တီကာ > ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) > ဝိနယဝိနိစ္ဆယ ဋီကာ-၁

။ သုဝိပုလာမလသဒ္ဓါပညာဒိဂုဏသမုဒယာဝဟံ သကလဇနဟိတေကဟေတုဇိနသာသနဋ္ဌိတိမူလဘူတံ ဝိနယပ္ပကရဏမိဒမာရဘန္တောယမာစရိယော ပကရဏာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပ္ပဏာမပကရဏာဘိဓာနာဘိဓေယျကရဏပ္ပကာရပယောဇနနိမိတ္တကတ္တုပရိမာဏာဒီနိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝန္ဒိတွာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ရတနတ္တယံ နာမ။

‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊

အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၂၂၃၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀) –

‘‘ဗုဒ္ဓါ ¶ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ ဓမ္မော လောကုတ္တရော နဝ၊

သင်္ဃော မဂ္ဂဖလဋ္ဌော စ၊ ဣစ္စေတံ ရတနတ္တယ’’န္တိ။ –

ဝိဘာဝိတပ္ပဘေဒံ သကလဘဝဒုက္ခဝိနိဝါရဏံ တိဘဝေနေကပဋိသရဏံ ဝတ္ထုတ္တယံ။

တဿ ပဏာမော နာမ ပဏာမကိရိယာနိပ္ဖာဒိကာ စေတနာ။ သာ တိဝိဓာ ကာယပဏာမော ဝစီပဏာမော မနောပဏာမောတိ။ တတ္ထ ကာယပဏာမော နာမ ရတနတ္တယဂုဏာနုဿရဏပုဗ္ဗိကာ အဉ္ဇလိကမ္မာဒိကာယကိရိယာဝသပ္ပဝတ္တိကာ ကာယဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ။ ဝစီပဏာမော နာမ တထေဝ ပဝတ္တာ နာနာဝိဓဂုဏဝိသေသဝိဘာဝနသဘာဝထောမနာကိရိယာဝသပ္ပဝတ္တိကာ ဝစီဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ ¶ စေတနာ။ မနောပဏာမော နာမ ဥဘယဝိညတ္တိယော အသမုဋ္ဌာပေတွာ ကေဝလံ ဂုဏာနုဿရဏေန စိတ္တသန္တာနဿ တန္နိန္နတပ္ပောဏတပ္ပဗ္ဘာရတာယ ဂါရဝဗဟုမာနနဝသပ္ပဝတ္တိသာဓိကာ စေတနာ။

ဣမဿ တာဝ ရတနတ္တယပဏာမဿ ဒဿနံ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသာဓနတ္ထံ။ ဂုဏာတိသယယောဂေန ဟိ ပဏာမာရဟေ ရတနတ္တယေ ကတော ပဏာမော ပုညဝိသေသဘာဝတော ဣစ္ဆိတတ္ထာဘိနိပ္ဖတ္တိဝိဗန္ဓကေန ဥပဃာတကေန၊ ဥပပီဠကေန စ အပုညကမ္မေန ဥပနီယမာနဿ ဥပဒ္ဒဝဇာလဿ ဝိနိဝါရဏေန ယထာလဒ္ဓသမ္ပတ္တိနိမိတ္တကဿ ပုညကမ္မဿ အနုဗလပ္ပဒါနေန စ တဗ္ဗိပါကသန္တတိယာ အာယုသုခဗလာဒိဝဍ္ဎနေန စ စိရကာလပ္ပဝတ္တိဟေတုကောတိ ယထာဓိပ္ပေတပကရဏနိပ္ဖတ္တိနိဗန္ဓနကော ဟောတိ။ အထာပိ သောတူနဉ္စ ဝန္ဒနီယဝန္ဒနာပုဗ္ဗကေနာရမ္ဘေန အနန္တရာယေန ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိက္ကမေန ပကရဏာဝဗောဓပ္ပယောဇနသာဓနတ္ထံ။ အပိစ သောတူနမေဝ ဝိညာတသတ္ထုကာနံ ဘဂဝတော ယထာဘူတဂုဏဝိသေသာနုဿဝနေန သမုပဇာတပ္ပသာဒါနံ ပကရဏေ ဂါရဝုပ္ပာဒနတ္ထံ၊ အဝိညာတသတ္ထုကာနံ ¶ ပန ပကရဏဿ သွာချာတတာယ တပ္ပဘဝေ သတ္ထရိ ဂါရဝုပ္ပာဒနတ္ထဉ္စ သောတုဇနာနုဂ္ဂဟမေဝ ပဓာနံ ကတွာ အာစရိယေဟိ ဂန္ထာရမ္ဘေ ထုတိပ္ပဏာမပရိဒီပကာနံ ဂါထာဝါကျာနံ နိက္ခေပေါ ဝိဓီယတိ။ ဣတရထာ ဝိနာပိ တန္နိက္ခေပံ ကာယမနောပဏာမေနာပိ ယထာဓိပ္ပေတပ္ပယောဇနသိဒ္ဓိတော ကိမေတေန ဂန္ထဂါရဝကရေနာတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရတော ပန ပဏာမပ္ပယောဇနံ သာရတ္ထဒီပနိယာဒီသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၂။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ) ဒဿိတနယေနေဝ ဉာတဗ္ဗံ။

အဘိဓာနကထနံ ပန ဝေါဟာရသုခတ္ထံ။ အဘိဓေယျဿ သမုဒိတေန ပကရဏေန ပဋိပါဒေတဗ္ဗဿ ကထနံ ပကရဏဿ အာရဘိတဗ္ဗသဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ဝိဒိတာနိန္ဒိတသာတ္ထကသုကရာနုဋ္ဌာနာဘိ ဓေယျမေဝ ဟိ ပကရဏံ ပရိက္ခကဇနာ အာရဘိတဗ္ဗံ မညန္တီတိ။ ကရဏပ္ပကာရသန္ဒဿနံ သောတုဇနသမုဿာဟနတ္ထံ။ အနာကုလမသံကိဏ္ဏတာဒိပ္ပကာရေန ဟိ ဝိရစိတံ ပကရဏံ သောတာရော သောတုမုဿဟန္တီတိ။ ပယောဇနကထနံ ပန ပကရဏဇ္ဈာယနေ သောတုဇနသမုတ္တေဇနတ္ထံ။ အသတိ ဟိ ပယောဇနကထနေ အဝိညာတပ္ပယောဇနာ အဇ္ဈာယနေ ဗျာဝဋာ န ဟောန္တီတိ။ နိမိတ္တကထနံ သရိက္ခကဇနာနံ ပကရဏေ ဂါရဝုပ္ပာဒနတ္ထံ။ ပသတ္ထကာရဏုပ္ပန္နေယေဝ ဟိ ပကရဏေ သရိက္ခကာ ဂါရဝံ ဇနေန္တီတိ။

ကတ္တုကထနံ ပုဂ္ဂလဂရုကဿ ပကရဏေ ဂါရဝေါ ပုဂ္ဂလဂါရဝေနပိ ဟောတူတိ။ ပရိမာဏကထနံ အသဇ္ဈာယနာဒိပသုတာနံ ¶ သမ္ပဟံသနတ္ထံ။ ပကရဏပရိမာဏဿဝနေန ဟိ တေ သမ္ပဟဋ္ဌာ ‘‘ကိတ္တကမိဒမပ္ပကံ န စိရေနေဝ ပရိသမာပေဿာမာ’’တိ သဇ္ဈာယနာဒီသု ဝတ္တန္တီတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သက္ကစ္စသဝနနိယောဇနံ သင်္ဂဟိတံ၊ တံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိနိဒါနသုတမယဉာဏနိပ္ဖာဒနတ္ထံ။ အသက္ကစ္စံ သုဏမာနဿ စ သဝနာဘာဝတော တံဟေတုကဿ ¶ သုတမယဉာဏဿာပိ အဘာဝေါတိ။ တထာ ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပုဂ္ဂလော သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ ဝုစ္စမာနောပိ ‘‘န မယာ သုတံ၊ ပုန ဘဏိတဗ္ဗ’’န္တိ ဘဏတိ။

တတ္ထ ပဌမဂါထာယံ တာဝ ‘‘ဝန္ဒိတွာ’’တိ ဣမိနာ တိဝိဓောပိ ပဏာမော အဝိသေသတော ဒဿိတော။ ဝိသေသတော ပန ‘‘သေဋ္ဌံ၊ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလံ၊ ဘဝါဘာဝကရံ၊ နိရင်္ဂဏ’’န္တိ ဣမေဟိ စတူဟိ ပဒေဟိ ဝစီပဏာမော၊ ‘‘သိရသာ’’တိ ဣမိနာ ကာယပ္ပဏာမော၊ ‘‘ဗုဒ္ဓံ၊ ဓမ္မံ၊ ဂဏဉ္စာ’’တိ ဣမေဟိ ပန တီဟိ ပဒေဟိ ပဏာမကိရိယာယ ကမ္မဘူတံ ရတနတ္တယံ ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

‘‘ဝိနယဿဝိနိစ္ဆယ’’န္တိ ဣမိနာ အဘိဓာနံ ဒဿိတံ အလုတ္တသမာသေန ဝိနယဝိနိစ္ဆယနာမဿ ဒဿနတော။ တဿ အနွတ္ထဘာဝေန သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တဘူတံ သကလေနာနေန ပကရဏေန ပဋိပါဒေတဗ္ဗမဘိဓေယျမ္ပိ တေနေဝ ဒဿိတံ။ ‘‘သမာသေနာ’’တိ စ ‘‘အနာကုလမသံကိဏ္ဏံ၊ မဓုရတ္ထပဒက္ကမ’’န္တိ စ ဧတေဟိ ကရဏပ္ပကာရော ဒဿိတော။ ‘‘ဟိတတ္ထာယာ’’တိ စ ‘‘ပဋုဘာဝကရံ ဝိနယက္ကမေ’’တိ စ ‘‘အပါရံ ဩတရန္တာန’’န္တိအာဒိနာ စ ပယောဇနံ။ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီန’’န္တိ ဣမိနာ ဗာဟိရနိမိတ္တံ ဒဿိတံ။ အဗ္ဘန္တရနိမိတ္တံ ပန ဗာဟိရနိမိတ္တဘူတဘိက္ခုဘိက္ခုနိဝိသယာ ကရုဏာ၊ သာ အာစရိယဿ ပကရဏာရမ္ဘေနေဝ ဝိညာယတီတိ ဝိသုံ န ဝုတ္တာ။ ‘‘ပဝက္ခာမီ’’တိ ဣမိနာ သမာနာဓိကရဏဘာဝေန လဗ္ဘမာနော ‘‘အဟ’’န္တိ သုဒ္ဓကတ္တာ သာမညေန ဒဿိတော။ ဝိသေသတော ပန ပကရဏာဝသာနေ –

‘‘ရစိတော ဗုဒ္ဓဒတ္တေန၊ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဓီမတာ၊

သုစိရဋ္ဌိတိကာမေန၊ သာသနဿ မဟေသိနော’’တိ။ (ဥ။ ဝိ။ ၉၆၁) –

ဣမာယ ¶ ဂါထာယ စေဝ ‘‘ဣတိ တမ္ဗပဏ္ဏိယေန ပရမဝေယျာကရဏေန တိပိဋကနယဝိဓိကုသလေန ပရမကဝိဝရဇန ဟဒယပဒုမဝနဝိကသနကရေန ကဝိဝရာသဘေန ပရမရတိကရဝရမဓုရဝစနုဂ္ဂါရေန ဥရဂပုရေန ဗုဒ္ဓဒတ္တေန ရစိတောယံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယော’’တိ (ဝိ။ ဝိ။ ၃၁၈၃) ဣမိနာ ဝါကျေန စ ¶ ဒဿိတော – ‘‘မာဒိသာပိ ကဝီ ဟောန္တိ၊ ဗုဒ္ဓဒတ္တေ ဒိဝင်္ဂတေ’’တိအာဒိနာ ပစ္ဆိမကေဟိ စ ပသတ္ထတရေဟိ ကဝိဝရေဟိ အဘိတ္ထုတဂုဏော ဘဒန္တဗုဒ္ဓဒတ္တာစရိယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဟေတုကတ္တာ စ တတ္ထေဝ ဝက္ခမာနော ပကရဏဇ္ဈေသနေ ကတာဓီနော ဗုဒ္ဓသီဟမဟာထေရော၊ သော –

ဟိတတ္ထာယ သမာသတော’’တိ။ (ဝိ။ ဝိ။ ၃၁၇၇-၃၁၇၈) –

ဥတ္တရပ္ပကရဏဿ ဟေတုကတ္တာ ပန သင်္ဃပါလမဟာထေရော၊ သောပိ –

‘‘ခန္တိသောရစ္စသောသိလျ-ဗုဒ္ဓိသဒ္ဓါဒယာဒယော၊

ပတိဋ္ဌိတာ ဂုဏာ ယသ္မိံ၊ ရတနာနီဝ သာဂရေ။

‘‘ဝိနယာစာရယုတ္တေန၊ တေန သက္ကစ္စ သာဒရံ၊

ယာစိတော သင်္ဃပါလေန၊ ထေရေန ထိရစေတသာ။

‘‘သုစိရဋ္ဌိတိကာမေန ¶ ၊ ဝိနယဿ မဟေသိနော၊

ဘိက္ခူနံ ပါဋဝတ္ထာယ၊ ဝိနယဿဝိနိစ္ဆယေ၊

အကာသိံ ပရမံ ဧတံ၊ ဥတ္တရံ နာမ နာမတော’’တိ။ (ဥ။ ဝိ။ ၉၆၅-၉၆၈) –

ဧဝံ ဒဿိတော။ န ကေဝလမေတေ ဒွေယေဝ မဟာထေရာ ဟေတုကတ္တာရော၊ အထ ခေါ မဟာဝံသာဒီသု –

အာဒိနာ နယေန အဘိတ္ထုတဂုဏော တိပိဋကပရိယတ္တိယာ အဋ္ဌကထာကာရော ဘဒန္တဗုဒ္ဓဃောသာစရိယော စ အနုဿုတိဝသေန ‘‘ဟေတုကတ္တာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကထံ? အယံ ကိရ ဘဒန္တဗုဒ္ဓဒတ္တာစရိယော လင်္ကာဒီပတော သဇာတိဘူမိံ ဇမ္ဗုဒီပမာဂစ္ဆန္တော ဘဒန္တဗုဒ္ဓဃောသာစရိယံ ဇမ္ဗုဒီပဝါသိကေဟိ ပဋိပတ္တိပရာယနေဟိ ယုတ္တဗျတ္တဂုဏောပေတေဟိ မဟာထေရဝရေဟိ ကတာရာဓနံ သီဟဠဋ္ဌကထံ ပရိဝတ္တေတွာ သကလဇနသာဓာရဏာယ မူလဘာသာယ တိပိဋကပရိယတ္တိယာ အဋ္ဌကထံ လိခိတုံ လင်္ကာဒီပံ ဂစ္ဆန္တံ အန္တရာမဂ္ဂေ ဒိသွာ သာကစ္ဆာယ သမုပပရိက္ခိတွာ သဗ္ဗလောကာတီတေန အသဒိသေန ပဏ္ဍိစ္စဂုဏေန ရတနနိဓိဒဿနေ ပရမဒလိဒ္ဒေါ ဝိယ ဗလဝပရိတောသံ ပတွာ အဋ္ဌကထမဿ ကာတုကာမတံ ဉတွာ ‘‘တုမှေ ယထာဓိပ္ပေတပရိယန္တလိခိတမဋ္ဌကထံ အမှာကံ ပေသေထ၊ မယမဿာ ပကရဏံ လိခါမာ’’တိ တဿ သမ္မုခါ ပဋိဇာနိတွာ တေန စ ‘‘သာဓု တထာ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ အဇ္ဈေသိတော အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယ အဘိဓမ္မာဝတာရံ၊ ဝိနယဋ္ဌကထာယ သဥတ္တရံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယပကရဏဉ္စ အကာသီတိ အနုဿုယျတေတိ။

‘‘သမာသေနာ’’တိ ¶ ဣမိနာ စ ပရိမာဏမ္ပိ သာမညေန ဒဿိတံ ဝိတ္ထာရပရိမာဏေ တဿ ပရိမာဏသာမညဿ ဝိညာယမာနတ္တာ။ ဝိသေသတော ပန ပရိစ္ဆေဒပရိမာဏံ ဂန္ထပရိမာဏန္တိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ပရိစ္ဆေဒပရိမာဏံ ဣမသ္မိံ ပကရဏေ ကထာဝေါဟာရေန ဝုစ္စတိ။

သေယျထိဒံ? – ပါရာဇိကကထာ သင်္ဃာဒိသေသကထာ အနိယတကထာ နိဿဂ္ဂိယကထာ ပါစိတ္တိယကထာ ပါဋိဒေသနီယကထာ သေခိယကထာတိ ဘိက္ခုဝိဘင်္ဂကထာ သတ္တဝိဓာ၊ တတော အနိယတကထံ ဝဇ္ဇေတွာ တထေဝ ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂကထာ ဆဗ္ဗိဓာ၊ မဟာခန္ဓကကထာဒိကာ ဘိက္ခုနိက္ခန္ဓကကထာဝသာနာ ဝီသတိဝိဓာ ခန္ဓကကထာ၊ ကမ္မကထာ၊ ကမ္မဝိပတ္တိကထာ၊ ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယော၊ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာဝိဓာနန္တိ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ကထာပရိစ္ဆေဒေါ သတ္တတိံသ။

ဥတ္တရပ္ပကရဏေ ¶ စ ဝုတ္တနယေန ဘိက္ခုဝိဘင်္ဂေ သတ္တဝိဓာ ကထာ၊ ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂေ ဆဗ္ဗိဓာ၊ တဒနန္တရာ ဝိပတ္တိကထာ၊ အဓိကရဏပစ္စယကထာ၊ ခန္ဓကပဉှာကထာ၊ သမုဋ္ဌာနသီသကထာ၊ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနကထာ၊ ဧကုတ္တရနယကထာ၊ သေဒမောစနကထာ၊ ဝိဘင်္ဂဒွယနိဒါနာဒိကထာ၊ သဗ္ဗင်္ဂလက္ခဏကထာ၊ ပရိဝါရသင်္ကလနကထာတိ ဆတ္တိံသ ကထာပရိစ္ဆေဒါ။

နိဿန္ဒေဟေ ပန ‘‘အဋ္ဌတိံသ ကထာပရိစ္ဆေဒါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဧကုတ္တရနယေ အဒဿိတေဟိပိ ဒွါဒသကပန္နရသကနယေဟိ သဟ သောဠသပရိစ္ဆေဒေ ဂဟေတွာ အပ္ပကံ ဦနမဓိကံ ဂဏနူပဂံ န ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဘယတ္ထ ကထာပရိစ္ဆေဒပရိမာဏံ တေသတ္တတိဝိဓံ ဟောတိ။ နိဿန္ဒေဟေ ‘‘ပဉ္စသတ္တတိဝိဓာ’’တိ ဝစနေ ပရိဟာရော ဝုတ္တနယောဝ။ ဂန္ထပရိမာဏံ ပန ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ အသီတိဂန္ထာဓိကာနိ စတ္တာရိ ဂန္ထသဟဿာနိ ¶ ၊ ဥတ္တရေ ပညာသဂန္ထာဓိကာနိ နဝ ဂန္ထသတာနိ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ဥတ္တရာဝသာနေ –

‘‘ဂါထာ စတုသဟဿာနိ၊ သတဉ္စ ဦနဝီသတိ၊

ပရိမာဏတောတိ ဝိညေယျော၊ ဝိနယဿဝိနိစ္ဆယော။

ပညာသာဓိကသင်္ခါနိ၊ နဝ ဂါထာသတာနိ ဟိ၊

ဂဏနာ ဥတ္တရဿာယံ၊ ဆန္ဒသာနုဋ္ဌုဘေန တူ’’တိ။ (ဥ။ ဝိ။ ၉၆၉-၉၇၀)၊

ဣစ္စေဝံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယော ဥတ္တရော စာတိ ဒွေ ပကရဏာနိ တိံသာဓိကာနိ ပဉ္စဂါထာသဟဿာနိ။ ဧတ္ထ စ ဝိနယဝိနိစ္ဆယော နာမ ဥဘတောဝိဘင်္ဂခန္ဓကာဂတဝိနိစ္ဆယသင်္ဂါဟကပကရဏံ။ တတော ပရံ ပရိဝါရတ္ထသင်္ဂါဟကပကရဏံ ဥတ္တရော နာမ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ –

‘‘ယော မယာ ရစိတော သာရော၊ ဝိနယဿဝိနိစ္ဆယော၊

တဿ ဒါနိ ကရိဿာမိ၊ သဗ္ဗာနုတ္တရမုတ္တရ’’န္တိ။ (ဥ။ ဝိ။ ၂)

တံ ကသ္မာ ဥတ္တရနာမေန ဝေါဟရိယတီတိ? ပဉှုတ္တရဝသေန ဌိတေ ပရိဝါရေ တထေဝ သင်္ဂဟေတဗ္ဗေပိ တေန ပကာရေန ပါရာဇိကကထာမတ္တံ ဒဿေတွာ –

‘‘ဣတော ¶ ပဋ္ဌာယ မုဉ္စိတွာ၊ ပဉှာပုစ္ဆနမတ္တကံ၊

ဝိဿဇ္ဇနဝသေနေဝ၊ ဟောတိ အတ္ထဝိနိစ္ဆယော’’တိ။ (ဥ။ ဝိ။ ၁၄) –

ဝတွာ ပဉှံ ပဟာယ တတော ပဋ္ဌာယ ဥတ္တရမတ္တဿေဝ ဒဿိတတ္တာ တထာ ဝေါဟရီယန္တိ။

‘‘တသ္မာ ဝိနယနူပါယ’’န္တိအာဒိနာ ပန သောတုဇနံ သက္ကစ္စသဝနေ နိယောဇေတိ။ သက္ကစ္စသဝနပဋိဗဒ္ဓါ ဟိ သဗ္ဗာပိ လောကိယလောကုတ္တရသမ္ပတ္တီတိ အယမေတ္ထ သမုဒါယတ္ထော။ အယံ ပန အဝယဝတ္ထော – သော ယသ္မာ အတ္ထယောဇနက္ကမေန ပဒယောဇနံ ¶ ကတွာ ဝဏ္ဏိတေ သုဝိညေယျော ဟောတိ၊ တသ္မာ တထာ ပဒယောဇနံ ကတွာ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမ –

သေဋ္ဌံ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလံ ဗုဒ္ဓဉ္စေဝ ဘဝါဘာဝကရံ ဓမ္မဉ္စေဝ နိရင်္ဂဏံ ဂဏဉ္စေဝ သိရသာ ဝန္ဒိတွာ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနဉ္စ ဟိတတ္ထာယ သမာသေန သမာဟိတော ဝိနယဿဝိနိစ္ဆယံ ဝက္ခာမီတိ ယောဇနာ။

တတ္ထ သေဋ္ဌန္တိ သဗ္ဗေ ဣမေ ပသတ္ထာ အယမေတေသံ အတိသယေန ပသတ္ထောတိ သေဋ္ဌော။ တထာ ဟိ သော ဘဂဝါ ‘‘အဟဉှိ ဗြာဟ္မဏ ဇေဋ္ဌော သေဋ္ဌော လောကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁) ဝေရဉ္ဇဗြာဟ္မဏဿ အတ္တနော ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝဿ ပရိဇာနနဝိနိစ္ဆယဟေတုဘူတာဟိ ဈာနာဒီဟိ နိရတိသယဂုဏသမ္ပတ္တီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ –

‘‘တွမေဝ အသိ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တုဝံ သတ္ထာ အနုတ္တရော၊

သဒေဝကသ္မိံ လောကသ္မိံ၊ နတ္ထိ တေ ပဋိပုဂ္ဂလော။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၀)၊

တုဝံ ဗုဒ္ဓါ တုဝံ သတ္ထာ၊ တုဝံ မာရာဘိဘူ မုနိ၊

တုဝံ အနုသယေ ဆေတွာ၊ တိဏ္ဏော တာရေသိမံ ပဇံ။

ဥပဓီ တေ သမတိက္ကန္တာ၊ အာသဝါ တေ ပဒါလိတာ၊

သီဟောသိ အနုပါဒါနော၊ ပဟီနဘယဘေရဝေါ။ (မ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ သု။ နိ။ ၅၅၀-၅၅၁၊ ထေရဂါ။ ၈၃၉-၉၄၀)၊

မဟာဝီရ ¶ မဟာပည၊ ဣဒ္ဓိယာ ယသသာ ဇလ၊

သဗ္ဗဝေရဘယာတီတ၊ ပါဒေ ဝန္ဒာမိ စက္ခုမာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၉၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၆)၊ –

အာဒီဟီ နာနာနယေဟိ သဒေဝကေန လောကေန အဘိတ္ထဝိယတာယ ပသတ္ထတမော၊ တမေဝ သေဋ္ဌံ ပသတ္ထတမန္တိ အတ္ထော။

အပ္ပဋိပုဂ္ဂလန္တိ ¶ နတ္ထိ ဧတဿ ပဋိပုဂ္ဂလော အဓိကော၊ သဒိသော ဝါတိ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော။ တထာ ဟိ ဂုဏဝသေန အနန္တာပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အတ္တနာ အဓိကဿ၊ သဒိသဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ အဘာဝတော –

‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထိ၊ သဒိသော မေ န ဝိဇ္ဇတိ၊

သဒေဝကသ္မိံ လောကသ္မိံ၊ နတ္ထိ မေ ပဋိပုဂ္ဂလော’’တိ။ (မဟာဝ။ ၁၁) –

အတ္တနာဝ အတ္တနော အဝိပရီတော အပ္ပဋိပုဂ္ဂလဘာဝေါ ပဋိညာတော၊ တသ္မာ တံ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလံ သဗ္ဗလောကုတ္တမန္တိ အတ္ထော။

ဗုဒ္ဓန္တိ အနန္တမပရိမေယျံ ဉေယျမဏ္ဍလမနဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဧတေန အနေကကပ္ပကောဋိသတသဟဿံ သမ္ဘတပုညဉာဏသမ္ဘာရာနုဘာဝသိဒ္ဓိဓမ္မရူပကာယသိရိဝိလာသပဋိမဏ္ဍိတော သဒ္ဓမ္မဝရစက္ကဝတ္တီ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဒဿိတော။ အထ ဝါ စတ္တာရိ သစ္စာနိ သယံ ဝိစိတောပစိတပါရမိတာပရိပါစိတေန သဝါသနာနဝသေသကိလေသပ္ပဟာယကေန သယမ္ဘုဉာဏေန ဗုဇ္ဈီတိ ဗုဒ္ဓါ။ ယထာဟ –

‘‘အဘိညေယျံ အဘိညာတံ၊ ဘာဝေတဗ္ဗဉ္စ ဘာဝိတံ၊

ပဟာတဗ္ဗံ ပဟီနံ မေ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓါသ္မိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၂၊ ၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၆၃၊ ထေရဂါ။ ၈၂၈)၊

ဝိတ္ထာရော ပနဿ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂) နိဒ္ဒေသာဒီသု ¶ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဒ္ဒသိဒ္ဓိ သာသနိကာနံ အဝဂမနတ္ထေ ဝတ္တမာနာ ဗုဓ-ဓာတုတော ‘‘ဘာဝကမ္မေသု တ’’ ဣတိ ဣတော တာတိဝတ္တမာနေ ‘‘ဗုဓဂမာဒိတ္ထေ ကတ္တရီ’’တိ ဣမိနာ ကစ္စာယနသုတ္တေန ကတ္တရိ တပ္ပစ္စယဝိဓာနတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ လောကိယာနံ ပန ဗောဓနတ္ထဓာတူနမ္ပိ ဂမနတ္ထတာယ ဝုတ္တတ္တာ ဂတျတ္ထာကမ္မကာဒိ ¶ သုတ္တတော ကတ္တရိ တ-ပ္ပစ္စယကရဏေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အထ ဝါ ဓာတူနံ အနေကတ္ထတာယ ဗုဓ-ဣစ္စယံ ဓာတု ဇာဂရဏဝိကသနတ္ထေသု ဝတ္တမာနော အကမ္မကောတိ ‘‘ပဗုဒ္ဓါ ပုရိသော၊ ပဗုဒ္ဓံ ပဒုမ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ဗုဒ္ဓဝါ အညာဏနိဒ္ဒါဝိဂမေန ဉာဏစက္ခူနိ ဥမ္မီလန္တော ပဗုဒ္ဓါ၊ ဂုဏေဟိ ဝါ ဝိကသိတောတိ ကတ္တရိ သိဒ္ဓေန ဗုဒ္ဓ-သဒ္ဒေန ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ တိဘဝနေကစူဠာမဏိပါဒပင်္ကဇရာဂရတနော ဘဂဝါ လောကနာထော ဝုစ္စတိ၊ ဣမသ္မိံ ပက္ခေပိ ဂတျတ္ထာဒိသုတ္တေ အကမ္မကဂ္ဂဟဏေန ပစ္စယဝိဓာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အထ ဝါ သကမ္မကာနံ ဓာတူနံ ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝေ အကမ္မကဘာဝတော ‘‘ဖလံ သယမေဝ ပက္က’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ဗောဓနတ္ထေယေဝ ဗုဓ-ဓာတုတော ကတ္တရိ ဝိဓာနံ သိဇ္ဈတိ။ အထ ဝါ နီလဂုဏယောဂေန ပဋာဒီသု နီလဝေါဟာရော ဝိယ ဘာဝသာဓနံ ဗုဒ္ဓ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏယောဂတော ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝေါဟရီယတိ။ ဧဝမနေကဓာ သိဒ္ဓေန ဗုဒ္ဓ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနံ တံ ဘဂဝန္တံ တံ ဓမ္မရာဇန္တိ အတ္ထော။

‘‘သေဋ္ဌံ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလ’’န္တိ ပဒဒွယံ ‘‘ဗုဒ္ဓ’’န္တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဗုဒ္ဓံ၊ သေဋ္ဌံ၊ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလ’’န္တိ ဣမေဟိ တီဟိ ပဒေဟိ နယတော ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇၊ ၃။၆၊ မ။ နိ။ ၁။၁၄၇၊ ၁၄၄၊ ၃။၄၃၄၊ သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉၊ ၅။၄၇၉၊ အ။ နိ။ ၅။၁၄၊ ၃၀၊ ၆။၂၅၊ ၂၆၊ နေတ္တိ။ ၉၃)၊ ‘‘ယော ဝဒတံ ပဝရော မနုဇေသု၊ သကျမုနီ ဘဂဝါ ကတကိစ္စော’’တိအာဒီဟိ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၆) စ အနေကေဟိ သုတ္တပဒေဟိ ဒဿိတဒူရာဝိဒူရသန္တိကနိဒါနဟေတုဖလသတ္တောပကာရာဝတ္ထာဓမ္မတ္ထ- လောကုဒ္ဓါရတ္တိကတ္တယသင်္ဂဟိတံ သုပရိသုဒ္ဓံ ဗုဒ္ဓဂုဏသမုဒယံ ¶ နိရဝသေသံ ဒဿေတိ။ အယမေဝ ဟိ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ နိရဝသေသတော ဒဿနူပါယော၊ ယဒိဒံ နယဒဿနံ။ ဣတရထာ ပဋိပဒဝဏ္ဏနာယ အပရိမိတာနံ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ကော ဟိ နာမ သမတ္ထော ပရိယန္တံ ဂန္တုံ။ ယထာဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓါပိ ¶ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ၊

ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၄၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၇။၂၀၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၄။၄၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ပကိဏ္ဏကကထာ၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ မ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ၊ နေတ္တိ။ ဋီ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ)၊

ဧဝမေတေဟိ တီဟိ ပဒေဟိ နိရဝသေသဂုဏသံကိတ္တနထုတိယာ ဝသေန ‘‘ဝန္ဒိတွာ’’တိ ဣမိနာ ပဏာမဿ စ ဝုတ္တတ္တာ ဣမာယ အဍ္ဎဂါထာယ ဗုဒ္ဓရတနသင်္ခါတပဌမဝန္ဒနီယဝတ္ထုဝိသယာ ထုတိပဏာမသဘာဝါ ဝန္ဒနာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တဒနန္တရံ ဓမ္မရတနဿ ပဏာမံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဘဝါဘာဝကရံ ဓမ္မ’’န္တိ။ ဧတ္ထ ဘဝ-သဒ္ဒေန ဒွေ ဘဝါ ဝုတ္တာ ကမ္မဘဝေါ၊ ဥပပတ္တိဘဝေါတိ။ တတ္ထ ကမ္မဘဝေါ ဘဝတိ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ ‘‘ဘဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိပါကက္ခန္ဓကဋတ္တာရူပသင်္ခါတော ပန ဥပပတ္တိဘဝေါ အဝိဇ္ဇာတဏှုပါဒါနသင်္ခါရာဒိသဟကာရိကာရဏယုတ္တေန ကုသလာကုသလစေတနာသင်္ခါတကမ္မဘဝပစ္စယေန ယထာရဟံ ဘဝတီတိ ‘‘ဘဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သော ပန ကာမဘဝရူပဘဝအရူပဘဝသညီဘဝအသညီဘဝနေဝသညီနာသညီဘဝ- ဧကဝေါကာရဘဝစတုဝေါကာရဘဝပဉ္စဝေါကာရဘဝဝသေန နဝဝိဓော။ ဧဝမေတေသု နဝသု ဘဝေသု ဒသဝိဓောပိ ဓမ္မော အတ္တာနံ ဓာရေန္တဿ ပုဂ္ဂလသန္တာနဿ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရံ အပ္ပဋိသန္ဓိကတာသာဓနေန ဘဝေသု ¶ ၊ ဘဝဿ ဝါ အဘာဝံ ကရောတီတိ ဘဝါဘာဝကရော၊ တံ၊ အပရာပရဇာတိပ္ပဗန္ဓဿ ဟေတုသမုဂ္ဃာတေန အပ္ပဝတ္တိဓမ္မတာပါဒကန္တိ အတ္ထော။

ဓမ္မန္တိ အတ္တာနံ ဓာရေန္တေ စတူသု အပါယေသု၊ သံသာရေ စ အပတမာနေ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော၊ သော စတုမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတနဝလောကုတ္တရဓမ္မော စ တပ္ပဋိပါဒကော နဝင်္ဂသာသနာပရနာမဓေယျစတုရာသီတိသဟဿဓမ္မက္ခန္ဓပ္ပဘေဒဘိန္နော ပရိယတ္တိဓမ္မော စာတိ ဒသဝိဓော။ သောပိ နိပ္ပရိယာယဓမ္မော၊ ပရိယာယဓမ္မော ¶ စာတိ ဒုဝိဓော။ တတ္ထ နိပ္ပရိယာယဓမ္မော နာမ အပါယေ၊ သံသာရေ ဝါ ပဓာနဟေတုဘူတာနံ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယာနံ၊ ဩရမ္ဘာဂိယာနဉ္စ ဒသန္နံ သံယောဇနာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနေန မဂ္ဂဓမ္မော၊ တဿ တံကိစ္စနိပ္ဖတ္တိနိမိတ္တဘာဝေန နိဗ္ဗာနဓမ္မော စာတိ ပဉ္စဝိဓောပိ နိပ္ပရိယာယေန ပုဂ္ဂလသန္တာနံ ဓာရေတီတိ ကတွာ ‘‘နိပ္ပရိယာယဓမ္မော’’တိ ဝုစ္စတိ။ စတ္တာရိ ပန သာမညဖလာနိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပဟာနေန မဂ္ဂါနုဂုဏပ္ပဝတ္တိယာ၊ ပရိယတ္တိ စ မဂ္ဂနိဗ္ဗာနာဓိဂမဿ မူလကာရဏဘာဝတောတိ ပဉ္စဝိဓောပိ ပရိယာယဓမ္မော နာမ။

ဧတ္တာဝတာ ‘‘သွာက္ခာတော ဘဂဝတာ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉၊ အ။ နိ။ ၃။၇၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၆၊ အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၂၅၊ ၂၆)၊ ‘‘ရာဂဝိရာဂမနေဇမသောက’’န္တိအာဒီဟိ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၇) စ သုတ္တန္တေဟိ ဝုတ္တဿ၊ တဒဋ္ဌကထာဒီသု စ ဝဏ္ဏိတဿ သရဏာနုဿရဏဝသေနာပိ သဂ္ဂမောက္ခသမ္ပတ္တိပဋိလာဘကာရဏဿ အနဝသေသဿ ဓမ္မရတနဂုဏဿ နယတော ဥဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ စ ‘‘ဝန္ဒိတွာ’’တိ ဣမိနာ ပဏာမဿ ဒဿိတတ္တာ စ ဓမ္မရတနသင်္ခါတဿ ဒုတိယဿ ဝန္ဒနီယဿ ထုတိပဏာမသဘာဝါ ဝန္ဒနာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တဒနန္တရံ ¶ သင်္ဃရတနဿ ဝန္ဒနာသန္ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ ‘‘ဂဏဉ္စေဝ နိရင်္ဂဏ’’န္တိ။ ဧတ္ထ ‘‘ရာဂေါ အင်္ဂဏံ ဒေါသော အင်္ဂဏံ မောဟော အင်္ဂဏ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၉၂၄) ဝုတ္တေဟိ ရာဂါဒိအင်္ဂဏေဟိ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိမုတ္တိဝသေန နိဂ္ဂတော ဝိမုတ္တောတိ နိရင်္ဂဏော၊ တံ နိရင်္ဂဏံ။ အရိယဝံသေ သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနသင်္ခါတေဟိ ဂုဏဂဏေဟိ ဂဏီယတီတိ ဂဏော၊ တံ။

ဧတ္တာဝတာ ‘‘သုပ္ပဋိပန္နော ဘဂဝတော သာဝကသင်္ဃော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉၊ အ။ နိ။ ၃။၇၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၆၊ အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၂၅၊ ၂၆၊)၊ ‘‘ယတ္ထ စ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလမာဟု၊ စတူသု သုစီသု ပုရိသယုဂေသူ’’တိအာဒီဟိ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၈) စ တေဟိ တေဟိ သုတ္တပဒေဟိ ဝုတ္တာနံ၊ တဒဋ္ဌကထာဒီသု စ ဝဏ္ဏိတာနံ ဝိမလာတုလနိခိလဝိသာလပေသလသီလာဒိနာနပ္ပကာရာနဂ္ဃသင်္ဃရတနဂုဏာနံ သံကိတ္တနသဘာဝါယ ထုတိယာ စ ‘‘ဝန္ဒိတွာ’’တိ ဧတေန ယထာဝုတ္တသရူပပဘေဒပဏာမဿ ဝုတ္တတ္တာ စ သင်္ဃရတနသင်္ခါတတတိယဝန္ဒနီယဝတ္ထုဝိသယာ ထုတိပ္ပဏာမသင်္ခါတာ ဝန္ဒနာ ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သိရသာတိ အတ္တပ္ပသာဒဂါရဝါဝဟန္တေန မုဒ္ဓနာ။ ဝန္ဒိတွာတိ ပဏမိတွာ ထောမိတွာ ဝါ။

ဧဝံ ¶ ပဌမဂါထာယ ဝန္ဒနီယဿ ရတနတ္တယဿ ထုတိပ္ပဏာမသင်္ခါတံ ဝန္ဒနံ ဒဿေတွာ တဒနန္တရာယ သန္ဒဿေတဗ္ဗပယောဇနာဒိပဋိပါဒိကာယ ဂါထာယ ‘‘ဘိက္ခူန’’န္တိ ဣမိနာ ကိဉ္စာပိ သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခတီတိ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနေန သဒ္ဓိံ အဋ္ဌ အရိယပုဂ္ဂလာ ဝုစ္စန္တိ၊ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၄၄-၄၅၊ ဝိဘ။ ၅၁၀) ပန ‘‘ဘိန္နပဋံ ဓာရေတီတိ ဘိက္ခု၊ ဘိက္ခနသီလောတိ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခုသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန နိဗ္ဗစနန္တရာနိ ဒဿေတွာ ¶ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝရဏာရဟဿေဝ အဓိပ္ပေတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန အကုပ္ပေန ဌာနာရဟေန ဥပသမ္ပန္နော၊ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ဘိက္ခူ’’တိ ဒဿိတာ သိက္ခာကာမာ သာသနာဝစာရာ ကုလပုတ္တာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ၊ တေသံ ဘိက္ခူနဉ္စ။ ဘိက္ခုနီနဉ္စာတိ အဋ္ဌဝါစိကဥပသမ္ပဒါကမ္မေန ဥဘတောသင်္ဃေ ဥပသမ္ပန္နာတာဒိသာယေဝ ကုလဓီတရော ဒဿိတာ။ ဧကတောပသမ္ပန္နာပိ သာမညေန ဂယှန္တိ။ ဧကတောပသမ္ပန္နာတိ စ ဘိက္ခုနိသင်္ဃေ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ ယာဝ ဘိက္ခုသင်္ဃေ န ဥပသမ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တာဝ၊ ဘိက္ခုနီ စ လိင်္ဂပရိဝတ္တနေန ဘိက္ခုနိဘာဝပ္ပတ္တာ အဓိပ္ပေတာ၊ တာသံ ဘိက္ခုနီနဉ္စ။

ဟိတတ္ထာယာတိ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိနိပ္ဖာဒကရဏတ္ထာယ ဟိနောတိ ဂစ္ဆတိ ယထာဓိပ္ပေတဖလသာဓနေ ပဝတ္တတီတိ ဟိတန္တိ အရောဂတာဒိကာရဏံ အမတောသဓာဒိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန သဂ္ဂမောက္ခသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓိကာရဏံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလရက္ခနံ ဝုစ္စတိ၊ တဒတ္ထာယ။

သမာဟိတော သမ္မာ အာဟိတော ပဝတ္တိတော ဝိနိစ္ဆယမဂ္ဂေါ ဧတေနာတိ ‘‘သမာဟိတော’’တိ ပကရဏကာရကော ဒဿိတော။ အထ ဝါ သမ္မာ အာဟိတံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ဌပိတံ ပဝတ္တိတံ စိတ္တမေတဿာတိ ‘‘သမာဟိတစိတ္တော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘သမာဟိတော’’တိ ဝုတ္တော။ ပရမဂမ္ဘီရသုဒုတ္တရဝိနယပိဋကတ္ထဝိနိစ္ဆယေ ပဝတ္တနာရဟဿ ဣမိနာ ဝိသေသနေန အတ္တနိ သမာဟိတစိတ္တပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တဘူတော အတ္တနော ဉာဏဿ ပဒဋ္ဌာနဘူတော သမာဓိ ဒဿိတော တေန သမာဓိနာ သမာဟိတော ဟုတွာတိ အတ္ထော။

ပဝက္ခာမီတိ ပကာရေန ဝက္ခာမိ၊ ယေန ပကာရေန ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ဝုတ္တေ အဇ္ဇတနာ မန္ဒသတိမတိဝီရိယာ ပဋိပဇ္ဇနကာ ဂမ္ဘီရတရံ ¶ ဝိနယပိဋကတ္ထဝိနိစ္ဆယံ သုခေန ဥဂ္ဂဏှိတုံ၊ ဓာရေတုဉ္စ သက္ကောန္တိ၊ တာဒိသေန ပကာရဝိသေသေန ဝက္ခာမီတိ အတ္ထော။ သမာသေနာတိ သမသနံ သံခိပနံ သမာသော၊ တေန၊ သံခိတ္တရုစိကာနမုဂ္ဃာဋိတညူနံ ကတာဓိကာရာနံ ဉာဏုတ္တရာနံ ပုဂ္ဂလာနဉ္စ ¶ ပပဉ္စဘီရုကာနံ ဂဟဏဓာရဏေ မန္ဒယန္တာနံ မန္ဒဗုဒ္ဓီနဉ္စ ဥပကာရကေန နာတိဝိတ္ထာရက္ကမေနာတိ အတ္ထော။ ဝိနယဿာတိ ဝိနယပိဋကဿ။ တဉှိ –

ဝိနယော ‘ဝိနယော’တိ အက္ခာတော’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမသင်္ဂီတိကထာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) –

ဝုတ္တေဟိ အတ္ထဝိသေသေဟိ ‘‘ဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဿ ဧဝံ သန္ဒဿိတသဘာဝဿ ‘‘ဝိနယော နာမ သာသနဿ အာယူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမသင်္ဂီတိကထာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမသင်္ဂီတိကထာ၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၅။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ) သင်္ဂီတိကာရကေဟိ မဟာကဿပါဒီဟိ အဘိတ္ထုတဂုဏဿ ဝိနယပိဋကုတ္တမဿ။ ဝိနိစ္ဆယန္တိ ဝိသေသေန၊ ဝိဝိဓေန ဝါ အာကာရေန ဝိပ္ပဋိပတ္တိနီဟရဏဝသေန စီယတိ ဝိဘဇီယတီတိ ‘‘ဝိနိစ္ဆယော’’တိ လဒ္ဓနာမံ ဝိဘဇနံ၊ ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ နာမ ပကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဝိနယဿဝိနိစ္ဆယ’’န္တိ စ အလုတ္တသမာသောယံ ‘‘ဒေဝါနံပိယတိဿော၊ ကဏ္ဌေကာဠော’’တိအာဒီသု ဝိယ။

ဧဝံ ဒုတိယဂါထာယ ကတ္တုနိမိတ္တပယောဇနာဘိဓာနာဘိဓေယျပကရဏပ္ပကာရေကဒေသံ ဒဿေတွာ သက္ကစ္စသဝနကာရဏနိဒဿနမုခေနာပိ ပကရဏပ္ပကာရာဒိံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အနာကုလ’’မိစ္စာဒိ။ တတ္ထ အနာကုလန္တိ နတ္ထိ ဧတ္ထ သဒ္ဒတော၊ အတ္ထတော၊ ဝိနိစ္ဆယတော ဝါ အာကုလံ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓော၊ မိဿတာ ¶ ဝါတိ အနာကုလော၊ ဝိနယဝိနိစ္ဆယော၊ တံ ဝဒတော မေ နိဗောဓထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အသံကိဏ္ဏန္တိ နိကာယန္တရလဒ္ဓီဟိ အသမ္မိဿံ။

မဓုရတ္ထပဒက္ကမန္တိ ပဒါနံ ကမော ပဒက္ကမော၊ ပဒဂတိ၊ သဒ္ဒါနမုစ္စာရဏန္တိ အတ္ထော။ မဓုရော အတ္ထော စ ပဒက္ကမော စ ယဿ သော မဓုရတ္ထပဒက္ကမော၊ တံ –

‘‘ပဒါသတ္တံ ¶ ပဒတ္ထာနံ၊ မဓုရတ္ထမုဒီရိတံ၊

ယေန မဇ္ဇန္တိ ဓီမန္တော၊ မဓုနေဝ မဓုဗ္ဗတာ’’တိ။ –

ဣမိနာ လက္ခဏေန သဒ္ဒါနမတ္ထာနဉ္စ ဝသေန ပဒါသတ္တာပရနာမဓေယျမာဓုရိယာလင်္ကာရေန သမလင်္ကတတ္တာ မဓုရတ္ထပဒက္ကမံ။

ပဋုဘာဝကရန္တိ ပဋတိ ဂစ္ဆတိ ပဇာနာတီတိ ပဋု၊ ပညဝါ၊ ပဋုနော ဘာဝေါ၊ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တဘူတာ ပညာ၊ တံ ပဋုဘာဝံ ပညာဝိသေသံ ကရောတိ ဇနေတီတိ ပဋုဘာဝကရော၊ တံ၊ ပညာဝိသေသဇနကန္တိ အတ္ထော။ ဧတံ ဝိနယဿ ဝိနိစ္ဆယန္တိ ယောဇနာ။ ပရမန္တိ ဥတ္တမံ။ ဝိနယက္ကမေတိ ဝိနယပိဋကေ၊ တဒတ္ထေ စ၊ ပဝတ္တိက္ကမေ ပဋုဘာဝကရန္တိ အတ္ထော။

ဧဝံ တတိယဂါထာယ ပကရဏဂုဏာပဒေသေန သောတုဇနံ သမုဿာဟေတွာ ဣဒါနိ ‘‘အပါရ’’န္တိအာဒိစတုတ္ထဂါထာယ ပကရဏဉ္စ တန္နိဿယံ ဝိနယပိဋကဉ္စ နာဝါသာဂရဘာဝေန ဒဿေတွာ တိရောဘူတောပမေယျောပမာနဘေဒေန ရူပကာလင်္ကာရေန ပကရဏဂုဏံ ပကာသေန္တော သောတုဇနံ သမုတ္တေဇေတိ။ တတ္ထ အပါရန္တိ နတ္ထိ ပါရံ ဧတဿာတိ အပါရော၊ ဝိနယသာဂရော။ သော ဟိ ပုရိမဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေသု သာသနံ ပသီဒိတွာ ဝိနယပိဋကေ ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏပဋိပါဒနပဋိပတ္တိဝသေန အကတာဓိကာရေဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ ဒုရဓိဂမနီယဓမ္မတ္ထနိရုတ္တိပဋိဘာနပရိယန္တတာယ ‘‘အပါရော’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဩတရန္တာနန္တိ ¶ သဇ္ဈာယနသဝနဓာရဏာဒိဝသေန အဇ္ဈောဂါဟန္တာနံ။ သာရန္တိ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကဘာဝေန သာရဘူတာယ အရိယမဂ္ဂသမ္ဘာရာယ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိယာ မူလဘူတပါတိမောက္ခသံဝရသင်္ခါတသီလသာရပ္ပကာသကတာယ သာရံ။ ဝိနယသာဂရန္တိ ဝိနယပိဋကသင်္ခါတံ သာဂရံ။ ဝိနယော ဟိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ကာလပ္ပတ္တဇာနနဿာပိ ဓမ္မသေနာပတိအာဒီနမ္ပိ အဝိသယတ္တာ အတိဂမ္ဘီရာတိဝိတ္ထိဏ္ဏဘာဝေန သာဂရော ဝိယာတိ သာဂရော၊ ဝိနယော စ သော သာဂရော စာတိ ဝိနယသာဂရော၊ တံ၊ အဂါဓာပါရဂုဏယောဂတော သာဂရောပမံ ဝိနယပိဋကန္တိ အတ္ထော။

ဒုတိယဂါထာယ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီန’’န္တိ ဝတွာပိ ‘‘ဟိတတ္ထာယာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓတ္တာ စ ဝါကျန္တရေဟိ အန္တရိတဘာဝေန ဒူရတ္တာ စ တံ အနာဒိယိတွာ ဧတ္ထ ဝိနယသာဂရဇ္ဈောဂါဟနတဒတ္ထပဋိပဇ္ဇနာရဟကတ္တုဝိသေသသန္ဒဿနတ္ထာယ ¶ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီန’’န္တိ ပုန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နာဝါ ဝိယ ဘူတော နာဝါဘူတော၊ တံ၊ နာဝါဋ္ဌာနိယံ မဟာနာဝါသဒိသန္တိ အတ္ထော။ မနောရမန္တိ မနော ရမတိ ဧတ္ထ၊ ဧတေနာတိ ဝါ မနောရမော၊ တံ၊ အဇ္ဈာယနဝေါဟာရပသုတာနံ ပဋိပတ္တိပရာယနာနဉ္စ သာဓူနံ မနောရမန္တိ အတ္ထော။

ဧတ္တာဝတာ ပကရဏဂုဏသံကိတ္တနေန သောတုဇနံ သမုတ္တေဇေတွာ ဣဒါနိ သက္ကစ္စသဝနေ နိယောဇေန္တော ‘‘တသ္မာ ဝိနယနူပါယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တသ္မာတိ ယသ္မာ ယထာဝုတ္တံ အနာကုလတာဒိဝိဝိဓာနဂ္ဃဂုဏာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတံ၊ တေန ဟေတုနာတိ အတ္ထော။ ဝိနယနူပါယန္တိ ဝိဝိဓာကာရေန၊ ဝိသေသနယတော ဝါ ကာယဝါစာနံ နယနံ ဒမနံ အကတ္တဗ္ဗတော နိဝတ္တေတွာ ကတ္တဗ္ဗေသု နိယောဇနံ ဝိနယနံ၊ ဥပေစ္စ တံ ဖလံ အာယတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဥပါယော၊ ဟေတု၊ ဝိနယနဿ ဥပါယော ဝိနယနူပါယော၊ တံ၊ ကာယဇီဝိတာနပေက္ခာနံ သိက္ခာကာမာနံ ပေသလာနံ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနံ ကာယဝါစာနံ အနနုလောမိကဝိပ္ဖန္ဒိတာပနယနသင်္ခါတဒမနဿ ¶ ကာရဏဘူတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧတ္တာဝတာ အတ္တနာ ကတ္တုမိစ္ဆိတေ ပကရဏေ ပဏ္ဍိတာနံ ပဝတ္တိဟေတုဘူတာနံ အနာကုလတာဒိဂုဏာနံ ဝိဘာဝနဝသေန ‘‘အနာကုလ’’န္တိအာဒိဝိသေသနာနိ ဝတွာ ဣဒါနိ သက္ကစ္စသဝနာဝဗောဓေ ဝိသယံ ဝိသေသိတဗ္ဗံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝိနယဿဝိနိစ္ဆယ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ဒုတိယဂါထာယ ‘‘ဝိနယဿဝိနိစ္ဆယ’’န္တိ ‘‘ပဝက္ခာမီ’’တိ ကိရိယာယ ကမ္မဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ၊ တံ ဣဓ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိယမာနမ္ပိ ဒူရသမ္ဗန္ဓံ ဟောတီတိ တမနာနေတွာ ‘‘နိဗောဓထာ’’တိ ဣမိဿာ ကိရိယာယ ကမ္မသန္ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝိနယဿဝိနိစ္ဆယ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုနရုတ္တိဒေါသာဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အဝိက္ခိတ္တေန စိတ္တေနာတိ ဧတ္ထ ဝိဝိဓေ အာရမ္မဏေ ခိတ္တံ ပေသိတံ ဝိက္ခိတ္တံ၊ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဒိပရေတံ အသမာဟိတံ စိတ္တံ၊ န ဝိက္ခိတ္တံ အဝိက္ခိတ္တံ၊ တပ္ပဋိပက္ခံ သမာဟိတံ ကုသလစိတ္တံ၊ တေန၊ ဧတဿ ပကရဏုတ္တမဿ သဝနာဒိဗျာပါရံ ဝိနာ နာနာရမ္မဏေသု ပဝတ္တိဝသေန ဝိက္ခေပမနာပန္နေန သမာဟိတေန စိတ္တေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဝိက္ခိတ္တေန…ပေ… နိဗောဓထာ’’တိ ဝဒန္တေန စ ‘‘အဝိက္ခိတ္တဿာယံ ဓမ္မော၊ နာယံ ဓမ္မော ဝိက္ခိတ္တဿာ’’တိ ဝစနတော ဝိက္ခိတ္တဿ ဓမ္မေသု ဒါယာဒါဘာဝတော အတ္တနော ပကရဏတ္ထဘူတာယ အဓိသီလသိက္ခာယ သမ္မာပဋိပဇ္ဇနာပဒေသော ကတော ဟောတိ။

ဝဒတော ¶ မေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဂါရဝေန စာ’’တိ ပါဌသေသော။ တတ္ထာယမတ္ထော – ဘာသမာနေ မယိ ဂါရဝေန၊ ယထာဝုတ္တေန ကာရဏေန စာတိ သာမိဘုမ္မာနမဝိသေသတာယ ‘‘မေ’’တိ သာမိဝစနဿ ‘‘မယီ’’တိ အတ္ထသမ္ဘဝတော အယမတ္ထော ဝုတ္တော။ ပကရဏဿ အနာကုလတာဒိဂုဏသမန္နာဂတတ္တာ စ ဝတ္တရိ မယိ ဂါရဝေန စ သမာဟိတေန စေတသာတိ အဓိပ္ပာယော။ နိဗောဓထာတိ ဝါကျတ္ထပဒတ္ထံ သန္ဓာယဘာသိတတ္ထဘာဝတ္ထာဒိဝသေန ¶ နိသေသတော ဗောဓထ၊ သက္ကစ္စံ သုတွာ ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ ဗုဇ္ဈထ ဝိဇာနာထာတိ အတ္ထော၊ စိန္တာဘာဝနာမယဉာဏာနံ မူလဘူတပကရဏဝိသယံ သုတမယဉာဏံ နိပ္ဖာဒေထာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဧဝံ ¶ ပဉ္စဟိ ဂါထာဟိ ရတနတ္တယပဏာမာဒိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယထာပဋိညာတဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တိဝိဓေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘တိဝိဓေ’’တိအာဒိနာ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတိ။ တိဝိဓေတိ ဝစ္စပဿာဝမုခမဂ္ဂါနံ ဝသေန တိပ္ပကာရေ မဂ္ဂေတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တိလမတ္တမ္ပီတိ တိလဗီဇမတ္တမ္ပိ အင်္ဂဇာတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ မဂ္ဂေတိ ဝစ္စပဿာဝါနံ နိက္ခမနဒွါရတာယ၊ အန္နပါနပိတ္တသေမှာဒီနံ ပဝေသနနိက္ခမနဒွါရတာယ စ မဂ္ဂဝေါဟာရဂတေ သရီရပ္ပဒေသေ၊ အလ္လောကာသေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘မဂ္ဂေသု တိလမတ္တမ္ပိ၊ တီသု သေဝနစေတနော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေပိ ‘‘တိဝိဓေ’’တိ ပကာရဝါစိဝိဓသဒ္ဒေါပါဒါနေန သဇာတိသင်္ဂဟဝသေန တီဟိ ရာသီဟိ သင်္ဂဟေတွာ ပဘေဒဝသေန တိံသဝိဓော မဂ္ဂေါ ဒဿိတော ဟောတိ။

သေယျထိဒံ? ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတမုခါဒိမဂ္ဂါနံ နိဿယဘူတေ သတ္တေ ဒဿေတုံ ‘‘တိဿော ဣတ္ထိယော မနုဿိတ္ထီ ¶ အမနုဿိတ္ထီ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၆) နယေန ပါဠိယံ ဒဿိတမနုဿာမနုဿတိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီနံ ပစ္စေကံ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဝသေန နဝ မဂ္ဂါ၊ တထေဝ ဒဿိတာနံ တိဏ္ဏံ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာနံ ဝသေန နဝ မဂ္ဂါ၊ တိဏ္ဏံ ပန ပဏ္ဍကာနံ မုခမဂ္ဂဝစ္စမဂ္ဂါနံ ဝသေန ပစ္စေကံ ဒွေ ဒွေ မဂ္ဂါတိ ဆ မဂ္ဂါ၊ တထာ တိဏ္ဏံ ပန ပုရိသာနန္တိ ဧဝံ တိံသဝိဓော ဟောတိ။

သေဝနစေတနောတိ သေဝနေ မေထုနပယောဂေ စေတနာ အဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော၊ မေထုနရာဂူပသံဟိတာယ စေတနာယ သမန္နာဂတောတိ ¶ အတ္ထော။ အလ္လောကာသေတိ တိံသမဂ္ဂါနမညတရေ မဂ္ဂေ ပကတိဝါတေန အသံဖုဋ္ဌေ အလ္လပဒေသေ၊ ဣမိနာ ဗာဟိရံ ပါရာဇိကက္ခေတ္တံ န ဟောတီတိ ဒီပေတိ။ ဝိသေသနဿ ဝိသေသာပေက္ခတ္တာ ဒုတိယဂါထာယ ‘‘သသိက္ခော သော’’တိ ပဒဒွယံ အာဟရိတွာ ‘‘သေဝနစေတနော သသိက္ခော သော ဘိက္ခူ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

အင်္ဂေ သရီရေ ဇာတန္တိ အင်္ဂဇာတံ၊ ပုရိသနိမိတ္တံ။ သတိပိ အဝသေသသရီရာဝယဝါနံ တထာဘာဝေ ရုဠှိဝသေန တဒေဝ တထာ ဝုတ္တံ။ ပဝေသေန္တောတိ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိသင်္ခါတကာယိကကိရိယံ နိပ္ဖာဒေန္တော။ ပရာဇိတောတိ ဒုလ္လဘာယ ခဏသမ္ပတ္တိယာ လဒ္ဓဗ္ဗတော ဒုလ္လဘာ လောကိယလောကုတ္တရဂုဏသမ္ပတ္တိသုခတော ပရိဟာပေတွာ ကိလေသသပတ္တေဟိ ပရာဇယမာပါဒိတောတိ အတ္ထော။

အယမေတ္ထ ယောဇနာ – သသိက္ခော သေဝနစေတနော တိဝိဓေ မဂ္ဂေ အလ္လောကာသေ အင်္ဂဇာတံ တိလမတ္တမ္ပိ ပဝေသေန္တော သော ဘိက္ခု ပရာဇိတော ဟောတီတိ။ ဧတ္တာဝတာ –

‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျ၊ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယပိ၊ ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော’’တိ (ပါရာ။ ၄၄) –

ဘဂဝတာ ပညတ္တသိက္ခာပဒံ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၇။ ဧဝံ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္တူပက္ကမမူလကံ ပါရာဇိကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာ မနုဿိတ္ထိံ ဘိက္ခုဿ သန္တိကေ အာနေတွာ ဝစ္စမဂ္ဂေန (ပါရာ။ ၅၈) အင်္ဂဇာတေ ¶ အဘိနိသီဒေန္တီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ ပရောပက္ကမမူလကံ ပါရာဇိကဉ္စ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပဝေသန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဝေသနန္တိ ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကေဟိ သုတ္တပမတ္တာဒိမနုဿိတ္ထိအာဒီနမညတရံ အာနေတွာ ယထာဝုတ္တမဂ္ဂါနမညတရံ ¶ မဂ္ဂံ ယထာ ပဝိသတိ၊ တထာ ဘိက္ခုနော အင်္ဂဇာတေ အဘိနိသီဒါပနေ သမ္ဘဝန္တံ မဂ္ဂပ္ပဝေသနမာဟ။ ပဝေသနံ သာဒိယန္တော သသိက္ခော သောတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ‘‘ပဝေသနံ သာဒိယတိ အဓိဝါသေတိ၊ တသ္မိံ ခဏေ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၈) အဋ္ဌကထာဝစနတော အဂ္ဂတော ယာဝ မူလံ ပဝေသေန္တေသု အဿာဒစိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေန္တော တင်္ခဏေယေဝ သာသနတော စုတောတိ အတ္ထော။ ပဝိဋ္ဌန္တိအာဒီသု ပဒေသုပိ ဧဝမေဝ ယောဇနာ။

ပဝိဋ္ဌန္တိ ပဝိဋ္ဌက္ခဏော။ ‘‘ပဝိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနာ တာယ တာယ ကိရိယာယ ဥပလက္ခိတော ခဏော ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနေဝေတ္ထ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ။ ဌိတန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသမယေ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနဿ သဗ္ဗထာ ဗျာပါရရဟိတံ ကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တတ္တာ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသမယောပိ ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနေဝ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တနယေန ပဝိဋ္ဌဿ စ ယာဝ ဥဒ္ဓရဏာရမ္ဘော၊ တာဝ သမ္ဘဝန္တော ဌိတကာလောပိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဥဒ္ဓရဏန္တိ နီဟရဏကာလော။

ဝါတိ ဝိကပ္ပေ၊ အပီတိ သမုစ္စယေ၊ သော ဝါ-သဒ္ဒေန ဝိကပ္ပိတာနံ ပက္ခာနံ တုလျဗလတံ ဇောတေတိ။ ဣတိ ဣမေဟိ ဒွီဟိပိ ‘‘သော စေ ပဝေသနံ သာဒိယတိ၊ ပဝိဋ္ဌံ သာဒိယတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၈) ပါဠိယံ အာဂတနယေန လဗ္ဘမာနံ ပဝေသနာဒိဧကက္ခဏမ္ပိ သာဒိယနပစ္စယာ အာပဇ္ဇမာနံ ပါရာဇိကံ ဒဿေတိ။ သသိက္ခောတိ သိက္ခာယ သဟ ဝတ္တတီတိ သသိက္ခော၊ အပစ္စက္ခာတသိက္ခောတိ အတ္ထော။ သာဒိယန္တောတိ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေန္တော။ သော ဘိက္ခု။ ဌပေတွာ ကိရိယန္တိ အတ္တူပက္ကမနံ ဝိနာ။ စုတောတိ ‘‘ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကေဟိ ကတမိဒံ၊ န မယာ’’တိ လေသေန န မုစ္စတိ၊ သာဒိယနစိတ္တေ သတိ သာသနတော စုတောယေဝ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧတ္ထ ¶ စ သသိက္ခောတိ ဣဒံ ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၄) သိက္ခာပဒပါဌဿ အတ္ထဒဿနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တဿ ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၄၅)၊ တဒဋ္ဌကထာယ စ ဝိဘတ္တံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ သင်္ခေပတော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – စိတ္တခေတ္တကာလပယောဂပုဂ္ဂလဝိဇာနနဝသေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န တဒဘာဝေန။ ဥပသမ္ပန္နဘာဝတော စဝိတုကာမတာစိတ္တေနေဝ ဟိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န ဒဝါ ဝါ ရဝါ ဝါ ဝဒန္တဿ။ ဧဝံ စိတ္တဝသေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န တဒဘာဝေန။

တထာ ¶ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမိ၊ ဓမ္မံ ပစ္စက္ခာမိ၊ သင်္ဃံ ပစ္စက္ခာမိ၊ သိက္ခံ၊ ဝိနယံ၊ ပါတိမောက္ခံ၊ ဥဒ္ဒေသံ၊ ဥပဇ္ဈာယံ၊ အာစရိယံ၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ၊ အန္တေဝါသိကံ၊ သမာနုပဇ္ဈာယကံ၊ သမာနာစရိယကံ၊ သဗြဟ္မစာရိံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာနံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ စတုဒ္ဒသန္နံ၊ ‘‘ဂိဟီတိ မံ ဓာရေဟိ၊ ဥပါသကော၊ အာရာမိကော၊ သာမဏေရော၊ တိတ္ထိယော၊ တိတ္ထိယသာဝကော၊ အဿမဏော၊ အသကျပုတ္တိယောတိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာနံ ဂိဟိအာဒီနံ အဋ္ဌန္နဉ္စာတိ ဣမေသံ ဗာဝီသတိယာ ခေတ္တပဒါနံ ယဿ ကဿစိ သဝေဝစနဿ ဝသေန တေသု ယံ ကိဉ္စိ ဝတ္တုကာမဿ ယံ ကိဉ္စိ ဝဒတော သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န ရုက္ခာဒီနံ အညတရဿ နာမံ ဂဟေတွာ သိက္ခံ ပစ္စက္ခန္တဿ။ ဧဝံ ခေတ္တဝသေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န တဒဘာဝေန။

တတ္ထ ယဒေတံ ‘‘ပစ္စက္ခာမီ’’တိ စ ‘‘မံ ဓာရေဟီ’’တိ စာတိ ဝုတ္တံ ဝတ္တမာနကာလဝစနံ၊ ယာနိ စ ‘‘အလံ မေ ဗုဒ္ဓေန၊ ကိံ နု မေ ဗုဒ္ဓေန၊ န မမတ္ထော ဗုဒ္ဓေန၊ သုမုတ္တာဟံ ဗုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိနာ နယေန အာချာတဝသေန ကာလံ အနာမသိတွာ ပုရိမေဟိ စုဒ္ဒသဟိ ပဒေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ဝုတ္တာနိ ‘‘အလံ မေ’’တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ပဒါနိ၊ တေသံယေဝ သဝေဝစနာနံ ဝသေန ပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န ‘‘ပစ္စက္ခာသိ’’န္တိ ဝါ ‘‘ပစ္စက္ခိဿ’’န္တိ ဝါ ¶ ‘‘မံ ဓာရေသီ’’တိ ဝါ ‘‘မံ ဓာရေဿတီ’’တိ ဝါ ‘‘ယံ နူနာဟံ ပစ္စက္ခေယျ’’န္တိ ဝါတိအာဒီနိ အတီတာနာဂတပရိကပ္ပဝစနာနိ ဘဏန္တဿ။ ဧဝံ ဝတ္တမာနကာလဝသေန စေဝ အနာမဋ္ဌကာလဝသေန စ ပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န တဒဘာဝေန။

ပယောဂေါ ပန ဒုဝိဓော ကာယိကော စ ဝါစသိကော စ။ တတ္ထ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဝါစသိကပယောဂေနေဝ ပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န အက္ခရလိခနံ ဝါ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဒိဒဿနံ ဝါ ကာယပယောဂံ ကရောန္တဿ။ ဧဝံ ဝါစသိကပယောဂေနေဝ ပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န တဒဘာဝေန။

ပုဂ္ဂလော ပန ဒုဝိဓော ယော စ ပစ္စက္ခာတိ၊ ယဿ စ ပစ္စက္ခာတိ။ တတ္ထ ယော ပစ္စက္ခာတိ၊ သော သစေ ဥမ္မတ္တကခိတ္တစိတ္တဝေဒနဋ္ဋာနံ အညတရော န ဟောတိ။ ယဿ ပန ပစ္စက္ခာတိ၊ သော သစေ မနုဿဇာတိကော ဟောတိ၊ န စ ဥမ္မတ္တကာဒီနံ အညတရော၊ သမ္မုခီဘူတော စ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။ န ဟိ အသမ္မုခီဘူတဿ ဒူတေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ အာရောစနံ ရုဟတိ။ ဧဝံ ယထာဝုတ္တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝသေန ပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ န တဒဘာဝေန။

ဝိဇာနနမ္ပိ ¶ နိယမိတာနိယမိတဝသေန ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ယဿ၊ ယေသံ ဝါ နိယမေတွာ ‘‘ဣမဿ၊ ဣမေသံ ဝါ အာရောစေမီ’’တိ ဝဒတိ။ သစေ တေ ယထာ ပကတိယာ လောကေ မနုဿာ ဝစနံ သုတွာ အာဝဇ္ဇနသမယေ ဇာနန္တိ၊ ဧဝံ တဿ ဝစနာနန္တရမေဝ တဿ ‘‘အယံ ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ ဝါ ‘‘ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထယတီ’’တိ ဝါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနဘာဝံ ဇာနန္တိ၊ ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ အထ အပရဘာဂေ ‘‘ကိံ ဣမိနာ ဝုတ္တ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဇာနန္တိ၊ အညေ ဝါ ဇာနန္တိ၊ အပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ အနိယမေတွာ အာရောစေန္တဿ ပန သစေ ဝုတ္တနယေန ယော ကောစိ မနုဿဇာတိကော ဝစနတ္ထံ ဇာနာတိ၊ ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ ဧဝံ ဝိဇာနနဝသေန ပစ္စက္ခာနံ ¶ ဟောတိ၊ န တဒဘာဝေန။ ယော ပန အန္တမသော ဒဝါယပိ ပစ္စက္ခာတိ၊ တေန အပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။

ဣတိ ဣမေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ စိတ္တာဒီနံ ဝသေန အပစ္စက္ခာတသိက္ခော ‘‘သသိက္ခော’’တိ ဝုတ္တော။

၈-၁၀။ ‘‘ဣဒါနိ သန္ထတေန သန္ထတဿ ဃဋ္ဋနေ ဥပါဒိန္နကဃဋ္ဋနာဘာဝတော ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ပါပဘိက္ခူနံ လေသကပ္ပနံ ပဋိက္ခိပိတုံ ‘‘ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာ မနုဿိတ္ထိံ ဘိက္ခုဿ သန္တိကေ အာနေတွာ ဝစ္စမဂ္ဂေန၊ ပဿာဝမဂ္ဂေန၊ မုခေန အင်္ဂဇာတံ အဘိနိသီဒေန္တိ သန္ထတာယ အသန္ထတဿာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၆၁) နယေန ပါဠိယံ ဝုတ္တသန္ထတဝါရာနမတ္ထံ သင်္ဂဏှန္တော အာဟ ‘‘သန္ထတေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သန္ထတေနာတိ စမ္မစောဠတိပုပဋ္ဋာဒီဟိ ပဋိစ္ဆာဒိတေန။ ‘‘ပဝေသေန္တော’’တိ ဣမိနာ သန္ထတဝါရဿ ပရောပက္ကမံ နိဿာယ ဒဿနမုပလက္ခဏန္တိ အတ္တူပက္ကမေပိ ယောဇေတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ၊ တဿ ဝက္ခမာနေန ‘‘ပရာဇိတော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တထေဝါ’’တိ ဣမိနာ ပဝေသေန္တောတိအာဒိပ္ပကာရံ ပရာမသတိ။

ဧဝံ ပဝေသေန္တော ကဒါ ပရာဇိတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥပါဒိန္နေနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ဥပါဒိန္နေနာတိ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ဥပေတေန ကမ္မုနာ အတ္တနော ဖလဘာဝေနေဝ အာဒိန္နံ ဂဟိတန္တိ ဥပါဒိန္နံ၊ ဧတေန အတ္တနော အင်္ဂဇာတဿ၊ ဝတ္ထုပုဂ္ဂလာနံ မဂ္ဂဿ စ ဃဋ္ဋနဋ္ဌာနဂတံ ကာယပ္ပသာဒံ ဒဿေတိ။ ဣမိနာဝ အင်္ဂဇာတဂတံ အနဋ္ဌကာယပ္ပသာဒံ စမ္မခိလံ၊ ပိဠကာဒိ စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဥပါဒိန္နကံ နာမ ကာယိန္ဒြိယ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ တဗ္ဗိပရိယာယေန ‘‘အနုပါဒိန္နက’’န္တိ တပ္ပဋိစ္ဆာဒကံ စောဠာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပါဒိန္နေန ဥပါဒိန္နေ၊ အနုပါဒိန္နေ ဝါ ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ ဃဋ္ဋိတေ၊ အနုပါဒိန္နကေန ¶ ဝါ ဥပါဒိန္နေ အနုပါဒိန္နေ ဝါ ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ ¶ ဃဋ္ဋိတေတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ ကရဏဝစနန္တာနိ ပဒါနိ ‘‘အင်္ဂဇာတေနာ’’တိ ဣမဿ ဝိသေသနာနိ။

ဧတ္တာဝတာ သန္ထတစတုက္ကဝသေန အတ္တူပက္ကမေ သတိ ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ ပါရာဇိကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပရူပက္ကမေပိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု စတူသု ဝိကပ္ပေသု။ ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ ပဝိဋ္ဌေ တူတိ ဧတ္ထ တု-သဒ္ဒေန ပဝေသနဋ္ဌိတုဒ္ဓါရက္ခဏတ္တယံ သမုစ္စိနောတိ။ ယံတံ-သဒ္ဒါနံ နိစ္စသမ္ဗန္ဓတ္တာ ဟိ ‘‘သော’’တိ တံ-သဒ္ဒေါပါဒါနေ ‘‘ယော’’တိ ယံ-သဒ္ဒေါပိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗော၊ သာမတ္ထိယေန သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော အပိသဒ္ဒေါ စ။ အယမေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ – ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကေဟိ အာနေတွာ ဘိက္ခုနော အင်္ဂဇာတေ အဘိနိသီဒါပိတမနုဿိတ္ထိအာဒီနံ တီသု မဂ္ဂေသု အညတရမဂ္ဂသင်္ခါတံ ပါရာဇိကက္ခေတ္တံ ပဝိဋ္ဌေ ဝါ တု-သဒ္ဒေန သမ္ပိဏ္ဍိတပဝေသနဋ္ဌိတုဒ္ဓါရာနမညတရက္ခဏေ ဝါ သစေ ယော သာဒိယတိ၊ သပ္ပမုခါဒိပ္ပဝေသနကာလေ ဝိယ အနုတ္တသိတွာ ကာမရာဂပိပါသာဘိဘူတော ယဒိ သာဒိယတိ၊ သောပိ ဘိက္ခု ပရာဇိတော ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘သစေ သာဒိယတီ’’တိ ဣမိနာ သာသင်္ကဝစနေန န သာဒိယတိ၊ အနာပတ္တီတိ သူစိတံ ဟောတိ။

‘‘ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ’’တိ ဣမိနာ ဗျဝစ္ဆိန္နေ အညသ္မိံ ဌာနေ ဝီတိက္ကမန္တဿ ဣမသ္မိံယေဝ ဝိကပ္ပေ သမ္ဘဝန္တိယော ဣတရာပတ္တိယော ဒဿေတုမာဟ ‘‘ခေတ္တေ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ ‘‘ခေတ္တေ’’တိ သာမညနိဒ္ဒေသေပိ ဟေဋ္ဌာ ‘‘ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ’’တိ ဝိသေသိတတ္တာ၊ ဥပရိထုလ္လစ္စယာဒီနဉ္စ ဝိဓီယမာနတ္တာ အညထာနုပပတ္တိလက္ခဏာယ သာမတ္ထိယာ ထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋာနံ ခေတ္တေတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ။ ‘‘ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒက္ခိနာသာသူ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝက္ခမာနေသု ဇီဝမာနကသရီရဂတထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋက္ခေတ္တေသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဣမေသု ¶ ဒွီသု ခေတ္တေသု ‘‘သန္ထတာဒိနာ သန္ထတာဒိံ ပဝေသေန္တဿ ဥပါဒိန္နာဒီဟိ ဥပါဒိန္နာဒီနံ ဃဋ္ဋနေ အဓိဝါသေန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဝတ္တုမသက္ကုဏေယျတာယ ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ ဝုတ္တသဗ္ဗဝိကပ္ပေ ဧတ္ထ ယောဇေန္တေဟိ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ – ထုလ္လစ္စယက္ခေတ္တေ သန္ထတေ ဝါ အသန္ထတေ ဝါ သန္ထတေန ဝါ အသန္ထတေန ဝါ အင်္ဂဇာတေန သေဝန္တဿ ဥပါဒိန္နေ ဝါ အနုပါဒိန္နေ ဝါ ဥပါဒိန္နေန၊ တထာ အနုပါဒိန္နေန ဝါ ဃဋ္ဋိတေ ထုလ္လစ္စယံ တဿ ဝိနိဒ္ဒိသေတိ။ ဧဝံ ဒုက္ကဋက္ခေတ္တေ သန္ထတေ ဝါ…ပေ… ဃဋ္ဋိတေ ဒုက္ကဋဉ္စ တဿ ဝိနိဒ္ဒိသေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဣဟ ¶ သဗ္ဗတ္ထ တီသုပိ ခေတ္တေသု ဥပါဒိန္န-သဒ္ဒေန အနဋ္ဌကာယပ္ပသာဒံ အင်္ဂဇာတဉ္စ တတ္ထဇာတစမ္မခိလပိဠကာ စ ဂယှန္တိ၊ ဒုက္ကဋက္ခေတ္တေ ပန အင်္ဂုလိအာဒိဣတရာဝယဝါပိ။ တီသုပိ ခေတ္တေသု အနုပါဒိန္န-သဒ္ဒေန အင်္ဂဇာတာဒိပဋိစ္ဆာဒိတဝတ္ထာဒယော စ ဂယှန္တိ၊ ဒုက္ကဋက္ခေတ္တေ ပန နိမိတ္တေ နဋ္ဌကာယပ္ပသာဒစမ္မခိလပိဠကရောမာဒီနိ။ ဣမာနိ စ အနုပါဒိန္နာနိ။ အင်္ဂဇာတေတရောပါဒိန္နာဝယဝေ စ တီသုပိ ခေတ္တေသု ပဝေသေန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ။

၁၁။ ဧတ္တာဝတာ ဇီဝမာနသရီရေ သန္ထတာသန္ထတဝသေန ပစ္စေကံ တိဝိဓေသုပိ ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋက္ခေတ္တေသု သန္ထတာသန္ထတဝသေနေဝ ဒုဝိဓေန နိမိတ္တေန သေဝန္တဿ ပရောပက္ကမေ သတိ သာဒိယန္တဿ လဗ္ဘမာနပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋာပတ္တိယော ယထာသမ္ဘဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘မတသရီရေ ပန တထာ တထာ သေဝန္တာနံ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ပါပဘိက္ခူနံ လေသောကာသပဋိဗာဟနတ္ထံ ပါဠိယံ ဒဿိတေသု ယထာဝုတ္တေသု တီသု ခေတ္တေသု လဗ္ဘမာနာ တိဿော အာပတ္တိယော ဒဿေတုမာဟ ‘‘မတေ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ¶ ‘‘မတေ’’တိ ဧတဿ ‘‘မနုဿိတ္ထိအာဒီနံ သရီရေ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတွာ အတ္ထယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဣမိနာ ‘‘အက္ခာယိတေ’’တိအာဒိနာ ဒဿိတာနံ နိမိတ္တာနံ နိဿယံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ‘‘နိမိတ္တမတ္တံ သေသေတွာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝက္ခမာနဂါထာယံ ဝိယ သကလသရီရေ ခါဒိတေပိ နိမိတ္တဿ ဝိဇ္ဇမာနာဝိဇ္ဇမာနဘာဝေါယေဝ အာပတ္တိယာဘာဝါဘာဝဿ ပမာဏန္တိ ‘‘အက္ခာယိတေ’’တိ ဧတေန ‘‘မတေ’’တိ ဧတံ အဝိသေသေတွာ ‘‘နိမိတ္တေ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတွာ တံ တေန ဝိသေသိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ‘‘နိမိတ္တမတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ဝက္ခမာနဂါထာယ ‘‘နိမိတ္တေ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

အက္ခာယိတေတိ သဗ္ဗထာ အက္ခာယိတေ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတေ နိမိတ္တေ။ ယေဘုယျက္ခာယိတေပိ စာတိ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ခါဒိတွာ ဗဟုကာဝသိဋ္ဌေ နိမိတ္တေ။ ‘‘ယဿ စတူသု ဘာဂေသု တိဘာဂမတ္တံ ခါဒိတံ၊ တံ နိမိတ္တံ ယေဘုယျက္ခာယိတံ နာမာ’’တိ ဝဒန္တိ။ မေထုနန္တိ ရာဂပရိယုဋ္ဌာနေန သဒိသဘာဝါပတ္တိယာ မိထုနာနံ ဣဒံ မေထုနံ၊ မတိတ္ထိအာဒီနံ ရာဂပရိယုဋ္ဌာနေန သဒိသတ္တာဘာဝေပိ တတ္ထ ဝီတိက္ကမော ရုဠှိယာ ‘‘မေထုန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

ပါရာဇိကောတိပရာဇိတော၊ ပရာဇယမာပန္နောတိ အတ္ထော။ အယဉှိ ပါရာဇိက-သဒ္ဒေါ သိက္ခာပဒါပတ္တိပုဂ္ဂလေသု ဝတ္တတိ။ တတ္ထ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အာနန္ဒ အနဝကာသော၊ ယံ တထာဂတော ဝဇ္ဇီနံ ¶ ဝါ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာနံ ဝါ ကာရဏာ သာဝကာနံ ပါရာဇိကံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ သမူဟနေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၃) ဧဝံ သိက္ခာပဒေ ဝတ္တမာနော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အာပတ္တိ တွံ ဘိက္ခု အာပန္နော ပါရာဇိက’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၇) အာပတ္တိယာ။ ‘‘န မယံ ပါရာဇိကာ၊ ယော အဝဟဋော၊ သော ပါရာဇိကော’’တိ (ပါရာ။ ၁၅၅) ဧဝံ ပုဂ္ဂလေ။ ‘‘ပါရာဇိကေန ဓမ္မေန အနုဒ္ဓံသေယျာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၃၈၄) ပန ဓမ္မေ ဝတ္တတီတိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ ပန ¶ တတ္ထ ဓမ္မောတိ ကတ္ထစိ အာပတ္တိ၊ ကတ္ထစိ သိက္ခာပဒမေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ သော ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗော။

တတ္ထ သိက္ခာပဒံ ယော တံ အတိက္ကမတိ တံ ပရာဇေတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပါရာဇိက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာပတ္တိ ပန ယော နံ အဇ္ဈာပဇ္ဇတိ တံ ပရာဇေတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပါရာဇိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပုဂ္ဂလော ယသ္မာ ပရာဇိတော ပရာဇယမာပန္နော၊ တသ္မာ ‘‘ပါရာဇိကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သိက္ခာပဒါပတ္တီသု ပါရာဇိက-သဒ္ဒေါ ပရာဇေတီတိ ‘‘ပါရာဇိကော’’တိ ကတ္တုသာဓနော၊ ပုဂ္ဂလေ ပန ပရာဇီယတီတိ ကမ္မသာဓနောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘နရော’’တိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဘိက္ခုယေဝ အဓိပ္ပေတော။ သာမညဇောတနာ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီတိ။

၁၂။ ယေဘုယျက္ခာယိတေတိ စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု ဧကကောဋ္ဌာသာဝသေသံ ကတွာ ခါဒိတေ။ ဥပဍ္ဎက္ခာယိတေတိ သမဘာဂါဝသေသံ ခါဒိတေ။ ထူလော အစ္စယော ထုလ္လစ္စယော၊ သောယေဝ အာပဇ္ဇီယတီတိ အာပတ္တီတိ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိ။ ပါစိတ္တိယာဒယော သန္ဓာယေတ္ထ ထုလ္လစ္စယဝေါဟာရော၊ န ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေသေတိ အဝသေသေ ဥပကစ္ဆကာဒီသု။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အဝသေသသရီရေ ဥပကစ္ဆကာဒီသု ဒုက္ကဋ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၉-၆၀)။ ဒုဋ္ဌု ကတန္တိ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုက္ကဋ-သဒ္ဒေါ နိယတနပုံသကတ္တာ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿာပိ အာပတ္တိ-သဒ္ဒဿ သလိင်္ဂေန ဝိသေသနံ ဟောတိ။

၁၃။ နိမိတ္တမတ္တံ သေသေတွာ ခါယိတေပီတိ ဧတ္ထ တိဏ္ဏမညတရံ နိမိတ္တံ သေသေတွာ သကလသရီရေ ခါဒိတေပိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ၊ ပဂေဝ ဣတရေတိ ဒီပေတိ။ တသ္မိံ နိမိတ္တေ အက္ခာယိတေ ဝါ ယေဘုယျက္ခာယိတေ ဝါတိ ဒွိဓာ ဝုတ္တေသု တီသု နိမိတ္တေသု အညတရသ္မိံ နိမိတ္တေ မေထုနံ သေဝတောပိ ပရာဇယော ပါရာဇိကာပတ္တိ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော ¶ ။ သေဝတောပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ အပေက္ခာယံ။ တသ္မာ န ကေဝလံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနမေဝါတိ အပေက္ခတိ။ သန္ထတာဒယော ဝိကပ္ပာ ယထာဝုတ္တနယေန ဧတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗာ။

၁၄။ ‘‘ဥဒ္ဓုမာတာဒိသမ္ပတ္တေ’’တိ ¶ ဧတ္ထ ‘‘ယဒါ ပန သရီရံ ဥဒ္ဓုမာတကံ ဟောတိ ကုထိတံ နီလမက္ခိကာသမာကိဏ္ဏံ ကိမိကုလသမာကုလံ နဝဟိ ဝဏမုခေဟိ ပဂ္ဃရိတပုဗ္ဗကုဏပဘာဝေန ဥပဂန္တုမ္ပိ အသက္ကုဏေယျံ၊ တဒါ ပါရာဇိကဝတ္ထုဉ္စ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထုဉ္စ ဇဟတိ၊ တာဒိသေ သရီရေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥပက္ကမတော ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၉-၆၀) အဋ္ဌကထာဝစနတော သဗ္ဗတ္ထာပိ စာတိ အက္ခာယိတာဒိသဗ္ဗဝိကပ္ပောပဂတာနိ ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋက္ခေတ္တာနိ ဂဟိတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထာပိ ဝီတိက္ကမော အနာပတ္တိ န ဟောတီတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ ‘‘ခါယိတက္ခာယိတ’’န္တိအာဒီသု ခါယိတက္ခာယိတဉ္စ နာမေတံ သဗ္ဗံ မတသရီရကေယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ န ဇီဝမာနေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၁၅။ ဇီဝမာနေ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဆိန္ဒိတွာ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝဏသင်္ခေပတောတိ ဝဏသင်္ဂဟတော။ တသ္မိန္တိ ယတ္ထ ဌိတံ နိမိတ္တံ ဥပ္ပာဋိတံ၊ တသ္မိံ ပဒေသေ။ ဧတ္ထ ဒုတိယော ပန-သဒ္ဒေါ ဣဓ အဒဿိတံ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေန ဝိညာယမာနံ အတ္ထဝိသေသံ ဇောတေတိ။ အဋ္ဌကထာယဟိ ‘‘ယဒိပိ နိမိတ္တံ သဗ္ဗသော ခါယိတံ၊ ဆဝိစမ္မမ္ပိ နတ္ထိ၊ နိမိတ္တသဏ္ဌာနံ ပညာယတိ၊ ပဝေသနံ ဇာယတိ၊ ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ ဧဝံ အဇီဝမာနေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယာနုသာရေန ဇီဝမာနေပိ ဆဝိစမ္မမတ္တံ စေ သဗ္ဗသော ဥပ္ပာဋိတံ၊ နိမိတ္တသဏ္ဌာနံ ပညာယတိ၊ ပဝေသနက္ခမံ ဟောတိ၊ တတ္ထ သေဝန္တဿ ပါရာဇိကမေဝါတိ ဝိညာယမာနမတ္ထံ ဇောတေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၆။ တတော ¶ နိမိတ္တတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပတိတာယာတိ ပတိတာယံ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ နိမိတ္တတောတိ နိမိတ္တပ္ပဒေသတော ပတိတာယံ မံသပေသိယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ တစ္ဆေတွာ ဝါ ပတိတာယံ တဿံ နိမိတ္တမံသပေသိယန္တိ အတ္ထော။ မေထုနရာဂေန ဥပက္ကမန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဝိနိဒ္ဒိသေတိ ယောဇနာ။

၁၇။ ‘‘နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏေပီ’’တိအာဒိဂါထာယ ‘‘ဆိန္ဒိတွာ’’တိအာဒိကာ အဋ္ဌကထာ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ သတီတိ ဧတ္ထ ‘‘အဝသိဋ္ဌေ’’တိ ပါဌသေသော။ ဇီဝမာနေတိ ဧတ္ထ ‘‘သရီရေ’’တိ ပါဌသေသော။ ဇီဝမာနသရီရေ ပန ဆိန္ဒိတွာ တစ္ဆေတွာ နိမိတ္တေ ဥပ္ပာဋိတေ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏေပိ မံသေ၊ နှာရုမှိ ဝါ အဝသိဋ္ဌေ သတိ မေထုနံ ပဋိသေဝန္တော ပရာဇိတောတိ ယောဇနာ။

၁၈။ ‘‘ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒက္ခီ’’တိ ဂါထာယ ‘‘ဇီဝမာနေ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ ‘‘သရီရေ’’တိ ¶ ပါဌသေသော။ ‘‘အဿဂေါမဟိသာဒီန’’န္တိအာဒိနာ အဿာဒီနံ ဝက္ခမာနတ္တာ ပါရိသေသတော ‘‘မနုဿာန’’န္တိ လဗ္ဘတိ။ မနုဿာနံ ဇီဝမာနသရီရေ ကဏ္ဏ…ပေ… ဝဏေသု ဝါတိ ယောဇနာ။ ဝတ္ထိကောသေတိ မုတ္တပထဗ္ဘန္တရေ။ ဝဏေသု ဝါတိ သတ္ထကာဒီဟိ ကတဝဏေသု။ အင်္ဂဇာတန္တိ တိလမတ္တမ္ပိ အင်္ဂဇာတေကဒေသံ။ ရာဂါတိ မေထုနရာဂေန။

၁၉။ အဝသေသသရီရသ္မိန္တိ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒါဒိယထာဝုတ္တသရီရာဝယဝဝဇ္ဇိတသရီရပ္ပဒေသေ။ တေနာဟ ‘‘ဥပကစ္ဆူရုကာဒိသူ’’တိ ဥပကစ္ဆံ နာမ ဗာဟုမူလန္တရံ။ ဦရုကာဒိသူတိ ဦရုဝေမဇ္ဈာဒီသု။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာဝသေသံ သရီရပ္ပဒေသံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘အင်္ဂဇာတ’’န္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပဝေသေတွာ’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ၊ အင်္ဂဇာတံ တိလဗီဇမတ္တံ ပဝေသေတွာတိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝသာ မေထုနရာဂဿ သေဝမာနဿာတိ မေထုနရာဂေန ဝီတိက္ကမန္တဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘သန္ထတေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဧတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗော။

၂၀။ အဿဂေါမဟိသာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂေါကဏ္ဏဂဝဇာဒယော သင်္ဂဟိတာ။ အဿာဒယော ပါကဋာယေဝ။ ‘‘မတာန’’န္တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘ဇီဝမာနာန’’န္တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ သေဝန္တိ ‘‘ဝသာ မေထုနရာဂဿာ’’တိ အနုဝတ္တမာနတ္တာ မေထုနရာဂဝသေန တိလဗီဇမတ္တမ္ပိ အင်္ဂဇာတပ္ပဒေသံ ပဝေသေန္တော ထုလ္လစ္စယံ ဖုသေတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဩဋ္ဌဂဒြဘဒန္တီနံ၊ အဿဂေါမဟိသာဒိန’’န္တိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ အဋ္ဌကထာဝသာနေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေန ပကာရတ္ထဝါစိနာ အာဒိ-သဒ္ဒေန ထုလ္လစ္စယဝီတိက္ကမာရဟနာသာဝတ္ထိကောသဝန္တော အဝုတ္တာ သဗ္ဗေပိ သတ္တာ ဂယှန္တိ။ ‘‘အဿဂေါမဟိသာဒီန’’န္တိ ပဌမပါဒါဝသာနေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေန အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩဋ္ဌဂဒြဘဒန္တီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဟောတီတိ တေသံ ပုနဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာတိ။

၂၁။ တထာ သေဝမာနဿ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗတိရစ္ဆာနန္တိ တိရိယံ အဉ္စန္တိ ဝဍ္ဎန္တီတိ တိရစ္ဆာ၊ သဗ္ဗေ စ တေ တိရစ္ဆာစာတိ သဗ္ဗတိရစ္ဆာ၊ တေသံ သဗ္ဗတိရစ္ဆာနံ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဝသာ မေထုနရာဂဿာ’’တိအာဒီနံ ပရာမဋ္ဌတ္တာ သဗ္ဗတိရစ္ဆာနာနံ အက္ခိအာဒီသု တိလဗီဇမတ္တမ္ပိ အင်္ဂဇာတပ္ပဒေသံ မေထုနရာဂေန ပဝေသေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထာပိ သန္ထတာဒိဝိကပ္ပေ နိဒ္ဒေါသဘာဝေါ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ တမ္ပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၂၂။ ဧဝံ တိရစ္ဆာနာနံ ဇီဝမာနကသရီရေ လဗ္ဘမာနာ အာပတ္တိယော ဒဿေတွာ တေသံယေဝ မတသရီရေပိ ¶ သမ္ဘဝနကအာပတ္တိယော ဒဿေတုမာဟ ‘‘တေသ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘တေသ’’န္တိ ¶ ဣမိနာ မနုဿတိရစ္ဆာနဂတာနံ ဂဟဏန္တိ ဝဒန္တိ။ မနုဿာနံ မတာမတသရီရေ ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋက္ခေတ္တေသု တိဿန္နံ အာပတ္တီနံ ဒဿိတတ္တာ၊ ပုန ဂဟဏေ ပယောဇနာဘာဝါ တေ ဝဇ္ဇေတွာ အနုဝတ္တမာနသဗ္ဗတိရစ္ဆာနန္တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ တေသံ သဗ္ဗတိရစ္ဆာနဂတာနန္တိ အတ္ထော။ အလ္လသရီရေသူတိ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဘာဝမသမ္ပတ္တေသု အလ္လမတသရီရေသု တိဝိဓေ ခေတ္တသ္မိံ အသန္ထတေ၊ သန္ထတေ ဝါ သတိ မေထုနရာဂဿ ဝသာ သေဝတော တိဝိဓာပိ အာပတ္တိ သိယာတိ အနုဝတ္တမာနပဒေဟိ သဟ ယောဇနာ။

တိဝိဓေ ခေတ္တသ္မိန္တိ မတမနုဿသရီရေ ဝုတ္တနယေန အက္ခာယိတယေဘုယျက္ခာယိတဘေဒေ မဂ္ဂတ္တယသင်္ခါတေ ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ စ ယေဘုယျက္ခာယိတဥပဍ္ဎက္ခာယိတဘေဒေ တသ္မိံယေဝ မဂ္ဂတ္တယသင်္ခါတေ စ၊ အက္ခာယိတယေဘုယျက္ခာယိတဘေဒေ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒက္ခိနာသာဝတ္ထိကောသဝဏသင်္ခါတေ စ ထုလ္လစ္စယက္ခေတ္တေ ဥပဍ္ဎက္ခာယိတယေဘုယျက္ခာယိတဘေဒေ တသ္မိံယေဝ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒက္ခိနာသာဝတ္ထိကောသဝဏသင်္ခါတေ စ၊ အက္ခာယိတယေဘုယျက္ခာယိတဥပဍ္ဎက္ခာယိတ ယေဘုယျက္ခာယိတဘေဒေ အဝသေသသရီရသင်္ခါတေ ဒုက္ကဋက္ခေတ္တေ စာတိ တိဝိဓေပိ ခေတ္တေ။ သတီတိ ဝိဇ္ဇမာနေ။ သန္ထတေ ဝါ အသန္ထတေ ဝါ မေထုနရာဂဿ ဝသာ သေဝတော ယထာရဟံ ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋသင်္ခါတာ တိဝိဓာ အာပတ္တိ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။

ဧတေသမေဝ စ ဥဒ္ဓုမာတာဒိဘာဝံ သမ္ပတ္တေ သရီရေ သန္ထတာဒိဝုတ္တဝိကပ္ပယုတ္တေသု တီသု မဂ္ဂေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ မေထုနရာဂေန သေဝတော အာပဇ္ဇိတဗ္ဗဒုက္ကဋဉ္စ ဥဒ္ဓုမာတာဒိသမ္ပတ္တေ သဗ္ဗတ္ထာပိ စ ဒုက္ကဋန္တိ မနုဿသရီရေ ဝုတ္တနယေန ဝိညာတုံ သက္ကာတိ ဣမသ္မိံ တိရစ္ဆာနဂတသရီရေ ဝိသေသမတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘တေသံ အလ္လသရီရေသူ’’တိအာဒီနံ ဝုတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋံ ပုဗ္ဗေ ¶ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကုထိတကုဏပေ ပန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။

၂၃။ ဗဟိ ဆုပန္တဿာတိ ယောဇနာ။ နိမိတ္တံ မုတ္တကရဏံ။ ‘‘ဣတ္ထိယာ’’တိ သာမညေန ဝုတ္တေပိ စတုတ္ထဂါထာယ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ပါရိသေသတော ဣမိနာ မနုဿာမနုဿိတ္ထီနမေဝ ဂဟဏံ၊ ဣမိနာ အမနုဿိတ္ထိယာပိ ဂဟဏဿ။ ဣမိဿာနန္တရဂါထာယ ဣတော ‘‘ဣတ္ထိယာ’’တိ အနုဝတ္တိတေ တတြာပိ အမနုဿိတ္ထိယာပိ ဂဟဏံ သိယာတိ တမ္ပိ ဝဇ္ဇေတွာ ကာယသံသဂ္ဂသင်္ဃာဒိသေသဿ ဝတ္ထုဘူတံ မနုဿိတ္ထိမေဝ ဒဿေတုံ တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘ဣတ္ထိယာ’’တိအဓိကဝစနမေဝ ဉာပကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

မဟာအဋ္ဌကထာယံ ¶ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၉-၆၀) ‘‘ဣတ္ထိနိမိတ္တံ မေထုနရာဂေန မုခေန ဆုပတိ၊ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ သာမညေန ဝုတ္တတ္တာ စ ဓမ္မက္ခန္ဓကေ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ ရတ္တစိတ္တေန အင်္ဂဇာတံ ဆုပိတဗ္ဗံ၊ ယော ဆုပေယျ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၂) သာမညဝစနတော စ ဥဒ္ဓုမာတာဒိဘာဝမသမ္ပတ္တာယ အလ္လမတမနုဿိတ္ထိယာ စ အက္ခာယိတေ ဝါ ယေဘုယျက္ခာယိတေ ဝါ နိမိတ္တေ သတိ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘာဝတော တတ္ထာပိ ဗဟိ ဆုပန္တဿ ထုလ္လစ္စယန္တိ အယမတ္ထောပိ မတာမတဝိသေသံ အကတွာ ‘‘ဣတ္ထိယာ’’တိ ဣမိနာဝ သာမညဝစနေန ဂဟေတဗ္ဗော။

၂၄။ နိမိတ္တေနာတိ အတ္တနော အင်္ဂဇာတေန။ မုခေနာတိ ပကတိမုခေန။ နိမိတ္တံ ဣတ္ထိယာတိ ဇီဝမာနကမနုဿိတ္ထိယာ အင်္ဂဇာတံ။ ယသ္မာ ပန ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒဝိနီတဝတ္ထူသု မတိတ္ထိဝတ္ထုမှိ မတိတ္ထိယာ သရီရေ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ယော ဆုပတိ၊ တဿ ‘‘အနာပတ္တိ ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသဿ၊ အာပတ္တိ ¶ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၁) ဝုတ္တတ္တာ မတမနုဿိတ္ထီ န ဂဟေတဗ္ဗာ။ တထေဝ ယက္ခိဝတ္ထုမှိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ယက္ခိနိယာ သရီရံ ယေန ဖုဋ္ဌံ၊ တဿ ‘‘အနာပတ္တိ ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသဿ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ ဣဓေဝ ဥပရိ ဒုတိယသင်္ဃာဒိသေသေ ‘‘ပဏ္ဍကေ ယက္ခိပေတီသု၊ တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာ’’တိ (ဝိ။ ဝိ။ ၃၄၁) ဝက္ခမာနတ္တာ စ အမနုဿိတ္ထီပိ န ဂဟေတဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဇီဝမာနကမနုဿိတ္ထိယာ အင်္ဂဇာတ’’န္တိ။ အန္တော ပဝေသေတုကာမတာယ သတိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂါသမ္ဘဝတော ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနာ’’တိ ဣမိနာ စ ဗဟိ ဆုပိတုကာမတာ ဝိညာယတီတိ ‘‘ဗဟီ’’တိ အနုဝတ္တနံ ဝိနာပိ တဒတ္ထော လဗ္ဘတိ။ ဂရုကန္တိ သင်္ဃာဒိသေသော။

၂၅။ တထေဝ ဗဟိ ဆုပန္တဿာတိ ယောဇနာ၊ အန္တော အပ္ပဝေသေတွာ ဗဟိယေဝ ဆုပန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥဘယရာဂေနာတိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန၊ မေထုနရာဂေန ဝါ။ ပုရိသဿာပီတိ ဇီဝမာနကပုရိသဿပိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ န ကေဝလံ ဝုတ္တနယေန ဣတ္ထိယာ နိမိတ္တံ ဖုသန္တဿေဝ အာပတ္တိ၊ အထ ခေါ ပုရိသဿာပီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိ မုတ္တကရဏမေဝ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဇီဝမာနကပုရိသဿာ’’တိ အယံ ဝိသေသော ကုတော လဗ္ဘတီတိ စေ? ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဝါ မေထုနရာဂေန ဝါ ဇီဝမာနကပုရိသဿ ဝတ္ထိကောသံ အပ္ပဝေသေန္တော နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ ဆုပတိ၊ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣတော အဋ္ဌကထာဝစနတော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၉-၆၀) လဗ္ဘတိ။

၂၆။ အစိရဝတိတရန္တာနံ ဂုန္နံ ပိဋ္ဌိံ အဘိရုဟန္တာ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ မေထုနရာဂေန အင်္ဂဇာတေန ¶ အင်္ဂဇာတံ ဆုပိံသူတိ ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုမှိ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ ရတ္တစိတ္တေန အင်္ဂဇာတံ ဆုပိတဗ္ဗံ၊ ယော ဆုပေယျ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၂) အာဂတနယံ ဒဿေတုမာဟ ¶ ‘‘နိမိတ္တေနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘တထာ’’တိ ဣမဿာနုဝတ္တနတော ‘‘ဗဟီ’’တိ လဗ္ဘတိ။ အတ္တနော နိမိတ္တေန တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ နိမိတ္တံ မေထုနရာဂတော ဗဟိ ဆုပန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၂၇။ ‘‘မေထုနရာဂတော’’တိ ဣမိနာ ဗျဝစ္ဆိန္နမတ္ထံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနာ’’တိဝစနသာမတ္ထိယာ ဗဟိ ဆုပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိမိတ္တဿာတိ ပဿာဝမဂ္ဂဿ။ ဆုပနေတိ ဖုသနေ။

၂၈။ တမာဝဋ္ဋကတေတိ ဧတ္ထ ‘‘တံ အာဝဋ္ဋကတေ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ အာဝဋ္ဋကတေတိ ဝိဝဋေ။ ‘‘မုခေ’’တိ သမ္ဗန္ဓိသဒ္ဒတ္တာ၊ အညဿ သမ္ဗန္ဓိနော စ အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ သုတာနုလောမိကာနံ သုတသမ္ဗန္ဓဿေဝ ဗလဝတ္တာ စ ပုရိမာနန္တရဂါထာယ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ မုခေ’’တိ ကိဉ္စာပိ သုတဿေဝ သမ္ဗန္ဓော ဝိညာယတိ၊ တထာပိ ဣမာယ ဂါထာယ ဝိနီတဝတ္ထုမှိ (ပါရာ။ ၇၃) ‘‘အညတရော ဘိက္ခု သိဝထိကံ ဂန္တွာ ဆိန္နသီသံ ပဿိတွာ ဝဋ္ဋကတေ မုခေ အစ္ဆုပန္တံ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေသီ’’တိ ဒဿိတဆိန္နသီသဝတ္ထုဿ သင်္ဂဟိတတ္တာ မနုဿမုခမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ သိယာ။ တိရစ္ဆာနဂတာနံ၊ ပန အမနုဿာနဉ္စ မုခေ တထာ ပဝေသော နိဒ္ဒေါသောတိ ဝတ္တုမသက္ကုဏေယျတ္တာ တတ္ထာပိ ဣဒမေဝ ဥပလက္ခဏန္တိ ပါရာဇိကပ္ပဟောနကာနံ သဗ္ဗေသံ မုခေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံ အင်္ဂဇာတံ။ တတ္ထ အာဝဋ္ဋကတေ ပါရာဇိကပ္ပဟောနကာနံ မုခေ အာကာသဂတံ ကတွာ ကတ္ထစိ အဖုသာပေတွာ နီဟရန္တဿ ဥက္ခိပန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ အထ ဝါ တိရစ္ဆာနာနံ အာဝဋ္ဋကတေ မုခေတိ ယောဇေတွာ တဒညသင်္ဂဟော ဥပလက္ခဏဝသေန ကာတဗ္ဗော။

၂၉။ တထာတိ ¶ ‘‘အာကာသဂတံ ကတွာ’’တိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရံ ပရာမသတိ။ စတူဟိ ပဿေဟီတိ သဟတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ‘‘ပဿေဟီ’’တိ သမ္ဗန္ဓိသဒ္ဒတ္တာ ‘‘နိမိတ္တဿာ’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ ‘‘ဣတ္ထိယာ’’တိ သာမညသဒ္ဒတ္တာ ‘‘သဗ္ဗဿာ’’တိ ပါဌသေသော။ ဇာတိဝါစကတ္တာ ဧကဝစနံ။ ‘‘စတူဟိ ပဿေဟိ၊ ဟေဋ္ဌိမတ္တလ’’န္တိ စ ဣမေသံ သမ္ဗန္ဓိပဒဿ အနိဒ္ဒေသေပိ မေထုနပါရာဇိကာဓိကာရတ္တာ စ သန္ထတစတုက္ကဿ အဋ္ဌကထာဝသာနေ ဣမာယ ဂါထာယ သင်္ဂဟိတဿ ဣမဿ ဝိနိစ္ဆယဿ ပရိယောသာနေ ‘‘ယထာ စ ဣတ္ထိနိမိတ္တေ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ လက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၁-၆၂) နိမိတ္တဝိနိစ္ဆယဿာတိဒေသဿ ¶ ကတတ္တာ စ သာမတ္ထိယေန ‘‘နိမိတ္တဿာ’’တိ လဗ္ဘတိ။ ဣဒမေဝ ‘‘ပဝေသေတွာ’’တိ ဧတဿ အာဓာရဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘အင်္ဂဇာတ’’န္တိ အနုဝတ္တတိ။

ဧဝံ ဝါကျံ ပူရေတွာ ‘‘ယထာ အာဝဋ္ဋကတေ မုခေ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေတွာ တမာကာသဂတံ ကတွာ နီဟရန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ တထာ သဗ္ဗဿာ ဣတ္ထိယာ နိမိတ္တေ ပဿာဝမဂ္ဂသင်္ခါတေ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေတွာ တဿ စတူဟိ ပဿေဟိ သဟ ဟေဋ္ဌိမတ္တလံ စတ္တာရော ပဿေ၊ ဟေဋ္ဌိမတ္တလဉ္စ အစ္ဆုပန္တံ အာကာသဂတံ ကတွာ နီဟရန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။

၃၀။ ဥပ္ပာဋိတောဋ္ဌမံသေသူတိ ဥပ္ပာဋိတံ ဩဋ္ဌမံသံ ယေသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ တေသု ဒန္တေသု။ ဗဟိနိက္ခန္တကေသု ဝါတိ ပကတိယာ ဩဋ္ဌမံသတော ဗဟိ နိက္ခမိတွာ ဌိတေသု ဝါ ဒန္တေသု။ ဝါယမန္တဿာတိ အင်္ဂဇာတေန ဆုပန္တဿ။

၃၁။ အဋ္ဌိသင်္ဃဋ္ဋနံ ကတွာတိ နိမိတ္တမံသသန္နိဿယာနိ အဋ္ဌီနိ သင်္ဃဋ္ဋေတွာ။ မဂ္ဂေတိ အဋ္ဌိသင်္ဃာတမယေ မဂ္ဂေ။ ဒုဝိဓရာဂတောတိ ¶ မေထုနရာဂေန ဝါ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဝါ။ ဝါယမန္တဿာတိ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေတွာ စာရေန္တဿ။

၃၂။ အာလိင်္ဂန္တဿာတိ ပရိဿဇန္တဿ။ ဟတ္ထဂါဟာဒီသု ဟတ္ထော နာမ ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဂ္ဂနခါ။ ဟတ္ထဿ၊ တပ္ပဋိဗန္ဓဿ စ ဂဟဏံ ဟတ္ထဂ္ဂါဟော။ အဝသေသသရီရဿ၊ တပ္ပဋိဗန္ဓဿ စ ပရာမသနံ ပရာမာသော။ နိဿန္ဒေဟေ ပန ‘‘မာတုဂါမဿ သရီရဿ ဝါ တပ္ပဋိဗန္ဓဿ ဝါ ဟတ္ထေန ဂဟဏံ ဟတ္ထဂ္ဂါဟော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တနယဿေဝ အဋ္ဌကထာသု အာဂတတ္တာ သောယေဝ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗော။ ပရာမသေပိ ‘‘ဟတ္ထေန သရီရဿ၊ တပ္ပဋိဗန္ဓဿ စ ပရာမသန’’န္တိ ယံ တတ္ထ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ။ အဝသေသသရီရာဝယဝေနာပိ ပရာမသတော ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတီတိ။ စုမ္ဗနာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေဏိဂ္ဂါဟာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘အယံ နယော’’တိ ဧတေန ‘‘ဣတ္ထိယာ မေထုနရာဂေန ဟတ္ထဂ္ဂါဟာဒီသု ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။

၃၃။ မနုဿာမနုဿေဟိ အညေသု တိရစ္ဆာနဂတေသု ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန မေထုနဓမ္မပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတေ ¶ သတ္တေ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အပဒေ’’တိအာဒိ။ ‘‘အပဒေ၊ ဒွိပဒေ၊ စတုပ္ပဒေ’’တိ ဣမေဟိ ဝိသေသနေဟိ ဝိသေသိတဗ္ဗံ ‘‘သတ္တနိကာယေ’’တိ ဣဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အပဒေ သတ္တနိကာယေ။ အဟယောတိ ထလစရေသု ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော ဟတ္ထိဂိလနကေ အဇဂရေ ဥပါဒါယ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန နာဂါ စ။ မစ္ဆာတိ ဇလဇေသု ဥပရိမကောဋိယာ ပဉ္စသတယောဇနိကာနိ တိမိရပိင်္ဂလာဒိမစ္ဆေ ဥပါဒါယ ဟေဋ္ဌိမန္တတော ပါဌီနပါဝုသာဒယော မစ္ဆာ စ။ ဒွိပဒေ သတ္တနိကာယေ။ ကပေါတာတိ ဥပရိမကောဋိယာ ဂရုဠေ ဥပါဒါယ ဟေဋ္ဌိမန္တတော ကပေါတာကပေါတပက္ခီ စ။ ပါရာဝတာတိ ကေစိ။ စတုပ္ပဒေ သတ္တနိကာယေ။ ဂေါဓာတိ ဥပရိမကောဋိယာ ဟတ္ထိံ ¶ ဥပါဒါယ ဟေဋ္ဌိမန္တတော ဂေါဓာ စာတိ ဣမေ သတ္တာ။ ဟေဋ္ဌာတိ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒတော။ ပါရာဇိကဿဝတ္ထူတိ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကဿ ဝတ္ထူနီတိ ပါဌသေသော။

၃၄။ သေဝေတုကာမတာ မေထုနသေဝါယ တဏှာ၊ တာယ မေထုနရာဂသင်္ခါတာယ သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ သေဝေတုကာမတာစိတ္တံ။ မဂ္ဂေတိ ဝစ္စမဂ္ဂါဒီနံ အညတရေ မဂ္ဂေ။ မဂ္ဂဿ အတ္တနော မုတ္တကရဏဿ ပဝေသနံ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ၊ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလဿ ဝါ အန္တေ ဝိနာသေ ဘဝေါတိ အန္တိမော၊ ပါရာဇိကာပန္နော ပုဂ္ဂလော၊ တဿ ဝတ္ထု အန္တိမဘာဝဿ ကာရဏတ္တာ ပါရာဇိကာပတ္တိ အန္တိမဝတ္ထူတိ ဝုစ္စတိ၊ တဒေဝ ပဌမံ စတုန္နံ ပါရာဇိကာနံ အာဒိမှိ ဒေသိတတ္တာ ပဌမန္တိမဝတ္ထု၊ တဿ ပဌမန္တိမဝတ္ထုနော၊ ပဌမပါရာဇိကဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၅။ သာမန္တာ အာပတ္တိသမီပေ ဘဝံ သာမန္တံ၊ ပါရာဇိကာပတ္တိယာ သမီပေ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဘဝန္တိ အတ္ထော။ သေသာနံ ပန တိဏ္ဏမ္ပီတိ အဝသေသာနံ အဒိန္နာဒါနာဒီနံ တိဏ္ဏံ ပါရာဇိကဓမ္မာနံ။ ထုလ္လစ္စယံ သာမန္တမိတိ ဥဒီရိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထမုဒီရိတံ? ‘‘ဖန္ဒာပေတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၉၄) ဒုတိယေ၊ ‘‘မနုဿံ ဥဒ္ဒိဿ ဩပါတံ ခဏတိ၊ ပတိတွာ ဒုက္ခဝေဒနံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ၊ တတိယေ၊ ‘‘ပဋိဝိဇာနန္တဿ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ၊ အပ္ပဋိဝိဇာနန္တဿ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၁၅) စတုတ္ထေ သမုဒီရိတံ။

ဧတ္ထ စ စတုတ္ထပါရာဇိကဿ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိယာ သာမန္တာပတ္တိဘာဝေါ ယဿ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ သမုလ္လပတိ၊ သော ယာဝ န ပဋိဝိဇာနာတိ၊ တာဝ သမုလ္လပနပစ္စယာ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိသမ္ဘာဝေ၊ သမုလ္လပိတေ တသ္မိံ သမုလ္လပိတမတ္ထေ ပဋိဝိဇာနန္တေ ပါရာဇိကာပတ္တိသမ္ဘာဝေ စ ယုဇ္ဇတိ။ သော ¶ စ ‘‘အပ္ပဋိဝိဇာနန္တဿ ဝုတ္တေ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ ဣမိနာဝ သင်္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၃၆။ အဇာနန္တဿ ¶ ဝါတူပတ္ထဒ္ဓံ အင်္ဂဇာတံ ဒိသွာ အတ္တနော ရုစိယာ ဝီတိက္ကမံ ကတွာ မာတုဂါမေသု ဂစ္ဆန္တေသု အဇာနမာနဿ၊ မဟာဝနေ ဒိဝါ နိဒ္ဒုပဂတဘိက္ခုနော ဝိယ ပရေဟိ ကိရိယမာနံ အဇာနန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထေဝါတိ ဣမိနာ ‘‘အနာပတ္တီတိ ဉာတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒမာကဍ္ဎတိ။ အဿာဒိယန္တဿာတိ ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကေသု အဘိဘဝိတွာ ဝီတိက္ကမံ ကရောန္တေသု စ ကာရာပေန္တေသု စ၊ သပ္ပမုခံ ပဝိဋ္ဌကာလေ ဝိယ ဥတ္တသိတွာ အနဓိဝါသေန္တဿ စ၊ မဟာဝနေ ဒိဝါဝိဟာရောပဂတဘိက္ခုနော ဝိယ ပရောပက္ကမံ ဉတွာပိ ကာယေ အာဒိတ္တအဂ္ဂိနာ ဝိယ ဥတ္တသိတွာ အနဓိဝါသေန္တဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဇာနန္တဿာ’’တိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဗုဒ္ဓသာသနေ ခီရသာဂရသလိလနိမ္မလေ သဗ္ဗပဌမံ ပါတုဘူတတ္တာ အာဒိ စ တံ ဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ကမ္မဉ္စာတိ အာဒိကမ္မံ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ အာဒိကမ္မီ၊ ဧတ္ထ သုဒိန္နော ဘိက္ခု၊ တဿ အာဒိကမ္မိနောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဥပရိပိ ဣမေသံ ပဒါနံ အာဂတာဂတဋ္ဌာနေ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဓ စ ဥပရိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒေသု စ နိဒါနာဒိဝသေန သတ္တရသဝိဓော သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယော ပကိဏ္ဏကေ သင်္ခေပတော၊ ဥတ္တရေ ဝိတ္ထာရတော စ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ တသ္မာ ဧတ္ထ န ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၃၇-၃၈။ ဝိနယေတိ ဝိနယပိဋကေ။ အနယူပရမေတိ နေတိ ပါပေတိ သီလသမ္ပဒံ သမာဓိသမ္ပဒံ ပညာသမ္ပဒဉ္စာတိ နယော၊ ကာယဝစီဒွါရေဟိ အဝီတိက္ကမသင်္ခါတော သံဝရော၊ တပ္ပဋိပက္ခော အသံဝရော အနယော နာမ၊ တဿ ဥပရမော နိဝတ္တိ ဧတ္ထာတိ အနယူပရမော၊ ဝိနယော၊ တတ္ထ အနယူပရမေ ဝိနယေ။

တတော ¶ ဧဝ ပရမေ ဥက္ကဋ္ဌေ။ အနယဿ ဝါ ဥပရမေ နိဝတ္တနေ ပရမေ ဥက္ကဋ္ဌေတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပရာ ဥတ္တမာ မာ သာသနသိရီ ဧတ္ထာတိ ပရမော၊ ဝိနယောတိ ဧဝမ္ပိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဝိနယော နာမ သာသနဿ အာယူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမသင်္ဂီတိကထာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမသင်္ဂီတိကထာ၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၅။မဟာသင်္ဂီတိကထာ၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၅၁) ဝစနတော ဥတ္တမသာသနသမ္ပတ္တိယုတ္တေတိ အတ္ထော။

သုဇနဿာတိ သောဘဏော ဇနော သုဇနော၊ သိက္ခာကာမော အဓိသီလသိက္ခာယ သောဘမာနော ပိယသီလော ကုလပုတ္တော၊ တဿ နယနေ နယနူပမေ ဝိနယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနယူပရမတ္တာ၊ ပရမတ္တာ စ သုဇနဿ ကုလပုတ္တဿ နယနေ နယနူပမေ။ သုခါနယနေတိ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒံ သုခံ အာနေတီတိ သုခါနယနံ၊ တသ္မိံ။ ဣဒဉ္စ ‘‘နယနေ’’တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ။

ဧတံ ¶ ဝိသေသနံ ကိမတ္ထန္တိ စေ? ဥပမာဘာဝေန ဂဟိတပကတိနယနတော ဣဓ သမ္ဘဝန္တံ ဝိသေသံ ဒဿေတုန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကတရော သော ဝိသေသောတိ စေ? ပကတိနယနံ ရာဂဒေါသာဒိကိလေသူပနိဿယော ဟုတွာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဒုက္ခဿ စ ပစ္စယော ဟောတိ။ ဣဒံ ပန ဝိနယနယနံ ဣမဿ ကုလပုတ္တဿ ဧဝံ အဟုတွာ ဧကံသေန မောက္ခာဝဟနသုခဿေဝ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ။ ယထာ ဝိနယမဝိရာဓေတွာ ပဋိပဇ္ဇနေန သိဇ္ဈနကသီလသံဝရမူလကအဝိပ္ပဋိသာရာဒိအနုပါဒိသေသပရိနိဗ္ဗာနာဝသာ- နဖလသမ္ပတ္တိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကလောကိယလောကုတ္တရသုခါဝဟနေ ဝိနယေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ပဓာနရတောတိ ဧတ္ထ ‘‘အပီ’’တိ ပါဌသေသော။ ပဓာနေ ဝိနယာဘိယောဂေ ရတောပိ၊ ဝိနယေ အဇ္ဈာယနသဝနစိန္တနာဒိဝသေန ဝါယမန္တောပီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ‘‘ဝိရာဂေါ သေဋ္ဌော ဓမ္မာန’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၃၊ နေတ္တိ။ ၁၇၀၊ ကထာ။ ၈၇၂) ဝစနတော ပဓာနံ နိဗ္ဗာနံ၊ တသ္မိံ ရတောတိ အတ္ထော ¶ ။ သာရမတေတိ ‘‘သာရ’’န္တိ အဓိမတေ။ အထ ဝါ သာရံ အဖေဂ္ဂုမတံ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ အာစရိယမတံ ဧတ္ထာတိ ‘‘သာရမတော’’တိ ဝိနယဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော၊ တသ္မိံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ။ ရတောတိ အစ္စန္တာဘိရတော။ ‘‘န ရတော’’တိ ဧတ္ထ န-ကာရံ ‘‘ရမတေ’’တိ ဩသာနပဒေန ယောဇေတွာ ယော ပန န ရမတေတိ သမ္ဗန္ဓော။

ထေရနဝမဇ္ဈိမဘိက္ခုဘိက္ခုနီနံ အန္တရေ ယော ပန ပုဂ္ဂလော နိစ္စပရိဝတ္တနသဝနာနုဿရဏစိန္တနဝသေန န ရမတေ န ကီဠတိ၊ သော ပုဂ္ဂလော ဝိနယေ ပဓာနရတောပိ ဝိနယပိဋကေ အဇ္ဈယနသဝနာဒိဝသေန ယုတ္တပယုတ္တောပိ ပဋု ဟောတိ ကိံ၊ န ဟောတေဝါတိ ဒဿေတိ။ ဝိနယပိဋကေ ပါဋဝမာကင်္ခန္တေဟိ ပဌမံ တာဝေတ္ထ သက္ကစ္စံ အဘိယောဂေါ ကာတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဣမမေဝတ္ထံ အာနိသံသပါရံပရိယပယောဇနေန သဟ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဣမ’’န္တိအာဒိ။ ဣမန္တိ ဝုစ္စမာနံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ၊ ‘‘အဝေဒီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ယော’’တိ ပါဌသေသော။ ယော ကုလပုတ္တော သတိသမ္ပဇညသဒ္ဓါသမ္ပန္နော ဣမံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ သမ္မာ အဝေဒိ အညာသိ။ ကိံ ဘူတန္တိ အာဟ ‘‘ဟိတဝိဘာဝန’’န္တိ။ လောကိယလောကုတ္တရသမ္ပတ္တိယာ မူလသာဓနတ္တာ သီလမိဓ ဟိတံ နာမ၊ တံ ဝိဘာဝေတိ ပကာသေတီတိ ဟိတဝိဘာဝနောတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ…ပေ… ဝိဇဋယေ ဇဋ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၁၉၂၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၉) ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗကိလေသဇဋာဝိဇဋနလောကုတ္တရဉာဏဿ ပဒဋ္ဌာနသောပစာရသာဘိညာရူပါရူပအဋ္ဌသမာဓီနံ ပဒဋ္ဌာနတာယ သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရဂုဏသမ္ပဒါနံ ¶ မူလဘူတေသု စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေသု ပဓာနံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ၊ တပ္ပကာသကတ္တာ အယံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယော ‘‘ဟိတဝိဘာဝနော’’တိ ဝုတ္တော။

ဘာဝနန္တိ ¶ ဘာဝီယတိ ပုနပ္ပုနံ စေတသိ နိဝေသီယတီတိ ဘာဝနော၊ ဘာဝနီယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟိတဝိဘာဝကတ္တာယေဝ ဟိတတ္ထီဟိ ပုနပ္ပုနံ စိတ္တေ ဝါသေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တံ ဧဝံဝိဓံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ။ သုရသမ္ဘဝန္တိ ရသီယတိ အဿာဒီယတီတိ ရသော၊ သဒ္ဒရသော အတ္ထရသော ကရုဏာဒိရသော ဝိမုတ္တိရသော စ၊ သောဘဏော ရသော ဧတဿာတိ သုရသော၊ ဝိနယဝိနိစ္ဆယော၊ တံ သုရသံ။ ဘဝံ ဘဝန္တံ၊ သန္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ သုရသံ သမာနံ၊ သုရသံ ဘူတန္တိ အတ္ထော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘သိလေသော ပသာဒေါ သမတာ မဓုရတာ သုခုမာလတာ အတ္ထဗျတ္တိ ဥဒါရတာ ဩဇော ကန္တိ သမာဓီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ ကဝိဇနေဟိ အဿာဒေတဗ္ဗသိလေသာဒိဒသဝိဓသဒ္ဒဇီဝိတဂုဏသင်္ခါတသဒ္ဒရသသမ္ပတ္တီဟိ စ သဘာဝါချာနံ ဥပမာ ရူပကံ ဒီပကံ အာဝုတ္တီတိ ဧဝမာဒိက္ကမနိဒ္ဒိဋ္ဌပဉ္စတိံသအတ္ထာလင်္ကာရေသု အနုရူပသဘာဝါချာနာဒိပ္ပဓာနအတ္ထာလင်္ကာရသင်္ခါတအတ္ထရသသမ္ပတ္တီဟိ စ ယထာသမ္ဘဝံ ပကာသိတဗ္ဗကရုဏာရသအဗ္ဘုတရသသန္တရသာဒီဟိ စ ယုတ္တတ္တာ သုရသံ ဣမံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အထ ဝါ ဣမိနာ ပကရဏေန ပဓာနတော ဝိဓီယမာနပါတိမောက္ခသံဝရသီလဿ ဧကန္တေန သမာဓိသံဝတ္တနိကတ္တာ သမာဓိဿ စ ပညာယ ပဒဋ္ဌာနတ္တာ ပညာယ စ နိဗ္ဗာနပါပနတော မူလကာရဏံ ဟုတွာ ကမေန နိဗ္ဗာနာမတဖလရသသမ္ပဒါယကံ ဣမံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ ပရမဿာဒနီယရူပေန ဓိတိဝိမုတ္တိရသေန သုရသဘူတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမ္ဘဝန္တိ ဧတ္ထ သံ ဝုစ္စတိ သုခံ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ၊ တံ ဘဝတိ ဧတသ္မာတိ သမ္ဘဝေါ၊ ဝိနယဝိနိစ္ဆယော၊ တံ၊ ကာယစိတ္တသုခါနံ မူလကာရဏဘူတံ၊ ဝုတ္တနယေန သုရသတ္တာ စ ယထာဝုတ္တရသသမ္ပဒသာရမဟုဿဝေန သမ္ဘူတမာနသိကသုခဿ၊ တံသမုဋ္ဌာနရူပနိဿယကာယိကသုခဿ စ ပဘဝဘူတန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ ¶ ဣမဿ ဝိနယဝိနိစ္ဆယဿ သမ္မာ ဝိညာတဗ္ဗတာယ ကာရဏံ ဒဿိတံ ဟောတိ။

ဧဝံ နာနာဂုဏရတနာကရံ ဣမံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ သမ္ပဇာနန္တော သော ကုလပုတ္တော ကိံ ဟောတီတိ စေ? ပါလိနာ ဥပါလိနာ သမော ဘဝတိ။ ပါလိနာတိ သာသနံ ပါလေတီတိ ‘‘ပါလော’’တိ ဝိနယော ဝုစ္စတိ၊ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဝိနယော နာမ သာသနဿ အာယူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမသင်္ဂီတိကထာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမသင်္ဂီတိကထာ၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၅။မဟာသင်္ဂီတိကထာ၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၅၁) သော ¶ အဿ အတ္ထီတိ ပါလီ၊ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိပဋိဝေဓဝသေန တိဝိဓသာသနဿ ဇီဝိတဘူတဝိနယပညတ္တိသင်္ခါတသာသနဓရတ္တာ ‘‘ပါလီ’’တိ လဒ္ဓနာမေန ဥပါလိနာ၊ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ ဘိက္ခဝေ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝိနယဓရာနံ ယဒိဒံ ဥပါလီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၁၉၊ ၂၂၈) စတုပရိသမဇ္ဈေ နိသိန္နေန သဒ္ဓမ္မဝရစက္ကဝတ္တိနာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန မုခပဒုမံ ဝိကာသေတွာ ပကာသိတဧတဒဂ္ဂဋ္ဌာနေန ဝိသေသတော သာယနရက္ခနကဘာဝေန ပဋိလဒ္ဓပါလီတိနာမဓေယျေန ဥပါလိမဟာထေရေန သမော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ကသ္မိံ ဝိသယေ သမော ဘဝတီတိ စေ? သာသနေ။ သာသနေတိ ယထာဝုတ္တေ တိဝိဓေ သာသနေ၊ တတြာပိ ထာဝရဇင်္ဂမသကလဝတ္ထုဝိတ္ထာရာဓရမဏ္ဍလသဒိသေ ပဋိပတ္တိပဋိဝေဓဒွယဓာရေ ပရိယတ္တိသာသနေ၊ တတ္ထာပိ ဝိနယကထာဓိကာရတ္တာ လဗ္ဘမာနေ ဝိနယပိဋကသင်္ခါတပရိယတ္တိသာသနေကဒေသေ သမော ဘဝတီတိ အတ္ထော။

ကိံဘူတေ သာသနေ? မာရဗလိသာသနေ။ မာရဿ ဗလိ မာရဗလိ၊ မာရဂေါစရော၊ တဿ သာသနံ ဟိံသကံ မာရဗလိသာသနံ၊ တသ္မိံ။ ခန္ဓာဒီသု ပဉ္စသု မာရေသု ပဓာနဘူတကာမရာဂါဒိပဘဝကိလေသမာရဿ ဂေါစရဘာဝေန ဗလိသင်္ခါတဣတ္ထိသရီရာဒိနိဿယဖောဋ္ဌဗ္ဗာဒိဝိသယဿ ပရိစ္စဇာပနတ္ထံ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု…ပေ… အသံဝါသော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၄) နယေန ဝုတ္တတ္တာ တဿ ¶ မာရဗလိဿ ဟိံသကံ ဟောတီတိ မာရဗလိသာသနနာမဓေယျဝိနယပညတ္တိသင်္ခါတသာသနေတိ အတ္ထော။

အထ ဝါ ‘‘ဗဠိသေနပိ ဇာလေန၊ ဟတ္ထေန ကုမိနေန ဝါ’’တိ ဥဒကဋ္ဌကထာယ ဝက္ခမာနတ္တာ ဗဠိသ-သဒ္ဒေန မစ္ဆမာရဏကဏ္ဋကမာဟ၊ တံ မာရဿ ဗဠိသံ အသတိ ခိပတိ ဝဇ္ဇေတီတိ မာရဗဠိသာသနံ၊ တသ္မိံ၊ ‘‘သမန္တပါသော မာရဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သံသာရသာဂရေ ပရိဝတ္တမာနကသံကိလေသဒါသပုထုဇ္ဇနသင်္ခါတမစ္ဆေ ဂဏှိတုံ မာရမဟာကေဝဋ္ဋေန ပက္ခိတ္တဗဠိသသင်္ခါတဣတ္ထိရူပသဒ္ဒါဒိပဉ္စကာမဂုဏာ- မိသာဝုတကာမရာဂါဒိကိလေသမဟာဗဠိသံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝီတိက္ကမပ္ပဟာနာဒိဝသေန ပဇဟန္တေ ဝိနယပညတ္တိသင်္ခါတေ သာသနေတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧတ္ထ စ သာရမတေ ဣဓ ဣမသ္မိံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ယော ပန န ရမတေ၊ သော ပုဂ္ဂလော အနယူပရမေ ¶ တတော ဧဝ ပရမေ ဥတ္တမေ သုဇနဿ သုခါနယနေ နယနေ နယနုပမေ ဝိနယေ ရတော အဘိရတော ပဓာနရတောပိ ဝိနယေ အဇ္ဈာယနာဒီသု ယောဂမာပဇ္ဇန္တောပိ ပဋု ဟောတိ ပဋုတရော ဟောတိ ကိံ၊ န ဟောတေဝ။ တသ္မာ ဝိနယေ ပါဋဝတ္ထိနာ ဧတ္ထေဝ သက္ကစ္စာဘိယောဂေါ ကာတဗ္ဗောတိ သင်္ခေပတော သာဓိပ္ပာယာ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ပဓာနေ စတုဗ္ဗိဓေ သမ္မပ္ပဓာနေ ဝီရိယေ ရတော အဘိရတော ယော ပန နရော သာရမတေ ဣဓ ဣမသ္မိံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ယတော ရမတေ၊ အတော တသ္မာ သော အနယူပရမေ သုဇနဿ သုခါနယနေ ဝိနယေ ပဋု ဟောတိ ကုသလော ဟောတီတိ ယောဇနာတိ နော ခန္တိ။

ဟိတဝိဘာဝနံ ဟိတပ္ပကာသကံ ဘာဝနံ ဘာဝနီယံ အာသေဝိတဗ္ဗံ သုရသမ္ဘဝံ သုရသံ သမာနံ သုရသံ ဘူတံ သမ္ဘဝံ သုခဟေတုကံ ဣမံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ ယော အဝေဒိ အညာသိ၊ သော ပုဂ္ဂလော မာရဗဠိသာသနေ မာရဝိသယပ္ပဟာနကရေ၊ အထ ဝါ မာရဗဠိသဿ ¶ မာရဿ ဝတ္ထုကာမာမိသာဝုတကိလေသကာမဗဠိသဿ အသနေ ဝဇ္ဇမာနေ သာသနေ တိဝိဓေပိ ဇိနသာသနေ၊ တတ္ထာပိ ပဋိပတ္တိပဋိဝေဓာနံ ပတိဋ္ဌာနဘူတေ ပရိယတ္တိသာသနေ၊ တတြာပိ သကလသာသနဿ ဇီဝိတသမာနေ ဝိနယပညတ္တိသင်္ခါတပရိယတ္တိသာသနေကဒေသေ ပါလိနာ ဝိနယပရိယတ္တိယံ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပနေန သာသနပါလနေ တံမူလဘာဝတော ပါလသင်္ခါတဝိနယပရိယတ္တိယာ ပသတ္ထတရေန ဥပါလိနာ ဥပါလိမဟာထေရေန သမော ဘဝတီတိ ယောဇနာ။

ပဌမပါရာဇိကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၉။ ဣဒါနိ ဒုတိယံ ပါရာဇိကဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အာဒိယန္တော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ထေယျစိတ္တေနာ’’တိ ပါဌသေသော။ သော စ ပစ္စတ္တေကဝစနန္တေဟိ သဗ္ဗပဒေဟိ ယောဇေတဗ္ဗော၊ ထေယျစိတ္တေန အာဒိယန္တော ပရာဇိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပရသန္တကံ အာရာမာဒိံ အဘိယုဉ္ဇိတွာ သာမိကံ ပရာဇေတွာ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တော တဒတ္ထာယ ကတေ ပုဗ္ဗပယောဂေ ဒုက္ကဋံ၊ သာမိကဿ ဝိမတုပ္ပာဒနေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ¶ အာပဇ္ဇိတွာ တဿ စ အတ္တနော စ ဓုရနိက္ခေပေန ပါတိမောက္ခသံဝရသီလသမ္ပတ္တိယာ အဒါယာဒေါ ဟုတွာ ပရာဇိတော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

‘‘တထာ’’တိ စ ‘‘အပီ’’တိ စ ‘‘ပရာဇိတော’’တိ စ ‘‘ထေယျစိတ္တေနာ’’တိ ဣမိနာ သဟ ဧကတော ကတွာ ‘‘ဟရန္တော’’တိအာဒီဟိ စတူဟိပိ ပဒေဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ထေယျစိတ္တေန ဟရန္တောပိ တထာ ပရာဇိတောတိ ယောဇနာ သီသာဒီဟိ ပရသန္တကံ ဘဏ္ဍံ ဟရန္တော ထေယျစိတ္တေန ဘဏ္ဍဿ အာမသနေ ¶ ဒုက္ကဋဉ္စ ဖန္ဒာပနေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ အာပဇ္ဇိတွာ သီသတော ခန္ဓောဟရဏာဒိပယောဂံ ကရောန္တောပိ တထာ ပရာဇိတော ဟောတီတိ အတ္ထော။

ထေယျစိတ္တေန အဝဟရန္တောပိ တထာ ပရာဇိတောတိ ယောဇနာ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – အညေဟိ သင်္ဂေါပနာဒိံ သန္ဓာယ အတ္တနိ ဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍံ ‘‘ဒေဟိ မေ ဘဏ္ဍ’’န္တိ စောဒိယမာနော ‘‘န မယာ ဂဟိတ’’န္တိအာဒိနာ မုသာ ဝတွာ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တောပိ တဿ ဝိမတုပ္ပာဒနေ ထုလ္လစ္စယမာပဇ္ဇိတွာ တထေဝ ဓုရနိက္ခေပေန ပရာဇိတော ဟောတီတိ။ ‘‘နာဟံ အဂ္ဂဟေသိ’’န္တိအာဒိနာ အဝဇာနိတွာ ပဋိက္ခိပိတွာ ဟရန္တော ‘‘အဝဟရန္တော’’တိ ဝုတ္တော။

ထေယျစိတ္တေန ဣရိယာပထံ ဝိကောပေန္တောပိ တထာ ပရာဇိတောတိ ယောဇနာ။ ယံ ပန အညေသံ ဘဏ္ဍဟရဏကမနုဿာဒီနမညတရံ ‘‘တေန ဘဏ္ဍေန သဟ ဂဏှာမီ’’တိ ဘဏ္ဍံ ဟရန္တံ ထေယျစိတ္တေန နိဝါရေတွာ အတ္တနာ ဣစ္ဆိတဒိသာဘိမုခံ ကတွာ တဿ ပကတိဣရိယာပထံ ဝိကောပေန္တောပိ ပဌမပါဒုဒ္ဓါရေန ထုလ္လစ္စယမာပဇ္ဇိတွာ ဒုတိယပဒဝါရာတိက္ကမေန တထေဝ ပရာဇိတော ဟောတီတိ အတ္ထော။

ထေယျစိတ္တေန ဌာနာ စာဝေန္တောပိ တထာ ပရာဇိတောတိ ယောဇနာ။ ထလာဒီသု ဌိတံ ဘဏ္ဍံ ထေယျစိတ္တေန အဝဟရိတုကာမတာယ ဌိတဋ္ဌာနတော အပနေန္တောပိ ဒုတိယပရိယေသနာဒီသု အာမသနာဝသာနေသု သဗ္ဗေသုပိ ပယောဂေသု ဒုက္ကဋာနိ စ ဖန္ဒာပနေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ အာပဇ္ဇိတွာ ဥပရိ ဝက္ခမာနပ္ပကာရေသု ဝိယ ဌိတဋ္ဌာနတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အပနေန္တော တထေဝ ပရာဇိတော ဟောတီတိ အတ္ထော။

ဧဝမေတာယ ဂါထာယ ‘‘အာဒိယေယျ ဟရေယျ အဝဟရေယျ ဣရိယာပထံ ဝိကောပေယျ ဌာနာစာဝေယျ သင်္ကေတံ ဝီတိနာမေယျာ’’တိ ¶ (ပါရာ။ ၉၂) ပဒဘာဇနာဂတေသု ဆသု ပဒေသု အာဒေါ ပဉ္စ ပဒါနိ သင်္ဂဟေတွာ ¶ ဆဋ္ဌံ ပဒံ ကသ္မာ န သင်္ဂဟိတန္တိ စေ? အယံ ဂါထာ န တံပဒဘာဇနံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တာ၊ အထ ခေါ တေသံ ပဒါနံ ဝိနိစ္ဆယံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာသု (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၂) ဝုတ္တပဉ္စဝီသတိအဝဟာရေ ဒဿေတုံ တဒဝယဝဘူတပဉ္စပဉ္စကာနိ ဒဿေတုကာမေန ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ ဆဋ္ဌံ ပဒံ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဝက္ခမာနေ တတိယပဉ္စကေ နိဿဂ္ဂိယာဝဟာရပဒေန၊ ပဉ္စမပဉ္စကေ ပရိကပ္ပာဝဟာရပဒေန စ သင်္ဂယှမာနတ္တာ ဧတ္ထ နာနေကဘဏ္ဍပဉ္စကဒွယံ အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ ဆဋ္ဌံ ပဒံ န ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၄၀။ ဣမသ္မိံ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကေ ဝတ္ထုမှိ ဩတိဏ္ဏေ ကတ္တဗ္ဗဝိနိစ္ဆယဿ ပဉ္စဝီသတိအဝဟာရာနံ အင်္ဂါနိ ဟောန္တိ၊ တေ စ နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကံ ဧကဘဏ္ဍပဉ္စကံ သာဟတ္ထိကပဉ္စကံ ပုဗ္ဗပယောဂပဉ္စကံ ထေယျာဝဟာရပဉ္စကန္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ပဉ္စပဉ္စကဘေဒါ၊ တတ္ထ ဣမာယ ဂါထာယ နာနေကဘဏ္ဍပဉ္စကဒွယပ္ပဘေဒေ ဒသ အဝဟာရေ သင်္ဂဟေတွာ အဝသေသပဉ္စကတ္တယံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တိဿံ ဂါထာယံ။ နာနေကဘဏ္ဍာနန္တိ နာနာ၊ ဧကော စ ဘဏ္ဍော ယေသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ သဝိညာဏကအဝိညာဏကဘဏ္ဍဝသေန နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကဉ္စ သဝိညာဏကဘဏ္ဍဝသေနေဝ ဧကဘဏ္ဍပဉ္စကဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဉ္စ ပရိမာဏာ ယေသန္တေ ပဉ္စကာ၊ တေသံ။ အဝဟာရာတိ အဝဟရဏာနိ၊ စောရကမ္မာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေတိ အနန္တရဂါထာယ ‘‘အာဒိယန္တော’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ အာဒိယန္တာဒယော။ ပဋိပတ္တိသန္တာနေ ဝိသေသံ ဝိနိစ္ဆယံ ဘာဝေတိ ဥပ္ပာဒေတီတိ ဝိဘာဝီ၊ ဝိနယဓရော၊ တေန ဝိဘာဝိနာ။ ဝိညာတဗ္ဗာတိ ပရေသံ အာရာမာဒိသဝိညာဏကဝတ္ထူနိ ဝါ ဒါသမယူရာဒိံ ကေဝလံ သဝိညာဏကဝတ္ထုမတ္တံ ဝါ အဝဟရိတုံ ကတာ ယထာဝုတ္တသရူပါ အာဒိယနာဒယော ဌာနာစာဝနပရိယောသာနာ ¶ ပဉ္စ အဝဟာရာ ယထာဝုတ္တနာနာဘဏ္ဍဧကဘဏ္ဍဝိသယာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တီတိ နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကံ ဧကဘဏ္ဍပဉ္စကန္တိ ဒသ အဝဟာရာ ဘဝန္တီတိ ဝိနယဓရေန ဩတိဏ္ဏဿ ဝတ္ထုနော ဝိနိစ္ဆယောပကာရကတ္တာ တထတော ဉာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

၄၁။ ဧဝံ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရေ ဒဿေတုံ ဝတ္တဗ္ဗေသု ပဉ္စသု ပဉ္စကေသု နာနေကဘဏ္ဍပဉ္စကာနိ ဒွေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဝသေသပဉ္စကတ္တယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သာဟတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သာဟတ္ထောတိ သကော ဟတ္ထော၊ တေန နိဗ္ဗတ္တော၊ တဿ ဝါ သမ္ဗန္ဓီတိ သာဟတ္ထော၊ အဝဟာရော၊ စောရေန သဟတ္ထာ ကတော အဝဟာရောတိ အတ္ထော။ အာဏတ္တိကော စေဝါတိ အာဏတ္တိယာ နိဗ္ဗတ္တော အာဏတ္တိကော၊ အဝဟာရော၊ စောရဿ ‘‘ဣမံ နာမ ဘဏ္ဍံ ဂဏှာ’’တိ ယဿ ကဿစိ အာဏာပနေန ¶ သိဒ္ဓါ အဝဟာရော စ။ နိဿဂ္ဂေါတိ နိဿဇ္ဇနံ နိဿဂ္ဂေါ၊ အဝဟာရော၊ သုင်္ကဃာတဋ္ဌာနေ၊ ပရိကပ္ပိတောကာသေ ဝါ ဌတွာ ဘဏ္ဍဿ ဗဟိ ပါတနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အတ္ထသာဓကောတိ ပါရာဇိကာပတ္တိသင်္ခါတံ အတ္ထံ သာဓေတီတိ အတ္ထသာဓကော၊ သော အဝဟာရော စ ယထာဏတ္တိကံ အဝိရာဓေတွာ ဧကံသေန အဝဟရန္တဿ ‘‘အသုကဿ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိ အဝိသေသေန ဝါ အဝဟရိတဗ္ဗဝတ္ထုဝိသေသော ဂဟဏကာလော ဂဟဏဒေသော ဂဟဏာကာရော စာတိ ဧဝမာဒိဝိသေသာနမညတရေန ဝိသေသေတွာ ဝါ အာဏာပနဉ္စ ဧကံသေန ပါဒဂ္ဃနကတေလပိဝနကံ ဥပါဟနာဒိကိဉ္စိဝတ္ထုံ တေလဘာဇနာဒီသု ပါတနာဒိပ္ပယောဂေါ စာတိ ဧဝမာဒိပ္ပယောဂေါ စ ကိရိယာသိဒ္ဓိယာ ပုရေတရမေဝ ပါရာဇိကသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ သာဓနတော အတ္ထသာဓကော အဝဟာရော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဓုရနိက္ခေပနဉ္စာတိ ¶ ဓုရဿ နိက္ခေပနံ ဓုရနိက္ခေပနံ၊ တဉ္စ အဝဟာရော၊ ပရသန္တကာနံ အာရာမာဒီနံ အဘိယောဂဝိသယေ စ ဥပနိက္ခိတ္တဿ ဘဏ္ဍာဒိနော ဝိသယေ စ စောရဿ သာမိနော ဝိဿဇ္ဇနေ စ သာမိနော စ၊ ယဒါ ကဒါစိ ယထာကထဉ္စိ ဂဏှိဿာမီတိ ဂဟဏေ နိရုဿာဟဘာဝသင်္ခါတော ဓုရနိက္ခေပါဝဟာရော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတိ ဣဒံ ဓုရနိက္ခေပနဉ္စ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရံ သာဟတ္ထာဒိစတုက္ကဉ္စ ပဉ္စန္နံ အဝဟာရာနံ သမူဟော ပဉ္စကံ၊ သာဟတ္ထာဒိပဉ္စကံ ‘‘သာဟတ္ထပဉ္စက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၄၂။ ပုဗ္ဗသဟပယောဂါ စာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပုဗ္ဗပယောဂေါ သဟပယောဂေါ’’တိ ပယောဂ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ‘‘အာဏတ္တိဝသေန ပုဗ္ဗပယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၂) ယထာဏတ္တိကမဝိရာဓေတွာ ဂဏှတော ‘‘အသုကဿ ဣတ္ထန္နာမံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိ အာဏာပနံ ပုဗ္ဗပယောဂေါ နာမ အဝဟာရော။ ကာယေန၊ ဝါစာယ ဝါ ပယုဇ္ဇနံ အာဏာပနံ ပယောဂေါ၊ အာဏတ္တဿ ဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏတော ပုဗ္ဗတ္တာ ပုဗ္ဗော စ သော ပယောဂေါ စာတိ ပုဗ္ဗပယောဂေါ အဝဟာရောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဌာနာစာဝနဝသေန သဟပယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနဿ ဥပလက္ခဏပဒတ္တာ ဌာနာစာဝနဉ္စ ပရာယတ္တဘူမိဂဟဏေ ခီလသင်္ကမနာဒိကဉ္စ သဟပယောဂေါ အဝဟာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သံဝိဒါဟရဏန္တိ ဗဟူဟိ ဧကတော ဟုတွာ ‘‘ဣဒံ နာမ ဘဏ္ဍံ အဝဟရိဿာမာ’’တိ သံဝိဒဟိတွာ သဗ္ဗေဟိ၊ ဧကတော ဝါ သဗ္ဗေသံ အနုမတိယာ ဧကေန ဝါ ဂန္တွာ ပရသန္တကဿ ထေယျစိတ္တေန ဟရဏသင်္ခါတော သံဝိဒါဝဟာရော စ။ သမံ ဧကီ ဟုတွာ ဝိသုံ ဧကေနာပိ ထေယျစိတ္တေန ပါဒေ ဝါ ပါဒါရဟေ ¶ ဝါ ဂဟိတေ ကတမန္တနာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ¶ ။ သံဝိဒဟိတွာ မန္တေတွာ အဝဟရဏံ သံဝိဒါဟရဏံ။ နိရုတ္တိနယေန သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သံဝိဒါဟရဏ’’န္တိ ‘‘သံဝိဒါဝဟာရော’’တိ ဣမဿ ဝေဝစနံ။ ‘‘သမ္ဗဟုလာ သံဝိဒဟိတွာ ဧကော ဘဏ္ဍံ အဝဟရတိ၊ အာပတ္တိ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၈) ဝစနတော ဧဝံ သဟကတမန္တနေသု ဧကေနာပိ ထေယျစိတ္တေန ပါဒေ ဝါ ပါဒါရဟေ ဝါ ဂဟိတေ ကတမန္တနာနံ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သင်္ကေတကမ္မန္တိ ပုဗ္ဗဏှာဒိကာလပရိစ္ဆေဒေန သဉ္ဇာနနံ သင်္ကေတော၊ တေန ကတံ ကမ္မံ အဝဟရဏံ သင်္ကေတကမ္မံ နာမ။ တံ ပန ပုရေဘတ္တာဒီသု ကဉ္စိ ကာလံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာလေ ဣတ္ထန္နာမံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိ ဝုတ္တေ တသ္မိံယေဝ ကာလေ တံယေဝ ယထာဝုတ္တံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရတိ စေ၊ သင်္ကေတကာရကဿ သင်္ကေတက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကန္တိ သင်္ခေပတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နေမိတ္တန္တိ ပရဘဏ္ဍာဝဟာရဿ ဟေတုတ္တာ အက္ခိနိခဏနာဒိ နိမိတ္တံ နာမ၊ တေန နိဗ္ဗတ္တံ နေမိတ္တံ၊ အဝဟရဏသင်္ခါတကမ္မံ အဝဟာရော။ ‘‘မယာ အက္ခိမှိ နိခဏိတေ ဝါ ဘမုမှိ ဥက္ခိတ္တေ ဝါ ဣတ္ထန္နာမံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိ အာဏတ္တေန တံ နိမိတ္တံ ဒိသွာ ဝုတ္တမေဝ ဘဏ္ဍံ ဝုတ္တနိယာမမဝိရာဓေတွာ ဂဟိတံ စေ၊ နိမိတ္တကာရကဿ နိမိတ္တကရဏက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ ဟောတိ။ ဝုတ္တနိယာမံ ဝိရာဓေတွာ ဂဟိတံ စေ၊ နိမိတ္တကာရကော မုစ္စတိ၊ အဝဟာရကဿေဝ ပါရာဇိကံ။ ပုဗ္ဗပယောဂေါ အာဒိ ယဿ တံ ပုဗ္ဗပယောဂါဒိ၊ ပုဗ္ဗပယောဂါဒိ စ တံ ပဉ္စကဉ္စာတိ ဝိဂ္ဂဟော။

၄၃။ ထေယျဉ္စ ပသယှဉ္စ ပရိကပ္ပော စ ပဋိစ္ဆန္နော စ ကုသော စ ထေယျပသယှပရိကပ္ပပဋိစ္ဆန္နကုသာ၊ တေ အာဒီ ဥပပဒဘူတာ ယေသံ အဝဟာရာနံ တေ ထေယျ…ပေ… ကုသာဒိကာ ¶ ၊ အဝဟာရာ၊ ဣမိနာ ထေယျာဝဟာရော စ…ပေ… ကုသာဝဟာရော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ထေယျာဝဟာရောတိ ထေနော ဝုစ္စတိ စောရော၊ တဿ ဘာဝေါ ထေယျံ၊ ဧတ္ထ န-ကာရလောပေါ နိရုတ္တိနယေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တေန အဝဟရဏံ ထေယျာဝဟာရော၊ သန္ဓိစ္ဆေဒါဒိဝသေန အဒိဿမာနေန ဂဟဏဉ္စ ကူဋမာနကူဋကဟာပဏာဒီဟိ ဝဉ္စေတွာ ဂဟဏဉ္စ ထေယျာဝဟာရော။

ပသယှ အဘိဘဝိတွာ အဝဟရဏံ ပသယှာဝဟာရော၊ ဂါမဝိလောပကာ ဝိယ သာမိကေ အဘိဘဝိတွာ ဂဟဏဉ္စ ရာဇဘဋာဒယော ဝိယ အဘိဘဝိတွာ နိဗဒ္ဓကရဂ္ဂဟဏေ အဓိကဂ္ဂဟဏဉ္စ ပသယှာဝဟာရော။

ဝတ္ထသုတ္တာဒိကံ ¶ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ကပ္ပေတွာ အဝဟရဏံ ပရိကပ္ပာဝဟာရော၊ သော စ ဘဏ္ဍောကာသပရိကပ္ပဝသေန ဒုဝိဓော ဟောတိ။ တတ္ထ နိက္ခိတ္တဘဏ္ဍံ အန္ဓကာရပ္ပဒေသံ ပဝိသိတွာ သုတ္တာဒိဘဏ္ဍာနိ တတ္ထ နိက္ခိတ္တာနိ၊ တေ ပေဠာဒယော ဂဏှန္တဿ ‘‘ဝတ္ထာနိ စေ ဂဏှိဿာမိ၊ သုတ္တာနိ စေ န ဂဏှိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပရိကပ္ပေတွာ ဥက္ခိပနံ ဘဏ္ဍပရိကပ္ပပုဗ္ဗကတ္တာ ဘဏ္ဍပရိကပ္ပာဝဟာရော နာမ။ အာရာမပရိဝေဏာဒီနိ ပဝိသိတွာ လောဘနီယံ ဘဏ္ဍံ ဒိသွာ ဂဗ္ဘပါသာဒတလပမုခမာဠကပါကာရဒွါရကောဋ္ဌကာဒိံ ယံ ကိဉ္စိ ဌာနံ ပရိကပ္ပေတွာ ‘‘ဧတ္ထန္တရေ ဒိဋ္ဌော စေ၊ ဩလောကေတုံ ဂဟိတံ ဝိယ ဒဿာမိ၊ နော စေ၊ ဟရိဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပေတွာ အာဒါယ ဂန္တွာ ပရိကပ္ပိတဋ္ဌာနာတိက္ကမော ဩကာသပရိကပ္ပပုဗ္ဗကတ္တာ ဩကာသပရိကပ္ပာဝဟာရော နာမာတိ သင်္ခေပတော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တိဏပဏ္ဏာဒီဟိ ¶ ပဋိစ္ဆန္နဿ ဘဏ္ဍဿ အဝဟရဏံ ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော၊ ဥယျာနာဒီသု ကီဠမာနေဟိ ဝါ သင်္ဃပရိဝိသန္တေဟိ ဝါ မနုဿေဟိ ဩမုဉ္စိတွာ ဌပိတံ အလင်္ကာရာဒိကံ ယံ ကိဉ္စိ ဘဏ္ဍံ ဒိသွာ ‘‘ဩဏမိတွာ ဂဏှန္တေ အာသင်္ကန္တီ’’တိ ဌတွာ တိဏပဏ္ဏပံသုဝါလုကာဒီဟိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ သာမိကေသု ပရိယေသိတွာ အဒိသွာ သာလယေသု ဂတေသု ပစ္ဆာ ထေယျစိတ္တေန ဂဟဏဉ္စ တဒေဝ ဘဏ္ဍံ ကဒ္ဒမာဒီသု ထေယျစိတ္တေန အင်္ဂုဋ္ဌာဒီဟိ ပီဠေတွာ ဩသီဒါပေတွာ ဟေဋ္ဌာဘာဂေန ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဥပရိဘာဂေန အတိက္ကမနဉ္စ ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ကုသေန အဝဟာရော ကုသာဝဟာရော၊ ထေယျစိတ္တေန ကုသံ သင်္ကာမေတွာ ပရကောဋ္ဌာသဿ အဂ္ဃေန မဟန္တဿ ဝါ သမသမဿ ဝါ ဂဟဏန္တိ အတ္ထော။ ယော ပန ဘိက္ခု ကုသပါတနေန သင်္ဃဿ စီဝရေသု ဘာဇိယမာနေသု အတ္တနော ကောဋ္ဌာသေန သမံ ဝါ အဓိကံ ဝါ ဦနကံ ဝါ အဂ္ဃေန ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ အဂ္ဃနကံ အညဿ ကောဋ္ဌာသံ အဝဟရိတုကာမော အတ္တနော ကောဋ္ဌာသေ ပတိတံ ကုသံ ပရကောဋ္ဌာသေ ပါတေတုကာမော ဥဒ္ဓရတိ၊ တင်္ခဏေ စ ပရဿ ကောဋ္ဌာသေ ပါတိတက္ခဏေ စ န ပါရာဇိကံ အနာပဇ္ဇိတွာ ပရကောဋ္ဌာသတော ပရနာမလိခိတံ ကုသံ ဥက္ခိပေန္တော တတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အပနာမေတိ၊ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ယဒိ ပဌမံ ပရကောဋ္ဌာသတော ကုသံ ဥဒ္ဓရတိ၊ ဥဒ္ဓဋက္ခဏေ စ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသေ ပါတိတက္ခဏေ စ သကနာမလိခိတံ ကုသံ ဥဒ္ဓရဏက္ခဏေ စ ပါရာဇိကံ အနာပဇ္ဇိတွာ ပရကောဋ္ဌာသေ ပါတနက္ခဏေ ဟတ္ထတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ မုတ္တေ ပါရာဇိကော ဟောတိ။

ယဒိ ¶ ဒွေပိ ကုသေ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ သဗ္ဗေသု ဘိက္ခူသု သကသကကောဋ္ဌာသံ အာဒါယ ဂတေသု ယသ္မိံ ကုသံ ပဋိစ္ဆာဒေသိ၊ တဿ သာမိကေန အာဂန္တွာ ‘‘မယှံ ကုသော ကသ္မာ န ¶ ဒိဿတီ’’တိ ဝုတ္တေ စောရော ‘‘မယှမ္ပိ ကုသော န ဒိဿတီ’’တိ ဝတွာ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသံ တဿ သန္တကံ ဝိယ ဒဿေတွာ တသ္မိံ ဝိဝဒိတွာ ဝါ အဝိဝဒိတွာ ဝါ ဂဟေတွာ ဂတေ ဣတရံ ကောဋ္ဌာသံ ဥဒ္ဓရတိ စေ၊ ဥဒ္ဓဋက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ယဒိ ပရော ‘‘မယှံ ကောဋ္ဌာသံ တုယှံ န ဒေမိ၊ တွံ တုယှံ ကောဋ္ဌာသံ ဝိစိနိတွာ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒတိ၊ ဧဝံ ဝုတ္တေ သော အတ္တနော အဿာမိကဘာဝံ ဇာနန္တောပိ ပရဿ ကောဋ္ဌာသံ ဥဒ္ဓရတိ၊ ဥဒ္ဓဋက္ခဏေ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ယဒိ ပရော ဝိဝါဒဘီရုကတ္တာ ‘‘ကိံ ဝိဝါဒေနာ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘မယှံ ဝါ ပတ္တံ ဟောတု တုယှံ ဝါ၊ ဝရကောဋ္ဌာသံ တွံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒေယျ၊ ဒိန္နကံ နာမ ဂဟိတံ ဟောတီတိ ပါရာဇိကံ န ဟောတီတိ။ ယဒိ ‘‘တဝ ရုစ္စနကံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝုတ္တော ဝိဝါဒဘယေန အတ္တနော ပတ္တံ ဝရဘာဂံ ဌပေတွာ လာမကဘာဂံ ဂဟေတွာ ဂတော၊ စောရော ပစ္ဆာ ဂဏှန္တော ဝိစိတာဝသေသံ နာမ အဂ္ဂဟေသီတိ ပါရာဇိကော န ဟောတိ။ ဧဝံ ကုသာဝဟာရဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယမေတ္ထ ပဉ္စဝီသတိယာ အဝဟာရေသု သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၄၄။ ဧတ္တာဝတာ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကဿ ဝိနိစ္ဆယာဝယဝရူပေန ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗေ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဒိန္နာဒါနဝိနိစ္ဆယေ သမ္ပတ္တေ သဟသာ အာပတ္တိံ အနာရောပေတွာ ပဌမံ ဩလောကေတဗ္ဗာနိ ပဉ္စ ဌာနာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝတ္ထုကာလဂ္ဃဒေသေ စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။

တတ္ထ ဝတ္ထု နာမ အဝဟဋဘဏ္ဍံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? အဝဟာရကေန ‘‘မယာ ဣတ္ထန္နာမံ ဘဏ္ဍံ အဝဟဋ’’န္တိ ဝုတ္တေပိ တဿ ဘဏ္ဍဿ သဿာမိကအဿာမိကဘာဝံ ဥပပရိက္ခိတွာ သဿာမိကံ ¶ စေ၊ အဝဟာရကာလေ တေသံ သာလယဘာဝံ ဝါ နိရာလယဘာဝံ ဝါ နိယမေတွာ သာလယကာလေ စေ ဂဟိတံ၊ ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃာပေတွာ မာသကံ ဝါ ဦနမာသကံ ဝါ ဟောတိ၊ ဒုက္ကဋေန၊ အတိရေကမာသကံ ဝါ ဦနပဉ္စမာသကံ ဝါ ဟောတိ၊ ထုလ္လစ္စယေန၊ ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ ဟောတိ၊ ပါရာဇိကေန ကာတဗ္ဗော။ သာမိကာနံ နိရာလယကာလေ စေ ဂဟိတံ၊ နတ္ထိ ပါရာဇိကံ။ ဘဏ္ဍသာမိကေ ပန ဘဏ္ဍံ အာဟရာပေန္တေ တံ ဝါ ဘဏ္ဍံ တဒဂ္ဃနကံ ဝါ ဒါတဗ္ဗန္တိ။

ကာလော နာမ အဝဟာရကာလော။ ဘဏ္ဍံ နာမေတံ ကဒါစိ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ၊ ကဒါစိ သမဂ္ဃံ။ တသ္မာ ¶ အဝဟဋဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃံ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တေဟိ အဝဟဋကာလာနုရူပံ ကတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒနတ္ထံ ကာလဝိနိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အဂ္ဃော နာမ အဝဟဋဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃော။ ဧတ္ထ စ သဗ္ဗဒါ ဘဏ္ဍာနံ အဂ္ဃော သမာနရူပေါ န ဟောတိ၊ နဝဘဏ္ဍံ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ၊ ပုရာဏံ စေ သမဂ္ဃံ။ တသ္မာ အဝဟာရကာလေ ဘဏ္ဍဿ နဝဘာဝံ ဝါ ပုရာဏဘာဝံ ဝါ နိယမေတွာ အဂ္ဃော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဒေသော စာတိ ဘဏ္ဍာဝဟာရဒေသော။ ဧတ္ထ စ သဗ္ဗဿာပိ ဘဏ္ဍဿ ဥဋ္ဌာနဒေသေ သမဂ္ဃံ ဟုတွာ အညတ္ထ မဟဂ္ဃတ္တာ အဝဟဋဘဏ္ဍေ အဂ္ဃံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ တဒနုရူပါ အာပတ္တိယော နိယမန္တေဟိ အဂ္ဃံ ပရိစ္ဆိန္ဒနတ္ထာယ အဝဟာရဒေသံ နိယမေတွာ တသ္မိံ ဒေသေ အဂ္ဃဝသေန တဒနုရူပါ အာပတ္တိယော ကာရေတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။

ပရိဘောဂေါ နာမ အဝဟဋဘဏ္ဍေ အဝဟာရတော ပုဗ္ဗေ ပရေဟိ ကတပရိဘောဂေါ။ ဧတ္ထ စ ယဿ ကဿစိ ဘဏ္ဍဿ ပရိဘောဂေန အဂ္ဃော ပရိဟာယတီတိ ဘဏ္ဍသာမိကံ ပုစ္ဆိတွာ တသ္မိံ ¶ ဘဏ္ဍေ နဝေပိ ဧကဝါရမ္ပိ ယေန ကေနစိ ပကာရေန ပရိဘုတ္တေ ပရိဟာပေတွာ အဂ္ဃော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝမာဒိနာ နယေန ဧတာနိ ပဉ္စ ဌာနာနိ ဥပပရိက္ခိတွာဝ ဝိနိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပဉ္စပိ ဉတွာ ဧတာနိ ကတ္တဗ္ဗော ပဏ္ဍိတေန ဝိနိစ္ဆယော’’တိ။

၄၅။ ဧတ္တာဝတာ အဒိန္နာဒါနဝိနိစ္ဆယာဝယဝဘူတေ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရေ စ ပဉ္စဋ္ဌာနာဝလောကနဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အနာဂတေ ပါပဘိက္ခူနံ လေသောကာသပိဒဟနတ္ထံ ပရသန္တကံ ယံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတံ ယေန ကေနစိ ပကာရေန ဂဏှတော မောက္ခာဘာဝံ ဒဿေတုကာမေန တထာဂတေန ယာ ပနေတာ –

နိက္ခိတ္တာ ¶ ၊ တာသံ ယထာက္ကမံ ပဒဘာဇနေ၊ တဒဋ္ဌကထာယ စ အာဂတနယေန ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုကာမော ပဌမံ တာဝ ဘူမဋ္ဌေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒုတိယံ ဝါပီ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ဒုတိယံ ထေယျစိတ္တေန ပရိယေသတော ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗပဒေသု။ ဥပရိ သဉ္ဇာတာဟိ ရုက္ခလတာဟိ၊ ဣဋ္ဌကပါသာဏာဒီဟိ စ သဉ္ဆန္နံ မဟာနိဓိံ ဥဒ္ဓရိတုကာမေန ‘‘မယာ ဧကေနေဝ န သက္ကာ’’တိ အတ္တနော အညံ သဟာယံ ပရိယေသိတုံ ထေယျစိတ္တေန သယိတဋ္ဌာနာ ဥဋ္ဌာနာဒီသု သဗ္ဗပယောဂေသု ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကုဒါလံ ဘူမိခဏနတ္ထာယ ပိဋကံ ဝါပိ ပံသုဥဒ္ဓရဏတ္ထာယ ယံ ကိဉ္စိ ဘာဇနံ။ ဣမေသု ဒွီသု ကုဒါလဿ စေ ဒဏ္ဍော နတ္ထိ၊ ဒဏ္ဍတ္ထာယ ရုက္ခတော ဒဏ္ဍံ ဆိန္ဒတော စ ကုဒါလော စေ န ဟောတိ၊ ကုဒါလကရဏတ္ထာယ အယောဗီဇံ ဥဒ္ဓရဏတ္ထာယ အကပ္ပိယပထဝိံ ခဏန္တဿပိ ပစ္ဆိကရဏတ္ထာယ ပဏ္ဏာနိ ဆိန္ဒတောပိ ပိဋကဝါယနတ္ထာယ ဝလ္လိံ ဆိန္ဒတောပိ ¶ ဥဘယတ္ထာပိ ပရိယေသနေ မုသာ ဘဏတောပိ ဒုက္ကဋဉ္စေဝ ပါစိတ္တိယဉ္စ၊ ဣတရပယောဂေသု ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဂစ္ဆတောတိ ဒုတိယာဒိံ ပရိယေသိတွာ လဒ္ဓါ ဝါ အလဒ္ဓါ ဝါ နိဓိဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တဿ ပဒေ ပဒေ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ထေယျစိတ္တော ဒုတိယံ ဝါ ပရိယေသတီ’’တိအာဒိ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၉၄) ‘‘ထေယျစိတ္တော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ ဣဓ ‘‘ထေယျစိတ္တေနာ’’တိ ဝစနတော ‘‘ဣမံ နိဓိံ လဘိတွာ ဗုဒ္ဓပူဇံ ဝါ ကရိဿာမိ၊ သင်္ဃဘတ္တံ ဝါ ကရိဿာမီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ကုသလစိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ သတိ အနာပတ္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗယောဂတောတိ အဒိန္နာဒါနဿ ပုဗ္ဗပယောဂဘာဝတော၊ ဒုတိယပရိယေသနာဒီသု ပုဗ္ဗပယောဂေသု ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။

ဒုက္ကဋဉ္စ ¶ အဋ္ဌဝိဓံ ဟောတိ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋံ သဟပယောဂဒုက္ကဋံ အနာမာသဒုက္ကဋံ ဒုရုပစိဏ္ဏဒုက္ကဋံ ဝိနယဒုက္ကဋံ ဉာတဒုက္ကဋံ ဉတ္တိဒုက္ကဋံ ပဋိဿဝဒုက္ကဋန္တိ။ တတ္ထ ‘‘ထေယျစိတ္တော ဒုတိယံ ဝါ ကုဒါလံ ဝါ ပိဋကံ ဝါ ပရိယေသတိ ဂစ္ဆတိ ဝါ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တံ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋံ နာမ။ ဣဓ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ပါစိတ္တိယံ၊ ဣတရေသု ပုဗ္ဗပယောဂေသု ဒုက္ကဋံ။ ‘‘တတ္ထဇာတကံ ကဋ္ဌံ ဝါ လတံ ဝါ ဆိန္ဒတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တံ သဟပယောဂဒုက္ကဋံ။ ဣဓ အဒိန္နာဒါနသဟိတပယောဂတ္တာ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုမှိ၊ ဣတရတြ စ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ မုတ္တာမဏိအာဒီသု ဒသသု ရတနေသု၊ သာလိအာဒီသု သတ္တသု ဓညေသု၊ သဗ္ဗေသု စ အာဝုဓဘဏ္ဍာဒီသု အာမသနပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ အနာမာသဒုက္ကဋံ။ ကဒလိနာဠိကေရပနသာဒိရုက္ခဋ္ဌမေဝ ဖလံ အာမသန္တဿ ဝုတ္တံ ဒုက္ကဋံ ဒုရုပစိဏ္ဏဒုက္ကဋံ။ ဥပစရဏံ ဥပစိဏ္ဏံ၊ ပရာမသနန္တိ အတ္ထော။ ဒုဋ္ဌု ဥပစိဏ္ဏံ ဒုရုပစိဏ္ဏံ၊ ဒုရုပစိဏ္ဏေ ဒုက္ကဋံ ဒုရုပစိဏ္ဏဒုက္ကဋံ။ ဘိက္ခာစာရကာလေ ပတ္တေ ရဇသ္မိံ ပတိတေ ပတ္တံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝါ အဓောဝိတွာ ဝါ ဘိက္ခာပဋိဂ္ဂဟဏေန ဒုက္ကဋံ ဝိနယဒုက္ကဋံ၊ ဝိနယေ ပညတ္တံ ဒုက္ကဋံ ဝိနယဒုက္ကဋံ။ ကိဉ္စာပိ အဝသေသဒုက္ကဋာနိပိ ဝိနယေ ပညတ္တာနေဝ၊ တထာပိ ရုဠှိယာ မယူရာဒိသဒ္ဒေဟိ မောရာဒယော ဝိယ ဣဒမေဝ တထာ ဝုစ္စတိ။ ‘‘သုတွာ န ဝဒန္တိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တံ ဉာတဒုက္ကဋံ နာမ။ ဧကာဒသသု သမနုဘာသနာသု ‘‘ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဉတ္တိဒုက္ကဋံ။ ‘‘တဿ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခုနော ပုရိမိကာ စ န ပညာယတိ၊ ပဋိဿဝေ စ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၀၇) ဝုတ္တံ ပဋိဿဝဒုက္ကဋံ နာမ။ ဣမေသု အဋ္ဌသု ဒုက္ကဋေသု ဣဓ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဒုက္ကဋံ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋံ နာမ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗယောဂတော’’တိ။ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ¶ ဥပသဂ္ဂံ အနာဒိယိတွာ ‘‘ပုဗ္ဗပယောဂတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ပုဗ္ဗယောဂတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ ¶ စ ကိဉ္စာပိ ဣမေသု ဒုက္ကဋေသု အသင်္ဂဟိတာနိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဂတာနိ ဒိဝါသေယျာဒိဒုက္ကဋာနိ စေဝ ခန္ဓကာဂတာနိ စ ဗဟူနိ ဒုက္ကဋာနိ သန္တိ၊ တာနိ ပနေတ္ထ ဝိနယဒုက္ကဋေယေဝ သင်္ဂဟိတဗ္ဗာနိ။ ‘‘ဝိနယေ ပညတ္တံ ဒုက္ကဋံ ဝိနယဒုက္ကဋ’’န္တိ ဟိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၉၄) ဝုတ္တန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၄) ပန ရဇောကိဏ္ဏဒုက္ကဋဿေဝ ‘‘ဝိနယဒုက္ကဋ’’န္တိ ဂဟဏံ ဥပလက္ခဏမတ္တံ။ ဣတရထာ အဋ္ဌ ဒုက္ကဋာနီတိ ဂဏနာပရိစ္ဆေဒေါယေဝ နိရတ္ထကော သိယာတိ ပုဗ္ဗပယောဂေ ဒုက္ကဋာဒီနမ္ပိ ဝိနယဒုက္ကဋေယေဝ သင်္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝေပိ ကတိပယာနိ ဒဿေတွာ ဣတရေသမေကတော ဒဿနတ္ထံ တေသံ ဝိသုံ ဂဟဏံ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟိတတ္တေပိ ဂေယျဂါထာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ ဝိသုံ ဒဿနံ ဝိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၄၆။ တတ္ထဇာတကံ ကဋ္ဌံ ဝါတိ တသ္မိံ စိရနိဟိတနိဓူပရိ ဇာတံ အလ္လံ သုက္ခံ ကဋ္ဌံ ဝါ။ လတံ ဝါတိ တာဒိသံ ဝလ္လိံ ဝါ။ ဣဒံ ဥပလက္ခဏံ တိဏာဒီနံ ခုဒ္ဒကဂစ္ဆာနဉ္စ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။ ဥဘယတ္ထာပီတိ အလ္လေ စ သုက္ခေ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အလ္လရုက္ခာဒီနိ ဆိန္ဒတော ပါစိတ္တိယံ အဟုတွာ ဒုက္ကဋမတ္တဿ ဘဝနေ ကာရဏံ ဒဿေတိ ‘‘သဟပယောဂတော’’တိ။ အဝဟာရေန သဟိတပယောဂတ္တာ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေပိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘သဟပယောဂတော ဥဘယတ္ထာပိ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒန္တော ပဌမဂါထာယ ဒဿိတပုဗ္ဗပယောဂတော ဣမာယ ဒဿိတသဟပယောဂဿ ဝိသေသံ ဒဿေတိ။

၄၇။ ပထဝိန္တိ ကပ္ပိယံ ဝါ အကပ္ပိယံ ဝါ ပထဝိံ။ အကပ္ပိယပထဝိံ ခဏတော သဟပယောဂတ္တာ ဒုက္ကဋမေဝ။ ဗျူဟတောတိ ပံသုံ ဧကတော ရာသိံ ကရောန္တဿ။ ‘‘ဝိယူဟတိ ဧကပဿေ ရာသိံ ကရောတီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော ဦဟ-ဣစ္စေတဿ ဓာတုနော ဝိတက္ကေ ဥပ္ပန္နတ္တေပိ ဓာတူနမနေကတ္ထတ္တာ ဝိ-ဥပသဂ္ဂဝသေန ¶ ဣဓ ရာသိကရဏေ ဝတ္တတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ရာသိဘူတံ ပံသုံ ကုဒါလေန ဝါ ဟတ္ထေန ဝါ ပစ္ဆိယာ ဝါ ဥဒ္ဓရန္တဿ စ အပနေန္တဿ စ ပယောဂဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ ပံသုမေဝ ဝါတိ ဧတ္ထ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထေန ဝါ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာမသန္တဿာတိ နိဓိကုမ္ဘိံ ဟတ္ထေန ပရာမသန္တဿ။ ဝါတိ သမုစ္စယေ။ ဒုက္ကဋန္တိ ဒုဋ္ဌု ကတံ ကိရိယံ သတ္ထာရာ ဝုတ္တံ ဝိရာဓေတွာ ခလိတွာ ကတတ္တာတိ ဒုက္ကဋံ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၃၃၉) –

‘‘ဒုက္ကဋန္တိ ¶ ဟိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ သုဏောဟိ ယထာတထံ၊

အပရဒ္ဓံ ဝိရဒ္ဓဉ္စ၊ ခလိတံ ယဉ္စ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။

ဒုဋ္ဌု ဝါ ဝိရူပံ ကတံ ကိရိယာတိ ဒုက္ကဋံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၃၃၉) –

‘‘ယံ မနုဿော ကရေ ပါပံ၊ အာဝိ ဝါ ယဒိ ဝါ ရဟော၊

‘ဒုက္ကဋ’န္တိ ပဝေဒေန္တိ၊ တေနေတံ ဣတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

ဧဝံ ‘‘တတ္ထဇာတက’’န္တိအာဒိဂါထာဒွယာဂတံ ဆေဒနဒုက္ကဋံ ခဏနဒုက္ကဋံ ဗျူဟနဒုက္ကဋံ ဥဒ္ဓရဏဒုက္ကဋံ အာမသနဒုက္ကဋန္တိ ပဉ္စသု သဟပယောဂဒုက္ကဋေသု ပုရိမပုရိမပယောဂေဟိ အာပန္နာ ဒုက္ကဋာပတ္တိယော ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ဒုက္ကဋံ ပတွာ ပဋိပဿမ္ဘန္တိ၊ တံတံပယောဂါဝသာနေ လဇ္ဇိဓမ္မံ ဩက္ကမိတွာ ဩရမတိ စေ၊ တံတံဒုက္ကဋမတ္တံ ဒေသေတွာ ပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ။ ဓုရနိက္ခေပမကတွာ ဖန္ဒာပေန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ ပတွာ အာမသနဒုက္ကဋံ ပဋိပဿမ္ဘတီတိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၄) ဝုတ္တံ။ ယထာပါဠိယာ ဂယှမာနေ ပုရိမပုရိမာပတ္တီနံ ပဋိပဿဒ္ဓိ ‘‘ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ဒွီဟိ ¶ ကမ္မဝါစာဟိ ထုလ္လစ္စယာ ပဋိပဿမ္ဘန္တီ’’တိ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၄၁၄၊ ၄၂၁၊ ၄၂၈၊ ၄၃၉) အာဂတတ္တာ အနုဿာဝနာယ ဧဝ လဗ္ဘတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမဿ ပန သုတ္တဿ အနုလောမဝသေန မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ ဣမသ္မိံ အဒိန္နာဒါနသိက္ခာပဒေပိ အာပတ္တိပဋိပဿဒ္ဓိ ပမာဏန္တိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

၄၈။ ‘‘ဖန္ဒာပေတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ဌာနာ စာဝေတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၉၄) ဝုတ္တံ ဌာနာစာဝနေ ပါရာဇိကဉ္စ တဿ သာမန္တာပတ္တိဘူတံ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဌာနဘေဒဝိညာပနမုခေန ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဣဒါနိ တံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘မုခေပါသ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ မုခေ ကုမ္ဘိမုခဝဋ္ဋိယံ။ ပါသံ ပဝေသေတွာတိ ဗန္ဓနံ ပါသံ ပက္ခိပိတွာ။ ခါဏုကေတိ အယောခါဏုမှိ၊ ခဒိရခါဏုကေ ဝါ။ ဗဒ္ဓကုမ္ဘိယာ ဌာနဘေဒေါ ဗန္ဓနာနံ ဝသာ ဉေယျောတိ သမ္ဗန္ဓော။

၄၉။ ဣဒါနိ ဌာနဘေဒံ ဒဿေတိ ‘‘ဒွေ’’တိအာဒိနာ။ ‘‘ဧကသ္မိံ ခါဏုကေ’’တိ ဣမိနာ ဒွီသု ဒိသာသု ဝါ တီသု စတူသု ဝါ ဒိသာသု ခါဏုကေ ခဏိတွာ ဗဒ္ဓခါဏုဂဏနာယ သမ္ဘဝန္တော ဌာနဘေဒေါ ¶ ဥပလက္ခိတော ဟောတိ။ ဝလယံ…ပေ… ကတာယ ဝါ ဒွေ ဌာနာနီတိ ယောဇနာ။ ဝါတိ သမုစ္စယေ ဥပလက္ခိတော ဟောတိ။

၅၀။ ဧဝံ ဌာနဘေဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဌာနဝသေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာ အာပတ္တိယော ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဥဒ္ဓရန္တဿာ’’တိအာဒိ။ သင်္ခလိန္တိ ဒါမံ။ ထုလ္လစ္စယန္တိ ဧကဿ သန္တိကေ ဒေသေတဗ္ဗာသု အာပတ္တီသု ထူလတ္တာ၊ အစ္စယတ္တာ စ ထုလ္လစ္စယံ နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ –

တေနေတံ ဣတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ပရိ။ ၃၃၉)၊

ဧတ္ထ စ ထူလစ္စယန္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သမ္ပရာယေ စ (သံ။ နိ။ ၁။၄၉) သုဂ္ဂတိ၊ တံ ဟောတိ ကဋုကပ္ဖလ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၆၆) ဝိယ လကာရဿ ဒွိတ္တံ၊ သံယောဂေ ဦကာရဿ ရဿော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတော သင်္ခလိကဘေဒတော ပရံ။ ဌာနာ စာဝေတီတိ ဌိတဋ္ဌာနတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အပနေတိ။ ဧတ္ထ စ နာဝဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥဒ္ဓံ ဝါ အဓော ဝါ တိရိယံ ဝါ အန္တမသော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ သင်္ကာမေတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၉၉) ဝုတ္တနယေန ‘‘တိရိယ’’န္တိ ဝုတ္တာ စတဿော ဒိသာ၊ ဥဒ္ဓမဓော စာတိ ဆဋ္ဌာနာနိ။ တာသု ဧကံ ဒိသံ အပနီယမာနာယ ကုမ္ဘိယာ တံဒိသာဘိမုခံ ဣတရဒိသာယံ ဌိတပဿေ ဩရိမဒိသာယ ဌိတပဿေန ဖုဋ္ဌောကာသဿ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အနတိက္ကန္တေ ဖန္ဒာပနဝသေန ထုလ္လစ္စယံ ဟောတိ၊ အတိက္ကန္တေ ဌာနာ စာဝိတတ္တာ ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမမေဝ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဌာနာ စာဝေတိ စေ စုတော’’တိ။ ဧသေဝ နယော ဖန္ဒနရဟိတာယ နိဓိကုမ္ဘိယာ ဌာနာစာဝနေပိ။

၅၁။ ဧဝံ ပဌမံ ဗန္ဓနံ ဆိန္ဒိတွာ ပစ္ဆာ ကုမ္ဘိဂ္ဂဟဏေ နယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဌမံ ကုမ္ဘိံ အပနေတွာ ပစ္ဆာ ဗန္ဓနာပနယနေ နယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပဌမ’’န္တိအာဒိ။ သော နယောတိ ‘‘ပဌမုဒ္ဓါရေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဒုတိယုဒ္ဓါရေ ပါရာဇိက’’န္တိ တမေဝတ္ထမတိဒိသတိ။

၅၂။ ဝလယန္တိ ¶ ¶ ကုမ္ဘိယာ ဗဒ္ဓသင်္ခလိကာယ မူလေ ပဝေသိတံ ဝလယံ။ မူလေ ဃံသန္တော ဣတော စိတော စ သာရေတီတိ ယောဇနာ။ ဃံသန္တောတိ ဖုသာပေန္တော။ ဣတော စိတော စ သာရေတီတိ ဩရတော စ ပါရတော စ သဉ္စာလေတိ။ ရက္ခတီတိ ဧတ္ထ ‘‘သီလံ ဘိက္ခု’’န္တိ ပါဌသေသော၊ ပါရာဇိကံ နာပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ မူလေ။ ခေဂတံ ကရောန္တောဝါတိ သဗ္ဗပဿတော မူလံ အဖုသာပေတွာ အာကာသဂတံ ကရောန္တောဝ။ ပရာဇိတောတိ ဌာနာစာဝနဿ ကတတ္တာ ပရာဇယမာပန္နော ဟောတိ။

၅၃။ ကုမ္ဘိမတ္ထကေ ဇာတန္တိ ယောဇနာ။ စိရကာလံ နိဟိတတ္တာ မူလေဟိ ကုမ္ဘိံ ဝိနန္ဓိတွာ ဌိတန္တိ အတ္ထော။ သမီပေ ဇာတံ ရုက္ခံ ဆိန္ဒတောတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တတ္ထဇာတကံ ကဋ္ဌံ ဝါ’’တိအာဒိကာယ ဂါထာယ နိဓိမတ္ထကေ ဘူမိယံ ဌိတရုက္ခလတာဒိံ ဆိန္ဒန္တဿ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ ဣမာယ ပန ဂါထာယ ဘူမိံ နိခဏိတွာ ဩတိဏ္ဏကာလေ နိဓိံ ဝိနန္ဓိတွာ ဌိတမူလံ အလ္လရုက္ခံ၊ ခါဏုကံ ဝါ ဂဟေတွာ အာဟာတိ ပုနရုတ္တိဒေါသာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အတတ္ထဇ’’န္တိ ဣမိနာ သဟပယောဂါဘာဝမာဟ။ ဣမိနာဝ ပုရိမဂါထာယ ဝုတ္တံ ကဋ္ဌလတာဒီနိ နိဓိသမ္ဗန္ဓာနိ စေ၊ ယထာဝုတ္တဒုက္ကဋဿ ဝတ္ထူနိ၊ သမီပါနိ စေ၊ ပါစိတ္တိယဿေဝ ဝတ္ထူနီတိ ဒီပေတိ။

၅၄။ ဣဒါနိ ဧဝံ ပရိယေသိတွာ ဒိဋ္ဌနိဓိဘာဇနံ ဌိတဋ္ဌာနတော အစာလေတွာ အန္တောဌိတံ ဘဏ္ဍမတ္တံ ဂဏှတော ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အန္တောကုမ္ဘိဂတ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဖန္ဒာပေတီတိ အန္တောစာဋိယာ ပက္ခိတ္တေ အတ္တနော ဘာဇနေ ပက္ခိပိတုံ ရာသိကရဏာဒိဝသေန ဖန္ဒာပေတိ။ အပဗျူဟတိ ဝါတိ ဟေဋ္ဌာ ဌိတံ ဂဏှိတုံ ဥပရိ ဌိတာနိ အပနေန္တော ဝိယူဟတိ ဝါ။ အထ ဝါ အပဗျူဟန္တောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၄) အဋ္ဌကထာဝစနဿ ဒွိဓာ ကရောန္တောတိ ¶ ဂဏ္ဌိပဒေ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ အတ္တနော ဘာဇနေ ပက္ခိပိတုံ ဣတော စိတော စ ရာသိံ ကရောန္တောတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထေဝါတိ အန္တောကုမ္ဘိယမေဝ။

၅၅။ ဟရန္တောတိ အဝဟရန္တော။ မုဋ္ဌိံ ဆိန္ဒတီတိ အတ္တနော ဘာဇနံ ပက္ခိပိတွာ ဂဏှိတုံ အသက္ကုဏေယျော အန္တောကုမ္ဘိမှိ ဟတ္ထံ ဩတာရေတွာ ကုမ္ဘိဂတဘဏ္ဍေန ယထာ အဗဒ္ဓံ ဟောတိ၊ တထာ မုဋ္ဌိယာ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ ကုမ္ဘိဂတံ မုဋ္ဌိယာ ဂဏှန္တော ကုမ္ဘိဂတေန မုဋ္ဌိဂတံ ယထာ အသမ္မိဿံ ဟောတိ၊ တထာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပါဒဂ္ဃနကံ ဝါ အတိရေကပါဒဂ္ဃနကံ ဝါ ဂဏှာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္တနော ဘာဇနေ ဂတံ ကတွာ ဝါ ဆိန္ဒတီတိ ယောဇနာ။ အတ္တနော ဘာဇနဂတံ ကတွာ ကုမ္ဘိဂတေန ယထာ ¶ အသမ္မိဿံ ဟောတိ၊ တထာ ပရိစ္ဆိန္ဒတီတိ အတ္ထော၊ သစေ အတ္တနော ဘာဇနဂတံ ဟုတွာ ကုမ္ဘိဂတေန အသမ္မိဿံ ဘဏ္ဍံ ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ အဂ္ဃတိ၊ ပါရာဇိကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၅၆။ ဟာရံ ဝါတိ မုတ္တာဟာရံ ဝါ။ ပါမင်္ဂံ ဝါတိ သုဝဏ္ဏမယံ၊ ရဇတမယံ ဝါ ပါမင်္ဂံ ဒါမံ။ သုတ္တာရုဠှန္တိ သုတ္တေ အာရုဠှံ သုတ္တာရုဠှံ၊ သုတ္တဉ္စ သုတ္တာရုဠှဉ္စ သုတ္တာရုဠှန္တိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘သုတ္တေန အာဝုတဿာပိ သုတ္တမယဿာပိ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၄) ပဌမမုတ္တာဟာရံ ဝိနာ သုဝဏ္ဏရဇတပဝါဠာဒိမဏိကံ ဝါ သုတ္တေသု အာဝုဏိတွာ ကတာ နာနာဝလိယော စေဝ သုတ္တမယာနိ စ ဘဏ္ဍာနိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ ကုမ္ဘိယာ ဌိတန္တိ ပါဌသေသော။ ဖန္ဒာပေတီတိ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှိတုကာမတာယ စာလေတိ။ ယထာဝတ္ထုန္တိ ဝီတိက္ကမာနုရူပံ ထုလ္လစ္စယံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဌာနာ စာဝေတီတိ ဌိတဋ္ဌာနတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကာမေတိ ¶ ။ စုတောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလာ ပရိဟီနောတိ အတ္ထော။

အပရိပုဏ္ဏာယ ကုမ္ဘိယာဧကဒေသဋ္ဌံ ဘဏ္ဍံ တတော တတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌာနံ အပနေတွာ တတ္ထေဝ အန္တောကုမ္ဘိယာ အညံ ဌာနံ နေန္တဿ စ တတ္ထေဝ အာကာသဂတံ ကရောန္တဿ စ ‘‘အတ္တနော ဘာဇနဂတံ ဝါ ကရောတိ၊ မုဋ္ဌိံ ဝါ ဆိန္ဒတီ’’တိ (ပါရာ။ ၉၄) ဧတေဟိ သဒိသတ္တာ ဝတ္ထုမှိ ပါဒံ အဂ္ဃန္တေ ပါရာဇိကာ ဟောတီတိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၄) ဣဒံ သန္နိဋ္ဌာနံ။ ဘာဇနတလေ ကောဋိံ ဌပေတွာ ကမေန သကလဘာဇနကုစ္ဆိံ တေနေဝ ပူရေတွာ မုခဝဋ္ဋိယာ ဧကာ ကောဋိ နိက္ခိတ္တာ စေ၊ တထာဌပိတဿ ဟာရာဒိနော သကလဘာဇနံ အဋ္ဌာနန္တိ ကောဋိံ ဂဟေတွာ ဥဇုကံ ဥက္ခိပန္တဿ ဩသာနကောဋိ ဘာဇနတလတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အာကာသဂတံ ကရောတော စ မုခဝဋ္ဋိယံ ဃံသိတွာ အာကဍ္ဎန္တဿ သကလဘာဇနောဒရံ ခေပေတွာ မုခဝဋ္ဋိယာ ဌပိတကောဋိယာ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ အပရာယ ကောဋိယာ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကာမယတော စ ဘာဇနကုစ္ဆိယာ ဥပဍ္ဎံ ဝတ္ထာဒိနာ ကေနစိ ပူရေတွာ တဿောပရိ ဌပိတဟာရာဒိသုတ္တာရုဠှဿ ဌိတောကာသမေဝ ဌာနန္တိ တတော ကေသဂ္ဂမတ္တံ အပနေန္တဿပိ ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၅၇။ သပ္ပိအာဒီသူတိ ဘာဇနဂတေသု သပ္ပိအာဒိဒြဝဝတ္ထူသု ယံ ကိဉ္စိ။ ပါဒပူရဏန္တိ ပါဒံ ပူရေတီတိ ပါဒပူရဏံ၊ ပါဒဂ္ဃနကန္တိ အတ္ထော။ ပိဝတော ပရာဇယောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကဒါတိ စေ? ဧကေနေဝ ¶ ပယောဂေန ပီတမတ္တေ ပါဒပူရဏေတိ ယောဇနာ။ ‘‘မုခဂတံ ဝိနာ’’တိ ပါဌသေသော။ တတ္ထ ဧကေနေဝ ပယောဂေနာတိ ဓုရနိက္ခေပမကတွာ ဧကာဗဒ္ဓံ ကတွာ အာကဍ္ဎေတွာ ¶ ပိဝနပယောဂေန။ ‘‘မုခဂတံ ဝိနာ’’တိ ဣမိနာ သစေ ဂလဂတေနေဝ ပါဒေါ ပူရတိ၊ အန္တောဂလံ ပဝိဋ္ဌေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုခဂတေန ပူရတိ၊ မုခဂတံ ဘာဇနဂတေန ဝိယောဇေတွာ ဩဋ္ဌေသု ပိဟိတေသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝေဠုနဠာဒီဟိ အာကဍ္ဎေတွာ ပိဝန္တဿ နာဠဂတေန ပူရတိ၊ နာဠဂတံ ဘာဇနဂတေန ဝိယောဇေတွာ နာဠိကောဋိယံ အင်္ဂုလိယာ ပိဟိတာယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒံ ‘‘အတ္တနော ဘာဇနဂတံ ဝါ ကရောတိ၊ မုဋ္ဌိံ ဝါ ဆိန္ဒတီ’’တိ (ပါရာ။ ၉၄) ဝုတ္တနယဿ အနုလောမဝသေန မဟာပစ္စရိယာဒီသု (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၄) အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

‘‘ဧကေနေဝ ပယောဂေန ပီတမတ္တေ ပရာဇယော’’တိ ဣမိနာ သပ္ပိအာဒီသု မဟဂ္ဃေသု တတ္တကေနေဝ ပါဒပူရဏဉ္စေ ဟောတိ၊ ဧကဝါရမေဝ မုခေန ဝါ သပ္ပိအာဒိနာ ဝါ ဘာဇနဂတေန ဧကာဗဒ္ဓဘာဝေ ဆိန္နမတ္တေပိ အတ္တနော ဘာဇနေ ကုမ္ဘိံ ပဏာမေတွာ ပက္ခိတ္တေန ကုမ္ဘိဂတေ ဆိန္နမတ္တေပိ ပါရာဇိကော ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၅၈။ ‘‘ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာ ပုနပ္ပုနံ ပိဝန္တဿ န ပရာဇယော’’တိ ဣမိနာ ဓုရနိက္ခေပမကတွာ ပုနပ္ပုနံ ပိဝတော ပရာဇယောတိ သာမတ္ထိယာ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓုရနိက္ခေပံ အကတွာ ပုနပ္ပုနံ မုခေန ဂဟေတွာ ဝါ ပုဋာဒီဟိ ဝါ ဂဟေတွာ ပါဒပူရဏမတ္တံ ပိဝန္တဿ ပရာဇယော ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၅၉-၆၀။ သစေ ခိပတိ ထေယျစိတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယံ ကိဉ္စိ ဘဏ္ဍကန္တိ တေလပိဝနာရဟံ ဒုကူလသာဋကစမ္မခဏ္ဍာဒိကံ ဘဏ္ဍံ။ တေလကုမ္ဘိယံ ပရဿာတိ လဗ္ဘတိ။ တံ နိက္ခိတ္တဘဏ္ဍံ။ ဓုဝန္တိ ဧကံသေန။ တာဝဒေ ဝိနဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တာဝဒေတိ တသ္မိံ ခဏေယေဝ။ ကတရသ္မိံ ခဏေတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ’’တိ၊ တေလဿ ပီတကာလံ အနာဂမ္မ ပုဗ္ဗပယောဂတ္တာ ¶ ပဌမမေဝ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိနဿတီတိ သီလဝိနာသံ ပါပုဏာတိ။ အာဝိဉ္ဇေတွာတိ ပဏာမေတွာ။ ဂါဠေတီတိ ပဂ္ဃရာပေတိ။ ‘‘သာဠေတီ’’တိပိ ပဌန္တိ၊ သောယေဝ အတ္ထော။ သာဠ သဝနေတိ ဓာတု။ တထာတိ ‘‘ထေယျစိတ္တော ဝိနဿတီ’’တိ အာကဍ္ဎတိ၊ ထေယျစိတ္တေန ဧဝံ ကရောန္တဿ ပါရာဇိကော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၆၁။ တန္တိ တေလဿ ဩကိရဏဘာဝံ ဉတွာ ပဌမမေဝ တုစ္ဆဘာဇနေ ထေယျစိတ္တေန နိက္ခိတ္တံ ပါဒဂ္ဃနကတေလပိဝနကံ ¶ တံ ဝတ္ထာဒိဘဏ္ဍံ။ ‘‘ဥဒ္ဓရန္တောဝါ’’တိ သာဝဓာရဏဝစနေန ‘‘ပီတမတ္တေ ပရာဇယော’’တိ ဒဿိတံ မဟာအဋ္ဌကထာမတံ ပဋိက္ခိတ္တံ ဟောတိ။ ဓံသိတောတိ ‘‘သာသနကပ္ပရုက္ခာ ပါတိတော၊ ပါရာဇိကာပန္နောတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ထေယျစိတ္တော’’တိ အာကဍ္ဎနတ္ထံ ‘‘တထာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ ဣမိနာ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂေါပနတ္ထာယ တုစ္ဆဘာဇနေ ဝတ္ထာဒိံ နိက္ခိပိတွာ အညေန တံ အနောလောကေတွာ တေလေ အာသိတ္တေ ပစ္ဆာ သုဒ္ဓစိတ္တေနေဝ ဥဒ္ဓရတော န ဒေါသောတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။

၆၂။ တတ္ထေဝါတိ ဌိတဋ္ဌာနေယေဝ။ ဘိန္ဒတောတိ ဌာနာ အစာဝေတွာ တိဏဇ္ဈာပကဿ ဝိယ ဘိက္ခုနော ဌာနာစာဝနာဓိပ္ပာယံ ဝိနာ ပါသာဏာဒိနာ ကေနစိ ပဟရိတွာ ဘိန္ဒတော။ ‘‘မန္တောသဓာနုဘာဝေန ဘိန္ဒတော’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ဆဍ္ဍေန္တဿာတိ အဆဍ္ဍေတုကာမဿာပိ သတော ပရိပုဏ္ဏတေလဃဋာဒီသု စာပလ္လေန ဝါလုကံ ဝါ ဥဒကံ ဝါ ဩကိရိတွာ ဥတ္တရာပေန္တဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥဒကမာတိကံ ဃဋာဘိမုခံ ကတွာ ဩပိလာပေန္တဿာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဌာနာစာဝနာဓိပ္ပာယေ သတိပိ ထေယျစိတ္တာဘာဝေန ပါရာဇိကာ န ဝိဇ္ဇတိ၊ ဘဏ္ဍဒေယျံ ¶ ပန ဟောတီတိ သန္နိဋ္ဌာနံ။ ဈာပေန္တဿာတိ ကဋ္ဌာနိ ပက္ခိပိတွာ ဈာပေန္တဿ။ အပရိဘောဂံ ကရောန္တဿာတိ ဥစ္စာရပဿာဝါဒိမောကိရိတွာ အပရိဘောဂံ ကရောန္တဿ။ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတေသု ဘိန္ဒနာဒီသု စတူသုပိ ဌာနေသု ပဒဘာဇနိယံ ဒုက္ကဋမေဝ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ။

၆၃။ ဣဒါနိ ထလဋ္ဌေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဌပိတ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ပတ္ထရိတွာတိ အတ္ထရိတွာ။ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ တေန ထလေ ရာသိကတဓညာဒီသု ဝိနိစ္ဆယော နိမိကုမ္ဘိယာ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယာနုသာရေန ဝိညာတုံ သက္ကာတိ တံ သရူပတော အဝုတ္တံ သမုစ္စိနောတိ။ အတ္ထရဏာဒိကန္တိ ပစ္စတ္ထရဏာဒိကံ။ ဝေဌေတွာ ဥဒ္ဓရန္တဿာတိ ကိလဉ္ဇသံဟရဏနိယာမေန ဝဋ္ဋေတွာ သံဟရိတွာ ဥဒ္ဓရန္တဿ။ မုတ္တေ ဌာနာတိ ကမေန သံဟရိတွာ ဌိတဋ္ဌာနတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ မုတ္တေ သတိ။ ပရာဘဝေါတိ သာသနတော ပရိဟီနော။

၆၄။ ဧဝံ အတ္ထရိတွာ ဌပိတဝတ္ထာဒီနံ သံဟရိတွာ ဂဟဏေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ တိရိယတော အာကဍ္ဎနေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဩရိမန္တေနာ’’တိအာဒိ။ ပိ၊ ဝါတိ ပကာရန္တရမေဝ သမုစ္စိနောတိ။ ဥဇုကံ ကဍ္ဎတောပိ ဝါတိ အတ္ထရိတွာ ဌပိတဝတ္ထာဒိကံ စတူသု ဒိသာသု ဧကံ ဒိသံ ဥဇုကမာကဍ္ဎတော ¶ စ ပါရာဇိကံ ဟောတိ။ ကဒါတိ စေ? ဧတ္ထာပိ ဩရိမန္တေန ဖုဋ္ဌမောကာသံ ပါရိမန္တတော အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိကန္တိ ယောဇနာ။ ဩရိမန္တေန ဖုဋ္ဌမောကာသန္တိ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎန္တဿ အတ္တနော ဌိတဒိသာဂတပရိယန္တေန ဖုသိတွာ ဌိတဋ္ဌာနံ။ ပါရိမန္တတောတိ ပါရိမန္တေန၊ ကရဏတ္ထေ တော-ပစ္စယော။

ထလံ ¶ နာမ ပဋိစ္ဆန္နာပဋိစ္ဆန္နဘူမိပါသာဒပဗ္ဗတတလာဒီနိ၊ တတြဋ္ဌံ ဓညာဒိဘဏ္ဍံ ထလဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ။ တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

၆၅-၆။ ပရိစ္ဆေဒါတိ ဌာနပရိစ္ဆေဒါ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

၆၇-၈။ ခေဂတန္တိ အာကာသဂတံ။ အဿာတိ မောရဿ။ တန္တိ မောရံ။

၆၉။ ဌာနာတိ ယထာပရိစ္ဆိန္နာ ဆဗ္ဗိဓာ ဌာနာ။ တဿာတိ မောရဿ ဖန္ဒာပနေတိ ယောဇနာ။ တဿာတိ ဝါ ဘိက္ခုဿ ထုလ္လစ္စယမုဒီရိတံ။

၇၀။ အဂ္ဂဟေတွာ ဟတ္ထေန လေဍ္ဍုခိပနာဒိပယောဂေန မောရံ တာသေတွာ ဌိတဋ္ဌာနတော အပနေတိ။ အတ္တနော ဌာနာတိ မောရဿ အတ္တနော ဆပ္ပကာရဋ္ဌာနာ။ သယံ ဌာနာတိ ဘိက္ခု သကဋ္ဌာနာ၊ သမဏဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၇၁-၂။ ဣဒါနိ ‘‘ဌာနာ စာဝေတိ စေ မောရ’’န္တိ ဒဿိတံ ဌာနာစာဝနံ ဝိဘာဝေတုမာဟ ‘‘ဖုဋ္ဌောကာသ’’န္တိအာဒိ။

၇၃။ ကရေ နိလီယတီတိ ပသာရိတဟတ္ထတလေ နိသီဒတိ။

၇၅။ ဥဍ္ဍေတွာတိ အာကာသံ ဥပ္ပတိတွာ။

၇၆။ အင်္ဂေ ¶ နိလီနန္တိ အံသကူဋာဒိသရီရာဝယဝေ နိလီနံ။ ပါဒေတိ အတ္တနော ပဌမုဒ္ဓါရပါဒေ။ ဒုတိယေ ပါဒေ။

၇၇။ ပါဒါနန္တိ ¶ ဒွိန္နံ ပါဒါနံ။ ကလာပဿာတိ ဘူမိယံ ဖုသိယမာနဿ ကလာပဂ္ဂဿ။

၇၈။ တတော ပထဝိတောတိ တီဟိ အဝယဝေဟိ ပတိဋ္ဌိတပထဝိပ္ပဒေသတော၊ န ပဌမတော တတ္ထ ဒုက္ကဋတ္တာ၊ န ဒုတိယတော တတ္ထ ထုလ္လစ္စယတ္တာ၊ တတိယာ ပန ဌာနာ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ စာဝယတော ပါရာဇိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

‘‘ပဉ္ဇရေ ဌိတံ မောရံ သဟ ပဉ္ဇရေန ဥဒ္ဓရတိ၊ ပါရာဇိကံ။ ယဒိ ပန ပါဒံ နဂ္ဃတိ၊ သဗ္ဗတ္ထ အဂ္ဃဝသေန ကတ္တဗ္ဗံ။ အန္တောဝတ္ထုမှိ စရန္တံ မောရံ ထေယျစိတ္တော ပဒသာ ဗဟိဝတ္ထုံ နီဟရန္တော ဒွါရပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကာမေတိ၊ ပါရာဇိကံ။ ဝဇေ ဌိတဗလိဗဒ္ဒဿ ဟိ ဝဇော ဝိယ အန္တောဝတ္ထု တဿ ဌာနံ။ ဟတ္ထေန ပန ဂဟေတွာ အန္တောဝတ္ထုသ္မိမ္ပိ အာကာသဂတံ ကရောန္တဿ ပါရာဇိကမေဝ။ အန္တောဂါမေ စရန္တမ္ပိ ဂါမပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကာမေန္တဿ ပါရာဇိကံ။ သယမေဝ နိက္ခမိတွာ ဂါမူပစာရေ ဝါ ဝတ္ထူပစာရေ ဝါ စရန္တံ ပန ထေယျစိတ္တော ကဋ္ဌေန ဝါ ကထလာယ ဝါ ဥတြာသေတွာ အဋဝီဘိမုခံ ကရောတိ၊ မောရော ဥဍ္ဍေတွာ အန္တောဂါမေ ဝါ အန္တောဝတ္ထုမှိ ဝါ ဆဒနပိဋ္ဌေ ဝါ နိလီယတိ၊ ရက္ခတိ။ သစေ ပန အဋဝီဘိမုခေါ ဥဍ္ဍေတိ ဝါ ဂစ္ဆတိ ဝါ၊ ‘အဋဝိံ ပဝေသေတွာ ဂဟေဿာမီ’တိ ပရိကပ္ပေ အသတိ ပထဝိတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဥပ္ပတိတမတ္တေ ဝါ ဒုတိယပဒဝါရေ ဝါ ပါရာဇိကံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဂါမတော နိက္ခမန္တဿ ဌိတဋ္ဌာနမေဝ ဌာနံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၆) –

အဋ္ဌကထာဂတော ¶ ဝိနိစ္ဆယော ဥပလက္ခိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကပိဉ္ဇရာဒိပရသန္တကသကုဏေသု စ ဧသေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၇၉။ ပတ္တေတိ ဒွါရေ ဘိက္ခာယ ဌိတံ ဘိက္ခုနော ဟတ္ထဂတေ ပတ္တေ။ တဿ ထေယျစိတ္တဿ။

၈၀။ အနုဒ္ဓရိတွာဝါတိ ¶ ပတ္တေ ပတိတံ သုဝဏ္ဏာဒိံ ဟတ္ထေန အနုက္ခိပိတွာဝ ပဌမပဒဝါရေ ထုလ္လစ္စယံ ဂမ္မမာနတ္တာ န ဝုတ္တံ။

၈၁။ ဟတ္ထေတိ ဟတ္ထတလေ။ ဝတ္ထေတိ စီဝရေ။ မတ္ထကေတိ သိရသိ။ ဂါထာဆန္ဒဝသေန ဝါ-သဒ္ဒေ အာကာရဿ ရဿတ္တံ။ ပတိဋ္ဌိတန္တိ ပတိတံ။ တန္တိ ဆိဇ္ဇမာနံ တံ သုဝဏ္ဏခဏ္ဍာဒိ။ ယဒိ အာကာသေ ဂစ္ဆန္တံ၊ ပတန္တံ ဝါ ဟတ္ထေန ဂဏှာတိ။ ဂဟိတဟတ္ထေ ဌိတဋ္ဌာနမေဝ ဌာနံ၊ တတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အပနေန္တဿ ပါရာဇိကံ။ တထာ ဂဟေတွာ ထေယျစိတ္တေန ဂစ္ဆတော ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ။ ဝတ္ထာဒီသု ပတိတေပိ ဧသေဝ နယော။

၈၂။ မဉ္စပီဌာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဉ္စပီဌသဒိသေ ဝေဟာသဘူတေ အဋ္ဋဝိတာနာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ အာမာသမ္ပီတိ ဟတ္ထေန ဝါ ကာယေန ဝါ အာမသိတဗ္ဗံ ဝတ္ထာဒိဉ္စ။ အနာမာသမ္ပီတိ တထာ အပရာမသိတဗ္ဗံ သုဝဏ္ဏာဒိံ။ အာမသန္တဿာတိ ဟတ္ထာဒီဟိ ပရာမသန္တဿ။ ‘‘ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣမိနာ ဖန္ဒာပနေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဌာနာစာဝနေ ပါရာဇိကဉ္စ ဟေဋ္ဌာ ထလဋ္ဌေ ဝုတ္တနယေန ဝိညာတုံ သက္ကာတိ အတိဒိသတိ။ ဌာနပရိစ္ဆေဒေါ ပန မဉ္စာဒီဟိ ဧဝ ဥက္ခိပန္တဿ စတုန္နံ ပါဒါနံ ဝသေန၊ တတြဋ္ဌမေဝ ဂဏှန္တဿ မဉ္စဿ စတူသု ပါဒသီသေသု ဖုသိတွာ ¶ မဇ္ဈေ အဖုသိတွာ ဌိတဿ ခလိမက္ခိတထဒ္ဓသာဋကဿ စတုန္နံ ပါဒသီသာနံ ဝသေန၊ အဋနီသု ဖုသိတွာ ဌိတဿ အဋနီနံ ဝသေန ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၈၃။ ဝံသေတိ စီဝရဝံသေ၊ ဣမိနာ စီဝရနိက္ခေပနတ္ထာယ ဌပိတရုက္ခဒဏ္ဍသလာကာရဇ္ဇုအာဒယော ဥပလက္ခိတာ။ ဩရတောတိ အတ္တနော ဌိတဒိသာဘိမုခတော။ ဘောဂန္တိ သံဟရိတွာ စီဝရံ တဿ နာမေတွာ ဌပိတမဇ္ဈဋ္ဌာနံ။ အန္တန္တိ နာမေတွာ ဧကတော ကတံ၊ ဥဘယာနံ ဝါ အန္တံ။ ပါရတော ကတွာတိ ဝံသတော ပရဘာဂေ ကတွာ။

၈၄။ စီဝရေန ဖုဋ္ဌောကာသောတိ စီဝရေန ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ။ တဿာတိ တထာ ဌပိတဿ စီဝရဿ။ သော သကလော စီဝရဝံသော ဌာနံ န တု ဟောတီတိ မတောတိ သမ္ဗန္ဓော။

၈၅-၆။ ဩရိမန္တေန ¶ ဖုဋ္ဌံ ဝါ တံ ဩကာသန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ စီဝရဘောဂံ ဂဟေတွာ ထေယျစိတ္တေန အတ္တနော အဘိမုခံ အာကဍ္ဎတော အတ္တနော ဌိတဒိသာယ စီဝရဝံသေ စီဝရေန ဖုသိတွာ ဌိတဋ္ဌာနပရိယန္တံ ဣတရေန အတိက္ကာမယတော စုတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတရေန ပါရိမန္တေန ဘိတ္တိဒိသာယ စီဝရဿ ဖုဋ္ဌောကာသပရိယန္တံ ဣတရေန ဖုဋ္ဌံ တံ ဩကာသံ ဩရိမန္တေန အတိက္ကာမယတော ဝါ စုတီတိ ယောဇနာ။ ဣတရေနာတိ ပါရိမန္တေန ဘိတ္တိပဿေ စီဝရဝံသေ ဖုသိတွာ ဌိတစီဝရပရိယန္တေန။ ဖုဋ္ဌံ စီဝရဝံသောကာသံ။ ဩရိမန္တေနာတိ အတ္တနော ဌိတဒိသာယ စီဝရဝံသေ ဖုသိတွာ ဌပိတစီဝရပ္ပဒေသေန။ အတိက္ကာမယတောတိ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကာမေန္တဿ။

ဧဝံ ဒီဃန္တာကဍ္ဎနေ သမ္ဘဝန္တံ ဝိကပ္ပံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တိရိယန္တေန အတိက္ကမနဝိဓိံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒက္ခိဏန္တေနာ’’တိအာဒိ။ ပုနာတိ အထ ဝါ။ ဒက္ခိဏန္တေန ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဝါမန္တေန ¶ အတိက္ကာမယတော စုတီတိ ယောဇနာ။ စီဝရံ ဟရိတုံ စီဝရာဘိမုခံ ဌိတဿ အတ္တနော ဒက္ခိဏပဿေ စီဝရကောဋိယာ ဖုဋ္ဌံ စီဝရဋ္ဌိတပ္ပဒေသံ ဝါမပဿေ စီဝရန္တေန အတိက္ကာမယတော ပါရာဇိကမေဝါတိ အတ္ထော။ ဝါမန္တေန ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဣတရေန အတိက္ကာမယတော ဝါ စုတီတိ ယောဇနာ။ ဝါမန္တေန ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနန္တိ စီဝရာဘိမုခံ ဌိတဿ ဝါမပဿေ စီဝရန္တေန ဖုဋ္ဌံ စီဝရဋ္ဌိတပ္ပဒေသံ။ ဣတရေန ဒက္ခိဏပဿေ စီဝရန္တေန အတိက္ကာမယတော ဝါ စုတိ ပါရာဇိကာ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၈၇။ ဝံသတောတိ စီဝရေန ဖုသိတွာ ဌိတစီဝရဝံသပ္ပဒေသတော။ ‘‘ကေသဂ္ဂမတ္တ’’န္တိ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ လိခန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဥက္ခိတ္တေ’’တိ ဘုမ္မေကဝစနန္တေန သမာနာဓိကရဏတ္တာ ပစ္စတ္တေကဝစနန္တတာ န ယုဇ္ဇတီတိ။ ‘‘ကေသဂ္ဂမတ္တေ ဥက္ခိတ္တေ’’တိ ကတ္ထစိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ သော စ ပမာဏံ။

၈၈။ ဝိမောစေန္တော ထုလ္လစ္စယံ ဖုသေတိ ယောဇနာ။ စီဝရဝံသေ ဖုသာပေတွာ၊ အဖုသာပေတွာ ဝါ ရဇ္ဇုယာ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတစီဝရံ ဂဏှိတုကာမော ထေယျစိတ္တေန ဗန္ဓနံ မောစေန္တော ထုလ္လစ္စယံ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ မုတ္တေတိ မုတ္တမတ္တေ။ ပါရာဇိကော ဟောတိ ဌာနာ စုတဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

၈၉။ ဝေဌေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝံသမေဝါ’’တိ သာမတ္ထိယတော လဗ္ဘတိ။ စီဝရဝံသံ ပလိဝေဌေတွာ တတ္ထေဝ ဌပိတစီဝရံ နိဗ္ဗေဌေန္တဿ ဘိက္ခုနောပိ အယံ နယောတိ သမ္ဗန္ဓော။ နိဗ္ဗေဌေန္တဿာတိ ဝိနိဝေဌေန္တဿ။ အယံ နယောတိ ‘‘နိဗ္ဗေဌေန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ၊ နိဗ္ဗေဌိတေ ပါရာဇိက’’န္တိ ယထာဝုတ္တနယမတိဒိသတိ ¶ ။ ဝလယံ ဆိန္ဒတော ဝါပိ အယံ နယောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဘိက္ခုနော၊ ဝံသေ၊ ဌပိတံ၊ စီဝရ’’န္တိ စ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ စီဝရဝံသေ ပဝေသေတွာ ¶ ဌပိတံ စီဝရဝလယံ ယထာ ဆိန္နမတ္တေ ဌာနာ စဝတိ၊ တထာ ဆိန္ဒန္တဿ ဘိက္ခုနော ဆေဒနေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဆိန္နေ ပါရာဇိကန္တိ အတ္ထော။ မောစေန္တဿာပျယံ နယောတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဝလယ’’န္တိ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ‘‘ဘိက္ခုနော’’တိအာဒိပဒါနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ စီဝရဝံသေ ဌပိတံ စီဝရံ ဝလယံ မောစေန္တဿာပိ ထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယာနေဝ။

ဣဟ ပုရိမေန အပိ-သဒ္ဒေန ယထာဝုတ္တပကာရဒွယေ သမ္ပိဏ္ဍိတေ ဣတရေန အပိ-သဒ္ဒေန အဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနမန္တရေန အတ္ထဝိသေသာဘာဝတော အဝုတ္တမတ္ထံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ၊ တေန ‘‘အာကာသဂတံ ဝါ ကရောတိ၊ နီဟရတိ ဝါ’’တိ ပကာရဒွယံ သင်္ဂဏှာတိ။ တေန ရုက္ခမူလေ ပဝေသေတွာ ဌပိတနိဓိသင်္ခလိကဝလယမိဝ စီဝရဝံသေ သဗ္ဗဋ္ဌာနေဟိပိ အဖုသာပေတွာ စီဝရဝလယံ အာကာသဂတံ ကရောန္တဿာပိ စီဝရဝံသကောဋိယာ ဗဟိ နီဟရန္တဿာပိ ထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာနိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဉာတဗ္ဗာနီတိ ဧတေယေဝ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ဝလယံ ဆိန္ဒတော ဝါပိ၊ မောစေန္တဿ ဝါပိ၊ ဝလယံ အာကာသဂတံ ဝါ ကရောတိ၊ နီဟရတိ ဝါ’’တိ ဣမေသု စတူသု ဝိကပ္ပေသု ဧကမ္ပိ တထာ အကတွာ စီဝရဝလယံ စီဝရဝံသေ ဃံသေတွာ ဣတော စိတော စ သဉ္စာရေန္တဿ စီဝရဝလယဿ သဗ္ဗောပိ စီဝရဝံသော ဌာနန္တိ ‘‘ဌာနာစာဝနံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တဗျတိရေကဝသေန ဒဿိတဗ္ဗန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၉၀။ ဌပိတဿ ဟီတိ ဧတ္ထ ပသိဒ္ဓိသူစကံ ဟိ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ ‘‘စီဝရေ ဝိယ ဟီ’’တိ ယောဇေတွာ ဝိသေသတ္ထဇောတကံ တု-သဒ္ဒံ အာနေတွာ ‘‘ဌပိတဿ တူ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ နိပါတာနမနေကတ္ထတ္တာ ယထာဌာနေ ဌိတာနမေဝ ဝိသေသတ္ထေ ဟိ-သဒ္ဒေါ၊ ပသိဒ္ဓိယံ တု-သဒ္ဒေါ စ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ဒီဃတော ဝါ တိရိယတော ဝါ ပသာရေတွာ ¶ စီဝရဝံသေ နိက္ခိတ္တဿ စီဝရဿ ဝိနိစ္ဆယော ပန သံဟရိတွာ စီဝရဝံသေ ဌပိတစီဝရဝိနိစ္ဆယော ဝိယ ဝုတ္တော၊ ‘‘ဩရိမန္တေန…ပေ… ပါရာဇိကံ ဘဝေ’’တိ ဂါထာတ္တယေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၉၁။ သိက္ကာယာတိ ဩလမ္ဗိကာဓာရေ။ ယံ ဘဏ္ဍကန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပက္ခိပိတွာတိ နိဝေသေတွာ။ လဂ္ဂိတံ ဟောတီတိ ဩလမ္ဗိတံ ဟောတိ။ ‘‘သိက္ကာတော တံ ဟရန္တော ဝါ စုတော’’တိ ဧတသ္မိံ ဝိကပ္ပေ ¶ သိက္ကာယ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနဝသေန ဌာနာစာဝနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ သိက္ကာယ၊ ဗန္ဓနဋ္ဌာနဿ စ ဘိတ္တိပဿေ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ ယဒိ သိယာ၊ တဿ စ ဝသေန ဌာနာစာဝနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၉၂-၃။ ကုန္တာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဘိန္ဒိဝါလာဒိ ဒီဃဝတ္ထု ဂဟေတဗ္ဗံ။ တဋ္ဋိကာခါဏုကာ ဝိယ ဘိတ္တိယံ ပဋိပါဋိယာ နိဝေသိတာနိ မိဂသိင်္ဂါနိ ဝါ သူလာနိ ဝါ နာဂဒန္တာ နာမ။ အဂ္ဂေ ဝါတိ ကုန္တဖလကောဋိယံ ဝါ။ ဗုန္ဒေ ဝါတိ ကုန္တဒန္တမူလေ ဝါ။ ပရိကဍ္ဎတောတိ ဥဇုကံ အာကဍ္ဎတော။

ဖုဋ္ဌောကာသန္တိ တသ္မိံ တသ္မိံ နာဂဒန္တေ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ အတိက္ကာမယတော ကေသဂ္ဂမတ္တေန ပရာဇယော သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဌပိတဋ္ဌပိတဋ္ဌာနံ ဝိဟာယ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကာမယတော ပါရာဇိကန္တိ အတ္ထော။ ကေသဂ္ဂေန အန္တရေန ဟေတုနာ ပရာဇယောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အပနယနဟေတု ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၉၄-၅။ ဧဝံ ဒီဃတော အာကဍ္ဎနေ၊ ဥက္ခိပနေ စ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ တိရိယံ အာကဍ္ဎနေ၊ ပရတော နယနေ စ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပါကာရာဘိမုခေါ’’တိအာဒိ။ အာကဍ္ဎတီတိ အတ္တနော ¶ ဌိတဋ္ဌာနာဘိမုခံ အာဝိဉ္ဆတိ။ ဩရိမန္တဖုဋ္ဌောကာသန္တိ ဩရိမန္တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ၊ အတ္တနော ဒိသာယ ကုန္တဒဏ္ဍေန ဖုဋ္ဌောကာသန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ အစ္စယနကိရိယာသမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနပ္ပသင်္ဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ‘‘သကမ္မကဓာတုပ္ပယောဂေ ဥပယောဂဝစနဿ မာဂဓိကဝေါဟာရေ ဒဿနတော ကမ္မတ္ထေယေဝ ဥပယောဂဝစန’’န္တိ ဧကေ ဝဒန္တိ၊ ဧတံ ကစ္စာယနလက္ခဏေန သမာနံ။ ဣတရန္တစ္စယေတိ ဣတရန္တေန ကတော အစ္စယောတိ ဣတရန္တစ္စယော၊ မဇ္ဈေပဒလောပသမာသော၊ ပါရိမန္တေန ကတ္တဗ္ဗာတိက္ကမေ ကတေတိ အတ္ထော။ ကေသဂ္ဂေန စုတောတိ ယောဇနာ။ ယထာဝုတ္တောယေဝ အတ္ထော။

ပရတော ပေလ္လန္တဿာတိ ပရတော ကတွာ ပေလ္လန္တဿ၊ ဘိတ္တိပဿာဘိမုခံ ကတွာ နိပ္ပီဠေန္တဿာတိ အတ္ထော။ တထေဝါတိ ‘‘ကေသဂ္ဂေန စုတော’’တိ အာကဍ္ဎတိ။ ဌပိတေပိ စ ကုန္တာဒိမှိ အယံ နယောတိ ယောဇနာ။ ‘‘ကေသဂ္ဂေနာ’’တိအာဒိနာ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယနယော ဝတ္တဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၉၆။ တာလဿ ဖလံ စာလေန္တဿ အဿ ဘိက္ခုနော ယေန ဖလေန ဝတ္ထု ပဉ္စမာသကံ ပူရတိ၊ တသ္မိံ ဖလေ ဗန္ဓနာ မုတ္တေ ပါရာဇိကံ ဘဝေတိ ယောဇနာ။

၉၇။ တာလဿ ¶ ပိဏ္ဍိံ ဆိန္ဒတီတိ တာလဖလကဏ္ဏိကံ ဆိန္ဒတိ။ ယာယ ဝတ္ထု ပူရတိ၊ တဿာ ဆိန္နမတ္တာယ ‘‘အဿ ပါရာဇိကံ သိယာ’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယော ဣဓာပိ ယောဇေတဗ္ဗော။ တာလပိဏ္ဍိ သစေ အာကာသဂတာ ဟောတိ၊ ပိဏ္ဍိမူလမေဝ ဌာနံ။ ပဏ္ဏဒဏ္ဍေ ဝါ ပဏ္ဏေ ဝါ အပဿာယ ဌိတာ စေ၊ ဌိတဋ္ဌာနေဟိ သဟ ပိဏ္ဍိမူလံ ဂဟေတွာ ဌာနဘေဒံ ဉတွာ ဌာနာစာဝနေန ပါရာဇိကမ္ပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသေဝ နယောတိ ‘‘ယေန ဝတ္ထု ပူရတိ၊ တသ္မိံ ဗန္ဓနာ မုတ္တေ အဿ ပါရာဇိကံ သိယာ’’တိ ယထာဝုတ္တော ဧဝ နယော။ ဧတေသု သဗ္ဗေသု ¶ ဌာနေသု ပါရာဇိကဝီတိက္ကမတော ပုဗ္ဗဘာဂါနန္တရပ္ပယောဂေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ သဟပယောဂေ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ဒုက္ကဋဉ္စ တတောပိ ပုဗ္ဗပယောဂေ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ပါစိတ္တိယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စ ဂမနဒုတိယပရိယေသနာဒိအဝသေသပယောဂေသု အဒိန္နာဒါနပုဗ္ဗကတ္တာ ဒုက္ကဋဉ္စ အသမ္မုယှန္တေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၉၈။ ဥဒကေ နိဓိဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဂမ္ဘီရောဒကေ နိဓိဋ္ဌာနံ ပဒဝါရေန ဂစ္ဆတော ပဒေ ပဒေ ပုဗ္ဗပယောဂေ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ဂမ္ဘီရေ ပန တထာတိ ‘‘ပဒဝါရေန ဂစ္ဆတော ဒုက္ကဋ’’န္တိ ယထာဝုတ္တမတိဒိသတိ။ ဂစ္ဆတောတိ တရတော၊ ဟတ္ထံ အစာလေတွာ တရန္တဿ ပဒဝါရဂဏနာယ၊ ဟတ္ထေန စ ဝါယမန္တဿ ‘‘ပဒဝါရေနာ’’တိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏန္တိ ကတွာ ဟတ္ထဝါရဂဏနာယ ပဒဝါရဂဏနာယ ဒုက္ကဋာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဂမ္ဘီရေ ဟတ္ထေဟိ ဝါ ပါဒေဟိ ဝါ ပယောဂံ ကရောန္တဿ ဟတ္ထဝါရေဟိ ဝါ ပဒဝါရေဟိ ဝါ ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၈)။

ဥမ္မုဇ္ဇနာဒိသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန နိမုဇ္ဇနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘တထာ’’တိ အနုဝတ္တမာနတ္တာ ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋန္တိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိဟိတကုမ္ဘိယာ ဂဟဏတ္ထံ နိမုဇ္ဇနုမ္မုဇ္ဇနေသုပိ ဟတ္ထဝါရေန၊ ပဒဝါရေန၊ ဟတ္ထပဒဝါရေဟိ စ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧသေဝ နယော ကုမ္ဘိဂဟဏတ္ထံ နိမုဇ္ဇနုမ္မုဇ္ဇနေသူ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၈)။

ဣမိဿာ ဂါထာယ ‘‘နိဓိဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတော ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝစနတော တထာ ဂစ္ဆန္တဿ ဥဒကသပ္ပစဏ္ဍမစ္ဆဒဿနေန ဘာယိတွာ ပလာယန္တဿ ဂမနဿ အတဒတ္ထတ္တာ အနာပတ္တီတိ ဗျတိရေကေန ¶ ဝိညာယတိ။ ဧတ္ထ ဒုတိယပရိယေသနာဒိသဗ္ဗပယောဂေသု ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ¶ ပါစိတ္တိယဉ္စ ပါစိတ္တိယေန သဟ ဒုက္ကဋဉ္စ အဝသေသပယောဂေသု သုဒ္ဓဒုက္ကဋဉ္စ သဟပယောဂေ ဘာဇနာမသနေ အနာမာသဒုက္ကဋဉ္စ ဖန္ဒာပနေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဌာနာစာဝနေ ပါရာဇိကဉ္စ နိဓိကုမ္ဘိယာ ဝုတ္တနယေန ဝိညာတုံ သက္ကာတိ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဌာနဘေဒေါ ပဉ္စဓာ ဟောတိ၊ ဣဓ ပီဠေတွာ ဩသာရေတုံ သက္ကုဏေယျတ္တာ အဓောဒိသာယ သဟ ဆဗ္ဗိဓံ ဟောတီတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

၉၉။ တတ္ထ ဇာတကပုပ္ဖေသူတိ တသ္မိံ ဇလေ ရုဠှေသု ဥပ္ပလာဒိကုသုမေသု၊ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ယေန ပုပ္ဖေနာတိ နိဒ္ဓါရိတဗ္ဗံ။ ဆိန္ဒတောတိ ဧတ္ထ ဝတ္တမာနကာလဝသေန အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဆိန္နဝတော’’တိ ဘူတဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝံ အဂ္ဂဟိတေ အန္တိမဿ ပယောဂဿ ယာဝ အနုပရမော၊ ထုလ္လစ္စယာရဟတ္တာ ပါရာဇိကဝစနဿ ဝတ္ထုဝိရောဓိတာယ စ ဣမဿေဝ ပစ္ဆိမကုသုမဿ ကန္တနကာလေ ပုပ္ဖနာဠပဿေ တစမတ္တေပိ အစ္ဆိန္နေ ပါရာဇိကံ နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကနာဠ…ပေ… ပရိရက္ခတီ’’တိ ဧတ္ထေဝ အနန္တရေ ဝုစ္စမာနနယဿ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ စ ဣမံ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ လိခိတဿ ‘‘ယသ္မိံ ပုပ္ဖေ ဝတ္ထု ပူရတိ၊ တသ္မိံ ဆိန္နမတ္တေ ပါရာဇိက’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၈) အဋ္ဌကထာဝစနဿ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ စ ဝတ္တမာနကာလမဂဟေတွာ ဘူတကာလဿေဝ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ကဒါ ဒေဝဒတ္တ အာဂတောသီ’’တိ ပဉှဿ ‘‘ဧသောဟမာဂစ္ဆာမိ၊ အာဂစ္ဆန္တံ မာ မံ ဝိဇ္ဈာ’’တိ ဥတ္တရေ ဝိယ ဝတ္တမာနသမီပေ ဝတ္တမာနေဝါတိ ဘူတေ ဝတ္တမာနဗျပဒေသတော ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၀၀။ ‘‘ဥပ္ပလဇာတိယာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ပဒုမဇာတိယာ’’တိ ဗျတိရေကတော ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပဒုမဇာတိကာနံ ပန ဒဏ္ဍေ ဆိန္နေ အဗ္ဘန္တရေ သုတ္တံ အစ္ဆိန္နမ္ပိ ရက္ခတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၈) အဋ္ဌကထာနယော သင်္ဂဟိတောတိ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကနာဠဿ ဝါ ပဿေတိ ‘‘နာဠဿ ဧကပဿေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတောတိ နာဠတော။

၁၀၁။ ဘာရဗဒ္ဓကုသုမေသု ဝိနိစ္ဆယဿ ဝက္ခမာနတ္တာ ဆိန္ဒိတွာ ဌပိတေသူတိ အဗဒ္ဓကုသုမဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနာတိ တတြဇာတကကုသုမေသု ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယာနုသာရေန။ ‘‘ယေန ပုပ္ဖေန ပူရတိ၊ တသ္မိံ ဆိန္နမတ္တေ’’တိ အဝတွာ ဂဟိတမတ္တေ ပါရာဇိကန္တိ ယောဇနာ စေတ္ထ ဝိသေသော။

၁၀၂။ ဘာရံ ကတွာ ဗဒ္ဓါနိ ဘာရဗဒ္ဓါနီတိ မဇ္ဈပဒလောပီသမာသော။ ပုပ္ဖာနီတိ ပါဒဂ္ဃနကာနိ ¶ ဥပ္ပလာဒိကုသုမာနိ။ ဆသွာကာရေသူတိ ဥဒကေ ဩသီဒါပေတုံ သက္ကုဏေယျတ္တာ အဓောဒိသာယ သဟ စတဿော ဒိသာ၊ ဥဒ္ဓန္တိ ဣမာသု ဆသု ဒိသာသု၊ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ကေနစိ အာကာရေနာတိ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗဒဿနံ။ ဌာနာစာဝနဿ သာဓကတမတ္တာ ကရဏေယေဝ ကရဏဝစနံ။ နဿတီတိ ပါဒဂ္ဃနကပုပ္ဖာနံ ဌာနာစာဝနေန ပါရာဇိကမာပဇ္ဇိတွာ လောကိယလောကုတ္တရာနံ အနဝသေသဂုဏာနံ ပတိဋ္ဌာနဘူတံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ နာသေတွာ သယံ ဂုဏမရဏေန မီယတီတိ အတ္ထော။

၁၀၃။ ပုပ္ဖာနံ ကလာပန္တိ ပါဒဂ္ဃနကဥပ္ပလာဒိကုသုမကလာပံ။ ဥဒကံ စာလေတွာတိ ယထာ ဝီစိ ဥဋ္ဌာတိ၊ တထာ စာလေတွာ။ ပုပ္ဖဋ္ဌာနာတိ ပုပ္ဖာနံ ဌိတဋ္ဌာနာ။ စာဝေတီတိ ကလာပံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အပနေတိ။ ‘‘ပုပ္ဖံ ဌာနာ စာဝေတီ’’တိ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေသု ပါဌော ဒိဿတိ။ ပုပ္ဖကလာပဿေဝ ဂဟိတတ္တာ ပုရိမောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။

၁၀၄။ ‘‘ဧတ္ထ ဂတံ ဂဟေဿာမီ’’တိ သဟ ပါဌသေသေန ယောဇနာ။ ပရိကပ္ပေတီတိ ‘‘ဧတ္ထ ဂတံ ဂဟေဿာမီ’’တိ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ¶ တက္ကေတိ။ ရက္ခတီတိ ဌာနာစာဝနေပိ သတိ သော ပရိကပ္ပော ပါရာဇိကာပတ္တိတော တံ ဘိက္ခုံ ရက္ခတိ။ ဂတဋ္ဌာနာတိ ပုပ္ဖကလာပေန ဂတံ သမ္ပတ္တဉ္စ တံ ဌာနဉ္စာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ‘‘ဥဒ္ဓရန္တော’’တိ ဧတေန ‘‘ပုပ္ဖာနံ ကလာပ’’န္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘ကတဋ္ဌာနာ’’တိပိ ပါဌော၊ ကတာ ပုပ္ဖာနံ ဌာနာ ဥဒ္ဓရန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥဒကံ စာလေတွာ ဝီစိယော ဥဋ္ဌာပေတွာ ဝီစိပ္ပဟာရေန ဥဒကပိဋ္ဌေန ပရိကပ္ပိတဋ္ဌာနံ သမ္ပတ္တံ ပုပ္ဖကလာပံ ဌိတဋ္ဌာနာ ဥဒ္ဓရန္တော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌာနာ စာဝေန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဌာနာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ဘဋ္ဌော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ ဘဋ္ဌော နာမ ပဝုစ္စတီတိ အတ္တနာ သမာဒါယ ရက္ခိယမာနာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလသင်္ခါတသဗ္ဗဂုဏရတနင်္ကုရာဘိနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနာ ပတိတော နာမ ဟောတီတိ ပဝုစ္စတိ။

၁၀၅။ ဇလတော အစ္စုဂ္ဂတဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပုပ္ဖဿာ’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ ဇလပိဋ္ဌိတော အစ္စုဂ္ဂတဿ ပုပ္ဖဿ သကလဇလံ ဌာနံ၊ ကဒ္ဒမပိဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ ဥဒကပိဋ္ဌိပရိယန္တံ ပုပ္ဖဒဏ္ဍေန ဖရိတွာ ဌိတံ သဗ္ဗမုဒကံ ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပ္ပာဋေတွာတိ ပုပ္ဖဂ္ဂံ အာကဍ္ဎိတွာ ဥပ္ပီဠေတွာ။ တတောတိ တသ္မာ ပုပ္ဖဋ္ဌာနဘူတသကလဇလရာသိတော။ ဥဇုန္တိ ဥဇုံ ကတွာ။ ဥဒ္ဓရတောတိ ဥပ္ပာဋေန္တဿ။

၁၀၆။ နာဠန္တေတိ ဥပ္ပာဋိတပုပ္ဖနာဠဿ မူလကောဋိယာ။ ဇလတောတိ ဥဒကပိဋ္ဌိတော။ မုတ္တမတ္တေ ¶ ကေသဂ္ဂမတ္တံ ဒူရံ ကတွာတိ ပါဌသေသယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ‘‘ဇလတော’’တိ ပဌမတတိယပါဒေသု ဒွိက္ခတ္တုံ ဝစနံ အတ္ထာဝိသေသေပိ ပဒါဝုတ္တိအလင်္ကာရေ အဍ္ဎယမကဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ပုနရုတ္တိဒေါသော န ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘မုတ္တမတ္တေ၊ အမုတ္တေ’’တိ စ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ အတ္ထာနံ ဝါ ဝိသေသတော ဥဘယတ္ထ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မိံ နာဠန္တေတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၀၇။ တဿ ¶ နာမေတွာ ဥပ္ပာဋိတဿ။ သဟ ဂစ္ဆေန ဥပ္ပာဋိတဿာပိ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယော။ ဣဓ ပန သဗ္ဗပုပ္ဖပဏ္ဏနာဠာနိ မူလတော ပဘုတိ ပဌမံ ဌိတဋ္ဌာနတော အပနာမနဝသေန ဌာနာစာဝနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပုပ္ဖာဒီနိ ဥပ္ပာဋေန္တဿ ဘူတဂါမဝိကောပနာပတ္တိယာ ဌာနေ သဟပယောဂဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၀၈-၉။ ဗဠိသာဒိမစ္ဆဂ္ဂဟဏောပကရဏာနံ ဝစနတော၊ ဇလေ ဌိတမတမစ္ဆာနံ ဝိနိစ္ဆယဿ စ ဝက္ခမာနတ္တာ မစ္ဆေတိ ဇီဝမာနကမစ္ဆာနံ ဂဟဏံ။ ဥပလက္ခဏဝသေန ဝါ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေန ဝါ ခိပကာဒီနိ မစ္ဆဝဓောပကရဏာနိ ဝုတ္တာနေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝတ္ထူတိ ပါဒေါ။ တသ္မိံ မစ္ဆေ။ ဥဒ္ဓဋောယေဝ ဥဒ္ဓဋမတ္တော၊ မစ္ဆော၊ တသ္မိံ။ ဇလာတိ ဥဒကတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အပနေတွာ ဥက္ခိတ္တမတ္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၁၀။ ပုပ္ဖာနံ ဝိယ မစ္ဆာနမ္ပိ ဌိတဋ္ဌာနမေဝ ဌာနန္တိ အဂ္ဂဟေတွာ သကလဇလံ ဌာနံ ကတွာ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဌာနံ သလိလဇာနံ ဟီ’’တိအာဒိ။ သလိလေ ဇာတာ သလိလဇာ၊ ဣတိ ပကရဏတော မစ္ဆာယေဝ ဝုစ္စန္တိ။ အတ္ထပ္ပကရဏသဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနာဒီဟိ သဒ္ဒါ ဝိသေသတ္ထံ ဝဒန္တီတိ။ ဟီတိ ပသိဒ္ဓိယံ။ ကေဝလန္တိ အဝဓာရဏေ၊ ဇလမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာ ဗဟိဥဒကံ နိဝတ္တိတံ ဟောတိ။ သကလံ ဇလမေဝ ဌာနံ ယသ္မာ၊ တသ္မာ သလိလဋ္ဌံ ဇလာ ဝိမောစေန္တော ပါရာဇိကော ဟောတီတိ ဟေတုဟေတုမန္တဘာဝေန ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာပန္နံ ပရာဇေတီတိ ပါရာဇိကာ၊ အာပတ္တိ၊ သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ ပါရာဇိကော၊ ပုဂ္ဂလော။

၁၁၁။ နီရံ ဥဒကံ။ ဝါရိမှိ ဇလေ ဇာတော ဝါရိဇော၊ ဣတိ ပကရဏတော မစ္ဆောဝ ဂယှတိ။ ဧတေနေဝ အာကာသေ ဥပ္ပတိတမစ္ဆော ¶ ၊ ဂေါစရတ္ထာယ စ ထလမုဂ္ဂတကုမ္မာဒယော ဥပလက္ခိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေသံ ဂဟဏေ ဝိနိစ္ဆယော အာကာသဋ္ဌထလဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ဝိနိဒ္ဒိသေတိ ဒုက္ကဋာဒိဝတ္ထုနော ¶ ဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃဝသေန ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာပတ္တိယော ဝဒေယျာတိ အတ္ထော။

၁၁၂။ တဠာကေတိ သရသ္မိံ၊ ဣမိနာ စ ဝါပိပေါက္ခရဏိသောဗ္ဘာဒိဇလာသယာ သင်္ဂယှန္တိ။ နဒိယာတိ နိန္နဂါယ၊ ဣမိနာ စ ကန္ဒရာဒယော သင်္ဂယှန္တိ။ နိန္နေတိ အာဝါဋေ။ မစ္ဆဝိသံ နာမာတိ ဧတ္ထ နာမ-သဒ္ဒေါ သညာယံ။ မစ္ဆဝိသနာမကံ မဒနဖလာဒိကံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဂတေတိ ဝိသပက္ခိပကေ မစ္ဆဃာတကေ ဂတေ။

၁၁၄။ သာမိကေသူတိ ဝိသံ ယောဇေတွာ ဂတေသု မစ္ဆသာမိကေသု။ အာဟရန္တေသူတိ အာဟရာပေန္တေသု။ ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ ဘဏ္ဍဉ္စ တံ ဒေယျဉ္စာတိ ဝိဂ္ဂဟော၊ အတ္တနာ ဂဟိတဝတ္ထုံ ဝါ တဒဂ္ဃနကံ ဝါ ဘဏ္ဍံ ဒါတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၁၁၅။ မစ္ဆေတိ မတမစ္ဆေ။ သေသေတိ နမတမစ္ဆေ။

၁၁၆။ အမတေသု ဂဟိတေသူတိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ၊ နိမိတ္တတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မံ။ အနာပတ္တိံ ဝဒန္တီတိ အဒိန္နာဒါနာပတ္တိယာ အနာပတ္တိံ ဝဒန္တိ၊ မာရဏပ္ပတ္တိယာ ပါစိတ္တိယံ ဟောတေဝ။ အယဉ္စ ဝိနိစ္ဆယော အရက္ခိတအဂေါပိတေသု အဿာမိကတဠာကာဒီသု ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၁၇။ နာဝန္တိ ဧတ္ထ ‘‘နာဝါ နာမ ယာယ တရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၉၉) ဝစနတော ဇလတာရဏာရဟံ အန္တမသော ဧကမ္ပိ ဝဟန္တံ ရဇနဒေါဏိဝေဏုကလာပါဒိကံ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နာဝဋ္ဌံ နာမ ဘဏ္ဍံ ယံ ကိဉ္စိ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓံ ဝါ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓံ ဝါ။ ‘‘ထေနေတွာ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ထေယျစိတ္တဿာ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဝိညာပေတိ။ ပါဒုဒ္ဓါရေတိ ဒုတိယပရိယေသနာဒိအတ္ထံ ဂစ္ဆန္တဿ ပဒေ ပဒေ။ ဒေါသာတိ ဒုက္ကဋာပတ္တိယော။ ဝုတ္တာတိ ‘‘နာဝဋ္ဌံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရိဿာမီ’တိ ထေယျစိတ္တော ဒုတိယံ ဝါ ပရိယေသတိ ဂစ္ဆတိ ဝါ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၉၉) ပဒဘာဇနိယံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တာ၊ ဣမိနာ ပုဗ္ဗပယောဂသဟပယောဂဒုက္ကဋာနိ၊ ဖန္ဒာပနေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဌာနာစာဝနေ ပါရာဇိကဉ္စ ဥပလက္ခဏဝသေန ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၁၈။ စဏ္ဍသောတေတိ ¶ ဝေဂေန ဂစ္ဆန္တေ ဥဒကပ္ပဝါဟေ၊ ‘‘စဏ္ဍသောတေ’’တိ ဣမိနာ ဗန္ဓနံ ဝိနာ သဘာဝေန အဋ္ဌိတဘာဝဿ သူစနတော ‘‘ဗန္ဓနမေဝ ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနပရိစ္ဆေဒဿ ကာရဏံ ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ စဏ္ဍသောတေ ဗဒ္ဓါ၊ တသ္မာ ဗန္ဓနမေကမေဝ ဌာနံ မတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မိန္တိ ဗန္ဓနေ။ ဓီရာ ဝိနယဓရာ။

၁၁၉-၁၂၀။ ‘‘နိစ္စလေ ဥဒကေ နာဝ-မဗန္ဓနမဝဋ္ဌိတ’’န္တိ ဣမိနာ ဆဓာ ဌာနပရိစ္ဆေဒဿ လဗ္ဘမာနတ္တေ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ နာဝံ ကဍ္ဎတော တဿ ပါရာဇိကန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုနပိ ကိံ ကရောန္တောတိ အာဟ ‘‘ဧကေနန္တေန သမ္ဖုဋ္ဌ’’န္တိအာဒိ။ တံ နာဝံ အတိက္ကာမယတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ကဍ္ဎိတဝတော အတိက္ကမိတဝတော’’တိ ဘူတဝသေန အတ္ထော ယောဇေတဗ္ဗော။ ယမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

၁၂၁။ ဧဝံ စတုပဿာကဍ္ဎနေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဥဒ္ဓံ၊ အဓော စ ဥက္ခိပနဩသီဒါပနေသု ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တထာ’’တိအာဒိ။ တထာတိ ‘‘တဿ ပါရာဇိက’’န္တိ အာကဍ္ဎတိ။ ကသ္မိံ ¶ ကာလေတိ အာဟ ‘‘ဥဒ္ဓံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပီ’’တိအာဒိ။ အဓောနာဝါတလန္တိ နာဝါတလဿ အဓော အဓောနာဝါတလံ၊ တသ္မိံ ဥဒ္ဓံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဥဒကမှာ ဝိမောစိတေတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တေန ဖုဋ္ဌံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ မုခဝဋ္ဋိယာ ဝိမောစိတေတိ ယောဇနာ။ တေနာတိ အဓောနာဝါတလေန ဖုဋ္ဌေ ဥဒကေ မုခဝဋ္ဋိယာ ကရဏဘူတာယ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဝိမောစိတေတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၁၂၂။ တီရေ ဗန္ဓိတွာ ပန နိစ္စလေ ဇလေ ဌပိတာ ယာ နာဝါ၊ တဿာ နာဝါယ ဌာနံ ဗန္ဓနဉ္စ ဌိတောကာသော စာတိ ဒွိဓာ မတန္တိ ယောဇနာ။

၁၂၃။ ပုဗ္ဗံ ပဌမံ ဗန္ဓနဿ ဝိမောစနေ ထုလ္လစ္စယံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ကေနစုပါယေနာတိ ‘‘ပုရတော ပစ္ဆတော ဝါပီ’’တိအာဒိက္ကမေန ယထာဝုတ္တောပါယဆက္ကေသု ယေန ကေနစိ ဥပါယေနာတိ အတ္ထော။ ဌာနာ စာဝေတိ နာဝံ။

၁၂၄။ ပဌမံ ဌာနာ စာဝေတွာတိ ‘‘ပုရတော ပစ္ဆတော ဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တေသု ဆသု အာကာရေသု အညတရေန အာကာရေန နာဝံ ဌပိတဋ္ဌာနတော ပဌမံ စာဝေတွာ။ ဧသေဝ စ နယောတိ နာဝါယ ¶ ပဌမံ ဌိတဋ္ဌာနတော စာဝနေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ပစ္ဆာ ဗန္ဓနမောစနေ ပါရာဇိကန္တိ ဧသေဝ နယော နေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ‘‘တီရေ ဗန္ဓိတွာ နိစ္စလေ ဥဒကေ ဌပိတနာဝါယ ဗန္ဓနဉ္စ ဌိတောကာသော စာတိ ဒွေ ဌာနာနိ၊ တံ ပဌမံ ဗန္ဓနာ မောစေတိ၊ ထုလ္လစ္စယံ။ ပစ္ဆာ ဆန္နံ အာကာရာနံ အညတရေန ဌာနာ စာဝေတိ၊ ပါရာဇိကံ။ ပဌမံ ဌာနာ စာဝေတွာ ပစ္ဆာ ဗန္ဓနမောစနေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ (ပါရာ။ ၉၉) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယော သင်္ဂဟိတော။ အာမသနဖန္ဒာပနေသု ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာနိ ဟေဋ္ဌာ ကုမ္ဘိယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဉာတုံ သက္ကုဏေယျတ္တာ န ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမုပရိပိ။

၁၂၅။ ဥဿာရေတွာတိ ¶ ဥဒကတော ထလံ အာရောပေတွာ။ နိကုဇ္ဇိတွာတိ အဓောမုခံ ကတွာ။ ထလေ ဌပိတာယ နာဝါယ မုခဝဋ္ဋိယာ ဖုဋ္ဌောကာသော ဧဝ ဌာနန္တိ ယောဇနာ။ ဟီတိ ဝိသေသော၊ တေန ဇလဋ္ဌတော ထလဋ္ဌာယ နာဝါယ ဝုတ္တံ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။

၁၂၆။ ဧတ္ထ အဓော ဩသီဒါပနဿ အလဗ္ဘမာနတာယ တံ ဝိနာ ဣတရေသံ ပဉ္စန္နံ အာကာရာနံ ဝသေန ဌာနာစာဝနံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဉေယျော’’တိအာဒိ။ ယတော ကုတောစီတိ တိရိယံ စတဿန္နံ၊ ဥပရိဒိသာယ စ ဝသေန ယံ ကိဉ္စိ ဒိသာဘိမုခံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကမေန္တော။

၁၂၇။ ဥက္ကုဇ္ဇိတာယပီတိ ဥဒ္ဓံမုခံ ဌပိတာယပိ။ ဃဋိကာနန္တိ ဒါရုခဏ္ဍာနံ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဉေယျော ဌာနပရိစ္ဆေဒေါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယံ အတိဒိသတိ။ သော ပန ဥက္ကုဇ္ဇိတွာ ဘူမိယံ ဌပိတနာဝါယ ယုဇ္ဇတိ။ ဃဋိကာနံ ဥပရိ ဌပိတာယ ပန နာဂဒန္တေသု ဌပိတကုန္တေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယော ယုဇ္ဇတိ။

၁၂၈။ ‘‘ထေယျာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ပါဇေန္တဿာ’’တိ ဝိသေသနံ။ တိတ္ထေတိ တိတ္ထာသန္နဇလေ။ အရိတ္တေနာတိ ကေနိပါတေန။ ဖိယေနာတိ ပါဇနဖလကေန။ ပါဇေန္တဿာတိ ပေသေန္တဿ။ ‘‘တံ ပါဇေတီ’’တိပိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ တံ နာဝံ ယော ပါဇေတိ၊ တဿ ပရာဇယောတိ အတ္ထော။

၁၂၉-၃၀။ ဆတ္တန္တိ အာတပဝါရဏံ။ ပဏာမေတွာတိ ယထာ ဝါတံ ဂဏှာတိ၊ တထာ ပဏာမေတွာ။ ဥဿာပေတွာဝ စီဝရန္တိ စီဝရံ ဥဒ္ဓံ ဥစ္စာရေတွာ ဝါ။ ဂါထာဆန္ဒဝသေန ‘ဝ’ဣတိ ရဿတ္တံ။ လင်္ကာရသဒိသန္တိ ပသာရိတပဋသရိက္ခကံ။ သမီရဏန္တိ မာလုတံ။ န ဒေါသော တဿ ဝိဇ္ဇတီတိ ဣဒံ ဝါတဿ ¶ ¶ အဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေ ဧဝံ ကရောတော ပစ္ဆာ အာဂတေန ဝါတေန နီတနာဝါယ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝါယမာနေ ပန ဝါတေ ဧဝံ ကရောန္တဿ အာပတ္တိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၃၁-၂။ သယမေဝ ဥပါဂတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂါမသမီပေ တိတ္ထံ ဂါမတိတ္ထံ။ တန္တိ နာဝံ။ ဌာနာတိ ဆတ္တေန ဝါ စီဝရေန ဝါ ဂဟိတဝါတေန ဂန္တွာ ဂါမတိတ္ထေ ဌိတဋ္ဌာနာ။ အစာလေန္တောတိ ဖန္ဒာပနမ္ပိ အကရောန္တော၊ ဣမိနာ ထုလ္လစ္စယဿာပိ အဘာဝံ ဒဿေတိ။ ‘‘အစာဝေန္တော’’တိပိ ပါဌော၊ ဌိတဋ္ဌာနတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အနပနေန္တောတိ အတ္ထော၊ ဣမိနာ ပါရာဇိကာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ကိဏိတွာတိ မူလေန ဝိက္ကိဏိတွာ။ သယမေဝ စ ဂစ္ဆန္တိန္တိ ဧတ္ထ စ-ကာရော ဝတ္တဗ္ဗန္တရသမုစ္စယေ။ တထာ ပဏာမိတဆတ္တေန ဝါ ဥဿာပိတစီဝရေန ဝါ ဂဟိတဝါတေန အတ္တနာ ဂစ္ဆန္တိံ။ ဌာနာ စာဝေတီတိ အတ္တနာ ဣစ္ဆိတဒိသာဘိမုခံ ကတွာ ပါဇနဝသေန ဂမနဋ္ဌာနာ စာဝေတိ။

၁၃၃-၄။ ယန္တိ ဧတေနာတိ ယာနံ။ ရမယတီတိ ရထော။ ဝဟတိ၊ ဝုယှတိ၊ ဝဟန္တိ ဧတေနာတိ ဝါ ဝယှံ။ ‘‘ဥပရိ မဏ္ဍပသဒိသံ ပဒရစ္ဆန္နံ၊ သဗ္ဗပါလိဂုဏ္ဌိမံ ဝါ ဆာဒေတွာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၀) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန ကတံ သကဋံ ဝယှံ နာမ။ သန္ဒမာနိကာတိ ‘‘ဥဘောသု ပဿေသု သုဝဏ္ဏရဇတာဒိမယာ ဂေါပါနသိယော ဒတွာ ဂရုဠပက္ခကနယေန ကတာ သန္ဒမာနိကာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၀) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန ကတယာနဝိသေသော။ ဌာနာ စာဝနယောဂသ္မိန္တိ ဌာနာ စာဝနပ္ပယောဂေ။

၁၃၅-၆။ ဒသဋ္ဌာနာစာဝနဝသေန ပါရာဇိကံ ဝဒန္တေဟိ ပဌမံ ဌာနဘေဒဿ ဉာတဗ္ဗတ္တာ တံ ဒဿေတွာ အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုမာဟ ¶ ‘‘ယာနဿ ဒုကယုတ္တဿာ’’တိအာဒိ။ ဒုကယုတ္တဿာတိ ဒုကံ ဂေါယုဂံ ယုတ္တဿ ယဿာတိ၊ ယုတ္တေ ယသ္မိန္တိ ဝါ ဝိဂ္ဂဟော။ ဒသ ဌာနာနီတိ ဒွိန္နံ ဂေါဏာနံ အဋ္ဌ ပါဒါ၊ ဒွေ စ စက္ကာနီတိ ဧတေသံ ဒသန္နံ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနာနံ ဝသေန ဒသ ဌာနာနိ ဝဒေယျာတိ အတ္ထော။ ဧတေနေဝ နယေန စတုယုတ္တာဒိယာနေ အဋ္ဌာရသာတိ ဌာနဘေဒဿ နယော ဒဿိတော ဟောတိ။ ယာနံ ပါဇယတောတိ သကဋာဒိယာနံ ပေသယတော။ ‘‘ဓုရေတိ ယုဂါသန္နေ’’တိ အဋ္ဌကထာယ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ရထီသာယ ယုဂေန သဒ္ဓိံ ဗန္ဓနဋ္ဌာနာသန္နေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဓုရ’’န္တိ စ ယုဂဿေဝ နာမံ။ ‘‘ဓုရံ ဆဍ္ဍေတွာ၊ ဓုရံ အာရောပေတွာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၀) အဋ္ဌကထာဝစနတော တံသဟစရိယာယ သမ္ဗန္ဓနဋ္ဌာနမ္ပိ ¶ ဓုရံ နာမ။ ဣဓ ပန ဂင်္ဂါ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ဂင်္ဂါသမီပေ ဓုရသမီပေ ပါဇကဿ နိသဇ္ဇာရဟဋ္ဌာနေ ဓုရဿ ဝတ္တမာနတာ လဗ္ဘတိ။

ဂေါဏာနံ ပါဒုဒ္ဓါရေ တဿ ထုလ္လစ္စယံ ဝိနိဒ္ဒိသေတိ ယောဇနာ။ ဣဒဉ္စ ဂေါဏာနံ အဝိလောမကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိလောမကာလေ သမ္ဘဝန္တံ ဝိသေသံ ဇောတေတုံ ‘‘ထုလ္လစ္စယံ တု’’ ဣစ္စတြ တု-သဒ္ဒေန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစေ ပန ဂေါဏာ ‘နာယံ အမှာကံ သာမိကော’တိ ဉတွာ ဓုရံ ဆဍ္ဍေတွာ အာကဍ္ဎန္တာ တိဋ္ဌန္တိ ဝါ ဖန္ဒန္တိ ဝါ၊ ရက္ခတိ တာဝ။ ဂေါဏေ ပုန ဥဇုကံ ပဋိပါဒေတွာ ဓုရံ အာရောပေတွာ ဒဠှံ ယောဇေတွာ ပါစနေန ဝိဇ္ဈိတွာ ပါဇေန္တဿ ဝုတ္တနယေနေဝ တေသံ ပါဒုဒ္ဓါရေန ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ ဝုတ္တဝိသေသော သင်္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စက္ကာနံ ဟီတိ ဧတ္ထ အဓိကေန ဟိ-သဒ္ဒေန ‘‘သစေပိ သကဒ္ဒမေ မဂ္ဂေ ဧကံ စက္ကံ ကဒ္ဒမေ လဂ္ဂံ ဟောတိ၊ ဒုတိယံ စက္ကံ ဂေါဏာ ပရိဝတ္တေန္တာ ပဝတ္တေန္တိ၊ ဧကဿ ပန ဌိတတ္တာ န တာဝ အဝဟာရော ဟောတိ။ ဂေါဏေ ပန ပုန ဥဇုကံ ပဋိပါဒေတွာ ပါဇေန္တဿ ¶ ဌိတစက္ကေ ကေသဂ္ဂမတ္တံ ဖုဋ္ဌောကာသံ အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိက’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၀) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဝိသေသော ဒဿိတော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၃၇-၉။ ဧတ္တာဝတာ ယုတ္တယာနဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အယုတ္တယာနဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အယုတ္တကဿာ’’တိအာဒိ။ ဓုရေန ဥပတ္ထမ္ဘနိယံ ဌိတဿ တဿ အယုတ္တကဿာပိ စ ယာနကဿ ဥပတ္ထမ္ဘနိစက္ကကာနံ ဝသေန တီဏေဝ ဌာနာနိ ဘဝန္တီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ အယုတ္တကဿာတိ ဂေါဏေဟိ အယုတ္တကဿ။ ဓုရေနာတိ ယထာဝုတ္တနယေန ဓုရယုတ္တဋ္ဌာနသမီပဒေသေန၊ သကဋသီသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပတ္ထမ္ဘနိယန္တိ သကဋသီသောပတ္ထမ္ဘနိယာ ဥပရိ ဌိတဿ။ ဥပတ္ထမ္ဘယတိ ဓုရန္တိ ဥပတ္ထမ္ဘနီ။ သကဋဿ ပစ္ဆိမဘာဂေါပတ္ထမ္ဘနတ္ထံ ဒီယမာနံ ဒဏ္ဍဒွယံ ပစ္ဆိမောပတ္ထမ္ဘနီ နာမ၊ ပုရိမဘာဂဿ ဒီယမာနဿ ဥပတ္ထမ္ဘနီ ပုရိမောပတ္ထမ္ဘနီ နာမာတိ အယမုပတ္ထမ္ဘနီနံ ဝိသေသော။ ဣဓ ပုရိမောပတ္ထမ္ဘနီ အဓိပ္ပေတာ။ ‘‘ဥပတ္ထမ္ဘနိစက္ကကာနံ ဝသေန တီဏေဝ ဌာနာနီ’’တိ ဣဒံ ဟေဋ္ဌာ အကပ္ပကတာယ ဥပတ္ထမ္ဘနိယာ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ကပ္ပကတာယ ပန ဝသေန ‘‘စတ္တာရီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဌာနာနိ တီဏေဝါ’’တိ အာကဍ္ဎတိ၊ ဒါရုစက္ကဒွယဝသေန တီဏိ ဌာနာနီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒါရူန’’န္တိ ဣမိနာ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသေန ရာသိကတဒါရူနံ ဒါရုကဿ ဧကဿာပိ ဖလကဿာပိ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘူမိယမ္ပိ ဓုရေနေဝ၊ တထေဝ ဌပိတဿ စာ’’တိ ဣမိနာ ¶ တီဏိယေဝ ဌာနာနီတိ အတိဒိသတိ။ ဧတ္ထ ဓုရစက္ကာနံ ပတိဋ္ဌိတောကာသဝသေန တီဏိ ဌာနာနိ။ ဧတ္ထ စ ဥပရိဋ္ဌပိတဿ စာတိ စ-ကာရံ ‘‘ဘူမိယံ ဌပိတဿာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ယောဇေတွာ သမုစ္စယံ ကာတုံ သက္ကာတိ။ တတ္ထ အဓိကဝစနေန စ-ကာရေန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယံ ပန အယုတ္တကံ ဓုရေ ဧကာယ၊ ပစ္ဆတော ¶ စ ဒွီဟိ ဥပတ္ထမ္ဘနီဟိ ဥပတ္ထမ္ဘေတွာ ဌပိတံ၊ တဿ တိဏ္ဏံ ဥပတ္ထမ္ဘနီနံ၊ စက္ကာနဉ္စ ဝသေန ပဉ္စ ဌာနာနိ။ သစေ ဓုရေ ဥပတ္ထမ္ဘနီ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ ကပ္ပကတာ ဟောတိ၊ ဆ ဌာနာနီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၀) ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယံ သင်္ဂဏှာတိ။

ပုရတော ပစ္ဆတော ဝါပီတိ ဧတ္ထ ‘‘ကဍ္ဎိတွာ’’တိ ပါဌသေသော။ အပိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဥက္ခိပိတွာပီ’’တိ အဝုတ္တံ သမုစ္စိနောတိ။ ယော ပန ပုရတော ကဍ္ဎိတွာ ဌာနာ စာဝေတိ၊ ယော ဝါ ပန ပစ္ဆတော ကဍ္ဎိတွာ ဌာနာ စာဝေတိ၊ ယော ဝါ ပန ဥက္ခိပိတွာ ဌာနာ စာဝေတီတိ ယောဇနာ။ တိဏ္ဏန္တိ ဣမေ တယော ဂဟိတာ၊ ‘‘တေသ’’န္တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ၊ တေသံ တိဏ္ဏံ ပုဂ္ဂလာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကဒါ ကိံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ထုလ္လစ္စယံ တု…ပေ… ပရာဇယော’’တိ။ ‘‘ဌာနာ စာဝေ’’တိ ဣဒံ ‘‘ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ ဣမိနာပိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ တု-သဒ္ဒဿ ဝိသေသဇောတနတ္ထံ ဥပါတ္တတ္တာ သာဝသေသဋ္ဌာနာစာဝနေ ဖန္ဒာပနထုလ္လစ္စယံ၊ နိရဝသေသဋ္ဌာနာစာဝနေ ပန ကတေ ဌာနာစာဝနပါရာဇိကာ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၄၀။ အက္ခာနံ သီသကေဟီတိ အက္ခဿ ဥဘယကောဋီဟိ။ ‘‘ဇာတျာချာယမေကသ္မိံ ဗဟုဝစနမညတရာယ’’မိတိ ဝစနတော ဧကသ္မိံ အတ္ထေ ဗဟုဝစနံ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘ဌိတဿာ’’တိ ဧတဿ ဝိသေသနဿ ‘‘ယာနဿာ’’တိ ဝိသေသိတဗ္ဗံ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ ‘‘ဌာနာနိ ဒွေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယထာ သကဋဓုရံ ဘူမိံ န ဖုသတိ၊ ဧဝံ ဥစ္စတရေသု ဒွီသု တုလာဒိဒါရူသု ဒွေ အက္ခသီသေ အာရောပေတွာ ဌပိတံ ယာနမေဝ ဂယှတိ။

၁၄၁။ ကဍ္ဎန္တောတိ ဒွိန္နံ အက္ခသီသာနံ အာဓာရဘူတေသု ဒါရူသု ဃံသိတွာ ဣတော စိတော စ ကဍ္ဎန္တော။ ဥက္ခိပန္တောတိ ဥဇုံ ဌိတဋ္ဌာနတော ဥစ္စာရေန္တော။ ဖုဋ္ဌောကာသစ္စယေတိ ဖုဋ္ဌောကာသတော ¶ ကေသဂ္ဂမတ္တာတိက္ကမေ။ အညဿာတိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရတော ဣတရဿ။ ယဿ ကဿစိ ရထာဒိကဿ ယာနဿ။

၁၄၂။ အက္ခုဒ္ဓီနန္တိ စတုန္နံ အက္ခရုဒ္ဓနကအာဏီနံ။ အက္ခဿ ဥဘယကောဋီသု စက္ကာဝုဏနဋ္ဌာနတော ¶ အန္တော ဒွီသု သကဋဗာဟာသု အက္ခရုဒ္ဓနတ္ထာယ ဒွေ အင်္ဂုလိယော ဝိယ အာကောဋိတာ စတဿော အာဏိယော အက္ခုဒ္ဓိ နာမ။ ဓုရဿာတိ ဓုရဗန္ဓနဋ္ဌာနာသန္နဿ ရထသီသဂ္ဂဿ။ တံ ယာနံ။ ဝါ-သဒ္ဒေန ပဿေ ဝါ ဂဟေတွာ ကဍ္ဎန္တော၊ မဇ္ဈေ ဝါ ဂဟေတွာ ဥက္ခိပေန္တောတိ ကိရိယန္တရံ ဝိကပ္ပေတိ။ ဂဟေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကဍ္ဎန္တော’’တိ ပါဌသေသော။ ဌာနာ စာဝေတီတိ ဥဒ္ဓီသု ဂဟေတွာ ကဍ္ဎန္တော အတ္တနော ဒိသာယ ဥဒ္ဓိအန္တေန ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဣတရေန ဥဒ္ဓိပရိယန္တေန ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကာမေတိ။

‘‘ဥဒ္ဓီသု ဝါ’’တိ သာသင်္ကဝစနေန အနုဒ္ဓိကယာနဿာပိ ဝိဇ္ဇမာနတ္တံ သူစိတံ ဟောတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အထ ဥဒ္ဓိခါဏုကာ န ဟောန္တိ၊ သမမေဝ ဗာဟံ ကတွာ မဇ္ဈေ ဝိဇ္ဈိတွာ အက္ခသီသာနိ ပဝေသိတာနိ ဟောန္တိ၊ တံ ဟေဋ္ဌိမတလဿ သမန္တာ သဗ္ဗံ ပထဝိံ ဖုသိတွာ တိဋ္ဌတိ၊ တတ္ထ စတူသု ဒိသာသု၊ ဥဒ္ဓဉ္စ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနာတိက္ကမဝသေန ပါရာဇိကံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၀) ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယဉ္စ ဗျတိရေကဝသေန သင်္ဂဏှာတိ။

၁၄၃။ နာဘိယာတိ နာဘိမုခေန။ ဧကမေဝ သိယာ ဌာနန္တိ ဧကံ နာဘိယာ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနမေဝ ဌာနံ ဘဝတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧကမဿ သိယာ ဌာန’’န္တိ ပေါတ္ထကေသု ဒိဿတိ၊ တတော ပုရိမပါဌောဝ သုန္ဒရတရော။ ပရိစ္ဆေဒေါပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဇောတကော၊ ပရိစ္ဆေဒေါ ပနာတိ အတ္ထော။ ပဉ္စဓာတိ နာဘိယာ စတုပဿပရိယန္တံ၊ ဥဒ္ဓဉ္စ ပဉ္စဓာ၊ ဌာနာစာဝနာကာရော ဟောတီတိ အတ္ထော။

၁၄၄။ ဌာနာနိ ¶ ဒွေတိ နေမိယာ၊ နာဘိယာ စ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနဝသေန ဒွေ ဌာနာနိ။ အဿာတိ စက္ကဿ။ တေသံ ဒွိန္နံ ဌာနာနံ။ ဘိတ္တိအာဒိံ အပဿာယ ဌပိတစက္ကဿာပိ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော အယမ္ပိ ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော၊ ယောပိ ဣမိနာ စ ပါဌေန ဒဿိတော ဟောတိ။

၁၄၅။ အနာရက္ခန္တိ သာမိကေန အသံဝိဟိတာရက္ခံ။ အဓောဒေတွာတိ ဂေါဏေ အပေသေတွာ။ ဝဋ္ဋတိ၊ ပါရာဇိကံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သာမိကေ အာဟရာပေန္တေ ပန ဘဏ္ဍဒေယျံ ဟောတိ။

၁၄၆။ ဘာရဋ္ဌကထာယ သီသက္ခန္ဓကဋောလမ္ဗဝသာတိ ဧဝံနာမကာနံ သရီရာဝယဝါနံ ဝသေန ဘာရော ¶ စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ။ တတ္ထ သီသဘာရာဒီသု အသမ္မောဟတ္ထံ သီသာဒီနံ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော – သီသဿ တာဝ ပုရိမဂလေ ဂလဝါဋကော ပိဋ္ဌိဂလေ ကေသဉ္စိ ကေသန္တေ အာဝဋ္ဋော ဟောတိ၊ ဂလဿေဝ ဥဘောသု ပဿေသု ကေသဉ္စိ ကေသာဝဋ္ဋာ ဩရုယှ ဇာယန္တိ၊ ယေ ‘‘ကဏ္ဏစူဠိကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေသံ အဓောဘာဂေါ စာတိ အယံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေါ၊ တတော ဥပရိ သီသံ၊ ဧတ္ထန္တရေ ဌိတဘာရော သီသဘာရော နာမ။

ဥဘောသု ပဿေသု ကဏ္ဏစူဠိကာဟိ ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ၊ ကပ္ပရေဟိ ပဋ္ဌာယ ဥပရိ၊ ပိဋ္ဌိဂလာဝဋ္ဋတော စ ဂလဝါဋကတော စ ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ၊ ပိဋ္ဌိဝေမဇ္ဈာဝဋ္ဋတော စ ဥရပရိစ္ဆေဒမဇ္ဈေ ဟဒယအာဝါဋတော စ ပဋ္ဌာယ ဥပရိ ခန္ဓော၊ ဧတ္ထန္တရေ ဌိတဘာရော ခန္ဓဘာရော နာမ။

ပိဋ္ဌိဝေမဇ္ဈာဝဋ္ဋတော ¶ ၊ ပန ဟဒယအာဝါဋတော စ ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ ယာဝ ပါဒနခသိခါ၊ အယံ ကဋိပရိစ္ဆေဒေါ၊ ဧတ္ထန္တရေ သမန္တတော သရီရေ ဌိတဘာရော ကဋိဘာရော နာမ။

ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယ ပန ဟေဋ္ဌာ ယာဝ ဟတ္ထနခသိခါ၊ အယံ ဩလမ္ဗကပရိစ္ဆေဒေါ၊ ဧတ္ထန္တရေ ဌိတဘာရော ဩလမ္ဗကော နာမ။

ဘရတီတိ ဘာရော၊ ဘရတိ ဧတေန၊ ဧတသ္မိန္တိ ဝါ ဘာရော၊ ဣတိ ယထာဝုတ္တသီသာဒယော အဝယဝါ ဝုစ္စန္တိ။ ဘာရေ တိဋ္ဌတီတိ ဘာရဋ္ဌံ။ ဣတိ သီသာဒီသု ဌိတံ ဘဏ္ဍံ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဘာရောယေဝ ဘာရဋ္ဌ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၁) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဘရီယတီတိ ဘာရော၊ ကမ္မနိ သိဒ္ဓေန ဘာရ-သဒ္ဒေန ဘဏ္ဍမေဝ ဝုစ္စတိ။

၁၄၇။ သိရသ္မိံယေဝါတိ ယထာပရိစ္ဆိန္နေ သိရသိ ဧဝ။ သာရေတီတိ အနုက္ခိပန္တော ဣတော စိတော စ သာရေတိ။ ထုလ္လစ္စယံ သိယာတိ ဖန္ဒာပနထုလ္လစ္စယံ ဘဝေယျ။

၁၄၈။ ခန္ဓန္တိ ယထာပရိစ္ဆိန္နမေဝ ခန္ဓံ။ ဩရောပိတေတိ ဩဟာရိတေ။ သီသတောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥဒ္ဓ’’န္တိ ပါဌသေသော၊ ယထာပရိစ္ဆိန္နသီသတော ဥပရီတိ အတ္ထော။ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပီတိ ကေသဂ္ဂမတ္တံ ဒူရံ ကတွာ။ ပိ-သဒ္ဒေါ ပဂေဝ တတော အဓိကန္တိ ဒီပေတိ။ မောစေန္တောပီတိ ကေသဂ္ဂေန အဖုသန္တံ အပနေန္တော။ ဧတ္ထာပိ ပိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ ခန္ဓံ ဩရောပေန္တဿေဝ ပါရာဇိကံ၊ အပိစ ခေါ မောစေန္တောပိ ¶ ပရာဇိတောတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမပေက္ခတိ။ ပသိဗ္ဗကာဒိယမကဘာရံ ပန သီသေ စ ပိဋ္ဌိယဉ္စာတိ ဒွီသု ဌာနေသု ဌိတတ္တာ ဒွီဟိ ဌာနေဟိ အပနယနေန ပါရာဇိကံ ဟောတိ၊ တဉ္စ ‘‘သီသတော မောစေန္တော’’တိ ဣမိနာဝ ဧကဒေသဝသေန သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၄၉-၅၀။ ဧဝံ ¶ သီသဘာရေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ တဒနန္တရံ ဥဒ္ဒေသက္ကမေသု ခန္ဓဘာရာဒီသု ဝိနိစ္ဆယေ ဒဿေတဗ္ဗေပိ အဝသာနေ ဝုတ္တဩလမ္ဗကဘာရေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ အာဒျန္တဘာရာနံ ဝုတ္တနယာနုသာရေန သေသေသုပိ ဝိနိစ္ဆယံ အတိဒိသိတုမာဟ ‘‘ဘာရ’’န္တိအာဒိ။ သုဒ္ဓမာနသောတိ ပါတရာသာဒိကာရဏေန အထေယျစိတ္တော၊ ဟတ္ထဂတဘာရံ ထေယျစိတ္တေန ဘူမိယံ ဌပနနိဿဇ္ဇနာဒိံ ကရောန္တဿ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကန္တိ ဣဒမေတေန ဥပလက္ခိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ သီသဘာရဩလမ္ဗကဘာရေသု ဝုတ္တာနုသာရေန။ သေသေသုပိ ဘာရေသူတိ ခန္ဓဘာရာဒိကေသုပိ။ မတိသာရေန သာရမတိနာ။ ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယောတိ ယထာပရိစ္ဆိန္နေသု ဌာနေသု ဌိတံ ပါဒဂ္ဃနကံ ယံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုံ ထေယျစိတ္တေန ‘‘ဂဏှိဿာမီ’’တိ အာမသန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ ဌာနာ အစာဝေတွာ ဖန္ဒာပေန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ၊ ယထာပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနာတိက္ကမနဝသေန ဝါ ဥဒ္ဓံဥက္ခိပနဝသေန ဝါ ဌာနာ စာဝေန္တဿ ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ အယံ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၁၅၁-၃။ ဣဒါနိ အာရာမဋ္ဌဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒုက္ကဋ’’န္တိအာဒိ။ အာရာမန္တိ စမ္ပကာဒိပုပ္ဖာရာမဉ္စ အမ္ဗာဒိဖလာရာမဉ္စာတိ ဒွီသု အာရာမေသု ယံ ကဉ္စိ အာရာမံ။ အာရမန္တိ ဧတ္ထ ပုပ္ဖာဒိကာမိနောတိ ဝိဂ္ဂဟော၊ တံ အာရာမံ၊ အဘိ-သဒ္ဒယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ အဘိယုဉ္ဇတောတိ ပရာယတ္တဘာဝံ ဇာနန္တော ‘‘မမ သန္တက’’န္တိ အဋ္ဋံ ကတွာ ဂဏှိတုံ ထေယျစိတ္တေန သဟာယာဒိဘာဝတ္ထံ ဒုတိယကပရိယေသနာဒိဝသေန အဘိယုဉ္ဇန္တဿ ဒုက္ကဋံ မုနိနာ ဝုတ္တန္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓနီယံ၊ အဒိန္နာဒါနဿ ပုဗ္ဗပယောဂတ္တာ သဟပယောဂဂဏနာယ ဒုက္ကဋန္တိ ဘဂဝတာ ¶ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မံ စရန္တောတိ အဋ္ဋံ ကရောန္တော။ ပရံ သာမိကံ ပရာဇေတိ စေ၊ သယံ သာသနတော ပရာဇိတောတိ ယောဇနာ။

တဿာတိ ဘဏ္ဍသာမိနော။ ဝိမတိံ ဇနယန္တဿာတိ ‘‘ဣမိနာ သဟ အဋ္ဋံ ကတွာ မမ သန္တကံ လဘိဿာမိ ¶ ဝါ၊ န ဝါ’’တိ သံသယံ ဥပ္ပာဒေန္တဿ စောရဿ။ ယောပိ ဓမ္မံ စရန္တော သယံ ပရဇ္ဇတိ၊ တဿ စ ထုလ္လစ္စယန္တိ ယောဇနာ။

သာမိနော ဓုရနိက္ခေပေတိ ‘‘အယံ ထဒ္ဓါ ကက္ခဠော ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယမ္ပိ မေ ကရေယျ၊ အလံ ဒါနိ မယှံ ဣမိနာ အာရာမေနာ’’တိ သာမိနော ဓုရနိက္ခေပေ သတိ၊ အတ္တနော ‘‘န ဒဿာမီ’’တိ ဓုရနိက္ခေပေ စာတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ ဥဘိန္နံ ဓုရနိက္ခေပေ ပါရာဇိကံ။ တဿာတိ အဘိယုဉ္ဇန္တဿ။ သဗ္ဗေသံ ကူဋသက္ခီနဉ္စာတိ စ-ကာရော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ စောရဿ အဿာမိကဘာဝံ ဉတွာပိ တဒါယတ္တကရဏတ္ထံ ယံ ကိဉ္စိ ဝဒန္တာ ကူဋသက္ခိနော၊ တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဘိက္ခူနံ ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၁၅၄။ ဝိဟာရဋ္ဌကထာယံ ဝိဟာရန္တိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ‘‘ပရိဝေဏံ ဝါ၊ အာဝါသံ ဝါ’’တိ စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သင်္ဃိကန္တိ စာတုဒ္ဒိသံ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဘိက္ခူနံ ဒိန္နတ္တာ သင်္ဃသန္တကံ။ ကဉ္စီတိ ခုဒ္ဒကံ၊ မဟန္တံ ဝါတိ အတ္ထော။ အစ္ဆိန္ဒိတွာန ဂဏှိတုံ အဘိယုဉ္ဇန္တဿ ပါရာဇိကာ န သိဇ္ဈတီတိပိ ပါဌသေသယောဇနာ။ ဟေတုံ ဒဿေတိ ‘‘သဗ္ဗေသံ ဓုရနိက္ခေပါဘာဝတော’’တိ၊ သဗ္ဗဿေဝ စာတုဒ္ဒိသိကသင်္ဃဿ ဓုရနိက္ခေပဿ အသမ္ဘဝတောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိဟာရ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ အဝတွာ ‘‘သင်္ဃိက’’န္တိ ဝိသေသနေန ဒီဃဘာဏကာဒိဘေဒဿ ဂဏဿ၊ ဧကပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဒိန္နဝိဟာရာဒိံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှန္တေ ဓုရနိက္ခေပသမ္ဘဝါ ပါရာဇိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော အာရာမေ ဝိယ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမေသု တတြဋ္ဌဘဏ္ဍေ ဝိနိစ္ဆယော ဘူမဋ္ဌထလဋ္ဌအာကာသဋ္ဌဝေဟာသဋ္ဌေသု ဝုတ္တနယေန ဉာတုံ သက္ကာတိ န ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၅၅-၆။ ခေတ္တဋ္ဌေ သီသာနီတိ ဝလ္လိယော။ နိဒမ္ပိတွာနာတိ ယထာ ဓညမတ္တံ ဟတ္ထဂတံ ဟောတိ၊ တထာ ကတွာ။ အသိတေနာတိ ဒါတ္တေန။ လာယိတွာတိ ဒါယိတွာ။ သဗ္ဗကိရိယာပဒေသု ‘‘သာလိအာဒီနံ သီသာနီ’’တိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ သာလိအာဒီနံ သီသာနိ နိဒမ္ပိတွာ ဂဏှတော ယသ္မိံ ဗီဇေ ဂဟိတေ ဝတ္ထု ပူရတိ၊ တသ္မိံ ဗန္ဓနာ မောစိတေ တဿ ပါရာဇိကံ ဘဝေတိ ယောဇနာ။ အသိတေန လာယိတွာ ဂဏှတော ¶ ယသ္မိံ သီသေ ဂဟိတေ…ပေ… ဘဝေ၊ ကရေန ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှတော ယဿံ မုဋ္ဌိယံ ဂဟိတာယံ…ပေ… ဘဝေတိ ယောဇနာ။ ဗီဇေတိ ဝီဟာဒိဖလေ။ ဝတ္ထု ပူရတီတိ ပါဒဂ္ဃနကံ ဟောတီတိ။ မုဋ္ဌိယန္တိ သီသမုဋ္ဌိယံ၊ ဗီဇမုဋ္ဌိယံ ဝါ။ ဗန္ဓနာ မောစိတေတိ ဗန္ဓနဋ္ဌာနတော မောစိတေ။

၁၅၇။ ဒဏ္ဍော ဝါတိ ဝတ္ထုပူရကဝီဟိဒဏ္ဍော ဝါ။ အစ္ဆိန္နော ရက္ခတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တစော ဝါတိ တဿ ဒဏ္ဍဿ ဧကပဿေ ဆလ္လိ ဝါ အစ္ဆိန္နော ရက္ခတိစ္စေဝ သမ္ဗန္ဓော။ ဝါ-ဂ္ဂဟဏေန ဣဓာဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာဂတံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၄) ‘‘ဝါကော’’တိ ဣဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝါကော နာမ ဒဏ္ဍေ ဝါ တစေ ဝါ ဗာဟိရံ။ ဣဓာပိ တစော ဝါ အစ္ဆိန္နော ရက္ခတီတိ ယောဇနာ။ ဝီဟိနာဠမ္ပိ ဝါတိ ဂဟိတဓညသာလိသီသေန ပတိဋ္ဌိတံ ဝီဟိကုဒြူသာဒိဂစ္ဆာနံ နာဠံ၊ တစဂဗ္ဘောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒီဃန္တိ ဒီဃံ စေ ဟောတိ။ ‘‘အနိက္ခန္တောဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဒဏ္ဍော’’တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တတော’’တိ ပါဌသေသော။ တတော ¶ ဒီဃဝီဟိနာဠတော သဗီဇဝီဟိသီသဒဏ္ဍော သဗ္ဗသော ဆိန္နော ဆိန္နကောဋိယာ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဗဟိ အနိက္ခန္တောတိ အတ္ထော။ ရက္ခတီတိ တံ ဘိက္ခုံ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယပါရာဇိကဝတ္ထူနံ အနုရူပါပတ္တိတော ပါလေတိ။ မုတ္တော စေ၊ န ရက္ခတီတိ အတ္ထော။

ဝုတ္တဉ္စေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝီဟိနာဠံ ဒီဃမ္ပိ ဟောတိ၊ ယာဝ အန္တောနာဠတော ဝီဟိသီသဒဏ္ဍကော န နိက္ခမတိ၊ တာဝ ရက္ခတိ။ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ နာဠတော ဒဏ္ဍကဿ ဟေဋ္ဌိမတလေ နိက္ခန္တမတ္တေ ဘဏ္ဍဂ္ဃဝသေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ ၁။၁၀၄)။ တထာ ဣမိနာဝ ဝိနိစ္ဆယေန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘လာယိတဗ္ဗဝတ္ထုပူရကဝီဟိသီသမုဋ္ဌိယာ မူလေ ဆိန္နေပိ သီသေသု အစ္ဆိန္နဝီဟိသီသဂ္ဂေဟိ သဒ္ဓိံ ဇဋေတွာ ဌိတေသု ရက္ခတိ၊ ဇဋံ ဝိဇဋေတွာ ဝိယောဇိတေသု ယထာဝုတ္တပါရာဇိကာဒိအာပတ္တိယော ဟောန္တီ’’တိ ဧဝမာဒိကော ဝိနိစ္ဆယော စ သူစိတောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။

၁၅၈။ မဒ္ဒိတွာတိ ဝီဟိသီသာနိ မဒ္ဒိတွာ။ ပပ္ဖောဋေတွာတိ ဘုသာဒီနိ ဩဖုနိတွာ။ ဣတော သာရံ ဂဏှိဿာမီတိ ပရိကပ္ပေတီတိ ယောဇနာ။ ဣတောတိ ဝီဟိသီသတော။ သာရံ ဂဏှိဿာမီတိ သာရဘာဂံ အာဒိယိဿာမိ။ သစေ ပရိကပ္ပေတီတိ ယောဇနာ။ ရက္ခတီတိ ဝတ္ထုပဟောနကပ္ပမာဏံ ဒါတ္တေန လာယိတွာ ဝါ ဟတ္ထေန ဆိန္ဒိတွာ ဝါ ဌာနာ စာဝေတွာ ဂဟိတမ္ပိ ယာဝ ပရိကပ္ပော န နိဋ္ဌာတိ၊ တာဝ အာပတ္တိတော ရက္ခတီတိ အတ္ထော။

၁၅၉။ မဒ္ဒနေပီတိ ဝီဟိသီသမဒ္ဒနေပိ။ ဥဒ္ဓရဏေပီတိ ပလာလာပနယနေပိ။ ပပ္ဖောဋနေပီတိ ဘုသာဒိကစဝရာပနယနေပိ ¶ ။ ဒေါသော နတ္ထီတိ အဂ္ဃဝသေန ပါရာဇိကာဒိအာပတ္တိယော န ဘဝန္တိ၊ သဟပယောဂဒုက္ကဋံ ပန ဟောတေဝ။ အတ္တနော…ပေ… ပရာဇယောတိ ¶ အတ္တနော ပဌမံ ပရိကပ္ပိတာကာရေန သဗ္ဗံ ကတွာ သာရဘာဂံ ဂဏှိတုံ အတ္တနော ဘာဇနေ ပက္ခိတ္တမတ္တေ ယထာဝုတ္တပါရာဇိကာဒယော ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

၁၆၀။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ခေတ္တဋ္ဌံ နာမ ဘဏ္ဍံ ခေတ္တေ စတူဟိ ဌာနေဟိ နိက္ခိတ္တံ ဟောတိ ဘူမဋ္ဌံ ထလဋ္ဌံ အာကာသဋ္ဌံ ဝေဟာသဋ္ဌ’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၀၄) ဝုတ္တာနိ ခေတ္တဋ္ဌာနိ စတ္တာရိ ယထာဝုတ္တသဒိသာနီတိ တာနိ ပဟာယ ‘‘တတ္ထဇာတက’’န္တိအာဒိ ပါဠိယံ အာဂတေ တတြဇာတေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ခေတ္တံ နာမ ယတ္ထ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ ဝါ အပရဏ္ဏံ ဝါ ဇာယတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၀၄) ဧဝမာဂတေ ခေတ္တေပိ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဇာန’’န္တိအာဒိ။ ဇာနန္တိ ပရသန္တကဘာဝံ ဇာနန္တော။ ခီလန္တိ အပ္ပိတက္ခရံ ဝါ ဣတရံ ဝါ ပါသာဏာဒိခီလံ။ သင်္ကာမေတီတိ ပရာယတ္တဘူမိံ သာမိကာ ယထာ ပဿန္တိ၊ တထာ ဝါ အညထာ ဝါ အတ္တနော သန္တကံ ကာတုကာမတာယ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌာနံ ယထာ သသန္တကံ ဟောတိ၊ တထာ ထေယျစိတ္တေန နိခဏတီတိ အတ္ထော။

၁၆၁။ တံ ပါရာဇိကတ္တံ တဿ ကဒါ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သာမိကာနံ တု ဓုရနိက္ခေပနေ သတီ’’တိ။ ‘‘ဟောတီ’’တိ ပါဌသေသော။ တု-သဒ္ဒေန ‘‘အတ္တနော ဝါ’’တိ ဝိသေသဿ သင်္ဂဟိတတ္တာ သာမိနော နိရာလယဘာဝသင်္ခါတဓုရနိက္ခေပေ စ ‘‘သာမိကဿ န ဒဿာမီ’’တိ အတ္တနော ဓုရနိက္ခေပေ စ တဿ ပါရာဇိကတ္တံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝမုဒီရိတန္တိ ‘‘ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပီ’’တိ ဧဝံ နိယမိတံ ကထိတံ။

၁၆၂။ ယာ ပနာတိ ယာ ဘူမိ ပန။ တေသု ဒွီသု ခီလေသု။ အာဒေါ ထုလ္လစ္စယန္တိ ပဌမေ ခီလေ သင်္ကာမိတေ သော ဘိက္ခု ထုလ္လစ္စယံ အာပဇ္ဇတိ။ ဒုတိယေတိ ဒုတိယေ ခီလေ သင်္ကာမိတေ ပရာဇယော ¶ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ဗဟူဟိ ခီလေဟိ ဂဟေတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ပရိယန္တခီလေသု ဒွီသု ဝိနိစ္ဆယော စ ဧတေနေဝ ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဧတ္ထ ပန အန္တေ ခီလဒွယံ ဝိနာ အဝသေသခီလနိခဏနေ စ ဣတရေသု တဒတ္ထေသု သဗ္ဗပယောဂေသု စ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဝိသေသော။

၁၆၃-၄။ ‘‘မမေဒံ သန္တက’’န္တိ ဉာပေတုကာမောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပရသန္တကာယ ဘူမိယာ ပရာယတ္တဘာဝံ ဉတွာဝ ထေယျစိတ္တေန ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌာနံ ဂဏှိတုကာမတာယ ‘‘ဧတ္တကံ ဌာနံ မမ သန္တက’’န္တိ ¶ ရဇ္ဇုယာ ဝါ ယဋ္ဌိယာ ဝါ မိနိတွာ ပရဿ ဉာပေတုကာမောတိ အတ္ထော။ ယေဟိ ဒွီဟိ ပယောဂေဟီတိ သဗ္ဗပစ္ဆိမကေဟိ ရဇ္ဇုပသာရဏယဋ္ဌိပါတနာနမညတရေဟိ ဒွီဟိ ပယောဂေဟိ။ တေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။

ဣဓ ရဇ္ဇုံ ဝါပီတိ ဝိကပ္ပတ္ထဝါ-သဒ္ဒေန ‘‘ယဋ္ဌိံ ဝါ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗေပိ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထံ အဓိကဝစနဘာဝေန ဝုတ္တပိ-သဒ္ဒေန ဣဓာဝုတ္တမရိယာဒဝတီနံ ဝိနိစ္ဆယဿ ဉာပိတတ္တာ ယထာဝုတ္တရဇ္ဇုယဋ္ဌိဝိနိစ္ဆယေသု ဝိယ ပရသန္တကာယ ဘူမိယာ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌာနံ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှိတုကာမတာယ ဝတိပါဒေ နိခဏိတွာ ဝါ သာခါမတ္တေန ဝါ ဝတိံ ကရောန္တဿ မရိယာဒံ ဝါ ဗန္ဓန္တဿ ပါကာရံ ဝါ စိနန္တဿ ပံသုမတ္တိကာ ဝါ ဝဍ္ဎေန္တဿ ပုဗ္ဗပယောဂေ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ပါစိတ္တိယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စ သဟပယောဂေ ကေဝလဒုက္ကဋဉ္စ ပစ္ဆိမပယောဂေသု ဒွီသု ပဌမပယောဂေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ အဝသာနပယောဂေ ပါရာဇိကဉ္စ ဟောတီတိ ဝိနိစ္ဆယောပိ သင်္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၆၅။ ဝတ္ထဋ္ဌာဒီသု ဝတ္ထဋ္ဌဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝတ္ထု နာမ အာရာမဝတ္ထု ဝိဟာရဝတ္ထူ’’တိ (ပါရာ။ ၁၀၅) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ ပုပ္ဖာဒိအာရာမေ ¶ ကာတုံ သင်္ခရိတွာ ဌပိတဘူမိ စ ပုဗ္ဗကတာရာမာနံ ဝိနာသေ တုစ္ဆဘူမိ စ ဝိဟာရံ ကာတုံ အဘိသင်္ခတာ ဘူမိ စ နဋ္ဌဝိဟာရဘူမိ စာတိ ဧဝံ ဝိဘာဂဝတိ ဝသတိ ဧတ္ထ ဥပရောပေါ ဝါ ဝိဟာရော ဝါတိ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ ဣစ္စေဝံ ဒုဝိဓံ ဝတ္ထုဉ္စ ‘‘ဝတ္ထုဋ္ဌံ နာမ ဘဏ္ဍံ ဝတ္ထုသ္မိံ စတူဟိ ဌာနေဟိ နိက္ခိတ္တံ ဟောတိ ဘူမဋ္ဌံ ထလဋ္ဌံ အာကာသဋ္ဌံ ဝေဟာသဋ္ဌ’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၀၅) ဝစနတော ဧဝံ စတုဗ္ဗိဓံ ဘဏ္ဍဉ္စာတိ ဣဒံ ဒွယံ ဝတ္ထု စ ဝတ္ထုဋ္ဌဉ္စ ဝတ္ထုဝတ္ထုဋ္ဌန္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဒေသသရူပေကသေသဝသေန သမာသေတွာ၊ ဥ-ကာရဿ စ အကာရံ ကတွာ ‘‘ဝတ္ထဋ္ဌဿာ’’တိ ဒဿိတန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယထာဝုတ္တဒုဝိဓဝတ္ထုနော၊ ဝတ္ထဋ္ဌဿ စ ဘဏ္ဍဿာတိ အတ္ထော။ ခေတ္တဋ္ဌေတိ ဧတ္ထာပိ အယမေဝ သမာသောတိ ခေတ္တေ စ ခေတ္တဋ္ဌေ စာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ နာဝဋ္ဌာဒိဝေါဟာရေပိ ဧသေဝ နယော။ ဂါမဋ္ဌေပိ စာတိ ‘‘ဂါမဋ္ဌံ နာမ ဘဏ္ဍံ ဂါမေ စတူဟိ ဌာနေဟိ နိက္ခိတ္တံ ဟောတိ ဘူမဋ္ဌံ…ပေ… ဝေဟာသဋ္ဌ’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၀၆) ဝုတ္တေ စတုဗ္ဗိဓေ ဂါမဋ္ဌဘဏ္ဍေပီတိ အတ္ထော။

၁၆၆။ အရညဋ္ဌကထာယံ ¶ ‘‘တိဏံ ဝါ’’တိအာဒိပဒါနံ ‘‘တတ္ထဇာတက’’န္တိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထဇာတကန္တိ ‘‘အရညံ နာမ ယံ မနုဿာနံ ပရိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇) ဝစနတော တတ္ထဇာတံ ယံ ကိဉ္စိ မနုဿသန္တကံ သာမိကာနံ အကာမာ အဂဟေတဗ္ဗတော သာရက္ခေ အရညေ ဥပ္ပန္နန္တိ အတ္ထော။ တိဏံ ဝါတိ ပရေဟိ လာယိတွာ ဌပိတံ ဝါ အတ္တနာ လာယိတဗ္ဗံ ဝါ ဂေဟစ္ဆာဒနာရဟံ တိဏံ ဝါ။ ပဏ္ဏံ ဝါတိ ဧဝရူပမေဝ ဂေဟစ္ဆာဒနာရဟံ တာလပဏ္ဏာဒိပဏ္ဏံ ဝါ။ လတံ ဝါတိ တထာရူပမေဝ ဝေတ္တလတာဒိကံ ဝလ္လိံ ဝါ။ ယာ ပန ဒီဃာ ဟောတိ ¶ ၊ မဟာရုက္ခေ စ ဂစ္ဆေ စ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဝါ ဝေဌေတွာ ဝါ ဂတာ၊ သာ မူလေ ဆိန္နာပိ အဝဟာရံ န ဇနေတိ၊ အဂ္ဂေ ဆိန္နာပိ။ ယဒါ ပန အဂ္ဂေပိ မူလေပိ ဆိန္နာ ဟောတိ၊ တဒါ အဝဟာရံ ဇနေတိ။ သစေ ပန ဝေဌေတွာ ဌိတာ ဟောတိ၊ ဝေဌေတွာ ဌိတာ ပန ရုက္ခတော မောစိတမတ္တာ အဝဟာရံ ဇနေတီတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ သာမိကေန အဝိဿဇ္ဇိတာလယံ ဆလ္လိဝါကာဒိအဝသေသဘဏ္ဍဉ္စ ဣမိနာဝ ဥပလက္ခိတွာ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကဋ္ဌမေဝ ဝါတိ ဒါရုံ ဝါ။ ဘဏ္ဍဂ္ဃေနေဝ ကာတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ အန္တောဘူတဟေတုတ္ထဝသေန ကာရေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ။ အဝဟဋတိဏာဒိဘဏ္ဍေသု အဂ္ဃဝသေန မာသကံ ဝါ ဦနမာသကံ ဝါ ဟောတိ၊ ဒုက္ကဋံ။ အတိရေကမာသကံ ဝါ ဦနပဉ္စမာသကံ ဝါ ဟောတိ၊ ထုလ္လစ္စယံ။ ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ ဟောတိ၊ ပါရာဇိကံ။ ပါရာဇိကံ စေ အနာပန္နော၊ အာမသနဒုက္ကဋံ၊ ဖန္ဒာပနထုလ္လစ္စယဉ္စ ကာရေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဂဏှန္တောတိ အဝဟရန္တော။

၁၆၇-၇၄။ ဣဒါနိ ‘‘ကဋ္ဌမေဝ ဝါ’’တိ ဝုတ္တရုက္ခဒါရူသု ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘မဟဂ္ဃေ’’တိအာဒိ။ မဟဂ္ဃေတိ ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ အဂ္ဃကံ ဟုတွာ မဟဂ္ဃေ။ နဿတီတိ ထေယျစိတ္တသမင်္ဂီ ဟုတွာ ဆိန္နမတ္တေပိ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇတိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ။ ‘‘ကောစိပီ’’တိ ဣမိနာ အဒ္ဓဂတောပိ အလ္လံ ဝါ ဟောတု ပုရာဏံ ဝါ၊ တစ္ဆေတွာ ဌပိတံ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝါတိ အတ္ထော။

မူလေတိ ဥပလက္ခဏမတ္တံ။ ‘‘အဂ္ဂေ စ မူလေ စ ဆိန္နော ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇) အဋ္ဌကထာဝစနတော မူလဉ္စ အဂ္ဂဉ္စ ဆိန္ဒိတွာတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ အဒ္ဓဂတန္တိ ဇိဏ္ဏဂဠိတပတိတတစံ၊ စိရကာလံ ဌိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

လက္ခဏေတိ ¶ အတ္တနော သန္တကံ ဉာပေတုံ ရုက္ခက္ခန္ဓေ တစံ ဆိန္ဒိတွာ ကတသလ္လက္ခဏေ။ ဆလ္လိယောနဒ္ဓေတိ ¶ သမန္တတော အဘိနဝုပ္ပန္နာဟိ ဆလ္လီဟိ ပရိယောနန္ဓိတွာ အဒဿနံ ဂမိတေ။ အဇ္ဈာဝုတ္ထဉ္စာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဂေဟ’’န္တိ ပါဌသေသော။ ဂေဟံ ကတဉ္စ အဇ္ဈာဝုတ္ထဉ္စာတိ ယောဇနာ။ ဂေဟံ ကာတုံ အရညသာမိကာနံ မူလံ ဒတွာ ရုက္ခေ ကိဏိတွာ ဆိန္နဒါရူဟိ တံ ဂေဟံ ကတဉ္စ ပရိဘုတ္တဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဝိနဿန္တဉ္စာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အဝသိဋ္ဌံ ဒါရု’’န္တိ ပါဌသေသော။ တံ ဂေဟံ ကတွာ အဝသိဋ္ဌံ ဝဿာတပါဒီဟိ ဝိဝိဓာ ဇီရိတွာ ဝိနဿမာနံ၊ ဝိပန္နဒါရုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂဏှတော န ဒေါသော ကောစီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘သာမိကာ နိရာလယာ’’တိ ဂဏှတော ကာစိပိ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ကိံကာရဏန္တိ စေ? အရညသာမိကေဟိ မူလံ ဂဟေတွာ အညေသံ ဒိန္နတ္တာ၊ တေသဉ္စ နိရာလယံ ဆဍ္ဍိတတ္တာတိ ဣဒမေတ္ထ ကာရဏံ။

ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဂေဟာဒီနံ အတ္ထာယ ရုက္ခေ ဆိန္ဒိတွာ ယဒါ တာနိ ကတာနိ၊ အဇ္ဈာဝုတ္ထာနိ စ ဟောန္တိ၊ ဒါရူနိပိ အရညေ ဝဿေန စ အာတပေန စ ဝိနဿန္တိ၊ ဤဒိသာနိပိ ဒိသွာ ‘ဆဍ္ဍိတာနီ’တိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အရညသာမိကာ ဧတေသံ အနိဿရာ။ ယေဟိ အရညသာမိကာနံ ဒေယျဓမ္မံ ဒတွာ ဆိန္နာနိ၊ တေ ဧဝ ဣဿရာ၊ တေဟိ စ တာနိ ဆဍ္ဍိတာနိ၊ နိရာလယာ တတ္ထ ဇာတာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇)။ ဧဝမ္ပိ သတိ ပစ္ဆာ သာမိကေသု အာဟရာပေန္တေသု ဘဏ္ဍဒေယျံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ယော စာတိ အရညသာမိကာနံ ဒေယျဓမ္မံ ပဝိသန္တော အဒတွာ ‘‘နိက္ခမန္တော ဒဿာမီ’’တိ ရုက္ခေ ဂါဟာပေတွာ နိက္ခမန္တော ယော စ ဘိက္ခု။ အာရက္ခဋ္ဌာနံ ပတွာတိ အရညပါလကာ ယတ္ထ နိသိန္နာ အရညံ ရက္ခန္တိ၊ တံ ဌာနံ ပတွာ။ ‘‘စိန္တေန္တော’’တိ ကိရိယန္တရသာပေက္ခတ္တာ ‘‘အတိက္ကမေယျာ’’တိ သာမတ္ထိယတော ¶ လဗ္ဘတိ။ တသ္မာ စိတ္တေ ကမ္မဋ္ဌာနာဒီနိ ကတွာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပကာရတ္ထေန ကုသလပက္ခိယာ ဝိတက္ကာ သင်္ဂယှန္တိ။ အညံ စိန္တေန္တော ဝါ အာရက္ခနဋ္ဌာနံ ပတွာယေဝ အတိက္ကာမေယျာတိ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ တတ္ထ အညံ စိန္တေန္တော ဝါတိ အညံ ဝိဟိတော ဝါ၊ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တဝိတက္ကာနံ သင်္ဂဟော။ အဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒေယျ’’န္တိ ကိတယောဂေ ကတ္တရိ သာမိဝစနတ္တာ အနေနာတိ အတ္ထော။

‘‘ယောစာ’’တိ ဧတ္ထ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထေန စ-သဒ္ဒေန အရညပဝိသနကာလေ ယထာဝုတ္တနယေန မူလံ အဒတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဒါရူနိ ဂဟေတွာ ဂမနကာလေ ‘‘အရညပါလကာ သစေ ယာစန္တိ၊ ဒဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပေတွာ ဂန္တွာ တေဟိ အယာစိတတ္တာ အဒတွာ ဂစ္ဆန္တောပိ တထေဝ အာဂန္တွာ အာရက္ခကေသု ¶ ကီဠာပသုတေသု ဝါ နိဒ္ဒါယန္တေသု ဝါ ဗဟိ နိက္ခန္တေသု ဝါ တတ္ထ ဌတွာ အာရက္ခကေ ပရိယေသိတွာ အဒိသွာ ဂစ္ဆန္တောပိ တထေဝ အာဂန္တွာ တတ္ထ နိယုတ္တဣဿရဇနေဟိ အတ္တနော ဟတ္ထတော ဒါတဗ္ဗံ ဒတွာ ဝါ အတ္တာနံ သမ္မာနံ ကတွာ ဝါ ပါလကေ သညာပေတွာ ဝါ ပါလကေ ဩကာသံ ယာစိတွာ တေဟိ ဒိန္နောကာသော ဝါ ဂစ္ဆန္တောပီတိ ဧတ္တကာ ဝုတ္တေန သဒိသတ္တာ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဝရာဟာတိ သူကရာ။ ဝဂ္ဃာတိ ဗျဂ္ဃာ။ အစ္ဆာတိ ဣဿာ။ တရစ္ဆာတိ ကာဠသီဟာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒီပိမတ္တဟတ္ထိသီဟာဒယော ဝါဠမိဂါ သင်္ဂယှန္တိ။ ဧတေယေဝ ဝရာဟာဒယော သမာဂမဝသေန မရဏာဒိအနိဋ္ဌသမီပစာရိတာယ ဥပ အနိဋ္ဌသမီပေ ဒဝန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ‘‘ဥပဒ္ဒဝါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အာရက္ခဋ္ဌာနံ အာဂတကာလေ ဒိဋ္ဌဝရာဟာဒိဥပဒ္ဒဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုစ္စိတုကာမတာယာတိ မောက္ခာဓိပ္ပာယေန။ ‘‘တထေဝါ’’တိ ဣမိနာ ပဝိသနကာလေ ဒေယျဓမ္မံ အဒတွာ ‘‘နိက္ခမနကာလေ ဒဿာမီ’’တိ ¶ ပဝိသိတွာ ဒါရုံ ဂဟေတွာ အာရက္ခဋ္ဌာနံ ပတ္တောတိ ပုရိမဂါထာယ သာမတ္ထိယတော လဗ္ဘမာနောယေဝတ္ထော ဒဿိတော။ တံ ဌာနန္တိ တံ အာရက္ခဋ္ဌာနံ။ အတိက္ကာမေတီတိ ‘‘ဣဒံ တံ ဌာန’’န္တိပိ အသလ္လက္ခဏမတ္တဘယုပဒ္ဒဝေါ ဟုတွာ ပလာယန္တော အတိက္ကမတိ၊ ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ဟောတီတိ ယောဇနာ။

သုင်္ကဃာတတောတိ ဧတ္ထာပိ ပိ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သုင်္ကဂဟဏဋ္ဌာနတောပီတိ အတ္ထော။ သုင်္ကဿ ရညော ဒါတဗ္ဗဘာဂဿ ဃာတော မုသိတွာ ဂဟဏမတ္တော၊ သုင်္ကော ဟညတိ ဧတ္ထာတိ ဝါ သုင်္ကဃာတောတိ ဝိဂ္ဂဟော။ သုင်္ကဃာတသရူပံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ တသ္မာတိ သုင်္ကဃာတတော တဿ ဂရုကတ္တာ ဧဝ။ တန္တိ တံ သုင်္ကဃာတဋ္ဌာနံ။ အနောက္ကမ္မ ဂစ္ဆတောတိ အပဝိသိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ။ ဒုက္ကဋံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ‘‘သုင်္ကံ ပရိဟရတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၃)။

ဧတန္တိ ယထာဝုတ္တအာရက္ခဋ္ဌာနံ။ ထေယျစိတ္တေန ပရိဟရန္တဿာတိ ထေယျစိတ္တေန ပရိဟရိတွာ ဒူရတော ဂစ္ဆန္တဿ။ အာကာသေနပိ ဂစ္ဆတော ပါရာဇိကမနုဒ္ဒိဋ္ဌံ သတ္ထုနာတိ သမ္ဗန္ဓော။

နနု စ ‘‘ဣဒံ ပန ထေယျစိတ္တေန ပရိဟရန္တဿ အာကာသေန ဂစ္ဆတောပိ ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဝစနံ ဝိနာ ပါဠိယံ ‘‘အရညဋ္ဌ’’န္တိ မာတိကာပဒဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘တတ္ထဇာတကံ ကဋ္ဌံ ဝါ လတံ ဝါ တိဏံ ဝါ ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ အဂ္ဃနကံ ထေယျစိတ္တော အာမသတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဖန္ဒာပေတိ၊ အာပတ္တိ ¶ ထုလ္လစ္စယဿ။ ဌာနာ စာဝေတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၀၆) သာမညဝစနတော သုင်္ကဃာတေ ‘‘သုင်္ကံ ပရိဟရတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝစနံ ဝိယ ဧတ္ထ အာရက္ခဋ္ဌာနံ ¶ ပရိဟရန္တဿ ဝိသုံ ဝုတ္တပါရာဇိကာပတ္တိဝစနေ အသတိပိ ‘‘အဋ္ဌကထာယ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘သတ္ထုနာ’’တိ ကသ္မာ အာဟာတိ? ဝုစ္စတေ – အဋ္ဌကထာစရိယေန တထေဝ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ။ ကသ္မာ ပန အဋ္ဌကထာစရိယေန ‘‘အပညတ္တံ န ပညပေဿာမ၊ ပညတ္တံ န သမုစ္ဆိန္ဒိဿာမာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၆၅) ပါဠိပါဌံ ဇာနန္တေနပိ ပါဠိယံ အဝုတ္တပါရာဇိကံ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ? ဧတ္ထ ဝိနိစ္ဆယံ ဘိက္ခူဟိ ပုဋ္ဌေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တနယဿ မဟာအဋ္ဌကထာယ အာဂတတ္တာ တဿေဝ နယဿ သမန္တပါသာဒိကာယံ နိဒ္ဒိဋ္ဌဘာဝံ ဇာနန္တေန ဣမိနာပိ အာစရိယေန ဣဓ ‘‘သတ္ထုနာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

အထ ဝါ ‘‘သုင်္ကံ ပရိဟရတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝတွာ အာရက္ခဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယေ အဝစနံ ယထာဝုတ္တဝိသယဿ အဒိဋ္ဌဘာဝေန ဝါ သိယာ၊ ဣမဿ တထာ အနဝဇ္ဇတာ ဝါ သိယာ၊ ဝုတ္တာနုသာရေန သုဝိညေယျတာ ဝါ သိယာတိ တယော ဝိကပ္ပာ။ တေသု ပဌမဝိကပ္ပော သဗ္ဗညုဘာဝဗာဓနတော ဒုဗ္ဗိကပ္ပမတ္တံ ဟောတိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပော လောကဝဇ္ဇဿ ဣမဿ အနဝဇ္ဇဘာဝေါ နာမ အနုပပန္နောတိ အနာဒါတဗ္ဗော။ ပါရိသေသတော တတိယဝိကပ္ပော ယုဇ္ဇတိ။

တတ္ထ ‘‘ဝုတ္တာနုသာရေနာ’’တိ ကိမေတ္ထ ဝုတ္တံ နာမ၊ တဒနုသာရေန ဣမဿာပိ သုဝိညေယျတာ ကထန္တိ စေ? ပဌမနိဒ္ဒိဋ္ဌေ အရညဋ္ဌနိဒ္ဒေသေ သာမညေန ‘‘ဌာနာ စာဝေတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၀၆) ဣဒံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ထေယျစိတ္တေန အာရက္ခဋ္ဌာနပရိဟရဏဉ္စ။ ‘‘ဂမနကာလေ ‘မူလံ ဒတွာ ဂမိဿာမီ’တိ ပုဗ္ဗပရိကပ္ပိတနိယာမေန အဒတွာ ဂစ္ဆတော ပရိကပ္ပာဝဟာရောဝ ဟောတီ’’တိ စ ‘‘တံ ပန ယေန ကေနစိ အာကာရေန ပရိကပ္ပိတဋ္ဌာနံ ပဟာယ ဂမနံ ဌာနာစာဝနံ နာမ ဟောတေဝါတိ တေန ဝတ္ထုနာ ပါရာဇိကမေဝ ဟောတီ’’တိ ¶ စ ‘‘ဌာနာ စာဝေတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’တိ ဣမိနာ စ ဝိညာတတ္ထမေဝ ဟောတီ’’တိ စ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ။ သုင်္ကဋ္ဌာနပရိဟရဏံ ပန ဌာနပရိဟရဏသဘာဝတ္တာ သဘာဝတော ဤဒိသံဝ သန္တမ္ပိ ဣဒံ ဝိယ ပရိကပ္ပိတဋ္ဌာနံ န ဟောတီတိ ဝက္ခမာနရာဇသမ္မတဋ္ဌာနတော အညံ ပရိကပ္ပိတဋ္ဌာနံ သမာနမ္ပိ ထေယျစိတ္တုပ္ပတ္တိမတ္တေန တံ ပရိဟရိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ထေယျစိတ္တေန အတ္တနော ပတ္တံ ဂဏှန္တဿ ဝိယ ပါရာဇိကာယ အဝတ္ထုတဉ္စ ဒုက္ကဋဿေဝ ဝတ္ထုဘာဝဉ္စ ဝိညာပေတုံ ‘‘သုင်္ကံ ပရိဟရတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယညုနာ အဋ္ဌကထာစရိယေန ‘‘ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇) ဝုတ္တတ္တာ ¶ တေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနီဟာရမေဝ ဒဿေတုံ အယမာစရိယောပိ ‘‘သတ္ထုနာ ပါရာဇိကမနုဒ္ဒိဋ္ဌ’’န္တိ အာဟာတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ ပရိဟရိတွာ ထေယျစိတ္တေန ဒူရတော ဝဇ္ဇေတွာ ဂစ္ဆန္တဿာပိ ပါရာဇိကပ္ပဟောနကတာယ အစ္စန္တဘာရိယံ ဟောတိ၊ တသ္မာ။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ အရညာရက္ခဋ္ဌာနေ။ ‘‘ဝိသေသေနာ’’တိ ဣဒံ ‘‘အပ္ပမတ္တေန ဟောတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ ဟေတုဘာဝေန သမ္ဗန္ဓနီယံ။ သတိသမ္ပန္နစေတသာတိ စ ပိယသီလေနာတိ စ ‘‘ဘိက္ခုနာ’’တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ။ အသိက္ခာကာမဿ ဘိက္ခုနော ဣမဿ ဩဝါဒဿ အဘာဇနတာယ တံ ပရိဝဇ္ဇေတုမာဟ ‘‘ပိယသီလေနာ’’တိ။ ပိယသီလဿာပိ သတိဝိရဟိတဿ ပမတ္တဋ္ဌာနေ သရဏာသမ္ဘဝါ ဣမဿ အဘာဇနတာယ တံ ဝဇ္ဇေတုမာဟ ‘‘သတိသမ္ပန္နစေတသာ’’တိ။

၁၇၅-၆။ တောယဒုလ္လဘကာလသ္မိန္တိ တောယံ ဒုလ္လဘံ ယသ္မိံ သော တောယဒုလ္လဘော၊ တောယဒုလ္လဘော စ သော ကာလော စာတိ တောယဒုလ္လဘကာလော၊ တသ္မိံ။ အာဝဇ္ဇေတွာ ဝါတိ ဥဒကဘာဇနံ နာမေတွာ ဝါ။ ပဝေသေတွာ ဝါတိ အတ္တနော ¶ ဘာဇနံ တသ္မိံ ပက္ခိပိတွာ ဝါ။ ဆိဒ္ဒံ ကတွာပိ ဝါတိ ဥဒကဘာဇနေ ဩမဋ္ဌာဒိဘေဒံ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ ဝါ ဂဏှန္တဿ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ဝိနိဒ္ဒိသေတိ ဝက္ခမာနေန သမ္ဗန္ဓနီယံ။

တထာတိ ယထာ တောယဒုလ္လဘကာလသ္မိံ ဘာဇနေ ရက္ခိတဂေါပိတံ ဥဒကံ အဝဟရန္တဿ ပါရာဇိကံ ဝုတ္တံ၊ တေနေဝ နီဟာရေန။ ဝါပိယံ ဝါတိ ပရသန္တကာယ သာရက္ခာယ ဝါပိယံ ဝါ။ တဠာကေ ဝါတိ တာဒိသေ ဇာတဿရေ ဝါ။ ဧဝံ သာရက္ခာနံ ပေါက္ခရဏိအာဒီနံ ဧတေဟိ ဝါ အဝုတ္တသမုစ္စယေန ဝါ-သဒ္ဒေန ဝါ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္တနော ဘာဇနံ ပဝေသေတွာ ဂဏှန္တဿာတိ ဥပလက္ခဏပဒန္တိ ဘာဇနဂတဇလေ စ ဣဓ စ တေလဘာဇနေ ဝိယ မုခေန ဝါ ဝံသာဒီဟိ ဝါ အာကဍ္ဎိတွာ ထေယျစိတ္တေန ပိဝန္တဿ ယထာဝတ္ထုကမာပတ္တိဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၇၇။ မရိယာဒန္တိ ဝါပိအာဒီနံ ပါဠိဝဋ္ဋဗန္ဓံ။ ဆိန္ဒတောတိ ကုဒါလာဒီဟိ ပံသုအာဒီနိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဒွိဓာ ကရောန္တဿ။ ဝိသေသတ္ထာဝဇောတကေန တု-သဒ္ဒေန ‘‘မရိယာဒံ ဆိန္ဒိတွာ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ တဿ ¶ ဆိန္ဒနတ္ထာယ ဝီစိယော ဥဋ္ဌာပေတုံ ဥဒကံ သယံ ဩတရိတွာ ဝါ ဂေါမဟိံသေ ဝါ အညေ မနုဿေ ဝါ ကီဠန္တေ ဒါရကေ ဝါ ဩတာရေတွာ ဝါ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဩတိဏ္ဏေ တာသေတွာ ဝါ ဥဒကေ ဌိတံ ရုက္ခံ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ ဆေဒါပေတွာ ဝါ ပါတေတွာ ဝါ ပါတာပေတွာ ဝါ ဇလံ ခေါဘေတိ၊ တတော ဥဋ္ဌိတာဟိ ဝီစီဟိ မရိယာဒေ ဆိန္နေပိ တေနေဝ ဆိန္နော ဟောတိ။ ဧဝမေဝ ဂေါမဟိံသာဒယော မရိယာဒံ အာရောဟန္တေနာပိ အညေဟိ အာရောဟာပေန္တေနာပိ တေသံ ခုရေဟိ မရိယာဒေ ဆိန္နေပိ၊ ဥဒကနိဒ္ဓမနာဒိံ ပိဒဟိတွာ ဝါ ပိဒဟာပေတွာ ဝါ ဝါပိမရိယာဒါယ နီစဋ္ဌာနံ ဗန္ဓိတွာ ဝါ ဗန္ဓာပေတွာ ဝါ အတိရေကဇလာပဂမနမဂ္ဂတော နီဟရိတဗ္ဗောဒကံ ဝါရေတွာ ဝါ ဗာဟိရတော ဥဒကံ ပဝေသေတွာ ဝါ ပူရေတိ၊ ဩဃေန မရိယာဒေ ¶ ဆိန္နေပိ တေနေဝ ဆိန္နံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၈ အတ္ထတော သမာနံ) ဧဝမာဒိကံ အဋ္ဌကထာဂတဝိသေသံ သင်္ဂဏှာတိ။ အဒိန္နာဒါနပုဗ္ဗတောတိ အဒိန္နာဒါနဿ ပုဗ္ဗပယောဂတ္တာ။ ဘူတဂါမေန သဒ္ဓိမ္ပီတိ ဘူတဂါမေနပိ သဒ္ဓိံ။ အပိ-သဒ္ဒေန ပထဝိခဏနံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ မရိယာဒံ ဆိန္ဒန္တော တတ္ထဇာတံ တိဏာဒိံ ဆိန္ဒတိ၊ ဘူတဂါမပါစိတ္တိယေန သဒ္ဓိံ ဒုက္ကဋံ။ ဇာတပထဝိံ ဆိန္ဒတိ၊ ပထဝိခဏနပါစိတ္တိယေန သဒ္ဓိံ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၇၈။ ကာတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘဏ္ဍဂ္ဃေန အာပတ္တိယာ’’တိ ပါဌသေသော။ အန္တောဘူတဟေတွတ္ထဝသေန ကာရေတဗ္ဗောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ အန္တော ဌတွာ ဆိန္ဒန္တော ဗဟိအန္တေန၊ ဗဟိ ဌတွာ ဆိန္ဒန္တော အန္တောအန္တေန၊ ဥဘယတ္ထာပိ ဌတွာ ဆိန္ဒန္တော မဇ္ဈတော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – အန္တောဝါပိယံ ဌတွာ မရိယာဒံ ဆိန္ဒိတွာ ဥဒကေ ဗဟိ နိက္ခမိတေ နိက္ခန္တဥဒကဂ္ဃေန ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာသု ယထာပန္နာယ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော။ ဗဟိ ဌတွာ မရိယာဒံ ဆိန္ဒိတွာ အန္တောဝါပိယံ ပဝိသန္တောဒကဿ ဌိတဋ္ဌာနတော စာဝိတက္ခဏေ နိက္ခန္တဥဒကဂ္ဃေန အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော။ ကဒါစိ အန္တော ကဒါစိ ဗဟိ ဌတွာ မရိယာဒံ မဇ္ဈေ ဌပေတွာ ဆိန္ဒန္တော မဇ္ဈေ ဌိတဋ္ဌာနံ ဆိန္ဒိတွာ ဥဒကဿ နီဟဋက္ခဏေ နီဟဋဥဒကဿ အဂ္ဃေန အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗောတိ။

၁၇၉-၈၀။ ဝါရေနာတိ ဝါရေန ဝါရေန သာမဏေရာ အရညတော ယံ ဒန္တကဋ္ဌံ သင်္ဃဿတ္ထာယ အာနေတွာ သစေ အာစရိယာနမ္ပိ အာဟရန္တိ၊ ယာဝ တေ ဒန္တကဋ္ဌံ ပမာဏေန ဆိန္ဒိတွာ သင်္ဃဿ စ အာစရိယာနဉ္စ ¶ န နိယျာဒေန္တိ၊ တာဝ အရညတော ¶ အာဘတတ္တာ တံ သဗ္ဗံ သင်္ဃဿ စ သကသကအာစရိယာနဉ္စ အာဘတံ ဒန္တကဋ္ဌံ တေသမေဝ စ ဒန္တကဋ္ဌဟာရကာနံ သာမဏေရာနံ သန္တကံ ဟောတီတိ အတ္ထယောဇနာ။

၁၈၁။ တသ္မာတိ ယသ္မာ တေသမေဝ သာမဏေရာနံ သန္တကံ ဟောတိ၊ တသ္မာ။ တံ အရညတော အာဘတံ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ သင်္ဃဿ ဂရုဘဏ္ဍဉ္စ ဒန္တကဋ္ဌန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သင်္ဃိကာယ ဘူမိယံ ဥပ္ပန္နံ သင်္ဃေန ရက္ခိတဂေါပိတတ္တာ ဂရုဘဏ္ဍဘူတံ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂဏှန္တဿ စာတိ အဓိကစ-ကာရေန ဣဟာဝုတ္တဿ အဋ္ဌကထာဂတဿ ဂဏပုဂ္ဂလဂိဟိပရိဗဒ္ဓ အာရာမုယျာနသဉ္ဇာတဆိန္နာဆိန္နရက္ခိတဂေါပိတဒန္တကဋ္ဌဿ သမုစ္စိတတ္တာ တဉ္စ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တဿ အဝဟဋဒန္တကဋ္ဌဿ အဂ္ဃဝသေန အာပတ္တိယော ဝတ္တဗ္ဗာတိ အယမတ္ထော ဒီပိတော ဟောတိ။

၁၈၂။ တေဟိ ဒန္တကဋ္ဌဟာရကေဟိ သာမဏေရေဟိ။ နိယျာဒိတန္တိ မဟာသင်္ဃဿ ပဋိပါဒိတံ။

၁၈၃။ သင်္ဃိကကာလတော ပဋ္ဌာယ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှတောပိ အဝဟာရာဘာဝေ ကာရဏံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အရက္ခတ္တာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အရက္ခတ္တာတိ သင်္ဃိကဘာဝေန လဒ္ဓေပိ ရက္ခိတဂေါပိတဒန္တကဋ္ဌေ ဝိယ သင်္ဃေန ကတာရက္ခာယာဘာဝါ။ ယထာဝုဍ္ဎမဘာဇေတဗ္ဗတောတိ သင်္ဃိကတ္တဿာပိ သတော ယထာဝုဍ္ဎံ ပဋိပါဋိမနတိက္ကမ္မ ဘာဇေတဗ္ဗဖလပုပ္ဖာဒီနံ ဝိယ ဘာဇေတဗ္ဗတာဘာဝတော။ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ စာတိ သင်္ဃပရိယာပန္နာနံ သဗ္ဗေသမေဝ သာဓာရဏတ္တာ။

ဣဒန္တိ သင်္ဃဿ နိယျာဒိတဒန္တကဋ္ဌံ။ အညံ ဝိယာတိ အညံ ဂဏပုဂ္ဂလာဒိသန္တကံ ရက္ခိတဂေါပိတဒန္တကဋ္ဌံ ဝိယ။ ဧဝံ စောရိကာယ ဂဏှတော အဝဟာရာဘာဝေ ကာရဏေန သာဓိတေပိ ထေယျစိတ္တေန ¶ သကပရိက္ခာရမ္ပိ ဂဏှတော ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ တထာ ဂဏှန္တော ဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝတ္တံ ပန ဇာနိတဗ္ဗံ – သင်္ဃိကဒန္တကဋ္ဌံ ဂဏှန္တေန ပဓာနဃရာဒီသု ပဝိသိတွာ စိရေန ဩသရန္တေန ဗဟိ ဝီတိနာမေတဗ္ဗဒိဝသေ ဂဏေတွာ တံပမာဏေန ဂဟေတဗ္ဗံ၊ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တေန ဧကံ ဒွေ ဒန္တကဋ္ဌာနိ ထဝိကာယ ပက္ခိပိတွာ ဂန္တဗ္ဗံ၊ တတ္ထေဝ ဝသန္တေန ဒိဝသေ ခါဒိတဗ္ဗဒန္တကဋ္ဌံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။

၁၈၄။ ‘‘အဂ္ဂိံ ¶ ဝါ ဒေတီ’’တိအာဒီသု ‘‘ရုက္ခေ’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ ‘‘ရုက္ခော ဝိနဿတီ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ၊ ရုက္ခော စ ‘‘ဝနပ္ပတိ နာမ ယော မနုဿာနံ ပရိဂ္ဂဟိတော ဟောတိ ရုက္ခော ပရိဘောဂေါ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၀) ပါဠိယံ အာဂတတ္တာ စ အဋ္ဌကထာယ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၀) စ ဝုတ္တနယေန အမ္ဗလဗုဇပနသာဒိကော မနုဿာနံ ပရိဘောဂါရဟော မနုဿာယတ္တော ရက္ခိတဂေါပိတောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ အဂ္ဂိံ ဝါ ဒေတီတိ စောရိကာယ အဂ္ဂိံ အာလိမ္ပေတိ ဝါ။ သတ္ထေန ရုက္ခေ သမန္တတော အာကောဋေတီတိ ဝါသိဖရသုအာဒိသတ္ထေန ရုက္ခတစံ ဆိန္ဒန္တော သမန္တတော အာဝါဋံ ဒဿေတိ။ မဏ္ဍူကကဏ္ဋကနာမကံ ဝိသံ ဝါ ရုက္ခေ အာကောဋေတီတိ စောရိကာယ ရုက္ခံ နာသေတုကာမော ရုက္ခေ မဏ္ဍူကကဏ္ဋကနာမကံ ဝိသံ ပဝေသေတိ။

၁၈၅။ ယေန ဝါ တေန ဝါတိ ယထာဝုတ္တေန ဝါ အဝုတ္တေန ဝါ ယေန ကေနစိ ဥပါယေန။ ရုက္ခော ဝိနဿတီတိ အဂ္ဂိံ ဒတွာ ဈာပိတော ဓညကလာပေါ ဝိယ၊ တေလကုမ္ဘီ ဝိယ စ ဝိနာဝ ဌာနာစာဝနေန ယထာဋ္ဌိတမေဝနဿတိ။ ‘‘ဍယှတီ’’တိ ဣဒံ ‘‘အဂ္ဂိံ ဒေတီ’’တိ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိနဿတီတိ မဏ္ဍူကကဏ္ဋကာကောဋနာဒိအဝသေသပယောဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ထေယျစိတ္တော ဆိန္ဒတိ၊ ပဟာရေ ပဟာရေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ၊ ဧကံ ပဟာရံ ¶ အနာဂတေ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ၊ တသ္မိံ ပဟာရေ အာဂတေ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၀) ဌာနာစာဝနေန ပါရာဇိကဿ အာဂတတ္တာ။ ပကာသိတန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အဋ္ဌကထာယ’’န္တိ လဗ္ဘတိ။ ပါဌာဂတံ ပါရာဇိကံ ပန ပါရိသေသတော စ သူစီယတီတိ တဗ္ဗာစကဿ ဝါ သင်္ဂါဟကဿ ဝါ ဝစနဿ ဣဟာဝိဇ္ဇမာနတ္တာ တတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ပါသံသိကောပိ ဣဟာဝုတ္တော။

၁၈၆-၇။ ‘‘ဟရဏကံ နာမ အညဿ ဟရဏကံ ဘဏ္ဍံ။ ထေယျစိတ္တော အာမသတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဖန္ဒာပေတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ဌာနာ စာဝေတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၁) ဝုတ္တဟရဏကနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဌာနာ စာဝေတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၁) ပါဌေ ‘‘ဌာန’’န္တိ ဂဟိတသီသာဒိဋ္ဌာနပ္ပဘေဒဝသေန အဋ္ဌကထာယ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၀) အာဂတဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဆိန္ဒိတွာ မောစေတွာ ဂဏှတော’’တိ။ ကိရိယာနံ သကမ္မကတ္တာ ‘‘အလင်္ကာရ’’န္တိ ပါဌသေသော။ ဆိန္ဒိတွာတိ ဂီဝေယျကာဒိံ။ မောစေတွာတိ ကဏ္ဏပိဠန္ဓနာဒိံ။

သီသာဒီဟိ ¶ မောစိတမတ္တသ္မိန္တိ ဧတ္ထာပိ ဝိသေသိတဗ္ဗဒဿနတ္ထံ ‘‘အလင်္ကာရသ္မိ’’န္တိ တမေဝ ဘုမ္မေကဝစနန္တဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာကဍ္ဎနဝိကဍ္ဎနန္တိ ဧတ္ထ အဘိမုခံ ကဍ္ဎနံ အာကဍ္ဎနန္တိ ကတွာ အတ္တနော သမီပမာဝိဉ္ဆနံ အာကဍ္ဎနံ၊ ဝိပရီတံ ကဍ္ဎနံ ဝိကဍ္ဎနန္တိ ကတွာ တဗ္ဗိပရီတံ ဝိကဍ္ဎနံ။

၁၈၈-၉။ ဝလယန္တိ အဝင်္ကံ မဋ္ဌဟတ္ထူပဂံ။ ကဋကမ္ပိ ဝါတိ အနေကဝင်္ကေ ယောဇေတွာ ဗုဗ္ဗုဠာဒီနိ ဒဿေတွာ ဝါ အဒဿေတွာ ¶ ဝါ ကတံ ဟတ္ထူပဂံ။ အဂ္ဂဗာဟုန္တိ ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယ အဂ္ဂဟတ္ထံ။ အပရာပရံ စာရေတီတိ ဣတော စိတော စ သဉ္စာရေတိ။ ‘‘သာရေတီ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ သောယေဝ အတ္ထော။ တံ ဝလယံ ဝါ ကဋကံ ဝါ။ အာကာသဂတံ ကရောတီတိ သဗ္ဗဒိသာဟိ ယထာ ဟတ္ထံ န ဖုသတိ၊ တထာ အာကာသဂတံ ကရောတိ။ နိဓိဝလယဿ ပဝေသိတရုက္ခမူလေ သဗ္ဗဒိသာဟိ အဖုသန္တံ အာကာသဂတကရဏေ ပါရာဇိကံ ဟောတိ၊ ဣဓ ‘‘ရက္ခတီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဝိညာဏကတော’’တိအာဒိ။ ဣဒန္တိ ဝလယံ ကဋကဉ္စ။

၁၉၀။ ‘‘နိဝတ္ထံ ဝတ္ထ’’န္တိ ဣမိနာ စီဝရမ္ပိ ဂယှတိ။ ပရဿ ဝတ္ထသာမိကဿ။ ပရောပီတိ ဝတ္ထသာမိကောပိ။ တန္တိ စောရေန အစ္ဆိဇ္ဇမာနံ အတ္တနာ နိဝတ္ထဝတ္ထံ။ လဇ္ဇာယ သဟသာ န မုဉ္စတီတိ လဇ္ဇာယ သီဃတရံ န ပရိစ္စဇတိ။

၁၉၁။ စောရောပိ အာကဍ္ဎတိ၊ သော ပရောပိ အာကဍ္ဎတီတိ ယောဇနာ။ သော ပရော စောရတော အညော၊ ဝတ္ထသာမိကောတိ အတ္ထော။ ပရဿာတိ ဝတ္ထသာမိကဿ။

၁၉၂။ ‘‘ဌာနာ စာဝေယျာ’’တိ ပါဌေ ဌာန-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတသီသာဒိဋ္ဌာနတော ဟရီယတေတိ ဟရဏကန္တိ ဝုတ္တာလင်္ကာရာဒိဘဏ္ဍဿ စာဝနေန ပါရာဇိကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဒေဝ ဟရဏကံ ဟာရကေန သဟ ဟရန္တဿ ဟာရကဿ ဌိတဋ္ဌာနတော အပနယနေန ဌာနာစာဝနဉ္စ ‘‘ဌာနာ စာဝေယျာ’’တိ ဣမိနာဝ သင်္ဂယှတီတိ တတ္ထာပိ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သဘဏ္ဍဟာရက’’န္တိအာဒိ။ ဘဏ္ဍံ ဟရတိ နေတီတိ ဘဏ္ဍဟာရကော၊ ပုရိသာဒိကော၊ တေန သဟာတိ သဘဏ္ဍဟာရကံ၊ အလင်္ကာရဝတ္ထာဒီနိ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တေဟိ ဣတ္ထိပုရိသာဒိပါဏေဟိ သဟေဝ။ ဘဏ္ဍန္တိ တေဟိ ဟရိယမာနတ္တာ ဟရဏကသင်္ခါတဝတ္ထာဘရဏာဒိဘဏ္ဍံ ¶ ။ နေန္တဿာတိ ‘‘နေန္တော အဿာ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ နေန္တောတိ ဌိတဋ္ဌာနတော စာဝေတွာ အတ္တနာ ဣစ္ဆိတဒိသာဘိမုခံ ပါပေန္တော။ အဿ ပဌမေ ပါဒေ အတိက္ကန္တေ ထုလ္လစ္စယံ အာပဇ္ဇိတွာတိ ¶ ပါဌသေသယောဇနာ။ အဿာတိ ဣမဿ ဘဏ္ဍဟာရကဿ။ ပဌမပါဒေ အတိက္ကန္တေ အတ္တနာ ပဌမံ ဂန္တဗ္ဗဒိသတော စောရဿာဘိမတဒိသံ ဂတေ ထုလ္လစ္စယံ အာပဇ္ဇိတွာ ဒုတိယေ အတိက္ကန္တေ စုတော သိယာတိ ယောဇနာ။

၁၉၃။ ထေယျစေတနော သစေ တဇ္ဇေတွာ ပရဿ ဟတ္ထတော ဘဏ္ဍံ ပါတာပေတိ၊ ပရဿ ဟတ္ထတော ဘဏ္ဍေ မုတ္တမတ္တေ တဇ္ဇေတွာ ပါတာပကဿ ပရာဇယောတိ ယောဇနာ။ ဘဏ္ဍေ မုတ္တမတ္တေတိ ဘဏ္ဍေ ဟတ္ထတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ မုတ္တက္ခဏေ။

၁၉၄။ အထာပီတိ အထ ဝါ။ ပရိကပ္ပေတွာ ပါတာပေတိ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ယံ မယှံ ရုစ္စတိ၊ တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧဝရူပံ စေ ဟောတိ၊ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝါ ပရိကပ္ပေတွာ တဇ္ဇေတွာ ပါတေတိ၊ ဒုက္ကဋံ။ ဧဝံ ပါတိတံ ဘဏ္ဍံ တဿ စောရဿ အာမသနေ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

၁၉၅။ ယထာဝတ္ထုန္တိ ဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃာနုရူပံ၊ ထုလ္လစ္စယံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဆဍ္ဍိတေပီတိ တဿ စောရဘာဝံ ဇာနိတွာ ဘီတတသိတေန အတ္တနာ နီယမာနေ ဘဏ္ဍေ ဆဍ္ဍိတေပိ သတိ။ တေနေဝ ဌာနာစာဝနံ ကာရာပိတန္တိ ပါရာဇိကန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘န ဒေါသော’’တိ။ ‘‘တိဋ္ဌ တိဋ္ဌာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ဥတ္တသိတွာ ဆဍ္ဍနံ တဿ အာဏတ္တိယာ ဝိနာ ဟောတီတိ တတ္ထ တဿ အနာပတ္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တထာ ဝဒတော ပန အဒိန္နာဒါနပုဗ္ဗပယောဂတ္တာ ဒုက္ကဋမေဝ။

၁၉၆။ တန္တိ တံ ဆဍ္ဍိတံ ဘဏ္ဍံ။ တဒုဒ္ဓါရေတိ တဿ ဆဍ္ဍိတဿ ဘဏ္ဍဿ ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ ပါရာဇိကံ ကဒါ သိယာတိ ¶ အာဟ ‘‘သာမိကေ သာလယေ ဂတေ’’တိ။ နိရာလယံ ဆဍ္ဍိတံ ပန ဂဏှတော အသတိ ထေယျစိတ္တေ န ဒေါသောတိ ဗျတိရေကတော ဒဿေတိ။

၁၉၇။ သာမိကဿ သာလယကာလေ ဂဏှန္တဿာပိ ပါရာဇိကာဘာဝပ္ပကာရံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဂဏှတော’’တိ။ ပုဗ္ဗဂါထာယ ‘‘တ’’န္တိ ဣဓာနုဝတ္တတေ။ သကသညာယဂဏှတောတိ ‘‘တိဋ္ဌ တိဋ္ဌာ’’တိ ဝစနတော ဥတ္တသိတွာ သာလယံ ဆဍ္ဍိတံ တံ ဝတ္ထုံ သကသညာယ ဂဏှန္တဿ။ ဂဟဏေတိ သကသညာယ ဂဟဏဟေတု၊ သကသညာယ ဂဟိတဘဏ္ဍံ အတ္တနော ဂဟဏကာရဏာ ဘိက္ခုံ အဝဟာရာပတ္တိတော ရက္ခတီတိ အဓိပ္ပာယော ¶ ။ တေနာဟ ‘‘ဂဟဏေ ပန ရက္ခတီ’’တိ။ ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ဂဟဏေ ရက္ခတီတိ အတိဒိသတိ။

၁၉၈-၉။ ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာတိ ‘‘မယှံ ကိမေတေန ဘဏ္ဍေန၊ ဇီဝိတရက္ခနမေဝ ဝရတရ’’န္တိ နိရာလယော ဟုတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဘီတော စောရာ ပလာယတီ’’တိ။ စောရာတိ ဧတ္ထ စ ဟေတုမှိ နိဿက္ကံ။ ဂဏှတောတိ ဧတ္ထ ‘‘တ’’န္တိ ပါဌသေသော၊ တထာ ဆဍ္ဍိတံ တံ ဘဏ္ဍန္တိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဓါရေ ဒုက္ကဋန္တိ ဝတ္ထုမှိ အနဝဇ္ဇေပိ ထေယျစိတ္တဝသေန ဒုက္ကဋံ ဟောတိ၊ အသတိ ထေယျစိတ္တေ ဒုက္ကဋမ္ပိ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဟရာပေန္တေတိ ဧတ္ထ ဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မံ၊ တသ္မိံ ဘဏ္ဍသာမိနိ အာဟရာပေန္တေ သတီတိ အတ္ထော။

၂၀၀။ နိရာလယေန ဆဍ္ဍိတဝတ္ထုနော ဂဟဏေ ဘဏ္ဍဒေယျဉ္စ အဒေန္တဿ ပရာဇယော စ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘တဿာ’’တိအာဒိ။ အညာသူတိ မဟာပစ္စရိယာဒီသု ဣတရာသု အဋ္ဌကထာသု။

၂၀၁။ ဥပနိဓိကထာယ ¶ ‘‘န ဂဏှာမီ’’တိ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒံ ဘာသတောတိ ယောဇနာ။ ယေန ကေနစိ ရဟသိ ‘‘ဣဒံ မယှံ ဘဏ္ဍံ ပဋိသာမေတွာ ဒေဟီ’’တိ နိယျာဒိတံ ဘဏ္ဍံ ပစ္ဆာ သာမိကေန ‘‘ဒေဟိ မေ တံ ဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တေ အစ္စန္တမုပဂန္တုံ ‘‘နာဟံ ဂဏှာမီ’’တိ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒံ ဘာသတောတိ အတ္ထော။ ဂဏှာမီတိ အဂ္ဂဟေသိံ။ အစ္စန္တာ ဟေသော အတီတေ ဝတ္တမာနပ္ပယောဂေါယံ။ ‘‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂) ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ဝိသယေ ကသ္မာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အဒိန္နာဒါနပုဗ္ဗကတ္တာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အဒိန္နာဒါနပုဗ္ဗကတ္တာတိ အဒိန္နာဒါနဿ သဟပယောဂဝသေန ပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ၊ န ပုဗ္ဗပယောဂတ္တာ။ န ဟိ အဒိန္နာဒါနဿ ပုဗ္ဗပယောဂေ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ဒုက္ကဋမတ္ထီတိ။ တေနေဝါဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အဒိန္နာဒါနဿ ပယောဂတ္တာ’’တိ။

၂၀၂။ ဧတဿာတိ ဧတဿ သမီပေ။ ကိံ နု ဒဿတီတိ ဒဿတိ ကိံ နု။ ဝိမတုပ္ပာဒေတိ ဟေတုမှိ ဘုမ္မံ။ တဿာတိ ယဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကေ ဥပနိက္ခိတ္တံ၊ တဿ။

၂၀၃။ တသ္မိန္တိ ¶ ယသ္မိံ ဥပနိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မိံ ဘိက္ခုမှိ။ ဒါနေ နိရုဿာဟေတိ အတ္တနိ နိက္ခိတ္တဿ ဘဏ္ဍဿ သာမိကဿ ဒါနဝိသယေ ဥဿာဟရဟိတေ သတိ၊ ‘‘န ဒါနိ တံ ဒဿာမီ’’တိ ဓုရနိက္ခေပေ ကတေတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥဘိန္နံ ဓုရနိက္ခေပေ’’တိ။ ပရောတိ ဘဏ္ဍသာမိကော။ ဓုရန္တိ ‘‘ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဥဿာဟံ။ နိက္ခိပေတိ နိက္ခိပေယျ။

၂၀၄။ စိတ္တေနာဒါတုကာမောဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ယော တဿာ’’တိ ပါဌသေသော။ စေတိ အပိ-သဒ္ဒတ္ထေ။ ယော စောရော စိတ္တေန အဒါတုကာမောဝ၊ တဿ စောရဿ ‘‘ဒဿာမီ’’တိ မုခေန ¶ ဝဒတောပီတိ ယောဇနာ။ အထ ဝါ အဒါတုကာမောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဟုတွာ’’တိ ပါဌသေသော။ စေတိ ဝုတ္တတ္ထော။ ဧဝါတိ ‘‘ပရာဇယော’’တိ ဣမိနာ ယုဇ္ဇတိ။ စိတ္တေန အဒါတုကာမော ဟုတွာ မုခေန ‘‘ဒဿာမီ’’တိ ဝဒတောပိ သာမိနော ဓုရနိက္ခေပေ သတိ ပရာဇယော ဟောတေဝါတိ ယောဇနာ။

၂၀၅။ သုင်္ကဃာတဿာတိ ‘‘သုင်္ကဃာတံ နာမ ရညာ ဌပိတံ ဟောတိ ပဗ္ဗတခဏ္ဍေ ဝါ နဒီတိတ္ထေ ဝါ ဂါမဒွါရေ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၃) ပါဠိယံ အာဂတဿ ‘‘သုင်္ကံ တတော ဟနန္တိ…ပေ… ဝိနာသေန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၃) အဋ္ဌကထာယံ နိရုတ္တဿ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ နီယမာနေ ဘဏ္ဍေ ဧတ္တကတော ဧတ္တကံ ရာဇဘာဂံ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ရာဇာဒီဟိ တံတံပဒေသသာမိကေဟိ နိယမိတဿ ပဗ္ဗတခဏ္ဍာဒိဋ္ဌာနဿ။ ဗဟီတိ သုင်္ကဂဟဏတ္ထာယ ပရိကပ္ပိတသီမတော ဗဟိ။ ပါတေတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ထေယျစိတ္တော’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ ‘‘ရာဇာရဟံ ဘဏ္ဍ’’န္တိ ပါဌသေသော။ ယတော ကုတောစိ ဘဏ္ဍတော ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ အဂ္ဃနကော ဘာဂေါ ရာဇာဒိဒေသသာမိကဿ ဒါတဗ္ဗော ဟောတိ၊ တာဒိသံ ဘဏ္ဍံ ထေယျစိတ္တော ယထာ ဗဟိ ပတတိ၊ ဧဝံ ခိပတီတိ အတ္ထော။ ဓုဝံ ပတတီတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘တ’’န္တိ ပါဌသေသော၊ ‘‘ဘဏ္ဍ’’န္တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ ယထာ ခိတ္တံ တံ ဘဏ္ဍံ ဧကန္တေန ဗဟိ ပတတီတိ။ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ တသ္မိံ ဘဏ္ဍေ။

၂၀၆။ ‘‘ဓုဝံ ပတတီ’’တိ ဧတ္ထ ဗျတိရေကံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တံ ရုက္ခေ’’တိအာဒိ။ တန္တိ ထေယျာယ ဗဟိ ပါတေတုံ ခိတ္တံ ဘဏ္ဍံ ပဋိဟတံ ဟုတွာတိ ယောဇနာ။ ဝါတက္ခိတ္တမ္ပိ ဝါတိ ပါဌော ¶ ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘ဝါတက္ခိတ္တော’’တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၂၀၇။ ပစ္ဆာတိ ¶ ပတိတဋ္ဌာနေ ထောကံ စိရာယိတွာ၊ ဣမိနာ ထောကမ္ပိ စိရာယိတမတ္တေ ပယောဂသာဓိယံ ကာရိယံ သိဒ္ဓမေဝါတိ ပါရာဇိကဿ ကာရဏံ သမ္ပန္နမေဝါတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ပါရာဇိကံ သိယာ’’တိ။

၂၀၈။ ‘‘ဌတွာ’’တိအာဒိနာ ပတိတဋ္ဌာနေ အစိရာယိတွာ ဂတေပိ တသ္မိံ ဗဟိ ပတိတဋ္ဌာနတော ဣတရတြာပိ စိရာယိတေန ဗဟိ ပါတနပ္ပယောဂေန သာဓိယံ ကာရိယံ သိဒ္ဓမေဝါတိ ပါရာဇိကကာရဏဿ သိဒ္ဓတံ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပရာဇယော’’တိ။ ‘‘အတိဋ္ဌမာန’’န္တိအာဒိနာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အစိရာယနေန ပယောဂဿ နိရတ္ထကတံ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ရက္ခတီ’’တိ။

၂၁၀။ သယံ ဝါ ဝဋ္ဋေတီတိ အန္တော ဌိတော သယံ ဝါ ဟတ္ထေန ဝါ ပါဒေန ဝါ ယဋ္ဌိယာ ဝါ ဗဟိသီမာယ နိန္နဋ္ဌာနံ ပရိဝဋ္ဋေတိ။ အဋ္ဌတွာတိ ပဝဋ္ဋိတမတ္တေ အန္တော ကတ္ထစိပိ အဋ္ဌတွာ။ ဝဋ္ဋမာနန္တိ ပဝဋ္ဋန္တံ။ ဂတန္တိ ဗဟိသီမံ ကေသဂ္ဂမတ္တဋ္ဌာနမ္ပိ အန္တောသီမမတိက္ကမမတ္တံ။

၂၁၁။ တံ ဘဏ္ဍံ သစေ အန္တော ဌတွာ ဌတွာ ဗဟိ ဂစ္ဆတီတိ ယောဇနာ။ ယဒိ အန္တောသီမာယ ဌတွာ ဌတွာ ဗဟိသီမံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ရက္ခတီတိ အန္တောသီမာယ ပဌမဂတိနိဝတ္တနေနေဝ ဧတဿ ဘိက္ခုနော ပယောဂဝေဂဿ နိဝတ္တတ္တာ၊ တတော ဥပရိ နိဝတ္တနာရဟကာရဏဿ အလဒ္ဓဘာဝေန အတ္တနာ စ ဂတတ္တာ တထာ ဗဟိသီမပ္ပတ္တံ တံ ဘဏ္ဍံ တံမူလကပယောဇကံ ¶ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ ရက္ခတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဌပိတေတိ ‘‘ဧဝံ ဌပိတေ ဝဋ္ဋိတွာ ဂမိဿတီ’’တိ ထေယျစိတ္တေန ဝိနာ ‘‘ကေဝလံ ဌပေဿာမီ’’တိ စိတ္တေန ဗဟိသီမာဘိမုခံ နိန္နဋ္ဌာနံ ဩတာရေတွာ ဌပိတေ။ သယံ ဝဋ္ဋတီတိ ဘဏ္ဍံ သယမေဝ နိန္နဋ္ဌာနံ နိန္နံ ဟုတွာ ဗဟိသီမံ စေ ပဝဋ္ဋန္တံ ဂစ္ဆတိ။ ဝဋ္ဋတီတိ အာပတ္တိယာ အကရဏတော ဝဋ္ဋတိ။

၂၁၂။ ဂစ္ဆန္တေတိ စောရဿ ပယောဂံ ဝိနာ အတ္တနာဝ ဂစ္ဆန္တေ။ တန္တိ ရာဇဒေယျပဉ္စမာသကအတိရေကပဉ္စမာသကမတ္တံ သုင်္ကဝန္တံ ဘဏ္ဍံ။ နီဟဋေပိ နာဝဟာရောတိ ယောဇနာ။ ကေဝလံ ထေယျစိတ္တဿ အာပတ္တိယာ အနင်္ဂဘာဝတော၊ ယာနာဒိပယောဇကကာယဝစီပယောဂဿ အဘာဝတော၊ ဘဏ္ဍဋ္ဌပိတယာနာဒိနော ¶ အတ္တနာဝ ဗဟိသီမပ္ပတ္တတ္တာ၊ တေနေဝ ဘဏ္ဍဿာပိ ဂတတ္တာ စ ဘိက္ခုနော အဝဟာရော နတ္ထီတိ အတ္ထော။

၂၁၃။ ပယောဂေန ဝိနာတိ စောရဿ သကပယောဂမန္တရေန။ အဝဟာရော န ဝိဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ယုတ္တိ ဝုတ္တနယာဝ။

၂၁၄။ မဏိန္တိ ပါဒါရဟံ သုင်္ကဒါတဗ္ဗမဏိရတနံ၊ ဧတေနေဝ ဥပလက္ခဏပဒတ္တာ ယံကိဉ္စိ ဘဏ္ဍံ သင်္ဂဟိတမေဝ။ ပါရာဇိကံ သိယာတိ ယာနဿ အတ္တနာ ပါဇိတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ သီမာတိက္ကမနေတိ သုင်္ကဂ္ဂဟဏဿ နိယမိတဋ္ဌာနာတိက္ကမနေ။

၂၁၅။ မတန္တိ ‘‘ဧတ္တကဘဏ္ဍတော ဧတ္တကံ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ရာဇူဟိ အနုမတံ။ သေသော ကထာမဂ္ဂေါတိ ‘‘သုင်္ကဋ္ဌာနံ ပတွာ သုင်္ကိကေသု နိဒ္ဒါယမာနေသု၊ ကီဠန္တေသု၊ ဗဟိဂတေသု ဝါ ပရိယေသိတွာ အဒိသွာ ဂစ္ဆတော န ဒေါသော၊ ဘဏ္ဍဒေယျံ ¶ ဟောတီ’’တိ ဧဝမာဒိကော ဝိနိစ္ဆယကထာမဂ္ဂေါ။ အရညဋ္ဌကထာသမောတိ ‘‘ယော စာရက္ခဋ္ဌာနံ ပတွာ’’တိအာဒိနာ (ဝိ။ ဝိ။ ၁၇၀) ယထာဝုတ္တအရညဋ္ဌကထာယ သဒိသော၊

အာဒိနာ နယေန ဝုစ္စမာနသဒိသောယေဝ။ တေနေဝ ဂတတ္ထတာယ ဣဒါနိ န ဝိစာရီယတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၁၆။ ‘‘ပါဏော ¶ နာမ မနုဿပါဏော ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၄) ပါဠိတော စ ‘‘တမ္ပိ ဘုဇိဿံ ဟရန္တဿ အဝဟာရော နတ္ထီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၄) အဋ္ဌကထာဝစနတော စ ပရဒါသမနုဿောယေဝ အဓိပ္ပေတောတိ တမေဝ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အန္တောဇာတ’’န္တိအာဒိ။ ဂေဟဒါသိယာ ကုစ္ဆိမှိ ဒါသဿ ဇာတော အန္တောဇာတော နာမ၊ တံ ဝါ။ ဓနေန ကီတော ဓနက္ကီတော၊ တံ ဝါ။ ဒိန္နံ ဝါ ပန ကေနစီတိ မာတုလအယျကာဒီသု ယေန ကေနစိ ဒါသံ ကတွာ ဒိန္နံ ဝါ။ ဒါသန္တိ ပစ္စေကံ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ ကရမရာနီတံ ဝါ ဒါသန္တိ ပရဝိသယံ ဝိလုမ္ပိတွာ အာနေတွာ ဒါသဘာဝါယ ဂဟိတသင်္ခါတံ ကရမရာနီတဒါသံ ဝါ။ ဟရန္တဿ ပရာဇယောတိ ဧတ္ထ ‘‘စောရိကာယ ဟရိဿာမီ’’တိ အာမသနေ ဒုက္ကဋံ၊ ဖန္ဒာပနေ ထုလ္လစ္စယံ အာပဇ္ဇိတွာ ဌိတဋ္ဌာနတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကာမယတော ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၁၇။ ဘုဇိဿံ ဝါတိ ယဿ ကဿစိ မနုဿဿ အဒါသဘူတံ။ မာနုသန္တိ မနုဿဇာတိကံ သတ္တံ။ အာဌပိတန္တိ ဥပနိက္ခိတ္တံ။

၂၁၈။ တန္တိ ¶ အန္တောဇာတာဒီသု ဒါသေသု ယံ ကဉ္စိ ဒါသံ။ ပလာယိတုကာမောဝါတိ ပလာပေတုကာမော နီဟရိတုကာမော။ အထ ဝါ တံ ဒါသံ ဘုဇေဟိ ဥက္ခိပိတွာ အယံ ပလာယိတုကာမောတိပိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဘုဇေဟီတိ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ။ တံ ဌိတဋ္ဌာနတောတိ တဿ ဌိတဋ္ဌာနံ တံဌိတဋ္ဌာနံ၊ တတော တံဌိတဋ္ဌာနတော၊ စောရေန အတ္တနာ ဌိတဋ္ဌာနတောတိ အတ္ထော န ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုမေဝံ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စိ သင်္ကာမေတီတိ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ တတော အညံ ဌာနံ ပါပေတိ။ ဘုဇေဟိ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝက္ခမာနပကာရန္တရာပေက္ခော၊ ‘‘သင်္ကာမေတိ ဝါ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၂၁၉။ တဇ္ဇေတွာတိ ဘယကရေန ဝစနေန လေသေန၊ ဣင်္ဂိတေန ဝါ တာသေတွာ နေန္တဿ တဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဒဝါရတောတိ ပဒဝါရေန ယုတ္တာ ထုလ္လစ္စယာဒယော အာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ ပဌမပဒဝါရယုတ္တာ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိ၊ ဒုတိယပဒဝါရယုတ္တာ ပါရာဇိကာပတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၂၂၀။ ဟတ္ထာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကေသဝတ္ထာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တန္တိ ဒါသံ။ ကဍ္ဎတောပီတိ အာကဍ္ဎတောပိ။ ပရာဇယောတိ ‘‘ပဒဝါရတော’’တိ အနုဝတ္တမာနတ္တာ ပဌမပဒဝါရေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဒုတိယပဒဝါရေ အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိကန္တိ အတ္ထော။ အယံ နယောတိ ‘‘ပဒဝါရတော ယုတ္တာ ထုလ္လစ္စယာဒယော အာပတ္တိယော ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တနယော။

၂၂၁။ ဝေဂသာဝါတိ ¶ ဝေဂေနေဝ၊ စောရဿ ဝစနေန ကာတဗ္ဗဝိသေသရဟိတေန ဗလဝဂမနဝေဂေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာ အနာပတ္တိဘာဝဿ ကာရဏံ ဒဿေတိ။

၂၂၂။ သဏိကန္တိ ¶ မန္ဒဂတိယာ။ ဝဒတီတိ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ယာဟိ၊ ပလာယာ’’တိအာဒိကံ ဝစနံ ကထေတိ။ သောပိ စာတိ ယော မန္ဒဂတိယာ ဂစ္ဆန္တော ဧဝံ ဝုတ္တော၊ သောပိ စ။

၂၂၃။ ပလာယိတွာတိ သာမိကံ ပဟာယ ဂန္တွာ။ အညန္တိ သာမိကာယတ္တဋ္ဌာနတော အညံ ဌာနံ။ သာပဏံ ဝီထိသန္နိဝေသယုတ္တံ နိဂမမ္ပိ ဝါ။ တတောတိ ပလာယိတွာ ပဝိဋ္ဌဂါမာဒိတော။ တန္တိ ပလာယိတွာ ပဝိဋ္ဌံ တံ ဒါသံ။

၂၂၄။ ထေယျာတိ ထေယျစိတ္တေန။ သပ္ပကရဏ္ဍန္တိ သပ္ပသယနပေဠံ။ ယထာဝတ္ထုန္တိ ထုလ္လစ္စယမာဟ။ ဌာနတောတိ သပ္ပပေဠာယ ဌိတဋ္ဌာနတော။ စာဝနေတိ ကေသဂ္ဂမတ္တာတိက္ကမေ။

၂၂၅။ ကရဏ္ဍန္တိ သပ္ပပေဠံ။ ဥဂ္ဃာဋေတွာတိ ဝိဝရိတွာ။ ကရဏ္ဍတလတောတိ အန္တောပေဠာယ တလတော။ နင်္ဂုဋ္ဌေတိ နင်္ဂုဋ္ဌပရိယန္တေ။

၂၂၆။ ဃံသိတွာတိ ပေဠာပဿေ ဖုသာပေတွာ။ သပ္ပကရဏ္ဍဿ မုခဝဋ္ဋိတောတိ ကရဏ္ဍပုဋမုခဝဋ္ဋိတော။ တဿ နင်္ဂုဋ္ဌေ မုတ္တမတ္တေတိ ယောဇနာ။

၂၂၇။ နာမတောတိ နာမေန၊ နာမံ ဝတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပက္ကောသန္တဿာတိ အဝှာယန္တဿ။ တဿာတိ ပက္ကောသကဿ။

၂၂၈။ တထာတိ ကရဏ္ဍံ ဝိဝရိတွာ။ မဏ္ဍူကမူသိကာနံ ရဝံ ကတွာ နာမေန ပက္ကောသန္တဿာတိ ယောဇနာ။ ဝါ-သဒ္ဒေန လာဇာဝိကိရဏအစ္ဆရပဟာရာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။

၂၂၉။ မုခန္တိ ¶ သပ္ပကရဏ္ဍဿ မုခံ။ ဧဝမေဝ စ ကရောန္တဿာတိ မဏ္ဍူကသညံ၊ မူသိကသညံ ကတွာ ဝါ လာဇာ ဝိကိရိတွာ ¶ ဝါ အစ္ဆရံ ပဟရိတွာ ဝါ နာမံ ဝတွာ ပက္ကောသန္တဿ။ ယေန ကေနစီတိ ဝုတ္တနီဟာရတော ယေန ဝါ တေန ဝါ။

၂၃၀။ န ပက္ကောသတိ စေတိ ယထာဝုတ္တနယေန ယောဇေတွာ နာမံ ဝတွာ န ပက္ကောသတိ။ တဿာတိ ကရဏ္ဍမုခဝိဝရကဿ ဘိက္ခုဿ။

၂၃၁။ ဟတ္ထိန္တိ ဟတ္ထိမှိ၊ ဘုမ္မတ္ထေ ဧဝ ဥပယောဂဝစနံ။

၂၃၂။ သာလာယန္တိ ဟတ္ထိသာလာယံ။ ဝသတိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္ထု၊ ရာဇာဂါရံ၊ တဿ အန္တော အန္တောဝတ္ထု၊ အန္တောရာဇဂေဟန္တိ အတ္ထော။ အင်္ဂဏေတိ အန္တောရာဇင်္ဂဏေ။ ပိ-သဒ္ဒေါ ‘‘အန္တောနဂရေ’’တိ အဝုတ္တမ္ပိ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဝတ္ထု စာတိ စ-သဒ္ဒေန အင်္ဂဏံ သမုစ္စိနောတိ။ သကလံ အင်္ဂဏံ ဌာနန္တိ ဟတ္ထိနော ဝိစရဏယောဂ္ဂံ အင်္ဂဏဋ္ဌာနံ သန္ဓာယာဟ၊ သကလသာလာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၂၃၃။ အဗဒ္ဓဿာတိ ယထာဝုတ္တသာလာရာဇဝတ္ထင်္ဂဏာပေက္ခာယ ဝုတ္တံ။ အဗဒ္ဓဿ ဟိ ဟတ္ထိနော သကလသာလာဒယော ဌာနံ၊ တဒတိက္ကမေ ဌာနာစာဝနံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဟီတိ အဝဓာရဏေ ဝါ။ ‘‘ဗဒ္ဓဿ ဟီ’’တိ ယောဇနာယ ဝိသေသတ္ထောဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဗဒ္ဓဿ ပနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗဒ္ဓဿ ပနာတိ သာလာဒီသု သန္နိဟိတဿ ပန။ ဌိတဋ္ဌာနဉ္စာတိ သာလာဒီသု ဌိတဋ္ဌာနဉ္စ၊ စတူဟိ ပါဒေဟိ အက္ကန္တဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗန္ဓနဉ္စာတိ ဂီဝါယ ဝါ ပစ္ဆာ ပါဒဒွယဗန္ဓနဝလယေ ဝါ ဥဘယတ္ထ ဝါ ဗန္ဓနဋ္ဌာနဉ္စ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဌိတဋ္ဌာနဉ္စ ဗန္ဓနဉ္စ ဌာနန္တိ ဆ ဝါ ပဉ္စ ဝါ ဌာနာနိ လဗ္ဘန္တိ၊ တသ္မာ။ တေသံ ဌာနာနံ။ ကာရယေတိ ဧတ္ထ ‘‘အာပတ္တိ’’န္တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတီတိ။ ဟရတောတိ ဟတ္ထိသာလာဒိတော စောရိကာယ ဟရန္တဿ ¶ ။ ကာရယေတိ အာမသနေ ဒုက္ကဋံ၊ ဌာနဘေဒဂဏနာယ ယာဝ ပစ္ဆိမဋ္ဌာနာ ပုရိမေသု ထုလ္လစ္စယာနိ၊ အန္တိမဋ္ဌာနာ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ စာဝနေ ပါရာဇိကံ ကာရေယျာတိ အတ္ထော။

၂၃၄။ ဌိတဋ္ဌာနန္တိ ¶ စတူဟိ ပါဒေဟိ အက္ကန္တဋ္ဌာနံ၊ ဣဒဉ္စ အဗဒ္ဓဟတ္ထိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဗဒ္ဓဿ ဝိနိစ္ဆယော သာလာဒီသု ဗဒ္ဓဿ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယသဒိသောတိ ဂတတ္ထတာယ န ဝုတ္တော။

၂၃၅။ ဧကံ ဌာနန္တိ သယိတဋ္ဌာနမတ္တံ။ တသ္မိန္တိ ဂဇေ။ တဿာတိ ဘိက္ခုဿ။ တုရင်္ဂမဟိသာဒီသု ဒွိပဒေ စ ဗဟုပ္ပဒေ စ။

၂၃၆။ ဧသေဝ နယော ဉေယျော၊ ဝတ္တဗ္ဗံ ကိဉ္စိပိ နတ္ထီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ တုရင်္ဂါ အဿာ။ မဟိသာ လုလာယာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂေါဂဒြဘဩဋ္ဌာဒိစတုပ္ပဒါနံ သင်္ဂဟော။ နတ္ထိ ကိဉ္စိပိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဿသာလာရာဇာဂါရင်္ဂဏဗဟိနဂရာဒီသု အဗန္ဓိတသယနအဿာဒီနံ ဌာနဘေဒေါ ယထာဝုတ္တသဒိသတ္တာ န ဝုတ္တော။

ဗန္ဓိတွာ ဌပိတအဿဿ ပန သစေ သော စတူသု ပါဒေသု ဗဒ္ဓါ ဟောတိ၊ ဗန္ဓနာနံ၊ ခုရာနဉ္စ ဂဏနာယ အဋ္ဌ ဌာနာနိ၊ သစေ မုခေ စ ဗဒ္ဓါ ဟောတိ၊ နဝ ဌာနာနိ၊ မုခေယေဝ ဗဒ္ဓါ၊ ပဉ္စ ဌာနာနီတိ ဌာနဘေဒေါ စ တထေဝ သသမိဂသူကရာဒိစတုပ္ပဒေသု ဗန္ဓိတွာ ဌပိတေသု ဗဒ္ဓဗဒ္ဓဋ္ဌာနေဟိ သဟ စတူဟိ ပါဒေဟိ အက္ကန္တဋ္ဌာနဝသေန လဗ္ဘမာနော ဌာနဘေဒေါ စ ဂေါမဟိသေသု ဗဒ္ဓေသု ဧဝမေဝ လဗ္ဘမာနော ဌာနဘေဒေါ စ ဝဇာဒီသု ပဒေသေသု ပဝေသိတေသု ဒွါရေသု ရုက္ခသူစိယော အပနေတွာ ဝါ အနပနေတွာ ဝါ နာမံ ဝတွာ ဝါ အဝတွာ ဝါ ပက္ကောသန္တဿ၊ သာခါဘင်္ဂတိဏာဒီနိ ဒဿေတွာ ပက္ကောသိတွာ ဝါ အပက္ကောသိတွာ ဝါ ပလောဘေန္တဿ တာသေတွာ နိက္ခမန္တဿ ¶ သပ္ပကရဏ္ဍကေ သပ္ပဿ ဝုတ္တနယေန လဗ္ဘမာနော ဝိသေသော စ နေတဗ္ဗော။ ဣဟ သဗ္ဗတ္ထ ဌာနဘေဒေသု ဗဟုကေသုပိ ဥပန္တဋ္ဌာနေသု ထုလ္လစ္စယံ၊ အန္တဋ္ဌာနေ ပါရာဇိကံ ဝုတ္တသဒိသန္တိ ဣမဿ သဗ္ဗဿ ဝိနိစ္ဆယဿ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာဝ ဂတတ္တာ၊ အာဟဋတော အဝိညာယမာနဿ ကဿစိ ဝိသေသဿာဘာဝါ စ ဝုတ္တံ ‘‘နတ္ထိ ကိဉ္စိပိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။

ဒွိပဒေပီတိ ‘‘ဒွိပဒံ နာမ မနုဿာ ပက္ခဇာတာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၅) ပါဠိယံ ဝုတ္တာ မနုဿာ စ မယူရာဒိလောမပက္ခာ စ ဝဂ္ဂုလိအာဒိစမ္မပက္ခာ စ ဘမရာဒိအဋ္ဌိပက္ခာ စာတိ ဧဝမာဒိကေ သတ္တေ စ။ ဗဟုပ္ပဒေတိ ‘‘ဗဟုပ္ပဒံ နာမ ဝိစ္ဆိကာ သတပဒီ ဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၇) ပါဠိယံ ဝုတ္တဗဟုပ္ပဒသတ္တေ စာတိ အတ္ထော။

ဧတ္တာဝတာ ¶ ပါပဘိက္ခူနံ လေသောကာသပိဒဟနတ္ထံ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တဘူမဋ္ဌာဒိတိံသဝိနိစ္ဆယမာတိကာကထာသု ပဉ္စဝီသတိ မာတိကာကထာ ဒဿေတွာ အဝသိဋ္ဌာသု ပဉ္စမာတိကာကထာသု သံဝိဒါဝဟာရော၊ သင်္ကေတကမ္မံ၊ နိမိတ္တကမ္မန္တိ မာတိကတ္တယကထာ ပဌမမေဝ အဒိန္နာဒါနဝိနိစ္ဆယသမ္ဘာရဘူတာနံ ပဉ္စဝီသတိယာ အဝဟာရာနံ ဒဿနဋ္ဌာနေ ဌတွာ –

‘‘ပုဗ္ဗသဟပယောဂေါ စ၊ သံဝိဒါဟရဏမ္ပိ စ၊

သင်္ကေတကမ္မံ နေမိတ္တံ၊ ပုဗ္ဗယောဂါဒိပဉ္စက’’န္တိ။ (ဝိ။ ဝိ။ ၄၂) –

ဣမိနာ သင်္ဂဟိတာတိ တံ ပဟာယ အဝသေသေ ဩစရကော၊ ဩဏိရက္ခကောတိ ကထာဒွယေ ဩစရဏကကထာယ အာဏတ္တိကပ္ပယောဂတ္တာ၊ တဉ္စ ဩဏိရက္ခကေန ကရိယမာနံ ဌာနာစာဝနံ သာဟတ္ထိကေန ဝါ အာဏတ္တိကေန ဝါ ပယောဂေန ဟောတီတိ တဿာပိ ‘‘သာဟတ္ထာဏတ္တိကော စေဝါ’’တိ သာဟတ္ထိကပဉ္စကေ ပဌမမေဝ သင်္ဂဟိတတ္တာ စ ထလဋ္ဌဝေဟာသဋ္ဌကထာဒီသု ¶ သင်္ဂဟိတတ္တာ စ တဉ္စ ဒွယံ န ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ‘‘ဩစရကော နာမ ဘဏ္ဍံ ဩစရိတွာ အာစိက္ခတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၈) ပါဠိယံ ဝုတ္တော စောရာပနပုရိသော ‘‘ဩစရကော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဩစရတီတိ ဩစရကော၊ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာ အန္တော အနုပဝိသတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။ ‘‘ဩဏိရက္ခော နာမ အာဟဋံ ဘဏ္ဍံ ဂေါပေန္တော’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၈) ပါဠိယံ ဝုတ္တော မုဟုတ္တံ အတ္တနိ ဌပိတဿ ပရဘဏ္ဍဿ ရက္ခကော ‘‘ဩဏိရက္ခော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဩဏိတံ ရက္ခတီတိ ဩဏိရက္ခော၊ ယော ပရေန အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေ အာဘတံ ဘဏ္ဍံ ‘‘ဣဒံ တာဝ ဘန္တေ မုဟုတ္တံ ဩလောကေထ၊ ယာဝါဟံ ဣဒံ နာမ ကိစ္စံ ကတွာ အာဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝုတ္တော ရက္ခတိ၊ တဿေတံ အဓိဝစနံ။

၂၃၇။ ‘‘ပဉ္စဟိ အာကာရေဟိ အဒိန္နံ အာဒိယန္တဿ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၁၂၂) နယေန ပါဠိယံ အာဂတာနိ ပဉ္စင်္ဂါနိ သင်္ဂဟေတုမာဟ ‘‘ပရေသ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ပရေသံ သန္တကံ ဓန’’န္တိ ဣမိနာ ပရမနုဿသန္တကတာ၊ ‘‘ပရေသန္တိ ဝိဇာနိတွာ’’တိ ဣမိနာ ပရာယတ္တဘာဝဿ ဇာနနံ၊ ‘‘ဂရုက’’န္တိ ဣမိနာ ပါဒံ ဝါ အတိရေကပါဒံ ဝါ အဂ္ဃနကတာ၊ ‘‘ထေယျစိတ္တေနာ’’တိ ¶ ဣမိနာ ထေယျစိတ္တတာ၊ ‘‘ဌာနာ စာဝေတီ’’တိ ဣမိနာ ပဉ္စဝီသတိယာ အဝဟာရာနံ အညတရဿ သမင်္ဂိတာတိ ဧဝမေတ္ထ ပဉ္စင်္ဂသင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၂၃၈။ ဧတ္တာဝတာ တိံသမာတိကာကထာဝိနိစ္ဆယံ သင်္ဂဟေတွာ ဣဒါနိ ‘‘အနာပတ္တိ သသညိဿ ဝိဿာသဂ္ဂါဟေ တာဝကာလိကေ ပေတပရိဂ္ဂဟေ တိရစ္ဆာနဂတပရိဂ္ဂဟေ ပံသုကူလသညိဿာ’’တိအာဒိနာ ¶ (ပါရာ။ ၁၃၁) နယေန ပါဠိယံ အာဂတံ အနာပတ္တိဝါရံ သင်္ဂဟေတုမာဟ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သသညိဿာတိ ပရသန္တကမ္ပိ ‘‘သသန္တက’’န္တိ သုဒ္ဓသညာယ ဂဏှန္တဿ အနာပတ္တီတိ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဂဟိတံ သာမိကေဟိ ဒိသွာ ယာစိတေ အဒေန္တဿ ဥဘိန္နံ ဓုရနိက္ခေပေန ပါရာဇိကံ။

တိရစ္ဆာနပရိဂ္ဂဟေတိ တိရစ္ဆာနေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတဝတ္ထုမှိ။ သစေပိ ဟိ နာဂဂရုဠမာဏဝကမာဏဝိကာပိ မနုဿဝေသေန အာပဏံ ပသာရေတွာ နိသိန္နာ ဟောန္တိ၊ ဘိက္ခု စ ထေယျစိတ္တေန တေသံ သန္တကံ ဂဏှာတိ၊ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သီဟဗျဂ္ဃဒီပိပဘုတီဟိ ဝါဠမိဂေဟိ ဂဟိတဂေါစရံ ပဌမံ မောစာပေန္တဿ တံ မုဉ္စိတွာ အတ္တနောပိ ဟိံသနတော ထောကံ ခါယိတေ ဝါရေန္တဿ ဒေါသော နတ္ထိ။ သေနာဒီသု တိရစ္ဆာနေသု ယေန ကေနစိ ဂဟိတံ ဂေါစရံ မောစာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သေနာဒယောပိ အာမိသံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေ ပါတာပေတွာ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၁)။ ဧဝမေဝ ဓမ္မနိဒေဍ္ဍုဘာဒီဟိ ဂဟိတမဏ္ဍူကာဒယော ဇီဝိတရက္ခနတ္ထာယ မောစာပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တာဝကာလိကဂ္ဂါဟေတိ ‘‘ပဋိကရိဿာမီ’’တိ တာဝကာလိကံ ဂဏှန္တဿ ဧဝံ ဂဟိတံ သစေ ဘဏ္ဍသာမိကော ပုဂ္ဂလော ဝါ ဂဏော ဝါ ‘‘တုမှေဝ ဂဏှထာ’’တိ အနုဇာနေယျ၊ ဝဋ္ဋတိ။ နာနုဇာနေယျ၊ န ဂဏှေယျ၊ ဒါတဗ္ဗံ။ အဒေန္တဿ ဥဘိန္နံ ဓုရနိက္ခေပေန ပါရာဇိကံ။ ‘‘သင်္ဃသန္တကံ ပန ပဋိဒါတုမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။

ဝိဿာသဂ္ဂါဟေတိ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ ဝိဿာသံ ဂဟေတုံ၊ သန္ဒိဋ္ဌော စ ဟောတိ၊ သမ္ဘတ္တော စ၊ အာလပိတော စ၊ ဇီဝတိ စ၊ ဂဟိတေ စ အတ္တမနော ¶ ဟောတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၅၆) ပါဠိယံ အာဂတံ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ သန္တကံ ဝိဿာသေန ဂဏှန္တဿ ဂဟဏေ ဝိနိစ္ဆယော ယထာဝုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာဟ သမန္တပါသာဒိကာယံ –

တတ္ထ ¶ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တကမိတ္တော။ သမ္ဘတ္တောတိ ဒဠှမိတ္တော။ အာလပိတောတိ ‘‘မမ သန္တကံ ယံ ဣစ္ဆသိ၊ တံ ဂဏှေယျာသိ၊ အာပုစ္ဆိတွာ ဂဟဏေ ကာရဏံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဇီဝတီတိ အနုဋ္ဌာနသေယျာယ သယိတောပိ ယာဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒံ န ပါပုဏာတိ။ ဂဟိတေ စ အတ္တမနောတိ ဂဟိတေ တုဋ္ဌစိတ္တော ဟောတိ၊ ဧဝရူပဿ သန္တကံ ‘‘ဂဟိတေ မေ အတ္တမနော ဘဝိဿတီ’’တိ ဇာနန္တေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန စေတာနိ ပဉ္စင်္ဂါနိ ဝုတ္တာနိ၊ ဝိဿာသဂ္ဂါဟော ပန တီဟင်္ဂေဟိ ရုဟတိ – သန္ဒိဋ္ဌော၊ ဇီဝတိ၊ ဂဟိတေ အတ္တမနော၊ သမ္ဘတ္တော၊ ဇီဝတိ၊ ဂဟိတေ အတ္တမနော၊ အာလပိတော၊ ဇီဝတိ၊ ဂဟိတေ အတ္တမနောတိ။

ယော ပန ဇီဝတိ၊ န စ ဂဟိတေ အတ္တမနော ဟောတိ၊ တဿ သန္တကံ ဝိဿာသဂ္ဂါဟေန ဂဟိတမ္ပိ ပုန ဒါတဗ္ဗံ။ ဒဒမာနေန စ မတကဓနံ တာဝ ယေ တဿ ဓနေ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ၊ တေသံ ဒါတဗ္ဗံ။ အနတ္တမနဿ သန္တကံ တဿေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ယော ပန ပဌမံယေဝ ‘‘သုဋ္ဌု ကတံ တယာ မမ သန္တကံ ဂဏှန္တေနာ’’တိ ဝစီဘေဒေန ဝါ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန ဝါ အနုမောဒိတွာ ပစ္ဆာ ကေနစိ ကာရဏေန ကုပိတော ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယောပိ အဒါတုကာမောဝ၊ စိတ္တေန ပန အဓိဝါသေတိ၊ န ကိဉ္စိ ဝဒတိ၊ သောပိ ပုန ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယော ပန ‘‘မယာ တုမှာကံ ¶ သန္တကံ ဂဟိတံ ဝါ ပရိဘုတ္တံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဂဟိတံ ဝါ ဟောတု ပရိဘုတ္တံ ဝါ၊ မယာ ပန တံ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဌပိတံ၊ တံ ပါကတိကံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒတိ၊ အယံ ပစ္စာဟရာပေတုံ လဘတီတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၁)။

ပေတပရိဂ္ဂဟေတိ ပေတ္တိဝိသယုပ္ပန္နာ စ မရိတွာ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ နိဗ္ဗတ္တာ စ စာတုမဟာရာဇိကာဒယော ဒေဝါ စ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ပေတာ နာမ၊ တေသံ သန္တကံ ဂဏှန္တဿ စ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ သစေပိ ဟိ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အာပဏံ ပသာရေတွာ နိသိန္နော ဟောတိ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုကော စ ဘိက္ခု တံ ဉတွာ သတသဟဿဂ္ဃနကမ္ပိ ဝတ္ထံ တဿ ဝိရဝန္တဿေဝ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဒေဝပူဇတ္ထံ ရုက္ခာဒီသု မဋ္ဌဝတ္ထာဒီနိ ဂဏှတော နိဒ္ဒေါသတာယ ကိမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပံသုကူလသညာယ ဂဏှတောပိ အနာပတ္တိ။ တထာ ဂဟိတမ္ပိ သစေ သဿာမိကံ ဟောတိ၊ သာမိကေ အာဟရာပေန္တေ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဥပလက္ခဏတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၃၉။ ဧတ္ထာတိ ¶ ဒုတိယပါရာဇိကဝိနိစ္ဆယေ။ စ-သဒ္ဒေန အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထေန အဝသေသသိက္ခာပဒဝိနိစ္ဆယေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝတ္တဗ္ဗောတိ မာတိကဋ္ဌကထာဒီသု ဝိယ အဝသာနေ ကထေတဗ္ဗော။ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယောတိ သမုဋ္ဌာနာဒိကော တံတံသိက္ခာပဒပါဠိယံ အနာဂတော ဥပါလိတ္ထေရာဒီဟိ ဌပိတော ဝိနိစ္ဆယော။

၂၄၀။ ပရာဇိတာနေကမလေနာတိ အပရိမေယျကပ္ပကောဋိသတသဟဿောပစိတပါရမိတာသမ္ဘူတေန သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနေန အာသဝက္ခယဉာဏေန သဟ ဝါသနာယ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန ပရာဇိတာ ရာဂါဒယော အနေကကိလေသမလာ ယေန သော ပရာဇိတာနေကမလော၊ တေန ပရာဇိတာနေကမလေန ¶ ။ ဇိနေန ယံ ဒုတိယံ ပါရာဇိကံ ဝုတ္တံ၊ အဿ ဒုတိယပါရာဇိကဿ စ အတ္ထော မယာ သမာသေန ဝုတ္တော။ အသေသေန အတိဝိတ္ထာရနယေန ဝတ္တုံ တဿ အတ္ထံ ကထေတုံ ကော ဟိ သမတ္ထောတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ပဌမပါရာဇိကသမုစ္စယတ္ထော။ ဟိ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ၊ တေန အသေသေန တဒတ္ထံ ဝတ္တုံ သမတ္ထော နတ္ထေဝ အညတြ တထာဂတာတိ ဒီပေတိ။

ဒုတိယပါရာဇိကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၄၁-၂။ ဧဝမတိသုခုမနယသမာကုလံ ဒုတိယပါရာဇိကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတိယပါရာဇိကံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘မနုဿဇာတိ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ မနုဿဇာတိန္တိ ဇာယတီတိ ဇာတိ၊ ရူပါရူပပဋိသန္ဓိ၊ မနုဿေသု ဇာတိ ယဿ သော မနုဿဇာတိ၊ မနုဿဇာတိကော မနုဿဝိဂ္ဂဟောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တံ မနုဿဇာတိံ။

ဧတ္ထ စ မနုဿေသူတိ ကုသလာကုသလမနဿ ဥဿန္နတ္တာ မနုဿသင်္ခါတေသု နရေသု။ ‘‘ယံ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ပဌမံ ¶ စိတ္တံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၇၂) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန မာတုကုစ္ဆိမှိ ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနပဋိသန္ဓိစိတ္တဉ္စ တံသမ္ပယုတ္တဝေဒနာသညာသင်္ခါရသင်္ခါတခန္ဓတ္တယဉ္စ တံသဟဇာတာနိ –

‘‘တိလတေလဿ ယထာ ဗိန္ဒု၊ သပ္ပိမဏ္ဍော အနာဝိလော၊

ဧဝံ ဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂံ၊ ‘ကလလ’န္တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၂၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆) –

ဝုတ္တာနိ ¶ ဇာတိဥဏ္ဏံသုမှိ ပသန္နတိလတေလေ ဝါ သပ္ပိမဏ္ဍေ ဝါ ဩတာရေတွာ ဥက္ခိပိတွာ ဝိဓုနိတေ အဂ္ဂေ လမ္ဗမာနဗိန္ဒုပ္ပမာဏကလလသင်္ခါတာနိ သဘာဝကာနံ ကာယဘာဝဝတ္ထုဒသကဝသေန တိံသ ရူပါနိ စ အဘာဝကာနံ ကာယဝတ္ထုဒသကဝသေန ဝီသတိ ရူပါနိ စာတိ အယံ နာမရူပပဋိသန္ဓိ ဣဓ ‘‘ဇာတီ’’တိ ဂဟိတာ။ ‘‘ယဿာ’’တိ ဣမိနာ အညပဒေန ‘‘ယာဝ မရဏကာလာ ဧတ္ထန္တရေ ဧသော မနုဿဝိဂ္ဂဟော နာမာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၂) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန ပဌမဘဝင်္ဂတော ပဋ္ဌာယ စုတိစိတ္တာသန္နဘဝင်္ဂပရိယန္တသန္တာနသင်္ခါတသတ္တော ဂဟိတော။ ဣမိနာ မနုဿဝိဂ္ဂဟဿ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘာဝံ ဒဿေတိ။

ဇာနန္တောတိ ‘‘သတ္တော အယ’’န္တိ ဇာနန္တော။ ဇီဝိတာ ယော ဝိယောဇယေတိ ယော ဘိက္ခု ဇီဝိတိန္ဒြိယာ ဝိယောဇေယျ ဝေါရောပေယျ၊ တဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဥပစ္ဆိန္ဒေယျ ဥပရောဓေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ ဥပရောဓေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၂)။

တဉ္စ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ရူပါရူပဝသေန ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ အဝိဂ္ဂဟတ္တာ ဥပက္ကမဝိသယံ န ဟောတိ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒေန ပန တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ တံသမကာလမေဝ ဩစ္ဆိဇ္ဇမာနတာယ ဧတ္ထ သာမညေန ဥဘယမ္ပိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဒဉ္စ အတီတာနာဂတံ န ဂဟေတဗ္ဗံ တဿ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ ဥပက္ကမဝိသယာရဟံ ပန ပစ္စုပ္ပန္နမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တဉ္စ ခဏသန္တတိအဒ္ဓါဝသေန တိဝိဓံ ဟောတိ။

တတ္ထ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိဘင်္ဂဝသေန ခဏတ္တယပရိယာပန္နော ဘာဝေါ ခဏပစ္စုပ္ပန္နံ နာမ။ တံ သရသဘင်္ဂဘူတတ္တာ သယံ ဘိဇ္ဇမာနံ ဥပက္ကမသာဓိယံ ဝိနာသဝန္တံ န ဟောတိ။ အာတပေ ဌတွာ ဂဗ္ဘံ ပဝိဋ္ဌဿ ¶ အန္ဓကာရဝိဂမန္တရဉ္စ သီတေန ဩဝရကံ ပဝိဋ္ဌဿ ဝိသဘာဂဥတုသမုဋ္ဌာနေန ¶ သီတပနူဒန္တရဉ္စ ရူပသန္တတိ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ နာမ။ ပဋိသန္ဓိစုတီနမန္တရာဠပ္ပဝတ္တိ ခန္ဓသန္တတိ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ နာမ။ ဣမသ္မိံ ဒွယေ ဥပက္ကမသမ္ဘဝေါ၊ တံဝသေန ဥပစ္ဆိဇ္ဇမာနံ ဇီဝိတံ သန္တာနပရိဟာနိပစ္စယဘာဝတော သန္တတိအဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နဒွယံ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလမပ္ပတွာ ဥပက္ကမဝသေန အန္တရာယေဝ နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ သန္တတိအဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စ တံနိရောဓေန နိရုဇ္ဈမာနအရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စာတိ ဥဘယံ ဧတ္ထ ‘‘ဇီဝိတာ’’တိ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒမေဝ သန္ဓာယာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘သန္တတိံ ဝိကောပေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၂)။

ဣမိဿာဝ ပါဏာတိပါတဘာဝေ အာပတ္တိဘာဝတော ဧတ္ထ ဌတွာ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၂) ပါဏပါဏာတိပါတပါဏာတိပါတီပါဏာတိပါတပ္ပယောဂါနံ ဝိဘာဂေါ ဒဿိတော။ တတ္ထ ပါဏောတိ ဝေါဟာရတော သတ္တော၊ ပရမတ္ထတော ဥပစ္ဆိဇ္ဇမာနံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ၊ တံ ‘‘ဇီဝိတာ’’တိ ဣမိနာ ဝုတ္တံ။ ပါဏာတိပါတော နာမ ဝဓကစေတနာ၊ သော စ ‘‘ဝိယောဇယေ’’တိ ဣမိနာ သန္ဒဿိတော။ ပါဏာတိပါတီ နာမ ပုဂ္ဂလော၊ သော စ ‘‘ယော’’တိ ဣမိနာ သန္ဒဿိတော။ ပါဏာတိပါတပ္ပယောဂေါ ပန –

အာဒိနာ နယေန ဣဓေဝ ဝက္ခမာနဝိဘာဂတ္တာ ဝက္ခမာနနယေနေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အဿ သတ္ထံ နိက္ခိပေယျ ဝါတိ ယောဇနာ။ အဿာတိ မနုဿဇာတိကဿ။ ‘‘ဟတ္ထပါသေ’’တိ ပါဌသေသော။ ဟတ္ထပါသော နာမ သမီပေါတိ။ အဿာတိ သမီပသမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ သတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ဇီဝိတဝိဟိံ သနုပကရဏဘာဝေန သမ္မတာ ဓာရာဝန္တအသိအာဒိ စ ဓာရာရဟိတယဋ္ဌိဘိန္ဒိဝါလလဂုဠာဒိ စ ¶ ဥပလက္ခဏဝသေန ဂဟေတဗ္ဗာ။ သသတိ ဟိံသတီတိ သတ္ထံ။ တေနေဝါဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘အသိံ ဝါ သတ္တိံ ဝါ ဘိန္ဒိဝါလံ ဝါ လဂုဠံ ဝါ ပါသာဏံ ဝါ သတ္ထံ ဝါ ဝိသံ ဝါ ရဇ္ဇုံ ဝါ’’တိ။ ဣဓာဝုတ္တံ ကရပါလိကာဆုရိကာဒိ သမုခံ ‘‘သတ္ထံ ဝါ’’တိ ဣမိနာ သင်္ဂဟိတံ။ နိက္ခိပေယျာတိ ယထာ ဘောဂဟေတုံ လဘတိ၊ တထာ ဥပနိက္ခိပေယျ၊ အတ္တဝဓာယ ဣစ္ဆိတက္ခဏေ ယထာ ဂဏှာတိ၊ တထာ သမီပေ တေနေဝ စိတ္တေန ဌပေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာ ထာဝရပ္ပယောဂေါ သန္ဒဿိတော။

မရဏေ ¶ ဂုဏံ ဝါ ဝဒေယျာတိ ယောဇနာ၊ မရဏတ္ထာယ မရဏေ ဂုဏံ ဝဏ္ဏေတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဇီဝိတေ အာဒီနဝံ ဒဿေတိ၊ မရဏေ ဂုဏံ ဘဏတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၂) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ကိံ တုယှိမိနာ ပါပကေန ဒုဇ္ဇီဝိတေန၊ ယော တွံ န လဘသိ ပဏီတဘောဇနာနိ ဘုဉ္ဇိတု’’မိစ္စာဒိနာ နယေန မရဏတ္ထာယ ဇီဝိတေ အဝဏ္ဏံ ဝဒန္တော စ ‘‘တွံ ခေါသိ ဥပါသက ကတကလျာဏော အကတပါပေါ၊ မတံ တေ ဇီဝိတာ သေယျော၊ ဣတော တွံ ကာလကတော ဝိဝိဓဝိဟင်္ဂမဝိကူဇိတေ ပရမသုရဘိကုသုမဘူသိတတရုဝရနိစိတေ ပရမရတိကရလဠိတဂတိဘာသိတဝိလပိတသုရယုဝတိဂဏဝိစရိတေ ဝရနန္ဒနေ အစ္ဆရာသင်္ဃပရိဝါရိတော ဝိစရိဿသီ’’တိအာဒိနာ နယေန မရဏတ္ထာယ မရဏာနိသံသံ ဒဿေန္တော စ ‘‘မရဏေ ဂုဏံ ဝဒေယျ’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စတိ။

မရဏူပါယံ ဒေသေယျာတိ ယောဇနာ။ မရဏာဓိပ္ပာယေနေဝ ‘‘သတ္ထံ ဝါ အာဟရ၊ ဝိသံ ဝါ ခါဒ၊ ရဇ္ဇုယာ ဝါ ဥဗ္ဗန္ဓိတွာ ကာလင်္ကရောဟီ’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တသတ္ထဟရဏာနိ စ အဝုတ္တမ္ပိ သောဗ္ဘနရကပပါတာဒီသု ပပတနဉ္စာတိ ဧဝမာဒိကံ မရဏူပါယံ အာစိက္ခေယျ။ ‘‘ဟောတိ အယမ္ပီ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ၊ အပီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဒွယံ သမုစ္စိနောတိ။ ဒွေဓာ ဘိန္နသိလာ ဝိယ အသန္ဓေယျောဝ ¶ သော ဉေယျောတိ ဒွိဓာ ဘိန္နပါသာဏော ဝိယ ဘဂဝတော ပဋိပတ္တိပဋိဝေဓသာသနဒွယေန သော ပစ္စုပ္ပန္နေ အတ္တဘာဝေ သန္ဓာတုမသက္ကုဏေယျောဝါတိ ဉာတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၂၄၃။ ထာဝရာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိဇ္ဇာမယဣဒ္ဓိမယပယောဂဒွယံ သင်္ဂဟိတံ။

၂၄၄။ တတ္ထာတိ တေသု ဆသု ပယောဂေသု။ သကော ဟတ္ထော သဟတ္ထော၊ တေန နိဗ္ဗတ္တော သာဟတ္ထိကော၊ ပယောဂေါ။ ဣဓ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏံ ဥပလက္ခဏံ၊ တသ္မာ ဟတ္ထာဒိနာ အတ္တနော အင်္ဂပစ္စင်္ဂေန နိပ္ဖာဒိတော ဝဓပ္ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၂၄၅။ ‘‘တွံ တံ ဧဝံ ပဟရိတွာ မာရေဟီ’’တိ ဘိက္ခုနော ပရဿ ယံ အာဏာပနံ၊ အယမာဏတ္တိကော နယောတိ ယောဇနာ။ အာဏတ္တိကော နယောတိ အာဏတ္တိယေဝ အာဏတ္တိကော။ နေတိ ပဝတ္တေတီတိ နယော၊ ပယောဂဿေတံ နာမံ။

၂၄၆။ ဒူရန္တိ ဒူရဋ္ဌံ။ ကာယေန ပဋိဗဒ္ဓေနာတိ ဧတ္ထ ကာယေကဒေသော ဟတ္ထာဒိ ကာယော အဝယဝေ သမုဒါယောပစာရတော ‘‘ဂါမော ဒဍ္ဎော’’တိ ယထာ။ ကာယပဋိဗဒ္ဓံ စာပါဒိကံ ပဋိဗဒ္ဓံ နာမ ပုဗ္ဗပဒလောပေန ¶ ‘‘ဒေဝဒတ္တော ဒတ္တော’’တိ ယထာ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ‘‘ဥသုအာဒိနိပါတန’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိဓာနံ ဝိဓိ၊ ပယောဂေါတိ အတ္ထော။

၂၄၇။ အသဉ္စာရိမုပါယေနာတိ အသဉ္စာရိမေန နိစ္စလေန ဥပါယေန။ ဩပတန္တိ ဧတ္ထာတိ ဩပါတော၊ သော အာဒိ ယေသံ အပဿေနဝိသဘေသဇ္ဇသံဝိဓာနာဒီနံ တေ ဩပါတာဒယော၊ တေသံ ¶ ဝိဓာနံ ဩပါတာဒိဝိဓာနံ၊ ဩပါတက္ခဏနာဒိကိရိယာ။

၂၄၈။ ဝိဇ္ဇာယာတိ အာထဗ္ဗနဝေဒါဂတမရဏမန္တသင်္ခါတဝိဇ္ဇာယ။ ဇပ္ပနန္တိ ယထာ ပရော န သုဏာတိ၊ တထာ ပုနပ္ပုနံ ဝစနံ။

၂၄၉။ မာရဏေ သမတ္ထာ ယာ ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓိ၊ အယံ ဣဒ္ဓိမယော ပယောဂေါ နာမာတိ သမုဒီရိတောတိ ယောဇနာ။ ကမ္မဝိပါကေ ဇာတာ ကမ္မဝိပါကဇာ၊ ဣဒ္ဓိ၊ ယာ ‘‘နာဂါနံ နာဂိဒ္ဓိ သုပဏ္ဏာနံ သုပဏ္ဏိဒ္ဓိ ယက္ခာနံ ယက္ခိဒ္ဓီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၂) ဗဟုဓာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌဒဋ္ဌဖုဋ္ဌဝိသာနံ နာဂါနံ ဒိသွာ၊ ဍံသိတွာ၊ ဖုသိတွာ စ ပရူပဃာတကရဏေ နာဂိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သေသာနမ္ပိ။ ဣဒ္ဓိယေဝ ဣဒ္ဓိမယော၊ ဘာဝနာမယော ဣဒ္ဓိပ္ပယောဂေါ ပနေတ္ထ န ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ –

‘‘ကေစိ ပန ဘာဝနာမယိဒ္ဓိယာပိ ပရူပဃာတကရဏံ ဝဒန္တိ။ သဟ ပရူပဃာတကရဏေန စ အာဒိတ္တဃရူပရိ ခိတ္တဿ ဥဒကဃဋဿ ဘေဒနံ ဝိယ ဣဒ္ဓိဝိနာသဉ္စ ဣစ္ဆန္တိ၊ တံ တေသံ ဣစ္ဆာမတ္တမေဝ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တံ ကုသလဝေဒနာဝိတက္ကပရိတ္တတ္တိကာဒီဟိ န သမေတိ။ ကထံ? အယဉှိ ဘာဝနာမယိဒ္ဓိ နာမ စတုတ္ထဇ္ဈာနမယာ ကုသလတ္တိကေ ကုသလာ စေဝ အဗျာကတာ စ၊ ပါဏာတိပါတော အကုသလော။ ဝေဒနာတ္တိကေ အဒုက္ခမသုခသမ္ပယုတ္တာ၊ ပါဏာတိပါတော ဒုက္ခသမ္ပယုတ္တော။ ဝိတက္ကတ္တိကေ အဝိတက္ကအဝိစာရာ၊ ပါဏာတိပါတော သဝိတက္ကသဝိစာရော။ ပရိတ္တတ္တိကေ ¶ မဟဂ္ဂတာ၊ ပါဏာတိပါတော ပရိတ္တောယေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၂)။

၂၅၀။ တတ္ထာတိ တေသု ဆဗ္ဗိဓေသု ပယောဂေသု။ ဥဒ္ဒေသောပီတိ ဥဒ္ဒိသနံ ဥဒ္ဒေသော၊ တံသဟိတော ပယောဂေါပိ ¶ ဥဒ္ဒေသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘ကုန္တေ ပဝေသေဟီ’’တိ ယထာ။ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗတာယ စ အနုဒ္ဒေသောတိ တဗ္ဗိပရီတဝစနမေဝ ဉာပကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဧကေကော ဥဒ္ဒေသောပိ အနုဒ္ဒေသောပိ ဟောတီတိ တေသမယံ ဘေဒေါ ပန ဒုဝိဓော ဟောတီတိ ပရိဒီပိတောတိ ယောဇနာ။ ဣမေသု ဆသု ပယောဂေသွေဝ ဧကေကဿေဝ ဥဒ္ဒိဿာနုဒ္ဒိဿကိရိယမာနတာယ ဒုဝိဓဘာဝတော တေသံ ဒွါဒသဝိဓော ဘေဒေါ ပဒဘာဇနေ စ အဋ္ဌကထာယ စ ဒီပိတော၊ တတ္ထ ဝိနိစ္ဆယမိဒါနိ ဒဿယိဿာမီတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၅၁။ ဗဟူသုပီတိ မနုဿေသု ဗဟူသုပိ။ တေန ကမ္မေနာတိ ပဟာရဒါနသင်္ခါတေန ကမ္မေန။ ဗဇ္ဈတီတိ အပါယံ နေတုံ ကမ္မပါသေန ကမ္မန္တရံ နိဝါရေတွာ ဗဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။

၂၅၂။ ပဟာရေပီတိ ပဟရဏေပိ။ ဒေဟိနောတိ မနုဿဝိဂ္ဂဟဿ။ တဿာတိ ပဟဋဿ။

၂၅၃။ ပဟဋမတ္တေ ဝါတိ ပဟဋက္ခဏေ ဝါ။ ပစ္ဆာတိ တပ္ပစ္စယာ ကာလန္တရေ ဝါ။ ဥဘယထာပိ စ မတေတိ ဒွိန္နံ အာကာရာနမညတရေန မတေပိ။ ဟန္တာ ဝဓကော။ ပဟဋမတ္တသ္မိန္တိ တသ္မိံ မရဏာရဟပဟာရဿ လဒ္ဓက္ခဏေယေဝ၊ မရဏတော ပုဗ္ဗဘာဂေယေဝါတိ မတ္တသဒ္ဒေန ဒီပေတိ။ မရဏတ္ထာယ စ အညတ္ထာယ စ ဒိန္နေသု အနေကေသု ပဟာရေသု မရဏတ္ထာယ ¶ ဒိန္နပ္ပဟာရေနေဝ ယဒါ ကဒါစိ မရိဿတိ၊ ပဟာရဒါနက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ ဟောတိ။ အမရဏာဓိပ္ပာယေန ဒိန္နပ္ပဟာရဗလေန စေ မရေယျ၊ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။

၂၅၄။ ဒွေ ပယောဂါတိ ဥဒ္ဒိဿာနုဒ္ဒိဿကိရိယာဘေဒဘိန္နာ သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကာ ဒွေ ပယောဂါ။

၂၅၅။ ကရဏဿာတိ ကိရိယာယ။ ဝိသေသောတိ နာနတ္တံ။ အာဏတ္တိနိယာမကာတိ အာဏတ္တိံ နိယာမေန္တိ ဝဝတ္ထာပေန္တီတိ အာဏတ္တိနိယာမကာ။

၂၅၆။ တတ္ထာတိ တေသု အာဏတ္တိနိယာမကေသု ဆသု အာကာရေသု။ ယောဗ္ဗနာဒိ စာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ထာဝရိယမန္ဒခိဍ္ဍဝုဒ္ဓါဒိအဝတ္ထာဝိသေသော သင်္ဂဟိတော။

၂၅၇။ ယံ မာတိကာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ သတ္ထံ၊ တံ ကတမံ?။ သတ္တမာရဏန္တိ သတ္တေ မာရေန္တိ ဧတေနာတိ သတ္တမာရဏံ၊ အသိအာဒိဝဓောပကရဏံ။

၂၅၈။ ဝိဇ္ဈနန္တိ ¶ ဥသုအာဒီဟိ ဝိဇ္ဈနံ။ ဘေဒနန္တိ ကကစာဒီဟိ ဒွိဓာကရဏံ။ ဆေဒနန္တိ ခဂ္ဂါဒီဟိ ဒွိဓာကရဏံ။ တာဠနန္တိ မုဂ္ဂရာဒီဟိ အာဃာတနံ။ ဧဝမာဒိဝိဓောတိ ဧဝမာဒိပ္ပကာရော။ အနေကောတိ ဗဟုကော ဘေဒေါ။ ကရဏဿ ဝိသေသော ကိရိယာဝိသေသောတိ အတ္ထော။

၂၅၉-၆၀။ ‘‘ပုရတော ပဟရိတွာန မာရေဟီ’’တိ ယော ဘာသိတော အာဏာပကေန၊ တေန အာဏတ္တေန ပစ္ဆတော…ပေ… မာရိတေတိ ယောဇနာ။ ဝတ္ထာဏတ္တိ ဝိသင်္ကေတာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယံ ‘မာရေဟီ’တိ…ပေ… တတော’’တိ ဝတ္ထုဝိသင်္ကေတော ဒဿိတော။ ‘‘ပုရတော…ပေ… မာရိတေ’’တိ အာဏတ္တိဝိသင်္ကေတော ဒဿိတော။ မူလဋ္ဌောတိ အာဏာပကော။ မူလန္တိ ဟိ ပုဗ္ဗကိရိယာနုရူပံ အာဏာပနံ၊ တတ္ထ ဌိတောတိ မူလဋ္ဌော။

၂၆၁။ ဣမိနာ ¶ ဝိသင်္ကေတေ အာဏာပကဿ အနာပတ္တိံ ဒဿေတွာ သင်္ကေတေ အဝိရာဓိတေ ဥဘိန္နမ္ပိ ပါရာဇိကံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝတ္ထု’’န္တိအာဒိ။ တံ ဝတ္ထုံ အဝိရဇ္ဈိတွာ မာရိတေ ဥဘယေသံ…ပေ… ဥဒီရိတော၊ ယထာဏတ္တိ စ မာရိတေ…ပေ… ဥဒီရိတောတိ ယောဇနာ။ မာရိတေ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ ဥဘယေသန္တိ အာဏာပကအာဏတ္တာနံ။ ယထာကာလန္တိ အာဏာပကဿ အာဏတ္တိက္ခဏံ၊ အာဏတ္တဿ မာရဏက္ခဏဉ္စ အနတိက္ကမိတွာ။ ဗန္ဓနံ ဗန္ဓော၊ ကမ္မုနာ ဗန္ဓော ကမ္မဗန္ဓော။ အထ ဝါ ဗဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ ဗန္ဓော၊ ကမ္မမေဝ ဗန္ဓော ကမ္မဗန္ဓော။

၂၆၄။ ဝိသင်္ကေတော နာတိ ဝိသင်္ကေတော နတ္ထိ၊ ဒွိန္နမ္ပိ ယထာကာလပရိစ္ဆေဒံ ကမ္မဗန္ဓောယေဝါတိ အတ္ထော။

၂၆၅။ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗေသု ကာလဘေဒေသု၊ သဗ္ဗသော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန။ ဝိဘာဝိနာတိ ပဏ္ဍိတေန။ သော ဟိ အတ္ထံ ဝိဘာဝေတီတိ တထာ ဝုတ္တော။

၂၆၆-၇-၈။ ‘‘ဣမံ ဂါမေ ဌိတ’’န္တိ ဣဒံ တံ သဉ္ဇာနိတုံ ဝုတ္တံ၊ န မာရဏက္ခဏဋ္ဌာနနိယမတ္ထာယာတိ ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတ’’န္တိ ဝတွာပိ ‘‘နတ္ထိ တဿ ဝိသင်္ကေတော’’တိ အာဟ။ တဿာတိ အာဏာပကဿ။ ‘‘တတ္ထာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ တဿံ အာဏတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဂါမေယေဝ ဌိတံ ဝေရိံ မာရေဟီ’’တိ သာဝဓာရဏံ အာဏတ္တော ဝနေ စေ ဌိတံ မာရေတိ ဝါ ‘‘ဝနေယေဝ ဌိတံ ဝေရိံ မာရေဟီ’’တိ သာဝဓာရဏံ ဝုတ္တော ဂါမေ ဌိတံ စေ မာရေတိ ဝါတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဘိက္ခုနာ သာဝဓာရဏ’’န္တိ ¶ စ ပေါတ္ထကေသု လိခန္တိ၊ တံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဝနေ ဝါ ¶ သာဝဓာရဏ’’န္တိ ပါဌောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝိဂတော သင်္ကေတော အာဏတ္တိနိယာမော ဧတ္ထာတိ ဝိသင်္ကေတော။

၂၆၉။ သဗ္ဗဒေသေသူတိ ဂါမဝနအင်္ဂဏဂေဟာဒီသု သဗ္ဗေသု ဌာနေသု။ ဘေဒတောတိ နာနတ္တတော။

၂၇၀။ ‘‘သတ္ထေန ပန မာရေဟီ’’တိ ယေန ကေနစိ ယော အာဏတ္တော၊ တေန ယေန ကေနစိ သတ္ထေန မာရိတေ ဝိသင်္ကေတော နတ္ထီတိ ယောဇနာ။

၂၇၁-၂။ ဣမိနာ ဝါသိနာ ဟီတိ ဧတ္ထ ဟီတိ ပဒပူရဏေ။ ‘‘ဣမိနာ အသိနာ မာရေယျာ’’တိ ဝုတ္တော အညေန အသိနာ မာရေတိ ဝါ ‘‘တွံ ဣမဿ အသိဿ ဧတာယ ဓာရာယ မာရယ’’ ဣတိ ဝုတ္တော တံ ဝေရိံ သစေ ဣတရာယ ဓာရာယ မာရေတိ ဝါ ထရုနာ မာရေတိ ဝါ တုဏ္ဍေန မာရေတိ ဝါ၊ တထာ မာရိတေ ဝိသင်္ကေတောယေဝ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ထရုနာတိ ခဂ္ဂမုဋ္ဌိနာ။ တုဏ္ဍေနာတိ ခဂ္ဂတုဏ္ဍေန။ ‘‘ဝိသင်္ကေတောဝါ’’တိ သင်္ကေတဝိရာဓေနေဝ ပါရာဇိကံ န ဟောတီတိ ဒဿနပဒမေတံ။

၂၇၃။ သဗ္ဗာဝုဓကဇာတိသူတိ ဣဓာဝုတ္တကရပါလိကာဆုရိကာဒိသဗ္ဗပဟရဏသာမညေသု။ ဝိသေသတောတိ ဘေဒတော။

၂၇၄။ ပရေနာတိ ဘိက္ခုနာ။ သောတိ အာဏတ္တော။ နိသိန္နံ နံ မာရေတိ၊ ဝိသင်္ကေတော န ဝိဇ္ဇတီတိ ‘‘ဂစ္ဆန္တမေဝ မာရေဟီ’’တိ သာဝဓာရဏံ အဝုတ္တတ္တာ ‘‘နိသိန္နောပိ သောယေဝါ’’တိ တံ မာရေန္တဿ ဝိသင်္ကေတော န ဟောတိ၊ အဝဓာရဏံ အန္တရေန ကထနံ တံ သဉ္ဇာနာပေတုံ ဝုစ္စတီတိ ဣရိယာပထနိယာမကံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၇၅-၆။ အသတိ ¶ သာဝဓာရဏေ ဝိသင်္ကေတာဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သာဝဓာရဏေ ဣရိယာပထန္တရေသု ဝိသင်္ကေတံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘နိသိန္နံယေဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘နိသိန္နံယေဝ မာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တော ဂစ္ဆန္တံ မာရေတိ၊ ဝိသင်္ကေတန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။ ‘‘ဂစ္ဆန္တံယေဝ မာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တော နိသိန္နံ မာရေတိ၊ ဝိသင်္ကေတန္တိ ဉာတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ဣမမေဝ ယောဇနာက္ကမံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယထာက္ကမ’’န္တိ။

၂၇၇။ ဝိဇ္ဈိတွာတိ သရာဒီဟိ ဝိဇ္ဈိတွာ။

၂၇၈။ ဆိန္ဒိတွာတိ ¶ အသိအာဒီဟိ ဆိန္ဒိတွာ။ ပုန သောတိ ပယောဂေါ။

၂၇၉။ ကရဏေသူတိ ဝိဇ္ဈနာဒိကိရိယာဝိသေသေသု။

၂၈၀-၁။ ဧတ္တာဝတာ အာဏတ္တိနိယာမကနိဒ္ဒေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဒီဃာဒိလိင်္ဂဝသေနာပိ သမ္ဘဝန္တံ ဝိသင်္ကေတံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒီဃ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘ဒီဃံ…ပေ… ထူလံ မာရေဟီတိ အနိယမေတွာ အာဏာပေတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၄) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဧဝ-ကာရံ ဝိနာ ‘‘ဒီဃံ မာရေဟီ’’တိ အနိယမေတွာ ကေနစိ ယော အာဏတ္တော ဟောတိ၊ သောပိ အာဏတ္တော ယံ ကိဉ္စိ တာဒိသံ သစေ မာရေတိ၊ နတ္ထိ တတ္ထ ဝိသင်္ကေတော၊ ဥဘိန္နမ္ပိ ပရာဇယောတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ ‘‘ရဿ’’န္တိအာဒိသဗ္ဗပဒေဟိပိ ပစ္စေကံ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ အနိယမေတွာတိ ဝိသင်္ကေတာဘာဝဿ ဟေတုဒဿနံ။ ဧဝကာရော ဝါကျာလင်္ကာရော။ တတ္ထာတိ အာဏတ္တိကပ္ပယောဂေ။ ‘‘ဥဘိန္နမ္ပိ ပရာဇယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဏာပကံ ဝိနာ အညံ ယထာဝုတ္တက္ခဏံ မနုဿဝိဂ္ဂဟံ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ တာဒိသ’’န္တိ ဣမိနာ ဒဿေတိ။

သစေ အာဏာပကော အာဏာပေတွာ အတ္တာနမေဝ မာရေတိ၊ အာဏာပကော ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇိတွာ မရတိ၊ အာဏတ္တဿ ¶ ပါရာဇိကံ။ အာဏာပကေန အတ္တာနမုဒ္ဒိဿ အာဏတ္တိယာ ကတာယ အာဏတ္တော အဇာနိတွာ တာဒိသံ အညံ မာရေတိ၊ ဩကာသဿ အနိယမိတတ္တာ အာဏာပကော မုစ္စတိ၊ ဣတရော ကမ္မုနာ ဗဇ္ဈတိ။ ယဒိ ‘‘အမုကသ္မိံ ရတ္တိဋ္ဌာနေ ဝါ ဒိဝါဋ္ဌာနေ ဝါ နိသိန္နံ ဤဒိသံ မာရေဟီ’’တိ ဩကာသံ နိယမေတွာ အာဏာပေတိ၊ တတ္ထ အာဏာပကတော အညသ္မိံ မာရိတေ ဥဘိန္နမ္ပိ ပါရာဇိကံ။ တတော ဗဟိ မာရိတေ ဝဓကဿေဝ ကမ္မဗန္ဓော။ အာဏာပကော အတ္တာနမေဝ ဥဒ္ဒိဿ အာဏာပေတိ၊ ဣတရော စ တမေဝ တတ္ထ မာရေတိ၊ အာဏာပကဿ ဒုက္ကဋံ၊ အာဏတ္တဿ ပါရာဇိကံ။ သစေ အညတ္ထ မာရေတိ၊ မူလဋ္ဌော မုစ္စတိ။ အဇာနိတွာ အညံ တတ္ထ ဝါ အညတ္ထ ဝါ မာရေတိ၊ ဝဓကော ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇတိ၊ မူလဋ္ဌော မုစ္စတိ။ အာနန္တရိယဝတ္ထုမှိ အာနန္တရိယေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၂၈၂။ ယော မနုဿံ ကဉ္စိ ဥဒ္ဒိဿ သစေ ဩပါတံ ခဏတိ၊ တထာ ဩပါတံ ခဏန္တဿ တဿ ဒုက္ကဋံ နာမ အာပတ္တိ ဟောတီတိ အဇ္ဈာဟာရယောဇနာ။ ယောဇနာ စ နာမေသာ ယထာရုတယောဇနာ၊ အဇ္ဈာဟာရယောဇနာတိ ဒုဝိဓာ။ တတ္ထ ပါဌာဂတပဒါနမေဝ ယောဇနာ ယထာရုတယောဇနာ၊ ဦနပူရဏတ္ထမဇ္ဈာဟာရပဒေဟိ သဟ ပါဌာဂတပဒါနံ ယောဇနာ အဇ္ဈာဟာရယောဇနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ခဏန္တဿ ¶ စ ဩပါတ’’န္တိ ပေါတ္ထကေသု ပါဌော ဒိဿတိ။ ‘‘ခဏန္တဿ တထောပါတ’န္တိ ပါဌော သုန္ဒရော’’တိ နိဿန္ဒေဟေ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာဝါဋန္တိ ဧတဿ ‘ဩပါတ’န္တိ ပရိယာယော’’တိ စ ဝုတ္တံ။ တတောပိ –

ဟောတိ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ –

ပါဌော ¶ သုန္ဒရတရော။ ဇာတပထဝိံ ခဏန္တဿ ပါရာဇိကပယောဂတ္တာ ပယောဂဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ။

၂၈၃။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ အာဝါဋေ။ တဿာတိ ပတိတဿ မနုဿဝိဂ္ဂဟဿ။ ဒုက္ခဿုပ္ပတ္တိယာတိ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဟေတု။ တဿာတိ ယေန အာဝါဋော ခတော၊ တဿ ဘိက္ခုနော။ ပတိတွာ သော စေ မရတိ၊ တသ္မိံ မတေ တဿ ဘိက္ခုနော ပါရာဇိကံ ဘဝေတိ ယောဇနာ။

၂၈၄။ အညသ္မိန္တိ ယံ သမုဒ္ဒိဿ အာဝါဋော ခတော၊ တတော အညသ္မိံ။ အနုဒ္ဒိဿကန္တိ ကိရိယာဝိသေသနံ၊ အနုဒ္ဒိဿကံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဩပါတဝိသေသနံ စေ၊ ‘‘အနုဒ္ဒိဿကော ဩပါတော’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ‘‘အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ၁၀။၁၅၊ ဣတိဝု။ ၉၀၊ နေတ္တိ။ ၁၇၀) ဝိယ ဩ-ကာရဋ္ဌာနေ အ-ကာရော၊ မ-ကာရာဂမော စ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ အနောဒိဿကော ဩပါတော ခတော ဟောတီတိ အတ္ထော။

၂၈၅။ ‘‘ဧတ္ထ ပတိတွာ ယော ကောစိ မရတူ’’တိ အနောဒိဿကော ဩပါတော သစေ ခတော ဟောတိ၊ ယတ္တကာ နိပတိတွာ မရန္တိ စေ၊ အဿ တတ္တကာ ဒေါသာ ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ယော ကောစီ’’တိ ဣမိနာ အတ္တနော မာတာပိတရော စ သင်္ဂဟိတာ။ ဒေါသာတိ ကမ္မဗန္ဓဒေါသာ၊ ပါရာဇိကံ ပန ဧကမေဝ။ အဿာတိ ယေန အနောဒိဿ ဩပါတော ခတော၊ တဿ။

၂၈၆။ အာနန္တရိယဝတ္ထုသ္မိံ မတေတိ ပါဌသေသော၊ ‘‘တတ္ထ ပတိတွာ’’တိ အဓိကာရော၊ အရဟန္တေ၊ မာတရိ၊ ပိတရိ စ တသ္မိံ ပတိတွာ မတေ ကာလကတေတိ အတ္ထော။ အာနန္တရိယကန္တိ ဧတ္ထ သကတ္ထေ၊ ကုစ္ဆိတေ ¶ ၊ သညာယံ ဝါ က-ပစ္စယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အာနန္တရိယဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ ဣမသ္မိံ သမာသပဒေ ¶ အဝယဝဘူတမ္ပိ ‘‘ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ ဣဒဉ္စ ‘‘တတ္ထ ပတိတွာ မတေ’’တိ ဣဒဉ္စ အာကဍ္ဎတိ။ ထုလ္လစ္စယာဒီနံ ဝတ္ထုသ္မိံ တတ္ထ ပတိတွာ မတေ ထုလ္လစ္စယာဒယော ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ တသ္မိံ အာဝါဋေ ပတိတွာ ယက္ခာဒီသု မတေသု၊ ပါရာဇိကဝတ္ထုနော ဒုက္ခုပ္ပတ္တိယဉ္စ ထုလ္လစ္စယံ၊ မနုဿဝိဂ္ဂဟေ မတေ ပါရာဇိကံ၊ တိရစ္ဆာနေ မတေ ပါစိတ္တိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၂၈၇။ ပါဏာတိပါတာ ဒွေတိ ဒွိန္နံ မတတ္တာ ဒွေ ပါဏာတိပါတာ၊ ဧကေန ပါရာဇိကံ၊ ဣတရေန ကမ္မဗန္ဓောယေဝ။ ဧကောဝေကေကဓံသနေတိ မာတု ဝါ ဒါရကဿ ဝါ မရဏေ ဧကော ပါဏာတိပါတောဝ။

၂၈၈။ စောရေဟိ အနုဗဒ္ဓါ ဧတ္ထ အာဝါဋေ ပတိတွာ မရိဿတိ စေ၊ ဩပါတခဏကဿေဝ ပါရာဇိကံ ဟောတိ ကိရာတိ ယောဇနာ။ ကိရာတိ အနုဿဝနေ အရုစိသူစကံ။

၂၈၉-၉၀။ ဝေရိနော ဘိက္ခုတော အညေ ဝေရိပုဂ္ဂလာ။ တတ္ထ တသ္မိံ ဩပါတေ သစေ မနုဿံ ပါတေတွာ မာရေန္တိ၊ တထာ ဝေရိနော တတ္ထ သယမေဝ ပတိတံ မနုဿံ ဗဟိ နီဟရိတွာ သစေ မာရေန္တိ၊ တတ္ထ ဩပပါတိကာ မနုဿာ ဩပါတေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော နိက္ခန္တုံ အသက္ကောန္တာ မတာ စေ သိယုံ၊ သဗ္ဗတ္ထ စ ယထာဝုတ္တသဗ္ဗဝါရေသု ဩပါတခဏကဿေဝ ပရာဇယောတိ ယောဇနာ။ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဟီတိ ဧတ္ထ ဟီတိ ပဒပူရဏေ။ ယတ္ထ ယတ္ထ နိပါတသဒ္ဒါနံ အတ္ထော န ဒဿိတော၊ တတ္ထ တတ္ထ ပဒပူရဏမတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၂၉၁။ ယက္ခာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တိရစ္ဆာနာနံ သင်္ဂဟော။ ဝတ္ထုဝသာတိ ထုလ္လစ္စယပါစိတ္တိယာနံ ဝတ္ထုဘူတယက္ခတိရစ္ဆာနာနံ ဝသာ။ ထုလ္လစ္စယာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပါစိတ္တိယသင်္ဂဟော။

၂၉၃။ အယံ ¶ နယောတိ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ယထာဝုတ္တော နယော။

၂၉၄-၅။ ဗဇ္ဈန္တီတိ သစေ အဝဿံ ဗဇ္ဈန္တိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပါသေ။ ‘‘ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တသ္မိ’’န္တိ ဣမိနာ ပယောဂဿ အတ္ထသာဓကတံ ဒီပေတိ။

၂၉၆။ ယံ ¶ ပန ဥဒ္ဒိဿ ပါသော ဩဍ္ဍိတော၊ တတော အညဿ ဗန္ဓနေ တု အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ ယောဇနာ။

၂၉၇။ မုဓာ ဝါပီတိ အမူလေန ဝါပိ။ မူလဋ္ဌဿေဝါတိ ပါသကာရကဿေဝ။ ကမ္မဗန္ဓောတိ ပါဏာတိပါတော။ ဗဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ ဗန္ဓော၊ ကမ္မမေဝ ဗန္ဓော ကမ္မဗန္ဓော။ ပါရာဇိကမတ္တေ ဝတ္တဗ္ဗေပိ ယာဝ သော ဝတ္တတိ၊ တာဝ တတ္ထ ဗဇ္ဈိတွာ မတသတ္တေသု ပဌမမတဿ ဝသေန ပါရာဇိကံ၊ အဝသေသာနံ ပါဏာတိပါတသင်္ခါတဿ အကုသလရာသိနော သမ္ဘဝတော တံ သဗ္ဗံ သင်္ဂဟေတွာ သာမညေန ဒွယမ္ပိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ကမ္မဗန္ဓော’’တိ။

၂၉၈။ ‘‘သစေ ယေန လဒ္ဓါ၊ သော ဥဂ္ဂဠိတံ ဝါ ပါသံ သဏ္ဌပေတိ၊ တဿ ပဿေန ဝါ ဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ ဝတိံ ကတွာ သမ္မုခေ ပဝေသေတိ၊ ထဒ္ဓတရံ ဝါ ပါသယဋ္ဌိံ ဌပေတိ၊ ဒဠှတရံ ဝါ ပါသရဇ္ဇုံ ဗန္ဓတိ၊ ထိရတရံ ဝါ ခါဏုကံ အာကောဋေတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၆) အဋ္ဌကထာဂတံ ဝိနိစ္ဆယံ သင်္ဂဟိတုမာဟ ‘‘ပါသမုဂ္ဂဠိတမ္ပိ ဝါ’’တိ။ ဧတ္ထ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထေန ပိ-သဒ္ဒေန ‘‘သဏ္ဌပေတီ’’တိအာဒိကာ ‘‘ဗန္ဓတီ’’တိ ဒဿိတကိရိယာဝသာနာ ပယောဂါ ဒဿိတာ။ ထိရံ ဝါပီတိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌကထာယ အဝသိဋ္ဌံ ‘‘ခါဏုကံ အာကောဋေတီ’’တိ ကိရိယံ သမုစ္စိနောတိ ဥဘယတ္ထပိ ပကာရန္တရဝိကပ္ပတ္ထတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဧဝန္တိ ¶ ဧဝံ သတိ။ ယေန ပါသော လဒ္ဓါ၊ တေနာပိ ဧဝံ ပါသေ ကတဝိသေသေ သတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥဘိန္နန္တိ ပါသကာရကဿ စ ဣဒါနိ လဘိတွာ ပဋိဇဂ္ဂန္တဿ စာတိ ဥဘယေသံ။

၂၉၉-၃၀၀။ ယောတိ ပါသကာရကော၊ လဒ္ဓပါသကောတိ ဣမေသံ ယော ကောစိ။ ဥဂ္ဂဠာပေတွာတိ ဝိဃာဋေတွာ၊ ယထာ တတ္ထ ပါဏိနော န ဗဇ္ဈန္တိ၊ ဧဝံ ကတွာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ စာတိ ပုန သဏ္ဌပိတေ ပါသေ စ။ ကော ဝိမုစ္စတိ? ယေန လဒ္ဓါ၊ သော။

၃၀၁-၂။ ဂေါပေတွာတိ ဂေါပနဟေတု မောက္ခော န ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘သီဟံ ဒိသွာ ဘယံ ဟောတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟေတုမှိ တွာ-ပစ္စယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တမညော…ပေ… န စ မုစ္စတီတိ ဧတ္ထ န စာတိ နေဝ။ နာသေတွာ သဗ္ဗသော ဝါတိ သော ယထာ ယဿ ကဿစိ သတ္တဿ ဝိနာသောပကရဏံ န ဟောတိ၊ တထာ ဆိန္ဒနာဒီဟိ နာသေတွာ။ တံ ပါသယဋ္ဌိံ။ ကော ဝိမုစ္စတိ? ပါသကာရကော။

၃၀၃။ သူလံ ¶ ရောပေန္တဿာတိ သူလံ နိခဏန္တဿ။ သဇ္ဇေန္တဿာတိ သဏ္ဌပေန္တဿ။

၃၀၄။ အသဉ္စိစ္စာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကတေန ပယောဂေနာ’’တိ ပါဌသေသော၊ ‘‘မတေပိ အနာပတ္တီ’’တိ ဧတေဟိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဣမိနာဟံ ဥပက္ကမေန ဣမံ မာရေဿာမီ’’တိ အစေတေတွာ အပကပ္ပေတွာ အဝဓကစေတနော ဟုတွာ ကတေန အညတ္ထိကေနပိ ဥပက္ကမေန ပရေ မတေပိ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ အတ္ထော၊ မုသလုဿာပနာဒိဝတ္ထူသု (ပါရာ။ ၁၈၀) ဝိယ အယံ သတ္တောတိသညီ ဟုတွာ ‘‘ဣမိနာ ဥပက္ကမေန ဣမံ မာရေဿာမီ’’တိ ဝီတိက္ကမသမုဋ္ဌာပကစေတနာသမ္ပယုတ္တဝိကပ္ပရဟိတော ဟုတွာ အညတ္ထိကေန ပယောဂေန မနုဿေ မတေပိ ပါရာဇိကံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အဇာနန္တဿာတိ ¶ ‘‘ဣမိနာ အယံ မရိဿတီ’’တိ အဇာနန္တဿ ဥပက္ကမေန ပရေ မတေပိ အနာပတ္တိ၊ ဝိသဂတပိဏ္ဍပါတဝတ္ထုမှိ (ပါရာ။ ၁၈၁) ဝိယ ‘‘ဣဒံ ကာရဏ’’န္တိ အဇာနိတွာ ကတေန မနုဿေ မတေပိ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ အာကဍ္ဎတိ။ အမရဏစိတ္တဿ အမရဏိစ္ဆာသဟိတစိတ္တဿ ဥပက္ကမေန ပရေ မတေပိ အနာပတ္တိ ဝုဒ္ဓပဗ္ဗဇိတာဒိဝတ္ထူသု (ပါရာ။ ၁၈၀) ဝိယာတိ အတ္ထော။ ဥမ္မတ္တကာဒယော ဝုတ္တသရူပါယေဝ။

၃၀၅။ ‘‘မနုဿပါဏိမှီ’’တိ ဣမိနာ မနုဿဘာဝေါ အင်္ဂဘာဝေန ဒဿိတော။ ‘‘သစဿ စိတ္တံ မရဏူပသံဟိတ’’န္တိ ဣမိနာ မရဏူပသံဟိတစိတ္တတာ ဒဿိတာ။

တတိယပါရာဇိကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၀၆-၇။ ဧဝံ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရနယေန တတိယပါရာဇိကဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ စတုတ္ထပါရာဇိကဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အသန္တ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘အသန္တ’’န္တိ အပေက္ခိတွာ ‘‘အတ္တနီ’’တိ စ ‘‘ဈာနာဒိဘေဒ’’န္တိ အပေက္ခိတွာ ‘‘ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မ’’န္တိ စ ‘‘သမုဒါစရေယျာ’’တိ အပေက္ခိတွာ ‘‘ယော ဘိက္ခူ’’တိ စ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတီတိ အဇ္ဈာဟရိတွာ ‘‘အတ္တနိ အသန္တ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

အတ္တနိ ¶ အသန္တန္တိ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အတ္တနော သန္တာနေ အနုပ္ပာဒိတတာယ အဝိဇ္ဇမာနံ။ အတ္တဿိတမေဝ ကတွာတိ အတ္တုပနာယိကံ ကတွာ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနံ ဝိယ ကတွာ တံ ဥပနေတွာ ¶ ။ ဘဝံ အဓိဋ္ဌာယ စ ဝတ္တမာနန္တိ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယ စ ဝတ္တန္တံ ဘဝံ စိတ္တေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ တက္ကေတွာ၊ စိတ္တေ ဌပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညာပဒေသဉ္စ ဝိနာတိ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတီဓ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝက္ခမာနံ ပရိယာယကထံ ဌပေတွာ။ အဓိမာနဉ္စ ဝိနာတိ အဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌသညိတာဒိသဘာဝံ အဓိဂတမာနသင်္ခါတံ ‘‘အဓိဂတဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော အဟမှီ’’တိ အဓိမာနဉ္စ ဌပေတွာ။ ဈာနာဒိဘေဒန္တိ ဈာနာဒယော ဘေဒါ ဝိသေသာ ယဿ တံ ဈာနာဒိဘေဒံ၊ ‘‘ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော နာမ ဈာနံ ဝိမောက္ခော သမာဓိ သမာပတ္တိ ဉာဏဒဿနံ မဂ္ဂဘာဝနာ ဖလသစ္ဆိ ကိရိယာ ကိလေသပ္ပဟာနံ ဝိနီဝရဏတာ စိတ္တဿ သုညာဂါရေ အဘိရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၈၊ ၁၉၉) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တံ ဈာနာဒိဓမ္မဝိသေသန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မန္တိ ဥတ္တရိမနုဿာနံ ဈာယီနဉ္စေဝ အရိယာနဉ္စ ဓမ္မ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၉၇) အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တံ ဈာနလာဘီဟိ စေဝ အဋ္ဌဟိ အရိယပုဂ္ဂလေဟိ စ အဓိဂတတ္တာ တေသံ သန္တကန္တိ သင်္ချံ ဂတံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ။

ဝိညတ္တိပထေ ဌိတဿ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ယော ဘိက္ခု သမုဒါစရေယျာတိ အဇ္ဈာဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိညတ္တိပထေ ဌိတဿာတိ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ပဒေသေ ဌိတဿ ‘‘ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၈) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တဿ ယဿ ကဿစိ။ ကာယေန ဝါတိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဒိဝသေန ကာယေန ဝါ။ ‘‘သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ သီသံ န ဩတရတိ၊ ဣဒံ အဘူတာရောစနံ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယပိ ဩတရတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၁၅) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဒိဟတ္ထဝိကာရော စ အင်္ဂပစ္စင်္ဂစောပနဉ္စ ‘‘ကာယေနာ’’တိ ဣမိနာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝါစာယ ဝါတိ ယော သဝနူပစာရေ ဌိတော တေန ဝိညာတုံ သက္ကုဏေယျေန ယေန ကေနစိ ဝေါဟာရေန ဝါ။ ယော ဘိက္ခူတိ ယော ဥပသမ္ပန္နော ထေရော ဝါ နဝေါ ¶ ဝါ မဇ္ဈိမော ဝါ။ သမုဒါစရေယျာတိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇာမီ’’တိအာဒိဝစနပ္ပကာရေသု ယံ ကဉ္စိ ပကာရံ ဝဒေယျ။ တဒတ္ထေတိ တေန ဝုတ္တဝါကျဿ အတ္ထေ။ ဉာတေဝါတိ ဉာတေ ဧဝ။ မာတုဂါမံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ဥဒ္ဒိဿ ဝုတ္တေ၊ တေနေဝ ဝါ အနုဒ္ဒိဿ ဝုတ္တေ သဝနူပစာရေ ဌိတေန ယေန ကေနစိ မနုဿဘူတေန ဝစနသမနန္တရမေဝ ‘‘အယံ ပဌမဇ္ဈာနလာဘီ’’တိအာဒိကေ ယထာဝုတ္တေ အတ္ထပ္ပကာရေ ဉာတေယေဝ။ ‘‘သော’’တိ အဇ္ဈာဟရိတွာ ‘‘သော ပုန ရုဠှိဘာဝေ အဘဗ္ဗော’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ အတ္တနိ အဝိဇ္ဇမာနဂုဏံ သန္တံ ဝိယ ကတွာ ဣစ္ဆာစာရေ ဌတွာ ဧဝံ ကထိတပုဂ္ဂလော သီလေ ပတိဋ္ဌာယ ဥပရူပရိ လဗ္ဘမာနလောကိယလောကုတ္တရဂုဏေဟိ ဗုဒ္ဓိသင်္ခါတံ သာသနေ ဗုဒ္ဓိမဓိဂန္တုံ အနရဟောတိ အတ္ထော ¶ ။ ကိံ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ယထေဝ…ပေ… ရုဠိဘာဝေ’’တိ။ ‘‘ယထာ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော ‘‘တထာ’’တိ၊ ယထာ တာလော မတ္ထကစ္ဆိန္နော အဘဗ္ဗော ပုန ဝိရုဠှိယာ၊ သောပိ ပါရာဇိကံ အာပန္နော တထေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၃၀၈-၉။ ဣဒါနိ ‘‘ဉာတေဝ အဘဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘အညာပဒေသဉ္စ ဝိနာ’’တိ စ ဧတသ္မိံ ဝါကျဒွယေ ဗျတိရေကတ္ထဝသေန သမ္ဘဝန္တံ အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အသန္တမေဝါ’’တိအာဒိ။

အနန္တရန္တိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇာမီ’’တိအာဒိဝစနသမနန္တရမေဝ။ သောတိ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဌတွာ ယေန တံ ဝစနံ သုတံ၊ သော ပရော ပုဂ္ဂလော။ ဇာနာတိ စေတိ ‘‘အယံ ပဌမဇ္ဈာနလာဘီ’’တိအာဒိဝသေန တေန ဝုတ္တဝစနပ္ပကာရေန အတ္ထံ အဝိရာဓေတွာ အစိရေနေဝ သစေ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ယော ပန ဈာနာဒီနံ အတ္တနာ အလဒ္ဓဘာဝေန ဝါ အာဂမေ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒိဝသေန အပရိစိတတ္တာ ဝါ ဈာနာဒိသရူပံ အဇာနန္တောပိ ¶ ကေဝလံ ‘‘ဈာနံ ဝိမောက္ခော သမာဓိ သမာပတ္တီ’’တိအာဒိဝစနာနံ သုတပုဗ္ဗတ္တာ တေန ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇာမီ’’တိအာဒိဝစနေ ဝုတ္တေ ‘‘ဈာနံ ကိရ ဧသ သမာပဇ္ဇတီ’’တိ ယဒိ ဧတ္တကမတ္ထမ္ပိ ဇာနာတိ၊ သောပိ ‘‘ဇာနာတိ’’စ္စေဝ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၁၅) ဝုတ္တောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ စုတော ဟီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ၊ အတ္တနာ ဝုတ္တေ တေန တတ္တကေယေဝ ဉာတေ သော အသန္တဂုဏဒီပကော ပါပပုဂ္ဂလော ဖလသမ္ပတ္တိသမ္ပန္နံ ဣမံ သာသနာမတမဟာပါဒပံ အာရုယှာပိ ဖလံ အပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဝိရာဓေတွာ ပတိတွာ မတော နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမဿေဝတ္ထဿ ‘‘အသန္တ’’မိစ္စာဒိနာ ပဌမံ ဝုတ္တဿပိ ဗျတိရေကတ္ထံ ဒဿေတုံ အနုဝါဒဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ပုနရုတ္တိဒေါသော န ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ တံ ဗျတိရေကတ္ထံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘နော စေ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ ယဿ သော အာရောစေတိ၊ သော စေ န ဇာနာတိ၊ အဿ အသန္တဂုဏဒီပကဿ မုသာဝါဒိနော။

‘‘အညာပဒေသဉ္စ ဝိနာ’’တိ ဣမိနာ ဒဿိတဗျတိရေကတ္ထဿ ဘာဝါဘာဝေ သမ္ဘဝန္တံ အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ယော တေ’’တိအာဒိ။ ယော ဘိက္ခု တေ တဝ ဣဓ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသတီတိ ယောဇနာ။ ဒီပိတေတိ အတ္တနော အဓိပ္ပာယေ ပကာသိတေ။ ဇာနာတိ စေတိ ယော တထာ ဝုတ္တဝစနံ အဿောသိ၊ သော ‘‘ဧသ အညာပဒေသေန အတ္တနော ဈာနလာဘိတံ ဒီပေတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧသော ဈာနလာဘီ’’တိ ¶ ဝါ ဝစနသမနန္တရမေဝ သစေ ဇာနာတိ။ အဿာတိ ဧဝံ ကထိတဝစနဝတော တဿ ဘိက္ခုနော။ တံ တေန ဝုတ္တဝစနံ။ ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတိ၊ န ထုလ္လစ္စယန္တိ အတ္ထော။ အတ္တနော အာဝါသကာရာနံ ဒါယကာနံ အညဿ ပဝတ္တိံ ကထေန္တဿ ဝိယ အတ္တနောယေဝ အသန္တဂုဏံ သန္တမိဝ ¶ ကတွာ ကထနာကာရော ဣမာယ ဂါထာယ အတ္ထတော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ ဈာနလာဘီတိ စာတိ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထေန စ-သဒ္ဒေန ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၂၂၀) အာဂတာ အဝသေသပရိယာယဝါရာ စ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဈာနလာဘီတိ ဧတ္ထ ဈာနဂ္ဂဟဏေန ဝိမောက္ခာဒီနဉ္စ ဥပလက္ခိတတ္တာ ဈာနာဒိဒသဝိဓဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဝိသယပရိယာယကထံ သုတဝတာ တင်္ခဏေ တဒတ္ထေ ဉာတေ ပရိယာယသမုလ္လာပကေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ထုလ္လစ္စယဉ္စ အဝိညာတေ ဝါ စိရေန ဝိညာတေ ဝါ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဒုက္ကဋဉ္စ ဣမာယ ဂါထာယ အတ္ထတော ဒဿိတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၃၁၀။ ဧတန္တိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရံ ဈာနာဒိဘေဒံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ။ အဓိမာနာတိ ‘‘အဓိဂတောဟ’’န္တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နမာနာ၊ အဓိကမာနာတိ အတ္ထော၊ ‘‘အယံ ဓမ္မော မယာ အဓိဂတော’’တိ ဒဠှမုပ္ပန္နေန မာနေန ကထေန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တော အနာပတ္တိနယောတိ အာပတ္တိယာ အဘာဝေါ အနာပတ္တိ၊ သာ ဧဝ နယော နေတဗ္ဗော ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗောတိ ကတွာ၊ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အဓိမာနေနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တော ဘဂဝတာတိ အတ္ထော၊ ‘‘အဓိဂတဓမ္မောဟ’’န္တိ အဓိမာနေန ‘‘အဟံ ပဌမဇ္ဈာနလာဘီ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အယမဓိမာနော ကဿ ဟောတိ၊ ကဿ န ဟောတီတိ စေ? အရိယာနံ န ဟောတိ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ပစ္စဝေက္ခဏာဟိ သဉ္ဇာတသောမနဿာနံ ဝိတိဏ္ဏကင်္ခတ္တာ။ ဒုဿီလဿာပိ န ဟောတိ တဿ အရိယဂုဏာဓိဂမေ နိရုဿာဟတ္တာ။ သုသီလဿာပိ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂရဟိတဿ နိဒ္ဒါရာမတာဒိမနုယုတ္တဿ န ဟောတိ ဝိဿဋ္ဌဘာဝနာဘိယောဂတ္တာ။ သုပရိသုဒ္ဓါယ သီလသမ္ပတ္တိယာ ပတိဋ္ဌာယ သမထဘာဝနာမနုယုတ္တဿ ရူပါရူပသမာပတ္တိယံ ပတ္တာသိနော ဝါ ဝိပဿနာဘိယုတ္တဿ ¶ သောပက္ကိလေသောဒယဗ္ဗယဉာဏလာဘိနော ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော သမထဝိပဿနာဘာဝနာဟိ ကိလေသသမုဒါစာရဿ အဘာဝေ ဥပ္ပန္နေ တေ ဝိသေသဘာဂိနော ဘဝိတုံ အဒတွာ ဌိတိဘာဂိနော ကတွာ ဌပေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပနာတိ အပိ-သဒ္ဒတ္ထော။ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘အနာပတ္တိနယော ဝုတ္တော’’တိ ပစ္စာမသတိ။ ‘‘အဝတ္တုကာမဿာ’’တိ ဣဒဉ္စ ပါဠိယံ အာဂတံ ‘‘အနုလ္လပနာဓိပ္ပာယဿာ’’တိ ¶ (ပါရာ။ ၂၂၂၊ ၂၂၅) ဣဒဉ္စ အနတ္ထန္တရံ။ အဝတ္တုကာမဿာတိ ဧဝံ ဝုတ္တောတိ ယောဇနာ။ ကောဟညေန ပါပိစ္ဆာပကတဿ ‘‘ဈာနာဒီနံ လာဘိမှီ’’တိ ဝဒန္တဿ အဇ္ဈာသယော ဥလ္လပနာဓိပ္ပာယော နာမ၊ တထာ အဟုတွာ သဗြဟ္မစာရီသု အညံ ဗျာကရောန္တဿ ဧဝမေဝ အနာပတ္တိဘာဝေါ ဝုတ္တော ဘဂဝတာတိ အတ္ထော။ အာဒိကဿာပိ ဧဝံ ဝုတ္တောတိ ယောဇနာ။ ‘‘အနာပတ္တိ အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၂၂) အာဒိကမ္မိကဿာပိ အနာပတ္တိဘာဝေါ ဝုတ္တော ဘဂဝတာတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ဝဂ္ဂုမုဒါတီရိယာ ဘိက္ခူ အာဒိကမ္မိကာ။ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထေန တထာ-သဒ္ဒေန ဣဓ အဝုတ္တဥမ္မတ္တကခိတ္တစိတ္တဝေဒနဋ္ဋာ ဂဟိတာ။

၃၁၁။ ပါပိစ္ဆတာတိ ‘‘ဧဝံ မံ ဇနော သမ္ဘာဝေဿတီ’’တိ ဈာနလာဘိတာဒိဟေတုကာယ သမ္ဘာဝနာယ သမ္ဘာဝနာနိမိတ္တဿ ပစ္စယပဋိလာဘဿ ပတ္ထနာသင်္ခါတာယ ပါပိကာယ လာမိကာယ ဣစ္ဆာယ သမန္နာဂတဘာဝေါ စ။ တဿာတိ ယံ ဈာနာဒိဘေဒဘိန္နံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ သမုလ္လပိ၊ တဿ ဓမ္မဿ။ အသန္တဘာဝေါတိ အတ္တသန္တာနေ ပစ္စုပ္ပန္နဇာတိယံ အနုပ္ပာဒိတဘာဝေန အဝိဇ္ဇမာနဘာဝေါ။ မနုဿကဿ အာရောစနဉ္စေဝါတိ ဝုတ္တဝစနဿ အတ္ထံ တင်္ခဏေ ဇာနနကဿ မနုဿဇာတိကဿ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သဝနူပစာရေ ¶ ဌတွာ အာရောစနဉ္စ။ နညာပဒေသေန အာရောစနဉ္စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ၊ သော ဘိက္ခု ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၂၂၀) နယေန ပဝတ္တအညာပဒေသံ ဝိနာ ဥဇုကမေဝ အာရောစနဉ္စ။ တဒေဝ ဉာဏန္တိ တဒါ ဧဝ ဉာဏံ၊ အစိရာယိတွာ ဝုတ္တက္ခဏေယေဝ ဇာနနန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ စတုတ္ထပါရာဇိကာပတ္တိယံ။ ဓီရာ ဝိနယဓရာ။

၃၁၂။ ပဌမေ ဒုတိယေ စန္တေတိ မနုဿဝိဂ္ဂဟပါရာဇိကဝဇ္ဇိတေ ယထာဝုတ္တပါရာဇိကတ္တယေ။ ပရိယာယော န ဝိဇ္ဇတီတိ ပါရာဇိကာပတ္တိပထံ ပရိယာယဝစနံ န လဘတိ။ ‘‘န ပနေတရေ’’တိ ဣဒံ ဧတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ဣတရေ ပန တတိယပါရာဇိကေ ပရိယာယော န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ‘‘မရဏဝဏ္ဏံ ဝါ သံဝဏ္ဏေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၂) စ ‘‘အမ္ဘော ပုရိသ ကိံ တုယှိမိနာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၁၇၁) စ ‘‘ယော ဧဝံ မရတိ၊ သော ဓနံ ဝါ လဘတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၁၇၅) စ ပရိယာယေန ဝဒန္တဿ ပါရာဇိကမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဏတ္တိ ပါရာဇိကဟေတုအာဏတ္တိကပ္ပယောဂေါ။ န ပနေတရေတိ ပဌမစတုတ္ထပါရာဇိကဒွယေ ပန ပါရာဇိကဟေတုဘူတာ အာဏတ္တိ န လဘတီတိ အတ္ထော။

၃၁၃။ အာဒီတိ ¶ ပဌမပါရာဇိကံ။ ဧကသမုဋ္ဌာနန္တိ ဧကကာရဏံ။ သမုဋ္ဌာတိ အာပတ္တိ ဧတသ္မာတိ သမုဋ္ဌာနံ၊ ကာရဏံ ကာယာဒိ။ တံ ပန ဆဗ္ဗိဓံ ကာယော၊ ဝါစာ၊ ကာယဝါစာ၊ ကာယစိတ္တံ၊ ဝါစာစိတ္တံ၊ ကာယဝါစာစိတ္တန္တိ။ တေသံ ဝိနိစ္ဆယံ ဥတ္တရေ (ဥ။ ဝိ။ ၃၂၅ အာဒယော) ယထာဂတဋ္ဌာနေယေဝ စ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ တတြိဒံ ဧကသမုဋ္ဌာနံ ဧကံ ကာယစိတ္တံ သမုဋ္ဌာနံ ဧတဿာတိ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဒုဝင်္ဂံ ကာယစိတ္တတော’’တိ။ ‘‘တံ သမုဋ္ဌာန’’န္တိ အဇ္ဈာဟာရော။ ယေန သမုဋ္ဌာနေန ပဌမပါရာဇိကာပတ္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံသမုဋ္ဌာနသင်္ခါတံ ¶ ကာရဏံ။ အင်္ဂဇာတသင်္ခါတံ ကာယဉ္စ သေဝနစိတ္တဉ္စာတိ ဒွယံ အင်္ဂံ အဝယဝံ ဧတဿာတိ ဒုဝင်္ဂံ၊ တဒုဘယသဘာဝန္တိ အတ္ထော ယထာ ‘‘ဒုဝင်္ဂံ စတုတ္ထဇ္ဈာန’’န္တိ။ သေသာတိ အဝသိဋ္ဌာနိ တီဏိ ပါရာဇိကာနိ။ တိသမုဋ္ဌာနာတိ ကာယစိတ္တံ၊ ဝါစာစိတ္တံ၊ ကာယဝါစာစိတ္တန္တိ တိသမုဋ္ဌာနာ တီဏိ သမုဋ္ဌာနာနိ ဧတေသန္တိ ကတွာ။ တေသန္တိ တေသံ တိဏ္ဏံ သမုဋ္ဌာနာနံ။ အင်္ဂါနီတိ အဝယဝါနိ။ သတ္တ ကာယော၊ စိတ္တံ၊ ဝါစာ၊ စိတ္တံ၊ ကာယော၊ ဝါစာ၊ စိတ္တန္တိ၊ တံသဘာဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၁၄။ အာဒီတိ မေထုနဓမ္မပဋိသေဝနစိတ္တသမ္ပယုတ္တစေတနာသဘာဝံ ပဌမပါရာဇိကံ။ သုခေါပေက္ခာယုတံ ဥဒီရိတန္တိ ယောဇနာ။ ဣဋ္ဌာလမ္ဗဏပဋိလာဘာဒိသောမနဿဟေတုမှိ သတိ သုခဝေဒနာသမ္ပယုတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ အသတိ ဥပေက္ခာဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တံ ဟောတီတိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။

တတိယံ ဒုက္ခဝေဒနန္တိ တတိယံ မနုဿဝိဂ္ဂဟပါရာဇိကံ ဒေါသစိတ္တသမ္ပယုတ္တစေတနာသဘာဝတ္တာ ဒုက္ခဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တန္တိ အတ္ထော။

ဒုတိယန္တိ အဒိန္နာဒါနစေတနာလက္ခဏံ ဒုတိယပါရာဇိကံ။ လောဘေန ပရသန္တကံ စောရိကာယ ဂဏှန္တဿ သောမနဿသမ္ပယုတ္တံ ဟောတိ၊ ကောဓေန အဘိဘူတဿ ဝိလုမ္ပိတွာ ဝါ ဝိလုမ္ပာပေတွာ ဝါ ဂဏှတော ဒေါမနဿသမ္ပယုတ္တံ ဟောတိ၊ သောမနဿံ၊ ဒေါမနဿဉ္စ ဝိနာ အဂ္ဂဟေတုကာမော ဝိယ ဟုတွာ ဥဒါသီနဿ ဂဏှတော ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တံ ဟောတီတိ ‘‘တိဝေဒနမုဒီရိတ’’န္တိ အာဟ။

စတုတ္ထဉ္စာတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မသမုလ္လပနစေတနာလက္ခဏံ စတုတ္ထပါရာဇိကဉ္စ။ သမ္ဘာဝနိစ္ဆာယ ပစ္စယာသာယ ဝါ တုဋ္ဌတုဋ္ဌဿေဝ ‘‘အဟံ ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ¶ အတ္တနော ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မလာဘိတံ ဝဒန္တဿ သောမနဿသမ္ပယုတ္တံ ဟောတိ၊ အညပုဂ္ဂလေသု ပဋိဟတစိတ္တဿ ကလဟပုရေက္ခာရတာယ ဝဒတော ဒေါမနဿသမ္ပယုတ္တံ ဟောတိ၊ ပစ္စယာလာဘေန ဇိဃစ္ဆာဒိဒုက္ခံ ¶ သဟိတုမသက္ကုဏေယျတာယ ဥဒါသီနဿ ဝဒတော ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တံ ဟောတီတိ ‘‘တိဝေဒနမုဒီရိတ’’န္တိ အာဟ။

၃၁၅။ အဋ္ဌ စိတ္တာနီတိ လောဘသဟဂတာနိ အဋ္ဌ စိတ္တာနိ လဗ္ဘရေတိ ယောဇနာ၊ လဗ္ဘန္တီတိ အတ္ထော၊ စေတနာသဘာဝေန ပဌမပါရာဇိကေန သမ္ပယုတ္တာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝမုပရိပိ။ ဒုဝေတိ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တာနိ ဒွေ စိတ္တာနိ။ ဒသ စိတ္တာနီတိ လောဘသဟဂတာနိ အဋ္ဌ၊ ဒွေ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တာနီတိ။ လဗ္ဘရေတိ သမ္ပယုတ္တဘာဝေန လဗ္ဘန္တိ။

၃၁၆။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ယထာဝုတ္တစိတ္တေဟိ သမ္ပယုတ္တံ၊ တေန ဟေတုနာ။ ကြိယာတိ ကရဏေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ကိရိယာ။ ဝီတိက္ကမသညာယ အဘာဝေန မုစ္စနတော သညာယ ဝိမောက္ခော ဧတဿာတိ သညာဝိမောက္ခံ။ လောကဝဇ္ဇန္တိ လောကေန အကုသလဘာဝတော ဝဇ္ဇနီယန္တိ ဒီပိတံ ပကာသိတံ။

၃၁၇။ အာပတ္တိယံယေဝါတိ ဧဝကာရေန န သိက္ခာပဒေတိ ဒဿေတိ။ ဣဒံ ဝိဓာနန္တိ သမုဋ္ဌာနာဒိကံ ဣဒံ ယထာဝုတ္တံ ဝိဓာနံ။ ဝိဘာဝိနာတိ ပညဝတာ ဝိနယဓရေန။

၃၁၈-၉။ မုဒုပိဋ္ဌိ စာတိ လတာ ဝိယ နမိတွာ ကရဏံ ဒဿေတွာ နစ္စိတုံ သမဝါဟိတွာ မုဒုကတပိဋ္ဌိကော စ။ လမ္ဗီ စာတိ ပလမ္ဗမာနေန ဒီဃေန အင်္ဂဇာတေန ယုတ္တော။ လမ္ဗတီတိ လမ္ဗံ၊ အင်္ဂဇာတံ၊ တံ ယဿ အတ္ထိ သော လမ္ဗီ။ ဣမေ ဒွေပိ ကာမပရိဠာဟာတုရဘာဝေ သတိ အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော ¶ မုခံ၊ ဝစ္စမဂ္ဂဉ္စ ပဝေသေတွာ ဝီတိက္ကမိတုမရဟတ္တာ ပါရာဇိကာပန္နသဒိသတ္တာ ပရိဝဇ္ဇိတာ။ မုခဂ္ဂါဟီတိ မုခေန ဂဟဏံ မုခဂ္ဂါဟော၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ မုခဂ္ဂါဟီ၊ ပရဿ အင်္ဂဇာတံ မုခေန ဂဏှန္တောတိ အတ္ထော။ နိသီဒကောတိ ပရဿ အင်္ဂဇာတေ အတ္တနော ဝစ္စမဂ္ဂေန နိသီဒန္တော။ ဣမေ ဒွေ သဟဝါသိကာနံ သီလဝိနာသနတော အညေဟိ သံဝသိတုံ အနရဟာတိ ပါရာဇိကာပန္နသဒိသတ္တာ ဝိဝဇ္ဇိတာ။ တေသန္တိ အသံဝါသတာသာမညေန စတ္တာရော ပါရာဇိကာပန္နေ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘တေသဉ္စ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိသာမညေန ပဌမပါရာဇိကာပန္နဿေဝ အနုလောမိကာတိ ဂဟေတဗ္ဗာ’’ ဣစ္စေဝံ နိဿန္ဒေဟေ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ စ အကတဝီတိက္ကမာနမ္ပိ မုဒုပိဋ္ဌိအာဒီနံ စတုန္နံ အနုလောမပါရာဇိကဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဝိညာယတိ။

‘‘အပရာနိပိ လမ္ဗီ၊ မုဒုပိဋ္ဌိကော၊ ပရဿ အင်္ဂဇာတံ မုခေန ဂဏှာတိ၊ ပရဿ အင်္ဂဇာတေ အဘိနိသီဒတီတိ ဣမေသံ စတုန္နံ ဝသေန စတ္တာရိ အနုလောမပါရာဇိကာနီတိ ဝဒန္တိ။ ဧတာနိ ဟိ ယသ္မာ ဥဘိန္နံ ရာဂဝသေန သဒိသဘာဝူပဂတာနံ ဓမ္မော ‘မေထုနဓမ္မော’တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ဧတေန ပရိယာယေန မေထုနံ ဓမ္မံ အပ္ပဋိသေဝိတွာယေဝ ကေဝလံ မဂ္ဂေန မဂ္ဂပ္ပဝေသနဝသေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကဿ အနုလောမေန္တီတိ ‘အနုလောမပါရာဇိကာနီ’တိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၃) –

ဝုတ္တတ္တာ စ တဗ္ဗဏ္ဏနာယ စ သာရတ္ထဒီပနိယံ –

‘‘လမ္ဗံဒီဃတာယ ပလမ္ဗမာနံ အင်္ဂဇာတမေတဿာတိ လမ္ဗီ။ သော ဧတ္တာဝတာ န ပါရာဇိကော၊ အထ ခေါ ယဒါ အနဘိရတိယာ ပီဠိတော အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ မုခေ ¶ ဝါ ဝစ္စမဂ္ဂေ ဝါ ပဝေသေတိ၊ တဒါ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ မုဒုကာ ပိဋ္ဌိ ဧတဿာတိ မုဒုပိဋ္ဌိကော၊ ကတပရိကမ္မာယ မုဒုကာယ ပိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော။ သောပိ ယဒါ အနဘိရတိယာ ပီဠိတော အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော မုခေ ပဝေသေတိ တဒါ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ပရဿ အင်္ဂဇာတံ မုခေန ဂဏှာတီတိ ယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ပရဿ သုတ္တဿ ဝါ ပမတ္တဿ ဝါ အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော မုခေန ဂဏှာတိ။ ပရဿ အင်္ဂဇာတေ အဘိနိသီဒတီတိ ယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ပရဿ အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ ဒိသွာ အတ္တနော ဝစ္စမဂ္ဂေန တဿူပရိ အဘိနိသီဒတိ၊ တံ အတ္တနော ဝစ္စမဂ္ဂံ ပဝေသေတီတိ အတ္ထော။ လမ္ဗီအာဒယော စတ္တာရော ကိဉ္စာပိ ပဌမပါရာဇိကေန သင်္ဂဟိတာ၊ ယသ္မာ ပန ဥဘိန္နံ ရာဂပရိယုဋ္ဌာနသင်္ခါတေန ပရိယာယေန မေထုနံ ဓမ္မံ အပ္ပဋိသေဝိနော ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝိသုံ ဝုတ္တာ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၃၃) –

ဝုတ္တတ္တာ စ ကတဝီတိက္ကမာယေဝေတေ ‘‘ပါရာဇိကာ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗာ။

ဘိက္ခုနီနဉ္စ စတ္တာရီတိ ဧတ္ထ ‘‘အသာဓာရဏာနီ’’တိ ပါဌသေသော၊ ဘိက္ခူဟိ အသာဓာရဏာနိ ဘိက္ခုနီနမေဝ နိယတာနိ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာ၊ ဝဇ္ဇပဋိစ္ဆာဒိကာ၊ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာ၊ အဋ္ဌဝတ္ထုကာတိ ¶ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ စ။ ဝိဗ္ဘန္တာ ဘိက္ခုနီ သယန္တိ ဧတ္ထ ‘‘တေသံ အနုလောမိကာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တေသံ စတုန္နံ ပါရာဇိကာနံ အနုလောမိကာ သယံ ဝိဗ္ဘန္တာ ဘိက္ခုနီ စာတိ ယောဇနာ။ စိတ္တဝသိကာ ဟုတွာ အတ္တနာ ¶ နိဝတ္ထစီဝရမ္ပိ ဟိ မာတုဂါမာနံ နိဝါသနနီဟာရေန သယမေဝ နိဝါသေတွာ ဂိဟိဝေသံ ရောစေတွာ ဂဟိတမတ္တေ သာသနတော စုတာ ဘိက္ခုနီ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံကရဏေန ဂိဟိဘာဝါပန္နတာသာမညေန သံဝါသာရဟာ န ဟောန္တီတိ ဣမေသံ စတုန္နံ ပါရာဇိကာနံ အနုလောမိကာ ဇာတာ။

တထာတိ ယထာ ဣမေ ဒဿိတာ တေန အသံဝါသာရဟတာယ၊ ဘိက္ခုဘာဝါယ အဘဗ္ဗတာယ စ ပါရာဇိကာဝ၊ တထာ ဧကာဒသ အဘဗ္ဗပုဂ္ဂလာပိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ဧကာဒသာဘဗ္ဗာတိ မာတုဃာတကော၊ ပိတုဃာတကော၊ အရဟန္တဃာတကော၊ သင်္ဃဘေဒကော၊ လောဟိတုပ္ပာဒကော၊ ပဏ္ဍကော၊ တိရစ္ဆာနဂတော၊ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကော၊ ထေယျသံဝါသကော၊ ဘိက္ခုနိဒူသကော၊ တိတ္ထိယပက္ကန္တကောတိ ဧကာဒသ။ သဗ္ဗေတေ စတုဝီသတိ ဧတေ သဗ္ဗေ စတုဝီသတိ ပုဂ္ဂလာ သမောဓာနတော ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။

၃၂၀။ ဣမေ စတုဝီသတိ ပါရာဇိကာ ပုဂ္ဂလာ သီသစ္ဆိန္နောဝ ဇီဝိတုံ ဣဓ ဘိက္ခုဘာဝါယ အဘဗ္ဗာတိ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။

၃၂၁။ ဣမေသံ ဧကာဒသန္နံ အဘဗ္ဗတာယ ဟေတုဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘ပဏ္ဍကော စာ’’တိအာဒိ။ ပဏ္ဍကော စာတိ အာသိတ္တပဏ္ဍကော၊ ဥသူယပဏ္ဍကော၊ ပက္ခပဏ္ဍကော၊ ဩပက္ကမိကပဏ္ဍကော၊ နပုံသကပဏ္ဍကောတိ ဝုတ္တော ပဉ္စဝိဓော ပဏ္ဍကော စ။ တိရစ္ဆာနောတိ တိရိယံ အဉ္ဆတိ ဂစ္ဆတီတိ ‘‘တိရစ္ဆာနော’’တိ ဂဟိတော နာဂသုပဏ္ဏာဒိကော သဗ္ဗတိရစ္ဆာနယောနိကော စ။ ယက္ခာဒယော သဗ္ဗေ အမနုဿာပိ ဣဓ တိရစ္ဆာနေယေဝ သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥဘတောဗျဉ္ဇနောပိ စာတိ ဣတ္ထိပုရိသဗျဉ္ဇနသာဓကေဟိ ဥဘတော ကမ္မတော ဇာတာနိ ထနာဒိကာနိ ဗျဉ္ဇနာနိ ယဿာတိ နိရုတ္တော ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနော ¶ ၊ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနောတိ ဒုဝိဓော ဥဘတောဗျဉ္ဇနော စ။ ဝတ္ထုဝိပန္နာတိ တဗ္ဘာဝဘာဝိတာယ ဘိက္ခုဘာဝေါ ဝသတိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္ထု၊ ပုဂ္ဂလာနံ ဘိက္ခုဘာဝါရဟတာ၊ သာ ပန ပဗ္ဗဇ္ဇာက္ခန္ဓကာဂတသဗ္ဗဒေါသဝိရဟိတဂုဏသမ္ပယုတ္တတာ၊ တံ ဝိပန္နံ ပဏ္ဍကဘာဝါဒိယောဂေန ယေသံ တေ ‘‘ဝတ္ထုဝိပန္နာ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ။ ယသ္မာ ဝတ္ထုဝိပန္နာ၊ တသ္မာ ဣဓ အတ္တဘာဝေ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အဘဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အဟေတုပဋိသန္ဓိကာ’’တိ ဝစနေန ¶ ဣမေသံ ဝိပါကာဝရဏယုတ္တဘာဝမာဟ၊ ဣမိနာ ဧတေသံ မဂ္ဂါဓိဂမဿ ဝါရိတဘာဝေါ ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၃၂၂။ ပဉ္စာနန္တရိကာတိ ကမ္မာဝရဏေန ယုတ္တတာယ သဂ္ဂမောက္ခသမ္ပတ္တိတော ပရိဟာယိတွာ မရဏာနန္တရံ အပါယပဋိသန္ဓိယံ နိယတာ မာတုဃာတကာဒယော ပဉ္စာနန္တရိကာ စ။ ထေယျသံဝါသောပိ စာတိ လိင်္ဂတ္ထေနကော၊ သံဝါသတ္ထေနကော၊ ဥဘယတ္ထေနကောတိ တိဝိဓော ထေယျသံဝါသကော စ။ ဒူသကောတိ ပကတတ္တာယ ဘိက္ခုနိယာ မေထုနံ ပဋိသေဝိတွာ တဿာ ဒူသိတတ္တာ ဘိက္ခုနိံ ဒူသေတီတိ ‘‘ဘိက္ခုနိဒူသကော’’တိ ဝုတ္တော စ။ တိတ္ထိပက္ကန္တကော စာတိ တိတ္ထိယာနံ လဒ္ဓိံ၊ ဝေသဉ္စ ရောစေတွာ တံ ဂဟေတွာ တေသမန္တရံ ပဝိဋ္ဌော စ။ ဣတိ အဋ္ဌ ပန ကိရိယာနဋ္ဌာတိ ယောဇနာ။ ဣတီတိ ဣဒမတ္ထတ္တာ ဣမေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ ဣမေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေ ဣမေ အဋ္ဌ ပန မာတုဝဓာဒိကိရိယာယ ဣဟတ္တဘာဝေ ဘိက္ခုဘာဝါယ အနရဟာ ဟုတွာ နဋ္ဌာတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ ဧကာဒသအဘဗ္ဗာနံ အဘဗ္ဗတာယ ကာရဏံ ဒဿိတံ ဟောတိ။

၃၂၃။ မယာ ပါရာဇိကာနံ သာရဘူတော ယော အယံ ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော၊ တဿ ဝိနိစ္ဆယဿ အနုသာရေန အနုဂမနေန သေသောပိ ဝိနိစ္ဆယော ဗုဓေန ပဏ္ဍိတေန အသေသတောဝ ဝိညာတုံ သက္ကာတိ ယောဇနာ။

၃၂၄။ ပဋုဘာဝကရေ ¶ ပရမေ ဝိဝိဓေဟိ နယေဟိ ယုတ္တေ ဝိနယပိဋကေ ပရမတ္ထနယံ အဘိပတ္ထယတာ အယံ သတတံ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဝိဝိဓေဟိ နာနပ္ပကာရေဟိ။ နယေဟီတိ နီယန္တိ ဝုတ္တာနုသာရေန ဥဒီရိယန္တီတိ ‘‘နယာ’’တိ ဝုတ္တေဟိ စက္ကပေယျာလာဒီဟိ နယေဟိ။ ပရမတ္ထနယန္တိ ပရမော စ သော အတ္ထော စာတိ ပရမတ္ထော၊ ပရမော ဝါ ဝိသေသေန နိစ္ဆိတဗ္ဗော အတ္ထော ပရမတ္ထော၊ သောယေဝ ဝိနိစ္ဆယတ္ထိကာနံ ဗုဒ္ဓိယာ နေတဗ္ဗောတိ ပရမတ္ထနယော၊ ဝိနိစ္ဆယူပါယော နီယတိ ဧတေနာတိ ကတွာ ‘‘ပရမတ္ထနယော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ပရမတ္ထနယံ။ အဘိပတ္ထယတာတိ ဝိနယပိဋကေ ဝိနိစ္ဆယံ ဝါ တဒုပါယံ ဝါ ပတ္ထယတာ၊ ဣစ္ဆန္တေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘ပရိယာပုဏိတဗ္ဗော အယ’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ မ-ကာရော အာဂမသန္ဓိဇော၊ ဩ-ကာရဿ အ-ကာရာဒေသော။ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗောတိ ပဌိတဗ္ဗော၊ သောတဗ္ဗော စိန္တေတဗ္ဗော ဓာရေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယန္တိ ဝိနယဝိနိစ္ဆယော။

စတုတ္ထပါရာဇိကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၂၅။ ဧဝံ ¶ နာနာနယပဋိမဏ္ဍိတဿ ပါရာဇိကကဏ္ဍဿ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဒနန္တရမုဒ္ဒိဋ္ဌဿ တေရသကဏ္ဍဿ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘မောစေတုကာမတာ’’တိအာဒိ။ မောစေတုံ ကာမေတီတိ မောစေတုကာမော၊ တဿ ဘာဝေါ မောစေတုကာမတာ၊ တာယ သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ မောစေတုကာမတာစိတ္တံ။ ဧတ္ထ ‘‘မောစေတုကာမတာ’’တိ ဣမိနာ ဧကာဒသသု ရာဂေသု ‘‘မောစနဿာဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ ဣမဿ သင်္ဃာဒိသေသဿ မူလကာရဏံ သုက္ကမောစနဝိသယံ ရာဂမာဟ။

ဧကာဒသ ¶ ရာဂါ နာမ ‘‘မောစနဿာဒေါ၊ မုစ္စနဿာဒေါ၊ မုတ္တဿာဒေါ၊ မေထုနဿာဒေါ၊ ဖဿဿာဒေါ၊ ကဏ္ဍုဝနဿာဒေါ၊ ဒဿနဿာဒေါ၊ နိသဇ္ဇဿာဒေါ၊ ဝါစဿာဒေါ၊ ဂေဟဿိတပေမံ၊ ဝနဘင်္ဂိယ’’န္တိ ဧဝမာဂတာ။ ဣဓ မောစနံ နာမ သမ္ဘဝဓာတုမောစနံ၊ တဒတ္ထာယ တဗ္ဗိသယရာဂသမ္ပယုတ္တဝေဒနာ မောစနဿာဒေါ နာမ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘မောစေတုံ အဿာဒေါ မောစနဿာဒေါ’’တိ။ မုစ္စမာနေ အဿာဒေါ မုစ္စနဿာဒေါ၊ သမ္ဘဝဓာတုမှိ မုစ္စမာနေ တံရာဂသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ မုစ္စနဿာဒေါ နာမ။ ဧတေနေဝ နယေန မုတ္တဿာဒါဒိဝါစဿာဒါဝသာနေသု ပဒေသု အတ္ထက္ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမေဟိ နဝဟိ ပဒေဟိ အဿာဒသီသေန ကုန္တယဋ္ဌိဉာယေန တံသဟစရိတော ရာဂေါ ဒဿိတော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘နဝဟိ ပဒေဟိ သမ္ပယုတ္တအဿာဒသီသေန ရာဂေါ ဝုတ္တော’’တိ။

ဂေဟဿိတပေမန္တိ ဧတ္ထ ဂေဟဋ္ဌာ မာတုအာဒယော အာဓေယျအာဓာရဝေါဟာရေန ‘‘ဂေဟာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိအာဒီသု ဝိယ တန္နိဿိတော သိနေဟပရိယာယော ရာဂေါ ‘‘ဂေဟဿိတပေမ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ဣမိနာ ပဒေန ရာဂဿ သဘာဝေါ သန္ဒဿိတော။ ဝနတော ဘဉ္ဇိတွာ အာဘတံ ယံ ကိဉ္စိ ဖလပုပ္ဖာဒိ ဝနဘင်္ဂိယံ နာမ။ ဣဓ ပန ရာဂဝသေန ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တံ မာတုဂါမေဟိ ဝိရဟဒုက္ခာပနယနတ္ထံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၄၀) တေသံ ဌာနေ ဌပေတွာ ဒဿနဖုသနဝသေန ဝိန္ဒိတုံ ရာဂီဟိ ဂဟေတဗ္ဗတော တေဟိ ပိဠန္ဓိတမာလသဟိတံ တမ္ဗူလန္တိ ဧဝမာဒိ ‘‘ဝနဘင်္ဂိယ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ဣမိနာ ပတ္ထိတဝိသယဂေါစရော ရာဂေါ တဒါယတ္တဝတ္ထုဝသေန သန္ဒဿိတော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧကေန ပဒေန သရူပေနေဝ ရာဂေါ၊ ဧကေန ¶ ပဒေန ဝတ္ထုနာ ဝုတ္တော။ ဝနဘင်္ဂေါ ဟိ ရာဂဿ ဝတ္ထု၊ န ရာဂေါယေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၄၀)။

‘‘မောစေတုကာမတာ’’တိ ¶ ဣဒမေဝ အဝတွာ ‘‘စိတ္တ’’န္တိ ဝစနေန ဝီတိက္ကမသာဓိကာယ ကာယဝိညတ္တိယာ သမုဋ္ဌာပကံ ရာဂသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တဝိသေသံ ဒဿေတိ။ တေန စိတ္တေန သမုဋ္ဌာပိယမာနံ ဝိညတ္တိသင်္ခါတံ ဝီတိက္ကမံ ‘‘ဝါယာမော’’တိ ဣမိနာ ဒဿေတိ။ ဝါယာမော နာမ တံစိတ္တသမ္ပယုတ္တဝီရိယံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘သေမှော ဂုဠော’’တိအာဒီသု ဝိယ ဖလေ ဟေတူပစာရဉာယေန ဝီတိက္ကမဿ ဝိသေသဟေတုဘူတဝီရိယဝါစကေန စ ပဒေန ဝီတိက္ကမောဝ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဇ္ဈတ္တဗာဟိရဝတ္ထုဃဋ္ဋနံ၊ အာကာသေ ကဋိကမ္ပနန္တိ သုက္ကမောစနတ္ထော ဝါယာမောတိ အတ္ထော။ သုက္ကဿ မောစနံ သုက္ကမောစနံ။

ဧတ္ထ စ သုက္ကဿာတိ ‘‘သုက္ကန္တိ ဒသ သုက္ကာနိ နီလံ ပီတကံ လောဟိတကံ ဩဒါတံ တက္ကဝဏ္ဏံ ဒကဝဏ္ဏံ တေလဝဏ္ဏံ ခီရဝဏ္ဏံ ဒဓိဝဏ္ဏံ သပ္ပိဝဏ္ဏ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တာနိ သတ္တာနံ ပိတ္တာဒိအာသယဘေဒေန၊ ပထဝိဓာတုအာဒီနံ စတုန္နံ ဝါ ရသသောဏိတမံသမေဒအဋ္ဌိအဋ္ဌိမိဉ္ဇာနံ ဆန္နံ ဒေဟဓာတူနံ ဝါ ဘေဒေန အနေကဓာ ဘိန္နေ ဒသဝိဓေ သုက္ကေ အညတရဿ သုက္ကဿာတိ အတ္ထော။ မောစနံ ဝိဿဋ္ဌီတိ ပရိယာယံ၊ ပကတိယာ ဌိတသကဋ္ဌာနတော မောစနန္တိ အတ္ထော။ ယထာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဝိဿဋ္ဌီတိ ဌာနတော စာဝနာ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇)။ ဣဟ ‘‘ဌာနံ နာမ ဝတ္ထိသီသသင်္ခါတံ မုတ္တကရဏမူလ’’န္တိ ကေစိ။ ‘‘ကဋီ’’တိ အပရေ။ ‘‘သကလကာယော’’တိ အညေ။ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ဝစနေသု ‘‘တတိယဿ ဘာသိတံ သုဘာသိတ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၇) အဋ္ဌကထာယံ တတိယဝါဒဿ ကတပါသံသတ္တာ ကေသလောမနခဒန္တာနံ မံသဝိနိမုတ္တဋ္ဌာနဉ္စ မုတ္တကရီသခေဠသိင်္ဃာဏိကာထဒ္ဓသုက္ခစမ္မဉ္စ ဝဇ္ဇေတွာ အဝသေသံ သကလသရီရံ ကာယပ္ပသာဒဘာဝဇီဝိတိန္ဒြိယအဗဒ္ဓပိတ္တာနံ ¶ ဝိယ သမ္ဘဝဓာတုယာ စ ဌာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘သုက္ကမောစန’’န္တိ ဣမိနာကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ? ‘‘အာရောဂျတ္ထာယ၊ သုခတ္ထာယ၊ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ၊ ဒါနတ္ထာယ၊ ပုညတ္ထာယ၊ ယညတ္ထာယ၊ သဂ္ဂတ္ထာယ၊ ဗီဇတ္ထာယ၊ ဝီမံသတ္ထာယ၊ ဒဝတ္ထာယ မောစေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဝုတ္တဒသဝိဓအဓိပ္ပာယန္တောဂဓအညတရအဓိပ္ပာယော ဟုတွာ ‘‘ရာဂူပတ္ထမ္ဘေ၊ ဝစ္စူပတ္ထမ္ဘေ၊ ပဿာဝူပတ္ထမ္ဘေ၊ ဝါတူပတ္ထမ္ဘေ၊ ဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကဒဋ္ဌူပတ္ထမ္ဘေ မောစေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဝုတ္တပဉ္စဝိဓကာလာနမညတရကာလေ ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပေ၊ ဗဟိဒ္ဓါရူပေ၊ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရူပေ၊ အာကာသေ ကဋိံ ကမ္ပေန္တော မောစေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဝုတ္တစတုရုပါယာနမညတရေန ဥပါယေန ယထာဝုတ္တရာဂပိသာစဝသေန ဝိဝသော ဟုတွာ ယထာဝုတ္တနီလာဒိဒသဝိဓသမ္ဘဝဓာတူနမညတရံ ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနတော ခုဒ္ဒကမက္ခိကာယ ပိဝနမတ္တမ္ပိ သစေ မောစေတီတိ သင်္ခေပတော ¶ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကာ နာမ လောမသပါဏာ၊ ယေသံ လောမေ အလ္လိနေ အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ။

အညတြ သုပိနန္တေနာတိ သုပိနော ဧဝ သုပိနန္တော၊ နိဿက္ကဝစနပ္ပသင်္ဂေ ကရဏဝစနတော သုပိနန္တာတိ အတ္ထော။ သုပိနာ နာမ ‘‘ဝါတာဒိဓာတုက္ခောဘဝသေန ဝါ ပုဗ္ဗာနုဘူတဣတ္ထိရူပါဒိဝိသယဝသေန ဝါ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဒေဝတာနုဘာဝေန ဝါ ပုညေန ပဋိလဘိတဗ္ဗအတ္ထဿ၊ အပုညေန ပတ္တဗ္ဗာနတ္ထဿ စ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဝသေန ဝါ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၇) ဝုတ္တေသု စတူသု ကာရဏေသု ဧကေန ကာရဏေန ကပိနိဒ္ဒါယ သုပိနေ ဒိဿမာနာရမ္မဏတော ယံ သုက္ကမောစနံ ဟောတိ၊ တံ အဝိသယံ သုက္ကမောစနံ ဝိနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သင်္ဃာဒိသေသောဝ သင်္ဃာဒိသေသတာ။ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာတုကာမဿ ကုလပုတ္တဿ အာဒိမှိ ပရိဝါသဒါနတ္ထံ ¶ ၊ မဇ္ဈေ စ မူလာယပဋိကဿနေန ဝိနာ ဝါ သဟ ဝါ မာနတ္တဒါနတ္ထံ၊ အဝသာနေ အဗ္ဘာနတ္ထဉ္စ သင်္ဃော ဧသိတဗ္ဗောတိ ‘‘သင်္ဃော အာဒိမှိ စေဝ သေသေ စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော အဿာတိ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၇၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တတ္တာ သင်္ဃာဒိသေသာ နာမ၊ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘သင်္ဃောဝ တဿာ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသံ ဒေတိ၊ မူလာယ ပဋိကဿတိ၊ မာနတ္တံ ဒေတိ၊ အဗ္ဘေတိ၊ န သမ္ဗဟုလာ၊ န ဧကပုဂ္ဂလော၊ တေန ဝုစ္စတိ ‘သင်္ဃာဒိသေသော’တိ။ တဿေဝ အာပတ္တိနိကာယဿ နာမံ နာမကမ္မံ အဓိဝစနံ၊ တေနပိ ဝုစ္စတိ ‘သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇)။ ဧတ္ထ စ ပရိဝါသာဒိကထာ သင်္ဃာဒိသေသာဝသာနေ အာဂတဋ္ဌာနေယေဝ အာဝိ ဘဝိဿတိ။

၃၂၆။ ဧတ္တာဝတာ မူလသိက္ခာပဒါဂတံ အတ္တူပက္ကမမူလကံ အာပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဣမိဿာ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိယာ ပရူပက္ကမေနပိ အာပဇ္ဇနံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပရေနာ’’တိအာဒိ။ ဥပက္ကမာပေတွာတိ အင်္ဂဇာတဿ ဂဟဏံ ဝါ ဃဋ္ဋနံ ဝါ ကာရေတွာ။

၃၂၇။ သဉ္စိစ္စာတိ ‘‘ဥပက္ကမာမိ မောစေဿာမီ’’တိ စေတေတွာ ပကပ္ပေတွာ။ ဥပက္ကမန္တဿာတိ အဇ္ဈတ္တရူပါဒီသု တီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဃဋ္ဋေန္တဿ။ သမုဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ‘‘စေတေတိ ဥပက္ကမတိ န မုစ္စတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၂) ပဒဘာဇနေ ဘဂဝတာ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၃၂၈။ ဣမိဿံ ¶ ဂါထာယံ ‘‘အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ ဥပက္ကမန္တဿာ’’တိ ဣမိနာ အဇ္ဈတ္တရူပေ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါရူပေ ဝါ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရူပေ ဝါ အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ ဃဋ္ဋေန္တဿာတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဝုတ္တတ္တာ ¶ အင်္ဂဇာတဃဋ္ဋနေန ဝိနာဘာဝတော ဣမိနာ အသင်္ဂယှမာနဿာပိ အာကာသေ ကဋိကမ္ပနေန သုက္ကမောစနေ သင်္ဃာဒိသေသဿ ပဌမဂါထာယံ ‘‘ဝါယာမော’’တိ သာမညဝစနေန သင်္ဂဟိတတ္တာ တံ ဌပေတွာ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရဿ ဘိက္ခုနော မောစနာဓိပ္ပာယဿ အာကာသေ ကဋိံ ကမ္ပေန္တဿ အသုစိ မုစ္စိ…ပေ… အသုစိ န မုစ္စိ။ တဿ ကုက္ကုစ္စံ အဟောသိ…ပေ… အနာပတ္တိ ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသဿ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ အာကာသေကဋိကမ္ပနဝတ္ထုမှိ ဝုတ္တတ္တာ အမုတ္တေ ထုလ္လစ္စယံ သင်္ဂဟေတုမာဟ ‘‘သဉ္စိစ္စာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ သဉ္စိစ္စာတိ ‘‘ဥပက္ကမာမိ မောစေဿာမီ’’တိ ဇာနိတွာ သဉ္ဇာနိတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥပက္ကမန္တဿာ’’တိ သာမညတော တံ ဝိသေသေတုံ ‘‘အာကာသေ ကမ္ပနေနပီ’’တိ အာဟ၊ ကဋိကမ္ပနေနာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကထမိဒံ လဗ္ဘတီတိ စေ? ဣမာယ ကထာယ သင်္ဂဟေတဗ္ဗဝတ္ထုမှိ ‘‘အာကာသေ ကဋိံ ကမ္ပေန္တဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၆) ပါဌေ ‘‘ကဋိံ ကမ္ပေန္တဿာ’’တိ ဝစနသဟစရဿ ‘‘အာကာသေ’’တိ ဝစနဿ သန္နိဓာနဗလေန လဗ္ဘတိ အတ္ထပ္ပကရဏသဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနာ သဒ္ဒါနံ ဝိသေသတ္ထဒီပနတော။

၃၂၉။ ဝတ္ထိန္တိ မုတ္တဝတ္ထိံ၊ မုတ္တကရဏဿ ဝတ္ထိန္တိ အတ္ထော။ ကီဠာယ ပူရေတွာတိ ဂါမဒါရကော ဝိယ ကီဠိတုကာမတာယ မုတ္တဝတ္ထိံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ပူရေတွာတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ဝတ္ထိဝတ္ထုမှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တေ ဘိက္ခူ ဝတ္ထိံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ပူရေတွာ ပူရေတွာ ဝိဿဇ္ဇေန္တာ ဂါမဒါရကာဝိယ ပဿာဝမကံသူ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၆၄)။ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ သာမညေန ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဝုတ္တနယေန မောစနာဓိပ္ပာယေန ဒဠှံ ဂဟေတွာ ပူရေတွာ ပူရေတွာ ဝိဿဇ္ဇေန္တဿ သုက္ကေ မုတ္တေ မောစနာဓိပ္ပာယော စေတေတိ၊ ဥပက္ကမတိ၊ မုစ္စတီတိ အင်္ဂါနံ သမ္ပန္နတ္တာ သင်္ဃာဒိသေသဿ ¶ ၊ အမုတ္တေ ထုလ္လစ္စယဿ သမ္ဘဝတော ဥဘယသင်္ဂဟတ္ထမာဟ။

၃၃၀။ ဥပနိဇ္ဈာယနဝတ္ထုမှိ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ သာရတ္တေန မာတုဂါမဿ အင်္ဂဇာတံ ဥပနိဇ္ဈာယိတဗ္ဗံ၊ ယော ဥပနိဇ္ဈာယေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၆) ပါဠိယံ ‘‘မာတုဂါမဿာ’’တိ သာမညေန ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တိဿန္န’’န္တိ ဝဒတိ။ တိဿန္နံ ပန ဣတ္ထီနန္တိ မနုဿာမနုဿတိရစ္ဆာနဂတဝသေန တိဿန္နံ ဣတ္ထီနံ။ ‘‘အင်္ဂဇာတ’’န္တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိ ¶ မုတ္တကရဏမေဝ ဝုစ္စတိ၊ ပဋသတေနာပိ ပဋိစ္ဆာဒိတံ ဝါ အပ္ပဋိစ္ဆာဒိတံ ဝါ ယောနိမဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစေပိ ပဋသတံ နိဝတ္ထာ ဟောတိ၊ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ ဌတွာ ‘ဣမသ္မိံ နာမ ဩကာသေ နိမိတ္တ’န္တိ ဥပနိဇ္ဈာယန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ။ အနိဝတ္ထာနံ ဂါမဒါရိကာနံ နိမိတ္တံ ဥပနိဇ္ဈာယန္တဿ ပန ကိမေဝ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၆၆)။ ပုရတော ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဌတွာ’’တိ ပါဌသေသော။

၃၃၁။ ဧကေန…ပေ… ပဿတော ဧကံ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဧကေန ပယောဂေန ဧကံ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝစနတော အနေကေဟိ ပယောဂေဟိ အနေကာနိ ဒုက္ကဋာနီတိ ဗျတိရေကတော လဗ္ဘတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဣတော စိတော စ ဝိလောကေတွာ ပုနပ္ပုနံ ဥပနိဇ္ဈာယန္တဿ ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၆၆)။ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ ‘‘ဣတော စိတော စာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥမ္မီလနနိမီလနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိဝိဓာ တံ အနောလောကေတွာ တမေဝ ဩလောကေန္တဿာ’’တိ လဗ္ဘတိ။

၃၃၂။ အမောစနာဓိပ္ပာယဿ မုတ္တသ္မိံ အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ ယောဇနာ။ မောစနာဓိပ္ပာယံ ဝိနာ ဘေသဇ္ဇကရဏတ္ထံ သုဒ္ဓစိတ္တေန အင်္ဂဇာတေ ဘေသဇ္ဇလေပံ ကရောန္တဿ ဝါ သုဒ္ဓစိတ္တေနေဝ ဥစ္စာရပဿာဝါဒိံ ကရောန္တဿ ဝါ မုတ္တေပိ အနာပတ္တီတိ ¶ ဣဒံ ‘‘အနာပတ္တိ သုပိနန္တေန နမောစနာဓိပ္ပာယဿာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၂၆၃) နယေန အနာပတ္တိဝါရေ ဝုတ္တမေဝါတိ အတ္ထော။

ဣမသ္မိံ ပါဌေ ‘‘အနုပက္ကမန္တဿာ’’တိ အဝုတ္တေပိ ဣမဿ ပါဌဿ ပုရတော ‘‘စေတေတိ န ဥပက္ကမတိ မုစ္စတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၂) စ ‘‘န စေတေတိ န ဥပက္ကမတိ မုစ္စတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၂) စ ဝစနတော တံ သင်္ဂဟေတုမာဟ ‘‘အနုပက္ကမတောပိ စ မုတ္တသ္မိံ အနာပတ္တိ ပကာသိတာ’’တိ။ မောစနဿာဒရာဂေန ပီဠိတော ဟုတွာ ‘‘အဟော ဝတ မေ မုစ္စေယျာ’’တိ စိန္တေတွာ ဝါ ဧဝရူပမောစနဿာဒရာဂပီဠာပုဗ္ဗင်္ဂမစိတ္တေ အသတိပိ ကေဝလံ ကာမဝိတက္ကမတ္တေန ဥပဟတော ဟုတွာ တာဒိသအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝတ္ထူသု ဃဋ္ဋနဝသေန ဝါ အာကာသေ ကဋိကမ္ပနဝသေန ဝါ ဥပက္ကမံ အကရောန္တဿ တာဒိသစိန္တာဗလေန ဝါ ကာမဝိတက္ကဗလေန ဝါ သုက္ကေ မုတ္တေပိ အနာပတ္တီတိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တပါဌဝသေန ပကာသိတန္တိ အတ္ထော။

သုပိနန္တေန မုတ္တသ္မိံ၊ အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ ဧတ္ထ အန္တသဒ္ဒတ္ထာဘာဝတော သုပိနေတိ အတ္ထော။ သုပိနေ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿ ဝါ မာတုဂါမေဟိ ကာယသံသဂ္ဂံ အာပဇ္ဇန္တဿ ဝါ သုက္ကေ မုတ္တေပိ ¶ အဝိသယတ္တာ အနာပတ္တိ ပါဠိယံ ‘‘အနာပတ္တိ ဘိက္ခု သုပိနန္တေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၃) ဣမိနာ ပကာသိတာတိ အတ္ထော။

ဧတ္ထ ဌတွာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုပိနေ ပန ဥပ္ပန္နာယ အဿာဒစေတနာယ သစဿ ဝိသယော ဟောတိ၊ နိစ္စလေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ န ဟတ္ထေန နိမိတ္တံ ကီဠာပေတဗ္ဗံ။ ကာသာဝပစ္စတ္ထရဏရက္ခနတ္ထံ ပန ဟတ္ထပုဋေန ဂဟေတွာ ဇဂ္ဂနတ္ထာယ ဥဒကဋ္ဌာနံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ အဏ္ဍပါလိကာ ကိကီသကုဏာ ဝိယ၊ ဝါလပါလိကာ စမရီ ဝိယ၊ ဧကနေတ္တပါလကော ပုရိသော ဝိယ စ ကာယဇီဝိတေပိ အပေက္ခံ ပဟာယ သီလံ ¶ ရက္ခိတုကာမေန သိက္ခာကာမေန နိဗ္ဗာနဂါမိနိပဋိပတ္တိံ ပူရေတုကာမေန ကုလပုတ္တေန ‘‘အညတြ သုပိနန္တာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဝဒတော တထာဂတဿ အဓိပ္ပာယာနုကူလံ အဋ္ဌကထာတော ဉတွာ အပ္ပမတ္တေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အယမတြာနုသာသနီ။

၃၃၃။ မနုဿိတ္ထိန္တိ မနုဿဇာတိကံ ဣတ္ထိံ၊ ‘‘မာတုဂါမော နာမ မနုဿိတ္ထီ၊ န ယက္ခီ၊ န ပေတီ၊ န တိရစ္ဆာနဂတာ၊ အန္တမသော တဒဟုဇာတာပိ ဒါရိကာ၊ ပဂေဝ မဟတ္တရီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၇၁) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ တဒဟုဇာတကုမာရိကာဘာဝေနပိ ဌိတံ ဇီဝမာနကမနုဿမာတုဂါမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘မနုဿိတ္ထိ’’န္တိ သာမညဝစနေန ဇီဝမာနကမနုဿိတ္ထိန္တိ အယံ ဝိသေသော ကုတော လဗ္ဘတီတိ? ဝိနီတဝတ္ထုမှိ (ပါရာ။ ၂၈၁ အာဒယော) မတိတ္ထိယာ ကာယံ ဖုသန္တဿ ထုလ္လစ္စယဝစနတော ပါရိသေသတော လဗ္ဘတိ။ အာမသန္တောတိ ‘‘ဟတ္ထဂ္ဂါဟံ ဝါ ဝေဏိဂ္ဂါဟံ ဝါ အညတရဿ ဝါ အညတရဿ ဝါ အင်္ဂဿ ပရာမသန’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၇၀) ဝုတ္တတ္တာ ဟတ္ထာဒိအင်္ဂပစ္စင်္ဂဖုသနာဒိနာနပ္ပကာရာနံ အညတရေန ပကာရေန အာမသန္တောတိ အတ္ထော။ အတ္တနော ကာယေန ဣတ္ထိယာ ကာယဿ သံသဂ္ဂေ မိဿီဘာဝေ ရာဂေါ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေါ။ သင်္ဃာဒိသေသော ဧတဿ အတ္ထီတိ သင်္ဃာဒိသေသိကော၊ ကာယသံသဂ္ဂသင်္ဃာဒိသေသော အာပန္နော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၃၄။ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဣတ္ထိယာ အန္တမသော လောမမ္ပိ အတ္တနော သရီရေ လောမေန ဖုသန္တဿ ဘိက္ခုနော သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၇၄) ‘‘လောမဂဏနာယ သင်္ဃာဒိသေသာ ဟောန္တီ’’တိ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာမတဿ အဋ္ဌိတတ္တာ ¶ ၊ ‘‘ကောဋ္ဌာသဂဏနာယ န ဟောတိ၊ ဣတ္ထိဂဏနာယ ဟောတီ’’တိ မဟာအဋ္ဌကထာမတဿ ဌိတတ္တာ သင်္ဃသန္တကေ မဉ္စပီဌေ ပစ္စတ္ထရဏာဒိနာ ကေနစိ ¶ အပ္ပဋိစ္ဆာဒိတေ ဖုသန္တဿ ဝိယ လောမဂဏနာယ အဟုတွာ ဖုဋ္ဌလောမာနံ ဗဟုတ္တေပိ ဧကသ္မိံ ပယောဂေ ဧကာ ဧဝ အာပတ္တိ၊ ဗဟူသု ပယောဂေသု ပယောဂဂဏနာယ အာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ သန္နိဋ္ဌာနံ။

၃၃၅။ ဣတ္ထိယာတိ မနုဿိတ္ထိယာ။ သမ္ဖုဋ္ဌောတိ ဟတ္ထာဒိသရီရာဝယဝေ သံသဂ္ဂံ သမာပန္နော။ သေဝနစေတနော ဝါယမိတွာ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန အတ္တနော ကာယံ စာလေတွာတိ အတ္ထော။ သင်္ဃာဒိသေသတာတိ ဧတ္ထ သကတ္ထေ တဒ္ဓိတပ္ပစ္စယော။ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသိတာ’’တိ ပန ပါဌော သုန္ဒရော၊ သင်္ဃာဒိသေသဿ အတ္ထိတာ ဝိဇ္ဇမာနဘာဝေါတိ အတ္ထော။ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိယာ သဗ္ဘာဝသင်္ခါတာ အတ္ထိတာ ဤပစ္စယတ္ထေ ပုဂ္ဂလေ သင်္ဃာဒိသေသီသဒ္ဒပဝတ္တိနိမိတ္တံ ဟောတီတိ ဘာဝပစ္စယော တံအတ္ထဝသေန လဗ္ဘတိ။ ယထာဟု ‘‘ယဿ ဂုဏဿ ဟိ ဘာဝါ ဒဗ္ဗေ သဒ္ဒသန္နိဝေသော၊ တဒဘိဓာနေ တ္တတာဒယော’’တိ။

၃၃၆။ ဧကေန ဟတ္ထေန ဂဟေတွာတိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဧတ္ထ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘မနုဿိတ္ထိ’’န္တိ အဇ္ဈာဟာရော။ တံ မနုဿိတ္ထိံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ဣတ္ထိယာ တသ္မိံ တသ္မိံ သရီရာဝယဝေ။ ‘‘ဧကာဝါပတ္တီ’’တိ ပဌမံ ဂဟိတဟတ္ထဿ အနပနီတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဂဟိတဟတ္ထံ ပန မောစေတွာ ပုနပ္ပုနံ ဖုသန္တဿ ပယောဂဂဏနာယ အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဗျတိရေကတော လဗ္ဘတိ။

၃၃၇။ ဧကေန ဟတ္ထေန အဂ္ဂဟေတွာ သီသတော ယာဝ ပါဒံ၊ ပါဒတော ယာဝ သီသဉ္စ ကာယာ ဟတ္ထံ အမောစေတွာ ဒိဝသမ္ပိ တံ ဣတ္ထိံ ဖုသန္တဿ ဧကာဝါပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘အမောစေတွာ’’တိ ¶ ဗျတိရေကတော မောစေတွာ ဖုသန္တဿ ပယောဂဂဏနာယ အနေကာပတ္တိယောတိ လဗ္ဘတိ။

၃၃၈။ ဧကတော ဂဟိတပဉ္စင်္ဂုလီနံ ဂဏနာယ သစေ အာပတ္တိ သိယာ၊ ဧကဿ မာတုဂါမဿ သရီရံ ရာဂစိတ္တေန ဖုသန္တဿ ဒွတ္တိံသကလာပကောဋ္ဌာသတော ဗျတိရေကဿ သရီရဿာဘာဝါ ဒွတ္တိံသကလာပကောဋ္ဌာသဂဏနာယ အာပတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တထာ အဘာဝတော ဣဒမ္ပိ န ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘န ဟိ ကောဋ္ဌာသတော သိယာ’’တိ အာဟ။

၃၄၀-၁။ ဣတ္ထိယာ ဝိမတိဿာပိ အတ္တနော ကာယေန ဣတ္ထိယာ ကာယံ ဖုသတော တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာ၊ ဣတ္ထိယာ ပဏ္ဍကာဒိသညိနောပိ အတ္တနောပိ ကာယေန ¶ ဣတ္ထိယာ ကာယံ ဖုသတော တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတာနံ သင်္ဂဟော။ ဣတ္ထိယာ ဣတ္ထိသညိနော အတ္တနော ကာယေန ဣတ္ထိယာ ကာယသမ္ဗဒ္ဓံ ဖုသတော တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာ။ ပဏ္ဍကေ ပဏ္ဍကသညိနော အတ္တနော ကာယေန ပဏ္ဍကဿ ကာယံ ဖုသတော တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာ။ ယက္ခိပေတီသု ယက္ခိပေတိသညိနော အတ္တနော ကာယေန တာသံ ကာယံ ဖုသတော တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ‘‘ပဏ္ဍကဂ္ဂဟဏေန ဥဘတောဗျဉ္ဇနကောပိ ဂယှတီ’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣတ္ထိယာ ဝေမတိကဿာပိ ပဏ္ဍကာဒိသညိနောပိ အတ္တနော ကာယေန ဣတ္ထိယာ ကာယသမ္ဗဒ္ဓံ ဖုသတော တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာ’’တိ န ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? တထာ ယောဇနာယံ ပါဠိယံ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ၊ န ထုလ္လစ္စယန္တိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။

‘‘ဒုက္ကဋံ ကာယသံသဂ္ဂေ၊ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ’’တိ ဣမိနာ ဝိနီတဝတ္ထုမှိ အာဂတနယေ သင်္ဂဟိတေပိ တေနေဝ နယေန ပဏ္ဍကေ ¶ ဝိမတိဣတ္ထိသညိတာဒိအညမတိပက္ခေ စ ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတေသု ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတသညိဝိမတိပဏ္ဍကာဒိအညမတိပက္ခေ စ ဣတိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ကာယပဋိဗဒ္ဓါမသနာဒီသု စ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တသဗ္ဗဒုက္ကဋာပတ္တိယော ဥပလက္ခိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၃၄၂။ အတ္တနော ကာယေန ပဋိဗဒ္ဓေန ဣတ္ထိယာ ကာယေန ပဋိဗဒ္ဓံ ဖုသန္တဿ ဘိက္ခုနော ပန ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တဒုက္ကဋာနံ သမုစ္စယတ္ထော။ စ-သဒ္ဒေန ပန အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထေန ‘‘နိဿဂ္ဂိယေန ကာယံ အာမသတိ။ နိဿဂ္ဂိယေန ကာယပဋိဗဒ္ဓံ အာမသတိ။ နိဿဂ္ဂိယေန နိဿဂ္ဂိယံ အာမသတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၇၆) ပါဠိယံ အာဂတဒုက္ကဋာနံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၄၃-၄။ န ကေဝလံ ပဒဘာဇနာဂတဣတ္ထိသရီရာဒိကမေဝ အနာမာသံ၊ ဝိနီတဝတ္ထူသု ဒါရုဓီတလိကဝတ္ထုအနုလောမတော ပေါတ္ထလိကာဒိဣတ္ထိရူပကဉ္စ နိဿဂ္ဂိယဝါရာနုလောမတော အသရီရဋ္ဌံ မာတုဂါမေဟိ ပရိဘုတ္တဝတ္ထာဘရဏာဒိဉ္စ ဝိဘင်္ဂက္ခန္ဓကာဒီသု ဝုတ္တနယာနုသာရေန အဋ္ဌကထာဂတံ အဝသေသံ အနာမာသဝတ္ထုဉ္စ အာမသန္တဿ အာပတ္တိံ သင်္ဂဟေတုမာဟ ‘‘ဣတ္ထီန’’န္တိအာဒိ။

‘‘ဣတ္ထီနံ ဣတ္ထိရူပဉ္စာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ဣတ္ထိကာယ ဣတ္ထိဓနံ (ပါရာ။ ၃၄)၊ သဒ္ဓါနံ သဒ္ဓါပရာယန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ လောကဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣတ္ထီနံ ဒါရုလောဟမယာဒိကံ ဣတ္ထိရူပဉ္စာတိ ယောဇနာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒတော မတ္တိကာယ၊ ပိဋ္ဌေန ဝါ ကတံ မာတုဂါမရူပံ သင်္ဂဏှာတိ။ မာတုဂါမရူပံ ယေန ကေနစိ ဒိန္နံ သဗ္ဗရတနမယံ ဝိနာ အဝသေသံ သာဒိယိတွာ ¶ ဘိန္ဒိတွာ ¶ သမဏသာရုပ္ပပရိက္ခာရံ ကာရာပေတုံ၊ အဖုသိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗေ ဝါ ယောဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ဝတ္ထ’’န္တိ ဣမိနာ နိဝါသနပါရုပနဒွယမ္ပိ သာမညေန ဂဟိတံ။ ဣဒဉ္စ မာတုဂါမေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဌပိတမ္ပိ အနာမာသမေဝ၊ စီဝရတ္ထာယ ဒိန္နံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန တိဏစုမ္ဗဋကံ၊ အင်္ဂုလိယာ ပဏ္ဏမုဒ္ဒိကံ ဥပါဒါယ အလင်္ကာရမေဝ။ ဧတ္ထ စ ဝါလကေသဝဋ္ဋကေသေသု ပဝေသနကဒန္တသူစိအာဒိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဒိယျမာနံ သမဏသာရုပ္ပပရိက္ခာရတ္ထာယ ဂဟေတဗ္ဗံ။

တတ္ထဇာတဖလံ ခဇ္ဇန္တိ ရုက္ခေ ဌိတံ ခါဒိတဗ္ဗံ ပနသနာဠိကေရာဒိဖလဉ္စ မနုဿေဟိ ရာသိကတံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဖလဉ္စ ‘‘မနုဿေဟိ ရာသိကတေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ အနာမာသန္တိ ဥပလက္ခဏတော ဣမိနာဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အရညေ ရုက္ခတော ပတိတံ ဖလံ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒဿာမီ’’တိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘မုဂ္ဂါဒိံ တတ္ထဇာတက’’န္တိ ဥပလက္ခဏပဒတ္တာ ဂစ္ဆတော ဝိယုတ္တမ္ပိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ မုဂ္ဂါဒိန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အပရဏ္ဏ’’န္တိ ပါဌသေသော။

သဗ္ဗာနိ ဓညာနီတိ ‘‘သာလိ ဝီဟိ ယဝေါ ကင်္ဂု၊ ကုဒြူသဝရကဂေါဓုမာ’’တိ ဝုတ္တာနိ သတ္တ ဓညာနိ။ ခေတ္တမဂ္ဂေန ဂစ္ဆတာ သာလိသီသေ ဟတ္ထေန အဖုသန္တေန ဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ မဂ္ဂေါ သမ္ဗာဓော ဟောတိ၊ သရီရေ ဓညံ ဖုသန္တေပိ မဂ္ဂတ္တာ န ဒေါသော။ ဝီထိယံ၊ ဂေဟင်္ဂဏေ ဝါ ဓညေသု ပသာရိတေသု အပသက္ကိတွာ စေ ဂန္တုံ န သက္ကာ၊ ‘‘မဂ္ဂံ အဓိဋ္ဌာယ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁) အဋ္ဌကထာဝစနတော ‘‘ဣမံ မဂ္ဂံ ဂမိဿာမီ’’တိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ကုလဂေဟေ ဓညမတ္ထကေ စေ အာသနံ ပညာပေတွာ ဒိန္နံ ဟောတိ၊ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁ အတ္ထတော သမာနံ) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာသနသာလာယံ ဓညေ ဝိပ္ပကိဏ္ဏေ အနုက္ကမိတွာ ဧကမန္တေ ပီဌကံ ပညာပေတွာ ¶ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ သစေ မနုဿာ တသ္မိံ ဓညမတ္ထကေ အာသနံ ပညာပေတွာ ဒေန္တိ၊ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁ အတ္ထတော သမာနံ) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနာ တတ္ထ အာသနံ ပညာပေတွာ နိသီဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။

၃၄၅။ ဓမနသင်္ခါဒိံ သဗ္ဗံ ပဉ္စင်္ဂတုရိယမ္ပိ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓမနသင်္ခေါ နာမ သဒ္ဒကရဏသင်္ခေါ ¶ ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝံသသိင်္ဂတာဠာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ပဉ္စင်္ဂတုရိယန္တိ အာတတံ၊ ဝိတတံ၊ အာတတဝိတတံ၊ ဃနံ၊ သုသိရန္တိ ပဉ္စင်္ဂသင်္ခါတံ တုရိယံ။ တတ္ထ အာတတံ နာမ စမ္မပရိယောနဒ္ဓေသု ဘေရိအာဒီသု ဧကတော အာကဍ္ဎိတွာ ဩနဒ္ဓံ ဧကတလတုရိယံ။ ဝိတတံ နာမ ဥဘတော အာကဍ္ဎိတွာ ဩနဒ္ဓံ ဥဘယတလတုရိယံ။ အာတတဝိတတံ နာမ ဥဘယတော စ မဇ္ဈတော စ သဗ္ဗတော ပရိယောနန္ဓိတံ။ ဃနံ သမ္မာဒိ။ သမ္မန္တိ တာဠံ၊ ဃဏ္ဋာကိင်္ကဏိအာဒီနမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟော။ သုသိရန္တိ ဝံသာဒိ။

ဣဓ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁) ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန ဘေရိပေါက္ခရဉ္စ ဘေရိတလစမ္မဉ္စ ဝီဏာ စ ဝီဏာပေါက္ခရစမ္မဉ္စ ဒဏ္ဍော စ အနာမာသံ။ ‘‘ပူဇံ ကတွာ စေတိယင်္ဂဏာဒီသု ဌပိတဘေရိယော အစာလေန္တေန အဝသေသဋ္ဌာနံ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကစဝရဆဍ္ဍနကာလေ ကစဝရံ ဝိယ ဂဟေတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဌပေတဗ္ဗ’’န္တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ တုရိယဘဏ္ဍေသု ယံ ကိဉ္စိ အတ္တနော ဒီယမာနံ တံ ပရိဝတ္တေတွာ ကပ္ပိယပရိက္ခာရံ ဂဟေတုံ အဓိဝါသေတဗ္ဗံ။ ဒေါဏိ ဝါ ပေါက္ခရံ ဝါ ဒန္တကဋ္ဌနိက္ခိပနတ္ထာယ၊ စမ္မဉ္စ သတ္ထကောသကရဏတ္ထာယ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ရတနာနိ စ သဗ္ဗာနီတိ မုတ္တာ မဏိ ဝေဠုရိယော သင်္ခေါ သိလာ ပဝါဠံ ရဇတံ ဇာတရူပံ လောဟိတင်္ကော မသာရဂလ္လန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁) ဝုတ္တာနိ သဗ္ဗာနိ ရတနာနိ စ။ ဧတ္ထ စ ဝိဒ္ဓါ၊ အဝိဒ္ဓါ ဝါ သာမုဒ္ဒိကာဒီ သဗ္ဗာပိ မုတ္တာ အနာမာသာ။ ဘဏ္ဍမူလတ္ထဉ္စ ဂဏှိတုံ ¶ န ဝဋ္ဋတိ။ အန္တမသော ဇာတိဖလိကံ ဥပါဒါယ နီလပီတာဒိဘေဒေါ သဗ္ဗောပိ မဏိ ဓောတဝိဒ္ဓါ အနာမာသော။ အာဟတာကာရေနေဝ ဌိတော အဝိဒ္ဓါဓောတော မဏိ ပတ္တာဒိ ဘဏ္ဍမူလတ္ထံ အဓိဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ပဋိက္ခိတ္တံ။ ပစိတွာ ကတော ကာစမဏိယေဝေကော ဝဋ္ဋတိ။ ဝေဠုရိယေ စ မဏိသဒိသောယေဝ ဝိနိစ္ဆယော။

ဓမနသင်္ခေါ ‘‘သဗ္ဗံ ဓမနသင်္ခါဒိ’’န္တိအာဒိဂါထာယ တုရိယေသု ဂဟိတော။ ရတနခစိတော သင်္ခေါ အနာမာသော။ ပါနီယသင်္ခေါ ဓောတောပိ အဓောတောပိ အာမာသော။ အဝသေသသင်္ခေါ ပန အဉ္ဇနာဒိဘေသဇ္ဇတ္ထံ၊ ပတ္တာဒိဘဏ္ဍမူလဘာဝေန စ အဓိဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သုဝဏ္ဏေန ဧကတော ဝိလိယာပေတွာ ကတာ မုဂ္ဂဝဏ္ဏာ သိလာ အနာမာသာ။ သေသာ သိလာ ခုဒ္ဒကနိသာနာဒိကမ္မတ္ထံ အဓိဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ပဝါဠံ ဓောတမဓောတဉ္စ ဝိဒ္ဓမဝိဒ္ဓဉ္စ သဗ္ဗထာ အနာမာသံ၊ နာပိ အဓိဝါသေတဗ္ဗ’’န္တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တတ္တာ ပဝါဠပဋိမာစေတိယာနိ စေဝ ပေါတ္ထကေသု ပဝေသေတဗ္ဗအာဏိယာ ¶ မူလေ၊ အဂ္ဂေစ ပဝေသေတဗ္ဗံ ပဒုမာဒိအာကာရေန ကတံ ဝဋ္ဋဉ္စ န ဂဟေတဗ္ဗံ န ဖုသိတဗ္ဗံ။

ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ရဇတံ၊ ဇာတရူပဉ္စ ကတံ ဝါ ဟောတု အကတံ ဝါ၊ သဗ္ဗသော အနာမာသံ၊ န စ သာဒိတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ ကတံ ပဋိမာဒိကဉ္စ အာရကူဋလောဟဉ္စ အနာမာသန္တိ ဝက္ခတိ။ ကတာကတသုဝဏ္ဏရဇတာနံ အသာဒိယိတဗ္ဗတာယ ဣဓ အဋ္ဌကထာယ အာဂတတ္တာ ဥတ္တရေန ရာဇပုတ္တေန ကာရေတွာ အာဟဋံ သုဝဏ္ဏစေတိယံ န ဝဋ္ဋတီတိ မဟာပဒုမတ္ထေရေန ပဋိက္ခိတ္တန္တိ သုဝဏ္ဏပဋိမာစေတိယပေါတ္ထကာဝစ္ဆာဒကမဏိပဒုမဝဋ္ဋာဒိ ယံ ကိဉ္စိ န သာဒိတဗ္ဗမေဝ၊ န စ အာမသိတဗ္ဗံ။ ဧတေန ကတံ သေနာသနောပကရဏံ ပန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဓမ္မမဏ္ဍပေ ကတမ္ပိ ¶ ပဋိဇဂ္ဂိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ လောဟိတဝဏ္ဏော မဏိ၊ မသာရဂလ္လမဏိ စ သဗ္ဗထာ အနာမာသော၊ န စ အဓိဝါသေတဗ္ဗောတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။

၃၄၆။ သဗ္ဗမာဝုဓဘဏ္ဍန္တိ ခဂ္ဂါဒိ သဗ္ဗံ အာဝုဓောပကရဏံ ပတ္တာဒိကပ္ပိယပရိက္ခာရမူလတ္ထာယ ဒီယမာနံ သတ္ထဝါဏိဇာယ အကာတဗ္ဗတ္တာ န ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဣမံ ဂဏှထာ’’တိ ဒိန္နံ ဘိန္ဒိတွာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကတွာ ‘‘ခုရာဒိကပ္ပိယပရိက္ခာရံ ကာရေဿာမီ’’တိ သာဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သင်္ဂါမဘူမိယံ မဂ္ဂေ ပတိတခဂ္ဂါဒိံ ဒိသွာ ပါသာဏေန ဘိန္ဒိတွာ ‘‘ခုရာဒိကပ္ပိယဘဏ္ဍာနိ ကာရေဿာမီ’’တိ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥသုသတ္တိအာဒိကံ ဖလတော ဒဏ္ဍံ အပနေတွာ ကပ္ပိယပရိက္ခာရကာရာပနတ္ထာယ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဇိယာတိ ဓနုဂုဏော။ စ-ကာရေန ဣမိဿာ ဂါထာယ အဝုတ္တံ အင်္ကုသတောမရာဒိံ ပရဟိံ သောပကရဏံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဓနုဒဏ္ဍကောတိ ဇိယာဝိရဟိတော ဓနုဒဏ္ဍကော။ ဣဒံ ပရဟိံသောပကရဏဘဏ္ဍာဒိကံ ဝိဟာရေ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဌပိတံ စေ၊ သာမိကာနံ ဝတွာ တေဟိ အဂ္ဂဟိတံ စေ၊ အစာလေန္တေန သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

ဇာလဉ္စာတိ မစ္ဆဇာလပက္ခိဇာလာဒိဇာလဉ္စ။ ဇာလံ ဒီယမာနံ ဆတ္တဝေဌနတ္ထံ၊ အာသနစေတိယာဒိမတ္ထကေ ဗန္ဓနာဒိပယောဇနေ သတိ တဒတ္ထဉ္စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သရဝါရဏံ နာမ ဖလကာဒိကံ အညေဟိ အတ္တနော ဝိဇ္ဈနတ္ထာယ ဝိဿဋ္ဌသရနိဝါရဏံ ဝိနာသနောပရောဓကာရဏံ ဟောတီတိ ဘဏ္ဍမူလတ္ထံ သာဒိတုံ ¶ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဒန္တကဋ္ဌာဓာရဖလကာဒိ ယဒိစ္ဆိတံ ကရောမီ’’တိ မုဋ္ဌိံ အပနေတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၃၄၇။ စေတိယန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သုဝဏ္ဏစေတိယ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘သုဝဏ္ဏပဋိဗိမ္ဗာဒီ’’တိ အနန္တရံ ဝုတ္တတ္တာ လဗ္ဘတိ။ သုဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏဉ္စုပလက္ခဏန္တိ ရဇတမယဉ္စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာရကူဋကန္တိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ လောဟဝိသေသမာဟ ¶ ။ ‘‘အနာမာသ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘အသမ္ပဋိစ္ဆိယံ ဝါ’’တိ ဧတဿ ဥပလက္ခဏံ။

၃၄၈။ သဗ္ဗံ ဝါဒိတမိတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဩနဟိတုန္တိ စမ္မဝရတ္တတန္တီဟိ ဗန္ဓိတုံ။ ဩနဟာပေတုန္တိ တထေဝ အညေဟိ ကာရာပေတုံ။ ဝါဒါပေတုန္တိ အညေဟိ ဝါဒါပေတုံ။ ဝါဒေတုန္တိ အတ္တနာ ဝါဒေတုံ။ ဝါဒိတန္တိ ဝါဒနီယံ ယထာ ‘‘ကရဏီယံ ကာရိတ’’န္တိ၊ ဝါဒနာရဟံ တုရိယဘဏ္ဍန္တိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ ဩနဟနာဒိကိရိယာယ ကမ္မံ။

၃၄၉။ ဥပဟာရံ ကရိဿာမာတိ ပူဇံ ကရိဿာမ။ ဣတိ အနုမတိဂ္ဂဟဏတ္ထာယ။ ဝတ္တဗ္ဗာတိ တေ ဝတ္တာရော ဝတ္တဗ္ဗာတိ ယောဇနာ။

၃၅၀-၁။ ဓုတ္တိယာ ဣတ္ထိယာတိ ဝိပန္နာစာရာယ လောဠိတ္ထိယာ။ သယံ ဖုသိယမာနဿာတိ ဘိက္ခုနော ပယောဂံ ဝိနာ ဣတ္ထိယာ အတ္တနာဝ ဖုသိယမာနဿ။ ကာယေန အဝါယမိတွာတိ တဿာ သရီရသမ္ဖဿာနုဘဝနတ္ထံ အတ္တနော ကာယံ အစာလေတွာ။ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနတောတိ ဖဿံ အနုဘဝန္တဿ။

အသဉ္စိစ္စာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဖုသနေ’’တိ ပါဌသေသော၊ ‘‘ဣမိနာ ဥပါယေန ဣမံ ဖုသာမီ’’တိ အစေတေတွာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘ဣမိနာ ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနာ ဥပါယေန ဧတိဿာ သရီရသမ္ဖဿံ အနုဘဝိဿာမီ’’တိ အစိန္တေတွာ ပတ္တထာလကတဋ္ဋကပဏ္ဏပုဋဘေသဇ္ဇာဒိံ ပဋိဂ္ဂဏှာပေန္တိယာ ဟတ္ထေ အတ္တနော ဟတ္ထေန ဖုသနာဒီသု အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အဿတိယာ’’တိ ဣဒံ ပန ဣမိနာဝ သင်္ဂဟိတတ္တာ ဣဓ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ၊ မာတုဂါမဿ သရီရေ ဖုသနဘာဝံ အဇာနိတွာ အညဝိဟိတော ဟုတွာ သတိံ အနုပဋ္ဌပေတွာ ဟတ္ထပါဒပသာရဏာဒီသု ဖုသန္တဿာတိ အတ္ထော။

အဇာနန္တဿာတိ ¶ ဒါရကာကာရံ ဒါရိကံ ‘‘မာတုဂါမော’’တိ အဇာနိတွာ ကေနစိ ကရဏီယေန ဖုသန္တဿ ¶ ။ မောက္ခာဓိပ္ပာယိနော စာတိ ‘‘မောက္ခာဓိပ္ပာယော ကာယေန ဝါယမတိ၊ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ၊ အနာပတ္တိ။ မောက္ခာဓိပ္ပာယော ကာယေန ဝါယမတိ၊ န စ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ၊ အနာပတ္တိ။ မောက္ခာဓိပ္ပာယော န စ ကာယေန ဝါယမတိ၊ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ၊ အနာပတ္တိ။ မောက္ခာဓိပ္ပာယော န စ ကာယေန ဝါယမတိ၊ န စ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၇၉) ဝုတ္တမောက္ခာဓိပ္ပာယဝတော စတုဗ္ဗိဓဿ ပုဂ္ဂလဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။

ဣမေသု ယော မာတုဂါမေန အာလိင်္ဂနာဒိပယောဂေန အဇ္ဈောတ္ထရယမာနော တံ အတ္တနော သရီရတော အပနေတွာ မုဉ္စိတုကာမော ဟတ္ထစာလေန၊ မုဋ္ဌိအာဒီဟိ ဝါ ပဋိပဏာမနံ၊ ပဟရဏာဒိကဉ္စ ပယောဂံ ကရောတိ၊ အယံ ပဌမော ပုဂ္ဂလော။ အတ္တာနမဇ္ဈောတ္ထရိတုံ အာဂစ္ဆန္တိံ ဣတ္ထိံ ဒိသွာ ပဟရဏာကာရာဒိသဗ္ဗပယောဂံ ဒဿေတွာ တာသေတွာ အတ္တနော သရီရံ ဖုသိတုံ အဒေန္တော ဒုတိယော။ ဣတ္ထိယာ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အာလိင်္ဂိတော စောပနရဟိတံ မံ ‘‘အနတ္ထိကော’’တိ မန္တွာ ‘‘သယမေဝ ပလာယိဿတီ’’တိ၊ ‘‘အစောပနမေဝ မောက္ခောပါယော’’တိ ဉတွာ နိစ္စလောဝ ဟုတွာ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနန္တော တတိယော။ အတ္တာနံ အဇ္ဈောတ္ထရိတုမာဂစ္ဆန္တိံ ဣတ္ထိံ ဒိသွာ ဒုတိယော ဝိယ တာသေတုံ ကာယပ္ပယောဂံ အကတွာ ‘‘အဂတေ ပါတေဿာမိ၊ ပဟရိတွာ တာသေဿာမီ’’တိ ဝါ စိန္တေတွာ နိစ္စလောဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တော စတုတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၅၂။ ပဌမေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပါရာဇိကေနာ’’တိ ပါဌသေသော၊ ကာယစိတ္တသမုဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓ စိတ္တံ နာမ ¶ ကာယသံသဂ္ဂရာဂသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ၊ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိမှိ မောစေတုကာမတာယ သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ။

၃၅၃-၄။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒေနာတိ ဒုဋ္ဌု ကုစ္ဆိတဘာဝံ ဥလတိ ဂစ္ဆတီတိ ဒုဋ္ဌုလ္လာ၊ ဒုဋ္ဌုလ္လာ စ သာ ဝါစာ စာတိ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာ၊ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂေ မေထုနဓမ္မပဋိသံယုတ္တာ ဝါစာ၊ ယထာဟ ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လာ နာမ ဝါစာ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂမေထုနဓမ္မပဋိသံယုတ္တာ ဝါစာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅)၊ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာယ အဿာဒေါ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒေါ၊ တထာပဝတ္တဝစီဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ စေတနာ၊ တေန သမ္ပယုတ္တော ရာဂေါ ဣဓ သဟစရိယေန ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒေါ’’တိ ဝုတ္တော၊ တေန၊ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒသမ္ပယုတ္တေန ¶ ရာဂေနာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ‘‘ဩဘာသန္တဿာ’’တိ ဝက္ခမာနဩဘာသနဿ ဟေတု ဒဿိတော။

ဣတ္ထိယာ ဣတ္ထိသညိနော ဘိက္ခုနောတိ ယောဇနာ။ ဣတ္ထိယာ ဣတ္ထိသညိနောတိ ‘‘မာတုဂါမော နာမ မနုဿိတ္ထီ၊ န ယက္ခီ၊ န ပေတီ၊ န တိရစ္ဆာနဂတာ၊ ဝိညူ ပဋိဗလာ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လံ အာဇာနိတု’’န္တိ ပဒဘာဇနေ နိဒ္ဒိဋ္ဌသရူပါယ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ ဇာနန္တိယာ မနုဿိတ္ထိယာ ဣတ္ထိသညိနော ဘိက္ခုနောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒွိန္နံ မဂ္ဂါန’’န္တိ ဧတဿ သမ္ဗန္ဓီဝသေန ‘‘ဣတ္ထိယာ’’တိ ဣဒံ သာမိဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ယထာဝုတ္တသရူပဿ မာတုဂါမဿ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏဝသေန စာတိ ‘‘ဝဏ္ဏံ ဘဏတိ နာမ ဒွေ မဂ္ဂေ ထောမေတိ ဝဏ္ဏေတိ ပသံသတိ။ အဝဏ္ဏံ ဘဏတိ နာမ ဒွေ မဂ္ဂေ ခုံသေတိ ဝမ္ဘေတိ ဂရဟတီ’’တိ နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေန ဥဘော မဂ္ဂေ ဥဒ္ဒိဿ ထောမနဂရဟဏဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

မေထုနဿ ¶ ယာစနာဒယော မေထုနယာစနာဒယော၊ တေဟိ မေထုနယာစနာဒီဟိ၊ ‘‘ယာစတိပိ အာယာစတိပိ ပုစ္ဆတိပိ ပဋိပုစ္ဆတိပိ အာစိက္ခတိပိ အနုသာသတိပိ အက္ကောသတိပီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ဥဒ္ဒေသေ ဝုတ္တမေထုနယာစနာဒိဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ‘‘ဩဘာသန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တဩဘာသနာ ဒဿိတာ။ ဩဘာသန္တဿာတိ ဥဒ္ဒေသယန္တဿ၊ ပကာသေန္တဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိညု’’န္တိ ဣမိနာ ဩဘာသနကိရိယာယ ကမ္မမာဟ၊ ဣမိနာ ဝိသေသိတဗ္ဗံ ‘‘မနုဿိတ္ထိ’’န္တိ ဣဒံ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ၊ ယထာဒဿိတပဒဘာဇနာဂတသရူပံ ဝိညုံ ပဋိဗလံ မနုဿိတ္ထိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အန္တမသော ဟတ္ထမုဒ္ဒါယပီတိ ဩဘာသနေ အန္တိမပရိစ္ဆေဒဒဿနံ။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝစနဿာဒဘာဝေ သတိ ယော ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂပဋိဗဒ္ဓံ ဂုဏဒေါသံ ဝါ မေထုနဓမ္မယာစနာဒိဝသေန ဝါ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လံ ဇာနန္တိံ မနုဿိတ္ထိံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ဟတ္ထမုဒ္ဒါယပိ ဝဒေယျာတိ အတ္ထော။

ဣမသ္မိံ ဂါထာဒွယေ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒေန ဣတ္ထိယာ ဣတ္ထိသညိနော ဝိညုံ တံ ဣတ္ထိံ ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ ဝဏ္ဏဝသေန အန္တမသော ဟတ္ထမုဒ္ဒါယပိ ဩဘာသန္တဿ ဘိက္ခုနော ဂရုကံ သိယာတိ ဧကံ ဝါကျံ၊ တထာ ‘‘ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ အဝဏ္ဏဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ စ ‘‘မေထုနယာစနာဒီဟီ’’တိ ဣမိနာ စ ယောဇနာယ ဝါကျဒွယန္တိ ဧဝံ ယောဇနာဝသေန တီဏိ ဝါကျာနိ ဟောန္တိ။

တတ္ထ ¶ ပဌမဝါကျေ ဝဏ္ဏဝစနေန သင်္ဂဟိတံ ထောမနာဒိကထံ ကထေန္တဿ သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတိ။ ‘‘ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာသီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ထောမနတ္ထံ ဝဒတော သင်္ဃာဒိသေသော န ဟောတိ၊ ‘‘တဝ ဝစ္စမဂ္ဂေါ စ ပဿာဝမဂ္ဂေါ စ ဤဒိသော သုဘော သုသဏ္ဌာနော၊ တေန နာမ ¶ ဤဒိသေန ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာသီ’’တိ ဝဒန္တဿ ဟောတိ။ ‘‘ဝဏ္ဏေတိ၊ ပသံသတီ’’တိ ပဒဒွယဉ္စ ‘‘ထောမေတီ’’တိ ပဒဿ ပရိယာယော။

ဒုတိယဝါကျေ အဝဏ္ဏပဒသင်္ဂဟိတံ ခုံသနာဒိတ္တယေ ခုံသနံ နာမ ပတောဒေါပမေဟိ ဖရုသဝစနေဟိ တုဒနံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ခုံသေတီတိ ဝါစာပတောဒေန ဃဋ္ဋေတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၅)။ ပတုဇ္ဇတေနေနာတိ ‘‘ပတောဒေါ’’တိအဂစ္ဆန္တေ အဿာဒယော ပဝတ္တေတုံ ဝိဇ္ဈနကပါစနဒဏ္ဍော ဝုစ္စတိ။ ဝမ္ဘနံ နာမ အပသာဒနံ။ အပသာဒနံ နာမ ဂုဏတော ပရိဟာပနံ။ ယထာဟ ‘‘ဝမ္ဘေတီတိ အပသာဒေတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၅)။ ဂရဟာ နာမ ဒေါသာရောပနံ။ ယထာဟ ‘‘ဂရဟတီတိ ဒေါသံ ဒေတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၅)။ ဣမံ ခုံသနာဒိပဋိသံယုတ္တဝစနံ ဝက္ခမာနေသု ‘‘သိခရဏီသိ၊ သမ္ဘိန္နာသိ၊ ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသီ’’တိ ဣမေသု တီသု ပဒေသု အညတရေန ယောဇေတွာ ကထေန္တဿေဝ သင်္ဃာဒိသေသော၊ န ဣတရဿ။

တတိယဝါကျေ မေထုနယာစနာဒိဝစနေဟိ သင်္ဂဟိတံ အာယာစနာဒိံ ကရောန္တဿာပိ သင်္ဃာဒိသေသော။ ‘‘ယာစတိ နာမ ဒေဟိ မေ အရဟသိ မေ ဒါတု’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၂၈၅) နယေန ဧကေကံ ပဒံ ‘‘ဒေဟိ မေ မေထုနံ ဓမ္မ’’န္တိအာဒိဝသေန မေထုနဓမ္မပဒေန သဟ ဃဋေတွာ မေထုနဓမ္မံ ယာစန္တဿေဝ ဟောတိ။

‘‘ကဒါ တေ မာတာ ပသီဒိဿတိ၊ ကဒါ တေ ပိတာ ပသီဒိဿတိ၊ ကဒါ တေ ဒေဝတာယော ပသီဒိဿန္တိ၊ ကဒါ တေ သုခဏော သုလယော သုမုဟုတ္တော ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိအာယာစနပဒနိဒ္ဒေသေ ဧကေကံ ပဒံ တတ္ထေဝ ဩသာနေ ဝုတ္တေန ‘‘ကဒါ တေ မေထုနံ ဓမ္မံ လဘိဿာမီ’’တိ ပဒေန ဃဋေတွာ မေထုနံ ယာစန္တဿေဝ ဟောတိ။

‘‘ကထံ ¶ တွံ သာမိကဿ ဒေသိ၊ ကထံ ဇာရဿ ဒေသီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသဝစနေသု စ အညတရံ မေထုနဓမ္မပဒေန ဃဋေတွာ ပုစ္ဆန္တဿေဝ ဟောတိ။

‘‘ဧဝံ ¶ ကိရ တွံ သာမိကဿ ဒေသိ၊ ဧဝံ ဇာရဿ ဒေသီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ပဋိပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသဝစနေသု အညတရံ မေထုနဓမ္မပဒေန ဃဋေတွာ ဝိသေသေတွာ ပဋိပုစ္ဆန္တဿေဝ ဟောတိ။

‘‘ကထံ ဒဒမာနာ သာမိကဿ ပိယာ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆတော မာတုဂါမဿ ‘‘ဧဝံ ဒေဟိ၊ ဧဝံ ဒေန္တီ သာမိကဿ ပိယာ ဘဝိဿတိ မနာပါ စာ’’တိ အာဏတ္တိဝစနေ၊ အနုသာသနိဝစနေ စ ဧသေဝ နယော။

၃၅၅။ အက္ကောသနိဒ္ဒေသာဂတေသု ‘‘အနိမိတ္တာသိ နိမိတ္တမတ္တာသိ အလောဟိတာသိ ဓုဝလောဟိတာသိ ဓုဝစောဠာသိ ပဂ္ဃရန္တီသိ သိခရဏီသိ ဣတ္ထိပဏ္ဍကာသိ ဝေပုရိသိကာသိ သမ္ဘိန္နာသိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသီ’’တိ ဧကာဒသသု ပဒေသု ‘‘သိခရဏီသိ သမ္ဘိန္နာသိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသီ’’တိ ပဒတ္တယံ ပစ္စေကံ အာပတ္တိကရံ၊ ဣမိနာ ပဒတ္တယေန သဟ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနိ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂမေထုနဓမ္မပဒါနိ တီဏိ စာတိ ဆပ္ပဒါနံ ပစ္စေကံ အာပတ္တိကရတ္တာ ဣတော ပရာနိ အနိမိတ္တာဒီနိ အဋ္ဌ ပဒါနိ ‘‘အနိမိတ္တာသိ မေထုနဓမ္မံ ဒေဟီ’’တိအာဒိနာ နယေန မေထုနဓမ္မပဒေန သဟ ဃဋေတွာ ဝုတ္တာနေဝ အာပတ္တိကရာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ၊ ‘‘မေထုနယာစနာဒီဟီ’’တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒသင်္ဂဟိတေသု ‘‘အနိမိတ္တာသီ’’တိအာဒီသု ဧကာဒသသု အက္ကောသပဒေသု အန္တောဂဓတ္တေပိ ကေဝလံ အာပတ္တိကရတ္တာ ဂရုတရံ ပဒတ္တယံ ဝိသုံ သင်္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဉာပေတုမာဟ ‘‘သိခရဏီသီ’’တိအာဒိ။

သိခရဏီသီတိ ဧတ္ထ ‘‘သိခရဏီ အသီ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ‘‘အသီ’’တိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တု-သဒ္ဒေါ ကေဝလယုတ္တမ္ပိ အာပတ္တိကရံ ¶ ဟောတီတိ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။ ကေဝလေနာပိ အက္ကောသဝစနေနာတိ ယောဇနာ။ သိခရဏီသီတိ ဗဟိ နိက္ခန္တအာဏိမံသာ ဘဝသိ။ သမ္ဘိန္နာသီတိ မိဿီဘူတဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါ။ ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသီတိ ဣတ္ထိနိမိတ္တေန၊ ပုရိသနိမိတ္တေန စာတိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနေဟိ သမန္နာဂတာ။ ‘‘အယံ ဣတ္ထီ၊ အယံ ပုရိသော’’တိ ဗျဉ္ဇယတီတိ ဗျဉ္ဇနံ၊ မုတ္တကရဏာနိ။ သုဏန္တိယာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိညုမနုဿိတ္ထိယာ’’တိ အဓိကာရတော လဗ္ဘတိ၊ ဣမိနာ အက္ကောသိတဗ္ဗဝတ္ထု ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဘာသိတံ သုဏန္တိယာ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ ဇာနန္တိယာ မနုဿိတ္ထိယာ ဝိသယေ ပဝတ္တအက္ကောသဝစနေန သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတီတိ အတ္ထော။

၃၅၆။ ပုနပ္ပုနံ ဩဘာသန္တဿ ဝါစာနံ ဂဏနာယ ဂရုကာ သိယုန္တိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ‘‘ဧကံ ¶ ဣတ္ထိ’’န္တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ ဧကဝါစာယ ဗဟူ ဩဘာသန္တဿ စ ဣတ္ထီနံ ဂဏနာယ ဂရုကာ သိယုန္တိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဣတ္ထိယောပီ’’တိ လဗ္ဘတိ။

၃၅၇။ သာ စေ နပ္ပဋိဇာနာတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ယံ သုဏန္တိံ မနုဿိတ္ထိံ ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏဝသေန ဩဘာသတိ၊ သာ စေ န ပဋိဇာနာတီ’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘမာနံ အာဒါယ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အတ္တနော ဘာသိတံ ဒုဋ္ဌုလ္လံ ဝုတ္တသမနန္တရမေဝ အတ္ထဝသေန သစေ န ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ တဿာတိ တဿ ဒုဋ္ဌုလ္လဘာသိတဘိက္ခုဿ။ ဥဗ္ဘဇာဏုံ၊ အဓက္ခကံ ဝါ အာဒိဿ ဘဏနေ စာပိ တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာတိ ယောဇနာ။ ဘဏနေတိ ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ ဝဏ္ဏာဒိကထနေ၊ ‘‘ဘဏတော’’တိပိ လိခန္တိ၊ ဘဏန္တဿ၊ ဘဏနဟေတူတိ အတ္ထော။ ဟေတုမှိ အယမန္တပစ္စယော ‘‘အသမ္ဗုဓ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ဝိယ။ ဥဗ္ဘဇာဏုန္တိ ဇာဏုတော ဥဒ္ဓံ။ အက္ခေကန္တိ အက္ခကတော ဟေဋ္ဌာ။

၃၅၈။ ဥဗ္ဘက္ခကန္တိ ¶ အက္ခကတော ဥဒ္ဓံ။ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလန္တိ ဇာဏုမဏ္ဍလတော အဓော။ ဥဒ္ဒိသန္တိ ဥဒ္ဒိဿ။ ‘‘ဥဒ္ဒိဿုဗ္ဘက္ခံ ဝါ တထာ၊ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလ’’န္တိ စ လိခန္တိ၊ သော ပါဌော သုန္ဒရော။ ဝဏ္ဏာဒိဘဏနေ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဝိညုမနုဿိတ္ထိယာ’’တိ အဓိကာရတော လဗ္ဘတိ။ ကာယပဋိဗဒ္ဓေ ဝဏ္ဏာဒိဘဏနေ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါ သင်္ဃာဒိသေသက္ခေတ္တံ၊ အဓက္ခကံ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလံ ထုလ္လစ္စယက္ခေတ္တံ၊ ဥဒ္ဓက္ခကံ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလံ ဒုက္ကဋက္ခေတ္တန္တိ ဣမေသု တီသု ခေတ္တေသု အက္ခကဉ္စေဝ ဇာဏုမဏ္ဍလဉ္စ ထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋာနံ ဒွိန္နံ အဝဓိဘူတံ ကတ္ထ သင်္ဂယှတီတိ? ဒုက္ကဋက္ခေတ္တေယေဝ သင်္ဂယှတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အက္ခကံ၊ ပန ဇာဏုမဏ္ဍလဉ္စ ဧတ္ထေဝ ဒုက္ကဋက္ခေတ္တေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၆)။

၃၅၉။ ပဏ္ဍကေ ယက္ခိပေတီသု ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ ဝဏ္ဏာဒိဘဏနေ တဿ ဘဏန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ ဘဝေတိ အဓိကာရဝသေန အာဂတပဒေဟိ သဟ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပဏ္ဍကာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယက္ခိပေတီနံ ဂဟဏံ။

၃၆၀။ ဥဗ္ဘက္ခက…ပေ… အယံ နယောတိ ‘‘ပဏ္ဍကာဒီသူ’’တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အယံ နယောတိ ‘‘ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တော နယော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သင်္ဃာဒိသေသထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋက္ခေတ္တဝသေန သဗ္ဗေသု ခေတ္တေသု။

၃၆၁။ အတ္ထပုရေက္ခာရော ¶ ဟုတွာ ဩဘာသတောပိ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ မာတုဂါမာနံ ‘‘အနိမိတ္တာသီ’’တိအာဒီသု ပဒေသု အတ္ထကထနံ ပုရေက္ခတွာ ‘‘အနိမိတ္တာသီ’’တိအာဒိပဒံ ဘဏန္တဿ ဝါ မာတုဂါမေဟိ သဟ အဋ္ဌကထံ သဇ္ဈာယန္တာနံ ဝါ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မပုရေက္ခာရော ဟုတွာ ဩဘာသတော အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ပါဠိဓမ္မံ ဝါစေန္တဿ ဝါ တာသံ ¶ သုဏန္တီနံ သဇ္ဈာယနံ ဝါ ပုရေက္ခတွာ ‘‘အနိမိတ္တာသီ’’တိအာဒီသု ပဒေသု ယံ ကိဉ္စိ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ ဣတရဿ ဝါ မာတုဂါမဿ ကထေန္တဿ အနာပတ္တီတိ။ ပုရေက္ခတွာနုသာသနိန္တိ ‘‘ဣဒါနိ အနိမိတ္တာသိ…ပေ… ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသိ၊ အပ္ပမာဒံ ဒါနိ ကရေယျာသိ၊ ယထာ အာယတိမ္ပိ ဧဝရူပါ နာဟောသီ’’တိ အနုသာသနိံ ပုရေက္ခတွာ။

၃၆၂။ ဥမ္မတ္တကာဒီနန္တိ ပိတ္တုမ္မတ္တကယက္ခုမ္မတ္တကဝသေန ဒွိန္နံ ဥမ္မတ္တကာနဉ္စ အာဒိ-သဒ္ဒသင်္ဂဟိတဿ ဣမသ္မိံ အာဒိကမ္မိကဿ ဥဒါယိတ္ထေရဿ စ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဣဒံ သိက္ခာပဒံ တိသမုဋ္ဌာနံ ကာယစိတ္တတော စ ဝါစာစိတ္တတော စ ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ။ ကိရိယံ၊ သညာဝိမောက္ခံ၊ သစိတ္တကံ၊ လောကဝဇ္ဇံ၊ ကာယကမ္မံ၊ ဝစီကမ္မံ၊ အကုသလစိတ္တ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၇) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတိ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒယော…ပေ… တုလျာဝါ’’တိ။ ဝေဒနာယ အဒိန္နာဒါနေန အသမတ္တာ ‘‘ဝေဒနေတ္ထ ဒွိဓာ မတာ’’တိ အာဟ၊ သုခေါပေက္ခာဝေဒနာဝသေန ဒွိဓာ မတာတိ အတ္ထော။

၃၆၃။ ကာမပါရိစရိယာယာတိ မေထုနဓမ္မသင်္ခါတေန ကာမေန ပါရိစရိယာယ၊ မေထုနဓမ္မေန ပါရိစရိယာယာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ကာမိတာ ပတ္ထိတာတိ ကာမာ၊ မေထုနရာဂဝသေန ပတ္ထိတာတိ အတ္ထော၊ ကာမာ စ သာ ပါရိစရိယာ စာတိ ကာမပါရိစရိယာ၊ တဿာ ကာမပါရိစရိယာယာတိပိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ မေထုနရာဂစိတ္တေန အဘိပတ္ထိတပါရိစရိယာယာတိအတ္ထော။ ‘‘ဝဏ္ဏံ ဘာသတော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော၊ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ ဘဂိနိ ပါရိစရိယာနံ ယာ မာဒိသံ သီလဝန္တံ ကလျာဏဓမ္မံ ဗြဟ္မစာရိံ ဧတေန ဓမ္မေန ပရိစရေယျာ’’တိ အတ္တနော မေထုနဓမ္မေန ပါရိစရိယာယ ¶ ဂုဏံ အာနိသံသံ ကထေန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မိံယေဝ ခဏေတိ တသ္မိံ ဘဏိတက္ခဏေယေဝ။ သာ စေ ဇာနာတီတိ ယံ ဥဒ္ဒိဿ အဘာသိ၊ သစေ သာ ဝစနသမနန္တရမေဝ ဇာနာတိ။

၃၆၄။ သာ ¶ မနုဿိတ္ထီ နော ဇာနာတိ စေ၊ တဿ ထုလ္လစ္စယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယက္ခိပေတိဒေဝီသု ဇာနန္တီသု၊ ပဏ္ဍကေ စ ဇာနန္တေ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏံ ဘာသတော တဿ ဘိက္ခုနော ထုလ္လစ္စယံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ သေသေတိ ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတဝိသယေ၊ ယက္ခိအာဒီနံ အဇာနနဝိသယေ စ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏံ ဘာသတော တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၃၆၅။ စီဝရာဒီဟီတိ စီဝရပိဏ္ဍပါတာဒီဟိ။ ဝတ္ထုကာမေဟီတိ တဏှာယ ဝတ္ထုဘာဝေန ဝတ္ထူ စ ကာမိတတ္တာ ကာမာတိ စ သင်္ခါတေဟိ ပစ္စယေဟိ။

၃၆၆။ ရာဂေါ ဧဝ ရာဂတာ။ ‘‘ရာဂိတာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ ရာဂေါ အဿ အတ္ထီတိ ရာဂီ၊ တဿ ဘာဝေါ ရာဂိတာ၊ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ရာဂေါတိ အတ္ထော။ ဩဘာသောတိ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဂုဏဘဏနံ။ တေန ရာဂေနာတိ ကာမပါရိစရိယာယ ရာဂေန။ ခဏေ တသ္မိန္တိ ဘဏိတက္ခဏေ။ ဝိဇာနနန္တိ ယံ မနုဿိတ္ထိံ ဥဒ္ဒိဿ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏံ ဘဏတိ၊ တာယ တဿ ဝစနတ္ထဿ ဝိဇာနနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၆၇။ ပဉ္စင်္ဂါနီတိ မနုဿိတ္ထိတာ၊ တံသညိတာ၊ ပါရိစရိယာယ ရာဂိတာ၊ တေန ရာဂေန ဩဘာသနံ၊ ခဏေ တသ္မိံ ဝိဇာနနန္တိ ဣမာနိ ဧတ္ထ အတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒေ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ¶ ၊ ပဉ္စ အာပတ္တိကာရဏာနီတိ အတ္ထော။ အဿာတိ အတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒဿ။

၃၆၈။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိအာဒိကိရိယာတ္တယောပါဒါနသာမတ္ထိယေန တိက္ခတ္တုံ ပဋိပါဒနကံ ‘‘ယော ဘိက္ခူ’’တိ စ ‘‘ဂရု ဟောတီ’’တိ ပဒသာမတ္ထိယေန ‘‘တဿာ’’တိ စ လဗ္ဘမာနတ္တာ တိဝိဓေဟိ သဟ ‘‘ယော ဘိက္ခု ပုရိသဿ သန္ဒေသံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ ဝီမံသတိ ပစ္စာဟရတိ စေ၊ တဿ ဂရု ဟောတီ’’တိ ဧကံ ဝါကျံ ဟောတိ။ ဧဝံ ‘‘ဣတ္ထိယာပိ ဝါ’’တိ ဣမိနာ ယောဇနာယပိ ဧကံ ဝါကျံ ဟောတီတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ ဝါကျဒွယံ ယုဇ္ဇတိ။

ဣဓ သန္ဒေသက္ကမဉ္စ ယောဇနာက္ကမဉ္စ ဇာနနတ္ထံ ပဌမံ တာဝ ဣတ္ထီနဉ္စ ဘရိယာနဉ္စ ပဘေဒေါ စ သရူပဉ္စ ဝိဘာဝီယတိ – တေသု ဣတ္ထိယော ဒသဝိဓာ ဟောန္တိ။ ယထာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဒသ ဣတ္ထိယော ¶ မာတုရက္ခိတာ ပိတုရက္ခိတာ မာတာပိတုရက္ခိတာ ဘာတုရက္ခိတာ ဘဂိနိရက္ခိတာ ဉာတိရက္ခိတာ ဂေါတ္တရက္ခိတာ ဓမ္မရက္ခိတာ သာရက္ခာ သပရိဒဏ္ဍာ’’တိ။ ဘရိယာ စ ဒသဝိဓာ ဟောန္တိ။ ယထာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဒသ ဘရိယာယော ဓနက္ကီတာ ဆန္ဒဝါသိနီ ဘောဂဝါသိနီ ဩဒပတ္တကိနီ ဩဘဋစုမ္ဗဋာ ဒါသီ စ ဘရိယာ စ ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ စ ဓဇာဟဋာ မုဟုတ္တိကာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၃)။ ဣမာသံ ပဘေဒေါ စ သရူပါနိ စ သင်္ခေပတော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ –

ပုရိသေဟိ သဟ ယထာ သံဝါသံ န ကရောတိ၊ ဧဝံ မာတရာ ရက္ခိတာ မာတုရက္ခိတာ။ ယထာဟ ‘‘မာတုရက္ခိတာ နာမ မာတာ ရက္ခတိ ဂေါပေတိ ဣဿရိယံ ကာရေတိ ဝသံ ဝတ္တေတီ’’တိ။ ပိတုရက္ခိတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ယသ္မိံ ကောဏ္ဍညာဒိဂေါတ္တေ ဇာတာ၊ တသ္မိံယေဝ ဂေါတ္တေ ဇာတေဟိ ¶ ရက္ခိတာ ဂေါတ္တရက္ခိတာ။ ယထာဟ ‘‘ဂေါတ္တရက္ခိတာ နာမ သဂေါတ္တာ ရက္ခန္တီ’’တိအာဒိ။ ဧကံ သတ္ထာရံ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတေဟိ ဝါ ဧကဂဏပရိယာပန္နေဟိ ဝါ ရက္ခိတာ ဓမ္မရက္ခိတာ နာမ။ ယထာဟ ‘‘ဓမ္မရက္ခိတာ နာမ သဟဓမ္မိကာ ရက္ခန္တီ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၃၀၄)။ သာရက္ခာ နာမ ‘‘ဂဗ္ဘေပိ ပရိဂ္ဂဟိတာ ဟောတိ ‘မယှံ ဧသာ’တိ အန္တမသော မာလာဂုဠပရိက္ခိတ္တာပီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တသရူပါ။ သပရိဒဏ္ဍာ နာမ ‘‘ကေဟိစိ ဒဏ္ဍော ဌပိတော ဟောတိ ‘ယော ဣတ္ထန္နာမံ ဣတ္ထိံ ဂစ္ဆတိ၊ တဿ ဧတ္တကော ဒဏ္ဍော’’တိ ဝုတ္တသရူပါတိ အယံ ဒသန္နံ ဣတ္ထီနံ သရူပသင်္ခေပေါ။ ဣမာသု ဒသသု သာရက္ခသပရိဒဏ္ဍာနံ ဒွိန္နံ ပရပုရိသသေဝါယံ မိစ္ဆာစာရော ဟောတိ၊ ဣတရာသံ န ဟောတိ။ ဣမာ ဒသပိ ပဉ္စသီလံ ရက္ခန္တေဟိ အဂမနီယာ။

ဒသသု ဘရိယာသု ‘‘ဓနက္ကီတာ နာမ ဓနေန ကိဏိတွာ ဝါသေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဘရိယဘာဝါယ အပ္ပကံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဓနံ ဒတွာ ဂဟိတာ ဓနက္ကီတာ နာမ။ ‘‘ဆန္ဒဝါသိနီ နာမ ပိယော ပိယံ ဝါသေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အတ္တရုစိယာ သံဝသိတေန ပုရိသေန သမ္ပဋိစ္ဆိတာ ဆန္ဒဝါသိနီ နာမ။ ‘‘ဘောဂဝါသိနီ နာမ ဘောဂံ ဒတွာ ဝါသေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥဒုက္ခလမုသလာဒိဂေဟောပကရဏံ လဘိတွာ ဘရိယဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီ ဇနပဒိတ္ထီ ဘောဂဝါသိနီ နာမ။ ‘‘ပဋဝါသိနီ နာမ ပဋံ ဒတွာ ဝါသေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ နိဝါသနမတ္တံ ဝါ ပါရုပနမတ္တံ ဝါ လဒ္ဓါ ဘရိယဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီ ဒလိဒ္ဒိတ္ထီ ပဋဝါသိနီ နာမ။ ဩဒပတ္တကိနီ နာမ ‘‘ဥဒကပတ္တံ အာမသိတွာ ဝါသေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဣဒံ ဥဒကံ ဝိယ သံသဋ္ဌာ အဘေဇ္ဇာ ဟောထာ’’တိ ဝတွာ ဧကသ္မိံ ဥဒကပတ္တေ ပုရိသေန သဒ္ဓိံ ဟတ္ထံ ဩတာရေတွာ ဘရိယဘာဝံ နီတော မာတုဂါမော ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဩဘဋစုမ္ဗဋာ နာမ စုမ္ဗဋံ ဩရောပေတွာ ¶ ဝါသေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တတ္တာ သီသတော စုမ္ဗဋံ ဩရောပေတွာ ဘရိယဘာဝမုပနီတာ ကဋ္ဌဟာရိကာဒိဣတ္ထီ ဩဘဋစုမ္ဗဋာ နာမ။ ဒါသီ ¶ စ ဘရိယာ စ နာမ ‘‘ဒါသီ စေဝ ဟောတိ ဘရိယာ စာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တတ္တာ ဘရိယံ ကတွာ ဝါသိတာ ‘‘တဿေဝ ဒါသီ စ ဘရိယာ စာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ စ နာမ ‘‘ကမ္မကာရီ စေဝ ဟောတိ ဘရိယာ စာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တတ္တာ ပဓာနိတ္ထိနိရပေက္ခေန ကုဋုမ္ဗကိစ္စံ ကာရေတွာ ဘရိယဘာဝံ နီတာ ဘရိယာ ကတကမ္မာ ‘‘ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ စာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဓဇာဟဋာ နာမ ကရမရာနီတာ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တတ္တာ ဓဇံ ဥဿာပေတွာ ဂစ္ဆန္တိယာ မဟာသေနာယ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ပရဝိသယံ ဝိလုမ္ပန္တေန ပစ္ဆိန္ဒိတွာ အာနေတွာ ဘရိယဘာဝမုပနီတာ ဣတ္ထီ ဓဇာဟဋာ နာမ။ ‘‘မုဟုတ္တိကာ နာမ တင်္ခဏိကာ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တတ္တာ အစိရကာလံ သံဝါသတ္ထာယ ဂဟိတာ ဣတ္ထီ မုဟုတ္တိကာ နာမာတိ အယံ ဒသန္နံ ဘရိယာနံ သရူပသင်္ခေပေါ။ ယထာဝုတ္တာသု ဒသသု ဣတ္ထီသု အညတရံ ဒသန္နံ ဘရိယာနံ အညတရဋ္ဌာနေ ဌပနတ္ထမဓိပ္ပေတဘာဝံ ဝတ္တုံ ပုရိသေန ‘‘ဂစ္ဆ ဘန္တေ ဣတ္ထန္နာမံ မာတုရက္ခိတံ ဗြူဟိ ‘ဟောဟိ ကိရ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ’တိ’’အာဒိနာ နယေန ဒိန္နသန္ဒေသံ ‘‘သာဓု ဥပါသကာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဝါ သီသကမ္ပနာဒိဝသေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဏှာတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ သန္ဒေသံ ပုရိသဿာ’’တိ။

ဧတ္ထ ပုရိသဿာတိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ‘‘ပုရိသဿ မာတာ ဘိက္ခုံ ပဟိဏတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၃၂၁) နယေန ပါဠိယံ ဝုတ္တပုရိသဿ မာတာပိတုအာဒယော စ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဝီမံသတီတိ ဧဝံ ပဋိဂ္ဂဟိတသာသနံ တဿာယေဝ ဧကံသေန အဝိရာဓေတွာ ဝဒန္တဿ မာတာပိတုအာဒီနမညတရဿ ဝါ အာရောစေတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာပိ ဝီမံသတီတိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ အန္တေဝါသိံ ဝီမံသာပေတွာ အတ္တနာ ပစ္စာဟရတိ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၃၈) ဝုတ္တတ္တာ ဝီမံသာပေတီတိပိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပစ္စာဟရတီတိ တထာ အာဟဋံ သာသနံ သုတွာ တဿာ ဣတ္ထိယာ ¶ သမ္ပဋိစ္ဆိတေ စ အသမ္ပဋိစ္ဆိတေ စ လဇ္ဇာယ တုဏှီဘူတာယ စ တံ ပဝတ္တိံ ပစ္စာဟရိတွာ အာစိက္ခတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓာပိ ပစ္စာဟရတီတိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ ဝီမံသတိ အန္တေဝါသိံ ပစ္စာဟရာပေတိ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၃၈) ဝုတ္တတ္တာ ပစ္စာဟရာပေတီတိ စ ဂဟေတဗ္ဗံ။

‘‘ဣတ္ထိယာပိ ဝါ’’တိ ဣမိနာ ယောဇေတွာ ဂဟိတဒုတိယဝါကျေ စ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ တတ္ထ သန္ဒေသက္ကမော ပန ‘‘မာတုရက္ခိတာ ဘိက္ခုံ ပဟိဏတိ ‘ဂစ္ဆ ဘန္တေ ဣတ္ထန္နာမံ ဗြူဟိ ‘ဟောမိ ဣတ္ထန္နာမဿ ¶ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ’တိ’’အာဒိပါဠိနယေန (ပါရာ။ ၃၃၀) ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဝီမံသာပေတိ ပစ္စာဟရာပေတီ’’တိ ဣဒဉ္စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နိယာမေန ဒသန္နံ ဣတ္ထီနံ နာမံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝတွာ ဒသန္နံ ဘရိယာနံ အညတရတ္ထာယ ဒီယမာနသန္ဒေသက္ကမော ယောဇေတဗ္ဗော။ ဣဓာပိ ဣတ္ထိယာပိ ဝါတိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ‘‘မာတုရက္ခိတာယ မာတာ ဘိက္ခုံ ပဟိဏတိ ‘ဂစ္ဆ ဘန္တေ ဣတ္ထန္နာမံ ဗြူဟိ ‘ဟောတု ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ’’တိအာဒိပါဠိဝသေန (ပါရာ။ ၃၂၄) ဣတ္ထိယာ မာတုပိတုအာဒီနဉ္စ သန္ဒေသက္ကမော ယောဇေတဗ္ဗော။

၃၇၀။ တံ ပဝတ္တိံ။ သဉ္စရိတ္တာ သဉ္စရဏဟေတု။ န မုစ္စတီတိ ဣတ္ထိပုရိသာနံ အန္တရေ သာသနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သဉ္စရဏဟေတု အာပဇ္ဇိတဗ္ဗသင်္ဃာဒိသေသတော န မုစ္စတီတိ အတ္ထော။

၃၇၁။ အညံ ဝါတိ မာတာပိတုရက္ခိတာဒီသု အညတရံ ဝါ။ ‘‘ဘာသတော’’တိ လိခန္တိ။ ‘‘ပေသိတော’’တိ ဣမိနာ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ တံ ပဟာယ ‘‘ဘာသတီ’’တိ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ ပါဌသေသော ဝါ ကာတဗ္ဗော။ ‘‘ယော အညံ ဘာသတိ စေ၊ တဿ ဘာသတောတိ ယောဇနာ’’တိ နိဿန္ဒေဟေ ဝုတ္တံ။ ‘‘မာတရာ ရက္ခိတံ ဣတ္ထိံ ‘ဂစ္ဆ ဗြူဟီ’တိ ယော ပေသိတော ဟောတိ၊ တဿ ပိတုရက္ခိတံ ¶ ဝါ အညံ ဝါ ဘာသတော ဝိသင်္ကေတောဝါ’’တိ၊ ‘‘မာတရာ…ပေ… ဗြူဟီ’တိ ပေသိတော ဟုတွာ ပိတုရက္ခိတံ ဝါ အညံ ဝါ ဘာသတော ဝိသင်္ကေတောဝါ’’တိ ယောဇနာ ယုတ္တတရာတိ အမှာကံ ခန္တိ။

၃၇၂။ ပဋိဂ္ဂဏှနတာဒီဟီတိ ပဋိဂ္ဂဏှနမေဝ ပဋိဂ္ဂဏှနတာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝီမံသနပစ္စာဟရဏာနိ ဂဟိတာနိ။ သဉ္စရိတ္တေတိ သဉ္စရဏေ။ သမာပန္နေတိ ဂတေ သတိ။ ဂရုကာပတ္တိမာဒိသေတိ ဧတ္ထ ‘‘တဿာ’’တိ သေသော။ အာဒိသေတိ ကထေယျ။

၃၇၃။ ဒွီဟိ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဒွီဟိ ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ သဉ္စရိတ္တေ သမာပန္နေ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ ဝီမံသတိ န ပစ္စာဟရတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ န ဝီမံသတိ ပစ္စာဟရတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ န ပဋိဂ္ဂဏှာတိ ဝီမံသတိ ပစ္စာဟရတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၃၈) ဒွီဟိ ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ပဏ္ဍကာဒီသူတိ ပဏ္ဍကယက္ခိပေတီသု။ တီဟိပိ အင်္ဂေဟိ သဉ္စရိတ္တေ သမာပန္နေ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

ဧကေနေဝါတိ ¶ ဧကေနေဝ အင်္ဂေန။ သဗ္ဗတ္ထာတိ မာတုရက္ခိတာဒီသု သဗ္ဗမာတုဂါမေသု စ ဝိနီတဝတ္ထုမှိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ပုရိသော အညတရံ ဘိက္ခုံ အာဏာပေသိ ‘ဂစ္ဆ ဘန္တေ ဣတ္ထန္နာမံ ဣတ္ထိံ ဝီမံသာ’တိ။ သော ဂန္တွာ မနုဿေ ပုစ္ဆိ ‘ကဟံ ဣတ္ထန္နာမာ’တိ။ သုတ္တာ ဘန္တေတိ…ပေ… မတာ ဘန္တေတိ။ နိက္ခန္တာ ဘန္တေတိ။ အနိတ္ထီ ဘန္တေတိ။ ဣတ္ထိပဏ္ဍကာ ဘန္တေတိ။ တဿ ကုက္ကုစ္စံ အဟောသိ။ အနာပတ္တိ ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသဿ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၁) အာဂတာသု သုတ္တာဒီသု ပဉ္စသု စ။

၃၇၄။ အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ စေတိယာဒီသု ကတ္တဗ္ဗံ နိဿာယ ဣတ္ထိယာ ပုရိသဿ၊ ပုရိသေန စ ဣတ္ထိယာ ဒိန္နသာသနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ¶ ဝီမံသိတွာ ပစ္စာဟရိတွာ အာရောစေန္တဿ အနာပတ္တိဘာဝေါ ‘‘အနာပတ္တိ သင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ဂိလာနဿ ဝါ ကရဏီယေန ဂစ္ဆတိ၊ ဥမ္မတ္တကဿ အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၀) ပါဠိယံ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။

၃၇၅။ တထာ တဿာတိ မနုဿဇာတိကာယ တဿာ။ နနာလံဝစနီယတာတိ ‘‘မမာယ’’န္တိ ဝါ နိဂ္ဂဟပဂ္ဂဟေ ဝါ နိရာသင်္ကံ ဝတ္တုံ နာဟရတီတိ အလံဝစနီယာ၊ အဿာမိကာ၊ သာ ဟိ ကေနစိ ‘‘မယှံ ဧသာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝါ နိရာသင်္ကေန နိဂ္ဂဟပဂ္ဂဟဝစနံ ဝါ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျာ၊ အလံဝစနီယာ န ဘဝတီတိ နာလံဝစနီယာ၊ သဿာမိကာ၊ သာ ဟိ သာမိကေန တထာ ကာတုံ သက္ကုဏေယျာတိ နာလံဝစနီယာ၊ နာလံဝစနီယာ န ဘဝတီတိ နနာလံဝစနီယာ၊ အလံဝစနီယပဒေန ဝုတ္တာ အဿာမိကာ ဧဝ၊ ပဋိသေဓာ ဒွေ ပကတိမတ္ထံ ဂမယန္တီတိ၊ နနာလံဝစနီယာယ ဘာဝေါ နနာလံဝစနီယတာ၊ နိရာသင်္ကေန အဝစနီယတာ အဿာမိကဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဉ္စရိတ္တဝသေန ဘိက္ခုနာ ဝစနီယာ န ဟောတီတိ ဝါ ‘‘အလံဝစနီယာ’’တိပိ ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ ပဋိဂ္ဂဏှနတာဒီနံ ဝသာတိ ဧတ္ထ စကာရော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ တတော ပဋိဂ္ဂဏှနဝီမံသနပစ္စာဟရဏသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ အင်္ဂါနံ ဝသေန စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမနုဿိတ္ထိတာ နနာလံဝစနီယတာတိ ဝုတ္တာနံ ဒွိန္နံ အင်္ဂါနံ ဝသေန စ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ အာပတ္တိကာရဏေဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။

၃၇၆။ ဣဒံ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒံ။ အထ ဝါ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန စ အယံ သင်္ဃာဒိသေသောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ကာယတော၊ ဝါစတော၊ ကာယဝါစတော၊ ကာယစိတ္တတော၊ ဝါစာစိတ္တတော၊ ကာယဝါစာစိတ္တတော ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဆသမုဋ္ဌာနံ။ တတော ဧဝ အစိတ္တကမုဒီရိတံ။ မိဿကသမုဋ္ဌာနဉှိ အစိတ္တကံ။ အဝသေသစိတ္တေသုပိ ¶ ယသ္မိံ စိတ္တေ အသတိ အစိတ္တကံ နာမ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အလံဝစနိယတ္တံ ¶ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ရဿော၊ ‘‘အလံဝစနီယတ္တ’’န္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယော သန္ဒေသံ ပေသေတိ၊ တသ္မိံ ပဋိဗဒ္ဓဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ပဏ္ဏတ္တိံ ဝါတိ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒသင်္ခါတံ ပဏ္ဏတ္တိံ ဝါ အဇာနတော အစိတ္တကမုဒီရိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၃၇၇။ သာသနန္တိ မာတုဂါမဿ၊ ပုရိသဿ ဝါ သာသနံ။ ကာယဝိကာရေနာတိ သီသကမ္ပနာဒိနာ ကာယဝိကာရေန။ ဂဟေတွာတိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ။ တံ ဥပဂမ္မာတိ ပဋိဂ္ဂဟိတသာသနံ ယဿ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တံ မာတုဂါမံ၊ ပုရိသံ ဝါ ဥပဂမ္မ။ ဝီမံသိတွာတိ တံ ကိစ္စံ တီရေတွာ။ ဟရန္တဿာတိ ပစ္စာဟရန္တဿ။ ကာယတော သိယာတိ ဝစီဘေဒံ ဝိနာ ပဋိဂ္ဂဟဏာဒီနံ ကာယေနေဝ ကတတ္တာ ကာယသမုဋ္ဌာနတောဝ သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတီတိ အတ္ထော။

၃၇၈။ ဣတ္ထိယာ ဝစနံ သုတွာတိ ယောဇနာ။ ယထာ နိသိန္နောဝါတိ ပကတိယာ နိသိန္နဋ္ဌာနေယေဝ နိသိန္နော။ တံ ဝစနံ။ တတ္ထေဝါဂတဿေဝါတိ ယတ္ထ နိသိန္နော ဣတ္ထိယာ သာသနံ ပဋိဂ္ဂဏှိ၊ တမေဝ အာသနံ အဝိဇဟိတွာ အတ္တနာ နိသိန္နဋ္ဌာနမေဝ အာဂတဿ သန္နိသိတဗ္ဗပုရိသဿေဝ၊ ဧတ္ထ ‘‘အာရောစေတွာ’’တိ ပါဌသေသော။ ပုန ‘‘အာရောစေန္တဿာ’’တိ ဣဒံ တတ္ထေဝါဂတာယ တဿာ ဧဝ ဣတ္ထိယာ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သာသနံ ဒတွာ ဂန္တွာ ပုန တတ္ထေဝ အာဂတဿ မာတုဂါမဿေဝ ဉာတမနန္တရံ ကာယိကကိရိယံ ဝိနာ ဝစနေနေဝ အာရောစေန္တဿာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဣတ္ထိယာ သာသနံ ပဋိဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန ဝုတ္တံ။

အထ ဝါ ပုရိသဿ ဝစနံ သုတွာ ယထာနိသိန္နောဝ တံ ဝစနံ ဣတ္ထိယာ အာရောစေတွာ ပုန တတ္ထေဝါဂတဿေဝ ပုရိသဿ ¶ အာရောစေန္တဿာတိ ဧဝံ ပုရိသသန္ဒေသံ ပဋိဂ္ဂဟဏာဒိဝသေနာပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ စ တတ္ထေဝါဂတဿာတိ ဥပလက္ခဏံ။ သာသနဝစနမတ္တေနေဝ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ၊ ကိစ္စန္တရေန ဂန္တွာ ဝါ ယဒိစ္ဆာဝသေန ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနေ ဝါ ဝတွာ ပုနပိ တတ္ထေဝ ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနေ ပုန အာရောစေန္တဿ စ ဝစနေနေဝ သမုဋ္ဌာနဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၇၉။ ‘‘အလံ…ပေ… အဇာနတော’’တိ အစိတ္တကတ္တကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ၊ ကသ္မာ ပုန ‘‘အဇာနန္တဿ ပဏ္ဏတ္တိ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ စေ? တဒုဘယဿာပိ ဝိသုံ ကာရဏာဘာဝံ ဝိညာပေတုံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နံ ဝိဓိန္တိ သာသနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အာဟရိတွာ အာရောစေတွာ ပစ္စာဟရိတွာ အာရောစနသင်္ခါတံ ¶ ဝိဓာနံ။ အရဟတောပီတိ ခီဏာသဝဿပိ၊ သေခပုထုဇ္ဇနာနံ ပဂေဝါတိ အယမတ္ထော သမ္ဘာဝနတ္ထေန အပိ-သဒ္ဒေန ဇောတိတော။

၃၈၀။ ဇာနိတွာတိ အလံဝစနီယဘာဝံ ဝါ ပဏ္ဏတ္တိံ ဝါ ဥဘယမေဝ ဝါ ဇာနိတွာ။ တထာတိ ကာယဝါစတော ကရောန္တဿာတိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သစိတ္တကေဟီတိ ယထာဝုတ္တစိတ္တေန သစိတ္တကေဟိ။ တေဟေဝါတိ ကာယာဒီဟိ တေဟိ ဧဝ၊ ‘‘တီဟေဝါ’’တိပိ ပါဌော။

၃၈၁-၂။ သယံယာစိတကေဟေဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥပကရဏေဟီ’’တိ ပါဌသေသော၊ ‘‘ပုရိသံ ဒေထာ’’တိအာဒိနာ နယေန အတ္တနာဝ ယာစိတွာ ဂဟိတေဟိ ဥပကရဏေဟေဝါတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘သညာစိကာ နာမ သယံ ယာစိတွာ ပုရိသမ္ပိ ပုရိသတ္တကရမ္ပိ ဂေါဏမ္ပိ သကဋမ္ပိ ဝါသိမ္ပိ ပရသုမ္ပိ ကုဌာရိမ္ပိ ကုဒါလမ္ပိ နိခါဒနမ္ပီ’’တိ ¶ ။ ဧတ္ထ ဧဝ-ကာရေန အယာစိတံ နိဝတ္တေတိ။ တေန အဿာမိကန္တိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ‘‘ကုဋိက’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘ကုဋိ နာမ ဥလ္လိတ္တာ ဝါ ဟောတိ အဝလိတ္တာ ဝါ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တာ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၉) ဝုတ္တတ္တာ ဘူမိတော ပဋ္ဌာယ ဘိတ္တိစ္ဆဒနာနိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ မတ္တိကာယ ဝါ သုဓာယ ဝါ ဒွါရဝါတပါနာဒိအလေပေါကာသံ ဌပေတွာ အန္တော လိတ္တဘာဝေန ဥလ္လိတ္တာနာမကံ ဝါ တထာ ဗဟိ လိတ္တဘာဝေန အဝလိတ္တာနာမကံ ဝါ အန္တော စ ဗဟိ စ လိတ္တဘာဝေန ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တာနာမကံ ဝါ ကုဋိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အပ္ပမာဏိကန္တိ ‘‘တတြိဒံ ပမာဏံ၊ ဒီဃသော ဒွါဒသဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ၊ တိရိယံ သတ္တန္တရာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၈) ဒီဃပုထုလာနံ ဝုတ္တပ္ပမာဏေန အတိရေကတ္တာ အပ္ပမာဏိကန္တိ အတ္ထော။

ဧတ္ထ စ တိလက္ခဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ တီဏိ ကိလေသမူလာနိ ဥပ္ပာဋေတွာ ကာလတ္တယဝတ္တ သဗ္ဗဓမ္မေ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ တိဘုဝနေကပဋိသရဏဘူတဿ ဘဂဝတော ဓမ္မရာဇဿ အင်္ဂုလံ ပမာဏမဇ္ဈိမပုရိသဿ အင်္ဂုလတော တိဝင်္ဂုလံ ဟောတိ၊ ဧကာ ဝိဒတ္ထိ တိဿော ဝိဒတ္ထိယော ဟောန္တိ၊ ဧကံ ရတနံ တီဏိ ရတနာနိ ဟောန္တီတိ ဧဝံ နိယမိတာ သုဂတဝိဒတ္ထိ စ ဝဍ္ဎကိရတနေန ဒိယဍ္ဎရတနပ္ပမာဏာ ဟောတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုဂတဝိဒတ္ထိ နာမ ဣဒါနိ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ တိဿော ဝိဒတ္ထိယော ဝဍ္ဎကိဟတ္ထေန ဒိယဍ္ဎော ဟတ္ထော ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၈-၃၄၉)။ တသ္မာ ¶ သုဂတဝိဒတ္ထိယာ ဒွါဒသ ဝဍ္ဎကိဟတ္ထေန အဋ္ဌာရသ ဟတ္ထာ ဟောန္တိ။ ‘‘ဒီဃသော ဒွါဒသ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာတိ ဗာဟိရိမေန မာနေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၉) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ အန္တိမံ သုဓာလေပံ အဂ္ဂဟေတွာ ထုသမတ္တိကပရိယန္တေန ဝါ မဟာမတ္တိကပရိယန္တေန ဝါ ဗာဟိရန္တတော အဋ္ဌာရသဟတ္ထပ္ပမာဏံ၊ ‘‘တိရိယံ သတ္တန္တရာတိ အဗ္ဘန္တရိမေန မာနေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၉) ¶ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ အဗ္ဘန္တရိမေန ပုထုလတော ဒွါဒသင်္ဂုလာဓိကဒသဟတ္ထပ္ပမာဏဉ္စ ကုဋိယာ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဌိတပမာဏတော ဒီဃတော ပုထုလတော ဝါ ဥဘတော ဝါ ကေသဂ္ဂမတ္တာဓိကာပိ ကုဋိ အာပတ္တိယာ အင်္ဂံ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပမာဏိက’’န္တိ အာဟာတိ သင်္ခေပတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အတ္တုဒ္ဒေသန္တိ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗောတိ ဥဒ္ဒေသော၊ အတ္တာ ဥဒ္ဒေသော ဧတိဿာတိ အတ္တုဒ္ဒေသာ၊ ကုဋိ၊ တံ အတ္တုဒ္ဒေသံ။ ‘‘အတ္တုဒ္ဒေသန္တိ အတ္တနော အတ္ထာယာ’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မယှံ ဧသာ ဝါသတ္ထာယ ဘဝိဿတီ’’တိ အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိသိတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ကရောန္တဿာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ကာရယမာနေနာတိ ကရောန္တော ဝါ ကာရာပေန္တော ဝါ’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန ပယောဇကကတ္တုနော စ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ဥပလက္ခဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တထာတိ တေနေဝ ပကာရေန၊ ယေဟိ အဿာမိကတာဒီဟိ ပကာရေဟိ ယုတ္တံ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ကုဋိံ ကရောန္တဿ အာပတ္တိ၊ တေဟေဝ ပကာရေဟိ ယုတ္တံ အဒေသိတဝတ္ထုကမ္ပိ ကုဋိံ ကရောန္တဿာတိ။ ဣမိနာ အပ္ပမာဏိကံ ဝိယ အဒေသိတဝတ္ထုကမ္ပိ ဝိသုံယေဝ အာပတ္တိယာ ပဓာနင်္ဂန္တိ။ ဝသတိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္ထု၊ ဘူမိ၊ သာ အဒေသိတာ ဧတိဿာတိ အဒေသိတဝတ္ထုကာ၊ ကုဋိ၊ တံ အဒေသိတဝတ္ထုကံ။

ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? တေန ကုဋိကာရေန ဘိက္ခုနာ ကုဋိဝတ္ထုံ သောဓေတွာ သမတလံ ကာရေတွာ သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဟံ ဘန္တေ သညာစိကာယ ကုဋိံ ကတ္တုကာမော အဿာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ၊ သောဟံ ဘန္တေ သင်္ဃံ ကုဋိဝတ္ထုဩလောကနံ ယာစာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ယာစိတေန သင်္ဃေန ဝါ သင်္ဃေန ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ သမ္မတေဟိ ဗျတ္တေဟိ ¶ ပဋိဗလေဟိ ဒွီဟိ ဘိက္ခူဟိ ဝါ တေန သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ကုဋိဝတ္ထုံ ဩလောကေတွာ သာရမ္ဘဘာဝံ ဝါ အပရိက္ကမနဘာဝံ ဝါ ဥဘယမေဝ ဝါ ပဿန္တေဟိ ‘‘မာယိဓ ကရီ’’တိ နိဝါရေတွာ အနာရမ္ဘံ စေ ဟောတိ သပရိက္ကမနံ၊ အာဂန္တွာ သင်္ဃဿ အာရောစိတေ ကုဋိကာရကေနေဝ ဘိက္ခုနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဟံ ဘန္တေ သညာစိကာယ ကုဋိံ ကတ္တုကာမော အဿာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ၊ သောဟံ ဘန္တေ သင်္ဃံ ကုဋိဝတ္ထုဒေသနံ ယာစာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ယာစိတေ ဝုဍ္ဎာနုမတေန ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ ဒေသေတွာ နိယျာဒိတကုဋိဝတ္ထုဿ ¶ အဘာဝါ အဒေသိတဝတ္ထုကံ၊ တေနေဝ အဿာမိကတာဒိပကာရေန ယုတ္တံ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရံ ကုဋိကံ အတ္တနာ ယာစိတေဟိ ဥပကရဏေဟိ ကရောန္တဿ၊ ကာရာပေန္တဿ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဒွေ သင်္ဃာဒိသေသာ ဟောန္တီတိ ‘‘ဘိက္ခူ ဝါ အနဘိနေယျ ဝတ္ထုဒေသနာယ၊ ပမာဏံ ဝါ အတိက္ကာမေယျ၊ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၈) တုလျဗလတာသူစကေန ဝါ-သဒ္ဒေန သမ္ပိဏ္ဍိတွာ ဝုတ္တအင်္ဂဒွယသဟိတတ္တာ ဒွေ သင်္ဃာဒိသေသာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ အဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏာတိက္ကန္တံ အနာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ ဒွိန္နံ သင်္ဃာဒိသေသာန’’န္တိ (ပါရာ။ ၃၅၅) စ ‘‘ဘိက္ခုကုဋိံ ကရောတိ အဒေသိတဝတ္ထုကံ အနာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၄) စ ‘‘ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ ပမာဏာတိက္ကန္တံ အနာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၅) စ ဝုတ္တတ္တာ ဒွီသု အင်္ဂေသု ဧကံ စေ၊ ဧကောဝ သင်္ဃာဒိသေသော ¶ ဟောတီတိ။ တံ ပန ‘‘သစေ ဧကဝိပန္နာ သာ၊ ဂရုကံ ဧကကံ သိယာ’’တိ ဝက္ခတိ။

သာရမ္ဘာဒီသူတိ ဧတ္ထ သာရမ္ဘ-သဒ္ဒေါ သောပဒ္ဒဝပရိယာယော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သာရမ္ဘံ အနာရမ္ဘန္တိ သဥပဒ္ဒဝံ အနုပဒ္ဒဝ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၈-၃၄၉)။ ဧတ္ထ ‘‘သေတံ ဆာဂမာရဘေထ ယဇမာနော’’တိ ပယောဂေ ဝိယ အာ-ပုဗ္ဗဿ ရဘဿ ဟိံသတ္ထေပိ ဒိဿမာနတ္တာ ကတ္တုသာဓနော အာရမ္ဘ-သဒ္ဒေါ ဟိံသကာနံ ကိပိလ္လိကာဒိသတ္တာနံ ဝါစကော ဘဝတီတိ တံသဟိတဋ္ဌာနံ သာရမ္ဘံ နာမ ဟောတိ။ တေနေဝ ပဒဘာဇနေပိ ဝုတ္တံ ‘‘သာရမ္ဘံ နာမ ကိပိလ္လိကာနံ ဝါ အာသယော ဟောတိ၊ ဥပစိကာနံ ဝါ၊ ဥန္ဒူရာနံ ဝါ၊ အဟီနံ ဝါ၊ ဝိစ္ဆိကာနံ ဝါ၊ သတပဒီနံ ဝါ၊ ဟတ္ထီနံ ဝါ၊ အဿာနံ ဝါ၊ သီဟာနံ ဝါ၊ ဗျဂ္ဃာနံ ဝါ…ပေ… အာသယော ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၃)။

အာဒိ-သဒ္ဒေန အပရိက္ကမနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘သပရိက္ကမနံ နာမ သက္ကာ ဟောတိ ယထာယုတ္တေန သကဋေန အနုပရိဂန္တုံ၊ သမန္တာ နိဿေဏိယာ အနုပရိဂန္တုံ၊ ဧတံ သပရိက္ကမနံ နာမာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၃) ဝုတ္တလက္ခဏဝိပရိယာယတော နိဗ္ဗကောသဿ ဥဒကပါတဋ္ဌာနေ ဧကံ စက္ကံ ဌပေတွာ ဣတရံ စက္ကံ ဗဟိ ဌပေတွာ ကုဋိံ ပရိက္ခိပိတွာ အာဝဇ္ဇိယမာနဿ ဂေါယုတ္တသကဋဿ ဝါ နိဿေဏိယံ ဌတွာ ကုဋိံ ဆာဒယမာနာနံ နိဿေဏိယာ ဝါ ပရတော ဂမိတုမသက္ကုဏေယျတ္တာ အပရိက္ကမနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ¶ ဝုတ္တသာရမ္ဘအပရိက္ကမနသင်္ခါတအင်္ဂဒွယေန ယုတ္တံ စေ၊ ဒွေ ဒုက္ကဋာနိ ဟောန္တိ။ ယထာဟ ‘‘ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ ဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏိကံ သာရမ္ဘံ အပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာန’’န္တိ (ပါရာ။ ၃၅၅)။ ဧကံ စေ၊ ဧကမေဝ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ ဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏိကံ သာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ ¶ ဒုက္ကဋဿ။ ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ ဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏိကံ အနာရမ္ဘံ အပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၅) ဧတံ တယမ္ပိ ‘‘သာရမ္ဘာဒီသု ဒုက္ကဋ’’န္တိ သာမညေန သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧကံ အင်္ဂံ ပမာဏိကတ္တံ ဝါ ဒေသိတဝတ္ထုကတ္တံ ဝါ ဝိပန္နံ ဧတိဿာတိ ဧကဝိပန္နာ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္ထာနံ သင်္ဃာဒိသေသာဒိပဒါနမတ္ထော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သာတိ ယထာဝုတ္တလက္ခဏကုဋိ။

၃၈၃။ ဣဒါနိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ‘‘တေ ယာစနဗဟုလာ ဝိညတ္တိဗဟုလာ ဝိဟရန္တိ ‘ပုရိသံ ဒေထ ပုရိသတ္တကရံ ဒေထာ’’တိအာဒိပါဠိယာ (ပါရာ။ ၃၄၂) အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂) အာဂတံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝိနိစ္ဆယံ သင်္ခေပတော ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပုရိသ’’န္တိအာဒိ။ ကမ္မသဟာယတ္ထာယာတိ ကိသ္မိဉ္စိ ကမ္မေ သဟာယဘာဝါယ၊ ကမ္မကရဏတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ ကမ္မံ ကာတုံ ပုရိသံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကမ္မကရဏတ္ထာယ ‘ပုရိသံ ဒေထာ’တိ ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂)။ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေနာတိ သာမိကာနံ အာယတ္တဘာဝသင်္ခါတမူလဿ ဆိန္ဒနဝသေန၊ အတ္တနော အာယတ္တဘာဝကရဏဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၈၄။ အဝဇ္ဇန္တိ ဝဇ္ဇရဟိတံ၊ နိဒ္ဒေါသန္တိ အတ္ထော။ မိဂလုဒ္ဒကမစ္ဆဗန္ဓကာဒီနံ သကကမ္မံ ဝဇ္ဇကမ္မံ နာမ။ တသ္မာ မိဂလုဒ္ဒကာဒယော ဟတ္ထကမ္မံ ယာစန္တေန ပန ‘‘တုမှာကံ ဟတ္ထကမ္မံ ဒေထာ’’တိ၊ ‘‘ဟတ္ထကမ္မံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ သာမညေန အဝတွာ ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ ကမ္မံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိသေသေတွာယေဝ ယာစိတဗ္ဗံ။ လုဒ္ဒကေ ဝါ ဣတရေ ဝါ နိက္ကမ္မေ အယာစိတွာပိ ယထာရုစိ ကမ္မံ ကာရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဟတ္ထကမ္မယာစနာယ သဗ္ဗထာပိ ကပ္ပိယဘာဝံ ဒီပေတုံ တံတံသိပ္ပိကေ ယာစိတွာ မဟန္တမ္ပိ ပါသာဒံ ကာရာပေန္တေန ¶ ဟတ္ထကမ္မေ ယာစိတေ အတ္တနော အနောကာသဘာဝံ ဉတွာ အညေသံ ကရောန္တာနံ ဒါတဗ္ဗံ မူလံ ဒိယျမာနံ အဓိဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိတ္ထာရတော အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂ အတ္ထတောသမာနံ) ဝုတ္တတ္တာ ကုသလာနံ အတ္ထံ အပရိဟာပေန္တေန ကပ္ပိယေန သာရုပ္ပေန ပယောဂေန ယာစိတဗ္ဗံ။ ယာစိတကမ္မံ ကာတုံ အသမတ္ထေဟိ ကရောန္တာနံ ဒိယျမာနံ ဟတ္ထကမ္မမူလံ ကမ္မံ ကာရာပေတွာ ¶ ကမ္မကာရကေ ဒဿေတွာ ဒါပေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ယာစနာယ အနဝဇ္ဇဘာဝေ အဋ္ဌကထာဂတံ ကာရဏံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဟတ္ထကမ္မမ္ပီ’’တိအာဒိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ၊ ပဒပူရဏေ ဝါ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ။ ယသ္မာ ဣဒံ ဟတ္ထကမ္မံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထု န ဟောတိ၊ တသ္မာ အနဝဇ္ဇမေဝ ဟတ္ထကမ္မံ ယာစိတုံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ။

၃၈၅။ ဉာတကာဒိကေတိ ဉာတကပဝါရိတေ။ ဌပေတွာတိ ဝဇ္ဇေတွာ။ ဂေါဏမာယာစမာနဿာတိ အညာတကအပ္ပဝါရိတေ တာဝကာလိကံ ဝိနာ ကေဝလံ ကမ္မကရဏတ္ထာယ ဂေါဏံ ယာစန္တဿ။ တေသုပီတိ ဉာတကာဒီသုပိ မူလစ္ဆေဇ္ဇေန ဂေါဏမာယာစနဿ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘တာဝကာလိကနယေန သဗ္ဗတ္ထ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂) အဋ္ဌကထာဝစနတော ယာဝ ကမ္မကရဏကာလံ၊ တာဝ နိယမေတွာ ဉာတကအညာတကပဝါရိတအပ္ပဝါရိတေ သဗ္ဗေပိ ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တထာ ယာစိတွာ ဝါ အယာစိတွာ ဝါ ဂဟိတော စေ၊ ရက္ခိတွာ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ သာမိကာနံ နိယျာဒေတဗ္ဗော၊ ဂေါဏေ ဝါ နဋ္ဌေ ဝိသာဏေ ဝါ ဘိန္နေ သာမိကေသု အသမ္ပဋိစ္ဆန္တေသု ဘဏ္ဍဒေယျံ။

၃၈၆။ ဒေမာတိ ဧတ္ထ ‘‘တုမှာက’’န္တိ ပါဌသေသော။ ‘‘ဝိဟာရဿ ဒေမာ’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘အာရာမိကာနံ အာစိက္ခထ ပဋိဇဂ္ဂနတ္ထာယာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ သကဋဝိနိစ္ဆယဿာပိ ¶ ဂေါဏဝိနိစ္ဆယေန သမာနတ္တာ တံ အဝတွာ ဝိသေသမတ္တမေဝ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သကဋံ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘တုမှာကံ ဒေမာတိ ဝုတ္တေ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တုမှာကမေဝ ဒေမာတိ ဝုတ္တေ ဒါရုဘဏ္ဍံ နာမ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂)။

၃၈၇။ ကုဌာရာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန နိခါဒနံ သင်္ဂဏှာတိ။ အယံ နယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ပါဌသေသော။ ‘‘သကဋံ ဂေါဏော ဝိယ တာဝကာလိကံ အကတွာ အညာတကအပ္ပဝါရိတေ န ယာစိတဗ္ဗံ၊ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန အညာတကအပ္ပဝါရိတေ န ယာစိတဗ္ဗံ၊ တာဝကာလိကံ ယာစိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိနိစ္ဆယော စ ‘‘သကဋံ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝိသေသဝိနိစ္ဆယော စာတိ အယံ နယော ဝါသိအာဒီသု စ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ အနဇ္ဈာဝုတ္ထကန္တိ ကေနစိ ‘‘မမေတ’’န္တိ အပရိဂ္ဂဟိတံ၊ ‘‘ရက္ခိတဂေါပိတဋ္ဌာနေယေဝ ဟိ ဝိညတ္တိ နာမ ဝုစ္စတီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော အရက္ခိတာဂေါပိတကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဋ္ဌကထာယ ဝလ္လိအာဒိဝိနိစ္ဆယမ္ပိ ဝတွာ ‘‘အနဇ္ဈာဝုတ္ထကံ ပန ယံ ကိဉ္စိ အာဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂) ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗန္တိ ¶ ဣဓ ဝုတ္တဂေါဏာဒိကဉ္စ ဝက္ခမာနဝလ္လိအာဒိကဉ္စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယဿ ရက္ခိတဂေါပိတဝိသယတ္တံ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဟရာပေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ ကေနစိ ဟရိတွာ ဒိန္နန္တိ ဒီပေတိ။

၃၈၈။ ဝလ္လိအာဒိမှီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေတ္တမုဉ္ဇတိဏမတ္တိကာ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထ မုဉ္ဇပဗ္ဗဇတိဏံ ဝိနာ ဂေဟစ္ဆာဒနတိဏံ တိဏံ နာမ။ ဂရုဘဏ္ဍပ္ပဟောနကေတိ ‘‘ဝလ္လိ အဍ္ဎဗာဟုမတ္တာပီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တလက္ခဏေ ဂရုဘဏ္ဍပ္ပဟောနကေ။ ပရေသံ သန္တကေယေဝါတိ အဝဓာရဏေန န အနဇ္ဈာဝုတ္ထကေ ဒုက္ကဋန္တိ ဗျတိရေကတော ဒီပေတိ။

၃၈၉။ ပစ္စယေသူတိ ¶ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနသင်္ခါတေသု တီသု ပစ္စယေသု။ ဧဝ-ကာရေန ဂိလာနပစ္စယသင်္ခါတေ စတုတ္ထပစ္စယေ ဝိညတ္တိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ဝိညတ္တိ နာမ ‘‘အာဟရ၊ ဒေဟီ’’တိ ဣစ္ဆိတပစ္စယေ နာမံ ဝတွာ ယာစနာ။ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂) သာဝဓာရဏတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘န စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ နေဝ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။

ဝိညတ္တိယာ အလဗ္ဘမာနဘာဝေန သမတ္တာ ပစ္စယေသု တီသု အနန္တရံ သဟနိဒ္ဒိဋ္ဌပစ္စယတ္တယတော တတိယပစ္စယေယေဝ လဗ္ဘမာနဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘တတိယေ ပရိကထောဘာသနိမိတ္တာနိ စ လဗ္ဘရေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အဝသိဋ္ဌဒွယေ ပန ပရိကထာဒယော န လဗ္ဘန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဝုတ္တေ စတုတ္ထပစ္စယေပိ သမုစ္စယတ္ထေန စ-ကာရေန ပရိကထာဒိတ္တယံ လဗ္ဘတီတိ သိဒ္ဓတ္တာ ‘‘တီသွေဝါ’’တိ ဧဝ-ကာရေန ဗျတိရေကမုခေန ဝိညတ္တိယာ စ အနုညာတတ္တာ စတုတ္ထေ ဂိလာနပစ္စယေ ပရိကထောဘာသနိမိတ္တကမ္မဝိညတ္တိယော ဝဋ္ဋန္တီတိ သိဒ္ဓံ။ ဧတ္တာဝတာ စတုတ္ထေ ပစ္စယေ ပရိကထာဒယော စတ္တာရောပိ ဝဋ္ဋန္တိ၊ တတိယပစ္စယေ ဝိညတ္တိံ ဝိနာ သေသတ္တယံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပုရိမပစ္စယဒွယေ သဗ္ဗမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သေနာသနပစ္စယေ ပရိကထာဒိကန္တိ ဥပေါသထာဂါရာဒိကရဏာရဟဋ္ဌာနံ ဩလောကေတွာ ဥပါသကာနံ သုဏန္တာနံ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝတ ဩကာသေ ဧဝရူပံ သေနာသနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝါ ‘‘ယုတ္တ’’န္တိ ဝါ ‘‘အနုရူပ’’န္တိ ဝါ ပဝတ္တာ ကထာ ပရိကထာ နာမ။ ‘‘ဥပါသကာ တုမှေ ကတ္ထ ဝသထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ပါသာဒေ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခူနံ ပန ဥပါသကာ ပါသာဒေါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တာ ¶ ကထာ ဩဘာသော နာမ။ ဥပါသကေသု ပဿမာနေသု ဘူမိယံ ရဇ္ဇုံ ပသာရေတွာ ဘူမိံ ဘာဇေတွာ ခါဏုကေ အာကောဋေတွာ ‘‘ကိမိဒံ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ¶ ‘‘ဧတ္ထ အာဝါသံ ကရောမ ဥပါသကာ’’တိအာဒိကာ ကထာ နိမိတ္တကထာ နာမ။ ဂိလာနပစ္စယေ စ ဣမိနာ နယေန ယထာရဟံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗမေတံ အဋ္ဌကထာယ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂) ဝုတ္တံ။

၃၉၀-၃။ ဣဒါနိ ကုဋိကာရဿ ဘိက္ခုနော အာပတ္တိဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘အဒေသိတေ’’တိအာဒိ။ တံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ နိသေန္တဿာတိ ပါသာဏေ ဃံသိတွာ တိခိဏံ ကရောန္တဿ။ ပါစိတ္တိယာ သဟာတိ ‘‘ဘူတဂါမပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၉၀) ဝုတ္တပါစိတ္တိယေန သဒ္ဓိံ။

အာပတ္တိန္တိ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ပါစိတ္တိယဉ္စေဝ ဒုက္ကဋဉ္စ ဣတရတြ သုဒ္ဓပယောဂဒုက္ကဋဉ္စာတိ အာပတ္တိံ။

ယာ ပနာတိ ယာ ကုဋိ။ ပဌမေ ဒုတိယေတိ ဧတ္ထ ‘‘ပိဏ္ဍေဟီ’’တိ ကရဏဗဟုဝစနံ ဝိဘတ္တိဝစနဝိပရိဏာမဝသေန ‘‘ပိဏ္ဍေ’’တိ ဘုမ္မေကဝစနန္တံ ကတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ‘‘နိက္ခိတ္တေ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ၊ ဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မံ၊ နိက္ခိတ္တေ သတီတိ အတ္ထော။

၃၉၄။ ‘‘သစေ အညဿာ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ဝိပ္ပကတန္တိ အာရဒ္ဓမနိဋ္ဌိတံ။ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဣဒံ နိဋ္ဌိတေ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗသင်္ဃာဒိသေသာဘာဝံ သန္ဓာယာဟ။ ပုဗ္ဗပယောဂမတ္တေန ဟိ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနိပိ ဟောန္တိ၊ တာနိ ပန ဒေသေတဗ္ဗာနိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ အာကဍ္ဎတိ၊ တေန သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိယာ အဘာဝတော ပုဗ္ဗဘာဂေ အာပန္နာနံ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနံ ဒေသေတဗ္ဗတာ စ ဒီပိတာ ဟောတိ။ တံ ကုဋိန္တိ တံ ဝိပ္ပကတကုဋိံ။

၃၉၅။ အညံ ဘောဇနသာလာဒိံ။ တထာတိ အနာပတ္တိမာဟ။

၃၉၆။ ‘‘ကရောတော’’တိ ¶ ဣမိနာ ‘‘ကာရာပယတော’’တိပိ လဗ္ဘတိ။ ဥဘယေနာပိ ‘‘ကြိယတော’’တိ ဣမဿ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ ‘‘အပ္ပမာဏိက’’န္တိ ဣမိနာ သင်္ဃာဒိသေသဿ အင်္ဂံ ဒဿေတိ။

၃၉၇။ တန္တိ ¶ ‘‘အပ္ပမာဏိက’’န္တိ ဧဝံ ပစ္စာမသတိ။ ‘‘ကြိယာကြိယတော’’တိ ဣဒံ ကုဋိယာ ကရဏဉ္စ ဝတ္ထုဒေသနာယ အကရဏဉ္စ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ။

၃၉၈။ ဝတ္ထုံ အဒေသေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ‘‘တေန ဝိဟာရကာရကေန ဘိက္ခုနာ ဝိဟာရဝတ္ထုံ သောဓေတွာ သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၃၆၇) ပဒဘာဇနေ အာဂတနယေန ဝိဟာရံ ကာရာပေန္တေန ဘိက္ခုနာ ဝိဟာရဝတ္ထုံ သောဓေတွာ သမတလံ ကာရေတွာ သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမ္မ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဟံ ဘန္တေ မဟလ္လကံ ဝိဟာရံ ကတ္တုကာမော သဿာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ၊ သောဟံ ဘန္တေ သင်္ဃံ ဝိဟာရဝတ္ထုဩလောကနံ ယာစာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ယာစိတွာ လဒ္ဓေ ဝုဍ္ဎေ ဝါ ဘိက္ခူ ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ သင်္ဃေန သမ္မတေ ဝါ ဘိက္ခူ နေတွာ ကတပရိကမ္မံ ဝိဟာရဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ ကုဋိဝတ္ထုဩလောကနေ ဝိယ ဂတဘိက္ခူဟိ ဩလောကေတွာ သာရမ္ဘာဒိဘာဝံ ဥပပရိက္ခိတွာ အနာရမ္ဘသပရိက္ကမနဘာဝံ ဉတွာ အာဂန္တွာ သင်္ဃဿ အာရောစိတေ ပုန တေန သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဟံ ဘန္တေ မဟလ္လကံ ဝိဟာရံ ကတ္တုကာမော သဿာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ၊ သောဟံ ဘန္တေ သင်္ဃံ ဝိဟာရဝတ္ထုဒေသနံ ယာစာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ယာစိတွာ သင်္ဃေန ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ ဝိဟာရဝတ္ထု ဒေသေတဗ္ဗံ ¶ ၊ တထာ အကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဟ သာရမ္ဘာဒိ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

မဟလ္လကန္တိ ‘‘သဿာမိကဘာဝေန သညာစိကကုဋိတော မဟန္တဘာဝေါ ဧတဿ အတ္ထီတိ မဟလ္လကော။ ယသ္မာ ဝါ ဝတ္ထုံ ဒေသာပေတွာ ပမာဏာတိက္ကမေနာပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ပမာဏမဟန္တတာယပိ မဟလ္လကော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၆၆) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန မဟန္တဘာဝေန ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဝိဟာရန္တိ ‘‘ဝိဟာရော နာမ ဥလ္လိတ္တော ဝါ ဟောတိ အဝလိတ္တော ဝါ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တော ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၃၇၁) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သေနာသနန္တိ အတ္ထော။ ဝိဟရန္တိ အသ္မိန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဥလ္လိတ္တာဒိသရူပံ ပုရိမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယမေဝ။ တံ ဝိဟာရံ ယော ကရေယျာတိ ယောဇနာ။ ကရေယျ ဝါ ကာရာပေယျ ဝါတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယမေဝ။ အတ္တဝါသတ္ထန္တိ အတ္တနော ဝါသံ ပဋိစ္စ၊ ဣမိနာ ပရဿ ဝါသတ္ထာယ ကရောတိ၊ အနာပတ္တီတိ ဗျတိရေကတော ဝိညာယတိ။ ‘‘ဂရုက’’န္တိ ဧတ္ထ ဝတ္ထုဒေသနာယ အကာရာပနေန ‘‘ဧကောဝ သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတီ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝိကပ္ပတ္တယံ ¶ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဒဉ္စ ဝက္ခတိ ‘‘ပမာဏာ…ပေ… သင်္ဃာဒိသေသတာ’’တိ (ဝိ။ ဝိ။ ၃၉၉ အာဒယော)။

၃၉၉။ ကြိယာသမုဋ္ဌာနာဘာဝန္တိ ပမာဏာတိက္ကမေပိ အာပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော ကိရိယာသမုဋ္ဌာနဿ ဣဓ အဘာဝေါ ဉာတဗ္ဗော။ ကြိယ…ပေ… လက္ခယေတိ ဧတ္ထ ဗျတိရေကတော အဒေသိတဝတ္ထုကတာယ အကိရိယာသမုဋ္ဌာနတာ အနုညာတာ။

၄၀၁-၃။ တေသူတိ စတုဝီသတိယာ ပါရာဇိကေသု။ ဘိက္ခုနော အနုရူပါနိ ဧကူနဝီသတီတိ ဘိက္ခုနီနံ ပဋိနိယတာ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာဒယော ¶ စတ္တာရော တဒနုလောမာယ ဝိဗ္ဘန္တဘိက္ခုနိယာ သဟ ပဉ္စ ပါရာဇိကေ ဝိနာ ဘိက္ခုနော အနုရူပါ သေသာ ဧကူနဝီသတိ ပါရာဇိကာ။

ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ပဒဘာဇနေ ‘‘ပါရာဇိကေန ဓမ္မေနာတိ စတုန္နံ အညတရေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၆) ဝုတ္တနယဿ ဣဓ ‘‘ဧကူနဝီသတီ’’တိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ပဒဘာဇနံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာဂတမတ္တံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တံ၊ ဣဒံ ပန ဗုဒ္ဓါနုမတိံ ဂဟေတွာ ဝိနယပရိယတ္တိပဝတ္တကာနံ အာစရိယာနံ မတံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တံ၊ တသ္မာ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာစရိယော သဗ္ဗပါရာဇိကာနံ ‘‘ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေယျ’’န္တိ (ပါရာ။ ၃၈၅) ဝုတ္တအနုဒ္ဓံသနဿ ဧကန္တသာဓနတ္တာ ဘိက္ခုနီနံ ပဋိနိယတသာနုလောမပါရာဇိကပဉ္စကံ ဝိနာ အဝသေသံ သဗ္ဗံ သင်္ဂဏှိ၊ တေနေဝ ဝိနယဋ္ဌကထာယ ဂဏ္ဌိပဒဝိဝရဏေ ‘‘စတုန္နံ အညတရေနာတိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ ဧဝ အာဂတေ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ၊ ဣတရေသံ အညတရေနာပိ အနုဒ္ဓံသေန္တဿ သင်္ဃာဒိသေသောဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘အနုဒ္ဓံသေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၄) ပါဌေ အဓိပ္ပာယံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တတ္တာ ဣမေသံ အာစရိယာနံ မတံ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘တေသု အညတရေနာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘ဧကူနဝီသတီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ယာနီ’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။

အညတရေန အမူလကေနာတိ ယောဇနာ။ အမူလကေနာတိ စောဒကဿ ဒဿနာဒီဟိ စောဒနာမူလေဟိ ဝိရဟိတတ္တာ အမူလကံ၊ ပါရာဇိကံ၊ တေန။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယံ ပါရာဇိကံ စောဒကေန စုဒိတကမှိ ပုဂ္ဂလေ နေဝ ဒိဋ္ဌံ န သုတံ န ပရိသင်္ကိတံ၊ ဣဒံ ဧတေသံ ဒဿနသဝနပရိသင်္ကာသင်္ခါတာနံ ¶ မူလာနံ အဘာဝေန အမူလကံ နာမာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆)။ ဧတ္ထ စ မံသစက္ခုနာ ဝါ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဝါ ဒိဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌံ နာမ ¶ ။ ပကတိသောတေန ဝါ ဒိဗ္ဗသောတေန ဝါ သုတံ သုတံ နာမ။ စိတ္တေန ပရိသင်္ကိတံ ပရိသင်္ကိတံ နာမ။ တံ တိဝိဓံ ဒိဋ္ဌသုတမုတပရိသင်္ကိတဝသေန။

တတ္ထ တာဒိသေ ကမ္မနိယေ ဩကာသေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုနော အညထိယံ ပယောဂံ ဒိသွာ အညထာ ဂဟေတွာ ‘‘ဝီတိက္ကမနံ နု ခေါယမကာသီ’’တိ ဂဟဏံ ဒိဋ္ဌပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ကုဋ္ဋတိရောဟိတေ ဘိက္ခုမှိ မာတုဂါမဿ သဒ္ဒံ သုတွာ တတ္ထ အညဿ ဝိညုပုရိသဿ သဗ္ဘာဝံ အဇာနိတွာ ‘‘ဝီတိက္ကမနံ နု ခေါယမကာသီ’’တိ ဧဝံ ဂဟဏံ သုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဝိဟာရပရိယန္တေ တရုဏမာတုဂါမပုရိသာနံ ဒိဝသံ ဝီတိနာမေတွာ ဂတဋ္ဌာနေ ဝိပ္ပကိဏ္ဏပုပ္ဖာနိ ဩလောကေတွာ၊ မံသသုရဂန္ဓဉ္စ ဃာယိတွာ ‘‘ဣဒံ ကဿ ကမ္မ’’န္တိ ဥပပရိက္ခန္တေန ဘိက္ခုနော စေတိယပူဇိတမာလာဂန္ဓဿ ပီတာရိဋ္ဌဿ ဘိက္ခုနော သရီရဂန္ဓံ ဃာယိတွာ ‘‘တံ ဧတဿ ကမ္မံ နု ခေါ’’တိ ကိရိယမာနသံသယော မုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဧဝရူပဿ ဒိဋ္ဌသုတပရိသင်္ကိတမူလကဿ အဘာဝတော အမူလကေန ပါရာဇိကေနာတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန သမန္တပါသာဒိကာယ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ဝုတ္တနယေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

စောဒေတီတိ ‘‘ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အာပန္နောသီ’’တိအာဒိဝစနေန သယံ စောဒေတိ။ စောဒါပနံ ပန ဝက္ခတိ။ စာဝနစေတနော ဟုတွာတိ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ နံ ဣမမှာ ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေယျ’’န္တိ ဥပ္ပန္နေန ပရံ သာသနာ စာဝေတုကာမေန စိတ္တေန သမန္နာဂတော ဟုတွာ။ ‘‘သုဒ္ဓံ ဝါ အသုဒ္ဓံ ဝါ’’တိ ဣဒံ ‘‘စောဒေတီ’’တိ ဣမိနာ ဝုတ္တစောဒနာကိရိယာယ ကမ္မနိဒ္ဒေသော၊ ‘‘အညံ ဘိက္ခု’’န္တိ သေသော၊ ပါရာဇိကမနာပန္နံ ဝါ အာပန္နံ ဝါ အညံ ဘိက္ခုန္တိ အတ္ထော။ ယောတိ မာတိကာဂတဘိက္ခု၊ ‘‘ဒုဋ္ဌော ဒေါသော အပ္ပတီတော’’တိ ဣဒံ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ၊ ဥပ္ပန္နေန ဒေါသလေသေန ¶ သယံ ဒူသိတော၊ ပရဉ္စ ဒူသေန္တော ပီတိသုခါဒီဟိ အပဂတော ယော ဘိက္ခူတိ အတ္ထော။ ဝက္ခမာနေန ‘‘တဿာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။

‘‘ကတေ ဩကာသမှီ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ၊ ဩကာသံ ‘‘ကာရာပေတွာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၉) ပါဌတော အန္တောနီတဟေတွတ္ထတာယ ‘‘ကတေ’’တိ ‘‘ကာရိတေ’’တိ ဧတဿ ပရိယာယော ဟောတိ၊ ‘‘ဩကာသံ မေ ကရောဟိ၊ အဟံ တံ ဝတ္တုကာမော’’တိ ဩကာသေ ကာရာပိတေတိ အတ္ထော။ ‘‘အကတေ ဩကာသေ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ ¶ ၊ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တောယေဝတ္ထော။ ဒုက္ကဋာပတ္တိယာ သဟာတိ ဩကာသဿ အကာရာပိတတ္တာ ဒုက္ကဋာပတ္တိယာ သဒ္ဓိံ။

၄၀၄-၅။ ကောဏ္ဌောသီတိ ဓုတ္တောသိ။ ဇေဋ္ဌဗ္ဗတိကောသီတိ ကာလီဒေဝီဝတနိယုတ္တောသိ။ ကာလီဒေဝီ ကိရ သိရိဒေဝိယာ ဇေဋ္ဌာ၊ တသ္မာ တဿာ ဝတဓရော ဇေဋ္ဌဗ္ဗတိကော ဝုစ္စတိ။ တံ ပန ဝတံ သမာဒိယိတွာ ပူရေန္တော သကလသရီရေ မသိံ မက္ခေတွာ ကာကပတ္တာနိ မုဋ္ဌိယံ ကတွာ ကာလီဒေဝိံ ဖလကေ လိခါပေတွာ တံ ကာဇကောဋိယံ ဗန္ဓိတွာ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကာဒိအသုစိသန္နိစိတဩလိဂလ္လံ ပဝိသိတွာ ‘‘ဒုဿီလောသိ နိဿီလောသိ သီလဝိရဟိတောသီ’’တိ ထောမေန္တော ဝိစရတီတိ။

ဒုဿီလတ္တာ ဧဝ ဟီနဇ္ဈာသယတာယ ပါပဓမ္မော လာမကသဘာဝေါသိ။ ပူတိနာ ကမ္မေန သီလဝိပတ္တိယာ အန္တော ပဝိဋ္ဌတ္တာ အန္တောပူတိ။ ဆဟိ ဒွါရေဟိ ရာဂါဒိကိလေသာနုဿဝနေန တိန္တတ္တာ အဝဿုတော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဂရုကံ နိဒ္ဒိသေတိ ဧတ္ထ ‘‘ကတောကာသမှီ’’တိ စ ‘‘တထေဝ အကတောကာသေ၊ ဒုက္ကဋာပတ္တိယာ သဟာ’’တိ စ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧဝမုတ္တရတြာပိ။

၄၀၆။ သမ္မုခါတိ ¶ စုဒိတကဿ သမ္မုခါ၊ အဝိဒူရေတိ အတ္ထော။ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယာတိ မုတ္တပါဏာဒိဝသေန။ တံ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ကထိတံ။ ပရောတိ ယံ စောဒေသိ၊ သော စုဒိတကော ပရော။ ဘိက္ခုနောတိ စောဒကဿ ဘိက္ခုနော။

၄၀၇။ သမ္မုခေ ဌတွာတိ စုဒိတကဿ အာသန္နေ ဌတွာ။ ‘‘စောဒါပေန္တဿာ’’တိ ဧတဿ ကမ္မဘာဝတော ပရောတိ ဣဒံ ဥပယောဂန္တဝသေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧဝမုတ္တရတြ။ ကေနစီတိ အညေန ကေနစိ ပုဂ္ဂလေန။ တဿ စောဒကဿ။ ‘‘စောဒါပေန္တဿာ’’တိ ပုန ဝစနံ နိယမတ္ထံ။

၄၀၈။ သောပီတိ ဥဂ္ဂဟာပိတတ္တာ စောဒနံ ကရောန္တော ဣတရော ပယောဇ္ဇကပုဂ္ဂလောပိ။ တေသံ ဒွိန္နမ္ပီတိ ပယောဇကပယောဇ္ဇကာနံ ဒွိန္နမ္ပိ။

၄၀၉။ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ ပဏ္ဏံ ဝါ သန္ဒေသံ ဝါ ဟရန္တော ဒူတော နာမ၊ သော ‘‘ပဏ္ဏံ ဝါ သာသနံ ဝါ ပေသေတွာ’’တိ ဣမိနာ သင်္ဂယှတီတိ တသ္မိံ ဝိသုံ အဝတ္တဗ္ဗေပိ ‘‘ဒုတ’’န္တိ ဝစနေန နိဿဋ္ဌဒူတမာဟ ¶ ။ ပဏ္ဏံ ဝါ အဒတွာ ‘‘ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ ဝဒါ’’တိ သာသနဉ္စ အဒတွာ ‘‘တံ စောဒေဟီ’’တိ အတ္ထမတ္တမေဝ ဒတွာ နိဿဋ္ဌော ဘိက္ခု ဣဓ ‘‘နိဿဋ္ဌဒူတော’’တိ ဂဟေတဗ္ဗော။

အထ ဝါ ‘‘ဒူတ’’န္တိ ဣမိနာ စောဒေတုံ ဥဂ္ဂဟာပေတွာ၊ တမနုဂ္ဂဟာပေတွာ ဝါ နိဿဋ္ဌော ဘိက္ခု ဒူတောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘ပဏ္ဏ’’န္တိ ဣမိနာ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ အပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ ကဿစိ ဟတ္ထေ စောဒနံ လိခိတွာ ဒိန္နပဏ္ဏံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သာသနန္တိ ‘‘ပါရာဇိကံ အာပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝတွာ ပေသိယမာနံ သာသနံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဒံ တယမ္ပိ ဒူရေ နိသီဒိတွာ အညေဟိ ကာရာပနတော ‘‘စောဒါပေန္တဿာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ပရ’’န္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဩကာသကာရာပနံ နတ္ထိ။

၄၁၀။ တထာတိ ¶ ယထာ အမူလကေန ပါရာဇိကေန သမ္မုခါ ဩကာသေ ကာရိတေ၊ အကာရိတေ စ၊ တထာ အမူလကေဟိ သင်္ဃာဒိသေသေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဝုတ္တေ သမ္မုခါ ပရေ’’တိ ဘုမ္မဝသေန အဓိကတေန ယောဇေတဗ္ဗံ၊ စောဒေတိ စောဒါပေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။ ပါစိတ္တိယာပတ္တီတိ ဩကာသေ ကာရိတေ ကေဝလာ၊ အကာရိတေ ဒုက္ကဋေန သဟာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သမ္မုခါ သေသာပတ္တီဟိ ပရေ ဝုတ္တေ စာဝနသညိနော ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ဩကာသာကာရာပနေနပိ ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတိ။

၄၁၁။ အက္ကောသနာဓိပ္ပာယဿာတိ ခုံသနာဓိပ္ပာယဿ။ အကတောကာသန္တိ အကာရိတောကာသံ၊ ‘‘ပရ’’န္တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အတ္တနာတိ စောဒကေန၊ ‘‘သယံ အကာရိတောကာသ’’န္တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဟ ပါစိတ္တိယေနာတိ ‘‘ဩမသဝါဒေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၄) ဝုတ္တပါစိတ္တိယေန သဟ။ ဝဒန္တဿာတိ စောဒေန္တဿ ဝါ စောဒါပေန္တဿ ဝါ၊ ဧတ္ထ ‘‘သမ္မုခါ’’တိ ဣဒံ ဝက္ခမာနဿ ‘‘အသမ္မုခါ’’တိ ဧတဿ ဝိပရိယာယတော လဗ္ဘတိ၊ စ-ကာရေန ကာရိတောကာသပက္ခေ ဒုက္ကဋေန ပါစိတ္တိယသမ္ဗန္ဓီ။

၄၁၂။ အသမ္မုခါ ဝဒန္တဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘အက္ကောသနာဓိပ္ပာယဿာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘အကတောကာသမတ္တနာ’’တိ နာနုဝတ္တတိ။ သတ္တဟိ အာပတ္တီဟီတိ ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသထုလ္လစ္စယပါစိတ္တိယပါဋိဒေသနီယဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတသင်္ခါတေသု သတ္တသု အာပတ္တိက္ခန္ဓေသု ယေန ကေနစီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အသမ္မုခါ’’တိ ဣဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကမ္မန္တိ တဇ္ဇနီယာဒိသတ္တဝိဓံ ကမ္မံ။

၄၁၃။ ဥမ္မတ္တကာဒီနန္တိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အနာပတ္တိ သုဒ္ဓေ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိဿ အသုဒ္ဓေ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိဿ ဥမ္မတ္တကဿ အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ ¶ (ပါရာ။ ၃၉၀) ဝုတ္တေ သင်္ဂဏှာတိ။ ပဉ္စင်္ဂသံယုတန္တိ ယံ စောဒေတိ၊ တဿ ‘‘ဥပသမ္ပန္နော’’တိ သင်္ချူပဂမနံ၊ တသ္မိံ သုဒ္ဓသညိတာ၊ ယေန ပါရာဇိကေန စောဒေတိ၊ တဿ ဒိဋ္ဌာဒိဝသေန အမူလကတာ၊ စာဝနာဓိပ္ပာယေန သမ္မုခါ စောဒနာ၊ တဿ တင်္ခဏဝိဇာနနန္တိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ ယုတ္တံ ဟောတိ။

၄၁၅။ ဣဒန္တိ ‘‘သိက္ခာပဒ’’န္တိ သေသော၊ ‘‘သိက္ခာပဒ’’န္တိ စ ဣမိနာ တပ္ပဋိပါဒနီယာ အာပတ္တိယေဝ ဂယှတိ။ တိသမုဋ္ဌာနန္တိ ကာယစိတ္တတော၊ ဝါစာစိတ္တတော၊ ကာယဝါစာစိတ္တတောတိ သစိတ္တကေဟိ တီဟိ သမုဋ္ဌာနတော တိသမုဋ္ဌာနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သစိတ္တ’’န္တိ။ ပဋိဃစိတ္တာနံ ဒွိန္နံ အညတရေန သဟိတတ္တာ သစိတ္တကံ။ တံသမ္ပယုတ္တာယ ဒေါမနဿဝေဒနာယ ဝသေန ဒုက္ခဝေဒနံ။

၄၁၆။ လေသမတ္တန္တိ ‘‘အညမ္ပိ ဝတ္ထုံ လိဿတိ သိလိဿတိ ဝေါဟာရမတ္တေနေဝ ဤသကံ အလ္လီယတီတိ လေသော၊ ဇာတိအာဒီနံယေဝ အညတရကောဋ္ဌာသဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၉၁) အဋ္ဌကထာယ ဒဿိတနိဗ္ဗစနေသု ‘‘လေသော နာမ ဒသ လေသာ ဇာတိလေသော နာမလေသော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၃၉၄) နယေန ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တေသု ဇာတိနာမဂေါတ္တာဒီသု ဒသသု လေသေသု အညတရလေသမတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တတ္ထ ဇာတိ နာမ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာဒိဇာတိ။ နာမံ နာမ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ‘‘ဆဂလကော ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော နာမ၊ ဆဂလိကာ မေတ္တိယာ ဘိက္ခုနီ နာမာ’’တိ ဌပိတံ နာမံ ဝိယ စောဒကေဟိ ဌပိတနာမဉ္စ ဗုဒ္ဓရက္ခိတာဒိသကနာမဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ နာမံ။ ဂေါတ္တံ နာမ ဂေါတမမောဂ္ဂလ္လာနာဒိဂေါတ္တံ။ လိင်္ဂံ နာမ ¶ ဒီဃတာဒိသဏ္ဌာနနာနတ္တဉ္စ ကဏှတာဒိဝဏ္ဏနာနတ္တဉ္စာတိ ဣဒံ ဒုဝိဓလိင်္ဂံ။ အာပတ္တိလေသော နာမ လဟုကာဒိရူပေန ဌိတပါစိတ္တိယာဒိအာပတ္တိ။ ပတ္တော နာမ လောဟပတ္တာဒိ။ စီဝရံ နာမ ပံသုကူလာဒိ။ ဥပဇ္ဈာယော နာမ စုဒိတကဿ ဥပဇ္ဈာယော။ အာစရိယော နာမ စုဒိတကဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာစရိယာဒိကော။ သေနာသနံ နာမ စုဒိတကဿေဝ နိဝါသပါသာဒါဒိကံ။

စောဒေယျာတိ အညခတ္တိယဇာတိကံ ပုဂ္ဂလံ ပါရာဇိကံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တံ ဒိသွာ အတ္တနော ဝေရိခတ္တိယဇာတိကံ ¶ ပုဂ္ဂလံ ‘‘ခတ္တိယော မယာ ဒိဋ္ဌော၊ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နောသီ’’တိအာဒိနာ နယေန စောဒေတိ။ ဂရုကာပတ္တိ နာမ သင်္ဃာဒိသေသော။ သစေ စာဝနစေတနောတိ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ နံ ဣမမှာ ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေယျ’’န္တိ (ပါရာ။ ၃၉၂) ဝုတ္တတ္တာ သစေ ဣမံ သာသနာ စာဝေယျာမီတိ အဓိပ္ပာယော ဟုတွာ စောဒေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဣမိနာ ဗျတိရေကဝသေန န အညာဓိပ္ပာယောတိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ပုရိမသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတေသု ‘‘စာဝနာဓိပ္ပာယော အက္ကောသာဓိပ္ပာယော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၉) ဧဝမာဒိနာနပ္ပကာရာဓိပ္ပာယေသု အာပတ္တိယာ အင်္ဂဘူတံ စာဝနာဓိပ္ပာယံ ဒဿေတွာ သေသာဓိပ္ပာယေ ပဋိက္ခိပတိ။

၄၁၇။ တထာသညီတိ အယံ ပါရာဇိကမဇ္ဈာပန္နောယေဝါတိ တထာသညီ။ ‘‘စောဒေတိ ဝါ စောဒါပေတိ ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တထာသညီ’’တိ ဣဒံ ‘‘စောဒါပေတီ’’တိ ဣမိနာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သေသောတိ ဧတ္ထ ‘‘ပါရာဇိကာနိ ဝုတ္တာနီ’’တိအာဒိံ ကတွာ ‘‘သစိတ္တံ ဒုက္ခဝေဒန’’န္တိ ပရိယန္တံ ကတွာ ဒဿိတပဌမသိက္ခာပဒဝိနိစ္ဆယသင်္ဂါဟကကထာပဗန္ဓေန ဝုတ္တသဗ္ဗဝိနိစ္ဆယေသု တံသိက္ခာပဒနိယတံ ‘‘အမူလကေနာ’’တိ ဣဒဉ္စ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ‘‘ဘိက္ခုမန္တိမဝတ္ထုနာ…ပေ… အနာပတ္တိ သိယာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထဉ္စ ¶ ဌပေတွာ အဝသိဋ္ဌသဗ္ဗဝိနိစ္ဆယောတိ အတ္ထော။ အနန္တရသမော မတော ဟေဋ္ဌာ အနန္တရံ ဝုတ္တသိက္ခာပဒေနေဝ သဒိသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၄၁၈။ သမဂ္ဂဿ သင်္ဃဿာတိ ‘‘သမဂ္ဂေါ နာမ သင်္ဃော သမာနသံဝါသကော သမာနသီမာယံ ဌိတော’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ စိတ္တေန စ ကာယေန စ ဧကီဘူတဿ သင်္ဃဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စ-ကာရော ပဒပူရဏော၊ ဧဝ-ကာရတ္ထော ဝါ၊ နသမဂ္ဂဿာတိ ဗျတိရေကတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘေဒတ္ထံ ဝါယမေယျာတိ ‘‘ဣမေ ကထံ ကဒါ ဘိဇ္ဇိဿန္တီ’’တိ ရတ္တိန္ဒိဝံ စိန္တေတွာ ဥပါယံ ဂဝေသိတွာ ပက္ခပရိယေသနာဒိံ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှိ ပါဠိယံ ‘‘ဘေဒါယ ပရက္ကမေယျာတိ ကထံ ဣမေ နာနာ အဿု ဝိနာ အဿု ဝဂ္ဂါ အဿူတိ ပက္ခံ ပရိယေသတိ ဂဏံ ဗန္ဓတီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၂)။

ဘေဒဟေတုန္တိ ‘‘ဣဓုပါလိ ဘိက္ခု အဓမ္မံ ‘ဓမ္မော’တိ ဒီပေတိ၊ ဓမ္မံ ‘အဓမ္မော’တိ ဒီပေတီ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၄၅၉) နယေန ခန္ဓကေ ဝုတ္တံ အဋ္ဌာရသဘေဒကရဝတ္ထုသင်္ခါတံ သင်္ဃဘေဒကာရဏမာဟ ¶ ။ ဣဒမေဝ ဟိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တံ ‘‘ဘေဒနသံဝတ္တနိကံ ဝါ အဓိကရဏန္တိ အဋ္ဌာရသဘေဒကရဝတ္ထူနီ’’တိ။ ဂဟေတွာတိ ပဂ္ဂယှ။ တိဋ္ဌေယျာတိ နပ္ပဋိနိဿဇ္ဇေယျ။ ပရိဒီပယန္တိ ဧတ္ထ ပရိဒီပေန္တော၊ န ပဋိနိဿဇ္ဇန္တောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘တိဋ္ဌေယျာတိ န ပဋိနိဿဇ္ဇေယျာ’’တိ။

၄၁၉။ ဘိက္ခူဟီတိ တဿ သင်္ဃဘေဒကဿ ပရက္ကမနံ ပဿန္တေဟိ ဝါ ဒူရေ စေ၊ ဌိတံ ပဝတ္တိံ သုဏန္တေဟိ ဝါ လဇ္ဇီဟိ သုပေသလေဟိ သေသဘိက္ခူဟိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဘိက္ခူဟီတိ အညေဟိ ဘိက္ခူဟိ။ ယေ ပဿန္တိ ယေ သုဏန္တိ၊ တေဟိ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ ¶ (ပါရာ။ ၄၁၂)။ တဿ ဝဒန္တေဟိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဝစနာကာရဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘မာယသ္မာ သမဂ္ဂဿ သင်္ဃဿ ဘေဒါယ ပရက္ကမိ၊ ဘေဒနသံဝတ္တနိကံ ဝါ အဓိကရဏံ သမာဒါယ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ၊ သမေတာယသ္မာ သင်္ဃေန၊ သမဂ္ဂေါ ဟိ သင်္ဃော သမ္မောဒမာနော အဝိဝဒမာနော ဧကုဒ္ဒေသော ဖာသု ဝိဟရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၁) ပါဌံ၊ တံ ဧကဒေသသင်္ဂဟဝသေန ဥပလက္ခေတုမာဟ ‘‘ဘေဒတ္ထံ…ပေ… ဘေဒကာရဏ’’န္တိ။ ဣတိ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။

၄၂၀။ ဝုစ္စမာနော ဟီတိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ အပိ-သဒ္ဒတ္ထော။ ‘‘ပီ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ တေဟိ လဇ္ဇိဘိက္ခူဟိ ‘‘မာယသ္မာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိသုံ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တောပီတိ အတ္ထော။ နိဿဇ္ဇေယျ န စေဝ နန္တိ တံ ဘေဒါယ ပရက္ကမနံ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနပစ္စယာ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာပိ န ဝိဿဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘နော စေ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၂)။ တထာ ဟိ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇန္တော ဟတ္ထေသု၊ ပါဒေသု စ ဂဟေတွာ သင်္ဃမဇ္ဈေ အာနေတွာ တထေဝ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တောပိ တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ အာပန္နောတိ ဣမိနာ စ သင်္ဂဟိတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘သော ဘိက္ခု သင်္ဃမဇ္ဈမ္ပိ အာကဍ္ဎိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော ‘မာယသ္မာ…ပေ… ဖာသု ဝိဟရတီ’တိ။ ဒုတိယမ္ပိ ဝတ္တဗ္ဗော။ တတိယမ္ပိ ဝတ္တဗ္ဗော။ သစေ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ ဣစ္စေတံကုသလံ။ နော စေ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ။ ဣဒံ ဥဘယတ္ထ ဒုက္ကဋံ သာမညေန ဝက္ခတိ ‘‘တိက္ခတ္တုံ ပန ဝုတ္တဿ၊ အပရိစ္စဇတောပိ တ’’န္တိ။

သမနုဘာသိတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ‘‘သော ဘိက္ခူ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ယာဝတတိယ’’န္တိ သေသော၊ ယထာဟ ‘‘သော ဘိက္ခု ¶ ဘိက္ခူဟိ ယာဝတတိယံ သမနုဘာသိတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၁)၊ တထာ သင်္ဃမဇ္ဈေပိ တိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနောပိ နော ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒုက္ကဋံ အာပန္နော သော အာဓာနဂ္ဂါဟီ ဘိက္ခု ¶ သင်္ဃေန တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ ကမ္မဝါစံ ဝတွာ သမနုဘာသိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယာဝတတိယံ သမနုဘာသိတဗ္ဗောတိ ယာဝ တတိယံ သမနုဘာသနံ၊ တာဝ သမနုဘာသိတဗ္ဗော၊ တီဟိ သမနုဘာသနကမ္မဝါစာဟိ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၁)။ တန္တိ ဘေဒါယ ပရက္ကမနံ၊ ဘေဒနသံဝတ္တနိကံ အဓိကရဏံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဌာနဉ္စ။ အစ္စဇန္တိ၊ ဉတ္တိစတုတ္ထာယ ကမ္မဝါစာယ ဝုစ္စမာနာယပိ အစ္စဇန္တော။ ဂရုကံ ဖုသေတိ တတိယာယ ကမ္မဝါစာယ ‘‘သော ဘာသေယျာ’’တိ ယျကာရပ္ပတ္တာယ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇတိ။

၄၂၁။ သင်္ဃဿ ဘေဒါယ ပရက္ကမန္တံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ၊ သုတွာ၊ ဉတွာ စ အဝဒန္တဿ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။

၄၂၂။ ကီဝဒူရေ ဝသန္တေဟိ သုတွာ ဂန္တွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဂန္တွာ’’တိအာဒိ။ အဒ္ဓယောဇနမေဝ အဒ္ဓယောဇနတာ၊ တတော အဓိကံ ဝါ။ ဂိလာနံ ပဋိစ္စ အဒ္ဓယောဇနံ ဝုတ္တံ၊ ဣတရံ ပဋိစ္စ ‘‘အဓိကံ ဒူရမ္ပိ ပန ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သစေ သက္ကောတီ’’တိ။ တာဝဒေတိ တဒါ ဧဝ၊ အစိရာယိတွာတိ အတ္ထော။

၄၂၃။ တိက္ခတ္တုံ ပန ဝုတ္တဿာတိ ‘‘မာယသ္မာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိသုဉ္စ သင်္ဃမဇ္ဈေ စ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တဿာပိ အပရိစ္စဇန္တဿ။ တံ ဘေဒါယ ပရက္ကမာဒိကံ။ ဘေဒပ္ပဝတ္တိယာ သုတက္ခဏေ သယံ အဂန္တွာ ပဏ္ဏံ ဝါ သာသနံ ဝါ ပေသေန္တဿ အာပတ္တိံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒူတံ ဝါ’’တိအာဒိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ¶ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၁) ‘‘ဒူတံ ဝါ ပဏ္ဏံ ဝါ ပေသေတွာ ဝဒတောပိ အာပတ္တိမောက္ခော နတ္ထီ’’တိအာဒိ။

၄၂၅။ ယျကာရေ ပန သမ္ပတ္တေတိ ‘‘ယဿ နက္ခမတိ၊ သော ဘာသေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၃) တတိယကမ္မဝါစာယ အန္တေ ယျကာရေ ဥစ္စာရိတေ။ ပဿမ္ဘန္တီတိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ၊ ဝူပသမန္တီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ကဋာဒယောတိ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ဒွေ စ ထုလ္လစ္စယာ။ ယထာဟ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တဿ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ထုလ္လစ္စယာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၄)။ တသ္မာ ဉတ္တိယာ ပုဗ္ဗေ ဗဟိ စ သင်္ဃမဇ္ဈေ စ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တေပိ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနေန အာပန္နာနိ ဒွေ ဒုက္ကဋာနိ ဒေသေတဗ္ဗာနီတိ ဝိညာယတိ။

ဣမိဿာ ¶ ကမ္မဝါစာယ ကိံ အာပန္နာပတ္တိယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ၊ ဥဒါဟု အနာပန္နာတိ ဝိစာရဏာယ ‘‘ယော အဝသာနေ ပဋိနိဿဇ္ဇိဿတိ၊ သော တာ အာပတ္တိယော န အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ အနာပန္နာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၄) မဟာသုမတ္ထေရဿ ဝါဒံ ‘‘ကိမနာပန္နာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ’’တိ ပဋိဗာဟိတွာ ‘‘လိင်္ဂပရိဝတ္တနေ အသာဓာရဏာပတ္တိယော ဝိယ အာပန္နာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီ’’တိ မဟာပဒုမတ္ထေရဿ ဝါဒေါ ဌိတော။

၄၂၆။ အကတေ ပန ကမ္မသ္မိန္တိ ယထာဝုတ္တသမနုဘာသနကမ္မေ အကတေ။ အပရိစ္စဇတောပိ စာတိ တံ သင်္ဃဘေဒါယ ပရက္ကမနံ အပရိစ္စဇန္တဿာပိ။ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသေနာ’’တိ ဣမိနာ ကမ္မံ အကတွာ သင်္ဃမဇ္ဈေ စ ဗဟိ စ တိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနဿ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနေန ဒုက္ကဋံ ပန ဟောတီတိ ဗျတိရေကတောဝ ဒဿေတိ။

၄၂၇။ ပုဗ္ဗေ ဝါတိ ဉတ္တိယာ ပုဗ္ဗေ ဝိသုံ၊ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝါ တိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနေပိ။ တင်္ခဏေပီတိ ဉတ္တိက္ခဏေ ဝါ။ ဉတ္တိယာ ¶ အနိဋ္ဌိတာယပိ ပစ္ဆာပိ၊ ဣမဿ အဝဓိံ ဒဿေတိ ‘‘အသမ္ပတ္တေ ယျကာရသ္မိ’’န္တိ။ ပဋိနိဿဇ္ဇတောပိ စ တဿ သင်္ဃာဒိသေသေန အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ ပဌမဂါထာယ ပစ္ဆိမဍ္ဎံ ဣဓာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၄၂၈။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘အနာပတ္တိ အသမနုဘာသန္တဿ ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿ ဥမ္မတ္တကဿ ခိတ္တစိတ္တဿ ဝေဒနာဋ္ဋဿ အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၆) ပါဌေ ‘‘ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿာ’’တိ ပဒေန ဂဟိတေသု ‘‘ဉတ္တိတော’’တိအာဒီသု ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ တံ နိဂမေတုံ ‘‘ပဋိနိဿဇ္ဇတော ဝါပိ တ’’န္တိ အာဟ။ နိဂမနတ္ထဇောတကော ဧဝံ-သဒ္ဒေါ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ၊ ဧဝံ ‘‘ဉတ္တိတော’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တနယေန ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿ ဝါတိ အတ္ထော။ တန္တိ သင်္ဃဘေဒပ္ပယောဂံ။ အသမနုဘာသတော ဝါတိ အသမနုဘာသိယမာနဿ။ ‘‘အသမနုဘာသိယတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိကရဏပစ္စယလောပေန ‘‘အသမနုဘာသတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အသမနုဘာသန္တဿာတိ အသမနုဘာသိယမာနဿာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၆)။ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသေန အနာပတ္တိ ပကာသိတာ’’တိ အနုဝတ္တမာနတ္တာ ဣစ္ဆိတတ္ထေ သိဒ္ဓေပိ ပုန ‘‘အနာပတ္တိ ပကာသိတာ’’တိ ဝစနေ ပုနရုတ္တတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ၊ ပဒါဝုတ္တိ နာမ အလံကာရော ဟောတီတိ။

၄၂၉။ ဣမဿ ¶ သိက္ခာပဒဿ အတ္ထုပ္ပတ္တိယံ သင်္ဃဘေဒတ္ထံ ပဉ္စ ဝတ္ထူနိ ယာစန္တေန ဒေဝဒတ္တေန ‘‘သာဓု ဘန္တေ ဘိက္ခူ ယာဝဇီဝံ မစ္ဆမံသံ န ခါဒေယျုံ၊ ယော မစ္ဆမံသံ ခါဒေယျ၊ ဝဇ္ဇံ နံ ဖုသေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၀၉) ဝုတ္တေ ‘‘အလံ ဒေဝဒတ္တ မယာ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓံ မစ္ဆမံသံ အနုညာတံ အဒိဋ္ဌံ အသုတံ အပရိသင်္ကိတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၀၉) အနုညာတေသု မစ္ဆမံသေသု ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝိနိစ္ဆယံ ပုဗ္ဗေ အနောကာသာဘာဝေန အဝတွာ ပကတံ သိက္ခာပဒဝိနိစ္ဆယံ နိဋ္ဌာပေတွာ ဣဒါနိ ပတ္တာဝသေသံ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ ¶ ။ ‘‘တံ တဿာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘ယ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ဘိက္ခု’’န္တိ ဣမိနာ စ ‘‘မစ္ဆမံသ’’န္တိ ဧတေန စ ယောဇေတဗ္ဗံ။ မစ္ဆန္တိ ဩဒကံ။ မံသန္တိ ထလဇာနံ မံသံ။ နိဗ္ဗေမတိကောတိ ‘‘မံ ဥဒ္ဒိဿ ကတ’’န္တိ ဝါ ‘‘သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ကတ’’န္တိ ဝါ ဥပ္ပန္နာယ ဝိမတိယာ ဝိရဟိတော။

၄၃၀။ သမုဒ္ဒိဿ ကတန္တိ သင်္ဃံ ဝါ အတ္တာနံ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ။ ‘‘ဉတွာ’’တိ ဣမိနာ အဇာနိတွာ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိဘာဝမာဟ။

၄၃၁။ ဟတ္ထီနံ အဿာနံ အစ္ဆာနံ မနုဿာနံ အဟီနံ ကုက္ကုရာနံ ဒီပီနံ သီဟာနံ ဗျဂ္ဃာနံ တရစ္ဆာနံ မံသံ အကပ္ပိယံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၄၃၂။ သစိတ္တကတာ အာပတ္တိယာယေဝ ယုဇ္ဇတိ၊ ဣဓ ပန တံဟေတုကံ မံသမေဝ ဟေတုမှိ ဖလူပစာရေန သစိတ္တကန္တိ ဂဟိတံ။ ဧတ္ထ စိတ္တံ နာမ အတ္တာနံ ဝါ သင်္ဃံ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ ကတဘာဝဇာနနစိတ္တံ။ သေသန္တိ အနုဒ္ဒိဿကတံ အကပ္ပိယမံသံ။ အစိတ္တကန္တိ ဝုတ္တနယမေဝ။

၄၃၃။ ပုစ္ဆိတွာယေဝါတိ အကပ္ပိယမံသပရိဟာရတ္ထံ ဒသသု မံသေသု နာမဉ္စ ဥဒ္ဒိဿကတဿ ပရိဟာရတ္ထံ ဥဘယဿာပိ ပဋိလဒ္ဓါကာရဉ္စ ပုစ္ဆိတွာယေဝါတိ အတ္ထော။ ဩဒကေသု မစ္ဆေသု အကပ္ပိယာဘာဝတော လဒ္ဓါကာရောဝ ဉာတဗ္ဗော။ မံသေ ဒိဋ္ဌမတ္တေယေဝ ‘‘ဣဒံ အသုကမံသ’’န္တိ ဇာနန္တိ စေ၊ အပုစ္ဆိတေပိ ဒေါသော နတ္ထိ။ ဒါယကေသု မံသဿာဘာဝေ လဒ္ဓနိယာမေ အပုစ္ဆိတေပိ ဒေါသော နတ္ထိ။ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ ဝိမတိယာ ဥပ္ပန္နာယ အပ္ပဋိဂ္ဂါဟေတွာ နိသိန္နေ ‘‘ကသ္မာ န ပဋိဂ္ဂဏှထာ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ဝိမတိယာ ဥပ္ပန္နာကာရံ ဝတွာ ‘‘မယံ တုမှေ ဝါ ဣတရေ ဘိက္ခူ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ န ကရိမှာ’’တိ ¶ ဝတွာ ‘‘အမှာကမေဝ သန္ဓာယ ကတံ၊ ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ ကတံ၊ အတိထီနံ ဝါ အတ္ထာယ ကတ’’န္တိအာဒိနာ ¶ အတ္တနာ လဒ္ဓပ္ပကာရံ ဝတွာ ‘‘သံသယံ အကတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒေယျုံ စေ၊ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သဗ္ဗမိဒံ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တံ။

ဘိက္ခူနံ ဧတံ ဝတ္တန္တိ ယောဇနာ။ ဝတ္တဋ္ဌာတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန မဟာကရုဏာယ ဒေသိတံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ဝိသောဓေတွာ ပဋိပဇ္ဇနေ ပတိဋ္ဌိတာ။ ‘‘ဝိနယညုနော’’တိ ဣမိနာ ဝိနယံ အဇာနိတွာ ဥပဒေသပ္ပမာဏေနေဝ ဝတ္တံ ပူရေန္တေဟိ ဝတ္တဿ ဝိရောဓောပိ သိယာတိ တေ နိဝတ္တေတိ။ ‘‘ဝတ္တဋ္ဌာ’’တိ ဝိသေသနေန ဝိနယံ ဉတွာပိ အပူရဏေ နိဝတ္တေတိ။ ဥဘယေနပိ အတ္တနာ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယဿ ပရိသုဒ္ဓဘာဝံ ဒီပေတိ။

၄၃၄။ ဣဒံ သမနုဘာသနန္တိ ယထာဝုတ္တသိက္ခာပဒမာဟ။ သမနုဘာသနေန သာဓေတဗ္ဗာ အာပတ္တိ သမနုဘာသနာ ကာရဏူပစာရေန။ အညထာ ဧကသမုဋ္ဌာနာဒိဘာဝေါ န ယုဇ္ဇတိ။ ဧကသမုဋ္ဌာနံ ကာယဝါစာစိတ္တသင်္ခါတံ ဧကံ သမုဋ္ဌာနံ ဧတဿာတိ ကတွာ။ ကာယကမ္မန္တိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဝသေန ကာယေန ကာတဗ္ဗဿ ပဋိနိဿဇ္ဇနဿ အကတတ္တာ ကာယကမ္မံ။ ဝစီကမ္မန္တိ ဝစသာ ကာတဗ္ဗဿ အကတတ္တာ ဝစီကမ္မံ။ အကြိယန္တိ ယထာဝုတ္တနယေန ‘‘သင်္ဃဘေဒေါပက္ကမနိဝါရဏာယ ပရက္ကမနံ ပဋိနိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ကာယဝိကာရေန ဝါ ဝစီဘေဒေန ဝါ အဝိညာပနတော အကိရိယံ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၃၅။ ကိဉ္စိပိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ‘‘ဧကော ဝါ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ’တိ ဝုတ္တသင်္ဃဘေဒါနုဝတ္တကဘိက္ခုံ ပဿန္တေဟိ သုဏန္တေဟိ လဇ္ဇိဘိက္ခူဟိ ¶ ဝိသုဉ္စ သင်္ဃမဇ္ဈေ စ နေတွာ တိက္ခတ္တုံယေဝ သင်္ဃဘေဒါနုဝတ္တနဿ အကတ္တဗ္ဗတံ ဝတွာ တတော အနောရမန္တာနံ ဉတ္တိစတုတ္ထာယ ကမ္မဝါစာယ သမနုဘာသနကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒဉ္စ ‘‘တတိယာနုဿာဝနာယ ယျ-ကာရပ္ပတ္တာယ အာပဇ္ဇနကသင်္ဃာဒိသေသတော ပုဗ္ဗေ အာပန္နာ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီ’’တိ ဣဒဉ္စ အနာပတ္တိပကာရော စာတိ ဣမံ သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယံ သန္ဓာယာဟ။ ဝစနပ္ပကာရဘေဒေါ ပန အတ္ထေဝ၊ သော သင်္ခေပတော မာတိကာယ (ပါရာ။ ၄၁၈-၄၁၉) ဝိတ္ထာရတော ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၄၁၈-၄၁၉) အာဂတနယေန ဝတ္တဗ္ဗော။ အဿာတိ ဒုတိယသင်္ဃဘေဒသိက္ခာပဒဿ။ ‘‘သမုဋ္ဌာနာ…ပေ… မတာ’’တိ ဣမိနာ သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယော အတိဒိဋ္ဌောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၄၃၆။ ဥဒ္ဒေသပရိယာပန္နေတိ ¶ ဧတ္ထ ‘‘သိက္ခာပဒေ’’တိ သေသော၊ နိဒါနပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသအနိယတဝိတ္ထာရသင်္ခါတေ ပဉ္စဝိဓဥဒ္ဒေသလက္ခဏပါတိမောက္ခေ အန္တောဂဓသိက္ခာပဒဝိသယေတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥဒ္ဒေသပရိယာပန္နေ သိက္ခာပဒေ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အဝစနီယမတ္တာနံ ကရောတီ’’တိ ဣမဿ ဝိသယံ ဒဿေတိ။ ဘိက္ခု ဒုဗ္ဗစဇာတိကောတိ ဧတ္ထ ‘‘ယော’’တိ အဇ္ဈာဟာရော။ ‘‘ဒုဗ္ဗစဇာတိကောတိ ဒုဗ္ဗစသဘာဝေါ၊ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျောတိ အတ္ထော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅-၄၂၆) အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တဒေါဝစဿတာယ ဟေတုဘူတပါပိစ္ဆတာဒီဟိ ဧကူနဝီသတိယာ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဟုတွာ အတ္တနိ ဝုတ္တံ အနုသိဋ္ဌိံ သာဒရမဂ္ဂဟဏေန နာသနတာ ဒေါဝစဿသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဒုဗ္ဗစဇာတိကော ဟောတီတိ ဒုဗ္ဗစော ဟောတိ ဒေါဝစဿကရဏေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော အက္ခမော အပ္ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ အနုသာသနိ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၂၆)။

အဝစနီယမတ္တာနံ ¶ ကရောတီတိ ‘‘မာ မံ အာယသ္မန္တော ကိဉ္စိ အဝစုတ္ထ ကလျာဏံ ဝါ ပါပကံ ဝါ၊ အဟမ္ပာယသ္မန္တေ န ကိဉ္စိ ဝက္ခာမိ ကလျာဏံ ဝါ ပါပကံ ဝါ၊ ဝိရမထာယသ္မန္တော မမ ဝစနာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၂၅) ဝုတ္တနယေန အတ္တာနံ အဝစနီယံ ကရောတိ။ ဂရုကံ သိယာတိ ဧတ္ထ ‘‘တဿာ’’တိ ဣဒံ အဇ္ဈာဟာရနယသမ္ဗန္ဓေန လဗ္ဘတိ။ တတြာယံ ယောဇနာ – ဒုဗ္ဗစဇာတိကော ယော ဘိက္ခု ဥဒ္ဒေသပရိယာပန္နေ သိက္ခာပဒေ အတ္တာနံ အဝစနီယံ ကရောတိ၊ တဿ ဂရုကံ သိယာတိ။

ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယော ဘိက္ခု အတ္တနော ဒေါဝစဿတံ ပဿန္တေဟိ၊ သုဏန္တေဟိ စ လဇ္ဇိဘိက္ခူဟိ ‘‘မာ အာယသ္မာ အတ္တာနံ အဝစနီယံ အကာသိ…ပေ… အညမညဝုဋ္ဌာပနေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၂၅) ဝုတ္တနယေန တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တောပိ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇိတွာပိ န ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ ‘‘သော ဘိက္ခု သင်္ဃမဇ္ဈမ္ပိ အာကဍ္ဎိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ ၄၂၆) ဝုတ္တတ္တာ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိတွာပိ သင်္ဃမဇ္ဈံ နေတွာ တထေဝ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တေ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇိတွာပိ န ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ တဿ ဒုဗ္ဗစဇာတိကဿ ဉတ္တိစတုတ္ထာယ ကမ္မဝါစာယ ကရိယမာနေ သမနုဘာသနကမ္မေ တတိယာယ ကမ္မဝါစာယ ယျကာရပ္ပတ္တာယ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ထုလ္လစ္စယေ စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘယမာနော သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၃၇။ ဒုဗ္ဗစေတိ ဧတ္ထ ‘‘သိက္ခာပဒေ’’တိ သေသော၊ တထာ သင်္ဃဘေဒကဝဏ္ဏနေတိ ဧတ္ထာပိ။ သင်္ဃဘေဒေါ ဧဝ သင်္ဃဘေဒကော၊ တံ ဝဏ္ဏေတိ ကထေတီတိ သင်္ဃဘေဒကဝဏ္ဏနံ၊ ကိံ တံ? သိက္ခာပဒံ၊ တဉ္စ ¶ ပဌမမေဝ သင်္ဃဘေဒကသိက္ခာပဒံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တသ္မိံ ဝုတ္တနယေနာတိ ယောဇနာ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမသင်္ဃဘေဒသဒိသာနေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅-၄၂၆)။ ‘‘သဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော’’တိ ဧတေန ဣဓ ဒဿိတေန ¶ ‘‘ဂရုကံ သိယာ’’တိ ဧတေန သင်္ဂဟိတံ သင်္ဃာဒိသေသာဝသာနဝိနိစ္ဆယံ ဝဇ္ဇေတွာ ‘‘အကတေ ပနာ’’တိအာဒိဂါထာတ္တယေန ဝုတ္တအနာပတ္တိပ္ပကာရေ စ ‘‘ဣဒမေကသမုဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိဂါထာယ ဝုတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိကေ စ အတိဒိသတိ။

၄၃၈။ ယော ကုလဒူသကော ဘိက္ခု၊ သော ဆန္ဒဂါမိတာဒီဟိ ပါပေန္တော ဘိက္ခုဟိ ကမ္မေ ကရိယမာနေ တံ ဆန္ဒဂါမိတာဒီဟိ ပါပနံ အစ္စဇန္တော ဂရုကံ ဖုသေ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ကုလဒူသကောတိ ကုလာနိ ဒူသေတိ ပုပ္ဖေန ဝါ ဖလေန ဝါ စုဏ္ဏေန ဝါ မတ္တိကာယ ဝါ ဒန္တကဋ္ဌေန ဝါ ဝေဠုယာ ဝါ ဝေဇ္ဇိကာယ ဝါ ဇင်္ဃပေသနိကေန ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၄၃၇) ဝစနတော သဒ္ဓါသမ္ပန္နကုလာနိ လာဘံ နိဿာယ ပုပ္ဖဒါနာဒီဟိ သင်္ဂဏှိတွာ တထာ အကရောန္တေသု လဇ္ဇိဘိက္ခူသု ကုလာနံ သဒ္ဓါဒူသနတော ကုလဒူသကော၊ ဘိက္ခု။

ဆန္ဒဂါမိတာဒီဟိ ပါပေန္တောတိ ကုလဒူသနကမ္မံ ကရောန္တံ ဒိသွာ ဝါ သုတွာ ဝါ အဝစနတော အာပဇ္ဇိတဗ္ဗဒုက္ကဋတော မုစ္စနတ္ထာယ ‘‘အာယသ္မာ ခေါ…ပေ… အလန္တေ ဣဓ ဝါသေနာ’’တိ ဝဒန္တေ လဇ္ဇီ ပေသလေ ဘိက္ခူ ‘‘ဆန္ဒဂါမိနော စ ဘိက္ခူ…ပေ… ဧကစ္စံ န ပဗ္ဗာဇေန္တီ’’တိ ဆန္ဒဂါမိတာဒီဟိ စတူဟိ အဂတိဂမနေဟိ ယောဇေန္တောတိ အတ္ထော။ ကမ္မေ ကရိယမာနေတိ ယထာဝုတ္တနယေန အတ္တာနံ ဂရဟန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ကရိယမာနံ အက္ကောသနဉ္စ ပရိဘာသနဉ္စ ယေ ပဿန္တိ၊ ယေ စ သုဏန္တိ၊ တေဟိ ‘‘မာယသ္မာ ဧဝံ အဝစ၊ န စ ဘိက္ခူ ဆန္ဒဂါမိနော…ပေ… အလန္တေ ဣဓ ဝါသေနာ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနောပိ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇိတွာပိ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇန္တံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိတွာ သင်္ဃမဇ္ဈံ အာနေတွာ ‘‘မာယသ္မာ ဧဝံ အဝစာ’’တိအာဒိနာ နယေနေဝ ¶ ပုနပိ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တေ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇိတွာပိ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿ ဉတ္တိစတုတ္ထာယ ကမ္မဝါစာယ သမနုဘာသနကမ္မေ ကရိယမာနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂရုကံ ဖုသေတိ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ထုလ္လစ္စယေ စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေန္တော တတိယကမ္မဝါစာယ အန္တေ ယျကာရေ သမ္ပတ္တေ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၃၉-၄၀။ ‘‘ကုလာနိ ¶ ဒူသေတိ ပုပ္ဖေန ဝါ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၃၇) နယေန ဝုတ္တကုလဒူသနောပကရဏဘူတစုဏ္ဏပဏ္ဏာဒီသု ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘စုဏ္ဏ’’န္တိအာဒိ။ စုဏ္ဏန္တိ သိရီသပဏ္ဏာဒိစုဏ္ဏံ။ ပဏ္ဏန္တိ တမ္ဗူလပဏ္ဏတာလပဏ္ဏာဒိခါဒိတဗ္ဗာခါဒိတဗ္ဗပဏ္ဏံ။ ဖလန္တိ တာလပနသာဒိဖလံ။ ပုပ္ဖန္တိ စမ္ပကာဒိပုပ္ဖံ။ ဝေဠုန္တိ အန္ဒောဠိကာပါဋံ ကိရဏ္ဍာဒိကံ ဝေဠုံ။ ကဋ္ဌန္တိ ဂေဟဒါရုံ၊ ဣန္ဓနဉ္စ။ မတ္တိကန္တိ ပါကတိကံ၊ ပဉ္စဝဏ္ဏံ ဝါ မတ္တိကံ။

အတ္တနော သန္တကံ၊ တာဝကာလိကာဒိဝသေန ဂဟိတံ ဝါ စုဏ္ဏံ…ပေ… မတ္တိကံ ကုလသင်္ဂဟဏတ္ထာယ ဒဒတော ကုလဒူသနဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ထေယျာတိ စောရိကာ။ ‘‘ဒဒတော’’တိ ဣဒံ သာမိဝစနံ ‘‘ကာတဗ္ဗော’’တိ ပစ္စတ္တဝစနန္တံ ဝိသေသိတဗ္ဗမပေက္ခိတွာ ‘‘ဒဒန္တော’’တိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေန ပစ္စတ္တဝစနန္တံ အနုဝတ္တေတဗ္ဗံ။ ကာတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ကာရေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ သင်္ဃသန္တကံ၊ ဂဏသန္တကံ၊ အညပုဂ္ဂလသန္တကဉ္စ စုဏ္ဏာဒိံ ကုလသင်္ဂဟတ္ထံ စောရိကာယ ဒေန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗောတိ ဣမံ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတိ။ သင်္ဃညသန္တကေတိ သင်္ဃညသန္တကစုဏ္ဏာဒိကေတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ အည-သဒ္ဒေန ဂဏပုဂ္ဂလာနံ ဂဟဏံ။

၄၄၁။ သင်္ဃိကံ ဂရုဘဏ္ဍံ ဝါတိ သင်္ဃသန္တကံ ဂရုဘဏ္ဍပဟောနကံ ဝါ ပဏ္ဏာဒိကံ။ သေနာသနနိယာမိတန္တိ ‘‘ဧတ္တကာ ဖလရုက္ခာဒယော သေနာသနေ နဝကမ္မတ္ထာယာ’’တိ ဧဝံ နိယမိတံ ¶ ဝါ။ ဣဿရဝတာယေ ဝါတိ ဧဝကာရေန ‘‘ထေယျာ’’တိ ဣဒံ နိဝတ္တိတံ။

၄၄၂။ ဟရိတွာ ဝါတိ အတ္တနာယေဝ ဟရိတွာ ဝါ။ ‘‘ပုပ္ဖံ ဒေန္တဿာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဧသ နယော ဥပရိပိ။ ဟရာပေတွာ ဝါတိ အညဿ ဟတ္ထေ ပေသေတွာ ဝါ။ ပက္ကောသိတွာ ဝါတိ အာမန္တေတွာ ဝါ ပက္ကောသာပေတွာ ဝါတိ ဥပလက္ခဏတော လဗ္ဘတိ။ အာဂတဿ ဝါတိ အတ္တနာ ဧဝ အာဂတဿ ဝါ။ ‘‘ကုလသင်္ဂဟဏတ္ထာယာ’’တိ ဝစနေန ‘‘ဧဝရူပေ အဓိပ္ပာယေ အသတိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘စေတိယံ ပူဇံ ကရောန္တာပိ ‘ပူဇေဿာမာ’တိ ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တာပိ တတ္ထ တတ္ထ သမ္ပတ္တာနံ စေတိယပူဇနတ္ထာယ ဒေန္တိ၊ ဧတမ္ပိ ပုပ္ဖဒါနံ နာမ န ဟောတီ’’တိအာဒိကံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) အဋ္ဌကထာဂတံ သဗ္ဗံ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿိတံ ဟောတိ။

၄၄၃။ ဧဝံ ဥဿဂ္ဂံ ဒဿေတွာ အပဝါဒံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဟရိတွာ ဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဟရာပေတွာ’’တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗဿ ဝါ-သဒ္ဒဿ အဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထတာယ ‘‘ပက္ကောသိတွာ ဝါ ပက္ကောသာပေတွာ ¶ ဝါ၊ အာဂတာနံ ဝါ’’တိ စ သင်္ဂယှတိ။ အာဂတဿေဝါတိ ဧဝကာရေန ဟရိတွာ ဒါနာဒိံ နိဝတ္တေတိ။

၄၄၄။ တဉ္စာတိ မာတာပိတုအာဒီနံ တံ ပုပ္ဖဒါနဉ္စ။ ဝတ္ထုပူဇတ္ထန္တိ ရတနတ္တယပူဇနတ္ထံ။ န ပနညထာတိ အညေန ပကာရေန ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယေန ပကာရေန ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ကောယံ ပကာရောတိ အာဟ ‘‘သိဝါဒီ’’တိအာဒိ။ သိဝါဒိပူဇနတ္ထန္တိ မဟိဿရာဒိဒေဝတာပူဇနတ္ထဉ္စ။ မဏ္ဍနတ္ထန္တိ ပိဠန္ဓနတ္ထံ။ ဧဝံ အဒါတဗ္ဗပ္ပကာရနိယမနေန ‘‘ဣမံ ဝိက္ကိဏိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေဿန္တီ’’တိ မာတာပိတုအာဒီနံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။

၄၄၅။ ‘‘ဖလာဒီသု ¶ …ပေ… ဝိနိစ္ဆယော’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဟရိတွာ ဝါ ဟရာပေတွာ ဝါ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယော ဖလပဏ္ဏာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ သမာနောတိ ဒဿေတိ။

၄၄၆။ ‘‘ပုပ္ဖာဒိဘာဇနေ’’တိ ပုပ္ဖဖလာဒီနံ ဘာဇနကာလေ။ သမ္မတေနာတိ ပုပ္ဖာဒိဘာဇနတ္ထံ ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေန သင်္ဃေန သမ္မတေန ဘိက္ခုနာ။ အဿာတိ ဘာဇနဋ္ဌာနံ အာဂတဿ။ ဣတရေနာတိ သင်္ဃသမ္မုတိံ ဝိနာ ပုပ္ဖာဒီနိ ဘာဇာပေန္တေန။ ဉာပေတွာ ဒါတဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗံ သင်္ဃံ ဇာနာပေတွာ ဒါတဗ္ဗံ။

၄၄၇။ ဥပဍ္ဎဘာဝန္တိ ဧကေန ဘိက္ခုနာ လဒ္ဓဗ္ဗဘာဂတော ဥပဍ္ဎံ။ ‘‘ထောကံ ထောက’’န္တိ ဣမိနာ ဥပဍ္ဎတောပိ အပ္ပတရံ ဂဟိတံ။

၄၄၈။ ပရိဗ္ဗယဝိဟီနဿာတိ တဏ္ဍုလာဒိဇီဝိတဝုတ္တိဝယမူလရဟိတဿ။ သမ္ပတ္တိဿရိယဿာပီတိ အတ္တနော သမီပမုပဂတဿ ဣဿရဿ စ။ ‘‘ဒါတဗ္ဗံ တု သကံ ဖလ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ပရိဗ္ဗယဝိဟီနာနံ၊ ဒါတုံ သပရသန္တက’’န္တိ ခုဒ္ဒသိက္ခာယ အာဂတံ၊ ဣဓ ‘‘သကံ ဖလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပရဝစနေန ဝိဿာသိကာနံ ဂဟဏံ၊ ဣဓ ပန ဝိဿာသဂ္ဂါဟေန ဂဟေတွာ ဒီယမာနမ္ပိ သသန္တကမေဝါတိ ‘‘သက’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၄၄၉-၅၀။ ယတြ သင်္ဃာရာမေ သင်္ဃေန ဖလရုက္ခပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ကတိကာ ကတာတိ ယောဇနာ၊ ‘‘အာဂန္တုကာနံ ဧတ္တကံ ဖလံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဖလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝါ ‘‘ဧတ္တကေသု ရုက္ခေသု ဖလံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ¶ ရုက္ခပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝါ သင်္ဃေန ကတိကာ ယေန ပကာရေန ကတာတိ အတ္ထော။ တတြာဂတဿပီတိ ဧဝံ ဌပိတကတိကဝတ္တံ တံ သင်္ဃာရာမံ ဖလတ္ထာယ အာဂတဿာပိ။

ယထာပရိစ္ဆေဒန္တိ ¶ သင်္ဃေန တထာကတဖလရုက္ခပရိစ္ဆေဒမနတိက္ကမ္မ။ ဒဒတောတိ ဩစိနိတွာ ဌပိတဖလံ၊ ကပ္ပိယကာရကေဟိ ဩစိနာပေတွာ ဝါ ဒေန္တဿ။ ဩစိတဖလေ စ ကပ္ပိယကာရကေ စ အသတိ ဖလတ္ထာယ အာဂတေသု ဝတ္တိတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒဿေတဗ္ဗာပိ ဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဝတွာ’’တိ သေသော။ စ-ကာရံ အပိ-သဒ္ဒေန ဧကတော ကတွာ ‘‘အပိစာ’’တိ ယောဇနာ။ ဧဝံ ဝတွာ သင်္ဃေန ပရိစ္ဆိန္နရုက္ခာ ဒဿေတဗ္ဗာတိ ဣမိနာ ‘‘ဣဓ ဖလာနိ သုန္ဒရာနိ၊ ဣတော ဂဏှထာ’တိ ဧဝံ ပန န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) အဋ္ဌကထာ ဗျတိရေကတော ဒဿိတာ ဟောတိ။

၄၅၁။ ‘‘ခဏိတွာ’’တိ ဧတေန ‘‘ခဏာပေတွာ’’တိ ဣဒမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ၊ ‘‘ကပ္ပိယဘူမိ’’န္တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ပထဝိန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အကပ္ပိယ’’န္တိ လဗ္ဘတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပါစိတ္တိယေနာ’’တိ။ ‘‘မာလာဂစ္ဆ’’န္တိ ဣမိနာ ပုပ္ဖူပဂေ တရုဏဂစ္ဆေ စ မလ္လိကာသုမနာဒိဂုမ္ဗဂါဂစ္ဆေ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယ ‘‘တရုဏကာ ဟိ ပုပ္ဖရုက္ခာပိ ပုပ္ဖဂစ္ဆာပိ ‘မာလာဝစ္ဆာ’တွေဝ ဝုစ္စန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁)။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဖလူပဂရုက္ခေ စ ဘေသဇ္ဇရသေ ဩသဓဂစ္ဆေ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ရောပါပနေ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘သယ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ရောပနေ’’တိ ဣမိနာ ယုဇ္ဇတိ။

‘‘သယံ ခဏိတွာ’’တိ ကသ္မာ န ယုဇ္ဇတီတိ? ‘‘ခဏာပေတွာ’’တိ ဝက္ခမာနဿ အဘာဝါ စ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ပထဝိံ ခဏေယျ ဝါ ခဏာပေယျ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၈၅) ဝစနတော ခဏာပနေ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗတ္တာ စ ‘‘ခဏိတွာ’’တိ ဣမိနာ စ ခဏနခဏာပနာနံ ဒွိန္နမေဝ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ န ယုဇ္ဇတိ။ ကုလဒူသနေတိ ကုလဒူသနနိမိတ္တံ။ အကပ္ပိယပထဝိံ ခဏိတွာ၊ ခဏာပေတွာ စ သယံ မာလာဂစ္ဆာဒိရောပနေ ကတေ အဿ မာလာဂစ္ဆာဒိရောပကဿ ¶ ဘိက္ခုနော အကပ္ပိယပထဝီခဏနပစ္စယေန ပါစိတ္တိယေန သဒ္ဓိံ ကုလဒူသနေ ကုလဒူသနနိမိတ္တံ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၄၅၂။ ‘‘တထာ’’တိ ¶ ဣမိနာ ‘‘သယံ ရောပနေ’’တိ ဣဒံ ဝိနာ အဝသေသပ္ပကာရံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘အကပ္ပိယေန ဝါကျေနာ’’တိ ဣဒံ ‘‘အကပ္ပိယပထဝိံ ခဏာပေတွာ’’တိ ဣမိနာ စ ‘‘ရောပါပနေ’’တိ ဣမိနာ စ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘ဣမံ ဘူမိံ ခဏ၊ ဣမံ ဂစ္ဆံ ရောပေဟီ’’တိအာဒိကံ အကပ္ပိယံ ဝေါဟာရံ ဝတွာ အကပ္ပိယပထဝိံ ခဏာပေတွာ မာလာဂစ္ဆာဒိရောပနံ ကာရာပေန္တဿာပိ တထေဝ ပါစိတ္တိယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတီတိ အတ္ထော။

ခဏနရောပနေဟိ ဒွီဟိ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနိ အဝသိဋ္ဌေဟိ တဒတ္ထိကေဟိ သဗ္ဗဝေါဟာရပယောဂဘေဒေဟိ ကိံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ကုလဒူသနေတိ နိမိတ္တေ၊ ဝိသယေ ဝါ ဘုမ္မံ။ အကပ္ပိယေန ဝါကျေန ပန ပထဝိံ ခဏာပေတွာ အကပ္ပိယေန ဝါကျေန ရောပါပနေပိ တထာ ပါစိတ္တိယေန သဟ ကုလဒူသနေ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထ ဣတော ပရေသုပိ တဒတ္ထိကေန သဗ္ဗဝေါဟာရဗျာပါရေသု ကုလဒူသနနိမိတ္တံ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

၄၅၃။ ကပ္ပိယဘူမိယာ အတ္တနာ ခဏနေ၊ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ခဏာပနေ စ ပါစိတ္တိယာဘာဝတော ဒုက္ကဋံယေဝ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥဘယတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ‘‘ဧဝ’’န္တိ သေသော၊ သော ယထာဝုတ္တမတ္ထံ နိဂမေတိ။ ဧဝံ ယထာဝုတ္တနယေန ကပ္ပိယဘူမိယမ္ပိ မာလာဂစ္ဆာဒိရောပနရောပါပနသင်္ခါတေသု ဒွီသု ဌာနေသု စ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

၄၅၄။ သဒုက္ကဋာ ¶ ပါစိတ္တီတိ ‘‘အာဝါဋံ ခဏ၊ ဂစ္ဆံ ရောပေဟီ’’တိ ဧကဝါရံ အာဏတ္တေ ဗဟူ အာဝါဋေ ခဏိတွာ ဗဟူသု ဂစ္ဆေသု ရောပိတေသုပိ အာဏတ္တိယာ ဧကတ္တာ ဒုက္ကဋေန သဟ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ အယမတ္ထော အကပ္ပိယဘူမိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။ ‘‘သုဒ္ဓံ ဝါ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣဒံ အကပ္ပိယဘူမိယံ ကပ္ပိယေန ဝေါဟာရေန အာဝါဋံ ခဏာပကဿ စ ကပ္ပိယဘူမိယံ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန အာဝါဋံ ခဏာပကဿ စ ‘‘ဣမံ ဂစ္ဆံ ရောပေဟီ’’တိ ဧကဝါရာဏတ္တပစ္စယာ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ကုလဒူသနဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၄၅၅။ ကပ္ပိယေနေဝ ဝါကျေနာတိ ဧတ္ထ ကပ္ပိယဝါကျံ နာမ ‘‘ဧတ္ထ အာဝါဋံ ဇာန၊ ဧတ္ထ အာဝါဋံ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ ဧတ္ထ အာဝါဋေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝရူပံ ဝါကျဉ္စ ‘‘ဣမံ ဂစ္ဆံ ဧတ္ထ ဇာန၊ အယံ ဂစ္ဆော ဧတ္ထ ဇာနိတဗ္ဗော’’တိအာဒိဝါကျဉ္စ။ ဧဝကာရေန အကပ္ပိယဝေါဟာရဉ္စ ကပ္ပိယာကပ္ပိယမိဿကဝေါဟာရဉ္စ နိဝတ္တေတိ။ ပရိယာယောဘာသနိမိတ္တကမ္မံ ပန ‘‘ဣတရတ္တယံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ¶ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဝဋ္ဋတိ။ ဥဘယတ္ထ စ ဘူမိယာတိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဘူမီသု ဒွီသု။ ရောပနေတိ ဧတ္ထ သမ္ဗန္ဓတော၊ ပကရဏတော စ ‘‘မာလာဂစ္ဆာဒီန’’န္တိ လဗ္ဘတိ။

‘‘ဝါကျေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ရောပါပနေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော၊ ‘‘ရောပနေ’’တိ ကိမတ္ထမာဟာတိ စေ? သုဒ္ဓကတ္တုနိဒ္ဒေသေန ပယောဇကဿာပိ သင်္ဂဟေတဗ္ဗတော ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ဥပရိဂါထာယ ‘‘သယံ ရောပေတု’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘သယ’’န္တိ ဣမိနာ ဝိသေသေတွာ ‘‘ရောပါပေတု’’န္တိ ဣဒံ နိဝတ္တေတိ။ ‘‘ပရိဘောဂတ္ထာယ ဟိ ကပ္ပိယဘူမိယံ ဝါ အကပ္ပိယဘူမိယံ ဝါ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ရောပါပနေ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာဝိနိစ္ဆယော ဣမာယ ဂါထာယ သင်္ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကောစိ ဒေါသောတိ ပါစိတ္တိယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စာတိ ဝုတ္တဒေါသေသု ဧကောပိ ဒေါသော န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။

၄၅၆-၇။ ‘‘သယံ ¶ ရောပေတု’’န္တိ ဣဒံ ‘‘အာရာမာဒီနမတ္ထာယာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သယံ ရောပိတဿ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေန ‘‘ရောပါပိတဿာ’’တိ ဣဒံ သင်္ဂဏှာတိ၊ ဧတဿ ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ကပ္ပိယေန ဝေါဟာရေနာ’’တိ ပါဌသေသော။ အယံ ပန ဝိနိစ္ဆယော ‘‘အာရာမတ္ထာယ ပန ဝနတ္ထာယ စ ဆာယတ္ထာယ စ အကပ္ပိယဝေါဟာရမတ္တမေဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ သေသံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အန္တော အာရာမဘူသနတ္ထာယ၊ ဗဟိ အရညတ္ထာယ ဝိယ ဆာယတ္ထာယ သုဒ္ဓစိတ္တေန ‘‘ဣမံ ဇာနာ’’တိအာဒိကပ္ပိယဝေါဟာရေန ရောပါပိတရုက္ခေ စ ကပ္ပိယဘူမိယဉ္စ အတ္တနာ ကတေ ဝါ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ကာရာပိတေ ဝါ အကပ္ပိယဘူမိယဉ္စ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန အတ္တနာ ကာရာပိတေ ဝါ အညေဟိ ကတေ ဝါ အာဝါဋေ အတ္တနာ ရောပိတေ ရုက္ခေ စ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဣစ္ဆတိ စေ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။

အာရာမာဒီနမတ္ထာယ ကပ္ပိယဘူမိယံ သယံ ရောပိတဿ ဝါ ကပ္ပိယဘူမိယံ ဝါ အကပ္ပိယဘူမိယံ ဝါ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ရောပါပိတဿ ဝါ ရုက္ခဿ ယဉ္စ ဖလံ၊ တံ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဘိက္ခူနံ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘အာရာမာဒီနမတ္ထာယာ’’တိ ဂါထာယ လိခိတဋ္ဌာနေ ¶ ‘‘ကုလသင်္ဂဟဏတ္ထာယာ’’တိအာဒိဂါထာ ဒိဿတိ။ သာ ပါဠိက္ကမဝိရုဒ္ဓတ္တာ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တာ၊ ‘‘ပုပ္ဖာန’’န္တိအာဒိဂါထာယ ပုရတော ဝုစ္စမာနာ ပန ဌာနပ္ပယုတ္တာ ဟောတိ။

၄၅၈။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အာရာမာဒိအတ္ထာယ ပုဗ္ဗေ ဝိယ အတ္တနာ ရောပိတေသု၊ ရောပါပိတေသု စ သဗ္ဗေသု မာလာဂစ္ဆာဒီသု။ အကပ္ပိယောဒကေနေဝ ပါစိတ္တီတိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဇာနံ သပ္ပာဏကံ ¶ ဥဒကံ တိဏံ ဝါ မတ္တိကံ ဝါ သိဉ္စေယျ ဝါ သိဉ္စာပေယျ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၁၄၀) ဝုတ္တာ ပါစိတ္တိ ဧဝ၊ န ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။

၄၅၉။ ဣဒါနိ ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ပါစိတ္တိယဝိသယံ ဒဿေတိ ‘‘ကုလ…ပေ… ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ သိဉ္စတောတိ ကပ္ပိယောဒကေနေဝ သိဉ္စတော၊ သိဉ္စာပယတော စ။

၄၆၀။ တေသံယေဝ ဒွိန္နံ ပန အတ္ထာယာတိ ကုလဒူသနပရိဘောဂါနံ ဒွိန္နမတ္ထာယ။ သိဉ္စနေ သိဉ္စာပနေတိ ဧတ္ထ ‘‘မာလာဂစ္ဆာဒီန’’န္တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ကေဝလ’’န္တိ သေသော။

၄၆၁။ ဩစိနာပနေတိ အညေဟိ ပုပ္ဖာနံ ဩစိနာပနေ။ သယမောစိနနေ စာပီတိ အတ္တနာဝ ဩစိနနေ စ။ သပါစိတ္တိယဒုက္ကဋန္တိ ‘‘ဘူတဂါမပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၉၀) ဝုတ္တတ္တာ ပုပ္ဖောစိနနဟေတု ပါစိတ္တိယဉ္စ ကုလဒူသနဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၆၂။ ပူဇာဒိအတ္ထာယ၊ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ စ ပုပ္ဖာနံ ဩစိနနဩစိနာပနာနိ ကာရာပေန္တဿ အာပတ္တိယာ အာပဇ္ဇနပ္ပကာရံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပုပ္ဖာန’’န္တိ။ ‘‘ပုပ္ဖာနံ ဂဏနာယ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုပ္ဖမောစိနတောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိသုံ ဝိသု’’န္တိ သေသော။ ဧကေကပုပ္ဖံ ဩစိနန္တဿ ပုပ္ဖဂဏနာယ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧကေန ပယောဂေန ဗဟူနိ ပုပ္ဖာနိ ဩစိနန္တဿ ပန ပယောဂဂဏနာယ ဟောတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ဣဓ ဗျတိရေကတော လဗ္ဘတိ။ ‘‘ဩစိနတော’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဩစိနာပယတော’’တိ ဣဒဉ္စ ကိရိယာသာမညေ ဝိသေသဿ အန္တောဂဓဘာဝတော ဝါ ဥပလက္ခဏတော ဝါ ဒဿိတန္တိ။

တတ္ထ ¶ စ ပုပ္ဖာနိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝတွာ ဩစိနာပေန္တဿ ပုပ္ဖာနံ ဂဏနာယ ဟောတီတိ ဣဒမေဝ ¶ အာပဇ္ဇတိ။ ဧကဝါရမာဏတ္တေန ဗဟူနိ ပုပ္ဖာနိ ဗဟူသု စ ဝါရေသု ဩစိတေသု အာဏတ္တိဂဏနာယ ဟောတီတိ ဝိနိစ္ဆယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဒံ သဗ္ဗပ္ပကာရံ အနန္တရဝုတ္တဂါထာယ ဒဿိတဝိဓိမှိ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဉာပေတုမာဟ ‘‘ကုလတ္ထံ စေ သဒုက္ကဋာ’’တိ။ ကုလတ္ထန္တိ ကုလသင်္ဂဟတ္ထံ။ ‘‘သဒုက္ကဋာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပါစိတ္တိယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စ ပုပ္ဖဂဏနာယ ဟောတီတိ သိဒ္ဓံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပုပ္ဖဂဏနာယ ဒုက္ကဋပါစိတ္တိယာနီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁)။

၄၆၃။ ဂန္ထနံ ဂန္ထော၊ တေန နိဗ္ဗတ္တံ ဂန္ထိမံ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ဂန္ထိမာဒိသရူပံ သယမေဝ ဝက္ခတိ။ သင်္ဂဟဏံ သင်္ဂဟော၊ ပုပ္ဖာနံ သင်္ဂဟောတိ ဝိဂ္ဂဟော။

၄၆၄။ ဣမာနိ ဂန္ထိမာဒီနိ သရူပတော ဒဿေတုမာဟ ‘‘တတ္ထ ဒဏ္ဍေန ဒဏ္ဍံ ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု ဆသု ပုပ္ဖသင်္ဂဟေသု။ ‘‘ဒဏ္ဍေန ဒဏ္ဍံ ဝါ’’တိ ဣဒံ သဒဏ္ဍဥပ္ပလာဒိကုသုမံ သန္ဓာယာဟ။ ‘‘ဝဏ္ဋေနပိ စ ဝဏ္ဋက’’န္တိ ဣဒံ သဝဏ္ဋကရတ္တကုသုမာဒိံ သန္ဓာယာဟ။ ကရဏံ သဗ္ဗန္တိ ကတံ သဗ္ဗံ။ ဣဓ သဗ္ဗတ္ထ ကပ္ပိယဝိဓိဝိဘာဂံ ‘‘သဗ္ဗမေတ’’မိစ္စာဒိဂါထာယံ ဝက္ခတိ။

၄၆၅။ သုတ္တာဒီဟိ ဂေါပ္ဖေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝဿိကပုပ္ဖာဒီနီ’’တိ သေသော။ သုတ္တေန ဝါ ကဒလိဝါကာဒီဟိ ဝါ ဝဿိကာဒိပုပ္ဖေ ဂန္ထိတွာ ကတပုပ္ဖဝိကာရော ဂေါပ္ဖိမံ နာမ။ ဧကတော ဝဏ္ဋာနိ ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဥဘတောဝဏ္ဋိကာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အပ္ပတ္ထေ ဝါ သကတ္ထေ ဝါ က-ကာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝိသယေ က-ကာရတော ပုဗ္ဗာကာရဿ ဣ-ကာရာဒေသော။

သဗ္ဗပုပ္ဖာနံ ဝဏ္ဋာနိ ဧကဒိသာယ ကတွာ ဂန္ထိတပုပ္ဖာဝလိ ဧကတောဝဏ္ဋိကာ နာမ၊ ဝဏ္ဋာနိ ဥဘယဒိသာယ ကတွာ ဂန္ထိတပုပ္ဖာဝလိ ¶ ဥဘတောဝဏ္ဋိကာ နာမာတိ တံ ဂေါပ္ဖိမံ ဧဝံ ဒုဝိဓံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝါကံ ဝါ ဝလ္လိံ ဝါ ရဇ္ဇုံ ဝါ ဒိဂုဏံ ကတွာ တတ္ထ နီပကဒမ္ဗာဒိဝဏ္ဋရဟိတာနိ ပုပ္ဖာနိ ဝေဌေတွာ ဂဟဏံ ဂေါပ္ဖိမံ နာမာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁ အတ္ထတော သမာနံ) အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တံ။

၄၆၆။ ဗုန္ဒေသူတိ မူလေသု။ မကုလာဒိကန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝဏ္ဋရဟိတမဓုကာဒိပုပ္ဖဉ္စ ဝဏ္ဋသဟိတမလ္လိကာဒိပုပ္ဖဉ္စ သင်္ဂဟိတံ။ သူစိအာဒီဟီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန တာလဟီရာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ ¶ ။ မာလာဝိကတီတိ ပုပ္ဖမာလာဝိကတိ။ သူစိအာဒီဟိ မကုလာဒိကံ ပုပ္ဖံ ဗုန္ဒေသု ဝိဇ္ဈိတွာ အာဝုတာ မာလာဝိကတိ ဝေဓိမံ နာမာတိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။

၄၆၇။ ‘‘ဝေဌိမံ နာမ ပုပ္ဖဒါမပုပ္ဖဟတ္ထကေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာယ ဒဿိတပ္ပကာရေသု ပဌမပ္ပကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဝေဌေတွာ ကတံ မာလာဂုဏေဟိ ဝါ’’တိ။ ဓမ္မဒေသနာယ ဝါ ပဋိမာယ ဝါ ဓာတုယာ ဝါ ပူဇံ ကတ္တုကာမာ မုဒ္ဓနိ ဥဇုကံ ကတွာ မာလာဒါမကလာပံ ဩလမ္ဗိတွာ အဂ္ဂေ ဃဋိကာကာရဒဿနတ္ထံ မာလာဝလိယော အနေကက္ခတ္တုံ ပရိက္ခိပန္တာ ဝေဌေန္တိ၊ ဣဒံ ဧဝရူပံ မာလာဂုဏကရဏမ္ပိ ဝေဌိမံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အညပ္ပကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဝါကာဒီဟိ စ ဗဒ္ဓံ ဝါ’’တိ၊ ‘‘ဗန္ဓိတွာ’’တိပိ ပါဌော၊ ‘‘ကတ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဧကစ္စေ ဥပ္ပလာဒိဒီဃဒဏ္ဍကုသုမာနိ အဋ္ဌ ဝါ နဝ ဝါ ဒသ ဝါ ကလာပံ ကတွာ တေသမေဝ ဒဏ္ဍာနံ ဝါကေဟိ ဝါ အညေန ယေန ကေနစိ ဒဏ္ဍကဂ္ဂေ ဌပေတွာ ဝါ ဝိသုံ ဝါ ဗန္ဓိတွာ ဥပ္ပလဟတ္ထာဒိံ ကရောန္တိ၊ တဉ္စ ဝေဌိမံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတံ ဒွယမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။

ကပ္ပိယကာရကေဟိ ¶ ဩစိနိတွာ ဌပိတပုပ္ဖာနိ သာဋကေ ပက္ခိပိတွာ ဘဏ္ဍိကံ ကတွာ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေသုယေဝ ပုပ္ဖေသု အစ္ဆိန္နေန ဒဏ္ဍေန ဝါ တသ္မိံယေဝ ဒဏ္ဍေ အစ္ဆိန္နဝါကေန ဝါ ကလာပံ ကတွာ ဗန္ဓိတုံ၊ အံသဘဏ္ဍိကာယ ပက္ခိပိတွာ ဂဟေတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တေသံယေဝ ပန ဝါကေန ဝါ ဒဏ္ဍေန ဗန္ဓိတုံ အံသဘဏ္ဍိကံ ဝါ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ဝါကေန ဝါ ဒဏ္ဍေန ဝါ’တိ စ ဣဒံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိက္ခိပိတွာ ဗန္ဓနံ သန္ဓာယ ဝဒန္တီ’’တိ သီဟဠဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ပဒုမာဒိပုပ္ဖာနိ ပဒုမာဒိပဏ္ဏေသု နာဠေဟိ ပဝေသေတွာ နာဠေဟိ ဗဟိ ကတွာ ပဏ္ဏေန ပုပ္ဖာနိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပဏ္ဏဂ္ဂေ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဒဏ္ဍေ ပန ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) စ အဋ္ဌကထာယမေဝ ဝုတ္တံ။

၄၆၈။ ပုပ္ဖမာလာဟိ ပူရဏေတိ ပုပ္ဖာဝလီဟိ ပူရဏေ။ ဣဒံ ကတ္ထ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဗောဓိ’’န္တိအာဒိ။ ပုပ္ဖပဋံ နာမ မာလာဝလိယော တန္တံ ဝိယ ပသာရေတွာ ဝတ္ထံ ဝါယန္တေဟိ ဝိယ တိရိယဉ္စ မာလာဝလီဟိ ဝါယိတပဋံ ဝုစ္စတိ။ ဣဒံ ပုပ္ဖပဋံ မာလာဝလီဟိ ဒီဃသော ပူရဏံ သန္ဓာယ ¶ ပုရိမေ ဂဟိတံ၊ တိရိယတော ဝါယနံ သန္ဓာယ ဝက္ခမာနေ ဝါယိမေပိ ဂဟိတန္တိ ပုနရုတ္တာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဋာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန စေတိယဓာတုကရဏ္ဍကဝေဒိကာဒီနံ ဂဟဏံ။

ပရိက္ခေပေသု လဗ္ဘတီတိ ဗောဓိက္ခန္ဓာဒီနံ ပုနပ္ပုနံ ပရိက္ခိပနေသု လဗ္ဘတိ။ ဗောဓိက္ခန္ဓာဒယော ပုပ္ဖာဝလီဟိ ပရိက္ခိပန္တေဟိ ပဌမဝဒ္ဓဋ္ဌာနေ ပုပ္ဖာဝလိယာ အနတိက္ကာမိတေ ပုရိမံ နာမ ဌာနံ ယာဝ ပါပုဏာတိ၊ တာဝ အညေန ဂဟေတွာ ပရိက္ခိပန္တေန အာဟရိတွာ ပုနပိ တသ္မိံ ဌာနေ ပတ္တေ အညဿ ဒါနဝသေန ဗောဓိက္ခန္ဓံ၊ စေတိယံ၊ ဓာတုကရဏ္ဍကံ ဝါ ပုပ္ဖကဉ္စုကေန ဆာဒေတုံ ¶ ဝဋ္ဋတီတိ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တံ။ သစေပိ ဒွေယေဝ ဘိက္ခူ ဥဘောသု ပဿေသု ဌတွာ ပရိယာယေန ဟရန္တိ၊ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ပုပ္ဖပဋဝါယနတ္ထံ ပသာရိယမာနပုပ္ဖာဝလီသု စ ဧသေဝ ဝိနိစ္ဆယော။

ဒီဃပုပ္ဖာဝလိံ နာဂဒန္တေသု ပက္ခိပိတွာ ပုန ပက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘နာဂဒန္တေသု ပန ပုပ္ဖဝလယံ ပဝေသေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အညေဟိ ဝလယံ ကတွာ ဒိန္နပုပ္ဖာဝလိဝလယံ ဓာတုကရဏ္ဍထုပိကာယ ပဝေသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘မာလာဂုဏေဟိ ပန ဗဟူဟိပိ ကတံ ပုပ္ဖဒါမံ လဘိတွာ အာသနမတ္ထကာဒီသု ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုပ္ဖဒါမပုပ္ဖာဝလီနံ ပုပ္ဖရဟိတာယ သုတ္တကောဋိယာ ရဇ္ဇုဒဏ္ဍာဒီသု ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၄၆၉။ ပုပ္ဖရူပံ နာမ ‘‘ဂေါပ္ဖိမပုပ္ဖေဟေဝ ဟတ္ထိအဿာဒိရူပကာနိ ကရောန္တိ၊ တာနိပိ ဝါယိမဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) ဝုတ္တတ္တာ တံတံရူပသဏ္ဌာနံ ကတွာ ပုပ္ဖာဝလိယော နိဝေသေတွာ ကရိယမာနံ ဟတ္ထိအဿာဒိရူပံ။ ဣမသ္မိံ အဋ္ဌကထာပါဌေ ‘‘တာနိပိ ဝါယိမဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စ ‘‘အညေဟိ ကတပရိစ္ဆေဒေ ပန ပုပ္ဖာနိ ဌပေန္တေန ဟတ္ထိအဿာဒိရူပကမ္ပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာပါဌဿ သာရတ္ထဒီပနိယံ ‘‘ပုပ္ဖာနိ ဌပေန္တေနာတိ အဂန္ထိတာနိ ပါကတိကပုပ္ဖာနိ ဌပေန္တေန။ ပုပ္ဖဒါမံ ပန ပူဇနတ္ထာယ ဘူမိယံ ဌပေန္တေန ဖုသာပေတွာ ဝါ အဖုသာပေတွာ ဝါ ဒိဂုဏံ ကတွာ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၃၁) ဝုတ္တတ္တာ စ ဣမံ ဟတ္ထိအာဒိရူပံ ပူရေန္တေန မာလာဝလိံ အညေဟိ ကတပရိစ္ဆေဒေ သမ္ဗန္ဓိတွာ ပါသာဏအာသနမဉ္စပီဌဟတ္ထိရူပါဒိမတ္ထကေ ဌပေတွာ ပူဇနပ္ပကာရော ဝါယိမန္တိ ဝိညာယတိ။

ပုပ္ဖပဋန္တိ ¶ ¶ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပုပ္ဖပဋံ ပူရေန္တေန ဧကာပိ ပုပ္ဖာဝလိ ပရိဝတ္တေတွာ န ဌပေတဗ္ဗာ၊ ဝါယန္တေန အညေဟိ ပူရိတေပိ ဧကာပိ ပုပ္ဖာဝလိ န ပါတေတဗ္ဗာ၊ ဣဒံ ပူရိမဝါယိမာနံ နာနာကရဏံ။ အာဒိဂ္ဂဟဏေန ပုပ္ဖဇာလံ သင်္ဂဏှာတိ၊ တံ ကရောန္တဿ ဇာလစ္ဆိဒ္ဒဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ ဟောတိ။ ‘‘ဘိတ္တိစ္ဆတ္တဗောဓိတ္ထမ္ဘာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဆတ္တာဒီသု စ ပုပ္ဖဇာလံ န ဒါတဗ္ဗံ။

၄၇၀။ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ သာဓာရဏတ္တာ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနဉ္စာ’’တိ အာဟ။ ဗုဒ္ဓဿပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ၊ ‘‘ပူဇတ္ထ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဗုဒ္ဓဿ ပူဇတ္ထာယပိ ကာတုံ ဝါ ကာရာပေတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မသင်္ဃရတနာနိပိ ဥပလက္ခဏတော သင်္ဂယှန္တိ။ သေသေ ကိမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဗျတိရေကတ္ထော။

၄၇၁။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘သယံ ပရေဟိ ဝါ ကာရာပေတုံ ဘိက္ခူနဉ္စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ ဗုဒ္ဓဿပီ’’တိ အနန္တရဂါထာယ ဝုတ္တမတိဒိသတိ။ ကလမ္ဗကန္တိ ဒွိန္နံ ဓနုကာနမန္တရေ ဩလမ္ဗကဒါမံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကလမ္ဗကောတိ အဍ္ဎစန္ဒနာဂဒန္တန္တရေ ဃဋိကာဒါမဩလမ္ဗကော ဝုတ္တော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁)။ ဧတ္ထ စ ဃဋိကာဒါမဩလမ္ဗကော နာမ အန္တေ ဃဋိကာကာရယုတ္တော ယမကဒါမဩလမ္ဗကော။ ကာတုန္တိ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ဧကေကပုပ္ဖဒါမံ ပန နိက္ခန္တသုတ္တကောဋိယာ ပဗန္ဓိတွာ ဩလမ္ဗိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပုပ္ဖဒါမဒွယံ သင်္ဃဋိတုကာမေနပိ နိက္ခန္တသုတ္တကောဋိယာဝ သုတ္တကောဋိ သင်္ဃဋိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဍ္ဎစန္ဒကမေဝ ဝါတိ ‘‘အဍ္ဎစန္ဒာကာရေန မာလာဂုဏပရိက္ခေပေါ’’တိ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တသရူပံ ဝါ။

ဧတ္ထ စ အဍ္ဎစန္ဒာကာရေန မာလာဂုဏပရိက္ခေပေါ နာမ အဍ္ဎစန္ဒာကာရေန မာလာဂုဏဿ ပုနပ္ပုနံ ဟရဏပစ္စာဟရဏဝသေန ပူရေတွာ ပရိက္ခိပနံ။ တေနေဝ တံ ပူရိမေ ပဝိဋ္ဌံ။ တသ္မာ ဧတမ္ပိ ¶ အဍ္ဎစန္ဒာကာရံ ပုနပ္ပုနံ ဟရဏပစ္စာဟရဏဝသေန ပူရိတံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧကဝါရံ ပန အဍ္ဎစန္ဒာကာရေန မာလာဂုဏံ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တဒုဘယမ္ပိ ပူရိမေယေဝ ပဝိဋ္ဌ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အညေဟိ ပူရိတန္တိ အညေဟိ အာယတံ ပသာရေတွာ ပူရိတံ ပုပ္ဖပဋံ။ ဝါယိတုမ္ပိ စာတိ တိရိယံ ဧကပုပ္ဖာဝလိမ္ပိ ဝါယိတုံ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာဝ သမ္ဗန္ဓော။

၄၇၂။ ပိဋ္ဌကာစမယန္တိ ¶ တဏ္ဍုလပိဋ္ဌာဒီဟိ ကတဉ္စေဝ ကာစမတ္တိကာယ စ ကတံ ပုပ္ဖဒါမံ။ ဘေဏ္ဍုပုပ္ဖမယမ္ပိ စာတိ ဘေဏ္ဍုဒဏ္ဍကေဟိ မလ္လိကာသုမနစမ္ပကာဒိသဒိသံ ကတွာ ဆိဒ္ဒေဟိ ကတဒါမဉ္စ။ ‘‘ဂေဏ္ဍုပုပ္ဖမယ’’န္တိပိ လိခန္တိ။ ခရပတ္တမယန္တိ ဧတ္ထ ခရပတ္တံ နာမ ကုင်္ကုဋ္ဌခစိတံ ပုပ္ဖပဋန္တိ ဝဒန္တိ။ ကာတုန္တိ ဂန္ထနဂန္ထာပနာဒီနိ ကာတုံ။ ဘေဏ္ဍုခရပတ္တဒါမာနံ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ စေလာဒီဟိ ကတဒါမမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ အကပ္ပိယာနုလောမတ္တာတိ ဝဒန္တိ။

၄၇၃။ ဟီရာဒီဟီတိ တာလနာဠိကေရဟီရာဒီဟိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန တိဏသလာကာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပဋာကတ္ထန္တိ ပဋာကာကာရေန ပူဇနတ္ထံ။ ‘‘ဝိဇ္ဈန္တဿာ’’တိ ဣမိနာ ကဏ္ဋကေဟိ ဝိဇ္ဈနံ၊ ဟီရာဒီဟိ အာဝုဏနဉ္စ သင်္ဂဟိတံ။

၄၇၅။ အသောကပိဏ္ဍိအာဒီနန္တိ အသောကပုပ္ဖမဉ္ဇရိကာဒီနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) ဧတေဟေဝ သဒ္ဓိံ ဒဿိတံ ဇာလဝိတာနံ၊ ဆိဒ္ဒါနိ ဒဿေတွာ ကတဝေဒိကာ၊ နာဂဒန္တကံ၊ ပုပ္ဖစင်္ကောဋကာပိဓာနံ၊ တာလပဏ္ဏဝလယာဒိဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဓမ္မရဇ္ဇုယာတိ ဧတ္ထ သာရတ္ထဒီပနိယံ ‘‘ဓမ္မရဇ္ဇု နာမ စေတိယံ ဝါ ဗောဓိံ ဝါ ပုပ္ဖပဝေသနတ္ထ အာဝဇ္ဇိတွာ ဗဒ္ဓရဇ္ဇူ’တိ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ၊ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ စ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တထာ ဗဒ္ဓါယ ရဇ္ဇုယာ စေတိယဿ စ အန္တရေ ပုပ္ဖာနိ ပဝေသေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ¶ ဝိညာယတိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘ဓမ္မရဇ္ဇုန္တိ သိထိလဝဋ္ဋိတံ ရဇ္ဇုံ ကတွာ ဗောဓိံ ဝါ စေတိယံ ဝါ ပရိက္ခိပိတွာ ဓမ္မာသနေ ဝါ လမ္ဗိတွာ တတ္ထ ပုပ္ဖာနိ ပဝေသေန္တီ’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သိထိလဝဋ္ဋိတာယ ရဇ္ဇုယာ အန္တရေပိ ပုပ္ဖာနိ ပဝေသေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိညာယတိ၊ ဝီမံသိတွာ ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဥဘယတ္ထာပိ ပနေတ္ထ နေဝတ္ထိ ဝိရောဓောတိ အမှာကံ ခန္တီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၃၁) လိခိတံ။

၄၇၆။ ဝိဇ္ဈန္တဿပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဓမ္မာသနဝိတာနာဒီသု ပုပ္ဖပူဇနတ္ထံ သယံ ကဏ္ဋကဟီရာဒိပ္ပဝေသနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ဝိတာနာဒီသု ပုပ္ဖပူဇနတ္ထံ ကဏ္ဋကဟီရာဒိပ္ပဝေသနံ န ဝဋ္ဋတီ’တိ ဣဒံ အဋ္ဌကထာစရိယပ္ပမာဏတော ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ ဝုတ္တံ။

၄၇၇။ ကပ္ပိယဝစနံ နာမ ‘‘ဧဝံ ဇာန၊ ဧဝံ ကတေ သောဘေယျ၊ ယထာ ဧတာနိ ပုပ္ဖာနိ န ဝိကိရိယန္တိ၊ တထာ ကရောဟီ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာဂတံ ကပ္ပိယဝစနံ။ ဝတ္ထုပူဇနေတိ ရတနတ္တယပူဇနေ။ နိမိတ္တာဒီသု နိမိတ္တံ နာမ ပုပ္ဖာနိ စ ဂန္ထနဝါကေ ¶ စ ဂဟေတွာ ဂန္ထိတုံ ဇာနန္တာနံ သမီပေ ဌပနံ။ ဩဘာသော နာမ ‘‘တုမှေဟိ ပိဠန္ဓိတကုသုမာနိ ကသ္မာ န ဝိကိရန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဂန္ထိတတ္တာ’’တိ စေ ဝဒတိ၊ နနု ပူဇနကပုပ္ဖာနိ ဂန္ထိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိအာဒိဝစနာနိ။ ပရိယာယော နာမ ပဏ္ဍိတေဟိ ပုပ္ဖာနိ ယထာ န ဝိကိရိယန္တိ၊ တထာ ဂန္ထိတွာ ပူဇေတုံ မနာပန္တိအာဒိဝစနံ။ ပကာသိတာ အဋ္ဌကထာယံ။

၄၇၈။ ‘‘ကုလာနိ ဒူသေတိ ပုပ္ဖေန ဝါ’’တိအာဒိပါဌေ (ပါရာ။ ၄၃၇) ‘‘ဝေဇ္ဇိကာယ ဝါ ဇင်္ဃပေသနိကေန ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၄၃၇) ဝုတ္တံ ဝေဇ္ဇကမ္မာဒိံ ကုလဒူသနတော ဝိသုံ ကတွာ ‘‘န ကေဝလံ…ပေ… ကုဒါစန’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? ဝိသုံ ကာတုံ န ဝုတ္တံ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ ¶ ‘‘န ကေဝလမိဒမေဝ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပုပ္ဖဒါနာဒိကုလဒူသနံ ကုဒါစနံ အကတ္တဗ္ဗံ၊ အထ ခေါ ဝေဇ္ဇကမ္မာဒိ ကုလဒူသနမ္ပိ ကုဒါစနံ န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ ဝေဇ္ဇကမ္မာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝက္ခမာနပရိတ္တောဒကသုတ္တဒါနအနာမဋ္ဌပိဏ္ဍဒါနဒူတေယျဇင်္ဃပေသနိကေ သင်္ဂဏှာတိ။

၄၇၉။ ‘‘ကုဒါစနံ န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ သာမညေန နိသေဓေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ကတ္တဗ္ဗ’’မိစ္စာဒိနာ အပဝါဒဝိဓိံ ဒဿေတိ။ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိနန္တိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနိသိက္ခမာနသာမဏေရသာမဏေရီနံ ပဉ္စန္နံ သဟ သဒ္ဓိံ စရိတဗ္ဗော ပဗ္ဗဇ္ဇာသာသနဓမ္မော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ‘‘သဟဓမ္မိကာ’’တိ သင်္ခံ ဂတာနံ။ အကတဝိညတ္တိံ ကတွာပီတိ အညာတကအပ္ပဝါရိတေ ဘေသဇ္ဇံ ယာစိတွာပိ ‘‘ဝဒေယျာထ ဘန္တေ ယေနတ္ထော’’တိ ဧဝံ အကတဋ္ဌာနေ ဝိညတ္တိ အကတဝိညတ္တိ။ အတ္တနော ဓနေတိ သသန္တကဝိသယေ။

၄၈၀။ ‘‘တထာ’’တိ သဟဓမ္မိကာနံ ဝုတ္တမတိဒိသတိ။ တဒုပဋ္ဌာကဇန္တုနောတိ တေသံ ဒွိန္နံ မာတာပိတူနံ ဝေယျာဝစ္စကရဿ။ ဘဏ္ဍုကဿာတိ ဂိဟိလိင်္ဂေ ဌိတဿာပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခဿ။ အတ္တနော ဝေယျာဝစ္စကရဿပီတိ အတ္တနော ကမ္မကရဿပိ။ ဧတ္တကာနဉ္စ ဇနာနံ ပဉ္စသဟဓမ္မိကာနံ ဝိယ အကတဝိညတ္တိယာပိ ဘေသဇ္ဇံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၈၁။ ဇေဋ္ဌဘာတာတိ အတ္တနော ပုဗ္ဗဇော ဘာတာ။ ကနိဋ္ဌောတိ အနုဇော ဘာတာ။ တထာ ဘဂိနိယော ဒုဝေတိ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌာ ဒွေ ဘဂိနိယော။ စူဠမာတာတိ မာတု ကနိဋ္ဌာ။ စူဠပိတာတိ ပိတု ကနိဋ္ဌော။ မဟာမာတာတိ မာတု ဇေဋ္ဌာ။ မဟာပိတာ ပိတု ဇေဋ္ဌဘာတာ။

၄၈၂။ ပိတုစ္ဆာတိ ပိတုဘဂိနီ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌာ။ မာတုလောတိ မာတု ဘာတာ။ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌေ ဒွေ ပိတုစ္ဆာ ¶ ၊ ဒွေ မာတုလေ ¶ စ ဧကတော ကတွာ ‘‘ဒသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘေသဇ္ဇံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၄၈၄။ ‘‘ဒဿန္တိ မေ ဣမေ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဝါ ဒါတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။

၄၈၅။ ဧတေသံ ဒသန္နံ ဉာတီနံ။ ယာဝ သတ္တမာ ကုလာတိ ဧတ္ထ ကုလပရိစ္ဆေဒေါ ကထံ ဂဟေတဗ္ဗောတိ? ‘‘သပုတ္တဒါရံ ဘာတု ကုဋုမ္ဗံ ဧကံ ကုလံ၊ ဧဝံ တဿ ပုတ္တဿ ဝါ ဓီတု ဝါ ကုဋုမ္ဗံ ဧကံ ကုလ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ‘‘သပုတ္တပတိဘဂိနိယာ ကုဋုမ္ဗံ ဧကံ ကုလံ၊ တထာ တဿ ပုတ္တဿ ဝါ ဓီတု ဝါ ကုဋုမ္ဗံ ဧကံ ကုလ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ စူဠမာတာဒီနမ္ပိ ကုလပရမ္ပရာ ဣမိနာ နိယာမေန ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဝဒန္တိ။ ကုလဒူသနံ န ရူဟတီတိ ‘‘ဒါတုံ ပုပ္ဖံ ပနညဿ၊ အာဂတဿေဝ ဉာတိနော’’တိအာဒိနာ (ဝိ။ ဝိ။ ၄၄၃) နယေန ကထိတဝိဓိနာ ဧတေသု ပဝတ္တန္တဿ ကုလဒူသနံ န ရုဟတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၈၆။ ဘာတုဇာယာတိ အတ္တနော ဇေဋ္ဌဿ ဝါ ကနိဋ္ဌဿ ဝါ ဘာတု ဘရိယာ။ ဘဂိနိသာမိကောတိ အတ္တနော ဇေဋ္ဌာယ ဝါ ကနိဋ္ဌာယ ဝါ ဘဂိနိယာ သာမိကော။

၄၈၇။ ဘာတုနောတိ ဇေဋ္ဌဿ၊ ကနိဋ္ဌဿ စ ဘာတုနော။ အနု ပစ္ဆာ ဇာတာတိ အနုဇာ၊ ကနိဋ္ဌဘဂိနီ။ ‘‘အနုဇာ’’တိ ဥပလက္ခဏန္တိ ဇေဋ္ဌာယပိ သင်္ဂဟော။ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌဘာတူနံ ဘရိယာ စ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌဘဂိနီနံ သာမိကာ စ သစေ အညာတကာ ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ ဒေထာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမံ ဘေသဇ္ဇ’’န္တိ ပါဌသေသော။

၄၈၈။ တေသမ္ပိ ¶ ဘာတုဘဂိနီနံ။ ‘‘ပုတ္တာန’’န္တိ ဣမိနာ ဓီတူနမ္ပိ သင်္ဂဟော။ ကတွာတိ ဝတွာ။ တုမှာကံ မာတာပိတူနံ ဒေထာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဣမံ ဘေသဇ္ဇ’’န္တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ မာတာပိတူနန္တိ ဥဘယသင်္ဂါဟကဝစနတော ‘‘တုယှံ မာတု ဝါ၊ တုယှံ ပိတု ဝါ’’တိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝိသုံ ဝိသုဉ္စ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေသန္တိ စ တုမှာကန္တိ စ သာမိဝစနံ။ ပုတ္တာနန္တိ စ မာတာပိတူနန္တိ စ သမ္ပဒါနဝစနံ။

၄၈၉။ ဘေသဇ္ဇကရဏာရဟာနံ ¶ ဝတ္တဗ္ဗတာယ ‘‘အကလ္လကော’’တိ ဣဒံ ဣဿရာဒိပဒေဟိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အကလ္လကောတိ အာတုရော။ ကလ္လံ ဝုစ္စတိ သုခံ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ကလ္လကော၊ န ကလ္လကော အကလ္လကော။ ဉာတိဇနုဇ္ဈိတော ဝါတိ ဉာတိဇနေန ပရိစ္စတ္တော ဝါ။

၄၉၀။ ဧတေသံ သဗ္ဗေသန္တိ ဣဿရာဒိအာတုရာနံ သဗ္ဗေသမေတေသံ ဇနာနံ။ ‘‘သာဓုနာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ အပစ္စာသီသတာ သတာတိ ဧတ္ထ သတာတိ ကိရိယာပဒံ။ ‘‘ဣမသ္မိံ ကတေ ဣမေ မယှံ ဧဝရူပံ ဒဿန္တီ’’တိ အတ္တနော အတ္ထာယ ပစ္စာသီသနံ အကရောန္တေနာတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဥပကာရတံ ပစ္စာသီသန္တေန ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိသန္ထာရောတိ အာမိသပဋိသန္ထာရော၊ ဓမ္မပဋိသန္ထာရောတိ ဒုဝိဓော ပဋိသန္ထာရော။ ဧတ္ထ အာမိသပဋိသန္ထာရော ဂယှတိ။ ဘေသဇ္ဇံ အာမိသေနပိ ဟောတီတိ ဓမ္မကထာယ သင်္ဂဟောပိ ယုဇ္ဇတေဝ။ ပဋိသန္ထရဏံ ပဋိသန္ထာရော။ ပဋိလဒ္ဓါမိသဿ စ ဓမ္မဿ စ တေသု စ အတ္တနိ စ ပတိရူပေနာကာရေန သမံ အတ္ထရဏံ ပဝတ္တနန္တိ အတ္ထော။

အပရော နယော – အာမိသဿ စ ဓမ္မဿ စ အလာဘေန အတ္တနော၊ ပရဿ စ အန္တရေ သမ္ဘဝန္တဿ ဆိဒ္ဒဿ ဝိဝရဿ ဘေဒဿ ပဋိသန္ထရဏံ ပိဒဟနံ သင်္ဂဟဏံ ပဋိသန္ထာရော။ အယဉှိ လောကသန္နိဝါသော အလဗ္ဘမာနေန အာမိသေန စ ဓမ္မေန ¶ စာတိ ဒွီဟိ ဆိဒ္ဒေါ၊ တဿ တံ ဆိဒ္ဒံ ယထာ န ပညာယတိ၊ ဧဝံ ပီဌဿ ဝိယ ပစ္စတ္ထရဏေန အာမိသေန၊ ဓမ္မေန စ ပဋိသန္ထရဏံ ‘‘အာမိသပဋိသန္ထာရော၊ ဓမ္မပဋိသန္ထာရော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ သာဓုနာတိ သာမီစိပ္ပဋိပန္နတာဒိအရိယဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတုကာမေန အရိယာစာရေန ဘိက္ခုနာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဓုနာ’’တိ ဣဒံ ဣမိဿာ ပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗကာလံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတာယပိ ပါပဇနကဏှကသံဂါမေ ဣမသ္မိံ ဝိပန္နကာလေ ဝိသေသေန အပ္ပမတ္တေန ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။

၄၉၁-၂။ ကေနစီတိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ဥပါသကေန ဝါ ဥပါသိကာယ ဝါတိ အတ္ထော။ ဟတ္ထေနာတိ ဟတ္ထာဝယဝါ အင်္ဂုလိယော ဝုတ္တာ သမုဒါယေ ပဝတ္တဿ ဝေါဟာရဿ အဝယဝေ ပဝတ္တနတော။ ကတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပရိတ္တ’’န္တိ ပါဌသေသော၊ ကရောတိဿ ကိရိယာသာမညေ ဝတ္တနတော ဘဏိတွာတိ အတ္ထော။ တေသမေဝ စ သန္တကန္တိ ပရိတ္တံ ဘဏာပေန္တာနမေဝ သန္တကံ သုတ္တောဒကံ။ ဧဝံ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အတ္တနော သုတ္တောဒကံ အာဟရိတွာ ပုညတ္ထာယ ဣဒံ ဟတ္ထေန စာလေတွာ၊ အာမသိတွာ ဝါ ပရိတ္တံ ဘဏထာ’’တိ ဝုတ္တေ ကေနစိ ပရိတ္တောဒကံ သုတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ ကေနစိ ‘‘ပရိတ္တောဒကသုတ္တာနိ ဒေထာ’’တိ ဝုတ္တေ ¶ ဘိက္ခုနာ တေသမေဝ သန္တကံ ဇလံ ဟတ္ထေန စာလေတွာ သုတ္တကံ မဒ္ဒိတွာ ပရိတ္တံ ကတွာ ဒါတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။

၄၉၃။ အနာမဋ္ဌောပီတိ ဟတ္ထေန အနာမသိတောပိ၊ အပဗ္ဗဇိတဿ ဟတ္ထတော လဒ္ဓါ အတ္တနာ ဝါ အညေန ဝါ ဘိက္ခုနာ အဂဟိတဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၉၄။ စောရဒါမရိကဿ စာတိ ဂါမဝိလောပကဿ စောရဿ စ။

၄၉၅။ ပဏ္ဍုပလာသဿာတိ ¶ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခဿ ဘဏ္ဍုကဿ၊ ပဏ္ဍုဝဏ္ဏော ပလာသော ပဏ္ဍုပလာသော၊ သော ဝိယာတိ ပဏ္ဍုပလာသော၊ တံသဒိသေ တဗ္ဗောဟာရော ‘‘သီဟောယံ မာဏဝကော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ယထာ ပဏ္ဍုပလာသော ရုက္ခာ ပတနာဘိမုခေါ တိဋ္ဌတိ နိယတပါတော၊ ဧဝမယမ္ပိ ဂိဟိလိင်္ဂတော အပဂမာဘိမုခေါ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂမနေ နိယတောဝ တိဋ္ဌတီတိ ‘‘ပဏ္ဍုပလာသသဒိသော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ထာလကေပိ စာတိ အတ္တနော ပရိဘောဂထာလကေပိ။ ဣဒဉ္စ နိဒဿနမတ္တံ၊ ပတ္တောပိ ဂဟိတောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဌပေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပိဏ္ဍပါတ’’န္တိ ဥပယောဂဝသေန သမ္ဗန္ဓနီယံ။ တံ ပနာတိ အတ္တနော ပရိဘောဂထာလကေ ဌပေတွာ ဒိယျမာနံ ပိဏ္ဍပါတံ။ ‘‘မာတာပိတူန’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဧတ္ထ ‘‘ပိတုနော’’တိ ဥပလက္ခဏန္တိ မာတာပိတူနမ္ပီတိ အတ္ထော။ သစေ ဧကသေသော ဣစ္ဆိတော၊ ‘‘ပိတူနမ္ပီ’’တိ ပါဌော ယုဇ္ဇတိ။

၄၉၆။ ဇင်္ဃပေသနိယန္တိ ဂိဟီနံ ဒူတေယျသာသနဟရဏကမ္မံ ‘‘ဇင်္ဃပေသနိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အပိ စာတိ ဝုတ္တသမုစ္စယော။

၄၉၇။ ဧတ္တာဝတာ သာမညဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အပဝါဒဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဏ္ဍူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာသနန္တိ သန္ဒေသံ။ ဟရိတုန္တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ နေတုံ။

၄၉၈။ အဋ္ဌဝိဓေနပီတိ ပုပ္ဖဒါနာဒိဇင်္ဃပေသနိယာဝသာနေန အဋ္ဌပ္ပကာရေနပိ။ ကုလဒူသနကမ္မေနာတိ ကုလာနံ သဒ္ဓါဝိနာသကေန အနာစာရကမ္မေန။ လဒ္ဓန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဘောဇန’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ စ ‘‘အဇ္ဈောဟာရေသူ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ၊ ‘‘သေသေသုပိ အယံ နယော’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ¶ စ လဗ္ဘတိ။ ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ဧကေနာပိ ကုလဒူသနေန ကမ္မေန ဥပ္ပာဒိတပစ္စယော ¶ သဗ္ဗေသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မီနံ န စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သဗ္ဗပဋိသေဓော ကတော။

၄၉၉။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘အဇ္ဈောဟာရေသူ’’တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ၊ သဗ္ဗေသူတိ အတ္ထော။ ‘‘အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ’’တိ အဋ္ဌကထာဂတံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘အဇ္ဈောဟာရေသူ’’တိ ဣဒံ ပရဂလံ ကာတဗ္ဗံ အာမိသံ သန္ဓာယာဟ။ သေသပစ္စယေ ပဋိစ္စ ပရိဘောဂဝသေနေဝ ‘‘သေသေသူ’’တိ အာဟ၊ အနဇ္ဈောဟရဏီယေသု သေသပစ္စယေသူတိ အတ္ထော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? စီဝရပစ္စယေ သရီရတော မောစေတွာ ပရိဘောဂဂဏနာယ၊ သေနာသနပစ္စယေ နိဗ္ဗကောသေ ဥဒကပတနဋ္ဌာနတော အဗ္ဘန္တရံ ပဝိဋ္ဌဝါရဂဏနာယ၊ မဉ္စပီဌာဒိသေနာသနေ နိသီဒနသယနာဒိပရိဘောဂဂဏနာယ၊ အနဇ္ဈောဟရိတွာ အဗ္ဘဉ္ဇနာလေပနာဒိဝသေန ကာတဗ္ဗဘေသဇ္ဇေ သရီရတော မောစေတွာ ဝါရဂဏနာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယံ နယောတိ ‘‘ဒုက္ကဋံ ပရိဒီပိတ’’န္တိ ဝုတ္တော နယော။

၅၀၀။ ‘‘ဥပ္ပန္နပစ္စယာ’’တိ ဣဒံ ‘‘အဘူတာရောစနေနာ’’တိ ဣဒမပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကတွာ ရူပိယဝေါဟာရ’’န္တိ ဣဒမပေက္ခိတွာ ‘‘ဥပ္ပာဒိတပစ္စယာ’’တိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ရူပိယဝေါဟာရဝိနိစ္ဆယော နိဿဂ္ဂိယေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ အဘူတာရောစနဝိနိစ္ဆယော စတုတ္ထပါရာဇိကေ ဝုတ္တော။ သမာနာတိ ပကာသိတာတိ ကုလဒူသနကမ္မေန ဥပ္ပာဒိတပစ္စယေဟိ သဒိသာတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ တတ္ထာပိ ဝိနိစ္ဆယော ဧတ္တကောယေဝါတိ အတိဒိသတိ။

၅၀၁။ ‘‘သံသာရဝါသော ဒုက္ခ’’န္တိ ဉတွာ နိဗ္ဗာနာဓိဂမေ မာနသံ ဗန္ဓိတွာ နိဗ္ဗာနဂါမိနိံ ပဋိပဒံ သန္ဓာယ သာသနာဝတိဏ္ဏေန သိက္ခာကာမေန ကုလပုတ္တေန သေဝိတက္ခဏေယေဝ ဇီဝိတဟရဏသမတ္ထဝိသမိဿပူတိမုတ္တံ ¶ ဝိယ ဝဇ္ဇနီယံ အကပ္ပိယပစ္စယံ ဥပ္ပာဒေတုံ ကရိယမာနံ အကပ္ပိယောပါယပ္ပကာရံ ဧကတော ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝိညတ္တီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိညတ္တိ ယာစနာ။ အနုပ္ပဒါနန္တိ ပိဏ္ဍပဋိပိဏ္ဍဒါနံ။ ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အနေသနံ နာမ အပ္ပိစ္ဆတာယ အနနုရူပေန ပယောဂေန ပစ္စယပရိယေသနံ။

ပါရိဘဋျတာ နာမ ဣဿရေ သေဝိတုံ ပရိဝါရေတွာ တေသံ စိတ္တရုစိတံ ဝိလပန္တာနံ ပရိဘဋာနံ သေဝကဇနာနံ ဝိယ လာဘတ္ထိကဿ ဘိက္ခုနော ပစ္စယဒါယကေသု ပဝတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိ သမန္တတော ဘဋတိ သေဝတီတိ ပရိဘဋော၊ ဣဿရဇနာနံ သမီပါဝစရော သေဝကဇနော၊ ပရိဘဋော ဝိယာတိ ¶ ပရိဘဋော၊ ဘိက္ခု၊ ပရိဘဋဿ ကမ္မံ ပါရိဘဋျံ၊ တဿ ဘာဝေါ ပါရိဘဋျတာ။ အထ ဝါ ပရိဘဋတိ ဓာတိ ဝိယ ကုလဒါရကေ အင်္ကေ ကရဏာဒိဝသေန ဓာရေတီတိ ပရိဘဋော၊ ပရိဘဋဿ ကမ္မံ ပါရိဘဋျံ၊ တဿ ဘာဝေါ ပါရိဘဋျတာတိ လာဘာသာယ ဘိက္ခုနော ကုလဒါရကေသု အနနုလောမိကာ ပဝတ္တိ ဝုစ္စတိ။

မုဂ္ဂသူပတာ နာမ ပက္ကမုဂ္ဂါ ဝိယ ပက္ကာပက္ကဗီဇမိဿာ လာဘာသာယ ဒါယကာနံ စိတ္တာရာဓနတ္ထာယ သစ္စာလီကမိဿကတာ။ ယထာ မုဂ္ဂေသု ပစ္စမာနေသု ကောစိဒေဝ န ပစ္စတိ၊ ဗဟဝေါ ပစ္စန္တိ၊ ဧဝမေဝ ယဿ ဒါယကေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေန္တဿ ကိဉ္စိဒေဝ သစ္စံ ဟောတိ၊ အသစ္စမေဝ ဗဟုကံ ဟောတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ မုဂ္ဂသူပသဒိသတ္တာ ‘‘မုဂ္ဂသူပေါ’’တိ၊ တဿ ကမ္မံ မုဂ္ဂသူပံ၊ တဿ ဘာဝေါ မုဂ္ဂသူပတာ။ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇကံ နာမ ကူပဝတ္ထုဂေဟဝတ္ထုအာဒီနံ အာစိက္ခနံ။ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာယကာနံ ကတံ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇကံ။

၅၀၂။ ဇင်္ဃပေသနိယံ၊ ဒူတကမ္မဉ္စ ဝုတ္တနယမေဝ။ ကုလဒူသနန္တိ ဝုတ္တာဝသေသံ။ အဘူတာရောစနဉ္စ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌန္တိ ¶ ဗုဒ္ဓေဟိ ပဋိက္ကောသိတံ ဂရဟိတံ ယထာဝုတ္တံ မိစ္ဆာဇီဝဉ္စ အဝုတ္တဉ္စ အင်္ဂဝိဇ္ဇာနက္ခတ္တဝိဇ္ဇာဥက္ကာပါတဒိသာဍာဟဘူမိစာလာဒိဘေဒံ မိစ္ဆာဇီဝနူပါယံ သဗ္ဗံ။ ဝိဝဇ္ဇယေတိ ဝိသမိဝ၊ ဂူထမုတ္တံ ဝိယ စ အာရကာ ပရိဝဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘သိက္ခာကာမော ကုလပုတ္တော’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။

၅၀၃။ ပဋိနိဿဇ္ဇတောပိ တန္တိ သမနုဘာသနကမ္မတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ဉတ္တိစတုတ္ထာသု ကမ္မဝါစာသု အန္တကမ္မဝါစာယ ယျ-ကာရံ အပ္ပတ္တာယ ဝါ ကုလဒူသနကမ္မံ ပဇဟန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သင်္ဃဘေဒသမန္တိ ပဌမသင်္ဃဘေဒေန သမန္တိ။

၅၀၄။ ‘‘ဇာန’’န္တိ ဣမဿ ‘‘ဘိက္ခုနာ’’တိ ဧတဿ ဝိသေသနတ္တာ ဇာနတာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါဠိယာ လိခိတေ သီဟဠဂဏ္ဌိပဒေ ပန ဧဝရူပံ အာပတ္တိံ အာပန္နောသ္မီတိ ဉတွာတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ယာဝတီဟန္တိ ယတ္တကာနိ အဟာနိ၊ ‘‘ဆာဒိတာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော၊ ဆာဒနကိရိယာအစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ဆာဒိတာတိ ‘‘အဟံ ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပန္နော’’တိ သဗြဟ္မစာရီနံ အနာရောစနဒိဝသေန ¶ ပဋိစ္ဆာဒိတာ။ အာပတ္တီတိ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ။ အကာမာတိ အရုစိယာဝ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇိတွာ အကတပဋိကမ္မဿ သဂ္ဂမောက္ခာနံ အန္တရာယကရတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိဝတ္ထဗ္ဗန္တိ ပရိဝါသံ သမာဒါယ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ ကိတ္တကံ ကာလန္တိ အာဟ ‘‘တာဝတီဟ’’န္တိ၊ တတ္တကာနိ အဟာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာပဇ္ဇိတွာ ယတ္တကာနိ အဟာနိ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ တတ္တကာနေဝ အဟာနီတိ အတ္ထော။

၅၀၅-၆။ အာပတ္တိ ကိတ္တကေန ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာပတ္တိ စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အာပတ္တိ စာတိ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ စ။ အနုက္ခိတ္တော စာတိ ဥက္ခေပနီယကမ္မေန သယံ အနိဿာရိတော ¶ စ။ ပဟူ စာတိ သယံ သဗြဟ္မစာရီနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ အာရောစေတုံ ပဟောတိ စ။ အနန္တရာယိကော စာတိ ဂမနဝိဗန္ဓကေန ရာဇစောရာဒိအန္တရာယေန ဝိရဟိတော စ။ စတုသွ ပီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧတေသူ’’တိ သေသော၊ ဧတေသု စတူသူတိ အတ္ထော။ တံသညီတိ အာပတ္တိသညီ အနုက္ခိတ္တသညီ ပဟုသညီ အနန္တရာယိကသညီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ ဧဝံသညိနော ဣမေသု စတူသု တထာသညိနော ပုဂ္ဂလဿ။ ဆာဒေတုကာမတာတိ အာစရိယာဒီသု ဂါရဝေန ဝါ ဂရဟာဒိဘယာ ဝါ ‘‘န အာရောစေဿာမီ’’တိ ပဋိစ္ဆာဒေတုကာမတာ စ။ ဆာဒနန္တိ တထာ စိန္တေတွာ ‘‘အဟံ ဣတ္ထန္နာမံ အာပန္နော’’တိ အဝတွာ ပဋိစ္ဆာဒနဉ္စာတိ ဣမေဟိ ဒသဟိ အင်္ဂေဟိ။ ‘‘ဘိက္ခုနာ’’တိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသတ္တာ ဆန္နာတိ ဧတ္ထ ဆာဒိတာတိ အတ္ထော။ ကာလဝိဓိံ ဒဿေတိ ‘‘အရုဏုဂ္ဂမနေနာ’’တိ၊ အာပတ္တိအာပန္နဒိဝသံ ခေပေတွာ အရုဏုဋ္ဌာနေန သဒ္ဓိံ ဆန္နာ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၅၀၇။ ဧဝံ ပဋိစ္ဆန္နသင်္ဃာဒိသေသပဋိကမ္မတ္ထံ ‘‘အကာမာ ပရိဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ ဝိဟိတဿ ပရိဝါသဿ ကော ဘေဒေါ၊ ကော ပဝတ္တိက္ကမောတိ အာဟ ‘‘တိဝိဓော’’တိအာဒိ။ သော ပရိဝါသော တိဝိဓော ဒီပိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကေနာတိ အာဟ ‘‘တိဝိဓာပေတစေတသာ’’တိ။ ‘‘တိဿော ဝိဓာ၊ သေယျောဟမသ္မီတိ ဝိဓာ၊ သဒိသောဟမသ္မီတိ ဝိဓာ၊ ဟီနောဟမသ္မီတိ ဝိဓာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) ဝုတ္တဝိဓာယ မာနနာမဓေယျတော တိဝိဓမာနတော အပဂတစိတ္တေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာတိ အတ္ထော။

ပဋိစ္ဆန္နာ အာပတ္တိ ဧတဿာတိ ပဋိစ္ဆန္နော။ အရိသာဒီနံ အာဂတိဂဏတ္တာ တတ္ထ ပက္ခိပနေန အ-ကာရပစ္စယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နာယ ဒါတဗ္ဗော’’တိအာဒိ။

သုဒ္ဓန္တောတိ ¶ ¶ ‘‘ဥဘော ကောဋိယော သောဓေတွာ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသော သုဒ္ဓန္တော နာမာ’’တိ ပါဠိဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တတ္တာ ဥပသမ္ပဒါကာလသင်္ခါတော သုဒ္ဓါ ပုဗ္ဗန္တော၊ အာရောစိတကာလသင်္ခါတော သုဒ္ဓါ အပရန္တော စ ပရိဝါသသမာဒါနကာလေ ဝါ ပရိဝသနကာလေ ဝါ ဥပပရိက္ခိတွာ ဒိဋ္ဌာ သုဒ္ဓါ အန္တာ အနာပတ္တိကာလသင်္ခါတာ ဥဘော ကောဋိယော အဿာတိ ကတွာ သုဒ္ဓန္တနာမကော ပရိဝါသော စ။ ဧတ္ထ စ ဘေဒါဒိံ ဝက္ခတိ။

သမ္မာ ဒိဝသာဒီနံ ဩဓာနံ ပက္ခေပေါ ယတ္ထ သော သမောဓာနော၊ ပရိဝါသော။ ဒိဝသေသု ဒိဝသေ ဝါ အာပတ္တီသု အာပတ္တိယော ဝါ သဗ္ဗာ နာနာဝတ္ထုကာ အာပတ္တိယော ဧကတော ကတွာ ဩဓာယ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသောတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာပိ ဘေဒါဒိံ ဝက္ခတိ။

၅၀၈။ တတြာတိ တေသု တီသု ပရိဝါသေသု။ ‘‘ယော’’တိ သေသော။ ဣတီတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယော ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော၊ အယန္တိ ဧဝံ ပကာသိတောတိ ယောဇနာ။

၅၀၉-၁၀။ ပရိဝါသဒါနကာလေ ဝုစ္စမာနာယ ကမ္မဝါစာယ ပဓာနလက္ခဏံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝတ္ထုဂေါတ္တဝသေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ သုက္ကမောစနာဒိကော ဝီတိက္ကမော ဝုစ္စတိ။ အယမေဝ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒိကံ ဂံ ဝါစံ သညဉ္စ တာယတိ ရက္ခတီတိ ကတွာ ‘‘ဂေါတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉှိ သဇာတိယသာဓာရဏဝိဇာတိယဝိနိဝတ္တနဝသေန အညတ္ထ ဂန္တုံ အဒတွာ ဝါစံ သဒ္ဒံ၊ တဗ္ဗိသယံ သညဉ္စ ရက္ခတိ။ ဣဒံ ဝတ္ထုဂေါတ္တဒွယဝါစကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိကာယသံသဂ္ဂဝိသေသဝစနဉ္စ ‘‘နာနာဝတ္ထုကာ’’တိ သာမညဝစနဉ္စာတိ ဣမိနာ ဝစနဒွယေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ ကာယသံသဂ္ဂ’န္တိအာဒိဝစနေနာပိ ‘နာနာဝတ္ထုကာယော’တိအာဒိဝစနေနာပိ ဝတ္ထုစေဝ ¶ ဂေါတ္တဉ္စ သင်္ဂဟိတ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။ နာမာပတ္တိဝသေန ဝါတိ ဧတ္ထ သင်္ဃာဒိသေသောတိ သဇာတိသာဓာရဏနာမံ၊ အာပတ္တီတိ သဗ္ဗသာဓာရဏနာမန္တိ ဒွီဟိ နာမေဟိ တံတံဝီတိက္ကမဝသေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော တဒေဝ အာပတ္တီတိ ဧဝမုဘိန္နံ နာမာပတ္တီနံ ဝသေန ဝါတိ အတ္ထော။

ကမ္မဝါစာ ဟိ ကာတဗ္ဗာတိ ‘‘ဝတ္ထုဂေါတ္တဝသေနာပီ’’တိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေါ ‘‘နာမာပတ္တိဝသေန ဝါ’’တိ ဧတ္ထ သင်္ဃာဒိသေသောတိ သဇာတိသာဓာရဏနာမံ၊ အာပတ္တီတိ သဗ္ဗသာဓာရဏနာမန္တိ ဒွီဟိ နာမေဟီတိ ဣဒံ သမုစ္စိနောတီတိ ဥဘယံ ဧကတော ယောဇေတွာ ကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာတိ။ ‘‘နာမာပတ္တိဝသေန ¶ ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ဝိကပ္ပတ္ထေန ဝါ-သဒ္ဒေန၊ ‘‘အဟံ ဘန္တေ သမ္ဗဟုလာ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ ဧကာဟပဋိစ္ဆန္နာယော’တိ ဧဝံ နာမမတ္တဝသေန ဝါ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တဝိသေသနိဝတ္တနတ္ထမတ္တသဒ္ဒဝသေန စ ဝတ္ထုဂေါတ္တဝိရဟိတေန ကေဝလေန နာမာပတ္တိမတ္တေန ပယောဇေတွာ ကာတဗ္ဗာယေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကမ္မဝါစာယ ကရဏပ္ပကာရော ပန သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ အာဂတနယေန အာပန္နပုဂ္ဂလနာမေန စ ဧကာဟပဋိစ္ဆန္နာဒိဝစနေန စ ယောဇေတွာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဿ ဒါတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ‘‘ပရိဝါသော’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ၊ ပဋိစ္ဆန္နာပတ္တိကဿ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

တေန စာတိ လဒ္ဓပရိဝါသေန အန္တောသီမာယ ဥက္ကုဋိကံ နိသိန္နေန ပဂ္ဂဟိတဉ္ဇလိနာ ဘိက္ခုနာ စ။ သမာဒိယိတွာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဝတ္တ’’န္တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ ‘‘သမာဒါနေပျယံ နယော’’တိ (ဝိ။ ဝိ။ ၅၁၄) ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘ဝတ္တံ သမာဒိယာမိ၊ ပရိဝါသံ သမာဒိယာမီ’’တိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ အညတရံ ဝါ ဒွယမေဝ ဝါ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တဝတ္တပူရဏတ္ထံ သမာဒိယိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဒိတော သင်္ဃဿ အာရောစေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ တထာ ¶ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ နိသိန္နေန ပဌမံ သင်္ဃဿ ‘‘အဟံ ဘန္တေ ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ သဉ္စေတနိကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ ဧကာဟပဋိစ္ဆန္နံ၊ သောဟံ သင်္ဃံ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ ဧကာဟပဋိစ္ဆန္နာယ ဧကာဟပရိဝါသံ ယာစိံ၊ တဿ မေ သင်္ဃော ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ ဧကာဟပဋိစ္ဆန္နာယ ဧကာဟပရိဝါသံ အဒါသိ၊ သောဟံ ပရိဝသာမိ၊ ဝေဒယာမာဟံ ဘန္တေ၊ ဝေဒယတီတိ မံ သင်္ဃော ဓာရေတူ’’တိ ဧဝံ အာရောစေတဗ္ဗံ။

‘‘ဣမဉ္စ ပနတ္ထံ ဂဟေတွာ ယာယ ကာယစိ ဝါစာယ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အဋ္ဌကထာဝစနတော ယာယ ကာယစိ ဘာသာယပိ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၅၁၁။ ပုနပ္ပုနာဂတာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခူန’’န္တိ သေသော။ ပုဗ္ဗေ အာရောစနဋ္ဌာနံ အသမ္ပတ္တာနံ အာဂန္တုကာနံ ဘိက္ခူနမ္ပိ။ အာရောစေန္တောဝါတိ ဧကဿ အာရောစနေ သော စေ ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ၊ ‘‘ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတွာ၊ နဝကော စေ၊ ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝတွာ အဝသာနေ ‘‘မံ အာယသ္မာ ဓာရေတူ’’တိ၊ ဒွေ စေ ဟောန္တိ၊ ‘‘မံ အာယသ္မန္တာ ဓာရေန္တူ’’တိ၊ တယော စေ၊ ‘‘မံ အာယသ္မန္တော ဓာရေန္တူ’’တိ ဝတွာ အာရောစေန္တောဝ။ ရတ္တိယာ ဆေဒံ အကတွာတိ ‘‘ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၈၁) နယေန ဝုတ္တဧကသေနာသနေ ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ အရုဏုဋ္ဌာပနဝသေန ¶ ကရိယမာနေန သဟဝါသေန ဝါ ‘‘ပကတတ္တဘိက္ခူဟိ ဝိနာ ဧကကေန ဝါသော’’တိ ဝုတ္တဝိပ္ပဝါသေန ဝါ ‘‘အာဂန္တုကာနံ အာရောစနာယ အကရဏ’’န္တိ ဝုတ္တအနာရောစနေန ဝါ သမ္ဘဝန္တံ ရတ္တိစ္ဆေဒမကတွာ။ ဝတ္တဘေဒံ အကတွာ ဝါ ပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကေ ပါရိဝါသိကဿ ပညတ္တဝတ္တတော ဧကမ္ပိ အဟာပေတွာ စ။ သဒါ ဝသေတိ ပရိဝါသံ ဝသိတုံ ¶ ပရိကပ္ပိတာ သဗ္ဗဒိဝသာ ယာဝ ခိဏန္တိ၊ တာဝ ဝသေယျာတိ အတ္ထော။

၅၁၂။ တတ္ထ ပရိဝါသော ဝိသောဓေတုံ န သက္ကာ စေတိ တဿ ဝိဟာရဿ မဟန္တတ္တာ အာဂတေ အာဂန္တုကဘိက္ခူ ပရိယေသိတွာ အာရောစေန္တေန ရတ္တိစ္ဆေဒံ အကတွာ ပရိဝါသံ သောဓေတုံ န သက္ကာ စေ ဟောတိ။ တံ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာနာတိ တထာ သမာဒိန္နံ ဝတ္တံ ဥပရိ ဝက္ခမာနနယေန နိက္ခိပိတွာ။

၅၁၃။ ကတ္ထ နိက္ခိပေယျာတိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထေဝ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝါတိ အတ္တနော ယသ္မိံ ဝတ္တံ သမာဒိန္နံ၊ တသ္မိံယေဝ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝါ။ ပုဂ္ဂလေ ဝါတိ ဘိက္ခူသု ဥဋ္ဌာယ တတ္ထ တတ္ထ ဂတေသု အန္တောသီမာယယေဝ ဩဟီနေ ဧကဘိက္ခုမှိ ဝါ အသတိယာ ဗဟိသီမံ ဂတေန သရိတက္ခဏေ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တေ တဿာယေဝ ပရိသာယ ပရိဝါသဒါနေ သမ္မုခီဘူတေ ပုဂ္ဂလေ ဝါ အာဂန္တုကဘိက္ခု စေ၊ တဿ ဝါ သန္တိကေ အာရောစေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကထံ နိက္ခိပေ’တိ အာဟ ‘‘နိက္ခိပါမီ’’တိအာဒိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘နိက္ခိပါမီ’’တိ ဧတံ ပစ္စာမသတိ။ တံ ဝတ္တန္တိ အတ္တနာ သမာဒိန္နံ တံ ဝတ္တံ။

၅၁၄။ အယံ နယောတိ ‘‘ဧကပဒေနာပိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ဝါ ပနာ’’တိ ဧဝံ အနန္တရောဒိတနယော။

၅၁၅-၂၀။ ပကတတ္တောတိ ဝုစ္စတီတိ သဂ္ဂမောက္ခာဝရဏာဘာဝေန ပကတော ပုဗ္ဗသရူပေနေဝ ဌိတော အတ္တာ ဧတဿာတိ ‘‘ပကတတ္တော’’တိ ကထီယတိ။ ပစ္စူသကာလသ္မိန္တိ အရုဏတော ပုရိမကာလေ။

ပရိက္ခိတ္တဝိဟာရဿာတိ ဧတ္ထ ပါကာရာဒီဟိ ပရိက္ခိတ္တံ ဧကမ္ပိ သေနာသနံ ဝိဟရန္တိ အသ္မိန္တိ ကတွာ တထာ ဝုစ္စတိ။ ဒွေ ¶ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမ္မာတိ ယောဇနာ။ လေဍ္ဍုပါတဒွယဿ အဝဓိံ ဒဿေတိ ‘‘ပရိက္ခေပတော ဗဟီ’’တိ၊ ‘‘အပရိက္ခိတ္တတော ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနာ ဗဟီ’’တိ စ။

ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ ¶ နာမ ကတမန္တိ? ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၁) ဓုတင်္ဂနိဒ္ဒေသေ ‘‘မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယံ ပန ဝိဟာရဿာပိ ဂါမဿေဝ ဥပစာရံ နီဟရိတွာ ဥဘိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ အဗ္ဘန္တရာ မိနိတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒမေတ္ထပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အပရိက္ခိတ္တဿ ပဌမလေဍ္ဍုပါတံ ဟောတိ၊ ဂါမေ ဝုတ္တေန ဝိဓိနာ ဝိဟာရပရိယန္တေ ဌိတဘတ္တသာလဂိလာနသာလာဒိသေနာသနေ စေ ပရိက္ခေပေါ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ဝါ၊ နတ္ထိ စေ၊ နိဗ္ဗကောသဿ ဥဒကပါတဋ္ဌာနေ ဌိတေန မာတုဂါမေန ဆဍ္ဍိတဘာဇနဓောဝနောဒကပတနဋ္ဌာနေ ဝါ သေနာသနတော ဒူရေ စေတိယင်္ဂဏေ၊ ဗောဓိယင်္ဂဏေ ဝါ ဌတွာ ဗလမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ အတ္တနော ဗလပ္ပမာဏေန ခိတ္တဿ မုဋ္ဌိယာ ဂဟိတပါသာဏဿ ပတနဋ္ဌာနံ ဝိဟာရူပစာရော နာမ၊ တဒေဝ ပါကာရာဒီဟိ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ နာမ။ တတ္ထ ဌတွာ တထေဝ ခိတ္တဿ ပါသာဏဿ ပတနဋ္ဌာနံ ဧကော လေဍ္ဍုပါတော၊ တတ္ထာပိ ဌတွာ တထေဝ ခိတ္တဿ ပါသာဏဿ ပတနဋ္ဌာနံ ဧကော လေဍ္ဍုပါတောတိ ဧဝံ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတာ ဂဟေတဗ္ဗာ။

မဂ္ဂတော ဩက္ကမိတွာတိ မဂ္ဂတော အပသက္ကိတွာ။ ဂုမ္ဗေနာတိ ရုက္ခဂဟနေန ဝါ လတာဂဟနေန ဝါ။ ဝတိယာတိ ကဏ္ဋကသာခါဒီဟိ ကတာယ ဝတိယာ။

ဝတ္တမာဒါယာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ။ အာရောစေတွာတိ ယထာဝုတ္တနယေန အာရောစေတွာ။

နိက္ခိပိတွာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ။ ဘိက္ခူတိ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဟတ္ထပါသဒါနတ္ထာယ အာဂတော ဘိက္ခု။ ယဿ ကဿစီတိ ဧတ္ထ ‘‘သန္တိကေ’’တိ သေသော။

အာရောစေတွာ ¶ ဝါတိ အတ္တနော နဝကတရော စေ၊ ‘‘အာဝုသော’’တိ၊ ဝုဍ္ဎော စေ၊ ‘‘ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ အာရောစေတွာ။ သေသန္တိ အဝသေသဝိနိစ္ဆယံ။ သမုစ္စယဿာတိ စူဠဝဂ္ဂါဂတဿ တတိယသမုစ္စယက္ခန္ဓကဿ။ အဋ္ဌကထာယစာတိ ‘‘သစေ အညော ကောစိ ဘိက္ခု ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေနာ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အဋ္ဌကထာဂတဝိနိစ္ဆယေနာပိ။

ဝိဘာဝယေတိ ‘‘သစေ ယံ ဘိက္ခုံ တတ္ထ အာဂတံ ပဿတိ၊ ဘာသမာနဿ သဒ္ဒံ သုဏာတိ၊ တဿ အာရောစေတဗ္ဗံ။ တထာ အကရောန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စ ဝတ္တဘေဒေါ စ ဟောတိ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ သစေ သော ဒွါဒသရတနဗ္ဘန္တရံ ပတွာ တဿ အဇာနန္တဿေဝ ပက္ကန္တော ဟောတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ၊ န ဝတ္တဘေဒေါ ¶ ။ သစေ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ အာဂတော ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဂတော ဟောတိ၊ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ယံ ပဌမံ ပဿတိ၊ တဿ သန္တိကေ အာရောစေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပရိကပ္ပိတဒိဝသေ ပုဏ္ဏေ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထံ အတိရေကေ စ ဒိဝသေ ဝတ္တံ ပူရေတွာ ပရိယောသာနေ ဝတ္တေ အသမာဒိန္နေ မာနတ္တာရဟော န ဟောတီတိ သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမ္မ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ ခန္ဓကေ အာဂတနယေနေဝ မာနတ္တံ ယာစိတဗ္ဗံ။ အနိက္ခိတ္တဝတ္တေန စရိတုကာမဿ ပုန ဝတ္တသမာဒါနံ ကာတဗ္ဗံ န ဟောတီ’’တိ ဧတ္တကော ဝိသေသော၊ ဣမံ အဋ္ဌကထာဂတံ ဝိနိစ္ဆယံ ပကာသေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။

၅၂၁။ န ဇာနတီတိ ဧတ္ထ ဆန္ဒဝသေန ရဿော ကတော။ အာပတ္တီနဉ္စ ရတ္တီနံ၊ ပရိစ္ဆေဒံ န ဇာနတီတိ ဗဟူ သင်္ဃာဒိသေသေ အာပဇ္ဇိတွာပိ ‘‘ဧတ္တကာဟံ အာပတ္တိယော အာပန္နော’’တိ အတ္တနော အာပန္နသင်္ဃာဒိသေသာပတ္တီနံ ပရိစ္ဆေဒံ ¶ န ဇာနာတိ၊ ‘‘မယာ အာပန္နာပတ္တိ ဧတ္တကေ ဒိဝသေ ပဋိစ္ဆန္နာ’’တိ ဒိဝသပရိစ္ဆေဒံ န ဇာနာတိ။

၅၂၂။ ဣဒါနိ တဿ ပဘေဒံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဧသေဝါ’’တိအာဒိ။ ပရိသုဒ္ဓေဟီတိ သကလသံကိလေသပ္ပဟာနေန ပရိသုဒ္ဓသန္တာနေဟိ ဥပါလိတ္ထေရာဒိပုဗ္ဗာစရိယေဟိ။ ဧသောဝ သုဒ္ဓန္တောတိ ဧသော ယထာဝုတ္တသရူပေါ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော။ စူဠသုဒ္ဓန္တနာမော စာတိ ‘‘ယော ဥပသမ္ပဒတော ပဋ္ဌာယ အနုလောမက္ကမေန ဝါ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန ဥပသမ္ပဒမာဠကတော ပဋ္ဌာယ အနုလောမဝသေန ဝါ အာရောစိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပဋိလောမဝသေန ဝါ သရန္တေ ‘‘ကိတ္တကာနိ ဒိဝသာနိ ပရိသုဒ္ဓါတိ သရသီ’’တိ ဝိနယဓရေဟိ ပုစ္ဆိတေ ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ ပရိသုဒ္ဓါသ္မီ’’တိ ဝုတ္တဝတော တေန ဝုတ္တသုဒ္ဓဒိနာနိ ပရိယန္တံ ကတွာ ဒိန္နော ယာဝ ဥပသမ္ပန္နဒိဝသော၊ တာဝ ဗဟုဒိဝသေသု နေတဗ္ဗံ မဟာသုဒ္ဓန္တံ သန္ဓာယ ဣတရဒိနာနံ ပူရေတဗ္ဗတ္တာ စူဠသုဒ္ဓန္တော နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

‘‘အယဉှိ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော နာမ ဥဒ္ဓမ္ပိ အာရောဟတိ၊ ဟေဋ္ဌာပိ ဩရောဟတိ၊ ဣဒမဿ လက္ခဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ဝုတ္တတ္တာ ဣမံ ပရိဝါသံ ပရိဝသနတော ပစ္ဆာ ဒိဝသံ သရန္တော ပရိကပ္ပေတွာ ယောဇေတွာ ဂဟိတဒိဝသတော ဝဍ္ဎေတိ ဝါ ဟာပေတိ ဝါ၊ ဥဘယတ္ထာပိ ‘‘ပုန ပရိဝါသဒါနကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ဝစနတော ပုဗ္ဗေ ဒိန္နပရိဝါသောယေဝ ပမာဏံ ¶ ။ ‘‘ဧတဿ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ‘ပဋိစ္ဆန္နာ’တိ ဝါ အစိရပဋိစ္ဆန္နံ ‘စိရပဋိစ္ဆန္နာ’တိ ဝါ အသမ္ဗဟုလမ္ပိ ‘သမ္ဗဟုလာ’တိ ဝါ ဝိပရီတတော ဂဟေတွာ ဝိနယကမ္မံ ကရောန္တဿ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ပဋိစ္ဆန္နံ ‘အပ္ပဋိစ္ဆန္နာ’တိအာဒိဝိပရိယာယေန န ဟောတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂ အတ္ထတော သမာနံ) အဋ္ဌကထာဂတနယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

မဟာသုဒ္ဓန္တနာမကောတိ ¶ ‘‘ယော ပန ယထာဝုတ္တေန အနုလောမပဋိလောမနယေန ပုစ္ဆိယမာနောပိ ရတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတိ၊ နေဝ သရတိ၊ ဝေမတိကော ဝါ ဟောတိ၊ တဿ ဒိန္နော သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော မဟာသုဒ္ဓန္တောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အဋ္ဌကထာယံ နိဒ္ဒိဋ္ဌသရူပေါ မဟာသုဒ္ဓန္တော နာမ။ ‘‘အယံ ဥဒ္ဓံ နာရောဟတိ၊ ဟေဋ္ဌာ ပန ဩရောဟတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အယံ ပရိဝါသော ယာဝ ဥပသမ္ပန္နဒိဝသော၊ တာဝ ပူရေတဗ္ဗတော တတော ဥဒ္ဓံ နာရောဟတိ။ အန္တရာဠေ အတ္တနော သုဒ္ဓကာလံ ပရိကပ္ပေတွာ သရတိ စေ၊ တတော ပဋ္ဌာယ နိဝတ္တနတော ဒိဝသဟာနံ ပန ဟောတေဝ။

၅၂၃။ ‘‘အညတရော ဘိက္ခု သမ္ဗဟုလာ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပန္နော ဟောတိ၊ သော အာပတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတိ၊ ရတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတီ’’တိ (စူဠဝ။ ၁၅၆) အာဂတဝတ္ထုမှိ ဣမဿ ပရိဝါသဿ အနုညာတတ္တာ တံ ဝတ္ထုံ သင်္ဂဟေတုံ ‘‘အာပတ္တီနံ စာ’’တိအာဒိံ ဝတွာပိ ‘‘အာပတ္တိပရိယန္တံ ပန ‘ဧတ္တကာ အဟံ အာပတ္တိယော အာပန္နော’တိ ဇာနာတု ဝါ မာ ဝါ၊ အကာရဏမေတ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ပဋိသေဓေတွာ အဋ္ဌကထာယံ ပဓာနဘာဝေန ဝုတ္တရတ္တိပရိယန္တဿ အပရိဇာနနမတ္တမေဝ ပမာဏန္တိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒုဝိဓောပီ’’တိအာဒိ။ ဒုဝိဓောပိ အယံ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော ဧကစ္စံ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒံ၊ သကလံ ဝါ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒံ အဇာနတော ဝါ ဝိမတိဿ ဝါ ဒါတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။

၅၂၄။ ဣတရောပိ သော သမောဓာနပရိဝါသော တိဓာ မတောတိ ယောဇနာ။ ဓာတုသဒ္ဒါနံ အနေကတ္ထတ္တာ ‘‘ဩဓာန’’န္တိ မက္ခနံ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဩဓုနိတွာ ¶ မက္ခေတွာ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။ ‘‘သမောဓာန’’န္တိ ပက္ခေပေါ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သမောဒဟိတွာ’’တိ။ ဩဓာနဉ္စ သမောဓာနဉ္စ ဩဓာနသမောဓာနံ၊ တံ ယတ္ထ သော ပရိဝါသော ‘‘ဩဓာနသမောဓာနော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အရိသာဒိဂဏေ အန္တောဂဓတ္တာ ဟေတ္ထ၊ ဥပရိ စ ဧဝရူပေ ဌာနေ အ-ကာရပစ္စယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ¶ ။ ပရိဝုတ္ထဒိဝသာနံ မက္ခနဉ္စ မူလာပတ္တိယံ အန္တရာပတ္တီနံ ပက္ခိပနဉ္စ ယသ္မိံ သော ပရိဝါသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနေဝေတ္ထ ‘‘ဒိဝသေ ပရိဝုတ္ထေ တု၊ ဩဓုနိတွာ ပဒီယတေ’’တိ ဝက္ခတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပရိဝုတ္ထဒိဝသေ ဩဓုနိတွာ မက္ခေတွာ ပုရိမာယ အာပတ္တိယာ မူလဒိဝသပရိစ္ဆေဒေ ပစ္ဆာ အာပန္နံ အာပတ္တိံ သမောဒဟိတွာ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။

အဂ္ဃပုဗ္ဗကော မိဿကပုဗ္ဗကော သမောဓာနပရိဝါသောတိ ယောဇနာ၊ အဂ္ဃသမောဓာနပရိဝါသော မိဿကသမောဓာနပရိဝါသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဂ္ဃော စ မိဿကော စ အဂ္ဃမိဿကာ၊ တေ ပုဗ္ဗကာ ဧတဿာတိ အဂ္ဃမိဿကပုဗ္ဗကော၊ သမောဓာနော။ အဂ္ဃေန သမောဓာနံ အဂ္ဃသမောဓာနံ၊ တံ ယတ္ထ သော အဂ္ဃသမောဓာနော၊ အာပန္နာသု ဗဟူသု သဗ္ဗစိရပဋိစ္ဆန္နာပတ္တီနံ ဒိဝသဂဏနဂ္ဃေနေဝ ပစ္ဆာ အာပန္နအာပတ္တီနံ ပက္ခေပယုတ္တပရိဝါသောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အဂ္ဃသမောဓာနော နာမ သမ္ဗဟုလာသု အာပတ္တီသု ယာ ဧကာ ဝါ ဒွေ ဝါ တိဿော ဝါ သမ္ဗဟုလာ ဝါ အာပတ္တိယော သဗ္ဗစိရပဋိစ္ဆန္နာယော၊ တာသံ အဂ္ဃေန သမောဓာယ တာသံ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒဝသေန အဝသေသာနံ ဦနတရပဋိစ္ဆန္နာနံ အာပတ္တီနံ ပရိဝါသော ဒိယျတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ အဂ္ဃသမောဓာနော’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။ မိဿကာနံ နာနာဝတ္ထုကာနံ အာပတ္တီနံ သမောဓာနံ မိဿကသမောဓာနံ၊ တံ ယတ္ထ သော ပရိဝါသော မိဿကသမောဓာနော။ မိဿကာနံ နာနာဝတ္ထုကာနံ အာပတ္တီနံ ဧကတော ပက္ခေပယုတ္တော ပရိဝါသောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘မိဿကသမောဓာနော ¶ နာမ ယော နာနာဝတ္ထုကာ အာပတ္တိယော ဧကတော ကတွာ ဒိယျတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။

၅၂၅-၇။ ဧဝံ တိဝိဓေ သမောဓာနပရိဝါသေ ပဌမပရိဝါသဿ ဝိသေသနဘူတတာယ အဝယဝါနံ ဒွိန္နံ ဩဓာနသမောဓာနသဒ္ဒါနံ အတ္ထာနုဝါဒေန တဒုဘယဩဓာနသမောဓာနသရူပံ ဝိဓာတုမာဟ ‘‘အာပဇ္ဇိတွာ…ပေ… ပကာသိတော’’တိ။ တတ္ထ ပဌမဿ ဩဓာန-သဒ္ဒသင်္ခါတဿ အဝယဝဿ အတ္ထသရူပါနုဝါဒမာဟ ‘‘အာပဇ္ဇိတွာ…ပေ… ပဒီယတေ’’တိ။ ဒုတိယာဝယဝသင်္ခါတသမောဓာန-သဒ္ဒဿ အတ္ထသရူပါနုဝါဒမာဟ ‘‘ပုရိမာပတ္တိယာ…ပေ… ဘိက္ခုနော’’တိ။ တေနေဝ ဥဘယတ္ထာနုဝါဒေ ‘‘ဘိက္ခုနော’’တိ ပဒဒွယဿ၊ ‘‘ပဒီယတေ ဒါတဗ္ဗော’’တိ ကိရိယာပဒဒွယဿ စ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ပုနရုတ္တိဒေါသာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အဝယဝတ္ထာနုဝါဒေန ဝိဓာတဗ္ဗသမုဒါယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဧသောဓာနသမောဓာနပရိဝါသော ပကာသိတော’’တိ။ ဧတ္ထ ဆာဒေန္တဿ ဟီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ။ ဧသောဓာနသမောဓာနောတိ ဧတ္ထ ဧတ-သဒ္ဒသမ္ဗန္ဓေန ‘‘ယော’’တိ လဗ္ဘတိ။

တတြာယံ ¶ ယောဇနာ – အာပဇ္ဇိတွာ…ပေ… ဩဓုနိတွာ ယော ယသ္မာ ပဒီယတေ၊ ပုရိမာပတ္တိယာ…ပေ… ယော ယသ္မာ ဒါတဗ္ဗော၊ တသ္မာ ဧသောဓာနသမောဓာနပရိဝါသော ပကာသိတောတိ။

တတ္ထ အန္တရာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာတိ ပဋိစ္ဆန္နာပတ္တိယာ ပရိဝသန္တော ဝါ မာနတ္တာရဟော ဝါ မာနတ္တံ စရန္တော ဝါ အဗ္ဘာနာရဟော ဝါ ဟုတွာ ကဒါစိ အညံ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ။ ဆာဒေန္တဿာတိ ပဌမံ အာပန္နာပတ္တိယာပဋိစ္ဆာဒိတကာလေန သမံ ဝါ ဦနံ ဝါ ကာလံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တဿ။ ‘‘မူလာယပဋိကဿနေန တေ ပရိဝုတ္ထဒိဝသေ စ မာနတ္တစိဏ္ဏဒိဝသေ ¶ စ သဗ္ဗေ ဩဓုနိတွာ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဧတ္ထ ‘‘ပရိဝုတ္ထေ’’တိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ‘‘မာနတ္တစိဏ္ဏေ စာ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဩဓုနိတွာတိ စ မူလာယပဋိကဿနဝသေန မက္ခေတွာ၊ အဒိဝသေ ကတွာတိ အဓိပ္ပာယော။

ယော ယသ္မာ ပဒီယတေ၊ သော ပရိဝါသော သဋ္ဌိဝဿာနိ ပရိဝသိတွာ မာနတ္တာရဟော ဟုတွာပိ အန္တရာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ဧကာဟမ္ပိ ပဋိစ္ဆာဒိတေ မူလာယပဋိကဿနေန တေ ဒိဝသေ သဗ္ဗေ မက္ခေတွာ တာနေဝ သဋ္ဌိဝဿာနိ ပုနပိ ယသ္မာ ပဒီယတေတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဋ္ဌိဝဿာနိ ပရိဝသိတွာ မာနတ္တာရဟော ဟုတွာပိ ဟိ ဧကဒိဝသံ အန္တရာပတ္တိံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပုနပိ သဋ္ဌိဝဿာနိ ပရိဝါသာရဟော ဟောတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။

ပုရိမာပတ္တိယာတိ တေန အာပန္နာသု သမ္ဗဟုလာသု အာပတ္တီသု သဗ္ဗာပတ္တီနံ ပုရေတရမေဝ ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ။ မူလဒိဝသေတိ ပဌမံ ဝီတိက္ကမဒိဝသေ။ ဝိနိစ္ဆိတေတိ ‘‘အသုကသံဝစ္ဆရေ အသုကမာသေ အသုကဒိဝသေ’’တိ နိယမိတေ။ သမောဓာယ ပက္ခိပိတွာ ဒါတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိဓာနတော ယာစမာနဿာတိ ဝိဓာနတော သင်္ဃေန ဒါတဗ္ဗောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တေန ဝိဓိနာ ယာစမာနဿ တတ္ထေဝ ဝုတ္တဝိဓိနာ သင်္ဃေန ဒါတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧသော ဩဓာနသမောဓာနပရိဝါသော’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။

၅၂၈-၉။ တထာ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တာသံ အဂ္ဃဝသေန ဟီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ။ ‘‘သောတိ တံသဒ္ဒသမ္ဗန္ဓေန ‘‘ယော’’တိ လဗ္ဘတိ။ တတြာယံ ယောဇနာ – သမ္ဗဟုလာ…ပေ… တာသံ အဂ္ဃဝသေန တတော ဦနပဋိစ္ဆန္နာနံ အာပတ္တီနံ ¶ သမောဓာယ ယော ယသ္မာ ပဒါတဗ္ဗော ပရိဝါသော၊ တသ္မာ သော ယထာ အဝယဝတ္ထဝသေန ¶ ‘‘ဩဓာနသမောဓာနော’’တိ ပရိဝါသော ဝုတ္တော၊ တထာ ‘‘အဂ္ဃသမောဓာနော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။

တတ္ထ သမ္ဗဟုလာသူတိ ယာသံ အာပတ္တီနံ ပရိဝသိတုကာမော၊ တာသု သမ္ဗဟုလာသု အာပတ္တီသု၊ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ‘‘ဧကာ ဝါ’’တိအာဒိ နိဒ္ဓါရိယနိဒ္ဒေသော။ တာသံ အာပတ္တီနံ။ အဂ္ဃဝသေနာတိ ဂဏနဝသေန၊ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တာသံ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒဝသေနာ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။ ‘‘ပဒါတဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တတောတိ စိရပဋိစ္ဆန္နာပတ္တိတော။ ဦနပဋိစ္ဆန္နာနံ အာပတ္တီနန္တိ ဧတ္ထ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ ဦနပဋိစ္ဆန္နာယော အာပတ္တိယော သမောဓာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၅၃၀။ နာနာ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒီနိ ဝတ္ထူနိ ယာသံ တာ နာနာဝတ္ထုကာ၊ နာနာဝတ္ထုကာ သညာ ယာသံ အာပတ္တီနံ တာ နာနာဝတ္ထုကသညာယော။ သဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယာ’’တိ သေသော၊ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒိကုလဒူသနာဝသာနာ ယာ သဗ္ဗာ တေရသ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယောတိ အတ္ထော။ တာ သဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဒါတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ‘‘ပရိဝါသော’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တာ သဗ္ဗာပိ ဧကတော ကတွာ ဒါတဗ္ဗော ပရိဝါသောတိ ယောဇနာ။ တဿ တေရသ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိယောပိ ဧကတော ကတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဟံ ဘန္တေ သမ္ဗဟုလာ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ ဧကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ…ပေ… ဧကံ ကုလဒူသကံ၊ သောဟံ ဘန္တေ သင်္ဃံ တာသံ အာပတ္တီနံ သမောဓာနပရိဝါသံ ယာစာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ယာစနာယ စ တဒနုရူပါယ ဉတ္တိယာ စ ကမ္မဝါစာသု စ နာမံ ¶ ဝတွာ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသော မိဿကော မတော ‘‘မိဿကသမောဓာနပရိဝါသော’’တိ ဉာတော။ ဒွေ၊ တိဿော၊ စတဿော၊ အတိရေကာ စ အာပန္နဿာပိ ပရိဝါသံ ဒေန္တေန ဣမိနာ နိယာမေန ဝတ္ထုံ၊ နာမံ ဝိသေသေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၅၃၁။ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသဿာတိ တိဝိဓေ ပရိဝါသေ အညတရဿ ဝသေန ပရိဝုတ္ထပရိဝါသဿ။ ဥတ္တရိ ဆ ရတ္တိယောတိ ပရိဝါသတော ဥတ္တရိ ဆ ရတ္တိယော၊ ဆ ဒိဝသေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ‘‘စရိတု’’န္တိ သေသော၊ စရဏကိရိယာယ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ မာနတ္တံ ဒေယျန္တိ ယောဇနာ၊ ‘‘သင်္ဃေနာ’’တိ သာမတ္ထိယာ ¶ လဗ္ဘတိ။ သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတွာ ဆာရတ္တဉ္စ ဒါတဗ္ဗော၊ ဘိက္ခုမာနနဝိဓိ ဘိက္ခုဿ ဒါတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

‘‘ပရိဝုတ္ထပရိဝါသဿာ’’တိ ဣမိနာ ပဋိစ္ဆန္နမာနတ္တံ ပကတံ၊ တတ္ထ ပဘေဒေ အသတိ ကသ္မာ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နာပဋိစ္ဆန္နဝသာ ဒုဝေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? ပကတဘေဒမနပေက္ခိတွာ ဆာရတ္တမာနတ္တေ လဗ္ဘမာနဝိသယဘေဒံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ သတိ သမောဓာနမာနတ္တေ စ ‘‘ဆာရတ္တံ မာနတ္တံ ဒေတူ’’တိ (စူဠဝ။ ၁၂၈) ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ တမ္ပိ ဂဟေတွာ ‘‘တိဓာ’’တိ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ? တမ္ပိ ပဋိစ္ဆန္နာပတ္တိယာ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသဿေဝ ဒါတဗ္ဗမာနတ္တန္တိ ပဋိစ္ဆန္နမာနတ္တဝစနေနေဝ သင်္ဂဟိတတ္တာ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ။ တေနေဝ စတုဗ္ဗိဓေ မာနတ္တေ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ဝိနာ ဒဿေတဗ္ဗေသု ဒွီသု မာနတ္တေသု ပက္ခမာနတ္တမတ္တံ ‘‘ဆာဒေန္တိယာ’’တိအာဒိဂါထာယ ဒဿေတွာ သမောဓာနမာနတ္တံ ဝိသုံ န ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၅၃၄-၆။ ဝိနိဒ္ဒိဋ္ဌပ္ပကာရန္တိ ‘‘ပရိက္ခိတ္တဝိဟာရဿာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တဂါထာဒွယေန နိဒ္ဒိဋ္ဌပ္ပကာရံ။ အာဒိယိတွာန တံ ¶ တေသန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သန္တိကေ’’တိ ဝက္ခမာနတော လဗ္ဘတိ။ တေသံ စတုန္နံ သမ္မုခါ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ တံ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘တံ တေသံ သန္တိကေ’’တိ ဣဒံ ‘‘အာရောစေတွာ’’တိ ဣမိနာပိ ယုဇ္ဇတိ။ တေသမေဝ သမ္မုခါ နိသိန္နေန ‘‘အဟံ ဘန္တေ ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ သဉ္စေတနိကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သမုစ္စယက္ခန္ဓကာဂတံ အာရောစနံ ကတွာ။ ဣမိနာ အန္တောအရုဏေ ဒိဋ္ဌာနံ အညေသမ္ပိ အာရောစနံ ဥပလက္ခိတံ။

နိက္ခိပေ သန္တိကေ တေသံ ဝတ္တန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ တေသံ ဘိက္ခူနံ သမ္မုခါ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ နိသီဒိတွာ ‘‘ဝတ္တံ နိက္ခိပါမိ၊ မာနတ္တံ နိက္ခိပါမီ’’တိ ဣမေသု ဒွီသု ဧကံ ဝါ ဒွယမေဝ ဝါ ဝတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပေ။

၅၃၇။ တဿ မာနတ္တဿ။ ရတ္တိစ္ဆေဒါဒိကောတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝတ္တဘေဒေါ ဂဟိတော။ အဋ္ဌကထာဝသေန ပါဠိဝသေနာတိ ယောဇနာ။

၅၃၈။ ဝီသတိယာ ¶ ဘိက္ခူနံ ဝဂ္ဂေါ သမူဟော ဝီသတိဝဂ္ဂေါ၊ သော ဧဝ ဝီသတိဝဂ္ဂိကော။ အဗ္ဘေယျာတိ ဩသာရေယျ၊ အဗ္ဘန္တရံ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဝိဓိနာတိ သမုစ္စယက္ခန္ဓကာဂတက္ကမေန။ အဗ္ဘိတောတိ သံဝါသေန အန္တော ကတော၊ ပကတတ္တောတိ ပကတိသဘာဝေါ၊ အာပတ္တိံ အနာပန္နကာလသဒိသော ဟောတီတိ အတ္ထော။

၅၃၉။ အာပတ္တိံ ဆာဒေန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာတိ ယောဇနာ၊ ‘‘အာပဇ္ဇိတွာ’’တိ သေသော၊ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ‘‘အာပတ္တိ စာ’’တိအာဒိနာ (ဝိ။ ဝိ။ ၅၀၅) နယေန ပုဗ္ဗေ ဒဿိတေဟိ ဒသဟိ အင်္ဂေဟိ ပဋိစ္ဆာဒေန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာ အတ္တနော အာပတ္တိံ ဆာဒေန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာ။ န စ အာပတ္တီတိ ဧတ္ထ ‘‘အတ္တနော’’တိ ဣမိနာ အညိဿာ ¶ အာပတ္တိံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တိယာ ဝဇ္ဇပဋိစ္ဆာဒိကာသင်္ခါတပါရာဇိကာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ’’တိ ဣမိနာ ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋာပတ္တိဘာဝံ ဒီပေတိ။

၅၄၁။ ဝိရုဒ္ဓမတ္ထံ နယတိ ပဇဟတီတိ ဝိနယော၊ ဝိနိစ္ဆယော၊ တံ ဝိနယပိဋကတ္ထဝိနိစ္ဆယဝိသေသဝိသယံ သမ္မောဟသင်္ခါတံ ဝိရုဒ္ဓံ ပစ္စတ္ထိကံ တဒင်္ဂဝသေန ပဇဟနတော ဝိနယနယသင်္ခါတံ တတော ဧဝ အတိဗုဒ္ဓိဒီပနံ၊ အတိသယေန ဗုဒ္ဓိံ ဒီပေတီတိ အတိဗုဒ္ဓိဒီပနံ၊ တံ ဝိနယတ္ထဝိနိစ္ဆယကံ ဉာဏပဒီပံ ဝိသေသေန ဇာလေန္တံ။ ဝိဝိဓေဟိ နယေဟိ ယုတ္တတာယ ဝိဝိဓနယယုတံ။ ဝိနယနယေတိ ဝိနယပိဋကဿ ပရသန္တာနပါပနေ၊ ဝိနယဝဏ္ဏနာယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သင်္ဃာဒိသေသကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၄၂-၃။ ဣဒါနိ ¶ သင်္ဃာဒိသေသကထာနန္တရံ အနိယတကထံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒေနာ’’တိအာဒိ။ ရဟသိ နိသဇ္ဇာ ရဟောနိသဇ္ဇာ၊ တဿာ အဿာဒေါ ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒေါ၊ တေန ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒေန၊ မေထုနဓမ္မသန္နိဿိတေန ကိလေသေနာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ရဟောနိသဇ္ဇဿာဒေါတိ မေထုနဓမ္မသန္နိဿိတကိလေသော ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၅၁)။ ‘‘ရဟော နာမ စက္ခုဿ ရဟော သောတဿ ရဟော။ စက္ခုဿ ရဟော နာမ န သက္ကာ ဟောတိ အက္ခိံ ဝါ နိခဏိယမာနေ ဘမုကံ ဝါ ဥက္ခိပိယမာနေ သီသံ ဝါ ဥက္ခိပိယမာနေ ပဿိတုံ။ သောတဿ ရဟော နာမ န သက္ကာ ဟောတိ ပကတိကထာ သောတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၄၅) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တရဟေသု ¶ စက္ခုဿ ရဟော ဧဝ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ‘သောတဿ ရဟော’တိ အာဂတံ၊ စက္ခုဿ ရဟေနေဝ ပန ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၄၄-၄၄၅)။

စက္ခုဿ ရဟတ္တာ ‘‘ပဋိစ္ဆန္န’’န္တိ ဣမမ္ပိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ ဧဝ ‘‘အလံကမ္မနိယ’’န္တိ ဣမမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ နိသဇ္ဇသဒ္ဒေါပါဒါနေန ‘‘အာသနေ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဂဟိတမေဝ။ ‘‘မာတုဂါမဿ သန္တိကံ ဂန္တုကာမော’’တိ ဣမိနာ ‘‘မာတုဂါမေန သဒ္ဓိ’’န္တိ ဣဒမ္ပိ ဂဟိတမေဝ။ ဧဝံ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘမာနပဒေါပါဒါနေန ယော ပန ဘိက္ခု မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဧကော ဧကာယ ရဟော ပဋိစ္ဆန္နေ အာသနေ အလံကမ္မနိယေ နိသဇ္ဇဿာဒေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စက္ခုဿ ရဟဘာဝေန ကုဋ္ဋာဒိပဋိစ္ဆန္နေ တေနေဝ မေထုနသေဝနကမ္မဿ အနုရူပေ အာသနေ တဒဟုဇာတာယပိ မနုဿိတ္ထိယာ သဟ နိသဇ္ဇဿာဒရာဂေန သမန္နာဂတော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ‘‘မာတုဂါမဿာ’’တိ တဒဟုဇာတမ္ပိ ဣတ္ထိံ ဂဏှာတီတိ ကုတော လဗ္ဘတီတိ? ‘‘မာတုဂါမော နာမ မနုဿိတ္ထီ၊ န ယက္ခီ၊ န ပေတီ၊ န တိရစ္ဆာနဂတာ၊ အန္တမသော တဒဟုဇာတာပိ ဒါရိကာ၊ ပဂေဝ မဟတ္တရီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၄၅) ပဒဘာဇနတော လဗ္ဘတိ။

‘‘နိဝါသေတီ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓတိ၊ စီဝရံ ပါရုပတီ’’တိ ဣဒံ လက္ခီယတိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ယထာဝုတ္တံ ပယောဂတော ပုဗ္ဗာပရပယောဂေ သင်္ဂဏှာတိ။ တေနေဝ ‘‘ပယောဂေ စ ပယောဂေ စာ’’တိ ဝိစ္ဆာပယောဂေါ ကတော။ နိသီဒတော စဿ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘ဥဘိန္နမ္ပိ နိသဇ္ဇာယ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဧကကဿ နိသီဒတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၅၄၄။ နိသဇ္ဇာယ ¶ ဥဘိန္နမ္ပီတိ ဧတ္ထ ‘‘သကိ’’န္တိ သေသော၊ ဥဘိန္နံ နိသဇ္ဇာပူရဏဝသေန အညမညဿ ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ ဧကက္ခဏေ ¶ ဝါ မာတုဂါမဿ ဝါ ဘိက္ခုဿ ဝါ ဧကဝါရံ နိသဇ္ဇာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပါဠိယံ ‘‘မာတုဂါမေ နိသိန္နေ ဘိက္ခု ဥပနိသိန္နော ဝါ ဟောတီ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၄၅)။ ဟောတိ ပါစိတ္တိယန္တိ ယောဇနာ။ ပယောဂဂဏနာယ စ ဟောန္တိ ပါစိတ္တိယာနီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ မာတုဂါမဿ ဝါ ဘိက္ခုနော ဝါ ဥဘိန္နံ ဝါ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ ပုနပ္ပုနံ ဥပနိသီဒနပယောဂဂဏနာယ စာတိ အတ္ထော။ ‘‘အာပတ္တီဟိပိ တီဟိပီ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ပါစိတ္တိယဂ္ဂဟဏံ ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသာနံ ဥပလက္ခဏံ ဟောတိ၊ တီသု ဧကံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ‘‘ပယောဂဂဏနာယာ’’တိ ဣဒံ ပါရာဇိကာယ န လဗ္ဘတိ ဧကပယောဂေနေဝ သိဇ္ဈနတော။ ကာယသံသဂ္ဂသင်္ဃာဒိသေသော၊ ပန သရီရတော ပုနပ္ပုနံ ဝိယုဇ္ဇိတွာ ဖုသနေန ပါစိတ္တိယဉ္စ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ လဗ္ဘတိ။

ဗဟူသုပိ မာတုဂါမေသု ဗဟုကာနိ ပါစိတ္တိယာနိ ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ ဗဟူသု မာတုဂါမေသု နိသိန္နေသု နိသိန္နာနံ ဂဏနာယ ဧကေနေဝ ပယောဂေန ဗဟူနိ ပါစိတ္တိယာနိ စ သင်္ဃာဒိသေသာ စ ဟောန္တိ။ ‘‘ပယောဂဂဏနာယ စာ’’တိ ဣမဿ ဧတ္ထာပိ ယုဇ္ဇမာနတ္တာ တာသု ဝိသုံ ဝိသုံ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ ပုနပ္ပုနံ နိသီဒန္တီသု၊ သယဉ္စ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ ပုနပ္ပုနံ နိသီဒတော တာသံ ဂဏနာယ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိယော ပယောဂဂဏနာယ စ ဗဟူ ဟောန္တီတိ ဣဒံ လဗ္ဘတိ။ ဧတ္ထာပိ ပန ပါရာဇိကံ န လဗ္ဘတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသော၊ ပါစိတ္တိယဉ္စ လဗ္ဘတိ။

၅၄၅။ သမီပေ ဌိတောပိ အန္ဓော အနာပတ္တိံ န ကရောတီတိ သောတဿ ရဟဘာဝေ အသတိပိ ပဓာနဘူတဿ ‘‘စက္ခုဿ ရဟော’’တိ ဣမဿ အင်္ဂဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အန္တောဒွါဒသဟတ္ထကေ’’တိ၊ ဣမိနာ သဝနူပစာရေ ဝိဇ္ဇမာနေပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတ္ထီနံ တု သတမ္ပိ စ န ကရောတိ အနာပတ္တိန္တိ ¶ ယောဇနာ၊ ဝိညုနော ပုရိသဿ အသန္နိဟိတဘာဝေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဣတ္ထီနမ္ပိ သတမ္ပိ စာ’’တိ လိခန္တိ၊ တတောပိ အယမေဝ ပါဌော သုန္ဒရော။ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝါ တု-သဒ္ဒတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၅၄၆။ နိပဇ္ဇိတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘သမီပေ’’တိ သေသော၊ ‘‘နိဒ္ဒါယန္တောပီ’’တိ ဧတဿ ဝိသေသကေန ‘‘နိပဇ္ဇိတွာ’’တိ ဣမိနာ နိသီဒိတွာ နိဒ္ဒါယန္တောတိ ဣမဿ နိဝတ္တိတတ္တာ သမီပေ နိသီဒိတွာ နိဒ္ဒါယန္တောပိ အနန္ဓော မနုဿပုရိသော အနာပတ္တိံ ကရောတီတိ လဗ္ဘတိ။ ‘‘ကေဝလ’’န္တိ ဝိသေသနေန ဗလဝနိဒ္ဒူပဂတော ¶ ဂဟိတောတိ တထာ အဟုတွာ အန္တရန္တရာ အာပန္နာပန္နေ ဝိနိစ္ဆိနိတွာ ပဝတ္တမာနာယ ကပိနိဒ္ဒါယ နိဒ္ဒါယန္တောပိ အနာပတ္တိံ ကရောတီတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ။ ‘‘ပိဟိတဒွါရဂဗ္ဘဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ မဇ္ဈပဒလောပီသမာသဝသေန ‘‘ပိဟိတဂဗ္ဘဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒွါရေ’’တိ ဣမိနာ ဒွါရေကဒေသဘူတံ ဥမ္မာရံ ဝါ တံသမီပံ ဝါ ဥပစာရေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သစေ ဂဗ္ဘော ပိဟိတဒွါရော န ဟောတိ၊ အနာပတ္တီတိ ဗျတိရေကတော ဒဿိတံ။

၅၄၇။ ဣမသ္မိံ အနိယတသိက္ခာပဒေ ပါဠိယံ အနာပတ္တိဝါရေ အသတိပိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟော ပဋိစ္ဆန္နေ အာသနေ နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေယျ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၈၅) ပဉ္စမဿ အစေလကဝဂ္ဂဿ စတုတ္ထသိက္ခာပဒေ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘အနာပတ္တိ ယော ကောစိ ဝိညူ ပုရိသော ဒုတိယော ဟောတိ၊ တိဋ္ဌတိ န နိသီဒတိ၊ အရဟောပေက္ခော၊ အညဝိဟိတော နိသီဒတိ၊ ဥမ္မတ္တကဿ အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၈၈) ဝုတ္တေ အနာပတ္တိဝါရေ သင်္ဂဟေတုမာဟ ‘‘အနန္ဓေ သတီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဧတဿ သမီပေ’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ ဣဓ ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသေန ပုရိသော လဗ္ဘတိ၊ ‘‘တေနာပိ အဗာလေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ မနုဿဇာတိကေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒဉ္စ ¶ ‘‘ဝိညုသ္မိ’’န္တိ ဣမိနာ လဗ္ဘတိ။ အန္ဓသဒိသနိဒ္ဒူပဂတပဋိပက္ခဝါစိအနန္ဓပဒေန ‘‘အနိဒ္ဒါယန္တေ’’တိ လဗ္ဘတိ၊ မနာပါမနာပံ ဇာနန္တေ အနိဒ္ဒါယန္တေ မနုဿပုရိသေ ဒဿနူပစာရဿ အန္တော ဝိဇ္ဇမာနေတိ အတ္ထော။

‘‘နိသဇ္ဇပစ္စယာ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော၊ ဧဝရူပေ ရဟော အာသနေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ နိသိန္နပစ္စယာ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဌိတဿာ’’တိ ဣမိနာပိ တဒေဝ ပဒံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိညုမှိ ပဋိဗလေ မနုဿပုရိသေ အသန္နိဟိတေပိ တထာဝိဓေ ရဟော အာသနေ မာတုဂါမေ အာသနေ နိသိန္နေပိ သယာနေပိ ဌိတေပိ သယံ ဌိတဿ နိသဇ္ဇာယ အဘာဝါ တပ္ပစ္စယာ အာပတ္တိ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အရဟသညိနော နိသဇ္ဇပစ္စယာ ဒေါသော နတ္ထီတိ ရဟော အာသနေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ နိသဇ္ဇန္တဿာပိ ‘‘ရဟော’’တိ သညာရဟိတဿ နိသီဒတော နိသဇ္ဇပစ္စယာ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဝိက္ခိတ္တစေတသော နိသဇ္ဇပစ္စယာ ဒေါသော နတ္ထီတိ ယောဇနာ။

၅၄၈။ ဧတ္တာဝတာ ပါစိတ္တိယာပတ္တိမတ္တတော အနာပတ္တိပ္ပကာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ အနိယတဝေါဟာရဟေတုဘူတာဟိ တီဟိ အာပတ္တီဟိ အနာပတ္တိပကာရံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘န ဒေါသော’’တိအာဒိ။ အာပတ္တီဟိပိ တီဟိပီတိ ‘‘နိသဇ္ဇံ ဘိက္ခု ပဋိဇာနမာနော တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ အညတရေန ¶ ကာရေတဗ္ဗော ပါရာဇိကေန ဝါ သင်္ဃာဒိသေသေန ဝါ ပါစိတ္တိယေန ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၄၄၄) ပါဠိယံ ဝုတ္တာဟိ ‘‘ပဌမပါရာဇိကာပတ္တိကာယသံသဂ္ဂသင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိပါစိတ္တိယာပတ္တီ’’တိ ဣမာဟိ တီဟိပိ အာပတ္တီဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။

၅၄၉။ ဝတ္တဗ္ဗဘာဝေနာဓိကတဒုတိယာနိယတဝိနိစ္ဆယတော ပဌမာနိယတေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယေဟိ သမံ ဝိနိစ္ဆယံ ပဟာယ တတ္ထ ¶ အဝုတ္တံ ဣမဿေဝ ဝိနိစ္ဆယဝိသေသံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အနန္ဓာ’’တိအာဒိ။ ဣဓ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသင်္ဃာဒိသေသဿာပိ ဂဟိတတ္တာ တတော အနာပတ္တိကရံ ဒဿေတုံ ‘‘အဗဓိရော’’တိ ဝုတ္တံ။ အနန္ဓော အဗဓိရောတိ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ ဣဒံ သန္ဓာယ ‘‘အနန္ဓာဗဓိရာ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝမုပရိပိ။ တေနာပိ သဝနူပစာရန္တောဂဓေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အန္တောဒွါဒသဟတ္ထဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တံ။

၅၅၀။ ‘‘အန္ဓော အဗဓိရော အနာပတ္တိံ န ကရောတီ’’တိ ဣဒံ ကာယသံသဂ္ဂသင်္ဃာဒိသေသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဗဓိရော ဝါပိ စက္ခုမာ၊ န ကရောတိ အနာပတ္တိ’’န္တိ ဣဒံ ပန ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသင်္ဃာဒိသေသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဧဝမေတ္ထ သန္ဓာယ ဘာသိတတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပုရိမာနိယတကထာယ အဝုတ္တဝိသေသဿ ဒုတိယာနိယတကထာယ ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္တာ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗော။ ကောယံ ဝိသေသော၊ ယော ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗောတိ စေ? တတ္ထ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နေ အာသနေ အလံကမ္မနိယေ’’တိ (ပါရာ။ ၄၄၄) ဝုတ္တံ အာသနင်္ဂဒွယံ ဣဓ ‘‘န ဟေဝ ခေါ ပန ပဋိစ္ဆန္နံ အာသနံ ဟောတိ နာလံကမ္မနိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၅၃) နိသေဓေတွာ ‘‘အလဉ္စ ခေါ ဟောတိ မာတုဂါမံ ဒုဋ္ဌုလ္လာဟိ ဝါစာဟိ ဩဘာသိတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၅၃) ဣဒံ အပုဗ္ဗင်္ဂံ ဝုတ္တံ။ တတြ မာတုဂါမောတိ အန္တမသော တဒဟုဇာတာပိ ဒါရိကာ ဂဟိတာ၊ ဣဓ ‘‘မာတုဂါမော နာမ မနုဿိတ္ထီ၊ န ယက္ခီ၊ န ပေတီ၊ န တိရစ္ဆာနဂတာ၊ ဝိညူ ပဋိဗလာ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လံ အာဇာနိတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၅၄) ဝိညူ ပဋိဗလော မာတုဂါမောဝ ဝုတ္တော။ တတ္ထ ‘‘ပါရာဇိကေန ဝါ သင်္ဃာဒိသေသေန ဝါ ပါစိတ္တိယေန ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၄၄၄) တိဿော အာပတ္တိယော ဝုတ္တာ၊ ဣဓ ‘‘နိသဇ္ဇံ ဘိက္ခု ပဋိဇာနမာနော ဒွိန္နံ ဓမ္မာနံ အညတရေန ¶ ကာရေတဗ္ဗော သင်္ဃာဒိသေသေန ဝါ ပါစိတ္တိယေန ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၄၅၃) ဒွေယေဝ အာပတ္တိယော ဝုတ္တာ။ သင်္ဃာဒိသေသေသု စ တတ္ထ ‘‘သာ စေ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘အယျော ¶ မယာ ဒိဋ္ဌော နိသိန္နော မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇန္တော’တိ၊ သော စ တံ ပဋိဇာနာတိ၊ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ ၄၄၈) ကာယသံသဂ္ဂသင်္ဃာဒိသေသောဝ ဝုတ္တော၊ ဣဓ သော စ ဝုတ္တော၊ ‘‘သာ စေ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘အယျဿ မယာ သုတံ နိသိန္နဿ မာတုဂါမံ ဒုဋ္ဌုလ္လာဟိ ဝါစာဟိ ဩဘာသေန္တဿာ’တိ၊ သော စ တံ ပဋိဇာနာတိ၊ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ ၄၅၅) ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသင်္ဃာဒိသေသော စ ဝုတ္တော။ ဧတ္တကော ဥဘိန္နမနိယတာနံ ဝိသေသော။

အယံ ကသ္မာ န ဝုတ္တောတိ? အယံ သမ္ဗောဓဝတ္ထုဝိသေသော ဝတ္တုမိစ္ဆိတော ပန အဋ္ဌကထာဂတဝိနိစ္ဆယဝိသေသတောတိ တသ္မာ န ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တိသမုဋ္ဌာနမေဝိဒံ ကာယစိတ္တဝါစာစိတ္တကာယဝါစာစိတ္တဝသေန တီဏိ သမုဋ္ဌာနာနိ ဧတဿာတိ ကတွာ။

ဣမေဟိပိ ဒွီဟိ အနိယတသိက္ခာပဒေဟိ သိက္ခာပဒန္တရေသု ပညတ္တာယေဝ အာပတ္တိယော၊ အနာပတ္တိယော စ ဒဿိတာ၊ န ကောစိ အာပတ္တိဝိသေသော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ကိမေတေသံ ဝစနေနာတိ? ဝုစ္စတေ – ဝိနယဝိနိစ္ဆယလက္ခဏံ ဌပေတုံ ဘဂဝတာ ဥပ္ပန္နေ ဝတ္ထုမှိ ဒွေ အနိယတာ ပညတ္တာ။ ကထံ? ဧဝရူပါယပိ သဒ္ဓေယျဝစနာယ ဥပါသိကာယ ဝုစ္စမာနော ပဋိဇာနမာနောဝ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော၊ န အပ္ပဋိဇာနမာနော၊ တသ္မာ ‘‘ယာယ ကာယစိ အာပတ္တိယာ ယေန ကေနစိ စောဒိတေ ပဋိညာတကရဏံယေဝင်္ဂံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမေဟိ သိက္ခာပဒေဟိ ဝိနိစ္ဆယလက္ခဏံ ဌပိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ကသ္မာ ဘိက္ခုနီနံ အနိယတံ ¶ န ဝုတ္တန္တိ? ဣဒမေဝ လက္ခဏံ သဗ္ဗတ္ထ အနုဂတန္တိ န ဝုတ္တံ။

၅၅၁။ ဧဝံ အနိယတကထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နိဿဂ္ဂိယကထံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ခေါမ’’န္တိအာဒိ ¶ ။ ခေါမန္တိ ဧဝံနာမကံ စီဝရံ။ ခေါမန္တိ ဂစ္ဆဝိသေသဿ နာမံ၊ တဿ ဝါကေဟိ ကတစီဝရံ ကာရဏောပစာရဝေါဟာရဝသေန ‘‘ခေါမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကပ္ပာသန္တိ ကပ္ပာသသုတ္တမယံ စီဝရံ၊ ဣဒမ္ပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘‘ကပ္ပာသ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကောသေယျံ နာမ ကောသကာရကိမိကောသံ၊ ကောသေန နိဗ္ဗတ္တံ သုတ္တံ ကောသေယျံ။ ဣဓ ပန တေန ကောသေယျသုတ္တေန နိဗ္ဗတ္တံ စီဝရံ ‘‘ကောသေယျ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သာဏန္တိ သာဏဝါကသုတ္တေဟိ ဝါယိတွာ ကတစီဝရံ။ ဣဒဉ္စ ခေါမံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဘင်္ဂန္တိ ခေါမသုတ္တာဒီနိ သဗ္ဗာနိ၊ ဧကစ္စာနိ ဝါ မိဿေတွာ ကတစီဝရံ။ ဣဒမ္ပိ ကရဏပ္ပကာရေန လဒ္ဓနာမကံ။ ‘‘ဘင်္ဂံ နာမ ဧကာ ဂစ္ဆဇာတိ၊ တဿာ ဝါကမယသုတ္တေဟိ ဝါယိတွာ ကတစီဝရ’’န္တိ ကေစိ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ခေါမံ ဝိယ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကမ္ဗလန္တိ မနုဿလောမဝါဠလောမံ ဝိနာ သေသလောမေဟိ ဝါယိတွာ ကတစီဝရံ ဝုတ္တန္တိ။ ဣဒံ ‘‘စီဝရံ နာမ ဆန္နံ စီဝရာနံ အညတရံ စီဝရ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၆၃) ပဒဘာဇနေ စ ‘‘ခေါမံ ကပ္ပာသိကံ ကောသေယျံ ကမ္ဗလံ သာဏံ ဘင်္ဂ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၂-၄၆၃) အဋ္ဌကထာယ စ ဝုတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ ‘‘ဇာတိတော’’တိ ¶ ဣဒံ ပမာဏာဒိဘေဒဿ ဝက္ခမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဇာတိတောတိ ခေါမာဒိသာမညတော။ သာမညဉှိ ‘‘ဇာတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဒီဃရဿထူလသုခုမနီလပီတာဒိဘေဒဘိန္နာနံ သဗ္ဗေသံ ဝတ္ထာဝယဝါနံ သင်္ဂါဟိကခေါမသုတ္တမယတာသာမညံ ဇာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။

၅၅၂။ ဒုကူလန္တိ ဧဝံနာမကံ ရုက္ခဝါကမယစီဝရံ။ ပတ္တုဏ္ဏန္တိ ပတ္တုဏ္ဏဒေသေ သဉ္ဇာတဝတ္ထံ။ ‘‘ပတ္တုဏ္ဏံ ကောသေယျဝိသေသော’’တိ အဘိဓာနကောသေ ဝုတ္တံ။ စိနန္တိ စိနဒေသေ ဥပ္ပန္နဝတ္ထံ။ သောမာရပဋ္ဋကန္တိ သောမာရဒေသေ ဥပ္ပန္နဝတ္ထံ။ ‘‘သောမာရစိနပဋက’’န္တိပိ လိခန္တိ၊ သောယေဝတ္ထော။ ဣဒ္ဓိဇန္တိ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တံ စီဝရံ။ ဒေဝဒိန္နန္တိ ဒေဝတာဟိ ဒိန္နံ စီဝရံ။ တဉှိ ကပ္ပရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တံ၊ ဇာလိနိယာ ဒေဝကညာယ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ ဒိန္နဝတ္ထသဒိသံ။ တဿာတိ ဇာတိတော ဆဗ္ဗိဓဿ ကပ္ပိယစီဝရဿ။ ဣဒံ ဆဗ္ဗိဓစီဝရံ ယထာရဟံ အနုလောမိကံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဒုကူလဉှိ သာဏဿ အနုလောမံ ဝါကမယတ္တာ၊ ပတ္တုဏ္ဏာဒီနိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ၊ ဣဒ္ဓိဇမ္ပိ ခေါမာဒီနံယေဝ အညတရံ ဟောတီတိ တေသံ အနုလောမံ၊ ဒေဝဒိန္နမ္ပိ ခေါမာဒီနံယေဝ အနုလောမံ ဟောတိ တေသံ အညတရဘာဝတော။ ယထာဟ –

‘‘သာဏဿ တု ဒုကူလဉှိ၊ ဣဒ္ဓိဇံ ဒေဝဒိန္နကံ၊

ခေါမာဒီနံဝသိဋ္ဌံတု၊ ကောသေယျဿာနုလောမိက’’န္တိ။

၅၅၃။ တိဏ္ဏံ ¶ စီဝရာနံ သမာဟာရော တိစီဝရန္တိ ပမာဏယုတ္တံ သင်္ဃာဋိအာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌိတစီဝရဿေဝ နာမတ္တာ တဒေဝ ဝုစ္စတိ။ ဂဏနဝသေန ယံ ကိဉ္စိ စီဝရတ္တယံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ သမုဒ္ဒေကဒေသောပိ ယထာ ‘‘သမုဒ္ဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ အဓိဋ္ဌိတေသု တီသု စီဝရေသု အညတရံ ‘‘တိစီဝရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပရိက္ခာရစောဠန္တိ ¶ သင်္ဃာဋိအာဒိဝိသိဋ္ဌနာမေဟိ အနဓိဋ္ဌိတံ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ အာယာမေန အဋ္ဌင်္ဂုလံ သုဂတင်္ဂုလေန စတုရင်္ဂုလဝိတ္ထတံ ပစ္ဆိမံ စီဝရ’’န္တိ (ပါရာ။ ၃၅၈) အနုညာတံ ပစ္ဆိမစီဝရပရိယန္တံ ကတွာ ကတာကတဿ ယဿ ကဿစိ စီဝရဿ ရုဠှိသညာ။

မုခံ သန္ဒမာနလာလံ ပုဉ္ဆတိ ဧတေနာတိ မုခပုဉ္ဆနန္တိ ကပေါလတော နိစ္စံ သန္ဒမာနလာလာနံ ပုဉ္ဆနတ္ထာယ အနုညာတဿ စီဝရဝိသေသဿ နာမံ။ နိသီဒန္တိ ဧတ္ထာတိ နိသီဒနန္တိ စ ဘိက္ခူနံ အတ္ထရိတွာ နိသီဒိတုံ အနုညာတဿ စီဝရဿ နာမံ။ အဓိဋ္ဌေယျာတိ ‘‘ဣမံ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိ။ ဝိ။ ၅၈၅) ဝက္ခမာနနယေန နာမံ ဂဟေတွာ အဓိဋ္ဌေယျာတိ အတ္ထော။ ပစ္စတ္ထရဏမေဝ စာတိ သင်္ဃိကေ မဉ္စပီဌေ သရီရသမ္ဖုသနေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာယ အာပတ္တိယာ မောစနတ္ထာယ တတ္ထ အတ္ထရိတွာ ပရိဘောဂတ္ထာယ အနုညာတံ ပစ္စတ္ထရဏစီဝရဉ္စ။

၅၅၄။ ဧကာဟန္တိ ဝသနကိရိယာယ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ တိစီဝရန္တိ တိစီဝရေန။ ဝိပ္ပဝသေယျာတိ ‘‘သင်္ဃာဋိယာ ဝါ ဥတ္တရာသင်္ဂေန ဝါ အန္တရဝါသကေန ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၄၇၆) ဝုတ္တတ္တာ ဧကဒေသေ သမုဒါယောပစာရဝသေန အဝယဝဿ ဝစနတော တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ အညတရေနာတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဝိနာ’’တိ ဣဒံ ပစ္စာမသတိ။ အဓိဋ္ဌာတိ အဓိဋ္ဌာယာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၂၊ ၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈) ယထာ၊ ဧတ္ထ ‘‘ဝဠဉ္ဇိယမာန’’န္တိ သေသော၊ အဓိဋ္ဌာယ ဝဠဉ္ဇိယမာနံ နိသီဒနံ တထာ ဝိနာ စတုမာသံ န ဝသေယျာတိ ယောဇနာ။

၅၅၅။ ကပ္ပိယန္တိ ကပ္ပိယကာရဏံ နီလာဒိဝဏ္ဏဘေဒကရဏံ။ ကပ္ပိယန္တိ စ ကာရဏေ ကာရိယူပစာရေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဗိန္ဒုံ ဒတွာတိ ‘‘နီလံ ဝါ ကဒ္ဒမံ ဝါ ကာဠသာမံ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၃၆၈) ဝုတ္တလောဟမလာဒိနာ ¶ ယေန ကေနစိပိ မင်္ဂုလပိဋ္ဌိပ္ပမာဏာဒိကံ ဗိန္ဒုံ ဒတွာ။ တတ္ထာတိ တေသု အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗေသု တိစီဝရာဒီသု၊ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ တိစီဝရန္တိ နိဒ္ဓါရိတဗ္ဗံ။ ဥပပန္နန္တိ ယုတ္တံ။ ပမာဏေနာတိ အနန္တရံ ဝက္ခမာနေန ပမာဏေန။ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိအာဒိနာ ¶ ဝက္ခမာနနယေန နာမံ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ဧဝကာရေန ပန နာမံ ဝတွာ န ဝိကပ္ပေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ဧသ နယော သေသစီဝရေသုပိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ၊ န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၃၅၈)။ တသ္မာ တိစီဝရာဒီနိ အဓိဋ္ဌဟန္တေန ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိအာဒိနာ နာမံ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ဝိကပ္ပေန္တေန ပန ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိ’’န္တိအာဒိနာ တဿ စီဝရဿ နာမံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဣမံ စီဝရံ တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ။ တိစီဝရံ ဝါ ဟောတု အညံ ဝါ၊ ယဒိ တံ တံ နာမံ ဂဟေတွာ ဝိကပ္ပေတိ၊ အဝိကပ္ပိတံ ဟောတိ အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ တံ စီဝရန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၅၅၆-၇။ ‘‘ဥပပန္နံ ပမာဏေနာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပ္ပမာဏံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပစ္ဆိမန္တေနာ’’တိအာဒိ။ သင်္ဃဋိတဋ္ဌေန သင်္ဃာဋိ။ ဝတ္ထခဏ္ဍာနိ သိဗ္ဗနကမ္မေန သင်္ဃဋေတွာ ကတတ္တာ ‘‘သင်္ဃာဋီ’’တိ စီဝရာနံ သာမညနာမံ။ ဣဓ ပန ရုဠှိယာ အန္တရဝါသကာဒိဝိသေသနာမဗျတိရိတ္တေ စီဝရဝိသေသေ ဝတ္တတိ။ မုဋ္ဌိပဉ္စကာတိ ဧတ္ထ ဧကာဒီနမဋ္ဌာရသန္တာနံ သင်္ချာသဒ္ဒါနံ သင်္ချေယျေ ဝတ္တမာနတ္တာ ပဉ္စသဒ္ဒေါ စီဝရပ္ပမာဏပ္ပကရဏတော လဗ္ဘမာနဟတ္ထသင်္ခါတရတနေယေဝ ပဝတ္တတိ၊ တေနေဝ မုဋ္ဌိသဒ္ဒေါပိ ဥတ္တရပဒလောပေန မုဋ္ဌိရတနေ ဝတ္တတိ။ ပဉ္စန္နံ ပူရဏော ပဉ္စမော၊ မုဋ္ဌိယာ ပဉ္စမော မုဋ္ဌိပဉ္စမော။ မုဋ္ဌိပဉ္စမော ပရိမာဏမေတိဿာတိ ‘‘မုဋ္ဌိပဉ္စမကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ မ-ကာရလောပေန ‘‘မုဋ္ဌိပဉ္စကာ’’တိ သင်္ဃာဋိ ဝုတ္တာ။

မုဋ္ဌိတ္တိကာတိ ¶ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန သင်္ချေယျေ ဝတ္တမာနော တိ-သဒ္ဒေါ စီဝရပ္ပမာဏပ္ပကရဏတော လဗ္ဘမာနဟတ္ထသင်္ခါတရတနေယေဝ ဝတ္တတိ၊ တေနေဝ မုဋ္ဌိသဒ္ဒေါပိ ဥတ္တရပဒလောပေန မုဋ္ဌိရတနေ ဝတ္တတိ။ တိဏ္ဏံ ပူရဏော တတိယော၊ မုဋ္ဌိယာ တတိယော မုဋ္ဌိတတိယော၊ မုဋ္ဌိတတိယော ပရိမာဏမေတိဿာတိ ‘‘မုဋ္ဌိတတိယကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ တိယ-ပစ္စယလောပေန ‘‘မုဋ္ဌိတ္တိကာ’’တိ သင်္ဃာဋိယေဝ ဝုစ္စတိ။ ဧဝမုပရိပိ။ တိရိယန္တိ တိရိယတော။

ဥတ္တမန္တေနာတိ ဥက္ကဋ္ဌပရိမာဏန္တေန။ သတ္ထုနော စီဝရူနာပီတိ ‘‘တတြိဒံ သုဂတဿ သုဂတစီဝရပ္ပမာဏံ၊ ဒီဃသော နဝ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ၊ တိရိယံ ဆ ဝိဒတ္ထိယော’’တိ (ပါစိ။ ၅၄၈) ဝုတ္တပ္ပမာဏသုဂတစီဝရတော ဦနာပိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ၊ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန တတ္တကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ တတော စေ ဦနံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ အန္တဒွယသန္ဒဿနေန ဥဘယမဇ္ဈေ ယံ ပဟောနကရုစ္စနကပ္ပမာဏံ၊ တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

၅၅၈။ မုဋ္ဌိပဉ္စကသဒ္ဒေါ ¶ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနိဓ ဒီဃန္တေ ဝတ္တတိ။ မုဋ္ဌိပဉ္စကော ဒီဃန္တော ယဿ၊ ယသ္မိံ ဝါ ပမာဏေတိ ဝိဂ္ဂဟော၊ ဒီဃန္တတော မုဋ္ဌိပဉ္စကပ္ပမာဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘မုဋ္ဌိပဉ္စမ’’န္တိပိ လိခန္တိ။ တိရိယန္တတောတိ ဝိတ္ထာရန္တတော။ အဍ္ဎဟတ္ထော အဍ္ဎော ဥတ္တရပဒလောပေန၊ သော တေယျော တတိယော ယဿ ပမာဏဿာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တံ၊ အဍ္ဎတေယျရတနပ္ပမာဏံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဒွိဟတ္ထံ ဝါတိ ဒွေ ဟတ္ထာ ယဿ ပမာဏဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော၊ ဒွိရတနပ္ပမာဏံ ဝါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ ‘‘တိရိယံ ဒွိဟတ္ထောပိ ဝဋ္ဋတိ။ ပါရုပနေနပိ ဟိ သက္ကာ နာဘိံ ပဋိစ္ဆာဒေတု’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) အဋ္ဌကထာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ‘‘သေသေ အန္တရဝါသကေ’’တိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တပရိမာဏေန ပရိမိတစီဝရနိဒဿနံ။

၅၅၉။ အဟတာဟတကပ္ပာနန္တိ ¶ ဧတ္ထ ‘‘ဝတ္ထာန’’န္တိ သေသော။ အဟတာနံ ဝတ္ထာနန္တိ နဝဝတ္ထာနံ။ အဟတတော ကိဉ္စိ ဦနာနိ အဟတကပ္ပာနိ၊ တေသံ နဝဝေါဟာရူပဂါနံ ကတိပယဓောတာနံ ဝတ္ထာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သင်္ဃာဋီတိ သင်္ဃာဋိနာမကစီဝရံ။ ဒိဂုဏာတိ ဒုပဋ္ဋကတာ။

၅၆၀။ ဥတုဒ္ဓဋာနန္တိ အတိက္ကန္တဒိဝသာနံ၊ ဗဟုကာလံ နိဝါသေတွာ ပရိစ္စတ္တာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ယာနိ ဥတုတော ဥဒ္ဓဋာနိ၊ တေသံ ဝတ္ထာနန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တိဏ္ဏံ ဥတူနမညတရံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတာနံ ပုရာဏဝတ္ထာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စီဝရာနန္တိ စီဝရတ္ထာနိ ဝတ္ထာနေဝ ဂဟိတာနိ။ စတုဂ္ဂုဏာတိ စတုပဋ္ဋာ။ သေသာ ဒုဝေတိ အန္တရဝါသကဥတ္တရာသင်္ဂါ ဒွေ။ ယထာသုခန္တိ ယထာရုစိ။ ပံသုကူလန္တိ သုသာနာဒီသု ပတိတပိလောတိကစီဝရံ။

၅၆၁။ ‘‘တီဏိပီ’’တိအာဒီသု ‘‘တိစီဝရေ ကယိရမာနေ သဗ္ဗံ ဆိန္နကံ နပ္ပဟောတီ’’တိ ပါဠိယံ အာဂတဝတ္ထုမှိ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဒွေ ဆိန္နကာနိ ဧကံ အဆိန္နက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၆၀) အာဒိဝစနတော ‘‘စီဝရ’’န္တိ သေသော။ ဆိန္ဒိတဗ္ဗန္တိ ဝတ္ထာနိ ဆိန္ဒိတွာ သိဗ္ဗေတွာ ကာတဗ္ဗံ။ ပဟောတိ စေတိ ဝတ္ထာနိ ဆိန္ဒိတွာ ကရဏေ ယဒိ စီဝရဿ ပဟောတိ။ သဗ္ဗေသူတိ တီသု စီဝရေသု။ အပ္ပဟောန္တေသူတိ ဝတ္ထာနံ ဆိန္ဒိတွာ သိဗ္ဗနေန အပ္ပဟောန္တေသု။ အနွာဓိကန္တိ ဝတ္ထေ ဦနာတိရေကံ အပနေတွာ အာဂန္တုကပတ္တသင်္ခါတံ အနုဝါတံ စီဝရဿ ပရိယန္တေ၊ မဇ္ဈေ စ ယထာရဟံ ဒီဃရဿပရိမာဏယုတ္တံ အလ္လိယာပေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၅၆၂။ အစ္ဆိန္နံ ဝါတိ ယထာဝုတ္တနယေန အစ္ဆိန္နံ ဝါ။ အနာဒိန္နန္တိ အနာဒိန္နအာဂန္တုကပတ္တံ ¶ ။ တိစီဝရန္တိ တီသု စီဝရေသု ဧကေကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒုဗ္ဘောဂေနာတိ ဒုဋ္ဌု ပရိဘောဂေန ¶ ။ ယထာ ပရိဘုတ္တံ နဿတိ၊ တထာ ကိလိဋ္ဌာနံ ဓောဝနာဒိမကတွာ နိဝါသနာဒိနာ ပရိဘောဂေန။

၅၆၃-၄။ ကုသိန္တိ အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ အနုဝါတံ စီဝရမဇ္ဈေ တာဒိသမေဝ ဒီဃပတ္တဉ္စ။ ဝုတ္တဉှေတံ စီဝရက္ခန္ဓအဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကုသီတိ အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ အနုဝါတာဒီနံ ဒီဃပတ္တာနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၅)။ အဍ္ဎကုသိန္တိ အနုဝါတသဒိသံ စီဝရမဇ္ဈေ တတ္ထ တတ္ထ ရဿပတ္တံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘အဍ္ဎကုသီတိ အန္တရန္တရာ ရဿပတ္တာနံ နာမ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၅)။ မဏ္ဍလန္တိ ဧကေကသ္မိံ ခဏ္ဍေ မဟာမဏ္ဍလံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘မဏ္ဍလန္တိ ပဉ္စခဏ္ဍိကစီဝရဿ ဧကေကသ္မိံ ခဏ္ဍေ မဟာမဏ္ဍလ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၅)။ အဍ္ဎမဏ္ဍလန္တိ မဏ္ဍလဿ အန္တော နိဝေသိယမာနံ ခုဒ္ဒကမဏ္ဍလံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘အဍ္ဎမဏ္ဍလန္တိ ခုဒ္ဒကမဏ္ဍလ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၅)။ ဝိဝဋ္ဋန္တိ မဏ္ဍလံ၊ အဍ္ဎမဏ္ဍလဉ္စာတိ ဒွေ ဧကတော ကတွာ သိဗ္ဗိတံ ဝေမဇ္ဈေ ခဏ္ဍံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဝိဝဋ္ဋန္တိ မဏ္ဍလဉ္စ အဍ္ဎမဏ္ဍလဉ္စ ဧကတော ကတွာ သိဗ္ဗိတံ မဇ္ဈိမခဏ္ဍ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၅)။ အနုဝိဝဋ္ဋန္တိ မဇ္ဈိမခဏ္ဍဿ ဥဘောသု ပဿေသု သိဗ္ဗိတံ တထေဝ ဒွိမဏ္ဍလပတ္တံ ခဏ္ဍဒွယံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘အနုဝိဝဋ္ဋန္တိ တဿ ဥဘောသု ပဿေသု ဒွေ ခဏ္ဍာနီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၅)။ ဗာဟန္တန္တိ တေသံ အနုဝိဝဋ္ဋာနံ ဗာဟိရပဿေ သိဗ္ဗိတံ ဗာဟိရခဏ္ဍဒွယံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဗာဟန္တန္တိ တေသံ အနုဝိဝဋ္ဋာနံ ဗဟိ ဧကေကံ ခဏ္ဍ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၅)။

ပဉ္စန္နံ သမာဟာရော ပဉ္စကံ၊ ဒဿိတပ္ပကာရပဉ္စခဏ္ဍေဟိ သိဗ္ဗိတစီဝရံ ပဉ္စကံ နာမ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သတ္တခဏ္ဍာဒီဟိ သိဗ္ဗိတစီဝရာနံ ဂဟဏံ။ တေနေဝေတ္ထာဟ ‘‘ကတ္တဗ္ဗံ တု တိစီဝရ’’န္တိ။ သတ္တခဏ္ဍဿ စီဝရဿ ဧကံ မဇ္ဈိမခဏ္ဍံ ဝိဝဋ္ဋနာမမေဝ ဟောတိ၊ တဿ ဥဘောသု ပဿေသု ဒွေ ဒွေ ခဏ္ဍာနိ ¶ စူဠာနုဝိဝဋ္ဋမဟာနုဝိဝဋ္ဋသင်္ခါတာနိ အနုဝိဝဋ္ဋနာမာနေဝ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အထ ဝါ အနုဝိဝဋ္ဋန္တိ ဝိဝဋ္ဋဿ ဧကပဿတော ဒွိန္နံ၊ ဧကပဿတော ဒွိန္နန္တိ စတုန္နမ္ပိ ခဏ္ဍာနမေတံ နာမ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၅)။ ဗာဟန္တန္တိ ဒွီသု ပရိယန္တေသု သိဗ္ဗနီယံ ဗာဟိရခဏ္ဍဒွယံ၊ တဉ္စ သင်္ဃဋေတွာ ဗာဟမတ္ထကေ ဌပိယမာနတ္တာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိအာဒီသု ဝိယ အာဓေယျေ အာဓာရောပစာရဝသေန ဗာဟာတိ စ စီဝရဿ ပရိယန္တာဝယဝတ္တာ ‘‘အန္တ’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဗာဟန္တန္တိ သုပ္ပမာဏံ စီဝရံ ပါရုပန္တေန သံဟရိတွာ ဗာဟာယ ¶ ဥပရိ ဌပိတာ ဥဘော အန္တာ ဗဟိမုခါ တိဋ္ဌန္တိ၊ တေသံ ဧတံ နာမ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၅)။ ဣဒံ သတ္တခဏ္ဍစီဝရမေဝ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝိဟိတန္တိ ဣဒါနိပိ တဒေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘အယမေဝ ဟိ နယော မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော’’တိ။ ဘိက္ခုနာ ကုသိံ…ပေ… ဗာဟန္တမ္ပိစာတိ သဗ္ဗံ ဝိဓိံ ဒဿေတွာဝ ဆိန္နံ ပဉ္စကာဒိပ္ပဘေဒကံ သမဏသာရုပ္ပံ တိစီဝရံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။

၅၆၅-၆။ ယထာဝုတ္တဝိဓိံ အဝိရာဓေတွာ စီဝရံ ကပ္ပဗိန္ဒုံ ဒတွာ သင်္ဃာဋိအာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌာယ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အဓိဋ္ဌာနံ ကထံ ဘိဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ဒါနေနာ’’တိအာဒိ။ ဒါနေနာတိ အညဿ ဒါနေန။ အစ္ဆိဇ္ဇဂါဟေနာတိ အညေန အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏေန။ ဝိဿာသဂ္ဂဟဏေန စာတိ အတ္တနိ ဝိဿာသေန အညဿ ဂဟဏေန။ ဟီနာယာဝတ္တနေနာတိ သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေန အညဿ ဒါနေ ဝိယ စီဝရေ နိရာလယဘာဝေနေဝ ပရိစ္စတ္တာ။

ကေစိ ပန ‘‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာတိ ဘိက္ခုနိယာ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေနာတိ ဧဝမတ္ထံ ဂဟေတွာ ဘိက္ခု ပန ဝိဗ္ဘန္တောပိ ယာဝ သိက္ခံ န ပစ္စက္ခာတိ၊ တာဝ ဘိက္ခုယေဝါတိ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီ’’တိ ¶ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ ဟီနာယာဝတ္တနေနာ’’တိ ဝိသေသေတွာ အဝုတ္တတ္တာ၊ ဘိက္ခုနိယာ စ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဝိသုံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ နတ္ထိ တဿာ ဝိဗ္ဘမနေနေဝ အဿမဏိဘာဝတော။

သိက္ခာယာတိ ဘိက္ခုသိက္ခာယ။ ပဟာနေနာတိ ပစ္စက္ခာနေန။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ပနေတ္ထ သစေ ဘိက္ခုလိင်္ဂေ ဌိတော သိက္ခံ ပစ္စက္ခာတိ၊ တဿ ကာယလဂ္ဂမ္ပိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဂဟိတံ။ ‘‘သိက္ခာယ စ ပဟာနတော’’တိ စ လိခန္တိ၊ တံ ‘‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာပိ၊ သိက္ခာယ စ ပဟာနတော’’တိ ပါဌက္ကမေ သတိ ယုဇ္ဇတိ။ ယထာဝုတ္တော ပန ပါဌော ‘‘သိက္ခာယ စ ပဟာနေန၊ ဟီနာယာဝတ္တနေနပီ’’တိ ပါဌက္ကမေ ယုဇ္ဇတိ။ ယထာ တထာ ဝါ ဟောတု၊ န ကောစိ ဝိရောဓော။

ပစ္စုဒ္ဓါရေနာတိ စီဝရဿ ပစ္စုဒ္ဓရဏေန။ ‘‘ကာလကိရိယာယာ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော ဝိနာသေနာတိ စီဝရသာမိကဿ ဇီဝိတဝိနာသောဝ ဝုစ္စတီတိ။ လိင်္ဂဿ ပရိဝတ္တနာတိ ဘိက္ခုဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂပရိဝတ္တနာ၊ ဘိက္ခုနိယာ ပုရိသလိင်္ဂပရိဝတ္တနာတိ ဧဝံ ဥဘယထာ လိင်္ဂဿ ပရိဝတ္တနေန။ သဗ္ဗံ ¶ နဝဝိဓမ္ပိ စီဝရံ။ အဓိဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမေဟိ အဋ္ဌဟီ’’တိ သေသော။ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တတ္ထ ပုရိမေဟိ အဋ္ဌဟိ သဗ္ဗစီဝရာနိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉)။ ဘိဇ္ဇတီတိ ပဇဟတိ။ ဆိဒ္ဒဿ ဘာဝေါ ဆိဒ္ဒဘာဝေါ၊ တသ္မိံ၊ ဆိဒ္ဒေ သတိ ဆိဒ္ဒေ ဇာတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တိစီဝရန္တိ တီသု စီဝရေသု အညတရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တိစီဝရမေဝ ဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉ္စ ‘‘ဆိဒ္ဒဘာဝေန ပန တိစီဝရဿေဝါ’’တိ။

၅၆၇။ ကီဝပ္ပမာဏေ ဆိဒ္ဒေ ဇာတေတိ အာဟ ‘‘ကနိဋ္ဌဿာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ကနိဋ္ဌ…ပေ… မာဏက’’န္တိ ဣမိနာ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတိ။

၅၆၈။ ဧကော ¶ တန္တုပီတိ ဒီဃတော ဝါ တိရိယတော ဝါ ဧကမ္ပိ သုတ္တံ။

၅၆၉။ ဇိဏ္ဏဋ္ဌာနေ အဂ္ဂဠံ ဒေန္တေန တေစီဝရိကေန ဝတ္တိတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပဌမ’’န္တိအာဒိ။ ပဌမန္တိ ဆိန္နဋ္ဌာနဿ ဆိန္ဒနတော ပုဗ္ဗေယေဝ။ အဂ္ဂဠံ ဒတွာတိ ဝတ္ထခဏ္ဍံ အလ္လိယာပေတွာ။ ရက္ခတီတိ ဧတ္ထ ‘‘အဓိဋ္ဌာန’’န္တိ အနုဝတ္တတေ၊ ‘‘တေစီဝရိကော ဘိက္ခူ’’တိ လဗ္ဘတိ၊ ဧဝံ ဝတ္ထခဏ္ဍံ အလ္လိယာပေန္တော တေစီဝရိကော ဘိက္ခု အဓိဋ္ဌာနံ ရက္ခတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိပရိယာယေန အဓိဋ္ဌာနံ ဘိန္ဒတီတိ လဗ္ဘတိ။ ပဌမံ ဒွေ ကောဋိယော ဃဋေတွာတိ ယောဇနာ။ မဇ္ဈေ ဇိဏ္ဏံ အဓိဋ္ဌိတစီဝရံ မဇ္ဈေ ဆိန္ဒန္တော တတော ပုဗ္ဗေယေဝ ဒွေ ကောဋိယော ဧကတော ဃဋေတွာ သိဗ္ဗိတွာ။ ပစ္ဆာတိ ကောဋိဃဋနတော ပစ္ဆာ။ ဆိန္ဒတီတိ မဇ္ဈံ ဥဘယကောဋိံ ကာတုံ ဆိန္ဒတိ။ ရက္ခတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ။

၅၇၀။ တိစီဝရေ ကတ္ထ ဇာတံ ဆိဒ္ဒမဓိဋ္ဌာနံ ဘိန္ဒတီတိ အာဟ ‘‘စတုရင်္ဂုလာ’’တိအာဒိ။ စတ္တာရိ စ အဋ္ဌ စ စတုရဋ္ဌံ၊ စတုန္နံ အဋ္ဌန္နံ ဝါ အင်္ဂုလာနံ သမာဟာရော စတုရဋ္ဌင်္ဂုလံ၊ တသ္မာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ စတုရင်္ဂုလာ အဋ္ဌင်္ဂုလာတိ ယောဇနာ။ ဩရန္တိ အဗ္ဘန္တရံ။ ဧကဉ္စ ဒွေ စ ဧကဒွေ၊ တေသံ ဧကဒွိန္နံ၊ ‘‘စီဝရာန’’န္တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ၊ ဧကဿ စီဝရဿ၊ ဒွိန္နဉ္စ စီဝရာနန္တိ ယောဇနာ။ ယထာသင်္ချာနုဒ္ဒေသဝသေန ဧကဿ တိရိယတော စတုရင်္ဂုလတော ဩရံ၊ ဒွိန္နံ တိရိယတော အဋ္ဌင်္ဂုလတော ဩရန္တိ ယောဇနာ။ ဝါကျဒွယေပိ ‘‘ဆိဒ္ဒံ ဘိန္ဒတေဝါ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဧကဿ စီဝရဿာတိ အန္တရဝါသကစီဝရဿ။ တိရိယတောတိ ဝိတ္ထာရတော။ စတုရင်္ဂုလံ ဩရန္တိ စတုရင်္ဂုလတော ¶ အဗ္ဘန္တရေ ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ဘိန္ဒတိ။ ဒွိန္နန္တိ ဥတ္တရာသင်္ဂသင်္ဃာဋီနံ။ တိရိယတောတိ ¶ ဝိတ္ထာရတော။ အဋ္ဌင်္ဂုလတော ဩရန္တိ အဋ္ဌင်္ဂုလတော အဗ္ဘန္တရေ။ တိဏ္ဏမ္ပိ ဒီဃတော ဝိဒတ္ထိယာ ဩရံ ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ဘိန္ဒတေဝါတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ဝိဒတ္ထိ ဝဍ္ဎကိဝိဒတ္ထိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ ဆိဒ္ဒေ ဇာတေ တဿ စီဝရဿ အတိရေကစီဝရတ္တာ ဒသာဟမနတိက္ကမိတွာ သူစိကမ္မံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ တထာ အကရောန္တေန ပန ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။

၅၇၁။ ‘‘နိသီဒနဿာ’’တိ ‘‘နိသီဒနစီဝရဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဥတ္တရပဒလောပေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒိယဍ္ဎာတိ ဧတ္ထ ဝိသေသိတဗ္ဗာ ဝိဒတ္ထိ ‘‘ဒွေ ဝိဒတ္ထိယော’’တိ စ ‘‘သုဂတဿ ဝိဒတ္ထိယာ’’တိ စ ဝုတ္တသာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ အဍ္ဎေန ဒုတိယာ ဒိယဍ္ဎာ၊ ဒုတိယံ အဍ္ဎမေတဿာတိ ‘‘ဒုတိယဍ္ဎာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ တိယ-ပစ္စယလောပေန ‘‘ဒိယဍ္ဎာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အဍ္ဎဒုတိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘သုဂတဿ ဝိဒတ္ထိယာ’’တိ ပမာဏနိယမဿ ကတတ္တာ ဝဍ္ဎကိဝိဒတ္ထိယာ တိဿော ဝိဒတ္ထိယော ဧကာ သုဂတဝိဒတ္ထိ ဟောတိ။ ဣဒံ နိသီဒနစီဝရံ ဒီဃတော ဝဍ္ဎကိဟတ္ထေန တိဟတ္ထံ၊ ဝိတ္ထာရတော ဆဠင်္ဂုလာဓိကဒွိဟတ္ထပ္ပမာဏံ ဟောတိ။ ‘‘ဒသာ ဝိဒတ္ထီ’’တိ (ပါစိ။ ၅၃၃) ဝုတ္တတ္တာ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထာ ဒသာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၅၇၂။ စတဿောတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဝိဒတ္ထိယော’’တိ သာမတ္ထိယာဝ လဗ္ဘတိ။ ‘‘ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိယာ’’တိ ဝိဘတ္တိပရိဏာမေန ဒီဃတောတိ ယောဇနာ။

၅၇၃။ အဍ္ဎံ တေယျံ တတိယံ ယဿာ သာ အဍ္ဎတေယျာ၊ အဍ္ဎတတိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၅၇၄။ တတော ဥတ္တရိံ တဒုတ္တရိံ၊ တဿ တဿ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော အတိရေကံ။ အဓိကစ္ဆေဒနန္တိ အဓိကဿ ပမာဏာတိရိတ္တဋ္ဌာနဿ ဆေဒနံ အဿ ပါစိတ္တိယဿ ဒေသနာယာတိ ¶ အဓိကစ္ဆေဒနံ၊ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော အဓိကဋ္ဌာနံ ဆိန္ဒိတွာ ဒေသေတဗ္ဗံ ပါစိတ္တိယံ။ ဥဒီရိတံ ဝုတ္တံ ပါဠိယာတိ အတ္ထော။

၅၇၅။ အပ္ပမာဏေနာတိ ဂုဏဝသေန အပ္ပမာဏေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။

၅၇၆။ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘သဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ အဋ္ဌကထာယ အာဂတံ နီလာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ မဟန္တာဒိဘေဒံ သဗ္ဗံ ပစ္စတ္ထရဏစီဝရံ ဝဋ္ဋတိ။

၅၇၇။ ‘‘မုခပုဉ္ဆနစောဠံ ¶ ဧက’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ဧကံ ဓောဝိတွာ ယာဝ သုက္ခာပီယတိ၊ တာဝ အညေန မုခပုဉ္ဆနေန ဘဝိတဗ္ဗတ္တာ အာဟ ‘‘ဒွေပိ ဝဋ္ဋန္တိ သဗ္ဗထာ’’တိ။

၅၇၉။ ပမာဏတော၊ ဂဏနတော စ အတီတာတိ ပမာဏဂဏနာတီတာ။ ‘‘ပမာဏာတီတာ’’တိ ဝစနေန ဝိနယဓရာနံ အပ္ပမာဏဂုဏတံ ဒဿေတိ၊ ‘‘ဂဏနာတီတာ’’တိ ဣမိနာ အတိက္ကန္တဂဏနတံ။ ပကတံ ဝိနယေ ပဌမံ ကတံ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ပညတ္တံ ဇာနန္တီတိ ပကတညူ၊ ဝိနယဓရာ၊ တေ ပကတညုနော။ အပရိမာဏဂုဏမဏိဂဏဘူသိတဥပါလိဒါသကာဒိမဟာထေရာစရိယပရမ္ပရာဂတာ သင်္ချာပထာတီတာ ဝိနယဓရာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၅၈၀။ သုဂတဋ္ဌင်္ဂုလာယာမန္တိ ဝဍ္ဎကိရတနပ္ပမာဏဒီဃံ။ စတုရင်္ဂုလဝိတ္ထတန္တိ ဝဍ္ဎကိဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏဝိတ္ထာရံ။ ဝိကပ္ပနုပဂံ ပစ္ဆိမံ စီဝရံ နာမ ဟောတိ။ ပစ္ဆိမံ စီဝရန္တိ ပရိဿာဝနပဋာဒီနံ ဝိသေသနံ၊ ပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၅၈၁။ ပရိဿာဝပဋန္တိ ဥဒကပရိဿာဝနတ္ထံ ပဋံ။ ပတ္တတ္ထဝိကန္တိ ပတ္တကဉ္စုကံ။ ပေါတ္ထကတ္ထဝိကန္တိ ပေါတ္ထကကဉ္စုကံ ¶ ။ အာဒိဂ္ဂဟဏေန ပစ္ဆိမပ္ပမာဏာဒိံ ယံ ကိဉ္စိ ပဋံ၊ ဒဏ္ဍပဋဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။

၅၈၂။ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတုံ။ ဌပိတေတိ အနဓိဋ္ဌာယ ဌပိတေ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) အာဟ။ နတ္ထိ ဒေါသတာတိ ဒေါသော ဧဝ ဒေါသတာ။ ‘‘အတ္တနော သန္တကဘာဝတော မောစေတွာ ဌပိတံ သန္ဓာယ မဟာပစ္စရိယံ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဣမိနာ ဘေသဇ္ဇံ စေတာပေဿာမိ၊ ဣဒံ မာတုယာ ဒဿာမီ’’တိ ဌပေန္တေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣဒံ ဘေသဇ္ဇဿ၊ မာတုယာ’’တိ ဝိဘဇိတွာ သသန္တကဘာဝတော မောစိတေ အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘ယံ ဝတ္ထံ ဘိက္ခုနာ လဒ္ဓံ၊ ကတံ မာတာဒိသန္တကံ၊

နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတီတိ၊ တမာဟု ဝိနယညုနော’’တိ။

၅၈၃။ ဝဿမာသေ စတုရောတိ ဝဿာနေ စတုရော မာသေ၊ အဓိဋ္ဌာနကိရိယာယ စတ္တာရော မာသေ အဝိစ္ဆေဒေါတိ ¶ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ဝဿိကေ စတ္တာရော မာသေ နိဝါသေတဗ္ဗာ သာဋိကာ ဝဿိကသာဋိကာ။

၅၈၄။ ကဏ္ဍုံ ပဋိစ္ဆာဒေတီတိ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိ၊ ကဏ္ဍုရောဂါတုရဿ ဘိက္ခုနော တပ္ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထမနုညာတစီဝရဿေတမဓိဝစနံ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –

‘‘မာတိကဋ္ဌကထာယဿာ၊ ကဏ္ဍုစ္ဆာဒိကသာဋိယာ၊

န ကာလာတိက္ကမေ ဝုတ္တံ၊ အဓိဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနံ။

အဓိဋ္ဌာနပဟာနင်္ဂေ-သု ဝုတ္တတ္တာ ဝိသေသတော၊

ဝီမံသိတဗ္ဗံ ဝိညူဟိ၊ တတ္ထ ယံ ကာရဏံ သိယာ’’တိ။

၅၈၆။ ‘‘အသမ္မုခေ ¶ ဧတန္တိ စာ’’တိ ဝစနေနေဝ သမ္မုခေ ‘‘ဣမ’’န္တိ ဝိညာယတိ။ ဝိစက္ခဏော ပစ္စုဒ္ဓရေယျာတိ ယောဇနာ။

၅၈၇။ အဓိဋ္ဌိတန္တိ အဓိဋ္ဌာနံ။

၅၈၈။ ဣတိ သဗ္ဗမိဒန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဣဒံ တိစီဝရာဒီနံ ပမာဏာဒိသဗ္ဗဝိဓာနံ။ တေစီဝရိကဘိက္ခုနောတိ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌိတတေစီဝရိကဿ ဝိနယတေစီဝရိကဿ။ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ သမာဟာရော တိစီဝရံ၊ တိဏ္ဏံ တိစီဝရာနံ သမာဟာရောတိ ‘‘တိတိစီဝရ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဒေသသရူပေကသေသနယေန ‘‘တိစီဝရ’’န္တိ နဝစီဝရာနိ သင်္ဂဟိတာနိ၊ တိစီဝရေ နိယုတ္တော တေစီဝရိကောတိ ဝိနယတေစီဝရိကော ဝုစ္စတိ။ ဓုတင်္ဂတေစီဝရိကဿာပိ တိစီဝရေ ဣဒမေဝ ဝိဓာနန္တိ သောပိ သင်္ဂယှတိ။ အညေသု ဝါ ပန ဆသု စီဝရေသု ပရိက္ခာရစောဠံ ဧကံ အံသကာသာဝမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ တထာ ဝတွာဝါတိ ‘‘ဣမံ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝတွာ။ တံ ပရိက္ခာရစောဠံ။ ပရိက္ခာရစောဠမဿ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ဝါ နိယုတ္တောတိ ပရိက္ခာရစောဠိကော။

၅၈၉။ ‘‘တိစီဝရံ ပန ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အနုယောဂံ ကတွာ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ ¶ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓ ‘‘တိစီဝရ’’န္တိ စီဝရတ္တယမေဝ ဝုတ္တံ။ ‘‘သုခပရိဟာရတ္ထံ ဧကမ္ပိ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော ဧကဒေသေ သမုဒါယောပစာရဝသေန ဧကမ္ပိ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗမေဝ ဟောတိ။

ပရိက္ခာရစောဠံ ကာတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဗဒ္ဓသီမတော ဗဟိ ဝသန္တေန ဧကကေန တေစီဝရိကေန အန္တောအရုဏေ အသတိယာ တီသု စီဝရေသု ဟတ္ထပါသေ အကတေသု နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ၊ ဝိနယကမ္မံ ကာတုံ သဘာဂပုဂ္ဂလာနံ ဒုလ္လဘတ္တာ ¶ စ သုခပရိဟာရတ္ထံ တီသု ဧကံ ဝါ သဗ္ဗာနိ ဧဝ ဝါ တိစီဝရနာမေန ကတာဓိဋ္ဌာနာနိ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ပရိက္ခာရစောဠနာမေန အဓိဋ္ဌာတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘သစေ တိစီဝရံ ပရိက္ခာရစောဠာဓိဋ္ဌာနံ လဘေယျ၊ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ ပရိဟာရော နိရတ္ထကော ဘဝေယျာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) ဝုတ္တံ မဟာပဒုမတ္ထေရဿ မတံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဧဝံ စုဒေါသိတေ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ စေတိ ဧဝံ တိစီဝရံ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ စေ။ ဥဒေါသိတေတိ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ အနန္တရေ ဒုတိယကထိနသိက္ခာပဒေ။ ဝုတ္တော ပရိဟာရောတိ ‘‘ဧကကုလဿ ဂါမော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စ။ အန္တောဂါမေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အန္တောဂါမေ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၇၈) နယေန ပဒဘာဇနာဝသာနေ ဝုတ္တော၊ ဣဓ စ ‘‘ဂါမာဒီသု ပဒေသေသူ’’တိအာဒိနာ နယေန အနန္တရံ ဝက္ခမာနော တိစီဝရဿ ပရိဟရဏဝိဓိ။ နိရတ္ထကောတိ ပရိက္ခာရစောဠနာမေန အဓိဋ္ဌိတစီဝရဿ တေန ဝိဓိနာ တိစီဝရံ အပရိဟရန္တဿာပိ ဘိက္ခုနော အနာပတ္တိဘာဝတော နိပ္ပယောဇနောတိ အတ္ထော။

၅၉၀။ တပ္ပရိဟရိတုမာဟ ‘‘န’’ဣစ္စာဒိ။ န နိရတ္ထကောတိ ယောဇနာ။ ဟေတုံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တေစီဝရိကဿေဝါ’’တိအာဒိ။ ယော တိစီဝရနာမေန အဓိဋ္ဌာနံ အပစ္စုဒ္ဓရိတွာ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ အန္တောအရုဏေ စီဝရံ ဟတ္ထပါသတော အမောစေတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတိ၊ တာဒိသဿ တေစီဝရိကဿေဝ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ဥဒေါသိတပရိဟာရဿ ဘဂဝတာ ဒေသိတတ္တာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ တာဒိသဿေဝ တေစီဝရိကဿ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ ပရိဟာရော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ။ တံ သဗ္ဗမ္ပီတိ တံ နဝဝိဓံ သဗ္ဗမ္ပိ စီဝရံ။ ပရိက္ခာရစောဠဿာတိ ပရိက္ခာရစောဠနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမဿ ပရိက္ခာရစောဠနာမေန အဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၅၉၁။ ဣမိနာ ¶ ဥဒေါသိတပရိဟာရဿ အနိရတ္ထကဘာဝံ သာဓေတွာ ဣဒါနိ ‘‘တိစီဝရံ ပရိက္ခာရစောဠနာမေနာပိ ¶ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမဿ အဓိကတ္ထဿ မဟာကာရုဏိကေန အနုညာတဘာဝေ ကိရိယန္တရာနုဇာနနသင်္ခါတအဓိကဝစနဿ ဉာပကဟေတုဘာဝံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အဓိဋ္ဌေတီ’’တိအာဒိ။ ဣမသ္မိံယေဝ သိက္ခာပဒေ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘အနာပတ္တိ အန္တောဒသာဟံ အဓိဋ္ဌေတိ၊ ဝိကပ္ပေတီ’’တိ ပါဌေ အနာပတ္တိဘာဝေ ‘‘အဓိဋ္ဌေတီ’’တိ ဧတ္တကေနေဝ ပရိယတ္တေ (ပါရာ။ ၄၆၉) ‘‘ဝိကပ္ပေတီ’’တိ ကိရိယန္တရာနုဇာနနေန ပကာရန္တရေနာပိ ဒေါသော နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယဿ ဝိညာပိတတ္တာတိ အတ္ထော။

၅၉၂။ ဧဝံ ကရောန္တဿာတိ တိစီဝရနာမေန အဓိဋ္ဌာနံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ပရိက္ခာရစောဠနာမေန အဓိဋ္ဌဟန္တဿ။ ဣဒါနိ အတိပ္ပသင်္ဂံ ဒဿေတုကာမဿ စောဒကဿ အဓိပ္ပာယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ။ မူလာဓိဋ္ဌာနံ ပဟာယ ကာတဗ္ဗပ္ပကာရန္တရဿာပိ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ တိစီဝရံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ မုခပုဉ္ဆနာဒိကံ ကတွာ အဓိဋ္ဌဟတောပိ ဒေါသော န သိယာတိ ကသ္မာ နာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ နဣတိ အတိပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏေ။

၅၉၃။ ကိစ္စဝိဓာနတောတိ တေသံ မုခပုဉ္ဆနာဒီနံ အတ္တနော အတ္တနော ကိစ္စဿ သာဓနတော၊ တာဒိသံ ကိစ္စဝိသေသာပေက္ခံ ဝိနာ တံတံနာမေန အဓိဋ္ဌာတုံ န ယုဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အကိစ္စဿာတိ မုခပုဉ္ဆနာဒိကိစ္စရဟိတဿ။ အဓိကဿာတိ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ပဌမံ အဓိဋ္ဌာနဿ ဝိဇဟိတတ္တာ အတိရေကဿ။ အဿာတိ တိစီဝရဿ။ အဓိဋ္ဌာနံ တု ယုဇ္ဇတီတိ ဒသာဟံ အနတိက္ကမိတွာ ပရိက္ခာရစောဠနာမေန အဓိဋ္ဌာနံ ပန ယုဇ္ဇတိ။

၅၉၄။ နိဓာနဿ ¶ မုခံ ဥပါယောတိ နိဓာနမုခံ၊ အန္တရဝါသကာဒိတံတံစီဝရနာမေန အဓိဋ္ဌာနတော အတိရေကံ ယံ ကိဉ္စိ စီဝရံ ယထာ ဌပိတံ အာပတ္တိံ န ကရောတိ၊ တထာ နိဓာနဿ ဥပါယောတိ အတ္ထော။ ဧတံ ပရိက္ခာရစောဠာဓိဋ္ဌာနံ။ မဟာပစ္စရိယန္တိ ဗြာဟ္မဏတိဿဘယေ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ဇမ္ဗုဒီပံ နေတုံ သက္ကဿ ဒေဝါနမိန္ဒဿ အာဏတ္တိယာ ဝိသုကမ္မေန နိမ္မိတမဟာပစ္စရိယံ နိသီဒိတွာ လိခိတတ္တာ တံနာမကာယံ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ၊ ‘‘မဟာပစ္စရိယာဒိသူ’’တိပိ လိခန္တိ။

၅၉၅။ ပရိက္ခာရစောဠနာမေန အဓိဋ္ဌာနဝိဓာနဿ ဝုတ္တပ္ပမာဏံ ကတမန္တိ အာဟ ‘‘စီဝရ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘နိဒါနေ ဥပ္ပတ္တိတော’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ‘‘စီဝရံ ပရိပုဏ္ဏ’’န္တိ နိဒါနေ ‘‘တိစီဝရံ သမ္ပုဏ္ဏံ ဝိဇ္ဇတိ၊ ဣဒမတိရေကစီဝရံ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဘိက္ခူဟိ ဘဂဝတော အာရောစိတဝတ္ထုမှိ ¶ ။ ဥပ္ပတ္တိတောတိ ပရိက္ခာရစောဠာဓိဋ္ဌာနဿ ဥပ္ပန္နတ္တာ၊ အနုညာတတ္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူနံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ တိစီဝရံ၊ အတ္ထော စ ဟောတိ ပရိဿာဝနေဟိပိ ထဝိကာဟိပိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ပရိက္ခာရစောဠက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၇) ဧတ္ထ ပါဠိယံ ဧဝံ ဝိပ္ပဝါသသုခတ္ထံ နာမေနာဓိဋ္ဌိတတိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာနံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ပရိက္ခာရစောဠနာမေန အဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သာဓနေန တဒေကသာဓနတ္တာ ဧဝ ဧကမ္ပိ စီဝရံ ဝိကပ္ပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧဝဉ္စ သတိ ယော တိစီဝရေ ဧကေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝသိတုကာမော ဟောတိ၊ တဿ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိပ္ပဝါသသုခတ္ထံ ဝိကပ္ပနာယ ဩကာသော ဒိန္နော ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉)။

၅၉၆-၈။ ဧတ္တာဝတာ ကပ္ပိယစီဝရဉ္စ တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အကပ္ပိယစီဝရံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ကုသဝါကာဒီ’’တိအာဒိ။ ကုသန္တိ ဒဗ္ဗတိဏံ။ ဝါကန္တိ ရုက္ခာဒီနံ ဝါကံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ¶ ဖလကံ ဂဟိတံ၊ စီရ-သဒ္ဒေါ စီဝရပရိယာယော၊ ဣမသ္မိံ ကုသာဒယော ဂန္ထေတွာ ကတေ စီဝရေယေဝ ဝတ္တတိ။ ကေသဇံ ကမ္ဗလန္တိ မနုဿကေသေဟိ ဝီတကမ္ဗလဉ္စ။ ဝါလဇံ ကမ္ဗလန္တိ အဿဝါလစမရဝါလေဟိ ဝီတကမ္ဗလဉ္စ။ ဥလူကပက္ခန္တိ ကောသိယသကုဏပတ္တံ။ ဣဓ ပန တံ ဂန္ထေတွာ ကတစီဝရမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဇိနက္ခိပေတိ အဇိနဒီပိစမ္မေ။ ‘‘ဓာရယတော ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ ပစ္စေကံ သမ္ဗန္ဓော။

ကဒလိဒုဿေတိ ကဒလိဝါကမယဝတ္ထေ။ ဧရကဒုဿေတိ ဧရကမယဝတ္ထေ။ အက္ကဒုဿေတိ အက္ကဒဏ္ဍေ ဝါ တေသံ သုတ္တာနိ ဝါ ဂဟေတွာ ကတဝတ္ထေ။ ပေါတ္ထကေတိ မကစိဝါကမယဝတ္ထေ။ တိရီဋေ ဝါတိ ဧဝံနာမကေ ရုက္ခတစေ။ ဝေဌနေတိ သီသဝေဌနေ။ ကဉ္စုကေတိ ကဝစေ။

သဗ္ဗနီလကေတိ ကေဝလနီလကေ။ ဧသ နယော မဉ္ဇေဋ္ဌာဒီသု။ မဟာနာမရတ္တေတိ တနုပဒုမဒလဝဏ္ဏရတ္တေ။ မဟာရင်္ဂရတ္တေတိ သတပဒိဝဏ္ဏရတ္တေ။

၅၉၉။ အစ္ဆိန္နဒသကေတိ အစ္ဆိန္နာ ဒသာ ယဿ၊ တသ္မိံ စီဝရေ။ ဧသ နယော ဒီဃဒသေပိ။ ဖလဒသေတိ ဖလသဒိသဂန္ထိတာ ဒသာ ယဿ၊ တသ္မိံ။ ပုပ္ဖဒသေတိ ကဏ္ဏိကံ ဗန္ဓိတွာ ဝိကာသေတွာ ကတာ ဒသာ ယဿ၊ တသ္မိံ စီဝရေတိ အတ္ထော။ အစ္ဆိန္နစီဝရဿာတိ နဂ္ဂံ ကတွာ စောရေဟိ ဝိလုတ္တစီဝရဿ ¶ ။ ဧတ္ထာတိ ကုသဝါကာဒီသု၊ သဗ္ဗနီလာဒီသု စ။ ကိဉ္စီတိ ဧကမ္ပိ အကပ္ပိယံ နတ္ထိ အနနုလောမိကံ နတ္ထိ။ ‘‘နဂ္ဂေန ဧတေသု အကပ္ပိယစီဝရေသု ယံကိဉ္စိ လဒ္ဓံ၊ တေန ဟိရိကောပိနံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပစ္ဆာ ကပ္ပိယစီဝရေ လဒ္ဓေ တံ အဓိဝါသေတွာ ဣဒံ အကပ္ပိယစီဝရံ ပရိစ္စဇိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗနီလကာဒိဝတ္ထေသု လဒ္ဓေသု ကပ္ပိယရဇနေန ရဇိတွာ၊ တံ ဝဏ္ဏံ နာသေတွာ ဝါ ကပ္ပိယဝတ္ထာနိ ဥဘယပဿေသု ¶ အလ္လိယာပေတွာ၊ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဝါ နိဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။

၆၀၀။ ‘‘အန္တောဒသာဟ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘အဓိဋ္ဌေတီ’’တိအာဒီဟိ သဗ္ဗပဒေဟိပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ အညဿ ဒေတိ။ ဣဓ ဒါနံ ဒုဝိဓံ သမ္မုခါဒါနံ၊ ပရမ္မုခါဒါနန္တိ။ ပဋိဂ္ဂါဟကံ ဒိသွာ ‘‘ဣဒံ တုယှံ ဒမ္မီ’’တိ ဒါနံ သမ္မုခါဒါနံ နာမ။ ပရမ္မုခါ ‘‘ဣဒံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ ပရမ္မုခါဒါနံ။ ‘‘ဣဒံ တွံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝါ ‘‘တုယှံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ‘‘မယှံ ဂဏှာမီ’’တိ သစေ ဝဒတိ၊ ဒါနဂဟဏဒွယမ္ပိ သုဒ္ဓံ။ ‘‘ဣဒံ တဝ သန္တကံ ကရောဟိ၊ တဝ သန္တကံ ဟောတု၊ တဝ သန္တကံ ဟောတီ’’တိ ဒါယကေန ဝုတ္တေ ဂဏှန္တောပိ ‘‘မမ သန္တကံ ကရောမိ၊ မမ သန္တကံ ဟောတု၊ မမ သန္တကံ ဟောတီ’’တိ ဝဒတိ စေ၊ ဒါနံ၊ ဂဟဏဉ္စ အသုဒ္ဓံ ဟောတိ။ ‘‘တဝ သန္တကံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘သာဓု ဘန္တေ မယှံ ဂဏှာမီ’’တိ ဝတွာ ဂဏှာတိ၊ ဂဟဏံ သုဒ္ဓံ။ ‘‘ဣဒံ တုယှံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ န ဂဏှာမီ’’တိ ဝဒတိ၊ ပုန ‘‘ဒိန္နံ မယာ၊ တုယှံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ဣတရောပိ ပုန ပဋိက္ခိပတိ၊ တံ စီဝရံ ကဿစိ အသန္တကတ္တာ ဒသာဟာတိက္ကမေနာပိ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတီတိ ပစ္ဆာ တေသု ဒွီသု ယော ဣစ္ဆတိ၊ တေန အဓိဋ္ဌာယ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗမိဒံ အဋ္ဌကထာယ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉ အတ္ထတော သမာနံ) ဝုတ္တံ။

အဓိဋ္ဌိတစီဝရေ အဓိဋ္ဌာနေ ဝေမတိကေန အတ္တနော ဝိမတိံ ပဌမံ အာဝိ ကတွာ ‘‘သစေ အနဓိဋ္ဌိတံ၊ ဧဝံ ကတေ ကပ္ပိယံ ဟောတီ’’တိ စိန္တေတွာ နိဿဇ္ဇေတွာ ဝိနယကမ္မံ ကရောန္တဿ မုသာဝါဒဒေါသော နာပဇ္ဇတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘န ဟိ ဧဝံ ဇာနာပေတွာ ဝိနယကမ္မံ ကရောန္တဿ မုသာဝါဒေါ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉)။ ‘‘ကေစိ ‘တထာ ဝေမတိကစီဝရံ အညေန ¶ ဝိဿာသေန ဂဟေတွာ ပုန ဒါတဗ္ဗ’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉ ထောကံ ဝိသဒိသံ) တတ္ထေဝ ဝုတ္တံ။

ဝိနဿတီတိ စောရာဒီဟိ ဝိနဿတိ။ ‘‘နဿတိ၊ ဍယှတိ၊ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှန္တီ’’တိ ဣမာနိပိ ¶ ဝိနာသပ္ပကာရတ္တာ ‘‘ဝိနဿတီ’’တိ ဣမိနာဝ သင်္ဂယှန္တိ။ တတ္ထ ‘‘နဿတီ’’တိ ဣဒံ စောရာဒီဟိ ဟဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဝိနဿတီ’’တိ ဣဒံ ဥန္ဒူရခါယိတာဒိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဍယှတီ’’တိ အဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎံ သန္ဓာယ။ ဝိဿာသေတိ ဧတ္ထ သန္ဒိဋ္ဌော စ သမ္ဘတ္တော စ အာလပိတော စ ဇီဝတိ စ ဂဟိတေ စတ္တမနော ဟောတီတိ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတေန အတ္တနိ ဝိဿာသေန အညေန ဂဟိတေတိ အတ္ထော။ ပကာသိတာတိ ‘‘အနာပတ္တိ အန္တောဒသာဟံ အဓိဋ္ဌေတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၆၉) နယေန ဝုတ္တာ။

၆၀၁။ ဣဒံ ပန သမုဋ္ဌာနံ နာမေန ကထိနသမုဋ္ဌာနံ နာမာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ နာမ ကာယဝါစတော စ ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ။ အတိရေကစီဝရဘာဝဿ ဇာနနစိတ္တေန ပဏ္ဏတ္တိဇာနနစိတ္တေ အသတိပိ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော အစိတ္တံ။ အနဓိဋ္ဌာနတော၊ အဝိကပ္ပနတော စ အကြိယံ။ ကမ္မဋ္ဌာနမနုယုဉ္ဇန္တော ဝါ စေတိယာဒိံ ဝန္ဒန္တော ဝါ ဧကာဒသမံ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတိ၊ ကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇတိ၊ ကလဟာဒိပသုတော ဝါ ဝီတိက္ကမံ ဇာနန္တော ဝါ ဥဋ္ဌာပေတိ၊ အကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇတိ၊ ခီဏာသဝေါ ပန အသတိယာ ဝါ ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနန္တော ဝါ တထာ ကရောန္တော အဗျာကတစိတ္တော အာပဇ္ဇတီတိ တိစိတ္တံ။ ဝုတ္တနယေန ကမ္မဋ္ဌာနာဒိမနုယုဉ္ဇန္တဿ သောမနဿစိတ္တသမင်္ဂိနော သုခဝေဒနာ၊ ဥပေက္ခာစိတ္တသမင်္ဂိနော ဥပေက္ခာဝေဒနာ၊ ကလဟာဒိပသုတဿ ဒေါမနဿစိတ္တသမင်္ဂိနော ဒုက္ခဝေဒနာ ဟောတီတိ တိဝေဒနံ။ ဧသ နယော ဥပရိပိ ဧဝရူပေ ဌာနေ ယောဇေတဗ္ဗော။

၆၀၂။ ဂါမာဒီသု ¶ ပဒေသေသု တိပဉ္စသူတိ တိစီဝရာနိ နိက္ခိပိတွာ ဝိပ္ပဝါသေန ဒေါသံ၊ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ဂါမော ဧကူပစာရော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၇၇) နယေန ပါဠိယံ ဝုတ္တဂါမနိဝေသနဥဒေါသိတအဋ္ဋမာဠပါသာဒဟမ္မိယနာဝါသတ္ထခေတ္တဓညကရ- ဏအာရာမဝိဟာရရုက္ခမူလအဇ္ဈောကာသသင်္ခါတေသု ပန္နရသသု စီဝရနိက္ခေပဋ္ဌာနေသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဂါမော နာမ ဧကကုဋိကာဒိဂါမော။

နိဝေသနံ နာမ ဂါမတော ဗဟိ စတုသာလာဒိကော ဂေဟော။ တေနာဟ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘ဂါမနိဝေသနာနံ ဝိသေသံ ဝဒန္တာ ‘ပုန ဧကပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ နိဝေသိတာ ဗဟုဂေဟာ နိဝေသနံ နာမ ဟောန္တီ’တိ ဝဒန္တိ၊ တသ္မာ ဣဒံ နိဝေသနာဒိ သဗ္ဗံ ‘ဂါမတော ဗဟီ’တိ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဣဒဉ္စ တတ္ထေဝ ဝုတ္တံ ‘‘နိဝေသနာဒိကံ ¶ အန္တောဂါမေ စေ ဟောတိ၊ ဂါမေ ဝုတ္တပရိဟာရဿေဝ လဗ္ဘနတော အန္တောဂါမတော ဗဟီ’တိ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ။

အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥဒေါသိတောတိ ယာနာဒီနံ ဘဏ္ဍာနံ သာလာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၈၂-၄၈၇) ဝုတ္တသရူပံ ဥဒေါသိတံ နာမ။ ‘‘အဋ္ဋောတိ ပဋိရာဇာဒိပဋိဗာဟနတ္ထံ ဣဋ္ဌကာဟိ ကတော ဗဟလဘိတ္တိကော စတုပဉ္စဘူမိကော ပတိဿယဝိသေသော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၈၂-၄၈၇) ဝုတ္တသရူပေါ အဋ္ဋော နာမ။ ‘‘မာဠောတိ ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော စတုရဿပါသာဒေါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၂-၄၈၇) ဝုတ္တော ဧကကဏ္ဏိကသင်္ဂဟိတော စတုရဿဂေဟော မာဠော နာမ။ ပါသာဒေါတိ ဒီဃပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယန္တိ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ။ နာဝါတိ ယာနပ္ပတ္တိ။ သတ္ထန္တိ ဇင်္ဃသတ္ထသကဋသတ္ထဝသေန ဒုဝိဓော ဇနသမူဟော၊ သော စ နိဝိဋ္ဌာနိဝိဋ္ဌဝသေန ပစ္စေကံ ဒုဝိဓော။ တတ္ထ နိဝိဋ္ဌေ ဝတိအာဒိပရိက္ခေပေါပိ ဟောတေဝ။

ခေတ္တန္တိ ¶ ယဝခေတ္တာဒိခေတ္တံ။ ဓညကရဏံ ခလံ။ အာရာမော ပုပ္ဖာရာမော၊ ဖလာရာမော စ။ ဝိဟာရောတိ ဧကမ္ပိ သေနာသနံ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ရုက္ခော နာမ ယံ မဇ္ဈန္တိကေ ကာလေ သမန္တာ ဆာယာ ဖရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၉၄) ဝုတ္တပ္ပမာဏပရိစ္ဆန္နော ရုက္ခော။ အဇ္ဈောကာသော နာမ သတ္တဗ္ဘန္တရော၊ သော ဝိဉ္စာဋဝိအာဒိအဂါမကာရညေ စ မစ္ဆဗန္ဓာနံ အဂမနပထေ သမုဒ္ဒဒီပေ စ လဗ္ဘတိ။ မစ္ဆဗန္ဓာနံ အဂမနပထော နာမ ဥဒကပိဋ္ဌိယာ ဂန္တွာ ပုန တဒဟေဝ ဂေဟံ အာဂန္တုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ဒူရော သမုဒ္ဒပ္ပဒေသော ဝုစ္စတိ။

အယံ ဂါမာဒိကော ပစ္စေကံ ဧကူပစာရော၊ နာနူပစာရောတိ ဒုဝိဓော။ တတ္ထ အဇ္ဈောကာသံ ဝိနာ ဂါမာဒိကော တံတံရာဇာဒိသာမိကကုလာနံ ဧကတ္ထနာနတ္ထဝသေန ဧကကုလသန္တကော စေ ဟောတိ၊ ဧကူပစာရော။ နာနာကုလသန္တကော စေ၊ နာနူပစာရော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဂါမော ဧကူပစာရော နာမ ဧကကုလဿ ဂါမော ဟောတီ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၇၈)။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကကုလဿ ဂါမောတိ ဧကဿ ရညော ဝါ ဘောဇကဿ ဝါ ဂါမော’’တိ စ ‘‘နာနာကုလဿ ဂါမောတိ နာနာရာဇူနံ ဝါ ဘောဇကာနံ ဝါ ဂါမော ဝေသာလီကုသိနာရာဒိသဒိသော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၇၉) စ။

ဧကကုလေန ကာရာပိတော ဝိဟာရော ဧကူပစာရော၊ နာနာကုလေဟိ ကာရာပိတော နာနူပစာရော ဟောတိ။ ယထာဟ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘ဝိဟာရေ ဧကကုလနာနာကုလဝေါဟာရော ကာရာပကာနံ ဝသေန ဝုတ္တော’’တိ။ အဇ္ဈောကာသေ ပန ¶ ဥပစာရဘေဒေါ အဗ္ဘန္တရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ပါဠိယံ ‘‘အဇ္ဈောကာသော ဧကူပစာရော နာမ အဂါမကေ အရညေ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရာ ဧကူပစာရော။ တတော ပရံ နာနူပစာရော’’တိ။ ဣဓ ဧကံ အဗ္ဘန္တရံ အဋ္ဌဝီသတိရတနံ ဟောတိ။ ယထာဟ ¶ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧကံ အဗ္ဘန္တရံ အဋ္ဌဝီသတိဟတ္ထ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၈၉)။ ဧဝံ သင်္ခေပတော ဝုတ္တသရူပပ္ပဘေဒါနိ ပန္နရသ ဌာနာနိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဂါမာဒီသု ပဒေသေသု တိပဉ္စသူ’’တိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ပါဠိအဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနတော ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝါသေယျာတိ သင်္ဃာဋိယာ ဝါ ဥတ္တရာသင်္ဂေန ဝါ အန္တရဝါသကေန ဝါ။ အန္တောဂါမေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၇၆၊ ၄၇၈) ဝစနတော ဧတ္ထ တိစီဝရန္တိ တိဏ္ဏံ စီဝရာနမညတရမေဝ စီဝရံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧကရတ္တန္တိ ဝိပ္ပဝါသကိရိယာယ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ အပိ-သဒ္ဒေန ကိံ ပန ဒိရတ္တာဒိကန္တိ ဒဿေတိ။

သင်္ဃသမ္မုတိယာ ဝိနာတိ တိစီဝရံ ပရိဟရိတုံ အသမတ္ထေန ဂိလာနေန ဘိက္ခုနာ သင်္ဃံ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ‘‘အဟံ ဘန္တေ ဂိလာနော၊ န သက္ကောမိ တိစီဝရံ အာဒါယ ပက္ကမိတုံ၊ သောဟံ ဘန္တေ သင်္ဃံ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိံ ယာစာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ယာစိတေန သင်္ဃေန တဿ ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ ဒိန္နံ အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိံ ဝိနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ လဒ္ဓသမ္မုတိကဿ ဂိလာနဿ ဘိက္ခုနော တသ္မိံ ဂေလညေ အဝူပသန္တေ ဝါ ဝူပသန္တေပိ စီဝရနိက္ခေပဋ္ဌာနံ အာဂမနကာလေ ဝါ ဥပ္ပန္နေ အညေပိ ရောဂေ အဝူပသန္တေ တာယယေဝ သမ္မုတိယာ န ဒေါသော။

၆၀၃။ ဘိက္ခုနောတိ အလဒ္ဓသမ္မုတိကဿ ဘိက္ခုနော။ တေန စီဝရေန။ ဝိပ္ပဝတ္ထုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝိနာ ဝသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘ဧကကုလဿ ဂါမော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စ၊ အန္တောဂါမေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အန္တောဂါမေ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ အပရိက္ခိတ္တော ဟောတိ၊ ယသ္မိံ ဃရေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဃရေ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ နာနာကုလဿ ¶ ဂါမော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စ၊ ယသ္မိံ ဃရေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဃရေ ဝတ္ထဗ္ဗံ သဘာယေ ဝါ ဒွါရမူလေ ဝါ၊ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၇၈) နယေန ပါဠိယာ ဝုတ္တဋ္ဌာနတော ဗဟိ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဣမသ္မိံ ¶ ပါဌေ ‘‘ပရိက္ခိတ္တော’’တိ ဣဒံ ပါကာရေန ဝါ ဝတိယာ ဝါ ပရိခါယ ဝါ ပရိက္ခိတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထပါသာ ဝါတိ ဧတ္ထ ဟတ္ထပါသာ နာမ အဍ္ဎတိယရတနံ ဟောတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တံ ဃရံ သမန္တတော ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ၊ အဍ္ဎတေယျရတနပ္ပမာဏာ ပဒေသာ ဥဒ္ဓံ န ဝိဇဟိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၇၇-၄၇၈)။

ဝိပ္ပဝသန္တဿ ကော ဒေါသောတိ အာဟ ‘‘ဟောတိ…ပေ… အရုဏုဂ္ဂမေ’’တိ။ အနုညာတဋ္ဌာနတော ဟိ ဗဟိ စီဝရေန ဝိနာ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေန္တဿ တံ စီဝရံ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တံဟေတုကာ ပါစိတ္တိယာပတ္တိပိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘နိဿဇ္ဇိတွာ…ပေ… ဝိညုနာ’’တိ။

၆၀၄။ နှာယန္တဿေဝါတိ စီဝရဿ ဟတ္ထပါသတော ဒူရေ နဟာယန္တဿေဝ၊ အနာဒရေ သာမိဝစနံ။

၆၀၆။ အစ္ဆိန္နံ ဝိလုတ္တံ စီဝရံ ယဿ သော အစ္ဆိန္နစီဝရော၊ ဘိက္ခု၊ တဿ ဌာနံ အစ္ဆိန္နစီဝရဋ္ဌာနံ၊ တသ္မိံ။

၆၀၇။ နိဝါသေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘အန္တရဝါသက’’န္တိ စ ဂဟေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဣတရာနီ’’တိ စ သေသော။ ဣဒဉ္စ ဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနေ၊ အာသန္နေ မဂ္ဂေ စ မနုဿသမ္ဗာဓေ အသတိ ကတ္တဗ္ဗဒဿနံ။ ဣတရတ္ထ နိဝါသေတွာ၊ ပါရုပိတွာ စ သင်္ဃာဋိံ အံသေ ကတွာဝ ဂန္တဗ္ဗံ ဟောတိ။ ဝိဟာရေ သဘာဂေသု အလဗ္ဘမာနေသု အာသနသာလမ္ပိ ဂန္တွာ သဘာဂဿ သန္တိကေ ဝိနယကမ္မံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ¶ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၉၅ အတ္ထတော သမာနံ) ဝုတ္တံ။ ‘‘နိဿဇ္ဇိတွာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဣဒံ မေ ဘန္တေ စီဝရံ ရတ္တိဝိပ္ပဝုတ္ထံ အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာ နိဿဂ္ဂိယံ၊ ဣမာဟံ သင်္ဃဿ နိဿဇ္ဇာမီ’’တိ သင်္ဃေ ဝါ ‘‘ဣဒံ မေ ဘန္တေ စီဝရံ…ပေ… အဟံ အာယသ္မန္တာနံ နိဿဇ္ဇာမီ’’တိ တိဏ္ဏံ၊ ဒွိန္နံ ဝါ သန္တိကေ ဝါ ‘‘ဣဒံ မေ အာဝုသော…ပေ… ဣမာဟံ အာယသ္မတော နိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ဧကဿ သန္တိကေ ဝါ ဝတွာ နိဿဇ္ဇိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိညုနာတိ ဧဝံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုနိဿဇ္ဇနာဒိနာနပ္ပကာရဝိဓိဇာနနကေန ဉာဏဝတာတိ အတ္ထော။

၆၀၉။ ‘‘အဒေန္တဿ စ နိဿဋ္ဌံ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန အာပတ္တိ ¶ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ၊ နိဿဋ္ဌစီဝရံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣမံ ဝိဓိံ ဇာနနတာယ ဗျတ္တေန ယထာဝိဓိံ ကာတုံ သမတ္ထတာယ ပဋိဗလေန ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၂၃၉) အာဂတနယေန အာပတ္တိံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိဿဋ္ဌစီဝရံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ နိသီဒါပေတွာ သစေ သင်္ဃော ဟောတိ၊ ‘‘သုဏာတု မေ ဘန္တေ သင်္ဃော၊ ဣဒံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော နိဿဂ္ဂိယံ သင်္ဃဿ နိဿဋ္ဌံ၊ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒဒေယျာ’’တိ၊ သစေ တယော ဟောန္တိ၊ ‘‘သုဏန္တု မေ အာယသ္မန္တာ၊ ဣဒံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော နိဿဂ္ဂိယံ အာယသ္မန္တာနံ နိဿဋ္ဌံ၊ ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ၊ အာယသ္မန္တာ ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒဒေယျု’’န္တိ၊ သစေ ဧကကော ဟောတိ၊ ‘‘ဣမံ စီဝရံ အာယသ္မတော ဒမ္မီ’’တိ ဒါတဗ္ဗံ၊ နိဿဋ္ဌစီဝရံ ‘‘အတ္တနောယေဝ ဒိန္န’’န္တိ သုဒ္ဓသညာယ ဂဟေတွာ အဒေန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တဿ သန္တကဘာဝံ ဉတွာ လေသေန ဝိလုမ္ပန္တဿ ပန ဘဏ္ဍဂ္ဃဝသေန ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာပတ္တိယော ဟောန္တိ။ ယထာဟ ¶ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တဿ သန္တကဘာဝံ ပန ဉတွာ လေသေန အစ္ဆိန္ဒန္တော ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃာပေတွာ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉)။ ပရိယာပုတန္တိ ‘‘န ဘိက္ခဝေ နိဿဋ္ဌစီဝရံ န ဒါတဗ္ဗံ၊ ယော န ဒဒေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၇၀) ပါဠိယံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။

၆၁၀-၁။ ထေရေ ဒဟရေ စာတိ ဧတေသု ဥဘောသုပိ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တေသူတိ ယောဇနာ။ ‘‘ထေရေ’’တိ ဣမိနာ အနိဿိတဘာဝမာဟ၊ ‘‘ဒဟရေ စာ’’တိ ဣမိနာ နိဿိတဘာဝံ။ ဩဟီနေတိ ဩသက္ကိတေ။ သစေ သော ထေရော နိဿယာစရိယော ဘဝေယျာတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဂရု’’န္တိ။ တသ္မိံ ဒဟရေ။ ဝတ္ထန္တိ တဿ ဟတ္ထေ ဌိတစီဝရံ။ န ပဿမ္ဘတီတိ ဓုရနိက္ခေပံ အကတွာ ဂမနေ သဥဿာဟတ္တာ နိဿယပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝ ‘‘မုဟုတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။

၆၁၄။ ပစ္စုဒ္ဓါရေ အန္တောယေဝါရုဏေတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော၊ ဒဟရဘိက္ခုနော ဒူရဘာဝဉ္စ အရုဏုဂ္ဂမနဉ္စ ဉတွာ စီဝရဿ အနိဿဂ္ဂိယတ္ထံ တဿ ဟတ္ထေ ဌိတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ ပုရာရုဏာ ပစ္စုဒ္ဓရေတိ အတ္ထော။ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ အညဿ ဒေတိ။ ဝိနဿတီတိ စောရာဒီဟိ နဿတိ။

၆၁၆။ အကာလစီဝရန္တိ ¶ ‘‘အကာလစီဝရံ နာမ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသမာသေ ဥပ္ပန္နံ၊ အတ္ထတေ ကထိနေ သတ္တမာသေ ဥပ္ပန္နံ၊ ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္န’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၀၀) ဝစနတော အနတ္ထတကထိနေ ဝိဟာရေ ‘‘စီဝရမာသော’’တိ ယော ပုဗ္ဗကတ္တိကကာဠပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အပရကတ္တိကပုဏ္ဏမီ၊ တာဝ မာသော ဝုစ္စတိ၊ တတော ပရေသု ဧကာဒသသု မာသေသု ¶ ဥပ္ပန္နဉ္စ အတ္ထတကထိနေ ဝိဟာရေ ယော စီဝရမာသော၊ ဟေမန္တာ စ စတ္တာရော မာသာတိ ပဉ္စမာသတော ဗဟိ သတ္တသု မာသေသု ဥပ္ပန္နဉ္စ အတ္ထတကထိနေ ပဉ္စ မာသာ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလေ သင်္ဃဿ စ ‘‘ဣဒံ အကာလစီဝရံ ဒမ္မီ’’တိ ပုဂ္ဂလဿ စ ‘‘ဣဒံ တုယှံ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နဉ္စေတိ ဣဒံ အကာလစီဝရန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဥပ္ပန္န’’န္တိ သေသော၊ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇေယျ သင်္ဃတော ဝါ ဂဏတော ဝါ ဉာတိတော ဝါ မိတ္တတော ဝါ ပံသုကူလတော ဝါ အတ္တနော ဝါ ဓနေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၀၀) ဝစနတော သင်္ဃဿ ဝါ ‘‘ဣဒံ သုတ္တန္တိကဂဏဿ ဒေမ၊ ဣဒံ အာဘိဓမ္မိကဂဏဿ ဒေမာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဂဏဿ ဝါ ဒိန္နတော အတ္တနော ဝဿဂ္ဂေန ဝါ ဉာတိအာဒိတော ဝါ သုသာနာဒိပံသုကူလခေတ္တတော ဝါ အတ္တနော သန္တကေန သုတ္တကပ္ပာသာဒိကပ္ပိယဝတ္ထုတော ဝါ ဥပ္ပန္နစီဝရန္တိ အတ္ထော။

မာသပရမံ နိက္ခိပေတိ မာသော ပရမံ ပမာဏံ ဧတဿ နိက္ခိပနဿာတိ မာသပရမံ၊ နိက္ခိပနန္တိ ကိရိယာဝိသေသနံ ကာတဗ္ဗံ၊ မာသပရမံ နိက္ခိပနံ ကရေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အာကင်္ခမာနေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ခိပ္ပမေဝ ကာရေတဗ္ဗံ၊ နော စဿ ပါရိပူရီ၊ မာသပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တံ စီဝရံ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဦနဿ ပါရိပူရိယာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၀၀) ဝစနတော ဧဝံ ဥပ္ပန္နံ စီဝရံ ဣစ္ဆန္တေန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သစေ ပဟောတိ၊ ဒသာဟမနတိက္ကာမေတွာ ကာရေတဗ္ဗံ။ သစေ နပ္ပဟောတိ၊ ဦနဿ ပရိပူရဏတ္ထံ မာသပရမံ ဌပေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

ကဒါ ဧဝံ နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သတိ ပစ္စာသာယာ’’တိ၊ ‘‘ပစ္စာသာ ဟောတိ သင်္ဃတော ဝါ ဂဏတော ဝါ ဉာတိတော ဝါ မိတ္တတော ဝါ ပံသုကူလတော ဝါ အတ္တနော ဝါ ဓနေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၀၀) ဝုတ္တသင်္ဃာဒိတော အတ္တနော ဝဿဂ္ဂါဒိတော လဘေယျ၊ တေန ‘‘ဣမဿ ဦနေ ပရိပုဏ္ဏေ ကာရေဿာမီ’’တိ ပစ္စာသာယ သတိ ဧဝံ နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တတော ဥဒ္ဓံ ဌပေတုံ ¶ န ဝဋ္ဋတီတိ မာသတော အတိရေကကာလံ နိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ အတ္ထော။

ယဒိ ဧဝံ ‘‘တဒဟုပ္ပန္နေ မူလစီဝရေ ပစ္စာသာစီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒသာဟာ ကာရေတဗ္ဗံ…ပေ… ဝီသေ ¶ ဥပ္ပန္နေ မူလစီဝရေ ပစ္စာသာစီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒသာဟာ ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၀၀) ကသ္မာ အာဟာတိ? ပစ္စာသာစီဝရဿ ဒသဒိဝသေ အတိက္ကမ္မ ဌပေတုံ အယုတ္တတ္တာ၊ မူလစီဝရဿ တဂ္ဂတိကတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘မူလစီဝရဿ ဥပ္ပန္နဒိဝသတော ယာဝ ဝီသတိမော ဒိဝသော၊ တာဝ ဥပ္ပန္နံ ပစ္စာသာစီဝရံ မူလစီဝရံ အတ္တနော ဂတိကံ ကရောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၀၀)။

၆၁၈-၉။ ဘိက္ခုနိယာ ယော ဓောဝါပေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဘိက္ခုနီ နာမ ဥဘတောသင်္ဃေ ဥပသမ္ပန္နာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၀၀) ဝစနတော ဘိက္ခုနိသင်္ဃေ ဉတ္တိစတုတ္ထာယ ကမ္မဝါစာယ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃေ ဉတ္တိစတုတ္ထာယ ကမ္မဝါစာယာတိ အဋ္ဌဝါစိကာယ ဥပသမ္ပန္နာ ဘိက္ခုနီ နာမ။ ဘုတ္တန္တိ ဘိက္ခုနာ အတ္တနာ ပရိဘုတ္တံ ရဇိတံ အာဒိန္နကပ္ပံ၊ ‘‘ပရိဘောဂံ ကရိဿာမီ’’တိ အန္တမသော သီသံ ဌပေတွာ သယနမတ္တေနာပိ ပုရာဏဘူတံ စီဝရန္တိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ရဇိတွာ ကပ္ပံ ကတွာ ဧကဝါရမ္ပိ နိဝတ္ထံ ဝါ ပါရုတံ ဝါ အန္တမသော ပရိဘောဂသီသေန အံသေ ဝါ မတ္ထကေ ဝါ ကတွာ မဂ္ဂံ ဂတော ဟောတိ၊ ဥဿီသကံ ဝါ ကတွာ နိပန္နော ဟောတိ၊ ဧတမ္ပိ ပုရာဏစီဝရမေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၀၃-၅၀၅)။ ဝတ္ထန္တိ ကာရိယေ ကာရဏောပစာရဝသေန စီဝရမေဝ အာဟ။

အညာတိကာယာတိ ‘‘အညာတိကာ နာမ မာတိတော ဝါ ပိတိတော ဝါ ယာဝ သတ္တမာ ပိတာမဟယုဂါ အသမ္ဗဒ္ဓါ’’တိ ဝစနတော ¶ အတ္တနော ဝါ တဿာ ဝါ မာတု ဝါ ပိတု ဝါ ပရမ္ပရာယ ယာဝ သတ္တမာ ယုဂါ၊ ဧတ္ထန္တရေ ယေန ကေနစိ ဉာတကေန အသမ္ဗဒ္ဓဘာဝေန အညာတိကာယာတိ အတ္ထော။ ယထာ စာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပိတာမဟောယေဝ ပိတာမဟယုဂံ။ တတော ဥဒ္ဓံ သဗ္ဗေပိ ပုဗ္ဗပုရိသာ ပိတာမဟဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ။ ဧဝံ ယာဝ သတ္တမော ပုရိသော၊ တာဝ ယာ အသမ္ဗဒ္ဓါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၀၃-၅၀၅)။ အာကောဋာပေတီတိ ပဟရာပေတိ။

တတော ဓောဝါပနာဒိတော။ နိဿဂ္ဂိယာပတ္တီတိ နိဿဂ္ဂိယဿ အာပတ္တိ နိဿဂ္ဂိယာပတ္တိ၊ နိဿဂ္ဂိယဿ စီဝရဿ နာမေန ဝိသိဋ္ဌာ ပါစိတ္တိယာပတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ တိဏ္ဏံ ပယောဂါနံ အန္တေ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာယ အာပတ္တိယာ ဒဿနံ။ တဿ နိယောဂေန ဓောဝနာဒိံ ကရောန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာ တဒတ္ထံ သဗ္ဗပုဗ္ဗပယောဂဂဏနာယ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယာဝ နံ ဓောဝိတွာ ဥက္ခိပတိ၊ တာဝ ဘိက္ခုနိယာ ပယောဂေ ပယောဂေ ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ¶ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၀၃-၅၀၅)။ ပဌမေနာတိ တီဏိပိ ကာရာပေန္တဿ ယံ ပဌမံ ကာရာပေတိ၊ တေနာတိ အတ္ထော။ ဒီပိတန္တိ ‘‘အညာတိကာယ အညာတိကသညီ ပုရာဏစီဝရံ ဓောဝါပေတိ ရဇာပေတိ အာကောဋာပေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယေန အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာန’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၀၆) ဒေသိတံ။ ဣမိနာ နယေန ဒွေ ကာရာပေန္တဿ ပဌမေန နိဿဂ္ဂိယာပတ္တိ၊ ဒုတိယေန ဒုက္ကဋန္တိ အယမတ္ထော သင်္ဂယှတိ။

၆၂၀။ ‘‘ဓောဝနတ္ထာယ ဒေတီ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဘုတ္တံ ဝတ္ထ’’န္တိ အဓိကာရတော လဗ္ဘတိ။

၆၂၁။ သာမဏေရနိဒ္ဒေသေပီတိ ‘‘သာမဏေရာ’’တိ နိဒ္ဒေသော နာမ ယဿ၊ တသ္မိမ္ပိ၊ အတ္တနာ ပရိဘုတ္တံ ဝတ္ထံ ဓောဝနတ္ထာယ ဒေတီတိ ယောဇနာ၊ အတ္တနော ပရိဘုတ္တံ စီဝရံ ဓောဝနတ္ထာယ ¶ သာမဏေရဿ ဒေတီတိ အတ္ထော။ ပိ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ပုဗ္ဗကိရိယာယ ‘‘ဓောဝတီ’’တိ အပရကိရိယာ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။

၆၂၂။ ဒဟရာနဉ္စ ဘိက္ခူနန္တိ အတ္တနော နဝကတရာနံ ဘိက္ခူနံ။ နိယျာဒိတေ ဒိန္နေ။ ဧသ နယောတိ ‘‘ဧကေန ပါစိတ္တိယံ၊ အဝသိဋ္ဌေဟိ ဒွီဟိ ဝါ ဧကေန ဝါ သဗ္ဗပယောဂေသု ဒုက္ကဋံ ဟောတီ’’တိ နယော။

၆၂၃။ စီဝရေတိ ပရိဘုတ္တစီဝရေ။

၆၂၄။ ‘‘ဓောဝနပ္ပစ္စယာယေဝါ’’တိ ဣမိနာ ဣတရဒွယဿ တဿ အနာဏတ္တိယာ ကတတ္တာ တတော အနာပတ္တိဘာဝမာဟ။

၆၂၆။ ဉာတိကာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၂-၂၃၊ ၄၂၂၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ ၈။၉၊ မဟာနိ။ ၂၀၆၊ ဓ။ သ။ ၁၃၅၅၊ ဝိဘ။ ၅၁၈) ဝိယ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ယ-ကာရလောပေါ၊ ဉာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဉာတိကာ အညာတိသညိဿာ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ပစ္စတ္ထရဏန္တိ မဉ္စပီဌေ အတ္ထရိတဗ္ဗံ ပစ္စတ္ထရဏစီဝရဉ္စ။

၆၂၇။ ‘‘ဘိက္ခုနီနံ ဝသေနာ’’တိ ဣဒံ ဘိက္ခုသင်္ဃေပိ ဥပသမ္ပန္နာ စေ၊ ပါစိတ္တိယသမ္ဘဝါ ဝုတ္တံ ¶ ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာယ ပန ယထာဝတ္ထုကမေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၀၆)။ ဘိက္ခုနိသင်္ဃေ ပဌမံ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ ပစ္ဆာ ဘိက္ခုသင်္ဃေ စေ ဥပသမ္ပဇ္ဇတိ၊ ကေဝလံ ဘိက္ခုသင်္ဃေ ဥပသမ္ပန္နာတိ န ဝုစ္စတီတိ တာ ဘဂဝတိ ဓရမာနေ ပဌမံ ပဗ္ဗဇိတာ ပဉ္စသတာ သာကိယာနိယော ဝုစ္စန္တိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာ နာမ ပဉ္စသတာ သာကိယာနိယော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၀၆)။ ဘိက္ခုနော ¶ လိင်္ဂေ ပရိဝတ္တေ တဿေဝ ဥပသမ္ပန္နကမ္မဿ အနုညာတတ္တာ သောပိ ဂဟေတဗ္ဗောယေဝ။

၆၂၈။ အဝုတ္တာ ဓောဝတီတိ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဓောဝါ’’တိ အဝုတ္တာ စီဝရံ ကိလိဋ္ဌံ ဒိသွာ အဝတွာ ဌပိတဋ္ဌာနတော စီဝရံ ဂဟေတွာ ဝါ သယမေဝ ဝတွာ ယာစနာဒိနယေန ဝါ အနာဏတ္တိယာ စ ဂဟေတွာ စီဝရဓောဝနာဒိံ ကရေယျ စေ။ အပရိဘုတ္တံ ဝါတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန အပရိဘုတ္တံ စီဝရံ။ အညံ ဝါတိ ဥပါဟနတ္ထဝိကပတ္တတ္ထဝိကပေါတ္ထကတ္ထဝိကမဉ္စပီဌာဒိံ ယံ ကိဉ္စိ ပရိက္ခာရံ။

၆၂၉။ ဝိကပ္ပနုပဂံ ပစ္ဆိမံ ဥပါဒါယ ကိဉ္စိ စီဝရံ ဂဏှတောတိ ယောဇနာ၊ ဧတ္ထ ‘‘အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဟတ္ထတော’’တိ စ ‘‘ဉာတိကာယ အညာတိကသညိဿာ’’တိ စ ‘‘ဧကတောဥပသမ္ပန္နာယ ဟတ္ထတော ဂဏှာတီ’’တိ စ ဝက္ခမာနဝစနသာမတ္ထိယာ လဗ္ဘမာနတော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန အညာတိကာယ ဥဘတောသင်္ဃေ ဥပသမ္ပန္နာယ ဘိက္ခုနိယာ ဟတ္ထတော ဝိကပ္ပနုပဂရတနဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏဝတ္ထတော ပဋ္ဌာယ ယံ ကိဉ္စိ စီဝရံ ဂဏှန္တဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘အာပတ္တီ’’တိ သာမညေန ဝုတ္တေပိ ‘‘နိဿဂ္ဂိယာ ပါစိတ္တိယာပတ္တီ’’တိ ပကရဏတော စ ‘‘နိဿဂ္ဂိယာပတ္တီ’’တိ ဝက္ခမာနတော စ လဗ္ဘတိ။ ဌပေတွာ ပါရိဝတ္တကန္တိ ‘‘ပါရိဝတ္တကံ ပရိတ္တေန ဝါ ဝိပုလံ၊ ဝိပုလေန ဝါ ပရိတ္တ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၁၄) ဝစနတော မဟာပစ္စရိယံ ‘‘အန္တမသော ဟရီတကခဏ္ဍေနာပီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၁၄) ဝုတ္တတ္တာ စ ဟေဋ္ဌိမန္တတော ဟရီတကခဏ္ဍမ္ပိ ဒတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ တိစီဝရဉ္စ ပါရိဝတ္တကံ နာမ ဟောတိ၊ တံ ဌပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပရိဝတ္တနံ ပရိဝတ္တံ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ပါရိဝတ္တကံ၊ ကယဝိက္ကယေန ဂဟေတဗ္ဗံ စီဝရန္တိ အတ္ထော။

၆၃၀။ ဂဟဏတ္ထာယ ¶ ပယောဂေတိ ဂဏှိတုံ ဟတ္ထပသာရဏာဒိပ္ပယောဂေ။ ပရိယာပုတန္တိ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ ပယောဂေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၁၂) ဒေသိတံ။

၆၃၁။ အနုပသမ္ပန္နဟတ္ထေတိ ¶ ဘိက္ခုဘိက္ခုနိတော အညေ သဗ္ဗေ အနုပသမ္ပန္နာ ဂဟိတာ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစေ ပန သိက္ခမာနာသာမဏေရသာမဏေရိဥပါသကဥပါသိကာနံ ဟတ္ထေ ပေသိတံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၁၂)။

၆၃၂။ ဧကတောတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခုနိသင်္ဃတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အညသ္မိံ ပက္ခေ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာယ ပန ပါစိတ္တိယမေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၁၃)။

၆၃၃။ ‘‘ပါရိဝတ္တကံ ဒဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဂဏှာတိ၊ ဒေါသော န ဝိဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။

၆၃၄။ အညံ ပရိက္ခာရန္တိ ထဝိကကာယဗန္ဓနာဒိ အဝိကပ္ပိယံ ဝါ အဝိကပ္ပနုပဂံ ဝါ ပရိက္ခာရမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝိကပ္ပနုပဂံ ပန န ဝဋ္ဋတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝိကပ္ပနုပဂံ ပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏံ ပန ပဋပရိဿာဝနမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၁၄)။ စီဝရပဋိဂ္ဂဏှနံ ကိရိယာ၊ ပါရိဝတ္တကဿ အဒါနံ အကိရိယာတိ ကိရိယာယ စ အကိရိယာယ စ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ကြိယာကြိယံ။

၆၃၅။ ‘‘အညာတကံ အပ္ပဝါရိတ’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ‘‘ဂဟပတိံ ဝါ ဂဟပတာနိံ ဝါ’’တိ ပါဌသေသော။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ ‘‘အညာတကံ ဂဟပတိံ ဝါ ဂဟပတာနိံ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၅၁၆၊ ၅၁၈)။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ယာဝ သတ္တမာ ပိတာမဟယုဂါ သမ္ဗဒ္ဓညာတိကတာယ အဘာဝတော အညာတကံ။ ‘‘ယံ မယှံ ဂေဟေ ¶ အတ္ထိ၊ တံ ပဝါရေမီ’’တိအာဒိနာ နယေန အပ္ပဝါရိတံ။ ‘‘ဂဟပတိ နာမ ယော ကောစိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၁၉) ပါဠိယံ ဝုတ္တံ ဂဟပတိံ ဝါ။ ‘‘ဂဟပတာနီ နာမ ယာ ကာစိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၁၉) ပါဠိယံ ဝုတ္တံ ဃရဏိံ ဝါတိ အတ္ထော။

ဟောတိ နိဿဂ္ဂိယာပတ္တီတိ ‘‘အညတြ သမယာ ဝိညာပေတိ၊ ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ၊ ပဋိလာဘေန နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၁၉) ပါဠိယံ ဝုတ္တေသု သဗ္ဗေသု ပုဗ္ဗပယောဂေသု ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယံ ¶ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညတြ သမယာတိ ‘‘တတ္ထာယံ သမယော၊ အစ္ဆိန္နစီဝရော ဝါ ဟောတိ ဘိက္ခု နဋ္ဌစီဝရော ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၅၁၈) မာတိကာယ၊ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရော နာမ ဘိက္ခုဿ စီဝရံ အစ္ဆိန္နံ ဟောတိ ရာဇူဟိ ဝါ စောရေဟိ ဝါ ဓုတ္တေဟိ ဝါ ယေဟိ ကေဟိစိ ဝါ အစ္ဆိန္နံ ဟောတိ။ နဋ္ဌစီဝရော နာမ ဘိက္ခုဿ စီဝရံ အဂ္ဂိနာ ဝါ ဒဍ္ဎံ ဟောတိ၊ ဥဒကေန ဝါ ဝူဠှံ ဟောတိ၊ ဥန္ဒူရေဟိ ဝါ ဥပစိကာဟိ ဝါ ခါယိတံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၁၉) ပဒဘာဇနေ စ နိဒ္ဒိဋ္ဌသရူပကာလတော အညတြာတိ အတ္ထော။

၆၃၆။ တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘အညာတကေ အညာတကသညီ၊ ဝေမတိကော၊ ဉာတကသညီ အညတြ သမယာ စီဝရံ ဝိညာပေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၂၀) ပါစိတ္တိယတ္တယံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဉာတကေ အညာတိသညိဿာ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဉာတကေ။ ဝေမတိကဿာတိ ‘‘ဉာတကော နု ခေါ၊ အညာတကော’’တိ ဝေမတိကဿ။ ဒွိကဒုက္ကဋံ တထေဝါတိ ယောဇနာ။ ‘‘တထေဝါ’’တိ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဣဒံ အာကဍ္ဎတိ၊ ‘‘ဉာတကေ အညာတကသညီ၊ ဝေမတိကော အညတြ သမယာ စီဝရံ ဝိညာပေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၂၀) ဒေသိတန္တိ အတ္ထော။

၆၃၇-၈။ သမယေ ¶ ဝိညာပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ‘‘စီဝရံ အညာတကအပ္ပဝါရိတ’’န္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဒွယတော အညတရသ္မိံ ကာလေ အညာတကအပ္ပဝါရိတံ စီဝရံ ဝိညာပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဉာတကေ ဝါ ပဝါရိတေတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အတ္တနော’’တိ အဇ္ဈာဟာရော၊ ‘‘သမယေ’’တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ အတ္တနော ဉာတကပဝါရိတေ အသမယေပိ စီဝရံ ဝိညာပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ အညဿတ္ထာယာတိ ဧတ္ထ ‘‘အတ္တနော’’တိ သေသော၊ အတ္တနော ဉာတကေ၊ ပဝါရိတေ ဝါ ဝိညာပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ၊ အညံ ဘိက္ခုံ နိဿာယ အတ္တနော ဉာတကေ ဝါ ပဝါရိတေ ဝါ စီဝရံ ဝိညာပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတရံ ပက္ခံ ဒဿေတိ ‘‘တဿ ဉာတကေ ဝါ ပဝါရိတေ ဝါ’’တိ။ တဿာတိ ‘‘အညဿာ’’တိ ဝုတ္တဿ၊ ‘‘ဝိညာပေန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝါတိ ပုရိမဝိကပ္ပာပေက္ခံ။ ယံ သန္ဓာယ စီဝရံ ဝိညာပေတိ၊ တဿ ဉာတကေ ဝါ ပဝါရိတေ ဝါ တံယေဝ သန္ဓာယ စီဝရံ ဝိညာပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

‘‘အတ္တနော ဝါ ဓနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ အနာပတ္တိအင်္ဂံ ဥမ္မတ္တကာဒိနောတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂယှတိ ¶ ၊ အတ္တနော သန္တကံ သုတ္တကပ္ပာသာဒိကံ ကပ္ပိယဝတ္ထုံ ဒတွာ ဂဏှိတုကာမတာယ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ယာစန္တဿ စ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။

၆၃၉။ အပ္ပဝါရိတမညာတိန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဂဟပတိံ ဝါ ဂဟပတာနိံ ဝါ’’တိ ဣဒံ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ တတုတ္တရိန္တိ တတော သန္တရုတ္တရပရမတော ဥတ္တရိန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ‘‘သန္တရုတ္တရပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တတော စီဝရံ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၂၃) ဝုတ္တတ္တာ ¶ အစ္ဆိန္နစီဝရေန သာဒိတဗ္ဗအန္တရဝါသကဥတ္တရာသင်္ဂမတ္တေန အဓိကန္တိ အတ္ထော။

‘‘တတော စေ ဥတ္တရိ သာဒိယေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၂၃) ဝစနတော ‘‘သာဒိယန္တဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဝိညာပေန္တဿာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? အစ္ဆိန္နစီဝရာနံ ဘိက္ခူနံ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယေဟိ ဘိက္ခူဟိ စီဝရဝိညာပနဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘ကထဉှိ နာမ တုမှေ မောဃပုရိသာ န မတ္တံ ဇာနိတွာ ဗဟုံ စီဝရံ ဝိညာပေဿထာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၂၂) ဆဗ္ဗဂ္ဂိယေ ဘိက္ခူ ဂရဟိတွာ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ပညတ္တတ္တာ ‘‘သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိညာပေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော ဟောတိ၊ တေနေဝ ဣမသ္မိံ ပဒဘာဇနေ ‘‘တတော စေ ဥတ္တရိ သာဒိယေယျာတိ တတုတ္တရိ ဝိညာပေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၂၄) စ အာပတ္တိဘေဒသန္ဒဿနဋ္ဌာနေ ‘‘အညာတကေ အညာတကသညီ တတုတ္တရိ စီဝရံ ဝိညာပေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိအာဒိဝစနတော (ပါရာ။ ၅၂၅) စ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ သိက္ခာပဒေယေဝ ‘‘သာဒိတဗ္ဗံ၊ သာဒိယေယျာ’’တိ စ ဥဘယတ္ထ ‘‘ဝိညာပေတဗ္ဗံ၊ ဝိညာပေယျာ’’တိ စ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ? အစ္ဆိန္နစီဝရဘာဝံ ဉတွာ အဝိညာပိတေပိ အဘိဟရိတွာ ဒိယျမာနမ္ပိ အဓိဝါသေန္တေန ဧဝမေဝ သာဒိတဗ္ဗန္တိ န ဝုတ္တံ။ ဣမဿေဝ စ အဓိကဝိညာပနနိသေဓနတ္ထံ ဝဒန္တေနာပိ ‘‘တဉ္စေ အညာတကော ဂဟပတိ ဝါ ဂဟပတာနီ ဝါ ဗဟူဟိ စီဝရေဟိ အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရေယျ၊ သန္တရုတ္တရပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တတော စီဝရံ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ သာဒိတဗ္ဗနိယမပ္ပဓာနံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အစ္ဆိန္နစီဝရေန အတ္တနာ ဝါ တံ သန္ဓာယ အညေန ဝါ ဝိညာပေန္တေနပိ အဝိညာပေန္တေပိ ဒိယျမာနံ သာဒိယန္တေနာပိ သန္တရုတ္တရပရမတံ နာတိက္ကမိတဗ္ဗန္တိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ သန္ဓာယ ဘာသိတတ္ထောတိ သလ္လက္ခေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္တကံ ဉာပေတုံ ‘‘သာဒိယန္တဿာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဝိညာပေန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာစရိယာဘိသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၆၄၀။ ဣဒါနိ ¶ ¶ ဝိညာပနေ စ အဓိဝါသနေ စ ဥဘယတ္ထေဝ နိယမံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ တီဏိ နဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ၊ ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနိ။ ဒွေ နဋ္ဌာနိ၊ ဧကံ သာဒိတဗ္ဗံ။ ဧကံ နဋ္ဌံ၊ န ကိဉ္စိ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၂၄) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ယဿာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ယဿ တီဏိပိ နဋ္ဌာနိ၊ ဒွေ ဝါ နဋ္ဌာနိ၊ ဧကံ ဝါ နဋ္ဌ’’န္တိ သမ္ဗန္ဓိတွာ ယထာက္ကမံ ‘‘တေန ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနိ၊ ဧကံ သာဒိတဗ္ဗံ၊ န ကိဉ္စိပိ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ယဿ တီဏိပိ စီဝရာနိ နဋ္ဌာနိ၊ ဗဟု စ ဒိယျတိ၊ တေန ဒွေယေဝ စီဝရာနိ သာဒိတဗ္ဗာနိ။ ဒွေ စီဝရာနိ နဋ္ဌာနိ၊ ဧကံ သာဒိတဗ္ဗံ။ ဧကဉ္စေ နဋ္ဌံ၊ န သာဒိတဗ္ဗံ၊ အဝသိဋ္ဌံ ပစ္ဆာ ဓမ္မေန သမေန လဒ္ဓနီဟာရေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သေသံ သဘာဂဋ္ဌာနတော ပရိယေသိဿတီ’’တိ။ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ ပန ပဉ္စသုပိ နဋ္ဌေသု ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနိ၊ စတူသု နဋ္ဌေသု ဧကံ သာဒိတဗ္ဗံ၊ တီသု နဋ္ဌေသု ကိဉ္စိ န သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၂-၅၂၄) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။

၆၄၁-၂။ သေသကံ အာဟရန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဉာတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ဧဝမုပရိပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ စီဝရံ ယောဇေတွာ အတိရေကံ ဝတ္ထံ ပစ္စာဟရိတွာ ‘‘ဒဿာမီ’’တိ ဗဟုမ္ပိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ အတိရေကမ္ပိ တုမှေယေဝ ဂဏှထာတိ ဒိန္နံ ဂဏှတောပိ အနာပတ္တိ။ န အစ္ဆိန္နကာရဏာ ဒိန္နေတိ ယောဇနာ၊ အစ္ဆိန္နစီဝရဘာဝံ အနုဒ္ဒိဿ ဗဟူနံ စီဝရာနံ ဂဟဏနိမိတ္တေနာပိ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဧဝမေဝ ‘‘န နဋ္ဌကာရဏာ ဒေန္တီ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဒဿိတမေဝ။ အစ္ဆိန္နစီဝရေ နိဿာယ တတုတ္တရိစီဝရဝိညာပနဝတ္ထုမှိ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ပညတ္တတ္တာ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ န ဂဟိတံ။

၆၄၃။ ကလျာဏကမျတာဟေတူတိ ¶ သုန္ဒရဿ မဟဂ္ဃဿ ကာမတံ ပဋိစ္စ စီဝရေ ဝိကပ္ပနံ အာပဇ္ဇေယျာတိ ယောဇနာ၊ ‘‘ကီဒိသေန တေ ဘန္တေ စီဝရေန အတ္ထော’’တိ ပုဗ္ဗေ အပ္ပဝါရိတော ‘‘အာယတံ ဝါ ဟောတု ဝိတ္ထတံ ဝါ အပ္ပိတံ ဝါ သဏှံ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၅၂၉) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တဝိသိဋ္ဌကပ္ပံ အဓိကဝိဓာနံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ တဿ လာဘာ နိဿဂ္ဂိယံ ဘဝေတိ တထာ အပ္ပဝါရိတေန ဟုတွာ ကတေန အဓိကဝိဓာနေန နိပ္ဖန္နစီဝရဿ လာဘပ္ပယောဂေန ဒုက္ကဋနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယာ ဟောန္တိ။

၆၄၄။ မဟဂ္ဃံ ¶ …ပေ… ဝိညာပေတီတိ ဝီသတိအဂ္ဃနကံ စီဝရံ ဒါတုကာမမှိ ဥပါသကေ၊ ‘‘အလံ မယှံ ဧတေန၊ ဒသဂ္ဃနကံ ဝါ အပ္ပဂ္ဃနကံ ဝါ ဒေဟီ’’တိ ဝဒတိ။

၆၄၅။ ‘‘ဉာတကေ အညာတိသညိဿာ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။

၆၄၆။ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဧကေန ဥပါသကေန ပီဠာ လဒ္ဓါ၊ ဣဓ ဒွီဟီတိ ဧတ္တကံ နာနာကရဏံ။ သေသံ ပဌမသိက္ခာပဒသဒိသမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဒုတိယော…ပေ… ဝိနိစ္ဆယော’’တိ။ ဥပက္ခဋပဒေန လက္ခိတံ သိက္ခာပဒံ ဥပက္ခဋံ၊ ဒုတိယဉ္စ တံ ဥပက္ခဋဉ္စာတိ ဒုတိယောပက္ခဋံ၊ တသ္မိံ ဒုတိယောပက္ခဋေ။ အဿာတိ ဒုတိယောပက္ခဋဿ။

၆၄၇။ ရညာ ဝါတိ ရာဇတော ဝါ။ ရာဇတော ဘောဂ္ဂံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ အဿ အတ္ထီတိ ‘‘ရာဇဘောဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တော၊ ရာဇတော ဘတ္တဝေတ္တနလာဘိတော ယတော ကုတောစိ ဒါယကာ အာဘတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ န စ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယဘာဝတော’’တိ ¶ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ဥတ္တရိကရဏီယံ ‘‘တိက္ခတ္တု’’န္တိအာဒိဂါထာယ (ဝိ။ ဝိ။ ၆၇၁) ဝက္ခတိ။

၆၄၈။ စီဝရစေတာပန္နဝသေန အဓိဂတရဇတာဒိ ယေန ကေနစိ ပရိယာယေနာပိ န သာဒိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ရဇတံ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဓဝလသဘာဝတာယ ရာဇတီတိ ရဇတံ၊ သဇ္ဈု။ ဇာတံ ရူပံ ဝဏ္ဏာယတနမေတဿာတိ ဇာတရူပံ၊ သုဝဏ္ဏံ။ ကိဉ္စီတိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ။ အတ္တနော ဝါ အတ္ထာယ ပရဿ ဝါ အတ္ထာယ ဒိယျမာနံ ကိဉ္စိ ဂဏှိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။

၆၄၉။ အတ္တနော ပဋိဂ္ဂဟဏေ အာပတ္တိယာ ရူပိယဂဟဏသိက္ခာပဒေ ဝက္ခမာနတ္တာ အညဿ အတ္ထာယ ဂဟဏေ အာပတ္တိဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အညဿတ္ထာယာတိ အညဿ ပုဂ္ဂလဿ၊ ဂဏဿ၊ သင်္ဃဿ၊ စေတိယဿ၊ နဝကမ္မဿ ဝါ အတ္ထာယ။ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ အာဟရိတွာ ‘‘ဣမံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တံ ရဇတံ၊ ဇာတရူပံ ဝါ အညံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ နိဿဂ္ဂိယဒုက္ကဋဝတ္ထုံ ¶ ပဋိဂ္ဂဏှတော တဿ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

၆၅၀-၁။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သရူပတော ဝိဘာဝေတုမာဟ ‘‘နေတွာ’’တိအာဒိ။ နေတွာတိ အာနေတွာ။ အကပ္ပိယံ ဘဏ္ဍန္တိ ‘‘ရဇတံ ဇာတရူပံ ဝါ’’တိ ယထာဝုတ္တမေဝ အကပ္ပိယဘဏ္ဍံ။ ဣတ္ထန္တိ ဝက္ခမာနပ္ပကာရေန။ န စ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ စ-ကာရေန ဝဋ္ဋတိ စာတိ အနုညာတံ ကတန္တိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ –

‘‘သစေ ပန ‘နယိဒံ ဘိက္ခူနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ပဋိက္ခိတ္တေ ‘ဝဍ္ဎကီနံ ဝါ ကမ္မကရာနံ ဝါ ဟတ္ထေ ဘဝိဿတိ၊ ကေဝလံ တုမှေ သုကတဒုက္ကဋံ ဇာနာထာ’တိ ဝတွာ တေသံ ဟတ္ထေ ဒတွာ ပက္ကမတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ အထာပိ ‘မမ မနုဿာနံ ဟတ္ထေ ဘဝိဿတိ၊ မယှမေဝ ¶ ဝါ ဟတ္ထေ ဘဝိဿတိ၊ ကေဝလံ တုမှေ ယံ ယဿ ဒါတဗ္ဗံ၊ တဒတ္ထာယ ပေသေယျာထာ’တိ ဝဒတိ၊ ဧဝမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉)။

၆၅၂။ ဝိဟာရဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘နဝကမ္မဿာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဝတ္တဗ္ဗံ ဂါထာဗန္ဓဝသေန န ဝုတ္တံ။

၆၅၄။ ရဇတံ ဇာတရူပံ ဝါ သင်္ဃဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇထာတိ ဒိန္န’’န္တိ သေသော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစေ ပန ကောစိ ဗဟုမ္ပိ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ အာနေတွာ ‘ဣဒံ သင်္ဃဿ ဒမ္မိ၊ စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇထာ’တိ ဝဒတိ၊ တံ စေ သင်္ဃော သမ္ပဋိစ္ဆတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ပရိဘောဂေပိ အာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉)။ ဧဝံ အာဘတံ တသ္မိံ သင်္ဃေ ယော ကောစိ ဘိက္ခု ‘‘နယိဒံ ကပ္ပတီ’’တိ သစေ ပဋိက္ခိပတိ၊ ‘‘အယံ သင်္ဃဿ လာဘန္တရာယံ ကရောတီ’’တိ ဝဒန္တဿေဝ အာပတ္တိ ဟောတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယော ဟိ တံ စောဒေတိ၊ သွေဝ သာပတ္တိကော ဟောတိ၊ တေန ပန ဧကေန ဗဟူ အနာပတ္တိကာ ကတာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉)။ ဣဓ သွေဝ သာပတ္တိကောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒုက္ကဋာပတ္တိကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ဣမိဿာ ဂါထာယ ‘‘သင်္ဃဿာ’’တိ အလိခိတွာ ‘‘ဘိက္ခုနော’’တိ စ လိခန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ ဣဒါနိ ဒဿိတအဋ္ဌကထာပါဌေ ‘‘သင်္ဃော သမ္ပဋိစ္ဆတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သင်္ဃဿာ’’တိ ပါဌော သုန္ဒရော။

၆၅၅။ တဠာကဿာတိ ¶ ဝါပိယာ။ သဿုပ္ပတ္တိနိဒါနတော တဠာကံ ခေတ္တံ၊ တတော တဿ ဂဟဏံ ဝါ ပရိဘောဂေါ ဝါ န စ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ တဠာကဿ စာတိ ဧတ္ထ စ-ကာရေန ခေတ္တဝတ္ထု သင်္ဂဟိတံ။ န စ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ စကာရေန ဝဋ္ဋတိ စာတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။

၆၅၆။ တံ ¶ ကတမန္တိ အာဟ ‘‘စတ္တာရော’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗမ္ပီတိ တဠာကပေါက္ခရဏိခေတ္တာဒိ သဗ္ဗမ္ပိ။

၆၅၈-၉။ အပရိစ္ဆိန္နဘာဂသ္မိန္တိ ‘‘ဣမသ္မိံ ဘူမိဘာဂေ ကတဿ ကမ္မေဟိ ဧတ္တကော ဘာဂေါ ဒေယျော’’တိ ဧဝံ ပုဗ္ဗေ အနိယမိတအာယေ ဘူမိဘာဂေ။ အကတပုဗ္ဗံ နဝသဿံ နာမ။ ဧတ္တကံ ဘာဂံ ဒေထာတိ ဧတ္တကံ ကဟာပဏဘာဂံ ဒေထ။ ဥဋ္ဌာပေတီတိ ဥပ္ပာဒေတိ။

‘‘ကသထ ဝပထာ’’တိ အကပ္ပိယံ ဝါစံ ဝတွာတိ ယောဇနာ။ ဝပထာတိ စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဣဓ အဝုတ္တံ တံကတ္တုယောဂကာလေ ဝုစ္စမာနံ အကပ္ပိယဝစနန္တရံ သမုစ္စိနောတိ။ ဥပ္ပာဒိတဉ္စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ကဟာပဏံ သမုစ္စိနောတိ။ သဗ္ဗန္တိ တထာ ဥပ္ပာဒိတကဟာပဏဉ္စ ဧဝံ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဥပ္ပာဒိတဉ္စာတိ သဗ္ဗံ။

၆၆၀။ ကသထာဒိကံ ဝစနံ အဝတွာ ‘‘ဧတ္တိကာယ ဘူမိယာ ဧတ္တကော နာမ ဘာဂေါ’’တိ ဘူမိံ ယော စ ပတိဋ္ဌာပေတိ၊ တဿေဝေတမကပ္ပိယန္တိ ဝက္ခမာနေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ စ-သဒ္ဒေါ ‘‘ယော ပနာ’’တိ ဝက္ခမာနပုဂ္ဂလန္တရာပေက္ခော။

၆၆၁-၂။ ဘူမိယာ သယမေဝ ပမာဏဿ ဇာနနတ္ထံ တူတိ ယောဇနာ၊ ‘‘ဧတ္တကေ ဘူမိဘာဂေ အမှေဟိ သဿံ ကတံ၊ ဧတ္တကံ နာမ ဘာဂံ ဂဏှထာ’’တိ ကသကေဟိ ဝုတ္တေ တေသံ ဝစနံ အသဒ္ဒဟိတွာ သယမေဝ ခေတ္တဘူမိယာ ပမာဏံ ဉာတုကာမတာယာတိ အတ္ထော။ တု-သဒ္ဒေါ ဣမမေဝ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။ ယော ပန မိနာတိ၊ တဿေဝေတမကပ္ပိယန္တိ ဝက္ခမာနေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ရဇ္ဇုယာပိ စ ဒဏ္ဍေနာတိ ဧတ္ထ ပါဒေနာပိ မိနိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ရက္ခတီ’’တိအာဒိကိရိယာပဒေဟိပိ ဧဝမေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ခလေ ¶ ဌတွာ ရက္ခတီတိ ဓညကရဏေ ဌတွာ အညေ ဂဏှိတုံ အဒတွာ ပါလေတိ။ ကထံ ရက္ခိတုံ ¶ ဝဋ္ဋတိ၊ ကထံ ရက္ခိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ? တံ ပန ဝီဟိံ ‘‘ဣဒံ ဝါ ဧတ္တကံ ဝါ မာ ဂဏှ၊ ဣဒံ ဂဟေတုံ န လဗ္ဘတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣတော အပနေဟိ၊ ဣဓ ပုဉ္ဇံ ကရောဟီ’’တိ ဝါ ဧဝမာဒိနာ ပယောဂေန စေ ရက္ခတိ၊ တံ အကပ္ပိယံ။ သစေ ‘‘မယိ ဌိတေ ရက္ခိတံ ဟောတီ’’တိ ရက္ခတိ၊ ဂဏှန္တေ ဝါ ပဿိတွာ ‘‘ကိံ ကရောထာ’’တိ ဘဏတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ ရူပိယပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒေ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ ရက္ခန္တေန ဝသိတဗ္ဗန္တိ ဟိ ဝုတ္တန္တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညသ္မိမ္ပိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ ‘‘ထေနေတွာ ဂဏှန္တေ သတိ ဧတံ ဘော ပဝတ္တိံ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ကိံ အာရောစေဿာမီတိ ပဋိပုစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ။ နီဟရာပေတီတိ ဧတ္ထာပိ သစေ ပရိယာယေန ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ တဿေဝေတမကပ္ပိယန္တိ ဣဒံ ခေတ္တမိနနာဒိံ ကရောန္တေန လဒ္ဓဗ္ဗတော အညဿ အဘိနဝုပ္ပာဒိတဿ အဘာဝါ အညေသံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒွီသု ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။

၆၆၃။ ‘‘ဧတ္တကေဟိ ဝီဟီဟိ ဣဒံ အာဟရထာ’’တိ ဝုတ္တာ သစေ အာဟရန္တီတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ‘‘တဿေဝေတမကပ္ပိယ’’န္တိ ဣဒံ ဓညဿ ဝိစာရိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တဿေဝ အကပ္ပိယံ။ ကသ္မာ? ဓညဿ ဝိစာရိတတ္တာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉)။

၆၆၄။ ဟိရညေနာတိ ကဟာပဏေန။ ‘‘တမကပ္ပိယ’’န္တိ ဣဒံ ကဟာပဏာနံ ဝိစာရိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယံ။ ကသ္မာ? ကဟာပဏာနံ ဝိစာရိတတ္တာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉)။

၆၆၅။ ပေသကာရကဒါသံ ဝါတိ ပေသကာရကသင်္ခါတံ ဒါသံ ဝါ၊ ပေသကာရော တန္တဝါယော။ အာရာမိကာနံ နာမေန ဒေန္တေတိ ‘‘အာရာမိကံ ဒမ္မိ၊ ဝေယျာဝစ္စကရံ ဒမ္မီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဒေန္တေ။

၆၆၆။ ခီရံ ¶ ဒဓိ တက္ကံ သပ္ပိ နဝနီတန္တိ ပဉ္စဂေါရသာ။

၆၆၇။ အဇိကာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဟိသံ သင်္ဂဏှာတိ။

၆၆၉။ ပဋိသိဒ္ဓေပီတိ ပဋိက္ခိတ္တေပိ။ မူလံ ဒတွာတိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍမူလံ ဒတွာ။ ကုက္ကုဋာဒယော ပန ‘‘သုခေန ဝသန္တူ’’တိ အရညေယေဝ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကုက္ကုဋသူကရေ ¶ ‘သုခံ ဇီဝန္တူ’တိ အရညေ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉)။ သူကရမယူရာဒီသုပိ လဒ္ဓေသု တေသံ အနုရူပေယေဝ ဝိသယေ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာ။

၆၇၁။ ‘‘တိက္ခတ္တု’’န္တိအာဒိဂါထာယ ကော သမ္ဗန္ဓော? ‘‘ရညာ ဝါ ရာဇဘောဂ္ဂေနာ’’တိအာဒိဂါထာယ သင်္ဂဟိတနယေန ရာဇရာဇာမစ္စဗြာဟ္မဏဂဟပတာဒီသု ယေန ကေနစိ အတ္တနာ ဝါ စီဝရစေတာပန္နေန စီဝရံ စေတာပေတွာ ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ စီဝရေန အစ္ဆာဒေဟီ’’တိ ဝတွာ တံ စီဝရစေတာပန္နသင်္ခါတံ စီဝရမူလံ ဒတွာ ပဟိတဒူတေန ဝါ ဘိက္ခုံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဣဒံ ခေါ ဘန္တေ အာယသ္မန္တံ ဥဒ္ဒိဿ စီဝရစေတာပန္နံ အာဘတံ၊ ပဋိဂ္ဂဏှာတု အာယသ္မာ စီဝရစေတာပန္န’’န္တိ ယဒိ ဝုစ္စေယျ၊ ဘိက္ခုနာ ‘‘န ခေါ မယံ အာဝုသော စီဝရစေတာပန္နံ ပဋိဂ္ဂဏှာမ၊ စီဝရဉ္စ ခေါ မယံ ပဋိဂ္ဂဏှာမ ကာလေန ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝုတ္တေ သစေ တေန ‘‘အတ္ထိ ပနာယသ္မတော ကောစိ ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ ဝုတ္တေ စီဝရတ္ထိကေန ဘိက္ခုနာ ‘‘ဧသော ခေါ အာဝုသော ဘိက္ခူနံ ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ အာရာမိကေ ဝါ ဥပါသကေ ဝါ ဒဿိတေ ယဒိ သော တဿ အတ္တနာ အာဟရိတွာ ‘‘ဣမဿ ဘိက္ခုနော စီဝရေန အတ္ထေ သတိ ဣမိနာ စီဝရံ စေတာပေတွာ အစ္ဆာဒေဟီ’’တိ ဝတွာ တံ ဘိက္ခုံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ယံ ခေါ ဘန္တေ အာယသ္မာ ဝေယျာဝစ္စကရံ နိဒ္ဒိသိ၊ သညတ္တော သော မယာ၊ ဥပသင်္ကမတု အာယသ္မာ ကာလေန၊ စီဝရေန ¶ တံ အစ္ဆာဒေဿတီ’’တိ ယဒိ ဝဒေယျ၊ တေန စီဝရတ္ထိကေန ဘိက္ခုနာ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တန္တိ အာဟာတိ အယမိမိဿာ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော။

တိက္ခတ္တုံ စောဒနာ ဝုတ္တာတိ ‘‘စီဝရတ္ထိကေန ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခုနာ ဝေယျာဝစ္စကရော ဥပသင်္ကမိတွာ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ စောဒေတဗ္ဗော သာရေတဗ္ဗော ‘အတ္ထော မေ အာဝုသော စီဝရေနာ’’တိ တိက္ခတ္တုံ စောဒနာ ကာတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တာ။

ဆက္ခတ္တုံ ဌာနမဗြဝီတိ ‘‘ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ စောဒယမာနော သာရယမာနော တံ စီဝရံ အဘိနိပ္ဖာဒေယျ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ၊ နော စေ အဘိနိပ္ဖာဒေယျ၊ စတုက္ခတ္တုံ ပဉ္စက္ခတ္တုံ ဆက္ခတ္တုပရမံ တုဏှီဘူတေန ဥဒ္ဒိဿ ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၃၈) ဝုတ္တတ္တာ တိက္ခတ္တုံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အတ္ထော မေ အာဝုသော စီဝရေနာ’’တိ ကတာယ စောဒနာယ န နိပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တေန ပုန ဂန္တွာ ယံ ကိဉ္စိ အဝတွာ ‘‘န အာသနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ၊ န အာမိသံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ န ဓမ္မော ဘာသိတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ ၅၃၉) ဝစနတော ဌာနဘဉ္ဇနကံ နိသဇ္ဇာဒိံ ကိဉ္စိ အကတွာ ‘‘ကိံ ကာရဏံ အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ‘‘ဇာနာဟိ ¶ ၊ အာဝုသော’’တိ ဧတ္တကမတ္တံ ဝတွာ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဆက္ခတ္တုံ ဌာနံ သဒ္ဓမ္မဝရစက္ကဝတ္တိနာ ဘဂဝတာ ဒေသိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ယဒိ စောဒေတိယေဝါတိ သစေ ဌာနံ အကတွာ စောဒနာမတ္တံ ကရောတိ၊ ဆ အဗြဝီတိ ယောဇနာ၊ ‘‘စောဒနာ’’တိ သာမတ္ထိယတော လဗ္ဘတိ၊ ဆက္ခတ္တုံ စောဒေတွာ သကိမ္ပိ န ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဆစောဒနံ အကတွာ ယော ဌာနမေဝ ကရောတိ၊ တေန ကတိ ဌာနာနိ ကာတဗ္ဗာနီတိ အာဟ ‘‘စောဒနာဒိဂုဏာ ဌိတီ’’တိ၊ ‘‘ကာတဗ္ဗာ’’တိ သေသော၊ ‘‘အဗြဝီ’’တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ‘‘စတုက္ခတ္တုံ စောဒေတွာ စတုက္ခတ္တုံ ဌာတဗ္ဗံ၊ ပဉ္စက္ခတ္တုံ စောဒေတွာ ဒွိက္ခတ္တုံ ဌာတဗ္ဗံ၊ ဆက္ခတ္တုံ စောဒေတွာ န ¶ ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၃၉) ဝစနတော၊ ‘‘ဆက္ခတ္တုပရမ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၃၉) ဝစနတော စ ဆက္ခတ္တုံ စောဒနာယ ဒိဂုဏာ ဒွါဒသက္ခတ္တုကာ ဌိတိ ဟောတီတိ သိဒ္ဓတ္တာ စောဒနမေဝ အကတွာ ဌာနမတ္တမေဝ ကရောန္တဿ ဒွါဒသက္ခတ္တုံ ဝုတ္တနယေန ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတော ပရံ ကာတဗ္ဗံ အဒဿေတွာ ဧတ္တကေနေဝ နိဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ဉာပေန္တော ‘‘တတော စေ ဥတ္တရိ ဝါယမမာနော တံ စီဝရံ အဘိနိပ္ဖာဒေတိ၊ ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ၊ ပဋိလာဘေန နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၃၉) ဝုတ္တနယာ အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။

၆၇၂။ ‘‘အစောဒေတွာ လဒ္ဓေ’’တိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏံ ‘‘အဋ္ဌတွာ လဒ္ဓေ’’တိ စ ဂယှမာနတ္တာ။

၆၇၃။ ‘‘ဧကေနာပီ’’တိ ဣမိနာ ကိံ ပန ဒွီဟိ၊ ဗဟူဟိ ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မိဿေတွာတိ အန္တမသော ဝါတေန အာဟဋေနာပိ ကောသိယံသုနာ မိဿေတွာ။ သန္ထတန္တိ ‘‘သန္ထတံ နာမ သန္ထရိတွာ ကတံ ဟောတိ အဝါယိမ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၄၄) ပဒဘာဇနေ စ ‘‘သမေ ဘူမိဘာဂေ ကောသိယံသူနိ ဥပရူပရိ သန္ထရိတွာ ကဉ္ဇိကာဒီဟိ သိဉ္စိတွာ ကတံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၄၂) အဋ္ဌကထာယ စ ဝုတ္တသရူပံ ကဉ္ဇိကံ သိဉ္စိတွာ ကောသိယံသူနိ အတ္ထရိတွာ ယာဝ ဗဟလမိစ္ဆတိ၊ တာဝ ဝဍ္ဎေတွာ နိသီဒနနိပဇ္ဇနာဒိအတ္ထံ ကာတဗ္ဗံ သန္ထတန္တိ အတ္ထော။ ကောသိယံသုနာတိ ကောသိယကိမိကောသိယဿ ဣဒန္တိ ကောသိယံ၊ သုတ္တံ၊ တဿ သုတ္တဿ အံသု၊ တေန ကောသိယံသုနာတိ အတ္ထော ¶ ။ ကာရာပေန္တဿာတိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ¶ ‘‘ကရောန္တဿာ’’တိပိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ကာရာပေယျာတိ ဧကေနာပိ ကောသိယံသုနာ မိဿေတွာ ကရောတိ ဝါ ကာရာပေတိ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၅၄၄)။ တေနေဝါဟ ‘‘ပရတ္ထာယ ကရောန္တဿ ကာရာပေန္တဿာ’’တိ။

၆၇၅။ ဘူမတ္ထရဏန္တိ ပရိကမ္မကတာယ ဘူမိယာ ဆဝိရက္ခနတ္ထာယ အတ္ထရိတဗ္ဗံ အတ္ထရဏံ။ ဘိသိ နာမ မဉ္စဘိသိ၊ ပီဌဘိသီတိ ဒွယံ။ ဗိဗ္ဗောဟနံ ဥပဓာနံ။

၆၇၆။ ကာဠကေဠကလောမာနန္တိ ‘‘ကာဠကံ နာမ ဒွေ ကာဠကာနိ ဇာတိယာ ကာဠကံ ဝါ ရဇနကာဠကံ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၅၄၉) ဝစနတော ဧဝံ ကာဠကာနံ ဧဠကလောမာနံ။ သုဒ္ဓါနန္တိ ဣတရဝဏ္ဏေဟိ ဧဠကလောမေဟိ အမိဿာနံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုဒ္ဓကာဠကာနန္တိ သုဒ္ဓါနံ ကာဠကာနံ၊ အညေဟိ အမိဿိတကာဠကာနန္တိ အတ္ထော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၄၇)။ ကရေယျာတိ ကရောန္တဿ စ ကာရာပေန္တဿ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ကာရာပေယျာတိ ကရောတိ ဝါ ကာရာပေတိ ဝါ’’တိ။ အာပတ္တိ ဟောတီတိ ‘‘ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ၊ ပဋိလာဘေန နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋဉ္စ နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယဉ္စ အာဟ။

၆၇၇။ ဩဒါတံ တုလံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ သဗ္ဗမေဝ ဝါ ဂဟေတွာနာတိ ယောဇနာ။ ကပိလမ္ပိ ဝါတိ ဧတ္ထာပိ ဧဝမေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ သဗ္ဗမေဝ ဝါတိ သန္ထတဿ ဂဟေတဗ္ဗံ သဗ္ဗမေဝ ဝါ လောမံ။ ကရောန္တဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘သန္ထတ’’န္တိ အဓိကာရတော ¶ လဗ္ဘတိ။ ‘‘နဝ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ကရောန္တဿာ’’တိ ပဒသာမတ္ထိယေန လဗ္ဘတိ၊ နဝံ သန္ထတံ ကရောန္တဿာတိ အတ္ထော၊ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ကပိလမ္ပိ ဝါတိ ဝါကာရေန ပကာရန္တရေနာပိ ကရောန္တဿ အနာပတ္တိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သေယျထိဒံ? ‘‘နဝံ ပန ဘိက္ခုနာ သန္ထတံ ကာရယမာနေန ဒွေ ဘာဂါ သုဒ္ဓကာဠကာနံ ဧဠကလောမာနံ အာဒါတဗ္ဗာ တတိယံ ဩဒါတာနံ စတုတ္ထံ ဂေါစရိယာန’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၅၃) မာတိကာယ အနုညာတပ္ပကာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ ¶ ‘‘ဩဒါတံ ကပိလမ္ပိ ဝါ’’တိ ဧတဿ ‘‘ဗဟုံ ဝါ’’တိ ဝိသေသနေန ကာဠကာနံ ဧဠကလောမာနံ ယထာဝုတ္တဘာဂဒွယတော အဓိကံ ဧဠကလောမမ္ပိ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒီပေတိ ကေဝလာနံ ကာဠကာနံ ဧဠကလောမာနံ အဂ္ဂဟေတဗ္ဗတာယ ပဌမသိက္ခာပဒေနေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘သဗ္ဗမေဝ ဝါ’’တိ ဣမိနာပိ ပုရိမသိက္ခာပဒေ ဝိယ ဣမေ ဩဒါတာဒယော သဗ္ဗေ ကေဝလာ န ဂဟေတဗ္ဗာ န ဟောန္တီတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဣမိနာ ဧဝံ အကတွာ အညေန ပကာရေန ကရောန္တဿ အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဗျတိရေကတော ဒီပိတံ ဟောတိ။

သေယျထိဒံ? ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘အနာဒါ စေ ဘိက္ခု ဒွေ ဘာဂေ သုဒ္ဓကာဠကာနံ ဧဠကလောမာနံ တတိယံ ဩဒါတာနံ စတုတ္ထံ ဂေါစရိယာနံ နဝံ သန္ထတံ ကာရာပေယျ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ ယတ္တကပ္ပမာဏေဟိ ဧဠကလောမေဟိ နဝံ သန္ထတံ ကာတုကာမော ဟောတိ၊ တေ လောမေ စတုဘာဂံ တုလယိတွာ ဒွေ တုလေ ဝါ ဦနေ ဝါ ကာဠကလောမေ ဂဟေတွာ ဧကံ တုလံ ဩဒါတေဟိ ဝါ ဧကံ တုလံ ဂေါစရိယေဟိ ဝါ ကာဠကေဟိ ဝါ ဦနေ ကတွာ ဒွီဟိပိ အဓိကေ ဝါ ကတွာ ကာဠကလောမေ ဝဇ္ဇေတွာ ဒွီသု ဧကံ ဝါ ဒွေ ဧဝ ဝါ ဂဟေတွာ ကာတုဉ္စ ကာရာပေတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ¶ ။ ဧဝံ အနာပတ္တိဒဿနေန သဗ္ဗောပိ သိက္ခာပဒတ္ထော သင်္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၆၇၈။ ‘‘အနုက္ကမေနာ’’တိ ဣမိနာ ဣမမေဝ အဂ္ဂဟေတွာ ပုရိမာနန္တရံ ဝုတ္တသိက္ခာပဒဒွယဉ္စ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒီပေတိ။ နိဿဇ္ဇိတွာ လဒ္ဓါနိပီတိ ယောဇနာ။ ‘‘အပီ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၅၅) ဝုတ္တဒုက္ကဋဉ္စ ‘‘နိဿဂ္ဂိယံ စီဝရံ အနိဿဇ္ဇိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၆၈) ပဌမနိဿဂ္ဂိယသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေန ဣဟာပိ ‘‘နိဿဂ္ဂိယံ သန္ထတံ အနိဿဇ္ဇိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တမ္ပိ ဓမ္မသင်္ဂဟကာရကေဟိ ပေယျာလဝသေန သံခိတ္တံ တံ ဒုက္ကဋဉ္စာတိ ဣဒံ ဒွယံ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၆၇၉။ တတိယံ တု ကြိယာကြိယန္တိ ဣဒံ တတိယသိက္ခာပဒံ ပန ‘‘ဒွေ ဘာဂါ သုဒ္ဓကာဠကာန’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၅၄) ဝုတ္တနယေန အဂ္ဂဟေတွာ ကာဠကာနံ အတိရေကဂ္ဂဟဏဝသေန အနနုညာတပ္ပကာရေန ကရဏတော ကိရိယာကိရိယံ နာမ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အာဒါယ စ အနာဒါယ စ ကရဏတော ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၅၂)။

၆၈၀။ ဆန္နံ ¶ ဝဿာနံ ဩရေနာတိ ပုဗ္ဗေ သန္ထတဿ ကတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဥပရိ ဆန္နံ ဝဿာနံ အဗ္ဘန္တရေတိ အတ္ထော။ ဟောတိ နိဿဂ္ဂိယာပတ္တီတိ ဆဗ္ဗဿန္တရေ ကတသန္ထတံ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ၊ ကာရကဿ စ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခုသမ္မုတိံ ဌပေတွာတိ သန္ထတံ ဂဟေတွာ အဒ္ဓါနမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိတုံ အသမတ္ထဿ ဂိလာနဿ ‘‘အဟံ ဘန္တေ ဂိလာနော ¶ န သက္ကောမိ သန္ထတံ အာဒါယ ပက္ကမိတုံ၊ သောဟံ ဘန္တေ သင်္ဃံ သန္ထတသမ္မုတိံ ယာစာမီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၅၉) သင်္ဃမဇ္ဈေ နိသဇ္ဇ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ တိက္ခတ္တုံ ယာစိတေ ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ ဂတဋ္ဌာနေ ဆဗ္ဗဿာနံ အန္တောပိ သန္ထတံ ကာတုံ သင်္ဃေန ဒိန္နသမ္မုတိံ ဝိနာတိ အတ္ထော။

၆၈၂။ ဆဗ္ဗဿာနိ ကရောန္တဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယဒါ ပရိပုဏ္ဏာနိ၊ တဒါ’’တိ သေသော၊ ဆဗ္ဗဿေသု ပရိပုဏ္ဏေသု သန္ထတံ ကရောန္တဿာတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယဒါ ဆဗ္ဗဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဟောန္တိ၊ တဒါ သန္ထတံ ကရောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၅၇)။ တဒုဒ္ဓမ္ပီတိ ဆဗ္ဗဿတော ဥပရိပိ။ ဝိတာနေတိ ဝိတာနနိမိတ္တံ ကရောန္တဿ။ သာဏိပါကာရေတိ ပါကာရသဒိသတိရောကရဏီယနိမိတ္တံ ကရောန္တဿ။ နိဿဇ္ဇိတွာ ကတေပိ စာတိ ပုရာဏသန္ထတေ အညဿ ဒတွာ အညသ္မိံ သန္ထတေ ဩရတော ဆန္နံ ဝဿာနံ ကတေပိ စ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ အယမနာပတ္တိဝါရော နေဝ ပါဠိယံ၊ န အဋ္ဌကထာသု ဒိဿတိ၊ တသ္မာ သော အာစရိယပရမ္ပရာဘတော အာစရိယေန ဒဿိတောတိ ဝိညာယတိ။ သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယံ ပန ‘‘အနန္တရဿိမဿာပိ၊ ဝိသေသော နုပလဗ္ဘတီ’’တိ ဝက္ခတိ။

၆၈၃။ အနာဒါယာတိ နဝံ နိသီဒနသန္ထတံ ကရောန္တေန ဘိက္ခုနာ တဿ ဝိဝဏ္ဏကရဏတ္ထာယ ပါဠိယံ ‘‘ပုရာဏသန္ထတဿ သာမန္တာ သုဂတဝိဒတ္ထိ အာဒါတဗ္ဗာ ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၆၇) ယာ အာဒါတုံ ဝုတ္တာ၊ တံ ပုရာဏသန္ထတဿ ဆိန္နမုခါဝတ္တတော သုဂတဝိဒတ္ထိံ အဒတွာ။ ဧဝမေတံ ဝုတ္တန္တိ ကထံ ဝိညာယတီတိ? ‘‘အနာဒါနဝသေနဿ၊ သုဂတဿ ဝိဒတ္ထိယာ’’တိ ဝက္ခမာနေန ဝိညာယတိ။ သန္ထတေတိ ဧတ္ထ ‘‘ပုရာဏေ’’ဣတိ စ ကာရေတုံ ကတဉ္စာတိ ဧတ္ထ ‘‘နဝံ နိသီဒနံ သန္ထတ’’န္တိ စ သေသော ¶ ၊ ပုရာဏေ သန္ထတေ အသန္တေ သာမန္တာ သုဂတဝိဒတ္ထိံ အနာဒါယ နဝံ နိသီဒနသန္ထတံ ကရောန္တဿ အနာပတ္တိ။ အညဿတ္ထာယ နဝံ နိသီဒနသန္ထတံ ကာရေတုံ၊ နဝံ နိသီဒနသန္ထတံ အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုဉ္စ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။

‘‘အညဿတ္ထာယ ¶ ကာရေတု’’န္တိ ဣဒမေတ္ထ ပါစိတ္တိယေနေဝ အနာပတ္တိဒဿနန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ‘‘အညဿတ္ထာယ ကရောတိ ဝါ ကာရာပေတိ ဝါ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၆၉) ဝုတ္တတ္တာ စ အဋ္ဌကထာယ၊ တဗ္ဗဏ္ဏနာသု စ အဒိဿမာနတ္တာ ဝါ တံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘အနာပတ္တိ ဆဗ္ဗဿာနိ ကရောတိ…ပေ… အညဿတ္ထာယ ကရောတိ ဝါ ကာရာပေတိ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၅၆၄) အနန္တရသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တမောလောကေတွာ ဝါ ဒုက္ကဋဿ စ ဝိဟိတတ္တာ ပါစိတ္တိယေန အနာပတ္တိဘာဝံ သန္ဓာယ လိခိတန္တိ ဝိညာယတိ။ ကတဉ္စ ပရိဘုဉ္ဇိတုန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အညေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဣမိနာ ‘‘အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ပါဌောဝ ဒဿိတော။

၆၈၄။ သုဂတဿ ဝိဒတ္ထိယာ အနာဒါနဝသေန စ အဿ သန္ထတဿ ကရဏေန စ သတ္ထာရာ ဧတံ သိက္ခာပဒံ ကိရိယာကိရိယံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

၆၈၅။ နနု စ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ အဋ္ဌကထာယ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ကိရိယာကိရိယတ္တာ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ဒွေဘာဂသိက္ခာပဒသဒိသာနီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၆၇) ဝုတ္တာနိ၊ ဣဟ ‘‘သဉ္စရိတ္တသမာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တာနီတိ? ဝုစ္စတေ – ဒွေဘာဂသိက္ခာပဒေ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိပိ ကောသိယသိက္ခာပဒသဒိသာနေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၅၂) အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တာနိ၊ ကောသိယသိက္ခာပဒေ သမုဋ္ဌာနာဒီနံ သဉ္စရိတ္တေန သမဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ၊ မူလမေဝ သရိတွာ ကိရိယာကိရိယသင်္ခါတဝိသေသဿ ¶ ဝိသုံ ဒဿိတတ္တာ အဝသိဋ္ဌဝိနိစ္ဆယမတ္တံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣမံ ဝိသေသံ မုဉ္စိတွာ အဝသိဋ္ဌဝိနိစ္ဆယေန ဒွီသု သိက္ခာပဒေသု သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယဿ အဝိသေသတံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အနန္တရဿာ’’တိအာဒိ။

၆၈၆-၇။ ဂစ္ဆန္တေတိ တိယောဇနပူရဏဋ္ဌာနံ အတိက္ကမ္မ ဂစ္ဆန္တေ။ ယာနေတိ သကဋာဒိကေ။ လောမာနီတိ ဧဠကလောမာနိ။ သာမိကဿာတိ ယာနာဒိသာမိနော။ အဇာနတောတိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ။ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော ယော ပန ဘိက္ခု ဧဠကလောမံ လဘိတွာ ‘‘တိယောဇနပရမံ သဟတ္ထာ ဟာရေတဗ္ဗာနီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၇၃) အနုညာတတ္တာ တိယောဇနဗ္ဘန္တရေ သဟတ္ထေနာပိ ဟရိတွာ တိယောဇနာတိက္ကမေ ပရေသံ ယာနာဒီသု သာမိကေသု အဇာနန္တေသု ‘‘ဧတေ ဟရိဿန္တီ’’တိ စိန္တေတွာ ယဒိ ဌပေယျာတိ အတ္ထော။ တေသူတိ ယေသု ဧဠကလောမာနိ ဌပိတာနိ၊ တေသု ယာနာဒီသု တိယောဇနမတီတေသု ¶ ဘိက္ခုဿ ပယောဂံ ဝိနာပိ တိယောဇနံ အတိက္ကန္တေသု တဿ ဘိက္ခုနော အာပတ္တိ ဟောတီတိ ယောဇနာ၊ တဿ ဘိက္ခုနော ‘‘ပဌမံ ပါဒံ တိယောဇနံ အတိက္ကာမေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဒုတိယံ ပါဒံ အတိက္ကာမေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၇၃) ဝုတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋပါစိတ္တိယာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

အယံ နယောတိ ဘိက္ခုနော ပယောဂံ ဝိနာ ယတ္ထ ဧဠကလောမာနိ ဌပိတာနိ၊ တေသု ယာနာဒီသု တိယောဇနံ အတိက္ကမန္တေသု အာပတ္တိ ဟောတီတိ အယမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၆၈၈။ အဂစ္ဆန္တေတိ တိယောဇနဗ္ဘန္တရေ ဌိတေ။ ‘‘အဘိရူဟိတွာ’’တိ ဣဒံ အနာပတ္တိကာရဏေသု ဧကံ ဒဿေတုမာဟ။ ‘‘ဘူမိယဉှိ ¶ ဌတွာ ဒေန္တော၊ အဝှာယန္တော ဝါ ပုရတော ဂစ္ဆတိ၊ ဧသေဝနယော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘အညံ ဟရာပေတီ’’တိ ဝစနတော အတ္တနာ ပေသိတေ အညသ္မိံ ဟရန္တေ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သစေ သာရေတိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တံ ပနညံ ဟရာပေတိ၊ ဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ။

၆၉၀။ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒေသူတိ အတ္တနော ကဏ္ဏဗိလေသု။

၆၉၁။ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘ကတဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ တတ္ထ အန္တမသော သုတ္တကေန ဗဒ္ဓမတ္တမ္ပိ ကတဘဏ္ဍမေဝါတိ အာဟ ‘‘သုတ္တကေန စ ဗန္ဓိတွာ’’တိ။ ဝေဏိံ ကတွာတိ ကုဒြူသသီသပလာလဝေဏိသဒိသံ ဝေဏိံ ကတွာ။ အာပတ္တိ ပရိဒီပိတာတိ ‘‘ဝေဏိံ ကတွာ ဟရတိ၊ ဣဒံ နိဓာနမုခံ နာမ၊ အာပတ္တိယေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၇၅) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။

၆၉၂။ သုင်္ကဃာတန္တိ ဧတ္ထ ‘‘တံ ဌာန’’န္တိ သေသော၊ ယဒိ တံ ဌာနံ သုင်္ကဃာတန္တိ ယောဇနာ၊ တိယောဇနောသာနဋ္ဌာနံ ယဒိ သုင်္ကဃာတဋ္ဌာနံ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ အနုပ္ပတွာတိ တံ ဌာနံ ပတွာ။ စောရာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတော ဝါ ဂစ္ဆတိ၊ ယော အညဝိဟိတော ဝါ ဂစ္ဆတီတိ ယောဇနာ။ အာပတ္တီတိ ဧတ္ထ အာပတ္တိ တဿ ဂစ္ဆတောတိ လဗ္ဘတိ။ ဧတ္ထ ‘‘အာပတ္တီ’’တိ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိမာဟ။ ဣမိဿာ အစိတ္တကတာယ တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ ဟောတိ။ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကံ ပန သစိတ္တကတာယ ဧတေသံ န ဟောတိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယာ ဟိ တတ္ထ အာပတ္တိ၊ သာ ဣဓ အနာပတ္တိ။ ယာ ဣဓ အာပတ္တိ၊ သာ တတ္ထ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၇၂)။ ထေယျစိတ္တေန ဟရတော ဘဏ္ဍဂ္ဃဝသေန ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋေသု ¶ ဧကံ ဟောတိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ¶ ‘‘အဒိန္နာဒါနေ ပန သုင်္ကဃာတေ အာပတ္တိ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၇၂)။

၆၉၃။ တိယောဇနန္တိ ဧတ္ထ ဟရဏကိရိယာယ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ‘‘ဟရန္တဿာ’’တိ ဣမဿ ကမ္မဒီပကံ ‘‘လောမာနီ’’တိ ဣဒံ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ ‘‘အနာပတ္တိ ပကာသိတာ’’တိ ဣဒံ သဗ္ဗတ္ထ ဝက္ခမာနေန သမ္ဗန္ဓနီယံ။ တာနိယေဝ ပစ္စာဟရန္တဿာတိ ယောဇနာ။ တိယောဇနန္တိ ဧတ္ထ တံယေဝ တိယောဇနန္တိ လဗ္ဘတိ။ အတ္တနာ ဂတံ တိယောဇနံ ပုန တာနေဝ လောမာနိ ဂဟေတွာ ပစ္စာဂစ္ဆန္တဿာတိ အတ္ထော။

၆၉၄။ နိဝါသတ္ထာယ ဝါ ဂန္တွာတိ တိယောဇနဗ္ဘန္တရေ ဝါ သီမာယ ဝါ အာဝါသေ ဝသိတုကာမတာယ ဂန္တွာ။ တတော ပရံ ဟရန္တဿာတိ တသ္မိံ အာဝါသေ ဥဒ္ဒေသာဒိံ အလဘိတွာ တတော ပရံ အညသ္မိံ အာဝါသေ ဝသိတုကာမတာယ ပုနပိ တိယောဇနံ ဟရန္တဿာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာဝ နယေန တတောပိ အညံ ဌာနံ၊ တတောပိ အညန္တိ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂတဂတဋ္ဌာနတော ပုနပိ ပရမ္ပရံ ဌာနံ ဂမနဝသေန ယောဇနသတမ္ပိ ဟရတော ဒေါသော နတ္ထီတိ ဣဒမ္ပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧဝံ ယောဇနသတမ္ပိ ဟရန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၇၅)။ အစ္ဆိန္နံ ဝါပိ လဘိတွာ ဟရတောပီတိ ‘‘စောရာဝဟဋပရိစ္စတ္တံ လဘိတွာ ဟရန္တဿ။ ဣဓ သဗ္ဗတ္ထေဝ ‘‘နိဝါသတ္ထာယ ဝါ ဂန္တွာ’’တိအာဒိကေ အနာပတ္တိဝါရေ ပဌမလဒ္ဓဋ္ဌာနတော ပဘုတိ အတိရေကတိယောဇနမ္ပိ ဟရန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော ဝိညာယတိ။ နိဿဋ္ဌံ လဘိတွာတိ နိဿဇ္ဇိတွာ ဝိနယကမ္မံ ကတွာ ဒိန္နံ လဘိတွာ။

၆၉၅။ အညေနာတိ တာနိ ဟာရိနာ အညေန။ ကတဘဏ္ဍကန္တိ ‘‘ကမ္ဗလကောဇဝသန္ထတာဒိံ ယံ ကိဉ္စိ အန္တမသော သုတ္တကေန ¶ ဗဒ္ဓမတ္တမ္ပီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၇၅) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဧဠကလောမေဟိ ကတဘဏ္ဍကံ။

၆၉၆။ ဣဒံ သမုဋ္ဌာနန္တိ ဣဒံ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ။ ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနနတာယ ဝါ ဉတွာပိ စီဝရာဒိပရိက္ခာရေသု လောမဿ အလ္လိနဘာဝံ အဇာနိတွာပိ ဝါ တိယောဇနံ အတိက္ကာမေန္တဿ အရဟတောပိ ဣမာယ အာပတ္တိယာ သမ္ဘဝတော ‘‘အစိတ္တ’’န္တိ အာဟ။

၆၉၇။ ဧဠကလောမဓောဝါပနကထာ ¶ ဥတ္တာနာယေဝ။

၆၉၈။ ဂဏှေယျ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ယော’’တိ သေသော။ ‘‘ဂဏှေယျ ဝါ ဂဏှာပေယျ ဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘တတ္ထတ္တနော ပနတ္ထာယာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ စ ‘‘နိဿဇ္ဇိတွာ’’တိအာဒိဝစနတော စ အတ္တနော အတ္ထာယ ဥဂ္ဂဏှေယျ ဝါ ဥဂ္ဂဏှာပေယျ ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝါကာရေန ‘‘ဥပနိက္ခိတ္တံ ဝါ သာဒိယေယျာ’’တိ ဣဒံ သင်္ဂဏှာတိ၊ ‘‘ဣဒံ အယျဿ ဟောတူ’’တိ ဥပနိက္ခိတ္တံ စေ သာဒိယတီတိ အတ္ထော။

ရဇတန္တိ အညတ္ထ သဇ္ဈု ဝုစ္စတိ၊ ဣဓ ပန ဝေါဟာရူပဂကဟာပဏာဒိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပါဠိယံ ‘‘ရဇတံ နာမ ကဟာပဏော လောဟမာသကော ဒါရုမာသကော ဇတုမာသကော၊ ယေ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၈၄)။ ဣဓ ကဟာပဏာဒီနံ သရူပံ အဋ္ဌကထာယံ –

‘‘တတ္ထ ကဟာပဏောတိ သောဝဏ္ဏမယော ဝါ ရူပိယမယော ဝါ ပါကတိကော ဝါ။ လောဟမာသကောတိ တမ္ဗလောဟာဒီဟိ ကတမာသကော။ ဒါရုမာသကောတိ ¶ သာရဒါရုနာ ဝါ ဝေဠုပေသိကာယ ဝါ အန္တမသော တာလပဏ္ဏေပိ ရူပံ ဆိန္ဒိတွာ ကတမာသကော။ ဇတုမာသကောတိ လာခါယ ဝါ နိယျာသေန ဝါ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ကတမာသကော။ ‘ယေ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆန္တီ’တိ ဣမိနာ ပန ပဒေန ယော ယော ယတ္ထ ယတ္ထ ဇနပဒေ ယဒါ ယဒါ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆတိ၊ အန္တမသော အဋ္ဌိမယောပိ စမ္မမယောပိ ရုက္ခဖလဗီဇမယောပိ သမုဋ္ဌာပိတရူပေါပိ အသမုဋ္ဌာပိတရူပေါပိ သဗ္ဗော သင်္ဂဟိတော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၅၈၄) –

ဧတ္ထ စ ပါကတိကော နာမ ဧတရဟိ ပကတိကဟာပဏော။ ရုက္ခဖလဗီဇမယောတိ တိန္တိဏိကာဒိရုက္ခာနံ ဖလဗီဇေန ကတော။

ဇာတရူပကံ သုဝဏ္ဏံ။ ယထာဟ ပါဠိယံ ‘‘ဇာတရူပံ နာမ သတ္ထုဝဏ္ဏော ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၈၄)။ နိဿဇ္ဇိတွာတိ ¶ ဧတ္ထ ‘‘တေနာ’’တိ လဗ္ဘတိ၊ ‘‘ဘိက္ခုနာ’’တိ ဣမိနာ ယုဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ သာဒိတဘိက္ခုနာတိ အတ္ထော။ နိဿဇ္ဇိတွာတိ အတ္တနာ ဥဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပရေန ဥဂ္ဂဟာပိတံ ဝါ ဥပနိက္ခိပိတဿ သာဒိယနဝသေန သာဒိတံ ဝါ ရဇတံ ဝါ ဇာတရူပံ ဝါ ‘‘တေန ဘိက္ခုနာ သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၈၄) ဝစနတော သင်္ဃမဇ္ဈေ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ‘‘အဟံ ဘန္တေ ရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဟေသိံ၊ ဣဒံ မေ နိဿဂ္ဂိယံ၊ ဣမာဟံ နိဿဇ္ဇာမီ’’တိ နိဿဇ္ဇိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အာပတ္တိ ¶ ဒေသေတဗ္ဗာဝါတိ အတ္တနာ ဧဝ အာပန္နံ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ တသ္မိံ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဧဝမေဝ နိသီဒိတွာ ဒေသေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဒေသိတာ အာပတ္တိ သင်္ဃာနုမတေန ဗျတ္တေန ပဋိဗလေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန အာပတ္တိ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၈၄)။

၆၉၉။ ရဇတန္တိ ရူပိယံ။ ဇာတရူပန္တိ သုဝဏ္ဏံ။ ဣမိနာ ပဒဒွယေန ကတာကတံ သဗ္ဗံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥဘိန္နံ မာသကောတိ ဇာတရူပမာသကော၊ ရဇတမာသကောပိ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓ ရဇတမာသကောတိ ‘‘ရဇတ’’န္တိ ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၅၈၄) ဝုတ္တကဟာပဏာဒိ ပဉ္စပ္ပကာရော မာသကော ဂဟိတော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝုတ္တပ္ပကာရော သဗ္ဗောပိ ရဇတမာသကော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၅၈၄)။ ဣဓ ‘‘ဇာတရူပမာသကော’’တိ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ကဟာပဏပဒေန သုဝဏ္ဏကဟာပဏံ ဝဇ္ဇေတွာ ဣတရဒွယမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘နိဿဂ္ဂိယာဝဟ’’န္တိ ဣဒံ အတ္တနော အတ္ထာယ ဥဂ္ဂဏှနဥဂ္ဂဏှာပနသာဒိယနာနိ ကရောန္တံ သန္ဓာယာဟ။ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိနာ ဝက္ခမာနနယေန ဒုက္ကဋာဝဟဉ္စ ဟောတေဝ။

၇၀၀-၁။ မုတ္တာဒီနံ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ အဝုတ္တတ္တေပိ ပါစိတ္တိယကဏ္ဍေ နဝမဝဂ္ဂေ ဒုတိယဿ ရတနသိက္ခာပဒဿ ပဒဘာဇနေ ‘‘ရတနံ နာမ မုတ္တာ မဏိ ဝေဠုရိယော သင်္ခေါ သိလာ ပဝါလံ ရဇတံ ဇာတရူပံ လောဟိတင်္ကော မသာရဂလ္လ’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၀၆) ဝုတ္တာနံ ဒသန္နံ ရတနာနံ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ ကတွာ ဝုတ္တံ ရဇတံ၊ ဇာတရူပဉ္စ ဝဇ္ဇေတွာ အဝသိဋ္ဌာနံ အဋ္ဌန္နံ ရတနာနံ ဒုက္ကဋဝတ္ထုဘာဝေါ ဣမဿ အဋ္ဌကထာယံ ဝဝတ္ထာပိတောတိ ဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘မုတ္တာ…ပေ… မသာရဂလ္လ’’န္တိ။ ဧတ္ထ ဝေဠုရိယော ဂါထာဗန္ဓဝသေန န ဝုတ္တော ¶ ၊ သော ဧကယောဂနိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ¶ သတ္တန္နံ ရတနာနံ ဂဟဏေနေဝ ဂယှတိ။ မုတ္တာဒယော ယထာဒဿိတသရူပါယေဝ။ ဗြဟ္မဇာလာဒိသုတ္တန္တဝသေနာပိ ‘‘အကပ္ပိယာ’’တိ သိဒ္ဓါနံ သတ္တဓညာဒီနံ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အာပတ္တိံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဓညာနီ’’တိအာဒိ။

၇၀၂။ ရတနသိက္ခာပဒေယေဝ ‘‘ရတနသမ္မတ’’န္တိ အာဂတံ ကပ္ပိယဝတ္ထုံ ပဋိဂ္ဂဏှတော အနာပတ္တိဘာဝံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘မုဂ္ဂမာသာဒိက’’န္တိအာဒိ။

၇၀၃-၄။ ဧဝံ တိပ္ပကာရေန ဌိတံ ဝတ္ထုံ ဂဏှတော အဓိပ္ပာယနာနတ္တေန သမ္ဘဝန္တံ အာပတ္တိပ္ပဘေဒံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထာတိ တေသု တီသု နိဿဂ္ဂိယာဒိဝတ္ထူသု။ သင်္ဃာဒီနန္တိ သင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလစေတိယာဒီနံ။ တန္တိ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ။ သဗ္ဗတ္ထာယာတိ သဗ္ဗေသံ အတ္ထာယာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ အတ္တနော အတ္ထာယ စ သင်္ဃာဒီနမတ္ထာယ စ ဒုက္ကဋဝတ္ထုံ ဂဏှန္တဿာပိ ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဝုတ္တသမုစ္စယေနေတ္ထ စ-သဒ္ဒေန ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ နိက္ခိပနတ္ထာယ ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေန သမ္ပဋိစ္ဆတော ဥပရိ ရတနသိက္ခာပဒေ အာဂတဝသေန ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၅၈၄) အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယဝိသေသဿ သင်္ဂဟော ကတော။

၇၀၅။ ကဟာပဏာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုဝဏ္ဏာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ‘‘သဟဿ’’န္တိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏံ၊ သဟဿမ္ပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၇၀၆။ ထဝိကာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သိထိလပူရိတာနိ ဘာဇနာနိ ဂဟိတာနိ။ ‘‘သိထိလဗဒ္ဓေသူ’’တိ ဝိသေသနေန ဗျတိရေကဝသေန ‘‘ဃနဗဒ္ဓေ၊ ပန ဃနပူရိတေ ဝါ ဧကာဝ အာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၅၈၄) အဋ္ဌကထာသေသံ ဒီပေတိ။

၇၀၇။ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနကမ္မံ ¶ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဣဒ’’န္တိအာဒိ။ ဂဏှိတုကာမောပီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဟောတူ’’တိ သေသော။ နိသေဓေတဗ္ဗမေဝါတိ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ‘‘ဣဒံ န ကပ္ပတီ’’တိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗမေဝ၊ ဧဝံ သတိ အနာပတ္တိယေဝါတိ အတ္ထော။ အယမတ္ထော အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကာယဝါစာဟိ ဝါ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာပိ သုဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ ‘နယိဒံ အမှာကံ ကပ္ပတီ’တိ န သာဒိယတိ၊ အနာပတ္တိယေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၅၈၄) အာဂတောယေဝ။

၇၀၈။ တံ ¶ ဝတ္ထုန္တိ တထာ ပဋိက္ခိတ္တံ ဝတ္ထုံ။ ဌပေတွာ ယဒိ ဂစ္ဆတီတိ ‘‘တုမှေ ဂဏှထ ဝါ၊ မာ ဝါ၊ ဒိန္နံ ဒိန္နမေဝါ’’တိ သစေ သော ဌပေတွာဝ ဂစ္ဆတိ။ ယထာ တံ န ဝိနဿတိ၊ တထာ တံ ဂေါပယိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘အညော တတ္ထ အာဂန္တွာ ပုစ္ဆတီ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တနယေန တတ္ထာဂတေန ကပ္ပိယကာရကေန ‘‘ကိမိဒ’’န္တိ ပုစ္ဆိတေ သရူပံ အာဝိ ကတွာ ‘‘ဂေါပယိဿာမဟံ ဘန္တေ၊ ဂုတ္တဋ္ဌာနံ ဒဿေထာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣမံ ဂဟေတွာ ဧဟီ’’တိ အဝတွာ သတ္တဘူမိကမ္ပိ ပါသာဒံ အဘိရုဟိတွာ ‘‘ဣဓ ဌပေဟီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဣဒံ ဂုတ္တဋ္ဌာန’’န္တိ သုရက္ခိတဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ တတ္ထ ဌပိတေ အဂ္ဂဠံ ဒတွာ ရက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၇၀၉။ ဂုတ္တဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ကပ္ပိယကာရကဿ အဝတ္တဗ္ဗဝေါဟာရံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အာဟရေဒမိဒ’’န္တိအာဒိ။ အကပ္ပိယန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဝစန’’န္တိ လဗ္ဘတိ။ ဧဝံ အကပ္ပိယဝစနံ အဝတွာ သုရက္ခိတဋ္ဌာနေ အာဟရိတွာ ဌပိတေ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? ဝိက္ကာယိကေ ပတ္တစီဝရာဒိကပ္ပိယဘဏ္ဍေ အာဟဋေ ‘‘အမှာကံ ဣမိနာ အတ္ထော၊ ဣမဿ ဧဝရူပံ မူလမ္ပိ အတ္ထိ၊ ကပ္ပိယကာရကော ဧဝ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ တေန ‘‘အဟံ ကပ္ပိယကာရကော၊ မယှံ ဒဿေထာ’’တိ ဝုတ္တေ သစေ ရုစ္စတိ၊ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ‘‘ဣဒံ ဂဏှာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဧတ္ထ ဌပိတ’’န္တိ ဒဿေတွာ တသ္မိံ တဿ အဂ္ဃပ္ပမာဏံ ¶ ဂဟေတွာ ဒေန္တေ အဓိဝါသေတဗ္ဗံ။ အတိရေကံ ဂဏှန္တေ ‘‘မယံ တုမှာကံ ဘဏ္ဍံ န ဂဏှာမ၊ ဂစ္ဆထာ’’တိ နီဟရိတွာ အဂ္ဂဠံ ဒတွာ ကပ္ပိယကာရကေ လဒ္ဓေ ‘‘အမှာကံ ဧဝရူပေန အတ္ထော၊ ဣဒံ နာမ မူလံ အတ္ထီ’’တိ ဝတွာ တေန ကိဏိတွာ ဒိန္နေ အဓိဝါသေတဗ္ဗန္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

၇၁၀။ ဌပေတွာ ရူပိယဂ္ဂါဟန္တိ အနန္တရသိက္ခာပဒေ ဝက္ခမာနသရူပံ သုဝဏ္ဏာဒိရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိဿဇ္ဇိတွာ ဒေသိတာပတ္တိကံ ပုဂ္ဂလံ ဌပေတွာ။ နိဿဋ္ဌပရိဝတ္တိတန္တိ ဧတ္ထ နိဿဇ္ဇိတွာ အာပတ္တိယာ ဒေသိတာယ ‘‘သစေ တတ္ထ အာဂစ္ဆတိ အာရာမိကော ဝါ ဥပါသကော ဝါ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၈၄) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန တတ္ထာဂတံ ကပ္ပိယကာရကံ ‘‘အာဝုသော ဣမံ ဇာနာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဣမိနာ ကိံ အာဟရိယျတူ’’တိ တေန ဝုတ္တေ ‘‘ဣမံ ဝါ ဣမံ ဝါ အာဟရာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ကပ္ပိယံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ သပ္ပိ ဝါ တေလံ ဝါ မဓု ဝါ ဖာဏိတံ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၅၈၄) ဝုတ္တတ္တာ ဘိက္ခူနံ ကပ္ပိယဝတ္ထုမတ္တေ အာစိက္ခိတေ တေန နိဿဋ္ဌဝတ္ထုံ ပရိဝတ္တေတွာ အာဟဋံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍန္တိ အတ္ထော။

၇၁၁။ အတ္တနော ¶ ပတ္တဘာဂမ္ပီတိ တထာ အာဟဋေ ကပ္ပိယဘဏ္ဍေ သင်္ဃဿ ဘာဇိယမာနေ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂေန အတ္တနော ပတ္တကောဋ္ဌာသမ္ပိ။ ပဋိဂ္ဂါဟကဘိက္ခုနောတိ ရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အာပဇ္ဇိတွာ နိဿဇ္ဇိတွာ ဒေသိတာပတ္တိကဿ ဘိက္ခုနော န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညတောတိ အတ္တတော အညသ္မာ ပဗ္ဗဇိတမနုဿာမနုဿတိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိပုရိသာနံ အညတရတော။ လဒ္ဓန္တိ တေဟိ အတ္တနာ လဒ္ဓကောဋ္ဌာသတော ဒိန္နဝသေနပိ လဒ္ဓံ တံ ဝတ္ထုံ။

၇၁၂။ ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စယန္တိ တံ ဝတ္ထုံ ပရိဝတ္တေတွာ ဂဟိတေသု စတူသု ပစ္စယေသု အညတရမ္ပိ ပစ္စယံ။ အန္တမသော ပထဝိံ ခဏိတွာ ¶ ဥပ္ပာဒိတောဒကမ္ပိ ဒါရူဟိ အာဒိတ္တအဂ္ဂိမ္ပိ တေလေန ဇလိတပဒီပမ္ပိ ရုက္ခေ ဝါ ဂေဟေ ဝါ ပကတိဆာယမ္ပိ တာလပဏ္ဏမ္ပိ ဥပဘောဂပရိဘောဂါရဟံ အညမ္ပိ ယံ ကိဉ္စီတိ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တနယံ ဣမိနာဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အန္တမသော မက္ကဋာဒီဟိ တတော ဟရိတွာ အရညေ ဌပိတံ ဝါ တေသံ ဟတ္ထတော ဂဠိတွာ တိရစ္ဆာနပရိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ပံသုကူလမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၅၈၄)၊ ‘‘ရူပိယပဋိဂ္ဂါဟကဿ ပန ကေနစိ ပရိယာယေန တတော ဥပ္ပန္နပစ္စယပရိဘောဂေါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၅) စာတိ။ ဘိက္ခုနောတိ ရူပိယပဋိဂ္ဂါဟကဿ ဘိက္ခုဿ။

၇၁၃။ အဇ္ဈာရာမေ ဝါတိ ဥပရိ ဝက္ခမာနလက္ခဏေန ပရိစ္ဆိန္နေ အဇ္ဈာရာမေ ဝါ။ တံ ရူပိယံ၊ ‘‘ပတိတံ ဒိသွာ’’တိ သေသော။ အဇ္ဈာဝသထေပိ ဝါတိ ဝက္ခမာနလက္ခဏေ အန္တောအာဝါသေ စ။ နိက္ခိပန္တဿာတိ ‘‘ယဿ ဘဝိဿတိ၊ သော ဟရိဿတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဌာနေ တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဂဏနဉ္စ ဥပလက္ခဏဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ ဌပေန္တဿ။

၇၁၄။ တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ရူပိယေ ရူပိယသညီ၊ ဝေမတိကော၊ အရူပိယသညီ ရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၈၆) ဘဂဝတာ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဒွိကဒုက္ကဋ’’န္တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။

၇၁၅။ ကြိယာကြိယန္တိ ဂဟဏေန အာပဇ္ဇနတော ကိရိယံ။ ပဋိက္ခေပဿ အကရဏတော အကိရိယန္တိ။

၇၁၆-၇။ နိဿဂ္ဂိယဿာပိ ¶ ဝတ္ထုန္တိ ‘‘နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယဿ ဝတ္ထူ’’တိ ပဌမသိက္ခာပဒေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေသု ရဇတာဒီသု စတူသု အညတရံ ¶ ဝတ္ထုံ။ ဒုက္ကဋဿ စ ဝတ္ထုံ ဝါတိ ပဌမံ ဒဿိတမုတ္တာဒိဒုက္ကဋဝတ္ထူသု အညတရံ ဝါ၊ ဣဟောဘယတ္ထ ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ ကပ္ပိယဿ စ ဝတ္ထုံ ဝါတိ ယထာဒဿိတေသု ဧဝ မုဂ္ဂမာသာဒိကပ္ပိယဝတ္ထူသု အညတရံ ဝါ၊ ဣဟ အဝယဝါဝယဝိသမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ အဝယဝါဝယဝီနံ အဘေဒေပိ ဘေဒူပစာရဝသေန ယထာ ‘‘သိလာပုတ္တကဿ သရီရ’’န္တိ ကပ္ပိယဝတ္ထုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘ကပ္ပိယေန ဝတ္ထုနာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ။ ဣဒါနေတ္ထ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနော၊ ကပ္ပိယဝတ္ထုနော စ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုနာ ပရိဝတ္တိတတ္တာ အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုနာ ယော ပရိဝတ္တေတိ၊ တဿ အာပတ္တီတိ ယောဇနာ။

ဒုက္ကဋဿ ဝတ္ထုနာ၊ ကပ္ပိယေန စ ဝတ္ထုနာ ဝတ္ထုံ နိဿဂ္ဂိယဿ ပရိဝတ္တေတိ၊ အာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဣဓ ဥဘယတ္ထာပိ ပရိဝတ္တိတဿ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုတ္တာ အာပတ္တိ ဟောတိ။ ဧဝံ တီသုပိ ဌာနေသု ‘‘အာပတ္တီ’’တိ သာမညဝစနေန နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယမေဝ ဝုတ္တန္တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။

၇၁၈။ ဒုက္ကဋဿေဝ ဝတ္ထုနာ ဒုက္ကဋဿ စ ဝတ္ထုံ ဝါ ပရိဝတ္တေတိ၊ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘ဝတ္ထုံ ဝါ ကပ္ပိယဿာ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တနယမေဝ၊ ကပ္ပိယဝတ္ထုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမဿ ကပ္ပိယဝတ္ထုနောပိ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ပရိဝတ္တိတတ္တာ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၇၁၉။ ‘‘ဝတ္ထုနာ ကပ္ပိယဿာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝုတ္တနယမေဝ။ ကပ္ပိယဝတ္ထုနာပိ ပရိဝတ္တိတေ ဒုက္ကဋဝတ္ထုဝသေန ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တထာ’’တိ။

၇၂၀။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဝတ္ထုနော’’တိ ဣဒံ အာကဍ္ဎတိ။ ‘‘နိဿဂ္ဂိယဿာ’’တိ ဣမိနာ ပါစိတ္တိယမာဟ။ ပုဗ္ဗန္တိ ပဌမံ၊ ပုဗ္ဗေ ¶ ဝုတ္တရူပိယပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာတိ ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒေန။ ပရိဝတ္တနံ ဝါရိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၇၂၁။ ရူပိယန္တိ စ သညိဿာတိ ‘‘ရူပိယံ နာမ သတ္ထုဝဏ္ဏော ကဟာပဏော လောဟမာသကော ဒါရုမာသကော ဇတုမာသကော၊ ယေ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၈၉) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တေသု ရူပိယသညိတေသု ဝတ္ထူသု ‘‘အညတရ’’န္တိ သညိဿ။ အရူပိယေတိ ခရပတ္တာဒိမှိ။ တေန အရူပိယေန။ ‘‘စေတာပေန္တဿ အရူပိယ’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ‘‘အရူပိယေ ရူပိယသညီ ရူပိယံ စေတာပေတိ ¶ ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၉၁) ဝုတ္တတ္တာ ရူပိယပရိဝတ္တနေ ဒုက္ကဋဿ အဘာဝတော၊ ပါစိတ္တိယဿ စ သမ္ဘဝတော ရူပိယံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ အရူပိယေ ရူပိယံ ဣတိ သညိဿ စ ဝိမတိဿ စ အရူပိယံ စေတာပေန္တဿ တေန ဒွေ ဒုက္ကဋာနိ ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။

၇၂၂။ အရူပိယေ အရူပိယန္တိ သညိဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘အရူပိယံ ပရိဝတ္တေန္တဿာ’’တိ သေသော။ ပဉ္စဟီတိ သဟတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ ‘‘သဟဓမ္မိကေဟီ’’တိ သေသော၊ ပဉ္စဟိ သဟဓမ္မိကေဟိ သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော။ ဝဒတောတိ ဝေါဟရတော၊ ကယဝိက္ကယံ ကရောန္တဿာတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခုဘိက္ခုနိသာမဏေရသာမဏေရိသိက္ခမာနာသင်္ခါတေဟိ ပဉ္စဟိ သဟဓမ္မိကေဟိ အရူပိယံ ပရိဝတ္တေန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။

၇၂၃။ သံဝေါဟာရေန သမုဋ္ဌာနတော ကြိယသမုဋ္ဌာနံ။

၇၂၄။ ကပ္ပိယံ နာမ ‘‘စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာ၊ အန္တမသော စုဏ္ဏပိဏ္ဍောပိ ဒန္တကဋ္ဌမ္ပိ ဒသိကသုတ္တမ္ပီ’’တိ ¶ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တာနိ ကပ္ပိယဝတ္ထူနိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘စီဝရာဒီနံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍာနံ ဝသေန အနေကဝိဓ’’န္တိ။ ကပ္ပိယေနေဝါတိ တေနေဝ ကပ္ပိယေန ဝတ္ထုနာ။ ‘‘ကယဝိက္ကယံ သမာပဇ္ဇေယျာတိ ‘ဣမိနာ ဣမံ ဒေဟိ၊ ဣမိနာ ဣမံ အာဟရ၊ ဣမိနာ ဣမံ ပရိဝတ္တေဟိ၊ ဣမိနာ ဣမံ စေတာပေဟီ’တိ အဇ္ဈာစရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၉၅) ဝစနတော ‘‘ပရိဝတ္တယတော’’တိ ဣမဿ ‘‘ကယဝိက္ကယံ သမာပဇ္ဇတော’’တိ ပရိယာယော။

တတ္ထ အညဿ ဟတ္ထတော ကပ္ပိယဝတ္ထုနာ ပရိဝတ္တေတွာ ဂဟဏံ ကယော နာမ။ အတ္တနော ဟတ္ထတော ကပ္ပိယဝတ္ထုံ ပရိဝတ္တေတွာ ဒါနံ ဝိက္ကယော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဣမိနာ ဣမံ ဒေဟီ’တိအာဒိနာ ဟိ နယေန ပရဿ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဂဏှန္တော ကယံ သမာပဇ္ဇတိ၊ အတ္တနော ကပ္ပိယံ ဒေန္တော ဝိက္ကယ’’န္တိ။ ‘‘ဌပေတွာ သဟဓမ္မိကေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပရိဝတ္တယတောတိ ဧတ္ထ အညေဟိ သဒ္ဓိန္တိ လဗ္ဘတိ။ ဧတ္ထ အညေ နာမ ဂိဟိနော ဣတ္ထိပုရိသာ၊ သာသနတော ဗာဟိရာ ပဗ္ဗဇိတာ စ။ တသ္မာ အယံ ကယဝိက္ကယော အန္တမသော မာတာပိတူဟိပိ န ကာတဗ္ဗောယေဝ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အယဉှိ ကယဝိက္ကယော ¶ ဌပေတွာ ပဉ္စ သဟဓမ္မိကေ အဝသေသေဟိ ဂိဟိပဗ္ဗဇိတေဟိ အန္တမသော မာတာပိတူဟိပိ သဒ္ဓိံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၉၅)။

၇၂၅။ အကပ္ပိယဿ ဝတ္ထုဿာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ဝုတ္တစီဝရာဒိကပ္ပိယဝတ္ထုတော အညဿ နိဿဂ္ဂိယဒုက္ကဋဝတ္ထုဿ။ တေနေဝါတိ အကပ္ပိယဝတ္ထုနာယေဝ။ ‘‘ကပ္ပိယဿ စာ’’တိ ပါဌသေသော၊ တေနေဝ အကပ္ပိယေန ဝတ္ထုနာ ကပ္ပိယဿ ဝတ္ထုဿ ပရိဝတ္တနဉ္စာတိ ယောဇနာ။ ဧဝဉှိ ပါဌသေသေ အကတေ အကပ္ပိယေန ဝတ္ထုနာ ကပ္ပိယဿ ပရိဝတ္တနံ ကယဝိက္ကယေ သင်္ဂဟေတဗ္ဗံ သိယာ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ တဿ ရူပိယသံဝေါဟာရေယေဝ သင်္ဂဟိတတ္တာ၊ ဣဓ စ ‘‘ကပ္ပိယဝတ္ထုဿေဝ ကပ္ပိယဝတ္ထုနာ ¶ ပရိဝတ္တနံ ကယဝိက္ကယော’’တိ နိယမိတတ္တာ။ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ‘‘အကပ္ပိယဘဏ္ဍပရိဝတ္တနဉှိ ကယဝိက္ကယသင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၉၄) အဋ္ဌကထာယံ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။

၇၂၆။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အညတြ သဟဓမ္မိကေဟိ ကပ္ပိယဝတ္ထုဿာပိ ကယဝိက္ကယော န ဝဋ္ဋတိ၊ အကပ္ပိယဿ၊ ကပ္ပိယဿ စ ဝတ္ထုနော အကပ္ပိယေနေဝ ဝတ္ထုနာ ပရိဝတ္တနဉ္စ ရူပိယသံဝေါဟာရေ သင်္ဂဟိတတ္တာ ကယဝိက္ကယသင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ။

၇၂၉။ ဣဒံ နာမာတိ ဩဒနာဒိကပ္ပိယဝတ္ထုမေဝ အာဟ။

၇၃၀-၁။ ‘‘ဂဟေတွာ’’တိအာဒိဂါထာယ ဝတ္ထုလက္ခဏဿ ဥဒါဟရဏံ ဒဿေတွာဝ အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝိဃာသာဒ’’န္တိအာဒိ။ ဆလ္လိန္တိ ရုက္ခတစံ။ ဝလ္လိန္တိ လတံ။ ကဋ္ဌန္တိ ဣန္ဓနဒါရုံ။ ဒါရုန္တိ ဂေဟသမ္ဘာရာဒိဒါရုံ။ ဝိပလ္လာသေနာပိ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ဝလ္လိံ ဝါ ပန ဆလ္လိံ ဝါ၊ ဒါရုံ ဝါ ကဋ္ဌမေဝ ဝါ’’တိ။ ဝတ္ထူနန္တိ တထာ ဝတွာ အာဟရာပိတာနံ ဆလ္လိအာဒိဝတ္ထူနံ။ ကယဝိက္ကယေ အာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ ယောဇနာ၊ နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၇၃၂။ ‘‘ဣတိ ဧဝါ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ၊ ‘‘ပိဝိတွာ’’တိအာဒိနာ နယေန ပုဗ္ဗကာလေ ဝိဟိတပစ္စယန္တံ အကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ အတ္ထော။

၇၃၃။ ဘူမိယာ လိမ္ပနေတိ ယောဇနာယံ ပန သေနာသနဘူမိယံ ပရိဘဏ္ဍကရဏကာဠကာဒိဝဏ္ဏကရဏဝသေန ¶ လေပနေ။ ဝတ္ထုဓောဝနေတိ စီဝရာဒိဝတ္ထူနံ ဓောဝနေ။ ဧတ္ထာတိ တေသု ဝုတ္တပ္ပကာရေသု။ ဧတေသံ ဂဟဏဿ ဥပလက္ခဏတ္တာ ဧဝရူပေသု အညေသု ဌာနေသု။

၇၃၄။ အယန္တိ ¶ ဘူမိသောဓနာဒိဝသေန အာပန္နာ ပါစိတ္တိယာပတ္တိ။

၇၃၅။ ဌပေတွာ ဘဏ္ဍသာမိကန္တိ ဧတ္ထ ဗျတိရေကဝသေန အညဿ ကပ္ပိယကာရဿာတိ လဗ္ဘတိ။

၇၃၆။ ဘာသတော အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

၇၃၇။ ကပ္ပိယာ ပတ္တာ မတ္တိကာယောမယာ ဇာတိတော ဒုဝေတိ ယောဇနာ။ ဝဏ္ဏာတိ ပမာဏာနိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တယော ပတ္တဿ ဝဏ္ဏာတိ တီဏိ ပတ္တဿ ပမာဏာနီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၂)။ တေနာဟ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌော မဇ္ဈိမောမကော’’တိ။

၇၃၈။ ဒွိန္နံ တဏ္ဍုလနာဠီနန္တိ သုကောဋ္ဋိတာနံ အခဏ္ဍာနံ ပုရာဏသာလိတဏ္ဍုလာနံ ဒွေ နာဠိယော ဂဟေတဗ္ဗာ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အနုပဟတပုရာဏသာလိတဏ္ဍုလာနံ သုကောဋ္ဋိတပရိသုဒ္ဓါန’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၂)။ ဘတ္တန္တိ အဝဿာဝိတံ အနုတ္တဏ္ဍုလံ အကိလိန္နံ အပိဏ္ဍိတံ သုဝိသဒံ ကုန္ဒမကုလရာသိသဒိသံ သုပက္ကောဒနမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အနုတ္တဏ္ဍုလံ အကိလိန္နံ အပိဏ္ဍိတံ သုဝိသဒံ ကုန္ဒမကုလရာသိသဒိသံ အဝဿာဝိတောဒန’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၂)။ မဂဓနာဠိယာတိ မဂဓရဋ္ဌေ နာဠိယာ၊ သာ နာဠိ တိလာနံ အဋ္ဌပသတာနိ ဂဏှာတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ခါရိဒသဒွယံ ¶ ဝါဟော၊ ခါရီ ဒေါဏဋ္ဌကဒွယံ၊

ဒွိအဋ္ဌနာဠိယော ဒေါဏော၊ နာဠေကာ ပသတဋ္ဌကံ၊

လက္ခံ တိလာနံ ပသတံ၊ ဧတံ ဝုတ္တံ ပမာဏတော’’တိ။

‘‘မဂဓနာဠိ ¶ နာမ အဍ္ဎတေရသပလာ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၂) အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တဗ္ဗဏ္ဏနာယ ‘‘အဍ္ဎတေရသပလာနိ မာသေဟိ ဂဟေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပနာဟု –

‘‘စတုပ္ပသတိကာ မုဋ္ဌိ၊ ပလဉ္စေတံ စတုဂ္ဂုဏံ၊

ကုဍုဝပ္ပသတဉ္စေဝ၊ စတ္တာရိ စေဝ နာဠိ တု။

‘‘သောယေဝ ပတ္ထော စတ္တာရော၊ ပတ္ထာ အဠှကမုစ္စတေ၊

အဠှကာနမ္ပိ စတ္တာရိ၊ ‘ဒေါဏော’တိ ပရိကိတ္တိတော’’တိ။

အာစရိယာ ပန ‘‘အဋ္ဌပသတာ မာဂဓနာဠီ’’တိ ပုဗ္ဗပက္ခမေဝ ရောစယန္တိ။

ခါဒနဉ္စ စတုဗ္ဘာဂန္တိ တသ္မိံ ဘတ္တေ စတုဓာ ဝိဘတ္တေ ဧကဘာဂမတ္တံ ဟတ္ထဟာရိယဃနမုဂ္ဂသူပန္တိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တဿ ဩဒနဿ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏော နာတိဃနော နာတိတနုကော ဟတ္ထဟာရိယော သဗ္ဗသမ္ဘာရသင်္ခတော မုဂ္ဂသူပေါ ပက္ခိပိတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၂)။

ဗျဉ္ဇနဉ္စ တဒူပိယန္တိ ယာဝ စရိမာလောပံ၊ တာဝ သဗ္ဗာလောပါနုရူပံ မစ္ဆမံသာဒိဗျဉ္ဇနဉ္စ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အာလောပဿ အာလောပဿ အနုရူပံ ယာဝစရိမာလောပပ္ပဟောနကံ မစ္ဆမံသာဒိဗျဉ္ဇနံ ပက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ အာလောပဿ အာလောပဿ အနုရူပန္တိ ‘‘ဗျဉ္ဇနဿ မတ္တာ နာမ ဩဒနစတုတ္ထဘာဂေါ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၇) ဗြဟ္မာယုသုတ္တဿ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ အာလောပဿ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏံ ဗျဉ္ဇနံ အာလောပဿ အနုရူပန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန သူပဿေဝ ဩဒနစတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏံ ¶ ဒဿေတွာ ဧတဿ လက္ခဏေ ဒဿိတေ ဣတရဿာပိ ဒဿိတမေဝ ဟောတီတိ ဗျဉ္ဇနဿ တထာ ဝိသေသေတွာ ပမာဏံ န ဒဿိတံ။ ဩဒနေ ပက္ခိပိတဗ္ဗာနိ သပ္ပိတေလတက္ကရသကဉ္ဇိကာဒီနိ ဂဏနူပဂါနိ န ဟောန္တိ။

၇၃၉။ တံ သဗ္ဗန္တိ ယထာဝုတ္တဘတ္တာဒိနိရဝသေသံ။ ဂဏှတီတိ ဝက္ခမာနေဟိ တီဟိ ပကာရေဟိ ဂဏှာတိ။ တဿာတိ ဥက္ကဋ္ဌဿ ပတ္တဿ။ ဥပဍ္ဎောတိ တသ္မိံ ပတ္တေ ဂဏှနကဒဗ္ဗသမ္ဘာရဂါဟီ ပတ္တော တံသဟစရိယေန ¶ ‘‘ဥပဍ္ဎော’’တိ ဝုတ္တော။ တဒုပဍ္ဎော စာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တဿ မဇ္ဈိမဿ ပတ္တဿ ဥပဍ္ဎော တဒုပဍ္ဎောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၇၄၀။ ဣမေသု တီသု ပတ္တေသု ဥက္ကဋ္ဌဿ ဝုတ္တံ ဩဒနာဒိ သဗ္ဗံ ယသ္မိံ ပတ္တေ ပက္ခိတ္တံ၊ တဿ မုခဝဋ္ဋိမတ္ထကေ ပုဉ္ဇိယမာနံ ဟီရကံ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ ဖုသတိ၊ သော ဥက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမော နာမ၊ ဟီရတော အတိရေကံ တိဋ္ဌတိ၊ သော ဥက္ကဋ္ဌောမကော နာမ၊ အန္တောပတ္တေ မုခဝဋ္ဋိယာ ဟေဋ္ဌိမန္တံ အပ္ပတွာ တိဋ္ဌတိ၊ သော ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော နာမ၊ ဧဝံ မဇ္ဈိမော စ ဩမကော စ ပစ္စေကံ တိဝိဓော ဟောတီတိ သဗ္ဗေ နဝ ပတ္တာ ဟောန္တီတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌဿာ’’တိအာဒိ။ တဿေဝါတိ ဥက္ကဋ္ဌဿေဝ။ ဩမကော စ မဇ္ဈိမော စာတိ ဩမကမဇ္ဈိမာ။ ဣဓ မဇ္ဈိမော စ ဩမကော စ ဥက္ကဋ္ဌဿေဝ ဘေဒေါ။ ဧသ နယော ဣတရဒွယေပိ။ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဣမိနာ ယထာ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော ဥက္ကဋ္ဌောမကော ဥက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမော’’တိ ယောဇေတဗ္ဗော၊ ဧဝံ မဇ္ဈိမောမကာနမ္ပိ ယထာက္ကမယောဇနံ ဒဿေတိ ‘‘မဇ္ဈိမော မဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌော မဇ္ဈိမောမကော၊ ဩမကုက္ကဋ္ဌော ဩမကမဇ္ဈိမော ဩမကောမကော စာ’’တိ။

၇၄၁။ တေသူတိ ¶ နဝသု ပတ္တေသု။ တသ္မာတိ အပတ္တဘာဝတော။ န ဂစ္ဆန္တီတိ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌဉ္စ ဩမကောမကဉ္စာတိ ဒွေ အပေက္ခိတွာ ဗဟုဝစနံ ကတံ။ ဧတေ ဘာဇနသင်္ခေပေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တသ္မာ ဧတေ ဘာဇနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၂)။

၇၄၂။ ပတ္တလက္ခဏသံယုတန္တိ ဧတ္ထ ပတ္တလက္ခဏံ နာမ ယထာဝုတ္တပမာဏယုတ္တတာ၊ ‘‘အယောပတ္တော ပဉ္စဟိ ပါကေဟိ ပက္ကော မတ္တိကာပတ္တော ဒွီဟိ ပါကေဟိ ပက္ကော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၈) ဝုတ္တာ ပါကသမ္ပတ္တိ၊ ကိဏိတွာ ဂဏှာတိ စေ၊ တဿ ဒါတဗ္ဗမူလဿ အသေသေတွာ ဒိန္နဘာဝေါ၊ ဆိဒ္ဒါဘာဝေါ၊ ဆိန္နရာဇီနံ အဘာဝေါတိ ပဉ္စဝိဓံ။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘ပမာဏယုတ္တတာ ပါက-သမ္ပတ္တိ ဒိန္နမူလတာ၊

အစ္ဆိဒ္ဒါရာဇိတာ စေတိ၊ ပတ္တလက္ခဏပဉ္စက’’န္တိ။

‘‘အဓိဋ္ဌာယ ဝါ ဝိကပ္ပေတွာ ဝါ’’တိ ဝါ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ အဓိဋ္ဌာယာတိ ပဌမံ ပရိဘုတ္တေ ပတ္တေ သတိ တံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗပတ္တော ဟတ္ထပါသေ စေ ဟောတိ၊ ဝက္ခမာနနယေန ‘‘ဣမံ ပတ္တံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ¶ ဝစီဘေဒကရဏဝသေန ဝါစာယ ဝါ ဝစီဘေဒံ အကတွာ ဧဝမေဝ စိန္တေတွာ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဖန္ဒာပေန္တေန ကာယေန ဝါ ဒူရေ စေ ဟတ္ထပါသာ ဟောတိ၊ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဧတံ ပတ္တံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာတိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၈ အတ္ထတော သမာနံ) ဝုတ္တနယေန ဧကကေန ဝါ ပစ္ဆာ သတိသမ္မောသေ သရာပေတွာ ကုက္ကုစ္စံ ဝူပသမေတုံ သမတ္ထဿ ပုဂ္ဂလဿ သန္နိဓာနေ ဝါ အဓိဋ္ဌာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အညဿ သန္တိကေ အဓိဋ္ဌာနေ အယမာနိသံသော – သစဿ ‘အဓိဋ္ဌိတော နု ခေါ မေ၊ နော’တိ ဝိမတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဣတရော သာရေတွာ ဝိမတိံ ဆိန္ဒိဿတီ’’တိ ¶ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၈) အယမတ္ထော အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော။ ‘‘ဒွေ ပတ္တေ အဓိဋ္ဌာတုံ န လဘတီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

ဝိကပ္ပေတွာတိ (ပါစိ။ ၃၇၃၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၈၊ ကင်္ကာ။ အဋ္ဌ။ ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) တ္ထ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗဿ ပတ္တဿ ဧကတ္တဗဟုတ္တံ၊ သန္နိဟိတာသန္နိဟိတတ္တဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ ဧကံ စေ သန္နိဟိတံ၊ ‘‘ဣမံ ပတ္တံ တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣမံ ပတ္တံ တိဿဿ ဘိက္ခုနော ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝါ အာဒိနာ နယေန ဧကံ ဝိကပ္ပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇေယျာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ ‘‘မယှံ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇေဟိ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရောဟီ’’တိ တေန အပစ္စုဒ္ဓဋေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အယုတ္တတ္တာ ‘‘ဝိကပ္ပေတွာ’’တိ ပစ္စုဒ္ဓဋဝိသေသော ဂဟေတဗ္ဗော။

၇၄၃။ ဓာရေယျာတိ အနဓိဋ္ဌဟိတွာ၊ အဝိကပ္ပေတွာ စ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော။ တံ ကာလံ ပတ္တံ အတိက္ကာမယတောတိ ယောဇနာ။ ‘‘နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ ဣမိနာပိ ‘‘ပတ္တ’’န္တိ ဣဒံ ယုဇ္ဇတိ။ ပတ္တ-သဒ္ဒေါ မာဂဓိကာနံ ဒွိလိင်္ဂကော၊ တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တော။

၇၄၄။ အဓိဋ္ဌိတဝိကပ္ပိတေသု အနန္တောဂဓတ္တာ အတိရေကဘာဝံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ယံ ပတ္တ’’န္တိအာဒိ။

၇၄၅။ သမ္မုခေတိ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပဒေသတော အန္တော ဌိတံ ပတ္တံ။ ဒူရသ္မိန္တိ အဍ္ဎတေယျရတနတော ပရဘာဂေ ‘‘အန္တောဂဗ္ဘေ ဝါ ဥပရိပါသာဒေ ဝါ သာမန္တဝိဟာရေ ဝါ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဒူရေပိ။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝိကပ္ပနကာလေပိ သန္တိကဒူရဝစနဘေဒါ ဧဝမေဝ ယောဇေတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ‘‘ဝိကပ္ပေတုံ ¶ ပန ဗဟူနိပိ လဗ္ဘတီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ အယံ နယောတိ ‘‘ဣမံ ပတ္တံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိအာဒိနယော။

၇၄၆။ ဝါစာကာယဝသေန ¶ ဒုဝိဓေ အဓိဋ္ဌာနေ ဝါစာဓိဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ကာယာဓိဋ္ဌာနံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အာဘောဂ’’န္တိအာဒိ။ အာဘောဂန္တိ ‘‘ဣမံ ပတ္တံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ အာဘောဂံ။ ‘‘မနသာ’’တိ ဣမိနာ န ဝစသာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာယဝိကာရောဝ ကာယဝိကာရကံ၊ ဟတ္ထေန ဖန္ဒာပနာဒိကာယကိရိယာတိ အတ္ထော။ ဧတေနေဝ ကာယာဓိဋ္ဌာနံ ဟတ္ထေန အပတ္တဗ္ဗေ ဒူရေ န ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

၇၄၇-၈။ ‘‘ဇဟတိ အဓိဋ္ဌာန’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ဒါနတောတိ အညဿ ဒါနေန။ ဘေဒကတောတိ ဘိဇ္ဇနေန။ နာသတောတိ ပတ္တသာမိကဿ ကာလကိရိယာယ။ ဝိဗ္ဘမတောတိ သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေန။ ဥဒ္ဓါရတောတိ ပစ္စုဒ္ဓရဏေန။ ပစ္စက္ခတောတိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေန။ ပရိဝတ္တနတောတိ လိင်္ဂပရိဝတ္တနေန။ ဂါဟတောတိ ဝိဿာသဂ္ဂဟဏေန၊ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏေန စ။

ကင်္ဂုသိတ္ထပ္ပမာဏေနာတိ သတ္တန္နံ ဓညာနံ ခုဒ္ဒကတရဿ ကင်္ဂုနော သိတ္ထပ္ပမာဏေန။ ခေနာတိ မုခဝဋ္ဋိယာ ဒွင်္ဂုလတော ဟေဋ္ဌာ အာကာသပရိယာယေန ဆိဒ္ဒေန။ အာဏိယာ ဝါတိ အယောမယာယ အာဏိယာ ဝါ။

၇၅၀-၁။ မဏိပတ္တောတိ မဏိနာ ကတော။ ဝေဠုရိယုဗ္ဘဝေါတိ မရကတမဏိမယော။ ဖလိကုဗ္ဘဝေါတိ ဖလိကပါသာဏေန ကတော။ ကာစမယောတိ ကာစမတ္တိကာမယော။ ကံသမယောတိ ကံသလောဟေန ကတော။ တိပုမယောတိ ကာဠတိပုမယော။ သီသမယောတိ သေတတိပုမယော။ ဝိပလ္လာသေန စ ဝဒန္တိ။ သဇ္ဈုမယောတိ ရဇတမယော။

၇၅၂။ ဃဋကဋာဟောတိ ဃဋကပါလံ။ သီသကဋာဟောတိ ဆဝသီသကပါလံ။ တုမ္ဗန္တိ အလာဗု။ အဿာတိ ဧကာဒသဝိဓဿ ¶ ပတ္တဿ။ အနုလောမိကန္တိ အကပ္ပိယဝသေန အနုလောမံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဧကာဒသဝိဓေ။ တမ္ဗမယံ လောဟမယံ ထာလကံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ၊ ပတ္တောယေဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ တမ္ဗလောဟမယာ ထာလကာ ပန ဝဋ္ဋန္တီတိ အတ္ထော။

၇၅၃။ တဋ္ဋိကာဒီနီတိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝဋ္ဋကာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဝဋ္ဋကန္တိ စ အဍ္ဎစန္ဒာကာရော လောဟာဒိမယော ဘာဇနိယဝိသေသော။ ပုဂ္ဂလဿာတိ ဘိက္ခုဿ။ ဂိဟီ စ သင်္ဃော စ ဂိဟိသင်္ဃာ၊ တေသံ သန္တကာ ဂိဟိသင်္ဃိကာ။

၇၅၄။ ယံ ကိဉ္စိ ပတ္တန္တိ သတ္တသု ပတ္တေသု ယံ ကိဉ္စိ ပတ္တံ။ ဝေါဒကံ ကတွာတိ ဝိဂတောဒကံ ကတွာ။ ပဋိသာမေယျာတိ နိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနေ နိက္ခိပနဝသေန၊ ထဝိကာယ ပက္ခိပိတွာ ဗန္ဓနဝသေန ဝါ သင်္ဂေါပေယျ။

၇၅၅။ ဩတာပေတုန္တိ အာတပေ၊ အဂ္ဂိမှိ ဝါ တာပေတုံ။ ဥဏှေတိ တသ္မိံယေဝ ဥဏှေ။ န နိဒဟေတဗ္ဗောတိ န ဈာပေတဗ္ဗော။ သီသာပနယနမေဝ န ဝဋ္ဋတီတိ န နိဒဟေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော အဓိကနိဝါရဏေနေဝ ဝိညာယတိ။

၇၅၆။ မိဍ္ဎန္တေတိ မိဍ္ဎိယာ အန္တေ။ ပရိဘဏ္ဍန္တေတိ ပမုခေ မဟာမိဍ္ဎိယာ အန္တေ။ ‘‘ဝိတ္ထိဏ္ဏေတိ အန္တမသော ဒွိပတ္တမတ္တောကာသဝိတ္ထာရေ’’တိ ကေစိ။ ဌပေတုံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ၊ ဝလယာဒိအာဓာရေန ဝိနာပိ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ‘‘မိဍ္ဎိယာ ပမုခေ မိဍ္ဎိယာ စ ခရဘူမိပဒေသာဒီသု စ ဝလယမတ္ထကေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၇၅၇။ ဒါရုအာဓာရကေတိ ဥဒုက္ခလသဒိသေ ဒါရုမယေ အာဓာရေ။ ဒွေ ပတ္တေ ဌပေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ပတ္တမတ္ထကေ အပရဿာပိ ပတ္တဿ ဌပနဝသေန ဒွေ ပတ္တေ ဌပေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အပိ-သဒ္ဒေန ¶ ဧကသ္မိံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ အယမေဝ နယောတိ ‘‘ဒွေပိ ပတ္တေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အယံ နယော။ ဒဏ္ဍဘူမိအာဓာရကေသူတိ ဧတ္ထ ဒဏ္ဍာဓာရော နာမ ဗဟူဟိ ဒဏ္ဍေဟိ ကတော။ ဘူမိအာဓာရကော နာမ ဘူမိယံ ကတော အာလဝါလဝလယာကာရော သိလိဋ္ဌာဓာရော။ ‘‘ဒန္တဝေတ္တလတာဒိမယော ဘူမိအာဓာရကော’’တိ ကေစိ။

၇၅၈-၉။ တဋ္ဋိကာယာတိ တာလပဏ္ဏာဒီဟိ ကတတဋ္ဋိကာယ။ ပေါတ္ထကေတိ မကစိဝါကမယေ ဝါ ရုက္ခဝါကမယေ ဝါ အတ္ထရဏေ။ ကဋသာရကေတိ တာလပဏ္ဏာဒီဟိ ဝီတေ အတ္ထရဏေ။ ပရိဘဏ္ဍကတာယာတိ ကတဂေါမယပရိဘဏ္ဍာယ။ အပိ-သဒ္ဒေန သုဓာကမ္မံ ကတွာ ပါသာဏေန ဃံသိတွာ မဋ္ဌကတာယ ဘူမိယာ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ဝါလုကာသု ဝါတိ လေဍ္ဍုပါသာဏသက္ခရကပါလာဒိအမိဿာသု သဏှသုခုမဝါလုကာသူတိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တထာရူပါသူ’’တိအာဒိ။ ရဇမှိ သန္တေပိ အသန္တေပိ ဝိသုံယေဝ ‘‘ခရဘူမိယာ န ဌပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သရဇာယာ’’တိ ဣမိနာ ရဇောကိဏ္ဏံ သဏှဘူမိမာဟ။ ခရဘူမိယာတိ ဖရုသဘူမိယာ။

၇၆၀။ လဂ္ဂေတုန္တိ ဩလမ္ဗေတုံ။ ဒဏ္ဍကောဋိယာ၊ နာဂဒန္တကောဋိယာ စ ပတ္တမုခေန ပက္ခိပိတွာ ဌပနမ္ပိ လဂ္ဂနံ နာမ။ ဆတ္တင်္ကမဉ္စပီဌေသူတိ ဆတ္တေ၊ အင်္ကေ၊ မဉ္စပီဌေ စ။

၇၆၁။ အဋနီသူတိ အင်္ဂေသု။ ဗန္ဓိတွာတိ ထဝိကာယ အံသဝဒ္ဓနကာဒိနာ ယေန ကေနစိ ဗန္ဓိတွာ။ ဩလမ္ဗေတုမ္ပီတိ လဂ္ဂေတုမ္ပိ။ ‘‘ဌပေတုံ ဥပရီ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။

၇၆၂။ မဉ္စပီဌဋ္ဋကေတိ မဉ္စပီဌေသု ဌပိတပတ္တာ ယထာ န ပတန္တိ၊ တထာ အဋနိမတ္ထကေ ဒါရုနာ ပရိက္ခေပေ ကတေ မဉ္စပီဌဋ္ဋကာ ¶ နာမ ဟောန္တိ၊ တာဒိသေ မဉ္စပီဌဋ္ဋကေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဘတ္တပူရောပီတိ ဘတ္တဿ ပူရောပိ။ အပိ-သဒ္ဒေန ယာဂုတေလပရိပူရိတဿာပိ သင်္ဂဟော။ တုစ္ဆပတ္တေ ဝိနိစ္ဆယော ယထာဝုတ္တောယေဝ။ ပူရဏံ ပူရော၊ ဘတ္တဿ ပူရော ဘတ္တပူရော။

၇၆၃။ ကဝါဋန္တိ ဒွါရကဝါဋဖလကံ။ ‘‘သေနာသနေ ဒွါရကဝါဋဝါတပါနကဝါဋာဒီ’’တိအာဒီသု ဒွါရဖလကံ ‘‘ကဝါဋ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ န ပဏာမေယျာတိ န နာမေယျ န စာလေယျ၊ န စ ပိဒဟေယျာတိ အတ္ထော။ ပတ္တံ ဟတ္ထေ ယဿ သော ပတ္တဟတ္ထောတိ ဘိန္နာဓိကရဏောယံ ဗာဟိရတ္ထသမာသော ‘‘ဝဇိရပါဏီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ‘‘ပဏာမေယျ အဿာ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။

၇၆၄။ န နီဟရေယျ ပတ္တေန စလကာနီတိ ရသံ ပိဝိတွာ ပါတိတမဓုကဖလဋ္ဌိကာဒိ ဆဍ္ဍိတာနိ ဗဟိ ဆဍ္ဍေတုံ ပတ္တေန န နီဟရေယျ။ အဋ္ဌိကာနိ ဝါတိ ပနသဋ္ဌိကောလဋ္ဌိအာဒိအဋ္ဌိကာနိ ဝါ။ ဥစ္ဆိဋ္ဌမုဒကန္တိ မုခဓောဝနာဒိကံ ဥစ္ဆိဋ္ဌမုဒကံ။ ပတ္တေန နီဟရန္တဿာတိ ယောဇနာ၊ ဗဟိ ဆဍ္ဍေတုံ တံ ပတ္တေ အာသိဉ္စိတွာ ဟရန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတရထာ ဥစ္ဆိဋ္ဌပတ္တဓောဝနောဒကမ္ပိ တေနေဝ ပတ္တေန ဗဟိ န နီဟရိတဗ္ဗံ သိယာ။

၇၆၅။ ပဋိဂ္ဂဟေတိ ¶ မုခဓောဝနောဒကန္တိ ပဋိဂ္ဂဟော၊ ခေဠမလ္လကောဝ။ မုခတော နီဟဋန္တိ မုခေန ဆဍ္ဍိတံ မံသခဏ္ဍာဒိ ယံ ကိဉ္စိ။

၇၆၆။ ဝိနဿတီတိ ဝိဗ္ဘမေန ဝါ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေန ဝါ ကာလကိရိယာယ ဝါ ဝိနဿတိ။ အထ ဝါ ယောတိ ပစ္စတ္တဝစနံ ‘‘ယဿာ’’တိ သာမိဝသေန ပရိဏာမေတွာ ယဿ ဘိက္ခုနော ¶ ပတ္တော ဘေဒေန ဝါ အစ္ဆေဒေန ဝါ စောရိကာယ ဟရဏေန ဝါ နဿတိ၊ တဿ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။

၇၆၇။ ပဌမဿာတိ ပတ္တဝဂ္ဂဿ ပဌမံ သင်္ဂဟိတတ္တာ ပဌမဿ။ ပတ္တဿာတိ ပတ္တသိက္ခာပဒဿ။ ပဌမေနာတိ စီဝရဝဂ္ဂဿ ပဌမံ သင်္ဂဟိတတ္တာ ပဌမေန ကထိနေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ မဟေသိနာတိ မဟန္တေ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဂုဏေ ဧသိ ဂဝေသီတိ မဟေသိ။ ပဌမဿ ပတ္တဿ သမုဋ္ဌာနာဒယော သဗ္ဗေ ဣဓ အနိဒ္ဒိဋ္ဌဝိနိစ္ဆယာ ပဌမေန ကထိနေန သမာ သဒိသာ ဣတိ မဟေသိနာ မတာ အနုမတာ အနုညာတာတိ ယောဇနာ။

၇၆၈။ ပဉ္စ ဗန္ဓနာနိ ဦနာနိ ယဿ သော ပဉ္စဗန္ဓနဦနော၊ ပတ္တော၊ တသ္မိံ၊ အဗန္ဓနဉ္စ ဧကဒွိတိစတုဗန္ဓနဉ္စ ‘‘ပဉ္စဗန္ဓနဦန’’န္တိ ဂဟိတံ။ ယထာဟ ပါဠိယံ ‘‘ဦနပဉ္စဗန္ဓနော နာမ ပတ္တော အဗန္ဓနော ဝါ ဧကဗန္ဓနော ဝါ ဒွိဗန္ဓနော ဝါ တိဗန္ဓနော ဝါ စတုဗန္ဓနော ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၆၁၃)။ ဗန္ဓနေ အကတေပိ ဗန္ဓနာရဟော ဝက္ခမာနလက္ခဏရာဇိယုတ္တောပိ ‘‘ဦနပဉ္စဗန္ဓနောယေဝါ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ အဗန္ဓနော နာမ ယဿ ဗန္ဓနမေဝ နတ္ထိ၊ သော။ တေနေဝါဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယသ္မာ အဗန္ဓနဿပိ ပတ္တဿ ပဉ္စ ဗန္ဓနာနိ န ပူရေန္တိ သဗ္ဗသော နတ္ထိတာယာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၁၂-၆၁၃)။ ဒွင်္ဂုလပ္ပမာဏတော ဦနရာဇိယုတ္တော အဗန္ဓနောကာသောပိ ‘‘အဗန္ဓနောယေဝါ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ယထာဟ ပါဠိယံ ‘‘အဗန္ဓနောကာသော နာမ ပတ္တော ယဿ ဒွင်္ဂုလာ ရာဇိ န ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၁၃)။

၇၆၉။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ‘‘ဗန္ဓနောကာသော နာမ ပတ္တော ယဿ ဒွင်္ဂုလာ ရာဇိ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၁၃) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တံ။ ဒွင်္ဂုလာယ ရာဇိယာ ဧကဉ္စ ဗန္ဓနန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘မုခဝဋ္ဋိတော ဟေဋ္ဌာ ဘဋ္ဌာ’’တိ ¶ အဋ္ဌကထာဝစနတော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၁၂-၆၁၃) ‘‘သဗ္ဗာပိ ရာဇိယော မုခဝဋ္ဋိတော ပဋ္ဌာယ ¶ ဟေဋ္ဌာ ဘဋ္ဌာယေဝ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ နိဿန္ဒေဟေ ဝုတ္တံ။ မုခဝဋ္ဋိံ ဝိနာ အညတ္ထာပိ ဦနပဉ္စဗန္ဓနေ ဝါ ဦနပဉ္စဗန္ဓနောကာသေ ဝါ သတိ သောပိ ပတ္တော ဦနပဉ္စဗန္ဓနော န ဟောတီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ တသ္မာ ‘‘မုခဝဋ္ဋိတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၁၂-၆၁၃) အဋ္ဌကထာယံ နိယမေတွာ ဝစနံ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန တထာ နိယမော န ဒဿိတော၊ တသ္မာ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယော သာမညေန ဝုတ္တာယ ပါဠိယာ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတိ။ စ-ကာရဿ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထတ္တာ ဒွင်္ဂုလဒွင်္ဂုလာဟိ ဒွီဟိ ဒွေ ဗန္ဓနာနိ စ တီဏိ ဗန္ဓနာနိ စာတိ ဣဒမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယဿ ပန ဒွေ ရာဇိယော၊ ဧကာယေဝ ဝါ စတုရင်္ဂုလာ၊ တဿ ဒွေ ဗန္ဓနာနိ ဒါတဗ္ဗာနိ။ ယဿ တိဿော၊ ဧကာယေဝ ဝါ ဆဠင်္ဂုလာ၊ တဿ တီဏိ ဗန္ဓနာနိ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၁၂-၆၁၃)။

ဦနပဉ္စဗန္ဓနပတ္တေသု အန္တိမပတ္တဿ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဗန္ဓနာနိ စာ’’တိအာဒိ။ မုခဝဋ္ဋိယာ အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏာနံ စတုန္နံ ရာဇီနံ စတ္တာရိ ဗန္ဓနာနိ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စကာရော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿေဝ သမုစ္စယံ ကရောတိ။ အဋ္ဌင်္ဂုလရာဇိယာ တထာတိ မုခဝဋ္ဋိတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌင်္ဂုလာယာမံ ဘဋ္ဌာယ ရာဇိယာ ဒွင်္ဂုလဒွင်္ဂုလမတ္တေ ဌာနေ တေနေဝ နီဟာရေန ဗဒ္ဓါနိ စတ္တာရိ ဗန္ဓနာနိ စာတိ အတ္ထော။

၇၇၀။ ဧဝံ ဦနပဉ္စဗန္ဓနပတ္တံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပရိပုဏ္ဏပဉ္စဗန္ဓနပတ္တံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပဉ္စ ဝါ’’တိအာဒိ။ မုခဝဋ္ဋိယာ ဒွင်္ဂုလဒွင်္ဂုလာယာမံ ဩတိဏ္ဏာ ပဉ္စ ရာဇိယော စ။ ဝါ-သဒ္ဒေန ပဉ္စဗန္ဓနဝိကပ္ပာ ဒဿိတာ။ ဧကာ ဝါပိ ဒသင်္ဂုလာတိ မုခဝဋ္ဋိတော ဒသင်္ဂုလာယာမာ ဧကာ ဝါ ရာဇိ ဟောတိ။ အပိ-သဒ္ဒေန တဿာ ရာဇိယာ ဗန္ဓနော ပဉ္စဗန္ဓနပက္ခော ဒဿိတော။ အယံ ပတ္တောတိ ¶ ယဿ ပဉ္စ ရာဇိယော ဝါ တတ္ထ ဗန္ဓနာနိ ပဉ္စဗန္ဓနာနိ ဝါ၊ ဒသင်္ဂုလာ ဧကာ ရာဇိ ဝါ တတ္ထ ဗန္ဓနာနိ ပဉ္စဗန္ဓနာနိ ဝါ သန္တိ၊ အယံ ပတ္တော ပဉ္စဗန္ဓနော နာမ။

၇၇၁။ ဧတ္တာဝတာ မတ္တိကာပတ္တေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အယောပတ္တေ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အယောပတ္တော’’တိအာဒိ။ ဆိဒ္ဒါနိ ပဋိစ္ဆာဒေတုံ ဗန္ဓိတဗ္ဗာနိ အယောပဋ္ဋာနိ လောဟမဏ္ဍလကာနိ နာမ။ ‘‘ဘဏ္ဍီ’’တိပိ တဿေဝ ပရိယာယော။ ဘဏ္ဍိတဗ္ဗံ ဗန္ဓိတွာ ဆိဒ္ဒေ ပဋိစ္ဆာဒိတေပိ ယတ္ထ အသဏှတာယ အာမိသံ တိဋ္ဌတိ၊ တာဒိသောပိ အပတ္တောယေဝါတိ အာဟ ‘‘မဋ္ဌော ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ အယောစုဏ္ဏေန ဝါဏိယာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘မဋ္ဌော ဝဋ္ဋတီ’’တိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။

၇၇၂။ တဿ ¶ နိဿဂ္ဂိယံ သင်္ဃဿ နိဿဋ္ဌံ တံ ပတ္တံ တသ္မိံ အနုကမ္ပာယ အဂဏှန္တဿာတိ ယောဇနာ၊ ‘‘သင်္ဃမဇ္ဈေ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ ၆၁၃) ဝစနတော သင်္ဃမဇ္ဈေ နိဿဋ္ဌံ တဿ တံ ပတ္တံ တသ္မိံ ပတ္တနိဿဇ္ဇကေ ပုဂ္ဂလေ အနုကမ္ပာယ အဂဏှန္တဿ။

၇၇၃။ ဒီယမာနေ တု ပတ္တသ္မိန္တိ ဦနပဉ္စဗန္ဓနေန ပတ္တေန ဝိညာပိတနဝပတ္တေ ဘိက္ခုမှိ တံ ပတ္တံ သင်္ဃမဇ္ဈေ နိဿဇ္ဇိတွာ အာပတ္တိံ ဒေသေတွာ နိသိန္နေ စတဿော အဂတိယော အဂမနံ၊ ဂဟိတာဂဟိတဇာနနန္တိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ ပဌမံ သင်္ဃံ ယာစိတွာ ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ သင်္ဃေန ပတ္တဂါဟကံ ကတွာ သမ္မတေန နိဿဋ္ဌပတ္တံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ တသ္မိံ သင်္ဃေ သင်္ဃတ္ထေရတော ပဋ္ဌာယ အနုက္ကမေန ဥပသင်္ကမ္မ ဝိညာယမာနံ ဂုဏံ ဝတွာ ပဏာမိတေ။ ယဿာတိ တသ္မိံ သင်္ဃမဇ္ဈေ နိသိန္နဿ ယဿ ¶ ဘိက္ခုနော၊ ရောစနတ္ထယောဂေ သမ္ပဒါနဝစနံ။ သော ဒီယမာနော ပတ္တော။ တံ ဒီယမာနံ ပတ္တံ။

၇၇၄။ ဒီပိတောတိ ‘‘အပတ္တကဿ န ဂါဟေတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ ၆၁၅) ဝုတ္တော။ တတ္ထာတိ တဿံ ဘိက္ခုပရိသာယံ။ ပတ္တပရိယန္တောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧဝံ ပရိဝတ္တေတွာ ပရိယန္တေ ဌိတပတ္တော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၁၅) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ တေန ပတ္တပရိဝတ္တနေန အာဂတော ဝါ သဗ္ဗေဟိ အဂ္ဂဟိတတ္တာ အာဂတော သော ဧဝ ဝါ ပတ္တော ပရိယန္တော နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တဿ ဘိက္ခုနောတိ ပတ္တံ နိဿဇ္ဇိတွာ နိသိန္နဿ တဿ ဘိက္ခုနော။

၇၇၅။ တန္တိ အတ္တနော ဒိန္နံ တံ ပရိယန္တပတ္တံ။ အပ္ပဒေသေတိ မဉ္စပီဌာဒိအဋ္ဌာနေ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘မဉ္စပီဌဆတ္တနာဂဒန္တာဒိကေ အဒေသေ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၁၅)။ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ အညဿ ဒေတိ။ အတ္တနာ အဒါပေတွာ အညေန တံ ပတ္တံ သယမေဝ အတ္တနော ဂဟေတွာ အညံ အနုရူပံ ပတ္တံ ဒိယျမာနံ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇတီတိ ယာဂုရန္ဓနာဒိဝသေန ပရိဘုဉ္ဇတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အဘောဂေနာတိ ယာဂုရန္ဓနရဇနပစနာဒိနာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၁၅)။ ‘‘အန္တရာမဂ္ဂေ ပန ဗျာဓိမှိ ဥပ္ပန္နေ အညသ္မိံ ဘာဇနေ အသတိ မတ္တိကာယ လိမ္ပိတွာ ယာဂုံ ဝါ ပစိတုံ ဥဒကံ ဝါ တာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၁၅) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ တာဒိသေ ဌာနေ တထာပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ဝိသေသော။

၇၇၆။ နဋ္ဌေတိ ¶ အတ္တနော ပရိဘုဉ္ဇိယမာနေ ပတ္တေ စောရဂ္ဂဟဏာဒိနာ နဋ္ဌေ။ ဘိန္နေတိ ဘေဒမုပဂတေ။ အနာပတ္တီတိ အညံ ပတ္တံ ဝိညာပေန္တဿ အနာပတ္တိ။ ပကာသိတာတိ ‘‘အနာပတ္တိ နဋ္ဌပတ္တဿ ဘိန္နပတ္တဿ ဉာတကာနံ ပဝါရိတာနံ အညဿတ္ထာယ ¶ အတ္တနော ဓနေနာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၆၁၇) နယေန ပါဠိယံ ဒေသိတာ။ ဣဓ ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနော ဝဠဉ္ဇိယမာနေ ပတ္တေ သတိပိ အညဿတ္ထာယ ပတ္တံ ဝိညာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဉာတကာဒီနံ ဂဏှတောတိ ဧတ္ထ ‘‘သန္တက’’န္တိ လဗ္ဘတိ။ အတ္တနော ဓနေနာတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ဓနံ နာမ သုတ္တဝတ္ထာဒိ ကပ္ပိယဝတ္ထု။

၇၇၈။ သပ္ပိအာဒိံ ဘေသဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ ပါဠိယံ ‘‘သေယျထိဒံ? သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၂) ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘‘သပ္ပိ နာမ ဂေါသပ္ပိ ဝါ အဇိကာသပ္ပိ ဝါ မဟိံသသပ္ပိ ဝါ၊ ယေသံ မံသံ ကပ္ပတိ၊ တေသံ သပ္ပီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဃတဉ္စ ‘‘တေသံယေဝ နဝနီတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) နိဒ္ဒိဋ္ဌံ နဝနီတဉ္စ ‘‘တိလတေလံ သာသပတေလံ မဓုကတေလံ ဧရဏ္ဍကတေလံ ဝသာတေလ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) နိဒ္ဒိဋ္ဌံ တေလဉ္စ ‘‘မဓု နာမ မက္ခိကာမဓူ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) နိဒ္ဒိဋ္ဌံ မဓုဉ္စ ‘‘ဖာဏိတံ နာမ ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဂုဠာဒိဖာဏိတဉ္စာတိ ဧတသ္မိံ ပဉ္စဘေသဇ္ဇရာသိမှိ ယံ ယံ ဘေသဇ္ဇန္တိ အတ္ထော။ ပုရေဘတ္တန္တိ ပုရေဘတ္တေ။ ပဋိဂယှာတိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ။

၇၇၉။ တံ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဘေသဇ္ဇံ။ သတ္တာဟန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကိရိယာယ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ‘‘သတ္တာဟံ အတိက္ကမန္တဿာ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ‘‘သတ္တာဟာတိက္ကမေ တဿာ’’တိ ဝါ ပါဌော။ သတ္တာဟဿ အတိက္ကမော သတ္တာဟာတိက္ကမော၊ တသ္မိံ သတ္တာဟာတိက္ကမေ။ တဿာတိ ဘေသဇ္ဇပဋိဂ္ဂါဟကဿ ဘိက္ခုနော။ ‘‘နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ ဣမိနာ ပါစိတ္တိယမေဝ ဒဿိတံ။ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထု ဘာဇနဂဏနာယ အာပတ္တိံ ကရောတိ။ ဧကသ္မိံ ဘာဇနေပိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဌပိတာနိ နဝနီတပိဏ္ဍဂုဠပိဏ္ဍသက္ကရမဓုပဋလာနိပိ ¶ အတ္တနော ဂဏနာယ အာပတ္တိံ ကရောန္တိ။

၇၈၀။ ဂဏှိတွာတိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ။ သန္နိဓီယတီတိ သန္နိဓိ၊ သန္နိဟိတဝတ္ထု၊ တဿ ကာရကံ ကရဏံ ¶ အပရာပရဒိဝသတ္ထာယ ဌပနံ၊ တံ ကတွာ၊ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယထာ အပရံ ဒိဝသံ ဂစ္ဆတိ၊ တထာ ကတွာ နိက္ခိပိတွာတိ အတ္ထော။ နိရာမိသံ သာယတောတိ အာမိသေန အမိဿေတွာ ဘုဉ္ဇန္တဿ။

၇၈၁။ ဥဂ္ဂဟိတန္တိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟာပေတွာ ဟတ္ထေန ဂဟိတံ။ သရီရဘောဂေတိ ဗဟိ သရီရပရိဘောဂေနေဝ။

၇၈၂။ ဂဟိတံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ။ တာပေတွာတိ ဝိလီယာပေတွာ။

၇၈၃။ ‘‘သယံ တာပေတိ…ပေ… န ဟောတိ သော’’တိ ဣဒံ သုဓောတနဝနီတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဒုဒ္ဓါတေန ပန ဒဓိဂုဠိကာဒိသဟိတေန သာမံပါကော ဟောတေဝ။ နဝနီတဿ ယံ သယံ တာပနံ၊ သော သာမံပါကော န ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၇၈၄။ ယေန ကေနစီတိ ဥပသမ္ပန္နေန၊ အနုပသမ္ပန္နေန ဝါ။

၇၈၅။ ‘‘သယံ ကရောတီ’’တိ ဣမိနာ အနုပသမ္ပန္နံ နိဝတ္တေတိ။ တေန ကတံ ပန တဒဟု ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတခီရေန ဝါ ဒဓိနာ ဝါ ကတသပ္ပိ အနုပသမ္ပန္နေန ကတံ သာမိသမ္ပိ တဒဟု ပုရေဘတ္တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၂)။

၇၈၆။ သဝတ္ထုကဿာတိ ဧတ္ထ ဝတ္ထု နာမ ခီရဒဓိ။

၇၈၇။ အဿာတိ ပဋိဂ္ဂဟိတခီရဒဓီဟိ ကတသပ္ပိမာဟ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ တာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာတိ ဣဒံ ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ ¶ ဂိလာနာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိသာယနီယာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ၊ သေယျထိဒံ? သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတံ၊ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၂) ဣမသ္မိံ မာတိကာပါဌေ ‘‘ယာနီ’’တိ ဝုတ္တသပ္ပိအာဒီနမေဝ ‘‘တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တတ္ထ ခီရဒဓီနံ အဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

၇၈၈။ ကပ္ပိယသပ္ပိမှီတိ ¶ ကပ္ပိယမံသာနံ သတ္တာနံ ဃတေ။ အကပ္ပိယသပ္ပိမှီတိ အကပ္ပိယမံသာနံ သတ္တာနံ ဃတေ၊ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟေ အတိက္ကန္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၇၈၉။ တေန သပ္ပိနာ အကပ္ပိယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ဒုက္ကဋံ ကထံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗာ’’တိအာဒိ။ အကပ္ပိယံ မံသံ ယေသံ တေ အကပ္ပိယမံသာ၊ မနုဿာဒယော၊ သဗ္ဗေ စ တေ အကပ္ပိယမံသာ စာတိ သဗ္ဗာကပ္ပိယမံသာ၊ တေသံ။

၇၉၀-၁။ ဧဝံ စေ ဝဋ္ဋတိ၊ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတိ၊ တေသံ သပ္ပီ’’တိ ကသ္မာ ပါဠိယံ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတွာ တံ ပရိဟရိတုမာဟ ‘‘ယေသ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ယေသဉှိ ကပ္ပတိ မံသံ၊ တေသံ သပ္ပီ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ ကိံ ပယောဇနံ သာဓေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒါနိ ပရိစ္ဆေဒနိယမနသင်္ခါတံ တံပယောဇနဉ္စ တဗ္ဗိသယဉ္စ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပဏီတဘောဇနဿာ’’တိအာဒိ။ ပဏီတဘောဇနဿ ပရိစ္ဆေဒနိယာမနန္တိ ယောဇနာ။ သတ္တာဟကာလိကေ ပဉ္စဝိဓေ ဘေသဇ္ဇေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ နိဿဂ္ဂိယဿ ဝတ္ထူနန္တိ နိဒ္ဓါရိတဗ္ဗဒဿနံ။ နိဿဂ္ဂိယဿာတိ ဧတ္ထ တံဟေတုကဿ ပါစိတ္တိယဿာတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထူနန္တိ သပ္ပိနဝနီတဒွယမေဝ ဝုတ္တံ။ သတ္တာဟကာလိကေ နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယဿ ဝတ္ထု နာမ ဧတေသမေဝ သပ္ပိနဝနီတာနိ၊ ပဏီတဘောဇနဉ္စ တေသမေဝ ခီရဒဓိသပ္ပိနဝနီတာနီတိ ဒဿေတုံ တထာ ဝုတ္တံ၊ န အကပ္ပိယမံသသတ္တာနံ သပ္ပိအာဒိနိဝါရဏတ္ထံ ¶ ဝုတ္တန္တိ အယံ ပါဠိယံ တထာဂတာ ဓိပ္ပေတော အတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၇၉၂။ ဂဟိတုဂ္ဂဟိတာဒိကေ ဥဂ္ဂဟိတပဋိဂ္ဂဟိတာဒိကေ နဝနီတေပိ သဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော သပ္ပိမှိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပုရေဘတ္တံ၊ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတခီရဒဓီဟိ၊ ဥဂ္ဂဟိတခီရဒဓီဟိ စ ကတံ နဝနီတံ၊ တာဒိသမေဝ အကပ္ပိယမံသနဝနီတဉ္စ သင်္ဂဟိတံ။ သဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယောတိ အာပတ္တိအာဒိကံ သဗ္ဗဝိနိစ္ဆယံ သင်္ဂဏှာတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဗ္ဗော အာပတ္တာနာပတ္တိပရိဘောဂါပရိဘောဂနယော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၂)။

၇၉၃-၄။ ဘိက္ခူနံ အာကိရန္တီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပတ္တေ’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ အာဒိစ္စပက္ကန္တိ အာတပေ ဝိလီနံ။ သံသဋ္ဌံ ပရိဿာဝိတံ။

၇၉၅-၆။ တိလတေလံ သာသပတေလံ မဓုကတေလံ ဧရဏ္ဍကတေလံ။ ဂဟိတန္တိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ။ ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ¶ နိရာမိသမ္ပိ သာယိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ တေသံ ဝသာတိ သတ္တာဟာတိက္ကန္တာနံ တေသံ တေလာနံ ဝသေန၊ တေလဘာဇနဂဏနာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၇၉၈။ တေသံ တိဏ္ဏမ္ပီတိ ဧရဏ္ဍမဓုကသာသပဗီဇာနံ တိဏ္ဏံ။

၈၀၀။ သာသပါဒီနန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဋိလောမေန မဓုကေရဏ္ဍကာနံ ဂဟဏံ။ ဂဟေတွာတိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ။ ဘိက္ခုနာ တေလတ္ထာယေဝ ဂဟေတွာ ဌပိတာနံ သာသပါဒီနံ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ ယောဇနာ။

၈၀၁-၂။ နာဠိကေရဉ္စ ¶ ကရဉ္ဇဉ္စ နာဠိကေရကရဉ္ဇာနိ၊ တေသံ၊ နာဠိကေရဖလာနံ၊ နတ္တမာလဋ္ဌီနဉ္စ တေလန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကုရုဝကဿာတိ အတသိဗီဇဿ။ နိမ္ဗဉ္စ ကောသမ္ဗကဉ္စ နိမ္ဗကောသမ္ဗကာနိ၊ တေသံ၊ ပုစိမန္ဒဗီဇဿ စ ဖန္ဒနဗီဇဿ စ တေလန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘလ္လာတကဿာတိ ဧဝံနာမကဿ ရုက္ခဗီဇဿ။ သမယစ္စယေတိ သတ္တာဟာတိက္ကမေ။

၈၀၃။ ယာဝကာလိကဘေဒဉ္စာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယာဝကာလိက’’န္တိ ဘေဒေါ ဝိသေသနံ ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော၊ ‘‘ဣဒံ ဝတ္ထု’’န္တိ ဧတဿ အဇ္ဈောဟရဏီယဝိသေသိတဗ္ဗဿ ဝိသေသနံ။ ယာဝဇီဝိကန္တိပိ တဿေဝ ဝိသေသနံ။ သေသန္တိ ‘‘သာမံပါကသဝတ္ထုက ပုရေဘတ္တပစ္ဆာဘတ္တပဋိဂ္ဂဟိတဥဂ္ဂဟိတကဝတ္ထုဝိဓာနံ သဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၂) အဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတံ သေသံ ဝိသေသပ္ပကာရဇာတမာဟ။ ဧတ္ထာပီတိ ဣမသ္မိံ တေလဝိနိစ္ဆယေပိ။

၈၀၄။ အစ္ဆဿ ဣသဿ။ မစ္ဆဿ ဇလဇဿ။ ဝရာဟဿ သူကရဿ။ သုသုကာသင်္ခါတဿ မကရဿ။ မစ္ဆဝစနေနေဝ မကရဿ သင်္ဂဟိတတ္တေပိ ဝါဠမစ္ဆဘာဝေန ဝိသုံ ဂဟဏန္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ဂဒြဘဿ ခရဿ။ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ သတ္တာနံ ဝသေန ပဉ္စဝိဓာနံ ဝသာနံ တေလဉ္စ ပဉ္စပ္ပကာရံ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၈၀၅။ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဿ စာတိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယမံသဿ သတ္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ သဗ္ဗမေဝ ¶ ဝသာတေလံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ မစ္ဆဝသံ သုသုကာဝသံ သူကရဝသံ ဂဒြဘဝသ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) အနုညာတပါဌေ အစ္ဆဝသာဂ္ဂဟဏေန မနုဿေဟိ အညေသံ သဗ္ဗာကပ္ပိယမံသသတ္တာနံ ဝသာယ အနုညာတတ္တာ ¶ တံ သင်္ဂဟေတုံ အကပ္ပိယဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အစ္ဆဝသ’န္တိ ဝစနေန ဌပေတွာ မနုဿဝသံ သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယမံသာနံ ဝသာ အနုညာတာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃)။ ဧတ္ထ အကပ္ပိယမံသသတ္တာနံ မံသာနံ အကပ္ပိယဘာဝေါ ‘‘မံသေသု ဟိ ဒသ မနုဿဟတ္ထိအဿသုနခအဟိသီဟဗျဂ္ဃဒီပိအစ္ဆတရစ္ဆာနံ မံသာနိ အကပ္ပိယာနိ။ ဝသာသု ဧကာ မနုဿဝသာဝ။ ခီရာဒီသု အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အကပ္ပိယဝစနေန မနုဿဝသာယပိ ဂယှမာနတ္တာ တသ္မိံ နီဟရိတုမာဟ ‘‘ဌပေတွာ’’တိ။

၈၀၆။ ပုရေဘတ္တန္တိ ပုရေဘတ္တေ။ သံသဋ္ဌံ ပရိဿာဝိတံ။ ‘‘ပုရေဘတ္တ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာန၊ ပက္ကံ၊ သံသဋ္ဌ’’န္တိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထာဟ ပါဠိယံ ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌံ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂)။

၈၀၇။ တံ ကတွာ ဒေတီတိ အပဋိဂ္ဂဟိတဝသံ ဂဟေတွာ ပစိတွာ တေလံ ဒေတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အနုပသမ္ပန္နေဟိ ကတံ နိဗ္ဗဋ္ဋိတဝသာတေလံ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃)။ တတော ဥဒ္ဓံ သတ္တာဟမနတိက္ကမ္မာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ သတ္တာဟံ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃)။ ဣဓ ဥဘယတ္ထာပိ ကာလေ၊ ဝိကာလေ စ ကပ္ပိယာကပ္ပိယမံသဝသာနံ တေလံ ဒိယျမာနံ သုခုမမံသစုဏ္ဏာဒိကံ အဗ္ဗောဟာရိကံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယံ ပန တတ္ထ သုခုမရဇသဒိသံ မံသံ ဝါ နှာရု ဝါ အဋ္ဌိ ဝါ လောဟိတံ ဝါ ဟောတိ၊ တံ အဗ္ဗောဟာရိက’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃)။

၈၀၈။ ပဋိဂ္ဂဟေတုန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဝသ’’န္တိ စ ကာတုန္တိ ဧတ္ထ ‘‘တေလ’’န္တိ စ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ ကာတုန္တိ ဧတ္ထ ပစိတုံ ပရိဿာဝိတုန္တိ ¶ ဥဘယမေဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ ပဋိဂ္ဂဟဏာဒိပယောဂတ္တယေ ဝိသုံ ဝိသုံ ဒုက္ကဋတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ပါဠိယံ ‘‘ဝိကာလေ စေ ဘိက္ခဝေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝိကာလေ နိပ္ပက္ကံ ဝိကာလေ သံသဋ္ဌံ၊ တံ စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာန’’န္တိ ¶ (မဟာဝ။ ၂၆၂)။ ဣမာနိ ဟိ တီဟိ ပယောဂေဟိ တီဏိ ဒုက္ကဋာနိ ဟောန္တိ။ သေသောတိ ဥဂ္ဂဟိတကပဋိဂ္ဂဟိတကသဝတ္ထုကဝိသယော ဝိနိစ္ဆယော စ ဘာဇနဂဏနာယ အာပတ္တိဘေဒေါ စာတိ ဧဝံပကာရော ဝတ္တဗ္ဗဝိသေသော။

၈၀၉။ ဂဟိတန္တိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ။ မဓုကရီကတန္တိ မဓုမက္ခိကာခုဒ္ဒကမက္ခိကာဘမရမက္ခိကာသင်္ခါတာဟိ တီဟိ မဓုကရီဟိ ကတံ။

၈၁၀။ ဝတ္ထူနံ ဂဏနာတိ မဓုပဋလေန ဌိတံ စေ၊ ပဋလဂဏနာယ၊ ပီဠေတွာ ဘာဇနေ ပက္ခိပိတွာ ဌပိတံ စေ၊ ဘာဇနဂဏနာယ၊ သိလေသမိဝ ပတ္ထိန္နံ စေ၊ မဟာဘမရမဓုခဏ္ဍပိဏ္ဍဝသေန၊ ဝိသုံ ဝိသုံ ကတေ တေသံ ဂဏနာယာတိ အတ္ထော။

၈၁၁။ ဃနာဃနန္တိ ဧတ္ထ ဂုဠဉ္စ နာနပ္ပကာရာ သက္ကရာ စ ဃနပက္ကံ နာမ။ ပက္ကတနုကံ ဖာဏိတံ အဃနပက္ကံ နာမ။ ဥစ္ဆုသိလေသော အပက္ကဃနံ နာမ။ ဥစ္ဆုဒဏ္ဍတော ပီဠိတရသော အပက္ကာဃနံ နာမ။ ‘‘ဖာဏိတံ နာမ ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) သာဓာရဏပါဠိဝစနတော၊ ‘‘ဖာဏိတံ နာမ ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယာ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ၊ ဝိ။ သင်္ဂ အဋ္ဌ။ ၉၈) အဋ္ဌကထာဝစနတော စ ဣဟ ရသာဒီဟိ ဥစ္ဆုပါနမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ။ ကေစိ ဥစ္ဆုနော စတုကာလိကတ္တံ ဝဏ္ဏယန္တိ၊ တံ န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ။

၈၁၂။ ဖာဏိတန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေ တသ္မိံ ဖာဏိတေ အညတရံ။ ဂဟိတံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ။

၈၁၃။ အသံသဋ္ဌေနာတိ ¶ အပရိဿာဝိတေန။ ကတဖာဏိတန္တိ ပရိဿာဝေတွာ အတ္တနာ ကတဖာဏိတံ။ ပုရေဘတ္တံ ဂဟိတေနာတိ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတေန။ ‘‘သယံ ကတ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) ဝုတ္တတ္တာ ကတန္တိ ဥစ္ဆုရသော ဂဟေတဗ္ဗော။

၈၁၆။ ကတွာတိ ပစိတွာ ဖာဏိတံ ကတွာ။

၈၁၇။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ကတဉ္စာပီတိ ပစ္ဆာဘတ္တံ အတ္တနာ စ ကတံ အနုပသမ္ပန္နေန စ ကတံ ဖာဏိတမ္ပိ။

၈၁၈။ ကတံ ¶ …ပေ… သီတဝါရိနာတိ သီတုဒကေ မဓုကပုပ္ဖာနိ ပက္ခိပိတွာ ဌပေတွာ မဒ္ဒိတွာ ပရိဿာဝိတရသေန ကတံ မဓုကဖာဏိတံ။

၈၁၉။ အဿာတိ မဓုကဖာဏိတဿ။ ဒုက္ကဋန္တိ တဒါဓာရဘာဇနဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ။ ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ကတံ မဓုကဖာဏိတံ ယာဝကာလိကံ စေ ဟောတိ၊ ကထံ ခဏ္ဍသက္ကရာကတံ သတ္တာဟကာလိကံ ဟောတီတိ ဝိစာရဏာယံ ခီရဇလ္လိကံ ဓောဝိတွာ ဓောဝိတွာ ဂယှမာနတ္တာ ဝဋ္ဋတီတိ ပရိဟရန္တိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ခဏ္ဍသက္ကရံ ပန ခီရဇလ္လိကံ အပနေတွာ အပနေတွာ သောဓေန္တိ၊ တသ္မာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃)။ ‘‘ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တမဓုကပုပ္ဖမေရယံ ဝိနာ အာမကဉ္စ ပက္ကဉ္စ မဓုကပုပ္ဖံ ပုရေဘတ္တံ ဝဋ္ဋတီတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။

၈၂၀။ သဗ္ဗေသံ ပန ဖလာနန္တိ ကဒလိခဇ္ဇူရိအာဒိဖလာနံ။

၈၂၁။ သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေပိ အဝဋ္ဌာနတော ‘‘ကာလိကာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ပစ္ဆာဘတ္တံ သတိ ပစ္စယေ’’တိ ဝစနသာမတ္ထိယာ ယာဝကာလိကဝဇ္ဇာ တယော ကာလိကာ ဂဟေတဗ္ဗာ ¶ ၊ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ယထာသုခ’’န္တိ ဝစနသာမတ္ထိယာ စတ္တာရောပိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ယာဝကာလိကဝဇ္ဇာ တယော ကာလိကာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝိကာလေ ပစ္စယေ ပိပါသာဒိကာရဏေ သတိ ကေဝလမ္ပိ ပစ္စေကမ္ပိ မိဿေတွာပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဘိက္ခုဿ ဝဋ္ဋန္တိ။ ကာလိကာ စတ္တာရောပိ ပုရေဘတ္တံ ကာလေ ယာဝမဇ္ဈနှာ ကေဝလမ္ပိ မိဿေတွာပိ ယထာသုခံ အသတိပိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဘိက္ခုဿ ဝဋ္ဋန္တီတိ ယောဇနာ။

၈၂၂။ အရုအာဒီနီတိ ဝဏာဒီနိ။ ‘‘မက္ခေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ ဗာဟိရပရိဘောဂေါပိ နိဝါရိတော။

၈၂၃။ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘အန္တောသတ္တာဟ’’န္တိ အဓိကာရေ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ စတ္တေန ဝန္တေန မုတ္တေန အနပေက္ခော ဒတွာ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၅) ဝုတ္တတ္တာ စဇိတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘အန္တောသတ္တာဟံ အနုပသမ္ပန္နဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ လဘိတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘သတ္တာဟာတိက္ကမေပီ’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ တေနာဟ မဟာပဒုမတ္ထေရော ‘‘အန္တောသတ္တာဟေ ဒိန္နဿ ဟိ ပုန ပရိဘောဂေ အာပတ္တိယေဝ နတ္ထိ၊ သတ္တာဟာတိက္ကန္တဿ ပန ပရိဘောဂေ အနာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထမိဒံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ လဘိတွာတိ ¶ ဂဟိတတေလေန အနုပသမ္ပန္နေန သက္ကစ္စံ၊ အသက္ကစ္စံ ဝါ ဒိန္နံ လဘိတွာ။ သာယိတုန္တိ ဧတ္ထ ‘‘လဘတီ’’တိ သေသော။

၈၂၄။ ‘‘အနာပတ္တိ အဓိဋ္ဌေတီ’’တိ ဒွိန္နံ ပဒါနံ အန္တရေ ‘‘အန္တောသတ္တာဟ’’န္တိ သေသော၊ သဗ္ဗပဒေဟိပိ ယုဇ္ဇတိ။ အဓိဋ္ဌေတီတိ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ သပ္ပိဉ္စ တေလဉ္စ ဝသဉ္စ မုဒ္ဓနိ တေလံ ဝါ အဗ္ဘဉ္ဇနံ ဝါ၊ မဓုံ အရုမက္ခနံ၊ ဖာဏိတံ ဃရဓူပနံ ဘဝိဿတီတိ အဓိဋ္ဌေတိ။ အဓိဋ္ဌိတေန အနဓိဋ္ဌိတံ စေ မိဿံ ဟောတိ၊ ပုနပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ အန္တောသတ္တာဟေ အညဿ ဥပသမ္ပန္နဿ ဒေတိ။ သစေ တထာ ဒိန္နံ အညေန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ ¶ ၊ တေန ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ဣတရဿ ဒိန္နတ္တာ တေသံ အနာပတ္တီတိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၅ အတ္ထတော သမာနံ) ဝုတ္တံ။

ဝိနဿတီတိ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ယထာ အပရိဘောဂံ ဟောတိ၊ တထာ စောရိကာယ ဟရဏာဒိဝသေန နဿတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝိနဿတီတိ အပရိဘောဂံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၅)။ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှတီတိ အညော တသ္မိံ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ ဝိလုမ္ပိတွာ ဂဏှာတိ။ ဝိဿာသံ ဂဏှတီတိ တသ္မိံယေဝ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ အညော ဝိဿာသံ ဂဏှာတိ။

၈၂၅။ အကထိနစိတ္တေန သတ္ထုနာ သမုဋ္ဌာနာဒယော သဗ္ဗေဝ ပဌမေန ကထိနေန သမာ ပကာသိတာတိ ယောဇနာ။ အကထိနစိတ္တေနာတိ မဟာကရုဏာရသေန တိန္တတာယ အကက္ကသစိတ္တေန၊ အဝိဟိံသာဘိရတစိတ္တေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သတ္ထုနာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာဒီဟိ အတ္ထေဟိ သဒေဝကံ လောကံ အနုသာသတီတိ သတ္ထာ၊ တေန သဗ္ဗညုနာ ဒသဗလေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။

၈၂၆။ ဂိမှာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘မာသာန’’န္တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ၊ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ၊ ဂိမှေသု စတူသု မာသေသူတိ အတ္ထော။ နိဒ္ဓါရိတဗ္ဗံ ဒဿေတိ ‘‘မာသော သေသော’’တိ၊ ဧတ္ထ ‘‘ဝတ္တဗ္ဗေ ကာလေ’’တိ သေသော။ ဖဂ္ဂုနမာသကဏှပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ ဇေဋ္ဌမာသပုဏ္ဏမိပရိယောသာနေသု တီသု မာသေသု အတိက္ကန္တေသူတိ အတ္ထော။ သေသမာသော နာမ ဇေဋ္ဌမာသဿ ကဏှပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ အာသာဠှိမာသပုဏ္ဏမိပရိယောသာနော။ ဂိမှာနံ မာသော သေသောတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ကာလေတိ အတ္ထော။

ဣမသ္မိံ ¶ ¶ ပစ္ဆိမေ ဂိမှမာသေ ဇေဋ္ဌမာသဿ ကဏှပက္ခော ဝဿိကသာဋိကာ စေ န လဒ္ဓါ၊ ပရိယေသိတုံ လဒ္ဓံ ကာတုံ ခေတ္တံ၊ အဓိဋ္ဌာနနိဝါသနာနံ အခေတ္တံ။ အာသာဠှိပုရိမပက္ခော ပရိယေသနကရဏနိဝါသနာနံ ခေတ္တံ၊ အဓိဋ္ဌာတုံ အခေတ္တံ။ အာသာဠှိကဏှပက္ခပါဋိပဒတော ယာဝ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမီ၊ ဣဒံ စတုန္နမ္ပိ ခေတ္တန္တိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။

ပရိယေသေယျာတိ ‘‘ယေ မနုဿာ ပုဗ္ဗေ ဝဿိကသာဋိကံ ဒေန္တီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၆၂၈) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန ပုဗ္ဗေ ဝဿိကသာဋိကဒါယကံ ဥပသင်္ကမ္မ ‘‘ဒေထ မေ ဝဿိကသာဋိကစီဝရ’’န္တိအာဒိနာ ဝစနေန အဝိညာပေတွာ ‘‘ကာလော ဝဿိကသာဋိကာယ သမယော ဝဿိကသာဋိကာယ၊ အညေပိ မနုဿာ ဝဿိကသာဋိကံ ဒေန္တီ’’တိ ဧဝံ သတုပ္ပာဒမတ္တကရဏေန ပရိယေသေယျ။

သာဋိကန္တိ ဝဿိကသာဋိကံ။ ‘‘အဒ္ဓမာသော သေသော’’တိ ဣဒံ ‘‘ဂိမှာန’’န္တိ ဣမိနာဝ ယုဇ္ဇတိ။ တတ္ထ ‘‘ဝတ္တဗ္ဗေ ကာလေ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ၊ အာသာဠှိမာသဿ ပုရိမပက္ခေတိ အတ္ထော။ ကတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘လဒ္ဓ’’န္တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ ယထာဝုတ္တနယေန သတုပ္ပာဒေန ဝါ အဝသေသာနံ သဒ္ဓါသမ္ပန္နကုလာနံ ဝါ သန္တိကာ လဒ္ဓံ သိဗ္ဗနရဇနကပ္ပဗိန္ဒုဒါနဝသေန နိဋ္ဌာပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပရိဒဟေတိ နိဝါသေယျ။

၈၂၇-၈။ ပိဋ္ဌိသမ္မတေ သမယေတိ ‘‘ကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိယာ ပန ပစ္ဆိမပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဇေဋ္ဌမူလပုဏ္ဏမာ ဣမေ သတ္တ မာသာ ပိဋ္ဌိသမယော နာမာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၈) ဧဝံ ဒဿိတေသု သတ္တသု မာသေသု။ ဉာတကာညာတကာဒိနော သတုပ္ပာဒံ ကတွာတိ ယောဇနာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဝါရိတာပဝါရိတာနံ သင်္ဂဟော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အညာတကအပ္ပဝါရိတဋ္ဌာနတော’’တိ။

တေသုယေဝါတိ ¶ ဉာတကအညာတကပဝါရိတအပ္ပဝါရိတေသု။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဟောတိ နိဿဂ္ဂိယာပတ္တီ’’တိ ဣဒံ ဒဿိတံ။ သာ အာပတ္တိ အညာတကအပ္ပဝါရိတေသု အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒေန ဟောတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒေထ မေ ဝဿိကသာဋိကစီဝရ’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝိညတ္တိံ ကတွာ နိပ္ဖာဒေန္တဿ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒေန နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၈)။ ဉာတကပဝါရိတေသု တေန သိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိ၊ ပိဋ္ဌိသမယတ္တာ ဣမိနာ ¶ အာပတ္တိ ဟောတိ။ အညာတကအပ္ပဝါရိတေသု စ ဝက္ခမာနနယေန ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၈၂၉-၃၀။ အညာတကာဒိနော ကတွာ ပန သတုပ္ပာဒန္တိ ယောဇနာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပ္ပဝါရိတာနံ သင်္ဂဟော။ ကုစ္ဆိသညိတေ သမယေတိ ယထာဝုတ္တပိဋ္ဌိသမယေ သတ္တမာသေ ဝိနာ ဣတရေ ပဉ္စ မာသာ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဇေဋ္ဌမူလပုဏ္ဏမာသိယာ ပန ပစ္ဆိမပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာ ဣမေ ပဉ္စ မာသာ ကုစ္ဆိသမယော နာမာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၈)။ ဝတ္ထန္တိ ဝဿိကသာဋိကံ။ အဒိန္နပုဗ္ဗေသူတိ ယေဟိ ဝဿိကသာဋိကာ န ဒိန္နပုဗ္ဗာ၊ တေသု၊ ဣမိနာ ဝတ္တဘေဒဿ ကာရဏမာဟ။ ဣဟ ဝတ္တဘေဒေါ နာမ ‘‘ယေ မနုဿာ ပုဗ္ဗေ ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ ဒေန္တီ’’တိအာဒိဝစနတော (ပါရာ။ ၆၂၈) ဒိန္နပုဗ္ဗေသု ကာတဗ္ဗဿ သတုပ္ပာဒဿ အဒိန္နပုဗ္ဗေသု ကရဏံ။ ဗျတိရေကတော ဒိန္နပုဗ္ဗေသု နတ္ထီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။

တတြာတိ အညာတကာဒိမှိ။ ‘‘နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ ဣမိနာ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိံ အာဟ။ ယထာဟ ကုစ္ဆိသမယစတုက္ကေ ‘‘ဝိညတ္တိမ္ပိ ကတွာ နိပ္ဖာဒေန္တဿ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒေန နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ အယံ ပါစိတ္တိယာပတ္တိ ပကတိယာ ဝဿိကသာဋိကဒါယကေသုပိ ဟောတီတိ ဣဒံ ¶ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဣဒံ ပန ပကတိယာ ဝဿိကသာဋိကဒါယကေသုပိ ဟောတိယေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၈) ဝစနတော ဝိညာယတိ။

၈၃၁။ ဩဝဿာပေတီတိ အာကာသတော ပတိတဥဒကေနေဝ ကာယံ တေမေတိ၊ ဣမိနာ ‘‘ဃဋာဒီဟိ ဩသိဉ္စိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ‘‘နိဗ္ဗကောသမ္ဗုနာ နဟာယိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ သတိပိ စီဝရေတိ ဝဿိကသာဋိကာယ သတိယာပိ။ ‘‘ပရိယောသာနေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣမိနာ ဗိန္ဒုဂဏနာယာတိ ဒီပေတိ။ ဝိဝဋင်္ဂဏေတိ ရုက္ခာဒိနာ ကေနစိ အနာဝဋဋ္ဌာနေ။

၈၃၂။ မာသသ္မိန္တိ ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမမာသသ္မိံ။

၈၃၃။ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရဿာတိ ဧတံ ဝဿိကသာဋိကမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၃၀) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ဝဿိကသာဋိကံ နိဝါသေတွာ နဟာယန္တဿ စောရုပဒ္ဒဝေါ အာပဒါ နာမ။ နှာနကောဋ္ဌကန္တိ နဟာနတ္ထာယ ကတကောဋ္ဌကံ။ ‘‘ဝါပီ’’တိ ဣမိနာ ပေါက္ခရဏိဇာတဿရာဒယော ¶ ဥပလက္ခိတာ။ နှာယန္တဿာတိ နဂ္ဂေါ ဟုတွာ နဟာယန္တဿာတိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ ‘‘အာကာသတော ပတိတဥဒကေနေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၉) အဋ္ဌကထာယမေဝ ဝုတ္တံ။

၈၃၄။ ကြိယန္တိ အကာလေ ပရိယေသနကရဏအဓိဋ္ဌာနနိဝါသနေဟိ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ကိရိယံ။ ကာယေန စ ဝါစာယ စ ဝိညာပနာဒိံ ကရောန္တဿ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ ဟောတိ။

၈၃၅။ ‘‘ယော ¶ ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခုဿ သာမံ စီဝရံ ဒတွာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၃၂) ဝစနတော သာမန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ စ ဒတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခုဿ’’ဣတိ စ လဗ္ဘတိ။ စီဝရန္တိ ဆန္နံ စီဝရာနံ အညတရံ စီဝရံ ဝိကပ္ပနုပဂံ ပစ္ဆိမံ။ ‘‘ကုပိတော အနတ္တမနော အစ္ဆိန္ဒေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၃၂) ဝစနတော အစ္ဆိန္ဒန္တဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကုပိတဿ အနတ္တမနဿာ’’တိ သေသော၊ ကုပိတဿ အနတ္တမနဿ အစ္ဆိန္ဒန္တဿ ဝါ အစ္ဆိန္ဒာပေန္တဿ ဝါတိ အတ္ထော။ တန္တိ အတ္တနာ ဒိန္နစီဝရံ။ ‘‘သကသညာယာ’’တိ ဣမိနာ ပါရာဇိကာယ အဝတ္ထုဘာဝံ ဒီပေတိ။

၈၃၆။ တထာတိ ဧကာယေဝ အာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။

၈၃၇။ ဝတ္ထာနန္တိ စီဝရာနံ။ အဿာတိ ဘိက္ခုဿ။

၈၄၁။ သင်္ဃာဋိံ ဂဏှ၊ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဂဏှာတိ ယောဇနာ။

၈၄၂။ ဝိကပ္ပနုပဂံ ပစ္ဆိမန္တိ ဧတ္ထ ‘‘စီဝရ’’န္တိ လဗ္ဘတိ။ အာယာမတော ဝဍ္ဎကိဟတ္ထံ တိရိယံ တထာ ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏံ ဝတ္ထခဏ္ဍံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒတော ဝိကပ္ပနုပဂံ နာမ။ အညံ ကိဉ္စိ ပရိက္ခာရန္တိ ယောဇနာ၊ အန္တမသော သုစိမ္ပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပရံ ပုဂ္ဂလံ။ ဆိန္ဒာပေန္တဿာတိ အစ္ဆိန္ဒာပေန္တဿ။ ကာရိတန္တဿ ဒွိကမ္မကတ္တာ ‘‘ပရ’’န္တိ စ ‘‘ပရိက္ခာရ’’န္တိ စ ကမ္မဒွယဂဟဏံ။ အညန္တိ ပရိက္ခာရဝိသေသနံ။ ဒုက္ကဋံ ဝတ္ထုဂဏနာယ၊ ဝစနဂဏနာယ စ။

၈၄၄။ ဧဝန္တိ ¶ ယထာ အနုပသမ္ပန္နေ အနုပသမ္ပန္နသညိနော ဒုက္ကဋံ၊ ဧဝံ အနုပသမ္ပန္နေ…ပေ… ဝေမတိကဿာပိ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ အစ္ဆိန္ဒန္တဿာတိ ဧတ္ထ ယထာဝုတ္တံ ‘‘အနုပသမ္ပန္နေ’’တိ ဣဒံ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေန သာမိဝစနံ ကတွာ ‘‘ဒိန္န’’န္တိ အဇ္ဈာဟာရေန သဟ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ‘‘စီဝရ’’န္တိ ပကရဏတော ¶ လဗ္ဘတိ၊ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒိန္နံ စီဝရံ အစ္ဆိန္ဒန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၈၄၅။ သော ဝါတိ ယဿ စီဝရံ ဒိန္နံ၊ သော ဧဝ ဝါ ဘိက္ခု။ တုဋ္ဌော ဝါ ဒုဋ္ဌော ဝါ သော ဒေတီတိ ယောဇနာ။ ဝိဿာသမေဝ ဝါတိ ဝိဿာသံ ကတွာ ဂဏှတောတိ ယောဇနာ။

၈၄၆။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ။

၈၄၇။ ဝိညာပေတွာတိ ဝတ္ထဝါယာပနံ သန္ဓာယ ယာစိတွာ။ ဆဗ္ဗိဓံ သုတ္တန္တိ ပဒဘာဇနေ ‘‘ခေါမံ ကပ္ပာသိကံ ကောသေယျံ ကမ္ဗလံ သာဏံ ဘင်္ဂ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၃၈) အာဂတံ ဆပ္ပကာရံ သုတ္တံ။ ကမ္ဗလန္တိ ဧဠကလောမသုတ္တံ။ သာနုလောမာနိ ဆပ္ပကာရသုတ္တာနိ ဟေဋ္ဌာ စီဝရဝိနိစ္ဆယေ ဝုတ္တာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ စီဝရတ္ထံ ဝတ္ထံ ‘‘စီဝရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တန္တဝါယေဟီတိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယေဟိ ပေသကာရေဟိ။ ပေါတ္ထကေသု ‘‘ဝါယာပေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ ‘‘သစေ’’တိ ဣမိနာ အယုဇ္ဇမာနတ္တာ သော အပါဌော။ ‘‘ဝါယာပေတိ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပါဌော ယုဇ္ဇတီတိ သစေ ဝါယာပေတီတိ ယောဇနာ၊ အတ္တနော အတ္ထာယ ယဒိ ဝါယာပေယျာတိ အတ္ထော။

၈၄၈။ တထာ အကပ္ပိယော။ ကီဒိသောတိ အာဟ ‘‘အညာတကာဒိကော’’တိ။ အညာတကာဒိကောတိ အညာတကော အာဒိ ယဿ သော အညာတကာဒိကော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပ္ပဝါရိတော ဂဟိတော။ ယော ဘိက္ခု တန္တဝါယဿ အညာတကော၊ တေန အပ္ပဝါရိတော စ၊ တဿ အညာတကာဒိကော ဘိက္ခုနာ ဝိညတ္တော သော တန္တဝါယော အကပ္ပိယောတိ အတ္ထော။

၈၄၉။ အကပ္ပိယေနာတိ ¶ ဝိညာပိတေန။ ဝါယာပေန္တဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ၊ ပဋိလာဘေနာ’’တိ သေသော။ ယထာဟ ‘‘ဝါယာပေတိ၊ ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ။ ပဋိလာဘေန နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၃၈)။

၈၅၀။ ကိတ္တကေ ¶ ဝီတေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိဒတ္ထိမတ္တေ’’တိအာဒိ။ ဟတ္ထမတ္တေတိ ရတနမတ္တေ။ ပဒဘာဇနေ ‘‘ပဋိလာဘေန နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ‘‘ဝီတေ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ ကသ္မာ အာဟာတိ? အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ။ တတ္ထာပိ တထာ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? တဒနန္တရံ အတ္တနော သန္တကတ္တာ ဝီတဝီတဋ္ဌာနံ ပဋိလဒ္ဓမေဝ ဟောတိ၊ ပဒဘာဇနေပိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ပဋိလာဘေန နိဿဂ္ဂိယံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ယာဝ စီဝရံ ဝဍ္ဎတိ၊ တာဝ ဣမိနာ ပမာဏေန အာပတ္တိယော ဝဍ္ဎန္တိ။ ဖလကေပိ စာတိ ဧတ္ထ ဖလကံ နာမ တုရိဝီတဋ္ဌာနံ၊ ယတ္ထ သံဟရိတွာ ဌပေန္တိ။ ဖလကေ ဖလကေပိ စ နိဿဂ္ဂိယံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

၈၅၁။ တေနေဝါတိ ဝိညတ္တတန္တဝါယေနေဝ။ ကပ္ပိယံ သုတ္တန္တိ အဝိညတ္တိယာ လဒ္ဓသုတ္တံ။ ကပ္ပိယေန တန္တဝါယေန အကပ္ပိယသုတ္တံ ဝါယာပေန္တဿ တထေဝ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။

၈၅၂။ ဧကန္တရိကတော ဝါ ကပ္ပိယာကပ္ပိယေဟေဝ သုတ္တေဟိ ဝီတေ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ၊ အန္တရန္တရာ အကပ္ပိယသုတ္တာနံ ပသာရဏေန၊ ဝါယနေန စ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဒီဃတော ဝါ တိရိယတော ဝါ ကပ္ပိယာကပ္ပိယေဟေဝ သုတ္တေဟိ ဝီတေ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ၊ ဒီဃတော ကပ္ပိယသုတ္တံ ပသာရေတွာ တိရိယံ အကပ္ပိယသုတ္တေန ဝီတေ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဝါဂ္ဂဟဏေန ဝုတ္တဝိပရိယာယတောပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒီဃတော အကပ္ပိယသုတ္တံ ပသာရေတွာ တိရိယတော ကပ္ပိယသုတ္တေန ¶ ဝီတေတိ အယမေတ္ထ ဝိပရိယာယော။ ဝီတေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဖလကေ ဖလကေ’’တိ အနုဝတ္တေတဗ္ဗံ။

၈၅၃။ ကပ္ပိယာကပ္ပိယေဟိ တန္တဝါယေဟိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယသုတ္တံ မိဿေတွာ ကတေ ဝီတေ ဖလကေ ဖလကေ တဿ ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ ဝေတိ နိပါတမတ္တံ၊ အထ ဝါ ဝေ တသ္မိံ ကတေ ဝီတေတိ အတ္ထော။

၈၅၄-၅။ တေ ကပ္ပိယာကပ္ပိယတန္တဝါယာ ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတွာ ဝါရေနေဝ အကပ္ပိယသုတ္တံ သစေ ဝိနန္တီတိ ယောဇနာ။ အကပ္ပိယေန တန္တဝါယေန ဝီတေ။ ဆန္ဒာနုရက္ခနတ္ထံ ‘‘ဝိတေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပမာဏသ္မိန္တိ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမပ္ပမာဏသ္မိံ။ တဒူနေတိ တတော ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမပ္ပမာဏတော ဦနေ။ ဣတရေနာတိ ကပ္ပိယတန္တဝါယေန။ ဥဘယတ္ထာတိ ပမာဏသ္မိံ၊ တဒူနေ စ ဒုက္ကဋံ ဧဝါတိ ယောဇနာ။

၈၅၆။ သစေ ¶ ကပ္ပိယာကပ္ပိယတန္တဝါယာ ဒွေပိ ဝေမံ ဥဘယကောဋိယာ ဂဟေတွာ ဧကတောဝ ဝိနန္တိ ဝါတိ ယောဇနာ။ တိရိယံ သုတ္တံ ပဝေသေတွာ ယေန အာကောဋေန္တော ဃနဘာဝံ သမ္ပာဒေန္တိ၊ တံ ဝေမံ ဝုစ္စတိ။

၈၅၇။ သဗ္ဗတ္ထ ဘေဒေတိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယသုတ္တတန္တဝါယေဟိ ကတေ ပမာဏတဒူနဧကန္တရိကဒီဃတိရိယပ္ပကာရေ သဗ္ဗတ္ထ ဝါရဘေဒေ။ အာပတ္တိဘေဒေါတိ အကပ္ပိယသုတ္တေဟိ အာယာမဝိတ္ထာရတော အကပ္ပိယတန္တဝါယေန ဝီတပ္ပဒေသေ ပမာဏယုတ္တေ ပါစိတ္တိယံ၊ ဣတရတြ ဒုက္ကဋန္တိ ဘေဒေါ။

၈၅၈။ ကပ္ပိယော တန္တဝါယော နာမ ဉာတကော ဝါ ပဝါရိတော ဝါ ကပ္ပိယမူလေန ပယောဇိတော ဝါ။

၈၅၉။ ‘‘အနာပတ္တိ ¶ စီဝရံ သိဗ္ဗေတုံ၊ အာယောဂေ၊ ကာယဗန္ဓနေ၊ အံသဗဒ္ဓကေ၊ ပတ္တတ္ထဝိကာယ၊ ပရိဿာဝနေ၊ ဉာတကာနံ၊ ပဝါရိတာနံ၊ အညဿတ္ထာယ၊ အတ္တနော ဓနေနာ’’တိအာဒိကံ (ပါရာ။ ၆၄၀) အနာပတ္တိဝါရံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိအာဒိ။ ဣဓ နိဒ္ဒိဋ္ဌောဝ လက္ခဏေန အနိဒ္ဒိဋ္ဌမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စီဝရံ သိဗ္ဗေတုံ သုတ္တံ ဝိညာပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဓနံ နာမ တဏ္ဍုလာဒိ ကပ္ပိယဝတ္ထု။ ‘‘ပရိဿာဝနေ’’တိအာဒီသု နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ၊ ပရိဿာဝနာဒိနိမိတ္တံ သုတ္တဉ္စ တန္တဝါယေ စ ဝိညာပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၈၆၀။ အပ္ပဝါရိတညာတီနန္တိ အပ္ပဝါရိတာနံ အညာတီနံ၊ ‘‘ကီဒိသေန တေ ဘန္တေ စီဝရေန အတ္ထော၊ ကီဒိသံ တေ စီဝရံ ဝါယာပေမီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၄၃) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန အပ္ပဝါရိတာနံ အညာတီနန္တိ အတ္ထော။ သမေစ္စာတိ ဥပဂန္တွာ။ ဝိကပ္ပန္တိ ဝိသိဋ္ဌံ ကပ္ပံ အဓိကဝိဓာနံ။ အာပဇ္ဇတီတိ ကရောတိ၊ ‘‘ဣဒံ ခေါ အာဝုသော စီဝရံ မံ ဥဒ္ဒိဿ ဝိယျတိ၊ အာယတဉ္စ ကရောထ၊ ဝိတ္ထတဉ္စ အပ္ပိတဉ္စ သုဝီတဉ္စ သုပ္ပဝါယိတဉ္စ သုဝိလေခိတဉ္စ သုဝိတစ္ဆိတဉ္စ ကရောထာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၆၄၂) နယေန ဒါယကာနံ အဓိပ္ပာယတော အဓိကတရအာယတာဒိကရဏတ္ထံ ဝိဓာနံ ကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တတ္ထ ¶ အာယတန္တိ ဒီဃံ။ ဝိတ္ထတန္တိ ပုထုလံ။ အပ္ပိတန္တိ ဃနံ။ သုဝီတန္တိ သုဋ္ဌု ဝီတံ သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု သမံ ကတွာ ဝီတံ။ သုပ္ပဝါယိတန္တိ သုဋ္ဌု ပဝါယိတံ သဗ္ဗဋ္ဌာနေ သမံ ကတွာ တန္တေ ပသာရိတံ။ သုဝိလေခိတန္တိ လေခနိယာ သုဋ္ဌု ဝိလိခိတံ။ သုဝိတစ္ဆိတန္တိ ကောစ္ဆေန သုဋ္ဌု ဝိတစ္ဆိတံ၊ သုဝိနိဒ္ဓါတန္တိ အတ္ထော။

၈၆၁။ သုတ္တဝဍ္ဎနပ္ပကာရံ ¶ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒီဃာယတပ္ပိတတ္ထာယာ’’တိ။ တေန စ ပဒဘာဇနေ ‘‘တဿ ဝစနေန အာယတံ ဝါ ဝိတ္ထတံ ဝါ အပ္ပိတံ ဝါ ကရောတိ၊ ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ၊ ပဋိလာဘေန နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၄၃) ဧတံ အာယတာဒိတ္တယမေဝ ဝုတ္တံ။ သုတ္တဝဍ္ဎနကေ ကတေတိ ဧတ္ထ အနန္တရံ ဝတ္တဗ္ဗေန ‘‘ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ ပဋိလာဘေနာ’’တိ ပါဌသေသေန သဟ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ၊ ဒါယကေဟိ တုလယိတွာ ဒိန္နပ္ပမာဏတော သုတ္တံ ဝဍ္ဎိတုံ တေန ကတေန သဗ္ဗေနာပိ ပယောဂေန ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋဉ္စ ပဋိလာဘေန နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယဉ္စ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၈၆၂။ ဉာတကာဒီနံ တန္တဝါယေသု စီဝရေ ဝိကပ္ပံ အာပဇ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိံ ဝိနိဒ္ဒိသေတိ ယောဇနာ။ အတ္တနော ဓနေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပယောဇိတေသူ’’တိ သေသော၊ တန္တဝါယေသူတိ ဧတဿ ဝိသေသနံ။ အတ္တနော ဓနေန ပယောဇိတေသု တန္တဝါယေသု စီဝရေ ဝိကပ္ပံ အာပဇ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိံ ဝိနိဒ္ဒိသေတိ ယောဇနာ၊ အတ္တနော သန္တကံ ကပ္ပိယဝတ္ထုံ ဂဟေတွာ ဝိနန္တေသု ဝိကပ္ပံ အာပဇ္ဇန္တဿာတိ အတ္ထော။ အညဿတ္ထာယ ဝိနန္တေသု ဝိကပ္ပံ အာပဇ္ဇန္တဿာတိ သဟ ပါဌသေသေန ယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၈၆၃။ မဟဂ္ဃံ ကတ္တုကာမိနော တန္တဝါယေဟိ အပ္ပဂ္ဃံ ဝါယာပေန္တဿ အနာပတ္တိံ ဝိနိဒ္ဒိသေတိ ယောဇနာ။

၈၆၄။ ဝဿံဝုတ္ထေ ဘိက္ခူ ဥဒ္ဒိဿာတိ ပုရိမိကာယ ဝဿူပဂတေ ဘိက္ခူ ဥဒ္ဒိသိတွာ။ ပဝါရဏာယ ပုဗ္ဗေဝ ယံ စီဝရံ ဒီယတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ဒသာဟာနာဂတံ ကတ္တိကတေမာသိကပုဏ္ဏမ’’န္တိ ¶ (ပါရာ။ ၆၄၈) ပါဠိယံ ဝုတ္တံ မဟာပဝါရဏာဥပေါသထဒိဝသဿ ပုရေတရမေဝ ပုဗ္ဗကတ္တိကမာသဿ ဇုဏှပက္ခပဉ္စမိယံ ယံ စီဝရံ ‘‘အစ္စေကစီဝရံ နာမ သေနာယ ဝါ ဂန္တုကာမော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၆၄၉) ပဒဘာဇနာဂတေသု ဂမိကဂိလာနဂဗ္ဘိနိအဘိနဝုပ္ပန္နသဒ္ဓါဒီသု ¶ အညတရေန ဒူတံ ပေသေတွာ ဝါ အတ္တနာ ဝါ အာဂန္တွာ ‘‘ဝဿာဝါသိကံ ဒမ္မီ’’တိ ဝတွာ ဒိယျတီတိ။ တံ ဟောတစ္စေကစီဝရန္တိ တံ အစ္စာယိကစီဝရံ နာမ ဟောတိ။

၈၆၅။ ပုရေ ပဝါရဏာယေဝါတိ မဟာပဝါရဏာယ ပုရေတရမေဝ ပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ဒိဝသေ။ ဘာဇေတွာ ယဒိ ဂယှတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ယေနာ’’တိ စ န ကာတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ‘‘တေနာ’’တိ စ ကရောတိ စေတိ ဧတ္ထ ‘‘သော ဝဿစ္ဆေဒ’’န္တိ စ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ ဘာဇေတွာ ယဒိ ယေန ဂယှတိ၊ တေန ဝဿစ္ဆေဒေါ န ကာတဗ္ဗော။ သော ဝဿစ္ဆေဒံ ကရောတိ စေ၊ တံ ဘာဇေတွာ ဂဟိတစီဝရံ သင်္ဃိကံ ဟောတီတိ ယောဇနာ၊ ဆိန္နဝဿေန တံ စီဝရံ သင်္ဃဿေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၈၆၆။ ‘‘အန္တောသမယမေဝါ’’တိ ဣဒံ ‘‘အဓိဋ္ဌေတီ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပဒဘာဇနေ ‘‘စီဝရကာလသမယော နာမ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမော မာသော၊ အတ္ထတေ ကထိနေ ပဉ္စမာသာ’’တိ ဝုတ္တသမယဗ္ဘန္တရေယေဝ တံ အစ္စေကစီဝရံ။

၈၆၇။ ကထိနေ တု အနတ္ထတေတိ ယသ္မိံ ကထိနံ အနတ္ထတံ၊ တသ္မိံ ဝိဟာရေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တု-သဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဇောတကော။ အနဓိဋ္ဌာယ အဝိကပ္ပေတွာ ပရိဟရီယတိ ဧတ္ထ အစ္စေကစီဝရန္တိ ပရိဟာရော၊ မာသော၊ ဧကော စ သော မာသော ¶ စာတိ ဧကမာသော၊ ပုဗ္ဗကတ္တိကမာသဿ ပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အပရကတ္တိကမာသဿ ပုဏ္ဏမီ၊ အယံ စီဝရကာလသမယောတိ ဝုတ္တော မာသော။ ဒသန္နံ အဟာနံ သမာဟာရော ဒသာဟံ၊ တံ ပရမံ အဓိကံ ဧတဿာတိ ဒသာဟပရမော၊ မာသော။ ‘‘ဒသာဟာနာဂတံ ကတ္တိကတေမာသိကပုဏ္ဏမ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၄၈) ပါဠိယံ ဝုတ္တပုဗ္ဗကတ္တိကပုဏ္ဏမိပရိယန္တဒသာဟာဓိကောတိ အတ္ထော။ ကထိနေ အနတ္ထတေ တု ဒသာဟပရမော ဧကမာသောဝ တဿ အစ္စာယိကဝတ္ထဿ ပရိဟာရော မတောတိ ယောဇနာ။

၈၆၈။ အတ္ထတေ ကထိနေတိ ကထိနတ္ထတဝိဟာရေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ အစ္စာယိကဝတ္ထဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒသာဟပရမာ ပဉ္စ မာသာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနတ္ထတကထိနေ ဝိဟာရေ ယထာဝုတ္တစီဝရကာလသမယသင်္ခါတဝဿာနာဝသာနမာသော စ ကထိနုဒ္ဓါရဒိဝသသင်္ခါတပစ္ဆိမကတ္တိကကာဠပက္ခပါဋိပဒတော ယာဝ ဖဂ္ဂုနမာသပုဏ္ဏမီ၊ တာဝ ဟေမန္တာ စတ္တာရော မာသာ စာတိ ပဉ္စ မာသာ။ ပကာသိတာတိ ‘‘အနတ္ထတေ ကထိနေ ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမော မာသော၊ အတ္ထတေ ကထိနေ ပဉ္စ မာသာ’’တိ ¶ (ပါရာ။ ၆၄၉) ဒီပိတာ။ ဒသာဟပရမာတိ ဝုတ္တတ္ထောယေဝ။ အတ္ထတေ ကထိနေ ဒသာဟပရမာ ပဉ္စ မာသာ တဿ အစ္စာယိကဝတ္ထဿ ပရိဟာရော ကာလောတိ မုနိန္ဒေန ပကာသိတာတိ ယောဇနာ။

အယမုဘယတ္ထ ဝုတ္တာ ဒသာဟပရမတာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသဒိဝသာဓိကော မာသော၊ အတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသဒိဝသာဓိကာ ပဉ္စ မာသာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅၀) ဝုတ္တပါဌေန ယထာ န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တထာ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ပါဌေ သတိ န ဝိရုဇ္ဈတိ –

‘‘တဿစ္စာယိကဝတ္ထဿ ¶ ၊ ကထိနေ တု အနတ္ထတေ၊

ပရိဟာရေကမာသေကာ-ဒသာဟပရမော မတော။

အတ္ထတေ ကထိနေ တဿ၊ ပဉ္စ မာသာ ပကာသိတာ၊

ပရိဟာရော ဒိနေနေကာ-ဒသာဟပရမာ ပနာ’’တိ။

၈၆၉။ ပဌမေန ကထိနေနာတိ ယောဇနာ။ ‘‘အကြိယံ အစိတ္တ’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ အကြိယန္တိ အန္တောသမယေ အဓိဋ္ဌာနာဒိအကရဏံ။

၈၇၀-၁။ ဘိက္ခူတိ သာသင်္ကသမ္မတေ သပ္ပဋိဘယေ အာရညကသေနာသနေ ဝသန္တံ ဘိက္ခုမာဟ။ ယထာဟ ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ အာရညကာနိ သေနာသနာနိ သာသင်္ကသမ္မတာနိ သပ္ပဋိဘယာနိ၊ တထာရူပေသု ဘိက္ခု သေနာသနေသု ဝိဟရန္တော’’တိ (ပါရာ။ ၆၅၃)။ ပုဗ္ဗကတ္တိကပုဏ္ဏမံ ဝသိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုဗ္ဗကတ္တိကပုဏ္ဏမာ နာမ အဿယုဇမာသဿ ဇုဏှပက္ခပန္နရသီ၊ ဧတ္ထ ပန သဟစရိယနယေန တဒုပလက္ခိတာ ပုရိမိကာ တယော ဝဿာနမာသာ ဝုစ္စန္တိ။ ပုဏ္ဏမန္တိ ဧတ္ထ ဝါသကိရိယာယ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ပုရိမိကာယ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ အစ္ဆိန္နဝဿော ဟုတွာ တယော မာသေ ဝသိတွာတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယသ္မာ ပန ယော ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ယာဝ ပဌမကတ္တိကပုဏ္ဏမံ ဝသတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅၃-၆၅၄)။

‘‘စီဝရ’’န္တိ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ အညတရံ ဝုစ္စတိ။ ဂါမေ ဌပေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဧတ္ထ ‘‘ကတ္တိကပုဏ္ဏမ’’န္တိ ¶ စ ‘‘အာကင်္ခမာနော’’တိ စ သေသော၊ အပရကတ္တိကမာသေ ကတ္တိကစောရဘယေန စီဝရံ ပဋိသာမေတုကာမော ဘိက္ခု အာရညကသေနာသနဿ သာမန္တာ ဂေါစရဂါမေ နိက္ခိပိတွာတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘ဥပဝဿံ ¶ ခေါ ပန ကတ္တိကပုဏ္ဏမံ…ပေ… အာကင်္ခမာနော တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ အညတရံ စီဝရံ အန္တရဃရေ နိက္ခိပေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၅၃)။

‘‘သမန္တာ ဂေါစရဂါမေ’’တိ ဣဒံ ‘‘အန္တရဃရေ နိက္ခိပေယျာတိ သမန္တာ ဂေါစရဂါမေ နိက္ခိပေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၅၄) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။ ‘‘အပရကတ္တိကမာသေ’’တိ စ ‘‘ကတ္တိကပုဏ္ဏမန္တိ ကတ္တိကစာတုမာသိနီ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၅၄) ပဒဘာဇနိယဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣဓာပိ ဟိ ‘‘ကတ္တိကပုဏ္ဏမ’’န္တိ အပရကတ္တိကဇုဏှပက္ခပန္နရသိယာ ဝုစ္စမာနာယာပိ သဟစရိယနယေန တံသဟစရိတော စတုတ္ထော မာသော ဝုတ္တော။

ဧတ္တာဝတာ ပုရိမိကာယ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရေတွာ ဝုတ္တလက္ခဏေ အာရညကသေနာသနေ ဝသန္တဿ အာရညကဿ ဘိက္ခုနော ပစ္ဆိမကတ္တိကမာသေ ကတ္တိကစောရဘယေ သတိ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ အညတရံ ဂေါစရဂါမေ ဌပေတွာ အာရညကင်္ဂံ ပူရယတော စီဝရေန ဝိပ္ပဝါသော တသ္မိံ မာသေ န ဟောတီတိ အနုညာတဘာဝေါ ဒီပိတော။ တဒေဝ ပကာသေတုံ နိက္ခေပေါပါယသန္ဒဿနမုခေန ဝက္ခတိ ‘‘ကတ္တိကေယေဝ မာသသ္မိံ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

ဣဒါနိ အသ္မိံယေဝ မာသေ တတော အညတ္ထ တဿ ဘိက္ခုနော ကေနစိ ကရဏီယေန ဂစ္ဆတော ဂါမေ ဌပိတေန တေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝသတော နိဒ္ဒေါသဘာဝံ အနုဇာနန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘သိယာ စ တဿ ဘိက္ခုနော…ပေ… တေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၅၃) ဝုတ္တမတ္ထံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပစ္စယေ…ပေ… သမ္မုတိ’’န္တိ။ ပစ္စယေ သတိ တာဒိသေတိ ‘‘သိယာ ပစ္စယော၊ သိယာ ကရဏီယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၅၄) ဝစနတော တာဒိသေ ကိစ္စေ သတီတိ အတ္ထော။ ဆာရတ္တပရမန္တိ ဆ ရတ္တိယော ပရမာ ယဿ ဝါသကမ္မဿ တံ ဆာရတ္တပရမံ၊ ကိရိယာဝိသေသနံ၊ ဆာရတ္တပရမံ ဝါသကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တေန ဝိနာ ဝသိတဗ္ဗန္တိ ဂါမေ နိက္ခိတ္တေန တေန စီဝရေန ဝိနာ တမှာ အာဝါသာ အညတ္ထ ဝသိတဗ္ဗံ။ တဒေဝ ¶ ပါကဋံ ကာတုံ ဝက္ခတိ ‘‘အညတ္ထေဝ ဝသန္တဿ၊ ဆာရတ္တပရမံ မတ’’န္တိ။

တတောတိ ဆာရတ္တတော။ ဥတ္တရိ ဝသတောတိ သတ္တမံ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ဝသန္တဿာတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ¶ ‘‘တတော စေ ဥတ္တရိ ဝိပ္ပဝသေယျာတိ သတ္တမေ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၅၄)။ ဒေါသောတိ နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယံ။ ‘‘ဝိနာ သင်္ဃဿ သမ္မုတိ’’န္တိ ဣမိနာ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ အနုပညတ္တိံ ကတွာ ကောသမ္ဗိယံ ဂိလာနဘိက္ခုနော ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဂိလာနဿ ဘိက္ခုနော တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိံ ဒါတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၇၃) အနုညာတတ္တာ ဂိလာနဿ ဘိက္ခုနော သင်္ဃေန ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ ပုရိမမေဝ ယာ အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိ ဒိန္နာ၊ တံ ဝိနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေန လဒ္ဓသမ္မုတိကေန ယာဝ ရောဂေါ ဝူပသမ္မတိ၊ တာဝ စိရမ္ပိ တေန စီဝရေန ဝိနာ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာတိ ယာ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ ကောသမ္ဗကသမ္မုတိ အနုညာတာ၊ တဿာ သမ္မုတိယာ အညတြ။ သစေ သာ လဒ္ဓါ ဟောတိ၊ ဆာရတ္တာတိရေကမ္ပိ ဝိပ္ပဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅၃-၆၅၄)။

၈၇၂-၃။ စီဝရနိက္ခေပံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ကတ္တိကေယေဝ…ပေ… ပကာသိတော’’တိ။ ကတ္တိကေယေဝ မာသသ္မိန္တိ စတုန္နံ ဝဿာနာနံ မာသာနံ ပစ္ဆိမေ ကတ္တိကမာသေယေဝ ဣဒမေကင်္ဂံ။ ပဌမာယ ပဝါရိတောတိ ဒုတိယမင်္ဂံ၊ ဣဓ ပဌမာယ ဝဿူပနာယိကာယ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ပဝါရိတောတိ ယောဇနာ၊ မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပုရိမိကာယ ဥပဂန္တွာ မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရိတော ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅၃-၆၅၄)။ ပစ္ဆိမေန ပမာဏေန ယုတ္တေတိ တတိယမင်္ဂံ။ သေနာသနေတိ ဧတဿ ဝိသေသနံ။ ဣဟ အာရညကသေနာသနဿ ပစ္ဆိမပ္ပမာဏံ ¶ နာမ ပါကာရေန ဝါ ဝတိယာ ဝါ ပရိခါယ ဝါ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဣန္ဒခီလသင်္ခါတဂါမဒွါရကောဋ္ဌကုမ္မာရတော ဝါ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနသင်္ခါတေ ပရိယန္တဂေဟဿ ဥပစာရေ ဌိတဿ ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဗလပ္ပမာဏေန ဝိဿဋ္ဌလေဍ္ဍုပါတဒွယတော ဝါ ပဋ္ဌာယ ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ သပရိက္ခေပံ ဝါ အပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ယဿံ ဒိသာယံ ဂါမော ဟောတိ၊ တတ္ထ ဂါမပရိယန္တသေနာသနံ ဝါ စေတိယံ ဝါ ဗောဓိံ ဝါ အဝဓိံ ကတွာ ဝိဟာရဂမနီယေန ပကတိမဂ္ဂေန ဝိဒတ္ထိဂမ္ဘီရံ အာရောပိတေန အာစရိယဓနုနာ ပမိတပဉ္စဓနုသတပမာဏဒူရန္တိ သင်္ခေပတော ဂဟေတဗ္ဗံ။

သာသင်္ကသမ္မတေတိ စတုတ္ထမင်္ဂံ၊ ‘‘ဣဟ သပ္ပဋိဘယေ’’တိ သေသော။ ‘‘သာသင်္ကသမ္မတာနိ သပ္ပဋိဘယာနီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၅၃) ဟိ ပါဠိ။ ဣဒံ ဒွယမ္ပိ ‘‘သေနာသနေ’’တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ။ အာရာမအာရာမူပစာရေသု စောရာနံ နိသိန္နသယိတဋ္ဌိတဘုတ္တပီတဋ္ဌာနာဒီနံ ဒိဿမာနတာယ အာသင်္ကာသဟိတေ တတ္ထေဝ အာရာမာဒီသု ပဟဋမာရိတဝိလုတ္တမနုဿာနံ ဒိဿမာနတာယ ဝိသေသေန သဟဘယတာယ ¶ သပ္ပဋိဘယေ အာရညကေ သေနာသနေတိ အတ္ထော။ ဝသန္တော ဘိက္ခု။ ဝသန္တောဝါတိ ဧတ္ထ ဧဝကာရော အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော။ တသ္မာ တတော အာနေတွာ စတုရင်္ဂသမာယောဂေ ဧဝါတိ ယောဇေတဗ္ဗော။ စတုရင်္ဂသမာယောဂေ ဧဝါတိ ယထာဝုတ္တာနံ စတုန္နံ အင်္ဂါနံ သမာယောဂေ သန္နိပါတေ သတိ ဧဝ။ ဧတ္ထ ဧဝကာရေန တဿ အင်္ဂဿ အဘာဝေ အလဗ္ဘမာနတံ ဒီပေတိ။ ပကာသိတောတိ ‘‘တတြာယံ အင်္ဂသမ္ပတ္တီ’’တိအာဒိကာယ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅၃-၆၅၄) အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တော။

၈၇၄။ တံ စီဝရံ။ မာသမေကန္တိ ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမမာသသင်္ခါတံ ဧကံ မာသံ။ ယော ဂါမော သစေ ပုရိမဗဒ္ဓါယ အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ¶ အန္တော ဟောတိ၊ တတ္ထ မာသတော အတိရေကမ္ပိ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၆၅၃ အတ္ထတော သမာနံ) ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။

၈၇၅။ အညတ္ထေဝါတိ ယဿ အာရညကသေနာသနဿ ဂေါစရဂါမေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ၊ တတော အာရညကသေနာသနတော ဗဟိ ဧဝ။ အယံ အဓိပ္ပာယောတိ ‘‘ယံ ဂါမ’’န္တိအာဒိကာယ ဒိယဍ္ဎဂါထာယ ပဋိပါဒိတတ္ထဒွယသင်္ခါတော အဓိပ္ပာယော။ အဿာတိ သာသင်္ကသိက္ခာပဒဿ။ ဧဝံ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန ‘‘စီဝရေန ဝိနာ ကတ္တိကမာသေ အရညေ ဝသေယျာ’’တိ အနုညာတတ္တာ ‘‘ဆာရတ္တပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၅၃) ဣမိနာ ဂေါစရဂါမေ တံ ဌပေတွာ တသ္မိံ အာရညကာဝါသေ ဝသိတွာ ကေနစိ ကရဏီယေန တတော အာဝါသတော ဂန္တွာ ဗဟိ ဝသတော ဒိဝသပရိစ္ဆေဒဿ ဝိညာယမာနတ္တာယေဝါဟ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နော ပကာသိတော’’တိ။

၈၇၆။ ‘‘သစေ ဂေါစရဂါမတော ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ သေနာသနံ၊ အယဉ္စ ပစ္ဆိမံ ဒိသံ ဂတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅၆) အဋ္ဌကထာယံ ကထိတနိယာမေန ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သေနာသနမထာဂန္တွာ’’တိအာဒိ။ သေနာသနန္တိ အတ္တနာ နိဝုတ္ထံ အာရညကသေနာသနံ။ အာဂန္တွာတိ ဗဟိ ဂတဋ္ဌာနတော အာဂန္တွာ။ ဂေါစရဂါမေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ တတော ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ အာရညကသေနာသနေ ဝိဟရတော ဝိဟာရာ နိက္ခမ္မ တတော ဂေါစရဂါမတော ပစ္ဆိမဒိသာယ ဒူရဋ္ဌာနံ ဂတဿ အာဂတဋ္ဌာနတော တံ သေနာသနံ အာဂန္တွာ ဝိဒူရတ္တာ သတ္တမံ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတုံ အသက္ကောန္တဿ ဘိက္ခုနော ကိံ ဝိဟိတန္တိ အယမေတ္ထ ယောဇနာ။

၈၇၇။ ဂါမသီမမ္ပိ ¶ ဝါဂန္တွာတိ ယတ္ထ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ၊ တံ ဂါမသီမမ္ပိ ပုရာရုဏာယေဝ အာဂန္တွာ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅၆) သဘာဒေဝါလယဒွါရကောဋ္ဌကာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကပ္ပိယဋ္ဌာနေ ¶ ။ ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစီ’’တိ သာမညေန ဝုတ္တတ္တာ တဿာ ဂါမသီမာယ အန္တော အာရညကင်္ဂါရက္ခနာရဟံ ဒူရဋ္ဌာနံ လဒ္ဓံ စေ၊ အင်္ဂဘေဒံ အကတွာ တတ္ထ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗံ။ ဓုတင်္ဂေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ အာပတ္တိံ အနာပဇ္ဇိတုံ အန္တောဂါမေပိ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတွာ စီဝရပဝတ္တိယေဝ ဉာတဗ္ဗာ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဂါမသီမမ္ပိ ဩက္ကမိတွာ သဘာယံ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝါ ဝသိတွာ စီဝရပ္ပဝတ္တိံ ဉတွာ ပက္ကမိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅၆)။

၈၇၈။ ဧဝဉ္စာပိ အသက္ကောန္တောတိ အင်္ဂဘေဒံ အကတွာ၊ ကတွာ ဝါ အန္တောဂါမသီမာယ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတုမ္ပိ ဂန္တုံ အသက္ကောန္တော။ ဉတွာတိ အတ္တနော စီဝရဿ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ။ တတ္ထေဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဌိတော’’တိ လဗ္ဘတိ။ ခိပ္ပန္တိ သီဃံ၊ ပုရာရုဏာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတိရေကေ ဌာနေတိ ယောဇနာ၊ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေ ဌဿတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅၆)၊ ‘‘အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ စိန္တေတွာတိ အတ္ထော။

၈၇၉။ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ သတ္တမအရုဏုဋ္ဌာနတော ပုရေတရမေဝ အညဿ ဒေတိ။ ဥပရိပိ ဧဝမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။

၈၈၀။ သာသင်္ကသမ္မတေ ဧဝံနာမကေ သိက္ခာပဒေ သမုဋ္ဌာနာဒယော သဗ္ဗေ တေန ဒုတိယေန ကထိနေန သမာ ဣတိ မုနိန္ဒေန မတာ အနုမတာ အနုညာတာတိ ယောဇနာ။

၈၈၁။ ဇာနန္တိ ‘‘သင်္ဃဿ ဒေမာ’’တိ ဝစနေန ပရိဏာမိတဘာဝံ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဇာနန္တော။ ယထာဟ ပဒဘာဇနေ ¶ ‘‘သာမံ ဝါ ဇာနာတီ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၆၅၉)။ ပရိဏတန္တိ ဧတ္ထ ပဒဘာဇနေ ‘‘ပရိဏတံ နာမ ‘ဒဿာမ ကရိဿာမာ’တိ ဝါစာ ဘိန္နာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တနိယာမေန သင်္ဃဿ ပရိဏတန္တိ အတ္ထော။ လာဘန္တိ လဘိတဗ္ဗံ စီဝရာဒိ ယံ ကိဉ္စိ။ ယထာဟ ‘‘လာဘော နာမ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာ၊ အန္တမသော စုဏ္ဏပိဏ္ဍောပိ ဒန္တကဋ္ဌမ္ပိ ဒသိကသုတ္တမ္ပီ’’တိ။ အတ္တနော ပရိဏာမေယျာတိ ‘‘ဗဟူ အာဝုသော သင်္ဃဿ ဒါယကာ၊ ဗဟူ သင်္ဃဿ ဘတ္တာ၊ မယံ တုမှေ နိဿာယ တုမှေ သမ္ပဿန္တာ ဣဓ ဝိဟရာမ။ တုမှေ စေ အမှာကံ န ဒဿထ၊ အထ ကော စရဟိ အမှာကံ ဒဿတိ။ ဒေထာဝုသော အမှာကံ ဣမာနိ စီဝရာနီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၅၇) ပါဠိယာ ¶ အာဂတနယေန အတ္တနော ပရိဏာမေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ နိဿဂ္ဂိယန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ၊ ပဋိလာဘေနာ’’တိ သေသော။ နိဿဂ္ဂိယန္တိ ဣဒံ ပရိဏတေ ပရိဏတသညိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝေမတိကဿ ပန ဒုက္ကဋံ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ပရိဏတေ ဝေမတိကော အတ္တနော ပရိဏာမေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ။ အပရိဏတသညိနော အနာပတ္တိ။ ယထာဟ ‘‘ပရိဏတေ အပရိဏတသညီ အတ္တနော ပရိဏာမေတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ။

၈၈၂။ ‘‘အညဿ ဒေဟီ’’တိ သစေ ပရိဏာမေတီတိ တထာ သင်္ဃဿ ပရိဏတဘာဝံ ဇာနန္တော ‘‘အညဿ ဒေဟီ’’တိ ယဒိ ပရိဏာမေတိ။ သုဒ္ဓိကံ ပါစိတ္တိယန္တိ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗဝတ္ထုရဟိတံ ကေဝလံ ပါစိတ္တိယမတ္တန္တိ အတ္ထော။ သုဒ္ဓစိတ္တေနာတိ သဝါသနာနဝသေသကိလေသပ္ပဟာနေန ပရိသုဒ္ဓစိတ္တေန ဘဂဝတာ။ ပါစိတ္တိယမုဒီရိတန္တိ ပါစိတ္တိယေသု အဋ္ဌမဿ သဟဓမ္မိကဝဂ္ဂဿ အဝသာနေ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဇာနံ သင်္ဃိကံ လာဘံ ပရိဏတံ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏာမေယျ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၄၉၀) ဒေသိတံ။

၈၈၃။ ဧကံ ¶ စီဝရန္တိ သင်္ဃဿ ပရိဏတစီဝရတော ဧကံ စီဝရံ။ စီဝရံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ပစ္စယန္တရဝိကပ္ပတ္ထော။ ဝါ ပနာတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ အတ္ထဝိကပ္ပတ္ထော။ ဧကံ စီဝရံ ဝါ အညံ ဝါ ပစ္စယံ ပရဿ၊ ဧကံ ပန အတ္တနော ဝါ ပရိဏာမေယျ စေတိ ယောဇနာ။ သဒ္ဓိန္တိ ဧကတော၊ ဧကက္ခဏေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒွေ ပါစိတ္တိယော သဒ္ဓိံ သိယုန္တိ ယောဇနာ၊ အညဿ ပရိဏာမနေန သုဒ္ဓပါစိတ္တိယဉ္စ အတ္တနော ပရိဏာမနေန နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယဉ္စာတိ ဒွေ ပါစိတ္တိယော ဧကက္ခဏေ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

၈၈၄။ ပရိဏာမေတွာ ဌပိတေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ပရိစ္စဇိတွာ ဒိန္နေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သင်္ဃဿာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ပရာဇယော’’တိ ဣဒံ ပါဒပ္ပဟောနကံ ဝတ္ထုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယထာဝတ္ထုဝသေန ပန ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာပိ ဝတ္တဗ္ဗာ။

၈၈၅။ အညဿ စေတိယဿ ပေါဏံ ပရိဏတံ အညဿ စေတိယဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါပိ ပန ပရိဏာမေယျာတိ ယောဇနာ။ သင်္ဃဿ ပုဂ္ဂလဿာတိ ပဒဒွယေပိ ဧဝမေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထာဟ ‘‘သင်္ဃဿ ပရိဏတံ အညသင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ ¶ ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ ၄၉၂)။ အညဿ ပုဂ္ဂလဿ ပေါဏံ အညဿ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏာမေယျာတိ။

၈၈၆။ ဣမဿ သဗ္ဗသတ္တဝိသယတံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ယော ပနာ’’တိအာဒိ။

၈၈၇။ ဣဒံ ပရိဏတသိက္ခာပဒံ။ တိသမုဋ္ဌာနန္တိ ကာယစိတ္တဝါစာစိတ္တကာယဝါစာစိတ္တသင်္ခါတေဟိ တီဟိ သစိတ္တကသမုဋ္ဌာနေဟိ သမုဋ္ဌာနတော တိသမုဋ္ဌာနံ။ ပရိဏာမနပစ္စယာ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ကြိယံ။ သင်္ဃာဒီနံ ပရိဏတန္တိသညာယ အဘာဝေန ¶ ဝိမုစ္စနတော သညာဝိမောက္ခံ။ ကာယဝိညတ္တိဝစီဝိညတ္တီဟိ ပရိဏာမေတဗ္ဗတော ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ။

၈၈၈။ ယေ ဣမံ ဝိနိစ္ဆယံ တရန္တိ၊ တေ ပညတ္တိမဟာသမုဒ္ဒံ တရန္တီတိ ယောဇနာ။ ပညတ္တိသင်္ခါတံ ဝိနယပိဋကမေဝ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဝိယာတိ ပညတ္တိမဟာသမုဒ္ဒေါ၊ တံ။ ဧဝံ သမုဒါယံ ဒဿေတွာ တဒဝယဝေ ဒဿေတုမာဟ ‘‘နေကာ’’တိအာဒိ။ နေကာနိ နာနပ္ပကာရာနိ ဝတ္တာနိ သေနာသနဝတ္တာဒီနိ ခန္ဓကာဂတာနိ ဥဂ္ဂါ ဥတ္တုင်္ဂါ တရင်္ဂမာလာ မဟာဝီစိပရမ္ပရာ ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော၊ နာနပ္ပကာရခန္ဓကဝတ္တသင်္ခါတမဟာတရင်္ဂပရမ္ပရာယ သဇ္ဇိတန္တိ အတ္ထော။ သီလံ ပါတိမောက္ခသံဝရာဒိကမေဝ အန္တော ဝေလာဝလယော ယဿ သော သီလန္တော၊ တံ၊ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလာဒိစတုပါရိသုဒ္ဓိသီလမေဝ ပဋိပါဒေတဗ္ဗတာယ အန္တံ ဝေလာဝလယဘူတန္တိ အတ္ထော။ အာပတ္တိယော သတ္တာပတ္တိက္ခန္ဓာ၊ သီလာစာရဒိဋ္ဌိအာဇီဝဝိပတ္တိယော စ ဂါဟကာ မကရာဒယော ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော၊ သီလာစာရာဇီဝဒိဋ္ဌိသမ္ပတ္တိသင်္ခါတမုဒုသတ္တနာသကအာပတ္တိဝိပတ္တိသင်္ခါ- တမာတင်္ဂမကရာဒိစဏ္ဍသတ္တဝန္တန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ အယံ ဂါထာ သမုဒါယာဝယဝါနံ သဗ္ဗေသမေဝ ရူပကာလင်္ကာရေန ဝိရစိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၈၈၉။ ဧဝံ ¶ နာတိဝိတ္ထာရသင်္ခေပတော နိဿဂ္ဂိယဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဒနန္တရံ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ ပါစိတ္တိယကဏ္ဍဿ ဝိနိစ္ဆယံ ¶ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေတိ အတ္တနော ဝစနဿ မုသာဘာဝံ ဉတွာ၊ အဒိဋ္ဌံ ‘‘ဒိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနာ နယေန မုသာဝါဒေ သမ္ပဇာနန္တဿ မုသာဘဏနေတိပိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဇာနိတွာ ဇာနန္တဿ စ မုသာဘဏနေ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂)။ ‘‘မုသာဝါဒေ’’တိ ဟိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ၊ မုသာဝါဒနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။

ဒဝါ ဘဏန္တဿာတိ ယောဇနာ။ အနုပပရိက္ခိတွာ ဝေဂေန ဒိဋ္ဌမ္ပိ ‘‘အဒိဋ္ဌံ မေ’’တိ ဝဒန္တဿာတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘ဒဝါ ဘဏတိ နာမ သဟသာ ဘဏတီ’’တိ ပဒဘာဇနီအဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဟသာ ဘဏတီတိ အဝီမံသိတွာ အနုပဓာရေတွာ ဝေဂေန ဒိဋ္ဌမ္ပိ ‘အဒိဋ္ဌံ မေ’တိ ဘဏတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁)။ ရဝါ ဘဏန္တဿာတိ ‘‘စီဝရ’’န္တိ ဝတ္တုကာမဿ ‘‘စီရ’’န္တိ ဝစနံ ဝိယ မန္ဒတ္တာ မောမူဟတ္တာ ‘‘အညံ ဘဏိဿာမီ’’တိ အညံ ဘဏန္တဿ။ ယထာဟ ‘‘ရဝါ ဘဏတိ နာမ ‘အညံ ဘဏိဿာမီ’တိ အညံ ဘဏတီ’’တိ။

၈၉၀။ အညတ္ထာတိ စတုတ္ထပါရာဇိကာဒီသု။ အတ္တနာ အလဒ္ဓံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ ‘‘လဒ္ဓံ မယာ’’တိ မုသာ ယဿ ဘဏတိ၊ တေန တင်္ခဏမေဝ သုတွာ တဒတ္ထေ ဉာတေ ပါရာဇိကဿ၊ အညာတေ ကာလန္တရေန ဉာတေ စ ပရိယာယဝစနေ စ ဉာတေ ထုလ္လစ္စယဿ၊ ပရိယာယဝစနေ အဝိညာတေ ဒုက္ကဋဿ၊ ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒေ ပါရာဇိကံ အနာပန္နဿ ‘‘အာပန္နော’’တိ မုသာဘဏနေ သင်္ဃာဒိသေသဿ၊ ဩမသဝါဒသိက္ခာပဒေ ဒုဗ္ဘာသိတဿ စ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘မုသာဝါဒဿ ကာရဏာ ပဉ္စ အာပတ္တိယော’’တိ။ ဣမာယ ပါစိတ္တိယာ သဒ္ဓိံ ဆ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ဟောန္တိ။

၈၉၁-၃။ ဝုတ္တေသု ¶ ဇာတိအာဒီသု ဒသသု အက္ကောသဝတ္ထူသူတိ ယောဇနာ၊ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တေသု ဇာတိနာမဂေါတ္တကမ္မသိပ္ပအာဗာဓလိင်္ဂကိလေသအာပတ္တိအက္ကောသာနံ ဝသေန ဒသသု အက္ကောသဝတ္ထူသူတိ အတ္ထော ¶ ။ တေသု ကိလေသံ ဝိနာ သဗ္ဗေတေ ဟီနုက္ကဋ္ဌဝသေန ဒွိပ္ပကာရာ ဟောန္တိ။ ယထာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဇာတိ နာမ ဒွေ ဇာတိယော ဟီနာ စ ဇာတိ ဥက္ကဋ္ဌာ စ ဇာတီ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ စဏ္ဍာလာဒိဇာတိ ဟီနာ၊ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏဇာတိယော ဥက္ကဋ္ဌာ။ နာမေသု အဝကဏ္ဏကဇဝကဏ္ဏကာဒိနာမာနိ ဒါသနာမတ္တာ ဟီနာနိ၊ ဗုဒ္ဓရက္ခိတာဒိနာမာနိ ဥက္ကဋ္ဌာနိ။ ကောသိယာဒိဂေါတ္တံ ဟီနံ၊ ဂေါတမာဒိဂေါတ္တံ ဥက္ကဋ္ဌံ။ ကမ္မေသု ဝဍ္ဎကိမဏိကာရာဒိကမ္မာနိ ဟီနာနိ၊ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဂေါရက္ခကမ္မာနိ ဥက္ကဋ္ဌာနိ။ သိပ္ပေသု နဠကာရကုမ္ဘကာရာဒိသိပ္ပံ ဟီနံ၊ မုဒ္ဒါဂဏနာဒိသိပ္ပံ ဥက္ကဋ္ဌံ။ အာဗာဓေသု သဗ္ဗေပိ အာဗာဓာ ဟီနာ၊ အပိစ မဓုမေဟော ပီဠာဇနကတ္တာဘာဝါ ဥက္ကဋ္ဌော။ လိင်္ဂေသု အတိဒီဃတာဒယော ဟီနာ၊ နာတိဒီဃတာဒယော ဥက္ကဋ္ဌာ။ သဗ္ဗေပိ ကိလေသာ ဟီနာ။ သဗ္ဗာပတ္တိယောပိ ဟီနာ၊ အပိစ သောတာပတ္တိသမာပတ္တိ ဥက္ကဋ္ဌာ။ အက္ကောသေသု ‘‘ဩဋ္ဌောသိ မေဏ္ဍောသိ ဂေါဏောသီ’’တိအာဒိကော ဟီနော၊ ‘‘ပဏ္ဍိတောသိ ဗျတ္တောသီ’’တိအာဒိကော ဥက္ကဋ္ဌော။

အညတြညာပဒေသေနာတိ ပရိယာယကထနေန ဝိနာ။ ဩမသန္တဿာတိ ဝစနပတောဒေန ဩဝိဇ္ဈန္တဿ။ သမ္ဗုဒ္ဓေန ပကာသိတာတိ ‘‘စဏ္ဍာလောသိ ဝေနောသိ နေသာဒေါသိ ရထကာရောသိ ပုက္ကုသောသီ’တိ ဘဏတိ၊ အာပတ္တိ ဝါစာယ ဝါစာယ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ သာမံ သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓတော ‘‘သမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ပညာတေန ဘဂဝတာ ဒေသိတာ။

၈၉၄။ တေဟေဝါတိ ¶ ဇာတိအာဒီဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟေဝ။ အညာပဒေသေန ဘူတေန ဝါ…ပေ… အာပန္နမေဝ ဝါ အနုပသမ္ပန္နံ အက္ကောသန္တဿ ဒုက္ကဋံ သမ္ဗုဒ္ဓေန ပကာသိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဓ ဘူတာဘူတပဒါနိ တေဟီတိ အပေက္ခိတွာ ဗဟုဝစနန္တာနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဧတေန ‘‘သန္တိ ဣဓေကစ္စေ’’တိအာဒိဒုတိယဝါရတ္ထံ (ပါစိ။ ၂၆) ဒဿေန္တေန ဒုက္ကဋသာဓနတ္ထေန တဒေကကာရိယံ တတိယံ ယေနူနဝါရဉ္စ စတုတ္ထံ န မယန္တိအာဒိဝါရဉ္စ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သန္တိ ဣဓေကစ္စေ’တိ ဝါရေ ပန ပရိဟရိတွာ ဝုတ္တဘာဝေန ဒုက္ကဋံ။ ဧသေဝ နယော ‘ယေနူန…ပေ… န မယ’န္တိ ဝါရေသုပီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆)။

ပါဠိမုတ္တပဒေဟိပီတိ ဧတ္ထာပိ တထေဝ ‘‘ဘူတေန ဝါ’’တိအာဒီနိ ပဒါနိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗာနိ။ ‘‘စောရောသိ၊ ဂဏ္ဌိဘေဒကောသီ’’တိအာဒိ ပါဠိမုတ္တပဒံ နာမ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု စတူသု ဝါရေသု၊ ပါဠိမုတ္တပဒေသု ¶ စ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘အနုပသမ္ပန္နေ ပန စတူသုပိ ဝါရေသု ဒုက္ကဋမေဝ။ ‘စောရောသိ၊ ဂဏ္ဌိဘေဒကောသီ’တိအာဒိဝစနေဟိ ပန ဥပသမ္ပန္နေပိ အနုပသမ္ပန္နေပိ သဗ္ဗဝါရေသု ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆)။ ‘‘အနုပသမ္ပန္န’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘ဣမသ္မိဉ္စ သိက္ခာပဒေ ဌပေတွာ ဘိက္ခုံ ဘိက္ခုနိအာဒယော သဗ္ဗေ သတ္တာ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ဌိတာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ အနုပသမ္ပန္နာ သင်္ဂဟိတာ။ တေနေဝေတ္ထာပိ ဝက္ခတိ ‘‘ပဝိဋ္ဌာနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ဣဓ စ ဘိက္ခုနီ’’တိ။

၈၉၅။ ဒဝကမျတာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၂၊ ၂၃၊ ၄၂၂၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ ၉။၉၊ မဟာနိ။ ၂၀၆၊ ဝိဘ။ ၅၁၈) ဝိယ ယ-ကာရလောပေါ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု ဝုတ္တပါစိတ္တိယဝတ္ထူသု စ ဒုက္ကဋဝတ္ထူသု စာတိ သဗ္ဗတ္ထေဝ။ ဒုဗ္ဘာသိတမုဒီရိတန္တိ ‘‘စဏ္ဍာလောသိ…ပေ… ပုက္ကုသောသီ’တိ ဘဏတိ၊ အာပတ္တိ ¶ ဝါစာယ ဝါစာယ ဒုဗ္ဘာသိတဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၂) ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ပရမ္မုခါ ပန ပါစိတ္တိယဝတ္ထူဟိ စ ဒုက္ကဋဝတ္ထူဟိ စ အက္ကောသနေ ဒုက္ကဋမေဝ။ တထာ ဒဝကမျတာယ ပရမ္မုခါ ဝဒန္တဿာပိ ဒုဗ္ဘာသိတမေဝါတိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။

၈၉၆-၇။ အတ္ထံ ပုရက္ခတွာ ဝဒတော ဘိက္ခုဿ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဓမ္မော နာမ ‘‘စဏ္ဍာလောသီ’’တိအာဒိပါဠိယေဝ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပါဠိံ ဝါစေန္တော ဓမ္မပုရေက္ခာရော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၅)။ အနုသာသနီ နာမ ‘‘ဣဒါနိပိ စဏ္ဍာလောသိ၊ မာ ပါပဓမ္မံ အကာသိ၊ မာ တမော တမပရာယနော အဟောသီ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၅) နယေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တသရူပါယေဝ အနုသာသနီပုရေက္ခတာယ ဌတွာ ဝဒန္တဿ စိတ္တဿ လဟုပရိဝတ္တိတဘာဝတော အန္တရာ ကောဓေ ဥပ္ပန္နေပိ အနာပတ္တိ။

ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ ဩမသဝါဒသိက္ခာပဒေ။ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တစိတ္တေနေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ မာနသိကဒုက္ခဝေဒနာဝ ဟောတိ။

၈၉၈။ ဒုဝိဓာကာရတော ဘိက္ခုပေသုညေ အာပတ္တိ သိယာတိ ယောဇနာ။ ပိသတီတိ ပိသုဏာ၊ ဝါစာ ¶ ၊ သမဂ္ဂေ သတ္တေ အဝယဝဘူတေ ဝဂ္ဂေ ဘိန္နေ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ပိသုဏာ ဧဝ ပေသုညံ၊ တာယ ဝါစာယ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော သဟစရိယနယေန ပိသုဏော၊ တဿ ကမ္မံ ပေသုညံ၊ ဘိက္ခူနံ ပေသုညံ ဘိက္ခုပေသုညံ၊ တသ္မိံ ဘိက္ခုပေသုညေ။ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဥပသမ္ပန္နော ဥပသမ္ပန္နဿ သုတွာ ဥပသမ္ပန္နဿ ပေသုညံ ဥပသံဟရတိ ‘ဣတ္ထန္နာမော တံ ‘စဏ္ဍာလော…ပေ… ပုက္ကုသော’တိ ဘဏတီ’တိ အာပတ္တိ…ပေ… ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၉) ဝုတ္တတ္တာ သယံ ဥပသမ္ပန္နော ဟုတွာ ဥပသမ္ပန္နဿ ဇာတိအာဒီသု ဒသသု အက္ကောသဝတ္ထူသု အညတရေန အညံ ဥပသမ္ပန္နံ ¶ ပရမ္မုခါ အက္ကောသန္တဿ သုတွာ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝက္ခမာနသရူပေသု အတ္တနော ပိယကာမတာဘေဒါဓိပ္ပာယသင်္ခါတေသု ဒွီသု ကာရဏေသု အညတရကာရဏံ ပဋိစ္စ ‘‘အသုကော တုယှံ ဧဝံ ဝဒတီ’’တိ ပေသုညံ ဟရတိ၊ တဿ ပေသုညကထနနိမိတ္တံ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ အတ္ထော။

ဒုဝိဓာကာရတောတိ ဧတ္ထ အာကာရ-သဒ္ဒေါ ကာရဏပရိယာယော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒွီဟာကာရေဟီတိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၈)။ ဧတ္ထ ကာရဏံ နာမ အဓိပ္ပာယဝိသေသော။ တံ ကာရဏံ အဓိပ္ပာယမုခေန ဒဿေတုမာဟ ‘‘အတ္တနော’’တိအာဒိ။ အတ္တနော ပိယကာမဿာတိ အတ္တနော ပိယဘာဝကာမဿ ပေသုညံ ဘဏန္တဿ၊ အတ္တနော ပိယဘာဝံ ကာမယန္တဿာတိ အတ္ထော၊ တာဒိသေန အဓိပ္ပာယေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧဝံ အဟံ ဧတဿ ပိယော ဘဝိဿာမီ’’တိ အတ္တနော ပိယဘာဝံ ပတ္ထယမာနဿာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၈)။ ပရဘေဒတ္ထိနောပိ ဝါတိ အက္ကောသကဿ စ အတ္တနော ပေသုညဝစနံ သုဏန္တဿ စာတိ ဥဘိန္နံ ဘေဒံ ဣစ္ဆန္တဿာတိ အတ္ထော၊ ဘေဒါဓိပ္ပာယေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပရဿ ပရေန ဘေဒံ ဣစ္ဆန္တဿာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၈)။

၈၉၉။ ပရိယာယနယေန အက္ကောသန္တဿ ဝစနဿ…ပေ… ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ၊ ပရိယာယအက္ကောသဝစနံ သုတွာ ပရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝဒန္တဿ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော သန္တိ ဣဓေကစ္စေ စဏ္ဍာလာ…ပေ… ဘဏတိ၊ န သော အညံ ဘဏတိ၊ တံယေဝ ဘဏတီတိ အာပတ္တိ ဝါစာယ ဝါစာယ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ ၄၁)။ ပါဠိမုတ္တနယေန အက္ကောသန္တဿ ဝစနဿ…ပေ… ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ‘‘စောရောသိ၊ ဂဏ္ဌိဘေဒကောသီ’’တိအာဒိနာ ဒဿိတော ပါဠိမုတ္တနယော နာမ။

၉၀၀။ အနုပသမ္ပန္နဿ ¶ အက္ကောသံ ဥပသမ္ပန္နံ ဟရတောပိ စ တထာ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ စ-သဒ္ဒေန ¶ ဥပသမ္ပန္နဿ အက္ကောသံ အနုပသမ္ပန္နံ ဟရတောပိ စ၊ အနုပသမ္ပန္နဿ အက္ကောသံ အနုပသမ္ပန္နံ ဟရတောပိ စ တထာ ဒုက္ကဋန္တိ ဝိကပ္ပဒွယဉ္စ သမုစ္စိနောတိ။ ‘‘ဣဓာပိ ဘိက္ခုနိံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗေ အနုပသမ္ပန္နာ နာမာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၈) အဋ္ဌကထာဝစနတော ‘‘ဘိက္ခုနီ’’တိ ဥပလက္ခဏံ။

၉၀၁။ န စေဝ ပိယကာမဿာတိ ပိယဘာဝံ အကာမယန္တဿ စ။ န ဘေဒတ္ထိနောပိ စာတိ ဘေဒံ အနိစ္ဆန္တဿ စ။ ပါပါနံ ဂရဟတ္ထာယာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကေဝလ’’န္တိ သေသော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧကံ အက္ကောသန္တံ၊ ဧကဉ္စ ခမန္တံ ဒိသွာ ‘အဟော နိလ္လဇ္ဇော၊ ဤဒိသမ္ပိ နာမ အာယသ္မန္တံ ပုန ဝတ္တဗ္ဗံ မညိဿတီ’တိ ဧဝံ ကေဝလံ ပါပဂရဟိတာယ ဘဏန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၈)။

၉၀၃။ အညေနာတိ သာမဏေရာဒိနာ။ ‘‘ယဉ္စ ပဒံ ယဉ္စ အနုပဒံ ယဉ္စ အနွက္ခရံ ယဉ္စ အနုဗျဉ္ဇနံ၊ သဗ္ဗမေတံ ပဒသော နာမာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၆) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ အဝယဝေ သမုဒါယောပစာရဝသေန ‘‘ပိဋကတ္တယ’’န္တိ တဒေကဒေသပဒါဒိ ဧဝ ဝုတ္တောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ပဒါဒိသရူပံ အဋ္ဌကထာယ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘ပဒန္တိ ဧကော ဂါထာပါဒေါ အဓိပ္ပေတော။ အနုပဒန္တိ ဒုတိယော ပါဒေါ။ အနွက္ခရန္တိ ဧကေကမက္ခရံ။ အနုဗျဉ္ဇနန္တိ ပုရိမဗျဉ္ဇနေန သဒိသံ ပစ္ဆာဗျဉ္ဇန’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၅)။ ဣဒံ ဂါထာမယဒေသနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဝါ ဧကမက္ခရံ ¶ အနွက္ခရံ၊ အက္ခရသမူဟော အနုဗျဉ္ဇနံ၊ အက္ခရာနုဗျဉ္ဇနသမူဟော ပဒံ၊ ပဌမပဒံ ပဒမေဝ၊ ဒုတိယံ အနုပဒန္တိ ဧဝမေတ္ထ နာနာကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိပိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၅) ဝုတ္တံ။ ဣဒံ စုဏ္ဏိယဒေသနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

ဓမ္မန္တိ ဗုဒ္ဓဘာသိတာဒိပါဠိဓမ္မံ။ ပဋိသမ္ဘိဒါယဉှိ ဓမ္မပဉ္စကေ ပါဠိပိ ဓမ္မောတိ ဝုတ္တာ။ ဓမ္မပဉ္စကံ နာမ ဖလနိဗ္ဗတ္တကော ဟေတု၊ အရိယမဂ္ဂေါ၊ ဘာသိတံ၊ ကုသလာကုသလံ စေတိ ဧတေ ဓမ္မသညိတာတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ဧတ္ထ ဟိ ဘာသိတန္တိ ပါဠိ ဝုတ္တာ။ အဋ္ဌကထာနိဿိတောပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ သော စ ပုဗ္ဗေ မဂဓဘာသာယ ဌိတော သင်္ဂီတိတ္တယာရုဠှော ဂဟေတဗ္ဗော။

‘‘သဟ ဘဏန္တဿ ပါစိတ္တိယံ သိယာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဧကတော ပဋ္ဌပေတွာ ဧကတော ဩသာပေန္တီ’’တိအာဒိနာ ¶ (ပါစိ။ ၄၆) ပဒဘာဇနာဂတနယေန အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ အာရဘိတွာ ဧကတော ဥစ္စာရဏဝသေန ပဒံ ဝါ အနုပဒံ ဝါ အနွက္ခရံ ဝါ အနုဗျဉ္ဇနံ ဝါ ဝဒတော ပဒါဒိဂဏနာဝသေန ပါစိတ္တိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၉၀၄။ သင်္ဂီတိံ အနာရုဠှေသု ဓမ္မေသု ရာဇောဝါဒါဒယော သုတ္တန္တာ အာပတ္တိဇနကာယေဝါတိ မဟာပစ္စရိယာဒိသု ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။ ရာဇောဝါဒေါ နာမ ဧကော သုတ္တန္တော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန တိက္ခိန္ဒြိယာဒိသုတ္တန္တာ ဂဟိတာ။

၉၀၅။ ဘိက္ခုသ္မိမ္ပိ ဘိက္ခုနိယာပိ စ အနုပသမ္ပန္နသညိနော၊ ဝိမတိဿ ဝါ ဘိက္ခုဿ တထာ ပဒသောဓမ္မေ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၉၀၆-၇။ ဧကတော ဥဒ္ဒိသာပေတီတိ ဧကတော ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှန္တေဟိ အနုပသမ္ပန္နေဟိ သဒ္ဓိံ ဥစ္စာရဏဝသေန ဥဒ္ဒိသာပေတိ။ သဇ္ဈာယံ ဝါ ကရောတီတိ တထာ ဧကတော သဇ္ဈာယတိ။

‘‘သစေ ¶ ဧကဂါထာယ ဧကော ပါဒေါ န အာဂစ္ဆတိ၊ သေသံ အာဂစ္ဆတိ၊ အယံ ယေဘုယျေန ပဂုဏဂန္ထော နာမ။ ဧသ နယော သုတ္တေပိ ဝေဒိတဗ္ဗောတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈) အဋ္ဌကထာဝစနတော ပဂုဏဂန္ထန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ သေသော။ ဩပါတေတီတိ ‘‘ဧဝံ ဘဏာဟီ’’တိ ဧကတော ဘဏတိ။ ဥဒ္ဒေသန္တိ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။ တေနာတိ အနုပသမ္ပန္နေန။

၉၀၈။ ယသ္မာ ဣဒံ ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒံ ဝါစတော စ သမုဋ္ဌာတိ၊ ဝါစာစိတ္တဒွယာပိ စ သမုဋ္ဌာတိ၊ တသ္မာ ဣဒံ သမုဋ္ဌာနံ ပဒသောဓမ္မသညိတန္တိ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

၉၀၉-၁၀။ သဗ္ဗစ္ဆန္နသဗ္ဗပရိစ္ဆန္နေ သေနာသနေ တိဿန္နံ ပန ရတ္တီနံ ယော ပန ဘိက္ခု ရတ္တိယံ ဌပေတွာ ဘိက္ခုံ အညေန သစေ နိပဇ္ဇေယျ၊ တဿ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ ယောဇနာ။ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ပဋိစ္ဆာဒနသမတ္ထံ ဣဓ ဆဒနဉ္စ ပရိစ္ဆန္နဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၁) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဆဒနာရဟံ ဣဋ္ဌကာသိလာသုဓာတိဏပဏ္ဏာဒီနံ ယေန ကေနစိ သဗ္ဗသော ဆာဒိတံ သေနာသနံ ¶ သဗ္ဗစ္ဆန္နံ။ ‘‘ဘူမိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဆဒနံ အာဟစ္စ ပါကာရေန ဝါ အညေန ဝါ ကေနစိ အန္တမသော ဝတ္ထေနပိ ပရိက္ခိတ္တ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၁) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ယေန ကေနစိ ပရိက္ခိပိတွာ ပဋိစ္ဆာဒိတသေနာသနံ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နံ။ ‘‘ဆဒနံ အနာဟစ္စ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိယာယေန ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓေန ပါကာရာဒိနာ ပရိက္ခိတ္တာပိ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နာယေဝါ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၁) ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ‘‘ဒိယဍ္ဎာ’’တိအာဒိနာ ဝက္ခတိ။

ဧဝံ သဗ္ဗစ္ဆန္နသဗ္ဗပရိစ္ဆန္နေ ဧကသ္မိံ သေနာသနေ ယော ဘိက္ခု ဥပသမ္ပန္နတော အညေန ဧကေန ဝါ အနေကေဟိ ဝါ တိရတ္တံ ¶ သဟသေယျံ ကပ္ပေတွာ စတုတ္ထရတ္တိံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗရတ္တီသု သူရိယတ္ထင်္ဂမတော ပဋ္ဌာယ သကလရတ္တိယံ ပဌမံ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ အပုဗ္ဗာစရိမံ ဝါ ပိဋ္ဌိံ ပသာရေတွာ သစေ ဧကသေနာသနေ သေယျံ ကပ္ပေတိ၊ တဿ ဒေဝသိကံ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ ဣဒံ ဝိဓာနံ ‘‘အပိစေတ္ထ ဧကာဝါသာဒိကမ္ပိ စတုက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၁) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။

‘‘ယေဘုယျေန ပရိစ္ဆန္နေ ဆန္နေ’’တိ ဣမိနာပိ ဧဝမေဝ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ယဿာ ပန ဥပရိ ဗဟုတရံ ဌာနံ ဆန္နံ၊ အပ္ပံ အစ္ဆန္နံ၊ သမန္တတော စ ဗဟုတရံ ပရိက္ခိတ္တံ၊ အပ္ပံ အပရိက္ခိတ္တံ၊ အယံ ယေဘုယျေနဆန္နာ ယေဘုယျေနပရိစ္ဆန္နာ နာမာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၁) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန ယေဘုယျေန ဆန္နပရိစ္ဆန္နံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထော ဝုတ္တနယောယေဝ။ ‘‘ယေဘုယျေန ပံသုကာ’’တိ ဧတဿ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၆) တီသု ဒွေ ယေဘုယျံ နာမ၊ ဣဓ ပန ပဒသောဓမ္မေ ‘‘ယေဘုယျေန ပဂုဏံ ဂန္ထ’’န္တိ ဧတဿ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈) ‘‘ဧကဂါထာယာ’’တိအာဒိဝိဝရဏေ ဝိယ စတူသု တယောပိ ဘာဂါ ယေဘုယျံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၉၁၁။ မေထုနဿ ပဟောနကံ ယံ ပန ဝတ္ထု ပဌမပါရာဇိကာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတေနပိ၊ တေန ပဌမပါရာဇိကဝတ္ထုနာ ပုဂ္ဂလေန သဟ နိပဇ္ဇိတွာ အာပတ္တိ သဟသေယျာပတ္တိ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၉၁၂-၃။ ‘‘ဥဘော ဝါ နိပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝိကပ္ပဿ ပဌမဂါထာဒွယေနေဝ အတ္ထတော ဒဿိတတ္တာ ပုဗ္ဗာပရိယဝသေနပိ သမ္ဘဝန္တံ ဒဿေတုံ ‘‘အနုပသမ္ပန္နေ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၅၂-၅၄) နယေန ဒဿိတပက္ခဒွယံ နိဒဿေတုမာဟ ‘‘နိပန္နေ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဥဋ္ဌဟိတွာ’’တိ ဣဒံ ဝိစ္ဆာဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ အနုပသမ္ပန္နဂဏနာယပိ ဝါတိ ဗဟူသု ¶ အနုပသမ္ပန္နေသု တေသံ ဂဏနာယ စ။ အနုပသမ္ပန္နေသု ¶ ဗဟူသု တေသံ ဂဏနာယ ဧကဿ ဘိက္ခုနော ဗဟူ အာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ ဧဝံ ဒဿနေန ဥပသမ္ပန္နေသု ဗဟူသု ဧကသ္မိံ အနုပသမ္ပန္နေ သတိ တေသဉ္စ တဿ ပယောဂဂဏနာယ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ဗဟူ အာပတ္တိယော စ ဥဘောသုပိ ဗဟူသု ဧကေကဿေဝ ဥပသမ္ပန္နဿ အနုပသမ္ပန္နဂဏနာယ ဗဟူ အာပတ္တိယော စ ဟောန္တီတိပိ ဒဿိတံ ဟောတိ။

၉၁၄။ ဧကေနေဝ ဒွါရေန ဝဠဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဧကူပစာရေ သတဂဗ္ဘေပိ သေနာသနေ ဥပသမ္ပန္နော ဧကသ္မိံ ဂဗ္ဘေ ဝသန္တော အတ္တနာ သယနဂဗ္ဘေ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ ဝါ အပိဒဟိတွာ ဝါ စတုတ္ထရတ္တိယံ သယတိ စေ၊ ဥပရိမတလေ၊ အဝသေသဂဗ္ဘေသု စ သယန္တေဟိ အနုပသမ္ပန္နေဟိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တအာပတ္တိနိယမောယေဝါတိ ဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘သစေ ပိဓာယာ’’တိအာဒိ။ ဂဗ္ဘဒွါရံ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘ဂဗ္ဘ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ စတုတ္ထဒိဝသေ အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ နိပဇ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ သိယာတိ ယောဇနာ။ ‘‘အနုပသမ္ပန္နေန သဟာ’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယံ။

၉၁၅။ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓေနာတိ ဝဍ္ဎကိရတနေန ဒိယဍ္ဎရတနုဗ္ဗေဓေန။ ပါကာရော နာမ နိဋ္ဌိတော။ စယနံ နာမ ဝိပ္ပကတပါကာရောတိပိ ဝဒန္တိ။ ဣမိနာ စ အာဠိန္ဒဿ အဂ္ဂဟဏတ္ထံ ‘‘ဒသဟတ္ထုဗ္ဗေဓာပိ ဇဂတိ ပရိက္ခေပသင်္ချံ န ဂစ္ဆတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၁) အဋ္ဌကထာ ပမာဏန္တိ ဝဒန္တိ။ ဇဂတီတိ အာဠိန္ဒံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဘိတ္တိပဏ္ဏာဝရဏာဒိဂဟဏံ။

၉၁၆။ ဒုဿကုဋိယန္တိ ဝတ္ထကုဋိယံ။

၉၁၇။ ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နပရိစ္ဆန္နာဒိပ္ပဘေဒတော ယေဘုယျာဒိပ္ပဘေဒတော’’တိ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ပဌမေန ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဗ္ဗစ္ဆန္နယေဘုယျပရိစ္ဆန္နသဗ္ဗစ္ဆန္နဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နသဗ္ဗပရိစ္ဆန္နယေဘုယျစ္ဆန္န- သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နဥပဍ္ဎစ္ဆန္နသင်္ခါတာနိ စတ္တာရိ သေနာသနာနိ ဂဟိတာနိ။ ဂါထာယ သရူပေန ဝုတ္တသဗ္ဗစ္ဆန္နသဗ္ဗပရိစ္ဆန္နေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စ သေနာသနာနိ ဒဿိတာနိ ဟောန္တိ။ ဒုတိယေန အာဒိ-သဒ္ဒေန ယေဘုယျစ္ဆန္နယေဘုယျပရိစ္ဆန္န ယေဘုယျစ္ဆန္နဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္န ယေဘုယျပရိစ္ဆန္နဥပဍ္ဎစ္ဆန္နသင်္ခါတာနိ တီဏိ သေနာသနာနိ ဂဟိတာနိ။ ဣမေ အဋ္ဌ ဝိကပ္ပာ လဗ္ဘန္တိ။ ကသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တ ပါစိတ္တိယာနီ’’တိ? မဟာအဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တတ္တာ။ ယထာဟ ‘‘မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ‘သဗ္ဗစ္ဆန္နေ ယေဘုယျေနပရိစ္ဆန္နေ ပါစိတ္တိယံ၊ သဗ္ဗစ္ဆန္နေ ဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နေ ပါစိတ္တိယံ၊ ယေဘုယျေနစ္ဆန္နေ ဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နေ ပါစိတ္တိယံ၊ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နေ ယေဘုယျေနစ္ဆန္နေ ပါစိတ္တိယံ၊ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နေ ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နေ ပါစိတ္တိယံ ¶ ၊ ယေဘုယျေနပရိစ္ဆန္နေ ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နေ ပါစိတ္တိယံ၊ ပါဠိယံ ဝုတ္တပါစိတ္တိယေန သဒ္ဓိံ သတ္တ ပါစိတ္တိယာနီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၃)။

ကသ္မာ ပန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အဋ္ဌ ပါစိတ္တိယာနီ’’တိ ဝတွာ ‘‘သတ္တာ’’တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ ကတောတိ? နိဿန္ဒေဟေ တာဝ ‘‘သေယျာ နာမ သဗ္ဗစ္ဆန္နာ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နာ၊ ယေဘုယျေနစ္ဆန္နာ ယေဘုယျေနပရိစ္ဆန္နာ’တိ (ပါစိ။ ၅၂) ပါဠိယံ အာဂတေသု ဒွီသု ဝိကပ္ပေသု ဧကသ္မိံ ဝုတ္တပါစိတ္တိယံ ဂဟေတွာ ပါဠိယံ ဝုတ္တေန ပါစိတ္တိယေန ‘သတ္တာ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ပရိဟာရော ဒဿိတော။ သာရတ္ထဒီပနိယဉ္စ ‘‘သတ္တ ပါစိတ္တိယာနီ’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တပါစိတ္တိယဒွယံ သာမညတော ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိသုံ ပန ဂယှမာနေ သဗ္ဗစ္ဆန္နေ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နေ ပါစိတ္တိယံ၊ ယေဘုယျေနစ္ဆန္နေ ယေဘုယျေနပရိစ္ဆန္နေ ပါစိတ္တိယန္တိ အဋ္ဌေဝ ပါစိတ္တိယာနိ ဟောန္တီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၅၃) ပရိဟာရော ဝုတ္တော။

သဗ္ဗယေဘုယျဥပဍ္ဎပဒေသု ဆန္နပရိစ္ဆန္နပဒေဟိ ယောဇိတေသု နဝ ဝိကပ္ပာ သမ္ဘဝန္တိ၊ တေသု နဝမေ ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နဝိကပ္ပေ ဒုက္ကဋဿ ဒဿိတတ္တာ ပါရိသေသတော ဣတရေသု ¶ အဋ္ဌသု အဋ္ဌ ပါစိတ္တိယာနေဝ သမ္ဘဝန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန အပ္ပကံ ဦနမဓိကံ ဝါ ဂုဏနူပဂံ န ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘သတ္တာ‘‘တိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ။

၉၁၈။ ‘‘အဍ္ဎစ္ဆန္နေ အဍ္ဎပရိစ္ဆန္နေ’’တိ ယောဇနာ။ ‘‘သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နေ စူဠစ္ဆန္နေ’’တိ ယထာက္ကမေန ယောဇနာ။ ဣမိနာ အဋ္ဌကထာဂတေသု ပဉ္စသု ဝိကပ္ပေသု တတိယဝိကပ္ပံ ဒဿေတွာ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဗ္ဗစ္ဆန္နာဒယော သေသဝိကပ္ပာ ဂဟိတာ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နေ စူဠကပရိစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋံ၊ ယေဘုယျေနစ္ဆန္နေ စူဠကပရိစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋံ၊ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နေ စူဠကစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋံ၊ ယေဘုယျေနပရိစ္ဆန္နေ စူဠကစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋံ၊ ပါဠိယံ အာဂတဒုက္ကဋေန သဟ ပဉ္စ ဒုက္ကဋာနီဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၃)။ ပါဠိယံ အာဂတဒုက္ကဋံ နာမ ဣမိဿာယေဝ ဂါထာယ အာဒိမှိယေဝ ဝုတ္တဒုက္ကဋံ။ ယထာဟ ‘‘ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နေ ဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၃)။

စူဠစ္ဆန္နာဒီနိ စေတ္ထ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ – ယဿ စတူသု ဘာဂေသု ဧကော ဆန္နော၊ သေသာ အစ္ဆန္နာ၊ ဣဒံ စူဠကစ္ဆန္နံ။ ယဿ တီသု ဘာဂေသု ဒွေ ဆန္နာ၊ ဧကော အစ္ဆန္နော၊ ဣဒံ ယေဘုယျေနစ္ဆန္နံ။ ယဿ ¶ ဒွီသု ဘာဂေသု ဧကော ဆန္နော၊ ဧကော အစ္ဆန္နော၊ ဣဒံ ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နံ နာမ သေနာသနံ။ စူဠပရိစ္ဆန္နာဒီနိ ဣမိနာ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဆန္နာဒီဟိပီတိ သဟတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ပိ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ သဗ္ဗစူဠပရိစ္ဆန္နဆန္နာဒီဟိ စတူဟိပိ သဟ အဍ္ဎစ္ဆန္နပရိစ္ဆန္နေ ပဉ္စဓာ ဒုက္ကဋံ ပရိဒီပိတန္တိ ယောဇနာ။

၉၂၀။ သဗ္ဗစ္ဆန္နာဒိကေတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နေ သဗ္ဗအစ္ဆန္နေ ယေဘုယျေနအစ္ဆန္နေ ယေဘုယျေနအပရိစ္ဆန္နေ’’တိ (ပါစိ။ ၅၄) ပါဠိယံ ဝုတ္တာ အနာပတ္တိဝါရသေသာ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ ‘‘ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နေ စူဠကပရိစ္ဆန္နေ၊ ဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နေ စူဠကစ္ဆန္နေ ¶ ၊ စူဠကစ္ဆန္နေ စူဠကပရိစ္ဆန္နေ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၃) တယော အနာပတ္တိဝါရာ စ ဂဟိတာ။

၉၂၁။ နိပန္နေပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဘိက္ခု နိပန္နေ အနုပသမ္ပန္နော နိသီဒတိ၊ ဥဘော ဝါ နိသီဒန္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၅၄) ပါဠိယံ ဝုတ္တပကာရန္တရေ သမုစ္စိနောတိ။

၉၂၂။ အပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ မဟတ္တရိယာတိ ဒဿေတိ။ သဟသေယျံ ပကပ္ပေယျာတိ ယထာဝုတ္တလက္ခဏံ သဗ္ဗစ္ဆန္နသဗ္ဗပရိစ္ဆန္နာဒိသေနာသနံ ပဝိသိတွာ သူရိယတ္ထင်္ဂမတော ပဋ္ဌာယ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရေနေဝ ပိဋ္ဌိပ္ပသာရဏလက္ခဏံ သေယျံ ကပ္ပေယျ။

၉၂၃-၄။ ဒေဝိယာတိ ဒေဝိတ္ထိယာ။ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာတိ ဂေါဓာဒိကာယ။ ‘‘မေထုနဝတ္ထုဘူတာယာ’’တိ ဣမိနာ မေထုနဓမ္မဿ အဝတ္ထုဘူတာယ သဟသေယျာယ ဒေါသာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဝတ္ထူနံ ဂဏနာယာတိ မာတုဂါမဿ ဂဏနာယ စ တာသဉ္စ အတ္တနော စ ပယောဂဂဏနာယ စ။ အဿာတိ ဘိက္ခုဿ။ မာတုဂါမေန တယော ဒိဝသေ သဟသေယျာယ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ စတုတ္ထဒိဝသေ သဟသေယျာယ ဒွီဟိပိ သိက္ခာပဒေဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ဒုက္ကဋဝတ္ထုဘူတာယ ဣတ္ထိယာ တတ္ထေဝ သဟသေယျာယ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇိတွာ စတုတ္ထဒိဝသေ ရတ္တိယံ သဟသေယျာယ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗဒုက္ကဋေန သဟ ပုရိမသိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၉၂၆။ ဆပ္ပဉ္စဝါစာဟိ ¶ ¶ ဥဒ္ဓံ ဣတ္ထိယာ ဓမ္မံ ဘဏန္တဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတ္ထိယာတိ ‘‘မာတုဂါမော နာမ မနုဿိတ္ထီ၊ န ယက္ခီ၊ န ပေတီ၊ န တိရစ္ဆာနဂတာ၊ ဝိညူ ပဋိဗလာ ဟောတိ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လံ အာဇာနိတု’’န္တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တမနုဿိတ္ထိယာ။ ဘဏန္တဿာတိ ဝက္ခမာနလက္ခဏံ ဓမ္မံ ဆဟိ ပဒေဟိ ဥတ္တရိ ဘဏန္တဿ။ ဝိညုံ ပုရိသဝိဂ္ဂဟံ ဝိနာတိ ‘‘ဝိညူ နာမ ပုရိသဝိဂ္ဂဟော ပဋိဗလော ဟောတိ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လံ အာဇာနိတု’’န္တိ (ပါစိ။ ၆၄) ပါဠိယံ ဝုတ္တသဝနူပစာရဂတမနုဿပုရိသံ ဝိနာ။ ဓမ္မန္တိ ဝက္ခမာနပ္ပကာရသရူပံ ဒေသနာဓမ္မံ။

၉၂၇။ ဂါထာမယာ၊ စုဏ္ဏိယဂန္ထမယာတိ ဒုဝိဓာ ဒေသနာ၊ တတ္ထ ဂါထာမယဒေသနာယ ဝါစာ နာမ ဂါထာပါဒလက္ခဏာတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဂါထာပါဒေါ’’တိအာဒိ။ စုဏ္ဏိယဒေသနာယံ ပန ဝါစာပရိစ္ဆေဒေါ ဝိဘတျန္တဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘ဧကော ဂါထာပါဒေါ’တိ ဣဒံ ဂါထာဗန္ဓမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အညတ္ထ ပန ဝိဘတ္တိအန္တပဒမေဝ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ပဒသောဓမ္မံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဓမ္မန္တိ ပိဋကတ္တယံ။ ‘‘အဋ္ဌကထ’’န္တိ ဣမိနာ သင်္ဂီတိတ္တယာရုဠှံ ပေါရာဏဋ္ဌကထံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌကထံ ဓမ္မပဒဇာတကာဒိဝတ္ထုဉ္စာ’’တိ။ ဣမိနာပိ ပေါရာဏကံ သင်္ဂီတိအာရုဠှမေဝ အဋ္ဌကထံ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌကထာဒိပါဌံ ဌပေတွာ ဒမိဠာဒိဘာသန္တရေန ယထာရုစိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။

၉၂၈။ ပဒါဒီနံ ဝသာ ဆန္နံ ဝါစာနံ ဥပရိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿာတိ ယောဇနာ။ ဒေသေန္တဿာတိ ပဒသောဓမ္မေ ဝုတ္တလက္ခဏပဒါဒိသရူပါဟိ ဆဟိ ဝါစာဟိ ဥတ္တရိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ။ ပဒါဒိဂဏနာယာတိ ယထာဝုတ္တလက္ခဏပဒအနုပဒအနွက္ခရအနုဗျဉ္ဇနဂဏနာယ။

၉၂၉။ ပုရိသဝိဂ္ဂဟန္တိ ¶ မနုဿပုရိသဝေသံ။ ဧတ္ထ တိရစ္ဆာနဂတာ နာမ ဝေသနိမ္မာနာရဟာ ဣဒ္ဓိမန္တာ နာဂသုပဏ္ဏာ။

၉၃၁။ ဝဒတောတိ အဓိကံ ဓမ္မံ ဘာသတော။

၉၃၂။ ဣတ္ထိရူပန္တိ မနုဿိတ္ထိဝေသံ။ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာတိ ဝုတ္တသရူပါယ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ။

၉၃၃။ သယံ ¶ ဥဋ္ဌာယ နိသီဒိတွာ ပုန ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ မာတုဂါမဿ ဝါ တထာတိ ဧတ္ထ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ဂဟိတတ္တာ ဥဋ္ဌာယ နိသိန္နဿ မာတုဂါမဿ ပုန ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဥဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိနာ ဣရိယာပထပရိဝတ္တနဒဿနေန နာနာဣရိယာပထေပိ အနာပတ္တိံ ဒီပေတိ။

၉၃၄။ အညိဿာ ပုန အညိဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘အာဂတာဂတာယာ’’တိ သေသော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အညဿ မာတုဂါမဿာတိ ဧကိဿာ ဒေသေတွာ ပုန အာဂတာဂတာယ အညိဿာပိ ဒေသေတီတိ ဧဝံ ဧကာသနေ နိသိန္နော မာတုဂါမသတသဟဿန္နမ္ပိ ဒေသေတီတိ အတ္ထော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၆)။ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထေန စ-သဒ္ဒေန ‘‘ပဉှံ ပုဋ္ဌော ကထေတီ’’တိ (ပါစိ။ ၆၆) ဣဒံ သမုစ္စိနောတိ။ ‘‘ဒီဃနိကာယော ကိမတ္ထိယော ဘန္တေ’’တိ ပဉှံ ပုစ္ဆတော မာတုဂါမဿ သဗ္ဗံ ဒီဃနိကာယံ ဝဒတောပိ အနာပတ္တိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပဉှံ ပုစ္ဆတိ၊ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ကထေတီတိ မာတုဂါမော ‘ဒီဃနိကာယော နာမ ဘန္တေ ကိမတ္ထံ ဒီပေတီ’တိ ပုစ္ဆတိ၊ ဧဝံ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ဘိက္ခု သဗ္ဗံ စေပိ ဒီဃနိကာယံ ကထေတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၆)။ ဧတ္ထ စ သဗ္ဗံ စေပိ ဒီဃနိကာယံ ကထေတီတိ ယာဝ န နိဋ္ဌာတိ၊ တာဝ ပုနဒိဝသေပိ ကထေတိ။

၉၃၅။ ဓမ္မဿ ¶ ဒေသနာယ၊ ဝိညုမနုဿပုရိသဿ အသန္နိဟိတကရဏေန စ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ကြိယာကြိယံ။

၉၃၆။ မဟဂ္ဂတံ ရူပါရူပဇ္ဈာနံ။ ပဏီတံ လောကုတ္တရဓမ္မံ။ ပဓာနဘာဝံ နီတန္တိ ပဏီတံ။ အာရောစေန္တဿာတိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇာမီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၂၀၁) နယေန စတုတ္ထပါရာဇိကေ ဝုတ္တနယေန ဝဒန္တဿ။ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ စ ပုဋ္ဌကာလေ စ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီနံ အတ္တနာ လဒ္ဓဿ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ အာရောစေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဌပေတွာ ဘိက္ခုနိံ ဘိက္ခု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အညဿာ’’တိ သေသော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥပသမ္ပန္နဿ ဘူတံ အာရောစေတီတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ၊ ဟိ အန္တရာ ဝါ အတိကဍ္ဎိယမာနေန ဥပသမ္ပန္နဿ ဘူတံ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၇၇)။ ဘူတေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ အာရောစိတေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ၊ အတ္တနော သန္တာနေ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ သိဒ္ဓဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ အာရောစနနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။

၉၃၇။ နော ¶ စေ ဇာနာတိ သော ဝုတ္တန္တိ ယဿ အာရောစေတိ၊ သော သစေ သုတက္ခဏေယေဝ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘‘ဧသ ပဌမဇ္ဈာနဿ လာဘီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ နော ဇာနာတိ။ ပရိယာယဝစနေတိ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ၊ သော ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘီ’’တိ ဧဝမာဒိပရိယာယဝစနေ။ ယဿ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ အာရောစေတိ၊ သော သစေ သုတသမနန္တရံ ‘‘ဧသ ဧဝံ ဝဒတီ’’တိ ဝုတ္တံ နော ဇာနာတိ၊ တာဒိသဿ အာရောစေန္တဿ ဘိက္ခုနော ဟောတိ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အဿ ဘူတဿ ပရိယာယဝစနေ စ ဘိက္ခုနော အာပတ္တိ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၉၃၈။ တထာရူပေ ¶ ကာရဏေ သတီတိ ပရဿ ကာရဏဘာဝံ ဉတွာပိ ပဋိပတ္တိယာ အမောဃဘာဝဒဿနသမုတ္တေဇနသမ္ပဟံသနာဒိကရသင်္ခါတေ ကာရဏေ သတိ။ သဗ္ဗဿာပီတိ ဥပသမ္ပန္နာနုပသမ္ပန္နဿ သဗ္ဗဿ။ သီလာဒိန္တိ သီလသုတပရိယတ္တိဂုဏံ။ ဝဒတောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခုနော’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။

၉၃၉။ တဒသမ္ဘဝါတိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နဿ ဥမ္မာဒါဒီနံ အသမ္ဘဝါ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နာနံ ဥမ္မာဒဿ ဝါ စိတ္တက္ခေပဿ ဝါ အဘာဝါတိ။ မဟာပစ္စရိယမ္ပိ ဟိ ဝိစာရိတ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၇၇)။ ဥမ္မတ္တကပဒဿ အဝစနေ ကာရဏံ ဝဒန္တေနေဝ ခိတ္တစိတ္တာဒိပဒါနံ အဝစနေ ကာရဏဉ္စ ဥပလက္ခဏတော ဒဿိတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ မဂ္ဂဖလဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတာနံ အရိယာနမေဝ ဟိ ဥမ္မတ္တကာဒိဘာဝေါ နတ္ထိ။ ဈာနလာဘိနော ပန တသ္မိံ သတိ ဈာနာ ပရိဟာယန္တိ၊ တသ္မာ တေသံ အဘူတာရောစနပစ္စယာ အနာပတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ န ဘူတာရောစနပစ္စယာ။

၉၄၀။ ဣမိဿာပတ္တိယာ အညတြ ဈာနမဂ္ဂါဒိလာဘီနံ အညဿ အသမ္ဘဝါ ‘‘ကုသလာဗျာကတေဟေဝ ဒွိစိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒဉ္စ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန အရိယပုဂ္ဂလေယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနန္တာ ပန ဈာနလာဘီ ပုထုဇ္ဇနာ နာနာဝတ္ထုမှိ လောဘဝသေန အကုသလစိတ္တေနာပိ န အာရောစေန္တီတိ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘တိစိတ္တ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တထာပိ ဗဟုလေန ကုသလာဗျာကတာနမေဝ သမ္ဘဝေါတိ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒွိဝေဒနံ သုခေါပေက္ခာဝသေန။ ဣဒဉ္စ သိက္ခာပဒံ ပဏ္ဏတ္တိအဇာနနဝသေန အစိတ္တကသမုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ အရိယာ စေတ္ထ ပဏ္ဏတ္တိံ ဇာနန္တာ ¶ ဝီတိက္ကမံ န ကရောန္တိ၊ ပုထုဇ္ဇနာ ပန ပဏ္ဏတ္တိံ ဇာနိတွာပိ ဝီတိက္ကမံ ကရောန္တိ။ တေ စ သတ္ထုနော အာဏာဝီတိက္ကမစေတနာယ ¶ ဗလဝအကုသလဘာဝတော ဈာနာ ပရိဟာယန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၉၄၁။ ဘိက္ခုနော ဒုဋ္ဌုလ္လံ အာပတ္တိံ ဘိက္ခုသမ္မုတိံ ဌပေတွာ အနုပသမ္ပန္နေ အာရောစေန္တဿ ဘိက္ခုနော အာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အာပတ္တိန္တိ သင်္ဃာဒိသေသော။ နနု စ ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လာ နာမ အာပတ္တိ စတ္တာရိ စ ပါရာဇိကာနိ တေရသ စ သင်္ဃာဒိသေသာ’’တိ (ပါစိ။ ၇၉) ပဒဘာဇနေ ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသာ ဒဿိတာ၊ ကသ္မာ ဣဓ သင်္ဃာဒိသေသောဝ ဂဟိတောတိ? ဝုစ္စတေ – ပါရာဇိကံ ဒုဋ္ဌုလ္လသဒ္ဒတ္ထဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန သင်္ဃာဒိသေသောယေဝ ဘဂဝတာ အဓိပ္ပေတောတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝိစာရိတမေတံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘ပါရာဇိကာနိ ဒုဋ္ဌုလ္လသဒ္ဒတ္ထဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ၊ သင်္ဃာဒိသေသံ ပန ဣဓ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၇၈)။ ဝက္ခတိ စ ‘‘ဣဓ သင်္ဃာဒိသေသာဝ၊ ဒုဋ္ဌုလ္လာပတ္တိယော မတာ’’တိ။ အနုပသမ္ပန္နေတိ ‘‘ဘိက္ခုဉ္စ ဘိက္ခုနိဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသော အနုပသမ္ပန္နော’’တိ (ပါစိ။ ၈၀) ပဒဘာဇနေ နိဒ္ဒိဋ္ဌအနုပသမ္ပန္နဿ အာရောစေန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဌပေတွာ ဘိက္ခုသမ္မုတိန္တိ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခုသမ္မုတိ အာပတ္တိပရိယန္တာ န ကုလပရိယန္တာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၈၀) ပဒဘာဇနေ ဒဿိတံ အဘိဏှာပတ္တိကဿ ဘိက္ခုနော အာယတိံ သံဝရတ္ထံ ဟိရောတ္တပ္ပဇနနတ္ထံ အာပတ္တိယော ဝါ ဥပါသကကုလာနိ ဝါ ဥဘယမေဝ ဝါ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝါ အပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝါ အာပတ္တိယော အာရောစေတုံ သင်္ဃေန သင်္ဃမဇ္ဈေ တိက္ခတ္တုံ သာဝေတွာ ကတသမ္မုတိံ ဌပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အဘိဏှာပတ္တိကံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ‘ဧဝမေသ ပရေသု ဟိရောတ္တပ္ပေနာပိ အာယတိံ သံဝရံ အာပဇ္ဇိဿတီ’တိ တဿ ဘိက္ခုနော ¶ ဟိတေသိတာယ တိက္ခတ္တုံ အပလောကေတွာ သင်္ဃေန ကာတဗ္ဗာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၀)။

၉၄၂။ ဃဋေတွာ ဝဒန္တဿေဝါတိ ဧဝကာရော ယထာဌာနေ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧဝကာရေန ဗျဝစ္ဆိန္နမတ္ထံ ဝက္ခတိ ‘‘ဝတ္ထု’’န္တိအာဒိနာ။ ‘‘အသုစိံ မောစေတွာ’’တိ ဣမိနာ ဝတ္ထုမာဟ၊ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသ’’န္တိ ဣမိနာ အာပတ္တိံ။ ဝဇ္ဇမေဝ ဝဇ္ဇတာ။ ‘‘ပါစိတ္တိယာပတ္တီ’’တိ ဣမဿာယံ ပရိယာယော။ ‘‘အယံ အသုစိံ မောစေတွာ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပန္နော’’တိ ဝတ္ထုနာ သဒ္ဓိံ ဃဋေတွာ အာပတ္တိံ ဝဒန္တဿ ဝဇ္ဇတာ ပါစိတ္တိယာပတ္တိ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၉၄၃။ သုဒ္ဓဿာတိ ¶ ပါရာဇိကမနာပန္နဿ။ ဝဒန္တိ ဝဒနဟေတု၊ ဝတ္ထုနာ သဒ္ဓိံ သင်္ဃာဒိသေသဿ ကထနတောတိ အတ္ထော။

၉၄၄။ အဒုဋ္ဌုလ္လာယာတိ သင်္ဃာဒိသေသတော အညာယ အာပတ္တိယာ။ ဒုဋ္ဌုလ္လသညိနောတိ သင်္ဃာဒိသေသသညိနော။ သေသာ အာပတ္တိယောပိ ဝါတိ သင်္ဃာဒိသေသံ ဝိနာ သေသေ ဆဠာပတ္တိက္ခန္ဓေ။

၉၄၅။ တထာတိ ဒုက္ကဋံ အတိဒိသတိ။ ပဉ္စဓာ မတံ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အဇ္ဈာစာရံ အာရောစေန္တဿ တထာ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ပဉ္စဓာ မတံ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အဇ္ဈာစာရန္တိ စ ပါဏာတိပါတာဒိပဉ္စသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမာ ဂဟိတာ။ ကေစိ ပန ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒယော ပဉ္စာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ဟိ ဒသေဝ သိက္ခာပဒါနိ သာမဏေရာနံ ပညတ္တာနိ။ တေသံ ပညတ္တေသုယေဝ စ သိက္ခာပဒေသု ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ၊ န စ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒီနိ ဝိသုံ တေသံ ပညတ္တာနိ အတ္ထီတိ။

အထ ¶ ဘိက္ခုနော ဒုဋ္ဌုလ္လသင်္ခါတာနိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒီနိ အနုပသမ္ပန္နဿ ကိံ နာမ ဟောန္တီတိ? အဇ္ဈာစာရော နာမ ဟောန္တီတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ…ပေ… အဇ္ဈာစာရော နာမာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၂)။ ဣမိနာပိ စေတံ သိဒ္ဓံ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒိ ဒုဋ္ဌုလ္လံ နာမ န ဟောတီ’’တိ။ ‘‘အဇ္ဈာစာရော နာမာ’’တိ ဟိ ဝဒန္တော အနုပသမ္ပန္နဿ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒိ ကေဝလံ အဇ္ဈာစာရော နာမ ဟောတိ၊ န ပန ဒုဋ္ဌုလ္လော နာမ အဇ္ဈာစာရောတိ ဒီပေတိ။ ‘‘အဇ္ဈာစာရော နာမာ’’တိ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ၊ အကတ္တဗ္ဗရူပတ္တာ စ အနုပသမ္ပန္နဿ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒီနိ ဒဏ္ဍကမ္မဝတ္ထုပက္ခံ ဘဇန္တိ။ တာနိ စ အညဿ အနုပသမ္ပန္နဿ အဝဏ္ဏကာမတာယ အာရောစေန္တော ဘိက္ခု ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝဒန္တိ။ ဣဓ ပန အနုပသမ္ပန္နဂ္ဂဟဏေန သာမဏေရသာမဏေရိသိက္ခမာနာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အဒုဋ္ဌုလ္လံ အဇ္ဈာစာရန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿာ’’တိ စ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗာနိ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ယထာဝုတ္တေဟိ ပဉ္စသိက္ခာပဒေဟိ အညံ ဝိကာလဘောဇနာဒိံ အဒုဋ္ဌုလ္လံ အဇ္ဈာစာရံ ဝါ။ ယထာဟ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒုဋ္ဌုလ္လံ ဝါ အဒုဋ္ဌုလ္လံ ဝါ အဇ္ဈာစာရ’’န္တိအာဒိ (ပါစိ။ ၈၂)။

၉၄၆။ ကေဝလံ ¶ ဝတ္ထုံ ဝါ အာရောစေန္တဿာတိ ‘‘အယံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ အာပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝတ္ထုမတ္တံ အာရောစေန္တဿ။ ကေဝလံ အာပတ္တိံ ဝါ အာရောစေန္တဿာတိ ‘‘အယံ ပါရာဇိကံ အာပန္နော၊ အယံ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန အာပတ္တိမတ္တံ အာရောစေန္တဿ စ။ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာတိ ဧတ္ထ ဝတ္ထုနာ ဃဋေတွာ အာပတ္တိံ အာရောစေန္တဿာတိ ¶ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဧတံ ပရာမသတိ။

၉၄၈။ အကပ္ပိယံ ပထဝိန္တိ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဒွေ ပထဝိယော ဇာတာ စ ပထဝီ အဇာတာ စ ပထဝီ’’တိ (ပါစိ။ ၈၆) ဥဒ္ဒိသိတွာ –

‘‘ဇာတာ နာမ ပထဝီ သုဒ္ဓပံသု သုဒ္ဓမတ္တိကာ အပ္ပပါသာဏာ အပ္ပသက္ခရာ အပ္ပကထလာ အပ္ပမရုမ္ဗာ အပ္ပဝါလိကာ ယေဘုယျေနပံသုကာ ယေဘုယျေနမတ္တိကာ၊ အဒဍ္ဎာပိ ဝုစ္စတိ ဇာတာ ပထဝီ။ ယောပိ ပံသုပုဉ္ဇော ဝါ မတ္တိကာပုဉ္ဇော ဝါ အတိရေကစာတုမာသံ ဩဝဋ္ဌော၊ အယမ္ပိ ဝုစ္စတိ ဇာတာ ပထဝီ’’တိ (ပါစိ။ ၈၆) စ၊

‘‘အဇာတာ နာမ ပထဝီ သုဒ္ဓပါသာဏာ သုဒ္ဓသက္ခရာ သုဒ္ဓကထလာ သုဒ္ဓမရုမ္ဗာ သုဒ္ဓဝါလိကာ အပ္ပပံသု အပ္ပမတ္တိကာ ယေဘုယျေနပါသာဏာ ယေဘုယျေနသက္ခရာ ယေဘုယျေနကထလာ ယေဘုယျေနမရုမ္ဗာ ယေဘုယျေနဝါလိကာ၊ ဒဍ္ဎာပိ ဝုစ္စတိ အဇာတာ ပထဝီ။ ယောပိ ပံသုပုဉ္ဇော ဝါ မတ္တိကာပုဉ္ဇော ဝါ ဦနစာတုမာသံ ဩဝဋ္ဌော၊ အယမ္ပိ ဝုစ္စတိ အဇာတာ ပထဝီ’’တိ (ပါစိ။ ၈၆) စ –

နိဒ္ဒိဋ္ဌာသု ဒွီသု ပထဝီသု ဇာတပထဝိသင်္ခါတံ အကပ္ပိယပထဝိံ။

ဧတ္ထ ပါသာဏာဒီနံ လက္ခဏံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘မုဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ဥပရိ ပါသာဏာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏာ သက္ခရာ။ ကထလာတိ ကပါလခဏ္ဍာနိ။ မရုမ္ဗာတိ ကဋသက္ခရာ။ ဝါလိကာတိ ဝါလုကာယေဝါ’’တိ ¶ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယေဘုယျေနပံသုကာဒီနံ လက္ခဏံ ‘‘ယေဘုယျေနပံသုကာတိ တီသု ကောဋ္ဌာသေသု ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ပံသု၊ ဧကော ပါသာဏာဒီသု အညတရော ကောဋ္ဌာသော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၆) စ ¶ ‘‘အဒဍ္ဎာပီတိ ဥဒ္ဓနပတ္တပစနကုမ္ဘကာရာဝါပါဒိဝသေန တထာ တထာ အဒဍ္ဎာ’’တိအာဒိ အဋ္ဌကထာတော စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အပ္ပပံသုအပ္ပမတ္တိကာ’’တိ ဒွီသုပိ ပဒေသု နိဒ္ဒေသရူပေန ယေဘုယျေနပါသာဏာဒိပဒပဉ္စကံ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထာပိ အတ္ထော ယေဘုယျေနပံသုပဒါဒီသု ဝုတ္တဝိပလ္လာသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တေသံယေဝ ဟိ ဒွိန္နံ ပဘေဒဒဿနမေတ’’န္တိ (ပါစိ။ ၈၆)။

ခဏေယျ ဝါတိ ဧဝရူပံ အကပ္ပိယပထဝိပဒေသံ အန္တမသော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌေနာပိ သမ္မုဉ္ဇနိသလာကာယပိ သယံ ဝါ ခဏတိ။ ခဏာပေယျ ဝါတိ အညေန ဝါ ‘‘ဣဒံ ခဏာဟီ’’တိအာဒိနာ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ခဏာပေယျ။ ဘေဒါပေယျာတိ တထေဝ ဘေဒါပေယျ။ ဘိန္ဒေယျ ဝါတိ ပဿာဝဓာရာဒီဟိပိ ဘိန္ဒေယျ။ အဓိကာရဝသေန ဝါ-သဒ္ဒဿ သဗ္ဗကိရိယာပဒေဟိ သမ္ဗန္ဓော လဗ္ဘတီတိ ဘေဒါပေယျ စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဣဓ အဝုတ္တဿ ‘‘ဒဟတိ ဝါ၊ ဒဟာပေတိ ဝါ’’တိ ပဒဒွယဿ သမုစ္စယကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အန္တမသော ပတ္တမ္ပိ ပစန္တော သယံ ဝါ ဒဟတိ၊ အညေန ဝါ ဒဟာပေတီတိအာဒိ ဣမေသံ ပဒါနံ အဋ္ဌကထာဝသေန (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၇) ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ ခဏန္တဿ၊ ဘိန္ဒန္တဿ စ ပဟာရေ ပဟာရေ ပါစိတ္တိယံ။

၉၄၉။ အာဏာပေန္တဿ အာဏတ္တိဂဏနာယ၊ ဒဟန္တဿ အဂ္ဂိပါတဂဏနာယ ဟောတီတိ ဣဒံ ‘‘ပဟာရေ ပဟာရေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိအာဒိအဋ္ဌကထာဝစနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဣမမေဝ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သယမေဝါ’’တိအာဒိ။

၉၅၀။ အာဏာပေန္တဿာတိ ¶ သကိံ အာဏာပေန္တဿ။

၉၅၁။ ‘‘ခဏာပေယျာ’’တိ သာမညဝစနဿ အပဝါဒဒဿနတ္ထံ ‘‘ခဏ ပေါက္ခရဏိ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ကောစိ ဒေါသော န ဝိဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ပေါက္ခရဏိအာဝါဋာဒိသဒ္ဒါနံ ပထဝိပရိယာယတ္တာဘာဝတော ဧဝံဝစနေန အနာပတ္တီတိ အဓိပ္ပာယော။

၉၅၂။ ‘‘ဣမံ ဣဓာ’’တိအာဒီနံ ပဒါနံ ပစ္စက္ခဘူတာဓိပ္ပေတဘူမိဝါစကတ္တာ တေဟိ ယောဇေတွာ ဝုတ္တဿ တဿေဝ ပယောဂဿ အာပတ္တိကရဘာဝံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဣမ’’န္တိအာဒိ။

၉၅၃။ ကန္ဒန္တိ ¶ တာလာဒိကန္ဒံ။ ကုရုန္ဒန္တိ ကုလစောစရုက္ခံ။ ထူဏန္တိ ထမ္ဘံ။ ခါဏုကန္တိ သာခါဝိဋပရဟိတံ ရုက္ခာဝယဝံ။ မူလန္တိ ပထဝိယာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝကရံ ရုက္ခာဝယဝံ။ ဝဋ္ဋတီတိ အနိယမေတွာ ဝစနေန အနာပတ္တိဘာဝတော ဝဋ္ဋတိ။

၉၅၄။ ဣမန္တိ ပစ္စက္ခပရာမာသပဒေန နိယမေတွာ ဝစနတော အာပတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိယမေတွာန ဝတ္တုံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

၉၅၅။ ဃဋေဟိ ဥဿိဉ္စိတုန္တိ ဃဋေဟိ ဂဟေတွာ အဝသိဉ္စိတုံ။ တနုကဒ္ဒမောတိ ဇမ္ဗာလော။ ဗဟလံ ကဒ္ဒမံ ဘိက္ခုနာ အပနေတုံ န စ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၉၅၆။ နဒိယာဒီနန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂင်္ဂါကန္ဒရာဒီနံ ဂဟဏံ။ ‘‘တဋ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဝဋ္ဌန္တိ ဝုဋ္ဌီဟိ ဩဝဋ္ဌဉ္စ။ စာတုမာသန္တိ ဝိကောပနကိရိယာယ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ၊ စာတုမာသဗ္ဘန္တရေ ဝိကောပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။

၉၅၇။ သစေ တောယသ္မိံ ပတတိ တဋန္တိ ယောဇနာ၊ သစေ ကူလံ ဘိဇ္ဇိတွာ အန္တောဥဒကေ ပတတီတိ။ ဒေဝေ ဝုဋ္ဌေပီတိ ¶ ပဇ္ဇုန္နဒေဝေ ဝုဋ္ဌေပိ။ ဝုဋ္ဌ-သဒ္ဒေါ ကတ္တုသာဓနော။ စာတုမာသမတိက္ကန္တေပီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဟေတုဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘တောယေ ဒေဝေါ ဟိ ဝဿတီ’’တိ။

၉၅၈။ သောဏ္ဍိန္တိ ပါသာဏပေါက္ခရဏိံ။ တတ္ထ တူတိ ဥဒကရဟိတေ တသ္မိံ သောဏ္ဍိအာဝါဋေ။

၉၅၉။ အန္တောစာတုမာသံ သောဓေတုံ ဘိန္ဒိတုန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘သောဓေတုံ ဘိန္ဒိတုံ ဝိကောပေတု’’န္တိ ကိရိယာပဒေဟိ ‘‘ရဇ’’န္တိ ကမ္မပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တံ ရဇောရာသိံ ဒေဝေ ဝုဋ္ဌေ ပစ္ဆာ ဥဒကဿ ဆိန္နတ္တာ ဗဟလဘူမိသုက္ခမ္ပိ ဝုဋ္ဌိပါတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အန္တောစာတုမာသေ ကောပေတုံ ဘိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။

၉၆၀။ ပုဏ္ဏေ သောဏ္ဍိမှိ တံ ရဇံ ဝိကောပေတုံ ဝဋ္ဋတိ စာတုမာသတော ဥဒ္ဓန္တိ ယောဇနာ။

၉၆၁။ ‘‘ဖုသာယန္တေ’’တိ ဧတေန ‘‘ဒေဝေါ’’တိ ဣဒံ ဘုမ္မဝသေန ဝိပရိဏာမေတွာ ‘‘ဒေဝေ ဖုသာယန္တေ’’တိ ¶ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ပဇ္ဇုန္နဒေဝေ ဝုဋ္ဌိပါတံ ကရောန္တေတိ အတ္ထော။ ပိဋ္ဌိပါသာဏကေတိ ပါသာဏပိဋ္ဌေ။ တမ္ပီတိ တထာ ပါသာဏပိဋ္ဌေ လဂ္ဂံ တမ္ပိ ရဇံ။

၉၆၂။ အကတပဗ္ဘာရော နာမ ယထာ ဟေဋ္ဌာဘာဂေါ ဝုဋ္ဌိဖုသိတေဟိ န တေမီယတိ၊ တထာ နမိတွာ ဌိတပဗ္ဗတပ္ပဒေသော။ ဣဒံ အနောဝဿကဋ္ဌာနေ ဥဋ္ဌိတဝမ္မိကာနံ ဥပလက္ခဏံ။

၉၆၃။ အဗ္ဘောကာသေ ဝုဋ္ဌိတော ဝမ္မိကော သစေ ဩဝဋ္ဌော၊ ကံ စာတုမာသံ ဝိကောပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စာတုမာသန္တိ ဝိကောပနကိရိယာယ ¶ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ရုက္ခေတိ စ ထမ္ဘပါသာဏာဒီနံ ဥပလက္ခဏံ။ ဥပစိကာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကာဠကိပိလ္လိကာဒီနံ ဂဟဏံ။ သော နယောတိ ‘‘ဩဝဋ္ဌဒိဝသတော ဥတ္တရိ စာတုမာသဗ္ဘန္တရေ ကောပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ယထာဝုတ္တော နယော။

၉၆၄။ မူသိကုက္ကိရံ နာမ မူသိကာဟိ ဥဒ္ဓဋပံသု။ မူသိကာနံ ဥက္ကိရော မူသိကုက္ကိရောတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဂေါကဏ္ဋကံ နာမ ဂုန္နံ ခုရာနံ ဥဋ္ဌိတမတ္တိကာ။ ဂဏ္ဍုပ္ပာဒမလံ နာမ ဘူလတာယ မလမတ္တိကာ။ သမ္ဗန္ဓံ ပန ပကတိဘူမိံ အကောပေန္တေန မတ္ထကတော ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၉၆၅။ ကသီတိ ကသိတဋ္ဌာနံ၊ တတ္ထ နင်္ဂလေန ဥဒ္ဓဋမတ္တိကာ ကသိနင်္ဂလမတ္တိကာ။ ‘‘အစ္ဆိန္နာ’’တိဣမိနာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကတွာ အာယတံ ဟုတွာ ဌိတမတ္တိကာပဋလမ္ပိ အဇာတပထဝီ သိယာတိ အာသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထမာဟ ‘‘ဘူမိသမ္ဗန္ဓာ’’တိ။ သာတိ ကသိနင်္ဂလမတ္တိကာ။

၉၆၆။ သေနာသနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပုရာဏ’’န္တိ ပါဌသေသော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဩဝဋ္ဌံ စာတုမာသတော ဥဒ္ဓံ န ဝိကောပယေတိ ယောဇနာ။

၉၆၇။ တတောတိ ဩဝဋ္ဌဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ စာတုမာသာတိက္ကန္တဂေဟတော။ ‘‘ဂေါပါနသိ’’န္တိ ဣမိနာ ဂေါပါနသိမတ္ထကေ ဌိတဥပစိကာပံသုမှိ ဘိဇ္ဇန္တေပိ အနာပတ္တိဘာဝံ ဒီပေတိ။ ‘‘ဘိတ္တိ’’န္တိ ဣမိနာ တဒေကဒေသံ ဘိတ္တိပါဒါဒိဒါရုမာဟ။ ဣဒမ္ပိ ဘိတ္တိမတ္တိကံ ဥပစိကာမတ္တိကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ထမ္ဘ’’န္တိ ဣဒမ္ပိ တံသမ္ဗန္ဓပါကာရဘူမိမတ္တိကာဥပစိကာဒိပံသုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဒရတ္ထရန္တိ အတ္ထတပဒရံ။ ဣဒမ္ပိ ပဒရာနံ ဥပရိ မတ္တိကာဥပစိကာပံသုံ ¶ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဂေါပါနသိ’’န္တိအာဒီဟိ ¶ ပဒေဟိ ‘‘ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပစ္စေကံ ယောဇနီယံ။ ‘‘ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဣမိနာ ဝိကောပနာဓိပ္ပာယာဘာဝံ ဒီပေတိ။

၉၆၈။ ဂဏှန္တဿာတိ ဧတ္ထ အနာဒရေ သာမိဝစနံ၊ ‘‘သုဒ္ဓစိတ္တေနာ’’တိ ပါဌသေသော။ ဣဋ္ဌကာတိ ဆဒနိဋ္ဌကာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပါသာဏသမုဒ္ဒဖေဏာဒီနံ ဂဟဏံ။ ပတတီတိ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဏှန္တေ သစေ မတ္တိကာ ဆိဇ္ဇိတွာ ပတတိ၊ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ မတ္တိကန္တိ ဘိတ္တိယံ၊ ဆဒနေ စ စာတုမာသာဓိကောဝဋ္ဌမတ္တိကံ၊ အနောဝဋ္ဌံ စေ၊ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစေ ယာ ယာ အတိန္တာ၊ တံ တံ ဂဏှာတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၆)။ ယဒိ ဂဏှတိ၊ အာပတ္တိ သိယာတိ ယောဇနာ။

၉၆၉။ အတိန္တောတိ ဝဿောဒကေန အတိန္တော၊ ဣမိနာ ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗဝတ္ထုံ ဒဿေတိ။ တဿ အန္တောဂေဟေ စ ဗဟိ စ သမ္ဘဝတော အန္တောဂေဟေ ဌိတဿ တာဝ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အန္တောဂေဟေ သစေ သိယာ’’တိ။ ဝဿောဒကေန တိန္တာတိန္တေသု ဒွီသု မတ္တိကာပုဉ္ဇေသု အတိန္တံ တာဝ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အနောဝဋ္ဌော စာ’’တိ။

၉၇၀။ ဝဿောဒကေန တိန္တေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝုဋ္ဌေ ပုန စာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဝုဋ္ဌေ’’တိ ဣမိနာ ‘‘မတ္တိကာပုဉ္ဇော’’တိ ပဒံ ဘုမ္မဝသေန ဝိပရိဏာမေတွာ ဝုဋ္ဌေ မတ္တိကာပုဉ္ဇေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဧကဒိဝသမ္ပီ’’တိ သေသော၊ ဂေဟသ္မိန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဌိတေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဂေဟသ္မိံ ဌိတေ မတ္တိကာပုဉ္ဇေ ဝဿောဒကေန ဧကဒိဝသမ္ပိ တိန္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝက္ခမာနနယေန အညတ္ထ ပဟရိတွာ ဥဋ္ဌိတေန တေန အတေမိတွာ ဥဇုကံ ပတိတေဟိ ဝဿဖုသိတေဟိ တိန္တေတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သစေ သဗ္ဗော တိန္တော ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘မတ္တိကာပုဉ္ဇော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။

၉၇၁။ ‘‘သဗ္ဗော’’တိ ¶ ဣမိနာ ဝိသေသနေန ဗျဝစ္ဆိန္နံ ဧကဒေသတိန္တေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ယတ္တက’’န္တိအာဒိ။ တု-သဒ္ဒေါ ဣမမေဝ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။ ယတ္တကန္တိ ဟေဋ္ဌာ အနောတရိတွာ မတ္ထကတော၊ ပရိယန္တကတော စ ယတ္တကပ္ပမာဏံ။ တတ္ထာတိ မတ္တိကာပုဉ္ဇေ။ ‘‘အကပ္ပိယ’’န္တိ ဧတဿ ‘‘စာတုမာသစ္စယေနာ’’တိ အနုဝတ္တတိ။ ‘‘အတိန္တံ…ပေ… ကပ္ပိယ’’န္တိ ဣမိနာ အကပ္ပိယဋ္ဌာနံ ပရိဟရိတွာ ဝါ ကပ္ပိယကာရကေဟိ ကပ္ပိယဝစနေန ဟရာပေတွာ ဝါ အတိန္တံ ဌာနံ ¶ ယထာကာမံ ဝဠဉ္ဇေတဗ္ဗန္တိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကပ္ပိယကာရကေဟီ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၆)။

၉၇၂။ ဝါရိနာတိ ဥဇုကံ အာကာသတော ပတိတဝဿောဒကေန။ အညတ္ထ ပဟရိတွာ တတ္ထ ပတိတွာ တေမိတေ ဝဋ္ဋတိ။ သော မတ္တိကာပုဉ္ဇော။ တတော ပရန္တိ ဧကာဗဒ္ဓကာလတော ဥတ္တရိံ သော မတ္တိကာပုဉ္ဇော ဝါရိနာ တေမိတော ဘူမိယာ ဧကာဗဒ္ဓါ စေ ဟောတိ၊ တတော ပရံ သာ ဇာတာ ပထဝီ ဧဝ၊ ကောပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။

၉၇၃။ ‘‘ဩဝဋ္ဌော’’တိ ဣမိနာ အနောဝဋ္ဌပါကာရော ကပ္ပိယောတိ ဗျတိရေကဝသေန ဒဿေတိ။ ‘‘မတ္တိကာမယော’’တိ ဝိသေသနေန ဣဋ္ဌကပါကာရာဒိံ ဗျဝစ္ဆိန္ဒတိ။ တဿ ပန ကပ္ပိယဘာဝံ ဝက္ခတိ ‘‘သစေ ဣဋ္ဌကပါကာရော’’တိအာဒိနာ။ ‘‘စာတုမာသစ္စယေ’’တိ ဣမိနာ တတော အန္တော ဝိကောပနီယဘာဝံ ဒဿေတိ။

၉၇၄။ တတ္ထာတိ ဩဝဋ္ဌေ မတ္တိကပါကာရေ။ အဃံသန္တောဝါတိ ပါကာရမတ္တိကံ အကောပေန္တော။ မတ္တသော ဆုပိတွာတိ ပမာဏတော မုဒုကံ ကတွာ ဟတ္ထတလံ ဌပေတွာ။ အလ္လဟတ္ထေနာတိ ဥဒကတိန္တေန ဟတ္ထတလေန။ ဟတ္ထေကဒေသော ဟတ္ထော နာမ။

၉၇၅။ ယေဘုယျကထလေ ¶ ဌာနေတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ယဿာ တီသု ဘာဂေသု ဒွေ ဘာဂါ ကထလာ ဟောန္တိ၊ တာဒိသေ ကပ္ပိယပထဝိဋ္ဌာနေ။

၉၇၆။ အဗ္ဘောကာသေတိ ဥပလက္ခဏတ္တာ အန္တောဂေဟေပိ ထမ္ဘံ စာလေတွာ ဇာတပထဝိံ ဝိကောပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒွီသုပိ ဌာနေသု သုဒ္ဓစိတ္တေန နိဒ္ဒေါသဘာဝံ ယထာဝုတ္တေန ‘‘ထမ္ဘံ ဝါ ပဒရတ္ထရံ။ ဂဏှိဿာမီ’တိ သညာယ၊ ဂဟေတုံ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ နယေနာဟ။ ပထဝိန္တိ အကပ္ပိယပထဝိံ။

၉၇၇။ ဥဇုမုဒ္ဓရတော န ဒေါသောတိ ယောဇနာ။

၉၇၈။ ဥစ္စာလေတွာတိ ဥက္ခိပိတွာ စာလေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ။ ပဝဋ္ဋတီတိ ပဝဋ္ဋေတွာ ပဝဋ္ဋေတွာ နေတီတိ ¶ အတ္ထော။ သုဒ္ဓစိတ္တဿာတိ ‘‘ဘူမိ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ အသလ္လက္ခေတွာ ‘‘ပါသာဏံ ပဝဋ္ဋေတွာ ပဝဋ္ဋေတွာ ဟရိဿာမီ’’တိ သုဒ္ဓစိတ္တဝတော။

၉၇၉။ ဘူမိယံ ဒါရူနိ ဖာလေန္တာနမ္ပိ ဘူမိယံ သာခါဒီနိ ကဍ္ဎတော စာတိ ယောဇနာ။

၉၈၀။ ကဏ္ဋကန္တိ ရုက္ခကဏ္ဋကံ၊ မစ္ဆကဏ္ဋကဉ္စ။ သူစိ နာမ အယောမယဒန္တမယတမ္ဗမယကဋ္ဌမယာဒိသူစီနံ အညတရာ။ အဋ္ဌိံ ဝါတိ ဂေါမဟိံသာဒီနံ အဋ္ဌိံ ဝါ။ ဟီရံ ဝါတိ နာဠိကေရာဒိဟီရံ ဝါ။ အာကောဋေတုန္တိ ယထာ ဧကကောဋိ ဘူမိံ ပဝိသတိ၊ တထာ တာဠေတုံ။ ပဝေသေတုန္တိ ဘူမိံ ဂမယိတုံ။

၉၈၁။ ပဿာဝံ မုတ္တံ။ မေဒနိန္တိ ဧတ္ထ အကပ္ပိယပထဝိမာဟ။ ဘိန္ဒိဿာမီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧဝံ စိန္တေတွာ’’တိ သေသော။

၉၈၂။ ကရောန္တဿာတိ သုဒ္ဓစိတ္တေန ပဿာဝံ ကရောန္တဿာတိယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘သမ္မဇ္ဇတော’’တိ ဣဒံ ‘‘သမ္မဇ္ဇန္တေနာ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ ¶ ၊ ‘‘သမ္မဇ္ဇနိယာ’’တိ သေသော၊ အနန္တရံ မေဒနီပဒံ ဥပယောဂဝသေန ‘‘မေဒနိ’’န္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဝိသမ’’န္တိ သေသော၊ ‘‘သမံ ကာတု’’န္တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ သမ္မဇ္ဇန္တေန ဥစ္စဋ္ဌာနံ မဒ္ဒိတွာ၊ အာဝါဋဋ္ဌာနံ ပဝေသေတွာ သမံ ကာတုံ သမ္မဇ္ဇနိယာ ဃံသေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝိသမံ ဘူမိံ သမံ ကရိဿာမီတိ သမ္မဇ္ဇနိယာ ဃံသိတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၆)။

၉၈၃။ ပါဒင်္ဂုဋ္ဌေန ဝါတိ ဧတ္ထ သမုစ္စယတ္ထေန ဝါ-သဒ္ဒေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ကတ္တရယဋ္ဌိယာ ဘူမိံ ကောဋ္ဋေန္တီ’’တိ ဣဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ လိခိတုမ္ပီတိ ရာဇိံ ကာတုမ္ပိ ဘူမိံ ဘိန္ဒန္တေနာတိ ယောဇနာ။ ပါဒေဟီတိ ပါဒတလေဟိ။

၉၈၅။ ဘူမိန္တိ အကပ္ပိယဘူမိံ။ ဒဟတိ ဒဟာပေတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ယော’’တိ စ ‘‘တဿာ’’တိ စ သမ္ဗန္ဓဝသေန လဗ္ဘတိ။ ပတ္တံ ဒဟန္တဿာတိ ဆဝိယာ ထိရဘာဝတ္ထံ ဓူမံ ဂါဟာပေတွာ တိဏုက္ကာဒီဟိ ပတ္တံ ဂဏှန္တဿ။

၉၈၆။ တတ္တကာနေဝါတိ ¶ ဌာနပ္ပမာဏာနေဝ။ ဣဓာပိ ‘‘ယော’’တိ စ ‘‘တဿာ’’တိ စ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။

၉၈၇။ ဘူမိယန္တိ အကပ္ပိယဘူမိယံ။ ပတ္တံ ပစီယတိ ဧတ္ထာတိ ပတ္တပစနံ၊ ကပါလံ၊ တသ္မိံ ကပါလေ။

၉၈၈။ သော အဂ္ဂိ တာနိ ဒါရူနိ ဒဟန္တော ဂန္တွာ စေ ဧကံသေန ဘူမိံ ဒဟတိ၊ တသ္မာ ဒါရူနံ ဥပရိ အဂ္ဂိံ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။

၉၈၉။ ဣဋ္ဌကာ အာဝပီယန္တိ ပစ္စန္တိ ဧတ္ထာတိ ဣဋ္ဌကာဝါပေါ၊ သော ဧဝ ဣဋ္ဌကာဝါပကော၊ ဣဋ္ဌကာပစနဋ္ဌာနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကုမ္ဘကာရာဝါပါဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

၉၉၀။ ဥပါဒီယတီတိ ¶ ဥပါဒါနံ၊ ဣန္ဓနံ၊ န ဥပါဒါနံ အနုပါဒါနံ၊ ဣန္ဓနတော အညံ၊ တတော အနုပါဒါနတောတိ အတ္ထော။ ခါဏုကေတိ မတခါဏုကေ စ သုက္ခရုက္ခေ စ ဘူမိဂတံ အဒတွာ ‘‘နိဗ္ဗာပေဿာမီ’’တိ အဂ္ဂိဒါနံ ဝဋ္ဋတိ။ ပစ္ဆာ ဥဿာဟေ ကတေပိ န နိဗ္ဗာယတိ၊ န ဒေါသောတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစေ ပန ဘူမိံ အပ္ပတ္တမေဝါ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၇)။

၉၉၁။ တိဏုက္ကန္တိ တိဏေန ဗဒ္ဓဥက္ကံ။ တိဏုက္ကန္တိ ဥပလက္ခဏံ။ နာဠိကေရပဏ္ဏာဒီဟိ ဗဒ္ဓါပိ သင်္ဂယှန္တိ။

၉၉၂။ တဿ အဂ္ဂိဿ ပတိတဋ္ဌာနေ ဣန္ဓနံ ဒတွာ ပုန တံ အဂ္ဂိံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ မဟာပစ္စရိယံ ရုတံ ကထိတန္တိ ယောဇနာ။

၉၉၃။ ‘‘တဿ အပထဝိယ’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ဝိမတိဿုဘယတ္ထာပီတိ ပထဝိအပထဝိဒွယေပိ ဝေမတိကဿ။ တတ္ထ ဇာတာ ပထဝီ၊ ဣတရာ အပထဝီ။

၉၉၄။ ဣမန္တိ ¶ အာဝါဋံ၊ မတ္တိကံ၊ ပံသုံ ဝါ။

၉၉၅။ ဘဝန္တဿာတိ ဇာယန္တဿ၊ ဝဍ္ဎမာနဿ စ။ ဘူတဿာတိ ဇာတဿ၊ ဝဍ္ဎိတဿ စာတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဘဝန္တိ အဟုဝုဉ္စာတိ ဘူတာ၊ ဇာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ၊ ဇာတာ ဝဍ္ဎိတာ စာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၀)။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဘဝန္တီ’’တိ ဣမိနာ ဝိရုဠှမူလေ နီလဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ ဝဍ္ဎမာနကေ တရုဏဂစ္ဆေ ဒဿေတိ။ ‘‘အဟုဝု’’န္တိ ဣမိနာ ပန ဝဍ္ဎိတွာ ဌိတေ မဟန္တေ ရုက္ခဂစ္ဆာဒိကေ ¶ ဒဿေတိ။ ‘‘ဘဝန္တီ’’တိ ဣမဿ ဝိဝရဏံ ‘‘ဇယန္တိ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ၊ ‘‘အဟုဝု’’န္တိ ဣမဿ ‘‘ဇာတာ ဝဍ္ဎိတာ’’တိ။ ဧဝံ ဘူတ-သဒ္ဒေါ ပစ္စုပ္ပန္နာတီတဝိသယောတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဘဝန္တဿ ဘူတဿာ’’တိ ဣမိနာ ပဒဒွယေန ‘‘ဘူတဂါမဿာ’’တိ ပဒဿ တုလျာဓိကရဏတာဒဿနေန ဂါမ-သဒ္ဒဿ ဒိဋ္ဌိဂတဝနန္တာဒိသဒ္ဒါနံ ဒိဋ္ဌိဝနာဒိသဒ္ဒတ္ထေ ဝိယ ဘူတသဒ္ဒတ္ထေ ဝုတ္တိပက္ခမာဟ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၀) ‘‘ဘူတာ ဧဝ ဝါ ဂါမော ဘူတဂါမော၊ ပတိဋ္ဌိတဟရိတတိဏရုက္ခာဒီနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ ဘူတာနံ ဒေဝတာနံ ဂါမော နိဝါသောတိ ဝါ ဘူတဂါမော။ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ဟိ ဟရိတဘာဝမာပန္နာ တိဏရုက္ခဂစ္ဆာဒယော ဒေဝတာဟိ ပရိဂယှန္တီတိ။ ဇာယန္တဿ ဝဍ္ဎန္တဿ ဝါ သမ္ပတ္တဝုဒ္ဓိမရိယာဒဿ ဝါ ရုက္ခာဒိနောတိ အတ္ထော။

ပါတဗျတာနိမိတ္တန္တိ ဧတ္ထ ပါတဗျဘာဝေါ ပါတဗျတာ၊ ‘‘ဆေဒနဘေဒနာဒီဟိ ယထာရုစိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတာတိ အတ္ထော’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော ပါတဗျတာ-သဒ္ဒဿ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သာ နိမိတ္တံ ဟေတု ယဿ ပါစိတ္တိယဿ တံ ပါတဗျတာနိမိတ္တံ။ ရုက္ခာဒီနံ ဆေဒနဖာလနာဒိဝသေန ဝိကောပနီယတာသင်္ခါတပါတဗျတာနိမိတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတာဟေတု ပါစိတ္တိယံ ဥဒီရိတံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။

၉၉၆-၇။ သောတိ ဘူတဂါမော။ တိလဗီဇာဒိကောတိ တိလဗီဇမေတ္ထ သုခုမပဏ္ဏသေဝါလာဒိကော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စ တာဒိသာ ဣတရာ သေဝါလဇာတိ ဂဟိတာ။ ‘‘ဥပရိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကပဏ္ဏင်္ကုရော၊ ဟေဋ္ဌာ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကမူလင်္ကုရော သေဝါလော တိလဗီဇံ နာမာ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တန္တိ။ ဝိကောပေန္တဿ တံ သဗ္ဗန္တိ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာယ ဥဒကေ ဇာယမာနကသေဝါလာဒိံ ဘူမိယာ ဥပ္ပာဋနစ္ဆေဒနဝသေန ဇလေ ဧဝ ပတိဋ္ဌိတံ ¶ သုခုမပဏ္ဏနီလိကာဒိံ ဥဒကတော ဥဒ္ဓရဏစ္ဆေဒနဝသေန တံ သဗ္ဗံ သေဝါလံ ဝိကောပေန္တဿာတိ အတ္ထော။

၉၉၈။ ဟတ္ထေန ¶ ဝိယူဟိတွာတိ ဇလတော အမောစေတွာ ဟတ္ထေန ဒူရတော အပနေတွာ။ ‘‘ဟောတီ’’တိအာဒိ တဿ ဟေတုသန္ဒဿနတ္ထံ။ သကလံ အနဝသေသံ သဗ္ဗံ ဇလံ တဿ ယသ္မာ ဌာနံ ဟောတိ၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။

၉၉၉။ စေစ္စာတိ ဇာနန္တော။ တံ သေဝါလဇာတိကံ ဇလာ ဥဒ္ဓရိတုံ ဥဒကေန ဝိနာ ဘိက္ခုဿ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ဌာနသင်္ကမနဉှိ တန္တိ ဟေတုဒဿနံ။ တံ တထာကရဏံ ယသ္မာ ဌာနသင်္ကမနံ ဌာနတော စာဝနံ၊ တသ္မာ တံ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။

၁၀၀၀။ ယထာဝုတ္တဿ ဗျတိရေကံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဥဒကေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဥဒကေနာတိ သဟတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ တံ သေဝါလဇာတိကံ။ ဝါရိသူတိ ဧတ္ထ ဝါသံ ဝါရယန္တီတိ ဝါရီ၊ တေသု။

၁၀၀၁။ ဇလေ ဝလ္လိတိဏာဒီနီတိ ဇလမတ္ထကေ ဝလ္လိဉ္စ ဇာယမာနကရဝလ္လိတိဏာဒီနိ စ။ ဥဒ္ဓရန္တဿာတိ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတံ ဘူမိတော၊ ဥဒကေ ပတိဋ္ဌိတံ ဥဒကတော စ ဥဒ္ဓရန္တဿ။ တတ္ထ အန္တပက္ခံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တောယတော’’တိ။ ဝိကောပေန္တဿာတိ ခဏ္ဍနာဒိဝသေန ကောပေန္တဿ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဥဒကေ၊ ဧဝ-ကာရော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော ‘‘တတ္ထေဝါ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၂) အဋ္ဌကထာဝစနတော။

၁၀၀၂။ ဧတ္ထာတိ ဥဒကေ ဧဝ။ ဝိကောပေန္တဿာတိ ကပ္ပိယံ အကာရာပေတွာ ဆေဒနာဒိံ ကရောန္တဿ။ တာနီတိ တထာ ပရေဟိ ဥပ္ပာဋိတတ္တာ ဘူတဂါမဘာဝတော မုတ္တာနိ ဝလ္လိတိဏာဒီနိ။ ဗီဇဂါမေနာတိ မူလဗီဇဂါမာဒိဝသေန။

၁၀၀၃။ ဧဝံ ¶ ဥဒကဋ္ဌေ သင်္ခေပတော ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဣတရတြာပိ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ထလဋ္ဌေ’’တိအာဒိ။ ဟရိတခါဏုကောတိ ဧတ္ထ ‘‘ယော’’တိ သေသော။ ‘‘တဿာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော၊ ကကုဓကရဉ္ဇာဒီနံ ဆိန္နာဝသိဋ္ဌခါဏုကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဘူတဂါမေန သင်္ဂဟော’’တိ ဣမိနာ တံဝိကောပနေ ပါစိတ္တိယဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဧဝမုပရိပိ။

၁၀၀၄။ နာဠိကေရာဒိကာနံ ¶ ခါဏူတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဥပရိဟရိတော’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ ‘‘ဗီဇဂါမေန သင်္ဂဟော’’တိ ဣမိနာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုတမာဟ။ ဧဝမုပရိပိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ တာလနာဠိကေရာဒီနံ ခါဏု ဥဒ္ဓံ အဝဍ္ဎနကော ဘူတဂါမဿ ကာရဏံ န ဟောတိ၊ တထာပိ ဘူတဂါမသင်္ခါတနိဗ္ဗတ္တပဏ္ဏမူလဗီဇတော သမ္ဘူတတ္တာ ဘူတဂါမတော ဥပ္ပန္နော နာမ ဟောတီတိ ဗီဇဂါမေန သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။

၁၀၀၅။ တထာပကာသိတောတိ ‘‘ဗီဇဂါမော’’တိ ဝုတ္တော။

၁၀၀၆။ ဖလိတာ ကဒလီ ယာဝ နီလပဏ္ဏာ၊ တာဝ သာ စ ဘူတဂါမောတိ ပကာသိတာတိ ယောဇနာ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကဒလီ ပန ဖလိတာ ယာဝ နီလပဏ္ဏာ၊ တာဝ ဘူတဂါမေနေဝ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၂)။ နဠန္တိ ခုဒ္ဒကဝေဠု။ ဝေဠူတိ မဟာဝေဠု။ တိဏာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဿာဒယော ဂဟိတာ။

၁၀၀၇။ ယော အယံ ပန ဝေဠု အဂ္ဂတော ပဋ္ဌာယ ယဒါ သုဿတိ၊ တဒါ သော ဗီဇဂါမေန သင်္ဂဟိတော နာမ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ဗီဇဂါမေနာတိ ဖဠုဗီဇဂါမေန။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကတရဗီဇဂါမေန? ဖဠုဗီဇဂါမေနာ’’တိ။

၁၀၀၈။ ဣန္ဒသာလော ¶ သလ္လကီ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သောဘဉ္ဇနာဒီနံ သင်္ဂဟော။ တု-သဒ္ဒေန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကိဉ္စာပိ ရာသိကတဒဏ္ဍကေဟိ ရတနပ္ပမာဏာပိ သာခါ နိက္ခမန္တီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၂) ဝုတ္တဝိသေသံ ဇောတေတိ။ ဆိန္ဒိတွာ ဌပိတဒဏ္ဍကေသု ရတနမတ္တာသုပိ သာခါသု ဥဋ္ဌိတာသု ဘူတဂါမံ အဟုတွာ ဗီဇဂါမမေဝ ဟောတိ အဝိရုဠှမူလကတ္တာတိ အယံ ဝိနိစ္ဆယော ဝိနယညုနာ ဉာတော ကုက္ကုစ္စကာနမုပကာရာယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိညေယျော ဝိနယညုနာ’’တိ။ ဣမမေဝတ္ထံ ‘‘မူလမတ္တေပိ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝက္ခတိ။

၁၀၀၉။ မဏ္ဍပါဒီနမတ္ထာယာတိ မဏ္ဍပဝတိပါကာရာဒီနမတ္ထာယ။ သစေ တေ နိက္ခဏန္တီတိ ယဒိ တေ ဣန္ဒသာလာဒိဒဏ္ဍကေ ဘူမိယံ နိခဏန္တိ။ နိဂ္ဂတေ မူလပဏ္ဏသ္မိန္တိ တထာ နိခါတဒဏ္ဍတော မူလေ စ ပဏ္ဏေ စ ဇာတေ။ ဘူတဂါမေန သင်္ဂဟောတိ ဧတ္ထ ‘‘တေသ’’န္တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ၊ ‘‘ဝိညေယျော’’တိ အဓိကာရော။

၁၀၁၀။ နိဂ္ဂတေပီတိ ¶ တတိယေန ပိ-သဒ္ဒေန အတိခုဒ္ဒကတံ သူစေတိ။

၁၀၁၁။ သကန္ဒာ တာလဋ္ဌီတိ သကန္ဒတာလဗီဇံ။ ပတ္တဝဋ္ဋီတိ သူစိသဏ္ဌာနာ အင်္ကုရပတ္တဝဋ္ဋိ။ န စ ဗီဇဂါမောတိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဘူတဂါမော’’တိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တဿ ဗျတိရေကဝသေန ဒဿေတိ။

၁၀၁၂။ နာဠိကေရတစန္တိ နာဠိကေရဖလဆလ္လိံ။ ဒန္တသူစီဝါတိ ဒန္တမယသူစိ ဣဝ။ သောပီတိ နာဠိကေရောပိ။ ရုက္ခတစသဒ္ဒါနံ ဖလေသု ဝတ္တမာနကာလေသုပိ တံလိင်္ဂတာ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ‘‘သော’’တိ အာဟာတိ ဝိညာယတိ။

၁၀၁၃။ မိဂသိင်္ဂသမာနာယာတိ ¶ ဟရိတဝိသာဏသဒိသာယ။ ပတ္တဝဋ္ဋိယာတိ အင်္ကုရပတ္တဝဋ္ဋိယာ။ သတိယာတိ ဝိဇ္ဇမာနာယ။ ဘူတဂါမောတိ ဝုစ္စတီတိ အမူလကဘူတဂါမောတိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒံ နာဠိကေရဿ အာဝေဏိကံ ကတွာ ဝုတ္တံ။

၁၀၁၅-၆။ အမ္ဗဋ္ဌီတိ အမ္ဗဗီဇံ။ ဇမ္ဗုဋ္ဌီတိ ဇမ္ဗုဗီဇံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဓုကပနသာဒိဗီဇာနံ ဂဟဏံ။ ဝန္ဒာကာတိ ရုက္ခာဒနီ။ အညံ ဝါတိ ဘဏ္ဍကဒလိမနောရဟံ ဝါ။ အဿာတိ ဝန္ဒာကာဒိနော။ အမူလဝလ္လီတိ ဧဝံနာမိကာ ဝလ္လိ။

၁၀၁၈။ ဃံသိတွာတိ ယေန ကေနစိ ဃံသိတွာ။ တံ သေဝါလံ။ တသ္မာတိ တသ္မာ ပါကာရာ။

၁၀၁၉။ သေဝါလေ အပနီတေ။ အန္တောတိ ပါနီယဃဋာဒီနံ အန္တောကုစ္ဆိမှိ။ ကဏ္ဏကံ အဗ္ဗောဟာရန္တိ ယောဇနာ။ ပါနီယဃဋာဒီနံ ဗဟိ သေဝါလော ဥဒကေ အဋ္ဌိတတ္တာ၊ ဗီဇဂါမာနုလောမတ္တာ စ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ ဝဒန္တိ။ ကဏ္ဏကံ နီလဝဏ္ဏမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝ။

၁၀၂၀။ ပါသာဏဒဒ္ဒူတိ ¶ မနုဿသရီရေ ရောဂါကာရေန ပါသာဏေ ဇာယမာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ သေဝါလန္တိ ပါသာဏသေဝါလံ။ သေလေယျကာ နာမ သိလာယ သမ္ဘူတာ ဧကာ သုဂန္ဓဇာတိ။ အပတ္တာနီတိ ပဏ္ဏရဟိတာနိ။

၁၀၂၁။ ပုပ္ဖိတန္တိ ဝိကသိတံ။ တံ အဟိစ္ဆတ္တံ။ မကုလန္တိ အဝိကသိတံ။

၁၀၂၂။ အလ္လသ္မိံ ¶ ရုက္ခေ တစံ ဝိကောပေတွာ ယထာ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တထာ ပပ္ပဋိကမ္ပိ နိယျာသမ္ပိ ဝိကောပေတွာ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ၊ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ပပ္ပဋိကမ္ပီတိ အလ္လတစမတ္ထကေ သုက္ခတစပဋလမ္ပိ။ ‘‘အလ္လသ္မိ’’န္တိ ဣမိနာ ဗျတိရေကေန မတရုက္ခေ ဒေါသာဘာဝံ ဒီပေတိ။ ‘‘တစံ ဝိကောပေတွာ’’တိ ဝစနတော ရုက္ခတစမ္ပိ ပပ္ပဋိကမ္ပိ သာလကပိတ္ထာဒိနိယျာသမ္ပိ ရုက္ခေ အလ္လတစံ အဝိကောပေတွာ မတ္ထကတော ဆိန္ဒိတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၁၀၂၃။ အက္ခရစ္ဆိန္ဒနာရဟေသု နုဟိကဒလိအာဒီသု ရုက္ခေသု၊ တတ္ထဇာတေသု တာလပဏ္ဏာဒိကေသု ဝါ အက္ခရံ လိခတော ပါစိတ္တိယမုဒီရယေတိ ယောဇနာ။ ‘‘တတ္ထဇာတေသူ’’တိ ဣမိနာ ရုက္ခတော အပနီတပဏ္ဏေသု လိခိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဗျတိရေကတော ဒီပေတိ။

၁၀၂၄။ ‘‘ပက္ကမေဝ ဝါ’’တိ ဝိသုံ ဝစနတော ‘‘ဖလံ ဝါ’’တိ ဣမိနာ အပက္ကံ ဖလံ ဂဟိတံ။

၁၀၂၅။ ဖလိနိံသာခန္တိ ခါဒနာရဟဖလဝတိံ ဇမ္ဗုသာခါဒိကံ သာခံ။ ဂဏှတော အနုပသမ္ပန္နဿာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သယံ ခါဒိတုကာမော စေတိ တထာ ဩနမိတွာ သာခတော ဩစိနိတွာ ဒိန္နဖလံ သစေ သယံ ခါဒိတုကာမော ဟောတိ။ ဧဝံ ဒါတုန္တိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရံ နာမေတွာ ဒါတုံ။

၁၀၂၆။ ပရံ ကဉ္စိ ဥက္ခိပိတွာတိ အညံ ကဉ္စိ အနုပသမ္ပန္နံ ဥက္ခိပိတွာ။ ပုပ္ဖာနိ ဩစိနန္တေသူတိ ကုသုမာနိ လုနန္တေသု။ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယောတိ သာမညနိဒ္ဒေသေပိ ဧတ္ထ အတ္တနော နာမေတွာ ဒိန္နသာခါယ ပုပ္ဖာနိ ပါနီယဝါသတ္ထာယ န ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ အနုပသမ္ပန္နံ ဥက္ခိပိတွာ ပုပ္ဖာနိ ဩစိနာပေတွာ ဂဟိတပုပ္ဖာနိ ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တေဟိ ¶ ပန ပုပ္ဖေဟိ ပါနီယံ န ဝါသေတဗ္ဗံ။ ပါနီယဝါသတ္ထိကေန ¶ သာမဏေရံ ဥက္ခိပိတွာ ဩစိနာပေတဗ္ဗာနီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၂)။

၁၀၂၇။ ‘‘သာခါ’’တိ ဘိန္ဒိတွာ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ မောစိတာ ဝုစ္စတိ။ သာခီနန္တိ ရုက္ခာနံ။ တန္တိ ယထာဝုတ္တရုက္ခတော မောစိတသာခံ။ ယေသံ ရုက္ခာနံ သာခါ ရုဟတိ၊ တေသံ သာခီနံ တံ သာခံ ကပ္ပိယံ အကာရာပေတွာ ဝိကောပေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘ယေသံ ရုက္ခာနံ သာခါ ရုဟတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယေသံ သာခါ န ရုဟတိ၊ တေသံ တဿာ ကပ္ပိယကရဏကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ။

၁၀၂၈။ အလ္လသိင်္ဂိဝေရာဒိကေသုပီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝစလသုဏာဒီနံ ဂဟဏံ။

၁၀၂၉။ အနိယာမတော ဝဋ္ဋတေဝါတိ ယောဇနာ။ နိယာမသရူပံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမံ ရုက္ခ’’န္တိအာဒိဝက္ခမာနတ္တာ အနိယာမတောတိ သာမညနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဣမ’’န္တိ နိယာမဝစနာဘာဝတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၁၀၃၂။ ဥစ္ဆုခဏ္ဍာနန္တိ ပူရဏယောဂေ သာမိဝစနံ၊ ဥစ္ဆုခဏ္ဍေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗမေဝါတိ ပစ္ဆိယံ ဌိတံ သဗ္ဗံ ခဏ္ဍံ။ ကတံ ဟောတီတိ ကတံ ကပ္ပိယံ ဟောတိ။ ဧကသ္မိံ ကပ္ပိယေ ကတေတိ ပစ္ဆိယံ သဗ္ဗခဏ္ဍေသု ဖုသိတွာ ဌိတေသု ဧကသ္မိံ ခဏ္ဍေ ကပ္ပိယေ ကတေ။ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အဂ္ဂိပရိဇိတံ သတ္ထပရိဇိတံ နခပရိဇိတံ အဗီဇံ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇံယေဝ ပဉ္စမ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၅၀) ဣတိ ဝုတ္တေသု အဂ္ဂိသတ္ထနခေသု အညတရေန တတ္တ အယောခဏ္ဍေန ဝါ ဇလိတဂ္ဂိနာ ဝါ သူစိမုခေန ဝါ နခစ္ဆေဒနေန ဝါ သတ္ထကဓာရာယ ဝါ မနုဿသီဟာဒီနံ ဥပ္ပာဋိတာနုပ္ပာဋိတအပူတိနခေန ဝါ ဝိဇ္ဈိတွာ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ ကပ္ပိယံ ကာတဗ္ဗံ။ ကရောန္တေန စ အနုပသမ္ပန္နေန ¶ ဘိက္ခုနာ ‘‘ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ပဌမံ ဝတွာ ပစ္ဆာ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒိ ကာကဗ္ဗန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝက္ခတိ စ ‘‘ကပ္ပိယန္တိ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝစနံ ပန ယာယ ကာယစိ ဝါစာယ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ပဌမံ အဂ္ဂိံ နိက္ခိပိတွာ နခါဒီဟိ ဝါ ဝိဇ္ဈိတွာ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ ကပ္ပိယံ ကာတဗ္ဗံ။ ကရောန္တေန စ တံ အနုဒ္ဓရိတွာဝ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာ ပစ္ဆာ ဥဒ္ဓရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတ္တုကာမော ‘‘ကပ္ပ’’န္တိ စေ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ကေစိ။

၁၀၃၃။ ဒါရုန္တိ ¶ ဥစ္ဆူဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတောဗဒ္ဓဒါရုံ။ ဒါရုံ ဝိဇ္ဈတီတိ ဧတ္ထ ဇာနိတွာပိ ဝိဇ္ဈတိ ဝါ ဝိဇ္ဈာပေတိ ဝါ၊ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ‘‘ဧကသိတ္ထေပီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

၁၀၃၄။ တာနိ ဥစ္ဆုဒါရူနိ။ တန္တိ ဝလ္လိံ၊ ရဇ္ဇုံ ဝါ။

၁၀၃၅။ မရိစပက္ကေဟီတိ ပရိဏတေဟိ မရိစပက္ကေဟိ။ အပရိဏတာနံ ပန အဗီဇတ္တာ ကပ္ပိယေ အကတေပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒဉ္စ သေတလသုဏတစလသုဏာဒီဟိ မိဿဘတ္တဿ ဥပလက္ခဏံ။ ဧတ္ထ စ ဘတ္တသိတ္ထသမ္ဗန္ဓဝသေန ဧကာဗဒ္ဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဖလာဒီနမေဝ အညမညသမ္ဗန္ဓဝသေန။

၁၀၃၆။ တိလတဏ္ဍုလကာဒိသူတိ ကပ္ပိယံ ကာတဗ္ဗတိလေဟိ မိဿတဏ္ဍုလာဒီသု။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကပ္ပိယံ ကာတဗ္ဗဝတ္ထူဟိ မိဿိတာနိ ဣတရဝတ္ထူနိ ဂဟိတာနိ။ ဧကာဗဒ္ဓေ ကပိတ္ထေပီတိ ကဋာဟေန ဗဒ္ဓဗီဇေ ပရိဏတကပိတ္ထဖလေပိ။ ကဋာဟေတိ ဗဒ္ဓမိဉ္ဇေ ကပါလေ။

၁၀၃၇။ ကဋာဟံ မုဉ္စိတွာတိ သုက္ခတ္တာ သမန္တတော ကဋာဟံ မုဉ္စိတွာ။ မိဉ္ဇကန္တိ ပရိဏတကပိတ္ထဖလမိဉ္ဇံ။ တံ ကပိတ္ထံ ဘိန္ဒာပေတွာတိ ကပိတ္ထကဋာဟံ ဘိန္ဒာပေတွာ၊ ဣဒံ ဗီဇတော မုတ္တဿ ကဋာဟဿ ဘာဇနဂတိကတ္တာ ဝုတ္တံ။

၁၀၃၈။ ‘‘အဘူတဂါမအဗီဇေသူ’’တိ ¶ ပဒစ္ဆေဒေါ၊ အဘူတဂါမေ စ အဗီဇေ စာတိ အတ္ထော။ နနု စ ‘‘အဗီဇေ ဗီဇသညီ၊ ဝေမတိကော၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၉၂) ပါဌံ ဝိနာ ‘‘အဘူတဂါမေ ဘူတဂါမသညီ’’တိ ပါဌော နတ္ထီတိ အဘူတဂါမဂ္ဂဟဏံ ကသ္မာ ကတန္တိ? ဝုစ္စတေ – တသ္မိံ ပါဌေ ဗီဇံ ဘူတဂါမဉ္စ ဗီဇဂါမံ ဗီဇဉ္စ ဗီဇဗီဇန္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကသေသနယေန ‘‘ဗီဇ’’န္တိ ဂဟေတွာ ဝိနိစ္ဆိတန္တိ ဥဘယံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တသ္မိံ အဘူတဂါမအဗီဇဂါမဒွယေ။ ဣမိဿာ ဂါထာယ ‘‘အဘူတဂါမေ ဘူတဂါမသညိနော ဒုက္ကဋံ၊ ဝေမတိကဿ ဒုက္ကဋံ၊ အဗီဇဂါမေ ဗီဇဂါမသညိနော ဒုက္ကဋံ၊ ဝေမတိကဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ စတ္တာရိ ဒုက္ကဋာနိ ဒဿိတာနိ။ တတ္ထ အဘူတဂါမန္တိ ဗီဇဂါမံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဗီဇဂါမန္တိ နော ဗီဇံ။

၁၀၃၉။ တတ္ထ တသ္မိံ ဘူတဂါမဗီဇဂါမဒွယေ။ ‘‘အတထာသညိနော’’တိအာဒီသု ‘‘ဘူတဂါမံ ဝိကောပေန္တဿာ’’တိ ¶ သေသော၊ အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ အဘူတဂါမံ၊ အဗီဇန္တိ ဝါ သညိနော ဘူတဂါမံ ဗီဇမ္ပိ ဝိကောပေန္တဿ အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ယထာဟ ပါဠိယံ ‘‘ဗီဇေ အဗီဇသညီ ဆိန္ဒတိ ဝါ…ပေ… အနာပတ္တီ’’တိ။

အသဉ္စိစ္စ ဘူတဂါမံ ဝိကောပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဧဝမုပရိပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဂစ္ဆန္တဿ ပါဒေသု ဂဟေတွာ ဝါ အာလမ္ဗဏကတ္တရယဋ္ဌိယာ ဃံသိတွာ ဝါ တိဏာဒီသု ဆိဇ္ဇေသုပိ ‘‘ဣမံ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ အမနသိကတတ္တာ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ အသတိဿာတိ အညဝိဟိတသတိဿ ဝါ အညေန ကထယတော ဝါ ပါဒင်္ဂုဋ္ဌာဒီဟိ တိဏာဒီနိ ဆိန္ဒန္တဿ။ စ-ကာရေန ဣဓ အဝုတ္တံ ‘‘အဇာနန္တဿာ’’တိ ဣဒံ သမုစ္စိတံ။ ‘‘ဣမံ ဘူတဂါမ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဣမသ္မိံ အဂ္ဂိမှိ ပတိတေ ဣမံ ဍယှတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဘိဇ္ဇတိ ဆိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိံ ဝါ အဇာနန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။

၁၀၄၀။ ဣဒံ ¶ စာတိ ဣဒံ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဉ္စ။ တိသမုဋ္ဌာနန္တိ ကာယစိတ္တဝါစာစိတ္တကာယဝါစာစိတ္တဝသေန တိသမုဋ္ဌာနံ။ ဆေဒနာဒိကိရိယာယ အာပဇ္ဇနတော ကြိယံ။ တိစိတ္တန္တိ ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနိတွာ စေတိယာဒီသု တိဏဂဟနာဒိကံ ကရောန္တဿ အခီဏာသဝဿ ကုသလံ၊ ခီဏာသဝဿ ကိရိယံ၊ ဖလပုပ္ဖာဒိလောဘေန ဝိကောပေန္တာနံ သေခပုထုဇ္ဇနာနံ အကုသလန္တိ တိစိတ္တံ။

၁၀၄၁။ အညဝါဒဝိဟေသကေ ကမ္မသ္မိံ သင်္ဃေန ကတေတိ ယောဇနာ၊ အညဝါဒကဝိဟေသကာရောပနကမ္မေ ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ ပစ္စေကံ သင်္ဃေန ကတေတိ အတ္ထော။ ‘‘အညံ ဝဒတီတိ အညဝါဒကံ၊ အညေနညံ ပဋိစရဏဿေတံ နာမံ။ ဝိဟေသေတီတိ ဝိဟေသကံ၊ တုဏှီဘူတဿေတံ နာမ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၈) ဝစနတော သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝတ္ထုနာ၊ အာပတ္တိယာ ဝါ စောဒနာယ ကတာယ တံ အဝတ္တုကာမော ဟုတွာ ‘‘ကော အာပန္နော၊ ကိံ အာပန္နော၊ ကိသ္မိံ အာပန္နော’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၉၄) ပဒဘာဇနာနုက္ကမေန ပုစ္ဆိတံ ဌပေတွာ အညဿ အဝစနံ အညေနညံ ပဋိစရဏံ၊ တံ ကရောန္တော အညဝါဒကော။ ဣဓ ပန ဘာဝပ္ပဓာနဝသေန ကိရိယာ ဂဟိတာ။

တထေဝ ¶ စောဒိယမာနော ဟုတွာ ပုစ္ဆိတံ အဝတ္တုကာမော ဟုတွာ အာပတ္တိဘီရုကတာယ အညေနညံ ပဋိစရဏံ အကတွာ သင်္ဃံ ဝိဟေသေတုံ တုဏှီဘူတော ဝိဟေသကော နာမ။ ဧတ္ထာပိ ဘာဝပ္ပဓာနဝသေန ကိရိယာဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဣဓ ပန တဗ္ဘာဝါရောပနကမ္မံ ဝုစ္စတီတိ သံခေပေါ။ ပုန တထာ ကရောန္တဿာတိ ပုနပိ တေနေဝ ပကာရေန အညဝါဒကဝိဟေသကာနိ ဝိသုံ ဝိသုံ ကရောန္တဿ။ ပါစိတ္တိယဒွယံ ဟောတီတိ ပဒဘာဇနေ ‘‘ရောပိတေ အညဝါဒကေ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၁၀၀) နယေန စ ¶ ‘‘ရောပိတေ ဝိဟေသကေ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၁၀၀) နယေန စ ဝိသုံ ဝိသုံ ပါစိတ္တိယဿ ဝုတ္တတ္တာ ဧကေကသ္မိံ ဝတ္ထုမှိ ဧကေကာယ အာပတ္တိယာ သမ္ဘဝတော ပါစိတ္တိယဒွယံ ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၁၀၄၂။ ဓမ္မေတိ ဧတ္ထ ‘‘ကမ္မေ’’တိ သေသော။ ဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညီ၊ ဝေမတိကော၊ အဓမ္မကမ္မသညီတိ တီသု ဝိကပ္ပေသု။ အဓမ္မေတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကမ္မေ အရောပိတေတိ အညဝါဒကကမ္မာရောပနေ အကတေ။ ဧဝံ ဝဒန္တဿာတိ ‘‘ကော အာပန္နော’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တဿ။ ဝဒန္တဿ စာတိ ဧတ္ထ စကာရေန ကမ္မေ အရောပိတေ ဧဝံ ဝိဟေသန္တဿ စ ဒုက္ကဋန္တိ သမုစ္စိနောတိ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ကမ္မေ အရောပိတေတိ ဝိဟေသကကာလမာဟ။

၁၀၄၃။ အာပန္နန္တိ အတ္တနာ အာပန္နံ။ ဘဏ္ဍနံ ဘဝိဿတီတိ သညိဿာတိ မယာ ဣမသ္မိံ ဝုတ္တေ သင်္ဃဿ ဘဏ္ဍနကလဟာဒယော ဟောန္တီတိ သညာယ တုဏှီ ဘဝန္တဿ။ ဂိလာနဿာတိ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျမုခရောဂါဒိယုတ္တဿ။

၁၀၄၄။ ကြိယာကြိယန္တိ အညေနညပဋိစရဏံ ကြိယံ။ တုဏှီဘာဝေါ အကြိယံ။

၁၀၄၅-၆။ သမ္မတဿာတိ ခန္ဓကာဂတသေနာသနပညာပကသမ္မုတိအာဒီသု တေရသသု သမ္မုတီသု ဧကံ ဝါ ကတိပယာ ဝါ သဗ္ဗာ ဝါ ဒါတုံ သင်္ဃေန ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ကမ္မဝါစံ ဝတွာ ဒိန္နသမ္မုတိကဿ။ ‘‘ဥပသမ္ပန္နံ သင်္ဃေန သမ္မတ’’န္တိ (ပါစိ။ ၁၀၆) ဝစနတော ဘိက္ခုနောတိ ဥပသမ္ပန္နမာဟ၊ အယသံ ကတ္တုကာမောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝဒန္တောတိ ‘‘ဆန္ဒေန ဣတ္ထန္နာမော သေနာသနံ ပညာပေတိ၊ ဆန္ဒေန ဘတ္တာနိ ဥဒ္ဒိသတီ’’တိအာဒိံ ဘဏန္တော။ ‘‘ဥပသမ္ပန္နေ’’တိ ¶ ဣဒံ ‘‘ဥဇ္ဈာပေတီ’’တိ ကိရိယမပေက္ခိတွာ ကမ္မနိ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဥဇ္ဈာပေတိ အဝညာယ ¶ ဩလောကာပေတိ၊ လာမကတော ဝါ စိန္တာပေတိ၊ ခီယတီတိ ‘‘ဆန္ဒေန ဣတ္ထန္နာမော သေနာသနံ ပညပေတီ’’တိအာဒိံ ကထေန္တော ပကာသေတီတိ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ‘‘ဥပသမ္ပန္နာန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝသေန ‘‘ဥပသမ္ပန္နေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဥပသမ္ပန္နာနံ သန္တိကေ ပကာသေတီတိ အတ္ထော။

‘‘ပါစိတ္တိယဒွယံ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ‘‘ဥဇ္ဈာပနကေ ခိယျနကေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၁၀၅) ဒွိန္နံ ဝတ္ထူနံ ဧကတော ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ ဧကတော ဝုတ္တံ၊ ဝိသုံ ဝိသုံ ပန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဓမ္မေတိ ဧတ္ထ ‘‘ကမ္မေ’’တိ သေသော၊ ဥပသမ္ပန္နဿ သမ္မတဿ သင်္ဃေန ဒိန္နသမ္မုတိကမ္မံ သစေ ဓမ္မကမ္မံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဓမ္မေတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

၁၀၄၇-၈။ ဘိက္ခုနောတိ သမ္မတဿ ဘိက္ခုနော။ အသမ္မတဿ ဘိက္ခုဿ အဝဏ္ဏံ ဘာသတောတိ ယောဇနာ။ ယဿ ကဿစီတိ ဧတ္ထ ‘‘သန္တိကေ’’တိ သေသော၊ ဥပသမ္ပန္နဿ စ အနုပသမ္ပန္နဿ စ ယဿ ကဿစိ သန္တိကေတိ အတ္ထော။ ဥပသမ္ပန္နကာလေ သမ္မတံ ပစ္ဆာ သာမဏေရဘာဝံ ဥပဂတံ သန္ဓာယ ‘‘သမ္မတဿ သာမဏေရဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝဏ္ဏံ ဝဒတောတိ ယောဇနာ။

၁၀၄၉။ ကရောန္တံ သမ္မတံ။ ဘဏတောတိ ဥဇ္ဈာပယတော၊ ခီယတော။ အတ္ထော ပန ဝုတ္တနယောဝ။ ဥဇ္ဈာပနခီယနကိရိယာဟိ အာပဇ္ဇနတော ကြိယံ။ ယသ္မာ ဥဇ္ဈာပနံ၊ ခီယနဉ္စ မုသာဝါဒဝသေနေဝ ပဝတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘အာဒိကမ္မိကဿ အနာပတ္တီ’’တိ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ၊ ဒုက္ကဋဋ္ဌာနေ စ ဣမိနာ စ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဥဇ္ဈာပေန္တဿ၊ ခီယန္တဿ ¶ စ ဧကက္ခဏေ ဒွေ ဒွေ အာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ အာပန္နံ။

၁၀၅၀။ သင်္ဃဿ မဉ္စာဒိန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘သင်္ဃိကံ မဉ္စံ ဝါ ပီဌံ ဝါ ဘိသိံ ဝါ ကောစ္ဆံ ဝါ’’တိ ပါဠိယံ ဒဿိတံ သင်္ဃသန္တကံ မဉ္စာဒိံ။ ဧတ္ထ စ မဉ္စော နာမ ပါဠိယံ ‘‘စတ္တာရော မဉ္စာ မသာရကော ဗုန္ဒိကာဗဒ္ဓါ ကုဠီရပါဒကော အာဟစ္စပါဒကော’’တိ (ပါစိ။ ၁၁၁) စ ဒဿိတော စတုဗ္ဗိဓော မဉ္စော။ တတ္ထ မသာရကော နာမ မဉ္စပါဒေ ဝိဇ္ဈိတွာ တတ္ထ အဋနိသိခါဟိ အာဝုဏိတွာ ကတမဉ္စော။ သော ဣဒါနိ ဝတ္တမာနော ဝေတ္တမဉ္စော။ ဗုန္ဒိကာဗဒ္ဓါ နာမ အဋနိသီသေသု ဗုန္ဒိကရန္တရတော မဉ္စပါဒေ ဍံသာပေတွာ ကတော ဝေတ္တမဉ္စပဒရမဉ္စော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကုဠီရပါဒကော နာမ ပါဒဗုန္ဒေ ¶ အဿခုရာဒိအာကာရံ ဒဿေတွာ ကက္ကဋပါဒေဟိ ဝိယ ဝင်္ကပါဒေဟိ ယောဇိတမဉ္စော။ အာဟစ္စပါဒကော နာမ အဋနိယော ဝိဇ္ဈိတွာ အဋနိဆိဒ္ဒေ ပါဒသီသေ သိခံ ကတွာ တံ ပဝေသေတွာ အဋနိယာ ဥပရိ နိက္ခန္တေ ပါဒသိခါမတ္ထကေ တိရိယံ ဝိဇ္ဈိတွာ အာဏိံ ပဝေသေတွာ ကတမဉ္စော။

ပီဌံ နာမ ဧဝမေဝ ကတံ တန္နာမကမေဝ စတုဗ္ဗိဓံ၊

ဘိသိ နာမ ‘‘ပဉ္စ ဘိသိယော ဥဏ္ဏဘိသိ စောဠဘိသိ ဝါကဘိသိ တိဏဘိသိ ပဏ္ဏဘိသီ’’တိ ဂဗ္ဘဝသေန ဒဿိတာ ပဉ္စ ဘိသိယော။ တတ္ထ ဥဏ္ဏာ နာမ မနုဿလောမံ ဌပေတွာ အဝသေသလောမာနိ။ စောဠာ နာမ ပိလောတိကာ။ ဝါကံ နာမ မကစိဝါကာဒိကံ။ တိဏံ နာမ ဒဗ္ဗတိဏာဒိ။ ပဏ္ဏံ နာမ တမာလပဏ္ဏံ ဌပေတွာ အဝသေသပဏ္ဏံ။

ကောစ္ဆန္တိ ¶ ပါဠိယံ ‘‘ကောစ္ဆံ နာမ ဝါကမယံ ဝါ ဥသီရမယံ ဝါ မုဉ္ဇမယံ ဝါ ပဗ္ဗဇမယံ ဝါ အန္တော သံဝေဌေတွာ ဗဒ္ဓံ ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၁၁) ဒဿိတံ ဝါကံ ဝါ ဥသီရံ ဝါ မုဉ္ဇတိဏံ ဝါ ဧဠကလောမာနိ ဝါ ပဗ္ဗဇတိဏံ ဝါ အာဒါယ ဥဘောဟိ ကောဋီဟိ ဝိတ္ထတံ ကတွာ မဇ္ဈေ ပီဠေတွာ သင်္ကုစိတွာ တံ ဗန္ဓိတွာ သီဟစမ္မာဒီဟိ ဝေဌနဗန္ဓနာနိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပါဒပုဉ္ဆနီ ဝိယ နိသဇ္ဇတ္ထာယ ကတံ အာသနန္တိ ဝဒန္တိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ ဝိတ္ထတံ၊ မဇ္ဈေ သံခိတ္တံ၊ ပဏဝသဏ္ဌာနံ ကတွာ ဗဒ္ဓံ ဟောတိ၊ တံ ကိရ မဇ္ဈေ သီဟဗျဂ္ဃစမ္မပရိက္ခိတ္တမ္ပိ ကရောန္တိ။ အကပ္ပိယစမ္မံ နာမေတ္ထ နတ္ထီ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၁)။ သန္ထရာပေတွာတိ ဥပသမ္ပန္နေန ဝါ အနုပသမ္ပန္နေန ဝါ သန္ထရာပေတွာ။ ဧတ္ထ ဝိနိစ္ဆယံ ဝက္ခတိ။ သန္ထရိတွာတိ သယံ သန္ထရိတွာ ဝါ။

၁၀၅၁။ နေဝုဒ္ဓရေယျာတိ ပညတ္တဋ္ဌာနတော ဥဒ္ဓရိတွာ န ပဋိသာမေယျ။ န ဥဒ္ဓရာပေယျ ဝါတိ အညေန ဝါ တထာ န ကာရာပေယျ။ တန္တိ မဉ္စာဒိံ။ ပက္ကမန္တောတိ ဧတ္ထ ‘‘ယော ဘိက္ခူ’’တိ လဗ္ဘတိ၊ မဉ္စာဒီနံ အတ္ထတဋ္ဌာနတော ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ထာမပ္ပမာဏေန ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ခိတ္တပါသာဏဿ ပတနဋ္ဌာနံ အတိက္ကမ္မ ဂစ္ဆန္တောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ပါဠိယံ ‘‘မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတံ အတိက္ကမန္တဿာ’’တိ။

၁၀၅၂။ ဝဿိကေ စတုရော မာသေတိ အန္တောဝဿံ စာတုမာသေ။ သစေ ဒေဝေါ န ဝဿတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ကတ္ထစိ ¶ ဇနပဒေ’’တိ သေသော။ တေနေဝ ‘‘သစေ’’တိ သာသင်္ကမာဟ။ ‘‘ယေသု ဇနပဒေသု ဝဿကာလေ န ဝဿတိ၊ တေသုပိ စတ္တာရော မာသေ နိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၀) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တထာ စာပီတိ တေ စတ္တာရော မာသေ အဝဿန္တေပိ။

၁၀၅၃။ ယတ္ထာတိ ¶ ယသ္မိံ လင်္ကာဒီပသဒိသေ ဒေသေ။ ယတ္ထ အပရေပိ ဟေမန္တေ စတ္တာရော မာသေ ဒေဝေါ ဝဿတိ၊ တတ္ထ အဋ္ဌ မာသေ အဇ္ဈောကာသေ မဉ္စာဒိံ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ဂိမှာနေ ပန စတ္တာရော မာသေ ဗဟိ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဗျတိရေကတော ဒဿေတိ။

၁၀၅၄။ နိဝါသသ္မိန္တိ ရုက္ခေ ကုလာဝကံ ကတွာ နိရန္တရဝါသေ သတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယသ္မိံ ပန ဓုဝနိဝါသေန ကုလာဝကေ ကတွာ ဝသန္တီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၀)။ ကဒါစိပီတိ အနောဝဿကာလေပိ။

၁၀၅၅-၆။ သင်္ဃိကံ ယံ ကိဉ္စိ မဉ္စာဒီတိ ယောဇနာ။ သန္ထတံ ယဒီတိ အနာဏတ္တေန ယဒိ အတ္ထတံ၊ ပညတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌာနေတိ ရုက္ခမူလမဏ္ဍပအဗ္ဘောကာသာဒိမှိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌာနေ။ ယေန ကေနစီတိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန ဝါ အန္တေဝါသိကေန ဝါ အညေန ဝါ။ ဘိက္ခုနာတိ ဥပသမ္ပန္နေန။ သောတိ ယဿတ္ထာယ ပညတ္တံ၊ သော ဘိက္ခု။

၁၀၅၇။ တန္တိ တံ သင်္ဃိကံ ဝေတ္တမဉ္စာဒိံ။ သန္ထရာပိတ-သဒ္ဒေါ ကတ္တုသာဓနော၊ သန္ထရိတုံ နိယောဇကဿေဝ ဘိက္ခုနောတိ အတ္ထော။

၁၀၅၈။ ဘိက္ခုနာတိ ဧတ္ထ ‘‘အာဏာပကော’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ အာဏတ္တေန ဘိက္ခုနာ ဥပသမ္ပန္နေနာတိ လဗ္ဘတိ။ တဿေဝါတိ အာဏတ္တိယာ အာသနပညာပကဿ တဿေဝ ဘိက္ခုနော။ ‘‘နိသီဒတီ’’တိ ဝစနဿ ဥပလက္ခဏတ္တာ အာဂန္တွာ ထဝိကံ ဝါ စီဝရံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိဒေဝ ဌပေတိ၊ ‘‘မယှမေဝ ဘာရော’’တိ ဝါ ဝဒတိ၊ ပညာပကော မုစ္စတီတိ ဂဟေတဗ္ဗော။

၁၀၅၉-၆၀။ အနာပုစ္ဆာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယော ဘိက္ခု ဝါ သာမဏေရော ဝါ အာရာမိကော ဝါ လဇ္ဇီ ဟောတိ၊ အတ္တနော ပလိဗောဓံ ¶ ဝိယ မညတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၃) အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တသရူပံ ယံ ကဉ္စိ အနာပုစ္ဆာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဘိက္ခု ဝါ သာမဏေရော ဝါ အာရာမိကော ဝါ လဇ္ဇီ ¶ ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၃) ဝုတ္တတ္တာ အလဇ္ဇိံ အာပုစ္ဆိတွာ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘မယံ ဂမိဿာမာ’’တိ ဝတွာ အနုမတိဂဟဏံ အာပုစ္ဆနံ နာမ၊ တံ အနာပတ္တိယာ ကထံ အင်္ဂံ ဟောတီတိ စေ? ဂမနဿ အနုမတိယာ လဒ္ဓတ္တာ။ ‘‘ကပ္ပံ လဘိတွာ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော အနုမတိဒါယကေန ဝတ္တာဝတ္တံ သမ္ပဋိစ္ဆိတံ ဝိယ ဟောတီတိ လဒ္ဓကပ္ပတ္တာ ဧဝံ ဂစ္ဆတိ စေ၊ ဝဋ္ဋတိ။ အနိယျာတေတွာတိ နိယျာတနံ အကတွာ ဝတ္တာဝတ္တံ အပ္ပဋိယာဒေတွာ၊ အသမ္ပဋိစ္ဆာပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝါရေတိ ပဒဝါရေ။

၁၀၆၂။ တသ္မာ ဌာနာတိ အတ္တနာ ဌတွာ အာဏာပိတဘောဇနသာလတော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဘောဇနသာလတော နိက္ခမိတွာ အညတ္ထ ဂစ္ဆတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၁)။

၁၀၆၃။ သင်္ဃိကေ သင်္ဃိကသညိဝေမတိကပုဂ္ဂလိကသညီနံ ဝသေန တိကပါစိတ္တိယံ။ တိကာတီတေနာတိ အကုသလမူလတ္တိကာဒိတော သဝါသနသမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန အတိက္ကန္တေန။ တိကဒုက္ကဋန္တိ ‘‘ပုဂ္ဂလိကေ သင်္ဃိကသညီ၊ ဝေမတိကော၊ ပုဂ္ဂလိကသညီ အညဿ ပုဂ္ဂလိကေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၁၂) ဝစနတော ဒုက္ကဋတ္တယံ ဟောတိ။

၁၀၆၄-၅။ စိမိလိကံ နာမ ပရိကမ္မကတာယ ဘူမိယာ ဆဝိရက္ခနတ္ထံ အတ္ထရိတဗ္ဗပိလောတိကံ။ တဋ္ဋိကာ နာမ တာလပဏ္ဏာဒီဟိ ကတတဋ္ဋိကာ။ စမ္မံ သီဟစမ္မာဒိ။ သေနာသနပရိက္ခာရေ အကပ္ပိယစမ္မံ နာမ နတ္ထိ။ ယထာဟ ‘‘အဋ္ဌကထာသု ဟိ သေနာသနပရိဘောဂေ ပဋိက္ခိတ္တစမ္မံ နာမ န ဒိဿတိ၊ တသ္မာ ¶ သီဟစမ္မာဒီနံ ပရိဟရဏေယေဝ ပဋိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၂)။ ဣမဿ စ အဋ္ဌကထာပါဌဿ သာရတ္ထဒီပနိယာ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၁၂) ဧဝံ အတ္ထော ဝဏ္ဏိတော –

‘‘သီဟစမ္မာဒီနံ ပရိဟရဏေယေဝ ပဋိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ ‘‘န ဘိက္ခဝေ မဟာစမ္မာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ သီဟစမ္မံ ဗျဂ္ဃစမ္မံ ဒီပိစမ္မံ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာယ ခန္ဓကပါဠိယာ အဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အန္တောပိ မဉ္စေ ပညတ္တာနိ ဟောန္တိ၊ ဗဟိပိ မဉ္စေ ပညတ္တာနိ ဟောန္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၅) ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ သိက္ခာပဒဿ ပညတ္တတ္တာ မဉ္စပီဌေသု အတ္ထရိတွာ ပရိဘောဂေါယေဝ ပဋိက္ခိတ္တော၊ ဘူမတ္ထရဏဝသေန ပရိဘောဂေါ ပန အပ္ပဋိက္ခိတ္တောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပရိဟရဏေယေဝ ¶ ပဋိက္ခေပေါ’’တိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? ယထာ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ သဗ္ဗံ ပါသာဒပရိဘောဂ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၂၀) ဝစနတော ပုဂ္ဂလိကေပိ သေနာသနေ သေနာသနပရိဘောဂဝသေန နိယမိတံ သုဝဏ္ဏဃဋာဒိကံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋမာနမ္ပိ ကေဝလံ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝမိဒံ ဘူမတ္ထရဏဝသေန ပရိဘုဉ္ဇိယမာနမ္ပိ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ တံ တံ ဝိဟာရံ ဟရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပရိဟရဏေယေဝ ပဋိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တန္တိ။

‘‘ဖလက’’န္တိ ဣမိနာ ပါဌာဂတံ ဖလကပီဌမေဝ ဒဿိတံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဖလကပီဌံ နာမ ဖလကမယံ ပီဌ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၂)။ ပါဒပုဉ္ဆနိန္တိ ကဒလိဝါကာဒီဟိ ကတံ ပါဒပုဉ္ဆနိကံ။ ဘူမတ္ထရဏံ နာမ စိမိလိကာယ သတိ တဿာ ဥပရိ၊ အသတိ သုဒ္ဓဘူမိယံ အတ္ထရိတဗ္ဗာ ကဋသာရကာဒိဝိကတိ။ ဥတ္တရတ္ထရဏံ နာမ သင်္ဃိကမဉ္စပီဌာဒီနံ ဥပရိ အတ္ထရိတဗ္ဗပစ္စတ္ထရဏံ။

ပတ္တာဓာရကန္တိ ¶ ပတ္တဝလယာဓာရကံ။ တံ ယထာဝုတ္တပရိက္ခာရံ။ ဂစ္ဆတောတိ လေဍ္ဍုပါတံ အတိက္ကမ္မ ဂစ္ဆတော။ သစေ ပန ဒါယကေဟိ ဒါနကာလေယေဝ သဟဿဂ္ဃနကမ္ပိ ကမ္ဗလံ ‘‘ပါဒပုဉ္ဆနိံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဒိန္နံ၊ တထေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မာ ဣမံ မဉ္စပီဌာဒိသေနာသနမ္ပိ ‘‘အဗ္ဘောကာသေပိ ယထာသုခံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဒါယကေဟိ ဒိန္နံ စေ၊ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ကာလေ အဗ္ဘောကာသေ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။

၁၀၆၆။ အာရညကေနာပိ သစေ ဂန္တဗ္ဗံ ဟောတိ၊ အနောဝဿကေ နောသတိ မဉ္စပီဌာဒိံ ရုက္ခသ္မိံ လဂ္ဂေတွာ ယထာသုခံ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။

၁၀၆၇။ ဥပစိကာဒီဟီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန မူသိကာ ဂဟိတာ။ န လုဇ္ဇတီတိ န နဿတိ။ တံ သဗ္ဗန္တိ မဉ္စာဒိကံ သကလံ။

၁၀၆၈။ အတ္တနော သန္တကေတိ အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကေ မဉ္စာဒိဝိသယေ။ ရုဒ္ဓေတိ ဝုဍ္ဎဘိက္ခုနာ ဝါ ဣဿရာဒီဟိ ဝါ ယက္ခသီဟာဒီဟိ ဝါ မဉ္စာဒိကေ ရုဒ္ဓေ အဇ္ဈာဝုတ္ထေ၊ အဘိဘဝိတွာ ဂဟိတေတိ အတ္ထော ¶ ။ အာပဒါသုပီတိ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယာဒီသု စ သန္တေသု။ ဂစ္ဆတော ဘိက္ခုနော အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။

၁၀၆၉။ ကာယဝါစတော၊ ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာနံ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ နာမ။ ပညတ္တိံ အဇာနိတွာ သယံ အနုဒ္ဓရန္တဿ ကာယေန ဟောတိ၊ အနာပုစ္ဆန္တဿ ဝါစာယ ဟောတိ၊ ပညတ္တိံ ဇာနိတွာ ဧဝံ အကရောန္တဿ သစိတ္တကေန တေနေဝ ဒွယေန သမုဋ္ဌာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လေဍ္ဍုပါတာတိက္ကမော ကြိယံ။ မဉ္စာဒီနံ အနုဒ္ဓရဏာဒိ အကြိယံ။

၁၀၇၀-၃။ ဘိသီတိ ¶ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တပဉ္စပ္ပကာရာ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ ‘‘မဉ္စကဘိသိ ဝါ ပီဌကဘိသိ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) ဧဝံ ဒဿိတဘိသိ စ။ ပစ္စတ္ထရဏံ နာမ ပါဝါရော ကောဇဝေါ ဝါ။ ‘‘ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တန္တိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ ‘ဣဒဉ္စ အဋ္ဌကထာသု တထာဝုတ္တဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ အညမ္ပိ တာဒိသံ မဉ္စပီဌေသု အတ္ထရိတဗ္ဗံ ပစ္စတ္ထရဏမေဝါ’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တ’’န္တိ (သာရတ္ထ။ အဋ္ဌ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၁၆) သာရတ္ထဒီပနိယာ လိခိတံ။ နိသီဒနန္တိ နိသီဒနစီဝရံ။

တိဏသန္ထာရော ဧရကာဒီနိ တိဏာနိ ဒွီသု တီသု ဌာနေသု ဂေါပေတွာ ကတသန္ထာရော။ ပဏ္ဏသန္ထာရော နာမ နာဠိကေရာဒိပဏ္ဏေ တထေဝ ဂေါပေတွာ ကတသန္ထာရော။ သယန္တိ ဧတ္ထာတိ သေယျာ။ ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နပရိစ္ဆန္နေ’’တိ ဣဒံ သဟသေယျကထာယ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

ဒသဝိဓံ သေယျန္တိ ဒသဝိဓာသု သေယျာသု အညတရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သန္ထရိတွာပိ ဝါတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ သော သန္ထရာပေတွာပီတိ ဣမံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဝါ-သဒ္ဒံ ‘‘သယံ အနုဒ္ဓရိတွာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘အနုဒ္ဓရိတွာ ဝါ’’တိ ယောဇေတွာ ‘‘အနုဒ္ဓရာပေတွာ ဝါ’’တိ အယံ ဝိကပ္ပော သင်္ဂယှတိ။ တံ သေယျံ။

အာရာမဿူပစာရန္တိ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရော နာမ သေနာသနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ဥပစာရမာဟ။ အဿာတိ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခိတ္တဿ။

၁၀၇၄။ ဥဘယေသန္တိ ¶ သေနာသနသေယျာနံ။ အန္တောဂဗ္ဘေ သန္ထရိတွာ ဂစ္ဆတောတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၀၇၅။ ဥပစာရေ ဝိဟာရဿာတိ ဧတ္ထ ဝိဟာရော နာမ အန္တောဂဗ္ဘာဒိသဗ္ဗပရိစ္ဆန္နဂုတ္တသေနာသနံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝိဟာရောတိ အန္တောဂဗ္ဘော ဝါ အညံ ဝါ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နံ ဂုတ္တသေနာသနံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၇)။ တတ္ထ ဥပစာရော နာမ ¶ တံသမီပံ ဌာနံ။ ယထာဟ ‘‘ဥပစာရေတိ တဿ ဗဟိ အာသန္နေ ဩကာသေ’’တိ။ မဏ္ဍပေါ နာမ ပရိစ္ဆန္နာပရိစ္ဆန္နသန္နိပါတမဏ္ဍပေါ။ ယထာဟ ‘‘မဏ္ဍပေ ဝါတိ အပရိစ္ဆန္နေ ပရိစ္ဆန္နေ ဝါပိ ဗဟူနံ သန္နိပါတမဏ္ဍပေ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥပဋ္ဌာနသာလာရုက္ခမူလာနိ သင်္ဂဟိတာနိ။ ဥပဋ္ဌာနသာလာ နာမ အဂုတ္တာ ဘောဇနသာလာ။ ယထာဟ ‘‘ဥပဋ္ဌာနသာလာယံ ဝါတိ ဘောဇနသာလာယံ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၇)။ အဂုတ္တတာ စ ‘‘ဌာနဿ အဂုတ္တတာယာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၇) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။

၁၀၇၆။ တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘သင်္ဃိကေ သင်္ဃိကသညီ၊ ဝေမတိကော၊ ပုဂ္ဂလိကသညီ’’တိ ဝါရတ္တယေ ပါစိတ္တိယတ္တယံ ဝုတ္တံ။ ဒသဝတ္ထူသု ဘဝံ တဒန္တောဂဓတ္တာတိ ဒသဝတ္ထုကံ၊ ဒသန္နံ ဝါ ဝတ္ထု ဒသဝတ္ထု၊ တံယေဝ ဒသဝတ္ထုကန္တိ ဘိသိအာဒိကံ အညတရံ သေယျာဘဏ္ဍံ။ တဿာတိ သန္ထာရကဿ။ ‘‘ပုဂ္ဂလိကေ သင်္ဃိကသညီ၊ ဝေမတိကော၊ ပုဂ္ဂလိကသညီ အညဿ ပုဂ္ဂလိကေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၁၇) တိကဒုက္ကဋံ ဒီပိတံ။

၁၀၇၇။ ဥဒ္ဓရိတွာတိ အတ္ထတသေယျံ ယထာ ဥပစိကာဟိ န ခဇ္ဇတိ၊ တထာ ပဋိသာမေတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆတော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ အညေန ဝုဒ္ဓဘိက္ခုဣဿရာဒိနာ။ ပလိဗုဒ္ဓေတိ သေနာသနေ ပရိဗုဒ္ဓေ နိဝါရိတေ။

၁၀၇၈။ သာပေက္ခောဝ စ ဂန္တွာတိ ‘‘အဇ္ဇေဝ ဂန္တွာ ဣဒံ ပဋိသာမေဿာမီ’’တိ အပေက္ခာသဟိတောဝ ဂါမန္တရာဒိံ ဂန္တွာ။ ယထာဟ ‘‘အဇ္ဇေဝ အာဂန္တွာ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမီ’တိ ဧဝံ သာပေက္ခော နဒီပါရံ ဝါ ဂါမန္တရံ ဝါ ဂန္တွာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၈)။ တတ္ထ ဌတွာတိ ဂတဋ္ဌာနေ ဌတွာ၊ တတော ဗဟိ ဂစ္ဆာမီတိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ယတ္ထဿ ဂမနစိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ၊ တတ္ထေဝ ဌိတော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၈)။ တံ ပုစ္ဆတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တံ သေယျံ ¶ ကဉ္စိ ပေသေတွာ အာပုစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ကဉ္စိ ပေသေတွာ အာပုစ္ဆတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၈)။ ဧတ္ထ ¶ စ ပုရိမသိက္ခာပဒေ မဉ္စာဒီနံ ပညတ္တဋ္ဌာနတော အန္တောဝိဟာရေ ဝါ ဟောတု ဗဟိ ဝါ၊ လေဍ္ဍုပါတာတိက္ကမေန၊ ဣဓ ဥပစာရာတိက္ကမေန ပါစိတ္တိယန္တိ အယံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အဗ္ဘောကာသမှိ မဉ္စာဒိံ၊ ဝိဟာရေ သေယျမတ္တကံ၊

ဟိတွာ ဝဇန္တဿ ဒေါသော၊ လေဍ္ဍုပါတူပစာရတောတိ။

၁၀၇၉။ ယော ဘိက္ခု သင်္ဃိကာဝါသေ ပုဗ္ဗုပဂတံ ဘိက္ခုံ ဇာနံ အနုပခဇ္ဇ သေယျံ ကပ္ပေယျ စေ၊ အဿ ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ ယောဇနာ။ ပုဗ္ဗုပဂတော နာမ ဝဿဂ္ဂေန ပါပေတွာ ဒိန္နံ သေနာသနံ ဂဟေတွာ ဝသန္တော။ ဇာနန္တိ ‘‘အနုဋ္ဌာပနီယော အယ’’န္တိ ဇာနန္တော။ အနုဋ္ဌာပနီယာ နာမ ဝုဒ္ဓါဒယော။ ယထာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဇာနာတိ နာမ ဝုဍ္ဎောတိ၊ ဂိလာနောတိ၊ သင်္ဃေန ဒိန္နောတိ ဇာနာတီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၂၁)။ အနုပခဇ္ဇာတိ အနုပဝိသိတွာ၊ တဿ ပဌမံ ပညတ္တံ မဉ္စာဒီနံ အာသန္နတရံ ဝက္ခမာနလက္ခဏံ ဥပစာရံ ပဝိသိတွာတိ အတ္ထော။ သေယျံ ကပ္ပေယျာတိ ဒသဝိဓာသု သေယျာသု အညတရံ အတ္ထရိတွာ သယနံ ကရေယျ၊ နိပဇ္ဇေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝက္ခတိ စ ‘‘ဒသသွညတရံ သေယျ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘နိသဇ္ဇံ ဝါ’’တိ သေသော။ ယထာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘အဘိနိသီဒတိ ဝါ အဘိနိပဇ္ဇတိ ဝါ’’တိ။

၁၀၈၀-၂။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္ထံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ပဌမံ ‘‘အနုပခဇ္ဇသေယျံ ကပ္ပေယျာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပါဒဓောဝနပါသာဏာ…ပေ… ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ သေနာသနံ ပဝိသန္တဿ ဘိက္ခုနော ပါဒဓောဝနပါသာဏာ ယာဝ တံ မဉ္စံ ဝါ ပီဌံ ဝါ နိက္ခမန္တဿ ¶ ပန မဉ္စပီဌတော ယာဝ ပဿာဝဋ္ဌာနံ၊ ဧတ္ထန္တရေ တု ယံ ဌာနံ၊ ဣဒမေဝ ဥပစာရောတိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဥပစာရေတိ ယောဇနာ။ ဗာဓေတုကာမဿာတိ ‘‘ယဿ သမ္ဗာဓော ဘဝိဿတိ၊ သော ပက္ကမိဿတီ’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နစိတ္တဿ။ သယန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝိဂ္ဂဟော။

၁၉၈၃။ ‘‘ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ဥဒ္ဒေသတော ဝုတ္တံ နိဒ္ဒိသိတုမာဟ ‘‘နိသီဒန္တဿာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထာတိ တထာ အနုပခဇ္ဇ အတ္ထတာယ သေယျာယ။ ‘‘ပါစိတ္တိယဒွယ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ဒွေပိ ကရောန္တဿာ’’တိ ¶ ဣမံ ပစ္ဆိမဝိကပ္ပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပုရိမဝိကပ္ပဒွယေ ပန ‘‘နိသီဒန္တဿ ဝါ ပါစိတ္တိယံ၊ နိပဇ္ဇန္တဿ ဝါ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိံ ဝိကပ္ပတ္တယေ ပစ္စေကံ ‘‘တိကပါစိတ္တိယံ တိကဒုက္ကဋ’’န္တိ ဥဘယဿာပိ ဝတ္တဗ္ဗတာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ။ ကထံ? သင်္ဃိကေ သင်္ဃိကသညီ၊ ဝေမတိကော၊ ပုဂ္ဂလိကသညီ နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေတိ၊ ပါစိတ္တိယန္တိ နိသဇ္ဇာယ တိကပါစိတ္တိယံ၊ ဧဝံ သေယျာယ တိကပါစိတ္တိယံ၊ ဥဘယတ္ထ တိကပါစိတ္တိယဒွယန္တိ ဧဝံ ဝိကပ္ပဒွယေ ဒွါဒသ ပါစိတ္တိယာနိ။ ပုဂ္ဂလိကေ သင်္ဃိကသညီ၊ ဝေမတိကော၊ ပုဂ္ဂလိကသညီ အညဿ ပုဂ္ဂလိကေ နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေတိ၊ ဒုက္ကဋန္တိ နိသဇ္ဇာယ တိကဒုက္ကဋံ၊ ဧဝံ သေယျာယ တိကဒုက္ကဋံ၊ ဥဘယတ္ထ တိကဒုက္ကဋဒွယန္တိ ဒွါဒသ ဒုက္ကဋာနိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

၁၀၈၄။ ကရောန္တဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘နိသီဒနာဒိ’’န္တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘သင်္ဃိကေ သင်္ဃိကသညီ၊ ဝေမတိကော၊ ပုဂ္ဂလိကသညီ’’တိ ဝိကပ္ပတ္တယေ တိကပါစိတ္တိယံ ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၁၂၂) ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပုဂ္ဂလိကေပိ တိကဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလေ တိကဒုက္ကဋ’’န္တိ။ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနိ သာမညေန တိကေ ပက္ခိပိတွာ ဧဝံ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၀၈၅-၆။ ‘‘ဝုတ္တူပစာရ’’န္တိအာဒိဂါထာဒွယေ ¶ ဝိဟာရဿ ဝုတ္တူပစာရံ မုဉ္စိတွာ ဥပစာရေ ဝါ အဗ္ဘောကာသေပိ ဝါ သန္ထရတောပိ ဝါ သန္ထရာပယတောပိ ဝါ တတ္ထ နိသီဒတော ဝါ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထေဝ တဿ နိဝါသော ဝါရိတောတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဝိဟာရဿာတိ ယထာဝုတ္တသေနာသနဿ။ ဥပစာရေတိ အဝိဒူရေ။ အဗ္ဘောကာသေတိ တဿ သေနာသနဿ နစ္စာသန္နေ အင်္ဂဏပ္ပဒေသေ။

နိသီဒတော ဝါတိ ဝါဂ္ဂဟဏေန နိပဇ္ဇတော ဝါ ဒွေပိ ကရောန္တဿ ဝါတိ သင်္ဂဏှာတိ။ ယထာဟ ပါဠိယံ ‘‘အဘိနိသီဒတိ ဝါ အဘိနိပဇ္ဇတိ ဝါ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၂၂)။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပုဗ္ဗူပဂတဿ ပတ္တေ သေနာသနေ။ သဗ္ဗတ္ထေဝါတိ ယထာဝုတ္တူပစာရတော အန္တော စ ဗဟိ စ အန္တမသော အဇ္ဈောကာသေပီတိ သဗ္ဗတ္ထေဝ။ တဿာတိ အနတ္တမနဿ အနုပခဇ္ဇ သေယျံ ကပ္ပယတော တဿ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလဿ။ နိဝါသော ဝါရိတော ပရဝိဟေဌကေန သဟဝါသဿ မဟာနတ္ထကရတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧဝရူပေန ဟိ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလေန ဧကဝိဟာရေ ဝါ ဧကင်္ဂဏေ ဝါ ဝသန္တေန အတ္ထော နတ္ထိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထေဝဿ နိဝါသော ဝါရိတော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၂)။

၁၀၈၇။ ‘‘သီတာဒိဥပပီဠိတဿာ’’တိ ¶ ပဒစ္ဆေဒေါ၊ သီတာဒီဟိ ဥပပီဠိတဿ ဗာဓိတဿာတိ အတ္ထော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဥဏှေန ဝါ’’တိအာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။ ယထာဟ ‘‘သီတေန ဝါ ဥဏှေန ဝါ ပီဠိတော ပဝိသတီ’’တိ။ ဧတ္ထ အာပဒါ နာမ ဗဟိ သယန္တဿ ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယာပဇ္ဇနံ။

၁၀၈၈။ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ဒုက္ခဝေဒနံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၁၀၈၉။ နိက္ကဍ္ဎေယျာတိ ¶ နီဟရေယျ။ နိက္ကဍ္ဎာပေယျ ဝါတိ နီဟရာပေယျ ဝါ။

၁၉၉၀။ ဗဟူ ဘူမိယော ဝါလိကာတလသင်္ခါတာ ယဿ သော ဗဟုဘူမော၊ ပါသာဒေါ။ သမာသန္တဝိဓိဝသေန ‘‘ဗဟုဘူမော’’တိ ဝုစ္စတိ။

၁၀၉၁။ ဌပေတွာ ဌပေတွာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ဂတိနိဝတ္တိံ ကတွာ ကတွာ။

၁၀၉၂။ အယံ နယောတိ ‘‘နိက္ခမာ’တိ ဧကဝစနေန ဂစ္ဆန္တေ အနေကေပိ ဒွါရကောဋ္ဌကေ အတိက္ကန္တေ အာဏာပကဿ ဧကာဝ အာပတ္တိ ဟောတိ၊ ဌိတဋ္ဌာနတော ဌတွာ ဌတွာ နီဟရန္တဿ ဒွါရကောဋ္ဌဂဏနာယ ဟောတီ’’တိ အယံ နယော။ အာဏတ္တိယာ ခဏေယေဝါတိ ‘‘ဣမံ နိက္ကဍ္ဎာဟီ’’တိ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ။

၁၀၉၃။ ဧကာဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ပါစိတ္တိ ဟောတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဗဟုကာနိ စေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒွါရာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အတိက္ကာမေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဧတ္တကေ ဒွါရကောဋ္ဌကေ အတိက္ကမာပေတွာ နိက္ကဍ္ဎာဟီ’’တိ စ ‘‘ယာဝ ပရိယန္တဒွါရကောဋ္ဌကာ နိက္ကဍ္ဎာဟီ’’တိ စ ‘‘ဗဟူ ဒွါရကောဋ္ဌကေ အတိက္ကာမေတွာ နိက္ကဍ္ဎာဟီ’’တိ စ အာဏတ္တတ္တာ ဗဟူ ဒွါရကောဋ္ဌကေ အတိက္ကာမေတွာ သစေ နိက္ကဍ္ဎတီတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစေ ပန ဧတ္တကာနိ ဒွါရာနိ နိက္ကဍ္ဎာဟီ’တိ ဝါ ‘ယာဝ မဟာဒွါရံ၊ တာဝ နိက္ကဍ္ဎာဟီ’တိ ဝါ ဧဝံ နိယမေတွာ အာဏတ္တော ဟောတိ၊ ဒွါရဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာနီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၆)။ ဗဟူနိ ပါစိတ္တိယာနိ ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။

၁၀၉၄။ ဥပဋ္ဌာနသာလာဒီတိ ¶ ဧတ္ထ နိဿက္ကတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနတော ဥပဋ္ဌာနသာလာဒိတောတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘ဥပစာရတော’’တိ ¶ ဣမိနာ သမာနာဓိကရဏတ္တာ ဝိဟာရဿ ဥပဋ္ဌာနသာလာဒိတော ဥပစာရတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘ဥပစာရော နာမ ဥပဋ္ဌာနသာလာဒိမတ္တမေဝါ’’တိ။ ကာယေနပိ ဝါစာယပိ တထာ နိက္ကဍ္ဎနေ စ ဒုက္ကဋန္တိ ဝက္ခမာနေန သဟ ယောဇနာ။ တဿာတိ ဥပသမ္ပန္နဿ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဏ္ဍပါဒယော ဂဟိတာ။ ယထာဟ ‘‘ဝိဟာရဿ ဥပစာရာ ဝါ ဥပဋ္ဌာနသာလာယ ဝါ မဏ္ဍပါ ဝါ ရုက္ခမူလာ ဝါ အဇ္ဈောကာသာ ဝါ နိက္ကဍ္ဎတိ ဝါ နိက္ကဍ္ဎာပေတိ ဝါ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၂၇)။ ‘‘ဝါစာယာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘နိက္ခမာ’’တိ စ ‘‘ဣမံ နိက္ကဍ္ဎာဟီ’’တိ အာဏာပနဉ္စ ဂဟိတံ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ဧကေန ပယောဂေန ဧကာပတ္တိ၊ နာနာပယောဂေသု ပယောဂဂဏနာယ၊ ဒွါရဂဏနာယ ဝါ ဟောတီတိ ဝုတ္တမေဝ ပကာရံ ဥပသံဟရတိ။

၁၀၉၅။ ‘‘တထာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ဣတရံ နိက္ကဍ္ဎန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣမိနာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထာ ဝိဟာရူပစာရတော ဥပဋ္ဌာနသာလာဒိတော ဥပသမ္ပန္နံ နိက္ကဍ္ဎန္တဿ၊ နိက္ကဍ္ဎာပေန္တဿ စ ဒုက္ကဋံ ဟောတိ၊ တထာ အနုပသမ္ပန္နဿ ဝိဟာရတော စ ဝိဟာရူပစာရတော စ နိက္ကဍ္ဎနာဒိံ ကရောန္တဿ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တထာ ဝိဟာရဿူပစာရာ ဝါ ဝိဟာရာ ဝါ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပရိက္ခာရံ နိက္ကဍ္ဎန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ သဗ္ဗေသန္တိ ဥပသမ္ပန္နာနုပသမ္ပန္နာနံ။ ပရိက္ခာရန္တိ အန္တမသော ရဇနဆလ္လိပိ သင်္ဂယှတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အန္တမသော ရဇနဆလ္လိမ္ပီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၆)။

၁၀၉၆။ ‘‘အသမ္ဗဒ္ဓေသူ’’တိ ဣမိနာ ဗျတိရေကတော အသိထိလဗဒ္ဓေသု ပရိက္ခာရေသု ဧကိဿာယေဝ အာပတ္တိယာ သမ္ဘဝံ ဒဿေတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဂါဠှံ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတေသု ပန ဧကာဝ အာပတ္တီ’တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၆)။ သိထိလဗန္ဓနံ ¶ ပန သမ္မာ ဗန္ဓနံ န ဟောတီတိ အသမ္ဗဒ္ဓဝစနေန ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဿ ဘိက္ခုဿ ဝတ္ထူနံ ဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ ပရိဒီပယေတိ ယောဇနာ၊ ပရိက္ခာရံ နီဟရန္တဿ၊ နီဟရာပေန္တဿ စ အဿ ဘိက္ခုနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၀၉၇-၈။ အန္တေဝါသိန္တိ စ သဒ္ဓိဝိဟာရိကန္တိ စ ဧတ္ထ ‘‘အသမ္မာဝတ္တန္တ’’န္တိ သေသော။ ယထာဟ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘အန္တေဝါသိကံ ဝါ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ ဝါ န သမ္မာ ဝတ္တန္တံ နိက္ကဍ္ဎတီ’’တိအာဒိ ¶ (ပါစိ။ ၁၂၈)။ နိက္ကဍ္ဎန္တဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘နိက္ကဍ္ဎာပေန္တဿာ’’တိ သေသော။ အသမ္မာဝတ္တန္တံ အန္တေဝါသိံ ဝါ အလဇ္ဇိံ ဝါ တထာ အသမ္မာဝတ္တန္တံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ ဝါ ဥမ္မတ္တကံ ဝါ တေသံ အန္တေဝါသိအာဒီနံ ပရိက္ခာရံ ဝါ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနာ ဝါ တထာ ဝိဿာသိကဿ ဝသနဋ္ဌာနာ ဝါ နိက္ကဍ္ဎန္တဿ၊ နိက္ကဍ္ဎာပေန္တဿ ဝါ ဥပသမ္ပန္နံ ဝါ အနုပသမ္ပန္နံ ဝါ သင်္ဃိကဝိဟာရာ နိက္ကဍ္ဎန္တဿ သယံ ဥမ္မတ္တကဿ ဝါ အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ ယောဇနာ။

အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အလဇ္ဇီအာဒယော ပန အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနတောယေဝ နိက္ကဍ္ဎိတဗ္ဗာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၈) ဝုတ္တံ၊ ပါဠိယဉ္စ ‘‘အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကေ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၂၇) ဝုတ္တံ၊ ‘‘အတ္တနော ဝိဿာသိကဿ ဝသနဋ္ဌာနာ’’တိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ စေ? ဣမဿေဝ ပါဌဿ အနုလောမတော ဝုတ္တံ။ အန္တေဝါသိကန္တိအာဒီသု ပဌမံ အသမ္မာဝတ္တနာဒိဘာဝေန ‘‘နိက္ကဍ္ဎိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ နိက္ကဍ္ဎန္တဿ စိတ္တလဟုပရိဝတ္တိတာယ ကောပေ ဥပ္ပန္နေပိ အနာပတ္တိ။

၁၀၉၉။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘နိက္ကဍ္ဎန္တဿာ’’တိ စ တတ္ထေဝ သေသံ ‘‘နိက္ကဍ္ဎာပေန္တဿာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၆) စ ‘‘တဿ ပရိက္ခာရံ ဝါ’’တိ စ ယထာဝုတ္တံ ¶ ဥပသံဟရတိ။ ‘‘သင်္ဃာရာမာပိ သဗ္ဗသ္မာ’’တိ ဣဒံ ကလဟကာရကေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဘဏ္ဍနကာရကကလဟကာရကမေဝ သကလသင်္ဃာရာမတော နိက္ကဍ္ဎိတုံ လဘတိ။ သော ဟိ ပက္ခံ လဘိတွာ သင်္ဃမ္ပိ ဘိန္ဒေယျာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၈)။ ဣဒံ တူတိ ဧတ္ထ ဝိသေသတ္ထဇောတကေန တု-သဒ္ဒေန ဝုတ္တဝိသေသနံ ဝိနာ အဝသေသဝိနိစ္ဆယော အနန္တရသဒိသောယေဝါတိ ဒီပေတိ။ တိသမုဋ္ဌာနံ ကာယစိတ္တဝါစာစိတ္တကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာနတောတိ။

၁၁၀၀-၁။ မဇ္ဈိမာသီသဃဋ္ဋာယာတိ သီသံ န ဃဋ္ဋေတီတိ အသီသဃဋ္ဋာ၊ မဇ္ဈိမဿ အသီသဃဋ္ဋာ မဇ္ဈိမာသီသဃဋ္ဋာ၊ တာယ၊ ပမာဏမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ သီသာဃဋ္ဋနပ္ပမာဏုဗ္ဗေဓဟေဋ္ဌိမတလာယာတိ အတ္ထော။ ဝေဟာသကုဋိယာတိ ပဒရာဒီဟိ ဥပရိ အစ္ဆန္နတလာယ ဒွိဘူမိကာဒိဘေဒါယ ကုဋိယာ။ ဥပရီတိ မတ္ထကေ၊ အကတပဒရာဒိအတ္ထရဏာယ တုလာမတ္တယုတ္တာယ ဥပရိမတလေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယာဟိ ကာဟိစိ ဥပရိ အစ္ဆန္နတလာ ဒွိဘူမိကကုဋိ ဝါ တိဘူမိကာဒိကုဋိ ဝါ ‘ဝေဟာသကုဋီ’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဣဓ ပန အသီသဃဋ္ဋာ အဓိပ္ပေတာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၁)။ အာဟစ္စပါဒကေ ¶ မဉ္စေတိ ‘‘အာဟစ္စပါဒကော နာမ မဉ္စော အင်္ဂေ ဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတော ဟောတီ’’တိ ပါဠိယံ ဒဿိတေ အဋနိသီသာနိ ဝိဇ္ဈိတွာ ပါဒသိခံ အာဝုဏိတွာ ဥပရိသိခါယ အနာကောဋိတအာဏိမှိ ဌိတမဉ္စေတိ အတ္ထော။ အာဟစ္စပါဒကေ ပီဌေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာဟ ပါဠိယံ ‘‘အာဟစ္စပါဒကံ နာမ ပီဌံ အင်္ဂေ ဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတံ ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၃၁)။ သောယေဝတ္ထော။

တသ္မိံ ¶ အာဟစ္စပါဒကေ မဉ္စေ ဝါ ပီဌေ ဝါ နိသီဒန္တဿ ဝါ နိပဇ္ဇန္တဿ ဝါ တဿ ဘိက္ခုနော ပယောဂဂဏနာယ ပါစိတ္တိယော သိယုန္တိ ယောဇနာ။

၁၁၀၂-၃။ သင်္ဃိကေ သင်္ဃိကသညိဝေမတိကပုဂ္ဂလိကသညီနံ ဝသေန တိကပါစိတ္တိယံ။ ပုဂ္ဂလေတိ ပုဂ္ဂလိကေ ဝိဟာရေ။ ဝေဟာသကုဋိယာ…ပေ… ဂဏနာယေဝ တဿ တိကဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ ပုဂ္ဂလိကေ သင်္ဃိကသညိဝေမတိကအညပုဂ္ဂလိကသညီနံ ဝသေန တိကဒုက္ကဋံ။

ဟေဋ္ဌာ အပရိဘောဂေ ဝါတိ ဒါရုသမ္ဘာရာဒီနံ ဝသေန ဟေဋ္ဌိမတလေ အဝလဉ္ဇေ ဝါ။ သီသဃဋ္ဋာယ ဝါတိ သီသဃဋ္ဋနပ္ပမာဏတလာယ ကုဋိယာ ဝါ။ အဝေဟာသဝိဟာရေ ဝါတိ အဝေဟာသကုဋိယာ ဘူမိယံ ကတပဏ္ဏသာလာဒီသု။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဝိဿာသိကဝိဟာရေ’’တိ ဣဒံ ‘‘အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကေ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၃၂) ဣမဿ အနုလောမနတော ဝုတ္တံ။

၁၁၀၄။ ယတ္ထ ပဋာဏိ ဝါ ဒိန္နာတိ ယသ္မိံ မဉ္စေ ပါဒသီသာနံ ဥပရိ အဋနိမတ္ထကတော တိရိယံ အာဏိ ပဝေသိတာ ဟောတိ၊ တတ္ထ အဘိနိသီဒတော၊ အဘိနိပဇ္ဇတော ဝါ န ဒေါသောတိ ယောဇနာ။ တတ္ထာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တအပဝေသိတပဋာဏိမှိ မဉ္စေ ဝါ ပီဌေ ဝါ။ ‘‘ဌတွာ’’တိ ဣမိနာ နိပဇ္ဇနံ နိဝတ္တေတိ။ လဂေတီတိ ဥပရိဗဒ္ဓအင်္ကုသသိက္ကာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ ပရိက္ခာရံ လဂေတိ။ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ သမုဋ္ဌာနတော ဧဠကလောမေန သိက္ခာပဒေန သမံ မတန္တိ ယောဇနာ။

၁၁၀၅။ ယာဝ ဒွါရဿ ကောသမှာတိ ဧတ္ထ ‘‘မဟလ္လကဿ ဝိဟာရဿာ’’တိ သေသော၊ ‘‘မဟလ္လကော နာမ ဝိဟာရော သဿာမိကော ¶ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၃၆) ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ ကာရာပေတာနံ ဒါယကာနံ သမ္ဘဝတော မဟလ္လကဿ ‘‘ဝိဟာရော နာမ ဥလ္လိတ္တော ဝါ ဟောတိ အဝလိတ္တော ဝါ ¶ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တော ဝါ’’တိ ဒဿိတဘေဒဿ ဝိဟာရဿ ဒွါရကောသသင်္ခါတပိဋ္ဌသင်္ဃာဋဿ ‘‘သမန္တာ ဟတ္ထပါသာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၃၆) ပါဠိယံ ဝုတ္တဒွါရကဝါဋပုထုလပ္ပမာဏဒွါရဗာဟသမီပံ အဝဓိံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒွါရကောသော နာမ ပိဋ္ဌသင်္ဃာဋဿ သမန္တာ ကဝါဋဝိတ္ထာရပ္ပမာဏော ဩကာသော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅)။

အဂ္ဂဠဋ္ဌပနာယာတိ ဧတ္ထ အဂ္ဂဠသဟစရိယေန တံသဟိတဒွါရကဝါဋေန ယုတ္တဒွါရဗာဟာနမေဝ ဝုတ္တတ္တာ ဒွါရဗာဟာနံ နိစ္စလတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သကဝါဋဿ ဒွါရဗန္ဓဿ နိစ္စလဘာဝတ္ထာယာတိ အတ္ထော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅)။ လိမ္ပိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပုနပ္ပုန’’န္တိ သေသော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပုနပ္ပုနံ လိမ္ပိတဗ္ဗော ဝါ လေပါပေတဗ္ဗော ဝါ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅)။ တိဏမတ္တိကာနံ ဥပရိ ပုနပ္ပုနံ မတ္တိကာလေပေါ ကာတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၁၁၀၆-၇။ ယော ဉေယျော၊ အယံ နယောတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ‘‘ပုနပ္ပုနံ လိမ္ပိတဗ္ဗံ ဝါ လေပါပေတဗ္ဗမေဝ ဝါ’’တိ ယော ဝုတ္တော၊ အယံ နယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ အာလောကံ သန္ဓေတိ ပိဓေတီတိ အာလောကသန္ဓိ၊ ဝါတပါနကဝါဋာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ယထာဟ ‘‘အာလောကသန္ဓီတိ ဝါတပါနကဝါဋကာ ဝုစ္စန္တီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅)။ ဧတ္ထ ကဝါဋဿ သာမန္တာ ကဝါဋဒွါရဖလကဝိတ္ထာရပ္ပမာဏံ လေပဋ္ဌာနံ။ ယထာဟ ‘‘သဗ္ဗဒိသာသု ကဝါဋဝိတ္ထာရပ္ပမာဏော ဩကာသော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅)။

ဧတ္ထာယမဓိပ္ပာယော ¶ – ဝါတပါနကဝါဋဿ သာမန္တာ ဒွါရဖလကဝိတ္ထာရပ္ပမာဏေ ဌာနေ တိဏ္ဏံ မတ္တိကာနံ ဥပရိပိ ယတ္တကံ ဗဟလံ ဣစ္ဆတိ၊ တတ္တကေ ဌာနေ အာလောကသန္ဓိ ပရိကမ္မတ္ထာယ လိမ္ပိတဗ္ဗော ဝါ လေပါပေတဗ္ဗော ဝါတိ။ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဆာဒါပေသိ ပုနပ္ပုနံ လေပါပေသီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၃၄) ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဥပ္ပန္နဒေါသေန သိက္ခာပဒဿ ပညတ္တတ္တာ လေပံ အနုဇာနန္တေန စ ဒွါရဗန္ဓနဿ သာမန္တာ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏေယေဝ ပဒေသေ ပုနပ္ပုနံ လေပဿ အနုညာတတ္တာ တတော အညတ္ထ ပုနပ္ပုနံ လိမ္ပေန္တဿ ဝါ လိမ္ပာပေန္တဿ ဝါ ဘိတ္တိယံ မတ္တိကာဟိ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေတွာ ပုန စတုတ္ထလေပေ ဒိန္နေ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန တီသုပိ ပုနပ္ပုနံ လေပဒါနဿ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော အညတ္ထ ပဋိက္ခိတ္တမတ္တံ ဌပေတွာ ပါစိတ္တိယဿ အဝုတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋံ အနုရူပန္တိ ဝုတ္တံ။

ဆဒနဿာတိ ¶ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တာနံ ဣဋ္ဌကာသိလာသုဓာတိဏပဏ္ဏစ္ဆဒနာနံ အညတရဿ။ ဒွတ္တိပရိယာယန္တိ ဧတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပရိယာယေနာတိ ပရိက္ခေပေန၊ ဧဝံ ဆဒနံ ပန တိဏပဏ္ဏေဟိ လဗ္ဘတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၆) ဝုတ္တတ္တာ ပရိယာယန္တိ တိဏေဟိ ဝါ ပဏ္ဏေဟိ ဝါ ပရိက္ခိပိတွာ ဆဒနမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဋ္ဌကာယ ဝါ သိလာယ ဝါ သုဓာယ ဝါ ဆဒနေ လဗ္ဘမာနံ မဂ္ဂေန ဆဒနံ ပန ဥပလက္ခဏဝသေန လဗ္ဘတိ။ ဒွတ္တိပရိယာယေန ဆဒနဉ္စ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ စေတံ ဆဒနံ ဆဒနူပရိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၆) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဥပရူပရိ ဆဒနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟရိတံ နာမ ပုဗ္ဗဏ္ဏာဒိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဟရိတန္တိ စေတ္ထ သတ္တဓညဘေဒံ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ၊ မုဂ္ဂမာသတိလကုလတ္ထအလာဗုကုမ္ဘဏ္ဍာဒိဘေဒဉ္စ အပရဏ္ဏံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅)။ ဣမေသု အညတရဿာဘာဝေန အဟရိတံ နာမ။

အဓိဋ္ဌေယျန္တိ ¶ ဝိဓာတဗ္ဗံ။ တတော ဥဒ္ဓန္တိ တီဟိ ပရိယာယေဟိ ဝါ တီဟိ မဂ္ဂေဟိ ဝါ ဥဒ္ဓံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဝါ ပရိယာယာနံ ဝါ ဥပရီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၆)။ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ ဝက္ခမာနဒူရတာယ ယုတ္တေ အဟရိတဋ္ဌာနေ ဌတွာ သံဝိဒဟိတွာ တိက္ခတ္တုံ ဆာဒါပေတွာ တတိယဝါရေ ‘‘ဧဝံ ကရောဟီ’’တိ အာဏာပေတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗံ။ အပက္ကမန္တေန တုဏှီဘူတေန ဌာတဗ္ဗံ၊ တတော ဥတ္တရိ စတုတ္ထဝါရေ ဆဒနတ္ထံ ဝိဒဟန္တဿ ဣဋ္ဌကာဒိဂဏနာယ၊ တိဏေသု တိဏဂဏနာယ၊ ပဏ္ဏေသု ပဏ္ဏဂဏနာယ ပါစိတ္တိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ပါဠိယံ ‘‘မဂ္ဂေန ဆာဒေန္တဿ ဒွေ မဂ္ဂေ အဓိဋ္ဌဟိတွာ တတိယာယ မဂ္ဂံ အာဏာပေတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ (ပါစိ။ ၁၃၆)။ တတိယာယ မဂ္ဂန္တိ ဧတ္ထ တတိယာယာတိ ဥပယောဂတ္ထေ သမ္ပဒါနဝစနံ၊ တတိယံ မဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ ဟရိတေ၊ ‘‘သစေ ဟရိတေ ဌိတော အဓိဋ္ဌာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၃၇) ဝစနတော အဓိဋ္ဌာနာယ တိဋ္ဌတောတိ လဗ္ဘတိ။ ဗီဇရောပနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သဿံ တိဋ္ဌတိ၊ တာဝ ဟရိတံ နာမ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယသ္မိမ္ပိ ခေတ္တေ ဝုတ္တံ ဗီဇံ န တာဝ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဝဿေ ပန ပတိတေ သမ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅)။

၁၁၀၈-၉။ အဟရိတဋ္ဌာနေပိ တိဋ္ဌတော ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပိဋ္ဌိဝံသေ’’တိအာဒိ။ ‘‘ပိဋ္ဌိဝံသေ’’တိ ဣဒံ ဝံသယုတ္တသေနာသနဝသေန ဝုတ္တံ။ ကဏ္ဏိကံ ဂါဟာပေတွာ ကတသေနာသနဿာပိ ဥပလက္ခဏံ ဟောတိ။ ပိဋ္ဌိဝံသေတိ စ ‘‘ဂင်္ဂါယံ ဃောသော’’တိအာဒီသု ဝိယ သာမီပိကာဓာရေ ဘုမ္မံ။ ကုတောယံ ဝိသေသော လဗ္ဘတီတိ? အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပိဋ္ဌိဝံသဿ ဝါ ကူဋာဂါရကဏ္ဏိကာယ ဝါ ဥပရိ၊ ထုပိကာယ ဝါ ပဿေ နိသိန္နော ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅) ဝုတ္တဝိဓာနတော လဗ္ဘတိ။ ‘‘နိသိန္နော’’တိ ¶ အဋ္ဌကထာဝစနတော ဌိတောတိ ဧတ္ထ ဂတိနိဝတ္တိသာမညေန ¶ နိသိန္နော စ ဝုတ္တောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ယသ္မိံ ဌာနေတိ ဧတ္ထ ‘‘အဟရိတေ’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ ‘‘ဌာတု’’န္တိ ဣဒံ အဓိဋ္ဌာနကရဏတ္ထာယ ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ ‘‘တဿ အန္တော အဟရိတေပိ ဌတွာ အဓိဋ္ဌာတုံ န လဗ္ဘတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၆) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဝိညာယတိ။

ပတနောကာသတောတိ ဧတ္ထ ပဌမတ္ထေ တော-ပစ္စယော။ တဉှိ ဌာနံ ဝိဟာရဿ ပတနောကာသောတိ ယောဇနာ။ ဟီတိ ဟေတုအတ္ထေ ဝတ္တမာနတော ယသ္မာ အဟရိတေ ပတန္တဿ ဝိဟာရဿေတံ ဌာနံ ပတနောကာသော၊ တသ္မာ တတ္ထ ဌာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၁၁၁၁။ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အာဒေါ တာဝ ဝိဟာရပဒဿ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဝိဟာရော နာမ ဥလ္လိတ္တော ဝါ’’တိအာဒိဝုတ္တတ္တာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၆) တဗ္ဗိပရိယာယတော တိဏေဟေဝ ကတဆဒနဘိတ္တိကာ ကုဋိ တိဏကုဋိကာတိ ဝိညာယတီတိ တိဏဆဒနာ ကုဋိကာ တိဏကုဋိကာ။

၁၁၁၂။ ဇာနန္တိ တောယဿ သပ္ပာဏကဘာဝံ ဇာနန္တော။ သိဉ္စေယျ သိဉ္စာပေယျာတိ ဧတ္ထ ‘‘တေန ဥဒကေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တေန ဥဒကေန သယံ ဝါ သိဉ္စေယျာ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၀)။

၁၁၁၃။ ယော ပန ဓာရံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ သစေ မတ္တိကံ သိဉ္စေယျ၊ ဧဝံ သိဉ္စတော တဿာတိ ယောဇနာ။

၁၁၁၄-၅။ သန္ဒမာနကန္တိ တောယဝါဟိနိံ။ မာတိကံ အာဠိံ။ သမ္မုခံ ကရောန္တဿာတိ ဥဒကံ နှာယိတုမိစ္ဆိတံ ယဒိ၊ သယံ အဘိမုခံ ကရောန္တဿ။ တတ္ထ တတ္ထ ဗန္ဓတော အဿ ဘိက္ခုဿ ¶ ပယောဂဂဏနာယ အာပတ္တိ သိယာတိ ယောဇနာ။ ပယောဂဂဏနာတိ ပယောဂဂဏနာယ၊ ဥဒကံ ဗန္ဓိတွာ ဗန္ဓိတွာ ယထိစ္ဆိတဒိသာဘိမုခကရဏပယောဂါနံ ဂဏနာယာတိ အတ္ထော။

၁၁၁၆-၇။ ယံ ဇလံ တိဏာဒိမှိ ပက္ခိတ္တေ သစေ ခယံ ဝါ အာဝိလတ္တံ ဝါ ဂစ္ဆတိ၊ တာဒိသေ ¶ ဥဒကေ မတ္တိကံ၊ တိဏမေဝ ဝါ သစေ သကဋပုဏ္ဏမ္ပိ ဧကတော ပက္ခိပေယျ၊ ဧဝံ ပက္ခိပန္တဿ ဧကာ ပါစိတ္တိ။ ဧကေကံ မတ္တိကံ၊ တိဏမေဝ ဝါ။ ဝါ-သဒ္ဒေန ကဋ္ဌဂေါမယာဒိံ ဝါ ပက္ခိပန္တဿ ပယောဂဂဏနာယ ပါစိတ္တိယန္တိ ယောဇနာ။ အာဝိလတ္တန္တိ ပါဏကာ ယထာ နဿန္တိ၊ တထာ အာလုဠိတဘာဝံ။ ဣမိနာ ဧဝံ အဝိနဿမာနပါဏကေ မဟာဥဒကေ တိဏာဒိံ ပက္ခိပန္တဿ အနာပတ္တိဘာဝံ ဒီပေတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဣဒံ ပန မဟာဥဒကံ…ပေ… သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၀)။

၁၁၁၈။ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အာဏာပနပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ ဟောတိ။ ဧကာ ပါစိတ္တိ။

၁၁၁၉။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သပ္ပာဏကေ စ အပ္ပာဏကေ စ။ ဝိမတိဿာတိ သဟစရိယေန ဝိမတိသဟိတမာဟ။

၁၁၂၀။ ‘‘သဗ္ဗတ္ထာပါဏသညိဿာ’’တိအာဒီသု အဓိကာရတော လဗ္ဘမာနံ ‘‘သိဉ္စနာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ ကရောန္တဿာ’’တိ ဣဒံ ပစ္စေကံ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သပ္ပာဏကေ၊ အပ္ပာဏကေ စ။ အပါဏသညိဿာတိ ဧဝံ ကတေန ပယောဂေန နဿမာနာ ပါဏကာ န သန္တီတိသညိဿ။ အသဉ္စိစ္စာတိ ယထာ ပါဏကာ န နဿန္တိ၊ ဧဝံ ဃဋာဒီဟိ ဂဟိတံ သပ္ပာဏကဥဒကံ ဥဒကေယေဝ ဩသိဉ္စန္တဿ ဝါ ဩသိဉ္စာပေန္တဿ ဝါ ဝဋ္ဋိတွာ တသ္မိံ ဥဒကေ တိဏာဒိမှိ ပတိတေ အသဉ္စိစ္စ ကတံ နာမ ဟောတိ။ အသတိဿာတိ ¶ အသတိယာ ကရောန္တဿ။ အဇာနတောတိ ပါဏကာနံ အတ္ထိဘာဝံ အဇာနိတွာ ကရောန္တဿ။

၁၁၂၁-၂။ ဝဓကစိတ္တေ သတိ သတ္တမေ သပ္ပာဏကဝဂ္ဂေ ပဌမသိက္ခာပဒဿ ဝိသယဘာဝတော တတော ဝိသေသေတုမာဟ ‘‘ဝိနာ ဝဓကစိတ္တေနာ’’တိ။ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၁၄၀) ‘‘သပ္ပာဏကံ ဥဒက’’န္တိ ဣမိနာ အဋ္ဌကထာဂတံ ပဌမင်္ဂဉ္စ ‘‘ဇာန’’န္တိ ဣမိနာ ဒုတိယင်္ဂဉ္စ ‘‘သိဉ္စေယျ ဝါ သိဉ္စာပေယျ ဝါ’’တိ ဣမိနာ စတုတ္ထင်္ဂဉ္စ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ တတိယင်္ဂံ။ တဉ္စ ခေါ ဝဓကစိတ္တဿ သတ္တမဝဂ္ဂေ ပဌမသိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယဝစနတော ဧတ္ထ တဒဘာဝလက္ခဏံ တတိယင်္ဂံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိအဓိပ္ပာယေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝိနာ ဝဓကစိတ္တေနာ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘စတ္တာရေဝဿ အင်္ဂါနိ၊ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ မဟေသိနာ’’တိ။ အဿာတိ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ။

၁၁၂၃။ သပ္ပာဏကသညိဿ ¶ ‘‘ပရိဘောဂေန ပါဏကာ မရိဿန္တီ’’တိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဇာနန္တဿာပိ သိဉ္စနသိဉ္စာပနံ ‘‘ပဒီပေ နိပတိတွာ ပဋင်္ဂါဒိပါဏကာ မရိဿန္တီ’’တိ ဇာနန္တဿ ပဒီပုဇ္ဇလနံ ဝိယ ဝိနာပိ ဝဓကစေတနာယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ တိစိတ္တ’’န္တိ။ ဧတ္ထ ကိသ္မိဉ္စိ ကုပိတဿ ဝါ ကီဠာပသုတဿ ဝါ သိဉ္စတော အကုသလစိတ္တံ၊ မာလာဂစ္ဆာဒိံ သိဉ္စတော ကုသလစိတ္တံ၊ ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနတော ခီဏာသဝဿ အဗျာကတစိတ္တန္တိ တိစိတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဿာတိ သတ္တမဝဂ္ဂေ ပဌမသိက္ခာပဒဿ။ အဿ စာတိ ဣမဿ သိဉ္စနသိက္ခာပဒဿ စ။ ဣဒံ ဝိသေသနန္တိ ဣဒံ နာနာကရဏံ။ ဧတ္ထ ဣမသ္မိံ ပကရဏေ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ပကာသိတန္တိ အတ္ထော။ တံ လောကဝဇ္ဇံ၊ ဣဒံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ။ တံ အကုသလစိတ္တံ၊ ဣဒံ တိစိတ္တံ။ တံ ဒုက္ခဝေဒနံ၊ ဣဒံ တိဝေဒနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သတ္တမဝဂ္ဂေ ¶ ဒုတိယဿ ဣမဿ စ ကော ဝိသေသောတိ စေ? ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ‘‘သိဉ္စေယျ ဝါ သိဉ္စာပေယျ ဝါ’’တိ ဗာဟိရပရိဘောဂဝသေန ပဌမံ ပညတ္တတ္တာ ‘‘သပ္ပာဏကံ ဥဒကံ ပရိဘုဉ္ဇေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၈၈) သိက္ခာပဒံ အတ္တနော နဟာနပါနာဒိပရိဘောဂဝသေန ပညတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မိံ ဝါ ပဌမံ ပညတ္တေပိ အတ္တနော ပရိဘောဂဝသေနေဝ ပညတ္တတ္တာ ပုန ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ဗာဟိရပရိဘောဂဝသေန ပညတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၁၁၂၄-၆။ အဋ္ဌင်္ဂယုတ္တဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘သီလဝါ’’တိအာဒိ ဧကမင်္ဂံ၊ ‘‘ဗဟုဿုတော’’တိအာဒိ ဒုတိယံ၊ ‘‘ဥဘယာနိ ခေါ ပနဿာ’’တိအာဒိ တတိယံ၊ ‘‘ကလျာဏဝါစော ဟောတီ’’တိအာဒိ စတုတ္ထံ၊ ‘‘ယေဘုယျေန ဘိက္ခုနီနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ’’တိ ပဉ္စမံ၊ ‘‘ပဋိဗလော ဟောတိ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတု’’န္တိ ဆဋ္ဌံ၊ ‘‘န ခေါ ပနေတံ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿာ’’တိအာဒိ သတ္တမံ၊ ‘‘ဝီသတိဝဿော ဝါ ဟောတိ အတိရေကဝီသတိဝဿော ဝါ’’တိ အဋ္ဌမန္တိ ဧတာနိ ပါဌာဂတာနိ အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ နာမ။ ဘိက္ခုနီနံ ဩဝါဒေါ၊ တဒတ္ထာယ သမ္မုတီတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ။ ဉတ္တိ စတုတ္ထီ ယဿ ကမ္မဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ‘‘ကမ္မေနာ’’တိ သေသော။

အဋ္ဌင်္ဂယုတ္တဿ ¶ ဘိက္ခုဿ မဟေသိနာ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန ယာ ဘိက္ခုနောဝါဒကသမ္မုတိ ဣဓ အနုညာတာ၊ တာယ အသမ္မတော ယော ဘိက္ခူတိ ယောဇနာ။

ဂရုဓမ္မေဟိ အဋ္ဌဟီတိ ‘‘ဝဿသတူပသမ္ပန္နာယ ဘိက္ခုနိယာ တဒဟုပသမ္ပန္နဿ ဘိက္ခုနော အဘိဝါဒနံ ပစ္စုပဋ္ဌာနံ အဉ္ဇလိကမ္မံ ¶ သာမီစိကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီဟိ (ပါစိ။ ၁၄၉) ပါဠိယံ အာဂတေဟိ အဋ္ဌဟိ ဂရုဓမ္မေဟိ။ ဧကံ ဘိက္ခုနိံ၊ သမ္ဗဟုလာ ဝါ ဘိက္ခုနိယောတိ ဣဒံ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ ဩသာရေန္တောဝါတိ ပါဠိံ ဥစ္စာရေန္တောဝ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဩသာရေတဗ္ဗာတိ ပါဠိ ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၉)။ တေ ဓမ္မေတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေ တေ အဋ္ဌ ဂရုဓမ္မေ။ ဩဝဒေယျာတိ အဋ္ဌဂရုဓမ္မပါဠိဘာသနသင်္ခါတံ ဩဝါဒံ ကရေယျ။

ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ပါဋိပဒေ ဩဝါဒတ္ထာယ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နာ ဘိက္ခုနိယော ‘‘တေန ဘိက္ခုနာ’’တိအာဒိနာ ပါဌာဂတနယေန ‘‘သမဂ္ဂတ္ထ ဘဂိနိယော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သမဂ္ဂမှယျာ’’တိ ယဒိ ဝဒေယျုံ၊ ‘‘ဝတ္တန္တိ ဘဂိနိယော အဋ္ဌ ဂရုဓမ္မာ’’တိ ပုနပိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဝတ္တန္တယျာ’’တိ ယဒိ ဝဒေယျုံ၊ ‘‘ဧသော ဘဂိနိယော ဩဝါဒေါ’’တိ နိယျာဒေယျ။ ‘‘န ဝတ္တန္တယျာ’’တိ ယဒိ ဝဒေယျုံ၊ ‘‘ဝဿသတူပသမ္ပန္နာယာ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌဂရုဓမ္မပါဠိဘာသနဝသေန ဩဝါဒံ ကရေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ဩသာရေန္တောဝ တေ ဓမ္မေ ဩဝဒေယျာ’’တိ။

၁၁၂၇။ အညေန ဓမ္မေနာတိ သုတ္တန္တေန ဝါ အဘိဓမ္မေန ဝါ။ ဧကတောဥပသမ္ပန္နန္တိ ဘိက္ခုနိသင်္ဃေယေဝ ဥပသမ္ပန္နံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဘိက္ခုနီနံ သန္တိကေ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာယာ’’တိ။ တထာတိ ဩဝဒန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿေတိ။

၁၁၂၈။ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေယေဝ ဥပသမ္ပန္နန္တိ မဟာပဇာပတိယာ ဂေါတမိယာ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတာ ပဉ္စသတာ သာကိယာနိယော သင်္ဂဏှာတိ။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေ ဥပသမ္ပန္နဘိက္ခုနော လိင်္ဂပရိဝတ္တနေ သတိ တထာ ပါစိတ္တိ ဧဝ ပကာသိတာတိ အတ္ထော။

၁၁၂၉။ ဩဝါဒံ ¶ အနိယျာဒေတွာတိ ‘‘ဝတ္တန္တိ ဘဂိနိယော အဋ္ဌ ဂရုဓမ္မာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဝတ္တန္တယျာ’’တိ ဝုတ္တေတိ ဧတ္ထာပိ သောယေဝတ္ထော။

၁၁၃၀။ ဂရုဓမ္မေဟိ ¶ ဩဝဒတော ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။

၁၁၃၁။ အဂဏှန္တဿ ဩဝါဒန္တိ ဧတ္ထ ဩဝါဒတ္ထံ ယာစနသန္ဒေသော တဒတ္ထတာယ ဩဝါဒေါတိ ဂဟိတောတိ ဩဝါဒသာသနံ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တဿာတိ အတ္ထော။ အပစ္စာဟရတောပိ တန္တိ တံ အတ္တနာ ဂဟိတံ ဩဝါဒသာသနံ ဥပေါသထဂ္ဂေ အာရောစေတွာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဒိန္နံ ပဋိသာသနံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃဿ နေတွာ အဝဒန္တဿာပိ။ ဗာလန္တိ သာသနသမ္ပဋိစ္ဆနဉ္စ ဥပေါသထဂ္ဂံ နေတွာ အာရောစနဉ္စ ပဋိသာသနံ ဟရိတွာ ပါဋိပဒေ ဘိက္ခုနိသင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလာနံ ယထာနုရူပံ ပစ္စာရောစနဉ္စ ကာတုံ အဇာနနတာယ ဗာလံ။ ဂိလာနန္တိ ဥပေါသထဂ္ဂံ ဂန္တွာပိ အာရောစနဿ ဗာဓကေန ဂေလညေန သမန္နာဂတံ ဂိလာနံ။ ဂမိကန္တိ ပါဋိပဒံ အနိသီဒိတွာ ဂန္တဗ္ဗံ အစ္စာယိကဂမနံ ဂမိကဉ္စ ဌပေတွာ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၁၃၂။ ကမ္မသ္မိန္တိ ဧတ္ထ ကမ္မ-သဒ္ဒေန ဘိက္ခုနောဝါဒကဿ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန ဒိန္နံ သမ္မုတိကမ္မံ အဓိပ္ပေတန္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ဉတ္တိံ၊ ကမ္မဝါစဉ္စ ပရိဟာပေတွာ၊ ပရိဝတ္တေတွာ ဝါ ကတံ စေ၊ အဓမ္မကမ္မံ နာမ။ ဝဂ္ဂေတိ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒဿ အနာဟရဏေန ဝါ သန္နိပတိတာနံ ဥက္ကောဋေန ဝါ ဝဂ္ဂေ သတိ။ တိကပါစိတ္တိယံ သိယာတိ ‘‘အဓမ္မကမ္မေ အဓမ္မကမ္မသညီ ဝဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဝဂ္ဂသညီ ဩဝဒတိ၊ ဝေမတိကော ဩဝဒတိ၊ သမဂ္ဂသညီ ဩဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၅၀) အဓမ္မကမ္မေ အဓမ္မကမ္မသညိပက္ခေ ဝုတ္တပါစိတ္တိယတ္တယံ ဟောတိ။

၁၁၃၃။ အဓမ္မေ ¶ ပန ကမ္မသ္မိံ ဝေမတိကဿာပီတိ ယောဇနာ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဝဂ္ဂေ ဘိက္ခုနိသင်္ဃသ္မိံ၊ တိကပါစိတ္တိယံ သိယာ’’တိ ဣဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? အဓမ္မကမ္မေ ဝေမတိကပက္ခေ ‘‘ဝဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဝဂ္ဂသညီ၊ ဝေမတိကော၊ သမဂ္ဂသညီ ဩဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၅၀) အဓမ္မိကကမ္မေယေဝ ဝိမတိဝါရေ ဝုတ္တတိကပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဓမ္မကမ္မန္တိ သညိနော’’တိ ဣမိနာပိ ‘‘အဓမ္မေ ပန ကမ္မသ္မိ’’န္တိ ဣဒံ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ‘‘တထာ’’တိ သမ္ဗန္ဓော၊ တေန ‘‘ဝဂ္ဂေ’’တိအာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘အဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညီ ဝဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဝဂ္ဂသညီ ဩဝဒတိ၊ ဝေမတိကော၊ သမဂ္ဂသညီ ဩဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၅၀) ဝုတ္တံ တိကပါစိတ္တိယံ ဟောတိ။ ဧဝမေတာ ပါစိတ္တိယော သန္ဓာယာဟ ‘‘နဝ ပါစိတ္တိယော ဝုတ္တာ’’တိ။

ဣမသ္မိံ ¶ ဝိယ အဓမ္မကမ္မဝါရေ ‘‘သမဂ္ဂေ ဘိက္ခုနိသင်္ဃသ္မိ’’န္တိ ဝိကပ္ပေ စ ဧဝမေဝ နဝ ပါစိတ္တိယော ဟောန္တီတိ အတိဒိသန္တော ‘‘သမဂ္ဂေပိ စ တတ္တကာ’’တိ အာဟ။ ယထာဟ ‘‘အဓမ္မကမ္မေ အဓမ္မကမ္မသညီ သမဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဝဂ္ဂသညီ၊ ဝေမတိကော၊ သမဂ္ဂသညီ ဩဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ။ အဓမ္မကမ္မေ ဝေမတိကော သမဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဝဂ္ဂသညီ၊ ဝေမတိကော၊ သမဂ္ဂသညီ ဩဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ။ အဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညီ သမဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဝဂ္ဂသညီ၊ ဝေမတိကော၊ သမဂ္ဂသညီ ဩဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၅၀)။

၁၁၃၄။ ဒွိန္နံ နဝကာနံ ဝသာတိ ယထာဒဿိတံ ဝဂ္ဂနဝကံ၊ သမဂ္ဂနဝကန္တိ ဒွိန္နံ နဝကာနံ ဝသေန။ တာတိ ပါစိတ္တိယော။

‘‘ဓမ္မကမ္မေ ¶ အဓမ္မကမ္မသညီ ဝဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဝဂ္ဂသညီ၊ ဝေမတိကော၊ သမဂ္ဂသညီ ဩဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဓမ္မကမ္မေ ဝေမတိကော ဝဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဝဂ္ဂသညီ၊ ဝေမတိကော၊ သမဂ္ဂသညီ ဩဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညီ ဝဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဝဂ္ဂသညီ၊ ဝေမတိကော၊ သမဂ္ဂသညီ ဩဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝဂ္ဂပက္ခေ နဝ ဒုက္ကဋာနိ။ ‘‘ဓမ္မကမ္မေ အဓမ္မကမ္မသညီ သမဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဝဂ္ဂသညီ၊ ဝေမတိကော၊ သမဂ္ဂသညီ ဩဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဓမ္မကမ္မေ ဝေမတိကော သမဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဝဂ္ဂသညီ၊ ဝေမတိကော၊ သမဂ္ဂသညီ ဩဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညီ သမဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဝဂ္ဂသညီ၊ ဝေမတိကော ဩဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညီ သမဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ သမဂ္ဂသညီ ဩဝဒတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၅၁) ဧတ္ထ အန္တေ ဝုတ္တံ အနာပတ္တိဝါရံ ဝိနာ အဝသေသေသု အဋ္ဌသု ဝါရေသု သမဂ္ဂပက္ခေ အဋ္ဌ ဒုက္ကဋာနိ။ ဧဝံ ပုရိမာနိ နဝ၊ ဣမာနိ အဋ္ဌာတိ ဓမ္မကမ္မပက္ခေ သတ္တရသ ဒုက္ကဋာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ကဋံ ဓမ္မကမ္မေပိ၊ သတ္တရသဝိဓံ သိယာ’’တိ။

၁၁၃၅။ ‘‘ဩသာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တော ကထေတိ ဝါတိ ယောဇနာ။ ‘‘အဋ္ဌဂရုဓမ္မံ ကထေဟီ’’တိ ဝုတ္တော တံ ကထေတိ ဝါ။ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ကထေတိ ဝါတိ အဋ္ဌဂရုဓမ္မဝိသယေ ပဉှံ ပုဋ္ဌော တမေဝ ဝဒတိ ဝါ။ သိက္ခမာနာယ ကထေတိ ဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ သိက္ခမာနာယ အဋ္ဌဂရုဓမ္မေ ကထေတိ ဝါ၊ နေဝ ဒေါသောတိ အတ္ထော။ ဥမ္မတ္တကာဒိနော ကထယတော နေဝ ဒေါသောတိ ယောဇနာ။

၁၁၃၆။ ဣဒါနိ ¶ တိဏ္ဏမ္ပိ ဗဟုဿုတာနံ လက္ခဏေ ဧကတ္ထ ဒဿိတေ ဘိက္ခုနောဝါဒကဿ ဝိသေသော သုဝိညေယျော ဟောတီတိ ¶ တံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝါစုဂ္ဂတာဝ ကာတဗ္ဗာ’’တိအာဒိ။ ဒွေ မာတိကာ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ ကာတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ။ ဘိက္ခုဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂေ မာတိကာ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာဝ ကာတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ၊ ဘိက္ခုဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂမာတိကာ ပဂုဏာ ကတွာ တာသံ အဋ္ဌကထံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ပါဠိတော၊ အတ္ထတော စ ဝစနပထာရုဠှာ ဝေါဟာရက္ခမာယေဝ ကာတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စတ္တာရော ဘာဏဝါရာ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာဝ ကာတဗ္ဗာတိ ပကာသိတာတိ ယောဇနာ။ ‘‘ပဂုဏာ’’တိ ဣမိနာ ပါဠိယံ ပဂုဏံ ကတွာ ဓာရေတွာ ပရိပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဝါစုဂ္ဂတာဝ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ဣမိနာ တဒတ္ထံ သုတွာ ဓာရေတွာ ပရိပုစ္ဆိတဗ္ဗမေဝါတိ ဒဿေတိ။

၁၁၃၇။ ပရိကထတ္ထာယာတိ သမ္ပတ္တာနံ ဓမ္မကထနတ္ထာယ။ ကထာမဂ္ဂေါတိ မဟာသုဒဿနကထာမဂ္ဂေါ။ မင်္ဂလ…ပေ… အနုမောဒနာတိ အဂ္ဂဿ ဒါနာဒိမင်္ဂလေသု ဘတ္တာနုမောဒနာသင်္ခါတာ ဒါနကထာ စ၊ ကုမာရမင်္ဂလာဒီသု မဟာမင်္ဂလသုတ္တာဒိမင်္ဂလာနုမောဒနာ စ၊ အမင်္ဂလံ နာမ ကာလကိရိယာ၊ တတ္ထ မတကဘတ္တာဒီသု တိရောကုဋ္ဋာဒိကထာ စာတိ ဧဝံ တိဿောယေဝါနုမောဒနာ။

၁၁၃၈။ ဥပေါသထာဒိအတ္ထာယာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဝါရဏာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယောတိ ကမ္မဝဂ္ဂေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယော၊ ပရိဝါရေ ကမ္မဝဂ္ဂေ အာဂတခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကကမ္မဝိနိစ္ဆယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘ဥတ္တမတ္ထဿ ပါပက’’န္တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနမာဟ။ ဝိပဿနာဝသေန ဥဂ္ဂဏှန္တေန စ ဓာတုဝဝတ္ထာနမုခေန ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဥတ္တမတ္ထဿာတိ အရဟတ္တဿ။

၁၁၃၉။ ဧတ္တကံ ဥဂ္ဂဟေတွာန ဗဟုဿုတောတိ ယထာဝုတ္တဓမ္မာနံ ဥဂ္ဂဟိတတ္တာ ဗဟုဿုတော။ ပဉ္စဝဿောတိ ဥပသမ္ပဒတော ¶ ပဋ္ဌာယ ပရိပုဏ္ဏပဉ္စသံဝစ္ဆရော။ ‘‘ဒသဝဿော’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သံဝစ္ဆရဝသေန ပဉ္စဝဿေသု ပရိပုဏ္ဏေသု ဝုတ္ထဝဿဝသေန အပရိပုဏ္ဏေသုပိ ပဉ္စဝဿောယေဝ။ ဣတရထာ ဦနပဉ္စဝဿောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿူပသမ္ပဒါဒီသု ဝိယ ကေစိ သံဝစ္ဆရဂဏနံ အဝိစာရေတွာ ‘‘ပဉ္စဝဿော’’တိဝစနသာမညေန ဝုတ္ထဝဿဂဏနမေဝ ဂဏှန္တိ၊ တဒယုတ္တံ။ တထာ ဂဟဏေသု ယုတ္တိ ဝါ မဂ္ဂိတဗ္ဗာ။ မုဉ္စိတွာ နိဿယန္တိ နိဿယဝါသံ ဇဟိတွာ။ ဣဿရောတိ နိဿယာစရိယဝိရဟေန ဣဿရော၊ ဣမိနာ နိဿယမုတ္တလက္ခဏံ ဒဿိတံ။

၁၁၄၀။ ဒွေ ¶ ဝိဘင်္ဂါတိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂဒွယံ။ ဣဓ ‘‘ဝါစုဂ္ဂတာ’’တိ ဣဒံ ပရိပုစ္ဆမ္ပိ သန္ဓာယာဟာတိပိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ သာရတ္ထဒီပနိယံ ‘‘ဒွေ ဝိဘင်္ဂါ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ ကာတဗ္ဗာ’တိဣဒံ ပရိပုစ္ဆာဝသေန ဥဂ္ဂဟဏမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’န္တိ ဝဒန္တီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၄၅-၁၄၇)။ ဗျဉ္ဇနာဒိတောတိ ဧတ္ထ ဗျဉ္ဇနံ နာမ ပဒံ၊ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတံ အနုဗျဉ္ဇနံ နာမ အက္ခရံ၊ ပဒက္ခရာနိ အပရိဟာပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စတူသွပိ နိကာယေသူတိ ဒီဃမဇ္ဈိမသံယုတ္တ အင်္ဂုတ္တရနိကာယေသု၊ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ဧကော ဝါ နိကာယော ပေါတ္ထကောပိ စ ဧကောတိ ယောဇနာ။ အပိ-သဒ္ဒေန ခုဒ္ဒကနိကာယဿာပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ပိ ဝါ’’တိ ဣမိနာ ခုဒ္ဒကနိကာယေ ဇာတကဘာဏကေန သာဋ္ဌကထံ ဇာတကံ ဥဂ္ဂဟေတွာပိ ဓမ္မပဒံ သဟ ဝတ္ထုနာ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗမေဝါတိ ဒဿိတေ ဒွေ ပေါတ္ထကေ သမုစ္စိနောတိ၊ စတ္တာရိ ခန္ဓကဝတ္တာနိ ဝါ။

၁၁၄၂။ ဒိသာပါမောက္ခော ယတ္ထ ယတ္ထ ဝသတိ၊ တဿာ တဿာဒိသာယ ပါမောက္ခော ပဓာနော။ ယေနကာမံဂမောတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဒိသာဘာဂေ ယထာကာမံ ဝုတ္တိကော ဟောတီတိ အတ္ထော ¶ ။ ပရိသံ ဥပဋ္ဌာပေတုံ ကာမံ လဘတေ ဣဿရောတိ ယောဇနာ၊ ဣဿရော ဟုတွာ ဘိက္ခုပရိသာယ အတ္တာနံ ဥပဋ္ဌာပေတုံ ယထာရုစိယာ လဘတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ ပရိသူပဋ္ဌာပကလက္ခဏံ ဝုတ္တံ။

၁၁၄၃။ ဝါစုဂ္ဂန္တိ ဝါစုဂ္ဂတံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒါနိ အယံ ဘဏ္ဍပါထာဝိဓိ န ဟောတီတိ မိဟကပရိပုစ္ဆနကထာနုရူပတော အတ္ထကရဏံ န ဝါစုဂ္ဂတကရဏံ နာမာတိ ဝိညာယတီ’’တိ နိဿန္ဒေဟေ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တံ ဒုတိယင်္ဂမေဝ သင်္ဂဟိတံ။

၁၁၄၄။ အဿာတိ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ။ အသမ္မတတာဒီနိ တီဏိ အင်္ဂါနီတိ အတ္တနော အသမ္မတတာ၊ ဘိက္ခုနိယာ ပရိပုဏ္ဏူပသမ္ပန္နတာ၊ ဩဝါဒဝသေန အဋ္ဌဂရုဓမ္မဘဏနန္တိ ဣမာနိ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

၁၁၄၆။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ ‘‘အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ အတ္ထင်္ဂတသညီ၊ ဝေမတိကော၊ အနတ္ထင်္ဂတသညီ’’တိ ဝိကပ္ပတ္တယေ။ ဧကတောဥပသမ္ပန္နန္တိ ဘိက္ခုနိသင်္ဃေ ဥပသမ္ပန္နံ။ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃေ ဥပသမ္ပန္နံ ပန ဩဝဒတော ပါစိတ္တိယမေဝါ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။

၁၁၄၈။ ဥဒ္ဒေသာဒိနယေနာတိ ¶ ‘‘အနာပတ္တိ ဥဒ္ဒေသံ ဒေန္တော၊ ပရိပုစ္ဆံ ဒေန္တော’’တိအာဒိနာ အနာပတ္တိဝါရနယေန။ အဿာတိ ဘိက္ခုဿ။

၁၁၄၉။ ‘‘သစေ အသမ္မတော’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ဩဝဒန္တဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘သမ္မတဿာ’’တိ လဗ္ဘတိ။ ဘိက္ခုနုပဿယန္တိ ဘိက္ခုနိဝိဟာရံ။ အညတြ ကာလာတိ ‘‘တတ္ထာယံ သမယော ¶ ၊ ဂိလာနာ ဟောတိ ဘိက္ခုနီ’’တိ ဝုတ္တကာလတော အညတြ။ ‘‘ဂိလာနာ နာမ ဘိက္ခုနီ န သက္ကောတိ ဩဝါဒါယ ဝါ သံဝါသာယ ဝါ ဂန္တု’’န္တိ (ပါစိ။ ၁၆၁) ဒဿိတေ ဂိလာနကာလေ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၁၅၀။ ပါစိတ္တိယဒွယံ ဟောတီတိ ပဌမသိက္ခာပဒေန၊ ဣမိနာ စ သိက္ခာပဒေန ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ ဟောန္တီတိ။ ‘‘တီဏိပိ ပါစိတ္တိယာနီ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ ပဌမဒုတိယတတိယေဟိ သိက္ခာပဒေဟိ တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

၁၁၅၁။ အညေန ဓမ္မေနာတိ ဂရုဓမ္မတော အညေန ဗုဒ္ဓဝစနေန။ ဒုက္ကဋဒွယန္တိ အသမ္မတဘိက္ခုနုပဿယဂမနမူလကံ ဒုက္ကဋဒွယံ။ ဘိက္ခုနောတိ အသမ္မတဿ ‘‘သမ္မတဿာပီ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ။ ‘‘အဋ္ဌဟိ ဝါ ဂရုဓမ္မေဟိ အညေန ဝါ ဓမ္မေန ဩဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၅၅) အတ္ထင်္ဂတသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ရတ္တိဟေတုက’’န္တိ အာဟ၊ ရတ္တိဩဝါဒနမူလန္တိ အတ္ထော။

၁၁၅၂။ ပါစိတ္တိယဒွယန္တိ ဒုတိယတတိယမူလကံ။ ဂရုဓမ္မေန ဩဝါဒေါ ဂရုဓမ္မော၊ သော နိဒါနံ ယဿ ပါစိတ္တိယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ သမ္မတတ္တာ ဂရုဓမ္မနိဒါနဿ ပါစိတ္တိယဿ အဘာဝတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာ ပဌမသိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိဘာဝံ ဒဿေတိ။

၁၁၅၃။ တဿေဝါတိ သမ္မတဿေဝ။ ဒုက္ကဋံ ဣမိနာ တတိယသိက္ခာပဒေန။ အနာပတ္တိ ပဌမသိက္ခာပဒေန၊ တေနေဝါဟ ‘‘သမ္မတတ္တာ’’တိ။ ပါစိတ္တိ ဒုတိယသိက္ခာပဒေန၊ တေနေဝါဟ ‘‘ရတ္တိယ’’န္တိ။

၁၁၅၄။ တိကပါစိတ္တိယံ ¶ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဥပသမ္ပန္နာယ ဥပသမ္ပန္နသညီ၊ ဝေမတိကော၊ အနုပသမ္ပန္နသညီ ဘိက္ခုနုပဿယံ ဥပသင်္ကမိတွာ ¶ အညတြ သမယာ ဩဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၆၂) တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ ဣတရဒွယေတိ ‘‘အနုပသမ္ပန္နာယ ဥပသမ္ပန္နသညီ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုပသမ္ပန္နာယ ဝေမတိကော၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၆၂) ဒဿိတေ ဣတရဒွယေ။ ဩဝဒန္တဿာတိ ယေန ကေနစိ ဩဝဒန္တဿ။

၁၁၅၅။ တိကပါစိတ္တိယံ၊ ဒုက္ကဋဋ္ဌာနေ ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတီတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တထာ’’တိ။ ဘိက္ခုနုပဿယံ ဂန္တွာ အညေန ဓမ္မေန ဩဝဒန္တဿ တထာတိ ယောဇနာ။

၁၁၅၆။ စီဝရာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပိဏ္ဍပါတာဒိဣတရပစ္စယတ္တယဉ္စ သက္ကာရဂရုကာရမာနနဝန္ဒနပူဇနာနိ စ သင်္ဂဟိတာနိ။ သမ္မတေတိ ဘိက္ခုနောဝါဒကသမ္မုတိယာ သမ္မတေ။

၁၁၅၇။ တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညီ၊ ဝေမတိကော၊ အဓမ္မကမ္မသညီ ဧဝံ ဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၆၇) တိကပါစိတ္တိယံ ပါဠိယံ ဒဿိတမေဝ။ ဣဓ ကမ္မံ နာမ ယထာဝုတ္တံ သမ္မုတိကမ္မံ။ အဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညိဝေမတိကအဓမ္မကမ္မသညီနံ ဝသေန တိကဒုက္ကဋံ။ ဝီသတိဝဿော ဝါ အတိရေကဝီသတိဝဿော ဝါတိ သမ္မုတိယာ အင်္ဂါနိ။

၁၁၅၈။ ‘‘သမ္မတံ အနုပသမ္ပန္န’’န္တိ ကံ သန္ဓာယာဟာတိ စေ? သမ္မတေန ဟုတွာ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ သာမဏေရဘာဝမုပဂတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာမိသတ္ထာယာတိ စီဝရာဒီနမတ္ထာယ။

၁၁၆၂။ ဘိက္ခုနိယာ ဒိန္နန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခုဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုနာ ဒိန္နန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ’’တိ သေသော ¶ ။ တတ္ထာတိ စီဝရပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒေ။ သူစိတာတိ ပကာသိတာ။

၁၁၆၃။ အညာတိကာယ ¶ ဘိက္ခုနိယာ စီဝရန္တိ ယောဇနာ။

၁၁၆၄။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ။

၁၁၆၅။ သူစိံ စီဝရံ ပဝေသေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သူစိနီဟရဏေတိ စီဝရတော။

၁၁၆၆။ ပယောဂဿ ဝသာတိ ဧကက္ခဏေ ဗဟူ အာဝုဏိတွာ သူစိယာ နီဟရဏပယောဂဂဏနာယ။ ဗဟူ ပါစိတ္တိယောတိ ယောဇနာ၊ ပယောဂပ္ပမာဏာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

၁၁၆၉။ အနေကာ ပါစိတ္တိယာပတ္တီ ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ အာရပထေတိ သူစိမဂ္ဂေ။ ဒုတိယေ ပထေတိ ဧတ္ထ အာရ-သဒ္ဒေါ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ လုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၁၇၀။ ကာ ဟိ နာမ ကထာတိ ‘‘အနေကာပတ္တိယော ဟောန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ကိံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ ‘‘အညာတိကာယ အညာတိကသညီ၊ ဝေမတိကော၊ ဉာတိကသညီ စီဝရံ သိဗ္ဗတိ ဝါ သိဗ္ဗာပေတိ ဝါ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၇၈) ဝုတ္တံ တိကပါစိတ္တိယံ။

၁၁၇၂။ အညံ ပရိက္ခာရန္တိ ဥပါဟနတ္ထဝိကာဒိံ။ သိဗ္ဗတောတိ ဧတ္ထ ‘‘သိဗ္ဗာပယတော’’တိ အဓိကာရတော လဗ္ဘတိ။ သိက္ခမာနသာမဏေရိယော သိက္ခမာနာဒိကာ နာမ။

၁၁၇၃။ သိဗ္ဗနကိရိယာယ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ကြိယံ။

၁၁၇၄-၅။ သံဝိဓာယာတိ ¶ ‘‘အဇ္ဇ ယာမ၊ သွေ ယာမာ’’တိအာဒိနာ နယေန သံဝိဒဟိတွာ။ ယထာဟ ‘‘အဇ္ဇ ဝါ ဟိယျော ဝါ ပရေ ဝါ ဂစ္ဆာမာတိ သံဝိဒဟတီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၈၃)။ မဂ္ဂန္တိ ဧကဒ္ဓါနမဂ္ဂံ၊ အန္တမသော ဂါမန္တရမ္ပိ။ အညတြ သမယာတိ ‘‘တတ္ထာယံ သမယော၊ သတ္ထဂမနီယော ဟောတိ မဂ္ဂေါ သာသင်္ကသမ္မတော သပ္ပဋိဘယော’’တိ (ပါစိ။ ၁၈၂) ဝုတ္တကာလဝိသေသာ အညတြာတိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သတ္ထဝါဟေဟိ ဝိနာ အဂမနီယော မဂ္ဂေါ သတ္ထဂမနီယော နာမ။ စောရာနံ သယိတနိသိန္နဋ္ဌိတခါဒိတပီတဋ္ဌာနာနိ ယတ္ထ ဒိဿန္တိ၊ တာဒိသော မဂ္ဂေါ သာသင်္ကော နာမ။ စောရေဟိ ဟတမာရိတဃာတဝိလုတ္တမနုဿာ ယတ္ထ ပညာယန္တိ၊ သော သပ္ပဋိဘယော နာမ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဘိက္ခုနိယာ သဒ္ဓိံ ကတသံဝိဓာနံ အဝိရာဓေတွာ တာယ ဧကဒ္ဓါနမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇနကာလေတိ အတ္ထော။

အညော ဂါမော ဂါမန္တရံ၊ တတ္ထ ဩက္ကမနံ ဥပဂမနံ ဂါမန္တရောက္ကမော၊ တသ္မိံ ကတေတိ အတ္ထော။ အဂါမကေ အရညေ အဒ္ဓယောဇနာတိက္ကမေ ဝါတိ ယောဇနာ၊ ဂါမရဟိတံ အရညမဂ္ဂမ္ပိ ဒွိဂါဝုတံ အတိက္ကန္တေ ဝါတိ အတ္ထော။

၁၁၇၆။ ‘‘အာပတ္တိ ဟောတီ’’တိ သာမညတော ဒဿိတအာပတ္တိယာ ဘေဒါဘေဒံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒဝိနိစ္ဆယေ၊ ပကရဏေ ဝါ။ ဒုက္ကဋံ ဒီပိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အကပ္ပိယဘူမဋ္ဌောတိ ဧတ္ထ အကပ္ပိယာ ဘူမိ နာမ အန္တောဂါမေ ဘိက္ခုနုပဿယဒွါရကောဋ္ဌကောတိ ဧဝမာဒိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစေ ပန အန္တောဂါမေ ဘိက္ခုနုပဿယဒွါရေ ရထိကာယ၊ အညေသု ဝါ စတုက္ကသိင်္ဃာဋကဟတ္ထိသာလာဒီသု သံဝိဒဟန္တိ၊ ဘိက္ခုနော အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၂-၁၈၃)။ ဧတ္ထ စ စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ သမ္ဗန္ဓဋ္ဌာနံ စတုက္ကံ။ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ သမ္ဗန္ဓဋ္ဌာနံ သိင်္ဃာဋကံ။

၁၁၇၇။ ကပ္ပိယဘူမိ ¶ နာမ ဘိက္ခုနုပဿယာဒိ။ ယထာဟ ‘‘သစေ ဥဘောပိ ဘိက္ခုနုပဿယေ ဝါ အန္တရာရာမေ ဝါ အာသနသာလာယ ဝါ တိတ္ထိယသေယျာယ ဝါ ဌတွာ သံဝိဒဟန္တိ၊ အနာပတ္တိ။ ကပ္ပိယဘူမိ ကိရာယံ။ တသ္မာ ဧတ္ထ သံဝိဒဟနပစ္စယာ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ န ဝဒန္တီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၂-၁၈၃)။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဝဒန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ ‘‘န ဝဒန္တိ အဿာ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။

၁၁၇၈။ ဥဘယတ္ထာတိ အကပ္ပိယဘူမိယံ ဌတွာ သံဝိဓာယ ဂမနေ၊ ကပ္ပိယဘူမိယံ ဌတွာ သံဝိဓာယ ဂမနေ စာတိ ဥဘယဝိကပ္ပေ။ ဂစ္ဆန္တဿေဝါတိ ဧဝကာရေန နိက္ခန္တဿ ဇောတကံ။ ယထာဟ ‘‘နိက္ခမနေ အနာပတ္တီ’’တိ။ ‘‘ဘိက္ခုနော’’တိ ဣမိနာ ဘိက္ခုနိယာ အနာပတ္တိဘာဝံ ဒီပေတိ။ အာပတ္တိခေတ္တနိယမနတ္ထမာဟ ‘‘အနန္တရဿာ’’တိအာဒိ။

၁၁၇၉။ တတြာပီတိ ¶ ကပ္ပိယဘူမိဥပစာရောက္ကမနေပိ။ ဥဒီရိတန္တိ မဟာပစ္စရိယံ။ ယထာဟ ‘‘မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တ’’န္တိ။

၁၁၈၀။ အန္တရာတိ အတ္တနော နိက္ခန္တဂါမဿ၊ အနန္တရဂါမဿ စ ဝေမဇ္ဈေ။ ယထာဟ ‘‘ဂါမတော နိက္ခမိတွာ ပန ယာဝ အနန္တရဂါမဿ ဥပစာရံ န ဩက္ကမတိ၊ ဧတ္ထန္တရေ သံဝိဒဟိတေပိ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၂-၁၈၃)။ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ကာလဒွါရမဂ္ဂါနံ ဝသေန တယော သင်္ကေတဝိသင်္ကေတာတိ တေသု မဂ္ဂဒွါရဝိသင်္ကေတေပိ အာပတ္တိ ဟောတေဝါတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒွါရ…ပေ… ဝုစ္စတီ’’တိ။ ကာလဝိသင်္ကေတေ ပန အနာပတ္တိံ ဝက္ခတိ။ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိ။

၁၁၈၁။ အသံဝိဒဟိတေ ကာလေတိ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ဂမိဿာမာ’’တိအာဒိနာ ကတသံဝိဓာနာနံ ပစ္ဆာဘတ္တာဒိ အသံဝိဒဟိတကာလံ နာမ၊ တသ္မိံ။ ဘိက္ခုဿေဝ ဝိဓာနသ္မိန္တိ ဘိက္ခုနိယာ ¶ သံဝိဓာနံ ဝိနာ ဘိက္ခုဿေဝ ဝိဓာနေ သတိ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋံ။

၁၁၈၂။ သမယေ ဝိဒဟိတွာ ဂစ္ဆတော ဝါ အသမယေ ဝိဒဟိတွာ ဝိသင်္ကေတေန ဂစ္ဆတော ဝါ အာပဒါသု ဝိဒဟိတွာ ဂစ္ဆတော ဝါ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ တထာတိ ‘‘ဝိဒဟိတွာ ဂစ္ဆတော အနာပတ္တီ’’တိ ဣဒံ အတိဒိသတိ။

တတ္ထ သမယော နာမ ယထာဝုတ္တကာလဝိသေသော။ ဝိသင်္ကေတော နာမ ကာလဝိသင်္ကေတော၊ ‘‘အသုကသ္မိံ ဒိဝသေ အသုကဝေလာယ ဂမိဿာမာ’’တိ သံဝိဒဟိတွာ ဂမနကာလေ တဿ ကာလသင်္ကေတဿ ဝိဘဝနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ကာလဝိသင်္ကေတေယေဝ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၅)။ အာပဒါ နာမ ရဋ္ဌဘေဒေ ဇနပဒါနံ ပလာယနကာလော။ ယထာဟ ‘‘ရဋ္ဌဘေဒေ စက္ကသမာရုဠှာ ဇနပဒါ ပရိယာယန္တိ၊ ဧဝရူပါသု အာပဒါသူ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၅)။ ဧတ္ထ စ ရဋ္ဌဘေဒေတိ ရဋ္ဌဝိလောပေ။ စက္ကသမာရုဠှာတိ ဣရိယာပထစက္ကံ၊ သကဋစက္ကံ ဝါ သမာရုဠှာ။ ဥမ္မတ္တကာဒိနောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ခိတ္တစိတ္တာဒယော ဂဟိတာ။

၁၁၈၃။ ကာယဝါစာဒိကတ္တယာတိ ¶ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန စိတ္တံ ဂဟိတံ၊ ကာယဝါစာစိတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၁၈၄။ ဥဒ္ဓံ ဇဝတီတိ ဥဇ္ဇဝနီ၊ ပဋိသောတဂါမိနီ နာဝါ၊ တံ။ အဓော ဇဝနတော ဩဇဝနီ၊ အနုသောတဂါမိနီ နာဝါ၊ တံ။ အဘိရုဟေယျာတိ ဧတ္ထ ‘‘သံဝိဓာယာ’’တိ သေသော။ ယထာဟ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခုနိယာ သဒ္ဓိံ သံဝိဓာယ ဧကံ နာဝံ အဘိရုဟေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၈၆)။ လောကဿာဒသင်္ခါတမိတ္တသန္ထဝေန တံ နာဝံ အာရုယှ ကီဠနစိတ္တံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ အညမညံ သံဝိဓာယာတိ ¶ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘လောကဿာဒမိတ္တသန္ထဝဝသေန ကီဠာပုရေက္ခာရော သံဝိဒဟိတွာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၈)။

၁၁၈၅။ သဂါမတီရပဿေန ဂမနေ ဂါမန္တရဝသေန ဝါ ပါစိတ္တိ၊ အဂါမတီရပဿေန ဂမနေ အဒ္ဓယောဇနေ ပါစိတ္တိ အဒ္ဓယောဇနာတိရေကေ ဌာနေ ဂါမေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ အဝိဇ္ဇမာနေပိ။

၁၁၈၆။ ယောဇနပုထုလာယ နဒိယာ မဇ္ဈေန ဂစ္ဆတော အဒ္ဓယောဇနဝသေန အာပတ္တိဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘တထာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဦနယောဇနပုထုလာယ နဒိယာ မဇ္ဈံ ဥဘယဘာဂံ ဘဇတီတိ တာဒိသိကာယ နဒိယာ မဇ္ဈေန ဂစ္ဆန္တဿ ဂါမန္တရဂဏနာယ၊ အဒ္ဓယောဇနဂဏနာယ စ အာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၁၁၈၇။ ယထာသုခံ သမုဒ္ဒသ္မိန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ သေသော။ ‘‘သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသူ’’တိအာဒိနာ ယထာသုခဂမနာနုညာယ ဟေတုံ ဒဿေတိ။ ဣမိနာဝ အသန္ဒမာနောဒကေသု ဝါပိတဠာကာဒီသု အနာပတ္တီတိ ဝိညာယတိ။

၁၁၈၈။ တိတ္ထသမ္ပာဒနတ္ထာယာတိ ပရတိတ္ထံ ပါပေတုံ။ တံ နာဝံ။ ယုတ္တာတိ နာဝါပါဇကာ။

၁၁၈၉။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အနာပတ္တိ ပကာသိတာ’’တိ ဣမံ သင်္ဂဏှာတိ။ အသံဝိဒဟိတွာ ဘိက္ခုနိယာ သဒ္ဓိံ ဧကံ နာဝံ အဘိရုဟေယျ ဝါ၊ တိရိယံ တရဏာယ ဘိက္ခုနိယာ သဒ္ဓိံ သံဝိဒဟိတွာပိ ဧကံ နာဝံ အဘိရုဟေယျ ဝါ၊ အာပဒါသု ဘိက္ခုနိယာ သဒ္ဓိံ သံဝိဒဟိတွာပိ ဧကံ နာဝံ အဘိရုဟေယျ ဝါ၊ တထာ အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ ယောဇနာ။

‘‘အနန္တရသမော’’တိ ¶ ¶ ဣမိနာ ‘‘အသံဝိဒဟိတေ ကာလေ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဣဓာပိ ကာလဝိသင်္ကေတေ အနာပတ္တိ၊ တိတ္ထနာဝါဝိသင်္ကေတေ အာပတ္တိယေဝ။ ယထာဟ ‘‘ဣဓာပိ ကာလဝိသင်္ကေတေနေဝ အနာပတ္တီ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၁)။ ‘‘လောကဿာဒမိတ္တသန္ထဝဝသေန ကီဠာပုရေက္ခာရော သံဝိဒဟိတွာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၈) ဝစနတော ကေစိ ‘‘ဣမံ သိက္ခာပဒံ အကုသလစိတ္တံ လောကဝဇ္ဇ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကီဠာပုရေက္ခာရတာယ ဟိ အဘိရုဟိတွာ ဂါမန္တရောက္ကမနေ၊ အဒ္ဓယောဇနာတိက္ကမေ ဝါ ကုသလာဗျာကတစိတ္တသမင်္ဂီပိ ဟုတွာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ ယဒိ ဟိ သော သံဝေဂံ ပဋိလဘိတွာ အရဟတ္တံ ဝါ သစ္ဆိကရေယျ၊ နိဒ္ဒံ ဝါ ဩက္ကမေယျ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ မနသိ ကရောန္တော ဂစ္ဆေယျ၊ ကုတော တဿ အကုသလစိတ္တသမင်္ဂိတာ၊ ယေနိဒံ သိက္ခာပဒံ ‘‘အကုသလစိတ္တံ၊ လောကဝဇ္ဇ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ၊ တိစိတ္တန္တိ သိဒ္ဓံ။

၁၁၉၀။ ဂိဟိသမာရမ္ဘံ ဟိတွာ ဘိက္ခုနိယာ ပရိပါစိတံ ဘတ္တံ ဉတွာ ဘုဉ္ဇတော ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ပရိပါစိတံ နာမ ဘိက္ခုနော သီလသုတာဒိဂုဏံ ကုလာနံ ဝတွာ နိပ္ဖာဒိတံ။ ယထာဟ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ ပရိပါစိတံ၊ ဂုဏပ္ပကာသနေန နိပ္ဖာဒိတံ လဒ္ဓဗ္ဗံ ကတန္တိ အတ္ထော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၄)။ ဂိဟိသမာရမ္ဘန္တိ ဘိက္ခုနိယာ ပရိပါစနတော ပုဗ္ဗေယေဝ ဂိဟိပဋိယတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ ပရိပါစနတော ပဌမမေဝ ယံ ဂိဟီနံ ပဋိယာဒိတံ ဘတ္တ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၄)။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ဂိဟိသမ္ပာဒိတမ္ပိ ဝါ ဝိနာ’’တိ။

၁၁၉၁။ ‘‘တဿာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘ယံ ဘောဇန’’န္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တဿာတိ ပဉ္စဓာ ဝုတ္တဿ ဘောဇနဿ။ သဗ္ဗေသု ¶ အဇ္ဈောဟာရေသူတိ သဗ္ဗေသု ပရဂလကရဏပ္ပယောဂေသု။

၁၁၉၂။ ဘိက္ခုနိယာ ပရိပါစိတံ ဘုဉ္ဇတော ဒေါသောတိ ယောဇနာ။

၁၁၉၃။ ဥဘောသူတိ ပရိပါစိတေပိ အပရိပါစိတေပိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဣမေသု ဒွီသု ပရိဘုဉ္ဇတော အဇ္ဈောဟာရဝသေနေဝ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။

၁၁၉၅။ ပဉ္စဘောဇနံ ¶ ဌပေတွာ အညံ ပန ယံ ကိဉ္စိ ယာဂုခဇ္ဇဖလာဒိကံ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။

၁၁၉၇။ ဣဒံ သဗ္ဗံ ဒသမံ သိက္ခာပဒံ သမုဋ္ဌာနနယာဒိနာ ဒုတိယာနိယတေနေဝ သဒိသံ မတန္တိ ယောဇနာ။ ဣဒံ သိက္ခာပဒန္တိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခုနိယာ သဒ္ဓိံ ဧကော ဧကာယ ရဟော နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေယျ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၁၉၉) ဝုတ္တံ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒံ။

၁၁၉၈။ ဧကောတိ ဧကဒိဝသိကော။ အာဝသထော ပိဏ္ဍောတိ ပုညတ္ထိကေဟိ ဧကံ ပါသဏ္ဍံ အနုဒ္ဒိဿ ယာဝဒတ္ထံ ဒါတုံ သာလာဒီသု ပညတ္တံ ပဉ္စသု ဘောဇနေသု အညတရံ ဘောဇနံ။ ယထာဟ ‘‘အာဝသထပိဏ္ဍော နာမ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘောဇနံ သာလာယ ဝါ မဏ္ဍပေ ဝါ ရုက္ခမူလေ ဝါ အဇ္ဈောကာသေ ဝါ အနောဒိဿ ယာဝဒတ္ထော ပညတ္တော ဟောတီ’’တိ ¶ (ပါစိ။ ၂၀၆)။ အဂိလာနေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘အဂိလာနော နာမ သက္ကောတိ တမှာ အာဝသထာ ပက္ကမိတု’’န္တိ ဝုတ္တ ပဒဘာဇနိယအဋ္ဌကထာယံ ‘‘အဒ္ဓယောဇနံ ဝါ ယောဇနံ ဝါ ဂန္တုံ သက္ကောတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၆) ဝုတ္တတ္တာ တမှာ အာဝသထာ အဒ္ဓယောဇနံ ဝါ ယောဇနံ ဝါ ဂန္တုံ သမတ္ထေန အဂိလာနေနာတိ အတ္ထော။ တတော ဥဒ္ဓန္တိ ဒုတိယဒိဝသတော ဥတ္တရိ။

၁၁၉၉။ အနောဒိဿေဝ ပညတ္တေ ပိဏ္ဍေတိ ယောဇနာ၊ ‘‘ဣမေသံယေဝ ဝါ’’တိ အညတရံ ပါသဏ္ဍံ ဝါ ‘‘ဧတ္တကာနံယေဝ ဝါ’’တိ တတ္ထ ပုဂ္ဂလပရိစ္ဆေဒံ ဝါ အကတွာ သဗ္ဗသာဓာရဏံ ကတွာ ပညတ္တေ အာဝသထပိဏ္ဍေတိ အတ္ထော။ ယာဝဒတ္ထေ ဧဝ ပိဏ္ဍေ ပညတ္တေတိ ယောဇနာ၊ ယာဝတာ အတ္ထော ကုစ္ဆိပူရဏာဒိကံ ပယောဇနမေတ္ထ ပိဏ္ဍေတိ ဝိဂ္ဂဟော၊ ‘‘ဧတ္တကံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ အပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘ဘုဉ္ဇန္တာနံ ယာဝဒတ္ထံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ပညတ္တေ ပိဏ္ဍေ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ကမ္မသာဓနံ ဝါ ဘာဝသာဓနံ ဝါ။ ‘‘ဘောဇန’’န္တိ အဇ္ဈာဟရဏီယံ။ သကိန္တိ ဧကဝါရံ။ တတ္ထာတိ အာဝသထေ။

၁၂၀၀။ တဿ ¶ ပိဏ္ဍဿ။ အဇ္ဈောဟာရေသု သဗ္ဗေသူတိ သဗ္ဗေသု အဇ္ဈောဟာရပ္ပယောဂေသု ကတေသု။ တဿ အဇ္ဈောဟာရကဿ။ ပါစိတ္တိယော ပယောဂဂဏနာယ။

၁၂၀၁။ ‘‘ဧကေန ကုလေန နာနေကဋ္ဌာနဘေဒေသု ပညတ္တေ’’တိ၊ ‘‘နာနာကုလေဟိ ဝါ နာနေကဋ္ဌာနဘေဒေသု ပညတ္တေ’’တိ စာတိ ယောဇနာ။ ‘‘ပိဏ္ဍေ’’တိ အဓိကာရော။ နာနာ စ ဧကော စ နာနေကာ၊ ဌာနာနံ ဘေဒါ ဌာနဘေဒါ၊ နာနေကာ စ တေ ဌာနဘေဒါ စာတိ ဝိဂ္ဂဟော၊ တေသု။ ဧကဘောဂေါတိ ဧကပိဏ္ဍပရိဘောဂေါ။ ဧဝကာရေန ဒုတိယဒိဝသာဒိပရိဘောဂံ နိဝတ္တေတိ။

၁၂၀၄။ ဂိလာနဿာတိ ¶ ဝုတ္တလက္ခဏေန ဂိလာနော ဟုတွာ ပုနပ္ပုနံ ဘုဉ္ဇန္တဿ ဂစ္ဆတော ဝါ အာဂစ္ဆန္တဿ ဝါ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ၊ အန္တမသော အဒ္ဓယောဇနမ္ပိ ဂစ္ဆတော၊ ဂန္တွာ အာဂစ္ဆတော ဝါ အန္တရာမဂ္ဂေ စ ဂတဋ္ဌာနေ စ ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ယော ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကဒိဝသံ၊ ဂတဋ္ဌာနေ စ ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇတိ၊ တဿာပိ အနာပတ္တိ။ အာဂစ္ဆန္တေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၈)။ ဩဒိဿ ပညတ္တေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ သေသော။ ယထာဟ ‘‘ဘိက္ခူနံယေဝ အတ္ထာယ ဥဒ္ဒိသိတွာ ပညတ္တော ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၈)။ ပရိတ္တေတိ ဥဒရပူရဏာယ အပ္ပဟောနကေ ထောကေ ဘောဇနေ။ ယထာဟ ‘‘ယာဝဒတ္ထံ ပညတ္တော န ဟောတိ၊ ထောကံ ထောကံ လဗ္ဘတိ၊ တာဒိသံ နိစ္စမ္ပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၈)။ သကိန္တိ ယာဝဒတ္ထံ ပညတ္တံ ဝုတ္တနယေန ဧကဝါရံ ဘုဉ္ဇတော အနာပတ္တိ။

၁၂၀၅။ ယာဂုအာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဉ္စဘောဇနတော အညေသံ အဇ္ဈောဟရဏီယာနံ ဂဟဏံ။

၁၂၀၆။ ဝုတ္တာ သမယာ အညတြာတိ ယောဇနာ၊ ‘‘တတ္ထာယံ သမယော၊ ဂိလာနသမယော စီဝရဒါနသမယော စီဝရကာရသမယော အဒ္ဓါနဂမနသမယော နာဝါဘိရုဟနသမယော မဟာသမယော သမဏဘတ္တသမယော’’တိ (ပါစိ။ ၂၁၇) ဝုတ္တာ သတ္တဝိဓကာလာ အညတြ။

တတ္ထ ယဒါ ပါဒါနံ ဖလိတတ္တာ န သက္ကောတိ ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ၊ အယံ ဂိလာနသမယော။ အတ္ထတကထိနာနံ ပဉ္စ မာသာ၊ ဣတရေသံ ကတ္တိကမာသောတိ အယံ စီဝရဒါနသမယော။ ယဒါ ¶ စီဝရေ ကရိယမာနေ ကိဉ္စိဒေဝ စီဝရေ ကတ္တဗ္ဗံ ကရောတိ၊ အယံ စီဝရကာရသမယော။ ယဒါ အဒ္ဓယောဇနမ္ပိ ဂန္တုကာမော ¶ ဝါ ဟောတိ၊ ဂစ္ဆတိ ဝါ၊ ဂတော ဝါ၊ အယံ အဒ္ဓါနဂမနသမယော။ နာဝါဘိရုဟနသမယေပိ ဧသေဝ နယော။ ယဒါ ဂေါစရဂါမေ စတ္တာရော ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ န ယာပေန္တိ၊ အယံ မဟာသမယော။ ယဒါ ယော ကောစိ ပဗ္ဗဇိတော ဘတ္တေန နိမန္တေတိ၊ အယံ သမဏဘတ္တသမယော။ ဂဏော ကတမောတိ အာဟ ‘‘ဂဏော’’တိအာဒိ။

၁၂၀၇။ ဂဏဘောဇနံ နာမ ကိန္တိ အာဟ ‘‘ယ’’န္တိအာဒိ။ ယံ ပဉ္စန္နံ အညတရံ နိမန္တနတော၊ ဝိညတ္တိတော ဝါ လဒ္ဓံ၊ တံ ဣဓ ဘောဇနန္တိ အဓိပ္ပေတံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ နိမန္တနတောတိ ‘‘ဘောဇနာန’’န္တိအာဒိနာ ဝက္ခမာနပ္ပကာရေန ကတံ အကပ္ပိယနိမန္တနမာဟ။ ဝိညတ္တိတောပိ ဝါတိ ‘‘သစေပီ’’တိအာဒိနာ ဝက္ခမာနနယေန ကတမကပ္ပိယဝိညတ္တိမာဟ။

၁၂၀၈-၁၁။ ဘောဇနာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ၊ ‘‘အညတရဿာ’’တိ သေသော၊ ‘‘ဩဒနော သတ္တု ကုမ္မာသော၊ မစ္ဆော မံသဉ္စ ဘောဇန’’န္တိ သင်္ဂဟိတာနံ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရဿ။ နာမန္တိ ဝက္ခမာနံ ဩဒနာဒိနာမံ။ ဘိက္ခူ နိမန္တေတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧကတော၊ နာနတော ဝါ’’တိ သေသော။ ယထာဟ ‘‘ဧကတော နိမန္တိတာ။ နာနတော နိမန္တိတာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၇-၂၁၈)။ ဧကတော နိမန္တနံ နာမ သဗ္ဗေသံ ဘိက္ခူနံ ဧကတော ဌိတာနံ နိမန္တနံ။ နာနတော နိမန္တနံ နာမ ဘိက္ခူနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဝါ ဧကတော ဌိတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဝါ အနေကေဟိ နိမန္တနံ။ ယထာဟ ‘‘စတ္တာရိ ပရိဝေဏာနိ ဝါ ဝိဟာရေ ဝါ ဂန္တွာ နာနတော နိမန္တိတာ၊ ဧကဋ္ဌာနေ ဌိတေသုယေဝ ဝါ ဧကော ပုတ္တေန၊ ဧကော ပိတရာတိ ဧဝမ္ပိ နာနတော နိမန္တိတာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၇-၂၁၈)။

ဝေဝစနံ ¶ နာမ ဩဒနာဒိသဗ္ဗပဒါနံ၊ သမ္ပဋိစ္ဆထာတိအာဒိကိရိယာပဒါနဉ္စ ပရိယာယဝစနံ။ ဘာသန္တရံ နာမ မာဂဓဝစနတော အညံ သီဟဠဒမိဠာဒိဝေါဟာရန္တရံ။ ဝေဝစနေဟိ ဧဝ ဝါ ဘာသန္တရေန ဝါ နိမန္တေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

တတော နိမန္တနာနန္တရံ။ နိမန္တနန္တိ ယထာဝုတ္တံ အကပ္ပိယနိမန္တနံ။ ဧကတော ဂဏှန္တီတိ အညမညဿ ဒွါဒသဟတ္ထံ အမုဉ္စိတွာ ဌိတာ ဝါ နိသိန္နာ ဝါ ဧကတော ဂဏှန္တိ။

‘‘ဂဏဘောဇနကာရဏ’’န္တိ ¶ ဣဒံ ဘောဇနပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ ဧဝံ ဂဟဏမန္တရေန န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။

၁၂၁၂။ ဧကတော၊ နာနတော ဝါပိ ယံ ဂမနံ၊ ဘောဇနမ္ပိ ဝါ၊ တံ ဂဏဘောဇနေ န ကာရဏန္တိပိ ဝိညူ ဘဏန္တီတိ ယောဇနာ။ ဧကတော နာနတော ဝါပီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဌိတာ ဝါ နိသိန္နာ ဝါ’’တိ သေသော။

၁၂၁၃-၄။ ဝိညာပေတွာတိ ‘‘အမှာကံ စတုန္နမ္ပိ ဘတ္တံ ဒေဟီ’’တိအာဒိနာ ဧကတော ဝါ ‘‘မယှံ ဒေဟိ၊ မယှံ ဒေဟီ’’တိ ပါဋေက္ကံ ဝါ ဝိညာပေတွာ။ ဧဝမ္ပီတိ ဝိညတ္တိတောပိ။

၁၂၁၅။ ဒုဝိဓဿာတိ နိမန္တကဿ၊ ဝိညာပကဿ စ။

၁၂၁၆။ သတ္တသုပိ သမယေသု ဘုဉ္ဇတံ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ၊ ‘‘ဂဏဘောဇန’’န္တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ၊ ယထာဝုတ္တေသု ဂိလာနာဒီသု သတ္တသု ကာလေသု လေသံ ဝိနာ ဘုဉ္ဇန္တာနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဧကတော’’တိ ဣဒံ ‘‘ဂဟေတွာ’’တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဘုဉ္ဇတန္တိ ဘုဉ္ဇန္တာနံ။ တထာတိ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဣဒံ ပစ္စာမသတိ။

၁၂၁၇။ အနုပသမ္ပန္နော စ စာရီ စ ပတ္တော စ အနိမန္တိတော စ အနုပသမ္ပန္န…ပေ… နိမန္တိတာ၊ တေ စတုတ္ထေ ကတွာတိ အတ္ထော ¶ ၊ အနုပသမ္ပန္နံ ဝါ ပိဏ္ဍစာရိံ ဝါ စတုတ္ထဿ ပတ္တံ ဝါ အနိမန္တိတံ ဝါ စတုတ္ထံ ကတွာ ဧကတော ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇန္တာနံ ဂဏဘေဒေါ မုနိနာ ပကာသိတော၊ ဂဏဿ အပရိပုဏ္ဏတာ ဒီပိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပိဏ္ဍာယ စရတိ သီလေနာတိ ပိဏ္ဍစာရီ၊ သော ဣဓ ပုဗ္ဗပဒလောပေန ‘‘စာရီ’’တိ ဝုတ္တော၊ ပိဏ္ဍပါတိကော။ သော ဟိ နိမန္တနံ အသာဒိယန္တော ဂဏဘောဇနကော ဂဏခါဒကော န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပတ္တော နာမ ဝိဟာရေ နိသီဒိတွာ စတုတ္ထေန အတ္တနာ လဒ္ဓဗ္ဗဘောဇနတ္ထာယ ပေသိတော ပတ္တော။ အနိမန္တိတော နာမ ပဌမံ အကပ္ပိယနိမန္တနာယ နိမန္တိတေ အနန္တောဂဓော ဥပသမ္ပန္နော။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ။ အပိ-သဒ္ဒေါ ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတံ ဒွိန္နံ၊ တိဏ္ဏံ ဝါ ဝသေန ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယံ အပေက္ခတိ။

၁၂၁၈။ သမယလဒ္ဓါနန္တိ ဂိလာနာဒယော သတ္တသမယာ လဒ္ဓါ ယေဟိ တေ သမယလဒ္ဓါ၊ တေသံ၊ နိဒ္ဓါရဏေ ¶ သာမိဝစနံ။ ‘‘အညတရဿာ’’တိ သေသော၊ ‘‘ဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ နေဝ ဂဏဘေဒေါတိ ယောဇနာ။ သမယလဒ္ဓကဿ အတ္တနော အနာပတ္တိဘာဝမန္တရေန တံ စတုတ္ထံ ကတွာ ဂဏဘောဇနံ ဂဏှန္တာနံ ပန အာပတ္တိသမ္ဘဝတော အာဟ ‘‘အာပတ္တိ ပန ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ ယထာဟ မဟာပစ္စရိယံ ‘‘သမယလဒ္ဓကော သယမေဝ မုစ္စတိ၊ သေသာနံ ဂဏပူရကတ္တာ အာပတ္တိကရော ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၀)။

၁၂၁၉။ ပဉ္စဘောဇနေသု အညတရဿ နာမံ ဂဟေတွာ နိမန္တေတွာ တေသုယေဝ အညံ ဒိယျမာနံ ဂဏှန္တဿ ဝိသင်္ကေတာဘာဝံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဘောဇနာနဉ္စာ’’တိအာဒိ။ ဘောဇနာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ၊ အညတရဿ ဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံ ဝိသင်္ကေတံ၊ ဩဒနာဒီနံ နာမေန နိမန္တေတွာ ¶ ဒိယျမာနံ ယာဂုအာဒိံ ဂဏှန္တဿ ဂဏဘောဇနံ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၂၂၁။ ‘‘နိစ္စဘတ္တ’’န္တိ ဓုဝဘတ္တံ ဝုစ္စတိ။ ‘‘နိစ္စဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဗဟူနမ္ပိ ဧကတော ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သလာကဘတ္တာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

၁၂၂၃-၄။ ဗဟူဟိ မနုဿကေဟီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ နိမန္တိတေဟိ အနေကေဟိ မနုဿေဟိ။ ပဉ္စသု ယဿ ကဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘သဟဓမ္မိကေသူ’’တိ သေသော၊ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ၊ ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ယဿ ကဿစီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဟိတွာ’’တိအာဒိနာ ကိမာဟာတိ? ယဿ ဝိကပ္ပေတိ၊ တသ္မိံ သန္နိဟိတေ ‘‘မယှံ ဘတ္တပစ္စာသံ တုယှံ ဒမ္မီ’’တိ သမ္မုခါ ဝိကပ္ပနဝသေန ဝါ တသ္မိံ အသန္နိဟိတေ တဿ နာမံ ဂဟေတွာ ‘‘မယှံ ဘတ္တပစ္စာသံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’’တိ အသမ္မုခါ ဝိကပ္ပနဝသေန ဝါ ပဌမနိမန္တနာယ ဝိကပ္ပနံ ဟိတွာ၊ တံ အဝိကပ္ပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဘတ္တန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယော ဘုဉ္ဇတီ’’တိ သေသော။ နိမန္တိတော ယော ပစ္ဆာ နိမန္တိတံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇတိ၊ တဿ ပါစိတ္တိယန္တိ ယောဇနာ။ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဧကသိတ္ထမ္ပိ ဘုဉ္ဇတော တဿ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ ယောဇနာတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ပစ္ဆာ နိမန္တိတာနံ ဘောဇနံ ပဌမံ ဘုဉ္ဇိတွာ ပဌမံ နိမန္တိတာနံ ဘောဇနံ ပစ္ဆာ ဘုဉ္ဇန္တဿ စ ဧကပတ္တေယေဝ ဟေဋ္ဌာ ပဌမံ နိမန္တိတာနံ ဘောဇနံ ပက္ခိပိတွာ ဣတရံ ဥပရိ ပက္ခိပိတွာ ဟေဋ္ဌာ ဟတ္ထံ ဩတာရေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဌိတဘောဇနေ ¶ ဧကသိတ္ထမ္ပိ ပဌမံ အဘုဉ္ဇိတွာ ဥပရိ ဌိတံ ပဌမံ ဘုဉ္ဇန္တဿ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနေဝ ယထာ ဥပ္ပဋိပါဋိ န ဟောတိ၊ တထာ မိဿီကတံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တဿ န ဒေါသောတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝိနိစ္ဆယော ¶ ဗျတိရေကတော ဒဿိတော ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ဒွေ တီဏိ ကုလာနိ နိမန္တေတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိသီဒါပေတွာ ဣတော စိတော စ အာဟရိတွာ ဘတ္တံ အာကိရန္တိ၊ သူပဗျဉ္ဇနံ အာကိရန္တိ၊ ဧကမိဿကံ ဟောတိ၊ ဧတ္ထ အနာပတ္တီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၉)။

၁၂၂၅-၆။ ပရမ္ပရဘောဇနဿ သရူပံ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဘောဇနာနမ္ပီ’’တိအာဒိ။ တေသမေဝ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘောဇနံ ပရိဘုဉ္ဇတီတိ ယောဇနာ။ မဟေသိနာ ပရိဒီပိတန္တိ ပဒဘာဇနေ ‘‘ပရမ္ပရဘောဇနံ နာမ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာန’’န္တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၂၂၇) နယေန ဝုတ္တံ။

၁၂၂၇။ ယတ္ထာတိ အနေကေဟိ ဧကဘာဇနေ ပက္ခိတ္တေ ယသ္မိံ ဘောဇနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ဧကေနေဝ ဒိန္နေ ဝိစာရဏာဘာဝါ။ သဗ္ဗမေကရသံ သိယာတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိညာယမာနရသံ အဟုတွာ ဧကရသမေဝ ဟောတိ။

၁၂၃၀။ ‘‘ဂါမေနာ’’တိ ဣမိနာ ဂါမဋ္ဌာယေဝ ဝုတ္တာ။ ‘‘နိမန္တိတဿ ဒေါသော န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဣဒံ ဂါမပူဂနိဂမေဟိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဂါမ-သဒ္ဒေန ‘‘ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၉၁) ဧတ္ထ ဝိယ နဂရမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ။ ပူဂေါ နာမ ဝိသုံ ဝိသုံ သမူဟာ ဟုတွာ ပုညကာရိနော ဓမ္မိကမနုဿာ။ နိဂမော နာမ သာပဏော မဟာဂါမော။ သကလဂါမေန နိမန္တိတော ဟုတွာ သမ္ပတ္တေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဂေဟေ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ပူဂါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယထာဟ ‘‘သကလေန ဂါမေန ဧကတော ဟုတွာ နိမန္တိတဿေဝ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဘုဉ္ဇတော အနာပတ္တိ။ ပူဂေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၉)။ နိစ္စဘတ္တေ ဒေါသော န ဝိဇ္ဇတီတိ အနေကဋ္ဌာနတော ဒိယျမာနံ နိစ္စဘတ္တမ္ပိ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဘုဉ္ဇန္တဿ န ဒေါသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၂၃၁။ ကာယော ¶ ¶ ဝါစာ ကာယဝါစာစိတ္တန္တိ ဣမေဟိ အာပဇ္ဇနံ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ နာမ။ ဣဓ ကြိယံ နာမ ဘောဇနံ၊ အကြိယံ နာမ ပဌမနိမန္တနဿ အဝိကပ္ပနံ၊ ဣဒံ ဒွယမေဝါဟ ‘‘ဘောဇနဉ္စာဝိကပ္ပန’’န္တိ။

၁၂၃၂-၃။ ပူဝါတိ အတိရသာဒယော ရသာ။ ပဟေဏကတ္ထာယာတိ ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ။ ပဋိယတ္တာတိ သမ္ပာဒိတာ။ ပါထေယျတ္ထာယာတိ ဂမိကဿ သမ္ဗလတ္ထာယ။ ပဋိယတ္တာ မန္ထာ ဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ မန္ထာ နာမ ဗဒ္ဓသတ္တုအဗဒ္ဓသတ္တုတိလတဏ္ဍုလာဒယော။ ယထာဟ ‘‘ဗဒ္ဓသတ္တုအဗဒ္ဓသတ္တုတိလတဏ္ဍုလာဒိ သဗ္ဗံ ဣဓ မန္ထောတွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၃)။ ယေ ပူဝါ၊ မန္ထာ ဝါတိ ယောဇနာ။ ဟီတိ နိပါတမတ္တံ။ တတ္ထ ပဋိယတ္တေသု တေသု ပူဝေသု ဝါ မန္ထေသု ဝါ။ ဘိက္ခုနာတိ ဧတ္ထ ‘‘အာကင်္ခမာနေနာ’’တိ သေသော။

ဒွတ္တိပတ္တာတိ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ပတ္တာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ပူရာတိ မုခဝဋ္ဋိယာ ဟေဋ္ဌိမရာဇိသမံ ပုဏ္ဏာ။ ယထာဟ ‘‘မုခဝဋ္ဋိယာ ဟေဋ္ဌိမလေခါယ သမပူရေ ပတ္တေ ဂဟေတွာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၃)။ ‘‘ဒွတ္တိပတ္တာ ပူရာ’’တိ စေတ္ထ ပရိမာဏံ ဒဿိတံ၊ ပရိမာဏပရိမေယျာနံ အဘေဒေါပစာရေန ပူဝမန္ထာ ဂဟေတဗ္ဗာ ယထာ ‘‘ဒွေ တိဿော တဏ္ဍုလနာဠိယော’’တိ။ ပူဝေဟိ ဝါ သတ္တူဟိ ဝါတိ ယောဇနာ။ သတ္တူတိ ဗဒ္ဓသတ္တုအဗဒ္ဓသတ္တူနံ ဂဟဏံ၊ ဣမိနာဝ တိလာဒီနိ ဥပလက္ခိတာနိ။ တတိယပတ္တဿ မုခဝဋ္ဋိယာ ဟေဋ္ဌာရာဇိယာ ဥဒ္ဓံ ကတွာ ပက္ခိတ္တဉ္စေတံ ‘‘တတော ဥတ္တရိ’’န္တိ ဣမိနာ စ ဂယှတိ။ ယထာဟ ‘‘သစေ တတိယံ ပတ္တံ ထူပီကတံ ဂဏှာတိ၊ ပူဝဂဏနာယ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၃)။

၁၂၃၇။ တတ္ထ ¶ တေသု ပူဝေသု ဝါ မန္ထေသု ဝါ ဒွေ စေ ပတ္တပူရာ လဒ္ဓါတိ ယောဇနာ။ ဧကော ပတ္တပူရော ပဒါတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ဧကတောတိ ဧကပတ္တပူရတော န ပဒါတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ၊ ကိဉ္စိပိ အကာမာ န ဒါတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘ယေန ဧကော ဂဟိတော၊ န တေန ကိဉ္စိ အကာမာ ဒါတဗ္ဗံ။ ယထာရုစိ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၃)။ ဧဝံ ဒဒန္တေန အာသနသာလာယ ဝါ အတ္တနော နိဗဒ္ဓဝါသဋ္ဌာနေ ဝါ ဒိဋ္ဌဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ သာဓာရဏံ ကတွာ ဒါနမန္တရေန န မိတ္တာနမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ယထာဟ ‘‘ယထာမိတ္တံ ပန ဒါတုံ န လဗ္ဘတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၃)။

၁၂၃၈-၉။ အပဟေဏကံ ¶ အပါထေယျံ ဒေန္တာနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာဟ ‘‘န ပဟေဏကတ္ထာယ န ပါထေယျတ္ထာယ ပဋိယတ္တံ ဒေန္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၃၅)။ တတောတိ ပဟေဏကပါထေယျတော။ ဝါ-သဒ္ဒေန ဣဓ အဝုတ္တံ ‘‘ဂမနေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓေ ဒေန္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၃၅) အနာပတ္တိဝါရေ ဝုတ္တံ သင်္ဂဏှာတိ။ တဒူနကန္တိ တတော ဒွတ္တိပတ္တတော ဦနကံ။ ယထာဟ ‘‘ဦနကဒွတ္တိပတ္တပူရေ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၃၅)။ အပါထေယျာဒိအတ္ထာယ ပဋိယာဒိတန္တိ သညာယ ပါထေယျာဒိံ ဂဏှန္တဿာပိ အာပတ္တိယေဝ အစိတ္တကတ္တာ သိက္ခာပဒဿ။ အတ္တနောယေဝ ဂဟဏတ္ထံ ‘‘ဣမဿ ဟတ္ထေ ဒေဟီ’’တိ ဝစနေနာပိ အာပဇ္ဇနတော ဝစီကမ္မံ။

၁၂၄၀။ အညေနာတိ တဒ္ဓိတလောပေန နိဒ္ဒေသော၊ အညတရေနာတိ အတ္ထော၊ ပဝါရိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘောဇနာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ပဝါရိတောတိ ‘‘ဂဏှထ ဘန္တေ ယာဝ ဣစ္ဆထာ’တိ ဧဝံ ယာဝဒတ္ထပဝါရဏာယ၊ သယဉ္စ ‘အလံ အာဝုသော ထောကံ ထောကံ ဒေဟီ’တိ ဧဝံ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာယာ’’တိ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တပ္ပကာရဒွယေန ပဝါရိတောတိ အတ္ထော ¶ ။ ဝိကပ္ပဒွယေ ပကာရဒွယေ ပဝါရိတ-သဒ္ဒေ ဝရ-ဓာတုဿ ပတ္ထနဝါရဏတ္ထဝသေနာယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ‘‘ပါစိတ္တိ အနတိရိတ္တ’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ‘‘အနတိရိတ္တံ ဘောဇန’’န္တိ ဝိသေသိတဗ္ဗမပေက္ခိတွာ ‘‘အညေနာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိဘတ္တိံ ဝိပရိဏာမေတွာ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘောဇန’’န္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ဝက္ခမာနေ အနတိရိတ္တကတဘောဇနနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တေသု ပဉ္စသု ဘောဇနေသု အညတရံ ဘောဇနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၂၃၆၊ ၂၃၈) သဟ ဒေသိတတ္တာ ဧကယောဂဉာယေန ‘‘ခါဒနီယံ ဝါ’’တိ စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဉ္စ ဘောဇနာနိ၊ ကာလိကတ္တယဉ္စ ဌပေတွာ သဗ္ဗံ ယာဝကာလိကံ ခါဒနီယန္တိ ဝုတ္တံ။

၁၂၄၁။ အသနန္တိ ဧတ္ထ ဝိပ္ပကတဘောဇနံ ဒိဿတိ၊ ဘုဉ္ဇမာနော စေ ပုဂ္ဂလော ဟောတိ၊ ဘောဇနကိရိယာနုပစ္ဆိန္နာ ဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဘောဇနန္တိ ပဝါရဏပဟောနကဩဒနာဒိ ဟတ္ထာဒီသု ဒိဿတိ။ ဟတ္ထပါသောတိ ပဝါရဏပဟောနကံ ဘောဇနံ ဒါတုံ အဘိဟရိတွာ ဌိတောကာသော အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဘိဟရဏံ အဘိဟာရော၊ သော ဧဝ အဘိဟာရတာ၊ တထာ ဒါတုံ ဌိတဿ ကာယေန ကတော အဘိဟာရော ဒိဿတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာယဝါစာပဋိက္ခေပေါတိ တထာ အဘိဟဋေ ဘောဇနေ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ဟတ္ထဝိကာရာဒိကော ကာယိကော ဝါ ‘‘အလ’’န္တိအာဒိကော ဝါစသိကော ဝါ ပဋိက္ခေပေါ ပညာယတီတိ အတ္ထော။

၁၂၄၂။ နိပ္ပပဉ္စေနာတိ ¶ သဟ ဝါသနာယ ပဟီနတဏှာဒိပပဉ္စတ္တယရဟိတေန တထာဂတေန။

၁၂၄၃။ တတ္ထာတိ ဩဒနာဒီသု။ သတ္တန္နန္တိ ‘‘သာလီ’’တိအာဒိနာ ဝက္ခမာနာနုရူပါနံ။

၁၂၄၄။ ဩဒကောတိ ¶ ဥဒကေ ဘဝေါ။ ဧတ္ထာတိ ပဉ္စင်္ဂပဝါရဏာယ။ အယံနိစ္ဆယောတိ ဝက္ခမာနဝိဓိပ္ပကာရံ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတိ။

၁၂၄၅။ သာလီတိ သဗ္ဗသာလိဇာတိ။ ဝီဟီတိ သဗ္ဗဝီဟိဇာတိ။ ကင်္ဂူတိ သေတရတ္တကာဠဘေဒါ သဗ္ဗာ ကင်္ဂုဇာတိ။ ဝရကော သေတဝရကော။ ဓညေန သမ္ဘတပုညသမ္ဘာရေန ဘဂဝတာ။

၁၂၄၆။ တိဏန္တိ တိဏဗီဇမေဝ ဝုတ္တံ။ ဒီပိတံ သင်္ဂဟိတံ။ ဝရကစောရကောတိ သုခုမဝရကော။

၁၂၄၈။ အင်္ဂသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဟတ္ထေနာ’’တိအာဒိ။

၁၂၅၁-၂။ ဓညရသာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒဓိအာဒယော ဂဟိတာ။ အာရောပေတွာတိ ဥဒ္ဓနံ အာရောပေတွာ။ ဖလန္တိ ဧလာဠုကာဒိဖလံ။ ပဏ္ဏန္တိ သူပသာကံ။ ကဠီရန္တိ ဝေဠုအာဒီနံ ကဠီရံ။ ဗဟူနီတိ တေသမေဝ ဝိသေသနံ။ တတ္ထ စာတိ ပက္ခိတ္တပဏ္ဏာဒိမှိ တက္ကာဒိကေ။ ဩဓိံ ဒဿေတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပရိဘောဂကာလေ’’တိ သေသော။ သဉ္ဇနေတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဖလာဒိယာဂူ’’တိ လဗ္ဘတိ။

၁၂၅၃-၄။ ရသေတိ မံသာဒိရသေ။ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝါ ‘‘ယာဂု’’န္တိ ဝါ ဝတွာတိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ယာဂု သင်္ဂဟိတာတိ ဧတ္ထ ဩဓိပညာယနအပညာယနဝိကပ္ပဒွယေ ယာဂုယာ သမော ဝိနိစ္ဆယောတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၂၅၅။ ဆုပန္တီတိ ¶ သမ္ဖုသန္တိ။ ဆုပ သမ္ဖဿေတိ ဓာတု၊ ပက္ခိပန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ¶ ‘‘ယတ္ထ မစ္ဆမံသံ ပက္ခိပန္တီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉)။ သာသပမတ္တမ္ပိ မစ္ဆမံသံ ဝါ သစေ ပညာယတီတိ ယောဇနာ။ ပဝါရဏန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဇနေတီ’’တိ သေသော။ ယာဂုယာတိ ပဒံ ပစ္စတ္တဝသေန ဝိပရိဏာမေတွာ ယာဂု ဇနေတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၁၂၅၆။ သံသဋ္ဌောတိ ပရိဿာဝိတော န သဉ္ဇနေတီတိ ယောဇနာ။

၁၂၅၇။ သဗ္ဗသော ဌပေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ မံသာဒိပက္ခိတ္တဩဒနာဒိပ္ပကရဏာဝသေသတော အင်္ဂံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သဗ္ဗသော’’တိ။ သဗ္ဗသော န ပဝါရေတီတိ ယောဇနာ။ ဝေဠုတဏ္ဍုလန္တိ ဝေဠုဝီဟီနံ တဏ္ဍုလံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကန္ဒမူလံ သင်္ဂဟိတံ။ ယထာဟ ‘‘ဝေဏုတဏ္ဍုလာဒီဟိ ဝါ ကန္ဒမူလဖလေဟိ ဝါ ယေဟိ ကေဟိစိ ကတဘတ္တ’’န္တိ။

၁၂၅၈။ တတောတိ သာလိအာဒိတော၊ ဝေဠုအာဒိတော စ၊ တတော နိဗ္ဗတ္တာ ပုထုကာ ဝါတိ အတ္ထော။ တာဟီတိ ပုထုကာဟိ။ သုဒ္ဓါတိ ပုထုကာဒီဟိ အမိဿာ န ပဝါရေန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၂၅၉။ ဘဋ္ဌာနန္တိ ဘဇ္ဇိတာနံ။ သတ္တူဟိ သင်္ဂဟိတံ သတ္တုသင်္ဂဟိတံ။

၁၂၆၁။ သတ္တူနံ မောဒကောတိ သတ္တုဗဒ္ဓံ၊ ဗဒ္ဓသတ္တူတိ အတ္ထော။

၁၂၆၃။ တေဟေဝါတိ လာဇေဟိ ဧဝ။ သုဒ္ဓံ ခဇ္ဇကံ ဝါတိ ဝက္ခမာနနယေန မစ္ဆာဒီဟိ အသမ္မိဿံ ခဇ္ဇကံ။

၁၂၆၄။ ‘‘ပူရိတ’’န္တိအာဒိနာ ¶ တဗ္ဗိပရိယာယံ ဒဿေတိ။ တန္တိ ကုဏ္ဍကာဒိ။

၁၂၆၆။ အကပ္ပိယံ မံသံ။ အဝတ္ထုတ္တာတိ အကပ္ပိယမံသာနံ ဝါရေတဗ္ဗတ္တာ ပဝါရဏာယ အဝတ္ထုတ္တာ။

၁၂၆၇။ ဝတ္ထုကတ္တာတိ ကပ္ပိယမံသဿ ပဝါရဏာယ ဝတ္ထုဘူတတ္တာ။ ပဝါရေတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ခါဒိယမာနဿ စ မံသတ္တာ’’တိ သေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာဟ ‘‘ယံ ပန ခါဒတိ၊ တံ ကိဉ္စာပိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ¶ ဌိတံ၊ ခါဒိယမာနံ ပန မံသဘာဝံ န ဇဟတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉)။

၁၂၆၈။ ကိဉ္စိ ကပ္ပိယဘောဇနန္တိ ပဉ္စသု ဘောဇနေသု ယံ ကိဉ္စိ ကပ္ပိယဘောဇနံ။

၁၂၆၉။ အကပ္ပိယံ မံသံ အညန္တိ အကပ္ပိယမံသတော အဝသေသံ ကုလဒူသနာဒိဝသေန ဥပ္ပန္နဘောဇနံ ဂဟိတံ။ ယထာဟ ‘‘ကုလဒူသနဝေဇ္ဇကမ္မဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနသာဒိတရူပိယာဒီဟိ နိဗ္ဗတ္တံ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌံ အနေသနာယ ဥပ္ပန္နံ အကပ္ပိယဘောဇနံ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတီ’’တိ။

၁၂၇၀-၁။ အသနံ ဘောဇနန္တိ အင်္ဂဒွယေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သစေ အဇ္ဈောဟဋ’’န္တိအာဒိ။ အဇ္ဈောဟဋန္တိ ပရဂလဂတံ ဟောတိ။ ‘‘ပတ္တေ’’တိ ဣမိနာ ထာလကာဒိဘာဇနဉ္စ ဂဟိတံ။ ကတ္ထစိ ဘောဇနံ နတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ပတ္တေ၊ ဟတ္ထေ၊ မုခေ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ ကိဉ္စိ န ဝိဇ္ဇတိ၊ ဂန္ဓမတ္တံ ပညာယတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၂၇၂။ အာဒါယာတိ ဧတ္ထ ‘‘အညတြ ဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ သေသော။ ‘‘ယောပိ အညတြ ဂန္တွာ ဘုဉ္ဇိတုကာမော မုခေ ဘတ္တံ ဂိလိတွာ သေသံ ¶ အာဒါယာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) မဟာပစ္စရိယဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဝစနဿ ပမာဏတ္တာ အာဟ ‘‘န ပဝါရေတီ’’တိ။

၁၂၇၃။ ‘‘မုခေ ဘတ္တံ ဂိလိတံ၊ ဟတ္ထေ ဘတ္တံ ဝိဃာသာဒဿ ဒါတုကာမော၊ ပတ္တေ ဘတ္တံ ဘိက္ခုဿ ဒါတုကာမော၊ သစေ တသ္မိံ ခဏေ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ဧဝမာဂတံ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထံ သင်္ဂဟေတုံ ‘‘မုခေ စ ဘတ္တ’’န္တိအာဒိဝစနတော စ ‘‘အသနဿ ဥပစ္ဆေဒါ’’တိအာဒိနာ ဝက္ခမာနာယ ယုတ္တိယာ အသနာဝသာနေ ယုဇ္ဇမာနတ္တာ စ ဣမိဿာ ဂါထာယ ‘‘ဘောတ္တုကာမော’’တိ ပါဌံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဒါတုကာမော’’တိ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။

၁၂၇၄။ ‘‘အသနဿ ဥပစ္ဆေဒါ’’တိ ဣမိနာ တသ္မိံယေဝ အာသနေ ယထာနိသိန္နေနေဝ ကာတဗ္ဗေ အသနေ အာသာဝစ္ဆေဒေါ ဒီပိတော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တသ္မိံ ပန အာသနေ န ဘုဉ္ဇိတုကာမော၊ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ဘုဉ္ဇိတုကာမော၊ အညဿ ဝါ ဒါတုကာမော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉)။ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ တဿ ဝိနိစ္ဆယဿ ဒဿိတတ္တာ ‘‘မဟာပညာ’’တိ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာစရိယံ ¶ သန္ဓာယာဟ။ ကာရဏာကာရဏညုနောတိ ‘‘ပဝါရဏဿ ဣဒံ ကာရဏံ၊ ဣဒံ အကာရဏ’’န္တိ ဇာနန္တာ။ ‘‘ကာရဏာကာရဏညုနာ’’တိ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ လိခန္တိ။ တတ္ထ မဟာပညာ ကာရဏာကာရဏညုနော အာစရိယာ အသနဿ…ပေ… သောတိ ဟိ ကာရဏံ ကထယန္တီတိ ယောဇနာ။

၁၂၇၅။ ဟတ္ထပါသင်္ဂေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဂဏှတော…ပေ… ပသာရိတ’’န္တိ။ ဂဏှတောတိ ယေန ဣရိယာပထေန သမန္နာဂတော ဟုတွာ ဂဏှာတိ၊ ဧဝံ ဂဏှတော။ ပစ္ဆိမံ အင်္ဂန္တိ ဒါယကေန ဒိန္နဿ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ယော အဝယဝေါ ပရဘာဂေ ဟောတိ ¶ ၊ တံ ဌာနာဒိဣရိယာပထသမန္နာဂတဿ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ပဏှိအာဒိံ ပစ္ဆိမံ အင်္ဂံ။ ဒဒတော ပသာရိတံ ဟတ္ထံ ဝိနာ ပုရိမံ အင်္ဂန္တိ ယောဇနာ။ ပသာရိတံ ဟတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဒါတု’’န္တိ သေသော။ ဥဘိန္နန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အန္တရေ’’တိ သေသော။ ပဋိဂ္ဂါဟကဒါယကာနံ ပစ္ဆိမပုရိမာနံ ဥဘိန္နံ အင်္ဂါနံ အန္တရေ ဩကာသေ။ အဍ္ဎံ ဥပဍ္ဎံ ဟတ္ထံ တေယျံ တတိယံ ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော၊ အတိရေကဝိဒတ္ထိဒွိရတနပ္ပမာဏန္တိ အတ္ထော။

၁၂၇၆။ အဘိဟာရင်္ဂေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တသ္မိ’’န္တိအာဒိ။ အဍ္ဎတေယျေ တသ္မိံ ဌာနေ ဌတွာတိ ယောဇနာ၊ ဒွိရတနဝိဒတ္ထိပမာဏေ တသ္မိံ ဌာနေ ဌတွာတိ အတ္ထော။ အဘိဟဋန္တိ ဥပနီတံ။ တာဒိသန္တိ အဘိဟဋသဒိသံ၊ ပဝါရဏပဟောနကာနံ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရန္တိ အတ္ထော။

၁၂၇၇-၈။ အာဓာရကေ ဝါပီတိ ဝလယာဒိပတ္တာဓာရကေပိ။ ဦရူသူတိ ဒွိန္နံ ဦရူနံ မဇ္ဈေ၊ အင်္ကေတိ အတ္ထော။ အာဟရိတွာတိ အဘိဟရိတွာ။ ဘတ္တံ ဂဏှာတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဣတော’’တိ သေသော၊ ‘‘ဣတော ဘတ္တံ ဂဏှာ’’တိ အနန္တရေ နိသိန္နော စ ဘာသတီတိ ယောဇနာ။ ဘတ္တန္တိ ဥပလက္ခဏံ၊ ပဉ္စသု ဘောဇနေသု ယံ ကိဉ္စီတိ အတ္ထော။ တန္တိ တထာ ဂဏှိတုံ ဝုတ္တဘတ္တာဒိဘောဇနံ။ အဘိဟာရဿ စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ပဒပူရဏတ္ထော၊ ဧဝကာရတ္ထော ဝါ၊ အဘာဝါ ဧဝါတိ ယောဇနာ။

၁၂၇၉။ ‘‘ဘတ္တပစ္ဆိ’’န္တိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏံ။

၁၂၈၀။ ဒီယမာနေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘောဇနေ’’တိ သေသော။ ဣတရောတိ ဟတ္ထပါသေ နိသိန္နော။ အဘိဟာရင်္ဂဿ အဘာဝါ သော န ပဝါရိတောတိ။

၁၂၈၁။ ပဋိက္ခေပင်္ဂေ ¶ ¶ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ကာယေနာ’’တိအာဒိ။ ဝါစာဘိဟာရဿ အနင်္ဂတ္တာ အာဟ ‘‘ကာယေနာဘိဟဋ’’န္တိ။ ယထာဟ ‘‘ဝါစာယ အဘိဟဋံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ နတ္ထီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉)။ အဘိဟဋဘောဇနံ ပဋိက္ခိပိတုံ အင်္ဂုလိယော ဝါ ဟတ္ထံ ဝါ ဟတ္ထဂတဿ ကဿစိ စလနာဒိံ ယံ ကဉ္စိ ကာယဝိကာရံ ကရောန္တော၊ ဘမုံ ဥက္ခိပန္တော၊ ကုဇ္ဈိတွာ ဩလောကေန္တော ဝါ ကာယေန ပဋိက္ခိပတီတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အလ’’န္တိ ဝါ ‘‘န ဂဏှာမီ’’တိ ဝါ ‘‘အာဂမေဟီ’’တိ ဝါ ‘‘အဓိဝါသေဟီ’’တိ ဝါ ‘‘မာ အာကိရာ’’တိ ဝါ ‘‘အပဂစ္ဆာဟီ’’တိ ဝါ ဧဝမာဒိကံ ဝဒန္တော ဝါစာယ ပဋိက္ခိပတီတိ ဝုစ္စတိ။

၁၂၈၂-၃။ အာကိရာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဣတိ စာ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝဒန္တဿ နိဝါရေတုကာမတာစိတ္တေ သတိပိ နိဝါရဏဝစနေန ဟောန္တံ ပဝါရဏံ အာကိရာတိအာဒိဝိဓိဝစနေ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘န ပန’န္တိ ပဝါရဏာ’’တိ။ ပဝါရဏာ ပန န အတ္ထီတိ ယောဇနာ။

၁၂၈၄။ ‘‘ရသံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တံ သုတွာတိ တံ ဝစနံ သုတွာ။

၁၂၈၅။ ‘‘သာရ’’န္တိ ဣဒံ ဝဏ္ဏဘဏနမတ္တံ။ ‘‘ဣဒ’’န္တိ သာမညေန မစ္ဆမံသံ ဝဒတိ၊ ပဝါရဏင်္ဂံ ဟောတိ။ မစ္ဆရသံ မံသရသန္တိ ဧတ္ထ ဒွန္ဒသမာသဿပိ သမ္ဘဝတော ‘‘မစ္ဆံ၊ မံသံ ဂဏှာ’’တိ စ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တဉ္စ အင်္ဂံ ဟောတိ။

၁၂၈၆။ ‘‘ရသံ ဂဏှာ’’တိ ဝုတ္တေ ပနဿ ဝိကပ္ပဿ အဘာဝါ ပဝါရဏဿ အင်္ဂံ န ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အတ္ထိ စ မံသံ စေ’’တိ။

၁၂၈၇။ မုဟုတ္တံ ¶ အာဂမေဟီတိ ကဉ္စိ ကာလံ ဩလောကေဟိ။

၁၂၈၈။ ပနသာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေတ္တင်္ဂါဒီနံ ဂဟဏံ။

၁၂၉၀။ မစ္ဆသူပံ မံသသူပန္တိ ဧတ္ထ သမာသဝိကပ္ပာ ‘‘မစ္ဆရသံ မံသရသ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၁၂၉၁။ ကရမ္ဗကန္တိ ¶ မစ္ဆမံသေန ဝါ အညေန ဝါ မိဿဿေဝ သူပဝိသေသဿ နာမံ။ တေနေဝ စ ‘‘မံသကရမ္ဗကံ ဂဏှထ၊ မစ္ဆကရမ္ဗကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ နိသေဓေန ပဝါရဏာ ဟောတိ၊ ‘‘ကရမ္ဗကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ အနိယတဝစနတ္တာ န ဟောတိ။ ကဠီရသူပါဒီဟိ သမာနဝိနိစ္ဆယဘာဝံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဧသေဝ နယော ဝုတ္တော’’တိ။

၁၂၉၂။ ဝုတ္တသ္မိန္တိ ဝုတ္တေ။

၁၂၉၃။ ယေနာတိ ဘတ္တေန။ အာပုစ္ဆိတောတိ ‘‘ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တော။ တဿ ဘတ္တဿ။ အတ္ထိတာယ ယာဂုယာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ ဣတိ ကာရဏန္တိ ဣဒံ ပဝါရဏကာရဏံ။

၁၂၉၄။ ‘‘ယာဂုမိဿကံ ဂဏှာ’’တိ ဝုတ္တေ သာ ယာဂု တတ္ထ တသ္မိံ အဘိဟဋေ ဘာဇနေ ပက္ခိတ္တဘတ္တေန သမာ ဝါ ဗဟုတရာ ဝါ စေ ဟောတိ၊ သော ဧဝံ ဝတွာ အဘိဟဋံ ပဋိက္ခေပံ ဘိက္ခု န ပဝါရေတိ ကိရာတိ ယောဇနာ။ ကိရာတိ အရုစိံ သူစေတိ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ကာရဏံ ပန ဒုဒ္ဒသ’’န္တိ။

၁၂၉၅။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု။

၁၂၉၆။ ဝိသုံ ကတွာတိ ဧကသိတ္ထမ္ပိ ယထာ န ဟောတိ၊ တထာ ရသံ ဝါ ခီရံ ဝါ ဘတ္တတော ဝိယောဇေတွာ။

၁၂၉၇။ ဂစ္ဆန္တေနေဝါတိ ယာဝ ဘောဇနနိဋ္ဌာနံ၊ တာဝ ဂစ္ဆန္တေနေဝ။ ယထာဟ ‘‘ဂစ္ဆန္တေန နဒိပူရံ ပတ္တေနပိ အဋ္ဌတွာ နဒိတီရေ ¶ ဂုမ္ဗံ ပရိက္ခိပိတွာ ဝိစရန္တေန နာဝံ ဝါ သေတုံ ဝါ အာရုဠှေန အဋ္ဌတွာ ဝဋ္ဋေတွာ ဝိစရန္တေနာ’’တိ။

၁၂၉၈။ သောတိ ဂစ္ဆန္တော။ တတောတိ ဌာနတော၊ ဂမနဣရိယာပထဿ ဝိကောပိတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၂၉၉။ အာသနံ ¶ အဝိစာလေတွာတိ နိသဇ္ဇာဝသေန ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ အစာလေတွာ၊ အနုဋ္ဌဟိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အဒိန္နာဒါနေ ဝိယ ဌာနာစာဝနံ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

၁၃၀၀။ တတောတိ ပဝါရိတကာလတော ဥဒ္ဓံ၊ တတော နိသိန္နဋ္ဌာနတော ဝါ။ ဣတော၊ ဧတ္တော ဝါ။ ဤသကမ္ပိ သံသရိတုန္တိ နိသိန္နဋ္ဌာနတော ဣတော စိတော စ ထောကမ္ပိ သံသရိတုံ၊ အပဂန္တုန္တိ အတ္ထော။

၁၃၀၁။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ပီဌကာဒိသံဟာရိမေ သဗ္ဗသ္မိံ အာသနေ။ ‘‘ဝိနယညုနာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘သစေ ပန နံ သဟ မဉ္စေန ဥက္ခိပိတွာ အညတြ နေန္တိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပီဌကာဒီသုပိ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ ဝုတ္တဘာဝံ ဇာနန္တေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၃၀၂။ နိပဇ္ဇိတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပရိဝတ္တန္တေန ယေန ပဿေန နိပန္နော၊ တဿ ဌာနံ နာတိက္ကမေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော ပုဗ္ဗသယိတဋ္ဌာနံ အဝိဇဟိတွာ သယိတွာယေဝါတိ အတ္ထော။ တထေဝါတိ ဥက္ကုဋိကော ဟုတွာဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘တဿ ပန ဟေဋ္ဌာ ပလာလပီဌံ ဝါ ကိဉ္စိ ဝါ နိသီဒနကံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။

၁၃၀၃။ အတိရိတ္တံ ကရောန္တေန သိက္ခုနာ ဘာဇနံ ဩနမေတွာန ဘောဇနေ ဒဿိတေ အထ ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ¶ ယောဇနာ။ တတ္ထ အတိရိတ္တံ ကရောန္တေနာတိ ‘‘အတိရိတ္တံ နာမ ကပ္ပိယကတံ ဟောတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတကတံ ဟောတိ၊ ဥစ္စာရိတကတံ ဟောတိ၊ ဟတ္ထပါသေ ကတံ ဟောတိ၊ ဘုတ္တာဝိနာ ကတံ ဟောတိ၊ ဘုတ္တာဝိနာ ပဝါရိတေန အာသနာ အဝုဋ္ဌိတေန ကတံ ဟောတိ၊ ‘အလမေတံ သဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဂိလာနာတိရိတ္တံ ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၃၉) ဝုတ္တေသု အဋ္ဌသု အာကာရေသု အန္တံ ဝိနာ ပုရိမေဟိ သတ္တဟိ ဝိနယကမ္မာကာရေဟိ အတိရိတ္တံ ကရောန္တေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ဣမေဟိ သတ္တဟိ ဝိနယကမ္မာကာရေဟိ ယံ အတိရိတ္တ’’န္တိအာဒိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉)။

ဣဓ အတိရိတ္တံ ကာတုံ အဘိဟဋဘောဇနံ ကပ္ပိယဉ္စ နာမ ဟောတိ၊ ကပ္ပိယကတေန သိင်္ဂိဝေရလသုဏာဒိဝတ္ထုနာ ယုတ္တတာယ စ အကပ္ပိယမံသာဘာဝေန စ ကုလဒူသနာဒီဟိ အနုပ္ပန္နဘာဝေန စ ကတဉ္စ နာမ ဟောတိ။ ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ အတိရိတ္တကတဘာဝတော ဧဝံ ကပ္ပိယဉ္စ တံ ကတံ စာတိ ကပ္ပိယကတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝမုပရိပိ ကတ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော စ သမာသဝိဂ္ဂဟော စ ဝေဒိတဗ္ဗော ¶ ။ အဝသိဋ္ဌပဒေသု ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ။ တံ ကာရာပေတွာ အာဂတေန ဘိက္ခုနာ ထောကံ ဥစ္စာရေတွာ၊ ဩတာရေတွာ ဝါ ဒဿိတံ ဥစ္စာရိတကတံ နာမ။ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတုမာဂတဿ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏဟတ္ထပါသဗ္ဘန္တရဂတေန အတိရိတ္တကတံ ‘‘ဟတ္ထပါသေ ကတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အန္တမသော ပဝါရဏဇနကံ ယံ ကိဉ္စိ ဘောဇနံ ကုသဂ္ဂေနာပိ ဂဟေတွာ ဘုတ္တတ္တာ ဘုတ္တာဝိနာ။ ယထာဟ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘောဇနံ အန္တမသော ကုသဂ္ဂေနာပိ ဘုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ဘုဉ္ဇန္တော ပဝါရိတော ဟုတွာ ယော အာသနံ န ကောပေတိ၊ သော ဘုတ္တာဝီ ပဝါရိတော ‘‘အာသနာ အဝုဋ္ဌိတော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တေန ကတံ ‘‘ဘုတ္တာဝိနာ…ပေ… အဝုဋ္ဌိတေန ကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ¶ ဝုတ္တံ ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဒဿိတံ။ အယံ သတ္တဝိဓော ဝိနယကမ္မာကာရော နာမ။

ဂိလာနာတိရိတ္တကံ ပန ဣမိဿာ ဂါထာယ အဝုတ္တမ္ပိ အနတိရိတ္တသန္ဒဿနတ္ထံ ဝက္ခမာနာယ ‘‘ကတ’’န္တိအာဒိဂါထာယ ‘‘န ဂိလာနာတိရိတ္တဉ္စာ’’တိ ဣမဿ ဝိပရိယာယတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂိလာနတော အတိရိတ္တံ၊ တဿ အညဒိနေသု ဘုဉ္ဇနတ္ထာယ ဥပဋ္ဌာပိတမ္ပိ ဂိလာနာတိရိတ္တံ နာမ။

‘‘တေန ဘိက္ခုနာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဘုတ္တာဝိနာ’’တိ စ ‘‘ဘုတ္တာဝိနာ ပဝါရိတေန အာသနာ ဝုဋ္ဌိတေနာ’’တိ စ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဝိသိဋ္ဌံ တေနေဝ ပါကဋံ ဘိက္ခုံ ပရာမသတိ၊ ပဝါရဏဇနကာနံ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ဘုတ္တာဝိနာ၊ ဘုတ္တာဝီ ပဝါရိတောပိ ဟုတွာ အာသနာ အဝုဋ္ဌိတေန ဝါ ဘိက္ခုနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဩနမိတွာန ဘာဇနေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒဿိတေ ဘောဇနေ’’တိ သေသော၊ ‘‘အထာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ကပ္ပိယကရဏာရဟာနိ သိင်္ဂိဝေရာဒီနိ ကပ္ပိယံ ကာရေတွာ ပဋိဂ္ဂဟာပေတွာ အာဂန္တွာ ဟတ္ထပါသဗ္ဘန္တရေ ပတွာ အတိရိတ္တံ ကာရာပေန္တေန ဘိက္ခုနာ ဘာဇနံ ထောကံ ဩနာမေတွာ ဥစ္စာရေတွာ ဒဿိတကာလာနန္တရာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥတ္တရိ ကာတဗ္ဗံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အလ’’န္တိအာဒိ။

ဧတ္တာဝတာ ‘‘တေန ဘိက္ခုနာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဘုတ္တာဝိနာ ကတံ၊ ဘုတ္တာဝိနာ ပဝါရိတေန အာသနာ အဝုဋ္ဌိတေန ကတ’’န္တိ အင်္ဂဒွယံ သင်္ဂဟိတံ။ ‘‘ဩနမေတွာန ဘာဇန’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘ဥစ္စာရိတကတံ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ သင်္ဂဟိတံ။ ‘‘ကပ္ပိယကတံ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတကတံ၊ ဟတ္ထပါသေကတ’’န္တိ ဣဒံ တယံ အနန္တရိယဝါစိနာ အထ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတံ။ ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ ပနေတ္ထ သရူပေနေဝ ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၃၀၄။ ပတ္တေ ¶ ¶ ဌိတဘောဇနမေဝ အတိရိတ္တံ ကာတဗ္ဗန္တိ နတ္ထိ၊ ပစ္ဆိအာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဘာဇနေ ဌိတမ္ပိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ကပ္ပိယံ ပနာ’’တိ။ ကုဏ္ဍေတိ ဘဏ္ဍုက္ခလိယံ။ ဘာဇနေတိ ယံ ကိဉ္စိ ဘာဇနံ ဂဟိတံ။

၁၃၀၅။ ဧတန္တိ အတိရိတ္တကတံ ဧတံ ဘောဇနံ။ တံ ဧကမေဝ ဌပေတွာတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဝဋ္ဋတေဝါ’’တိ ဝုတ္တေပိ အဗ္ဘင်္ဂါဒီနမတ္ထာယာတိ ဂဏှေယျုန္တိ အာဟ ‘‘ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ၊ တမေကံ ဝိနာ ပရေဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၁၃၀၆-၇။ ကပ္ပိယံ ကာရေတွာတိ အတိရိတ္တံ ကာရေတွာ။ အာကိရန္တိ စေတိ ယဒိ ပက္ခိပန္တိ။ ပုန တထာ အတိရိတ္တံ ကာရေတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။

တံ ကေန အတိရိတ္တံ ကာတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ယေနာ’’တိအာဒိ။ တန္တိ အတိရိတ္တကတံ ဘောဇနံ။ ယေန အကတန္တိ ယေန ဘိက္ခုနာ ပဌမံ အတိရိတ္တံ န ကတံ၊ တေန ကာတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာဟ ‘‘ယေန အကတန္တိ အညေန ဘိက္ခုနာ ယေန ပဌမံ န ကတံ၊ တေန ကာတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉)။ ယံ ဝါ အကတံ၊ တံ ဝိသုံ တေန ဝါ ကာတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ယံ ဝါ အကတန္တိ တသ္မိံ အတိရိတ္တကတဘောဇနေ အပက္ခိတ္တံ ယံ ဘောဇနံ အတိရိတ္တံ န ကတံ။ တံ ဝိသုံ တေန ဝါ ကာတဗ္ဗန္တိ ပစ္ဆာ ပက္ခိတ္တံ ဘောဇနံ အတိရိတ္တံ ကတေန ယထာ အမိဿံ ဟောတိ၊ တထာ အညဿ ဘာဇနဿ ဂဟဏဝသေန ဝိသုံ ကာရေတွာ တေန ပဌမံ ကတာတိရိတ္တေနာပိ အတိရိတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ ယထာဟ – ‘‘ယဉ္စ အကတန္တိ ယေန ပဌမံ ကပ္ပိယံ ကတံ၊ တေနာပိ ယံ အကတံ၊ တံ ကာတဗ္ဗံ။ ပဌမဘာဇနေ ပန ကာတုံ န လဗ္ဘတိ။ တတ္ထ ဟိ ကရိယမာနံ ပဌမံ ကတေန သဒ္ဓိံ ကတံ ဟောတိ၊ တသ္မာ အညသ္မိံ ဘာဇနေ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ။

၁၃၀၈။ အကပ္ပိယာဒီဟိ ¶ သတ္တဟီတိ ‘‘အနတိရိတ္တံ နာမ အကပ္ပိယကတံ ဟောတိ၊ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကတံ ဟောတိ၊ အနုစ္စာရိတကတံ ဟောတိ၊ အဟတ္ထပါသေ ကတံ ဟောတိ၊ အဘုတ္တာဝိနာ ကတံ ဟောတိ၊ ဘုတ္တာဝိနာ စ ပဝါရိတေန အာသနာ ဝုဋ္ဌိတေန ကတံ ဟောတိ၊ ‘အလမေတံ သဗ္ဗ’န္တိ အဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၃၉) ဝုတ္တေဟိ သတ္တဟိ ဝိနယကမ္မာကာရေဟိ။ အတိရိတ္တံ ကတန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘ဟောတိ အနတိရိတ္တက’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။

၁၃၀၉။ ဥပကဋ္ဌဝေလာယပိ ¶ အတိရိတ္တံ ကရောန္တေန ‘‘အဟံ ပါတောဝ ဘုဉ္ဇိ’’န္တိ ဝါ ‘‘ထောကံ ပရိဘုဉ္ဇိ’’န္တိ ဝါ အစိန္တေတွာ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ယောပီ’’တိအာဒိ။ ဥပကဋ္ဌူပနီတမ္ပီတိ ဥပကဋ္ဌဝေလာယ ဥပနီတမ္ပိ ဘောဇနံ။

၁၃၁၀။ ယာမာဒိကာလိကန္တိ ယာမသတ္တာဟယာဝဇီဝိကကာလိကံ။ အနာမိဿန္တိ အာမိသေန အမိဿံ။ တံ ယာမာဒိကာလိကံ ပရိဘုဉ္ဇတောတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၃၁၂။ ဂိလာနဿ ဘုတ္တာတိရိတ္တံ ဝိယ ကဒါစိ ဘုဉ္ဇိဿတီတိ ဥဒ္ဒိဿ ဌပိတမ္ပိ ဂိလာနာတိရိတ္တံ နာမာတိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉ အတ္ထတော သမာနံ) ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိဟာရာဒီသု ဂိလာနဿ ပါပုဏနကောဋ္ဌာသမ္ပိ ဂိလာနာတိရိတ္တံ နာမာ’’တိ ဝဒန္တိ။

၁၃၁၄။ အနတိရိတ္တေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ခါဒနီယေန ဝါ ဘောဇနီယေန ဝါ’’တိ သေသော။ ဧတ္ထ ‘‘ခါဒနီယံ နာမ ပဉ္စဘောဇနာနိ ယာမကာလိကံ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ ဌပေတွာ အဝသေသ’’န္တိ ¶ (ပါစိ။ ၂၃၉) ဝုတ္တံ ပဉ္စဘောဇနတော အညံ သဗ္ဗံ ယာဝကာလိကံ ခါဒနီယံ နာမ။ ‘‘ဘောဇနီယံ နာမ ပဉ္စ ဘောဇနာနိ ဩဒနော ကုမ္မာသော သတ္တု မစ္ဆော မံသ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၃၉) ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော အနန္တရသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တော။ ပဝါရေယျာတိ ဧတ္ထ ‘‘အဘိဟဋ္ဌု’’န္တိ သေသော။ အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရေယျာတိ အဘိဟရိတွာ ‘‘ဟန္ဒ ဘိက္ခု ယာဝတကံ ဣစ္ဆသိ၊ တာဝတကံ ဂဟေတွာ ခါဒ ဝါ ဘုဉ္ဇ ဝါ’’တိ ဧဝံ ပဝါရေယျ။ ‘‘ပဝါရိတ’’န္တိပဒံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဇာနန္တိ သုတွာ ဝါ ဒိသွာ ဝါ တဿ ပဝါရိတဘာဝံ ဇာနန္တော။ အာသာဒနာပေက္ခောတိ အာသာဒနံ စောဒနံ မင်္ကုကရဏဘာဝံ အပေက္ခမာနော။ ဘုတ္တေတိ တဿ ပယောဂေန ဣတရေန ဘုဉ္ဇိတွာ ပရိယောသာပိတေ။ တဿာတိ ယော တဿ ပဝါရိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဘုဉ္ဇာ’’တိ နိယောဇေသိ၊ တဿ။

၁၃၁၅-၆။ ဧကဿ ဘုဉ္ဇနေန အညဿ ပါစိတ္တိ ဟောတီတိ ကထမေတန္တိ အာသင်္ကာယ တထာ ဝုတ္တတ္တာ ပရိဟရိတုမာဟ ‘‘ဒုက္ကဋံ…ပေ… ဒဿိတ’’န္တိ။ ဣတရဿ ဂဟဏေတိ ပဝါရိတဘိက္ခုနော ဘုဉ္ဇနတ္ထာယ ¶ ပဋိဂ္ဂဟဏေ။ အဇ္ဈောဟာရပယောဂေသု စာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဣတရဿာ’’တိ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗံ ဒုက္ကဋံ၊ ပါစိတ္တိယဉ္စ။ ဒဿိတန္တိ ‘‘အဘိဟရတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ တဿ ဝစနေန ‘ခါဒိဿာမိ ဘုဉ္ဇိဿာမီ’တိ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဘောဇနပရိယောသာနေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၄၄) ဒေသိတံ ဘဂဝတာတိ အတ္ထော။

၁၃၁၇။ ဥဘယတ္ထာပိ ဝိမတိဿာတိ ပဝါရိတေ စ အပဝါရိတေ စ ဝိမတိဿ။ ဒုက္ကဋံ ပရိဒီပိတန္တိ ‘‘ပဝါရိတေ ဝေမတိကော။ အပ္ပဝါရိတေ ဝေမတိကော၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၄၅) ဒေသိတံ။

၁၃၁၈။ ကာရာပေတွာတိ ¶ ဧတ္ထ ‘‘ဘုဉ္ဇာဟီ’’တိ သေသော။ အညဿတ္ထာယာတိ ဧတ္ထ ‘‘အဘိဟရန္တော ဂစ္ဆာဟီ’’တိ သေသော။

၁၃၁၉။ ဩမသဝါဒတုလျာဝါတိ ဣဒံ အဒိန္နာဒါနသမုဋ္ဌာနံ သန္ဓာယာဟ။

၁၃၂၀။ ခါဒနီယံ ဝါတိ ပဉ္စ ဘောဇနာနိ စ ကာလိကတ္တယဉ္စ ဝိနာ အဝသေသေသု ယံ ကိဉ္စိ ဝါ။ ဘောဇနီယံ ဝါတိ ပဉ္စသု ဘောဇနေသု အညတရမ္ပိ။ ဝိကာလေတိ ဝိဂတေ ကာလေ။ ကာလော နာမ အရုဏုဂ္ဂမနတော ယာဝ မဇ္ဈန္တိကာ၊ တဒညော ဝိကာလော။ ယထာဟ ‘‘ဝိကာလော နာမ မဇ္ဈန္တိကေ ဝီတိဝတ္တေ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၄၉)။ ဌိတမဇ္ဈန္တိကောပိ ကာလေယေဝ သင်္ဂယှတိ။ ယထာဟ ‘‘ဌိတမဇ္ဈန္တိကောပိ ကာလသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ပန ခါဒိတုံ ဝါ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝါ န သက္ကာ၊ သဟသာ ပိဝိတုံ ပန သက္ကာ ဘဝေယျ။ ကုက္ကုစ္စကေန ပန န ကာတဗ္ဗံ။ ကာလပရိစ္ဆေဒဇာနနတ္ထဉ္စ ကာလတ္ထမ္ဘော ယောဇေတဗ္ဗော၊ ကာလဗ္ဘန္တရေဝ ဘတ္တကိစ္စံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၈-၂၄၉)။ ဒေါသန္တိ ပါစိတ္တိယံ။

၁၃၂၁။ ‘‘ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ဘောဇနီယဿ ပဝါရဏသိက္ခာပဒေ ဒဿိတသရူပတ္တာ ခါဒနီယံ တာဝ သရူပတော ဒဿေတုမာဟ ‘‘ယမာမိသဂတ’’န္တိအာဒိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ¶ ခါဒနီယဘောဇနီယေသု။ ယံ ပန ဝနမူလဖလာဒိကံ အာမိသဂတံ အာမိသေ ယာဝကာလိကေ ပရိယာပန္နံ၊ တံ ခါဒနီယန္တိ ယောဇနာ။ ကာလိကေသွသမောဟတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ¶ ဂါထာဗန္ဓဝသေန မ-ကာရလောပေါ၊ အသမ္မောဟတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒန္တိ ဝက္ခမာနံ သန္ဓာယာဟ။

၁၃၂၂။ မူလန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ရုက္ခလတာနံ မူလံ။ ကန္ဒန္တိ ရုက္ခလတာနမေဝ ကန္ဒံ။ မုဠာလန္တိ ပဒုမဂစ္ဆမူလကန္ဒံ။ မတ္ထကန္တိ တာလနာဠိကေရာဒီနံ မတ္ထကံ၊ ဝေဠုကဠီရပလ္လဝင်္ကုရာနဉ္စ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟော။ ခန္ဓကန္တိ ဥစ္ဆုအာဒိခန္ဓကံ။ တစန္တိ ဆလ္လိ။ ပတ္တန္တိ ပဏ္ဏံ။ ပုပ္ဖန္တိ ကုသုမံ။ ဖလန္တိ ရုက္ခလတာဒီနံ ဖလံ။ အဋ္ဌီတိ ရုက္ခလတာဒိဗီဇံ။ ပိဋ္ဌန္တိ ဓညာဒိပိဋ္ဌံ။ နိယျာသန္တိ သိလေသံ။ ‘‘ခါဒနီယ’’န္တိ သဗ္ဗတ္ထ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။

၁၃၂၃။ ဧဝံ ခါဒနီယာနံ မာတိကံ နိက္ခိပိတွာ တေ သရူပတော ဒဿေတုမာဟ ‘‘မူလခါဒနီယာဒီန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ရုက္ခမူလမေဝ ခါဒနီယံ၊ တံ အာဒိ ယေသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ မုခမတ္တနိဒဿနံ နိဗောဓထာတိ ဧတ္ထ ‘‘မယာ ကရိယမာန’’န္တိ သေသော။ မုခမတ္တန္တိ ပဝေသဒွါရမတ္တံ၊ နိရဝသေသတော ဒဿနေ ပပဉ္စဘီရုကာနံ ပုဗ္ဗေ ဘယံ ဟောတီတိ သင်္ခေပတော ခါဒနီယာနိ ဒဿိဿန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဒဿနေ ပယောဇနမာဟ ‘‘နာမတ္ထေသု ဘိက္ခူနံ ပါဋဝတ္ထာယာ’’တိ၊ မူလခါဒနီယာဒီနံ နာမေသု စ တဒတ္ထေသု စ ဘိက္ခူနံ ပါဋဝုပ္ပာဒနတ္ထန္တိ အတ္ထော။

၁၃၂၄-၅။ မူလကမူလာဒီနိ ဥပဒေသတောယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ န ဟိ တာနိ ပရိယာယန္တရေန ဝုစ္စမာနာနိပိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ပရိယာယန္တရေနပိ ဟိ ဝုစ္စမာနေ တံ တံ နာမံ အဇာနန္တာနံ သမ္မောဟောယေဝ သိယာ၊ တသ္မာ တတ္ထ န ကိဉ္စိ ဝက္ခာမ။ သာကာနန္တိ သူပေယျပဏ္ဏာနံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ။ အာဟာရတ္ထန္တိ အာဟာရေန ကတ္တဗ္ဗပယောဇနံ၊ အာဟာရကိစ္စန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အာမိသတ္ထ’’န္တိပိ လိခန္တိ။ ဖရန္တီတိ ဝိတ္ထာရေန္တိ။

၁၃၂၆။ ဇရဋ္ဌန္တိ ¶ ပုရာဏကန္ဒံ။ ယံ တံ ဇရဋ္ဌန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သေသာနံ ဇရဋ္ဌံ ယာဝကာလိကန္တိ ယောဇနာ။ သေသာနန္တိ မူလကာဒီနိ ဝုတ္တာနိ။ ယထာဟ ‘‘မူလကခါရကဇဇ္ဈရီမူလာနံ ပန ဇရဋ္ဌာနိပိ အာမိသဂတိကာနေဝါ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၈-၂၄၉)။

၁၃၃၁။ ဓောတောတိ နိဗ္ဗတ္တိတပိဋ္ဌော။

၁၃၃၂။ အဓောတော ¶ ခီရဝလ္လိယာ ကန္ဒောတိ ယောဇနာ။ ဝါကျပထာတီတာတိ ‘‘အသုကော ဝါ အသုကော ဝါ’’တိ ဝတွာ ပရိယန္တံ ပါပေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဝစနပထာတီတာ။

၁၃၃၃။ ပုဏ္ဍရီကံ သေတံ။ ပဒုမံ ရတ္တံ။

၁၃၃၈။ ဇရဋ္ဌဗုန္ဒောတိ ကန္ဒဿ ဟေဋ္ဌာ အတီဝ ပရိဏတဋ္ဌာနံ။

၁၃၃၉။ ပထဝိယံ ဂတောတိ အန္တောပထဝိယံ ဂတော၊ ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ ဂတတရုဏဒဏ္ဍောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၃၄၀။ ဧဝံ အန္တောဘူမိယံ ဂတော။ ‘‘ပဏ္ဏဒဏ္ဍော ဥပ္ပလာဒီန’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ သဗ္ဗောတိ တရုဏောပိ ပရိဏတောပိ။ ဥပ္ပလာဒီနံ၊ ပဒုမဇာတိယာ စ သဗ္ဗော ပဏ္ဏဒဏ္ဍော ယာဝကာလိကောတိ ယောဇနာ။

၁၃၄၅။ ပတ္တခါဒနီယံနာမာတိ ပတ္တသင်္ခါတံ ခါဒနီယံ နာမ။

၁၃၄၈။ မူလကာဒီနန္တိ ‘‘မူလကံ ခါရကဉ္စေဝါ’’တိအာဒိကာယ ဂါထာယ ဝုတ္တမူလကာဒီနံ။

၁၃၄၉။ ကဏ္ဏိကာတိ ပဒုမကဏ္ဏိကာ။

၁၃၆၀။ ကေတကာဒီနန္တိ ¶ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန တိမ္ဗရုသကံ ဂဟိတံ။ တာလဖလဋ္ဌီတိ တရုဏဖလာနံ အဋ္ဌိ။

၁၃၆၁။ ‘‘ပုန္နာဂမဓုကဋ္ဌီနီ’’တိ စ ‘‘ပုန္နာဂမဓုကဋ္ဌိစာ’’တိ စ ပေါတ္ထကေသု ဥဘယထာ ပါဌော ဒိဿတိ၊ အတ္ထော ပန ဧကောယေဝ။ ‘‘သေလု အဋ္ဌီ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ အနာမိသေတိ ယာဝဇီဝိကေ။

၁၃၆၃။ ဓောတံ ¶ တာလပိဋ္ဌန္တိ တာလဖေဂ္ဂုံ ကောဋ္ဋေတွာ ဥဒကေ မဒ္ဒိတွာ ပရိဿာဝေတွာ ကလလေ ဘာဇနတလံ ဩတိဏ္ဏေ ပသန္နောဒကံ အပနေတွာ ဂဟိတတာလပိဋ္ဌန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ခီရဝလ္လိယာ ပိဋ္ဌန္တိ ယောဇနာ၊ တထေဝ ကောဋ္ဋေတွာ ပရိဿာဝေတွာ ဂဟိတခီရဝလ္လိယာ ပိဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။

၁၃၆၄။ အဓောတံ ဝုတ္တဝိပရိယာယတော ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘အာဟာရတ္ထမသာဓေန္တံ၊ သဗ္ဗံ တံ ယာဝဇီဝိက’’န္တိ ဝစနတော တေသု တေသု ဇနပဒေသု မနုဿာနံ အာဟာရကိစ္စံ အကရောန္တံ မူလာဒိ ယာဝဇီဝိကံ၊ တဒညံ ယာဝကာလိကန္တိ သင်္ခေပလက္ခဏံ ကာတဗ္ဗန္တိ။

၁၃၆၉။ ဘောဇနံ သန္နိဓိံ ကတွာ ခါဒနံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဘောဇနခါဒနီယာနိ ယထာဝုတ္တဘေဒသရူပါနေဝ။ သန္နိဓိံ ကတွာတိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဧကရတ္တမ္ပိ အတိက္ကာမေတွာ၊ သန္နိဒဟိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဧကရတ္တမ္ပိ ဝီတိနာမိတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၃)။ တဒေဝ ဝက္ခတိ ‘‘သယ’’န္တိအာဒိနာ။ ခါဒနန္တိ ကမ္မသာဓနောယံ၊ ‘‘ခဇ္ဇ’’န္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော။

၁၃၇၁။ ‘‘သန္နိဓိံ ¶ ကတွာ’’တိ ဧတ္ထ နိဒ္ဒေသံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သယ’’န္တိအာဒိ။

၁၃၇၂။ ‘‘တံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧတ္ထ အတ္ထံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တတော’’တိအာဒိ။ တတောတိ သန္နိဓိကတဘောဇနတော။ သုဒ္ဓစိတ္တေနာတိ သဝါသနသကလကိလေသပ္ပဟာနတော နိမ္မလစိတ္တေန။ တာဒိနာတိ အဋ္ဌသု လောကဓမ္မေသု နိဗ္ဗိကာရဘာဝေန တာဒိနာ။ အထ ဝါ ယာဒိသာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ရူပါရူပဂုဏေဟိ အဟေသုံ၊ တာဒိသေန ဘဂဝတာ။

၁၃၇၃။ ဩဒနာဒီသု ပဉ္စသု ဘောဇနေသု တာဝ အကပ္ပိယမံသေန သန္နိဓိဝသေန ပါစိတ္တိယဉ္စ အာပတ္တိဝိသေသဉ္စ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အကပ္ပိယေသူ’’တိအာဒိ။ ပါစိတ္တီတိ သန္နိဓိပါစိတ္တိယမာဟ။ ဣတရေတိ သီဟာဒိမံသမှိ။ ဒုက္ကဋေန သဟ ပါစိတ္တီတိ ယောဇနာ။

၁၃၇၄။ ယာမကာလိကသင်္ခါတံ ပရိဘုဉ္ဇတောတိ ဧတ္ထ ‘‘သန္နိဓိံ ကတွာ’’တိ အဓိကာရတော လဗ္ဘတိ ¶ ။ ‘‘ဒုက္ကဋေန သဟာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ပါစိတ္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယထာဟ ‘‘ယာမကာလိကံ သတိ ပစ္စယေ အဇ္ဈောဟာရတော ပါစိတ္တိယံ။ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟာရတော ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၃)။

၁၃၇၅။ အန္နန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘သန္နိဓိကတ’’န္တိ ဣဒံ ပုရေ ဝိယ လဗ္ဘတိ၊ ‘‘ပကတိ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘အန္န’’န္တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ၊ မနုဿမံသာဒီဟိ အသမ္မိဿံ နာတိရိတ္တကတံ အန္နမတ္တန္တိ အတ္ထော။ ပါစိတ္တိယဒွယန္တိ အနတိရိတ္တပစ္စယာ စ သန္နိဓိပစ္စယာ စ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ။

၁၃၇၆။ ‘‘ဒွေ ¶ ၊ ဒွယ’’န္တိ ဥဘယတ္ထာပိ အယမေဝတ္ထော။

၁၃၇၇။ သာမိသေန မုခေန ဒွေတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဉ္စ ဘောဇနာနိ ယာမကာလိကံ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ ဌပေတွာ အဝသေသံ ခါဒနီယံ နာမာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၅၄) ဝုတ္တတ္တာ ခါဒနီယာသင်္ဂဟိတေန ယာမကာလိကေန စ တေန သမ္မိဿတ္တာ သန္နိဓိနာမေန မုခဂတအာမိသမူလကေန စ သန္နိဓိပါစိတ္တိယာနိ ဒွေ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ သာမိသေန မုခေနာတိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ယထာကထဉ္စိ အာမိသေ မိဿီဘူတေ ဧတ္တကာ အာပတ္တိယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိရာမိသံ ယာမကာလိကံ ဘုဉ္ဇတော ဧကမေဝ ပါစိတ္တိယန္တိ ယောဇနာ၊ ယေန ကေနစိ အာကာရေန အသမ္မိဿံ ယာမကာလိကံ ပရိဘုဉ္ဇတော ဧကမေဝ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၁၃၇၈။ တမေဝါတိ သန္နိဟိတမေဝ ကာလိကံ။ တေသု ဒွီသု ဝိကပ္ပေသူတိ သာမိသနိရာမိသဝိကပ္ပဒွယေ။ ကေဝလံ ဒုက္ကဋံ ဝဍ္ဎတီတိ ပဌမဝိကပ္ပေ ဒွီဟိ ပါစိတ္တိယေဟိ သဒ္ဓိံ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပါစိတ္တိယေန သဒ္ဓိံ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၃၇၉။ သုဒ္ဓန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သန္နိဓိကတံ ဘောဇန’’န္တိ သေသော။ ဣဒံ ‘‘ပကတိဘောဇနေ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၃) အဋ္ဌကထာယံ၊ ဣဓ စ ‘‘န ဒေါသော ယာမကာလိကေ’’တိ ယာမကာလိကဿ ဝိသုံ ဝက္ခမာနတ္တာ ဝိညာယတိ၊ အကပ္ပိယမံသယာမကာလိကေဟိ အမိဿံ ဘောဇနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၃၈၀။ မံသေတိ ဧတ္ထ ‘‘အကပ္ပိယေ’’တိ ဣဒံ ထုလ္လစ္စယာဒိဝစနေနေဝ လဗ္ဘတိ။ ဝဍ္ဎတီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေဟိ ပါစိတ္တိယဒွယေဟိ သဒ္ဓိံ မနုဿမံသေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ သီဟာဒိမံသေ ဒုက္ကဋဉ္စ ဝဍ္ဎတိ။ မနုဿမံသေ ¶ စ သေသေ သီဟမံသာဒိကေ အကပ္ပိယမံသေ စ ယထာနုက္ကမတော ¶ ထုလ္လစ္စယဉ္စေဝ ဒုက္ကဋဉ္စာတိ ဒွယံ ဝဍ္ဎတီတိ ယောဇနာ။

၁၃၈၁။ အနတိရိတ္တမ္ပိ ဘောဇနံ ဝိကာလေ ပရိဘုဉ္ဇတော ဘိက္ခုနော တန္နိမိတ္တကော ဒေါသော ယထာဝုတ္တေသု သဗ္ဗဝိကပ္ပေသု နတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဝိကာလ…ပေ… ကာလိကေ’’တိ ယာမကာလိကဿ ဝိသုံ ဝက္ခမာနတ္တာ စ အတိရိတ္တကာရာပနဉ္စ ဘောဇနေယေဝ သမ္ဘဝတီတိ အနတိရိတ္တန္တိ ဧတ္ထ ‘‘နိဟိတဘောဇန’’န္တိ သေသော။ ‘‘အနတိရိတ္တပစ္စယာ ပန ဝိကာလေ သဗ္ဗဝိကပ္ပေသု အနာပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၃) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဒေါသောတိ အနတိရိတ္တပစ္စယာ ပါစိတ္တိယမာဟ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘တန္နိမိတ္တကော’’တိ၊ အနတိရိတ္တနိမိတ္တကောတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗဝိကပ္ပေသူတိ ‘‘သုဒ္ဓံ ဝါ မနုဿမံသမိဿံ ဝါ သီဟာဒိမံသမိဿံ ဝါ ယာမကာလိကမိဿံ ဝါ’’တိ သဗ္ဗေသု ဝိကပ္ပေသု။ ‘‘တန္နိမိတ္တကော’’တိ ဝစနေနေဝ ဝါရိတဝိကာလာဒိနိမိတ္တဿ ဒေါသဿ သမ္ဘဝံ ဒဿေတိ။

၁၃၈၂-၃။ ဝိကာလပစ္စယာ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေန ‘‘အနတိရိတ္တပစ္စယာ’’တိ ဣဒံ သမုစ္စိတံ။ အပိ-သဒ္ဒေါ ‘‘ယာမကာလိကေပီ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗော။ သတ္တာဟကာလိကံ၊ ယာဝဇီဝိကံ အာဟာရဿေဝ အတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဏှတော ဂဟဏေ၊ ယထာဝုတ္တဿ သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကဘေဒေန ဒုဝိဓဿ တု အဇ္ဈောဟာရပယောဂေသု နိရာမိသေ ဝါ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ တု-သဒ္ဒေါ ဧဝ-ကာရတ္ထော။

၁၃၈၄။ အထာတိ ဝါကျာရမ္ဘေ နိပါတော။ အာမိသသံသဋ္ဌံ သတ္တာဟကာလိကံ၊ ယာဝဇီဝိကံ ဝါတိ ယောဇနာ။ ဂဟေတွာတိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ။ ဌပိတန္တိ အရုဏံ အတိက္ကာမေတွာ ဌပိတံ။ ပါစိတ္တီတိ သန္နိဓိပါစိတ္တိ။

၁၃၈၅။ ကာလောတိ ¶ အရုဏုဂ္ဂမနာဒိမဇ္ဈန္တိကာဝသာနော ကာလော။ ယာမောတိ မဇ္ဈန္တိကာဒိဒုတိယအရုဏုဂ္ဂမနာဝသာနော။ တံ တံ ကာလံ ကာလိကံ အတိက္ကာမယတော တု ဒေါသောတိ ယောဇနာ။ တု-သဒ္ဒေါ ဧဝကာရတ္ထော။ တံ ဝါ ကာလိကန္တိ ယထာက္ကမံ ယာဝကာလိကံ ယာမကာလိကံ သတ္တာဟကာလိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၃၈၆။ ယာဝကာလိကံ အတ္တနာ သမ္ဘိန္နာနိ ဣတရာနိ တီဏိ ကာလိကာနိ အတ္တနောယေဝ သဘာဝံ ဥပနေတီတိ ယောဇနာ။ သကော ဘာဝေါ သဘာဝေါ၊ တံ။

၁၃၈၇-၈။ ဧဝမေဝ ¶ ဝိနိဒ္ဒိသေတိ ‘‘ပုရိမံ ပုရိမံ ကာလိကံ အတ္တနာ သမ္မိဿံ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ အတ္တနော သဘာဝမေဝ ဂါဟာပေတီ’’တိ ကထေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဣမေသူတိအာဒီသု နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ အန္တောဝုတ္ထံ ဟောတီတိ အကပ္ပိယကုဋိယံ ဌပေတွာ အရုဏုဋ္ဌာပနေန အန္တောဝုတ္ထံ နာမ ဟောတိ။ သန္နိဓိ စ ဟောတီတိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ အဝိဇဟိတွာ အရုဏုဋ္ဌာပနေန သန္နိဓိ စ နာမ ဟောတိ။ ပေါတ္ထကေသု ‘‘သန္နိဓိ’’န္တိ သာနုနာသိကော ပါဌော ဒိဿတိ၊ ‘‘ဟောတီ’’တိ ကိရိယာယ သမ္ဗန္ဓတ္တာ သန္နိဓိ-သဒ္ဒေါ ပဌမေကဝစနန္တောတိ အနုနာသိကော အာဂမသန္ဓိဇောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥဘယမ္ပီတိ ယထာဝုတ္တံ အန္တောဝုတ္ထံ၊ သန္နိဓိ စာတိ ဥဘယမ္ပိ။ န ဟောတေဝါတိ ပုရိမကာလိကဒွယေန အမိဿံ န ဟောတေဝ။

၁၃၈၉။ ကပ္ပိယကုဋိနာမေန အကတံ၊ အသမ္မတံ၊ အပရိဂ္ဂဟံ၊ ပါကာရာဒီဟိ ပရိက္ခိတ္တံ သေနာသနံ အကပ္ပိယကုဋိ နာမာတိ သင်္ခေပတော ဂဟေတဗ္ဗံ။ အန္တဒွယေနာတိ သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကေန၊ သဟတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ‘‘မိဿိတ’’န္တိ သေသော။ ဂဟိတန္တိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ။ တံ ပုဗ္ဗံ ဒွယန္တိ ယာဝကာလိကယာမကာလိကဒွယံ။ ပုရိမကာလိကဒွယေ ယံ ကိဉ္စိ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ¶ အကပ္ပိယကုဋိယာယေဝ ဌပေတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပိတေန ပစ္ဆိမကာလိကဒွယေ ယေန ကေနစိ သမ္မိဿံ အန္တောဝုတ္ထံ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၃၉၀။ အန္တောဝုတ္ထေန ပစ္ဆိမကာလိကဒွယေန သံသဋ္ဌံ ယဒိဒံ ပုရိမကာလိကဒွယံ၊ အယံ မုခသန္နိဓိ နာမ ဟောတီတိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၅ အတ္ထတော သမာနံ) ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန အန္တောဝုတ္ထံ ဟောတိ၊ န ကပ္ပတိ ဣတိ ဒဠှံ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

တတ္ထ ‘‘မုခသန္နိဓီ’’တိ စ ‘‘အန္တောဝုတ္ထ’’န္တိ စ နာမမတ္တမေဝ နာနာကရဏံ၊ သောယေဝတ္ထောတိ ဥဘိန္နံ အဋ္ဌကထာဝစနာနံ အနတ္ထန္တရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ မုခ-သဒ္ဒေါ အန္တော-သဒ္ဒပရိယာယော၊ သန္နိဓိ-သဒ္ဒေါ ပရိဝုတ္ထ-သဒ္ဒပရိယာယော။ မုခေ သန္နိဓိ မုခသန္နိဓီတိ ကမ္မသာဓနံ။ ဗဟိ သန္နိဓိနိဝတ္တနတ္ထံ အဋ္ဌကထာသု မုခ-ဂ္ဂဟဏံ၊ အန္တော-ဂဟဏဉ္စ ကတံ။ ဗဟီတိ စ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အကပ္ပိယကုဋိယာ ဗဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပရိဝုတ္ထံ ပစ္ဆိမကာလိကဒွယံ ပုရိမေန ကာလိကဒွယေန သံသဋ္ဌံ အဓိပ္ပေတံ။ မုခသန္နိဓိအန္တောဝုတ္ထပဒါနံ အနတ္ထန္တရဘာဝေါ သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တော။

ယထာဟ ¶ ‘‘သာမဏေရော ဘိက္ခုဿ တဏ္ဍုလာဒိကံ အာမိသံ အာဟရိတွာ ကပ္ပိယကုဋိယံ နိက္ခိပိတွာ ပုနဒိဝသေ ပစိတွာ ဒေတိ၊ အန္တောဝုတ္ထံ န ဟောတိ။ တတ္ထ အကပ္ပိယကုဋိယံ နိက္ခိတ္တသပ္ပိအာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ ပက္ခိပိတွာ ဒေတိ၊ မုခသန္နိဓိ နာမ ဟောတိ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘အန္တောဝုတ္ထံ ဟောတီ’တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ နာမမတ္တမေဝ နာနာကရဏ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၅)။ နိဿန္ဒေဟေ ပန အညထာ ဝုတ္တော ဝိယ ဝိညာယတိ၊ တတ္ထပိ အယမေဝ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၃၉၁။ န ¶ ဒေါသောတိ သန္နိဓိဒေါသော န ဟောတိ။ နိဒဟိတွာတိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ အဝိဇဟိတွာ သကသကကာလဗ္ဘန္တရေယေဝ နိဒဟိတွာ။ ဧတ္ထ စ ဟေဋ္ဌိမန္တတော သန္နိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ပတ္တံ ဓောဝိတွာ ပုန တတ္ထ အစ္ဆောဒကံ ဝါ အာသိဉ္စိတွာ အင်္ဂုလိယာ ဝါ ဃံသိတွာ နိသ္နေဟဘာဝေါ ဇာနိတဗ္ဗော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၃) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ဧတေန နိရပေက္ခေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ သယံ ဝါ အညေန ဝါ တုစ္ဆံ ကတွာန သမ္မာ ဓောဝိတွာ နိဋ္ဌာပိတေ ပတ္တေ လဂ္ဂမ္ပိ အဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတီတိ တတ္ထ အာပတ္တိ ဝုတ္တာတိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဧတေန နိရပေက္ခေန ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝိဿဋ္ဌေ တာဒိသေပိ ပတ္တေ ဒေါသော နတ္ထီတိ သိဒ္ဓံ။

၁၃၉၃။ ပဏီတာနိ ဘောဇနာနီတိ ပါဠိယံ ‘‘သေယျထိဒံ? သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတံ မစ္ဆော မံသံ ခီရံ ဒဓီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၅၉) ဥဒ္ဒိသိတွာ –

‘‘သပ္ပိ နာမ ဂေါသပ္ပိ ဝါ အဇိကာသပ္ပိ ဝါ မဟိံသသပ္ပိ ဝါ၊ ယေသံ မံသံ ကပ္ပတိ၊ တေသံ သပ္ပိ။ နဝနီတံ နာမ တေသညေဝ နဝနီတံ။ တေလံ နာမ တိလတေလံ သာသပတေလံ မဓုကတေလံ ဧရဏ္ဍကတေလံ ဝသာတေလံ။ မဓု နာမ မက္ခိကာမဓု။ ဖာဏိတံ နာမ ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တံ။ မစ္ဆော နာမ ဩဒကော ဝုစ္စတိ။ မံသံ နာမ ယေသံ မံသံ ကပ္ပတိ၊ တေသံ မံသံ။ ခီရံ နာမ ဂေါခီရံ ဝါ အဇိကာခီရံ ဝါ မဟိံသခီရံ ဝါ၊ ယေသံ မံသံ ကပ္ပတိ၊ တေသံ ခီရံ။ ဒဓိ နာမ တေသညေဝ ဒဓီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၆၀) –

နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ နဝ ပဏီတဘောဇနာနီတိ အတ္ထော။ အဂိလာနောတိ ‘‘အဂိလာနော နာမ ယဿ ဝိနာ ပဏီတဘောဇနာနိ ¶ ဖာသု ¶ ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၆၀) ဝုတ္တော။ အဂိလာနောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဟုတွာ’’တိ သေသော။

၁၃၉၄။ သပ္ပိနာ ဒေဟီတိအာဒိ ဝိညာပနပ္ပကာရော။ သပ္ပိဘတ္တန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ သပ္ပိသံသဋ္ဌံ ဘတ္တံ၊ သပ္ပိ စ ဘတ္တဉ္စ သပ္ပိဘတ္တန္တိ ဝိညာယတိ၊ အဋ္ဌကထာသု ပန ‘‘သာလိဘတ္တံ ဝိယ သပ္ပိဘတ္တံ နာမ နတ္ထီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၉) ကာရဏံ ဝတွာ ဒုက္ကဋဿေဝ ဒဠှတရံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ န သက္ကာ အညံ ဝတ္တုံ။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ဧဝ ဟိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ပမာဏံ။

၁၃၉၅။ ပါစိတ္တိ ပရိယာပုတာတိ ‘‘အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၆၀) ဧဝံ အဇ္ဈောဟာရဂဏနာယ ပါစိတ္တိ ဝုတ္တာ။

၁၃၉၆။ သုဒ္ဓါနီတိ အန္နေန အမိဿာနိ။ သေခိယေသူတိ သိက္ခာကရဏီယေ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။

၁၃၉၇။ ယသ္မာ သုဒ္ဓါနံ ပဏီတဘောဇနာနံ ဝိညာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇနံ ဒုက္ကဋဝိသယံ၊ တသ္မာ။ သတ္တဓညမယန္တိ သာလိအာဒီနံ သတ္တန္နံ ဓညာနံ အညတရဿ ဝိကာရဘူတံ။

၁၃၉၈။ သစေ ဒဒါတီတိ ယောဇနာ။ ဝိသင်္ကေတန္တိ အနာပတ္တိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၃၉၉။ ဒေတိ စေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညတရေနာတိ သဟတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ‘‘ဘတ္တ’’န္တိ အဓိကာရတော လဗ္ဘတိ။ အဿ ဘိက္ခုဿ။ ဝိသင်္ကေတန္တိ အညံ ယာစိတဿ အညဿ ဒိန္နတ္တာ သင်္ကေတဿ ဝိရာဓနေန အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၄၀၀။ ယေန ယေန ဟီတိ ဧတ္ထာပိ တထေဝ ကရဏဝစနံ။ ‘‘ဝိညတ္တ’’န္တိ ဣဒံ အဓိကတဿ ‘‘ဘတ္တ’’န္တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ။ ယေန ¶ ယေနာတိ အနိယမေန ပဏီတေန။ တေန သပ္ပိအာဒိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဟိတမေဝ၊ သပ္ပိအာဒီနံ ဂေါသပ္ပိအာဒိဘေဒေါ စ သင်္ဂဟိတော။ တသ္မိံ လဒ္ဓေပီတိ ယာစိတေယေဝ လဒ္ဓေ သတိ။ တဿ တဿ မူလေပိ လဒ္ဓေတိ ဝိစ္ဆာဝသေန ယောဇနာ။

ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘သပ္ပိနာ ဘတ္တံ ဒေဟီ’’တိ သာမညေန ဝိညာပေန္တဿ တမေဝ ဝါ ‘‘ဣမိနာ ¶ သပ္ပိံ ကတွာ ဂဏှထာ’’တိ နဝနီတာဒီသု အညတရံ ဝါ ဓေနုံ ဝါ မူလံ ဝါ ဒေတိ စေ၊ ‘‘ဂေါသပ္ပိနာ ဘတ္တံ ဒေဟီ’’တိ ဝိသေသယုတ္တံ ကတွာ ဝိညာပေန္တဿ တမေဝ ဝါ ဂေါနဝနီတာဒီနိ ဝါ ဂါဝိံ ဝါ ‘‘ဣဒံ ဒတွာ သပ္ပိံ ဂဏှထာ’’တိ မူလံ ဝါ သစေ ဒေတိ၊ ဝိသင်္ကေတံ န ဟောတိ၊ ယထာဝတ္ထုကမေဝ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

န အညထာတိ သပ္ပိံ ယာစိတဝတော ‘‘ဣမံ ဂဟေတွာ သပ္ပိံ ကတွာ ဂဏှထာ’’တိ အဝတွာ ‘‘သပ္ပိ နတ္ထိ၊ ဣဒံ ဂဏှထာ’’တိ ဝတွာ ဝါ တုဏှီဘူတေန ဝါ နဝနီတာဒီသု ကိသ္မိဉ္စိ ဒိန္နေ ဝိသေသဝိညာပကဿ တဒညဒါနေပိ ဝိသင်္ကေတမေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပါဠိယာ အနာဂတေပိ ဒိန္နေ ဝိသင်္ကေတမေဝ ဟောတိ။ ‘‘သစေ ပန အညံ ပါဠိယာ အာဂတံ ဝါ အနာဂတံ ဝါ ဒေတိ၊ ဝိသင်္ကေတ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၉) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။

၁၄၀၁။ ပါဠိယန္တိ ပုဗ္ဗေ ဒဿိတံ ‘‘သပ္ပိ နာမ ဂေါသပ္ပီ’’တိအာဒိံ နိဒ္ဒေသပါဠိမာဟ။ ယထာဟ ‘‘ပါဠိယံ အာဂတနဝနီတာဒီနိ ဌပေတွာ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၉)။ အညေဟိ နဝနီတာဒီဟိ။ သဟတ္ထေ ကရဏဝစနံ။

၁၄၀၂။ ‘‘ဝိညာပေတွာ’’တိ ဣမဿ ကမ္မဘူတံ ‘‘ဘတ္တ’’န္တိ အဓိကတံ။ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဝါ-သဒ္ဒဿ ရဿော ကတော။ ဧကတော ဝါတိ ယောဇနာ၊ ‘‘နာနတော’’တိပိ ဂဟိတမေဝ၊ ဧကဋ္ဌာနတော ဝါ နာနဋ္ဌာနတော ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ¶ ‘‘သစေ ပန သဗ္ဗေဟိပိ သပ္ပိအာဒီဟိ ဧကဋ္ဌာနေ ဝါ နာနဋ္ဌာနေ ဝါ ဝိညာပေတွာ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၉)။ တေနေဝ ဘုဉ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ပရိကပ္ပသူစကံ ‘‘စေ’’တိ ဣဒဉ္စ အဝကံသသန္ဒဿနတ္ထံ ‘‘ကုသဂ္ဂေန ဧကဗိန္ဒုမ္ပီ’’တိ ဣဒဉ္စ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ မတာတိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၉) ဝုတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ ဧကတော ဝါ နာနတော ဝါ ဌာနာ ဘတ္တံ ဝိညာပေတွာ ဧကရသံ ကတွာ အန္တမသော ကုသဂ္ဂေန ဧကဗိန္ဒုမ္ပိ ဘုဉ္ဇတိ စေ၊ နဝ ပါစိတ္တိယော မတာတိ ယောဇနာ။

၁၄၀၃။ အကပ္ပိယေန သပ္ပိနာ ဒေဟီတိ ဝုတ္တေပီတိ ယောဇနာ၊ သဟတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ‘‘ဘတ္တ’’န္တိ အဓိကတံ။ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတိ၊ တေသံ သပ္ပီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၆၀) ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ဝိပရိယာယတော အကပ္ပိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန စေ ဒေတီတိ ယဒိ တေန ယာစိတေန တေနေဝ အကပ္ပိယေန သဒ္ဓိံ ဩဒနံ ဒေတီတိ။

၁၄၀၄။ တထာသညိဿာတိ ¶ တထာသညိနော၊ ဂိလာနောမှီတိသညိနောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘ဂိလာနော ဂိလာနသညီ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၆၁)။

၁၄၀၅။ ဂိလာနကာလေ ဝိညတ္တံ အဂိလာနဿ ဘုဉ္ဇတော အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ ယောဇနာ။ ဧဝမိတရေဟိပိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထာဟ ‘‘အနာပတ္တိ ဂိလာနော ဟုတွာ ဝိညာပေတွာ အဂိလာနော ဘုဉ္ဇတီ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ ၂၆၂)။ ဉာတကာဒီနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အာယတ္တ’’န္တိ သေသော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ပဝါရိတာနံ အညဿတ္ထာယ အတ္တနော ဓနေန ဥမ္မတ္တကဿ အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ ဣဒံ သင်္ဂဏှာတီတိ။

၁၄၀၆။ စတ္တာရိ သမုဋ္ဌာနာနိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ကာယတော’’တိအာဒိ။

၁၄၀၇။ ‘‘အဒိန္န’’န္တိ ¶ ဣမိနာ အဒိန္နာဒါနသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၉၁ အာဒယော) ဝိယ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ အဝတွာ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယထာဟ ‘‘အဒိန္နံ နာမ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကံ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၆၆)။ မုခဒွါရန္တိ မုခေ ဒွါရံ မုခဒွါရံ၊ ဂလနာဠိကာ၊ ဣမိနာ ပန ဝစနေန ယံ ကိဉ္စိ အဇ္ဈောဟရဏီယံ၊ တံ မုခေန ဝါ ပဝိသတု နာသိကာယ ဝါ၊ ဂလဗိလံ ပဝိဋ္ဌမေဝ အာပတ္တိကရန္တိ ဒီပေတိ။ အာဟာရန္တိ ဥဒကဒန္တပေါနေဟိ အညံ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗံ ယံ ကိဉ္စိ ယာဝကာလိကာဒိံ။ ယထာဟ ‘‘အာဟာရော နာမ ဥဒကဒန္တပေါနံ ဌပေတွာ ယံ ကိဉ္စိ အဇ္ဈောဟရဏီယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၆၆)။

အာဟရေယျာတိ မုခဒွါရံ ပဝေသေယျ၊ ဣမိနာ ပရဂလံ အကတွာ မုခေန ပဋိဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေပိ နတ္ထိ ဒေါသောတိ သူစိတံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒန္တပေါနောဒကံ ဟိတွာ’’တိ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘ဘဂဝတော ဒန္တကဋ္ဌဿ မုခဒွါရဌပနေ အနာပတ္တိဝစနေနေဝ ယံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုံ ပရဂလံ အကတွာ မုခေ ဌပနေ အနာပတ္တိဘာဝေါ ဝုတ္တော’’တိ။ ဥဒကဉှိ ယထာသုခံ ပါတုံ၊ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ ဒန္တပေါနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တဿ ပန ရသံ ဂိလိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေပိ ဒန္တကဋ္ဌရသော အဇာနန္တဿ အန္တော ပဝိသတိ၊ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ဒန္တေ ပုနန္တိ နိမ္မလေ ကရောန္တိ ဧတေနာတိ ဒန္တပေါနံ။

၁၄၀၈-၉။ ဗျတိရေကမုခေန ¶ အဒိန္နလက္ခဏံ၊ ပဒဘာဇနေ စ ဝုတ္တနယေန ပဌမံ ဒိန္နလက္ခဏံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဟတ္ထပါသော’’တိအာဒိ။ ဟတ္ထပါသောတိ ပဝါရဏသိက္ခာပဒေ –

‘‘ဂဏှတော ပစ္ဆိမံ အင်္ဂံ၊ ဒဒတော ပုရိမံ ပန၊

ဥဘိန္နံ အဍ္ဎတေယျံ စေ၊ ဝိနာ ဟတ္ထံ ပသာရိတ’’န္တိ။ (ဝိ။ ဝိ။ ၁၂၇၅) –

ဝုတ္တလက္ခဏော ¶ ဟတ္ထပါသော။ အဘိနီဟာရောတိ တတ္ထေဝ ဝုတ္တနယေန အဘိမုခံ ကတွာ ဟရဏဉ္စ။ မဇ္ဈိမုစ္စာရဏက္ခမောတိ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗဘာရဿ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ထာမမဇ္ဈိမေန ပုရိသေန ဥက္ခိပနာရဟတာ။ ဘာဝပ္ပဓာနောယံ နိဒ္ဒေသော။ အဝကံသော ပန ‘‘အန္တမသော ရထရေဏုမတ္တမ္ပီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၉) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥစ္စာရဏံ ဥက္ခိပနံ။ ‘‘အမနုဿော’’တိ ဣမိနာ တဒညသတ္တသာမညေန တိရစ္ဆာနဂတာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ပက္ခီ ဝါ’’တိအာဒိဝက္ခမာနေန ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကာယာဒိနာတိ ကာယကာယပဋိဗဒ္ဓနိဿဂ္ဂိယာနံ အညတရေန။ တေနေဝါဟ ‘‘တိဓာ’’တိ။

ဒွိဓာတိ ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ။ ပဉ္စင်္ဂသံယောဂေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဟတ္ထပါသော’’တိ ပဌမင်္ဂံ၊ ‘‘အဘိနီဟာရော’’တိ ဒုတိယံ၊ ‘‘မဇ္ဈိမုစ္စာရဏက္ခမော’’တိ တတိယံ၊ ‘‘မနုဿော…ပေ… တိဓာ’’တိ စတုတ္ထံ၊ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ…ပေ… ဒွိဓာ’’တိ ပဉ္စမန္တိ ဣမာနိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ၊ ပဉ္စန္နံ အင်္ဂါနံ သံယောဂေါ သမာဂမော သန္နိပါတော ပဉ္စင်္ဂသံယောဂေါ၊ တသ္မိံ။ ဂဟဏန္တိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ။ တဿ ဘိက္ခုနော။ ရူဟတိ သမ္ပဇ္ဇတိ။

၁၄၁၀-၁၂။ ဣတရောတိ ပဋိဂ္ဂါဟကော။ တဿ အင်္ဂဿ။ န ဂစ္ဆတီတိ နဂေါ၊ ‘‘နဂေါ’’တိ ရုက္ခောပိ ပဗ္ဗတောပိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝရူပေတိ ဤဒိသေ ဥစ္စနီစဋ္ဌာနေ။

၁၄၁၅-၆။ ဤသကံ ဩနတွာ ထောကံ နာမေတွာ တေန ဘိက္ခုနာ တံ ဟေဋ္ဌိမံ ဘာဇနံ ဧကဒေသေနာပိ ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။

၁၄၁၇။ ဥဂ္ဃာဋေတွာ ¶ ဥစ္စာရေတွာ၊ ဘာဇနာနိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဩရောပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၄၁၈။ ကာဇဘတ္တန္တိ ¶ ဘတ္တကာဇံ၊ ဘတ္တဘရိတံ ပိဋကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဩနတွာ ဒေတီတိ သယံ ဩနမိတွာ ဗျာဘင်္ဂိံ ဒေတိ။

၁၄၁၉။ ‘‘တိံသဟတ္ထော’’တိ ဣဒံ တိံသရတနမတ္တော စေ ဟောတိ၊ ‘‘ဒူရ’’န္တိ န ပရိသင်္ကိတဗ္ဗောတိ ဒဿနတ္ထမာဟ။ ဂဟိတေကသ္မိန္တိ ဥဘယကောဋီသု ဌပိတေ ဒွေ ဃဋေ ပဋိဂ္ဂဟာပေတုံ ဟတ္ထပါသေ ဌိတေန ဒါယကေန ဒိယျမာနံ တိံသဟတ္ထဝေဏုံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တေန ယေန ကေနစိ ကာယပ္ပဒေသေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ‘‘ဣမံ ဂဏှာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ မဉ္စာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဖုသိတွာ ပဋိဂ္ဂဟိတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံ သဗ္ဗန္တိ တေသု ဒွီသု ဃဋေသု ပက္ခိတ္တံ သဗ္ဗမေဝ။ ဂဟိတမေဝါတိ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ၊ ဒါယကဿ ဟတ္ထပါသဗ္ဘန္တရေ ဂတတ္တာ ဣဒံ တဿ ကာယပဋိဗဒ္ဓန္တိ ‘‘ဒူရ’’န္တိ သင်္ကာ န ကာတဗ္ဗာတိ ဧဝကာရေန ဒီပေတိ။ ‘‘ဒွီသု ဃဋေသု ဘူမိယံ ဌပိတေသုပိ တတ္ထ ဗန္ဓနဝေဠုယံ ပဋိဂ္ဂဏှနမတ္တေနေဝ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။

၁၄၂၀-၂၄။ ‘‘ကဋသာရကေ’’တိ ဣမိနာ ဒေါဏိဖလကာဒယော ဥပလက္ခိတာ။ ‘‘နိသီဒတီ’’တိ ဣဒံ ‘‘တိဋ္ဌတီ’’တိအာဒီနံ ဥပလက္ခဏံ။ မဉ္စာဒီနိ ဖုသိတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘အင်္ဂုလိယာပီ’’တိ သေသော။ ယထာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏသညာယ မဉ္စာဒီနိ အင်္ဂုလိယာပိ ဖုသိတွာ ဌိတေန ဝါ နိသိန္နေန ဝါ နိပန္နေန ဝါ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅)။ ပတ္တေသူတိ တထာ ဌပိတေသု သဗ္ဗေသု ပတ္တေသုယေဝ။ ယဉ္စ ဒီယတီတိ ဧတ္ထ ‘‘တထာ ဌိတေနာ’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။

မဉ္စာဒီသု အင်္ဂုလိအာဒိနာ ယေန ကေနစိ ဖုဋ္ဌမတ္တေပိ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ ရုဟဏဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဒါရောဟဏေနာပိ သိဇ္ဈတီတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိအာဒိ။ သစေ ပန ¶ ပဋိဂ္ဂဟေဿာမိစ္စေဝ မဉ္စာဒီနိ အာရုဟိတွာ နိသီဒတိ၊ ဒါယကောပိ ဟတ္ထပါသေ ဌတွာန ဒေတိ စေ၊ တံ သဗ္ဗံ ဂဟိတံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

ကုစ္ဆိယာ ကုစ္ဆိံ အာဟစ္စ ယေ ပတ္တာ ဘူမိယံ ဌိတာ၊ တေသု ယံ ယံ ပတ္တံ အင်္ဂုလိယာပိ ဝါ သူစိယာပိ ဝါ ဖုသိတွာ နိသိန္နော၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဒီယမာနမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။

၁၄၂၅။ ကဋသာရာဒယော ¶ သစေ မဟန္တာ၊ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟေယျာတိ ဝိကပ္ပော သိယာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထမာဟ ‘‘ကဋသာရကေ’’တိအာဒိ။ ‘‘မဟန္တသ္မိ’’န္တိ ဣမိနာ ကဋသာရကဿ ပုန ဝစနေ ဟေတုမာဟ။ ဟတ္ထတ္ထရံ နာမ ဟတ္ထိပိဋ္ဌေ အတ္ထရိတဗ္ဗံ အတ္ထရဏံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဿတ္ထရရထတ္ထရာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဌိတပတ္တေသု ဒိယျမာနံ ဂဏှတော ပဋိဂ္ဂဟဏရုဟဏဟေတုံ ဒဿေတိ ‘‘ဟတ္ထပါသသ္မိံ ဝိဇ္ဇမာနေ တူ’’တိ။ တု-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တဝိသေသမေဝ ဇောတေတိ။

၁၄၂၆။ တတ္ထဇာတကပဏ္ဏေသူတိ ရုက္ခေယေဝ ဌိတေသု ပဏ္ဏေသု။ ဂဟေတုန္တိ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ။ ‘‘န ပနေတာနီ’’တိအာဒိ ယေန ဟေတုနာ န ဝဋ္ဋတိ၊ တဿ ဒဿနံ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ပသိဒ္ဓိံ သူစေတိ။

၁၄၂၇။ ထာမမဇ္ဈိမေန ပုရိသေန ဥက္ခိပိတုံ အသက္ကုဏေယျံ အသံဟာရိယံ။ တာဒိသေတိ တထာရူပေ၊ အသံဟာရိယေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ခါဏုဗဒ္ဓေတိ ဘူမိယံ နိခါတခါဏုကေ ဗဒ္ဓေ။

၁၄၂၈။ တိန္တိဏိကာတိ စိဉ္စာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန တထာ ခုဒ္ဒကာနံ ကဒမ္ဗပုပ္ဖပဏ္ဏာဒီနံ ဂဟဏံ။ ‘‘တိန္တိဏိကာဒိပဏ္ဏေသူ’’တိ ဝစနတော သာခါသု ပဋိဂ္ဂဟဏံ ရုဟတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဘူမိယံ ပတ္ထဋေသူတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထာဟ ‘‘ဘူမိယံ အတ္ထတေသု သုခုမေသု တိန္တိဏိကာဒိပဏ္ဏေသုပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅)။

၁၄၃၀။ အသေသတော ပုဉ္ဆိတွာတိ ယောဇနာ။

၁၄၃၁။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာဝါတိ ပတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာဝ။ ဘိက္ခာ ဂဟေတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၄၃၂။ အပဋိဂ္ဂဟိတေတိ ဧတ္ထ ‘‘ပတ္တေ’’တိ သေသော။ တံ ပစ္ဆာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇတော အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။

၁၄၃၃။ အနာဒိယိတွာတိ အဂ္ဂဟေတွာ၊ တသ္မိံ ဝစနေ အာဒရံ အကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၄၃၆။ ပုဗ္ဗာဘောဂဿ အနုရူပဝသေန ‘‘သာမဏေရဿ တံ ဒတွာ…ပေ… ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တံ ‘‘အညဿ ဒဿာမီ’’တိ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန ပရသန္တကံ နာမ န ဟောတိ၊ တသ္မာ တဿ အဒတွာပိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၁၄၃၇-၉။ ဘိက္ခုနောတိ အညဿ ဘိက္ခုဿ။ ဘတ္တဿာတိ ကဉ္ဇိကာဒိဒြဝမိဿဘတ္တမာဟ။ ဥပ္လဝတီတိ ဥပရိ ပ္လဝတိ။ ကဉ္ဇိကန္တိ အာရနာလံ၊ ဣမဿ ဥပလက္ခဏတ္တာ ခီရတက္ကာဒိဒြဝံ သင်္ဂဟိတံ။ ပဝါဟေတွာတိ မတ္ထကတော ပလာပေတွာ။ အန္တော ပဝိဋ္ဌံ သစေ တန္တိ တံ ရဇံ ယဒိ ဘတ္တဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌံ ဟောတိ။ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အနုပသမ္ပန္နေ အသတိ ဟတ္ထတော အမောစေန္တေနေဝ ယတ္ထ အနုပသမ္ပန္နော အတ္ထိ၊ တံ တတ္ထ နေတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။

၁၄၄၀။ အပနီယာဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ထူလ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘သုခုမံ စေ’’တိ ဝက္ခမာနဝိပရိယာယတော လဗ္ဘတိ။ သဘတ္တံ အပနီယာတိ ¶ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာဟ ‘‘ဥပရိဘတ္တေန သဒ္ဓိံ အပနေတဗ္ဗံ၊ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝါ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅)။

၁၄၄၁။ ထေဝေါတိ ဗိန္ဒု။ ထေဝေါ…ပေ… ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ယထာ ပဌမတရံ ပတိတထေဝေ ဒေါသော နတ္ထိ၊ တထာ အာကိရိတွာ အပနေန္တာနံ ပစ္ဆာ ပတိတထေဝေပိ အဘိဟဋတ္တာ နေဝတ္ထိ ဒေါသော။

၁၄၄၂-၄။ စရုကေနာတိ ခုဒ္ဒကဥက္ခလိယာ။ တတော စရုကတော။ မသီတိ ဇလ္လိကာအာဒိကာ ဘသ္မာ။ ဘာဇနေတိ ဘာဇနပတ္တာဒိဘာဇနေ။ တဿ စာတိ တဿ မသိအာဒိနော စ။

အနန္တရဿ ဘိက္ခုဿ ဒီယမာနံ ယံ ပတ္တတော ဥပ္ပတိတွာ ဣတရဿ ဘိက္ခုနော ပတ္တေ သစေ ပတတိ၊ တံ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝဋ္ဋတေဝါတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဒီယမာန’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဘတ္တာဒိကံ ယံ ကိဉ္စီ’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ ဝဋ္ဋတေဝါ ယန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဝဋ္ဋတေဝ အယ’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ န ကာတဗ္ဗော ‘‘အယ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓနီယဿ အဘာဝတော။ တသ္မာ ဝ-ကာရော ဂါထာဆန္ဒဝသေန ဒီဃံ ကတွာ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၄၄၅-၆။ ပါယာသဿာတိ ¶ ဧတ္ထ ပူရဏယောဂေ သာမိဝစနံ၊ ပါယာသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥဏှတောတိ ဥဏှတ္တာ။ န သက္ကတီတိ န သက္ကောတိ။ မုခဝဋ္ဋိယံ ဝဋ္ဋတီတိ မုခဝဋ္ဋိံ ဥက္ခိပိတွာ ဟတ္ထေ ဖုသာပိတေ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တထာ မုခဝဋ္ဋိယာ ဂဟေတုံ န သက္ကာ စေ၊ အာဓာရကေနပိ ဂဟေတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။

၁၄၄၇-၈။ အာဟရိယမာနံ ဝါ နေဝ ဇာနာတိ၊ ဒီယမာနံ ဝါ န ဇာနာတီတိ ယောဇနာ။ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ‘‘ဇာနတီ’’တိ ရဿော ကတော။ အာဘောဂန္တိ ‘‘ဂဏှာမီ’’တိ အာဘောဂံ။ ယထာဟ ¶ မဟာပစ္စရိယံ ‘‘အာဘောဂမတ္တမေဝ ဟိ ဧတ္ထ ပမာဏ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅)။ ‘‘ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ နိသိန္နတ္တာ ‘‘ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဂဏှိဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာတိပိ ယုဇ္ဇတေဝ။

၁၄၄၉။ ‘‘ဟတ္ထေန မုဉ္စိတွာ’’တိ ဣဒံ ‘‘အာဓာရကမ္ပိ ဝါ’’တိ ဣမိနာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပါဒေန ပေလ္လေတွာ’’တိ ဣမိနာ ပန ‘‘အာဓာရက’’န္တိ ဣဒမေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထာဟ ‘‘ဟတ္ထေန အာဓာရကံ မုဉ္စိတွာ ပါဒေန ပေလ္လေတွာ နိဒ္ဒါယတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅)။ ပေလ္လေတွာတိ ပီဠေတွာ၊ အက္ကမိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၄၅၀။ ကမိ-ဓာတုဿ မဇ္ဈေ ‘‘အက္က’’ဣတိ ပဒစ္ဆေဒေါ ယတိဟီနဒေါသောတိ။

‘‘သိလောကေ နိယတဋ္ဌာနံ၊ ပဒစ္ဆေဒံ ယတိံ ဝိဒူ၊

တဒပေတံ ယတိဗ္ဘဋ္ဌံ၊ သဝနုဗ္ဗေဇနံ ယထာ’’တိ။ –

ဒဏ္ဍိနာ ဝုတ္တလက္ခဏတော သိဒ္ဓတာယ ဒေါသော ယထာ န ဟောတိ၊ တထာ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ဣ-ကာရာဂမဿ ပစ္စယဘာဝတ္တာ တံသဟိတော မ-ကာရော တဂ္ဂဟဏေန သင်္ဂယှတီတိ ဥဘယပက္ခဘာဂီတိ ဓာတုပစ္စယာနံ မဇ္ဈေ ယတိယာ ဣစ္ဆိတတ္တာ န ဒေါသောတိ ပရိဟရန္တိ။ ဇာဂရဿာပီတိ အနိဒ္ဒါယန္တဿာပိ။ အနာဒရောတိ အနာဒရဘာဝေါ။

၁၄၅၁။ တသ္မာတိ တထာ ဂဟဏဿ အနာဒရဘာဝတော။ တန္တိ တံ အာဓာရကံ ပါဒေန အက္ကမိတွာ ပဋိဂ္ဂဟဏဉ္စ။ ဒီယမာနန္တိ ဒါယကေန ပဋိဂ္ဂဟာပိယမာနံ။ ပတတီတိ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ¶ ဟတ္ထံ အဖုသိတွာ ရဇောရဟိတာယ သုဒ္ဓဘူမိယာ ဝါ ပဒုမိနိပဏ္ဏာဒီသု ဝါ ပတတိ။ ယထာဟ ‘‘ယံ ဒိယျမာနံ ဒါယကဿ ဟတ္ထတော ¶ ပရိဂဠိတွာ သုဒ္ဓါယ ဘူမိယာ ဝါ ပဒုမိနိပဏ္ဏဝတ္ထကဋသာရကာဒီသု ဝါ ပတတိ၊ တံ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅)။ သရဇာယ ဘူမိယာ ပတိတေ ရဇံ ပုဉ္ဆိတွာ ဝါ ဓောဝိတွာ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟာပေတွာ ဝါ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သရဇာယ ဘူမိယံ ပတတီ’’တိအာဒိနာ ဒဿိတံ။ ဂဟေတုန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ စ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပရိစ္စတ္တံ ဒါယကေဟီ’’တိ စ သေသော။ ယထာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ယံ ဒိယျမာနံ ပတတိ၊ တံ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ။ ပရိစ္စတ္တံ တံ ဘိက္ခဝေ ဒါယကေဟီ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၇၃)။ ‘‘ယံ ဒိယျမာနံ ပတတီ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ စတူသုပိ ကာလိကေသု အယံ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၄၅၂။ အဗ္ဗောဟာရိကနယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဘုဉ္ဇန္တာန’’န္တိ။

၁၄၅၃-၄။ တံ မလံ။ တေသူတိ ဥစ္ဆုအာဒီသု ဝတ္ထူသု။ တန္တိ မလမိဿကံ ဥစ္ဆုအာဒိကံ ဝတ္ထု။ န ပညာယတီတိ န ပန ပညာယတိ။ တသ္မိန္တိ ဥစ္ဆုအာဒိဝတ္ထုသ္မိံ။

၁၄၅၅။ နိသဒေါဒုက္ခလာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန နိသဒပေါတမုသလာဒီနံ ဂဟဏံ။

၁၄၅၆။ ဝါသိယာ ဥပလက္ခဏတ္တာ တဇ္ဇာတိကံ ယံ ကိဉ္စိ သတ္ထမ္ပိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ခီရေတိ အနုပသမ္ပန္နေန တာပိတခီရေ၊ ဣဒံ ဥပရိ အာမကဿ ဝိသုံ ဂဟဏေန ဝိညာယတိ။ နီလိကာတိ နီလဝဏ္ဏံ။ သတ္ထကေ ဝိယ နိစ္ဆယောတိ သတ္ထေန ဥဋ္ဌိတမလေ ဥစ္ဆုခဏ္ဍေ ဝိယ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၄၅၇။ တန္တိ တံ အဂ္ဂိသန္တတ္တဝါသိအာဒိံ၊ တာပဝတ္ထုတော ဝါသိ ဂဟေတဗ္ဗာ။

၁၄၅၉။ တန္တိ ¶ တံ ဟတ္ထာဒိကာယာဝယဝံ ဝါ စီဝရံ ဝါ ဓောဝိတွာ ပတိတကိလိဋ္ဌဇလမိဿမောဒနံ။ ရုက္ခမူလာဒီသု နိသီဒိတွာ ဘုဉ္ဇန္တဿ ပတ္တာဒီသု ရုက္ခပဏ္ဏာဒိံ ဓောဝိတွာ ပတိတကိလိဋ္ဌောဒကေပိ ဧသေဝ ဝိနိစ္ဆယောတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဧသေဝါ’’တိအာဒိ။

၁၄၆၀။ ဇလံ ¶ သစေ သုဒ္ဓံ ပတတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ၊ ‘‘ရုက္ခတော’’တိ လဗ္ဘတိ။ အဗ္ဘောကာသေ စ သစေ သုဒ္ဓံ တောယံ ပတတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘အာကာသတော’’တိ လဗ္ဘတိ။ ဥဘယတ္ထာပိ ရုက္ခပဏ္ဏေသု၊ အာကာသေ စ ရဇဿ ပဌမမေဝ ဝဿောဒကေန ဓောဝိတတ္တာ အာဟ ‘‘သုဒ္ဓ’’န္တိ။

၁၄၆၁။ အစ္ဆုပန္တေနာတိ အဖုသန္တေန။ တဿ သာမဏေရဿ။

၁၄၆၂။ ပတ္တန္တိ အနုပသမ္ပန္နဿ ပတ္တံ။ ဆုပိတွာတိ အနုပသမ္ပန္နပတ္တဂတောဒနံ ဖုသိတွာ။ တံ အတ္တနော ပတ္တေ ဘတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတေ ဩဒနံ ဆုပိတွာ ပုန အတ္တနော ပတ္တေ ဩဒနံ ဂဏှန္တဿ ဥဂ္ဂဟိတကော ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅)။

၁၄၆၄။ ပစ္ဆာတိ တသ္မိံ ဂဟိတေပိ အဂဟိတေပိ ပစ္ဆာ။ တံ ပဋိဂ္ဂဟိတဘောဇနံ။

၁၄၆၇။ တဿ အတ္တနော ပတ္တဂတဿ ဘတ္တဿ။

၁၄၆၈။ ပရေနာတိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတပတ္တေန။

၁၄၆၉-၇၀။ ‘‘ယာဂုအာဒီနံ ပစနေ ဘိက္ခူနံ ဘာဇနေ’’တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပစန္တိ ဧတ္ထာတိ ပစနံ၊ ဘာဇနံ။ ဘာဇနူပရိ ဟတ္ထေသု သာမဏေရဿာတိ ဘာဇနဿ ဥပရိ ကတေသု သာမဏေရဿ ဟတ္ထေသု။ ပတိတံ ဟတ္ထတော တသ္မိန္တိ တဿ သာမဏေရဿ ¶ ဟတ္ထတော ပရိဂဠိတွာ တသ္မိံ ဘာဇနေ ပတိတံ။

၁၄၇၁။ ‘‘န ကရောတိ အကပ္ပိယ’’န္တိ ဧတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ပရိစ္စတ္တဉှိ တ’’န္တိ။ တဉှိ ယသ္မာ ပရိစ္စတ္တံ၊ တသ္မာ အကပ္ပိယံ န ကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ အကတွာတိ ယထာဝုတ္တပကာရေန အကတွာ။ အာကိရတေဝ စေတိ သစေ ဘာဇနေ အာကိရတိ ဧဝ။ တံ တထာ ပက္ခိတ္တံ ဘတ္တဘာဇနံ။ နိရာမိသံ ကတွာတိ တတ္ထ ပတိတံ အာမိသံ ယထာ န တိဋ္ဌတိ၊ ဧဝံ ဓောဝိတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၄၇၂-၃။ ကုဋန္တိ ¶ ဃဋံ။ အာဝဇ္ဇေတီတိ ကုဋံ နာမေတွာ ယာဂုံ အာသိဉ္စတိ။

၁၄၇၄။ ဟတ္ထေတိ ဒွေ ဟတ္ထေ။ တတ္ထာတိ တတ္ထ ဘူမိယံ ဌပိတေသု ဒွီသု ဟတ္ထတလေသု။

၁၄၇၅-၆။ ဧကဿ ဂဟဏူပဂံ စေ ဘာရန္တိ ထာမမဇ္ဈိမေန ဧကေန ပုရိသေန ဥက္ခိပနပ္ပမာဏံ ဘာရံ သစေ ဘဝေယျ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဧကဿ ဂဟဏူပဂံ ဘာရ’’န္တိ ဣဒံ ပစ္စာမသတိ။

၁၄၇၇။ လဂ္ဂေန္တီတိ ဩလမ္ဗန္တိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ မဉ္စပီဌေ။ ဝဋ္ဋတေဝါတိ ဥဂ္ဂဟိတကံ န ဟောတီတိ ဒီပေတိ။

၁၄၇၈။ သမ္မုဇ္ဇန္တောတိ သမ္မဇ္ဇန္တော။ ဃဋ္ဋေတီတိ အသဉ္စိစ္စ သမ္မဇ္ဇနိယာ ဖုသတိ။

၁၄၇၉။ တံ ဉတွာတိ ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝံ ဉတွာ။ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဥဂ္ဂဟိတကံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၄၈၀။ တန္တိ ပဋိဂ္ဂဟိတသညာယ ဂဟိတံ တံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ။ အညထာ ပန န ကတ္တဗ္ဗန္တိ အပိဟိတံ ပိဓာတုဉ္စ ပိဟိတံ ဝိဝရိတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။

၁၄၈၁။ ဗဟိ ¶ ဌပေတိ စေတိ ယဒိ ပုဗ္ဗေ ဌပိတဋ္ဌာနတော ဗဟိ ဌပေတိ။ တေနာတိ ဗဟိ ဌပေတွာ မုတ္တဟတ္ထေန တေန ဘိက္ခုနာ။ တန္တိ ဗဟိ ဌပိတံ ဟတ္ထတော မုတ္တံ။ ဉတွာတိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝံ ဉတွာ။ တံ တထာ ဉတွာ ဌပိတံ။

၁၄၈၂-၃။ ဥဋ္ဌေတိ ယဒိ ကဏ္ဏိကာတိ သစေ ကဏ္ဏိကာ သဉ္ဇာယတိ။ သိင်္ဂိဝေရာဒိကေတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပိပ္ဖလိအာဒီနံ ဂဟဏံ။ မူလေတိ ပဉ္စမူလာဒိကေ မူလေ။ ဃုဏစုဏ္ဏန္တိ ဃုဏပါဏကေဟိ ဥပ္ပာဒိတစုဏ္ဏံ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဥဋ္ဌေတီ’’တိ ကိရိယံ ပစ္စာမသတိ။ တံသမုဋ္ဌာနတောတိ ပဋိဂ္ဂဟိတတေလာဒီသု သမုပ္ပန္နတ္တာ။ တညေဝါတိ ပဝုစ္စတီတိ ပဌမပဋိဂ္ဂဟိတံ တမေဝ တေလာဒိကန္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏ…ပေ… န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။

၁၄၈၄-၅။ ကောစိ ¶ ပုဂ္ဂလောတိ သာမဏေရဂမိကာဒီသုပိ ယော ကောစိ သတ္တော။ တာလပိဏ္ဍိန္တိ တာလကဏ္ဏိကံ ဖလံ။ အညော ဘူမဋ္ဌောတိ ဘူမိယံ ဌိတော အညော ကောစိ ပုဂ္ဂလော ဣတ္ထီ ဝါ ပုရိသော ဝါ။

၁၄၈၆။ ဆိန္ဒိတွာတိ ဆိန္ဒံ ကတွာ။ ဝတိန္တိ ဟတ္ထပါသပ္ပဟောနကဗဟလဝတိံ။ ယထာဟ ‘‘ဟတ္ထပါသေ သတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅)။ ဒဏ္ဍကေ အဖုသိတွာဝါတိ ယတ္တကေန ဂမနဝေဂေါ နိဗ္ဗာယတိ၊ ဧတ္တကံ၊ ပဟရဏတော ဝတိဒဏ္ဍကေ ဝါ အပ္ပဟရိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဟရိတွာ ဌတွာ ဂစ္ဆတိ စေ၊ န ဝဋ္ဋတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘မယံ ပန ‘ယံ ဌာနံ ပဟဋံ၊ တတော သယံ ပတိတမိဝ ဟောတီ’တိ တက္ကယာမ။ တသ္မိမ္ပိ အဋ္ဌတွာ ဂစ္ဆန္တေ ယုဇ္ဇတိ သုင်္ကဃာတကတော ပဝဋ္ဋေတွာ ဗဟိ ပတိတဘဏ္ဍံ ဝိယာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅)။

၁၄၈၇-၈။ ပါကာရောတိ ¶ ဧတ္ထ ‘‘ဝတိံ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅) အဋ္ဌကထာယံ အာဂတတ္တာ ဣဒံ အဓိကာရတော ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘န ပုထုလော’’တိ ဧတ္ထ အဓိပ္ပေတပ္ပမာဏံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အန္တော…ပေ… ပဟောတိ စေ’’တိ။ ‘‘ဥဒ္ဓံ ဟတ္ထသတံ ဂန္တွာ’’တိ ဣမိနာ ဒါယကဿ ဒါတုမိစ္ဆာယ အာကာသံ တံ ဥက္ခိပိတွာ ဝိဿဋ္ဌဘာဝံ ဉာပေတိ။ သမ္ပတ္တန္တိ ဟတ္ထပ္ပတ္တံ။ ဂဏှတောတိ ပဋိဂ္ဂဟဏသညာယ ဂဏှတော။

၁၄၈၉။ ‘‘သာမဏေရ’’န္တိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏန္တိ ဂိဟိနောပိ ဂဟဏံ။ တတ္ထေဝါတိ ခန္ဓေ ဧဝ။ နိသိန္နော သာမဏေရော။

၁၄၉၁-၂။ ဖလိနိံ သာခန္တိ ဖလဝတိံ သာခံ။ ‘‘ခါဒိတု’’န္တိ ဣဒံ ‘‘စိတ္တေ သမုပ္ပန္နေ’’တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သစေ ဖလံ ခါဒတိ၊ ဧဝံ ခါဒိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ မက္ခိကာနံ နိဝါရတ္ထန္တိ မက္ခိကာနံ နိဝါရေတုံ။

၁၄၉၃။ ဆာယတ္ထဉ္စ မက္ခိကာ နိဝါရေတုဉ္စ ဂယှမာနာ ဖလသာခါ သုခပရိဘောဂတ္ထာယ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ပဋိဂ္ဂဟိတာ စေ၊ ခါဒိတုမိစ္ဆာယ သတိ ပုန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတာပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ကပ္ပိယံ ပန ကာရေတွာ’’တိအာဒိ။

၁၄၉၄-၅။ ‘‘တံ ¶ သော ပဋိဂ္ဂဟာပေတွာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘ဂဟေတွာ’’တိ ဣဒံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟာပေတွာ ဂဟဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တံ ပဋိဂ္ဂဟိတန္တိ ဧတ္ထ ‘‘စေ ပုဗ္ဗမေဝါ’’တိ သေသော။

၁၄၉၆-၉။ ဘိက္ခုဿ ပါထေယျတဏ္ဍုလေတိ သမ္ဗန္ဓော။ သောတိ သာမဏေရော။ ဣတရေဟီတိ ဘိက္ခုနာ ဂဟိတေဟိ အတ္တနော တဏ္ဍုလေဟိ။

ဒွီသု ပတ္တေသူတိ ဥပလက္ခဏံ။ ဗဟူသုပိ ဧသေဝ နယော။ အတ္တနာ လဒ္ဓံ ဘိက္ခူနံ ဒတွာ တေဟိ လဒ္ဓံ အတ္တနာ ဂဟေတွာ အညေသံ ¶ ဒါနဝသေန ဗဟုန္နမ္ပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅ အတ္ထတော သမာနံ) ဝုတ္တံ တမေဝ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ယာဂုံ ဘိက္ခုဿာ’’တိအာဒိ။ ‘‘အာဝုသော တုယှံ ယာဂုံ မယှံ ဒေဟီ’တိ ဧဝံ ထေရေဟိ ပဋိပါဋိယာ ယာစိတွာပိ ပိဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ သဗ္ဗေဟိ သာမဏေရဿ သန္တကမေဝ ဘုတ္တံ ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ သာမဏေရဿ ပီတတ္တာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယာဂုယာ’’တိဣဒံ အဓိကာရတော လဗ္ဘတိ။

၁၅၀၀။ ဣမဿာတိ ပါထေယျတဏ္ဍုလဟာရကဿ။ ‘‘န ဝိသေသတာ’’တိ ဣမိနာ ဝိသုံ အဝတ္တဗ္ဗတံ ဒီပေတိ။

၁၅၀၁။ အဿ ဝိသေသဿာတိ ယထာဝုတ္တဝိနိစ္ဆယဝိသေသဿ ဝိသုံ ဝတ္တဗ္ဗဘာဝေတိ သေသော။ တဿာတိ သာမဏေရတဏ္ဍုလဟာရကဿ ဘိက္ခုဿ။ သာလယဘာဝန္တိ အတ္တနာ ဟဋတဏ္ဍုလေသု ပရိက္ခီဏေသု ‘‘ဣဒံ အမှာကမ္ပိ ပဒဿတီ’’တိ သာလယဘာဝေါ။ ဆာယာဒီနမတ္ထာယ ဂယှမာနာယ သာခါယ ဣမိဿာ ဖလံ ခါဒိတုကာမတာယ သတိ ခါဒနာရဟန္တိ အာလယဿ ကာတုံ သက္ကုဏေယျတ္တာ အယမ္ပိ အဝိသေသောတိ ဝိညာယတိ၊ တတ္ထ သမ္ဘဝန္တံ ပန ဝိသေသံ ဒဿေတုမာဟာတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။

၁၅၀၂-၄။ နိစ္စာလေတုံ န သက္ကောတီတိ နိစ္စာလေတွာ သက္ခရာ အပနေတုံ န သက္ကောတိ။ စေလကောတိ စူဠသာမဏေရော။ ပက္ကကာလသ္မိံ ဝိဝရိတွာ ပက္ကတာ ဉာတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ။ ပိ-သဒ္ဒေါ ပန-သဒ္ဒတ္ထေ။ ဩရောပေတွာတိ ဥဒ္ဓနတော ဩရောပေတွာ။ ပုဗ္ဗတဏ္ဍုလဓောဝနတ္ထာယ ကတပဋိဂ္ဂဟဏဿေဝ ပမာဏတ္တာ အာဟ ‘‘န ပစ္ဆဿ ပဋိဂ္ဂဟဏကာရဏ’’န္တိ။ အဿာတိ ဘောဇနဿ။

၁၅၀၅။ ကာရိတန္တဿ ¶ ¶ ဒွိကမ္မကတ္တာ အာဟ ‘‘ဥဒ္ဓနံ သုဒ္ဓဘာဇန’’န္တိ၊ ဥဒ္ဓနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၅၀၆။ ကောစီတိ အနုပသမ္ပန္နော။ တေန ဘိက္ခုနာတိ ဥဒ္ဓနံ သုဒ္ဓဘာဇနံ အာရောပေတွာ ယေန အဂ္ဂိ ကတော၊ တေန ဘိက္ခုနာ။ ဣဒဉ္စ ဥပလက္ခဏံ အညေနပိ န ကာတဗ္ဗတ္တာ။

၁၅၀၇။ ပစ္ဆာတိ တဏ္ဍုလပက္ခေပတော ပစ္ဆာ။ တံ ယာဂုံ။ သစေ ပစတီတိ အဂ္ဂိံ ကရောန္တော ပစတိ။ သာမပါကာ န မုစ္စတီတိ တံ ယာဂုံ ပိဝန္တော သာမပါကဒုက္ကဋတော န မုစ္စတိ။

၁၅၀၈။ ဝလ္လိယာ သဟ တတ္ထ ဝလ္လိယံ ဇာတံ ဖလံ ကိဉ္စိ ဤသကမ္ပိ စာလေတိ၊ တတော လဒ္ဓံ ကိဉ္စိ ဖလံ တဿေဝ ဘိက္ခုနော န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ၊ တံ ပရိဘုဉ္ဇတော ဒုရုပစိဏ္ဏဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တဿေဝါတိ ဧဝကာရေန အညေသံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။

၁၅၀၉။ ပရာမဋ္ဌုန္တိ အာမသိတုံ။ အပဿယိတုန္တိ အဝလမ္ဗိတုံ၊ အပဿနံ ဝါ ကာတုံ။ ‘‘ကိရာ’’တိ ဣမိနာ ကေဝလံ မဟာပစ္စရိယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅) ဝုတ္တဘာဝံ သူစေတိ။

၁၅၁၀-၁။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တေလေ။ ဟတ္ထေန သဏ္ဍာသဂ္ဂဟဏံ အမုဉ္စန္တေန။ တံ တေလံ။

၁၅၁၅-၆။ လောဏကိစ္စန္တိ အလဝဏဋ္ဌာနေ လောဏေန ကာတဗ္ဗကိစ္စံ။ သန္နိဟိတသေသကာလိကသမ္မိဿံ ယာဝဇီဝိကံ ဝိယ သမုဒ္ဒေါဒကဿ အသန္နိဓိဘာဝံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ယာဝဇီဝိကသင်္ခါတ’’န္တိအာဒိ။ ကာလဝိနိမ္မုတ္တန္တိ အကာလိကံ၊ စတူသု ကာလိကေသု အသင်္ဂဟိတန္တိ အတ္ထော။

၁၅၁၇။ ဟိမဿ ကရကာတိ ဟိမောဒကဿ မုတ္တာ ဝိယ ပတ္ထိနသက္ခရာ။ ဗဟလမ္ပိ စာတိ ပက္ခိတ္တဋ္ဌာနေ မုခေ ဝါ ကဒ္ဒမဝဏ္ဏဿ ¶ အပညာယနပ္ပမာဏဗဟလံ ပါနီယဉ္စ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ကဒ္ဒမဝဏ္ဏံ ပညာယတိ၊ န ဝဋ္ဋတီတိ။ ယထာဟ ‘‘သစေ ပန မုခေ စ ဟတ္ထေ စ လဂ္ဂတိ၊ န ဝဋ္ဋတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅)။

၁၅၁၈။ ကသိတဋ္ဌာနေတိ ¶ ကဋ္ဌဋ္ဌာနေ။ န ဝဋ္ဋတိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။

၁၅၁၉။ သောဗ္ဘော ဒုက္ခောဂါဟနဇလာသယော။ ‘‘အာဝါဋော’’တိ ကေစိ။ ကကုဓောတိ အဇ္ဇုနော။

၁၅၂၀။ ပါနီယဿ ဃဋေတိ ပါနီယဃဋေ။ တံ ပါနီယဃဋံ။

၁၅၂၁။ ဝါသတ္ထာယ ပုပ္ဖာနိ ဝါသပုပ္ဖာနိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပါနီယဃဋေ။ ကမလ္လိကာသူတိ ပါဋလိကုသုမာဒီဟိပိ သဟ ကဏ္ဋကမလ္လိကာသု။ ဒိန္နာသူတိ ပါနီယေ ပက္ခိတ္တာသု။

၁၅၂၂။ ဝိသတီတိ အန္တောဂလံ ပဝိသတိ။ တေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌပိတံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅) ဝုတ္တံ။ ဣဒံ အဋ္ဌကထာဝစနံ ‘‘အညတြ ဥဒကဒန္တပေါနာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၆၆) ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န ဝိရုဇ္ဈတိ။ သာ ဟိ ကေဝလံ ဒန္တကိစ္စံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ၊ ဣဒံ ရသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ။ တေနေဝ တဒနန္တရံ ‘‘အဇာနန္တဿ ရသေ ပဝိဋ္ဌေပိ အာပတ္တိယေဝ။ အစိတ္တကဉှိ ဣဒံ သိက္ခာပဒ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅) ဝုတ္တံ။ တဿ သိက္ခာပဒဿ အစိတ္တကတာ ‘‘အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကေ ပဋိဂ္ဂဟိတသညီ’’တိအာဒိကာယ ပါဠိယာ ကပ္ပိယသညိနောပိ ပါစိတ္တိယဿ ဝုတ္တတ္တာ ဝိညာယတိ။ ပသန္နောဒကဿ ပန အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာပိ ပါတဗ္ဗတာယ ဒန္တကဋ္ဌေန သဒိသတ္တာ ဧကယောဂနိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ သဟေဝ ပဝတ္တီတိ ဝိညာယတိ။ ဥဒကဿ စ ဒန္တပေါနဿ စ တုလျဒေါသေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။

၁၅၂၃။ မုတ္တောဒကသိင်္ဃာဏိကာဒိဒြဝအဿုခီရာဒိဒြဝဿ ¶ အာပေါဓာတုပ္ပကာရတ္တာ၊ ကဏ္ဏမလာဒိနော ဃနဒဗ္ဗဿ ပထဝိဓာတုပ္ပကာရတ္တာ ‘‘သရီရဋ္ဌေသု ဘူတေသူ’’တိ ဣမိနာ ခီရာဒိမာဟ။ ‘‘ကိ’’န္တိ ဣဒံ န ဝဋ္ဋတီတိ ပဒေနပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကပ္ပာကပ္ပိယမံသာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သတ္တာန’’န္တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။

၁၅၂၄။ လောဏန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဧတံ သဗ္ဗမ္ပီ’’တိ ဣဒံ အဓိကာရတော လဗ္ဘတိ။

၁၅၂၅။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ယထာဝုတ္တေသု ကဏ္ဏမလာဒီသု။

၁၅၂၈။ စတ္တာရိ ¶ ဝိကဋာနီတိ မဟာဝိကဋံ နာမ ဂူထံ၊ မတ္တိကာ၊ မုတ္တံ၊ ဆာရိကာ စာတိ ဝုတ္တာနိ စတ္တာရိ ဝိကဋာနိ။ တာနိ ဟိ ဝိရုဒ္ဓါနိ သပ္ပဝိသာနိ ကတာနိ ဝိဟတာနီတိ ‘‘ဝိကဋာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ နတ္ထိ ဒါယကော ဧတ္ထာတိ နဒါယကံ၊ ဌာနံ၊ တသ္မိံ။ ‘‘န အ နော မာ အလံ ပဋိသေဓေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိသေဓဝါစိနာ န-သဒ္ဒေန သမာသော၊ ‘‘အဒါယကေ’’တိ ဣမိနာ အနတ္ထန္တရံ။ ဣဓ ဒုဗ္ဗစော စ အသမတ္ထော စ အသန္တော နာမာတိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ၊ အတ္ထတော သမာနံ) ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ကာလောဒိဿံ နာမ။

၁၅၂၉။ ပထဝိန္တိ အကပ္ပိယပထဝိံ။ တရုန္တိ အလ္လရုက္ခံ။ ဣမိနာ သပ္ပဒဋ္ဌကာလေ အသတိ ကပ္ပိယကာရကေ ဝိကဋတ္ထာယ အတ္တနာ စ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

၁၅၃၀။ အစ္ဆေဒဂါဟတောတိ ဝိလုမ္ပိတွာ ဂဏှနတော။ ‘‘တဿာ’’တိ ဣဒံ သဗ္ဗေဟိ ဟေတုပဒေဟိ ယုဇ္ဇတိ။ တဿာတိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဿာတိ အတ္ထော။ အပရဿ အဘိက္ခုကဿ ဒါနေန စာတိ ယောဇနာ။ ‘‘အဘိက္ခုကဿာ’’တိ ပန ဝိသေသနေန ဥပသမ္ပန္နဿ ¶ ဒိန္နေ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတီတိ ဒီပေတိ။ သဗ္ဗန္တိ ယထာဝုတ္တံ ကာယေန ဂဟဏာဒိပ္ပကာရဿ ကလျံ ဂဟိတံ။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ နိယာမေန။

၁၅၃၁။ ဒုရုပစိဏ္ဏေတိ ဒုဋ္ဌု ဥပစိဏ္ဏေ ဒုရာမဋ္ဌေ၊ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဿ အာမိသဘတ္တဘာဇနာဒိနော ကီဠာဝသေန ဟတ္ထေန ပရာမသနေ စ တတ္ထဇာတကဖလိနိံ သာခါယ ဝါ ဝလ္လိယာ ဝါ ဂဟေတွာ စာလနေ စာတိ အတ္ထော။ ဥဂ္ဂဟိတဿ ဂဟဏေတိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝံ ဉတွာဝ ဂဟိတဿ ကဿစိ ဝတ္ထုနော ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ။ အန္တောဝုတ္ထေ စာတိ အကပ္ပိယကုဋိယာ အန္တော ဌပေတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပိတေ စ။ သယံပက္ကေ စာတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အတ္တနာ ပက္ကေ စ။ အန္တောပက္ကေ စာတိ အကပ္ပိယကုဋိယာ အန္တောယေဝ ပက္ကေ စ။ ဒုက္ကဋံ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၅၃၂-၃။ ပဋိဂ္ဂဟိတကေ တသ္မိံ ပဋိဂ္ဂဟိတသညိဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒန္တပေါနံ ဒန္တကဋ္ဌံ။

၁၅၃၄။ ဘိက္ခုနီနန္တိ ဘိက္ခုနော စ ဘိက္ခုနိယာ စ ဘိက္ခုနီနံ၊ ဧကဒေသသရူပေကသေသော။ ဧတ္ထ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ။ ဝိနိစ္ဆယော နဝမဇ္ဈိမထေရဘိက္ခုနီနံ ယတော အဝိသေသေန ¶ ဣစ္ဆိတဗ္ဗကော၊ တတော တသ္မာ ဟေတုနာ သကလော အယံ ဝိနိစ္ဆယော အသမာသတော မယာ ကထိတောတိ ယောဇနာ။ ကုသလတ္တိကာဒီသု ဝိယ အတ္ထသာကလျဿ အတ္ထသင်္ခေပတောဝ ဝတ္တုံ သက္ကုဏေယျတ္တာ ‘‘သကလော’’တိ ဝတွာပိ ကထာယ ဝိတ္ထာရိတဘာဝံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အသမာသတော’’တိ။

၁၅၃၅။ ‘‘အစေလကာဒီန’’န္တိအာဒီသု ¶ ‘‘အစေလကော နာမ ယော ကောစိ ပရိဗ္ဗာဇကသမာပန္နော နဂ္ဂေါ’’တိ (ပါစိ။ ၂၇၁) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တံ၊ တဒဋ္ဌကထာယ ‘‘ပရိဗ္ဗာဇကသမာပန္နောတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ သမာပန္နော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၉) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အစေလကပဗ္ဗဇ္ဇမုပဂတောယေဝေတ္ထ အစေလကော နာမ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ပရိဗ္ဗာဇကဿ ဝါ ပရိဗ္ဗာဇိကာယ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၂၇၀) မာတိကာ-ဂတေ ဒွေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဣမေသု စ ဒွီသု ‘‘ပရိဗ္ဗာဇကော နာမ ဘိက္ခုဉ္စ သာမဏေရဉ္စ ဌပေတွာ ယော ကောစိ ပရိဗ္ဗာဇကသမာပန္နော’’တိ (ပါစိ။ ၂၇၁) ဝုတ္တော ပရိဗ္ဗာဇကော နာမ။ ‘‘ဘိက္ခုနိဉ္စ သိက္ခမာနဉ္စ သာမဏေရိဉ္စ ဌပေတွာ ယာ ကာစိ ပရိဗ္ဗာဇိကသမာပန္နာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၇၁) ဝုတ္တာ ပရိဗ္ဗာဇိကာ နာမာတိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ပရိဗ္ဗာဇကာ ပနေတ္ထ ဆန္နာယေဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဒေန္တဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခုဿာ’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ၊ ဧတ္ထ ‘‘ကာယာဒိနာ’’တိ သေသော။ ယထာဟ ‘‘ဒဒေယျာတိ ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ နိဿဂ္ဂိယေန ဝါ ဒေတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၇၁)။

၁၅၃၆။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ တိတ္ထိယေ တိတ္ထိယသညီ၊ ဝေမတိကော၊ အတိတ္ထိယသညီတိ တိကေ ပါစိတ္တိယတ္တယံ။

၁၅၃၇။ အတိတ္ထိယေ တိတ္ထိယသညိဿ၊ ဝေမတိကဿ စ တဿ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။

၁၅၃၈-၉။ တေသန္တိ တိတ္ထိယာနံ။ ဗဟိလေပနန္တိ ဗဟိသရီရေ လိမ္ပိတဗ္ဗံ ကိဉ္စိ ဒေန္တဿ။ တေသံ တိတ္ထိယာနံ သန္တိကေ သမီပေ အတ္တနော ဘတ္တပတ္တာဒိကံ ဘောဇနံ ဌပေတွာ ‘‘ဘောဇနံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တဿ စ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ‘‘သမုဋ္ဌာနံ ဧဠကူပမ’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။

၁၅၄၀-၂။ ဘိက္ခု ¶ ¶ ဘိက္ခုနော ယံ ကိဉ္စိ အာမိသံ ဒါပေတွာ ဝါ အဒါပေတွာ ဝါတိ ယောဇနာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘ဧဟာဝုသော၊ ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိဿာမာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၇၅) သိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတွာ ယေန သဒ္ဓိံ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော၊ တဿ ဘိက္ခုဿ ခါဒနီယာဒိဘေဒံ ယံ ကိဉ္စိ အာမိသံ ဒါပေတွာ ဝါ အဒါပေတွာ ဝါတိ။

တံ ဘိက္ခုံ ‘‘ဂစ္ဆာ’’တိ ဝတွာ ဥယျောဇေတီတိ ယောဇနာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဧဝံ ယော ဘိက္ခု တေန သဒ္ဓိံ ဂါမံ ပဝိဋ္ဌော၊ တံ ‘‘ဂစ္ဆာဝုသော၊ န မေ တယာ သဒ္ဓိံ ကထာ ဝါ နိသဇ္ဇာ ဝါ ဖာသု ဟောတိ၊ ဧကကဿ မေ ကထာ ဝါ နိသဇ္ဇာ ဝါ ဖာသု ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၇၅) ဝတွာ တပ္ပစ္စယာ တေသံ ဣတ္ထိယာသဒ္ဓိံ ဝစနာဒီနံ အနာစာရာနံ ပစ္စယာ ဂန္တုံ နိယောဇေတီတိ။ တပ္ပစ္စယာတိ ‘‘ဥယျောဇနမတ္တသ္မိ’’န္တိ ဝိသေသနံ။ ပဌမေန စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော ‘‘ဥယျောဇနမတ္တသ္မိဉ္စာ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗော။ တဿာတိ ဥယျောဇကဿ။

အဿာတိ ဥယျောဇိတဿ၊ အဝယဝသမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ ဥပစာရသ္မိံ အတိက္ကန္တေတိ ဝက္ခမာနလက္ခဏေ ဒဿနူပစာရေ ဝါ သဝနူပစာရေ ဝါ အတိက္ကန္တေတိ အတ္ထော၊ ဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မံ။ ပုန အဿာတိ ဥပစာရဿ။ ဒွါဒသရတနပရိယောသာနံ၊ တဒန္တောဂဓံ ပါကာရာဒိ ဧဝ ဝါ ဥပစာရဿ သီမာ နာမ။

၁၅၄၃။ တံ သရူပတော ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒဿနေ’’တိအာဒိ။ အဇ္ဈောကာသေ ဒဿနေ ဥပစာရဿ ဒွါဒသ ဟတ္ထာ ပမာဏံ ဒေသိတာတိ ယောဇနာ။ သဝနေ စ အဇ္ဈောကာသေ ဧဝံ သဝနူပစာရဿ အဇ္ဈောကာသေ ဒွါဒသ ဟတ္ထာ ပမာဏံ ဒေသိတာတိ ယောဇနာ၊ သဝနေ စ ဥပစာရဿ အဝဓိ ဒွါဒသဟတ္ထပ္ပမာဏမေဝါတိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ န စေတရေတိ ဣတရသ္မိံ ¶ အနဇ္ဈောကာသေ ဧဝံ ဥပစာရဿ ပမာဏံ ဒွါဒသဟတ္ထာ န စ ဒေသိတာ၊ ကိံ နု ဗျာဝဓာကရာ ကုဋ္ဋာဒယော ဥပစာရဿ ပမာဏန္တိ ဒေသိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစေ ပန အန္တရာ ကုဋ္ဋဒွါရပါကာရာဒယော ဟောန္တိ၊ တေဟိ အန္တရိတဘာဝေါယေဝ ဒဿနူပစာရာတိက္ကမော၊ တဿ ဝသေန အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၆)။ ဣဓ ဥပစာရဒွယေ သမာနေပိ ဥယျောဇိတမဝဓိအန္တံ သန္ဓာယ အသဝနူပစာရံ ဝုတ္တန္တိ ဝိညာယတိ။

၁၅၄၄။ ‘‘တိကပါစိတ္တီတိ ဥပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညိဝေမတိကအနုပသမ္ပန္နသညီဟိ တိကပါစိတ္တိယံ ¶ ။ ဣတရေတိ အနုပသမ္ပန္နေ။ တိကဒုက္ကဋန္တိ အနုပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညိဝေမတိကအနုပသမ္ပန္နသညီနံ ဝသေန တိကဒုက္ကဋံ။ ‘‘ဣတရေတိ သာမဏေရေယေဝါ’’တိ နိဿန္ဒေဟေ လိခိတံ။ ဧတဿေဝတ္ထဿ ဝဇိရဗုဒ္ဓိနာပိ ဝုတ္တဘာဝေါ ဒဿိတော။ တထာဒဿနံ ပဉ္စသဟဓမ္မိကေသု ဣဓာဓိပ္ပေတမနုပသမ္ပန္နံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ စေ၊ ယုဇ္ဇတိ။ အညထာ ပါဠိအဋ္ဌကထာသု ‘‘အနုပသမ္ပန္နေ’’တိ သာမညေန နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဂဟဋ္ဌာနုပသမ္ပန္နမ္ပိ တထာ ဥယျောဇေန္တဿ အနာပတ္တိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ အမှာကံ ခန္တိ။

ဥဘိန္နန္တိ ဥပသမ္ပန္နာနုပသမ္ပန္နာနံ။ နိဿန္ဒေဟေ ပန ‘‘ဘိက္ခုသာမဏေရာန’’န္တိ လိခိတံ။ ကလိသာသနာရောပနေတိ ဧတ္ထ ကလီတိ ကောဓော၊ တဿ သာသနံ အာဏာ ကလိသာသနံ၊ တဿ အာရောပနံ ပဝတ္တနံ ကလိသာသနာရောပနံ၊ တသ္မိံ၊ ကောဓဝသေန ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဒေါသံ ဒဿေတွာ ‘‘ပဿထ ဘော ဣမဿ ဌာနံ နိသဇ္ဇံ အာလောကိတံ ဝိလောကိတံ၊ ခါဏုကော ဝိယ တိဋ္ဌတိ၊ သုနခေါ ဝိယ နိသီဒတိ၊ မက္ကဋော ဝိယ ဣတော စိတော စ ဝိလောကေတီ’’တိ ဧဝံ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဣမိနာပိ ဥဗ္ဗာဠှော ပက္ကမေယျာ’’တိ အမနာပဝစနဿ ဘဏနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၅၄၅။ ဥယျောဇေန္တဿ ¶ ကိစ္စေနာတိ ဝိဟာရပါလကာဒီနံ ဘောဇနဟရဏာဒိကိစ္စေန ပေသေန္တဿ၊ ဣမဿ ဥပလက္ခဏတ္တာ ‘‘အနာပတ္တိ ‘ဥဘော ဧကတော န ယာပေဿာမာ’တိ ဥယျောဇေတီ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၂၇၈) အနာပတ္တိဝါရာဂတာ သဗ္ဗေပိ ပကာရာ ဂဟေတဗ္ဗာ။

၁၅၄၆။ ခုဒ္ဒကေတိ ဧတ္ထ ‘‘သယနိဃရေ’’တိ သေသော ဥပရိ ‘‘အသယနိဃရေ တဿ၊ သယနိဃရသညိနော’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ လဗ္ဘတိ။ ‘‘မဟလ္လကေ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပိဋ္ဌိသင်္ဃာဋတော အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏံ ယဿ ဝေမဇ္ဈေ ဟောတိ၊ ဤဒိသေ ခုဒ္ဒကေ သယနိဃရေတိ အတ္ထော။ ပိဋ္ဌိဝံသန္တိ ပိဋ္ဌိဝံသေန နိယမိတံ ဂေဟမဇ္ဈံ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပိဋ္ဌိဝံသံ အတိက္ကမိတွာ’တိ ဣမိနာ မဇ္ဈာတိက္ကမံ ဒဿေတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၀)။ သဘောဇနေတိ သဟ ဘောဇနေဟီတိ သဘောဇနံ၊ တသ္မိံ သဘောဇနေ။ အထ ဝါ သဘောဇနေတိ သဘောဂေ။ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတဿ ပုရိသဿ ဟိ ဣတ္ထီ ဘောဂေါ၊ ဣတ္ထိယာ စ ပုရိသော၊ မေထုနရာဂေန သာရတ္တပုရိသိတ္ထိသဟိတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘သဘောဇနံ နာမ ကုလံ ဣတ္ထီ စေဝ ဟောတိ ပုရိသော စ၊ ဣတ္ထီ စ ပုရိသော စ ဥဘော အနိက္ခန္တာ ¶ ဟောန္တိ၊ ဥဘော အဝီတရာဂါ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၁)။ ဣမိနာ ပရိယုဋ္ဌိတဿ မေထုနရာဂဂ္ဂိနော တင်္ခဏေ နိဗ္ဗတ္တဘာဝေါ ဒီပိတော။ ကုလေတိ ဃရေ။

၁၅၄၇။ ဟတ္ထပါသန္တိ အဍ္ဎတေယျရတနပ္ပမာဏဒေသံ။ ပိဋ္ဌိသင်္ဃာဋကဿ စာတိ ဒွါရသဗန္ဓဿ စ။ သယနဿာတိ သယန္တိ ဧတ္ထာတိ သယနံ၊ တဿ၊ အာသန္နေ ဌာနေ ယော နိသီဒတိ သဘောဇနေ ကုလေ၊ ‘‘တဿာ’’တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ သယနဿ ¶ သမီပေ ဌာနေ ယော နိသီဒတီတိ အတ္ထော။ မဟလ္လကေတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော မဟန္တေ သယနိဃရေ။ ‘‘ဤဒိသဉ္စ သယနိဃရံ မဟာစတုသာလာဒီသု ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၀) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။

၁၅၄၈။ သယနမေတဿ အတ္ထီတိ သယနီ၊ သယနီ စ တံ ဃရဉ္စာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ တတ္ထာတိ သယနိဃရေ။

၁၅၄၉-၅၀။ ဒုတိယေ သတီတိ ဒုတိယေ ဘိက္ခုမှိ သတိ။ ယထာဟ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘ဘိက္ခု ဒုတိယော ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၈၃)။ ဝီတရာဂေသူတိ ဝီတရာဂပရိယုဋ္ဌာနေသု။ ဝုတ္တလက္ခဏံ ပဒေသန္တိ ခုဒ္ဒကမဟန္တသေနာသနေ ဝုတ္တလက္ခဏပဒေသ။ အနတိက္ကမ္မ နိသိန္နဿာတိ အနတိက္ကမိတွာ နိသီဒတော။

၁၅၅၂။ တေသန္တိ ဒွိန္နံ အနိယတသိက္ခာပဒါနံ။ ဧသန္တိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ရဟောပဋိစ္ဆန္နရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒါနံ၊ အယမေဝ ဝိသေသောတိ အနန္တရသိက္ခာပဒေန သမုဋ္ဌာနဘာဝသင်္ခါတော အယံ ဝိသေသော ဒီပိတောတိ ယောဇနာ။

ရဟောပဋိစ္ဆန္နရဟောနိသဇ္ဇကထာဝဏ္ဏနာ။

၁၅၅၃-၆။ ဝုတ္တောတိ နိမန္တိတော။ သန္တံ ဘိက္ခုန္တိ ‘‘ကုလံ ဥပသင်္ကမိဿာမီ’’တိ ယသ္မိံ ပဒေသေ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ၊ တဿ သာမန္တာ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဌိတံ ဘိက္ခုန္တိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘ယတ္ထ ဌိတဿ ကုလာနိ ပယိရုပါသနစိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ယံ ပဿေ ဝါ အဘိမုခေ ဝါ ပဿတိ၊ ယဿ စ သက္ကာ ဟောတိ ပကတိဝစနေန အာရောစေတုံ၊ အယံ သန္တော နာမာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၈)။ ဧတ္ထ ¶ ယံ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဌိတေန သောတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ၊ တံ ¶ ပကတိဝစနံ နာမ။ အနာပုစ္ဆာတိ ‘‘အဟံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဃရံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝါ ‘‘စာရိတ္တံ အာပုစ္ဆာမီ’’တိ ဝါ ဤဒိသေန ဝစနေန အနာပုစ္ဆိတွာ။ စာရိတ္တံ အာပဇ္ဇေယျ စေတိ ယဒိ သဉ္စရေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညတြ သမယာတိ ‘‘တတ္ထာယံ သမယော၊ စီဝရဒါနသမယော စီဝရကာရသမယော’’တိ (ပါစိ။ ၂၉၉) သိက္ခာပဒေ အနုပညတ္တိဝသေန ဝုတ္တာ ဒုဝိဓာ သမယာ အညသ္မိံ ကာလေ။

အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဌပေတွာ’’တိအာဒိ။ ‘‘အဝီတိဝတ္တေ မဇ္ဈနှေ’’တိ ဣမိနာ ပုရေဘတ္တံ၊ ပစ္ဆာဘတ္တဉ္စ သင်္ဂဟိတံ။ ဧတ္ထ စ ပုရေဘတ္တံ ပစ္ဆာဘတ္တန္တိ ယေန ဘတ္တေန နိမန္တိတော၊ တသ္မိံ အဘုတ္တေ ဝါ ဘုတ္တေ ဝါတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘ပုရေဘတ္တံ နာမ ယေန နိမန္တိတော၊ တံ အဘုတ္တာဝီ။ ပစ္ဆာဘတ္တံ နာမ ယေန နိမန္တိတော၊ တံ အန္တမသော ကုသဂ္ဂေနပိ ဘုတ္တံ ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၀၀) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တံ။ အညဿ ဃရန္တိ နိမန္တိတတော အညဿ ဂေဟံ။ ဃရူပစာရောက္ကမနေ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော၊ အတ္တနာ ဂတဂေဟဿ ဥပစာရောက္ကမနေ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ပဌမေန ပါဒေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဃရုမ္မာရေတိ အညဿ ဂေဟုမ္မာရေ။ ဃရူပစာရေ ဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ‘‘အပရမ္ပိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သမတိက္ကမေ’’တိ ဣမိနာ သဟ ‘‘ဃရုမ္မာရေ’’တိ ပဒံ ‘‘ဃရုမ္မာရဿာ’’တိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

၁၅၅၇။ ဌိတဋ္ဌာနေတိ ယတ္ထ ဌိတဿ ဂမနစိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ၊ တသ္မိံ ဌာနေ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေတိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တနိယာမေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဩလောကေတွာတိ ဥဘယပဿံ၊ အဘိမုခဉ္စ ဩလောကေတွာ။ ‘‘ယံ ပဿေ ဝါ အဘိမုခေ ဝါ ပဿတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၈) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။

၁၅၅၈။ ဒူရေတိ ¶ ဒွါဒသဟတ္ထတော ဒူရမေဝါဟ။ ဣတော စိတော စ ဂဝေသိတွာ အာရောစနေ ကိစ္စံ နတ္ထီတိ ယောဇနာ။

၁၅၅၉။ န ဒေါသောတိ အနာပတ္တိ။ သမယေတိ ဧတ္ထ ‘‘အနာပုစ္ဆတော’’တိ သေသော။ ဧတ္ထ စ ဥပရိ စ ‘‘န ဒေါသော’’တိ ပစ္စေကံ ယုဇ္ဇတိ။ သန္တံ ဘိက္ခုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဃရေနာတိ အညဿ ဃရေန၊ ဧတ္ထ ‘‘ဃရူပစာရေန စာ’’တိ သေသော။ အာရာမံ ဂစ္ဆတောတိ ဧတ္ထ တေန မဂ္ဂေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၅၆၀။ ‘‘တေန ¶ မဂ္ဂေနာ’’တိ စ ‘‘ဂစ္ဆတော’’တိ စ ပဒဒွယံ ‘‘တိတ္ထိယာနံ ပဿယ’’န္တိ စ ‘‘ဘိက္ခုနိပဿယ’’န္တိ စ ဥဘယတ္ထ တထာ-သဒ္ဒေန လဗ္ဘတိ။ တေန ဃရေန၊ ဃရူပစာရေန ဝါ ဂန္တဗ္ဗမဂ္ဂေန တိတ္ထိယာရာမံ ဝါ ဘိက္ခုနိပဿယံ ဝါ ဂစ္ဆတော အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ အာပဒါယ ဂစ္ဆတီတိ ယောဇနာ။ ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယာ အာပဒါ။ အာသနသာလံ ဝါတိ သီဟဠဒီပေ ဝိယ ဘိက္ခူနံ ဘုဉ္ဇနတ္ထာယ ယတ္ထ ဒါနပတီဟိ အာသနာနိ ပညာပီယန္တိ၊ တံ အာသနသာလံ ဝါ၊ ဘောဇနသာလန္တိ အတ္ထော။ ‘‘အာပဒါယာသနသာလ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ယကာရလောပေါ။ ဘတ္တိယဿ ဃရန္တိ နိမန္တိတဃရံ ဝါ သလာကဘတ္တဒါယကာနံ ဝါ ဃရံ။

၁၅၆၁။ ပဝေသနံ ကြိယံ။ အနာပုစ္ဆနံ အကြိယံ။ အစိတ္တကသမုဋ္ဌာနမိဿကတ္တာ ‘‘အစိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကုသလာကုသလာဗျာကတာနံ အညတရစိတ္တသမင်္ဂိနာ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ သန္ဓာယ ‘‘တိစိတ္တဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၅၆၂။ ‘‘သဗ္ဗာ’’တိ ဣဒံ ဝိဝရန္တော ‘‘စတုမာသပဝါရဏာ ပုနပဝါရဏာ နိစ္စပဝါရဏာ’’တိ ပဝါရဏတ္တယံ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ စ ¶ ‘‘စတုမာသပစ္စယပဝါရဏာ သာဒိတဗ္ဗာတိ ဂိလာနပစ္စယပဝါရဏာ သာဒိတဗ္ဗာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၀၇) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တံ။ ပုနပဝါရဏာ စ စတ္တာရောယေဝ မာသေ ဘေသဇ္ဇေန ပဝါရဏံ။ တေနာဟ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ‘‘တေန ဟိ တွံ မဟာနာမ သင်္ဃံ အပရမ္ပိ စတုမာသံ ဘေသဇ္ဇေန ပဝါရေဟီ’’တိ။ နိစ္စပဝါရဏာ နာမ ယာဝဇီဝံ ဘေသဇ္ဇေဟေဝ ပဝါရဏာ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ‘‘တေန ဟိ တွံ မဟာနာမ သင်္ဃံ ယာဝဇီဝံ ဘေသဇ္ဇေန ပဝါရေဟီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၀၃)။

သဗ္ဗာ စေတာ ပဝါရဏာ ဘေသဇ္ဇပရိယန္တရတ္တိပရိယန္တတဒုဘယပရိယန္တအပရိယန္တဝသေန စတုဗ္ဗိဓာ ဟောန္တိ။ ယထာဟ –

‘‘ဘေသဇ္ဇပရိယန္တာ နာမ ဘေသဇ္ဇာနိ ပရိဂ္ဂဟိတာနိ ဟောန္တိ ‘ဧတ္တကေဟိ ဘေသဇ္ဇေဟိ ပဝါရေမီ’တိ။ ရတ္တိပရိယန္တာ နာမ ရတ္တိယော ပရိဂ္ဂဟိတာယော ဟောန္တိ ‘ဧတ္တကာသု ရတ္တီသု ပဝါရေမီ’တိ။ ဘေသဇ္ဇပရိယန္တာ စ ရတ္တိပရိယန္တာ စ နာမ ဘေသဇ္ဇာနိ စ ပရိဂ္ဂဟိတာနိ ဟောန္တိ ရတ္တိယော စ ပရိဂ္ဂဟိတာယော ဟောန္တိ ‘ဧတ္တကေဟိ ဘေသဇ္ဇေဟိ ဧတ္တကာသု ရတ္တီသု ¶ ပဝါရေမီ’တိ။ နေဝဘေသဇ္ဇပရိယန္တာ နရတ္တိပရိယန္တာ နာမ ဘေသဇ္ဇာနိ စ အပရိဂ္ဂဟိတာနိ ဟောန္တိ ရတ္တိယော စ အပရိဂ္ဂဟိတာယော ဟောန္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၀၇)။

၁၅၆၃။ ‘‘သာဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တေ သာဒိယနပ္ပကာရေ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝိညာပေဿာမီ’’တိအာဒိ။ ဘေသဇ္ဇမ္ပိ သတိ မေ ပစ္စယေ ဝိညာပေဿာမီတိ ယောဇနာ၊ ‘‘သာဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တဒေဝ ဗျတိရေကတော ဒဿေတုမာဟ ‘‘န ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ’’တိ။ ပဋိက္ခေပကာရဏံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ရောဂေါဒါနိ န မေတိ စာ’’တိ။ သာ တိဝိဓာ ပဝါရဏာ။

၁၅၆၄။ တိကပါစိတ္တိယံ ¶ ဝုတ္တန္တိ ‘‘တတုတ္တရိ တတုတ္တရိသညီ၊ ဝေမတိကော၊ နတတုတ္တရိသညီ ဘေသဇ္ဇံ ဝိညာပေတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၀၉) ဝုတ္တံ ပါစိတ္တိယတ္တယံ။ ဣဓ တတုတ္တရီတိ ဧတ္ထ ယေဟိ ဘေသဇ္ဇေဟိ ပဝါရိတော၊ ယာသု စ ရတ္တီသု ပဝါရိတော၊ တတော စေ ဥတ္တရိ အဓိကန္တိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘ဘေသဇ္ဇပရိယန္တေ ယေဟိ ဘေသဇ္ဇေဟိ ပဝါရိတော ဟောတိ၊ တာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ဌပေတွာ အညာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ဝိညာပေတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ စ ‘‘ရတ္တိပရိယန္တေ ယာသု ရတ္တီသု ပဝါရိတော ဟောတိ၊ တာ ရတ္တိယော ဌပေတွာ အညာသု ရတ္တီသု ဝိညာပေတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၀၈) စ။ တတ္ထ ဝေမတိကဿ စ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

၁၅၆၅။ တတော စတုမာသတော ဥတ္တရိ အတိရေကံ တတုတ္တရိ၊ တတုတ္တရိ န ဟောတီတိ နတတုတ္တရိ၊ နတတုတ္တရီတိ သညာ အဿ အတ္ထီတိ နတတုတ္တရိသညီ၊ ဘိက္ခု၊ တဿ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ယေဟိ ဘေသဇ္ဇေဟိ ပဝါရိတော၊ တာနိ ဝိညာပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ သဟ သေသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထာဟ ‘‘အနာပတ္တိ ယေဟိ ဘေသဇ္ဇေဟိ ပဝါရိတော ဟောတိ၊ တာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ဝိညာပေတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၁၀)။ ယေန ဝါ ယေဟိ ဘေသဇ္ဇေဟိ ယာသု ဝါ ရတ္တီသု ပဝါရိတော၊ တတော အညမ္ပိ ယထာတထံ အာစိက္ခိတွာ ဘိယျော ဝိညာပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ သဟ သေသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထာတထံ အာစိက္ခိတွာ ဘိယျော ဝိညာပေန္တဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမေဟိ တယာ ဘေသဇ္ဇေဟိ ပဝါရိတမှ၊ အမှာကဉ္စ ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ဘေသဇ္ဇေန အတ္ထော’တိ အာစိက္ခိတွာ ဝိညာပေတိ၊ ‘ယာသု တယာ ရတ္တီသု ပဝါရိတမှ၊ တာယော စ ရတ္တိယော ဝီတိဝတ္တာ၊ အမှာကဉ္စ ဘေသဇ္ဇေန အတ္ထော’တိ အာစိက္ခိတွာ ဝိညာပေတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၁၀) ဝစနတော ယထာတထံ ဝတွာ အဓိကံ ဝိညာပေန္တဿာတိ အတ္ထော။

၁၅၆၆။ အညဿ ¶ ¶ ဘိက္ခုဿ အတ္ထာယ ဝါ ဝိညာပေန္တဿ ဘိက္ခုဿ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဉာတကာနံ ဝိညာပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဧတ္ထ ဉာတကာနံ သန္တကံ ဝိညာပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ အတ္တနော ဝါ ဓနေန ဝိညာပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ဓနံ နာမ တဏ္ဍုလာဒိ ကပ္ပိယဝတ္ထု။

၁၅၆၇။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဝိညာပေန္တဿာ’’တိ ဣဒံ ပစ္စာမသတိ။ ဥမ္မတ္တကာဒီနန္တိ ဝိသေသိတဗ္ဗမပေက္ခိတွာ ‘‘ဝိညာပေန္တာန’’န္တိ ဗဟုဝစနံ ကာတဗ္ဗံ။

၁၅၆၈။ ဥယျုတ္တန္တိ သင်္ဂါမတ္ထာယ ကတဥယျောဂံ၊ ဂါမတော နိက္ခမ္မ ဂစ္ဆန္တံ ဝါ ဧကတ္ထ သန္နိဝိဋ္ဌံ ဝါ။ ယထာဟ ‘‘ဥယျုတ္တာ နာမ သေနာ ဂါမတော နိက္ခမိတွာ နိဝိဋ္ဌာ ဝါ ဟောတိ ပယာတာ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၃၁၄)။ အညတြ ပစ္စယာတိ ဌပေတွာ တထာရူပပစ္စယံ။

၁၅၆၉။ ဒဿနဿုပစာရသ္မိန္တိ ဧတ္ထ ဒဿနူပစာရံ နာမ ယသ္မိံ ဌာနေ ဌိတဿ သေနာ ပညာယတိ၊ တံ ဌာနံ။ ယထာဟ ‘‘ယတ္ထ ဌိတော ပဿတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၁၄)။ ဥပစာရံ ဝိမုဉ္စိတွာ ပဿန္တဿာတိ ယထာဝုတ္တဒဿနောပစာရဋ္ဌာနံ ဧတ္ထ ဌတွာ ဩလောကေတုံ န သုကရန္တိအာဒိနာ ကာရဏေန တံ ဌာနံ ပဟာယ အညတ္ထ ဝိလောကေန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကေနစိ ပဋိစ္ဆန္နံ ဟုတွာ အဒိဿမာနမ္ပိ နိန္နံ ဌာနံ ဩတိဏ္ဏံ အပညာယမာနမ္ပိ ပညာယန္တမ္ပိ ဩလောကေတုံ န သက္ကာ ဧဝမေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာဟ ‘‘ကေနစိ အန္တရိတာ ဝါ နိန္နံ ဩရုဠှာ ဝါ န ဒိဿတီ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၄)။ ပယောဂတောတိ ယထာဝုတ္တဒဿနပယောဂဂဏနာယ။

၁၅၇၀။ ဣဒါနိ ¶ စတုရင်္ဂသေနာလက္ခဏံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အာရောဟာ ပန စတ္တာရော’’တိအာဒိ။ အာရောဟာတိ ဧတ္ထ ဟတ္ထာရောဟာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တပ္ပာဒရက္ခကာတိ တဿ ပါဒရက္ခကာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဒွေ ဒွေတိ ဧကေကံ ပါဒံ ရက္ခန္တာ ဒွေ ဒွေ။ ဒွါဒသပေါသောတိ ဒွါဒသ ပေါသာ ဧတဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဒွါဒသပုရိသယုတ္တော ဧကော ဟတ္ထီ နာမ။

၁၅၇၁။ အာရောဟောတိ ¶ ဧတ္ထ အဿာရောဟော ဝုစ္စတိ။ တိပုရိသောတိ တယော ပုရိသာ အဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဟယောတိ အဿော။ ဧကော သာရထီတိ ရထစာရိကော။ ‘‘ယောဓော ဧကော’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ အာဏိရက္ခာတိ ရထစက္ကဒွယဿ အဂဠနတ္ထံ အက္ခကဿ ဥဘောသု ကောဋီသု အာကောဋိတာ ဒွေ အာဏိယော ရက္ခနကာ။

၁၅၇၂။ စတုပေါသောတိ စတ္တာရော ပေါသာ ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ စတုသစ္စဝိဘာဝိနာတိ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ဒေသကေန ဘဂဝတာ။ ပဒဟတ္ထာတိ အာဝုဓဟတ္ထာ။ ပဇ္ဇတေ ဂမျတေ အနေန ပရေ ဟနိတုန္တိ ပဒံ၊ အာဝုဓံ၊ ပဒါနိ ဟတ္ထေသု ယေသံ တေ ပဒဟတ္ထာတိ ဘိန္နာဓိကရဏော ဗာဟိရတ္ထသမာသော ယထာ ‘‘ဝဇိရပါဏီ’’တိ။ ပတ္တိပဒါတိ-သဒ္ဒေါ အနတ္ထန္တရာ၊ မနုဿသေနာယ အဓိဝစနံ။

၁၅၇၃။ စတုရင်္ဂသမာယုတ္တာတိ စတူဟိ အင်္ဂေဟိ အဝယဝေဟိ သမာယုတ္တာတိ ဝိဂ္ဂဟော။

၁၅၇၄။ ဟတ္ထိအာဒီသူတိ ယထာဝုတ္တလက္ခဏဟတ္ထိအဿရထပဒါတိနာမကေသု စတူသု အင်္ဂေသု၊ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ဧကေကန္တိ ဧကေကံ အင်္ဂံ။ ဧတေသု အဝကံသတော ဧကံ ပုရိသာရုဠှမပိ ဟတ္ထိဉ္စ တထာ အဿဉ္စ ဧကံ ပဒဟတ္ထပုရိသဉ္စ ဧကမေကံ ¶ ကတွာ အာဟ ‘‘ဧကေကံ ဒဿနတ္ထာယ ဂစ္ဆတော’’တိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အန္တမသော ဧကပုရိသာရုဠှံ ဧကမ္ပိ ဟတ္ထိမ္ပီ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၅)။ အနုယျုတ္တေပီတိ သင်္ဂါမံ ဝိနာ အညေန ကာရဏေန နိက္ခန္တေ။ ယထာဟ ‘‘အနုယျုတ္တာ နာမ ရာဇာ ဥယျာနံ ဝါ နဒိံ ဝါ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ အနုယျုတ္တာ ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၅)။

၁၅၇၅။ သမ္ပတ္တန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သေန’’န္တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ အာပဒါသူတိ ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယေ သတိ ‘‘ဧတ္ထ ဂတော မုစ္စိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆတော အနာပတ္တိ။ တထာရူပေ ပစ္စယေ ဂိလာနာဝလောကနာဒိကေ ဂမနာနုရူပပစ္စယေ သတိ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။

၁၅၇၆-၇။ ‘‘သိယာ စ တဿ ဘိက္ခုနော ကောစိဒေဝ ပစ္စယော သေနံ ဂမနာယ၊ ဒိရတ္တတိရတ္တံ တေန ဘိက္ခုနာ သေနာယ ဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၁၈) အနုညာတတ္တာ ကေနစိ ကရဏီယေန ¶ သင်္ဂါမတ္ထံ ဥယျုတ္တာယ သေနာယ ဒိရတ္တတိရတ္တံ ပဋိပါဋိယာ ဝသိတွာ စတုတ္ထရတ္တိယံ ဝသန္တဿ ပန ဘိက္ခုနော အာပတ္တိံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘စတုတ္ထေ’’တိအာဒိ။ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘ဂိလာနော ဝသတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၂၁) ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘အရောဂဝါ’’တိ။ သေနာယာတိ ဧတ္ထ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနေန ဝါ သဉ္စရဏပရိယန္တေန ဝါ သေနာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ၊ ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္နာယ သေနာယ အန္တောဝါတိ အတ္ထော။

တိကပါစိတ္တိယန္တိ ‘‘အတိရေကတိရတ္တေ အတိရေကသညီ၊ ဝေမတိကော၊ ဦနကသညီ သေနာယ ဝသတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၂၀) ပါစိတ္တိယတ္တယံ ဝုတ္တံ။

၁၅၈၀။ ဥယျောဓိကံ ¶ နာမ သင်္ဂါမဋ္ဌာနံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥဂ္ဂန္တွာ ဥဂ္ဂန္တွာ ဧတ္ထ ယုဇ္ဈန္တီတိ ဥယျောဓိကံ၊ သမ္ပဟာရဋ္ဌာနဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၂)။ ဗလဂ္ဂန္တိ ‘‘ဧတ္တကာ ဟတ္ထီ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၃၂၄) ပဒဘာဇနာဂတနယေန ဗလဿ ဂဏနဋ္ဌာနံ ဗလဂ္ဂံ။ ယထာဟ ‘‘ဗလဿ အဂ္ဂံ ဇာနန္တိ ဧတ္ထာတိ ဗလဂ္ဂံ၊ ဗလဂဏနဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၂)။ သေနာဗျူဟန္တိ ‘‘ဣတော ဟတ္ထီ ဟောန္တု၊ ဣတော အဿာ၊ ဣတော ရထာ၊ ဣတော ပတ္တီ ဟောန္တူ’’တိ (ပါစိ။ ၃၂၄) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တသေနာသန္နိဝေသဋ္ဌာနံ သေနာဗျူဟံ။ ယထာဟ ‘‘သေနာယ ဝိယူဟံ သေနာဗျူဟံ၊ သေနာသန္နိဝေသဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၂)။

၁၅၈၁။ ပုရိမေတိ အနန္တရသိက္ခာပဒေ။ ‘‘ဒွါဒသပုရိသော ဟတ္ထီ’’ဣတိ ယော ဟတ္ထီ ဝုတ္တောတိ ယောဇနာ။ တေနာတိ တေန ဟတ္ထိနာ ဟေတုဘူတေန။

၁၅၈၂။ ‘‘သေသေသူ’’တိ ဣမိနာ အဿာနီကရထာနီကပတ္တာနီကာ ဂဟိတာ။ ပတ္တာနီကံ နာမ ‘‘စတ္တာရော ပုရိသာ ပဒဟတ္ထာ ပတ္တီ ပစ္ဆိမံ ပတ္တာနီက’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၂၄) သေနင်္ဂေသု ပဋိနိဒ္ဒေသေန နိဗ္ဗိသေသံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တိဏ္ဏန္တိ ဧတေသံ ဥယျုတ္တာဒီနံ။

၁၅၈၃။ ပိဋ္ဌာဒီဟီတိ ¶ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပူဝါဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ယထာဟ ‘‘သုရာ နာမ ပိဋ္ဌသုရာ ပူဝသုရာ ဩဒနသုရာ ကိဏ္ဏပက္ခိတ္တာ သမ္ဘာရသံယုတ္တာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၂၈)။ ဧတ္ထ စ ပိဋ္ဌံ ဘာဇနေ ပက္ခိပိတွာ တဇ္ဇံ ဥဒကံ ဒတွာ ပက္ခိပိတွာ ကတာ ပိဋ္ဌသုရာ။ ဧဝံ ¶ ပူဝေ၊ ဩဒနေ စ ဘာဇနေ ပက္ခိပိတွာ တဇ္ဇံ ဥဒကံ ဒတွာ မဒ္ဒိတွာ ကတာ ‘‘ပူဝသုရာ၊ ဩဒနသုရာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ကိဏ္ဏာ’’တိ ပန တဿာ သုရာယ ဗီဇံ ဝုစ္စတိ၊ ယေ ‘‘သုရာမောဒကာ’’တိပိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေ ပက္ခိပိတွာ ကတာ ကိဏ္ဏပက္ခိတ္တာ။ ဟရီတကိသာသပါဒိနာနာသမ္ဘာရေဟိ သံယောဇိတာ သမ္ဘာရသံယုတ္တာ။

ပုပ္ဖာဒီဟီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဖလာဒီနံ ဂဟဏံ။ ယထာဟ ‘‘မေရယော နာမ ပုပ္ဖာသဝေါ ဖလာသဝေါ မဓွာသဝေါ ဂုဠာသဝေါ သမ္ဘာရသံယုတ္တော’’တိ (ပါစိ။ ၃၂၈)။ တတ္ထ စ ပုပ္ဖာသဝေါ နာမ မဓုကပုပ္ဖာဒီနံ ဇာတိရသကတော စေဝ တာလနာဠိကေရပုပ္ဖာနဉ္စ ရသော စိရပရိဝါသိတော။ ဖလာသဝေါ ပန မုဒ္ဒိကာပနသဖလာဒီနိ မဒ္ဒိတွာ တေသံ ရသေန ကတော။ မဓွာသဝေါ နာမ မုဒ္ဒိကာနံ ဇာတိရသေန ကတော။ မက္ခိကာမဓုနာပိ ကရီယတီတိ ဝဒန္တိ။ ဥစ္ဆုရသော ဂုဠာသဝေါ။ ဟရီတကာမလကကဋုကဘဏ္ဍာဒိနာနာသမ္ဘာရာနံ ရသော စိရပရိဝါသိတော သမ္ဘာရသံယုတ္တော။ အာသဝေါ မေရယံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၁၅၈၄။ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယာတိ သမ္ဘာရေ ပဋိယာဒိတွာ စာဋိယံ ပက္ခိတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ တာလနာဠိကေရာဒီနံ ပုပ္ဖရသေ ပုပ္ဖတော ဂဠိတာဘိနဝကာလတောယေဝ စ ပဋ္ဌာယ။ ပိဝန္တဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကုသဂ္ဂေနာ’’တိပိ သေသော။ ဥဘယမ္ပိ စာတိ သုရံ၊ မေရယဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ။ ဗီဇတော ပန ပဋ္ဌာယ ကုသဂ္ဂေန ပိဝန္တဿပိ ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပယောဂဗာဟုလ္လေန အာပတ္တိဗာဟုလ္လံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပယောဂေ စ ပယောဂေ စာ’’တိ။ ဣဒဉ္စ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပိဝန္တဿ ဘိက္ခုနော ပယောဂေ စ ပယောဂေ စ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထာဟ ‘‘ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပိဝတော ပယောဂဂဏနာယ အာပတ္တိယော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၈)။ ဧကေနေဝ ပယောဂေန ဗဟုမ္ပိ ပိဝန္တဿ ဧကံ ဧဝ ¶ အာပတ္တိံ ဗျတိရေကတော ဒီပေတိ။ ယထာဟ ‘‘ဧကေန ပန ပယောဂေန ဗဟုမ္ပိ ပိဝန္တဿ ဧကာ အာပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၈)။

၁၅၈၅။ တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘မဇ္ဇေ မဇ္ဇသညီ၊ မဇ္ဇေ ဝေမတိကော၊ မဇ္ဇေ အမဇ္ဇသညီ ပိဝတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၂၈) တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။

၁၅၈၆။ ‘‘အနာပတ္တိ ¶ နမဇ္ဇံ ဟောတိ မဇ္ဇဝဏ္ဏံ မဇ္ဇဂန္ဓံ မဇ္ဇရသံ၊ တံ ပိဝတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၂၈) ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘အမဇ္ဇံ မဇ္ဇဝဏ္ဏ’’န္တိအာဒိ။ အရိဋ္ဌံ နာမ အာမလကဖလရသာဒီဟိ ကတော အာသဝဝိသေသော။ လောဏသောဝီရကံ နာမ အဋ္ဌကထာယံ –

‘‘ဟရီတကာမလကဝိဘီတကကသာဝေ၊ သဗ္ဗဓညာနိ၊ သဗ္ဗအပရဏ္ဏာနိ၊ သတ္တန္နမ္ပိ ဓညာနံ ဩဒနံ၊ ကဒလိဖလာဒီနိ သဗ္ဗဖလာနိ၊ ဝေတ္တကေတကခဇ္ဇူရိကဠီရာဒယော သဗ္ဗကဠီရေ၊ မစ္ဆမံသခဏ္ဍာနိ၊ အနေကာနိ စ မဓုဖာဏိတသိန္ဓဝလောဏတိကဋုကာဒီနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ပက္ခိပိတွာ ကုမ္ဘိမုခံ လိမ္ပိတွာ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ သံဝစ္ဆရာနိ ဌပေန္တိ၊ တံ ပရိပစ္စိတွာ ဇမ္ဗုရသဝဏ္ဏံ ဟောတိ။ ဝါတကာသကုဋ္ဌပဏ္ဍုဘဂန္ဒလာဒီနဉ္စ သိနိဒ္ဓဘောဇနဘုတ္တာနဉ္စ ဥတ္တရပါနံ ဘတ္တဇီရဏကဘေသဇ္ဇံ တာဒိသံ နတ္ထိ။ တံ ပနေတံ ဘိက္ခူနံ ပစ္ဆာဘတ္တမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ဂိလာနာနံ ပါကတိကမေဝ။ အဂိလာနာနံ ပန ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ပါနပရိဘောဂေနာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၉၂) –

ဝိဘာဝိတော ဘေသဇ္ဇဝိသေသော။ သုတ္တံ နာမ အနေကေဟိ ဘေသဇ္ဇေဟိ အဘိသင်္ခတော အမဇ္ဇဘူတော အာသဝဝိသေသော။

၁၅၈၇။ ဝါသဂါဟာပနတ္ထာယာတိ ¶ သုဂန္ဓိဘာဝဂါဟာပနတ္ထံ။ ဤသကန္တိ မဇ္ဇဝဏ္ဏဂန္ဓရသာ ယထာ န ပညာယန္တိ၊ ဧဝံ အပ္ပမတ္တကံ။ ယထာဟ ‘‘အနတိက္ခိတ္တမဇ္ဇေယေဝ အနာပတ္တိ။ ယံ ပန အတိက္ခိတ္တမဇ္ဇံ ဟောတိ၊ ယတ္ထ မဇ္ဇဿ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသာ ပညာယန္တိ၊ တသ္မိံ အာပတ္တိယေဝါ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၉)။ သူပါဒီနံ တု ပါကေတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန မံသပါကာဒယော သင်္ဂဟိတာ။ ယထာဟ ‘‘သူပသမ္ပာကေ မံသသမ္ပာကေ တေလသမ္ပာကေ’’တိ (ပါစိ။ ၃၂၈)။

၁၅၈၈။ ဝတ္ထုအဇာနနာ အစိတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာဟ ‘‘ဝတ္ထုအဇာနနတာယ စေတ္ထ အစိတ္တကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၉)။ ဝတ္ထုအဇာနနတာ စ နာမ ‘‘မဇ္ဇ’’န္တိ အဇာနနဘာဝေါ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ။ စ-သဒ္ဒေန အညာနိ စ ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇာဒိသိက္ခာပဒါနိ သမုစ္စိနောတိ။ အကုသလေနေဝါတိ အကုသလစိတ္တေနေဝ။ ပါနတောတိ ပါတဗ္ဗတော။ လောကဝဇ္ဇကန္တိ သာဓုလောကေန ဝဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ လောကဝဇ္ဇမေဝ လောကဝဇ္ဇကံ။

နနု ¶ စေတ္ထ ဝတ္ထုအဇာနနတာယ အစိတ္တကတ္တေ တံဝတ္ထုအဇာနနံ ကုသလာဗျာကတစိတ္တသမင်္ဂိနောပိ သမ္ဘဝတိ၊ ကသ္မာ ‘‘အကုသလေနေဝ ပါနတော လောကဝဇ္ဇက’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – ယသ္မာ အမဇ္ဇသညာယ ပိဝတော၊ မဇ္ဇသညာယ စ ပိဝတော မဇ္ဇံ ဝတ္ထုနိယာမေန ကိလေသုပ္ပတ္တိယာဝ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ယထာ မဇ္ဇံ ပီတံ အဇာနန္တဿာပိ အကုသလာနမေဝ ပစ္စယော ဟောတိ၊ န ကုသလာနံ၊ တထာ အဇ္ဈောဟရဏကာလေပိ ဝတ္ထုနိယာမေန အကုသလဿေဝ ပစ္စယော ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အကုသလေနေဝ ပါနတော လောကဝဇ္ဇက’’န္တိ။ ယထာ တံ နိဠိနိဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၁၈။၁ အာဒယော၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၁၈။၁ အာဒယော) ဘေသဇ္ဇသညာယ ဣတ္ထိယာ မဂ္ဂေ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေန္တဿ ကုမာရဿ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ ဝါ ‘‘တဿာ မဂ္ဂေ မေထုနံ ပဋိသေဝါမီ’’တိ ဝါ သညာယ ¶ အဘာဝေပိ ကာမရာဂုပ္ပတ္တိယာ သီလာဒိဂုဏပရိဟာနိ ဝတ္ထုနိယာမတော စ အဟောသိ၊ ဧဝမိဓာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ကေစိ ပန ‘‘အကုသလေနေဝ ပါနတော’’တိ ဣဒံ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ သစိတ္တကပက္ခံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အညထာ ပါဏာတိပါတာဒီသုပိ အတိပ္ပသင်္ဂေါတိ မညမာနာ ဗဟုကာရဏံ၊ နိယမနဉ္စ ဒဿေသုံ။ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၉)၊ ပန ခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာယံ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ သိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)၊ ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာဒီသု စ ‘‘တိစိတ္တ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘အကုသလစိတ္တ’’မိစ္စေဝ ဝုတ္တတ္တာ၊ သိက္ခာပဒဿ သာမညလက္ခဏံ ဒဿေန္တေန ပက္ခန္တရလက္ခဏဒဿနဿ အယုတ္တတ္တာ စ အဋ္ဌကထာသု ယထာရုတဝသေနေဝ အတ္ထဂ္ဂဟဏေ စ ကဿစိ ဝိရောဓဿ အသမ္ဘဝတော သစိတ္တကပက္ခမေဝ သန္ဓာယ အကုသလစိတ္တတာ၊ လောကဝဇ္ဇတာ စေတ္ထ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ ‘‘ဝတ္ထုံ ဇာနိတွာပိ အဇာနိတွာပိ မဇ္ဇံ ပိဝတော ဘိက္ခုဿ ပါစိတ္တိယံ။ သာမဏေရဿ ပန ဇာနိတွာဝ ပိဝတော သီလဘေဒေါ၊ န အဇာနိတွာ’’တိ (မာဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၈ အတ္ထတော သမာနံ) ယံ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ကာရဏံ မဂ္ဂိတဗ္ဗံ။ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဗုဒ္ဓါနမေဝ ဝိသယတ္တာ န တံ မဂ္ဂိတဗ္ဗံ၊ ယထာပညတ္တေယေဝ ဝတ္တိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ပန သိက္ခာပဒံ အကုသလစိတ္တံ၊ သုခေါပေက္ခာဝေဒနာနံ ဝသေန ဒုဝေဒနဉ္စ ဟောတိ။ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၉)၊ ပန မာတိကဋ္ဌကထာယဉ္စ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သုရာပါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘တိဝေဒန’’န္တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ ခုဒ္ဒကပါဌဝဏ္ဏနာယ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ သိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)၊ ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာဒီသု (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၀၃ အာဒယော) စ ‘‘သုခမဇ္ဈတ္တဝေဒနာဝသေန ဒုဝေဒန’’န္တိ စ ‘‘လောဘမောဟမူလဝသေန ဒွိမူလက’’န္တိ စ ဝုတ္တတ္တာ သော ‘‘ပမာဒပါဌော’’တိ ဂဟေတဗ္ဗော။

၁၅၈၉။ ယေန ¶ ¶ ကေနစိ အင်္ဂေနာတိ အင်္ဂုလိအာဒိနာ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန။ ဟသာဓိပ္ပာယိနောတိ ဟသေ အဓိပ္ပာယော ဟသာဓိပ္ပာယော၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဝိဂ္ဂဟော၊ တဿ၊ ဣမိနာ ကီဠာဓိပ္ပာယရဟိတဿ အနာပတ္တိံ ဗျတိရေကတော ဒီပေတိ။ ဝက္ခတိ စ ‘‘အနာပတ္တိ နဟသာဓိပ္ပာယဿာ’’တိ။ ဖုသတော ဖုသန္တဿ။

၁၅၉၀။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု ဥပသမ္ပန္နာနုပသမ္ပန္နေသု။ ကာယပဋိဗဒ္ဓါဒိကေ နယေတိ ‘‘ကာယေန ကာယပဋိဗဒ္ဓံ အာမသတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိဧဝမာဒိနာ (ပါစိ။ ၃၃၂) ဒဿိတေ နယေ။ အနုပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညိဝေမတိကအနုပသမ္ပန္နသညီနံ ဝသေန တီဏိ ဒုက္ကဋာနိ ဝုတ္တာနီတိ အာဟ ‘‘တထေဝါနုပသမ္ပန္နေ၊ ဒီပိတံ တိကဒုက္ကဋ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တထေဝါ’’တိ ဣမိနာ ဥပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညိဝေမတိကအနုပသမ္ပန္နသညီနံ ဝသေန တိကပါစိတ္တိယဿ ဝုတ္တဘာဝေါ ဒီပိတော ဟောတိ။ ယထာ ဥပသမ္ပန္နေ တိကပါစိတ္တိယံ ဒီပိတံ၊ တထေဝ အနုပသမ္ပန္နေ တိကဒုက္ကဋံ ဒီပိတန္တိ ယောဇနာ။

၁၅၉၁။ ဧတ္ထ…ပေ… ဘိက္ခုနီတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခုပိ ဘိက္ခုနိယာ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ဌိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၅၉၂။ နဟသာဓိပ္ပာယဿ ဖုသတောတိ ဟသာဓိပ္ပာယံ ဝိနာ ဝန္ဒနာဒီသု ပါဒါဒိသရီရာဝယဝေန ပရံ ဖုသန္တဿ။ ကိစ္စေ သတီတိ ပိဋ္ဌိပရိကမ္မာဒိကိစ္စေ သတိ။

၁၅၉၃။ ဇလေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥပရိဂေါပ္ဖကေ’’တိ သေသော။ ယထာဟ ‘‘ဥပရိဂေါပ္ဖကေ ဥဒကေ’’တိ (ပါစိ။ ၃၃၇)။ နိမုဇ္ဇနာဒီနန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥမ္မုဇ္ဇနပ္လဝနာနိ ဂဟိတာနိ။ ယထာဟ ‘‘ဥပရိဂေါပ္ဖကေ ဥဒကေ ဟသာဓိပ္ပာယော နိမုဇ္ဇတိ ဝါ ဥမ္မုဇ္ဇတိ ဝါ ပလဝတိ ¶ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၃၃၇)။ ‘‘ကေဝလ’’န္တိ ဣမိနာ နဟာနာဒိကိစ္စေန ဩတရန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။

၁၅၉၄။ ဥပရိဂေါပ္ဖကေ ဇလေတိ ဂေါပ္ဖကာနံ ဥပရိဘာဂပ္ပမာဏေ ဇလေ။ နိမုဇ္ဇေယျပိ ဝါတိ အန္တောဇလံ ပဝိသန္တော နိမုဇ္ဇေယျ ဝါ။ တရေယျ ဝါတိ ပ္လဝေယျ ဝါ။

၁၅၉၅-၆။ အန္တောယေဝေါဒကေ ¶ နိမုဇ္ဇိတွာန ဂစ္ဆတော တဿ ဟတ္ထပါဒပယောဂေဟိ ပါစိတ္တိံ ပရိဒီပယေတိ ယောဇနာ။

၁၅၉၇။ ဟတ္ထာဒိသကလသရီရာဝယဝံ သင်္ဂဏှိတုံ ‘‘ယေန ယေနာ’’တိ အနိယမာမေဍိတမာဟ။ ဇလံ တရတော ဘိက္ခုနော ယေန ယေန ပန အင်္ဂေန တရဏံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၁၅၉၈။ တရုတော ဝါပီတိ ရုက္ခတောပိ ဝါ။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ ဥဒကေ ဟသဓမ္မေ ဟသဓမ္မသညိဝေမတိကအဟသဓမ္မသညီနံ ဝသေန တိကပါစိတ္တိယံ။ ‘‘တိကဒုက္ကဋ’’န္တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ ‘‘ဥဒကေ အဟသဓမ္မေ ဟသဓမ္မသညီ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဥဒကေ အဟသဓမ္မေ ဝေမတိကော၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၃၈) ဝတွာ ‘‘ဥဒကေ အဟသဓမ္မေ အဟသဓမ္မသညီ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၃၈) တတိယဝိကပ္ပေ ပါဠိယံ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာတိ သော ပမာဒပါဌော၊ ‘‘ဒွိကဒုက္ကဋ’’န္တိ ပါဌောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။

၁၅၉၉။ နာဝံ တီရေ ဥဿာရေန္တောပိ ဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥဿာရေန္တောတိ တီရမာရောပေန္တော။ ‘‘ကီဠတီ’’တိ ဣဒံ ‘‘ပါဇေန္တော’’တိ ဣမိနာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၁၆၀၀။ ကထလာယ ဝါတိ ခုဒ္ဒကကပါလိကာယ ဝါ။ ဥဒကန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဘာဇနဂတံ ဝါ’’တိ သေသော။ ‘‘ဘာဇနဂတံ ဥဒကံ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၃၃၈) ဟိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တံ။

၁၆၀၁။ ကဉ္စိကံ ¶ ဝါတိ ဓညရသံ ဝါ။ အပိ-သဒ္ဒေါ ‘‘ခီရံ ဝါ တက္ကံ ဝါ ရဇနံ ဝါ ပဿာဝံ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၃၃၈) ပါဠိယံ အာဂတေ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ စိက္ခလ္လံ ဝါပီတိ ဥဒကကဒ္ဒမံ ဝါ။ ဧတ္ထ ဝိသေသဇောတကေန အပိ-သဒ္ဒေန ‘‘အပိစ ဥပရိဂေါပ္ဖကေ ဝုတ္တာနိ ဥမ္မုဇ္ဇနာဒီနိ ဌပေတွာ အညေန ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဥဒကံ ဩတရိတွာ ဝါ အနောတရိတွာ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတံ ဥဒကံ အန္တမသော ဗိန္ဒုံ ဂဟေတွာ ခိပနကီဠာယပိ ကီဠန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၃၆) အဋ္ဌကထာဂတံ ဝိနိစ္ဆယဝိသေသံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဝိက္ခိပန္တိ ဝိက္ခိပိတွာ။

၁၆၀၂။ သတိ ¶ ကိစ္စေ ဇလံ ဝိဂါဟိတွာ နိမုဇ္ဇနာဒိကံ ကရောန္တဿ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ကိစ္စံ နာမ နဟာနာဒိကံ။

၁၆၀၃။ အနန္တရဿာတိ အင်္ဂုလိပတောဒကသိက္ခာပဒဿ။ ဝိသေသောဝ ဝိသေသတာ၊ ကောစိ ဝိသေသော နတ္ထီတိ အတ္ထော။

၁၆၀၄-၅။ ယော ဘိက္ခု ဘိက္ခုနာ ပညတ္တေန ဝုစ္စမာနော အဿ ဝစနံ အကတ္တုကာမတာယ အာဒရံ ပန သစေ န ကရောတိ၊ တဿ တသ္မိံ အနာဒရိယေ ပါစိတ္တိယမုဒီရယေတိ ယောဇနာ၊ ဣမိနာ ဝါကျေန ပုဂ္ဂလာနာဒရမူလကံ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘အနာဒရိယံ နာမ ဒွေ အနာဒရိယာနိ ပုဂ္ဂလာနာဒရိယဉ္စ ဓမ္မာနာဒရိယဉ္စာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၄၂)၊ ‘‘ပုဂ္ဂလာနာဒရိယံ နာမ ဥပသမ္ပန္နေန ပညတ္တေန ဝုစ္စမာနော ‘အယံ ဥက္ခိတ္တကော ဝါ ဝမ္ဘိတော ဝါ ဂရဟိတော ဝါ ဣမဿ ဝစနံ အကတံ ဘဝိဿတီ’တိ အနာဒရိယံ ကရောတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၄၂) စ။

ဓမ္မမေဝ ဝါ အသိက္ခိတုကာမော ယော ဘိက္ခု ဘိက္ခုနာ ပညတ္တေန ဝုစ္စမာနော အဿ ဝစနံ အကတ္တုကာမတာယ အာဒရံ ¶ ပန သစေ န ကရောတိ၊ တဿ တသ္မိံ အနာဒရိယေ ပါစိတ္တိယမုဒီရယေတိ ယောဇနာ၊ ဣမိနာ ဓမ္မာနာဒရိယမူလကံ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘ဓမ္မာနာဒရိယံ နာမ ဥပသမ္ပန္နေန ပညတ္တေန ဝုစ္စမာနော ကထာယံ နဿေယျ ဝါ ဝိနဿေယျ ဝါ အန္တရဓာယေယျ ဝါ၊ တံ နသိက္ခိတုကာမော အနာဒရိယံ ကရောတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၄၂)။ အနာဒရိယေတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ။

၁၆၀၆။ တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဥပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညီ၊ ဝေမတိကော၊ အနုပသမ္ပန္နသညီ အနာဒရိယံ ကရောတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၄၃) တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ တိကာတီတေနာတိ လောကတ္တိကမတိက္ကန္တေန။ အနုပသမ္ပန္နာနာဒရေ တိကဒုက္ကဋန္တိ အနုပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညိဝေမတိကအနုပသမ္ပန္နသညီနံ ဝသေန တိကဒုက္ကဋံ။

၁၆၀၇။ သုတ္တေနေဝါဘိဓမ္မေနာတိ ဧတ္ထ ဧဝကာရော ‘‘ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗော။ ‘‘သုတ္တေန ¶ အဘိဓမ္မေနာ’’တိ ပဒဒွယေန အဘေဒေါပစာရတော သုတ္တာဘိဓမ္မာဂတော ပရိယတ္တိဓမ္မော ဝုတ္တော။ အပညတ္တေနာတိ ပညတ္တသင်္ခါတဝိနယတော အညတ္တာ အပညတ္တေန။ ‘‘အပညတ္တေနာ’’တိ ဣဒံ ‘‘သုတ္တေန အဘိဓမ္မေနာ’’တိ ပဒဒွယဝိသေသနံ။ ဘိက္ခုနာ ဝုတ္တဿ တသ္မိံ ဘိက္ခုမှိ ဝါ ဓမ္မေ ဝါ အနာဒရံ ကရောတော ဒုက္ကဋမေဝ။ သာမဏေရေန ဥဘယေနပိ ပညတ္တေန ဝါ အပညတ္တေန ဝါ ဝုတ္တဿ တသ္မိံ သာမဏေရေ ဝါ ပညတ္တေ ဝါ အပညတ္တေ ဝါ ဓမ္မေ အနာဒရံ ကရောတော ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ယောဇနာ။

၁၆၀၈။ ဒေါသောတိ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋသင်္ခါတော ကောစိ ဒေါသော။

၁၆၀၉။ ဧတ္ထာတိ ¶ ဣမသ္မိံ အာစရိယာနံ ဂါဟေ။ ဂါရယှော အာစရိယုဂ္ဂဟော နေဝ ဂဟေတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ဂါရယှော အာစရိယုဂ္ဂဟောတိ ဧတ္ထ ‘‘ယသ္မာ ဥစ္ဆုရသော သတ္တာဟကာလိကော၊ တဿ ကသဋော ယာဝဇီဝိကော၊ ဒွိန္နံယေဝ သမဝါယော ဥစ္ဆုယဋ္ဌိ၊ တသ္မာ ဝိကာလေ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိံ ခါဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဂုဠဟရီတကေ ဝိယာ’’တိ ဧဝမာဒိကော သမ္ပတိ နိဗ္ဗတ္တော ဂါရယှာစရိယဝါဒေါ။ ကတရော ပန ဂဟေတဗ္ဗောတိ? ပဝေဏိယာ အာဂတော အာစရိယုဂ္ဂဟောဝ ဂဟေတဗ္ဗော။

ကုရုန္ဒိယံ ပန ‘‘လောကဝဇ္ဇေ အာစရိယုဂ္ဂဟော န ဝဋ္ဋတိ၊ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၄) ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိယံ ‘‘သုတ္တံ၊ သုတ္တာနုလောမဉ္စ ဥဂ္ဂဟိတကာနံယေဝ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟော ပမာဏံ၊ အဇာနန္တာနံ ကထာ အပ္ပမာဏ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၄) ဝုတ္တံ။ ‘‘တံ သဗ္ဗံ ပဝေဏိယာ အာဂတေ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၄) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ လောကဝဇ္ဇေ အာစရိယုဂ္ဂဟော န ဝဋ္ဋတီတိ လောကဝဇ္ဇသိက္ခာပဒေ အာပတ္တိဋ္ဌာနေ ယော အာစရိယဝါဒေါ၊ သော န ဂဟေတဗ္ဗော၊ လောကဝဇ္ဇမတိက္ကမိတွာ ‘‘ဣဒံ အမှာကံ အာစရိယုဂ္ဂဟော’’တိ ဝဒန္တဿ ဥဂ္ဂဟော န ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သုတ္တာနုလောမံ နာမ အဋ္ဌကထာ။ ပဝေဏိယာ အာဂတေ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတီတိ ‘‘ပဝေဏိယာ အာဂတော အာစရိယုဂ္ဂဟောဝ ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၄၄) ဧဝံ ဝုတ္တေ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒေယေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၆၁၀-၁။ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခုံ ဘိံသာပေယျ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၄၆) မာတိကာဝစနတော ¶ ဘယသဉ္ဇနနတ္ထာယာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခုဿာ’’တိ သေသော။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဣတရဿ တု ဘိက္ခုဿာ’’တိ။ ရူပါဒိန္တိ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓာဒိံ။ ဥပသံဟရေတိ ဥပဋ္ဌပေတိ ¶ ၊ ဒဿေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘယာနကံ ကထန္တိ စောရကန္တာရာဒိကထံ။ ယထာဟ ‘‘စောရကန္တာရံ ဝါ ဝါဠကန္တာရံ ဝါ ပိသာစကန္တာရံ ဝါ အာစိက္ခတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၄၈)။ ပရသန္တိကေတိ ဧတ္ထ ‘‘ပရော’’တိ ဝုတ္တနယေန လဗ္ဘမာနော ဥပသမ္ပန္နော ဂဟေတဗ္ဗော။

ဒိသွာ ဝါတိ ဥပဋ္ဌာပိတံ တံ ရူပါဒိံ ဒိသွာ ဝါ။ သုတွာ ဝါတိ တံ ဘယာနကံ ကထံ သုတွာ ဝါ။ ယဿ ဘယဒဿနတ္ထာယ တံ ဥပဋ္ဌာပေသိ၊ သော ဘာယတု ဝါ မာ ဝါ ဘာယတု။ ဣတရဿာတိ တဒုပဋ္ဌာပကဿ ဘိက္ခုဿ။ တင်္ခဏေတိ ဥပဋ္ဌာပိတက္ခဏေ။

၁၆၁၂။ တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဥပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညီ၊ ဝေမတိကော၊ အနုပသမ္ပန္နသညီ ဘိံသာပေတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၄၈) တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ တိကဒုက္ကဋန္တိ အနုပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညိဝေမတိကအနုပသမ္ပန္နသညီနံ ဝသေန တိကဒုက္ကဋံ။ ‘‘အနုပသမ္ပန္နံ ဘိံသာပေတုကာမော’’တိအာဒိကေ ဒုက္ကဋဝါရေ အနုပသမ္ပန္နဂ္ဂဟဏေန ဂိဟိနောပိ သင်္ဂယှမာနတ္တာ ‘‘သာမဏေရံ ဂဟဋ္ဌံ ဝါ’’တိ အာဟ။ သာမဏေရံ…ပေ… ဘိက္ခုနော တထေဝ ဘိံသာပေန္တဿ တိကဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

၁၆၁၄။ ဇောတိန္တိ အဂ္ဂိံ။ တပ္ပေတုကာမောတိ ဝိသိဗ္ဗေတုကာမော။ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ ပဒီပေပိ ဇောတိကေပိ ဇန္တာဃရေပိ ကုက္ကုစ္စာယန္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၅၂) ဥပ္ပန္နဝတ္ထုမှိ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ တထာရူပပစ္စယာ ဇောတိံ သမာဒဟိတုံ သမာဒဟာပေတု’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၅၂) ဝုတ္တတ္တာ ဧတ္ထ ‘‘တထာရူပံ ပစ္စယ’’န္တိ ဣမိနာ ¶ ပဒီပုဇ္ဇလနဉ္စ ပတ္တပစနသရီရသေဒနာဒိကမ္မဉ္စ ဇန္တာဃရဝတ္တဉ္စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဇောတိကေပီတိ ပတ္တပစနသေဒနကမ္မာဒီသု ဇောတိကရဏေတိ အတ္ထော။

၁၆၁၅။ သယံသမာဒဟန္တဿာတိ အတ္တနာ ဇာလေန္တဿ။

၁၆၁၆။ ဇာလာပေန္တဿ ¶ …ပေ… ဒုက္ကဋန္တိ အာဏတ္တိယာ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဒုက္ကဋံ သန္ဓာယာဟ။ အာဏတ္တိယာ ဇလိတေ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိ ‘‘ဇာလုဋ္ဌာနေ ပနာပတ္တိ၊ ပါစိတ္တိ ပရိကိတ္တိတာ’’တိ အနုဝတ္တမာနတ္တာ သိဒ္ဓါတိ ဝိသုံ န ဝုတ္တာ။

၁၆၁၇။ ဂိလာနဿာတိ ‘‘ဂိလာနော နာမ ယဿ ဝိနာ အဂ္ဂိနာ န ဖာသု ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၅၄) ဝုတ္တဿ ဂိလာနဿ။ အဝိဇ္ဈာတံ အလာတံ ဥက္ခိပန္တဿာတိ ဂဟဏေန ဘဋ္ဌံ အနိဗ္ဗုတာလာတံ အဂ္ဂိနော သမီပံ ကရောန္တဿ၊ ယထာဌာနေ ဌပေန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၆၁၈-၉။ ဝိဇ္ဈာတံ အလာတန္တိ နိဗ္ဗုတာလာတံ။ ယထာဝတ္ထုကံ ပါစိတ္တိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညေန ဝါ ကတံ ဝိသိဗ္ဗေန္တဿ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဝိသိဗ္ဗေန္တဿာတိ တပ္ပေန္တဿ။ အင်္ဂါရန္တိ ဝီတစ္စိကံ အင်္ဂါရံ။ ပဒီပုဇ္ဇလနာဒိကေတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဇောတိကေ ဇန္တာဃရေ တထာရူပပစ္စယာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၅၂) အာဂတံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထ စ တထာရူပပစ္စယာတိ ဌပေတွာ ပဒီပါဒီနိ အညေနပိ တထာရူပေန ပစ္စယေန။

၁၆၂၀-၁။ မဇ္ဈိမေ ဒေသေတိ ဇမ္ဗုဒီပေ ယတ္ထ ဗောဓိမဏ္ဍလံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ နဝယောဇနသတာဝဋ္ဋေ မဇ္ဈိမမဏ္ဍလေ၊ ဣမိနာ ဣဒံ ¶ သိက္ခာပဒံ တတ္ထေဝ ဒေသောဒိဿကတာယ နိယတန္တိ ဒဿေတိ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘ပစ္စန္တိမေပိ ဝါ ဒေသေ’’တိ။ စုဏ္ဏန္တိ သိရီသစုဏ္ဏာဒိကံ စုဏ္ဏံ။ အဘိသင်္ခရတောတိ ပဋိယာဒေန္တဿ။

၁၆၂၂-၃။ ‘‘မာသေ ဦနသညိနော’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ အတိရေကဒ္ဓမာသေ ဦနသညိနော ဝါ အတိရေကဒ္ဓမာသေ ဝိမတိဿ ဝါ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ အတိရေကဒ္ဓမာသေ နှာယန္တဿ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ သမယေသု စ နှာယန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥဏှသမယော ပရိဠာဟသမယော ဂိလာနသမယော ကမ္မသမယော အဒ္ဓါနဂမနသမယော ဝါတဝုဋ္ဌိသမယော’’တိ (ပါစိ။ ၃၆၃) ဒဿိတေသု ဆသု သမယေသု အညတရေ သမ္ပတ္တေ သမယေ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ဦနမာသေပိ နဟာယန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။

တတ္ထ ¶ ဇေဋ္ဌမာသော စ အာသာဠှိမာသဿ ပုရိမပက္ခော စာတိ ဒိယဍ္ဎမာသော ဥဏှသမယော နာမ။ ယထာဟ ‘‘ဥဏှသမယော နာမ ဒိယဍ္ဎော မာသော သေသော ဂိမှာန’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၆၄)၊ ဝဿာနဿ ပဌမော မာသော ပရိဠာဟသမယော နာမ။ ယထာဟ ‘‘ပရိဠာဟသမယော နာမ ဝဿာနဿ ပဌမော မာသော’’တိ (ပါစိ။ ၃၆၄)။ ‘‘ယဿ ဝိနာ နဟာနာ န ဖာသု ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၆၄) ဝုတ္တော သမယော ဂိလာနသမယော နာမ။ ‘‘အန္တမသော ပရိဝေဏမ္ပိ သမ္မဋ္ဌံ ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၆၄) ဝုတ္တော ကမ္မသမယော နာမ။ ‘‘အဒ္ဓယောဇနံ ဂစ္ဆိဿာမီ’တိ နဟာယိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၆၄) ဝုတ္တော အဒ္ဓါနဂမနသမယော နာမ။ ‘‘ဘိက္ခူ သရဇေန ဝါတေန ဩကိဏ္ဏာ ဟောန္တိ၊ ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ ဥဒကဖုသိတာနိ ကာယေ ပတိတာနိ ဟောန္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၆၄) ဝုတ္တော ဝါတဝုဋ္ဌိသမယော နာမ။

နဒီပါရံ ဂစ္ဆတောပိ ဦနကဒ္ဓမာသေ နှာယန္တဿ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဝါလိကံ ဥက္ကိရိတွာနာတိ ဧတ္ထ သုက္ခာယ နဒိယာ ¶ ဝါလိကံ ဥက္ကိရိတွာ။ ကတာဝါဋေသုပိ ဦနကဒ္ဓမာသေ နှာယန္တဿပိ အနာပတ္တီတိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘နှာယန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဣဒံ ပစ္စာမသတိ။

၁၆၂၄။ ပစ္စန္တိမေပိ ဝါ ဒေသေတိ ဇမ္ဗုဒီပေ ယထာဝုတ္တမဇ္ဈိမဒေသတော ဗဟိ ပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု၊ ခုဒ္ဒကေသု စ ဒီပေသု။ သဗ္ဗေသန္တိ လဒ္ဓသမယာနံ၊ အလဒ္ဓသမယာနဉ္စ သဗ္ဗေသံ ဘိက္ခူနံ။ အာပဒါသူတိ ဘမရအနုဗန္ဓာဒိအာပဒါသု။ ယထာဟ ‘‘ဘမရာဒီဟိ အနုဗဒ္ဓဿ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၆)။ ကာယစိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ နာမ။

၁၆၂၅-၇။ ‘‘နဝံ နာမ အကတကပ္ပံ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၆၉) ပါဠိဝစနတော စ ‘‘ပဋိလဒ္ဓနဝစီဝရေနာတိ အတ္ထော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၈) အဋ္ဌကထာဝစနတော စ စီဝရန္တိ ဧတ္ထ ‘‘နဝ’’န္တိ သေသော။ ကပ္ပိယံ ဗိန္ဒုံ အဒတွာ နဝံ စီဝရံ ဘိက္ခု ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ တဿေဝံ ပရိဘုဉ္ဇတော ပါစိတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဆန္နန္တိ ခေါမာဒီနံ၊ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ အညတရံ နဝံ စီဝရန္တိ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ ‘‘စတူသု ဝါ ကောဏေသု တီသု ဝါ ဒွီသု ဝါ ဧကသ္မိံ ဝါ ကောဏေ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၈) အဋ္ဌကထာဝစနတော စီဝရကောဏေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ။

ကံသနီလေနာတိ ¶ စမ္မကာရနီလေန။ စမ္မကာရနီလံ နာမ ပကတိနီလံ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘စမ္မကာရာ ဥဒကေ တိဖလံ၊ အယောဂူထဉ္စ ပက္ခိပိတွာ စမ္မံ ကာဠံ ကရောန္တိ၊ တံ စမ္မကာရနီလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘‘အယောမလံ လောဟမလံ၊ ဧတံ ကံသနီလံ နာမာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၈) ဝုတ္တံ။ ပတ္တနီလေန ဝါတိ ‘‘ယော ကောစိ နီလဝဏ္ဏော ပဏ္ဏရသော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၈) အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တေန နီလပဏ္ဏရသေန။ ယေန ကေနစိ ကာဠေနာတိ အင်္ဂါရဇလ္လိကာဒီသု အညတရေန ယေန ကေနစိ ကာဠဝဏ္ဏေန။ ‘‘ကဒ္ဒမော နာမ ¶ ဩဒကော ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၆၉) ဝုတ္တတ္တာ ကဒ္ဒမေနာတိ ဥဒကာနုကဒ္ဒမသုက္ခကဒ္ဒမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

‘‘မင်္ဂုလဿ ပိဋ္ဌိပ္ပမာဏကံ မယူရဿ အက္ခိပ္ပမာဏက’’န္တိ ယထာက္ကမေန ယောဇနာ။

၁၆၂၈။ ‘‘ပါဠိကပ္ပော ကဏ္ဏိကာကပ္ပော’’တိ ယောဇနာ၊ မုတ္တာဝလိ ဝိယ ပါဠိံ ကတွာ အပ္ပိတကပ္ပော စ ကဏ္ဏိကာကာရေန အပ္ပိတကပ္ပော စာတိ အတ္ထော။ ကတ္ထစီတိ ဧတ္ထ ‘‘ယထာဝုတ္တပ္ပဒေသေ’’တိ သေသော။ ‘‘စတူသု ဝါ ကောဏေသု တီသု ဝါ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၈) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အနေကံ ဝါ’’တိ အာဟ။ ဝဋ္ဋမေဝ ဝဋ္ဋကံ၊ ဣမိနာ အညံ ဝိကာရံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ယထာဟ ‘‘ဌပေတွာ ဧကံ ဝဋ္ဋဗိန္ဒုံ အညေန ကေနစိပိ ဝိကာရေန ကပ္ပော န ကာတဗ္ဗော’’တိ (ပါစိ။ ၃၆၈)။

၁၆၂၉။ ‘‘အနာပတ္တိ ပကာသိတာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ဝိမတိဿစာ’’တိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန သမုစ္စိတံ ‘‘အာဒိန္နေ အာဒိန္နသညိနော’’တိ တတိယဝိကပ္ပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘အာဒိန္နေ အာဒိန္နသညီ၊ အနာပတ္တီ’’တိ။

၁၆၃၀။ ‘‘ကပ္ပေ နဋ္ဌေပိ ဝါ’’တိအာဒီဟိ စ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပိ-သဒ္ဒေန ‘‘ကပ္ပကတောကာသေ ဇိဏ္ဏေ’’တိ ဣဒံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ယထာဟ ‘‘ကပ္ပကတောကာသော ဇိဏ္ဏော ဟောတီ’’တိ။ တေန ကပ္ပကတေနာတိ သဟတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ သံသိဗ္ဗိတေသူတိ ဧတ္ထ ‘‘အကပ္ပကတေသူ’’တိ သေသော။ ယထာဟ ‘‘ကပ္ပကတေန အကပ္ပကတံ သံသိဗ္ဗိတံ ဟောတီ’’တိ။ နိဝါသနပါရုပနံ ကြိယံ။ ကပ္ပဗိန္ဒုအနာဒါနံ အကြိယံ။

၁၆၃၁-၄။ ‘‘ဝိကပ္ပနာ ¶ ¶ နာမ ဒွေ ဝိကပ္ပနာ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာ စ ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနာ စာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၇၄) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဝိကပ္ပနာ ဒုဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣတီတိ နိဒဿနေ၊ ဧဝန္တိ အတ္ထော။ ကထံ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမ္မုခါယ…ပေ… နိဒ္ဒိသေ’’တိ။ ဧကဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဗျတ္တဿာ’’တိ သေသော။ ဣဓ ဗျတ္တော နာမ ဝိကပ္ပနပစ္စုဒ္ဓါရဏဝိဓိံ ဇာနန္တော။

ယထာဝစနယောဂတောတိ ‘‘ဣမံ စီဝရ’န္တိ ဝါ၊ ‘ဣမာနိ စီဝရာနီ’တိ ဝါ၊ ‘ဧတံ စီဝရ’န္တိ ဝါ၊ ‘ဧတာနိ စီဝရာနီ’တိ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တံ အနတိက္ကမ္မ၊ ဝစနသမ္ဗန္ဓက္ကမေနာတိ အတ္ထော။ တဒေကဒေသသရူပံ ဒဿေတိ ‘‘ဣမံ စီဝရ’’န္တိ။

‘‘အပစ္စုဒ္ဓဋတော’’တိ ဣမိနာ ‘‘န ကပ္ပတီ’’တိ ဧတဿ ဟေတုံ ဒဿေတိ။

၁၆၃၅။ ‘‘သန္တက’’မိစ္စာဒိ ပစ္စုဒ္ဓရဏပ္ပကာရော။ ယထာပစ္စယံ ကရောဟီတိ တုယှံ ရုစ္စနကံ ကရောဟီတိ အတ္ထော။

၁၆၃၆။ သမ္မုခါဝိကပ္ပန္တရံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အပရာ သမ္မုခါ ဝုတ္တာ’’တိအာဒိ။ အတ္တနာ အဘိရုစိတဿ ယဿ ကဿစိ နာမံ ဂဟေတွာတိ ယောဇနာ။ သဟဓမ္မိနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပဉ္စန္န’’န္တိ သေသော၊ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။

၁၆၃၉။ ဧဝန္တိ ဝက္ခမာနာပေက္ခံ။ အပိ-သဒ္ဒေါ ပန သဒ္ဒဿတ္ထေ။

၁၆၄၀။ မိတ္တောတိ ဒဠှမိတ္တော၊ ‘‘တေန ဝတ္တဗ္ဗံ ‘ကော တေ မိတ္တော ဝါ သန္ဒိဋ္ဌော ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၃၇၄) ဝစနတော ဣဒံ ဥပလက္ခဏံ။ ပုန တေနပိ ဘိက္ခုနာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။

၁၆၄၁-၂။ ‘‘အဟံ ¶ တိဿဿ ဘိက္ခုနော ဒမ္မီ’တိ ဝါ…ပေ… ‘တိဿာယ သာမဏေရိယာ ဒမ္မီ’တိ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) သေသအဋ္ဌကထာပါဌေန ‘‘ဣဒ’’မိစ္စာဒိပါဌော ယောဇေတဗ္ဗော။

၁၆၄၃။ ဒွီသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ၊ ဧတ္ထ ‘‘ဝိကပ္ပနာသူ’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။

၁၆၄၄-၅။ ဣဓ ¶ ပန ဣမသ္မိံ သာသနေ ယေန ပန ဘိက္ခုနာ သဟ စီဝရသာမိကေန တံ ဝိနယကမ္မံ ကတံ၊ တဿ အဝိဿာသေန ဝိဿာသဘာဝံ ဝိနာ သော ဝိနယကမ္မကတော ဘိက္ခု တံ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ တဿ ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဆန္ဒာနုရက္ခနတ္ထံ ‘‘ဝိနယံကမ္မ’’န္တိ အနုဿာရာဂမော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ဝိနယကမ္မန္တိ အတ္ထော။ တံ စီဝရံ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ ဝါ ဝိဿဇ္ဇန္တဿ ဝါ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။

၁၆၄၆။ ပစ္စုဒ္ဓါရကဝတ္ထေသူတိ ပစ္စုဒ္ဓဋဝတ္ထေသု။ အပစ္စုဒ္ဓါရသညိနောတိ အပစ္စုဒ္ဓဋသညိနော။ တတ္ထာတိ အပစ္စုဒ္ဓဋဝတ္ထေသု။ ဝေမတိကဿာတိ ‘‘ပစ္စုဒ္ဓဋာနိ နု ခေါ မယာ၊ အပစ္စုဒ္ဓဋာနီ’’တိ သံသယာပန္နဿ။

၁၆၄၇။ ပစ္စုဒ္ဓါရဏသညိဿာတိ ပစ္စုဒ္ဓဋမိဒန္တိ သညိဿ။ ဝိဿာသာတိ ယဿ ဝါ စီဝရံ ဝိကပ္ပေသိ၊ တေန အပစ္စုဒ္ဓဋမ္ပိ တဿ ဝိဿာသာ ပရိဘုဉ္ဇတော စ။ ယထာဟ ‘‘တဿ ဝါ ဝိဿသန္တော ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၇၆)။

၁၆၄၈-၉။ ‘‘ပတ္တော နာမ ဒွေ ပတ္တာ အယောပတ္တော မတ္တိကာပတ္တော’’တိ (ပါစိ။ ၃၇၉) ဇာတိယာ ကပ္ပိယပတ္တာနံ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ¶ ‘‘အဓိဋ္ဌာနုပဂံ ပတ္တ’’န္တိ။ တာဒိသန္တိ အဓိဋ္ဌာနုပဂံ။ သူစိဃရံ နာမ သသူစိကံ ဝါ အသူစိကံ ဝါ။ ကာယဗန္ဓနံ နာမ ပဋ္ဋိကာ ဝါ သူကရန္တကံ ဝါ။ နိသီဒနံ နာမ သဒသံ ဝုစ္စတိ။

‘‘ပတ္တံ ဝါ’’တိအာဒီဟိ ဥပယောဂန္တပဒေဟိ ‘‘အပနေတွာ နိဓေန္တဿာ’’တိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နိဓေန္တဿာတိ ဧတဿ ‘‘ဟသာပေက္ခဿာ’’တိ ဝိသေသနံ။ ယထာဟ ‘‘ဟသာပေက္ခောပီတိ ကီဠာဓိပ္ပာယော’’တိ (ပါစိ။ ၃၇၉)။ ‘‘ကေဝလ’’န္တိ ဣမိနာ ဒုန္နိက္ခိတ္တဿ ပဋိသာမနာဓိပ္ပာယာဒိအညာဓိပ္ပာယာဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဝက္ခတိ စ ‘‘ဒုန္နိက္ခိတ္တမနာပတ္တိ၊ ပဋိသာမယတော ပနာ’’တိ။

၁၆၅၀။ တေနာပီတိ အာဏတ္တေန။ တဿာတိ အာဏာပကဿ။ တိကဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ အနုပသမ္ပန္နေ ¶ ဥပသမ္ပန္နသညိဝေမတိကအနုပသမ္ပန္နသညီနံ ဝသေန တိကဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ၊ ဣမိနာ စ ဥပသမ္ပန္နသန္တကေ တိကပါစိတ္တိယန္တိ ဣဒဉ္စ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။

၁၆၅၁။ အညန္တိ ပါဠိယံ အနာဂတံ ပတ္တတ္ထဝိကာဒိပရိက္ခာရံ။

၁၆၅၂။ သဗ္ဗေသူတိ ပါဠိယံ အာဂတေသု စ အနာဂတေသု စ သဗ္ဗေသု ပရိက္ခာရေသု။

၁၆၅၃။ ဓမ္မကထံ ကတွာတိ ‘‘သမဏေန နာမ အနိဟိတပရိက္ခာရေန ဘဝိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၇) အဋ္ဌကထာဂတနယေန ဓမ္မကထံ ကတွာ။ အနိဟိတပရိက္ခာရေနာတိ အပ္ပဋိသာမိတပရိက္ခာရေန။ နိဓေတိ စေ၊ တထာ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ အဝိဟေသေတုကာမဿာတိ ဝိဟေသာဓိပ္ပာယရဟိတဿ။ အကီဠဿာတိ ကီဠာဓိပ္ပာယရဟိတဿ ကေဝလံ ဝတ္တသီသေန ‘‘ပဋိသာမေတွာ ဒဿာမီ’’တိ အပနိဓေန္တဿ။

၁၆၅၄။ အဒိန္နာဒါနသမုဋ္ဌာနာပတ္တီနံ ¶ အကုသလာဒိဝသေနပိ သစိတ္တကတ္တာ အာဟ ‘‘ဣဒံ အကုသလေနေဝ သစိတ္တ’’န္တိ။

၁၆၅၅။ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတံ ပါဏ’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု သဉ္စိစ္စ ပါဏံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၈၃) ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အဓိပ္ပေတံ ပါဏံ ဒဿေတိ။ အာပတ္တိနာနတ္တာဘာဝါ အာဟ ‘‘မဟန္တံ ခုဒ္ဒကမ္ပိ ဝါ’’တိ။ ယထာဟ ‘‘ဣမသ္မိဉ္စ သိက္ခာပဒေ တိရစ္ဆာနဂတောယေဝ ‘ပါဏော’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တံ ခုဒ္ဒကမ္ပိ မဟန္တမ္ပိ မာရေန္တဿ အာပတ္တိနာနာကရဏံ နတ္ထိ၊ မဟန္တေ ပန ဥပက္ကမမဟန္တတ္တာ အကုသလံ မဟန္တံ ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၈၂)။ ‘‘မာရေန္တဿ အဿာ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ‘‘ခုဒ္ဒကမ္ပိ ဝါ မာရေန္တဿာ’’တိ ဣမိနာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အန္တမသော မဉ္စပီဌံ သောဓေန္တော မင်္ဂုလဗီဇကေပိ ပါဏသညီ နိက္ကာရုဏိကတာယ တံ ဘိန္ဒန္တော အပနေတိ၊ ပါစိတ္တိယံ။ တသ္မာ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု ကာရုညံ ဥပဋ္ဌပေတွာ အပ္ပမတ္တေန ဝတ္တံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယောပိ သင်္ဂဟိတော။

၁၆၅၆။ ဥဘယတ္ထ ¶ စာတိ ပါဏေ ဝါ အပါဏေ ဝါတိ ဥဘယတ္ထာပိ။ အဝသေသဝိနိစ္ဆယော ပနေတ္ထ မနုဿဝိဂ္ဂဟေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၆၅၈။ သပ္ပာဏကန္တိ သဟ ပါဏကေဟီတိ သပ္ပာဏကံ။ ယေ ပရိဘောဂေန မရန္တိ၊ ဧဝရူပါ ဣဓ ‘‘ပါဏကာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ။ အဿာတိ ဘိက္ခုနော။

၁၆၅၉။ ‘‘အဝိစ္ဆိဇ္ဇာ’’တိ ¶ ဣမိနာ ဝိစ္ဆေဒေနေဝ ပယောဂနာနတ္တံ ဟောတီတိ ဒီပေတိ။ ပတ္တပူရမ္ပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ။

၁၆၆၀-၁။ အဿ ပါစိတ္တိ ပရိဒီပိတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တာဒိသေနာတိ သပ္ပာဏကေန။ အာဝိဉ္ဆိတွာနာတိ ပရိဗ္ဘမိတွာ။ ယာဂုယောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥဏှာ’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ ဣဒဉ္စ ပါဏီနံ မာရဏတ္ထံ ယံ ကိဉ္စိ ဥဏှဝတ္ထုံ သပ္ပာဏကေန ဥဒကေန အနိဗ္ဗာပေတုံ ဥပလက္ခဏံ။ တံ သပ္ပာဏကံ ဥဒကံ။ နှာယတောပိ ဝါတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန အဋ္ဌကထာယံ –

‘‘ဥဒကသောဏ္ဍိံ ဝါ ပေါက္ခရဏိံ ဝါ ပဝိသိတွာ ဗဟိ နိက္ခမနတ္ထာယ ဝီစိံ ဥဋ္ဌာပယတောပိ။ သောဏ္ဍိံ ဝါ ပေါက္ခရဏိံ ဝါ သောဓေန္တေဟိ တတော ဂဟိတဥဒကံ ဥဒကေယေဝ အာသိဉ္စိတဗ္ဗံ။ သမီပမှိ ဥဒကေ အသတိ ကပ္ပိယဥဒကဿ အဋ္ဌ ဝါ ဒသ ဝါ ဃဋေ ဥဒကသဏ္ဌာနကပ္ပဒေသေ အာသိဉ္စိတွာ တတ္ထ အာသိဉ္စိတဗ္ဗံ။ ‘ပဝဋ္ဋိတွာ ဥဒကေ ပတိဿတီ’တိ ဥဏှပါသာဏေ ဥဒကံ နာသိဉ္စိတဗ္ဗံ။ ကပ္ပိယဥဒကေန ပန ပါသာဏံ နိဗ္ဗာပေတွာ အာသိဉ္စိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၈၇) –

၁၆၆၂။ ဥဘယတ္ထပီတိ သပ္ပာဏကေပိ အပ္ပာဏကေပီတိ ဥဘယတ္ထေဝ။

၁၆၆၄-၆။ ပါဏပဋိဗဒ္ဓတာယ ကာရဏံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပတန’’န္တိအာဒိ။ သလဘာဒီနန္တိ ပဋင်္ဂါဒီနံ ¶ ။ ဉတွာတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဧဝမုပရိပိ။ ပဒီပုဇ္ဇလနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိယာ’’တိ သေသော။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ။ သပ္ပာဏဘာဝေါဝ သပ္ပာဏဘာဝတာ၊ တံ။ ဘုဉ္ဇတောတိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော။

သလဘာဒီနံ ¶ ပတနံ ဉတွာပိ သုဒ္ဓေန စေတသာ ပဒီပုဇ္ဇလနံ ဝိယ သပါဏဘာဝံ ဉတွာပိ ဇလသညာယ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဧတ္ထ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇတာ ဉေယျာတိ ယောဇနာ။

ဧဝံ သန္တေ သိဉ္စနသပ္ပာဏကသိက္ခာပဒါနံ ဥဘိန္နမ္ပိ ကော ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘သိဉ္စနေ’’တိအာဒိ။ သိဉ္စနံ သိဉ္စနသိက္ခာပဒံ သိဉ္စနေ ဝုတ္တံ သိဉ္စနဝိသယေ ပညတ္တံ၊ ဣဒံ ပန သပ္ပာဏကသိက္ခာပဒံ ပရိဘောဂေ ဝုတ္တံ အဇ္ဈောဟာရဝိသယေ ပညတ္တန္တိ အယမေဝ တဿ စေဝ အဿ စ ဝိသေသောတိ ယောဇနာ။

၁၆၆၇။ ယထာဓမ္မန္တိ ယော ယဿ အဓိကရဏဿ ဝူပသမနာယ ဓမ္မော ဝုတ္တော၊ တေနေဝ ဓမ္မေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘ကိစ္စာဓိကရဏ’’န္တိ ဣမိနာ ဣတရာနိ အဓိကရဏာနိ ဥပလက္ခိတာနိ။ ယထာဟ ‘‘အဓိကရဏံ နာမ စတ္တာရိ အဓိကရဏာနိ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ အနုဝါဒါဓိကရဏံ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကိစ္စာဓိကရဏ’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၉၄)။ အပလောကနကမ္မာဒီနိ စတ္တာရိ သင်္ဃကိစ္စံ နာမ၊ တဒေဝ သမထေဟိ အဓိကရဏီယတ္တာ ဝူပသမေတဗ္ဗတ္တာ အဓိကရဏန္တိ ကိစ္စာဓိကရဏံ။ ပုန နီဟာတဗ္ဗန္တိ ပုန နီဟရိတဗ္ဗံ၊ ဝူပသမေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ‘‘အကတံ ကမ္မ’’န္တိအာဒိနာ ပါဠိယံ ဒဿိတာ ဒွါဒသ ဥက္ကောဋာ ဥပလက္ခိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဥက္ကောဋေန္တဿာတိ တဿ တဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘အကတံ ကမ္မ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ ဥစ္စာလေန္တဿ ယထာပတိဋ္ဌိတဘာဝေန ပတိဋ္ဌာတုံ န ဒေန္တဿ။ ဧတ္ထ စ ပတိဋ္ဌာတုံ န ဒေန္တဿာတိ တဿ ပဝတ္တိအာကာရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဓမ္မေန အဓိကရဏံ နိဟဋံ၊ တံ သုနိဟဋမေဝ။

၁၆၆၈။ ‘‘အကတံ ကမ္မံ၊ ဒုက္ကဋံ ကမ္မံ၊ ပုန ကာတဗ္ဗံ ကမ္မ’’န္တိ ဝဒတာ ဝဒန္တေန ဘိက္ခုနာ တံ ကမ္မံ ဥစ္စာလေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။

၁၆၆၉။ ဝိပ္ပကတေတိ ¶ ¶ အာရဒ္ဓါနိဋ္ဌိတေ။ တန္တိ ပဋိက္ကောသန္တံ။ သညာပေတွာတိ ကတကမ္မဿ အနဝဇ္ဇဘာဝံ ဉာပေတွာ။ န ပနညထာတိ တထာ အသညာပေတွာ။

၁၆၇၀။ အဓမ္မေ ပန ကမ္မသ္မိန္တိ ယထာပါဠိအာဂတေ ကမ္မသ္မိံ။ ဥဘယတ္ထာပီတိ ဓမ္မကမ္မေ၊ အဓမ္မကမ္မေ ဝါတိ ဥဘယတ္ထ။

၁၆၇၁။ န စ ကမ္မာရဟဿ ဝါတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဝဂ္ဂေန စာ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗော။ စ-သဒ္ဒေါ ဝါ-သဒ္ဒတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘အဓမ္မေန၊ ဝဂ္ဂေန ဝါ န ကမ္မာရဟဿ ဝါ ကတ’’န္တိ ဇာနတော ဥက္ကောဋနေ ဒေါသော နတ္ထီတိ ယောဇနာ။

၁၆၇၃။ ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လာ နာမ အာပတ္တိ စတ္တာရိ စ ပါရာဇိကာနိ တေရသ စ သင်္ဃာဒိသေသာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၉၉) ဝစနတော ပါရာဇိကာနမ္ပိ ဒုဋ္ဌုလ္လတ္တာ၊ ဣဓ စ ပါရာဇိကဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ ဣဓာဓိပ္ပေတမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသ’’န္တိ ဣမိနာ ဒုဋ္ဌုလ္လ-ပဒံ ဝိသေသိတံ။ ယထာဟ ‘‘ဧတ္ထ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဒဿိတာနိ၊ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ ပန အဓိပ္ပေတာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၉၉)။ ဉတွာတိ သာမံ ဝါ အညတော ဝါ ဇာနိတွာ။ ဆာဒယတော တဿ ပရိယာပုတာတိ ‘‘ဣမံ ဇာနိတွာ စောဒေဿန္တိ၊ သာရေဿန္တိ၊ နာရောစေဿာမီ’’တိ ပဋိစ္ဆာဒေန္တဿ တဿ ပရိယာပုတာ ဒေသိတာ။

၁၆၇၄-၅။ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာတိ ‘‘အညဿ န အာရောစေဿာမီ’’တိ ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာ။ တဿာတိ ဒုဋ္ဌုလ္လဿ။ ပဋိစ္ဆာဒနံ ဟေတု ကာရဏံ ယဿ အာရောစနဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ပဋိစ္ဆာဒနဟေတုကန္တိ အာရောစနကိရိယာယ ဝိသေသနံ၊ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော ¶ ဣတ္ထန္နာမံ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပန္နော၊ အညဿ န အာရောစေဟီ’’တိ ဝတွာ အာရောစနံ ကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတီတိ ဝုတ္တနိဒဿနေ၊ ဟီတိ ဧဝကာရတ္ထေ၊ ဧဝမေဝ ဝဒတီတိ အတ္ထော။

ယာဝ ကောဋိ န ဆိဇ္ဇတိ၊ တာဝ ဧဝံ ဘိက္ခူနံ သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ တံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ ဧဝါတိ ယောဇနာ။

၁၆၇၆။ မူလေနာတိ ¶ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပန္နပုဂ္ဂလေန။ အာရောစိတဿ ဒုတိယဿာတိ သမာနာဓိကရဏံ။ မူလေန ‘‘မမ အာပတ္တိံ အာပန္နဘာဝံ အညဿ န အာရောစေဟီ’’တိ အာရောစိတဿ ဒုတိယဘိက္ခုဿ သန္တိကာ သုဏန္တေန တတိယေန နိဝတ္တိတွာ တဿေဝ ဒုတိယဿ ပကာသိတေ အာရောစနဿ ကောဋိ ဆိန္နာတိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ ကောဋီတိ အာရောစနကိရိယာဝသာနံ ဝုစ္စတိ။

၁၆၇၇။ ဒုဋ္ဌုလ္လာယ စ ဒုဋ္ဌုလ္လသညီတိ ဧတ္ထ ‘‘အာရောစေန္တော’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ ဣတရေသု ပန ဒွီသူတိ ဒုဋ္ဌုလ္လာယ ဝေမတိကော၊ အဒုဋ္ဌုလ္လသညီတိ ဒွီသု။

၁၆၇၈။ အဒုဋ္ဌုလ္လာယာတိ ပဉ္စဝိဓာယ လဟုကာပတ္တိယာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု ဝိကပ္ပေသု။ တိကဒုက္ကဋံ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ အဒုဋ္ဌုလ္လာယ ဒုဋ္ဌုလ္လသညိဝေမတိကအဒုဋ္ဌုလ္လသညီနံ ဝသေန ဒုက္ကဋတ္တယံ ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၄၀၀) ဒဿိတန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု။ အနုပသမ္ပန္နဝါရေသူတိ တီသု အနုပသမ္ပန္နဝိကပ္ပေသု။ ဒုက္ကဋန္တိ အနုပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညိဝေမတိကအနုပသမ္ပန္နသညီနံ ဝသေန တိကဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။

၁၆၇၉-၈၀။ ‘‘သင်္ဃဿ ဘေဒနာဒီနိ ဘဝိဿန္တီ’’တိအာဒီဟိ သဗ္ဗေဟိ ပဒေဟိ ‘‘န အာရောစေတိ စေ၊ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ဣဒံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဘာဂံ ဝါ န ပဿတီတိ တထာ ¶ အပဿန္တော န အာရောစေတိ စေ၊ ဒေါသော နတ္ထိ။ ကက္ခဠော အယန္တိ န အာရောစေတိ စေ၊ ဒေါသော နတ္ထိ။

၁၆၈၁။ အညဿ အနာရောစနေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ‘‘အကြိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာရောစေတဗ္ဗ’’န္တိ အနုညာတဿ အနာရောစနံ အနာဒရမန္တရေန န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခဝေဒန’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ မာတိကဋ္ဌကထာယံ ‘‘သမနုဘာသနသဒိသာနေဝါ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုဋ္ဌလ္လသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ‘‘ဓုရနိက္ခေပတုလျာဝါ’’တိ၊ ဥဘယတ္ထ နာမမတ္တမေဝ ဝိသေသော၊ ဧကမေဝ သမုဋ္ဌာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၆၈၂။ ဦနဝီသတိဝဿန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဇာန’’န္တိ သေသော၊ ‘‘ဦနဝီသတိဝဿော’’တိ ဇာနန္တောတိ အတ္ထော။ ဦနဝီသတိဝဿော နာမ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယ အပရိပုဏ္ဏဝီသတိသံဝစ္ဆရော။ ယောတိ ¶ ယော ဘိက္ခု ဥပဇ္ဈာယော ဟုတွာ။ ကရေယျာတိ ကာရာပေယျ။ ဥပသမ္ပဇ္ဇတီတိ ဥပသမ္ပဒေါ၊ တံ။ ယော ဇာနံ ဦနဝီသတိဝဿံ ပုဂ္ဂလံ ဥပသမ္ပဒံ ဥပသမ္ပန္နံ ကရေယျ၊ တဿ ဧဝံ ဥပသမ္ပာဒေန္တဿ ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ သေသာနန္တိ ‘‘ဂဏဿ စ အာစရိယဿ စ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၀၄) ပါဠိယံ ဒဿိတာနံ ဂဟဏံ။

၁၆၈၃။ ဦနဝီသတိဝဿဘာဝံ ဇာနတာ ဝါ အဇာနတာ ဝါ ဘိက္ခုနာ ယော ပုဂ္ဂလော စေ ဥပသမ္ပာဒိတော၊ သော အနုပသမ္ပန္နောဝ ဟောတိ၊ ပုန သော ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿော သမာနော ဥပသမ္ပန္နော ကာတဗ္ဗော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗောယေဝါတိ ယောဇနာ။

၁၆၈၄။ ဒသဝဿစ္စယေန ပရိပုဏ္ဏဒသဝဿော ဟုတွာ ဥပဇ္ဈာယဿ သတော အဿ ဘိက္ခုပဋိညဿ အညေသံ ဥပသမ္ပာဒနေ ¶ ကောစိ ဒေါသော စေ ဧကံသေန နတ္ထိ န ဝိဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။

၁၆၈၅။ တံ ဘိက္ခုန္တိ ဦနဝီသတိဝဿော ဟုတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ ပရိပုဏ္ဏဒသဝဿော ဥပဇ္ဈာယော ဟုတွာ ဥပသမ္ပာဒေန္တံ တံ ဘိက္ခုပဋိညံ။ ဂဏော စေ ပရိပူရတီတိ မဇ္ဈိမဒေသေ ဒသဝဂ္ဂေါ၊ ပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု ပဉ္စဝဂ္ဂေါ ဂဏော သစေ အနူနော ဟောတိ။ တေတိ ဥပသမ္ပာဒိတာ။ သူပသမ္ပန္နာတိ သုဋ္ဌု ဥပသမ္ပန္နာ။

၁၆၈၆-၇။ ယော ဘိက္ခု ဥပဇ္ဈာယော ဟုတွာ ‘‘ဦနဝီသတိဝဿပုဂ္ဂလံ ဥပသမ္ပာဒယိဿာမိ’’ဣတိ ဂဏမ္ပိ ဝါ အာစရိယမ္ပိ ဝါ ပတ္တမ္ပိ ဝါ ပရိယေသတိ၊ မာဠကဉ္စ သမ္မန္နတိ ဗဒ္ဓသီမံ ဗန္ဓတိ၊ တဿ သဗ္ဗေသု ပယောဂေသု ဒုက္ကဋံ။ တထာ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ။ တထာ ဒွီသု ကမ္မဝါစာသုပိ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။

၁၆၈၈-၉။ ဝီသတိ စ တာနိ ဝဿာနိ စာတိ ဝီသတိဝဿာနိ၊ ဦနာနိ ဝီသတိဝဿာနိ ယဿ သော ဦနဝီသတိဝဿော၊ ဦနဝီသတိဝဿောတိ သညာ ဦနဝီသတိဝဿသညာ၊ သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ ‘‘ဦနဝီသတိဝဿသညီ’’ဣတိ ဝတ္တဗ္ဗေ နိပါတနလက္ခဏေန ဝဿ-သဒ္ဒလောပံ ကတွာ ‘‘ဦနဝီသတိသညီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တဿ ဦနဝီသတိသညိဿ။ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဝီသတိဝဿာနိ ဧတဿာတိ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ နိပါတနလက္ခဏေန ဝီသတိဝဿ-သဒ္ဒလောပံ ¶ ကတွာ ‘‘ပရိပုဏ္ဏော’’တိ ပုဂ္ဂလော ဝုစ္စတိ၊ တသ္မိံ ပရိပုဏ္ဏေ၊ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿေ ပုဂ္ဂလေတိ အတ္ထော။ ဥဘယတ္ထာတိ ဦနဝီသတိပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿေသု ဥဘောသု ပုဂ္ဂလေသု။

၁၆၉၁။ ထေယျသတ္ထေန ¶ သဒ္ဓိန္တိ ‘‘ထေယျသတ္ထော နာမ စောရာ ကတကမ္မာ ဝါ ဟောန္တိ အကတကမ္မာ ဝါ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၄၀၉) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တသရူပေန သတ္ထသင်္ခါတေန ဇနသမူဟေန သဟာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဟာဒိယောဂေ ကရဏဝစနံ။ ဇာနန္တောတိ ‘‘ထေယျသတ္ထော’’တိ ဇာနန္တော။ သံဝိဓာယာတိ ‘‘ဂစ္ဆာမာဝုသော၊ ဂစ္ဆာမ ဘန္တေ၊ ဂစ္ဆာမာဝုသော၊ အဇ္ဇ ဝါ ဟိယျော ဝါ ပရေ ဝါ အပရေ ဝါ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန သံဝိဒဟိတွာတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂန္တိ ဧကဒ္ဓါနမဂ္ဂံ၊ ဧတ္ထ ‘‘အန္တမသော ဂါမန္တရမ္ပီ’’တိ သေသော။ ယထာဟ ‘‘ဧကဒ္ဓါနမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇေယျ အန္တမသော ဂါမန္တရမ္ပီ’’တိ။ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ ‘‘ဂါမေ ဂါမန္တရေ ဂါမန္တရေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ။ အဂါမကေ အရညေ အဒ္ဓယောဇနေ အဒ္ဓယောဇနေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပါစိတ္တိယံ ဘဝေယျ။

၁၆၉၂။ န ဥဒ္ဓဋောတိ ဣဓ န ဝုတ္တော။

၁၆၉၃-၄။ မဂ္ဂါဋဝိဝိသင်္ကေတေတိ မဂ္ဂဝိသင်္ကေတေ၊ အဋဝိဝိသင်္ကေတေ စ။ ယထာဝတ္ထုကမေဝါတိ ပါစိတ္တိယမေဝ။ တေသူတိ သတ္ထိကေသု။ အသံဝိဒဟန္တေသူတိ သံဝိဓာနံ အကရောန္တေသု။ သယံ ဝိဒဟတောပိ စာတိ အတ္တနာ သံဝိဒဟန္တဿ စ။ ဥဘယတ္ထာတိ ထေယျသတ္ထေ ဝါ အထေယျသတ္ထေ ဝါတိ ဒွီသု။

၁၆၉၅။ အထေယျသတ္ထသညိဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥဘယတ္ထာ’’တိ အနုဝတ္တေတဗ္ဗံ။ ကာလဿာယန္တိ ကာလိကော၊ ဝိသင်္ကေတော၊ တသ္မိံ၊ ကာလသမ္ဗန္ဓိနိ ဝိသင်္ကေတေ စ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘ကာလိကေ’’တိ ဣမိနာ ဝိသင်္ကေတဝိသေသနေန မဂ္ဂါဋဝိဝိသင်္ကေတေပိ အာပတ္တိယေဝါတိ ဒီပေတိ။

၁၆၉၆။ ကာယစိတ္တတော ¶ ၊ ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာနတော ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ထေယျသတ္ထသမုဋ္ဌာနံ ကထိတန္တိ ယောဇနာ။

၁၆၉၇။ သတ္တမန္တိ ¶ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ သံဝိဓာယာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၄၁၃) ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ သတ္တမသိက္ခာပဒံ။ ဘိက္ခုနိယာ သဒ္ဓိံ သံဝိဓာနေနာတိ ဘိက္ခုနိယာ သဒ္ဓိံ သံဝိဓာနသိက္ခာပဒေန။ သမုဋ္ဌာနာဒိနာတိ သမုဋ္ဌာနာဒိနာ ဝိနိစ္ဆယေန။ တုလျန္တိ သဒိသံ။ ကောစိပီတိ အပ္ပမတ္တကောပိ။

၁၆၉၈။ ဧတေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အန္တရာယကရာတိ ပကာသိတာတိ ယောဇနာ။ ဣဓ အယံ အန္တရာယကရ-သဒ္ဒေါ ပါဠိယံ အာဂတေန အန္တရာယိက-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထော။ တသ္မာ ကမ္မန္တရာယိကာ၊ ကိလေသန္တရာယိကာ၊ ဝိပါကန္တရာယိကာ၊ ဥပဝါဒန္တရာယိကာ၊ အာဏာဝီတိက္ကမန္တရာယိကာတိ ဣမေ ပဉ္စ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဘဂဝတာ ပကာသိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တတ္ထ တံတံသမ္ပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓနဝသေန သတ္တသန္တာနဿ အန္တရေ ဝေမဇ္ဈေ ဧတိ အာဂစ္ဆတီတိ အန္တရာယော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအနတ္ထော၊ အနတိက္ကမနဋ္ဌေန တသ္မိံ အန္တရာယေ နိယုတ္တာ၊ အန္တရာယံ ဝါ ဖလံ အရဟန္တိ၊ အန္တရာယဿ ဝါ ကရဏသီလာတိ အန္တရာယိကာ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၁၇၊ ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။

ပဉ္စာနန္တရိယကမ္မာနေဝ ကမ္မန္တရာယိကာ၊ တထာ ဘိက္ခုနိဒူသကကမ္မံ။ တံ ပန မောက္ခဿေဝ အန္တရာယံ ကရောတိ၊ န သဂ္ဂဿ။ ဣဒဉ္စ မိစ္ဆာစာရလက္ခဏဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ န ဟိ ¶ ဘိက္ခုနိယာ ဓမ္မရက္ခိတဘာဝေါ အတ္ထိ။ ပါကတိကဘိက္ခုနိဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ အရိယာယ ပန ပဝတ္တံ အပါယသံဝတ္တနိကမေဝ။ နန္ဒမာဏဝကော (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၇၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၈ ဥပ္ပလဝဏ္ဏတ္ထေရီဝတ္ထု၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၃၄) စေတ္ထ နိဒဿနံ။ ဥဘိန္နံ သမာနစ္ဆန္ဒတာဝသေန ဝါ န သဂ္ဂန္တရာယိကတာ၊ မောက္ခန္တရာယိကတာ ပန မောက္ခတ္ထာယ ပဋိပတ္တိယာ ဝိဒူသနတော။ အဘိဘဝိတွာ ပန ပဝတ္တိယာ သဂ္ဂန္တရာယိကတာပိ န သက္ကာ နိဝါရေတုန္တိ ဝဒန္တိ။

အဟေတုကဒိဋ္ဌိအကိရိယဒိဋ္ဌိနတ္ထိကဒိဋ္ဌိသင်္ခါတာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဓမ္မာ နိယတဘာဝပ္ပတ္တာ ကိလေသန္တရာယိကာ နာမ။ ပဏ္ဍကတိရစ္ဆာနဂတဥဘတောဗျဉ္ဇနကာနံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တုပ္ပာဒဓမ္မာ ဝိပါကန္တရာယိကာ နာမ။ ပဏ္ဍကာဒိဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ သဗ္ဗာယပိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ ဝိပါကန္တရာယိကဘာဝတော ¶ ။ အရိယူပဝါဒါ ဥပဝါဒန္တရာယိကာ နာမ။ တေ ပန ယာဝ အရိယေ န ခမာပေန္တိ၊ တာဝဒေဝ၊ န တတော ပရံ။ သဉ္စိစ္စ အာပန္နာ သတ္တာပတ္တိက္ခန္ဓာ အာဏာဝီတိက္ကမန္တရာယိကာ နာမ။ တေပိ ယာဝ ဘိက္ခုဘာဝံ ဝါ ပဋိဇာနာတိ၊ န ဝုဋ္ဌာတိ ဝါ န ဒေသေတိ ဝါ၊ တာဝဒေဝ၊ န တတော ပရံ။

ဧဝံ ဒုတိယဂါထာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ တထာ အဝုတ္တေ ‘‘တိက္ခတ္တု’’န္တိအာဒိဂါထာ ပဌမဂါထာယ သဒ္ဓိံ ဃဋနာ ဧဝ န သိယာ။ တသ္မာ ဧတ္ထာယံ ဂါထာ ပရိဟီနာတိ ဝိညာယတိ။

ဧတေတိ ‘‘အန္တရာယိကာ’’တိ ဘဂဝတာ ပကာသိတာ ပဉ္စ ဓမ္မာ ‘‘ယထာ အနန္တရာယိကာ ဟောန္တိ၊ တထာ အဟံ မုနိနာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ အာဇာနာမီ’’တိ ယော ဘိက္ခု ဝဒေယျ၊ သော ပန ¶ ဘိက္ခု တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကေဟိ ကထံ ဝတ္တဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ယေ ပဿန္တီ’’တိအာဒိ။ ယေ တထာဝါဒိတံ ဘိက္ခုံ ပဿန္တိ၊ ‘‘အသုကော အာယသ္မာ ဧဝံဝါဒီ’’တိ ပရတော သုဏန္တိ စ၊ တေဟိ။ သော ပန ဘိက္ခု ‘‘မာ အာယသ္မာ ဧဝံ အဝစာ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။

၁၇၀၁။ အဝဒန္တဿာတိ တံ ဒိသွာ ဝါ သုတွာ ဝါ ယထာဝုတ္တနယေန အဝဒန္တဿ။ ဒုက္ကဋန္တိ ဉာတဒုက္ကဋံ။ တံ ဒုလဒ္ဓိံ။ အနိဿဇတောတိ ဘိက္ခူဟိ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ အနိဿဇန္တဿ။ တထာ ဒုက္ကဋန္တိ အတိဒိသတိ။

၁၇၀၂။ ကမ္မဝါစာယာတိ တတိယာယ ကမ္မဝါစာယ။ ဩသာနေတိ ပရိယောသာနေ၊ ယျကာရေ ပတ္တေတိ အဓိပ္ပာယော။ တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညီ န ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ။ ဓမ္မကမ္မေ ဝေမတိကော န ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ။ ဓမ္မကမ္မေ အဓမ္မကမ္မသညီ န ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၂၁) တိကပါစိတ္တိယံ ¶ ဝုတ္တံ။ အဓမ္မေ တိကဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ အဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညိဝေမတိကအဓမ္မကမ္မသညီနံ ဝသေန တိကဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။

၁၇၀၃။ ‘‘အနာပတ္တိ အကတကမ္မဿာ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ကမ္မံ နာမ သမနုဘာသနကမ္မံ။ ယထာဟ ‘‘အနာပတ္တိ အသမနုဘာသန္တဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၂၂)။

၁၇၀၄။ ဉတွာတိ အနောသာရိတဘာဝံ သယမေဝ ဝါ ပရတော ဝါ တဿ ဝါ သန္တိကာ ဉတွာ။ အကတာနုဓမ္မေနာတိ အကတော ဩသာရဏသင်္ခါတော အနုဓမ္မော ယဿ သော ¶ အကတာနုဓမ္မော၊ တေန၊ သဟယောဂေ ကရဏဝစနံ။ တထာဝါဒိကဘိက္ခုနာတိ ‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမီ’’တိအာဒိံ ဝဒန္တေန ဘိက္ခုနာ။ ‘‘အကတာနုဓမ္မေနာ’’တိ ဣမိနာ သမာနာဓိကရဏံ။ သံဝသေယျာတိ ဥပေါသထာဒိကံ သင်္ဃကမ္မံ ကရေယျ။ ဘုဉ္ဇေယျ စာတိ အာမိသသမ္ဘောဂံ ဝါ ဓမ္မသမ္ဘောဂံ ဝါ ကရေယျ။ သဟ သေယျ ဝါတိ နာနူပစာရေပိ ဧကစ္ဆန္နေ နိပဇ္ဇေယျ။

၁၇၀၅။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တပါစိတ္တိယဿ ခေတ္တနိယမံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဥပေါသထာဒိကံ ကမ္မ’’န္တိအာဒိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဝါရဏံ ဂဟိတံ။ ယထာဟ ‘‘ဥပေါသထံ ဝါ ပဝါရဏံ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၄၂၅)။ တေန သဟာတိ ဥက္ခိတ္တကေန သဟ။ ‘‘ကမ္မဿ ပရိယောသာနေ’’တိ ဣဒံ သံဝါသေန အာပတ္တိခေတ္တနိဒဿနံ။

၁၇၀၆။ ဧကေနေဝ ပယောဂေန ဗဟုံ ယာမကာလိကာဒိအာမိသံ ဂဏှတော ဧကံ ပါစိတ္တိယံ။ တထာ ဧကေနေဝ ပယောဂေန ဗဟုံ အာမိသံ ဒဒတောပိ ဧကံ ပါစိတ္တိယံ။ ဗဟူသု ပယောဂေသု ဗဟူနိ ပါစိတ္တိယာနီတိ ယောဇနာ။ ဣမိနာ စ အာမိသသမ္ဘောဂေန တုလျဖလံ ဓမ္မသမ္ဘောဂမ္ပိ သဟစရိယေန အာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပန ပဒါဒီဟိ ဥဒ္ဒိသန္တဿ ဝါ ဥဒ္ဒိသာပေန္တဿ ဝါ ပဒသောဓမ္မေ ဝုတ္တနယေန အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၁၇၀၇။ ဣတရောတိ ပကတတ္တော။ ဣတရသ္မိန္တိ ဥက္ခိတ္တကေ။ ပရောတိ ပကတတ္တော။ ဥဘောပိ ဝါတိ ¶ ပကတတ္တဥက္ခိတ္တာ ဒွေပိ ဝါ။ ‘‘ဧကတ္ထ ဧကတော နိပဇ္ဇန္တီ’’တိ သေသော။ ဣမေသု တီသုပိ ဌာနေသု ‘‘ပါစိတ္တီ’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။

၁၇၀၈။ ဥဋ္ဌဟိတွာ ပုနပ္ပုနံ နိပဇ္ဇန္တဿ နိပဇ္ဇနပယောဂါနံ ဝသေန အာပတ္တိယော သိယုန္တိ အဇ္ဈာဟာရယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ‘‘ဥက္ခိတ္တကေ နိပန္နသ္မိ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တာပတ္တိဝိနိစ္ဆယော ကတ္ထ ¶ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧကနာနူပစာရေသု၊ ဧကစ္ဆန္နေ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ။ နာနူပစာရေသူတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ စ ‘‘ဝိနိစ္ဆယော’’တိ ဧတ္ထ အယန္တိ စ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧကော ဥပစာရော အဿာတိ ဧကူပစာရံ၊ နာနာ ဥပစာရော အဿာတိ နာနူပစာရံ၊ ဧကူပစာရဉ္စ နာနူပစာရဉ္စ ဧကနာနူပစာရာနိ ဧကဒေသသရူပေကသေသေန၊ တေသု။ ဧကတော ဆန္နာနိ ဧကစ္ဆန္နာနိ၊ တေသု ဧကစ္ဆန္နေသူတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝဏ္ဏလောပေန ဝါ ဝစနဝိပလ္လာသေန ဝါ ‘‘ဧကစ္ဆန္နေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကနာနူပစာရေသုပိ သေနာသနေသု ဧကစ္ဆန္နေသု အယံ ယထာဝုတ္တအာပတ္တိဝိနိစ္ဆယော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၁၇၀၉။ ဥဘယတ္ထာပီတိ ဥက္ခိတ္တာနုက္ခိတ္တေသု ဒွီသုပိ။

၁၇၁၀။ ‘‘သညိဿ ဩသာရိတောတိ စာ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။

၁၇၁၂။ တထာ ဝိနာသိတန္တိ ‘‘အဇ္ဇတဂ္ဂေ တေ အာဝုသော သမဏုဒ္ဒေသ န စေဝ သော ဘဂဝါ သတ္ထာ အပဒိသိတဗ္ဗော၊ ယမ္ပိ စညေ သမဏုဒ္ဒေသာ လဘန္တိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဒိရတ္တတိရတ္တံ သဟသေယျံ၊ သာပိ တေ နတ္ထိ၊ စရ ပိရေ ဝိနဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၂၉) ဝုတ္တနယေန နာသိတံ။ ‘‘တထာ နာသိတံ သမဏုဒ္ဒေသ’’န္တိ (ပါစိ။ ၄၂၈) ဝစနတော ‘‘သမဏုဒ္ဒေသ’’န္တိ သေသော။ ဇာနန္တိ ဝုတ္တနယေန ‘‘နာသိတော အယ’’န္တိ ဇာနန္တော။ ဥပလာပေယျာတိ ‘‘ဥပလာပေယျ ဝါတိ တဿ ပတ္တံ ဝါ စီဝရံ ဝါ ဥဒ္ဒေသံ ဝါ ပရိပုစ္ဆံ ဝါ ဒဿာမီ’’တိ (ပါစိ။ ၄၃၀) ပဒဘာဇနေ အာဂတနယေန သင်္ဂဏှေယျ။ တေနာတိ နာသိတေန။ ဥပဋ္ဌာပေယျ ဝါတိ တေန ဒိယျမာနာနိ စုဏ္ဏမတ္တိကာဒီနိ သာဒိယန္တော တေန အတ္တနော ဥပဋ္ဌာနံ ကာရာပေယျ ဝါ။ ‘‘တေနာ’’တိ ဣဒံ သဟတ္ထေ ကရဏဝသေန ‘‘သမ္ဘုဉ္ဇေယျာ’’တိအာဒီဟိ စ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝါတိ ဧတ္ထ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ¶ ရဿော။ သမ္ဘောဂသဟသေယျာ ¶ အနန္တရသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။ တသ္မာ အာပတ္တိပရိစ္ဆေဒေါပေတ္ထ တသ္မိံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၇၁၃။ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၂၈) ဝုတ္တာ တိဿော နာသနာ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သံဝါသေန…ပေ… တိဿော’’တိ။ တတ္ထ တီသု ကတမာ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဒဏ္ဍကမ္မေန နာသနာ ဧတ္ထ အဓိပ္ပေတာတိ ယောဇနာ။ ဧတာသံ ဝိဘာဂေါ စ ‘‘တတ္ထ အာပတ္တိယာ အဒဿနာဒီသု ဥက္ခေပနာ သံဝါသနာသနာ နာမ။ ‘ဒူသကော နာသေတဗ္ဗော၊ မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိံ နာသေထာ’တိ အယံ လိင်္ဂနာသနာ နာမ။ ‘အဇ္ဇတဂ္ဂေ တေ အာဝုသော သမဏုဒ္ဒေသ န စေဝ သော ဘဂဝါ သတ္ထာ အပဒိသိတဗ္ဗော’တိ အယံ ဒဏ္ဍကမ္မနာသနာ နာမာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၂၈) အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တော။

၁၇၁၅။ ‘‘ဝုတ္တာ သမနုဘာသနေ’’တိ (ဝိ။ ဝိ။ ၁၇၀၃) တတ္ထ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘အရိဋ္ဌေန သမာ မတာ’’တိ။

၁၇၁၆-၇။ ယော ဘိက္ခု သိက္ခာပဒံ ဝီတိက္ကမန္တော တံ ဝီတိက္ကမံ ယေ ပဿန္တိ၊ သုဏန္တိ စ၊ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သိက္ခာပဒေန ဝုစ္စမာနော ‘‘မာဝုသော ဧဝံ အကာသိ၊ န ကပ္ပတိ ဧတံ ဘိက္ခုဿာ’’တိ သိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေန ဝုစ္စမာနော ‘‘ဧတသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ယေန မံ တုမှေ ဝဒေထ၊ ဧတသ္မိံ သိက္ခာပဒတ္ထေ ယာဝ အညံ ဝိယတ္တံ ဗဟုဿုတံ ပကတညုံ ဝိနယဓရံ န ပုစ္ဆာမိ၊ တာဝ အဟံ န သိက္ခိဿာမီ’’တိ ဘဏတိ၊ တဿ ဧဝံ ဘဏန္တဿ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ သာဓိပ္ပာယယောဇနာ။

၁၇၁၈-၉။ အနုပသမ္ပန္နေ ¶ ဥပသမ္ပန္နသညိဝေမတိကအနုပသမ္ပန္နသညီနံ ဝသေန အနုပသမ္ပန္နေ သတ္ထုနာ တိကဒုက္ကဋံ ဒီပိတန္တိ ယောဇနာ၊ ဣမိနာ စ ဥပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညိဝေမတိကအနုပသမ္ပန္နသညီနံ ဝသေန ဥပသမ္ပန္နေ တိကပါစိတ္တိယံ ဒီပိတံ ဟောတိ။ အပညတ္တေန ဩဝဒနပ္ပကာရံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘န သလ္လေခါယိဒံ ဟောတီ’’တိ။ ဥဘောဟိပိ ဥပသမ္ပန္နာနုပသမ္ပန္နေဟိ ¶ ။ ‘‘ဣဒံ သလ္လေခါယ န ဟောတီ’’တိ အပညတ္တေန ဝုစ္စမာနဿ ‘‘န တာဝါဟ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒတော တဿ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘န ဒေါသော ဥမ္မတ္တကာဒီန’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။

၁၇၂၀။ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ပါတိမောက္ခေ ဥဒ္ဒိဿမာနေ ဧဝံ ဝဒေယျာ’’တိအာဒိသိက္ခာပဒပါဌတော (ပါစိ။ ၄၃၉) ဥဒ္ဒိဋ္ဌေဟီတိ ဧတ္ထ ‘‘ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကေဟိ သိက္ခာပဒေဟီ’’တိ သေသော။ ပါရာဇိကံ ဌပေတွာ အဝသေသာ ဥပါဒါယုပါဒါယ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ဧတ္ထ ကိန္တိ ပဋိက္ခေပေ၊ ဧတေဟိ ကိံ၊ ပယောဇနံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေဟီတိ သမီပတ္ထေ ဝစနသာမညေန ‘‘ဣမေဟီ’’တိ ဧတဿ ပရိယာယော။ ‘‘ကိံ ပနိမေဟီ’’တိ (ပါစိ။ ၄၃၉) သိက္ခာပဒပါဌေ ပဋိက္ခေပဿ ကာရဏံ ဒဿေတိ ‘‘ကုက္ကုစ္စာဒိနိဒါနတော’’တိ။ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိဟေသာဝိလေခါ ဂဟိတာ။ ဧတ္ထ ကုက္ကုစ္စံ နာမ ‘‘ကပ္ပတိ နု ခေါ၊ န ကပ္ပတိ နု ခေါ’’တိ ကုက္ကုစ္စကရဏံ။ ဝိဟေသာ နာမ ဝိပ္ပဋိသာရော။ ဝိလေခါ နာမ ဝိစိကိစ္ဆာသင်္ခါတာ မနောဝိလေခတာ မနောဝိလေခါ၊ ဣမေဟိ သကလေဟိ ပဒေဟိ သိက္ခာပဒဝိဝဏ္ဏကပ္ပကာရော ဒဿိတော။ ‘‘ဣတိ သိက္ခာပဒဝိဝဏ္ဏနေ’’တိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အဇ္ဈာဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဝိဝဏ္ဏနေတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ။

ကုက္ကုစ္စာဒိနိဒါနတော ¶ ဧတေဟိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကေဟိ သိက္ခာပဒေဟိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေဟိ ကိံ ဣတိ သိက္ခာပဒဝိဝဏ္ဏနေ ပါစိတ္တိယာပတ္တိ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၁၇၂၁။ တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဥပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညီ ဝိနယံ ဝိဝဏ္ဏေတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ။ ဥပသမ္ပန္နေ ဝေမတိကော…ပေ… အနုပသမ္ပန္နသညီ…ပေ… ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၄၁) တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ ဝုတ္တာနိ။ တံ ဝိနယံ သစေ ပန အနုပသမ္ပန္နဿ သန္တိကေ ဝိဝဏ္ဏေတိ၊ တိကဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။

၁၇၂၂-၄။ ဥဘိန္နမ္ပီတိ ဥပသမ္ပန္နာနံ၊ အနုပသမ္ပန္နာနံ ဥဘိန္နမ္ပိ၊ ‘‘သန္တိကေ’’တိ သေသော။ အညဓမ္မဝိဝဏ္ဏနေတိ ဝိနယတော အညေသံ သုတ္တာဘိဓမ္မာနံ ဝိဝဏ္ဏနေ။

အနာပတ္တိဝိသယံ ¶ ဒဿေတုမာဟ ‘‘နဝိဝဏ္ဏေတုကာမဿာ’’တိအာဒိ။ နဝိဝဏ္ဏေတုကာမဿ ‘‘ဟန္ဒ သုတ္တန္တံ ပရိယာပုဏ၊ ပစ္ဆာပိ ဝိနယံ ပရိယာပုဏိဿသိ’’ ဣတိ ဧဝံ ဝဒန္တဿ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ သဒိသာ ဧဝ သာဒိသာ။

ပဌမဂါထာယ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ ‘‘အညာဏေနာ’’တိအာဒိဂါထာ ပရိပုဏ္ဏသမ္ဗန္ဓာ သိယာတိ ဝိညာယတိ။

အညာဏေနာတိ ဧတ္ထ ဝါ ‘‘အာပန္နတ္တာ’’တိ သေသော။ အာပတ္တိမောက္ခောတိ အာပတ္တိယာ မောက္ခော။ အညာဏေန အာပန္နတ္တာ ¶ အာပတ္တိမောက္ခော နေဝ ဝိဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ကာရေတဗ္ဗော’’တိအာဒိ။ ယထာ ဓမ္မော ဌိတော၊ တထာ ဘိက္ခု ကာရေတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ပါဠိဝါစကော၊ ပါဠိယံ ယထာ ဝုတ္တံ၊ တထာ ကာရေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဂါမိနီ အာပတ္တိ စေ၊ ဒေသာပေတဗ္ဗော၊ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ စေ၊ ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ယထာဓမ္မော ကာရေတဗ္ဗော’’တိ (ပါစိ။ ၄၄၄)။ အညာဏေန အာပန္နတ္တာ တဿ အာပတ္တိယာ မောက္ခော နတ္ထိ။ ယထာ ပန ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဌိတော၊ တထာ ဘိက္ခု ကာရေတဗ္ဗော၊ ဒေသနာဂါမိနိံ စေ အာပန္နော ဟောတိ၊ ဒေသာပေတဗ္ဗော၊ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိံ စေ၊ ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၁၇၂၆။ ဥတ္တရိန္တိ ယထာဓမ္မကရဏတော ဥတ္တရိံ။ ဒုတိယေနေဝါတိ ဉတ္တိဒုတိယေနေဝ။ နိန္ဒိတွာတိ ‘‘တဿ တေ အာဝုသော အလာဘာ’’တိအာဒိနာ ဂရဟိတွာ။

၁၇၂၇။ ဧဝံ ¶ အာရောပိတေ မောဟေတိ ယထာဓမ္မကရဏတော ဥပရိ ယထာဝုတ္တနယေန တံ ပုဂ္ဂလံ ဂရဟိတွာ ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ တဿ ဧဝံ မောဟေ အာရောပိတေ။ ပုန ယဒိ မောဟေတီတိ ယောဇနာ။ တသ္မိံ မောဟနကေ ပုဂ္ဂလေ ပါစိတ္တိ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။

၁၇၂၈။ ဒီပိတံ တိကဒုက္ကဋန္တိ ‘‘အဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညီ မောဟေတိ၊ ဝေမတိကော၊ အဓမ္မကမ္မသညီ မောဟေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၄၇) တိကဒုက္ကဋံ ဒဿိတံ။ ဧတဿ ဝိပရိယာယတော တိကပါစိတ္တိယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာဟ ‘‘ဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညီ မောဟေတိ၊ ဝေမတိကော၊ အဓမ္မကမ္မသညီ မောဟေတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၄၇)။ ဧတ္ထ ကမ္မန္တိ မောဟာရောပနကမ္မံ ¶ အဓိပ္ပေတံ။ ယထာဟ ‘‘ဓမ္မကမ္မေတိအာဒီသု မောဟာရောပနကမ္မံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၄၇)။

၁၇၂၉-၃၀။ ‘‘န စ မောဟေတုကာမဿာ’’တိအာဒီဟိ ‘‘အနာပတ္တီတိ ဝိညေယျ’’န္တိ ဣဒံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဝိတ္ထာရေန အသုတဿာ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ဧတ္ထ ‘‘ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ကမ္မပဒံ အပေက္ခိတဗ္ဗံ။ ဝိတ္ထာရေန ဦနကဒွတ္တိက္ခတ္တုံ သုတဿ စာတိ ယောဇနာ။ တထာတိ ဣမိနာ ‘‘အနာပတ္တီတိ ဝိညေယျ’’န္တိ ဣဒံ ပစ္စာမသတိ။

၁၇၃၁-၂။ ကုဒ္ဓါတိ ကုပိတော။ ပဟာရံ ဒေတီတိ ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ နိဿဂ္ဂိယေန ဝါ အန္တမသော ဥပ္ပလပတ္တေနာပိ ပဟာရံ ဒေတိ။ ယထာဟ ‘‘ပဟာရံ ဒဒေယျာတိ ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ နိဿဂ္ဂိယေန ဝါ အန္တမသော ဥပ္ပလပတ္တေနာပိ ပဟာရံ ဒေတီ’’တိ (ပါစိ။ ၄၅၁)။ ဧတ္ထ ‘‘အညဿ ဘိက္ခုဿာ’’တိ သေသော။ တဿာတိ အပေက္ခိတွာ ‘‘ယော’’တိ လဗ္ဘတိ။

အဋ္ဌကထာဂတံ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သမ္ပဟရိတုကာမေနာ’’တိအာဒိ၊ ဣမိနာ မရဏာဓိပ္ပာယေန ပဟဋေ ပါရာဇိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၇၃၃။ ‘‘ဣတိ ဧဝံ ကတေ အယံ သင်္ဃမဇ္ဈေန ဝိရောစတီ’’တိ ဝိရူပကရဏာပေက္ခော ဝိရူပကရဏေ အပေက္ခဝါ တဿ စ အပေက္ခိတဿ ဘိက္ခုဿ ကဏ္ဏံ ဝါ နာသံ ဝါ ယဒိ ဆိန္ဒတိ၊ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။

၁၇၃၄။ အနုပသမ္ပန္နေတိ ¶ ¶ သာမိဝစနတ္ထေ ဘုမ္မံ။ ‘‘ဣတ္ထိယာ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘အနုပသမ္ပန္နာယ ဣတ္ထိယာ အနုပသမ္ပန္နဿ ပုရိသဿာ’’တိ။ တိရစ္ဆာနဂတဿပီတိ ဧတ္ထ ‘‘အန္တမသော’’တိ သေသော။ ယထာဟ ‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတဿပီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၅၂)။

၁၇၃၅။ ‘‘သစေ ပဟရတိ ဣတ္ထိဉ္စာ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ရတ္တေန စေတသာတိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ရတ္တေန စိတ္တေန။ ဝိနိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဩတိဏ္ဏော ဝိပရိဏတေန စိတ္တေန မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇေယျာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၂၇၀) ဒဿိတာ။

၁၇၃၆။ မောက္ခာဓိပ္ပာယောတိ တတော အတ္တနော မောက္ခံ ပတ္ထေန္တော။ ဒေါသော န ဝိဇ္ဇတီတိ ဒုက္ကဋာဒိကောပိ ဒေါသော နတ္ထိ။

၁၇၃၇-၉။ ဟေဌေတုကာမမာယန္တံ စောရမ္ပိ ဝါ ပစ္စတ္ထိကမ္ပိ ဝါ အန္တရာမဂ္ဂေ ပဿိတွာတိ ယောဇနာ။ ဒိသွာ ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘မာ ဣဓာဂစ္ဆုပါသကာ’’တိအာဒိ၊ အာဂမနပဋိက္ခေပေန တတ္ထေဝ တိဋ္ဌာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာယန္တန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ တံ အနာဒိယိတွာ အာဂစ္ဆန္တံ။ ယထာဟ ‘‘ဝစနံ အနာဒိယိတွာ အာဂစ္ဆန္တ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၅၃)။

ဧသေဝ နယောတိ ‘‘မာ အာဂစ္ဆာ’တိ ဝုတ္တေပိ အာဂစ္ဆန္တံ ပဟဋေ မတေပိ အနာပတ္တီ’’တိ အယံ နယော။

၁၇၄၀။ တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဥပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညီ၊ ဝေမတိကော၊ အနုပသမ္ပန္နသညီ ပဟာရံ ဒေတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၅၂) တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ သေသေတိ အနုပသမ္ပန္နေ။ တိကဒုက္ကဋန္တိ ‘‘အနုပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညီ၊ ဝေမတိကော ¶ ၊ အနုပသမ္ပန္နသညီ ပဟာရံ ဒေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၅၂) တိကဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ အနာဏတ္တိကတ္တာ အာဟ ‘‘ကာယစိတ္တသမုဋ္ဌာန’’န္တိ။ ကာယစိတ္တာနံ သုခေါပေက္ခာပိ သမ္ဘဝန္တီတိ တတော ဝိသေသေတုမာဟ ‘‘ဒုက္ခဝေဒန’’န္တိ။

၁၇၄၁။ ကာယန္တိ ¶ ကာယေကဒေသံ ဟတ္ထာဒိအဝယဝမာဟ။ ဝါတိ ဒုတိယတ္ထသမ္ပိဏ္ဍနေ။ ကာယဗဒ္ဓန္တိ ကာယပဋိဗဒ္ဓံ ပဟရဏယောဂ္ဂါယောဂ္ဂေသု ကတ္တရယဋ္ဌိသတ္ထာဒီသု အညတရံ။ သစေ ဥစ္စာရေယျာတိ သစေ ပဟရဏာကာရံ ဒဿေတွာ ဥက္ခိပေယျ၊ ဣဒံ ‘‘ကာယံ ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓံ ဝါ’’တိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တဿာတိ ဥစ္စာရိတကာယာဒိကဿ။ ဥဂ္ဂိရဏပစ္စယာတိ ဥက္ခိပနကာရဏာ။

၁၇၄၂။ အသမ္ပဟရိတုကာမေနာတိ ပဟာရဒါနံ အနိစ္ဆန္တေန။ ဒိန္နတ္တာတိ ပဟာရဿ ဒိန္နတ္တာ။ အပ္ပဟရိတုကာမတ္တာ ပုရိမသိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယံ န ဟောတိ၊ ဥဂ္ဂိရိတုကာမတာယ ကတပယောဂဿ ဥဂ္ဂိရဏမတ္တေ အဋ္ဌတွာ ပဟာရဿ ဒိန္နတ္တာ ဣမိနာပိ ပါစိတ္တိယံ န ဟောတိ၊ အဇ္ဈာသယဿ၊ ပယောဂဿ စ အသုဒ္ဓတ္တာ အနာပတ္တိယာပိ န ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။

၁၇၄၃။ သစေ တေန ပဟာရေန ဘိက္ခုနော ဟတ္ထာဒီသုပိ ယံ ကိဉ္စိ အင်္ဂံ ဘိဇ္ဇတိ၊ ပဟဋဿ ပဟာရဒါယကဿ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၇၄၄။ သေသော ဝိနိစ္ဆယော ‘‘မောက္ခာဓိပ္ပာယော’’တိအာဒိကော ဣဓ အဝုတ္တော ဝိနိစ္ဆယော သမုဋ္ဌာနာဒိနာ သဒ္ဓိံ အနန္တရေ ဝုတ္တနယေန ဝိနယညုနာ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ‘‘တိရစ္ဆာနာဒီနံ ¶ ဝစ္စကရဏာဒိံ ဒိသွာန ပလာပေတုကာမတာယ ကုဇ္ဈိတွာပိ ဥဂ္ဂိရန္တဿ မောက္ခာဓိပ္ပာယော ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

၁၇၄၅။ အမူလကေနာတိ ဒိဋ္ဌာဒိမူလဝိရဟိတေန၊ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခု’’န္တိ သေသော။ သင်္ဃာဒိသေသေနာတိ တေရသန္နံ အညတရေန။ တဿာတိ စောဒကဿ၊ စောဒါပကဿ ဝါ ပါပဘိက္ခုနော။ သစေ စုဒိတကော တသ္မိံ ခဏေ ‘‘ဧသ မံ စောဒေတီ’’တိ ဇာနာတိ၊ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ ယောဇနာ၊ ဣမိနာ ‘‘သစေ ဧဝံ န ဇာနာတိ၊ စိရေန ဝါ ဇာနာတိ၊ ဒုက္ကဋံ ဟောတီ’’တိ သိဒ္ဓံ။

၁၇၄၆။ တတ္ထာတိ ဥပသမ္ပန္နေ။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ ‘‘ဥပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညီ အမူလကေန သင်္ဃာဒိသေသေန အနုဒ္ဓံသေတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ။ ဝေမတိကော…ပေ… အနုပသမ္ပန္နသညီ အမူလကေန သင်္ဃာဒိသေသေန အနုဒ္ဓံသေတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၆၂) တိကပါစိတ္တိယံ ¶ ။ ဒိဋ္ဌာစာရဝိပတ္တိယာ စောဒကော ဒုက္ကဋာပတ္တီတိ အမူလိကာယ ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိယာ ဝါ အာစာရဝိပတ္တိယာ ဝါ အနုဒ္ဓံသေန္တဿ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သေသေ စာတိ အနုပသမ္ပန္နေ။ တိကဒုက္ကဋန္တိ အနုပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညိဝေမတိကအနုပသမ္ပန္နသညီနံ ဝသေန တီဏိ ဒုက္ကဋာနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

၁၇၄၇။ ‘‘တထာသညိဿ အနာပတ္တီ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ တထာသညိဿာတိ သမူလကသညိဿ။

၁၇၄၈-၉။ သဉ္စိစ္စာတိ တဿ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿာဒိဘာဝံ ဇာနန္တောယေဝ။ ဘိက္ခုနောတိ ဧတ္ထ ‘‘အညဿာ’’တိ သေသော ¶ ။ ဦနဝီသတိဝဿော တွံ မညေတိ ဧတ္ထ ‘‘မညေ’’တိ ဣမိနာ ပရိကပ္ပတ္ထဝါစိနာ နိပါတေန ‘‘ဥဒကံ မညေ အာဒိတ္တ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၃၈၃) ဝိယ မုသာဝါဒါပတ္တိယာ အဝိသယတံ ဒီပေတိ။ ဟိတေသိတာယ အနုသိဋ္ဌိဒါနာဒိကေ တထာရူပေ အညသ္မိံ ပစ္စယေ ကာရဏေ အသတိ ‘‘ဦနဝီသတိဝဿော တွံ မညေ’’ ဣတိ ဧဝမာဒိနာ အညဿ ဘိက္ခုနော ယော ဘိက္ခု သစေ သဉ္စိစ္စ ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပာဒေယျ၊ တဿ ဧဝံ ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပာဒေန္တဿ ဘိက္ခုနော ဝါစာယ ဝါစာယ ပါစိတ္တိ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၁၇၅၀။ တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဥပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညီ သဉ္စိစ္စ ကုက္ကုစ္စံ ဥပဒဟတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ။ ဝေမတိကော…ပေ… အနုပသမ္ပန္နသညီ သဉ္စိစ္စ ကုက္ကုစ္စံ ဥပဒဟတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၆၇) တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ သေသေ စာတိ အနုပသမ္ပန္နေ စ။ တိကဒုက္ကဋန္တိ အနုပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညိဝေမတိကအနုပသမ္ပန္နသညီနံ ဝသေန တိကဒုက္ကဋံ။ ဝဇ္ဇမေဝ ဝဇ္ဇတာ။

၁၇၅၁။ ဟိတေသိတာယ ဘာသတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ မာ ဧဝန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ကရောဟီ’’တိ သေသော၊ ပုနပိ မာ ဧဝံ ကရောဟီတိ အတ္ထော။ ‘‘အဟံ တံ ဣတ္ထိယာ သဟ နိသိန္နံ မညေ၊ တယာ ဝိကာလေ ဘုတ္တံ မညေ၊ ပုန မာ ဧဝံ ကရောဟိ’’ ဣတိ ဟိတေသိတာယ ဘာသတော အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ ယောဇနာ။

၁၇၅၃။ ဘဏ္ဍနံ ¶ နာမ ကလဟော၊ ဘဏ္ဍနံ ဇာတံ ယေသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော၊ ဇာတဘဏ္ဍနာနန္တိ အတ္ထော၊ ‘‘ဝစန’’န္တိ သေသော။ သောတုံ ဥပဿုတိံ တိဋ္ဌေယျာတိ ယောဇနာ။ ဥပေစ္စ သုယျတိ ဧတ္ထာတိ ဟိ ဥပဿုတိ၊ ဌာနံ၊ ယံ ဌာနံ ဥပဂတေန သက္ကာ ဟောတိ ကထေန္တာနံ သဒ္ဒံ သောတုံ၊ တတ္ထာတိ အတ္ထော။ ယော ¶ ပန ဘိက္ခု ဘဏ္ဍနဇာတာနံ ဘိက္ခူနံ ဝစနံ သောတုံ ဥပဿုတိံ သစေ တိဋ္ဌေယျ၊ တဿ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ ယောဇနာ။

၁၇၅၄။ စောဒေတုကာမတာယ ဂစ္ဆတော အဿာတိ ယောဇနာ။

၁၇၅၅။ သောတုန္တိ ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တာနံ ဘဏ္ဍနဇာတာနံ ဝစနံ သောတုံ။ ဩဟီယန္တဿာတိ ပကတိဂမနံ ဟာပေတွာ ဩသက္ကန္တဿ။ ပုရတော ဂစ္ဆတော ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ ဂစ္ဆတော တုရိတံ ဝါပီတိ ပုရတော ဂစ္ဆန္တာနံ ဘဏ္ဍနဇာတာနံ ဝစနံ သောတုံ ပစ္ဆတော သီဃံ ဂစ္ဆန္တဿာပိ။ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယောတိ ပဒေ ပဒေ အယံ ဧဝ ဝိနိစ္ဆယော။

၁၇၅၆။ အတ္တနော ဌိတောကာသန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥက္ကာသိတွာပိ ဝါတိ ဥက္ကာသိတသဒ္ဒံ ကတွာ ဝါ။ ဧတ္ထ အဟန္တိ ဝါ ဝတွာ ဉာပေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။

၁၇၅၇။ တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ ဥပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညိဝေမတိကအနုပသမ္ပန္နသညီနံ ဝသေန။ သေသေ စာတိ အနုပသမ္ပန္နေ။ တိကဒုက္ကဋံ အနုပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညိဝေမတိကအနုပသမ္ပန္နသညီနံ ဝသေန။

၁၇၅၈။ ဩရမိဿန္တိ မယာ ဂဟိတဒုဂ္ဂါဟတော ဝိရမိဿာမိ။

၁၇၅၉။ ကာယစိတ္တတော စ ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာနတော ထေယျသတ္ထသမုဋ္ဌာနံ။ သိယာ ကိရိယံ သောတုကာမတာယ ဂမနဝသေန၊ သိယာ အကိရိယံ ဌိတဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ မန္တယမာနံ အဇာနာပနဝသေန၊ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ဟောတိ ကြိယာကြိယ’’န္တိ။ ဂမနေန သိဇ္ဈနတော ကာယကမ္မံ ¶ ။ တုဏှီဘာဝေန သိဇ္ဈနတော ဝစီကမ္မံ။ သဒေါသန္တိ သာဝဇ္ဇံ၊ အကုသလစိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၇၆၀။ ဓမ္မိကာနန္တိ ¶ ဓမ္မေန ဝိနယေန သတ္ထုသာသနေန ကတာနံ။ ကမ္မာနန္တိ အပလောကနကမ္မံ၊ ဉတ္တိကမ္မံ၊ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ၊ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မန္တိ ဣမေသံ စတုန္နံ ကမ္မာနံ။ ခီယတီတိ အရုစိံ ပကာသေတိ။

၁၇၆၁။ ဥဘယတ္ထာတိ အဓမ္မေ၊ ဓမ္မေ စ။

၁၇၆၂။ အဓမ္မေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကမ္မေနာ’’တိ သေသော၊ ဓမ္မဝိရုဒ္ဓေန ကမ္မေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘ကမ္မသ္မိ’’န္တိ ဣဒံ ဝိဘတ္တိံ ဝိပရိဏာမေတွာ ‘‘ကမ္မေနာ’’တိ အနုဝတ္တေတဗ္ဗံ။ ဝဂ္ဂေနာတိ ‘‘ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒော အာဟဋော ဟောတိ၊ သမ္မုခီဘူတာ န ပဋိက္ကောသန္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၈၇) ဝုတ္တသာမဂ္ဂိလက္ခဏဿ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ အသမဂ္ဂေန၊ ဧတ္ထ ‘‘သင်္ဃေနာ’’တိ သေသော။ ‘‘တထာ အကမ္မာရဟဿာ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ‘‘အဓမ္မေန ကမ္မေန ဣမေ ကမ္မံ ကရောန္တီ’’တိ စ ‘‘အသမဂ္ဂေန သင်္ဃေန ဣမေ ကမ္မံ ကရောန္တီ’’တိ စ ‘‘အဓမ္မေန ကမ္မေန ဝဂ္ဂေန သင်္ဃေန ဣမေ ကမ္မံ ကရောန္တီ’’တိ စ တထာ ‘‘အကမ္မာရဟဿ ဣမေ ကမ္မံ ကရောန္တီ’’တိ စ ဉတွာ ယော ခီယတိ၊ တဿ စ အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ ယောဇနာ။

၁၇၆၄-၅။ အာရောစိတံ ဝတ္ထု ယာဝ န ဝိနိစ္ဆိတံ ဝါတိ ယောဇနာ၊ ‘‘စောဒကေန စ စုဒိတကေန စ အတ္တနော ကထာ ကထိတာ၊ အနုဝိဇ္ဇကော သမ္မတော၊ ဧတ္တာဝတာပိ ဝတ္ထုမေဝ အာရောစိတံ ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၁) အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တတ္တာ အာရောစိတံ ဝတ္ထု ယာဝ န ဝိနိစ္ဆိတံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဉတ္တိ ဝါ ဌပိတာ ¶ ၊ ကမ္မဝါစာ နိဋ္ဌံ ယာဝ န ဂစ္ဆတိ၊ ဧတသ္မိံ…ပေ…ဟောတိ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။

၁၇၆၆။ ဆန္ဒံ အဒတွာ ဟတ္ထပါသေ ဇဟိတေ တဿ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ ယောဇနာ။

၁၇၆၇-၉။ အဓမ္မေပိ ကမ္မသ္မိံ ဓမ္မကမ္မန္တိ သညိနော ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ ဓမ္မကမ္မေ စ အဓမ္မကမ္မသညိနော အနာပတ္တိ ဣဓ န ဝုတ္တာ၊ ပါဠိယံ ပန ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ‘‘သင်္ဃဿ ဘဏ္ဍနာဒီနိ ဘဝိဿန္တီ’’တိ သညိနော ဂစ္ဆတော စ ယော ဝါ ဂိလာနော ဟောတိ၊ တဿ ဂစ္ဆတော ¶ စ ဂိလာနဿ ကရဏီယေ သတိ ဂစ္ဆတော စ ကမ္မံ နကောပေတုကာမဿ ဂစ္ဆတော စ ပဿာဝနာဒိနာ ပီဠိတဿ ဂစ္ဆတော စ ‘‘အာဂမိဿာမိ’’ဣတိ ဧဝံ ဂစ္ဆတောပိ န ဒေါသတာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဒေါသော ဧဝ ဒေါသတာ၊ အာပတ္တိ၊ နဒေါသတာ အနာပတ္တိ။ ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ ဂမနေန၊ ဆန္ဒဿ အဒါနေန စ အာပဇ္ဇနတော ကြိယာကြိယံ။

၁၇၇၀-၁။ သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန သဒ္ဓိန္တိ သမာနသံဝါသကေန သမာနသီမာယံ ဌိတေန သင်္ဃေန သဒ္ဓိံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘သမဂ္ဂေါ နာမ သင်္ဃော သမာနသံဝါသကော သမာနသီမာယံ ဌိတော’’တိ (ပါစိ။ ၄၈၆)။ စီဝရန္တိ ဝိကပ္ပနုပဂမာဟ။ ယထာဟ ‘‘စီဝရံ နာမ ဆန္နံ စီဝရာနံ အညတရံ စီဝရံ ဝိကပ္ပနုပဂံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ (ပါစိ။ ၄၈၆)။ သမ္မတဿာတိ သေနာသနပညာပကာဒိသမ္မုတိံ ပတ္တေသု အညတရဿ။ ခီယတီတိ ‘‘ယော ယော မိတ္တော၊ တဿ တဿ ဒေန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေန အဝဏ္ဏံ ဘဏတိ။

ဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညိဝေမတိကအဓမ္မကမ္မသညီနံ ဝသေန တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။

၁၇၇၂-၄။ သင်္ဃေနာသမ္မတဿာပိ ¶ စီဝရံ၊ အညမေဝ ဝါ တထေဝ သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန ဒတွာ ခီယတိ၊ တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ အနုပသမ္ပန္နေ တထေဝ သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန ဒိန္နေ သဗ္ဗတ္ထ စီဝရေ၊ အညပရိက္ခာရေ စ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ အနုပသမ္ပန္နေတိ သမ္ပဒါနတ္ထေ ဘုမ္မံ၊ အနုပသမ္ပန္နဿာတိ အတ္ထော။

သဘာဝတော ဆန္ဒာဒီနံ ဝသေနေဝ ကရောန္တံ ခီယန္တဿ စ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ နယာ ဝိနိစ္ဆယက္ကမာ။

၁၇၇၅။ ဣဒံ ဒွါဒသမန္တိ သမ္ဗန္ဓော၊ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဇာနံ သင်္ဃိကံ လာဘံ ပရိဏတံ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏာမေယျ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၄၉၀) ဣမံ ဒွါဒသမံ သိက္ခာပဒန္တိ အတ္ထော။ တိံသကကဏ္ဍသ္မိံ နိဿဂ္ဂိယကဏ္ဍေ။ အန္တိမေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘သိက္ခာပဒေနာ’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ စ-သဒ္ဒေါ ¶ ဧဝကာရတ္ထော။ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဇာနံ သင်္ဃိကံ လာဘံ ပရိဏတံ အတ္တနော ပရိဏာမေယျ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၅၈) ဣမိနာ အန္တိမေနေဝ သိက္ခာပဒေန သဗ္ဗထာ သဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗံ တုလျန္တိ ယောဇနာ။ အယမေဝ ဝိသေသတာတိ ဧတ္ထ ဝိသေသောယေဝ ဝိသေသတာ၊ အယမေဝ ဝိသေသောတိ အတ္ထော။

၁၇၇၆။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ နိဿဂ္ဂိယာဝသာနေ သိက္ခာပဒေ။ အတ္တနော ပရိဏာမနာတိ အတ္တနော ပရိဏာမနဟေတု။

၁၇၇၇-၈။ ယော ¶ ပန ဘိက္ခု ဒေဝိယာ ဝါပိ ရညော ဝါပိ အဝိဒိတာဂမနော အပ္ပဋိသံဝိဒိတာဂမနော သယနီယဃရာ ရာဇသ္မိံ အနိက္ခန္တေ၊ ဒေဝိယာ အနိက္ခန္တာယ တဿ သယနီယဃရဿ ဥမ္မာရံ ဣန္ဒခီလံ သစေ အတိက္ကမေယျ၊ တဿ ဘိက္ခုနော ပဌမေ ပါဒေ ဒုက္ကဋံ သိယာ၊ ဒုတိယေ ပါဒေ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ ယောဇနာ။

၁၇၇၉။ ပဋိသံဝိဒိတေတိ အတ္တနော အာဂမနေ နိဝေဒိတေ။ နေဝပဋိသံဝိဒိတသညိနောတိ အနိဝေဒိတသညိနော။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပဋိသံဝိဒိတာဂမနေ။ ဝေမတိကဿာတိ ‘‘ပဋိသံဝိဒိတံ နု ခေါ၊ န ပဋိသံဝိဒိတံ နု ခေါ’’တိ သံသယမာပန္နဿ။

၁၇၈၀-၁။ နေဝ ခတ္တိယဿ အပ္ပဋိသံဝိဒိတေပိ ဝါ န ခတ္တိယာဘိသေကေန အဘိသိတ္တဿ အပ္ပဋိသံဝိဒိတေပိ ဝါ ပဝိသတော န ဒေါသောတိ ယောဇနာ၊ ဧဝရူပါနံ အနိဝေဒိတေပိ ပဝိသန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။

ဥဘောသု ရာဇိနိ စ ဒေဝိယာ စ သယနိဃရတော ဗဟိ နိက္ခန္တေသု ပဝိသတောပိ ဝါ ဥဘိန္နံ အညတရသ္မိံ နိက္ခန္တေ ပဝိသတောပိ ဝါ န ဒေါသောတိ ယောဇနာ။ ကထိနေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒိနာ သမ’’န္တိ သေသော၊ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ သမုဋ္ဌာနာဒိဝသေန ကထိနသိက္ခာပဒေန သမာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သယနီယဃရပ္ပဝေသော ကြိယံ။ အပ္ပဋိသံဝေဒနံ အကြိယံ။

၁၇၈၂။ ရဇတံ ¶ ၊ ဇာတရူပံ ဝါ အတ္တနော အတ္ထာယ ဥဂ္ဂဏှန္တဿ၊ ဥဂ္ဂဏှာပယတောပိ ဝါ တဿ နိဿဂ္ဂိယာပတ္တီတိ ယောဇနာ။

၁၇၈၃။ ဂဏပုဂ္ဂလသင်္ဃာနံ အတ္ထာယ စေတိယေ နဝကမ္မဿ အတ္ထာယ ဥဂ္ဂဏှာပယတော၊ ဥဂ္ဂဏှတောပိ ဝါ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ¶ ယောဇနာ။ ဇာတရူပရဇတာနံ သရူပံ နိဿဂ္ဂိယေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၇၈၄။ မုတ္တာဒိရတနမ္ပိ ဝုတ္တသရူပမေဝ။ သင်္ဃာဒီနမ္ပီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂဏပုဂ္ဂလစေတိယာနံ သင်္ဂဟော။

၁၇၈၅-၆။ ယံ ကိဉ္စိ ဂိဟိသန္တကံ သစေ ကပ္ပိယဝတ္ထု ဝါ ဟောတု၊ အကပ္ပိယဝတ္ထု ဝါပိ ဟောတု၊ မာတုကဏ္ဏပိဠန္ဓနံ တာလပဏ္ဏမ္ပိ ဝါ ဟောတု၊ ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေန ပဋိသာမယတော တဿ ပါစိတ္တိယာပတ္တိ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၁၇၈၇။ န နိဓေတဗ္ဗမေဝါတိ န ပဋိသာမေတဗ္ဗမေဝ။

၁၇၈၈။ ဧသော ဟိ ယသ္မာ ပလိဗောဓော နာမ၊ တသ္မာ ဌပေတုံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။

၁၇၈၉။ အနုညာတေ ဌာနေတိ ဧတ္ထ ‘‘ပတိတ’’န္တိ သေသော။ ဧတ္ထ အနုညာတဋ္ဌာနံ နာမ အဇ္ဈာရာမော ဝါ အဇ္ဈာဝသထော ဝါ။ ယထာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ရတနံ ဝါ ရတနသမ္မတံ ဝါ အဇ္ဈာရာမေ ဝါ အဇ္ဈာဝသထေ ဝါ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဝါ ဥဂ္ဂဟာပေတွာ ဝါ နိက္ခိပိတုံ ‘ယဿ ဘဝိဿတိ၊ သော ဟရိဿတီ’’တိ (ပါစိ။ ၅၀၄)။ ဧတ္ထ စ အဇ္ဈာရာမော နာမ ပရိက္ခိတ္တဿ အန္တောပရိက္ခေပေါ၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဒွိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ အန္တော။ အဇ္ဈာဝသထော နာမ ပရိက္ခိတ္တဿ အန္တောပရိက္ခေပေါ၊ အပရိက္ခိတ္တဿ မုသလပါတဗ္ဘန္တရံ။ ‘‘ဥဂ္ဂဟေတွာ’’တိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏံ၊ ဥဂ္ဂဟာပေတွာတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၇၉၀-၁။ အနုညာတေ ပန ဌာနေ ယထာဝုတ္တအဇ္ဈာရာမာဒိကေ ဌာနေ ရတနံ ဝါ ရတနသမ္မတံ ဝါ မနုဿာနံ ဥပဘောဂပရိဘောဂံ ဝါ သယနဘဏ္ဍံ ဝါ ဂဟေတွာ နိက္ခိပန္တဿ၊ ရတနသမ္မတံ ¶ ဝိဿာသံ ¶ ဂဏှန္တဿ စ တာဝကာလိကမေဝ ဝါ ဂဏှန္တဿ ဥဘယတ္ထ ဥမ္မတ္တကာဒီနဉ္စ န ဒေါသောတိ ယောဇနာ။

သဉ္စရိတ္တသမောဒယန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒိနာ ဣဒံ သိက္ခာပဒ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ သမုဋ္ဌာနာဒိနာ သဉ္စရိတ္တသမဇာတိကန္တိ အတ္ထော။

၁၇၉၃-၄။ သန္တန္တိ စာရိတ္တသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တသရူပံ။ အနာပုစ္ဆာတိ ‘‘ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆာမီ’’တိ အနာပုစ္ဆိတွာ။ ပစ္စယံ ဝိနာတိ တာဒိသံ အစ္စာယိကံ ကရဏီယံ ဝိနာ။ ပရိက္ခေပေါက္ကမေတိ ပရိက္ခေပဿ အန္တောပဝေသေ။ ဥပစာရောက္ကမေတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

၁၇၉၅။ အထာတိ ဝါကျန္တရာရမ္ဘေ။

၁၇၉၆။ တတော အညန္တိ ပဌမံ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆိတွာ တတော ပဝိဋ္ဌဂါမတော အညံ ဂါမံ။ ပုန တတောတိ ဒုတိယဂါမမာဟ။ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ ‘‘အာပုစ္ဆနေ ကိစ္စ’’န္တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ ‘‘အာပုစ္ဆနကိစ္စ’’န္တိ ပါဌောယေဝ ပန ယုတ္တတရော။ ယထာအာကင်္ခိတပမာဏံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဂါမသတေပိ ဝါ’’တိ။

၁၇၉၇။ ပဿမ္ဘေတွာနာတိ ပဋိဝိနောဒေတွာ။ အန္တရာ အညံ ဂါမံ ပဝိသန္တိ စေတိ ယောဇနာ။

၁၇၉၈-၉။ ကုလဃရေ ဝါ အညတ္ထ အာသနသာလာယ ဝါ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ယော ဘိက္ခု သပ္ပိဘိက္ခာယ ဝါ တေလဘိက္ခာယ ဝါ သစေ စရိတုကာမော သိယာတိ ယောဇနာ။

ပဿေတိ ¶ ပကတိဝစနသဝနာရဟေ အတ္တနော သမီပေ၊ ဧတေနေဝ ဧတ္တကာ ဌာနာ ဒူရီဘူတော အသန္တော ¶ နာမ ဟောတီတိ ဗျတိရေကတော လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတိ။ အသန္တေတိ အဝိဇ္ဇမာနေ ဝါ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော ဒူရီဘူတေ ဝါ။ နတ္ထီတိ ဧတ္ထ ‘‘စိန္တေတွာ’’တိ သေသော။

၁၈၀၂။ အနောက္ကမ္မာတိ အနုပသက္ကိတွာ။ မဂ္ဂါတိ ဂန္တဗ္ဗမဂ္ဂါ။

၁၈၀၃။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ ဝိကာလေ ဝိကာလသညိဝေမတိကကာလသညီနံ ဝသေန တိကပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။

၁၈၀၄။ အစ္စာယိကေ ကိစ္စေ ဝါပီတိ သပ္ပဒဋ္ဌာဒီနံ ဘေသဇ္ဇပရိယေသနာဒိကေ အစိရာယိတဗ္ဗကိစ္စေ သတိ ဂစ္ဆတော။

၁၈၀၅။ အန္တရာရာမန္တိ ဂါမဗ္ဘန္တရေ သင်္ဃာရာမံ။ ဘိက္ခုနီနံ ဥပဿယန္တိ ဘိက္ခုနိဝိဟာရံ။ တိတ္ထိယာနံ ဥပဿယန္တိ တိတ္ထိယာရာမံ။

၁၈၀၆-၇။ အန္တရာရာမာဒိဂမနေ န ကေဝလံ အနာပုစ္ဆာ ဂစ္ဆတောယေဝ၊ ကာယဗန္ဓနံ အဗန္ဓိတွာ၊ သင်္ဃာဋိံ အပါရုပိတွာ ဂစ္ဆန္တဿာပိ အနာပတ္တိ။

အာပဒါသုပီတိ သီဟော ဝါ ဗျဂ္ဃော ဝါ အာဂစ္ဆတိ၊ မေဃော ဝါ ဥဋ္ဌေတိ၊ အညော ဝါ ကောစိ ဥပဒ္ဒဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝရူပါသု အာပဒါသုပိ ဗဟိဂါမတော အန္တောဂါမံ ဂစ္ဆတော အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။

၁၈၀၈။ အဋ္ဌိဒန္တမယံ ဝါပိ ဝိသာဏဇံ ဝါပိ သူစိဃရန္တိ ယောဇနာ။ အဋ္ဌိ နာမ ယံ ကိဉ္စိ အဋ္ဌိ။ ဒန္တောတိ ဟတ္ထိဒန္တော။ ဝိသာဏံ နာမ ယံ ကိဉ္စိ ဝိသာဏံ။

၁၈၀၉။ လာဘေတိ ¶ ပဋိလာဘေ။ ဘေဒနကန္တိ ဘေဒနမေဝ ဘေဒနကံ၊ တံ အဿ အတ္ထီတိ ဘေဒနကံ၊ ပဌမံ ဘိန္ဒိတွာ ပစ္ဆာ ဒေသေတဗ္ဗတ္တာ တံ ဘေဒနကံ အဿ ပါစိတ္တိယဿ အတ္ထီတိ ဘေဒနကံ၊ ပါစိတ္တိယံ၊ အဿတ္ထိအတ္ထေ အ-ကာရပစ္စယော။

၁၈၁၀-၁။ ‘‘အနာပတ္တိ ¶ အရဏိကေ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ အရဏိကေတိ အရဏိဓနုကေ။ ဝိဓေတိ ကာယဗန္ဓနဿ ဝိဓကေ။ အဉ္ဇနိကာတိ အဉ္ဇနိနာဠိကာ။ ဒကပုဉ္ဆနိယာတိ နဟာတဿ ဂတ္တေ ဥဒကပုဉ္ဆနပေသိကာယ။ ဝါသိဇဋေတိ ဝါသိဒဏ္ဍကေ။

၁၈၁၂-၃။ မဉ္စပီဌသရူပံ ဒုတိယေ ဘူတဂါမဝဂ္ဂေ စတုတ္ထသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တမေဝ။ ‘‘သုဂတင်္ဂုလေန အဋ္ဌင်္ဂုလပါဒက’’န္တိ အဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကဿ အာဂတတ္တာ ‘‘အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏေနာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ပါဒေနာ’’တိ သေသော။

ဟေဋ္ဌိမာဋနိန္တိ အဋနိယာ ဟေဋ္ဌိမတလံ။ အဋနိယာ ဟေဋ္ဌိမံ ဟေဋ္ဌိမာဋနီ၊ တံ ဌပေတွာ၊ အညတြ ဟေဋ္ဌိမာယ အဋနိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒေသနာပုဗ္ဗဘာဂိယေန မဉ္စပါဒစ္ဆေဒေန သဟ ဝတ္တတီတိ သစ္ဆေဒါ။ တံ ပမာဏံ။ အတိက္ကမတောတိ အတိက္ကာမယတော၊ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ယ-ကာရလောပေါ။

၁၈၁၅။ ပမာဏေန ကရောန္တဿာတိ အဋနိယာ ဟေဋ္ဌာ ဝဍ္ဎကိရတနပ္ပမာဏေန ပါဒေန ယောဇေတွာ ကရောန္တဿ၊ ဧတေနေဝ ‘‘ဦနကံ ကရောန္တဿာ’’တိ ဣဒံ ဥပလက္ခိတံ။ တဿာတိ တဿ အပ္ပမာဏိကဿ။ ဆိန္ဒိတွာတိ အဋနိတော ဟေဋ္ဌာ ဝဍ္ဎကိရတနာတိရိတ္တံ ဌာနံ ဆိန္ဒိတွာ။

၁၈၁၆။ ပမာဏတော နိခဏိတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘အဓိက’’န္တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ၊ ပမာဏတော အဓိကံ ဌာနံ နိခဏိတွာ၊ အန္တောဘူမိံ ¶ ပဝေသေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥတ္တာနံ ဝါပီတိ ဥဒ္ဓံ ပါဒံ ကတွာ ဘူမိယံ ဝါ ဒါရုဃဋိကာသု ဝါ ဌပေတွာ။ အဋ္ဋံ ဝါ ဗန္ဓိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတောတိ ဥက္ခိပိတွာ တုလာသင်္ဃာဋေ ဌပေတွာ အဋ္ဋံ ဗန္ဓိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ။

၁၈၁၇။ တူလံ ဩနဒ္ဓမေတ္ထာတိ တူလောနဒ္ဓံ၊ တူလံ ပက္ခိပိတွာ ဥပရိ စိမိလိကာယ ဩနဒ္ဓံ၊ ‘‘တူလံ နာမ တီဏိ တူလာနိ ရုက္ခတူလံ လတာတူလံ ပေါဋကိတူလ’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၂၈) ဝုတ္တတူလာနံ ¶ အညတရံ ပက္ခိပိတွာ ဥပရိ ပိလောတိကာယ သိဗ္ဗိတွာ ကတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပေါဋကိတူလန္တိ ဧရကတူလာဒိ ယံ ကိဉ္စိ တိဏဇာတီနံ တူလံ။ ဥဒ္ဒါလနမေဝ ဥဒ္ဒါလနကံ၊ တံ အဿ အတ္ထီတိ ဥဒ္ဒါလနကန္တိ ဝုတ္တနယမေဝ။ အတိက္ကန္တာ ဤတိ ဥပဒ္ဒဝေါ ယေန သော အနီတိ၊ ဘဂဝါ၊ တေန အနီတိနာ။

၁၈၁၈။ အာယောဂေတိ အာယောဂပတ္တေ။ ဗန္ဓနေတိ ကာယဗန္ဓနေ။ အံသဗဒ္ဓကေတိ အံသဗန္ဓနကေ။ ဗိဗ္ဗောဟနေတိ ဥပဓာနေ။ ထဝိကာတိ ပတ္တထဝိကာ။ ထဝိကာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သိပါဋိကာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ထဝိကာဒီသု တူလောနဒ္ဓေသု ပရိဘုတ္တေသု ဘိက္ခုနော အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။

၁၈၁၉။ အညေန စ ကတန္တိ ဧတ္ထ ‘‘မဉ္စံ ဝါ ပီဌံ ဝါ’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ ဥဒ္ဒါလေတွာတိ ပိလောတိကံ ဥပ္ပာဋေတွာ တူလံ အပနေတွာ။ နယာတိ သမုဋ္ဌာနာဒယော။

၁၈၂၀။ နိသီဒနန္တိ နိသီဒနစီဝရံ။ ပမာဏတောတိ ‘‘တတြိဒံ ပမာဏံ၊ ဒီဃသော ဒွေ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ၊ တိရိယံ ဒိယဍ္ဎံ ¶ ၊ ဒသာ ဝိဒတ္ထီ’’တိ (ပါစိ။ ၅၃၁) ဝုတ္တပမာဏတော။ ပမာဏာတိက္ကမေ ပယောဂေ တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ ယောဇနာ။

၁၈၂၁။ သစ္ဆေဒန္တိ ပမာဏတော အတိရိတ္တပဒေသဿ ဆေဒနကိရိယာသဟိတပဋိကမ္မံ ပါစိတ္တိယမုဒီရိတန္တိ အတ္ထော။ တဿာတိ နိသီဒနဿ။ ဒွီသု ဌာနေသု ဖာလေတွာ တိဿော ဒသာ ကာတဗ္ဗာ သိယုန္တိ ယောဇနာ။

၁၈၂၂။ တဒူနကန္တိ တတော ပမာဏတော ဦနကံ။ ဝိတာနာဒိံ ကရောန္တဿာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အတ္ထရဏသာဏိပါကာရဘိသိဗိဗ္ဗောဟနာနံ သင်္ဂဟော။ ‘‘သဉ္စရိတ္တသမာ နယာ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

၁၈၂၃။ ရောဂေတိ ကဏ္ဍုပိဠကာဒိရောဂေ သတိ။ ယထာဟ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ယဿ ကဏ္ဍု ¶ ဝါ ပိဠကာဝါ အဿာဝေါ ဝါ ထုလ္လကစ္ဆု ဝါ အာဗာဓော၊ တဿ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၄)။ ဧတ္ထ ကဏ္ဍူတိ ကစ္ဆု။ ပိဠကာတိ လောဟိတတုဏ္ဍိကာ သုခုမပိဠကာ။ အဿာဝေါတိ အရိသဘဂန္ဒလမဓုမေဟာဒိဝသေန အသုစိပဂ္ဃရဏံ။ ထုလ္လကစ္ဆု ဝါ အာဗာဓောတိ မဟာပိဠကာဗာဓော ဝုစ္စတိ။ ပမာဏတောတိ ‘‘တတြိဒံ ပမာဏံ၊ ဒီဃသော စတဿော ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ၊ တိရိယံ ဒွေ ဝိဒတ္ထိယော’’တိ (ပါစိ။ ၅၃၈) ဝုတ္တပ္ပမာဏတော။

၁၈၂၅။ ပမာဏေနေဝါတိ ‘‘တတြိဒံ ပမာဏံ၊ ဒီဃသော ဆ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ၊ တိရိယံ အဍ္ဎတေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၄၃) ဝုတ္တပ္ပမာဏေနေဝ။ ပမာဏာတိက္ကမေတိ ဝဿိကသာဋိကာယ ယထာဝုတ္တပမာဏတော ¶ အတိက္ကမနေ၊ နိမိတ္တတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မံ။ တဿ ဘိက္ခုဿ။ နယောတိ ဆေဒနပါစိတ္တိယာဒိကော ဝိနိစ္ဆယနယော။

၁၈၂၆။ သုဂတဿ စီဝရေန တုလျပ္ပမာဏံ စီဝရံ ယော ဘိက္ခု သစေ ကာရေယျ၊ တဿ စီဝရဿ ကရဏေ တဿ ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ ယောဇနာ။ တုလျံ ပမာဏံ ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။

၁၈၂၇။ အတ္တနော ဝတ္ထာနံ ကရဏကာရာပနံ ဝိနာ အညတော ပဋိလာဘော နာမ နတ္ထိ၊ သူစိကမ္မပရိယောသာနေ စီဝရသရူပဿ ပဋိလာဘောယေဝေတ္ထ ပဋိလာဘောတိ ဝိညာယတိ။

၁၈၂၈။ တဿာတိ ယံ ‘‘သုဂတဿ စီဝရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တဿ သုဂတစီဝရဿ။ ဒီဃသော ပမာဏေန သုဂတဿ ဝိဒတ္ထိယာ နဝ ဝိဒတ္ထိယော၊ တိရိယံ ပမာဏေန ဆ ဝိဒတ္ထိယော ဝိနိဒ္ဒိဋ္ဌာ သိက္ခာပဒေယေဝ ကထိတာတိ ယောဇနာ။

ဣတိ ဝိနယတ္ထသာရသန္ဒီပနိယာ ဝိနယဝိနိစ္ဆယဝဏ္ဏနာယ

ပါစိတ္တိယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။