတိပိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟော ပဋိစ္ဆန္နေ အာသနေ နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေယျ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၈၅) ပဉ္စမဿ အစေလကဝဂ္ဂဿ စတုတ္ထသိက္ခာပဒေ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘အနာပတ္တိ ယော ကောစိ ဝိညူ ပုရိသော ဒုတိယော ဟောတိ၊ တိဋ္ဌတိ န နိသီဒတိ၊ အရဟောပေက္ခော၊ အညဝိဟိတော နိသီဒတိ၊ ဥမ္မတ္တကဿ အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၈၈) ဝုတ္တေ အနာပတ္တိဝါရေ သင်္ဂဟေတုမာဟ ‘‘အနန္ဓေ သတီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဧတဿ သမီပေ’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ ဣဓ ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသေန ပုရိသော လဗ္ဘတိ၊ ‘‘တေနာပိ အဗာလေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ မနုဿဇာတိကေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒဉ္စ ¶ ‘‘ဝိညုသ္မိ’’န္တိ ဣမိနာ လဗ္ဘတိ။ အန္ဓသဒိသနိဒ္ဒူပဂတပဋိပက္ခဝါစိအနန္ဓပဒေန ‘‘အနိဒ္ဒါယန္တေ’’တိ လဗ္ဘတိ၊ မနာပါမနာပံ ဇာနန္တေ အနိဒ္ဒါယန္တေ မနုဿပုရိသေ ဒဿနူပစာရဿ အန္တော ဝိဇ္ဇမာနေတိ အတ္ထော။

‘‘နိသဇ္ဇပစ္စယာ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော၊ ဧဝရူပေ ရဟော အာသနေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ နိသိန္နပစ္စယာ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဌိတဿာ’’တိ ဣမိနာပိ တဒေဝ ပဒံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိညုမှိ ပဋိဗလေ မနုဿပုရိသေ အသန္နိဟိတေပိ တထာဝိဓေ ရဟော အာသနေ မာတုဂါမေ အာသနေ နိသိန္နေပိ သယာနေပိ ဌိတေပိ သယံ ဌိတဿ နိသဇ္ဇာယ အဘာဝါ တပ္ပစ္စယာ အာပတ္တိ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အရဟသညိနော နိသဇ္ဇပစ္စယာ ဒေါသော နတ္ထီတိ ရဟော အာသနေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ နိသဇ္ဇန္တဿာပိ ‘‘ရဟော’’တိ သညာရဟိတဿ နိသီဒတော နိသဇ္ဇပစ္စယာ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဝိက္ခိတ္တစေတသော နိသဇ္ဇပစ္စယာ ဒေါသော နတ္ထီတိ ယောဇနာ။

၅၄၈။ ဧတ္တာဝတာ ပါစိတ္တိယာပတ္တိမတ္တတော အနာပတ္တိပ္ပကာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ အနိယတဝေါဟာရဟေတုဘူတာဟိ တီဟိ အာပတ္တီဟိ အနာပတ္တိပကာရံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘န ဒေါသော’’တိအာဒိ။ အာပတ္တီဟိပိ တီဟိပီတိ ‘‘နိသဇ္ဇံ ဘိက္ခု ပဋိဇာနမာနော တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ အညတရေန ¶ ကာရေတဗ္ဗော ပါရာဇိကေန ဝါ သင်္ဃာဒိသေသေန ဝါ ပါစိတ္တိယေန ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၄၄၄) ပါဠိယံ ဝုတ္တာဟိ ‘‘ပဌမပါရာဇိကာပတ္တိကာယသံသဂ္ဂသင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိပါစိတ္တိယာပတ္တီ’’တိ ဣမာဟိ တီဟိပိ အာပတ္တီဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။

၅၄၉။ ဝတ္တဗ္ဗဘာဝေနာဓိကတဒုတိယာနိယတဝိနိစ္ဆယတော ပဌမာနိယတေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယေဟိ သမံ ဝိနိစ္ဆယံ ပဟာယ တတ္ထ ¶ အဝုတ္တံ ဣမဿေဝ ဝိနိစ္ဆယဝိသေသံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အနန္ဓာ’’တိအာဒိ။ ဣဓ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသင်္ဃာဒိသေသဿာပိ ဂဟိတတ္တာ တတော အနာပတ္တိကရံ ဒဿေတုံ ‘‘အဗဓိရော’’တိ ဝုတ္တံ။ အနန္ဓော အဗဓိရောတိ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ ဣဒံ သန္ဓာယ ‘‘အနန္ဓာဗဓိရာ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝမုပရိပိ။ တေနာပိ သဝနူပစာရန္တောဂဓေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တံ။

၅၅၀။ ‘‘အန္ဓော အဗဓိရော အနာပတ္တိံ န ကရောတီ’’တိ ဣဒံ ကာယသံသဂ္ဂသင်္ဃာဒိသေသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဗဓိရော ဝါပိ စက္ခုမာ၊ န ကရောတိ အနာပတ္တိ’’န္တိ ဣဒံ ပန ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသင်္ဃာဒိသေသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဧဝမေတ္ထ သန္ဓာယ ဘာသိတတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပုရိမာနိယတကထာယ အဝုတ္တဝိသေသဿ ဒုတိယာနိယတကထာယ ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္တာ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗော။ ကောယံ ဝိသေသော၊ ယော ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗောတိ စေ? တတ္ထ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နေ အာသနေ အလံကမ္မနိယေ’’တိ (ပါရာ။ ၄၄၄) ဝုတ္တံ အာသနင်္ဂဒွယံ ဣဓ ‘‘န ဟေဝ ခေါ ပန ပဋိစ္ဆန္နံ အာသနံ ဟောတိ နာလံကမ္မနိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၅၃) နိသေဓေတွာ ‘‘အလဉ္စ ခေါ ဟောတိ မာတုဂါမံ ဒုဋ္ဌုလ္လာဟိ ဝါစာဟိ ဩဘာသိတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၅၃) ဣဒံ အပုဗ္ဗင်္ဂံ ဝုတ္တံ။ တတြ မာတုဂါမောတိ အန္တမသော တဒဟုဇာတာပိ ဒါရိကာ ဂဟိတာ၊ ဣဓ ‘‘မာတုဂါမော နာမ မနုဿိတ္ထီ၊ န ယက္ခီ၊ န ပေတီ၊ န တိရစ္ဆာနဂတာ၊ ဝိညူ ပဋိဗလာ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လံ အာဇာနိတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၅၄) ဝိညူ ပဋိဗလော မာတုဂါမောဝ ဝုတ္တော။ တတ္ထ ‘‘ပါရာဇိကေန ဝါ သင်္ဃာဒိသေသေန ဝါ ပါစိတ္တိယေန ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၄၄၄) တိဿော အာပတ္တိယော ဝုတ္တာ၊ ဣဓ ‘‘နိသဇ္ဇံ ဘိက္ခု ပဋိဇာနမာနော ဒွိန္နံ ဓမ္မာနံ အညတရေန ¶ ကာရေတဗ္ဗော သင်္ဃာဒိသေသေန ဝါ ပါစိတ္တိယေန ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၄၅၃) ဒွေယေဝ အာပတ္တိယော ဝုတ္တာ။ သင်္ဃာဒိသေသေသု စ တတ္ထ ‘‘သာ စေ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘အယျော ¶ မယာ ဒိဋ္ဌော နိသိန္နော မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇန္တော’တိ၊ သော စ တံ ပဋိဇာနာတိ၊ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ ၄၄၈) ကာယသံသဂ္ဂသင်္ဃာဒိသေသောဝ ဝုတ္တော၊ ဣဓ သော စ ဝုတ္တော၊ ‘‘သာ စေ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘အယျဿ မယာ သုတံ နိသိန္နဿ မာတုဂါမံ ဒုဋ္ဌုလ္လာဟိ ဝါစာဟိ ဩဘာသေန္တဿာ’တိ၊ သော စ တံ ပဋိဇာနာတိ၊ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ ၄၅၅) ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသင်္ဃာဒိသေသော စ ဝုတ္တော။ ဧတ္တကော ဥဘိန္နမနိယတာနံ ဝိသေသော။

အယံ ကသ္မာ န ဝုတ္တောတိ? အယံ သမ္ဗောဓဝတ္ထုဝိသေသော ဝတ္တုမိစ္ဆိတော ပန အဋ္ဌကထာဂတဝိနိစ္ဆယဝိသေသတောတိ တသ္မာ န ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တိသမုဋ္ဌာနမေဝိဒံ ကာယစိတ္တဝါစာစိတ္တကာယဝါစာစိတ္တဝသေန တီဏိ သမုဋ္ဌာနာနိ ဧတဿာတိ ကတွာ။

ဣမေဟိပိ ဒွီဟိ အနိယတသိက္ခာပဒေဟိ သိက္ခာပဒန္တရေသု ပညတ္တာယေဝ အာပတ္တိယော၊ အနာပတ္တိယော စ ဒဿိတာ၊ န ကောစိ အာပတ္တိဝိသေသော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ကိမေတေသံ ဝစနေနာတိ? ဝုစ္စတေ – ဝိနယဝိနိစ္ဆယလက္ခဏံ ဌပေတုံ ဘဂဝတာ ဥပ္ပန္နေ ဝတ္ထုမှိ ဒွေ အနိယတာ ပညတ္တာ။ ကထံ? ဧဝရူပါယပိ သဒ္ဓေယျဝစနာယ ဥပါသိကာယ ဝုစ္စမာနော ပဋိဇာနမာနောဝ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော၊ န အပ္ပဋိဇာနမာနော၊ တသ္မာ ‘‘ယာယ ကာယစိ အာပတ္တိယာ ယေန ကေနစိ စောဒိတေ ပဋိညာတကရဏံယေဝင်္ဂံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမေဟိ သိက္ခာပဒေဟိ ဝိနိစ္ဆယလက္ခဏံ ဌပိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ကသ္မာ ဘိက္ခုနီနံ အနိယတံ ¶ န ဝုတ္တန္တိ? ဣဒမေဝ လက္ခဏံ သဗ္ဗတ္ထ အနုဂတန္တိ န ဝုတ္တံ။

၅၅၁။ ဧဝံ အနိယတကထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နိဿဂ္ဂိယကထံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ခေါမ’’န္တိအာဒိ ¶ ။ ခေါမန္တိ ဧဝံနာမကံ စီဝရံ။ ခေါမန္တိ ဂစ္ဆဝိသေသဿ နာမံ၊ တဿ ဝါကေဟိ ကတစီဝရံ ကာရဏောပစာရဝေါဟာရဝသေန ‘‘ခေါမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကပ္ပာသန္တိ ကပ္ပာသသုတ္တမယံ စီဝရံ၊ ဣဒမ္ပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘‘ကပ္ပာသ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကောသေယျံ နာမ ကောသကာရကိမိကောသံ၊ ကောသေန နိဗ္ဗတ္တံ သုတ္တံ ကောသေယျံ။ ဣဓ ပန တေန ကောသေယျသုတ္တေန နိဗ္ဗတ္တံ စီဝရံ ‘‘ကောသေယျ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သာဏန္တိ သာဏဝါကသုတ္တေဟိ ဝါယိတွာ ကတစီဝရံ။ ဣဒဉ္စ ခေါမံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဘင်္ဂန္တိ ခေါမသုတ္တာဒီနိ သဗ္ဗာနိ၊ ဧကစ္စာနိ ဝါ မိဿေတွာ ကတစီဝရံ။ ဣဒမ္ပိ ကရဏပ္ပကာရေန လဒ္ဓနာမကံ။ ‘‘ဘင်္ဂံ နာမ ဧကာ ဂစ္ဆဇာတိ၊ တဿာ ဝါကမယသုတ္တေဟိ ဝါယိတွာ ကတစီဝရ’’န္တိ ကေစိ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ခေါမံ ဝိယ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကမ္ဗလန္တိ မနုဿလောမဝါဠလောမံ ဝိနာ သေသလောမေဟိ ဝါယိတွာ ကတစီဝရံ ဝုတ္တန္တိ။ ဣဒံ ‘‘စီဝရံ နာမ ဆန္နံ စီဝရာနံ အညတရံ စီဝရ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၆၃) ပဒဘာဇနေ စ ‘‘ခေါမံ ကပ္ပာသိကံ ကောသေယျံ ကမ္ဗလံ သာဏံ ဘင်္ဂ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၂-၄၆၃) အဋ္ဌကထာယ စ ဝုတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ ‘‘ဇာတိတော’’တိ ¶ ဣဒံ ပမာဏာဒိဘေဒဿ ဝက္ခမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဇာတိတောတိ ခေါမာဒိသာမညတော။ သာမညဉှိ ‘‘ဇာတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဒီဃရဿထူလသုခုမနီလပီတာဒိဘေဒဘိန္နာနံ သဗ္ဗေသံ ဝတ္ထာဝယဝါနံ သင်္ဂါဟိကခေါမသုတ္တမယတာသာမညံ ဇာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။

၅၅၂။ ဒုကူလန္တိ ဧဝံနာမကံ ရုက္ခဝါကမယစီဝရံ။ ပတ္တုဏ္ဏန္တိ ပတ္တုဏ္ဏဒေသေ သဉ္ဇာတဝတ္ထံ။ ‘‘ပတ္တုဏ္ဏံ ကောသေယျဝိသေသော’’တိ အဘိဓာနကောသေ ဝုတ္တံ။ စိနန္တိ စိနဒေသေ ဥပ္ပန္နဝတ္ထံ။ သောမာရပဋ္ဋကန္တိ သောမာရဒေသေ ဥပ္ပန္နဝတ္ထံ။ ‘‘သောမာရစိနပဋက’’န္တိပိ လိခန္တိ၊ သောယေဝတ္ထော။ ဣဒ္ဓိဇန္တိ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တံ စီဝရံ။ ဒေဝဒိန္နန္တိ ဒေဝတာဟိ ဒိန္နံ စီဝရံ။ တဉှိ ကပ္ပရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တံ၊ ဇာလိနိယာ ဒေဝကညာယ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ ဒိန္နဝတ္ထသဒိသံ။ တဿာတိ ဇာတိတော ဆဗ္ဗိဓဿ ကပ္ပိယစီဝရဿ။ ဣဒံ ဆဗ္ဗိဓစီဝရံ ယထာရဟံ အနုလောမိကံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဒုကူလဉှိ သာဏဿ အနုလောမံ ဝါကမယတ္တာ၊ ပတ္တုဏ္ဏာဒီနိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ၊ ဣဒ္ဓိဇမ္ပိ ခေါမာဒီနံယေဝ အညတရံ ဟောတီတိ တေသံ အနုလောမံ၊ ဒေဝဒိန္နမ္ပိ ခေါမာဒီနံယေဝ အနုလောမံ ဟောတိ တေသံ အညတရဘာဝတော။ ယထာဟ –

‘‘သာဏဿ တု ဒုကူလဉှိ၊ ဣဒ္ဓိဇံ ဒေဝဒိန္နကံ၊

ခေါမာဒီနံဝသိဋ္ဌံတု၊ ကောသေယျဿာနုလောမိက’’န္တိ။

၅၅၃။ တိဏ္ဏံ ¶ စီဝရာနံ သမာဟာရော တိစီဝရန္တိ ပမာဏယုတ္တံ သင်္ဃာဋိအာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌိတစီဝရဿေဝ နာမတ္တာ တဒေဝ ဝုစ္စတိ။ ဂဏနဝသေန ယံ ကိဉ္စိ စီဝရတ္တယံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ သမုဒ္ဒေကဒေသောပိ ယထာ ‘‘သမုဒ္ဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ အဓိဋ္ဌိတေသု တီသု စီဝရေသု အညတရံ ‘‘တိစီဝရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပရိက္ခာရစောဠန္တိ ¶ သင်္ဃာဋိအာဒိဝိသိဋ္ဌနာမေဟိ အနဓိဋ္ဌိတံ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ အာယာမေန အဋ္ဌင်္ဂုလံ သုဂတင်္ဂုလေန စတုရင်္ဂုလဝိတ္ထတံ ပစ္ဆိမံ စီဝရ’’န္တိ (ပါရာ။ ၃၅၈) အနုညာတံ ပစ္ဆိမစီဝရပရိယန္တံ ကတွာ ကတာကတဿ ယဿ ကဿစိ စီဝရဿ ရုဠှိသညာ။

မုခံ သန္ဒမာနလာလံ ပုဉ္ဆတိ ဧတေနာတိ မုခပုဉ္ဆနန္တိ ကပေါလတော နိစ္စံ သန္ဒမာနလာလာနံ ပုဉ္ဆနတ္ထာယ အနုညာတဿ စီဝရဝိသေသဿ နာမံ။ နိသီဒန္တိ ဧတ္ထာတိ နိသီဒနန္တ�