📜

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

අභිධම්මපිටකෙ

විභඞ්ගපාළි

1. ඛන්ධවිභඞ්ගො

1. සුත්තන්තභාජනීයං

1. පඤ්චක්ඛන්ධා ¶ ¶ ¶ ¶ – රූපක්ඛන්ධො, වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

1. රූපක්ඛන්ධො

2. තත්ථ ¶ කතමො රූපක්ඛන්ධො? යං කිඤ්චි රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, තදෙකජ්ඣං අභිසඤ්ඤූහිත්වා අභිසඞ්ඛිපිත්වා – අයං වුච්චති රූපක්ඛන්ධො.

3. තත්ථ කතමං රූපං අතීතං? යං රූපං අතීතං නිරුද්ධං විගතං විපරිණතං අත්ථඞ්ගතං අබ්භත්ථඞ්ගතං උප්පජ්ජිත්වා විගතං අතීතං අතීතංසෙන සඞ්ගහිතං, චත්තාරො ච මහාභූතා චතුන්නඤ්ච මහාභූතානං උපාදායරූපං – ඉදං වුච්චති රූපං අතීතං.

තත්ථ කතමං රූපං අනාගතං? යං රූපං අජාතං අභූතං අසඤ්ජාතං අනිබ්බත්තං අනභිනිබ්බත්තං අපාතුභූතං අනුප්පන්නං අසමුප්පන්නං අනුට්ඨිතං අසමුට්ඨිතං අනාගතං අනාගතංසෙන සඞ්ගහිතං, චත්තාරො ච මහාභූතා චතුන්නඤ්ච මහාභූතානං උපාදායරූපං – ඉදං වුච්චති රූපං අනාගතං.

තත්ථ ¶ කතමං රූපං පච්චුප්පන්නං? යං රූපං ජාතං භූතං සඤ්ජාතං නිබ්බත්තං අභිනිබ්බත්තං පාතුභූතං උප්පන්නං ¶ සමුප්පන්නං උට්ඨිතං සමුට්ඨිතං පච්චුප්පන්නං පච්චුප්පන්නංසෙන සඞ්ගහිතං, චත්තාරො ¶ ච මහාභූතා චතුන්නඤ්ච මහාභූතානං උපාදායරූපං – ඉදං වුච්චති රූපං පච්චුප්පන්නං.

4. තත්ථ කතමං රූපං අජ්ඣත්තං? යං රූපං තෙසං තෙසං සත්තානං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං නියකං පාටිපුග්ගලිකං උපාදින්නං, චත්තාරො ච මහාභූතා චතුන්නඤ්ච මහාභූතානං උපාදායරූපං – ඉදං වුච්චති රූපං අජ්ඣත්තං.

තත්ථ කතමං රූපං බහිද්ධා? යං රූපං තෙසං තෙසං පරසත්තානං පරපුග්ගලානං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං නියකං පාටිපුග්ගලිකං උපාදින්නං, චත්තාරො ච මහාභූතා චතුන්නඤ්ච මහාභූතානං උපාදායරූපං – ඉදං වුච්චති රූපං බහිද්ධා.

5. තත්ථ ¶ කතමං රූපං ඔළාරිකං? චක්ඛායතනං…පෙ… ඵොට්ඨබ්බායතනං – ඉදං වුච්චති රූපං ඔළාරිකං.

තත්ථ කතමං රූපං සුඛුමං? ඉත්ථින්ද්රියං…පෙ… කබළීකාරො [කබළිංකාරො (සී. ස්යා.)] ආහාරො – ඉදං වුච්චති රූපං සුඛුමං.

6. තත්ථ කතමං රූපං හීනං? යං රූපං තෙසං තෙසං සත්තානං උඤ්ඤාතං අවඤ්ඤාතං හීළිතං පරිභූතං අචිත්තීකතං හීනං හීනමතං හීනසම්මතං අනිට්ඨං අකන්තං අමනාපං, රූපා සද්දා ගන්ධා රසා ඵොට්ඨබ්බා – ඉදං වුච්චති රූපං හීනං.

තත්ථ කතමං රූපං පණීතං? යං රූපං තෙසං තෙසං සත්තානං අනුඤ්ඤාතං අනවඤ්ඤාතං අහීළිතං අපරිභූතං චිත්තීකතං පණීතං පණීතමතං පණීතසම්මතං ඉට්ඨං කන්තං මනාපං, රූපා සද්දා ගන්ධා රසා ඵොට්ඨබ්බා – ඉදං වුච්චති රූපං පණීතං. තං තං වා පන ¶ රූපං උපාදායුපාදාය රූපං හීනං පණීතං දට්ඨබ්බං.

7. තත්ථ කතමං රූපං දූරෙ? ඉත්ථින්ද්රියං…පෙ… කබළීකාරො ආහාරො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං අනාසන්නෙ අනුපකට්ඨෙ දූරෙ අසන්තිකෙ – ඉදං වුච්චති රූපං දූරෙ.

තත්ථ ¶ ¶ කතමං රූපං සන්තිකෙ? චක්ඛායතනං…පෙ… ඵොට්ඨබ්බායතනං, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං ආසන්නෙ උපකට්ඨෙ අවිදූරෙ සන්තිකෙ – ඉදං වුච්චති රූපං සන්තිකෙ. තං තං වා පන රූපං උපාදායුපාදාය රූපං දූරෙ සන්තිකෙ දට්ඨබ්බං.

2. වෙදනාක්ඛන්ධො

8. තත්ථ කතමො වෙදනාක්ඛන්ධො? යා කාචි වෙදනා අතීතානාගතපච්චුප්පන්නා අජ්ඣත්තා වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකා වා සුඛුමා වා හීනා වා පණීතා වා යා දූරෙ සන්තිකෙ වා, තදෙකජ්ඣං අභිසඤ්ඤූහිත්වා අභිසඞ්ඛිපිත්වා – අයං වුච්චති වෙදනාක්ඛන්ධො.

9. තත්ථ ¶ කතමා වෙදනා අතීතා? යා වෙදනා අතීතා නිරුද්ධා විගතා විපරිණතා අත්ථඞ්ගතා අබ්භත්ථඞ්ගතා උප්පජ්ජිත්වා විගතා අතීතා අතීතංසෙන සඞ්ගහිතා, සුඛා වෙදනා දුක්ඛා වෙදනා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති වෙදනා අතීතා.

තත්ථ කතමා වෙදනා අනාගතා? යා වෙදනා අජාතා අභූතා අසඤ්ජාතා අනිබ්බත්තා අනභිනිබ්බත්තා අපාතුභූතා අනුප්පන්නා අසමුප්පන්නා අනුට්ඨිතා අසමුට්ඨිතා අනාගතා අනාගතංසෙන සඞ්ගහිතා, සුඛා වෙදනා දුක්ඛා වෙදනා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති වෙදනා අනාගතා.

තත්ථ කතමා වෙදනා පච්චුප්පන්නා? යා වෙදනා ජාතා භූතා සඤ්ජාතා ¶ නිබ්බත්තා අභිනිබ්බත්තා පාතුභූතා උප්පන්නා සමුප්පන්නා උට්ඨිතා සමුට්ඨිතා පච්චුප්පන්නා පච්චුප්පන්නංසෙන සඞ්ගහිතා, සුඛා වෙදනා දුක්ඛා වෙදනා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති වෙදනා පච්චුප්පන්නා.

10. තත්ථ කතමා වෙදනා අජ්ඣත්තා? යා වෙදනා තෙසං තෙසං සත්තානං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං නියකා පාටිපුග්ගලිකා උපාදින්නා, සුඛා වෙදනා දුක්ඛා වෙදනා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති වෙදනා අජ්ඣත්තා.

තත්ථ කතමා වෙදනා බහිද්ධා? යා වෙදනා තෙසං තෙසං පරසත්තානං පරපුග්ගලානං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං නියකා පාටිපුග්ගලිකා උපාදින්නා, සුඛා වෙදනා දුක්ඛා වෙදනා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති වෙදනා බහිද්ධා.

11. තත්ථ ¶ කතමා වෙදනා ඔළාරිකා සුඛුමා? අකුසලා වෙදනා ඔළාරිකා, කුසලාබ්යාකතා වෙදනා සුඛුමා. කුසලාකුසලා වෙදනා ඔළාරිකා, අබ්යාකතා වෙදනා සුඛුමා. දුක්ඛා ¶ වෙදනා ඔළාරිකා, සුඛා ච අදුක්ඛමසුඛා ච වෙදනා සුඛුමා. සුඛදුක්ඛා වෙදනා ඔළාරිකා, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා සුඛුමා. අසමාපන්නස්ස වෙදනා ඔළාරිකා, සමාපන්නස්ස වෙදනා සුඛුමා. සාසවා වෙදනා ඔළාරිකා, අනාසවා වෙදනා සුඛුමා. තං තං වා පන වෙදනං උපාදායුපාදාය වෙදනා ඔළාරිකා සුඛුමා දට්ඨබ්බා.

12. තත්ථ ¶ කතමා වෙදනා හීනා පණීතා? අකුසලා වෙදනා හීනා, කුසලාබ්යාකතා ¶ වෙදනා පණීතා. කුසලාකුසලා වෙදනා හීනා, අබ්යාකතා වෙදනා පණීතා. දුක්ඛා වෙදනා හීනා, සුඛා ච අදුක්ඛමසුඛා ච වෙදනා පණීතා. සුඛදුක්ඛා වෙදනා හීනා, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා පණීතා. අසමාපන්නස්ස වෙදනා හීනා, සමාපන්නස්ස වෙදනා පණීතා. සාසවා වෙදනා හීනා, අනාසවා වෙදනා පණීතා. තං තං වා පන වෙදනං උපාදායුපාදාය වෙදනා හීනා පණීතා දට්ඨබ්බා.

13. තත්ථ කතමා වෙදනා දූරෙ? අකුසලා වෙදනා කුසලාබ්යාකතාහි වෙදනාහි දූරෙ; කුසලාබ්යාකතා වෙදනා අකුසලාය වෙදනාය දූරෙ; කුසලා වෙදනා අකුසලාබ්යාකතාහි වෙදනාහි දූරෙ; අකුසලාබ්යාකතා වෙදනා කුසලාය වෙදනාය දූරෙ; අබ්යාකතා වෙදනා කුසලාකුසලාහි වෙදනාහි දූරෙ; කුසලාකුසලා වෙදනා අබ්යාකතාය වෙදනාය දූරෙ. දුක්ඛා වෙදනා සුඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි දූරෙ; සුඛා ච අදුක්ඛමසුඛා ච වෙදනා දුක්ඛාය වෙදනාය දූරෙ; සුඛා වෙදනා දුක්ඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි දූරෙ; දුක්ඛා ච අදුක්ඛමසුඛා ච වෙදනා සුඛාය වෙදනාය දූරෙ; අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා සුඛදුක්ඛාහි වෙදනාහි දූරෙ; සුඛදුක්ඛා වෙදනා අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය දූරෙ. අසමාපන්නස්ස වෙදනා සමාපන්නස්ස වෙදනාය දූරෙ; සමාපන්නස්ස වෙදනා අසමාපන්නස්ස වෙදනාය දූරෙ. සාසවා වෙදනා අනාසවාය වෙදනාය දූරෙ; අනාසවා වෙදනා සාසවාය වෙදනාය දූරෙ – අයං වුච්චති වෙදනා දූරෙ.

තත්ථ කතමා වෙදනා සන්තිකෙ? අකුසලා වෙදනා අකුසලාය ¶ වෙදනාය සන්තිකෙ; කුසලා වෙදනා කුසලාය වෙදනාය සන්තිකෙ; අබ්යාකතා ¶ වෙදනා අබ්යාකතාය වෙදනාය සන්තිකෙ. දුක්ඛා වෙදනා දුක්ඛාය වෙදනාය සන්තිකෙ; සුඛා වෙදනා සුඛාය වෙදනාය සන්තිකෙ; අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සන්තිකෙ ¶ . අසමාපන්නස්ස වෙදනා අසමාපන්නස්ස වෙදනාය සන්තිකෙ; සමාපන්නස්ස වෙදනා සමාපන්නස්ස වෙදනාය සන්තිකෙ. සාසවා වෙදනා සාසවාය වෙදනාය සන්තිකෙ; අනාසවා වෙදනා අනාසවාය වෙදනාය සන්තිකෙ. අයං වුච්චති වෙදනා සන්තිකෙ. තං තං වා පන වෙදනං උපාදායුපාදාය වෙදනා දූරෙ සන්තිකෙ දට්ඨබ්බා.

3. සඤ්ඤාක්ඛන්ධො

14. තත්ථ ¶ කතමො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො? යා කාචි සඤ්ඤා අතීතානාගතපච්චුප්පන්නා අජ්ඣත්තා වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකා වා සුඛුමා වා හීනා වා පණීතා වා යා දූරෙ සන්තිකෙ වා තදෙකජ්ඣං අභිසඤ්ඤූහිත්වා අභිසඞ්ඛිපිත්වා – අයං වුච්චති සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

15. තත්ථ කතමා සඤ්ඤා අතීතා? යා සඤ්ඤා අතීතා නිරුද්ධා විගතා විපරිණතා අත්ථඞ්ගතා අබ්භත්ථඞ්ගතා උප්පජ්ජිත්වා විගතා අතීතා අතීතංසෙන සඞ්ගහිතා, චක්ඛුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා සොතසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා ඝානසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා ජිව්හාසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා කායසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා මනොසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා – අයං වුච්චති සඤ්ඤා අතීතා.

තත්ථ කතමා සඤ්ඤා අනාගතා? යා සඤ්ඤා අජාතා අභූතා අසඤ්ජාතා අනිබ්බත්තා අනභිනිබ්බත්තා අපාතුභූතා අනුප්පන්නා ¶ අසමුප්පන්නා අනුට්ඨිතා අසමුට්ඨිතා අනාගතා අනාගතංසෙන සඞ්ගහිතා, චක්ඛුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා සොතසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා ඝානසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා ජිව්හාසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා කායසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා මනොසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා – අයං වුච්චති සඤ්ඤා අනාගතා.

තත්ථ කතමා සඤ්ඤා පච්චුප්පන්නා? යා සඤ්ඤා ජාතා භූතා සඤ්ජාතා නිබ්බත්තා අභිනිබ්බත්තා පාතුභූතා උප්පන්නා සමුප්පන්නා උට්ඨිතා සමුට්ඨිතා පච්චුප්පන්නා පච්චුප්පන්නංසෙන සඞ්ගහිතා, චක්ඛුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා සොතසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා ඝානසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා ජිව්හාසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා කායසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා මනොසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා – අයං වුච්චති සඤ්ඤා පච්චුප්පන්නා.

16. තත්ථ ¶ කතමා සඤ්ඤා අජ්ඣත්තා? යා සඤ්ඤා තෙසං තෙසං සත්තානං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං නියකා පාටිපුග්ගලිකා උපාදින්නා, චක්ඛුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා සොතසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා ඝානසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා ජිව්හාසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා කායසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා මනොසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා – අයං වුච්චති සඤ්ඤා අජ්ඣත්තා.

තත්ථ ¶ කතමා සඤ්ඤා බහිද්ධා? යා සඤ්ඤා තෙසං තෙසං පරසත්තානං පරපුග්ගලානං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං නියකා පාටිපුග්ගලිකා උපාදින්නා, චක්ඛුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා සොතසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා ඝානසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා ජිව්හාසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා කායසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා මනොසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා – අයං වුච්චති සඤ්ඤා බහිද්ධා.

17. තත්ථ ¶ කතමා සඤ්ඤා ඔළාරිකා සුඛුමා? පටිඝසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා ඔළාරිකා, අධිවචනසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා සුඛුමා. අකුසලා සඤ්ඤා ඔළාරිකා, කුසලාබ්යාකතා සඤ්ඤා සුඛුමා. කුසලාකුසලා සඤ්ඤා ඔළාරිකා, අබ්යාකතා සඤ්ඤා සුඛුමා. දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඤ්ඤා ඔළාරිකා, සුඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි සම්පයුත්තා සඤ්ඤා සුඛුමා. සුඛදුක්ඛාහි වෙදනාහි සම්පයුත්තා සඤ්ඤා ඔළාරිකා ¶ , අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඤ්ඤා සුඛුමා. අසමාපන්නස්ස සඤ්ඤා ඔළාරිකා, සමාපන්නස්ස සඤ්ඤා සුඛුමා. සාසවා සඤ්ඤා ඔළාරිකා, අනාසවා සඤ්ඤා සුඛුමා. තං තං වා පන සඤ්ඤං උපාදායුපාදාය සඤ්ඤා ඔළාරිකා සුඛුමා දට්ඨබ්බා.

18. තත්ථ කතමා සඤ්ඤා හීනා පණීතා? අකුසලා සඤ්ඤා හීනා, කුසලාබ්යාකතා සඤ්ඤා පණීතා. කුසලාකුසලා සඤ්ඤා හීනා, අබ්යාකතා සඤ්ඤා පණීතා. දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඤ්ඤා හීනා, සුඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි සම්පයුත්තා සඤ්ඤා පණීතා. සුඛදුක්ඛාහි වෙදනාහි සම්පයුත්තා සඤ්ඤා හීනා, අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඤ්ඤා පණීතා. අසමාපන්නස්ස සඤ්ඤා හීනා, සමාපන්නස්ස සඤ්ඤා පණීතා. සාසවා සඤ්ඤා හීනා, අනාසවා සඤ්ඤා පණීතා. තං තං වා පන සඤ්ඤං උපාදායුපාදාය සඤ්ඤා හීනා පණීතා දට්ඨබ්බා.

19. තත්ථ කතමා සඤ්ඤා දූරෙ? අකුසලා සඤ්ඤා කුසලාබ්යාකතාහි සඤ්ඤාහි දූරෙ; කුසලාබ්යාකතා සඤ්ඤා අකුසලාය සඤ්ඤාය ¶ දූරෙ; කුසලා සඤ්ඤා අකුසලාබ්යාකතාහි සඤ්ඤාහි දූරෙ; අකුසලාබ්යාකතා සඤ්ඤා කුසලාය සඤ්ඤාය දූරෙ. අබ්යාකතා සඤ්ඤා කුසලාකුසලාහි සඤ්ඤාහි දූරෙ; කුසලාකුසලා සඤ්ඤා අබ්යාකතාය සඤ්ඤාය දූරෙ. දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඤ්ඤා සුඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ¶ ච වෙදනාහි සම්පයුත්තාහි සඤ්ඤාහි දූරෙ; සුඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි සම්පයුත්තා සඤ්ඤා දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තාය ¶ සඤ්ඤාය දූරෙ; සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඤ්ඤා දුක්ඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි සම්පයුත්තාහි සඤ්ඤාහි දූරෙ; දුක්ඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි සම්පයුත්තා සඤ්ඤා සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තාය සඤ්ඤාය දූරෙ; අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඤ්ඤා සුඛදුක්ඛාහි වෙදනාහි සම්පයුත්තාහි සඤ්ඤාහි දූරෙ; සුඛදුක්ඛාහි වෙදනාහි සම්පයුත්තා සඤ්ඤා අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තාය සඤ්ඤාය දූරෙ. අසමාපන්නස්ස සඤ්ඤා සමාපන්නස්ස සඤ්ඤාය දූරෙ; සමාපන්නස්ස ¶ සඤ්ඤා අසමාපන්නස්ස සඤ්ඤාය දූරෙ. සාසවා සඤ්ඤා අනාසවාය සඤ්ඤාය දූරෙ; අනාසවා සඤ්ඤා සාසවාය සඤ්ඤාය දූරෙ – අයං වුච්චති සඤ්ඤා දූරෙ.

තත්ථ කතමා සඤ්ඤා සන්තිකෙ? අකුසලා සඤ්ඤා අකුසලාය සඤ්ඤාය සන්තිකෙ; කුසලා සඤ්ඤා කුසලාය සඤ්ඤාය සන්තිකෙ; අබ්යාකතා සඤ්ඤා අබ්යාකතාය සඤ්ඤාය සන්තිකෙ. දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඤ්ඤා දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තාය සඤ්ඤාය සන්තිකෙ; සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඤ්ඤා සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තාය සඤ්ඤාය සන්තිකෙ; අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඤ්ඤා අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තාය සඤ්ඤාය සන්තිකෙ. අසමාපන්නස්ස සඤ්ඤා අසමාපන්නස්ස සඤ්ඤාය සන්තිකෙ; සමාපන්නස්ස සඤ්ඤා සමාපන්නස්ස සඤ්ඤාය සන්තිකෙ. සාසවා සඤ්ඤා ¶ සාසවාය සඤ්ඤාය සන්තිකෙ; අනාසවා සඤ්ඤා අනාසවාය සඤ්ඤාය සන්තිකෙ. අයං වුච්චති සඤ්ඤා සන්තිකෙ. තං තං වා පන සඤ්ඤං උපාදායුපාදාය සඤ්ඤා දූරෙ සන්තිකෙ දට්ඨබ්බා.

4. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො

20. තත්ථ කතමො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො? යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා අතීතානාගතපච්චුප්පන්නා අජ්ඣත්තා වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකා වා සුඛුමා වා හීනා ¶ වා පණීතා වා යෙ දූරෙ සන්තිකෙ වා, තදෙකජ්ඣං අභිසඤ්ඤූහිත්වා අභිසඞ්ඛිපිත්වා – අයං වුච්චති සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

21. තත්ථ කතමෙ සඞ්ඛාරා අතීතා? යෙ සඞ්ඛාරා අතීතා නිරුද්ධා විගතා විපරිණතා අත්ථඞ්ගතා අබ්භත්ථඞ්ගතා උප්පජ්ජිත්වා විගතා අතීතා අතීතංසෙන සඞ්ගහිතා, චක්ඛුසම්ඵස්සජා චෙතනා ¶ සොතසම්ඵස්සජා චෙතනා ඝානසම්ඵස්සජා චෙතනා ජිව්හාසම්ඵස්සජා චෙතනා කායසම්ඵස්සජා චෙතනා මනොසම්ඵස්සජා චෙතනා – ඉමෙ වුච්චන්ති සඞ්ඛාරා අතීතා.

තත්ථ කතමෙ සඞ්ඛාරා අනාගතා? යෙ සඞ්ඛාරා අජාතා අභූතා අසඤ්ජාතා අනිබ්බත්තා අනභිනිබ්බත්තා අපාතුභූතා අනුප්පන්නා අසමුප්පන්නා අනුට්ඨිතා අසමුට්ඨිතා අනාගතා අනාගතංසෙන සඞ්ගහිතා, චක්ඛුසම්ඵස්සජා චෙතනා සොතසම්ඵස්සජා චෙතනා ඝානසම්ඵස්සජා චෙතනා ජිව්හාසම්ඵස්සජා චෙතනා කායසම්ඵස්සජා චෙතනා මනොසම්ඵස්සජා චෙතනා – ඉමෙ වුච්චන්ති සඞ්ඛාරා අනාගතා.

තත්ථ කතමෙ සඞ්ඛාරා පච්චුප්පන්නා? යෙ සඞ්ඛාරා ජාතා භූතා සඤ්ජාතා නිබ්බත්තා අභිනිබ්බත්තා පාතුභූතා උප්පන්නා සමුප්පන්නා උට්ඨිතා සමුට්ඨිතා පච්චුප්පන්නා ¶ පච්චුප්පන්නංසෙන සඞ්ගහිතා, චක්ඛුසම්ඵස්සජා චෙතනා සොතසම්ඵස්සජා චෙතනා ඝානසම්ඵස්සජා චෙතනා ජිව්හාසම්ඵස්සජා චෙතනා කායසම්ඵස්සජා චෙතනා මනොසම්ඵස්සජා ¶ චෙතනා – ඉමෙ වුච්චන්ති සඞ්ඛාරා පච්චුප්පන්නා.

22. තත්ථ කතමෙ සඞ්ඛාරා අජ්ඣත්තා? යෙ සඞ්ඛාරා තෙසං තෙසං සත්තානං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං නියකා පාටිපුග්ගලිකා උපාදින්නා, චක්ඛුසම්ඵස්සජා චෙතනා සොතසම්ඵස්සජා චෙතනා ඝානසම්ඵස්සජා චෙතනා ජිව්හාසම්ඵස්සජා චෙතනා කායසම්ඵස්සජා චෙතනා මනොසම්ඵස්සජා චෙතනා – ඉමෙ වුච්චන්ති සඞ්ඛාරා අජ්ඣත්තා.

තත්ථ කතමෙ සඞ්ඛාරා බහිද්ධා? යෙ සඞ්ඛාරා තෙසං තෙසං පරසත්තානං පරපුග්ගලානං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං නියකා පාටිපුග්ගලිකා උපාදින්නා, චක්ඛුසම්ඵස්සජා චෙතනා සොතසම්ඵස්සජා චෙතනා ඝානසම්ඵස්සජා චෙතනා ජිව්හාසම්ඵස්සජා චෙතනා කායසම්ඵස්සජා චෙතනා මනොසම්ඵස්සජා චෙතනා – ඉමෙ වුච්චන්ති සඞ්ඛාරා බහිද්ධා.

23. තත්ථ ¶ කතමෙ සඞ්ඛාරා ඔළාරිකා සුඛුමා? අකුසලා සඞ්ඛාරා ඔළාරිකා, කුසලාබ්යාකතා සඞ්ඛාරා සුඛුමා. කුසලාකුසලා සඞ්ඛාරා ඔළාරිකා, අබ්යාකතා සඞ්ඛාරා සුඛුමා. දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඞ්ඛාරා ඔළාරිකා, සුඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි ¶ සම්පයුත්තා සඞ්ඛාරා සුඛුමා. සුඛදුක්ඛාහි වෙදනාහි සම්පයුත්තා සඞ්ඛාරා ඔළාරිකා, අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඞ්ඛාරා සුඛුමා. අසමාපන්නස්ස සඞ්ඛාරා ඔළාරිකා, සමාපන්නස්ස සඞ්ඛාරා සුඛුමා. සාසවා සඞ්ඛාරා ඔළාරිකා, අනාසවා සඞ්ඛාරා සුඛුමා. තෙ තෙ වා පන සඞ්ඛාරෙ උපාදායුපාදාය සඞ්ඛාරා ඔළාරිකා සුඛුමා දට්ඨබ්බා.

24. තත්ථ කතමෙ සඞ්ඛාරා හීනා පණීතා? අකුසලා සඞ්ඛාරා හීනා, කුසලාබ්යාකතා සඞ්ඛාරා පණීතා. කුසලාකුසලා සඞ්ඛාරා හීනා, අබ්යාකතා සඞ්ඛාරා පණීතා. දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඞ්ඛාරා හීනා ¶ , සුඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි සම්පයුත්තා සඞ්ඛාරා පණීතා. සුඛදුක්ඛාහි වෙදනාහි සම්පයුත්තා සඞ්ඛාරා හීනා, අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඞ්ඛාරා පණීතා. අසමාපන්නස්ස සඞ්ඛාරා හීනා, සමාපන්නස්ස සඞ්ඛාරා පණීතා. සාසවා සඞ්ඛාරා හීනා, අනාසවා සඞ්ඛාරා පණීතා. තෙ තෙ වා පන සඞ්ඛාරෙ උපාදායුපාදාය සඞ්ඛාරා හීනා පණීතා දට්ඨබ්බා.

25. තත්ථ කතමෙ සඞ්ඛාරා දූරෙ? අකුසලා සඞ්ඛාරා කුසලාබ්යාකතෙහි සඞ්ඛාරෙහි දූරෙ; කුසලාබ්යාකතා සඞ්ඛාරා අකුසලෙහි සඞ්ඛාරෙහි දූරෙ; කුසලා සඞ්ඛාරා අකුසලාබ්යාකතෙහි සඞ්ඛාරෙහි දූරෙ; අකුසලාබ්යාකතා සඞ්ඛාරා කුසලෙහි සඞ්ඛාරෙහි දූරෙ; අබ්යාකතා ¶ සඞ්ඛාරා කුසලාකුසලෙහි සඞ්ඛාරෙහි දූරෙ; කුසලාකුසලා සඞ්ඛාරා අබ්යාකතෙහි සඞ්ඛාරෙහි දූරෙ. දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඞ්ඛාරා සුඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි සම්පයුත්තෙහි සඞ්ඛාරෙහි දූරෙ; සුඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි සම්පයුත්තා සඞ්ඛාරා දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තෙහි සඞ්ඛාරෙහි දූරෙ; සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඞ්ඛාරා දුක්ඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි සම්පයුත්තෙහි සඞ්ඛාරෙහි දූරෙ; දුක්ඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි සම්පයුත්තා සඞ්ඛාරා සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තෙහි සඞ්ඛාරෙහි දූරෙ; අදුක්ඛමසුඛාය ¶ වෙදනාය සම්පයුත්තා සඞ්ඛාරා සුඛදුක්ඛාහි වෙදනාහි සම්පයුත්තෙහි සඞ්ඛාරෙහි දූරෙ; සුඛදුක්ඛාහි වෙදනාහි සම්පයුත්තා සඞ්ඛාරා අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තෙහි සඞ්ඛාරෙහි දූරෙ ¶ . අසමාපන්නස්ස සඞ්ඛාරා සමාපන්නස්ස සඞ්ඛාරෙහි දූරෙ; සමාපන්නස්ස සඞ්ඛාරා අසමාපන්නස්ස සඞ්ඛාරෙහි දූරෙ. සාසවා සඞ්ඛාරා අනාසවෙහි සඞ්ඛාරෙහි දූරෙ; අනාසවා සඞ්ඛාරා සාසවෙහි සඞ්ඛාරෙහි දූරෙ. ඉමෙ වුච්චන්ති සඞ්ඛාරා දූරෙ.

තත්ථ ¶ කතමෙ සඞ්ඛාරා සන්තිකෙ? අකුසලා සඞ්ඛාරා අකුසලානං සඞ්ඛාරානං සන්තිකෙ; කුසලා සඞ්ඛාරා කුසලානං සඞ්ඛාරානං සන්තිකෙ; අබ්යාකතා සඞ්ඛාරා අබ්යාකතානං සඞ්ඛාරානං සන්තිකෙ. දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඞ්ඛාරා දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තානං සඞ්ඛාරානං සන්තිකෙ; සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඞ්ඛාරා සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තානං සඞ්ඛාරානං සන්තිකෙ; අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා සඞ්ඛාරා අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තානං සඞ්ඛාරානං සන්තිකෙ. අසමාපන්නස්ස සඞ්ඛාරා අසමාපන්නස්ස සඞ්ඛාරානං සන්තිකෙ; සමාපන්නස්ස සඞ්ඛාරා සමාපන්නස්ස සඞ්ඛාරානං සන්තිකෙ. සාසවා සඞ්ඛාරා සාසවානං සඞ්ඛාරානං සන්තිකෙ; අනාසවා සඞ්ඛාරා අනාසවානං සඞ්ඛාරානං සන්තිකෙ. ඉමෙ වුච්චන්ති සඞ්ඛාරා සන්තිකෙ. තෙ තෙ වා පන සඞ්ඛාරෙ උපාදායුපාදාය සඞ්ඛාරා දූරෙ සන්තිකෙ දට්ඨබ්බා.

5. විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො

26. තත්ථ කතමො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො? යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, තදෙකජ්ඣං අභිසඤ්ඤූහිත්වා අභිසඞ්ඛිපිත්වා – අයං වුච්චති විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

27. තත්ථ ¶ කතමං විඤ්ඤාණං අතීතං? යං ¶ විඤ්ඤාණං අතීතං නිරුද්ධං විගතං විපරිණතං අත්ථඞ්ගතං අබ්භත්ථඞ්ගතං උප්පජ්ජිත්වා විගතං අතීතං අතීතංසෙන සඞ්ගහිතං, චක්ඛුවිඤ්ඤාණං සොතවිඤ්ඤාණං ඝානවිඤ්ඤාණං ජිව්හාවිඤ්ඤාණං කායවිඤ්ඤාණං මනොවිඤ්ඤාණං – ඉදං වුච්චති විඤ්ඤාණං අතීතං.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණං අනාගතං? යං විඤ්ඤාණං අජාතං අභූතං අසඤ්ජාතං අනිබ්බත්තං අනභිනිබ්බත්තං අපාතුභූතං අනුප්පන්නං අසමුප්පන්නං අනුට්ඨිතං අසමුට්ඨිතං ¶ අනාගතං අනාගතංසෙන සඞ්ගහිතං, චක්ඛුවිඤ්ඤාණං සොතවිඤ්ඤාණං ඝානවිඤ්ඤාණං ජිව්හාවිඤ්ඤාණං කායවිඤ්ඤාණං මනොවිඤ්ඤාණං – ඉදං වුච්චති විඤ්ඤාණං අනාගතං.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණං පච්චුප්පන්නං? යං විඤ්ඤාණං ජාතං භූතං සඤ්ජාතං නිබ්බත්තං අභිනිබ්බත්තං පාතුභූතං උප්පන්නං සමුප්පන්නං උට්ඨිතං සමුට්ඨිතං පච්චුප්පන්නං පච්චුප්පන්නංසෙන සඞ්ගහිතං, චක්ඛුවිඤ්ඤාණං ¶ සොතවිඤ්ඤාණං ඝානවිඤ්ඤාණං ජිව්හාවිඤ්ඤාණං කායවිඤ්ඤාණං මනොවිඤ්ඤාණං – ඉදං වුච්චති විඤ්ඤාණං පච්චුප්පන්නං.

28. තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණං අජ්ඣත්තං? යං විඤ්ඤාණං තෙසං තෙසං සත්තානං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං නියකං පාටිපුග්ගලිකං උපාදින්නං, චක්ඛුවිඤ්ඤාණං සොතවිඤ්ඤාණං ඝානවිඤ්ඤාණං ජිව්හාවිඤ්ඤාණං කායවිඤ්ඤාණං මනොවිඤ්ඤාණං – ඉදං වුච්චති විඤ්ඤාණං අජ්ඣත්තං.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණං බහිද්ධා? යං විඤ්ඤාණං තෙසං තෙසං පරසත්තානං පරපුග්ගලානං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං නියකං පාටිපුග්ගලිකං උපාදින්නං, චක්ඛුවිඤ්ඤාණං සොතවිඤ්ඤාණං ඝානවිඤ්ඤාණං ජිව්හාවිඤ්ඤාණං කායවිඤ්ඤාණං මනොවිඤ්ඤාණං – ඉදං වුච්චති විඤ්ඤාණං බහිද්ධා.

29. තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණං ඔළාරිකං සුඛුමං? අකුසලං විඤ්ඤාණං ඔළාරිකං, කුසලාබ්යාකතා විඤ්ඤාණා සුඛුමා. කුසලාකුසලා විඤ්ඤාණා ඔළාරිකා ¶ , අබ්යාකතං විඤ්ඤාණං සුඛුමං. දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං විඤ්ඤාණං ඔළාරිකං, සුඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි සම්පයුත්තා විඤ්ඤාණා සුඛුමා. සුඛදුක්ඛාහි වෙදනාහි සම්පයුත්තා විඤ්ඤාණා ඔළාරිකා, අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං විඤ්ඤාණං සුඛුමං. අසමාපන්නස්ස විඤ්ඤාණං ඔළාරිකං, සමාපන්නස්ස විඤ්ඤාණං සුඛුමං. සාසවං විඤ්ඤාණං ඔළාරිකං, අනාසවං විඤ්ඤාණං සුඛුමං. තං තං වා පන විඤ්ඤාණං උපාදායුපාදාය විඤ්ඤාණං ඔළාරිකං සුඛුමං දට්ඨබ්බං.

30. තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණං හීනං පණීතං? අකුසලං විඤ්ඤාණං හීනං, කුසලාබ්යාකතා විඤ්ඤාණා පණීතා ¶ . කුසලාකුසලා විඤ්ඤාණා හීනා, අබ්යාකතං විඤ්ඤාණං පණීතං. දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං විඤ්ඤාණං හීනං, සුඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි සම්පයුත්තා විඤ්ඤාණා පණීතා. සුඛදුක්ඛාහි වෙදනාහි සම්පයුත්තා විඤ්ඤාණා හීනා, අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය ¶ සම්පයුත්තං විඤ්ඤාණං පණීතං. අසමාපන්නස්ස විඤ්ඤාණං හීනං, සමාපන්නස්ස විඤ්ඤාණං පණීතං. සාසවං විඤ්ඤාණං හීනං, අනාසවං විඤ්ඤාණං පණීතං. තං තං වා පන විඤ්ඤාණං උපාදායුපාදාය විඤ්ඤාණං හීනං පණීතං දට්ඨබ්බං.

31. තත්ථ ¶ කතමං විඤ්ඤාණං දූරෙ? අකුසලං විඤ්ඤාණං කුසලාබ්යාකතෙහි විඤ්ඤාණෙහි දූරෙ; කුසලාබ්යාකතා විඤ්ඤාණා අකුසලා විඤ්ඤාණා දූරෙ; කුසලං විඤ්ඤාණං අකුසලාබ්යාකතෙහි විඤ්ඤාණෙහි දූරෙ; අකුසලාබ්යාකතා විඤ්ඤාණා කුසලා විඤ්ඤාණා දූරෙ; අබ්යාකතං විඤ්ඤාණං කුසලාකුසලෙහි ¶ විඤ්ඤාණෙහි දූරෙ; කුසලාකුසලා විඤ්ඤාණා අබ්යාකතා විඤ්ඤාණා දූරෙ. දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං විඤ්ඤාණං සුඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි සම්පයුත්තෙහි විඤ්ඤාණෙහි දූරෙ; සුඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි සම්පයුත්තා විඤ්ඤාණා දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා විඤ්ඤාණා දූරෙ; සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං විඤ්ඤාණං දුක්ඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි සම්පයුත්තෙහි විඤ්ඤාණෙහි දූරෙ; දුක්ඛාය ච අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාහි සම්පයුත්තා විඤ්ඤාණා සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා විඤ්ඤාණා දූරෙ; අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං විඤ්ඤාණං සුඛදුක්ඛාහි වෙදනාහි සම්පයුත්තෙහි විඤ්ඤාණෙහි දූරෙ; සුඛදුක්ඛාහි වෙදනාහි සම්පයුත්තා විඤ්ඤාණා අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා විඤ්ඤාණා දූරෙ. අසමාපන්නස්ස විඤ්ඤාණං සමාපන්නස්ස විඤ්ඤාණා දූරෙ; සමාපන්නස්ස විඤ්ඤාණං අසමාපන්නස්ස විඤ්ඤාණා දූරෙ. සාසවං විඤ්ඤාණං අනාසවා විඤ්ඤාණා දූරෙ; අනාසවං විඤ්ඤාණං සාසවා විඤ්ඤාණා දූරෙ – ඉදං වුච්චති විඤ්ඤාණං දූරෙ.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණං සන්තිකෙ? අකුසලං විඤ්ඤාණං අකුසලස්ස විඤ්ඤාණස්ස සන්තිකෙ; කුසලං ¶ විඤ්ඤාණං කුසලස්ස විඤ්ඤාණස්ස සන්තිකෙ; අබ්යාකතං විඤ්ඤාණං අබ්යාකතස්ස විඤ්ඤාණස්ස සන්තිකෙ. දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං විඤ්ඤාණං දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තස්ස විඤ්ඤාණස්ස සන්තිකෙ; සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං විඤ්ඤාණං සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තස්ස විඤ්ඤාණස්ස සන්තිකෙ; අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං ¶ විඤ්ඤාණං අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තස්ස විඤ්ඤාණස්ස සන්තිකෙ. අසමාපන්නස්ස විඤ්ඤාණං අසමාපන්නස්ස විඤ්ඤාණස්ස සන්තිකෙ; සමාපන්නස්ස විඤ්ඤාණං සමාපන්නස්ස විඤ්ඤාණස්ස සන්තිකෙ. සාසවං විඤ්ඤාණං සාසවස්ස විඤ්ඤාණස්ස ¶ සන්තිකෙ; අනාසවං විඤ්ඤාණං අනාසවස්ස විඤ්ඤාණස්ස සන්තිකෙ – ඉදං වුච්චති විඤ්ඤාණං සන්තිකෙ. තං තං වා පන විඤ්ඤාණං උපාදායුපාදාය විඤ්ඤාණං දූරෙ සන්තිකෙ දට්ඨබ්බං.

සුත්තන්තභාජනීයං.

2. අභිධම්මභාජනීයං

32. පඤ්චක්ඛන්ධා ¶ – රූපක්ඛන්ධො, වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

1. රූපක්ඛන්ධො

33. තත්ථ කතමො රූපක්ඛන්ධො? එකවිධෙන රූපක්ඛන්ධො – සබ්බං රූපං න හෙතු, අහෙතුකං, හෙතුවිප්පයුත්තං, සප්පච්චයං, සඞ්ඛතං, රූපං, ලොකියං, සාසවං, සංයොජනියං, ගන්ථනියං, ඔඝනියං, යොගනියං, නීවරණියං, පරාමට්ඨං, උපාදානියං, සංකිලෙසිකං, අබ්යාකතං, අනාරම්මණං, අචෙතසිකං, චිත්තවිප්පයුත්තං, නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මං, අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකං, න සවිතක්කසවිචාරං, න අවිතක්කවිචාරමත්තං, අවිතක්කඅවිචාරං, න පීතිසහගතං, න සුඛසහගතං, න උපෙක්ඛාසහගතං, නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බං, නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකං, නෙවාචයගාමිනාපචයගාමී, නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛං, පරිත්තං, කාමාවචරං, න රූපාවචරං, න අරූපාවචරං, පරියාපන්නං, නො අපරියාපන්නං, අනියතං, අනිය්යානිකං, උප්පන්නං, ඡහි විඤ්ඤාණෙහි ¶ විඤ්ඤෙය්යං, අනිච්චං, ජරාභිභූතං. එවං එකවිධෙන රූපක්ඛන්ධො.

දුවිධෙන ¶ රූපක්ඛන්ධො – අත්ථි රූපං උපාදා, අත්ථි රූපං නො උපාදා [නුපාදා (සී. ක.)]. අත්ථි රූපං උපාදින්නං, අත්ථි රූපං අනුපාදින්නං. අත්ථි රූපං උපාදින්නුපාදානියං, අත්ථි රූපං අනුපාදින්නුපාදානියං. අත්ථි රූපං සනිදස්සනං, අත්ථි රූපං අනිදස්සනං. අත්ථි රූපං සප්පටිඝං, අත්ථි රූපං අප්පටිඝං. අත්ථි රූපං ඉන්ද්රියං, අත්ථි රූපං න ඉන්ද්රියං. අත්ථි රූපං මහාභූතං, අත්ථි රූපං න මහාභූතං. අත්ථි රූපං විඤ්ඤත්ති, අත්ථි රූපං න විඤ්ඤත්ති. අත්ථි රූපං චිත්තසමුට්ඨානං, අත්ථි රූපං න චිත්තසමුට්ඨානං. අත්ථි රූපං චිත්තසහභු, අත්ථි රූපං න චිත්තසහභු. අත්ථි රූපං චිත්තානුපරිවත්ති, අත්ථි රූපං න ¶ චිත්තානුපරිවත්ති. අත්ථි රූපං අජ්ඣත්තිකං, අත්ථි රූපං බාහිරං. අත්ථි රූපං ඔළාරිකං, අත්ථි රූපං සුඛුමං. අත්ථි රූපං දූරෙ, අත්ථි රූපං සන්තිකෙ…පෙ… අත්ථි රූපං කබළීකාරො ආහාරො, අත්ථි රූපං න කබළීකාරො ආහාරො. එවං දුවිධෙන රූපක්ඛන්ධො.

(යථා ¶ රූපකණ්ඩෙ විභත්තං, තථා ඉධ විභජිතබ්බං.)

තිවිධෙන රූපක්ඛන්ධො – යං තං රූපං අජ්ඣත්තිකං තං උපාදා, යං තං රූපං බාහිරං තං අත්ථි උපාදා, අත්ථි නො උපාදා. යං තං රූපං අජ්ඣත්තිකං තං උපාදින්නං, යං තං රූපං බාහිරං තං අත්ථි උපාදින්නං, අත්ථි අනුපාදින්නං. යං තං රූපං අජ්ඣත්තිකං තං උපාදින්නුපාදානියං, යං තං රූපං බාහිරං තං අත්ථි උපාදින්නුපාදානියං, අත්ථි අනුපාදින්නුපාදානියං…පෙ… යං තං රූපං අජ්ඣත්තිකං තං න කබළීකාරො ආහාරො, යං තං රූපං බාහිරං තං ¶ අත්ථි කබළීකාරො ආහාරො, අත්ථි න කබළීකාරො ආහාරො. එවං තිවිධෙන රූපක්ඛන්ධො.

චතුබ්බිධෙන රූපක්ඛන්ධො – යං තං රූපං උපාදා තං අත්ථි උපාදින්නං, අත්ථි අනුපාදින්නං; යං තං රූපං නො උපාදා තං අත්ථි උපාදින්නං, අත්ථි අනුපාදින්නං. යං තං රූපං උපාදා තං අත්ථි උපාදින්නුපාදානියං, අත්ථි අනුපාදින්නුපාදානියං; යං තං රූපං නො උපාදා තං අත්ථි උපාදින්නුපාදානියං, අත්ථි අනුපාදින්නුපාදානියං. යං තං රූපං උපාදා තං අත්ථි සප්පටිඝං, අත්ථි අප්පටිඝං; යං තං රූපං නො උපාදා තං අත්ථි සප්පටිඝං, අත්ථි අප්පටිඝං ¶ . යං තං රූපං උපාදා තං අත්ථි ඔළාරිකං, අත්ථි සුඛුමං; යං තං රූපං නො උපාදා තං අත්ථි ඔළාරිකං, අත්ථි සුඛුමං. යං තං රූපං උපාදා තං අත්ථි දූරෙ, අත්ථි සන්තිකෙ; යං තං රූපං නො උපාදා තං අත්ථි දූරෙ, අත්ථි සන්තිකෙ…පෙ… දිට්ඨං, සුතං, මුතං, විඤ්ඤාතං රූපං. එවං චතුබ්බිධෙන රූපක්ඛන්ධො.

පඤ්චවිධෙන රූපක්ඛන්ධො – පථවීධාතු, ආපොධාතු, තෙජොධාතු, වායොධාතු, යඤ්ච රූපං උපාදා. එවං පඤ්චවිධෙන රූපක්ඛන්ධො.

ඡබ්බිධෙන රූපක්ඛන්ධො – චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං රූපං, සොතවිඤ්ඤෙය්යං රූපං, ඝානවිඤ්ඤෙය්යං රූපං, ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යං රූපං, කායවිඤ්ඤෙය්යං රූපං, මනොවිඤ්ඤෙය්යං රූපං. එවං ඡබ්බිධෙන රූපක්ඛන්ධො.

සත්තවිධෙන රූපක්ඛන්ධො – චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං රූපං, සොතවිඤ්ඤෙය්යං රූපං, ඝානවිඤ්ඤෙය්යං රූපං, ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යං රූපං, කායවිඤ්ඤෙය්යං රූපං, මනොධාතුවිඤ්ඤෙය්යං රූපං, මනොවිඤ්ඤාණධාතුවිඤ්ඤෙය්යං රූපං. එවං සත්තවිධෙන රූපක්ඛන්ධො ¶ .

අට්ඨවිධෙන ¶ ¶ රූපක්ඛන්ධො – චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං රූපං, සොතවිඤ්ඤෙය්යං රූපං, ඝානවිඤ්ඤෙය්යං රූපං, ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යං රූපං, කායවිඤ්ඤෙය්යං රූපං අත්ථි සුඛසම්ඵස්සං, අත්ථි දුක්ඛසම්ඵස්සං, මනොධාතුවිඤ්ඤෙය්යං රූපං, මනොවිඤ්ඤාණධාතුවිඤ්ඤෙය්යං රූපං. එවං අට්ඨවිධෙන රූපක්ඛන්ධො.

නවවිධෙන රූපක්ඛන්ධො – චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං, ඉත්ථින්ද්රියං, පුරිසින්ද්රියං, ජීවිතින්ද්රියං, යඤ්ච රූපං න ඉන්ද්රියං. එවං නවවිධෙන රූපක්ඛන්ධො.

දසවිධෙන රූපක්ඛන්ධො – චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං, ඉත්ථින්ද්රියං, පුරිසින්ද්රියං, ජීවිතින්ද්රියං, න ඉන්ද්රියං රූපං අත්ථි සප්පටිඝං, අත්ථි අප්පටිඝං. එවං දසවිධෙන රූපක්ඛන්ධො.

එකාදසවිධෙන රූපක්ඛන්ධො – චක්ඛායතනං, සොතායතනං, ඝානායතනං, ජිව්හායතනං, කායායතනං, රූපායතනං, සද්දායතනං, ගන්ධායතනං, රසායතනං, ඵොට්ඨබ්බායතනං, යඤ්ච රූපං අනිදස්සනඅප්පටිඝං ධම්මායතනපරියාපන්නං. එවං එකාදසවිධෙන රූපක්ඛන්ධො.

අයං වුච්චති රූපක්ඛන්ධො.

2. වෙදනාක්ඛන්ධො

34. තත්ථ ¶ කතමො වෙදනාක්ඛන්ධො? එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො.

තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො.

චතුබ්බිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො ¶ – අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො.

පඤ්චවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි සුඛින්ද්රියං, අත්ථි දුක්ඛින්ද්රියං, අත්ථි සොමනස්සින්ද්රියං, අත්ථි දොමනස්සින්ද්රියං, අත්ථි උපෙක්ඛින්ද්රියං. එවං පඤ්චවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

ඡබ්බිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා, සොතසම්ඵස්සජා වෙදනා, ඝානසම්ඵස්සජා වෙදනා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා වෙදනා, කායසම්ඵස්සජා වෙදනා, මනොසම්ඵස්සජා වෙදනා. එවං ඡබ්බිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

සත්තවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා, සොතසම්ඵස්සජා වෙදනා, ඝානසම්ඵස්සජා වෙදනා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා වෙදනා, කායසම්ඵස්සජා වෙදනා, මනොධාතුසම්ඵස්සජා වෙදනා, මනොවිඤ්ඤාණධාතුසම්ඵස්සජා වෙදනා. එවං සත්තවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

අට්ඨවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා, සොතසම්ඵස්සජා වෙදනා, ඝානසම්ඵස්සජා වෙදනා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා වෙදනා, කායසම්ඵස්සජා වෙදනා අත්ථි සුඛා, අත්ථි දුක්ඛා, මනොධාතුසම්ඵස්සජා වෙදනා, මනොවිඤ්ඤාණධාතුසම්ඵස්සජා වෙදනා. එවං අට්ඨවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

නවවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා, සොතසම්ඵස්සජා වෙදනා, ඝානසම්ඵස්සජා වෙදනා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා වෙදනා, කායසම්ඵස්සජා වෙදනා, මනොධාතුසම්ඵස්සජා වෙදනා, මනොවිඤ්ඤාණධාතුසම්ඵස්සජා වෙදනා අත්ථි කුසලා, අත්ථි අකුසලා, අත්ථි අබ්යාකතා. එවං නවවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා, සොතසම්ඵස්සජා වෙදනා, ඝානසම්ඵස්සජා වෙදනා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා වෙදනා, කායසම්ඵස්සජා වෙදනා අත්ථි සුඛා, අත්ථි දුක්ඛා, මනොධාතුසම්ඵස්සජා වෙදනා, මනොවිඤ්ඤාණධාතුසම්ඵස්සජා වෙදනා අත්ථි කුසලා, අත්ථි අකුසලා, අත්ථි අබ්යාකතා. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

35. එකවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො.

තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි විපාකො, අත්ථි විපාකධම්මධම්මො, අත්ථි නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මො. අත්ථි උපාදින්නුපාදානියො, අත්ථි අනුපාදින්නුපාදානියො, අත්ථි අනුපාදින්නඅනුපාදානියො. අත්ථි සංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨඅසංකිලෙසිකො. අත්ථි සවිතක්කසවිචාරො, අත්ථි අවිතක්කවිචාරමත්තො, අත්ථි ¶ අවිතක්කඅවිචාරො. අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බො, අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බො, අත්ථි නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බො. අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො. අත්ථි ආචයගාමී, අත්ථි අපචයගාමී, අත්ථි නෙවාචයගාමිනාපචයගාමී. අත්ථි සෙක්ඛො, අත්ථි අසෙක්ඛො, අත්ථි නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛො. අත්ථි පරිත්තො, අත්ථි මහග්ගතො, අත්ථි අප්පමාණො. අත්ථි ¶ පරිත්තාරම්මණො, අත්ථි මහග්ගතාරම්මණො, අත්ථි අප්පමාණාරම්මණො. අත්ථි හීනො, අත්ථි මජ්ඣිමො, අත්ථි පණීතො. අත්ථි මිච්ඡත්තනියතො, අත්ථි සම්මත්තනියතො, අත්ථි අනියතො. අත්ථි මග්ගාරම්මණො, අත්ථි මග්ගහෙතුකො, අත්ථි මග්ගාධිපති. අත්ථි උප්පන්නො, අත්ථි අනුප්පන්නො, අත්ථි උප්පාදී. අත්ථි අතීතො, අත්ථි අනාගතො, අත්ථි පච්චුප්පන්නො. අත්ථි අතීතාරම්මණො, අත්ථි අනාගතාරම්මණො, අත්ථි පච්චුප්පන්නාරම්මණො. අත්ථි අජ්ඣත්තො, අත්ථි බහිද්ධො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධො. අත්ථි ¶ අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

36. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතුසම්පයුත්තො, අත්ථි හෙතුවිප්පයුත්තො…පෙ… අත්ථි න හෙතුසහෙතුකො, අත්ථි න හෙතුඅහෙතුකො. අත්ථි ලොකියො, අත්ථි ලොකුත්තරො. අත්ථි කෙනචි විඤ්ඤෙය්යො, අත්ථි කෙනචි න විඤ්ඤෙය්යො. අත්ථි ¶ සාසවො, අත්ථි අනාසවො. අත්ථි ආසවසම්පයුත්තො, අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තො. අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තසාසවො, අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවො. අත්ථි සංයොජනියො, අත්ථි අසංයොජනියො. අත්ථි සංයොජනසම්පයුත්තො, අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තො. අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියො, අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියො. අත්ථි ගන්ථනියො, අත්ථි අගන්ථනියො. අත්ථි ගන්ථසම්පයුත්තො, අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තො ¶ . අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියො, අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියො. අත්ථි ඔඝනියො, අත්ථි අනොඝනියො. අත්ථි ඔඝසම්පයුත්තො, අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තො. අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තඔඝනියො, අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තඅනොඝනියො. අත්ථි යොගනියො, අත්ථි අයොගනියො. අත්ථි යොගසම්පයුත්තො, අත්ථි යොගවිප්පයුත්තො. අත්ථි ¶ යොගවිප්පයුත්තයොගනියො, අත්ථි යොගවිප්පයුත්තඅයොගනියො. අත්ථි නීවරණියො, අත්ථි අනීවරණියො. අත්ථි නීවරණසම්පයුත්තො, අත්ථි නීවරණවිප්පයුත්තො. අත්ථි නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණියො, අත්ථි නීවරණවිප්පයුත්තඅනීවරණියො. අත්ථි පරාමට්ඨො, අත්ථි අපරාමට්ඨො. අත්ථි පරාමාසසම්පයුත්තො, අත්ථි පරාමාසවිප්පයුත්තො ¶ . අත්ථි පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨො, අත්ථි පරාමාසවිප්පයුත්තඅපරාමට්ඨො. අත්ථි උපාදින්නො, අත්ථි අනුපාදින්නො. අත්ථි උපාදානියො, අත්ථි අනුපාදානියො. අත්ථි උපාදානසම්පයුත්තො, අත්ථි උපාදානවිප්පයුත්තො. අත්ථි උපාදානවිප්පයුත්තඋපාදානියො, අත්ථි උපාදානවිප්පයුත්තඅනුපාදානියො. අත්ථි සංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලෙසිකො. අත්ථි සංකිලිට්ඨො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨො. අත්ථි කිලෙසසම්පයුත්තො, අත්ථි කිලෙසවිප්පයුත්තො. අත්ථි කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසිකො, අත්ථි කිලෙසවිප්පයුත්තඅසංකිලෙසිකො. අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බො, අත්ථි න දස්සනෙන පහාතබ්බො. අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බො, අත්ථි න භාවනාය පහාතබ්බො. අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි න දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකො. අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො. අත්ථි සවිතක්කො, අත්ථි අවිතක්කො. අත්ථි සවිචාරො, අත්ථි අවිචාරො. අත්ථි ¶ සප්පීතිකො, අත්ථි අප්පීතිකො. අත්ථි පීතිසහගතො, අත්ථි න පීතිසහගතො. අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි න කාමාවචරො. අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි න රූපාවචරො. අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි න අරූපාවචරො. අත්ථි පරියාපන්නො, අත්ථි අපරියාපන්නො. අත්ථි නිය්යානිකො, අත්ථි අනිය්යානිකො. අත්ථි නියතො, අත්ථි අනියතො. අත්ථි සඋත්තරො, අත්ථි අනුත්තරො. අත්ථි සරණො, අත්ථි අරණො.

තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

37. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි සරණො, අත්ථි අරණො.

තිවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි විපාකො, අත්ථි විපාකධම්මධම්මො, අත්ථි නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මො. අත්ථි උපාදින්නුපාදානියො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො ¶ , අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

දුකමූලකං.

38. එකවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො.

තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

39. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතුසම්පයුත්තො, අත්ථි හෙතුවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

40. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි න හෙතුසහෙතුකො, අත්ථි න හෙතුඅහෙතුකො. අත්ථි ලොකියො, අත්ථි ලොකුත්තරො. අත්ථි කෙනචි විඤ්ඤෙය්යො, අත්ථි කෙනචි න විඤ්ඤෙය්යො. අත්ථි සාසවො, අත්ථි අනාසවො. අත්ථි ආසවසම්පයුත්තො, අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තො. අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තසාසවො, අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවො…පෙ… අත්ථි සරණො, අත්ථි අරණො.

තිවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

41. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො.

තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි විපාකො, අත්ථි විපාකධම්මධම්මො, අත්ථි නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මො. ¶ අත්ථි උපාදින්නුපාදානියො, අත්ථි අනුපාදින්නුපාදානියො ¶ , අත්ථි අනුපාදින්නඅනුපාදානියො. අත්ථි සංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨඅසංකිලෙසිකො. අත්ථි සවිතක්කසවිචාරො, අත්ථි අවිතක්කවිචාරමත්තො, අත්ථි අවිතක්කඅවිචාරො. අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බො, අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බො, අත්ථි නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බො. අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො. අත්ථි ආචයගාමී, අත්ථි අපචයගාමී, අත්ථි නෙවාචයගාමිනාපචයගාමී. අත්ථි සෙක්ඛො, අත්ථි අසෙක්ඛො, අත්ථි නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛො. අත්ථි පරිත්තො, අත්ථි මහග්ගතො, අත්ථි අප්පමාණො. අත්ථි පරිත්තාරම්මණො, අත්ථි මහග්ගතාරම්මණො, අත්ථි අප්පමාණාරම්මණො. අත්ථි හීනො, අත්ථි මජ්ඣිමො, අත්ථි පණීතො. අත්ථි මිච්ඡත්තනියතො, අත්ථි සම්මත්තනියතො, අත්ථි අනියතො. අත්ථි මග්ගාරම්මණො, අත්ථි මග්ගහෙතුකො, අත්ථි මග්ගාධිපති. අත්ථි උප්පන්නො, අත්ථි අනුප්පන්නො, අත්ථි උප්පාදී. අත්ථි අතීතො, අත්ථි අනාගතො, අත්ථි පච්චුප්පන්නො. අත්ථි අතීතාරම්මණො, අත්ථි අනාගතාරම්මණො, අත්ථි පච්චුප්පන්නාරම්මණො. අත්ථි අජ්ඣත්තො, අත්ථි බහිද්ධො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධො. අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

42. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතුසම්පයුත්තො, අත්ථි හෙතුවිප්පයුත්තො. අත්ථි න හෙතුසහෙතුකො, අත්ථි න හෙතුඅහෙතුකො. අත්ථි ලොකියො, අත්ථි ලොකුත්තරො. අත්ථි කෙනචි විඤ්ඤෙය්යො ¶ , අත්ථි කෙනචි න විඤ්ඤෙය්යො. අත්ථි සාසවො, අත්ථි අනාසවො. අත්ථි ආසවසම්පයුත්තො, අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තො. අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තසාසවො, අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවො. අත්ථි සංයොජනියො, අත්ථි අසංයොජනියො…පෙ… අත්ථි සරණො ¶ , අත්ථි අරණො.

තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

තිකමූලකං.

43. එකවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො.

තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

44. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතුසම්පයුත්තො, අත්ථි හෙතුවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි විපාකො, අත්ථි විපාකධම්මධම්මො, අත්ථි නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

45. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි න හෙතුසහෙතුකො, අත්ථි න හෙතුඅහෙතුකො.

තිවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි උපාදින්නුපාදානියො, අත්ථි අනුපාදින්නුපාදානියො, අත්ථි අනුපාදින්නඅනුපාදානියො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

46. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි ලොකියො, අත්ථි ලොකුත්තරො.

තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි සංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨඅසංකිලෙසිකො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

47. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි කෙනචි විඤ්ඤෙය්යො ¶ , අත්ථි කෙනචි න විඤ්ඤෙය්යො.

තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි සවිතක්කසවිචාරො, අත්ථි අවිතක්කවිචාරමත්තො, අත්ථි අවිතක්කඅවිචාරො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

48. එකවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි සාසවො, අත්ථි අනාසවො.

තිවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බො, අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බො, අත්ථි නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

49. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි ආසවසම්පයුත්තො, අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

50. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තසාසවො, අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවො.

තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි ආචයගාමී, අත්ථි අපචයගාමී, අත්ථි නෙවාචයගාමිනාපචයගාමී…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

51. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි සංයොජනියො, අත්ථි අසංයොජනියො.

තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි සෙක්ඛො, අත්ථි අසෙක්ඛො, අත්ථි නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

52. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි සංයොජනසම්පයුත්තො, අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තො ¶ .

තිවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි පරිත්තො, අත්ථි මහග්ගතො, අත්ථි අප්පමාණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

53. එකවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියො, අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියො.

තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි පරිත්තාරම්මණො, අත්ථි මහග්ගතාරම්මණො, අත්ථි අප්පමාණාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

54. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි ගන්ථනියො, අත්ථි අගන්ථනියො.

තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි හීනො, අත්ථි මජ්ඣිමො, අත්ථි පණීතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

55. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි ගන්ථසම්පයුත්තො, අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි මිච්ඡත්තනියතො, අත්ථි සම්මත්තනියතො, අත්ථි අනියතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

56. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියො, අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියො.

තිවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි මග්ගාරම්මණො, අත්ථි මග්ගහෙතුකො, අත්ථි මග්ගාධිපති…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

57. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි ඔඝනියො, අත්ථි අනොඝනියො.

තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි උප්පන්නො, අත්ථි අනුප්පන්නො, අත්ථි උප්පාදී…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

58. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො ¶ – අත්ථි ඔඝසම්පයුත්තො, අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි අතීතො, අත්ථි අනාගතො, අත්ථි පච්චුප්පන්නො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

59. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තඔඝනියො, අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තඅනොඝනියො.

තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි අතීතාරම්මණො, අත්ථි අනාගතාරම්මණො, අත්ථි පච්චුප්පන්නාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

60. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි යොගනියො, අත්ථි අයොගනියො.

තිවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි අජ්ඣත්තො, අත්ථි බහිද්ධො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

61. එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි යොගසම්පයුත්තො, අත්ථි යොගවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

උභතොවඩ්ඪකං.

සත්තවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො. එවං සත්තවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

අපරොපි සත්තවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි විපාකො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො ¶ , අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො. එවං සත්තවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

චතුවීසතිවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො; සොතසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො…පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො…පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො; චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා, සොතසම්ඵස්සජා වෙදනා, ඝානසම්ඵස්සජා වෙදනා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා වෙදනා, කායසම්ඵස්සජා වෙදනා, මනොසම්ඵස්සජා වෙදනා. එවං චතුවීසතිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

අපරොපි චතුවීසතිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො අත්ථි විපාකො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො, චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා…පෙ… මනොසම්ඵස්සජා වෙදනා; සොතසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො…පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො…පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො ¶ අත්ථි විපාකො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො, චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා…පෙ… මනොසම්ඵස්සජා වෙදනා. එවං චතුවීසතිවිධෙන ¶ වෙදනාක්ඛන්ධො.

තිංසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො; සොතසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො; චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා, සොතසම්ඵස්සජා වෙදනා, ඝානසම්ඵස්සජා වෙදනා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා වෙදනා, කායසම්ඵස්සජා වෙදනා, මනොසම්ඵස්සජා වෙදනා. එවං තිංසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

බහුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො; සොතසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො අත්ථි කුසලො ¶ , අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො; චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා, සොතසම්ඵස්සජා වෙදනා, ඝානසම්ඵස්සජා වෙදනා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා වෙදනා, කායසම්ඵස්සජා වෙදනා, මනොසම්ඵස්සජා වෙදනා. එවං බහුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

අපරොපි බහුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො අත්ථි විපාකො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො ¶ , අත්ථි අපරියාපන්නො; සොතසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො…පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො…පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා වෙදනාක්ඛන්ධො අත්ථි විපාකො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො ¶ , අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො ¶ , අත්ථි අපරියාපන්නො; චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා, සොතසම්ඵස්සජා වෙදනා, ඝානසම්ඵස්සජා වෙදනා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා වෙදනා, කායසම්ඵස්සජා වෙදනා, මනොසම්ඵස්සජා වෙදනා. එවං බහුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො.

අයං වුච්චති වෙදනාක්ඛන්ධො.

3. සඤ්ඤාක්ඛන්ධො

62. තත්ථ කතමො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො? එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො.

චතුබ්බිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො.

පඤ්චවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සුඛින්ද්රියසම්පයුත්තො, අත්ථි දුක්ඛින්ද්රියසම්පයුත්තො, අත්ථි සොමනස්සින්ද්රියසම්පයුත්තො, අත්ථි දොමනස්සින්ද්රියසම්පයුත්තො, අත්ථි උපෙක්ඛින්ද්රියසම්පයුත්තො. එවං පඤ්චවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

ඡබ්බිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, සොතසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, ඝානසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, කායසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, මනොසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා. එවං ඡබ්බිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

සත්තවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, සොතසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, ඝානසම්ඵස්සජා ¶ සඤ්ඤා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, කායසම්ඵස්සජා ¶ සඤ්ඤා, මනොධාතුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, මනොවිඤ්ඤාණධාතුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා. එවං සත්තවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

අට්ඨවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා…පෙ… කායසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා අත්ථි සුඛසහගතා, අත්ථි දුක්ඛසහගතා, මනොධාතුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, මනොවිඤ්ඤාණධාතුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා. එවං අට්ඨවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

නවවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා…පෙ… කායසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, මනොධාතුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, මනොවිඤ්ඤාණධාතුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා අත්ථි කුසලා, අත්ථි අකුසලා, අත්ථි අබ්යාකතා. එවං නවවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා…පෙ… කායසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා අත්ථි සුඛසහගතා, අත්ථි දුක්ඛසහගතා, මනොධාතුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, මනොවිඤ්ඤාණධාතුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා අත්ථි කුසලා, අත්ථි අකුසලා, අත්ථි අබ්යාකතා. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

63. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො.

තිවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

64. එකවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි විපාකො, අත්ථි විපාකධම්මධම්මො, අත්ථි නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මො. අත්ථි උපාදින්නුපාදානියො, අත්ථි අනුපාදින්නුපාදානියො, අත්ථි අනුපාදින්නඅනුපාදානියො. අත්ථි සංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො, අත්ථි ¶ අසංකිලිට්ඨඅසංකිලෙසිකො. අත්ථි සවිතක්කසවිචාරො, අත්ථි අවිතක්කවිචාරමත්තො, අත්ථි අවිතක්කඅවිචාරො. අත්ථි පීතිසහගතො, අත්ථි සුඛසහගතො, අත්ථි උපෙක්ඛාසහගතො. අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බො, අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බො, අත්ථි නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බො. අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො. අත්ථි ආචයගාමී, අත්ථි අපචයගාමී, අත්ථි නෙවාචයගාමිනාපචයගාමී. අත්ථි සෙක්ඛො, අත්ථි අසෙක්ඛො, අත්ථි නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛො. අත්ථි පරිත්තො, අත්ථි මහග්ගතො, අත්ථි අප්පමාණො. අත්ථි පරිත්තාරම්මණො, අත්ථි මහග්ගතාරම්මණො, අත්ථි අප්පමාණාරම්මණො. අත්ථි හීනො, අත්ථි මජ්ඣිමො, අත්ථි පණීතො. අත්ථි මිච්ඡත්තනියතො, අත්ථි සම්මත්තනියතො, අත්ථි අනියතො. අත්ථි මග්ගාරම්මණො, අත්ථි මග්ගහෙතුකො, අත්ථි මග්ගාධිපති. අත්ථි උප්පන්නො, අත්ථි අනුප්පන්නො, අත්ථි උප්පාදී. අත්ථි අතීතො, අත්ථි අනාගතො, අත්ථි පච්චුප්පන්නො. අත්ථි අතීතාරම්මණො, අත්ථි අනාගතාරම්මණො, අත්ථි පච්චුප්පන්නාරම්මණො. අත්ථි අජ්ඣත්තො, අත්ථි බහිද්ධො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධො. අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ… එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

65. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතුසම්පයුත්තො, අත්ථි හෙතුවිප්පයුත්තො. අත්ථි න හෙතුසහෙතුකො, අත්ථි න හෙතුඅහෙතුකො. අත්ථි ලොකියො, අත්ථි ලොකුත්තරො ¶ . අත්ථි කෙනචි විඤ්ඤෙය්යො, අත්ථි කෙනචි න විඤ්ඤෙය්යො. අත්ථි සාසවො, අත්ථි අනාසවො. අත්ථි ආසවසම්පයුත්තො, අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තො. අත්ථි ¶ ආසවවිප්පයුත්තසාසවො ¶ , අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවො. අත්ථි සංයොජනියො, අත්ථි අසංයොජනියො. අත්ථි සංයොජනසම්පයුත්තො, අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තො. අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියො, අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියො. අත්ථි ගන්ථනියො, අත්ථි අගන්ථනියො. අත්ථි ගන්ථසම්පයුත්තො, අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තො. අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියො, අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියො. අත්ථි ඔඝනියො ¶ , අත්ථි අනොඝනියො. අත්ථි ඔඝසම්පයුත්තො, අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තො. අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තඔඝනියො, අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තඅනොඝනියො. අත්ථි යොගනියො, අත්ථි අයොගනියො. අත්ථි යොගසම්පයුත්තො, අත්ථි යොගවිප්පයුත්තො. අත්ථි යොගවිප්පයුත්තයොගනියො, අත්ථි යොගවිප්පයුත්තඅයොගනියො. අත්ථි නීවරණියො, අත්ථි අනීවරණියො. අත්ථි නීවරණසම්පයුත්තො, අත්ථි නීවරණවිප්පයුත්තො. අත්ථි නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණියො, අත්ථි නීවරණවිප්පයුත්තඅනීවරණියො. අත්ථි පරාමට්ඨො, අත්ථි අපරාමට්ඨො. අත්ථි පරාමාසසම්පයුත්තො, අත්ථි පරාමාසවිප්පයුත්තො. අත්ථි පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨො, අත්ථි පරාමාසවිප්පයුත්තඅපරාමට්ඨො. අත්ථි උපාදින්නො, අත්ථි අනුපාදින්නො. අත්ථි උපාදානියො, අත්ථි අනුපාදානියො. අත්ථි උපාදානසම්පයුත්තො, අත්ථි උපාදානවිප්පයුත්තො. අත්ථි උපාදානවිප්පයුත්තඋපාදානියො, අත්ථි උපාදානවිප්පයුත්තඅනුපාදානියො. අත්ථි සංකිලෙසිකො ¶ , අත්ථි අසංකිලෙසිකො. අත්ථි සංකිලිට්ඨො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨො. අත්ථි කිලෙසසම්පයුත්තො, අත්ථි කිලෙසවිප්පයුත්තො. අත්ථි කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසිකො, අත්ථි කිලෙසවිප්පයුත්තඅසංකිලෙසිකො. අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බො, අත්ථි න දස්සනෙන පහාතබ්බො. අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බො, අත්ථි න භාවනාය පහාතබ්බො. අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි න දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකො. අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො. අත්ථි සවිතක්කො, අත්ථි අවිතක්කො. අත්ථි සවිචාරො, අත්ථි අවිචාරො. අත්ථි සප්පීතිකො, අත්ථි අප්පීතිකො. අත්ථි පීතිසහගතො, අත්ථි න පීතිසහගතො. අත්ථි සුඛසහගතො, අත්ථි න සුඛසහගතො. අත්ථි උපෙක්ඛාසහගතො, අත්ථි න උපෙක්ඛාසහගතො. අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි න කාමාවචරො. අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි න රූපාවචරො. අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි න අරූපාවචරො. අත්ථි පරියාපන්නො ¶ , අත්ථි අපරියාපන්නො. අත්ථි ¶ නිය්යානිකො, අත්ථි අනිය්යානිකො. අත්ථි නියතො, අත්ථි අනියතො. අත්ථි සඋත්තරො, අත්ථි අනුත්තරො. අත්ථි සරණො, අත්ථි අරණො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

66. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සරණො, අත්ථි අරණො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො. අත්ථි විපාකො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො ¶ , අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

(යථා කුසලත්තිකෙ විත්ථාරො, එවං සබ්බෙපි තිකා විත්ථාරෙතබ්බා.)

දුකමූලකං.

67. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

68. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතුසම්පයුත්තො, අත්ථි හෙතුවිප්පයුත්තො…පෙ… අත්ථි සරණො, අත්ථි අරණො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

69. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො ¶ . අත්ථි විපාකො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

70. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතුසම්පයුත්තො, අත්ථි හෙතුවිප්පයුත්තො…පෙ… අත්ථි සරණො, අත්ථි අරණො.

තිවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

තිකමූලකං.

71. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

72. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතුසම්පයුත්තො, අත්ථි හෙතුවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

73. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි න හෙතු සහෙතුකො, අත්ථි න හෙතු අහෙතුකො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි විපාකො, අත්ථි විපාකධම්මධම්මො, අත්ථි නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

74. එකවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි ලොකියො, අත්ථි ලොකුත්තරො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි උපාදින්නුපාදානියො, අත්ථි අනුපාදින්නුපාදානියො, අත්ථි අනුපාදින්නඅනුපාදානියො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

75. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි කෙනචි විඤ්ඤෙය්යො, අත්ථි කෙනචි න විඤ්ඤෙය්යො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො ¶ – අත්ථි සංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨඅසංකිලෙසිකො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

76. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සාසවො, අත්ථි අනාසවො.

තිවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සවිතක්කසවිචාරො, අත්ථි අවිතක්කවිචාරමත්තො, අත්ථි අවිතක්කඅවිචාරො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

77. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි ආසවසම්පයුත්තො, අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි පීතිසහගතො, අත්ථි සුඛසහගතො, අත්ථි උපෙක්ඛාසහගතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

78. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තසාසවො, අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බො, අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බො, අත්ථි නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

79. එකවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සංයොජනියො, අත්ථි අසංයොජනියො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

80. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සංයොජනසම්පයුත්තො, අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තො ¶ .

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි ආචයගාමී, අත්ථි අපචයගාමී, අත්ථි නෙවාචයගාමිනාපචයගාමී…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

81. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියො, අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියො.

තිවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සෙක්ඛො, අත්ථි අසෙක්ඛො, අත්ථි නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

82. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි ගන්ථනියො, අත්ථි අගන්ථනියො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි පරිත්තො, අත්ථි මහග්ගතො, අත්ථි අප්පමාණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

83. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි ගන්ථසම්පයුත්තො, අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි පරිත්තාරම්මණො, අත්ථි මහග්ගතාරම්මණො, අත්ථි අප්පමාණාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

84. එකවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියො, අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි හීනො, අත්ථි මජ්ඣිමො, අත්ථි පණීතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

85. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි ඔඝනියො, අත්ථි අනොඝනියො.

තිවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි මිච්ඡත්තනියතො, අත්ථි සම්මත්තනියතො, අත්ථි ¶ අනියතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

86. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි ඔඝසම්පයුත්තො, අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි මග්ගාරම්මණො, අත්ථි මග්ගහෙතුකො, අත්ථි මග්ගාධිපති…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

87. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තඔඝනියො, අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තඅනොඝනියො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි උප්පන්නො, අත්ථි අනුප්පන්නො, අත්ථි උප්පාදී…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

88. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි යොගනියො, අත්ථි අයොගනියො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි අතීතො, අත්ථි අනාගතො, අත්ථි පච්චුප්පන්නො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

89. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි යොගසම්පයුත්තො, අත්ථි යොගවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන ¶ ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි අතීතාරම්මණො, අත්ථි අනාගතාරම්මණො, අත්ථි පච්චුප්පන්නාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

90. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි යොගවිප්පයුත්තයොගනියො, අත්ථි යොගවිප්පයුත්තඅයොගනියො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි අජ්ඣත්තො, අත්ථි බහිද්ධො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

91. එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි නීවරණියො, අත්ථි ¶ අනීවරණියො.

තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

උභතොවඩ්ඪකං.

සත්තවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො. එවං සත්තවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

අපරොපි සත්තවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො. එවං සත්තවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

චතුවීසතිවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා සඤ්ඤාක්ඛන්ධො අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො; සොතසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා සඤ්ඤාක්ඛන්ධො අත්ථි කුසලො, අත්ථි ¶ අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො; චක්ඛුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, සොතසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, ඝානසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, කායසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, මනොසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා. එවං චතුවීසතිවිධෙන ¶ සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

අපරොපි චතුවීසතිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා සඤ්ඤාක්ඛන්ධො අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො, චක්ඛුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා…පෙ… මනොසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා. සොතසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා සඤ්ඤාක්ඛන්ධො අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො; චක්ඛුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා…පෙ… මනොසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා. එවං චතුවීසතිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

තිංසතිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා සඤ්ඤාක්ඛන්ධො අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො, සොතසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා ¶ …පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා සඤ්ඤාක්ඛන්ධො අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො, චක්ඛුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා…පෙ… මනොසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා. එවං තිංසතිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

බහුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා සඤ්ඤාක්ඛන්ධො අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො, සොතසම්ඵස්සපච්චයා ¶ …පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා සඤ්ඤාක්ඛන්ධො අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො, අත්ථි කාමාවචරො ¶ , අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො, චක්ඛුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා…පෙ… මනොසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා. එවං බහුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

අපරොපි ¶ බහුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා සඤ්ඤාක්ඛන්ධො අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො, සොතසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා සඤ්ඤාක්ඛන්ධො අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො, චක්ඛුසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, සොතසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, ඝානසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, කායසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා, මනොසම්ඵස්සජා සඤ්ඤා. එවං බහුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

අයං වුච්චති සඤ්ඤාක්ඛන්ධො.

4. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො

92. තත්ථ ¶ කතමො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො? එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතු, අත්ථි න හෙතු.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො ¶ , අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො.

චතුබ්බිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො.

පඤ්චවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි සුඛින්ද්රියසම්පයුත්තො, අත්ථි දුක්ඛින්ද්රියසම්පයුත්තො, අත්ථි සොමනස්සින්ද්රියසම්පයුත්තො, අත්ථි දොමනස්සින්ද්රියසම්පයුත්තො, අත්ථි උපෙක්ඛින්ද්රියසම්පයුත්තො. එවං පඤ්චවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

ඡබ්බිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සජා චෙතනා, සොතසම්ඵස්සජා චෙතනා, ඝානසම්ඵස්සජා චෙතනා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා චෙතනා, කායසම්ඵස්සජා චෙතනා, මනොසම්ඵස්සජා චෙතනා. එවං ඡබ්බිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

සත්තවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සජා චෙතනා, සොතසම්ඵස්සජා චෙතනා, ඝානසම්ඵස්සජා චෙතනා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා චෙතනා, කායසම්ඵස්සජා චෙතනා, මනොධාතුසම්ඵස්සජා ¶ චෙතනා, මනොවිඤ්ඤාණධාතුසම්ඵස්සජා චෙතනා. එවං සත්තවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

අට්ඨවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සජා චෙතනා…පෙ… කායසම්ඵස්සජා චෙතනා අත්ථි සුඛසහගතා, අත්ථි දුක්ඛසහගතා, මනොධාතුසම්ඵස්සජා චෙතනා, මනොවිඤ්ඤාණධාතුසම්ඵස්සජා චෙතනා ¶ . එවං අට්ඨවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

නවවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සජා චෙතනා…පෙ… මනොධාතුසම්ඵස්සජා චෙතනා, මනොවිඤ්ඤාණධාතුසම්ඵස්සජා චෙතනා අත්ථි කුසලා, අත්ථි අකුසලා, අත්ථි අබ්යාකතා. එවං නවවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සජා චෙතනා…පෙ… කායසම්ඵස්සජා චෙතනා අත්ථි සුඛසහගතා, අත්ථි දුක්ඛසහගතා, මනොධාතුසම්ඵස්සජා චෙතනා, මනොවිඤ්ඤාණධාතුසම්ඵස්සජා චෙතනා අත්ථි කුසලා, අත්ථි ¶ අකුසලා, අත්ථි අබ්යාකතා. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

93. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතු, අත්ථි න හෙතු.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො. අත්ථි විපාකො, අත්ථි විපාකධම්මධම්මො, අත්ථි නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මො. අත්ථි උපාදින්නුපාදානියො, අත්ථි අනුපාදින්නුපාදානියො, අත්ථි අනුපාදින්නඅනුපාදානියො. අත්ථි සංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨඅසංකිලෙසිකො. අත්ථි සවිතක්කසවිචාරො, අත්ථි අවිතක්කවිචාරමත්තො, අත්ථි අවිතක්කඅවිචාරො. අත්ථි පීතිසහගතො, අත්ථි සුඛසහගතො, අත්ථි උපෙක්ඛාසහගතො. අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බො, අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බො, අත්ථි නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බො. අත්ථි දස්සනෙන ¶ පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො. අත්ථි ආචයගාමී, අත්ථි අපචයගාමී, අත්ථි නෙවාචයගාමිනාපචයගාමී. අත්ථි සෙක්ඛො, අත්ථි අසෙක්ඛො, අත්ථි නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛො. අත්ථි පරිත්තො, අත්ථි මහග්ගතො, අත්ථි අප්පමාණො. අත්ථි පරිත්තාරම්මණො, අත්ථි මහග්ගතාරම්මණො, අත්ථි අප්පමාණාරම්මණො. අත්ථි හීනො, අත්ථි මජ්ඣිමො, අත්ථි පණීතො. අත්ථි මිච්ඡත්තනියතො, අත්ථි සම්මත්තනියතො, අත්ථි අනියතො. අත්ථි මග්ගාරම්මණො, අත්ථි මග්ගහෙතුකො, අත්ථි මග්ගාධිපති. අත්ථි උප්පන්නො, අත්ථි අනුප්පන්නො, අත්ථි ¶ උප්පාදී. අත්ථි අතීතො, අත්ථි අනාගතො, අත්ථි පච්චුප්පන්නො. අත්ථි අතීතාරම්මණො, අත්ථි අනාගතාරම්මණො, අත්ථි පච්චුප්පන්නාරම්මණො. අත්ථි අජ්ඣත්තො, අත්ථි බහිද්ධො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධො ¶ . අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

94. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො. අත්ථි ¶ හෙතුසම්පයුත්තො, අත්ථි හෙතුවිප්පයුත්තො. අත්ථි හෙතු චෙව සහෙතුකො ච, අත්ථි සහෙතුකො චෙව න ච හෙතු. අත්ථි හෙතු චෙව හෙතුසම්පයුත්තො ච, අත්ථි හෙතුසම්පයුත්තො චෙව න ච හෙතු. අත්ථි න හෙතු සහෙතුකො, අත්ථි න හෙතු අහෙතුකො. අත්ථි ලොකියො, අත්ථි ලොකුත්තරො. අත්ථි කෙනචි විඤ්ඤෙය්යො, අත්ථි කෙනචි න විඤ්ඤෙය්යො. අත්ථි ආසවො, අත්ථි නො ආසවො. අත්ථි සාසවො, අත්ථි අනාසවො. අත්ථි ආසවසම්පයුත්තො, අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තො. අත්ථි ආසවො චෙව සාසවො ච, අත්ථි සාසවො චෙව නො ච ආසවො. අත්ථි ආසවො චෙව ආසවසම්පයුත්තො ච, අත්ථි ආසවසම්පයුත්තො චෙව නො ච ආසවො. අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තසාසවො, අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවො. අත්ථි සංයොජනං, අත්ථි නො සංයොජනං. අත්ථි සංයොජනියො, අත්ථි අසංයොජනියො. අත්ථි සංයොජනසම්පයුත්තො, අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තො. අත්ථි සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනියො ච, අත්ථි සංයොජනියො චෙව නො ච සංයොජනං. අත්ථි සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනසම්පයුත්තො ච, අත්ථි සංයොජනසම්පයුත්තො ¶ ¶ චෙව නො ච සංයොජනං. අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියො, අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියො.

අත්ථි ගන්ථො, අත්ථි නො ගන්ථො. අත්ථි ගන්ථනියො, අත්ථි අගන්ථනියො. අත්ථි ගන්ථසම්පයුත්තො, අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තො. අත්ථි ගන්ථො චෙව ගන්ථනියො ච, අත්ථි ගන්ථනියො චෙව නො ච ගන්ථො. අත්ථි ගන්ථො චෙව ගන්ථසම්පයුත්තො ච, අත්ථි ගන්ථසම්පයුත්තො චෙව නො ච ගන්ථො. අත්ථි ¶ ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියො, අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියො. අත්ථි ඔඝො, අත්ථි නො ඔඝො. අත්ථි ඔඝනියො, අත්ථි අනොඝනියො. අත්ථි ඔඝසම්පයුත්තො, අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තො. අත්ථි ඔඝො චෙව ඔඝනියො ච, අත්ථි ඔඝනියො චෙව නො ච ඔඝො. අත්ථි ඔඝො චෙව ඔඝසම්පයුත්තො ච, අත්ථි ඔඝසම්පයුත්තො චෙව නො ච ඔඝො. අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තඔඝනියො, අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තඅනොඝනියො. අත්ථි යොගො, අත්ථි නො යොගො. අත්ථි යොගනියො, අත්ථි අයොගනියො. අත්ථි යොගසම්පයුත්තො, අත්ථි යොගවිප්පයුත්තො. අත්ථි යොගො චෙව යොගනියො ච, අත්ථි ¶ යොගනියො චෙව නො ච යොගො. අත්ථි යොගො චෙව යොගසම්පයුත්තො ච, අත්ථි යොගසම්පයුත්තො චෙව නො ච යොගො. අත්ථි යොගවිප්පයුත්තයොගනියො, අත්ථි යොගවිප්පයුත්තඅයොගනියො. අත්ථි නීවරණං, අත්ථි නො නීවරණං. අත්ථි නීවරණියො, අත්ථි අනීවරණියො. අත්ථි නීවරණසම්පයුත්තො, අත්ථි නීවරණවිප්පයුත්තො. අත්ථි නීවරණඤ්චෙව නීවරණියො ච, අත්ථි නීවරණියො චෙව නො ච නීවරණං. අත්ථි නීවරණඤ්චෙව නීවරණසම්පයුත්තො ච, අත්ථි නීවරණසම්පයුත්තො චෙව නො ච නීවරණං. අත්ථි නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණියො, අත්ථි ¶ නීවරණවිප්පයුත්තඅනීවරණියො.

අත්ථි පරාමාසො, අත්ථි නො පරාමාසො. අත්ථි පරාමට්ඨො, අත්ථි අපරාමට්ඨො. අත්ථි පරාමාසසම්පයුත්තො, අත්ථි පරාමාසවිප්පයුත්තො. අත්ථි පරාමාසො චෙව පරාමට්ඨො ච, අත්ථි පරාමට්ඨො චෙව නො ච පරාමාසො. අත්ථි ¶ පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨො, අත්ථි පරාමාසවිප්පයුත්තඅපරාමට්ඨො. අත්ථි උපාදින්නො, අත්ථි අනුපාදින්නො. අත්ථි උපාදානං, අත්ථි නො උපාදානං. අත්ථි උපාදානියො, අත්ථි අනුපාදානියො. අත්ථි උපාදානසම්පයුත්තො, අත්ථි උපාදානවිප්පයුත්තො. අත්ථි උපාදානඤ්චෙව උපාදානියො ච, අත්ථි උපාදානියො චෙව නො ච උපාදානං. අත්ථි උපාදානඤ්චෙව උපාදානසම්පයුත්තො ච ¶ , අත්ථි උපාදානසම්පයුත්තො චෙව නො ච උපාදානං. අත්ථි උපාදානවිප්පයුත්තඋපාදානියො, අත්ථි උපාදානවිප්පයුත්තඅනුපාදානියො.

අත්ථි කිලෙසො, අත්ථි නො කිලෙසො. අත්ථි සංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලෙසිකො. අත්ථි සංකිලිට්ඨො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨො. අත්ථි කිලෙසසම්පයුත්තො, අත්ථි කිලෙසවිප්පයුත්තො. අත්ථි කිලෙසො චෙව සංකිලෙසිකො ච, අත්ථි සංකිලෙසිකො චෙව නො ච කිලෙසො. අත්ථි කිලෙසො චෙව සංකිලිට්ඨො ච, අත්ථි සංකිලිට්ඨො චෙව නො ච කිලෙසො. අත්ථි කිලෙසො චෙව කිලෙසසම්පයුත්තො ච, අත්ථි කිලෙසසම්පයුත්තො චෙව නො ච කිලෙසො. අත්ථි කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසිකො, අත්ථි කිලෙසවිප්පයුත්තඅසංකිලෙසිකො. අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බො, අත්ථි න දස්සනෙන පහාතබ්බො. අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බො, අත්ථි න භාවනාය පහාතබ්බො. අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි න දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකො. අත්ථි භාවනාය ¶ පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො.

අත්ථි සවිතක්කො, අත්ථි අවිතක්කො. අත්ථි සවිචාරො, අත්ථි අවිචාරො. අත්ථි සප්පීතිකො ¶ , අත්ථි අප්පීතිකො. අත්ථි ¶ පීතිසහගතො, අත්ථි න පීතිසහගතො. අත්ථි සුඛසහගතො, අත්ථි න සුඛසහගතො. අත්ථි උපෙක්ඛාසහගතො, අත්ථි න උපෙක්ඛාසහගතො. අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි න කාමාවචරො. අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි න රූපාවචරො. අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි න අරූපාවචරො. අත්ථි පරියාපන්නො, අත්ථි අපරියාපන්නො. අත්ථි නිය්යානිකො, අත්ථි අනිය්යානිකො. අත්ථි නියතො, අත්ථි අනියතො. අත්ථි සඋත්තරො, අත්ථි අනුත්තරො. අත්ථි සරණො, අත්ථි අරණො.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

95. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි සරණො, අත්ථි අරණො.

තිවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

දුකමූලකං.

96. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතු, අත්ථි න හෙතු.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො ¶ .

97. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි සරණො, අත්ථි අරණො.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

98. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතු, අත්ථි න හෙතු.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

99. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි සරණො, අත්ථි අරණො.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

තිකමූලකං.

100. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතු, අත්ථි න හෙතු.

තිවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

101. එකවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො ¶ – අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

102. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතුසම්පයුත්තො, අත්ථි හෙතුවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි විපාකො, අත්ථි විපාකධම්මධම්මො, අත්ථි නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

103. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතු චෙව සහෙතුකො ච, අත්ථි සහෙතුකො චෙව න ච හෙතු.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි උපාදින්නුපාදානියො, අත්ථි අනුපාදින්නුපාදානියො, අත්ථි අනුපාදින්නඅනුපාදානියො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

104. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතු චෙව හෙතුසම්පයුත්තො ච, අත්ථි හෙතුසම්පයුත්තො චෙව න ච හෙතු.

තිවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි සංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨඅසංකිලෙසිකො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

105. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි න හෙතු සහෙතුකො, අත්ථි න හෙතු අහෙතුකො.

තිවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි සවිතක්කසවිචාරො, අත්ථි අවිතක්කවිචාරමත්තො, අත්ථි අවිතක්කඅවිචාරො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

106. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි ලොකියො, අත්ථි ලොකුත්තරො.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි පීතිසහගතො, අත්ථි සුඛසහගතො, අත්ථි උපෙක්ඛාසහගතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

107. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි කෙනචි විඤ්ඤෙය්යො, අත්ථි කෙනචි න විඤ්ඤෙය්යො.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බො, අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බො, අත්ථි නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

108. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි ආසවො, අත්ථි නො ආසවො.

තිවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

109. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි සාසවො, අත්ථි අනාසවො.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි ආචයගාමී, අත්ථි අපචයගාමී, අත්ථි නෙවාචයගාමිනාපචයගාමී…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

110. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි ආසවසම්පයුත්තො, අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි සෙක්ඛො, අත්ථි අසෙක්ඛො, අත්ථි නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

111. එකවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි ආසවො චෙව සාසවො ච, අත්ථි සාසවො චෙව නො ච ආසවො ¶ .

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි පරිත්තො, අත්ථි මහග්ගතො, අත්ථි අප්පමාණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

112. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි ආසවො චෙව ආසවසම්පයුත්තො ච, අත්ථි ආසවසම්පයුත්තො චෙව නො ච ආසවො.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි පරිත්තාරම්මණො, අත්ථි මහග්ගතාරම්මණො, අත්ථි අප්පමාණාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

113. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තසාසවො, අත්ථි ආසවිප්පයුත්තඅනාසවො.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි හීනො, අත්ථි මජ්ඣිමො, අත්ථි පණීතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

114. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි සංයොජනං, අත්ථි නො සංයොජනං.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි මිච්ඡත්තනියතො, අත්ථි සම්මත්තනියතො, අත්ථි අනියතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

115. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි සංයොජනියො, අත්ථි අසංයොජනියො.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි මග්ගාරම්මණො, අත්ථි මග්ගහෙතුකො, අත්ථි මග්ගාධිපති…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

116. එකවිධෙන ¶ ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි සංයොජනසම්පයුත්තො, අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි උප්පන්නො, අත්ථි අනුප්පන්නො, අත්ථි උප්පාදී…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

117. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො ¶ .

දුවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනියො ච, අත්ථි සංයොජනියො චෙව නො ච සංයොජනං.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි අතීතො, අත්ථි අනාගතො, අත්ථි පච්චුප්පන්නො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

118. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනසම්පයුත්තො ච, අත්ථි සංයොජනසම්පයුත්තො චෙව නො ච සංයොජනං.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි අතීතාරම්මණො, අත්ථි අනාගතාරම්මණො, අත්ථි පච්චුප්පන්නාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

119. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියො, අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියො.

තිවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි අජ්ඣත්තො, අත්ථි බහිද්ධො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

120. එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි ගන්ථො, අත්ථි නො ගන්ථො.

තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

උභතොවඩ්ඪකං.

සත්තවිධෙන ¶ ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො; අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො. එවං සත්තවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

අපරොපි සත්තවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො; අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො; අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො. එවං සත්තවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

චතුවීසතිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො; සොතසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො; චක්ඛුසම්ඵස්සජා චෙතනා…පෙ… මනොසම්ඵස්සජා චෙතනා. එවං චතුවීසතිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

අපරොපි ¶ චතුවීසතිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො; චක්ඛුසම්ඵස්සජා චෙතනා…පෙ… මනොසම්ඵස්සජා චෙතනා; සොතසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො; චක්ඛුසම්ඵස්සජා චෙතනා, සොතසම්ඵස්සජා චෙතනා, ඝානසම්ඵස්සජා චෙතනා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා චෙතනා, කායසම්ඵස්සජා චෙතනා, මනොසම්ඵස්සජා චෙතනා. එවං චතුවීසතිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

තිංසතිවිධෙන ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො ¶ ; සොතසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා ¶ …පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො; චක්ඛුසම්ඵස්සජා චෙතනා…පෙ… මනොසම්ඵස්සජා චෙතනා. එවං තිංසතිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

බහුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො; සොතසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො; චක්ඛුසම්ඵස්සජා චෙතනා, සොතසම්ඵස්සජා චෙතනා, ඝානසම්ඵස්සජා චෙතනා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා චෙතනා, කායසම්ඵස්සජා චෙතනා, මනොසම්ඵස්සජා චෙතනා. එවං බහුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

අපරොපි බහුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි ¶ අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො; සොතසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො ¶ …පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො; චක්ඛුසම්ඵස්සජා චෙතනා, සොතසම්ඵස්සජා චෙතනා, ඝානසම්ඵස්සජා චෙතනා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා චෙතනා, කායසම්ඵස්සජා චෙතනා, මනොසම්ඵස්සජා චෙතනා. එවං බහුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

අයං වුච්චති සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො.

5. විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො

121. තත්ථ ¶ කතමො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො? එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො.

චතුබ්බිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො.

පඤ්චවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සුඛින්ද්රියසම්පයුත්තො, අත්ථි දුක්ඛින්ද්රියසම්පයුත්තො, අත්ථි සොමනස්සින්ද්රියසම්පයුත්තො, අත්ථි දොමනස්සින්ද්රියසම්පයුත්තො, අත්ථි උපෙක්ඛින්ද්රියසම්පයුත්තො. එවං පඤ්චවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

ඡබ්බිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණං, මනොවිඤ්ඤාණං. එවං ඡබ්බිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

සත්තවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණං, මනොධාතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතු. එවං සත්තවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

අට්ඨවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණං අත්ථි සුඛසහගතං, අත්ථි දුක්ඛසහගතං, මනොධාතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතු ¶ . එවං අට්ඨවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

නවවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණං, මනොධාතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතු අත්ථි කුසලං, අත්ථි අකුසලං, අත්ථි අබ්යාකතං. එවං නවවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – චක්ඛුවිඤ්ඤාණං…පෙ… කායවිඤ්ඤාණං අත්ථි සුඛසහගතං, අත්ථි දුක්ඛසහගතං, මනොධාතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතු අත්ථි කුසලං, අත්ථි අකුසලං, අත්ථි අබ්යාකතං. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

122. එකවිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො. අත්ථි ¶ විපාකො, අත්ථි විපාකධම්මධම්මො, අත්ථි නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මො. අත්ථි උපාදින්නුපාදානියො, අත්ථි අනුපාදින්නුපාදානියො, අත්ථි අනුපාදින්නඅනුපාදානියො. අත්ථි සංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨඅසංකිලෙසිකො. අත්ථි සවිතක්කසවිචාරො, අත්ථි අවිතක්කවිචාරමත්තො ¶ , අත්ථි අවිතක්කඅවිචාරො. අත්ථි පීතිසහගතො, අත්ථි සුඛසහගතො, අත්ථි උපෙක්ඛාසහගතො. අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බො, අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බො, අත්ථි නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බො. අත්ථි ¶ දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො. අත්ථි ආචයගාමී, අත්ථි අපචයගාමී, අත්ථි නෙවාචයගාමිනාපචයගාමී. අත්ථි සෙක්ඛො, අත්ථි අසෙක්ඛො, අත්ථි නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛො. අත්ථි පරිත්තො, අත්ථි මහග්ගතො, අත්ථි අප්පමාණො. අත්ථි පරිත්තාරම්මණො, අත්ථි මහග්ගතාරම්මණො, අත්ථි අප්පමාණාරම්මණො. අත්ථි හීනො, අත්ථි මජ්ඣිමො, අත්ථි පණීතො. අත්ථි මිච්ඡත්තනියතො, අත්ථි සම්මත්තනියතො, අත්ථි අනියතො. අත්ථි මග්ගාරම්මණො, අත්ථි මග්ගහෙතුකො, අත්ථි මග්ගාධිපති. අත්ථි උප්පන්නො, අත්ථි අනුප්පන්නො, අත්ථි උප්පාදී. අත්ථි අතීතො, අත්ථි අනාගතො, අත්ථි පච්චුප්පන්නො. අත්ථි අතීතාරම්මණො, අත්ථි අනාගතාරම්මණො, අත්ථි පච්චුප්පන්නාරම්මණො. අත්ථි අජ්ඣත්තො, අත්ථි බහිද්ධො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධො. අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

123. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතුසම්පයුත්තො, අත්ථි හෙතුවිප්පයුත්තො. අත්ථි න හෙතු සහෙතුකො, අත්ථි න හෙතු අහෙතුකො. අත්ථි ලොකියො, අත්ථි ලොකුත්තරො. අත්ථි කෙනචි විඤ්ඤෙය්යො, අත්ථි කෙනචි න විඤ්ඤෙය්යො. අත්ථි සාසවො, අත්ථි අනාසවො. අත්ථි ආසවසම්පයුත්තො ¶ , අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තො. අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තසාසවො, අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවො. අත්ථි සංයොජනියො, අත්ථි අසංයොජනියො. අත්ථි සංයොජනසම්පයුත්තො ¶ , අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තො. අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියො, අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියො.

අත්ථි ගන්ථනියො, අත්ථි අගන්ථනියො. අත්ථි ගන්ථසම්පයුත්තො, අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තො. අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියො, අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියො. අත්ථි ඔඝනියො, අත්ථි අනොඝනියො. අත්ථි ඔඝසම්පයුත්තො, අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තො. අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තඔඝනියො, අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තඅනොඝනියො. අත්ථි යොගනියො, අත්ථි අයොගනියො. අත්ථි යොගසම්පයුත්තො, අත්ථි යොගවිප්පයුත්තො ¶ . අත්ථි යොගවිප්පයුත්තයොගනියො, අත්ථි යොගවිප්පයුත්තඅයොගනියො. අත්ථි නීවරණියො, අත්ථි අනීවරණියො. අත්ථි නීවරණසම්පයුත්තො, අත්ථි නීවරණවිප්පයුත්තො. අත්ථි නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණියො, අත්ථි නීවරණවිප්පයුත්තඅනීවරණියො.

අත්ථි ¶ පරාමට්ඨො, අත්ථි අපරාමට්ඨො. අත්ථි පරාමාසසම්පයුත්තො, අත්ථි පරාමාසවිප්පයුත්තො. අත්ථි පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨො, අත්ථි පරාමාසවිප්පයුත්තඅපරාමට්ඨො. අත්ථි උපාදින්නො, අත්ථි අනුපාදින්නො. අත්ථි උපාදානියො, අත්ථි අනුපාදානියො. අත්ථි උපාදානසම්පයුත්තො, අත්ථි උපාදානවිප්පයුත්තො. අත්ථි උපාදානවිප්පයුත්තඋපාදානියො, අත්ථි උපාදානවිප්පයුත්තඅනුපාදානියො. අත්ථි සංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලෙසිකො. අත්ථි සංකිලිට්ඨො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨො. අත්ථි කිලෙසසම්පයුත්තො, අත්ථි කිලෙසවිප්පයුත්තො. අත්ථි කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසිකො, අත්ථි කිලෙසවිප්පයුත්තඅසංකිලෙසිකො. අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බො, අත්ථි න දස්සනෙන පහාතබ්බො. අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බො ¶ , අත්ථි න භාවනාය පහාතබ්බො. අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි න දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකො. අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො.

අත්ථි සවිතක්කො, අත්ථි අවිතක්කො. අත්ථි සවිචාරො, අත්ථි අවිචාරො. අත්ථි සප්පීතිකො, අත්ථි අප්පීතිකො. අත්ථි පීතිසහගතො, අත්ථි න පීතිසහගතො. අත්ථි සුඛසහගතො, අත්ථි න සුඛසහගතො. අත්ථි උපෙක්ඛාසහගතො, අත්ථි න උපෙක්ඛාසහගතො. අත්ථි කාමාවචරො ¶ , අත්ථි න කාමාවචරො. අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි න රූපාවචරො. අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි න අරූපාවචරො, අත්ථි පරියාපන්නො, අත්ථි අපරියාපන්නො. අත්ථි නිය්යානිකො, අත්ථි අනිය්යානිකො. අත්ථි නියතො, අත්ථි අනියතො. අත්ථි සඋත්තරො, අත්ථි අනුත්තරො. අත්ථි සරණො, අත්ථි අරණො.

තිවිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

124. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සරණො, අත්ථි අරණො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො. අත්ථි විපාකො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

දුකමූලකං.

125. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

126. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතුසම්පයුත්තො, අත්ථි හෙතුවිප්පයුත්තො…පෙ… අත්ථි සරණො, අත්ථි අරණො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

127. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො.

තිවිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො ¶ . අත්ථි විපාකො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

128. එකවිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතුසම්පයුත්තො, අත්ථි හෙතුවිප්පයුත්තො…පෙ… අත්ථි සරණො, අත්ථි අරණො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

තිකමූලකං.

129. එකවිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

130. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතුසම්පයුත්තො, අත්ථි හෙතුවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි දුක්ඛාය වෙදනාය ¶ සම්පයුත්තො, අත්ථි අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

131. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි න හෙතු සහෙතුකො, අත්ථි න හෙතුඅහෙතුකො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි විපාකො, අත්ථි විපාකධම්මධම්මො, අත්ථි නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

132. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි ලොකියො, අත්ථි ලොකුත්තරො.

තිවිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි උපාදින්නුපාදානියො, අත්ථි අනුපාදින්නුපාදානියො, අත්ථි අනුපාදින්නඅනුපාදානියො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

133. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි කෙනචි විඤ්ඤෙය්යො, අත්ථි කෙනචි න විඤ්ඤෙය්යො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො, අත්ථි අසංකිලිට්ඨඅසංකිලෙසිකො…පෙ…. එවං ¶ දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

134. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සාසවො, අත්ථි අනාසවො.

තිවිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සවිතක්කසවිචාරො, අත්ථි අවිතක්කවිචාරමත්තො, අත්ථි අවිතක්කඅවිචාරො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

135. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි ආසවසම්පයුත්තො, අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි පීතිසහගතො, අත්ථි සුඛසහගතො, අත්ථි උපෙක්ඛාසහගතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

136. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තසාසවො, අත්ථි ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බො, අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බො, අත්ථි නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

137. එකවිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සංයොජනියො, අත්ථි අසංයොජනියො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො, අත්ථි නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

138. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සංයොජනසම්පයුත්තො, අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි ආචයගාමී, අත්ථි අපචයගාමී ¶ , අත්ථි නෙවාචයගාමිනාපචයගාමී…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

139. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියො, අත්ථි සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සෙක්ඛො, අත්ථි අසෙක්ඛො, අත්ථි නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

140. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි ගන්ථනියො, අත්ථි අගන්ථනියො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි පරිත්තො, අත්ථි මහග්ගතො, අත්ථි අප්පමාණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

141. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි ගන්ථසම්පයුත්තො, අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි පරිත්තාරම්මණො, අත්ථි මහග්ගතාරම්මණො, අත්ථි අප්පමාණාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

142. එකවිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියො, අත්ථි ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි හීනො, අත්ථි මජ්ඣිමො, අත්ථි පණීතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

143. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි ඔඝනියො, අත්ථි අනොඝනියො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි මිච්ඡත්තනියතො, අත්ථි සම්මත්තනියතො, අත්ථි අනියතො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො ¶ .

144. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි ඔඝසම්පයුත්තො, අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි මග්ගාරම්මණො, අත්ථි මග්ගහෙතුකො, අත්ථි මග්ගාධිපති…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

145. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තඔඝනියො, අත්ථි ඔඝවිප්පයුත්තඅනොඝනියො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි උප්පන්නො, අත්ථි අනුප්පන්නො, අත්ථි උප්පාදී…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

146. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි යොගනියො, අත්ථි අයොගනියො.

තිවිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි අතීතො, අත්ථි අනාගතො, අත්ථි පච්චුප්පන්නො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

147. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි යොගසම්පයුත්තො, අත්ථි යොගවිප්පයුත්තො.

තිවිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි අතීතාරම්මණො, අත්ථි අනාගතාරම්මණො, අත්ථි පච්චුප්පන්නාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

148. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි යොගවිප්පයුත්තයොගනියො, අත්ථි යොගවිප්පයුත්තඅයොගනියො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි අජ්ඣත්තො, අත්ථි බහිද්ධො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

149. එකවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො ¶ – ඵස්සසම්පයුත්තො.

දුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි නීවරණියො, අත්ථි අනීවරණියො.

තිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො…පෙ…. එවං දසවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

උභතොවඩ්ඪකං.

සත්තවිධෙන ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො, අත්ථි ¶ කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො. එවං සත්තවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

අපරොපි සත්තවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො. එවං සත්තවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

චතුවීසතිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො; සොතසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො; චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණං ¶ , ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණං, මනොවිඤ්ඤාණං. එවං චතුවීසතිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො ¶ .

අපරොපි චතුවීසතිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො, අත්ථි අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො; චක්ඛුවිඤ්ඤාණං…පෙ… කායවිඤ්ඤාණං, මනොවිඤ්ඤාණං; සොතසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො; චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණං, මනොවිඤ්ඤාණං. එවං චතුවීසතිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

තිංසතිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො; සොතසම්ඵස්සපච්චයා ¶ …පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො; චක්ඛුවිඤ්ඤාණං ¶ , සොතවිඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණං, මනොවිඤ්ඤාණං. එවං තිංසතිවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

බහුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො, චක්ඛුවිඤ්ඤාණං…පෙ… මනොවිඤ්ඤාණං; සොතසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා ¶ …පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො, චක්ඛුවිඤ්ඤාණං…පෙ… මනොවිඤ්ඤාණං. එවං බහුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

අපරොපි ¶ බහුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො; සොතසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ඝානසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… කායසම්ඵස්සපච්චයා…පෙ… මනොසම්ඵස්සපච්චයා විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො…පෙ… අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණො, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණො, අත්ථි කාමාවචරො, අත්ථි රූපාවචරො, අත්ථි අරූපාවචරො, අත්ථි අපරියාපන්නො; චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණං, මනොවිඤ්ඤාණං. එවං බහුවිධෙන විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

අයං වුච්චති විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

අභිධම්මභාජනීයං.

3. පඤ්හාපුච්ඡකං

150. පඤ්චක්ඛන්ධා ¶ – රූපක්ඛන්ධො, වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො.

151. පඤ්චන්නං ඛන්ධානං කති කුසලා, කති ¶ අකුසලා, කති අබ්යාකතා…පෙ… කති සරණා, කති අරණා?

1. තිකං

152. රූපක්ඛන්ධො ¶ අබ්යාකතො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා කුසලා, සියා අකුසලා, සියා අබ්යාකතා. ද්වෙ ඛන්ධා න වත්තබ්බා – ‘‘සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා’’තිපි, ‘‘දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා’’තිපි, ‘‘අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා’’තිපි. තයො ඛන්ධා සියා සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා, සියා දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා, සියා අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා. රූපක්ඛන්ධො නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා විපාකා, සියා විපාකධම්මධම්මා, සියා නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මා. රූපක්ඛන්ධො සියා උපාදින්නුපාදානියො, සියා අනුපාදින්නුපාදානියො ¶ . චත්තාරො ඛන්ධා සියා උපාදින්නුපාදානියා, සියා අනුපාදින්නුපාදානියා, සියා අනුපාදින්නඅනුපාදානියා.

රූපක්ඛන්ධො අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා සංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකා, සියා අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකා, සියා අසංකිලිට්ඨඅසංකිලෙසිකා. රූපක්ඛන්ධො අවිතක්කඅවිචාරො. තයො ඛන්ධා සියා සවිතක්කසවිචාරා, සියා අවිතක්කවිචාරමත්තා, සියා අවිතක්කඅවිචාරා. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා සවිතක්කසවිචාරො, සියා අවිතක්කවිචාරමත්තො, සියා අවිතක්කඅවිචාරො, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘සවිතක්කසවිචාරො’’තිපි, ‘‘අවිතක්කවිචාරමත්තො’’තිපි, ‘‘අවිතක්කඅවිචාරො’’තිපි. රූපක්ඛන්ධො න වත්තබ්බො – ‘‘පීතිසහගතො’’තිපි, ‘‘සුඛසහගතො’’තිපි, ‘‘උපෙක්ඛාසහගතො’’තිපි. වෙදනාක්ඛන්ධො සියා පීතිසහගතො න සුඛසහගතො න උපෙක්ඛාසහගතො, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘පීතිසහගතො’’ති. තයො ¶ ඛන්ධා සියා ¶ පීතිසහගතා, සියා සුඛසහගතා, සියා උපෙක්ඛාසහගතා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘පීතිසහගතා’’තිපි, ‘‘සුඛසහගතා’’තිපි, ‘‘උපෙක්ඛාසහගතා’’තිපි.

රූපක්ඛන්ධො නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා දස්සනෙන පහාතබ්බා, සියා භාවනාය පහාතබ්බා, සියා නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බා. රූපක්ඛන්ධො නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා, සියා භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා, සියා නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා. රූපක්ඛන්ධො නෙවාචයගාමිනාපචයගාමී. චත්තාරො ඛන්ධා සියා ආචයගාමිනො, සියා අපචයගාමිනො, සියා නෙවාචයගාමිනාපචයගාමිනො. රූපක්ඛන්ධො නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා සෙක්ඛා, සියා අසෙක්ඛා, සියා නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛා. රූපක්ඛන්ධො පරිත්තො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා පරිත්තා, සියා මහග්ගතා, සියා අප්පමාණා. රූපක්ඛන්ධො අනාරම්මණො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා පරිත්තාරම්මණා, සියා මහග්ගතාරම්මණා, සියා අප්පමාණාරම්මණා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘පරිත්තාරම්මණා’’තිපි ¶ , ‘‘මහග්ගතාරම්මණා’’තිපි, ‘‘අප්පමාණාරම්මණා’’තිපි. රූපක්ඛන්ධො මජ්ඣිමො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා හීනා, සියා මජ්ඣිමා, සියා පණීතා. රූපක්ඛන්ධො අනියතො ¶ . චත්තාරො ඛන්ධා සියා මිච්ඡත්තනියතා, සියා සම්මත්තනියතා, සියා අනියතා.

රූපක්ඛන්ධො අනාරම්මණො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා මග්ගාරම්මණා, සියා මග්ගහෙතුකා, සියා මග්ගාධිපතිනො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘මග්ගාරම්මණා’’තිපි, ‘‘මග්ගහෙතුකා’’තිපි ¶ , ‘‘මග්ගාධිපතිනො’’තිපි; සියා උප්පන්නා, සියා අනුප්පන්නා, සියා උප්පාදිනො; සියා අතීතා, සියා අනාගතා, සියා පච්චුප්පන්නා. රූපක්ඛන්ධො අනාරම්මණො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා අතීතාරම්මණා, සියා අනාගතාරම්මණා, සියා පච්චුප්පන්නාරම්මණා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘අතීතාරම්මණා’’තිපි, ‘‘අනාගතාරම්මණා’’තිපි, ‘‘පච්චුප්පන්නාරම්මණා’’තිපි; සියා අජ්ඣත්තා, සියා බහිද්ධා, සියා අජ්ඣත්තබහිද්ධා. රූපක්ඛන්ධො අනාරම්මණො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා අජ්ඣත්තාරම්මණා, සියා බහිද්ධාරම්මණා, සියා අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘අජ්ඣත්තාරම්මණා’’තිපි, ‘‘බහිද්ධාරම්මණා’’තිපි, ‘‘අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා’’තිපි. චත්තාරො ඛන්ධා අනිදස්සනඅප්පටිඝා. රූපක්ඛන්ධො සියා සනිදස්සනසප්පටිඝො, සියා අනිදස්සනසප්පටිඝො, සියා අනිදස්සනඅප්පටිඝො.

2. දුකං

153. චත්තාරො ¶ ඛන්ධා න හෙතූ. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා හෙතු, සියා න හෙතු. රූපක්ඛන්ධො අහෙතුකො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා සහෙතුකා, සියා අහෙතුකා. රූපක්ඛන්ධො හෙතුවිප්පයුත්තො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා හෙතුසම්පයුත්තා, සියා හෙතුවිප්පයුත්තා. රූපක්ඛන්ධො න වත්තබ්බො – ‘‘හෙතු චෙව සහෙතුකො චා’’තිපි, ‘‘සහෙතුකො චෙව න ච හෙතූ’’තිපි. තයො ඛන්ධා න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතූ චෙව සහෙතුකා චා’’ති, සියා සහෙතුකා චෙව න ච හෙතූ, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සහෙතුකා චෙව න ච හෙතූ’’ති. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා හෙතු චෙව සහෙතුකො ච, සියා ¶ සහෙතුකො චෙව න ච හෙතු, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘හෙතු චෙව සහෙතුකො චා’’තිපි, ‘‘සහෙතුකො චෙව න ච හෙතූ’’තිපි. රූපක්ඛන්ධො න වත්තබ්බො – ‘‘හෙතු චෙව හෙතුසම්පයුත්තො චා’’තිපි, ‘‘හෙතුසම්පයුත්තො චෙව න ච හෙතූ’’තිපි. තයො ඛන්ධා න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතූ චෙව හෙතුසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා හෙතුසම්පයුත්තා චෙව න ච හෙතූ, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතුසම්පයුත්තා චෙව න ච හෙතූ’’ති. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා හෙතු චෙව හෙතුසම්පයුත්තො ච, සියා හෙතුසම්පයුත්තො චෙව න ¶ ච හෙතු, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘හෙතු චෙව හෙතුසම්පයුත්තො චා’’තිපි, ‘‘හෙතුසම්පයුත්තො චෙව න ච හෙතූ’’තිපි. රූපක්ඛන්ධො න හෙතු අහෙතුකො ¶ . තයො ඛන්ධා සියා න හෙතූ සහෙතුකා, සියා න හෙතූ අහෙතුකා. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා න හෙතු සහෙතුකො, සියා න හෙතු අහෙතුකො, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘න හෙතු සහෙතුකො’’තිපි, ‘‘න හෙතු අහෙතුකො’’තිපි.

සප්පච්චයා, සඞ්ඛතා.

චත්තාරො ඛන්ධා අනිදස්සනා. රූපක්ඛන්ධො සියා සනිදස්සනො, සියා අනිදස්සනො. චත්තාරො ඛන්ධා අප්පටිඝා. රූපක්ඛන්ධො සියා සප්පටිඝො, සියා අප්පටිඝො. රූපක්ඛන්ධො රූපං. චත්තාරො ඛන්ධා අරූපා. රූපක්ඛන්ධො ලොකියො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා ලොකියා, සියා ලොකුත්තරා; කෙනචි විඤ්ඤෙය්යා, කෙනචි න විඤ්ඤෙය්යා.

චත්තාරො ඛන්ධා නො ආසවා. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා ආසවො, සියා නො ආසවො. රූපක්ඛන්ධො සාසවො. චත්තාරො ඛන්ධා ¶ සියා සාසවා, සියා අනාසවා. රූපක්ඛන්ධො ආසවවිප්පයුත්තො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා ආසවසම්පයුත්තා, සියා ආසවවිප්පයුත්තා. රූපක්ඛන්ධො ¶ න වත්තබ්බො – ‘‘ආසවො චෙව සාසවො චා’’ති, සාසවො චෙව නො ච ආසවො. තයො ඛන්ධා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවා චෙව සාසවා චා’’ති, සියා සාසවා චෙව නො ච ආසවා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සාසවා චෙව නො ච ආසවා’’ති. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා ආසවො චෙව සාසවො ච, සියා සාසවො චෙව නො ච ආසවො, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘ආසවො චෙව සාසවො චා’’තිපි, ‘‘සාසවො චෙව නො ච ආසවො’’තිපි. රූපක්ඛන්ධො න වත්තබ්බො – ‘‘ආසවො චෙව ආසවසම්පයුත්තො චා’’තිපි, ‘‘ආසවසම්පයුත්තො චෙව නො ච ආසවො’’තිපි. තයො ඛන්ධා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවා චෙව ආසවසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා ආසවසම්පයුත්තා චෙව නො ච ආසවා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවසම්පයුත්තා චෙව නො ච ආසවා’’ති. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා ආසවො චෙව ආසවසම්පයුත්තො ච, සියා ආසවසම්පයුත්තො චෙව නො ච ආසවො, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘ආසවො චෙව ආසවසම්පයුත්තො චා’’තිපි, ‘‘ආසවසම්පයුත්තො චෙව නො ච ආසවො’’තිපි. රූපක්ඛන්ධො ආසවවිප්පයුත්තසාසවො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා ආසවවිප්පයුත්තසාසවා, සියා ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවා, සියා ¶ න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවවිප්පයුත්තසාසවා’’තිපි, ‘‘ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවා’’තිපි.

චත්තාරො ඛන්ධා නො සංයොජනා. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා සංයොජනං, සියා නො සංයොජනං. රූපක්ඛන්ධො සංයොජනියො. චත්තාරො ඛන්ධා ¶ සියා සංයොජනියා, සියා අසංයොජනියා. රූපක්ඛන්ධො සංයොජනවිප්පයුත්තො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා සංයොජනසම්පයුත්තා, සියා සංයොජනවිප්පයුත්තා. රූපක්ඛන්ධො න වත්තබ්බො – ‘‘සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනියො චා’’ති, ‘‘සංයොජනියො චෙව නො ච සංයොජනං’’. තයො ඛන්ධා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනා චෙව සංයොජනියා චා’’ති, සියා සංයොජනියා චෙව ¶ නො ච සංයොජනා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනියා චෙව නො ච සංයොජනා’’ති. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනියො ච, සියා සංයොජනියො චෙව නො ච සංයොජනං, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනියො චා’’තිපි, ‘‘සංයොජනියො චෙව නො ච සංයොජන’’න්තිපි. රූපක්ඛන්ධො න වත්තබ්බො – ‘‘සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනසම්පයුත්තො චා’’තිපි, ‘‘සංයොජනසම්පයුත්තො චෙව නො ච සංයොජන’’න්තිපි. තයො ඛන්ධා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනා චෙව සංයොජනසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා සංයොජනසම්පයුත්තා චෙව නො ච සංයොජනා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනසම්පයුත්තා චෙව නො ච සංයොජනා’’ති. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනසම්පයුත්තො ච, සියා සංයොජනසම්පයුත්තො චෙව නො ච සංයොජනං, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනසම්පයුත්තො ¶ චා’’තිපි, ‘‘සංයොජනසම්පයුත්තො චෙව නො ච සංයොජන’’න්තිපි. රූපක්ඛන්ධො සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියා, සියා සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියා, සියා න ¶ වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියා’’තිපි, ‘‘සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියා’’තිපි.

චත්තාරො ඛන්ධා නො ගන්ථා. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා ගන්ථො, සියා නො ගන්ථො. රූපක්ඛන්ධො ගන්ථනියො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා ගන්ථනියා, සියා අගන්ථනියා. රූපක්ඛන්ධො ගන්ථවිප්පයුත්තො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා ගන්ථසම්පයුත්තා, සියා ගන්ථවිප්පයුත්තා. රූපක්ඛන්ධො න වත්තබ්බො – ‘‘ගන්ථො චෙව ගන්ථනියො චා’’ති, ‘‘ගන්ථනියො චෙව නො ච ගන්ථො’’. තයො ඛන්ධා න වත්තබ්බා ¶ – ‘‘ගන්ථා චෙව ගන්ථනියා චා’’ති, සියා ගන්ථනියා චෙව නො ච ගන්ථා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථනියා චෙව නො ච ගන්ථා’’ති. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා ගන්ථො චෙව ගන්ථනියො ච, සියා ගන්ථනියො චෙව නො ච ගන්ථො, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘ගන්ථො චෙව ගන්ථනියො චා’’තිපි, ‘‘ගන්ථනියො චෙව නො ච ගන්ථො’’තිපි. රූපක්ඛන්ධො න වත්තබ්බො – ‘‘ගන්ථො චෙව ගන්ථසම්පයුත්තො චා’’තිපි, ‘‘ගන්ථසම්පයුත්තො චෙව නො ච ගන්ථො’’තිපි. තයො ඛන්ධා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථා චෙව ගන්ථසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා ගන්ථසම්පයුත්තා චෙව නො ච ගන්ථා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථසම්පයුත්තා චෙව නො ච ගන්ථා’’ති. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා ගන්ථො චෙව ගන්ථසම්පයුත්තො ච, සියා ගන්ථසම්පයුත්තො චෙව නො ච ගන්ථො, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘ගන්ථො චෙව ගන්ථසම්පයුත්තො චා’’තිපි, ‘‘ගන්ථසම්පයුත්තො චෙව නො ච ගන්ථො’’ති පි. රූපක්ඛන්ධො ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියා ¶ , සියා ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියා’’තිපි, ‘‘ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියා’’තිපි.

චත්තාරො ඛන්ධා නො ඔඝා…පෙ… නො යොගා…පෙ… නො ¶ නීවරණා. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා නීවරණං, සියා නො නීවරණං. රූපක්ඛන්ධො නීවරණියො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා නීවරණියා, සියා අනීවරණියා. රූපක්ඛන්ධො නීවරණවිප්පයුත්තො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා නීවරණසම්පයුත්තා, සියා නීවරණවිප්පයුත්තා. රූපක්ඛන්ධො න වත්තබ්බො – ‘‘නීවරණඤ්චෙව නීවරණියො චා’’ති, ‘‘නීවරණියො චෙව නො ච නීවරණං’’. තයො ඛන්ධා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණා චෙව නීවරණියා චා’’ති, සියා නීවරණියා චෙව නො ච නීවරණා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණියා චෙව නො ච නීවරණා’’ති. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා නීවරණඤ්චෙව නීවරණියො ¶ ච, සියා නීවරණියො චෙව නො ච නීවරණං, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘නීවරණඤ්චෙව නීවරණියො චා’’තිපි, ‘‘නීවරණියො චෙව නො ච නීවරණ’’න්තිපි. රූපක්ඛන්ධො න වත්තබ්බො – ‘‘නීවරණඤ්චෙව නීවරණසම්පයුත්තො චා’’තිපි, ‘‘නීවරණසම්පයුත්තො චෙව නො ච නීවරණ’’න්තිපි. තයො ඛන්ධා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණා චෙව නීවරණසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා නීවරණසම්පයුත්තා චෙව නො ච නීවරණා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණසම්පයුත්තා චෙව නො ච නීවරණා’’ති. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා නීවරණඤ්චෙව නීවරණසම්පයුත්තො ච, සියා නීවරණසම්පයුත්තො චෙව නො ච නීවරණං, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘නීවරණඤ්චෙව නීවරණසම්පයුත්තො චා’’තිපි, ‘‘නීවරණසම්පයුත්තො චෙව නො ¶ ච නීවරණ’’න්තිපි. රූපක්ඛන්ධො ¶ නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණියො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණියා, සියා නීවරණවිප්පයුත්තඅනීවරණියා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණියා’’තිපි, ‘‘නීවරණවිප්පයුත්තඅනීවරණියා’’තිපි.

චත්තාරො ඛන්ධා නො පරාමාසා. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා පරාමාසො, සියා නො පරාමාසො. රූපක්ඛන්ධො පරාමට්ඨො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා පරාමට්ඨා, සියා අපරාමට්ඨා. රූපක්ඛන්ධො පරාමාසවිප්පයුත්තො. තයො ඛන්ධා සියා පරාමාසසම්පයුත්තා, සියා පරාමාසවිප්පයුත්තා. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා පරාමාසසම්පයුත්තො, සියා පරාමාසවිප්පයුත්තො, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘පරාමාසසම්පයුත්තො’’තිපි, ‘‘පරාමාසවිප්පයුත්තො’’තිපි. රූපක්ඛන්ධො න වත්තබ්බො – ‘‘පරාමාසො චෙව පරාමට්ඨො චා’’ති, ‘‘පරාමට්ඨො චෙව නො ච පරාමාසො’’. තයො ඛන්ධා න වත්තබ්බා – ‘‘පරාමාසා චෙව පරාමට්ඨා චා’’ති, සියා පරාමට්ඨා චෙව නො ච පරාමාසා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘පරාමට්ඨා චෙව නො ච පරාමාසා’’ති. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා පරාමාසො චෙව පරාමට්ඨො ච, සියා පරාමට්ඨො චෙව නො ච පරාමාසො, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘පරාමාසො චෙව පරාමට්ඨො චා’’තිපි, ‘‘පරාමට්ඨො චෙව නො ච පරාමාසො’’තිපි. රූපක්ඛන්ධො පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨා, සියා පරාමාසවිප්පයුත්තඅපරාමට්ඨා ¶ , සියා න වත්තබ්බා – ‘‘පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨා’’තිපි, ‘‘පරාමාසවිප්පයුත්තඅපරාමට්ඨා’’තිපි.

රූපක්ඛන්ධො ¶ අනාරම්මණො. චත්තාරො ඛන්ධා සාරම්මණා. විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො චිත්තං. චත්තාරො ඛන්ධා නො චිත්තා. තයො ඛන්ධා චෙතසිකා. ද්වෙ ඛන්ධා අචෙතසිකා. තයො ඛන්ධා චිත්තසම්පයුත්තා ¶ . රූපක්ඛන්ධො චිත්තවිප්පයුත්තො. විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො න වත්තබ්බො – ‘‘චිත්තෙන සම්පයුත්තො’’තිපි, ‘‘චිත්තෙන විප්පයුත්තො’’තිපි. තයො ඛන්ධා චිත්තසංසට්ඨා. රූපක්ඛන්ධො චිත්තවිසංසට්ඨො. විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො න වත්තබ්බො – ‘‘චිත්තෙන සංසට්ඨො’’තිපි, ‘‘චිත්තෙන විසංසට්ඨො’’තිපි. තයො ඛන්ධා චිත්තසමුට්ඨානා. විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො නො චිත්තසමුට්ඨානො. රූපක්ඛන්ධො සියා චිත්තසමුට්ඨානො, සියා නො චිත්තසමුට්ඨානො. තයො ඛන්ධා චිත්තසහභුනො. විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො නො චිත්තසහභූ. රූපක්ඛන්ධො සියා චිත්තසහභූ, සියා නො චිත්තසහභූ. තයො ඛන්ධා චිත්තානුපරිවත්තිනො. විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො නො චිත්තානුපරිවත්ති. රූපක්ඛන්ධො ¶ සියා චිත්තානුපරිවත්ති, සියා නො චිත්තානුපරිවත්ති. තයො ඛන්ධා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානා. ද්වෙ ඛන්ධා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානා. තයො ඛන්ධා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානසහභුනො. ද්වෙ ඛන්ධා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානසහභුනො. තයො ඛන්ධා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානානුපරිවත්තිනො. ද්වෙ ඛන්ධා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානානුපරිවත්තිනො.

විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො අජ්ඣත්තිකො. තයො ඛන්ධා බාහිරා. රූපක්ඛන්ධො සියා අජ්ඣත්තිකො, සියා බාහිරො. චත්තාරො ඛන්ධා නො උපාදා. රූපක්ඛන්ධො සියා උපාදා, සියා නො උපාදා, සියා උපාදින්නා, සියා අනුපාදින්නා. චත්තාරො ¶ ඛන්ධා නො උපාදානා. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා උපාදානං, සියා නො උපාදානං. රූපක්ඛන්ධො උපාදානියො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා උපාදානියා, සියා අනුපාදානියා. රූපක්ඛන්ධො උපාදානවිප්පයුත්තො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා උපාදානසම්පයුත්තා, සියා උපාදානවිප්පයුත්තා. රූපක්ඛන්ධො න වත්තබ්බො – ‘‘උපාදානඤ්චෙව උපාදානියො චා’’ති, ‘‘උපාදානියො චෙව නො ච උපාදානං’’. තයො ඛන්ධා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානඤ්චෙව උපාදානියා චා’’ති, සියා උපාදානියා චෙව නො ච උපාදානා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානියා චෙව නො ච උපාදානා’’ති. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා උපාදානඤ්චෙව උපාදානියො ච, සියා උපාදානියො චෙව නො ච උපාදානං, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘උපාදානඤ්චෙව උපාදානියො චා’’තිපි, ‘‘උපාදානියො චෙව නො ච උපාදාන’’න්තිපි. රූපක්ඛන්ධො න වත්තබ්බො – ‘‘උපාදානඤ්චෙව උපාදානසම්පයුත්තො ¶ චා’’තිපි, ‘‘උපාදානසම්පයුත්තො චෙව නො ච උපාදාන’’න්තිපි. තයො ඛන්ධා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානා චෙව උපාදානසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා උපාදානසම්පයුත්තා චෙව නො ච උපාදානා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානසම්පයුත්තා චෙව නො ච උපාදානා’’ති. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා උපාදානඤ්චෙව උපාදානසම්පයුත්තො ච, සියා උපාදානසම්පයුත්තො චෙව නො ච උපාදානං, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘උපාදානඤ්චෙව ¶ උපාදානසම්පයුත්තො චා’’තිපි, ‘‘උපාදානසම්පයුත්තො චෙව නො ච උපාදාන’’න්තිපි. රූපක්ඛන්ධො උපාදානවිප්පයුත්තඋපාදානියො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා උපාදානවිප්පයුත්තඋපාදානියා, සියා උපාදානවිප්පයුත්තඅනුපාදානියා ¶ , සියා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානවිප්පයුත්තඋපාදානියා’’තිපි, ‘‘උපාදානවිප්පයුත්තඅනුපාදානියා’’තිපි.

චත්තාරො ඛන්ධා නො කිලෙසා. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා කිලෙසො, සියා නො කිලෙසො. රූපක්ඛන්ධො සංකිලෙසිකො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා සංකිලෙසිකා ¶ , සියා අසංකිලෙසිකා. රූපක්ඛන්ධො අසංකිලිට්ඨො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා සංකිලිට්ඨා, සියා අසංකිලිට්ඨා. රූපක්ඛන්ධො කිලෙසවිප්පයුත්තො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා කිලෙසසම්පයුත්තා, සියා කිලෙසවිප්පයුත්තා. රූපක්ඛන්ධො න වත්තබ්බො – ‘‘කිලෙසො චෙව සංකිලෙසිකො චා’’ති, ‘‘සංකිලෙසිකො චෙව නො ච කිලෙසො’’. තයො ඛන්ධා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසා චෙව සංකිලෙසිකා චා’’ති, සියා සංකිලෙසිකා චෙව නො ච කිලෙසා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංකිලෙසිකා චෙව නො ච කිලෙසා’’ති. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා කිලෙසො චෙව සංකිලෙසිකො ච, සියා සංකිලෙසිකො චෙව නො ච කිලෙසො, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘කිලෙසො චෙව සංකිලෙසිකො චා’’තිපි, ‘‘සංකිලෙසිකො චෙව නො ච කිලෙසො’’තිපි. රූපක්ඛන්ධො න වත්තබ්බො – ‘‘කිලෙසො චෙව සංකිලිට්ඨො චා’’තිපි, ‘‘සංකිලිට්ඨො චෙව නො ¶ ච කිලෙසො’’තිපි. තයො ඛන්ධා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසො චෙව සංකිලිට්ඨා චා’’ති, සියා සංකිලිට්ඨා චෙව නො ච කිලෙසා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංකිලිට්ඨා චෙව නො ච කිලෙසා’’ති. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා කිලෙසො චෙව සංකිලිට්ඨො ච, සියා සංකිලිට්ඨො චෙව නො ච කිලෙසො, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘කිලෙසො චෙව සංකිලිට්ඨො චා’’තිපි, ‘‘සංකිලිට්ඨො චෙව නො ච කිලෙසො’’තිපි.

රූපක්ඛන්ධො න වත්තබ්බො – ‘‘කිලෙසො චෙව කිලෙසසම්පයුත්තො චා’’තිපි, ‘‘කිලෙසසම්පයුත්තො චෙව නො ච කිලෙසො’’තිපි. තයො ඛන්ධා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසා චෙව කිලෙසසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා කිලෙසසම්පයුත්තා චෙව නො ච කිලෙසා, සියා න වත්තබ්බා – කිලෙසසම්පයුත්තා චෙව නො ච කිලෙසා’’ති. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො සියා කිලෙසො චෙව කිලෙසසම්පයුත්තො ච, සියා කිලෙසසම්පයුත්තො චෙව නො ච කිලෙසො, සියා න වත්තබ්බො – ‘‘කිලෙසො චෙව කිලෙසසම්පයුත්තො චා’’තිපි, ‘‘කිලෙසසම්පයුත්තො චෙව නො ච කිලෙසො’’තිපි. රූපක්ඛන්ධො කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසිකො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසිකා ¶ , සියා ¶ කිලෙසවිප්පයුත්තඅසංකිලෙසිකා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසිකා’’තිපි, ‘‘කිලෙසවිප්පයුත්තඅසංකිලෙසිකා’’තිපි.

රූපක්ඛන්ධො න දස්සනෙන පහාතබ්බො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා දස්සනෙන පහාතබ්බා, සියා න දස්සනෙන පහාතබ්බා. රූපක්ඛන්ධො න භාවනාය පහාතබ්බො ¶ . චත්තාරො ඛන්ධා සියා භාවනාය පහාතබ්බා, සියා න භාවනාය පහාතබ්බා. රූපක්ඛන්ධො න දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා, සියා න දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා. රූපක්ඛන්ධො න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා, සියා න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා. රූපක්ඛන්ධො අවිතක්කො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා සවිතක්කා, සියා අවිතක්කා. රූපක්ඛන්ධො අවිචාරො. චත්තාරො ¶ ඛන්ධා සියා සවිචාරා, සියා අවිචාරා. රූපක්ඛන්ධො අප්පීතිකො, චත්තාරො ඛන්ධා සියා සප්පීතිකා, සියා අප්පීතිකා. රූපක්ඛන්ධො න පීතිසහගතො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා පීතිසහගතා, සියා න පීතිසහගතා. ද්වෙ ඛන්ධා න සුඛසහගතා. තයො ඛන්ධා සියා සුඛසහගතා, සියා න සුඛසහගතා. ද්වෙ ඛන්ධා න උපෙක්ඛාසහගතා. තයො ඛන්ධා සියා උපෙක්ඛාසහගතා, සියා න උපෙක්ඛාසහගතා.

රූපක්ඛන්ධො කාමාවචරො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා කාමාවචරා, සියා න කාමාවචරා. රූපක්ඛන්ධො න රූපාවචරො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා රූපාවචරා, සියා න රූපාවචරා. රූපක්ඛන්ධො න අරූපාවචරො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා අරූපාවචරා, සියා න අරූපාවචරා. රූපක්ඛන්ධො පරියාපන්නො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා පරියාපන්නා, සියා අපරියාපන්නා. රූපක්ඛන්ධො අනිය්යානිකො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා නිය්යානිකා, සියා අනිය්යානිකා. රූපක්ඛන්ධො අනියතො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා නියතා, සියා අනියතා. රූපක්ඛන්ධො සඋත්තරො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා සඋත්තරා, සියා අනුත්තරා. රූපක්ඛන්ධො අරණො. චත්තාරො ඛන්ධා සියා සරණා, සියා අරණාති.

පඤ්හාපුච්ඡකං.

ඛන්ධවිභඞ්ගො නිට්ඨිතො.

2. ආයතනවිභඞ්ගො

1. සුත්තන්තභාජනීයං

154. ද්වාදසායතනානි ¶ ¶ ¶ ¶ – චක්ඛායතනං, රූපායතනං, සොතායතනං, සද්දායතනං, ඝානායතනං, ගන්ධායතනං, ජිව්හායතනං, රසායතනං, කායායතනං, ඵොට්ඨබ්බායතනං, මනායතනං, ධම්මායතනං.

චක්ඛුං අනිච්චං දුක්ඛං අනත්තා විපරිණාමධම්මං. රූපා අනිච්චා දුක්ඛා අනත්තා විපරිණාමධම්මා. සොතං අනිච්චං දුක්ඛං අනත්තා විපරිණාමධම්මං. සද්දා අනිච්චා දුක්ඛා අනත්තා විපරිණාමධම්මා. ඝානං අනිච්චං දුක්ඛං අනත්තා විපරිණාමධම්මං. ගන්ධා අනිච්චා දුක්ඛා අනත්තා විපරිණාමධම්මා. ජිව්හා අනිච්චා දුක්ඛා අනත්තා විපරිණාමධම්මා. රසා අනිච්චා දුක්ඛා අනත්තා විපරිණාමධම්මා. කායො අනිච්චො දුක්ඛො අනත්තා විපරිණාමධම්මො. ඵොට්ඨබ්බා අනිච්චා දුක්ඛා අනත්තා විපරිණාමධම්මා. මනො අනිච්චො දුක්ඛො අනත්තා විපරිණාමධම්මො. ධම්මා අනිච්චා දුක්ඛා අනත්තා විපරිණාමධම්මා.

සුත්තන්තභාජනීයං.

2. අභිධම්මභාජනීයං

155. ද්වාදසායතනානි ¶ – චක්ඛායතනං, සොතායතනං, ඝානායතනං, ජිව්හායතනං, කායායතනං, මනායතනං, රූපායතනං, සද්දායතනං, ගන්ධායතනං, රසායතනං, ඵොට්ඨබ්බායතනං, ධම්මායතනං.

156. තත්ථ කතමං චක්ඛායතනං? යං චක්ඛු [චක්ඛුං (සී. ස්යා. ක.) ධ. ස. 596-599] චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය පසාදො අත්තභාවපරියාපන්නො අනිදස්සනො සප්පටිඝො, යෙන චක්ඛුනා ¶ අනිදස්සනෙන සප්පටිඝෙන රූපං සනිදස්සනං සප්පටිඝං පස්සි වා පස්සති වා පස්සිස්සති වා පස්සෙ වා, චක්ඛුම්පෙතං චක්ඛායතනම්පෙතං චක්ඛුධාතුපෙසා චක්ඛුන්ද්රියම්පෙතං ලොකොපෙසො ද්වාරාපෙසා සමුද්දොපෙසො පණ්ඩරම්පෙතං ඛෙත්තම්පෙතං වත්ථුම්පෙතං නෙත්තම්පෙතං නයනම්පෙතං ඔරිමං තීරම්පෙතං සුඤ්ඤො ගාමොපෙසො. ඉදං වුච්චති ‘‘චක්ඛායතනං’’ ¶ .

157. තත්ථ ¶ කතමං සොතායතනං? යං සොතං චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය පසාදො අත්තභාවපරියාපන්නො අනිදස්සනො සප්පටිඝො, යෙන සොතෙන අනිදස්සනෙන සප්පටිඝෙන සද්දං අනිදස්සනං සප්පටිඝං සුණි වා සුණාති වා සුණිස්සති වා සුණෙ වා, සොතම්පෙතං සොතායතනම්පෙතං සොතධාතුපෙසා සොතින්ද්රියම්පෙතං ලොකොපෙසො ද්වාරාපෙසා සමුද්දොපෙසො පණ්ඩරම්පෙතං ඛෙත්තම්පෙතං වත්ථුම්පෙතං ඔරිමං තීරම්පෙතං සුඤ්ඤො ගාමොපෙසො. ඉදං වුච්චති ‘‘සොතායතනං’’.

158. තත්ථ කතමං ඝානායතනං? යං ඝානං චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය පසාදො අත්තභාවපරියාපන්නො අනිදස්සනො සප්පටිඝො, යෙන ඝානෙන අනිදස්සනෙන සප්පටිඝෙන ගන්ධං අනිදස්සනං සප්පටිඝං ඝායි වා ඝායති වා ඝායිස්සති වා ඝායෙ වා, ඝානම්පෙතං ඝානායතනම්පෙතං ඝානධාතුපෙසා ඝානින්ද්රියම්පෙතං ලොකොපෙසො ද්වාරාපෙසා සමුද්දොපෙසො පණ්ඩරම්පෙතං ඛෙත්තම්පෙතං වත්ථුම්පෙතං ඔරිමං තීරම්පෙතං සුඤ්ඤො ගාමොපෙසො. ඉදං වුච්චති ‘‘ඝානායතනං’’.

159. තත්ථ කතමං ජිව්හායතනං? යා ජිව්හා චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය පසාදො අත්තභාවපරියාපන්නො අනිදස්සනො සප්පටිඝො, යාය ජිව්හාය අනිදස්සනාය සප්පටිඝාය රසං අනිදස්සනං සප්පටිඝං සායි වා සායති වා සායිස්සති වා සායෙ වා, ජිව්හාපෙසා ජිව්හායතනම්පෙතං ¶ ජිව්හාධාතුපෙසා ජීව්හින්ද්රියම්පෙතං ලොකොපෙසො ද්වාරාපෙසා සමුද්දොපෙසො පණ්ඩරම්පෙතං ඛෙත්තම්පෙතං වත්ථුම්පෙතං ඔරිමං තීරම්පෙතං සුඤ්ඤො ගාමොපෙසො. ඉදං වුච්චති ‘‘ජිව්හායතනං’’.

160. තත්ථ කතමං කායායතනං? යො කායො චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය පසාදො අත්තභාවපරියාපන්නො අනිදස්සනො සප්පටිඝො, යෙන කායෙන අනිදස්සනෙන සප්පටිඝෙන ඵොට්ඨබ්බං අනිදස්සනං සප්පටිඝං ඵුසි වා ඵුසති වා ඵුසිස්සති වා ඵුසෙ වා, කායොපෙසො කායායතනම්පෙතං කායධාතුපෙසා කායින්ද්රියම්පෙතං ලොකොපෙසො ද්වාරාපෙසා සමුද්දොපෙසො පණ්ඩරම්පෙතං ඛෙත්තම්පෙතං වත්ථුම්පෙතං ඔරිමං තීරම්පෙතං සුඤ්ඤො ගාමොපෙසො. ඉදං වුච්චති ‘‘කායායතනං’’.

161. තත්ථ ¶ කතමං මනායතනං? එකවිධෙන මනායතනං – ඵස්සසම්පයුත්තං.

දුවිධෙන මනායතනං – අත්ථි සහෙතුකං, අත්ථි අහෙතුකං.

තිවිධෙන මනායතනං – අත්ථි කුසලං, අත්ථි අකුසලං, අත්ථි අබ්යාකතං.

චතුබ්බිධෙන මනායතනං – අත්ථි කාමාවචරං, අත්ථි රූපාවචරං, අත්ථි අරූපාවචරං, අත්ථි අපරියාපන්නං.

පඤ්චවිධෙන මනායතනං – අත්ථි සුඛින්ද්රියසම්පයුත්තං, අත්ථි දුක්ඛින්ද්රියසම්පයුත්තං, අත්ථි සොමනස්සින්ද්රියසම්පයුත්තං, අත්ථි දොමනස්සින්ද්රියසම්පයුත්තං, අත්ථි උපෙක්ඛින්ද්රියසම්පයුත්තං.

ඡබ්බිධෙන මනායතනං – චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණං, මනොවිඤ්ඤාණං. එවං ඡබ්බිධෙන මනායතනං.

සත්තවිධෙන මනායතනං – චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණං, මනොධාතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතු. එවං සත්තවිධෙන මනායතනං.

අට්ඨවිධෙන මනායතනං – චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණං ¶ අත්ථි සුඛසහගතං, අත්ථි දුක්ඛසහගතං, මනොධාතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතු. එවං අට්ඨවිධෙන මනායතනං.

නවවිධෙන මනායතනං – චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණං, මනොධාතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතු අත්ථි කුසලං, අත්ථි අකුසලං, අත්ථි අබ්යාකතං. එවං නවවිධෙන මනායතනං.

දසවිධෙන මනායතනං – චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණං අත්ථි සුඛසහගතං, අත්ථි දුක්ඛසහගතං, මනොධාතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතු අත්ථි කුසලං, අත්ථි අකුසලං, අත්ථි අබ්යාකතං. එවං දසවිධෙන මනායතනං.

එකවිධෙන මනායතනං – ඵස්සසම්පයුත්තං.

දුවිධෙන මනායතනං – අත්ථි සහෙතුකං, අත්ථි අහෙතුකං.

තිවිධෙන ¶ මනායතනං – අත්ථි සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං, අත්ථි දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං, අත්ථි අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං…පෙ…. එවං බහුවිධෙන මනායතනං. ඉදං වුච්චති ‘‘මනායතනං’’.

162. තත්ථ ¶ කතමං රූපායතනං? යං රූපං චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය වණ්ණනිභා සනිදස්සනං සප්පටිඝං නීලං පීතකං ලොහිතකං [පීතං ලොහිතං (සී.)] ඔදාතං කාළකං මඤ්ජිට්ඨකං [මඤ්ජෙට්ඨකං (සී. ස්යා.)] හරි හරිවණ්ණං අම්බඞ්කුරවණ්ණං දීඝං රස්සං අණුං ථූලං වට්ටං පරිමණ්ඩලං චතුරස්සං ඡළංසං අට්ඨංසං සොළසංසං නින්නං ථලං ඡායා ආතපො ආලොකො අන්ධකාරො අබ්භා මහිකා ධූමො රජො චන්දමණ්ඩලස්ස වණ්ණනිභා සූරියමණ්ඩලස්ස [සුරියමණ්ඩලස්ස (සී. ස්යා. කං.)] වණ්ණනිභා තාරකරූපානං වණ්ණනිභා ආදාසමණ්ඩලස්ස වණ්ණනිභා මණිසඞ්ඛමුත්තවෙළුරියස්ස වණ්ණනිභා ජාතරූපරජතස්ස වණ්ණනිභා, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය වණ්ණනිභා සනිදස්සනං සප්පටිඝං, යං රූපං සනිදස්සනං සප්පටිඝං චක්ඛුනා අනිදස්සනෙන සප්පටිඝෙන පස්සි වා පස්සති වා පස්සිස්සති වා පස්සෙ වා, රූපම්පෙතං රූපායතනම්පෙතං රූපධාතුපෙසා. ඉදං වුච්චති ‘‘රූපායතනං’’.

163. තත්ථ ¶ කතමං සද්දායතනං? යො සද්දො චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය අනිදස්සනො සප්පටිඝො භෙරිසද්දො මුදිඞ්ගසද්දො [මුතිඞ්ගසද්ධො (සී.)] සඞ්ඛසද්දො පණවසද්දො ගීතසද්දො වාදිතසද්දො සම්මසද්දො පාණිසද්දො සත්තානං නිග්ඝොසසද්දො ධාතූනං සන්නිඝාතසද්දො වාතසද්දො උදකසද්දො මනුස්සසද්දො අමනුස්සසද්දො, යො වා පනඤ්ඤොපි අත්ථි සද්දො චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය අනිදස්සනො සප්පටිඝො, යං සද්දං අනිදස්සනං සප්පටිඝං සොතෙන අනිදස්සනෙන සප්පටිඝෙන සුණි වා සුණාති වා සුණිස්සති වා සුණෙ වා, සද්දොපෙසො සද්දායතනම්පෙතං සද්දධාතුපෙසා. ඉදං වුච්චති ‘‘සද්දායතනං’’.

164. තත්ථ කතමං ගන්ධායතනං? යො ගන්ධො චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය අනිදස්සනො සප්පටිඝො මූලගන්ධො සාරගන්ධො තචගන්ධො පත්තගන්ධො පුප්ඵගන්ධො ඵලගන්ධො ආමගන්ධො විස්සගන්ධො සුගන්ධො දුග්ගන්ධො, යො වා පනඤ්ඤොපි අත්ථි ගන්ධො චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය අනිදස්සනො සප්පටිඝො ¶ , යං ගන්ධං අනිදස්සනං සප්පටිඝං ඝානෙන අනිදස්සනෙන සප්පටිඝෙන ඝායි වා ඝායති වා ඝායිස්සති වා ඝායෙ වා, ගන්ධොපෙසො ගන්ධායතනම්පෙතං ගන්ධධාතුපෙසා. ඉදං වුච්චති ‘‘ගන්ධායතනං’’.

165. තත්ථ කතමං රසායතනං? යො රසො චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය අනිදස්සනො සප්පටිඝො මූලරසො ඛන්ධරසො තචරසො පත්තරසො පුප්ඵරසො ඵලරසො අම්බිලං මධුරං තිත්තකං කටුකං ලොණිකං [ලපිලකං (සී.), ලම්පිකං (ක. සී.)] ඛාරිකං ලම්බිකං කසාවො සාදු අසාදු, යො වා පනඤ්ඤොපි අත්ථි රසො චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය අනිදස්සනො සප්පටිඝො, යං රසං අනිදස්සනං සප්පටිඝං ජිව්හාය අනිදස්සනාය සප්පටිඝාය සායි වා සායති වා සායිස්සති වා සායෙ වා, රසොපෙසො රසායතනම්පෙතං රසධාතුපෙසා. ඉදං වුච්චති ‘‘රසායතනං’’.

166. තත්ථ කතමං ඵොට්ඨබ්බායතනං? පථවීධාතු තෙජොධාතු වායොධාතු කක්ඛළං මුදුකං සණ්හං ඵරුසං සුඛසම්ඵස්සං දුක්ඛසම්ඵස්සං ගරුකං ලහුකං, යං ඵොට්ඨබ්බං අනිදස්සනං සප්පටිඝං කායෙන අනිදස්සනෙන සප්පටිඝෙන ඵුසි වා ඵුසති වා ඵුසිස්සති වා ඵුසෙ වා, ඵොට්ඨබ්බොපෙසො ඵොට්ඨබ්බායතනම්පෙතං ඵොට්ඨබ්බධාතුපෙසා. ඉදං වුච්චති ‘‘ඵොට්ඨබ්බායතනං’’.

167. තත්ථ ¶ කතමං ධම්මායතනං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො, යඤ්ච රූපං අනිදස්සනඅප්පටිඝං ධම්මායතනපරියාපන්නං, අසඞ්ඛතා ච ධාතු.

තත්ථ කතමො වෙදනාක්ඛන්ධො? එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො. දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො. තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ… එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො…පෙ… එවං බහුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො. අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාක්ඛන්ධො’’.

තත්ථ කතමො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො? එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො. දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො. තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි ¶ අබ්යාකතො…පෙ… එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො…පෙ… එවං බහුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො. අයං වුච්චති ‘‘සඤ්ඤාක්ඛන්ධො’’.

තත්ථ කතමො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො? එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො. දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතු, අත්ථි න හෙතු. තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ… එවං දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො…පෙ… එවං බහුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො. අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො’’.

තත්ථ කතමං ¶ රූපං අනිදස්සනඅප්පටිඝං ධම්මායතනපරියාපන්නං? ඉත්ථින්ද්රියං පුරිසින්ද්රියං…පෙ… කබළීකාරො ආහාරො. ඉදං වුච්චති රූපං ‘‘අනිදස්සනඅප්පටිඝං ධම්මායතනපරියාපන්නං’’.

තත්ථ කතමා අසඞ්ඛතා ධාතු? රාගක්ඛයො ¶ , දොසක්ඛයො, මොහක්ඛයො – අයං වුච්චති ‘‘අසඞ්ඛතා ධාතු’’.

ඉදං වුච්චති ධම්මායතනං.

අභිධම්මභාජනීයං.

3. පඤ්හාපුච්ඡකං

168. ද්වාදසායතනානි ¶ – චක්ඛායතනං, රූපායතනං, සොතායතනං, සද්දායතනං, ඝානායතනං, ගන්ධායතනං, ජිව්හායතනං, රසායතනං, කායායතනං, ඵොට්ඨබ්බායතනං, මනායතනං, ධම්මායතනං.

169. ද්වාදසන්නං ආයතනානං කති කුසලා, කති අකුසලා, කති අබ්යාකතා…පෙ… කති සරණා, කති අරණා?

1. තිකං

170. දසායතනා අබ්යාකතා. ද්වායතනා සියා කුසලා, සියා අකුසලා, සියා අබ්යාකතා. දසායතනා න වත්තබ්බා – ‘‘සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා’’තිපි, ‘‘දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා’’තිපි, ‘‘අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා’’තිපි. මනායතනං සියා සුඛාය වෙදනාය ¶ සම්පයුත්තං, සියා දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං, සියා අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං. ධම්මායතනං සියා සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං, සියා දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං, සියා අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්ත’’න්තිපි, ‘‘දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්ත’’න්තිපි, ‘‘අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්ත’’න්තිපි. දසායතනා නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මා. ද්වායතනා සියා විපාකා, සියා විපාකධම්මධම්මා, සියා නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මා.

පඤ්චායතනා උපාදින්නුපාදානියා. සද්දායතනං ¶ අනුපාදින්නුපාදානියං. චත්තාරො ආයතනා සියා උපාදින්නුපාදානියා, සියා අනුපාදින්නුපාදානියා, සියා අනුපාදානියා. ද්වායතනා සියා උපාදින්නුපාදානියා, සියා අනුපාදින්නුපාදානියා, සියා අනුපාදින්නඅනුපාදානියා. දසායතනා අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකා. ද්වායතනා සියා සංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකා, සියා අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකා, සියා අසංකිලිට්ඨඅසංකිලෙසිකා. දසායතනා අවිතක්කඅවිචාරා. මනායතනං සියා සවිතක්කසවිචාරං, සියා අවිතක්කවිචාරමත්තං, සියා අවිතක්කඅවිචාරං. ධම්මායතනං සියා සවිතක්කසවිචාරං, සියා අවිතක්කවිචාරමත්තං, සියා අවිතක්කඅවිචාරං ¶ , සියා න වත්තබ්බං – ‘‘සවිතක්කසවිචාර’’න්තිපි, ‘‘අවිතක්කවිචාරමත්ත’’න්තිපි, ‘‘අවිතක්කඅවිචාර’’න්තිපි. දසායතනා න වත්තබ්බා – ‘‘පීතිසහගතා’’තිපි, ‘‘සුඛසහගතා’’තිපි, ‘‘උපෙක්ඛාසහගතා’’තිපි. ද්වායතනා සියා පීතිසහගතා, සියා ¶ සුඛසහගතා, සියා උපෙක්ඛාසහගතා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘පීතිසහගතා’’තිපි, ‘‘සුඛසහගතා’’තිපි, ‘‘උපෙක්ඛාසහගතා’’තිපි.

දසායතනා නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බා. ද්වායතනා සියා දස්සනෙන පහාතබ්බා, සියා භාවනාය පහාතබ්බා, සියා නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බා. දසායතනා නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා. ද්වායතනා සියා දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා, සියා භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා, සියා නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා. දසායතනා නෙවාචයගාමිනාපචයගාමිනො. ද්වායතනා සියා ආචයගාමිනො, සියා අපචයගාමිනො, සියා නෙවාචයගාමිනාපචයගාමිනො. දසායතනා ¶ නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛා. ද්වායතනා සියා සෙක්ඛා, සියා අසෙක්ඛා ¶ , සියා නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛා. දසායතනා පරිත්තා. ද්වායතනා සියා පරිත්තා, සියා මහග්ගතා, සියා අප්පමාණා. දසායතනා අනාරම්මණා. ද්වායතනා සියා පරිත්තාරම්මණා, සියා මහග්ගතාරම්මණා, සියා අප්පමාණාරම්මණා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘පරිත්තාරම්මණා’’තිපි, ‘‘මහග්ගතාරම්මණා’’තිපි, ‘‘අප්පමාණාරම්මණා’’තිපි. දසායතනා මජ්ඣිමා. ද්වායතනා සියා හීනා, සියා මජ්ඣිමා, සියා පණීතා. දසායතනා අනියතා. ද්වායතනා සියා මිච්ඡත්තනියතා, සියා සම්මත්තනියතා, සියා අනියතා.

දසායතනා අනාරම්මණා. ද්වායතනා සියා මග්ගාරම්මණා, සියා මග්ගහෙතුකා, සියා මග්ගාධිපතිනො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘මග්ගාරම්මණා’’තිපි, ‘‘මග්ගහෙතුකා’’තිපි, ‘‘මග්ගාධිපතිනො’’තිපි. පඤ්චායතනා සියා උප්පන්නා, සියා උප්පාදිනො, න වත්තබ්බා – ‘‘අනුප්පන්නා’’ති. සද්දායතනං සියා උප්පන්නං, සියා අනුප්පන්නං, න වත්තබ්බං – ‘‘උප්පාදී’’ති. පඤ්චායතනා සියා උප්පන්නා, සියා අනුප්පන්නා, සියා උප්පාදිනො. ධම්මායතනං සියා උප්පන්නං, සියා අනුප්පන්නං, සියා උප්පාදි, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘උප්පන්න’’න්තිපි, ‘‘අනුප්පන්න’’න්තිපි, ‘‘උප්පාදී’’තිපි. එකාදසායතනා සියා අතීතා, සියා අනාගතා, සියා පච්චුප්පන්නා. ධම්මායතනං සියා අතීතං, සියා අනාගතං, සියා පච්චුප්පන්නං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘අතීත’’න්තිපි, ‘‘අනාගත’’න්තිපි, ‘‘පච්චුප්පන්න’’න්තිපි. දසායතනා අනාරම්මණා. ද්වායතනා සියා ¶ අතීතාරම්මණා, සියා අනාගතාරම්මණා ¶ , සියා පච්චුප්පන්නාරම්මණා, සියා න වත්තබ්බා ¶ – ‘‘අතීතාරම්මණා’’තිපි, ‘‘අනාගතාරම්මණා’’තිපි, ‘‘පච්චුප්පන්නාරම්මණා’’තිපි; සියා අජ්ඣත්තා, සියා බහිද්ධා, සියා අජ්ඣත්තබහිද්ධා. දසායතනා අනාරම්මණා. ද්වායතනා සියා අජ්ඣත්තාරම්මණා, සියා බහිද්ධාරම්මණා, සියා අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘අජ්ඣත්තාරම්මණා’’තිපි, ‘‘බහිද්ධාරම්මණා’’තිපි, ‘‘අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා’’තිපි. රූපායතනං සනිදස්සනසප්පටිඝං. නවායතනා අනිදස්සනසප්පටිඝා. ද්වායතනා අනිදස්සනඅප්පටිඝා.

2. දුකං

171. එකාදසායතනා න හෙතූ. ධම්මායතනං සියා හෙතු, සියා න හෙතු. දසායතනා අහෙතුකා. ද්වායතනා සියා සහෙතුකා, සියා අහෙතුකා. දසායතනා හෙතුවිප්පයුත්තා. ද්වායතනා සියා හෙතුසම්පයුත්තා, සියා හෙතුවිප්පයුත්තා. දසායතනා න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතූ ¶ චෙව සහෙතුකා චා’’තිපි, ‘‘සහෙතුකා චෙව න ච හෙතූ’’තිපි. මනායතනං න වත්තබ්බං – ‘‘හෙතු චෙව සහෙතුකඤ්චා’’ති, සියා සහෙතුකඤ්චෙව න ච හෙතු, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘සහෙතුකඤ්චෙව න ච හෙතූ’’ති. ධම්මායතනං සියා හෙතු චෙව සහෙතුකඤ්ච, සියා සහෙතුකඤ්චෙව න ච හෙතු, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘හෙතු චෙව සහෙතුකඤ්චා’’තිපි, ‘‘සහෙතුකඤ්චෙව න ච හෙතූ’’තිපි. දසායතනා න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතූ චෙව හෙතුසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘හෙතුසම්පයුත්තා චෙව න ච හෙතූ’’තිපි. මනායතනං න වත්තබ්බං – ‘‘හෙතු චෙව හෙතුසම්පයුත්තඤ්චා’’ති, සියා හෙතුසම්පයුත්තඤ්චෙව න ච හෙතු, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘හෙතුසම්පයුත්තඤ්චෙව න ¶ ච හෙතූ’’ති. ධම්මායතනං සියා හෙතු චෙව හෙතුසම්පයුත්තඤ්ච, සියා හෙතුසම්පයුත්තඤ්චෙව න ච හෙතු, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘හෙතු චෙව හෙතුසම්පයුත්තඤ්චා’’තිපි, ‘‘හෙතුසම්පයුත්තඤ්චෙව න ච හෙතූ’’තිපි. දසායතනා න හෙතූඅහෙතුකා. මනායතනං සියා න හෙතුසහෙතුකං, සියා න හෙතුඅහෙතුකං. ධම්මායතනං සියා න හෙතුසහෙතුකං, සියා න හෙතුඅහෙතුකං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘න හෙතුසහෙතුක’’න්තිපි, ‘‘න හෙතුඅහෙතුක’’න්තිපි.

එකාදසායතනා සප්පච්චයා. ධම්මායතනං සියා සප්පච්චයං, සියා අප්පච්චයං. එකාදසායතනා සඞ්ඛතා. ධම්මායතනං සියා සඞ්ඛතං, සියා අසඞ්ඛතං. රූපායතනං සනිදස්සනං. එකාදසායතනා ¶ අනිදස්සනා. දසායතනා ¶ සප්පටිඝා. ද්වායතනා අප්පටිඝා. දසායතනා රූපා. මනායතනං අරූපං. ධම්මායතනං සියා රූපං, සියා අරූපං. දසායතනා ලොකියා. ද්වායතනා සියා ලොකියා, සියා ලොකුත්තරා; කෙනචි විඤ්ඤෙය්යා, කෙනචි න විඤ්ඤෙය්යා.

එකාදසායතනා නො ආසවා. ධම්මායතනං සියා ආසවො, සියා නො ආසවො. දසායතනා සාසවා. ද්වායතනා සියා සාසවා, සියා අනාසවා. දසායතනා ආසවවිප්පයුත්තා. ද්වායතනා සියා ආසවසම්පයුත්තා, සියා ආසවවිප්පයුත්තා. දසායතනා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවා චෙව සාසවා චා’’ති, ‘‘සාසවා චෙව නො ච ආසවා’’. මනායතනං න වත්තබ්බං – ‘‘ආසවො චෙව සාසවඤ්චා’’ති, සියා සාසවඤ්චෙව නො ච ආසවො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘සාසවඤ්චෙව නො ච ආසවො’’ති. ධම්මායතනං සියා ආසවො චෙව සාසවඤ්ච, සියා සාසවඤ්චෙව නො ච ¶ ආසවො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘ආසවො චෙව සාසවඤ්චා’’තිපි, ‘‘සාසවඤ්චෙව නො ච ආසවො’’තිපි. දසායතනා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවා චෙව ආසවසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘ආසවසම්පයුත්තා චෙව නො ච ආසවා’’තිපි. මනායතනං න වත්තබ්බං – ‘‘ආසවො චෙව ආසවසම්පයුත්තඤ්චා’’ති, සියා ආසවසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච ආසවො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘ආසවසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච ආසවො’’ති. ධම්මායතනං සියා ¶ ආසවො චෙව ආසවසම්පයුත්තඤ්ච, සියා ආසවසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච ආසවො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘ආසවො චෙව ආසවසම්පයුත්තඤ්චා’’තිපි, ‘‘ආසවසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච ආසවො’’තිපි. දසායතනා ආසවවිප්පයුත්තසාසවා. ද්වායතනා සියා ආසවවිප්පයුත්තසාසවා, සියා ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවවිප්පයුත්තසාසවා’’තිපි, ‘‘ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවා’’තිපි.

එකාදසායතනා නො සංයොජනා. ධම්මායතනං සියා සංයොජනං, සියා නො සංයොජනං. දසායතනා සංයොජනියා. ද්වායතනා සියා සංයොජනියා, සියා අසංයොජනියා. දසායතනා සංයොජනවිප්පයුත්තා. ද්වායතනා සියා සංයොජනසම්පයුත්තා, සියා සංයොජනවිප්පයුත්තා. දසායතනා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනා චෙව සංයොජනියා චා’’ති, සංයොජනියා චෙව නො ච සංයොජනා. මනායතනං න වත්තබ්බං – ‘‘සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනියඤ්චා’’ති, සියා සංයොජනියඤ්චෙව නො ච සංයොජනං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘සංයොජනියඤ්චෙව නො ච සංයොජන’’න්ති. ධම්මායතනං ¶ සියා සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනියඤ්ච, සියා සංයොජනියඤ්චෙව නො ච සංයොජනං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘සංයොජනඤ්චෙව ¶ සංයොජනිය’’න්තිපි, ‘‘සංයොජනියඤ්චෙව නො ච සංයොජන’’න්තිපි. දසායතනා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනා චෙව සංයොජනසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘සංයොජනසම්පයුත්තා චෙව නො ච සංයොජනා’’තිපි. මනායතනං ¶ න වත්තබ්බං – ‘‘සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනසම්පයුත්තඤ්චා’’ති, සියා සංයොජනසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච සංයොජනං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘සංයොජනසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච සංයොජන’’න්ති. ධම්මායතනං සියා සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනසම්පයුත්තඤ්ච, සියා සංයොජනසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච සංයොජනං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනසම්පයුත්තඤ්චා’’තිපි, ‘‘සංයොජනසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච සංයොජන’’න්තිපි. දසායතනා සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියා ¶ . ද්වායතනා සියා සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියා, සියා සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියා’’තිපි, ‘‘සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියා’’තිපි.

එකාදසායතනා නො ගන්ථා. ධම්මායතනං සියා ගන්ථො, සියා නො ගන්ථො. දසායතනා ගන්ථනියා. ද්වායතනා සියා ගන්ථනියා, සියා අගන්ථනියා. දසායතනා ගන්ථවිප්පයුත්තා. ද්වායතනා සියා ගන්ථසම්පයුත්තා, සියා ගන්ථවිප්පයුත්තා. දසායතනා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථා චෙව ගන්ථනියා චා’’ති, ගන්ථනියා චෙව නො ච ගන්ථා. මනායතනං න වත්තබ්බං ¶ – ‘‘ගන්ථො චෙව ගන්ථනියඤ්චා’’ති, සියා ගන්ථනියඤ්චෙව නො ච ගන්ථො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘ගන්ථනියඤ්චෙව නො ච ගන්ථො’’ති. ධම්මායතනං සියා ගන්ථො චෙව ගන්ථනියඤ්ච, සියා ගන්ථනියඤ්චෙව නො ච ගන්ථො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘ගන්ථො චෙව ගන්ථනියඤ්චා’’තිපි, ‘‘ගන්ථනියඤ්චෙව නො ච ගන්ථො’’තිපි. දසායතනා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථා චෙව ගන්ථසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘ගන්ථසම්පයුත්තා චෙව නො ච ගන්ථා’’තිපි. මනායතනං න වත්තබ්බං – ‘‘ගන්ථො චෙව ගන්ථසම්පයුත්තඤ්චා’’ති, සියා ගන්ථසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච ගන්ථො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘ගන්ථසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච ගන්ථො’’ති. ධම්මායතනං සියා ගන්ථො චෙව ගන්ථසම්පයුත්තඤ්ච, සියා ගන්ථසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච ගන්ථො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘ගන්ථො චෙව ගන්ථසම්පයුත්තඤ්චා’’තිපි, ‘‘ගන්ථසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච ගන්ථො’’තිපි. දසායතනා ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියා. ද්වායතනා සියා ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියා, සියා ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියා’’තිපි, ‘‘ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියා’’තිපි.

එකාදසායතනා නො ඔඝා…පෙ… නො යොගා…පෙ… නො නීවරණා. ධම්මායතනං සියා ¶ නීවරණං, සියා නො නීවරණං. දසායතනා නීවරණියා. ද්වායතනා සියා ¶ නීවරණියා, සියා අනීවරණියා. දසායතනා නීවරණවිප්පයුත්තා. ද්වායතනා සියා නීවරණසම්පයුත්තා, සියා නීවරණවිප්පයුත්තා. දසායතනා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණා චෙව නීවරණියා චා’’ති, නීවරණියා චෙව නො ච නීවරණා. මනායතනං න වත්තබ්බං – ‘‘නීවරණඤ්චෙව නීවරණියඤ්චා’’ති ¶ , සියා නීවරණියඤ්චෙව නො ච නීවරණං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘නීවරණියඤ්චෙව නො ච නීවරණ’’න්ති. ධම්මායතනං සියා නීවරණඤ්චෙව නීවරණියඤ්ච, සියා නීවරණියඤ්චෙව නො ච නීවරණං, සියා ¶ න වත්තබ්බං – ‘‘නීවරණඤ්චෙව නීවරණියඤ්චා’’තිපි, ‘‘නීවරණියඤ්චෙව නො ච නීවරණ’’න්තිපි. දසායතනා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණා චෙව නීවරණසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘නීවරණසම්පයුත්තා චෙව නො ච නීවරණා’’තිපි. මනායතනං න වත්තබ්බං – ‘‘නීවරණඤ්චෙව නීවරණසම්පයුත්තඤ්චා’’ති, සියා නීවරණසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච නීවරණං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘නීවරණසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච නීවරණ’’න්ති. ධම්මායතනං සියා නීවරණඤ්චෙව නීවරණසම්පයුත්තඤ්ච, සියා නීවරණසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච නීවරණං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘නීවරණඤ්චෙව නීවරණසම්පයුත්තඤ්චා’’තිපි, ‘‘නීවරණසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච නීවරණ’’න්තිපි. දසායතනා නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණියා. ද්වායතනා සියා නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණියා, සියා නීවරණවිප්පයුත්තඅනීවරණියා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණියා’’තිපි, ‘‘නීවරණවිප්පයුත්තඅනීවරණියා’’තිපි.

එකාදසායතනා නො පරාමාසා. ධම්මායතනං සියා පරාමාසො, සියා නො පරාමාසො. දසායතනා පරාමට්ඨා. ද්වායතනා සියා පරාමට්ඨා, සියා අපරාමට්ඨා. දසායතනා පරාමාසවිප්පයුත්තා. මනායතනං සියා පරාමාසසම්පයුත්තං, සියා පරාමාසවිප්පයුත්තං. ධම්මායතනං සියා පරාමාසසම්පයුත්තං, සියා පරාමාසවිප්පයුත්තං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘පරාමාසසම්පයුත්ත’’න්තිපි, ‘‘පරාමාසවිප්පයුත්ත’’න්තිපි. දසායතනා න ¶ වත්තබ්බා – ‘‘පරාමාසා චෙව පරාමට්ඨා චා’’ති, ‘‘පරාමට්ඨා චෙව නො ච පරාමාසා’’. මනායතනං න වත්තබ්බං – ‘‘පරාමාසො චෙව පරාමට්ඨඤ්චා’’ති, සියා පරාමට්ඨඤ්චෙව නො ච පරාමාසො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘පරාමට්ඨඤ්චෙව නො ච පරාමාසො’’ති. ධම්මායතනං සියා පරාමාසො චෙව පරාමට්ඨඤ්ච, සියා පරාමට්ඨඤ්චෙව නො ච පරාමාසො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘පරාමාසො චෙව පරාමට්ඨඤ්චා’’තිපි, ‘‘පරාමට්ඨඤ්චෙව නො ච පරාමාසො’’තිපි. දසායතනා පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨා. ද්වායතනා සියා පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨා ¶ , සියා පරාමාසවිප්පයුත්තඅපරාමට්ඨා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨා’’තිපි ¶ , ‘‘පරාමාසවිප්පයුත්තඅපරාමට්ඨා’’තිපි.

දසායතනා අනාරම්මණා. මනායතනං සාරම්මණං. ධම්මායතනං සියා සාරම්මණං, සියා අනාරම්මණං. මනායතනං චිත්තං. එකාදසායතනා නො චිත්තා. එකාදසායතනා අචෙතසිකා. ධම්මායතනං සියා චෙතසිකං, සියා අචෙතසිකං. දසායතනා චිත්තවිප්පයුත්තා. ධම්මායතනං සියා චිත්තසම්පයුත්තං, සියා චිත්තවිප්පයුත්තං. මනායතනං න වත්තබ්බං – ‘‘චිත්තෙන සම්පයුත්ත’’න්තිපි ¶ , ‘‘චිත්තෙන විප්පයුත්ත’’න්තිපි. දසායතනා චිත්තවිසංසට්ඨා. ධම්මායතනං සියා චිත්තසංසට්ඨං, සියා චිත්තවිසංසට්ඨං. මනායතනං න වත්තබ්බං – ‘‘චිත්තෙන සංසට්ඨ’’න්තිපි, ‘‘චිත්තෙන විසංසට්ඨ’’න්තිපි. ඡායතනා නො චිත්තසමුට්ඨානා. ඡායතනා සියා චිත්තසමුට්ඨානා, සියා නො චිත්තසමුට්ඨානා. එකාදසායතනා නො චිත්තසහභුනො. ධම්මායතනං සියා චිත්තසහභූ ¶ , සියා නො චිත්තසහභූ. එකාදසායතනා නො චිත්තානුපරිවත්තිනො. ධම්මායතනං සියා චිත්තානුපරිවත්ති, සියා නො චිත්තානුපරිවත්ති. එකාදසායතනා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානා. ධම්මායතනං සියා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානං, සියා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානං. එකාදසායතනා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානසහභුනො. ධම්මායතනං සියා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානසහභූ, සියා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානසහභූ. එකාදසායතනා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානානුපරිවත්තිනො. ධම්මායතනං සියා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානානුපරිවත්ති, සියා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානානුපරිවත්ති.

ඡායතනා අජ්ඣත්තිකා. ඡායතනා බාහිරා. නවායතනා උපාදා. ද්වායතනා නො උපාදා. ධම්මායතනං සියා උපාදා, සියා නො උපාදා. පඤ්චායතනා උපාදින්නා. සද්දායතනං අනුපාදින්නං. ඡායතනා සියා උපාදින්නා, සියා අනුපාදින්නා. එකාදසායතනා නො උපාදානා. ධම්මායතනං සියා උපාදානං, සියා නො උපාදානං. දසායතනා උපාදානියා. ද්වායතනා සියා උපාදානියා, සියා අනුපාදානියා. දසායතනා උපාදානවිප්පයුත්තා. ද්වායතනා සියා උපාදානසම්පයුත්තා, සියා උපාදානවිප්පයුත්තා. දසායතනා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානා චෙව උපාදානියා චා’’ති, උපාදානියා චෙව නො ච උපාදානා. මනායතනං න වත්තබ්බං – ‘‘උපාදානඤ්චෙව උපාදානියඤ්චා’’ති, සියා උපාදානියඤ්චෙව නො ච උපාදානං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘උපාදානියඤ්චෙව නො ච උපාදාන’’න්ති. ධම්මායතනං සියා උපාදානඤ්චෙව ¶ උපාදානියඤ්ච, සියා උපාදානියඤ්චෙව නො ච උපාදානං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘උපාදානඤ්චෙව ¶ ¶ උපාදානියඤ්චා’’තිපි, ‘‘උපාදානියඤ්චෙව නො ච උපාදාන’’න්තිපි. දසායතනා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානා චෙව උපාදානසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘උපාදානසම්පයුත්තා චෙව නො ච උපාදානා’’තිපි. මනායතනං න වත්තබ්බං – ‘‘උපාදානියඤ්චෙව උපාදානසම්පයුත්තඤ්චා’’ති, සියා උපාදානසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච උපාදානං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘උපාදානසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච උපාදාන’’න්ති. ධම්මායතනං සියා උපාදානඤ්චෙව උපාදානසම්පයුත්තඤ්ච, සියා උපාදානසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච උපාදානං ¶ , සියා න වත්තබ්බං – ‘‘උපාදානඤ්චෙව උපාදානසම්පයුත්තඤ්චා’’තිපි, ‘‘උපාදානසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච උපාදාන’’න්තිපි. දසායතනා උපාදානවිප්පයුත්තඋපාදානියා. ද්වායතනා සියා උපාදානසම්පයුත්තඋපාදානියා, සියා උපාදානවිප්පයුත්තඅනුපාදානියා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානවිප්පයුත්තඋපාදානියා’’තිපි, ‘‘උපාදානවිප්පයුත්තඅනුපාදානියා’’තිපි.

එකාදසායතනා නො කිලෙසා. ධම්මායතනං සියා කිලෙසො, සියා නො කිලෙසො. දසායතනා සංකිලෙසිකා. ද්වායතනා සියා සංකිලෙසිකා, සියා අසංකිලෙසිකා. දසායතනා අසංකිලිට්ඨා. ද්වායතනා සියා සංකිලිට්ඨා, සියා අසංකිලිට්ඨා. දසායතනා කිලෙසවිප්පයුත්තා. ද්වායතනා සියා කිලෙසසම්පයුත්තා, සියා කිලෙසවිප්පයුත්තා. දසායතනා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසා චෙව සංකිලෙසිකා චා’’ති, ‘‘සංකිලෙසිකා චෙව නො ච කිලෙසා’’. මනායතනං න වත්තබ්බං – ‘‘කිලෙසො චෙව සංකිලෙසිකඤ්චා’’ති, සියා සංකිලෙසිකඤ්චෙව නො ච කිලෙසො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘සංකිලෙසිකඤ්චෙව නො ච කිලෙසො’’ති. ධම්මායතනං සියා කිලෙසො චෙව සංකිලෙසිකඤ්ච, සියා සංකිලෙසිකඤ්චෙව නො ච කිලෙසො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘කිලෙසො චෙව සංකිලෙසිකඤ්චා’’තිපි, ‘‘සංකිලෙසිකඤ්චෙව නො ච කිලෙසො’’තිපි. දසායතනා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසා චෙව සංකිලිට්ඨා චා’’තිපි, ‘‘සංකිලිට්ඨා චෙව නො ච ¶ කිලෙසා’’තිපි. මනායතනං න වත්තබ්බං – ‘‘කිලෙසො චෙව සංකිලිට්ඨඤ්චා’’ති, සියා සංකිලිට්ඨඤ්චෙව නො ච කිලෙසො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘සංකිලිට්ඨඤ්චෙව නො ච කිලෙසො’’ති. ධම්මායතනං සියා කිලෙසො චෙව සංකිලිට්ඨඤ්ච, සියා සංකිලිට්ඨඤ්චෙව නො ච කිලෙසො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘කිලෙසො චෙව සංකිලිට්ඨඤ්චා’’තිපි, ‘‘සංකිලිට්ඨඤ්චෙව නො ච කිලෙසො’’තිපි.

දසායතනා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසා චෙව කිලෙසසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘කිලෙසසම්පයුත්තා චෙව නො ච න කිලෙසා’’තිපි. මනායතනං න වත්තබ්බං – ‘‘කිලෙසො චෙව කිලෙසසම්පයුත්තඤ්චා’’ති ¶ , සියා කිලෙසසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච කිලෙසො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘කිලෙසසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච කිලෙසො’’ති. ධම්මායතනං සියා කිලෙසො චෙව කිලෙසසම්පයුත්තඤ්ච, සියා කිලෙසසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච කිලෙසො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘කිලෙසො චෙව කිලෙසසම්පයුත්තඤ්චා’’තිපි, ‘‘කිලෙසසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ¶ ච කිලෙසො’’තිපි. දසායතනා කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසිකා. ද්වායතනා සියා කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසිකා, සියා කිලෙසවිප්පයුත්තඅසංකිලෙසිකා ¶ , සියා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසිකා’’තිපි, ‘‘කිලෙසවිප්පයුත්තඅසංකිලෙසිකා’’තිපි ¶ .

දසායතනා න දස්සනෙන පහාතබ්බා. ද්වායතනා සියා දස්සනෙන පහාතබ්බා, සියා න දස්සනෙන පහාතබ්බා. දසායතනා න භාවනාය පහාතබ්බා. ද්වායතනා සියා භාවනාය පහාතබ්බා, සියා න භාවනාය පහාතබ්බා. දසායතනා න දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා. ද්වායතනා සියා දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා, සියා න දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා. දසායතනා න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා. ද්වායතනා සියා භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා, සියා න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා. දසායතනා අවිතක්කා. ද්වායතනා සියා සවිතක්කා, සියා අවිතක්කා. දසායතනා අවිචාරා. ද්වායතනා සියා සවිචාරා, සියා අවිචාරා. දසායතනා අප්පීතිකා. ද්වායතනා සියා සප්පීතිකා, සියා අප්පීතිකා. දසායතනා න පීතිසහගතා. ද්වායතනා සියා පීතිසහගතා, සියා න පීතිසහගතා. දසායතනා න සුඛසහගතා. ද්වායතනා සියා සුඛසහගතා, සියා න සුඛසහගතා. දසායතනා න උපෙක්ඛාසහගතා. ද්වායතනා සියා උපෙක්ඛාසහගතා, සියා න උපෙක්ඛාසහගතා.

දසායතනා කාමාවචරා. ද්වායතනා සියා කාමාවචරා, සියා න කාමාවචරා. දසායතනා න රූපාවචරා. ද්වායතනා සියා රූපාවචරා, සියා න රූපාවචරා. දසායතනා න අරූපාවචරා. ද්වායතනා සියා අරූපාවචරා, සියා න අරූපාවචරා. දසායතනා පරියාපන්නා. ද්වායතනා සියා පරියාපන්නා, සියා අපරියාපන්නා. දසායතනා අනිය්යානිකා. ද්වායතනා සියා නිය්යානිකා ¶ , සියා අනිය්යානිකා. දසායතනා අනියතා. ද්වායතනා සියා නියතා, සියා අනියතා. දසායතනා සඋත්තරා. ද්වායතනා සියා සඋත්තරා, සියා අනුත්තරා. දසායතනා අරණා. ද්වායතනා සියා සරණා, සියා අරණාති.

පඤ්හාපුච්ඡකං.

ආයතනවිභඞ්ගො නිට්ඨිතො.

3. ධාතුවිභඞ්ගො

1. සුත්තන්තභාජනීයං

172. ඡ ¶ ¶ ¶ ධාතුයො – පථවීධාතු [පඨවීධාතු (සී. ස්යා.) එවමුපරිපි], ආපොධාතු, තෙජොධාතු, වායොධාතු, ආකාසධාතු, විඤ්ඤාණධාතු.

173. තත්ථ කතමා පථවීධාතු? පථවීධාතුද්වයං – අත්ථි අජ්ඣත්තිකා, අත්ථි බාහිරා. තත්ථ කතමා අජ්ඣත්තිකා පථවීධාතු? යං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං කක්ඛළං ඛරිගතං කක්ඛළත්තං කක්ඛළභාවො අජ්ඣත්තං උපාදින්නං, සෙය්යථිදං – කෙසා ලොමා නඛා දන්තා තචො මංසං න්හාරු [නහාරු (සී.)] අට්ඨි අට්ඨිමිඤ්ජං [අට්ඨිමිඤ්ජා (සී.)] වක්කං හදයං යකනං කිලොමකං පිහකං පප්ඵාසං අන්තං අන්තගුණං උදරියං කරීසං, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි අජ්ඣත්තං පච්චත්තං කක්ඛළං ඛරිගතං කක්ඛළත්තං කක්ඛළභාවො අජ්ඣත්තං උපාදින්නං – අයං වුච්චති ‘අජ්ඣත්තිකා පථවීධාතු’.

තත්ථ කතමා බාහිරා පථවීධාතු? යං බාහිරං කක්ඛළං ඛරිගතං කක්ඛළත්තං කක්ඛළභාවො බහිද්ධා අනුපාදින්නං, සෙය්යථිදං ¶ – අයො ලොහං තිපු සීසං සජ්ඣං [සජ්ඣු (ස්යා.)] මුත්තා මණි වෙළුරියො සඞ්ඛො සිලා පවාළං රජතං ජාතරූපං ලොහිතඞ්කො [ලොහිතඞ්ගො (ස්යා. ක.), ලොහිතකො (?)] මසාරගල්ලං තිණං කට්ඨං සක්ඛරා කඨලං [කථලං (ක.)] භූමි පාසාණො පබ්බතො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි බාහිරං කක්ඛළං ඛරිගතං කක්ඛළත්තං කක්ඛළභාවො බහිද්ධා අනුපාදින්නං – අයං වුච්චති ‘බාහිරා පථවීධාතු’. යා ච අජ්ඣත්තිකා පථවීධාතු යා ච බාහිරා පථවීධාතු, තදෙකජ්ඣං අභිසඤ්ඤූහිත්වා අභිසඞ්ඛිපිත්වා – අයං වුච්චති ‘‘පථවීධාතු’’.

174. තත්ථ ¶ ¶ කතමා ආපොධාතු? ආපොධාතුද්වයං – අත්ථි අජ්ඣත්තිකා, අත්ථි බාහිරා. තත්ථ කතමා අජ්ඣත්තිකා ආපොධාතු? යං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං ආපො ආපොගතං සිනෙහො සිනෙහගතං [ස්නෙහො ස්නෙහගතං (ස්යා.)] බන්ධනත්තං රූපස්ස අජ්ඣත්තං උපාදින්නං, සෙය්යථිදං – පිත්තං සෙම්හං පුබ්බො ලොහිතං සෙදො මෙදො අස්සු වසා ඛෙළො සිඞ්ඝාණිකා ලසිකා මුත්තං, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි අජ්ඣත්තං ¶ පච්චත්තං ආපො ආපොගතං සිනෙහො සිනෙහගතං බන්ධනත්තං රූපස්ස අජ්ඣත්තං උපාදින්නං – අයං වුච්චති ‘අජ්ඣත්තිකා ආපොධාතු’.

තත්ථ කතමා බාහිරා ආපොධාතු? යං බාහිරං ආපො ආපොගතං සිනෙහො සිනෙහගතං බන්ධනත්තං රූපස්ස බහිද්ධා අනුපාදින්නං, සෙය්යථිදං – මූලරසො ඛන්ධරසො තචරසො පත්තරසො පුප්ඵරසො ඵලරසො ඛීරං දධි සප්පි නවනීතං තෙලං මධු ඵාණිතං භුම්මානි වා උදකානි අන්තලික්ඛානි වා, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි බාහිරං ආපො ආපොගතං සිනෙහො සිනෙහගතං බන්ධනත්තං රූපස්ස බහිද්ධා අනුපාදින්නං ¶ – අයං වුච්චති ‘බාහිරා ආපොධාතු’. යා ච අජ්ඣත්තිකා ආපොධාතු යා ච බාහිරා ආපොධාතු, තදෙකජ්ඣං අභිසඤ්ඤූහිත්වා අභිසඞ්ඛිපිත්වා – අයං වුච්චති ‘‘ආපොධාතු’’.

175. තත්ථ කතමා තෙජොධාතු? තෙජොධාතුද්වයං – අත්ථි අජ්ඣත්තිකා, අත්ථි බාහිරා. තත්ථ කතමා අජ්ඣත්තිකා තෙජොධාතු? යං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං තෙජො තෙජොගතං උස්මා උස්මාගතං උසුමං උසුමගතං අජ්ඣත්තං උපාදින්නං, සෙය්යථිදං – යෙන ච සන්තප්පති යෙන ච ජීරීයති යෙන ච පරිඩය්හති යෙන ච අසිතපීතඛායිතසායිතං සම්මා පරිණාමං ගච්ඡති, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි අජ්ඣත්තං පච්චත්තං තෙජො තෙජොගතං උස්මා උස්මාගතං උසුමං උසුමගතං අජ්ඣත්තං උපාදින්නං – අයං වුච්චති ‘අජ්ඣත්තිකා තෙජොධාතු’.

තත්ථ කතමා බාහිරා තෙජොධාතු? යං බාහිරං තෙජො තෙජොගතං උස්මා උස්මාගතං උසුමං උසුමගතං බහිද්ධා අනුපාදින්නං, සෙය්යථිදං – කට්ඨග්ගි පලාලග්ගි [සකලිකග්ගි (සබ්බත්ථ)] තිණග්ගි ගොමයග්ගි ථුසග්ගි සඞ්කාරග්ගි ඉන්දග්ගි අග්ගිසන්තාපො සූරියසන්තාපො කට්ඨසන්නිචයසන්තාපො තිණසන්නිචයසන්තාපො ධඤ්ඤසන්නිචයසන්තාපො භණ්ඩසන්නිචයසන්තාපො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි බාහිරං තෙජො තෙජොගතං උස්මා උස්මාගතං උසුමං උසුමගතං බහිද්ධා අනුපාදින්නං – අයං වුච්චති ‘බාහිරා තෙජොධාතු’. යා ¶ ¶ ච අජ්ඣත්තිකා තෙජොධාතු යා ච බාහිරා තෙජොධාතු, තදෙකජ්ඣං අභිසඤ්ඤූහිත්වා අභිසඞ්ඛිපිත්වා – අයං වුච්චති ‘‘තෙජොධාතු’’.

176. තත්ථ ¶ ¶ කතමා වායොධාතු? වායොධාතුද්වයං – අත්ථි අජ්ඣත්තිකා, අත්ථි බාහිරා. තත්ථ කතමා අජ්ඣත්තිකා වායොධාතු? යං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං වායො වායොගතං ථම්භිතත්තං රූපස්ස අජ්ඣත්තං උපාදින්නං, සෙය්යථිදං – උද්ධඞ්ගමා වාතා අධොගමා වාතා කුච්ඡිසයා වාතා කොට්ඨාසයා [කොට්ඨසයා (සී. ස්යා.)] වාතා අඞ්ගමඞ්ගානුසාරිනො වාතා සත්ථකවාතා ඛුරකවාතා උප්පලකවාතා අස්සාසො පස්සාසො ඉති වා, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි අජ්ඣත්තං පච්චත්තං වායො වායොගතං ථම්භිතත්තං රූපස්ස අජ්ඣත්තං උපාදින්නං – අයං වුච්චති ‘අජ්ඣත්තිකා වායොධාතු’.

තත්ථ කතමා බාහිරා වායොධාතු? යං බාහිරං වායො වායොගතං ථම්භිතත්තං රූපස්ස බහිද්ධා අනුපාදින්නං, සෙය්යථිදං – පුරත්ථිමා වාතා පච්ඡිමා වාතා උත්තරා වාතා දක්ඛිණා වාතා සරජා වාතා අරජා වාතා සීතා වාතා උණ්හා වාතා පරිත්තා වාතා අධිමත්තා වාතා කාළවාතා වෙරම්භවාතා පක්ඛවාතා සුපණ්ණවාතා තාලවණ්ටවාතා විධූපනවාතා, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි බාහිරං වායො වායොගතං ථම්භිතත්තං රූපස්ස බහිද්ධා අනුපාදින්නං – අයං වුච්චති ‘බාහිරා වායොධාතු’. යා ච අජ්ඣත්තිකා වායොධාතු යා ච බාහිරා වායොධාතු, තදෙකජ්ඣං අභිසඤ්ඤූහිත්වා අභිසඞ්ඛිපිත්වා – අයං වුච්චති ‘‘වායොධාතු’’.

177. තත්ථ කතමා ආකාසධාතු? ආකාසධාතුද්වයං – අත්ථි අජ්ඣත්තිකා, අත්ථි බාහිරා. තත්ථ කතමා අජ්ඣත්තිකා ආකාසධාතු? යං ¶ අජ්ඣත්තං පච්චත්තං ආකාසො ආකාසගතං අඝං අඝගතං විවරො විවරගතං අසම්ඵුට්ඨං මංසලොහිතෙහි අජ්ඣත්තං උපාදින්නං, සෙය්යථිදං – කණ්ණච්ඡිද්දං නාසච්ඡිද්දං මුඛද්වාරං, යෙන ච අසිතපීතඛායිතසායිතං අජ්ඣොහරති, යත්ථ ච අසිතපීතඛායිතසායිතං සන්තිට්ඨති, යෙන ච අසිතපීතඛායිතසායිතං අධොභාගං නික්ඛමති, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි අජ්ඣත්තං පච්චත්තං ආකාසො ආකාසගතං අඝං අඝගතං විවරො විවරගතං අසම්ඵුට්ඨං මංසලොහිතෙහි අජ්ඣත්තං උපාදින්නං – අයං වුච්චති ‘අජ්ඣත්තිකා ආකාසධාතු’.

තත්ථ කතමා බාහිරා ආකාසධාතු? යං බාහිරං ආකාසො ආකාසගතං අඝං අඝගතං විවරො ¶ විවරගතං ¶ අසම්ඵුට්ඨං චතූහි මහාභූතෙහි ¶ බහිද්ධා අනුපාදින්නං – අයං වුච්චති ‘බාහිරා ආකාසධාතු’. යා ච අජ්ඣත්තිකා ආකාසධාතු යා ච බාහිරා ආකාසධාතු, තදෙකජ්ඣං අභිසඤ්ඤූහිත්වා අභිසඞ්ඛිපිත්වා – අයං වුච්චති ‘‘ආකාසධාතු’’.

178. තත්ථ කතමා විඤ්ඤාණධාතු? චක්ඛුවිඤ්ඤාණධාතු, සොතවිඤ්ඤාණධාතු, ඝානවිඤ්ඤාණධාතු, ජිව්හාවිඤ්ඤාණධාතු, කායවිඤ්ඤාණධාතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතු – අයං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණධාතු’’.

ඉමා ඡ ධාතුයො.

179. අපරාපි ඡ ධාතුයො – සුඛධාතු, දුක්ඛධාතු, සොමනස්සධාතු, දොමනස්සධාතු, උපෙක්ඛාධාතු, අවිජ්ජාධාතු.

180. තත්ථ කතමා සුඛධාතු? යං කායිකං සාතං කායිකං සුඛං කායසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං කායසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘සුඛධාතු’’.

තත්ථ කතමා ¶ දුක්ඛධාතු? යං කායිකං අසාතං කායිකං දුක්ඛං කායසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං කායසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛධාතු’’.

තත්ථ කතමා සොමනස්සධාතු? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘සොමනස්සධාතු’’.

තත්ථ කතමා දොමනස්සධාතු? යං චෙතසිකං අසාතං චෙතසිකං දුක්ඛං චෙතොසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘දොමනස්සධාතු’’.

තත්ථ කතමා උපෙක්ඛාධාතු? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං ¶ වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘උපෙක්ඛාධාතු’’.

තත්ථ කතමා අවිජ්ජාධාතු? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං අනභිසමයො අනනුබොධො අසම්බොධො අප්පටිවෙධො අසඞ්ගාහණා අපරියොගාහණා අසමපෙක්ඛනා අපච්චවෙක්ඛණා අපච්චක්ඛකම්මං දුම්මෙජ්ඣං බාල්යං අසම්පජඤ්ඤං ¶ මොහො පමොහො සම්මොහො අවිජ්ජා අවිජ්ජොඝො අවිජ්ජායොගො අවිජ්ජානුසයො අවිජ්ජාපරියුට්ඨානං ¶ අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාධාතු’’.

ඉමා ඡ ධාතුයො.

181. අපරාපි ඡ ධාතුයො – කාමධාතු, බ්යාපාදධාතු, විහිංසාධාතු, නෙක්ඛම්මධාතු, අබ්යාපාදධාතු, අවිහිංසාධාතු.

182. තත්ථ කතමා කාමධාතු? කාමපටිසංයුත්තො තක්කො විතක්කො සඞ්කප්පො අප්පනා බ්යප්පනා චෙතසො අභිනිරොපනා මිච්ඡාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති කාමධාතු. හෙට්ඨතො අවීචිනිරයං පරියන්තං කරිත්වා උපරිතො පරනිම්මිතවසවත්තී දෙවෙ අන්තො කරිත්වා යං එතස්මිං අන්තරෙ එත්ථාවචරා එත්ථ පරියාපන්නා ඛන්ධධාතුආයතනා රූපා [රූපං (ස්යා.)] වෙදනා සඤ්ඤා සඞ්ඛාරා විඤ්ඤාණං – අයං වුච්චති ¶ ‘‘කාමධාතු’’.

තත්ථ කතමා බ්යාපාදධාතු? බ්යාපාදපටිසංයුත්තො තක්කො විතක්කො…පෙ… මිච්ඡාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති ‘‘බ්යාපාදධාතු’’. දසසු වා ආඝාතවත්ථූසු චිත්තස්ස ආඝාතො පටිඝාතො පටිඝං පටිවිරොධො කොපො පකොපො සම්පකොපො දොසො පදොසො සම්පදොසො චිත්තස්ස බ්යාපත්ති මනොපදොසො කොධො කුජ්ඣනා කුජ්ඣිතත්තං දොසො දුස්සනා දුස්සිතත්තං බ්යාපත්ති බ්යාපජ්ජනා විරොධො පටිවිරොධො චණ්ඩික්කං අසුරොපො අනත්තමනතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘බ්යාපාදධාතු’’.

තත්ථ කතමා විහිංසාධාතු? විහිංසාපටිසංයුත්තො තක්කො විතක්කො…පෙ… මිච්ඡාසඞ්කප්පො ¶ – අයං වුච්චති ‘‘විහිංසාධාතු’’. ඉධෙකච්චො පාණිනා වා ලෙඩ්ඩුනා වා දණ්ඩෙන වා සත්ථෙන වා රජ්ජුයා වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන සත්තෙ විහෙඨෙති, යා එවරූපා හෙඨනා විහෙඨනා හිංසනා විහිංසනා රොසනා විරොසනා පරූපඝාතො – අයං වුච්චති ‘‘විහිංසාධාතු’’.

තත්ථ කතමා නෙක්ඛම්මධාතු? නෙක්ඛම්මපටිසංයුත්තො තක්කො විතක්කො…පෙ… සම්මාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති ‘‘නෙක්ඛම්මධාතු’’. සබ්බෙපි කුසලා ධම්මා ‘‘නෙක්ඛම්මධාතු’’.

තත්ථ ¶ කතමා අබ්යාපාදධාතු? අබ්යාපාදපටිසංයුත්තො තක්කො විතක්කො…පෙ… සම්මාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති ‘‘අබ්යාපාදධාතු’’. යා සත්තෙසු මෙත්ති මෙත්තායනා මෙත්තායිතත්තං මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘අබ්යාපාදධාතු’’.

තත්ථ කතමා අවිහිංසාධාතු? අවිහිංසාපටිසංයුත්තො තක්කො විතක්කො සඞ්කප්පො අප්පනා බ්යප්පනා ¶ චෙතසො අභිනිරොපනා සම්මාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති ‘‘අවිහිංසාධාතු’’ ¶ . යා සත්තෙසු කරුණා කරුණායනා කරුණායිතත්තං කරුණාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘අවිහිංසාධාතු’’.

ඉමා ඡ ධාතුයො.

ඉති ඉමානි තීණි ඡක්කානි තදෙකජ්ඣං අභිසඤ්ඤූහිත්වා අභිසඞ්ඛිපිත්වා අට්ඨාරස ධාතුයො හොන්ති.

සුත්තන්තභාජනීයං.

2. අභිධම්මභාජනීයං

183. අට්ඨාරස ධාතුයො – චක්ඛුධාතු, රූපධාතු, චක්ඛුවිඤ්ඤාණධාතු, සොතධාතු, සද්දධාතු, සොතවිඤ්ඤාණධාතු, ඝානධාතු, ගන්ධධාතු, ඝානවිඤ්ඤාණධාතු, ජිව්හාධාතු, රසධාතු, ජිව්හාවිඤ්ඤාණධාතු ¶ , කායධාතු, ඵොට්ඨබ්බධාතු, කායවිඤ්ඤාණධාතු, මනොධාතු, ධම්මධාතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතු.

184. තත්ථ කතමා චක්ඛුධාතු? යං චක්ඛු චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය පසාදො…පෙ… සුඤ්ඤො ගාමොපෙසො – අයං වුච්චති ‘‘චක්ඛුධාතු’’.

තත්ථ කතමා රූපධාතු? යං රූපං චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය වණ්ණනිභා…පෙ… රූපධාතුපෙසා – අයං වුච්චති ‘‘රූපධාතු’’.

තත්ථ කතමා චක්ඛුවිඤ්ඤාණධාතු? චක්ඛුඤ්ච පටිච්ච රූපෙ ච උප්පජ්ජති චිත්තං මනො මානසං හදයං පණ්ඩරං මනො මනායතනං මනින්ද්රියං විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො තජ්ජාචක්ඛුවිඤ්ඤාණධාතු – අයං වුච්චති ‘‘චක්ඛුවිඤ්ඤාණධාතු’’.

තත්ථ ¶ කතමා සොතධාතු? යං සොතං චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය පසාදො…පෙ… සුඤ්ඤො ගාමොපෙසො – අයං වුච්චති ‘‘සොතධාතු’’ ¶ .

තත්ථ කතමා සද්දධාතු? යො සද්දො චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය අනිදස්සනො සප්පටිඝො…පෙ… සද්දධාතුපෙසා – අයං වුච්චති ‘‘සද්දධාතු’’.

තත්ථ කතමා සොතවිඤ්ඤාණධාතු? සොතඤ්ච පටිච්ච සද්දෙ ච උප්පජ්ජති චිත්තං මනො මානසං හදයං පණ්ඩරං මනො මනායතනං මනින්ද්රියං විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො තජ්ජාසොතවිඤ්ඤාණධාතු – අයං වුච්චති ‘‘සොතවිඤ්ඤාණධාතු’’.

තත්ථ කතමා ඝානධාතු? යං ¶ ඝානං චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය පසාදො…පෙ… සුඤ්ඤො ගාමොපෙසො – අයං වුච්චති ‘‘ඝානධාතු’’.

තත්ථ කතමා ගන්ධධාතු? යො ගන්ධො චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය අනිදස්සනො සප්පටිඝො…පෙ… ගන්ධධාතුපෙසා – අයං වුච්චති ‘‘ගන්ධධාතු’’.

තත්ථ ¶ කතමා ඝානවිඤ්ඤාණධාතු? ඝානඤ්ච පටිච්ච ගන්ධෙ ච උප්පජ්ජති චිත්තං මනො මානසං හදයං පණ්ඩරං මනො මනායතනං මනින්ද්රියං විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො තජ්ජාඝානවිඤ්ඤාණධාතු – අයං වුච්චති ‘‘ඝානවිඤ්ඤාණධාතු’’.

තත්ථ කතමා ජිව්හාධාතු? යා ජිව්හා චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය පසාදො…පෙ… සුඤ්ඤො ගාමොපෙසො – අයං වුච්චති ‘‘ජිව්හාධාතු’’.

තත්ථ කතමා රසධාතු? යො රසො චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය අනිදස්සනො සප්පටිඝො…පෙ… රසධාතුපෙසා – අයං වුච්චති ‘‘රසධාතු’’.

තත්ථ කතමා ජිව්හාවිඤ්ඤාණධාතු? ජිව්හඤ්ච පටිච්ච රසෙ ච උප්පජ්ජති චිත්තං මනො මානසං හදයං පණ්ඩරං මනො මනායතනං මනින්ද්රියං ¶ විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො තජ්ජාජිව්හාවිඤ්ඤාණධාතු – අයං වුච්චති ‘‘ජිව්හාවිඤ්ඤාණධාතු’’.

තත්ථ කතමා කායධාතු? යො කායො චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය පසාදො…පෙ… සුඤ්ඤො ගාමොපෙසො – අයං වුච්චති ‘‘කායධාතු’’.

තත්ථ ¶ කතමා ඵොට්ඨබ්බධාතු? පථවීධාතු…පෙ… ඵොට්ඨබ්බධාතුපෙසා – අයං වුච්චති ‘‘ඵොට්ඨබ්බධාතු’’.

තත්ථ කතමා කායවිඤ්ඤාණධාතු? කායඤ්ච පටිච්ච ඵොට්ඨබ්බෙ ච උප්පජ්ජති චිත්තං මනො මානසං හදයං පණ්ඩරං මනො මනායතනං මනින්ද්රියං විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො තජ්ජාකායවිඤ්ඤාණධාතු – අයං වුච්චති ‘‘කායවිඤ්ඤාණධාතු’’.

තත්ථ කතමා මනොධාතු? චක්ඛුවිඤ්ඤාණධාතුයා උප්පජ්ජිත්වා නිරුද්ධසමනන්තරා උප්පජ්ජති චිත්තං මනො මානසං හදයං පණ්ඩරං මනො මනායතනං මනින්ද්රියං විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො තජ්ජාමනොධාතු; සොතවිඤ්ඤාණධාතුයා…පෙ… ඝානවිඤ්ඤාණධාතුයා…පෙ… ජිව්හාවිඤ්ඤාණධාතුයා…පෙ… කායවිඤ්ඤාණධාතුයා උප්පජ්ජිත්වා නිරුද්ධසමනන්තරා උප්පජ්ජති චිත්තං මනො මානසං ¶ හදයං පණ්ඩරං මනො මනායතනං මනින්ද්රියං විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො තජ්ජාමනොධාතු ¶ සබ්බධම්මෙසු වා පන පඨමසමන්නාහාරො උප්පජ්ජති චිත්තං මනො මානසං හදයං පණ්ඩරං මනො මනායතනං මනින්ද්රියං විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො තජ්ජාමනොධාතු – අයං වුච්චති ‘‘මනොධාතු’’.

තත්ථ කතමා ධම්මධාතු? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො, යඤ්ච රූපං අනිදස්සනඅප්පටිඝං ධම්මායතනපරියාපන්නං, අසඞ්ඛතා ච ධාතු.

තත්ථ කතමො වෙදනාක්ඛන්ධො? එකවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො ¶ . දුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො. තිවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ… එවං දසවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො…පෙ… එවං බහුවිධෙන වෙදනාක්ඛන්ධො. අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාක්ඛන්ධො’’.

තත්ථ කතමො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො? එකවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – ඵස්සසම්පයුත්තො. දුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි සහෙතුකො, අත්ථි අහෙතුකො. තිවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ… එවං දසවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො…පෙ… එවං බහුවිධෙන සඤ්ඤාක්ඛන්ධො. අයං වුච්චති ‘‘සඤ්ඤාක්ඛන්ධො’’.

තත්ථ කතමො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො? එකවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – චිත්තසම්පයුත්තො. දුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි හෙතු, අත්ථි අහෙතු. තිවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අත්ථි කුසලො, අත්ථි අකුසලො, අත්ථි අබ්යාකතො…පෙ… එවං ¶ දසවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො…පෙ… එවං බහුවිධෙන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො’’.

තත්ථ කතමං රූපං අනිදස්සනඅප්පටිඝං ධම්මායතනපරියාපන්නං? ඉත්ථින්ද්රියං…පෙ… කබළීකාරො ආහාරො – ඉදං වුච්චති රූපං ‘‘අනිදස්සනඅප්පටිඝං ධම්මායතනපරියාපන්නං’’.

තත්ථ කතමා අසඞ්ඛතා ධාතු? රාගක්ඛයො, දොසක්ඛයො, මොහක්ඛයො – අයං වුච්චති ‘‘අසඞ්ඛතා ධාතු’’. අයං වුච්චති ‘‘ධම්මධාතු’’.

තත්ථ ¶ කතමා මනොවිඤ්ඤාණධාතු? චක්ඛුවිඤ්ඤාණධාතුයා උප්පජ්ජිත්වා නිරුද්ධසමනන්තරා උප්පජ්ජති මනොධාතු, මනොධාතුයා උප්පජ්ජිත්වා නිරුද්ධසමනන්තරා ¶ උප්පජ්ජති චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු; සොතවිඤ්ඤාණධාතුයා…පෙ… ඝානවිඤ්ඤාණධාතුයා ¶ …පෙ… ජිව්හාවිඤ්ඤාණධාතුයා…පෙ… කායවිඤ්ඤාණධාතුයා උප්පජ්ජිත්වා නිරුද්ධසමනන්තරා උප්පජ්ජති මනොධාතු, මනොධාතුයාපි උප්පජ්ජිත්වා නිරුද්ධසමනන්තරා උප්පජ්ජති චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු මනඤ්ච පටිච්ච ධම්මෙ ච උප්පජ්ජති චිත්තං මනො මානසං හදයං පණ්ඩරං මනො මනායතනං මනින්ද්රියං විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – අයං වුච්චති ‘‘මනොවිඤ්ඤාණධාතු’’.

අභිධම්මභාජනීයං.

3. පඤ්හාපුච්ඡකං

අට්ඨාරස ධාතුයො – චක්ඛුධාතු, රූපධාතු, චක්ඛුවිඤ්ඤාණධාතු, සොතධාතු, සද්දධාතු, සොතවිඤ්ඤාණධාතු, ඝානධාතු, ගන්ධධාතු, ඝානවිඤ්ඤාණධාතු, ජිව්හාධාතු, රසධාතු, ජිව්හාවිඤ්ඤාණධාතු, කායධාතු, ඵොට්ඨබ්බධාතු, කායවිඤ්ඤාණධාතු, මනොධාතු, ධම්මධාතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතු.

186. අට්ඨාරසන්නං ධාතූනං කති කුසලා, කති අකුසලා, කති අබ්යාකතා…පෙ… කති සරණා, කති අරණා?

1. තිකං

187. සොළස ¶ ධාතුයො අබ්යාකතා. ද්වෙ ධාතුයො සියා කුසලා, සියා අකුසලා, සියා අබ්යාකතා. දස ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා’’තිපි, ‘‘දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා’’තිපි, ‘‘අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා’’තිපි. පඤ්ච ධාතුයො ¶ අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා. කායවිඤ්ඤාණධාතු සියා සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා, සියා දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා. මනොවිඤ්ඤාණධාතු සියා ¶ සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා, සියා දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා, සියා අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා. ධම්මධාතු සියා සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා, සියා දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා, සියා අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා’’තිපි, ‘‘දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා’’තිපි, ‘‘අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා’’තිපි.

දස ධාතුයො නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මා. පඤ්ච ¶ ධාතුයො විපාකා. මනොධාතු සියා විපාකා, සියා නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මා. ද්වෙ ධාතුයො සියා විපාකා, සියා විපාකධම්මධම්මා, සියා නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මා.

දස ධාතුයො උපාදින්නුපාදානියා. සද්දධාතු අනුපාදින්නුපාදානියා. පඤ්ච ධාතුයො සියා උපාදින්නුපාදානියා, සියා අනුපාදින්නුපාදානියා. ද්වෙ ධාතුයො සියා උපාදින්නුපාදානියා, සියා අනුපාදින්නුපාදානියා, සියා අනුපාදින්නඅනුපාදානියා.

සොළස ධාතුයො අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකා. ද්වෙ ධාතුයො සියා සංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකා, සියා අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකා, සියා අසංකිලිට්ඨඅසංකිලෙසිකා. පන්නරස ධාතුයො අවිතක්කඅවිචාරා. මනොධාතු සවිතක්කසවිචාරා. මනොවිඤ්ඤාණධාතු සියා සවිතක්කසවිචාරා, සියා අවිතක්කවිචාරමත්තා, සියා අවිතක්කඅවිචාරා. ධම්මධාතු සියා සවිතක්කසවිචාරා, සියා අවිතක්කවිචාරමත්තා, සියා අවිතක්කඅවිචාරා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සවිතක්කසවිචාරා’’තිපි, ‘‘අවිතක්කවිචාරමත්තා’’තිපි, ‘‘අවිතක්කඅවිචාරා’’තිපි. දස ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘පීතිසහගතා’’තිපි, ‘‘සුඛසහගතා’’තිපි, ‘‘උපෙක්ඛාසහගතා’’තිපි ¶ . පඤ්ච ධාතුයො උපෙක්ඛාසහගතා. කායවිඤ්ඤාණධාතු න පීතිසහගතා, සියා ¶ සුඛසහගතා, න උපෙක්ඛාසහගතා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සුඛසහගතා’’ති. ද්වෙ ධාතුයො සියා පීතිසහගතා, සියා සුඛසහගතා, සියා උපෙක්ඛාසහගතා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘පීතිසහගතා’’තිපි, ‘‘සුඛසහගතා’’තිපි, ‘‘උපෙක්ඛාසහගතා’’තිපි.

සොළස ¶ ධාතුයො නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බා. ද්වෙ ධාතුයො සියා දස්සනෙන පහාතබ්බා, සියා භාවනාය පහාතබ්බා, සියා නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බා. සොළස ධාතුයො නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා. ද්වෙ ධාතුයො සියා දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා, සියා භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා, සියා නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා. සොළස ධාතුයො නෙවාචයගාමිනාපචයගාමිනො. ද්වෙ ධාතුයො සියා ආචයගාමිනො, සියා අපචයගාමිනො, සියා නෙවාචයගාමිනාපචයගාමිනො. සොළස ධාතුයො නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛා. ද්වෙ ධාතුයො සියා සෙක්ඛා, සියා අසෙක්ඛා, සියා නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛා.

සොළස ධාතුයො පරිත්තා. ද්වෙ ධාතුයො සියා පරිත්තා, සියා මහග්ගතා, සියා අප්පමාණා. දස ¶ ධාතුයො අනාරම්මණා. ඡ ධාතුයො පරිත්තාරම්මණා. ද්වෙ ධාතුයො සියා පරිත්තාරම්මණා, සියා මහග්ගතාරම්මණා, සියා අප්පමාණාරම්මණා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘පරිත්තාරම්මණා’’තිපි, ‘‘මහග්ගතාරම්මණා’’තිපි, ‘‘අප්පමාණාරම්මණා’’තිපි. සොළස ධාතුයො මජ්ඣිමා. ද්වෙ ධාතුයො සියා හීනා, සියා මජ්ඣිමා, සියා පණීතා. සොළස ධාතුයො අනියතා. ද්වෙ ¶ ධාතුයො සියා මිච්ඡත්තනියතා, සියා සම්මත්තනියතා, සියා අනියතා.

දස ධාතුයො අනාරම්මණා. ඡ ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘මග්ගාරම්මණා’’තිපි, ‘‘මග්ගහෙතුකා’’තිපි, ‘‘මග්ගාධිපතිනො’’තිපි. ද්වෙ ධාතුයො සියා මග්ගාරම්මණා, සියා මග්ගහෙතුකා, සියා මග්ගාධිපතිනො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘මග්ගාරම්මණා’’තිපි, ‘‘මග්ගහෙතුකා’’තිපි, ‘‘මග්ගාධිපතිනො’’තිපි. දස ධාතුයො සියා උප්පන්නා, සියා උප්පාදිනො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘අනුප්පන්නා’’ති. සද්දධාතු සියා උප්පන්නා, සියා අනුප්පන්නා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘උප්පාදිනී’’ති. ඡ ධාතුයො සියා උප්පන්නා, සියා අනුප්පන්නා, සියා උප්පාදිනො. ධම්මධාතු සියා උප්පන්නා, සියා අනුප්පන්නා, සියා උප්පාදිනී, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘උප්පන්නා’’තිපි, ‘‘අනුප්පන්නා’’තිපි, ‘‘උප්පාදිනී’’තිපි.

සත්තරස ¶ ධාතුයො සියා අතීතා, සියා අනාගතා, සියා පච්චුප්පන්නා. ධම්මධාතු සියා අතීතා, සියා අනාගතා, සියා පච්චුප්පන්නා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘අතීතා’’තිපි, ‘‘අනාගතා’’තිපි, ‘‘පච්චුප්පන්නා’’තිපි. දස ධාතුයො අනාරම්මණා. ඡ ධාතුයො පච්චුප්පන්නාරම්මණා. ද්වෙ ධාතුයො සියා අතීතාරම්මණා, සියා අනාගතාරම්මණා, සියා පච්චුප්පන්නාරම්මණා ¶ , සියා න වත්තබ්බා – ‘‘අතීතාරම්මණා’’තිපි, ‘‘අනාගතාරම්මණා’’තිපි, ‘‘පච්චුප්පන්නාරම්මණා’’තිපි; සියා අජ්ඣත්තා, සියා බහිද්ධා, සියා අජ්ඣත්තබහිද්ධා.

දස ධාතුයො අනාරම්මණා. ඡ ධාතුයො සියා අජ්ඣත්තාරම්මණා, සියා බහිද්ධාරම්මණා, සියා අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා. ද්වෙ ධාතුයො සියා අජ්ඣත්තාරම්මණා, සියා බහිද්ධාරම්මණා, සියා අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා, සියා ¶ න වත්තබ්බා – ‘‘අජ්ඣත්තාරම්මණා’’තිපි, ‘‘බහිද්ධාරම්මණා’’තිපි, ‘‘අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා’’තිපි. රූපධාතු සනිදස්සනසප්පටිඝා. නව ධාතුයො අනිදස්සනඅප්පටිඝා. අට්ඨ ධාතුයො අනිදස්සනඅප්පටිඝා.

2. දුකං

188. සත්තරස ධාතුයො න හෙතූ. ධම්මධාතු සියා හෙතු, සියා න හෙතු. සොළස ධාතුයො අහෙතුකා. ද්වෙ ධාතුයො සියා සහෙතුකා, සියා අහෙතුකා. සොළස ධාතුයො අහෙතුකා. ද්වෙ ධාතුයො සියා සහෙතුකා, සියා අහෙතුකා. සොළස ධාතුයො හෙතුවිප්පයුත්තා ¶ . ද්වෙ ධාතුයො සියා හෙතුසම්පයුත්තා, සියා හෙතුවිප්පයුත්තා. සොළස ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතු චෙව සහෙතුකා චා’’තිපි, ‘‘සහෙතුකා චෙව න ච හෙතූ’’තිපි. මනොවිඤ්ඤාණධාතු න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතු චෙව සහෙතුකා චා’’ති, සියා සහෙතුකා චෙව න ච හෙතු, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සහෙතුකා චෙව න ච හෙතූ’’ති. ධම්මධාතු සියා හෙතු චෙව සහෙතුකා ච, සියා සහෙතුකා චෙව න ච හෙතු, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතු චෙව සහෙතුකා චා’’තිපි, ‘‘සහෙතුකා චෙව න ච හෙතූ’’තිපි. සොළස ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතූ චෙව හෙතුසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘හෙතුසම්පයුත්තා චෙව න ච හෙතූ’’තිපි. මනොවිඤ්ඤාණධාතු න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතු චෙව හෙතුසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා හෙතුසම්පයුත්තා චෙව න ච හෙතු, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතුසම්පයුත්තා චෙව න ච හෙතූ’’ති. ධම්මධාතු සියා හෙතු චෙව හෙතුසම්පයුත්තා ච, සියා හෙතුසම්පයුත්තා චෙව න ච හෙතු, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතු චෙව හෙතුසම්පයුත්තා ¶ චා’’තිපි, ‘‘හෙතුසම්පයුත්තා චෙව න ච හෙතූ’’තිපි. සොළස ධාතුයො න හෙතුඅහෙතුකා. මනොවිඤ්ඤාණධාතු සියා න හෙතුසහෙතුකා, සියා න හෙතුඅහෙතුකා. ධම්මධාතු සියා න හෙතුසහෙතුකා, සියා ¶ න හෙතුඅහෙතුකා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘න හෙතුසහෙතුකා’’තිපි, ‘‘න හෙතුඅහෙතුකා’’තිපි.

සත්තරස ¶ ධාතුයො සප්පච්චයා. ධම්මධාතු සියා සප්පච්චයා, සියා අප්පච්චයා. සත්තරස ධාතුයො සඞ්ඛතා. ධම්මධාතු සියා සඞ්ඛතා, සියා අසඞ්ඛතා. රූපධාතු සනිදස්සනා. සත්තරස ධාතුයො අනිදස්සනා. දස ධාතුයො සප්පටිඝා. අට්ඨ ධාතුයො අප්පටිඝා. දස ධාතුයො රූපා. සත්ත ධාතුයො අරූපා. ධම්මධාතු සියා රූපා, සියා අරූපා. සොළස ධාතුයො ලොකියා. ද්වෙ ධාතුයො සියා ලොකියා, සියා ලොකුත්තරා; කෙනචි විඤ්ඤෙය්යා, කෙනචි න විඤ්ඤෙය්යා.

සත්තරස ධාතුයො නො ආසවා. ධම්මධාතු සියා ආසවා, සියා නො ආසවා. සොළස ධාතුයො සාසවා. ද්වෙ ධාතුයො සියා සාසවා, සියා අනාසවා. සොළස ධාතුයො ආසවවිප්පයුත්තා. ද්වෙ ධාතුයො සියා ආසවසම්පයුත්තා, සියා ආසවවිප්පයුත්තා. සොළස ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවා චෙව සාසවා චා’’ති, ‘‘සාසවා චෙව ¶ නො ච ආසවා’’. මනොවිඤ්ඤාණධාතු න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවො චෙව සාසවා චා’’ති, සියා සාසවා චෙව නො ච ආසවො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සාසවා චෙව නො ච ආසවො’’ති. ධම්මධාතු සියා ආසවො චෙව සාසවා ච, සියා සාසවා චෙව නො ච ආසවො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවො චෙව සාසවා චා’’තිපි, ‘‘සාසවා චෙව නො ච ආසවො’’තිපි.

සොළස ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවා චෙව ආසවසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘ආසවසම්පයුත්තා චෙව නො ච ආසවා’’තිපි. මනොවිඤ්ඤාණධාතු න ¶ වත්තබ්බා – ‘‘ආසවො චෙව ආසවසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා ආසවසම්පයුත්තා චෙව නො ච ආසවො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවසම්පයුත්තා චෙව නො ච ආසවො’’ති. ධම්මධාතු සියා ආසවො චෙව ආසවසම්පයුත්තා ච, සියා ආසවසම්පයුත්තා චෙව නො ච ආසවො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවො චෙව ආසවසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘ආසවසම්පයුත්තා චෙව නො ච ආසවො’’තිපි. සොළස ධාතුයො ආසවවිප්පයුත්තසාසවා. ද්වෙ ධාතුයො සියා ආසවවිප්පයුත්තසාසවා, සියා ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවා ¶ , සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවවිප්පයුත්තසාසවා’’තිපි, ‘‘ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවා’’තිපි.

සත්තරස ධාතුයො නො සංයොජනා. ධම්මධාතු සියා සංයොජනං, සියා නො සංයොජනං. සොළස ධාතුයො සංයොජනියා. ද්වෙ ධාතුයො සියා සංයොජනියා, සියා අසංයොජනියා. සොළස ¶ ධාතුයො සංයොජනවිප්පයුත්තා. ද්වෙ ධාතුයො සියා සංයොජනසම්පයුත්තා, සියා සංයොජනවිප්පයුත්තා. සොළස ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනා චෙව සංයොජනියා චා’’ති, සංයොජනියා චෙව නො ච සංයොජනා. මනොවිඤ්ඤාණධාතු න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනියා චා’’ති, සියා සංයොජනියා චෙව නො ච සංයොජනං, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනියා චෙව නො ච සංයොජන’’න්ති. ධම්මධාතු සියා සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනියා ච, සියා සංයොජනියා චෙව නො ච සංයොජනං, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනියා චා’’තිපි, ‘‘සංයොජනියා චෙව නො ච සංයොජන’’න්තිපි. සොළස ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනා ¶ චෙව සංයොජනසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘සංයොජනසම්පයුත්තා චෙව නො ච සංයොජනා’’තිපි. මනොවිඤ්ඤාණධාතු න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා සංයොජනසම්පයුත්තා චෙව නො ච සංයොජනං, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනසම්පයුත්තා චෙව නො ච සංයොජන’’න්ති. ධම්මධාතු සියා සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනසම්පයුත්තා ච, සියා සංයොජනසම්පයුත්තා චෙව නො ච සංයොජනං, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘සංයොජනසම්පයුත්තා චෙව නො ච සංයොජන’’න්තිපි. සොළස ධාතුයො සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියා. ද්වෙ ¶ ධාතුයො සියා සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියා, සියා සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියා’’තිපි, ‘‘සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියා’’තිපි.

සත්තරස ධාතුයො නො ගන්ථා. ධම්මධාතු සියා ගන්ථො, සියා නො ගන්ථො. සොළස ධාතුයො ගන්ථනියා. ද්වෙ ධාතුයො සියා ගන්ථනියා, සියා අගන්ථනියා. සොළස ධාතුයො ගන්ථවිප්පයුත්තා. ද්වෙ ධාතුයො සියා ගන්ථසම්පයුත්තා, සියා ගන්ථවිප්පයුත්තා. සොළස ධාතුයො ¶ න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථා චෙව ගන්ථනියා චා’’ති, ගන්ථනියා චෙව නො ච ගන්ථා. මනොවිඤ්ඤාණධාතු න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථො චෙව ගන්ථනියා චා’’ති, සියා ගන්ථනියා චෙව නො ච ගන්ථො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථනියා චෙව නො ච ගන්ථො’’ති. ධම්මධාතු සියා ගන්ථො චෙව ගන්ථනියා ච, සියා ගන්ථනියා චෙව ¶ නො ච ගන්ථො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථො චෙව ගන්ථනියා චා’’තිපි, ‘‘ගන්ථනියා චෙව නො ච ගන්ථො’’තිපි. සොළස ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථා චෙව ගන්ථසම්පයුත්තා ¶ චා’’තිපි, ‘‘ගන්ථසම්පයුත්තා චෙව නො ච ගන්ථා’’තිපි. මනොවිඤ්ඤාණධාතු න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථො චෙව ගන්ථසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා ගන්ථසම්පයුත්තා චෙව නො ච ගන්ථො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථසම්පයුත්තා චෙව නො ච ගන්ථො’’ති. ධම්මධාතු සියා ගන්ථො චෙව ගන්ථසම්පයුත්තා ච, සියා ගන්ථසම්පයුත්තා චෙව නො ච ගන්ථො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථො චෙව ගන්ථසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘ගන්ථසම්පයුත්තා චෙව නො ච ගන්ථො’’තිපි. සොළස ධාතුයො ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියා. ද්වෙ ධාතුයො සියා ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියා, සියා ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියා’’තිපි, ‘‘ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියා’’තිපි.

සත්තරස ධාතුයො නො ඔඝා…පෙ… නො යොගා…පෙ… නො නීවරණා. ධම්මධාතු සියා නීවරණං, සියා නො නීවරණං. සොළස ධාතුයො නීවරණියා. ද්වෙ ධාතුයො සියා නීවරණියා, සියා අනීවරණියා. සොළස ධාතුයො නීවරණවිප්පයුත්තා. ද්වෙ ධාතුයො සියා නීවරණසම්පයුත්තා, සියා නීවරණවිප්පයුත්තා. සොළස ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණා චෙව නීවරණියා චා’’ති, නීවරණියා චෙව නො ච නීවරණා. මනොවිඤ්ඤාණධාතු න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණඤ්චෙව නීවරණියා චා’’ති, සියා නීවරණියා චෙව නො ච නීවරණං, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණියා චෙව නො ච නීවරණ’’න්ති. ධම්මධාතු සියා නීවරණඤ්චෙව නීවරණියා ච, සියා නීවරණියා චෙව නො ච නීවරණං ¶ , සියා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණඤ්චෙව නීවරණියා චා’’තිපි, ‘‘නීවරණියා චෙව නො ච නීවරණ’’න්තිපි. සොළස ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණා චෙව නීවරණසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘නීවරණසම්පයුත්තා චෙව නො ච නීවරණා’’තිපි. මනොවිඤ්ඤාණධාතු න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණඤ්චෙව නීවරණසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා නීවරණසම්පයුත්තා චෙව නො ච නීවරණං, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණසම්පයුත්තා චෙව නො ¶ ච නීවරණ’’න්ති. ධම්මධාතු සියා නීවරණඤ්චෙව නීවරණසම්පයුත්තා ච, සියා නීවරණසම්පයුත්තා චෙව නො ච නීවරණං, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණඤ්චෙව නීවරණසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘නීවරණසම්පයුත්තා චෙව නො ච නීවරණ’’න්තිපි. සොළස ධාතුයො නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණියා. ද්වෙ ධාතුයො සියා නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණියා, සියා නීවරණවිප්පයුත්තඅනීවරණියා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණියා’’තිපි, ‘‘නීවරණවිප්පයුත්තඅනීවරණියා’’තිපි.

සත්තරස ධාතුයො නො පරාමාසා. ධම්මධාතු සියා පරාමාසො, සියා නො පරාමාසො. සොළස ධාතුයො පරාමට්ඨා. ද්වෙ ධාතුයො සියා පරාමට්ඨා, සියා අපරාමට්ඨා. සොළස ධාතුයො පරාමාසවිප්පයුත්තා. මනොවිඤ්ඤාණධාතු සියා පරාමාසසම්පයුත්තා, සියා පරාමාසවිප්පයුත්තා. ධම්මධාතු සියා පරාමාසසම්පයුත්තා, සියා පරාමාසවිප්පයුත්තා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘පරාමාසසම්පයුත්තා’’තිපි ¶ , ‘‘පරාමාසවිප්පයුත්තා’’තිපි. සොළස ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘පරාමාසා චෙව පරාමට්ඨා චාති පරාමට්ඨා චෙව නො ච පරාමාසා’’. මනොවිඤ්ඤාණධාතු න ¶ වත්තබ්බා – ‘‘පරාමාසො චෙව පරාමට්ඨා චා’’ති, සියා පරාමට්ඨා චෙව නො ච පරාමාසො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘පරාමට්ඨා චෙව නො ච පරාමාසො’’ති. ධම්මධාතු සියා පරාමාසො චෙව පරාමට්ඨා ච, සියා පරාමට්ඨා චෙව නො ච පරාමාසො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘පරාමාසො චෙව පරාමට්ඨා චා’’තිපි, ‘‘පරාමට්ඨා චෙව නො ච පරාමාසො’’තිපි. සොළස ධාතුයො පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨා. ද්වෙ ධාතුයො සියා පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨා, සියා පරාමාසවිප්පයුත්තඅපරාමට්ඨා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨා’’තිපි, ‘‘පරාමාසවිප්පයුත්තඅපරාමට්ඨා’’තිපි.

දස ධාතුයො අනාරම්මණා. සත්ත ධාතුයො සාරම්මණා. ධම්මධාතු සියා සාරම්මණා, සියා අනාරම්මණා. සත්ත ධාතුයො චිත්තා. එකාදස ධාතුයො නො චිත්තා. සත්තරස ධාතුයො අචෙතසිකා. ධම්මධාතු සියා චෙතසිකා, සියා අචෙතසිකා. දස ධාතුයො චිත්තවිප්පයුත්තා. ධම්මධාතු සියා චිත්තසම්පයුත්තා, සියා චිත්තවිප්පයුත්තා. සත්ත ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘චිත්තෙන සම්පයුත්තා’’තිපි, ‘‘චිත්තෙන විප්පයුත්තා’’තිපි. දස ධාතුයො චිත්තවිසංසට්ඨා. ධම්මධාතු සියා චිත්තසංසට්ඨා ¶ , සියා චිත්තවිසංසට්ඨා. සත්ත ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘චිත්තෙන සංසට්ඨා’’තිපි, ‘‘චිත්තෙන විසංසට්ඨා’’තිපි.

ද්වාදස ධාතුයො නො චිත්තසමුට්ඨානා. ඡ ධාතුයො සියා චිත්තසමුට්ඨානා, සියා නො චිත්තසමුට්ඨානා. සත්තරස ¶ ධාතුයො නො චිත්තසහභුනො. ධම්මධාතු සියා චිත්තසහභූ, සියා නො චිත්තසහභූ. සත්තරස ධාතුයො නො චිත්තානුපරිවත්තිනො. ධම්මධාතු සියා චිත්තානුපරිවත්තී, සියා නො චිත්තානුපරිවත්තී. සත්තරස ධාතුයො නො ¶ චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානා. ධම්මධාතු සියා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානා, සියා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානා. සත්තරස ධාතුයො නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානසහභුනො. ධම්මධාතු සියා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානසහභූ, සියා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානසහභූ. සත්තරස ධාතුයො නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානානුපරිවත්තිනො. ධම්මධාතු සියා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානානුපරිවත්තී, සියා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානානුපරිවත්තී. ද්වාදස ධාතුයො අජ්ඣත්තිකා. ඡ ධාතුයො බාහිරා.

නව ¶ ධාතුයො උපාදා. අට්ඨ ධාතුයො නො උපාදා. ධම්මධාතු සියා උපාදා, සියා නො උපාදා. දස ධාතුයො උපාදින්නා. සද්දධාතු අනුපාදින්නා. සත්තධාතුයො සියා උපාදින්නා, සියා අනුපාදින්නා. සත්තරස ධාතුයො නො උපාදානා. ධම්මධාතු සියා උපාදානං, සියා නො උපාදානං. සොළස ධාතුයො උපාදානියා. ද්වෙ ධාතුයො සියා උපාදානියා, සියා අනුපාදානියා. සොළස ධාතුයො උපාදානවිප්පයුත්තා. ද්වෙ ධාතුයො සියා උපාදානසම්පයුත්තා, සියා උපාදානවිප්පයුත්තා. සොළස ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානා චෙව උපාදානියා චා’’ති, ‘‘උපාදානියා චෙව නො ච උපාදානා’’. මනොවිඤ්ඤාණධාතු න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානඤ්චෙව උපාදානියා චා’’ති, සියා උපාදානියා චෙව නො ච උපාදානං, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානියා චෙව නො ච උපාදාන’’න්ති. ධම්මධාතු සියා උපාදානඤ්චෙව උපාදානියා ච, සියා උපාදානියා චෙව ¶ නො ච උපාදානං, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානඤ්චෙව උපාදානියා චා’’තිපි, ‘‘උපාදානියා චෙව නො ච උපාදාන’’න්තිපි.

සොළස ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානා චෙව උපාදානසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘උපාදානසම්පයුත්තා චෙව නො ච උපාදානා’’තිපි. මනොවිඤ්ඤාණධාතු න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානඤ්චෙව උපාදානසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා ¶ උපාදානසම්පයුත්තා චෙව නො ච උපාදානං, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානසම්පයුත්තා චෙව නො ච උපාදාන’’න්ති. ධම්මධාතු සියා උපාදානඤ්චෙව උපාදානසම්පයුත්තා ච, සියා උපාදානසම්පයුත්තා චෙව නො ච උපාදානං, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානඤ්චෙව උපාදානසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘උපාදානසම්පයුත්තා චෙව නො ච උපාදාන’’න්තිපි. සොළස ධාතුයො උපාදානවිප්පයුත්තඋපාදානියා. ද්වෙ ධාතුයො සියා උපාදානවිප්පයුත්තඋපාදානියා, සියා උපාදානවිප්පයුත්තඅනුපාදානියා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානවිප්පයුත්තඋපාදානියා’’තිපි, ‘‘උපාදානවිප්පයුත්තඅනුපාදානියා’’තිපි.

සත්තරස ධාතුයො නො කිලෙසා. ධම්මධාතු සියා කිලෙසා, සියා නො කිලෙසා. සොළස ධාතුයො සංකිලෙසිකා. ද්වෙ ධාතුයො සියා සංකිලෙසිකා, සියා අසංකිලෙසිකා. සොළස ධාතුයො අසංකිලිට්ඨා. ද්වෙ ධාතුයො සියා සංකිලිට්ඨා, සියා අසංකිලිට්ඨා. සොළස ධාතුයො කිලෙසවිප්පයුත්තා. ද්වෙ ධාතුයො සියා කිලෙසසම්පයුත්තා, සියා කිලෙසවිප්පයුත්තා. සොළස ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසා චෙව ¶ සංකිලෙසිකා චා’’ති, සංකිලෙසිකා ¶ චෙව නො ච කිලෙසා. මනොවිඤ්ඤාණධාතු න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසො චෙව සංකිලෙසිකා චා’’ති, සියා සංකිලෙසිකා චෙව නො ච කිලෙසො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංකිලෙසිකා චෙව නො ච කිලෙසො’’ති. ධම්මධාතු සියා කිලෙසො චෙව සංකිලෙසිකා ච, සියා සංකිලෙසිකා චෙව නො ච කිලෙසො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසො චෙව සංකිලෙසිකා චා’’තිපි, ‘‘සංකිලෙසිකා චෙව නො ච කිලෙසො’’තිපි.

සොළස ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසා චෙව සංකිලිට්ඨා චා’’තිපි, ‘‘සංකිලිට්ඨා චෙව නො ච කිලෙසා’’තිපි. මනොවිඤ්ඤාණධාතු න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසො චෙව සංකිලිට්ඨා චා’’ති, සියා සංකිලිට්ඨා චෙව නො ච කිලෙසො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංකිලිට්ඨා චෙව නො ච කිලෙසො’’ති. ධම්මධාතු සියා කිලෙසො චෙව සංකිලිට්ඨා ච, සියා සංකිලිට්ඨා චෙව නො ච කිලෙසො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසො චෙව සංකිලිට්ඨා චා’’තිපි, ‘‘සංකිලිට්ඨා චෙව නො ච කිලෙසො’’තිපි. සොළස ධාතුයො න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසා චෙව කිලෙසසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘කිලෙසසම්පයුත්තා චෙව නො ච කිලෙසා’’තිපි. මනොවිඤ්ඤාණධාතු ¶ න ¶ වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසො චෙව කිලෙසසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා කිලෙසසම්පයුත්තා චෙව නො ච කිලෙසො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසසම්පයුත්තා චෙව නො ච කිලෙසො’’ති. ධම්මධාතු සියා කිලෙසො චෙව කිලෙසසම්පයුත්තා ච, සියා කිලෙසසම්පයුත්තා චෙව නො ච කිලෙසො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසො චෙව කිලෙසසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘කිලෙසසම්පයුත්තා චෙව නො ච ¶ කිලෙසො’’තිපි. සොළස ධාතුයො කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසිකා. ද්වෙ ධාතුයො සියා කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසිකා, සියා කිලෙසවිප්පයුත්තඅසංකිලෙසිකා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසිකා’’තිපි, ‘‘කිලෙසවිප්පයුත්තඅසංකිලෙසිකා’’තිපි.

සොළස ධාතුයො න දස්සනෙන පහාතබ්බා. ද්වෙ ධාතුයො සියා දස්සනෙන පහාතබ්බා, සියා න දස්සනෙන පහාතබ්බා. සොළස ධාතුයො න භාවනාය පහාතබ්බා. ද්වෙ ධාතුයො සියා භාවනාය පහාතබ්බා, සියා න භාවනාය පහාතබ්බා. සොළස ධාතුයො න දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා. ද්වෙ ධාතුයො සියා දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා, සියා න දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා. සොළස ධාතුයො න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා. ද්වෙ ධාතුයො සියා භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා, සියා න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා.

පන්නරස ධාතුයො අවිතක්කා. මනොධාතු සවිතක්කා. ද්වෙ ධාතුයො සියා සවිතක්කා, සියා ¶ අවිතක්කා. පන්නරස ධාතුයො අවිචාරා. මනොධාතු සවිචාරා. ද්වෙ ධාතුයො සියා සවිචාරා, සියා අවිචාරා. සොළස ධාතුයො අප්පීතිකා. ද්වෙ ධාතුයො සියා සප්පීතිකා, සියා අප්පීතිකා. සොළස ධාතුයො න පීතිසහගතා. ද්වෙ ධාතුයො සියා පීතිසහගතා, සියා න පීතිසහගතා. පන්නරස ධාතුයො න සුඛසහගතා. තිස්සො ධාතුයො සියා සුඛසහගතා, සියා න සුඛසහගතා. එකාදස ධාතුයො න උපෙක්ඛාසහගතා. පඤ්ච ධාතුයො උපෙක්ඛාසහගතා. ද්වෙ ධාතුයො සියා ¶ උපෙක්ඛාසහගතා, සියා න උපෙක්ඛාසහගතා.

සොළස ධාතුයො කාමාවචරා. ද්වෙ ධාතුයො සියා කාමාවචරා, සියා න කාමාවචරා. සොළස ධාතුයො න රූපාවචරා. ද්වෙ ධාතුයො සියා රූපාවචරා, සියා න රූපාවචරා. සොළස ධාතුයො න අරූපාවචරා. ද්වෙ ¶ ධාතුයො සියා අරූපාවචරා, සියා න අරූපාවචරා. සොළස ධාතුයො පරියාපන්නා. ද්වෙ ධාතුයො සියා පරියාපන්නා, සියා අපරියාපන්නා. සොළස ධාතුයො අනිය්යානිකා. ද්වෙ ධාතුයො සියා නිය්යානිකා, සියා අනිය්යානිකා. සොළස ධාතුයො අනියතා. ද්වෙ ධාතුයො සියා නියතා, සියා අනියතා. සොළස ධාතුයො සඋත්තරා. ද්වෙ ධාතුයො සියා සඋත්තරා, සියා අනුත්තරා. සොළස ¶ ධාතුයො අරණා. ද්වෙ ධාතුයො සියා සරණා, සියා අරණාති.

පඤ්හාපුච්ඡකං.

ධාතුවිභඞ්ගො නිට්ඨිතො.

4. සච්චවිභඞ්ගො

1. සුත්තන්තභාජනීයං

189. චත්තාරි ¶ ¶ ¶ අරියසච්චානි – දුක්ඛං අරියසච්චං, දුක්ඛසමුදයං [දුක්ඛසමුදයො (ස්යා.)] අරියසච්චං, දුක්ඛනිරොධං [දුක්ඛනිරොධො (ස්යා.)] අරියසච්චං, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං.

1. දුක්ඛසච්චං

190. තත්ථ කතමං දුක්ඛං අරියසච්චං? ජාතිපි දුක්ඛා, ජරාපි දුක්ඛා, මරණම්පි දුක්ඛං, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසාපි දුක්ඛා, අප්පියෙහි ¶ සම්පයොගො දුක්ඛො, පියෙහි විප්පයොගො දුක්ඛො, යං පිච්ඡං න ලභති තම්පි දුක්ඛං, සංඛිත්තෙන පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා දුක්ඛා.

191. තත්ථ කතමා ජාති? යා තෙසං තෙසං සත්තානං තම්හි තම්හි සත්තනිකායෙ ජාති සඤ්ජාති ඔක්කන්ති අභිනිබ්බත්ති ඛන්ධානං පාතුභාවො ආයතනානං පටිලාභො – අයං වුච්චති ‘‘ජාති’’.

192. තත්ථ කතමා ජරා? යා තෙසං තෙසං සත්තානං තම්හි තම්හි සත්තනිකායෙ ජරා ජීරණතා ඛණ්ඩිච්චං පාලිච්චං වලිත්තචතා ආයුනො සංහානි ඉන්ද්රියානං පරිපාකො – අයං වුච්චති ‘‘ජරා’’.

193. තත්ථ කතමං මරණං? යා තෙසං තෙසං සත්තානං තම්හා තම්හා සත්තනිකායා චුති චවනතා ¶ භෙදො අන්තරධානං මච්චු මරණං කාලකිරියා ඛන්ධානං භෙදො කළෙවරස්ස නික්ඛෙපො ජීවිතින්ද්රියස්සුපච්ඡෙදො – ඉදං වුච්චති ‘‘මරණං’’.

194. තත්ථ කතමො සොකො? ඤාතිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස භොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස රොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස සීලබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස ¶ දිට්ඨිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන බ්යසනෙන සමන්නාගතස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන දුක්ඛධම්මෙන ඵුට්ඨස්ස සොකො සොචනා සොචිතත්තං අන්තොසොකො අන්තොපරිසොකො චෙතසො පරිජ්ඣායනා දොමනස්සං සොකසල්ලං – අයං වුච්චති ‘‘සොකො’’.

195. තත්ථ ¶ කතමො පරිදෙවො? ඤාතිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස භොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස රොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස සීලබ්යසනෙන වා ¶ ඵුට්ඨස්ස දිට්ඨිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන බ්යසනෙන සමන්නාගතස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන දුක්ඛධම්මෙන ඵුට්ඨස්ස ආදෙවො පරිදෙවො ආදෙවනා පරිදෙවනා ආදෙවිතත්තං පරිදෙවිතත්තං වාචා පලාපො විප්පලාපො ලාලප්පො ලාලප්පනා ලාලප්පිතත්තං [ලාලපො ලාලපනා ලාලපිතත්තං (ස්යා.)] – අයං වුච්චති ‘‘පරිදෙවො’’.

196. තත්ථ කතමං දුක්ඛං? යං කායිකං අසාතං කායිකං දුක්ඛං කායසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං කායසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – ඉදං වුච්චති ‘‘දුක්ඛං’’.

197. තත්ථ කතමං දොමනස්සං? යං චෙතසිකං අසාතං චෙතසිකං දුක්ඛං චෙතොසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – ඉදං වුච්චති ‘‘දොමනස්සං’’.

198. තත්ථ කතමො උපායාසො? ඤාතිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස භොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස රොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස සීලබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස දිට්ඨිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන බ්යසනෙන සමන්නාගතස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන දුක්ඛධම්මෙන ඵුට්ඨස්ස ආයාසො උපායාසො ආයාසිතත්තං උපායාසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘උපායාසො’’.

199. තත්ථ කතමො අප්පියෙහි සම්පයොගො දුක්ඛො? ඉධ යස්ස තෙ හොන්ති අනිට්ඨා අකන්තා ¶ අමනාපා රූපා සද්දා ගන්ධා රසා ඵොට්ඨබ්බා, යෙ වා පනස්ස තෙ හොන්ති අනත්ථකාමා අහිතකාමා අඵාසුකකාමා අයොගක්ඛෙමකාමා; යා තෙහි සඞ්ගති සමාගමො සමොධානං මිස්සීභාවො – අයං වුච්චති ‘‘අප්පියෙහි සම්පයොගො දුක්ඛො’’.

200. තත්ථ ¶ කතමො පියෙහි විප්පයොගො දුක්ඛො? ඉධ යස්ස තෙ හොන්ති ඉට්ඨා කන්තා මනාපා රූපා සද්දා ගන්ධා රසා ඵොට්ඨබ්බා, යෙ වා පනස්ස තෙ හොන්ති අත්ථකාමා හිතකාමා ඵාසුකකාමා යොගක්ඛෙමකාමා මාතා වා පිතා වා භාතා වා භගිනී වා මිත්තා වා අමච්චා වා ඤාතී වා සාලොහිතා ¶ වා; යා තෙහි අසඞ්ගති අසමාගමො අසමොධානං අමිස්සීභාවො – අයං වුච්චති ‘‘පියෙහි විප්පයොගො දුක්ඛො’’.

201. තත්ථ ¶ කතමං යම්පිච්ඡං න ලභති තම්පි දුක්ඛං? ජාතිධම්මානං සත්තානං එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජති – ‘‘අහො වත, මයං න ජාතිධම්මා අස්සාම; න ච, වත, නො ජාති ආගච්ඡෙය්යා’’ති! න ඛො පනෙතං ඉච්ඡාය පත්තබ්බං. ඉදම්පි ‘‘යම්පිච්ඡං න ලභති තම්පි දුක්ඛං’’.

ජරාධම්මානං සත්තානං…පෙ… බ්යාධිධම්මානං සත්තානං…පෙ… මරණධම්මානං සත්තානං…පෙ… සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසධම්මානං සත්තානං එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජති – ‘‘අහො වත, මයං න සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසධම්මා අස්සාම; න ච, වත, නො සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා ආගච්ඡෙය්යු’’න්ති! න ඛො පනෙතං ඉච්ඡාය පත්තබ්බං. ඉදම්පි ‘‘යම්පිච්ඡං න ලභති තම්පි දුක්ඛං’’.

202. තත්ථ කතමෙ සංඛිත්තෙන පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා දුක්ඛා? සෙය්යථිදං – රූපුපාදානක්ඛන්ධො, වෙදනුපාදානක්ඛන්ධො, සඤ්ඤුපාදානක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරුපාදානක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. ඉමෙ වුච්චන්ති ‘‘සංඛිත්තෙන ¶ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා දුක්ඛා’’.

ඉදං වුච්චති ‘‘දුක්ඛං අරියසච්චං’’.

2. සමුදයසච්චං

203. තත්ථ ¶ කතමං දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං? යායං තණ්හා පොනොභවිකා [පොනොබ්භවිකා (ස්යා. ක.)] නන්දිරාගසහගතා තත්රතත්රාභිනන්දිනී, සෙය්යථිදං – කාමතණ්හා, භවතණ්හා, විභවතණ්හා.

සා ඛො පනෙසා තණ්හා කත්ථ උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, කත්ථ නිවිසමානා නිවිසති? යං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

කිඤ්ච ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං? චක්ඛුං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති. සොතං ලොකෙ…පෙ… ¶ ඝානං ලොකෙ… ජිව්හා ලොකෙ… කායො ලොකෙ… මනො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

රූපා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති. සද්දා ලොකෙ…පෙ… ගන්ධා ලොකෙ… රසා ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බා ලොකෙ… ධම්මා ලොකෙ ¶ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

චක්ඛුවිඤ්ඤාණං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති. සොතවිඤ්ඤාණං ලොකෙ…පෙ… ඝානවිඤ්ඤාණං ලොකෙ… ජිව්හාවිඤ්ඤාණං ලොකෙ… කායවිඤ්ඤාණං ලොකෙ… මනොවිඤ්ඤාණං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

චක්ඛුසම්ඵස්සො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති. සොතසම්ඵස්සො ලොකෙ…පෙ… ඝානසම්ඵස්සො ලොකෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සො ලොකෙ… කායසම්ඵස්සො ලොකෙ… මනොසම්ඵස්සො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ ¶ නිවිසමානා නිවිසති.

චක්ඛුසම්ඵස්සජා ¶ වෙදනා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති. සොතසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ…පෙ… ඝානසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ… කායසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ… මනොසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

රූපසඤ්ඤා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති. සද්දසඤ්ඤා ලොකෙ…පෙ… ගන්ධසඤ්ඤා ලොකෙ… රසසඤ්ඤා ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බසඤ්ඤා ලොකෙ… ධම්මසඤ්ඤා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

රූපසඤ්චෙතනා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති. සද්දසඤ්චෙතනා ලොකෙ…පෙ… ගන්ධසඤ්චෙතනා ¶ ලොකෙ… රසසඤ්චෙතනා ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බසඤ්චෙතනා ලොකෙ… ධම්මසඤ්චෙතනා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

රූපතණ්හා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති. සද්දතණ්හා ලොකෙ…පෙ… ගන්ධතණ්හා ලොකෙ… රසතණ්හා ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බතණ්හා ලොකෙ… ධම්මතණ්හා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

රූපවිතක්කො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති ¶ . සද්දවිතක්කො ලොකෙ…පෙ… ගන්ධවිතක්කො ලොකෙ… රසවිතක්කො ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බවිතක්කො ලොකෙ… ධම්මවිතක්කො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

රූපවිචාරො ¶ ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති. සද්දවිචාරො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති ¶ , එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති. ගන්ධවිචාරො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති. රසවිචාරො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති. ඵොට්ඨබ්බවිචාරො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති. ධම්මවිචාරො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

ඉදං වුච්චති ‘‘දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං’’.

3. නිරොධසච්චං

204. තත්ථ කතමං දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං? යො තස්සායෙව තණ්හාය අසෙසවිරාගනිරොධො චාගො පටිනිස්සග්ගො මුත්ති අනාලයො.

සා ¶ ඛො පනෙසා තණ්හා කත්ථ පහීයමානා පහීයති, කත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති? යං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

කිඤ්ච ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං? චක්ඛුං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති. සොතං ලොකෙ…පෙ… ඝානං ¶ ලොකෙ… ජිව්හා ලොකෙ… කායො ලොකෙ… මනො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

රූපා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති. සද්දා ලොකෙ…පෙ… ගන්ධා ලොකෙ… රසා ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බා ලොකෙ… ධම්මා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

චක්ඛුවිඤ්ඤාණං ¶ ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති. සොතවිඤ්ඤාණං ලොකෙ…පෙ… ඝානවිඤ්ඤාණං ලොකෙ… ජිව්හාවිඤ්ඤාණං ලොකෙ… කායවිඤ්ඤාණං ලොකෙ… මනොවිඤ්ඤාණං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

චක්ඛුසම්ඵස්සො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති. සොතසම්ඵස්සො ලොකෙ…පෙ… ඝානසම්ඵස්සො ලොකෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සො ලොකෙ… කායසම්ඵස්සො ලොකෙ… මනොසම්ඵස්සො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති. සොතසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ…පෙ… ඝානසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ… කායසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ… මනොසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ ¶ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

රූපසඤ්ඤා ලොකෙ… ¶ සද්දසඤ්ඤා ලොකෙ… ගන්ධසඤ්ඤා ලොකෙ… රසසඤ්ඤා ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බසඤ්ඤා ලොකෙ… ධම්මසඤ්ඤා ලොකෙ පියරූපං ¶ සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

රූපසඤ්චෙතනා ලොකෙ… සද්දසඤ්චෙතනා ලොකෙ… ගන්ධසඤ්චෙතනා ලොකෙ… රසසඤ්චෙතනා ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බසඤ්චෙතනා ලොකෙ… ධම්මසඤ්චෙතනා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

රූපතණ්හා ලොකෙ… සද්දතණ්හා ලොකෙ… ගන්ධතණ්හා ලොකෙ… රසතණ්හා ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බතණ්හා ලොකෙ… ධම්මතණ්හා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

රූපවිතක්කො ¶ ලොකෙ… සද්දවිතක්කො ලොකෙ… ගන්ධවිතක්කො ලොකෙ… රසවිතක්කො ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බවිතක්කො ලොකෙ… ධම්මවිතක්කො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

රූපවිචාරො ලොකෙ… සද්දවිචාරො ලොකෙ… ගන්ධවිචාරො ලොකෙ… රසවිචාරො ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බවිචාරො ලොකෙ… ධම්මවිචාරො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා ¶ පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

ඉදං වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං’’.

4. මග්ගසච්චං

205. තත්ථ කතමං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි, සම්මාසඞ්කප්පො, සම්මාවාචා, සම්මාකම්මන්තො, සම්මාආජීවො, සම්මාවායාමො, සම්මාසති, සම්මාසමාධි.

තත්ථ කතමා සම්මාදිට්ඨි? දුක්ඛෙ ඤාණං, දුක්ඛසමුදයෙ ඤාණං, දුක්ඛනිරොධෙ ඤාණං, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං – අයං වුච්චති ‘‘සම්මාදිට්ඨි’’.

තත්ථ ¶ කතමො සම්මාසඞ්කප්පො? නෙක්ඛම්මසඞ්කප්පො, අබ්යාපාදසඞ්කප්පො, අවිහිංසාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති ‘‘සම්මාසඞ්කප්පො’’.

තත්ථ ¶ කතමා සම්මාවාචා? මුසාවාදා වෙරමණී, පිසුණාය වාචාය වෙරමණී, ඵරුසාය වාචාය වෙරමණී, සම්ඵප්පලාපා වෙරමණී – අයං වුච්චති ‘‘සම්මාවාචා’’.

තත්ථ කතමො සම්මාකම්මන්තො? පාණාතිපාතා වෙරමණී, අදින්නාදානා වෙරමණී, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා වෙරමණී – අයං වුච්චති ‘‘සම්මාකම්මන්තො’’.

තත්ථ ¶ කතමො සම්මාආජීවො? ඉධ අරියසාවකො මිච්ඡාආජීවං පහාය සම්මාආජීවෙන ජීවිකං කප්පෙති – අයං වුච්චති ‘‘සම්මාආජීවො’’.

තත්ථ ¶ කතමො සම්මාවායාමො? ඉධ භික්ඛු අනුප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං අනුප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති, වායමති, වීරියං ආරභති, චිත්තං පග්ගණ්හාති, පදහති. උප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං පහානාය ඡන්දං ජනෙති, වායමති, වීරියං ආරභති, චිත්තං පග්ගණ්හාති, පදහති. අනුප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං උප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති, වායමති, වීරියං ආරභති, චිත්තං පග්ගණ්හාති, පදහති. උප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං ඨිතියා අසම්මොසාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා ඡන්දං ජනෙති, වායමති, වීරියං ආරභති, චිත්තං පග්ගණ්හාති, පදහති. අයං වුච්චති ‘‘සම්මාවායාමො’’.

තත්ථ කතමා සම්මාසති? ඉධ භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. අයං වුච්චති ‘‘සම්මාසති’’.

තත්ථ කතමො සම්මාසමාධි? ඉධ භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි, විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි, සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. විතක්කවිචාරානං වූපසමා, අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං, චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. පීතියා ච විරාගා, උපෙක්ඛකො ච විහරති, සතො ච සම්පජානො, සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙති, යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති – ‘‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’’ති, තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ ¶ විහරති. සුඛස්ස ¶ ච පහානා, දුක්ඛස්ස ච පහානා, පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා, අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං වුච්චති ‘‘සම්මාසමාධි’’.

ඉදං ¶ වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං’’.

සුත්තන්තභාජනීයං.

2. අභිධම්මභාජනීයං

206. චත්තාරි ¶ සච්චානි – දුක්ඛං, දුක්ඛසමුදයො, දුක්ඛනිරොධො, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා.

තත්ථ කතමො දුක්ඛසමුදයො? තණ්හා – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛසමුදයො’’.

තත්ථ කතමං දුක්ඛං? අවසෙසා ච කිලෙසා, අවසෙසා ච අකුසලා ධම්මා, තීණි ච කුසලමූලානි සාසවානි, අවසෙසා ච සාසවා කුසලා ධම්මා, සාසවා ච කුසලාකුසලානං ධම්මානං විපාකා, යෙ ච ධම්මා කිරියා නෙව කුසලා නාකුසලා න ච කම්මවිපාකා, සබ්බඤ්ච රූපං – ඉදං වුච්චති ‘‘දුක්ඛං’’.

තත්ථ කතමො දුක්ඛනිරොධො? තණ්හාය පහානං – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධො’’.

තත්ථ කතමා දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා, විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ¶ ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො හොති සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

තත්ථ කතමා සම්මාදිට්ඨි? යා පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – අයං වුච්චති ‘‘සම්මාදිට්ඨි’’.

තත්ථ කතමො සම්මාසඞ්කප්පො? යො තක්කො විතක්කො…පෙ… සම්මාසඞ්කප්පො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – අයං වුච්චති ‘‘සම්මාසඞ්කප්පො’’.

තත්ථ ¶ කතමා සම්මාවාචා? යා චතූහි වචීදුච්චරිතෙහි ආරති විරති පටිවිරති වෙරමණී [වෙරමණි (ක.) එවමුපරිපි] අකිරියා අකරණං අනජ්ඣාපත්ති වෙලාඅනතික්කමො සෙතුඝාතො සම්මාවාචා මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – අයං වුච්චති ‘‘සම්මාවාචා’’.

තත්ථ ¶ කතමො සම්මාකම්මන්තො? යා තීහි කායදුච්චරිතෙහි ආරති විරති පටිවිරති වෙරමණී අකිරියා අකරණං අනජ්ඣාපත්ති වෙලාඅනතික්කමො සෙතුඝාතො සම්මාකම්මන්තො ¶ මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – අයං වුච්චති ‘‘සම්මාකම්මන්තො’’.

තත්ථ කතමො සම්මාආජීවො? යා මිච්ඡා ආජීවා ආරති විරති පටිවිරති වෙරමණී අකිරියා අකරණං අනජ්ඣාපත්ති වෙලාඅනතික්කමො සෙතුඝාතො සම්මාආජීවො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – අයං වුච්චති ¶ ‘‘සම්මාආජීවො’’.

තත්ථ කතමො සම්මාවායාමො? යො චෙතසිකො වීරියාරම්භො [විරියාරම්භො (සී. ස්යා.)] …පෙ… සම්මාවායාමො වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – අයං වුච්චති ‘‘සම්මාවායාමො’’.

තත්ථ කතමා සම්මාසති? යා සති අනුස්සති…පෙ… සම්මාසති සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – අයං වුච්චති ‘‘සම්මාසති’’.

තත්ථ කතමො සම්මාසමාධි? යා චිත්තස්ස ඨිති සණ්ඨිති…පෙ… සම්මාසමාධි සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – අයං වුච්චති ‘‘සම්මාසමාධි’’. අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’’. අවසෙසා ධම්මා දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය සම්පයුත්තා.

207. තත්ථ කතමො දුක්ඛසමුදයො? තණ්හා ච අවසෙසා ච කිලෙසා – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛසමුදයො’’.

තත්ථ කතමං දුක්ඛං? අවසෙසා ච අකුසලා ධම්මා, තීණි ච කුසලමූලානි සාසවානි, අවසෙසා ච සාසවා කුසලා ධම්මා, සාසවා ච කුසලාකුසලානං ධම්මානං විපාකා, යෙ ච ධම්මා කිරියා නෙව කුසලා නාකුසලා න ච කම්මවිපාකා, සබ්බඤ්ච රූපං – ඉදං වුච්චති ‘‘දුක්ඛං’’.

තත්ථ ¶ ¶ කතමො දුක්ඛනිරොධො? තණ්හාය ච, අවසෙසානඤ්ච කිලෙසානං ¶ පහානං – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධො’’.

තත්ථ කතමා දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා, විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො හොති – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. අයං වුච්චති – ‘‘දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’’. අවසෙසා ¶ ධම්මා දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය සම්පයුත්තා.

208. තත්ථ කතමො දුක්ඛසමුදයො? තණ්හා ච අවසෙසා ච කිලෙසා, අවසෙසා ච අකුසලා ධම්මා – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛසමුදයො’’.

තත්ථ කතමං දුක්ඛං? තීණි ච කුසලමූලානි සාසවානි, අවසෙසා ච සාසවා කුසලා ධම්මා, සාසවා ච කුසලාකුසලානං ධම්මානං විපාකා, යෙ ච ධම්මා කිරියා නෙව කුසලා නාකුසලා න ච කම්මවිපාකා, සබ්බඤ්ච රූපං – ඉදං වුච්චති ‘‘දුක්ඛං’’.

තත්ථ කතමො දුක්ඛනිරොධො? තණ්හාය ච, අවසෙසානඤ්ච කිලෙසානං, අවසෙසානඤ්ච අකුසලානං ධම්මානං පහානං – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධො’’.

තත්ථ කතමා දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ¶ ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො හොති – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’’. අවසෙසා ධම්මා දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය සම්පයුත්තා.

209. තත්ථ ¶ කතමො දුක්ඛසමුදයො? තණ්හා ච අවසෙසා ච කිලෙසා, අවසෙසා ච අකුසලා ධම්මා, තීණි ච කුසලමූලානි සාසවානි – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛසමුදයො’’.

තත්ථ කතමං දුක්ඛං? අවසෙසා ච සාසවා කුසලා ධම්මා, සාසවා ච කුසලාකුසලානං ධම්මානං විපාකා, යෙ ච ධම්මා කිරියා නෙව කුසලා නාකුසලා න ච කම්මවිපාකා, සබ්බඤ්ච රූපං – ඉදං වුච්චති ‘‘දුක්ඛං’’.

තත්ථ ¶ ¶ කතමො දුක්ඛනිරොධො? තණ්හාය ච, අවසෙසානඤ්ච කිලෙසානං, අවසෙසානඤ්ච අකුසලානං ධම්මානං, තිණ්ණඤ්ච කුසලමූලානං සාසවානං පහානං – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධො’’.

තත්ථ කතමා දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො හොති – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’’. අවසෙසා ධම්මා දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ¶ සම්පයුත්තා.

210. තත්ථ කතමො දුක්ඛසමුදයො? තණ්හා ච, අවසෙසා ච කිලෙසා, අවසෙසා ච අකුසලා ධම්මා, තීණි ච කුසලමූලානි සාසවානි, අවසෙසා ච සාසවා කුසලා ධම්මා – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛසමුදයො’’.

තත්ථ කතමං දුක්ඛං? සාසවා කුසලාකුසලානං ධම්මානං විපාකා, යෙ ච ධම්මා කිරියා නෙව කුසලා නාකුසලා න ච කම්මවිපාකා, සබ්බඤ්ච රූපං – ඉදං වුච්චති ‘‘දුක්ඛං’’.

තත්ථ කතමො දුක්ඛනිරොධො? තණ්හාය ච, අවසෙසානඤ්ච කිලෙසානං, අවසෙසානඤ්ච අකුසලානං ධම්මානං, තිණ්ණඤ්ච කුසලමූලානං සාසවානං, අවසෙසානඤ්ච සාසවානං කුසලානං ධම්මානං පහානං – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධො’’.

තත්ථ ¶ කතමා දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා, විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො හොති – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’’. අවසෙසා ධම්මා දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය සම්පයුත්තා.

211. චත්තාරි ¶ සච්චානි – දුක්ඛං, දුක්ඛසමුදයො, දුක්ඛනිරොධො, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා.

තත්ථ ¶ ¶ කතමො දුක්ඛසමුදයො? තණ්හා – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛසමුදයො’’.

තත්ථ කතමං දුක්ඛං? අවසෙසා ච කිලෙසා, අවසෙසා ච අකුසලා ධම්මා, තීණි ච කුසලමූලානි සාසවානි, අවසෙසා ච සාසවා කුසලා ධම්මා, සාසවා ච කුසලාකුසලානං ධම්මානං විපාකා, යෙ ච ධම්මා කිරියා නෙව කුසලා නාකුසලා න ච කම්මවිපාකා, සබ්බඤ්ච රූපං – ඉදං වුච්චති ‘‘දුක්ඛං’’.

තත්ථ කතමො දුක්ඛනිරොධො? තණ්හාය පහානං – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධො’’.

තත්ථ කතමා දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා, විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ පඤ්චඞ්ගිකො මග්ගො හොති – සම්මාදිට්ඨි, සම්මාසඞ්කප්පො, සම්මාවායාමො, සම්මාසති, සම්මාසමාධි.

තත්ථ කතමා සම්මාදිට්ඨි? යා පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – අයං වුච්චති ‘‘සම්මාදිට්ඨි’’.

තත්ථ කතමො සම්මාසඞ්කප්පො? යො තක්කො විතක්කො…පෙ… සම්මාසඞ්කප්පො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – අයං වුච්චති ‘‘සම්මාසඞ්කප්පො’’.

තත්ථ ¶ ¶ කතමො සම්මාවායාමො? යො චෙතසිකො වීරියාරම්භො…පෙ… සම්මාවායාමො වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – අයං වුච්චති ‘‘සම්මාවායාමො’’.

තත්ථ කතමා සම්මාසති? යා සති අනුස්සති…පෙ… සම්මාසති සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – අයං වුච්චති ‘‘සම්මාසති’’.

තත්ථ කතමො සම්මාසමාධි? යා චිත්තස්ස ඨිති…පෙ… සම්මාසමාධි සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – අයං වුච්චති ‘‘සම්මාසමාධි’’. අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’’. අවසෙසා ධම්මා දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය සම්පයුත්තා.

212. තත්ථ ¶ කතමො දුක්ඛසමුදයො? තණ්හා ච, අවසෙසා ච කිලෙසා, අවසෙසා ච අකුසලා ධම්මා, තීණි ච කුසලමූලානි සාසවානි ¶ , අවසෙසා ච සාසවා කුසලා ධම්මා – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛසමුදයො’’.

තත්ථ කතමං දුක්ඛං? සාසවා කුසලාකුසලානං ධම්මානං විපාකා, යෙ ච ධම්මා කිරියා නෙව කුසලා නාකුසලා න ච කම්මවිපාකා, සබ්බඤ්ච රූපං – ඉදං වුච්චති ‘‘දුක්ඛං’’.

තත්ථ කතමො දුක්ඛනිරොධො? තණ්හාය ච, අවසෙසානඤ්ච කිලෙසානං, අවසෙසානඤ්ච අකුසලානං ධම්මානං, තිණ්ණඤ්ච කුසලමූලානං සාසවානං, අවසෙසානඤ්ච සාසවානං කුසලානං ධම්මානං පහානං – අයං වුච්චති ¶ ‘‘දුක්ඛනිරොධො’’.

තත්ථ කතමා දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා, විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ පඤ්චඞ්ගිකො මග්ගො හොති – සම්මාදිට්ඨි, සම්මාසඞ්කප්පො, සම්මාවායාමො, සම්මාසති, සම්මාසමාධි. අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’’. අවසෙසා ධම්මා දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය සම්පයුත්තා.

213. චත්තාරි ¶ සච්චානි – දුක්ඛං, දුක්ඛසමුදයො, දුක්ඛනිරොධො, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා.

තත්ථ කතමො දුක්ඛසමුදයො? තණ්හා – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛසමුදයො’’.

තත්ථ කතමං දුක්ඛං? අවසෙසා ච කිලෙසා, අවසෙසා ච අකුසලා ධම්මා, තීණි ච කුසලමූලානි සාසවානි, අවසෙසා ච සාසවා කුසලා ධම්මා, සාසවා ච කුසලාකුසලානං ධම්මානං විපාකා, යෙ ච ධම්මා කිරියා නෙව කුසලා නාකුසලා න ච කම්මවිපාකා, සබ්බඤ්ච රූපං – ඉදං වුච්චති ‘‘දුක්ඛං’’.

තත්ථ කතමො දුක්ඛනිරොධො? තණ්හාය පහානං – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධො’’.

තත්ථ කතමා දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං ¶ සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං ¶ අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ ¶ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති. අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’’.

214. තත්ථ කතමො දුක්ඛසමුදයො? තණ්හා ච, අවසෙසා ච කිලෙසා, අවසෙසා ච අකුසලා ධම්මා, තීණි ච කුසලමූලානි සාසවානි, අවසෙසා ච සාසවා කුසලා ධම්මා – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛසමුදයො’’.

තත්ථ කතමං දුක්ඛං? සාසවා කුසලාකුසලානං ධම්මානං විපාකා, යෙ ච ධම්මා කිරියා නෙව කුසලා නාකුසලා න ච කම්මවිපාකා, සබ්බඤ්ච රූපං – ඉදං වුච්චති ‘‘දුක්ඛං’’.

තත්ථ කතමො දුක්ඛනිරොධො? තණ්හාය ච, අවසෙසානඤ්ච කිලෙසානං, අවසෙසානඤ්ච අකුසලානං ධම්මානං, තිණ්ණඤ්ච කුසලමූලානං සාසවානං, අවසෙසානඤ්ච සාසවානං කුසලානං ධම්මානං පහානං – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධො’’.

තත්ථ ¶ කතමා දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති. අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධගාමිනී ¶ පටිපදා’’.

අභිධම්මභාජනීයං.

3. පඤ්හාපුච්ඡකං

215. චත්තාරි අරියසච්චානි – දුක්ඛං අරියසච්චං, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං.

216. චතුන්නං අරියසච්චානං කති කුසලා, කති අකුසලා, කති අබ්යාකතා…පෙ… කති සරණා, කති අරණා?

1. තිකං

217. සමුදයසච්චං ¶ අකුසලං. මග්ගසච්චං කුසලං. නිරොධසච්චං අබ්යාකතං. දුක්ඛසච්චං සියා කුසලං, සියා අකුසලං, සියා අබ්යාකතං. ද්වෙ සච්චා සියා සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා, සියා අදුක්ඛමසුඛාය ¶ වෙදනාය සම්පයුත්තා. නිරොධසච්චං න වත්තබ්බං – ‘‘සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්ත’’න්තිපි, ‘‘දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්ත’’න්තිපි, ‘‘අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්ත’’න්තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං, සියා දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං, සියා අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්ත’’න්තිපි, ‘‘දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්ත’’න්තිපි, ‘‘අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්ත’’න්තිපි. ද්වෙ සච්චා විපාකධම්මධම්මා. නිරොධසච්චං නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මං. දුක්ඛසච්චං සියා විපාකං, සියා විපාකධම්මධම්මං, සියා නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මං. සමුදයසච්චං ¶ අනුපාදින්නුපාදානියං. ද්වෙ සච්චා අනුපාදින්නඅනුපාදානියා. දුක්ඛසච්චං සියා උපාදින්නුපාදානියං, සියා අනුපාදින්නුපාදානියං.

සමුදයසච්චං සංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකං. ද්වෙ සච්චා අසංකිලිට්ඨඅසංකිලෙසිකා. දුක්ඛසච්චං ¶ සියා සංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකං, සියා අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකං. සමුදයසච්චං සවිතක්කසවිචාරං. නිරොධසච්චං අවිතක්කඅවිචාරං. මග්ගසච්චං සියා සවිතක්කසවිචාරං, සියා අවිතක්කවිචාරමත්තං, සියා අවිතක්කඅවිචාරං. දුක්ඛසච්චං සියා සවිතක්කසවිචාරං, සියා අවිතක්කවිචාරමත්තං, සියා අවිතක්කඅවිචාරං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘සවිතක්කසවිචාර’’න්තිපි, ‘‘අවිතක්කවිචාරමත්ත’’න්තිපි, ‘‘අවිතක්කඅවිචාර’’න්තිපි. ද්වෙ සච්චා සියා පීතිසහගතා, සියා සුඛසහගතා, සියා උපෙක්ඛාසහගතා. නිරොධසච්චං න වත්තබ්බං – ‘‘පීතිසහගත’’න්තිපි, ‘‘සුඛසහගත’’න්තිපි, ‘‘උපෙක්ඛාසහගත’’න්තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා පීතිසහගතං, සියා සුඛසහගතං, සියා උපෙක්ඛාසහගතං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘පීතිසහගත’’න්තිපි, ‘‘සුඛසහගත’’න්තිපි, ‘‘උපෙක්ඛාසහගත’’න්තිපි.

ද්වෙ සච්චා නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බා. සමුදයසච්චං සියා දස්සනෙන පහාතබ්බං, සියා භාවනාය පහාතබ්බං. දුක්ඛසච්චං සියා දස්සනෙන පහාතබ්බං, සියා භාවනාය පහාතබ්බං, සියා නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බං. ද්වෙ සච්චා නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා. සමුදයසච්චං සියා දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකං, සියා භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකං ¶ . දුක්ඛසච්චං සියා දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකං, සියා භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකං, සියා නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකං. සමුදයසච්චං ආචයගාමි. මග්ගසච්චං අපචයගාමි. නිරොධසච්චං ¶ නෙවාචයගාමිනාපචයගාමි. දුක්ඛසච්චං සියා ආචයගාමි, සියා නෙවාචයගාමිනාපචයගාමි. මග්ගසච්චං සෙක්ඛං. තීණි සච්චානි නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛා. සමුදයසච්චං පරිත්තං ¶ . ද්වෙ සච්චා අප්පමාණා. දුක්ඛසච්චං සියා පරිත්තං, සියා මහග්ගතං. නිරොධසච්චං අනාරම්මණං. මග්ගසච්චං අප්පමාණාරම්මණං. සමුදයසච්චං සියා පරිත්තාරම්මණං, සියා මහග්ගතාරම්මණං න අප්පමාණාරම්මණං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘පරිත්තාරම්මණ’’න්තිපි, ‘‘මහග්ගතාරම්මණ’’න්තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා පරිත්තාරම්මණං, සියා මහග්ගතාරම්මණං, සියා අප්පමාණාරම්මණං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘පරිත්තාරම්මණ’’න්තිපි, ‘‘මහග්ගතාරම්මණ’’න්තිපි, ‘‘අප්පමාණාරම්මණ’’න්තිපි.

සමුදයසච්චං ¶ හීනං. ද්වෙ සච්චා පණීතා. දුක්ඛසච්චං සියා හීනං, සියා මජ්ඣිමං. නිරොධසච්චං අනියතං. මග්ගසච්චං සම්මත්තනියතං. ද්වෙ සච්චා සියා මිච්ඡත්තනියතා, සියා අනියතා. නිරොධසච්චං අනාරම්මණං. සමුදයසච්චං න වත්තබ්බං – ‘‘මග්ගාරම්මණ’’න්තිපි, ‘‘මග්ගහෙතුක’’න්තිපි, ‘‘මග්ගාධිපතී’’තිපි. මග්ගසච්චං න මග්ගාරම්මණං මග්ගහෙතුකං, සියා මග්ගාධිපති, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘මග්ගාධිපතී’’ති. දුක්ඛසච්චං සියා මග්ගාරම්මණං න මග්ගහෙතුකං, සියා මග්ගාධිපති, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘මග්ගාරම්මණ’’න්තිපි, ‘‘මග්ගාධිපතී’’තිපි. ද්වෙ සච්චා සියා උප්පන්නා, සියා අනුප්පන්නා, න වත්තබ්බා – ‘‘උප්පාදිනො’’ති. නිරොධසච්චං න වත්තබ්බං – ‘‘උප්පන්න’’න්තිපි, ‘‘අනුප්පන්න’’න්තිපි, ‘‘උප්පාදී’’තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා උප්පන්නං, සියා අනුප්පන්නං, සියා උප්පාදි. තීණි සච්චානි සියා අතීතා, සියා අනාගතා, සියා පච්චුප්පන්නා. නිරොධසච්චං න වත්තබ්බං – ‘‘අතීත’’න්තිපි, ‘‘අනාගත’’න්තිපි, ‘‘පච්චුප්පන්න’’න්තිපි. නිරොධසච්චං අනාරම්මණං. මග්ගසච්චං න වත්තබ්බං – ‘‘අතීතාරම්මණ’’න්තිපි, ¶ ‘‘අනාගතාරම්මණ’’න්තිපි, ‘‘පච්චුප්පන්නාරම්මණ’’න්තිපි. ද්වෙ සච්චා සියා අතීතාරම්මණා, සියා අනාගතාරම්මණා, සියා පච්චුප්පන්නාරම්මණා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘අතීතාරම්මණා’’තිපි, ‘‘අනාගතාරම්මණා’’තිපි, ‘‘පච්චුප්පන්නාරම්මණා’’තිපි. නිරොධසච්චං ¶ බහිද්ධා. තීණි සච්චානි සියා අජ්ඣත්තා, සියා බහිද්ධා, සියා අජ්ඣත්තබහිද්ධා. නිරොධසච්චං අනාරම්මණං. මග්ගසච්චං බහිද්ධාරම්මණං. සමුදයසච්චං සියා අජ්ඣත්තාරම්මණං, සියා බහිද්ධාරම්මණං, සියා අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණං. දුක්ඛසච්චං සියා අජ්ඣත්තාරම්මණං, සියා බහිද්ධාරම්මණං, සියා අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණං ¶ , සියා න වත්තබ්බං – ‘‘අජ්ඣත්තාරම්මණ’’න්තිපි, ‘‘බහිද්ධාරම්මණ’’න්තිපි, ‘‘අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණ’’න්තිපි. තීණි සච්චානි අනිදස්සනඅප්පටිඝා. දුක්ඛසච්චං සියා සනිදස්සනසප්පටිඝං, සියා අනිදස්සනසප්පටිඝං, සියා අනිදස්සනඅප්පටිඝං.

2. දුකං

218. සමුදයසච්චං හෙතු. නිරොධසච්චං න හෙතු. ද්වෙ සච්චා සියා හෙතූ, සියා න හෙතූ. ද්වෙ සච්චා සහෙතුකා. නිරොධසච්චං අහෙතුකං. දුක්ඛසච්චං සියා සහෙතුකං, සියා අහෙතුකං. ද්වෙ සච්චා හෙතුසම්පයුත්තා. නිරොධසච්චං හෙතුවිප්පයුත්තං. දුක්ඛසච්චං සියා හෙතුසම්පයුත්තං, සියා හෙතුවිප්පයුත්තං. සමුදයසච්චං හෙතු චෙව සහෙතුකඤ්ච. නිරොධසච්චං න වත්තබ්බං ¶ – ‘‘හෙතු චෙව සහෙතුකඤ්චා’’තිපි, ‘‘සහෙතුකඤ්චෙව න ච හෙතූ’’තිපි. මග්ගසච්චං සියා හෙතු චෙව සහෙතුකඤ්ච, සියා සහෙතුකඤ්චෙව න ච හෙතු. දුක්ඛසච්චං සියා හෙතු චෙව සහෙතුකඤ්ච, සියා සහෙතුකඤ්චෙව න ච හෙතු, සියා ¶ න වත්තබ්බං – ‘‘හෙතු චෙව සහෙතුකඤ්චා’’තිපි, ‘‘සහෙතුකඤ්චෙව න ච හෙතූ’’තිපි. සමුදයසච්චං හෙතු චෙව හෙතුසම්පයුත්තඤ්ච. නිරොධසච්චං න වත්තබ්බං – ‘‘හෙතු චෙව හෙතුසම්පයුත්තඤ්චා’’තිපි, ‘‘හෙතුසම්පයුත්තඤ්චෙව න ච හෙතූ’’තිපි. මග්ගසච්චං සියා හෙතු චෙව හෙතුසම්පයුත්තඤ්ච, සියා හෙතුසම්පයුත්තඤ්චෙව න ච හෙතු. දුක්ඛසච්චං සියා හෙතු චෙව හෙතුසම්පයුත්තඤ්ච, සියා හෙතුසම්පයුත්තඤ්චෙව න ච හෙතු, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘හෙතු චෙව හෙතුසම්පයුත්තඤ්චා’’තිපි, ‘‘හෙතුසම්පයුත්තඤ්චෙව න ච හෙතූ’’තිපි. නිරොධසච්චං න හෙතුඅහෙතුකං. සමුදයසච්චං න වත්තබ්බං – ‘‘න හෙතුසහෙතුක’’න්තිපි, ‘‘න හෙතුඅහෙතුක’’න්තිපි. මග්ගසච්චං සියා න හෙතුසහෙතුකං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘න හෙතුසහෙතුක’’න්තිපි, ‘‘න හෙතුඅහෙතුක’’න්තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා න හෙතුසහෙතුකං, සියා න හෙතුඅහෙතුකං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘න හෙතුසහෙතුක’’න්තිපි, ‘‘න හෙතුඅහෙතුක’’න්තිපි.

තීණි ¶ සච්චානි සප්පච්චයා. නිරොධසච්චං අප්පච්චයං. තීණි සච්චානි සඞ්ඛතා. නිරොධසච්චං අසඞ්ඛතං. තීණි සච්චානි අනිදස්සනා. දුක්ඛසච්චං සියා සනිදස්සනං, සියා අනිදස්සනං. තීණි සච්චානි අප්පටිඝා. දුක්ඛසච්චං සියා සප්පටිඝං, සියා අප්පටිඝං. තීණි සච්චානි අරූපානි. දුක්ඛසච්චං සියා රූපං, සියා අරූපං. ද්වෙ සච්චා ¶ ලොකියා. ද්වෙ සච්චා ලොකුත්තරා; කෙනචි විඤ්ඤෙය්යා, කෙනචි න විඤ්ඤෙය්යා.

සමුදයසච්චං ආසවො. ද්වෙ සච්චා නො ආසවා. දුක්ඛසච්චං සියා ආසවො, සියා නො ආසවො. ද්වෙ සච්චා සාසවා. ද්වෙ සච්චා අනාසවා ¶ . සමුදයසච්චං ආසවසම්පයුත්තං. ද්වෙ සච්චා ආසවවිප්පයුත්තා. දුක්ඛසච්චං සියා ආසවසම්පයුත්තං, සියා ආසවවිප්පයුත්තං. සමුදයසච්චං ආසවො චෙව සාසවඤ්ච. ද්වෙ සච්චා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවා චෙව සාසවා චා’’තිපි, ‘‘සාසවා චෙව නො ච ආසවා’’තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා ආසවො චෙව සාසවඤ්ච, සියා සාසවඤ්චෙව නො ච ආසවො. සමුදයසච්චං ආසවො චෙව ආසවසම්පයුත්තඤ්ච. ද්වෙ සච්චා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවා චෙව ආසවසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘ආසවසම්පයුත්තා චෙව නො ච ආසවා’’තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා ආසවො චෙව ආසවසම්පයුත්තඤ්ච ¶ , සියා ආසවසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච ආසවො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘ආසවො චෙව ආසවසම්පයුත්තඤ්චා’’තිපි, ‘‘ආසවසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච ආසවො’’තිපි. ද්වෙ සච්චා ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවා. සමුදයසච්චං න වත්තබ්බං – ‘‘ආසවවිප්පයුත්තසාසව’’න්තිපි, ‘‘ආසවවිප්පයුත්තඅනාසව’’න්තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා ආසවවිප්පයුත්තසාසවං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘ආසවවිප්පයුත්තසාසව’’න්තිපි, ‘‘ආසවවිප්පයුත්තඅනාසව’’න්තිපි.

සමුදයසච්චං සංයොජනං. ද්වෙ සච්චා නො සංයොජනා. දුක්ඛසච්චං සියා සංයොජනං, සියා නො සංයොජනං. ද්වෙ සච්චා සංයොජනියා. ද්වෙ සච්චා අසංයොජනියා. සමුදයසච්චං සංයොජනසම්පයුත්තං. ද්වෙ සච්චා සංයොජනවිප්පයුත්තා. දුක්ඛසච්චං සියා සංයොජනසම්පයුත්තං, සියා සංයොජනවිප්පයුත්තං. සමුදයසච්චං සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනියඤ්ච. ද්වෙ සච්චා ¶ න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනා චෙව ¶ සංයොජනියා චා’’තිපි, ‘‘සංයොජනියා චෙව නො ච සංයොජනා’’තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනියඤ්ච, සියා සංයොජනියඤ්චෙව නො ච සංයොජනං. සමුදයසච්චං සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනසම්පයුත්තඤ්ච. ද්වෙ සච්චා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනා චෙව සංයොජනසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘සංයොජනසම්පයුත්තා චෙව නො ච සංයොජනා’’තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනසම්පයුත්තඤ්ච, සියා සංයොජනසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච සංයොජනං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනසම්පයුත්තඤ්චා’’තිපි, ‘‘සංයොජනසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච සංයොජන’’න්තිපි ¶ . ද්වෙ සච්චා සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියා. සමුදයසච්චං න වත්තබ්බං – ‘‘සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනිය’’න්තිපි, ‘‘සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනිය’’න්තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනිය’’න්තිපි, ‘‘සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනිය’’න්තිපි.

සමුදයසච්චං ගන්ථො. ද්වෙ සච්චා නො ගන්ථා. දුක්ඛසච්චං සියා ගන්ථො, සියා නො ගන්ථො. ද්වෙ සච්චා ගන්ථනියා. ද්වෙ සච්චා අගන්ථනියා. ද්වෙ සච්චා ගන්ථවිප්පයුත්තා. ද්වෙ සච්චා සියා ගන්ථසම්පයුත්තා, සියා ගන්ථවිප්පයුත්තා. සමුදයසච්චං ගන්ථො චෙව ගන්ථනියඤ්ච. ද්වෙ සච්චා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථා චෙව ගන්ථනියා චා’’තිපි, ‘‘ගන්ථනියා චෙව නො ච ගන්ථා’’තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා ගන්ථො චෙව ගන්ථනියඤ්ච, සියා ගන්ථනියඤ්චෙව නො ච ගන්ථො. සමුදයසච්චං ගන්ථො චෙව ගන්ථසම්පයුත්තඤ්ච ¶ , සියා න වත්තබ්බං – ‘‘ගන්ථො චෙව ගන්ථසම්පයුත්තඤ්චා’’තිපි, ‘‘ගන්ථසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච ගන්ථො’’තිපි. ද්වෙ සච්චා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථා චෙව ගන්ථසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘ගන්ථසම්පයුත්තා චෙව නො ච ගන්ථා’’තිපි. දුක්ඛසච්චං ¶ සියා ගන්ථො චෙව ගන්ථසම්පයුත්තඤ්ච, සියා ගන්ථසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච ගන්ථො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘ගන්ථො චෙව ගන්ථසම්පයුත්තඤ්චා’’තිපි, ‘‘ගන්ථසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච ගන්ථො’’තිපි. ද්වෙ සච්චා ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියා. ද්වෙ සච්චා සියා ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියා’’තිපි, ‘‘ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියා’’තිපි.

සමුදයසච්චං ඔඝො…පෙ… යොගො…පෙ… නීවරණං. ද්වෙ සච්චා නො නීවරණා. දුක්ඛසච්චං සියා නීවරණං, සියා නො නීවරණං. ද්වෙ සච්චා නීවරණියා ද්වෙ සච්චා අනීවරණියා. සමුදයසච්චං ¶ නීවරණසම්පයුත්තං. ද්වෙ සච්චා නීවරණවිප්පයුත්තා. දුක්ඛසච්චං සියා නීවරණසම්පයුත්තං, සියා නීවරණවිප්පයුත්තං. සමුදයසච්චං නීවරණඤ්චෙව නීවරණියඤ්ච. ද්වෙ සච්චා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණා චෙව නීවරණියා චා’’තිපි, ‘‘නීවරණියා චෙව නො ච නීවරණා’’තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා නීවරණඤ්චෙව නීවරණියඤ්ච, සියා නීවරණියඤ්චෙව නො ච නීවරණං. සමුදයසච්චං නීවරණඤ්චෙව නීවරණසම්පයුත්තඤ්ච. ද්වෙ සච්චා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණා චෙව නීවරණසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘නීවරණසම්පයුත්තා චෙව නො ච නීවරණා’’තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා නීවරණඤ්චෙව නීවරණසම්පයුත්තඤ්ච, සියා නීවරණසම්පයුත්තඤ්චෙව ¶ නො ච නීවරණං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘නීවරණඤ්චෙව නීවරණසම්පයුත්තඤ්චා’’තිපි ¶ , ‘‘නීවරණසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච නීවරණ’’න්තිපි. ද්වෙ සච්චා නීවරණවිප්පයුත්තඅනීවරණියා. සමුදයසච්චං න වත්තබ්බං – ‘‘නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණිය’’න්තිපි, ‘‘නීවරණවිප්පයුත්තඅනීවරණිය’’න්තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණියං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණිය’’න්තිපි, ‘‘නීවරණවිප්පයුත්තඅනීවරණිය’’න්තිපි.

තීණි සච්චානි නො පරාමාසා. දුක්ඛසච්චං සියා පරාමාසො, සියා නො පරාමාසො. ද්වෙ සච්චා පරාමට්ඨා. ද්වෙ සච්චා අපරාමට්ඨා. ද්වෙ සච්චා පරාමාසවිප්පයුත්තා. සමුදයසච්චං සියා පරාමාසසම්පයුත්තං, සියා පරාමාසවිප්පයුත්තං. දුක්ඛසච්චං සියා පරාමාසසම්පයුත්තං, සියා පරාමාසවිප්පයුත්තං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘පරාමාසසම්පයුත්ත’’න්තිපි, ‘‘පරාමාසවිප්පයුත්ත’’න්තිපි. සමුදයසච්චං න වත්තබ්බං – ‘‘පරාමාසො චෙව පරාමට්ඨඤ්චා’’ති, පරාමට්ඨඤ්චෙව නො ච පරාමාසො. ද්වෙ සච්චා න වත්තබ්බා – ‘‘පරාමාසා චෙව පරාමට්ඨා චා’’තිපි ¶ , ‘‘පරාමට්ඨා චෙව නො ච පරාමාසා’’තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා පරාමාසො චෙව පරාමට්ඨඤ්ච, සියා පරාමට්ඨඤ්චෙව නො ච පරාමාසො. ද්වෙ සච්චා පරාමාසවිප්පයුත්තඅපරාමට්ඨා. ද්වෙ සච්චා සියා පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨා’’තිපි, ‘‘පරාමාසවිප්පයුත්තඅපරාමට්ඨා’’තිපි.

ද්වෙ සච්චා සාරම්මණා. නිරොධසච්චං අනාරම්මණං. දුක්ඛසච්චං ¶ සියා සාරම්මණං, සියා අනාරම්මණං. තීණි සච්චානි නො චිත්තා. දුක්ඛසච්චං සියා චිත්තං, සියා නො චිත්තං. ද්වෙ සච්චා චෙතසිකා. නිරොධසච්චං අචෙතසිකං. දුක්ඛසච්චං සියා චෙතසිකං, සියා අචෙතසිකං. ද්වෙ සච්චා චිත්තසම්පයුත්තා ¶ . නිරොධසච්චං චිත්තවිප්පයුත්තං. දුක්ඛසච්චං සියා චිත්තසම්පයුත්තං, සියා චිත්තවිප්පයුත්තං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘චිත්තෙන සම්පයුත්ත’’න්තිපි, ‘‘චිත්තෙන විප්පයුත්ත’’න්තිපි. ද්වෙ සච්චා චිත්තසංසට්ඨා. නිරොධසච්චං චිත්තවිසංසට්ඨං. දුක්ඛසච්චං සියා චිත්තසංසට්ඨං, සියා චිත්තවිසංසට්ඨං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘චිත්තෙන සංසට්ඨ’’න්තිපි, ‘‘චිත්තෙන විසංසට්ඨ’’න්තිපි. ද්වෙ සච්චා චිත්තසමුට්ඨානා. නිරොධසච්චං නො චිත්තසමුට්ඨානං. දුක්ඛසච්චං සියා චිත්තසමුට්ඨානං, සියා නො චිත්තසමුට්ඨානං. ද්වෙ සච්චා චිත්තසහභුනො. නිරොධසච්චං නො චිත්තසහභූ. දුක්ඛසච්චං සියා චිත්තසහභූ, සියා නො චිත්තසහභූ. ද්වෙ සච්චා චිත්තානුපරිවත්තිනො. නිරොධසච්චං නො චිත්තානුපරිවත්ති. දුක්ඛසච්චං සියා චිත්තානුපරිවත්ති, සියා නො චිත්තානුපරිවත්ති. ද්වෙ සච්චා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානා. නිරොධසච්චං නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානං ¶ . දුක්ඛසච්චං සියා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානං, සියා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානං. ද්වෙ සච්චා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානසහභුනො. නිරොධසච්චං නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානසහභූ. දුක්ඛසච්චං සියා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානසහභූ, සියා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානසහභූ. ද්වෙ සච්චා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානානුපරිවත්තිනො. නිරොධසච්චං නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානානුපරිවත්ති ¶ . දුක්ඛසච්චං සියා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානානුපරිවත්ති, සියා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානානුපරිවත්ති. තීණි සච්චානි බාහිරා. දුක්ඛසච්චං සියා අජ්ඣත්තං, සියා බාහිරං.

තීණි සච්චානි නො උපාදා. දුක්ඛසච්චං සියා උපාදා, සියා නො උපාදා. තීණි සච්චානි අනුපාදින්නා. දුක්ඛසච්චං සියා උපාදින්නං, සියා අනුපාදින්නං. සමුදයසච්චං උපාදානං. ද්වෙ සච්චා නො උපාදානා. දුක්ඛසච්චං සියා උපාදානං, සියා නො උපාදානං. ද්වෙ සච්චා උපාදානියා. ද්වෙ සච්චා අනුපාදානියා. ද්වෙ සච්චා උපාදානවිප්පයුත්තා. ද්වෙ සච්චා සියා උපාදානසම්පයුත්තා, සියා ¶ උපාදානවිප්පයුත්තා. සමුදයසච්චං උපාදානඤ්චෙව උපාදානියඤ්ච. ද්වෙ සච්චා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානා චෙව උපාදානියා චා’’තිපි, ‘‘උපාදානියා චෙව නො ච උපාදානා’’තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා උපාදානඤ්චෙව උපාදානියඤ්ච, සියා උපාදානියඤ්චෙව නො ච උපාදානං. සමුදයසච්චං සියා උපාදානඤ්චෙව උපාදානසම්පයුත්තඤ්ච, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘උපාදානඤ්චෙව ¶ උපාදානසම්පයුත්තඤ්චා’’තිපි, ‘‘උපාදානසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච උපාදාන’’න්තිපි. ද්වෙ සච්චා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානා චෙව උපාදානසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘උපාදානසම්පයුත්තා චෙව නො ච උපාදානා’’තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා උපාදානඤ්චෙව උපාදානසම්පයුත්තඤ්ච, සියා උපාදානසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච උපාදානං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘උපාදානඤ්චෙව උපාදානසම්පයුත්තඤ්චා’’ තිපි, ‘‘උපාදානසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච උපාදාන’’න්තිපි. ද්වෙ සච්චා ¶ උපාදානවිප්පයුත්තඅනුපාදානියා. ද්වෙ සච්චා සියා උපාදානවිප්පයුත්තඋපාදානියා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානවිප්පයුත්තඋපාදානියා’’තිපි, ‘‘උපාදානවිප්පයුත්තඅනුපාදානියා’’තිපි.

සමුදයසච්චං කිලෙසො. ද්වෙ සච්චා නො කිලෙසා. දුක්ඛසච්චං සියා කිලෙසො, සියා නො කිලෙසො. ද්වෙ සච්චා සංකිලෙසිකා. ද්වෙ සච්චා අසංකිලෙසිකා. සමුදයසච්චං සංකිලිට්ඨං. ද්වෙ සච්චා අසංකිලිට්ඨා. දුක්ඛසච්චං සියා සංකිලිට්ඨං, සියා අසංකිලිට්ඨං. සමුදයසච්චං කිලෙසසම්පයුත්තං. ද්වෙ සච්චා කිලෙසවිප්පයුත්තා. දුක්ඛසච්චං සියා කිලෙසසම්පයුත්තං, සියා ¶ කිලෙසවිප්පයුත්තං. සමුදයසච්චං කිලෙසො චෙව සංකිලෙසිකඤ්ච. ද්වෙ සච්චා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසා චෙව සංකිලෙසිකා චා’’තිපි, ‘‘සංකිලෙසිකා චෙව නො ච කිලෙසා’’තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා කිලෙසො චෙව සංකිලෙසිකඤ්ච, සියා සංකිලෙසිකඤ්චෙව නො ච කිලෙසො. සමුදයසච්චං කිලෙසො චෙව සංකිලිට්ඨඤ්ච. ද්වෙ සච්චා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසා චෙව සංකිලිට්ඨා චා’’තිපි, ‘‘සංකිලිට්ඨා චෙව නො ච කිලෙසා’’තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා කිලෙසො චෙව සංකිලිට්ඨඤ්ච, සියා සංකිලිට්ඨඤ්චෙව නො ච කිලෙසො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘කිලෙසො චෙව සංකිලිට්ඨඤ්චා’’තිපි, ‘‘සංකිලිට්ඨඤ්චෙව නො ච කිලෙසො’’තිපි. සමුදයසච්චං කිලෙසො චෙව කිලෙසසම්පයුත්තඤ්ච. ද්වෙ සච්චා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසා චෙව කිලෙසසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘කිලෙසසම්පයුත්තා චෙව නො ච කිලෙසා’’තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා කිලෙසො චෙව කිලෙසසම්පයුත්තඤ්ච ¶ , සියා කිලෙසසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච කිලෙසො, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘කිලෙසො චෙව කිලෙසසම්පයුත්තඤ්චා’’ තිපි, ‘‘කිලෙසසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච කිලෙසො’’තිපි. ද්වෙ ¶ සච්චා කිලෙසවිප්පයුත්තඅසංකිලෙසිකා. සමුදයසච්චං න වත්තබ්බං – ‘‘කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසික’’න්තිපි, ‘‘කිලෙසවිප්පයුත්තඅසංකිලෙසික’’න්තිපි. දුක්ඛසච්චං සියා කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසිකං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසික’’න්තිපි, ‘‘කිලෙසවිප්පයුත්තඅසංකිලෙසික’’න්තිපි.

ද්වෙ ¶ සච්චා න දස්සනෙන පහාතබ්බා. ද්වෙ සච්චා සියා දස්සනෙන පහාතබ්බා, සියා න දස්සනෙන පහාතබ්බා. ද්වෙ සච්චා න භාවනාය පහාතබ්බා. ද්වෙ සච්චා සියා භාවනාය පහාතබ්බා, සියා න භාවනාය පහාතබ්බා. ද්වෙ සච්චා න දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා. ද්වෙ සච්චා සියා දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා, සියා න දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා. ද්වෙ සච්චා න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා. ද්වෙ සච්චා සියා භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා, සියා න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා. සමුදයසච්චං සවිතක්කං. නිරොධසච්චං අවිතක්කං. ද්වෙ සච්චා සියා සවිතක්කා, සියා අවිතක්කා. සමුදයසච්චං සවිචාරං. නිරොධසච්චං අවිචාරං. ද්වෙ සච්චා සියා සවිචාරා, සියා අවිචාරා. නිරොධසච්චං අප්පීතිකං. තීණි සච්චානි සියා සප්පීතිකා, සියා අප්පීතිකා. නිරොධසච්චං න පීතිසහගතං. තීණි සච්චානි සියා පීතිසහගතා, සියා න පීතිසහගතා. නිරොධසච්චං ¶ න සුඛසහගතං. තීණි ¶ සච්චානි සියා සුඛසහගතා, සියා න සුඛසහගතා. නිරොධසච්චං න උපෙක්ඛාසහගතං. තීණි සච්චානි සියා උපෙක්ඛාසහගතා, සියා න උපෙක්ඛාසහගතා.

සමුදයසච්චං කාමාවචරං. ද්වෙ සච්චා න කාමාවචරා. දුක්ඛසච්චං සියා කාමාවචරං, සියා න කාමාවචරං. තීණි සච්චානි න රූපාවචරා. දුක්ඛසච්චං සියා රූපාවචරං, සියා න රූපාවචරං. තීණි සච්චානි න අරූපාවචරා. දුක්ඛසච්චං සියා අරූපාවචරං, සියා න අරූපාවචරං. ද්වෙ සච්චා පරියාපන්නා. ද්වෙ සච්චා අපරියාපන්නා. මග්ගසච්චං නිය්යානිකං. තීණි සච්චානි අනිය්යානිකා. මග්ගසච්චං නියතං. නිරොධසච්චං අනියතං. ද්වෙ සච්චා සියා නියතා, සියා අනියතා. ද්වෙ සච්චා සඋත්තරා. ද්වෙ සච්චා අනුත්තරා. සමුදයසච්චං සරණං. ද්වෙ සච්චා අරණා. දුක්ඛසච්චං සියා සරණං, සියා අරණන්ති.

පඤ්හාපුච්ඡකං.

සච්චවිභඞ්ගො නිට්ඨිතො.

5. ඉන්ද්රියවිභඞ්ගො

1. අභිධම්මභාජනීයං

219. බාවීසතින්ද්රියානි ¶ ¶ ¶ – චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං, මනින්ද්රියං, ඉත්ථින්ද්රියං, පුරිසින්ද්රියං, ජීවිතින්ද්රියං, සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං, සද්ධින්ද්රියං ¶ , වීරියින්ද්රියං [විරියින්ද්රියං (සී. ස්යා.)], සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං, අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං, අඤ්ඤින්ද්රියං, අඤ්ඤාතාවින්ද්රියං.

220. තත්ථ කතමං චක්ඛුන්ද්රියං? යං චක්ඛු චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය පසාදො…පෙ… සුඤ්ඤො ගාමොපෙසො – ඉදං වුච්චති ‘‘චක්ඛුන්ද්රියං’’.

තත්ථ කතමං සොතින්ද්රියං…පෙ… ඝානින්ද්රියං…පෙ… ජිව්හින්ද්රියං…පෙ… කායින්ද්රියං? යො කායො චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය පසාදො…පෙ… සුඤ්ඤො ගාමොපෙසො – ඉදං වුච්චති ‘‘කායින්ද්රියං’’.

තත්ථ කතමං මනින්ද්රියං? එකවිධෙන මනින්ද්රියං – ඵස්සසම්පයුත්තං. දුවිධෙන මනින්ද්රියං – අත්ථි සහෙතුකං, අත්ථි අහෙතුකං. තිවිධෙන මනින්ද්රියං – අත්ථි කුසලං, අත්ථි අකුසලං, අත්ථි අබ්යාකතං. චතුබ්බිධෙන මනින්ද්රියං – අත්ථි කාමාවචරං, අත්ථි රූපාවචරං, අත්ථි අරූපාවචරං, අත්ථි අපරියාපන්නං. පඤ්චවිධෙන මනින්ද්රියං – අත්ථි සුඛින්ද්රියසම්පයුත්තං, අත්ථි දුක්ඛින්ද්රියසම්පයුත්තං, අත්ථි සොමනස්සින්ද්රියසම්පයුත්තං, අත්ථි දොමනස්සින්ද්රියසම්පයුත්තං, අත්ථි උපෙක්ඛින්ද්රියසම්පයුත්තං ¶ . ඡබ්බිධෙන මනින්ද්රියං – චක්ඛුවිඤ්ඤාණං…පෙ… මනොවිඤ්ඤාණං. එවං ඡබ්බිධෙන මනින්ද්රියං.

සත්තවිධෙන මනින්ද්රියං – චක්ඛුවිඤ්ඤාණං…පෙ… කායවිඤ්ඤාණං, මනොධාතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතු. එවං සත්තවිධෙන මනින්ද්රියං.

අට්ඨවිධෙන මනින්ද්රියං – චක්ඛුවිඤ්ඤාණං…පෙ… කායවිඤ්ඤාණං අත්ථි සුඛසහගතං, අත්ථි දුක්ඛසහගතං, මනොධාතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතු. එවං අට්ඨවිධෙන මනින්ද්රියං.

නවවිධෙන ¶ මනින්ද්රියං – චක්ඛුවිඤ්ඤාණං…පෙ… කායවිඤ්ඤාණං, මනොධාතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතු අත්ථි කුසලා, අත්ථි අකුසලා, අත්ථි අබ්යාකතා. එවං නවවිධෙන මනින්ද්රියං.

දසවිධෙන මනින්ද්රියං – චක්ඛුවිඤ්ඤාණං…පෙ… කායවිඤ්ඤාණං අත්ථි සුඛසහගතං, අත්ථි දුක්ඛසහගතං, මනොධාතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතු අත්ථි කුසලා, අත්ථි අකුසලා, අත්ථි අබ්යාකතා. එවං දසවිධෙන මනින්ද්රියං…පෙ… එවං බහුවිධෙන මනින්ද්රියං. ඉදං වුච්චති ‘‘මනින්ද්රියං’’.

තත්ථ කතමං ඉත්ථින්ද්රියං? යං ඉත්ථියා ඉත්ථිලිඞ්ගං ඉත්ථිනිමිත්තං ඉත්ථිකුත්තං ඉත්ථාකප්පො ඉත්ථත්තං ඉත්ථිභාවො – ඉදං වුච්චති ‘‘ඉත්ථින්ද්රියං’’.

තත්ථ කතමං පුරිසින්ද්රියං? යං පුරිසස්ස පුරිසලිඞ්ගං පුරිසනිමිත්තං පුරිසකුත්තං පුරිසාකප්පො ¶ පුරිසත්තං පුරිසභාවො – ඉදං වුච්චති ‘‘පුරිසින්ද්රියං’’.

තත්ථ කතමං ජීවිතින්ද්රියං? ජීවිතින්ද්රියං දුවිධෙන – අත්ථි රූපජීවිතින්ද්රියං, අත්ථි අරූපජීවිතින්ද්රියං.

තත්ථ කතමං රූපජීවිතින්ද්රියං? යො තෙසං රූපීනං ධම්මානං ආයු ඨිති යපනා යාපනා ඉරියනා වත්තනා පාලනා ජීවිතං ජීවිතින්ද්රියං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපජීවිතින්ද්රියං’’.

තත්ථ ¶ කතමං අරූපජීවිතින්ද්රියං? යො තෙසං අරූපීනං ධම්මානං ¶ ආයු ඨිති යපනා යාපනා ඉරියනා වත්තනා පාලනා ජීවිතං ජීවිතින්ද්රියං – ඉදං වුච්චති ‘‘අරූපජීවතින්ද්රියං’’. ඉදං වුච්චති ‘‘ජීවිතින්ද්රියං’’.

තත්ථ කතමං සුඛින්ද්රියං? යං කායිකං සාතං කායිකං සුඛං කායසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං කායසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – ඉදං වුච්චති ‘‘සුඛින්ද්රියං’’.

තත්ථ කතමං දුක්ඛින්ද්රියං? යං කායිකං අසාතං කායිකං දුක්ඛං කායසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං කායසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – ඉදං වුච්චති ‘‘දුක්ඛින්ද්රියං’’.

තත්ථ කතමං සොමනස්සින්ද්රියං? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – ඉදං වුච්චති ‘‘සොමනස්සින්ද්රියං’’.

තත්ථ ¶ කතමං දොමනස්සින්ද්රියං? යං චෙතසිකං අසාතං චෙතසිකං දුක්ඛං චෙතොසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – ඉදං වුච්චති ‘‘දොමනස්සින්ද්රියං’’.

තත්ථ කතමං උපෙක්ඛින්ද්රියං? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – ඉදං වුච්චති ‘‘උපෙක්ඛින්ද්රියං’’.

තත්ථ කතමං සද්ධින්ද්රියං? යා සද්ධා සද්දහනා ඔකප්පනා අභිප්පසාදො සද්ධා සද්ධින්ද්රියං සද්ධාබලං – ඉදං වුච්චති ‘‘සද්ධින්ද්රියං’’.

තත්ථ කතමං වීරියින්ද්රියං? යො චෙතසිකො වීරියාරම්භො නික්කමො පරක්කමො උය්යාමො වායාමො උස්සාහො උස්සොළ්හී ථාමො ඨිති අසිථිලපරක්කමතා අනික්ඛිත්තඡන්දතා අනික්ඛිත්තධුරතා ධුරසම්පග්ගාහො ¶ වීරියං ¶ වීරියින්ද්රියං වීරියබලං – ඉදං වුච්චති ‘‘වීරියින්ද්රියං’’.

තත්ථ ¶ කතමං සතින්ද්රියං? යා සති අනුස්සති පටිස්සති සති සරණතා ධාරණතා අපිලාපනතා අසම්මුස්සනතා සති සතින්ද්රියං සතිබලං සම්මාසති – ඉදං වුච්චති ‘‘සතින්ද්රියං’’.

තත්ථ කතමං සමාධින්ද්රියං? යා චිත්තස්ස ඨිති සණ්ඨිති අවට්ඨිති අවිසාහාරො අවික්ඛෙපො අවිසාහටමානසතා සමථො සමාධින්ද්රියං සමාධිබලං සම්මාසමාධි – ඉදං වුච්චති ‘‘සමාධින්ද්රියං’’.

තත්ථ කතමං පඤ්ඤින්ද්රියං? යා පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං වුච්චති ‘‘පඤ්ඤින්ද්රියං’’.

තත්ථ කතමං අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං? යා තෙසං ධම්මානං අනඤ්ඤාතානං අදිට්ඨානං අප්පත්තානං අවිදිතානං අසච්ඡිකතානං සච්ඡිකිරියාය පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – ඉදං වුච්චති ‘‘අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං’’.

තත්ථ කතමං අඤ්ඤින්ද්රියං? යා තෙසං ධම්මානං ඤාතානං දිට්ඨානං පත්තානං විදිතානං සච්ඡිකතානං සච්ඡිකිරියාය පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – ඉදං වුච්චති අඤ්ඤින්ද්රියං.

තත්ථ ¶ කතමං අඤ්ඤාතාවින්ද්රියං? යා තෙසං ධම්මානං අඤ්ඤාතාවීනං දිට්ඨානං පත්තානං විදිතානං සච්ඡිකතානං සච්ඡිකිරියාය පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – ඉදං ¶ වුච්චති ‘‘අඤ්ඤාතාවින්ද්රියං’’.

අභිධම්මභාජනීයං.

2. පඤ්හාපුච්ඡකං

221. බාවීසතින්ද්රියානි ¶ – චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං, මනින්ද්රියං, ඉත්ථින්ද්රියං, පුරිසින්ද්රියං, ජීවිතින්ද්රියං, සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං, සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං ¶ , අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං, අඤ්ඤින්ද්රියං, අඤ්ඤාතාවින්ද්රියං.

222. බාවීසතීනං ඉන්ද්රියානං කති කුසලා, කති අකුසලා, කති අබ්යාකතා…පෙ… කති සරණා, කති අරණා?

1. තිකං

223. දසින්ද්රියා අබ්යාකතා. දොමනස්සින්ද්රියං අකුසලං. අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං කුසලං. චත්තාරින්ද්රියා සියා කුසලා, සියා අබ්යාකතා. ඡ ඉන්ද්රියා සියා කුසලා, සියා අකුසලා, සියා අබ්යාකතා.

ද්වාදසින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා’’තිපි, ‘‘දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා’’තිපි, ‘‘අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා’’තිපි. ඡ ඉන්ද්රියා සියා සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා, සියා අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා. තීණින්ද්රියා සියා සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා, සියා දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා, සියා අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා. ජීවිතින්ද්රියං සියා සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං, සියා දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං, සියා අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්ත’’න්තිපි ¶ , ‘‘දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්ත’’න්තිපි, ‘‘අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්ත’’න්තිපි.

සත්තින්ද්රියා නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මා. තීණින්ද්රියා විපාකා. ද්වින්ද්රියා විපාකධම්මධම්මා. අඤ්ඤින්ද්රියං සියා විපාකං, සියා විපාකධම්මධම්මං. නවින්ද්රියා සියා ¶ විපාකා, සියා විපාකධම්මධම්මා, සියා නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මා. නවින්ද්රියා උපාදින්නුපාදානියා ¶ . දොමනස්සින්ද්රියං අනුපාදින්නුපාදානියං. තීණින්ද්රියා අනුපාදින්නඅනුපාදානියා. නවින්ද්රියා සියා උපාදින්නුපාදානියා, සියා අනුපාදින්නුපාදානියා, සියා අනුපාදින්නඅනුපාදානියා.

නවින්ද්රියා අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකා. දොමනස්සින්ද්රියං සංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකං. තීණින්ද්රියා අසංකිලිට්ඨඅසංකිලෙසිකා. තීණින්ද්රියා සියා අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකා, සියා අසංකිලිට්ඨඅසංකිලෙසිකා. ඡ ඉන්ද්රියා සියා සංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකා, සියා අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකා, සියා අසංකිලිට්ඨඅසංකිලෙසිකා. නවින්ද්රියා අවිතක්කඅවිචාරා. දොමනස්සින්ද්රියං සවිතක්කසවිචාරං. උපෙක්ඛින්ද්රියං සියා සවිතක්කසවිචාරං, සියා අවිතක්කඅවිචාරං. එකාදසින්ද්රියා සියා සවිතක්කසවිචාරා, සියා අවිතක්කවිචාරමත්තා, සියා අවිතක්කඅවිචාරා.

එකාදසින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘පීතිසහගතා’’තිපි, ‘‘සුඛසහගතා’’තිපි, ‘‘උපෙක්ඛාසහගතා’’තිපි. සොමනස්සින්ද්රියං සියා පීතිසහගතං න සුඛසහගතං න උපෙක්ඛාසහගතං, සියා ¶ න වත්තබ්බං – ‘‘පීතිසහගත’’න්ති. ඡ ඉන්ද්රියා සියා පීතිසහගතා, සියා සුඛසහගතා, සියා උපෙක්ඛාසහගතා. චත්තාරින්ද්රියා සියා පීතිසහගතා, සියා සුඛසහගතා, සියා උපෙක්ඛාසහගතා ¶ , සියා න වත්තබ්බා – ‘‘පීතිසහගතා’’තිපි, ‘‘සුඛසහගතා’’තිපි, ‘‘උපෙක්ඛාසහගතා’’තිපි.

පන්නරසින්ද්රියා නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බා. දොමනස්සින්ද්රියං සියා දස්සනෙන පහාතබ්බං, සියා භාවනාය පහාතබ්බං. ඡ ඉන්ද්රියා සියා දස්සනෙන පහාතබ්බා, සියා භාවනාය පහාතබ්බා, සියා නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බා. පන්නරසින්ද්රියා නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා. දොමනස්සින්ද්රියං සියා දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකං, සියා භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකං. ඡ ඉන්ද්රියා සියා දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා, සියා භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා, සියා නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා.

දසින්ද්රියා නෙවාචයගාමිනාපචයගාමිනො. දොමනස්සින්ද්රියං ආචයගාමි. අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං අපචයගාමි. අඤ්ඤින්ද්රියං සියා අපචයගාමි, සියා නෙවාචයගාමිනාපචයගාමි ¶ . නවින්ද්රියා සියා ආචයගාමිනො, සියා ¶ අපචයගාමිනො, සියා නෙවාචයගාමිනාපචයගාමිනො. දසින්ද්රියා නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛා. ද්වින්ද්රියා සෙක්ඛා. අඤ්ඤාතාවින්ද්රියං අසෙක්ඛං. නවින්ද්රියා සියා සෙක්ඛා, සියා අසෙක්ඛා, සියා නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛා.

දසින්ද්රියා පරිත්තා. තීණින්ද්රියා අප්පමාණා. නවින්ද්රියා සියා පරිත්තා, සියා මහග්ගතා, සියා අප්පමාණා. සත්තින්ද්රියා අනාරම්මණා. ද්වින්ද්රියා පරිත්තාරම්මණා. තීණින්ද්රියා අප්පමාණාරම්මණා. දොමනස්සින්ද්රියං සියා පරිත්තාරම්මණං සියා මහග්ගතාරම්මණං, න අප්පමාණාරම්මණං, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘පරිත්තාරම්මණ’’න්තිපි ¶ , ‘‘මහග්ගතාරම්මණ’’න්ති පි. නවින්ද්රියා සියා පරිත්තාරම්මණා, සියා මහග්ගතාරම්මණා, සියා අප්පමාණාරම්මණා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘පරිත්තාරම්මණා’’තිපි, ‘‘මහග්ගතාරම්මණා’’තිපි, ‘‘අප්පමාණාරම්මණා’’තිපි.

නවින්ද්රියා මජ්ඣිමා. දොමනස්සින්ද්රියං හීනං. තීණින්ද්රියා පණීතා. තීණින්ද්රියා සියා මජ්ඣිමා, සියා පණීතා. ඡ ඉන්ද්රියා සියා හීනා, සියා මජ්ඣිමා, සියා පණීතා. දසින්ද්රියා අනියතා. අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං සම්මත්තනියතං. චත්තාරින්ද්රියා සියා සම්මත්තනියතා, සියා අනියතා. දොමනස්සින්ද්රියං සියා මිච්ඡත්තනියතං, සියා අනියතං ¶ . ඡ ඉන්ද්රියා සියා මිච්ඡත්තනියතා, සියා සම්මත්තනියතා, සියා අනියතා. සත්තින්ද්රියා අනාරම්මණා. චත්තාරින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘මග්ගාරම්මණා’’තිපි, ‘‘මග්ගහෙතුකා’’තිපි, ‘‘මග්ගාධිපතිනො’’තිපි. අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං න මග්ගාරම්මණං, සියා මග්ගහෙතුකං, සියා මග්ගාධිපති, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘මග්ගහෙතුක’’න්තිපි, ‘‘මග්ගාධිපතී’’තිපි. අඤ්ඤින්ද්රියං න මග්ගාරම්මණං, සියා මග්ගහෙතුකං, සියා මග්ගාධිපති, සියා න වත්තබ්බං – ‘‘මග්ගහෙතුක’’න්තිපි, ‘‘මග්ගාධිපතී’’තිපි. නවින්ද්රියා සියා මග්ගාරම්මණා, සියා මග්ගහෙතුකා, සියා මග්ගාධිපතිනො, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘මග්ගාරම්මණා’’තිපි, ‘‘මග්ගහෙතුකා’’තිපි, ‘‘මග්ගාධිපතිනො’’තිපි.

දසින්ද්රියා සියා උප්පන්නා, සියා උප්පාදිනො, න වත්තබ්බා – ‘‘අනුප්පන්නා’’ති. ද්වින්ද්රියා සියා උප්පන්නා, සියා අනුප්පන්නා, න වත්තබ්බා – ‘‘උප්පාදිනො’’ති. දසින්ද්රියා සියා උප්පන්නා, සියා අනුප්පන්නා, සියා උප්පාදිනො ¶ ; සියා අතීතා, සියා අනාගතා, සියා පච්චුප්පන්නා. සත්තින්ද්රියා ¶ අනාරම්මණා. ද්වින්ද්රියා පච්චුප්පන්නාරම්මණා. තීණින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘අතීතාරම්මණා’’තිපි, ‘‘අනාගතාරම්මණා’’තිපි ¶ , ‘‘පච්චුප්පන්නාරම්මණා’’තිපි. දසින්ද්රියා සියා අතීතාරම්මණා, සියා අනාගතාරම්මණා, සියා පච්චුප්පන්නාරම්මණා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘අතීතාරම්මණා’’තිපි, ‘‘අනාගතාරම්මණා’’තිපි, ‘‘පච්චුප්පන්නාරම්මණා’’තිපි; සියා අජ්ඣත්තා, සියා බහිද්ධා, සියා අජ්ඣත්තබහිද්ධා. සත්තින්ද්රියා අනාරම්මණා. තීණින්ද්රියා බහිද්ධාරම්මණා. චත්තාරින්ද්රියා සියා අජ්ඣත්තාරම්මණා, සියා බහිද්ධාරම්මණා, සියා අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා, අට්ඨින්ද්රියා සියා අජ්ඣත්තාරම්මණා, සියා බහිද්ධාරම්මණා, සියා අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘අජ්ඣත්තාරම්මණා’’තිපි, ‘‘බහිද්ධාරම්මණා’’තිපි, ‘‘අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා’’තිපි. පඤ්චින්ද්රියා අනිදස්සනසප්පටිඝා. සත්තරසින්ද්රියා අනිදස්සනඅප්පටිඝා.

2. දුකං

224. චත්තාරින්ද්රියා හෙතූ. අට්ඨාරසින්ද්රියා න හෙතූ. සත්තින්ද්රියා සහෙතුකා. නවින්ද්රියා අහෙතුකා. ඡ ඉන්ද්රියා සියා සහෙතුකා, සියා අහෙතුකා. සත්තින්ද්රියා හෙතුසම්පයුත්තා. නවින්ද්රියා හෙතුවිප්පයුත්තා. ඡ ඉන්ද්රියා සියා හෙතුසම්පයුත්තා, සියා හෙතුවිප්පයුත්තා. චත්තාරින්ද්රියා හෙතූ චෙව සහෙතුකා ච. නවින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතූ චෙව සහෙතුකා චා’’තිපි, ‘‘සහෙතුකා චෙව න ච හෙතූ’’තිපි. තීණින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතූ චෙව සහෙතුකා චා’’ති. සහෙතුකා ¶ චෙව න ච හෙතූ. ඡ ඉන්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතූ චෙව සහෙතුකා චා’’ති, සියා සහෙතුකා චෙව න ච හෙතූ, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සහෙතුකා චෙව න ච හෙතූ’’ති.

චත්තාරින්ද්රියා හෙතූ චෙව හෙතුසම්පයුත්තා ච ¶ . නවින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතූ චෙව හෙතුසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘හෙතුසම්පයුත්තා චෙව න ච හෙතූ’’තිපි. තීණින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතූ චෙව හෙතුසම්පයුත්තා චා’’ති, ‘‘හෙතුසම්පයුත්තා චෙව න ච හෙතූ’’. ඡ ඉන්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතූ චෙව හෙතුසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා හෙතුසම්පයුත්තා චෙව න ච හෙතූ, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘හෙතුසම්පයුත්තා චෙව න ච හෙතූ’’ති.

නවින්ද්රියා ¶ න හෙතූ අහෙතුකා. තීණින්ද්රියා න හෙතූ සහෙතුකා. චත්තාරින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘න හෙතූ සහෙතුකා’’තිපි, ‘‘න හෙතූ අහෙතුකා’’තිපි ¶ . ඡ ඉන්ද්රියා සියා න හෙතූ සහෙතුකා, සියා න හෙතූ අහෙතුකා.

සප්පච්චයා. සඞ්ඛතා. අනිදස්සනා. පඤ්චින්ද්රියා සප්පටිඝා. සත්තරසින්ද්රියා අප්පටිඝා. සත්තින්ද්රියා රූපා. චුද්දසින්ද්රියා අරූපා. ජීවිතින්ද්රියං සියා රූපං, සියා අරූපං. දසින්ද්රියා ලොකියා. තීණින්ද්රියා ලොකුත්තරා. නවින්ද්රියා සියා ලොකියා, සියා ලොකුත්තරා; කෙනචි විඤ්ඤෙය්යා, කෙනචි න විඤ්ඤෙය්යා.

නො ආසවා. දසින්ද්රියා සාසවා. තීණින්ද්රියා අනාසවා. නවින්ද්රියා සියා සාසවා, සියා අනාසවා. පන්නරසින්ද්රියා ආසවවිප්පයුත්තා. දොමනස්සින්ද්රියං ආසවසම්පයුත්තං. ඡ ඉන්ද්රියා ¶ සියා ආසවසම්පයුත්තා, සියා ආසවවිප්පයුත්තා. දසින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවා චෙව සාසවා චා’’ති, ‘‘සාසවා චෙව නො ච ආසවා’’. තීණින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවා චෙව සාසවා චා’’තිපි, ‘‘සාසවා චෙව නො ච ආසවා’’තිපි. නවින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවා චෙව සාසවා චා’’ති, සියා සාසවා චෙව නො ච ආසවා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සාසවා චෙව නො ච ආසවා’’ති.

පන්නරසින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවා චෙව ආසවසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘ආසවසම්පයුත්තා චෙව නො ච ආසවා’’තිපි. දොමනස්සින්ද්රියං න වත්තබ්බං – ‘‘ආසවො චෙව ආසවසම්පයුත්තඤ්චා’’ති, ‘‘ආසවසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච ආසවො’’. ඡ ඉන්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවා චෙව ආසවසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා ආසවසම්පයුත්තා චෙව නො ච ආසවා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවසම්පයුත්තා චෙව නො ච ආසවා’’ති. නවින්ද්රියා ආසවවිප්පයුත්තසාසවා. තීණින්ද්රියා ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවා. දොමනස්සින්ද්රියං න වත්තබ්බං – ‘‘ආසවවිප්පයුත්තසාසව’’න්තිපි, ‘‘ආසවවිප්පයුත්තඅනාසව’’න්තිපි. තීණින්ද්රියා සියා ආසවවිප්පයුත්තසාසවා, සියා ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවා. ඡ ඉන්ද්රියා සියා ආසවවිප්පයුත්තසාසවා, සියා ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ආසවවිප්පයුත්තසාසවා’’තිපි, ‘‘ආසවවිප්පයුත්තඅනාසවා’’තිපි.

නො ¶ සංයොජනා. දසින්ද්රියා සංයොජනියා. තීණින්ද්රියා අසංයොජනියා. නවින්ද්රියා සියා සංයොජනියා, සියා අසංයොජනියා. පන්නරසින්ද්රියා සංයොජනවිප්පයුත්තා. දොමනස්සින්ද්රියං සංයොජනසම්පයුත්තං ¶ . ඡ ¶ ඉන්ද්රියා සියා සංයොජනසම්පයුත්තා ¶ , සියා සංයොජනවිප්පයුත්තා. දසින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනා චෙව සංයොජනියා චා’’ති, සංයොජනියා චෙව නො ච සංයොජනා. තීණින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනා චෙව සංයොජනියා චා’’තිපි, ‘‘සංයොජනියා චෙව නො ච සංයොජනා’’තිපි. නවින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනා චෙව සංයොජනියා චා’’ති, සියා සංයොජනියා චෙව නො ච සංයොජනා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනියා චෙව නො ච සංයොජනා’’ති.

පන්නරසින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනා චෙව සංයොජනසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘සංයොජනසම්පයුත්තා චෙව නො ච සංයොජනා’’තිපි. දොමනස්සින්ද්රියං න වත්තබ්බං – ‘‘සංයොජනඤ්චෙව සංයොජනසම්පයුත්තඤ්චා’’ති, සංයොජනසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච සංයොජනං. ඡ ඉන්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනා චෙව සංයොජනසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා සංයොජනසම්පයුත්තා චෙව නො ච සංයොජනා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනසම්පයුත්තා චෙව නො ච සංයොජනා’’ති.

නවින්ද්රියා සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියා. තීණින්ද්රියා සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියා. දොමනස්සින්ද්රියං න වත්තබ්බං – ‘‘සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනිය’’න්තිපි, ‘‘සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනිය’’න්තිපි. තීණින්ද්රියා සියා සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියා, සියා සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියා. ඡ ඉන්ද්රියා සියා සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියා, සියා සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංයොජනවිප්පයුත්තසංයොජනියා’’තිපි, ‘‘සංයොජනවිප්පයුත්තඅසංයොජනියා’’තිපි ¶ .

නො ගන්ථා. දසින්ද්රියා ගන්ථනියා. තීණින්ද්රියා අගන්ථනියා. නවින්ද්රියා සියා ගන්ථනියා, සියා අගන්ථනියා. පන්නරසින්ද්රියා ගන්ථවිප්පයුත්තා. දොමනස්සින්ද්රියං ගන්ථසම්පයුත්තං. ඡ ඉන්ද්රියා සියා ගන්ථසම්පයුත්තා, සියා ගන්ථවිප්පයුත්තා. දසින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථා චෙව ගන්ථනියා චා’’ති, ගන්ථනියා චෙව නො ච ගන්ථා. තීණින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථා චෙව ගන්ථනියා චා’’තිපි, ‘‘ගන්ථනියා චෙව නො ච ගන්ථා’’තිපි. නවින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථා ¶ චෙව ගන්ථනියා චා’’ති, සියා ගන්ථනියා චෙව නො ච ගන්ථා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථනියා චෙව නො ච ගන්ථා’’ති.

පන්නරසින්ද්රියා ¶ න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථා චෙව ගන්ථසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘ගන්ථසම්පයුත්තා චෙව නො ච ගන්ථා’’තිපි. දොමනස්සින්ද්රියං න වත්තබ්බං – ‘‘ගන්ථො චෙව ගන්ථසම්පයුත්ත’’ඤ්චාති, ගන්ථසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච ගන්ථො. ඡ ඉන්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථා චෙව ගන්ථසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා ගන්ථසම්පයුත්තා චෙව නො ච ගන්ථා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘ගන්ථසම්පයුත්තා චෙව නො ච ගන්ථා’’ති.

නවින්ද්රියා ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියා. තීණින්ද්රියා ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියා ¶ . දොමනස්සින්ද්රියං න වත්තබ්බං – ‘‘ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනිය’’න්තිපි, ‘‘ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනිය’’න්තිපි. තීණින්ද්රියා සියා ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියා, සියා ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියා. ඡ ඉන්ද්රියා සියා ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියා, සියා ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියා, සියා න වත්තබ්බා ¶ – ‘‘ගන්ථවිප්පයුත්තගන්ථනියා’’තිපි, ‘‘ගන්ථවිප්පයුත්තඅගන්ථනියා’’තිපි.

නො ඔඝා…පෙ… නො යොගා…පෙ… නො නීවරණා. දසින්ද්රියා නීවරණියා. තීණින්ද්රියා අනීවරණියා. නවින්ද්රියා සියා නීවරණියා, සියා අනීවරණියා. පන්නරසින්ද්රියා නීවරණවිප්පයුත්තා. දොමනස්සින්ද්රියං නීවරණසම්පයුත්තං. ඡ ඉන්ද්රියා සියා නීවරණසම්පයුත්තා, සියා නීවරණවිප්පයුත්තා. දසින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණා චෙව නීවරණියා චා’’ති, නීවරණියා චෙව නො ච නීවරණා. තීණින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණා චෙව නීවරණියා චා’’තිපි, ‘‘නීවරණියා චෙව නො ච නීවරණා’’තිපි. නවින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණා චෙව නීවරණියා චා’’ති, සියා නීවරණියා චෙව නො ච නීවරණා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණියා චෙව නො ච නීවරණා’’ති.

පන්නරසින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණා චෙව නීවරණසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘නීවරණසම්පයුත්තා චෙව නො ච නීවරණා’’තිපි. දොමනස්සින්ද්රියං න වත්තබ්බං – ‘‘නීවරණඤ්චෙව නීවරණසම්පයුත්තඤ්චා’’ති, නීවරණසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච නීවරණං. ඡ ඉන්ද්රියා න ¶ වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණා චෙව නීවරණසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා නීවරණසම්පයුත්තා චෙව නො ච නීවරණා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණසම්පයුත්තා චෙව නො ච නීවරණා’’ති.

නවින්ද්රියා නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණියා. තීණින්ද්රියා නීවරණවිප්පයුත්තඅනීවරණියා. දොමනස්සින්ද්රියං න වත්තබ්බං – ‘‘නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණිය’’න්තිපි, ‘‘නීවරණවිප්පයුත්තඅනීවරණිය’’න්තිපි. තීණින්ද්රියා සියා නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණියා, සියා නීවරණවිප්පයුත්තඅනීවරණියා ¶ . ඡ ඉන්ද්රියා සියා නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණියා ¶ , සියා නීවරණවිප්පයුත්තඅනීවරණියා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘නීවරණවිප්පයුත්තනීවරණියා’’තිපි, ‘‘නීවරණවිප්පයුත්තඅනීවරණියා’’තිපි.

නො පරාමාසා. දසින්ද්රියා පරාමට්ඨා. තීණින්ද්රියා අපරාමට්ඨා. නවින්ද්රියා සියා පරාමට්ඨා, සියා අපරාමට්ඨා. සොළසින්ද්රියා පරාමාසවිප්පයුත්තා. ඡ ඉන්ද්රියා සියා පරාමාසසම්පයුත්තා, සියා පරාමාසවිප්පයුත්තා. දසින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘පරාමාසා චෙව පරාමට්ඨා චා’’ති, පරාමට්ඨා චෙව නො ච පරාමාසා. තීණින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘පරාමාසා චෙව පරාමට්ඨා ¶ චා’’තිපි, ‘‘පරාමට්ඨා චෙව නො ච පරාමාසා’’තිපි. නවින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘පරාමාසා චෙව පරාමට්ඨා චා’’ති, සියා පරාමට්ඨා චෙව නො ච පරාමාසා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘පරාමට්ඨා චෙව නො ච පරාමාසා’’ති. දසින්ද්රියා පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨා. තීණින්ද්රියා පරාමාසවිප්පයුත්තඅපරාමට්ඨා. තීණින්ද්රියා සියා පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨා, සියා පරාමාසවිප්පයුත්තඅපරාමට්ඨා. ඡ ඉන්ද්රියා සියා පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨා, සියා පරාමාසවිප්පයුත්තඅපරාමට්ඨා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘පරාමාසවිප්පයුත්තපරාමට්ඨා’’තිපි, ‘‘පරාමාසවිප්පයුත්තඅපරාමට්ඨා’’තිපි.

සත්තින්ද්රියා අනාරම්මණා. චුද්දසින්ද්රියා සාරම්මණා. ජීවිතින්ද්රියං සියා සාරම්මණං, සියා අනාරම්මණං. එකවීසතින්ද්රියා නො ¶ චිත්තා. මනින්ද්රියං චිත්තං. තෙරසින්ද්රියා චෙතසිකා. අට්ඨින්ද්රියා අචෙතසිකා. ජීවිතින්ද්රියං සියා චෙතසිකං, සියා අචෙතසිකං. තෙරසින්ද්රියා චිත්තසම්පයුත්තා. සත්තින්ද්රියා චිත්තවිප්පයුත්තා. ජීවිතින්ද්රියං සියා චිත්තසම්පයුත්තං, සියා චිත්තවිප්පයුත්තං. මනින්ද්රියං න වත්තබ්බං – ‘‘චිත්තෙන සම්පයුත්ත’’න්තිපි, ‘‘චිත්තෙන විප්පයුත්ත’’න්තිපි.

තෙරසින්ද්රියා ¶ චිත්තසංසට්ඨා. සත්තින්ද්රියා චිත්තවිසංසට්ඨා. ජීවිතින්ද්රියං සියා චිත්තසංසට්ඨං, සියා චිත්තවිසංසට්ඨං. මනින්ද්රියං න වත්තබ්බං – ‘‘චිත්තෙන සංසට්ඨ’’න්තිපි, ‘‘චිත්තෙන විසංසට්ඨ’’න්තිපි. තෙරසින්ද්රියා චිත්තසමුට්ඨානා. අට්ඨින්ද්රියා නො චිත්තසමුට්ඨානා. ජීවිතින්ද්රියං සියා චිත්තසමුට්ඨානං, සියා නො චිත්තසමුට්ඨානං.

තෙරසින්ද්රියා චිත්තසහභුනො. අට්ඨින්ද්රියා නො චිත්තසහභුනො. ජීවිතින්ද්රියං සියා චිත්තසහභූ, සියා නො චිත්තසහභූ. තෙරසින්ද්රියා චිත්තානුපරිවත්තිනො. අට්ඨින්ද්රියා නො චිත්තානුපරිවත්තිනො. ජීවිතින්ද්රියං සියා චිත්තානුපරිවත්ති, සියා නො චිත්තානුපරිවත්ති.

තෙරසින්ද්රියා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානා. අට්ඨින්ද්රියා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානා. ජීවිතින්ද්රියං සියා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානං, සියා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානං. තෙරසින්ද්රියා ¶ චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානසහභුනො. අට්ඨින්ද්රියා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානසහභුනො. ජීවිතින්ද්රියං සියා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානසහභූ, සියා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානසහභූ. තෙරසින්ද්රියා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානානුපරිවත්තිනො. අට්ඨින්ද්රියා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානානුපරිවත්තිනො. ජීවිතින්ද්රියං සියා චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානානුපරිවත්ති ¶ , සියා නො චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානානුපරිවත්ති. ඡ ඉන්ද්රියා අජ්ඣත්තිකා. සොළසින්ද්රියා බාහිරා.

සත්තින්ද්රියා ¶ උපාදා. චුද්දසින්ද්රියා නො උපාදා. ජීවිතින්ද්රියං සියා උපාදා, සියා නො උපාදා. නවින්ද්රියා උපාදින්නා. චත්තාරින්ද්රියා අනුපාදින්නා. නවින්ද්රියා සියා උපාදින්නා, සියා අනුපාදින්නා. නො උපාදානා. දසින්ද්රියා උපාදානියා. තීණින්ද්රියා අනුපාදානියා. නවින්ද්රියා සියා උපාදානියා, සියා අනුපාදානියා. සොළසින්ද්රියා උපාදානවිප්පයුත්තා. ඡ ඉන්ද්රියා සියා උපාදානසම්පයුත්තා, සියා උපාදානවිප්පයුත්තා. දසින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානා චෙව උපාදානියා චා’’ති, උපාදානියා චෙව නො ච උපාදානා. තීණින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානා චෙව උපාදානියා චා’’තිපි, ‘‘උපාදානියා චෙව නො ච උපාදානා’’තිපි. නවින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානා චෙව උපාදානියා චා’’ති, සියා උපාදානියා චෙව නො ච උපාදානා. දසින්ද්රියා සියා උපාදානියා චෙව නො ච උපාදානා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානියා චෙව නො ච උපාදානා’’ති.

සොළසින්ද්රියා ¶ න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානා චෙව උපාදානසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘උපාදානසම්පයුත්තා චෙව නො ච උපාදානා’’තිපි. ඡ ඉන්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානා චෙව උපාදානසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා උපාදානසම්පයුත්තා චෙව නො ච උපාදානා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානසම්පයුත්තා චෙව නො ච උපාදානා’’ති. දසින්ද්රියා උපාදානවිප්පයුත්තඋපාදානියා. තීණින්ද්රියා උපාදානවිප්පයුත්තඅනුපාදානියා. තීණින්ද්රියා ¶ සියා උපාදානවිප්පයුත්තඋපාදානියා, සියා උපාදානවිප්පයුත්තඅනුපාදානියා. ඡ ඉන්ද්රියා සියා උපාදානවිප්පයුත්තඋපාදානියා, සියා උපාදානවිප්පයුත්තඅනුපාදානියා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘උපාදානවිප්පයුත්තඋපාදානියා’’තිපි, ‘‘උපාදානවිප්පයුත්තඅනුපාදානියා’’තිපි.

නො ¶ කිලෙසා. දසින්ද්රියා සංකිලෙසිකා. තීණින්ද්රියා අසංකිලෙසිකා. නවින්ද්රියා සියා සංකිලෙසිකා, සියා අසංකිලෙසිකා. පන්නරසින්ද්රියා අසංකිලිට්ඨා. දොමනස්සින්ද්රියං සංකිලිට්ඨං. ඡ ඉන්ද්රියා සියා සංකිලිට්ඨා, සියා අසංකිලිට්ඨා. පන්නරසින්ද්රියා කිලෙසවිප්පයුත්තා. දොමනස්සින්ද්රියං කිලෙසසම්පයුත්තං. ඡ ඉන්ද්රියා සියා කිලෙසසම්පයුත්තා, සියා කිලෙසවිප්පයුත්තා. දසින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසා චෙව සංකිලෙසිකා චා’’ති, සංකිලෙසිකා චෙව නො ච කිලෙසා. තීණින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසා චෙව සංකිලෙසිකා චා’’තිපි, ‘‘සංකිලෙසිකා චෙව නො ච කිලෙසා’’තිපි. නවින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසා චෙව සංකිලෙසිකා චා’’ති, සියා සංකිලෙසිකා චෙව නො ච කිලෙසා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංකිලෙසිකා චෙව නො ච කිලෙසා’’ති.

පන්නරසින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසා චෙව සංකිලිට්ඨා චා’’තිපි, ‘‘සංකිලිට්ඨා චෙව නො ච කිලෙසා’’තිපි. දොමනස්සින්ද්රියං න වත්තබ්බං – ‘‘කිලෙසො ¶ චෙව සංකිලිට්ඨඤ්චා’’ති, සංකිලිට්ඨඤ්චෙව නො ච කිලෙසො. ඡ ඉන්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසා චෙව සංකිලිට්ඨා චා’’ති, සියා සංකිලිට්ඨා චෙව නො ච කිලෙසා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘සංකිලිට්ඨා චෙව ¶ නො ච කිලෙසා’’ති.

පන්නරසින්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසා චෙව කිලෙසසම්පයුත්තා චා’’තිපි, ‘‘කිලෙසසම්පයුත්තා චෙව නො ච කිලෙසා’’තිපි. දොමනස්සින්ද්රියං න වත්තබ්බං – ‘‘කිලෙසො චෙව කිලෙසසම්පයුත්තඤ්චා’’ති, කිලෙසසම්පයුත්තඤ්චෙව නො ච කිලෙසො. ඡ ඉන්ද්රියා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසා ¶ චෙව කිලෙසසම්පයුත්තා චා’’ති, සියා කිලෙසසම්පයුත්තා චෙව නො ච කිලෙසා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසසම්පයුත්තා චෙව නො ච කිලෙසා’’ති. නවින්ද්රියා කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසිකා. තීණින්ද්රියා කිලෙසවිප්පයුත්තඅසංකිලෙසිකා. දොමනස්සින්ද්රියං න වත්තබ්බං – ‘‘කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසික’’න්තිපි, ‘‘කිලෙසවිප්පයුත්තඅසංකිලෙසික’’න්තිපි. තීණින්ද්රියා සියා කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසිකා, සියා කිලෙසවිප්පයුත්තඅසංකිලෙසිකා. ඡ ඉන්ද්රියා සියා කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසිකා, සියා කිලෙසවිප්පයුත්තඅසංකිලෙසිකා, සියා න වත්තබ්බා – ‘‘කිලෙසවිප්පයුත්තසංකිලෙසිකා’’තිපි, ‘‘කිලෙසවිප්පයුත්තඅසංකිලෙසිකා’’තිපි.

පන්නරසින්ද්රියා ¶ න දස්සනෙන පහාතබ්බා. සත්තින්ද්රියා සියා දස්සනෙන පහාතබ්බා, සියා න දස්සනෙන පහාතබ්බා. පන්නරසින්ද්රියා න භාවනාය පහාතබ්බා. සත්තින්ද්රියා සියා භාවනාය පහාතබ්බා, සියා න භාවනාය පහාතබ්බා. පන්නරසින්ද්රියා න දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා. සත්තින්ද්රියා සියා දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා, සියා න දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා. පන්නරසින්ද්රියා න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා. සත්තින්ද්රියා සියා භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා ¶ , සියා න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා.

නවින්ද්රියා අවිතක්කා. දොමනස්සින්ද්රියං සවිතක්කං. ද්වාදසින්ද්රියා සියා සවිතක්කා, සියා අවිතක්කා. නවින්ද්රියා අවිචාරා. දොමනස්සින්ද්රියං සවිචාරං. ද්වාදසින්ද්රියා සියා සවිචාරා, සියා අවිචාරා. එකාදසින්ද්රියා අප්පීතිකා. එකාදසින්ද්රියා සියා සප්පීතිකා, සියා අප්පීතිකා. එකාදසින්ද්රියා න පීතිසහගතා. එකාදසින්ද්රියා සියා පීතිසහගතා, සියා න පීතිසහගතා. ද්වාදසින්ද්රියා න සුඛසහගතා. දසින්ද්රියා සියා සුඛසහගතා, සියා න සුඛසහගතා. ද්වාදසින්ද්රියා න උපෙක්ඛාසහගතා. දසින්ද්රියා සියා උපෙක්ඛාසහගතා, සියා න උපෙක්ඛාසහගතා.

දසින්ද්රියා කාමාවචරා. තීණින්ද්රියා න කාමාවචරා. නවින්ද්රියා සියා කාමාවචරා, සියා න කාමාවචරා. තෙරසින්ද්රියා න රූපාවචරා. නවින්ද්රියා සියා රූපාවචරා, සියා න රූපාවචරා. චුද්දසින්ද්රියා න අරූපාවචරා. අට්ඨින්ද්රියා සියා අරූපාවචරා, සියා න අරූපාවචරා. දසින්ද්රියා පරියාපන්නා. තීණින්ද්රියා අපරියාපන්නා. නවින්ද්රියා සියා පරියාපන්නා, සියා අපරියාපන්නා. එකාදසින්ද්රියා ¶ අනිය්යානිකා. අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං ¶ නිය්යානිකං. දසින්ද්රියා සියා නිය්යානිකා, සියා අනිය්යානිකා. දසින්ද්රියා අනියතා. අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං නියතං. එකාදසින්ද්රියා සියා නියතා, සියා අනියතා. දසින්ද්රියා සඋත්තරා. තීණින්ද්රියා අනුත්තරා. නවින්ද්රියා සියා සඋත්තරා, සියා අනුත්තරා. පන්නරසින්ද්රියා අරණා. දොමනස්සින්ද්රියං සරණං. ඡ ¶ ඉන්ද්රියා සියා සරණා, සියා අරණාති.

පඤ්හාපුච්ඡකං.

ඉන්ද්රියවිභඞ්ගො නිට්ඨිතො.

6. පටිච්චසමුප්පාදවිභඞ්ගො

1. සුත්තන්තභාජනීයං

225. අවිජ්ජාපච්චයා ¶ ¶ ¶ සඞ්ඛාරා, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං, සළායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා සම්භවන්ති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

226. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? දුක්ඛෙ අඤ්ඤාණං, දුක්ඛසමුදයෙ අඤ්ඤාණං, දුක්ඛනිරොධෙ අඤ්ඤාණං, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අඤ්ඤාණං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා? පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො, අපුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො, ආනෙඤ්ජාභිසඞ්ඛාරො, කායසඞ්ඛාරො, වචීසඞ්ඛාරො, චිත්තසඞ්ඛාරො.

තත්ථ කතමො පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො? කුසලා චෙතනා කාමාවචරා රූපාවචරා දානමයා සීලමයා භාවනාමයා – අයං වුච්චති ‘‘පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමො අපුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො? අකුසලා චෙතනා කාමාවචරා ¶ – අයං වුච්චති ‘‘අපුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ ¶ කතමො ආනෙඤ්ජාභිසඞ්ඛාරො? කුසලා චෙතනා අරූපාවචරා – අයං වුච්චති ‘‘ආනෙඤ්ජාභිසඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමො කායසඞ්ඛාරො? කායසඤ්චෙතනා කායසඞ්ඛාරො, වචීසඤ්චෙතනා වචීසඞ්ඛාරො, මනොසඤ්චෙතනා චිත්තසඞ්ඛාරො. ඉමෙ වුච්චන්ති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා’’.

227. තත්ථ ¶ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණං, මනොවිඤ්ඤාණං – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

228. තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’ ¶ . තත්ථ කතමං රූපං? චත්තාරො මහාභූතා, චතුන්නඤ්ච මහාභූතානං උපාදාය රූපං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං’’.

229. තත්ථ කතමං නාමරූපපච්චයා සළායතනං? චක්ඛායතනං, සොතායතනං, ඝානායතනං, ජිව්හායතනං, කායායතනං, මනායතනං – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයා සළායතනං’’.

230. තත්ථ කතමො සළායතනපච්චයා ඵස්සො? චක්ඛුසම්ඵස්සො සොතසම්ඵස්සො ඝානසම්ඵස්සො ජිව්හාසම්ඵස්සො කායසම්ඵස්සො මනොසම්ඵස්සො – අයං වුච්චති ‘‘සළායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

231. තත්ථ ¶ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා, සොතසම්ඵස්සජා වෙදනා, ඝානසම්ඵස්සජා වෙදනා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා වෙදනා, කායසම්ඵස්සජා වෙදනා, මනොසම්ඵස්සජා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

232. තත්ථ ¶ කතමා වෙදනාපච්චයා තණ්හා? රූපතණ්හා, සද්දතණ්හා, ගන්ධතණ්හා, රසතණ්හා, ඵොට්ඨබ්බතණ්හා, ධම්මතණ්හා – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා තණ්හා’’.

233. තත්ථ කතමං තණ්හාපච්චයා උපාදානං? කාමුපාදානං, දිට්ඨුපාදානං, සීලබ්බතුපාදානං, අත්තවාදුපාදානං – ඉදං වුච්චති ‘‘තණ්හාපච්චයා උපාදානං’’.

234. තත්ථ කතමො උපාදානපච්චයා භවො? භවො දුවිධෙන ¶ – අත්ථි කම්මභවො, අත්ථි උපපත්තිභවො. තත්ථ කතමො කම්මභවො? පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො, අපුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො, ආනෙඤ්ජාභිසඞ්ඛාරො – අයං වුච්චති ‘‘කම්මභවො’’. සබ්බම්පි භවගාමිකම්මං කම්මභවො.

තත්ථ කතමො උපපත්තිභවො? කාමභවො, රූපභවො, අරූපභවො, සඤ්ඤාභවො, අසඤ්ඤාභවො, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤාභවො, එකවොකාරභවො, චතුවොකාරභවො, පඤ්චවොකාරභවො – අයං වුච්චති ‘‘උපපත්තිභවො’’. ඉති අයඤ්ච කම්මභවො, අයඤ්ච උපපත්තිභවො. අයං වුච්චති ‘‘උපාදානපච්චයා භවො’’.

235. තත්ථ ¶ කතමා භවපච්චයා ජාති? යා තෙසං තෙසං සත්තානං තම්හි තම්හි සත්තනිකායෙ ජාති සඤ්ජාති ඔක්කන්ති අභිනිබ්බත්ති, ඛන්ධානං පාතුභාවො ¶ , ආයතනානං පටිලාභො – අයං වුච්චති ‘‘භවපච්චයා ජාති’’.

236. තත්ථ කතමං ජාතිපච්චයා ජරාමරණං? අත්ථි ජරා, අත්ථි මරණං. තත්ථ කතමා ජරා? යා තෙසං තෙසං සත්තානං තම්හි තම්හි සත්තනිකායෙ ජරා ජීරණතා ඛණ්ඩිච්චං පාලිච්චං වලිත්තචතා ආයුනො සංහානි ඉන්ද්රියානං පරිපාකො – අයං වුච්චති ‘‘ජරා’’.

තත්ථ කතමං මරණං? යා තෙසං තෙසං සත්තානං තම්හා තම්හා සත්තනිකායා චුති චවනතා භෙදො අන්තරධානං මච්චු මරණං කාලකිරියා [කාලංකිරියා (ක.)] ඛන්ධානං භෙදො කළෙවරස්ස නික්ඛෙපො ජීවිතින්ද්රියස්සුපච්ඡෙදො – ඉදං වුච්චති ‘‘මරණං’’. ඉති අයඤ්ච ජරා, ඉදඤ්ච මරණං. ඉදං වුච්චති ‘‘ජාතිපච්චයා ජරාමරණං’’.

237. තත්ථ ¶ කතමො සොකො? ඤාතිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, භොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, රොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, සීලබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, දිට්ඨිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන බ්යසනෙන සමන්නාගතස්ස, අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන දුක්ඛධම්මෙන ඵුට්ඨස්ස සොකො සොචනා සොචිතත්තං අන්තොසොකො අන්තොපරිසොකො චෙතසො පරිජ්ඣායනා දොමනස්සං සොකසල්ලං – අයං වුච්චති ‘‘සොකො’’.

238. තත්ථ කතමො පරිදෙවො? ඤාතිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, භොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස ¶ , රොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, සීලබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, දිට්ඨිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන බ්යසනෙන සමන්නාගතස්ස, අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන දුක්ඛධම්මෙන ඵුට්ඨස්ස ආදෙවො පරිදෙවො ¶ ආදෙවනා පරිදෙවනා ආදෙවිතත්තං පරිදෙවිතත්තං වාචා පලාපො විප්පලාපො ලාලප්පො ලාලප්පනා ලාලප්පිතත්තං – අයං වුච්චති පරිදෙවො’’.

239. තත්ථ කතමං දුක්ඛං? යං කායිකං අසාතං කායිකං දුක්ඛං කායසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං කායසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – ඉදං වුච්චති ‘‘දුක්ඛං’’.

240. තත්ථ ¶ කතමං දොමනස්සං? යං චෙතසිකං අසාතං, චෙතසිකං දුක්ඛං, චෙතොසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං, චෙතොසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – ඉදං වුච්චති ‘‘දොමනස්සං’’.

241. තත්ථ කතමො උපායාසො? ඤාතිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, භොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, රොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, සීලබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, දිට්ඨිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන බ්යසනෙන සමන්නාගතස්ස, අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන දුක්ඛධම්මෙන ඵුට්ඨස්ස ආයාසො උපායාසො ආයාසිතත්තං උපායාසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘උපායාසො’’.

242. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතීති, එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සඞ්ගති හොති, සමාගමො හොති, සමොධානං හොති, පාතුභාවො හොති. තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

සුත්තන්තභාජනීයං.

2. අභිධම්මභාජනීයං

1. පච්චයචතුක්කං

243. අවිජ්ජාපච්චයා ¶ සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා ¶ භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා ¶ සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො ¶ හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

පච්චයචතුක්කං.

2. හෙතුචතුක්කං

244. අවිජ්ජාපච්චයා ¶ සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණහෙතුකං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමහෙතුකං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණහෙතුකං, නාමපච්චයා ඵස්සො නාමහෙතුකො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං; උපාදානපච්චයා ¶ භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණහෙතුකං ¶ , නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං ¶ නාමරූපහෙතුකං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණහෙතුකං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමරූපහෙතුකං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

හෙතුචතුක්කං.

3. සම්පයුත්තචතුක්කං

245. අවිජ්ජාපච්චයා ¶ සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමසම්පයුත්තං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාසම්පයුත්තං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං ¶ , නාමපච්චයා ඵස්සො නාමසම්පයුත්තො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාසම්පයුත්තං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා ¶ සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං ¶ විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං නාමං, නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමරූපසම්පයුත්තං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාසම්පයුත්තං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං නාමං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමසම්පයුත්තං ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං උපාදානසම්පයුත්තං; උපාදානපච්චයා ¶ භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස ¶ සමුදයො හොති.

සම්පයුත්තචතුක්කං.

4. අඤ්ඤමඤ්ඤචතුක්කං

246. අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා; සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො; විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයාපි විඤ්ඤාණං; නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමං; ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං; ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො; වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා; තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයාපි තණ්හා; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා; සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො; විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයාපි විඤ්ඤාණං; නාමපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයාපි නාමං; ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයාපි ¶ ඵස්සො; වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා; තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයාපි තණ්හා; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා ¶ සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා; සඞ්ඛාරපච්චයා ¶ විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො; විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං; නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමරූපං; ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං; ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො; වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා; තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයාපි තණ්හා; උපාදානපච්චයා ¶ භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා; සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො; විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං; නාමරූපපච්චයා සළායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමරූපං; ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං; ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො; වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා; තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයාපි තණ්හා; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අඤ්ඤමඤ්ඤචතුක්කං.

මාතිකා

247. සඞ්ඛාරපච්චයා අවිජ්ජා…පෙ… විඤ්ඤාණපච්චයා අවිජ්ජා…පෙ… නාමපච්චයා ¶ අවිජ්ජා…පෙ… ඡට්ඨායතනපච්චයා අවිජ්ජා…පෙ… ඵස්සපච්චයා ¶ අවිජ්ජා…පෙ… වෙදනාපච්චයා අවිජ්ජා…පෙ… තණ්හාපච්චයා අවිජ්ජා…පෙ… උපාදානපච්චයා අවිජ්ජා…පෙ… අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා ¶ උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

මාතිකා.

5. පච්චයචතුක්කං

248. කතමෙ ¶ ¶ ධම්මා අකුසලා? යස්මිං සමයෙ අකුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති සොමනස්සසහගතං දිට්ඨිගතසම්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

249. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා ¶ සඤ්චෙතයිතත්තං [චෙතයිතත්තං (සී. ක.)] – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං හදයං පණ්ඩරං මනො මනායතනං මනින්ද්රියං විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං’’.

තත්ථ කතමං නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං? යං චිත්තං මනො මානසං හදයං පණ්ඩරං මනො මනායතනං මනින්ද්රියං විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං’’.

තත්ථ ¶ ¶ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ ¶ කතමා වෙදනාපච්චයා තණ්හා? යො රාගො සාරාගො අනුනයො අනුරොධො නන්දී නන්දිරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා තණ්හා’’.

තත්ථ කතමං තණ්හාපච්චයා උපාදානං? යා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං ¶ දිට්ඨිගහනං දිට්ඨිකන්තාරො දිට්ඨිවිසූකායිකං දිට්ඨිවිප්ඵන්දිතං දිට්ඨිසංයොජනං ගාහො පතිට්ඨාහො අභිනිවෙසො පරාමාසො කුම්මග්ගො මිච්ඡාපථො මිච්ඡත්තං තිත්ථායතනං විපරියාසග්ගාහො [විපරියෙසග්ගාහො (බහූසු)] – ඉදං වුච්චති ‘‘තණ්හාපච්චයා උපාදානං’’.

තත්ථ කතමො උපාදානපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා උපාදානං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘උපාදානපච්චයා භවො’’.

තත්ථ කතමා භවපච්චයා ජාති? යා තෙසං තෙසං ධම්මානං ජාති සඤ්ජාති නිබ්බත්ති අභිනිබ්බත්ති පාතුභාවො – අයං වුච්චති ‘‘භවපච්චයා ජාති’’.

තත්ථ කතමං ජාතිපච්චයා ජරාමරණං? අත්ථි ජරා, අත්ථි මරණං. තත්ථ කතමා ජරා? යා තෙසං තෙසං ධම්මානං ජරා ජීරණතා ආයුනො සංහානි – අයං වුච්චති ‘‘ජරා’’. තත්ථ කතමං මරණං? යො තෙසං තෙසං ධම්මානං ඛයො වයො භෙදො පරිභෙදො අනිච්චතා අන්තරධානං – ඉදං වුච්චති ‘‘මරණං’’. ඉති අයඤ්ච ජරා, ඉදඤ්ච මරණං. ඉදං වුච්චති ‘‘ජාතිපච්චයා ජරාමරණං’’.

එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතීති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස ¶ සඞ්ගති හොති, සමාගමො හොති, සමොධානං හොති, පාතුභාවො හොති. තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

250. තස්මිං ¶ සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා ¶ වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා ¶ උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

251. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං’’.

නාමපච්චයා ඵස්සොති. තත්ථ කතමං නාමං? ඨපෙත්වා ඵස්සං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’.

තත්ථ කතමො නාමපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඵස්සො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං ¶ , නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති ¶ , ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

253. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ ¶ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ ¶ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො, කායායතනස්ස උපචයො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං’’.

නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? යං රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමං නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං? යං ¶ චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං’’.

තත්ථ ¶ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

254. තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

255. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ ¶ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ ¶ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො, කායායතනස්ස උපචයො ¶ , යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං’’.

නාමරූපපච්චයා සළායතනන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චත්තාරො ¶ ච මහාභූතා, යඤ්ච රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමං නාමරූපපච්චයා සළායතනං? චක්ඛායතනං, සොතායතනං, ඝානායතනං, ජිව්හායතනං, කායායතනං, මනායතනං – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයා සළායතනං’’.

තත්ථ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

පච්චයචතුක්කං.

6. හෙතුචතුක්කං

256. තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණහෙතුකං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමහෙතුකං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං ¶ . එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

257. තත්ථ ¶ ¶ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො’’.

තත්ථ ¶ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණහෙතුකං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණහෙතුකං’’.

තත්ථ කතමං නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමහෙතුකං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමහෙතුකං’’.

තත්ථ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා’’.

තත්ථ කතමා වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා? යො රාගො සාරාගො…පෙ… චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා’’.

තත්ථ කතමං තණ්හාපච්චයා ¶ උපාදානං තණ්හාහෙතුකං? යා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… තිත්ථායතනං විපරියාසග්ගාහො – ඉදං වුච්චති ‘‘තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති’’ති.

258. තස්මිං ¶ ¶ සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණහෙතුකං, නාමපච්චයා ඵස්සො නාමහෙතුකො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

259. තත්ථ ¶ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණහෙතුකං ¶ ? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණහෙතුකං’’.

නාමපච්චයා ඵස්සො නාමහෙතුකොති. තත්ථ කතමං නාමං? ඨපෙත්වා ඵස්සං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’.

තත්ථ කතමො නාමපච්චයා ඵස්සො නාමහෙතුකො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඵස්සො නාමහෙතුකො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

260. තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණහෙතුකං, නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමරූපහෙතුකං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා, වෙදනාපච්චයා ¶ තණ්හා වෙදනාහෙතුකා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ¶ ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

261. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ ¶ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො’’.

තත්ථ ¶ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණහෙතුකං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො, කායායතනස්ස උපචයො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණහෙතුකං’’.

නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමරූපහෙතුකන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? යං රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමං නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමරූපහෙතුකං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමරූපහෙතුකං’’.

තත්ථ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

262. තස්මිං ¶ ¶ සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො, සඞ්ඛාරපච්චයා ¶ විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණහෙතුකං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමරූපහෙතුකං ¶ , ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

263. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණහෙතුකං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො, කායායතනස්ස උපචයො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණහෙතුකං’’.

නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමරූපහෙතුකන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො ¶ , සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චත්තාරො ච මහාභූතා, යඤ්ච රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමං නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමරූපහෙතුකං? චක්ඛායතනං ¶ , සොතායතනං, ඝානායතනං ¶ , ජිව්හායතනං, කායායතනං, මනායතනං – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමරූපහෙතුකං’’.

තත්ථ ¶ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා’’.

තත්ථ කතමා වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා? යො රාගො සාරාගො…පෙ… චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා’’.

තත්ථ කතමං තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං? යා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… තිත්ථායතනං විපරියාසග්ගාහො – ඉදං වුච්චති ‘‘තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

හෙතුචතුක්කං.

7. සම්පයුත්තචතුක්කං

තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමසම්පයුත්තං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාසම්පයුත්තං; උපාදානපච්චයා ¶ භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

265. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ ¶ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා ¶ සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං’’.

තත්ථ කතමං නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමසම්පයුත්තං? යං ¶ චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමසම්පයුත්තං’’.

තත්ථ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා’’.

තත්ථ කතමා වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා? යො රාගො සාරාගො…පෙ… චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා’’.

තත්ථ ¶ කතමං තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාසම්පයුත්තං? යා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… තිත්ථායතනං විපරියාසග්ගාහො – ඉදං වුච්චති ‘‘තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාසම්පයුත්තං’’ ¶ …පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

266. තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං, නාමපච්චයා ඵස්සො නාමසම්පයුත්තො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා ¶ , වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාසම්පයුත්තං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

267. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො? යා ¶ චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං’’.

නාමපච්චයා ඵස්සො නාමසම්පයුත්තොති. තත්ථ කතමං නාමං? ඨපෙත්වා ඵස්සං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’.

තත්ථ කතමො නාමපච්චයා ඵස්සො නාමසම්පයුත්තො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඵස්සො නාමසම්පයුත්තො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

268. තස්මිං ¶ සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං නාමං, නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමසම්පයුත්තං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාසම්පයුත්තං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ¶ ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

269. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො’’.

තත්ථ ¶ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං? යං චිත්තං මනො මානසං …පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං’’.

තත්ථ කතමං ¶ විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං නාමං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො, කායායතනස්ස උපචයො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං නාමං’’.

නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමසම්පයුත්තන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? යං රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ ¶ කතමං නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමසම්පයුත්තං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමසම්පයුත්තං’’.

තත්ථ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

270. තස්මිං ¶ සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං නාමං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමසම්පයුත්තං ¶ ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො, ඵස්සපච්චයා ¶ වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාසම්පයුත්තං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

271. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං නාමං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො, කායායතනස්ස උපචයො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි ¶ රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං නාමං’’.

නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමසම්පයුත්තං ඡට්ඨායතනන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ ¶ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චත්තාරො ච මහාභූතා, යඤ්ච රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමං නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමසම්පයුත්තං ඡට්ඨායතනං? චක්ඛායතනං, සොතායතනං, ඝානායතනං, ජිව්හායතනං, කායායතනං, මනායතනං ¶ – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමසම්පයුත්තං ඡට්ඨායතනං’’.

තත්ථ ¶ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

සම්පයුත්තචතුක්කං.

8. අඤ්ඤමඤ්ඤචතුක්කං

272. තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා; සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො; විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයාපි විඤ්ඤාණං; නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමං; ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං; ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො; වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා; තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයාපි තණ්හා; උපාදානපච්චයා ¶ භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

273. තත්ථ ¶ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමා සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං.

තත්ථ කතමො විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ ¶ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං’’.

තත්ථ කතමං නාමපච්චයාපි විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයාපි විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ ¶ කතමං නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං’’.

තත්ථ ¶ කතමං ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො ¶ , සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමං’’.

තත්ථ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමං ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමො වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා වෙදනාපච්චයා තණ්හා? යො රාගො සාරාගො…පෙ… චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා තණ්හා’’.

තත්ථ කතමා තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා’’.

තත්ථ කතමං තණ්හාපච්චයා උපාදානං? යා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… තිත්ථායතනං විපරියාසග්ගාහො – ඉදං වුච්චති ‘‘තණ්හාපච්චයා උපාදානං’’.

තත්ථ කතමා උපාදානපච්චයාපි තණ්හා? යො රාගො…පෙ… චිත්තස්ස ¶ සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘උපාදානපච්චයාපි තණ්හා’’.

තත්ථ ¶ කතමො උපාදානපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා උපාදානං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘උපාදානපච්චයා භවො’’.

තත්ථ කතමා භවපච්චයා ජාති? යා තෙසං තෙසං ධම්මානං ජාති සඤ්ජාති නිබ්බත්ති අභිනිබ්බති පාතුභාවො – අයං වුච්චති ‘‘භවපච්චයා ජාති’’.

තත්ථ කතමං ජාතිපච්චයා ජරාමරණං? අත්ථි ජරා, අත්ථි මරණං. තත්ථ කතමා ජරා? යා තෙසං තෙසං ධම්මානං ජරා ජීරණතා ආයුනො සංහානි – අයං වුච්චති ¶ ‘‘ජරා’’. තත්ථ කතමං මරණං? යො තෙසං තෙසං ධම්මානං ඛයො වයො භෙදො පරිභෙදො අනිච්චතා අන්තරධානං – ඉදං වුච්චති ‘‘මරණං’’. ඉති අයඤ්ච ජරා, ඉදඤ්ච මරණං. ඉදං වුච්චති ‘‘ජාතිපච්චයා ජරාමරණං’’.

එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතීති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සඞ්ගති හොති, සමාගමො හොති, සමොධානං හොති, පාතුභාවො හොති. තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

274. තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා; සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො; විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයාපි විඤ්ඤාණං; නාමපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයාපි නාමං; ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො; වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා; තණ්හාපච්චයා උපාදානං ¶ , උපාදානපච්චයාපි තණ්හා; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

275. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ ¶ කතමා සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා’’.

තත්ථ ¶ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ කතමො විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං’’.

තත්ථ කතමං නාමපච්චයාපි විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයාපි විඤ්ඤාණං’’.

නාමපච්චයා ¶ ඵස්සොති. තත්ථ කතමං නාමං? ඨපෙත්වා ඵස්සං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’.

තත්ථ කතමො නාමපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඵස්සො’’ ¶ .

තත්ථ කතමං ඵස්සපච්චයාපි නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයාපි නාමං’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

276. තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා; සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො; විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං; නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමරූපං; ඡට්ඨායතනපච්චයා ¶ ඵස්සො, ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං; ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො; වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා; තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයාපි තණ්හා; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

277. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො.

තත්ථ ¶ කතමා සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං ¶ වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ කතමො විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො ¶ , කායායතනස්ස උපචයො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං’’.

නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො ¶ , සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? යං රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමං නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං’’.

නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? යං රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමං නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං ¶ වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං’’.

තත්ථ කතමං ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමරූපං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ¶ ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො, කායායතනස්ස උපචයො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමං ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

278. තස්මිං ¶ ¶ සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා; සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො; විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං; නාමරූපපච්චයා සළායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමරූපං; ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං; ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො; වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා; තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයාපි තණ්හා; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස ¶ සමුදයො හොති.

279. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමා සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ කතමො විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ ¶ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති නාමං. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො, කායායතනස්ස උපචයො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං ¶ – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං’’.

නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? යං රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං ¶ වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ ¶ කතමං නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං’’.

නාමරූපපච්චයා සළායතනන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චත්තාරො ච මහාභූතා, යඤ්ච රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමං නාමරූපපච්චයා සළායතනං? චක්ඛායතනං, සොතායතනං, ඝානායතනං, ජිව්හායතනං, කායායතනං, මනායතනං – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයා සළායතනං’’.

තත්ථ කතමං ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමරූපං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො, කායායතනස්ස උපචයො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ ¶ ¶ කතමං ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

අඤ්ඤමඤ්ඤචතුක්කං.

9. අකුසලනිද්දෙසො

280. කතමෙ ¶ ධම්මා අකුසලා? යස්මිං සමයෙ අකුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති සොමනස්සසහගතං දිට්ඨිගතසම්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… සොමනස්සසහගතං දිට්ඨිගතවිප්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා…පෙ… සොමනස්සසහගතං ¶ දිට්ඨිගතවිප්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

281. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො…පෙ….

තත්ථ ¶ කතමො තණ්හාපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘තණ්හාපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා ¶ භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

282. කතමෙ ¶ ධම්මා අකුසලා? යස්මිං සමයෙ අකුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං දිට්ඨිගතසම්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

283. තත්ථ ¶ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති අවිජ්ජා…පෙ….

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

284. කතමෙ ධම්මා අකුසලා? යස්මිං සමයෙ අකුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං දිට්ඨිගතසම්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතං දිට්ඨිගතවිප්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතං දිට්ඨිගතවිප්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං ¶ , ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා ¶ , තණ්හාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

285. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

286. කතමෙ ¶ ධම්මා අකුසලා? යස්මිං සමයෙ අකුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති දොමනස්සසහගතං පටිඝසම්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා…පෙ… දොමනස්සසහගතං පටිඝසම්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පටිඝං, පටිඝපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

287. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං ¶ චෙතසිකං අසාතං චෙතසිකං දුක්ඛං චෙතොසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමං වෙදනාපච්චයා පටිඝං? යො චිත්තස්ස ආඝාතො…පෙ… චණ්ඩික්කං අසුරොපො [අසුලොපො (ස්යා.)] අනත්තමනතා චිත්තස්ස – ඉදං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා පටිඝං’’ ¶ .

තත්ථ කතමො පටිඝපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘පටිඝපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ ¶ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

288. කතමෙ ධම්මා අකුසලා? යස්මිං සමයෙ අකුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං විචිකිච්ඡාසම්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ ¶ , තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා විචිකිච්ඡා, විචිකිච්ඡාපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

289. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං, චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ ¶ කතමා වෙදනාපච්චයා විචිකිච්ඡා? යා කඞ්ඛා කඞ්ඛායනා කඞ්ඛායිතත්තං විමති විචිකිච්ඡා ¶ ද්වෙළ්හකං ද්විධාපථො [ද්වෙධාපථො (සී. ස්යා.)] සංසයො අනෙකංසග්ගාහො ආසප්පනා පරිසප්පනා අපරියොගාහණා [අපරියොගාහනා (සී. ස්යා. ක.)] ඡම්භිතත්තං චිත්තස්ස මනොවිලෙඛො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා විචිකිච්ඡා’’.

තත්ථ කතමො විචිකිච්ඡාපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා විචිකිච්ඡං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘විචිකිච්ඡාපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

290. කතමෙ ¶ ධම්මා අකුසලා? යස්මිං සමයෙ අකුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං උද්ධච්චසම්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා උද්ධච්චං, උද්ධච්චපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

291. තත්ථ ¶ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමං වෙදනාපච්චයා උද්ධච්චං? යං චිත්තස්ස උද්ධච්චං අවූපසමො චෙතසො වික්ඛෙපො භන්තත්තං චිත්තස්ස ¶ – ඉදං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා උද්ධච්චං’’.

තත්ථ කතමො උද්ධච්චපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො ¶ චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘උද්ධච්චපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

අකුසලනිද්දෙසො.

10. කුසලනිද්දෙසො

292. කතමෙ ¶ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරං කුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති සොමනස්සසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

293. තත්ථ කතමෙ කුසලමූලා? අලොභො, අදොසො, අමොහො.

තත්ථ ¶ කතමො අලොභො? යො අලොභො අලුබ්භනා අලුබ්භිතත්තං අසාරාගො අසාරජ්ජනා අසාරජ්ජිතත්තං අනභිජ්ඣා අලොභො කුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අලොභො’’.

තත්ථ කතමො අදොසො? යො අදොසො අදුස්සනා අදුස්සිතත්තං අබ්යාපාදො ¶ අබ්යාපජ්ජො අදොසො කුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අදොසො’’.

තත්ථ කතමො අමොහො? යා පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘අමොහො’’. ඉමෙ වුච්චන්ති ‘‘කුසලමූලා’’.

තත්ථ ¶ කතමො කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං…පෙ… විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං…පෙ… නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං…පෙ… ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො…පෙ… ඵස්සපච්චයා වෙදනා…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ ¶ කතමො වෙදනාපච්චයා පසාදො? යා සද්ධා සද්දහනා ඔකප්පනා අභිප්පසාදො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා පසාදො’’.

තත්ථ කතමො පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

294. කතමෙ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරං කුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති සොමනස්සසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණං වා…පෙ… සොමනස්සසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා…පෙ… සොමනස්සසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා ¶ විඤ්ඤාණං ¶ , විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

295. තත්ථ ¶ කතමෙ කුසලමූලා? අලොභො, අදොසො.

තත්ථ කතමො අලොභො? යො අලොභො අලුබ්භනා අලුබ්භිතත්තං අසාරාගො අසාරජ්ජනා අසාරජ්ජිතත්තං අනභිජ්ඣා අලොභො කුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අලොභො’’.

තත්ථ කතමො අදොසො? යො අදොසො අදුස්සනා අදුස්සිතත්තං අබ්යාපාදො අබ්යාපජ්ජො අදොසො කුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අදොසො’’. ඉමෙ වුච්චන්ති ‘‘කුසලමූලා’’.

තත්ථ ¶ කතමො කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

296. කතමෙ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරං කුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා ¶ භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

297. තත්ථ ¶ කතමෙ කුසලමූලා? අලොභො, අදොසො, අමොහො – ඉමෙ වුච්චන්ති ‘‘කුසලමූලා’’.

තත්ථ කතමො කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’…පෙ… අයං වුච්චති – ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

කතමෙ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරං කුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතං ¶ ඤාණවිප්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

299. තත්ථ කතමෙ කුසලමූලා? අලොභො, අදොසො – ඉමෙ වුච්චන්ති ¶ ‘‘කුසලමූලා’’.

තත්ථ කතමො කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

300. කතමෙ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති පථවීකසිණං [පඨවීකසිණං (සී. ස්යා.)], තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා ¶ විඤ්ඤාණං ¶ , විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

301. තත්ථ කතමෙ කුසලමූලා? අලොභො, අදොසො, අමොහො – ඉමෙ වුච්චන්ති ‘‘කුසලමූලා’’.

තත්ථ කතමො කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

302. කතමෙ ¶ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ අරූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතං සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ ¶ විහරති, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

303. තත්ථ කතමෙ කුසලමූලා? අලොභො, අදොසො, අමොහො – ඉමෙ වුච්චන්ති ‘‘කුසලමූලා’’.

තත්ථ කතමො කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

304. කතමෙ ¶ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං ¶ උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ¶ ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතෙසං ධම්මානං සමුදයො හොති.

305. තත්ථ කතමෙ කුසලමූලා? අලොභො, අදොසො, අමොහො.

තත්ථ ¶ කතමො අලොභො…පෙ… අදොසො…පෙ… අමොහො? යා පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – අයං වුච්චති ‘‘අමොහො’’. ඉමෙ වුච්චන්ති ‘‘කුසලමූලා’’.

තත්ථ කතමො කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමො වෙදනාපච්චයා පසාදො? යා සද්ධා සද්දහනා ඔකප්පනා අභිප්පසාදො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා පසාදො’’.

තත්ථ කතමො පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ජාතිපච්චයා ජරාමරණං’’.

එවමෙතෙසං ¶ ධම්මානං සමුදයො හොතීති. එවමෙතෙසං ධම්මානං සඞ්ගති හොති, සමාගමො හොති, සමොධානං හොති, පාතුභාවො හොති. තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතෙසං ධම්මානං සමුදයො හොතී’’ති.

කුසලනිද්දෙසො.

11. අබ්යාකතනිද්දෙසො

306. කතමෙ ¶ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං චක්ඛුවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං රූපාරම්මණං, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

307. තත්ථ කතමො සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාචක්ඛුවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො ¶ , සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං’’.

තත්ථ කතමං නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාචක්ඛුවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං’’.

තත්ථ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ ¶ කතමො වෙදනාපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා වෙදනං, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො ¶ – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

308. තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණහෙතුකං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමහෙතුකං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා, වෙදනාපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

309. තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමසම්පයුත්තං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා, වෙදනාපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

310. තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො; විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයාපි ¶ විඤ්ඤාණං; නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමං; ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං; ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො; වෙදනාපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ¶ ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

311. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං සොතවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං සද්දාරම්මණං…පෙ… ඝානවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං ගන්ධාරම්මණං…පෙ… ජිව්හාවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං රසාරම්මණං…පෙ… කායවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති සුඛසහගතං ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

312. තත්ථ ¶ ¶ කතමො සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරො’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං කායිකං සාතං කායිකං සුඛං කායසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං කායසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමො වෙදනාපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා වෙදනං, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

313. කතමෙ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකා මනොධාතු උප්පන්නා හොති උපෙක්ඛාසහගතා රූපාරම්මණා වා සද්දාරම්මණා වා ගන්ධාරම්මණා වා රසාරම්මණා වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා ¶ විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

314. තත්ථ කතමො සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං ¶ වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමො වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ ¶ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

315. කතමෙ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකා මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති සොමනස්සසහගතා රූපාරම්මණා වා සද්දාරම්මණා වා ගන්ධාරම්මණා වා රසාරම්මණා වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණා වා ධම්මාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

316. තත්ථ කතමො සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ ¶ කතමො වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

317. කතමෙ ¶ ¶ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකා මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති උපෙක්ඛාසහගතා රූපාරම්මණා වා සද්දාරම්මණා වා ගන්ධාරම්මණා වා රසාරම්මණා වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණා වා ධම්මාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

318. තත්ථ කතමො සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමො වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ ¶ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

319. කතමෙ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකා මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති සොමනස්සසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා…පෙ… සොමනස්සසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… සොමනස්සසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා…පෙ… සොමනස්සසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ¶ ඤාණසම්පයුත්තා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණා වා…පෙ… ධම්මාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

320. තත්ථ කතමො සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමො වෙදනාපච්චයා පසාදො? යා ¶ සද්ධා සද්දහනා ඔකප්පනා අභිප්පසාදො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා පසාදො’’.

තත්ථ කතමො පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො ¶ ? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ ¶ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

321. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති පථවීකසිණං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති – ඉමෙ ධම්මා කුසලා.

තස්සෙව රූපාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති පථවීකසිණං, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං ¶ , ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො ¶ , භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

322. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ අරූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතං සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ ¶ විහරති, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති – ඉමෙ ධම්මා කුසලා.

තස්සෙව අරූපාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතං සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

323. කතමෙ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති – ඉමෙ ධම්මා කුසලා.

තස්සෙව ලොකුත්තරස්ස කුසලස්ස ඣානස්ස කතත්තා භාවිතත්තා විපාකං විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො ¶ , භවපච්චයා ¶ ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතෙසං ධම්මානං සමුදයො හොති.

324. කතමෙ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ අකුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං චක්ඛුවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං රූපාරම්මණං…පෙ… සොතවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං සද්දාරම්මණං…පෙ… ඝානවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං ගන්ධාරම්මණං…පෙ… ජිව්හාවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං රසාරම්මණං…පෙ… කායවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති දුක්ඛසහගතං ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

325. තත්ථ කතමො සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාකායවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ ¶ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං කායිකං අසාතං කායිකං දුක්ඛං කායසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං කායසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමො වෙදනාපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා ¶ වෙදනං, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

326. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං ¶ සමයෙ අකුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකා මනොධාතු උප්පන්නා හොති උපෙක්ඛාසහගතා රූපාරම්මණා වා සද්දාරම්මණා වා ගන්ධාරම්මණා වා රසාරම්මණා වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

327. තත්ථ ¶ කතමො සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති සඞ්ඛාරො.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමො වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ ¶ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං ¶ , වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

328. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ අකුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකා මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති උපෙක්ඛාසහගතා රූපාරම්මණා වා…පෙ… ධම්මාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

329. තත්ථ කතමො සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

330. කතමෙ ¶ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ මනොධාතු උප්පන්නා හොති කිරියා නෙව කුසලා නාකුසලා න ච කම්මවිපාකා උපෙක්ඛාසහගතා රූපාරම්මණා වා…පෙ… ඵොට්ඨබ්බාරම්මණා වා…පෙ… මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති කිරියා ¶ නෙව කුසලා නාකුසලා න ච කම්මවිපාකා සොමනස්සසහගතා රූපාරම්මණා වා…පෙ… ධම්මාරම්මණා වා…පෙ… මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති කිරියා නෙව කුසලා නාකුසලා න ච කම්මවිපාකා උපෙක්ඛාසහගතා රූපාරම්මණා වා…පෙ… ධම්මාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

331. කතමෙ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති කිරියා නෙව කුසලා නාකුසලා න ච කම්මවිපාකා සොමනස්සසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා…පෙ… සොමනස්සසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… සොමනස්සසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා…පෙ… සොමනස්සසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණා වා…පෙ… ධම්මාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ¶ ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ¶ ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

332. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ රූපාවචරං ඣානං භාවෙති කිරියං නෙව කුසලං නාකුසලං න ච කම්මවිපාකං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරං විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති පථවීකසිණං, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ¶ ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

333. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ අරූපාවචරං ඣානං භාවෙති කිරියං නෙව කුසලං නාකුසලං න ච කම්මවිපාකං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරං සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතං සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං ¶ , විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ¶ ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අබ්යාකතනිද්දෙසො.

12. අවිජ්ජාමූලකකුසලනිද්දෙසො

334. කතමෙ ¶ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරං කුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති සොමනස්සසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා…පෙ… ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

335. තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ ¶ කතමො වෙදනාපච්චයා පසාදො? යා සද්ධා සද්දහනා ඔකප්පනා අභිප්පසාදො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා පසාදො’’.

තත්ථ කතමො පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

336. තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා ¶ නාමං, නාමපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

337. තස්මිං ¶ සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

338. තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

339. කතමෙ ¶ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරං කුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති සොමනස්සසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… සොමනස්සසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං…පෙ… සොමනස්සසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං ¶ සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණං වා…පෙ… ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

340. කතමෙ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි ¶ …පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති පථවීකසිණං, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා ¶ සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

341. කතමෙ ¶ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ අරූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතං සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

342. කතමෙ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ¶ , වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො ¶ , අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතෙසං ධම්මානං සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාමූලකකුසලනිද්දෙසො.

13. කුසලමූලකවිපාකනිද්දෙසො

343. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරස්ස කුසලස්ස ¶ කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං චක්ඛුවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං රූපාරම්මණං, තස්මිං සමයෙ ¶ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

344. තත්ථ කතමො කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

345. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං සොතවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං සද්දාරම්මණං…පෙ… ඝානවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං ගන්ධාරම්මණං…පෙ… ජිව්හාවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං රසාරම්මණං…පෙ… කායවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති සුඛසහගතං ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං…පෙ… මනොධාතු උප්පන්නා හොති උපෙක්ඛාසහගතා රූපාරම්මණා වා…පෙ… ඵොට්ඨබ්බාරම්මණා වා…පෙ… මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති සොමනස්සසහගතා රූපාරම්මණා වා…පෙ… ධම්මාරම්මණා වා…පෙ… මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති උපෙක්ඛාසහගතා ¶ රූපාරම්මණා වා…පෙ… ධම්මාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො ¶ , සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ¶ , වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

346. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකා මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති සොමනස්සසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා…පෙ… සොමනස්සසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… සොමනස්සසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා…පෙ… සොමනස්සසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණා වා…පෙ… ධම්මාරම්මණා ¶ වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

347. කතමෙ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති පථවීකසිණං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති – ඉමෙ ධම්මා කුසලා.

තස්සෙව රූපාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති පථවීකසිණං, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං ¶ . එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

348. කතමෙ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ අරූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතං සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති – ඉමෙ ධම්මා කුසලා.

තස්සෙව අරූපාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතං සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං ¶ , ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො ¶ , භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

349. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති – ඉමෙ ධම්මා කුසලා.

තස්සෙව ලොකුත්තරස්ස කුසලස්ස ඣානස්ස කතත්තා භාවිතත්තා විපාකං විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං සුඤ්ඤතං, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතෙසං ධම්මානං සමුදයො හොති.

කුසලමූලකවිපාකනිද්දෙසො.

14. අකුසලමූලකවිපාකනිද්දෙසො

350. කතමෙ ¶ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ අකුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං චක්ඛුවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං රූපාරම්මණං, තස්මිං සමයෙ අකුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා ¶ විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

351. තත්ථ කතමො අකුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං ¶ – අයං වුච්චති ‘‘අකුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

352. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ අකුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං සොතවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං සද්දාරම්මණං…පෙ… ඝානවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං ගන්ධාරම්මණං…පෙ… ජිව්හාවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං රසාරම්මණං…පෙ… කායවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති දුක්ඛසහගතං ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං…පෙ… මනොධාතු උප්පන්නා හොති උපෙක්ඛාසහගතා රූපාරම්මණා වා…පෙ… ඵොට්ඨබ්බාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අකුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො ¶ හොති.

353. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ අකුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකා මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති උපෙක්ඛාසහගතා රූපාරම්මණා වා…පෙ… ධම්මාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අකුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ¶ , ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති ¶ , ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

354. තත්ථ කතමො අකුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අකුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ ¶ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං’’.

තත්ථ කතමං නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං’’.

තත්ථ ¶ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමො වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’.

තත්ථ කතමා භවපච්චයා ජාති? යා තෙසං තෙසං ධම්මානං ජාති සඤ්ජාති නිබ්බත්ති අභිනිබ්බත්ති පාතුභාවො – අයං වුච්චති ‘‘භවපච්චයා ජාති’’.

තත්ථ කතමං ජාතිපච්චයා ජරාමරණං? අත්ථි ජරා, අත්ථි මරණං. තත්ථ කතමා ජරා? යා තෙසං තෙසං ධම්මානං ජරා ජීරණතා ආයුනො සංහානි ¶ – අයං වුච්චති ජරා. තත්ථ කතමං මරණං? යො තෙසං තෙසං ධම්මානං ඛයො වයො භෙදො පරිභෙදො අනිච්චතා අන්තරධානං – ඉදං වුච්චති ‘‘මරණං’’. ඉති අයඤ්ච ජරා, ඉදඤ්ච මරණං. ඉදං වුච්චති ‘‘ජාතිපච්චයා ජරාමරණං’’.

එවමෙතස්ස ¶ කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතීති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සඞ්ගති හොති, සමාගමො හොති, සමොධානං ¶ හොති, පාතුභාවො හොති. තෙන ¶ වුච්චති එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

අකුසලමූලකවිපාකනිද්දෙසො.

අභිධම්මභාජනීයං.

පටිච්චසමුප්පාදවිභඞ්ගො [පච්චයාකාරවිභඞ්ගො (සී. ස්යා.)] නිට්ඨිතො.

7. සතිපට්ඨානවිභඞ්ගො

1. සුත්තන්තභාජනීයං

355. චත්තාරො ¶ ¶ ¶ සතිපට්ඨානා – ඉධ භික්ඛු අජ්ඣත්තං කායෙ කායානුපස්සී විහරති බහිද්ධා කායෙ කායානුපස්සී විහරති අජ්ඣත්තබහිද්ධා කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං, අජ්ඣත්තං වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති බහිද්ධා වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති අජ්ඣත්තබහිද්ධා වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං, අජ්ඣත්තං චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති බහිද්ධා චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති අජ්ඣත්තබහිද්ධා චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං, අජ්ඣත්තං ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති බහිද්ධා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති අජ්ඣත්තබහිද්ධා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං.

1. කායානුපස්සනානිද්දෙසො

356. කථඤ්ච ¶ භික්ඛු අජ්ඣත්තං කායෙ කායානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු අජ්ඣත්තං කායං උද්ධං පාදතලා අධො කෙසමත්ථකා තචපරියන්තං පූරං නානප්පකාරස්ස අසුචිනො පච්චවෙක්ඛති – ‘‘අත්ථි ඉමස්මිං කායෙ කෙසා ලොමා නඛා දන්තා තචො මංසං න්හාරු [නහාරු (සී.)] අට්ඨි අට්ඨිමිඤ්ජං [අට්ඨිමිඤ්ජා (සී.)] වක්කං හදයං යකනං කිලොමකං පිහකං පප්ඵාසං අන්තං අන්තගුණං උදරියං කරීසං පිත්තං සෙම්හං පුබ්බො ලොහිතං සෙදො මෙදො අස්සු වසා ඛෙළො සිඞ්ඝාණිකා ලසිකා මුත්ත’’න්ති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති ස්වාවත්ථිතං වවත්ථපෙති. සො ¶ තං නිමිත්තං ආසෙවිත්වා භාවෙත්වා බහුලීකරිත්වා ස්වාවත්ථිතං වවත්ථපෙත්වා බහිද්ධා කායෙ චිත්තං උපසංහරති.

කථඤ්ච ¶ භික්ඛු බහිද්ධා කායෙ කායානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු බහිද්ධා කායං උද්ධං පාදතලා අධො කෙසමත්ථකා තචපරියන්තං පූරං නානප්පකාරස්ස අසුචිනො පච්චවෙක්ඛති – ‘‘අත්ථිස්ස කායෙ කෙසා ලොමා ¶ නඛා දන්තා තචො මංසං න්හාරු අට්ඨි අට්ඨිමිඤ්ජං වක්කං හදයං යකනං කිලොමකං පිහකං පප්ඵාසං අන්තං අන්තගුණං උදරියං කරීසං පිත්තං සෙම්හං පුබ්බො ලොහිතං සෙදො මෙදො අස්සු වසා ඛෙළො සිඞ්ඝාණිකා ලසිකා මුත්ත’’න්ති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති ස්වාවත්ථිතං වවත්ථපෙති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවිත්වා භාවෙත්වා බහුලීකරිත්වා ස්වාවත්ථිතං වවත්ථපෙත්වා අජ්ඣත්තබහිද්ධා කායෙ චිත්තං උපසංහරති.

කථඤ්ච ¶ භික්ඛු අජ්ඣත්තබහිද්ධා කායෙ කායානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු අජ්ඣත්තබහිද්ධා කායං උද්ධං පාදතලා අධො කෙසමත්ථකා තචපරියන්තං පූරං නානප්පකාරස්ස අසුචිනො පච්චවෙක්ඛති – ‘‘අත්ථි ඉමස්මිං කායෙ කෙසා ලොමා නඛා දන්තා තචො මංසං න්හාරු අට්ඨි අට්ඨිමිඤ්ජං වක්කං හදයං යකනං කිලොමකං පිහකං පප්ඵාසං අන්තං අන්තගුණං උදරියං කරීසං පිත්තං සෙම්හං පුබ්බො ලොහිතං සෙදො මෙදො අස්සු වසා ඛෙළො සිඞ්ඝාණිකා ලසිකා මුත්ත’’න්ති. එවං භික්ඛු අජ්ඣත්තබහිද්ධා කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං.

357. අනුපස්සීති. තත්ථ කතමා අනුපස්සනා? යා පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘අනුපස්සනා’’. ඉමාය අනුපස්සනාය උපෙතො හොති සමුපෙතො උපාගතො සමුපාගතො උපපන්නො සම්පන්නො සමන්නාගතො. තෙන වුච්චති ‘‘අනුපස්සී’’ති.

358. විහරතීති. ඉරියති වත්තති පාලෙති යපෙති යාපෙති චරති විහරති. තෙන වුච්චති ‘‘විහරතී’’ති.

359. ආතාපීති. තත්ථ කතමො ආතාපො [කතමං ආතාපං (සබ්බත්ථ)]? යො චෙතසිකො වීරියාරම්භො…පෙ… සම්මාවායාමො ¶ – අයං වුච්චති ‘‘ආතාපො’’. ඉමිනා ආතාපෙන උපෙතො හොති සමුපෙතො උපාගතො සමුපාගතො උපපන්නො සම්පන්නො සමන්නාගතො. තෙන වුච්චති ‘‘ආතාපී’’ති.

360. සම්පජානොති ¶ ¶ . තත්ථ කතමං සම්පජඤ්ඤං? යා පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං වුච්චති ‘‘සම්පජඤ්ඤං’’. ඉමිනා සම්පජඤ්ඤෙන උපෙතො හොති සමුපෙතො උපාගතො සමුපාගතො උපපන්නො ¶ සම්පන්නො සමන්නාගතො. තෙන වුච්චති ‘‘සම්පජානො’’ති.

361. සතිමාති. තත්ථ කතමා සති? යා සති අනුස්සති…පෙ… සම්මාසති – අයං වුච්චති ‘‘සති’’. ඉමාය සතියා උපෙතො හොති සමුපෙතො උපාගතො සමුපාගතො උපපන්නො සම්පන්නො සමන්නාගතො. තෙන වුච්චති ‘‘සතිමා’’ති.

362. විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සන්ති. තත්ථ කතමො ලොකො? ස්වෙව කායො ලොකො. පඤ්චපි උපාදානක්ඛන්ධා ලොකො. අයං වුච්චති ‘‘ලොකො’’. තත්ථ කතමා අභිජ්ඣා? යො රාගො සාරාගො…පෙ… චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘අභිජ්ඣා’’. තත්ථ කතමං දොමනස්සං? යං චෙතසිකං අසාතං චෙතසිකං දුක්ඛං චෙතොසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – ඉදං වුච්චති ‘‘දොමනස්සං’’. ඉති අයඤ්ච අභිජ්ඣා ඉදඤ්ච දොමනස්සං ඉමම්හි ලොකෙ විනීතා හොන්ති පටිවිනීතා සන්තා සමිතා වූපසන්තා අත්ථඞ්ගතා අබ්භත්ථඞ්ගතා අප්පිතා බ්යප්පිතා සොසිතා විසොසිතා බ්යන්තීකතා. තෙන වුච්චති ‘‘විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්ස’’න්ති.

කායානුපස්සනානිද්දෙසො.

2. වෙදනානුපස්සනානිද්දෙසො

363. කථඤ්ච ¶ භික්ඛු අජ්ඣත්තං වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු සුඛං වෙදනං ¶ වෙදයමානො ‘‘සුඛං වෙදනං වෙදයාමී’’ති පජානාති, දුක්ඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘‘දුක්ඛං වෙදනං වෙදයාමී’’ති පජානාති, අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘‘අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයාමී’’ති පජානාති, සාමිසං වා සුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘‘සාමිසං සුඛං වෙදනං වෙදයාමී’’ති පජානාති, නිරාමිසං වා සුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘‘නිරාමිසං සුඛං වෙදනං වෙදයාමී’’ති පජානාති, සාමිසං වා දුක්ඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘‘සාමිසං දුක්ඛං ¶ වෙදනං වෙදයාමී’’ති පජානාති, නිරාමිසං වා දුක්ඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘‘නිරාමිසං දුක්ඛං වෙදනං වෙදයාමී’’ති පජානාති, සාමිසං වා අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘‘සාමිසං අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයාමී’’ති පජානාති, නිරාමිසං වා අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘‘නිරාමිසං අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයාමී’’ති ¶ පජානාති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති ස්වාවත්ථිතං වවත්ථපෙති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවිත්වා භාවෙත්වා බහුලීකරිත්වා ස්වාවත්ථිතං වවත්ථපෙත්වා බහිද්ධා වෙදනාසු චිත්තං උපසංහරති.

කථඤ්ච භික්ඛු බහිද්ධා වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු සුඛං වෙදනං වෙදයමානං ‘‘සුඛං වෙදනං වෙදයතී’’ති පජානාති, දුක්ඛං වෙදනං වෙදයමානං ‘‘දුක්ඛං වෙදනං වෙදයතී’’ති පජානාති, අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයමානං ‘‘අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයතී’’ති පජානාති, සාමිසං ¶ වා සුඛං වෙදනං වෙදයමානං ‘‘සාමිසං සුඛං වෙදනං වෙදයතී’’ති පජානාති, නිරාමිසං වා සුඛං වෙදනං වෙදයමානං ‘‘නිරාමිසං සුඛං වෙදනං වෙදයතී’’ති පජානාති, සාමිසං වා දුක්ඛං වෙදනං වෙදයමානං ‘‘සාමිසං දුක්ඛං වෙදනං වෙදයතී’’ති පජානාති, නිරාමිසං වා දුක්ඛං වෙදනං වෙදයමානං ‘‘නිරාමිසං දුක්ඛං වෙදනං වෙදයතී’’ති පජානාති, සාමිසං වා අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයමානං ‘‘සාමිසං අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයතී’’ති පජානාති, නිරාමිසං වා අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයමානං ‘‘නිරාමිසං අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයතී’’ති පජානාති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති ස්වාවත්ථිතං වවත්ථපෙති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවිත්වා භාවෙත්වා බහුලීකරිත්වා ස්වාවත්ථිතං වවත්ථපෙත්වා අජ්ඣත්තබහිද්ධා වෙදනාසු චිත්තං උපසංහරති.

කථඤ්ච භික්ඛු අජ්ඣත්තබහිද්ධා වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු සුඛං වෙදනං ‘‘සුඛා වෙදනා’’ති පජානාති, දුක්ඛං වෙදනං ‘‘දුක්ඛා වෙදනා’’ති පජානාති, අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං ‘‘අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා’’ති පජානාති, සාමිසං වා සුඛං වෙදනං ‘‘සාමිසා ¶ සුඛා වෙදනා’’ති පජානාති, නිරාමිසං වා සුඛං වෙදනං ‘‘නිරාමිසා සුඛා වෙදනා’’ති පජානාති, සාමිසං වා දුක්ඛං වෙදනං ‘‘සාමිසා දුක්ඛා වෙදනා’’ති පජානාති, නිරාමිසං වා දුක්ඛං වෙදනං ‘‘නිරාමිසා දුක්ඛා වෙදනා’’ති පජානාති, සාමිසං වා අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං ‘‘සාමිසා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා’’ති පජානාති, නිරාමිසං වා අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං ¶ ‘‘නිරාමිසා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා’’ති පජානාති. එවං භික්ඛු අජ්ඣත්තබහිද්ධා වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං.

364. අනුපස්සීති ¶ …පෙ… විහරතීති…පෙ… ආතාපීති…පෙ… සම්පජානොති…පෙ… ¶ සතිමාති…පෙ… විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සන්ති. තත්ථ කතමො ලොකො? සායෙව වෙදනා ලොකො. පඤ්චපි උපාදානක්ඛන්ධා ලොකො. අයං වුච්චති ‘‘ලොකො’’. තත්ථ කතමා අභිජ්ඣා? යො රාගො සාරාගො…පෙ… චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘අභිජ්ඣා’’. තත්ථ කතමං දොමනස්සං? යං චෙතසිකං අසාතං චෙතසිකං දුක්ඛං චෙතොසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – ඉදං වුච්චති ‘‘දොමනස්සං’’. ඉති අයඤ්ච අභිජ්ඣා ඉදඤ්ච දොමනස්සං ඉමම්හි ලොකෙ විනීතා හොන්ති පටිවිනීතා සන්තා සමිතා වූපසන්තා අත්ථඞ්ගතා අබ්භත්ථඞ්ගතා අප්පිතා බ්යප්පිතා සොසිතා විසොසිතා බ්යන්තීකතා. තෙන වුච්චති ‘‘විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්ස’’න්ති.

වෙදනානුපස්සනානිද්දෙසො.

3. චිත්තානුපස්සනානිද්දෙසො

365. කථඤ්ච භික්ඛු අජ්ඣත්තං චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු සරාගං වා චිත්තං ‘‘සරාගං මෙ චිත්ත’’න්ති පජානාති, වීතරාගං වා චිත්තං ‘‘වීතරාගං මෙ චිත්ත’’න්ති පජානාති, සදොසං වා චිත්තං ‘‘සදොසං මෙ චිත්ත’’න්ති පජානාති, වීතදොසං වා චිත්තං ‘‘වීතදොසං මෙ චිත්ත’’න්ති පජානාති, සමොහං වා චිත්තං ‘‘සමොහං මෙ චිත්ත’’න්ති පජානාති, වීතමොහං ¶ වා චිත්තං ‘‘වීතමොහං මෙ චිත්ත’’න්ති පජානාති, සංඛිත්තං වා චිත්තං ‘‘සංඛිත්තං මෙ චිත්ත’’න්ති පජානාති, වික්ඛිත්තං වා චිත්තං ‘‘වික්ඛිත්තං මෙ චිත්ත’’න්ති ¶ පජානාති, මහග්ගතං වා චිත්තං ‘‘මහග්ගතං මෙ චිත්ත’’න්ති පජානාති, අමහග්ගතං වා චිත්තං ‘‘අමහග්ගතං මෙ චිත්ත’’න්ති පජානාති, සඋත්තරං වා චිත්තං ‘‘සඋත්තරං මෙ චිත්ත’’න්ති පජානාති, අනුත්තරං වා චිත්තං ‘‘අනුත්තරං මෙ චිත්ත’’න්ති පජානාති, සමාහිතං වා චිත්තං ‘‘සමාහිතං මෙ චිත්ත’’න්ති පජානාති, අසමාහිතං ¶ වා චිත්තං ‘‘අසමාහිතං මෙ චිත්ත’’න්ති පජානාති, විමුත්තං වා චිත්තං ‘‘විමුත්තං මෙ චිත්ත’’න්ති පජානාති, අවිමුත්තං වා චිත්තං ‘‘අවිමුත්තං මෙ චිත්ත’’න්ති පජානාති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති ස්වාවත්ථිතං වවත්ථපෙති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවිත්වා භාවෙත්වා බහුලීකරිත්වා ස්වාවත්ථිතං වවත්ථපෙත්වා බහිද්ධා චිත්තෙ චිත්තං උපසංහරති.

කථඤ්ච භික්ඛු බහිද්ධා චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු සරාගං වාස්ස චිත්තං ‘‘සරාගමස්ස චිත්ත’’න්ති පජානාති, වීතරාගං වාස්ස චිත්තං ‘‘වීතරාගමස්ස චිත්ත’’න්ති පජානාති, සදොසං වාස්ස චිත්තං ‘‘සදොසමස්ස චිත්ත’’න්ති ¶ පජානාති, වීතදොසං වාස්ස චිත්තං ‘‘වීතදොසමස්ස චිත්ත’’න්ති පජානාති, සමොහං වාස්ස චිත්තං ‘‘සමොහමස්ස චිත්ත’’න්ති පජානාති, වීතමොහං වාස්ස චිත්තං ‘‘වීතමොහමස්ස චිත්ත’’න්ති පජානාති, සංඛිත්තං වාස්ස චිත්තං ‘‘සංඛිත්තමස්ස චිත්ත’’න්ති පජානාති, වික්ඛිත්තං වාස්ස චිත්තං ‘‘වික්ඛිත්තමස්ස චිත්ත’’න්ති පජානාති, මහග්ගතං වාස්ස චිත්තං ‘‘මහග්ගතමස්ස චිත්ත’’න්ති පජානාති, අමහග්ගතං වාස්ස චිත්තං ‘‘අමහග්ගතමස්ස චිත්ත’’න්ති පජානාති, සඋත්තරං වාස්ස චිත්තං ‘‘සඋත්තරමස්ස චිත්ත’’න්ති පජානාති, අනුත්තරං වාස්ස ¶ චිත්තං ‘‘අනුත්තරමස්ස චිත්ත’’න්ති පජානාති, සමාහිතං වාස්ස චිත්තං ‘‘සමාහිතමස්ස චිත්ත’’න්ති පජානාති, අසමාහිතං වාස්ස චිත්තං ‘‘අසමාහිතමස්ස චිත්ත’’න්ති පජානාති, විමුත්තං වාස්ස චිත්තං ‘‘විමුත්තමස්ස චිත්ත’’න්ති පජානාති, අවිමුත්තං වාස්ස චිත්තං ‘‘අවිමුත්තමස්ස චිත්ත’’න්ති පජානාති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති ස්වාවත්ථිතං වවත්ථපෙති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවිත්වා භාවෙත්වා බහුලීකරිත්වා ස්වාවත්ථිතං වවත්ථපෙත්වා අජ්ඣත්තබහිද්ධා චිත්තෙ චිත්තං උපසංහරති.

කථඤ්ච භික්ඛු අජ්ඣත්තබහිද්ධා චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු සරාගං වා චිත්තං ‘‘සරාගං චිත්ත’’න්ති පජානාති, වීතරාගං වා චිත්තං ‘‘වීතරාගං චිත්ත’’න්ති පජානාති, සදොසං ¶ වා චිත්තං ‘‘සදොසං චිත්ත’’න්ති පජානාති, වීතදොසං වා චිත්තං ‘‘වීතදොසං චිත්ත’’න්ති පජානාති, සමොහං වා චිත්තං ‘‘සමොහං චිත්ත’’න්ති පජානාති, වීතමොහං වා චිත්තං ‘‘වීතමොහං චිත්ත’’න්ති පජානාති, සංඛිත්තං වා චිත්තං ‘‘සංඛිත්තං චිත්ත’’න්ති පජානාති, වික්ඛිත්තං වා චිත්තං ‘‘වික්ඛිත්තං චිත්ත’’න්ති පජානාති, මහග්ගතං වා චිත්තං ‘‘මහග්ගතං චිත්ත’’න්ති පජානාති, අමහග්ගතං වා චිත්තං ‘‘අමහග්ගතං චිත්ත’’න්ති පජානාති, සඋත්තරං වා චිත්තං ‘‘සඋත්තරං චිත්ත’’න්ති පජානාති, අනුත්තරං වා චිත්තං ‘‘අනුත්තරං චිත්ත’’න්ති පජානාති ¶ , සමාහිතං වා චිත්තං ‘‘සමාහිතං චිත්ත’’න්ති පජානාති, අසමාහිතං වා චිත්තං ‘‘අසමාහිතං චිත්ත’’න්ති පජානාති, විමුත්තං වා චිත්තං ‘‘විමුත්තං චිත්ත’’න්ති පජානාති, අවිමුත්තං වා චිත්තං ‘‘අවිමුත්තං චිත්ත’’න්ති පජානාති. එවං භික්ඛු ¶ අජ්ඣත්තබහිද්ධා චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං.

366. අනුපස්සීති…පෙ… විහරතීති…පෙ… ආතාපීති…පෙ… සම්පජානොති…පෙ… සතිමාති…පෙ… විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සන්ති. තත්ථ කතමො ලොකො? තංයෙව චිත්තං ලොකො. පඤ්චපි උපාදානක්ඛන්ධා ලොකො – තත්ථ කතමා අභිජ්ඣා? යො ¶ රාගො සාරාගො…පෙ… චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘අභිජ්ඣා’’. තත්ථ කතමං දොමනස්සං? යං චෙතසිකං අසාතං චෙතසිකං දුක්ඛං චෙතොසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – ඉදං වුච්චති ‘‘දොමනස්සං’’. ඉති අයඤ්ච අභිජ්ඣා ඉදඤ්ච දොමනස්සං ඉමම්හි ලොකෙ විනීතා හොන්ති පටිවිනීතා සන්තා සමිතා වූපසන්තා අත්ථඞ්ගතා අබ්භත්ථඞ්ගතා අප්පිතා බ්යප්පිතා සොසිතා විසොසිතා බ්යන්තීකතා. තෙන වුච්චති ‘‘විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්ස’’න්ති.

චිත්තානුපස්සනානිද්දෙසො.

4. ධම්මානුපස්සනානිද්දෙසො

367. කථඤ්ච භික්ඛු අජ්ඣත්තං ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු සන්තං වා ¶ අජ්ඣත්තං කාමච්ඡන්දං ‘‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං කාමච්ඡන්දො’’ති පජානාති, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං කාමච්ඡන්දං ‘‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං කාමච්ඡන්දො’’ති පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස කාමච්ඡන්දස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස ¶ කාමච්ඡන්දස්ස පහානං හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච පහීනස්ස කාමච්ඡන්දස්ස ආයතිං අනුප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති. සන්තං වා අජ්ඣත්තං බ්යාපාදං…පෙ… සන්තං වා අජ්ඣත්තං ථිනමිද්ධං [ථීනමිද්ධං (සී. ස්යා.)] …පෙ… සන්තං වා අජ්ඣත්තං උද්ධච්චකුක්කුච්චං…පෙ… සන්තං වා අජ්ඣත්තං විචිකිච්ඡං ‘‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං විචිකිච්ඡා’’ති පජානාති, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං විචිකිච්ඡං ‘‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං විචිකිච්ඡා’’ති ¶ පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නාය විචිකිච්ඡාය උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නාය විචිකිච්ඡාය පහානං හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච පහීනාය විචිකිච්ඡාය ආයතිං අනුප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති.

සන්තං වා අජ්ඣත්තං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො’’ති පජානාති, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො’’ති පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්ච පජානාති, සන්තං වා අජ්ඣත්තං ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගං…පෙ… සන්තං වා අජ්ඣත්තං වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගං [විරියසම්බොජ්ඣඞ්ගං (සී. ස්යා.)] …පෙ… සන්තං වා අජ්ඣත්තං පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං ¶ …පෙ… සන්තං වා අජ්ඣත්තං පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං…පෙ… සන්තං වා අජ්ඣත්තං සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං…පෙ… සන්තං වා අජ්ඣත්තං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො’’ති පජානාති, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං ¶ ‘‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො’’ති පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්ච පජානාති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති ස්වාවත්ථිතං වවත්ථපෙති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවිත්වා භාවෙත්වා බහුලීකරිත්වා ස්වාවත්ථිතං වවත්ථපෙත්වා බහිද්ධා ධම්මෙසු චිත්තං උපසංහරති.

කථඤ්ච භික්ඛු බහිද්ධා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු සන්තං වාස්ස කාමච්ඡන්දං ‘‘අත්ථිස්ස කාමච්ඡන්දො’’ති පජානාති, අසන්තං වාස්ස කාමච්ඡන්දං ‘‘නත්ථිස්ස කාමච්ඡන්දො’’ති පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස කාමච්ඡන්දස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති ¶ , යථා ච උප්පන්නස්ස කාමච්ඡන්දස්ස පහානං හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච පහීනස්ස කාමච්ඡන්දස්ස ආයතිං අනුප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති. සන්තං වාස්ස බ්යාපාදං…පෙ… සන්තං වාස්ස ථිනමිද්ධං…පෙ… සන්තං වාස්ස උද්ධච්චකුක්කුච්චං…පෙ… සන්තං වාස්ස විචිකිච්ඡං ‘‘අත්ථිස්ස විචිකිච්ඡා’’ති පජානාති, අසන්තං වාස්ස විචිකිච්ඡං ‘‘නත්ථිස්ස විචිකිච්ඡා’’ති පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නාය විචිකිච්ඡාය ¶ උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නාය විචිකිච්ඡාය පහානං හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච පහීනාය විචිකිච්ඡාය ආයතිං අනුප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති.

සන්තං වාස්ස සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘‘අත්ථිස්ස සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො’’ති ¶ පජානාති, අසන්තං වාස්ස සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘‘නත්ථිස්ස සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො’’ති පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්ච පජානාති. සන්තං වාස්ස ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගං…පෙ… සන්තං වාස්ස වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගං…පෙ… සන්තං වාස්ස පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං…පෙ… සන්තං වාස්ස පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං…පෙ… සන්තං වාස්ස සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං…පෙ… සන්තං වාස්ස උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘‘අත්ථිස්ස උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො’’ති පජානාති, අසන්තං වාස්ස උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං ¶ ‘‘නත්ථිස්ස උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො’’ති පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්ච පජානාති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති ස්වාවත්ථිතං වවත්ථපෙති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවිත්වා භාවෙත්වා බහුලීකරිත්වා ස්වාවත්ථිතං වවත්ථපෙත්වා අජ්ඣත්තබහිද්ධා ධම්මෙසු චිත්තං උපසංහරති.

කථඤ්ච භික්ඛු අජ්ඣත්තබහිද්ධා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු සන්තං වා කාමච්ඡන්දං ‘‘අත්ථි කාමච්ඡන්දො’’ති පජානාති, අසන්තං වා කාමච්ඡන්දං ‘‘නත්ථි කාමච්ඡන්දො’’ති පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස කාමච්ඡන්දස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස කාමච්ඡන්දස්ස පහානං හොති තඤ්ච පජානාති ¶ , යථා ච පහීනස්ස කාමච්ඡන්දස්ස ආයතිං අනුප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති. සන්තං වා බ්යාපාදං…පෙ… සන්තං වා ථිනමිද්ධං…පෙ… සන්තං වා උද්ධච්චකුක්කුච්චං…පෙ… සන්තං වා විචිකිච්ඡං ‘‘අත්ථි විචිකිච්ඡා’’ති පජානාති, අසන්තං වා විචිකිච්ඡං ‘‘නත්ථි විචිකිච්ඡා’’ති ¶ පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නාය විචිකිච්ඡාය උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නාය විචිකිච්ඡාය පහානං හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච පහීනාය විචිකිච්ඡාය ආයතිං අනුප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති.

සන්තං ¶ වා සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘‘අත්ථි සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො’’ති පජානාති, අසන්තං වා සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘‘නත්ථි සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො’’ති පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්ච පජානාති. සන්තං වා ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගං…පෙ… සන්තං වා වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගං…පෙ… සන්තං වා පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං…පෙ… සන්තං වා පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං…පෙ… සන්තං වා සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං…පෙ… සන්තං වා උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘‘අත්ථි උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො’’ති පජානාති, අසන්තං වා උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘‘නත්ථි උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො’’ති පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්ච පජානාති. එවං භික්ඛු අජ්ඣත්තබහිද්ධා ¶ ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං.

368. අනුපස්සීති. තත්ථ කතමා අනුපස්සනා? යා ¶ පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති අනුපස්සනා. ඉමාය අනුපස්සනාය උපෙතො හොති සමුපෙතො උපාගතො සමුපාගතො උපපන්නො සම්පන්නො සමන්නාගතො. තෙන වුච්චති ‘‘අනුපස්සී’’ති.

369. විහරතීති. ඉරියති වත්තති පාලෙති යපෙති යාපෙති චරති විහරති. තෙන වුච්චති ‘‘විහරතී’’ති.

370. ආතාපීති. තත්ථ කතමො ආතාපො? යො චෙතසිකො වීරියාරම්භො…පෙ… සම්මාවායාමො – අයං වුච්චති ‘‘ආතාපො’’. ඉමිනා ආතාපෙන උපෙතො හොති…පෙ… සමන්නාගතො. තෙන වුච්චති ‘‘ආතාපී’’ති.

371. සම්පජානොති ¶ . තත්ථ කතමං සම්පජඤ්ඤං? යා පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං වුච්චති ‘‘සම්පජඤ්ඤං’’. ඉමිනා සම්පජඤ්ඤෙන උපෙතො හොති…පෙ… සමන්නාගතො. තෙන වුච්චති ‘‘සම්පජානො’’ති.

372. සතිමාති ¶ . තත්ථ කතමා සති? යා සති අනුස්සති…පෙ… සම්මාසති – අයං වුච්චති ‘‘සති’’. ඉමාය සතියා උපෙතො හොති…පෙ… සමන්නාගතො. තෙන වුච්චති ‘‘සතිමා’’ති.

373. විනෙය්ය ¶ ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සන්ති. තත්ථ කතමො ලොකො? තෙව ධම්මා ලොකො. පඤ්චපි උපාදානක්ඛන්ධා ලොකො. අයං වුච්චති ‘‘ලොකො’’. තත්ථ කතමා අභිජ්ඣා? යො රාගො සාරාගො…පෙ… චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘අභිජ්ඣා’’. තත්ථ කතමං දොමනස්සං? යං චෙතසිකං අසාතං චෙතසිකං දුක්ඛං චෙතොසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – ඉදං වුච්චති ‘‘දොමනස්සං’’. ඉති අයඤ්ච අභිජ්ඣා ඉදඤ්ච දොමනස්සං ඉමම්හි ලොකෙ විනීතා හොන්ති පටිවිනීතා සන්තා සමිතා වූපසන්තා අත්ථඞ්ගතා අබ්භත්ථඞ්ගතා අප්පිතා බ්යප්පිතා සොසිතා විසොසිතා බ්යන්තීකතා. තෙන වුච්චති ‘‘විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්ස’’න්ති.

ධම්මානුපස්සනානිද්දෙසො.

සුත්තන්තභාජනීයං.

2. අභිධම්මභාජනීයං

374. චත්තාරො සතිපට්ඨානා – ඉධ භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති, වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති, චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති, ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති.

375. කථඤ්ච ¶ භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ¶ ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං කායෙ කායානුපස්සී, යා තස්මිං සමයෙ සති අනුස්සති සම්මාසති ¶ සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – ඉදං වුච්චති ‘‘සතිපට්ඨානං’’. අවසෙසා ධම්මා සතිපට්ඨානසම්පයුත්තා.

376. කථඤ්ච ¶ භික්ඛු වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී, යා තස්මිං සමයෙ සති අනුස්සති සම්මාසති සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – ඉදං වුච්චති සතිපට්ඨානං. අවසෙසා ධම්මා සතිපට්ඨානසම්පයුත්තා.

377. කථඤ්ච භික්ඛු චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී, යා තස්මිං සමයෙ සති අනුස්සති සම්මාසති සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – ඉදං වුච්චති ‘‘සතිපට්ඨානං’’. අවසෙසා ධම්මා සතිපට්ඨානසම්පයුත්තා.

378. කථඤ්ච භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී, යා තස්මිං සමයෙ සති අනුස්සති සම්මාසති සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං ¶ – ඉදං වුච්චති ‘‘සතිපට්ඨානං’’. අවසෙසා ධම්මා සතිපට්ඨානසම්පයුත්තා.

379. තත්ථ කතමං සතිපට්ඨානං? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං ¶ අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී, යා තස්මිං සමයෙ සති අනුස්සති සම්මාසති සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – ඉදං වුච්චති ‘‘සතිපට්ඨානං’’. අවසෙසා ධම්මා සතිපට්ඨානසම්පයුත්තා.

380. චත්තාරො සතිපට්ඨානා – ඉධ භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති, වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති, චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති, ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති.

381. කථඤ්ච ¶ ¶ භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති. ඉමෙ ධම්මා කුසලා. තස්සෙව ලොකුත්තරස්ස කුසලස්ස ඣානස්ස කතත්තා භාවිතත්තා විපාකං විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං සුඤ්ඤතං කායෙ කායානුපස්සී, යා තස්මිං සමයෙ සති අනුස්සති සම්මාසති සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං ¶ – ඉදං වුච්චති ‘‘සතිපට්ඨානං’’. අවසෙසා ධම්මා සතිපට්ඨානසම්පයුත්තා.

382. කථඤ්ච භික්ඛු වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති. ඉමෙ ධම්මා කුසලා. තස්සෙව ලොකුත්තරස්ස කුසලස්ස ඣානස්ස කතත්තා භාවිතත්තා විපාකං විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං සුඤ්ඤතං වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී, යා තස්මිං සමයෙ සති අනුස්සති සම්මාසති සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – ඉදං වුච්චති ‘‘සතිපට්ඨානං’’. අවසෙසා ධම්මා සතිපට්ඨානසම්පයුත්තා.

383. කථඤ්ච භික්ඛු චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා ¶ විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති. ඉමෙ ධම්මා කුසලා. තස්සෙව ලොකුත්තරස්ස කුසලස්ස ඣානස්ස කතත්තා භාවිතත්තා විපාකං විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං සුඤ්ඤතං චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී, යා තස්මිං සමයෙ සති අනුස්සති සම්මාසති සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො ¶ මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – ඉදං වුච්චති ‘‘සතිපට්ඨානං’’. අවසෙසා ධම්මා සතිපට්ඨානසම්පයුත්තා.

384. කථඤ්ච ¶ ¶ භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති. ඉමෙ ධම්මා කුසලා. තස්සෙව ලොකුත්තරස්ස කුසලස්ස ඣානස්ස කතත්තා භාවිතත්තා විපාකං විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං සුඤ්ඤතං ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී, යා තස්මිං සමයෙ සති අනුස්සති සම්මාසති සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – ඉදං වුච්චති ‘‘සතිපට්ඨානං’’. අවසෙසා ධම්මා සතිපට්ඨානසම්පයුත්තා.

385. තත්ථ කතමං සතිපට්ඨානං? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං �