📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ခုဒ္ဒသိက္ခာ-မူလသိက္ခာ

ခုဒ္ဒသိက္ခာ

ဂန္ထာရမ္ဘကထာ

(က)

အာဒိတော ¶ ¶ ဥပသမ္ပန္န-သိက္ခိတဗ္ဗံ သမာတိကံ၊

ခုဒ္ဒသိက္ခံ ပဝက္ခာမိ၊ ဝန္ဒိတွာ ရတနတ္တယံ။

တတြာယံ မာတိကာ –

(ခ)

ပါရာဇိကာ စ စတ္တာရော၊ ဂရုကာ နဝ စီဝရံ၊

ရဇနာနိ စ ပတ္တော စ၊ ထာလကာ စ ပဝါရဏာ။

(ဂ)

ကာလိကာ ¶ စ ပဋိဂ္ဂါဟော၊ မံသေသု စ အကပ္ပိယံ၊

နိဿဂ္ဂိယာနိ ပါစိတ္တိ၊ သမဏကပ္ပ ဘူမိယော။

(ဃ)

ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တာနိ၊ ဝစ္စပ္ပဿာဝဌာနိကံ၊

အာပုစ္ဆကရဏံ နဂ္ဂေါ၊ နှာနကပ္ပော အဝန္ဒိယော။

(င)

စမ္မံ ဥပါဟနာ စေဝ၊ အနောလောကိယမဉ္ဇနီ၊

အကပ္ပိယသယနာနိ၊ သမာနာသနိကောပိ စ။

(စ)

အသံဝါသိကော စ ကမ္မံ၊ မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနာ၊

ဝတ္တံ ဝိကပ္ပနာ စေဝ၊ နိဿယော ကာယဗန္ဓနံ။

(ဆ)

ပထဝီ ¶ စ ပရိက္ခာရော၊ ဘေသဇ္ဇုဂ္ဂဟဒူသနံ၊

ဝဿူပနာယိကာ စေဝါဝေဘင်္ဂိယံ ပကိဏ္ဏကံ။

(ဇ)

ဒေသနာ ဆန္ဒဒါနာဒိ၊ ဥပေါသထပ္ပဝါရဏာ၊

သံဝရော သုဒ္ဓိ သန္တောသော၊ စတုရက္ခာ ဝိပဿနာတိ။

၁။ ပါရာဇိကနိဒ္ဒေသော

ပါရာဇိကာ စ စတ္တာရောတိ –

၁။

မဂ္ဂတ္တယေ အနိက္ခိတ္တသိက္ခော သန္ထတသန္ထတေ၊

အလ္လောကာသေ နိမိတ္တံ သံ၊ တိလမတ္တမ္ပိ သန္ထတံ။

၂။

အသန္ထတမုပါဒိဏ္ဏံ၊ ပဝေသန္တော စုတောထ ဝါ၊

ပဝေသနဋ္ဌိတုဒ္ဓါရပဝိဋ္ဌက္ခဏသာဒကော။

၃။

အာဒိယေယျ ¶ ဟရေယျာဝဟရေယျ ဣရိယာပထံ၊

ကောပေယျ ဌာနာ စာဝေယျ၊ သင်္ကေတံ ဝီတိနာမယေ။

၄။

အဒိန္နံ ထေယျစိတ္တေန၊ ဘဝေ ပါရာဇိကောထ ဝါ၊

ထေယျာဗလကုသစ္ဆန္နပရိကပ္ပာဝဟာရကော၊

ဘဏ္ဍကာလဂ္ဃဒေသေဟိ၊ ပရိဘောဂေတ္ထ နိစ္ဆယော။

၅။

မနုဿဝိဂ္ဂဟံ စိစ္စ၊ ဇီဝိတာ ဝါ ဝိယောဇယေ၊

သတ္ထဟာရကံ ဝါဿ မရဏစေတနော ဥပနိက္ခိပေ။

၆။

ဂါဟေယျ မရဏူပါယံ၊ ဝဒေယျ မရဏေ ဂုဏံ၊

စုတော ပယောဂါ သာဟတ္ထိနိဿဂ္ဂါဏတ္တိထာဝရာ။

၇။

ဣဒ္ဓိဝိဇ္ဇာမယာ ကာလဝတ္ထာဝုဓိရိယာပထာ၊

ကြိယာဝိသေသော ဩကာသော၊ ဆ အာဏတ္တိနိယာမကာ။

၈။

ဈာနာဒိဘေဒ နောသန္တမတ္တနတ္တုပနာယိကံ၊

ကတွာ ကောဋ္ဌာသမေကေကံ၊ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝဿိတံ။

၉။

အညာပဒေသရဟိတံ ¶ ၊ ဒီပေန္တောနဓိမာနိကော၊

ကာယေန ဝါစာ ဝိညတ္တိ-ပထေ ဉာတေ စုတော ဘဝေ။

၁၀။

ပါရာဇိကေတေ စတ္တာရော၊ အသံဝါသာ ယထာ ပုရေ၊

အဘဗ္ဗာ ဘိက္ခုဘာဝါယ၊ သီသစ္ဆိန္နောဝ ဇီဝိတုံ။

၁၁။

ပရိယာယော စ အာဏတ္တိ၊ တတိယေ ဒုတိယေ ပန၊

အာဏတ္တိယေဝ သေသေသု၊ ဒွယမေတံ န လဗ္ဘတိ။

၁၂။

သေဝေတုကာမတာစိတ္တံ ¶ ၊ မဂ္ဂေ မဂ္ဂပ္ပဝေသနံ၊

ဣမံ မေထုနဓမ္မဿ၊ အာဟု အင်္ဂဒွယံ ဗုဓာ။

၁၃။

မနုဿသံ တထာသညီ၊ ထေယျစိတ္တဉ္စ ဝတ္ထုနော၊

ဂရုတာ အဝဟာရော စ၊ အဒိန္နာဒါနဟေတုယော။

၁၄။

ပါဏော မာနုဿကော ပါဏ-သညိတာ ဃာတစေတနာ၊

ပယောဂေါ တေန မရဏံ၊ ပဉ္စေတေ ဝဓဟေတုယော။

၁၅။

အသန္တတာ အတ္တနိ ပါပမိစ္ဆတာ-

ယာရောစနာ တဿ မနုဿဇာတိတာ၊

နာညာပဒေသော စ တဒေဝ ဇာနနံ၊

ပဉ္စေတ္ထ အင်္ဂါနိ အသန္တဒီပနေ။

၁၆။

အသာဓာရဏာ စတ္တာရော၊ ဘိက္ခုနီနမဘဗ္ဗကာ၊

ဧကာဒသ စ ဝိဗ္ဘန္တာ၊ ဘိက္ခုနီ မုဒုပိဋ္ဌိကော။

၁၇။

လမ္ဗီ မုခေန ဂဏှန္တော၊ အင်္ဂဇာတံ ပရဿ စ၊

တတ္ထေဝါဘိနိသီဒန္တော၊ စတ္တာရော အနုလောမိကာ။

၁၈။

မဂ္ဂေ မဂ္ဂပ္ပဝေသနာ၊ မေထုနဿ ဣဓာဂတာ၊

စတ္တာရောတိ စတုဗ္ဗီသ၊ သမောဓာနာ ပရာဇိကာတိ။

၂။ သင်္ဃာဒိသေသနိဒ္ဒေသော

ဂရုကာ ¶ နဝါတိ –

၁၉။

မောစေတုကာမတာ သုက္က-ဿုပက္ကမ္မ ဝိမောစယံ၊

အညတြ သုပိနန္တေန၊ သမဏော ဂရုကံ ဖုသေ။

၂၀။

ဣတ္ထိသညီ ¶ မနုဿိတ္ထိံ၊ ကာယသံသဂ္ဂရာဂဝါ၊

သမ္ဖုသန္တော ဥပက္ကမ္မ၊ သမဏော ဂရုကံ ဖုသေ။

၂၁။

တထာ သုဏန္တိံ ဝိညုဉ္စ၊ မဂ္ဂံ ဝါရဗ္ဘ မေထုနံ၊

ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာရာဂေန၊ ဩဘာသေတွာ ဂရုံ ဖုသေ။

၂၂။

ဝတွာတ္တကာမုပဋ္ဌာန-ဝဏ္ဏံ မေထုနရာဂိနော၊

ဝါစာ မေထုနယုတ္တေန၊ ဂရုံ မေထုနယာစနေ။

၂၃။

ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သန္ဒေသံ၊ ဣတ္ထိယာ ပုရိသဿ ဝါ၊

ဝီမံသိတွာ ဟရံ ပစ္စာ၊ သမဏော ဂရုကံ ဖုသေ။

၂၄။

သံယာစိတပရိက္ခာရံ၊ ကတွာဒေသိတဝတ္ထုကံ၊

ကုဋိံ ပမာဏာတိက္ကန္တံ၊ အတ္တုဒ္ဒေသံ ဂရုံ ဖုသေ။

၂၅။

မဟလ္လကံ ဝိဟာရံ ဝါ၊ ကတွာဒေသိတဝတ္ထုကံ၊

အတ္တနော ဝသနတ္ထာယ၊ သမဏော ဂရုကံ ဖုသေ။

၂၆။

အမူလကေန စောဒေန္တော၊ စောဒါပေန္တောဝ ဝတ္ထုနာ၊

အန္တိမေန စ စာဝေတုံ၊ သုဏမာနံ ဂရုံ ဖုသေ။

၂၇။

အညဿ ကိရိယံ ဒိသွာ၊ တေန လေသေန စောဒယံ၊

ဝတ္ထုနာ အန္တိမေနာညံ၊ စာဝေတုံ ဂရုကံ ဖုသေ။

၂၈။

ဆာဒေတိ ဇာနမာပန္နံ၊ ပရိဝသေယျ တာဝတာ၊

စရေယျ သင်္ဃေ မာနတ္တံ၊ ပရိဝုတ္ထော ဆ ရတ္တိယော။

စိဏ္ဏမာနတ္တမဗ္ဘေယျ၊ တံ သင်္ဃော ဝီသတီဂဏော။

၂၉။

အာပတ္တိနုက္ခိတ္တမနန္တရာယ ¶ ¶

ပဟုတ္တတာယော တထသညိတာ စ၊

ဆာဒေတုကာမော အထ ဆာဒနာတိ၊

ဆန္နာ ဒသင်္ဂေဟျရုဏုဂ္ဂမမှီတိ။

၃။ စီဝရနိဒ္ဒေသော

စီဝရန္တိ –

၃၀။

ခေါမကောသေယျကပ္ပာသ-သာဏဘင်္ဂါနိ ကမ္ဗလံ၊

ကပ္ပိယာနိ ဆဠေတာနိ၊ သာနုလောမာနိ ဇာတိတော။

၃၁။

ဒုကူလဉ္စေဝ ပဋ္ဋုဏ္ဏ-ပဋံ သောမာရစီနဇံ၊

ဣဒ္ဓိဇံ ဒေဝဒိန္နဉ္စ၊ တဿ တဿာနုလောမိကံ။

၃၂။

တိစီဝရံ ပရိက္ခာရ-စောဠံ ဝဿိကသာဋိကံ၊

အဓိဋ္ဌေ န ဝိကပ္ပေယျ၊ မုခပုဉ္ဆနနိသီဒနံ။

၃၃။

ပစ္စတ္ထရဏကံ ကဏ္ဍု-စ္ဆာဒိမေတ္ထ တိစီဝရံ၊

န ဝသေယျ ဝိနေကာဟံ၊ စာတုမာသံ နိသီဒနံ။

၃၄။

‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံဓိဋ္ဌာမိ’’၊ သင်္ဃာဋိမိစ္စဓိဋ္ဌယေ၊

အဟတ္ထပါသမေတန္တိ၊ သေသေသုပိ အယံ နယော။

၃၅။

အဓိဋ္ဌဟန္တော သင်္ဃာဋိ-ပ္ပဘုတိံ ပုဗ္ဗစီဝရံ၊

ပစ္စုဒ္ဓရိတွာဓိဋ္ဌေယျ၊ ပတ္တာဓိဋ္ဌဟနေ တထာ။

၃၆။

ဧတံ ¶ ဣမံ ဝ သင်္ဃာဋိံ၊ သံသေ ပစ္စုဒ္ဓရာမိတိ၊

ဧဝံ သဗ္ဗာနိ နာမေန၊ ဝတွာ ပစ္စုဒ္ဓရေ ဝိဒူ။

၃၇။

သင်္ဃာဋိ ပစ္ဆိမန္တေန၊ ဒီဃသော မုဋ္ဌိပဉ္စကော၊

ဥတ္တမန္တေန သုဂတ-စီဝရူနာပိ ဝဋ္ဋတိ။

၃၈။

မုဋ္ဌိတ္တိကဉ္စ တိရိယံ၊ တထာ ဧကံသိကဿပိ၊

အန္တရဝါသကော စာပိ၊ ဒီဃသော မုဋ္ဌိပဉ္စကော၊

အဍ္ဎတေယျော ဒွိဟတ္ထော ဝါ၊ တိရိယန္တေန ဝဋ္ဋတိ။

၃၉။

နိသီဒနဿ ¶ ဒီဃေန၊ ဝိဒတ္ထိ ဒွေ ဝိသာလတော၊

ဒိယဍ္ဎံ ဒသာ ဝိဒတ္ထိ၊ သုဂတဿ ဝိဒတ္ထိယာ။

၄၀။

ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိကဿ၊ တိရိယံ ဒွေ ဝိဒတ္ထိယော၊

ဒီဃန္တတော စတဿောဝ၊ သုဂတဿ ဝိဒတ္ထိယာ။

၄၁။

ဝဿိကသာဋိကာယာပိ၊ ဒီဃသော ဆ ဝိဒတ္ထိယော၊

တိရိယံ အဍ္ဎတေယျာဝ၊ သုဂတဿ ဝိဒတ္ထိယာ။

၄၂။

ဧတ္ထ ဆေဒနပါစိတ္တိ၊ ကရောန္တဿ တဒုတ္တရိ၊

ပစ္စတ္ထရဏ မုခစောဠာ၊ အာကင်္ခိတပ္ပမာဏိကာ။

၄၃။

ပရိက္ခာရစောဠေ ဂဏနာ၊ ပမာဏံ ဝါ န ဒီပိတံ၊

တထာ ဝတွာ အဓိဋ္ဌေယျ၊ ထဝိကာဒိံ ဝိကပ္ပိယံ။

၄၄။

အဟတာဟတကပ္ပာနံ၊ သင်္ဃာဋိ ဒိဂုဏာ သိယာ၊

ဧကစ္စိယောတ္တရာသင်္ဂေါ၊ တထာ အန္တရဝါသကော။

၄၅။

ဥတုဒ္ဓဋာန ¶ ဒုဿာနံ၊ သင်္ဃာဋိ စ စတုဂ္ဂုဏာ၊

ဘဝေယျုံ ဒိဂုဏာ သေသာ၊ ပံသုကူလေ ယထာရုစိ။

၄၆။

တီသု ဒွေ ဝါပိ ဧကံ ဝါ၊ ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ ပဟောတိ ယံ၊

သဗ္ဗေသု အပ္ပဟောန္တေသု၊ အနွာဓိမာဒိယေယျ ဝါ၊

အစ္ဆိန္နဉ္စ အနာဒိဏ္ဏံ၊ န ဓာရေယျ တိစီဝရံ။

၄၇။

ဂါမေ နိဝေသနေ ဥဒ္ဒေါ-သိတပါသာဒဟမ္မိယေ၊

နာဝါဋ္ဋမာဠအာရာမေ၊ သတ္ထခေတ္တခလေ ဒုမေ။

၄၈။

အဇ္ဈောကာသေ ဝိဟာရေ ဝါ၊ နိက္ခိပိတွာ တိစီဝရံ၊

ဘိက္ခုသမ္မုတိယာညတြ၊ ဝိပ္ပဝတ္ထုံ န ဝဋ္ဋတိ။

၄၉။

ရောဂဝဿာနပရိယန္တာ၊ ကဏ္ဍုစ္ဆာဒိကသာဋိကာ၊

တတော ပရံ ဝိကပ္ပေယျ၊ သေသာ အပရိယန္တိကာ။

၅၀။

ပစ္စတ္ထရဏ ¶ ပရိက္ခာရ-မုခပုဉ္ဆနစောဠကံ၊

ဒသံ ပျရတ္တနာဒိဏ္ဏကပ္ပံ လဗ္ဘံ နိသီဒနံ။

၅၁။

အဒသံ ရဇိတံယေဝ၊ သေသစီဝရပဉ္စကံ၊

ကပ္ပတာဒိဏ္ဏကပ္ပံဝ၊ သဒသံဝ နိသီဒနံ။

၅၂။

အနဓိဋ္ဌိတနိဿဋ္ဌံ၊ ကပ္ပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇယေ၊

ဟတ္ထဒီဃံ တတောပဍ္ဎ-ဝိတ္ထာရဉ္စ ဝိကပ္ပိယံ။

၅၃။

တိစီဝရဿ ဘိက္ခုဿ၊ သဗ္ဗမေတံ ပကာသိတံ၊

ပရိက္ခာရစောဠိယော သဗ္ဗံ၊ တထာ ဝတွာ အဓိဋ္ဌတိ။

၅၄။

အစ္ဆေဒဝိဿဇ္ဇနဂါဟဝိဗ္ဘမာ ¶ ၊

ပစ္စုဒ္ဓရော မာရဏလိင်္ဂသိက္ခာ၊

သဗ္ဗေသွဓိဋ္ဌာနဝိယောဂကာရဏာ၊

ဝိနိဝိဒ္ဓဆိဒ္ဒဉ္စ တိစီဝရဿ။

၅၅။

ကုသဝါကဖလကာနိ၊ ကမ္ဗလံ ကေသဝါလဇံ၊

ထုလ္လစ္စယံ ဓာရယတောလူကပက္ခာဇိနက္ခိပေ။

၅၆။

ကဒလေရကက္ကဒုဿေ၊ ပေါတ္ထကေ စာပိ ဒုက္ကဋံ၊

သဗ္ဗနီလကမဉ္ဇေဋ္ဌ-ပီတလောဟိတကဏှကေ။

၅၇။

မဟာရင်္ဂမဟာနာမ-ရင်္ဂရတ္တေ တိရီဋကေ၊

အစ္ဆိန္နဒီဃဒသကေ၊ ဖလပုပ္ဖဒသေ တထာ၊

ကဉ္စုကေ ဝေဌနေ သဗ္ဗံ၊ လဘတိစ္ဆိန္နစီဝရောတိ။

၄။ ရဇနနိဒ္ဒေသော

ရဇနာနိ စာတိ –

၅၈။

မူလက္ခန္ဓတစပတ္တ-ဖလပုပ္ဖပ္ပဘေဒတော၊

ရဇနာ ဆပ္ပကာရာနိ၊ အနုညာတာနိ သတ္ထုနာ။

၅၉။

မူလေ ¶ ဟလိဒ္ဒိံ ခန္ဓေ စ၊ မဉ္ဇေဋ္ဌ တုင်္ဂဟာရကေ၊

အလ္လိံ နီလဉ္စ ပတ္တေသု၊ တစေ လောဒ္ဒဉ္စ ကဏ္ဍုလံ၊

ကုသုမ္ဘံ ကိံသုကံ ပုပ္ဖေ၊ သဗ္ဗံ လဗ္ဘံ ဝိဝဇ္ဇိယာတိ။

၅။ ပတ္တနိဒ္ဒေသော

ပတ္တော ¶ စာတိ –

၆၀။

အယောပတ္တော ဘူမိပတ္တော၊ ဇာတိယာ ကပ္ပိယာ ဒုဝေ၊

ဥက္ကဋ္ဌော မဇ္ဈိမော စေဝ၊ ဩမကော စ ပမာဏတော။

၆၁။

ဥက္ကဋ္ဌော မဂဓေ နာဠိ-ဒွယတဏ္ဍုလသာဓိတံ၊

ဂဏှာတိ ဩဒနံ သူပံ၊ ဗျဉ္ဇနဉ္စ တဒူပိယံ။

၆၂။

မဇ္ဈိမော တဿုပဍ္ဎောဝ၊ တတောပဍ္ဎောဝ ဩမကော၊

ဥက္ကဋ္ဌတော စ ဥက္ကဋ္ဌော၊ အပတ္တော ဩမကောမကော။

၆၃။

အတိရေကပတ္တော ဓာရေယျော၊ ဒသာဟပရမံ သကော၊

ကပ္ပော နိဿဂ္ဂိယော ဟောတိ၊ တသ္မိံ ကာလေတိနာမိတေ။

၆၄။

အစ္ဆေဒဒါနဂါဟေဟိ၊ ဝိဗ္ဘမာ မရဏုဒ္ဓဋာ၊

လိင်္ဂသိက္ခာဟိ ဆိဒ္ဒေန၊ ပတ္တာဓိဋ္ဌာနမုဇ္ဈတိ။

၆၅။

ပတ္တံ န ပဋိသာမေယျ၊ သောဒကံ န စ ဩတပေ၊

ဥဏှေ န နိဒဟေ ဘုမျာ၊ န ဌပေ နော စ လဂ္ဂယေ။

၆၆။

မိဍ္ဎန္တေ ပရိဘဏ္ဍန္တေ၊ အင်္ကေ ဝါ အာတပတ္တကေ၊

ပါဒေသု မဉ္စပီဌေ ဝါ၊ ဌပေတုံ န စ ကပ္ပတိ။

၆၇။

န နီဟရေယျ ဥစ္ဆိဋ္ဌော-ဒကဉ္စ စလကဋ္ဌိကံ၊

ပတ္တေန ပတ္တဟတ္ထော ဝါ၊ ကဝါဋံ န ပဏာမယေ။

၆၈။

ဘူမိအာဓာရကေ ¶ ဒါရုဒဏ္ဍာဓာရေ သုသဇ္ဇိတေ၊

ဒုဝေ ပတ္တေ ဌပေယျေကံ၊ နိက္ကုဇ္ဇိတွာန ဘူမိယံ။

၆၉။

ဒါရုရူပိယသောဝဏ္ဏ-မဏိဝေဠုရိယာမယာ ¶ ၊

ကံသကာစတိပုသီသဖလိကာတမ္ဗလောဟဇာ။

၇၀။

ဆဝသီသမယော စာပိ၊ ဃဋီတုမ္ဗကဋာဟဇာ၊

ပတ္တာ အကပ္ပိယာ သဗ္ဗေ၊ ဝုတ္တာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာတိ။

၆။ ထာလကနိဒ္ဒေသော

ထာလကာ စာတိ –

၇၁။

ကပ္ပိယာ ထာလကာ တိဿော၊ တမ္ဗာယောမတ္တိကာမယာ၊

ဒါရုသောဝဏ္ဏရဇတမဏိဝေဠုရိယာမယာ။

၇၂။

အကပ္ပာ ဖလိကာကာစကံသဇာ ဂိဟိသန္တကာ၊

သင်္ဃိကာ ကပ္ပိယာ တုမ္ဗဃဋိဇာ တာဝကာလိကာတိ။

၇။ ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသော

ပဝါရဏာတိ –

၇၃။

ယေနီရိယာပထေနာယံ၊ ဘုဉ္ဇမာနော ပဝါရိတော၊

တတော အညေန ဘုဉ္ဇေယျ၊ ပါစိတ္တိနတိရိတ္တကံ။

၇၄။

အသနံ ဘောဇနဉ္စေဝ၊ အဘိဟာရော သမီပတာ၊

ကာယဝါစာပဋိက္ခေပေါ၊ ပဉ္စအင်္ဂါ ပဝါရဏာ။

၇၅။

ဩဒနော ¶ သတ္တု ကုမ္မာသော၊ မစ္ဆော မံသဉ္စ ဘောဇနံ၊

သာလိ ဝီဟိ ယဝေါ ကင်္ဂု၊ ကုဒြူသဝရဂေါဓုမာ၊

သတ္တန္နမေသံ ဓညာနံ၊ ဩဒနော ဘောဇ္ဇယာဂု စ။

၇၆။

သာမာကာဒိတိဏံ ကုဒြူသကေ ဝရကစောရကော၊

ဝရကေ သာလိယဉ္စေဝ၊ နီဝါရော သင်္ဂဟံ ဂတော။

၇၇။

ဘဋ္ဌဓညမယော သတ္တု၊ ကုမ္မာသော ယဝသမ္ဘဝေါ၊

မံသော စ ကပ္ပိယော ဝုတ္တော၊ မစ္ဆော ဥဒကသမ္ဘဝေါ။

၇၈။

ဘုဉ္ဇန္တော ¶ ဘောဇနံ ကပ္ပ-မကပ္ပံ ဝါ နိသေဓယံ၊

ပဝါရေယျာဘိဟဋံ ကပ္ပံ၊ တန္နာမေန ဣမန္တိ ဝါ။

၇၉။

လာဇာ တံသတ္တုဘတ္တာနိ၊ ဂေါရသော သုဒ္ဓခဇ္ဇကော၊

တဏ္ဍုလာ ဘဋ္ဌပိဋ္ဌဉ္စ၊ ပုထုကာ ဝေဠုအာဒိနံ။

၈၀။

ဘတ္တံ ဝုတ္တာဝသေသာနံ၊ ရသယာဂု ရသောပိ စ၊

သုဒ္ဓယာဂုဖလာဒီနိ၊ န ဇနေန္တိ ပဝါရဏံ။

၈၁။

ပဝါရိတေန ဝုဋ္ဌာယ၊ အဘုတ္တေန စ ဘောဇနံ၊

အတိရိတ္တံ န ကာတဗ္ဗံ၊ ယေန ယံ ဝါ ပုရေ ကတံ။

၈၂။

ကပ္ပိယံ ဂဟိတဉ္စေဝု-စ္စာရိတံ ဟတ္ထပါသဂံ၊

အတိရိတ္တံ ကရောန္တေဝံ၊ ‘‘အလမေတ’’န္တိ ဘာသတု။

၈၃။

န ကရေနုပသမ္ပန္န-ဟတ္ထဂံ ပေသယိတွာပိ၊

ကာရေတုံ လဗ္ဘတေ သဗ္ဗော၊ ဘုဉ္ဇိတုံ တမကာရကောတိ။

၈။ ကာလိကနိဒ္ဒေသော

ကာလိကာ ¶ စာတိ –

၈၄။

ပဋိဂ္ဂဟိတာ စတ္တာရော၊ ကာလိကာ ယာဝကာလိကံ၊

ယာမကာလိကံ သတ္တာဟ-ကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ။

၈၅။

ပိဋ္ဌံ မူလံ ဖလံ ခဇ္ဇံ၊ ဂေါရသော ဓညဘောဇနံ၊

ယာဂုသူပပ္ပဘုတယော၊ ဟောန္တေတေ ယာဝကာလိကာ။

၈၆။

မဓုမုဒ္ဒိကသာလူက-စောစမောစမ္ဗဇမ္ဗုဇံ၊

ဖာရုသံ နဂ္ဂိသန္တတ္တံ၊ ပါနကံ ယာမကာလိကံ။

၈၇။

သာနုလောမာနိ ဓညာနိ၊ ဌပေတွာ ဖလဇော ရသော၊

မဓူကပုပ္ဖမညတြ၊ သဗ္ဗော ပုပ္ဖရသောပိ စ။

၈၈။

သဗ္ဗပတ္တရသော စေဝ၊ ဌပေတွာ ပက္ကဍာကဇံ၊

သီတောဒမဒ္ဒိတောဒိစ္စ-ပါကော ဝါ ယာမကာလိကော။

၈၉။

သပ္ပိနောနီတတေလာနိ ¶ ၊ မဓုဖာဏိတမေဝ စ၊

သတ္တာဟကာလိကာ သပ္ပိ၊ ယေသံ မံသမဝါရိတံ။

၉၀။

တေလံ တိလဝသေရဏ္ဍ-မဓုသာသပသမ္ဘဝံ၊

ခုဒ္ဒါဘမရမဓုကရိ-မက္ခိကာဟိ ကတံ မဓု၊

ရသာဒိဥစ္ဆုဝိကတိ၊ ပက္ကာပက္ကာ စ ဖာဏိတံ။

၉၁။

သဝတ္ထုပက္ကာ သာမံ ဝါ၊ ဝသာ ကာလေ အမာနုသာ၊

အညေသံ န ပစေ ဝတ္ထုံ၊ ယာဝကာလိကဝတ္ထုနံ။

၉၂။

ဟလိဒ္ဒိံ ¶ သိင်္ဂိဝေရဉ္စ၊ ဝစတ္တံ လသုဏံ ဝစာ၊

ဥသီရံ ဘဒ္ဒမုတ္တဉ္စာတိဝိသာ ကဋုရောဟိဏီ၊

ပဉ္စမူလာဒိကဉ္စာပိ၊ မူလံ တံ ယာဝဇီဝိကံ။

၉၃။

ဗိဠင်္ဂံ မရိစံ ဂေါဋ္ဌ-ဖလံ ပိပ္ဖလိ ရာဇိကာ၊

တိဖလေရဏ္ဍကာဒီနံ၊ ဖလံ တံ ယာဝဇီဝိကံ။

၉၄။

ကပ္ပာသနိမ္ဗကုဋဇပဋောလသုလသာဒိနံ၊

သူပေယျပဏ္ဏံ ဝဇ္ဇေတွာ၊ ပဏ္ဏံ တံ ယာဝဇီဝိကံ။

၉၅။

ဌပေတွာ ဥစ္ဆုနိယျာသံ၊

သရသံ ဥစ္ဆုဇံ တစံ၊

နိယျာသော စ တစော သဗ္ဗော၊

လောဏံ လောဟံ သိလာ တထာ။

၉၆။

သုဒ္ဓသိတ္ထဉ္စ သေဝါလော၊ ယဉ္စ ကိဉ္စိ သုဈာပိတံ၊

ဝိကဋာဒိပ္ပဘေဒဉ္စ၊ ဉာတဗ္ဗံ ယာဝဇီဝိကံ။

၉၇။

မူလံ သာရံ တစော ဖေဂ္ဂု၊ ပဏ္ဏံ ပုပ္ဖံ ဖလံ လတာ၊

အာဟာရတ္ထ မသာဓေန္တံ၊ သဗ္ဗံ တံ ယာဝဇီဝိကံ။

၉၈။

သဗ္ဗကာလိကသမ္ဘောဂေါ၊ ကာလေ သဗ္ဗဿ ကပ္ပတိ၊

သတိ ပစ္စယေ ဝိကာလေ၊ ကပ္ပတေ ကာလိကတ္တယံ။

၉၉။

ကာလယာမမတိက္ကန္တာ ¶ ၊ ပါစိတ္တိံ ဇနယန္တုဘော၊

ဇနယန္တိ ဥဘောပေတေ၊ အန္တောဝုတ္ထဉ္စ သန္နိဓိံ။

၁၀၀။

သတ္တာဟကာလိကေ ¶ သတ္တ၊ အဟာနိ အတိနာမိတေ၊

ပါစိတ္တိ ပါဠိနာရုဠှေ၊ သပ္ပိအာဒိမှိ ဒုက္ကဋံ။

၁၀၁။

နိဿဋ္ဌလဒ္ဓံ မက္ခေယျ၊ နင်္ဂံ နဇ္ဈောဟရေယျ စ၊

ဝိကပ္ပေန္တဿ သတ္တာဟေ၊ သာမဏေရဿဓိဋ္ဌတော၊

မက္ခနာဒိဉ္စ နာပတ္တိ၊ အညဿ ဒဒတောပိ စ။

၁၀၂။

ယာဝကာလိကအာဒီနိ၊ သံသဋ္ဌာနိ သဟတ္တနာ၊

ဂါဟာပယန္တိ သဗ္ဘာဝံ၊ တသ္မာ ဧဝမုဒီရိတံ။

၁၀၃။

ပုရေ ပဋိဂ္ဂဟိတဉ္စ၊ သတ္တာဟံ ယာဝဇီဝိကံ၊

သေသကာလိကသမ္မိဿံ၊ ပါစိတ္တိ ပရိဘုဉ္ဇတော။

၁၀၄။

ယာဝကာလိကသမ္မိဿံ၊ ဣတရံ ကာလိကတ္တယံ၊

ပဋိဂ္ဂဟိတံ တဒဟု၊ တဒဟေဝ စ ဘုဉ္ဇယေ။

၁၀၅။

ယာမကာလိကသမ္မိဿံ၊ သေသမေဝံ ဝိဇာနိယံ၊

သတ္တာဟကာလိကမိဿဉ္စ၊ သတ္တာဟံ ကပ္ပတေတရန္တိ။

၉။ ပဋိဂ္ဂါဟနိဒ္ဒေသော

ပဋိဂ္ဂါဟောတိ –

၁၀၆။

ဒါတုကာမာဘိဟာရော စ၊ ဟတ္ထပါသေရဏက္ခမံ၊

တိဓာ ဒေန္တေ ဒွိဓာ ဂါဟော၊ ပဉ္စင်္ဂေဝံ ပဋိဂ္ဂဟော။

၁၀၇။

အသံဟာရိယေ တတ္ထဇာတေ၊ သုခုမေ စိဉ္စအာဒိနံ၊

ပဏ္ဏေ ဝါသယှဘာရေ စ၊ ပဋိဂ္ဂါဟော န ရူဟတိ။

၁၀၈။

သိက္ခာမရဏလိင်္ဂေဟိ၊ အနပေက္ခဝိသဂ္ဂတော၊

အစ္ဆေဒါနုပသမ္ပန္န-ဒါနာ ဂါဟောပသမ္မတိ။

၁၀၉။

အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ ¶ ¶ သဗ္ဗံ၊ ပါစိတ္တိ ပရိဘုဉ္ဇတော၊

သုဒ္ဓဉ္စ နာတိဗဟလံ၊ ကပ္ပတေ ဥဒကံ တထာ။

၁၁၀။

အင်္ဂလဂ္ဂမဝိစ္ဆိန္နံ၊ ဒန္တက္ခိကဏ္ဏဂူထကံ၊

လောဏဿုခေဠသိင်္ဃာဏိ-သေမှမုတ္တကရီသကံ။

၁၁၁။

ဂူထမတ္တိကမုတ္တာနိ၊ ဆာရိကဉ္စ တထာဝိဓေ၊

သာမံ ဂဟေတွာ သေဝေယျ၊ အသန္တေ ကပ္ပကာရကေ။

၁၁၂။

ဒုရူပစိဏ္ဏေ ရဇောကိဏ္ဏေ၊ အထုဂ္ဂဟပ္ပဋိဂ္ဂဟေ၊

အန္တောဝုတ္ထေ သယံပက္ကေ၊ အန္တောပက္ကေ စ ဒုက္ကဋန္တိ။

၁၀။ အကပ္ပိယမံသနိဒ္ဒေသော

မံသေသု စ အကပ္ပိယန္တိ –

၁၁၃။

မနုဿဟတ္ထိအဿာနံ၊ မံသံ သုနခဒီပိနံ၊

သီဟဗျဂ္ဃတရစ္ဆာနံ၊ အစ္ဆဿ ဥရဂဿ စ။

၁၁၄။

ဥဒ္ဒိဿကတမံသဉ္စ၊ ယဉ္စ အပ္ပဋိဝေက္ခိတံ၊

ထုလ္လစ္စယံ မနုဿာနံ၊ မံသေ သေသေသု ဒုက္ကဋံ။

၁၁၅။

အဋ္ဌီပိ လောဟိတံ စမ္မံ၊ လောမမေသံ န ကပ္ပတိ၊

သစိတ္တကံဝ ဥဒ္ဒိဿ-ကတံ သေသာ အစိတ္တကာတိ။

၁၁။ နိဿဂ္ဂိယနိဒ္ဒေသော

နိဿဂ္ဂိယာနီတိ ¶ –

၁၁၆။

အရူပိယံ ရူပိယေန၊ ရူပိယံ ဣတရေန စ၊

ရူပိယံ ပရိဝတ္တေယျ၊ နိဿဂ္ဂိ ဣဓ ရူပိယံ။

၁၁၇။

ကဟာပဏော သဇ္ဈု သိင်္ဂီ၊ ဝေါဟာရူပဂမာသကံ၊

ဝတ္ထမုတ္တာဒိ ဣတရံ၊ ကပ္ပံ ဒုက္ကဋဝတ္ထု စ။

၁၁၈။

‘‘ဣမံ ¶ ဂဟေတွာ ဘုတွာ ဝါ၊ ဣမံ ဒေဟိ ကရာနယ၊

ဒေမိ ဝါ’’တိ သမာပန္နေ၊ နိဿဂ္ဂိ ကယဝိက္ကယေ။

၁၁၉။

အတ္တနော အညတော လာဘံ၊ သင်္ဃဿညဿ ဝါ နတံ၊

ပရိဏာမေယျ နိဿဂ္ဂိ၊ ပါစိတ္တိ စာပိ ဒုက္ကဋံ။

၁၂၀။

အနိဿဇ္ဇိတွာ နိဿဂ္ဂိံ၊ ပရိဘုဉ္ဇေ န ဒေယျ ဝါ၊

နိဿဋ္ဌံ သကသညာယ၊ ဒုက္ကဋံ အညထေတရန္တိ။

၁၂။ ပါစိတ္တိယနိဒ္ဒေသော

ပါစိတ္တီတိ –

၁၂၁။

မုသာဝါဒေါမသာဝါဒေ၊ ပေသုညဟရဏေ တထာ၊

ပဒသောဓမ္မသာဂါရေ၊ ဥဇ္ဈာပနကခီယနေ။

၁၂၂။

တလသတ္တိအနာဒရကုက္ကုစ္စုပ္ပာဒနေသု စ၊

ဂါမပ္ပဝေသနာပုစ္ဆာ၊ ဘောဇနေ စ ပရမ္ပရာ။

၁၂၃။

အနုဒ္ဓရိတွာ ¶ ဂမနေ၊ သေယျံ သေနာသနာနိ ဝါ၊

ဣတ္ထိယာဒ္ဓါနဂမနေ၊ ဧကေကာယ နိသီဒနေ။

၁၂၄။

ဘီသာပနာကောဋနအညဝါဒေ၊

ဝိဟေသဒုဋ္ဌုလ္လပကာသဆာဒေ၊

ဟာသောဒကေ နိစ္ဆုဘနေ ဝိဟာရာ၊

ပါစိတ္တိ ဝုတ္တာနုပခဇ္ဇသယနေတိ။

၁၃။ သမဏကပ္ပနိဒ္ဒေသော

သမဏကပ္ပာတိ –

၁၂၅။

ဘူတဂါမသမာရမ္ဘေ၊ ပါစိတ္တိ ကတကပ္ပိယံ၊

နခေန ဝါဂ္ဂိသတ္ထေဟိ၊ ဘဝေ သမဏကပ္ပိယံ။

၁၂၆။

သ မူလခန္ဓဗီဇဂ္ဂ-ဖဠုဗီဇပ္ပဘာဝိတော၊

အာရမ္ဘေ ဒုက္ကဋံ ဗီဇံ၊ ဘူတဂါမဝိယောဇိတံ။

၁၂၇။

နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇံ ¶ နောဗီဇ-မကတဉ္စာပိ ကပ္ပတိ၊

ကဋာဟဗဒ္ဓဗီဇာနိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါပိ ကာရယေ။

၁၂၈။

ဧကာဗဒ္ဓေသု ဗီဇေသု၊ ဘာဇနေ ဝါပိ ဘူမိယံ၊

ကတေ စ ကပ္ပိယေကသ္မိံ၊ သဗ္ဗေသွေဝ ကတံ ဘဝေ။

၁၂၉။

နိက္ခိတ္တေ ကပ္ပိယံ ကတွာ၊ မူလပဏ္ဏာနိ ဇာယရုံ၊

ကပ္ပိယံ ပုန ကာရေယျ၊ ဘူတဂါမော ဟိ သော တဒါ။

၁၃၀။

သပဏ္ဏော ¶ ဝါ အပဏ္ဏော ဝါ၊ သေဝါလောဒကသမ္ဘဝေါ၊

စေတိယာဒီသု သေဝါလော၊ နိဗ္ဗဋ္ဋဒွတ္တိပတ္တကော၊

ဘူတဂါမောဝ ဗီဇမ္ပိ၊ မူလပဏ္ဏေ ဝိနိဂ္ဂတေ။

၁၃၁။

ဃဋာဒိပိဋ္ဌေ သေဝါလော၊ မကုဠံ အဟိဆတ္တကံ၊

ဒုက္ကဋဿေဝ ဝတ္ထူနိ၊ ဖုလ္လမဗျဝဟာရိကံ။

၁၃၂။

လာခါနိယျာသဆတ္တာနိ၊ အလ္လရုက္ခေ ဝိကောပိယ၊

ဂဏှတော တတ္ထ ပါစိတ္တိ၊ ဆိန္ဒတော ဝါပိ အက္ခရံ။

၁၃၃။

ပီဠေတုံ နာဠိကေရာဒိံ၊ ဒါရုမက္ကဋကာဒိနာ၊

ဆိန္ဒိတုံ ဂဏ္ဌိကံ ကာတုံ၊ တိဏာဒိံ န စ ကပ္ပတိ။

၁၃၄။

ဘူတဂါမံ ဝ ဗီဇံ ဝါ၊ ဆိန္ဒ ဘိန္ဒောစိနာဟိ ဝါ၊

ဖာလေဟိ ဝိဇ္ဈ ပစ ဝါ၊ နိယမေတွာ န ဘာသယေ။

၁၃၅။

ဣမံ ကရောဟိ ကပ္ပိယံ၊ ဣမံ ဂဏှေဒမာဟရ၊

ဣမံ ဒေဟိ ဣမံ သောဓေဟေဝံ ဝဋ္ဋတိ ဘာသိတုန္တိ။

၁၄။ ဘူမိနိဒ္ဒေသော

ဘူမိယောတိ –

၁၃၆။

သမ္မုတုဿာဝနန္တာ စ၊ ဂေါနိသာဒီ ဂဟာပတိ၊

ကပ္ပိယာ ဘူမိယော ယာသု၊ ဝုတ္ထံ ပက္ကဉ္စ ကပ္ပတိ။

၁၃၇။

ဝါသတ္ထာယ ¶ ကတေ ဂေဟေ၊ သင်္ဃိကေ ဝေကသန္တကေ၊

ကပ္ပိယာ ကုဋိ လဒ္ဓဗ္ဗာ၊ သဟသေယျပ္ပဟောနကေ။

၁၃၈။

ဂေဟေ ¶ သင်္ဃဿ ဝေကဿ၊ ကရမာနေဝမီရယံ၊

ပဌမိဋ္ဌကထမ္ဘာဒိံ၊ ဌပေယျုဿာဝနန္တိကာ၊

‘‘ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမ၊ ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမာ’’တိ။

၁၃၉။

ယေဘုယျေနာပရိက္ခိတ္တော၊ အာရာမော သကလောပိ ဝါ၊

ဝုစ္စတေ ‘‘ဂေါနိသာဒီ’’တိ၊ သမ္မုတီ သင်္ဃသမ္မတာ။

၁၄၀။

ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အညေဟိ၊ ဒိန္နော တေသံဝ သန္တကော၊

အတ္ထာယ ကပ္ပကုဋိယာ၊ ဂေဟော ဂဟပတီ မတော။

၁၄၁။

အကပ္ပကုဋိယာ ဝုတ္ထသပ္ပိအာဒီဟိ မိဿိတံ၊

ဝဇေယျ အန္တောဝုတ္ထတ္တံ၊ ပုရိမံ ကာလိကဒွယံ။

၁၄၂။

တေဟေဝ ဘိက္ခုနာ ပက္ကံ၊ ကပ္ပတေ ယာဝဇီဝိကံ၊

နိရာမိသံဝ သတ္တာဟံ၊ သာမိသေ သာမပါကတာ။

၁၄၃။

ဥဿာဝနန္တိကာ ယေဟိ၊ ထမ္ဘာဒီဟိ အဓိဋ္ဌိတာ၊

တေသုယေဝါပနီတေသု၊ တဒညေသုပိ တိဋ္ဌတိ။

၁၄၄။

သဗ္ဗေသု အပနီတေသု၊ ဘဝေ ဇဟိတဝတ္ထုကာ၊

ဂေါနိသာဒီ ပရိက္ခိတ္တေ၊ သေသာ ဆဒနဝိဗ္ဘမာတိ။

၁၅။ ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တနိဒ္ဒေသော

ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တာနီတိ –

၁၄၅။

နိဿာယုပဇ္ဈာစရိယေ၊ ဝသမာနော သုပေသလော၊

ဒန္တကဋ္ဌာသနံ တောယံ၊ ယာဂုံ ကာလေ ဒဒေ သဒါ။

၁၄၆။

ပတ္တေ ဝတ္တံ စရေ ဂါမ-ပ္ပဝေသေ ဂမနာဂမေ၊

အာသနေ ပါဒပီဌေ စ၊ ကထလောပါဟနစီဝရေ။

၁၄၇။

ပရိဘောဇနီယပါနီယ-ဝစ္စပ္ပဿာဝဌာနိသု ¶ ၊

ဝိဟာရသောဓနေ ဝတ္တံ၊ ပုန ပညာပနေ တထာ။

၁၄၈။

န ¶ ပပ္ဖောဋေယျ သောဓေန္တော၊ ပဋိဝါတေ စ သင်္ဂဏေ၊

ဝိဟာရံ ဘိက္ခု ပါနီယ-သာမန္တာ သယနာသနံ။

၁၄၉။

နှာနေ နှာတဿ ကာတဗ္ဗေ၊ ရင်္ဂပါကေ စ ဓောဝနေ၊

သိဗ္ဗနေ စီဝရေ ထေဝေ၊ ရဇန္တော န ဝဇေ ဌိတေ။

၁၅၀။

ဧကစ္စဿ အနာပုစ္ဆာ၊ ပတ္တံ ဝါ စီဝရာနိ ဝါ၊

န ဒဒေယျ န ဂဏှေယျ၊ ပရိက္ခာရဉ္စ ကိဉ္စနံ။

၁၅၁။

ဧကစ္စံ ပစ္ဆတော ကာတုံ၊ ဂန္တုံ ဝါ တဿ ပစ္ဆတော၊

ပိဏ္ဍပါတဉ္စ နိန္နေတုံ၊ နီဟရာပေတုမတ္တနော။

၁၅၂။

ကိစ္စယံ ပရိကမ္မံ ဝါ၊ ကေသစ္ဆေဒဉ္စ အတ္တနော၊

ကာရာပေတုံ ဝ ကာတုံ ဝါ၊ အနာပုစ္ဆာ န ဝဋ္ဋတိ။

၁၅၃။

ဂါမံ သုသာနံ နိဿီမံ၊ ဒိသံ ဝါ ဂန္တုမိစ္ဆတော၊

အတ္တနော ကိစ္စယံ ဝါပိ၊ အနာပုစ္ဆာ န ဝဋ္ဋတိ။

၁၅၄။

ဥပ္ပန္နံ အရတိံ ဒိဋ္ဌိံ၊ ကုက္ကုစ္စံ ဝါ ဝိနောဒယေ၊

ကရေယျ ဝါပိ ဥဿုက္ကံ၊ သင်္ဃာယတ္တေသု ကမ္မသု။

၁၅၅။

ဂိလာနေသု ဥပဋ္ဌေယျ၊ ဝုဋ္ဌာနံ နေသမာဂမေ၊

ဝတ္တဘေဒေန သဗ္ဗတ္ထ၊ အနာဒရေန ဒုက္ကဋန္တိ။

၁၆။ ဝစ္စပဿာဝဋ္ဌာနိကနိဒ္ဒေသော

ဝစ္စပဿာဝဋ္ဌာနိကန္တိ ¶ –

၁၅၆။

န ကရေယျ ယထာဝုဍ္ဎံ၊ ဝစ္စံ ယာတာနုပုဗ္ဗိယာ၊

ဝစ္စပဿာဝကုဋိယော၊ နှာနတိတ္ထဉ္စ လဗ္ဘတိ။

၁၅၇။

ပဝိသေယျုဗ္ဘဇိတွာ နော၊ သဟသာ ပဝိသေယျ စ၊

ဥက္ကာသိတွာဝုဗ္ဘဇေယျ၊ ပါဒုကာသွေဝ သဏ္ဌိတော။

၁၅၈။

န ¶ ကရေ နိတ္ထုနံ ဝစ္စံ၊ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ ခါဒယံ၊

ဝစ္စပဿာဝဒေါဏီနံ၊ န ကရေယျုဘယံ ဗဟိ။

၁၅၉။

ကူပေ ကဋ္ဌံ န ပါတေယျ၊ ခေဠံ ပဿာဝဒေါဏိယာ၊

နာဝလေခေယျ ဖရုသေ-နုဟတဉ္စာပိ ဓောဝယေ။

၁၆၀။

န နိက္ခမေယျ သဟသာ-ဝုဗ္ဘဇိတွာ န နိက္ခမေ၊

စပု စပု နာစမေယျ၊ ဥက္လာပဉ္စ ဝိသောဓယေတိ။

၁၇။ အာပုစ္ဆကရဏနိဒ္ဒေသော

အာပုစ္ဆကရဏန္တိ –

၁၆၁။

အနဇ္ဈိဋ္ဌောဝ ထေရေန၊ ပါတိမောက္ခံ န ဥဒ္ဒိသေ၊

ဓမ္မံ န ကထယေ ပဉှံ၊ န ပုစ္ဆေ န စ ဝိဿဇေ။

၁၆၂။

အာပုစ္ဆိတွာ ကထေန္တဿ၊ ပုန ဝုဍ္ဎတရာဂမေ၊

ပုန အာပုစ္ဆနံ နတ္ထိ၊ ဘတ္တဂ္ဂေ စာနုမောဒတော။

၁၆၃။

ဝသန္တော ¶ စ အနာပုစ္ဆာ၊ ဝုဍ္ဎေနေကဝိဟာရကေ၊

န သဇ္ဈာယေယျ ဥဒ္ဒေသံ၊ ပရိပုစ္ဆဉ္စ နော ဒဒေ။

၁၆၄။

ဓမ္မံ န ဘာသယေ ဒီပံ၊ န ကရေ န စ ဝိဇ္ဈပေ၊

ဝါတပါနံ ကဝါဋံ ဝါ၊ ဝိဝရေယျ ထကေယျ စ။

၁၆၅။

စင်္ကမေ စင်္ကမန္တောပိ၊ ဝုဍ္ဎေန ပရိဝတ္တယေ၊

ယေန ဝုဍ္ဎော သ သင်္ဃာဋိ-ကဏ္ဏေနေနံ န ဃဋ္ဋယေတိ။

၁၈။ နဂ္ဂနိဒ္ဒေသော

နဂ္ဂေါတိ –

၁၆၆။

နဂ္ဂေါ မဂ္ဂံ ဝဇေ ဘုဉ္ဇေ၊ ပိဝေ ခါဒေ န သာယယေ၊

န ဂဏှေ န ဒဒေ နေဝ၊ ဝန္ဒေ ဝန္ဒာပယေယျ ဝါ။

၁၆၇။

ပရိကမ္မံ န ကာရေယျ၊ န ကရေ ပဋိဆာဒိသု၊

ပရိကမ္မေ ဒုဝေ ဝတ္ထ-စ္ဆာဒိ သဗ္ဗတ္ထ ကပ္ပိယာတိ။

၁၉။ နှာနကပ္ပနိဒ္ဒေသော

နှာနကပ္ပောတိ ¶ –

၁၆၈။

န စ နှာယေယျ ထေရာနံ၊ ပုရတောပရိ ဝါ တထာ၊

ဒဒေယျ ဩတရန္တာနံ၊ မဂ္ဂမုတ္တရမာနကော။

၁၆၉။

ကုဋ္ဋတ္ထမ္ဘတရုဋ္ဋာနေ၊ နှာယမာနော န ဃံသယေ၊

ကာယံ ဂန္ဓဗ္ဗဟတ္ထေန၊ ကုရုဝိန္ဒကသုတ္တိယာ။

၁၇၀။

မလ္လကေနာညမညံ ¶ ဝါ၊ သရီရေန န ဃံသယေ၊

ကပါလိဋ္ဌကခဏ္ဍာနိ၊ ဝတ္ထဝဋ္ဋိ စ ဝဋ္ဋတိ။

၁၇၁။

သဗ္ဗေသံ ပုထုပါဏီ စာ-ကလ္လဿာကတမလ္လကံ၊

ပါသာဏဖေဏကထလာ၊ ကပ္ပန္တိ ပါဒဃံသနေတိ။

၂၀။ အဝန္ဒိယနိဒ္ဒေသော

အဝန္ဒိယောတိ –

၁၇၂။

ဥက္ခိတ္တာနုပသမ္ပန္န-နာနာသံဝါသဣတ္ထိယော၊

နဝေါ စ ဂရုကဋ္ဌော စ၊ ပဏ္ဍကော စ အဝန္ဒိယာတိ။

၂၁။ စမ္မနိဒ္ဒေသော

စမ္မန္တိ –

၁၇၃။

မိဂါဇေဠကစမ္မာနိ၊ ကပ္ပန္တိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ၊

ရောဟိတေဏိပသဒါ စ၊ ကုရုင်္ဂါ မိဂဇာတိကာ။

၁၇၄။

အနုညာတတ္တယာ အညံ၊ စမ္မံ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကံ၊

ထဝိကောပါဟနေ စမ္မံ၊ သဗ္ဗံ ကပ္ပတိမာနုသန္တိ။

၂၂။ ဥပါဟနနိဒ္ဒေသော

ဥပါဟနာ စေဝါတိ –

၁၇၅။

မဇ္ဈဒေသေ န ကပ္ပန္တိ၊ ဂဏင်္ဂဏူပါဟနာ နဝါ၊

သဗ္ဗဿ ကပ္ပန္တာရာမေ၊ သဗ္ဗတ္ထာကလ္လကဿ စ။

၁၇၆။

သဗ္ဗနီလကဩဒါတပီတလောဟိတကဏှကာ ¶ ¶ ၊

မဟာရင်္ဂမဟာနာမ-ရင်္ဂရတ္တာ စုပါဟနာ။

၁၇၇။

သဗ္ဗမဉ္ဇေဋ္ဌိကာ စိတြာ၊ နီလပီတာဒိဝဒ္ဓိကာ၊

တိတ္တိရပတ္တိကာ မေဏ္ဍ-အဇဝိသာဏဝဒ္ဓိကာ။

၁၇၈။

ခလ္လဗဒ္ဓါ ပုဋဗဒ္ဓါ၊ တူလပုဏ္ဏာ စုပါဟနာ၊

ပါလိဂုဏ္ဌိမကာ မောရ-ပိဉ္ဆေန ပရိသိဗ္ဗိတာ။

၁၇၉။

ဝိစ္ဆိကာဠိကတာ သီဟဗျဂ္ဃုဒ္ဒါဇိနဒီပိနံ၊

မဇ္ဇာရကာဠကောလူကစမ္မေဟိ စ ပရိက္ခဋာ၊

ပါဒုကာ သင်္ကမနီယာ၊ ကောစိ ဓာရေယျ ဒုက္ကဋံ။

၁၈၀။

နီလာဒိဝဏ္ဏံ သကလံ၊ ပုဉ္ဆိတွာ ဝေကဒေသကံ၊

ဥပါဟနာ ဝဠဉ္ဇေယျ၊ ဟာရေတွာ ခလ္လကာဒိကန္တိ။

၂၃။ အနောလောကိယနိဒ္ဒေသော

အနောလောကိယန္တိ –

၁၈၁။

သာရတ္တော ဣတ္ထိယာ ယောနိံ၊ မုခံ ဝါ ဘိက္ခဒါယိယာ၊

ပရဿ ပတ္တမုဇ္ဈာနသညီ ဝါ အတ္တနော မုခံ၊

အာဒါသောဒကပတ္တေ ဝါ၊ ဩလောကေယျဿ ဒုက္ကဋန္တိ။

၂၄။ အဉ္ဇနီနိဒ္ဒေသော

အဉ္ဇနီတိ ¶ –

၁၈၂။

ဝဋ္ဋာဋ္ဌသောဠသံသာ ဝါ၊ မဋ္ဌာ ဝဋ္ဋတိ အဉ္ဇနီ၊

တိဿောပိ မူလေ ဂီဝါယံ၊ လေခါ ဧကာဝ ဗန္ဓိတုံ။

၁၈၃။

ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ မာလာဒိကမ္မံ မကရဒန္တကံ၊

ဂေါမုတ္တကဍ္ဎစန္ဒာဒိ-ဝိကာရံ နေတ္ထ ဝဋ္ဋတိ။

၁၈၄။

လဗ္ဘေကဝဏ္ဏသုတ္တေန၊ သိဗ္ဗိတုံ ထဝိကာ တထာ၊

သိပါဋိ ကုဉ္စိကာကောသော၊ သလာကာပိ အစိတ္တကာ။

၁၈၅။

သင်္ခနာဘိဝိသာဏဋ္ဌိ-နဠဒန္တမယာ ¶ တထာ၊

ဖလကဋ္ဌမယာ ဝေဠု-လာခါလောဟမယာပိ စ။

၁၈၆။

အဉ္ဇနိယော သလာကာယော၊ ဓူမနေတ္တာ စ လဗ္ဘရေ၊

တထာ သတ္ထကဒဏ္ဍာနိ၊ နတ္ထုဒါနာ စ တမ္မယာတိ။

၂၅။ အကပ္ပိယသယနနိဒ္ဒေသော

အကပ္ပိယသယနာနီတိ –

၁၈၇။

အာသန္ဒီ တူလီ ပလ္လင်္ကော၊ ပဋိကံ ဂေါနစိတ္တကံ၊

ပဋလီ ဝိကတီ ဥဒ္ဒ-လောမီ ဧကန္တလောမိကာ။

၁၈၈။

ကုတ္တံ ကောသေယျံ ကဋ္ဋိဿံ၊ ဟတ္ထိအဿရထတ္ထရာ၊

ဇိနပ္ပဝေဏိကဒလီ-မိဂပ္ပဝရအတ္ထရာ။

၁၈၉။

သလောဟိတဝိတာနဉ္စု-ဘတောရတ္တူပဓာနကံ ¶ ၊

အကပ္ပိယာနိ ဧတာနိ၊ ဒုက္ကဋံ ပရိဘုဉ္ဇတော။

၁၉၀။

အာသန္ဒာဒိတ္တယာ သေသေ၊ လဗ္ဘတေ ဂိဟိသန္တကေ၊

ဓမ္မာသနေ စ ဘတ္တဂ္ဂေ၊ ဃရေ စာပိ နိသီဒိတုံ၊

ဘူမတ္ထရဏသင်္ခေပေ၊ သယိတုဉ္စာပိ ကပ္ပတိ။

၁၉၁။

စတုရံသပီဌာ သတ္တင်္ဂါ၊ ပဉ္စင်္ဂါ ဥစ္စပါဒကာ၊

တူလောနဒ္ဓါ ဃရေယေဝ၊ မဉ္စပီဌာ နိသီဒိတုံ။

၁၉၂။

စောဠဝါကုဏ္ဏပဏ္ဏာနံ၊ တိဏာနဉ္စေဝ ပူရိတာ၊

စီဝရစ္ဆဝိယော ပဉ္စ၊ ဘိသီ သဗ္ဗတ္ထ ကပ္ပိယာ။

၁၉၃။

တူလတ္တယံ ဘိသိဂဗ္ဘော၊ လောမာနိ မိဂပက္ခိနံ၊

ဗိမ္ဗောဟနေ အနုညာတံ၊ တူလဝဇ္ဇာ မသူရကေ။

၁၉၄။

မနုဿလောမမုဏ္ဏာယံ၊ ပဏ္ဏေ ပုပ္ဖံ တမာလကံ၊

သုဒ္ဓံ န အာသနဉ္စေဝ၊ လဗ္ဘမပ္ပဋိဝေက္ခိတန္တိ။

၂၆။ သမာနာသနိကနိဒ္ဒေသော

သမာနာသနိကောပိ ¶ စာတိ –

၁၉၅။

တိဝဿန္တရာနုညာတံ၊ ဘိက္ခူနမေကမာသနံ၊

သတ္တဝဿတိဝဿေဟိ၊ ပဉ္စဝဿော နိသီဒိတုံ။

၁၉၆။

ဌပေတွာ ပဏ္ဍကံ ဣတ္ထိံ၊ ဥဘတောဗျဉ္ဇနံ မုနိ၊

ဒီဃာသနေ အနုညာသိ၊ သဗ္ဗေဟေဝ နိသီဒိတုံ။

၁၉၇။

အန္တံ ¶ ဒီဃာသနံ တိဏ္ဏံ၊ ယံ ပဟောတိ နိသီဒိတုံ၊

မဉ္စကေ ဝါပိ ပီဌေ ဝါ၊ ဒွိန္နံ လဗ္ဘံ နိသီဒိတုန္တိ။

၂၇။ အသံဝါသိကနိဒ္ဒေသော

အသံဝါသိကော စာတိ –

၁၉၈။

ဥက္ခိတ္တောနုပသမ္ပန္နော၊ ဘိက္ခုနီ ဆိန္နမူလကော၊

နာနာသံဝါသနိဿီမ-ဋ္ဌိတဝေဟာယသဏ္ဌိတာ၊

ဧကာဒသ အဘဗ္ဗာ စ၊ အသံဝါသာတိ ဒီပိတာတိ။

၂၈။ ကမ္မနိဒ္ဒေသော

ကမ္မဉ္စာတိ –

၁၉၉။

ဝဂ္ဂေန အဓမ္မကမ္မံ၊ သမဂ္ဂေန အဓမ္မိကံ၊

ဝဂ္ဂေန ဓမ္မကမ္မဉ္စ၊ သမဂ္ဂေန စ ဓမ္မိကံ၊

စတုတ္ထံယေဝါနုညာတံ၊ သေသကမ္မေသု ဒုက္ကဋံ။

၂၀၀။

စတုဝဂ္ဂေါ ပဉ္စဝဂ္ဂေါ၊ ဒသဝီသတိဝဂ္ဂိကော၊

တိရေကဝီသတိဝဂ္ဂေါ၊ ပဉ္စ သင်္ဃာ ဝိဘာဝိတာ။

၂၀၁။

စတုဝဂ္ဂေတ္ထ အဗ္ဘာနု-ပသမ္ပဒါပဝါရဏာ၊

ပဉ္စဝဂ္ဂေါ စ အဗ္ဘာနံ၊ မဇ္ဈဒေသုပသမ္ပဒံ။

၂၀၂။

ဒသဝဂ္ဂေါ ¶ စ အဗ္ဘာနံ၊ ဌပေတွာ သဗ္ဗကမ္မိကော၊

ဣတရော သဗ္ဗကမ္မေသု၊ ကမ္မပ္ပတ္တောတိ ဒီပိတော။

၂၀၃။

စတုဝဂ္ဂေန ¶ ကတ္တဗ္ဗေ၊ စတ္တာရော ပကတတ္တကာ၊

ကမ္မပ္ပတ္တာ ပရေ ဆန္ဒာ-ရဟာ သေသေပျယံ နယော။

၂၀၄။

စတုဝဂ္ဂါဒိကတ္တဗ္ဗံ၊ အသံဝါသကမ္မာရဟ၊

ဂရုကဋ္ဌေသွညတရံ၊ ကတွာန ဂဏပူရကံ၊

ပရိဝါသာဒိကံ ကမ္မံ၊ ကတံ ကုပ္ပဉ္စ ဒုက္ကဋံ။

၂၀၅။

အဓမ္မကမ္မံ ဝါရေယျ၊ အန္တရာယေ ဒုဝေ တယော၊

ဒိဋ္ဌာဝိမေကောဓိဋ္ဌာနံ၊ ဝါရေန္တေဝ တတောဓိကာ။

၂၀၆။

ကမ္မာရဟာ အသံဝါသာ၊ ခိတ္တစိတ္တဒုခဋ္ဋိတာ၊

ဧတေသံ သင်္ဃမဇ္ဈမှိ၊ ပဋိက္ခေပေါ န ရုဟတိ။

၂၀၇။

ပကတတ္တေကသီမဋ္ဌ-သမသံဝါသဘိက္ခုနော၊

အာရောစေန္တဿန္တမသော-နန္တရဿာပိ ရူဟတိ။

၂၀၈။

ကောပေတုံ ဓမ္မိကံ ကမ္မံ၊ ပဋိက္ကောသေယျ သမ္မုခါ၊

တိရောက္ခာ ကာယသာမဂ္ဂိံ၊ ဆန္ဒံ နော ဒေယျ ဒုက္ကဋန္တိ။

၂၉။ မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနာနိဒ္ဒေသော

မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနာတိ –

၂၀၉။

ဒါရုံ ဝေဠုံ ဖလံ ပုပ္ဖံ၊ စုဏ္ဏံ နှာနမုခေါဒကံ၊

မတ္တိကာဒန္တကဋ္ဌာဒိံ၊ န ဒဒေ ကုလသင်္ဂဟာ။

၂၁၀။

ပါရိဘဋကတာမုဂ္ဂ-သူပျတာဝတ္ထုဝိဇ္ဇယာ၊

ပဟေဏဒူတကမ္မေန၊ ဇင်္ဃပေသနိယေန ဝါ။

၂၁၁။

အနုပ္ပဒါနပ္ပဋိပိဏ္ဍ-ဝေဇ္ဇကမ္မေန ¶ ¶ ဝါ ပန၊

နာညေန ဝါပိ သမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဋိကုဋ္ဌေန ဇီဝယေ။

၂၁၂။

ဝိညတ္တိနေသနာဘူတုလ္လပနာကုဟနာဒိဟိ၊

ကုလဒူသာဒိနုပ္ပန္နပစ္စယေ ပရိဝဇ္ဇယေတိ။

၃၀။ ဝတ္တနိဒ္ဒေသော

ဝတ္တန္တိ –

၂၁၃။

အာဂန္တုကော န အာရာမံ၊ ပဝိသေ သဥပါဟနော၊

သဆတ္တောဂုဏ္ဌိတော သီသေ၊ ကရိတွာ ဝါပိ စီဝရံ။

၂၁၄။

ပါနီယေန န ဓောဝေယျ၊ ပါဒေ ဝုဍ္ဎတရေပိ စ၊

အာဝါသိကေဘိဝါဒေယျ၊ ပုစ္ဆေယျ သယနာသနံ။

၂၁၅။

ဂမိကော ပဋိသာမေတွာ၊ ဒါရုမတ္တိကဘဏ္ဍကံ၊

ဝိဟာရဉ္စ ထကေတွာန၊ အာပုစ္ဆ သယနာသနံ။

၂၁၆။

အာပုစ္ဆိတဗ္ဗေ အသတိ၊ သံဂေါပေတွာန သာဓုကံ၊

ပက္ကမေယျညထာ တဿ၊ ပက္ကန္တုံ န စ ကပ္ပတိ။

၂၁၇။

အာဝါသိကော ပညာပေယျ၊ ဝုဍ္ဎာဂန္တုဿ အာသနံ၊

ဥပနိက္ခိပေ ပါဒေါဒ-ပ္ပဘုတိံ ပတ္တစီဝရံ။

၂၁၈။

ပစ္စုဂ္ဂန္တွာန ဂဏှေယျ၊ ပါနီယေန စ ပုစ္ဆယေ၊

အာဂန္တုကေဘိဝါဒေယျ၊ ပညပေ သယနာသနံ။

၂၁၉။

အဇ္ဈာဝုတ္ထမဝုတ္ထံ ¶ ဝါ၊ ဂေါစရာဂေါစရံ ဝဒေ၊

ဝစ္စပဿာဝဌာနာနိ၊ ကတိကံ သေက္ခသမ္မုတိံ။

၂၂၀။

ပဝေသနိက္ခမေ ကာလံ၊ ပရိဘောဇိယပါနိယံ၊

နိသိန္နောဝ နဝကဿ၊ ဧတံ သဗ္ဗံ သမုဒ္ဒိသေတိ။

၃၁။ ဝိကပ္ပနာနိဒ္ဒေသော

ဝိကပ္ပနာ ¶ စေဝါတိ –

၂၂၁။

သမ္မုခါ ပရမ္မုခါတိ၊ ဒုဝေ ဝုတ္တာ ဝိကပ္ပနာ၊

သမ္မုခါယ ဝိကပ္ပေန္တော၊ ဗျတ္တဿေကဿ သန္တိကေ၊

‘‘ဣမံ စီဝရံ တုယှံ၊ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဘာသယေ။

၂၂၂။

ဧတ္တာဝတာ နိဓေတုံဝ၊ ကပ္ပတီ န စ ကပ္ပတိ၊

ပရိဘောဂါဒိကံ တေန၊ အပ္ပစ္စုဒ္ဓဋဘာဝတော။

၂၂၃။ ‘‘မယှံ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရောဟီ’’တိ –

တေန ပစ္စုဒ္ဓဋေယေဝ၊ ပရိဘောဂါဒိ ကပ္ပတိ။

၂၂၄။

အပရာ သမ္မုခါဝေကာ၊ ဘိက္ခုဿေကဿ သန္တိကေ၊

ဂဟေတွာ နာမမေကဿ၊ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိနံ။

၂၂၅။ ‘‘ဣမံ စီဝရံ တိဿဿ ဘိက္ခုနော၊ တိဿာယ ဘိက္ခုနိယာ၊ တိဿဿ သာမဏေရဿ၊ တိဿာယ သာမဏေရိယာ၊ တိဿာယ သိက္ခမာနာယ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

တေန ဘိက္ခုနာ ‘‘တိဿဿ ဘိက္ခုနော၊ တိဿာယ ဘိက္ခုနိယာ၊ တိဿဿ သာမဏေရဿ ¶ ၊ တိဿာယ သာမဏေရိယာ၊ တိဿာယ သိက္ခမာနာယ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရောဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

၂၂၆။

ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနေ-ကဿန္တိကေဝမီရယေ၊

‘‘ဣမံ စီဝရံ တုယှံ ဝိကပ္ပနတ္ထာယ ဒမ္မီ’’တိ။

၂၂၇။ တေန ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘ကော တေ မိတ္တော ဝါ သန္ဒိဋ္ဌော ဝါ’’တိ။ ဣတရေန စေဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘တိဿော ဘိက္ခူ’’တိ ဝါ ¶ ‘‘တိဿာ ဘိက္ခုနီ’’တိ ဝါ ‘‘တိဿော သာမဏေရော’’တိ ဝါ ‘‘တိဿာ သာမဏေရီ’’တိ ဝါ ‘‘တိဿာ သိက္ခမာနာ’’တိ ဝါ။

ပုန တေန ‘‘အဟံ တိဿဿ တိဿာယ ဝါ ဒမ္မီ’’တိ ဝိကပ္ပေတွာ တေနေဝ ‘‘တိဿဿ ဘိက္ခုနော၊ တိဿာယ ဘိက္ခုနိယာ၊ တိဿဿ သာမဏေရဿ၊ တိဿာယ သာမဏေရိယာ၊ တိဿာယ သိက္ခမာနာယ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရောဟီ’’တိ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗံ။

၂၂၈။

ဒူရသန္တိကတ္တေကတ္တဗဟုဘာဝံ ဝိဇာနိယ၊

‘‘ဧတံ ဣမ’’န္တိ ‘‘ဧတာနိ၊ ဣမာနီ’’တေတ္ထ ယောဇယေ။

၂၂၉။

ဒသာဟံ မာသမေကံ ဝါ၊ ပဉ္စ ဝါ ကထိနတ္ထတေ၊

ပါရိပူရတ္ထမူနဿ၊ ပစ္စာသာ သတိ မာသကံ၊

နုပ္ပာဒယတိ နိဿဂ္ဂိံ၊ နာဓိဋ္ဌိတဝိကပ္ပိတန္တိ။

၃၂။ နိဿယနိဒ္ဒေသော

နိဿယောတိ –

၂၃၀။

ဗျတ္တဿ ပဉ္စဝဿဿ၊ နတ္ထိ နိဿယ ကာရိယံ၊

ယာဝဇီဝမ္ပိ အဗျတ္တော၊ နိဿိတောယေဝ ဇီဝတိ။

၂၃၁။

ဧကံသံ ¶ စီဝရံ ကတွာ၊ ပဂ္ဂဏှိတွာန အဉ္ဇလိံ၊

ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ၊ ဝဒေ ယာဝတတီယကံ၊

‘‘အာစရိယော မေ၊ ဘန္တေ၊ ဟောဟိ၊

အာယသ္မတော နိဿာယ ဝစ္ဆာမီ’’တိ။

၂၃၂။

ပက္ကန္တေ ပက္ခသင်္ကန္တေ၊ ဝိဗ္ဘန္တေ ဝါပိ နိဿယော၊

မရဏာဏတ္တုပဇ္ဈာယ-သမောဓာနေဟိ သမ္မတိ။

၂၃၃။

နိဿာယ ¶ န ဝသေလဇ္ဇိံ၊ အပုဗ္ဗံ ဌာနမာဂတော၊

အာဂမေ စတုပဉ္စာဟံ၊ ဉာတုံ ဘိက္ခုသဘာဂတံ။

၂၃၄။

အဒ္ဓိကဿ ဂိလာနဿ၊ ဂိလာနုပဋ္ဌကဿ စ၊

ယာစိတဿ အရညေ ဝါ၊ သလ္လက္ခန္တေန ဖာသုကံ၊

သဘာဂေ ဒါယကေသန္တေ၊ ဝသိတုံ တာဝ လဗ္ဘတီတိ။

၃၃။ ကာယဗန္ဓနနိဒ္ဒေသော

ကာယဗန္ဓနန္တိ –

၂၃၅။

အကာယဗန္ဓနော ဂါမံ၊ ဒုက္ကဋံ ပဝိသေယျ စေ၊

ဗန္ဓေယျ ယတ္ထ သရတိ၊ တတ္ထေဝါသတိယာ ဂတော။

၂၃၆။

ပဋ္ဋိကာ သူကရန္တန္တိ၊ ဒုဝိဓံ ကာယဗန္ဓနံ၊

ဒုဿပဋ္ဋော စ ရဇ္ဇု စ၊ ဧကာ တဒနုလောမိကာ။

၂၃၇။

မစ္ဆကဏ္ဋကခဇ္ဇူရီ-ပတ္တာ မဋ္ဌာ စ ပဋ္ဋိကာ၊

လဗ္ဘာ ဒသာ စတဿောပိ၊ အန္တေ ဒိဂုဏသုတ္တကံ။

၂၃၈။

မာလာဒိံ ¶ ကက္ကဋစ္ဆာဒိံ၊ ဒဿေတွာ ဂုဏသုတ္တက၊

ကောဋ္ဋိတာ ကုဉ္ဇရစ္ဆာဒိံ၊ ပဋ္ဋိကာ န စ ကပ္ပတိ။

၂၃၉။

ဃဋကံ မကရမုခါဒိံ၊ န ကပ္ပန္တိ ဒသာမုခေ၊

ဥဘန္တေ ဃဋကာ လေခါ၊ ဝိဓေ အညဉ္စ စိတ္တကံ။

၂၄၀။

ဒေဍ္ဍုဘကဉ္စ မုရဇံ၊ မဒ္ဒဝီဏံ ကလာဗုကံ၊

န ကပ္ပန္တိ ဒသာသု ဒွေ၊ မဇ္ဈိမာယေဝ ကပ္ပရေ။

၂၄၁။

ဝေဠုဒန္တဝိသာဏဋ္ဌိကဋ္ဌလာခါဖလာမယာ၊

သင်္ခနာဘိမယာ သုတ္တနဠလောဟမယာပိ စ၊

ဝိဓာ ကပ္ပန္တိ ကပ္ပိယာ၊ ဂဏ္ဌိယော စာပိ တမ္မယာတိ။

ပဌမဘာဏဝါရံ နိဋ္ဌိတံ။

၃၄။ ပထဝီနိဒ္ဒေသော

ပထဝီ စာတိ –

၂၄၂။

ဇာတာဇာတာတိ ¶ ဒုဝိဓာ၊ သုဒ္ဓမတ္တိကပံသုကာ၊

ဇာတာဒဍ္ဎာ စ ပထဝီ၊ ဗဟုမတ္တိကပံသုကာ၊

စာတုမာသာဓိကောဝဋ္ဌပံသုမတ္တိကရာသိ စ။

၂၄၃။

သုဒ္ဓသက္ခရပါသာဏမရုမ္ဗကထလဝါလုကာ၊

ဒဍ္ဎာ စ ဘူမိ ယေဘုယျသက္ခရာဒိမဟီပိ စ၊

ဒုတိယာ ဝုတ္တရာသိ စ၊ စာတုမာသောမဝဋ္ဌကော။

၂၄၄။

ဒွေ ¶ ဘာဂါ တီသု ဘာဂေသု၊ မတ္တိကာ ယဿ ဘူမိယာ၊

ယေဘုယျမတ္တိကာ ဧသာ၊ သေသေသုပိ အယံ နယော။

၂၄၅။

ပါစိတ္တိ ခဏနေ ဇာတေ၊ ဇာတသညိဿ ဒုက္ကဋံ၊

ဒွေဠှဿာဇာတသညိဿ၊ နာပတ္တာဏာပနေ တထာ။

၂၄၆။

ပဟာရေ ပဟာရာပတ္တိ၊ ခဏမာနဿ အတ္တနာ၊

ဧကာယာဏတ္တိယာ ဧကာ၊ နာနာဏတ္တီသု ဝါစသော။

၂၄၇။

‘‘ဣမံ ဌာနမိမံ ကန္ဒမိဓ ဝါပိံ ခဏေတ္ထ စ၊

ဇာလေဟဂ္ဂိ’’န္တိ ဝါ ဝတ္တုံ၊ နိယမေတွာ န ဝဋ္ဋတိ။

၂၄၈။

‘‘ထမ္ဘဿိမဿာဝါဋံ ဝါ၊ မတ္တိကံ ဇာန မာဟရ၊

ကရောဟိ ကပ္ပိယဉ္စေ’’တိ၊ ဝစနံ ဝဋ္ဋတေဒိသံ။

၂၄၉။

အသမ္ဗဒ္ဓံ ပထဝိယာ၊ သုက္ခကဒ္ဒမအာဒိကံ၊

ကောပေတုံ တနုကံ လဗ္ဘမုဿိဉ္စနီယကဒ္ဒမံ။

၂၅၀။

ဂဏ္ဍုပ္ပာဒံ ဥပစိကာမတ္တိကံ မူသိကုက္ကိရံ၊

စာတုမာသာဓိကောဝဋ္ဌံ၊ လေဍ္ဍာဒိဉ္စ န ကောပယေ။

၂၅၁။

ပတိတေ ဝါပိအာဒီနံ၊ ကူလေ ဥဒကသန္တိကေ၊

ပါသာဏေ စ ရဇေ လဂ္ဂေ၊ ပတိတေ နဝသောဏ္ဍိယာ။

၂၅၂။

ဝမ္မိကေ ¶ မတ္တိကာကုဋ္ဋေ၊ အဗ္ဘောကာသုဋ္ဌိတေ တထာ၊

ယေဘုယျကထလဋ္ဌာနေ၊ တိဋ္ဌတိဋ္ဌကကုဋ္ဋကော။

၂၅၃။

ထမ္ဘာဒိံ ¶ ဂဏှိတုံ ဘူမိံ၊ သဉ္စာလေတွာ ဝိကောပယံ၊

ဓာရာယ ဘိန္ဒိတုံ ဘူမိံ၊ ကာတုံ ဝါ ဝိသမံ သမံ။

၂၅၄။

သမ္မုဉ္ဇနီဟိ ဃံသိတုံ၊ ကဏ္ဋကာဒိံ ပဝေသိတုံ၊

ဒဿေဿာမီတိ ဘိန္ဒန္တော၊ ဘူမိံ စင်္ကမိတုံ ပဒံ။

၂၅၅။

ဃံသိတုံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂံ၊ ကဏ္ဍုရောဂီ တဋာဒိသု၊

ဟတ္ထံ ဝါ ဓောဝိတုံ ဘူမိံ၊ ဃံသိတုံ န စ ကပ္ပတိ။

၂၅၆။

ထမ္ဘာဒိဥဇုကုဒ္ဓါရော၊ ပါသာဏာဒိပဝဋ္ဋနံ၊

သာခါဒိကဍ္ဎနံ ရုက္ခလတာစ္ဆေဒနဖာလနံ။

၂၅၇။

သေကော ပဿာဝအာဒီနံ၊ သုဒ္ဓစိတ္တဿ ဝဋ္ဋတိ၊

အလ္လဟတ္ထံ ဌပေတွာန၊ ရဇဂ္ဂါဟော စ ဘူမိယာ။

၂၅၈။

အဂ္ဂိဿ အနုပါဒါနေ၊ ကပါလေ ဣဋ္ဌကာယ ဝါ၊

ပါတေတုံ လဗ္ဘတေ အဂ္ဂိံ၊ ဘူမိယံ ဝါဝသေ သတီတိ။

၃၅။ ပရိက္ခာရနိဒ္ဒေသော

ပရိက္ခာရောတိ –

၂၅၉။

ပဉ္စဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ၊ အန္တော ဗဟိ စ သိဗ္ဗိတုံ၊

ဂိရိကူဋဍ္ဎစန္ဒာဒိံ၊ ဆတ္တေ ပဏ္ဏေ စ ဆိန္ဒိတုံ။

၂၆၀။

ဃဋကံ ဝါဠရူပံ ဝါ၊ ဒဏ္ဍေ လေခါ န ဝဋ္ဋတိ၊

ဝဋ္ဋတီ ဒဏ္ဍဗုန္ဒမှိ၊ အဟိစ္ဆတ္တကသာဒိသံ။

၂၆၁။

သိဗ္ဗိတုံ ¶ ဧကဝဏ္ဏေန၊ ပဉ္ဇရံ ဝါ ဝိနန္ဓိတုံ၊

ထိရတ္ထံ ဝဋ္ဋတီ ဆတ္တေ၊ ဒဏ္ဍေ လေခါဝ ဗန္ဓိတုံ။

၂၆၂။

အန္တေ ¶ ပဋ္ဋမုခေ ဝါပိ၊ ဝေဏိ သင်္ခလိကာပိ ဝါ၊

သူစိဝိကာရမညံ ဝါ၊ စီဝရေ န စ ကပ္ပတိ၊

ကပ္ပဗိန္ဒုဝိကာရမ္ပိ၊ ပါဠိကဏ္ဏိကအာဒိကံ။

၂၆၃။

ဂဏ္ဌိပါသကပဋ္ဋာပိ၊ စတုက္ကောဏာဝ အဂ္ဃိယံ၊

မုဂ္ဂရော ကက္ကဋစ္ဆာဒိ-ဝိကာရံ နေတ္ထ ဝဋ္ဋတိ။

၂၆၄။

ကောဏသုတ္တာ စ ပီဠကာ၊ ဒုဝိညေယျာဝ ကပ္ပရေ၊

ဂန္ဓံ တေလံ ဝ လာခံ ဝါ၊ ရဇနေ န စ ပက္ခိပေ။

၂၆၅။

ရတ္တံ သင်္ခေန မဏိနာ၊ ဃဋ္ဋေယျညေန ဝါ န စ၊

ဃံသေယျ ဒေါဏိယံ ကတွာ၊ ပဟာရေ န စ မုဋ္ဌိနာ။

၂၆၆။

ကဏ္ဏကောဏကသုတ္တာနိ၊ ရတ္တေ ဆိန္ဒေယျ စီဝရေ၊

လေခါ န ဝဋ္ဋတီ ဓမ္မ-ကရဏေ ဆတ္တဝဋ္ဋိယံ။

၂၆၇။

လေခံ ဌပေတွာ မဏိကာ၊ ပီဠကာ ကုဉ္စိကာယ စ၊

ပိပ္ဖလေ စ ပရိစ္ဆေဒ-လေခါ ဒဏ္ဍမှိ ဝဋ္ဋတိ။

၂၆၈။

မာလာဒျရဏိယံ ပတ္တ-မဏ္ဍလေ ဘိတ္တိကမ္မ စ၊

ဟေဋ္ဌာ လေခါဒွယံ ဥဒ္ဓံ၊ အဟိစ္ဆတ္တကသာဒိသံ။

၂၆၉။

ဟိတွာ ကတ္တရယဋ္ဌိမှိ၊ သူစိသဏ္ဍာသကေပိ စ၊

ယံ ကိဉ္စိ ဂိရိကူဋာဒိ-ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတိ။

၂၇၀။

ဗိမ္ဗောဟနေ ¶ ဘိသိမဉ္စ-ပီဌာဒိသယနာသနေ၊

သမ္မုဉ္ဇနိမှိ သင်္ကာရ-ဆဍ္ဍနေ ရင်္ဂဘာဇနေ။

၂၇၁။

ပါနီယဘာဇနေ ပါဒ-ပီဌေ ကထလိကာယ စ၊

ပတ္တာဓာရပိဓာနေသု၊ တာလဝဏ္ဋေ စ ဗီဇနေ၊

ယံ ကိဉ္စိ မာလာကမ္မာဒိ-ဝဏ္ဏမဋ္ဌမဝါရိတံ။

၂၇၂။

သေနာသနေ ပန ဒွါရကဝါဋာဒိပ္ပဘေဒနေ၊

သောဝဏ္ဏမယနုညာတံ၊ ဝဏ္ဏမဋ္ဌမှိ ကာ ကထာ။

၂၇၃။

ဝိသာဏနာဠိလာဗွာဒိပ္ပဘေဒေ ¶ တေလဘာဇနေ၊

ပုမိတ္ထိရူပရဟိတံ၊ ဝဏ္ဏမဋ္ဌမဝါရိတန္တိ။

၃၆။ ဘေသဇ္ဇနိဒ္ဒေသော

ဘေသဇ္ဇန္တိ –

၂၇၄။

ဇနဿ ကာတုံ ဘေသဇ္ဇံ၊ ဒါတုံ ဝတ္တုံ န လဗ္ဘတိ၊

ဘိက္ခာစရိယဝိညတ္တိ၊ သကေဟိ သဟဓမ္မိနံ။

၂၇၅။

ပိတူနံ တဒုပဋ္ဌာကဘိက္ခုနိဿိတဘဏ္ဍုနံ၊

လဗ္ဘံ ဘေသဇ္ဇကရဏံ၊ ဝေယျာဝစ္စကရဿ စ။

၂၇၆။

မဟာစူဠပိတာမာတာဘာတာဘဂိနိအာဒိနံ၊

တေသံ သကေနတ္တနိယေ၊ ဒါတဗ္ဗံ တာဝကာလိကံ။

၂၇၇။

ကုလဒူသနဝိညတ္တိ၊ ဘေသဇ္ဇကရဏာဒိ ဟိ၊

မာတာပိတူဟိ သမ္ဗန္ဓဉာတကေသု န ရူဟတိ။

၂၇၈။

ပိဏ္ဍပါတော ¶ အနာမဋ္ဌော၊ မာတာဒီနမဝါရိတော၊

ဆန္နံ ဒါမရိကစောရဿ၊ ဒါတုမိဿရိယဿ စ။

၂၇၉။

တေသံ သုတ္တောဒကေဟေဝ၊ ပရိတ္တံ ကယိရာ နတ္တနော၊

ဘဏိတဗ္ဗံ ဘဏာပေန္တေ၊ ပရိတ္တံ သာသနောဂဓံ။

၂၈၀။

သီလံ ဓမ္မံ ပရိတ္တံ ဝါ၊ အာဂန္တွာ ဒေတု ဘာသတု၊

ဒါတုံ ဝတ္တုဉ္စ လဗ္ဘတိ၊ ဂန္တွာ ကေနစိ ပေသိတောတိ။

၃၇။ ဥဂ္ဂဟနိဒ္ဒေသော

ဥဂ္ဂဟောတိ –

၂၈၁။

ကမ္မစေတိယသင်္ဃည-ပုဂ္ဂလတ္ထံ ဂဏဿ စ၊

ဒသဘေဒမ္ပိ ရတနံ၊ ဥဂ္ဂဏှန္တဿ ဒုက္ကဋံ။

၂၈၂။

နိဿဂ္ဂိ ¶ တေသု အတ္တတ္ထံ၊ ဒွီသု သေသေသု ဒုက္ကဋံ၊

အနာမသိတွာ ဝုတ္တေ တု၊ ဂဏံ သင်္ဃဉ္စ ပုဂ္ဂလံ။

၂၈၃။

‘‘စေတျဿ နဝကမ္မဿ၊ ဒမ္မီ’’တိ န ပဋိက္ခိပေ၊

ဝဒေ ကပ္ပိယကာရာနံ၊ ‘‘ဝဒန္တေဝမိမေ’’ ဣတိ။

၂၈၄။

ခေတ္တံ ဝတ္ထုံ တဠာကံ ဝါ၊ ဒေန္တေ ဒါသပသွာဒိကံ၊

ပဋိက္ခိပိတွာ ဂဏှေယျ၊ ကပ္ပိယေန ကမေန စ၊

ခေတ္တာဒီနိ ဝိဟာရဿ၊ ဝုတ္တေ ဒမ္မီတိ ဝဋ္ဋတိ။

၂၈၅။

နဝမာတိကကေဒါရ-တဠာကကိရိယာနဝေ၊

မတ္တိကုဒ္ဓရဏံ ဗန္ဓော၊ ထိရကာရော စ အာဠိယာ။

၂၈၆။

တိရေကဘာဂဂဟဏံ ¶ ၊ ကေဒါရေ အနဝေ နဝေ၊

အပရိစ္ဆန္နဘာဂေ စ၊ သဿေ ‘‘ဒေထေတ္တကေ’’ ဣတိ၊

ကဟာပဏုဋ္ဌာပနဉ္စ၊ သဗ္ဗေသမ္ပိ အကပ္ပိယံ။

၂၈၇။

အဝတွာ ကသ ဝပ္ပိစ္စာဒေတ္တိကာယ စ ဘူမိယာ၊

ပတိဋ္ဌာပေတိ ဘူမိံ ဝါ၊ ဘာဂေါ ဒေယျောတိ ဧတ္တကော။

၂၈၈။

ဘူမိဘာဂေ ကတံ သဿံ၊ ဧတ္တကေ ဂဏှထေတ္တကံ၊

ဂဏှနတ္ထံ ဝဒန္တေဝံ၊ ပမာဏံ ဒဏ္ဍရဇ္ဇုဘိ။

၂၈၉။

မိနနေ ရက္ခဏေ ဌတွာ၊ ခလေ တံနီဟရာပနေ၊

ကောဋ္ဌာဒိပဋိသာမနေ၊ တဿေဝေတမကပ္ပိယံ။

၂၉၀။

ပဋိသာမေယျ ပါစိတ္တိ၊ ယံ ကိဉ္စိ ဂိဟိသန္တကံ၊

ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေန၊ သစေပိ ပိတုသန္တကံ။

၂၉၁။

ပိတူနံ ကပ္ပိယံ ဝတ္ထုံ၊ အဝဿံ ပဋိသာမိယံ၊

အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ၊ လဗ္ဘတေ ပဋိသာမိတုံ။

၂၉၂။

ဒေဟီတိ ပဋိသာမေတွာ၊ ဝုတ္တေ စာပိ ပဋိက္ခိပေ၊

ပါတေတွာန ဂတေ လဗ္ဘံ၊ ပလိဗောဓောတိ ဂေါပိတုံ။

၂၉၃။

ကမ္မံ ¶ ကရောန္တော အာရာမေ၊ သကံ ဝဍ္ဎကိအာဒယော၊

ပရိက္ခာရဉ္စ သယန-ဘဏ္ဍံ ဝါ ရာဇဝလ္လဘာ။

၂၉၄။

ဒေဟီတိ ပဋိသာမေတွာ၊ ဝဒန္တိ ယဒိ ဆန္ဒတော၊

န ကရေယျ ဘယာ ဌာနံ၊ ဂုတ္တံ ဒဿေတု ဝဋ္ဋတိ။

၂၉၅။

ဗလက္ကာရေန ¶ ပါတေတွာ၊ ဂတေသု ပဋိသာမိတုံ၊

ဘိက္ခုံ မနုဿာ သင်္ကန္တိ၊ နဋ္ဌေ ဝတ္ထုမှိ တာဒိသေ။

၂၉၆။

ဝိဟာရာဝသထဿန္တော၊ ရတနံ ရတ္နသမ္မတံ၊

နိက္ခိပေယျ ဂဟေတွာန၊ မဂ္ဂေရညေပိ တာဒိသေ၊

သာမိကာနာဂမံ ဉတွာ၊ ပတိရူပံ ကရီယတီတိ။

၃၈။ ကုလဒူသနနိဒ္ဒေသော

ဒူသနန္တိ –

၂၉၇။

ပုပ္ဖံ ဝေဠုံ ဖလံ စုဏ္ဏံ၊ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ မတ္တိကံ၊

သင်္ဂဟဏတ္ထံ ဒဒတော၊ ကုလဒူသနဒုက္ကဋံ။

၂၉၈။

ထုလ္လစ္စယံ ဂရုဘဏ္ဍံ၊ ဣဿရေနေတ္ထ သင်္ဃိကံ၊

ဒေန္တဿ ဒုက္ကဋာဒီနိ၊ ထေယျာ သင်္ဃည သန္တကံ။

၂၉၉။

ကုလသင်္ဂဟာ ရောပေတုံ၊ ရောပါပေတုဉ္စ သဗ္ဗထာ၊

ဖလပုပ္ဖူပဂံ ရုက္ခံ၊ ဇဂ္ဂိတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတိ။

၃၀၀။

နိမိတ္တောဘာသတော ကပ္ပဝေါဟာရပရိယာယတော၊

အတ္တနော ပရိဘောဂတ္ထံ၊ ရောပနာဒီနိ လဗ္ဘရေ။

၃၀၁။

ဝုတ္တာဝ ဝေဇ္ဇိကာ ဇင်္ဃပေသနေ ဂိဟိကမ္မသု၊

ဌပေတွာ ပိတရော ဘဏ္ဍုံ၊ ဝေယျာဝစ္စကရံ သကံ။

၃၀၂။

ဒုက္ကဋံ ပဒဝါရေန၊ ဟရဏေ ဒူတသာသနံ၊

သာသနံ အဂ္ဂဟေတွာပိ၊ ပဌမံ ဝဒတော ပုန။

၃၀၃။

ဥပ္ပန္နပစ္စယာ ¶ ¶ ဧဝံ၊ ပဉ္စန္နမ္ပိ အကပ္ပိယာ၊

အဘူတာရောစနာရူပ-သံဝေါဟာရုဂ္ဂဟာဒိသာ။

၃၀၄။

ဟရာပေတွာ ဟရိတွာပိ၊ ပိတူနံ သေသဉာတိနံ၊

ပတ္တာနံ ဝတ္ထုပူဇတ္ထံ၊ ဒါတုံ ပုပ္ဖာနိ လဗ္ဘတိ၊

မဏ္ဍနတ္ထဉ္စ လိင်္ဂါဒိ-ပူဇတ္ထဉ္စ န လဗ္ဘတိ။

၃၀၅။

တထာ ဖလံ ဂိလာနာနံ၊ သမ္ပတ္တိဿရိယဿ စ၊

ပရိဗ္ဗယဝိဟီနာနံ၊ ဒါတုံ သပရသန္တကံ။

၃၀၆။

ဘာဇေန္တေ ဖလပုပ္ဖမှိ၊ ဒေယျံ ပတ္တဿ ကဿစိ၊

သမ္မတေနာပလောကေတွာ၊ ဒါတဗ္ဗမိတရေန တု။

၃၀၇။

ဝိဟာရေ ဝါ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ၊ ကတွာန ကတိကံ တတော၊

ဒေယျံ ယထာပရိစ္ဆေဒံ၊ ဂိလာနဿေတရဿ ဝါ၊

ယာစမာနဿ ကတိကံ၊ ဝတွာ ရုက္ခာဝ ဒဿိယာ။

၃၀၈။

သိရီသကသဝါဒီနံ၊ စုဏ္ဏေ သေသေ စ နိစ္ဆယော၊

ယထာဝုတ္တနယော ဧဝ၊ ပဏ္ဏမ္ပေတ္ထ ပဝေသယေတိ။

၃၉။ ဝဿူပနာယိကနိဒ္ဒေသော

ဝဿူပနာယိကာ စေဝါတိ –

၃၀၉။

ပုရိမိကာ ပစ္ဆိမိကာ၊ ဒုဝေ ဝဿူပနာယိကာ၊

တတ္ထာလယပရိဂ္ဂါဟော၊ ဝစီဘေဒေါ စ ဧဒိသော။

၃၁၀။

‘‘ဣမသ္မိံ ¶ ဝိဟာရေ ဣမံ၊ တေမာသံ ဝဿံ ဥပေမိ၊

ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ၊ စိတ္တုပ္ပာဒေတ္ထ အာလယော။

၃၁၁။

နောပေတုကာမော အာဝါသံ၊ တဒဟူတိက္ကမေယျ ဝါ၊

ဘဝေယျ ဒုက္ကဋာပတ္တိ၊ ဇာနံ ဝါနုပဂစ္ဆတော။

၃၁၂။

ဒုတိယံ ¶ ဥပဂစ္ဆေယျ၊ ဆိန္နဝဿောနုပါဂတော၊

န ပက္ကမေယျ တေမာသံ၊ အဝသိတွာန စာရိကံ။

၃၁၃။

မာတာပိတူနမတ္ထာယ၊ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိနံ၊

ဂိလာနတဒုပဋ္ဌာက-ဘတ္တမေသိဿမောသဓံ။

၃၁၄။

ပုစ္ဆိဿာမိ ဥပဋ္ဌိဿံ၊ ဂန္တွာနဘိရတံ အဟံ၊

ဝူပကာသိဿံ ကုက္ကုစ္စံ၊ ဒိဋ္ဌိံ ဂရုကမာဒိကံ။

၃၁၅။

ကရိဿံ ဝါပိ ကာရေဿံ၊ ဝိနောဒနံ ဝိဝေစနံ၊

ဝုဋ္ဌာနံ ဝါပိ ဥဿုက္ကံ၊ ဂန္တုမိစ္စေဝမာဒိနာ၊

လဗ္ဘံ သတ္တာဟကိစ္စေန၊ ပဟိတာပဟိတေပိ ဝါ။

၃၁၆။

သင်္ဃကမ္မေ ဝဇေ ဓမ္မ-ဿဝနတ္ထံ နိမန္တိတော၊

ဂရူဟိ ပဟိတော ဝါပိ၊ ဂရူနံ ဝါပိ ပဿိတုံ။

၃၁၇။

န ဘဏ္ဍဓောဝနုဒ္ဒေသ-ဉာတုပဋ္ဌာကဒဿနေ၊

လဗ္ဘံ န ပါပုဏေယျဇ္ဇေ-ဝါဂမိဿန္တုဒူရဂေါ။

၃၁၈။

သေသဉာတီဟိ ပဟိတေ၊ ဘိက္ခုနိဿိတကေန စ၊

ဥပါသကောပါသိကာဟိ၊ နိဒ္ဒိသိတွာဝ ပေသိတေ။

၃၁၉။

ဝဿစ္ဆေဒေ ¶ အနာပတ္တိ၊ အန္တရာယေ သတတ္တနော၊

သင်္ဃသာမဂ္ဂိယာ ဝါ နော၊ ဆိန္နဝဿော ပဝါရယေ။

၃၂၀။

အဇ္ဈောကာသေ စ ရုက္ခဿ၊ သုသိရေ ဝိဋပေပိ ဝါ၊

ဆဝကုဋိဆတ္တစာဋီ-သူပဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။

၃၂၁။

အသေနာသနိကေနာပိ၊ ဥပဂန္တုံ န လဗ္ဘတိ၊

ပဝါရေတုဉ္စ လဗ္ဘတိ၊ နာဝါသတ္ထဝဇူပဂေါတိ။

၄၀။ အဝေဘင်္ဂိယနိဒ္ဒေသော

အဝေဘင်္ဂိယန္တိ –

၃၂၂။

အာရာမာရာမဝတ္ထူနိ၊ ဝိဟာရော တဿ ဝတ္ထု စ၊

မဉ္စော ပီဌံ ဘိသိ ဗိဗ္ဗော-ဟနာဒိသယနာသနံ။

၃၂၃။

လောဟကုမ္ဘီ ¶ ကဋာဟော စ၊

လောဟဘာဏကဝါရကော၊

ကုဌာရီ ဝါသိ ဖရသု၊

ကုဒ္ဒါလော စ နိခါဒနံ။

၃၂၄။

ဝလ္လိ ဝေဠု တိဏံ ပဏ္ဏံ၊ မုဉ္ဇပဗ္ဗဇမတ္တိကာ၊

ဒါရုမတ္တိကဘဏ္ဍာနိ၊ ပဉ္စေတေ အဝိဘာဇိယာ။

၃၂၅။

ထုလ္လစ္စယံ ဘာဇယတော၊ ဘာဇိတာပိ အဘာဇိတာ၊

ဂရုဘဏ္ဍာနိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧတေဝိဿဇ္ဇိယာနိ စ။

၃၂၆။

ဝလ္လိဍ္ဎဗာဟုမတ္တာပိ ¶ ၊ ဝေဠု အဋ္ဌင်္ဂုလာယတော၊

တိဏာဒိ မုဋ္ဌိမတ္တမ္ပိ၊ ပဏ္ဏံ ဧကမ္ပိ မတ္တိကာ။

၃၂၇။

ပါကတာ ပဉ္စဝဏ္ဏာ ဝါ၊ သုဓာကင်္ဂုဋ္ဌ အာဒိကာ၊

တာလပက္ကပ္ပမာဏာပိ၊ ဒိန္နာ ဝါ တတ္ထဇာတကာ။

၃၂၈။

ရက္ခိတာ သင်္ဃိကာ ရဇ္ဇု-ယောတ္တာဒီပိ အဘာဇိယာ၊

နိဋ္ဌိတေ ဘာဇိယာ ကမ္မေ၊ သင်္ဃိကေ စေတိယဿ ဝါ။

၃၂၉။

ပတ္တာဒိ ဘိက္ခုသာရုပ္ပံ၊ တထာ ဝိပ္ပကတာကတံ၊

ဘာဇိယံ လောဟဘဏ္ဍေသု၊ ဝါရကံ ပါဒဂဏှကံ။

၃၃၀။

ဝေဠုမှိ ဘာဇိယာ တေလ-နာဠိ ကတ္တရဒဏ္ဍကော၊

ဆတ္တဒဏ္ဍသလာကာယော၊ တထောပါဟနဒဏ္ဍကော။

၃၃၁။

အနုညာတဝါသိဒဏ္ဍော၊ ကရဏ္ဍော ပါဒဂဏှကော၊

အရဏဉ္ဇနိသိင်္ဂါဒိ၊ ဘိက္ခူပကရဏံ တထာ။

၃၃၂။

တစ္ဆိတာနိဋ္ဌိတံ ဒါရုဘဏ္ဍံ ဒန္တဉ္စ ဘာဇိယံ၊

ဘိက္ခူပကရဏေ ပါဒဃဋကော မတ္တိကာမယော။

၃၃၃။

ဘာဇိယံ ကပ္ပိယံ စမ္မံ၊ ဧဠစမ္မမဘာဇိယံ၊

ဂရုနာ ဂရုဘဏ္ဍဉ္စ၊ ထာဝရံ ထာဝရေန စ။

၃၃၄။

ထာဝရံ ¶ ပရိဝတ္တေယျ၊ တထာ ကတွာ စ ဘုဉ္ဇတု၊

ဝလ္လာဒိံ ဖာတိကမ္မေန၊ ဂဏှေ သေသမဘာဇိယန္တိ။

၄၁။ ပကိဏ္ဏကနိဒ္ဒေသော

ပကိဏ္ဏကန္တိ ¶ –

၃၃၅။

သဒွါရဗန္ဓနေ ဌာနေ၊ သောဒုက္ခလကပါသကေ၊

သယန္တေန ဒိဝါ ဒွါရံ၊ ဗန္ဓေယျ ပရိဝဋ္ဋကံ။

၃၃၆။

သန္တေ ဝိညုမှိ ပုရိသေ၊ အာဘောဂေါ စာပိ ကပ္ပတိ၊

သဝသေ တံ ဝိနာကာရံ၊ သယန္တော ဒုက္ကဋံ ဖုသေ။

၃၃၇။

ရတနာနိတ္ထိရူပါနိ၊ ဓညမိတ္ထိပသာဓနံ၊

တူရိယာဝုဓဘဏ္ဍာနိ၊ အာမသန္တဿ ဒုက္ကဋံ။

၃၃၈။

သိတ္ထတေလောဒတေလေဟိ၊ ဖဏဟတ္ထဖဏေဟိ ဝါ၊

ကောစ္ဆေနဝါပိ ယော ကေသေ၊ ဩသဏ္ဌေယျဿ ဒုက္ကဋံ။

၃၃၉။

နေကပါဝုရဏာ ဧကတ္ထရဏာ ဝါ တုဝဋ္ဋယုံ၊

တထေကမဉ္စေ ဘုဉ္ဇေယျုံ၊ ဧကသ္မိံ ဝါပိ ဘာဇနေ။

၃၄၀။

စတုရင်္ဂုလတော ဦနမဓိကဋ္ဌင်္ဂုလံ တထာ၊

ဒန္တကဋ္ဌံ န ခါဒေယျ၊ လသုဏံ န အကလ္လကော။

၃၄၁။

ဟီနုက္ကဋ္ဌေဟိ ဥက္ကဋ္ဌံ၊ ဟီနံ ဝါ ဇာတိအာဒိဟိ၊

ဥဇုံ ဝါညာပဒေသေန၊ ဝဒေ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဒဝါ။

၃၄၂။

ဒီဃေ နခေ စ ကေသေ စ၊ နာသလောမေ န ဓာရယေ၊

န လဗ္ဘံ ဝီသတိမဋ္ဌံ၊ သမ္ဗာဓေ လောမဟာရဏံ။

၃၄၃။

ယထာဝုဍ္ဎံ န ဗာဓေယျ၊ သင်္ဃုဒ္ဒိဋ္ဌံဝ သင်္ဃိကံ၊

အဓောတအလ္လပါဒေဟိ၊ နက္ကမေ သယနာသနံ၊

သုဓောတပါဒကံ ဝါပိ၊ တထေဝ သဥပါဟနော။

၃၄၄။

သင်္ဃာဋိယာ ¶ ¶ န ပလ္လတ္ထေ၊ ဘိတ္တာဒိံ န အပဿယေ၊

ပရိကမ္မကတံ သန္တေ၊ ဥဒကေ နော န အာစမေ။

၃၄၅။

အကပ္ပိယသမာဒါနေ၊ ဒဝါ သိလာပဝိဇ္ဈနေ၊

ဒေသနာယ သဘာဂါယ၊ အာဝိကမ္မေ စ ဒုက္ကဋံ။

၃၄၆။

ပဋိဿဝဝိသံဝါဒေ၊ သုဒ္ဓစိတ္တဿ ဒုက္ကဋံ၊

ပဋိဿဝက္ခဏေ ဧဝ၊ ပါစိတ္တိ ဣတရဿ တု။

၃၄၇။

န ရုက္ခမဘိရူဟေယျ၊ သတိ ကိစ္စေဝ ပေါရိသံ၊

အာပဒါသု ယထာကာမံ၊ ကပ္ပတီ အဘိရူဟိတုံ။

၃၄၈။

ဝိနာဒ္ဓါနံ ဝဇန္တဿ၊ ဒုက္ကဋံ ပရိသာဝနံ၊

ယာစမာနဿ အဒ္ဓါနေ၊ အဒဒန္တဿ ဒုက္ကဋံ။

၃၄၉။

ထုလ္လစ္စယံ ဖုသေ အင်္ဂဇာတစ္ဆေဒေန ဒုက္ကဋံ၊

အာဗာဓပ္ပစ္စယာညတြ၊ သေသင်္ဂေ အတ္တဃာတနေ။

၃၅၀။

စိတ္တပေါတ္ထကရူပါနိ၊ န ကရေ န စ ကာရယေ၊

န ဝုဋ္ဌာပေယျ ဘုဉ္ဇန္တံ၊ အာရာမာရညဂေဟသု။

၃၅၁။

ယာနာနိ ပုမယုတ္တာနိ၊ သိဝိကံ ဟတ္ထဝဋ္ဋကံ၊

ပါဋင်္ကိဉ္စ ဂိလာနဿ၊ ကပ္ပတီ အဘိရူဟိတုံ။

၃၅၂။

ဗုဒ္ဓံ ဓမ္မဉ္စ သင်္ဃဉ္စ၊ အာရဗ္ဘ ကရဏေ ဒဝံ၊

ဒုက္ကဋံ ပရိသံ ဝါပိ၊ အညဿ ဥပလာဠနေ။

၃၅၃။

ကာယံ ¶ ဦရုံ နိမိတ္တံ ဝါ၊ ဘိက္ခုနီနံ န ဒဿယေ၊

ဝိဝရိတွာ န သိဉ္စေယျ၊ တာ ကဒ္ဒမုဒကာဒိနာ။

၃၅၄။

န ဂဏှတော စ ဩဝါဒံ၊ န ပစ္စာဟရတောပိ စ၊

ဗာလံ ဂိလာနံ ဂမိယံ၊ ဝဇ္ဇယိတွာန ဒုက္ကဋံ။

၃၅၅။

လောကာယတံ န ဝါစေယျ၊ ပလိတံ န စ ဂါဟယေ၊

ပေဠာယပိ န ဘုဉ္ဇေယျ၊ န ကီဠေ ကိဉ္စိ ကီဠိတံ။

၃၅၆။

ပါရုပေ ¶ န နိဝါသေယျ၊ ဂိဟိပါရုတနိဝါသနံ၊

သံဝေလ္လိယံ နိဝါသေယျ၊ ဒါယံ နာလိမ္ပယေယျ ဝါ။

၃၅၇။

ဝဍ္ဎိံ ပယောဇယေ ယာစေ၊ နောညာတကပ္ပဝါရိတေ၊

အတ္တနော ပရိဘောဂတ္ထံ၊ ဒိန္နမညဿ နော ဒဒေ၊

အဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဘုတွာ ဝါ၊ ကတိပါဟံ ပုနော ဒဒေ။

၃၅၈။

ဥဒ္ဒိဿ ယာစနေ ရက္ခံ၊ ဉတွာဉတွာ ဝ ဒဏ္ဍိနံ၊

ဂီဝါဿ ဒဏ္ဍိတေ ဒဏ္ဍော၊ သယံ ဒဏ္ဍာပနေ ပန၊

ဒဏ္ဍဿ အဂ္ဃဘေဒေန၊ ဉေယျာ ပါရာဇိကာဒိကာ။

၃၅၉။

ဟရန္တေသု ပရိက္ခာရံ၊ ‘‘စောရော စောရော’’တိ ဘာသိတေ၊

အနတ္ထာယေသံ ဂဏှန္တေ၊ ဒဏ္ဍံ ဂီဝါဿ တတ္တကံ။

၃၆၀။

ဝိဃာသုစ္စာရသင်္ကာရ-မုတ္တံ ဆဍ္ဍေယျ ဒုက္ကဋံ၊

ဗဟိ ပါကာရကုဋ္ဋာနံ၊ ဝဠဉ္ဇေ နာဝလောကိယ၊

ဟရိတေ ဝါပိ ဝီဟာဒိ-နာဠိကေရာဒိရောပိမေ။

၃၆၁။

ယောဇာပေတုံ ¶ ပယောဇေတုံ၊ ပယုတ္တာနိ စ ပဿိတုံ၊

န လဗ္ဘံ ဓမ္မယုတ္တမ္ပိ၊ နစ္စံ ဂီတဉ္စ ဝါဒိတံ၊

‘‘ဥပဟာရံ ကရောမာ’’တိ၊ ဝုတ္တေ ဝါ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ။

၃၆၂။

ရာဇာဂါရံ ပေါက္ခရဏိံ၊ ဥယျာနံ စိတ္တဂါရကံ၊

ကီဠတ္ထံ ဂစ္ဆတော ဒဋ္ဌုံ၊ အာရာမံ ဒုက္ကဋံ ကတံ။

၃၆၃။

နဝေ န ပဋိဗာဟေယျာ-သနေနုဏှေ န စီဝရံ၊

နိဒဟေယျ ခမာပေယျ၊ ဂရုနာ စ ပဏာမိတော။

၃၆၄။

အက္ကောသနေ ပရမ္မုခါ၊ အာပတ္တီဟိ စ သတ္တဟိ၊

ဘိက္ခုံ ဥပါသကံ ဝါပိ၊ အညေနေဝ စ ဒုက္ကဋံ။

၃၆၅။

န လဗ္ဘံ ဝိနိပါတေတုံ၊ သဒ္ဓါဒေယျဉ္စ စီဝရံ၊

လဗ္ဘံ ပိတူနံ သေသာနံ၊ ဉာတီနမ္ပိ န လဗ္ဘတိ။

၃၆၆။

ဝဿံဝုတ္ထောညတောညတြ ¶ ၊ ဘာဂံ ဂဏှေယျ ဒုက္ကဋံ၊

ပဋိဒေယျ နဋ္ဌေ ဇိဏ္ဏေ၊ ဂီဝါ နော ဒေယျ စောဒိတော၊

ဓုရနိက္ခေပတော တေသံ၊ ဟောတိ ဘဏ္ဍဂ္ဃကာရိယော။

၃၆၇။

န သန္တရုတ္တရော ဂါမံ၊ ကလ္လော ဝါ သဥပါဟနော၊

ပဝိသေယျ န ဓာရေယျ၊ စာမရီမကသဗီဇနိံ။

၃၆၈။

အဂိလာနော န ဆိန္ဒေယျ၊ ကေသေ ကတ္တရိယာ ဗဟိ၊

အာရာမတော န ဓာရေယျ၊ ဆတ္တံ လဗ္ဘတိ ဂုတ္တိယာ။

၃၆၉။

ဂါဟေယျ နုဘတောကာဇံ၊ ဧကန္တရိကကာဇကံ၊

သီသက္ခန္ဓကဋိဘာရာ၊ ဟတ္ထောလမ္ဗော စ လဗ္ဘတိ။

၃၇၀။

အာပတ္တိယာ ¶ အနောကာသ-ကတံ စောဒေယျ ဒုက္ကဋံ၊

သုဒ္ဓဿ စ အဝတ္ထုသ္မိံ၊ တထာ ဩကာသကာရဏေ။

၃၇၁။

အဋ္ဌင်္ဂုလာဓိကံ မဉ္စပဋိပါဒံ န ဓာရယေ၊

ပကတင်္ဂုလေန သတ္တာနံ၊ မဉ္စံ ဝါ ဥစ္စပါဒကံ။

၃၇၂။

မူဂဗ္ဗတာဒိံ ဂဏှေယျ၊ ဒုက္ကဋံ တိတ္ထိယဗ္ဗတံ၊

ခုရဘဏ္ဍံ ပရိဟရေ၊ တထာ နှာပိတပုဗ္ဗကော။

၃၇၃။

ယံ ကိဉ္စိ ယာစိတုံ ဟတ္ထကမ္မံ တဒနုသာရတော၊

လဒ္ဓံ ဂဟေတုံ နိက္ကမ္မမယာစိတွာပိ ကပ္ပတိ၊

ကာရေတုမာဟရာပေတုံ၊ ယံ ကိဉ္စိပရသန္တကံ။

၃၇၄။

ဂိဟီနံ ဂေါပကေ ဒေန္တေ၊ ဂဟေတုံ ဒေတိ ယတ္တကံ၊

လဗ္ဘံ ယထာပရိစ္ဆေဒံ၊ သင်္ဃစေတိယသန္တကေ။

၃၇၅။

ဒွီဟာပဇ္ဇေယျ အာပတ္တိံ၊ ကာယဝါစာဟိ ဝါ ဆဟိ၊

အလဇ္ဇိညာဏကုက္ကုစ္စပကတတ္တာ သတိပ္လဝါ၊

အကပ္ပိယေ ဝါ ကပ္ပိယေ၊ ကပ္ပာကပ္ပိယသညိတာ။

၃၇၆။

အလဇ္ဇိညာဏတာပတ္တိံ ¶ ၊ ကာယဝါစာဟိ ဆာဒယေ၊

လိင်္ဂေ သင်္ဃေ ဂဏေကသ္မိံ၊ စတုဓာပတ္တိဝုဋ္ဌိတိ။

၃၇၇။

ပရိကထောဘာသဝိညတ္တိ၊ န လဗ္ဘာ ပစ္စယဒွယေ၊

ဝိညတ္တိယေဝ တတိယေ၊ သေသေ သဗ္ဗမ္ပိ လဗ္ဘတိ။

၃၇၈။

န ရူဟတစ္စယေ ဒါနံ၊ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိနံ၊

သင်္ဃဿေဝ စ တံ ဟောတိ၊ ဂိဟီနံ ပန ရူဟတိ။

၃၇၉။

ဘိက္ခု ¶ ဝါ သာမဏေရော ဝါ၊ ကာလံ ကယိရာထူပဿယေ၊

ဘိက္ခုသင်္ဃောဝ ဒါယဇ္ဇော၊ တတ္ထ သေသေပျယံနယော။

၃၈၀။

ပုရိမဿေဝိမံ ဒိန္နံ၊ ဒေဟိ နေတွာသုကဿတိ၊

ပစ္ဆိမဿေဝ ဒမ္မီတိ၊ ဒိန္နံ ဉတွာ ဣမံ ဝိဓိံ၊

ဂဏှေ ဝိဿာသဂါဟံ ဝါဓိဋ္ဌေ မတကစီဝရံ။

၃၈၁။

လောဟဘဏ္ဍေ ပဟရဏိံ၊ ဒါရုဘဏ္ဍေ စ ဒါရုဇံ၊

ပတ္တံ ပါဒုကပလ္လင်္ကံ၊ အာသန္ဒိံ မတ္တိကာမယေ၊

ဌပေတွာ ကပ္ပတိ သဗ္ဗံ၊ ကတကံ ကုမ္ဘကာရိကန္တိ။

၄၂။ ဒေသနာနိဒ္ဒေသော

ဒေသနာတိ –

၃၈၂။

စာဂေါ ယော ဘိက္ခုဘာဝဿ၊ သာ ပါရာဇိကဒေသနာ၊

ယထာဝုတ္တေန ဝုဋ္ဌာနံ၊ ဂရုကာပတ္တိဒေသနာ။

၃၈၃။

ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ၊ ပဂ္ဂဏှိတွာန အဉ္ဇလိံ၊

ထုလ္လစ္စယာဒိံ ဒေသေယျ၊ ဧဝမေကဿ သန္တိကေ။

၃၈၄။ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဧကံ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ၊ တံ တုမှမူလေ ပဋိဒေသေမီ’’တိ ဝတွာ တေန ‘‘ပဿသိ၊ အာဝုသော၊ တံ အာပတ္တိ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ ပဿာမီ’’တိ ဝတွာ ပုန တေန ‘‘အာယတိံ၊ အာဝုသော၊ သံဝရေယျာသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု၊ ဘန္တေ၊ သံဝရိဿာမီ’’တိ ¶ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဒွေ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ၊ အဟံ ဘန္တေ သမ္ဗဟုလာ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ၊ တာ တုမှမူလေ ပဋိဒေသေမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

နိဿဂ္ဂိယေသု ပန ‘‘ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ ဒသာဟာတိက္ကန္တံ နိဿဂ္ဂိယံ၊ ဣမာဟံ အာယသ္မတော ¶ နိဿဇ္ဇာမီ’’တိ။ ‘‘ဣမာနိ မေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရာနိ…ပေ… ဧတံ မေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ…ပေ… ဧတာနိ မေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရာနိ ဒသာဟာတိက္ကန္တာနိ နိဿဂ္ဂိယာနိ၊ ဧတာနာဟံ အာယသ္မတော နိဿဇ္ဇာမီ’’တိ။

၃၈၅။

နိဿဇ္ဇိတွာန ဒေသေယျ၊ အာပတ္တိံ တေန ဘိက္ခုနာ၊

ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အာပတ္တိံ၊ ဒေယျံ နိဿဋ္ဌစီဝရံ။

‘‘ဣမံ၊ ဣမာနိ၊ ဧတံ၊ ဧတာနိ စီဝရာနိ အာယသ္မတော ဒမ္မီ’’တိ။

၃၈၆။ (က) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ ရတ္တိဝိပ္ပဝုတ္ထံ အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ခ) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ အကာလစီဝရံ မာသာတိက္ကန္တံ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ဂ) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ ပုရာဏစီဝရံ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဓောဝါပိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ဃ) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဟတ္ထတော ပဋိဂ္ဂဟိတံ အညတြ ပါရိဝတ္တကာ နိဿဂ္ဂိယံ။

(င) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ အညာတကံ ဂဟပတိကံ အညတြ သမယာ ဝိညာပိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။

(စ) ဣဒံ ¶ မေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ အညာတကံ ဂဟပတိကံ တတုတ္တရိ ဝိညာပိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ဆ) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ ပုဗ္ဗေ အပ္ပဝါရိတော အညာတကံ ဂဟပတိကံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝိကပ္ပံ အာပန္နံ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ဇ) ဣဒံ ¶ မေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ ပုဗ္ဗေ အပ္ပဝါရိတော အညာတကေ ဂဟပတိကေ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝိကပ္ပံ အာပန္နံ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ဈ) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ အတိရေကတိက္ခတ္တုံ စောဒနာယ အတိရေကဆက္ခတ္တုံ ဌာနေန အဘိနိပ္ဖာဒိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ဉ) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ ကောသိယမိဿကံ သန္ထတံ ကာရာပိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ဋ) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ သုဒ္ဓကာဠကာနံ ဧဠကလောမာနံ သန္ထတံ ကာရာပိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ဌ) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ သန္ထတံ အနာဒိယိတွာ တုလံ ဩဒါတာနံ တုလံ ဂေါစရိယာနံ ကာရာပိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ဍ) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ သန္ထတံ ဦနကဆဗ္ဗဿာနိ ကာရာပိတံ အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ဎ) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ နိသီဒနသန္ထတံ အနာဒိယိတွာ ပုရာဏသန္ထတဿ သာမန္တာ သုဂတဝိဒတ္ထိံ ကာရာပိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ဏ) ဣမာနိ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဧဠကလောမာနိ တိယောဇနပရမံ အတိက္ကာမိတာနိ နိဿဂ္ဂိယာနိ။

(တ) ဣမာနိ ¶ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဧဠကလောမာနိ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဓောဝါပိတာနိ နိဿဂ္ဂိယာနိ။

(ထ) အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဟေသိံ၊ ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ နိဿဂ္ဂိယံ၊ ဣမာဟံ သင်္ဃဿ နိဿဇ္ဇာမိ။

(ဒ) အဟံ ¶ ၊ ဘန္တေ၊ နာနပ္ပကာရကံ ရူပိယသံဝေါဟာရံ သမာပဇ္ဇိံ၊ ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ နိဿဂ္ဂိယံ၊ ဣမာဟံ သင်္ဃဿ နိဿဇ္ဇာမီတိ။

၃၈၇။

နိဿဇ္ဇိတွာန အာပတ္တိံ၊ ဒေသေယျာထ ဂိဟိံ ဝဒေ၊

‘‘ဇာနာဟိမ’’န္တိ ဣမိနာ၊ သော ဝဒေယျာဟရာမိ ကိံ။

၃၈၈။

အဝတွာမန္တိ တေလာဒိံ၊ ဝဒေ ဘိက္ခူန ကပ္ပိယံ၊

ယံ အာဟရတိ သော တေန၊ ပရိဝတ္တေတွာန ကပ္ပိယံ။

၃၈၉။

လဗ္ဘံ ဌပေတွာ ဒွေပေတေ၊ သေသေဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ၊

တတော အညေန လဒ္ဓါပိ၊ ဘာဂေါ တေသံ န ကပ္ပတိ။

၃၉၀။

ရုက္ခစ္ဆာယာပျန္တမသော၊ တန္နိဗ္ဗတ္တာ န ကပ္ပတိ၊

နိဿဋ္ဌံ ပဋိလဒ္ဓမ္ပိ၊ အာဒိတော သန္ထတတ္တယံ။

၃၉၁။

နော စေ လဘေထ ဧဝံ သော၊ ဣမံ ဆဍ္ဍေဟိ သံသိယော၊

ဧဝမ္ပိ ဘိက္ခု ဆဍ္ဍေယျ၊ နော စေ လဘေထ သမ္မတော။

၃၉၂။

ဧတာနိ ဒုတိယော ပတ္တော၊ သင်္ဃေ သေသာနိ လဗ္ဘရေ၊

သင်္ဃေကသ္မိံ ဂဏေ ဝတ္တုံ၊ လဗ္ဘံ ဘာသန္တရေနပိ။

၃၉၃။ (က) အဟံ၊ ဘန္တေ၊ နာနပ္ပကာရကံ ကယဝိက္ကယံ သမာပဇ္ဇိံ၊ ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ခ) အယံ ¶ မေ၊ ဘန္တေ၊ ပတ္တော ဒသာဟာတိက္ကန္တော နိဿဂ္ဂိယော။

(ဂ) အယံ မေ၊ ဘန္တေ၊ ပတ္တော ဦနပဉ္စဗန္ဓနေန ပတ္တေန စေတာပိတော နိဿဂ္ဂိယော၊ ဣမာဟံ သင်္ဃဿ နိဿဇ္ဇာမီတိ။

၃၉၄။

နိဿဇ္ဇိတွာန ¶ ဒေသေယျ၊ အာပတ္တိံ ပတ္တဂါဟကံ၊

သမ္မန္နိတွာန သင်္ဃဿ၊ ပတ္တန္တံ တဿ ဒါပယေ။

၃၉၅။ (က) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘေသဇ္ဇံ သတ္တာဟာတိက္ကန္တံ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ခ) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ အတိရေကမာသေ သေသေ ဂိမှာနေ ပရိယိဋ္ဌံ၊ အတိရေကဍ္ဎမာသေ သေသေ ဂိမှာနေ ကတွာ ပရိဒဟိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ဂ) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ ဘိက္ခုဿ သာမံ ဒတွာ အစ္ဆိန္နံ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ဃ) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ သာမံ သုတ္တံ ဝိညာပေတွာ တန္တဝါယေဟိ ဝါယာပိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။

(င) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ ပုဗ္ဗေ အပ္ပဝါရိတော အညာတကဿ ဂဟပတိကဿ တန္တဝါယေ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝိကပ္ပံ အာပန္နံ နိဿဂ္ဂိယံ။

(စ) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ အစ္စေကစီဝရံ စီဝရကာလသမယံ အတိက္ကာမိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ဆ) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ အတိရေကဆာရတ္တံ ဝိပ္ပဝုတ္ထံ အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ဇ) ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဇာနံ သင်္ဃိကံ လာဘံ ပရိဏတံ အတ္တနော ပရိဏာမိတံ နိဿဂ္ဂိယံ၊ ဣမာဟံ အာယသ္မတော နိဿဇ္ဇာမီတိ။

၃၉၆။ သေသံ ¶ သဗ္ဗံ ယထာယောဂံ၊ အာဒိမှိ ဝိယ ယောဇယေ။

၃၉၇။ (က) အဟံ ¶ ၊ ဘန္တေ၊ ဧကံ ပါစိတ္တိယာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ။ ဒွေ သမ္ဗဟုလာ ပါစိတ္တိယာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ။

(ခ) ဂါရယှံ၊ ဘန္တေ၊ ဓမ္မံ အာပဇ္ဇိံ အသပ္ပာယံ ပါဋိဒေသနီယံ၊ တံ ပဋိဒေသေမီတိ။ တေန ‘‘ပဿသိ၊ အာဝုသော၊ တံ ဓမ္မ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

(ဂ) အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဧကံ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ။ ဒွေ သမ္ဗဟုလာ ဒုက္ကဋာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ။

(ဃ) အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဧကံ ဒုဗ္ဘာသိတာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ။ ဒွေ သမ္ဗဟုလာ ဒုဗ္ဘာသိတာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ။ တာ တုမှမူလေ ပဋိဒေသေမီတိ။

(င) ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဒွေ နာနာဝတ္ထုကာ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ။ သမ္ဗဟုလာ နာနာဝတ္ထုကာ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ၊ တာ တုမှမူလေ ပဋိဒေသေမီ’’တိ ဝတွာ တေန ‘‘ပဿသိ၊ အာဝုသော၊ တာ အာပတ္တိယော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ ပဿာမီ’’တိ ဝတွာ ပုန တေန ‘‘အာယတိံ၊ အာဝုသော၊ သံဝရေယျာသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု၊ ဘန္တေ၊ သံဝရိဿာမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

၃၉၈။

အဒေသနာဂါမိနိယံ၊ အနာပတ္တိဉ္စ ဒေသိတံ၊

နာနာ သံဝါသနိဿီမဋ္ဌိတာနံ စတုပဉ္စဟိ၊

မနသာ ပကတတ္တာနံ၊ နာနေကာတိ န ဒေသယေတိ။

၄၃။ ဆန္ဒဒါနနိဒ္ဒေသော

ဆန္ဒဒါနာဒီတိ –

၃၉၉။

ဘေရိံ ဃဏ္ဋိံ ပတာဠေတွာ၊ ကမ္မပ္ပတ္တေ သမာဂတေ၊

သင်္ဃေ ဟရေယျ ဆန္ဒံ ဝါ၊ ပါရိသုဒ္ဓိံ ပဝါရဏံ။

၄၀၀။

ဧကံ ¶ ¶ ဘိက္ခုံ ဥပဂ္ဂမ္မ၊ နိသီဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ၊

အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဏှိတွာန၊ ဒဒေ ဆန္ဒံ ဝိစက္ခဏော။

၄၀၁။ (က) ‘‘ဆန္ဒံ ဒမ္မိ၊ ဆန္ဒံ မေ ဟရ၊ ဆန္ဒံ မေ အာရောစေဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

(ခ) ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေန္တေန ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒမ္မိ၊ ပါရိသုဒ္ဓိံ မေ ဟရ၊ ပါရိသုဒ္ဓိံ မေ အာရောစေဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

၄၀၂။

ပါရိသုဒ္ဓိပ္ပဒါနေန၊ သမ္ပာဒေတိ ဥပေါသထံ၊

သင်္ဃဿ အတ္တနော စာပိ၊ သေသကမ္မံ ဝိဗာဓတိ။

၄၀၃။

ဆန္ဒဒါနေန သင်္ဃဿ၊ ဒွယံ သာဓေတိ နတ္တနော၊

တသ္မာ ဆန္ဒံ ဒဒန္တေန၊ ဒါတဗ္ဗာ ပါရိသုဒ္ဓိပိ။

၄၀၄။

ဟရေယျေကော ဗဟူနမ္ပိ၊ ပရမ္ပရာ န ဟာရယေ၊

ပရမ္ပရာဟဋာ ဆန္ဒ-ပါရိသုဒ္ဓိ န ဂစ္ဆတိ။

၄၀၅။ သဗ္ဗူပစာရံ ကတွာန၊ ဧဝံ ဒေယျာ ပဝါရဏာ။ ‘‘ပဝါရဏံ ဒမ္မိ၊ ပဝါရဏံ မေ ဟရ၊ ပဝါရဏံ မေ အာရောစေဟိ၊ မမတ္ထာယ ပဝါရေဟီ’’တိ။

၄၀၆။ အာရောစေတွာထ သော သင်္ဃံ၊ ပဝါရေယျေဝမာဂတော။ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃံ ပဝါရေတိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ၊ ဝဒတု တံ သင်္ဃော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ၊ ပဿန္တော ပဋိကရိဿတီ’’တိ။

၄၀၇။

ဂဟေတွာ ပါရိသုဒ္ဓိံ ဝါ၊ ဆန္ဒံ ဝါပိ ပဝါရဏံ၊

ဟာရကော သင်္ဃမပ္ပတွာ၊ ဝိဗ္ဘမေယျ မရေယျ ဝါ။

၄၀၈။

သာမဏေရာဒိဘာဝံ ¶ ဝါ၊

ပဋိဇာနေယျ နာဟဋာ၊

ပတွာ သင်္ဃံ တထာ ဟေယျ၊

အာဟဋာ ဟောတိ ဟာရကော။

၄၀၉။

သင်္ဃပ္ပတ္တော ¶ ပမတ္တော ဝါ၊ သုတ္တော နာရောစယေယျ ဝါ၊

အနာပတ္တိဝ သဉ္စိစ္စ၊ နာရောစေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ။

၄၄။ ဥပေါသထနိဒ္ဒေသော

ဥပေါသထောတိ –

၄၁၀။

ဒုဝေ ဥပေါသထာ စာတု-ဒ္ဒသော ပန္နရသော ဣတိ၊

သုတ္တုဒ္ဒေသမဓိဋ္ဌာန-ပါရိသုဒ္ဓိဝသာ တယော။

၄၁၁။

သုတ္တုဒ္ဒေသောဝ သင်္ဃဿ၊ အဓိဋ္ဌာနဥပေါသထော၊

ပုဂ္ဂလဿေဝ သေသာနံ၊ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော။

၄၁၂။

ပုဗ္ဗကိစ္စေ စ ကရဏေ၊ ပတ္တကလ္လေ သမာနိတေ၊

သုတ္တံ ဥဒ္ဒိသတိ သင်္ဃော၊ ပဉ္စဓာ သော ဝိဘာဝိတော။

၄၁၃။

ဝိနာန္တရာယံ သင်္ခေပေ-နုဒ္ဒေသော ဝိနိဝါရိတော၊

‘‘ထေရောဝ ဣဿရော ဒွီသု၊ ဥဒ္ဒေသေသွေတ္ထ တီသု ဝါ၊

ဝိသဒေသူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ အဝတ္တန္တေပိ ဝဋ္ဋတိ။

၄၁၄။

အာဂစ္ဆေယျုံ ယဒိ သမာ၊ ဥဒ္ဒိသန္တေ ဝ ထောကိကာ၊

ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ယံ သုဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ သောတဗ္ဗမဝသေသကံ။

၄၁၅။

ဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တေ ¶ သကလာ-ယေကစ္စာယုဋ္ဌိတာယ ဝါ၊

ပါရိသုဒ္ဓိံ ကရေယျေသံ၊ သန္တိကေ ဗဟုကာထ စေ၊

ကတွာ သဗ္ဗဝိကပ္ပေသု၊ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ပုနုဒ္ဒိသေ။

၄၁၆။

ပန္နရသောဝါသိကာနံ၊ ဣတရာနံ သစေတရော၊

သမာနေတရေနုဝတ္တန္တု၊ ပုရိမာနံ သစေဓိကာ၊

ပုရိမာ အနုဝတ္တန္တု၊ တေသံ သေသေပျယံ နယော။

၄၁၇။

ပါဋိပဒေါဝါသိကာနံ၊ ဣတရာနံ ဥပေါသထော၊

သမထောကာနံ သာမဂ္ဂိံ၊ မူလဋ္ဌာ ဒေန္တု ကာမတော။

၄၁၈။

ဗဟိ ဂန္တွာန ကာတဗ္ဗော၊ နော စေ ဒေန္တိ ဥပေါသထော၊

ဒေယျာနိစ္ဆာယ သာမဂ္ဂီ၊ ဗဟူသု ဗဟိ ဝါ ဝဇေ။

၄၁၉။

ပါဋိပဒေဂန္တုကာနံ ¶ ၊ ဧဝမေဝ အယံ နယော၊

သာဝေယျ သုတ္တံ သဉ္စိစ္စ၊ အဿာဝေန္တဿ ဒုက္ကဋံ။

၄၂၀။

သမ္မဇ္ဇိတုံ ပဒီပေတုံ၊ ပညာပေတုံ ဒကာသနံ၊

န ကရေယျ တထာ ကလ္လော၊ မဟာထေရေန ပေသိတော။

၄၂၁။ သမ္မဇ္ဇိတွာ ပဒီပေတွာ၊ ပဋ္ဌပေတွာ ဒကာသနံ။ ဂဏဉတ္တိံ ဌပေတွေဝံ၊ ကတ္တဗ္ဗော တီဟုပေါသထော။ ‘‘သုဏန္တု မေ အာယသ္မန္တာ၊ အဇ္ဇုပေါသထော ပန္နရသော၊ ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ၊ မယံ အညမညံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကရေယျာမာ’’တိ။

၄၂၂။ ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ၊ နိသီဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ၊။ ထေရေန အဉ္ဇလိံ တေဝံ၊ ပဂ္ဂယှ သမုဒီရိယာ။ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါ ¶ အဟံ အာဝုသော၊ ပရိသုဒ္ဓါတိ မံ ဓာရေထာ’’တိ၊ ဝဒေ ယာဝတတီယကံ။

၄၂၃။ သမတ္တပုဗ္ဗာရမ္ဘေန၊ တေ နဝေနေဝမီရိယာ။ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါ အဟံ ဘန္တေ၊ ပရိသုဒ္ဓါတိ မံ ဓာရေထာ’’တိ၊ ဝဒေ ယာဝတတီယကံ။

၄၂၄။ ဒွီသု ထေရေန ကတ္တဗ္ဗံ၊ ကတွေဝမီရိယော နဝေါ။ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါ အဟံ အာဝုသော၊ ပရိသုဒ္ဓါတိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗော။

၄၂၅။

နဝေန ထေရော တိက္ခတ္တုံ၊ ဧဝမဿ ဥဒီရိယော၊

‘‘ပရိသုဒ္ဓါ အဟံ ဘန္တေ၊ ပရိသုဒ္ဓါတိ မံ ဓာရေထာ’’တိ။

၄၂၆။ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ¶ သမာပေတွာ၊ အဓိဋ္ဌေယျေဝမေကကော။ ‘‘အဇ္ဇ မေ ဥပေါသထော ပန္နရသောတိ ဝါ စာတုဒ္ဒသောတိ ဝါ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ နော စေဓိဋ္ဌေယျ ဒုက္ကဋံ။

၄၂၇။

ယတ္ထ ဝသန္တိ စတ္တာရော၊ တယော ဝါ ယဒိ ဝါ ဒုဝေ၊

ပါရိသုဒ္ဓိံ ဟရိတွာန၊ ဧကေကဿိတရီတရေ၊

တံ တံ ဥပေါသထံ ကယိရုံ၊ သိယာ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋံ။

၄၂၈။

ဝဂ္ဂေ သမဂ္ဂေ ဝဂ္ဂေါတိ၊ သညိနော ဝိမတိဿ ဝါ၊

ဒုက္ကဋံ ကရောတော ဘေဒါ-ဓိပ္ပာယေန ထုလ္လစ္စယံ၊

ဝဂ္ဂေ သမဂ္ဂေနာပတ္တိ၊ သမဂ္ဂေါ ဣတိ သညိနော။

၄၂၉။

ဥက္ခိတ္တဿ ¶ ဂဟဋ္ဌဿ၊ သေသာနံ သဟဓမ္မိနံ၊

ပါရာဇိကဿာဘဗ္ဗဿ၊ သိက္ခာနိက္ခိတ္တကဿ စ။

၄၃၀။

နိသိန္နပရိသာယဉ္စ၊ သဘာဂါပတ္တိကော တထာ၊

ဆန္ဒေန ပရိဝုတ္ထေန၊ ပါတိမောက္ခံ န ဥဒ္ဒိသေ။

၄၃၁။

အဒေသယိတွာနာပန္နံ၊ နာဝိကတွာန ဝေမတိံ၊

နုပေါသထေပိ ဝါ ကာတုံ၊ ပေါသထော န စ ကပ္ပတိ။

၄၃၂။

အဋ္ဌိတောပေါသထာဝါသာ၊ န ဝဇေ တဒဟူ ဝိနာ၊

အန္တရာယံ ဝ သင်္ဃံ ဝါ-ဓိဋ္ဌာတုံ သီမမေဝ ဝါတိ။

၄၅။ ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသော

ပဝါရဏာတိ –

၄၃၃။

ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ စတုန္နဉ္စ၊ အညမညပ္ပဝါရဏာ၊

ဧကဿ စ အဓိဋ္ဌာနံ၊ သေသာ သင်္ဃပ္ပဝါရဏာ။

၄၃၄။

ပုဗ္ဗကိစ္စေ စ ကရဏေ၊ ပတ္တကလ္လေ သမာနိတေ၊

ဌပေတွာ ဉတ္တိံ သင်္ဃေန၊ ကတ္တဗ္ဗေဝံ ပဝါရဏာ။

‘‘သုဏာတု ¶ မေ ဘန္တေ သင်္ဃော၊ အဇ္ဇ ပဝါရဏာ ပန္နရသီ၊ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ပဝါရေယျာ’’တိ။

၄၃၅။

ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ၊ နိသီဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ၊

ထေရေန အဉ္ဇလိံ သင်္ဃော၊ ပဂ္ဂယှ သမုဒီရိယော။

၄၃၆။ ‘‘သင်္ဃံ၊ အာဝုသော၊ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ၊ ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တော ¶ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ၊ ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမိ။ ဒုတိယမ္ပိ…ပေ… တတိယမ္ပိ၊ အာဝုသော၊ သင်္ဃံ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ၊ ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ၊ ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမီ’’တိ။

၄၃၇။

ပဝါရေန္တေသု ထေရေသု၊ နိသဇ္ဇုက္ကုဋိကံ နဝေါ၊

ပဝါရေတိ သယံ ယာဝ၊ ဥက္ကုဋိကောဝ အစ္ဆတု။

၄၃၈။ ပုဗ္ဗာရမ္ဘံ သမာပေတွာ၊ နဝေါ သင်္ဃမုဒီရယေ။

၄၃၉။ ‘‘သင်္ဃံ၊ ဘန္တေ၊ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ၊ ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ၊ ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမိ။ ဒုတိယမ္ပိ…ပေ… တတိယမ္ပိ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃံ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ၊ ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ၊ ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမီ’’တိ။

၄၄၀။

ဒါနေန ဓမ္မသာကစ္ဆာ၊ ကလဟေဟိ စ ရတ္တိယာ၊

တေဝါစိကာယ ဩကာသေ-သတိ ခေပိတဘာဝတော၊

အန္တရာယေ ဒသဝိဓေ၊ ဉတ္တိံ ဝတွာနုရူပတော။

၄၄၁။ ‘‘သုဏာတု မေ ဘန္တေ သင်္ဃော၊ မနုဿေဟိ ဒါနံ ဒေန္တေဟိ၊ ဒွီဟိ ဘိက္ခူဟိ ဓမ္မံ သာကစ္ဆန္တေဟိ၊ ကလဟံ ကရောန္တေဟိ ယေဘုယျေန ရတ္တိ ခေပိတာ။ သစေ သင်္ဃော ¶ တေဝါစိကံ ပဝါရေဿတိ၊ အပ္ပဝါရိတောဝ သင်္ဃော ဘဝိဿတိ၊ အထာယံ ရတ္တိ ဝိဘာယိဿတိ။ အယံ ရာဇန္တရာယော၊ အယံ စောရန္တရာယော၊ အယံ အဂျန္တရာယော၊ အယံ ဥဒကန္တရာယော၊ အယံ မနုဿန္တရာယော၊ အယံ အမနုဿန္တရာယော၊ အယံ ဝါဠန္တရာယော၊ အယံ သရီသပန္တရာယော၊ အယံ ဇီဝိတန္တရာယော၊ အယံ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယော။ သစေ သင်္ဃော တေဝါစိကံ ပဝါရေဿတိ၊ အပ္ပဝါရိတောဝ သင်္ဃော ဘဝိဿတိ၊ အထာယံ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယော ဘဝိဿတိ။ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဒွေဝါစိကံ၊ ဧကဝါစိကံ၊ သမာနဝဿိကံ ပဝါရေယျာ’’တိ။

၄၄၂။

ပဝါရေယျာနုရူပေန ¶ ၊ ယထာဌပိတဉတ္တိယာ၊

အာဂစ္ဆေယျုံ ယဒိ သမာ၊ အာဒိကာ စေတ္ထ အာဟရေ။

၄၄၃။ ဧဝံ တိစတုဝဂ္ဂေါ စ၊ ဉတ္တိံ ဝတွာ ပဝါရယေ။ ‘‘သုဏန္တု မေ အာယသ္မန္တာ၊ အဇ္ဇ ပဝါရဏာ ပန္နရသီ၊ ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ၊ မယံ အညမညံ ပဝါရေယျာမာ’’တိ။

၄၄၄။

ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ၊ နိသီဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ၊

ထေရေန အဉ္ဇလိံ တေဝံ၊ ပဂ္ဂယှ သမုဒီရိယာ။

၄၄၅။ ‘‘အဟံ၊ အာဝုသော၊ အာယသ္မန္တေ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ၊ ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ၊ ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမိ။ ဒုတိယမ္ပိ…ပေ… တတိယမ္ပိ အဟံ၊ အာဝုသော၊ အာယသ္မန္တေ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ၊ ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ၊ ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမီ’’တိ။

နဝေနာပိ ¶ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ အာယသ္မန္တေ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ၊ ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ၊ ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမိ။ ဒုတိယမ္ပိ…ပေ… တတိယမ္ပိ အဟံ၊ ဘန္တေ၊ အာယသ္မန္တေ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ၊ ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ၊ ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမီ’’တိ။

၄၄၆။ ဒွီသု ထေရေန ကတ္တဗ္ဗံ၊ နဝေါ ကတွေဝမီရိယော။

၄၄၇။ ‘‘အဟံ၊ အာဝုသော၊ အာယသ္မန္တံ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ၊ ဝဒတု မံ အာယသ္မာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ၊ ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမိ။ ဒုတိယမ္ပိ…ပေ… တတိယမ္ပိ အဟံ၊ အာဝုသော၊ အာယသ္မန္တံ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ၊ ဝဒတု မံ အာယသ္မာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ၊ ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမီ’’တိ။

နဝေနာပိ ¶ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ အာယသ္မန္တံ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ၊ ဝဒတု မံ အာယသ္မာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ၊ ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမိ။ ဒုတိယမ္ပိ…ပေ… တတိယမ္ပိ အဟံ၊ ဘန္တေ၊ အာယသ္မန္တံ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ၊ ဝဒတု မံ အာယသ္မာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ၊ ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမီ’’တိ။

၄၄၈။ ပုဗ္ဗကိစ္စံ သမာပေတွာ၊ အဓိဋ္ဌေယျေဝမေကကော။ ‘‘အဇ္ဇ မေ ပဝါရဏာ စာတုဒ္ဒသီတိ ဝါ ပန္နရသီတိ ဝါ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

၄၄၉။

ယသ္မိံ ဝသန္တိ ဝါ ပဉ္စ၊ စတ္တာရော ဝါ တယော ဒုဝေ၊

ပဝါရဏံ ဟရိတွာန၊ ဧကေကဿိတရီတရေ။

၄၅၀။

တံ ¶ တံ ပဝါရဏံ ကယိရုံ၊

သိယာ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋံ၊

သေသာ ဥပေါသထေ ဝုတ္တာ၊

ဂါထာယော စေတ္ထ အာဟရေ။

၄၅၁။

ပဝါရိတေဝ သင်္ဃမှိ၊ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ၊

ကရေယျ ဆိန္နဝဿော ဝါ၊ အဝုတ္ထော ဝါနုပဂတော။

၄၅၂။

စာတုမာသိနိယာ စာပိ၊ ကတေ သင်္ဃေနုပေါသထေ၊

ဝုတ္ထဝဿာ ပဝါရေယျုံ၊ သစေ အပ္ပတရာ သိယုန္တိ။

၄၆။ သံဝရနိဒ္ဒေသော

သံဝရောတိ –

၄၅၃။

စက္ခုသောတာဒိဘေဒေဟိ၊ ရူပသဒ္ဒါဒိဂေါစရေ၊

အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာဒိ-ပ္ပဝတ္တိံ ဝိနိဝါရယေ။

၄၅၄။

နိဂ္ဂဏှေယျ ¶ သကံ စိတ္တံ၊ ကိဋ္ဌာဒိံ ဝိယ ဒုပ္ပသုံ၊

သတိမာ သမ္ပဇာနော စ၊ စရေ သဗ္ဗိရိယာပထေတိ။

၄၇။ သုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသော

သုဒ္ဓီတိ –

၄၅၅။

ဒေသနာ သံဝရော ဧဋ္ဌိပစ္စဝေက္ခဏ ဘေဒတော၊

သုဒ္ဓီ စတုဗ္ဗိဓာ ပါတိမောက္ခသံဝရသမ္မတံ၊

ဒေသနာယ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ၊ ဒေသနာသုဒ္ဓိ ဝုစ္စတိ။

၄၅၆။

‘‘န ပုနေဝံ ကရိဿ’’န္တိ၊ စိတ္တာဓိဋ္ဌာနသံဝရာ၊

ဝုတ္တော သံဝရသုဒ္ဓီတိ၊ သုဇ္ဈတိန္ဒြိယသံဝရော။

၄၅၇။

ပဟာယာနေသနံ ဓမ္မေနုပ္ပာဒေန္တဿ ဧဋ္ဌိယာ၊

သုဒ္ဓတ္တာ ဧဋ္ဌိသုဒ္ဓီတိ၊ ဝုတ္တမာဇီဝနိဿိတံ။

၄၅၈။

ယောနိသော ¶ ပဋိသင်္ခါယ၊ စီဝရံ ပဋိသေဝတိ၊

ဧဝမာဒိယထာဝုတ္တ-ပစ္စဝေက္ခဏသုဇ္ဈနာ၊

ပစ္စဝေက္ခဏသုဒ္ဓီတိ၊ ဝုတ္တံ ပစ္စယနိဿိတန္တိ။

၄၈။ သန္တောသနိဒ္ဒေသော

သန္တောသောတိ –

၄၅၉။

အပ္ပေန အနဝဇ္ဇေန၊ သန္တုဋ္ဌော သုလဘေန စ၊

မတ္တညူ သုဘရော ဟုတွာ၊ စရေ သဒ္ဓမ္မဂါရဝေါ။

၄၆၀။

အတီတံ ¶ နာနုသောစန္တော၊ နပ္ပဇပ္ပမနာဂတံ၊

ပစ္စုပ္ပန္နေန ယာပေန္တော၊ သန္တုဋ္ဌောတိ ပဝုစ္စတီတိ။

၄၉။ စတုရာရက္ခနိဒ္ဒေသော

စတုရက္ခာတိ –

၄၆၁။

ဗုဒ္ဓါနုဿတိ မေတ္တာ စ၊ အသုဘံ မရဏဿတိ၊

အာရကတ္တာဒိနာရဟံ၊ သမ္မာ သာမဉ္စ ဗုဒ္ဓတော။

၄၆၂။

သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဣတိ ဝါနုဿတိ ယာ ပုနပ္ပုနံ၊

နဝဘေဒေ ဘဂဝတော၊ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ သာ ဂုဏေ။

၄၆၃။

သီမဋ္ဌသင်္ဃေ သီမဋ္ဌဒေဝတာသု စ ဣဿရေ၊

ဇနေ ဂေါစရဂါမမှိ၊ တတ္ထုပါဒါယ မာနုသေ။

၄၆၄။

သဗ္ဗသတ္တေသု သုခိတာ၊ ဟောန္တာဝေရာတိအာဒိနာ၊

ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ၊ ဘာဝနာ မေတ္တဘာဝနာ။

၄၆၅။

ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဩကာသ-ဒိသတော ပရိစ္ဆေဒတော၊

ဝဝတ္ထပေတွာ ကေသာဒိ-ကောဋ္ဌာသေ အနုပုဗ္ဗတော။

၄၆၆။

နာတိသီဃဉ္စ သဏိကံ၊ ဝိက္ခေပံ ပဋိဗာဟယံ၊

ပဏ္ဏတ္တိံ သမတိက္ကမ္မ၊ မုဉ္စန္တဿာနုပုဗ္ဗတော။

၄၆၇။

ဝဏ္ဏအာသယသဏ္ဌာန-ဂန္ဓောကာသေဟိ ¶ ဘာဝနာ၊

ပဋိက္ကူလာတိ ကောဋ္ဌာသေ၊ ဥဒ္ဓုမာတာဒိဝတ္ထုသု၊

ဂဟေတွာ အသုဘာကာရံ၊ ပဝတ္တာ ဘာဝနာသုဘံ။

၄၆၈။

‘‘မရဏံ ¶ မေ ဘဝိဿတိ၊ ဇီဝိတံ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿတိ၊

မရဏံ မရဏံ ဝါ’’တိ၊ ဘာဝယိတွာန ယောနိသော။

၄၆၉။

ဝဓကဿေဝုပဋ္ဌာနာ၊ သမ္ပတ္တီနံ ဝိပတ္တိတော၊

ဥပသံဟရတော ကာယဗဟုသာဓာရဏာ တထာ။

၄၇၀။

အာယုဒုဗ္ဗလတော ကာလဝဝတ္ထာနဿဘာဝတော၊

အဒ္ဓါနဿ ပရိစ္ဆေဒါ၊ ဘာဝနာ မရဏဿတီတိ။

၅၀။ ဝိပဿနာနိဒ္ဒေသော

ဝိပဿနာတိ –

၄၇၁။

နာမရူပံ ပရိဂ္ဂယှ၊ တတော တဿ စ ပစ္စယံ၊

ဟုတွာ အဘာဝတောနိစ္စာ၊ ဥဒယဗ္ဗယပီဠနာ။

၄၇၂။

ဒုက္ခာ အဝသဝတ္တိတ္တာ၊ အနတ္တာတိ တိလက္ခဏံ၊

အာရောပေတွာန သင်္ခါရေ၊ သမ္မသန္တော ပုနပ္ပုနံ၊

ပါပုဏေယျာနုပုဗ္ဗေန၊ သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယန္တိ။

နိဂမနကထာ

၄၇၃။

အဓိသီလာဓိစိတ္တာနံ၊ အဓိပညာယ သိက္ခနာ၊

ဘိက္ခုကိစ္စမတော ခုဒ္ဒသိက္ခာယံ သမုဒါဟဋာ။

၄၇၄။

မဟတော ကိတ္တိသဒ္ဒဿ၊ ယဿ လောကဝိစာရိနော၊

ပရိဿမော န သမ္ဘောတိ၊ မာလုတဿေဝ နိစ္စသော။

၄၇၅။

တေန ¶ ¶ ဓမ္မသိရီကေန၊ တမ္ဗပဏ္ဏိယကေတုနာ၊

ထေရေန ရစိတာ ဓမ္မဝိနယညုပသံသိတာ။

၄၇၆။

ဧတ္တာဝတာယံ နိဋ္ဌာနံ၊ ခုဒ္ဒသိက္ခာ ဥပါဂတာ၊

ပဉ္စမတ္တေဟိ ဂါထာနံ၊ သတေဟိ ပရိမာဏတောတိ။

ခုဒ္ဒသိက္ခာ နိဋ္ဌိတာ။

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ခုဒ္ဒသိက္ခာ-ပုရာဏဋီကာ

ဂန္ထာရမ္ဘကထာ

ယော ¶ ¶ စိရံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ၊ ဝိဒိတွာ ဒုက္ခိတံ ဇနံ၊

တထာပိ နာဝဗုဇ္ဈန္တမနုကမ္ပာယ စောဒိတော။

ဗောဓာယ ပဏိဓိံ ကတွာ၊ ပတ္တော သမ္ဗောဓိမုတ္တမံ၊

တဿ ပါဒေ နမဿိတွာ၊ ဓမ္မံ သင်္ဃဉ္စ သာဓုကံ။

ပုဗ္ဗာစရိယပါဒေသု၊ ဌပေတွာ သီသမတ္တနော၊

ထေရေန ဓမ္မသိရိနာ၊ ထိရသီလေန ယာ ကတာ။

‘‘အာဒိတော ¶ ဥပသမ္ပန္နသိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ၊

ခုဒ္ဒသိက္ခာ သမာသေန၊ တဿာ အတ္ထဝိနိစ္ဆယံ။

လိခိဿာမိ ဟိတတ္ထာယ၊ အာဒိကမ္မိကဘိက္ခုနံ၊

တတ္ထ ယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗမယုတ္တံ တုဇ္ဈိတဗ္ဗကန္တိ၊

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ

(က) ဧတ္ထာဟ – ကတမာ ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊ ကထံ သိက္ခိတဗ္ဗာ၊ ကသ္မာ သိက္ခိတဗ္ဗာ၊ ကေ သိက္ခန္တိ၊ ကေ သိက္ခိတသိက္ခာတိ? ဝုစ္စတေ – အဓိသီလအဓိစိတ္တအဓိပညာဝသေန တိဿော သိက္ခာ၊ ဂန္ထဝသေနေတ္ထ သင်္ခိပိတွာ ဝုတ္တတ္တာ တဒ္ဒီပနော ဂန္ထော ‘‘ခုဒ္ဒသိက္ခာ’’တိ ¶ ဝုစ္စတိ၊ အထ ဝါ ‘‘ခုဒ္ဒံ အနေလကံ မဓုပဋလ’’န္တိအာဒီနိ ဝိယ သိက္ခာကာမာနံ မဓုရတာယ ခုဒ္ဒါ စ တာ သိက္ခာ စာတိ ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊ အထ ဝါ ‘‘ခုဒ္ဒပုတ္တမှိ သမဏ ပေါသ မ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ဗဟုဝိဓတ္တာပိ ခုဒ္ဒါ စ တာ သိက္ခိတဗ္ဗတော သိက္ခာ စာတိ ခုဒ္ဒသိက္ခာ။ အဓိသီလသိက္ခာ ပနေတ္ထ စာရိတ္တဝါရိတ္တဝသေန ဒုဝိဓမ္ပိ သီလံ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေန တပ္ပဋိပက္ခေ ကိလေသေ တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန ပဇဟန္တေန သိက္ခိတဗ္ဗာ၊ အဓိစိတ္တသိက္ခာ ပန ယထာဝုတ္တေသု အာရမ္မဏေသု အဘိယောဂကရဏဝသေန ဈာနပ္ပဋိပက္ခာနံ နီဝရဏဂဏာနံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ ကုရုမာနေန သိက္ခိတဗ္ဗာ၊ အဓိပညာသိက္ခာ ပန ယထာနုရူပံ သမုစ္ဆေဒဝသေန သာနုသယေ ကိလေသေ သမုစ္ဆိန္ဒန္တေန သိက္ခိတဗ္ဗာ။

ကသ္မာ သိက္ခိတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ –

ဇာတိအာဒီဟိ ဒုက္ခေဟိ၊ အနေကေဟိ ဥပဒ္ဒုတံ၊

ခန္ဓလောကံ ဇဟိတွာန၊ ပတ္တုံ ခေမံ ပုရံ သိဝံ။

ကလျာဏပုထုဇ္ဇနေန သဟ သတ္တ သေက္ခာ သိက္ခန္တိ။ အရဟန္တော သိက္ခိတသိက္ခာ။

ယေ ¶ ဝီတမောဟာ မုနိပုင်္ဂဝဿ၊

သိဿေသု အဂ္ဂါ မုနိနာ ပသတ္ထာ၊

တေ တီသု သိက္ခာသု သမတ္တသိက္ခာ၊

တတော ပရေ ကေန သမတ္တသိက္ခာတိ။

အာဒိတောတိ ဧတ္ထ အာဒိမှိယေဝါတိ အတ္ထော၊ အာဒိတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝါ။ ဥပသမ္ပန္နေန စ ဥပသမ္ပန္နာယ စ သိက္ခိတဗ္ဗံ ဥပသမ္ပန္နသိက္ခိတဗ္ဗံ။ သဟ မာတိကာယ သမာတိကံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ခုဒ္ဒသိက္ခံ ပဝက္ခာမိ အာဒရေန၊ ပကာရေန ဝါ ဝက္ခာမိ ရတနတ္တယံ ဝန္ဒိတွာတိ အတ္ထော။ အပိစ ထေရော အာဒိတောတိ ဝစနေန သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတာနံ ကုလပုတ္တာနံ အာလသိယဒေါသေန အပ္ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ အညာဏဒေါသေန အညထာ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ ¶ သံဝေဂံ ဇနေတိ။ ကထံ? အတိဒုလ္လဘံ ခဏသမဝါယံ ပဋိလဘိတွာ တင်္ခဏံ န ကုသီတေန ဝါ နိရတ္ထကကထာပသုတေန ဝါ ဝီတိနာမေတဗ္ဗံ၊ ကိံ ကာတဗ္ဗံ? အာဒိတော ပဋ္ဌာယ နိရန္တရမေဝ တီသု သိက္ခာသု အာဒရော ဇနေတဗ္ဗောတိ။ ဧတ္ထာဟ – ကိံ တံ ရတနတ္တယံ နာမ၊ ယံ ဝန္ဒိတွာ ထေရော ခုဒ္ဒသိက္ခံ ပဝက္ခတီတိ? ဝုစ္စတေ – ဗုဒ္ဓရတနံ ဓမ္မရတနံ သင်္ဃရတနန္တိ ဣမာနိ တီဏိ ရတနာနိ။ တာနိ ဟိ ရတိဇနနဋ္ဌေန ‘‘ရတနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အပိစ –

‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊

အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဒီ။ နီ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၂၂၃၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၄၅) –

ဣမိဿာ ဂါထာယ ဝသေန ရတနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

မာတိကာဝဏ္ဏနာ

(ခ-ဇ) ဣဒါနိ ‘‘သမာတိက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ မာတိကံ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘ပါရာဇိကာ စ စတ္တာရော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သဗ္ဗသိက္ခာနံ ပန မူလဘူတတ္တာ အဓိသီလသိက္ခာဝ ပဌမံ ဝုတ္တာ။ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ (သုံ။ နိ။ ၁။၁။၂၃၊ ၁၉၂၊ ပေဋကော။ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၉) ဟိ ¶ ဝုတ္တံ။ တတြာပိ မဟာသာဝဇ္ဇတ္တာ၊ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန ပဝတ္တနတော စ သဗ္ဗပဌမံ ဇာနိတဗ္ဗာတိ ပါရာဇိကာဝ ပဌမံ ဝုတ္တာတိ။ ဣဒါနိ ယထာနိက္ခိတ္တာနိ မာတိကာပဒါနိ ပဋိပါဋိယာ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ပါရာဇိကာ စ စတ္တာရော’’တိ ပဌမပဒံ ဥဒ္ဓဋံ၊ တဿာယမတ္ထော – ပါရာဇိကာတိ ပရာဇိတာ ပရာဇယမာပန္နာ၊ သိက္ခာပဒံ အတိက္ကမိတွာ တေနေဝ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ၊ တာယ ဝါ ပရာဇယမာပါဒိတာနမေတံ အဓိဝစနံ၊ တေ ပန စတ္တာရောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁။ ပါရာဇိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁-၂။ ဣဒါနိ ¶ တေ ဒဿေတုံ ‘‘မဂ္ဂတ္တယေ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မနုဿာမနုဿတိရစ္ဆာနဂတာနံ ဝသေန တိဿော ဣတ္ထိယော၊ တယော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ၊ တယော ပဏ္ဍကာ၊ တယော ပုရိသာတိ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာနံ နိမိတ္တာနံ နိဿယာ ဒွါဒသမတ္တာ ဟောန္တိ၊ တေသံ ဝစ္စမဂ္ဂပ္ပဿာဝမဂ္ဂမုခမဂ္ဂဝသေန တယော မဂ္ဂါ။ တတ္ထ မနုဿိတ္ထိယာ တယော၊ အမနုဿိတ္ထိယာ တယော၊ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ တယောတိ နဝ၊ တထာ မနုဿဥဘတောဗျဉ္ဇနကာဒီနံ။ မနုဿပဏ္ဍကာဒီနံ ပန ဝစ္စမဂ္ဂမုခမဂ္ဂဝသေန ဒွေ ဒွေ ကတွာ ဆ၊ တထာ မနုဿပုရိသာဒီနန္တိ သဗ္ဗေသံ ဝသေန တိံသ မဂ္ဂါ ဟောန္တိ။ တေ သဗ္ဗေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဣဓ ‘‘မဂ္ဂတ္တယေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မိံ မဂ္ဂတ္တယေတိ အတ္ထော။ အနိက္ခိတ္တသိက္ခောတိ ဘိက္ခုဘာဝတော စဝိတုကာမတာစိတ္တေန ယထာလက္ခဏံ အပစ္စက္ခာတသိက္ခောတိ အတ္ထော။ သန္ထတသန္ထတေတိ ဝတ္ထာဒီသု ယေန ကေနစိ သန္ထတေ ဝါ အသန္ထတေ ဝါ။ အလ္လောကာသေတိ မဂ္ဂတ္တယဿ ပကတိဝါတေန အသမ္ဖုဋ္ဌပ္ပဒေသေ။ နိမိတ္တန္တိ အင်္ဂဇာတံ။ သံသန္ထတံ ဝါ အသန္ထတံ ဝါတိ အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ ဝတ္ထာဒီနံ အညတရေန ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ။ ဥပါဒိဏ္ဏန္တိ အနဋ္ဌကာယပ္ပသာဒံ။ ဝုတ္တပ္ပကာရေ မဂ္ဂတ္တယေ ပဝေသန္တော စုတော ပါရာဇိကောတိ သမ္ဗန္ဓော။ နဋ္ဌကာယပ္ပသာဒံ ပန ပီဠကံ ဝါ စမ္မခိလံ ဝါ လောမံ ဝါ ပဝေသန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ မနုဿာနံ ပန ဇီဝမာနကသရီရေ အက္ခိနာသာကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒဝတ္ထိကောသေသု သတ္ထကာဒီဟိ ကတဝဏေ ဝါ မေထုနရာဂေန တိလဗီဇမတ္တမ္ပိ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ၊ အဝသေသသရီရေသု ဥပကစ္ဆကာဒီသု စ ဒုက္ကဋံ။ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ဟတ္ထိအဿဂေါဏဂဒြဘဩဋ္ဌမဟိံသာဒီနံ နာသာယ ထုလ္လစ္စယံ၊ တထာ တေသံ ဝတ္ထိကောသေသု။ သဗ္ဗေသမ္ပိ တိရစ္ဆာနဂတာနံ အက္ခိကဏ္ဏဝဏေသု ဒုက္ကဋံ၊ တထာ တေသံ အဝသေသသရီရေသုပိ။

ဣဒါနိ ¶ ပဝေသနံ နာမ န ကေဝလံ အတ္တုပက္ကမေနေဝ ဟောတိ၊ ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာဒီနံ ပန ဝသေန ¶ ပရူပက္ကမေနာပိ ဟောတိ၊ တတ္ထာပိ သေဝနစိတ္တေ သတိ ပါရာဇိကော ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ယော ဘိက္ခု ပဝေသနပဝိဋ္ဌဌိတဥဒ္ဓါရဏက္ခဏေသု သာဒိယတိ၊ တသ္မိံ ခဏေ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေတိ၊ သောပိ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ယော ပန ဘိက္ခု သဗ္ဗသော အသာဒိယန္တော အာသီဝိသမုခံ အင်္ဂါရကာသုဉ္စ ပဝိဋ္ဌံ ဝိယ မညတိ၊ သော နိပ္ပရာဓော ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဌိတံ နာမ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသမယပ္ပဝတ္တိ။

ပဌမံ။

၃-၄။ ဣဒါနိ ဒုတိယံ ဒဿေတုံ ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိအာဒီနံ ပဒါနံ ‘‘အဒိန္နံ ထေယျစိတ္တေန ဘဝေ ပါရာဇိကော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ အာဒိယေယျာတိ အာရာမာဒိံ အဘိယုဉ္ဇိတွာ ယော ဘိက္ခု ဂဏှေယျ၊ သော ဘဝေ ပါရာဇိကောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဟရေယျာတိ ဝေတနေန ဝါ မိတ္တဘာဝေန ဝါ အညဿ ဘဏ္ဍံ ဟရန္တော ပုန ထေယျစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ‘‘သီသေ ဘာရံ ထေယျစိတ္တော အာမသတီ’’တိအာဒိနာ ဂဏှေယျာတိ အတ္ထော။ အဝဟရေယျာတိ ‘‘ဥပနိက္ခိတ္တံ ဘဏ္ဍံ ‘ဒေဟိ မေ ဘဏ္ဍ’န္တိ ဝုစ္စမာနော ‘နာဟံ ဂဏှာမီ’’တိအာဒိနာ အဝဟရေယျ။ ဣရိယာပထံ ကောပေယျာတိ ‘‘သဟဘဏ္ဍဟာရကံ နေဿာမီ’’တိ တေနေဝ ပုရိသေန တံ နေတုံ တဿ ဂမနပထံ ဝါရေတွာ အညေန မဂ္ဂေန တံ သန္တဇ္ဇေတွာ နေတိ၊ ဧဝံ နေန္တဿ တဿ ပုရိသဿ ပဌမပါဒေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ ‘‘ထလဋ္ဌံ ဘဏ္ဍံ ထေယျစိတ္တော အာမသတီ’’တိအာဒိနာ ဌာနာ စာဝေယျ။ ပရိကပ္ပိတဋ္ဌာနံ ဝါ သုင်္ကဃာတံ ဝါ အတိက္ကာမေန္တော သင်္ကေတံ ဝီတိနာမေယျ။ ယံ ကိဉ္စိ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ သဿာမိကံ ဘဏ္ဍံ တေဟိ သာမိကေဟိ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ န ဒိန္နန္တိ အဒိန္နံ။

ဣဒါနိ ¶ န ဣမိနာဝ အာကာရေန အဝဟာရကော ပါရာဇိကော ဟောတိ၊ အညထာပိ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ထေယျာဝဟာရကော စ ဗလာဝဟာရကော စ ကုသာဝဟာရကော စ ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရကော စ ပရိကပ္ပာဝဟာရကော စ ဘဝေ ပါရာဇိကောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ထေယျာဝဟာရော နာမ သန္ဓိစ္ဆေဒါဒီဟိ ဝါ ကံသကူဋမာနကူဋတုလာကူဋာဒီဟိ ဝါ ဝဉ္စေတွာ ဂဟဏံ။ ပသယှာဝဟာရော ဗလာဝဟာရော။ ကုသသင်္ကမနံ ကတွာ ပရကောဋ္ဌာသဂ္ဂဟဏံ ကုသာဝဟာရော။ ပရဘဏ္ဍံ ပံသုအာဒိနာ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ သာမိကေသု အပဿိတွာ ဂတေသု ပစ္စာဂန္တွာ ဂဟဏံ ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော။ ပရိကပ္ပာဝဟာရော ပန ဒုဝိဓော ဘဏ္ဍောကာသဝသေန။ တတ္ထ ‘‘သာဋကော စေ၊ ဂဏှိဿာမိ၊ သုတ္တဉ္စေ၊ န ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဘဏ္ဍံ ပရိကပ္ပေတွာ အန္ဓကာရေ ပသိဗ္ဗကံ ဂဏှာတိ။ တတ္ထ စေ သာဋကော ဟောတိ၊ ဥဒ္ဓါရေယေဝ ¶ ပါရာဇိကံ။ သစေ သုတ္တံ ဟောတိ၊ ရက္ခတိ၊ ပုန ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဉတွာပိ ‘‘ယံ လဒ္ဓံ၊ တံ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဥဂ္ဂဏှန္တော ဥဒ္ဓါရေယေဝ ပါရာဇိကံ၊ အယံ ဘဏ္ဍပရိကပ္ပော။ ဩကာသပရိကပ္ပော ဂဗ္ဘဒွါရပ္ပမုခဝိဟာရာဒီနံ ဝသေန ပရိစ္ဆေဒံ ကရောတိ ‘‘သစေ မံ ဧတ္ထန္တရေ ပဿန္တိ၊ ဒဿာမိ၊ နော စေ ပဿန္တိ၊ ဂဏှိတွာ ဂစ္ဆာမီ’’တိ၊ တဿ တံ ပရိကပ္ပိတပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကမန္တဿ ပဒဝါရေန ပါရာဇိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အယံ ဩကာသပရိကပ္ပော။

ဣဒါနိ ဣမသ္မိံ အဒိန္နာဒါနေ ဝိနိစ္ဆယနယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဏ္ဍကာလဂ္ဃဒေသေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာတိ အဒိန္နာဒါနေ။ နိစ္ဆယောတိ ဝိနိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ‘‘မယာ ဣဒံ နာမ ဘဏ္ဍံ ထေယျစိတ္တေန ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဝိနယဓရေန သဟသာဝ တံ အာပတ္တိံ အနာရောပေတွာ တဿ ဘဏ္ဍဿ သာမိကအဿာမိကဘာဝံ ဥပပရိက္ခိတွာ ယဒိ သဿာမိကံ၊ တဿ ဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃဝသေန အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော။ သစေ နိရာလယကာလေ ဂဟိတံ ¶ ၊ ပါရာဇိကေန န ကာရေတဗ္ဗော၊ အယံ ဘဏ္ဍဝသေန ဝိနိစ္ဆယော။

ကာလောတိ အဝဟာရကာလော။ တဒေဝ ဟိ ဘဏ္ဍံ ကဒါစိ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ၊ ကဒါစိ အပ္ပဂ္ဃံ၊ တသ္မာ ယသ္မိံ ကာလေ အဝဟဋံ၊ တသ္မိံ ကာလေ ယော တဿ အဂ္ဃော၊ တေန အဂ္ဃေန အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော၊ အယံ ကာလဝသေန ဝိနိစ္ဆယော။

အဂ္ဃောတိ ဘဏ္ဍဂ္ဃော။ နဝဘဏ္ဍဿ ဟိ ယော အဂ္ဃော၊ သော ပစ္ဆာ ပရိဟာယတိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗဒါ ဘဏ္ဍံ ပကတိအဂ္ဃဝသေနေဝ န ကာရေတဗ္ဗံ၊ အယံ အဂ္ဃဝသေန ဝိနိစ္ဆယော။ ဒေသောတိ အဝဟာရဒေသော။ ဘဏ္ဍုဋ္ဌာနဒေသေ ဟိ ဘဏ္ဍံ အပ္ပဂ္ဃံ ဟောတိ၊ အညတ္ထ မဟဂ္ဃံ၊ တသ္မာ ယသ္မိံ ဒေသေ ဘဏ္ဍံ အဝဟဋံ၊ တသ္မိံယေဝ ဒေသေ အဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော၊ အယံ ဒေသဝသေန ဝိနိစ္ဆယော။

ပရိဘောဂေနပိ သာဋကာဒိကဿ ဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃော ပရိဟာယတိ၊ တသ္မာ တဿ ပရိဘောဂဝသေန ပရိဟီနာပရိဟီနဘာဝေါ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗော၊ အယံ ပရိဘောဂဝသေန ဝိနိစ္ဆယော။

ဒုတိယံ။

၅။ ဣဒါနိ တတိယံ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿဝိဂ္ဂဟ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မနုဿဝိဂ္ဂဟန္တိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန ¶ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နံ ကလလရူပံ အာဒိံ ကတွာ ပကတိယာ ဝီသတိဝဿသတာယုကဿ သတ္တဿ ယာဝ မရဏကာလာ ဧတ္ထန္တရေ အနုပုဗ္ဗေန ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တော အတ္တဘာဝေါ၊ ဧသော မနုဿဝိဂ္ဂဟော နာမ၊ ဧဝရူပံ မနုဿဝိဂ္ဂဟန္တိ အတ္ထော။ စိစ္စာတိ ဝဓကစေတနာဝသေန သဉ္စေတေတွာ ပကပ္ပေတွာ အဘိဝိတရိတွာ ဝီတိက္ကမောတိ အတ္ထော။ ဇီဝိတာ ဝါ ဝိယောဇယေတိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ မနုဿဝိဂ္ဂဟံ ¶ ကလလကာလေပိ တာပနမဒ္ဒနေဟိ ဝါ ဘေသဇ္ဇသမ္ပဒါနေန ဝါ တတော ဝါ ဥဒ္ဓမ္ပိ တဒနုရူပေန ဥပက္ကမေန သန္တတိဝိကောပနဝသေန ယော ဇီဝိတာ ဝိယောဇေယျ၊ သော စုတော ဘဝေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ‘‘သတ္ထဟာရကံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဟရတီတိ ဟာရကံ၊ ကိံ ဟရတိ? ဇီဝိတံ၊ ဟရိတဗ္ဗန္တိ ဝါ ဟာရကံ၊ ဥပနိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော၊ သတ္ထဉ္စ တံ ဟာရကဉ္စာတိ သတ္ထဟာရကံ။ အဿာတိ မနုဿဝိဂ္ဂဟဿ။ ယထာ မနုဿဝိဂ္ဂဟော ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ တံ အသိအာဒိသတ္ထံ ပဋိလဘတိ၊ တထာ သယံ မရဏစေတနော မရဏာဓိပ္ပာယော ဟုတွာ ဥပနိက္ခိပေယျ။ သောပိ စုတော ဘဝေတိ အတ္ထော။ ဧတေန ထာဝရပ္ပယောဂံ ဒဿေတိ။

၆-၇။ ဣဒါနိ ‘‘မရဏဝဏ္ဏံ ဝါ သံဝဏ္ဏေယျာ’’တိအာဒိဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂါဟေယျ မရဏူပါယံ၊ ဝဒေယျ မရဏေ ဂုဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘သတ္ထံ ဝါ အာဟရ၊ ဝိသံ ဝါ ခါဒ၊ ရဇ္ဇုယာ ဝါ ဥဗ္ဗန္ဓိတွာ ကာလံ ကရောဟီ’’တိအာဒိနာ နယေန မရဏတ္ထာယ ဥပါယံ ဂါဟေယျ။ မရဏသံဝဏ္ဏနာ ပနေတ္ထ ဗဟုဝိဓာ ‘‘ကာယေန သံဝဏ္ဏေတိ၊ ဝါစာယ ကာယဝါစာယ ဒူတေန လေခါယ ဝါ သံဝဏ္ဏေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တတ္ထ ကာယေန သံဝဏ္ဏေတိ နာမ ကာယေန ဝိညာပေတိ။ ‘‘ယော ပပါတေ ပပတနာဒီနိ ကတွာ မရတိ၊ သော ဓနံ ဝါ လဘတိ၊ ယသံ ဝါ လဘတိ၊ သဂ္ဂံ ဝါ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒိနာ နယေန သံဝဏ္ဏေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ တဿ ဝစနံ သုတွာ ကောစိ ‘‘မရိဿာမီ’’တိ ဒုက္ခံ ဝေဒနံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ ထုလ္လစ္စယံ။ မရတိ စေ၊ ပါရာဇိကံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဒူတေန သံဝဏ္ဏနာယံ ပန ဒူတဿ သာသနံ အာရောစာပေတိ ‘‘ဧဝံ အာရောစေဟီ’’တိ၊ ‘‘ယော ဧဝံ မရတိ၊ သော ဓနံ ဝါ လဘတီ’’တိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။ လေခါယ သံဝဏ္ဏေတိ နာမ ဂိရိပဗ္ဗတပုရာဏာဒိလေခံ လိခတိ၊ ‘‘ယော ဧဝံ မရတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဧတ္ထာပိ ယော မရဏူပါယံ ဝါ ဂါဟေယျ၊ မရဏေ ဝါ ဂုဏံ ဝဒေယျ၊ သော စုတော ဘဝေတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဣဒါနိ ¶ ပန ဣမဿ မနုဿဝိဂ္ဂဟဿ ဆဗ္ဗိဓေ ပယောဂေ ဒဿေတုံ ‘‘ပယောဂါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သာဟတ္ထိကနိဿဂ္ဂိကအာဏတ္တိကထာဝရဣဒ္ဓိမယဝိဇ္ဇာမယာနံ ဝသေန တဿ မနုဿဝိဂ္ဂဟဿ ဆပ္ပယောဂါတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ သာဟတ္ထိကောတိ သယံ မာရေန္တဿ ကာယေန ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ¶ ဝါ ပဟရဏံ။ နိဿဂ္ဂိကောတိ ဒူရေ ဌိတံ မာရေတုကာမဿ ကာယာဒီဟိ ဥသုသတ္တိယန္တပါသာဏာဒီနံ နိဿဇ္ဇနံ။ အာဏတ္တိကောတိ ‘‘အသုကံ နာမ မာရေဟီ’’တိ အညံ အာဏာပေန္တဿ အာဏာပနံ။ ထာဝရောတိ ဩပါတက္ခဏနံ၊ အပဿေနသံဝိဓာနံ၊ အသိအာဒီနံ ဥပနိက္ခိပနံ၊ တဠာကာဒီသု ဝိသသမ္ပယောဇနံ၊ ရူပူပဟာရောတိ ဧဝမာဒိ။ ကမ္မဝိပါကဇာယ ဣဒ္ဓိယာ ပယောဇနံ ဣဒ္ဓိပယောဂံ။ မာရဏတ္ထာယ ဝိဇ္ဇာနံ ပရိဇပ္ပနံ ဝိဇ္ဇာမယောတိ။

ဣဒါနိ ဣမေသု ဆသု ပယောဂေသု အာဏတ္တိယံ သင်္ကေတဝိသင်္ကေတတံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာလဝတ္ထာဝုဓိရိယာပထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာလောတိ ပုဗ္ဗဏှသာယနှာဒိကာလော စ ယောဗ္ဗနထာဝရိယာဒိကာလောပိ စ။ ဣမေသု ယံ ကိဉ္စိ ကာလံ နိယမေတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ နာမ ကာလေ မာရေဟီ’’တိ အာဏတ္တော သစေ တသ္မိံယေဝ ကာလေ မာရေတိ၊ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ။ သစေ နိယမိတကာလတော ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ မာရေတိ၊ အာဏာပကော မုစ္စတိ။ ဝတ္ထူတိ မာရေတဗ္ဗော ပုဂ္ဂလော။ သစေ အာဏတ္တော တမေဝ မာရေတိ၊ အာဏာပကဿ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ။ အထ အညံ မာရေတိ၊ အာဏာပကော မုစ္စတိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဝုဓန္တိ အသိအာဒိ။ ဣရိယာပထောတိ မာရေတဗ္ဗဿ ဂမနံ ဝါ နိသဇ္ဇာ ဝါတိ ဧဝမာဒိကော။ ကိရိယာဝိသေသောတိ ဝိဇ္ဈနံ ဝါ ဆေဒနံ ဝါ ဘေဒနံ ဝါ သူလာရောပနံ ဝါတိ ဧဝမာဒိကော။ ဩကာသောတိ ဂါမော ဝါ ဝနံ ဝါ ဂေဟံ ဝါတိ ဧဝမာဒိကော။ ဣမေသု ယထာ ¶ ယထာ ဝဓကော အာဏတ္တော၊ တထာ တထာ ကတေ အာဏာပကဿ အာပတ္တိ၊ အညထာ ကတေ ဝိသင်္ကေတော ဟောတိ။ အာဏတ္တိယံ ပန အယံ ဝိသေသော ‘‘အဓိဋ္ဌာယာတိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အာဏာပေတိ ‘ဧဝံ ဝိဇ္ဈ၊ ဧဝံ ပဟရ၊ ဧဝံ ဃာတေဟီ’’တိ ဝုတ္တာယ ပါဠိယာ လဗ္ဘတီတိ ဉာတဗ္ဗော။

တတိယံ။

၈-၉။ ဣဒါနိ စတုတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဈာနာဒိဘေဒ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ‘‘ဈာနံ ဝိမောက္ခော သမာဓိ သမာပတ္တိ ဉာဏဒဿနံ မဂ္ဂဘာဝနာ ဖလသစ္ဆိကိရိယာ ကိလေသပ္ပဟာနံ ဝိနီဝရဏတာ စိတ္တဿ သုညာဂါရေ အဘိရတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ အတ္တနိ နတ္ထိတာယ နောသန္တံ ‘‘မယိ အတ္ထီ’’တိ အတ္တနိ ဝါ တံ ‘‘အဟံ ဧတ္ထ သန္ဒိဿာမီ’’တိ အတ္တာနံ ဝါ တတ္ထ ဥပနေတွာ ဒီပေန္တော စုတော ဘဝေ။ ကောဋ္ဌာသံ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဈာနလာဘီ၊ ဝိမောက္ခလာဘီ၊ သမာဓိလာဘီ၊ သမာပတ္တိလာဘီမှီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ကောဋ္ဌာသတော ဝါတိ အတ္ထော။ ဧကေကံ ဝါတိ ‘‘ပဌမဿ ¶ ဈာနဿ လာဘီ၊ ဒုတိယဿ ဈာနဿ လာဘီမှီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဧကေကံ ဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘အတီတဘဝေ သောတာပန္နောမှီ’’တိ ဝဒတော အတီတဘဝံ သန္ဓာယ ကထိတတ္တာ ပါရာဇိကံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နဘဝဿိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တဿ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝနိဿိတံ ကတွာတိ အတ္ထော။ အညာပဒေသရဟိတန္တိ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ၊ သော ဘိက္ခု ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘီ’’တိအာဒိနာ နယေန အညာပဒေသံ ဝိနာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဒီပေန္တော ဟိ ထုလ္လစ္စယမာပဇ္ဇတိ။ ဒီပေန္တောတိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိံ၊ သမာပဇ္ဇာမိ၊ သမာပန္နော၊ ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘီမှိ၊ ဝသီမှိ၊ သစ္ဆိကတံ အဿာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဒီပေန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘အဓိဂတော’’တိ မာနော အဓိမာနော၊ သော ယဿ နတ္ထိ၊ သော အနဓိမာနိကော။ ကေန ဧဝံ ဒီပေန္တောတိ စေ? တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာယေန ဝါစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ ¶ ၊ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ တဒုဘယေန ဝါတိ အတ္ထော။ ဝိညတ္တိပထေတိ ယတ္ထ ဌိတော မနုဿဇာတိကော ဂဟဋ္ဌော ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ တဿ ဝစနံ ပကတိသောတေန သုတွာ သမနန္တရမေဝ ‘‘ဣမံ နာမ ဧသ ဝဒတီ’’တိ ဇာနာတိ၊ တတ္ထ ဌတွာ ဒီပေန္တော စုတော ဘဝေ၊ န ဒေဝဗြဟ္မာဒီသု အညတရေန ဉာတေတိ အတ္ထော။

စတုတ္ထံ။

၁၀။ ဣဒါနိ စတုန္နမ္ပိ သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယံ ဝတ္တုံ ‘‘ပါရာဇိကေတေ စတ္တာရော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာယံ သင်္ခေပေါ – စတ္တာရောပိ ဧတေ ပါရာဇိကာ ‘‘ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော သမသိက္ခတာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တသံဝါသဿ အဘဗ္ဗတာယ အသံဝါသာ၊ ယထာပုရေ ပုဗ္ဗေ ဂိဟိကာလေ စ အနုပသမ္ပန္နကာလေ စ အသံဝါသိကာ၊ ဧဝံ ပစ္ဆာ ပါရာဇိကံ အာပန္နာပိ အသံဝါသာတိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – အဘဗ္ဗာ ဘိက္ခုဘာဝါယ ပုန တေန အတ္တဘာဝေန ဥပသမ္ပဒါယ အဝတ္ထုတာယ ဥပသမ္ပန္နာ ဘဝိတုမ္ပိ အဘဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ကိံ ဝိယာတိ စေ? သီသစ္ဆိန္နောဝ ဇီဝိတုံ၊ ယထာပိ သီသစ္ဆိန္နော တေန အတ္တဘာဝေန ပုန ဇီဝိတုံ အဘဗ္ဗော၊ ဧဝမိမေ စတ္တာရောတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၁။ ဣဒါနိ ဣမေသု စတူသု ပါရာဇိကေသု ယေ ပရိယာယာဏတ္တီဟိ သမ္ဘဝန္တိ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိယာယော စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပရိယာယောတိ မရဏာဓိပ္ပာယဿ ကာယပယောဂေါ ဝါ ဝစီပယောဂေါ ဝါ။ တသ္မာ ‘‘ယော ဤဒိသေ မုဟုတ္တေ သတ္ထံ ဝါ အာဟရိတွာ ဝိသံ ဝါ ခါဒိတွာ သောဗ္ဘာဒီသု ဝါ ပပတိတွာ မရတိ၊ သော ဓနံ ဝါ လဘတိ၊ ယသံ ဝါ လဘတီ’’တိအာဒိနာ နယေန မရဏံ အဘိနန္ဒန္တော ‘‘ဣဒံ သုတွာ ယော ကောစိ မရတူ’’တိ ယော ပရိယာယေန ဝဒတိ၊ တံ သုတွာ သစေ ¶ ကောစိ တထာ မရတိ၊ ပါရာဇိကံ။ နိယမိတေန ပန ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တဿေဝ မရဏေ ပါရာဇိကံ။ အာဏတ္တိ ¶ ပန ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။ တတိယေ မနုဿဝိဂ္ဂဟပါရာဇိကေ လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုတိယေ ပန အဒိန္နာဒါနေ အာဏတ္တိ ဧဝ လဗ္ဘတိ၊ န ပရိယာယောတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ နံ ပရိယာယေန နာပဇ္ဇတီတိ? ယထာ မနုဿဝိဂ္ဂဟေ ‘‘မရဏဝဏ္ဏံ ဝါ သံဝဏ္ဏေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ ဣဓ အဒိန္နာဒါနေ ‘‘ဝဏ္ဏံ ဝါ သံဝဏ္ဏေယျာ’’တိ အဝုတ္တတ္တာ။ သေသေသူတိ ပဌမစတုတ္ထေသု ပရိယာယာဏတ္တိဒွယံ န လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။

၁၂။ ဣဒါနိ စတူသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ အင်္ဂဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘သေဝေတုကာမတာစိတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မေထုနဓမ္မဿာတိ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကဿ။ ဗုဓာတိ ဝိနယဓရာ။

၁၃။ မနုဿသန္တိ မနုဿသန္တကတာ။ ဧတေန ပေတတိရစ္ဆာနဂတပရိဂ္ဂဟေသု အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ တထာသညီတိ မနုဿသန္တကဝသေန ပရပရိဂ္ဂဟိတသညီတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထုနော ဂရုတာတိ ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ တဒဂ္ဃနကံ ဘဏ္ဍံ ဝါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဝဟာရော စာတိ ပဉ္စဝီသတိယာ အဝဟာရေသု ယေန ကေနစိ အဝဟာရော ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဒိန္နာဒါနဟေတုယောတိ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကဿ ဧတာနိ ပဉ္စ အင်္ဂါနီတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၄။ ပါဏော မာနုဿကောတိ မနုဿဇာတိကပါဏော။ တသ္မိံ ပါဏေ ပါဏသညိတာ။ ဃာတစေတနာတိ ဝဓကစေတနာ။ ပယောဂေါတိ တံသမုဋ္ဌိတော သာဟတ္ထိကာဒီနံ ဆန္နံ ပယောဂါနံ အညတရပယောဂေါ။ တေန ပယောဂေန မရဏံ။ ပဉ္စေတေ ဝဓဟေတုယောတိ မနုဿဝိဂ္ဂဟပါရာဇိကဿ ပဉ္စ အင်္ဂါနီတိ အတ္ထော။

၁၅။ အသန္တတာတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ အတ္တနိ အသန္တတာ စာတိ အတ္ထော။ ပါပမိစ္ဆတာယာရောစနာတိ ဣမိနာ ယော ကေဝလံ ¶ ပါပမိစ္ဆတံ ဝိနာ မန္ဒတ္တာ မောမူဟတ္တာ ဘဏတိ၊ တဿ အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ တဿာတိ ယဿ အာရောစေတိ၊ တဿ မနုဿဇာတိတာ စ။ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ၊ သော ဘိက္ခု အရဟာ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၁၆၀၊ ၃၃၆) နာညာပဒေသော စ။ တဒေဝါတိ တဒါ ဧဝ တင်္ခဏေယေဝ ဇာနနံ။ အသန္တဒီပနေတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနပါရာဇိကေတိ အတ္ထော။

၁၆။ ဣဒါနိ ¶ ‘‘ပါရာဇိကာ စ စတ္တာရော’’တိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတေဟိ သဒ္ဓိံ သမောဓာနေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အသာဓာရဏာ စတ္တာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာ ဝဇ္ဇပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာ အဋ္ဌဝတ္ထုကာတိ ဣမေ စတ္တာရော ဘိက္ခုနီနံ ဘိက္ခူဟိ အသာဓာရဏာ နာမ။ ဧတာသု ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာ နာမ ယာ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန အဝဿုတာ တေနေဝ ရာဂေန အဝဿုတဿ မနုဿပုရိသဿ အက္ခကာနံ အဓော၊ ဇာဏုမဏ္ဍလာနံ ကပ္ပရာနဉ္စ ဥပရိ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန အာမသနာဒိံ သာဒိယတိ၊ တဿာ အဓိဝစနံ။ ယာ ပန ဘိက္ခုနီ အညိဿာ ဘိက္ခုနိယာ ပါရာဇိကသင်္ခါတံ ဝဇ္ဇံ ဇာနံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ သာ ဝဇ္ဇပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ နာမ။ သမဂ္ဂေန ပန သင်္ဃေန ဥက္ခိတ္တံ ဘိက္ခုံ ယာ ဘိက္ခုနီ ယံဒိဋ္ဌိကော သော ဟောတိ၊ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟဏဝသေန အနုဝတ္တတိ၊ သာ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာ နာမ။ ယာ ပန ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန တိန္တာ တထာဝိဓဿေဝ ပုရိသဿ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏံ ဝါ သင်္ဃာဋိကဏ္ဏဂ္ဂဟဏံ ဝါ သာဒိယတိ၊ ကာယသံသဂ္ဂသင်္ခါတဿ အသဒ္ဓမ္မဿ ပဋိသေဝနတ္ထာယ ပုရိသဿ ဟတ္ထပါသေ သန္တိဋ္ဌတိ ဝါ၊ တတ္ထ ဌတွာ သလ္လပတိ ဝါ၊ သင်္ကေတံ ဝါ ဂစ္ဆတိ၊ ပုရိသဿ အာဂမနံ ဝါ သာဒိယတိ၊ ကေနစိ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နောကာသံ ပဝိသတိ၊ ဟတ္ထပါသေ ဌတွာ ကာယံ ဥပသံဟရတိ၊ အယံ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အဘဗ္ဗကာ ¶ ဧကာဒသာတိ ဧတ္ထ ပဏ္ဍကော ထေယျသံဝါသကော တိတ္ထိယပက္ကန္တကော တိရစ္ဆာနဂတော မာတုဃာတကော ပိတုဃာတကော အရဟန္တဃာတကော ဘိက္ခုနိဒူသကော သင်္ဃဘေဒကော လောဟိတုပ္ပာဒကော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကောတိ ဣမေ ဧကာဒသ အဘဗ္ဗပုဂ္ဂလာ နာမ။ ဝိဗ္ဘန္တာ ဘိက္ခုနီတိ ယဒါ ဘိက္ခုနီ ဝိဗ္ဘမိတုကာမာ ဟုတွာ သေတဝတ္ထံ ဝါ ကာသာယမေဝ ဝါ ဂိဟိနိဝါသနာကာရေန နိဝါသေတိ၊ တဒါ ပါရာဇိကမာပန္နာ နာမ ဟောတိ၊ ပုန ဥပသမ္ပဒံ န လဘတိ၊ သာ စ ပါရာဇိကာတိ အတ္ထော။ မုဒုပိဋ္ဌိကော နာမ ကတပရိကမ္မာယ မုဒုကာယ ပိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော။ သော ဧတ္တာဝတာ န ပါရာဇိကော၊ အထ ခေါ ယဒါ အနဘိရတိယာ ပီဠိတော အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော မုခမဂ္ဂဝစ္စမဂ္ဂေသု အညတရံ ပဝေသေတိ၊ တဒါ ပါရာဇိကော ဟောတိ။

၁၇-၁၈။ လမ္ဗီတိ အင်္ဂဇာတဿ ဒီဃတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တော။ သောပိ ယဒါ အနဘိရတိယာ ပီဠိတော အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော မုခေ ဝါ ဝစ္စမဂ္ဂေ ဝါ ပဝေသေတိ၊ တဒါ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ မုခေန ဂဏှန္တောတိ ဧတ္ထ ယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ပရဿ သုတ္တဿ ဝါ ပမတ္တဿ ဝါ အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော မုခေန ဂဏှာတိ၊ သော စာတိ အတ္ထော။ တတ္ထေဝါတိ ပရဿ အင်္ဂဇာတေဝါတိ အတ္ထော ¶ ။ ယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ပရဿ အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ ဒိသွာ အတ္တနော ဝစ္စမဂ္ဂေန တဿ ဥပရိ နိသီဒတိ၊ တံ အတ္တနော ဝစ္စမဂ္ဂံ ပဝေသေတိ၊ သော စာတိ အတ္ထော။ ဧတေ စတ္တာရော အနုလောမိကာ မေထုနဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထမိတိ စေ? မဂ္ဂေ မဂ္ဂပ္ပဝေသနသဒိသတာယ၊ န ဥဘိန္နံ ရာဂဝသေန သဒိသဘာဝူပဂတာနံ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိသဒိသတာယ။ ဣဓာဂတာ စတ္တာရောတိ မေထုနဓမ္မာဒိဝသေန ပါရာဇိကာ စတ္တာရော စာတိ ဧဝံ သမောဓာနတော စတုဝီသတိ ပါရာဇိကာတိ အတ္ထော။

ဧတ္ထာဟ ¶ – မာတုဃာတကပိတုဃာတကအရဟန္တဃာတကာ တတိယပါရာဇိကံ အာပန္နာ၊ ဘိက္ခုနိဒူသကော လမ္ဗီအာဒယော စတ္တာရော ပဌမပါရာဇိကံ အာပန္နာယေဝါတိ ကတွာ ကုတော စတုဝီသတီတိ? အဓိပ္ပာယော ပနေတ္ထ အတ္ထိ၊ မာတုဃာတကာဒယော ဟိ စတ္တာရော ဣဓ အနုပသမ္ပန္နာယေဝ အဓိပ္ပေတာ၊ လမ္ဗီအာဒယော စတ္တာရော ကိဉ္စာပိ ပဌမပါရာဇိကေန သင်္ဂဟိတာ၊ ယသ္မာ ဧကေန ပရိယာယေန မေထုနဓမ္မံ အပ္ပဋိသေဝိနောပိ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝိသုံ ဝုတ္တာတိ။ ပါရာဇိကဝိနိစ္ဆယော။

ပါရာဇိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သင်္ဃာဒိသေသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉။ ဣဒါနိ သင်္ဃာဒိသေသံ ပကာသေတုံ ‘‘ဂရုကာ နဝါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဂရုကာတိ သင်္ဃာဒိသေသာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ၊ အညတ္ထ ပန ပါရာဇိကာပိ သင်္ဂယှန္တိ။ ကသ္မာ ‘‘တေရသာ’’တိ အဝတွာ ‘‘နဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ စေ? ဝီတိက္ကမက္ခဏေယေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ပဌမာပတ္တိကာ ဝုတ္တာ၊ ယာဝတတိယကာ ပန စတ္တာရော သင်္ဃာဒိသေသာ သင်္ဃာယတ္တတ္တာ စိရေန အာပဇ္ဇန္တီတိ န ဝုတ္တာ။ တတ္ထ မောစေတုကာမတာတိ မောစေတုကာမတာယာတိ အတ္ထော ‘‘အလဇ္ဇိတာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဣမိနာ ပန နယေန မောစနဿာဒေါ မုစ္စနဿာဒေါ မုတ္တဿာဒေါ မေထုနဿာဒေါ ဖဿဿာဒေါ ကဏ္ဍူဝနဿာဒေါ ဒဿနဿာဒေါ နိသဇ္ဇနဿာဒေါ ဝါစဿာဒေါ ဂေဟသိတပေမံ ဝနဘင်္ဂိယန္တိ ဧကာဒသ အဿာဒါ ဝုတ္တာ၊ တေသု ဧကံယေဝ မောစနဿာဒံ ဂဟေတွာ သေသာ ပဋိက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ။

တေသံ အဿာဒါနံ ဝသေန ဧဝံ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော – မောစေတုံ အဿာဒေါ မောစနဿာဒေါ။ မောစနဿာဒစေတနာယ ¶ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမတိ၊ မုစ္စတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသော။ န မုစ္စတိ ¶ စေ၊ ထုလ္လစ္စယံ။ မုစ္စနဿာဒေ သစေ အတ္တနော ဓမ္မတာယ မုစ္စမာနံ အဿာဒေတိ၊ န ဥပက္ကမတိ၊ အနာပတ္တိ။ သစေ မုစ္စမာနံ အဿာဒေန္တော ဥပက္ကမိတွာ မောစေတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသောဝ။ အတ္တနော ဓမ္မတာယ မုတ္တေ အဿာဒေါ မုတ္တဿာဒေါ။ ဧတ္ထာပိ ဥပက္ကမဿ နတ္ထိတာယ အနာပတ္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ မေထုနဿာဒေန ဣတ္ထိံ ဂဏှန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ၊ အယံ မေထုနဿာဒေါ။ ဖဿဿာဒေါ ဒုဝိဓော အဇ္ဈတ္တိကော ဗာဟိရော စာတိ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တိကေ တာဝ အတ္တနော နိမိတ္တံ ‘‘ထဒ္ဓံ မုဒုကန္တိ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဝါ လောလဘာဝေန ဝါ ကီဠာပယတော သစေ မုစ္စတိ၊ အနာပတ္တိ။ ဗာဟိရဖဿဿာဒေ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန မာတုဂါမံ ဖုသတော အာလိင်္ဂတော စ မုတ္တေ အနာပတ္တိ။ ကဏ္ဍူဝနဿာဒေ ဒဒ္ဒုကစ္ဆာဒီနံ ဝသေန ခဇ္ဇမာနံ နိမိတ္တံ ကဏ္ဍူဝနဿာဒေန ကဏ္ဍူဝတော မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ဒဿနဿာဒေ မာတုဂါမဿ အနောကာသံ ဥပနိဇ္ဈာယတော မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ နိသဇ္ဇနဿာဒေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟော နိသိန္နဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ဝါစာယ အဿာဒေါ ဝါစဿာဒေါ။ တေန အဿာဒေန မာတုဂါမံ မေထုနပ္ပဋိသံယုတ္တာဟိ ဝါစာဟိ ဩဘာသန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ဂေဟသိတပေမေ မာတာဒီနံ မာတာဒိပေမေန အာလိင်္ဂနာဒိံ ကရောန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ဝနဘင်္ဂေ စ သန္ထဝကရဏတ္ထာယ ဣတ္ထိယာ ပေသိတံ ပုပ္ဖာဒိဝနဘင်္ဂသညိတံ ပဏ္ဏာကာရံ ‘‘ဣတ္ထန္နာမာယ နာမ ဣဒံ မေ ပေသိတ’’န္တိ အဿာဒေန အာမသန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ဧတေသု ပန မောစနဿာဒဝသေနေဝ ဥပက္ကမန္တဿ အာပတ္တိ၊ သေသာနံ ဝသေန အနာပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သုက္ကဿာတိ ‘‘နီလံ ပီတကံ လောဟိတကံ ဩဒါတံ တက္ကဝဏ္ဏံ ဒကဝဏ္ဏံ တေလဝဏ္ဏံ ခီရဝဏ္ဏံ ဒဓိဝဏ္ဏံ သပ္ပိဝဏ္ဏ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဧဝံ အာဂတေသု ဒသသု ဝဏ္ဏေသု ယဿ ကဿစိ သုက္ကဿာတိ အဓိပ္ပာယော ¶ ။ ဥပက္ကမ္မာတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပေ မောစေတိ၊ ဗဟိဒ္ဓါရူပေ မောစေတိ၊ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရူပေ မောစေတိ၊ အာကာသေ ကဋိံ ကမ္ပေန္တော မောစေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဧဝံ ဝုတ္တေသု စတူသု ဥပါယေသု အညတရေန ဥပါယေန ‘‘ရာဂူပတ္ထမ္ဘေ မောစေတိ၊ ဝစ္စူပတ္ထမ္ဘေ မောစေတိ၊ ပဿာဝူပတ္ထမ္ဘေ မောစေတိ၊ ဝါတူပတ္ထမ္ဘေ မောစေတိ၊ ဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကဒဋ္ဌူပတ္ထမ္ဘေ မောစေတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေသု ပဉ္စသု ကာလေသု ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ အင်္ဂဇာတေ ကမ္မနိယံ ပတ္တေ ‘‘အာရောဂျတ္ထာယ မောစေတိ၊ သုခတ္ထာယ မောစေတိ၊ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ၊ ဒါနတ္ထာယ၊ ပုညတ္ထာယ၊ ယညတ္ထာယ၊ သဂ္ဂတ္ထာယ၊ ဗီဇတ္ထာယ၊ ဝီမံသတ္ထာယ၊ ဒဝတ္ထာယ မောစေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဧဝံ ဝုတ္တေသု ဒသသု အဓိပ္ပာယေသု ယေန ကေနစိ အဓိပ္ပာယေန ဟတ္ထာဒီသု ယေန ကေနစိ ဥပက္ကမိတွာတိ အတ္ထော။ ဝိမောစယန္တိ အန္တမသော ယံ ဧကာ ခုဒ္ဒကမက္ခိကာ ပိဝေယျ၊ တတ္တကမ္ပိ မောစေန္တောတိ အတ္ထော။ အညတြ သုပိနန္တေနာတိ ယာ သုပိနန္တေ ¶ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ ဟောတိ၊ တံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ သမဏောတိ ယော ကောစိ ဥပသမ္ပန္နော။ ဂရုကန္တိ သင်္ဃာဒိသေသံ။ ဖုသေတိ အာပဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။

သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒံ ပဌမံ။

၂၀။ ဣဒါနိ ကာယသံသဂ္ဂံ ဒီပေတုံ ‘‘ဣတ္ထိသညီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဣတ္ထိသညီတိ တဒဟုဇာတာယပိ မနုဿိတ္ထိယာ ဣတ္ထိသညီယေဝ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ သစေ တတ္ထ ဝေမတိကော ဝါ ပဏ္ဍကပုရိသတိရစ္ဆာနဂတသညီ ဝါ ဟောတိ၊ ထုလ္လစ္စယံ၊ တထာ ဣတ္ထိယာ ကာယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါမသနေ စ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ကာယာမသနေ စ ယက္ခီပေတီပဏ္ဍကာနံ ကာယေန ကာယာမသနေ စ။ ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီနံ ပန ကာယေန ကာယာမသနေပိ ဒုက္ကဋံ၊ တထာ ယက္ခီအာဒီနံ ကာယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါဒီသု ¶ စ။ မတိတ္ထိယာ ပန ထုလ္လစ္စယံ။ ကာယသံသဂ္ဂရာဂဝါတိ ဣမိနာ မာတုပေမာဒိံ မောက္ခာဓိပ္ပာယဉ္စ ပဋိက္ခိပတိ။ သမ္ဖုသန္တောတိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဥပက္ကမ္မ အန္တမသော လောမေနပိ မနုဿိတ္ထိံ သမ္ဖုသန္တောတိ အတ္ထသမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာ ယော ဣတ္ထိယာ အာလိင်္ဂတောပိ ကာယေန န ဝါယမတိ၊ ကေဝလံ ဖဿံယေဝ အနုဘဝတိ၊ တဿ အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။

ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒံ ဒုတိယံ။

၂၁။ ဣဒါနိ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစံ ပကာသေတုံ ‘‘တထာ သုဏန္တိ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တထာတိ ဣတ္ထိသညီ။ မနုဿိတ္ထိံ သုဏန္တိန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သုဏန္တိန္တိ ဣမိနာ ပဋိဗလာယပိ ဣတ္ထိယာ အဝိညတ္တိပထေ ဌိတာယ ဒူတေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ အာရောစေန္တဿ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာပတ္တိန ဟောတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဝိညုဉ္စာတိ ဣမိနာ ယာ မဟလ္လိကာပိ ဗာလာပိ ဧဠမူဂါပိ အသဒ္ဓမ္မပ္ပဋိသံယုတ္တံ ကထံ န ဇာနာတိ၊ သာ ဣဓ နာဓိပ္ပေတာတိ ဒဿေတိ။ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါနံ ဝသေန မဂ္ဂံ ဝါ မေထုနံ ဝါ အာရဗ္ဘာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာယ ရာဂေါ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာရာဂေါ၊ တေန ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာရာဂေန။ တံ အဿာဒေန္တော ဩဘာသေတွာ ဒုရုတ္တဝစနံ ဝတွာ ဂရုကံ ဖုသေတိ အတ္ထော။

ကထံ ဒွေ မဂ္ဂေ အာရဗ္ဘ ပသံသတိ ဂရဟတိ? တတ္ထ ပသံသာယပိ တာဝ ‘‘ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာသီ’’တိ ဝဒတိ၊ န တာဝသီသံ ဧတိ။ ‘‘တဝ ဝစ္စမဂ္ဂေါ စ ပဿာဝမဂ္ဂေါ စ သုဘော သုသဏ္ဌာနော ဒဿနီယော၊ ဤဒိသေန နာမ ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာသီ’’တိ ¶ ဝဒတိ၊ သီသံ ဧတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဂရဟဏေ ပန ‘‘သိခရဏီသိ၊ သမ္ဘိန္နာသိ၊ ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသီ’’တိ ဣမာနိ တီဏိ သုဒ္ဓါနိယေဝ သီသံ ဧန္တိ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါနံ နိယတဝစနတ္တာ အစ္စောဠာရိကတ္တာ စ။ အညာနိ ပန ‘‘အနိမိတ္တာသိ၊ နိမိတ္တမတ္တာသီ’’တိအာဒီနိ ¶ မဂ္ဂါနံ အနိယတဝစနတ္တာ မေထုနေန ဃဋေတွာ ဝုတ္တာနိ ဧဝ သီသံ ဧန္တိ။ မေထုနပ္ပဋိသံယုတ္တေ ‘‘ဒေဟိ မေ၊ အရဟသိ မေ ဒါတု’’န္တိအာဒီဟိ ပန သီသံ န ဧတိ၊ ‘‘မေထုနဓမ္မံ ဒေဟီ’’တိအာဒိနာ မေထုနဓမ္မေ ဃဋိတေယေဝ သင်္ဃာဒိသေသော။ ဣတ္ထိယာ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂေ ဌပေတွာ အဓက္ခကံ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလံ အာဒိဿ ဝဏ္ဏာဒိဘဏနေ ထုလ္လစ္စယံ၊ တထာ ယက္ခီပေတီပဏ္ဍကေသု ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂေ မေထုနေပိ။ ဣမေသံ ပန ယက္ခီအာဒီနံ အဓက္ခကာဒိကေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ပဒေသေ ဒုံက္ကဋံ၊ တထာ ဣတ္ထိယာဒီနံ ဥဗ္ဘက္ခကေ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလေ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေ စာတိ။

ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒံ တတိယံ။

၂၂။ ဣဒါနိ အတ္တကာမပါရိစရိယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝတွာတိ ဒုဋ္ဌုလ္လောဘာသနေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဣတ္ထိံ ဣတ္ထိသညီယေဝ ဟုတွာ ဝတွာတိ အတ္ထော။ အတ္တကာမုပဋ္ဌာနဝဏ္ဏန္တိ ဧတ္ထ မေထုနဓမ္မသင်္ခါတေန ကာမေန ဥပဋ္ဌာနံ ကာမုပဋ္ဌာနံ၊ အတ္တနော အတ္ထာယ ကာမုပဋ္ဌာနံ အတ္တကာမုပဋ္ဌာနံ၊ အတ္တနာ ဝါ ကာမိတံ ဣစ္ဆိတန္တိ အတ္တကာမံ၊ သယံ မေထုနရာဂဝသေန ပတ္ထိတန္တိ အတ္ထော၊ အတ္တကာမဉ္စ တံ ဥပဋ္ဌာနဉ္စာတိ အတ္တကာမုပဋ္ဌာနံ၊ တဿ ဝဏ္ဏော အတ္တကာမုပဋ္ဌာနဝဏ္ဏော၊ တံ အတ္တကာမုပဋ္ဌာနဝဏ္ဏံ။ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘဂိနိ၊ ပါရိစရိယာနံ ယာ မာဒိသံ သီလဝန္တံ ကလျာဏဓမ္မံ ဗြဟ္မစာရိံ ဧတေန ဓမ္မေန ပရိစရေယျာ’’တိ ဧဝံ ဝတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ မေထုနရာဂိနောတိ ဣမိနာ ဂိလာနပစ္စယာဒီဟိ ဥပဋ္ဌာနဿ ဝဏ္ဏံ ဘဏတော အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဝါစာ မေထုနယုတ္တေနာတိ ဧတ္ထ မေထုနယုတ္တေနေဝ ဝါစာယ မေထုနယာစနေ ဂရုကံ ဟောတိ၊ န အညထာတိ အဓိပ္ပာယော။

အတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒံ စတုတ္ထံ။

၂၃။ ဣဒါနိ ¶ သဉ္စရိတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသေန ဝါ ဥဘိန္နံ မာတာဒီဟိ ဝါ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣတ္ထန္နာမံ ဣတ္ထိံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ ဧဝံ ဘဏာဟီ’’တိ ဝုတ္တော တေသံ ဝစနံ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝါ ‘‘ဟောတူ’’တိ ဝါ ‘‘ဘဏာမီ’’တိ ဝါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဝစီဘေဒံ ကတွာ၊ သီသကမ္ပနာဒီဟိ ဝါ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာတိ အတ္ထော။ သန္ဒေသန္တိ ဧတ္ထ ¶ ပန ဣတ္ထီ ဒသဝိဓာ မာတုရက္ခိတာ ပိတုရက္ခိတာ မာတာပိတုရက္ခိတာ ဘာတုရက္ခိတာ ဘဂိနိရက္ခိတာ ဉာတိရက္ခိတာ ဂေါတ္တရက္ခိတာ ဓမ္မရက္ခိတာ သာရက္ခာ သပရိဒဏ္ဍာတိ။ ဒသ ဘရိယာယော ဓနက္ကီတာ ဆန္ဒဝါသိနီ ဘောဂဝါသိနီ ပဋဝါသိနီ ဩဒပတ္တကိနီ ဩဘဋစုမ္ဗဋကာ ဒါသီ စ ဘရိယာ စ ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ စ ဓဇာဟဋာ မုဟုတ္တိကာ စာတိ။

တာသု မာတုရက္ခိတာ ဘိက္ခုံ ပဟိဏတိ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဘန္တေ၊ ဣတ္ထန္နာမံ ဗြူဟိ ‘ဟောမိ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ…ပေ… မုဟုတ္တိကာ စာ’’တိ၊ အယံ ဣတ္ထိယာ သန္ဒေသော နာမ။ သစေ မာတုရက္ခိတာယ မာတာပိတာဘာတာဘဂိနိအာဒယော ဘိက္ခုံ ပဟိဏန္တိ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဘန္တေ၊ ဣတ္ထန္နာမံ ဗြူဟိ ‘ဟောတု ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ…ပေ… မုဟုတ္တိကာ စာ’’တိ၊ အယမ္ပိ ဣတ္ထိယာ သန္ဒေသောယေဝ နာမ။ ဧဝံ ပိတုရက္ခိတာဒီသုပိ နယော နေတဗ္ဗော။ ပုရိသော ဘိက္ခုံ ပဟိဏတိ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဘန္တေ၊ ဣတ္ထန္နာမံ မာတုရက္ခိတံ ဗြူဟိ…ပေ… သပရိဒဏ္ဍံ ဗြူဟိ ‘ဟောတု ကိရ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ…ပေ… မုဟုတ္တိကာ စာ’’တိ၊ အယံ ပုရိသဿ သန္ဒေသော နာမ။ သစေ ပုရိသဿ မာတာပိတာဘာတာဘဂိနိအာဒယော ဘိက္ခုံ ပဟိဏန္တိ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဘန္တေ၊ ဣတ္ထန္နာမံ မာတုရက္ခိတံ ဗြူဟိ…ပေ… သပရိဒဏ္ဍံ ဗြူဟိ ‘ဟောတု ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ…ပေ… မုဟုတ္တိကာ စာ’’တိ၊ အယမ္ပိ ပုရိသဿ သန္ဒေသောယေဝ နာမ၊ အာဏာပနန္တိ အတ္ထော။

ဝီမံသိတွာတိ ¶ ဧတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရေန သာသနံ ဂဟေတွာ တဿာ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ တေသံ အဝဿာရောစနကာနံ မာတာပိတာဘာတာဘဂိနိအာဒီနံ ဝါ အာရောစေတွာတိ အတ္ထော။ ဟရန္တိ ယတ္ထ ပဟိတော၊ တတ္ထ ဂန္တွာ တဿာ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ အာရောစေတိ၊ သာ ဣတ္ထီ ဝါ ပုရိသော ဝါ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ လဇ္ဇာယ ဝါ တုဏှီ ဟောတု၊ ပုန အာဂန္တွာ တဿာ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ ဟရန္တော ဂရုကံ ဖုသေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှတိ ဝီမံသတိ ပစ္စာဟရတီ’’တိ ဝုတ္တံ အင်္ဂတ္တယံ သမ္ပာဒိတံ ဟောတိ။ ဣမာယ တိဝင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ သင်္ဃာဒိသေသော၊ ဣတော ယေဟိ ကေဟိစိ ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဧကေန ဒုက္ကဋံ။ ယက္ခီပေတီပဏ္ဍကေသု အင်္ဂတ္တယေနပိ ထုလ္လစ္စယမေဝ၊ ဧကေန ဝါ ဒွီဟိ ဝါ ဒုက္ကဋန္တိ။

သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒံ ပဉ္စမံ။

၂၄။ ဣဒါနိ ကုဋိကာရသိက္ခာပဒံ အာဝိ ကာတုံ ‘‘သံယာစိတပရိက္ခာရ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတြာယံ ¶ သင်္ခေပတ္ထော – ‘‘ဝါသိံ ဒေထ၊ ဖရသုံ ဒေထာ’’တိအာဒိနာ သယံ ပဝတ္တိတယာစနာယ ဂဟိတပရိက္ခာရံ သံယာစိတပရိက္ခာရံ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန သင်္ဃံ တိက္ခတ္တုံ ယာစိတွာ လဒ္ဓဘိက္ခူဟိ ဝါ သင်္ဃေနေဝ ဝါ တတ္ထ ဂန္တွာ သာရမ္ဘာနာရမ္ဘသပရိက္ကမနာပရိက္ကမနဘာဝံ ဉတွာ အဒေသိတဝတ္ထုကံ ‘‘ကုဋိ နာမ ဥလ္လိတ္တာ ဝါ ဟောတိ အဝလိတ္တာ ဝါ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တာ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၉) ဧဝံ ဝုတ္တလက္ခဏံ ကုဋိံ။ ‘‘တတြိဒံ ပမာဏံ၊ ဒီဃသော ဒွါဒသ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ၊ တိရိယံ သတ္တန္တရာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၈) ဧဝံ ဝုတ္တပမာဏာတိက္ကန္တံ၊ ‘‘မယှံ ဝါသာဂါရံ ဧသာ’’တိ ဧဝံ အတ္တာ ဥဒ္ဒေသော ဧတိဿာတိ အတ္တုဒ္ဒေသာ၊ တံ အတ္တုဒ္ဒေသံ ကတွာ ဂရုံ သင်္ဃာဒိသေသံ ဖုသေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အယံ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော – အဒေသိတဝတ္ထုကံ ¶ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ကုန္ထကိပိလ္လိကာဒီနံ အာသယေ ကတတ္တာ သာရမ္ဘံ ဒွီဟိ ဗလီဗဒ္ဒေဟိ ယုတ္တေန သကဋေန ဂန္တုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အပရိက္ကမနံ ဥလ္လိတ္တာဒိဘေဒံ ကုဋိံ အတ္တနော ဝသနတ္ထာယ ကရောန္တော ဝါ ကာရာပေန္တော ဝါ ‘‘ဣဒါနိ နိဋ္ဌာနံ ဂမိဿတီ’’တိ ပဌမပိဏ္ဍဒါနေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဒုတိယပိဏ္ဍဒါနေန လေပေ ဃဋိတေ ဒွေ စ သင်္ဃာဒိသေသေ ဒွေ စ ဒုက္ကဋာနိ၊ သစေ ဒေသိတဝတ္ထုကာယေဝ ဝါ ပမာဏာတိက္ကန္တာယေဝ ဝါ ဟောတိ၊ ဧကံ သင်္ဃာဒိသေသံ ဒွေ စ ဒုက္ကဋာနိ အာပဇ္ဇတီတိ။

ကုဋိကာရသိက္ခာပဒံ ဆဋ္ဌံ။

၂၅။ ဣဒါနိ ဝိဟာရကာရသိက္ခာပဒံ ဒဿေတုံ ‘‘မဟလ္လက’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မဟလ္လကန္တိ သဿာမိကဘာဝေန သံယာစိတကုဋိတော မဟန္တဘာဝေါ ဧတဿ အတ္ထိ၊ ယသ္မာ ဝါ ဝတ္ထုံ ဒေသာပေတွာ ပမာဏာတိက္ကမေနာပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ပမာဏမဟန္တတာယပိ မဟလ္လကော၊ တံ မဟလ္လကံ ဝိဟာရံ ဝါ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန အဒေသိတဝတ္ထုကဘာဝေန ဧကော သင်္ဃာဒိသေသော၊ သေသံ အနန္တရသဒိသမေဝ။ ဣဓ စ တတ္ထ စ ဝါသာဂါရံ ဌပေတွာ ဥပေါသထာဂါရံ ဝါ ဇန္တာဃရံ ဝါ အဂ္ဂိသာလံ ဝါ ဘဝိဿတီတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ကရောန္တဿ အနာပတ္တိ။

ဝိဟာရကာရသိက္ခာပဒံ သတ္တမံ။

၂၆။ ဣဒါနိ အမူလကသိက္ခာပဒံ ပကာသေတုံ ‘‘အမူလကေနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အမူလကေနာတိ ယံ စောဒကေန စုဒိတကမှိ ပုဂ္ဂလေ အဒိဋ္ဌံ အသုတံ အပရိသင်္ကိတံ၊ ဣဒံ ဧတေသံ ဒဿနသဝနပရိသင်္ကာသင်္ခါတာနံ မူလာနံ အဘာဝတော အမူလကံ၊ တေန အမူလကေန ဝတ္ထုနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ¶ အဒိဋ္ဌံ နာမ အတ္တနော ပသာဒစက္ခုနာ ဝါ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဝါ အဒိဋ္ဌံ။ အသုတံ ¶ နာမ တထေဝ ကေနစိ ဝုစ္စမာနံ န သုတံ။ အပရိသင်္ကိတံ နာမ စိတ္တေန အပရိသင်္ကိတံ၊ တံ ပန ဒိဋ္ဌသုတမုတဝသေန တိဝိဓံ။ တတ္ထ ဘိက္ခုဉ္စ မာတုဂါမဉ္စ တထာရူပေ ဌာနေ ဒိသွာ ‘‘အဒ္ဓါ ဣမေဟိ ကတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ကရိဿန္တီ’’တိ ဝါ ပရိသင်္ကတိ၊ ဣဒံ ဒိဋ္ဌပရိသင်္ကိတံ နာမ။ အန္ဓကာရေ ပဋိစ္ဆန္နောကာသေ ဝါ ဘိက္ခုဿ စ မာတုဂါမဿ စ ဝစနံ သုတွာ ဒုတိယဿ အတ္ထိဘာဝံ အဇာနန္တော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ပရိသင်္ကတိ၊ ဣဒံ သုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဓုတ္တေဟိ ဣတ္ထီဟိ သဒ္ဓိံ ပစ္စန္တဝိဟာရေသု ပုပ္ဖဂန္ဓသုရာဒီဟိ အနုဘဝိတွာ ဂတဋ္ဌာနံ ဒိသွာ ‘‘ကေန နု ခေါ ဣဒံ ကတ’’န္တိ ဝီမံသန္တော တတြ ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇာ ကတာ ဟောတိ၊ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ အရိဋ္ဌံ ဝါ ပီတံ၊ သော တဿ ဂန္ဓံ ဃာယိတွာ ‘‘အယံ သော ဘဝိဿတီ’’တိ ပရိသင်္ကတိ၊ ဣဒံ မုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဧဝံ တိဝိဓာယ ပရိသင်္ကာယ အဘာဝေန အပရိသင်္ကိတန္တိ အတ္ထော။

စောဒေန္တောတိ ‘‘ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အာပန္နောသိ၊ အဿမဏောသိ၊ အသကျပုတ္တိယောသီ’’တိအာဒီဟိ ဝစနေဟိ သယံ စောဒေန္တောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ စောဒေန္တဿ ဝါစာယ ဝါစာယ သင်္ဃာဒိသေသော။ စောဒါပေန္တော ဝါတိ အတ္တနာ တဿ သမီပေ ဌတွာ အညံ ဘိက္ခုံ အာဏာပေတွာ စောဒါပေန္တော တဿ အာဏတ္တဿ ဝါစာယ ဝါစာယ ဂရုံ ဖုသေတိ အတ္ထော။ အထ သောပိ စာဝနာဓိပ္ပာယေန ‘‘မယာပိ ဒိဋ္ဌံ အတ္ထီ’’တိအာဒိနာ နယေန စောဒေတိ၊ ဒွိန္နမ္ပိ ဝါစာယ အာပတ္တိ။ ဝတ္ထုနာ အန္တိမေန စာတိ ဘိက္ခုနော အနုရူပေသု ဧကူနဝီသတိယာ ပါရာဇိကေသု အညတရေနာတိ အတ္ထော။ စာဝေတုန္တိ ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေတုံ၊ ယော သုဒ္ဓံ ဝါ အသုဒ္ဓံ ဝါ ကတူပသမ္ပဒံ ပုဂ္ဂလံ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိကော သမာနော စာဝနာဓိပ္ပာယေန စောဒေတိ ဝါ စောဒါပေတိ ဝါ၊ တဿ သင်္ဃာဒိသေသောတိ အဓိပ္ပာယော။ သုဏမာနန္တိ ဣမိနာ ပရမ္မုခါ ဒူတေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ စောဒေတိ။ စောဒေန္တဿ ¶ န ရုဟတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ပရမ္မုခါ ပန သတ္တဟိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ ဝဒန္တဿ ဒုက္ကဋံ။

အမူလကသိက္ခာပဒံ အဋ္ဌမံ။

၂၇။ ဣဒါနိ အညဘာဂိယသိက္ခာပဒံ ဒဿေတုံ ‘‘အညဿ ကိရိယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အညဿ ကိရိယန္တိ အညဿ ခတ္တိယာဒိဇာတိကဿ ပါရာဇိကဿ ဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ကိရိယံ ဒိသွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေန လေသေနာတိ ‘‘ဒသ လေသာ ဇာတိလေသော နာမလေသော ဂေါတ္တလေသော လိင်္ဂလေသော အာပတ္တိလေသော ပတ္တလေသော စီဝရလေသော ဥပဇ္ဈာယလေသော အာစရိယလေသော သေနာသနလေသော’’တိ (ပါရာ။ ၃၉၄) ဧဝံ ¶ ဝုတ္တေသု ဒသသု လေသေသု ယော တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဒိဿတိ၊ တေန လေသေန တဒညံ ပုဂ္ဂလံ ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေတုံ အန္တိမဝတ္ထုနာ စောဒေန္တော ဂရုကံ ဖုသေတိ အတ္ထော။ တတ္ထ အညမ္ပိ ဝတ္ထုံ လိဿတိ သိလိဿတိ ဝေါဟာရမတ္တေနေဝ ဤသကံ အလ္လီယတီတိ လေသော၊ ဇာတိယေဝ လေသော ဇာတိလေသော။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ လေသေန စောဒေန္တော ကထံ စောဒေတိ? အညော ခတ္တိယဇာတိကော ဣမိနာ စောဒကေန ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော ဟောတိ၊ သော အညံ အတ္တနော ဝေရိံ ခတ္တိယဇာတိကံ ဘိက္ခုံ ပဿိတွာ တံ ခတ္တိယဇာတိလေသံ ဂဟေတွာ ဧဝံ စောဒေတိ ‘‘ခတ္တိယော မယာ ဒိဋ္ဌော ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော၊ တွမ္ပိ ခတ္တိယော ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အာပန္နောသီ’’တိ ဝါ ‘‘သော တွံ ခတ္တိယော၊ နာညော၊ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နောသီ’’တိ ဝါ စောဒေတိ။ ဧဝံ နာမလေသာဒယောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အညဘာဂိယသိက္ခာပဒံ နဝမံ။

၂၈။ ဧတ္တာဝတာ ¶ ‘‘ဂရုကာ နဝါ’’တိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသု အာပန္နေသု ပဋိပဇ္ဇနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဆာဒေတိ ဇာနမာပန္န’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – ယော ဘိက္ခု ‘‘အယံ ဣတ္ထန္နာမာ အာပတ္တီ’’တိ အာပတ္တိဝသေန ဝါ ‘‘ဣဒံ ဘိက္ခူနံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧဝံ ဝတ္ထုဝသေန ဝါ ဇာနမာပန္နံ အာပတ္တိံ ယာဝ ဆာဒေတိ၊ တာဝ တေန ဘိက္ခုနာ အကာမာ ပရိဝါသော ဝသိတဗ္ဗောတိ။ စရေယျာတိ မာနတ္တံ သမာဒါယ ဝသေယျ။ ကိတ္တကံ ဒိဝသန္တိ စေ? ဆ ရတ္တိယော။ မာနတ္တဝါသော ပန သင်္ဃေယေဝ၊ န ဂဏေ၊ န ပုဂ္ဂလေ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ဃေ’’တိ။ ပရိဝုတ္ထောတိ ‘‘တယော ခေါ ဥပါလိ ပါရိဝါသိကဿ ဘိက္ခုနော ရတ္တိစ္ဆေဒါ သဟဝါသော ဝိပ္ပဝါသော အနာရောစနာ’’တိ (စူဠဝ။ ၈၃) ဧဝံ ဝုတ္တံ ရတ္တိစ္ဆေဒံ အကတွာ ပရိဝုတ္ထောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သဟဝါသောတိ ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေ ဥဒကပါတဋ္ဌာနဗ္ဘန္တရေ ဝါသော။ ဝိပ္ပဝါသော နာမ အညံ ပကတတ္တံ ဘိက္ခုံ ဝိနာ ဝါသော။ အနာရောစနာတိ အာဂန္တုကာဒီနံ အနာရောစနာ။ ဧတေသု တီသု ဧကေနာပိ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ ဧဝ။ ဧတ္ထ ပန ဥပစာရသီမဂတာနံ အာရောစေတဗ္ဗံ၊ န ဗဟိ ဌိတာနံ၊ ဗဟိ ဌိတာနမ္ပိ သစေ သဒ္ဒံ သုဏာတိ၊ ပဿတိ၊ ဒူရံ ဝါ ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗမေဝ၊ အနာရောစေန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတိ။ အဇာနန္တဿေဝ ဥပစာရသီမံ ပဝိသိတွာ ဂစ္ဆန္တိ စေ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ၊ န ဝတ္တဘေဒေါ။

စိဏ္ဏမာနတ္တန္တိ ‘‘စတ္တာရော ခေါ၊ ဥပါလိ၊ မာနတ္တစာရိကဿ ဘိက္ခုနော ရတ္တိစ္ဆေဒါ သဟဝါသော ¶ ဝိပ္ပဝါသော အနာရောစနာ ဦနေ ဂဏေ စရဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၉၂) ဧဝံ ဝုတ္တံ ရတ္တိစ္ဆေဒံ အကတွာ စိဏ္ဏမာနတ္တံ ပရိနိဋ္ဌိတမာနတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန သဟဝါသာဒယော ပရိဝါသေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဧဝ။ ‘‘ဦနေ ဂဏေ စရဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ဂဏော စတ္တာရော ဝါ အတိရေကာ ဝါ ဘိက္ခူ၊ တသ္မာ ¶ သစေပိ တီဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဝသတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိယေဝ၊ ‘‘သစေ ပန တေန တေသံ အတ္ထိဘာဝံ ဒိသွာ အာရောစိတေ ပက္ကမန္တိ၊ ဦနေ ဂဏေ စရဏဒေါသော န ဟောတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ကိရ။ အဗ္ဘေယျာတိ တံ ဘိက္ခုံ ဝီသတိဂဏော သင်္ဃော အဗ္ဘေယျ သမ္ပဋိစ္ဆေယျ၊ အဗ္ဘာနကမ္မဝသေန ဩသာရေယျာတိ အတ္ထော။ သစေ ဧကေနပိ ဦနော ဝီသတိဂဏော ဘိက္ခုသင်္ဃော တံ ဘိက္ခုံ အဗ္ဘေယျ၊ သော စ ဘိက္ခု န အဗ္ဘိတော၊ တေ စ ဘိက္ခူ ဂါရယှာ၊ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။

၂၉။ ဣဒါနိ ယထာ ဆာဒိတာ အာပတ္တိ ဆန္နာ ဟောတိ၊ တံ ပကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘အာပတ္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာယံ ပဒယောဇနာ – အာပတ္တိတာ စ အနုက္ခိတ္တတာ စ အနန္တရာယတာ စ ပဟုတ္တတာ စ အာပတ္တိနုက္ခိတ္တအနန္တရာယပဟုတ္တတာယော၊ ဧတာသု စတူသု တထာသညိတာ စ ဆာဒေတုကာမော ဟုတွာ ဆာဒနာ စာတိ ဧဝံ ဒသဟင်္ဂေဟိ အရုဏုဂ္ဂမမှိ ဆန္နာ ဟောတီတိ။ ဧတ္ထ ပန အာပတ္တိအာဒီသု စတူသု အာပတ္တိသညိတာ စ အနုက္ခိတ္တသညိတာ စ အနန္တရာယသညိတာ စ ပဟုတ္တသညိတာ စာတိ ဧဝံ သညာဝသေန ယောဇေတွာ အဋ္ဌင်္ဂါနိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ၊ ဆာဒေတုကာမောတိ ဣဒမေကံ၊ ဆာဒနာတိ ဣဒမေကန္တိ ဧဝံ ဒသ။

ဧတေသု ပန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အယံ ဝိနိစ္ဆယော – ‘‘အာပတ္တိ စ ဟောတိ အာပတ္တိသညီ စာ’’တိ ဧတ္ထ ယံ အာပန္နော၊ သာ တေရသန္နံ အညတရာ ဟောတိ၊ သောပိ စ တတ္ထ ဂရုကာပတ္တိသညီယေဝ ဟုတွာ ဇာနန္တော ဆာဒေတိ၊ ဆန္နာ ဟောတိ။ သစေ တတ္ထ အနာပတ္တိသညီ ဝါ အညာပတ္တိသညီ ဝါ ဝေမတိကော ဝါ ဟောတိ၊ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ တိဝိဓံ ပန ဥက္ခေပနီယကမ္မံ၊ တေန အကတော အနုက္ခိတ္တော။ သော ¶ စေ ပကတတ္တသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ၊ ဆန္နာ ဟောတိ။ သစေ အပကတတ္တသညီ ဆာဒေတိ၊ အစ္ဆန္နာ ဟောတိ။ အပကတတ္တေန ပန ပကတတ္တသညိနာပိ အပကတတ္တသညိနာပိ ဆာဒိတံ အစ္ဆာဒိတမေဝ ဟောတီတိ။ အနန္တရာယိကောတိ ယဿ ဒသသု ရာဇစောရအဂ္ဂိဥဒကမနုဿာမနုဿဝါဠသရီသပဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယေသုပိ ဧကောပိ နတ္ထိ၊ သော စေ အနန္တရာယိကသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ၊ ဆန္နာ ဟောတိ။ သစေ သော အန္ဓကာရဘီရုကော အနန္တရာယေ ဧဝ ဝါဠာဒိအန္တရာယသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ၊ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ ပဟူတိ ယော သက္ကောတိ သဘာဂဘိက္ခုနော သမီပံ ဂန္တုဉ္စေဝ အာရောစိတုဉ္စ ¶ ၊ သော စေ ပဟုသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ၊ ဆန္နာ ဟောတိ။ ယော ပန အပဟု ဟုတွာ ပဟုသညီ၊ ပဟု ဝါ အပဟုသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ၊ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတီတိ။

အရုဏုဂ္ဂမမှီတိ ဧတ္ထ ပုရေဘတ္တံ ဝါ အာပတ္တိံ အာပန္နော ဟောတိ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝါ၊ ယာဝ အရုဏံ န ဥဂ္ဂစ္ဆတိ၊ တာဝ အာရောစေတဗ္ဗာ။ သစေ ပန အရုဏဗ္ဘန္တရေ သတက္ခတ္တုမ္ပိ ဆာဒေတုကာမတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ အာရောစေန္တော ပန သဘာဂသင်္ဃာဒိသေသံ အာပန္နဿ အာရောစေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ အာရောစေတိ၊ အာပတ္တိ ပန အာဝိကတာ ဟောတိ၊ အာရောစနပစ္စယာ ပန အညံ ဒုက္ကဋံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ ဣမိနာ အညမ္ပိ ဝတ္ထုသဘာဂါပတ္တိံ အာရောစေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတော ဟောတိ။ အာရောစေန္တေန ပန ‘‘အဟံ တဝ သန္တိကေ ဧကံ အာပတ္တိံ အာဝိ ကရောမီ’’တိ ဝါ ‘‘အာစိက္ခာမီ’’တိ ဝါ ‘‘အာရောစေမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧကံ အာပတ္တိံ အာပန္နဘာဝံ ဇာနာဟီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧကံ ဂရုကာပတ္တိံ အာဝိ ကရောမီ’’တိ ဝါ အာဒိနာ နယေန ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဧတ္တာဝတာ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ သစေ ‘‘လဟုကာပတ္တိံ အာရောစေမီ’’တိ ဝဒတိ၊ ဆန္နာဝ ဟောတီတိ။ သင်္ဃာဒိသေသဝိနိစ္ဆယော။

သင်္ဃာဒိသေသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ စီဝရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၃၀။ ဧဝံ ¶ ဂရုကေ သိက္ခိတဗ္ဗာကာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ စီဝရေသု ဒဿေတုံ ‘‘စီဝရ’’န္တိ ဥဒ္ဓဋံ။ တတ္ထ ဇာတိတော ဆ စီဝရာနိ (မဟာဝ။ ၃၃၉၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၂-၄၆၃၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)၊ တာနိ ကာနီတိ စေ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ခေါမာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ခေါမံ နာမ ခေါမဝါကသုတ္တေဟိ ကတံ ဝတ္ထံ။ သာဏံ နာမ သာဏဝါကေဟိ ကတံ ဝတ္ထံ။ ဘင်္ဂံ နာမ ခေါမသုတ္တာဒီဟိ ပဉ္စဟိ မိဿေတွာ ကတံ ဝတ္ထံ။ ပါဋေက္ကံ ဝါကမယမေဝ ဝါတိ ဝဒန္တိ။ ကမ္ဗလံ နာမ မနုဿလောမံ ဝါဠလောမံ ဌပေတွာ လောမေဟိ ဝါယိတွာ ကတံ ဝတ္ထံ။ ဆဠေတာနီတိ ဆ ဧတာနိ။ သဟ အနုလောမေဟီတိ သာနုလောမာနိ။ ဇာတိတော ပန ကပ္ပိယာနိ ဆ စီဝရာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၁။ ဣဒါနိ ¶ တေသံ အနုလောမာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုကူလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၅) ဒုကူလံ သာဏဿ အနုလောမံ ဝါကမယတ္တာ။ ပဋ္ဋုဏ္ဏန္တိ ပဋ္ဋုဏ္ဏဒေသေ ပါဏကေဟိ သဉ္ဇာတဝတ္ထံ။ သောမာရဒေသေ၊ စီနဒေသေ ဇာတံ သောမာရစီနဇံ ပဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမာနိ တီဏိပိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ။ ဣဒ္ဓိဇန္တိ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တစီဝရံ။ တံ ပန ခေါမာဒီနံ အညတရံ ဟောတိ။ ကပ္ပရုက္ခေဟိ နိဗ္ဗတ္တံ ဇာလိနိယာ ဒေဝကညာယ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ ဒိန္နဝတ္ထာဒိကံ ဒေဝဒိန္နံ။ တမ္ပိ ခေါမာဒီဟိ နိဗ္ဗတ္တဝတ္ထသဒိသတ္တာ ဆန္နမ္ပိ အနုလောမံ ဟောတိယေဝ ကပ္ပာသိကဿ ဝါ၊ ဣဒ္ဓိဇမ္ပိ တထေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဿ တဿာတိ ခေါမာဒိကဿ။ အနုလောမိကန္တိ အနုရူပံ။

၃၂-၃၃။ ဧဝံ ဇာတိတော သာနုလောမာနိ ဆ စီဝရာနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသု အဓိဋ္ဌာနာဒိကံ ဝိဓာနံ ဒဿေတုံ ‘‘တိစီဝရ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိကခါပဒဝဏ္ဏနာ၊ မဟာဝ။ ၃၅၈) ဓိဋ္ဌာနတော ပုဗ္ဗေ တိစီဝရံ နာမ ¶ ပါဋေက္ကံ နတ္ထိ သင်္ဃာဋိအာဒိပ္ပဟောနကဿ ပစ္စတ္ထရဏာဒိဝသေနာပိ အဓိဋ္ဌာတုံ အနုညာတတ္တာ။ တသ္မာ ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌေယျ န ဝိကပ္ပေယျာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိ’’န္တိ ဧဝံ နာမေ ဂဟိတေ ‘‘အဓိဋ္ဌာန’’မိစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ‘‘ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ပန န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ မုခပုဉ္ဆနဉ္စ နိသီဒနဉ္စ မုခပုဉ္ဆနနိသီဒနံ။ ကဏ္ဍုစ္ဆာဒိန္တိ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ အဓိဋ္ဌေယျ၊ န ဝိကပ္ပေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထာတိ ဣမေသု နဝသု စီဝရေသု။ တိစီဝရန္တိ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနနယေန အဓိဋ္ဌိတတိစီဝရံ။ ဝိနာ အလဒ္ဓသမ္မုတိကော ဘိက္ခု အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိအလဒ္ဓဋ္ဌာနေ ဧကာဟမ္ပိ ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ န ဝသေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ စာတုမာသံ နိသီဒနေန ဝိပ္ပဝသိတဗ္ဗံ၊ ယော ဝိပ္ပဝသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ခုဒ္ဒကက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၂၆၃) ဝုတ္တတ္တာ စာတုမာသံ နိသီဒနံ ဝိနာ န ဝသေယျာတိ အတ္ထော။

၃၄။ ဣဒါနိ အဓိဋ္ဌာနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မိစ္စဓိဋ္ဌယေတိ ဣတိ အဓိဋ္ဌယေ၊ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဧဝံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌယေတိ အတ္ထော။ အဟတ္ထပါသမေတန္တိ ဒူရေ ဌိတံ ပန ဌပိတောကာသံ သလ္လက္ခေတွာ သစေ ဧကံ၊ ‘‘ဧတ’’န္တိ၊ ဗဟူနိ စေ၊ ‘‘ဧတာနီ’’တိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌယေတိ အတ္ထသမ္ဗန္ဓော။ သေသေသုပိ အယံ နယောတိ ယထာ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘ဣမံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ၊ ဣမံ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော နာမေနေဝ ဝတွာ သမ္မုခါပိ ပရမ္မုခါပိ ဝုတ္တနယေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၅။ ဣဒါနိ ¶ သစေ ပုဗ္ဗေ အဓိဋ္ဌိတံ တိစီဝရံ နိသီဒနံ ဝဿိကသာဋိကံ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒီတိ ဣမေသု ဆသု စီဝရေသု အညတရံ စီဝရံ အတ္ထိ၊ ပုန တထာဝိဓံ စီဝရံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဟရိတုံ ဣစ္ဆန္တေန ‘‘ဒွေ ပန န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တတ္တာ ပုဗ္ဗေ အဓိဋ္ဌိတံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ¶ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အဓိဋ္ဌဟန္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဥတ္တာနမေဝ။ ပတ္တာဓိဋ္ဌဟနေ တထာတိ ‘‘ဣမံ ပတ္တံ၊ ဧတံ ပတ္တ’’န္တိ ဧဝံ နာမမတ္တမေဝ ဝိသေသော။ သေသံ တာဒိသမေဝါတိ အတ္ထော။

၃၆။ ဧတံ ဣမံ ဝ သင်္ဃာဋိံ သံသေတိ ဧတ္ထ သစေ အန္တောဂဗ္ဘေ ဝါ သာမန္တဝိဟာရေ ဝါ ဟောတိ၊ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဧတံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ၊ သစေ ဟတ္ထပါသေ ဟောတိ၊ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိ’’န္တိ တေသံ တေသံ နာမဝသေန ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ပစ္စုဒ္ဓါရေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဒွေ စီဝရဿ အဓိဋ္ဌာနာ ကာယေန ဝါ အဓိဋ္ဌေတိ၊ ဝါစာယ ဝါ အဓိဋ္ဌေတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၂) ဝုတ္တတ္တာ သင်္ဃာဋိအာဒိကံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန စိတ္တေန အာဘောဂံ ကတွာ ကာယဝိကာရံ ကရောန္တေန ကာယေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန အဖုသန္တဿ န ဝဋ္ဋတိ။ ဝါစာယ အဓိဋ္ဌဟန္တေန ဝစီဘေဒံ ကတွာဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ တထာ ပတ္တေပိ။ ဝိဒူတိ ပဏ္ဍိတော။

၃၇-၈။ ဣဒါနိ တေသံ ပမာဏပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ဃာဋိ ပစ္ဆိမန္တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒီဃတော မုဋ္ဌိပဉ္စကတော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပဋ္ဌာယ ‘‘တတြိဒံ သုဂတဿ သုဂတစီဝရပ္ပမာဏံ၊ ဒီဃသော နဝ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ၊ တိရိယံ ဆ ဝိဒတ္ထိယော’’တိ (ပါစိ။ ၅၄၈) ဧဝံ ဝုတ္တသုဂတစီဝရူနာပိ ဝဋ္ဋတိ။ တိရိယံ ပန မုဋ္ဌိတ္တိကံ။ စ-သဒ္ဒေန အတိရေကမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဥတ္တရာသင်္ဂဿပိ ဧတဒေဝ ပမာဏန္တိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ဧကံသိကဿာပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အန္တရဝါသကဿ ပန ‘‘ပါရုပနေနပိ ဟိ သက္ကာ နာဘိံ ပဋိစ္ဆာဒေတု’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) အဋ္ဌကထာဝစနတော ‘‘ဒွိဟတ္ထော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

၃၉။ နိသီဒနဿ ¶ ဒီဃေနာတိ ဧတ္ထ (ပါစိ။ ၅၃၁ အာဒယော၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၁၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) နိသီဒနန္တိ သန္ထတသဒိသံ သန္ထရိတွာ ဧကသ္မိံ အန္တေ ဝုတ္တပ္ပမာဏေန ဒွီသု ဌာနေသု ဖာလေတွာ ကတာဟိ တီဟိ ဒသာဟိ ယုတ္တဿ ပရိက္ခာရဿေတံ နာမံ။

၄၀။ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိ ¶ (ပါစိ။ ၅၃၈၊ မဟာဝ။ ၃၅၄၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၇၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) နာမ ယဿ အဓောနာဘိဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလံ ကဏ္ဍု ဝါ ပိဠကာ ဝါ အဿာဝေါ ဝါ ထုလ္လကစ္ဆု ဝါ အာဗာဓော၊ တဿ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထာယ အနုညာတံ စီဝရံ။ ဂါထာယော သုဝိညေယျာဝ။

၄၁။ အဍ္ဎတေယျာဝါတိ (ပါစိ။ ၅၄၄) ဧတ္ထ တတော ဥဒ္ဓံ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။

၄၂။ ဧတ္ထာတိ သင်္ဃာဋိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဝဿိကသာဋိကာ၊ တာဝ ဒဿိတစီဝရေသူတိ အတ္ထော။ တဒုတ္တရိန္တိ တတော တေသံ စီဝရာနံ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော ဥတ္တရိံ ကရောန္တဿ ဆေဒနပါစိတ္တိ ဟောတီတိ ပါဌသေသော၊ တံ အတိရေကံ ဆိန္ဒိတွာ ပုန ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပစ္စတ္ထရဏမုခစောဠာတိ ဧတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝ မဟန္တံ ပစ္စတ္ထရဏံ အာကင်္ခတိ၊ တာဝ မဟန္တံ ပစ္စတ္ထရဏံ ကာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၃) ဝုတ္တတ္တာ ပစ္စတ္ထရဏဿ ပမာဏပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ၊။ မုခပုဉ္ဆနစောဠဿ ပန ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝါ အန္တိမဝသေန ဝါ ပမာဏပရိစ္ဆေဒေါ န ဝုတ္တော၊ တသ္မာ တမ္ပိ အပ္ပမာဏိကံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာကင်္ခိတပ္ပမာဏိကာ’’တိ၊ ဣစ္ဆိတပ္ပမာဏိကာတိ အတ္ထော။ ယာဝ ဧကံ ဓောဝီယတိ၊ တာဝ အညံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဒွေပိ ဝဋ္ဋန္တိ။

၄၃။ န ¶ ဒီပိတန္တိ ကတ္ထ န ဒီပိတံ? အဋ္ဌကထာသု။ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူနံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ တိစီဝရံ၊ အတ္ထော စ ဟောတိ ပရိဿာဝနေဟိပိ ထဝိကာဟိပိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပရိက္ခာရစောဠက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၇) ဗဟူနံ ပတ္တထဝိကပရိဿာဝနာဒီနံ သင်္ဂဟဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ပါဋေက္ကံ နိဓာနမုခန္တိ။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝတာ ‘‘ယံ ယံ လဗ္ဘတိ၊ တံ တံ ဣမိနာ ဝိဓာနေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပုန ယေန ယေန ပရိဿာဝနာဒိနာ အတ္ထော ဟောတိ၊ တံ တံ ကတွာ ဂဏှန္တူ’’တိ အနုကမ္ပာယ အနုညာတံ၊ တသ္မာ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏံ ထဝိကမ္ပိ ပဋပရိဿာဝနမ္ပိ ဗဟူနိပိ ဧကတော ကတွာ ‘‘ဣမာနိ စီဝရာနိ ပရိက္ခာရစောဠာနိ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တထာ ဝတွာ’’တိ၊ ‘‘ပရိက္ခာရစောဠ’’န္တိ ဝတွာတိ အတ္ထော။ ဝိကပ္ပိယန္တိ ဝိကပ္ပနုပဂံ။

၄၄။ အဟတကပ္ပာနန္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၈) ဧကဝါရံ ဓောဝိတကာနံ။

၄၅။ ဥတုဒ္ဓဋာနန္တိ ¶ ဥတုတော ဒီဃကာလတော ဥဒ္ဓဋာနံ၊ ကတဝတ္ထကိစ္စာနံ ပိလောတိကာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသာတိ ဥတ္တရာသင်္ဂအန္တရဝါသကာ။ ပံသု ဝိယ ကုစ္ဆိတဘာဝံ ပဋိက္ကူလဘာဝံ ဥလတိ ဂစ္ဆတီတိ ပံသုကူလံ၊ စောဠခဏ္ဍာနမေတံ နာမံ၊ တသ္မိံ ပံသုကူလေ ယထာရုစီတိ အတ္ထော။ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဟတာနံ ဒုဿာနံ အဟတကပ္ပာနံ ဒိဂုဏံ သင်္ဃာဋိံ ဧကစ္စိယံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဧကစ္စိယံ အန္တရဝါသကံ၊ ဥတုဒ္ဓဋာနံ ဒုဿာနံ စတုဂ္ဂုဏံ သင်္ဃာဋိံ ဒိဂုဏံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဒိဂုဏံ အန္တရဝါသကံ၊ ပံသုကူလေ ယာဝဒတ္ထံ၊ ပါပဏိကေ ဥဿာဟော ကရဏီယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ သုသာနာဒီသု ပတိတပံသုကူလေ စ အန္တရာပဏေ ပတိတပိလောတိကစီဝရေ စ ပဋပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ၊ ပဋသတမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။

၄၆။ ဣဒါနိ ¶ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဆိန္နကံ သင်္ဃာဋိံ ဆိန္နကံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဆိန္နကံ အန္တရဝါသက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၅) ဝတွာ ပုန ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရဿ ဘိက္ခုနော တိစီဝရေ ကယိရမာနေ သဗ္ဗံ ဆိန္နကံ နပ္ပဟောတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွေ ဆိန္နကာနိ ဧကံ အစ္ဆိန္နကန္တိ။ ဒွေ ဆိန္နကာနိ ဧကံ အစ္ဆိန္နကံ နပ္ပဟောတိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွေ အစ္ဆိန္နကာနိ ဧကံ ဆိန္နကန္တိ။ ဧကံ ဆိန္နကံ နပ္ပဟောတိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနွာဓိကမ္ပိ အာရောပေတုံ။ န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗံ အစ္ဆိန္နကံ ဓာရေတဗ္ဗံ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၀) ဧဝံ ဝုတ္တဝိဓာနံ ဒဿေတုံ ‘‘တီသူ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တဿ အတ္ထော – တီသု စီဝရေသု ယံ ဆိန္ဒိတွာ သိဗ္ဗိတုံ သဗ္ဗပစ္ဆိမပ္ပမာဏံ ပဟောတိ၊ တံ ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေသု ပန အပ္ပဟောန္တေသု အနွာဓိကံ အာဒိယေယျာတိ။ တတ္ထ အနွာဓိ နာမ အနုဝါတံ ဝိယ သံဟရိတွာ စီဝရဿ ဥပရိ သင်္ဃာဋိအာကာရေန အာရောပေတဗ္ဗံ။ အာဂန္တုကပတ္တန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဣဒံ ပန အပ္ပဟောနကေ အနုညာတံ။ သစေ ပဟောတိ၊ န ဝဋ္ဋန္တိ၊ ဆိန္ဒိတဗ္ဗမေဝ။ အနာဒိဏ္ဏန္တိ အနာရောပိတံ အနွာဓိကံ။ န ဓာရေယျာတိ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနဝသေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ န ဓာရေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၄၇-၈။ ဣဒါနိ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒနယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂါမေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန သစေ ဂါမော (ပါရာ။ ၄၇၈၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၇၇-၄၇၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဧကဿ ရညော ဝါ ဘောဇကဿ ဝါ ဝသေန ဧကကုလဿ ဟောတိ၊ ပါကာရာဒိနာ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ဧကူပစာရော စ၊ ဧဝရူပေ ဂါမေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ တသ္မိံ ဂါမေ ယထာရုစိတဋ္ဌာနေ ¶ ဝသိတုံ လဗ္ဘတိ။ သစေ သော ဂါမော အပရိက္ခိတ္တော၊ ယသ္မိံ ဃရေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဃရေ ဝသိတဗ္ဗံ၊ တဿ ဝါ ဃရဿ သမန္တတော ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။

သစေ ¶ သော ဂါမော ဝေသာလိကုသိနာရာဒယော ဝိယ နာနာရာဇူနံ ဝါ ဘောဇကာနံ ဝါ ဟောတိ၊ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပရိက္ခိတ္တော စ၊ ဧဝရူပေ ဂါမေ ယသ္မိံ ဃရေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မိံ ဃရေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ ယဿာ ဝီထိယာ တံ ဃရံ ဟောတိ၊ တဿာ ဝီထိယာ တဿ ဃရဿ သမ္မုခါဋ္ဌာနေ သဘာယေ ဝါ နဂရဒွါရေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ တေသံ သဘာယဒွါရာနံ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ သစေ အပရိက္ခိတ္တော၊ ယသ္မိံ ဃရေ နိက္ခိတ္တံ၊ တတ္ထ ဝါ တဿ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ။

နိဝေသနာဒယော ဟမ္မိယပရိယောသာနာ ဂါမပရိက္ခေပတော ဗဟိ သန္နိဝိဋ္ဌာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတရထာ တေသံ ဂါမဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတတ္တာ ဂါမဿ ဧကကုလနာနာကုလဧကူပစာရနာနူပစာရတာဝသေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ။ နိဝေသနာဒီနံ ဝသေနေဝ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၄၇၈ အာဒယော) အတ္ထော ဝိဘတ္တော၊ န ဂါမဝသေန။ ဥဒေါသိတဝိနိစ္ဆယေ အယံ နယော ဝုတ္တောယေဝ။

နိဝေသနေတိ ဧတ္ထ သစေ ဧကကုလဿ နိဝေသနံ ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တဉ္စ၊ အန္တောနိဝေသနေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အန္တောနိဝေသနေ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ အပရိက္ခိတ္တဉ္စေ ဟောတိ၊ ယသ္မိံ ဂဗ္ဘေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မိံ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ တဿ ဂဗ္ဘဿ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ သစေ နာနာကုလဿ ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တဉ္စ၊ ယသ္မိံ ဂဗ္ဘေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မိံ ဂဗ္ဘေ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ သဗ္ဗေသံ သာဓာရဏဒွါရမူလေ ဝါ တေသံ ဂဗ္ဘဒွါရမူလေ ဝါ တေသံ ဂဗ္ဘဒွါရမူလာနံ ဝါ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ အပရိက္ခိတ္တဉ္စေ ဟောတိ၊ ယသ္မိံ ဂဗ္ဘေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မိံ ဂဗ္ဘေ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။

ဥဒေါသိတောတိ ယာနာဒီနံ ဘဏ္ဍာနံ သာလာ။ ပါသာဒေါတိ ဒီဃပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယန္တိ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ။ နာဝါ ¶ ပန ထလံ အာရောပေတွာ နိက္ခိတ္တာပိ ဟောတိ၊ သမုဒ္ဒေ ဌိတာပိ။ သစေ ဧကကုလဿ နာဝါ ဟောတိ၊ အန္တောနာဝါယ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အန္တောနာဝါယ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ နာနာကုလဿ နာဝါ ဟောတိ နာနာဂဗ္ဘာ နာနာဩဝရကာ၊ ယသ္မိံ ဩဝရကေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မိံ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ စီဝရဿ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။

အဋ္ဋောတိ ¶ ပဋိရာဇာဒီနံ ပဋိဗာဟနတ္ထံ ဣဋ္ဌကာဟိ ကတော ဗဟလဘိတ္တိကော စတုပဉ္စဘူမိကော ပတိဿယဝိသေသော။ မာဠောတိ ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော စတုရဿပါသာဒေါ။ ဣမေသု ပန ဥဒေါသိတာဒီသု မာဠပရိယောသာနေသု နိဝေသနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိဝေသနန္တိ ပန ဥဒေါသိတာဒီနံ ဝသေန အကတာယ ပတိဿယဝိကတိယာ အဓိဝစနံ။

အာရာမော နာမ ပုပ္ဖာရာမဖလာရာမာဒိကော။ သစေ ဧကကုလဿ အာရာမော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စ၊ အန္တောအာရာမေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အန္တောအာရာမေ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ သစေ အပရိက္ခိတ္တော၊ စီဝရဿ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ သစေ နာနာကုလဿ အာရာမော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စ၊ ဒွါရမူလေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ ဒွါရမူလဿ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ အပရိက္ခိတ္တော စေ၊ စီဝရဿ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။

သတ္ထော နာမ ဇင်္ဃသတ္ထသကဋသတ္ထာနမညတရော။ သစေ ဧကကုလဿ သတ္ထော ဟောတိ၊ သတ္ထေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ သတ္တဗ္ဘန္တရာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗာ၊ ပဿတော အဗ္ဘန္တရံ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ အဗ္ဘန္တရံ နာမ အဋ္ဌဝီသတိဟတ္ထံ ဟောတိ။ သစေ ဂစ္ဆန္တော သတ္ထော သကဋေ ဝါ ဘဂ္ဂေ၊ ဂေါဏေ ဝါ နဋ္ဌေ အန္တရာ ဆိဇ္ဇတိ၊ ယသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ စီဝရံ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ၊ တတ္ထ ဝသိတဗ္ဗံ။ သစေ နာနာကုလဿ ဟောတိ ¶ ၊ သတ္ထေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ စီဝရဿ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။

ခေတ္တခလေသု အာရာမေ ဝုတ္တသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယော။ ဒုမေတိ ရုက္ခမူလေ။ သစေ ဧကကုလဿ ရုက္ခမူလံ ဟောတိ၊ ယံ မဇ္ဈနှိကကာလေ သမန္တာ ဆာယာ ဖရတိ၊ တသ္မိံ ဌာနေ အဝိရဠေ ပဒေသေ တဿ ဆာယာယ ဖုဋ္ဌောကာသဿ အန္တော ဧဝ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ သစေ ဝိရဠသာခဿ ပန ရုက္ခဿ အာတပေန ဖုဋ္ဌောကာသေ ဌပေတိ၊ အရုဏုဂ္ဂမနေ သစေ သော ဘိက္ခု တဿ ဟတ္ထပါသေ န ဟောတိ၊ အညသ္မိံ ဝါ ဌာနေ တဿ ဆာယာယပိ ဟောတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိယေဝ။ နာနာကုလဿ စေ ဟောတိ၊ စီဝရဿ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။

အဇ္ဈောကာသေ ပန ဝိဉ္ဈာဋဝီအာဒီသု အရညေသုပိ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ မစ္ဆဗန္ဓာနံ အဂမနပထေသု ဒီပကေသုပိ စီဝရံ ဌပေတွာ တတော သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရေ ပဒေသေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသိတဗ္ဗံ။ သစေ သတ္တဗ္ဘန္တရတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကမိတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌပေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။

ဧတ္ထ ¶ ပန ပါဠိယံ ‘‘ဂါမော ဧကူပစာရော နာနူပစာရော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၇၇) အဝိသေသေန မာတိကံ နိက္ခိပိတွာပိ ဂါမနိဝေသနဥဒေါသိတခေတ္တဓညကရဏအာရာမဝိဟာရာနံ ဧကူပစာရနာနူပစာရတာ ‘‘ဂါမော ဧကူပစာရော နာမ ဧကကုလဿ ဂါမော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စ အပရိက္ခိတ္တော စာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၇၈) ပရိက္ခိတ္တာပရိက္ခိတ္တဝသေန ဝိဘတ္တာ။ အဋ္ဋမာဠပါသာဒဟမ္မိယနာဝါသတ္ထရုက္ခမူလအဇ္ဈောကာသာနမ္ပိ ဧဝံ အဝတွာ ‘‘ဧကကုလဿ အဋ္ဋော ဟောတိ၊ နာနာကုလဿ အဋ္ဋော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၈၄) နယေန ဧကကုလနာနာကုလဝသေန စ အန္တေ ‘‘အဇ္ဈောကာသော ဧကူပစာရော နာမ အဂါမကေ အရညေ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရာ ဧကူပစာရော၊ တတော ပရံ နာနူပစာရော’’တိ (ပါရာ။ ၄၉၄) စ ဧဝံ ဧကူပစာရနာနူပစာရတာ ဝိဘတ္တာ။ တသ္မာ ဂါမာဒီသု ¶ ပရိက္ခိတ္တံ ဧကူပစာရံ၊ အပရိက္ခိတ္တံ နာနူပစာရန္တိ စ အဋ္ဋာဒီသု ယံ ဧကကုလဿ၊ တံ ဧကူပစာရံ နာနာကုလဿ နာနူပစာရန္တိ စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဇ္ဈောကာသပဒေ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဘိက္ခုသမ္မုတိယာညတြာတိ ယံ ဂိလာနဿ ဘိက္ခုနော စီဝရံ အာဒါယ ပက္ကမိတုံ အသက္ကောန္တဿ ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိ ဒီယတိ၊ တံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ လဒ္ဓသမ္မုတိကဿ ပန ယာဝ ရောဂေါ န ဝူပသမ္မတိ၊ တသ္မိံ ဝူပသန္တေ အညော ဝါ ကုပ္ပတိ၊ အနာပတ္တိယေဝ။

၄၉။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ ယာဝ အာဗာဓာ အဓိဋ္ဌာတုံ၊ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုံ။ ဝဿိကသာဋိကံ ဝဿာနံ စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ၊ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝုတ္တတ္တာ ရောဂပရိယန္တာ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိ၊ ဝဿာနပရိယန္တာ ဝဿိကသာဋိကာတိ အတ္ထော။ သေသာတိ တိစီဝရာဒယော ကာလဝသေန အပရိယန္တိကာတိ အတ္ထော။

၅၀။ ပစ္စတ္ထရဏာဒိတ္တယံ သဒသမ္ပိ အဒသမ္ပိ ရတ္တမ္ပိ အရတ္တမ္ပိ အာဒိဏ္ဏကပ္ပမ္ပိ အနာဒိဏ္ဏကပ္ပမ္ပိ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ နိသီဒနန္တိ နိသီဒနဉ္စ ရတ္တံ အနာဒိဏ္ဏကပ္ပဉ္စ လဗ္ဘတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပစ္စတ္ထရဏပရိက္ခာရမုခပုဉ္ဆနစောဠာနိ ပန နီလမ္ပိ ပီတကမ္ပိ လောဟိတကမ္ပိ ပုပ္ဖဒသာဒိကမ္ပိ ဝဋ္ဋန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘သဒသမ္ပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝရူပံ ပန နိဝါသေတုံ ဝါ ပါရုပိတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ၊ ကေဝလံ ပစ္စတ္ထရဏာဒိဝသေန အဓိဋ္ဌာနမတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၅၁။ တိစီဝရံ ¶ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိ ဝဿိကသာဋိကာတိ ဣဒံ ပန သေသစီဝရပဉ္စကံ အဒသံ ရဇိတံယေဝ ကပ္ပတိ၊ တဉ္စ အာဒိဏ္ဏကပ္ပမေဝါတိ အတ္ထော။ သဒသံဝ နိသီဒနန္တိ ဣဒံ ပန ပုဗ္ဗေ ‘‘သဒသမ္ပီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တတ္တာ အဒသမ္ပိ နိသီဒနံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္မောဟနိဝါရဏတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။

၅၂။ အနဓိဋ္ဌိတန္တိ ¶ တိစီဝရာဒိဝသေန အနဓိဋ္ဌိတံ။ အနိဿဋ္ဌံ နာမ အညေသံ အဝိဿဇ္ဇိတံ၊ တံ ပန ဝိကပ္ပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ဝိကပ္ပနုပဂဿ ပမာဏံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ဒဿေတုံ ‘‘ဟတ္ထဒီဃ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာယာမေန အဋ္ဌင်္ဂုလံ သုဂတင်္ဂုလေန စတုရင်္ဂုလဝိတ္ထတံ ပစ္ဆိမံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝုတ္တတ္တာ ဒီဃတော ဧကဟတ္ထံ ပုထုလတော ဥပဍ္ဎဟတ္ထံ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၅၃။ တိစီဝရဿာတိ ဝိနယတိစီဝရဿ၊ န ဓုတင်္ဂတိစီဝရဿ။ တဿ ပန ဣမေသု နဝသု စီဝရတ္တယမေဝ လဗ္ဘတိ၊ န အညံ လဗ္ဘတိ။ သဗ္ဗမေတန္တိ သဗ္ဗံ အဓိဋ္ဌာနဝိဓာနဉ္စ ပရိဟရဏဝိဓာနဉ္စာတိ အတ္ထော။ ပရိက္ခာရစောဠိယော သဗ္ဗန္တိ တိစီဝရာဒိကံ နဝဝိဓမ္ပိ စီဝရံ။ တထာ ဝတွာတိ ‘‘ပရိက္ခာရစောဠ’’န္တိ ဝတွာ။ အဓိဋ္ဌတီတိ အဓိဋ္ဌာတိ။ ကိံ ပန တိစီဝရံ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ? အာမ ဝဋ္ဋတိ၊ ‘‘ပရိက္ခာရစောဠံ နာမ ပါဋေက္ကံ နိဓာနမုခမေတန္တိ တိစီဝရံ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ ပန တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဟရန္တဿ ပရိဟာရော ဝုတ္တော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တိစီဝရံ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌဟန္တေန ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။

၅၄။ ဣဒါနိ ဧတေသံ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘အစ္ဆေဒဝိဿဇ္ဇနဂါဟဝိဗ္ဘမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အစ္ဆေဒေါတိ စောရာဒီဟိ အစ္ဆိန္ဒနံ။ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ အညေသံ ဒါနံ။ ကထံ ပန ဒိန္နံ၊ ကထံ ဂဟိတံ သုဒိန္နံ သုဂ္ဂဟိတဉ္စ ဟောတီတိ? သစေ ‘‘ဣဒံ တုယှံ ဒေမိ ဒဒါမိ ဒဇ္ဇာမိ ဩဏောဇေမိ ပရိစ္စဇာမိ နိဿဇ္ဇာမိ ဝိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဒေမိ…ပေ… ဝိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ¶ ဝါ ဝဒတိ၊ သမ္မုခါပိ ပရမ္မုခါပိ ဒိန္နံယေဝ ဟောတိ။ ‘‘တုယှံ ဂဏှာဟီ’’တိ ¶ ဝုတ္တေ ‘‘မယှံ ဂဏှာမီ’’တိ ဝဒတိ၊ သုဒိန္နံ သုဂ္ဂဟိတဉ္စ။ ‘‘တဝ သန္တကံ ကရောဟိ၊ တဝ သန္တကံ ဟောတု၊ တဝ သန္တကံ ကရိဿတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မမသန္တကံ ကရောမိ၊ မမ သန္တကံ ဟောတု၊ မမ သန္တကံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝဒတိ၊ ဒုဒ္ဒိန္နံ ဒုဂ္ဂဟိတဉ္စ။ သစေ ပန ‘‘တဝ သန္တကံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ၊ မယှံ ဂဏှာမီ’’တိ ဂဏှာတိ၊ သုဂ္ဂဟိတံ။

ဂါဟောတိ ဝိဿာသဂ္ဂါဟော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၁)။ သော ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ ဝိဿာသံ ဂဟေတုံ။ သန္ဒိဋ္ဌော စ ဟောတိ၊ သမ္ဘတ္တော စ၊ အာလပိတော စ၊ ဇီဝတိ စ၊ ဇာနာတိ စ ‘ဂဟိတေ မေ အတ္တမနော ဘဝိဿတီ’’’တိ (မဟာဝ။ ၃၅၆)။ တတ္ထ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တကမိတ္တော။ သမ္ဘတ္တောတိ ဒဠှမိတ္တော။ အာလပိတောတိ ‘‘မမ သန္တကံ ယံ ဣစ္ဆသိ၊ တံ ဂဏှေယျာသိ၊ အာပုစ္ဆိတွာ ဂဟဏေ ကာရဏံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဇီဝတီတိ အနုဋ္ဌာနသေယျာယ သယိတောပိ ယာဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒံ န ပါပုဏာတိ။ ဂဟိတေ စ အတ္တမနောတိ ဂဟိတေ စ တုဋ္ဌစိတ္တော။ ဧဝရူပဿ သန္တကံ ‘‘ဂဟိတေ မေ အတ္တမနော ဘဝိဿတီ’’တိ ဇာနန္တေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန စေတာနိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ဝုတ္တာနိ၊ ဝိဿာသဂ္ဂါဟော ပန တီဟိ အင်္ဂေဟိ ရုဟတိ။ ကထံ? သန္ဒိဋ္ဌော ဇီဝတိ ဂဟိတေ အတ္တမနော၊ သမ္ဘတ္တော ဇီဝတိ ဂဟိတေ အတ္တမနော၊ အာလပိတော ဇီဝတိ ဂဟိတေ အတ္တမနောတိ ဧဝံ။

ယော ပန ဇီဝတိ၊ န စ ဂဟိတေ အတ္တမနော ဟောတိ၊ တဿ သန္တကံ ဝိဿာသဘာဝေန ဂဟိတမ္ပိ ပုန ဒါတဗ္ဗံ။ ဒဒန္တေန မတကဓနံ တာဝ ယေ တဿ ဓနေ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ၊ တေသံ ဒါတဗ္ဗံ။ ယော ပန ပဌမံယေဝ ‘‘သုဋ္ဌု ¶ ကတံ တယာ မမ သန္တကံ ဂဏှန္တေနာ’’တိ ဝစီဘေဒေန ဝါ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန ဝါ အနုမောဒိတွာ ပစ္ဆာ ကေနစိ ကာရဏေန ကုပိတော၊ သော ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယောပိ အဒါတုကာမော၊ စိတ္တေန ပန အဓိဝါသေတိ၊ န ကိဉ္စိ ဝဒတိ၊ သောပိ ပုန ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယော ပန ‘‘မယာ တုမှာကံ သန္တကံ ဂဟိတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ပရိဘုတ္တ’’န္တိ ဝါ ဝုတ္တေ နာဓိဝါသေတိ၊ ‘‘ပဋိဒေဟီ’’တိ ဘဏတိ၊ သော ပစ္စာဟရာပေတုံ လဘတိ။

ဝိဗ္ဘမာတိ ဣမိနာ ဘိက္ခုနိယာယေဝ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဂဟိတံ ဟောတိ။ သာ ပန ယဒါ ဝိဗ္ဘမတိ၊ တဒါ အဿမဏီ ဟောတိ။ ဘိက္ခု ပန ဝိဗ္ဘမန္တောပိ ယာဝ သိက္ခံ န ပစ္စက္ခာတိ၊ တာဝ ဘိက္ခုယေဝါတိ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီတိ။ လိင်္ဂသိက္ခာတိ လိင်္ဂပရိဝတ္တနဉ္စ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဉ္စာတိ ¶ အတ္ထော။ သဗ္ဗေသူတိ နဝသု စီဝရေသု။ အဓိဋ္ဌာနဝိယောဂကာရဏာတိ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနကာရဏာ၊ ဣမေသု အညတရေန အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ အတ္ထော။

ကိဉ္စ ဘိယျော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) – တိစီဝရဿ ပန ဝိနိဗ္ဗိဒ္ဓဆိဒ္ဒဉ္စ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သင်္ဃာဋိဥတ္တရာသင်္ဂါနံ ဒီဃန္တတော ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏဿ တိရိယန္တတော အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏဿ ပဒေသဿ ဩရတော ကနိဋ္ဌင်္ဂုလိနခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏကံ ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ဘိန္ဒတိ။ အန္တရဝါသကဿ ဒီဃန္တတော ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏဿေဝ တိရိယန္တတော စတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏဿ ပဒေသဿ ဩရတော ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ဘိန္ဒတိ၊ ပရတော ပန န ဘိန္ဒတိ။ တသ္မာ ဆိဒ္ဒေ ဇာတေ တိစီဝရံ အတိရေကစီဝရံ ဟောတိ၊ သူစိကမ္မံ ကတွာ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ဣတရေသံ ပန ဆိဒ္ဒေန ဝိဇဟနံ နာမ နတ္ထိ။ ယော ပန တိစီဝရေပိ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနေ ပဌမံ အဂ္ဂဠံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနံ ဆိန္ဒိတွာ အပနေတိ၊ အဓိဋ္ဌာနံ န ဘိဇ္ဇတိ။ မဏ္ဍလပရိဝတ္တနေပိ ဧသေဝ နယော။ ယော ပန ¶ ဥဘော ကောဋိယော မဇ္ဈေ ကရောန္တော သစေ ပဌမံ ဆိန္ဒိတွာ ပစ္ဆာ ဃဋေတိ၊ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ၊ အထ ဃဋေတွာ ဆိန္ဒတိ၊ န ဝိဇဟတိ။ ရဇကေဟိ ဓောဝါပေတွာ သေတကံ ကရောန္တဿာပိ န ဝိဇဟတိ ဧဝ။

၅၅။ ဣဒါနိ အကပ္ပိယစီဝရာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ကုသဝါကဖလကာနီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကုသစီရံ (မဟာဝ။ ၃၇၁၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ) နာမ ကုသေ ဂန္ထေတွာ ကတစီဝရံ။ ဝါကစီရံ နာမ တာပသာနံ ဝက္ကလံ။ ဖလကစီရံ နာမ ဖလကာနိ သိဗ္ဗိတွာ ကတစီဝရံ။ ကေသကမ္ဗလန္တိ ကေသေဟိ တန္တံ ဝါယိတွာ ကတကမ္ဗလံ။ ဝါလကမ္ဗလန္တိ စမရဝါလေဟိ ဝါယိတွာ ကတကမ္ဗလံ။ ဥလူကပက္ခန္တိ ဥလူကသကုဏဿ ပက္ခေဟိ ကတနိဝါသနံ။ အဇိနက္ခိပန္တိ သလောမံ သခုရံ အဇိနမိဂစမ္မံ။ ဣမေသု သတ္တသု ဝတ္ထေသု ယံ ကိဉ္စိ ဓာရယတော ထုလ္လစ္စယန္တိ အတ္ထော။ ယထာ ဣမေသု ထုလ္လစ္စယံ၊ တထာ အက္ကနာဠံ နိဝါသေန္တဿ။ အက္ကနာဠံ နာမ အက္ကဒဏ္ဍေ ဝါကာဒီဟိ ဂန္ထေတွာ ကတစီဝရံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အက္ကနာဠံ နိဝါသေတဗ္ဗံ၊ ယော နိဝါသေယျ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၇၁) ဟိ ဝုတ္တံ။

၅၆။ ကဒလေရကက္ကဒုဿေ ပေါတ္ထကေ စာပီတိ ဧတ္ထ ကဒလိဧရကအက္ကမကစိဝါကေဟိ ကတာနိ ဝတ္ထာနိ ဧဝံ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧတေသု ပေါတ္ထကောယေဝ ပါဠိယံ အာဂတော၊ ဣတရာနိ တဂ္ဂတိကတ္တာ အဋ္ဌကထာသု ပဋိက္ခိတ္တာနိ။ ဣမေသု စတူသုပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ နဂ္ဂိယံ ¶ တိတ္ထိယသမာဒါနံ သမာဒိယိတဗ္ဗံ၊ ယော သမာဒိယေယျ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၇၀) ဝုတ္တတ္တာ နဂ္ဂိယမ္ပိ န ကပ္ပတိ ဧဝ။ သဗ္ဗမေဝ နီလကံ သဗ္ဗနီလကံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဧတ္ထ နီလံ ဥမာပုပ္ဖဝဏ္ဏံ ဟောတိ ¶ ။ မဉ္ဇေဋ္ဌကံ မဉ္ဇေဋ္ဌကဝဏ္ဏမေဝ။ ပီတကံ ကဏိကာရပုပ္ဖဝဏ္ဏံ။ လောဟိတကံ ဇယသုမနပုပ္ဖဝဏ္ဏံ။ ကဏှကံ အဒ္ဒါရိဋ္ဌကဝဏ္ဏံ။

၅၇။ မဟာရင်္ဂံ နာမ သတပဒိပိဋ္ဌိဝဏ္ဏံ။ မဟာနာမံ နာမ ရတ္တသမ္ဘိန္နဝဏ္ဏံ ဟောတိ။ ပဒုမပုပ္ဖဝဏ္ဏန္တိပိ ဝုတ္တံ၊ မန္ဒရတ္တန္တိ အတ္ထော။ တိရီဋကေတိ ရုက္ခတစေ။ အစ္ဆိန္နဒီဃဒသကေတိ သဗ္ဗသော အစ္ဆိန္နဒသကေ စ မဇ္ဈေ ဆိန္နဒသကေ စာတိ အတ္ထော။ အညမညံ သံသိဗ္ဗိတွာ ကတဒသံ ဖလဒသံ နာမ။ ကေတကပုပ္ဖာဒိပုပ္ဖသဒိသာဟိ ဒသာဟိ ယုတ္တံ ပုပ္ဖဒသံ နာမ။ ဧတေသုပိ ‘‘ပေါတ္ထကေ စာပီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တအပိ-သဒ္ဒေန ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာတိ ယထာ ဧတေသု ကဒလိဒုဿာဒီသု ပုပ္ဖဒသာဝသာနေသု ဒုက္ကဋံ၊ တထာ ကဉ္စုကဝေဌနေသုပိ ယံ ကိဉ္စိ ဓာရေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။

ဧတေသု ပန အယံ ဝိနိစ္ဆယော (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၂) – သဗ္ဗနီလကာဒီနိ ရဇနာနိ ဝမေတွာ ပုန ရဇိတွာ ဓာရေတဗ္ဗာနိ၊ န သက္ကာ စေ ဝမေတုံ၊ ပစ္စတ္ထရဏာဒီနိ ဝါ ကာရေတဗ္ဗာနိ၊ တိပဋ္ဋစီဝရဿ မဇ္ဈေ ဝါ ဒါတဗ္ဗာနိ။ အစ္ဆိန္နဒသကာဒီနိ ဒသာ ဆိန္ဒိတွာ ဓာရေတဗ္ဗာနိ။ ကဉ္စုကံ ဝိဇဋေတွာ ရဇိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဝေဌနေပိ ဧသေဝ နယော။ တိရီဋကံ ပါဒပုဉ္ဆနံ ကာတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗန္တိ ဣမံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ကုသစီရာဒိကံ အကပ္ပိယစီဝရံ အစ္ဆိန္နစီဝရော လဘတီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ပရိဝါရေ။

‘‘အကပ္ပကတံ နာပိ ရဇနာယ ရတ္တံ၊

တေန နိဝတ္ထော ယေန ကာမံ ဝဇေယျ၊

န စဿ ဟောတိ အာပတ္တိ၊

သော စ ဓမ္မော သုဂတေန ဒေသိတော၊

ပဉှာ မေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။ (ပရိ။ ၄၈၁)၊

အယဉှိ ¶ ပဉှော အစ္ဆိန္နစီဝရဘိက္ခုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ဟိ ယံ ကိဉ္စိ အကပ္ပိယစီဝရံ နိဝါသေတွာ ဝါ ပါရုပိတွာ ဝါ အစ္ဆိန္နစီဝရကေန အညံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ မနုဿာ နိဿီမဂတာနံ ဘိက္ခူနံ စီဝရံ ဒေန္တိ ‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ¶ ဒေမာ’တိ၊ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာဒိတုံ၊ န တာဝ တံ ဂဏနူပဂံ၊ ယာဝ န ဟတ္ထံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) ဝုတ္တတ္တာ ယာဝ အာဟရိတွာ တံ န ဒိန္နံ၊ ‘‘တုမှာကံ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ပဟိဏိတွာ ဝါ နာရောစိတံ၊ တာဝ ဂဏနံ န ဥပေတိ၊ အနဓိဋ္ဌိတံ ဝဋ္ဋတိ။ ပတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ အာနေတွာ ဒိန္နေ ဝါ အာရောစိတေ ဝါ ပရိဟာရော နတ္ထိ၊ ဒသာဟံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ စီဝရဝိနိစ္ဆယော။

စီဝရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ရဇနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၅၈။ ဣဒါနိ တေသံ စီဝရာနံ ရဇနဝိဓာနံ ဒဿေတုံ ‘‘ရဇနာနိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဆ ရဇနာနိ မူလရဇနံ ခန္ဓရဇနံ တစရဇနံ ပတ္တရဇနံ ပုပ္ဖရဇနံ ဖလရဇန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဧဝံ ဘဂဝတာ အနုညာတတ္တာ ‘‘ဆပ္ပကာရာနိ အနုညာတာနိ သတ္ထုနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၅၉။ တတ္ထ မူလေတိ မူလရဇနေတိ အတ္ထော။ ဟလိဒ္ဒိံ ဝိဝဇ္ဇိယ သဗ္ဗံ လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ တုင်္ဂဟာရကော နာမ ဧကော သကဏ္ဋကရုက္ခော၊ တဿ ဟရိတာလဝဏ္ဏံ ခန္ဓရဇနံ ဟောတိ။ ဂိဟိပရိဘုတ္တံ ပန အလ္လိပတ္တေန ဧကဝါရံ ရဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဖလရဇနေ အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ၊ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတီတိ။ ရဇနဝိနိစ္ဆယော။

ရဇနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၆၀။ ဣဒါနိ ¶ ¶ ဘာဇနဝိကတိံ ဒဿေတုံ ‘‘ပတ္တော စာ’’တိ ဥဒ္ဓဋံ။ ဧတ္ထ ပန ပဌမဂါထာ သုဝိညေယျာ။

၆၁။ ဒုတိယေ ‘‘မဂဓနာဠိဒွယတဏ္ဍုလသာဓိတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိဘတ္တိလောပံ အကတွာ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ‘‘မဂဓေ နာဠိဒွယတဏ္ဍုလသာဓိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ပစိတန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ (ပါရာ။ ၆၀၂၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၂၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) မဂဓနာဠိ နာမ အဍ္ဎတေရသပလံ ဂဏှာတိ။ ဩဒနန္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗပ္ပကာရသမ္ပန္နံ အဝဿာဝိတောဒနံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဩဒနဿ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏံ နာတိဃနံ နာတိတနုကံ ဟတ္ထဟာရိယမုဂ္ဂသူပဉ္စ အာလောပဿ အာလောပဿ အနုရူပံ ယာဝ စရိမကာလောပပ္ပဟောနကံ မစ္ဆမံသာဒိဗျဉ္ဇနဉ္စ ယော ပတ္တော ဂဏှာတိ၊ သော ဥက္ကဋ္ဌော နာမာတိ အတ္ထော။ သပ္ပိတေလတက္ကရသကဉ္ဇိကာဒီနိ ပန ဂဏနူပဂါနိ န ဟောန္တိ၊ တာနိ ဟိ ဩဒနဂတိကာနေဝ ဟောန္တိ၊ နေဝ ဟာပေတုံ၊ န ဝဍ္ဎေတုံ သက္ကောန္တိ။ ဧဝမေတံ သဗ္ဗံ ပက္ခိတ္တံ သစေ ပတ္တဿ ဟေဋ္ဌိမရာဇိသမံ တိဋ္ဌတိ၊ သုတ္တေန ဝါ ဟီရေန ဝါ ဆိန္ဒန္တဿ သုတ္တဿ ဝါ ဟီရဿ ဝါ ဟေဋ္ဌိမန္တံ ဖုသတိ၊ အယံ ဥက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ အတိက္ကမိတွာ ထူပီကတံ တိဋ္ဌတိ၊ အယံ ဥက္ကဋ္ဌောမကော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ န သမ္ပာပုဏာတိ၊ အန္တောဂတမေဝ ဟောတိ၊ အယံ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တော။

၆၂။ ‘‘မဇ္ဈိမော နာမ ပတ္တော နာဠိကောဒနံ ဂဏှာတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မဇ္ဈိမော တဿုပဍ္ဎော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန မဇ္ဈိမော မဇ္ဈိမောမကော မဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌောတိ ပတ္တတ္တိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဩမကော နာမ ပတ္တော ပတ္ထောဒနံ ဂဏှာတီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၀၂) ဝစနတော ‘‘တတောပဍ္ဎော’’တိ ဝုတ္တံ။ မဂဓနာဠိယာ ဥပဍ္ဎနာဠိကောဒနဉ္စ တဒူပိယံ သူပံ ဗျဉ္ဇနဉ္စ ဂဏှာတိ၊ သော ¶ ဩမကော နာမ။ ဣဓာပိ ဩမကော ဩမကောမကော ဩမကုက္ကဋ္ဌောတိ ပတ္တတ္တိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမေသု ပန နဝသု ပတ္တေသု ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော စ ဩမကောမကော စ အပတ္တော။ ဧတေသု အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗကိစ္စံ နတ္ထိ၊ သေသာ သတ္တ ပတ္တာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ၊ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ စာတိ အတ္ထော။

၆၃။ အတိရေကပတ္တောတိ (ပါရာ။ ၆၀၁) အနဓိဋ္ဌိတော အဝိကပ္ပိတော။ သကောတိ သသန္တကော။ ကပ္ပောတိ ကပ္ပိယော။ အယမေဝေတ္ထ သင်္ခေပေါ – ယော ပတ္တော ကာကဏိကမတ္တဿာပိ မူလဿ ဒါတဗ္ဗဿ နတ္ထိတာယ ¶ သကော။ အယောပတ္တော ပဉ္စဟိ ပါကေဟိ မတ္တိကာပတ္တော ဒွီဟိ ပါကေဟိ ပက္ကတ္တာ ကပ္ပော။ သော ဒသာဟပရမံ ကာလံ အနဓိဋ္ဌိတော အဝိကပ္ပိတော ဓာရေယျောတိ။

၆၄။ အစ္ဆေဒါဒယော စီဝရေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒါယေဝ။ ဆိဒ္ဒေနာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဧတ္ထ ယဿ ပတ္တဿ မုခဝဋ္ဋိတော ဟေဋ္ဌာ ဒွင်္ဂုလပ္ပဒေသေ ယေန ဆိဒ္ဒေန ကင်္ဂုသိတ္ထံ နိက္ခမတိ၊ တတ္တကေန ဆိဒ္ဒေန ဘိဇ္ဇတိ။ တသ္မိံ ပန အယစုဏ္ဏာဒီဟိ ပဋိပါကတိကေ ကတေ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ပတ္တာဓိဋ္ဌာနမုဇ္ဈတီတိ ပတ္တော အဓိဋ္ဌာနံ ဥဇ္ဈတိ။

၆၅။ ဣဒါနိ ပရိဟရဏဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ပတ္တံ န ပဋိသာမေယျ သောဒက’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သောဒကံ (စူဠဝ။ ၂၅၄) ပတ္တံ န ပဋိသာမေယျ၊ အာတပေ စ သောဒကံ ပတ္တံ န ဩတပေတိ အဓိပ္ပာယော။ န နိဒဟေတိ နိရုဒကံ ကတွာပိ အတိကာလံ န နိဒဟေတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘုမျာတိ ဘူမိယံ။ န ဌပေတိ တဋ္ဋိကာစမ္မခဏ္ဍာဒီသု ယေန ကေနစိ အနတ္ထတာယ ပံသုသက္ခရမိဿာယ ဘူမိယာ န ဌပေယျာတိ အတ္ထော။ နော စ လဂ္ဂယေတိ ဧတ္ထပိ နာဂဒန္တာဒီသု (စူဠဝ။ ၂၅၄) ယတ္ထ ကတ္ထစိ လဂ္ဂန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ။

၆၆။ မိဍ္ဎန္တေတိ (စူဠဝ။ ၂၅၄၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၄) ¶ မိဍ္ဎပရိယန္တေ။ သစေ ပန ပရိဝတ္တေတွာ တတ္ထေဝ ပတိဋ္ဌာတိ၊ ဧဝရူပါယ ဝိတ္ထိဏ္ဏာယ မိဍ္ဎိယာ အဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ပရိယန္တေ။ ပရိဘဏ္ဍန္တေတိ ဗာဟိရပဿေ ကတာယ တနုကမိဍ္ဎိယာ အန္တေတိ အတ္ထော။ အင်္ကေ ဝါတိ (စူဠဝ။ ၂၅၄) ဒွိန္နံ ဦရူနံ မဇ္ဈေ။ ဧတ္ထ ပန အံသဗဒ္ဓကေ အံသကူဋေ လဂ္ဂေတွာ အင်္ကေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဣတရထာ။ အာတပတ္တကေတိ ဆတ္တေ။ ဧတ္ထ ဘတ္တပူရောပိ အံသကူဋေ လဂ္ဂိတပတ္တောပိ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။

၆၇။ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကံ (စူဠဝ။ ၂၅၅၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၅) နာမ မုခဝိက္ခာလနောဒကံ၊ တံ ပတ္တေ နိဋ္ဌုဘိတွာ ပတ္တေန န နီဟရေယျာတိ အတ္ထော။ စလကဉ္စ အဋ္ဌိကဉ္စ စလကဋ္ဌိကံ။ ဧတေသု ယံ ကိဉ္စိ ပတ္တေန နီဟရန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ ပတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟံ ကတွာ ဟတ္ထံ ဓောဝိတုမ္ပိ န လဘတိ။ ဟတ္ထဓောဝိတဝတ္ထဓောဝိတဥဒကမ္ပိ ပတ္တေ အာကိရိတွာ နီဟရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အနုစ္ဆိဋ္ဌပတ္တံ ဥစ္ဆိဋ္ဌဟတ္ထေန ဂဟေတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ဟတ္ထံ ပန ဗဟိ ဓောဝိတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ မစ္ဆမံသဖလာဖလာဒီနိ ခါဒန္တော ယံ မုခေန လုဉ္စိတွာ လုဉ္စိတွာ ခါဒတိ၊ တံ ဝါ တေသံ အဋ္ဌိအာဒိကံ ¶ ဝါ မုခတော နီဟဋံ ပုန အခါဒိတုကာမော ဆဍ္ဍေတုကာမော ပတ္တေ ဌပေတုံ န လဘတိ။ သိင်္ဂိဝေရနာဠိကေရခဏ္ဍာဒီနိ ခါဒန္တေဟိ ဍံသိတွာ ဍံသိတွာ ပုန ဌပေတုံ လဘတိ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ပတ္တဟတ္ထေန ကဝါဋံ ပဏာမေတဗ္ဗံ၊ ယော ပဏာမေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၅၅) ဝုတ္တတ္တာ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဌိတော ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန ကဝါဋံ ပဏာမေတုံ န လဘတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပတ္တဟတ္ထောဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အံသကူဋေ လဂ္ဂိတွာ ဌိတဿ ဝဋ္ဋတိ။

၆၈။ ဘူမိအာဓာရကေတိ ဧတ္ထ ဒန္တဝလ္လိဝေတ္တဝါကာဒီဟိ ကတေ ဝလယာဓာရကေ။ ဒါရုဒဏ္ဍာဓာရေတိ ဧကဒါရုနာ ကတအာဓာရကေ ¶ စ ဗဟူဟိ ဒဏ္ဍေဟိ ကတအာဓာရကေ စာတိ အတ္ထော။ တိဒဏ္ဍေ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧတေသု ပန သုသဇ္ဇိတေသု ဧကံ ပတ္တံ ဌပေတွာဝ တဿုပရိ ဧကံ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တယော ပန န ဝဋ္ဋန္တိ။ ဧကံ နိက္ကုဇ္ဇိတွာဝ ဘူမိယန္တိ ဧတ္ထ ဘူမိယံ ကဋသာရကာဒီသု အညတရံ ပတ္ထရိတွာ တဿုပရိ နိက္ကုဇ္ဇိတွာ ဝါ ဥက္ကုဇ္ဇိတွာ ဝါ ဧကံ ဌပေယျ၊ ဒွေ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒွေ ပန ဌပေန္တေန ဥပရိ ဌပိတပတ္တံ ဧကေန ပဿေန ဘူမိယံ ဖုသာပေတွာ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။

၆၉-၇၀။ ဣဒါနိ အကပ္ပိယပတ္တေ ဒဿေတုံ ‘‘ဒါရုရူပိယသောဝဏ္ဏာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မဏိဝေဠုရိယာမယာတိ (စူဠဝ။ ၂၅၂၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၂) မဏီတိ ဣန္ဒနီလကဗရကတာဒိ။ သစေ ဂဟဋ္ဌာ ဘတ္တဂ္ဂေ သုဝဏ္ဏရူပိယတဋ္ဋကာဒီသု သူပဗျဉ္ဇနံ ကတွာ ဥပနာမေန္တိ၊ အာမသိတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ဃဋိကဋာဟဇာ (စူဠဝ။ ၂၅၅၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၅) စ တုမ္ဗကဋာဟဇာ စ ဃဋိတုမ္ဗကဋာဟဇာ။ ဧတ္ထ တုမ္ဗကဋာဟဇာနာမ အလာဗု။ ပတ္တဝိနိစ္ဆယော။

ပတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ထာလကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၇၁-၂။ ဣဒါနိ ထာလကေသု ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ထာလကာ စာ’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓဋံ။ တတ္ထ ¶ အကပ္ပာတိ ဒါရုမယာဒယော ထာလကာ အကပ္ပိယာတိ အတ္ထော။ ဖလိကထာလကာဒယော (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၂) ဂိဟိသန္တကာ ဝါ သင်္ဃသန္တကာ ဝါ ကပ္ပိယာ။ ဃဋိတုမ္ဗကဋာဟဇာ (စူဠဝ။ ၂၅၅) တာဝကာလိကာ၊ တာသု ဘုဉ္ဇိတွာ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗာ၊ န ပရိဟရိတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။ ထာလကဝိနိစ္ဆယော။

ထာလကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၇၃။ ဣဒါနိ ¶ ပဝါရဏာဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဝါရဏာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၃၈-၂၃၉၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပဒံ ဥဒ္ဓဋံ။ တတ္ထ ဣရိယာပထေနာတိ ဌာနဂမနသယနနိသဇ္ဇာနံ အညတရေန ဣရိယာပထေနာတိ အတ္ထော။ တတော ဣရိယာပထတော အညေန ဣရိယာပထေန အနတိရိတ္တကံ ပရိဘုဉ္ဇေယျ စေ၊ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ပါစိတ္တိနတိရိတ္တကန္တိ ပါစိတ္တိ အနတိရိတ္တကံ။

၇၄။ ဣဒါနိ ယေဟိ အင်္ဂေဟိ ပဝါရဏာ ဟောတိ၊ တာနိ အင်္ဂါနိ ဒဿေတုံ ‘‘အသန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အသနန္တိ ဧတေန အဝိပ္ပကတဘောဇနတာ ဝုတ္တာ၊ ဘုဉ္ဇမာနော စ သော ပုဂ္ဂလော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဘောဇနဉ္စေဝါတိ ယံ ဘုဉ္ဇန္တော ပဝါရေတိ၊ တံ ဩဒနော ကုမ္မာသော သတ္တု မစ္ဆော မံသန္တိ ဣမေသု အညတရံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဘိဟာရောတိ ဒါယကော တဿ တံ ဘတ္တံ ကာယေန အဘိဟရတီတိ အတ္ထော၊ ဝါစာဘိဟာရော ပန န ဂဟေတဗ္ဗော။ သမီပတာတိ ဒါယကော ပဝါရဏပ္ပဟောနကဘောဇနံ ဂဟေတွာ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏေ ဩကာသေ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကာယဝါစာပဋိက္ခေပေါတိ ဟတ္ထပါသေ ဌိတေန အဘိဟဋံ ဘိက္ခံ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ပဋိက္ခိပေယျာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန သစေ ဘိက္ခု နိသိန္နော ဟောတိ၊ အာနိသဒဿ ပါရိမန္တတော ပဋ္ဌာယ၊ သစေ ဌိတော၊ ပဏှိအန္တတော ပဋ္ဌာယ၊ သစေ နိပန္နော၊ ယေန ပဿေန နိပန္နော၊ တဿ ပါရိမန္တတော ပဋ္ဌာယ ဒါယကဿာပိ တထာဝိဓဿ ဌပေတွာ ပသာရိတဟတ္ထံ ယံ တဿ အာသန္နတရံ အင်္ဂံ၊ တဿ ဝသေန ပရိစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ ပဉ္စ အင်္ဂါ ပဝါရဏာတိ ‘‘အသနံ ပညာယတိ၊ ဘောဇနံ ပညာယတိ၊ ဟတ္ထပါသေ ဌိတော အဘိဟရတိ၊ ပဋိက္ခေပေါ ¶ ပညာယတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၃၉၊ ပရိ။ ၄၂၈) ¶ ပါဠိယံ ဝုတ္တေဟိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၇၅။ ဣဒါနိ ဧတေသု ပဉ္စသု ဘောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဩဒနော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ဩဒနာဒယော ဣမေဟိ နိဗ္ဗတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သာလီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သေတရတ္တကာဠဘေဒါ သဗ္ဗာပိ ကင်္ဂုဇာတိယော ကင်္ဂူတိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ကာဠသေတာ ကုဒြူသဝရကာ။ ဣမေသံ သတ္တန္နံ ဓညာနံ ဩဒနော စ ဘောဇ္ဇယာဂု စ ဩဒနော နာမာတိ အတ္ထော။

၇၆။ သာမာကာဒိတိဏံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ကုဒြူသကေ သင်္ဂဟံ ဂတန္တိ အတ္ထော။ ဝရကစောရကော ဝရကေ သင်္ဂဟံ ဂတော၊ သာလိယဉ္စေဝ နီဝါရော သင်္ဂဟံ ဂတော သေတတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ ဣမေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ သာနုလောမာနံ သတ္တန္နံ ဓညာနံ တဏ္ဍုလေ ဂဟေတွာ ‘‘ယာဂုံ ပစိဿာမာ’’တိ ဝါ ‘‘ဘတ္တံ ပစိဿာမာ’’တိ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ သန္ဓာယ ပစန္တိ၊ သစေ ဥဏှံ ဝါ သီတလံ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တာနံ ဘောဇနကာလေ ဂဟိတဂဟိတဋ္ဌာနေ ဩဓိ ပညာယတိ၊ အယံ ဩဒနော နာမ၊ ပဝါရဏံ ဇနေတိ။ ယောပိ ပါယာသော ဝါ အမ္ဗိလယာဂု ဝါ ဥဒ္ဓနတော ဩတာရိတမတ္တာ အဗ္ဘုဏှာ အာဝိဇ္ဈိတွာ ပိဝိတုံ သက္ကာ၊ ဂဟိတောကာသေပိ ဩဓိံ န ဒဿေတိ၊ အယံ ပဝါရဏံ န ဇနေတိ။ ဥသုမာယ ပန ဝိဂတာယ ဃနဘာဝံ ဂစ္ဆတိ၊ ဩဓိ ပညာယတိ၊ ပုန ပဝါရဏံ ဇနေတိ၊ ပုဗ္ဗေ တနုကဘာဝေါ န ရက္ခတိ။ ဘတ္တေ ပန ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီနိ အာကိရိတွာ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ကိဉ္စာပိ တနုကာ ဟောတိ၊ ပဝါရဏံ ဇနေတိယေဝ တသ္မိံ ယာဂုယာ နတ္ထိဘာဝတော။ သစေ ပန ပက္ကုထိတေသု ဥဒကာဒီသု ပက္ခိပိတွာ ပစိတွာ ဒေန္တိ၊ ယာဂုသင်္ဂဟမေဝ ဂစ္ဆတိ။

၇၇။ ဘဋ္ဌဓညမယောတိ ¶ သတ္တဝိဓာနိပိ ဓညာနိ ဂဟေတွာ ခရပါကဘဇ္ဇိတာနံ တေသံ တဏ္ဍုလေ ကောဋ္ဋေတွာ ကတစုဏ္ဏကုဏ္ဍကာနိ သတ္တု နာမ။ သမပါကဘဇ္ဇိတာနံ ပန အာတပသုက္ခာနံ ဝါ တဏ္ဍုလာနံ စုဏ္ဏကုဏ္ဍကာနိ သတ္တုသင်္ချံ န ဂစ္ဆန္တိ။ ယဝသမ္ဘဝေါတိ အညေဟိ ပန မုဂ္ဂါဒီဟိ ကတကုမ္မာသော န ပဝါရေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥဒကသမ္ဘဝေါတိ ဣမိနာ ကက္ကဋကသိပ္ပိကသမ္ဗုကာဒယောပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ သစေ ယာဂုပါနကာလေ ဧကသ္မိံ ဘာဇနေ ဌပေတွာ မစ္ဆမံသံ ဝါ ခါဒန္တိ၊ တေ စေ အခါဒန္တော အညံ ပဝါရဏပ္ပဟောနကံ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတိ။ ခါဒိတေပိ သစေ မုခေ အဝသိဋ္ဌံ နတ္ထိ၊ တဒါ ပဋိက္ခိပန္တောပိ န ပဝါရေတိယေဝ။ သစေ ¶ ပတ္တေ အဝသိဋ္ဌံ အတ္ထိ၊ မုခေ နတ္ထိ၊ တဉ္စေ အခါဒိတုကာမော ဟောတိ၊ အညတ္ထ ဝါ ဂန္တွာ ခါဒိတုကာမော၊ တသ္မိံ ခဏေ ပဋိက္ခိပန္တောပိ န ပဝါရေတိယေဝ။

၇၈။ ဘောဇနန္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ပဉ္စသု ဘောဇနေသု ယံ ကိဉ္စိ ဘောဇနံ။ ကပ္ပိယံ ဝါ အကပ္ပိယံ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ နိသေဓယန္တိ ကာယေနာဘိဟဋံ အင်္ဂုလိစလနာဒိနာ ဝါ ဘမုကဝိကာရေန ဝါ ကုဒ္ဓဘာဝေန ဩလောကေန ဝါ ပဋိက္ခိပန္တော ကာယေန ဝါ ‘‘အလ’’န္တိ ဝါ ‘‘န ဂဏှာမီ’’တိ ဝါ ‘‘မာ အာကိရာ’’တိ ဝါ ‘‘အပဂစ္ဆာ’’တိ ဝါ အာဒိနာ နယေန ပဋိက္ခိပန္တော ဝါစာယ ဝါ နိသေဓယန္တောတိ အတ္ထော။ ကပ္ပန္တိ ကပ္ပိယဘောဇနမေဝ ပဋိက္ခိပန္တော သော ပဝါရေတိ၊ အကပ္ပိယမံသံ ဝါ ဘောဇနံ ဝါ ပဋိက္ခိပန္တော န ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? တဿ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ။ သစေ ကပ္ပိယဘောဇနံ ဘုဉ္ဇမာနော အကပ္ပိယံ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? တဿ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗတော။ ဣဒါနိ မိဿကနယံ ဒဿေတုံ ‘‘တန္နာမေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – တန္နာမေန ဝါ ဣမန္တိ ဝါ အဘိဟဋံ ¶ ကပ္ပိယံ နိသေဓယံ ပဝါရေယျာတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယော ပန မစ္ဆမံသမိဿံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ယာဂုံ ဗျဉ္ဇနံ ဝါ အာဟရိတွာ ‘‘မစ္ဆံ ဂဏှထ၊ မံသံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ၊ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိ။ သစေ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထ၊ ရသဗျဉ္ဇနံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ၊ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ဟောတိ။ ကသ္မာ? တဿာပိ အတ္ထိတာယ။ သစေ ‘‘ဣမံ ဂဏှထာ’’တိ သဝတ္ထုကံ ကတွာ ဒေတိ၊ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိ။ ဘတ္တမိဿကေပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ အညဿ အဘိဟဋံ ပဋိက္ခိပတိ၊ ပဝါရဏာ နတ္ထိယေဝ။

၇၉-၈၀။ ဣဒါနိ ပဝါရဏံ အဇနေန္တေ ဒဿေတုံ ‘‘လာဇာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ လာဇာ တံသတ္တုဘတ္တာနီတိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) လာဇာ စ လာဇေဟိ ကတသတ္တုဘတ္တာနိ စာတိ အတ္ထော။ မစ္ဆမံသပူဝေသု ပန ပဝါရဏာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘သုဒ္ဓခဇ္ဇကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘဋ္ဌပိဋ္ဌန္တိ ပုဗ္ဗေ အာမကံ ပစ္ဆာ ဘဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝေဠုအာဒီနံ ဝုတ္တာဝသေသာနံ ဘတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ရသယာဂု ရသော ပက္ကယာဂု။ မံသာဒီဟိ အမိဿိတာ သုဒ္ဓယာဂု။ ပုထုကာမယံ ပန ယံ ကိဉ္စိ ပဝါရဏံ န ဇနေတိ။

၈၁။ ဝုဋ္ဌာယာတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) အာသနာ ဥဋ္ဌာယ အတိရိတ္တံ န ကာတဗ္ဗန္တိ ¶ သမ္ဗန္ဓော။ သစေ ပဝါရေတွာ အာသနာ န ဝုဋ္ဌာတိ ဘိက္ခု၊ တဿာပိ အတိရိတ္တံ ကာတုံ လဘတိ။ အဘုတ္တေန စ ဘောဇနန္တိ ယေန ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘောဇနံ အန္တမသော ကုသဂ္ဂေနာပိ န ဘုတ္တံ၊ တေနာပိ အတိရိတ္တံ န ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ယေန ပန အရုဏုဂ္ဂမေပိ ဘုတ္တံ ဟောတိ၊ သော စေ အပဝါရိတော အာသနာ ဝုဋ္ဌိတောပိ မဇ္ဈနှိကသမယေပိ ပုန ကိဉ္စိ အဘုတွာပိ ကာတုံ လဘတိ။ ယေန ယံ ဝါ ¶ ပုရေ ကတန္တိ ယေန ယံ ဝါ ပုဗ္ဗေ ကတံ၊ တေန တမ္ပိ ပစ္ဆာ န ကာတဗ္ဗံ။ အညေန ပန တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။

၈၂။ ယံ ဖလံ ဝါ ကန္ဒမူလံ ဝါ ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ကတကပ္ပိယံ အညမ္ပိ ကပ္ပိယဘောဇနံ ဝါ ကပ္ပိယမံသံ ဝါ၊ ဣဒံ ကပ္ပိယံ နာမ၊ ဝုတ္တပ္ပကာရဝိပရီတံ အကပ္ပိယံ နာမ၊ တသ္မိံ အတိရိတ္တကရဏံ န ရုဟတိ၊ ယဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ န ဂဟိတံ၊ တသ္မိမ္ပိ န ရုဟတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကပ္ပိယံ ဂဟိတဉ္စေဝါ’’တိ။ ဥစ္စာရိတန္တိ ကပ္ပိယံ ကာရေတုံ အာဂတေန ဘိက္ခုနာ ဤသကမ္ပိ ဥက္ခိတ္တံ ဝါ အပနမိတံ ဝါတိ အတ္ထော။ ဟတ္ထပါသတော ဗဟိ ဌိတံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဟတ္ထပါသဂ’’န္တိ။ အတိရိတ္တံ ကရောန္တေဝန္တိ အတိရိတ္တံ ကရောန္တော ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဧဝံ ဘာသတူတိ အတ္ထော။ ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အယံ ကိရ အာစိဏ္ဏော။ ဝိနယဓရာ ကိရ ပန ‘‘သကိံ ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အလမေတံ သဗ္ဗန္တိ ဣဒမ္ပိ ဝေါ အဓိကံ၊ ဣတော အညံ န လစ္ဆသီတိ အတ္ထော။

၈၃။ အနုပသမ္ပန္နဟတ္ထဂန္တိ ကပ္ပိယံ ကရောန္တေန ပန အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ဌိတံယေဝ န ကာတဗ္ဗံ၊ တံ ပန အညေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟာပေတွာ တဿ ဟတ္ထေ ဌိတံ အတိရိတ္တံ ကတွာ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အတ္တနာ အာဂန္တွာ အညဿ ဟတ္ထေ စ ပေသယိတွာပိ ကာရေတုံ လဗ္ဘတေတိ အတ္ထော။ တံ ပန အတိရိတ္တကာရကံ ဌပေတွာ အညော သဗ္ဗော ပဝါရိတောပိ အပ္ပဝါရိတောပိ ဘုဉ္ဇိတုံ လဘတီတိ အတ္ထော။ သစေ ပဝါရိတော ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ ယထာ အကတေန မိဿံ န ဟောတိ၊ တထာ မုခဉ္စ ဟတ္ထဉ္စ သုဒ္ဓံ ကတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဂိလာနဿ ဘုတ္တာဝသေသမ္ပိ တဿ ‘‘အဇ္ဇ ဝါ သွေ ဝါ ခါဒိဿတီ’’တိ အာဟဋမ္ပိ အနတိရိတ္တကတံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ ပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယော။

ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ကာလိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၄။ ဣဒါနိ ¶ ¶ ယေ တေ စတ္တာရော ကာလိကာ မုနိနာ ဝုတ္တာ ‘‘ယာဝကာလိကံ ယာမကာလိကံ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိက’’န္တိ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘ကာလိကာ စာ’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓဋံ။ တတ္ထ (ပါစိ။ ၂၅၄-၂၅၆၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၃-၂၅၆) ကတမေ တေ ကာလိကာတိ စေ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘ယာဝကာလိက’’န္တိအာဒိမာဟ။ တေသု အရုဏုဂ္ဂမနတော ယာဝ ဌိတမဇ္ဈနှိကာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ယာဝကာလိကံ။ အရုဏုဂ္ဂမနတော ယာဝ ယာမာဝသာနာ ပိပါသာယ သတိ ပိပါသစ္ဆေဒနတ္ထံ ပါတဗ္ဗတော ယာမော ကာလော အဿာတိ ယာမကာလိကံ။ တေန ဥပသမေတဗ္ဗေ အာဗာဓေ သတိ ယာဝ သတ္တာဟာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော သတ္တာဟကာလိကံ။ အာဗာဓေ သတိ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ယာဝဇီဝိကံ။

၈၅။ တေသု ယာဝကာလိကံ ဒဿေတုံ ‘‘ပိဋ္ဌံ မူလံ ဖလံ ခဇ္ဇ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ (ပါစိ။ ၂၄၈-၂၅၀၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၈-၂၄၉) ပိဋ္ဌခါဒနီယံ နာမ သတ္တန္နံ တာဝ ဓညာနံ ဓညာနုလောမာနံ အပရဏ္ဏာနဉ္စ ပိဋ္ဌံ ပနသပိဋ္ဌံ လဗုဇပိဋ္ဌံ အမ္ဗာဋကပိဋ္ဌံ သာလပိဋ္ဌံ ဓောတကတာလပိဋ္ဌံ ခီရဝလ္လိပိဋ္ဌဉ္စာတိ ဧဝမာဒီနိ တေသု တေသု ဇနပဒေသု ပကတိအာဟာရဝသေန မနုဿာနံ ခါဒနီယတ္ထဉ္စ ဘောဇနီယတ္ထဉ္စ ဖရဏကာနိ ပိဋ္ဌာနိ ယာဝကာလိကာနိ။ ဣမိနာဝ လက္ခဏေန မူလခါဒနီယာဒီသုပိ ယာဝကာလိကလက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အတိဝိတ္ထာရဘယေန သံခိတ္တံ။ ဂေါရသော နာမ ခီရဒဓိတက္ကရသော။ ဓညဘောဇနန္တိ သာနုလောမာနိ သတ္တဓညာနိ စ ပဉ္စဝိဓဘောဇနဉ္စာတိ အတ္ထော။ ယာဂုသူပပ္ပဘုတယောတိ ဧတ္ထ ပဘုတိ-သဒ္ဒေန ကန္ဒခါဒနီယံ မုဠာလခါဒနီယံ မတ္ထကခါဒနီယံ ခန္ဓခါဒနီယံ တစခါဒနီယံ ပတ္တခါဒနီယံ ပုပ္ဖခါဒနီယံ အဋ္ဌိခါဒနီယံ နိယျာသခါဒနီယန္တိ ဣမာနိ သင်္ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

တတြိဒံ ¶ မုခမတ္တနိဒဿနံ – ဘိသသင်္ခါတော ပဒုမပုဏ္ဍရီကကန္ဒော ပိဏ္ဍာလုမသာလုကအာဒယော ဝလ္လိကန္ဒော အာလုဝကန္ဒော တာလကန္ဒောတိ ဧဝမာဒိ ကန္ဒခါဒနီယံ။ ပဒုမမုဠာလာဒယော မုဠာလခါဒနီယံ။ တာလဟိန္တာလကုန္တာလကေတကနာဠိကေရပူဂရုက္ခခဇ္ဇူရီအာဒီနံ ကဠီရသင်္ခါတာ မတ္ထကာ မတ္ထကခါဒနီယံ။ ဥစ္ဆုခန္ဓော နီလုပ္ပလရတ္တုပ္ပလကုမုဒသောဂန္ဓိကာနံ ပုပ္ဖဒဏ္ဍကာနီတိ ဧဝမာဒိ ခန္ဓခါဒနီယံ။ တစခါဒနီယံ ဥစ္ဆုတစော ဧဝ ဧကော ယာဝကာလိကော၊ သောပိ သရသော။ မူလကံ ခါရကော စစ္စု တမ္ဗုကော တဏ္ဍုလေယျကောတိ ဧဝမာဒိ ပတ္တခါဒနီယံ။ မူလကပုပ္ဖံ ခါရကပုပ္ဖံ ¶ စစ္စုပုပ္ဖံ တမ္ဗုကပုပ္ဖန္တိ ဧဝမာဒိ ပုပ္ဖခါဒနီယံ၊ အသောကပုပ္ဖံ ပန ယာဝဇီဝိကံ။ လဗုဇပနသဋ္ဌိအာဒိ အဋ္ဌိခါဒနီယံ။ နိယျာသခါဒနီယေ ယာဝကာလိကံ နတ္ထိ။ ဧတေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ယာဝကာလိကာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

၈၆။ ဣဒါနိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဋ္ဌ ပါနာနိ အမ္ဗပါနံ ဇမ္ဗုပါနံ စောစပါနံ မောစပါနံ မဓုကပါနံ မုဒ္ဒိကပါနံ သာလူကပါနံ ဖာရုသကပါန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၀၀) ဧဝံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌဝိဓံ ပါနကံ ယာမကာလိကံ နာမာတိ ဒဿေတုံ ‘‘မဓူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၀) မဓုဇံ မုဒ္ဒိကဇံ သာလူကဇံ စောစဇံ မောစဇံ အမ္ဗုဇံ ဇမ္ဗုဇဉ္စာတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ မဓုဇံ နာမ မဓုကာနံ ဇာတိရသေန ကတံ၊ တံ ပန ဥဒကသမ္ဘိန္နမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ သုဒ္ဓံ န ဝဋ္ဋတိ။ မုဒ္ဒိကပါနံ နာမ မုဒ္ဒိကာ ဥဒကေ မဒ္ဒိတွာ ပရိဿာဝေတွာ ဂဟိတံ။ သာလူကပါနံ နာမ ရတ္တုပ္ပလနီလုပ္ပလာဒီနံ ကိဉ္ဇက္ခရေဟိ ကတံ။ သေသာနိ ပါကဋာနေဝ။ ဧတ္ထ ပန သစေ သယံ ဧတာနိ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဥဒကေ မဒ္ဒိတွာ အာတပေ အာဒိစ္စပါကေန ပစိတွာ ပရိဿာဝေတွာ ပါနကံ ကရောတိ၊ တံ ပုရေဘတ္တမေဝ ကပ္ပတိ။ သစေ အနုပသမ္ပန္နေန ကတံ လဘတိ၊ တဒဟုပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တံ နိရာမိသပရိဘောဂေန ¶ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတိ။ ဣမာနိ အဋ္ဌ ပါနာနိ သီတာနိပိ အာဒိစ္စပါကာနိပိ ဝဋ္ဋန္တိ၊ အဂ္ဂိပါကာနိ ပန န ဝဋ္ဋန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘နဂ္ဂိသန္တတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၈၇။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗံ ဖလရသံ ဌပေတွာ ဓညဖလရသ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၀၀) ဝုတ္တတ္တာ ဓညဖလရသော ပန န ဝဋ္ဋတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာနုလောမာနိ ဓညာနိ ဌပေတွာ’’တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗံ ပုပ္ဖရသံ ဌပေတွာ မဓုကပုပ္ဖရသ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ မဓုကပုပ္ဖရသော အာဒိစ္စပါကော ဝါ ဟောတု အဂ္ဂိပါကော ဝါ၊ ပစ္ဆာဘတ္တံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မဓုကပုပ္ဖမညတြာ’’တိ။

၈၈။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗံ ပတ္တရသံ ဌပေတွာ ဍာကရသ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥဒကေန ပက္ကာနမ္ပိ ယာဝကာလိကပတ္တာနံ ရသော ပုရေဘတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ သီတောဒကေန မဒ္ဒိတာနံ ရသော ယာမကာလိကံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဌပေတွာ ပက္ကဍာကဇ’’န္တိ။ ယာဝဇီဝိကပဏ္ဏဿ ဥဒကေန ပက္ကဿ ရသော ယာဝဇီဝိကော ဟောတိ။

၈၉။ ဣဒါနိ ¶ သတ္တာဟကာလိကေ ဒဿေတုံ ‘‘သပ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၂၆၀) ပန –

‘‘သပ္ပိနောနီတတေလာနိ၊ မဓုဖာဏိတမေဝ စ၊

သတ္တာဟကာလိကာ သပ္ပိ၊ ယေသံ မံသမဝါရိတ’’န္တိ။ –

ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ပန ဂဟိတေ ဝသာ တေလဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာဝ ဟောတိ ‘‘တေလံ နာမ တိလတေလံ သာသပတေလံ မဓုကတေလံ ဧရဏ္ဍတေလံ ဝသာတေလ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၃၊ ပါစိ။ ၂၆၀) ဧဝံ ပါဠိယံ ဝိတ္ထာရိတတ္တာ။ ဧဝံ ပန အဂ္ဂဟေတွာ ဝသာ စ ‘‘မဓုဖာဏိတ’’န္တိ ပါဌေ ဂဟိတေ ယာဝကာလိကဘူတာ ဝသာ သတ္တာဟကာလိကာတိ အာပဇ္ဇေယျ၊ ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ ဂိလာနာနံ ¶ ဘိက္ခူနံ ပဋိသာယနီယာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ၊ သေယျထိဒံ – သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၂) ဧဝံ ပဉ္စေဝ ဘဂဝတာ သတ္တာဟကာလိကဘေသဇ္ဇာနိ အနုညာတာနိ၊ တတော ဥတ္တရိ ဆဋ္ဌဿ သတ္တာဟကာလိကဘေသဇ္ဇဿ အတ္ထိတာပိ အာပဇ္ဇတိ၊ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေပိ ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ မစ္ဆဝသံ သုသုကာဝသံ သူကရဝသံ ဂဒြဘဝသံ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌံ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဧဝံ သတ္တာဟကာလိကဝသေန ဝသံ အနနုဇာနိတွာ တတော နိဗ္ဗတ္တတေလမေဝ အနုညာတံ၊ တသ္မာ ‘‘မဓုဖာဏိတမေဝ စာ’’တိ ပါဌေ အဂ္ဂဟိတေ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ စ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ထေရေန ပန ဥတ္တရဝိဟာရဝါသီနံ ခုဒ္ဒသိက္ခာယ အာဂတနယေန ဝုတ္တံ။ တေသံ ပန –

‘‘သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ၊ မဓု ဖာဏိတပဉ္စမံ၊

အစ္ဆမစ္ဆဝသာဒိ စ၊ ဟောန္တိ သတ္တာဟကာလိကာ’’တိ။ –

ဧဝမာဂတံ။ အမှာကံ ပန ဝိသုံ သတ္တာဟကာလိကေ အာဂတဋ္ဌာနံ နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ၊ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ တေသု သပ္ပိံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေသံ မံသပဝါရိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သပ္ပိနာမ ဂေါသပ္ပိ ဝါ အဇိကာသပ္ပိ ဝါ မဟိံ သသပ္ပိ ဝါ။ ယေသံ မံသံ ကပ္ပတိ၊ တေသံ သပ္ပိ၊ နဝနီတံ နာမ တေသံယေဝ နဝနီတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၃၊ ပါစိ။ ၂၆၀) ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ နဝနီတံ ပန ဂဟိတန္တိ န ဝိတ္ထာရိတံ ¶ ၊ သပ္ပိ ပန ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ တဒဟု ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိနိရာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ သတ္တာဟံ နိရာမိသံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ သတ္တာဟာတိက္ကမေ သစေ ဧကဘာဇနေ ဌပိတံ၊ ဧကံ နိဿဂ္ဂိယံ။ သစေ ဗဟူသု၊ ဝတ္ထုဂဏနာယ နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယာနိ။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ သတ္တာဟံ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ သပ္ပိ တာပေန္တဿ သာမံပါကော န ဟောတိ၊ ‘‘နဝနီတံ ပန တာပေန္တဿ ဟိ သာမံပါကော န ဟောတိ၊ သာမံပက္ကေန ပန ¶ တေန သဒ္ဓိံ အာမိသံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ ‘‘သစေ အနုပသမ္ပန္နော ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတနဝနီတေန သပ္ပိံ ကတွာ ဒေတိ၊ ပုရေဘတ္တံ သာမိသံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ သယံ ကရောတိ၊ သတ္တာဟံ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၂) နဝနီတမှိယေဝ သာမံပါကတာ ဝုတ္တာ၊ န သပ္ပိမှိ။ ယံ ပန ကင်္ခါဝိတရဏိယံ ဝုတ္တံ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိတသပ္ပိ ဝါ နဝနီတံ ဝါ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ၊ ‘‘တံ ပန တဒဟု ပုရေဘတ္တမ္ပိ သာမိသံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) စ၊ တတ္ထ ယာဝကာလိကဝတ္ထုနာ အသမ္မိဿံ သုဓောတံ နဝနီတံ သန္ဓာယ ‘‘ပစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သယံပစိတသတ္တာဟကာလိကေန သဒ္ဓိံ ယဒိ အာမိသံ ဘုဉ္ဇတိ၊ တံ အာမိသံ သယံပက္ကသတ္တာဟကာလိကေန မိဿိတံ အတ္တနော ယာဝကာလိကဘာဝံ သတ္တာဟကာလိကေန ဂဏှာပေတိ၊ တထာ စ သတိ ယာဝကာလိကံ အပက္ကမ္ပိ သယံပက္ကဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတီတိ ‘‘သာမိသံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ သယံပက္ကသတ္တာဟကာလိကဝသာတေလံ သယံဘဇ္ဇိတသာသပါဒိယာဝဇီဝိကဝတ္ထူနံ တေလဉ္စ သာမိသံ တဒဟု ပုရေဘတ္တမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ တထာ နဝနီတသပ္ပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝက္ခတိ စ အာစရိယော –

‘‘ယာဝကာလိကအာဒီနိ၊ သံသဋ္ဌာနိ သဟတ္တနာ။ ဂါဟာပယန္တိ သဗ္ဘာဝ’’န္တိ စ၊

‘‘တေဟေဝ ဘိက္ခုနာ ပက္ကံ၊ ကပ္ပတေ ယာဝဇီဝိကံ၊

နိရာမိသဉ္စ သတ္တာဟံ၊ သာမိသေ သာမပါကတာ’’တိ စ။

ယာ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ နဝနီတမှိ သာမံပါကတာ ဝုတ္တာ၊ သာ တက္ကာဒိသမ္မိဿံ အဓောတနဝနီတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ဝိညူနံ သမန္တပါသာဒိကာပိ ကင်္ခါဝိတရဏီပိ သမေန္တိ၊ တံ နဝနီတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ ဣဒမေဝ ယုတ္တံ။ ယဒိ သပ္ပိမှိ သာမံပါကတာ ဟောတိ၊ အဝဿံယေဝ သမန္တပါသာဒိကာယံ ¶ ဝုစ္စေယျ၊ တတ္ထ ပန ‘‘သပ္ပိ တာဝ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တဒဟု ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ နိရာမိသမ္ပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၂) ဟိ ¶ ဝုတ္တံ၊ န ပစနဝိဓာနံ။ မနုဿသပ္ပိနဝနီတာနံ၊ အညေသမ္ပိ ဟတ္ထိအဿာဒီနံ အကပ္ပိယမံသသပ္ပိနဝနီတာနံ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဒုက္ကဋံ။ ကိံ ပန တံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ? အာမ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? ပဋိက္ခေပါဘာဝါ စ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု အနုညာတတ္တာ စ။ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတိ၊ တေသံ သပ္ပိ၊ နဝနီတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) ဣဒံ ပန နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ၊ န အညေသံ ဝါရဏတ္ထာယ။

၉၀။ ဣဒါနိ တေလံ ဒဿေတုံ ‘‘တေလံ တိလဝသေရဏ္ဍမဓုသာသပသမ္ဘဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ တိလာဒီဟိ သမ္ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တံ တေလန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၀) ပန ပုရေဘတ္တံ တိလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကတတေလံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ သဝတ္ထုကပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ အနဇ္ဈောဟရဏီယံ။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကတတေလံ အနဇ္ဈောဟရဏီယံ၊ သီသမက္ခနာဒီသု ဥပနေတဗ္ဗံ။ ဧရဏ္ဍမဓုကသာသပဋ္ဌီနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သစေ တာနိ ဘဇ္ဇိတွာ တေလံ ကရောတိ၊ တဒဟု ပုရေဘတ္တမ္ပိ သာမိသံ န ဝဋ္ဋတိ၊ သာမံပါကတာ ဟောတိ။ သစေ အဘဇ္ဇိတွာ ကရောတိ၊ တဒဟု ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဝတ္ထူနံ ယာဝဇီဝိကတ္တာ သဝတ္ထုကပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဒေါသော နတ္ထီတိ။ တေလဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ဧရဏ္ဍကဋ္ဌိအာဒီနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟံ အတိက္ကာမယတော ဒုက္ကဋံ။ တထာ ပါဠိယံ အနာဂတာနိ အဒဿိတာနိ ကောသမ္ဗကကုသုမ္ဘာဒီနံ တေလာနိ။

ဣဒါနိ မဓုဝိကတိံ ဒဿေတုံ ‘‘ခုဒ္ဒါဘမရမဓုကရိ-မက္ခိကာဟိ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) ခုဒ္ဒါတိ ခုဒ္ဒမက္ခိကာ။ ဘမရာတိ မဟာဘမရမက္ခိကာ ¶ ။ ဒဏ္ဍကေသု မဓုကရာ မဓုကရိမက္ခိကာ နာမ။ ဧတာဟိ တီဟိ မက္ခိကာဟိ ကတံ မဓု နာမာတိ အတ္ထော။ ‘‘မဓု နာမ မက္ခိကာမဓူ’’တိ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၆၂၃၊ ပါစိ။ ၂၆၀) ဝုတ္တတ္တာ အညေဟိ တုမ္ဗဋကာဒီဟိ ကတံ သတ္တာဟကာလိကံ န ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ ဖာဏိတံ ဒဿေတုံ ‘‘ရသာဒိဥစ္ဆုဝိကတိ၊ ပက္ကာပက္ကာ စ ဖာဏိတ’’န္တိ အာဟ။ ပက္ကာ စ အပက္ကာ စ ရသာဒိဥစ္ဆုဝိကတိ ဖာဏိတန္တိ အတ္ထော။ မဓုကပုပ္ဖဖာဏိတံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ သတ္တာဟံ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ တဿ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဒုက္ကဋံ။ စိဉ္စဖာဏိတဉ္စ အမ္ဗဖာဏိတဉ္စ ယာဝကာလိကမေဝ။

၉၁။ ဣဒါနိ ¶ ဧတေသု ဝသာတေလဿ ဩဒိဿ အနုညာတတ္တာ တံ ဝိသုံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သဝတ္ထုပက္ကာ သာမံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ သတ္တဝိဓဉှိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) ဩဒိဿံ နာမ ဗျာဓောဒိဿံ ပုဂ္ဂလောဒိဿံ ကာလောဒိဿံ သမယောဒိဿံ ဒေသောဒိဿံ ဝသောဒိဿံ ဘေသဇ္ဇောဒိဿန္တိ။

တတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အမနုဿိကာဗာဓေ အာမကမံသံ အာမကလောဟိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၄) ဝုတ္တံ၊ ဣဒံ ဗျာဓောဒိဿံ နာမ။ ဧတ္ထ ပန ကာလေပိ ဝိကာလေပိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယမံသလောဟိတံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရောမန္ထကဿ ရောမန္ထန’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၃) ဧဝံ အနုညာတံ ပုဂ္ဂလောဒိဿံ နာမ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတ္တာရိ မဟာဝိကဋာနိ ဒါတုံ ဂူထံ မုတ္တံ ဆာရိကံ မတ္တိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၈) ဧဝံ သပ္ပဒဋ္ဌကာလေ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကံ အနုညာတံ ကာလောဒိဿံ နာမ။ ဂဏဘောဇနာဒိ သမယောဒိဿံ နာမ။ ဂဏင်္ဂဏူပါဟနာနိ ဒေသောဒိဿံ နာမ။ ဝသောဒိဿံ နာမ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဧဝံ ¶ ဝသာနာမေန အနုညာတံ။ တံ ဌပေတွာ မနုဿဝသံ သဗ္ဗေသံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝသာနံ တေလံ တံတဒတ္ထိကာနံ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘေသဇ္ဇောဒိဿံ နာမ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တာနိ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၁) ဧဝံ ဘေသဇ္ဇနာမေန ဝုတ္တာနိ သပ္ပိအာဒီနိ ပဉ္စ။

ယထာ ပန ခီရဒဓိအာဒီဟိ ပက္ကတေလံ ပစ္ဆာဘတ္တံ န ဝဋ္ဋတိ၊ န ဧဝမိဒံ။ ဣဒံ ပန တေလံ သဝတ္ထုကပက္ကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သဝတ္ထုပက္ကာ သာမံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝသံ ဩလောကေတွာ ‘‘သဝတ္ထုပက္ကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာမံ ပက္ကာ ဝါတိ အတ္ထော။ ယထာ သဝတ္ထုကပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ သာမံပက္ကတ္တာ ဒဓိအာဒီဟိ ပက္ကတေလံ အတ္တနာ ကတံ ပုရေဘတ္တမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ န ဧဝမိဒံ။ ဣဒံ ပန အတ္တနာ သဝတ္ထုကပက္ကမ္ပိ ပုရေဘတ္တမ္ပိ ပစ္ဆာဘတ္တမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ကာရဏူပစာရေန ဝသာတေလံ ‘‘ဝသာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ကာလေတိ ပုရေဘတ္တကာလေ ပရေဟိ ဝါ အတ္တနာ ဝါ ပက္ကာတိ အတ္ထော။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပန ပစိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ။ တသ္မာ ‘‘ကာလေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယော ပန ဝိကာလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝိကာလေ ပစိတွာ ဝိကာလေ ပရိဿာဝေတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ သော တီဏိ ဒုက္ကဋာနိ အာပဇ္ဇတိ။

အမာနုသာတိ ¶ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ပန အစ္ဆဝသာဒီနံ အနုညာတတ္တာ ဌပေတွာ မနုဿဝသံ သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယမံသာနံ ဝသာ အနုညာတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မံသေသု ဟိ မနုဿဟတ္ထိမံသာဒီနိ ဒသ မံသာနိ ပဋိက္ခိတ္တာနိ၊ ဝသာ ပန ဧကာ မနုဿဝသာ ဧဝ။

အနုပသမ္ပန္နေန (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) ကတနိဗ္ဗဋ္ဋိတဝသာတေလံ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ သတ္တာဟံ ¶ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ပနေတ္ထ သုခုမရဇသဒိသံ မံသံ ဝါ နှာရု ဝါ အဋ္ဌိ ဝါ လောဟိတံ ဝါ၊ တံ အဗ္ဗောဟာရိကံ။ သစေ သယံ ကရောတိ၊ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပစိတွာ ပရိဿာဝေတွာ သတ္တာဟံ နိရာမိသမေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ နိရာမိသပရိဘောဂဉှိ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌံ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂)။ အညေသန္တိ သပ္ပိအာဒီနံ။ ဝတ္ထုန္တိ ယာဝကာလိကဘူတံ ဝတ္ထုံ။ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနံ ဝတ္ထုံ န ပစေတိ သမ္ဗန္ဓော။

၉၂။ ဣဒါနိ ယာဝဇီဝိကဝိကတိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဟလိဒ္ဒီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာယမနုတ္တာနပဒတ္ထော (မဟာဝ။ ၂၆၃၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၈-၂၄၉) – ပဉ္စမူလာဒိကဉ္စာပီတိ ဧတ္ထ ဒွိပဉ္စမူလေန သဒ္ဓိံ အညာနိပိ တဂ္ဂတိကာနိ မူလဘေသဇ္ဇာနိ ဂဟိတာနီတိ ဉာတဗ္ဗံ။

၉၃-၅။ ဗိဠင်္ဂါဒီနိ ဖလဘေသဇ္ဇာနိ။ တတ္ထ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဂေါဋ္ဌဖလန္တိ မဒနဖလန္တိ ဝဒန္တိ။ ကပ္ပာသာဒီနံ ပဏ္ဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမေ ပန ဝုတ္တပ္ပကာရာ မူလဘေသဇ္ဇဖလဘေသဇ္ဇပဏ္ဏဘေသဇ္ဇဝသေန ဝုတ္တာ သဗ္ဗေ ကပ္ပိယာ။ ဣမေသံ ပုပ္ဖဖလပဏ္ဏမူလာ သဗ္ဗေပိ ကပ္ပိယာ ယာဝဇီဝိကာယေဝ။ ဌပေတွာ ဥစ္ဆုနိယျာသံ သဗ္ဗော စ နိယျာသော သရသဉ္စ ဥစ္ဆုဇံ တစံ ဌပေတွာ သဗ္ဗော စ တစောတိ သမ္ဗန္ဓော။

၉၆။ မဓုနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) အမက္ခိတံ သုဒ္ဓသိတ္ထဉ္စ။ မဓုမက္ခိတံ ပန သတ္တာဟကာလိကမေဝ။ ယဉ္စ ကိဉ္စီတိ ဩဒနံ မံသံ အဋ္ဌိအာဒီနီတိ အတ္ထော။

၉၇။ ‘‘ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ဖရန္တိ၊ န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တိ၊ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ၊ သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ¶ ၊ အသတိ ¶ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အာဟာရတ္ထမသာဓေန္တံ၊ သဗ္ဗံ တံ ယာဝဇီဝိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၉၈။ သဗ္ဗဿာတိ ဂိလာနဿာပိ အဂိလာနဿပီတိ အတ္ထော။ ကာလိကတ္တယန္တိ ယာဝကာလိကံ ဝဇ္ဇေတွာ အဝသေသံ သတိ ပစ္စယေ ဝိကာလေ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။

၉၉။ ဇနယန္တုဘောတိ ဇနယန္တိ ဥဘော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယာဝကာလိကယာမကာလိကသင်္ခါတာ ဥဘော ကာလိကာ အတ္တနော ကာလမတိက္ကမိတွာ ပရိဘုတ္တာ ပါစိတ္တိံ ဇနယန္တီတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စ ဘိယျော (မဟာဝ။ ၂၇၄၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၄၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) – ဥဘောပိ ပနေတေ အကပ္ပိယကုဋိယံ ဝုတ္တာ အန္တောဝုတ္ထံ ဒုက္ကဋဉ္စ၊ ပုနဒိဝသေ ပရိဘုဉ္ဇတော သန္နိဓိံ ပါစိတ္တိယဉ္စ ဇနယန္တီတိ အတ္ထော။

၁၀၀။ အနာရုဠှေတိ ပါဠိယံ အနာဂတေ မနုဿသပ္ပိအာဒိမှီတိ အတ္ထော။

၁၀၁။ နိဿဋ္ဌလဒ္ဓန္တိ (ပါရာ။ ၆၂၄) ဝိနယကမ္မံ ကတွာ ပုန လဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ဝိကပ္ပေန္တဿ သတ္တာဟေတိ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ သာမဏေရဿ ‘‘ဣဒံ သပ္ပိံ တေလ’’န္တိအာဒိနာ နယေန နာမံ ဂဟေတွာ ‘‘တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝါ သမ္မုခါပိ ဝါ ပရမ္မုခါပိ ဝါ ဝိကပ္ပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပါဠိယံ ပန ‘‘အနာပတ္တိ အန္တောသတ္တာဟေ အဓိဋ္ဌေတိ၊ ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ နဿတိ၊ ဝိနဿတိ၊ ဍယှတိ၊ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှန္တိ၊ ဝိဿာသံ ဂဏှန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၅) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဣဒံ ပန နတ္ထိ။ ကိဉ္စာပိ နတ္ထိ၊ အထ ခေါ ‘‘အနဓိဋ္ဌိတေ အဓိဋ္ဌိတသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ¶ ပါစိတ္တိယံ၊ အဝိကပ္ပိတေ ဝိကပ္ပိတသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၄) အာပတ္တိဝါရေ အာဂတတ္တာ ထေရေန ဒဿိတံ။ တံ ဒဿေန္တေနာပိ သစေ ဥပသမ္ပန္နဿ ဝိကပ္ပေတိ၊ အတ္တနော ဧဝ သန္တကံ ဟောတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟဏမ္ပိ န ဝိဇဟတိ၊ တသ္မာ ဥပသမ္ပန္နဝသေန အဒဿေတွာ အနုပသမ္ပန္နဝသေန ဒဿိတံ။ တဿ ဟိ ဝိကပ္ပိတေ ပဋိဂ္ဂဟဏမ္ပိ ဝိဇဟတိ၊ အာပတ္တိပိ န ဟောတီတိ။ အဓိဋ္ဌတောတိ အဗ္ဘဉ္ဇနာဒီနိ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ သစေ ပန သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ နိရပေက္ခော ဟုတွာ အနုပသမ္ပန္နဿ ပရိစ္စဇတိ၊ ပရိစ္စတ္တတ္တာ အနာပတ္တိ၊ ဣတရဿ စ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဥဘိန္နမ္ပိ ကာယိကပရိဘောဂေါ ဝဋ္ဋတိ။ အနိဿဂ္ဂိယတ္တာ ပန ဗာဟိရပရိဘောဂေန ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ¶ သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) ဧဝံ နိယမေတွာ အနုညာတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အညဿ ဒဒတောပိ စ အနာပတ္တီ’’တိ။

၁၀၂။ သဗ္ဘာဝန္တိ အတ္တနော သဘာဝံ။ ယသ္မာ ဂါဟာပယန္တိ၊ တသ္မာ ဧဝမုဒီရိတန္တိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ ဝက္ခမာနံ သန္ဓာယ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၁၀၃-၅။ သတ္တာဟံ ယာဝဇီဝိကန္တိ (မဟာဝ။ ၃၀၅၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) သတ္တာဟကာလိကဉ္စ ယာဝဇီဝိကဉ္စာတိ အတ္ထော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကဒွယံ သေသကာလိကသမ္မိဿံ သမ္ဘိန္နရသံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇတော သန္နိဓိပါစိတ္တိ ဟောတီတိ ဥဒီရိတန္တိ။ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတံ တဒဟေဝါတိ အတ္ထော။ သေသန္တိ သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကဒွယံ။ ဣတရန္တိ ယာဝဇီဝိကံ။ ပုရေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ဟောတု၊ တဒဟု ဝါ ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ ယာဝဇီဝိကံ သတ္တာဟကာလိကေန သတ္တာဟံ ကပ္ပတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယာဝကာလိကေန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာမကာလိကံ၊ သတ္တာဟကာလိကံ၊ ယာဝဇီဝိကံ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ ကပ္ပတိ၊ နော ဝိကာလေ။ ယာမကာလိကေန၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာဟကာလိကံ၊ ယာဝဇီဝိကံ ¶ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာမေ ကပ္ပတိ၊ ယာမာတိက္ကန္တေ န ကပ္ပတိ။ သတ္တာဟကာလိကေန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဇီဝိကံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတိ၊ သတ္တာဟာတိက္ကန္တေ န ကပ္ပတီ’’တိ ဟိ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၀၅) ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝိသေသဝစနဿ နတ္ထိတာယ ပုရေ ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓန္တိ။ ကာလိကဝိနိစ္ဆယော။

ကာလိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပဋိဂ္ဂါဟနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၀၆။ ဣဒါနိ ‘‘ပဋိဂ္ဂါဟော’’တိ ပဒံ ဝိတ္ထာရေတုံ ‘‘ဒါတုကာမာဘိဟာရော စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဒါတုကာမဿ အဘိဟာရော ဒါတုကာမာဘိဟာရော။ ဧတေန အညဿ ပတ္တေ ပက္ခိပိတုံ အာလုလေန္တဿ ဖုသိတာနိ ဥဋ္ဌဟိတွာ အညဿ ပတ္တေ သစေ ပတန္တိ၊ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတီတိ ဒီပိတံ ¶ ဟောတိ။ ဧရဏက္ခမန္တိ ထာမမဇ္ဈိမေန ပုရိသေန ဥက္ခိပနက္ခမံ၊ တတော မဟန္တေ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတိ။ တိဓာ ဒေန္တေတိ ကာယကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓနိဿဂ္ဂိယာနံ ဝသေန တိဓာ ဒေန္တေ။ တဿ ဘိက္ခုနော ကာယကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေဟိ ဒွိဓာ ဂါဟောတိ အတ္ထော။ ပဉ္စင်္ဂေါ ဧဝံ ပဉ္စင်္ဂေဝံ။ ဒါတုကာမာဘိဟာရော ဧကံ၊ ဟတ္ထပါသော ဧကံ၊ ဧရဏက္ခမတာ ဧကံ၊ ဒေဝမနုဿတိရစ္ဆာနဂတေသု ဧကေန တိဓာ ဒါနမေကံ၊ ဒွိဓာ ဂါဟော ဧကန္တိ ဧဝံ ပဉ္စင်္ဂါနိ ဟောန္တိ။

၁၀၇။ ဣဒါနိ ယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အသံဟာရိယေ’’တိအာဒိမာဟ။ ခါဏုကေ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅) ဗန္ဓိတွာ ¶ ဌပိတမဉ္စာဒိမှိ ဝါ ဖလကေ ဝါ ပါသာဏေ ဝါ အသံဟာရိယေ န ရုဟတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထဇာတေ ပဒုမိနိပဏ္ဏေ ဝါ ကိံသုကပဏ္ဏာဒိမှိ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ၊ သုခုမေ စိဉ္စအာဒီနံ ပဏ္ဏေ ဝါ န ရုဟတိ၊ ယဉ္စ မဇ္ဈိမပုရိသော သန္ဓာရေတုံ န သက္ကောတိ၊ တသ္မိံ အသယှဘာရေ စ ပဋိဂ္ဂဟော န ရုဟတီတိ အတ္ထော။

၁၀၈။ ဣဒါနိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနံ ဒဿေတုံ ‘‘သိက္ခာမရဏလိင်္ဂေဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – သိက္ခာပစ္စက္ခာနေန စ မရဏေန စ လိင်္ဂပရိဝတ္တနေန စ ‘‘န တံ ဒါနိ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘န ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ ဝါ ဧဝံ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန စ စောရာဒီဟိ ဝါ အစ္ဆေဒါ စ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒါနာ စ ဂါဟော ပဋိဂ္ဂါဟော ဥပသမ္မတိ ဝိဇဟတီတိ။ ဘိက္ခုနိယာ ပန သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ အဘာဝါ ဝိဗ္ဘမနေန စ ဝိဇဟတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၁၀၉-၁၁၀

။ ဣဒါနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ သဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒ) – စတုကာလိကပရိယာပန္နံ အန္တမသော ရဇရေဏုမ္ပိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သဗ္ဗံ ပရိဘုဉ္ဇတော ပါစိတ္တိ။ ဣဒါနိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဒ္ဓဉ္စ နာတိဗဟလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုဒ္ဓဉ္စာတိ အညေသံ ရသေန အသမ္မိဿံ။ ဟိမောဒကသမုဒ္ဒေါဒကာဒီသု ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ လောဏဉ္စ အဿု စ လောဏဿု။ ဧတ္ထ လောဏံ နာမ သရီရေ ဥဋ္ဌိတံ။ ဧတာနိ ပန သဗ္ဗာနိ အဝိစ္ဆိန္နာနေဝ ကပ္ပန္တိ၊ နေတရာနိ။

၁၁၁။ ဣဒါနိ အနင်္ဂလဂ္ဂါနိပိ ဒဿေတုံ ‘‘ဂူထမတ္တိကမုတ္တာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တထာဝိဓေတိ တထာဝိဓေ ကာလေ၊ သပ္ပဒဋ္ဌကာလေတိ အတ္ထော။ အညေသံ ပန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ အနင်္ဂလဂ္ဂံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ ¶ ? ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယံ ကရောန္တော ¶ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ သွေဝ ပဋိဂ္ဂဟော ကတော၊ န ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၈) ဝုတ္တတ္တာ။

၁၁၂။ ဒုရူပစိဏ္ဏေတိ ဒုပ္ပရာမဋ္ဌေ ဖလိကရုက္ခဝလ္လိအာဒိံ စာလေန္တဿ ဝါ အာမိသဘရိတဘာဇနံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပရာမသန္တဿ ဝါ ဒုရူပစိဏ္ဏဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ရဇောကိဏ္ဏေတိ ဘိက္ခာယ စရန္တဿ ပတ္တေ ပတိတရဇံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပုန ဘိက္ခံ ဂဏှတော ဝိနယဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထုဂ္ဂဟပ္ပဋိဂ္ဂဟေတိ အထ ဥဂ္ဂဟပ္ပဋိဂ္ဂဟေ၊ အတ္တနာ ဧဝ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဂဟိတေတိ အတ္ထော။ အကပ္ပိယကုဋိယံ အန္တောဝုတ္ထေ စ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဘိက္ခုနာ သယံပက္ကေ စ အတ္တနာ ဝါ ပရေန ဝါ အကပ္ပိယကုဋိယံ အန္တောပက္ကေ စာတိ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပဋိဂ္ဂါဟဝိနိစ္ဆယော။

ပဋိဂ္ဂါဟနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ အကပ္ပိယမံသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၁၃။ ဣဒါနိ မံသေသု ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘မံသေသု စ အကပ္ပိယ’’န္တိ ဥဒ္ဓဋံ။ အကပ္ပိယမံသမှိ ဒဿိတေ ကပ္ပိယမံသံ ဒဿိတမေဝ ဟောတိ ပါရိသေသနယေန။ ဥရဂဿ စာတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗောပိ ဥရဂေါ န ကပ္ပတိ။

၁၁၄။ ဧတ္တာဝတာ ဇာတိဝသေန ဒသဝိဓမ္ပိ အကပ္ပိယမံသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကပ္ပိယမံသေသုပိ အကပ္ပိယဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဒ္ဒိဿကတမံသဉ္စ၊ ယဉ္စ အပ္ပဋိဝေက္ခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ယဿ ကဿစိ ယံ ကိဉ္စိ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ ဥဒ္ဒိဿကတံ နာမ၊ တံ ပန ဇာနိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သဗ္ဗေသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ အဇာနန္တာနံ အနာပတ္တိ။ မစ္ဆေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အပ္ပဋိဝေက္ခိတန္တိ ¶ အနုပပရိက္ခိတံ၊ အနာပုစ္ဆိတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အပ္ပဋိဝေက္ခိတွာ မံသံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ယော ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၈၁) ¶ ဝုတ္တံ။ မစ္ဆေသု ပန အာပုစ္ဆနကိစ္စံ နတ္ထိ အကပ္ပိယမစ္ဆာနံ နတ္ထိတာယာတိ ဝဒန္တိ။ ဣဒါနိ ဧတေသု အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ထုလ္လစ္စယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တံ သဗ္ဗံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဥတ္တာနမေဝ။

၁၁၅။ ဣဒါနိ န ကေဝလံ ဣမေသံ မနုဿာဒီနံ မံသမေဝ အကပ္ပိယံ၊ အဋ္ဌိအာဒီနိပိ အကပ္ပိယာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌီပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ ၂၈၁) လောမမ္ပေသန္တိ လောမမ္ပိ ဧသံ အကပ္ပိယမံသဝတ္ထူနန္တိ အတ္ထော။ သစိတ္တကံ ဝါတိ ဧတေသု ပန ဥဒ္ဒိဿကတမေဝ သစိတ္တကံ၊ သေသာ အစိတ္တကာတိ။ အကပ္ပိယမံသဝိနိစ္ဆယော။

အကပ္ပိယမံသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ နိဿဂ္ဂိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၁၆-၇။ ဣဒါနိ အစ္စောဠာရိကာနံ ဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘အရူပိယ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အညထာပိ ယုတ္တိ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။ တတ္ထာယံ သင်္ခေပတ္ထော (ပါရာ။ ၅၉၁၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဇာတရုပသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) – ယော ရူပိယေန အရူပိယဉ္စ ပရိဝတ္တေယျ၊ ယော စ ဣတရေန စ အရူပိယေန ရူပိယံ ပရိဝတ္တေယျ၊ တဿ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ။

ဣဒါနိ ရူပိယဉ္စ အရူပိယဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓ ရူပိယ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဧတ္ထ (ပါရာ။ ၅၈၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဇာတရုပသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) သဇ္ဈု သိင်္ဂီတိ သဇ္ဈူတိ ရဇတံ။ သိင်္ဂီတိ သုဝဏ္ဏံ။ တမ္ဗလောဟာဒီဟိ ဝါ ဒါရူဟိ ဝါ ပဏ္ဏေဟိ ဝါ လာခါယ ဝါ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ဝါ အသမုဋ္ဌာပေတွာ ဝါ ကတံ စမ္မဗီဇမယမ္ပိယံ ယံ ¶ ဒေသေ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆတိ၊ ဣဒံ ဝေါဟာရူပဂမာသကံ နာမ။ ဣဒမိဓ ရူပိယန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ဝတ္ထာဒိ စ မုတ္တာဒိ စ ဝတ္ထမုတ္တာဒိ။ ဣတရန္တိ အရူပိယံ ကပ္ပိယဝတ္ထုဉ္စ ဒုက္ကဋဝတ္ထုဉ္စ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဝတ္ထံ သုတ္တံ ဖာလော ပဋကော ကပ္ပာသော အနေကပ္ပကာရံ အပရဏ္ဏံ သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတာဒိဘေသဇ္ဇဉ္စာတိ ဣဒံ ကပ္ပိယဝတ္ထု နာမ။ မုတ္တာ မဏိ ဝေဠုရိယော သင်္ခေါသိလာ ပဝါဠံ လောဟိတင်္ဂေါ မသာရဂလ္လံ သတ္တ ဓညာနိ ဒါသီ ဒါသော ခေတ္တံ ဝတ္ထု ပုပ္ဖာရာမဖလာရာမာဒယောတိ ဣဒံ ဒုက္ကဋဝတ္ထု နာမ၊ တဒုဘယံ အရူပိယံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၁၈။ ဧတ္တာဝတာ ရူပိယသံဝေါဟာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကယဝိက္ကယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမံ ဂဟေတွာ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ တတ္ထ ဣမန္တိ တဏ္ဍုလာဒိကံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ဝါ ဩဒနာဒိံ ဘုတွာ ဝါ ‘‘ဣမံ ဝတ္ထာဒိကံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဒေဟိ၊ ဣမံ ရဇနပစနာဒိကံ ကရ၊ ရဇနကဋ္ဌာဒိမာ နယ၊ ဣမံ ဝါ တဝ ဒေမိ၊ တွံ ပန ဣမဉ္စ ဣမဉ္စ အာဟရ၊ ကရ၊ ဒေဟီ’’တိ ဧဝံ ကယဝိက္ကယေ သမာပန္နေ နိဿဂ္ဂီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၁၉။ ဣဒါနိ ပရိဏာမဝသေန အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္တနော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတြာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော (ပါရာ။ ၆၅၉၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပရိဏတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) – သင်္ဃဿ ဝါ အညဿ ဝါ နတံ ပရိဏတံ လာဘံ လဘိတဗ္ဗံ စီဝရာဒိပစ္စယံ အတ္တနော ဝါ အညဿ ဝါ ပရိဏာမေယျ၊ နိဿဂ္ဂိယအာဒီနိ ဟောန္တီတိ။ ကထံ? ယော ပန မာတုသန္တကမ္ပိ သင်္ဃဿ ပရိဏတံ အတ္တနော ပရိဏာမေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ။ အညဿ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏာမေတိ၊ သုဒ္ဓိကပါစိတ္တိယံ။ အညဿ သင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ၊ ဒုက္ကဋံ။ ယော ပန အညပုဂ္ဂလဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပရိဏတံ အတ္တနော ဝါ အညပုဂ္ဂလဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ အညစေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ၊ တဿာပိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ။

၁၂၀။ ယော ¶ ပန နိဿဂ္ဂိံ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ အနိဿဇ္ဇိတွာ ဝိနယကမ္မံ အကတွာ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ တဿ ဒုက္ကဋံ။ ယော ဝါ ပရေန ဝိနယကမ္မတ္ထာယ နိဿဋ္ဌံ သကသညာယ န ဒဒေယျ၊ တဿာပိ ဒုက္ကဋံ။ အညထေတရန္တိ ဧတ္ထ အညထာတိ ထေယျသညာယ သစေ န ဒဒေယျ၊ ဣတရံ တဿ အဂ္ဃဝသေန ပါရာဇိကဉ္စ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတီတိ အတ္ထော။ နိဿဂ္ဂိယဝိနိစ္ဆယော။

နိဿဂ္ဂိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂။ ပါစိတ္တိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၂၁။ ဣဒါနိ ပါစိတ္တိယာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ပါစိတ္တီ’’တိ မာတိကာပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘မုသာဝါဒေါမသာဝါဒေ၊ ပေသုညဟရဏေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မုသာဝါဒေ စ ဩမသဝါဒေ စ ပေသုညဟရဏေ စ ပါစိတ္တိ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘အဒိဋ္ဌံ၊ အသုတံ၊ အမုတံ ¶ ၊ အဝိညာတံ၊ ဒိဋ္ဌံ၊ သုတံ၊ မုတံ၊ ဝိညာတ’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃) ပုဗ္ဗေပိ ‘‘မုသာ ဘဏိဿာမီ’’တိ စေတေတွာ ဝစနက္ခဏေဝ ‘‘မုသာ ဘဏာမီ’’တိ ဇာနိတွာ ဇာနန္တဿေဝ မုသာဘဏနေ ပါစိတ္တိ နာမ အာပတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယဿ ဘဏတိ၊ သော တံ န သုဏာတိ၊ အာပတ္တိ န ဟောတိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ မုသာဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။

‘‘ဩမသဝါဒေါ နာမ ဒသဟိ အာကာရေဟိ ဩမသတိ ဇာတိယာပိ နာမေနပိ ဂေါတ္တေနပိ ကမ္မေနပိ သိပ္ပေနပိ အာဗာဓေနပိ လိင်္ဂေနပိ ကိလေသေနပိ အာပတ္တိယာပိ အက္ကောသေနပီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၅) ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ ဒသဟိ အာကာရေဟိ ဥပသမ္ပန္နံ ယော ခုံသေတိ ဝမ္ဘေတိ၊ အယံ ဩမသတိ နာမ၊ တဿ ပါစိတ္တီတိ ¶ အတ္ထော။ ပရမ္မုခါ ဘဏန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ တထာ ပါဠိယံ အနာဂတေဟိ ‘‘စောရော’’တိ ဝါ ‘‘ဂဏ္ဌိဘေဒကော’’တိ ဝါ အာဒီဟိ ဘဏန္တဿ။ ‘‘သန္တိ ဣဓေကစ္စေ ခတ္တိယာ ဗြာဟ္မဏာ စဏ္ဍာလာ’’တိအာဒိနာ ပရိယာယေန ဘဏန္တဿ စ အနုပသမ္ပန္နံ ဘဏန္တဿ စ သဗ္ဗတ္ထပိ ဒုက္ကဋမေဝ။

ပိယကမျတာယ ဝါ ဘေဒါဓိပ္ပာယေန ဝါ ဥပသမ္ပန္နံ ဇာတိအာဒီဟိ ဩမသန္တဿ ဥပသမ္ပန္နဿ ဝစနံ သုတွာ တဿ ဥပသံဟရဏံ ပေသုညဟရဏံ နာမ။ ဧတ္ထာပိ ပရိယာယဝစနေန စ အနုပသမ္ပန္နဿ ဥပသံဟရဏေန စ ဒုက္ကဋမေဝ။

ပဒသောဓမ္မောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဓမ္မော နာမ ဗုဒ္ဓဘာသိတော သာဝကဘာသိတော ဣသိဘာသိတော ဒေဝတာဘာသိတော အတ္ထူပသံဟိတော ဓမ္မူပသံဟိတော’’တိ (ပါစိ။ ၄၆) ဧဝံ ဝုတ္တံ သင်္ဂီတိတ္တယမာရုဠှံ တိပိဋကဓမ္မံ ပဒအနုပဒအနွက္ခရအနုဗျဉ္ဇနဝသေန ဘိက္ခုဉ္စ ဘိက္ခုနိဉ္စ ဌပေတွာ အနုပသမ္ပန္နံ ဧကတော ဝါစေန္တဿ ပါစိတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။

သာဂါရေတိ ယံ ပန သဗ္ဗန္တိမေန ပရိယာယေန ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓေန ပါကာရာဒိနာ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ သဗ္ဗပရိစ္ဆိန္နဉ္စ ယေန ကေနစိ ဝိတာနာဒိနာ အန္တမသော ဝတ္ထေနပိ ဆန္နတ္တာ သဗ္ဗစ္ဆန္နဉ္စ သေနာသနံ၊ တထာရူပေ သေနာသနေ ဧကူပစာရဋ္ဌာနေ အနုပသမ္ပန္နေန သဟ ဝသန္တဿ စတုတ္ထဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ နိပဇ္ဇနဂဏနာယ စ အနုပသမ္ပန္နဂဏနာယ စ ဒေဝသိကံ ပါစိတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။

ဥဇ္ဈာပနကခိယျနေတိ ဧတ္ထ ယော ဥပသမ္ပန္နံ သင်္ဃေန သမ္မတံ သေနာသနပညာပကံ ဝါ ဘတ္တုဒ္ဒေသကံ ¶ ဝါ ယာဂုဘာဇကံ ဝါ ဖလဘာဇကံ ဝါ ခဇ္ဇဘာဇကံ ဝါ အပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇကံ ဝါ မင်္ကုကတ္တုကာမော ဆန္ဒေန ‘‘ဣတ္ထန္နာမော သေနာသနံ ပညာပေတိ၊ ဘတ္တာနိ စ ဥဒ္ဒိသတီ’’တိ ဝါ ဝဒန္တော အညံ ¶ ဥပသမ္ပန္နံ ဥဇ္ဈာပေတိ တေန အဝဇာနာပေတိ၊ ယော ပန တထေဝ ဝဒန္တော ဥပသမ္ပန္နဿ သန္တိကေ တဿ အယသံ ပကာသေန္တော ခီယတိ၊ တသ္မိံ ဥဇ္ဈာပနကေ စ ခီယနကေ စ ပါစိတ္တိဒွယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၂၂။ တလသတ္တိအနာဒရ-ကုက္ကုစ္စုပ္ပာဒနေသု စာတိ ဧတ္ထ ယော ဘိက္ခု ဥပသမ္ပန္နဿ ပဟရဏာကာရံ ဒဿေန္တော ကာယံ ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓံ ဝါ ဥစ္စာရေတိ၊ တဿ ပါစိတ္တိယံ။ သစေ ဝိရဒ္ဓါ ပဟာရံ ဒေတိ၊ အပ္ပဟရိတုကာမတာယ ဒုက္ကဋံ၊ တထာ အနုပသမ္ပန္နေသုပိ ဒုက္ကဋမေဝ။

ဥပသမ္ပန္နေန ပညတ္တေန ဝုစ္စမာနော တံ အသိက္ခိတုကာမတာယ ဝါ တဿ ဝစနံ အသောတုကာမတာယ ဝါ ယော အနာဒရိယံ ကရောတိ၊ တဿ အနာဒရကရဏေ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ အပညတ္တေန ဝုစ္စမာနဿ စ အနုပသမ္ပန္နေန ပညတ္တေန ဝါ အပညတ္တေန ဝါ ဝုစ္စမာနဿ ဒုက္ကဋံ။

ဥပသမ္ပန္နဿ ‘‘ဦနဝီသတိဝဿော မညေ တွံ ဥပသမ္ပန္နော၊ ဝိကာလေ မညေ တယာ ဘုတ္တ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သဉ္စိစ္စ ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပာဒေန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဥပ္ပာဒနေ ဒုက္ကဋံ။

ဂါမပ္ပဝေသနာပုစ္ဆာတိ ဧတ္ထ ပန မဇ္ဈနှိကာတိက္ကမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝိကာလော နာမ၊ ဧတ္ထန္တရေ သစေ သမ္ဗဟုလာ ကေနစိ ကမ္မေန ဂါမံ ပဝိသန္တိ၊ ‘‘ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆာမာ’’တိ သဗ္ဗေဟိပိ အညမညံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံ။ သစေ အနာပုစ္ဆာ ပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပံ၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရံ အတိက္ကမန္တိ၊ ပဌမပါဒေ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ ပါစိတ္တိယံ။ အာပဒါသု အနာပတ္တိ။

ဘောဇနေ စ ပရမ္ပရာတိ ပရမ္ပရဘောဇနေ စ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ပဉ္စသု ဘောဇနေသု အညတရံ နာမံ ဂဟေတွာ ¶ ‘‘ဩဒနေန ဝါ သတ္တုနာ ဝါ ကုမ္မာသေန ဝါ မံသေန ဝါ မစ္ဆေန ဝါ နိမန္တေမီ’’တိအာဒိနာ နယေန၊ ယေန ကေနစိ ဝေဝစနေန ဝါ အကပ္ပိယနိမန္တနာယ နိမန္တိတဿ ¶ ယေန ယေန ပဌမံ နိမန္တိတော၊ တဿ တဿ ဘောဇနံ ဌပေတွာ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ၊ အဝိကပ္ပေတွာ ဝါ ပဌမနိမန္တနံ ပရဿ ပရဿ ကုလဿ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ပရမ္ပရဘောဇနေ ပါစိတ္တိ ဟောတိ။ ဂိလာနစီဝရဒါနစီဝရကာလသမယေသု အနာပတ္တိ၊ တထာ ပဉ္စ ဘောဇနာနိ ဌပေတွာ သဗ္ဗတ္ထ။

၁၂၃။ အနုဒ္ဓရိတွာ ဂမနေ သေယျန္တိ ဧတ္ထ ဒသဝိဓာ သေယျာ ဘိသိ စိမိလိကာ ဥတ္တရတ္ထရဏံ ဘူမတ္ထရဏံ တဋ္ဋိကာ စမ္မခဏ္ဍော နိသီဒနံ ပစ္စတ္ထရဏံ တိဏသန္ထာရော ပဏ္ဏသန္ထာရောတိ။ ဧတေသု ယံ ကိဉ္စိ သင်္ဃိကေ ဝိဟာရေ ဂုတ္တသေနာသနေ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂေန ဂဟိတံ အတ္တနာ ဝါ သန္ထရိတွာ၊ အနုပသမ္ပန္နေန ဝါ သန္ထရာပေတွာ တံ ဒိဝသံ ဂမိကဝသေန ပက္ကမန္တော နေဝ သယံ ဥဒ္ဓရေယျ န အညံ ဥဒ္ဓရာပေယျ၊ ယထာ ဥပစိကာဒီဟိ န ခဇ္ဇေယျ၊ ဧဝံ န ဌပေယျ၊ အညေန ဝါ န ဥဒ္ဓရာပေယျ၊ ပတိရူပံ ဘိက္ခုံ ဝါ သာမဏေရံ ဝါ အာရာမိကမေဝ ဝါ အနာပုစ္ဆာ ဝါ ဂစ္ဆေယျ၊ တဿ ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပံ၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ မဏ္ဍပရုက္ခမူလာဒိအဂုတ္တသေနာသနေ သန္ထရိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ တထာ မဉ္စပီဌဘိသိကောစ္ဆကေသု၊ ဂုတ္တသေနာသနေပိ ဒုက္ကဋမေဝ။

သေနာသနာနိ ဝါတိ ဧတ္ထ အနုဒ္ဓရိတွာ ဂမနေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ ပန မဉ္စော ပီဌံ ဘိသိ ကောစ္ဆကန္တိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ သေနာသနံ ဝဿာနဟေမန္တာနံ အဋ္ဌသု မာသေသု အဇ္ဈောကာသေ ဝါ ဩဝဿကမဏ္ဍပေ ဝါ ရုက္ခမူလေ ဝါ သယံ သန္ထရိတွာ ဝါ အနုပသမ္ပန္နေန သန္ထရာပေတွာ ဝါ တံ အနုဒ္ဓရိတွာ ဝါ အနုဒ္ဓရာပေတွာ ဝါ တဿ သေနာသနဿ ဒွိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ အတိက္ကမနေ ပါစိတ္တိယံ။ သမ္မုဉ္ဇနီယာဒိ သေသပရိက္ခာရေသု ဒုက္ကဋံ။

ဣတ္ထိယာဒ္ဓါနဂမနေတိ ¶ ဧတ္ထ မာတုဂါမေန ‘‘ဂစ္ဆာမ ဘဂိနိ၊ ဂစ္ဆာမ အယျာ’’တိ ဧဝံ သံဝိဒဟိတွာ ‘‘အဇ္ဇ ဝါ သွေ ဝါ ပရသုဝေ ဝါ’’တိ နိယမိတကာလံ ဝိသင်္ကေတံ အကတွာ ဒွါရဝိသင်္ကေတံ မဂ္ဂဝိသင်္ကေတံ ကတွာပိ ဂစ္ဆတော ဂါမန္တရေ ဂါမန္တရေ ပါစိတ္တိယံ။ အဂါမကေ အရညေ အဒ္ဓယောဇနေ အဒ္ဓယောဇနေ အာပတ္တိ။

ဧကေကာယ နိသီဒနေတိ ဧတ္ထ ဧကော ဧကာယ ဣတ္ထိယာ နိသီဒနေတိ အတ္ထော။

၁၂၄။ ဘိံသာပနေတိ ¶ ဧတ္ထ ဥပသမ္ပန္နော ဥပသမ္ပန္နံ ဘိံသာပေတုကာမော စောရကန္တာရဝါဠကန္တာရာဒီနိ အာစိက္ခတိ၊ ဘယာနကံ ဝါ ရူပသဒ္ဒါဒိံ ဒဿေတိ၊ သော ဘာယတု ဝါ မာ ဝါ၊ တဿ ပယောဂေ ပယောဂေ ပါစိတ္တိယံ။ အနုပသမ္ပန္နေ ဒုက္ကဋံ။

အာကောဋနေတိ ပဟာရဒါနေ။ ဥပသမ္ပန္နော ဥပသမ္ပန္နဿ အနတ္တမနော ဟုတွာ သစေ ဥပ္ပလပတ္တေနပိ ပဟာရံ ဒေတိ၊ ပါစိတ္တိယံ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတဿာပိ ပဟာရံ ဒေတိ၊ ဒုက္ကဋမေဝ။

အနာစာရံ အာစရိတွာ သင်္ဃမဇ္ဈေ အာပတ္တိယာ ဝါ ဝတ္ထုနာ ဝါ အနုယုဉ္ဇိယမာနော တံ အကထေတုကာမော ‘‘ကော အာပန္နော၊ ကိံ အာပန္နော၊ ကိသ္မိံ အာပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန အညေဟိ ဝစနေဟိ တံ ဝစနံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တော သော အညံ ဝဒတိ၊ အယံ အညဝါဒကော၊ တသ္မိံ အညဝါဒကေ စ ကဉ္စိ ဝီတိက္ကမံ ဒိသွာ ‘‘အာဝုသော၊ ဣဒံ နာမ တယာ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တေ တံ န ကထေတုကာမော တုဏှီဘူတောဝ သင်္ဃံ ဝိဟေသတီတိ သင်္ဃဝိဟေသကော၊ တသ္မိံ ဝိဟေသကေ စ ပါစိတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန အညဝါဒကေ စ ဝိဟေသကေ ¶ စ အာရောပိတေ ပုန အညံ ဘဏန္တဿ၊ ဝိဟေသန္တဿ ပါစိတ္တိ။ အနာရောပိတေ ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒုဋ္ဌုလ္လပကာသဆာဒေတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လာ နာမ အာပတ္တိ စတ္တာရိ စ ပါရာဇိကာနိ တေရသ စ သင်္ဃာဒိသေသာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၉၉) ဝုတ္တာ၊ တထာပိ ဣဓ သင်္ဃာဒိသေသာဝ အဓိပ္ပေတာ။ တသ္မာ သင်္ဃသမ္မုတိံ ဝိနာ ဘိက္ခုဿ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အာပတ္တိံ ‘‘အယံ အသုစိံ မောစေတွာ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝတ္ထုနာ သဒ္ဓိံ အာပတ္တိံ ဃဋေတွာ ဘိက္ခုဉ္စ ဘိက္ခုနိဉ္စ ဌပေတွာ ယဿ ကဿစိ အနုပသမ္ပန္နဿ အာရောစေန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ ထုလ္လစ္စယာဒိအဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနေ ဒုက္ကဋံ။ ဒုဋ္ဌုလ္လစ္ဆာဒနေပိ သင်္ဃာဒိသေသောဝ အဓိပ္ပေတော။ ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခုဿ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အာပတ္တိံ သယံ ဝါ ဇာနိတွာ အညေသံ ဝါ သုတွာ ‘‘ဣမံ ဇာနိတွာ စောဒေဿန္တိ သာရေဿန္တိ မင်္ကုံ ကရိဿန္တိ၊ နာရောစိဿာမီ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ၊ တဿ ပါစိတ္တိယံ။ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ ပစ္ဆာ အာရောစိတေပိ န ရက္ခတိ ဧဝ။

ဟာသောဒကေတိ အင်္ဂုလိပတောဒကေန ဟာသော စ ဥဒကေ ဟာသော စာတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥပသမ္ပန္နော ဥပသမ္ပန္နံ ဟသာဓိပ္ပာယော ကာယေန ကာယံ အာမသတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ၊ ကော ပန ဝါဒေါ ¶ ဥပကစ္ဆကာဒီသု ဃဋ္ဋနေ။ အနုပသမ္ပန္နေ ဒုက္ကဋံ၊ တထာ ဘိက္ခုဿ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါမသနေ စ နိဿဂ္ဂိယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါမသနေ စ။ ဧတ္ထ ဘိက္ခုနီပိ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ဌိတာ။ ဥဒကေ ဟသနဓမ္မော နာမ ဥပရိဂေါပ္ဖကေ ဥဒကေ ကီဠာဓိပ္ပာယဿ နိမ္မုဇ္ဇနဥမ္မုဇ္ဇနပ္လဝနာဒိကံ။ ဣဓ ဟာသော နာမ ကီဠာ ဝုစ္စတိ။

နိစ္ဆုဘနေ ဝိဟာရာတိ သင်္ဃိကာ ဝိဟာရာ နိက္ကဍ္ဎနေတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ယော ကုဒ္ဓါ ဟုတွာ ဥပသမ္ပန္နံ ဟတ္ထာဒီသု ဂဟေတွာ ဝါ ‘‘နိက္ခမာ’’တိ ဝတွာ ဝါ ယတ္တကာနိ ဒွါရာနိ ¶ ဧကေန ပယောဂေန အတိက္ကာမေတိ၊ တတ္ထ ဒွါရဂဏနာယ အာပတ္တိံ အဂ္ဂဟေတွာ ပယောဂဿ ဧကတ္တာ ဧကာ ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။ သစေ နာနာပယောဂေဟိ အတိက္ကာမေတိ၊ တတ္ထ ဒွါရဂဏနာယ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တဿ ပရိက္ခာရနိက္ကဍ္ဎနေ ဒုက္ကဋံ၊ တထာ အနုပသမ္ပန္နေ၊ တဿ ပရိက္ခာရနိက္ကဍ္ဎနေ စ။ အလဇ္ဇိအာဒီသု ပန အနာပတ္တိ။

အနုပခဇ္ဇ သယနေတိ သင်္ဃိကေ ဝိဟာရေ ‘‘ဝုဍ္ဎော’’တိ ဝါ ‘‘ဂိလာနော’’တိ ဝါ ‘‘သင်္ဃေန ဒိန္နော’’တိ ဝါ ဇာနိတွာ မဉ္စဿ ဝါ ပီဌဿ ဝါ ပဝိသန္တဿ ဝါ နိက္ခမန္တဿ ဝါ ဥပစာရေ သေယျံ သန္ထရိတွာ ဝါ သန္ထရာပေတွာ ဝါ ‘‘ယဿ သမ္ဗာဓော ဘဝိဿတိ၊ သော ပက္ကမိဿတီ’’တိ အဓိပ္ပာယေန အဘိနိသီဒန္တဿ စ အဘိနိပဇ္ဇန္တဿ စ ပယောဂဂဏနာယ ပါစိတ္တိယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါစိတ္တိယဝိနိစ္ဆယော။

ပါစိတ္တိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ သမဏကပ္ပနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၂၅။ ဘူတာနံ ဇာတာနံ နိဗ္ဗတ္တာနံ ဂါမော ဘူတဂါမော (ပါစိ။ ၉၁၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၁၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။ သမာရမ္ဘောတိ ဆေဒနဖာလနပစနာဒိ၊ တသ္မိံ ဘူတဂါမသမာရမ္ဘေ ဘူတဂါမသမာရမ္ဘဟေတု ပါစိတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကတကပ္ပိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန သမဏကပ္ပိယံ ဘဝေတိ သမ္ဗန္ဓော။ သမဏာနံ ကပ္ပိယံ သမဏကပ္ပိယံ ¶ ။ ဣဒါနိ ယေန ကတံ ကပ္ပိယံ သမဏကပ္ပိယံ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘နခေန ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ၊ အဂ္ဂိပရိဇိတံ သတ္ထပရိဇိတံ နခပရိဇိတံ အဗီဇံ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇညေဝ ပဉ္စမ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၅၀) ဟိ ဝုတ္တံ။

၁၂၆။ ဣဒါနိ ¶ တံ ဘူတဂါမံ ဒဿေတုံ ‘‘သမူလာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ (ပါစိ။ ၉၁၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၁) သ-ဣတိ သော ဘူတဂါမော နာမာတိ အတ္ထော၊ မူလဗီဇာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ဗီဇေဟိ ပဘာဝိတော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ မူလဗီဇံ နာမ ဟလိဒ္ဒိသိင်္ဂိဝေရာဒိ။ ခန္ဓဗီဇံ နာမ အဿတ္ထော နိဂြောဓောတိ ဧဝမာဒိ။ အဂ္ဂဗီဇံ နာမ အဇ္ဇုကဖဏိဇ္ဇကာဒိ။ ဖဠုဗီဇံ နာမ ဥစ္ဆုဝေဠုနဠာဒိ။ ‘‘ဗီဇဗီဇံ နာမ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ အပရဏ္ဏံ၊ ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ ဗီဇေ ဇာယန္တိ ဗီဇေ သဉ္ဇာယန္တိ၊ ဧတံ ဗီဇဗီဇံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ‘‘ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ ၁၉၅၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၃၊ ၄၁၁၊ ၂။၁၁၊ အ။ နိ။ ၁၀။၉၉၊ ပု။ ပ။ ၁၇၉) ဝုတ္တတ္တာ ဓမ္မာနုလောမေန အာဂတံ ဗီဇဂါမသမာရမ္ဘံ ဒဿေတုံ ‘‘အာရမ္ဘေ ဒုက္ကဋ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တသ္မာ ဧတံ ပဌမံ ‘‘ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’’တိ ဘူတဂါမပရိမောစနံ ကာရေတွာ ဗီဇဂါမပရိမောစနတ္ထံ ပုန ကပ္ပိယံ ကာရေတဗ္ဗံ။

၁၂၇။ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၂၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘုတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) နာမ အမ္ဗပနသာဒိ။ နောဗီဇံ နာမ တရုဏမ္ဗဖလာဒိ၊ ဧတံ ပန သဗ္ဗံ အကပ္ပိယမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ကဋာဟဗဒ္ဓဗီဇာနိ ကပိတ္ထဖလာဒီနိ။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါပိ ကာရယေတိ ကပါလေပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ သစေ ဧကာဗဒ္ဓါနီတိ အတ္ထော။ ကဋာဟမုတ္တံ ပန ဘိန္ဒိတွာ ကာရေတဗ္ဗံ။

၁၂၈။ ဘာဇနေ ဝါ ဘူမိယံ ဝါ ဧကာဗဒ္ဓေသု ဗီဇေသု ဧကသ္မိံ ဗီဇေ ကပ္ပိယေ ကတေ သဗ္ဗေသွေဝ ကတံ ဘဝေတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ဗီဇေ၊ ဧဝံ ရုက္ခသဟဿံ ဝါ ဥစ္ဆုသဟဿံ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဧကာဗဒ္ဓေ ကတေပိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၂၉။ ကပ္ပိယံ ကတွာ နိက္ခိတ္တေ ဗီဇဂါမေ ပုန မူလပဏ္ဏာနိ သစေ ဇာယရုံ၊ ပုန ကပ္ပိယံ ကာရေယျာတိ အတ္ထော။ တဒါတိ မူလေ စ အင်္ကုရေ စ ဇာတေတိ အတ္ထော။

၁၃၀။ ဥဒကသမ္ဘဝေါတိ ¶ ¶ ဥဒကဇာတော။ စေတိယာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂေဟပ္ပမုခပါကာရဝေဒိကာဒီသု နိဗ္ဗတ္တာ ဂဟိတာ။ နိဗ္ဗတ္တဒွတ္တိပတ္တကော ဘူတဂါမောဝ၊ အနိဗ္ဗတ္တကော အဂ္ဂဗီဇေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ ဗီဇမ္ပိ ယာဝ မူလံ ဝါ ပဏ္ဏံ ဝါ န နိက္ခမတိ၊ တာဝ ဗီဇဂါမောဝ၊ မူလေ စ နိက္ခန္တေ ပဏ္ဏေ စ ဟရိတေ ဇာတေ ဘူတဂါမောဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၁၃၁။ မကုဠန္တိ အဖုလ္လံ။ အဟိဆတ္တကံ နာမ ရုက္ခေ ဇာတံ အဟိဆတ္တကံ။

၁၃၂။ အလ္လရုက္ခေ ဂဏှတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ အလ္လရုက္ခေ ဆိန္ဒတော ဝါပီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၃၄။ ‘‘ဣမံ ရုက္ခံ၊ ဣမံ လတံ၊ ဣမံ ကန္ဒံ ဆိန္ဒ၊ ဘိန္ဒာ’’တိအာဒိနာ နယေန နိယမေတွာ ဘာသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဣဒံ၊ ဧတ’’န္တိ အဝတွာ ကေဝလံ ‘‘ရုက္ခံ ဆိန္ဒာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၂၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘူတဂါမဟိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) နယေန ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ သမဏကပ္ပဝိနိစ္ဆယော။

သမဏကပ္ပနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၄။ ဘူမိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၃၆။ ဣဒါနိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတဿော ကပ္ပိယဘူမိယော ဥဿာဝနန္တိကံ ဂေါနိသာဒိကံ ဂဟပတိံ သမ္မုတိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၉၅) ဧဝံ ဝုတ္တာ စတဿော ကပ္ပိယဘူမိယော ဒဿေတုံ ‘‘သမ္မုတုဿာဝနန္တာ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယာသူတိ ကပ္ပိယဘူမီသု (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။

၁၃၇။ ဣဒါနိ ¶ ယတ္ထ ကပ္ပိယကုဋိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝါသတ္ထာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝါသတ္ထာယာတိ ဣမိနာ ကောဋ္ဌာဂါရဘတ္တသာလာစေတိယဃရသမ္မုဉ္ဇနီမာဠကာဒိ ယံ ယံ အညမ္ပိ ဝါသတ္ထာယ ¶ ကရီယတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ကပ္ပိယကုဋိကရဏကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဘောဇနသာလာ ပန သေနာသနမေဝ၊ တသ္မာ တတ္ထ ကာတဗ္ဗာ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။ သင်္ဃိကေဝေကသန္တကေတိ ဧတ္ထ ဧကသန္တကော ဥပသမ္ပန္နသန္တကောဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၃၈။ ဣဒါနိ ကတ္တဗ္ဗာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂေဟေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သင်္ဃဿ ဝါ ဧကဿ ဝါ ဂေဟေ ဝိဟာရေ ကရိယမာနေ ဧဝံ ဤရယံ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမ၊ ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမာ’’တိ ဝါ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိ ကပ္ပိယကုဋီ’’တိ ဝါ ဝဒန္တော ပဌမိဋ္ဌကတ္ထမ္ဘာဒိံ ဌပေယျ၊ ဧဝံ ကတာ ဥဿာဝနန္တိကာ နာမ၊ ဧဝံ ဥဒါဟရိတဝစနန္တိကာတိ အတ္ထော။

၁၃၉။ ယေဘုယျေန ဝါ အပရိက္ခိတ္တော၊ သကလောပိ ဝါ အပရိက္ခိတ္တော အာရာမော ‘‘ဂေါနိသာဒီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ ပန သေနာသနေသု ပရိက္ခိတ္တေသုပိ အာရာမေ အပရိက္ခိတ္တေ ကပ္ပိယကုဋိကရဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ သမ္မုတိံ ကရောန္တေဟိ ကတံ ပရိယောသိတံ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ အဍ္ဎယောဂံ ပါသာဒံ ဟမ္မိယံ ဂုဟံ တိဏကုဋိကံ မဏ္ဍပ’’န္တိ တေသံ နာမံ ဂဟေတွာ တဿာ ကုဋိယာ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ဌတွာ၊ တဿာ အန္တော ဝါ ပဝိသိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗံ။

၁၄၀။ ‘‘ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အညေဟီ’’တိ ဝစနတော သေသသဟဓမ္မိကေဟိပိ ဒေဝမနုဿေဟိပိ အညေဟိ ကပ္ပိယကုဋိယာ အတ္ထာယ ဒိန္နော ဝါ တေသံ သန္တကော ဝါ ဂေဟော ‘‘ဂဟပတီ’’တိ မတော ဉာတောတိ အတ္ထော၊ သင်္ဃသန္တကဉ္စ ဘိက္ခုသန္တကဉ္စ ဌပေတွာ သဗ္ဗေသံ ဂေဟော ဂဟပတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၄၁။ သပ္ပိအာဒီဟိ ¶ မိဿိတန္တိ သပ္ပိအာဒီဟိ ပဉ္စဟိ စ ဟလိဒ္ဒိသိင်္ဂိဝေရာဒိယာဝဇီဝိကေန စာတိ အတ္ထော။ ဝဇေယျ အန္တောဝုတ္ထတ္တန္တိ ဧတ္ထ ယာဝကာလိကယာမကာလိကသင်္ခါတံ ပုရိမကာလိကဒွယံ သင်္ဃိကံ ဝါ ဘိက္ခုဿ ဝါ ဘိက္ခုနိယာ ဝါ သန္တကံ သယံ ကပ္ပိယကုဋိယာ ဝုတ္ထမ္ပိ ဣတရေဟိ အကပ္ပိယကုဋိယာ ဝုတ္ထေဟိ မိဿိတံ အန္တောဝုတ္ထဘာဝံ အာဂစ္ဆေယျာတိ အတ္ထော။

၁၄၂။ တေဟေဝါတိ အကပ္ပိယကုဋိယံ ဝုတ္ထသပ္ပိတေလာဒီဟိ။ သာမပါကတန္တိ သာမံပက္ကဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။

၁၄၃-၄။ ဣမာ ¶ ပန ကပ္ပိယကုဋိယော ယဒါ ဇဟိတဝတ္ထုကာ ဟောန္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဿာဝနန္တိကာ’’တိအာဒိမာဟ။ သစေ ထမ္ဘေ ဝါ ဘိတ္တိပါဒေ ဝါ ပရိဝတ္တေန္တိ၊ ယော ယော ဌိတော၊ တတ္ထ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာတိ၊ ဧတေနုပါယေန သဗ္ဗေသု ပရိဝတ္တေသုပိ န ဝိဇဟိတဝတ္ထုကာဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပရိက္ခိတ္တေ ဂေါနိသာဒိ ဝိဇဟိတဝတ္ထုကာ။ သေသာ ဆဒနဝိဗ္ဘမာတိ ဆဒနဝိနာသာ ဇဟိတဝတ္ထုကာ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘူမိဝိနိစ္ဆယော။

ဘူမိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၅။ ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၅။ ဥပဇ္ဈာစရိယေတိ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၆၄၊ ၆၇၊ ၇၄၊ ၇၈-၇၉၊ စူဠဝ။ ၃၇၅၊ ၃၇၇၊ ၃၇၉-၃၈၂၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၆၄၊ ၆၇၊ ၇၅၊ ၇၆၊ ၇၇) အာစရိယော နာမ နိဿယာစရိယော ပဗ္ဗဇ္ဇာစရိယော ဥပသမ္ပဒါစရိယော ဓမ္မာစရိယောတိ စတုဗ္ဗိဓော။ ဧတေသု ဟိ နိဿယန္တေဝါသိကေန ယာဝ အာစရိယံ နိဿာယ ဝသတိ၊ တာဝ သဗ္ဗမာစရိယဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဥပသမ္ပဒါဓမ္မန္တေဝါသိကေဟိ ပန နိဿယမုတ္တကေဟိပိ အာဒိတော ¶ ပဋ္ဌာယ ယာဝ စီဝရရဇနံ၊ တာဝ ဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ အနာပုစ္ဆိတွာ ပတ္တဒါနာဒိမှိ ပန ဧတေသံ အနာပတ္တိ။ ဧတေသု စ ပဗ္ဗဇ္ဇန္တေဝါသိကော စ ဥပသမ္ပဒန္တေဝါသိကော စ အာစရိယဿ ယာဝဇီဝံ ဘာရော၊ နိဿယန္တေဝါသိကော စ ဓမ္မန္တေဝါသိကော စ ယာဝ သမီပေ ဝသတိ၊ တာဝဒေဝ။ သုဋ္ဌု ပိယသီလော သုပေသလော၊ သိက္ခာကာမောတိ အတ္ထော။ ဒန္တကဋ္ဌံ ဒေန္တေန ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ မဟန္တံ မဇ္ဈိမံ ခုဒ္ဒကန္တိ တီဏိ ဒန္တကဋ္ဌာနိ ဥပနေတဗ္ဗာနိ။ တေသု ယံ တီဏိ ဒိဝသာနိ ဂဏှာတိ၊ တံ သလ္လက္ခေတွာ စတုတ္ထဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ တာဒိသံယေဝ သမ္မာ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ ယံ ဝါ တံ ဝါ ဂဏှာတိ၊ ယထာလဒ္ဓံ ဥပနေတဗ္ဗံ။ တောယန္တိ သီတဉ္စ ဥဏှဉ္စ ဥဒကံ ဥပနေတွာ ယံ တီဏိ ဒိဝသာနိ ဝဠဉ္ဇေတိ၊ စတုတ္ထဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ တာဒိသံ ဥပနေတဗ္ဗံ။ သစေ ဒွေပိ ဝဠဉ္ဇေတိ၊ ဒုဝိဓမ္ပိ ဥပနေတဗ္ဗံ။ သစေ ယာဂု ဟောတိ၊ ဘာဇနံ ဓောဝိတွာ ဥပနေတဗ္ဗံ။

၁၄၆။ ပတ္တေ ဝတ္တံ စရေတိ ‘‘ယာဂုံ ပီတဿ ဥဒကံ ဒတွာ ဘာဇနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နီစံ ကတွာ ¶ သာဓုကံ အပရိဃံသန္တေန ဓောဝိတွာ ပဋိသာမေတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ဝုတ္တံ ပတ္တေ ဝတ္တံ စရေတိ အတ္ထော။ ဂါမပ္ပဝေသေ ဝတ္တံ စရေတိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ အာစရိယော ဝါ ဂါမံ ပဝိသိတုကာမော ဟောတိ၊ နိဝါသနံ ဒါတဗ္ဗံ၊ ပဋိနိဝါသနံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ကာယဗန္ဓနံ ဒါတဗ္ဗံ၊ သဂုဏံ ကတွာ သင်္ဃာဋိယော ဒါတဗ္ဗာ၊ ဓောဝိတွာ ပတ္တော သောဒကော ဒါတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ဣဒံ ဂါမပ္ပဝေသနေ ဝတ္တံ နာမ။ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ အာစရိယော ဝါ ပစ္ဆာသမဏံ အာကင်္ခတိ၊ တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တေန ပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေတွာ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ သဂုဏံ ကတွာ သင်္ဃာဋိယော ပါရုပိတွာ ဂဏ္ဌိကံ ပဋိမုဉ္စိတွာ ဓောဝိတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဥပဇ္ဈာယဿ ဝါ အာစရိယဿ ဝါ ပစ္ဆာသမဏေန ဟောတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ¶ နယေန ဝုတ္တံ ဂမနေ ဝတ္တံ နာမ။ ‘‘နိဝတ္တန္တေန ပဌမတရံ အာဂန္တွာ အာသနံ ပညာပေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) နယေန ဝုတ္တံ အာဂမေ ဝတ္တံ နာမ။ ‘‘ဥပဇ္ဈာယမှိ ဝုဋ္ဌိတေ အာသနံ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗံ၊ ပါဒေါဒကံ ပါဒပီဌံ ပါဒကထလိကံ ပဋိသာမေတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ဧဝံ ဝုတ္တံ အာသနာဒီသု ဝတ္တံ နာမ။ ဥပါဟနာယ ဝတ္တံ နာမ ‘‘ဥပါဟနာ ပုဉ္ဆိတဗ္ဗာ၊ ဥပါဟနာ ပုဉ္ဆန္တေန ပဌမံ သုက္ခေန စောဠကေန ပုဉ္ဆိတဗ္ဗာ၊ ပစ္ဆာ အလ္လေနာ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၃၅၇၊ ၃၅၉) ဝုတ္တံ။ စီဝရေ ဝတ္တံ နာမ ‘‘သစေ စီဝရံ သိန္နံ ဟောတိ၊ မုဟုတ္တံ ဥဏှေ ဩတာပေတဗ္ဗံ၊ န စ ဥဏှေ စီဝရံ နိဒဟိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ဝုတ္တံ။

၁၄၇။ ပရိဘောဇနီယပါနီယ-ဝစ္စပ္ပဿာဝဌာနိသူတိ ဧတ္ထ သစေ ပါနီယံ န ဟောတိ၊ ပါနီယံ ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗံ။ သစေ ပရိဘောဇနီယံ န ဟောတိ၊ ပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗံ။ သစေ ဝစ္စကုဋိ ဥက္လာပါ ဟောတိ၊ ဝစ္စကုဋိ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗာ။ တထာ ပဿာဝဋ္ဌာနေ ဧဝံ ဝတ္တံ စရိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိဟာရံ သောဓေန္တေန ပဌမံ ပတ္တစီဝရံ နီဟရိတွာ ဧကမန္တံ နိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ ဝိဟာရသောဓနေ ဝတ္တံ နာမ။ ‘‘ဘူမတ္ထရဏံ ဩတာပေတွာ သောဓေတွာ ပပ္ဖောဋေတွာ အတိဟရိတွာ ယထာပညတ္တံ ပညာပေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ဝုတ္တံ ပုန ပညာပနေ ဝတ္တံ နာမ။

၁၄၈။ ဣဒါနိ ဝိဟာရံ သောဓေန္တေန ဧဝံ သောဓေတဗ္ဗန္တိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘န ပပ္ဖောဋေယျာ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ တဿတ္ထော – ဝိဟာရံ သောဓေန္တော ဘိက္ခု ဘူမတ္ထရဏာဒိသယနာသနံ ပဋိဝါတေ ဝါ ပင်္ဂဏေ ဝါ ပါနီယသာမန္တာ ဝါ န ပပ္ဖောဋေယျာတိ။ ပင်္ဂဏေတိ ဗဟူနံ သန္နိပါတေ ဌာနေ။

၁၄၉။ နှာနေတိ ¶ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယော နဟာယိတုကာမော ဟောတိ၊ နဟာနံ ပဋိယာဒေတဗ္ဗံ။ သစေ သီတေန အတ္ထော ဟောတိ၊ သီတံ ပဋိယာဒေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၆၊ စူဠဝ။ ၃၇၆) ဝုတ္တံ နဟာနေ ဝတ္တံ နာမ၊ ‘‘ဥပဇ္ဈာယဿ ဂတ္တတော ဥဒကံ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ နိဝါသနံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၆၊ စူဠဝ။ ၃၇၆) ဝုတ္တံ နဟာတဿ ကာတဗ္ဗံ နာမ။ ရင်္ဂပါကေတိ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယဿ အာစရိယဿ ရဇနံ ပစိတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန အန္တေဝါသိကေန ပစိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ဝုတ္တံ။ ဓောဝနေတိ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယဿ အာစရိယဿ စီဝရံ ဓောဝိတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန အန္တေဝါသိကေန ဓောဝိတဗ္ဗံ၊ ဥဿုက္ကံ ဝါ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ဝုတ္တံ။ သိဗ္ဗနေတိ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယေန အာစရိယေန စီဝရံ ကာတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန အန္တေဝါသိကေန ကာတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ဝုတ္တံ။ စီဝရေ ထေဝေ ဌိတေ ရဇန္တော န ဝဇေ န ပက္ကမေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘စီဝရံ ရဇန္တေန သာဓုကံ သမ္ပရိဝတ္တကံ သမ္ပရိဝတ္တကံ ရဇိတဗ္ဗံ၊ န စ အစ္ဆိန္နေ ထေဝေ ပက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ဟိ ဝုတ္တံ။

၁၅၀။ ဧကစ္စဿာတိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဝိသဘာဂဿ အနတ္ထကာမဿ ဝေရိပုဂ္ဂလဿ။ အနာပုစ္ဆာတိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ အနာရောစေတွာ။ ကိဉ္စနန္တိ ယံ ကိဉ္စိ။

၁၅၁-၂။ တဿာတိ ဧကစ္စဿ။ နိန္နေတုန္တိ နီဟရိတုံ။ ကိစ္စယံ ပရိကမ္မံ ဝါတိ ဝေယျာဝစ္စံ ဝါ ပိဋ္ဌိပရိကမ္မာဒိပရိကမ္မံ ဝါ အတ္တနာ တဿ ကာတုံ ဝါ တေန အတ္တနော ကာရာပေတုံ ဝါတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၅၃။ သစေ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ အညတ္ထ ဂတာ ဟောန္တိ၊ ပရိဝေဏံ ဂန္တွာ အပဿန္တေဟိ ဂါမံ ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဂါမံ ပဝိသန္တော သစေ ပဿတိ၊ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဥပဇ္ဈာယံ ¶ အနာပုစ္ဆာ န ဒိသာ ပက္ကမိတဗ္ဗာ’’တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ စူဠဝ။ ၃၇၆) ဟိ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော ကိစ္စယံ နာမ အန္တောဝိဟာရေပိ အတ္တနော ပတ္တပစနစီဝရကမ္မကေသစ္ဆေဒနာဒိ။

၁၅၄။ သင်္ဃာယတ္တကမ္မာနိ ¶ နာမ ပရိဝါသမာနတ္တအဗ္ဘာနတဇ္ဇနီယနိယဿပဗ္ဗာဇနီယပဋိသာရဏီယဥက္ခေပနာဒယော။

၁၅၅။ ဝုဋ္ဌာနံ နေသမာဂမေတိ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ အာစရိယော ဝါ ဂိလာနော ဟောတိ၊ ယာဝဇီဝံ ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗော၊ ဝုဋ္ဌာနမဿ အာဂမေတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ စူဠဝ။ ၃၇၆) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တဝိနိစ္ဆယော။

ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆။ ဝစ္စပ္ပဿာဝဋ္ဌာနိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၅၆။ ယထာဝုဍ္ဎံ န ကရေယျ ဝစ္စန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာနုပုဗ္ဗိယာ လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမေသု ပန တီသု ဌာနေသု ယော ယော ပဌမံ အာဂစ္ဆတိ ဝုဍ္ဎော ဝါ နဝေါ ဝါ၊ သော သော အာဂတပဋိပါဋိယာ ကာတုဉ္စ နဟာယိတုဉ္စ လဗ္ဘတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၅၇။ ဥဗ္ဘဇိတွာတိ (စူဠဝ။ ၃၇၃၊ ၃၇၄) နိဝါသနံ ဒူရတောဝ ဥက္ခိပိတွာ နော ပဝိသေယျ။ သဟသာ စ နော ပဝိသေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဗဟိ ဌိတေန ဥက္ကာသိတဗ္ဗ’’န္တိ စ ‘‘သာဓုကံ အတရမာနေန ဝစ္စကုဋိ ပဝိသိတဗ္ဗာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ဥက္ကာသိတွာဝ အတရမာနော ပဝိသေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဥဗ္ဘဇိတွာ ပဝိသိတဗ္ဗာ၊ ဝစ္စပါဒုကာယ ဌိတေန ဥဗ္ဘဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၇၄) ဝစနတော ‘‘ဥဗ္ဘဇေယျ ပါဒုကာသွေဝ သဏ္ဌိတော’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၅၈။ န ¶ ကရေယျ ဥဘယံ န ကရေယျုဘယံ။

၁၅၉။ ကူပေတိ (စူဠဝ။ ၃၇၄) ဝစ္စကူပေ။ ကဋ္ဌန္တိ အဝလေခနကဋ္ဌံ။ ပဿာဝဒေါဏိယာ ခေဠံ န ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ နာဝလေခေယျ ဖရုသေနာတိ ဖာလိတကဋ္ဌေန ဝါ ခရေန ဝါ ဂဏ္ဌိကေန ဝါ ¶ ကဏ္ဋကေန ဝါ သုသိရေန ဝါ ပူတိနာ ဝါ နာဝလေခိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဥဟတဉ္စာပီတိ ဂူထမက္ခိတမ္ပိ ဓောဝယေ အတ္တနာ ဝါ ပရေန ဝါ ကတန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၁၆၀။ ဥဗ္ဘဇိတွာ န နိက္ခမေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝစ္စပါဒုကာယ ဌိတေန ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၇၄) ဟိ ဝုတ္တံ၊ ပုန ‘‘အာစမနပါဒုကာယံ ဌိတေန ဥဗ္ဘဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၇၄) စ ဝုတ္တံ။ ‘‘စပု စပူ’’တိ သဒ္ဒံ ကတွာ နာစမေယျာတိ အတ္ထော။ ဝစ္စပ္ပဿာဝဋ္ဌာနိကဝိနိစ္ဆယော။

ဝစ္စပ္ပဿာဝဋ္ဌာနိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၇။ အာပုစ္ဆကရဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၆၁။ ထေရေနာတိ သင်္ဃတ္ထေရေန။

၁၆၂။ တတ္ထ တတ္ထ သန္နိပတိတာနံ သဗ္ဗေသံ ဝုဍ္ဎော ဝုဍ္ဎတရော၊ တသ္မိံ ဝုဍ္ဎတရာဂမေ ပုန အာပုစ္ဆနံ နတ္ထိ။ ဘတ္တဂ္ဂေ စာနုမောဒတောတိ ဧတ္ထ ဒါနပတိနာ ယာစိတေန ဒဟရေန ဝုဍ္ဎေန အနာပုစ္ဆိတွာ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။

၁၆၃။ ဧကဝိဟာရကေတိ ဧကောဝရကေ ဝုဍ္ဎေန ဝသန္တော အနာပုစ္ဆာ န သဇ္ဈာယေယျာတိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဒေသံ ပရိပုစ္ဆဉ္စ နော ဒဒေတိ ဥဒ္ဒေသံ ဝါ ပရိပုစ္ဆံ ဝါ နော ဒဒေယျ။

၁၆၄။ န ¶ ဝိဝရေယျ န ထကေယျ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒွါရံ နာမ မဟာဝဠဉ္ဇံ၊ တတ္ထ အာပုစ္ဆနကိစ္စံ နတ္ထိ။

၁၆၅။ ဝုဍ္ဎေန စင်္ကမေ စင်္ကမန္တောပိ ယေန ဝုဍ္ဎော၊ တေန ပရိဝတ္တယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာပုစ္ဆကရဏဝိနိစ္ဆယော။

အာပုစ္ဆကရဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈။ နဂ္ဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၆၆။ ‘‘န ¶ တွေဝ နဂ္ဂေန အာဂန္တဗ္ဗံ၊ ယော အာဂစ္ဆေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၁၇) ဝုတ္တတ္တာ (စူဠဝ။ ၂၆၁၊) ‘‘နဂ္ဂေါ မဂ္ဂံ န ဝဇေ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၆၇။ ပဋိစ္ဆာဒိသူတိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ ဇန္တာဃရေပိ ဥဒကေပိ ပရိကမ္မံ ကာတုံ ကုက္ကုစ္စာယန္တိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိဿော ပဋိစ္ဆာဒိယော ဇန္တာဃရပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ ဥဒကပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ ဝတ္ထပ္ပဋိစ္ဆာဒိ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တာသု တီသု ပဋိစ္ဆာဒီသူတိ အတ္ထော။ ဒုဝေတိ ဧတာသု တီသု ပဋိစ္ဆာဒီသု ဥဒကဇန္တာဃရပ္ပဋိစ္ဆာဒိယော ပရိကမ္မေ ကပ္ပန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝတ္ထစ္ဆာဒီတိ ဝတ္ထပ္ပဋိစ္ဆာဒိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ခါဒနီယသာယနီယာဒီသု သဗ္ဗကမ္မေသု ကပ္ပိယာတိ အတ္ထော။ နဂ္ဂဝိနိစ္ဆယော။

နဂ္ဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၉။ နှာနကပ္ပနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၆၈။ ပုရတောတိ (စူဠဝ။ ၃၇၂) ထေရာနံ ပုရတော ဥပရိ ဝါ န စ နှာယေယျာတိ အတ္ထော။

၁၆၉-၁၇၁။ ကုဋ္ဋတ္ထမ္ဘတရုဋ္ဋာနေတိ ¶ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ ၂၄၃၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၃) ကုဋ္ဋေ ဝါ ထမ္ဘေ ဝါ တရုမှိ ဝါ အဋ္ဋာနဖလကေ ဝါ ကာယံ န ဃံသယေတိ အတ္ထော။ ဂန္ဓဗ္ဗဟတ္ထော နာမ မက္ကဋဟတ္ထသဒိသော ဒါရုအာဒိမယော။ ကုရုဝိန္ဒကသုတ္တိယာတိ ကုရုဝိန္ဒသုတ္တိယာ။ မလ္လကေန ဝါ အညမညံ ဝါ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဝိဂ္ဂယှ ပရိကမ္မံ ကာရာပေတဗ္ဗံ။ ယော ကာရာပေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၄၃) ဧဝံ ဝုတ္တံ ဝိဂ္ဂဟပရိကမ္မံ သန္ဓာယ ‘‘အညမညံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဣဒါနိ ကပ္ပိယာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ကပါလိဋ္ဌကခဏ္ဍာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗေသံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော ¶ ။ ဂိလာနဿပိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၃) အဂိလာနဿပိ ဣမာနိ ကပါလိဋ္ဌကခဏ္ဍာဒီနိ ကာယဃံသနေ ဝဋ္ဋန္တိ။ ပုထုပါဏီတိ (စူဠဝ။ ၂၄၄) ဟတ္ထပရိကမ္မံ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ သဗ္ဗေသံ ဟတ္ထေန ပိဋ္ဌိပရိကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အကတမလ္လကံ နာမ ဧကဒါဌိမံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ကတံ။ ပါသာဏာဒယော ပါဒဃံသနေ ဧဝ ကပ္ပိယာ။ နှာနကပ္ပဝိနိစ္ဆယော။

နှာနကပ္ပနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၀။ အဝန္ဒိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၇၂။ ‘‘နာနာသံဝါသကော ဝုဍ္ဎတရော အဓမ္မဝါဒီ အဝန္ဒိယော’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၂၊ ပရိ။ ၄၆၇) ဧဝံ ဝုတ္တတ္တာ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကော ဣဓ နာနာသံဝါသကော။ ပါရိဝါသိယမူလာယပဋိကဿနာရဟမာနတ္တာရဟမာနတ္တစာရိအဗ္ဘာနာရဟာ ဂရုကဋ္ဌာတိ ဣဓ ဂဟိတာ။ ဣမေ ပန အညမညံ ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနာဒီနိ လဘန္တိ၊ ပကတတ္တေန အဝန္ဒနီယာတိ အဓိပ္ပာယော။ အဝန္ဒနီယဝိနိစ္ဆယော။

အဝန္ဒိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၁။ စမ္မနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၇၃။ ဣဒါနိ ¶ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု စမ္မာနိ အတ္ထရဏာနိ ဧဠကစမ္မံ အဇစမ္မံ မိဂစမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) ဧဝံ ဝုတ္တစမ္မာနိ ဒဿေတုံ ‘‘မိဂါဇေဠကစမ္မာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပရိဘုဉ္ဇိတုန္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၂) မဉ္စာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ အတ္ထရိတွာ နိပဇ္ဇိတုံ ဝါ နိသီဒိတုံ ဝါ ဝဋ္ဋန္တီတိ အတ္ထော။ ရောဟိတေဏီပသဒါ စ ကုရုင်္ဂါ စ စ-သဒ္ဒေန အညေပိ ဝါဠမိဂါ မိဂမာတုကာဒယောပိ မိဂဇာတိကာ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၇၄။ အနုညာတတ္တယာ အညန္တိ –

‘‘မက္ကဋော ¶ ကာဠသီဟော စ၊ သရဘော ကဒလီမိဂေါ၊

ယေ စ ဝါဠမိဂါ ကေစိ၊ တေသံ စမ္မံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ –

ဧတ္ထ ဝါဠမိဂဂ္ဂဟဏေန ဝုတ္တာဝသေသာ အန္တမသော ဂေါမဟိံသာဒယော ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ထဝိကာတိ ဥပါဟနကောသကသတ္ထကောသကကုဉ္စိကကောသကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ပတ္တတ္ထဝိကာဒယော။ စမ္မဝိနိစ္ဆယော။

စမ္မနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၂။ ဥပါဟနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၇၅။ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနာတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၅) စတုပဋလတော ပဋ္ဌာယ ဝုစ္စတိ၊ န ဧကဒွိတိပဋလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကပလာသိကံ ဥပါဟနံ၊ န ဘိက္ခဝေ ဒိဂုဏာ ဥပါဟနာ ဓာရေတဗ္ဗာ၊ န တိဂုဏာ ဥပါဟနာ ဓာရေတဗ္ဗာ၊ န ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနာ ဓာရေတဗ္ဗာ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၄၅) ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဩမုက္ကံ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနံ၊ န ¶ ဘိက္ခဝေ နဝါ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနာ ဓာရေတဗ္ဗာ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၄၇) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘နဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထာပိ မဇ္ဈိမဒေသေ ဂိလာနောပိ နဝံ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနံ န လဘတိ၊ ဧကဝါရမ္ပိ အညေဟိ ပရိဘုတ္တံ ဩမုက္ကဥပါဟနသင်္ခါတံ လဘတိ၊ ပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု ဂိလာနော နဝမ္ပိ လဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ။

သဗ္ဗဿာတိ ဂိလာနဿာပိ အဂိလာနဿာပီတိ အတ္ထော။ မဇ္ဈိမဒေသေပိ ပစ္စန္တိမဒေသေပိ အာရာမေ အာရာမူပစာရေ ဂိလာနဿာပိ အဂိလာနဿာပိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဇ္ဈာရာမေ ဥပါဟနံ ဓာရေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၄၉) ဝုတ္တတ္တာ ကပ္ပိယန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အာရာမေပိ ဂါမေပိ။ အကလ္လကဿာတိ ဂိလာနဿ။ ဧတ္ထ ပန မဇ္ဈိမဒေသေ ဂိလာနဿ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနာ ပရိဘုတ္တာဝ အာရာမေပိ ဂါမေပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ပစ္စန္တိမဒေသေ အပရိဘုတ္တာပိ။ မဇ္ဈိမဒေသေပိ ပစ္စန္တိမဒေသေပိ ဘဂဝတာ ဂိလာနဿေဝ ဥပါဟနာ အနုညာတာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယဿ ပါဒါ ဝါ ဒုက္ခာ၊ ပါဒါ ဝါ ဖလိတာ၊ ပါဒခိလော ဝါ အာဗာဓော၊ ဥပါဟနံ ဓာရေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၄၉) စ ¶ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနေန ဘိက္ခုနာ သဥပါဟနေန ဂါမံ ပဝိသိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၅၆) ဝုတ္တတ္တာ စ။ မဇ္ဈိမဒေသေ စ ဂိလာနော နဝံ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနံ ဓာရေတုံ ယဒိ လဘတိ၊ ကထံ ပဒေသပညတ္တိ ဟောတီတိ? သဗ္ဗတ္ထ ပန ဘဂဝတာ ဂိလာနဿေဝ ဥပါဟနာ အနုညာတာ၊ တသ္မာ မဇ္ဈိမဒေသေ ဂိလာနော နဝံ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနံ လဘတီတိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။

၁၇၆-၉။ သဗ္ဗာဝ နီလကာ (မဟာဝ။ ၂၄၆၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၆) သဗ္ဗနီလကာ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ ဩဒါတကာဒီသုပိ။ ဩဒါတံ ပန နေဝ ပါဠိယံ၊ န အဋ္ဌကထာယံ ¶ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ အနုလောမဝသေန ပန ဣဓ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာရင်္ဂရတ္တာ သတပဒိပိဋ္ဌိဝဏ္ဏာ။ မဟာနာမရင်္ဂရတ္တာ မန္ဒရတ္တာ။ မဉ္ဇေဋ္ဌိကာ ကဏဝေရပုပ္ဖဝဏ္ဏာ။ ပုပ္ဖလတာဒီဟိ ဝိစိတ္တာ စိတြာ။ နီလပီတာဒိဝဒ္ဓိကာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩဒါတလောဟိတမဉ္ဇေဋ္ဌိကမဟာရင်္ဂမဟာနာမရင်္ဂရတ္တာဒိဝသေန ဝဒ္ဓိကာ ဂဟိတာ။ သီဟဗျဂ္ဃုဒ္ဒါဇိနဒီပီနံ စမ္မေဟိ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကောစီတိ ဂိလာနောပိ အဂိလာနောပိ။

၁၈၀။ သကလံ ဝါ ဧကဒေသကံ ဝါ ရဇနံ စောဠေန (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၆) ပုဉ္ဆိတွာ ဝဠဉ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ ခလ္လကာဒိကံ ပန သဗ္ဗံ ဟာရိတွာ ဝဠဉ္ဇေတဗ္ဗံ။ ဥပါဟနဝိနိစ္ဆယော။

ဥပါဟနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၃။ အနောလောကိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၈၁။ ဣတ္ထိယာတိ တဒဟုဇာတာယပိ ဒါရိကာယ။ အာဒါသေ (စူဠဝ။ ၂၄၇) ဝါ ဥဒကပတ္တေ ဝါ အတ္တနော မုခံ အဝလောကေယျ၊ အဿ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဗာဓပစ္စယာ အာဒါသေ ဝါ ဥဒကပတ္တေ ဝါ မုခနိမိတ္တံ ဩလောကေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၄၇) ဝုတ္တတ္တာဝဏာဒီနိ ဝါ ‘‘ဇိဏ္ဏော နု ခေါမှိ၊ နော ဝါ’’တိ ဧဝံ အာယုသင်္ခါရံ ဝါ ဩလောကေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနောလောကိယဝိနိစ္ဆယော။

အနောလောကိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၄။ အဉ္ဇနီနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၈၂။ ဝဋ္ဋာ ¶ ¶ ဝါ အဋ္ဌသောဠသံသာ ဝါ မဋ္ဌာ ပုပ္ဖလတာဒီဟိ အစိတ္တကာ အဉ္ဇနီ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ တိဿောပိ ဝဋ္ဋန္တိ၊ ဧကာယ ဝါ ဒွီသု ဝါ ကထာ ဧဝ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ လေခါတိ ဝဋ္ဋလေခါ။ ဗန္ဓိတုန္တိ ပိဓာနကဗန္ဓနတ္ထံ။

၁၈၃။ ရူပန္တိ သကုဏရူပါဒိ။ ယဒိ စ ဧဒိသံ အညေဟိ ကတံ လဘတိ၊ ဃံသိတွာ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ ယထာ ဝါ န ပညာယတိ၊ တထာ သုတ္တေန ဝေဌေတွာ ဝဠဉ္ဇေတဗ္ဗံ။

၁၈၄။ ထဝိကာတိ အဉ္ဇနိထဝိကာ။ အဉ္ဇနိသလာကာပိ လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၈၅-၆။ အဋ္ဌီတိ (မဟာဝ။ ၂၆၆၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၄) မနုဿဋ္ဌိံ ဌပေတွာ အဝသေသဋ္ဌိ။ ဝိသာဏဒန္တေသု အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ။ အာမလကကက္ကာဒီဟိ ကတာ ဖလမယာ။ တမ္မယာတိ ဣဓ ဝုတ္တေဟေဝ နိဗ္ဗတ္တာ။ အဉ္ဇနီဝိနိစ္ဆယော။

အဉ္ဇနီနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၅။ အကပ္ပိယသယနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၈၇-၉။ ‘‘ဥစ္စကော အာသန္ဒိကော ဥပ္ပန္နော ဟောတိ၊ အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဥစ္စကမ္ပိ အာသန္ဒိက’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၇) ဝစနတော မဉ္စဿ ဥပဍ္ဎဘာဂပ္ပမာဏေန ဧကတောဘာဂေန ဒီဃမ္ပိ သုဂတင်္ဂုလေန အတိရေကဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကံ ဣဓ အာသန္ဒီတိ အဓိပ္ပေတံ၊ စတုရံသာသန္ဒိကော ပန ပမာဏာတိက္ကန္တကောပိ ဝဋ္ဋတိ။ တူလီတိ ¶ ပကတိတူလိကာ။ ပလ္လင်္ကောနာမ အာဟရိမေဟိ ဝါဠေဟိ ကတောတိ ဝုတ္တော။ တတ္ထေဝ ‘‘သီဟရူပါဒိံ ဒဿေတွာ ကတော ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပဋိကန္တိ သေတတ္ထရဏံ။ ဂေါနစိတ္တကန္တိ ဧတ္ထ စတုရင်္ဂုလာဓိကလောမော ကောဇဝေါ ‘‘ဂေါနကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောဇဝ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၃၇) စီဝရက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တတ္တာ စတုရင်္ဂုလလောမကံ ပကတိကောဇဝံ ဝဋ္ဋတိ။ ရတနစိတ္တံ စိတ္တကံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပဋလီတိ ဃနပုပ္ဖရတ္တအတ္ထရဏံ ¶ ။ ဝိကတီတိ သီဟဗျဂ္ဃာဒိရူပဝိစိတ္တော ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏကော။ ဥဒ္ဒလောမီတိ ဧကတောဥဂ္ဂတပုပ္ဖံ။ ဧကန္တလောမိကာတိ ဥဘတောဥဂ္ဂတပုပ္ဖံ။

ကုတ္တန္တိ သောဠသန္နံ နာဋကိတ္ထီနံ ဌတွာ နစ္စနယောဂ္ဂံ ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏံ။ ကောသေယျန္တိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတံ ကောသေယျသုတ္တမယံ ပစ္စတ္ထရဏံ။ ကဋ္ဋိဿန္တိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတံ ကောသေယျကဋ္ဋိဿမယံ ပစ္စတ္ထရဏံ။ ကောသေယျဉ္စ ကဋ္ဋိဿဉ္စ ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနေဝ န ဝဋ္ဋန္တိ၊ သုဒ္ဓါနိ ဝဋ္ဋန္တိ။ ဟတ္ထိအဿရထတ္ထရာ တေသံ ဥပရိ အတ္ထရဏကအတ္ထရဏာဝ။ အဇိနပ္ပဝေဏီတိ အဇိနစမ္မေဟိ မဉ္စပ္ပမာဏေန သိဗ္ဗိတွာ ကတာ ပဝေဏီ၊ တေန စ ကဒလီမိဂစမ္မံ သေတဝတ္ထဿ ဥပရိ ပတ္ထရိတွာ သိဗ္ဗိတွာ ကတံ ပဝရပ္ပစ္စတ္ထရဏံ ကဒလီမိဂပ္ပဝရပ္ပစ္စတ္ထရဏံ၊ တေန စ အတ္ထတံ အဇိနပ္ပဝေဏီကဒလီမိဂပ္ပဝရပ္ပစ္စတ္ထရဏတ္ထတံ။

သေတဝိတာနမ္ပိ ဟေဋ္ဌာ အကပ္ပိယပ္ပစ္စတ္ထရဏေ သတိ န ဝဋ္ဋတိ၊ ကပ္ပိယပ္ပစ္စတ္ထရဏေ သတိ ဝဋ္ဋတိ၊ ရတ္တဝိတာနဿ ဟေဋ္ဌာ ကပ္ပိယပ္ပစ္စတ္ထရဏေ သတိပိ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ သီသူပဓာနံ ပါဒူပဓာနန္တိ မဉ္စဿ ဥဘတောလောဟိတကံ ဥပဓာနံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ပန ဧကမေဝ ဥပဓာနံ ဟောတိ၊ ဥဘောသု အန္တေသု ရတ္တံ ဝါ ပဒုမဝဏ္ဏံ ဝါ စိတ္တံ ဝါ၊ သစေ ပမာဏယုတ္တံ၊ ဝဋ္ဋတိ၊ မဟာဥပဓာနံ ပန ပဋိက္ခိတ္တံ။

၁၉၀။ အာသန္ဒာဒိတ္တယာတိ ¶ အာသန္ဒီ တူလီ ပလ္လင်္ကောတိ ဣဒံ တယံ နာမံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဌပေတွာ တီဏိ အာသန္ဒိံ ပလ္လင်္ကံ တူလိကံ သေသကံ ဂိဟိဝိကဋံ အဘိနိသီဒိတုံ၊ န တွေဝ အဘိနိပဇ္ဇိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၁၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ သေသေ ဂိဟိသန္တကေ နိသီဒိတုံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဓမ္မာသနေ သင်္ဃိကမ္ပိ ဂေါနကာဒိံ ဘိက္ခူဟိ အနာဏတ္တာ အာရာမိကာဒယော သယမေဝ ပညပေန္တိ စေဝ နီဟရန္တိ စ၊ ဧတံ ဂိဟိဝိကဋနီဟာရံ နာမ၊ ဣမိနာ ဂိဟိဝိကဋနီဟာရေန ဝဋ္ဋတိ။ ဘတ္တဂ္ဂံ နာမ ဝိဟာရေ ဧဝ ဒါနဋ္ဌာနံ။

၁၉၁။ စတုန္နံ ပါဒါနံ၊ တီသု ပဿေသု အပဿယာနဉ္စ ဝသေန သတ္တင်္ဂေါ။ ဧကပဿေန ယုတ္တော ပဉ္စင်္ဂေါ။ ဣမေ ပန သတ္တင်္ဂပဉ္စင်္ဂါ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥစ္စကမ္ပိ သတ္တင်္ဂ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၄) ဝုတ္တတ္တာ ပမာဏာတိက္ကန္တာပိ ဝဋ္ဋန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္စပါဒကာ’’တိ။ တူလောနဒ္ဓါ မဉ္စပီဌာ ဃရေယေဝ နိသီဒိတုံ ကပ္ပန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၉၂။ စီဝရစ္ဆဝိယောတိ ¶ ဆန္နံ စီဝရာနံ၊ ဆန္နံ အနုလောမစီဝရာနဉ္စ အညတရစီဝရစ္ဆဝိယောတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ မဉ္စေပိ ပီဌေပိ ဘတ္တဂ္ဂေပိ အန္တရဃရေပီတိ အတ္ထော။ ဣမာသံ ပန ဘိသီနံ ပမာဏပရိစ္ဆေဒေါပိ နတ္ထိ၊ မဉ္စပီဌာဒီနံ ဝသေန အနုရူပံ သလ္လက္ခေတွာ ပမာဏံ ကာတဗ္ဗံ။

၁၉၃။ ‘‘တူလိကာ ဥပ္ပန္နာ ဟောတိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဇဋေတွာ ဗိမ္ဗောဟနံ ကာတုံ၊ တီဏိ တူလာနိ ရုက္ခတူလံ လတာတူလံ ပေါဋကိတူလ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၇) ဝုတ္တတ္တာ တူလတ္တယဉ္စ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၇၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ တူလောနန္ဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဗိမ္ဗောဟနေ ¶ ဝဋ္ဋတိ။ ဣမေဟိ တီဟိ တူလေဟိ သဗ္ဗေသံ ရုက္ခလတာတိဏာနံ တူလံ အနုညာတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘိသိယံ ပန ကိဉ္စိ တူလံ န ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဘိသိဂဗ္ဘောတိ ဘိသိယာ ဝုတ္တံ စောဠာဒိပဉ္စကံ ဗိမ္ဗောဟနေ အနုညာတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ မိဂပက္ခိနန္တိ သီဟာဒီနံ သဗ္ဗစတုပ္ပဒါနံ ဟံသမောရာဒီနံ သဗ္ဗပက္ခီနံ လောမာနိ ကပ္ပန္တိ။ မသူရကေ အနုညာတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၉၄။ ဣဒါနိ ဘိသိယံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿလောမ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဥဏ္ဏာယန္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၇၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၇) ဥဏ္ဏာဘိသိယံ မနုဿလောမံ န လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ ဥဏ္ဏာဘိသိယမ္ပိ မနုဿလောမံ ဌပေတွာ ယေသံ ကေသဉ္စိ ပက္ခိစတုပ္ပဒါနံ လောမံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ပဏ္ဏေတိ ပဏ္ဏဘိသိယဉ္စ ပုပ္ဖဉ္စ သုဒ္ဓံ တမာလပတ္တဉ္စ န လဗ္ဘံ၊ အဝသေသံ ယံ ကိဉ္စိ ပဏ္ဏံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ တမာလပတ္တကမ္ပိ အညေဟိ မိဿံ ဝဋ္ဋတီတိ။ စောဠဝါကတိဏေသု အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ။ အာသနဉ္စေဝ အပ္ပဋိဝေက္ခိတံ န လဗ္ဘန္တိ အာသနသာမညတော ပသင်္ဂေန ဝုတ္တံ။ အကပ္ပိယသယနဝိနိစ္ဆယော။

အကပ္ပိယသယနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၆။ သမာနာသနိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၅။ တိဏ္ဏံ ဝဿာနံ အန္တရံ တိဝဿန္တရံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိဝဿန္တရေန သဟ ¶ နိသီဒိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၂၀) ဟိ ဝုတ္တံ။ ယော ဒွီဟိ ဝဿေဟိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၀) ဝုဍ္ဎော ဝါ နဝေါ ဝါ၊ သော တိဝဿန္တရော နာမ။

၁၉၆။ မုနီတိ ဗုဒ္ဓမုနိ။ သဗ္ဗေဟေဝါတိ အနုပသမ္ပန္နေဟိပိ။

၁၉၇။ အန္တန္တိ ¶ ပစ္ဆိမံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယံ တိဏ္ဏံ ပဟောတိ၊ ဧတ္တကံ ပစ္ဆိမံ ဒီဃာသန’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၂၀) ဝုတ္တတ္တာ ယံ တိဏ္ဏံ ပဟောတိ၊ ဧတံ သံဟာရိမံ ဝါ ဟောတု အသံဟာရိမံ ဝါ၊ တထာရူပေသု ဖလကခဏ္ဍေသုပိ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဒွိန္နန္တိ ဒွိန္နံ သမာနာသနိကာနံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုဝဂ္ဂဿ မဉ္စံ ဒုဝဂ္ဂဿ ပီဌ’’န္တိ (စုဠဝ။ ၃၂၀) ဝုတ္တတ္တာ ဒွေ သမာနာသနိကာ သဟ နိသီဒိတုံ လဘန္တိ။ အညေဟိ အသမာနာသနိကေဟိ၊ အနုပသမ္ပန္နာဒီဟိ ဝါ ဒွေ ဟုတွာပိ နိသီဒိတုံ န လဘန္တိ။ သမာနာသနိကဝိနိစ္ဆယော။

သမာနာသနိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၇။ အသံဝါသိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၈။ ဥက္ခိတ္တောတိ အာပတ္တိယာ အဒဿနေ၊ အပ္ပဋိကမ္မေ၊ ပါပိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ အပ္ပဋိနိဿဂ္ဂေ ဝါ ဥက္ခိတ္တကောတိ တိဝိဓောပိ ဣဓ ဥက္ခိတ္တော ဂဟိတော။ အနုပသမ္ပန္နောတိ ဣမိနာ သိက္ခမာနသာမဏေရသာမဏေရီသိက္ခာပစ္စက္ခာတကာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဆိန္နမူလကော နာမ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နကော။ နာနာသံဝါသောတိ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကော။ ‘‘နာနာသီမာယ ဌိတစတုတ္ထော ကမ္မံ ကရေယျ၊ ဣဒ္ဓိယာ ဝေဟာသေ ဌိတစတုတ္ထော ကမ္မံ ကရေယျ၊ အကမ္မံ န စ ကရဏီယ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တတ္တာ ဣမေပိ ‘‘အသံဝါသိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဧတေသု ပန ဥက္ခိတ္တကေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထာဒီနိ ကရောန္တော ပါစိတ္တိယံ အာပဇ္ဇတိ။ နိဿီမဋ္ဌဝေဟာသဋ္ဌေဟိ ကရောန္တဿ ကမ္မံ ကုပ္ပတိ၊ ဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတိ၊ ဣတရေဟိ ဒုက္ကဋံ။ အသံဝါသိကဝိနိစ္ဆယော။

အသံဝါသိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၈။ ကမ္မနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၉။ အဓမ္မကမ္မန္တိ ¶ ¶ ဧတ္ထ ကထံ အဓမ္မကမ္မံ ဟောတီတိ စေ? ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ကတမဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဓမ္မကမ္မံ? ဉတ္တိဒုတိယေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မေ ဧကာယ ဉတ္တိယာ ကမ္မံ ကရောတိ၊ န စ ကမ္မဝါစံ အနုဿာဝေတိ၊ အဓမ္မကမ္မံ။ ဒွီဟိ ဉတ္တီဟိ ကမ္မံ ကရောတိ၊ န စ ကမ္မဝါစံ အနုဿာဝေတိ၊ အဓမ္မကမ္မံ။ ဧကာယ ကမ္မဝါစာယ ကမ္မံ ကရောတိ၊ န စ ဉတ္တိံ ဌပေတိ၊ အဓမ္မကမ္မံ။ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ကမ္မံ ကရောတိ၊ န စ ဉတ္တိံ ဌပေတိ၊ အဓမ္မကမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၈၇)။ ဣမိနာ နယေန သေသကမ္မေသုပိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အကတွာ အညထာ ကရဏံ အဓမ္မကမ္မန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝဂ္ဂေနာတိ ဝဂ္ဂေန သင်္ဃေန။ ကထဉ္စ ဝဂ္ဂံ ဟောတီတိ စေ? ယာဝတိကာ စ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ၊ တေ အနာဂတာ ဟောန္တိ၊ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒော အနာဟဋော ဟောတိ၊ သမ္မုခီဘူတာ ပဋိက္ကောသန္တိ၊ ဝဂ္ဂကမ္မန္တိ ဣမေသု ယေန ကေနစိ ဧကေနပိ အင်္ဂေန ဝဂ္ဂံ ဟောတိ။

သမဂ္ဂေနာတိ သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန။ ကထံ သမဂ္ဂံ ဟောတီတိ စေ? ယာဝတိကာ စ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ၊ တေ အာဂတာ ဟောန္တိ၊ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒော အာဟဋော ဟောတိ၊ သမ္မုခီဘူတာ နပ္ပဋိက္ကောသန္တိ၊ သမဂ္ဂကမ္မန္တိ ဧဝံ။

စတုတ္ထန္တိ သမဂ္ဂေန ဓမ္မိကံ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မာနိ၊ အဓမ္မေန ဝဂ္ဂကမ္မံ၊ အဓမ္မေန သမဂ္ဂကမ္မံ၊ ဓမ္မေန ဝဂ္ဂကမ္မံ၊ ဓမ္မေန သမဂ္ဂကမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၈၄) ဧဝံ ဝုတ္တာနိ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ပရိဂ္ဂဟိတာနိ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

၂၀၀-၂၀၂။ ဒသဝဂ္ဂိကော (မဟာဝ။ ၃၈၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဝီသတိဝဂ္ဂိကော စ ဒသဝီသတိဝဂ္ဂိကော။ အဗ္ဘာနောပသမ္ပဒါပ္ပဝါရဏာ ဌပေတွာ သဗ္ဗကမ္မေသု ကမ္မပ္ပတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဣတရောတိ ဝီသတိဝဂ္ဂေါ စ အတိရေကဝီသတိဝဂ္ဂေါ စ။

၂၀၃။ ဣဒါနိ ¶ ကမ္မပ္ပတ္တေ စ ဆန္ဒာရဟေ စ ဒဿေတုံ ‘‘စတုဝဂ္ဂေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ (ပရိ။ ၄၈၈၊ ၄၉၇၊ ပရိ။ ၄၈၇-၄၈၈) ပကတတ္တာ နာမ ယေ ပါရာဇိကဥက္ခိတ္တလဒ္ဓိနာနာသံဝါသကာ ¶ န ဟောန္တိ။ ပရေတိ ဧကသီမဋ္ဌာ ပကတတ္တာ ဘိက္ခူ။ ယဒိ ပကတတ္တာ ဘိက္ခူပိ အညတရံ ဂါမသီမံ ဝါ နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရခဏ္ဍသီမာသု ဝါ အညတရံ ပဝိသိတွာ ဌိတာ ဟောန္တိ၊ နေဝ ကမ္မပ္ပတ္တာ၊ န ဆန္ဒာရဟာ။ န ဟိ တေသံ ဆန္ဒော ဝါ ပါရိသုဒ္ဓိ ဝါ အာဂစ္ဆတိ အညသီမာယံ ဌိတတ္တာ။ သေသေပီတိ ပဉ္စဝဂ္ဂါဒိကရဏီယေပီတိ အတ္ထော။

၂၀၄။ အသံဝါသဂဏပူရံ ဝါ ကတွာ ကတံ ကမ္မံ ကုပ္ပဉ္စ ဟောတိ၊ ကာရကာနဉ္စ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ယဿ သင်္ဃော ကမ္မံ ကရောတိ၊ တံစတုတ္ထော ကမ္မံ ကရေယျ၊ အကမ္မံ န စ ကရဏီယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၈၉) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ကမ္မာရဟဂဏပူရံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ပရိဝါသာဒိကမ္မာနံယေဝ ပရိသတော ဝိပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂရုကဋ္ဌဂဏပူရံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တမ္ပိ အနိက္ခိတ္တဝတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ နိက္ခိတ္တဝတ္တော ပန သဗ္ဗတ္ထ ဂဏပူရကော ဟောတိ ဧဝ။

၂၀၅။ ဝါရေယျာတိ ပဋိက္ခိပေယျ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဓမ္မကမ္မေ ကယိရမာနေ ပဋိက္ကောသိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ အန္တရာယေ သတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အဓမ္မကမ္မံ ဣဒံ၊ န မေတံ ခမတီ’’တိ ဧဝံ ဒွေ တယော အညမညံ ဒိဋ္ဌိံ အာဝိ ကရေယျုန္တိ အတ္ထော။ ယဒိ ဧကော ဟောတိ၊ ‘‘န မေတံ ခမတီ’’တိ ဧဝံ အဓိဋ္ဌာနံ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ ဧတေ နိရာပတ္တိကာ ဟောန္တိ၊ အန္တရာယာ စ မုစ္စန္တိ၊ ကမ္မံ ပန အဓမ္မတ္တာ ကုပ္ပမေဝ။ ဝါရေန္တေဝ တတောဓိကာတိ ဧတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတူဟိ ပဉ္စဟိ ပဋိက္ကောသိတုံ၊ ဒွီဟိ တီဟိ ဒိဋ္ဌိံ အာဝိ ကာတုံ၊ ဧကေန အဓိဋ္ဌာတုံ၊ ‘‘န မေတံ ခမတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ဝုတ္တတ္တာ စတ္တာရော ဝါ ပဉ္စ ဝါ ဝါရေန္တိ ဧဝါတိ အတ္ထော။

၂၀၆။ ဣဒါနိ ¶ ယေဟိ ပဋိက္ခိတ္တံ ဟောတိ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မာရဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ခိတ္တစိတ္တ-ဂ္ဂဟဏေန ဥမ္မတ္တကောပိ ဂဟိတောဝ။ ဧတေသန္တိ ယေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ၊ တေသံ ပဋိက္ခေပေါ န ရုဟတီတိ အတ္ထော။

၂၀၇။ ဣဒါနိ ယဿ ပဋိက္ခေပေါ ရုဟတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပကတတ္တေကသီမဋ္ဌ-သမသံဝါသဘိက္ခုနော’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော (မဟာဝ။ ၃၉၄) – ဧဝရူပဿ ဘိက္ခုနော ပဋိက္ကောသနာ အန္တမသော အာနန္တရဿာပိ အာရောစေန္တဿ ရုဟတီတိ။ ‘‘ဘိက္ခုဿ၊ ဘိက္ခဝေ ¶ ၊ ပကတတ္တဿ သမာနသံဝါသိကဿ သမာနသီမာယံ ဌိတဿ အန္တမသော အာနန္တရိကဿပိ ဘိက္ခုနော ဝိညာပေန္တဿ သင်္ဃမဇ္ဈေ ပဋိက္ကောသနာ ရုဟတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၉၄) ဝုတ္တံ။

၂၀၈။ သမ္မုခါ ယဒိ ပဋိက္ကောသေယျာတိ အတ္ထော။ တိရောက္ခာတိ ပရမ္မုခါ။ ကာယသာမဂ္ဂိံ ဝါ ဆန္ဒံ ဝါ နော ဒဒေယျ၊ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ကမ္မဝိနိစ္ဆယော။

ကမ္မနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၉။ မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၉။ စုဏ္ဏန္တိ သိရီသစုဏ္ဏာဒိကန္တိ အတ္ထော။ မတ္တိကာတိ ပကတိမတ္တိကာ ဝါ ပဉ္စဝဏ္ဏာ ဝါ သုဒ္ဓါ ကုင်္ကုဋ္ဌအာဒိကာ ဝါ။ ကုလသင်္ဂဟာတိ ဧတေဟိ သင်္ဂဟိတာနံ သန္တိကေ လာဘာသာယ ကုလသင်္ဂဟတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ဣမေဟိ သင်္ဂဟိတာနံ သန္တိကေ ‘‘ကိဉ္စိ လဘိဿာမီ’’တိ သင်္ဃိကံ ဝါ ပုဂ္ဂလိကံ ဝါ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ဣမိနာ ပန နယေန လဒ္ဓံ ပဉ္စန္နမ္ပိ သဟဓမ္မိကာနံ န ဝဋ္ဋတိ၊ မိစ္ဆာဇီဝဉ္စ ဟောတိ။

၂၁၀-၂၁၁။ လာဘာသာယ ¶ ဒါယကာနံ ဒါရကေ ဥက္ခိပိတွာ ပရိဘဋဘာဝေါ ပါရိဘဋကတာ၊ တာယ ပါရိဘဋကတာယ န ဇီဝယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ခေတ္တာဒီသု ပေသိတဿ ဂမနံ ပဟေဏကမ္မံ။ သာသနပ္ပဋိသာသနဟရဏံ ဒူတကမ္မံ။ ပေသိတဿ ဂေဟတော ဂေဟဂမနံ ဇင်္ဃပေသနိယံ။ လာဘာသာယ လဉ္ဇဒါနမနုပ္ပဒါနံ။ အညေန ဝါပီတိ အင်္ဂဝိဇ္ဇာဒိနာ။

၂၁၂။ ဝိညတ္တီတိ (ပါရာ။ ၅၁၅ အာဒယော၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၁၅ အာဒယော) အညာတကဝိညတ္တိ။ အနေသနာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေန ပုပ္ဖဒါနာဒိနာ ပစ္စယေသနာ။ ကုဟနာဒီဟီတိ (ဝိဘ။ ၈၆၁၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၆၁၊ မဟာနိ။ ၈၇) ကုဟနာ လပနာ နေမိတ္တကတာ နိပ္ပေသိကတာ ¶ လာဘေန လာဘံ နိဇိဂီသနတာတိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ဝတ္ထူဟီတိ အတ္ထော။ မိစ္ဆာဇီဝဝိနိစ္ဆယော။

မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၀။ ဝတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၁၃။ ဣဒါနိ အာဂန္တုကဝတ္တာဒီနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝတ္တ’’န္တိ မာတိကာပဒံ ဥဒ္ဓဋံ။ ပရိက္ခိတ္တဿ (စူဠဝ။ ၃၅၆ အာဒယော၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၇ အာဒယော) ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပံ၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဒွီဟိ လေဍ္ဍုပါတေဟိ ပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနံ ပတွာ ဥပါဟနံ ဩမုဉ္စိတွာ နီစံ ကတွာ ပပ္ဖောဋေတွာ ဥပါဟနံ ဒဏ္ဍကေန ဂဟေတွာ ဆတ္တံ အပနာမေတွာ သီသံ ဝိဝရိတွာ သီသေ စီဝရံ ခန္ဓေ ကရိတွာ သာဓုကံ အတရမာနေန အာရာမော ပဝိသိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၂၁၄။ ပုစ္ဆေယျ ¶ သယနာသနန္တိ ‘‘ကတမံ မေ သေနာသနံ ပါပုဏာတိ၊ ကိံ အဇ္ဈာဝုတ္ထံ ဝါ အနဇ္ဈာဝုတ္ထံ ဝါ’’တိ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၂၁၅-၆။ မဉ္စပီဌာဒိဒါရုဘဏ္ဍဉ္စ (စူဠဝ။ ၃၆၀၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၀) ရဇနဘာဇနာဒိမတ္တိကာဘဏ္ဍဉ္စ။ အာပုစ္ဆာတိ ဘိက္ခုဿ ဝါ သာမဏေရဿ ဝါ အာရာမိကဿ ဝါ ‘‘အာဝုသော ဣမံ ဇဂ္ဂါဟီ’’တိ အာရောစေတွာတိ အတ္ထော။ အညထာတိ ဧဝံ အကတွာတိ အတ္ထော။

၂၁၇-၈။ ဝုဍ္ဎာဂန္တုကဿာတိ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ ၃၅၈ အာဒယော၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၉ အာဒယော) ဒူရတောဝ ဒိသွာ ယဒိ ‘‘ဝုဍ္ဎော’’တိ ဇာနာတိ၊ တသ္မိံ အနာဂတေ ဧဝ အာသနပညာပနာဒိဝတ္တံ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပါဒေါဒပ္ပဘုတိန္တိ ပါဒေါဒကံ ပါဒပီဌံ ပါဒကထလိကံ ဥပနိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပါနီယေန အာပုစ္ဆန္တေန သစေ သကိံ အာနီတံ ပါနီယံ သဗ္ဗံ ပိဝတိ၊ ပုနပိ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော ဧဝ။ ပညပေတိ ‘‘ဧတံ တုမှာကံ သေနာသနံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဧဝံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၂၁၉-၂၀။ ‘‘ဘိက္ခာစာရဂါမော ¶ ဣတော ဒူရေ’’တိ ဝါ ‘‘သန္တိကေ’’တိ ဝါ ‘‘ကာလဿေဝ ပိဏ္ဍာယ စရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဥပဋ္ဌာကေ စရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝါ ဂေါစရော အာစိက္ခိတဗ္ဗော။ အဂေါစရောတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာနံ ဝါ ဂါမော၊ ပရိစ္ဆိန္နဘိက္ခကော ဝါ ဂါမော၊ ယတ္ထ ဧကဿ ဝါ ဒွိန္နံ ဝါ ဘိက္ခာ ဒီယတိ၊ သော အာစိက္ခိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ကတိကန္တိ သင်္ဃဿ ကတိကဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဣမံ ကာလံ ပဝိသိတဗ္ဗံ၊ ဣမံ ကာလံ နိက္ခမိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ပဝေသနနိက္ခမနကာလံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ကေသုစိ ဌာနေသု အမနုဿာ ဝါ ဝါဠာ ဝါ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဧဝံ အာစိက္ခိတဗ္ဗမေဝ။ နိသိန္နောဝါတိ ဣဒံ အာပတ္တိအဘာဝမတ္တဒီပကံ၊ ဥဋ္ဌဟိတွာပိ သဗ္ဗံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတေဝ။ ဝတ္တဝိနိစ္ဆယော။

ဝတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၁။ ဝိကပ္ပနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၂၁။ သမ္မုခါယာတိ ¶ (ပါစိ။ ၃၇၄၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) သမ္မုခေ ဌိတဿာတိ အတ္ထော။ ဗျတ္တဿာတိ ဝိကပ္ပနဝိဓာနံ ပစ္စုဒ္ဓရဏာဒိဝိဓာနဉ္စ ဇာနန္တဿ။ အဗျတ္တော ပန ‘‘ဣမိနာ မယှံ ဒိန္န’’န္တိ ဂဟေတွာပိ ဂစ္ဆေယျာတိ အတ္ထော။ ဧကဿာတိ ဧကဿ ဘိက္ခုဿ။

၂၂၂။ နိဓေတုံဝါတိ နိဓေတုံ ဧဝ၊ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဝါ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။

၂၂၄-၅။ အပရာ သမ္မုခါ ဝါတိ သမ္မုခါ ဝိကပ္ပနာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဣမာ ဒွေ ဝိကပ္ပနာ အတ္တနာ ဧဝ ဝိကပ္ပေတွာ ပရေန ပစ္စုဒ္ဓရာပိတတ္တာ သမ္မုခါ ဝိကပ္ပနာ ဧဝါတိ ဝုတ္တာ။

၂၂၇။ မိတ္တောတိ ဒဠှမိတ္တော။ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တော နာတိဒဠှမိတ္တော။ ‘‘ဣတရေန စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ‘တိဿော ဘိက္ခူ’တိ ဝါ ‘တိဿာ ဘိက္ခုနီ’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပုန တေန ‘အဟံ တိဿဿ ¶ ဘိက္ခုနော၊ တိဿာယ ဘိက္ခုနိယာ ဝါ ဒမ္မီ’တိ ဝိကပ္ပေတွာ တေနေဝ ‘တိဿဿ ဘိက္ခုနော၊ တိဿာယ ဘိက္ခုနိယာ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရောဟီ’တိ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။

၂၂၈။ ဒူရသန္တိကတ္တေကတ္တ-ဗဟုဘာဝံ ဝိဇာနိယာတိ ဧတ္ထ ဒူရတ္တဉ္စ သန္တိကတ္တဉ္စ ဧကတ္တဉ္စ ဗဟုဘာဝဉ္စ ဝိဇာနိတွာတိ အတ္ထော။

၂၂၉။ ‘‘ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၆၂) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဒသာဟံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘စီဝရကာလသမယော နာမ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမော မာသော၊ အတ္ထတေ ကထိနေ ¶ ပဉ္စ မာသာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၄၉) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မာသမေကံ ဝါ ပဉ္စ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ မာသံ ဝါ ဧကံ ပဉ္စ ဝါ မာသေတိ အတ္ထော။ ‘‘ဘိက္ခုနော ပနေဝ အကာလစီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ အာကင်္ခမာနေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ခိပ္ပမေဝ ကာရေတဗ္ဗံ။ နော စဿ ပါရိပူရိ၊ မာသပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တံ စီဝရံ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဦနဿ ပါရိပူရိယာ သတိယာ ပစ္စာသာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၉၉) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပစ္စာသာ သတိ မာသက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နုပ္ပာဒယတီတိ အနဓိဋ္ဌိတံ အဝိကပ္ပိတံ နိဿဂ္ဂိံ န ဇနယတီတိ အတ္ထော။ ဝိကပ္ပနာဝိနိစ္ဆယော။

ဝိကပ္ပနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၂။ နိဿယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၃၀။ ဗျတ္တဿာတိ ဧတ္ထ ကိတ္တာဝတာ ဗျတ္တော ဟောတီတိ စေ? နိဿယမုစ္စနကေန ပန သဗ္ဗန္တိမေန ဓမ္မပရိစ္ဆေဒေန အတ္ထတော စ ဗျဉ္ဇနတော စ ဒွေ မာတိကာ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ ကာတဗ္ဗာ၊ ပက္ခဒိဝသေသု ဓမ္မဿာဝနတ္ထာယ သုတ္တန္တတော စတ္တာရော ဘာဏဝါရာ၊ သမ္ပတ္တာနံ ပရိသာနံ ပရိကထနတ္ထာယ အန္ဓကဝိန္ဒမဟာရာဟုလောဝါဒဓမ္မက္ခန္ဓသဒိသော ဧကော ကထာမဂ္ဂေါ၊ သင်္ဃဘတ္တမင်္ဂလာမင်္ဂလေသု အနုမောဒနတ္ထာယ တိဿော အနုမောဒနာ၊ ဥပေါသထပ္ပဝါရဏာဒိဝိဇာနနတ္ထံ ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယော ¶ ၊ သမဏဓမ္မကရဏတ္ထံ သမာဓိဝသေန ဝါ ဝိပဿနာဝသေန ဝါ အရဟတ္တပရိယောသာနံ ဧကံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဧတ္တကံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ ဗျတ္တော နာမ ဟောတိ စာတုဒိသော၊ ဣတရထာ အဗျတ္တော။

၂၃၁။ ဣဒါနိ နိဿယဂ္ဂဟဏာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၁၀၃) အာယသ္မတောတိ အာယသ္မန္တံ။

၂၃၂။ ဣဒါနိ ¶ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဓာနံ ဒဿေတုံ ‘‘ပက္ကန္တေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ပဉ္စိမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နိဿယပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယော ဥပဇ္ဈာယမှာ။ ဥပဇ္ဈာယော ပက္ကန္တော ဝါ ဟောတိ ဝိဗ္ဘန္တော ဝါ ကာလကတော ဝါ ပက္ခသင်္ကန္တော ဝါ အာဏတ္တိယေဝ ပဉ္စမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၈၃)၊ ‘‘ဆယိမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နိဿယပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယော အာစရိယမှာ။ အာစရိယော ပက္ကန္တော ဝါ ဟောတိ ဝိဗ္ဘန္တော ဝါ ကာလကတော ဝါ ပက္ခသင်္ကန္တော ဝါ အာဏတ္တိယေဝ ပဉ္စမီ၊ ဥပဇ္ဈာယေန ဝါ သမောဓာနဂတော ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ပန ဥဘယံ ဣဓ ဒဿိတံ။ သစေ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ သာမန္တဝိဟာရေသုပိ အပရိက္ခိတ္တေသု လေဍ္ဍုပါတဒွယဗ္ဘန္တရေ ဝသန္တိ၊ နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ ပရိက္ခိတ္တေသုပိ န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ ဧကေ။ အာစရိယာ ပန န ဣစ္ဆန္တိ။ ကသ္မာတိ စေ? နိဿယဂ္ဂဟဏပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓီနံ ဥပစာရသီမာယ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ လေဍ္ဍုပါတေန ဥပစာရသီမာပရိစ္ဆေဒေါ ပန အပရိက္ခိတ္တေသု ဧဝ လဗ္ဘတိ၊ န ပရိက္ခိတ္တေသု။ တသ္မာ အာစရိယာနံ ဝိနိစ္ဆယေဝ ဌာတဗ္ဗံ။

ပက္ကန္တေတိ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၃) သစေ အာစရိယော အန္တေဝါသိကံ အနာမန္တေတွာဝ ဥပစာရသီမံ အတိက္ကမတိ၊ နိဿယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ သစေ ဥပစာရသီမံ အနတိက္ကမိတွာဝ နိဝတ္တတိ၊ န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အာစရိယံ အနာမန္တေတွာ အန္တေဝါသိကဿ ဂမနေပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ အာစရိယော ကတ္ထစိ ဂန္တုကာမော အန္တေဝါသိကံ အာပုစ္ဆတိ၊ အန္တေဝါသိကောပိ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆတိ၊ တင်္ခဏေ ဧဝ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ ဧဝံ အာစရိယံ အာပုစ္ဆိတွာ အန္တေဝါသိကဿ ဂမနေပိ။ ဒွီသုပိ အန္တောဝိဟာရေယေဝ ဌိတေသု အာစရိယော ဝါ အန္တေဝါသိကံ၊ အန္တေဝါသိကော ဝါ အာစရိယံ အနာပုစ္ဆိတွာဝ သစေ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမတိ၊ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ ပက္ခသင်္ကန္တေ ဝါ ဝိဗ္ဘန္တေ ဝါ ကာလကတေ ဝါ တင်္ခဏေယေဝ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ ¶ ။ အာဏတ္တိ နာမ နိဿယပ္ပဏာမနာ။ ဒဿနသဝနဝသေန ဒုဝိဓံ သမောဓာနံ။

၂၃၃။ အလဇ္ဇိန္တိ ¶ ဧတ္ထ –

‘‘သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊

အာပတ္တိံ ပရိဂူဟတိ၊

အဂတိဂမနဉ္စ ဂစ္ဆတိ၊

ဧဒိသော ဝုစ္စတိ အလဇ္ဇိပုဂ္ဂလော’’တိ။ (ပရိ။ ၃၅၉) –

ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အလဇ္ဇိနံ နိဿာယ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ ယော ဝသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၀) ဟိ ဝုတ္တံ။

၂၃၄။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နေန ဘိက္ခုနာ နိဿယံ အလဘမာနေန အနိဿိတေန ဝတ္ထု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၂၁) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အဒ္ဓိကဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဿ စ ယာစိတဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနုပဋ္ဌာကေန ဘိက္ခုနာ နိဿယံ အလဘမာနေန ယာစိယမာနေန အနိဿိတေန ဝတ္ထု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၂၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ သလ္လက္ခေန္တေန ဖာသုကန္တိ ဖာသုဝိဟာရံ သလ္လက္ခေန္တေန။ ဣဒံ ပန ပရိဟာရံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၁) သောတာပန္နာဒိအရိယသာဝကော ဝါ ထာမဂတသမထဝိပဿနာလာဘီ ဝါ ဗာလပုထုဇ္ဇနော ဝါ န လဘတိ။ ယဿ ခေါ ပန သမထဝိပဿနာ တရုဏာ ဟောတိ၊ န ထာမဂတာ၊ အယံ လဘတိ။ အသန္တေ နိဿယဒါယကေ ‘‘ယဒါ ပဋိရူပေါ နိဿယဒါယကော အာဂစ္ဆိဿတိ၊ တဒါ တဿ နိဿာယ ဝသိဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ယာဝ အာသာဠှီပုဏ္ဏမာ၊ တာဝ ဝသိတုံ လဘတိ။ သစေ ပန အာသာဠှီမာသေ နိဿယဒါယကံ န လဘတိ၊ ယတ္ထ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ အန္တောဝဿေ ပန အနိဿိတေန ဝတ္ထုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သဘာဂေ ¶ ဒါယကေ အသန္တေ ဝသိတုံ လဗ္ဘတီတိ သဗ္ဗပဒေသု ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ နိဿယဝိနိစ္ဆယော။

နိဿယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၃။ ကာယဗန္ဓနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၃၅။ အကာယဗန္ဓနောတိ ¶ ကာယဗန္ဓနံ အဗန္ဓိတွာတိ အတ္ထော။ တတော ပဋ္ဌာယ စီဝရံ ပါရုပိတဗ္ဗံ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ဧဝ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အကာယဗန္ဓနေန ဂါမော ပဝိသိတဗ္ဗော။ ယော ပဝိသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၇၈) ဟိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထေဝါသတိယာ ဂတောတိ အသတိယာ ဂတော ယတ္ထ သရတိ၊ တတ္ထေဝ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ သရိတွာ ပန ယာဝ န ဗန္ဓတိ၊ တာဝ ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယဒိ အန္တောဂါမေ သရတိ၊ ကာယဗန္ဓနေ သတိ ဧကမန္တေ ဌတွာ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ အသတိ စေ နိက္ခမိတွာ ဗန္ဓိတွာ ပုန ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။

၂၃၆။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွေ ကာယဗန္ဓနာနိ ပဋ္ဋိကံ သူကရန္တက’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၈) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဒုဝိဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သူကရန္တံ နာမ ကုဉ္စိကာကောသကာ ဝိယ အန္တေ သုသိရံ ကတွာ ကောဋ္ဋိတံ။ ရဇ္ဇု စ ဧကာတိ ဧကဝဋ္ဋာ ရဇ္ဇု စ။ တဒနုလောမိကာတိ တေသံ ဒွိန္နံ အနုလောမိကာ။

၂၃၇။ မစ္ဆကဏ္ဍကခဇ္ဇုရီ-ပတ္တာ မဋ္ဌာ စ ပဋ္ဋိကာတိ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၈) ဧတေ မစ္ဆကဏ္ဋကာဒယော မဋ္ဌာ ဝိကာရရဟိတာ ပဋ္ဋိကာ စ တဒန္တောဂဓာတိ အဓိပ္ပာယော။ လဗ္ဘာ ဒသာ စတဿောတိ ဧကာယ ဝါ ဒွီသု ဝါ တီသု ဝါ ကထာ ဧဝ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော၊ တတော ပရံ န ဝဋ္ဋတိ။ အန္တေသူတိ ဥဘောသု အန္တေသု။ ဂုဏသုတ္တကန္တိ ဒိဂုဏသုတ္တကံ။

၂၃၉။ မကရမုခါဒိန္တိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒေဍ္ဍုဘသီသံ ဂဟိတံ။ ဥဘန္တေတိ ဥဘောသု အန္တေသု။ ကဿာတိ? ဝိဓဿ။ ဃဋကာတိ ဃဋကတော။ လေခါတိ လေခါယ။ ဃဋကတော စ လေခါယ စ အညံ စိတ္တကံ န ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။

၂၄၀။ ဒေဍ္ဍုဘကန္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၈၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၈) ဥဒကသပ္ပသိရသဒိသံ။ မုရဇန္တိ ဗဟုရဇ္ဇုကေ ဧကတော သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဧကာယ ရဇ္ဇုယာ ပလိဝေဌေတွာ ကတရဇ္ဇု။ မဒ္ဒဝီဏန္တိ ပါမင်္ဂသဒိသံ။ ကလာဗုကန္တိ အနေကဝဋ္ဋံ။ ဧတာနိ ပန သဗ္ဗာနိ န ကပ္ပန္တိ။ ဒသာသု ဒွေ မဇ္ဈိမာတိ မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏန္တိ ဒွေ မဇ္ဈိမာ ဧဝ။ ကပ္ပရေတိ ကပ္ပန္တီတိ အတ္ထော။

၂၄၁။ ဂဏ္ဌိယော ¶ စာပီတိ (စူဠဝ။ ၂၇၉) စီဝရဂဏ္ဌိယောပိ။ ဝေဠုအာဒိမယာ ကပ္ပန္တီတိ ပသင်္ဂေန ဝုတ္တံ။ ကာယဗန္ဓနဝိနိစ္ဆယော။

ကာယဗန္ဓနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဌမဘာဏဝါရံ။

၃၄။ ပထဝီနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၄၂။ ဇာတာ (ပါစိ။ ၈၆၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၆-၈၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပထဝီခဏနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) အဇာတာတိ ဒုဝိဓာ ပထဝီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဒ္ဓမတ္တိကပံသုကာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဒ္ဓမတ္တိကပံသုကာ စ အဒဍ္ဎာ စ ဗဟုမတ္တိကပံသုကာ စ စာတုမာသာဓိကောဝဋ္ဌပံသုမတ္တိကရာသိ စ ဇာတပထဝီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ ပန အဒဍ္ဎာတိ ဥဒ္ဓနပစနကုမ္ဘကာရာဝါပဘာဇနပစနာဒိဝသေန တထာ တထာ အဒဍ္ဎာ။ အယံ ပန ဝိသုံ နတ္ထိ၊ သုဒ္ဓပံသုအာဒီသု အညတရာဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုဒ္ဓပံသု သုဒ္ဓမတ္တိကာ ¶ ယေဘုယျေနပံသု ယေဘုယျေနမတ္တိကာ အတိရေကစာတုမာသာဓိကောဝဋ္ဌမတ္တိကာပံသုပုဉ္ဇာ စ အဒဍ္ဎာ စာတိ အယံ သဗ္ဗာပိ ဇာတပထဝီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၂၄၃။ ဒုတိယာတိ အဇာတပထဝီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တရာသီတိ မတ္တိကရာသိ စ ပံသုရာသိ စ စာတုမာသောမဝဋ္ဌကော အဇာတပထဝီတိ အတ္ထော။

၂၄၄။ ဣဒါနိ ယေဘုယျေနမတ္တိကာ ယေဘုယျေနပံသုကာ ယေဘုယျေနသက္ခရာတိ ဧဝံ ဝုတ္တာသု ကိတ္တာဝတာ ယေဘုယျတာ ဟောတီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွေ ဘာဂါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တီသု ဘာဂေသု ဒွေ ဘာဂါ မတ္တိကာ ယဿာ ဘူမိယာ၊ ဧသာ ယေဘုယျမတ္တိကာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပဍ္ဎပံသုအာဒယောပိ ကပ္ပိယာ ဧဝ အကပ္ပိယဘာဂဿ အနတိရေကတော။ ‘‘ယေဘုယျေနမတ္တိကာ ယေဘုယျေနပံသုကာ’’တိ (ပါစိ။ ၈၆) ဟိ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘ဥပဍ္ဎမတ္တိကာ၊ ဥပဍ္ဎပံသုကာ’’တိ။ သေသေသုပီတိ ယေဘုယျပံသုကာဒီသုပိ။

၂၄၅။ ဇာတသညိဿ ¶ ပါစိတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒွေဠှဿ ဝိမတိဿ ဒုက္ကဋံ။ ဇာတေ အဇာတသညိဿ အနာပတ္တိ။

၂၄၆။ ဧကာယာဏတ္တိယာ ဧကာတိ သစေ သကိံ အာဏတ္တော ဒိဝသမ္ပိ ခဏတိ၊ အာဏာပကဿ ဧကာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဝါစသောတိ ဝါစာယ ဝါစာယာတိ အတ္ထော။

၂၄၇။ ဧတ္ထ ‘‘ဇာလေဟိ အဂ္ဂိ’’န္တိ ဝါ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အနိယမေတွာ ပန ‘‘ပေါက္ခရဏိံ ခဏ၊ ပထဝိံ ခဏ၊ ဝါပိံ ခဏ၊ အာဝါဋံ ခဏ၊ ကန္ဒံ ခဏာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။

၂၄၈။ ဧဒိသန္တိ ဧတ္ထ အညမ္ပိ ဧဝရူပံ ကပ္ပိယဝေါဟာရဝစနံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၄၉။ ကောပေတုံ ¶ လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဃဋာဒီဟိ ဂဟေတုံ သက္ကုဏေယျကံ ဥဿိဉ္စနီယကဒ္ဒမံ။

၂၅၁-၂။ ဥဒကသန္တိကေ ပတိတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥဒကေ ပတိတံ ပန သဗ္ဗကာလံ ကပ္ပိယမေဝ၊ တသ္မာ အကပ္ပိယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဒကသန္တိကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါသာဏေ လဂ္ဂေ ရဇေ စ နဝသောဏ္ဍိယာ ပတိတေ ရဇေ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဗ္ဘောကာသုဋ္ဌိတေ ဝမ္မိကေ စ မတ္တိကာကုဋ္ဋေ စာတိ အတ္ထော၊ တထာ ဧတေပိ သဗ္ဗေ စာတုမာသာဓိကောဝဋ္ဌာ န ကောပေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

၂၅၃-၅။ ဘူမိံ ဝိကောပယံ ထမ္ဘာဒိံ ဂဏှိတုံ န စ ကပ္ပတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓာရာယာတိ ပဿာဝဓာရာယ။ ပဒံ ဒဿေဿာမီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၂၅၇။ သေကောတိ သိဉ္စနံ။ ဘူမိယာ အလ္လဟတ္ထံ ဌပေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။

၂၅၈။ အဝသေ သတီတိ ဟတ္ထဒါဟာဒီသု အာပဒါသူတိ အတ္ထော။ ပထဝီဝိနိစ္ဆယော။

ပထဝီနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၅။ ပရိက္ခာရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၅၉-၂၆၀။ ဂိရိကူဋန္တိ ¶ မကရဒန္တကံ။ သိဗ္ဗိတုဉ္စ ဆိန္ဒိတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတီတိ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇနာ။ ဒဏ္ဍေတိ ဆတ္တဒဏ္ဍေ။

၂၆၁။ သိဗ္ဗိတုံ ဝါ ပဉ္ဇရံ ဝိနန္ဓိတုံ ဝါ ထိရတ္ထံ ဆတ္တေ ဗန္ဓိတုံ ဒဏ္ဍေ လေခါ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သစေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အကပ္ပိယဆတ္တံ ¶ လဘတိ၊ ဃဋကမ္ပိ ဝါဠရူပမ္ပိ ဆိန္ဒိတွာ ဓာရေတဗ္ဗံ၊ လေခါပိ ဃံသေတွာ အပနေတဗ္ဗာ၊ သုတ္တကေန ဝါ ဒဏ္ဍော ဝေဌေတဗ္ဗော။

၂၆၂။ အနုဝါတံ သန္ဓာယ ‘‘အန္တေ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒွိန္နံ ပဋ္ဋာနံ သင်္ဃဋိတဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ‘‘ပဋ္ဋမုခေ ဝါပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝရကသီသာကာရေန သိဗ္ဗနံ သန္ဓာယ ‘‘ဝေဏိကာ’’တိ စ သတပဒါကာရေန သိဗ္ဗနံ သန္ဓာယ ‘‘သင်္ခလိကာပိ ဝါ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ သတပဒိသဒိသံ အညံ ဝါ သူစိဝိကာရံ န ကပ္ပတိ၊ ပကတိသူစိကမ္မမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ပါဠိကဏ္ဏိကအာဒိကံ စီဝရေ န စ ကပ္ပတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၂၆၃-၄။ စတုကောဏာဝ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) ကပ္ပရေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဂ္ဃိကန္တိ အဂ္ဃိယံ စေတိယသဒိသံ။ ဧတ္ထာတိ ဂဏ္ဌိပါသကပဋ္ဋေ။ ကောဏသုတ္တာ စ ပီဠကာတိ န ကေဝလံ စတုကောဏာ ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋာဝ ကပ္ပန္တိ၊ အထ ခေါ ဒုဝိညေယျာ ကောဏသုတ္တပီဠကာ စ ကပ္ပရေတိ အတ္ထော။ ဂန္ဓံ တေလံ ဝါတိ ဂန္ဓံ ဝါ တေလံ ဝါ။

၂၆၅။ ရတ္တန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) ရဇိတံ။ အညေန ဝါတိ မုဂ္ဂရာဒိနာ ဝါ။ ကတွာတိ ဌပေတွာ။ ပဟာရေ န စ မုဋ္ဌိနာတိ မုဋ္ဌိနာ န ပဟာရေယျာတိ အတ္ထော။

၂၆၆-၇။ ဆတ္တဝဋ္ဋိယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) လေခံ ဌပေတွာ ဓမ္မကရဏေ လေခါ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကုဉ္စိကာယ စ ပိပ္ဖလေ စ မဏိကာ စ ပီဠကာ စ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ မဏိကာတိ ဧကာ ဧဝ ဝဋ္ဋမဏိကာ။ ပီဠကာ မုတ္တရာဇိသဒိသာ ဗဟူ။

၂၆၈-၉။ မာလာဒျရဏိယန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) အရဏိယံ မာလာဒိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတီတိ ¶ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ တိပုသီသမယေ ပတ္တမဏ္ဍလေ ဘိတ္တိကမ္မဉ္စ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဟိတွာတိ ဌပေတွာ။ သူစိသဏ္ဍာသကော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) ¶ နာမ သူစိံ ဍံသာပေတွာ ဃံသိတုံ ကတော ဒါရုမယော။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မကရဒန္တကံ ဆိန္ဒိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၅၃) ဝုတ္တတ္တာ ပတ္တမဏ္ဍလေ မကရဒန္တကံ ဝဋ္ဋတိ၊ အညံ ဘိတ္တိကမ္မာဒိဝိကာရမေဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ဂိရိကူဋံ ပတ္တမဏ္ဍလေ ဌပေတွာ အဝသေသေ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၇၂။ သေနာသနေတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) ပါသာဒါဒိသေနာသနေတိ အတ္ထော။

၂၇၃။ ပုမိတ္ထိရူပရဟိတန္တိ ပုရိသရူပဣတ္ထိရူပရဟိတန္တိ အတ္ထော။ ပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယော။

ပရိက္ခာရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၆။ ဘေသဇ္ဇနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၇၄-၅။ သဟဓမ္မိနံ လဗ္ဘံ ဘေသဇ္ဇကရဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ န ကေဝလံ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနံယေဝ ဘိက္ခာစရိယဝိညတ္တိသကေဟိ ဘေသဇ္ဇကရဏံ လဗ္ဘတိ၊ အထ ခေါ အပရေသမ္ပိ ပဉ္စန္နံ လဗ္ဘတိ၊ တေ ဒဿေန္တော ‘‘ပိတူန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ပိတူနန္တိ မာတာပိတူနန္တိ အတ္ထော။ ယေ မာတာပိတရော ဇဂ္ဂန္တိ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ တေ တဒုပဋ္ဌာကာ နာမ။ ဘိက္ခုံ ဧဝ နိဿာယ ဇီဝန္တော ဘိက္ခုနိဿိတကော နာမ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခော ‘‘ဘဏ္ဍူ’’တိ ဝုစ္စတိ။

၂၇၆။ အပရေသမ္ပိ ဒသန္နံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘မဟာစူဠပိတာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၅-၁၈၇) ပန မဟာပိတာ စူဠပိတာ မဟာမာတာ စူဠမာတာ မဟာဘာတာ စူဠဘာတာ မဟာဘဂိနီ စူဠဘဂိနီတိ ဣမေဟိ အဋ္ဌဟိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပိတုဘဂိနိဉ္စ ¶ မာတုဘာတိကဉ္စ ဂဟေတွာ ဒသ။ ဧတေသံ ပန သကေန ဘေသဇ္ဇေန ကာတဗ္ဗံ။ အတ္တနိယေ စ အသတီတိ ပါဌသေသော။

၂၇၇။ န ကေဝလဉ္စ ဧတေသံ ဒသန္နံ၊ ဣမေဟိ သမ္ဗန္ဓာနံ ပုတ္တနတ္တာဒီနံ ယာဝသတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ¶ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ကုလဒူသနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အညောပိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၅-၂၈၇) ယော အာဂန္တုကော ဝါ စောရော ဝါ ယုဒ္ဓပရာဇိတော ဝါ ဣဿရော ဉာတကေဟိ ပရိစ္စတ္တော ဝါ ဂမိယမနုဿော ဝါ ဂိလာနော ဟုတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသတိ၊ သဗ္ဗေသမ္ပိ အပစ္စာသီသန္တေန ဘေသဇ္ဇံ ကာတဗ္ဗံ။

၂၇၈။ မာတာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၅-၁၈၇) ပိတာ တဒုပဋ္ဌာကော ဘိက္ခုနိဿိတကော ပဏ္ဍုပလာသော ဝေယျာဝစ္စကရောတိ ဣမေသံ ဆန္နံ အနာမဋ္ဌပိဏ္ဍပါတော အဝါရိတောတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ဒါမရိကစောရဿ စ ဣဿရိယဿ စ ဒါတုမဝါရိတောတိ အတ္ထော။

၂၇၉။ တေသန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၅-၁၈၇) ဂဟဋ္ဌာနံ။ သာသနောဂဓန္တိ ရတနပရိတ္တအာဋာနာဋိယပရိတ္တာဒိပရိတ္တံ ဘဏိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၂၈၀။ ‘‘အာဂန္တွာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၅-၁၈၇) သီလံ ဒေတု၊ ဓမ္မဉ္စ ပရိတ္တဉ္စ ဘာသတူ’’တိ ကေနစိ ပေသိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒါတုံ ဝတ္တုန္တိ သီလံ ဒါတုံ၊ ဓမ္မဉ္စ ပရိတ္တဉ္စ ဝတ္တုံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ ဘေသဇ္ဇဝိနိစ္ဆယော။

ဘေသဇ္ဇနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၇။ ဥဂ္ဂဟနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၈၁။ ဒသဘေဒမ္ပီတိ ¶ သစေ ကေနစိ ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတံ ဒသဝိဓံ ရတနံ အာနေတွာ ‘‘ဣဒံ သင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ နဝကမ္မဿ ဝါ အညပုဂ္ဂလဿ ဝါ သုတ္တန္တိကဂဏဿ ဝါ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၂၈၂-၃။ တေသု ဒသဝိဓေသု ရတနေသူတိ အတ္ထော။ ဒွီသူတိ ရဇတဇာတရူပေသု။ ဂဏသင်္ဃပုဂ္ဂလေ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉) အနာမသိတွာ ‘‘ဣဒံ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ စေတိယဿ ဒမ္မိ၊ နဝကမ္မဿ ¶ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ န ပဋိက္ခိပေတိ အတ္ထော။ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ စေ? တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝဒေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣမေ ဧဝံ ဝဒန္တီ’’တိ ကပ္ပိယကာရာနံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၂၈၄။ န ကေဝလံ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိကမေဝ၊ အညမ္ပိ ခေတ္တဝတ္ထာဒိကံ အကပ္ပိယံ န သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ခေတ္တံ ဝတ္ထု’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဒါသပသုအာဒိကံ ဒါသပသွာဒိကံ။ သစေ ဟိ ကောစိ ‘‘မယှံ သဿသမ္ပာဒကံ မဟာတဠာကံ အတ္ထိ၊ တံ သင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒတိ၊ တဉ္စေ သင်္ဃော သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ပရိဘောဂေပိ အာပတ္တိယေဝ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။

ကပ္ပိယေန ကမေန ဂဏှေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ခေတ္တံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘ဣတော စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝါ ‘‘စတုပစ္စယပရိဘောဂတ္ထာယ ဒမ္မီ’’တိ ဝါ ဝဒတိ စေ၊ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝတ္ထုမှိပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘တဠာကံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝါ ‘‘သင်္ဃော ဥဒကံ ပရိဘုဉ္ဇိဿတိ၊ ဘဏ္ဍကံ ဓောဝိဿတီ’’တိ ဝါ အာဒိနာ နယေန ဝုတ္တေ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒါသံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အာရာမိကံ၊ ဝေယျာဝစ္စကရံ၊ ကပ္ပိယကာရကံ ဒမ္မီ’’တိ ¶ ဝုတ္တေ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဂေါမဟိံသအဇေဠကာဒယော ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘ပဉ္စဂေါရသပရိဘောဂတ္ထာယာ’’တိ ဝုတ္တေ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဧဒိသံ ဂဟဏံ သန္ဓာယ ‘‘ပဋိက္ခိပိတွာ ဂဏှေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၈၅-၆။ နဝမာတိကကေဒါရတဠာကကိရိယာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၈-၂၃၉) စ အနဝေ ပုဗ္ဗေ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ပဋိက္ခိပိတွာ ဂဟိတတဠာကေ မတ္တိကုဒ္ဓရဏဉ္စ ဘိန္နဋ္ဌာနေ ပါဠိဗန္ဓော စ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနေ အာဠိယာ ထိရကာရော စ အနဝေ ကေဒါရေ ပုရာဏဘာဂတော အတိရေကဘာဂဂ္ဂဟဏဉ္စ နဝေ ကေဒါရေ အပရိစ္ဆိန္နဘာဂေ ‘‘သဿေ ဒေထ ဧတ္တကေ’’တိ ကဟာပဏုဋ္ဌာပနဉ္စာပီတိ ဣဒံ သဗ္ဗံ ဘိက္ခုဿ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ကရောတိ၊ ဧဝမာဒိကံ သဗ္ဗေသမ္ပိ အကပ္ပိယန္တိ အတ္ထော။

၂၈၇-၉။ ဣဒါနိ တံယေဝ အကပ္ပိယံ ဒဿေတုံ ‘‘အဝတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၈-၂၃၉) – ယော ပန ‘‘ကသ၊ ဝပ္ပ’’ ဣစ္စာဒိကံ အဝတွာ ‘‘ဧတ္တိကာယ ဘူမိယာ ဧတ္တကော ဘာဂေါ ဒေယျော’’တိ ဘူမိံ ဝါ ပတိဋ္ဌာပေတိ၊ ‘‘ဧတ္တကေ ဘူမိဘာဂေ သဿံ ကတံ၊ ဧတ္တကံ ဂဏှထာ’’တိ ကဿကေ ဝဒန္တေ ပမာဏဂဏှနတ္ထံ ဒဏ္ဍရဇ္ဇုဘိ မိနတိ၊ ခလေ ဌတွာ ရက္ခဏာဒီနိ ကရောတိ၊ တဿေဝ အကပ္ပိယန္တိ။

၂၉၀။ ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေန ¶ ပိတုသန္တကမ္ပိ သစေ ပဋိသာမေယျ၊ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။

၂၉၁-၂။ ပိတူနန္တိ မာတာပိတူနံ။ သာဋကာဒိကပ္ပိယံ ဝတ္ထုံ။ ‘‘ပဋိသာမေတွာ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပါတေတွာန ဂတေ ယသ္မာ အဇ္ဈာရာမသိက္ခာပဒဝသေန (ပါစိ။ ၅၀၅-၅၀၆) ပလိဗောဓော၊ တသ္မာ ဂေါပိတုံ လဗ္ဘန္တိ အတ္ထော။

၂၉၃-၄။ သကံ ¶ ဝါသိအာဒိပရိက္ခာရန္တိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဌာနံ ဂုတ္တန္တိ ဒဿေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧတ္ထ ဌပေထာ’’တိ ပန န ဝတ္တဗ္ဗံ။

၂၉၅။ ဧတ္ထ ‘‘အညော ကောစိ န ပဝိသတိ၊ ဘိက္ခူဟိ ဝါ သာမဏေရေဟိ ဝါ ဂဟိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ သင်္ကန္တီတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထုမှီတိ အလင်္ကာရာဒိဝတ္ထုမှီတိ အတ္ထော။ တာဒိသေတိ ယာဒိသေ ဝတ္ထုမှိ နဋ္ဌေ အာသင်္ကာ ဟောတိ၊ တာဒိသေ ဝတ္ထုမှိ နဋ္ဌေတိ သမ္ဗန္ဓော။

၂၉၆။ ဣဒါနိ အသင်္ကိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိဟာရာဝသထဿန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိဟာရဿ စ ဃရဿ စာတိ အတ္ထော။ ရတနန္တိ ဒသဝိဓံ ရတနံ။ ရတ္နသမ္မတန္တိ သာဋကဝေဌနာဒိကံ။ ဂဟေတွာနာတိ ကပ္ပိယကာရကေ အသတိ အတ္တနာပိ ဂဟေတွာန နိက္ခိပေယျာတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂေရညေပီတိ မဂ္ဂေပိ အရညေပိ။ တာဒိသေတိ ‘‘ဘိက္ခူဟိ ဂဟိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ အာသင်္ကိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ။ ပတိရူပံ ကရီယတီတိ မဂ္ဂေ ဝါ အရညေ ဝါ တာဒိသံ ဘဏ္ဍံ ပဿိတွာ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ နိသီဒိတဗ္ဗံ၊ သာမိကေသု အာဂတေသု တံ ဌာနံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ သစေ သာမိကေ န ပဿတိ၊ ရတနသမ္မတံ ပံသုကူလံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ရတနဉ္စေ ဟောတိ၊ တုဏှီဘူတေန ဂန္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အယံ မဂ္ဂါရညကေသု ပဋိပတ္တိ။ ဝိဟာရာဝသထာနံ ပန အန္တော တာဒိသံ ဒိသွာ ဘဏ္ဍကံ မုဉ္စိတွာ ‘‘ဧတ္ထ ဧတ္တကာ ကဟာပဏာ’’တိအာဒိနာ နယေန ရူပေန ဝါ လဉ္ဆနာယ ဝါ ပိလောတိကာယ ဝါ သညာဏံ ကတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ၊ တတော ပက္ကမန္တေန ပတိရူပါနံ ဘိက္ခူနံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဥဂ္ဂဟဝိနိစ္ဆယော။

ဥဂ္ဂဟနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၈။ ကုလဒူသနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၉၇။ ‘‘ကုလာနိ ¶ ¶ ဒူသေတိ ပုပ္ဖေန ဝါ ဖလေန ဝါ စုဏ္ဏေန ဝါ မတ္တိကာယ ဝါ ဒန္တကဋ္ဌေန ဝါ ဝေဠုယာ ဝါ ဝေဇ္ဇိကာယ ဝါ ဇင်္ဃပေသနိယေန ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၄၃၇) ဝုတ္တတ္တာ တာနိ အဋ္ဌ ဝတ္ထူနိ ဒဿေတုံ ‘‘ပုပ္ဖ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဣမာယ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိယာ ကုလာနံ အညေသု သီလဝန္တေသု ပသာဒံ ဒူသေတိ ဝိနာသေတီတိ ကုလဒူသနံ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ တံ ပန အတ္တနော သန္တကေ စ ပရသန္တကေ စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၉၈။ ဣဒါနိ ဣမေသု ဝတ္ထူသု န ကေဝလံ ကုလဒူသနဒုက္ကဋမေဝ အာပဇ္ဇတိ၊ ထုလ္လစ္စယာဒီနိပိ အာပဇ္ဇတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ထုလ္လစ္စယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ သင်္ဃိကံ ဂရုဘဏ္ဍံ ဣဿရေန ဒေန္တဿ ထုလ္လစ္စယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သေနာသနတ္ထာယ နိယမိတံ ပန ပုပ္ဖာဒိ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ။ သင်္ဃဿ ဝါ အညဿ ဝါ သန္တကံ ထေယျစိတ္တေန ဒေန္တဿ ဒုက္ကဋာဒီနိ ဟောန္တီတိ ပါဌသေသော၊ တဿ ဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃဝသေန ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

၂၉၉-၃၀၀။ သဗ္ဗထာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) ကပ္ပိယဝေါဟာရအကပ္ပိယဝေါဟာရပရိယာယဩဘာသနိမိတ္တကမ္မာဒီဟိ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဝတိအာဒီနိ ကတွာ ဇဂ္ဂိတုဉ္စ။ အတ္တနော ပရိဘောဂတ္ထန္တိ ဖလပရိဘောဂတ္ထံ။ ရောပနာဒီနီတိ ရောပါပနာဒီနိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သိဉ္စာပနဩစိနာပနာဒီနိ ဂဟိတာနိ။ ကုဒ္ဒါလခဏိတ္တိဝါသိဖရသုဥဒကဘာဇနာဒီနိ အာဟရိတွာ သမီပေ ဌပနဝသေန နိမိတ္တတော စ ကုဒ္ဒါလခဏိတ္တာဒီနိ စ မာလာဝစ္ဆေ စ ဂဟေတွာ ဌိတေ ‘‘သာမဏေရာဒယော ဒိသွာ ‘ထေရော ကာရာပေတုကာမော’တိ အာဂန္တွာ ကရောန္တီ’’တိ သညာယ ဩဘာသတော စ ‘‘ဣမံ ရုက္ခံ ဇာန၊ ဣမံ အာဝါဋံ ဇာနာ’’တိအာဒိကပ္ပိယဝေါဟာရတော ¶ စ ‘‘ပဏ္ဍိတေန မာလာဝစ္ဆာဒယော ရောပါပေတဗ္ဗာ၊ န စိရဿေဝ ဥပကာရာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိအာဒိပရိယာယတော စ ရောပနာဒီနိ လဗ္ဘရေတိ သမ္ဗန္ဓော။

၃၀၁-၂။ ဣဒါနိ အဋ္ဌသု ဝတ္ထူသု အဝသေသာနိ ဒွေ ဝတ္ထူနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တာဝ ဝေဇ္ဇိကာ ဇင်္ဃပေသနေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝေဇ္ဇိကာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာဝ၊ ဣဒါနိ ဇင်္ဃပေသနာဒိဝိနိစ္ဆယံ ဝက္ခာမီတိ အတ္ထော။ ပိတရောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) မာတာပိတရော။ ဘဏ္ဍုန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခံ။ ဘိက္ခုဿ သကံ ဝေယျာဝစ္စကရဉ္စာတိ ဧတေ ဌပေတွာ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိဂိဟိကမ္မေသု ဒူတသာသနံ ဟရဏေ ¶ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ပဌမံ သာသနံ အဂ္ဂဟေတွာ ပုန တံ ဒိသွာ ဝါ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝါ ဝဒတောပိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္ထော။ သာသနံ အဂ္ဂဟေတွာ အာဂတာနံ ပန ‘‘ဘန္တေ၊ တသ္မိံ ဂါမေ ဣတ္ထန္နာမဿ ကာ ပဝတ္တီ’’တိ ပုစ္ဆိယမာနေ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပုစ္ဆိတပဉှေ ဒေါသော နတ္ထိ။

၃၀၃။ ဧဝံ ကုလဒူသနေန ဥပ္ပန္နပစ္စယာ။ ‘‘ပဉ္စန္နမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အနုပသမ္ပန္နေန ကတမ္ပိ ဧဒိသံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ မိစ္ဆာဇီဝတ္တာ။ အာတုမာဝတ္ထု (မဟာဝ။ ၃၀၃) စေတ္ထ နိဒဿနံ။ ကိံ ဝိယာတိ စေ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အဘူတာရောစနာရူပ-သဗျောဟာရုဂ္ဂဟာဒိသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဂ္ဂဟာဒိသာတိ ဧတေဟိ ဥပ္ပန္နပစ္စယသဒိသာတိ အတ္ထော။

၃၀၄။ ဣဒါနိ ပုပ္ဖာဒီနိ ကေသံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋန္တိ၊ ကေသံ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋန္တီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဟရာပေတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပိတူနံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) ဒါတုံ လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သေသဉာတီနံ ပတ္တာနံ ဧဝ။ လိင်္ဂန္တိ သိဝလိင်္ဂံ။

၃၀၅။ တထာ ¶ ဖလန္တိ ဖလမ္ပိ မာတာပိတူနံ ဟရိတွာပိ ဟရာပေတွာပိ ဒါတုံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ န ကေဝလံ မာတာပိတူနံယေဝ၊ အညေသမ္ပိ ဒါတုံ လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဂိလာနာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ သပရသန္တကန္တိ ဧတ္ထ ပရောတိ အတ္တနော ဝိဿာသညာတကော ဧဝ အဓိပ္ပေတော။

၃၀၆။ ဘာဇေန္တေတိ သင်္ဃဿ ဖလပုပ္ဖမှိ ဘာဇိယမာနေ သမ္မတေန ဒေယျန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတရေန အသမ္မတေန အပလောကေတွာ ဒါတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၃၀၇။ ပရိစ္ဆိဇ္ဇာတိ အာဂတာနံ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဖလဝသေန ဝါ ရုက္ခဝသေန ဝါ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ အတ္ထော။ ဣတရဿာတိ ဣဿရာဒိကဿ။ ကတိကံ ဝတွာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ရုက္ခေ ဧတ္တကာနိ ဖလာနိ လဗ္ဘန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝတွာ။

၃၀၈။ သေသေတိ မတ္တိကာဒန္တကဋ္ဌဝေဠုမှိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇)။ ယထာဝုတ္တနယော ဧဝါတိ ဧတ္ထ အတ္တနော စ ပရဿ စ သန္တကံ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ဒဒတော ဒုက္ကဋန္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ¶ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ပဏ္ဏမ္ပီတိ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ပဏ္ဏဒါနံ န ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ကုလဒူသနေ ပဝေသယေတိ အတ္ထော။ ကုလဒူသနဝိနိစ္ဆယော။

ကုလဒူသနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၉။ ဝဿူပနာယိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၃၀၉-၃၁၀။ ဣဒါနိ ဝဿူပဂမနံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုရိမိကာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပုရိမိကာ ပစ္ဆိမိကာ (မဟာဝ။ ၁၈၄၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၅) စေတိ ဒွေ ဝဿူပနာယိကာတိ အတ္ထော။ အာလယပရိဂ္ဂါဟော ဝါ ဝစီဘေဒေါ ဝါ ¶ ဝဿူပနာယိကာတိ ပါဌသေသော။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သန္ဓာယ ‘‘ဧဒိသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဝသိဿာမီ’’တိ စိတ္တုပ္ပာဒေတ္ထ အာလယော (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၃)။ အာလယပရိဂ္ဂါဟော ပန ဝဇေ ဝါ သတ္ထေ ဝါ နာဝါယ ဝါ ဝဿံ ဥပဂန္တုကာမဿ တတ္ထ သေနာသနံ အလဘန္တဿ လဗ္ဘတိ၊ သတ္ထာဒီသု ပန ဝဿံ ဥပဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ကတွာ။ ယဒိ သတ္ထာဒီသု ကဝါဋဗန္ဓံ သေနာသနံ လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထ ဥပဂန္တဗ္ဗံ။ ဥပဂစ္ဆန္တေန စ ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝိဟာရေ ပန ဝစီဘေဒေါ ဝါ ကာတဗ္ဗော။ သစေ ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဝသိဿာမီ’’တိ အာလယော အတ္ထိ၊ အသတိယာ ပန ဝဿံ န ဥပေတိ၊ ဆိန္နဝဿော န ဟောတိ၊ ပဝါရေတုဉ္စ လဘတိ ဧဝ။

၃၁၁။ နောပေတုကာမော အာဝါသံ၊ တဒဟူတိက္ကမေယျ ဝါတိ ပါဌေ (မဟာဝ။ ၁၈၆) အတိက္ကမန္တဿ အာဝါသံ တဒဟု ဝဿူပနာယိကာတိပိ အတ္ထော။ အာဝါသံ အတိက္ကမေယျ ဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဇာနံ ဝါနုပဂစ္ဆတောတိ ဧတ္ထ ဝိဟာရေ နိသီဒိတွာပိ အနုပဂစ္ဆတော ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၃၁၂။ ဆိန္နဝဿော (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂၀၈) ဝါ ကေနစိ အန္တရာယေန ပဌမံ အနုပဂတော (မဟာဝ။ ၁၈၅-၁၈၆) ဝါ ဒုတိယံ ဥပဂစ္ဆေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေမာသန္တိ ပုရိမံ ဝါ တေမာသံ ပစ္ဆိမံ ဝါ တေမာသံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ပုရိမံ ဝါ ပစ္ဆိမံ ဝါ တေမာသံ ¶ အဝသိတွာ စာရိကာ ပက္ကမိတဗ္ဗာ။ ယော ပက္ကမေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၅) ဟိ ဝုတ္တံ။

၃၁၃-၅။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တန္နံ သတ္တာဟကရဏီယေန အပ္ပဟိတေပိ ဂန္တုံ၊ ပဂေဝ ပဟိတေ၊ ‘ဘိက္ခုဿ ဘိက္ခုနိယာ သိက္ခမာနာယ သာမဏေရဿ သာမဏေရိယာ မာတုယာ စ ပိတုဿ စ၊ ဂိလာနဘတ္တံ ဝါ ပရိယေသိဿာမိ၊ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘတ္တံ ဝါ ပရိယေသိဿာမိ၊ ဂိလာနဘေသဇ္ဇံ ¶ ဝါ ပရိယေသိဿာမိ၊ ပုစ္ဆိဿာမိ ဝါ ဥပဋ္ဌဟိဿာမိ ဝါ’တိ သတ္တာဟံ သန္နိဝတ္တော ကာတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၉၈) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မာတာပိတူနမတ္ထာယ…ပေ… ဥပဋ္ဌိဿ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာယံ သင်္ခေပေါ – ‘‘မာတာဒီနံ ဂိလာနဘတ္တံ ဝါ တဒုပဋ္ဌာကဘတ္တံ ဝါ ဂိလာနာနံ ဩသဓံ ဝါ ဧသိဿံ ပရိယေသိဿ’’န္တိ ဝါ ‘‘တေ ဂိလာနေ ဂန္တွာ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဥပဋ္ဌိဿ’’န္တိ ဝါ ပဟိတေပိ အပ္ပဟိတေပိ သတ္တာဟကိစ္စေန ဂန္တုံ လဘတိ။

ဣဒါနိ သဟဓမ္မိကေ ဧဝ သန္ဓာယ ‘‘အနဘိရတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိသဘာဂရူပံ ဒိသွာ အနဘိရတိ၊ တတော ဝူပကာသိဿံ၊ တံ ဂဟေတွာ အညတ္ထ ဂမိဿ’’န္တိ အဓိပ္ပာယေန ဂန္တုမ္ပိ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ ကုက္ကုစ္စံ ဝိနောဒနဉ္စ ဒိဋ္ဌိံ ဝိဝေစနဉ္စ အဟံ ဝါ ကရေယျံ အညေဟိ ဝါ ကာရေယျန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပရိဝါသမာနတ္တအာဒီဟိ ဝုဋ္ဌာနံ ဝါ ဂရုကာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သစေ သင်္ဃေန ကမ္မံ ကတံ ဟောတိ၊ တဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ အနုဿာဝနကရဏာဒီသု ဥဿုက္ကံ ကရေယျန္တိ ဂန္တုံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ သတ္တာဟကိစ္စေနာတိ သတ္တာဟကရဏီယေန။

၃၁၆။ ဓမ္မသဝနတ္ထံ နိမန္တိတော ဧဝံ ဝဇေတိ အတ္ထော။ ဂရူ နာမ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ၊ တေဟိ ဘဏ္ဍဓောဝနကိစ္စေန ပဟိတဿ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။

၃၁၇။ န ဘဏ္ဍဓောဝန…ပေ… ဒဿနေတိ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၉) ဧတေသုပိ န ဝဇေတိ သမ္ဗန္ဓော။ လဗ္ဘန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အဇ္ဇေဝ အာဂမိဿ’’န္တိ အဒူရဂေါ ယဒိ န ပါပုဏေယျ၊ လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘အဇ္ဇေဝ အာဂမိဿာမီ’’တိ သာမန္တဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပုန အာဂစ္ဆန္တဿ အန္တရာမဂ္ဂေ သစေ အရုဏုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ဝဿစ္ဆေဒေါပိ ¶ န ဟောတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေန ဒုက္ကဋမ္ပိ နာပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၁၈။ သေသဉာတိဟီတိ ¶ ဘာတုဘဂိနီအာဒီဟိ။ ဘိက္ခုနိဿိတကေန စ ပဟိတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ နိဒ္ဒိသိတွာတိ ‘‘အာဂစ္ဆန္တု ဘဒန္တာ၊ ဣစ္ဆာမိ ဒါနဉ္စ ဒါတုံ ဓမ္မဉ္စ သောတုံ ဘိက္ခုဉ္စ ပဿိတု’’န္တိအာဒိနာ ယံ ကိဉ္စိ နိဒ္ဒိသိတွာဝ ပေသိတေ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကေဝလံ ‘‘အာဂစ္ဆန္တု ဘိက္ခူ၊ ဣစ္ဆာမိ ဘိက္ခူနံ အာဂမန’’န္တိ ဧဝံ အနိဒ္ဒိသိတွာ ဝုတ္တေ ဂန္တုံ န လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။

၃၁၉။ အစ္ဆရာယေ သတတ္တနောတိ ဒသဝိဓေသု အန္တရာယေသု ဧကသ္မိမ္ပိ အန္တရာယေ အတ္တနော သတီတိ အတ္ထော။ သင်္ဃသာမဂ္ဂိယာ ဝါ ဝဿစ္ဆေဒေ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဿူပဂတော ဘိက္ခု ပဿတိ သမ္ဗဟုလေ ဘိက္ခူ သင်္ဃဘေဒါယ ပရက္ကမန္တေ။ တတြ စေ ဘိက္ခုနော ဧဝံ ဟောတိ၊ ‘ဂရုကော ခေါ သင်္ဃဘေဒေါ ဝုတ္တော ဘဂဝတာ။ မာ မယိ သမ္မုခီဘူတေ သင်္ဃော ဘိဇ္ဇီ’တိ ပက္ကမိတဗ္ဗံ၊ အနာပတ္တိ ဝဿစ္ဆေဒဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၀၂)။ ဧဝံ ဆိန္နဝဿော နော ပဝါရယေတိ အတ္ထော။

၃၂၀။ ရုက္ခဿ သုသိရေတိ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၂၀၄၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၃) ပန သုဒ္ဓေ ရုက္ခသုသိရေ ဧဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ မဟန္တဿ ပန သုသိရဿ အန္တော ပဒရစ္ဆဒနံ ကုဋိကံ ကတွာ ပဝိသနဒွါရံ ယောဇေတွာ ဥပဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ရုက္ခဿ ဝိဋပေတိ ဧတ္ထာပိ သုဒ္ဓဝိဋပမတ္တေ န ဝဋ္ဋတိ၊ မဟာဝိဋပေ ပန အဋ္ဋကံ ဗန္ဓိတွာ ဝုတ္တနယေန ကုဋိကံ ကတွာ ဥပဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဆဝကုဋိ နာမ ပါသာဏကုဋိကန္တိ ဝဒန္တိ။ တီသု ပဿေသု ပါသာဏေ ဥဿာပေတွာ ဥပရိ ပါသာဏေန ပဋိစ္ဆန္နာ။

၃၂၁။ နာဝါဒီသု ¶ ပန ဥပဂတော ပဝါရေတုဉ္စ လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝဿူပနာယိကဝိနိစ္ဆယော။

ဝဿူပနာယိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၀။ အဝေဘင်္ဂိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၃၂၂-၄။ အာရာမာရာမဝတ္ထူနီတိ ¶ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ ၃၂၁၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) အာရာမော နာမ ပုပ္ဖာရာမော ဝါ ဖလာရာမော ဝါ။ မဉ္စော ပီဌံ ဘိသိ ဗိဗ္ဗောဟနာဒိသယနာသနံ။ လောဟကုမ္ဘီအာဒယော ကာဠလောဟတမ္ဗလောဟာဒိမယာ။ ဘာဏကော ဥဒကစာဋိ။ ပဉ္စေတေ အဝိဘာဇိယာတိ ဘာဇေတွာ န ဂဟေတဗ္ဗာ၊ ဂဟိတာပိ သင်္ဃသန္တကာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန အာရာမော အာရာမဝတ္ထူတိ ပဌမံ၊ ဝိဟာရော ဝိဟာရဝတ္ထူတိ ဒုတိယံ၊ မဉ္စော ပီဌံ ဘိသိ ဗိဗ္ဗောဟနန္တိ တတိယံ၊ လောဟကုမ္ဘီ…ပေ… နိခါဒနန္တိ စတုတ္ထံ၊ ဝလ္လိ…ပေ… ဒါရုဘဏ္ဍံ မတ္တိကဘဏ္ဍန္တိ ပဉ္စမန္တိ ဧဝံ ဣမာနိ ရာသိဝသေန ပဉ္စ ဟောန္တိ၊ သရုပဝသေန အနေကာနိ ဟောန္တိ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –

‘‘ဒွိသင်္ဂဟာနိ ဒွေ ဟောန္တိ၊ တတိယံ စတုသင်္ဂဟံ၊

စတုတ္ထံ နဝကောဋ္ဌာသံ၊ ပဉ္စမံ အဋ္ဌဘေဒန’’န္တိ။ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁)၊

၃၂၅။ ‘‘ပဉ္စိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဝိဿဇ္ဇိယာနိ န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာနိ သင်္ဃေန ဝါ ဂဏေန ဝါ ပုဂ္ဂလေန ဝါ၊ ဝိဿဇ္ဇိတာနိပိ အဝိဿဇ္ဇိတာနိ ဟောန္တိ။ ယော ဝိဿဇ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၂၁) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဘာဇိတာပိ အဘာဇိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေတိ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ပဉ္စပိ ‘‘ဂရုဘဏ္ဍာနီ’’တိ စ ‘‘အဝိဿဇ္ဇိယာနီ’’တိ စ စ-သဒ္ဒေန ‘‘အဝေဘင်္ဂိယာနီ’’တိ စ ဝုစ္စန္တီတိ အတ္ထော။

၃၂၆-၈။ ဣဒါနိ ¶ ပုရိမေသု တီသု ရာသီသု သဗ္ဗဿ ဂရုဘဏ္ဍတ္တာ တေ အနာမသိတွာ ပစ္ဆိမေသု ဒွီသု ရာသီသု ဧကစ္စဿ အဂရုဘဏ္ဍဿာပိ အတ္ထိတာယ တံ ဒဿေတုံ အာရဘန္တောပိ တေသု ဒွီသု ဗဟုဝိသယံ ပဌမံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝလ္လိဍ္ဎဗာဟုမတ္တာပီ’’တိအာဒိမာဟာတိ ဉာတဗ္ဗံ။ တဿာယံ သင်္ခေပေါ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) – ဝလ္လိ အဍ္ဎဗာဟုမတ္တာပိ ဝေဠု အဋ္ဌင်္ဂုလာယတောပိ တိဏာဒိ မုဋ္ဌိမတ္တမ္ပီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန မုဉ္ဇပဗ္ဗဇံ သင်္ဂဏှာတိ၊ ပဏ္ဏံ ဧကမ္ပိ မတ္တိကာ ပါကတာ ဝါ ပဉ္စဝဏ္ဏာ ဝါ သုဓာကင်္ဂုဋ္ဌအာဒိကာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဇ္ဇုလသဇာတိဟိင်္ဂုလကာဒိ ဝါ တာလပက္ကပ္ပမာဏာပိ ယေဟိ ကေဟိစိ သင်္ဃဿ ဒိန္နာ ဝါ သင်္ဃိကေ တိဏခေတ္တာဒိမှိ ဇာတာ ဝါ ရက္ခိတဂေါပိတဘူမိဘာဂေ ဥပ္ပန္နာ တတ္ထဇာတကာ ဝါ သင်္ဃိကာ ရက္ခိတာ ဧဝ အဘာဇိယာတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ¶ ယေ စေတ္ထ ဘာဇိတဗ္ဗာ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘နိဋ္ဌိတေ’’တိအာဒိမာဟ၊ သင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ကမ္မေ နိဋ္ဌိတေ ဘာဇိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထ ပန ယံ ကိဉ္စိ ဝလ္လိဝေဠုတိဏပဏ္ဏမတ္တိကာဒိ သင်္ဃဿ ဒိန္နံ ဝါ သင်္ဃိကေ တိဏခေတ္တာဒိမှိ ဇာတကံ ဝါ ရက္ခိတဂေါပိတံ ဂရုဘဏ္ဍံ၊ တံ သင်္ဃကမ္မေ စ စေတိယကမ္မေ စ နိဋ္ဌိတေ အဝသေသံ ပုဂ္ဂလိကကမ္မေပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အဂရုဘဏ္ဍတ္တာ ဘာဇိတုမ္ပိ လဗ္ဘတိ။ သေနာသနတ္ထာယ ရက္ခိတဂေါပိတမေဝ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ၊ န ဣတရံ။ သီဟဠဒီပေ တုမူလသောမဝိဟာရေ သင်္ဃဿ ပါကဝတ္တမ္ပိ တာလပဏ္ဏံ ဝိက္ကိဏိတွာ ကရီယတိ။ ကသ္မာ? န ဟိ တတ္ထ ပဏ္ဏေန အတ္ထော အတ္ထိ၊ သဗ္ဗေပိ ဣဋ္ဌကစ္ဆန္နာ ပါသာဒါဒယောတိ။ ဧဝံ အညတ္ထာပိ ကရီယတိ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။

၃၂၉။ ဣဒါနိ လောဟဘဏ္ဍာဒီသု ဧကန္တဘာဇေတဗ္ဗဘဏ္ဍံ ဒဿေတုံ ‘‘ပတ္တာဒီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၁) ပန အာဒိ-သဒ္ဒေန လောဟထာလကတမ္ဗ ¶ ကုဏ္ဍိကာ ကဋစ္ဆု သရက အဉ္ဇနိ အဉ္ဇနိသလာကာကဏ္ဏမလဟရဏီသူစိသဏ္ဍာသကတ္တရယဋ္ဌိအာဒီနိ ဂဟိတာနေဝ။ တထာတိ ဘာဇိယမေဝါတိ အတ္ထော။ ဝိပ္ပကတဉ္စ အဝိပ္ပကတဉ္စ။ ပါဒဂဏှကန္တိ မဂဓနာဠိယာ ပဉ္စနာဠိယာ ဂဏှနံ။

၃၃၁-၂။ အနုညာတဝါသိ ယံ သက္ကာ သိပါဋိကာယ ပက္ခိပိတွာ ပရိဟရိတုန္တိ ဝုတ္တာ။ တစ္ဆိတာနိဋ္ဌိတန္တိ ဝိပ္ပကတံ။ ယဒိ တစ္ဆိတံ၊ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ။ ဒန္တံ ပန အတစ္ဆိတဉ္စ အနိဋ္ဌိတဉ္စ ဘာဇိယမေဝ။ အနိဋ္ဌိတံ မဉ္စပါဒါဒိကံ ဂရုဘဏ္ဍံ။ ဣဒါနိ မတ္တိကဘဏ္ဍံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘိက္ခူပကရဏေ’’တိအာဒိမာဟ။ ပတ္တထာလကကုဏ္ဍိကာဒိဘိက္ခူပကရဏေ စ။ ပါဒဃဋကောတိ ပါဒဂဏှနကော ဃဋကော စ မတ္တိကာမယော ဘာဇိယော ဘာဇေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ သင်္ခထာလကမ္ပိ ဘာဇိယမေဝ။

၃၃၃-၄။ မိဂစမ္မာဒိကံ ကပ္ပိယစမ္မံ ဘာဇိယံ၊ သီဟစမ္မာဒိကံ အကပ္ပိယစမ္မံ ဂရုဘဏ္ဍံ။ တံ ပန ဘူမတ္ထရဏံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဠစမ္မံ ပန ပစ္စတ္ထရဏဂတိကတ္တာ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ။ ဣဒါနိ ဣမာနိ ပန ပဉ္စ စီဝရပိဏ္ဍပါတဘေသဇ္ဇာနံ အတ္ထာယ ပရိဝတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဂရုဘဏ္ဍေန ပန ဂရုဘဏ္ဍဉ္စ ထာဝရဉ္စ ထာဝရေန ထာဝရမေဝ ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဂရုနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) ဂရုနာတိ ဂရုဘဏ္ဍေန ဂရုဘဏ္ဍဉ္စ ထာဝရဉ္စ ပရိဝတ္တေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ထာဝရေန စ ထာဝရမေဝ ပရိဝတ္တေယျ၊ န ဂရုဘဏ္ဍန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပဉ္စသု ကောဋ္ဌာသေသု ပစ္ဆိမတ္တယံ ဂရုဘဏ္ဍံ၊ ပုရိမဒွယံ ထာဝရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ တထာ ကတွာ စ ဘုဉ္ဇတူတိ ဧဝံ ပရိဝတ္တေတွာ တတော အာဘတံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ပရိဘုဉ္ဇတူတိ အတ္ထော။ ကထံ ဉာယတီတိ စေ? ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ-

‘‘အဝိဿဇ္ဇိယံ ¶ အဝေဘင်္ဂိယံ၊ ပဉ္စ ဝုတ္တာ မဟေသိနာ၊

ဝိဿဇ္ဇေန္တဿ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ၊

ပဉှာ မေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။ (ပရိ။ ၄၇၉)၊

ဧတ္ထ ပန ဂရုဘဏ္ဍေန ဂရုဘဏ္ဍဉ္စ ထာဝရဉ္စ ထာဝရေန ထာဝရမေဝ ပရိဝတ္တနဝိဓိံ သန္ဓာယ ‘‘ဝိဿဇ္ဇန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုန တတော နိဗ္ဗတ္တဉ္စ စတုပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ လဗ္ဘတီတိ ဒီပေတုံ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ဣမိဿာ ဂါထာယ အဓိပ္ပာယော။ သေသန္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) အာရာမာဒိ အဘာဇိယန္တိ အတ္ထော။ အဝေဘင်္ဂိယဝိနိစ္ဆယော။

အဝေဘင်္ဂိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၁။ ပကိဏ္ဏကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၃၃၅-၆။ သဒွါရဗန္ဓနေ ဌာနေ…ပေ… သယန္တော ဒုက္ကဋံ ဖုသေတိ ဧဝရူပေ ဌာနေ ဒိဝါ သယန္တေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဒွါရဗန္ဓနေ (ပါရာ။ ၇၇၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၇) ပန ဌာနေ ယေန ကေနစိ ပရိက္ခိတ္တေ အဗ္ဘောကာသေပိ ရုက္ခမူလေပိ အန္တမသော ဣမိနာ လက္ခဏေန ယုတ္တေ အာကာသင်္ဂဏေပိ သယန္တေန ဒွါရံ ဗန္ဓိတဗ္ဗမေဝ။ ဝိညုမှိ ပုရိသေတိ ဘိက္ခုမှိ ဝါ သာမဏေရေ ဝါ အန္တမသော ဥပါသကအာရာမိကေသုပိ အညတရသ္မိံ သတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧသ ဇဂ္ဂိဿတီ’’တိ အာဘောဂေါ စာပိ ကပ္ပတီတိ ကေဝလံ ဘိက္ခုနိံ ဝါ မာတုဂါမံ ဝါ အာပုစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သဝသေတိ အတ္တနော ဝသေ၊ အဗဟုသာဓာရဏဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။ တံ ဝိနာကာရန္တိ တံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဒွါရထကနအာဘောဂကရဏသင်္ခါတံ အာကာရံ ဝိနာတိ အတ္ထော။ အစိတ္တကာပတ္တိကိရိယာယံ သင်္ခေပေါ။

၃၃၇။ ရတနာနီတိ ¶ မုတ္တာဒိဒသဝိဓရတနာနိ။ ဓညန္တိ သတ္တဝိဓံ ဓညံ။

၃၃၈။ သိတ္ထတေလောဒတေလေဟီတိ ¶ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ ၂၄၆၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၆) ပန ယော မဓုသိတ္ထကတေလေန ဝါ ဥဒကမိဿကတေလေန ဝါ အညေန ကေနစိ ဝိကာရေန ဝါ ကေသေ ဩသဏ္ဌေတိ၊ ဒန္တမယာဒီသု ယေန ကေနစိ ဖဏေန ဝါ ကောစ္ဆေန ဝါ ဟတ္ထေန ဝါ ဖဏကိစ္စံ ကရောန္တော အင်္ဂုလီဟိ ဝါ ဩသဏ္ဌေတိ၊ တဿ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၃၃၉။ နေကပါဝုရဏာတိ (စူဠဝ။ ၂၆၄) န ဧကပါဝုရဏာ။ တုဝဋ္ဋယုန္တိ နိပဇ္ဇေယျုံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယဒိ ဧကပါဝုရဏာ ဝါ ဧကတ္ထရဏာ ဝါ ဧကမဉ္စေ ဝါ တုဝဋ္ဋေယျုံ၊ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကမှိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၄) ဝါ ဘာဇနေ န ဘုဉ္ဇေယျုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၃၄၀။ စတုရင်္ဂုလတော (စူဠဝ။ ၂၈၂၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၂) ဦနံ ဒန္တကဋ္ဌံ န ခါဒေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဓိကဋ္ဌင်္ဂုလန္တိ အဋ္ဌင်္ဂုလတော အဓိကံ။ တထာတိ န ခါဒေယျာတိ အတ္ထော။ အကလ္လကော (စူဠဝ။ ၂၈၉) လသုဏံ န ခါဒေယျ။

၃၄၁။ ဟီနေဟိ (ပါစိ။ ၃၁ အာဒယော) ဝါ ဥက္ကဋ္ဌေဟိ ဝါ ဇာတိအာဒီဟိ ဧဝ ဥက္ကဋ္ဌံ ဝါ ဟီနံ ဝါ ‘‘စဏ္ဍာလောသီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဥဇုံ ဝါ ‘‘သန္တိ ဝါ ဣဓေကစ္စေ စဏ္ဍာလာ၊ ဝေနာ၊ နေသာဒါ’’တိအာဒိနာ နယေန အညာပဒေသေန ဝါ ဥပသမ္ပန္နံ ဝါ အနုပသမ္ပန္နံ ဝါ အက္ကောသာဓိပ္ပာယံ ဝိနာ ကေဝလံ ဒဝါဓိပ္ပာယေန ဝဒေ၊ ဒုဗ္ဘာသိတန္တိ အတ္ထော။

၃၄၂။ နခေ ¶ ဝါ ကေသေ ဝါ နာသလောမေ (စူဠဝ။ ၂၇၅) ဝါ ဒီဃေ န ဓာရယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မံသပ္ပမာဏေန နခေ ဆိန္ဒိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၄) စ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုမာသိကံ ဝါ ဒုဝင်္ဂုလံ ဝါ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၄၆) စ ဝုတ္တံ။ န လဗ္ဘံ ဝီသတိမဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ ဧကနခမ္ပိ မဋ္ဌံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဝီသတိမဋ္ဌံ ကာရာပေတဗ္ဗံ။ ယော ကာရာပေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ (စူဠဝ။ ၂၇၄)။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မလမတ္တံ အပကဍ္ဎိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ နခတော မလမတ္တံ အပကဍ္ဎိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သမ္ဗာဓေ လောမဟာရဏန္တိ ဧတ္ထ သမ္ဗာဓော နာမ ဥဘော ဥပကစ္ဆကာ မုတ္တကရဏဉ္စ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဗာဓပစ္စယာ သမ္ဗာဓေ လောမံ သံဟရာပေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၅) ဟိ ဝုတ္တံ။

၃၄၃။ ယထာဝုဍ္ဎန္တိ ¶ ဝုဍ္ဎပဋိပါဋိယာ လဒ္ဓဗ္ဗံ။ န ဗာဓေယျာတိ န ဝါရေယျ။ သင်္ဃုဒ္ဒိဋ္ဌံဝါတိ ဥပါသကာဒီဟိ ယထာဝုဍ္ဎံ ‘‘အယျာ ပရိဘုဉ္ဇန္တူ’’တိ နိဿဇ္ဇိတွာဝ ဒိန္နံ သေနာသနာဒိ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဥဒ္ဒိဿကတမ္ပိ ယထာဝုဍ္ဎံ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗံ။ ယော ပဋိဗာဟေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၃) ဟိ ဝုတ္တံ။ အဓောတပါဒေဟိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၄) ဝါ အလ္လပါဒေဟိ ဝါ နက္ကမေတိ သမ္ဗန္ဓော။ သုဓောတပါဒကံ ဝါပီတိ ဓောတပါဒေဟေဝ အက္ကမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ တထေဝါတိ နက္ကမေယျ သဥပါဟနောတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အဓောတေဟိ ပါဒေဟိ၊ အလ္လေဟိ ပါဒေဟိ၊ သဥပါဟနေန သေနာသနံ အက္ကမိတဗ္ဗံ။ ယော အက္ကမေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၂၄)၊ ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပစ္စတ္ထရိတွာ နိပဇ္ဇိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၂၄) ဝုတ္တတ္တာ ပရိဘဏ္ဍကတံ ဘူမိံ ဝါ ဘူမတ္ထရဏသေနာသနံ ဝါ သင်္ဃိကံ မဉ္စပီဌံ ဝါ အတ္တနော သန္တကေန ပစ္စတ္ထရဏေန ပစ္စတ္ထရိတွာဝ နိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

၃၄၄။ သင်္ဃာဋိယာ ¶ န ပလ္လတ္ထေတိ အဓိဋ္ဌိတစီဝရေန ဝိဟာရေ ဝါ အန္တရဃရေ ဝါ ပလ္လတ္ထိကာ န ကာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ပရိကမ္မကတံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၄) ဘိတ္တိအာဒိံ န အပဿယေ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ပရိကမ္မကတာ ဘိတ္တိ အပဿေတဗ္ဗာ။ ယော အပဿေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၂၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ သေတဘိတ္တိ ဝါ စိတ္တကမ္မကတာ ဝါ ဘိတ္တိ န အပဿယိတဗ္ဗာ။ န ကေဝလံ ဘိတ္တိယေဝ၊ ပရိကမ္မကတာ ဒွါရကဝါဋဝါတပါနတ္ထမ္ဘာဒယောပိ န အပဿယိတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထပိ လောမဂဏနာယ ဧဝ အာပတ္တိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သန္တေ ဥဒကေ နော န အာစမေတိ (စူဠဝ။ ၃၇၃၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၃) နော န အာစမေတုံ၊ ဥဒကသုဒ္ဓိံ အကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ သန္တေတိ ဝစနေန အသန္တေ အနာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။

၃၄၅။ အကပ္ပိယသမာဒါနေတိ ဘိက္ခုံ ဝါ သာမဏေရာဒိကေ သေသသဟဓမ္မိကေ ဝါ အကပ္ပိယေ နိယောဇေန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဗ္ဗဇိတေန အကပ္ပိယေ သမာဒပေတဗ္ဗံ။ ယော သမာဒပေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၃) ဟိ ဝုတ္တံ။ သဘာဂါယ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၉) အာပတ္တိယာ ဒေသနာယာတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထုသဘာဂတာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ၊ န အာပတ္တိသဘာဂတာ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ သဘာဂါ အာပတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗာ။ ယော ဒေသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၉) စ ‘‘န ဘိက္ခဝေ သဘာဂါ အာပတ္တိ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ။ ယော ပဋိဂ္ဂဏှေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၉) စ ဝုတ္တံ။ ဝတ္ထုသဘာဂံ အာပတ္တိံ အာဝိ ကာတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာဝိကမ္မေ စ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ ‘‘အဟံ၊ အာဝုသော၊ ဣတ္ထန္နာမံ ¶ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ၊ တံ ဣတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ အညဿ ဝစနံ အာဝိကမ္မံနာမ။

၃၄၆။ ဣတရဿ ¶ တူတိ အသုဒ္ဓစိတ္တဿ။

၃၄၇။ ပေါရိသန္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၄) ပုရိသပ္ပမာဏံ အဘိရုဟိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတိ ကရဏီယေ ပေါရိသံ ရုက္ခံ အဘိရုဟိတုံ၊ အာပဒါသု ယာဝဒတ္ထ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၈၄) ဟိ ဝုတ္တံ။

၃၄၈။ ပရိဿာဝနံ (စူဠဝ။ ၂၅၉၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၉) ဝိနာ အဍ္ဎယောဇနံ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အဒ္ဓါနဂမနသမယော နာမ အဍ္ဎယောဇနံ ဂစ္ဆိဿာမီတိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၁၈) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အဍ္ဎယောဇနမေဝ အန္တိမံ အဒ္ဓါနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုနိယာ စ မာတုဂါမေန စ သံဝိဓာနသိက္ခာပဒေ ‘‘ဧကဒ္ဓါနမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇေယျ၊ အန္တမသော ဂါမန္တရမ္ပီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၈၂၊ ၄၁၃) ဧဝံ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ကုက္ကုဋသမ္ပာတေ ဂါမေ ဂါမန္တရေ ဂါမန္တရေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၈၃၊ ၄၁၄) ဝုတ္တံ၊ န အဒ္ဓါနလက္ခဏေန။ ယဒိ ဂါမန္တရပရိစ္ဆေဒေန အဒ္ဓါနံ ဝုစ္စတိ၊ ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒေပိ ‘‘အဒ္ဓါနဂမနသမယော နာမ ဂါမန္တရမ္ပိ ဂစ္ဆိဿာမီတိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒေယျ၊ န စ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အပရိဿာဝနကေန အဒ္ဓါနော ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗော။ ယော ပဋိပဇ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ သစေ န ဟောတိ ပရိဿာဝနံ ဝါ ဓမ္မကရဏော ဝါ၊ သင်္ဃာဋိကဏ္ဏောပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗော ဣမိနာ ပရိဿာဝေတွာ ပိဝိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေပိ အဍ္ဎယောဇနဝသေနေဝ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဘယဂိရိဝါသီနံ ပန ‘‘ဒွိဂါဝုတဝသေန အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါ’’တိ ပါဠိယံ ဧဝ အတ္ထိ။ ယာစမာနဿာတိ ယာစန္တဿ။ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ အဒ္ဓါနပ္ပဋိပန္နေန ဘိက္ခုနာ ပရိဿာဝနံ ယာစိယမာနေန န ဒါတဗ္ဗံ။ ယော န ဒဒေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။

၃၄၉။ အညတြ ¶ အာဗာဓပ္ပစ္စယာ ကဏ္ဏနာသာဒိကေ သေသင်္ဂေ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဗာဓေ သတိ အင်္ဂုလိအာဒီနိ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အင်္ဂဇာတံ ဝါ ဗီဇာနိ ဝါ ဆိန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ အတ္တဃာတနေ ¶ စ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ အတ္တာနံ ဃာတေတဗ္ဗံ။ ယော ဃာတေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။

၃၅၀။ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ ပဋိဘာနစိတ္တံ ကာရာပေတဗ္ဗံ ဣတ္ထိရူပကံ ပုရိသရူပကံ။ ယော ကာရာပေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာလာကမ္မံ လတာကမ္မံ မကရဒန္တကံ ပဉ္စပဋိက’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၉) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘စိတ္တပေါတ္ထကရူပါနိ၊ န ကရေ န စ ကာရယေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘုဉ္ဇန္တန္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၆) ဝိပ္ပကတဘောဇနံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဝိပ္ပကတဘောဇနော ဘိက္ခု ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗော။ ယော ဝုဋ္ဌာပေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၆) ဟိ ဝုတ္တံ။

၃၅၁။ ယာနာနီတိ ဝယှံ ရထော သကဋံ သန္ဒမာနိကာဒီနိ ဂိလာနဿ အဘိရုဟိတုံ ကပ္ပန္တိ၊ သိဝိကော စ ကပ္ပတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနဿ ယာနံ၊ ပုရိသယုတ္တံ ဟတ္ထဝဋ္ဋကံ၊ သိဝိကံ ပါဋင်္ကိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၅၃) ဟိ ဝုတ္တံ။

၃၅၂။ ဒဝန္တိ ကေဠိံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဗုဒ္ဓံ ဝါ ဓမ္မံ ဝါ သင်္ဃံ ဝါ အာရဗ္ဘ ဒဝေါ ကာတဗ္ဗော။ ယော ကရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၂၇) ဟိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘ကိံ ဗုဒ္ဓါ သိလကဗုဒ္ဓါ၊ ဥဒါဟု ပဋိဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝါ ‘‘ကိံ ဓမ္မော ဂေါဓမ္မော အဇဓမ္မော’’တိ ဝါ ‘‘ကိံ သင်္ဃော အဇသင်္ဃော မိဂသင်္ဃော’’တိ ဝါ ဧဝမာဒိနာ နယေန ယော ဒဝံ ကရောတိ၊ တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘တုမှာကံ ¶ စီဝရံ ဒဿာမ၊ ပတ္တံ ဒဿာမာ’’တိအာဒိနာ နယေန သာမဏေရံ ဝါ ဥပသမ္ပန္နံ ဝါ အညဿ အန္တမသော ဒုဿီလဿာပိ ပရိသဘူတံ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကကရဏတ္ထံ ဥပလာဠနေ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အညဿ ပရိသာ အပလာဠေတဗ္ဗာ။ ယော အပလာဠေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။

၃၅၃။ ကာယံ (စူဠဝ။ ၄၁၁) ဝါ ဦရုံ ဝါ နိမိတ္တံ ဝါ ဝိဝရိတွာ ဘိက္ခုနီနံ န ဒဿယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကဒ္ဒမုဒကာဒိနာ တာ ဘိက္ခုနိယော န သိဉ္စေယျာတိ အတ္ထော။ န ကေဝလံ ကဒ္ဒမုဒကာဒိကေနေဝ၊ ဝိပ္ပသန္နဥဒကရဇနကဒ္ဒမာဒီသုပိ ယေန ကေနစိ ဩသိဉ္စန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ။

၃၅၄။ ဗာလန္တိ ဧတ္ထ ဗာလော နာမ ယော ဩဝါဒံ ဂဟေတွာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကဿ အာရောစေတွာ ပါဋိပဒေ ¶ ပစ္စာဟရိတဗ္ဗန္တိ န ဇာနာတိ။ ဂိလာနော နာမ ယော ဩဝါဒံ ဂဟေတွာ ဥပေါသထဂ္ဂံ ဂန္တွာ အာရောစေတုဉ္စ ပစ္စာဟရိတုဉ္စ န သက္ကောတိ။ ဂမိယော နာမ ယော ပဋိဒေသံ ဂန္တုကာမော။

‘‘န ဘိက္ခဝေ ဩဝါဒေါ န ဂဟေတဗ္ဗော။ ယော န ဂဏှေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၁၄) စ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဌပေတွာ ဗာလံ၊ ဌပေတွာ ဂိလာနံ၊ ဌပေတွာ ဂမိကံ၊ အဝသေသေဟိ ဩဝါဒံ ဂဟေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၄၁၄) စ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဩဝါဒေါ န ပစ္စာဟရိတဗ္ဗော။ ယော န ပစ္စာဟရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၁၅) စ ဝုတ္တတ္တာ ဘိက္ခုနီဟိ တေရသိယံ ဝါ စာတုဒ္ဒသိယံ ဝါ အာဂန္တွာ ‘‘အယံ ဥပေါသထော စာတုဒ္ဒသော’’တိ ဝါ ‘‘ပန္နရသော’’တိ ဝါ ‘‘ကဒါ အယျ ဥပေါသထော’’တိ ဝါ ပုစ္ဆိတေ ‘‘စာတုဒ္ဒသော’’တိ ဝါ ‘‘ပန္နရသော’’တိ ဝါ ‘‘သွေ ဘဂိနိ ဥပေါသထော’’တိ ¶ ဝါ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ တာဟိ ဘိက္ခုနီဟိ ဥပေါသထဒိဝသေ အာဂန္တွာ ‘‘ဘိက္ခုနိသင်္ဃော အယျ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ပါဒေ ဝန္ဒတိ၊ ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစတိ၊ လဘတု ကိရ အယျ ဘိက္ခုနိသင်္ဃော ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ ဧဝံ ယာစိတဗ္ဗံ၊ တံ ဝစနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဥပေါသထဂ္ဂေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကဿ ‘‘ဘိက္ခုနိသင်္ဃော၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ပါဒေ ဝန္ဒတိ၊ ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစတိ၊ လဘတု ကိရ၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခုနိသင်္ဃော ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေနာပိ သစေ တတ္ထ ဘိက္ခုနောဝါဒကော အတ္ထိ၊ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော၊ တံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃော ဥပသင်္ကမတူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ နတ္ထိ၊ ‘‘ကော အာယသ္မာ ဥဿဟတိ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတု’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ သစေ အတ္ထိ အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု၊ တံ တတ္ထေဝ သမ္မန္နိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဩဝါဒပ္ပဋိဂ္ဂါဟကဿ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ယဒိ နတ္ထိ ကောစိ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော၊ ‘‘ပါသာဒိကေန ဘိက္ခုနိသင်္ဃော သမ္ပာဒေတူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေန ဘိက္ခုနာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပါဋိပဒေ ဘိက္ခုနီနံ ‘‘နတ္ထိ ကောစိ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော၊ ပါသာဒိကေန ဘိက္ခုနိသင်္ဃော သမ္ပာဒေတူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တာဟိပိ ‘‘သာဓု အယျာ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန ဂဏပုဂ္ဂလေသုပိ ဝစနဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၅၅။ လောကာယတံ (စူဠဝ။ ၂၈၆၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၆) နာမ ဝိတဏ္ဍသတ္ထံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အာသိတ္တကူပဓာနေ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယော ဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၆၄) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပေဠာယပိ န ဘုဉ္ဇေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၃၅၆။ ဂိဟိပါရုတံ ¶ န ပါရုပေယျ၊ ဂိဟိနိဝါသနံ န နိဝါသေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဂိဟိနိဝတ္ထံ နိဝါသေတဗ္ဗံ ဟတ္ထိသောဏ္ဍကံ ¶ မစ္ဆဝါဠကံ စတုကဏ္ဏကံ တာလဝဏ္ဋကံ သတဝလိကံ။ ယော နိဝါသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၈၀) ဟိ ဝုတ္တံ။ ပရိမဏ္ဍလတော အညထာ ပါရုပနံ၊ သဗ္ဗမေတံ ဂိဟိပါရုတံ နာမ။ တံ ပန န ပါရုပေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ သံဝေလ္လိယန္တိ ဧတ္ထ ကစ္ဆံ ဗန္ဓိတွာ န နိဝါသေယျာတိ အတ္ထော။ ဒါယန္တိ (စူဠဝ။ ၂၈၃၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၃) အရညံ။ နာလိမ္ပယေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။

၃၅၇။ ဝဍ္ဎိဉ္စ န ပယောဇယေ၊ နောဉာတကေ နပ္ပဝါရိတေ န ယာစေတိ အတ္ထော။ အညဿာတိ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ ၄၂၀၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၄၂၀) ‘‘တုမှေ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ နိယမေတွာ ဒိန္နံ သဟဓမ္မိကာနမ္ပိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဝါ ကတိပါဟံ ဘုတွာ ဝါ ပုန ဒဒေယျာတိ အတ္ထော။

၃၅၈။ ဥဒ္ဒိဿ ယာစနေတိ ဧတ္ထ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၇၉) ‘‘အမှာကံ ဝိဟာရေ ဣတ္ထန္နာမေန ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ကရိဿန္တီ’’တိ ဝါ ဧဝံ ဥဒ္ဒိဿ ရက္ခံ ယာစနေတိ အတ္ထော။ ဉတွာဉတွာ ဝါတိ ဧဝံ ‘‘အမှေဟိ ယာစိယမာနာ ဣမေသံ ဒဏ္ဍေဿန္တီ’’တိ တေသံ ဒဏ္ဍိနံ ဉတွာ ဝါ အဉတွာ ဝါတိ အတ္ထော။ တေဟိ ပန ဒဏ္ဍိတေ သော ဒဏ္ဍော ဥဒ္ဒိဿ ယာစန္တာနံ ဂီဝါဝ ဘဏ္ဍဒေယျံ ဟောတိ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ဣဒဉ္စ ဣဒဉ္စ ကတံ၊ ဧတ္တကံ ဒဏ္ဍံ ဂဏှထာ’’တိ သယံ ဒဏ္ဍာပနေ ပန အဿ ဒဏ္ဍဿ အဂ္ဃဘေဒေန ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋာ ဉေယျာတိ အတ္ထော။

၃၅၉။ အနတ္ထာယ အဿ စောရဿ ဘာသိတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒီဟိ တဿ စောရဿ ဒဏ္ဍံ ဂဏှန္တေ အဿ ဘိက္ခုဿ တတ္တကံ ဂီဝါတိ အတ္ထော။

၃၆၀။ ဝိဃာသံ ¶ (ပါစိ။ ၈၂၅-၈၂၆) ဝါ ဥစ္စာရံ ဝါ သင်္ကာရံ ဝါ မုတ္တံ ဝါ ပါကာရကုဋ္ဋာနံ ဗဟိ ဆဍ္ဍေယျ၊ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ဝဠဉ္ဇေ နာဝလောကိယာတိ ဣမိနာဝ အဝဠဉ္ဇနကာလေ နာဝလောကေတွာ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ န ကေဝလံ တတ္ထေဝ၊ အထ ခေါ ဟရိတေ ဝါပိ ဝီဟာဒိနာဠိကေရာဒိရောပိမေ ဆဍ္ဍေန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္ထော။

၃၆၁။ ‘‘ဥပဟာရံ ကရောမာ’’တိ ဝုတ္တေတိ ပုစ္ဆိတေတိ အဓိပ္ပာယော။

၃၆၂။ ကီဠတ္ထံ (ပါစိ။ ၉၇၉၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၇၈) ¶ ကတံ ရာဇာဂါရံ ဝါ ပေါက္ခရဏိံ ဝါ ဥယျာနံ ဝါ စိတ္တာဂါရံ ဝါ အာရာမံ ဝါ ဒဋ္ဌုံ ဂစ္ဆတော ပဒေ ပဒေ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။

၃၆၃။ အာသနေန (စူဠဝ။ ၃၆၄) နဝေ န ပဋိဗာဟေယျ၊ ဥဏှေ (မဟာဝ။ ၆၇၊ ၇၈၊ ၇၉၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၇၈၊ ၃၈၀၊ ၃၈၂) စီဝရံ န နိဒဟေယျ။ ဂုရုနာတိ အာစရိယာဒိနာ ပဏာမိတော ခမာပေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။

၃၆၄။ အာပတ္တီဟိ စ သတ္တဟီတိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂၆) သတ္တဟိ အာပတ္တီဟိ ဘိက္ခုံ ပရမ္မုခါ အက္ကောသနေန စ ‘‘အဿဒ္ဓါ အပ္ပသန္နော ဗီဇဘောဇီ’’တိအာဒိနာ အညေနေဝ ဝါ အက္ကောသနေန စ ဒုက္ကဋန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၃၆၅။ သဒ္ဓါဒေယျံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၁) စီဝရံ ဝါ ပိဏ္ဍပါတံ ဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ သဒ္ဓါဒေယျံ ဝိနိပါတေတဗ္ဗံ။ ယော ဝိနိပါတေယျ၊ အာပတ္တိ ¶ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာတာပိတူနံ ဒါတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၆၁) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘လဗ္ဘံ ပိတူန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၃၆၆။ ဝဿံဝုတ္ထော အညတြာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ အညသ္မိံ ဝိဟာရေတိ အတ္ထော။ အညတောတိ အညဝိဟာရတော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အညတြ ဝဿံဝုတ္ထေန အညတြ စီဝရဘာဂေါ သာဒိတဗ္ဗော။ ယော သာဒိယေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ တေသန္တိ တသ္မိံ ဝိဟာရေ တံ စီဝရံ ဘာဇေတွာ ဂဏှိတုံ ယုတ္တာနံ ဘိက္ခူနံ ဓုရနိက္ခေပတော ဟောတိ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရိယောတိ အတ္ထော။

၃၆၇။ သဟ အန္တရေန ဥတ္တရောတိ သန္တရုတ္တရော၊ ဂါမံ န ပဝိသေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ သန္တရုတ္တရေန ဂါမော ပဝိသိတဗ္ဗော။ ယော ပဝိသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ ကလ္လော ဝါတိ အဂိလာနော။ သဥပါဟနော ဂါမံ န ပဝိသေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ စာမရိဗီဇနီ ဓာရေတဗ္ဗာ။ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၆၉)၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိဿော ဗီဇနိယော ဝါကမယံ ဥသီရမယံ မောရပိဉ္ဆမယ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၆၉) ¶ စ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘န ဓာရေယျ စာမရီမကသဗီဇနိ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ မကသဗီဇနီ ပန ဒန္တဝိသာဏဒါရုဒဏ္ဍကာပိ ဝဋ္ဋတိ။

၃၆၈။ အာရာမတော ဗဟီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဆတ္တံ ဓာရေတဗ္ဗံ။ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနဿ ဆတ္တ’’န္တိ စ ဝုတ္တတ္တာ အဂိလာနော အာရာမတော ဗဟိ န လဘတိ၊ စီဝရဂုတ္တိယာဒိအတ္ထာယ အဂိလာနောပိ လဘတီတိ အတ္ထော။

၃၆၉။ ဂါဟေယျ နုဘတောကာဇန္တိ န ဂါဟေယျ ဥဘတောကာဇံ။ ဧကန္တရိကကာဇကန္တိ ဧကတောကာဇဉ္စ အန္တရကာဇဉ္စ ¶ ။ သီသဘာရော စ ခန္ဓဘာရော စ ကဋိဘာရော စ သီသက္ခန္ဓကဋိဘာရာ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဥဘတောကာဇံ ဟရိတဗ္ဗံ။ ယော ဟရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၈၁)၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကတောကာဇံ အန္တရကာဇံ သီသဘာရံ ခန္ဓဘာရံ ကဋိဘာရံ ဩလမ္ဗက’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၈၁) စ ဝုတ္တတ္တာ ဥဘတောကာဇမေဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ သေသာနိ ဝဋ္ဋန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၃၇၀။ အနောကာသကတန္တိ (မဟာဝ။ ၁၅၃) ယော ပဌမမေဝ ‘‘ကရောဟိ မေ အာဝုသော ဩကာသံ၊ အဟံ တံ ဝတ္တုကာမော’’တိ ဧဝံ အကတောကာသံ အာပတ္တိယာ စောဒေယျ၊ တဿ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တထာတိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္ထော။

၃၇၁။ ပကတင်္ဂုလေန၊ န သုဂတင်္ဂုလေနာတိ အတ္ထော။

၃၇၂။ မူဂဗ္ဗတာဒိံ (မဟာဝ။ ၂၀၉၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၉) တိတ္ထိယဗ္ဗတံ ယဒိ ဂဏှေယျ၊ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂေါဝတကုက္ကုရဝတာဒယော သင်္ဂဟိတာ။ တထာတိ (မဟာဝ။ ၃၀၃၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၃) နှာပိတပုဗ္ဗကော ခုရဘဏ္ဍံ ယဒိ ပရိဟရေယျ၊ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္ထော။

၃၇၃။ ယံ ကိဉ္စီတိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) နှာပိတတုဏ္ဏကာရကမ္မာဒိ ယံ ကိဉ္စိ ဟတ္ထကမ္မန္တိ အတ္ထော။ တဒနုသာရတောတိ ဟတ္ထကမ္မယာစနာနုသာရတောတိ အတ္ထော။ သစေ ဧဝံ ယာစတော ဟတ္ထကမ္မမူလမေဝ ဒေတိ၊ တံ အညဿ ဒါပေတွာ ¶ ကာရေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ နိက္ကမ္မံ ပန ဟတ္ထကမ္မဝသေန အယာစိတွာပိ ‘‘ဧဟိ ဣမံ ကရောဟီ’’တိ ကာရေတုံ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။ ယံ ကိဉ္စိပရသန္တကန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဒါရုတိဏာဒိကံ အပရသန္တကံ အပရိဂ္ဂဟိတံ အာဟရာပေတုံ ကပ္ပတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၃၇၄။ ဂိဟီနန္တိ ¶ ဂိဟီနံ သန္တကံ။ ဂေါပကေတိ ရက္ခကေ။ ယတ္တကံ ဒေတိ၊ တတ္တကံ ဂဟေတုံ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။ ယထာပရိစ္ဆေဒန္တိ ‘‘ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဧတ္တကံ ဥစ္ဆုနာဠိကေရံ အမ္ဗပက္ကံ တုမှေ ခါဒထာ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒိန္နမေဝ တေသု ဒေန္တေသု လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။

၃၇၅။ ဒွိဟာပဇ္ဇေယျာတိ ဒွီဟိ အာပဇ္ဇေယျ။ ကတမေဟိ ဒွီဟီတိ စေ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘ကာယဝါစာဟီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဒွီဟာကာရေဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊ ကာယေန အာပဇ္ဇတိ၊ ဝါစာယ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ ကာယဝါစာဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော စ ဆဟိ အာကာရေဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊ တာနိ ဒဿေတုံ ‘‘အလဇ္ဇိဉာဏကုက္ကုစ္စပကတတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ (ပရိ။ ၂၉၅) ပန အကပ္ပိယဘာဝံ ဇာနန္တော ဧဝ ဝီတိက္ကမံ ကရောန္တော အလဇ္ဇိတာယ အာပဇ္ဇတိ နာမ။ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ အဇာနိတွာ အာပဇ္ဇန္တော အညာဏတာယ။ ကပ္ပိယံ နု ခေါ၊ နော နု ခေါ’’တိ သံသယေ ဥပ္ပန္နေ တမဘိဝိတရိတွာ ဝီတိက္ကမံ ကရောန္တော ကုက္ကုစ္စပကတတ္တာ အာပဇ္ဇတိ။ သဟသေယျာဒိံ အာပဇ္ဇန္တော သတိပ္လဝါ၊ သတိသမ္မောသာတိ အတ္ထော။ အစ္ဆမံသံ ‘‘သူကရမံသ’’န္တိ ဝါ သူကရမံသံ ‘‘အစ္ဆမံသ’’န္တိ ဝါ ခါဒန္တော အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညိတာယ စ ကပ္ပိယေ အကပ္ပိယသညိတာယ စ အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၇၆။ အလဇ္ဇိတာယ ဝါ အညာဏတာယ ဝါ အာပတ္တိံ ကာယဝါစာဟိ ဆာဒယေတိ အတ္ထော။ ဧကေ ဝါ ဧကသ္မိံ ဝါ။ လိင်္ဂေတိ လိင်္ဂပရိဝတ္တနတော။ ဧဝံ စတုဓာ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တိဏဝတ္ထာရကသမထအဗ္ဘာနာဒီနံ ဝသေန သင်္ဃေ အာပတ္တိ ဝုဋ္ဌာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ နိဿဇ္ဇနာဒီသု ဂဏေ။ ဧကဿ သန္တိကေ ဝုဋ္ဌာနံ ပါကဋမေဝ။ ‘‘ယာ အာပတ္တိယော ¶ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီဟိ အသာဓာရဏာ၊ တာဟိ အာပတ္တီဟိ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၉) ဝစနတော လိင်္ဂပရိဝတ္တနေ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနံ ဉာတဗ္ဗံ။

၃၇၇။ ပစ္စယဒွယေတိ စီဝရေ စ ပိဏ္ဍပါတေ စ။ န ကေဝလဉ္စ ဣမေ ဧဝ၊ နိမိတ္တကမ္မမ္ပိ န လဗ္ဘတေဝ၊ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ပန န ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိမိတ္တကမ္မံ နာမ ယံ ကိဉ္စိ ¶ ပရေသံ ပစ္စယဒါနသံယောဇနကံ ကာယဝစီကမ္မံ။ ခါဒနီယံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ခါဒနီယံ လဘိတ္ထာ’’တိအာဒိနာ နယေန တဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရိကထာ နာမ ယထာ ယထာ တံ လဘတိ၊ တထာ တထာ ပရိဝတ္တေတွာ ကထနံ။ ‘‘ဧတရဟိ ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍပါတေန ကိလမန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေန တဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဩဘာသော နာမ ပစ္စယပ္ပဋိသံယုတ္တကထာ။ ဝိညတ္တိ ပန ပါကဋာ ဧဝ။ တတိယေတိ သေနာသနေ။ သေနာသနေ ပန နိမိတ္တောဘာသပရိကထာ ဝဋ္ဋန္တိ၊ ဝိညတ္တိ ဧဝ ဧကာ န ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ နိမိတ္တကမ္မံ နာမ ဥပါသကေ ဒိသွာ သေနာသနတ္ထံ ဘူမိပရိကမ္မကရဏာဒိ။ ဩဘာသော နာမ ‘‘ဥပါသကာ၊ တုမှေ ကုဟိံ ဝသထာ’’တိ ‘‘ပါသာဒေ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ ဘိက္ခူနံ ပါသာဒေါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိကံ ဝစနံ။ ပရိကထာ နာမ ‘‘ဘိက္ခူနံ သေနာသနံ သမ္ဗာဓ’’န္တိ ဝစနံ။ သေသေတိ ဂိလာနပစ္စယေ။

၃၇၈။ န ရုဟတီတိ န ဟောတိ။ အစ္စယေ ဒါနန္တိ အစ္စယဒါနံ။ ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ယေန ကေနစိ ကာလံ ကရောန္တေန ‘‘မမစ္စယေန မယှံ ပရိက္ခာရော ဥပဇ္ဈာယဿ ဟောတု၊ အာစရိယဿ ဟောတု၊ အညဿ ဝါ ကဿစိ ဟောတူ’’တိ ဝုတ္တေ တေသံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘န ရုဟတီ’’တိ။ သင်္ဃဿေဝ စ တံ ဟောတီတိ ယဒိ ဘိက္ခုသာမဏေရေဟိ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မိံ မတေပိ ဘိက္ခုသင်္ဃဿေဝ ဟောတိ၊ ဘိက္ခုနိသိက္ခမာနသာမဏေရီဟိ ¶ စေ ဝုတ္တံ၊ တသ္မိံ မတေ ဘိက္ခုနိသင်္ဃဿ တံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဂိဟီနံ ပန ရူဟတီတိ ဂိဟီနံ ပန အစ္စယဒါနံ ဧဝ သဗ္ဗေသံ ရုဟတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၇၉။ ဥပဿယေတိ ဘိက္ခုနိဝိဟာရေ။ ဒါယဇ္ဇောတိ တဿ ပရိက္ခာရဿ ဒါယဇ္ဇော။ သေသေပီတိ သစေ ဘိက္ခုနိသိက္ခမာနသာမဏေရိယော ဘိက္ခုဝိဟာရေ ကာလံ ကရောန္တိ၊ တာသံ ပရိက္ခာရာနံ ဘိက္ခုသင်္ဃောဝ ဒါယဇ္ဇောတိ အတ္ထော။

၃၈၀။ ပုရိမဿေဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမံ ပရိက္ခာရံ နေတွာ အသုကဿ ဒေဟီ’’တိ ဒိန္နံ ပုရိမဿေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အသုကဿ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ ပန ပစ္ဆိမဿေဝ ဟောတိ ပရိစ္စဇိတွာ ဒိန္နတ္တာ။ ဣမံ ဝိဓိံ ဉတွာဝ ဝိဿာသဂ္ဂါဟံ ဝါ ဂဏှေယျ၊ မတကစီဝရံ ဝါ အဓိဋ္ဌေတိ သမ္ဗန္ဓော။ မတကစီဝရအဓိဋ္ဌာနံ နာမ ဃဏ္ဋိံ ပဟရိတွာ ကာလံ ဃောသေတွာ ထောကံ အာဂမေတွာ သစေ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆန္တိ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဘာဇေတဗ္ဗာနိ၊ နော စေ အာဂစ္ဆန္တိ၊ ‘‘မယှိမာနိ စီဝရာနိ ပါပုဏန္တီ’’တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနိ။ ဧဝံ အဓိဋ္ဌိတေ သဗ္ဗာနိ တဿေဝ ဟောန္တိ၊ ဌိတိကာ ပန န တိဋ္ဌတိ။ သစေ ဧကေကံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘အယံ ပဌမဘာဂေါ မယှံ ပါပုဏာတိ၊ အယံ ဒုတိယဘာဂေါ’’တိ ¶ ဧဝံ ဂဏှာတိ၊ ဂဟိတာနိ စ သုဂဟိတာနိ ဟောန္တိ၊ ဌိတိကာ စ တိဋ္ဌတိ။ ဧဝံ ပါပေတွာ ဂဏှန္တေနာပိ အဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ။

၃၈၁။ လောဟဘဏ္ဍေ ပဟရဏိံ ဌပေတွာ သဗ္ဗံ ကပ္ပတိ၊ ဒါရုဘဏ္ဍေ စ ဒါရုဇံ ပတ္တဉ္စ ပါဒုကဉ္စ၊ ပလ္လင်္ကဉ္စ အာသန္ဒိဉ္စ ဌပေတွာ သဗ္ဗံ ကပ္ပတိ၊ မတ္တိကာမယေ ကတကဉ္စ ကုမ္ဘကာရိကဉ္စ ဌပေတွာ သဗ္ဗံ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဌပေတွာ ပဟရဏိံ သဗ္ဗံ လောဟဘဏ္ဍံ၊ ဌပေတွာ အာသန္ဒိံ ပလ္လင်္ကံ ဒါရုပတ္တံ ဒါရုပါဒုကံ သဗ္ဗံ ဒါရုဘဏ္ဍံ၊ ဌပေတွာ ကတကဉ္စ ¶ ကုမ္ဘကာရိကဉ္စ သဗ္ဗံ မတ္တိကာဘဏ္ဍ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၃) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ကတကန္တိ ပဒုမကဏ္ဏိကာကာရေန ကတမလ္လကန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ဓနိယဿေဝ သဗ္ဗမတ္တိကာမယာ ကုဋိ ကုမ္ဘကာရိကန္တိ။ ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယော။

ပကိဏ္ဏကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၂။ ဒေသနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၃၈၂။ ဘိက္ခုဘာဝဿ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၉၈) ယော စာဂေါ၊ သာ ပါရာဇိကဒေသနာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဝိသုဒ္ဓါပေက္ခောတိ ဂိဟိ ဝါ ဟောတုကာမော ဥပါသကော ဝါ ဟောတုကာမော အာရာမိကော ဝါ ဟောတုကာမော သာမဏေရော ဝါ ဟောတုကာမော’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၈)။ တသ္မာ ဂိဟိဘာဝါဒိကံယေဝ ပါရာဇိကံ အာပန္နဿ ဝိသုဒ္ဓိ နာမ၊ အညတရဿ ဝိသုဒ္ဓိ ဧဝ နတ္ထိ။ ‘‘ဆာဒေတိ ဇာနမာပန္နံ၊ ပရိဝသေယျ တာဝတာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝိဓိံ သန္ဓာယ ‘‘ယထာဝုတ္တေန ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၃၈၃။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗတံ သန္ဓာယ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၃၈၄။ ပဋိဒေသေမီတိ အာရောစေမိ။ ဧတာနိ အဟံ ဧတာနာဟံ။

၃၈၆။ (က) ယံ ¶ သင်္ဃော ဂိလာနဿ တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိံ ဒေတိ၊ တံ အညတြာတိ အတ္ထော။

(ခ) အကာလစီဝရံ (ပါရာ။ ၅၀၀) ¶ နာမ ‘‘အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသမာသေ ဥပ္ပန္နံ၊ အတ္ထတေ ကထိနေ သတ္တမာသေ ဥပ္ပန္နံ၊ ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္နံ၊ ဧတံ အကာလစီဝရံ နာမာ’’တိ။

(ဂ) ပုရာဏစီဝရံ (ပါရာ။ ၅၀၅) နာမ ‘‘သကိံ နိဝတ္ထမ္ပိ သကိံ ပါရုတမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညာတိကာ နာမ မာတိတော ဝါ ပိတိတော ဝါ ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ အသမ္ဗန္ဓာ။ နိသီဒနပစ္စတ္ထရဏဓောဝါပနေ ဒုက္ကဋံ။

(ဃ) အညတြ ပါရိဝတ္တကာတိ (ပါရာ။ ၅၁၂) ဧတ္ထ ဟရီတကီခဏ္ဍမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ စီဝရံ နာမ ဣဓ ဝိကပ္ပနူပဂပစ္ဆိမတော ပဋ္ဌာယ အဓိပ္ပေတံ။

(င) အညတြ သမယာတိ (ပါရာ။ ၅၁၉) ဧတ္ထ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရော ဝါ ဟောတိ ဘိက္ခု နဋ္ဌစီဝရော ဝါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ သမယန္တိ အတ္ထော။

(စ) ‘‘သန္တရုတ္တရပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တတော စီဝရံ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၂၄) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တတုတ္တရီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘သစေ တီဏိ နဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ၊ ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနိ။ ဒွေ နဋ္ဌာနိ၊ ဧကံ သာဒိတဗ္ဗံ၊ ဧကံ နဋ္ဌံ၊ န ကိဉ္စိ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၂၄) ဝုတ္တံ။

(ဆ-ဇ) ‘‘ကီဒိသေန တေ (ပါရာ။ ၅၂၉)၊ ဘန္တေ၊ စီဝရေန အတ္ထော၊ ကီဒိသံ တေ စီဝရံ စေတာပေမီ’’တိ ဧဝံ အပ္ပဝါရိတောတိ အတ္ထော။ ဝိကပ္ပန္တိ ဝိသိဋ္ဌကပ္ပံ အဓိကဝိဓာနံ အာပန္နံ။ ဣဓ ပုရိမံ ဧကဿ၊ ဒုတိယံ ဗဟူနံ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဧတ္တကံ နာနတ္တံ။

(ဈ) အတိရေကတိက္ခတ္တုန္တိ ဧတ္ထ ကေနစိ ယံ ကိဉ္စိ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ အာနေတွာ ‘‘ဣဒံ ခေါ မေ၊ ဘန္တေ၊ အာယသ္မန္တံ ဥဒ္ဒိဿ စီဝရစေတာပန္နံ အာဘတံ၊ ပဋိဂ္ဂဏှတု အာယသ္မာ စီဝရစေတာပန္န’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ခေါ မယံ၊ အာဝုသော၊ စီဝရစေတာပန္နံ ပဋိဂ္ဂဏှာမ၊ စီဝရဉ္စ ခေါ မယံ ပဋိဂ္ဂဏှာမ ကာလေန ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သစေ သော ‘‘အတ္ထိ ကောစိ ကပ္ပိယကာရကော’’တိ ¶ ¶ ဝဒတိ၊ စီဝရတ္ထိကေန ဌပေတွာ ပဉ္စ သဟဓမ္မိကေ ယော ကောစိ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ‘‘ဧသော ခေါ၊ အာဝုသော၊ ဘိက္ခူနံ ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ၊ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သစေ ဒါယကော တဿ ဟတ္ထေ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ ဒတွာ ‘‘ဧသော အယျဿ စီဝရံ စေတာပေတွာ ဒဿတီ’’တိ ဝတွာ ဂစ္ဆတိ၊ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ စောဒေတဗ္ဗော သာရေတဗ္ဗော ‘‘အတ္ထော မေ၊ အာဝုသော၊ စီဝရေနာ’’တိ၊ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ‘‘ဒေဟိ မေ စီဝရ’’န္တိအာဒိနာ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ စောဒနာယ တံ စီဝရံ လဘတိ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ လဘတိ၊ ဆက္ခတ္တုပရမံ တုဏှီဘူတေန ဌာတဗ္ဗံ၊ န အာသနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ၊ န အာမိသံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ န ဓမ္မော ဘာသိတဗ္ဗော။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ အာဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဇာနာဟိ၊ အာဝုသော’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ နိသဇ္ဇာဒီနိ ကရောတိ၊ ဌာနံ ဘဉ္ဇတိ။ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋဉ္စ အာပဇ္ဇတီတိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ပန အပ္ပဋိပဇ္ဇိတွာ အတိရေကတိက္ခတ္တုံ စောဒနာယ အတိရေကဆက္ခတ္တုံ ဌာနေန သစေ နိပ္ဖာဒေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယန္တိ အတ္ထော။

(ဉ) သန္ထတံ (ပါရာ။ ၅၄၄) နာမ သန္ထရိတွာ ကတံ ဟောတိ အဝါယိမံ။ ဧကကောသိယံသုနာပိ စေ မိဿေတွာ ကရောတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ဋ) သုဒ္ဓကာဠကာနန္တိ (ပါရာ။ ၅၄၇-၅၄၉) အညေဟိ အမိဿိတာနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ကာဠကံ နာမ ဒွေ ကာဠကာနိ ဇာတိကာဠကံ ဝါ ရဇနကာဠကံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

(ဌ) အနာဒိယိတွာ…ပေ… တုလန္တိ (ပါရာ။ ၅၅၄) ဧတ္ထ ပန ယတ္တကေဟိ ဧဠကလောမေဟိ ကတ္တုကာမော ဟောတိ၊ တေသု ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ကာဠကာနံ၊ ဧကော ဩဒါတာနံ၊ ဧကော ဂေါစရိယာနံ အာဒါတဗ္ဗောတိ ဝိနိစ္ဆယော။ ဧကဿာပိ ကာဠကလောမဿ အတိရေကဘာဂေ သတိ နိဿဂ္ဂိယမေဝ။

(ဍ) ဦနကဆဗ္ဗဿာနီတိ ¶ (ပါရာ။ ၅၆၂) ဆဗ္ဗဿတော ဩရဘာဂေ။

(ဎ) နိသီဒနသန္ထတံ (ပါရာ။ ၅၆၇) ပန ကာရာပေန္တေန ပုရာဏသန္ထတဿ ဧကပဿတော ဝဋ္ဋံ ဝါ စတုရဿံ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဂဟိတဋ္ဌာနံ ယထာ ဝိဒတ္ထိမတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဂဟေတွာ ဧကဒေသံ ဝါ သန္ထရိတဗ္ဗံ၊ ဝိဇဋေတွာ ဝါ သန္ထရိတဗ္ဗံ။

(တ) န ¶ ကေဝလံ ဓောဝါပနေ (ပါရာ။ ၅၇၈) ဧဝ နိဿဂ္ဂိယံ၊ ရဇနေပိ နိဿဂ္ဂိယမေဝ။

(ဒ) ရူပိယပဋိဂ္ဂဟဏဿေဝ (ပါရာ။ ၅၈၉) ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟိတပရိဝတ္တနေ ဒေါသံ အပဿန္တာ ကတာကတာဒိဝသေန အနေကဝိဓံ ဇာတရူပပရိဝတ္တနံ ကရောန္တိ၊ တံ သန္ဓာယ ‘‘နာနပ္ပကာရက’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၃၈၇-၉။ အာပတ္တိံ ဒေသေတွာ ပစ္ဆာ ကတ္တဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘အထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂိဟိံ ဝဒေတိ သစေ တတ္ထ အာဂစ္ဆတိ အာရာမိကော ဝါ ဥပါသကော ဝါ၊ တံ ဝဒေယျာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝုတ္တော သော ‘‘ဣမိနာ ကိံ အာဟရာမီ’’တိ စေ ဝဒေယျာတိ အတ္ထော။ အဝတွာမန္တိ ‘‘ဣမံ ဝါ ဣမံ ဝါ အာဟရာ’’တိ အဝတွာတိ အတ္ထော။ ဝဒေတိ ‘‘ကပ္ပိယံ အာစိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၈၄၊ ၅၈၉) ဝစနတော ‘‘ပဗ္ဗဇိတာနံ သပ္ပိ ဝါ တေလံ ဝါ မဓု ဝါ ဖာဏိတံ ဝါ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧဝံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဣမံ နာမ အာဟရာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ ဒွေပေတေတိ ဒွေပိ ဧတေ ရူပိယပဋိဂ္ဂါဟကဉ္စ ရူပိယသဗျောဟာရိကဉ္စာတိ အတ္ထော။ အညေနာတိ အန္တမသော အာရာမိကေနာပိ လဒ္ဓဘာဂေါ န ကပ္ပတိ ဧဝ။

၃၉၀။ အန္တမသော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၄) တန္နိဗ္ဗတ္တာ ရုက္ခစ္ဆာယာပိ န ကပ္ပတီတိ။ နိဿဋ္ဌံ ပဋိလဒ္ဓမ္ပီတိ ဧတ္ထ ယထာ ရူပိယသံဝေါဟာရံ ကတွာ လဒ္ဓဝတ္ထုတော ¶ အာဘတံ န ကပ္ပတိ၊ တထာ ကောသိယမိဿကသန္ထတာဒိတ္တယမ္ပိ န ကပ္ပတိ။ န ကေဝလံ တဿေဝ၊ အညေသမ္ပိ န ကပ္ပတေဝ ‘‘အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၄၅၊ ၅၅၀၊ ၅၅၅) ဝုတ္တတ္တာ။

၃၉၁။ ဧဝံ နော စေ လဘေထ၊ သော အာရာမိကာဒိကော ‘‘ဣမံ ဆဍ္ဍေဟီ’’တိ သံသိယော ဝတ္တဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ နော စေ လဘေယျ၊ သမ္မတော ဘိက္ခု ဆဍ္ဍေယျာတိ အတ္ထော။

၃၉၂။ ပဋိဂ္ဂဟိတရူပိယဉ္စ ပရိဝတ္တိတရူပိယဉ္စ သန္ဓာယ ‘‘ဧတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယပတ္တော နာမ ‘‘ဦနပဉ္စဗန္ဓနေန ပတ္တေန အညံ နဝံ ပတ္တံ စေတာပေယျ၊ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၁၂) ဝုတ္တပတ္တော။ သော စ ဧတာနိ စ သင်္ဃေ နိဿဋ္ဌုံ လဗ္ဘရေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘သင်္ဃမဇ္ဈေ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခုပရိသာယ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၈၄၊ ၅၈၉) စ ဝုတ္တတ္တာ န ဂဏပုဂ္ဂလာနံ ¶ နိဿဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေသာနိ ပန တီဏိ စီဝရာဒိဝတ္ထူနိ ‘‘နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ သင်္ဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ (ပါရာ။ ၄၆၃) သင်္ဃာဒီနံ နိဿဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘာသန္တရေနပီတိ ပါဠိယာ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တေန ဒမိဠဘာသာဒီသု အညတရာယပိ နိဿဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။

၃၉၃။ (က-ဂ) နာနပ္ပကာရကံ နာမ ‘‘စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာ၊ ‘‘အန္တမသော စုဏ္ဏပိဏ္ဍောပိ ဒန္တကဋ္ဌမ္ပိ ဒသိကသုတ္တမ္ပီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၉၅) ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ စေတာပိတောတိ (ပါရာ။ ၆၁၃) ယာစိတွာ ဂဟိတော။

၃၉၄။ သမ္မန္နိတွာန ပတ္တဂါဟကံ သင်္ဃဿ ပတ္တန္တန္တိ (ပါရာ။ ၆၁၄၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဦနပဉ္စဗဒ္ဓနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ယ အန္တိမံ ပတ္တံ၊ တံ တဿ ဒါပယေတိ အတ္ထော။

၃၉၅။ (ခ) ပရိဒဟိတံ ¶ နိဿဂ္ဂိယန္တိ ဧတ္ထ (ပါရာ။ ၆၂၆-၆၂၈၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၈) ပန ဌတွာ ဝဿိကသာဋိကာယ ပရိယေသနက္ခေတ္တံ ကရဏက္ခေတ္တံ နိဝါသနက္ခေတ္တံ အဓိဋ္ဌာနက္ခေတ္တန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ ခေတ္တဉ္စ ကုစ္ဆိသမယော ပိဋ္ဌိသမယောတိ ဒုဝိဓော သမယော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ? ဂိမှာနမာသေသု ပစ္ဆိမမာသဿ ပုရိမော အဍ္ဎမာသော ပရိယေသနက္ခေတ္တံ၊ ပစ္ဆိမော ကရဏက္ခေတ္တဉ္စ နိဝါသနက္ခေတ္တဉ္စ၊ ပရိယေသိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ အဓိဋ္ဌာတုံ ပန န ဝဋ္ဋတိ။ ဝဿိကာ ပန စတ္တာရော မာသာ ပရိယေသနာဒီနံ စတုန္နမ္ပိ ခေတ္တံ။ ဧတေ ဧဝ ပဉ္စ မာသာ ကုစ္ဆိသမယော နာမ။ ဣတရေ သတ္တ မာသာ ပိဋ္ဌိသမယော၊ တတ္ထ သတုပ္ပာဒကရဏံ န ဝဋ္ဋတိ။

(ဂ) အစ္ဆိန္နန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယော ပန မမ ပတ္တစီဝရာဒီနိ ဝဟန္တော မယာ သဒ္ဓိံ စရိဿတီ’’တိ သညာယ စီဝရံ ဒတွာ ပုန သကသညာယ ဧဝ အတ္တနော ဝေယျာဝစ္စံ အကရောန္တံ ဒိသွာ အစ္ဆိန္ဒတိ၊ သော ဣမံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ ကေဝလံ ပရိစ္စဇိတွာ ဒိန္နံ ဂဟေတုမေဝ န လဘတိ။

(ဃ) သုတ္တံ ဝိညာပေတွာတိ ဧတ္ထ စီဝရကာရသမယာဒီသု စီဝရသိဗ္ဗနာဒီနမတ္ထာယ သုတ္တံ ဝိညာပေတွာတိ အတ္ထော။ အညထာ သုတ္တံ ဝိညာပေတုမေဝ န ဝဋ္ဋတိ။ ဝိညတ္တိယာ ဧဝ လဒ္ဓတန္တဝါယေဟီတိ ¶ အတ္ထော။ သုတ္တတန္တဝါယာနံ အကပ္ပိယဘာဝေ သတိ ဒီဃတော ဝိဒတ္ထိမတ္တေ၊ တိရိယန္တတော ဟတ္ထမတ္တေ ဝီတေ နိဿဂ္ဂိယံ၊ ဧကတော အကပ္ပိယပက္ခေ ဒုက္ကဋံ။

(င) ဝိကပ္ပံ အာပန္နန္တိ (ပါရာ။ ၆၄၃) ‘‘ဣဒံ ခေါ၊ အာဝုသော၊ စီဝရံ မံ ဥဒ္ဒိဿ ဝိယျတိ၊ အာယတဉ္စ ကရောထ ဝိတ္ထတဉ္စာ’’တိအာဒိနာ အဓိကံ ဝိဓာနံ အာပန္နန္တိ အတ္ထော။

(စ) အစ္စေကစီဝရံ (ပါရာ။ ၆၄၉-၆၅၀) နာမ သေနာယ ဂန္တုကာမာဒီဟိ ဒိန္နံ။

(ဆ) အတိရေကဆာရတ္တန္တိ (ပါရာ။ ၆၅၄-၆၅၅) ¶ ဆဒိဝသတော အတိရေကံ။ ‘‘အတ္ထတကထိနာနံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စ ကပ္ပိဿန္တိ၊ အနာမန္တစာရော အသမာဒါနစာရော ဂဏဘောဇနံ ယာဝဒတ္ထစီဝရံ ယော စ တတ္ထ စီဝရုပ္ပာဒေါ၊ သော နေသံ ဘဝိဿတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၆) ဝုတ္တအာနိသံသေသု စီဝရမာသေ အသမာဒါနစာရံ ဌပေတွာ သေသာနိသံသာ လဗ္ဘန္တိ။ ယဒိ အသမာဒါနစာရော လဗ္ဘေယျ၊ ပါဝေယျကာ ဘိက္ခူ ဝဿံဝုတ္ထာ ဩကပုဏ္ဏေဟိ စီဝရေဟိ န ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမေယျုံ၊ ယသ္မာ တံ န လဘန္တိ၊ တသ္မာ စီဝရမာသေပိ တိစီဝရံ အာဒါယ ဧဝ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိံသု။ တသ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗံ အသမာဒါနစာရပရိဟာရံ အတ္ထတကထိနာ ဧဝ လဘန္တိ၊ န ဣတရေတိ ဝဒန္တိ။

၃၉၇။ (ခ) ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဧကံ ပါဋိဒေသနီယာပတ္တိံ၊ ဒွေ၊ သမ္ဗဟုလာ ပါဋိဒေသနီယာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိ’’န္တိ ဣမံ ပန ယေသု ပေါတ္ထကေသု လိခိတံ၊ တံ အဘယဂိရိဝါသီနံ ခုဒ္ဒသိက္ခာဝသေန ဒဿိတံ ကိရ။ တတ္ထ ‘‘အဟံ၊ အာယသ္မာ၊ သမ္ဗဟုလာ ပါဋိဒေသနီယာ အာပတ္တိယော အာပန္နော၊ တာယော ပဋိဒေသေမိ။ အဟံ၊ အာယသ္မာ၊ ဧကံ ပါဋိဒေသနီယံ အာပတ္တိံ အာပန္နော၊ တံ ပဋိဒေသေမီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အမှာကံ ပန ဧဝံ ဒေသနာဝိဓာနံ နတ္ထိ။ ‘‘ဂါရယှံ၊ အာဝုသော၊ ဓမ္မံ အာပဇ္ဇိံ အသပ္ပာယံ ပါဋိဒေသနီယံ၊ တံ ပဋိဒေသေမီ’’တိ (ပါစိ။ ၅၅၃) ဝုတ္တံ။ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါစိ။ ၅၅၃) ‘‘ဂါရယှံ အာဝုသော’တိအာဒိ ပဋိဒေသေတဗ္ဗာကာရဒဿန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကင်္ခါဝိတရဏိယမ္ပိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘တဿာ ဒေသေတဗ္ဗာကာရော ဂါရယှံ အာဝုသော’တိအာဒိနာ နယေန သိက္ခာပဒေ ဒဿိတောယေဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပါဌေ အာဂတနယေနေဝ ဒေသနာဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစေ ဒွေ ဟောန္တိ၊ ‘‘ဂါရယှေ၊ အာဝုသော၊ ဒွေ ဓမ္မေ အာပဇ္ဇိံ အသပ္ပာယေ ပါဋိဒေသနီယေ၊ တေ ပဋိဒေသေမီ’’တိ၊ ‘‘ပဿထ၊ ဘန္တေ၊ တေ ဓမ္မေ’’တိ ¶ စ ‘‘ဂါရယှေ ¶ ၊ အာဝုသော၊ သမ္ဗဟုလေ ဓမ္မေ အာပဇ္ဇိံ အသပ္ပာယေ ပါဋိဒေသနီယေ၊ တေ ပဋိဒေသေမီ’’တိ၊ ‘‘ပဿထ၊ ဘန္တေ၊ တေ ဓမ္မေ’’တိ စ ဧဝံ ယထာနုရူပံ ဒေသနာဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝါတိ။

၃၉၈။ အဒေသနာဂါမိနိယန္တိ (ပရိ။ ၄၂၄ အာဒယော၊ ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၂၅) ပါရာဇိကဉ္စ သင်္ဃာဒိသေသဉ္စ န ဒေသယေတိ အတ္ထော။ အနာပတ္တိဉ္စာတိ အနာပတ္တိံ ဧဝ ‘‘အာပတ္တိ’’န္တိ န ဒေသယေ။ လဟုကာပတ္တိမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဒေသိတံ ပုန န ဒေသယေတိ သမ္ဗန္ဓော၊ နာနာသံဝါသနိဿီမဋ္ဌိတာနံ သန္တိကေ န ဒေသယေတိ အတ္ထော။ စတုပဉ္စဟီတိ ဧတ္ထ သမာနဝဿိကပဝါရဏာယံ ဝိယ စတူဟိ ဝါ ပဉ္စဟိ ဝါ ဧကတော ဟုတွာ ဧကဿ သန္တိကေ န ဒေသယေတိ အတ္ထော။ ဒွိန္နံ ဝါ တိဏ္ဏံ ဝါ ဝဋ္ဋတိ။ ကထံ ဒေသေတဗ္ဗန္တိ စေ? ဧကဿ သန္တိကေ တီဟိပိ ဧကတော နိသီဒိတွာ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဧကံ ပါစိတ္တိယာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ၊ တံ တုမှမူလေ ပဋိဒေသေမီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနာ အာပန္နအာပတ္တိဝသေန ဝုတ္တေ တေန ‘‘ပဿသိ၊ အာဝုသော၊ တံ အာပတ္တိ’’န္တိ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တေ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ ပဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘အာမာဝုသော ပဿာမီ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ပုန တေန ‘‘အာယတိံ သံဝရေယျာထာ’’တိ ဝါ ‘‘သံဝရေယျာသီ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု သံဝရိဿာမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဧဝံ ဒေသေတဗ္ဗံ။ မနသာတိ ဝစီဘေဒံ အကတွာ ကေဝလံ စိတ္တေနေဝ န ဒေသယေတိ အတ္ထော။ အပကတတ္တာနန္တိ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿ ဝါ ဥက္ခိတ္တကဿ ဝါ ဥပေါသထော ပဝါရဏာ ဝါ ဌပိတာ ဟောန္တိ၊ တဿ သန္တိကေ န ဒေသယေတိ အတ္ထော။ နာနေကာတိ နာနာပတ္တိယော ‘‘ဧကာ’’တိ ဝတွာ န ဒေသယေတိ အတ္ထော။ ဧကာ ပန ‘‘သမ္ဗဟုလာ’’တိ ဒေသိတာ ဟောတီတိ။ ဒေသနာဝိနိစ္ဆယော။

ဒေသနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၃။ ဆန္ဒဒါနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၃၉၉။ ကမ္မပ္ပတ္တေ ¶ သင်္ဃေ သမာဂတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတေန သင်္ဃေ အသမာဂတေ ဆန္ဒဒါနံ န ရုဟတီတိ ဒီပိတံ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထာယံ ဝိစာရဏာ – ပဉ္စဘိက္ခုကေ ဝိဟာရေ ဧကဿ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ ¶ အာဟရိတွာ သေသာနံ ဥပေါသထာဒိကရဏံ အနုညာတံ ပါဠိယံ (ပရိ။ ၄၉၆-၄၉၇) အဋ္ဌကထာယဉ္စ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၇-၄၈၈)။ တေသု ဧကော ဆန္ဒဒါယကော၊ ဧကော ဆန္ဒဟာရကော၊ တေ မုဉ္စိတွာ န ဧတ္ထ သန္နိပတိတော သင်္ဃော တိဏ္ဏံ သမူဟဘာဝတော၊ တသ္မာ အသမာဂတေပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အာရောစေန္တေန ပန သမာဂတေ ဧဝ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ဣဓာပိ ‘‘ဟရေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘ဒေသေယျာ’’တိ။ တတ္ထ ဆန္ဒဟာရကေန သဒ္ဓိံ ကမ္မပ္ပတ္တာနံ သန္နိပါတော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၄၀၀။ ဣဒါနိ ဆန္ဒဒါနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံ ဘိက္ခု’’န္တိအာဒိမာဟ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ)။

၄၀၁။ (က) ‘‘ဆန္ဒံ ဒမ္မီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ အလံ၊ ‘‘ဟရ၊ အာရောစေဟီ’’တိ ဣမေဟိ ကိံပယောဇနန္တိ စေ? ဝုစ္စတေ – ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒဟုပေါသထေ ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေန္တေန ဆန္ဒမ္ပိဒါတုံ၊ သန္တိ သင်္ဃဿ ကရဏီယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ဘဂဝတော အာဏံ ကရောန္တေန ‘‘ဆန္ဒံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဆန္ဒဟာရကော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိန္နေ ဆန္ဒေ အန္တရာမဂ္ဂေ ပက္ကမတိ၊ အနာဟဋောဝ ဟောတိ ဆန္ဒော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ဆန္ဒဟာရကဿ အညဿ အပက္ကမနတ္ထာယ ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေန္တေန ‘‘ဣဒံ ကရောဟိ ဧဝါ’’တိ အာဏာပေန္တေန ‘‘ဆန္ဒံ မေ ဟရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဆန္ဒဟာရကော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိန္နေ ဆန္ဒေ သင်္ဃပ္ပတ္တော သဉ္စိစ္စ နာရောစေတိ၊ အာဟဋော ဟောတိ ဆန္ဒော၊ ဆန္ဒဟာရကဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယဒိတွံ သဉ္စိစ္စ နာရောစေဿသိ၊ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိဿသိ ¶ ၊ အာရောစေဟိ ဧဝါ’’တိ တဿ အာစိက္ခန္တော ‘‘အာရောစေဟီ’’တိ အာဟာတိ ဧဝမေတ္ထ ဣမေသံ ပဒါနံ သပ္ပယောဇနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ပါရိသုဒ္ဓိဒါနေပီတိ။

၄၀၂။ သေသကမ္မန္တိ ယဒိ သင်္ဃော ဥပေါသထဂ္ဂေ အညံ အပလောကနာဒိကမ္မံ ကရောတိ၊ တံ ကမ္မံ ဝိဗာဓတိ၊ ဝိကောပေတီတိ အတ္ထော။

၄၀၃။ ဒွယန္တိ ဥပေါသထဉ္စ သေသကမ္မဉ္စာတိ အတ္ထော။ နတ္တနောတိ အတ္တနော ဥပေါသထံ န သမ္ပာဒေတိ။

၄၀၅။ ‘‘ဧကံသံ ¶ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ’’တိအာဒိကံ (မဟာဝ။ ၂၁၃) သဗ္ဗူပစာရံ ကတွာနာတိ အတ္ထော။

၄၀၆။ ‘‘ဣတ္ထန္နာမေန ပဝါရဏာ ဒိန္နာ’’တိ အာရောစေတွာ။

၄၀၈။ ပဋိဇာနေယျ နာဟဋာတိ (မဟာဝ။ ၁၆၄-၁၆၅၊ ၂၁၃) ပါဌေ န အာဟဋာတိ နာဟဋာ၊ အာဟဋာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ တထာ ဟေယျာတိ ဝိဗ္ဘမနာဒီနိ ကရေယျာတိ အတ္ထော။

၄၀၉။ သုတ္တော ဝါ နာရောစယေယျ၊ အာဟဋာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနာပတ္တိဝါတိ အနာပတ္တိ ဧဝ။ ဆန္ဒဒါနဝိနိစ္ဆယော။

ဆန္ဒဒါနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၄။ ဥပေါသထနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၄၁၁။ သုတ္တုဒ္ဒေသော သင်္ဃဿေဝ။ သေသာနန္တိ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ဝါ။

၄၁၂။ ပုဗ္ဗကရဏေ ¶ ပုဗ္ဗကိစ္စေ၊ ပတ္တကလ္လေ သမာနိတေတိ သဗ္ဗပဌမံ ကတ္တဗ္ဗံ ပုဗ္ဗကရဏံ။ တဒနန္တရံ ကတ္တဗ္ဗံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ နာမ။ ဧတ္ထ –

‘‘သမ္မဇ္ဇနီ ပဒီပေါ စ၊ ဥဒကံ အာသနေန စ၊

ဥပေါသထဿ ဧတာနိ၊ ပုဗ္ဗကရဏန္တိ ဝုစ္စတိ။

‘‘ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိဥတုက္ခာနံ၊ ဘိက္ခုဂဏနာ စ ဩဝါဒေါ၊

ဥပေါသထဿ ဧတာနိ၊ ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ –။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈)၊

ဧဝံ ¶ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန ပုဗ္ဗကရဏဉ္စ ပုဗ္ဗကိစ္စဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘ဥပေါသထော ယာဝတိကာ စ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ၊

သဘာဂါပတ္တိယော စ န ဝိဇ္ဇန္တိ၊

ဝဇ္ဇနီယာ စ ပုဂ္ဂလာ တသ္မိံ န ဟောန္တိ၊

ပတ္တကလ္လန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ –။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈)၊

ဝုတ္တဝသေန ပတ္တကလ္လေ သမာနိတေ၊ ပဇ္ဇိတေတိ အတ္ထော။ ‘‘ပဉ္စိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာ။ နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ၊ အယံ ပဌမော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ၊ အယံ ဒုတိယော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ တေရသ သင်္ဃာဒိသေသေ ဥဒ္ဒိသိတွာ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ၊ အယံ တတိယော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ တေရသ သင်္ဃာဒိသေသေ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒွေ အနိယတေ ဥဒ္ဒိသိတွာ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ၊ အယံ စတုတ္ထော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ ဝိတ္ထာရေနေဝ ပဉ္စမော။ ဣမေ ခေါ ဘိက္ခဝေ ပဉ္စ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၅၀) ဝုတ္တတ္တာ သော သုတ္တုဒ္ဒေသော ပဉ္စဓာ ဝိဘာဝိတောတိ အတ္ထော။

၄၁၃။ ဝိနာန္တရာယန္တိ (မဟာဝ။ ၁၅၀) ¶ ရာဇန္တရာယာဒိဒသဝိဓံ အန္တရာယံ ဝိနာ သင်္ခေပေနုဒ္ဒေသော ဝိနိဝါရိတော ပဋိက္ခိတ္တောတိ အတ္ထော။ ထေရောဝါတိ သင်္ဃတ္ထေရောဝ။ ဧတ္ထာတိ ပဉ္စသု ဥဒ္ဒေသေသု။ ‘‘ဒွီသု ဝါ တီသု ဝါ ဝိသဒေသု ထေရောဝ ဣဿရော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ အဝတ္တန္တေပိ အန္တရာယေ သံခိတ္တေန ဥဒ္ဒိသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကတ္ထ ဝုတ္တန္တိ စေ? ‘‘ယော တတ္ထ ဘိက္ခု ဗျတ္တော ပဋိဗလော၊ တဿာဓေယျ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၅၅) ဝုတ္တပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယော တတ္ထ ဘိက္ခု ဗျတ္တော ပဋိဗလောတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဒဟရဿာပိ ဗျတ္တဿ ပါတိမောက္ခော အနုညာတော၊ အထ ခေါ ဧတ္ထ အယမဓိပ္ပာယော – သစေ သင်္ဃတ္ထေရဿ ပဉ္စ ဝါ စတ္တာရော ဝါ တယော ဝါ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာ နာဂစ္ဆန္တိ၊ ဒွေ ပန အခဏ္ဍာ သုဝိသဒါ ဝါစုဂ္ဂတာ ဟောန္တိ၊ ထေရာယတ္တောဝ ပါတိမောက္ခော။ သစေ ပန ဧတ္တကမ္ပိ ဝိသဒံ ကာတုံ န သက္ကောတိ၊ ဗျတ္တဿ ဘိက္ခုနော အာယတ္တောဝ ဟောတီ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ပါဠိယမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ ‘‘တေဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူဟိ ဧကော ဘိက္ခု သာမန္တာ ¶ အာဝါသာ သဇ္ဇုကံ ပါဟေတဗ္ဗော ‘ဂစ္ဆ၊ အာဝုသော၊ သံခိတ္တေန ဝါ ဝိတ္ထာရေန ဝါ ပါတိမောက္ခံ ပရိယာပုဏိတွာ အာဂစ္ဆာ’’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၃)။

၄၁၄။ ဥဒ္ဒိသန္တေ ဝါတိ (မဟာဝ။ ၁၇၂) ပါတိမောက္ခေ ဥဒ္ဒိသိယမာနေ သမာ ဝါ ထောကတရာ ဝါ ယဒိ အာဂစ္ဆေယျုံ၊ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ သုဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ နိသီဒိတွာ အဝသေသကံ သောတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၄၁၅။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တေ (မဟာဝ။ ၁၇၂) ဝါ သကလာယ ဝါ ဧကစ္စာယ ဝါ ပရိသာယ ဝုဋ္ဌိတာယ သမာ ဝါ ထောကတရာ ဝါ ယဒိ အာဂစ္ဆေယျုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပါရိသုဒ္ဓိန္တိ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ။ ကရေယျေသန္တိ ကရေယျ ဧသံ၊ ဧတေသံ သန္တိကေတိ အတ္ထော။ ဗဟုကာထ စေတိ အထ ဗဟုကာ စေ၊ ပုန အာဂတာ ဗဟုကာ စေတိ အတ္ထော ¶ ၊။ ‘‘ဥဒ္ဒိဿမာနေ၊ ဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တေ ဧကစ္စာယ ဝုဋ္ဌိတာယ သကလာယ ဝုဋ္ဌိတာယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၇၂) အာဂတေသု သဗ္ဗဝိကပ္ပေသု ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာ ပုန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေတိ အတ္ထော။

၄၁၆။ ဣတရာနန္တိ အာဂန္တုကာနံ။ သစေတရောတိ သစေ စာတုဒ္ဒသိကောတိ အတ္ထော။ သမာနေတရေနုဝတ္တန္တူတိ သမာ ဝါ ဦနာ ဝါ ဣတရေ အာဂန္တုကာ ပုရိမာနံ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တန္တူတိ အတ္ထော။ သစေဓိကာတိ အာဂန္တုကာ သစေ အဓိကာ၊ ပုရိမာ အာဝါသိကာ အနုဝတ္တန္တူတိ အတ္ထော။ သေသေပျယံ နယောတိ ‘‘အာဂန္တုကာနံ ပန္နရသော ဟောတိ၊ အာဝါသိကာနံ စာတုဒ္ဒသော’’တိ ဣတရေပိ သမထောကာ အာဂန္တုကာ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တန္တူတိအာဒိနာ နယေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၄၁၇။ မူလဋ္ဌာတိ အာဝါသိကာ။ သမထောကာနံ အာဂန္တုကာနံ။ သာမဂ္ဂိံ ဒေန္တု ကာမတောတိ ယဒိ ဣစ္ဆန္တိ၊ ဒေန္တူတိ အတ္ထော။

၄၁၈။ နော စေ ဒေန္တိ၊ အာဂန္တုကေဟိ ဗဟိ ဂန္တွာန ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ အနိစ္ဆာယ သာမဂ္ဂီ ဒေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။

၄၁၉။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန သဉ္စိစ္စ န သာဝေတဗ္ဗံ။ ယော န သာဝေယျ၊ အာပတ္တိ ¶ ဒုက္ကဋဿာ’’တိဝုတ္တတ္တာ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ‘‘သာဝေယျ သုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝါယမိတုံ ကထံ သာဝေယျန္တိ၊ ဝါယမန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သဉ္စိစ္စ အဿာဝေန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၄၂၀။ တထာတိ ¶ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ကလ္လောတိ အဂိလာနော။ ပေသိတောတိ အာဏတ္တော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ထေရေန အာဏတ္တေန အဂိလာနေန န သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယော န သမ္မဇ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၅၉) ဝုတ္တံ။

၄၂၁-၃။ ဣဒါနိ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္မဇ္ဇိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဉ္ဇလိံ (မဟာဝ။ ၁၆၈) ပဂ္ဂယှာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေတိ အဝသေသာ ဒွေ ဧဝံ သမုဒီရိယာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂါဒိကရဏဝသေန သမတ္တပုဗ္ဗာရမ္ဘေန တေ ဒွေ ဘိက္ခူ နဝေန ဧဝမီရိယာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

၄၂၄-၅။ ဣဒါနိ ဒွီဟိ ကတ္တဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွီသု ထေရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၄၂၆။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတုန္နံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၆၈) စ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိဏ္ဏံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၆၈) စ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွိန္နံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၆၈) စ ဝုတ္တံ သင်္ဃုပေါသထဉ္စ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယတ္ထ ဧကော ဘိက္ခု ဝိဟရတိ၊ တဿ အနုညာတံ အဓိဋ္ဌာနုပေါသထံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဗ္ဗကိစ္စ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ ပုဗ္ဗကိစ္စံ နာမ သမ္မဇ္ဇနာဒိကံယေဝ။

၄၂၇။ သင်္ဃုပေါသထပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထအဓိဋ္ဌာနဥပေါသထာနံ ဝသေန တံ တံ ဥပေါသထံ ယဒိ ကယိရုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၄၂၈။ ဝဂ္ဂေ (မဟာဝ။ ၁၇၃) စ သမဂ္ဂေ စ ‘‘ဝဂ္ဂေါ’’တိ သညိနော စ ‘‘ဝဂ္ဂေါ နု ခေါ၊ သမဂ္ဂေါ နု ခေါ’’တိ ဧဝံ ဝိမတိဿ စ ဒုက္ကဋံ၊ ‘‘နဿန္တေတေ ဝိနဿန္တေတေ၊ ကော တေဟိ အတ္ထော’’တိ ¶ ဧဝံ ¶ အနာဂတာနံ ဘိက္ခူနံ အတ္ထိဘာဝံ ဉတွာ ဘေဒါဓိပ္ပာယေန ဥပေါသထံ ကရောတော ထုလ္လစ္စယံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တဒုဘယေပိ ‘‘သမဂ္ဂေါ’’တိ သညိနော အနာပတ္တိ။

၄၂၉-၄၃၀။ သေသသဟဓမ္မိကာ နာမ ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အဝသေသာ စတ္တာရော။ အဘဗ္ဗဿာတိ ဧတ္ထ ပဏ္ဍကထေယျသံဝါသက တိတ္ထိယပက္ကန္တက တိရစ္ဆာနဂတ မာတုဃာတက ပိတုဃာတက အရဟန္တဃာတက ဘိက္ခုနိဒူသက သင်္ဃဘေဒက လောဟိတုပ္ပာဒကဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ အဘဗ္ဗာ ဂဟိတာ။ ဧတ္ထ ပန နာဂမာဏဝကာဒယော တိရစ္ဆာနဂတပက္ခိကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတေသံ နိသိန္နပရိသာယဉ္စ ပါတိမောက္ခံ န ဥဒ္ဒိသေတိ သမ္ဗန္ဓော။

တထာတိ ယော ပန သင်္ဃော သဘာဂါပတ္တိကော၊ သောပိ န ဥဒ္ဒိသေ၊ ပရိဝုတ္ထေန ဆန္ဒေနပိ န ဥဒ္ဒိသေတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန စတုဗ္ဗိဓံ ပါရိဝါသိယံ ပရိသပါရိဝါသိယံ ရတ္တိပါရိဝါသိယံ ဆန္ဒပါရိဝါသိယံ အဇ္ဈာသယပါရိဝါသိယန္တိ။

ဧတ္ထ ပန ဘိက္ခူ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန သန္နိပတိတာ မေဃာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတာ ‘‘အနောကာသာ မယံ၊ အညတြ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဆန္ဒံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဥဋ္ဌဟန္တိ။ ဣဒံ ပရိသပါရိဝါသိယံ။ ကိဉ္စာပိ ပရိသပါရိဝါသိယံ၊ ဆန္ဒဿ ပန အဝိဿဋ္ဌတ္တာ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။

ပုနပိ ဘိက္ခူနံ ‘‘ဥပေါသထာဒီနိ ကရိဿာမာ’’တိ ရတ္တိံ သန္နိပတိတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တာနံယေဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ သစေ ‘‘စာတုဒ္ဒသိကံ ကရိဿာမာ’’တိ နိသိန္နာ၊ ‘‘ပန္နရသော’’တိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန္နရသိကံ ကာတုံ နိသိန္နာ၊ ပါဋိပဒေ အနုပေါသထေ ဥပေါသထံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ အညံ ပန သင်္ဃကိစ္စံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒံ ရတ္တိပါရိဝါသိယံ နာမ။

ပုန ¶ ဘိက္ခူ ‘‘ယံကိဉ္စိဒေဝ အဗ္ဘာနာဒိကမ္မံ ကရိဿာမာ’’တိ သန္နိပတိတာ ဟောန္တိ၊ တတြေကော နက္ခတ္တပါဌကော ဧဝံ ဝဒတိ ‘‘အဇ္ဇ နက္ခတ္တံ ဒါရုဏ’’န္တိ၊ တေ တဿ ဝစနေန ဆန္ဒံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တတ္ထေဝ နိသိန္နာ ဟောန္တိ။ အထညော အာဂန္တွာ ‘‘ကိံ နက္ခတ္တေန၊ ကရောထာ’’တိ ဝဒတိ။ ဣဒံ ဆန္ဒပါရိဝါသိယဉ္စေဝ အဇ္ဈာသယပါရိဝါသိယဉ္စ။ တသ္မိံ ပါရိဝါသိယေ ပုန ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ အနာနေတွာ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒံ သန္ဓာယ ‘‘ဆန္ဒေန ပရိဝုတ္ထေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၄၃၁။ အာပန္နမာပတ္တိံ (မဟာဝ။ ၁၆၉၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၉) ¶ အဒေသယိတွာန ဝါ ‘‘အဟံ၊ အာဝုသော၊ ဣတ္ထန္နာမာယ အာပတ္တိယာ ဝေမတိကော၊ ယဒါ နိဗ္ဗေမတိကော ဘဝိဿာမိ၊ တံ အာပတ္တိံ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဝိမတိံ အနာဝိကတွာန ဝါ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော အညတြ သင်္ဃသာမဂ္ဂိယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၃) ဝုတ္တတ္တာ အနုပေါသထေပိ ဝါ ကာတုံ န စ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။

၄၃၂။ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ တဒဟုပေါသထေ သဘိက္ခုကာ အာဝါသာ အဘိက္ခုကော အာဝါသော ဝါ အနာဝါသော ဝါ ဂန္တဗ္ဗော အညတြ သင်္ဃေန အညတြ အန္တရာယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၁) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အဋ္ဌိတောပေါသထာဝါသာ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၁) ဝုတ္တံ။ န ဝဇေ န ဂစ္ဆေ။ အဓိဋ္ဌာတုံ သီမမေဝ ဝါတိ သစေ ဝိဟာရေ ဥပေါသထံ ကရောန္တိ၊ ဥပေါသထာဓိဋ္ဌာနတ္ထံ သီမာပိ နဒီပိ န ဂန္တဗ္ဗာ။ သစေ ပနေတ္ထ ကောစိ ဘိက္ခု ဟောတိ၊ တဿ သန္တိကံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိဿဋ္ဌဥပေါသထာပိ အာဝါသာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ ဂတော အဓိဋ္ဌာတုမ္ပိ လဘတီတိ။ ဥပေါသထဝိနိစ္ဆယော။

ဥပေါသထနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၅။ ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၄၃၃။ ‘‘အနုဇာနာမိ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စန္နံ သင်္ဃေ ပဝါရေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၁၅) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သေသာ သင်္ဃပ္ပဝါရဏာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၁၅ အာဒယော) ဝုတ္တာ။

၄၃၄။ အဇ္ဇ ပဝါရဏာတိ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၂၁၅ အာဒယော) ပန စာတုဒ္ဒသိကာယ ပဝါရဏာယ ‘‘အဇ္ဇ ပဝါရဏာ စာတုဒ္ဒသီ’’တိ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ၊ ပန္နရသိယံ ‘‘အဇ္ဇ ပဝါရဏာ ပန္နရသီ’’တိ။

၄၃၇။ ထေရေသု ဥက္ကုဋိကံ နိသဇ္ဇ ပဝါရေန္တေသု သယံ ပန နဝေါ ယာဝ ပဝါရေတိ၊ တာဝ ဥက္ကုဋိကောဝ အစ္ဆတူတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ထေရေသု ဥက္ကုဋိကံ နိသိန္နေသု ပဝါရယမာနေသု အာသနေသု ¶ အစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ယော အစ္ဆေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒမန္တရာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတုံ၊ ယာဝ ပဝါရေတိ၊ ပဝါရေတွာ အာသနေ နိသီဒိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၁၁) ဟိ ဝုတ္တံ။

၄၄၀-၂။ ဧဝံ တေဝါစိကပ္ပဝါရဏံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဒွေဝါစိကဧကဝါစိကသမာနဝဿိကပ္ပဝါရဏာသု ကတ္တဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒါနေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒါနေနာတိ ဒါနေန ဝါ။ ဓမ္မသာကစ္ဆာတိ ဣမိနာ ဓမ္မကထာသုတ္တသင်္ဂါယနာဝိနယဝိနိစ္ဆယာဒယော ဂဟိတာ။ ဒါနေန ဝါ ဓမ္မသာကစ္ဆာယ ဝါ ကလဟေန ဝါ ရတ္တိယာ ခေပိတဘာဝတော တေဝါစိကာယ ဩကာသေ အသတိ ဒသဝိဓေ ဝါ အန္တရာယေ အနုရူပတော ဥတ္တိံ ဌပေတွာ ပဝါရေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဣဒါနိ ယထာနုရူပတော ဉတ္တိ ဌပိတာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဏာတု မေ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာဌပိတဉတ္တိယာတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာစေဉတ္တိဌပိတာ၊ တေဝါစိကဒွေဝါစိကဧကဝါစိကာနံ ဝသေန ပဝါရေတဗ္ဗံ၊ သမာနဝဿိကပ္ပဝါရဏာဝ ဧကာ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ‘‘သင်္ဃော တေဝါစိကံ ပဝါရေယျာ’’တိ ဌပိတာ၊ တေဝါစိကာ ¶ ဧဝ ဝဋ္ဋတိ၊ ဒွေဝါစိကာဒယော န ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘‘ဒွေဝါစိကံ ပဝါရေယျာ’’တိ ဝုတ္တေ ဒွေဝါစိကဉ္စ တေဝါစိကဉ္စ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧကဝါစိကသမာနဝဿိကာ န ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘‘ဧကဝါစိကံ ပဝါရေယျာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန သမာနဝဿိကံ ဌပေတွာ သေသာ ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘‘သမာနဝဿိက’’န္တိ ပန ဝုတ္တေ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတီတိ။ အာဒိကေ စေတ္ထ အာဟရေတိ ဧတ္ထ ပဝါရဏာယပိ ပုဗ္ဗေ ဥပေါသထေ ဝုတ္တေ ‘‘ယဒိ သမာ အာဂစ္ဆေယျု’’န္တိအာဒိကေ ဝါရေ အာဟရေတိ အတ္ထော။

၄၄၃။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သန္ဓာယ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တိဝဂ္ဂေါ စ စတုဝဂ္ဂေါ စ တိစတုဝဂ္ဂေါ။

၄၅၀။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ သာပတ္တိကေန ပဝါရေတဗ္ဗံ။ ယော ပဝါရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၃၅) ဝုတ္တတ္တာ သာပတ္တိကေနပိ ဝေမတိကေနပိ ပဝါရိယမာနေ အာပတ္တိံ သရန္တေနပိ ဥပေါသထေ ဝုတ္တနယေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဝဂ္ဂေ သမဂ္ဂေ ဝဂ္ဂေါတိ-သညိနော ဝိမတိဿ ဝါ’’တိအာဒိဂါထာတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ‘‘အန္တရာယံ ဝ သင်္ဃံ ဝါ-ဓိဋ္ဌာတုံ သီမမေဝ ဝါ’’တိ အဝသာနဂါထာ၊ တာဝ သေသာ ဥပေါသထေ ဝုတ္တာ ဂါထာယောတိ အဓိပ္ပေတာ။

၄၅၁။ ပဝါရိတေ ¶ စာတိ (မဟာဝ။ ၂၁၃ အာဒယော) ပဌမပဝါရဏာယ သင်္ဃမှိ ပဝါရိတေတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထ အဝုတ္ထောတိ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတော အပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ ‘‘အဝုတ္ထော’’တိ ဝုစ္စတိ။

၄၅၂။ စာတုမာသိနီတိ ကတ္တိကပုဏ္ဏမီ။ ဧတ္ထ ဝုတ္ထဝဿာ နာမ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ။ ပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယော။

ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၆။ သံဝရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၄၅၃။ စက္ခုသောတာဒိဘေဒေဟီတိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ ၄၅၄၊ မ။ နိ။ ၁။၄၁၁၊ အ။ နိ။ ၄။၁၉၈၊ ဓ။ သ။ ၁၃၅၂-၁၃၅၄၊ မဟာနိ။ ၁၉၆) ¶ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယမနသင်္ခါတေဟိ ဆဟိ ဣန္ဒြိယေဟီတိ အတ္ထော။ ရူပသဒ္ဒါဒိဂေါစရေတိ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဓမ္မသင်္ခါတေသု ဆသု ဂေါစရေသူတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ဟတ္ထပါဒဟသိတကထိတဝိလောကိတာဒိဘေဒံ သုဘာကာရံ ဂဟေတွာ အယောနိသော မနသိ ကရောန္တဿ အဘိဇ္ဈာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရိ၊ စရတိ၊ စရိဿတီ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၉) နယေန ပဋိဃနိမိတ္တံ ဂဟေတွာ အယောနိသော မနသိ ကရောန္တဿ ဗျာပါဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧတ္ထ ပန ဣတ္ထိပုရိသနိမိတ္တံ ဝါ သုဘနိမိတ္တာဒိကံ ကိလေသဝတ္ထုဘူတံ နိမိတ္တံ အဂ္ဂဏှိတွာ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တာဒိနာ ပဋိပဇ္ဇိတွာ အသုဘနိမိတ္တေ ယောနိသော မနသိကာရံ ဗဟုလီကရောန္တဿ အဘိဇ္ဈာယ ပဟာနံ ဟောတိ။ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရိ၊ တံ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာ’’တိအာဒိနာ ဝါ မေတ္တာဘာဝနာဒိဝသေန ဝါ ယောနိသော မနသိ ကရောန္တဿ ဗျာပါဒပ္ပဟာနံ ဟောတိ။ ဧဝမိဒံ သင်္ခေပတော ရူပါဒီသု ကိလေသာနုဗန္ဓနိမိတ္တာဒိဂ္ဂါဟပရိဝဇ္ဇနလက္ခဏံ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၄၅၄။

နိဂ္ဂဏှေယျာတိ နိဝါရေယျ၊

‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိံ၊ (အဇိတာတိ ဘဂဝါ၊)

သတိ တေသံ နိဝါရဏံ၊

သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ၊

ပညာယေတေ ပိဓိယျရေ’’တိ –။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁)၊

ဝုတ္တတ္တာ ¶ ‘‘သတိမာ သမ္ပဇာနော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန စတုဗ္ဗိဓံ သမ္ပဇညံ သာတ္ထကသပ္ပာယဂေါစရအသမ္မောဟဝသေန။ သံဝရဝိနိစ္ဆယော။

သံဝရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၇။ သုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၄၅၅။ ဒေသနာ ¶ သံဝရော ဧဋ္ဌိ၊ ပစ္စဝေက္ခဏ ဘေဒတောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၅၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၉) ဒေသနာသုဒ္ဓိ သံဝရသုဒ္ဓိ ပရိယေဋ္ဌိသုဒ္ဓိ ပစ္စဝေက္ခဏသုဒ္ဓီတိ ဧဝံ စတုဗ္ဗိဓာ သုဒ္ဓီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တာဟိ သုဒ္ဓီဟိ ဝိသုဇ္ဈနကေ ဒဿေတုံ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသမ္မတ’’န္တိအာဒိမာဟ။

၄၅၆။ ‘‘ပုန ဧဝံ န ကရိဿ’’န္တိ စိတ္တာဓိဋ္ဌာနသံဝရာ ယသ္မာ သုဇ္ဈတိ ဣန္ဒြိယသံဝရော၊ တသ္မာ ဣန္ဒြိယသံဝရော ‘‘သံဝရသုဒ္ဓီ’’တိ ဝုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။

၄၅၇။ ပဟာယာနေသနန္တိ အနေသနံ ပဟာယ ဓမ္မေန ဥပ္ပာဒေန္တဿ ပစ္စယေတိ ပါဌသေသော။

၄၅၈။ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝါမိ…ပေ… ဥပ္ပန္နာနံ ဝေယျာဗာဓိကာနံ…ပေ… ပရမတာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈) စ ဧဝံ စတူသုပိ ပစ္စယေသု ယထာဝုတ္တပစ္စဝေက္ခဏသုဇ္ဈနာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ဒုဝိဓံ ပစ္စဝေက္ခဏံ ပဋိလာဘကာလေ စ ပရိဘောဂကာလေ စ။ ပဋိလာဘကာလေ ဟိ ဓာတုဝသေန ဝါ ပဋိက္ကူလဝသေန ဝါ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ဌပိတစီဝရာဒီနိ တတော ဥတ္တရိ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနဝဇ္ဇောဝ ပရိဘောဂေါ၊ ပရိဘောဂကာလေပိ။ သုဒ္ဓိဝိနိစ္ဆယော။

သုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၈။ သန္တောသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၄၅၉။ ‘‘စတ္တာရိမာနိ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပ္ပာနိ စေဝ သုလဘာနိ စ၊ တာနိ စ အနဝဇ္ဇာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ပံသုကူလံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စီဝရာနံ အပ္ပဉ္စ သုလဘဉ္စ၊ တဉ္စ အနဝဇ္ဇံ။ ပိဏ္ဍိယာလောပေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘောဇနာနံ အပ္ပဉ္စ သုလဘဉ္စ၊ တဉ္စ အနဝဇ္ဇံ။ ရုက္ခမူလံ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သေနာသနာနံ အပ္ပဉ္စ သုလဘဉ္စ၊ တဉ္စ အနဝဇ္ဇံ။ ပူတိမုတ္တဘေသဇ္ဇံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘေသဇ္ဇာနံ အပ္ပဉ္စ သုလဘဉ္စ၊ တဉ္စ အနဝဇ္ဇံ။ ဣမာနိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတ္တာရိ အပ္ပာနိ စေဝ သုလဘာနိ စ၊ တာနိ စ အနဝဇ္ဇာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၇၊ ဣတိဝု။ ၁၀၁) ဝစနတော ‘‘အပ္ပေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သန္တုဋ္ဌောတိ ဧတ္ထ ယထာလာဘယထာဗလယထာသာရုပ္ပသန္တောသာနံ ဝသေန ဧကေကသ္မိံ ပစ္စယေ တယော တယော ကတွာ စတူသု ပစ္စယေသု ဒွါဒသ သန္တောသာ ဟောန္တိ။ မတ္တညူတိ ဧတ္ထ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၂၂၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၁၆၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၂၈၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၄-၁၃၄) စတ္တာရော မတ္တာ ပရိယေသနမတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တာ ပရိဘောဂမတ္တာ ဝိဿဇ္ဇနမတ္တာတိ။ ဣတရီတရေန ယာပေန္တော သုဘရော နာမ။ သန္တောသဝိနိစ္ဆယော။

သန္တောသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၉။ စတုရာရက္ခနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၄၆၁-၂။ အသုဘန္တိ အသုဘဘာဝနာ။ ဣမေ စတ္တာရော စတုရာရက္ခာ နာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ တေ ဒဿေတုံ ‘‘အာရကတ္တာဒိနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာရကတ္တာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာရကတ္တာ၊ အရီနံ အရာနဉ္စ ဟတတ္တာ၊ ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ၊ ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝါတိ ဣမေဟိ တာဝ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သော ဘဂဝါ အရဟန္တိ အနုဿရိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အာရကတ္တာ ¶ ဟတတ္တာ စ၊ ကိလေသာရီန သော မုနိ၊

ဟတသံသာရစက္ကာရော၊ ပစ္စယာဒီန စာရဟော၊

န ရဟော ကရောတိ ပါပါနိ၊ အရဟံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၀)၊

ဘဂဝါ ¶ ပန သဗ္ဗကိလေသေဟိ သုဝိဒူရဝိဒူရေ ဌိတော မဂ္ဂေန သဝါသနကိလေသာနံ ဟတတ္တာ၊ တသ္မာ ‘‘အာရကတ္တာ အရဟ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သော တတော အာရကာ နာမ၊

ယဿ ယေနာသမင်္ဂိတာ၊

အသမင်္ဂီ စ ဒေါသေဟိ၊

နာထော တေနာရဟံ မတော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၅)၊

ဘဂဝတာ ပန သဗ္ဗကိလေသာရယော ဟတာ၊ တသ္မာ ‘‘အရီနံ ဟတတ္တာပိ အရဟ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယသ္မာ ရာဂါဒိသင်္ခါတာ၊ သဗ္ဗေပိ အရယော ဟတာ၊

ပညာသတ္ထေန နာထေန၊ တသ္မာပိ အရဟံ မတော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၆)၊

ယံ ပနေတံ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာမယနာဘိပုညာဘိသင်္ခါရအပုညာဘိသင်္ခါရအာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာရံ ဇရာမရဏနေမိ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃) ဝစနတော အာသဝသမုဒယမယေန အက္ခေန ဝိဇ္ဈိတွာ တိဘဝရထေ ယောဇိတံ အနာဒိကာလပ္ပဝတ္တံ သံသာရစက္ကံ၊ တဿ ဘဂဝတော ဗောဓိရုက္ခမူလေ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယပါဒေဟိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ သဒ္ဓါဟတ္ထေန ကမ္မက္ခယကရဉာဏဖရသုံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗေ အရာ ဟတာ။ တသ္မာ ‘‘အရာနံ ဟတတ္တာ အရဟ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အရာ သံသာရစက္ကဿ၊ ဟတာ ဉာဏာသိနာ ယတော၊

လောကနာထေန တေနေသ၊ အရဟန္တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၈)၊

အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျတ္တာ ¶ စီဝရာဒီနံ ပစ္စယာနံ ဥတ္တမပူဇာယ စ ယုတ္တော ဘဂဝါ၊ တသ္မာ ‘‘ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ စ အရဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပူဇာဝိသေသံ ¶ သဟ ပစ္စယေဟိ၊

ယသ္မာ အယံ အရဟတိ လောကနာထော၊

အတ္ထာနုရူပံ အရဟန္တိ လောကေ၊

တသ္မာ ဇိနော အရဟတိ နာမမေတ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၉)၊

ယထာ လောကေ ကေစိ ပဏ္ဍိတမာနိနော အသိလောကဘယေန ရဟော ပါပါနိ ကရောန္တိ၊ တထာ ဘဂဝါ ကဒါစိပိ န ကရောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝါ စ အရဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယသ္မာ နတ္ထိ ရဟော နာမ၊ ပါပကမ္မေသု တာဒိနော၊

ရဟာဘာဝေန တေနေသ၊ အရဟံ ဣတိ ဝိဿုတော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၀) –

ဧဝံ အာရကတ္တာဒိနာ အရဟန္တိ ဘာဝေတဗ္ဗံ။

သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ သမ္မာတိ ဉာယေနေဝ၊ အဘိညေယျေ ဓမ္မေ အဘိညေယျတော ပရိညေယျေ ဓမ္မေ ပရိညေယျတော ပဟာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ပဟာတဗ္ဗတော သစ္ဆိကာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ သစ္ဆိကာတဗ္ဗတော ဘာဝေတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ဘာဝေတဗ္ဗတော ဧဝါတိ အတ္ထော။ သာမဉ္စာတိ အတ္တနာဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အဘိညေယျံ အဘိညာတံ၊ ဘာဝေတဗ္ဗဉ္စ ဘာဝိတံ၊

ပဟာတဗ္ဗံ ပဟီနံ မေ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓါသ္မိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၆၃)၊

‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော သုဂတော လောကဝိဒူ အနုတ္တရော ပုရိသဒမ္မသာရထိ သတ္ထာဒေဝမနုဿာနံ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ နဝဘေဒေ ဘဂဝတော ဂုဏေ ယာ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သတိယေဝ အနုဿတိ၊ ပဝတ္တိတဗ္ဗဋ္ဌာနမှိယေဝ ဝါ ပဝတ္တတ္တာ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဿ ¶ ကုလပုတ္တဿ အနုရူပါ သတီတိ အနုဿတိ၊ ဗုဒ္ဓံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ၊ ယာ ဧဝံ နဝဝိဓေန ပဝတ္တာ သတိ ¶ ၊ သာ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ နာမာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗာကာရေန ပန အာစရိယေန ဗုဒ္ဓဃောသေန ဗုဒ္ဓါနုဿတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၃ အာဒယော) ဝုတ္တာ၊ အတ္ထိကေန ပန တတော ပစ္စာသီသိတဗ္ဗာ။

၄၆၃-၄။ စတုရာရက္ခာယ သာယံပါတံ ဘာဝေတဗ္ဗတ္တာ မေတ္တာဘာဝနံ ဒဿေန္တေန ထေရေန သဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာဝသေန ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတရထာ ‘‘အတ္တာနံ ဥပမံ ကတွာ၊ န ဟနေယျ န ဃာတယေ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၂၉-၁၃၀) ဝစနတော သဗ္ဗပဌမံ ‘‘အဟံ သုခိတော ဟောမိ၊ အဝေရော’’တိအာဒိနာ နယေန ဘာဝေတွာဝ အတ္တနိ စိတ္တံ နိပရိဗန္ဓမာနံ ကတွာ ပစ္ဆာ အာစရိယုပဇ္ဈာယာဒီသု ကမေန ဘာဝေတဗ္ဗာ။ အတ္တနိ ပန အပ္ပနာ န ဟောတိ။ ဂေါစရဂါမမှိ ဣဿရေ ဇနေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅) ဂေါစရဂါမေ။ သီမဋ္ဌသင်္ဃတော ပဋ္ဌာယ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ပရိစ္ဆိဇ္ဇာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ မေတ္တံ ဘာဝေန္တော ဘိက္ခုသင်္ဃေ မေတ္တာယ သဟဝါသီနံ မုဒုစိတ္တံ ဇနေတိ၊ အထဿ သုခသံဝါသတာ ဟောတိ။ သီမဋ္ဌကဒေဝတာသု မေတ္တာယ မုဒုကတစိတ္တာဟိ ဒေဝတာဟိ ဓမ္မိကာယ ရက္ခာယ သုသံဝိဟိတရက္ခော ဟောတိ။ ဂေါစရဂါမမှိ ဣဿရဇနေ မေတ္တာယ မုဒုကတစိတ္တသန္တာနေဟိ ဣဿရေဟိ ဓမ္မိကာယ ရက္ခာယ သုရက္ခိတပရိက္ခာရော ဟောတိ။ တတ္ထ မနုဿေ မေတ္တာယ ပသာဒိတစိတ္တေဟိ တေဟိ အပရိဘူတော ဟုတွာ ဝိစရတိ။ သဗ္ဗသတ္တေသု မေတ္တာယ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတစာရော ဟောတိ။

၄၆၅-၆။ ဝဏ္ဏတော စ သဏ္ဌာနတော စ ဩကာသတော စ ဒိသတော စ ပရိစ္ဆေဒတော စ ကေသာဒိကောဋ္ဌာသေ ဝဝတ္ထပေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ ဝဏ္ဏတောတိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၁၀) ကေသာဒီနံ ဝဏ္ဏတော။ သဏ္ဌာနတောတိ တေသံယေဝ သဏ္ဌာနတော။ ဩကာသတောတိ ‘‘အယံ ကောဋ္ဌာသော ဣမသ္မိံ နာမ ဩကာသေ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ ဧဝံ တဿ တဿ ဩကာသတော။ ဒိသတောတိ ¶ ဣမသ္မိံ သရီရေ နာဘိတော ဥဒ္ဓံ ဥပရိမာ ဒိသာ၊ အဓော ဟေဋ္ဌိမာ ဒိသာ၊ တသ္မာ ‘‘အယံ ကောဋ္ဌာသော ဣမိဿာ နာမ ဒိသာယာ’’တိ ဒိသာ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ။ ပရိစ္ဆေဒတောတိ သဘာဂပရိစ္ဆေဒတော ဝိသဘာဂပရိစ္ဆေဒတောတိ ဒွေ ပရိစ္ဆေဒါ။ တတ္ထ ‘‘အယံ ကောဋ္ဌာသော ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ တိရိယဉ္စ ဣမိနာ နာမ ပရိစ္ဆေဒေါ’’တိ ဧဝံ သဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ကေသာ န လောမာ၊ လောမာ န ကေသာ’’တိ ဧဝံ အမိဿကဝသေန ဝိသဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ။

ဧဝံ ¶ ပဉ္စဟိ အာကာရေဟိ ဝဝတ္ထာနာကာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ မနသိ ကရောန္တေန ဧဝံ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အနုပုဗ္ဗတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနုပုဗ္ဗတောတိ သဇ္ဈာယကရဏကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ကေသာ နခါ’’တိ ဧဝံ ဧကန္တရိကာယ ဝါ ‘‘လောမာ ကေသာ’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝါ န မနသိ ကာတဗ္ဗံ၊ အထ ခေါ ‘‘ကေသာ လောမာ’’တိအာဒိနာ နယေန အနုပဋိပါဋိယာ မနသိ ကာတဗ္ဗံ၊ အနုပဋိပါဋိယာ မနသိ ကရောန္တေနာပိ နာတိသီဃံ နာတိသဏိကံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ စေတသော ဝိက္ခေပေါ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗော။ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိံ သမတိက္ကမ္မ၊ မုဉ္စန္တဿာနုပုဗ္ဗတော’’တိ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ သတိ ဘာဝနာက္ကမေန အတ္ထော သုဝိညေယျော ဟောတိ။ ‘‘ကေသာ လောမာ’’တိအာဒိပညတ္တိံ အမနသိကတွာ ပဋိက္ကူလဘာဝေန ဧဝံ စိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ။ မုဉ္စန္တဿာနုပုဗ္ဗတောတိ ယော ယော ကောဋ္ဌာသော အာပါထံ နာဂစ္ဆတိ၊ တံ တံ အနုပုဗ္ဗတော မုဉ္စန္တဿာတိ အတ္ထော။

၄၆၇။ ဣဒါနိ ယထာ ပဋိက္ကူလမနသိကာရော ကာတဗ္ဗော၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝဏ္ဏအာသယသဏ္ဌာနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတေဟိ ဝဏ္ဏာဒီဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ ပဋိက္ကူလာတိ ဘာဝနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၆၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၇၈) ကေသာ တာဝ ဝဏ္ဏတောပိ ပဋိက္ကူလာ။ တထာ ¶ ဟိ ယာဂုဘတ္တာဒီသု ကေသဝဏ္ဏံ ကိဉ္စိ ဒိသွာ ဇိဂုစ္ဆန္တိ။ သဏ္ဌာနတောပိ ပဋိက္ကူလာ။ တထာ ဟိ ရတ္တိံ ဘုဉ္ဇန္တာ ကေသသဏ္ဌာနံ မကစိဝါကာဒိကံ ဆုပိတွာ ဇိဂုစ္ဆန္တိ။ တေလမက္ခနာဒိဝိရဟိတာနဉ္စ အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိတ္တာနဉ္စ ဂန္ဓော အတိဝိယ ပဋိက္ကူလောတိ ဂန္ဓတောပိ ပဋိက္ကူလာ။ အသုစိဋ္ဌာနေ ဇာတသူပေယျပဏ္ဏံ ဝိယ ပုဗ္ဗလောဟိတမုတ္တကရီသပိတ္တသေမှာဒိနိဿန္ဒေန ဇာတတ္တာ အာသယတောပိ ပဋိက္ကူလာ။ ဂူထရာသိမှိ ဥဋ္ဌိတကဏ္ဏိကံ ဝိယ ဧကတိံသကောဋ္ဌာသရာသိမှိ ဇာတတ္တာ ဩကာသတောပိ ပဋိက္ကူလာ။ ဥဒ္ဓုမာတကံ ဝိနီလကံ ဝိပုဗ္ဗကံ ဝိစ္ဆိဒ္ဒကံ ဝိက္ခာယိတကံ ဝိက္ခိတ္တကံ ဟတဝိက္ခိတ္တကံ လောဟိတကံ ပုဠဝကံ အဋ္ဌိကန္တိ ဣမေသု ဥဒ္ဓုမာတကာဒီသု ဝတ္ထူသု အသုဘာကာရံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာ ဘာဝနာ ဝါ အသုဘံ နာမာတိ အတ္ထော။

၄၆၈။ ယံ ပနေတံ အရဟန္တာနံ ဝဋ္ဋဒုက္ခသမုစ္ဆေဒသင်္ခါတံ သမုစ္ဆေဒမရဏံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၆၇)၊ သင်္ခါရာနံ ခဏဘင်္ဂသင်္ခါတံ ခဏိကမရဏံ၊ ‘‘ရုက္ခော မတော၊ လောဟံ မတ’’န္တိအာဒိ သမ္မုတိမရဏဉ္စ၊ န တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။ ဣဓ ပန မရဏန္တိ ဧကဘဝပရိယာပန္နဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒေါ အဓိပ္ပေတော။ တမ္ပိ ကာလမရဏံ အကာလမရဏန္တိ ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကာလမရဏံ ပုညက္ခယေန ဝါ အာယုက္ခယေန ဝါ ဥဘယက္ခယေန ဝါ ဟောတိ၊ အကာလမရဏံ ဥပပီဠကဥပစ္ဆေဒကကမ္မဝသေန ¶ ။ ‘‘မရဏံ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဇီဝိတံ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဝါ ‘‘မရဏံ မရဏ’’န္တိ ဝါ ယောနိသော ဘာဝယိတွာနာတိ သမ္ဗန္ဓော။

၄၆၉-၇၀။ ယဿ ပန ဧတ္တာဝတာ ဥပစာရဇ္ဈာနံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေန ဝဓကပစ္စုပဋ္ဌာနတော သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိတော ဥပသံဟရဏတော ကာယဗဟုသာဓာရဏတော အာယုဒုဗ္ဗလတော အနိမိတ္တတော အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒတော ခဏပရိတ္တတောတိ ဣမေဟိ အဋ္ဌဟိ အာကာရေဟိ မရဏံ အနုဿရိတဗ္ဗံ၊ ဣဒါနိ ¶ တေ ဒဿေတုံ ‘‘ဝဓကဿေဝုပဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ အသိံ ဥက္ခိပိတွာ သီသံ ဆိန္ဒိတုံ ဌိတဝဓကော ဝိယ မရဏံ ပစ္စုပဋ္ဌိတမေဝါတိ ဘာဝနာ မရဏဿတိ နာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ သဗ္ဗံ အာရောဂျံ ဗျာဓိပရိယောသာနံ၊ သဗ္ဗံ ယောဗ္ဗနံ ဇရာပရိယောသာနံ၊ သဗ္ဗံ ဇီဝိတံ မရဏပရိယောသာနံ၊ တသ္မာ ‘‘အယံ ယောဗ္ဗနာဒိကာယသမ္ပတ္တိ တာဝဒေဝ သောဘတိ၊ ယာဝ မရဏသင်္ခါတာ ဝိပတ္တိ န ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိတော စ၊ သတ္တဟာကာရေဟိ ဥပသံဟရဏတော မရဏံ အနုဿရိတဗ္ဗံ ယသမဟတ္တတော ပုညမဟတ္တတော ထာမမဟတ္တတော ဣဒ္ဓိမဟတ္တတော ပညာမဟတ္တတော ပစ္စေကဗုဒ္ဓတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတောတိ။ တတ္ထ ‘‘ဣဒံ မရဏံ နာမ မဟာယသာနံ မဟာပရိဝါရာနံ မဟာသမ္မတမန္ဓာတာဒီနမ္ပိ ဥပရိ ပတတိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန မယှံ ဥပရိ န ပတိဿတီ’’တိ ဧဝံ ယသမဟတ္တတော၊

‘‘ဇောတိကော ဇဋိလော ဥဂ္ဂေါ၊

မေဏ္ဍကော အထ ပုဏ္ဏကော၊

ဧတေ စညေ စ ယေ လောကေ၊

မဟာပုညာတိ ဝိဿုတာ၊

သဗ္ဗေ မရဏမာပန္နာ၊

မာဒိသေသု ကထာဝ ကာ’’တိ။ –

ဧဝံ ပုညမဟတ္တတော၊

‘‘ဝါသုဒေဝေါ ဗလဒေဝေါ၊ ဘီမသေနာဒယော မဟာ၊

ဗလာ မစ္စုဝသံ ပတ္တာ၊ မာဒိသေသု ကထာဝ ကာ’’တိ။ –

ဧဝံ ¶ ထာမမဟတ္တတော၊

‘‘မဟာမောဂ္ဂလ္လာနာဒီနံ မဟိဒ္ဓိကာနမ္ပိ ဥပရိ ပတတိ၊ မာဒိသေသု ကထာဝ ကာ’’တိ ဧဝံ ဣဒ္ဓိမဟတ္တတော၊ ‘‘သာရိပုတ္တာဒီနံ မဟာပညာနမ္ပိ ဥပရိ ပတတိ၊ မာဒိသေသု ကထာဝ ကာ’’တိ ¶ ဧဝံ ပညာမဟတ္တတော။ ဧဝံ ဣတရေသမ္ပိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ မဟန္တဘာဝံ စိန္တေတွာ ‘‘တေသမ္ပိ ဥပရိ မရဏံ ပတတိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန မယှံ ဥပရိ န ပတိဿတီ’’တိ ဧဝံ ဥပသံဟရဏတော စ၊ ‘‘အယံ ကာယော ဗဟုသာဓာရဏော အဇ္ဈတ္တိကာနံယေဝ အနေကသတာနံ ရောဂါနံ ဗာဟိရာနံ အဟိဝိစ္ဆိကာဒီနဉ္စာ’’တိ ကာယဗဟုသာဓာရဏတော စ၊ ‘‘အဿာသပဿာသပဋိဗဒ္ဓံ ဇီဝိတ’’န္တိအာဒိနာ နယေန အာယုဒုဗ္ဗလတော စ၊

‘‘ဇီဝိတံ ဗျာဓိ ကာလော စ၊

ဒေဟနိက္ခေပနံ ဂတိ၊

ပဉ္စေတေ ဇီဝလောကသ္မိံ၊

အနိမိတ္တာ န နာယရေ’’တိ။ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၀၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၃၄) –

ဧဝံ ကာလဝဝတ္ထာနဿ အဘာဝတော စ၊ ‘‘ယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိရံ ဇီဝတိ၊ သော ဝဿသတံ ဇီဝတိ အပ္ပံ ဝါ ဘိယျော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၄၅) ဝုတ္တတ္တာ ဧဝမာဒိနာ နယေန အဒ္ဓါနဿ ပရိစ္ဆေဒါစ ဘာဝနာ မရဏဿတိ နာမာတိ အတ္ထော။ ခဏပရိတ္တတော စ မရဏဿတိ ဘာဝေတဗ္ဗာ။

‘‘ဇီဝိတံ အတ္တဘာဝေါ စ၊

သုခဒုက္ခာ စ ကေဝလာ၊

ဧကစိတ္တသမာယုတ္တာ၊

လဟု သော ဝတ္တတေ ခဏော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၇၆) –

ဟိ ဝုတ္တံ။ စတုရာရက္ခဝိနိစ္ဆယော။

စတုရာရက္ခနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၀။ ဝိပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၄၇၁-၂။ နာမရူပံ ¶ ¶ ပရိဂ္ဂယှာတိ ဧတ္ထ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၆၂ အာဒယော) နာမရူပပရိဂ္ဂဟံ ကာတုကာမေန တာဝ ဌပေတွာ နေဝသညာနာသညာယတနံ အဝသေသေသု ယံ ကိဉ္စိ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဝိတက္ကာဒီနိ ဈာနင်္ဂါနိ စ တံသမ္ပယုတ္တေ စ ဖဿာဒယော ဓမ္မေ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနဝသေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘သဗ္ဗမေတံ အာရမ္မဏာဘိမုခံ နမနတော နမနဋ္ဌေန နာမ’’န္တိ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗံ။ တတော တဿ ပစ္စယံ ပရိယေသန္တော ‘‘ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ ဝတ္တတီ’’တိ ပဿတိ၊ ပုန ဝတ္ထုဿ ပစ္စယဘူတာနိ စ ဥပါဒါရူပါနိ စ ပဿိတွာ ‘‘ဣဒံ သဗ္ဗံ ရုပ္ပနတော ဝိကာရာပတ္တိတော ရူပ’’န္တိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ပုန တဒုဘယံ ‘‘နမနလက္ခဏံ နာမံ၊ ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရူပ’’န္တိ ဧဝံ သင်္ခေပတော နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတိ။ ဣဒံ သဗ္ဗံ သမထယာနိကဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနာယာနိကော ပန စတုဓာတုဝဝတ္ထာနမုခေန ဘူတုပါဒါယရူပါနိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘သဗ္ဗမေတံ ရုပ္ပနတော ရူပ’’န္တိ ပဿတိ။ တတော ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္နရူပဿ စက္ခာဒီနိ နိဿာယ ပဝတ္တမာနာ အရူပဓမ္မာပိ အာပါထမာဂစ္ဆန္တိ။ တတော သဗ္ဗေပိ တေ အရူပဓမ္မေ နမနလက္ခဏေန ဧကတော ကတွာ ‘‘ဧတံ နာမ’’န္တိ ပဿတိ။ သော ‘‘ဣဒံ နာမံ၊ ဣဒံ ရူပ’’န္တိ ဒွေဓာ ဝဝတ္ထပေတိ။ ဧဝံ ဝဝတ္ထပေတွာ ‘‘နာမရူပတော ဥဒ္ဓံ အညော သတ္တော ဝါ ပုဂ္ဂလော ဝါ ပေါသော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ နတ္ထီ’’တိ ပဿတိ။

ယထာဟိ အင်္ဂသမ္ဘာရာ၊ ဟောတိ သဒ္ဒေါ ရထော ဣတိ၊

ဧဝံ ခန္ဓေသု သန္တေသု၊ ဟောတိ သတ္တောတိ သမ္မုတိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၁)၊

ဧဝမေဝ ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု သတိ သတ္တော၊ ပုဂ္ဂလောတိ ဝါ ဝေါဟာရမတ္တော ဟောတီတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန နာမရူပါနံ ယာထာဝဒဿနသင်္ခါတေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဘူတေန ဉာဏေန နာမရူပံ ပရိဂ္ဂယှာတိ အတ္ထော။

တတော ¶ တဿ စ ပစ္စယန္တိ ပုန တဿ နာမရူပဿ ပစ္စယံ ပရိဂ္ဂယှာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တနယေန နာမရူပံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ ‘‘ကော နု ခေါ ဣမဿ ဟေတူ’’တိ ပရိယေသန္တော အဟေတုဝါဒဝိသမဟေတုဝါဒေသု ဒေါသံ ဒိသွာ ရောဂံ ဒိသွာ တဿ နိဒါနသမုဋ္ဌာနံ ပရိယေသန္တော ဝေဇ္ဇော ဝိယ တဿ ဟေတုဉ္စ ပစ္စယဉ္စ ပရိယေသန္တော အဝိဇ္ဇာ တဏှာ ဥပါဒါနံ ကမ္မန္တိ ဣမေ စတ္တာရော ဓမ္မေ နာမရူပဿ ဥပ္ပာဒပစ္စယတ္တာ ‘‘ဟေတူ’’တိ စ အာဟာရံ ဥပတ္ထမ္ဘနဿ ပစ္စယတ္တာ ‘‘ပစ္စယော’’တိ ¶ စ ပဿတိ။ ‘‘ဣမဿ ကာယဿ အဝိဇ္ဇာဒယော တယော ဓမ္မာ မာတာ ဝိယ ဒါရကဿ ဥပနိဿယာ ဟောန္တိ၊ ကမ္မံ ပိတာ ဝိယ ပုတ္တဿ ဇနကံ၊ အာဟာရော ဓာတိ ဝိယ ဒါရကဿ သန္ဓာရကော’’တိ ဧဝံ ရူပကာယဿ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟံ ကတွာ ပုန ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၄၃) နယေန နာမကာယဿပိ ဟေတုပစ္စယံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။

ဧဝံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ‘‘အတီတာနာဂတာပိ ဓမ္မာ ဧဝမေဝ ပဝတ္တန္တီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ။ တဿ ယာ သာ ပုဗ္ဗန္တံ အာရဗ္ဘ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါနံ၊ န နု ခေါ အဟောသိံ၊ ကိံ နု ခေါ၊ ကထံ နု ခေါ၊ ကိံ ဟုတွာ ကိံ အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါန’’န္တိ ပဉ္စဝိဓာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝုတ္တာ၊ ယာပိ အပရန္တံ အာရဗ္ဘ ‘‘ဘဝိဿာမိ နု ခေါ အဟံ အနာဂတမဒ္ဓါနံ၊ န နု ခေါ၊ ကိံ နု ခေါ၊ ကထံ နု ခေါ၊ ကိံ ဟုတွာ ကိံ ဘဝိဿာမိ နု ခေါ အဟံ အနာဂတမဒ္ဓါန’’န္တိ ပဉ္စဝိဓာ ဝုတ္တာ၊ ယာပိ ဧတရဟိ ဝါ ပန ပစ္စုပ္ပန္နံ အဒ္ဓါနံ အာရဗ္ဘ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ကထံကထီ ဟောတိ၊ အဟံ နု ခေါသ္မိ၊ နော နု ခေါသ္မိ၊ ကိံ နု ခေါသ္မိ၊ ကထံ နု ခေါသ္မိ၊ အယံ နု ခေါ သတ္တော ကုတော အာဂတော၊ သော ကုဟိံ ဂါမီ ဘဝိဿတီ’’တိ ဆဗ္ဗိဓာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝုတ္တာ၊ တာ သဗ္ဗာပိ ပဟီယန္တိ။ ဧဝံ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဏေန တီသု အဒ္ဓါသု ¶ ကင်္ခံ ဝိတရိတွာ ဌိတံ ဉာဏံ ‘‘ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓီ’’တိပိ ‘‘ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏ’’န္တိပိ ‘‘သမ္မာဒဿန’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။

ဧတ္ထ ပန တိဿော လောကိယပရိညာ ဉာတပရိညာ တီရဏပရိညာ ပဟာနပရိညာတိ။ တတ္ထ ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရူပံ၊ ဝေဒယိတလက္ခဏာ ဝေဒနာ’’တိ ဧဝံ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ပစ္စတ္တလက္ခဏသလ္လက္ခဏဝသေန ပဝတ္တာ ပညာ ဉာတပရိညာနာမ။ ‘‘ရူပံ အနိစ္စံ၊ ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ တေသံယေဝ ဓမ္မာနံ သာမညလက္ခဏံ အာရောပေတွာ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာပညာ တီရဏပရိညာ နာမ။ တေသု ဧဝံ ပန ဓမ္မေသု နိစ္စသညာဒိပဇဟနဝသေန ပဝတ္တာ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာ ပဟာနပရိညာ နာမ။ တတ္ထ သင်္ခါရပရိဂ္ဂဟတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟာ ဉာတပရိညာယ ဘူမိ။ ကလာပသမ္မသနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာ တီရဏပရိညာယ ဘူမိ။ ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ ပဟာနပရိညာယ ဘူမိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ‘‘အနိစ္စတော အနုပဿန္တော နိစ္စသညံ ပဇဟတိ၊ ဒုက္ခတော အနုပဿန္တော သုခသညံ၊ အနတ္တတော အနုပဿန္တော အတ္တသညံ၊ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော နန္ဒိံ၊ ဝိရဇ္ဇန္တော ရာဂံ၊ နိရောဓေန္တော သမုဒယံ၊ ပဋိနိဿဇ္ဇန္တော ¶ အာဒါနံ ပဇဟတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၂) ဧဝံ ပဇဟန္တော နိစ္စသညာဒိပဟာနသာဓိကာနံ သတ္တန္နံ အနုပဿနာနံ အာဓိပစ္စံ ဟောတိ။ ဣတိ ဣမာသု ပရိညာသု သင်္ခါရပရိစ္ဆေဒဿ စေဝ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဿ စ သာဓိတတ္တာ ဣမိနာ ယောဂိနာ ဉာတပရိညာ အဓိဂတာ ဟောတိ။

ပုန ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ ဩဠာရိကံ ဝါ သုခုမံ ဝါ ဟီနံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ ယံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝါ၊ သဗ္ဗံ ရူပံ ဟုတွာ အဘာဝတော အနိစ္စံ၊ ဥဒယဗ္ဗယပ္ပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခံ၊ အဝသဝတ္တိတ္တာ အနတ္တာ။ ယာ ကာစိ ဝေဒနာ၊ ယာ ကာစိ သညာ၊ ယေ ကေစိ သင်္ခါရာ၊ ယံ ကိဉ္စိ ဝိညာဏံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ ¶ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ ဩဠာရိကံ ဝါ သုခုမံ ဝါ ဟီနံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ ယံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝါ၊ သဗ္ဗံ ဝိညာဏံ ဟုတွာ အဘာဝတော အနိစ္စံ၊ ဥဒယဗ္ဗယပ္ပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခံ၊ အဝသဝတ္တိတ္တာ အနတ္တာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ကလာပသမ္မသနံ ကရောတိ။ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာန သင်္ခါရေ သမ္မသန္တော’’တိ။

ဧဝံ သင်္ခါရေသု အနိစ္စဒုက္ခအနတ္တဝသေန ကလာပသမ္မသနံ ကတွာ ပုန သင်္ခါရာနံ ဥဒယဗ္ဗယမေဝ ပဿတိ။ ကထံ? ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀) ရူပသမုဒယော၊ တဏှာကမ္မအာဟာရသမုဒယာ ရူပသမုဒယော’တိ ဧဝံ ရူပက္ခန္ဓဿ ပစ္စယသမုဒယဒဿနဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ၊ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတီ’’တိ ဧဝံ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ရူပနိရောဓော၊ တဏှာကမ္မအာဟာရနိရောဓာ ရူပနိရောဓော’တိ ဧဝံ ရူပက္ခန္ဓဿ ပစ္စယနိရောဓဒဿနဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ၊ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတီ’’တိ ဧဝံ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝယံ ပဿတိ။ တထာ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယော၊ တဏှာကမ္မဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယော’’တိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ၊ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ဝေဒနာနိရောဓော၊ တဏှာကမ္မဖဿနိရောဓာ ဝေဒနာနိရောဓော’’တိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ၊ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ။ ဧဝံ သညာက္ခန္ဓာဒီသုပိ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဖဿဋ္ဌာနေ နာမရူပသမုဒယာ၊ နာမရူပနိရောဓာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ပစ္စယသမုဒယဝသေန စ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏဝသေန စ ပစ္စယနိရောဓဝသေန စ ဝိပရိဏာမလက္ခဏဝသေန စ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန ဒသ ¶ ဒသ ကတွာ ပညာသ လက္ခဏာနိ ¶ ဝုတ္တာနိ။ တေသံ ဝသေန ဧဝံ ရူပဿ ဥဒယော ရူပဿ ဝယောတိ ပစ္စယတော စေဝ လက္ခဏတော စ ဝိတ္ထာရေန မနသိကာရံ ကရောတိ။

တဿေဝံ ကရောတော ‘‘ဣတိ ကိရ ဣမေ ဓမ္မာ အဟုတွာ သမ္ဘောန္တိ၊ ဟုတွာ ပဋိဝေန္တီ’’တိ ဉာဏံ ဝိသဒံ ဟောတိ။ ‘‘ဧဝံ ကိရ ဣမေ ဓမ္မာ အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိ နိစ္စံ နဝါဝ ဟုတွာ သင်္ခါရာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ န ကေဝလဉ္စ နိစ္စံ နဝါ၊ သူရိယုဂ္ဂမနေ ဥဿာဝဗိန္ဒု ဝိယ၊ ဥဒကဗုဗ္ဗုဠော ဝိယ၊ ဥဒကေ ဒဏ္ဍရာဇိ ဝိယ၊ အာရဂ္ဂေ သာသပေါ ဝိယ၊ ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒေါ ဝိယ စ ပရိတ္တဋ္ဌာယိနော။ မာယာမရီစိသုပိနအလာတစက္ကဂန္ဓဗ္ဗနဂရဖေဏပိဏ္ဍကဒလိအာဒယော ဝိယ နိဿာရာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ စာနေန ဝယဓမ္မမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နဉ္စ ဝယံ ဥပေတီတိ ဣမိနာ အာကာရေန သမပညာသ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနံ နာမ ပဌမံ တရုဏဝိပဿနာဉာဏံ အဓိဂတံ ဟောတိ၊ ယဿာဓိဂမာ အာရဒ္ဓဝိပဿကောတိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။

အထဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ကုလပုတ္တဿ ဩဘာသော ဉာဏံ ပီတိ ပဿဒ္ဓိ သုခံ အဓိမောက္ခော ပဂ္ဂဟော ဥပဋ္ဌာနံ ဥပေက္ခာ နိကန္တီတိ ဒသ ဝိပဿနုပက္ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧတ္ထ ဩဘာသော နာမ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဉာဏဿ ဗလဝတ္တာ လောဟိတံ ပသီဒတိ၊ တေန ဆဝိတော ဩဘာသော နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တံ ဒိသွာ အယံ ယောဂီ ‘‘မဂ္ဂေါ မယာ ပတ္တော’’တိ တမေဝ ဩဘာသံ အဿာဒေတိ။ ဉာဏန္တိ ဝိပဿနာဉာဏမေဝေတံ၊ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တဿ သူရံ ပသန္နံ ဟုတွာ ပဝတ္တမာနံ ဒိသွာ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ အဿာဒေတိ။ ပီတီတိ ဝိပဿနာပီတိ ဧဝ။ တဿ ဟိ တသ္မိံ ခဏေ ပဉ္စဝိဓာ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဿဒ္ဓီတိ ဝိပဿနာပဿဒ္ဓိ။ တသ္မိံ သမယေ နေဝ ကာယစိတ္တာနံ ဒရထော ဂါရဝတာ ကက္ခဠတာ အကမ္မညတာ ဂေလညတာ ဝင်္ကတာ ဟောတိ။ သုခံ ဝိပဿနာသုခမေဝ။ တဿ ကိရ တသ္မိံ ¶ သမယေ သကလသရီရံ ဌပိတဝဋ္ဋိ ဝိယ အဘိသန္ဒယမာနံ အတိပဏီတံ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

အဓိမောက္ခော နာမ ဝိပဿနာက္ခဏေ ပဝတ္တာ သဒ္ဓါ။ တသ္မိံ ခဏေ စိတ္တစေတသိကာနံ အတိဝိယ ပသာဒဘူတာ ဗလဝတီ သဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဂ္ဂဟော နာမ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တံ ဝီရိယံ။ တသ္မိဉှိ ခဏေ အသိထိလမနစ္စာရဒ္ဓံ သုပဂ္ဂဟိတံ ဝီရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ သတိ။ တသ္မိဉှိ ခဏေ သုပဋ္ဌိတာ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥပေက္ခာတိ ဒုဝိဓာ ဝိပဿနာဝဇ္ဇနဝသေန ¶ ။ တသ္မိံ ခဏေ သဗ္ဗသင်္ခါရဂ္ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဘူတဝိပဿနုပေက္ခာသင်္ခါတံ ဉာဏံ ဗလဝန္တံ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ မနောဒွါရေ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာ စ၊ သာဝ တံ တံ ဌာနံ အာဝဇ္ဇေန္တဿ သူရာ တိခိဏာ ဟုတွာ ဝဟတိ။ နိကန္တိ ဝိပဿနာနိကန္တိ။ ဩဘာသာဒီသု အာလယံ ကုရုမာနာ သုခုမာ သန္တာကာရာ နိကန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧတ္ထ ဩဘာသာဒယော ကိလေသဝတ္ထုဘူတတာယ ‘‘ဥပက္ကိလေသာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ န အကုသလတ္တာ။ နိကန္တိ ပန ဥပက္ကိလေသော စေဝ ကိလေသဝတ္ထု စ။ ပဏ္ဍိတော ပန ဘိက္ခု ဩဘာသာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ဝိက္ခေပံ အဂစ္ဆန္တော ‘‘ဩဘာသာဒယော ဓမ္မာ န မဂ္ဂေါ၊ ဥပက္ကိလေသဝိနိမုတ္တံ ပန ဝီထိပ္ပဋိပန္နံ ဝိပဿနာဉာဏံ မဂ္ဂေါ’’တိ မဂ္ဂဉ္စ အမဂ္ဂဉ္စ ဝဝတ္ထပေတိ။ တဿေဝံ ‘‘အယံ မဂ္ဂေါ၊ အယံ န မဂ္ဂေါ’’တိ ဉတွာ ဌိတံ ဉာဏံ ‘‘မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဣတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌဝိဓဿ ဉာဏဿ ဝသေန သိခါပ္ပတ္တံ ဝိပဿနာဉာဏံ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ နာမ ဟောတိ။ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏံ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏံ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏန္တိ ဣမာနိ အဋ္ဌ ဉာဏာနိ နာမ။ ဧတာနိ နိဗ္ဗတ္တေတုကာမေန ယသ္မာ ဥပက္ကိလေသေဟိ အဘိဘူတံ ဟုတွာ လက္ခဏပ္ပဋိဝေဓံ ကာတုံ အသမတ္ထံ ¶ ဟောတိ စိတ္တံ၊ တသ္မာ ပုနပိ ဥဒယဗ္ဗယမေဝ ပဿိတဗ္ဗံ။ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿန္တဿ အနိစ္စလက္ခဏံ ယထာဘူတံ ဥပဋ္ဌာတိ၊ ဥဒယဗ္ဗယပ္ပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခလက္ခဏဉ္စ ‘‘ဒုက္ခမေဝ စ သမ္ဘောတိ၊ ဒုက္ခံ တိဋ္ဌတိ ဝေတိ စာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၁) ပဿတော အနတ္တလက္ခဏဉ္စ။

ဧတ္ထ စ အနိစ္စံ အနိစ္စလက္ခဏံ၊ ဒုက္ခံ ဒုက္ခလက္ခဏံ၊ အနတ္တာ အနတ္တလက္ခဏန္တိ အယံ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ အနိစ္စန္တိ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ကသ္မာ? ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တဘာဝါ ဟုတွာ အဘာဝတော ဝါ။ အညထတ္တံ နာမ ဇရာ၊ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တံ အနိစ္စလက္ခဏံ၊ ဟုတွာ အဘာဝသင်္ခါတော ဝါ ဧကော အာကာရဝိကာရော။ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅) ဝစနတော တဒေဝ ခန္ဓပဉ္စကံ ဒုက္ခံ။ ကသ္မာ? အဘိဏှံ ပဋိပီဠိတတ္တာ။ အဘိဏှပ္ပဋိပီဠနာကာရော ဒုက္ခလက္ခဏံ။ ‘‘ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ ဝစနတော တဒေဝ ခန္ဓပဉ္စကံ အနတ္တာ။ ကသ္မာ? အဝသဝတ္တနတော။ အဝသဝတ္တနာကာရော အနတ္တလက္ခဏံ။ ဣမာနိပိ တီဏိ လက္ခဏာနိ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿန္တဿေဝ အာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ။

ပုနပိ ¶ သော ရူပါရူပဓမ္မေသု ဧဝ ‘‘အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ ဝိပဿတိ၊ တဿ သင်္ခါရာ လဟုံ လဟုံ အာပါထံ ဂစ္ဆန္တိ။ တတော ဥပ္ပာဒံ ဝါ ဌိတိံ ဝါ အာရမ္မဏံ အကတွာ တေသံ ခယဝယနိရောဓေ ဧဝ ပဿတော သတိ သန္တိဋ္ဌတီတိ ဣဒံ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ နာမ။ ဣမဿ ဥပ္ပာဒတော ပဋ္ဌာယ အဿ ယောဂိနော ‘‘ယထာ ဣမေ သင်္ခါရာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဘိဇ္ဇန္တိ၊ ဧဝံ အတီတေပိ သင်္ခါရာ ဘိဇ္ဇိံသု၊ အနာဂတေပိ ဘိဇ္ဇိဿန္တီ’’တိ နိရောဓမေဝ ပဿတော သတိ သန္တိဋ္ဌတိ၊ တဿ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ အာသေဝန္တဿ ဗဟုလီကရောန္တဿ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေသု သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဇလိတအင်္ဂါရကာသုအာဒယော ဝိယ မဟာဘယံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဧတံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ နာမ။ တဿ တံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ အာသေဝန္တဿ ¶ သဗ္ဗေ ဘဝါဒယော အာဒိတ္တအင်္ဂါရာ ဝိယ၊ သမုဿိတခဂ္ဂါ ဝိယ ပစ္စတ္ထိကာ အပ္ပဋိသရဏာ သာဒီနဝါ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဣဒံ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏံ နာမ။ တဿ ဧဝံ သင်္ခါရေ အာဒီနဝတော ပဿန္တဿ ဘဝါဒီသု သင်္ခါရာနံ အာဒီနဝတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဥက္ကဏ္ဌနာ အနဘိရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏံ နာမ။ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒန္တဿ ဥက္ကဏ္ဌန္တဿ သဗ္ဗသ္မာ သင်္ခါရဂတာ မုဉ္စိတုကာမတာ နိဿရိတုကာမတာဝ ဟောတိ။ ဣဒံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ နာမ။ ပုန တသ္မာ သင်္ခါရဂတာ မုဉ္စိတုံ ပုန တေ ဧဝ သင်္ခါရေ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏေန တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ တီရဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ နာမ၊ ယော ဧဝံ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ ပရိဂ္ဂဏှန္တော တေသု အနတ္တလက္ခဏဿ သုဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝါ ‘‘အတ္တနိယ’’န္တိ ဝါ အဂ္ဂဏှန္တော သင်္ခါရေသု ဘယဉ္စ နန္ဒိဉ္စ ပဟာယ သင်္ခါရေသု ဥဒါသိနော ဟောတိ မဇ္ဈတ္တော၊ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘မမ’’န္တိ ဝါ န ဂဏှာတိ၊ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဥဒါသိနော မဇ္ဈတ္တော တီသု ဘဝေသု ဥပေက္ခကော၊ တဿ တံ ဉာဏံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ နာမ။ တံ ပနေတံ သဗ္ဗသင်္ခါရပ္ပဝတ္တံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နိဗ္ဗာနနိန္နံ နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒံ ဟောတိ၊ နော စေ နိဗ္ဗာနံ သန္တတော ပဿတိ၊ ပုနပ္ပုနံ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ဝါ ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝါ တိဝိဓာနုပဿနာဝသေန သင်္ခါရာရမ္မဏမေဝ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။

ဧဝံ တိဋ္ဌမာနဉ္စ ဧတံ အနိမိတ္တော အပ္ပဏိဟိတော သုညတောတိ တိဏ္ဏံ ဝိမောက္ခာနံ ဝသေန ဝိမောက္ခမုခဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ တိဋ္ဌတိ။ တိဿော ဟိ အနုပဿနာ တီဏိ ဝိမောက္ခမုခါနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတ္ထ စ အနိစ္စတော မနသိ ကရောန္တော (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၂၃-၂၂၄) အဓိမောက္ခဗဟုလော အနိမိတ္တံ ဝိမောက္ခံ ပဋိလဘတိ။ ဒုက္ခတော မနသိ ကရောန္တော ပဿဒ္ဓိဗဟုလော အပ္ပဏိဟိတံ ဝိမောက္ခံ ပဋိလဘတိ။ အနတ္တတော မနသိ ကရောန္တော ဝေဒဗဟုလော သုညတဝိမောက္ခံ ပဋိလဘတိ။ ဧတ္ထ စ အနိမိတ္တော ¶ ဝိမောက္ခောတိ အနိမိတ္တာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော ¶ အရိယမဂ္ဂေါ။ သော ဟိ အနိမိတ္တာယ ဓာတုယာ ဥပ္ပန္နတ္တာ အနိမိတ္တော၊ ကိလေသေဟိ စ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမောက္ခော။ ဧတေနေဝ နယေန အပ္ပဏိဟိတာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အပ္ပဏိဟိတော၊ သုညတာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော သုညတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဓိဂတသင်္ခါရုပေက္ခဿ ကုလပုတ္တဿ ဝိပဿနာ သိခါပ္ပတ္တာ ဟောတိ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာတိ ဧတဒေဝ။ ဧတံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ အာသေဝန္တဿ ဘာဝေန္တဿ တိက္ခတရာ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

တဿ ဣဒါနိ မဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ သင်္ခါရေ ‘‘အနိစ္စာ’’တိ ဝါ ‘‘ဒုက္ခာ’’တိ ဝါ ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝါ သမ္မသိတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ။ ဘဝင်္ဂါ ဝုဋ္ဌာယ သင်္ခါရုပေက္ခာယ အာဂတနယေနေဝ အနိစ္စာဒိအာကာရေန မနသိ ကရိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ၊ တဒေဝ မနသိ ကရောတော ပဌမံ ဇဝနစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယံ ‘‘ပရိကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဒနန္တရံ တထေဝ ဒုတိယံ ဇဝနစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယံ ‘‘ဥပစာရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဒနန္တရမ္ပိ တထေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဇဝနစိတ္တံ၊ ယံ ‘‘အနုလောမ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒံ တေသံ ပါဋိယေက္ကံ နာမံ။ အဝိသေသေန ပန တိဝိဓမေတံ အာသေဝနန္တိပိ ပရိကမ္မန္တိပိ ဥပစာရန္တိပိ အနုလောမန္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒံ ပန အနုလောမဉာဏံ သင်္ခါရာရမ္မဏာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဝိပဿနာယ ပရိယောသာနံ ဟောတိ။ နိပ္ပရိယာယေန ပန ဂေါတြဘုဉာဏမေဝ ဝိပဿနာပရိယောသာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တတော ပရံ နိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကုရုမာနံ ပုထုဇ္ဇနဂေါတ္တံ အတိက္ကမမာနံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ပဌမသမန္နာဟာရဘူတံ အပုနရာဝဋ္ဋကံ ဂေါတြဘုဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ပန ဉာဏံ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉ္စ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉ္စ န ဘဇတိ၊ အန္တရာ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝ ဟောတိ၊ ဝိပဿနာသောတေ ပတိတတ္တာ ပန ဝိပဿနာတိ ဝါ ¶ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဂေါတြဘုဉာဏေ နိရုဒ္ဓေ တေန ဒိန္နသညာယ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနံ သီလဗ္ဗတပရာမာသသံယောဇနံ ဝိစိကိစ္ဆာသံယောဇနန္တိ တီဏိ သံယောဇနာနိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ဝိဒ္ဓံသေန္တော သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တဒနန္တရံ တဿေဝ ဝိပါကဘူတာနိ ဒွေ တီဏိ ဝါ ဖလစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အနန္တရဝိပါကတ္တာ လောကုတ္တရာနံ။ ဖလပရိယောသာနေ ပနဿ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ။

တတော ဘဝင်္ဂံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပစ္စဝေက္ခဏတ္ထာယ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ဟိ ‘‘ဣမိနာ ဝတာဟံ မဂ္ဂေန အာဂတော’’တိ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တတော ‘‘အယံ မေ အာနိသံသော လဒ္ဓါ’’တိ ¶ ဖလံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တတော ‘‘ဣမေ နာမ မေ ကိလေသာ ပဟီနာ’’တိ ပဟီနကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တတော ‘‘ဣမေ နာမ မေ ကိလေသာ အဝသိဋ္ဌာ’’တိ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယဝဇ္ဈေ ကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ အဝသာနေ ‘‘အယံ မေ ဓမ္မော အာရမ္မဏတော ပဋိဝိဒ္ဓါ’’တိ အမတံ နိဗ္ဗာနံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ ဣတိ သောတာပန္နဿ အရိယသာဝကဿ ပဉ္စ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဟောန္တိ။ တထာ သကဒါဂါမိအနာဂါမီနံ။ အရဟတော ပန အဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧဝံ သဗ္ဗာနိပိ ဧကူနဝီသတိ ဟောန္တိ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါဝ စေသော။ ပဟီနာဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဉှိ သေက္ခာနံ ဟောတိ ဝါ၊ န ဝါ။ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သော သောတာပန္နော အရိယသာဝကော တသ္မိံယေဝ ဝါ အာသနေ နိသိန္နော အပရေန ဝါ သမယေန ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ တနုဘာဝံ ကရောန္တော ဒုတိယမဂ္ဂံ ပါပုဏာတိ၊ တဒနန္တရံ ဝုတ္တနယေန ဖလဉ္စ။ တတော ဝုတ္တနယေန ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ အနဝသေသပ္ပဟာနံ ကရောန္တော တတိယမဂ္ဂံ ပါပုဏာတိ၊ ဝုတ္တနယေန ဖလဉ္စ။ တတော တသ္မိံယေဝ ဝါ အာသနေ နိသိန္နော အပရေန ဝါ သမယေန ရူပရာဂအရူပရာဂမာနဥဒ္ဓစ္စအဝိဇ္ဇာနံ အနဝသေသပ္ပဟာနံ ကရောန္တော စတုတ္ထမဂ္ဂံ ¶ ပါပုဏာတိ၊ ဝုတ္တနယေန ဖလဉ္စ။ ဧတ္တာဝတာ စေသ အရဟာ နာမ အဋ္ဌမော အရိယပုဂ္ဂလော ဟောတိ မဟာခီဏာသဝေါ။ ဣတိ ဣမေသု စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏံ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ နာမ။

ဧတ္တာဝတာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလာဒီနံ ဝုတ္တတ္တာ သီလဝိသုဒ္ဓိ စ မေတ္တာသုဘာဒီနံ ဝုတ္တတ္တာ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ စ နာမရူပပရိဂ္ဂဟာဒီနံ ဝသေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယော စာတိ သတ္တ ဝိသုဒ္ဓိယော ဝုတ္တာ ဟောန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပဋိပဒါက္ကမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပါပုဏေယျာနုပုဗ္ဗေန၊ သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယ’’န္တိ။ ဧတ္ထ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ဝိစိကိစ္ဆာ သီလဗ္ဗတပရာမာသော ကာမရာဂေါ ပဋိဃော ရူပရာဂေါ အရုပရာဂေါ မာနော ဥဒ္ဓစ္စံ အဝိဇ္ဇာတိ ဣမေ ဒသ ဓမ္မာ သဗ္ဗသံယောဇနာ နာမ။ ဧတေသု သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝဇ္ဈာ၊ ကာမရာဂပဋိဃာ ဒုတိယမဂ္ဂေန တနုဘူတာ ဟုတွာ တတိယေန သမုဂ္ဃာတံ ဂစ္ဆန္တိ၊ သေသာနိ ပဉ္စ စတုတ္ထေနာတိ။ ဧဝံ အနုပုဗ္ဗေန သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝိပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဂမနကထာဝဏ္ဏနာ

၄၇၃-၅။ အဓိသီလအဓိစိတ္တာနံ ¶ အဓိပညာယ စ သိက္ခနာ ဥတ္တရိ ဘိက္ခုကိစ္စံ နာမ နတ္ထိ ယသ္မာ၊ အတော အယံ ခုဒ္ဒသိက္ခာ သမုဒါဟဋာ။

ကေနာတိ စေ? ယဿ ထေရဿ လောကဝိစာရိနော လောကေ ဝိစရန္တဿ မဟတော ကိတ္တိသဒ္ဒဿ ပရိဿမော န သမ္ဘောတိ န ဟောတိ၊ ကိံ ဝိယ? မာလုတဿေဝ နိစ္စသော၊ ယထာ ¶ နိစ္စံ ဝိစရန္တဿ မာလုတဿ ပရိဿမော နတ္ထိ၊ ဧဝံ ဝိစရန္တဿ ကိတ္တိသဒ္ဒဿ ပရိဿမော နတ္ထိ၊ တေန ဓမ္မသိရိကေန သမုဒါဟဋာတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဧတ္တာဝတာ စ –

နိဋ္ဌိတော ခုဒ္ဒသိက္ခာယ၊ သမာသေန ဝိနိစ္ဆယော၊

ဝိတ္ထာရော ပန ဧတိဿာ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ပိဋကတ္တယံ။

တသ္မာ ဝိတ္ထာရကာမေန၊ သကလေ ပိဋကတ္တယေ၊

ကတ္တဗ္ဗော သာဒရော ဧတ္ထ၊ ဣတရေန ဝိသေသတောတိ။

ခုဒ္ဒသိက္ခာဝိနိစ္ဆယော။

ခုဒ္ဒသိက္ခာ-ပုရာဏဋီကာ နိဋ္ဌိတာ။

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ခုဒ္ဒသိက္ခာ-အဘိနဝဋီကာ

ဂန္ထာရမ္ဘကထာ

တိလောကတိလကံ ¶ ¶ ဝန္ဒေ၊ သဒ္ဓမ္မာမတနိမ္မိတံ၊

သံသုဋ္ဌုကတသမ္ဘတ္တိံ၊ ဇိနံ ဇနမနောရမံ။

သာရိပုတ္တံ မဟာသာမိံ၊ နေကသတ္ထဝိသာရဒံ၊

မဟာဂုဏံ မဟာပညံ၊ နမော မေ သိရသာ ဂရုံ။

ခုဒ္ဒသိက္ခာယ ဋီကာ ယာ၊ ပုရာတနာ သမီရိတာ၊

န တာယ သက္ကာ သက္ကစ္စံ၊ အတ္ထော သဗ္ဗတ္ထ ဉာတဝေ။

တတောနေကဂုဏာနံ ¶ ယော၊ မဉ္ဇူသာ ရတနာနဝ၊

သုမင်္ဂလသနာမေန၊ တေန ပညဝတာ သတာ။

အဇ္ဈေသိတော ယတိန္ဒေန၊ သဒါရညနိဝါသိနာ၊

သဝိနိစ္ဆယမေတိဿာ၊ ကရိဿာမတ္ထဝဏ္ဏနံ။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ

(က) ဧတ္ထာဟ – ကိမတ္ထမာဒိတောဝါယံ ဂါထာ နိက္ခိတ္တာ၊ နနု ယထာဓိပ္ပေတမေဝ ပကရဏမာရဘနီယန္တိ? ဝုစ္စတေ – သပ္ပယောဇနတ္တာ ¶ ။ သပ္ပယောဇနဉှိ တံဒဿနံ တာယ ရတနတ္တယပ္ပဏာမာဘိဓေယျကရဏပ္ပကာရပ္ပယောဇနာဘိဓာနသန္ဒဿနတော။ တာနိ စ ပန သပ္ပယောဇနာနိ အနန္တရာယေန ဂန္ထပရိသမာပနာဒိပ္ပယောဇနာနမဘိနိပ္ဖာဒနတော။ တထာ ဟိ သောတူနမတ္တနော စ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထနိပ္ဖာဒနံ ရတနတ္တယပ္ပဏာမကရဏပ္ပယောဇနံ။ ဝိဒိတာဘိဓေယျဿ ဂန္ထဿ ဝိညူနမာဒရဏီယတာ အဘိဓေယျကထနပ္ပယောဇနံ။ သောတုဇနသမုဿာဟဇနနံ ကရဏပ္ပကာရပ္ပယောဇနကထနပ္ပယောဇနံ။ ဝေါဟာရသုခတာ ပန အဘိဓာနကထနပ္ပယောဇနံ။

တတ္ထ ဝန္ဒိတွာ ရတနတ္တယန္တိ ဣမိနာ ရတနတ္တယပ္ပဏာမော ဒဿိတော၊ ခုဒ္ဒသိက္ခန္တိ ဣမိနာ ခုဒ္ဒဘူတာနံ သိက္ခာနံ ဣဓ ပဋိပါဒေတဗ္ဗတာဒီပနေန အဘိဓေယျံ၊ အဘိဓေယျော စ နာမေသ သမုဒိတေန သတ္ထေန ဝစနီယတ္ထောတိ။ အဘိဓာနဉ္စ ပန ဣမိနာဝ ဒဿိတံ တေန အတ္ထာနုဂတသမညာပရိဒီပနတော။ သမာတိကန္တိ ဣမိနာ ကရဏပ္ပကာရော၊ ခုဒ္ဒသိက္ခန္တိ ဣမိနာ စ၊ တေန ခုဒ္ဒဘူတာနံ သိက္ခာနံ ဣဓ ဒဿေတဗ္ဗဘာဝပ္ပကာသနတော။ အာဒိတော ဥပသမ္ပန္န သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ပယောဇနပယောဇနံ ပန ဣမိနာဝ သာမတ္ထိယတော ဒဿိတမေဝ၊ တာသံ သိက္ခိတဗ္ဗပ္ပကာသနေန ဟိ သိက္ခနေ သတိ တမ္မူလိကာယ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထနိပ္ဖတ္တိယာ သံသိဇ္ဈနတော။ ပကရဏပ္ပယောဇနာနံ သာဓနသာဓိယလက္ခဏော သမ္ဗန္ဓော တန္နိဿယဒဿနေနေဝ ဒဿိတောယေဝါတိ အယမေတ္ထ သမုဒါယတ္ထော။

အယံ ပနေတ္ထာဝယဝတ္ထော – ရတနတ္တယံ ဝန္ဒိတွာ ခုဒ္ဒသိက္ခံ ပဝက္ခာမီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရတိဇနနဋ္ဌေန ¶ ရတနာနိ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မသင်္ဃာနမေတံ အဓိဝစနံ။ အထ ဝါ စိတ္တီကတာဒိနာ ကာရဏေန ရတနာနိ၊ ဗုဒ္ဓါဒယောဝ ရတနာနိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ –

‘‘စိတ္တီကတံ ¶ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊

အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၂၂၃၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၄၅၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀)၊

တယော အဝယဝါ အဿာတိ တယံ၊ သမုဒါယာပေက္ခံ ဧကဝစနံ၊ အဝယဝဝိနိမုတ္တဿ ပန သမုဒါယဿ အဘာဝတော တီဏိ ဧဝ ရတနာနိ ဝုစ္စန္တိ။ ရတနာနံ တယံ ရတနတ္တယံ။ ဝန္ဒိတွာတိ တီဟိ ဒွါရေဟိ နမဿိတွာ။ ‘‘တိဿော ဣမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝန္ဒနာ ကာယေန ဝန္ဒတိ၊ ဝစသာ ဝန္ဒတိ၊ မနသာ ဝန္ဒတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၅၅) ဟိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိညတ္တိံ အနုပ္ပာဒေတွာ ကေဝလံ ရတနတ္တယဂုဏာနုဿရဏဝသေန မနောဒွါရေ ဗဟုလပ္ပဝတ္တာ ကုသလစေတနာ မနောဒွါရဝန္ဒနာ။ တံ တံ ဝိညတ္တိံ ဥပ္ပာဒေတွာ ပန ပဝတ္တာ ကာယဝစီဒွါရဝန္ဒနာ။ သိက္ခိတဗ္ဗာတိ သိက္ခာ၊ အဓိသီလအဓိစိတ္တအဓိပညာဝသေန တိဿော သိက္ခာ။ သိက္ခနဉ္စေတ္ထ ယထာက္ကမံ သီလာဒိဓမ္မာနံ သံဝရဏဝသေန၊ ဧကာရမ္မဏေ စိတ္တစေတသိကာနံ သမာဓာနဝသေန၊ အာရမ္မဏဇာနနလက္ခဏပ္ပဋိဝေဓမဂ္ဂပါတုဘာဝပါပနဝသေန စ အာသေဝနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညတ္ထ ဗဟုဝိဓာ သိက္ခာ၊ ဣဓ တု သင်္ခေပနယတ္တာ အပ္ပကာဒိအနေကတ္ထသမ္ဘဝေပိ ခုဒ္ဒ-သဒ္ဒဿ အပ္ပကတ္ထောဝေတ္ထ ယုတ္တတရောတိ ခုဒ္ဒါ အပ္ပကာ သိက္ခာတိ ခုဒ္ဒသိက္ခာ။ ဣဓ ပန ခုဒ္ဒသိက္ခာပ္ပကာသကော ဂန္ထော တဗ္ဗောဟာရူပစာရတော ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ‘‘ခုဒ္ဒသိက္ခာ’’တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘ဝရုဏာနဂရ’’န္တိ။ တံ ခုဒ္ဒသိက္ခံ။ ပဝက္ခာမီတိ ကထေဿာမိ။

ကီဒိသန္တိ အာဟ ‘‘အာဒိတော ဥပသမ္ပန္နသိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေါယမတ္ထိ အဝယဝဝစနော ယထာ ‘‘သဗ္ဗာဒီနိ သဗ္ဗနာမာနီ’’တိ။ အတ္ထိ အပါဒါနဝစနော ယထာ ‘‘ပဗ္ဗတာဒီနိ ခေတ္တာနီ’’တိ။ တတ္ထာဝယဝဝါစီ ကမ္မသာဓနော ‘‘အာဒိယတီတျာဒီ’’တိ။ ဣတရော အပါဒါနသာဓနော ‘‘အာဒိယတိ ဧတသ္မာတျာဒီ’’တိ ¶ ။ တတ္ထ ယော အဝယဝဝစနော၊ တဿေဒံ ဂဟဏံ၊ တသ္မာ ဥပသမ္ပန္နက္ခဏမ္ပိ အန္တော ကတွာ အာဒိဘူတာ ဥပသမ္ပန္နက္ခဏတောယေဝ ပဋ္ဌာယာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ သဗ္ဗဝါကျာနံ အဝဓာရဏဖလတ္တာ လဗ္ဘတိ။ တော-ပစ္စယော အဝဓိမှိယေဝ ¶ ၊ န အာဓာရေ။ တတ္ထ ဟိ တောပစ္စယေ အာဓာရေ ဝတ္တမာနေ အာဒိမှိယေဝ မဇ္ဈအန္တာနံ အဝယဝဘူတေ ဥပသမ္ပန္နက္ခဏေယေဝါတိ အတ္ထော ဘဝေယျ၊ တထာ သတိ အဝဓာရဏနိစ္ဆယော နိယမောတိ အတ္ထန္တရတ္တာ အာဒိက္ခဏနိယမေန မဇ္ဈာဒယော နိဝတ္တိယေယျုံ။ အပါဒါနဝစနဿာပိ ဂဟဏေ အဝဓိဘူတော ဥပသမ္ပန္နက္ခဏော နိဝတ္တိယေယျ ‘‘ပဗ္ဗတာဒီနိ ခေတ္တာနီ’’တိ ဧတ္ထ အာဒိဘူတပဗ္ဗတပရိစ္စာဂေန ခေတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဋီကာယံ ပန အာဓာရတ္ထောပိ ဝုတ္တော၊ သော ယထာဝုတ္တဒေါသံ နာတိဂစ္ဆတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ဋီကာယ’’န္တိ စ ဝုတ္တေ ဧတ္ထေဝ ပုရာဏဋီကာယန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာဒိတောတိ ဣမိနာ ဣဒံ ဒီပေတိ – အတိဒုလ္လဘံ ခဏသမဝါယံ လဘိတွာ အာလသိယဒေါသေန အပ္ပဋိပဇ္ဇန္တေဟိ စ အညာဏဒေါသေန အညထာ ပဋိပဇ္ဇန္တေဟိ စ အဟုတွာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ နိရန္တရမေဝ တီသု သိက္ခာသု သမ္မာပဋိပဇ္ဇနဝသေန အာဒရော ဇနေတဗ္ဗောတိ။

ဥပသမ္ပန္နေန ဥပသမ္ပန္နာယ စ သိက္ခိတဗ္ဗံ အာသေဝိတဗ္ဗန္တိ ဥပသမ္ပန္နသိက္ခိတဗ္ဗံ၊ ဧကသေသနယေန ဥပသမ္ပန္နတာသာမညေန ဝါ ဥပသမ္ပန္နာယပိ ဧတ္ထေဝါဝိရောဓောတိ ဥပသမ္ပန္နေန သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ သမာသော။ နနု အဓိသီလာဒယောဝ သိက္ခိတဗ္ဗာ၊ ဧဝံ သတိ ကထံ ပကရဏံ သိက္ခိတဗ္ဗတ္တေန ဝုတ္တန္တိ? နာယံ ဒေါသော၊ သိက္ခာယ သိက္ခိတဗ္ဗတ္တေ သတိ တဒ္ဒီပကဂန္ထဿာပိ အာသေဝိတဗ္ဗတာ အာပဇ္ဇတီတိ။ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဝတ္တဗ္ဗဝိနိစ္ဆယံ သကလမ္ပိ သင်္ဂဟေတွာ မာတိကာယ ဌပနတော သဟ မာတိကာယာတိ သမာတိကံ။ တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏောယံ ဗဟုဗ္ဗီဟိ တဿ ခုဒ္ဒသိက္ခာသင်္ခါတဿ ¶ အညပဒတ္ထဿ ယော ဂုဏော မာတိကာသင်္ခါတံ ဝိသေသနံ၊ တဿ ဣဓ ဝိညာယမာနတ္တာ။ သုခေနေဝ ဟိ ဂဟဏံ သိယာ မာတိကာနုသာရေန တံ တံ ဝိနိစ္ဆယံ ဩလောကေန္တာနံ သံသယာပဂမတော။

မာတိကာဝဏ္ဏနာ

(ခ-ဇ) ဣဒါနိ ¶ ‘‘သမာတိက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ မာတိကာပဒါနိ တာဝ ဥဒ္ဒိသိတုံ ‘‘ပါရာဇိကာ စ စတ္တာရော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဧတ္ထာဟ – တီသု သိက္ခာသု အဓိသီလသိက္ခာဝ ကသ္မာ ပဌမံ ဝုတ္တာတိ? သဗ္ဗသိက္ခာနံ မူလဘူတတ္တာ။ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ နရော သပညော၊ စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ပေဋကော။ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၉) ဟိ ဝုတ္တံ။ တတြာပိ မဟာသာဝဇ္ဇတ္တာ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန ပဝတ္တနတော သဗ္ဗပဌမံ ဇာနိတဗ္ဗာတိ ပါရာဇိကာဝ ပဌမံ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မာတိကာပဒါနံ ပန အတ္ထော တဿ တဿ မာတိကာပဒဿ နိဒ္ဒေသဝသေနေဝ ဝိညာယတီတိ န ဣဓ ဝိသုံ ဒဿယိဿာမ။ အဝိညာယမာနံ ပန တတ္ထ တတ္ထေဝ ပကာသယိဿာမ။

ဣဒါနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌပဒါနုက္ကမေန နိဒ္ဒေသံ အာရဘန္တော ‘‘ပါရာဇိကာ စ စတ္တာရော’’တိ ပဌမံ မာတိကာပဒံ ဥဒ္ဓရိ။ ဧဝမုပရိပိ။ ဣဒါနိ ပါရာဇိကာယော ဥဒ္ဒိသိတွာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌပဒါနုက္ကမေန နိဒ္ဒေသံ အာရဘန္တော ‘‘ဂရုကာ နဝါ’’တိ ဒုတိယံ ပဒံ ဥဒ္ဓရီတိအာဒိနာ ယထာယောဂံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တတ္ထ သိက္ခာပဒံ အတိက္ကမိတွာ အာပတ္တိံ အာပန္နာ ပုဂ္ဂလာ တာယ ပရာဇယန္တီတိ ပရာဇိယာ။ တေယေဝ ပါရာဇိကာ ဥပသဂ္ဂဿ ဝုဒ္ဓိံ ကတွာ ယ-ကာရဿ က-ကာရကရဏေန။ တေ ပန ဂဏနပရိစ္ဆေဒဝသေန စတ္တာရောတိ အတ္ထော။

၁။ ပါရာဇိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁-၂။ ဣဒါနိ တေ ဒဿေတုံ ‘‘မဂ္ဂတ္တယေ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဧဝမုပရိပိ ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ မဂ္ဂတ္တယေတိ ဧတ္ထ ¶ မဂ္ဂါ စ နာမ တိံသ မဂ္ဂါ။ မနုဿာမနုဿတိရစ္ဆာနဂတဝသေန ဟိ တိဿော ဣတ္ထိယော။ တတ္ထ တိရစ္ဆာနဂတာယ အယံ ပရိစ္ဆေဒေါ –

‘‘အပဒါနံ အဟီ မစ္ဆာ၊ ဒွိပဒါနဉ္စ ကုက္ကုဋီ၊

စတုပ္ပဒါနံ မဇ္ဇာရီ၊ ဝတ္ထု ပါရာဇိကဿိမာ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၅)၊

တာသံ ဝစ္စပဿာဝမုခမဂ္ဂဝသေန တယော တယော ကတွာ နဝ မဂ္ဂါ၊ တထာ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာနံ၊ ပုရိသာနံ ပန ဝစ္စမုခမဂ္ဂဝသေန ဒွေ ဒွေ ကတွာ ဆ၊ တထာ ပဏ္ဍကာနန္တိ တိံသ။ တေသံ တယေ။ ကီဒိသေတိ အာဟ ‘‘သန္ထတသန္ထတေ’’တိ။ သန္ထတေ အသန္ထတေတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ န သန္ထတံ အသန္ထတံ။ တသ္မိံ အသန္ထတေ။ န-ကာရော ဧတ္ထ ‘‘အဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒီသု ဝိယ ပယိရုဒါသေ၊ တံ ကိရိယာယုတ္တဿ တာဒိသဿ အညဿ ဝတ္ထုနော ဝိဓာနေန သန္ထတဿ ဝတ္ထုနော ပယိရုဒါသနံ ပရိစ္စဇနံ ပယိရုဒါသောတိ။ န ပသဇ္ဇပ္ပဋိသေဓေ၊ သန္ထတံ ပသဇ္ဇ ပတွာ တဿ ‘‘ဗြာဟ္မဏော န ဘဝိဿတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ န နိသေဓောတိ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ ဝစနယုတ္တိဗလေနေဝ လဗ္ဘတိ၊ တဿ ပလိဝေဌေတွာ၊ အန္တော ဝါ ပဝေသေတွာ ဝတ္ထာဒိနာ ကေနစိ ပဋိစ္ဆန္နေ ဝါ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ ဝါတိ အတ္ထော။ တထာဘူတေ အလ္လောကာသေ ပကတိဝါတေန အသမ္ဖုဋ္ဌေ တိန္တပ္ပဒေသေ။ နိမိတ္တန္တိ အင်္ဂဇာတံ။ သန္တိအာဒိ တဗ္ဗိသေသနံ။ သန္တိ အတ္တနိယံ။ သံ-သဒ္ဒေါ ဟိ အတ္တနိ အတ္တနိယေ စ ဝတ္တတိ။ သန္ထတံ အသန္ထတန္တိ ယထာဝုတ္တနယေန ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ။ ဥပါဒိဏ္ဏန္တိ အနဋ္ဌကာယပ္ပသာဒံ။ ကိတ္တကန္တိ အာဟ ‘‘တိလမတ္တမ္ပီ’’တိ။ တိလဿ မတ္တံ သာကလ္လံ ယဿ တံ တိလမတ္တံ ¶ ။ ‘‘မတ္တံ သာကလ္လံ နိစ္ဆယေ’’တိ ဟိ နိဃဏ္ဍု။ ဧတ္ထာပိ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော သမုဒါယော သမာသတ္ထော၊ တိလဗီဇပ္ပမာဏမ္ပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိံ တံ? နိမိတ္တံ၊ ပဝေသနံ ဝါ။ အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ၊ ‘‘တိလဗီဇမတ္တမ္ပီ’’တိ သမ္ဘာဝီယတိ၊ အဓိကေ ကာ ¶ နာမ ကထာတိ ဣဒမေတ္ထ သမ္ဘာဝနံ၊ ဧဝံဘူတံ သံ အင်္ဂဇာတံ ယထာဝုတ္တေ မဂ္ဂတ္တယေ တိလမတ္တမ္ပိ ပဝေသန္တော ဘိက္ခု စုတော ပရိဘဋ္ဌော၊ ပါရာဇိကော နာမ ဟောတိ သာသနတောတိ ဝိညာယတိ ဂမ္မမာနတ္ထဿ သဒ္ဒဿ ပယောဂံ ပတိ ကာမာစာရတ္တာ။ ကီဒိသောတိ အာဟ ‘‘အနိက္ခိတ္တသိက္ခော’’တိ။ နိက္ခိတ္တသိက္ခော ပန အဘိက္ခုကတ္တာ ပရိစ္စတ္တော။ တတ္ထ နိက္ခိတ္တာ ဩဟိတာ ပရိစ္စတ္တာ ပစ္စက္ခာတာ သိက္ခာ ဧတေနာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ယထာလက္ခဏံ န နိက္ခိတ္တသိက္ခော အနိက္ခိတ္တသိက္ခော။ တတ္ထ စိတ္တခေတ္တကာလပ္ပယောဂပုဂ္ဂလဝိဇာနနဝသေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဉတွာ တဒဘာဝေန အပစ္စက္ခာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ဥပသမ္ပန္နဘာဝတော စဝိတုကာမတာစိတ္တံ စိတ္တံ နာမ။ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒီနိ ‘‘ဂိဟီတိ မံ ဓာရေဟိ၊ ဥပါသကော၊ အာရာမိကော၊ သာမဏေရောတိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ ‘‘အလံ မေ ဗုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒီနိ ဆ ခေတ္တပဒါနိ ခေတ္တံ နာမ။ ‘‘ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော ဝတ္တမာနကာလောယေဝ ကာလော နာမ။ ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝသေန ဝါစသိကပ္ပယောဂေါဝ ပယောဂေါ နာမ။ အနုမ္မတ္တာဒိကော ပစ္စက္ခာတော စ မနုဿဇာတိကော သောဝ ပုဂ္ဂလော နာမ။ ပစ္စက္ခာတကဿ ဝစနသမနန္တရမေဝ ‘‘အယံ ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ ဝါ ‘‘ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထယတီ’’တိ ဝါ သောတုနော ဇာနနံ ဝိဇာနနံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ နဋ္ဌကာယပ္ပသာဒံ ပန ပိဠကံ ဝါ စမ္မခိလံ ဝါ လောမံ ဝါ ပဝေသန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ အက္ခိနာသကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒဝတ္ထိကောသေသု၊ သတ္ထကာဒီဟိ ကတဝဏေ ဝါ မေထုနရာဂေန နိမိတ္တံ ပဝေသန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ။ အဝသေသသရီရေသု ဥပကစ္ဆကာဒီသု ဒုက္ကဋံ။ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ဟတ္ထိအဿဂေါဂဒြဘဩဋ္ဌမဟိံသာဒီနံ နာသာယ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဝတ္ထိကောသေ ထုလ္လစ္စယမေဝ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ တိရစ္ဆာနဂတာနံ အက္ခိကဏ္ဏဝဏေသု ဒုက္ကဋံ။ တထာ အဝသေသသရီရေ ¶ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန၊ မေထုနရာဂေန ဝါ ဇီဝမာနကပုရိသဿ ဝတ္ထိကောသံ အပ္ပဝေသန္တော နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ ဆုပတိ၊ ဒုက္ကဋံ။ ဗဟိ နိက္ခန္တဒန္တေသု ဝါယမန္တဿ ပန ထုလ္လစ္စယန္တိ အယမေတ္ထ သဝိနိစ္ဆယော အတ္ထဝဏ္ဏနက္ကမော။

ဣဒါနိ ပဝေသနံ နာမ န ကေဝလံ အတ္တုပက္ကမေနေဝ၊ ပရူပက္ကမေနာပိ ဟောတိ၊ တတြာပိ သာဒိယန္တောဝ ¶ စုတော ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အထ ဝါတိ အယံ နိပါတော၊ နိပါတသမုဒါယော ဝါ ပက္ခန္တရာရမ္ဘေ။ ပဝေသနဉ္စ ဌိတဉ္စ ဥဒ္ဓါရော စ ပဝိဋ္ဌဉ္စ ပဝေသန…ပေ… ပဝိဋ္ဌာနိ၊ ဣတရီတရယောဂဒွန္ဒော။ ဣတရီတရယောဂေါ နာမ အညမညတ္ထောပါဒါနတာတိ ပဝေသနာဒီနိ ဌိတာဒိအတ္ထာနိပိ ဟောန္တီတိ ပဝိဋ္ဌ-သဒ္ဒေါပိ ပဝေသနာဒိအတ္ထော ဟောတိ၊ တတောယေဝေတ္ထ တသ္မာ ဗဟုဝစနသမ္ဘဝေါ။ အညထာ ဒွန္ဒေ အဝယဝတ္ထပဓာနတ္တာ ဧကတ္ထဝါစကာပိ ပဝိဋ္ဌ-သဒ္ဒါ ကထံ ဗဟုဝစနပ္ပသင်္ဂေါ။ သမာဟာရေ ဝါ ဒွန္ဒော။ ခဏောတိ ကာလဝိသေသော။ သော စ ယောဂဝန္တာနံ ခဏန္တရဝိနိမုတ္တော နတ္ထီတိ ပဝေသန…ပေ…ပဝိဋ္ဌာနိယေဝ ခဏောတိ ကမ္မဓာရယော၊ အဘေဒေ ဘေဒပရိကပ္ပနာယ ဝါ ပဝေသန…ပေ… ပဝိဋ္ဌာနံ ခဏောတိ ဆဋ္ဌီတပ္ပုရိသော။ တဿ သာဒကော၊ တသ္မိံ ဝါ သာဒကော ပဝေသန…ပေ… သာဒကော။ ခဏ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော ဒွန္ဒသမာသတ္တာ၊ ပဝေသနကာလံ ဌိတကာလံ ဥဒ္ဓါရကာလံ ပဝိဋ္ဌကာလံ၊ တသ္မိံ ဝါ သာဒိယန္တောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ သေဝနစိတ္တပစ္စုပဋ္ဌာနေန သာဒကော ဘိက္ခု စုတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယထာဝုတ္တပ္ပဒေသဿ အန္တောကရဏံ ပဝေသနံ နာမ။ ယာဝ ဥဒ္ဓရဏာရမ္ဘာ နိဝတ္တံ ဌိတံ နာမ။ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၈) ပန မာတုဂါမဿ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ ပတွာ သဗ္ဗထာ ဝါယမတော ဩရမိတွာ ဌိတကာလံ သန္ဓာယ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသမယေ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ ယာဝ အဂ္ဂါ နီဟရဏံ ဥဒ္ဓါရော နာမ။ ယာဝ ပဝေသနာရဟဋ္ဌာနာ အန္တောကတံ ပဝိဋ္ဌံ နာမ။

ပဌမံ။

၃-၄။ ဣဒါနိ ဒုတိယံ ဒဿေတုံ ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဒိန္နံ ထေယျစိတ္တေန အာဒိယေယျ…ပေ… သင်္ကေတံ ဝီတိနာမယေ၊ ပါရာဇိကော ဘဝေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဒိန္နန္တိ မနုဿသာမိကေဟိ ကာယဝါစာဟိ န ဒိန္နံ။ ထေယျစိတ္တေနာတိ ထေနောတိ စောရော၊ တဿ ဘာဝေါ ထေယျံ န-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ ဒွိတ္တေန။ ဘဝန္တိ ဧတသ္မာ အဘိဓာနဗုဒ္ဓီတိ ဘာဝေါ၊ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ ဇာတိဂုဏာဒိ။ ဣဓ ပန အဝဟရဏစိတ္တသင်္ခါတံ ဒဗ္ဗံ ထေယျံ။ ထေယျဉ္စ တံ စိတ္တဉ္စာတိ ထေယျစိတ္တံ၊ တေန။ အာဒိယေယျာတိ အာရာမာဒိံ အဘိယုဉ္ဇိတွာ ဂဏှေယျ။ ဟရေယျာတိ ဟရန္တော ဂဏှေယျ။ အဝဟရေယျာတိ ဥပနိက္ခိတ္တံ ဘဏ္ဍံ ‘‘ဒေဟိ မေ ဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုစ္စမာနော ‘‘န မယာ ဂဟိတ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ဂဏှေယျ။ ဣရိယာပထံ ကောပေယျာတိ ဘဏ္ဍဟာရကဿ ဂမနာဒိဣရိယာပထံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှေယျ။ ကောပံ ကတွာ ဂဏှာတီတိ ဟိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘ကောပီ’’တိ ¶ နာမဓာတု။ ဌာနာ စာဝေယျာတိ ဌပိတဋ္ဌာနတော စာဝေယျ။ သင်္ကေတံ ဝီတိနာမယေတိ ပရိကပ္ပိတဋ္ဌာနံ ဝါ သုင်္ကဃာတံ ဝါ အတိက္ကာမေယျ။

ဧတ္ထ စ အာရာမာဒိအဘိယုဉ္ဇနေ၊ သာမိကဿ ဝိမတုပ္ပာဒနဓုရနိက္ခေပေ၊ ဘဏ္ဍဟာရကဿ သီသဘာရာမသနဖန္ဒာပနခန္ဓောရောပနေ၊ ဥပနိက္ခိတ္တေ ‘‘ဒေဟိ မေ ဘဏ္ဍ’’န္တိ စောဒိယမာနဿ ‘‘နာဟံ ဂဏှာမီ’’တိ ဘဏနဝိမတုပ္ပာဒနဓုရနိက္ခေပေ၊ ထလဋ္ဌဿ ထေယျစိတ္တေနာမသနဖန္ဒာပနဌာနာစာဝနေ စာတိ စတူသု ပစ္စေကံ ယထာက္ကမံ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သဟဘဏ္ဍဟာရကံ နေဿာမီ’’တိ ¶ ပဌမဒုတိယပါဒသင်္ကာမနေ၊ ပရိကပ္ပိတသုင်္ကဃာတဋ္ဌာနတော ပဌမဒုတိယပါဒါတိက္ကာမေ စာတိ ဒွီသု ပစ္စေကံ ကမေန ထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယမေတ္ထ သဝိညာဏကာဝိညာဏကမိဿကတ္တာ နာနာဘဏ္ဍဝသေန ယောဇနာ။ ဧကဘဏ္ဍဝသေန ပန သဿာမိကဿ ဒါသဿ ဝါ တိရစ္ဆာနဂတဿ ဝါ ယထာဝုတ္တေန အဘိယောဂါဒိနာ နယေန အာဒိယနဟရဏာဒိဝသေန ယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

အပိစ ဣမာနိ ဆ ပဒါနိ ဝဏ္ဏယန္တေန နာနာဘဏ္ဍဧကဘဏ္ဍသာဟတ္ထိကပုဗ္ဗပ္ပယောဂထေယျာဝဟာရသင်္ခါတေ ပဉ္စပဉ္စကေ သမောဓာနေတွာ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရာ ဒဿေတဗ္ဗာ ဆပ္ပဒန္တောဂဓတ္တာ သဗ္ဗေသမ္ပိ အဝဟာရာနံ။ တေ ပန အဝဟာရာ ယေန ကေနစိ အဘိယောဂါဒိအာကာရနာနတ္တမတ္တေန ဘိန္နာတိ တံဝသေန ပဉ္စပဉ္စကံ နာမ ဇာတံ။ ဧဝံ သံဝဏ္ဏိတဉှိ ဣဒံ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကံ သုဝဏ္ဏိတံ နာမ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပုရိမာနိ ဒွေ ပဉ္စကာနိ ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိအာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ပဒါနံ ဝသေန လဗ္ဘန္တိ။ ယံ ပနေတံ ‘‘သင်္ကေတံ ဝီတိနာမယေ’’တိ ဆဋ္ဌံ ပဒံ၊ တံ တတိယပဉ္စမေသု ပဉ္စကေသု နိဿဂ္ဂိယပရိကပ္ပာဝဟာရဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

တတ္ထ သာဟတ္ထိက-သဒ္ဒေန ဥပစာရတော တံသဟစရိတပဉ္စကံ ဂဟေတွာ ‘‘သာဟတ္ထိကဉ္စ တံ ပဉ္စကဉ္စာ’’တိ ဝါ ‘‘သာဟတ္ထိကာဒိ ပဉ္စက’’န္တိ မဇ္ဈေပဒလောပဝသေန ဝါ သာဟတ္ထိကပဉ္စကံ။ ဧဝမုပရိပိ။ တံ ပန သာဟတ္ထိကော အာဏတ္တိကော နိဿဂ္ဂိယော အတ္ထသာဓကော ဓုရနိက္ခေပေါ စာတိ။ တတ္ထ သကော ဟတ္ထော သဟတ္ထော၊ သဟတ္ထေန နိဗ္ဗတ္တော သာဟတ္ထိကော။ ဧဝံ အာဏတ္တိကော။ သုင်္ကဃာတပရိကပ္ပိတောကာသာနံ အန္တော ဌတွာ ဗဟိ နိဿဇ္ဇနံ နိဿဂ္ဂေါ၊ သော ဧဝ နိဿဂ္ဂိယော။ ကာလံ အနိယမေတွာ အာဏတ္တဿ ဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏတော ¶ စ ပရဿ တေလကုမ္ဘိယာ ပါဒဂ္ဃနကံ တေလံ အဝဿံ ပိဝနကာနံ ဥပါဟနာဒီနံ နိက္ခိတ္တာနံ တေလပါတနတော စ ပုရေတရမေဝ ပါရာဇိကသင်္ခါတံ အတ္ထံ ¶ သာဓေတီတိ အတ္ထသာဓကော။ သော ပန အာဏာပနပ္ပယောဂေါ၊ ဥပါဟနာဒီနံ နိက္ခေပပ္ပယောဂေါ စ။ အာရာမာဘိယောဂေ စ ဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍေ စ တာဝကာလိကဘဏ္ဍဒေယျာနမဒါနေ စ ဓုရဿ နိက္ခေပေါ ဓုရနိက္ခေပေါ။

ပုဗ္ဗပ္ပယောဂပဉ္စကံ နာမ ပုဗ္ဗပ္ပယောဂေါ သဟပ္ပယောဂေါ သံဝိဓာဝဟာရော သင်္ကေတကမ္မံ နိမိတ္တကမ္မန္တိ။ တတ္ထ အာဏာပနံ ဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏတော ပုဗ္ဗတ္တာ ပုဗ္ဗပ္ပယောဂေါ နာမ။ ဌာနာစာဝနခိလသင်္ကာမနပ္ပယောဂေန သဟ ဝတ္တမာနော သဟပ္ပယောဂေါ။ သံဝိဓာယ သမ္မန္တယိတွာ ဂတေသု ဧကေနာပိ ဘဏ္ဍေ ဌာနာ စာဝိတေ သဗ္ဗေသံ အဝဟာရော သံဝိဓာဝဟာရော။ သင်္ကေတကမ္မန္တိ ပုဗ္ဗဏှာဒိကာလပရိစ္ဆေဒဝသေန သဉ္ဇာနနကရဏံ။ နိမိတ္တကမ္မံ နာမ သညုပ္ပာဒနတ္ထံ အက္ခိနိခဏနာဒိကရဏံ။

ထေယျာဝဟာရပဉ္စကံ ပန သယမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ နနု စ ဆပ္ပဒန္တောဂဓတ္တာ ‘‘သဗ္ဗေသမ္ပိ အဝဟာရာန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ ‘‘အထ ဝါ’’တိ ပက္ခန္တရဝသေန ဝိသုံ ဝိယ ဣဒံ ပဉ္စကံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? နနု အဝေါစုမှာ ‘‘ယေန ကေနစိ အဘိယောဂါဒိအာကာရနာနတ္တမတ္တေန ဘိန္နာ’’တိ၊ ဧတာဒိသဿ ဘေဒဿ သမ္ဘဝတော ပက္ခန္တရဝသေနာပိ ယုဇ္ဇတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဣမဿ ပဉ္စကဿ ဝိသုံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဝစနံ ပန ပသိဒ္ဓိဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ကုသ-သဒ္ဒေန ကုသသင်္ကာမနမဓိပ္ပေတံ အဘေဒေါပစာရေန။ ထေယျဉ္စ ဗလဉ္စ ကုသော စ ဆန္နဉ္စ ပရိကပ္ပော စ ထေယျာ…ပေ… ပရိကပ္ပံ၊ ဒီဃော သန္ဓိဝသေန။ တေန အဝဟာရကော ပါရာဇိကော ဘဝေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယော ပန ပဋိစ္ဆန္နေန အဝဟာရကော၊ သော အတ္ထတော ¶ ပဋိစ္ဆန္နဿ အဝဟာရကော ဟောတီတိ ဒွန္ဒသမာသန္တောဂဓတ္တေပိစဿ ဝိရောဓာဘာဝေါဘာဝသာဓနော စာယံ ဆန္န-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ သန္ဓိစ္ဆေဒနာဒီနိ ကတွာ ဝါ တုလာကူဋမာနကူဋကဟာပဏကူဋာဒီဟိ ဝဉ္စေတွာ ဝါ ဂဏှန္တော ထေယျာဝဟာရကော။ ဗလက္ကာရေန ပရသန္တကံ ဂဏှန္တော ဗလာဝဟာရကော။ ကုသံ သင်္ကာမေတွာ ဂဏှန္တော ကုသာဝဟာရကော။ တိဏပဏ္ဏာဒီဟိ ယံ ကိဉ္စိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပစ္ဆာ ကဿ ပဋိစ္ဆန္နဿ အဝဟာရကော ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရကော။ သာဋကာဒိဘဏ္ဍဝသေန၊ ဂဗ္ဘဒွါရာဒိဩကာသဝသေန ဝါ ပရိကပ္ပေတွာ ဂဏှန္တော ပရိကပ္ပာဝဟာရကော။ ဧတ္ထ ပန ပရိကပ္ပိတဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏေ ပရိကပ္ပိတပရိစ္ဆေဒါတိက္ကမေ စ ပါရာဇိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဏ္ဍကာလဂ္ဃဒေသေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ အဒိန္နာဒါနေ ဘဏ္ဍဉ္စ ကာလော စ အဂ္ဃော စ ဒေသော စ တေဟိ စ ပရိဘောဂေန စ ဝိနိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗောတိ အတ္ထော ¶ ။ တတ္ထ အဝဟဋဘဏ္ဍဿ သဿာမိကဿာမိကဘာဝံ သဿာမိကေပိ သာမိကာနံ သာလယနိရာလယဘာဝဉ္စ ဥပပရိက္ခိတွာ သာလယကာလေ စေ အဝဟဋံ၊ ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃာပေတွာ ကာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော ဘဏ္ဍေန ဝိနိစ္ဆယော။ နိရာလယကာလေ စေ အဝဟဋံ၊ ပါရာဇိကံ နတ္ထိ၊ သာမိကေသု ပုန အာဟရာပေန္တေသု ဒါတဗ္ဗံ။ တဒေဝ ဟိ ဘဏ္ဍံ ကဒါစိ မဟဂ္ဃံ၊ ကဒါစိ အပ္ပဂ္ဃံ၊ တသ္မာ ယသ္မိံ ကာလေ ဘဏ္ဍံ အဝဟဋံ၊ တသ္မိံယေဝ ကာလေ ယော တဿ အဂ္ဃော၊ တေန ကာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော ကာလေန ဝိနိစ္ဆယော။ နဝဘဏ္ဍဿ ယော အဂ္ဃော၊ သော ပစ္ဆာ ပရိဟာယတိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗဒါ ပကတိအဂ္ဃဝသေန အကတွာ ကာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော အဂ္ဃေန ဝိနိစ္ဆယော။ ဘဏ္ဍုဋ္ဌာနဒေသေ ဘဏ္ဍံ အပ္ပဂ္ဃံ ဟောတိ၊ အညတ္ထ မဟဂ္ဃံ၊ တသ္မာ ယသ္မိံ ဒေသေ ဘဏ္ဍံ အဝဟဋံ၊ တသ္မိံယေဝ ဒေသေ အဂ္ဃေန ကာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော ဒေသေန ဝိနိစ္ဆယော။ ပရိဘောဂေန ¶ သာဋကာဒိနော ဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃော ပရိဟာယတိ၊ တသ္မာ တဿ ပရိဘောဂဝသေန ပရိဟီနာပရိဟီနဘာဝံ ဥပပရိက္ခိတွာ ကာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော ပရိဘောဂေန ဝိနိစ္ဆယော။

ဒုတိယံ။

၅-၇။ ဣဒါနိ တတိယံ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿဝိဂ္ဂဟ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မနုဿဝိဂ္ဂဟံ ကလလတော ပဋ္ဌာယ ဇီဝမာနကမနုဿဇာတိကာနံ သရီရံ။ စိစ္စ ပါဏောတိ သညာယ သဒ္ဓိံယေဝ ‘‘ဝဓာမိ န’’န္တိ ဝဓကစေတနာယ စေတေတွာ ပကပ္ပေတွာ။ ဇီဝိတာ ဝါ ဝိယောဇယေတိ ယော ဘိက္ခု ဇာတိဥဏ္ဏံသုနာ သမုဒ္ဓဋတေလဗိန္ဒုမတ္တံ ကလလရူပကာလေ တာပနာဒီဟိ ဝါ တတော ဝါ ဥဒ္ဓမပိ တဒနုရူပေန ဥပက္ကမေန ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယောပက္ကမေ သတိ တဒါယတ္တဝုတ္တိနော အရူပဇီဝိတဿာပိ ဝေါရောပနသမ္ဘဝတော ဥဘယဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပေ။ မရဏစေတနောတိ မရဏေ စေတနာ ယဿ သော မရဏာဓိပ္ပာယော။ သတ္ထဟာရကန္တိ ဇီဝိတံ ဟရတီတိ ဟာရကံ၊ သတ္ထဉ္စ တံ ဟာရကဉ္စာတိ သတ္ထဟာရကံ၊ တံ။ အဿ မနုဿဝိဂ္ဂဟဿ။ ဥပနိက္ခိပေတိ သမီပေ နိက္ခိပေယျ ဝါ။ ဧတေန ထာဝရပ္ပယောဂံ ဒဿေတိ။ ဂါဟေယျ မရဏူပါယန္တိ ‘‘သတ္ထံ ဝါ အာဟရ၊ ဝိသံ ဝါ ခါဒါ’’တိအာဒိနာ နယေန မရဏတ္ထာယ ဥပါယံ ဂါဟာပေယျ ဝါ။ ဧတေန အာဏတ္တိပ္ပယောဂေါ ဒဿိတော။ ဝဒေယျ မရဏေ ဂုဏန္တိ ကာယဝါစာဒူတလေခါဟိ ‘‘ယော ဧဝံ မရတိ၊ သော ဓနံ ဝါ လဘတီ’’တိအာဒိနာ နယေန မရဏေ ဂုဏံ ပကာသေယျ ဝါ။ ဥဘယတ္ထ အဓိကာရဝသေန ဝါ-သဒ္ဒေါ အာဟရိတဗ္ဗော။ သော ဘိက္ခု စုတောတိ သမ္ဗန္ဓော၊ သာသနတောတိ ဝိညာယတိ။

ဣဒါနိ ပနဿ ဆဗ္ဗိဓေ ပယောဂေဒဿေတုံ ‘‘ပယောဂါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သာဟတ္ထိ…ပေ… ဣဒ္ဓိဝိဇ္ဇာမယာ ¶ ပယောဂါတိ ဣမေ ¶ ဆ ပယောဂါတိ သမ္ဗန္ဓော။ က-ကာရလောပေန ပနေတ္ထ ‘‘သာဟတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ အနေကတ္ထေ အနေကတဒ္ဓိတသမ္ဘဝေန သဟတ္ထဿာယံ ပယောဂေါ သာဟတ္ထီတိ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာဟတ္ထိ စ နိဿဂ္ဂေါ စ အာဏတ္တိ စ ထာဝရော စာတိ ဒွန္ဒော။ ဣဒ္ဓိ စ ဝိဇ္ဇာ စ၊ တာသမိမေတိ ဣဒ္ဓိဝိဇ္ဇာမယာ၊ ဣဒ္ဓိမယော ဝိဇ္ဇာမယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပယောဂါတိ ဣမေ ဆပ္ပယောဂါ နာမ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သယံ မာရေန္တဿ ကာယေန ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ပဟရဏံ သာဟတ္ထိကော ပယောဂေါ။ ဒူရေ ဌိတံ မာရေတုကာမဿ ကာယာဒီဟိ ဥသုသတ္တိအာဒီနံ နိဿဇ္ဇနံ နိဿဂ္ဂေါ။ ‘‘အသုကံ နာမ မာရေဟီ’’တိအာဒိနာ အာဏာပေန္တဿ အာဏာပနံ အာဏတ္တိ၊ ဩပါတခဏနံ အပဿေနသံဝိဓာနံ အသိအာဒီနံ ဥပနိက္ခိပနာဒိ ထာဝရော။ မာရဏတ္ထံ ကမ္မဝိပါကဇာယ ဣဒ္ဓိယာ ပယောဇနံ ဣဒ္ဓိမယော။ ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိ စ နာမေသာ ရာဇာဒီနံ ရာဇိဒ္ဓိအာဒယော။ တတ္ထ ပိတုရညော သီဟဠိန္ဒဿ ဒါဌာကောဋနေန စူဠသုမနကုဋုမ္ဗိယမာရဏေ ရာဇိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ တဒတ္ထမေဝ အထဗ္ဗဏာဒိဝိဇ္ဇာယ ပရိဇပ္ပနံ ဝိဇ္ဇာမယော ပယောဂေါ။

ဧဝံ ဆပ္ပယောဂေ ဒဿေတွာ တေသု အာဏတ္တိပ္ပယောဂဿ နိယာမကေ ဒဿေတုံ ‘‘ကာလာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာဝုတ္တံ အာဏတ္တိံ နိယမေန္တိ သင်္ကေတဝိသင်္ကေတတာဝသေန ပရိစ္ဆိန္ဒန္တီတိ အာဏတ္တိနိယာမကာ။ တေ ပန ကာလော စ ဝတ္ထု စ အာဝုဓဉ္စ ဣရိယာပထော စာတိ စတ္တာရော၊ တထာ ကိရိယာဝိသေသော ဩကာသောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒဝသေန ဆ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကာလော ပုဗ္ဗဏှာဒိ ယောဗ္ဗနာဒိ စ။ ဝတ္ထု မာရေတဗ္ဗော သတ္တော။ အာဝုဓံ အသိအာဒိ။ ဣရိယာပထော မာရေတဗ္ဗဿ ဂမနာဒိ။ ကိရိယာဝိသေသော ဝိဇ္ဈနာဒိ။ ဩကာသော ဂါမာဒိ။ ယော ဟိ ‘‘အဇ္ဇ၊ သွေ’’တိ အနိယမေတွာ ‘‘ပုဗ္ဗဏှေ မာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တော ယဒါ ကဒါစိ ပုဗ္ဗဏှေ မာရေတိ၊ နတ္ထိ ဝိသင်္ကေတော။ ယော ပန ‘‘ပုဗ္ဗဏှေ’’တိ ¶ ဝုတ္တော မဇ္ဈနှာဒီသု မာရေတိ၊ ဝိသင်္ကေတော ဟောတိ၊ အာဏာပကဿ အနာပတ္တိ။ ဧဝံ ကာလဿ သင်္ကေတဝိသင်္ကေတတာဝသေန နိယာမကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိနာဝ နယေန ဝတ္ထုအာဒီသုပိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

တတိယံ။

၈-၉။ ဣဒါနိ စတုတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဈာနာဒိဘေဒ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတ္တနိ နောသန္တံ အတ္တုပနာယိကဉ္စ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝဿိတဉ္စ အညာပဒေသရဟိတဉ္စ ဈာနာဒိဘေဒံ ကောဋ္ဌာသံ ကတွာ ဝါ ဧကေကံ ကတွာ ဝါ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ဝိညတ္တိပထေ ဒီပေန္တော နာဓိမာနိကော ဉာတေ စုတော ဘဝေတိ ¶ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အတ္တနိ သကသန္တာနေ နောသန္တံ အနုပ္ပန္နတ္တာယေဝ အဝိဇ္ဇမာနံ၊ ဧတ္ထ နောသန္တောတိ အတ္ထေ တပ္ပုရိသော။ ဈာနာဒိဘေဒန္တိ ဈာနံ အာဒိ ယဿ ‘‘ဝိမောက္ခသမာဓိ သမာပတ္တိ ဉာဏဒဿန မဂ္ဂဘာဝနာ ဖလသစ္ဆိ ကိရိယာကိလေသပ္ပဟာနဝိနီဝရဏတာစိတ္တဿ သုညာဂါရေ အဘိရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၈) ဝုတ္တဿ သော ဈာနာဒိ၊ သောဝ ဘေဒေါ ဝိသေသောတိ သမာသော။ တံ ဈာနာဒိဘေဒံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ။ အတ္တုပနာယိကန္တိ ‘‘အယံ မယိ အတ္ထီ’’တိ အာရောစနဝသေန အတ္တနိ ဥပနီယတိ၊ ‘‘အဟံ ဝါ ဧတ္ထ သန္ဒိဿာမီ’’တိ အတ္တာ ဥပနီယတိ ဧတ္ထ ဓမ္မေတိ ဝါ အတ္တုပနာယိကော၊ ဈာနာဒိဘေဒေါ၊ တံ။ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝဿိတန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေါ နာမ ဣဒါနိ ဝတ္တမာနော အတ္တဘာဝေါ၊ တန္နိဿိတောတိ သမာသော၊ သော စ ဈာနာဒိဘေဒေါယေဝ၊ တံ။

အညာပဒေသရဟိတန္တိ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသိ၊ သော ဘိက္ခု ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၂၂၀) နယေန အညဿ အပဒေသော၊ တေန ရဟိတော စတ္တောတိ တပ္ပုရိသသမာသော၊ သော ရဟိတော တေနာတိ ဝါ ဗဟုဗ္ဗီဟိ၊ ဈာနာဒိဘေဒေါဝ ¶ ၊ တံ။ ကောဋ္ဌာသံ ကတွာ ဝါတိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ ဒုတိယံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိံ၊ ပဌမံ ဈာနံ တတိယံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ကောဋ္ဌာသံ ကတွာ ဝါ။ ဧကေကံ ကတွာ ဝါတိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိံ၊ ဒုတိယံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဧကေကံ ကတွာ ဝါ။ ဧတ္ထ စ ဧကန္တိ ဌိတေ ဝိစ္ဆာယံ ဒွိတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန ကတွာတိ ကရဏကိရိယာယ ဧကေကဝသေန ဘိန္နဿ ဈာနာဒိနော အတ္ထဿ သမ္ဗန္ဓနိစ္ဆာ ဝိစ္ဆာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဋီကာယံ ပန ‘‘ကောဋ္ဌာသံ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘ဈာနလာဘီ၊ ဝိမောက္ခလာဘီ၊ သမာဓိလာဘီ၊ သမာပတ္တိလာဘီမှီ’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ကောဋ္ဌာသတော ဝါတိ အတ္ထော’’တိ စ ‘‘ဧကေကံ ဝါတိ ‘ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘီ၊ ဒုတိယဿ ဈာနဿ လာဘီမှီ’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဧကေကံ ဝါတိ အတ္ထော’’တိ စ ဝုတ္တံ။ သော ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ အဝုတ္တက္ကမောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာယေန ဝါတိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဒိဝသေန ကာယေန ဝါ။ ဝါစာတိ ဧတ္ထ ယ-ကာရော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော ‘‘အလဇ္ဇိတာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဝိညတ္တိပထေတိ ကာယဝစီဝိညတ္တီနံ ဂဟဏယောဂျေ ပဒေသေ ဌတွာတိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ ဒီပေန္တောတိ ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေန အယံ ဓမ္မော မယိ အတ္ထီ’’တိ ပကာသေန္တော။ နာဓိမာနိကောတိ အပ္ပတ္တေ ပတ္တသညိတာသင်္ခါတော အဓိကော မာနော၊ သော နတ္ထိ ဧတဿာတိ နာဓိမာနိကော၊ ဘိက္ခု။ ဉာတေတိ ဝိညုနာ မနုဿဇာတိကေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနေ ဝုတ္တနယေန ဝိညာတေ သတိ စုတော ဘဝေ သာသနတောတိ ဝိညာယတိ။ အညာပဒေသေန ဒီပယတော ပန ထုလ္လစ္စယံ။ ဧတ္ထ စ –

ဒုက္ကဋံ ¶ ပဌမဿေဝ၊ သာမန္တမိတိ ဝဏ္ဏိတံ၊

သေသာနံ ပန တိဏ္ဏမ္ပိ၊ ထုလ္လစ္စယမုဒီရိတန္တိ။

စတုတ္ထံ။

၁၀။ ဣဒါနိ ¶ စတုန္နမ္ပိ စေတေသမသံဝါသတံ အဘဗ္ဗတဉ္စ ဒီပေတုံ ‘‘ပါရာဇိကေတေ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဧတေ စတ္တာရော ပါရာဇိကာ ပုဂ္ဂလာ ယထာ ပုရေ ပုဗ္ဗေ ဂိဟိကာလေ၊ အနုပသမ္ပန္နကာလေ စ ဝိယ အသံဝါသာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဟ ဝသန္တိ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ လဇ္ဇိနော ဧတေသု ကမ္မာဒီသု န ဧကောပိ တတော ဗဟိဒ္ဓါ သန္ဒိဿတီတိ ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော သမသိက္ခတာတိ ဣမေ တယော သံဝါသာ နာမ။ တတ္ထ အပလောကနာဒိကံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ သင်္ဃကမ္မံ သီမာပရိစ္ဆိန္နေဟိ ပကတတ္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဧကတော ကတ္တဗ္ဗတာ ဧကကမ္မံ နာမ။ တထာ ပဉ္စဝိဓောပိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော ဧကတော ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာ ဧကုဒ္ဒေသော နာမ။ ပညတ္တံ ပန သိက္ခာပဒံ သဗ္ဗေဟိပိ လဇ္ဇီပုဂ္ဂလေဟိ သမံ သိက္ခိတဗ္ဗဘာဝတော သမသိက္ခတာ နာမ။ နတ္ထိ တေ သံဝါသာ ဧတေသန္တိ အသံဝါသာ။ ‘‘အဘဗ္ဗာ’’တိအာဒီသု ဘိက္ခုဘာဝါယာတိ တုမတ္ထေ သမ္ပဒါနဝစနံ၊ တသ္မာ ယထာ သီသစ္ဆိန္နော ဇီဝိတုံ အဘဗ္ဗော၊ ဧဝံ စတ္တာရောမေ ပုဂ္ဂလာ ဘိက္ခုဘာဝါယ ဘိက္ခူ ဘဝိတုံ အဘဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

၁၁။ ဣဒါနိ ပရိယာယာဏတ္တီဟိ သမ္ဘဝန္တေ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိယာယော စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပရိယာယော စ အာဏတ္တိ စ တတိယေ မနုဿဝိဂ္ဂဟေ လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကာယာဒီဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ ‘‘ယော ဧဝံ မရတိ၊ သော ဓနံ ဝါ လဘတီ’’တိ ဧဝမာဒိဝိညာပကော ဗျဉ္ဇနဘူတော ကာယဝစီပယောဂေါ ပရိယာယော။ ဣမိနာ ဣဒံ ဒီပေတိ – ယထာ အဒိန္နာဒါနေ ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဝုတ္တတ္တာ ပါရိယာယကထာယ မုစ္စတိ၊ န ဣဓ ဧဝံ။ ‘‘သံဝဏ္ဏေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၂) ပရိယာယကယာယပိ န မုစ္စတီတိ။ ‘‘ဒုတိယေ ပနာ’’တိအာဒီသု အတ္ထော ပါကဋောယေဝ။ ဧဝမုပရိပိ ပါကဋမုပေက္ခိဿာမ။

၁၂။ ဣဒါနိ မေထုနဓမ္မာဒီနံ အင်္ဂါနိ ဒဿေတုံ ‘‘သေဝေတူ’’တိအာဒိမာဟ။ သေဝေတုကာမတာစိတ္တန္တိ မေထုနံ သေဝေတုံ ¶ ကာမေတီတိ သေဝေတုကာမော၊ တဿ ဘာဝေါ နာမ တဏှာ၊ တာယ သေဝေတုကာမတာယ သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တန္တိ တပ္ပုရိသော။ မေထုနဓမ္မဿာတိ မိထုနာနံ ဣတ္ထိပုရိသာနံ ဣဒန္တိ မေထုနံ၊ တမေဝ ဓမ္မောတိ မေထုနဓမ္မော။ ဣဓ ပန ဥပစာရဝသေန ပါရာဇိကာပတ္တိ မေထုနဓမ္မော နာမ။ အထ ¶ ဝါ မေထုနေန ဇာတော ဓမ္မော ပါရာဇိကာပတ္တိ မေထုနဓမ္မော၊ တဿ မေထုနဓမ္မဿ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကာပတ္တိယာ။ အင်္ဂဒွယန္တိ အင်္ဂါနံ ကာရဏာနံ ဒွယံ။ ဗုဓာတိ ဝိနယဓရာ ဝိညုနော။

၁၃။ မနုဿသန္တိ မနုဿာနံ သံ မနုဿသံ၊ တဒါယတ္တဝတ္ထုကာ စ။ ဧတေန ပေတတိရစ္ဆာနဂတာယတ္တံ နိဝတ္တေတိ။ တထာသညီတိ တထာ တာဒိသာ သညာ တထာသညာ၊ သာ အဿ အတ္ထီတိ တထာသညီ။ ပရာယတ္တသညိတာ စာတိ အတ္ထော။ ဘာဝပ္ပဓာနာ ဣမေ နိဒ္ဒေသာ၊ ဘာဝပစ္စယလောပေါ ဝါ ‘‘ဗုဒ္ဓေ ရတန’’န္တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၆။၃) ဝိယ။ ဧဝမုပရိပိ ဤဒိသေသု။ ထေယျစိတ္တန္တိ ထေနဘာဝသင်္ခါတံ စိတ္တဉ္စ။ ဝတ္ထုနော ဂရုတာတိ ဘဏ္ဍဿ ပါဒအတိရေကပါဒါရဟဘာဝေန ဂရုတာ စ။ ဦနပဉ္စမာသကေ ဝါ အတိရေကမာသကေ ဝါ ထုလ္လစ္စယံ။ မာသကေ ဝါ ဦနမာသကေ ဝါ ဒုက္ကဋံ။ အဝဟာရောတိ ပဉ္စဝီသတိယာ အဝဟာရာနံ အညတရေန အဝဟရဏဉ္စာတိ ဣမေ ပဉ္စ အဒိန္နာဒါနဟေတုယော အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကာပတ္တိယာ အင်္ဂါနိ။

၁၄။ ပါဏော မာနုဿကောတိ မနုဿဇာတိသမ္ဗန္ဓော ပါဏော စ၊ ပါဏောတိ ဟိ ဝေါဟာရတော သတ္တော၊ ပရမတ္ထတော ပန ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဝုစ္စတိ။ ပါဏသညိတာတိ ပါဏောတိ သညိတာ စ၊ ဃာတနံ ဃာတော၊ သော ဧဝ စေတနာ ဃာတစေတနာ၊ ‘‘ဝဓာမိ န’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ သာ စ၊ တံသမုဋ္ဌိတော သာဟတ္ထိကာဒီနံ ဆန္နမညတရော ပယောဂေါ စ၊ တေန ပယောဂေန မရဏဉ္စာတိ ဧတေ ယထာဝုတ္တာ ပဉ္စ ဝဓဟေတုယော ပါဏဃာတာပဇ္ဇိတဗ္ဗအာပတ္တိယာ အင်္ဂါနီတိ အတ္ထော။

၁၅။ အတ္တနိ ¶ အသန္တတာတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ သန္တာနေ အဝိဇ္ဇမာနတာ စ။ ပါပမိစ္ဆတာယာရောစနာတိ ယာ သာ ‘‘ဣဓေကစ္စော ဒုဿီလော သမာနော ‘သီလဝါတိ မံ ဇနော ဇာနာတူ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၅၁) နယေန ဝုတ္တာ ပါပဣစ္ဆတာယ သမန္နာဂတာ၊ တာယ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ အာရောစနာ စ။ တဿာတိ ယဿ အာရောစေတိ၊ တဿ။ မနုဿဇာတိတာတိ မနုဿာနံ ဇာတိ ယဿ၊ တဿ ဘာဝေါ မနုဿဇာတိတာ၊ သာ စ၊ နညာပဒေသောတိ န အညာပဒေသော အညာပဒေသာဘာဝေါ စ၊ တဒေဝ ဇာနနန္တိ တင်္ခဏံယေဝ ဝိဇာနနဉ္စာတိ ဣမာနိ ပဉ္စ ဧတ္ထ အသန္တဒီပနေ အသ္မိံ သန္တာနေ အဝိဇ္ဇမာနဥတ္တရိမနုဿဓမ္မပ္ပကာသနနိမိတ္တေ ပါရာဇိကေ အင်္ဂါနိ ဟေတုယောတိ အတ္ထော။

၁၆။ ဧဝံ တေသမသံဝါသတာဘဗ္ဗတာဒီနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ န တေ စတ္တာရောဝ၊ အထ ခေါ သန္တညေပီတိ ¶ တေ သဗ္ဗေပိ သမောဓာနေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အသာဓာရဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အသာဓာရဏာတိ ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ။ တေနေဝ စေတ္ထ ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။ တသ္မာ ဘိက္ခုနီနံ ဘိက္ခူဟိ အသာဓာရဏာ ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ စတ္တာရော စာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပစာရဝသေန တု ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာဒိကာ ပါရာဇိကာပန္နာ ပရိဂ္ဂယှန္တိ။ တာသု ယာ အဝဿုတာ အဝဿုတဿ မနုဿပုရိသဿ အက္ခကာနံ အဓော ဇာဏုမဏ္ဍလာနံ ကပ္ပရာနဉ္စ ဥပရိ ကာယသံသဂ္ဂံ သာဒိယတိ၊ အယံ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာ။ ယာ ပန အညိဿာ ဘိက္ခုနိယာ ပါရာဇိကံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ သာ ဝဇ္ဇပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ။ ယာ ဥက္ခိတ္တကံ ဘိက္ခုံ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟဏဝသေန အနုဝတ္တတိ၊ သာ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာ။ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန တိန္တဿ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏံ သင်္ဃာဋိကဏ္ဏဂ္ဂဟဏံ ကာယသံသဂ္ဂတ္ထာယ ပုရိသဿ ဟတ္ထပါသေ ဌာနံ ဌတွာ သလ္လပနံ သင်္ကေတဂမနံ ပုရိသဿာဂမနသာဒိယနံ ¶ ပဋိစ္ဆန္နောကာသဝဝိသနံ ဟတ္ထပါသေ ဌတွာ ကာယောပသံဟရဏန္တိ ဣမာနိ အဋ္ဌ ဝတ္ထူနိ ယဿာ အဝဿုတာယ၊ သာ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ နာမ။

အဘဗ္ဗကာ ဧကာဒသ စာတိ ဧတ္ထ ပဏ္ဍကော ထေယျသံဝါသကော တိတ္ထိယပက္ကန္တကော တိရစ္ဆာနဂတော မာတုဃာတကော ပိတုဃာတကော အရဟန္တဃာတကော ဘိက္ခုနိဒူသကော သင်္ဃဘေဒကော လောဟိတုပ္ပာဒကော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကောတိ ဣမေ အဘဗ္ဗာ ဧကာဒသ စ။ တေသု ပဏ္ဍကောတိ ဩပက္ကမိကနပုံသကပဏ္ဍကာ စ ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေ ပက္ခပဏ္ဍကော စ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ အာသိတ္တဥသူယပဏ္ဍကာနံ ပန ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ ဥပသမ္ပဒါ စ န ဝါရိတာ။ ထေယျသံဝါသကော ပန လိင်္ဂတ္ထေနကာဒိဝသေန တိဝိဓော။ တတ္ထ သယံ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ လိင်္ဂမတ္တံ ထေနေတီတိ လိင်္ဂတ္ထေနကော။ ဘိက္ခုဝဿဂဏနာဒိကံ သံဝါသံ ထေနေတီတိ သံဝါသတ္ထေနကော။ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇန္တေပိ ဧသေဝ နယော။ ယထာဝုတ္တမုဘယံ ထေနေတီတိ ဥဘယတ္ထေနကော။ ဌပေတွာ ပန ဣမံ တိဝိဓံ –

ရာဇဒုဗ္ဘိက္ခကန္တာရ-ရောဂဝေရိဘယေန ဝါ၊

စီဝရာဟရဏတ္ထံ ဝါ၊ လိင်္ဂံ အာဒိယတီဓ ယော။

သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ၊ ယာဝ သော သုဒ္ဓမာနသော၊

ထေယျသံဝါသကော နာမ၊ တာဝ ဧသ န ဝုစ္စတီတိ။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၀၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ)၊

တိတ္ထိယပက္ကန္တကာဒယော ¶ တု တံတံဝစနတ္ထာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တိရစ္ဆာနဂတော ပန ဌပေတွာ မနုဿဇာတိကံ အဝသေသော သဗ္ဗော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမေ ဧကာဒသ ပုဂ္ဂလာ ဘိက္ခုဘာဝါယ အဘဗ္ဗတ္တာ ပါရာဇိကာပန္နသဒိသတာယ ‘‘ပါရာဇိကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝိဗ္ဘန္တာ ဘိက္ခုနီတိ ဂိဟိနိဝါသနနိဝတ္ထာ ဘိက္ခုနီ စ။ သာ ဟိ ဧတ္တာဝတာ ပါရာဇိကာ။ မုဒုကာ ပိဋ္ဌိ ယဿ၊ သော စ။ သော ဟိ အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ယဒါ အတ္တနော ¶ အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော ဝစ္စမုခမဂ္ဂေသု ပဝေသေတိ၊ တဒါ ပါရာဇိကော ဟောတိ။

၁၇-၁၈။ လမ္ဗမာနမင်္ဂဇာတမေတဿာတိ လမ္ဗီ။ သော ယထာဝုတ္တေသု ပဝေသိတော ပါရာဇိကော။ မုခေန ဂဏှန္တော အင်္ဂဇာတံ ပရဿ စာတိ ယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ပရဿ သုတ္တဿ ဝါ မတဿ ဝါ အင်္ဂဇာတံ မုခေန ဂဏှာတိ၊ သော ပရဿ အင်္ဂဇာတံ မုခေန ဂဏှန္တော စ။ တတ္ထေဝါဘိနိသီဒန္တောတိ ယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော တတ္ထေဝ ပရဿ အင်္ဂဇာတေ ဝစ္စမဂ္ဂေန အဘိနိသီဒတိ၊ သော စာတိ ဧတေ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိယာ အဘာဝေပိ မဂ္ဂေ မဂ္ဂပ္ပဝေသနဟေတု မေထုနဿ အနုလောမိကာ စတ္တာရော စ။ ဣဓာဂတာ စတ္တာရောတိ ဣဓ ခုဒ္ဒသိက္ခာယံ ယထာဝုတ္တာ မေထုနဓမ္မာ ပါရာဇိကာဒယော စတ္တာရော စာတိ သမောဓာနာ ပိဏ္ဍီကရဏဝသေန စတုဝီသတိ ပါရာဇိကာ ဘဝန္တီတိ သေသော။ ဧတ္ထ စ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ရဿံ ကတွာ ‘‘ပရာဇိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာဟ – မာတုဃာတကာဒယော တတိယံ ပါရာဇိကံ အာပန္နာ၊ ဘိက္ခုနိဒူသကော၊ မုဒုပိဋ္ဌိကာဒယော စတ္တာရော စ ပဌမပါရာဇိကံ အာပန္နာ ဧဝါတိ ကုတော စတုဝီသတီတိ? ဝုစ္စတေ – မာတုဃာတကာဒယော ဟိ စတ္တာရော ဣဓ အနုပသမ္ပန္နာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ။ မုဒုပိဋ္ဌိကာဒယော စတ္တာရော ကိဉ္စာပိ ပဌမပါရာဇိကေန သင်္ဂဟိတာ၊ ယသ္မာ ပန ဧကေန ပရိယာယေန မေထုနဓမ္မံ အပ္ပဋိသေဝိနော ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝိသုံ ဝုတ္တာတိ။

ပါရာဇိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သင်္ဃာဒိသေသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉။ ဝုဋ္ဌာနဿ ဂရုကတ္တာ ဂရုကာတိ သင်္ဃာဒိသေသာ ဝုစ္စန္တိ။ နဝါတိ တေသံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ နနု ‘‘နဝါ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ ‘‘တေရသာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? နာယံ ဒေါသော၊ စိရေနာပဇ္ဇိတဗ္ဗေ ¶ ¶ စတ္တာရော ယာဝတတိယကေ ဌပေတွာ ဝီတိက္ကမက္ခဏေယေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ပဌမာပတ္တိကာ ဝုစ္စန္တီတိ။ ဣဒါနိ တေ ဒဿေတုံ ‘‘မောစေတုကာမတာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ သုက္ကဿာတိ အာသယဓာတုနာနတ္တတော နီလာဒိဝသေန ဒသဝိဓေ သုက္ကေ ယဿ ကဿစိ သုက္ကဿ။ မောစေတုကာမတာတိ မောစေတုကာမတာယ၊ ယ-ကာရော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဣမိနာ ပန ဝစနေန မောစနဿာဒ မုစ္စနဿာဒ မုတ္တဿာဒမေထုနဿာဒ ဖဿဿာဒ ကဏ္ဍုဝနဿာဒ ဒဿနဿာဒ နိသဇ္ဇနဿာဒ ဝါစဿာဒ ဂေဟသိတပေမ ဝနဘင်္ဂိယ သင်္ခါတေသု ဧကာဒသဿာဒေသု ဧကံယေဝ မောစနဿာဒံ ဒဿေတိ။

တတ္ထ မောစနာယ အဿာဒေါ သုခဝေဒနာ မောစနဿာဒေါ။ မုစ္စနေ အတ္တနော ဓမ္မတာယ မုစ္စနေ အဿာဒေါ မုစ္စနဿာဒေါ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ သတ္တမီတပ္ပုရိသေန အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣမေဟိ ပန နဝဟိ ပဒေဟိ သမ္ပယုတ္တအဿာဒသီသေန ရာဂေါ ဝုတ္တော။ ဂေဟနိဿိတေသု မာတာဒီသု ပေမံ ဂေဟေ သိတံ ပေမန္တိ ဂေဟသိတပေမံ၊ ဣမိနာ သရူပေနေဝ ရာဂေါ ဝုတ္တော။ သန္ထဝကရဏတ္ထာယ ဣတ္ထိယာ ပေသိတပုပ္ဖာဒိ ဝနဘင်္ဂိယံ၊ ဣမိနာ စ ဝတ္ထုဝသေန ရာဂေါ ဝုတ္တော။ မေထုနဿာဒေါပိ ဣတ္ထိယာ ဂဟဏပ္ပယောဂေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗတ္ထေဝ စ ပန စေတနာနိမိတ္တုပက္ကမမောစနေ သတိ ဝိသင်္ကေတာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥပက္ကမ္မ ဟတ္ထာဒိနာ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမိတွာ။ အညတြ သုပိနန္တေနာတိ သုပိနောယေဝ သုပိနန္တော ‘‘ကမ္မမေဝ ကမ္မန္တော’’တိအာဒီသု ဝိယ အန္တ-သဒ္ဒဿ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိတ္တာ။ တံ သုပိနန္တံ ဝိနာ ဝိမောစယံ သုက္ကံ ဝိမောစေန္တော သမဏော ယော ကောစိ ဘိက္ခု ဂရုကံ ဂရုကာပတ္တိသင်္ခါတံ သင်္ဃာဒိသေသံ ဖုသေ ဖုသေယျ၊ အာပဇ္ဇေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ အဇ္ဈတ္တရူပဗဟိဒ္ဓါရူပဥဘယရူပအာကာသေကဋိကမ္ပနသင်္ခါတေသု စတူသု ဥပါယေသု သတိ ရာဂူပတ္ထမ္ဘာဒီသု ¶ စ ကာလေသု ယေန ကေနစိ အင်္ဂဇာတေ ကမ္မညတံ ပတ္တေ ‘‘အာရောဂျတ္ထာယာ’’တိအာဒီသု ယေန ကေနစိ အဓိပ္ပာယေန အဓိပ္ပာယဝတ္ထုဘူတံ ယံ ကိဉ္စိ သုက္ကံ မောစနဿာဒစေတနာယ ဧဝ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမ္မ မောစေန္တော သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇတီတိ သဗ္ဗထာ အဓိပ္ပာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ပဌမော။

၂၀။ ကာယသံသဂ္ဂရာဂဝါတိ ကာယေ သံသဂ္ဂေါ၊ တသ္မိံ ရာဂေါ၊ သော အဿ အတ္ထီတိ ဝန္တု၊ ကာယသံသဂ္ဂရာဂသမင်္ဂီတိ အတ္ထော။ သမဏော ဣတ္ထိသညီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပက္ကမ္မာတိ ကာယေန ဝါယမိတွာ။ မနုဿိတ္ထိံ သမ္ဖုသန္တောတိ အန္တမသော လောမေနပိ ပရာမသန္တော ဂရုကံ ဖုသေတိ ယောဇနာ။ မနုဿဘူတာ အမတာ ဣတ္ထီ မနုဿိတ္ထီ။ တတ္ထ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂဝါ’’တိ ဣမိနာ မာတုပေမာဒိံ ¶ ၊ ဣတ္ထိယာ ဂဟိတမောက္ခာဓိပ္ပာယဉ္စ ပဋိက္ခိပတိ။ ဣတ္ထိယာ ဝေမတိကဿ၊ ပဏ္ဍကပုရိသတိရစ္ဆာနဂတသညိဿ စ ထုလ္လစ္စယံ။ ဣတ္ထိယာ ပန ကာယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါမသနေ၊ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ကာယာမသနေ စ ယက္ခီပေတီပဏ္ဍကာနံ ကာယေန ကာယာမသနေ စ ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီနံ ကာယေန ကာယာမသနေပိ ဒုက္ကဋံ၊ တထာယက္ခီအာဒီနံ ကာယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါဒီသု စ။ မတိတ္ထိယာ ပန ထုလ္လစ္စယံ။ ဣတ္ထိယာ ပန ဖုသိယမာနော သေဝနာဓိပ္ပာယောပိ သစေ ကာယေန န ဝါယမတိ၊ အနာပတ္တိ။

ဒုတိယော။

၂၁။ တထာတိ ဣတ္ထိသညီ။ သုဏန္တိန္တိ ဝိညတ္တိပထေ ဌတွာ အတ္တနော ဝစနံ သုဏန္တိဉ္စ။ ဝိညုဉ္စာတိ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လသလ္လက္ခဏသမတ္ထဉ္စ မနုဿိတ္ထိံ။ မဂ္ဂံ ဝါတိ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါနံ ဝသေန မဂ္ဂံ ဝါ မေထုနံ ဝါ အာရဗ္ဘာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာရာဂေနာတိ ¶ ဒုဋ္ဌာ စ သာ အသဒ္ဓမ္မပ္ပဋိသံယုတ္တတာယ ထူလာ စ လာမကဇနသာဓာရဏတာယာတိ ဒုဋ္ဌုလ္လာ။ သာဝ ပုန ဝါစာ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာ။ တဿံ အဿာဒသမ္ပယုတ္တော ရာဂေါတိ သမာသော၊ တေန။ ဩဘာသိတွာတိ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏယာစနာဒိဝသေန အသဒ္ဓမ္မဝစနံ ဝတွာ။ အသုဏန္တိယာ ပန ဒူတေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ အာရောစိတေ အနာပတ္တိ။ တတ္ထ ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ ဝသေန ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏေဟိ၊ မေထုနယာစနာဒီဟိ ဝါ ‘‘သိခရဏီသိ၊ သမ္ဘိန္နာသိ၊ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာသီ’’တိ ဣမေသု တီသု အညတရေန အက္ကောသဝစနေန ဝါ ဩဘာသန္တဿ သင်္ဃာဒိသေသော၊ အဓက္ခကဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလံ အာဒိဿ ဝဏ္ဏာဒိဘဏနေ ထုလ္လစ္စယံ၊ တထာ ယက္ခီပေတီပဏ္ဍကာနံ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂေ အာဒိဿ ဝဏ္ဏာဒိဘဏနေ မေထုနယာစနာဒီသုပိ။ တေသံ ပန အဓက္ခကာဒိကေ ဒုက္ကဋံ၊ တထာ မနုဿိတ္ထီနံ ဥဗ္ဘက္ခကေ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလေ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေ စ။

တတိယော။

၂၂။ အတ္တကာမုပဋ္ဌာနန္တိ မေထုနဓမ္မသင်္ခါတေန ကာမေန ဥပဋ္ဌာနံ ကာမုပဋ္ဌာနံ။ အတ္တနော အတ္ထာယ ကာမုပဋ္ဌာနံ အတ္တကာမုပဋ္ဌာနံ။ အထ ဝါ ကာမီယတီတိ ကာမံ၊ အတ္တနော ကာမံ အတ္တကာမံ၊ သယံ မေထုနရာဂဝသေန ပတ္ထိတန္တိ အတ္ထော။ အတ္တကာမဉ္စ တံ ဥပဋ္ဌာနဉ္စာတိ အတ္တကာမုပဋ္ဌာနံ။ တဿ ဝဏ္ဏော ဂုဏော၊ တံ။ ဝတွာတိ ‘‘ယဒိဒံ ကာမုပဋ္ဌာနံ နာမ၊ ဧတဒဂ္ဂံ ဥပဋ္ဌာနာန’’န္တိ ကာမုပဋ္ဌာနေ ဝဏ္ဏံ ¶ အန္တမသော ဟတ္ထမုဒ္ဒါယပိ ဣတ္ထီတိ သညီ ပကာသေတွာတိ အတ္ထော။ ဝါစာတိ ဝါစာယ ယကာရလောပဝသေန။ မေထုနယုတ္တေနာတိ မေထုနယုတ္တာယ၊ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန တာယ ‘‘အရဟသိ တွံ မယှံ မေထုနံ ဓမ္မံ ဒါတု’’န္တိအာဒိကာယ မေထုနဓမ္မပ္ပဋိသံယုတ္တာယ ဝါစာယ မေထုနယာစနေ မေထုနရာဂိနောတိ သမ္ဗန္ဓော။ မေထုနေရာဂေါ၊ သော အဿ အတ္ထီတိ မေထုနရာဂီ၊ တဿ။ ဂရု ဟောတီတိ ဂရုကာပတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ဧတ္ထ ¶ ပန ပဏ္ဍကေ ပဏ္ဍကသညိနော ထုလ္လစ္စယံ၊ တသ္မိံယေဝ ဣတ္ထိသညိနော ဒုက္ကဋံ။

စတုတ္ထော။

၂၃။ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ သန္ဒေသံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတ္ထိယာ ဝါတိ ‘‘ဒသ ဣတ္ထိယော မာတုရက္ခိတာ ပိတုရက္ခိတာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၃၀၃) စ ‘‘ဒသ ဘရိယာယော ဓနက္ကီတာ ဆန္ဒဝါသိနီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၃၀၃) စ ဝုတ္တာယ ဝီသတိဝိဓာယ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ တံသမ္ဗန္ဓဝသေန တေသံ မာတာဒီနံ ဝါ။ သန္ဒေသန္တိ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသေန ဝါ ဥဘိန္နံ မာတာဒီဟိ ဝါ ‘‘ဧဟိ၊ ဘန္တေ၊ ဣတ္ထန္နာမံ ဣတ္ထိံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ ဧဝံ ဘဏာဟီ’’တိ ဝုတ္တံ ဇာယမ္ပတိဘာဝသန္နိဿိတံ သန္ဒေသဝစနံ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ ‘‘သာဓူ’’တိ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ။ ဝီမံသိတွာတိ ယတ္ထ ပေသိတော၊ တေသံ အဓိပ္ပာယံ ဥပပရိက္ခိတွာ ဝါ ဥပပရိက္ခာပေတွာ ဝါ။ ဟရံ ပစ္စာတိ ဣတ္ထီ ဝါ ပုရိသော ဝါ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ ယေဟိ ပေသိတော၊ တေသံ ပစ္စာဟရန္တော ဝါ ဟရာပေန္တော ဝါ၊ ဇာယမ္ပတိဘာဝေါ ဟောတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ အကာရဏမေတံ။ ဣမာယ တိဝင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ သင်္ဃာဒိသေသော စ၊ ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ ပဏ္ဍကေ စ အင်္ဂတ္တယေနာပိ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဧကေန ဒုက္ကဋံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဟရံ ပစ္ဆာ’’တိ ဝိပါဌံ ပရိကပ္ပေတွာ ‘‘ပစ္ဆာ ဟရ’’န္တိ ယောဇေန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ ပစ္စာတိ ဥပသဂ္ဂတ္တာ။ ပဒဿ ဥပရိ အတ္ထေ သဇ္ဇေန္တော ပကာသေန္တော ဂစ္ဆတီတိ ဟိ ဥပသဂ္ဂေါ နာမ၊ တသ္မာ ‘‘ပတိ အာ’’တိ ဥပသဂ္ဂါနံ ‘‘ဟရ’’န္တိမဿ ပဒဿ ဥပရိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။

ပဉ္စမော။

၂၄။ သံယာစိတပရိက္ခာရန္တိ သံ အတ္တနာ ယာစိတော ဝါသိအာဒိကော ပရိက္ခာရော ယဿာ၊ တံ။ အဒေသိတဝတ္ထုကန္တိ ဥတ္တိဒုတိယကမ္မေန အဒေသိတံ ဝတ္ထု ကုဋိကရဏပ္ပဒေသော ယဿာတိ ¶ ဝိဂ္ဂဟော၊ တံ။ ပမာဏာတိက္ကန္တန္တိ ¶ ဣဒါနိ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ တိဿော ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိ နာမ၊ တာယ ‘‘ဒီဃသော ဒွါဒသ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဿ ဝိဒတ္ထိယာ တိရိယံ သတ္တန္တရာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၈) ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပမာဏံ ဧကတောဘာဂေနာပိ အတိက္ကန္တာ ပမာဏာတိက္ကန္တာတိ တံ တိရိယံ စတုဟတ္ထသင်္ခါတဟေဋ္ဌိမပ္ပမာဏေ သတိ ဒီဃတော ဝုတ္တပ္ပမာဏတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဝဍ္ဎေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တတော ဦနကေ၊ ဒီဃတော စ ဝဍ္ဎိတေ အယံ ကုဋိသင်္ခံ န ဂစ္ဆတီတိ။ ‘‘မယှံ ဝါသာဂါရံ ဧတ’’န္တိ ဧဝံ အတ္တာ ဥဒ္ဒေသော ဧတိဿာတိ အတ္တုဒ္ဒေသာ။ ကုဋိန္တိ ဥလ္လိတ္တာဒိကံ ကုဋိံ ကတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဥလ္လိတ္တာ နာမ အန္တော ဥဒ္ဓံမုခံ လိတ္တာ။ အဝလိတ္တာ နာမ ဗဟိ အဓောမုခံ လိတ္တာ။ ဥဘယထာ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တာ။ ကတွာတိ အန္တောဘူတကာရိတတ္ထဝသေန ကာရာပေတွာ ဝါ။

တတ္ထာယံ ဝတ္ထုဒေသနက္ကမော – တေန ကုဋိကာရကေန ဘိက္ခုနာ ကုဋိဝတ္ထုံ သောဓေတွာ သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၃၄၉) ဝုတ္တနယေန သင်္ဃံ တိက္ခတ္တုံ ယာစိတွာ သဗ္ဗေ ဝါ သင်္ဃပရိယာပန္နာ၊ သင်္ဃေန ဝါ သမ္မတာ ဒွေ တယော ဘိက္ခူ တတ္ထ နေတဗ္ဗာ။ တေဟိ စ ကိပိလ္လိကာဒီဟိ သောဠသဟိ ဥပဒ္ဒဝေဟိ ဝိရဟိတတ္တာ အနာရမ္ဘံ အနုပဒ္ဒဝံ ဒွီဟိ စတူဟိ ဝါ ဗလိဗဒ္ဒေဟိ ယုတ္တေန သကဋေန ဧကစက္ကံ နိဗ္ဗောဒကပတနဋ္ဌာနေ ဧကံ ဗဟိ ကတွာ အာဝိဉ္ဆိတုံ သက္ကုဏေယျတာယ ‘‘သပရိက္ကမန’’န္တိ သလ္လက္ခေတွာ သစေပိ သင်္ဃပ္ပဟောနကာ ဟောန္တိ၊ တတ္ထေဝ၊ နော စေ၊ သင်္ဃမဇ္ဈံ ဂန္တွာ တေန ဘိက္ခုနာ ယာစိတေဟိ ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၅၀၊ ၅၁) ဝုတ္တာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ ဝတ္ထု ဒေသေတဗ္ဗန္တိ။ အဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ကုဋိံ ကရိဿာမီတိ သဗ္ဗပ္ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ၊ ဣဒါနိ ဒွီဟိ ပိဏ္ဍေဟိ နိဋ္ဌာနံ ဂမိဿတီတိ ပဌမပိဏ္ဍဒါနေ ¶ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဒုတိယဒါနေန လေပေ သင်္ဃဋိတေ သစေ အဒေသိတဝတ္ထုကာ ဧဝ ဝါ ဟောတိ၊ ပမာဏာတိက္ကန္တာ ဧဝ ဝါ၊ ဧကော သင်္ဃာဒိသေသော၊ သာရမ္ဘအပရိက္ကမနတာယ ဒွေ စ ဒုက္ကဋာနီတိ သစေ ဥဘယဝိပန္နာ၊ ဒွေ စ သင်္ဃာဒိသေသာ ဒွေ စ ဒုက္ကဋာနီတိ သဗ္ဗံ ဉေယျံ။

ဆဋ္ဌော။

၂၅။ မဟလ္လကန္တိ သဿာမိကဘာဝေန သံယာစိတကုဋိတော မဟန္တဘာဝေန၊ ဝတ္ထုံ ဒေသာပေတွာ ပမာဏာတိက္ကမေနာပိ ကာတဗ္ဗဘာဝေန စ မဟန္တတာယ မဟတ္တံ လာတိ အာဒဒါတီတိ မဟလ္လကော။ မဟတ္တလက ဣတိ ဌိတေ တ္တဿ လောပေါ လဿ စ ဒွိတ္တံ၊ တံ။ ဝသနံ အတ္ထော ပယောဇနံ ဝသနတ္ထော၊ တာယ ¶ ။ ဧတ္ထ ပန အဒေသိတဝတ္ထုဘာဝေ ဧကော သင်္ဃာဒိသေသော။ သေသံ အနန္တရသဒိသမေဝ။ ဣဓ စ တတ္ထ စ လေဏဂုဟာတိဏကုဋိပဏ္ဏစ္ဆဒနဂေဟေသု အညတရံ ကာရေန္တဿ စ ကုဋိမ္ပိ အညဿ ဝါသတ္ထာယ ဝါသာဂါရံ ဝါ ဌပေတွာ ဥပေါသထာဂါရာဒီသု အညတရတ္ထာယ ကရောန္တဿ စ အနာပတ္တိ။

သတ္တမော။

၂၆။ အမူလကေန အန္တိမေန ဝတ္ထုနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အမူလကေနာတိ ဒဿနသင်္ခါတဿ၊ သဝနသင်္ခါတဿ၊ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝသေန ပဝတ္တပရိသင်္ကာသင်္ခါတဿ စ မူလဿ အဘာဝေန နတ္ထိ မူလမေတဿာတိ အမူလကံ၊ တေန။ တံ ပန သော အာပန္နော ဝါ ဟောတု၊ နော ဝါ၊ ဧတံ ဣဓ အပ္ပမာဏံ။ တတ္ထ ဘိက္ခုဉ္စ မာတုဂါမဉ္စ တထာရူပေ ဌာနေ ဒိသွာ ပရိသင်္ကတိ၊ အယံ ဒိဋ္ဌပရိသင်္ကာ။ အန္ဓကာရေ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နေ ဝါ ဘိက္ခုဿ စ မာတုဂါမဿ စ ဝစနံ သုတွာ အညဿ အတ္ထိဘာဝံ အဇာနန္တော ပရိသင်္ကတိ၊ အယံ သုတပရိသင်္ကာ။ ဓုတ္တာနံ ဣတ္ထီဟိ သဒ္ဓိံ ¶ ပစ္စန္တဝိဟာရေသု ပုပ္ဖဂန္ဓသုရာဒီဟိ အနုဘဝိတွာ ဂတဋ္ဌာနံ ဒိသွာ ‘‘ကေန နု ခေါ ဣဒံ ကတ’’န္တိ ဝီမံသန္တော တတ္ထ ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇာ ကတာ ဟောတိ၊ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ အရိဋ္ဌံ ဝါ ပီတံ၊ သော တဿ ဂန္ဓံ ဃာယိတွာ ‘‘အယံ သော ဘဝိဿတီ’’တိ ပရိသင်္ကတိ။ အယံ မုတပရိသင်္ကာ နာမ။ အန္တိမေန စာတိ တတော ပရံ ဝဇ္ဇာဘာဝေန အန္တေ ဘဝတ္တာ အန္တိမေနေဝ။ ဝတ္ထုနာတိ ဘိက္ခုနော အနုရူပေသု ဧကူနဝီသတိယာ ပါရာဇိကေသု ဓမ္မေသု အညတရေန ပါရာဇိကေန ဓမ္မေန။ စ-ကာရော ပနေတ္ထ အဝဓာရဏေ၊ တေန သင်္ဃာဒိသေသာဒိံ နိဝတ္တေတိ။ အထ ဝါ စ-ကာရော အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော။

စောဒေန္တော ဝါ စောဒါပေန္တောဝါစာတိ ယောဇေတဗ္ဗော။ စာဝေတုန္တိ ဗြဟ္မစရိယာ စာဝနတ္ထာယ။ ဧတေန ဧကံ စာဝနာဓိပ္ပာယံ ဂဟေတွာ အဝသေသေ အက္ကောသာဓိပ္ပာယဝုဋ္ဌာပနာဓိပ္ပာယာဒိကေ သတ္တာဓိပ္ပာယေ ပဋိက္ခိပတိ။ သုဏမာနန္တိ ဣဒံ ‘‘စောဒေန္တော’’တိအာဒီနံ ကမ္မပဒံ၊ ဣမိနာ ပရမ္မုခါ စောဒနံ ပဋိက္ခိပတိ။ ပရမ္မုခါ ပန သတ္တဟိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ ဝဒန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ စောဒေန္တောတိ ‘‘ဝတ္ထုသန္ဒဿနာ အာပတ္တိသန္ဒဿနာ သံဝါသပ္ပဋိက္ခေပေါ သာမီစိပ္ပဋိက္ခေပေါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) သင်္ခေပတော ဝုတ္တာနံ စတုန္နံ စောဒနာနံ ဝသေန သယံ စောဒေန္တော ဝါ။ စောဒါပေန္တော ဝါတိ ပရေန ယေန ကေနစိ စောဒါပေန္တော ဝါ။ တသ္မာ ယော ဘိက္ခုဿ သမီပေ ဌတွာ ‘‘တွံ မေထုနံ ဓမ္မံ သေဝိ၊ အဿမဏောသီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္ထုသန္ဒဿနဝသေန ဝါ ‘‘တွံ မေထုနဓမ္မာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိအာဒိနာ အာပတ္တိသန္ဒဿနဝသေန ဝါ ‘‘အဿမဏောသိ၊ နတ္ထိ တယာ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထော ဝါ ¶ ပဝါရဏာ ဝါ သင်္ဃကမ္မံ ဝါ၊ အဿမဏောသီ’’တိအာဒိနာ သံဝါသပ္ပဋိက္ခေပဝသေန ဝါ အဘိဝါဒနာဒိသံဝါသေ ပဋိက္ခိတ္တေ အဿမဏောတိ ကသ္မာတိ ပုဋ္ဌဿ ‘‘အဿမဏောသီ’’တိအာဒိဝစနေဟိ သာမီစိပ္ပဋိက္ခေပဝသေန ဝါ အန္တမသော ¶ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဧဝ ဝါပိ ဧတမတ္ထံ ဒီပယတော ‘‘ကရောတု မေ အာယသ္မာ ဩကာသံ၊ အဟံ တံ ဝတ္တုကာမော’’တိ ဧဝံ ဩကာသေ အကာရိတေ ဝါစာယ သင်္ဃာဒိသေသော စေဝ ဒုက္ကဋဉ္စ၊ ဩကာသံ ကာရေတွာ စောဒေန္တဿ ပန သင်္ဃာဒိသေသောဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အဋ္ဌမော။

၂၇။ အညဿာတိ ခတ္တိယာဒိဇာတိကဿ ပရဿ။ ကိရိယန္တိ မေထုနဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ကိရိယံ။ တေနာတိ အညဿ ဝီတိက္ကမသင်္ခါတဿ မေထုနဝီတိက္ကမသန္ဒဿနေန ကရဏဘူတေန။ လေသေနာတိ ယဿ ဇာတိအာဒယော တတော အညမ္ပိ ဝတ္ထုံ လိဿတိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ ဝိတ္ထာရံ သိလိဿတိ ဝေါဟာရမတ္တေနေဝါတိ ဇာတိအာဒယောဝ ‘‘လေသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေန ဇာတိလေသနာမလေသာဒိနာ လေသေန။ အညန္တိ ယော ဝီတိက္ကမန္တော ဒိဋ္ဌော၊ တတော အပရမ္ပိ ဘိက္ခုံ စာဝေတုံ အန္တိမေန ဝတ္ထုနာ စောဒယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထံ? ကောစိ ခတ္တိယဇာတိယော ဝီတိက္ကမန္တော ဒိဋ္ဌော၊ တတော အညံ အတ္တနော ဝေရိံ ခတ္တိယဇာတိကံ ဘိက္ခုံ ပဿိတွာ တံ ခတ္တိယံ ဇာတိလေသံ ဂဟေတွာ ‘‘ခတ္တိယော မယာ ဒိဋ္ဌော ဝီတိက္ကမန္တော၊ တွံ ခတ္တိယော ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အာပန္နောသီ’’တိ စောဒေတိ စောဒါပေတိ ဝါ။ ဧဝံ နာမလေသာဒယောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသာ ဝိနိစ္ဆယကထာ အဋ္ဌမေ ဝုတ္တသဒိသာယေဝ။

နဝမော။

၂၈။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ဂရုကာ နဝါ’’တိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသု အာပန္နေသု ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဆာဒေတိ ဇာနမာပန္န’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု အတ္တနာ အာပန္နံ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိံ အာပတ္တိဝသေန ဝါ ဝတ္ထုဝသေန ဝါ ဇာနံ ဇာနန္တော ယာဝတာ ¶ ယတ္တကာနိ အဟာနိ ဆာဒေတိ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ တာဝတာ တတ္တကာနိ အဟာနိ တဿ ပရိဝါသော ဟောတီတိ ဧဝံ ပဒသန္ဓိဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော သမောဓာနပရိဝါသောတိ တိဝိဓော ပရိဝါသော။ တေသံ ပန အတိသင်္ခေပနယေန မုခမတ္တေပိ ဒဿိတေ ဝိတ္ထာရဝိနိစ္ဆယပဝေသောပါယသမ္ဘဝေါ သိယာတိ မုခမတ္တံ ဒဿယိဿာမ။

တတ္ထ ¶ ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော နာမ ယထာပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ ဒါတဗ္ဗော၊ တသ္မာ ပဋိစ္ဆန္နဒိဝသေ စ အာပတ္တိယော စ သလ္လက္ခေတွာ သစေ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတိ၊ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော’’တိအာဒိနာ ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၉၈-၉၉) အာဂတနယေန ယာစာပေတွာ ‘‘သုဏာတု မေ ဘန္တေ သင်္ဃော၊ အယံ ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော’’တိအာဒိနာ ခန္ဓကေ အာဂတနယေနေဝ ကမ္မဝါစံ ဝတွာ ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော။ ဧကံ အာပဇ္ဇိတွာ ‘‘သမ္ဗဟုလာ’’တိ ဝိနယကမ္မံ ကရောန္တဿာပိ ဝုဋ္ဌာတီတိ ‘‘သမ္ဗဟုလာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နာနာဝတ္ထုကာသုပိ ဧသေဝ နယော။ အထ ဒွီဟာဒိပ္ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောန္တိ၊ ပက္ခအတိရေကပက္ခမာသအတိရေကမာသသံဝစ္ဆရအတိရေကသံဝစ္ဆရပ္ပဋိစ္ဆန္နာ ဝါ၊ ‘‘ဒွီဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝတွာ ယော ယော အာပန္နော ဟောတိ၊ တဿ တဿ နာမဉ္စ ဂဟေတွာ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေ စ သစေ အပ္ပဘိက္ခုကော အာဝါသော ဟောတိ၊ သက္ကာ ရတ္တိစ္ဆေဒံ အနာပဇ္ဇန္တေန ဝသိတုံ၊ တတ္ထေဝ ‘‘ပရိဝါသံ သမာဒိယာမိ၊ ဝတ္တံ သမာဒိယာမီ’တိ ဝတ္တံ သမာဒါယ တတ္ထေဝ သင်္ဃဿ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ သမ္ဗဟုလာ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော’’တိအာဒိနာ အာရောစေတွာ ပုန အာဂတာဂတာနံ ဘိက္ခူနံ ¶ အာရောစေန္တေန ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေ သဟဝါသော၊ တေန စ ဝိနာဝါသော၊ အာဂန္တုကာဒီနံ ဥပစာရဂတာနံ အနာရောစနာတိ ဧတေသု ဧကေနာပိ ရတ္တိစ္ဆေဒဉ္စ ဝတ္တဘေဒဉ္စ အကတွာ ပရိဝတ္ထဗ္ဗံ။

သစေ န သက္ကာ ဟောတိ ပရိဝါသံ သောဓေတုံ၊ နိက္ခိတ္တဝတ္တေန ဝသိတုကာမော ဟောတိ၊ တတ္ထေဝ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝါ ဧကဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ သန္တိကေ ‘‘ပရိဝါသံ နိက္ခိပါမိ၊ ဝတ္တံ နိက္ခိပါမီ’’တိ ပရိဝါသော နိက္ခိပိတဗ္ဗော။ နိက္ခိတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ပကတတ္တဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ အထာနေန ပစ္စူသသမယေ ဧကေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပတော၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ မဟာမဂ္ဂတော ဩက္ကမ္မ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ အန္တောအရုဏေယေဝ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ အာရောစေတဗ္ဗံ။ သစေ ဗဟိ ဌိတာနမ္ပိ သဒ္ဒံ သုဏာတိ၊ ပဿတိ ဝါ၊ ဒူရံ ဂန္တွာပိ အာရောစေတဗ္ဗံ၊ အနာရောစေန္တေ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋဉ္စ။ သစေ အဇာနန္တဿေဝ ဥပစာရသီမံ ပဝိသိတွာ ဂစ္ဆန္တိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ၊ န ဝတ္တဘေဒေါ။ အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ တဿ သန္တိကေ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ ယာဝ ရတ္တိယော ပူရေန္တိ၊ တာဝ ပရိဝတ္ထဗ္ဗံ။ အယံ တာဝ ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော။

သုဒ္ဓန္တော ¶ ဒုဝိဓော စူဠသုဒ္ဓန္တော မဟာသုဒ္ဓန္တောတိ။ တတ္ထ ယော ‘‘ဥပသမ္ပဒတော ပဋ္ဌာယ ယတ္တကံ နာမ ကာလံ အဟံ သုဒ္ဓါ’’တိ ဇာနာတိ၊ တတ္တကံ အပနေတွာ တတော အဝသေသေ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒေ ဧကတော ကတွာ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသော စူဠသုဒ္ဓန္တော။ ယော ပန သဗ္ဗသော ရတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတိ နဿရတိ၊ တတ္ထ စ ဝေမတိကော၊ တဿ ဒါတဗ္ဗော မဟာသုဒ္ဓန္တော။ အာပတ္တိပရိယန္တံ ဇာနာတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ အကာရဏမေတံ။

သမောဓာနပရိဝါသော ¶ နာမ တိဝိဓော ဩဓာနသမောဓာနော အဂ္ဃသမောဓာနော မိဿကသမောဓာနောတိ။ တတ္ထ ယော နိဋ္ဌိတပရိဝါသောပိ ဝါ နိဋ္ဌိတမာနတ္တောပိ ဝါ အနိက္ခိတ္တဝတ္တော အညံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပုရိမာပတ္တိယာ သမာ ဝါ ဦနတရာ ဝါ ရတ္တိယော ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ တဿ မူလာယ ပဋိကဿနေန တေ ပရိဝုတ္ထဒိဝသေ စ မာနတ္တစိဏ္ဏဒိဝသေ စ ဩဓုနိတွာ မက္ခေတွာ ပုရိမာယ အာပတ္တိယာ မူလဒိဝသပရိစ္ဆေဒေ ပစ္ဆာ အာပန္နံ အာပတ္တိံ သမောဒဟိတွာ ပုန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသော ဩဓာနသမောဓာနော နာမ။ သစေ ကဿစိ ဧကာပတ္တိ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာ၊ ဒွီဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာ၊ ဧဝံ ယာဝ ဒသာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာ၊ တာသံ အဂ္ဃေန သမောဓာယ တာသံ ဒသာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နဝသေန အဝသေသာနံ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာဒီနမ္ပိ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသော အဂ္ဃသမောဓာနော နာမ။ ယော ပန နာနာဝတ္ထုကာ အာပတ္တိယော ဧကတော ကတွာ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသော မိဿကသမောဓာနော နာမ။ ဒါနဝိဓိ ပန သဗ္ဗတ္ထ ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၁၃၄ အာဒယော) အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝံ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသော ဘိက္ခု မာနတ္တံ ဘိက္ခူနံ မာနနဘာဝံ ဆ ရတ္တိယော အခဏ္ဍံ ကတွာ စရေယျ ကရေယျ၊ သမ္ပာဒေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ သင်္ဃေန ဂဏေန ပုဂ္ဂလေန ကတံ တေန ဘိက္ခုနာ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝတ္တံ သမာဒါပေတွာ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိ’’န္တိအာဒိနာ ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေန ယာစာပေတွာ တတ္ထေဝ ဝုတ္တနယေန မာနတ္တဒါနာဒယောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိနာပိ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတုကာမေန စေ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ စတူဟိ ပဉ္စဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဝါသေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပဒေသံ ဂန္တွာ ပုရိမနယေနေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ သဟဝါသာဒိံ အန္တမသော စတူဟိ ဦနတ္တာ ဦနေ ဂဏေ စရဏဒေါသဉ္စ ဝဇ္ဇေတွာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာပတ္တိကဿ ပန ပရိဝါသံ အဒတွာ မာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ဧဝံ စိဏ္ဏံ ကတံ ပရိနိဋ္ဌာပိတံ မာနတ္တံ ယေန ¶ ၊ တံ ဘိက္ခုံ။ ဝီသတိ သင်္ဃော ဂဏော အဿာတိ ဝီသတီဂဏော ဒီဃံ ကတွာ၊ သော သင်္ဃော အဗ္ဘေယျ သမ္ပဋိစ္ဆေယျ၊ အဗ္ဘာနကမ္မဝသေန ဩသာရေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ အဝှေယျာတိ ဝါ အတ္ထော။ ဧတ္ထာပိ သမာဒါနအာရောစနယာစနာနိ၊ ကမ္မဝါစာ စ ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၂၉။ ဧဝံ ¶ တေသု ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာကာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဆာဒနဿ အင်္ဂါနိ ဒဿေတုံ ‘‘အာပတ္တီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ န ဥက္ခိတ္တော အနုက္ခိတ္တော၊ နတ္ထိ အန္တရာယော အဿာတိ အနန္တရာယော။ သကတ္ထေ တ္တပစ္စယဝသေန ဝါ၊ ပဟုနော ဘာဝေါ ပဟုတ္တံ၊ တံ အဿတ္ထီတိ သဒ္ဓါဒိဝသေန ဝါ ပဟုတ္တော။ အနုက္ခိတ္တော စ အနန္တရာယော စ ပဟုတ္တော စာတိ ဒွန္ဒော၊ တေသံ ဘာဝေါ အနုက္ခိတ္တာဒိဂုဏော အနုက္ခိတ္တ…ပေ… ပဟုတ္တတာ။ အာပတ္တိ စ အနုက္ခိတ္တ…ပေ… ပဟုတ္တတာ စ အာပတ္တိ…ပေ… ပဟုတ္တတာယော။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိဇော။ တထာ တေန ပကာရေန အာပတ္တိအာဒီသု စတူသု အာပတ္တာဒိပကာရေန သညီ တထသညီ ရဿဝသေန။ တဿ ဘာဝေါ တထသညိတာ၊ ယထာဝုတ္တအာပတ္တာဒိသညိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စ-ကာရော ဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော။ ကမနံ ပတ္ထနံ ကာမော၊ ဆာဒေတုံ ကာမော ဆာဒေတုကာမော။ ဣတိ ယထာဝုတ္တာ နဝ၊ အထ ဆာဒနာ စာတိ ဧဝံ ဒသ စ တာနိ အင်္ဂါနိ စာတိ၊ တေဟိ။ အရုဏုဂ္ဂမမှိ အရုဏသင်္ခါတဿ ပဌမဗာလသူရိယရံသိနော ဥဂ္ဂမနေ သတိ ဆန္နာ ဟောတိ၊ အာပတ္တီတိ သေသော။

တတ္ထာယမဓိပ္ပာယော – ယော ဘိက္ခု ရာဇစောရအဂ္ဂိဥဒကမနုဿအမနုဿဝါဠသရီသပဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယာနံ ဒသန္နမေကဿာပိ နတ္ထိတာယ အနန္တရာယိကော သမာနော အနန္တရာယိကသညီ ဟုတွာ ဘိက္ခုနော သန္တိကံ ဂန္တုဉ္စေဝ အာရောစေတုဉ္စ သက္ကုဏေယျတာယ ¶ ပဟု သမာနော ပဟုသညီ ဟုတွာ တိဝိဓဥက္ခေပနီယကမ္မာကရဏေန အနုက္ခိတ္တော သမာနော အနုက္ခိတ္တသညီ ဟုတွာ ဂရုကာပတ္တီတိ သညီ ဂရုကံယေဝ အာပတ္တိံ ဆာဒေတုကာမော ဟုတွာ ဆာဒေတိ၊ တဿာယံ အာပတ္တိ စ ဆန္နာ ဟောတီတိ။ သစေ ပနေတ္ထ အနာပတ္တိသညီ ဝါ ဟောတိ အညာပတ္တိက္ခန္ဓသညီ ဝါ ဝေမတိကော ဝါ၊ အစ္ဆန္နာ ဟောန္တိ။ အာရောစေန္တေန ပန ‘‘မမ ဧကာပတ္တိံ အာပန္နဘာဝံ ဇာနာဟီ’’တိအာဒိနာ နယေန အာရောစေတဗ္ဗံ။ သစေ ပန ဝတ္ထုသဘာဂါပတ္တိကဿ အာရောစေတိ၊ တာဝ တပ္ပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။

သင်္ဃာဒိသေသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ စီဝရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၃၀။ ‘‘ခေါမဉ္စ ¶ ကောသေယျဉ္စာ’’တိအာဒိနာ နပုံသကဝိဂ္ဂဟေန ဒွန္ဒေ ကတေ ခေါမ…ပေ… ဘင်္ဂါနိ။ တတ္ထ ခေါမန္တိ ဂစ္ဆဇာတိ။ ဥပစာရတော ပန ခေါမေန ခေါမသုတ္တေန ဝါယိတန္တိ တဒ္ဓိတေန ဥပစာရေန ဝါ ခေါမံ ခေါမပဋစီဝရံ၊ တထာ အဝသေသာနိ။ သာဏံ သာဏဝါကသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ စီဝရံ။ ဘင်္ဂံ ခေါမသုတ္တာဒီနိ သဗ္ဗာနိ ဧကစ္စာနိ ဝါ ဝေါမိဿေတွာ ဝါယိတစီဝရံ။ ဝါကမယမေဝ ဝါတိ ကေစိ။ ကမ္ဗလန္တိ မနုဿလောမံ ဝါဠလောမဉ္စ ဌပေတွာ သေသလောမေဟိ ဝါယိတံ။ ဧတာနီတိ ခေါမာဒီနိ ယထာဝုတ္တာနိ။ သဟ အနုလောမေဟီတိ သာနုလောမာနိ။ ဇာတိတော ကပ္ပိယာနိ ဆ စီဝရာနိ ဘဝန္တိ။

၃၁။ ဣဒါနိ ‘‘ဒုကူလ’’န္တိအာဒိနာ တေသံ အနုလောမာနိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဒုကူလန္တိ ဒုကူလသင်္ခါတေန ကေနစိ ဝါကဝိသေသေန ဝါယိတံ စီဝရံ။ စေဝါတိ သမုစ္စယေ၊ သော ဥပရိ အာကဍ္ဎိတဗ္ဗော။ ပဋ္ဋုဏ္ဏန္တိ ပဋ္ဋုဏ္ဏေသု ဇာတံ ပဋ္ဋုဏ္ဏံ။ ဒေသဝါစိနော ¶ ဗဟုဝစနန္တာတိ ဗဟုဝစနေန ဝိဂ္ဂဟော။ တထာ သောမာရာ စ စီနာ စ၊ တေသု ဇာတံ သောမာရစီနဇံ။ ဣမာနိ တီဏိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယာနိ။ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ ဇာတံ ဣဒ္ဓိဇံ၊ တံ ပန ခေါမာဒီနံ အညတရံ။ ဒေဝဒိန္နန္တိ ဒေဝေဟိ ဒိန္နံ ကပ္ပရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တံ စီဝရံ။ တဒေတံ ဒုကူလာဒိ တဿ တဿ ယထာဝုတ္တဿ ခေါမာဒိနော အနုလောမိကံ ဟောတိ။ တတ္ထ လောမာနိ အနုဂတံ အနုလောမံ၊ ယထာ သေသလောမာနိ အနုဂတံ လောမံ တဒနုကူလတ္တာ ‘‘အနုလောမ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တထာ တံဇာတိယကံ ယေသံ ကေသဉ္စိ အနုကူလံ သဗ္ဗမ္ပိ ရုဠှီဝသေန ‘‘အနုလောမ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တမေဝ အနုလောမိကံ၊ အနုကူလန္တိ အတ္ထော။ ကထံ? ဒုကူလံ သာဏဿ အနုလောမံ၊ ပဋ္ဋုဏ္ဏာဒီနိ တီဏိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ၊ ဣဒ္ဓိဇံ ဒေဝဒိန္နဉ္စ ခေါမာဒီနမနုလောမန္တိ။

၃၂-၃။ ဧဝံ သာနုလောမာနိ စီဝရာနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဓိဋ္ဌာနာဒိကံ ဒဿေတုံ ‘‘တိစီဝရ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဝုတ္တေပိ အဝဿံ ဝတ္တဗ္ဗတာယ သဗ္ဗတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗော၊ တိစီဝရဉ္စ…ပေ… ကဏ္ဍုစ္ဆာဒိဉ္စ အဓိဋ္ဌေယျ န ဝိကပ္ပေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ သမာဟာရော တိစီဝရံ။ ပရိက္ခာရဉ္စ တံ စောဠဉ္စာတိ ပရိက္ခာရစောဠံ။ ဝဿဿ ယောဂ္ဂါ ဝဿိကာ၊ သာဝ သာဋိကာ ဝဿိကသာဋိကာ။ ပုဉ္ဆတိ အနေနာတိ ပုဉ္ဆနံ၊ မုခဿ ပုဉ္ဆနံ မုခပုဉ္ဆနံ။ နိသီဒန္တိ ဧတ္ထာတိ နိသီဒနံ၊ မုခပုဉ္ဆနဉ္စ နိသီဒနဉ္စ မုခပုဉ္ဆနနိသီဒနံ ¶ ။ သယနသုခါဒိံ ပဋိစ္စ အတ္ထရီယတီတိ ပစ္စတ္ထရဏံ၊ တဒေဝ ပစ္စတ္ထရဏကံ။ ကဏ္ဍုံ ဆာဒေတီတိ ကဏ္ဍုစ္ဆာဒိ။ အဓိဋ္ဌဟေတိ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိအာဒိနာ နဝန္နံ နာမံ ဂဟေတွာ အဓိဋ္ဌေယျ။ န ဝိကပ္ပေယျာတိ တဿ တဿ နာမံ ဂဟေတွာ န ဝိကပ္ပေယျ၊ တဿ တဿ ပန နာမံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဣမံ စီဝရံ တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝိကပ္ပေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထာတိ ဣမေသု နဝသု ¶ စီဝရေသု။ တိစီဝရန္တိ တိစီဝရနာမေန အဓိဋ္ဌိတံ။ တထာ ဟိ အဓိဋ္ဌာနတော ပုဗ္ဗေ ဝိသုံ တိစီဝရံ နာမ နတ္ထိ သင်္ဃာဋိအာဒိပ္ပဟောနကဿ ပစ္စတ္ထရဏာဒိဝသေနာပိ အဓိဋ္ဌာတုံ အနုညာတတ္တာ။ တံ ဝိနာ ဧကာဟံ ဧကဒိဝသမ္ပိ။ န ဝသေယျာတိ အလဒ္ဓသမ္မုတိကော ဘိက္ခု အဝိပ္ပဝါသသီမတော အညတ္ထ ဝါသံ န ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သတိ တိစီဝရဉ္စ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ ပါစိတ္တိယဉ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဒီပေတိ။ နိသီဒနံ ဝိနာ စာတုမာသံ န ဝသေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ စတုန္နံ မာသာနံ သမာဟာရော စတုမာသံ၊ တမေဝ စာတုမာသံ။ တံ အစ္စန္တသံယောဂဝသေန။

၃၄။ ဣဒါနိ ‘‘ဣမ’’န္တိအာဒိနာ ‘‘အဓိဋ္ဌေယျာ’’တိ ဝုတ္တမဓိဋ္ဌာနံ ဒဿေတိ။ သင်္ဃာဋိံ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ အဓိဋ္ဌဟေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အဓိဋ္ဌဟေတိ ဟတ္ထပါသေ ဌိတံ ဧဝံ အဓိဋ္ဌေယျ။ အဟတ္ထပါသန္တိ ဟတ္ထဿ ပါသော သမီပေါ ဟတ္ထပါသော၊ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထဗ္ဘန္တရော။ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရောတိပိ ဝဒန္တိ။ နတ္ထိ ဟတ္ထပါသော ဧတိဿာတိ အဟတ္ထပါသာ၊ တံ ဧတန္တိ အဓိဋ္ဌဟေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? အန္တောဂဗ္ဘေ ဝါ ဥပရိပါသာဒေ ဝါ တဒဟေဝ ဂန္တွာ နိဝတ္တနယောဂ္ဂေ ပဒေသေ ဝါ ဌိတံ စီဝရံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဧတံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ အဓိဋ္ဌေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတော ဒူရေ ဌိတမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိပိ ဝဒန္တိ။ သေသေသုပီတိ ဥတ္တရာသင်္ဂါဒိကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိပရိယန္တေသုပိ အဝသေသစီဝရေသု။ အယံ နယောတိ အယမေဝ နယော။ ယထာ သင်္ဃာဋိယာ၊ ဧဝံ ‘‘ဣမံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တနယောဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဓိဋ္ဌဟန္တေန ပန ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ကာယဝိကာရံ ကရောန္တေန ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ စိတ္တေန အာဘောဂံ ကတွာ ကာယေန ဝါ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ ဝစီဘေဒမတ္တံ ကတွာ ဝါစာယ ဝါ။ ပရိက္ခာရစောဠံ နာမ ပါဋေက္ကံ နိဓာနမုခန္တိ တိစီဝရံ ပရိက္ခာရစောဠမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။

၃၅။ ဣဒါနိ ¶ ဧဝံ အဓိဋ္ဌဟတော အညံ လဒ္ဓါ အဓိဋ္ဌာတုကာမေန ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အဓိဋ္ဌဟန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သင်္ဃာဋိ ပဘုတိ အာဒိ ယဿ တံ သင်္ဃာဋိပ္ပဘုတိ။ ဧတံ ‘‘အဓိဋ္ဌဟန္တော’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အဓိဋ္ဌေယျာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ကမ္မပဒံ၊ ‘‘ပုဗ္ဗစီဝရ’’န္တိ ¶ ဧတ္ထ ပန ဝိသေသနံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာတိ ပရိစ္စဇိတွာ။ ပရိက္ခာရစောဠနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတဝတ္ထေဟိ သင်္ဃာဋိအာဒီနိ ကရောတိ၊ နိဋ္ဌိတေ ရဇနေ စ ကပ္ပေ စ ဣမံ ပရိက္ခာရစောဠံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနိ။ ပတ္တာဓိဋ္ဌဟနေတိ ပတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနေ။ တထာတိ စ ယထာ စီဝရေ၊ တထာ ပတ္တေပိ အဓိဋ္ဌာနာဒိကံ သဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဣမံ ပတ္တံ၊ ဧတံ ပတ္တ’’န္တိ ဝါ ဝိသေသော။

၃၆။ ဣဒါနိ ပစ္စုဒ္ဓါရဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣမံ ဝ ဣတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ ရဿံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ သော ဣတိ-သဒ္ဒတော ပရံ ယောဇေတဗ္ဗော၊ တသ္မာ ‘‘ဧတံ သင်္ဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ဝါ သံသေတိ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သံသေတိ ဝဒေယျ။ ဧဝန္တိ ယထာ နာမေန သင်္ဃာဋိ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာ၊ တထာ ဥတ္တရာသင်္ဂါဒီနီတိ အတ္ထော။ ဝိဒူတိ ပစ္စုဒ္ဓရေတိမဿ ကတ္တုပဒံ၊ ပညဝါတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထာပိ ဒူရာသန္နတာဒီ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၃၇-၈။ ဣဒါနိ သင်္ဃာဋိအာဒီနံ ဆန္နံ ပမာဏပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတိ ‘‘သင်္ဃာဋီ’’တိအာဒိနာ။ ပစ္ဆိမော အန္တော ပစ္ဆိမန္တော၊ တေန၊ ပစ္ဆိမကောဋိယာတိ အတ္ထော။ ဒီဃသောတိ ဒီဃတော။ မုဋ္ဌိယာ သဟိတံ ပဉ္စကံ ယဿာ သာ မုဋ္ဌိပဉ္စကာ၊ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ပန မုဋ္ဌိပဉ္စကော။ မုဋ္ဌိ-သဒ္ဒေနေတ္ထ ဥပစာရဝသေန ကတမုဋ္ဌိကော ဟတ္ထောဝ ဝုတ္တော။ သုဂတဿ စီဝရတော ဦနာတိ သမာသော။ အပီတိ ဝုတ္တသမုစ္စယေ၊ တေန ¶ ယထာဝုတ္တပစ္ဆိမပ္ပမာဏာ စ အယဉ္စ ဥတ္တမပ္ပမာဏာတိ အတ္ထော။ ‘‘ပစ္ဆိမန္တေနာ’’တိ ဣဒံ မုဋ္ဌိတ္တိကဉ္စ တိရိယန္တိ ဧတ္ထာပိ အနုဝတ္တေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဥတ္တမန္တေန သုဂတစီဝရူနာပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ သမုစ္စိနောတိ။ တတ္ထ ဣဒါနိ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ တိဿော ဝိဒတ္ထိယော ဧကာ သုဂတဝိဒတ္ထိ၊ တာယ ဝိဒတ္ထိယာ နဝ ဝိဒတ္ထိယော ဒီဃတော သုဂတစီဝရပ္ပမာဏံ၊ တိရိယံ ဆ ဝိဒတ္ထိယော၊ တံ ပန ဝဍ္ဎကိဟတ္ထေန ဒီဃတော တေရသ ဟတ္ထာ ဧကာ စ ဝိဒတ္ထိ၊ တိရိယတော နဝ ဟတ္ထာ ဟောန္တိ။ တံဝသေန ဥဘယတ္ထ ဦနတာ ဝိညာတဗ္ဗာ။

ဥတ္တရာသင်္ဂေါပိ တတ္တကောဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ဧကံသိကဿပီ’’တိ အာဟ။ ဧကော အံသော ဧကံသော၊ တတ္ထ ကာတဗ္ဗန္တိ တဒ္ဓိတေ ဧကံသိကံ။ ‘‘အန္တရဝါသကော’’စ္စာဒိနာ နိဝါသနံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ အန္တရံ မဇ္ဈပဒေသော၊ အန္တရေ မဇ္ဈေ ကဋိပ္ပဒေသေ ဝါသော ဝတ္ထံ အန္တရဝါသော၊ သောယေဝ အန္တရဝါသကော။ စာပီတိ သမုဒါယော၊ ဧကော ဝါ သမုစ္စယော။ အဍ္ဎေန တတိယော ဘာဂေါ အဍ္ဎတေယျော။ ဧတ္ထ ဒွိန္နံ ဟတ္ထကောဋ္ဌာသာနံ သမ္ပုဏ္ဏာနံ တတိယကောဋ္ဌာသသံသိဇ္ဈနေ ကရဏဘူတာ အဍ္ဎ-သဒ္ဒနိဒ္ဒိဋ္ဌာ ယာ ဝိဒတ္ထိ ¶ ၊ သာဝ တတိယောတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဥပဍ္ဎဟတ္ထသင်္ခါတော တတိယော ဘာဂေါ အဍ္ဎတေယျော။ သော စ နာနန္တရေန ဒွိဟတ္ထတတိယတာ လဗ္ဘတီတိ ဒွေ ဟတ္ထာ၊ ဧကာ စ ဝိဒတ္ထိ အဍ္ဎတေယျော။ တံသန္နိယောဂေန ပနေတ္ထ အန္တရဝါသကောဝ အဍ္ဎတေယျောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒွေ ဟတ္ထာ ယဿာတိ ဗာဟိရတ္ထသမာသော။ ပါရုပနေနာပိ သက္ကာ နာဘိံ ပဋိစ္ဆာဒေတုန္တိ ‘‘ဒွိဟတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဍ္ဎတေယျံ ဝိကပ္ပေတိ။ တိရိယဿ အန္တောတိ ဆဋ္ဌီတပ္ပုရိသော၊ တိရိယမေဝ အန္တောတိ ဝါ ကမ္မဓာရယော ‘‘ဂါမန္တော’’တိအာဒီသု ဝိယ။

၃၉။ ‘‘နိသီဒနဿာ’’တိအာဒိနာ ¶ နိသီဒနစီဝရံ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ နိသီဒနံ နာမ သမေ ဘူမိဘာဂေ ဧဠကလောမာနိ ဥပရူပရိ သန္ထရိတွာ ကဉ္ဇိကာဒီဟိ သိဉ္စိတွာ ကတော ဒွီသု ဌာနေသု ဖာလိတတ္တာ တီဟိ ဒသာဟိ ယုတ္တော ပရိက္ခာရဝိသေသော။ ဝိဒတ္ထီ ဒွေတိ ဒွေ ဝိဒတ္ထီ။ ဝိသာလတော ပုထုလတော။

၄၀။ ‘‘ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒီ’’တိအာဒိနာ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ကဏ္ဍူတိ ဟိ န အတ္ထတော နာနံ၊ တဂ္ဂဟဏေန ပနေတ္ထ ပိဠကဿာဝထုလ္လကစ္ဆာဗာဓံ ဂယှတိ။ ကဏ္ဍုံ ယထာဝုတ္တံ ပိဠကာဒိံ ပဋိစ္ဆာဒေတီတိ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိ။ ပဋိစ္ဆဒနံ ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေါ၊ ယထာဝုတ္တကဏ္ဍုယာ ပဋိစ္ဆာဒေါ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒေါ၊ သော အဿ အတ္ထီတိ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒီ၊ တဿ။ တိရိယန္တိ တိရိယတော။

၄၁။ ‘‘ဝဿိကာ’’တိအာဒိနာ ဝဿိကသာဋိကံ ဒဿေတိ၊ တံ သုဝိညေယျံ။

၄၂။ ဧဝံ ပမာဏဝန္တာနံ ပမာဏံ ဒဿေတွာ ဝုတ္တပ္ပမာဏာတိက္ကမေ ဒေါသံ၊ ကေသဉ္စိ ပမာဏာဘာဝဂဏနာဘာဝဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧတ္ထာတိ ဝုတ္တပ္ပမာဏဝန္တေသု စီဝရေသု။ တဒုတ္တရိ တတော ဝုတ္တပ္ပမာဏတော ဥတ္တရိ နိပါတေန ဥတ္တရိ-သဒ္ဒေန တပ္ပုရိသော။ ကရောန္တဿ သမ္ပာဒေန္တဿ။ ဆေဒနပါစိတ္တီတိ ဆေဒနေန သဟိတာ ပါစိတ္တိ၊ အတိရေကံ ဆိန္ဒိတွာ ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော ပန အတိရေကဉ္စ ဦနကဉ္စ ‘‘ပရိက္ခာရစောဠ’’န္တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ယေန မုခံ ပုဉ္ဆန္တိ၊ တံ မုခသမ္ဗန္ဓီတိ မုခဿ စောဠန္တိ သမာသေ ဒွန္ဒော။ အာကင်္ခိတံ ဣစ္ဆိတံ ပမာဏန္တိ ကမ္မဓာရယော။ တမေတေသမတ္ထီတိ အာကင်္ခိတပ္ပမာဏိကာ။ ဧတ္ထ စ တိစီဝရာဒီသု အဝုတ္တေပိ ဂဏနဝိဘာဂေ ပစ္စတ္ထရဏမုခပုဉ္ဆနပရိက္ခာရစောဠေ ဌပေတွာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ¶ ¶ ဆက္ကမေကေကမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ မုခပုဉ္ဆနစောဠာနိ ပစ္စတ္ထရဏာနိ စ ဗဟူနိပီတိ ဝိညာတဗ္ဗံ။

၄၃။ ဂဏနာတိ ဧတ္ထ နပုံသကဿ ဣတ္ထိဝစနေန ယောဂါဘာဝါ ‘‘န ဒီပိတာ’’တိ လိင်္ဂံ ဝိပရိဏာမေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ အဋ္ဌကထာယံ န ပကာသိတာတိ အတ္ထော။ တိဏ္ဏံ ပနေတေသံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေနေဝ ဝုတ္တံ၊ ဝိကပ္ပနူပဂပစ္ဆိမေန ပစ္ဆိမပ္ပမာဏံ အတ္ထိယေဝ။ ဣဒါနိ ယသ္မာ တတ္ထ တံ သဗ္ဗံ န ဒီပိတံ၊ တသ္မာ ဝိကပ္ပနူပဂထဝိကာဒိ သဗ္ဗံ ဧကံ ‘‘ပရိက္ခာရစောဠ’’န္တိ၊ ဗဟူနိ ဧကတော ကတွာ ‘‘ပရိက္ခာရစောဠာနီ’’တိပိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမိနာ ပရိက္ခာရစောဠံ နာမ ပါဋေက္ကံ နိဓာနမုခန္တိ ဒဿေတိ။ ထဝိကာဒိံ ထဝိကာ အာဒိ ယဿ ပရိဿာဝနာဒိနောတိ သမာသော။ ဝိကပ္ပဿ ဥပဂံ ဝိကပ္ပိယံ၊ တဉ္စ ဥပရိ ဝက္ခတိ။

၄၄။ ဣဒါနိ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ ပဋိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘အဟတာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အဟတေန နဝေန အဓောတေန ကပ္ပံ သဒိသံ အဟတကပ္ပံ၊ ဧကဝါရဓောတံ။ အဟတဉ္စ အဟတကပ္ပဉ္စ အဟတာဟတကပ္ပာနိ၊ ဝတ္ထာနိ၊ တေသံ။ ဒွေ ဂုဏာ ပဋလာနိ ယဿ သာတိ ဒုဂုဏာ။ ‘‘ဂုဏော ပဋလရာသီသူ’’တိ ဟိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာ။ ဒုဂုဏာ ဒုပဋ္ဋာ၊ ဥတ္တရသ္မိံ ဒေဟဘာဂေ အာသဉ္ဇီယတီတိ ဥက္ကရာသင်္ဂေါ။ ဧကစ္စံ ဧကပဋ္ဋံ အဿ အတ္ထီတိ ဧကစ္စီ၊ ဧကပဋ္ဋောတိ အတ္ထော။ နိပါတော ဝါ ဧကစ္စီတိ။ တထာတိ သမုစ္စယေ၊ အန္တရဝါသကော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပမာယံ ဝါ၊ ယထာ ဥတ္တရာသင်္ဂေါ ဧကစ္စိယော၊ ဧဝံ အန္တရဝါသကောတိ အတ္ထော။

၄၅။ ‘‘ဥတူ’’တိ အနေကဥတု ဂဟိတာတိ ဥတုတော ဒီဃကာလတော ဥဒ္ဓဋာ ဥတုဒ္ဓဋာ၊ တေသံ ပိလောတိကာနန္တိ အတ္ထော။ သေသာတိ ဥတ္တရာသင်္ဂအန္တရဝါသကာ။ ပံသု ဝိယ ကုစ္ဆိတံ ¶ ဥလတိ ပဝတ္တတီတိ ပံသုကူလံ၊ ရထိကာသုသာနသင်္ကာရကူဋာဒီနံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတံ စောဠခဏ္ဍံ၊ တသ္မိံ။ ယာ ယာ ရုစီတိ အဗျယီဘာဝေ ယထာရုစိ၊ ယာဝဒတ္ထံ သတပဋ္ဋမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၄၆။ ဣဒါနိ တီသု ဆိန္ဒိတွာ ကာတုံ အပ္ပဟောန္တေသု ကာတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘တီသူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တိစီဝရသမုဒါယတော ဧကဒေသဘူတာနံ ဒွိန္နမေကဿ စ သင်္ခါဂုဏေန နိဒ္ဓါရိယမာနတ္တာ တီသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ဧကဝစနဿ ဗဟွတ္ထေန ယောဂါဘာဝတော ဒွိစီဝရသင်္ခါတဗဟွတ္ထဝသေန ¶ ဝစနံ ဝိပရိဏာမေတွာ ယာနိ ပဟောန္တိ၊ တာနိ ဒွေ ဝါပိ ဆိန္ဒိတဗ္ဗာနိ၊ ယံ ပဟောတိ၊ တံ ဧကံ ဝါ ဆိန္ဒိတဗ္ဗန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပဟောန္တီတိ ပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏဆိန္နကာနိ ပဟောန္တိ။ အပီတိ သမ္ဘာဝနေ၊ တီသု ကာ ကထာတိ အတ္ထော။ အနွာဓိန္တိ အာဂန္တုကပတ္တံ။ အနု ပစ္ဆာ အာဓီယတီတိ အနွာဓိ၊ ယံ စီဝရဿောပရိ သင်္ဃာဋိအာကာရေန အာရောပေတဗ္ဗံ။ အနာဒိဏ္ဏန္တိ အနာရောပိတံ အနွာဓိကံ။ န ဓာရေယျာတိ ဣမိနာ ယဒိ ဓာရေယျ၊ ဒုက္ကဋန္တိ ဒီပေတိ။

၄၇-၈။ ဣဒါနိ ‘‘တိစီဝရံ န ဝသေယျ ဝိနေကာဟ’’န္တိ ဝုတ္တာနံ တိဏ္ဏံ အဝိပ္ပဝါသလက္ခဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂါမေ’’တိအာဒိနာ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၄၇၁ အာဒယော) ဝုတ္တပရိဟာရမာဟ။ တတ္ထ ဂါမေ ဝါ…ပေ… ဝိဟာရေ ဝါ တိစီဝရံ နိက္ခိပိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ‘‘ပဋော ဒဍ္ဎော’’တိအာဒီသု ဝိယ အဝယဝေပိ သမုဒါယဝေါဟာရဝသေန တီသု ဧကမ္ပိ ‘‘တိစီဝရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုသမ္မုတိယညတြာတိ သင်္ဃေန ဂိလာနဿ ဘိက္ခုနော ဒီယမာနံ စီဝရေန ဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိံ ဝိနာ။ ဝိပ္ပဝတ္ထုန္တိ ဧကူပစာရနာနူပစာရဂါမာဒိတော ဗဟိ၊ အထ ဝါ နိဝေသနာဒီနံ၊ တတ္ထ စ ဂဗ္ဘောဝရကာနံ စီဝရဿ ဝါ ဟတ္ထပါသံ အတိက္ကမ္မ စီဝရေန ဝိပ္ပယုတ္တော ¶ ဟုတွာ ဝသိတုံ။ ဧတ္ထ စ ဂါမာဒီနံ ဧကူပစာရနာနူပစာရတာ ဧကကုလနာနာကုလသန္တကဿ ဂါမာဒိနော ပရိက္ခေပဿ၊ ပရိက္ခေပေါကာသဿ စ ဝသေန သတ္ထအဗ္ဘောကာသာနံ သတ္တဗ္ဘန္တရဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ဧကော အဗ္ဘန္တရော အဋ္ဌဝီသတိဟတ္ထော ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ နိဝေသနာဒီနိ ဂါမတော ဗဟိ သန္နိဝိဋ္ဌာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဝိသုံ ဂါမဿ ဂဟိတတ္တာ၊ တထာ ဥဒေါသိတာဒီဟိ အညံ နိဝေသနံ။

တတ္ထ ဥဒေါသိတော နာမ ယာနာဒီနံ ဘဏ္ဍာနံ သာလာ။ ပါသာဒေါ ဒီဃပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယံ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ။ နာဝါ စ အဋ္ဋော စ မာဠော စ အာရာမော စ နာဝါ…ပေ… အာရာမံ၊ တသ္မိံ။ အဋ္ဋော နာမ ပဋိရာဇာဒီနံ ပဋိဗာဟနတ္ထံ ဣဋ္ဌကာဟိ ကတော ဗဟလဘိတ္တိကော စတုပဉ္စဘူမိကော ပတိဿယဝိသေသော။ မာဠော ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော စတုရဿပါသာဒေါ။ အာရာမော ပုပ္ဖာရာမော ဝါ ဖလာရာမော ဝါ။ သတ္ထော စ ခေတ္တဉ္စ ခလဉ္စာတိ ဒွန္ဒော။ သတ္ထော နာမ ဇင်္ဃသတ္ထော ဝါ သကဋသတ္ထော ဝါ။ ခလံ ဝုစ္စတိ ဓညကရဏံ။ ဒုမော နာမ ဒုမမူလံ ဆာယာယ ဖုဋ္ဌောကာသော ဥပစာရဝသေန။ အဗ္ဘောကာသော ပန အဂါမကေ အရညေဝ အဓိပ္ပေတော။

၄၉။ ဣဒါနိ ‘‘ဧတံ…ပေ… သင်္ဃာဋိ’’န္တိအာဒိနာ နဝန္နမေဝ ပစ္စုဒ္ဓါရော ဝုတ္တော၊ န ပန တေသံ ¶ ကာလပရိစ္ဆေဒေါတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ရောဂါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဒေဝဒတ္တော ဒတ္တောတိ နာမေကဒေသေနာပိ နာမဝေါဟာရတော ဝဿိကသာဋိကာဝ ‘‘သာဋိကာ’’တိ ပကရဏဝသေန ဂမ္မမာနတ္ထတ္တာ ဝုတ္တာ။ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ စ ရောဂဝဿာနပရိယန္တာ။ ရောဂါ စ ဝဿာနာ စ မာသာ ရောဂဝဿာနာ၊ တေ တဒတိက္ကမေန ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗတာယ ပရိယန္တာ ယာသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။

ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဝဿိကသာဋိကာ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယ ဧဝ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာ။ တထာ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ ¶ အာဗာဓေသု ဝူပသန္တေသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ’’တိ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန ကေစိ အာစရိယာ ‘‘ပစ္စုဒ္ဓရိတွာတိ ဝဿိကသာဋိကဘာဝတော အပနေတွာ’’တိ ဝဒိံသု၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ။ ပစ္စုဒ္ဓါရဝိနယကမ္မဝိသယေယေဝ ပစ္စုဒ္ဓါရ-သဒ္ဒဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ၊ ‘‘စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ပါဠိဝစနတော စ။ ‘‘စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတု’’န္တိ စ စတုန္နံ မာသာနံ အဓိဋ္ဌာနေန သဟ အစ္စန္တသံယောဂေါ ဒဿိတောတိ န တေန အဓိဋ္ဌာနဘေဒေါ ဝိညာယတိ။ တေနေဝ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ဝဿာနံ စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ၊ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝစနတော ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယ ဧဝ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဟေမန္တေ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘ဝဿိကသာဋိကာ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေနာပိ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိ အာဗာဓဝူပသမေနာပိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီ’’တိ (ကင်္ကာ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယမ္ပိ ပစ္စုဒ္ဓါရဝသေနာပိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ သတိ သဗ္ဗဋ္ဌကထာယော သမေန္တိ၊ ယုတ္တိ စ အဝိရုဒ္ဓါ ဟောန္တီတိ။ တတော ပရန္တိ ပစ္စုဒ္ဓါရတော ဥပရိ။ ဝိကပ္ပေယျာတိ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေယျ။ ဝဿိကသာဋိကံ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဟေမန္တဿ ပဌမဒိဝသေ ဝိကပ္ပေယျ၊ ဧဝံ အသတိ ဒုက္ကဋန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သေသာတိ အပရေ သတ္တ စီဝရာနိ သေသာ။ နတ္ထိ ပရိယန္တံ ဝုတ္တသဒိသော ကာလပရိစ္ဆေဒေါ ဧတေသန္တိ အပရိယန္တိကာ။

၅၀။ ဣဒါနိ ပစ္စတ္ထရဏာဒိကံ စီဝရစတုက္ကံ သဒသာဒိကံ ဝဋ္ဋတိ၊ နာပရန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ပစ္စတ္ထရဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရိက္ခာရော စ မုခပုဉ္ဆနဉ္စာတိ ဒွန္ဒော။ ပရိက္ခာရမုခပုဉ္ဆနမေဝ စောဠကန္တိ ကမ္မဓာရယော။ ဒွန္ဒသမာသန္တေ သုယျမာနတ္တာ ပန စောဠက-သဒ္ဒေါ ပရိက္ခာရ-သဒ္ဒတော စ ပရံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ¶ ‘‘ပရိက္ခာရစောဠက’’န္တိ။ တံ ပန သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေပိ အဝဋ္ဌာနတော ဌပေတွာ ပဉ္စ စီဝရာနိ ပရိက္ခာရစောဠနာမေနာဓိဋ္ဌိတာနိ အဝသေသံ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပစ္စတ္ထရဏဉ္စ ပရိက္ခာရမုခပုဉ္ဆနစောဠကဉ္စ ပစ္စတ္ထရဏ…ပေ… စောဠကဉ္စ နိသီဒနဉ္စာတိ ဧတံ စီဝရစတုက္ကံ သဒသမ္ပိ အရတ္တမ္ပိ အနာဒိဏ္ဏကပ္ပမ္ပိ လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သဒသန္တိ သဟ ယာဟိ ကာဟိစိ ဒသာဟီတိ သဒသံ။ သဒသကေ လဗ္ဘမာနေ အဒသမ္ပိ လဗ္ဘတေဝါတိ သဒသမ္ပိ အဒသမ္ပိ ပုပ္ဖဒသမ္ပီတိ ဧတ္ထ အတ္ထော။ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တာဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ အရတ္တန္တိ နီလပီတာဒိရဇနေန အရဉ္ဇိတမ္ပိ။ ပိ-သဒ္ဒေန ရဉ္ဇိတနီလပီတာဒိကမ္ပိ အနာဒိဏ္ဏကပ္ပမ္ပီတိ။ အာဒိဏ္ဏော ကပ္ပော ယဿ နတ္ထီတိ တံ အနာဒိဏ္ဏကပ္ပမ္ပိ။ ပိ-သဒ္ဒေန အာဒိဏ္ဏကပ္ပမ္ပိ။

နနု စ ‘‘န ဘိက္ခဝေ သဗ္ဗနီလကာနိ စီဝရာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၇၂) သဗ္ဗနီလကသဗ္ဗပီတကသဗ္ဗလောဟိတကစီဝရာနိ သာမညေန ပဋိက္ခိတ္တာနီတိ ကထမိဒံ စီဝရစတုက္ကံ သဒသာဒိကံ ဝဋ္ဋတိ၊ ကထဉ္စ အနာဒိဏ္ဏကပ္ပမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ? ဝုစ္စတေ – ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ဘိက္ခု ကုသစီရံ နိဝါသေတွာ’’တိအာဒိနာ ဥပ္ပန္နဝတ္ထူသု (မဟာဝ။ ၃၇၁) ‘‘န ဘိက္ခဝေ ကုသစီရံ…ပေ… တိတ္ထိယဒ္ဓဇော ဓာရေတဗ္ဗော။ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၇၁) ဥပ္ပန္နဝတ္ထုဝသေနေဝ နိဝါသနပါရုပနသင်္ခါတဓာရဏဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ စ တတ္ထေဝ အဋ္ဌကထာယဉ္စ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၂) ‘‘သဗ္ဗနီလကာဒီနိ ရဇနံ ဓောဝိတွာ ပုန ရဇိတွာ ဓာရေတဗ္ဗာနိ၊ န သက္ကာ စေ ဟောန္တိ ဓောဝိတုံ၊ ပစ္စတ္ထရဏာနိ ဝါ ကာတဗ္ဗာနိ၊ ဒုပဋ္ဋစီဝရဿ ဝါ မဇ္ဈေ ဒါတဗ္ဗာနိ၊ အစ္ဆိန္နဒသဒီဃဒသာနိ ဒသာ ဆိန္ဒိတွာ ဓာရေတဗ္ဗာနိ၊ ကဉ္စုကံ လဘိတွာ ဖာလေတွာ ရဇိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဝေဌနေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ နိဝါသနပါရုပနဝသေနေဝ ဓာရဏပရိဘောဂါနံ ¶ ဝုတ္တတ္တာ စ ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒေ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၈) ‘‘ယံ နိဝါသေတုံ ဝါ ပါရုပိတုံ ဝါ သက္ကာ ဟောတိ၊ တဒေဝ စီဝရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဉ္စန္နံယေဝ ကပ္ပဗိန္ဒုနော အနုညာတတ္တာ စ တိစီဝရကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိဝဿိကသာဋိကသင်္ခါတာနိ ပဉ္စ စီဝရာနိ ကာယပရိဟာရိယာနေဝ အဒသာနိ အသဗ္ဗနီလကာဒီနိ ကပ္ပိယရဇနရဇိတာနိ အာဒိဏ္ဏကပ္ပာနိယေဝ ဟောန္တိ၊ န နိယမေန နိဝတ္တိတာနိ ပရာနိ စတ္တာရီတိ စီဝရစတုက္ကမေဝ သဒသာဒိကံ အနာဒိဏ္ဏကပ္ပမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ။

၅၁။ သေသစီဝရပဉ္စကံ အဒသံယေဝ ရဇိတံယေဝ အာဒိဏ္ဏကပ္ပံဝ ကပ္ပတီတိ ယောဇနာ။ ရဇိတန္တိ ကပ္ပိယရဇနေန ရဇိတံ။ နိသီဒနဿ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန သဗ္ဗတ္ထ အဒသတ္ထံ နိသေဓေတုံ ‘‘သဒသံဝ နိသီဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သတိ ဟိ သမ္ဘဝေ ဗျဘိစာရေ စ ဝိသေသနံ သာတ္ထကံ ဟောတိ။

၅၂။ ဣဒါနိ ¶ အနဓိဋ္ဌိတေ အနိဿဋ္ဌေ စ ကာ ပဝတ္တီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အနဓိဋ္ဌိတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနဓိဋ္ဌိတန္တိ တိစီဝရာဒိဝသေန အနဓိဋ္ဌိတံ။ အနိဿဋ္ဌန္တိ ယဿ ကဿစိ ဒါနလက္ခဏေန အဒိန္နံ။ ဝိကပ္ပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇယေတိ ဝက္ခမာနနယေန ဧကဗဟုဘာဝံ၊ သန္နိဟိတာသန္နိဟိတဘာဝဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ ဝိကပ္ပေတွာ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇေယျ။ ဝက္ခမာနနယေန ပန ဝိညာယတီတိ ‘‘ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ’’တိ န ဝုတ္တံ။

ဣဒါနိ ‘‘ဝိကပ္ပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ ကီဒိသံ တံ ဟေဋ္ဌိမန္တေန ဝိကပ္ပိယန္တိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဟတ္ထော ဒီဃေန ယဿ တံ ဟတ္ထဒီဃံ။ တတောတိ တသ္မာ ဟတ္ထတော။ ဥပဍ္ဎော ဟတ္ထဿ ဒုတိယော ဘာဂေါ ဝိဒတ္ထိသင်္ခါတော ဝိတ္ထာရေန ယဿ တံ ဥပဍ္ဎဝိတ္ထာရံ။

၅၃။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တဝိဓာနံ တေစီဝရိကဿေဝ ဝသေန၊ အပရော ပန အညထာ ပဋိပဇ္ဇတီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တိစီဝရဿာ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ တတ္ထ နာမေနာဓိဋ္ဌိတာနိ တီဏိ စီဝရာနိ ဧတဿာတိ တိစီဝရော။ တဿ ဝိနယတေစီဝရိကဿာတိ အတ္ထော၊ န ပရိက္ခာရစောဠနာမေန အဓိဋ္ဌိတစီဝရဿ။ ဝိနယတေစီဝရိကဿ ပန ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တပရိဟာရော နတ္ထိ။ ပရိက္ခာရစောဠိယောတိ ပရိက္ခာရစောဠမဿ အတ္ထီတိ ဏိကေန ယ-ကာရော။ သဗ္ဗန္တိ သကလံ နဝဝိဓမ္ပိ စီဝရံ။ တထာ ဝတွာတိ ဧကဗဟုဘာဝံ၊ သန္နိဟိတာသန္နိဟိတဘာဝဉ္စ ဉတွာ ‘‘ဣမံ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိအာဒိနာ ဝတွာ။ အဓိဋ္ဌတီတိ အဓိဋ္ဌာတိ။

၅၄။ အဓိဋ္ဌိတစီဝရံ ပန ပရိဘုဉ္ဇတော ကထံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အစ္ဆေဒါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အစ္ဆေဒေါ စ ဝိဿဇ္ဇနဉ္စ ဂါဟော စ ဝိဗ္ဘမော စာတိ ဒွန္ဒော။ အစ္ဆေဒေါ နာမ စောရာဒီဟိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏံ။ ဝိဿဇ္ဇနံ ပရေသံ ဒါနံ။ ဂါဟော ဝိဿာသေန ဂဟဏံ။ ဝိဗ္ဘမော သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ဂိဟိဘာဝူပဂမနံ။ တဒါပိ တဿ အညဿ ဒါနေ ဝိယ စီဝရဿ နိရာလယဘာဝေန ပန ပရိစ္စာဂေါတိ။ ဋီကာယံ ပန ဘာဒိသော ဘိက္ခုယေဝါတိ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီတိ အတ္ထံ ဝိကပ္ပေတွာ ဘိက္ခုနိယာ ဂိဟိဘာဝူပဂမနံ ဝုတ္တံ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ကာရဏံ ပနေတ္ထ အမှာကံ ဂရူဟိယေဝ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ‘‘ဘိက္ခုနိယာ ‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာ’တိ ဝိသေသေတွာ အဝုတ္တတ္တာ ဘိက္ခုနိယာ ဟိ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဝိသုံ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ တဿာ ဝိဗ္ဘမနေနေဝ အဿမဏီဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တံ။ နနု စ ဘိက္ခုနော အပ္ပစ္စက္ခာတသိက္ခဿ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေန အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနေန နိရာလယဘာဝေါ ကာရဏဘာဝေန ¶ ဝုတ္တော၊ ဧဝံ သတိ ပရိဝတ္တလိင်္ဂဿ နတ္ထိ နိရာလယဘာဝေါတိ ကထမဿ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ? သစ္စမေတံ၊ တထာပိ ဗုဒ္ဓမတညူဟိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၉) ‘‘ယံ ပနဿ ဘိက္ခုဘာဝေ ¶ အဓိဋ္ဌိတံ တိစီဝရဉ္စ ပတ္တော စ၊ တံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ၊ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ နတ္ထေတ္ထ ဒေါသောတိ။

မာရဏလိင်္ဂသိက္ခာတိ ဥတ္တရပဒလောပေန ဥပစာရေန ဝါ လိင်္ဂပရိဝတ္တနံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဉ္စ ‘‘လိင်္ဂသိက္ခာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ဣတိ ဧတေ အဋ္ဌ သဗ္ဗေသု နဝသု စီဝရေသု အဓိဋ္ဌာနဿ ဝိယောဂေါ ဝိပ္ပဝါသော၊ တဿ ကာရဏာ ဟောန္တီတိ ပါဌသေသော။ တိစီဝရဿ ပန န ကေဝလံ ဣမေယေဝ အဋ္ဌ၊ ဝိနိဝိဒ္ဓဆိဒ္ဒဉ္စ အဓိဋ္ဌာနဝိယောဂကာရဏန္တိ လိင်္ဂဝစနဉ္စ ပရိဝတ္တေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အဗ္ဘန္တရေ ဧကဿပိ တန္တုနော အဘာဝေန ဝိနိဝိဒ္ဓံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂတဆိဒ္ဒံကနိဋ္ဌင်္ဂုလိနခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏံ ဝိနိဝိဒ္ဓဆိဒ္ဒံ။ တတ္ထ သင်္ဃာဋိယာ စ ဥတ္တရာသင်္ဂဿ စ ဒီဃန္တတော ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏဿ၊ တိရိယန္တတော အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏဿ၊ အန္တရဝါသကဿ ပန ဒီဃန္တတော ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏဿေဝ တိရိယန္တတော စတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏဿ ပဒေသဿ ဩရတော ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ဘိန္ဒတိ၊ သူစိကမ္မံ ကတွာ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သူစိကမ္မံ ကရောန္တေန စ ဆိန္ဒိတွာ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနာပနယနေန ဆိဒ္ဒံ အဒဿေတွာ ကာတဗ္ဗံ။

၅၅။ ဣဒါနိ အကပ္ပိယာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ကုသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကုသာ စ ဝါကာ စ ဖလကာနိ စ၊ တေသံ စီရာနိ ကုသ…ပေ… စီရာနိ။ တတ္ထ ကုသေန ဂန္ထေတွာ ကတံ ကုသစီရံ။ တထာ ဝါကေန ဂန္ထေတွာ ကတံ ဝါကစီရံ၊ တာပသာနံ ဝက္ကလံ။ ဖလကသဏ္ဌာနာနိ ဖလကာနိ သိဗ္ဗိတွာ ကတံ ဖလကစီရံ။ ကေသဝါလဇန္တိ ကေသေဟိ စ ဝါလေဟိ စ ဇာတံ ဝါယိတံ ကမ္ဗလန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥလူကပက္ခာဇိနက္ခိပေတိ ဥလူကာနံ ကောသိယသကုဏာနံ ပက္ခံ ပက္ခေန ကတံ နိဝါသနဉ္စ အဇိနက္ခိပံ သလောမံ သခုရံ အဇိနမိဂါနံ စမ္မဉ္စ ဓာရယတော ထုလ္လစ္စယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၅၆။ ကဒလေရကက္ကဒုဿေသူတိ ကဒလိယော စ ဧရကော စ အက္ကော စ၊ တေသံ ဒုဿာနိ ဝတ္ထာနိ၊ တေသု စေဝ မကစိဝါကေဟိ ¶ ကတေ ပေါတ္ထကေ စာပိ ဒုက္ကဋံ။ နိမိတ္တတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မံ။ ကဒလိဒုဿာဒိသဒ္ဒေန တံဓာရဏမဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ တံဓာရဏနိမိတ္တံ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ‘‘နီလကော စာ’’တိအာဒိနာ ဒွန္ဒော။ သဗ္ဗာ နီလက…ပေ… ကဏှကာတိ ကမ္မဓာရယော။ နီလာဒိဝဏ္ဏယောဂေန ¶ ဝတ္ထံ နီလာဒိ။ နီလကံ ဥမာပုပ္ဖဝဏ္ဏံ။ မဉ္ဇေဋ္ဌံ မဉ္ဇေဋ္ဌိကဝဏ္ဏံ။ ပီတံ ကဏိကာရပုပ္ဖဝဏ္ဏံ။ လောဟိတံ ဇယသုမနပုပ္ဖဝဏ္ဏံ။ ကဏှကံ အဒ္ဒါရိဋ္ဌကဝဏ္ဏံ။ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။

၅၇။ မဟာ…ပေ… ရတ္တေတိ မဟာရင်္ဂေါ စ မဟာနာမရင်္ဂေါ စ၊ တေဟိ ရတ္တေ။ ဧတ္ထာပိ ပုန သုယျမာနံ သဗ္ဗသဒ္ဒမနုဝတ္တိယံ၊ ‘‘သဗ္ဗမဟာရင်္ဂရတ္တေ’’တိအာဒိနာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိနာ စ အသဗ္ဗနီလကာဒိ ကပ္ပိယရဇနရဇိတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ နတ္ထိ ဒေါသောတိ ဒီပေတိ။ တတ္ထ မဟာရင်္ဂေါ သတပဒိပိဋ္ဌိဝဏ္ဏော။ မဟာနာမရင်္ဂေါ သမ္ဘိန္နဝဏ္ဏော၊ သော ပန ပဏ္ဍုပလာသဝဏ္ဏော ဟောတိ၊ ပဒုမဝဏ္ဏောတိပိ ဝဒန္တိ။ တိရီဋကေတိ တံ နာမက ရုက္ခတစေ။ အစ္ဆိန္နဒီဃဒသကေတိ သဗ္ဗသော အစ္ဆိန္နတ္တာ အစ္ဆိန္နာ စ မဇ္ဈေ ဆိန္နတ္တာ ဒီဃာ စ သာ ဒသာ စ ဝတ္ထကောဋိ ယဿာတိ အညပဒတ္ထသမာသော။ ဖလပုပ္ဖဒသေတိ အညမညံ သံသိဗ္ဗိတွာ ကတာ ဖလသဒိသာ ဒသာ ‘‘ဖလာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ကေတကာဒိ ပုပ္ဖသဒိသာနိ ‘‘ပုပ္ဖာနီ’’တိ စ၊ ဖလာ စ ပုပ္ဖာ စ ဒသာ ယဿ၊ ဖလသဒိသေ ဒသေ၊ ပုပ္ဖသဒိသေ ဒသေ စာတိ အတ္ထော။ ဝေဌနေတိ သီသဝေဌနေ။ တထာတိ ဣမိနာ သဗ္ဗနီလကာဒီသု ဒုက္ကဋံ အတိဒိသတိ။ သဗ္ဗန္တိ ကုသစီရာဒိကံ သကလံ။ အစ္ဆိန္နံ စီဝရံ ယဿ သော လဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

စီဝရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ရဇနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၅၈။ မူလဉ္စ ¶ ခန္ဓော စ တစော စ ပတ္တဉ္စ ဖလဉ္စ ပုပ္ဖဉ္စ၊ တေသံ ပဘေဒေါတိ ဆဋ္ဌီတပ္ပုရိသော။ အထ ဝါ ပဘေဒ-သဒ္ဒဿ ကမ္မသာဓနတ္တေ တာနိယေဝ ပဘေဒေါတိ ကမ္မဓာရယော၊ တတော။ ရဇန္တိ ဧတေဟီတိ ရဇနာနိ၊ မူလာဒီနိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဆ ရဇနာနိ မူလရဇန’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဘဂဝတာ အနုညာတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ရဇနာ ဆပ္ပကာရာနိ၊ အနုညာတာနိ သတ္ထုနာ’’တိ။

၅၉။ မူလေတိ ¶ မူလရဇနေ ဟလိဒ္ဒိံ ဝိဝဇ္ဇိယ သဗ္ဗံ လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ မဉ္ဇေဋ္ဌိ စ တုင်္ဂဟာရကော စာတိ ဒွန္ဒော။ အလ္လိ-သဒ္ဒေန နီလိ-သဒ္ဒေန စ တေသံ ဂစ္ဆဇာတီနံ ပတ္တာနိ ဂဟိတာနိ ဥပစာရေန၊ တထာ လောဒ္ဒ-သဒ္ဒေန ကဏ္ဍုလ-သဒ္ဒေန စ တစော၊ ကုသုမ္ဘ-သဒ္ဒေန ကိံ သုက-သဒ္ဒေန စ ပုပ္ဖာနိ။ တေနေဝ စ တာနိ နပုံသကာနိ။ တုင်္ဂဟာရကော နာမ ဧကော ကဏ္ဋကရုက္ခော၊ တဿ ဟရိတာလဝဏ္ဏံ ခန္ဓရဇနံ ဟောတိ။ အလ္လိပတ္တေန ဧကဝါရံ ဂိဟိပရိဘုတ္တံ ရဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဖလရဇနေ သဗ္ဗမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။

ရဇနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၆၀။ အယောပတ္တော နာမ အယသာ ကာဠလောဟေန နိဗ္ဗတ္တော ပတ္တော။ ဇာတိယာ ဥက္ကဋ္ဌာဒီနံ သာမညဝသေန။ ပမာဏတောတိ ပရိစ္ဆေဒတော။ တယော ပတ္တာတိ ပါဌသေသော။

၆၁။ ‘‘မဂဓေသူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ မဂဓေတိ ဝစနဝိပလ္လာသေန ဝါ ‘‘ပစ္စာသာ သတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ သု-သဒ္ဒလောပေန ဝါ ¶ ဝုတ္တံ။ နာဠိဒွယတဏ္ဍုလသာဓိတန္တိ ဧတ္ထ မဂဓာပေက္ခောပိ နာဠိ-သဒ္ဒေါ ဒွယ-သဒ္ဒေန သမာသော ဟောတိ ဂမ္မကတ္တာတိ နာဠိယာ ဒွယံ နာဠိဒွယံ။ တတ္ထ မဂဓနာဠိ နာမ အဍ္ဎတေရသပလာ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ အဍ္ဎတေရသပလာနိ မာသာနန္တိ ဝဒန္တိ။ နာဠိဒွယေန ပမိတာ တဏ္ဍုလာ သုကောဋ္ဋိတပရိသုဒ္ဓါ အနုပဟတပုရာဏသာလိတဏ္ဍုလာ နာဠိဒွယတဏ္ဍုလာ၊ တေဟိ သာဓိတံ ပစိတန္တိ အတ္ထော။ ဩဒနန္တိ သမ္မာ သမ္ပာဒိတံ အဝဿာဝိတောဒနံ။ သူပန္တိ ဩဒနဿ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏံ နာတိဃနံ နာတိတနုကံ ဟတ္ထဟာရိယံ သဗ္ဗသမ္ဘာရသင်္ခတံ မုဂ္ဂသုပံ။ ဗျဉ္ဇနဉ္စ တဒူပိယန္တိ တဿ ဩဒနဿ ဥပိယံ အနုရူပံ ယာဝ စရိမာလောပပ္ပဟောနကံ မစ္ဆမံသာဒိဗျဉ္ဇနဉ္စ ဥက္ကဋ္ဌော ဂဏှာတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၆၂။ တဿာတိ ယထာဝုတ္တဩဒနာဒိနော။ ဥပဍ္ဎောတိ ဥပဍ္ဎံ နာဠိကောဒနာဒိ အဿ အတ္ထီတိ ဥပဍ္ဎော။ ဧဝ-ကာရေန အတိရေကံ နိဝတ္တေတိ။ တတောတိ ယထာဝုတ္တနာဠိကောဒနာဒိတော။ ဥက္ကဋ္ဌတော ဥက္ကဋ္ဌော ¶ စ ဩမကောမကော စ အပတ္တောတိ ယောဇနာ။ ဩမကတော ဩမကော ဩမကောမကော။ ဣမိနာ ပုန ပတ္တဒွယဒဿနေန ပမာဏတော တယောပိ ပတ္တာ ဝိဘာဂတော နဝ ဟောန္တီတိ ဒီပေတိ။ တတ္ထ ယသ္မိံ မဂဓနာဠိဒွယတဏ္ဍုလောဒနာဒိကံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝဍ္ဎနပက္ခေ ဌိတံ ပက္ခိတ္တံ သစေ ပတ္တဿ မုခဝဋ္ဋိယာ ဟေဋ္ဌိမရာဇိသမံ တိဋ္ဌတိ၊ သုတ္တေန ဝါ ဟီရေန ဝါ ဆိန္ဒန္တဿ သုတ္တဿ ဝါ ဟီရဿ ဝါ ဟေဋ္ဌိမန္တံ ဖုသတိ၊ အယံ ဥက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ အတိက္ကမ္မ ထူပီကတံ တိဋ္ဌတိ၊ အယံ ဥက္ကဋ္ဌောမကော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ န သမ္ပာပုဏာတိ အန္တောဂတမေဝ၊ အယံ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တော။ ‘‘ဧကံ နာဠိကောဒနာဒိ သဗ္ဗမ္ပိ ပက္ခိတ္တံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဟေဋ္ဌိမရာဇိသမံ တိဋ္ဌတိ၊ အယံ မဇ္ဈိမော နာမ ပတ္တော’’တိအာဒိနာ မဇ္ဈိမမဇ္ဈိမောမကမဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌာ စ ‘‘ယတ္ထ ဥပဍ္ဎနာဠိကောဒနာဒိ သဗ္ဗမ္ပိ ပက္ခိတ္တံ ဟေဋ္ဌိမရာဇိသမံ တိဋ္ဌတိ ¶ ၊ အယံ ဩမကော နာမ ပတ္တော’’တိအာဒိနာ ဩမကဩမကောမကဩမကုက္ကဋ္ဌာ စ ပတ္တာ ဥက္ကဋ္ဌေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေသု ဒွေ အပတ္တာ ဘာဇနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ၊ နာဓိဋ္ဌာနူပဂါ၊ န ဝိကပ္ပနူပဂါ။

၆၃။ ကပ္ပော သကော အတိရေကပတ္တော ဒသာဟပရမံ ဓာရေယျာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ကပ္ပောတိ ကပ္ပိယော။ သကောတိ အတ္တနော သန္တကော။ ကပ္ပိယတ္တာ ပန အတ္တသန္တကတ္တာ စ သတ္တန္နမ္ပိ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနူပဂတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ အယောပတ္တော ပဉ္စဟိ ပါကေဟိ၊ မတ္တိကာပတ္တော ဒွီဟိ ပါကေဟိ ပက္ကော အဓိဋ္ဌာနူပဂေါ စ ဝိကပ္ပနူပဂေါ စ၊ တထာ ဥဘောပိ ကာကဏိကမတ္တဿာပိ မူလဿ အနဝသေသေတွာ ဒိန္နေ၊ သဗ္ဗသော အတ္တသန္တကတ္တေ ဝိညာတေ စ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနူပဂါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အတိရေကပတ္တောတိ အနဓိဋ္ဌိတာဝိကပ္ပိတတာယ အတိရေကပတ္တော။ အဓိဋ္ဌာနပစ္စုဒ္ဓါရာ ပနေတ္ထ စီဝရေ ဝုတ္တာဝ။ ဝိကပ္ပေန္တေန ပန ပတ္တာနံ ဧကဗဟုဘာဝံ၊ သန္နိဟိတာသန္နိဟိတဘာဝဉ္စ ဉတွာ ‘‘ဣမံ ပတ္တ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဣမေ ပတ္တေ’’တိ ဝါ ‘‘ဧတံ ပတ္တ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဧတေ ပတ္တေ’’တိ ဝါ ဝတွာ ‘‘တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သမ္မုခါဒိဘေဒေါ ပနေတ္ထ စီဝရေ ဝက္ခမာနနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒသာဟပရမန္တိ ဒသ အဟာနိ ပရမော ပရိစ္ဆေဒေါ အဿာတိ ဒဟာဟပရမော၊ ကာလော၊ တံ။ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ဓာရေယျောတိ ပရိဘောဂဝသေန ဓာရေတဗ္ဗော။ တသ္မိံကာလေ အတိနာမိတေ ပတ္တော နိဿဂ္ဂိယော ဟောတီတိ ယောဇနာ။ အတိနာမိတေတိ အတိက္ကာမိတေ နိဿဂ္ဂိယော ဟောတိ၊ ဧကာဒသေ အရုဏုဂ္ဂမနေ သင်္ဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပဒဘာဇနီယေ (ပါရာ။ ၆၀၂) ဝုတ္တနယေန ပတ္တော နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗော ဟောတိ၊ တထာ သတိ ပါစိတ္တိယာပတ္တိ စဿ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၆၄။ ‘‘အစ္ဆေဒါ’’တိအာဒိ ¶ စီဝရေ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနမေဝ။ အယံ ပန ဝိသေသော – မရဏုဒ္ဓဋာတိ ¶ ဥဒ္ဓရဏံ ဥဒ္ဓဠံ၊ ပစ္စုဒ္ဓါရော။ မရဏဉ္စ ဥဒ္ဓဋဉ္စ မရဏုဒ္ဓဋာ၊ တသ္မာ။ ဆိဒ္ဒေနာတိ ယေန ကင်္ဂုသိတ္ထံ နိက္ခမတိ စေဝ ပဝိသတိ စ၊ တေန မုခဝဋ္ဋိတော ဟေဋ္ဌာ ဒွင်္ဂုလဆိဒ္ဒေန။ ပတ္တာဓိဋ္ဌာနမုဇ္ဈတီတိ ပတ္တော အဓိဋ္ဌာနံ ဥဇ္ဈတိ ဝိဿဇ္ဇတိ။

၆၅။ ဣဒါနိ ‘‘ပတ္တ’’န္တိအာဒိနာ အညထာ ပရိဟရဏေ ဒုက္ကဋံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ သောဒကံ ပတ္တံ န ပဋိသာမေယျာတိ ယောဇနာ။ န ပဋိသာမေယျာတိ ဂုတ္တဋ္ဌာနေ န နိက္ခိပေယျ၊ ‘‘သောဒကံ ပတ္တံ ဥဏှေ န စ ဩတပေ’’တိအာဒိနာ စ ယောဇနီယံ။ န စ ဩတပေတိ နေဝ ဤသကံ တာပေယျ။ န နိဒဟေတိ နိရုဒကံ ကတွာပိ ဘုသံ န နိဒဟေယျ၊ ဝေါဒကံ ကတွာ ဤသကံ တာပေယျာတိပိ ဗျတိရေကတ္ထော။ ဘူမျာ န ဌပေတိ ခရာယ ဘူမိယာ န ဌပေယျ။ ယတ္ထ ပန ဝဏ္ဏော န ဒုဿတိ၊ ဧဝရူပါယ မတ္တိကာယ ပရိဘဏ္ဍကတာယ ဘူမိယာ ဝါ တထာရူပါယ ဧဝ ဝါလိကာယ ဝါ နိက္ကုဇ္ဇိတွာ ဥက္ကုဇ္ဇိတွာ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ နော စ လဂ္ဂယေတိ ဘိတ္တိခိလာဒီသု န ဩလမ္ဗေယျ။

၆၆။ ‘‘မိဍ္ဎန္တေ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝတွာ ပတ္တံ ဌပေတုံ န စ ကပ္ပတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ မိဍ္ဎန္တေတိ အာဠိန္ဒကမိဍ္ဎိကာဒီနံ မိဍ္ဎီနံ အန္တေ။ သစေ ပန ပရိဝတ္တေတွာ တတ္ထေဝ ပတိဋ္ဌာတိ၊ ဧဝရူပါယ ဝိတ္ထိဏ္ဏာယ မိဍ္ဎိယာ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပရိဘဏ္ဍန္တေ ဝါတိ ဗာဟိရပဿေ ကတာယ တနုကာယ မိဍ္ဎိကာယ အန္တေ ဝါ။ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယေ၊ သော စ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ အင်္ကေ ပန အံသဗဒ္ဓကေန အံသကူဋေ လဂ္ဂေတွာ ဌပေတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။ ဆတ္တေပိ ဘဏ္ဍကေန သဒ္ဓိံ ဗန္ဓိတွာ ဝါ အဋ္ဋံ ကတွာ ဝါ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ မဉ္စေပိ အညေန သဒ္ဓိံ ဗန္ဓိတွာ ဌပေတုံ၊ အဋနိယံ ဗန္ဓိတွာ ဩလမ္ဗေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၆၇။ ပတ္တေန ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကဉ္စ စလကဋ္ဌိကဉ္စ န နီဟရေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကန္တိ မုခဝိက္ခာလနောဒကံ။ စလကာနိ စ ¶ စဗ္ဗေတွာ အပဝိဒ္ဓါမိသာနိ အဋ္ဌိကာနိ မစ္ဆမံသအဋ္ဌိကာနိ စ စလကဋ္ဌိကံ။ ပတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟံ ကတွာ ဟတ္ထံ ဓောဝိတုမ္ပိ ဟတ္ထဓောတာဒိ ဥဒကမ္ပိ ပတ္တေ အာကိရိတွာ နီဟရိတုမ္ပိ အနုစ္ဆိဋ္ဌံ သုဒ္ဓပတ္တံ ဥစ္ဆိဋ္ဌဟတ္ထေန ဂဏှိတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ မစ္ဆမံသဖလာဖလာဒီနိ ခါဒန္တော ယံ တတ္ထ အဋ္ဌိံ ဝါ စလကံ ဝါ ဆဍ္ဍေတုကာမော ဟောတိ၊ တံ ပတ္တေ ဌပေတုံ န လဘတိ။ မုခတော နီဟဋံ ပန ယံ ကိဉ္စိ ပုန အခါဒိတုကာမော ပတ္တေ ဌပေတုံ န လဘတိ။ သိင်္ဂိဝေရာဒီနိ ဍံသိတွာ ပုန ဌပေတုံ လဘတိ။ ပတ္တဟတ္ထောတိ ပတ္တော ဟတ္ထေ ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ‘‘ပတ္တဟတ္ထော၊ ကဝါဋ’’န္တိ စ ဥပလက္ခဏမေတံ။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ သရီရာဝယဝေ ပန ပတ္တသ္မိံ ¶ သတိ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန ကဝါဋံ ပဏာမေတုံ၊ ဃဋိကံ ဝါ ဥက္ခိပိတုံ၊ သူစိံ ဝါ ကုဉ္စိကာယ အဝါပုရိတုံ န လဘတိ။ အံသကူဋေ ပန ပတ္တံ လဂ္ဂေတွာ ယထာသုခံ အဝါပုရိတုံ လဘတိ။

၆၈။ ဘူမိယာ ဘူမိသမ္ဗန္ဓီ အာဓာရကော၊ တသ္မိံ ဒန္တဝလ္လိဝေတ္တာဒီဟိ ကတေ ဝလယာဓာရကေ စ ဧကဒါရုနာ ကတေ ဒါရုအာဓာရကေ စ ဗဟူဟိ ဒဏ္ဍေဟိ ကတေ ဒဏ္ဍာဓာရကေ စ ယတ္ထ ဌပိတော ပတ္တော ယထာ ပရိဝတ္တိတွာ န ပရိပတတိ၊ တထာ သုဋ္ဌု သဇ္ဇိတေ တသ္မိံ ပတ္တဿုပရိ ပတ္တောတိ ဧဝရူပေ ဒုဝေ ပတ္တေ ဌပေယျာတိ ပဒတ္ထယောဇနာ။ ဘမကောဋိသဒိသော ပန ဒါရုအာဓာရကော တီဟိ ဒဏ္ဍကေဟိ ဗဒ္ဓါ ဒဏ္ဍာဓာရကော စ ဧကဿပိ ပတ္တဿ အနောကာသော၊ တတ္ထ ဌပေတွာပိ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ဘူမိယန္တိ ကဋသာရကာဒိနာ အတ္ထတာယ ဘူမိယာ ပန နိက္ကုဇ္ဇိတွာ ဝါ ပဋိကုဇ္ဇိတွာ ဝါ ဧကံ ပတ္တံ ဌပေယျာတိ ယောဇနာ။

၆၉။ ဣဒါနိ အကပ္ပိယပတ္တေ ဒဿေတိ ‘‘ဒါရူ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ သုဝဏ္ဏမေဝ သောဝဏ္ဏံ။ ဒါရု စ ရူပိယဉ္စ သောဝဏ္ဏဉ္စ မဏိ စ ဝေဠုရိယဉ္စ ဒါရု…ပေ… ဝေဠုရိယာနိ၊ တေဟိ နိဗ္ဗတ္တာ ဒါရု…ပေ… မယာ ¶ ။ ဒီဃော ပန ‘‘ဝေဠုရိယာမယာ’’တိ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ကတော။ ဧဝမုပရိပိ တာဒိသံ ဝိညေယျံ။ တတ္ထ ဣန္ဒနီလာဒိ မဏိ နာမ။ ကံသော စ ကာစော စ တိပု စ သီသဉ္စ ဖလိကာ စ တမ္ဗလောဟော စာတိ ဒွန္ဒော၊ တေဟိ ဇာတာ ကံသ…ပေ… ဇာ။ တတ္ထ ကံသ-သဒ္ဒေန ဝဋ္ဋလောဟောပိ သင်္ဂဟိတော။ သေတံ တိပု၊ ကဏှံ သီသံ။

၇၀။ ဆဝသီသမယောတိ ဆဝဿ မတမနုဿဿ သီသံ သီသကပါလံ၊ တေန နိဗ္ဗတ္တော ဆဝသီသမယော။ ဃဋိ စ တုမ္ဗဉ္စ၊ တေသံ ကဋာဟော၊ တေဟိ ဇာတာတိ ဃဋိတုမ္ဗကဋာဟဇာ။ တတ္ထ ဃဋီတိ ဃဋောယေဝ။ တုမ္ဗံ အလာဗု။ ဣတိ ဣမေ သဗ္ဗေ ပတ္တာ အကပ္ပိယာ ဝုတ္တာ၊ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာ စ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ရူပိယာဒီသု စတူသု သစေ ဂိဟီ ဘတ္တဂ္ဂေသု သုဝဏ္ဏတဋ္ဋကာဒီသု ဗျဉ္ဇနံ ကတွာ ဥပနာမေန္တိ၊ အာမသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကံသကာစဖလိကဇာနိ ပန တဋ္ဋကာဒီနိ ဘာဇနာနိ ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂေနေဝ န ဝဋ္ဋန္တိ၊ သင်္ဃိကပရိဘောဂေန ဝါ ဂိဟိဝိကဋာနိ ဝါ ဝဋ္ဋန္တိ။ ဃဋိတုမ္ဗကဋာဟဇာ ပန လဘိတွာ ပရိဟရိတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ၊ တာဝကာလိကံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋန္တိ။

ပတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ထာလကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၇၁-၂။ ဒါရု ¶ …ပေ… ဝေဠုရိယာမယာ အကပ္ပိယာ၊ ဖလိကာကာစကံသဇာ ထာလကာ ဂိဟိသန္တကာ သင်္ဃိကာ စ ကပ္ပိယာ၊ တုမ္ဗဃဋိဇာ တာဝကာလိကာ ကပ္ပိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကပ္ပန္တိ ပရိကပ္ပန္တိ အဝိရောဓိဘာဝေနေဝါတိ ကပ္ပာ၊ တထာ ကပ္ပိယာ။ န ကပ္ပာ အကပ္ပာ။ သင်္ဃဿ ဣမေ သင်္ဃိကာ။ တာဝ-သဒ္ဒေါ အဝဓိမှိ။ တာဝ ဘောဇနာဝဓိဘူတော ကာလော ဧတာသန္တိ တာဝကာလိကာ ¶ ၊ ဘုဉ္ဇိတွာ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗာ၊ န ပရိဟရိတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။

ထာလကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၇၃။ ယေန ဣရိယာပထေန ဥပလက္ခိတော ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ ယံ ကိဉ္စိ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇမာနော အယံ ဘိက္ခု ကပ္ပိယာနံ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ ဟတ္ထပါသောပနီတာနံ ပဝါရိတော၊ တတော ဣရိယာပထတော အညေန ဣရိယာပထေန အနတိရိတ္တကံ ယာဝကာလိကံ ဘုဉ္ဇေယျ စေ၊ ဣမဿ ပါစိတ္တိ ဟောတီတိ ပဒတ္ထယောဇနာ။ ဘုဉ္ဇနတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ပန ဒုက္ကဋံ။ တတ္ထ ဣရိယာယ ကာယိကကိရိယာယ ပထော ပဝတ္တနူပါယော ဣရိယာပထော၊ ဌာနဂမနနိသဇ္ဇနသယနာနိ။ ပဝါရေတိ ပဋိက္ခိပတီတိ ပဝါရိတော၊ အထ ဝါ ပဝါရဏံ ပဋိက္ခိပနံ ပဝါရိတံ၊ တမဿ အတ္ထီတိ ပဝါရိတော၊ ကတပ္ပဝါရဏော ကတပ္ပဋိက္ခေပေါတိ အတ္ထော၊ အထ ဝါ ပရိဝေသကေန ဝါရီယတီတိ ပဝါရိတော ပဋိက္ခေပိတော။ အနတိရိတ္တကန္တိ ယံ ပဝါရေတွာ အာသနာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ အတိရိတ္တကရဏာဒီဟိ သတ္တဟိ ဝိနယကမ္မာကာရေဟိ ကပ္ပိယံ ကတံ၊ တဉ္စ ‘‘အဇ္ဇ ဝါ ယဒါ ဝါ ဣစ္ဆတိ၊ တဒါ ခါဒိဿတီ’’တိ အာဟဋံ၊ ဂိလာနာတိရိတ္တဉ္စ အတိရိတ္တံ အဓိကန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တတော အညံ အနတိရိတ္တကံ အနဓိကန္တိ အတ္ထော။ ကုသလံ စိတ္တံ ပါတေတီတိ ပါစိတ္တိ၊ တသ္မာ ဣတ္ထိယံ တိမှိ တ-ကာရဿ စ-ကာရေ၊ ဒွိတ္တေ စ ပါစိတ္တိ။ ယာမကာလိကံ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ အာဟာရတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဏှတော အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ၊ အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။

၇၄။ ဣဒါနိ ¶ ¶ ယာယ ပဝါရိတာ၊ သာ ပဉ္စင်္ဂသမ္ပန္နာယေဝ ပဝါရဏာ နာမ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အသန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အသနန္တိ ဘုဉ္ဇမာနဿ ဘုဉ္ဇနံ။ ဣမိနာ ယံ ဝိပ္ပကတံ ဘောဇနံ၊ တံ ဒဿေတိ။ ဘောဇနဉ္စေဝါတိ ပဝါရဏပ္ပဟောနကံ ဘောဇနဉ္စေဝ ဟောတီတိ။ အဘိဟာရောတိ ဒါယကဿ ကာယေန ပဝါရဏပ္ပဟောနကဿ အဘိဟရဏံ၊ န ဝါစာယ။ သမီပတာတိ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏသင်္ခါတာ သမီပတာ စ။ ဧတ္ထ ပန သစေ ဘိက္ခု နိသိန္နော ဟောတိ၊ အာသနဿ ပစ္ဆိမန္တတော ပဋ္ဌာယ၊ သစေ ဌိတော၊ ပဏှိအန္တတော ပဋ္ဌာယ၊ သစေ နိပန္နော၊ ယေန ပဿေန နိပန္နော၊ တဿ ပါရိမန္တတော ပဋ္ဌာယ ဒါယကဿ ဌိတဿ ဝါ နိသိန္နဿ ဝါ နိပန္နဿ ဝါ ဌပေတွာ ပသာရိတဟတ္ထံ ယံ အာသန္နတရံ အင်္ဂံ၊ တဿ ဩရိမန္တေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပါသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာယဝါစာပဋိက္ခေပေါတိ တဿ အဘိဟဋဘောဇနဿ အင်္ဂုလိစလနာဒိကာယဝိကာရေန ဝါ ‘‘အလ’’န္တိအာဒိနာ ဝစီဝိကာရေန ဝါ ပဋိက္ခိပနံ။ ဣတိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ ပဝါရဏာ ပကာရယုတ္တဝါရဏာ ပဉ္စအင်္ဂါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ယဿာ သာ ပဉ္စအင်္ဂါ။

၇၅။ ဣဒါနိ ဧတေသု ဩဒနာဒိပဉ္စဝိဓံ ဘောဇနံ ဒဿေတွာ တာနိ စ ပုန ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဩဒနော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ သာလီတိ ရတ္တသာလိအာဒိကာ သဗ္ဗာပိ သာလိဇာတိ။ ဝီဟီတိ သဗ္ဗာပိ ဝီဟိနာမိကာ ဝီဟိဇာတိ။ ကင်္ဂူတိ သေတရတ္တကာဠဘေဒါ သဗ္ဗာပိ ကင်္ဂုဇာတိ။ ကုဒြူသော နာမ ကာဠကောဒြဝေါ။ ဝရကော နာမ သေတဝဏ္ဏော ကောဒြဝေါ။ ယဝဂေါဓုမေသု ပန ဘေဒေါ နတ္ထိ။ ဧဝံ ယထာဝုတ္တာနံ သာနုလောမာနံ သတ္တန္နံ ဓညာနံ ဘောဇ္ဇယာဂု စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘောဇ္ဇယာဂု စာတိ ဥဏှံ ဝါ သီတလံ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တာနံ ဘောဇနကာလေ ဂဟိတဋ္ဌာနေ ဩဓိ ပညာယတိ၊ သာ ဘောဇ္ဇယာဂု။ စ-သဒ္ဒေန ဩဒနော စာတိ သမ္ဗန္ဓော ¶ ၊ ဩဒနော နာမာတိ အတ္ထော။ သစေ ပန ဘတ္တေ ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီနိ အာကိရိတွာ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဒေန္တိ၊ ကိဉ္စာပိ တနုကာ ဟောတိ၊ ပဝါရဏံ ဇနေတိ။ သစေ ပန ဥဒကာဒီသု ပက္ခိပိတွာ ပစိတွာ ဒေန္တိ၊ ယာဂုသင်္ဂဟမေဝ ဂစ္ဆတိ။ သစေ ပန တနုကာယပိ ယာဂုယာ သာသပမတ္တမ္ပိ မစ္ဆမံသခဏ္ဍံ ဝါ နှာရု ဝါ ပက္ခိတ္တံ ဟောတိ၊ ပဝါရဏံ ဇနေတိ။

၇၆။ သာမာကာဒိတိဏံ ကုဒြူသကေ သင်္ဂဟံ ဂတံ၊ ဝရကစောရကော ဝရကေ သင်္ဂဟံ ဂတော၊ နီဝါရော စေဝ သာလိယံ သင်္ဂဟံ ဂတောတိ ယောဇနာ။ သာမာကာဒိတိဏန္တိ သာမာကော အာဒိ ယဿ၊ တမေဝ တိဏံ တိဏဓညန္တိ သမာသော။

၇၇။ ဘဋ္ဌဓညမယောတိ ¶ ခရပါကဘဇ္ဇိတေဟိ သတ္တဝိဓေဟိ ဓညေဟိ ကောဋ္ဋေတွာ ကတော၊ အန္တမသော စုဏ္ဏမ္ပိ ကုဏ္ဍကမ္ပိ သတ္တု နာမာတိ အတ္ထော။ သမပါကဘဇ္ဇိတာနံ ပန အာတပသုက္ခာနံ ဝါ တဏ္ဍုလာနံ သတ္တု ဝါ ကုဏ္ဍကာနိ ဧဝ ဝါ န ပဝါရေန္တိ။ ယဝေန သမ္ဘဝေါ ဥပ္ပတ္တိ အဿာတိ ယဝသမ္ဘဝေါ၊ ကုမ္မာသော ကုမ္မာသော နာမ။ မုဂ္ဂါဒီဟိ ကတော ပန ပဝါရဏံ န ဇနေတိ။ ကပ္ပိယော စာတိ ကပ္ပိယောယေဝ မံသော ‘‘မံသော’’တိ ဝုတ္တောတိ ယောဇနာ။ စာတိ အဝဓာရဏေ။ အကပ္ပိယော ပန ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗောဝ။ ပဋိက္ခိတ္တောပိ န ပဝါရေတိ။ ဥဒကေ သမ္ဘဝေါ ယဿ သော မစ္ဆော နာမ။ ဒွီသု ပနေတေသု သစေ ယာဂုံ ပိဝန္တဿ ယာဂုသိတ္ထမတ္တေသုပိ မစ္ဆခဏ္ဍေသု ဝါ မံသခဏ္ဍေသု ဝါ ဧကံ ခါဒိတံ ဧကံ ဟတ္ထေ ဝါ ပတ္တေ ဝါ ဟောတိ၊ သော စေ အညံ ပဋိက္ခိပတိ၊ ပဝါရေတိ။ ဒွေပိ ခါဒိတာနိ ဟောန္တိ၊ မုခေ သာသပမတ္တမ္ပိ အဝသိဋ္ဌံ နတ္ထိ၊ သစေပိ အညံ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတိ။

၇၈။ ဣဒါနိ ‘‘ကီဒိသံ ဘုဉ္ဇန္တော ကိန္တိ ဝတွာ ဥပနီတံ ကိံ နာမ နိသေဓေန္တော ပဝါရေတိ နာမာ’’တိ စောဒနံ မနသိ နိဓာယာဟ ‘‘ဘုဉ္ဇန္တော’’တိအာဒိ ¶ ။ တတ္ထ ကပ္ပံ ဝါ အကပ္ပံ ဝါ ပဉ္စသု ဘောဇနေသု ယံ ကိဉ္စိ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တော ဘိက္ခု တန္နာမေန တေသံ ပဝါရဏာဇနကဘောဇနာနံ နာမေန ဝါ ‘‘ဣမ’’န္တိ သာမညေန ဝါ ဝတွာ အဘိဟဋံ ဟတ္ထပါသောပနီတံ ကပ္ပံ ကပ္ပိယံ ယထာဝုတ္တဘောဇနံ နိသေဓယံ နိသေဓယန္တော ပဝါရေယျာတိ ပဒတ္ထသမ္ဗန္ဓော။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယေန စေ အကပ္ပိယမံသဉ္စ ကုလဒူသနဝေဇ္ဇကမ္မဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနသာဒိတရူပိယာဒီဟိ နိဗ္ဗတ္တံ အကပ္ပိယဘောဇနဉ္စ တထာ အညဉ္စ ကပ္ပိယံ ဝါ အကပ္ပိယံ ဝါ ဧကသိတ္ထမတ္တမ္ပိ အဇ္ဈောဟဋံ ဟောတိ၊ သော သစေ ပတ္တမုခဟတ္ထေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဘောဇနေ သတိ သာပေက္ခောဝ အညံ ဟတ္ထပါသေ ဌိတေန ‘‘ဩဒနံ ဂဏှထာ’’တိအာဒိနာ ပဝါရဏပ္ပဟောနကဿေဝ နာမေန ဝါ ‘‘ဣမ’’န္တိ သာမညဝသေနေဝ ဝါ ကာယေနေဝ အဘိဟဋံ ဝုတ္တလက္ခဏံ ကပ္ပိယမေဝ ဘောဇနံ ကေဝလံ ဝါ မိဿံ ဝါ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ပဋိက္ခိပတိ ပဝါရေတီတိ။ ‘‘အာကိရ အာကိရ၊ ကောဋ္ဋေတွာ ကောဋ္ဋေတွာ ပူရေဟီ’’တိ ပန ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။

၇၉-၈၀။ ဣဒါနိ ယေ ပဝါရဏံ န ဇနေန္တိ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘လာဇာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ လာဇာ…ပေ… ဖလာဒီနိ ပဝါရဏံ န ဇနေန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ လာဇာတိ သာလိအာဒီဟိ ကတာ လာဇာ။ တံသတ္တုဘတ္တာနီတိ တေဟိ လာဇေဟိ ကတာ သတ္တု စေဝ ဘတ္တာနိ စ။ ဂေါရသောတိ ဂုန္နံ ရသော ခီရာဒိ။ သုဒ္ဓခဇ္ဇကောတိ မစ္ဆမံသေဟိ အသမ္မိဿတာယ သုဒ္ဓခဇ္ဇကော။ သတ္တုယော ပိဏ္ဍေတွာ ကတော အပက္ကော သတ္တုဂုဠော ပန သတ္တုမောဒကသင်္ခါတော ပဝါရေတိ။ တဏ္ဍုလာတိ သမပါကဘဇ္ဇိတာနံ သာလိအာဒီနံ ¶ တဏ္ဍုလာ၊ ဘဇ္ဇိတတဏ္ဍုလာ ဧဝ ဝါ။ ဘဋ္ဌပိဋ္ဌန္တိ သုဒ္ဓံ ယံ ကိဉ္စိ ဘဇ္ဇိတံ ပိဋ္ဌံ။ ပုထုကာတိ သာလိအာဒီနံ ပုထုကာ။ ပုထုကာ ဟိ တန္တိအာဂမယုတ္တိယာ ဝိသုမ္ပိ ဂယှတိ၊ ဧကတောပိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တာဝသေသာနံ ပုထုကာဝေဠုအာဒီနံ ဘတ္တန္တိ စ သမ္ဗန္ဓော။ ဝေဠူတိ တေသံ ¶ တဏ္ဍုလာ ဝုစ္စန္တိ။ ပုထုကာ စ ဝေဠု စ၊ တေ အာဒယော ယေသန္တိ သမာသော။ စ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ သဗ္ဗတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကန္ဒမူလဖလာနိပိ ဂယှန္တိ။ ဝုတ္တာဝသေသာနန္တိ ဝုတ္တေဟိ သတ္တဝိဓေဟိ ဓညေဟိ အဝသေသာနံ။ ရသယာဂူတိ ရသေဟိ ပက္ကမံသာဒီဟိ သမ္မိဿာ ယာဂု။ ရသောပိ တာဒိသောဝ။ သုဒ္ဓယာဂူတိ မံသာဒီဟိ အမိဿာ သုဒ္ဓယာဂု။ ဖလာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကန္ဒာဒီနမ္ပိ ဂဟဏံ။ အပိ စာတိ နိပါတော၊ နိပါတသမုဒါယော ဝါ သမုစ္စယေ၊ သော ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။

၈၁။ ဣဒါနိ ယသ္မာ သတ္တဟိ ဝိနယကမ္မာကာရေဟိ ယံ အတိရိတ္တံ အကတံ၊ တတ္ထ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ၊ ဗျတိရေကတော အတိရိတ္တကတေ နတ္ထိ၊ တသ္မာ အတိရိတ္တံ ကရောန္တေန ဧဝံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဝါရိတေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဝါရိတေန ဝုဋ္ဌာယ အတိရိတ္တံ န ကာတဗ္ဗံ၊ ဘောဇနံ အဘုတ္တေန စ အတိရိတ္တံ န ကာတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘောဇနန္တိ ပဝါရဏပ္ပဟောနကဘောဇနံ။ အဘုတ္တေနာတိ ဧကသိတ္ထမတ္တမ္ပိ အဘုတ္တာဝိနာ။ ယေန ယံဝါ ပုရေ ကတန္တိ ဧတ္ထ စ ဧဝ-သဒ္ဒေါ ဒီဃံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ သော စ အဇ္ဈာဟဋေန တံ-သဒ္ဒေန သမ္ဗန္ဓီယတိ၊ တသ္မာ ယေန ဘိက္ခုနာ ယံ ဘောဇနံ ပုရေ ပုဗ္ဗေ အတိရိတ္တံ ကတံ၊ တေနေဝ တမေဝ အတိရိတ္တံ န ကာတဗ္ဗန္တိ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ ကပ္ပိယံ ကာရေတွာ ဘုဉ္ဇန္တဿ အညံ အာမိသံ အာကိရန္တိ၊ တံ သော ပုန ကာတုံ န လဘတိ၊ တသ္မိံ ဘောဇနေ ကရိယမာနေ ပဌမကတေန သဒ္ဓိံ ကတံ ဟောတီတိ။ အညသ္မိံ ပန တေန ဝါ အညေန ဝါ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၈၂။ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိအာဒီနိ ‘‘ကရောန္တော’’တိ ဧတဿ ကမ္မပဒါနိ။ ကပ္ပိယဉ္စေဝ ဂဟိတဉ္စေဝ ဥစ္စာရိတဉ္စေဝ ဟတ္ထပါသဂဉ္စေဝ ယာဝကာလိကံ အတိရိတ္တံ ကရောန္တော ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ဘာသတူတိ ¶ ယောဇနာ။ တတ္ထယံ ဖလံ ဝါ ကန္ဒမူလာဒိ ဝါ ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ကပ္ပိယံ ကတံ၊ ယဉ္စ ကပ္ပိယမံသံ ဝါ ကပ္ပိယဘောဇနံ ဝါ၊ ဧတံ ကပ္ပိယံ နာမ။ ဂဟိတန္တိ ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟိတံ။ ဥစ္စာရိတန္တိ ကပ္ပိယံ ကာရေတုံ အာဂတေန ဘိက္ခုနာ ဤသကမ္ပိ ဥက္ခိတ္တံ ဝါ အပနာမိတံ ဝါ၊ တံ ပန အတိရိတ္တကာရကေန ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တေန ကာတဗ္ဗံ။ ဟတ္ထပါသဂန္တိ ကပ္ပိယံ ကာရေတုံ အာဂတေန ဟတ္ထပါသံ ဂတံ။ အတိရိတ္တံ ကရောန္တောတိ ဤဒိသံ စတုဗ္ဗိဓာကာရသမ္ပန္နံ ဘောဇနံ အတိရိတ္တံ ကရောန္တော ပဝါရေတွာ အာသနာ အဝုဋ္ဌိတော ဝါ အပ္ပဝါရေတွာပိ ¶ သဗ္ဗထာ ဘုတ္တော ဝါတိ ဧဝံ ဒုဝိဓဝိနယကမ္မာကာရသမ္ပန္နော ဘိက္ခု။ အလမေတံ သဗ္ဗန္တိ ဧဝံ ဘာသတူတိ အလမေတံ သဗ္ဗံ ဣတိ ဧဝံ ဘာသတု။ ဧဝံ သတ္တဝိဓံ ဝိနယကမ္မာကာရံ သမ္ပာဒေန္တော ဝစီဘေဒံ ကတွာ သကိမ္ပိ ဧဝံ ဝဒေယျာတိ အတ္ထော။

၈၃။ ကပ္ပိယံ ကရောန္တေန ပန အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ဌိတံ န ကာတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘န ကရေ…ပေ… ဟတ္ထဂ’’န္တိ။ ဥပသမ္ပန္နတော အညော အနုပသမ္ပန္နော၊ တဿ ဟတ္ထေ ဂတံ အနုပသမ္ပန္နဟတ္ထဂံ။ ပေသယိတွာပီတိ သစေ တတ္ထ အညော ဗျတ္တော ဘိက္ခု နတ္ထိ၊ ယတ္ထ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ပေသယိတွာပိ။ တံ အတိရိတ္တကတံ အကာရကော အတိရိတ္တကာရကတော အညော သဗ္ဗော ပဝါရိတောပိ အပ္ပဝါရိတောပိ ဘုဉ္ဇိတုံ လဗ္ဘတေတိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ ပဝါရိတေန ပန မုခဉ္စ ဟတ္ထဉ္စ သောဓေတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။

ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ကာလိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၄။ ကာလိကာတိ မဇ္ဈနှိကပစ္ဆိမယာမသတ္တာဟယာဝဇီဝပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတော ကာလော ဧတေသမတ္ထီတိ ကာလိကာ၊ သဗ္ဗေပိ ¶ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇလေယျပေယျသင်္ခါတာ အတ္ထာ။ တေ ပန ဂဏနပရိစ္ဆေဒတော စတ္တာရော ဟောန္တိ။ ကိံ တေ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတာပိ သဘာဝေနေဝ ကာလိကဝေါဟာရံ လဘန္တိ၊ ဥဒါဟု အညထာပီတိ အာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟိတာ’’တိ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတာယေဝ တေ ယာဝကာလိကာဒိ ကာလိကဝေါဟာရလာဘိနော၊ နော အညထာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ တေ ဒဿေတိ ‘‘ယာဝကာလိက’’န္တိအာဒိနာ။ တတ္ထ အရုဏုဂ္ဂမနတော ယာဝ ဌိတမဇ္ဈနှိကော၊ တာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ယာဝ မဇ္ဈနှိကသင်္ခါတော ကာလော အဿာတိ ယာဝကာလိကံ၊ ပိဋ္ဌခါဒနီယာဒိကံ ဝတ္ထု၊ ဌိတမဇ္ဈနှိကတော ပဋ္ဌာယ တံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န သက္ကာ၊ ကာလပရိစ္ဆေဒဇာနနတ္ထံ ကာလတ္ထမ္ဘော ဝါ ယောဇေတဗ္ဗော၊ ကာလန္တရေ ဝါ ဘတ္တကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ။ ယာဝ ရတ္တိယာ ပစ္ဆိမသင်္ခါတော ယာမော၊ တာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ယာမော ကာလော အဿာတိ ယာမကာလိကံ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟံ နိဓေတဗ္ဗတော သတ္တာဟော ကာလော အဿာတိ သတ္တာဟကာလိကံ။ ဌပေတွာ ဥဒကံ အဝသေသံ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာဝဇီဝံ ¶ ပရိဟရိတွာ သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဇီဝဿ ယတ္တကော ပရိစ္ဆေဒေါ ယာဝဇီဝံ၊ တံ အဿ အတ္ထီတိ ယာဝဇီဝိကံ။

နနု စ အညတ္ထ ဝိယ ‘‘ယာဝဇီဝိက’’န္တိ ဧတ္ထ ကာလသုတိယာ အဘာဝေ ကထံ ‘‘စတ္တာရော ကာလိကာ’’တိ ယုဇ္ဇတီတိ? ယုဇ္ဇတိ၊ သောဂတာနံ ခန္ဓဝိနိမုတ္တဿေဝ ကာလဿာဘာဝတော ဇီဝသင်္ခါတဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ခန္ဓသင်္ဂဟိတတ္တာ သောပိ ကာလောယေဝါတိ။ နနု စေတ္ထ ‘‘ယာဝကာလိက’’န္တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနေဝ ‘‘ကာလိကာ’’တိ ဝုတ္တာနိ၊ ‘‘ကာလိကာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ? နေဒမေဝံ ဝိညေယျံ၊ ‘‘ကာလိက’’န္တိအာဒီနိ ဝတ္ထုသမ္ဗန္ဓေန ဝုတ္တာနိ၊ ‘‘ကာလိကာ’’တိ ပန သာမညန္တရဝသေန အတ္ထသဒ္ဒသမ္ဗန္ဓေန ဝုတ္တန္တိ နတ္ထိ ဝိရောဓောတိ။

၈၅။ ဣဒါနိ တေသု ‘‘ပိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနာ ယာဝကာလိကံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ပိဋ္ဌံ မူလံ ဖလန္တိ ပိဋ္ဌခါဒနီယံ မူလခါဒနီယံ ဖလခါဒနီယဉ္စ ¶ ။ တတ္ထ သတ္တန္နံ တာဝ ဓညာနံ ဓညာနုလောမာနံ အပရဏ္ဏာနဉ္စ ပိဋ္ဌံ ပနသလဗုဇအမ္ဗာဋကဓောတတာလပိဋ္ဌာဒိကဉ္စေတိ တေသု တေသု ဇနပဒေသု ပကတိအာဟာရဝသေန ၀၃ မနုဿာနံ ခါဒနီယဘောဇနီယကိစ္စသာဓကံ ပိဋ္ဌံ ပိဋ္ဌခါဒနီယံ။ ‘‘အဓောတံ တာလပိဋ္ဌံ ခီရဝလ္လိပိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနာ ဂဏိယမာနာနံ ဂဏနာယ အန္တော နတ္ထိ၊ ခါဒနီယဘောဇနီယကိစ္စသာဓကဘာဝေါယေဝ ပနေတေသံ လက္ခဏံ၊ သုဗဟုံ ဝတွာပိ ဣမသ္မိံယေဝ လက္ခဏေ ဌာတဗ္ဗန္တိ န ဝိတ္ထာရယာမ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ တမ္ဗကတဏ္ဍုလေယျာဒိမူလံ မူလခါဒနီယံ။ ပနသလဗုဇနာဠိကေရာဒိဖလံ ဖလခါဒနီယံ။ ခဇ္ဇန္တိ သက္ခလိမောဒကာဒိပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏမယံ ခါဒနီယဉ္စ။ ဂေါရသောတိ ခီရဒဓိတက္ကသင်္ခါတော ဂုန္နံ ရသော စ။ ဓညဘောဇနန္တိ သာနုလောမာနံ ဓညာနံ ဩဒနသတ္တုကုမ္မာသသင်္ခါတဘောဇနဉ္စ။ ဋီကာယံ ပန ‘‘သာနုလောမာနိ သတ္တဓညာနိ စ ပဉ္စဝိဓဘောဇနဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ န ယုတ္တံ၊ ဓညာနံ ဝိသုံ ဂဟဏေ ပယောဇနာဘာဝါ၊ ပယောဇနသမ္ဘဝေ စ ဖလဂ္ဂဟဏေနေဝ တေသံ ဂဟဏသမ္ဘဝတော။

ယာဂုသူပပ္ပဘုတယောတိ ယာဂု စ သူပဉ္စ၊ တံ ပဘုတိ ယေသံ တေတိ ဧတေ ယာဝကာလိကာ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ စ ပဘုတိ-သဒ္ဒေန မစ္ဆမံသသင်္ခါတံ ဓညဘောဇနတော အဝသိဋ္ဌံ ဘောဇနဉ္စ ပိဋ္ဌမူလဖလခါဒနီယတော အဝသိဋ္ဌံ ကန္ဒခါဒနီယံ၊ မုဠာလခါဒနီယာဒိဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တေသု ဒီဃော စ ဘိသကန္ဒာဒိ ဝဋ္ဋော စ ဥပ္ပလကဏ္ဍာဒိ ကန္ဒခါဒနီယံ၊ ပဒုမမူလာဒိ စ တံသဒိသံ ဧရကမူလာဒိ စ မုဠာလခါဒနီယံ၊ တာလာဒီနံ ကဠီရသင်္ခါတာ မတ္ထကာ မတ္ထကခါဒနီယံ၊ ဥစ္ဆုက္ခန္ဓာဒယော ¶ နီလုပ္ပလာဒီနံ ဒဏ္ဍက္ခန္ဓကာဒိ ခန္ဓခါဒနီယံ၊ တမ္ဗကတဏ္ဍုလေယျာဒီနံ ပဏ္ဏံ ပတ္တခါဒနီယံ၊ ဥစ္ဆုတစောဝ ဧကော သရသော တစခါဒနီယံ၊ တမ္ဗကသိဂ္ဂုပုပ္ဖာဒိ ပုပ္ဖခါဒနီယံ၊ လဗုဇဋ္ဌိပနသဋ္ဌိအာဒိကံ အဋ္ဌိခါဒနီယံ။

၈၆။ ‘‘မဓူ’’တိအာဒိနာ ¶ ယာမကာလိကံ ဒဿေတိ။ မဓု စ မုဒ္ဒိကာ စ သာလူကဉ္စ စောစဉ္စ မောစဉ္စ အမ္ဗဉ္စ ဇမ္ဗု စာတိ ဒွန္ဒော။ မုဒ္ဒိကာ ဖလေပိ ဣတ္ထိယံ၊ ဖလေ သေသာ နပုံသကေ၊ ‘‘ဇမ္ဗု’’ ဣတိ ဖလဝါစီ နပုံသကသဒ္ဒန္တရံ၊ တတော ဇာတံ မဓုပါနာဒိ မဓု…ပေ… ဇမ္ဗုဇံ၊ တဉ္စ ဖာရုသဉ္စ ပါနကန္တိ ယောဇနာ။ တတ္ထ မဓုဇံ ပါနံ နာမ မုဒ္ဒိကာနံ ဇာတိရသံ ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ကတွာ ကတပါနံ။ တံ အတ္တနာ ကတံ ပုရေဘတ္တမေဝ သာမိသံ နိရာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အနုပသမ္ပန္နေဟိ ကတံ လဘိတွာ ပန ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပန နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗပါနေသု။ မုဒ္ဒိကဇံ ပါနံ နာမ မုဒ္ဒိကာနံ ဥဒကေ မဒ္ဒိတွာ ကတပါနံ။ တထာ သေသပါနာနိ ယထာနုရူပံ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ၊ သာလူကံ ရတ္တုပ္ပလာဒီနံ သာလူကံ။ စောစံ အဋ္ဌိကကဒလိဖလံ။ မောစံ အနဋ္ဌိကံ။ ဣမာနိ အဋ္ဌ ပါနာနိ သီတာနိပိ အာဒိစ္စပါကာနိပိ ဝဋ္ဋန္တိ၊ အဂ္ဂိပါကာနိ ပန န ဝဋ္ဋန္တိ။ တေနာဟ ‘‘နာဂ္ဂိသန္တတ္တ’’န္တိ။

၈၇-၈။ အဝသေသာနိ ပန ဝေတ္တတိန္တိဏိကမာတုလုင်္ဂကပိတ္ထကရမန္ဒာဒိခုဒ္ဒကဖလပါနာနိ အဋ္ဌပါနဂတိကာနေဝ။ တေနာဟ ‘‘သာနုလောမာနိ ဓညာနိ၊ ဌပေတွာ ဖလဇော ရသော’’တိ။ ဧကဿ ပန ဝက္ခမာနာနဉ္စ ‘‘ပုပ္ဖရသော’’တိအာဒီနံ ‘‘သီတောဒမဒ္ဒိတာဒိစ္စပါကော ဝါ ယာမကာလိကော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တာလနာဠိကေရပနသလဗုဇအလာဗုကုမ္ဘဏ္ဍပုဿဖလတိပုသဧဠာလုကဖလာနီတိ နဝ မဟာဖလာနိ၊ သဗ္ဗဉ္စ အပရဏ္ဏံ သတ္တဓညာနိ အနုလောမေန္တီတိ သဟ အနုလောမေဟီတိ သာနုလောမာနိ။ သာနုလောမဓညာနံ ပန ရသော ယာဝကာလိကော။ ‘‘သာနုလောမာနိ ဓညာနီ’’တိ ဖလာနိ ဝိညာယန္တိ။ ဖလသုတိယာ ‘‘သေသဖလဇော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂမျမာနတ္တာ န ဝုတ္တံ။ မဓုကပုပ္ဖမညတြာတိ မဓုကပုပ္ဖံ ဌပေတွာ။ ပက္ကဍာကဇန္တိ ပက္ကေဟိ ယာဝကာလိကေဟိ ဍာကေဟိ ဇာတံ ရသံ။ သီတမုဒကံ သီတောဒံ၊ ခီရောဒေ ဝိယ သီတောဒေ ¶ မဒ္ဒိတောတိ တပ္ပုရိသော။ အာဒိစ္စ-သဒ္ဒေါ အာတပေ ဝတ္တတိ ဥပစာရတောတိ အာဒိစ္စေ ပါကော ယဿာတိ သမာသော။

၈၉။ သတ္တာဟကာလိကံ ဒဿေတိ ‘‘သပ္ပီ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ သတ္တာဟကာလိကာတိ ယထာဝုတ္တာနိ သပ္ပိအာဒီနိ သတ္တာဟကာလိကာနိ။ ဣဒါနိ သပ္ပိအာဒီနိ ဝိဘဇတိ ‘‘သပ္ပီ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ယေသံ ¶ ဂေါမဟိံ သာဒီနံ မံသံ ကပ္ပတိ၊ တေသံ သပ္ပိ သပ္ပိ နာမာတိ ‘‘သပ္ပီ’’တိအာဒိနာ သပ္ပိလက္ခဏမာဟ။ အကပ္ပိယမံသသပ္ပိနောပိ ကပ္ပိယသမ္ဘဝေ တတ္ထ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဒုက္ကဋဿ ဝက္ခမာနတ္တာ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုမေဝ စေတ္ထ ဒဿေတုံ ‘‘ယေသံ မံသမဝါရိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ခီရာဒီသု ဟိ တေသမကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ။ နဝနီတဿ သပ္ပိသဒိသတာယ နဝနီတလက္ခဏံ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ။ ဥပရိ သပ္ပိပိဏ္ဍံ ဌပေတွာ သီတလပါယာသံ ဒေန္တိ၊ ယံ ပါယာသေန အသံသဋ္ဌံ၊ တံ သတ္တာဟကာလိကံ၊ မိဿိတံ ပန အာဒိစ္စပါကံ ကတွာ ပရိဿာဝိတံ၊ တထာ ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကတေလမ္ပိ၊ တေသု နဝနီတံ နာမ နဝုဒ္ဓဋံ။ တေန ကတံ ပန သပ္ပိ။

၉၀။ တိလာ စ ဝသာ စ ဧရဏ္ဍာနိ စ မဓုကာနိ စ သာသပါ စာတိ ဒွန္ဒော။ တေဟိ သမ္ဘဝေါ ယဿာတိ ဗာဟိရတ္ထော၊ တံ တေလံ နာမာတိ အတ္ထော။ ခုဒ္ဒါ ခုဒ္ဒမဓုမက္ခိကာ စ ဘမရာ စ ခုဒ္ဒဘမရံ၊ ခုဒ္ဒဇန္တုကတ္တာ နပုံသကေကဝစနံ။ မဓုံ ကရောန္တီတိ မဓုကရိယော၊ တာ ဧဝ မက္ခိကာ မဓုကရိမက္ခိကာ၊ ခုဒ္ဒဘမရမေဝ မဓုကရိမက္ခိကာတိ ကမ္မဓာရယော။ တာဟိ ကတံ မဓု မဓု နာမာတိ အတ္ထော။ ဋီကာယံ ပန ဝိသုံ မဓုကရီ-သဒ္ဒံ ဝိကပ္ပေတွာ ‘‘ဒဏ္ဍကေသု မဓုကရာ မဓုကရိမက္ခိကာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဓုပဋလံ ဝါ မဓုသိတ္ထကံ ဝါ သစေ မဓုနာ မက္ခိတံ၊ မဓုဂတိကမေဝ။ တုမ္ဗလကာနံ စီရိကာနဉ္စ နိယျာသသဒိသံ မဓု ပန ¶ ယာဝဇီဝိကံ။ ရသော နိက္ကသဋော အာဒိ ယဿာ သာ ရသာဒိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဖာဏိတာဒီနံ ဂဟဏံ၊ သာ ဥစ္ဆုဝိကတိ။ ပက္ကာတိ အဝတ္ထုကပက္ကာ ဝါ၊ ဖာဏိတံ ဖာဏိတံ နာမာတိ အတ္ထော။ သီတူဒကေန ကတမဓုကပုပ္ဖဖာဏိတံ ပန ဖာဏိတဂတိကမေဝ။ အမ္ဗဖာဏိတာဒီနိ ယာဝကာလိကာနိ။ ဧတာနိ ယထာဝုတ္တာနိ သပ္ပိအာဒီနိ ပုရေဘတ္တံ သာမိသပရိဘောဂေနာပိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ ပန တာနိ စ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတာနိ စ သတ္တာဟံ နိဒဟိတွာ နိရာမိသပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနိ။

၉၁။ ဣဒါနိ ဩဒိဿ အနုညာတဝသာယ ပါကတော ဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ တတော သပ္ပိအာဒီနံ ဒဿေတုံ ‘‘သဝတ္ထူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပုရေဘတ္တံ သာမံ ဝါ အတ္တနာ ဧဝ။ ဝါ-သဒ္ဒေန ပရေဟိ ဝါ။ အမာနုသာ မနုဿဝသာရဟိတာ။ ဝသာ အစ္ဆာဒီနံ အကပ္ပိယာနံ၊ သူကရာဒီနံ ကပ္ပိယာနဉ္စ သတ္တာနံ ဝသာ။ သဝတ္ထုပက္ကာ သတ္တာဟကာလိကာ ဟောတီတိ သေသော။ သဝတ္ထုပက္ကာတိ သဝတ္ထုကံ ကတွာ ပက္ကာ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – သစေ ပန ဝသံ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပစိတွာ တေလံ ပရိဿာဝိတံ သတ္တာဟာနိ နိရာမိသပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ အထ ပရေဟိ ကတံ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ¶ ဝဋ္ဋတိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ နိရာမိသမေဝ၊ နော စေ၊ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ။ ကာရိယေ ကာရဏောပစာရေန ပနေတ္ထ ‘‘ဝသာ’’တိ တေလမေဝ ဝုတ္တံ၊ ဝသာ ပန ယာဝကာလိကာဝ။

ဋီကာယံ ပန ဝသာယ ‘‘သတ္တာဟကာလိကေ အာဂတဋ္ဌာနံ နတ္ထီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝသာယ သတ္တာဟကာလိကတ္တမာသံကိယံ ဝုတ္တံ။ ကိမေတ္ထ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ? ဘေသဇ္ဇံ အနုဇာနတာ ဘဂဝတာ ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ ဂိလာနာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိသာယနီယာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ၊ သေယျထိဒံ – သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတံ၊ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ¶ သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၂) သပ္ပိအာဒီနမေဝ သတ္တာဟကာလိကတ္တံ ဝုတ္တံ။ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေပိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တာနိ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကာလေပိ ဝိကာလေပိ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၀) တာနိ ပဉ္စေဝ ‘‘ဘေသဇ္ဇာနီ’’တိ ဝတွာ တေလံ နိယမတော ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ မစ္ဆဝသံ သုသုကာဝသံ သူကရဝသံ ဂဒြဘဝသံ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌံ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တံ။ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယဉ္စ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဌပေတွာ မနုဿဝသံ အညံ ယံ ကိဉ္စိ ဝသ’’န္တိအာဒိနာ ဝသာတေလဿ ဝိဓာနံ ဒဿေတွာ ‘‘အညေသံ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနံ ဝတ္ထုံ ပစိတုံ န ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ ဝဒတာ အဋ္ဌကထာစရိယေန ယာဝကာလိကေသု ဝသံ ဌပေတွာ အညေသံ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနံ ဝတ္ထုံ ပစိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော ဒီပိတောတိ ဝသာ ‘‘ယာဝကာလိကာယေဝါ’’တိ ဝိညာယတီတိ ကော ဧတ္ထ သုခုမော နယောတိ။

အညေသံ ဝသာတေလတော ပရေသံ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနံ ယေသံ တေသံ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနံ သပ္ပိအာဒီနံ ဝတ္ထုံ ယာဝကာလိကသင်္ခါတံ ခီရာဒိကံ န ပစေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယထာ သတ္တာဟပရိဘောဂတ္ထာယ ဝသံ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကာလေ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဧဝံ သပ္ပိအာဒီနံ ဝတ္ထုဘူတံ ခီရာဒိယာဝကာလိကံ၊ တံ ပန သတ္တာဟပရိဘောဂတ္ထာယ ကာလေပိ န ဝဋ္ဋတိ။ တာနိ ဟိ ယဒိ တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သယံ ကတာနိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ န ဝဋ္ဋန္တိ သဝတ္ထုကပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ၊ သာမိသံ န ဝဋ္ဋန္တိ သာမံပက္ကတ္တာ၊ ပုရေဘတ္တမ္ပိ န ဝဋ္ဋန္တိ ယာဝကာလိကဝတ္ထုတော ဝိဝေစိတတ္တာ။ ပရေဟိ ကတာနိ ပန ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ¶ ဝဋ္ဋန္တိ အတ္တနာ အပက္ကတ္တာ။ ယာဝဇီဝိကာနိ တု သာသပမဓုကဧရဏ္ဍအဋ္ဌီနိ တေလကရဏတ္ထံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ တဒဟေဝ ကတံ တေလံ သတ္တာဟကာလိကံ၊ ဒုတိယဒိဝသေ ကတံ ဆာဟံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ ယာဝ သတ္တမဒိဝသေ ကတံ တဒဟေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ ဥဂ္ဂတေ အရုဏေ နိဿဂ္ဂိယံ ¶ ၊ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ အနဇ္ဈောဟရဏီယံ၊ ဥဂ္ဂဟိတေန ယေန ကေနစိ ဝတ္ထုနာ ကတသဒိသံ ဟောတိ။ တေလတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟိတသာသပါဒီနံ သတ္တာဟာတိက္ကမေန ဒုက္ကဋံ။ နိဗ္ဗတ္တိတံ သပ္ပိ ဝါ နဝနီတံ ဝါ ကာလေပိ ဝိကာလေပိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တံ ပန တဒဟု ပုရေဘတ္တမ္ပိ သာမိသံ န ဝဋ္ဋတိ၊ သံသဂ္ဂတော ယာဝကာလိကမ္ပိ သာမံပက္ကံ သိယာတိ နိရာမိသံ ပန သတ္တာဟမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။

၉၂။ ဣဒါနိ ‘‘ဟလိဒ္ဒိ’’န္တိအာဒိနာ ယာဝဇီဝိကံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘ဟလိဒ္ဒိ နာမ နိသာ’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စမာနေပိ ပရိယာယဝစနေ သမ္မောဟော သိယာတိ န တံဝစနေန ဘုသံ သမ္မောဟယိဿာမ၊ တသ္မာ တာနိ ဥပဒေသတောဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ ‘‘ဟလိဒ္ဒိ’’န္တိ ဗိန္ဒုအာဂမေန ဝုတ္တံ။ ဥပစာရေန တု မူလာဒီနိ ဟလိဒ္ဒါဒိသဒ္ဒေန ဝုတ္တာနိ။ တာ ဟလိဒ္ဒါဒယော ကေစိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါယေဝ။ မူလဖလေ ဝစတ္တဉ္စ…ပေ… ဘဒ္ဒမုတ္တဉ္စ အတိဝိသာတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ပဉ္စမူလ-သဒ္ဒေန စူဠပဉ္စမူလမဟာပဉ္စမူလာနိ ဂဟိတာနိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝဇကလိမူလေ ဇရဋ္ဌန္တိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော။

၉၃-၅။ ဂေါဋ္ဌဖလန္တိ မဒနဖလန္တိ ဝဒန္တီတိ။ တီဏိ ဖလာနိ ယဿံ သင်္ဂဟိတံ သာ တိဖလာ။ ဧရဏ္ဍကာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဇာတိရုက္ခာဒီနံ ဂဟဏံ။ သုလသာဒီနံ ပဏ္ဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အသောကာဒီနံ ဂဟဏံ။ သူပေယျပဏ္ဏန္တိ တမ္ဗကတဏ္ဍုလေယျာဒိသူပယောဂ္ဂပဏ္ဏံ။ ဥစ္ဆုနိယျာသံ ဌပေတွာ သဗ္ဗော ¶ နိယျာသော စ သရသံ ဥစ္ဆုဇံ တစဉ္စ ဌပေတွာ သဗ္ဗော တစော စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဟိင်္ဂုကဏိကာရနိယျာသာဒိ သဗ္ဗော နိယျာသော နာမ။ နိရသဥစ္ဆုတစာဒိ သဗ္ဗော တစော နာမ။ လောဏံ သာမုဒ္ဒါဒိ။ လောဟံ အယတမ္ဗာဒိ။ သိလာ ကာဠသိလာဒိ။

၉၆။ သုဒ္ဓသိတ္ထန္တိ မဓုနာ အမက္ခိတံ။ မဓုမက္ခိတံ ပန သတ္တာဟကာလိကံ။ ယဉ္စ ကိဉ္စိ သုဈာပိတန္တိ ဒုဇ္ဈာပိတံ အကတွာ သုဇ္ဈာပိတံ ယံ ကိဉ္စိ စ။ ဝိကဋာဒိပ္ပဘေဒန္တိ ဝိကဋံ ဂူထမတ္တိကာမုတ္တဆာရိကာသင်္ခါတံ အာဒိ ယဿ၊ သော ပဘေဒေါ ယဿာတိ ဗာဟိရတ္ထော၊ တံ။ ယံ ကိဉ္စိ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ ပန အာဒိ-သဒ္ဒေန ကန္ဒခါဒနီယေ ခီရကာကောလာဒယော၊ မုဠာလခါဒနီယေ ဟလိဒ္ဒိသိင်္ဂိဝေရမူလာဒယော၊ မတ္ထကခါဒနီယေ ဟလိဒ္ဒိသိင်္ဂိဝေရကဠီရာဒယော၊ ခန္ဓခါဒနီယေ ဥပ္ပလပဏ္ဏဒဏ္ဍာဒယော၊ ပုပ္ဖခါဒနီယေ စမ္ပကပုပ္ဖာဒယော၊ အဋ္ဌိခါဒနီယေ မဓုကဋ္ဌိဧရဏ္ဍသာသပါဒယော၊ ပိဋ္ဌခါဒနီယေ အဓောတတာလပိဋ္ဌာဒယော စ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၉၇။ ဣဒါနိ ¶ သဗ္ဗသော ယာဝဇီဝိကံ ဒဿေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဝုတ္တာနိ စ အဝုတ္တာနိ စ ဧကတော သမ္ပိဏ္ဍေတွာ တတ္ထ လက္ခဏံ ဌပေန္တော ‘‘မူလ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘သာရော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သာရ’’န္တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေနာဟ။ ‘‘သာရော ဗလေ ထိရံသေ စာ’’တိ ဟိ နိဃဏ္ဍု။ အာဟာရဋ္ဌန္တိ အာဟာရေန ဇာတော အတ္ထော ပယောဇနံ အာဟာရတ္ထော၊ သောဝ အာဟာရဋ္ဌော၊ တံ အာဟာရကိစ္စန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၉၈။ ဣဒါနိ စတူသု ကပ္ပိယာကပ္ပိယာဒိဝိဘာဂံ ဒဿေတိ ‘‘သဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ သဗ္ဗေ ကာလိကာ၊ တေသံ သမ္ဘောဂေါ အနုဘဝေါတိ သမာသော။ ကာလေတိ ပုဗ္ဗဏှကာလေ။ သဗ္ဗဿာတိ ဂိလာနာဂိလာနဿ။ သတိ ပစ္စယေတိ တီသု ¶ ယာမကာလိကံ ပိပါသာဒိကာရဏေ သတိ၊ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ ဂေလညကာရဏေ သတီတိ အတ္ထော၊ ကာလတော ဝိဂတော ဝိကာလော၊ တသ္မိံ၊ ယာမကာလိကံ ဝိကာလေ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရဏေ၊ သတ္တာဟကာလိကံ ပန ယာဝဇီဝိကဉ္စ တဒတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တေပိ ဒုက္ကဋံ။

၉၉။ ဥဘောတိ ယာဝကာလိကံ ယာမကာလိကဉ္စ။ တတ္ထ ယာဝကာလိကံ အတ္တနော ကာလာတိက္ကန္တံ ဝိကာလဘောဇနဘိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယံ ဇနယတိ၊ ယာမကာလိကံ ယာမာတိက္ကန္တံ သန္နိဓိသိက္ခာပဒေန။ ဧတေ ဥဘောပိ အန္တောဝုတ္ထဉ္စ သန္နိဓိဉ္စ ဇနယန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အန္တောဝုတ္ထံ သန္နိဓိ’’န္တိ ဘာဝပ္ပဓာနောယံ နိဒ္ဒေသော၊ အန္တောဝုတ္ထတ္တံ သန္နိဓိတ္တဉ္စာတိ အတ္ထော။

၁၀၀။ အတိနာမိတေတိ အတိက္ကာမိတေ။ ပါစိတ္တီတိ သတ္တာဟာတိက္ကန္တံ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒေန နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယာပတ္တိ စ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သစေ ဒွိန္နံ သန္တကံ ဧကေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ အဝိဘတ္တံ ဟောတိ၊ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တိ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတိ။ ပါဠိနာရုဠှေတိ ပါဠိယံ အနာရုဠှေ သပ္ပိအာဒိမှိ သတ္တ အဟာနိ အတိနာမိတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ သပ္ပီတိ မနုဿာဒီနံ သပ္ပိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန တေသံယေဝ နဝနီတံ၊ နာဠိကေရာဒိတေလံ၊ သီတောဒကေန ကတံ မဓုကပုပ္ဖဖာဏိတဉ္စ သင်္ဂဟိတံ။

၁၀၁။ နိဿဋ္ဌလဒ္ဓန္တိ နိဿဋ္ဌံ ဝိနယကမ္မဝသေန နိဿဇ္ဇိတဉ္စ တံ လဒ္ဓဉ္စ ပုန တထေဝါတိ နိဿဋ္ဌလဒ္ဓံ။ တံ ဂဟေတွာတိ သေသော။ နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ပန ဝက္ခမာနနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘နင်္ဂ’’န္တိအာဒိ ဥပလက္ခဏမတ္တံ။ တေန မက္ခိတာနိ ကာသာဝါဒီနိ စ ပန အပရိဘောဂါနိယေဝ ¶ ။ အညဿ ပန ကာယိကပရိဘောဂေါ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိကပ္ပေန္တဿ သတ္တာဟေ သာမဏေရဿာတိ ဧတ္ထ ¶ ဋီကာယံ ‘‘ဣဒံ သပ္ပိံ တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိအာဒိနာ တေသံ တေသံ နာမံ ဂဟေတွာ သမ္မုခါပရမ္မုခါဝိကပ္ပနဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတွာ တံ သာဓယန္တေဟိ အဝိကပ္ပိတေ ဝိကပ္ပိတသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ အာပတ္တိဝါရေ ပါဠိ အာဟဋာ။ ‘‘သစေ ဥပသမ္ပန္နဿ ဝိကပ္ပေတိ၊ အတ္တနော ဧဝ သန္တကံ ဟောတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟဏမ္ပိ န ဝိဇဟတီ’’တိ ဒေါသံ ဝတွာ အနုပသမ္ပန္နဿ ဝိကပ္ပနေ အတ္တသန္တကတ္တာဘာဝေါ၊ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနဉ္စ ပယောဇနံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝဒါမ – အာပတ္တိဝါရေ ‘‘အဝိကပ္ပိတေ’’တိအာဒိပါဠိယေဝ နတ္ထိ၊ ‘‘အနဓိဋ္ဌိတေ အဓိဋ္ဌိတသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ၊ အဝိဿဇ္ဇိတေ ဝိဿဇ္ဇိတသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၆၂၄) ပါဠိယာ အာဂတတ္တာ တဒနုရူပမေဝ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘အဓိဋ္ဌေတိ၊ ဝိဿဇ္ဇေတီ’’တိအာဒိနာဝ ပါဠိ အာဂတာ။ ယဒိ ဘဝေယျ၊ ဝဏ္ဏနီယဋ္ဌာနတာယ အဋ္ဌကထာယ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န စေတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ ဝိဇ္ဇတိ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဝိကပ္ပနေ စ ကထံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနာဒီသု ဆသု ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနကာရဏေသု ဝိကပ္ပနဿ အနန္တောဂဓတ္တာ၊ တသ္မာ နာယမေတ္ထ အတ္ထောတိ။

မယမေတ္ထ ဧဝမတ္ထံ ဘဏာမ – ဝိကပ္ပေန္တဿာတိ ဧတ္ထ ဝိကပ္ပနံ သံဝိဒဟနံ ‘‘စိတ္တသင်္ကပ္ပော’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ ဥဘယတ္ထ ပန ဥပသဂ္ဂေဟိ နာနတ္တမတ္တံ၊ တသ္မာ အန္တောသတ္တာဟေ သာမဏေရဿ ယဿ ကဿစိ ဝိကပ္ပေန္တဿ သံဝိဒဟန္တဿ ပရိစ္စာဂသညံ ပရိစ္စာဂစေတနံ ပရိစ္စာဂါဓိပ္ပာယံ ဥပ္ပာဒေန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ မဟာသုမတ္ထေရဝါဒမောလုဗ္ဘ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘တေန စိတ္တေနာ’’တိအာဒီသု ပါဠိဝစနေသု အဓိပ္ပာယံ ဒဿေန္တေန၊ ‘‘ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ အန္တောသတ္တာဟေ ဒတွာ ပစ္ဆာ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၅)။ မဟာပဒုမတ္ထေရော ပနာဟ ‘‘သတ္တာဟာတိက္ကန္တဿ ပန ¶ ပရိဘောဂေ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထမိဒံ ဝုတ္တ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၅)။ အယမေဝ ဝါဒေါ တေသု သုန္ဒရတရော။ သတ္တာဟေ မက္ခနာဒိံ အဓိဋ္ဌတော စ အညဿ ဒဒတောပိ စ အနာပတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဗ္ဘဉ္ဇနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော – သပ္ပိအာဒိံ အဗ္ဘဉ္ဇနာဒိံ မဓုံ အရုမက္ခနံ၊ ဖာဏိတံ ဃရဓူပနံ အဓိဋ္ဌတော အနာပတ္တီတိ။ အညဿာတိ ဥပသမ္ပန္နဿ ဝါ အနုပသမ္ပန္နဿ ဝါ။

၁၀၂။ ယာဝကာလိကအာဒီနိ အတ္တနာ သဟ သံသဋ္ဌာနိ သဗ္ဘာဝံ ဂါဟာပယန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဘာဝန္တိ သဿ အတ္တနော ဘာဝေါ ဒွိတ္တေ သဗ္ဘာဝေါ၊ တံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ၊ တသ္မာ။ ဧဝမုဒီရိတန္တိ ¶ ဧဝံ ‘‘ဝိကပ္ပေန္တဿ သတ္တာဟေ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယသ္မာ အတ္တနာ သံသဋ္ဌာနိ အတ္တနော ဘာဝံ ဂါဟာပယန္တိ ယာဝကာလိကာဒီနိ၊ တသ္မာ သတ္တာဟာတိက္ကာမိတာနိ သတ္တာဟကာလိကာနိ ပါစိတ္တိယဇနကာနိ သံသဋ္ဌာနိ အတ္တသံသဋ္ဌာနိပိ ပါစိတ္တိယဇနကာနိ ကရောန္တီတိ အဝိကပ္ပနာဒိမှိ သတိ ဗျတိရေကတော ပါစိတ္တိယာပတ္တိပရိဒီပကံ ‘‘ဝိကပ္ပေန္တဿာ’’တိအာဒိကံ ဝါကျတ္တယံ ဝုတ္တန္တိ။ ဋီကာယံ ပန ‘‘ဣဒါနိ ဝက္ခမာနံ သန္ဓာယ ဧဝန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တံ ဝက္ခမာနဿ အတီတဥဒီရိတတ္တာယောဂတော ကထံ ယုဇ္ဇတီတိ။ ဧဝမုဒီရိတန္တိ ဝါ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဧဝမေဝ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧဝ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ။

၁၀၃-၅။ ဣဒါနိ အတ္တသံသဋ္ဌာနံ ယာဝကာလိကာဒီနံ သဗ္ဘာဝဂါဟာပနံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ပုရေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သတ္တာဟန္တိ သတ္တ အဟာနိ ယဿ တံ သတ္တာဟံ၊ သတ္တာဟကာလိကံ။ စ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော၊ သော သတ္တာဟဉ္စ ယာဝဇီဝိကဉ္စာတိ ယောဇေတဗ္ဗော။ သေသကာလိကသမ္မိဿန္တိ သေသေဟိ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတေဟိ ကာလိကေဟိ ယာဝကာလိကယာမကာလိကသင်္ခါတေဟိ သမ္မိဿံ။ ပါစိတ္တီတိ ¶ သန္နိဓိသိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိ။ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတန္တိ တသ္မိံယေဝ ဒိနေ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ။ တဒဟေဝါတိ တသ္မိံယေဝ ဒိနေ ပုရေဘတ္တမေဝ။ သေသန္တိ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ။ ဧဝန္တိ ယာမေ ဧဝ ပရိဘုဉ္ဇယေတိ ဝိဇာနီယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတရန္တိ သတ္တာဟကာလိကတော အညံ ယာဝဇီဝိကံ။

ကာလိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပဋိဂ္ဂါဟနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၀၆။ ဒါတုံ ကာမေတီတိ ဒါတုကာမော၊ တဿ အဘိဟာရော ဤသကမ္ပိ ဩဏမနာဒိနာဘိဟရဏန္တိ တပ္ပုရိသော၊ ဟတ္ထဿ ပါသော ဟတ္ထပါသော။ ရုဠှီဝသေန တု အဍ္ဎတေယျဟတ္ထော ဟတ္ထပါသော နာမ။ သော စ သစေ ဘိက္ခု နိသိန္နော ဟောတိ၊ အာသနဿ ပစ္ဆိမန္တတော ပဋ္ဌာယ၊ သစေ ဌိတော၊ ပဏှိအန္တတော ပဋ္ဌာယ၊ သစေ နိပန္နော၊ ယေန ပဿေန နိပန္နော၊ တဿ ပါရိမန္တတော ပဋ္ဌာယ ဒါယကဿ နိသိန္နဿ ဌိတဿ ဝါ ဌပေတွာ ပသာရိတဟတ္ထံ ယံ အာသန္နတရံ အင်္ဂံ၊ တဿ ဩရိမန္တေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧရဏက္ခမန္တိ ထာမမဇ္ဈိမေန ပုရိသေန ဧရဏဿ ဥက္ခိပနဿ ¶ ခမံ ယောဂ္ဂံ။ ဝတ္ထုသဒ္ဒါပေက္ခံ နပုံသကတ္တံ။ တိဓာ ဒေန္တေတိ ကာယကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓနိဿဂ္ဂိယာနံ ဝသေန တီဟိ ပကာရေဟိ ဒါယကေ ဒဒမာနေ။ တတ္ထ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန အန္တမသော ပါဒင်္ဂုလိယာပိ ဒီယမာနံ ကာယေန ဒိန္နံ နာမ ဟောတိ၊ ကဋစ္ဆုအာဒီသု ယေန ကေနစိ ဒီယမာနံ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန၊ ကာယတော ပန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓတော ဝါ မောစေတွာ ဟတ္ထပါသေ ဌိတဿ ကာယေန ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ပါတိယမာနံ နိဿဂ္ဂိယေန ပယောဂေန ဒိန္နံ နာမ။ ဒွိဓာ ဂါဟောတိ ကာယကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါနံ ဝသေန ဒွီဟိ ပကာရေဟိ ယေဟိ ကေဟိစိ ¶ ဒီယမာနဿ ဂဟဏံ။ ဧဝံ ပဋိဂ္ဂဟော ပဉ္စင်္ဂေါတိ ယောဇနာ။ ပဉ္စင်္ဂေါတိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ယဿာတိ ဗဟုဗ္ဗီဟိ။

၁၀၇။ ဣဒါနိ အနေရဏက္ခမေ စ ကိသ္မိဉ္စိ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေ စ ပဋိဂ္ဂဟဏာရောဟနံ ဒဿေတုံ ‘‘အသံဟာရိယေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အသံဟာရိယေတိ အာနေတုမသက္ကုဏေယျေ ဖလကပါသာဏာဒိမှိ။ တတ္ထဇာတေတိ တေသုယေဝ ရုက္ခာဒီသု ဇာတေ ကိံသုကပဒုမိနိပဏ္ဏာဒိကေ။ စိဉ္စအာဒီနံ သုခုမေ ပဏ္ဏေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တာနိ ဟိ သန္ဓာရေတုံ န သက္ကောန္တိ။ တေသံ ပန သာခါသု ဝဋ္ဋတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အင်္ဂ’’န္တိအာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယေ။ အသယှဘာရေတိ ထာမမဇ္ဈိမပုရိသေန သဟိတုံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကုဏေယျေ ဘာရေ။ သဗ္ဗေသံ ပဋိဂ္ဂဟော ‘‘န ရူဟတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။

၁၀၈။ ဣဒါနိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနံ ဒဿေတိ ‘‘သိက္ခာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ သိက္ခာမရဏလိင်္ဂေဟီတိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေန စ မရဏေန စ လိင်္ဂပရိဝတ္တနေန စ။ အနပေက္ခဝိသဂ္ဂတောတိ နတ္ထိ အပေက္ခော ဧတဿာတိ အနပေက္ခော၊ သောဝ ဝိသဂ္ဂေါ၊ တတော စ။ အစ္ဆေဒါတိ စောရာဒီဟိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏေန။ အနုပသမ္ပန္နဒါနာတိ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒါနေန။ စ-သဒ္ဒေါ သဗ္ဗတ္ထ အာနေတဗ္ဗော။ ဂါဟောတိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ။ ဥပသမ္မတီတိ ဝိဇဟတိ။

၁၀၉-၁၀။ ဣဒါနိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပရိဘောဂေ ဒေါသံ ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဗ္ဗန္တိ စတုကာလိကပရိယာပန္နံ သကလမ္ပိ။ ဣဒါနိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဒ္ဓ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဒ္ဓံ နာတိဗဟလံ ဥဒကဉ္စ တထာ အင်္ဂလဂ္ဂံ အဝိစ္ဆိန္နံ ဒန္တ…ပေ… ဂူထကဉ္စ လောဏ…ပေ… ကရီသကဉ္စ ကပ္ပတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ သုဒ္ဓန္တိ ရဇရေဏူဟိ အညရသေန ¶ စ အသမ္မိဿတာယ ပရိသုဒ္ဓံ။ နာတိဗဟလန္တိ ယံ ကသိတဋ္ဌာနေ ဗဟလမုဒကံ ဝိယ မုခေ ဝါ ဟတ္ထေ ဝါ န လဂ္ဂံ၊ တံ။ အဝိစ္ဆိန္နန္တိ အင်္ဂတော ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ¶ န ဂတံ။ ဒန္တာနိ စ အက္ခီနိ စ ကဏ္ဏဉ္စ ဒန္တက္ခိကဏ္ဏံ ပါဏျင်္ဂတ္တာ၊ တဿ ဂူထကန္တိ တပ္ပုရိသော။ လောဏံ သရီရုဋ္ဌိတံ။ သိင်္ဃာဏီတိ သိင်္ဃာဏိကာ။ ဝိစ္ဆိန္နံ န ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။

၁၁၁။ ဣဒါနိ ‘‘ဂူထာ’’တိအာဒိနာ ကာလောဒိဿံ ဒဿေတိ။ တထာဝိဓေတိ သပ္ပဒဋ္ဌက္ခဏာဒိကေ တထာဝိဓေ ကာလေ။ တထာ တာဒိသော ဝိဓော ကာလော ဧတဿာတိ ဗဟုဗ္ဗီဟိ။ သေဝေယျာတိ သေဝနံ ကရေယျ၊ ပရိဘုဉ္ဇေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အသန္တေ ကပ္ပကာရကေတိ ဧတ္ထ ဒုဗ္ဗစောပိ အသမတ္ထောပိ ကပ္ပိယကာရကော အသန္တပက္ခေယေဝ တိဋ္ဌတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာလောဒိဿတ္တာ ပန ဆာရိကာယ အသတိ အလ္လဒါရုံ ရုက္ခတော ဆိန္ဒိတွာ ကာတုံ၊ မတ္တိကာယ အသတိ ဘူမိံ ခဏိတွာပိ မတ္တိကံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၁၁၂။ ဒုရူပစိဏ္ဏေတိ ဒုဋ္ဌုံ ဥပစိဏ္ဏံ အာမဋ္ဌံ ဒုရူပစိဏ္ဏံ။ သစေ ဘိက္ခု အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ သာမိသံ ဘာဇနံ ဌိတဋ္ဌာနတော အပနေတွာ အာမသတိ၊ ပိဓာနံ အာမသတိ၊ ဥပရိ ဌိတကစဝရာဒိံ ဆဍ္ဍေတိ၊ တတ္ထဇာတကဖလိနိယာ သာခါယ ဝါ ဝလ္လိယာ ဝါ ဂဟေတွာ ဝါ စာလေတိ၊ ဒုရူပစိဏ္ဏံ နာမ ဟောတိ။ တသ္မိံ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဖလရုက္ခံ ပန အပဿယိတုံ ဝါ တတ္ထ ကဏ္ဋကံ ဝါ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အရညေ ပတိတအမ္ဗဖလာဒိံ ‘‘သာမဏေရဿ ဒဿာမီ’’တိ အာဟရိတွာ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ရဇောကိဏ္ဏေတိ ရဇသာ ဩကိဏ္ဏေ၊ တသ္မိံ ပတ္တာဒိကေ ယံ ကိဉ္စိ ပဋိဂ္ဂဏှတော ဝိနယဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သစေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တဿ ပတ္တေ ရဇံ ပတတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘိက္ခာ ဂဏှိတဗ္ဗာ ¶ ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဒေထာ’’တိ ဝုတ္တေပိ အာကိရန္တိ၊ ဟတ္ထတော အမောစေန္တေနေဝ ပဋိဂ္ဂါဟာပကဿ သန္တိကံ နေတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ သစေ မဟာဝါတော တတော တတော ရဇံ ပါတေတိ၊ န သက္ကာ ဟောတိ ဘိက္ခံ ဂဟေတုံ၊ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒဿာမီ’’တိ သုဒ္ဓစိတ္တေန အာဘောဂံ ကတွာ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တံ ပန တေန ဒိန္နံ ဝါ ဝိဿာသေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

အထာတိ ဝက္ခမာနာရမ္ဘေ။ ဥဂ္ဂဟပ္ပဋိဂ္ဂဟေတိ ဥဂ္ဂဟိတ္ထာတိ ဥဂ္ဂဟော၊ ဥဂ္ဂဟိတံ၊ တဿ ပဋိဂ္ဂဟော၊ တသ္မိံ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝံ ဇာနတော အတ္တနာ ဧဝ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဂဟဏေတိ အဓိပ္ပာယော။ မာတာပိတူနံ အတ္ထာယ ပန အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ တေလာဒီနိ၊ ဆာယတ္ထာယ သာခါဒီနိ ဝါ ဂဟေတွာ ပစ္ဆတော ဘုဉ္ဇိတုကာမတာယ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥစ္ဆုအာဒီသု ဖာလိတေသု မလံ န ပညာယတိ၊ မူလဘေသဇ္ဇာဒီနိ ပိသန္တာနံ ဝါ ကောဋ္ဋေန္တာနံ ဝါ နိသဒနိသဒပေါတကဥဒုက္ခလမုသလာနိ ခီယန္တိ၊ ဒန္တန္တရေ လဂ္ဂံ သုခုမအာမိသံ ဟောတိ၊ ရသော န ပညာယတိ၊ အဗ္ဗောဟာရိကံ။ အန္တောဝုတ္ထေတိ ¶ အကပ္ပိယကုဋိယာ ဆဒနဗ္ဘန္တရေ ဝုတ္ထေတိ အတ္ထော။ သယံပက္ကေတိ အတ္တနာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပက္ကေ။ သစေ ဝါသိအာဒိံ တာပေတွာ တက္ကာဒီသု ပက္ခိပတိ၊ ဧတ္တာဝတာပိ သာမပါကတော န မုစ္စတိ။ ပုရိမကာလိကဒွယေ ပုနပါကဉှိ ဌပေတွာ ယံ ကိဉ္စိ အာမိသံ ဘိက္ခုနော ပစိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေပိဿ ဥဏှယာဂုယာ သုလသိပဏ္ဏာဒီနိ ဝါ သိင်္ဂိဝေရံ ဝါ ပက္ခိပန္တိ၊ စာလေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဥတ္တဏ္ဍုလံ ဘတ္တံ လဘိတွာ ပိဒဟိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အန္တောပက္ကေတိ အကပ္ပိယကုဋိယာ အန္တော ပက္ကေ။ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

ပဋိဂ္ဂါဟနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ အကပ္ပိယမံသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၁၃-၄။ မနုဿဟတ္ထိအဿာနဉ္စ ¶ …ပေ… ဥရဂဿ စ ယံ မံသဉ္စ၊ ယံ ဥဒ္ဒိဿကတမံသဉ္စ၊ အပ္ပဋိဝေက္ခိတံ ယဉ္စ မံသံ၊ တေသု မံသေသူတိ ဧဝံ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ သီသဂီဝါတရင်္ဂေန စရန္တာ အစ္ဆဝိသေသာဝ တရစ္ဆာ။ ဥရဂဿာတိ ဣမိနာ သဗ္ဗာပိ ဒီဃဇာတိ သင်္ဂဟိတာ။ ဥဒ္ဒိဿကတမံသန္တိ ဘိက္ခုံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ကတံ ဥဒ္ဒိဿကတံ၊ တဉ္စ တံ မံသဉ္စ။ ဧတ္ထ စ မံသ-ဂ္ဂဟဏေန မစ္ဆာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဥပလက္ခဏဝသေန၊ စ-သဒ္ဒေန ဝါ။ ပဉ္စသုပိ သဟဓမ္မိကေသု ယံ ကိဉ္စိ ဥဒ္ဒိဿကတံ သဗ္ဗေသမ္ပိ န ကပ္ပတိ၊ တမ္ပိ အဒိဋ္ဌအသုတအပရိသင်္ကိတတာယ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓံ ဝဋ္ဋတိ။ အပ္ပဋိဝေက္ခိတန္တိ အနုပပရိက္ခိတံ၊ အနာပုစ္ဆိတန္တိ အတ္ထော။ အာပတ္တိဘီရုကေန ဟိ ရူပံ သလ္လက္ခေန္တေနာပိ ပုစ္ဆိတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဉ္စ။ မနုဿာနံ မံသေသု ထုလ္လစ္စယန္တိ ယောဇနာ။ ထူလော အစ္စယော ဧတ္ထာတိ ရဿေ၊ ဒွိတ္တေ စ ထုလ္လစ္စယံ။ ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသေဟိ ဌပေတွာ ဣတော အဓိကံ ဝဇ္ဇံ နတ္ထိ။ သေသေသူတိ အဝသေသေသု ဧကာဒသသု။

၁၁၅။ ဣဒါနိ မနုဿာဒီနံ အဋ္ဌိအာဒီနိပိ အကပ္ပိယာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌိပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပိ-သဒ္ဒေါ ‘‘လောဟိတ’’န္တိအာဒီသုပိ အနုဝတ္တေတဗ္ဗော။ ဧသန္တိ မနုဿာဒီနံ ဒသန္နံ။ ဝသာသု ပန ဧကာ မနုဿဝသာ န ဝဋ္ဋတိ။ ခီရာဒီသု အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ။ ဥဒ္ဒိဿကတံယေဝ ¶ သစိတ္တကန္တိ ယောဇနာ။ သစိတ္တကန္တိ ဥဒ္ဒိဿကတဘာဝဇာနနစိတ္တေန သဟ ဝတ္တတီတိ သစိတ္တကံ။ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမဝိဇာနနစိတ္တေန ဟိ သစိတ္တကတ္တံ။ ဧတ္ထ စ သစိတ္တကတ္တံ အာပတ္တိယာ ဧဝ၊ န စ မံသဿ၊ တထာပိ မံသသီသေန အာပတ္တိ ဧဝ ဝုတ္တာတိ ဝိညာတဗ္ဗန္တိ။

အကပ္ပိယမံသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ နိဿဂ္ဂိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၁၆-၇။ ရူပိယေန ¶ အရူပိယံ ရူပိယဉ္စ ဣတရေန ရူပိယဉ္စ ပရိဝတ္တေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ရူပိယေနာတိ ရူပိယသင်္ခါတေန နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုနာ။ အရူပိယန္တိ အရူပိယသင်္ခါတံ ဒုက္ကဋဝတ္ထုံ ကပ္ပိယဝတ္ထုဉ္စ။ ဣတရေနာတိ အရူပိယေန။ နိဿဂ္ဂီတိ နိဿဇ္ဇနံ နိဿဂ္ဂေါ၊ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကတ္တဗ္ဗဿ ဝိနယကမ္မဿေတံ နာမံ။ နိဿဂ္ဂေါ အဿ အတ္ထီတိ နိဿဂ္ဂိ၊ ကိံ တံ? ပါစိတ္တိယံ။ ရူပိယဿ မူလဂ္ဂဟဏေ ပန ရူပိယပ္ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒေန နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။

ဣဒါနိ ရူပိယာဒိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကဟာ…ပေ… မာသကံ ဣဓ ရူပိယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကဟာပဏော နာမ သုဝဏ္ဏမယော ဝါ ရဇတမယော ဝါ ဧတရဟိ ပကတိကဟာပဏော ဝါ။ သဇ္ဈူတိ ရဇတံ။ သိင်္ဂီတိ သုဝဏ္ဏဘေဒေါ၊ တထာပိ စေတ္ထ သာမညေန သုဝဏ္ဏမဓိပ္ပေတံ။ ဝေါဟာရူပဂမာသကန္တိ ဝေါဟာရံ ကယဝိက္ကယံ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဝေါဟာရူပဂံ၊ တဉ္စ တံ မာသကဉ္စ။ တံ ပန သမုဋ္ဌာပိတရူပဉ္စ အသမုဋ္ဌာပိတရူပဉ္စ လောဟဒါရုအာဒိမယံ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ရူပိယန္တိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ရူပိယံ နာမာတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထမုတ္တာဒိ ကပ္ပံ ဒုက္ကဋဝတ္ထုဉ္စ ဣတရန္တိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဝတ္ထဉ္စ မုတ္တာ စ အာဒိ ယဿာတိ သမာသော။ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ဝတ္ထာဒိ မုတ္တာဒီ’’တိ။ တတ္ထ ပဌမေန အာဒိ-သဒ္ဒေန ကပ္ပာသသုတ္တာပရဏ္ဏာဒိကံ ယံ ကိဉ္စိ ကပ္ပိယဝတ္ထုံ၊ ဒုတိယေန မဏိ သင်္ခေါ သိလာ ပဝါဠံ လောဟိတင်္ကော မသာရဂလ္လံ သတ္တဓညာနိ ဒါသိဒါသခေတ္တဝတ္ထုပုပ္ဖာရာမဖလာရာမာဒယောတိ ဣဒံ ဒုက္ကဋဝတ္ထုံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝတ္ထာဒိကပ္ပိယဝတ္ထုံ၊ မုတ္တာဒိဒုက္ကဋဝတ္ထုဉ္စ ဣတရံ အညံ အရူပိယံ နာမာတိ အတ္ထော။

၁၁၈။ ဧတ္တာဝတာ ¶ ရူပိယသံဝေါဟာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍေ ကယဝိက္ကယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဣမ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ¶ ‘‘ဣမံ ဂဟေတွာ ဣမံ ဒေဟိ၊ ဣမံ ကရ၊ ဣမံ အာနယာ’’တိ ဝါ ‘‘ဣမံ ဘုတွာ ဣမံ ဒေဟိ၊ ဣမံ ကရ၊ ဣမံ အာနယာ’’တိ ဝါ ‘‘ဣမံ ဒေမိ၊ ဣမံ ဒေဟိ၊ ဣမံ ကရ၊ ဣမံ အာနယာ’’တိ ဝါ ကယဝိက္ကယေ သမာပန္နေ နိဿဂ္ဂီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဣမန္တိ တဏ္ဍုလာဒိံ။ ဘုတွာတိ ဩဒနာဒိံ ဘုဉ္ဇိတွာ။ ဣမံ ဒေဟီတိ ဧတံ ဝတ္ထာဒိကံ ဒေဟိ။ ဣမံ ကရာတိ ဧတံ ရဇနပစနာဒိံ ကရောဟိ။ ဣမံ အာနယာတိ ဧတံ ရဇနကဋ္ဌာဒိံ အာနေဟိ။ ဣမံ ဒေမီတိ ဧတံ ဝတ္ထာဒိကံ တဝ ဒေမိ။ သမာပန္နေတိ ကတေ။ တသ္မာ ကပ္ပိယံ ဘဏ္ဍံ ပရိဝတ္တေန္တေန အညာတကေဟိ သဒ္ဓိံ ‘‘ဣမံ ဒေဟီ’’တိ ဝဒတော ဝိညတ္တိ၊ ‘‘ဣမံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒတော သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ၊ ‘‘ဣမိနာ ဣမံ ဒေဟီ’’တိ ဝဒတော ကယဝိက္ကယန္တိ ဝုတ္တာ တိဿော အာပတ္တိယော။ မာတာပိတူဟိ ပန သဒ္ဓိံ ကယဝိက္ကယမတ္တံ မောစေန္တေန ပရိဝတ္တေတဗ္ဗံ။ အယဉှိ ကယဝိက္ကယော ဌပေတွာ ပဉ္စသဟဓမ္မိကေ အဝသေသေဟိ ဂိဟိပဗ္ဗဇိတေဟိ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန နဝကမ္မာနိ ကာရေတိ၊ အဋ္ဌကထာပမာဏေန ပါစိတ္တိယမတ္တံ ဒေသေတဗ္ဗံ။

၁၁၉-၁၂၀။ ဣဒါနိ ပရိဏာမနဝသေန အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္တနော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – သင်္ဃဿ နတံ လာဘံ အတ္တနော ပရိဏာမေယျ၊ နိဿဂ္ဂိ။ အညတော ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏာမေယျ၊ ပါစိတ္တိ။ အညဿ သင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေယျ၊ ဒုက္ကဋံ။ အညဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ နတံ လာဘံ အတ္တနော ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ အညပုဂ္ဂလဿ ဝါ အညစေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေယျ၊ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ တတ္ထ နတန္တိ ကာယေန ဝါ ဝစသာ ဝါ နိန္နံ ကတံ။ လာဘန္တိ လဘိတဗ္ဗံ စီဝရာဒိ။ အညတော အညသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဝါ စေတိယေ ဝါ၊ စေတိယေ ပန ဒုက္ကဋံ။ အညဿာတိ စေတိယာဒိနော အန္တမသော သုနခဿ။ အညတော ဝါတိ စေတိယာဒိမှိ ဝါ။ သင်္ဃဿာတိ ပန ဣဒံ ကာကက္ခိဂေါဠကဉာယေန ‘‘နတံ ပရိဏာမေယျာ’’တိ ဥဘယတ္ထ ပရိဝတ္တတိ။ နိဿဋ္ဌံ သကသညာယ န ¶ ဒဒေယျ ဝါ၊ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အညထာ အညေန ပကာရေန၊ ထေယျသညာယ န ဒဒေယျ စေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတရန္တိ ဝတ္ထုဝသေန အညံ ပါရာဇိကံ ထုလ္လစ္စယံ ဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတီတိ အတ္ထော။

နိဿဂ္ဂိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂။ ပါစိတ္တိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၂၁။ မုသာ ¶ …ပေ… ဟရဏေတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ၊ တဿ ‘‘ပါစိတ္တိ ဝုတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ မုသာဝါဒေတိ နိပါတေန သဒ္ဓိံ တပ္ပုရိသော။ ပုဗ္ဗေပိ ဇာနိတွာ ဝစနက္ခဏေပိ ဇာနန္တဿ မုသာဘဏနနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဘဏနဉ္စ နာမ ဣဓ အဘူတဿ ဝါ ဘူတတံ၊ ဘူတဿ ဝါ အဘူတတံ ကတွာ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ဝိညာပနပ္ပယောဂေါ။ ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသာစာရဝိပတ္တိယော အမူလိကာယ စောဒေန္တဿ ယထာက္ကမံ သင်္ဃာဒိသေသပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနိ။ အနုပဓာရေတွာ သဟသာ ဘဏန္တဿ၊ ‘‘အညံ ဘဏိဿာမီ’’တိ အညံ ဘဏန္တဿ ယဿ ဘဏတိ၊ သော န သုဏာတိ၊ တဿ စ အနာပတ္တိ။

ဩမသတိ အမနာပတာယ ကဏ္ဏေသု ဝိဇ္ဈတိ ဝိယ ဧတေန၊ ဩမသတိ ဝါတိ ဩမသော၊ သော စာယံ ဝါဒေါစ၊ တသ္မိံ။ ဒီဃော ပန ဂါထာဗန္ဓဝသေန။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ဟီနုက္ကဋ္ဌေသု စ ဇာတိနာမဂေါတ္တဝယကမ္မသိပ္ပအာဗာဓလိင်္ဂကိလေသအာပတ္တိအက္ကောသသင်္ခါတေသု ဒသသု ဘူတေန ဝါ အဘူတေန ဝါ ‘‘ခတ္တိယောသိ၊ စဏ္ဍာလောသီ’’တိအာဒိနာ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ အနညာပဒေသေန ဘိက္ခုနော ခုံသေတုကာမတာယ အက္ကောသဝစနေတိ အတ္ထော။ ‘‘သန္တိ ဣဓေကစ္စေ စဏ္ဍာလာ’’တိအာဒိနာ အညာပဒေသေန ဝါ ‘‘စောရောသိ၊ ဝိကာရီသိ၊ မာတုဃာတကောသီ’’တိအာဒီဟိ ပါဠိမုတ္တပဒေဟိ ဝါ ဘိက္ခုဿ၊ ယထာ ဝါ ¶ တထာ ဝါ အနုပသမ္ပန္နံ၊ ပရမ္မုခါ ပန သဗ္ဗမ္ပိ အက္ကောသန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ ကေဝလံ ဒဝကမျတာယ ဝဒတော ပန သဗ္ဗတ္ထ ဒုဗ္ဘာသိတံ။

ပေသုညဟရဏေတိ ပိသုဏဿ ဘာဝေါ ပေသုညံ။ အတ္တနော ပိယကမျတာယ ဝါ ပရဿ ပရေသု ဘေဒါဓိပ္ပာယေန ဝါ ဇာတိအာဒီဟိ ဩမသန္တဿ ဘိက္ခုနော ဝစနံ သုတွာ ဘိက္ခုဿ တဿ ပေသုညဿ ဟရဏေ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဟရဏေ ဒုက္ကဋံ။ ပဒံ ပဒံ ပဒသော၊ ဝိစ္ဆာယံ သော၊ ကောဋ္ဌာသေန ကောဋ္ဌာသေနာတိ အတ္ထော။ သင်္ဂီတိတ္တယာရုဠှော တိပိဋကဓမ္မော၊ အနာရုဠှော စ ရာဇောဝါဒါဒိကော ဓမ္မော နာမ၊ တေန သဟ ပဒသောတိ နိပါတဿ တတိယာတပ္ပုရိသော။ ပဒသောဓမ္မေတိ ဧကက္ခရာဒိနာ ကောဋ္ဌာသေန ကောဋ္ဌာသေန အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ ယထာဝုတ္တဓမ္မဘဏနေတိ အတ္ထော။ ပဒသောဓမ္မဘဏနဉှိ ပဒသောဓမ္မ-သဒ္ဒေန ဥပစာရေန ဝုတ္တံ။ အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏေ သဇ္ဈာယကရဏေ၊ တံသန္တိကေ ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏာဒိကေ စ တေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ယေဘုယျေန ပဂုဏံ ဂန္ထံ ဘဏန္တဿ ဩသာရေန္တဿ ခလိတဋ္ဌာနေ ‘‘ဧဝံ ဘဏာဟီ’’တိ ဧကတော ဘဏန္တဿပိ အနာပတ္တိ။

အန္တမသော ¶ ဝတ္ထာဒိနာ ယေန ကေနစိ သဗ္ဗစ္ဆန္နံ ဆဒနံ အနာဟစ္စ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓေနာပိ သဗ္ဗပရိစ္ဆိန္နံ ယေဘုယျေနဆန္နံ ယေဘုယျေနပရိစ္ဆိန္နဉ္စ သေနာသနံ အဂါရန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ တတြဋ္ဌော ပန ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အန္တမသော ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတော တိရစ္ဆာနဂတောပိ အန္တမသော တဒဟုဇာတာ ဣတ္ထီပိ ဥပစာရတော အဂါရ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စတိ။ သဟ အဂါရေနာတိ သာဂါရော၊ ဘိက္ခု။ ဥပစာရေနေဝ စ ပန အနုပသမ္ပန္နေန၊ မာတုဂါမေန စ သဟ သေယျကပ္ပနံ သာဂါရဘာဝေါ နာမာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သင်္ဃသမ္မတံ သေနာသနပညာပကာဒိဘေဒံ ဥပသမ္ပန္နံ အယသကာမာ ဟုတွာ ဘိက္ခူဟိ ယေန စ ဥဇ္ဈာပေန္တိ အဝဇာနာပေန္တိ အဝညာယ ဩလောကာပေန္တိ၊ လာမကတော ¶ ဝါ စိန္တာပေန္တိ၊ တံ ဝစနံ ဥဇ္ဈာပနကံ။ ယေန ခီယန္တိ သဗ္ဗတ္ထ တဿ အဝဏ္ဏံ ပကာသေန္တိ၊ တံ ခီယနံ။

၁၂၂။ တလန္တိ ဟတ္ထတလမဓိပ္ပေတံ။ တဂ္ဂဟဏေန ပန ကာယောဝ တလံ။ သတ္တီတိ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါ သတ္တိ အာဝုဓဝိသေသော၊ ဥပလက္ခဏတ္တာ ပန သဗ္ဗမ္ပိ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓံ သတ္တိ။ တလဉ္စ သတ္တိ စ တလသတ္တိ။ ဣဓ ပန ကောပေန ဘိက္ခုဿ တလသတ္တိဥဂ္ဂိရဏံ တလသတ္တိ။ သစေ ပန ဝိရဒ္ဓါ ပဟာရံ ဒေတိ၊ န ပဟရိတုကာမတာယ ဒိန္နတ္တာ ဒုက္ကဋံ၊ ပဟရိတုကာမတာယ ပါစိတ္တိယံ၊ အနုပသမ္ပန္နေ ဒုက္ကဋံ၊ မောက္ခာဓိပ္ပာယဿ အနာပတ္တိ။

ပညတ္တေန ဝဒတော ဥပသမ္ပန္နဿ ဝါ တေန ဝုစ္စမာနဓမ္မဿ ဝါ အနာဒရကရဏံ အနာဒရော။ အနုပသမ္ပန္နဿ တေန ဝုစ္စမာနဿ ဝါ ဥပသမ္ပန္နေန၊ ပရေန ဝါ အပညတ္တေန ဝါ ဝုစ္စမာနဿ အနာဒရေ ဒုက္ကဋံ။

‘‘ဦနဝဿော တွံ မညေ’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခုနော ကုက္ကုစ္စဿ ဥပ္ပာဒနံ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒုက္ကဋံ။

အနာပုစ္ဆာ ဂါမပ္ပဝေသနေတိ ပကတိဝစနေန ပုစ္ဆိတုမနုရူပံ အန္တောဥပစာရသီမာယ ဒဿနူပစာရေ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ‘‘ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆာမီ’’တိ အနာပုစ္ဆိတွာ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနေ။ ဒီဃော ပန သန္ဓိဝသေန။ အာပဒါသု အနာပတ္တိ။

ပရမ္ပရဘောဇနေတိ ပရော စ ပရော စ ပရမ္ပရာ မ-ကာရော သန္ဓိဝသေန၊ တသ္မာ ပရမ္ပရာ ဥပ္ပတ္တဝိသယအပါဒါနဝစနံ၊ ပရတော ပရတော လဒ္ဓါ ဘုဉ္ဇနေတိ အတ္ထော။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ပဉ္စဟိ ¶ ဘောဇနေဟိ နာမံ ဂဟေတွာ နိမန္တိတဿ ယေန ယေန ပဌမံ နိမန္တိတော၊ တဿ တဿ ဘောဇနတော ဥပ္ပဋိပါဋိယာ၊ ‘‘မယှံ ဘတ္တပစ္စာသံ တုယှံ ဒမ္မီ’’တိ ဝါ ‘‘ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ¶ ဝါ အာဒိနာ သမ္မုခါ ဝါ ပရမ္မုခါ ဝါ အဝိကပ္ပေတွာ ဝါ အညတော အညတော ပဉ္စဘောဇနာဒီနိ လဒ္ဓါ ဘုဉ္ဇမာနေတိ။ ဂိလာနစီဝရဒါနစီဝရကာရသမယေ အနာပတ္တိ။

၁၂၃။ သေယျံ သေနာသနာနိ ဝါ အနုဒ္ဓရိတွာ ဂမနေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယေ။ တတ္ထ ‘‘ဘိသိ စိမိလိကာ ဥတ္တရတ္ထရဏံ ဘူမတ္ထရဏံ တဋ္ဋိကာ စမ္မက္ခဏ္ဍော နိသီဒနံ ပစ္စတ္ထရဏံ တိဏသန္ထာရော ပဏ္ဏသန္ထာရော’’တိ (ပါစိ။ ၁၁၆) ဝုတ္တာသု ဒသသု သေယျာသု ဧကမ္ပိ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂနေ ဂဟေတွာ သင်္ဃိကေ သဗ္ဗပ္ပဋိစ္ဆန္နေ ဂုတ္တေ သေနာသနေ သန္ထရိတွာ ဝါ သန္ထရာပေတွာ ဝါ ယထာ ဌပိတံ ဥပစိကာဒီဟိ န ခဇ္ဇတိ၊ တထာ ဌပနဝသေန အနုဒ္ဓရိတွာ ပရိက္ခိတ္တဿ အာရာမဿ ပရိက္ခေပံ၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရံ အတိက္ကမိတွာ ဂမနေ စ၊ တထာ မဉ္စပီဌတိသိကောစ္ဆသင်္ခါတာနိ သေနာသနာနိ ဝဿကာလေ အဇ္ဈောကာသေ သန္ထရိတွာ ဝါ သန္ထရာပေတွာ ဝါ အနုပသမ္ပန္နေန အနုဒ္ဓရိတွာ ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတံ အတိက္ကမိတွာ ဂမနေ စာတိ အတ္ထော။ ယထာဝုတ္တတော ပန အညတ္ထ ဒုက္ကဋံ။

ဣတ္ထိယာ အဒ္ဓါနဂမနေတိ ‘‘ဂစ္ဆာမ ဘဂိနိ၊ ဂစ္ဆာမ အယျာ’’တိ အညမညံ သံဝိဒဟိတွာ ‘‘အဇ္ဇ ဝါ သွေ ဝါ’’တိအာဒိနာ နိယမိတကာလဝိသင်္ကေတံ အကတွာပိ ဒွါရဝိသင်္ကေတံ မဂ္ဂဝိသင်္ကေတံ ကတွာပိ ဣတ္ထိယာ သဒ္ဓိံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂဂမနေတိ အတ္ထော။

ဧကေကာယ နိသီဒနေတိ ဧကေန ဧကာတိ ဧကေကာ၊ တဿာ နိသဇ္ဇာယာတိ အတ္ထော။ ဧကေန သဟ ဧကိဿာ နိသဇ္ဇံ ဝိနာ ဧကာယ သဟ ဧကဿ နိသဇ္ဇံ နာမ နတ္ထီတိ ဧကာယ သဟ ဧကဿ နိသဇ္ဇာယံ သတိ နိသိန္နဿ ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိယန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဧကာယေကနိသီဒနေ’’တိ ဝါ ပါဌော။

၁၂၄။ ရူပါဒီနံ ¶ ဥပသံဟာရေန၊ ဘယာနကကထာကထနေန ဝါ ဥပသမ္ပန္နဿ ဘိံသာပနေ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒုက္ကဋံ။

အာကောဋနေ ¶ ဥပသမ္ပန္နဿ အန္တမသော ဥပ္ပလပတ္တေနာပိ ပဟာရဒါနေ။ အနုပသမ္ပန္နဿ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတဿပိ ဒုက္ကဋံ။ မောက္ခာဓိပ္ပာယဿ အနာပတ္တိ။

သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝိနယဓရေန အနုယုဉ္ဇိယမာနဿ ပုစ္ဆိတတော အညဿ ဝါဒေါ အညေန အညံ ပဋိစရဏံ အညဝါဒေါ။ တထေဝ ပုစ္ဆိယမာနဿ အကထေတုကာမတာယ ဝိဟေသနံ တုဏှီဘာဝေါ ဝိဟေသာ။ အညဝါဒကဿ ဝိဟေသကဿ စ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မေန အညဝါဒကဝိဟေသကကမ္မေ ကတေ ပုန အညဝါဒေ ဝိဟေသာယ ပါစိတ္တိယံ။ အနာရောပိတေ ပန ကမ္မေ ဒုက္ကဋံ။ ကိဉ္စိ ဝီတိက္ကမံ ဒိသွာ ‘‘အာဝုသော၊ ဣဒံ နာမ တယာ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တေ တံ န ကထေတုကာမော တုဏှီဘူတော သင်္ဃံ ဝိဟေသေတီတိ ဝိဟေသကော။ အနာစာရံ အာစရိတွာ သင်္ဃမဇ္ဈေ အာပတ္တိယာ၊ ဝတ္ထုနာ ဝါ အနုယုဉ္ဇိယမာနေ တံ အကထေတုကာမော ‘‘ကော အာပန္နော၊ ကိသ္မိံ အာပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန အညေဟိ ဝစနေဟိ တံ ဝစနံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တော ယော အညံ ဝဒတိ၊ အယံ အညဝါဒကော နာမ။