තීකා > අභිධම්මපිටක (ටීකා) > අභිධම්මාවතාරො-නාමරූපපරිච්ඡෙදො

තස්මා අනවජ්ජඉට්ඨවිපාකලක්ඛණං කුසලං, අකුසලවිද්ධංසනරසං, වොදානපච්චුපට්ඨානං. වජ්ජපටිපක්ඛත්තා අනවජ්ජලක්ඛණං වා කුසලං, වොදානභාවරසං, ඉට්ඨවිපාකපච්චුපට්ඨානං, යොනිසොමනසිකාරපදට්ඨානං. සාවජ්ජානිට්ඨවිපාකලක්ඛණමකුසලං. තදුභයවිපරීතලක්ඛණමබ්යාකතං, අවිපාකාරහං වා.

තත්ථ ¶ කුසලචිත්තං එකවීසතිවිධං හොති, තදිදං භූමිතො චතුබ්බිධං හොති – කාමාවචරං, රූපාවචරං, අරූපාවචරං, ලොකුත්තරඤ්චෙති.

තත්ථ කාමාවචරකුසලචිත්තං භූමිතො එකවිධං, සවත්ථුකාවත්ථුකභෙදතො දුවිධං, හීනමජ්ඣිමපණීතභෙදතො තිවිධං, සොමනස්සුපෙක්ඛාඤාණප්පයොගභෙදතො අට්ඨවිධං හොති. සෙය්යථිදං – සොමනස්සසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං අසඞ්ඛාරිකමෙකං, සසඞ්ඛාරිකමෙකං, සොමනස්සසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං අසඞ්ඛාරිකමෙකං, සසඞ්ඛාරිකමෙකං, උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං අසඞ්ඛාරිකමෙකං, සසඞ්ඛාරිකමෙකං, උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං අසඞ්ඛාරිකමෙකං, සසඞ්ඛාරිකමෙකන්ති ඉදං අට්ඨවිධම්පි කාමාවචරකුසලචිත්තං නාම.

උද්දානතො දුවෙ කාමා, ක්ලෙසවත්ථුවසා පන;

කිලෙසො ඡන්දරාගොව, වත්ථු තෙභූමවට්ටකං.

කිලෙසකාමො ¶ කාමෙති, වත්ථු කාමීයතීති ච;

සිජ්ඣති දුවිධොපෙස, කාමො වො කාරකද්වයෙ.

යස්මිං ¶ පන පදෙසෙ සො, කාමොයං දුවිධොපි ච;

සම්පත්තීනං වසෙනාව-චරතීති ච සො පන.

පදෙසො චතුපායානං, ඡන්නං දෙවානමෙව ච;

මනුස්සානං වසෙනෙව, එකාදසවිධො පන.

කාමොවචරතීතෙත්ථ, කාමාවචරසඤ්ඤිතො;

අස්සාභිලක්ඛිතත්තා හි, සසත්ථාවචරො විය.

ස්වායං රූපභවො රූපං, එවං කාමොති සඤ්ඤිතො;

උත්තරස්ස පදස්සෙව, ලොපං කත්වා උදීරිතො.

තස්මිං ¶ කාමෙ ඉදං චිත්තං, සදාවචරතීති ච;

කාමාවචරමිච්චෙවං, කථිතං කාමඝාතිනා.

පටිසන්ධිං භවෙ කාමෙ, අවචාරයතීති වා;

කාමාවචරමිච්චෙවං, පරියාපන්නන්ති තත්ර වා.

ඉදං අට්ඨවිධං චිත්තං, කාමාවචරසඤ්ඤිතං;

දසපුඤ්ඤක්රියවත්ථු-වසෙනෙව පවත්තති.

දිට්ඨිජ්ජුත්තං සංසුතිච්චාපචායො,

ඤෙය්යො එවං පුඤ්ඤවත්ථුප්පභෙදො.

ගච්ඡන්ති සඞ්ගහං දානෙ, පත්තිදානානුමොදනා;

තථා සීලමයෙ පුඤ්ඤෙ, වෙය්යාවච්චාපචායනා.

දෙසනා සවනං දිට්ඨි-උජුකා භාවනාමයෙ;

පුන තීණෙව සම්භොන්ති, දස පුඤ්ඤක්රියාපි ච.

සබ්බානුස්සතිපුඤ්ඤඤ්ච, පසංසා සරණත්තයං;

යන්ති දිට්ඨිජුකම්මස්මිං, සඞ්ගහං නත්ථි සංසයො.

පුරිමා ¶ මුඤ්චනා චෙව, පරා තිස්සොපි චෙතනා;

හොති දානමයං පුඤ්ඤං, එවං සෙසෙසු දීපයෙ.

ඉදානි අස්ස පනට්ඨවිධස්සාපි කාමාවචරකුසලචිත්තස්ස අයමුප්පත්තික්කමො වෙදිතබ්බො. යදා හි යො දෙය්යධම්මප්පටිග්ගාහකාදිසම්පත්තිං, අඤ්ඤං වා සොමනස්සහෙතුං ආගම්ම හට්ඨපහට්ඨො ‘‘අත්ථි දින්න’’න්ති ආදිනයප්පවත්තං සම්මාදිට්ඨිං පුරක්ඛත්වා පරෙහි අනුස්සාහිතො දානාදීනි පුඤ්ඤානි කරොති, තදාස්ස සොමනස්සසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං ¶ අසඞ්ඛාරිකං ¶ පඨමං මහාකුසලචිත්තං උප්පජ්ජති. යදා පන වුත්තනයෙනෙව හට්ඨපහට්ඨො සම්මාදිට්ඨිං පුරක්ඛත්වා පරෙහි උස්සාහිතො කරොති, තදාස්ස තමෙව චිත්තං සසඞ්ඛාරිකං හොති. ඉමස්මිං පනත්ථෙ සඞ්ඛාරොති අත්තනො වා පරස්ස වා පවත්තස්ස පුබ්බප්පයොගස්සාධිවචනං. යදා පන ඤාතිජනස්ස පටිපත්තිදස්සනෙන ජාතපරිචයා බාලකා භික්ඛූ දිස්වා සොමනස්සජාතා සහසා යං කිඤ්චි හත්ථගතං දදන්ති වා වන්දන්ති වා, තදා තෙසං තතියචිත්තමුප්පජ්ජති. යදා පන තෙ ‘‘දෙථ වන්දථ, අය්යෙ’’ති වදන්ති, එවං ඤාතිජනෙන උස්සාහිතා හුත්වා හත්ථගතං දදන්ති වා වන්දන්ති වා, තදා තෙසං චතුත්ථචිත්තමුප්පජ්ජති. යදා පන දෙය්යධම්මප්පටිග්ගාහකාදීනං අසම්පත්තිං වා අඤ්ඤෙසං වා සොමනස්සහෙතූනං අභාවං ආගම්ම චතූසුපි විකප්පෙසු සොමනස්සරහිතා හොන්ති, තදා සෙසානි චත්තාරි උපෙක්ඛාසහගතානි උප්පජ්ජන්ති. එවං සොමනස්සුපෙක්ඛාඤාණප්පයොගභෙදතො අට්ඨවිධං කාමාවචරකුසලචිත්තං වෙදිතබ්බං.

දසපුඤ්ඤක්රියාදීනං, වසෙන ච බහූනිපි;

එතානි පන චිත්තානි, භවන්තීති පකාසයෙ.

සත්තරස සහස්සානි, ද්වෙ සතානි අසීති ච;

කාමාවචරපුඤ්ඤානි, භවන්තීති විනිද්දිසෙ.

තං පන යථානුරූපං කාමාවචරසුගතියං භවභොගසම්පත්තිං අභිනිප්ඵාදෙති.

ඉතරෙසු පන රූපාවචරකුසලචිත්තං සවත්ථුකතො එකවිධං, ද්වීසු භවෙසු උප්පජ්ජනතො දුවිධං, හීනමජ්ඣිමපණීතභෙදතො තිවිධං, පටිපදාදිභෙදතො චතුබ්බිධං, ඣානඞ්ගයොගභෙදතො පඤ්චවිධං. සෙය්යථිදං – කාමච්ඡන්දබ්යාපාදථිනමිද්ධඋද්ධච්චකුක්කුච්චවිචිකිච්ඡාවිප්පහීනං විතක්කවිචාරපීතිසුඛචිත්තෙකග්ගතාසම්පයුත්තං ¶ පඨමං, විතක්කවිප්පහීනං විචාරපීතිසුඛචිත්තෙකග්ගතාසම්පයුත්තං ¶ දුතියං, විතක්කවිචාරවිප්පහීනං පීතිසුඛචිත්තෙකග්ගතාසම්පයුත්තං තතියං, විතක්කවිචාරපීතිවිප්පහීනං සුඛචිත්තෙකග්ගතාසම්පයුත්තං චතුත්ථං, විතක්කවිචාරපීතිසුඛවිප්පහීනං උපෙක්ඛාචිත්තෙකග්ගතාසම්පයුත්තං පඤ්චමන්ති ඉදං පඤ්චවිධං ¶ රූපාවචරකුසලචිත්තං නාම.

තං පන යථාසම්භවං පථවීකසිණාදීසු ආරම්මණෙසු පවත්තිවසෙන අනෙකවිධං හොති. සබ්බං පනෙතං රූපාවචරභාවනාපුඤ්ඤවසප්පවත්තං යථානුරූපං රූපාවචරූපපත්තිනිප්ඵාදකං හොති. එවං තාව රූපාවචරකුසලං වෙදිතබ්බං.

සෙසෙසු පන ද්වීසු අරූපාවචරකුසලචිත්තං තාව උපෙක්ඛාවෙදනායොගභෙදතො එකවිධං, සවත්ථුකාවත්ථුකභෙදතො දුවිධං, හීනමජ්ඣිමපණීතභෙදතො තිවිධං, ආරම්මණභෙදතො චතුබ්බිධං. කසිණුග්ඝාටිමාකාසං, තත්ථ පවත්තවිඤ්ඤාණං, තස්ස අපගමො, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනන්ති ඉදමස්ස චතුබ්බිධමාරම්මණං. යථාපටිපාටියා එතස්සාරම්මණස්ස භෙදතො චතුබ්බිධං හොති. සෙය්යථිදං – සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤාසහගතං, විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤාසහගතං, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතං, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතන්ති ඉදං චතුබ්බිධං අරූපාවචරකුසලචිත්තං නාම. සබ්බං පනෙතං අරූපාවචරභාවනාපුඤ්ඤවසප්පවත්තං යථානුරූපං අරූපූපපත්තිනිප්ඵාදකං හොති. එවං අරූපාවචරකුසලචිත්තං වෙදිතබ්බං.

ඉතරං පන ලොකුත්තරකුසලචිත්තං නිබ්බානාරම්මණතො එකවිධං, නියතානියතවත්ථුකභෙදතො දුවිධං, තීහි විමොක්ඛමුඛෙහි පත්තබ්බතො තිවිධං, චතුමග්ගයොගභෙදතො චතුබ්බිධං ¶ . සෙය්යථිදං – සක්කායදිට්ඨිවිචිකිච්ඡාසීලබ්බතපරාමාසසඤ්ඤොජනප්පහානකරං සොතාපත්තිමග්ගචිත්තං, රාගදොසමොහානං තනුත්තකරං සකදාගාමිමග්ගචිත්තං, කාමරාගබ්යාපාදානං නිරවසෙසප්පහානකරං අනාගාමිමග්ගචිත්තං, රූපරාගඅරූපරාගමානඋද්ධච්චඅවිජ්ජාපහානකරං අරහත්තමග්ගචිත්තන්ති ඉදං චතුබ්බිධං ලොකුත්තරකුසලචිත්තං නාම. එකෙකං පනෙත්ථ ඣානඞ්ගයොගභෙදතො පඤ්චවිධං හොති, තස්මා වීසතිවිධං හොති. සබ්බං පනෙතං ලොකුත්තරභාවනාපුඤ්ඤවසප්පවත්තං මග්ගානුරූපඵලප්පවත්තියා චත්තාරො අරියපුග්ගලෙ අභිනිප්ඵාදෙති. එවං ලොකුත්තරකුසලං වෙදිතබ්බං.

කාමෙ ¶ ¶ අට්ඨෙව රූපෙ ච, පඤ්ච චත්තාරිරූපිසු;

චත්තාරානුත්තරානෙවං, කුසලානෙකවීසති.

අකුසලං පන භූමිතො එකවිධං කාමාවචරමෙව, නියතානියතවත්ථුවසෙන ච එකහෙතුකදුහෙතුකවසෙන ච පටිසන්ධිජනකාජනකවසෙන ච දුවිධං, තීහි වෙදනාහි යොගතො ච ලොභමූලං දොසමූලං මොහමූලන්ති මූලතො ච තිවිධං හොති. තත්ථ ලොභමූලං පන සොමනස්සුපෙක්ඛාදිට්ඨිප්පයොගභෙදතො අට්ඨවිධං හොති. සෙය්යථිදං – සොමනස්සසහගතං දිට්ඨිගතසම්පයුත්තං අසඞ්ඛාරිකමෙකං, සසඞ්ඛාරිකමෙකං, සොමනස්සසහගතං දිට්ඨිගතවිප්පයුත්තං අසඞ්ඛාරිකමෙකං, සසඞ්ඛාරිකමෙකං, උපෙක්ඛාසහගතං දිට්ඨිගතසම්පයුත්තං අසඞ්ඛාරිකමෙකං, සසඞ්ඛාරිකමෙකං, උපෙක්ඛාසහගතං දිට්ඨිගතවිප්පයුත්තං අසඞ්ඛාරිකමෙකං, සසඞ්ඛාරිකමෙකන්ති.

යදා ¶ හි ‘‘නත්ථි කාමෙසු ආදීනවො’’තිආදිනා නයෙන මිච්ඡාදිට්ඨිං පුරක්ඛත්වා කෙවලං හට්ඨතුට්ඨො කාමෙ වා පරිභුඤ්ජති, දිට්ඨමඞ්ගලාදීනි වා සාරතො පච්චෙති සභාවතික්ඛෙනෙව අනුස්සාහිතෙන චිත්තෙන, තදාස්ස පඨමං අකුසලචිත්තං උප්පජ්ජති. යදා පන මන්දෙන සමුස්සාහිතෙන, තදා දුතියං. යදා මිච්ඡාදිට්ඨිං අපුරක්ඛත්වා කෙවලං හට්ඨතුට්ඨො මෙථුනං ධම්මං වා පරිභුඤ්ජති, පරසම්පත්තිං වා අභිජ්ඣායති, පරස්ස භණ්ඩං වා හරති සභාවතික්ඛෙනෙව අනුස්සාහිතෙන චිත්තෙන, තදා තතියං. යදා මන්දෙන සමුස්සාහිතෙන, තදා චතුත්ථං උප්පජ්ජති. යදා පන කාමානං වා අසම්පත්තිං ආගම්ම අඤ්ඤෙසං වා සොමනස්සහෙතූනං අභාවෙන චතූසුපි විකප්පෙසු සොමනස්සරහිතා හොන්ති, තදා සෙසානි චත්තාරි උපෙක්ඛාසහගතානි උප්පජ්ජන්තීති. එවං සොමනස්සුපෙක්ඛාදිට්ඨිප්පයොගභෙදතො අට්ඨවිධං ලොභමූලං වෙදිතබ්බං.

දොසමූලං පන එකන්තසවත්ථුකතො එකවිධං, අසඞ්ඛාරසසඞ්ඛාරභෙදතො දුවිධං දොමනස්සසහගතං පටිඝසම්පයුත්තං අසඞ්ඛාරං, සසඞ්ඛාරන්ති. අස්ස පන පාණාතිපාතාදීසු තික්ඛමන්දප්පවත්තිකාලෙ උප්පත්ති වෙදිතබ්බා.

මොහමූලම්පි ¶ ¶ විචිකිච්ඡුද්ධච්චයොගතො දුවිධං හොති උපෙක්ඛාසහගතං විචිකිච්ඡාසම්පයුත්තං, උපෙක්ඛාසහගතං උද්ධච්චසම්පයුත්තන්ති. තස්ස අසන්නිට්ඨානවික්ඛෙපකාලෙසු පවත්ති වෙදිතබ්බාති.

එවං තාව ද්වාදසවිධං අකුසලචිත්තං වෙදිතබ්බං, සබ්බං පනෙතං යථානුරූපං අපායෙසු උපපත්තියා, සුගතියම්පි දුක්ඛවිසෙසස්ස අභිනිප්ඵාදකං හොති.

ලොභමූලවසෙනට්ඨ, දොසමූලවසා දුවෙ;

මොහමූලවසෙන ද්වෙ, එවං ද්වාදසධා සියුං.

පාපාපාපෙස්වපාපෙන ¶ , යං වුත්තං පාපමානසං;

පාපාපාපප්පහීනෙන, තං මයා සමුදාහටං.

ඉතරං පන අබ්යාකතමවිපාකාරහතො එකවිධං හොති, ජාතිභෙදතො දුවිධං විපාකචිත්තං කිරියචිත්තන්ති. තත්ථ විපාකචිත්තං භූමිභෙදතො චතුබ්බිධං කාමාවචරං රූපාවචරං අරූපාවචරං ලොකුත්තරන්ති. තත්ථ කාමාවචරං දුවිධං කුසලවිපාකං අකුසලවිපාකන්ති. කුසලවිපාකං දුවිධං සහෙතුකමහෙතුකඤ්චෙති.

තත්ථ සහෙතුකවිපාකචිත්තං සකකුසලං විය සොමනස්සුපෙක්ඛාඤාණප්පයොගභෙදතො අට්ඨවිධං. සෙය්යථිදං – සොමනස්සසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං අසඞ්ඛාරං, සසඞ්ඛාරං, සොමනස්සසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං අසඞ්ඛාරං, සසඞ්ඛාරං, උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං අසඞ්ඛාරං, සසඞ්ඛාරං, උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං අසඞ්ඛාරං, සසඞ්ඛාරන්ති ඉදං අට්ඨවිධං සහෙතුකවිපාකං නාම.

යථා පනස්ස කුසලං දානාදිවසෙන ඡසු ආරම්මණෙසු පවත්තති, න ඉදං තථා. ඉදං හි පටිසන්ධිභවඞ්ගචුතිතදාරම්මණවසෙන පරිත්තධම්මපරියාපන්නෙසුයෙව ඡසු ආරම්මණෙසු පවත්තති. සම්පයුත්තධම්මානඤ්ච විසෙසෙ අසතිපි ආදාසතලාදීසු මුඛනිමිත්තං විය නිරුස්සාහං විපාකං, මුඛං විය සඋස්සාහං කුසලන්ති වෙදිතබ්බං. ඉමෙසං පන විපච්චනට්ඨානං වෙදිතබ්බං. ඉමානි හි පටිසන්ධිභවඞ්ගචුතිතදාරම්මණානි හුත්වා විපච්චන්ති.

කාමාවචරදෙවානං ¶ , මනුස්සානං ඉමෙ පන;

දුහෙතුකතිහෙතූනං, භවන්ති පටිසන්ධියො.

තතො පවත්තියං හුත්වා, භවඞ්ගං යාවතායුකං;

බලවාරම්මණෙ හුත්වා, තදාරම්මණමෙව ච.

තතො ¶ ¶ මරණකාලස්මිං, චුති හුත්වා පවත්තරෙ;

එවං චතූසු ඨානෙසු, විපච්චන්තීති නිද්දිසෙ.

සභූමිකුසලෙහෙව, මහාපාකා සමා විනා;

කම්මද්වාරඤ්ච කම්මඤ්ච, පුඤ්ඤානං ක්රියවත්ථුකං.

අවිඤ්ඤත්තිජනත්තා හි, අවිපාකසභාවතො;

අප්පවත්තනතො චෙව, පාකා පුඤ්ඤෙහි නො සමා.

පරිත්තාරම්මණත්තා හි, තෙසමෙකන්තතො පන;

කරුණාමුදිතා තෙසු, න ජායන්ති කදාචිපි.

තථා විරතියො තිස්සො, න පනෙතෙසු ජායරෙ;

පඤ්ච සික්ඛාපදා වුත්තා, කුසලාති හි සත්ථුනා.

තථාධිපතිනොපෙත්ථ, න සන්තීති විනිද්දිසෙ;

ඡන්දාදීනි ධුරං කත්වා, අනුප්පජ්ජනතො පන.

අසඞ්ඛාරසසඞ්ඛාර-විධානං පන පුඤ්ඤතො;

ඤෙය්යං පච්චයතො චෙව, විපාකෙසු ච විඤ්ඤුනා.

හීනාදීනං විපාකත්තා, පුඤ්ඤානං පුඤ්ඤවාදිනා;

හීනාදයො භවන්තීති, විපාකා පරිදීපිතා.

ඉදං අට්ඨවිධං චිත්තං, එකන්තෙන සවත්ථුකං;

ජායතෙ කාමලොකස්මිං, න පනඤ්ඤත්ථ ජායතෙ.

එවං තාව සහෙතුකවිපාකචිත්තං වෙදිතබ්බං.

අහෙතුකවිපාකචිත්තං ¶ පන අලොභාදිහෙතුවිරහිතං උපෙක්ඛාසහගතං චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, උපෙක්ඛාසහගතං සොතවිඤ්ඤාණං, උපෙක්ඛාසහගතං ඝානවිඤ්ඤාණං, උපෙක්ඛාසහගතං ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, සුඛසහගතං කායවිඤ්ඤාණං, උපෙක්ඛාසහගතං අහෙතුකමනොධාතුසම්පටිච්ඡනං, සොමනස්සසහගතං අහෙතුකමනොවිඤ්ඤාණධාතුසන්තීරණං ¶ , උපෙක්ඛාසහගතං අහෙතුකමනොවිඤ්ඤාණධාතුසන්තීරණන්ති ඉදං පන අට්ඨවිධං අහෙතුකවිපාකචිත්තං නාම.

ඉදං පන අට්ඨවිධං නියතවත්ථුකතො එකවිධං, නියතානියතාරම්මණතො දුවිධං. තත්ථ විඤ්ඤාණපඤ්චකං නියතාරම්මණං, සෙසත්තයං අනියතාරම්මණං. සුඛසොමනස්සුපෙක්ඛාවෙදනායොගතො තිවිධං. තත්ථ සුඛසහගතං කායවිඤ්ඤාණං, ද්විට්ඨානිකං සන්තීරණං සොමනස්සුපෙක්ඛායුත්තං, සෙසමුපෙක්ඛායුත්තන්ති.

දිට්ඨාරම්මණසුතාරම්මණමුතාරම්මණදිට්ඨසුතමුතාරම්මණදිට්ඨ-සුතමුතවිඤ්ඤාතාරම්මණවසෙන පඤ්චවිධං. තත්ථ දිට්ඨාරම්මණං චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සුතාරම්මණං ¶ සොතවිඤ්ඤාණං, මුතාරම්මණං ඝානජිව්හාකායවිඤ්ඤාණත්තයං, දිට්ඨසුතමුතාරම්මණං මනොධාතුසම්පටිච්ඡනං, දිට්ඨසුතමුතවිඤ්ඤාතාරම්මණං සෙසමනොවිඤ්ඤාණධාතුද්වයන්ති.

වත්ථුතො ඡබ්බිධං. කථං? චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස චක්ඛුමෙව වත්ථු, තථා සොතඝානජිව්හාකායවිඤ්ඤාණානං සොතඝානජිව්හාකායවත්ථු, අවසෙසත්තයස්ස හදයවත්ථුමෙවාති.

ආරම්මණතො සත්තවිධං හොති. කථං? රූපාරම්මණමෙව චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, තථා සද්දගන්ධරසඵොට්ඨබ්බාරම්මණානි පටිපාටියා සොතඝානජිව්හාකායවිඤ්ඤාණානි, රූපාදිපඤ්චාරම්මණා මනොධාතු, සෙසමනොවිඤ්ඤාණධාතුද්වයං ඡළාරම්මණන්ති.

තං සබ්බං පන අහෙතුකවිපාකචිත්තං කිච්චතො අට්ඨවිධං හොති. කථං? දස්සනකිච්චං චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සවනඝායනසායනඵුසනසම්පටිච්ඡනසන්තීරණතදාරම්මණකිච්චානි අවසෙසානි.

තත්ථ ¶ චක්ඛුතො පවත්තං විඤ්ඤාණං, චක්ඛුම්හි සන්නිස්සිතං විඤ්ඤාණන්ති වා චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, තථා සොතවිඤ්ඤාණාදීනි. තත්ථ චක්ඛුසන්නිස්සිතරූපවිජානනලක්ඛණං චක්ඛුවිඤ්ඤාණං ¶ , රූපමත්තාරම්මණරසං, රූපාභිමුඛභාවපච්චුපට්ඨානං, රූපාරම්මණාය කිරියාමනොධාතුයා අපගමපදට්ඨානං. තථා සොතඝානජිව්හාකායවිඤ්ඤාණානි සොතාදිසන්නිස්සිතසද්දාදිවිජානනලක්ඛණානි, සද්දාදිමත්තාරම්මණරසානි, සද්දාදීසු අභිමුඛභාවපච්චුපට්ඨානානි, සද්දාදිආරම්මණානං කිරියාමනොධාතූනං අපගමපදට්ඨානානි. මනොධාතුසම්පටිච්ඡනං පන චක්ඛුවිඤ්ඤාණාදීනං අනන්තරා රූපාදිවිජානනලක්ඛණං, රූපාදිසම්පටිච්ඡනරසං, තථාභාවපච්චුපට්ඨානං, චක්ඛුවිඤ්ඤාණාදීනං අපගමපදට්ඨානං.

සෙසා පන ද්වෙ අහෙතුකමනොවිඤ්ඤාණධාතුයො ඡළාරම්මණවිජානනලක්ඛණා, සන්තීරණාදිරසා, තථාභාවපච්චුපට්ඨානා, හදයවත්ථුපදට්ඨානාති වෙදිතබ්බා. තත්ථ පඨමා එකන්තමිට්ඨාරම්මණෙ පවත්තිසබ්භාවතො සොමනස්සයුත්තාව හුත්වා පඤ්චද්වාරෙ සන්තීරණකිච්චං සාධයමානා පඤ්චසු ද්වාරෙසු ඨත්වා විපච්චති, ඡසු පන ද්වාරෙසු බලවාරම්මණෙ තදාරම්මණං හුත්වා විපච්චති. දුතියා ¶ පන ඉට්ඨමජ්ඣත්තාරම්මණෙ පවත්තිසබ්භාවතො උපෙක්ඛාසහගතා හුත්වා සන්තීරණතදාරම්මණපටිසන්ධිභවඞ්ගචුතිවසෙන පවත්තනතො පඤ්චසු ඨානෙසු විපච්චති. කථං? මනුස්සලොකෙ තාව ජච්චන්ධජච්චබධිරජච්චජළජච්චුම්මත්තකපණ්ඩකඋභතොබ්යඤ්ජනනපුංසකාදීනං පටිසන්ධිග්ගහණකාලෙ පටිසන්ධි හුත්වා විපච්චති. පටිසන්ධියා වීතිවත්තාය පවත්තියං යාවතායුකං භවඞ්ගං හුත්වා විපච්චති. ඉට්ඨමජ්ඣත්තෙ පඤ්චාරම්මණවීථියා සන්තීරණං හුත්වා, බලවාරම්මණෙ ඡද්වාරෙ තදාරම්මණං හුත්වා, මරණකාලෙ චුති හුත්වාති ඉමෙසු පන පඤ්චසු ඨානෙසු විපච්චතීති. එවං තාව අහෙතුකවිපාකචිත්තානි වෙදිතබ්බානි.

කාමාවචරපුඤ්ඤස්ස ¶ , විපාකා හොන්ති සොළස;

තං තිහෙතුකපුඤ්ඤස්ස, වසෙන පරිදීපයෙ.

ඉදානි රූපාවචරවිපාකචිත්තානි වුච්චන්ති. තානි නියතවත්ථුකතො එකවිධානි, ඣානඞ්ගයොගභෙදතො පඤ්චවිධානි. කථං? විතක්කවිචාරපීතිසුඛචිත්තෙකග්ගතාසම්පයුත්තං පඨමං, විචාරපීතිසුඛචිත්තෙකග්ගතාසම්පයුත්තං දුතියං, පීතිසුඛචිත්තෙකග්ගතාසම්පයුත්තං තතියං, සුඛචිත්තෙකග්ගතාසම්පයුත්තං චතුත්ථං, උපෙක්ඛාචිත්තෙකග්ගතාසම්පයුත්තං පඤ්චමන්ති ඉමානි පඤ්චපි රූපාවචරවිපාකචිත්තානි උපපත්තියං පටිසන්ධිභවඞ්ගචුතිවසෙන පවත්තන්ති.

ඉදානි ¶ අරූපාවචරවිපාකචිත්තානි වුච්චන්ති. තානි සකකුසලානි විය ආරම්මණභෙදතො චතුබ්බිධානි හොන්ති. කථං? ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤාසහගතං, විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤාසහගතං, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතං, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතන්ති ඉමානි චත්තාරි අරූපාවචරවිපාකචිත්තානි.

කුසලානුගතං කත්වා, භාජිතං කිං මහග්ගතං;

කාමාවචරපුඤ්ඤංව, නාසමානඵලං යතො.

අත්තනො කුසලෙහෙව, සමානං සබ්බථා ඉදං;

ගජාදීනං යථා ඡායා, ගජාදිසදිසා තථා.

කාමාවචරපුඤ්ඤංව, නාපරාපරියවෙදනං;

ඣානා අපරිහීනස්ස, සත්තස්ස භවගාමිනො.

කුසලානන්තරංයෙව ¶ , ඵලං උප්පජ්ජතීති ච;

ඤාපනත්ථං පනෙතස්ස, කුසලානුගතං කතං.

පටිප්පදාක්කමො චෙව, හීනාදීනඤ්ච භෙදතො;

ඣානාගමනතො චෙත්ථ, වෙදිතබ්බො විභාවිනා.

අභාවොධිපතීනඤ්ච ¶ , අයමෙව විසෙසකො;

සෙසං සබ්බං ච සෙසෙන, කුසලෙන සමං මතං. –

එවං රූපාවචරාරූපාවචරවිපාකා වෙදිතබ්බා.

ඉදානි ලොකුත්තරවිපාකචිත්තානි හොන්ති. තානි චතුමග්ගයුත්තචිත්තඵලත්තා චතුබ්බිධානි හොන්ති. කථං? සොතාපත්තිමග්ගඵලචිත්තං, සකදාගාමිමග්ගඵලචිත්තං, අනාගාමිමග්ගඵලචිත්තං, අරහත්තමග්ගඵලචිත්තන්ති. එවං පනෙත්ථ එකෙකං ඣානඞ්ගයොගභෙදතො පඤ්චවිධං, පුන මග්ගවීථිඵලසමාපත්තිවසෙන පවත්තිතො දුවිධං. එවං ලොකුත්තරකුසලවිපාකචිත්තානි වෙදිතබ්බානි.

සුඤ්ඤතං ¶ අනිමිත්තන්ති, තථාපණිහිතන්තිපි;

එතානි තීණි නාමානි, මග්ගස්සානන්තරෙ ඵලෙ.

ලබ්භන්ති පරභාගස්මිං, වළඤ්ජනඵලෙසු න;

විපස්සනාවසෙනෙව, තානි නාමානි ලබ්භරෙ.

හොන්ති සාධිපතීනෙව, ලොකුත්තරඵලානි තු;

විපාකෙධිපතී නත්ථි, ඨපෙත්වා තු අනාසවෙ.

අත්තනො මග්ගභාවෙන, මග්ගො ‘‘මග්ගො’’ති වුච්චති;

ඵලං මග්ගමුපාදාය, මග්ගො නාමාති වුච්චති. –

එවං ලොකුත්තරවිපාකා වෙදිතබ්බා.

ඉදානි සත්තාකුසලවිපාකානි වුච්චන්ති. අකුසලවිපාකං උපෙක්ඛාසහගතං චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, උපෙක්ඛාසහගතං සොතවිඤ්ඤාණං, උපෙක්ඛාසහගතං ඝානවිඤ්ඤාණං, උපෙක්ඛාසහගතං ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, දුක්ඛසහගතං කායවිඤ්ඤාණං, උපෙක්ඛාසහගතං අහෙතුකමනොධාතුසම්පටිච්ඡනං, උපෙක්ඛාසහගතං අහෙතුකමනොවිඤ්ඤාණධාතුසන්තීරණන්ති ඉමානි සත්ත අකුසලවිපාකචිත්තානි.

එත්ථ ¶ පන උපෙක්ඛාසහගතාහෙතුකමනොවිඤ්ඤාණධාතු එකාදසවිධෙනාපි අකුසලචිත්තෙන කම්මෙ ආයූහිතෙ කම්මකම්මනිමිත්තගතිනිමිත්තෙසු අඤ්ඤතරං ආරම්මණං කත්වා චතූසු අපායෙසු පටිසන්ධි හුත්වා විපච්චති, පටිසන්ධියා වීතිවත්තාය ¶ දුතියචිත්තවාරං තතො පට්ඨාය යාවතායුකං භවඞ්ගං හුත්වා, අනිට්ඨමජ්ඣත්තාරම්මණාය පඤ්චවිඤ්ඤාණවීථියා සන්තීරණං හුත්වා, බලවාරම්මණෙ ඡසු ද්වාරෙසු තදාරම්මණං හුත්වා, මරණකාලෙ චුති හුත්වා විපච්චති. එවං පඤ්චසු ඨානෙසු විපච්චති. කෙවලං හි තානි කුසලවිපාකාහෙතුකචිත්තානි කුසලකම්මපච්චයානි, ඉමානි අකුසලකම්මපච්චයානි. අයමිමෙසං, තෙසඤ්ච විසෙසො.

අනිට්ඨානිට්ඨමජ්ඣත්තගොචරෙ වත්තරෙ ඉමෙ;

සුඛාදිත්තයයුත්තා තෙ, දුක්ඛුපෙක්ඛායුතා ඉමෙ.

එවං ¶ කාමාවචරකුසලවිපාකසහෙතුකමට්ඨවිධං, අහෙතුකමට්ඨවිධං, ඣානඞ්ගයොගභෙදතො රූපාවචරවිපාකං පඤ්චවිධං, ආරම්මණභෙදතො අරූපාවචරවිපාකං චතුබ්බිධං, මග්ගසම්පයුත්තචිත්තඵලභෙදතො ලොකුත්තරවිපාකං චතුබ්බිධං, චක්ඛුවිඤ්ඤාණාදිභෙදතො අකුසලවිපාකං සත්තවිධන්ති ඡත්තිංසවිධං විපාකචිත්තං වෙදිතබ්බං.

එවං ඡත්තිංසධා පාකං, පාකසාසනපූජිතො;

සවිපාකාවිපාකෙසු, කුසලො සුගතොබ්රවි.

කිරියාබ්යාකතචිත්තං පන අවිපාකතො එකවිධං, පරිත්තමහග්ගතතො දුවිධං, කාමාවචරරූපාවචරඅරූපාවචරභූමිභෙදතො තිවිධං. තත්ථ කාමාවචරං දුවිධං සහෙතුකමහෙතුකන්ති. තත්ථ සහෙතුකං එකවිධං අරහතො එව උප්පජ්ජනතො. සොමනස්සුපෙක්ඛාඤාණප්පයොගභෙදතො කාමාවචරකුසලං විය අට්ඨවිධං හොති. සෙය්යථිදං – සොමනස්සසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං අසඞ්ඛාරිකං, සසඞ්ඛාරිකං, සොමනස්සසහගතං ¶ ඤාණවිප්පයුත්තං අසඞ්ඛාරිකං, සසඞ්ඛාරිකං, උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං අසඞ්ඛාරිකං, සසඞ්ඛාරිකං, උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං අසඞ්ඛාරිකං, සසඞ්ඛාරිකන්ති ඉමානි අට්ඨ සහෙතුකකිරියචිත්තානි. එතානි පන යථානුරූපං දානාදිවසෙන ඛීණාසවානංයෙව පවත්තන්ති. එවං සහෙතුකකිරියචිත්තානි වෙදිතබ්බානි.

අහෙතුකකිරියචිත්තං පන තිවිධං කිරියාහෙතුකමනොධාතුඋපෙක්ඛාසහගතාවජ්ජනචිත්තං, කිරියාහෙතුකමනොවිඤ්ඤාණධාතුසොමනස්සසහගතං හසිතුප්පාදචිත්තං, කිරියාහෙතුකමනොවිඤ්ඤාණධාතුඋපෙක්ඛාසහගතං වොට්ඨබ්බනචිත්තන්ති ¶ .

තත්ථ කිරියාහෙතුකමනොධාතු උපෙක්ඛාසහගතා හදයවත්ථුං නිස්සාය චක්ඛුද්වාරෙ ඉට්ඨඉට්ඨමජ්ඣත්තඅනිට්ඨඅනිට්ඨමජ්ඣත්තෙසු රූපාරම්මණෙසු යෙන කෙනචි පසාදෙ ඝට්ටිතෙ තං තං ආරම්මණං ගහෙත්වා ආවජ්ජනවසෙන චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස පුරෙචාරී හුත්වා භවඞ්ගං ආවට්ටයමානා උප්පජ්ජති. සොතද්වාරාදීසුපි එසෙව නයො. ඉතරා පන ද්වෙ අහෙතුකමනොවිඤ්ඤාණධාතුයො සාධාරණාසාධාරණාති දුවිධා හොන්ති. තත්ථ අසාධාරණා පන කිරියාහෙතුකමනොවිඤ්ඤාණධාතු සොමනස්සසහගතා ඛීණාසවස්සෙව ඡසු ද්වාරෙසු ඡසු අනුළාරෙසු ආරම්මණෙසු හසිතුප්පාදකිච්චා නියතවත්ථුකා උප්පජ්ජති. සාධාරණා පන අහෙතුකමනොවිඤ්ඤාණධාතු උපෙක්ඛාසහගතා ඡළාරම්මණවිජානනලක්ඛණා ¶ , තථාභාවපච්චුපට්ඨානා, සා තීසු භවෙසු සබ්බෙසං සචිත්තකසත්තානං සාධාරණා, න කස්සචි පන සචිත්තකස්ස න උප්පජ්ජති නාම. උප්පජ්ජමානා පනායං පඤ්චද්වාරමනොද්වාරෙසු වොට්ඨබ්බනාවජ්ජනකිච්චා උප්පජ්ජති. ඡ අසාධාරණඤාණානිපි එතාය ගහිතාරම්මණමෙව ගණ්හන්ති. සබ්බාරම්මණගහණසමත්ථතාය ¶ සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණගතිකාති වෙදිතබ්බා. ඉමානි තීණි අහෙතුකකිරියචිත්තානි.

ඉධ ඨත්වා හසනචිත්තානි පරිග්ගණ්හිතබ්බානි. තෙරස හසනචිත්තානි. කුසලතො චතූහි සොමනස්සසහගතෙහි, අකුසලතො චතූහීති ඉමෙහි අට්ඨහි චිත්තෙහි පුථුජ්ජනා හසන්ති, සෙඛා පන කුසලතො චතූහි, අකුසලතො ද්වීහි දිට්ඨිගතවිප්පයුත්තසොමනස්සසහගතෙහීති ඡහි හසන්ති, ඛීණාසවා කිරියතො පඤ්චහි සොමනස්සසහගතෙහි හසන්තීති.

සොමනස්සයුතානට්ඨ, කුසලාකුසලානි ච;

ක්රියතො පන පඤ්චෙවං, හාසචිත්තානි තෙරස.

පුථුජ්ජනා හසන්තෙත්ථ, චිත්තෙහි පන අට්ඨහි;

ඡහි සෙඛා අසෙඛා ච, හසන්ති පන පඤ්චහි.

ඉදානි රූපාවචරකිරියචිත්තානි හොන්ති. විතක්කවිචාරපීතිසුඛචිත්තෙකග්ගතාසම්පයුත්තං පඨමං, විචාරපීතිසුඛචිත්තෙකග්ගතාසම්පයුත්තං දුතියං, පීතිසුඛචිත්තෙකග්ගතාසම්පයුත්තං තතියං, සුඛචිත්තෙකග්ගතාසම්පයුත්තං චතුත්ථං, උපෙක්ඛාචිත්තෙකග්ගතාසම්පයුත්තං පඤ්චමන්ති ඉමානි පඤ්ච රූපාවචරකිරියචිත්තානි.

ඉදානි ¶ අරූපාවචරකිරියචිත්තානි වුච්චන්ති. ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤාසහගතං, විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤාසහගතං, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතං, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතන්ති ඉමානි චත්තාරි අරූපාවචරකිරියචිත්තානි. ඉමානි පන රූපාරූපකිරියචිත්තානි සකසකභූමිකුසලසදිසානි. කෙවලං පනෙතානි කිරියචිත්තානි ඛීණාසවානංයෙව උප්පජ්ජන්ති, කුසලානි පන සෙඛපුථුජ්ජනානං. ඉමානි ච ඛීණාසවානං භාවනාකාරවසප්පවත්තානි, තානි පන සෙඛපුථුජ්ජනානං භාවනාපුඤ්ඤවසප්පවත්තානීති අයමෙව ඉමෙසං, තෙසඤ්ච විසෙසො.

යා ¶ ¶ පුථුජ්ජනකාලස්මිං, අභිනිබ්බත්තිතා පන;

රූපාරූපසමාපත්ති, සා ඛීණාසවභික්ඛුනො.

යාව ඛීණාසවො භික්ඛු, න සමාපජ්ජතෙව නං;

තාව තා කුසලා එව, සමාපන්නා සචෙ ක්රියා.

එවං සොමනස්සාදිභෙදතො කාමාවචරසහෙතුකකිරියචිත්තමට්ඨවිධං, මනොධාතුමනොවිඤ්ඤාණධාතුද්වයභෙදතො අහෙතුකං තිවිධං, ඣානඞ්ගයොගභෙදතො රූපාවචරං පඤ්චවිධං, ආරම්මණභෙදතො අරූපාවචරං චතුබ්බිධං, එවං භූමිවසෙන වීසතිවිධං කිරියචිත්තං වෙදිතබ්බන්ති.

එකාදසවිධං කාමෙ, රූපෙ පඤ්ච අරූපිසු;

චත්තාරීති ච සබ්බානි, ක්රියාචිත්තානි වීසති.

ලොකුත්තරක්රියචිත්තං, පන කස්මා න විජ්ජති;

එකචිත්තක්ඛණත්තා හි, මග්ගස්සාති න විජ්ජති.

ක්රියාක්රියාපත්තිවිභාගදෙසකො,

ක්රියාක්රියං චිත්තමවොච යං ජිනො;

හිතාහිතානං සක්රියාක්රියාරතො,

ක්රියාක්රියං තන්තු මයා සමීරිතං.

එත්තාවතා එකවීසතිවිධං කුසලං, ද්වාදසවිධං අකුසලං ඡත්තිංසවිධං විපාකං, වීසතිවිධං කිරියචිත්තන්ති ආදිම්හි නික්ඛිත්තං චිත්තං එකූනනවුතිප්පභෙදෙන විධිනා පකාසිතං හොතීති.

එකවීසති ¶ පුඤ්ඤානි, ද්වාදසාකුසලානි ච;

ඡත්තිංසෙව විපාකානි, ක්රියචිත්තානි වීසති.

එකූනනවුති සබ්බෙ, චිත්තුප්පාදා මහෙසිනා;

අට්ඨ ලොකුත්තරෙ කත්වා, නිද්දිට්ඨා හි සමාසතො.

පිටකෙ ¶ ¶ අභිධම්මස්මිං, යෙ භික්ඛූ පාටවත්ථිනො;

තෙහායං උග්ගහෙතබ්බො, චින්තෙතබ්බො පුනප්පුනං.

අභිධම්මාවතාරෙන, අභිධම්මමහොදධිං;

යෙ තරන්ති ඉමං ලොකං, පරඤ්චෙව තරන්ති තෙති.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ චිත්තනිද්දෙසො නාම

චිත්තානන්තරමුද්දිට්ඨා ¶ , යෙ ච චෙතසිකා මයා;

තෙසං දානි කරිස්සාමි, විභාජනමිතො පරං.

තත්ථ චිත්තසම්පයුත්තා, චිත්තෙ භවා වා චෙතසිකා. තෙපි චිත්තං විය සාරම්මණතො එකවිධා, සවිපාකාවිපාකතො දුවිධා, කුසලාකුසලාබ්යාකතභෙදතො තිවිධා, කාමාවචරාදිභෙදතො චතුබ්බිධා.

තත්ථ කාමාවචරචිත්තසම්පයුත්තා කාමාවචරා. තෙසු කාමාවචරපඨමමහාකුසලචිත්තසම්පයුත්තා තාව නියතා සරූපෙන ආගතා එකූනතිංස ධම්මා හොන්ති. සෙය්යථිදං – ඵස්සො වෙදනා සඤ්ඤා චෙතනා විතක්කො විචාරො පීති චිත්තෙකග්ගතා සද්ධා සති වීරියං පඤ්ඤා ජීවිතින්ද්රියං අලොභො අදොසො හිරී ඔත්තප්පං කායප්පස්සද්ධි චිත්තප්පස්සද්ධි කායලහුතා චිත්තලහුතා කායමුදුතා චිත්තමුදුතා කායකම්මඤ්ඤතා චිත්තකම්මඤ්ඤතා කායපාගුඤ්ඤතා චිත්තපාගුඤ්ඤතා කායුජුකතා චිත්තුජුකතාති. පුන ඡන්දො, අධිමොක්ඛො, තත්රමජ්ඣත්තතා, මනසිකාරො චාති චත්තාරො නියතයෙවාපනකා හොන්ති. ඉමෙහි චතූහි තෙත්තිංස හොන්ති ¶ . පුන කරුණා මුදිතා කායදුච්චරිතවිරති ¶ වචීදුච්චරිතවිරති මිච්ඡාජීවවිරති චෙති ඉමෙ පඤ්ච අනියතා. ඉමෙ පන කදාචි උප්පජ්ජන්ති.

ඉමෙසු පන කරුණාමුදිතාවසෙන භාවනාකාලෙ කරුණාපුබ්බභාගො වා මුදිතාපුබ්බභාගො වා එතා උප්පජ්ජන්ති, න පනෙකතො උප්පජ්ජන්ති. යදා පන ඉමිනා චිත්තෙන මිච්ඡාකම්මන්තාදීහි විරමති, තදා සම්මාකම්මන්තාදීනි පරිපූරෙන්ති, එකා විරති උප්පජ්ජති, කරුණාමුදිතාහි සහ, අඤ්ඤමඤ්ඤෙන ච න උප්පජ්ජන්ති. තස්මා එතෙසු එකෙන සහ චතුත්තිංසෙව ධම්මා හොන්ති.

ආදිනා ¶ පුඤ්ඤචිත්තෙන, තෙත්තිංස නියතා මතා;

කරුණාමුදිතෙකෙන, චතුත්තිංස භවන්ති තෙ.

කස්මා පනෙත්ථ මෙත්තා ච, උපෙක්ඛා ච න උද්ධටා;

යෙවාපනකධම්මෙසු, ධම්මරාජෙන සත්ථුනා.

අබ්යාපාදෙන මෙත්තාපි, තත්රමජ්ඣත්තතාය ච;

උපෙක්ඛා ගහිතා යස්මා, තස්මා න ගහිතා උභො.

කස්මා යෙවාපනා ධම්මා, බුද්ධෙනාදිච්චබන්ධුනා;

සරූපෙනෙව සබ්බෙතෙ, පාළියං න ච උද්ධටා.

යස්මා අනියතා කෙචි, යස්මා රාසිං භජන්ති න;

යස්මා ච දුබ්බලා කෙචි, තස්මා වුත්තා න පාළියං.

ඡන්දාධිමොක්ඛමුදිතා මනසි ච කාරො,

මජ්ඣත්තතා ච කරුණා විරතිත්තයං ච;

පුඤ්ඤෙසු තෙන නියතානියතා ච සබ්බෙ,

යෙවාපනා මුනිවරෙන න චෙව වුත්තා.

කස්මා පනෙත්ථ ඵස්සොව, පඨමං සමුදීරිතො;

පඨමාභිනිපාතත්තා, චිත්තස්සාරම්මණෙ කිර.

ඵුසිත්වා ¶ ¶ පන ඵස්සෙන, වෙදනාය ච වෙදයෙ;

සඤ්ජානාති ච සඤ්ඤාය, චෙතනාය ච චෙතයෙ.

බලවපච්චයත්තා ච, සහජාතානමෙව හි;

ඵස්සොව පඨමං වුත්තො, තස්මා ඉධ මහෙසිනා.

අකාරණමිදං සබ්බං, චිත්තානං තු සහෙව ච;

එකුප්පාදාදිභාවෙන, චිත්තජානං පවත්තිතො.

අයං තු පඨමුප්පන්නො, අයං පච්ඡාති නත්ථිදං;

බලවපච්චයත්තෙපි, කාරණඤ්ච න දිස්සති.

දෙසනාක්කමතො චෙව, පඨමං සමුදීරිතො;

ඉච්චෙවං පන විඤ්ඤෙය්යං, විඤ්ඤුනා න විසෙසතො.

න ච පරියෙසිතබ්බොයං, තස්මා පුබ්බාපරක්කමො;

වචනත්ථලක්ඛණාදීහි, ධම්මා එව විජානතා.

යස්මා පන ඉමෙ ධම්මා වචනත්ථලක්ඛණාදීහි වුච්චමානා පාකටා හොන්ති සුවිඤ්ඤෙය්යාව, තස්මා තෙසං වචනත්ථලක්ඛණාදීනි පවක්ඛාමි. සෙය්යථිදං – ඵුසතීති ඵස්සො. ස්වායං ඵුසනලක්ඛණො, සඞ්ඝට්ටනරසො, සන්නිපාතපච්චුපට්ඨානො, ඵලට්ඨෙන වෙදනාපච්චුපට්ඨානො වා, ආපාථගතවිසයපදට්ඨානො. අයං හි අරූපධම්මොපි සමානො ආරම්මණෙසු ඵුසනාකාරෙනෙව ¶ පවත්තති, සො ද්වින්නං මෙණ්ඩානං සන්නිපාතො විය දට්ඨබ්බො.

සුන්දරං මනොති සුමනො, සුමනස්ස භාවො සොමනස්සං, සොමනස්සමෙව වෙදනා සොමනස්සවෙදනා. සා වෙදයිතලක්ඛණා, ඉට්ඨාකාරානුභවනරසා රාජා විය සුභොජනරසං, චෙතසිකඅස්සාදපච්චුපට්ඨානා, පස්සද්ධිපදට්ඨානා.

නීලාදිභෙදං ¶ ආරම්මණං සඤ්ජානාතීති සඤ්ඤා. සා සඤ්ජානනලක්ඛණා, පච්චාභිඤ්ඤාණකරණරසා වඩ්ඪකිස්ස අභිඤ්ඤාණකරණමිව, යථාගහිතනිමිත්තවසෙන අභිනිවෙසකරණපච්චුපට්ඨානා, යථොපට්ඨිතවිසයපදට්ඨානා.

චෙතයතීති ¶ චෙතනා. සද්ධිං අත්තනා සම්පයුත්තධම්මෙ ආරම්මණෙ අභිසන්දහතීති අත්ථො. සා චෙතයිතලක්ඛණා, ආයූහනරසා, සංවිදහනපච්චුපට්ඨානා සකකිච්චපරකිච්චසාධකා ජෙට්ඨසිස්සමහාවඩ්ඪකිආදයො විය.

විතක්කෙතීති විතක්කො. විතක්කනං වා විතක්කො. ස්වායං ආරම්මණෙ චිත්තස්ස අභිනිරොපනලක්ඛණො, ආහනනපරියාහනනරසො, ආරම්මණෙ චිත්තස්ස ආනයනපච්චුපට්ඨානො.

ආරම්මණෙ තෙන චිත්තං විචරතීති විචාරො. විචරණං වා විචාරො. අනුසඤ්චරණන්ති වුත්තං හොති. ස්වායං ආරම්මණානුමජ්ජනලක්ඛණො, තත්ථ සහජාතානුයොජනරසො, චිත්තස්ස අනුපබන්ධපච්චුපට්ඨානො.

පිනයතීති පීති. සා සම්පියායනලක්ඛණා, කායචිත්තපීණනරසා, ඵරණරසා වා, ඔදග්යපච්චුපට්ඨානා.

චිත්තස්ස එකග්ගභාවො චිත්තෙකග්ගතා. සමාධිස්සෙතං නාමං. සො අවිසාරලක්ඛණො, අවික්ඛෙපලක්ඛණො වා, සහජාතානං සම්පිණ්ඩනරසො න්හානියචුණ්ණානං උදකං විය, උපසමපච්චුපට්ඨානො, විසෙසතො සුඛපදට්ඨානො.

සද්දහන්ති එතාය, සයං වා සද්දහති, සද්දහනමත්තමෙව වා එසාති සද්ධා. සා පනෙසා සද්දහනලක්ඛණා, පසාදනරසා උදකප්පසාදකමණි විය, අකාලුසියපච්චුපට්ඨානා, සද්ධෙය්යවත්ථුපදට්ඨානා.

සරන්ති ¶ එතාය, සයං වා සරති, සරණමත්තමෙව වා එසාති සති. සා අපිලාපනලක්ඛණා, අසම්මොසරසා, ආරක්ඛපච්චුපට්ඨානා, ථිරසඤ්ඤාපදට්ඨානා.

වීරභාවො ¶ වීරියං. වීරානං වා කම්මං වීරියං. තං පනෙතං උස්සාහනලක්ඛණං, සහජාතානං උපත්ථම්භනරසං, අසංසීදනභාවපච්චුපට්ඨානං, සංවෙගපදට්ඨානං.

පජානාතීති ¶ පඤ්ඤා. සා පනෙසා විජානනලක්ඛණා, විසයොභාසනරසා පදීපො විය, අසම්මොහපච්චුපට්ඨානා අරඤ්ඤගතසුදෙසකො විය.

ජීවන්ති තෙන තංසම්පයුත්තධම්මාති ජීවිතං. තං පන අත්තනා අවිනිබ්භුත්තානං ධම්මානං අනුපාලනලක්ඛණං, තෙසං පවත්තනරසං, තෙසංයෙව ඨපනපච්චුපට්ඨානං, යාපයිතබ්බධම්මපදට්ඨානං. සන්තෙපි ච තෙසං අනුපාලනලක්ඛණාදිම්හි විධානෙ අත්ථික්ඛණෙයෙව තං තෙ ධම්මෙ අනුපාලෙති උදකං විය උප්පලාදීනි, යථාසකං පච්චයුප්පන්නෙපි ච ධම්මෙ අනුපාලෙති ධාති විය කුමාරං, සයංපවත්තිතධම්මසම්බන්ධෙනෙව පවත්තති නියාමකො විය, න භඞ්ගතො උද්ධං පවත්තයති අත්තනො ච පවත්තයිතබ්බානඤ්ච අභාවා, න භඞ්ගක්ඛණෙ ඨපෙති සයං භිජ්ජමානත්තා ඛීයමානො විය වත්තිස්නෙහොව පදීපසිඛන්ති.

න ලුබ්භන්ති තෙන, සයං වා න ලුබ්භති, අලුබ්භනමත්තමෙව වා තන්ති අලොභො. සො ආරම්මණෙ චිත්තස්ස අලග්ගභාවලක්ඛණො කමලදලෙ ජලබින්දු විය, අපරිග්ගහරසො මුත්තභික්ඛු විය, අනල්ලීනභාවපච්චුපට්ඨානො අසුචිම්හි පතිතපුරිසො විය.

න දුස්සන්ති තෙන, සයං වා න දුස්සති, අදුස්සනමත්තමෙව වා තන්ති අදොසො. සො අචණ්ඩික්කලක්ඛණො, අවිරොධලක්ඛණො වා අනුකූලමිත්තො විය, ආඝාතවිනයනරසො, පරිළාහවිනයනරසො ¶ වා චන්දනං විය, සොම්මභාවපච්චුපට්ඨානො පුණ්ණචන්දො විය.

කායදුච්චරිතාදීහි හිරීයතීති හිරී. ලජ්ජායෙතං අධිවචනං. තෙහියෙව ඔත්තප්පතීති ඔත්තප්පං. පාපතො උබ්බෙගස්සෙතං අධිවචනං. තත්ථ පාපතො ජිගුච්ඡනලක්ඛණා හිරී, ඔත්තාසලක්ඛණං ඔත්තප්පං. උභොපි පාපානං අකරණරසා, පාපතො සඞ්කොචනපච්චුපට්ඨානා, අත්තගාරවපරගාරවපදට්ඨානා. ඉමෙ ධම්මා ලොකපාලාති දට්ඨබ්බා.

කායපස්සම්භනං කායපස්සද්ධි. චිත්තපස්සම්භනං චිත්තපස්සද්ධි. කායොති චෙත්ථ වෙදනාදයො තයො ඛන්ධා. උභොපි පනෙතා එකතො හුත්වා කායචිත්තදරථවූපසමලක්ඛණා ¶ , කායචිත්තදරථනිම්මදනරසා, කායචිත්තානං අපරිප්ඵන්දනසීතිභාවපච්චුපට්ඨානා, කායචිත්තපදට්ඨානා, කායචිත්තානං අවූපසමතාඋද්ධච්චාදිකිලෙසප්පටිපක්ඛභූතාති වෙදිතබ්බා.

කායලහුභාවො ¶ කායලහුතා. චිත්තලහුභාවො චිත්තලහුතා. කායචිත්තානං ගරුභාවවූපසමලක්ඛණා, කායචිත්තගරුභාවනිම්මදනරසා, කායචිත්තානං අදන්ධතාපච්චුපට්ඨානා, කායචිත්තපදට්ඨානා, කායචිත්තානං ගරුභාවකරථිනමිද්ධාදිකිලෙසප්පටිපක්ඛභූතාති වෙදිතබ්බා.

කායමුදුභාවො කායමුදුතා. චිත්තමුදුභාවො චිත්තමුදුතා. කායචිත්තානං ථද්ධභාවවූපසමලක්ඛණා, කායචිත්තානං ථද්ධභාවනිම්මදනරසා, අප්පටිඝාතපච්චුපට්ඨානා, කායචිත්තපදට්ඨානා, කායචිත්තානං ථද්ධභාවකරදිට්ඨිමානාදිකිලෙසප්පටිපක්ඛභූතාති වෙදිතබ්බා.

කායකම්මඤ්ඤභාවො කායකම්මඤ්ඤතා. චිත්තකම්මඤ්ඤභාවො චිත්තකම්මඤ්ඤතා. කායචිත්තානං අකම්මඤ්ඤභාවවූපසමලක්ඛණා, කායචිත්තානං අකම්මඤ්ඤභාවනිම්මදනරසා, කායචිත්තානං ආරම්මණකරණසම්පත්තිපච්චුපට්ඨානා, කායචිත්තපදට්ඨානං, කායචිත්තානං ¶ අකම්මඤ්ඤභාවකරඅවසෙසනීවරණාදිකිලෙසප්පටිපක්ඛභූතාති වෙදිතබ්බා.

කායපාගුඤ්ඤභාවො කායපාගුඤ්ඤතා. චිත්තපාගුඤ්ඤභාවො චිත්තපාගුඤ්ඤතා. කායචිත්තානං අගෙලඤ්ඤභාවලක්ඛණා, කායචිත්තානං ගෙලඤ්ඤනිම්මදනරසා, නිරාදීනවපච්චුපට්ඨානා, කායචිත්තපදට්ඨානා, කායචිත්තානං ගෙලඤ්ඤභාවකරඅස්සද්ධාදිකිලෙසප්පටිපක්ඛභූතාති දට්ඨබ්බා.

කායස්ස උජුකභාවො කායුජුකතා. චිත්තස්ස උජුකභාවො චිත්තුජුකතා. කායචිත්තානං අකුටිලභාවලක්ඛණා, කායචිත්තානං අජ්ජවලක්ඛණා වා, කායචිත්තානං කුටිලභාවනිම්මදනරසා, අජිම්හතාපච්චුපට්ඨානා, කායචිත්තපදට්ඨානා, කායචිත්තානං කුටිලභාවකරමායාසාඨෙය්යාදිකිලෙසප්පටිපක්ඛභූතාති දට්ඨබ්බා.

ඡන්දොති කත්තුකම්යතායෙතං අධිවචනං. තස්මා සො කත්තුකම්යතාලක්ඛණො ඡන්දො, ආරම්මණපරියෙසනරසො, ආරම්මණෙන අත්ථිකතාපච්චුපට්ඨානො, තදෙවස්ස පදට්ඨානො.

අධිමුච්චනං ¶ අධිමොක්ඛො. සො සන්නිට්ඨානලක්ඛණො, අසංසප්පනරසො, නිච්ඡයපච්චුපට්ඨානො, සන්නිට්ඨෙය්යධම්මපදට්ඨානො, ආරම්මණෙ නිච්චලභාවෙන ඉන්දඛීලො විය දට්ඨබ්බො.

තෙසු ¶ තෙසු ධම්මෙසු මජ්ඣත්තභාවො තත්රමජ්ඣත්තතා. සා චිත්තචෙතසිකානං සමවාහිතලක්ඛණා, ඌනාධිකතානිවාරණරසා, පක්ඛපාතුපච්ඡෙදනරසා වා, මජ්ඣත්තභාවපච්චුපට්ඨානා.

කිරියා කාරො, මනස්මිං කාරො මනසිකාරො. පුරිමමනතො විසදිසං මනං කරොතීති ච මනසිකාරො.

ස්වායං ¶ ආරම්මණපටිපාදකො, වීථිපටිපාදකො, ජවනපටිපාදකොති තිප්පකාරො. තත්ථ ආරම්මණපටිපාදකො මනස්මිං කාරො මනසිකාරො. සො සාරණලක්ඛණො, සම්පයුත්තානං ආරම්මණෙ සංයොජනරසො, ආරම්මණාභිමුඛභාවපච්චුපට්ඨානො, ආරම්මණපදට්ඨානො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධපරියාපන්නො ආරම්මණපටිපාදකත්තෙන සම්පයුත්තානං සාරථී විය දට්ඨබ්බො. වීථිපටිපාදකොති පඤ්චද්වාරාවජ්ජනස්සෙතං අධිවචනං, ජවනපටිපාදකොති මනොද්වාරාවජ්ජනස්සෙතං අධිවචනං, න තෙ ඉධ අධිප්පෙතා.

කරුණාති පරදුක්ඛෙ සති සාධූනං හදයකම්පනං කරොතීති කරුණා, කිනාති විනාසෙති වා පරදුක්ඛන්ති කරුණා. සා පරදුක්ඛාපනයනාකාරප්පවත්තිලක්ඛණා, පරදුක්ඛාසහනරසා, අවිහිංසාපච්චුපට්ඨානා, දුක්ඛාභිභූතානං අනාථභාවදස්සනපදට්ඨානා.

මොදන්ති තාය, සයං වා මොදතීති මුදිතා. සා පමොදනලක්ඛණා, අනිස්සායනරසා, අරතිවිඝාතපච්චුපට්ඨානා, සත්තානං සම්පත්තිදස්සනපදට්ඨානා. කෙචි පන මෙත්තුපෙක්ඛායොපි අනියතෙ ඉච්ඡන්ති, තං න ගහෙතබ්බං. අත්ථතො හි අදොසො එව මෙත්තා, තත්රමජ්ඣත්තුපෙක්ඛායෙව උපෙක්ඛාති.

කායදුච්චරිතතො විරති කායදුච්චරිතවිරති. එසෙව නයො සෙසෙසුපි ද්වීසු. ලක්ඛණාදිතො පන එතා තිස්සොපි විරතියො කායදුච්චරිතාදිවත්ථූනං අවීතික්කමලක්ඛණා, කායදුච්චරිතාදිවත්ථුතො සඞ්කොචනරසා, අකිරියපච්චුපට්ඨානා, සද්ධාහිරිඔත්තප්පඅප්පිච්ඡතාදිගුණපදට්ඨානා. කෙචි පන ඉමාසු එකෙකං නියතං විරතිං ඉච්ඡන්ති. එවං කාමාවචරපඨමමහාකුසලචිත්තෙන ඉමෙ තෙත්තිංස වා චතුත්තිංස වා ධම්මා සම්පයොගං ගච්ඡන්තීති වෙදිතබ්බා.

යථා ¶ ¶ ¶ ච පඨමෙන, එවං දුතියචිත්තෙනාපි. සසඞ්ඛාරභාවමත්තමෙව හි එත්ථ විසෙසො. පුන තතියෙන ඤාණවිප්පයොගතො ඨපෙත්වා අමොහං අවසෙසා ද්වත්තිංස වා තෙත්තිංස වා වෙදිතබ්බා. තථා චතුත්ථෙනාපි සසඞ්ඛාරභාවමත්තමෙව විසෙසො, පඨමෙ වුත්තෙසු පන ඨපෙත්වා පීතිං අවසෙසා පඤ්චමෙන සම්පයොගං ගච්ඡන්ති. සොමනස්සට්ඨානෙ චෙත්ථ උපෙක්ඛාවෙදනා පවිට්ඨා. සා පන ඉට්ඨානිට්ඨවිපරීතානුභවනලක්ඛණා, පක්ඛපාතුපච්ඡෙදනරසා. යථා ච පඤ්චමෙන, එවං ඡට්ඨෙනාපි. සසඞ්ඛාරමත්තමෙව හොති විසෙසො. සත්තමෙන පන ඨපෙත්වා පඤ්ඤං අවසෙසා එකතිංස වා ද්වත්තිංස වා ධම්මා හොන්ති, තථා අට්ඨමෙනාපි. සසඞ්ඛාරමත්තමෙව විසෙසො. එවං තාව කාමාවචරකුසලචෙතසිකා වෙදිතබ්බා.

උපෙක්ඛායුත්තචිත්තෙසු, න දුක්ඛසුඛපීතියො;

ජායන්තෙව විසුං පඤ්ච, කරුණාමුදිතාදයො.

අවසෙසෙසු පන රූපාවචරචිත්තසම්පයුත්තා රූපාවචරා, තත්ථ පඨමචිත්තසම්පයුත්තා තාව කාමාවචරපඨමචිත්තෙ වුත්තෙසු ඨපෙත්වා විරතිත්තයං අවසෙසා වෙදිතබ්බා. විරතියො පන කාමාවචරකුසලලොකුත්තරෙස්වෙව උප්පජ්ජන්ති, න අඤ්ඤෙසු. දුතියෙන විතක්කවජ්ජා ද්වත්තිංස වා තෙත්තිංස වා. තතියෙන විචාරවජ්ජා එකතිංස වා ද්වත්තිංස වා. චතුත්ථෙන තතො පීතිවජ්ජා තිංස වා එකතිංස වා. පඤ්චමෙන තතො කරුණාමුදිතාවජ්ජා තිංස හොන්ති, සොමනස්සට්ඨානෙ උපෙක්ඛා පවිට්ඨා. එවං රූපාවචරකුසලචෙතසිකා වෙදිතබ්බා.

අරූපාවචරචිත්තසම්පයුත්තා අරූපාවචරා, තෙ පන රූපාවචරපඤ්චමෙ වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බා. අරූපාවචරභාවොවෙත්ථ විසෙසො.

ලොකුත්තරචිත්තසම්පයුත්තා ¶ ලොකුත්තරා, තෙ පන පඨමජ්ඣානිකෙ මග්ගචිත්තෙ පඨමරූපාවචරචිත්තෙ වුත්තනයෙන දුතියජ්ඣානිකාදිභෙදෙපි මග්ගචිත්තෙ දුතියරූපාවචරචිත්තාදීසු වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බා. කරුණාමුදිතානමභාවො ච නියතවිරතිභාවො ච ලොකුත්තරභාවො චෙත්ථ විසෙසො. එවං තාව කුසලචිත්තසම්පයුත්තචෙතසිකා වෙදිතබ්බා.

අකුසලා පන චෙතසිකා භූමිතො එකවිධා කාමාවචරායෙව, තෙසු ලොභමූලපඨමාකුසලචිත්තසම්පයුත්තා ¶ තාව නියතා සරූපෙනාගතා පන්නරස, යෙවාපනකා නියතා චත්තාරොති ¶ එකූනවීසති හොන්ති. අනියතා ඡ යෙවාපනකාති සබ්බෙ පඤ්චවීසති හොන්ති. සෙය්යථිදං – ඵස්සො සොමනස්සවෙදනා සඤ්ඤා චෙතනා විතක්කො විචාරො පීති චිත්තස්සෙකග්ගතා වීරියං ජීවිතං අහිරිකං අනොත්තප්පං ලොභො මොහො මිච්ඡාදිට්ඨීති ඉමෙ සරූපෙනාගතා පන්නරස, ඡන්දො අධිමොක්ඛො උද්ධච්චං මනසිකාරොති ඉමෙ චත්තාරො නියතයෙවාපනකා, ඉමෙ පන පටිපාටියා දසසු චිත්තෙසු නියතා හොන්ති, මානො ඉස්සා මච්ඡරියං කුක්කුච්චං ථිනමිද්ධන්ති ඉමෙ ඡයෙව අනියතයෙවාපනකා.

එවං යෙවාපනා සබ්බෙ, නියතානියතා දස;

නිද්දිට්ඨා පාපචිත්තෙසු, හතපාපෙන තාදිනා.

තත්ථ ඵස්සොති අකුසලචිත්තසහජාතො ඵස්සො. එස නයො සෙසෙසුපි. න හිරීයතීති අහිරිකො, අහිරිකස්ස භාවො අහිරිකං. කායදුච්චරිතාදීහි ඔත්තප්පතීති ඔත්තප්පං, න ඔත්තප්පං අනොත්තප්පං. තත්ථ කායදුච්චරිතාදීහි අජිගුච්ඡනලක්ඛණං, අලජ්ජාලක්ඛණං වා අහිරිකං, අනොත්තප්පං තෙහෙව අසාරජ්ජනලක්ඛණං, අනුත්තාසලක්ඛණං වා.

ලුබ්භන්ති ¶ තෙන, සයං වා ලුබ්භති, ලුබ්භනමත්තමෙව වා තන්ති ලොභො. සො ආරම්මණගහණලක්ඛණො මක්කටාලෙපො විය, අභිසඞ්ගරසො තත්තකපාලෙ පක්ඛිත්තමංසපෙසි විය, අපරිච්චාගපච්චුපට්ඨානො තෙලඤ්ජනරාගො විය, සංයොජනියෙසු ධම්මෙසු අස්සාදදස්සනපදට්ඨානො.

මුය්හන්ති තෙන, සයං වා මුය්හති, මුය්හනමත්තමෙව වා තන්ති මොහො. සො චිත්තස්ස අන්ධභාවලක්ඛණො, අඤ්ඤාණලක්ඛණො වා, අසම්පටිවෙධරසො, ආරම්මණසභාවච්ඡාදනරසො වා, අන්ධකාරපච්චුපට්ඨානො, අයොනිසොමනසිකාරපදට්ඨානො.

මිච්ඡා පස්සන්ති තාය, සයං වා මිච්ඡා පස්සති, මිච්ඡාදස්සනමත්තමෙව වා එසාති මිච්ඡාදිට්ඨි. සා අයොනිසොඅභිනිවෙසලක්ඛණා, පරාමාසරසා, මිච්ඡාභිනිවෙසපච්චුපට්ඨානා, අරියානං අදස්සනකාමතාදිපදට්ඨානා.

උද්ධතභාවො ¶ උද්ධච්චං. තං අවූපසමලක්ඛණං වාතාභිඝාතචලජලං විය, අනවට්ඨානරසං වාතාභිඝාතචලධජපටාකා විය, භන්තත්තපච්චුපට්ඨානං පාසාණාභිඝාතසමුද්ධතභස්මං විය, අයොනිසොමනසිකාරපදට්ඨානං.

මඤ්ඤතීති ¶ මානො. සො උණ්ණතිලක්ඛණො, සම්පග්ගහණරසො, කෙතුකම්යතාපච්චුපට්ඨානො, දිට්ඨිවිප්පයුත්තලොභපදට්ඨානො.

ඉස්සතීති ඉස්සා. සා පරසම්පත්තීනං උසූයනලක්ඛණා, තත්ථෙව අනභිරතිරසා, තතො විමුඛභාවපච්චුපට්ඨානා, පරසම්පත්තිපදට්ඨානා.

මච්ඡරභාවො මච්ඡරියං. තං අත්තනො සම්පත්තීනං නිගුහණලක්ඛණං, තාසංයෙව පරෙහි සාධාරණභාවඅක්ඛමනරසං, සඞ්කොචනපච්චුපට්ඨානං, අත්තසම්පත්තිපදට්ඨානං.

කුච්ඡිතං ¶ කතං කුකතං, තස්ස භාවො කුක්කුච්චං. තං පච්ඡානුතාපලක්ඛණං, කතාකතානුසොචනරසං, විප්පටිසාරපච්චුපට්ඨානං, කතාකතපදට්ඨානං.

ථිනතා ථිනං. මිද්ධතා මිද්ධං. අනුස්සාහනසංසීදනතා, අසත්තිවිඝාතො චාති අත්ථො. ථිනඤ්ච මිද්ධඤ්ච ථිනමිද්ධං. තත්ථ ථිනං අනුස්සාහනලක්ඛණං, වීරියවිනොදනරසං, සංසීදනභාවපච්චුපට්ඨානං. මිද්ධං අකම්මඤ්ඤතාලක්ඛණං, ඔනහනරසං, ලීනතාපච්චුපට්ඨානං, උභයම්පි අයොනිසොමනසිකාරපදට්ඨානං. සෙසා කුසලෙ වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බා.

එත්ථ පන විතක්කවීරියසමාධීනං මිච්ඡාසඞ්කප්පමිච්ඡාවායාමමිච්ඡාසමාධයො විසෙසකා. ඉති ඉමෙ එකූනවීසති චෙතසිකා පඨමාකුසලචිත්තෙන සම්පයොගං ගච්ඡන්තීති වෙදිතබ්බා. යථා ච පඨමෙන, එවං දුතියෙනාපි. සසඞ්ඛාරභාවො චෙත්ථ ථිනමිද්ධස්ස නියතභාවො ච විසෙසො. තතියෙන පඨමෙ වුත්තෙසු ඨපෙත්වා දිට්ඨිං සෙසා අට්ඨාරස වෙදිතබ්බා. මානො පනෙත්ථ අනියතො හොති, දිට්ඨියා සහ න උප්පජ්ජතීති. චතුත්ථෙන දුතියෙ වුත්තෙසු ඨපෙත්වා දිට්ඨිං අවසෙසා වෙදිතබ්බා. එත්ථාපි ච මානො අනියතො හොති. පඤ්චමෙන පඨමෙ වුත්තෙසු ඨපෙත්වා පීතිං අවසෙසා සම්පයොගං ගච්ඡන්තීති. සොමනස්සට්ඨානෙ පනෙත්ථ උපෙක්ඛා පවිට්ඨා. ඡට්ඨෙනාපි පඤ්චමෙ වුත්තසදිසා එව. සසඞ්ඛාරතා ¶ , ථිනමිද්ධස්ස නියතභාවො ච විසෙසො. සත්තමෙන පඤ්චමෙ වුත්තෙසු ඨපෙත්වා දිට්ඨිං අවසෙසා වෙදිතබ්බා. මානො පනෙත්ථ අනියතො. අට්ඨමෙන ඡට්ඨෙ වුත්තෙසු ඨපෙත්වා දිට්ඨිං අවසෙසා වෙදිතබ්බා. එත්ථාපි මානො ¶ අනියතො හොති. එවං ලොභමූලචෙතසිකා වෙදිතබ්බා.

දොමනස්සසහගතෙසු පටිඝසම්පයුත්තෙසු දොසමූලෙසු ද්වීසු පඨමෙන අසඞ්ඛාරිකෙන සම්පයුත්තා නියතා සරූපෙනාගතා ¶ තෙරස. සෙය්යථිදං – ඵස්සො දොමනස්සවෙදනා සඤ්ඤා චෙතනා චිත්තෙකග්ගතා විතක්කො විචාරො වීරියං ජීවිතං අහිරිකං අනොත්තප්පං දොසො මොහො චෙති ඉමෙ තෙරස ධම්මා ඡන්දාදීහි චතූහි නියතයෙවාපනකෙහි සත්තරස හොන්ති ඉස්සාමච්ඡරියකුක්කුච්චෙසු අනියතෙසු තීසු එකෙන සහ අට්ඨාරස හොන්ති, එතෙපි තයො න එකතො උප්පජ්ජන්ති.

තත්ථ දුට්ඨු මනොති දුමනො, දුමනස්ස භාවො දොමනස්සං, දොමනස්සවෙදනායෙතං අධිවචනං. තෙන සහගතං දොමනස්සසහගතං. තං අනිට්ඨාරම්මණානුභවනලක්ඛණං, අනිට්ඨාකාරසම්භොගරසං, චෙතසිකාබාධපච්චුපට්ඨානං, එකන්තෙනෙව හදයවත්ථුපදට්ඨානං.

දුස්සන්ති තෙන, සයං වා දුස්සති, දුස්සනමත්තමෙව වා තන්ති දොසො. සො චණ්ඩික්කලක්ඛණො පහතාසීවිසො විය, විසප්පනරසො විසනිපාතො විය, අත්තනො නිස්සයදහනරසො වා දාවග්ගි විය, දුස්සනපච්චුපට්ඨානො ලද්ධොකාසො විය සපත්තො, ආඝාතවත්ථුපදට්ඨානො. අවසෙසා හෙට්ඨා වුත්තප්පකාරාව. ඉති ඉමෙ සත්තරස වා අට්ඨාරස වා නවමෙන සම්පයොගං ගච්ඡන්තීති වෙදිතබ්බා. යථා ච නවමෙන, එවං දසමෙනාපි. සසඞ්ඛාරතා, පනෙත්ථ ථිනමිද්ධසම්භවො ච විසෙසො.

ද්වීසු පන මොහමූලෙසු විචිකිච්ඡාසම්පයුත්තෙන එකාදසමෙන සම්පයුත්තා තාව ඵස්සො උපෙක්ඛාවෙදනා සඤ්ඤා චෙතනා විතක්කො විචාරො වීරියං ජීවිතං චිත්තට්ඨිති අහිරිකං අනොත්තප්පං මොහො විචිකිච්ඡාති සරූපෙනාගතා තෙරස, උද්ධච්චං මනසිකාරොති ද්වෙ යෙවාපනකා නියතා. තෙහි සද්ධිං පන්නරස හොන්ති.

තත්ථ ¶ පවත්තට්ඨිතිමත්තා එකග්ගතා. විගතා චිකිච්ඡාති විචිකිච්ඡා. සභාවං විචිනන්තො ¶ එතාය කිච්ඡති කිලමතීති විචිකිච්ඡා. සා සංසයලක්ඛණා, කම්පනරසා, අනිච්ඡයපච්චුපට්ඨානා, අයොනිසොමනසිකාරපදට්ඨානා. සෙසා වුත්තනයා එව.

ද්වාදසමෙන උද්ධච්චසම්පයුත්තෙන සම්පයුත්තා සරූපෙනාගතා ¶ විචිකිච්ඡාසහගතෙ වුත්තෙසු විචිකිච්ඡාහීනා උද්ධච්චං සරූපෙන ආගතං, තස්මා තෙරසෙව හොන්ති. විචිකිච්ඡාය අභාවෙන පනෙත්ථ අධිමොක්ඛො උප්පජ්ජති, තෙන සද්ධිං චුද්දස හොන්ති. අධිමොක්ඛසම්භවතො සමාධි බලවා හොති, අධිමොක්ඛමනසිකාරා ද්වෙ යෙවාපනකා, තෙහි සහ පන්නරසෙව හොන්ති. එවං තාව අකුසලචෙතසිකා වෙදිතබ්බා.

ඉදානි අබ්යාකතා වුච්චන්ති, අබ්යාකතා පන දුවිධා විපාකකිරියභෙදතො. තත්ථ විපාකා කුසලා විය භූමිවසෙන චතුබ්බිධා කාමාවචරං රූපාවචරං අරූපාවචරං ලොකුත්තරඤ්චෙති. තත්ථ කාමාවචරවිපාකා සහෙතුකාහෙතුකවසෙන දුවිධා. තත්ථ සහෙතුකවිපාකසම්පයුත්තා සහෙතුකා. තෙ සහෙතුකකාමාවචරකුසලසම්පයුත්තසදිසා. යා පන කරුණාමුදිතා අනියතා, තා සත්තාරම්මණත්තා විපාකෙසු නුප්පජ්ජන්ති. කාමාවචරවිපාකානං එකන්තපරිත්තාරම්මණත්තා විරතියො පනෙත්ථ එකන්තකුසලත්තා න ලබ්භන්ති. විභඞ්ගෙ ‘‘පඤ්ච සික්ඛාපදා කුසලායෙවා’’ති හි වුත්තං. එවං කාමාවචරසහෙතුකවිපාකචෙතසිකා වෙදිතබ්බා.

තෙත්තිංසාදිද්වයෙ ධම්මා, ද්වත්තිංසෙව තතො පරෙ;

බාත්තිංස පඤ්චමෙ ඡට්ඨෙ, එකතිංස තතො පරෙ.

අහෙතුකචිත්තසම්පයුත්තා ¶ පන අහෙතුකා. තෙසු චක්ඛුවිඤ්ඤාණසම්පයුත්තා තාව ඵස්සො උපෙක්ඛාවෙදනා සඤ්ඤා චෙතනා ජීවිතං චිත්තට්ඨිතීති සරූපෙනාගතා ඡ, මනසිකාරෙන ච සත්ත හොන්ති. සොතඝානජිව්හාකායවිඤ්ඤාණසම්පයුත්තාපි සත්ත සත්තෙව චෙතසිකා. තත්ථ කායවිඤ්ඤාණසම්පයුත්තෙසු පන උපෙක්ඛාඨානෙ සුඛවෙදනා පවිට්ඨා. සා කායිකසාතලක්ඛණා, පීණනරසා, සෙසා වුත්තනයා එව.

ඉට්ඨාරම්මණයොගස්මිං, චක්ඛුවිඤ්ඤාණකාදිසු;

සති කස්මා උපෙක්ඛාව, වුත්තා චතූසු සත්ථුනා.

උපාදාය ¶ ච රූපෙන, උපාදාරූපකෙ පන;

සඞ්ඝට්ටනානිඝංසස්ස, දුබ්බලත්තාති දීපයෙ.

පසාදං පනතික්කම්ම, කූටංව පිචුපිණ්ඩකං;

භූතරූපෙන භූතානං, ඝට්ටනාය සුඛාදිකං.

තස්මා ¶ කායවිඤ්ඤාණං සුඛාදිසම්පයුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. මනොධාතුනා සම්පයුත්තා සරූපෙනාගතා චක්ඛුවිඤ්ඤාණෙන සද්ධිං වුත්තා ඡ, විතක්කවිචාරෙහි සහ අට්ඨ, අධිමොක්ඛමනසිකාරෙහි ද්වීහි යෙවාපනකෙහි දස ධම්මා හොන්ති. තථා මනොවිඤ්ඤාණධාතුඋපෙක්ඛාසහගතෙන. සොමනස්සසහගතෙන පීතිඅධිකා වෙදනාපරිවත්තනඤ්ච නානත්තං. තස්මාවෙත්ථ එකාදස ධම්මා හොන්ති. එවං අහෙතුකාපි කාමාවචරවිපාකචෙතසිකා වෙදිතබ්බා.

රූපාවචරවිපාකචිත්තසම්පයුත්තා පන රූපාවචරා. අරූපාවචරවිපාකචිත්තසම්පයුත්තා අරූපාවචරා. තෙ සබ්බෙපි අත්තනො අත්තනො කුසලචිත්තසම්පයුත්තචෙතසිකෙහි සදිසායෙවාති.

ලොකුත්තරවිපාකචිත්තසම්පයුත්තා ¶ ලොකුත්තරා. තෙ සබ්බෙ තෙසංයෙව ලොකුත්තරවිපාකචිත්තානං සදිසා කුසලචිත්තසම්පයුත්තෙහි චෙතසිකෙහි සදිසා. එවං රූපාවචරාරූපාවචරලොකුත්තරවිපාකචෙතසිකා වෙදිතබ්බා.

අකුසලවිපාකචිත්තසම්පයුත්තා පන අකුසලවිපාකචෙතසිකා නාම. තෙ පන කුසලවිපාකාහෙතුකචිත්තෙසු චක්ඛුවිඤ්ඤාණාදීසු වුත්තචෙතසිකසදිසා. එත්ථ පන කායවිඤ්ඤාණෙ දුක්ඛවෙදනා පවිට්ඨා. සා කායිකාබාධලක්ඛණා. සෙසා වුත්තනයායෙවාති. එවං ඡත්තිංස විපාකචිත්තසම්පයුත්තචෙතසිකා වෙදිතබ්බා.

කිරියාබ්යාකතා ච චෙතසිකා භූමිතො තිවිධා හොන්ති කාමාවචරා රූපාවචරා අරූපාවචරාති. තත්ථ කාමාවචරා සහෙතුකාහෙතුකතො දුවිධා හොන්ති. තෙසු සහෙතුකකිරියචිත්තසම්පයුත්තා සහෙතුකා, තෙ පන අට්ඨහි කාමාවචරකුසලචිත්තසම්පයුත්තෙහි සමානා ඨපෙත්වා විරතිත්තයං අනියතයෙවාපනකෙසු කරුණාමුදිතායෙව උප්පජ්ජන්ති. අහෙතුකකිරියචිත්තසම්පයුත්තා අහෙතුකා, තෙ කුසලවිපාකාහෙතුකමනොධාතුමනොවිඤ්ඤාණධාතුචිත්තසම්පයුත්තෙහි සමානා. මනොවිඤ්ඤාණධාතුද්වයෙ ¶ පන වීරියින්ද්රියං අධිකං. වීරියින්ද්රියසම්භවතො පනෙත්ථ බලප්පත්තො සමාධි හොති. හසිතුප්පාදචිත්තෙන සම්පයුත්තා ද්වාදස ධම්මා හොන්ති පීතියා සහ. අයමෙත්ථ විසෙසො.

රූපාවචරකිරියචිත්තසම්පයුත්තා පන රූපාවචරා. අරූපාවචරකිරියචිත්තසම්පයුත්තා අරූපාවචරා. තෙ සබ්බෙපි සකසකභූමිකුසලචිත්තසම්පයුත්තෙහි සමානාති. එවං වීසති කිරියචිත්තසම්පයුත්තා ච චෙතසිකා වෙදිතබ්බා.

එත්තාවතා ¶ ¶ කුසලාකුසලවිපාකකිරියභෙදභින්නෙන එකූනනවුතියා චිත්තෙන සම්පයුත්තා චෙතසිකා නිද්දිට්ඨා හොන්ති.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ චෙතසිකනිද්දෙසො නාම

සබ්බෙ ¶ ¶ චෙතසිකා වුත්තා, බුද්ධෙනාදිච්චබන්ධුනා;

නාමසාමඤ්ඤතොයෙව, ද්වෙපඤ්ඤාස භවන්ති තෙ.

සෙය්යථිදං – ඵස්සො වෙදනා සඤ්ඤා චෙතනා විතක්කො විචාරො පීති චිත්තෙකග්ගතා වීරියං ජීවිතං ඡන්දො අධිමොක්ඛො මනසිකාරො තත්රමජ්ඣත්තතා සද්ධා සති හිරී ඔත්තප්පං අලොභො අදොසො අමොහො කායප්පස්සද්ධිආදීනි ඡ යුගානි, තිස්සො විරතියො, කරුණා මුදිතා ලොභො දොසො මොහො උද්ධච්චං මානො දිට්ඨි ඉස්සා මච්ඡරියං කුක්කුච්චං ථිනං මිද්ධං විචිකිච්ඡා අහිරිකං අනොත්තප්පඤ්චාති.

චතුපඤ්ඤාසධා ¶ කාමෙ, රූපෙ පඤ්චදසෙරිතා;

තෙ හොන්ති ද්වාදසාරූපෙ, චත්තාලීසමනාසවා.

එකවීසසතං සබ්බෙ, චිත්තුප්පාදා සමාසතො;

එතෙසු තෙසමුප්පත්තිං, උද්ධරිත්වා පනෙකකං.

ඵස්සාදීනං තු ධම්මානං, පවක්ඛාමි ඉතො පරං;

පාටවත්ථාය භික්ඛූනං, චිත්තචෙතසිකෙස්වහං.

එකග්ගතා මනක්කාරො, ජීවිතං ඵස්සපඤ්චකං;

අට්ඨෙතෙ අවිනිබ්භොගා, එකුප්පාදා සහක්ඛයා.

ඵස්සො ච වෙදනා සඤ්ඤා, චෙතනා ජීවිතින්ද්රියං;

එකග්ගතා මනක්කාරො, සබ්බසාධාරණා ඉමෙ.

විතක්කො පඤ්චපඤ්ඤාස-චිත්තෙසු සමුදීරිතො;

චාරො ඡසට්ඨිචිත්තෙසු, ජායතෙ නත්ථි සංසයො.

එකපඤ්ඤාසචිත්තෙසු ¶ , පීති තෙසට්ඨියා සුඛං;

උපෙක්ඛා පඤ්චපඤ්ඤාස-චිත්තෙ දුක්ඛං තු තීසු හි.

හොති ද්වාසට්ඨිචිත්තෙසු, සොමනස්සින්ද්රියං පන;

දුක්ඛින්ද්රියං පනෙකස්මිං, තථෙකම්හි සුඛින්ද්රියං.

පඤ්චුත්තරසතෙ ¶ චිත්තෙ, වීරියං ආහ නායකො;

චතුත්තරසතෙ චිත්තෙ, සමාධින්ද්රියමබ්රවි.

සබ්බාහෙතුකචිත්තානි, ඨපෙත්වා චෙකහෙතුකෙ;

එකුත්තරසතෙ චිත්තෙ, ඡන්දස්සුප්පත්තිමුද්දිසෙ.

ඨපෙත්වා දස විඤ්ඤාණෙ, විචිකිච්ඡායුතම්පි ච;

දසුත්තරසතෙ චිත්තෙ, අධිමොක්ඛො උදීරිතො.

සද්ධා ¶ සති හිරොත්තප්පං, අලොභාදොසමජ්ඣතා;

ඡළෙව යුගළා චාති, ධම්මා එකූනවීසති.

එකනවුතියා චිත්තෙ, ජායන්ති නියතා ඉමෙ;

අහෙතුකෙසු චිත්තෙසු, අපුඤ්ඤෙසු න ජායරෙ.

එකූනාසීතියා චිත්තෙ, පඤ්ඤා ජායති සබ්බදා;

අට්ඨවීසතියා චිත්තෙ, කරුණාමුදිතා සියුං.

කාමාවචරපුඤ්ඤෙසු, සබ්බලොකුත්තරෙසු ච;

චත්තාලීසවිධෙ චිත්තෙ, සාට්ඨකෙ විරතිත්තයං.

සද්ධා සති හිරොත්තප්පං, අලොභාදිත්තයම්පි ච;

යුගළානි ඡ මජ්ඣත්තං, කරුණාමුදිතාපි ච.

තථා විරතියො තිස්සො, සබ්බෙ තෙ පඤ්චවීසති;

කුසලාබ්යාකතා චාපි, කුසලෙන පකාසිතා.

අහිරීකමනොත්තප්පං, මොහො උද්ධච්චමෙව ච;

ද්වාදසාපුඤ්ඤචිත්තෙසු, නියතායෙව ජායරෙ.

ලොභො ¶ දොසො ච මොහො ච, මානො දිට්ඨි ච සංසයො;

මිද්ධමුද්ධච්චකුක්කුච්චං, ථිනං මච්ඡරියම්පි ච.

අහිරීකමනොත්තප්පං, ඉස්සා ච දොමනස්සකං;

එතෙ අකුසලා වුත්තා, එකන්තෙන මහෙසිනා.

ලොභො අට්ඨසු නිද්දිට්ඨො, වුත්තා චතූසු දිට්ඨිතු;

මානො දිට්ඨිවියුත්තෙසු, දොසොද්වීස්වෙව ජායතෙ.

ඉස්සාමච්ඡෙරකුක්කුච්චා, ද්වීසු ජායන්ති නො සහ;

විචිකිච්ඡා පනෙකස්මිං, ථිනමිද්ධං තු පඤ්චසු.

ඵස්සො ¶ ච වෙදනා සඤ්ඤා, චෙතනා ජීවිතං මනො;

විතක්කො ච විචාරො ච, පීති වීරියසමාධි ච.

ඡන්දො චෙවාධිමොක්ඛො ච, මනසිකාරො ච චුද්දස;

කුසලාකුසලා චෙව, හොන්ති අබ්යාකතාපි ච.

එකූනතිංසචිත්තෙසු, ඣානං පඤ්චඞ්ගිකං මතං;

චතුඣානඞ්ගයුත්තානි, සත්තතිංසාති නිද්දිසෙ.

එකාදසවිධං චිත්තං, තිවඞ්ගිකමුදීරිතං;

චතුතිංසවිධං චිත්තං, දුවඞ්ගිකමුදීරිතං.

සභාවෙනාවිතක්කෙසු ¶ , ඣානඞ්ගානි න උද්ධරෙ;

සබ්බාහෙතුකචිත්තෙසු, මග්ගඞ්ගානි න උද්ධරෙ.

තීණි සොළසචිත්තෙසු, ඉන්ද්රියානි වදෙ බුධො;

එකස්මිං පන චත්තාරි, පඤ්ච තෙරසසුද්ධරෙ.

සත්ත ද්වාදසචිත්තෙසු, ඉන්ද්රියානි ජිනොබ්රවි;

එකෙනූනෙසු අට්ඨෙව, චත්තාලීසමනෙසු ච.

චත්තාලීසාය ¶ චිත්තෙසු, නවකං නායකොබ්රවි;

එවං ඉන්ද්රියයොගොපි, වෙදිතබ්බො විභාවිනා.

අමග්ගඞ්ගානි නාමෙත්ථ, අට්ඨාරස අහෙතුකා;

ඣානඞ්ගානි න විජ්ජන්ති, විඤ්ඤාණෙසු ද්විපඤ්චසු.

එකං චිත්තං දුමග්ගඞ්ගං, තිමග්ගඞ්ගානි සත්තසු;

චත්තාලීසාය චිත්තෙසු, මග්ගො සො චතුරඞ්ගිකො.

පඤ්චද්දසසු චිත්තෙසු, මග්ගො පඤ්චඞ්ගිකො මතො;

වුත්තො ද්වත්තිංසචිත්තෙසු, මග්ගො සත්තඞ්ගිකොපි ච.

මග්ගො ¶ අට්ඨසු චිත්තෙසු, මතො අට්ඨඞ්ගිකොති හි;

එවං තු සබ්බචිත්තෙසු, මග්ගඞ්ගානි සමුද්ධරෙ.

බලානි ද්වෙ ද්විචිත්තෙසු, එකස්මිං තීණි දීපයෙ;

එකාදසසු චත්තාරි, ඡ ද්වාදසසු නිද්දිසෙ.

එකූනාසීතියා සත්ත, සොළසෙවාබලානි තු;

චිත්තමෙවං තු විඤ්ඤෙය්යං, සබලං අබලම්පි ච.

චිත්තෙසු ජායන්ති හි යෙසු යානි;

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ චෙතසිකවිභාගනිද්දෙසො නාම

ඉතො ¶ ¶ පරං පවක්ඛාමි, නයමෙකවිධාදිකං;

ආභිධම්මිකභික්ඛූනං, බුද්ධියා පන වුද්ධියා.

සබ්බමෙකවිධං චිත්තං, විජානනසභාවතො;

දුවිධඤ්ච භවෙ චිත්තං, අහෙතුකසහෙතුතො.

පුඤ්ඤාපුඤ්ඤවිපාකා හි, කාමෙ දස ච පඤ්ච ච;

ක්රියා තිස්සොති සබ්බෙපි, අට්ඨාරස අහෙතුකා.

එකසත්තති සෙසානි, චිත්තුප්පාදා මහෙසිනා;

සහෙතුකාති නිද්දිට්ඨා, තාදිනා හෙතුවාදිනා.

සවත්ථුකාවත්ථුකතො ¶ , තථොභයවසෙන ච;

සබ්බං වුත්තපකාරං තු, තිවිධං හොති මානසං.

සබ්බො කාමවිපාකො ච, රූපෙ පඤ්චදසාපි ච;

ආදිමග්ගො සිතුප්පාදො, මනොධාතු ක්රියාපි ච.

දොමනස්සද්වයඤ්චාපි, තෙචත්තාලීස මානසා;

නුප්පජ්ජන්ති විනා වත්ථුං, එකන්තෙන සවත්ථුකා.

අරූපාවචරපාකා ච, එකන්තෙන අවත්ථුකා;

ද්වාචත්තාලීස සෙසානි, චිත්තානුභයථා සියුං.

එකෙකාරම්මණං චිත්තං, පඤ්චාරම්මණමෙව ච;

ඡළාරම්මණකඤ්චෙති, එවම්පි තිවිධං සියා.

විඤ්ඤාණානි ච ද්වෙපඤ්ච, අට්ඨ ලොකුත්තරානි ච;

සබ්බං මහග්ගතඤ්චෙව, ඨපෙත්වාභිඤ්ඤමානසං.

තෙචත්තාලීස ¶ විඤ්ඤෙය්යා, එකෙකාරම්මණා පන;

මනොධාතුත්තයං තත්ථ, පඤ්චාරම්මණමීරිතං.

තෙචත්තාලීස සෙසානි, ඡළාරම්මණිකා මතා;

තථා ච තිවිධං චිත්තං, කුසලාකුසලාදිතො.

අහෙතුං එකහෙතුඤ්ච, ද්විහෙතුඤ්ච තිහෙතුකං;

එවං චතුබ්බිධං චිත්තං, විඤ්ඤාතබ්බං විභාවිනා.

හෙට්ඨා මයාපි නිද්දිට්ඨා, අට්ඨාරස අහෙතුකා;

විචිකිච්ඡුද්ධච්චසංයුත්තං, එකහෙතුමුදීරිතං.

කාමෙ ¶ ද්වාදසධා පුඤ්ඤ-විපාකක්රියතො පන;

දසධාකුසලා චාති, බාවීසති දුහෙතුකා.

කාමෙ ¶ ද්වාදසධා පුඤ්ඤ-විපාකක්රියතො පන;

සබ්බං මහග්ගතඤ්චෙව, අප්පමාණං තිහෙතුකං.

රූපීරියාපථවිඤ්ඤත්ති-ජනකාජනකාදිතො;

එවඤ්චාපි හි තං චිත්තං, හොති සබ්බං චතුබ්බිධං.

ද්වාදසාකුසලා තත්ථ, කුසලා කාමධාතුයා;

තථා දස ක්රියා කාමෙ, අභිඤ්ඤාමානසං ද්වයං.

සමුට්ඨාපෙන්ති රූපානි, කප්පෙන්ති ඉරියාපථං;

ජනයන්ති ච විඤ්ඤත්තිං, ඉමෙ ද්වත්තිංස මානසා.

කුසලා ච ක්රියා චෙව, තෙ මහග්ගතමානසා;

අට්ඨානාසවචිත්තානි, ඡබ්බීසති ච මානසා.

සමුට්ඨාපෙන්ති රූපානි, කප්පෙන්ති ඉරියාපථං;

චොපනං න ච පාපෙන්ති, ද්විකිච්චා නියතා ඉමෙ.

ඨපෙත්වා දස විඤ්ඤාණෙ, විපාකා ද්වීසු භූමිසු;

ක්රියා චෙව මනොධාතු, ඉමානෙකූනවීසති.

සමුට්ඨාපෙන්ති ¶ රූපානි, න කරොන්තිතරද්වයං;

පුන ද්වෙපඤ්චවිඤ්ඤාණා, විපාකා ච අරූපිසු.

සබ්බෙසං සන්ධිචිත්තඤ්ච, චුතිචිත්තඤ්චාරහතො;

න කරොන්ති තිකිච්චානි, ඉමෙ සොළස මානසා.

එකද්විතිචතුට්ඨාන-පඤ්චට්ඨානපභෙදතො;

පඤ්චධා චිත්තමක්ඛාසි, පඤ්චනිම්මලලොචනො.

කුසලාකුසලා සබ්බෙ, චිත්තුප්පාදා මහාක්රියා;

මහග්ගතා ක්රියා චෙව, චත්තාරො ඵලමානසා.

සබ්බෙව ¶ පඤ්චපඤ්ඤාස, නිප්පපඤ්චෙන සත්ථුනා;

ජවනට්ඨානතොයෙව, එකට්ඨානෙ නියාමිතා.

පුන ද්වෙපඤ්චවිඤ්ඤාණා, දස්සනෙ සවනෙ තථා;

ඝායනෙ සායනෙ ඨානෙ, ඵුසනෙ පටිපාටියා.

මනොධාතුත්තිකං ඨානෙ, ආවජ්ජනෙ පටිච්ඡනෙ;

අට්ඨසට්ඨි භවන්තෙතෙ, එකට්ඨානිකතං ගතා.

පුන ද්විට්ඨානිකං නාම, චිත්තද්වයමුදීරිතං;

සොමනස්සයුතං පඤ්ච-ද්වාරෙ සන්තීරණං සියා.

තදාරම්මණං ඡද්වාරෙ, බලවාරම්මණෙ සති;

තථා වොට්ඨබ්බනං හොති, පඤ්චද්වාරෙසු වොට්ඨබො.

මනොද්වාරෙසු සබ්බෙසං, හොති ආවජ්ජනං පන;

ඉදං ද්විට්ඨානිකං නාම, හොති චිත්තද්වයං පන.

පටිසන්ධිභවඞ්ගස්ස, චුතියා ඨානතො පන;

මහග්ගතවිපාකා තෙ, නව තිට්ඨානිකා මතා.

අට්ඨ ¶ කාමා මහාපාකා, පටිසන්ධිභවඞ්ගතො;

තදාරම්මණතො චෙව, චුතිට්ඨානවසෙන ච.

චතුට්ඨානිකචිත්තානි ¶ , අට්ඨ හොන්තීති නිද්දිසෙ;

කුසලාකුසලපාකං තු-පෙක්ඛාසහගතද්වයං.

සන්තීරණං භවෙ පඤ්ච-ද්වාරෙ ඡද්වාරිකෙසු ච;

තදාරම්මණතං යාති, බලවාරම්මණෙ සති.

පටිසන්ධිභවඞ්ගානං, චුතිට්ඨානවසෙන ච;

පඤ්චට්ඨානිකචිත්තන්ති, ඉදං ද්වයමුදීරිතං.

පඤ්චකිච්චං ¶ ද්වයං චිත්තං, චතුකිච්චං පනට්ඨකං;

තිකිච්චං නවකං ද්වෙ තු, ද්විකිච්චා සෙසමෙකකං.

භවඞ්ගාවජ්ජනඤ්චෙව, දස්සනං සම්පටිච්ඡනං;

සන්තීරණං වොට්ඨබ්බනං, ජවනං භවති සත්තමං.

ඡබ්බිධං හොති තං ඡන්නං, විඤ්ඤාණානං පභෙදතො;

සත්තධා සත්තවිඤ්ඤාණ-ධාතූනං තු පභෙදතො.

එකෙකාරම්මණං ඡක්කං, පඤ්චාරම්මණභෙදතො;

ඡළාරම්මණතො චෙව, හොති අට්ඨවිධං මනො.

තත්ථ ද්වෙපඤ්චවිඤ්ඤාණා, හොන්ති එකෙකගොචරා;

රූපාරම්මණිකා ද්වෙ තු, ද්වෙ ද්වෙ සද්දාදිගොචරා.

සබ්බං මහග්ගතං චිත්තං, පඤ්චාභිඤ්ඤාවිවජ්ජිතං;

සබ්බං ලොකුත්තරඤ්චෙති, එකෙකාරම්මණං භවෙ.

එකෙකාරම්මණං ඡක්ක-මිදං ඤෙය්යං විභාවිනා;

පඤ්චාරම්මණිකං නාම, මනොධාතුත්තයං භවෙ.

කාමාවචරචිත්තානි, චත්තාලීසං තථෙකකං;

අභිඤ්ඤානි ච සබ්බානි, ඡළාරම්මණිකානිති.

චිත්තං නවවිධං හොති, සත්තවිඤ්ඤාණධාතුසු;

පච්ඡිමඤ්ච තිධා කත්වා, කුසලාකුසලාදිතො.

පුඤ්ඤාපුඤ්ඤවසෙනෙව ¶ , විපාකක්රියභෙදතො;

ඡසත්තතිවිධො භෙදො, මනොවිඤ්ඤාණධාතුයා.

මනොධාතුං ද්විධා කත්වා, විපාකක්රියභෙදතො;

නවධා පුබ්බවුත්තෙහි, දසධා හොති මානසං.

ධාතුද්වයං ¶ තිධා කත්වා, පච්ඡිමං පුන පණ්ඩිතො;

එකාදසවිධං චිත්තං, හොතීති පරිදීපයෙ.

මනොවිඤ්ඤාණධාතුම්පි, කුසලාකුසලාදිතො;

චතුධා විභජිත්වාන, වදෙ ද්වාදසධා ඨිතං.

භවෙ ¶ චුද්දසධා චිත්තං, චුද්දසට්ඨානභෙදතො;

පටිසන්ධිභවඞ්ගස්ස, චුතියාවජ්ජනස්ස ච.

පඤ්චන්නං දස්සනාදීනං, සම්පටිච්ඡනචෙතසො;

සන්තීරණස්ස වොට්ඨබ්බ-ජවනානං වසෙන ච.

තදාරම්මණචිත්තස්ස, තථෙව ඨානභෙදතො;

එවං චුද්දසධා චිත්තං, හොතීති පරිදීපයෙ.

භූමිපුග්ගලනානාත්ත-වසෙන ච පවත්තිතො;

බහුධා පනිදං චිත්තං, හොතීති ච විභාවයෙ.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ එකවිධාදිනිද්දෙසො නාම

භූමිපුග්ගලචිත්තුප්පත්තිනිද්දෙසො

ඉතො ¶ ¶ පරං පවක්ඛාමි, බුද්ධිවුද්ධිකරං නයං;

චිත්තානං භූමීසුප්පත්තිං, පුග්ගලානං වසෙන ච.

දෙවාචෙව ¶ මනුස්සා ච, තිස්සො වාපායභූමියො;

ගතියො පඤ්ච නිද්දිට්ඨා, සත්ථුනා තු තයො භවා.

භූමියො තත්ථ තිංසෙව, තාසු තිංසෙව පුග්ගලා;

භූමීස්වෙතාසු උප්පන්නා, සබ්බෙ ච පන පුග්ගලා.

පටිසන්ධිකචිත්තානං, වසෙනෙකූනවීසති;

පටිසන්ධි ච නාමෙසා, දුවිධා සමුදීරිතා.

අචිත්තකා සචිත්තා ච, අසඤ්ඤීනමචිත්තකා;

සෙසා සචිත්තකා ඤෙය්යා, සා පනෙකූනවීසති.

පටිසන්ධිවසෙනෙව, හොන්ති වීසති පුග්ගලා;

ඉධ චිත්තාධිකාරත්තා, අචිත්තා න ච උද්ධටා.

අහෙතුද්විතිහෙතූති, පුග්ගලා තිවිධා සියුං;

අරියා පන අට්ඨාති, සබ්බෙ එකාදසෙරිතා.

එතෙසං පන සබ්බෙසං, පුග්ගලානං පභෙදතො;

චිත්තානං භූමීසුප්පත්තිං, භණතො මෙ නිබොධථ.

තිංසභූමීසු චිත්තානි, කති ජායන්ති මෙ වද;

චුද්දසෙව තු චිත්තානි, හොන්ති සබ්බාසු භූමිසු.

සදා වීසති චිත්තානි, කාමෙයෙව භවෙ සියුං;

පඤ්ච රූපභවෙයෙව, චත්තාරෙව අරූපිසු.

කාමරූපභවෙස්වෙව ¶ , අට්ඨාරස භවන්ති හි;

ද්වෙචත්තාලීස චිත්තානි, හොන්ති තීසු භවෙසුපි.

ඨපෙත්වා පන සබ්බාසං, චතස්සොපායභූමියො;

තෙරසෙව ච චිත්තානි, හොන්ති ඡබ්බීසභූමිසු.

අපරානි ¶ චතස්සොපි, ඨපෙත්වාරුප්පභූමියො;

චිත්තානි පන ජායන්ති, ඡ ච ඡබ්බීසභූමිසු.

සුද්ධාවාසිකදෙවානං ¶ , ඨපෙත්වා පඤ්ච භූමියො;

පඤ්ච චිත්තානි ජායන්තෙ, පඤ්චවීසතිභූමිසු.

අපරානි දුවෙ හොන්ති, පඤ්චවීසතිභූමිසු;

ඨපෙත්වා නෙවසඤ්ඤඤ්ච, චතස්සොපායභූමියො.

ද්වෙපි චිත්තානි ජායන්ති, චතුවීසතිභූමිසු;

ආකිඤ්චඤ්ඤං නෙවසඤ්ඤඤ්ච, ඨපෙත්වාපායභූමියො.

අපායභූමියො හිත්වා, තිස්සො ආරුප්පභූමියො;

ද්වෙයෙව පන චිත්තානි, හොන්ති තෙවීසභූමිසු.

අරූපෙ ච අපායෙ ච, ඨපෙත්වා අට්ඨ භූමියො;

එකාදසවිධං චිත්තං, හොන්ති ද්වාවීසභූමිසු.

සුද්ධාවාසෙ අපායෙ ච, ඨපෙත්වා නව භූමියො;

එකවීසාසු නිච්චම්පි, චත්තාරොව භවන්ති හි.

එකං සත්තරසස්වෙව, චිත්තං ජායති භූමිසු;

සුද්ධාවාසෙ ඨපෙත්වා තු, අපායාරුප්පභූමියො.

ද්වාදසෙව තු ජායන්තෙ, එකාදසසු භූමිසු;

ඨපෙත්වා පන සබ්බාපි, භූමියො හි මහග්ගතා.

කාමාවචරදෙවානං, මනුස්සානං වසෙන තු;

අට්ඨ චිත්තානි ජායන්තෙ, සදා සත්තසු භූමිසු.

පඤ්චමජ්ඣානපාකෙකො ¶ , ජායතෙ ඡසු භූමිසු;

චත්තාරි පන චිත්තානි, තීසු තීස්වෙව භූමිසු.

චත්තාරි ¶ පන චිත්තානි, හොන්ති එකෙකභූමිසු;

අරූපාවචරපාකානං, වසෙන පරිදීපයෙ.

නරකාදීස්වපායෙසු, චතූසුපි ච ජායරෙ;

ද්වෙපඤ්ඤාසාවසෙසානි, නුප්පජ්ජන්ති කදාචිපි.

කාමෙ දෙවමනුස්සානං, නව පාකා මහග්ගතා;

නෙව ජායන්ති ජායන්ති, අසීති හදයා සදා.

කාමෙ අට්ඨ මහාපාකා, දොමනස්සද්වයම්පි ච;

තථා ඝානාදිවිඤ්ඤාණ-ත්තයං පාකා අපුඤ්ඤජා.

නත්ථි ආරුප්පපාකා ච, රූපාවචරභූමියං;

ඉමෙහි සහ චිත්තෙහි, තයො මග්ගා ඵලද්වයං.

චත්තාරො දිට්ඨිසංයුත්තා, විචිකිච්ඡායුතම්පි ච;

චත්තාරො හෙට්ඨිමා පාකා, සුද්ධාවාසෙ න ලබ්භරෙ.

සෙසානි එකපඤ්ඤාස, චිත්තානි පන ලබ්භරෙ;

රූපාවචරිකා සබ්බෙ, විපාකා කාමධාතුයා.

දොමනස්සාදිමග්ගො ච, ක්රියා ච ද්වෙ අහෙතුකා;

තෙචත්තාලීස චිත්තානි, නත්ථි ආරුප්පභූමියං.

එවං ¶ භූමිවසෙනෙව, චිත්තුප්පත්තිං විභාවයෙ;

තථා එකාදසන්නම්පි, පුග්ගලානං වසෙන ච.

අහෙතුකස්ස සත්තස්ස, ජායන්තෙ පඤ්චභූමිසු;

ද්වෙපඤ්ඤාසාවසෙසානි, න ජායන්ති කදාචිපි.

අහෙතුකස්ස වුත්තෙහි, කාමපාකා දුහෙතුකා;

දුහෙතුකස්ස ජායන්තෙ, චත්තාලීසං තථෙකකං.

සබ්බෙ මහග්ගතා චෙව, සබ්බෙපි ච අනාසවා;

තිහෙතුකා විපාකා ච, කාමෙ නව ක්රියාපි ච.

දුහෙතුනො න ජායන්ති, චත්තාලීසං තථාට්ඨ ච;

කාමාවචරසත්තස්ස, තිහෙතුපටිසන්ධිනො.

පුථුජ්ජනස්ස ජායන්තෙ, චතුපඤ්ඤාස මානසා;

ද්විහෙතුකස්ස වුත්තානි, චත්තාලීසං තථෙකකං.

චත්තාරො ඤාණසංයුත්තා, විපාකා කාමධාතුයා;

රූපාරූපෙසු පුඤ්ඤානි, චතුපඤ්ඤාස මානසා.

පුථුජ්ජනස්ස ජායන්තෙ, පඤ්චතිංස න ජායරෙ;

ඡදෙවෙසු මනුස්සෙසු, සොතාපන්නස්ස දෙහිනො.

පඤ්ඤාසෙවස්ස චිත්තානි, ජායන්තීති විනිද්දිසෙ;

නවතිංසෙව චිත්තානි, නුප්පජ්ජන්තීති දීපයෙ.

සොතාපන්නස්ස වුත්තානි, ඨපෙත්වා පඨමං ඵලං;

අත්තනොව ඵලෙනස්ස, සකදාගාමිනො සියුං.

සොතාපන්නස්ස ¶ ¶ වුත්තානි, ඨපෙත්වා පටිඝද්වයං;

දුතියං ච ඵලං හිත්වා, යානි චිත්තානි තානිති;

අනාගාමිස්ස සත්තස්ස, ජායන්තීති විනිද්දිසෙ.

කති චිත්තානි ජායන්තෙ, කාමෙ අරහතො පන;

චත්තාරීසඤ්ච චත්තාරි, කාමෙ අරහතො සියුං.

මග්ගට්ඨානං චතුන්නම්පි, පුග්ගලානං සකං සකං;

මග්ගචිත්තං සියා තෙසං, එකචිත්තක්ඛණා හි තෙ.

පුථුජ්ජනස්ස තීස්වෙව, පඨමජ්ඣානභූමිසු;

පඤ්චතිංසෙව චිත්තානි, ජායන්තෙති විනිද්දිසෙ.

ඝානාදීසු ච විඤ්ඤාණ-ත්තයං සත්ත අපුඤ්ඤජා;

මහාපාකා තථා පාකා, උපරිජ්ඣානභූමිකා.

විපාකාපි ච ආරුප්පා, දොමනස්සද්වයම්පි ච;

අට්ඨාරස ක්රියා චෙව, අට්ඨ ලොකුත්තරානි ච.

පඨමජ්ඣානනිබ්බත්ත-පුථුජ්ජනසරීරිනො;

එතානි චතුපඤ්ඤාස, චිත්තානි න ච ලබ්භරෙ.

සොතාපන්නස්ස ¶ චිත්තානි, තත්ථෙකතිංස ජායරෙ;

පුථුජ්ජනස්ස වුත්තෙසු, හිත්වා චාපුඤ්ඤපඤ්චකං.

සකදාගාමිනො තත්ථ, ඨපෙත්වා පඨමං ඵලං;

එකතිංසෙව ජායන්තෙ, පක්ඛිපිත්වා සකං ඵලං.

අනාගාමිස්ස තත්ථෙව, ඨපෙත්වා දුතියං ඵලං;

එකතිංසෙව ජායන්තෙ, ඵලචිත්තෙන අත්තනො.

විඤ්ඤාණං චක්ඛුසොතානං, පුඤ්ඤජං සම්පටිච්ඡනං;

සන්තීරණද්වයඤ්චෙව, ක්රියචිත්තානි වීසති.

අරහත්තඵලං ¶ ¶ පාකො, පඨමජ්ඣානසම්භවො;

සත්තවීසති චිත්තානි, අරහන්තස්ස ජායරෙ.

පුථුජ්ජනස්ස තීස්වෙව, දුතියජ්ඣානභූමිසු;

ඡත්තිංස දුතියජ්ඣාන-තතියජ්ඣානපාකතො.

පුථුජ්ජනස්ස වුත්තෙසු, හිත්වා වාපුඤ්ඤපඤ්චකං;

සොතාපන්නස්ස බාත්තිංස, ඵලෙන සහ අත්තනො.

සොතාපන්නස්ස වුත්තෙසු, ඨපෙත්වා පඨමං ඵලං;

බාත්තිංස ඵලචිත්තෙන, සකදාගාමිස්ස අත්තනො.

සකදාගාමීසු වුත්තෙසු, ඨපෙත්වා දුතියං ඵලං;

අනාගාමිඵලෙනස්ස, බාත්තිංසෙව භවන්ති හි.

අරහන්තස්ස තීස්වෙව, අට්ඨවීසති අත්තනො;

ඵලෙන දුතියජ්ඣාන-තතියජ්ඣානපාකතො.

පරිත්තකසුභාදීනං, දෙවානං තීසු භූමිසු;

පඤ්චතිංසෙව ජායන්තෙ, චතුත්ථජ්ඣානපාකතො.

සොතාපන්නස්ස තත්ථෙක-තිංස චිත්තානි ජායරෙ;

සකදාගාමිනො එවං, තථානාගාමිනොපි ච.

ඛීණාසවස්ස තත්ථෙව, සත්තවීසති මානසා;

තථා වෙහප්ඵලෙ චාපි, සබ්බෙසං හොන්ති මානසා.

එකතිංසෙව චිත්තානි, සුද්ධාවාසිකභූමිසු;

අනාගාමිකසත්තස්ස, හොන්තීති පරිදීපයෙ.

අරහතො පන තත්ථෙව, මානසා සත්තවීසති;

එවං රූපීසු චිත්තානි, විඤ්ඤෙය්යානි විභාවිනා.

චතුවීසති ¶ චිත්තානි, පඨමාරුප්පභූමියං;

පුථුජ්ජනස්ස සත්තස්ස, ජායන්තීති විනිද්දිසෙ.

සොතාපන්නස්ස ¶ තත්ථෙව, ඨපෙත්වාපුඤ්ඤපඤ්චකං;

සමවීසති චිත්තානි, ඵලෙන සහ අත්තනො.

සකදාගාමිනො තත්ථ, තථානාගාමිනොපි ච;

ජායන්ති වීස චිත්තානි, පුබ්බපුබ්බඵලං විනා.

ඛීණාසවස්ස තත්ථෙව, දසපඤ්ච ච මානසා;

පුථුජ්ජනස්ස සත්තස්ස, දුතියාරුප්පභූමියං.

හොන්ති ¶ තෙවීස චිත්තානි, ඉති වත්වා විභාවයෙ;

තිණ්ණන්නම්පෙත්ථ සෙඛානං, චිත්තානෙකූනවීසති.

චුද්දසෙව තු චිත්තානි, දුතියාරුප්පභූමියං;

ක්රියාද්වාදස පාකෙකො, ඵලං ඛීණාසවස්ස තු.

පුථුජ්ජනස්ස සත්තස්ස, තතියාරුප්පභූමියං;

බාවීසති ච චිත්තානි, භවන්තීති පකාසයෙ.

අට්ඨාරසෙව චිත්තානි, සොතාපන්නස්ස ජායරෙ;

සකදාගාමිනො තානි, ඨපෙත්වා පඨමං ඵලං.

සකදාගාමිවුත්තෙසු, ඨපෙත්වා දුතියං ඵලං;

අට්ඨාරසෙව චිත්තානි, අනාගාමිස්ස ජායරෙ.

තෙරසෙව ච චිත්තානි, තතියාරුප්පභූමියං;

ඛීණාසවස්ස සත්තස්ස, භවන්තීති විනිද්දිසෙ.

එකවීසති චිත්තානි, චතුත්ථාරුප්පභූමියං;

පුථුජ්ජනස්ස සත්තස්ස, ජායන්තීති විනිද්දිසෙ.

සොතාපන්නස්ස ¶ සත්තස්ස, සත්තරස පකාසයෙ;

සකදාගාමිනො තානි, ඨපෙත්වා පඨමං ඵලං.

සකදාගාමිවුත්තෙසු, ඨපෙත්වා දුතියං ඵලං;

හොන්ති සත්තරසෙවස්ස, අනාගාමිස්ස මානසා.

ද්වාදසෙව ¶ තු චිත්තානි, චතුත්ථාරුප්පභූමියං;

ජායන්ති අරහන්තස්ස, ඉති වත්වා විභාවයෙ.

හෙට්ඨිමානං අරූපීනං, බ්රහ්මානං උපරූපරි;

අරූපකුසලා චෙව, උප්පජ්ජන්ති ක්රියාපි ච.

උද්ධමුද්ධමරූපීනං, හෙට්ඨිමා හෙට්ඨිමා පන;

ආරුප්පානෙව ජායන්තෙ, දිට්ඨාදීනවතො කිර.

ඨපෙත්වා පඨමං මග්ගං, කුසලානුත්තරා තයො;

කාමාවචරපුඤ්ඤානි, අපුඤ්ඤානි තථා දස.

චත්තාරාරුප්පපුඤ්ඤානි, සබ්බෙ පාකා අනුත්තරා;

පඨමාරුප්පපාකො ච, නව කාමක්රියාපි ච.

ආරුප්පාපි ක්රියා සබ්බා, තෙචත්තාලීස මානසා;

උප්පජ්ජන්ති පනෙතානි, පඨමාරුප්පභූමියං.

සබ්බො කාමවිපාකො ච, සබ්බො රූපොමහග්ගතො;

චිත්තුප්පාදො මනොධාතු, දොමනස්සද්වයම්පි ච.

ආදිමග්ගො තයො පාකා, ආරුප්පා ච තථූපරි;

ඡචත්තාලීස නත්ථෙත්ථ, පඨමාරුප්පභූමියං.

වුත්තෙසු පන චිත්තෙසු, පඨමාරුප්පභූමියං;

ඨපෙත්වා පඨමාරුප්ප-ත්තයං පාකො ච අත්තනො.

තාලීසෙතානි ¶ ජායන්තෙ, දුතියාරුප්පභූමියං;

එවං සෙසද්වයෙ ඤෙය්යා, හිත්වා හෙට්ඨිමහෙට්ඨිමං.

අත්තනො ¶ අත්තනො පාකා, චත්තාරො ච අනාසවා;

විපාකා හොන්ති සබ්බෙව, චතූස්වාරුප්පභූමිසු.

වොට්ඨබ්බනෙන චිත්තෙන, කාමෙ අට්ඨ මහාක්රියා;

චතස්සොපි ච ආරුප්පා, තෙරසෙව ක්රියා සියුං.

ඛීණාසවස්ස ¶ ජායන්තෙ, පඨමාරුප්පභූමියං;

ද්වාදසෙව ක්රියා හොන්ති, දුතියාරුප්පභූමියං.

එකාදස ක්රියා හොන්ති, තතියාරුප්පභූමියං;

දසෙව ච ක්රියා ඤෙය්යා, චතුත්ථාරුප්පභූමියං.

අරහතො පන චිත්තානි, හොන්ති එකූනවීසති;

අරහත්තං ක්රියා සබ්බා, ඨපෙත්වාවජ්ජනද්වයං.

චතුන්නඤ්ච ඵලට්ඨානං, තිහෙතුකපුථුජ්ජනෙ;

තෙරසෙව ච චිත්තානි, භවන්තීති පකාසයෙ.

චත්තාරො ඤාණසංයුත්තා, මහාපාකා තථා නව;

රූපාරූපවිපාකා ච, තෙරසෙව භවන්තිමෙ.

චතුන්නඤ්ච ඵලට්ඨානං, දුහෙතුකපුථුජ්ජනෙ;

ඤාණහීනානි චත්තාරි, විපාකා එව ජායරෙ.

පුථුජ්ජනානං තිණ්ණම්පි, චතුන්නං අරියදෙහිනං;

සත්තරසෙව චිත්තානි, සත්තන්නම්පි භවන්ති හි.

විඤ්ඤාණානි දුවෙ පඤ්ච, මනොධාතුත්තයම්පි ච;

සන්තීරණානි වොට්ඨබ්බං, හොන්ති සත්තරසෙවිමෙ.

හෙට්ඨා තිණ්ණං ඵලට්ඨානං, තිහෙතුකපුථුජ්ජනෙ;

නවෙව කුසලා හොන්ති, චතුන්නම්පි මහග්ගතා.

තිණ්ණං ¶ පුථුජ්ජනානඤ්ච, තිණ්ණමරියානමාදිතො;

තෙරසෙව තු චිත්තානි, උප්පජ්ජන්තීති නිද්දිසෙ.

අට්ඨෙව කාමපුඤ්ඤානි, දිට්ඨිහීනා අපුඤ්ඤතො;

චත්තාරොපි ච උද්ධච්ච-සංයුත්තඤ්චාති තෙරස.

හෙට්ඨා ද්වින්නං ඵලට්ඨානං, තථා සබ්බපුථුජ්ජනෙ;

දොමනස්සයුත්තං චිත්තං, ද්වයමෙව තු ජායතෙ.

තිණ්ණං ¶ පුථුජ්ජනානං තු, පඤ්චෙව පන ජායරෙ;

චත්තාරි දිට්ඨියුත්තානි, විචිකිච්ඡායුතම්පි ච.

මග්ගට්ඨානං චතුන්නම්පි, මග්ගචිත්තං සකං සකං;

එකමෙව භවෙ තෙසං, ඉති වත්වා විභාවයෙ.

මයා භවෙසු චිත්තානං, පුග්ගලානං වසෙන ච;

භික්ඛූනං පාටවත්ථාය, චිත්තුප්පත්ති පකාසිතා.

එවං සබ්බමිදං චිත්තං, භූමිපුග්ගලභෙදතො;

බහුධාපි ච හොතීති, විඤ්ඤාතබ්බං විභාවිනා.

සක්කා ¶ වුත්තානුසාරෙන, භෙදො ඤාතුං විභාවිනා;

ගන්ථවිත්ථාරභීතෙන, සංඛිත්තං පනිදං මයා.

පුබ්බාපරං විලොකෙත්වා, චින්තෙත්වා ච පුනප්පුනං;

අත්ථං උපපරික්ඛිත්වා, ගහෙතබ්බං විභාවිනා.

සදා සාධු චින්තෙති වාචෙති යො තං,

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ භූමිපුග්ගලවසෙන චිත්තුප්පත්තිනිද්දෙසො නාම

එතෙසං ¶ ¶ ¶ පන චිත්තානං, ආරම්මණමිතො පරං;

දස්සයිස්සාමහං තෙන, විනා නත්ථි හි සම්භවො.

රූපං සද්දං ගන්ධං රසං, ඵොට්ඨබ්බං ධම්මමෙව ච;

ඡධා ආරම්මණං ආහු, ඡළාරම්මණකොවිදා.

තත්ථ භූතෙ උපාදාය, වණ්ණො චතුසමුට්ඨිතො;

සනිදස්සනපටිඝො, රූපාරම්මණසඤ්ඤිතො.

දුවිධො හි සමුද්දිට්ඨො, සද්දො චිත්තොතුසම්භවො;

සවිඤ්ඤාණකසද්දොව, හොති චිත්තසමුට්ඨිතො.

ධරීයතීති ගච්ඡන්තො, ගන්ධො සූචනතොපි වා;

අයං චතුසමුට්ඨානො, ගන්ධාරම්මණසම්මතො.

රසමානා රසන්තීති, රසොති පරිකිත්තිතො;

සොව චතුසමුට්ඨානො, රසාරම්මණනාමකො.

ඵුසීයතීති ඵොට්ඨබ්බං, පථවීතෙජවායවො;

ඵොට්ඨබ්බං චතුසම්භූතං, ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං මතං.

සබ්බං නාමඤ්ච රූපඤ්ච, හිත්වා රූපාදිපඤ්චකං;

ලක්ඛණානි ච පඤ්ඤත්ති-ධම්මාරම්මණසඤ්ඤිතං.

ඡාරම්මණානි ¶ ලබ්භන්ති, කාමාවචරභූමියං;

තීණි රූපෙ පනාරූපෙ, ධම්මාරම්මණමෙකකං.

ඛණවත්ථුපරිත්තත්තා ¶ , ආපාථං න වජන්ති යෙ;

තෙ ධම්මාරම්මණා හොන්ති, යෙසං රූපාදයො කිර.

තෙ පටික්ඛිපිතබ්බාව, අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගොචරං;

නෙව පච්චනුභොන්තානං, මනො තෙසං තු ගොචරං.

තඤ්ච ¶ ‘‘පච්චනුභොතී’’ති, වුත්තත්තා පන සත්ථුනා;

රූපාදාරම්මණානෙව, හොන්ති රූපාදයො පන.

දිබ්බචක්ඛාදිඤාණානං, රූපාදීනෙව ගොචරා;

අනාපාථගතානෙව, තානීතිපි න යුජ්ජති.

යං රූපාරම්මණං හොන්තං, තං ධම්මාරම්මණං කථං;

එවං සති පනෙතෙසං, නියමොති කථං භවෙ.

සබ්බං ආරම්මණං එතං, ඡබ්බිධං සමුදීරිතං;

තං පරිත්තත්තිකාදීනං, වසෙන බහුධා මතං.

සබ්බො කාමවිපාකො ච, ක්රියාහෙතුද්වයම්පි ච;

පඤ්චවීසති එකන්තං, පරිත්තාරම්මණා සියුං.

ඉට්ඨාදිභෙදා පඤ්චෙව, රූපසද්දාදයො පන;

විඤ්ඤාණානං ද්විපඤ්චන්නං, ගොචරා පටිපාටියා.

රූපාදිපඤ්චකං සබ්බං, මනොධාතුත්තයස්ස තු;

තෙරසන්නං පනෙතෙසං, රූපක්ඛන්ධොව ගොචරො.

නාරූපං න ච පඤ්ඤත්තිං, නාතීතං න චනාගතං;

ආරම්මණං කරොන්තෙ ච, වත්තමානො හි ගොචරො.

තෙරසෙතානි චිත්තානි, ජායන්තෙ කාමධාතුයං;

චත්තාරි රූපාවචරෙ, නෙව කිඤ්චි අරූපිසු.

මහාපාකානමට්ඨන්නං ¶ ¶ , සන්තීරණත්තයස්සපි;

ඡසු ද්වාරෙසු රූපාදිඡපරිත්තානි ගොචරා.

රූපාදයො පරිත්තා ඡ, හසිතුප්පාදගොචරා;

පඤ්චද්වාරෙ පටුප්පන්නා, මනොද්වාරෙ තිකාලිකා.

දුතියාරුප්පචිත්තඤ්ච, චතුත්ථාරුප්පමානසං;

ඡබ්බිධං නියතං හොති, තං මහග්ගතගොචරං.

නිබ්බානාරම්මණත්තා හි, එකන්තෙන අනඤ්ඤතො;

අට්ඨානාසවචිත්තානං, අප්පමාණොව ගොචරො.

චත්තාරො ඤාණහීනා ච, කාමාවචරපුඤ්ඤතො;

ක්රියතොපි ච චත්තාරො, ද්වාදසාකුසලානි ච.

පරිත්තාරම්මණා චෙව, තෙ මහග්ගතගොචරා;

පඤ්ඤත්තාරම්මණත්තා හි, නවත්තබ්බාව හොන්ති තෙ.

චත්තාරො ඤාණසංයුත්තා, පුඤ්ඤතො ක්රියතොපි ච;

තථාභිඤ්ඤාද්වයඤ්චෙව, ක්රියාවොට්ඨබ්බනම්පි ච.

එකාදසන්නමෙතෙසං, තිවිධො හොති ගොචරො;

පඤ්ඤත්තාරම්මණත්තා හි, නවත්තබ්බාපි හොන්තිමෙ.

යානි වුත්තාවසෙසානි, චිත්තානි පන තානි හි;

නවත්තබ්බාරම්මණානීති, විඤ්ඤෙය්යානි විභාවිනා.

දුතියාරුප්පචිත්තඤ්ච ¶ , චතුත්ථාරුප්පමානසං;

ඡබ්බිධං පන එකන්ත-අතීතාරම්මණං සියා.

විඤ්ඤාණානං ද්විපඤ්චන්නං, මනොධාතුත්තයස්ස ච;

පඤ්ච රූපාදයො ධම්මා, පච්චුප්පන්නාව ගොචරා.

අට්ඨ ¶ ¶ කාමමහාපාකා, සන්තීරණත්තයම්පි ච;

හසිතුප්පාදචිත්තන්ති, ද්වාදසෙතෙ තු මානසා.

සියාතීතාරම්මණා පච්චු-ප්පන්නානාගතගොචරා;

කුසලාකුසලා කාමෙ, ක්රියතො නව මානසා.

අභිඤ්ඤාමානසා ද්වෙපි, සියාතීතාදිගොචරා;

සන්තපඤ්ඤත්තිකාලෙපි, නවත්තබ්බා භවන්තිමෙ.

සෙසානි පන සබ්බානි, රූපාරූපභවෙසුපි;

නවත්තබ්බානි හොන්තෙව, අතීතාරම්මණාදිනා.

කාමතො ච ක්රියා පඤ්ච, රූපතො පඤ්චමී ක්රියා;

චිත්තානං ඡන්නමෙතෙසං, නත්ථි කිඤ්චි අගොචරං.

නිබ්බානඤ්ච ඵලං මග්ගං, රූපඤ්චාරූපමෙව ච;

සක්කොන්ති ගොචරං කාතුං, කති චිත්තානි මෙ වද.

සක්කොන්ති ගොචරං කාතුං, චිත්තානෙකාදසාපි ච;

නිබ්බානඤ්ච ඵලං මග්ගං, රූපඤ්චාරූපමෙව ච.

චිත්තෙසු පන සබ්බෙසු, කති චිත්තානි මෙ වද;

අරහත්තඵලං මග්ගං, කාතුං සක්කොන්ති ගොචරං.

සබ්බෙසු පන චිත්තෙසු, ඡ ච චිත්තානි මෙ සුණ;

අරහත්තඵලං මග්ගං, කාතුං සක්කොන්ති ගොචරං.

චත්තාරො ඤාණසංයුත්තා, ක්රියා වොට්ඨබ්බනම්පි ච;

ක්රියාභිඤ්ඤා මනොධාතු, ඡ ච සක්කොන්ති ගොචරං.

චත්තාරො ¶ ¶ ඤාණසංයුත්තා-භිඤ්ඤාචිත්තඤ්ච පුඤ්ඤතො;

නාරහත්තං ඵලං මග්ගං, කාතුං සක්කොන්ති ගොචරං.

කස්මා අරහතො මග්ග-චිත්තං වා ඵලමානසං;

පුථුජ්ජනා වා සෙක්ඛා වා, න සක්කොන්ති හි ජානිතුං.

සකදාගාමී න ජානාති, අනාගාමිස්ස මානසං;

අනාගාමී න ජානාති, අරහන්තස්ස මානසං.

හෙට්ඨිමො ¶ හෙට්ඨිමො නෙව, ජානාති උපරූපරි;

උපරූපරි ජානාති, හෙට්ඨිමස්ස ච මානසං.

කුසලාරම්මණං කාමෙ, කුසලාකුසලස්ස ච;

අභිඤ්ඤාමානසස්සාපි, කුසලස්ස ක්රියස්ස ච.

කාමාවචරපාකස්ස, තථා කාමක්රියස්ස ච;

එතෙසං පන රාසීනං, ඡන්නං ආරම්මණං සියා.

රූපාවචරපුඤ්ඤානි, කාමපාකං තතො විනා;

පඤ්චන්නං පන රාසීනං, හොන්ති ආරම්මණානි හි.

ආරුප්පකුසලඤ්චාපි, තෙභූමකුසලස්ස ච;

තෙභූමකක්රියස්සාපි, තථෙවාකුසලස්සපි.

අරූපාවචරපාකානං ¶ ¶ , ද්වින්නං පන චතුත්ථදු;

ඉමෙසං අට්ඨරාසීනං, හොතාරම්මණපච්චයො.

අපරියාපන්නපුඤ්ඤම්පි, කාමාවචරතොපි ච;

රූපතො පඤ්චමස්සාපි, කුසලස්ස ක්රියස්ස ච.

චතුන්නං පන රාසීනං, හොති ආරම්මණං සදා;

කුසලස්ස ක්රියස්සාපි, තථෙවාකුසලස්ස ච;

කාමාවචරපාකානං, ඡන්නං රාසීනමීරිතං.

විපාකාරම්මණං කාමෙ, කාමාවචරතොපි ච;

රූපාවචරතො චෙව, කුසලස්ස ක්රියස්ස ච.

කාමාවචරපාකානං, තථෙවාකුසලස්ස ච;

ඡන්නඤ්ච පන රාසීනං, හොතාරම්මණපච්චයො.

විපාකාරම්මණං රූපෙ, කාමාවචරතොපි ච;

රූපාවචරතො චෙව, කුසලස්ස ක්රියස්ස ච.

අපුඤ්ඤස්සාති පඤ්චන්නං, රාසීනං හොති ගොචරො;

අරූපාවචරපාකෙසු, අයමෙව නයො මතො.

අපරියාපන්නපාකම්පි, කාමතො රූපතොපි ච;

කුසලස්ස ක්රියස්සාපි, හොති ආරම්මණං පන.

ක්රියචිත්තමිදං කාමෙ, කාමාවචරතොපි ච;

රූපාවචරතො චෙව, කුසලස්ස ක්රියස්ස ච.

කාමාවචරපාකස්ස, තථෙවාකුසලස්ස ච;

ඡන්නං රාසීනමෙතෙසං, හොතාරම්මණපච්චයො.

යං ¶ ක්රියාමානසං රූපෙ, කාමපාකං තතො විනා;

පඤ්චන්නං පන රාසීනං, හොති ආරම්මණං පන.

ක්රියාචිත්තං ¶ ¶ පනාරුප්පෙ, තෙසං පඤ්චන්නමෙව ච;

ආරුප්පස්ස ක්රියස්සාපි, ඡන්නං හොතෙව ගොචරො.

රූපං චතුසමුට්ඨානං, රූපාරම්මණසඤ්ඤිතං;

කාමාවචරපුඤ්ඤස්ස, තථෙව කුසලස්ස ච.

අභිඤ්ඤාද්වයචිත්තස්ස, කාමපාකක්රියස්ස ච;

ඡන්නං රාසීනමෙතෙසං, හොතාරම්මණපච්චයො.

නිබ්බානාරම්මණං කාම-රූපාවචරතො පන;

කුසලස්සුභයස්සාපි, කාමරූපක්රියස්ස ච.

අපරියාපන්නතො චෙව, ඵලස්ස කුසලස්ස ච;

ඡන්නං රාසීනමෙතෙසං, හොතාරම්මණපච්චයො.

නානප්පකාරකං සබ්බං, පඤ්ඤත්තාරම්මණං පන;

තෙභූමකස්ස පුඤ්ඤස්ස, තථෙවාකුසලස්ස ච.

රූපාරූපවිපාකස්ස, තෙභූමකක්රියස්ස ච;

නවන්නං පන රාසීනං, හොතාරම්මණපච්චයො.

රූපාරම්මණිකා ද්වෙ තු, ද්වෙ ද්වෙ සද්ධාදිගොචරා;

පඤ්චාරම්මණිකා නාම, චිත්තුප්පාදා තයො මතා.

ඉධෙකචත්තාලීසෙව, ඡළාරම්මණිකා මතා;

කාමාවචරචිත්තාන-මයමාරම්මණක්කමො.

පඤ්චාභිඤ්ඤා විවජ්ජෙත්වා, රූපාරූපා අනාසවා;

චිත්තුප්පාදා ඉමෙ සබ්බෙ, ධම්මාරම්මණගොචරා.

පඨමාරුප්පකුසලං, දුතියාරුප්පචෙතසො;

කුසලස්ස විපාකස්ස, ක්රියස්සාරම්මණං භවෙ.

පඨමාරුප්පපාකොයං ¶ , දුතියාරුප්පචෙතසො;

කුසලස්ස විපාකස්ස, ක්රියස්සාරම්මණං න හි.

පඨමං ¶ තු ක්රියාචිත්තං, දුතියාරුප්පචෙතසො;

න පුඤ්ඤස්ස න පාකස්ස, හොති ආරම්මණං පන.

පඨමං තු ක්රියාචිත්තං, දුතියාරුප්පචෙතසො;

ක්රියස්සාරම්මණං හොති, ඉති ඤෙය්යං විභාවිනා.

පුථුජ්ජනස්ස සෙක්ඛස්ස, අරූපාරම්මණං ද්විධා;

කුසලං කුසලස්සාපි, විපාකස්ස ච තං සියා.

ඛීණාසවස්ස භික්ඛුස්ස, පඨමාරුප්පමානසං;

ආරම්මණං තිධා හොති, ඉති වුත්තං මහෙසිනා.

ක්රියස්සාපි ක්රියා හොති, කුසලම්පි ක්රියස්ස ච;

කුසලං තු විපාකස්ස, එවං හොති තිධා පන.

තතියාරුප්පචිත්තම්පි, චතුත්ථාරුප්පචෙතසො;

එවමෙව ද්විධා චෙව, තිධා චාරම්මණං සියා.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ ආරම්මණවිභාගො නාම

එකූනතිංස කම්මානි, පාකා ද්වත්තිංස දස්සිතා;

තීසු ද්වාරෙසු කම්මානි, විපාකා ඡසු දිස්සරෙ.

කුසලං කාමලොකස්මිං, පවත්තෙ පටිසන්ධියං;

තං තං පච්චයමාගම්ම, දදාති විවිධං ඵලං.

එකාය චෙතනායෙකා, පටිසන්ධි පකාසිතා;

නානාකම්මෙහි නානා ච, භවන්ති පටිසන්ධියො.

තිහෙතුකං තු යං කම්මං, කාමාවචරසඤ්ඤිතං;

තිහෙතුකං දුහෙතුඤ්ච, විපාකං දෙත්යහෙතුකං.

දුහෙතුකං තු යං කම්මං, තං න දෙති තිහෙතුකං;

දුහෙතුකමහෙතුඤ්ච, විපාකං දෙති අත්තනො.

අසඞ්ඛාරමසඞ්ඛාරං ¶ , සසඞ්ඛාරම්පි දෙති හි;

සසඞ්ඛාරමසඞ්ඛාරං, සසඞ්ඛාරං ඵලං තථා.

එකාය චෙතනායෙත්ථ, කුසලස්ස ච සොළස;

විධා විපාකචිත්තානි, භවන්තීති පකාසයෙ.

ආරම්මණෙන හොතෙව, වෙදනාපරිවත්තනං;

තදාරම්මණචිත්තම්පි, ජවනෙන නියාමිතං.

කාමාවචරචිත්තෙන, කුසලෙනාදිනා පන;

තුල්යෙන පාකචිත්තෙන, ගහිතා පටිසන්ධි චෙ.

බලවාරම්මණෙ ¶ ඉට්ඨෙ, චක්ඛුස්සාපාථමාගතෙ;

මනොධාතු භවඞ්ගස්මිං, තාය ආවට්ටිතෙ පන.

වීථිචිත්තෙසු ජාතෙසු, චක්ඛුවිඤ්ඤාණකාදිසු;

ජායතෙ ජවනං හුත්වා, පඨමං කාමමානසං.

සත්තක්ඛත්තුං ජවිත්වාන, පඨමෙ කුසලෙ ගතෙ;

තදෙවාරම්මණං කත්වා, තෙනෙව සදිසං පුන.

විපාකං ජායතෙ චිත්තං, තදාරම්මණසඤ්ඤිතං;

සන්ධියා තුල්යතො මූල-භවඞ්ගන්ති පවුච්චතෙ.

තඤ්ච සන්තීරණං එත්ථ, දස්සනං සම්පටිච්ඡනං;

ගණනූපගචිත්තානි, චත්තාරෙව භවන්ති හි.

යදා හි දුතියං චිත්තං, කුසලං ජවනං තදා;

තෙන තුල්යවිපාකම්පි, තදාරම්මණකං සියා.

සන්ධියා අසමානත්තා, ද්වෙ නාමානිස්ස ලබ්භරෙ;

‘‘ආගන්තුකභවඞ්ග’’න්ති, ‘‘තදාරම්මණක’’න්ති ච.

යදා ¶ ¶ හි තතියං පුඤ්ඤං, ජවනං හොති තෙන ච;

සදිසං තතියං පාකං, තදාරම්මණකං සියා.

‘‘ආගන්තුකභවඞ්ග’’න්ති, ඉදම්පි ච පවුච්චති;

ඉමිනා පන සද්ධිං ඡ, පුරිමානි ච පඤ්චපි.

යදා චතුත්ථං කුසලං, ජවනං හොති තෙන ච;

තුල්යං චතුත්ථං පාකං තු, තදාරම්මණතං වජෙ.

ආගන්තුකභවඞ්ගං තු, තදාරම්මණනාමකං;

පුරිමානි ඡ පාකානි, ඉමිනා හොන්ති සත්ත තු.

තස්මිං ද්වාරෙ යදා ඉට්ඨ-මජ්ඣත්තාරම්මණං පන;

ආගච්ඡති තදාපාථං, තදා වුත්තනයෙනිධ.

ආරම්මණවසෙනෙව, වෙදනා පරිවත්තති;

උපෙක්ඛාසහිතං තස්මා, හොති සන්තීරණං මනො.

උපෙක්ඛාසහිතෙස්වෙව, ජවනෙසු චතූසුපි;

තෙහි තුල්යානි චත්තාරි, පාකචිත්තානි ජායරෙ.

වෙදනායාසමානත්තා, අච්චන්තං පුරිමෙහි තු;

හොන්ති පිට්ඨිභවඞ්ගානි, චත්තාරීති ච නාමතො.

පඤ්චිමානි විපාකානි, පුරිමෙහි ච සත්තහි;

සද්ධිං ද්වාදස පාකානි, භවන්තීති විනිද්දිසෙ.

චක්ඛුද්වාරෙ තථා එවං, සොතාදීස්වපි නිද්දිසෙ;

ද්වාදස ද්වාදස පාකා, සමසට්ඨි භවන්තිමෙ.

එකාය චෙතනායෙව, කම්මෙ ආයූහිතෙ පන;

සමසට්ඨි විපාකානි, උප්පජ්ජන්ති න සංසයො.

ගහිතාගහණෙනෙත්ථ ¶ ¶ , චක්ඛුද්වාරෙසු ද්වාදස;

සොතවිඤ්ඤාණකාදීනි, චත්තාරීති ච සොළස.

එවමෙව ¶ සසඞ්ඛාර-තිහෙතුකුසලෙනපි;

අසඞ්ඛාරසසඞ්ඛාරු-පෙක්ඛාසහගතෙහිපි.

කම්මෙ ආයූහිතෙ තෙසං, විපාකෙහි ච තීහිපි;

එසෙව ච නයො තෙහි, දින්නාය පටිසන්ධියා.

පඨමං ඉට්ඨමජ්ඣත්ත-ගොචරස්ස වසෙනිධ;

පවත්තිං පන දස්සෙත්වා, උපෙක්ඛාසහිතද්වයෙ.

දස්සෙතබ්බා තප්පච්ඡා තු, ඉට්ඨස්මිං ගොචරෙ ඉධ;

එකෙකස්මිං පන ද්වාරෙ, ද්වාදස ද්වාදසෙව තු.

ගහිතාගහණෙනෙත්ථ, පාකචිත්තානි සොළස;

පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව, ඤෙය්යං සබ්බමසෙසතො.

තිහෙතුකෙන කම්මෙන, පටිසන්ධි තිහෙතුකා;

භවතීති අයං වාරො, වුත්තො එත්තාවතා මයා.

සන්ධිමෙකං තු කම්මෙකං, ජනෙති න තතො පරං;

අනෙකානි විපාකානි, සඤ්ජනෙති පවත්තියං.

එකස්මා හි යථා බීජා, ජායතෙ එකමඞ්කුරං;

සුබහූනි ඵලානිස්ස, හොන්ති හෙතුපවත්තිතො.

දුහෙතුකෙන කම්මෙන, පටිසන්ධි දුහෙතුකා;

හොතීති හි අයං වාරො, අනුපුබ්බෙන ආගතො.

දුහෙතුකෙන කම්මෙන, සොමනස්සයුතෙනිධ;

අසඞ්ඛාරිකචිත්තෙන, කම්මෙ ආයූහිතෙ පන.

තෙන ¶ තුල්යෙන පාකෙන, ගහිතා පටිසන්ධි චෙ;

ඉට්ඨෙ ආරම්මණෙ චක්ඛු-ද්වාරෙ ආපාථමාගතෙ.

සොමනස්සයුතෙ ඤාණ-හීනෙ කුසලමානසෙ;

සත්තක්ඛත්තුං ජවිත්වාන, ගතෙ තස්මිං දුහෙතුකෙ.

තදෙවාරම්මණං ¶ කත්වා, ජායතෙ තදනන්තරං;

තංසරික්ඛකමෙකං තු, අසඞ්ඛාරිකමානසං.

තං හි මූලභවඞ්ගන්ති, තදාරම්මණමිච්චපි;

උභයම්පි ච තස්සෙව, නාමන්ති පරිදීපිතං.

දුහෙතුකසසඞ්ඛාරෙ, ජවිතෙපි ච තංසමං;

හොතාගන්තුකසඞ්ඛාතං, තදාරම්මණමානසං.

තථෙව ච දුහෙතූනං, ඉට්ඨමජ්ඣත්තගොචරෙ;

ද්වින්නං උපෙක්ඛායුත්තානං, ජවනානමනන්තරං.

ද්වෙ තාදිසානි ජායන්තෙ, තදාරම්මණමානසා;

තෙසං ‘‘පිට්ඨිභවඞ්ග’’න්ති, නාමං ‘‘ආගන්තුක’’න්ති ච.

සන්තීරණද්වයඤ්චෙව, දස්සනං සම්පටිච්ඡනං;

ඉමානි ච භවඞ්ගානි, චක්ඛුද්වාරෙ පනට්ඨ හි.

එවමට්ඨට්ඨ ¶ කත්වාන, ද්වාරෙසුපි ච පඤ්චසු;

චත්තාලීස විපාකානි, භවන්තීති පවත්තියං.

ගහිතාගහණෙනෙත්ථ, චක්ඛුද්වාරෙ පනට්ඨ ච;

සොතඝානාදිනා සද්ධිං, ද්වාදසෙව භවන්ති හි.

එකාය චෙතනායෙවං, කම්මෙ ආයූහිතෙ පන;

ද්වාදසෙව විපාකානි, භවන්තීති පකාසිතං.

දුහෙතුකත්තයෙනාපි ¶ , සෙසෙන සදිසෙන තු;

පාකෙනාදින්නසන්ධියා, අයමෙව නයො මතො.

දුහෙතුකෙන කම්මෙන, පටිසන්ධි දුහෙතුකා;

හොතීතිපි අයං වාරො, වුත්තො එත්තාවතා මයා.

දුහෙතුකෙන කම්මෙන, පටිසන්ධි අහෙතුකා;

හොතීති ච අයං වාරො, අනුපුබ්බෙන ආගතො.

දුහෙතුකෙසු ¶ චිත්තෙසු, කුසලෙසු චතූසුපි;

තෙසු අඤ්ඤතරෙනෙව, කම්මෙ ආයූහිතෙ පන.

තස්සෙව පාකභූතාය, ආදින්නපටිසන්ධිනො;

උපෙක්ඛාසහිතාහෙතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතුයා.

පටිසන්ධි න වත්තබ්බා, සා කම්මසදිසාති හි;

කම්මං දුහෙතුකං හොති, පටිසන්ධි අහෙතුකා.

තස්ස බුද්ධිමුපෙතස්ස, ඉට්ඨමජ්ඣත්තගොචරෙ;

ආපාථමාගතෙ චක්ඛු-ද්වාරෙ පුන ච දෙහිනො.

දුහෙතූනං චතුන්නම්පි, පුඤ්ඤානං යස්ස කස්සචි;

ජවනස්සාවසානස්මිං, අහෙතුකමිදං මනො.

තදාරම්මණභාවෙන, ජායතෙ නත්ථි සංසයො;

තං තු මූලභවඞ්ගඤ්ච, තදාරම්මණමෙව ච.

වීථිචිත්තෙසු ජාතෙසු, චක්ඛුවිඤ්ඤාණකාදිසු;

උපෙක්ඛාසහිතංයෙව, හොති සන්තීරණම්පි ච.

තෙසු එකං ඨපෙත්වාන, ගහිතාගහණෙනිධ;

ගණනූපගචිත්තානි, තීණියෙව භවන්ති හි.

ඉට්ඨෙ ¶ ආරම්මණෙ චක්ඛු-ද්වාරෙ ආපාථමාගතෙ;

තදා සන්තීරණඤ්චෙව, තදාරම්මණමානසං.

සොමනස්සයුතංයෙව, ගහෙත්වා තෙසු එකකං;

පුරිමානි ච තීණීති, චත්තාරොව භවන්ති හි.

එවං චත්තාරි චිත්තානි, ද්වාරෙසුපි ච පඤ්චසු;

හොන්ති වීසති චිත්තානි, විපාකානි පවත්තියං.

චක්ඛුද්වාරෙ තු චත්තාරි, ගහිතාගහණෙනිධ;

සොතඝානාදිනා සද්ධිං, හොතෙවාහෙතුකට්ඨකං.

අහෙතුපටිසන්ධිස්ස ¶ , න තදාරම්මණං භවෙ;

දුහෙතුකං තිහෙතුං වා, දුහෙතුපටිසන්ධිනො.

ජාතා ¶ සුගතියං යෙන, පාකෙන පටිසන්ධි තු;

තෙන තුල්යම්පි හීනං වා, තදාරම්මණකං භවෙ.

මනුස්සලොකං සන්ධාය, වුත්තඤ්චාහෙතුකට්ඨකං;

චතූසුපි අපායෙසු, පවත්තෙ පන ලබ්භති.

ථෙරො නෙරයිකානං තු, ධම්මං දෙසෙති වස්සති;

ගන්ධං වායුඤ්ච මාපෙති, යදා තෙසං තදා පන.

ථෙරං දිස්වා ච සුත්වා ච, ධම්මං ගන්ධඤ්ච ඝායතං;

පිවතඤ්ච ජලං වායුං, ඵුසතං මුදුමෙව ච.

චක්ඛුවිඤ්ඤාණකාදීනි, පුඤ්ඤජානෙව පඤ්චපි;

සන්තීරණද්වයං එකා, මනොධාතූති අට්ඨකං.

අයං තාව කථා ඉට්ඨ-ඉට්ඨමජ්ඣත්තගොචරෙ;

කාමාවචරපුඤ්ඤානං, ජවනානං වසෙනිධ.

නියමත්ථං ¶ තු යං වුත්තං, තදාරම්මණචෙතසො;

කුසලං පන සන්ධාය, තං වුත්තන්ති හි දීපිතං.

ඉධාකුසලචිත්තෙසු, සොමනස්සයුතෙසුපි;

ඉට්ඨෙ ආරම්මණෙ තෙසු, ජවිතෙසු චතූසුපි.

සොමනස්සයුතාහෙතු-මනොවිඤ්ඤාණධාතු හි;

තදාරම්මණභාවෙන, ජායතෙ තදනන්තරං.

ඡස්වාකුසලචිත්තෙසු, උපෙක්ඛාය යුතෙසු හි;

ගොචරෙ ඉට්ඨමජ්ඣත්තෙ, ජවිතෙසු අනන්තරං.

උපෙක්ඛාසහිතාහෙතු-මනොවිඤ්ඤාණධාතු හි;

තදාරම්මණභාවෙන, ජායතෙ පන පුඤ්ඤජා.

ඉට්ඨාරම්මණයොගස්මිං ¶ , කඞ්ඛතො උද්ධතස්ස වා;

සොමනස්සයුතං හොති, තදාරම්මණමානසං.

සොමනස්සයුතෙ චිත්තෙ, ජවනෙ ජවිතෙ පන;

ගවෙසිතබ්බා පඤ්චෙව, තදාරම්මණමානසා.

උපෙක්ඛාසහිතෙ චිත්තෙ, ජවනෙ ජවිතෙ පන;

ඡළෙව ගවෙසිතබ්බා, තදාරම්මණමානසා.

තිහෙතුසොමනස්සෙන, ආදින්නපටිසන්ධිනො;

ඣානතො පරිහීනස්ස, තං ඣානං පච්චවෙක්ඛතො.

දොමනස්සයුතං චිත්තං, හොති විප්පටිසාරිනො;

තස්ස කිං ජායතෙ බ්රූහි, තදාරම්මණමානසං.

පට්ඨානෙ පටිසිද්ධා හි, දොමනස්සඅනන්තරං;

සොමනස්සස්ස උප්පත්ති, දොමනස්සස්ස චස්ස වා.

මහග්ගතං ¶ පනාරබ්භ, ජවනෙ ජවිතෙපි ච;

තත්ථෙව පටිසිද්ධං තු, තදාරම්මණමානසං.

තස්මා ¶ භවඞ්ගපාතොව, තදාරම්මණමෙව වා;

න හොති කිං නු කාතබ්බං, වද ත්වං ආභිධම්මික.

උපෙක්ඛාසහිතාහෙතු-මනොවිඤ්ඤාණධාතු තු;

පුඤ්ඤාපුඤ්ඤවිපාකා හි, තදාරම්මණිකා සියා.

ආවජ්ජනං කිමස්සාති, නත්ථි තං ජායතෙ කථං;

භවඞ්ගාවජ්ජනානං කිං, මග්ගස්සානන්තරස්ස ච.

ඵලස්සපි නිරොධා ච, වුට්ඨහන්තස්ස භික්ඛුනො;

ඵලචිත්තස්ස වා එවං, නත්ථි ආවජ්ජනං කිර.

විනා ආවජ්ජනෙනාපි, හොති ජායතු මානසං;

කිමස්සාරම්මණං බ්රූහි, යදි ජානාසි පණ්ඩිත.

විනා ¶ ආරම්මණෙනෙව, න හි ජායති මානසං;

රූපාදීසු පරිත්තෙසු, යං කිඤ්චාරබ්භ ජායතෙ.

උතුබීජනියාමො ච, කම්මධම්මනියාමතා;

චිත්තස්ස ච නියාමොති, ඤෙය්යා පඤ්ච නියාමතා.

තත්ථ එකප්පහාරෙන, ඵලපුප්ඵාදිධාරණං;

රුක්ඛානං පන සබ්බෙසං, අයං උතුනියාමතා.

තෙසං තෙසං තු බීජානං, තංතංතුල්යඵලුබ්භවො;

මත්ථකෙ නාළිකෙරස්ස, ඡිද්දත්තං බීජජො අයං.

තිහෙතුකං තිහෙතුඤ්ච, දුහෙතුඤ්ච අහෙතුකං;

විපාකං තු යතො දෙති, අයං කම්මනියාමතා.

ජාතියං ¶ බොධිසත්තස්ස, මෙදනීකම්පනාදිකං;

විසෙසත්තමනෙකම්පි, අයං ධම්මනියාමතා.

ගොචරෙන පසාදස්මිං, ඝට්ටිතෙ පන තෙනිධ;

උප්පත්තාවජ්ජනාදීනං, අයං චිත්තනියාමතා.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ විපාකචිත්තප්පවත්තිනිද්දෙසො නාම

ඉදානි ¶ ¶ පන සබ්බෙසං, එතෙසං මානසං මයා;

පාටවත්ථාය භික්ඛූනං, කථීයති පකිණ්ණකං.

පන්ථමක්කටකො නාම, දිසාසු පන පඤ්චසු;

තත්ථ සුත්තං පසාරෙත්වා, ජාලමජ්ඣෙ නිපජ්ජති.

පඨමාය දිසායෙත්ථ, සුත්තෙ පන පසාරිතෙ;

පාණකෙන පටඞ්ගෙන, ඝට්ටිතෙ මක්ඛිකාය වා.

නිපන්නට්ඨානතො කිඤ්චි, චලිත්වා උණ්ණනාභි තු;

ගන්ත්වා සුත්තානුසාරෙන, යූසං පිවති තස්ස සා.

පුනාගන්ත්වාන තත්ථෙව, නිපජ්ජති යථාසුඛං;

එවමෙව කරොතෙව, දිසාසු දුතියාදිසු.

පසාදා ¶ පඤ්ච දට්ඨබ්බා, සුත්තං පඤ්චදිසාස්විව;

චිත්තං පන ච දට්ඨබ්බං, මජ්ඣෙ මක්කටකො විය.

පාණකාදීහි සුත්තස්ස, තස්ස සඞ්ඝට්ටනා විය;

පසාදානං තු දට්ඨබ්බා, ඝට්ටනාරම්මණෙන හි.

චලනං විය තංමජ්ඣෙ, නිපන්නායුණ්ණනාභියා;

පසාදඝට්ටනං තත්ථ, ගහෙත්වාරම්මණං පන.

මනොධාතුක්රියාචිත්තං, භවඞ්ගාවට්ටනං මතං;

තස්සා සුත්තානුසාරංව, වීථිචිත්තපවත්තනං.

සීසෙ පනස්ස විජ්ඣිත්වා, යූසපානංව චෙතසො;

ආරම්මණෙසු දට්ඨබ්බං, ජවනස්ස පවත්තනං.

පුනාගන්ත්වා ¶ යථා සුත්ත-ජාලමජ්ඣෙ නිපජ්ජනං;

වත්ථුංයෙව ච නිස්සාය, චිත්තස්ස පරිවත්තනං.

ඉදං තු පන ඔපම්මං, අත්ථං දීපෙති කිං තු හි;

ආරම්මණෙන පඨමං, පසාදෙ ඝට්ටිතෙ පන.

පසාදවත්ථුතො චිත්තා, වත්ථුසන්නිස්සිතං මනො;

තතො හි පඨමංයෙව, ජායතීති හි දීපිතං.

එකෙකාරම්මණං ¶ ද්වීසු, ද්වීසු ද්වාරෙසු සබ්බසො;

ආගච්ඡති තෙනාපාථං, අයමත්ථොපි දීපිතො.

රූපං චක්ඛුපසාදම්හි, ඝට්ටිත්වා තඞ්ඛණෙ පන;

මනොද්වාරෙ තථාපාථ-මාගච්ඡති නිසංසයො.

ඛගො යථා හි රුක්ඛග්ගෙ, නිලීයන්තොව සාඛිනො;

සාඛං ඝට්ටෙති තස්සීධ, ඡායා ඵරති භූමියං.

සාඛාය ¶ ඝට්ටනච්ඡායා, ඵරණානි ච සබ්බසො;

අපුබ්බාචරිමං එක-ක්ඛණස්මිංයෙව ජායරෙ.

එවමෙව ච රූපස්ස, පසාදස්ස ච ඝට්ටනං;

භවඞ්ගචලනස්සාපි, පච්චයත්තෙන අත්ථතො.

තථෙව ච මනොද්වාරෙ, ආපාථගමනම්පි ච;

අපුබ්බාචරිමං එක-ක්ඛණස්මිංයෙව හොතිති.

තතො භවඞ්ගං ඡින්දිත්වා, චක්ඛුද්වාරෙ යථාක්කමං;

ආවජ්ජනෙ සමුප්පන්නෙ, දස්සනෙ සම්පටිච්ඡනෙ.

සන්තීරණෙ සමුප්පන්නෙ, තතො වොට්ඨබ්බනෙපි ච;

කුසලං ජවනං චිත්තං, තථාකුසලමෙව වා.

එසො එව නයො සොත-ද්වාරාදීසුපි විඤ්ඤුනා;

අවිසෙසෙන විඤ්ඤෙය්යො, සද්දාදීනං තු ඝට්ටනෙ.

දොවාරිකොපමාදීනි ¶ , එතස්සත්ථස්ස දීපනෙ;

උද්ධරිත්වාන තානෙත්ථ, දස්සෙතබ්බානි විඤ්ඤුනා.

අසම්භෙදෙන චක්ඛුස්ස, රූපාපාථගමෙන ච;

ආලොකනිස්සයෙනාපි, සමනක්කාරහෙතුනා.

පච්චයෙහි පනෙතෙහි, සමෙතෙහි චතූහිපි;

ජායතෙ චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සම්පයුත්තෙහි තං සහ.

අසම්භෙදෙන සොතස්ස, සද්දාපාථගමෙන ච;

ආකාසනිස්සයෙනාපි, සමනක්කාරහෙතුනා.

පච්චයෙහි පනෙතෙහි, සමෙතෙහි චතූහිපි;

ජායතෙ සොතවිඤ්ඤාණං, සම්පයුත්තෙහි තං සහ.

අසම්භෙදෙන ¶ ඝානස්ස, ගන්ධාපාථගමෙන ච;

වායොසන්නිස්සයෙනාපි, සමනක්කාරහෙතුනා.

පච්චයෙහි පනෙතෙහි, සමෙතෙහි චතූහිපි;

ජායතෙ ඝානවිඤ්ඤාණං, සම්පයුත්තෙහි තං සහ.

අසම්භෙදෙන ජිව්හාය, රසාපාථගමෙන ච;

ආපොසන්නිස්සයෙනාපි, සමනක්කාරහෙතුනා.

පච්චයෙහි පනෙතෙහි, සමෙතෙහි චතූහිපි;

ජායතෙ ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, සම්පයුත්තෙහි තං සහ.

අසම්භෙදෙන ¶ කායස්ස, ඵොට්ඨබ්බාපාථසඞ්ගමා;

පථවීනිස්සයෙනාපි, සමනක්කාරහෙතුනා.

පච්චයෙහි පනෙතෙහි, සමෙතෙහි චතූහිපි;

ජායතෙ කායවිඤ්ඤාණං, සම්පයුත්තෙහි තං සහ.

අසම්භෙදා මනස්සාපි, ධම්මාපාථගමෙන ච;

වත්ථුසන්නිස්සයෙනාපි, සමනක්කාරහෙතුනා.

පච්චයෙහි ¶ පනෙතෙහි, සමෙතෙහි චතූහිපි;

මනොවිඤ්ඤාණමෙවං තු, සම්පයුත්තෙහි ජායතෙ.

මනො භවඞ්ගචිත්තන්ති, වෙදිතබ්බං විභාවිනා;

ආවජ්ජනක්රියාචිත්තං, සමනක්කාරොති සඤ්ඤිතං.

වත්ථුසන්නිස්සයෙනාති, නායං සබ්බත්ථ ගච්ඡති;

භවං තු පඤ්චවොකාරං, සන්ධාය කථිතො පන.

පටිසන්ධාදිචිත්තානි, සබ්බානෙකූනවීසති;

කාමෙ දස ච රූපෙසු, පඤ්ච චත්තාරිරූපිසු.

කම්මං ¶ කම්මනිමිත්තඤ්ච, තථා ගතිනිමිත්තකං;

ඉදං හි තිවිධං තෙසං, ආරම්මණමුදීරිතං.

කාමාවචරසන්ධීනං, පරිත්තාරම්මණං මතං;

පච්චුප්පන්නමතීතං වා, හොති නත්ථි අනාගතං.

අට්ඨෙව ච මහාපාකා, තීණි සන්තීරණානි ච;

එකාදසවිධං චිත්තං, තදාරම්මණසඤ්ඤිතං.

එකාදසවිධෙ චිත්තෙ, තදාරම්මණසඤ්ඤිතෙ;

දස පුඤ්ඤවිපාකානි, එකං හොති අපුඤ්ඤජං.

මහාපාකා න ජායන්තෙ, රූපාරූපභවද්වයෙ;

කාමෙ රූපෙ භවෙ චෙව, හොති සන්තීරණත්තයං.

තදාරම්මණචිත්තානි, යානි වුත්තානි සත්ථුනා;

තෙසු චිත්තං පනෙකම්පි, රූපාරූපභවද්වයෙ.

න තදාරම්මණං හුත්වා, පවත්තති කදාචිපි;

කස්මා න හොති චෙ තත්ථ, බීජස්සාභාවතො පන.

පටිසන්ධිබීජං නත්ථෙත්ථ, කාමාවචරසඤ්ඤිතං;

රූපාදිගොචරෙ තස්ස, භවෙය්ය ජනකං තු යං.

චක්ඛුවිඤ්ඤාණකාදීනං ¶ , නත්ථිතාපජ්ජතීති චෙ;

නින්ද්රියානං පවත්තානු-භාවතො චිත්තසම්භවො.

එකන්තෙන යථා චෙතං, තදාරම්මණමානසං;

නප්පවත්තති සබ්බම්පි, රූපාරූපභවද්වයෙ.

අකාමාවචරධම්මෙපි, තදෙතං නානුබන්ධති;

කස්මා අජනකත්තා හි, ජනකස්සාසමානතො.

ජනකං ¶ තෙන තුල්යං වා, කාමාවචරසඤ්ඤිතං;

කුසලාකුසලාදිං තු, ජවනං අනුබන්ධති.

කාමාවචරධම්මාපි ¶ , යෙ මහග්ගතගොචරා;

හුත්වා වත්තන්ති තෙ චාපි, ඉදං නෙවානුබන්ධති.

පරිත්තාරම්මණත්තා ච, එකන්තෙන පනස්ස හි;

තථාපරිචිතත්තා ච, නානුබන්ධති සබ්බදා.

කිං තෙන යුත්තිවාදෙන, වුත්තං අට්ඨකථාසු හි;

තදාරම්මණචිත්තානි, එකාදසපි සබ්බසො.

නාමගොත්තං පනාරබ්භ, ජවනෙ ජවිතෙපි ච;

තදාරම්මණං න ගණ්හන්ති, රූපාරූපභවෙසු වා.

යදා පඤ්ඤත්තිමාරබ්භ, ජවනෙ ජවිතෙපි වා;

තථා විපස්සනායාපි, ලක්ඛණාරම්මණාය ච.

තදාරම්මණා න ලබ්භන්ති, මිච්ඡත්තනියතෙසුපි;

න ලොකුත්තරධම්මෙපි, ආරබ්භ ජවනෙ ගතෙ.

තථා මහග්ගතෙ ධම්මෙ, ආරබ්භ ජවනෙ පන;

පටිසම්භිදාඤාණානි, ආරබ්භ ජවිතෙපි ච.

මනොද්වාරෙපි සබ්බෙසං, ජවනානමනන්තරං;

තදාරම්මණචිත්තානි, භවන්ති අනුපුබ්බතො.

න ¶ විජ්ජති මනොද්වාරෙ, ඝට්ටනාරම්මණස්ස හි;

කථං භවඞ්ගතො හොති, වුට්ඨානං පන චෙතසො.

මනොද්වාරෙපි ආපාථ-මාගච්ඡන්තෙව ගොචරා;

ඝට්ටනාය විනා තස්මා, චිත්තානං හොති සම්භවො.

ද්වාදසාපුඤ්ඤචිත්තානං ¶ , විපාකා සත්තසත්තති;

භවන්ති චතුරාසීති, පාපපාකා පවත්තියං.

එකාදසවිධානං තු, හිත්වා උද්ධච්චමානසං;

එකාදසවිධා චෙව, භවන්ති පටිසන්ධියො.

ක්රියචිත්තෙසු සබ්බෙසු, ජවනං න ච හොති යං;

තං වෙ කරණමත්තත්තා, වාතපුප්ඵසමං මතං.

ජවනත්තං තු සම්පත්තං, කිච්චසාධනතො පන;

ඡින්නමූලස්ස රුක්ඛස්ස, පුප්ඵංව අඵලං සියා.

පටිච්ච පන එතස්මා, ඵලමෙතීති පච්චයො;

යො ධම්මො යස්ස ධම්මස්ස, ඨිතියුප්පත්තියාපි වා.

උපකාරො හි සො තස්ස, පච්චයොති පවුච්චති;

සම්භවොපභවො හෙතු, කාරණං පච්චයො මතො.

ලොභාදි පන යො ධම්මො, මූලට්ඨෙනුපකාරකො;

හෙතූති පන සො ධම්මො, විඤ්ඤාතබ්බො විභාවිනා.

ධම්මානං කුසලාදීනං, කුසලාදිත්තසාධකො;

මූලට්ඨොති වදන්තෙවං, එකෙ ආචරියා පන.

එවං ¶ ¶ සන්තෙ තු හෙතූනං, තංසමුට්ඨානරූපිසු;

හෙතුපච්චයතා නෙව, සම්පජ්ජති කදාචිපි.

න හි තෙ පන රූපානං, සාධෙන්ති කුසලාදිකං;

න තෙසං පන රූපානං, පච්චයා න ච හොන්ති තෙ.

තස්මා ¶ හි කුසලාදීනං, කුසලාදිත්තසාධකො;

මූලට්ඨොති න ගන්තබ්බො, විඤ්ඤුනා සමයඤ්ඤුනා.

සුප්පතිට්ඨිතභාවස්ස, සාධනෙනුපකාරකො;

මූලට්ඨොති ච හෙතූනං, විඤ්ඤාතබ්බො විභාවිනා.

කුසලාකුසලා හෙතූ, ක්රියාහෙතූ ච සබ්බසො;

ධම්මානං සම්පයුත්තානං, තංසමුට්ඨානරූපිනං.

හෙතුපච්චයතං යාතා, පඤ්චවොකාරභූමියං;

සම්පයුත්තානමෙවෙතෙ, චතුවොකාරභූමියං.

කාමෙ විපාකහෙතූපි, කාමාවචරභූමියං;

අත්තනා සම්පයුත්තානං, පටිසන්ධික්ඛණෙ පන.

කටත්තාරූපජාතානං, තථෙව ච පවත්තියං;

චිත්තජානඤ්ච රූපානං, හෙතුපච්චයතං ගතා.

රූපෙ විපාකහෙතු ච, රූපාවචරභූමියං;

තථා වුත්තප්පකාරානං, හොන්ති තෙ හෙතුපච්චයා.

හෙතුයො පඤ්චවොකාරෙ, ලොකුත්තරවිපාකජා;

චිත්තජානඤ්ච රූපානං, සම්පයුත්තානමෙව ච.

තෙ හෙතුපච්චයා හොන්ති, චතුවොකාරභූමියං;

භවන්ති සම්පයුත්තානං, ඉතරෙ ච සභූමියං.

හෙතුත්ථො හෙතුයො චෙව, හෙතුපච්චයසම්භවො;

එවමෙව ච විඤ්ඤෙය්යො, සඤ්ජාතසුඛහෙතුනා.

ඡන්දො ¶ චිත්තඤ්ච වීරියං, වීමංසා චාති සත්ථුනා;

ලොකාධිපතිනා වුත්තා, චතුධාධිපතී සියුං.

ඡන්දං ¶ තු ජෙට්ඨකං කත්වා, ඡන්දං කත්වා ධුරං පන;

චිත්තස්සුප්පත්තිකාලස්මිං, ඡන්දාධිපති නාමසො.

එසෙව ච නයො ඤෙය්යො, සෙසෙසුපි ච තීසුපි;

අධිප්පතීති නිද්දිට්ඨො, ජෙට්ඨට්ඨෙනුපකාරකො.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ පකිණ්ණකනිද්දෙසො නාම

බාත්තිංස ¶ පාකචිත්තානි, ලොකිකානෙව යානි හි;

එතෙසං පාකචිත්තානං, පටිසන්ධිපවත්තිසු.

පුඤ්ඤාපුඤ්ඤාදිසඞ්ඛාරා, යථා යෙසඤ්ච පච්චයා;

භවාදීසු තථා තෙපි, විඤ්ඤාතබ්බා විභාවිනා.

තයො භවා චතස්සො ච, යොනියො ගතිපඤ්චකං;

විඤ්ඤාණට්ඨිතියො සත්ත, සත්තාවාසා නවෙරිතා.

කාමෙ ¶ පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාර-සඤ්ඤිතා අට්ඨ චෙතනා;

නවන්නං පාකචිත්තානං, කාමෙ සුගතියං පන.

නානාක්ඛණිකකම්මූප-නිස්සයපච්චයෙහි ච;

ද්වෙධා හි පච්චයා තෙසං, භවන්ති පටිසන්ධියං.

උපෙක්ඛාසහිතාහෙතු-මනොවිඤ්ඤාණධාතුයා ¶ ;

විනා පරිත්තපාකානං, හොන්ති ද්වෙධා පවත්තියං.

තායෙව චෙතනා රූප-භවෙ ද්වෙධාව පච්චයා;

පඤ්චන්නං පාකචිත්තානං, භවන්ති හි පවත්තියං.

අට්ඨන්නං තු පරිත්තානං, කාමෙ දුග්ගතියං තථා;

පවත්තෙ පච්චයා හොන්ති, න හොන්ති පටිසන්ධියං.

හොන්ති වුත්තප්පකාරාව, කාමෙ සුගතියං තථා;

සොළසන්නං විපාකානං, පවත්තෙ පටිසන්ධියං.

රූපෙ පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරා, රූපාවචරභූමියං;

පඤ්චන්නං පාකචිත්තානං, පච්චයා පටිසන්ධියං.

හොන්තිමාපුඤ්ඤසඞ්ඛාරා, කාමෙ දුග්ගතියං ද්විධා;

විඤ්ඤාණස්ස පනෙකස්ස, පච්චයා පටිසන්ධියං.

ඡන්නං පන පවත්තෙව, හොන්ති නො පටිසන්ධියං;

සත්තන්නම්පි භවන්තෙව, පවත්තෙ පටිසන්ධියං.

කාමෙ සුගතියං තෙසං, සත්තන්නම්පි තථෙව ච;

පවත්තෙ පච්චයා හොන්ති, න හොන්ති පටිසන්ධියං.

විඤ්ඤාණානං චතුන්නම්පි, තෙසං රූපභවෙ තථා;

පවත්තෙ පච්චයා හොන්ති, න හොන්ති පටිසන්ධියං.

සො ¶ ච කාමභවෙනිට්ඨ-රූපාදිඋපලද්ධියං;

අනිට්ඨරූපාදයො පන, බ්රහ්මලොකෙ න විජ්ජරෙ.

තථෙවානෙඤ්ජසඞ්ඛාරො ¶ , අරූපාවචරභූමියං;

චතුන්නං පාකචිත්තානං, පවත්තෙ පටිසන්ධියං.

එවං ¶ තාව භවෙස්වෙතෙ, පටිසන්ධිපවත්තිසු;

යථා ච පච්චයා හොන්ති, තථා ඤෙය්යා විභාවිනා.

එසෙව ච නයො ඤෙය්යො, යොනිආදීසු තත්රිදං;

ආදිතො පන පට්ඨාය, මුඛමත්තනිදස්සනං.

අවිසෙසෙන පුඤ්ඤාභි-සඞ්ඛාරො ද්විභවෙසුපි;

දත්වාන පටිසන්ධිං තු, සබ්බපාකං ජනෙති සො.

තථා චතූසු විඤ්ඤෙය්යො, අණ්ඩජාදීසු යොනිසු;

බහුදෙවමනුස්සානං, ගතීසු ද්වීසු එව ච.

තථා නානත්තකායාදි-විඤ්ඤාණානං ඨිතීසුපි;

තථා වුත්තප්පකාරස්මිං, සත්තාවාසෙ චතුබ්බිධෙ.

එවං පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො, භවාදීසු යථාරහං;

එකවීසතිපාකානං, පච්චයො හොති ච ද්විධා.

කාමෙ අපුඤ්ඤසඞ්ඛාරො, භවෙ චතූසු යොනිසු;

තීසු ගතීසු එකිස්සා, විඤ්ඤාණට්ඨිතියාපි ච.

තථෙවානෙඤ්ජසඞ්ඛාරො, එකාරූපභවෙ පුන;

එකිස්සා යොනියා චෙව, එකිස්සා ගතියාපි ච.

තීසු චිත්තට්ඨිතීස්වෙව, සත්තාවාසෙ චතුබ්බිධෙ;

චතුන්නං පාකචිත්තානං, ද්වෙධා සො හොති පච්චයො.

පටිසන්ධිපවත්තීනං ¶ , වසෙනෙව භවාදිසු;

විජානිතබ්බා සඞ්ඛාරා, යථා යෙසඤ්ච පච්චයා.

න ¶ රූපාරූපධම්මානං, සඞ්කන්ති පන විජ්ජති;

සඞ්කන්තිභාවෙ අසති, පටිසන්ධි කථං සියා.

නත්ථි චිත්තස්ස සඞ්කන්ති, අතීතභවතො ඉධ;

තතො හෙතුං විනා තස්ස, පාතුභාවො න විජ්ජති.

සුලද්ධපච්චයං රූපා-රූපමත්තං තු ජායති;

උප්පජ්ජමානමෙවං තු, ලභිත්වා පච්චයං පන.

භවන්තරමුපෙතීති, සමඤ්ඤාය පවුච්චති;

න ච සත්තො න ච ජීවො, න අත්තා වාපි විජ්ජති.

තයිදං පාකටං කත්වා, පටිසන්ධික්කමං පන;

දස්සයිස්සාමහං සාධු, නිබොධථ සුදුබ්බුධං.

අතීතස්මිං ¶ භවෙ තස්ස, ආසන්නමරණස්ස හි;

හරිතං තාලපණ්ණංව, පක්ඛිත්තං ආතපෙ පන.

සුස්සමානෙ සරීරස්මිං, නට්ඨෙ චක්ඛුන්ද්රියාදිකෙ;

හදයවත්ථුමත්තස්මිං, ඨිතෙ කායප්පසාදිකෙ.

වත්ථුසන්නිස්සිතං චිත්තං, හොති තස්මිං ඛණෙපි ච;

පුබ්බානුසෙවිතං කම්මං, පුඤ්ඤං වාපුඤ්ඤමෙව වා.

කම්මං කම්මනිමිත්තං වා, ආලම්බිත්වා පවත්තති;

එවං පවත්තමානං තං, විඤ්ඤාණං ලද්ධපච්චයං.

අවිජ්ජාය පටිච්ඡන්නා-දීනවෙ විසයෙ පන;

තණ්හා නමෙති සඞ්ඛාරා, ඛිපන්ති සහජා පන.

න මීයමානං තණ්හාය, තං සන්තතිවසා පන;

ඔරිමා පන තීරම්හා, ආලම්බිත්වාන රජ්ජුකං.

මාතිකාතික්කමොවෙතං ¶ ¶ , පුරිමං ජහති නිස්සයං;

අපරං කම්මසම්භූතං, ලම්බිත්වා වාපි නිස්සයං.

තං පනාරම්මණාදීහි, පච්චයෙහි පවත්තති;

පුරිමං චවනං එත්ථ, පච්ඡිමං පටිසන්ධි තු.

තදෙතං නාපි පුරිමා, භවතොපි ඉධාගතං;

කම්මාදිඤ්ච විනා හෙතුං, පාතුභූතං න චෙව තං.

එත්ථ චෙතස්ස චිත්තස්ස, පුරිමා භවතො පන;

ඉධානාගමනෙතීත-භවහෙතූහි සම්භවෙ.

පටිඝොසදීපමුද්දාදී, භවන්තෙත්ථ නිදස්සනා;

යථා ආගන්ත්වා අඤ්ඤත්ර, හොන්ති සද්දාදිහෙතුකා.

එවමෙව ච විඤ්ඤාණං, වෙදිතබ්බං විභාවිනා;

සන්තානබන්ධතො නත්ථි, එකතා වාපි නානතා.

සති සන්තානබන්ධෙ තු, එකන්තෙනෙකතා සියා;

ඛීරතො දධිසම්භූතං, න භවෙය්ය කදාචිපි.

අථාපි පන එකන්ත-නානතා සා භවෙය්ය චෙ;

ඛීරසාමී නරො නෙව, දධිසාමී භවෙය්ය සො.

තස්මා එත්ථ පනෙකන්ත-එකතානානතාපි වා;

න චෙව උපගන්තබ්බා, විඤ්ඤුනා සමයඤ්ඤුනා.

නනු එවමසඞ්කන්ති-පාතුභාවෙ තස්ස සති;

යෙ ඉමස්මිං මනුස්සත්ත-භාවෙ ඛන්ධාභිසම්භවා.

තෙසං ඉධ නිරුද්ධත්තා, කම්මස්ස ඵලහෙතුනො;

පරත්ථාගමතො චෙව, ඉධ තස්ස කතස්ස හි.

අඤ්ඤස්ස ¶ අඤ්ඤතො චෙව, කම්මතො තං ඵලං සියා;

තස්මා න සුන්දරං එතං, විධානං සබ්බමෙව ච.

සන්තානෙ ¶ යං ඵලං එතං, නාඤ්ඤස්ස න ච අඤ්ඤතො;

බීජානං අභිසඞ්ඛාරො, එතස්සත්ථස්ස සාධකො.

එකස්මිං පන සන්තානෙ, වත්තමානං ඵලං පන;

අඤ්ඤස්සාතිපි වා නෙව, අඤ්ඤතො වා න හොති තං.

බීජානං අභිසඞ්ඛාරා, එතස්සත්ථස්ස සාධකො;

බීජානං අභිසඞ්ඛාරෙ, කතෙ තු මධුආදිනා.

තස්ස බීජස්ස සන්තානෙ, පඨමං ලද්ධපච්චයො;

මධුරො ඵලසො තස්ස, හොති කාලන්තරෙ පන.

න හි තානි හි බීජානි, අභිසඞ්ඛරණම්පි වා;

පාපුණන්ති ඵලට්ඨානං, එවං ඤෙය්යමිදම්පි ච.

බාලකාලෙ පයුත්තෙන, විජ්ජාසිප්පොසධාදිනා;

දීපෙතබ්බො අයං වුද්ධ-කාලස්මිං ඵලදායිනා.

එවං සන්තෙපි තං කම්මං, විජ්ජමානම්පි වා පන;

ඵලස්ස පච්චයො හොති, අථ වාවිජ්ජමානකං.

විජ්ජමානං සචෙ හොති, තප්පවත්තික්ඛණෙ පන;

භවිතබ්බං විපාකෙන, සද්ධිමෙව ච හෙතුනා.

අථ වාවිජ්ජමානං තං, නිරුද්ධං පච්චයො භවෙ;

පවත්තික්ඛණතො පුබ්බෙ, පච්ඡා නිච්චඵලං සියා.

කටත්තා පච්චයො කම්මං, තස්මා නිච්චඵලං න ච;

පාටිභොගාදිකං කම්මං, වෙදිතබ්බං නිදස්සනං.

කටත්තායෙව ¶ තං කම්මං, ඵලස්ස පන පච්චයො;

න චස්ස විජ්ජමානත්තං, තස්ස වාවිජ්ජමානතා.

අභිධම්මාවතාරොයං, පරමත්ථපකාසනො;

සොතබ්බො පන සොතූනං, පීතිබුද්ධිවිවඩ්ඪනො.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ පුඤ්ඤවිපාකපච්චයනිද්දෙසො නාම

වුත්තමාදිම්හි ¶ යං රූපං, චිත්තජානමනන්තරං;

තස්ස දානි කරිස්සාමි, සමාසෙන විභාවනං.

යං රුප්පතීති රූපන්ති, තථා රූපයතීති වා;

රූපාරූපභවාතීතො, සුරූපො රූපමබ්රවි.

තං රූපං දුවිධං හොති, භූතොපාදායභෙදතො;

චතුබ්බිධා මහාභූතා, උපාදා චතුවීසති.

මහන්තා පාතුභූතාති, මහාභූතසමාති වා;

වඤ්චකත්තා අභූතෙන, මහාභූතාති සඤ්ඤිතා.

චක්ඛු ¶ ¶ සොතඤ්ච ඝානඤ්ච, ජිව්හා කායො ච රූපතා;

සද්දො ගන්ධො රසො ඉත්ථි-පුරිසින්ද්රියජීවිතං.

වත්ථුමාහාරතා කාය-වචීවිඤ්ඤත්තියො දුවෙ;

ආකාසො චෙව රූපස්ස, ලහුතාදිත්තයම්පි ච.

උපචයො සන්තතිරූපං, ජරතානිච්චතාපි ච;

උපාදාති පවුච්චන්ති, ඉමානි චතුවීසති.

මහාභූතානි නිස්සාය, අමුඤ්චිත්වා පවත්තිතො;

උපාදාරූපමිච්චාහ, නිරුපාදානමානසො.

පථවී පත්ථටත්තා ච, වායො වායනතො භවෙ;

තෙජො තෙජෙති රූපානි, ආපො ආපෙති පාලනා.

තෙසං දානි පවක්ඛාමි, රූපානං ලක්ඛණාදිකං;

ලක්ඛණාදීසු ඤාතෙසු, ධම්මා ආවි භවන්ති හි.

සාමඤ්ඤං වා සභාවො වා, ධම්මානං ලක්ඛණං මතං;

කිච්චං වා තස්ස සම්පත්ති, රසොති පරිදීපිතො.

ඵලං වා පච්චුපට්ඨානං, උපට්ඨානනයොපි වා;

ආසන්නකාරණං යං තු, තං පදට්ඨානසඤ්ඤිතං.

තත්ථ ¶ කක්ඛළත්තලක්ඛණා පථවීධාතු, පතිට්ඨානරසා, සම්පටිච්ඡනපච්චුපට්ඨානා. පග්ඝරණලක්ඛණා ආපොධාතු, උපබ්රූහනරසා, සඞ්ගහපච්චුපට්ඨානා. උණ්හත්තලක්ඛණා තෙජොධාතු, පරිපාචනරසා, මද්දවානුප්පදානපච්චුපට්ඨානා. විත්ථම්භනලක්ඛණා වායොධාතු, සමුදීරණරසා, අභිනීහාරපච්චුපට්ඨානා. එකෙකාය චෙත්ථ සෙසභූතත්තයපදට්ඨානාති වෙදිතබ්බා.

චක්ඛතීති චක්ඛු, රූපං විභාවෙතීති අත්ථො.

තත්ථ ¶ ¶ චක්ඛු ද්විධා වුත්තං, පඤ්ඤාමංසප්පභෙදතො;

තත්ථ පඤ්ඤාමයං චක්ඛු, හොති පඤ්චවිධං පන.

බුද්ධධම්මසමන්තෙහි, ඤාණදිබ්බෙහි නාමතො;

යථානුක්කමතො තෙසං, නානත්තං මෙ නිබොධථ.

ආසයානුසයෙ ඤාණං, ඉන්ද්රියානං පරොපරෙ;

බුද්ධචක්ඛුන්ති නිද්දිට්ඨං, මුනිනා ලොකචක්ඛුනා.

හෙට්ඨාමග්ගත්තයෙ ඤාණං, ධම්මචක්ඛුන්ති සඤ්ඤිතං;

ඤෙය්යං සමන්තචක්ඛුන්ති, ඤාණං සබ්බඤ්ඤුතා පන.

යං ‘‘චක්ඛුං උදපාදී’’ති, ආගතං ඤාණචක්ඛු තං;

අභිඤ්ඤාචිත්තජා පඤ්ඤා, දිබ්බචක්ඛුන්ති වුච්චති.

මංසචක්ඛුපි දුවිධං, සසම්භාරපසාදතො;

සසම්භාරඤ්ච නාමෙත්ථ, අක්ඛිකූපෙ පතිට්ඨිතං.

අක්ඛිකූපට්ඨිනා හෙට්ඨා, උද්ධඤ්ච භමුකට්ඨිනා;

උභතො අක්ඛිකූටෙහි, මත්ථලුඞ්ගෙන අන්තතො.

බහිද්ධා අක්ඛිලොමෙහි, පරිච්ඡින්නො ච යො පන;

න්හාරුසුත්තෙන ආබන්ධො, මංසපිණ්ඩො පවුච්චති.

සකලොපි ච ලොකොයං, කමලස්ස දලං විය;

පුථුලං විපුලං නීලං, ඉති ජානාති ලොචනං.

චක්ඛු නාම න තං හොති, වත්ථු තස්සාති වුච්චති;

ඉදං පන සසම්භාර-චක්ඛුන්ති පරිදීපිතං.

චක්ඛු ¶ කායප්පසාදො ච, භාවො ජීවිතමෙව ච;

චත්තාලීසඤ්ච රූපානි, චත්තාරි තු භවන්ති හි.

ඉමෙසං පන රූපානං, වසෙන පරිපිණ්ඩිතං;

ඉදං සම්භාරචක්ඛුන්ති, පණ්ඩිතෙහි පකාසිතං.

යො පනෙත්ථ සිතො අත්ථි, පරිබන්ධො පරිත්තකො;

චතුන්නං පන භූතානං, පසාදො කම්මසම්භවො.

ඉදං පසාදචක්ඛුන්ති, අක්ඛාතං පඤ්චචක්ඛුනා;

තදෙතං තස්ස මජ්ඣෙ තු, සසම්භාරස්ස චක්ඛුනො.

සෙතෙන මණ්ඩලෙනස්ස, පරික්ඛිත්තස්ස සබ්බසො;

කණ්හමණ්ඩලමජ්ඣෙ වා, නිවිට්ඨෙ දිට්ඨමණ්ඩලෙ.

සන්ධාරණාදිකිච්චාහි, ධාතූහි ච චතූහිපි;

කතූපකාරං හුත්වාන, උතුචිත්තාදිනා පන.

උපත්ථම්භියමානං තං, ආයුනා කතපාලනං;

වණ්ණගන්ධරසාදීහි, රූපෙහි පරිවාරිතං.

චක්ඛුවිඤ්ඤාණකාදීනං, වත්ථුද්වාරඤ්ච සාධයං;

ඌකාසිරසමානෙන, පමාණෙනෙව තිට්ඨති.

‘‘යෙන චක්ඛුපසාදෙන, රූපානිමනුපස්සති;

පරිත්තං සුඛුමං එතං, ඌකාසිරසමූපම’’න්ති.

සොතාදීසු ච එසෙව, නයො ඤෙය්යො විභාවිනා;

විසෙසමත්තමෙවෙත්ථ, පවක්ඛාමි ඉතො පරං.

සුණාතීති සොතං, තං තනුතම්බලොමාචිතෙ අඞ්ගුලිවෙධකසණ්ඨානෙ පදෙසෙ වුත්තප්පකාරාහි ධාතූහි කතූපකාරං උතුචිත්තාහාරෙහි උපත්ථම්භියමානං ආයුනා පරිපාලියමානං සොතවිඤ්ඤාණාදීනං වත්ථුද්වාරභාවං සාධයමානං තිට්ඨති.

ඝායතීති ඝානං, තං සසම්භාරඝානබිලස්ස අන්තො අජපදසණ්ඨානෙ පදෙසෙ යථාවුත්තප්පකාරා හුත්වා තිට්ඨති.

සායතීති ජිව්හා, ජීවිතමව්හායතීති වා ජිව්හා, සා සසම්භාරජිව්හාමජ්ඣස්ස උපරි උප්පලදලග්ගසණ්ඨානෙ පදෙසෙ යථාවුත්තප්පකාරා හුත්වා තිට්ඨති.

කුච්ඡිතානං මලානං ආයොති කායො. යාවතා පන ඉමස්මිං කායෙ උපාදින්නකං රූපං අත්ථි, සබ්බත්ථ කායපසාදො කප්පාසපටලෙ ස්නෙහො විය යථාවුත්තප්පකාරො හුත්වා තිට්ඨති.

එත්ථ පනෙතෙසං ලක්ඛණාදීනි පවක්ඛාමි – දට්ඨුකාමතානිදානකම්මසමුට්ඨානභූතපසාදලක්ඛණං ¶ චක්ඛු, රූපෙසු ආවිඤ්ඡනරසං, චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස ආධාරභාවපච්චුපට්ඨානං, දට්ඨුකාමතානිදානකම්මජභූතපදට්ඨානං.

සොතුකාමතානිදානකම්මසමුට්ඨානභූතපසාදලක්ඛණං ¶ සොතං, සද්දෙසු ආවිඤ්ඡනරසං, සොතවිඤ්ඤාණස්ස ආධාරභාවපච්චුපට්ඨානං, සොතුකාමතානිදානකම්මජභූතපදට්ඨානං.

ඝායිතුකාමතානිදානකම්මසමුට්ඨානභූතපසාදලක්ඛණං ඝානං, ගන්ධෙසු ආවිඤ්ඡනරසං, ඝානවිඤ්ඤාණස්ස ආධාරභාවපච්චුපට්ඨානං, ඝායිතුකාමතානිදානකම්මජභූතපදට්ඨානං.

සායිතුකාමතානිදානකම්මසමුට්ඨානභූතපසාදලක්ඛණාජිව්හා ¶ , රසෙසු ආවිඤ්ඡනරසා, ජිව්හාවිඤ්ඤාණස්ස ආධාරභාවපච්චුපට්ඨානා, සායිතුකාමතානිදානකම්මජභූතපදට්ඨානා.

ඵුසිතුකාමතානිදානකම්මසමුට්ඨානභූතපසාදලක්ඛණො කායො, ඵොට්ඨබ්බෙසු ආවිඤ්ඡනරසො, කායවිඤ්ඤාණස්ස ආධාරභාවපච්චුපට්ඨානො, ඵුසිතුකාමතානිදානකම්මජභූතපදට්ඨානො.

තෙජාධිකානං භූතානං, පසාදො පන චක්ඛුති;

ආකාසානිලතොයුබ්බිඅධිකානං තු සෙසකා.

තෙ පනෙවං තු වත්තබ්බා, ‘‘සුත්තං ආහරථා’’ති හි;

සුත්තමෙව ච තෙ අද්ධා, න දක්ඛිස්සන්ති කිඤ්චිපි.

විසෙසෙ සති භූතානං, පසාදො හි කථං භවෙ;

සමානානං හි භූතානං, පසාදො පරිදීපිතො.

තස්මා නිස්සයභූතානං, චතුන්නං සබ්බසො පන;

පහායෙව පනෙතෙසං, විසෙසපරිකප්පනං.

ඤෙය්යා කම්මවිසෙසෙන, පසාදානං විසෙසතා;

න හි භූතවිසෙසෙන, හොති තෙසං විසෙසතා.

එවමෙතෙසු ¶ චක්ඛුඤ්ච, සොතං අපත්තගාහකං;

සෙසං තු පන ඝානාදිත්තයං සම්පත්තගාහකං.

රූපන්ති රූපයතීති රූපං, වණ්ණවිකාරමාපජ්ජමානං හදයඞ්ගතභාවං පකාසෙතීති අත්ථො. තං පන චක්ඛුපටිහනනලක්ඛණං, චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස විසයභාවරසං, තස්සෙව ගොචරභාවපච්චුපට්ඨානං, චතුමහාභූතපදට්ඨානං. යථා චෙතං, තථා සබ්බානිපි උපාදාරූපානීති ¶ .

සද්දොති ¶ සද්දයතීති සද්දො, සො පන සොතපටිහනනලක්ඛණො, සොතවිඤ්ඤාණස්ස විසයභාවරසො, තස්සෙව ගොචරභාවපච්චුපට්ඨානො.

රසොති රසන්ති තෙනාති රසො, සො ජිව්හාපටිහනනලක්ඛණො, ජිව්හාවිඤ්ඤාණස්ස විසයභාවරසො, තස්සෙව ගොචරභාවපච්චුපට්ඨානො.

ගන්ධොති අත්තානං ගන්ධයති සූචයතීති ගන්ධො, සො ඝානපටිහනනලක්ඛණො, ඝානවිඤ්ඤාණස්ස විසයභාවරසො, තස්සෙව ගොචරභාවපච්චුපට්ඨානො.

කම්මජො ඉත්ථිභාවොයං, පටිසන්ධිසමුට්ඨිතො;

යඤ්චෙතං ඉත්ථිලිඞ්ගාදි, න තු තං ඉන්ද්රියං සියා.

ඉත්ථින්ද්රියං පටිච්චෙව, ඉත්ථිලිඞ්ගාදයො පන;

පවත්තෙයෙව ජායන්තෙ, න තානි පටිසන්ධියං.

න ච තං චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං, මනොවිඤ්ඤෙය්යමෙව තං;

ඉත්ථිලිඞ්ගාදයො චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා හොන්ති වා න වා.

එසෙව ච නයො ඤෙය්යො, සෙසෙපි පුරිසින්ද්රියෙ;

ඉදං පඨමකප්පානං, උභයං තු පවත්තියං.

සමුට්ඨාතීති ¶ විඤ්ඤෙය්යං, පරතො පටිසන්ධියං;

පවත්තෙපි සමුට්ඨාය, පවත්තෙ පරිවත්තති.

මහතා පාපකම්මෙන, පුරිසත්තං විනස්සති;

මහතා කුසලෙනෙව, ජායතෙ පුරිසින්ද්රියං.

දුබ්බලාකුසලෙනෙව, ඉත්ථිලිඞ්ගං විනස්සති;

දුබ්බලෙනෙව පුඤ්ඤෙන, ඉත්ථිභාවො හි ජායතෙ.

උභතොබ්යඤ්ජනස්සාපි ¶ , එකමෙවින්ද්රියං සියා;

එවං සන්තෙ අභාවො ච, දුතියබ්යඤ්ජනස්ස තු.

න චාභාවො සියා කස්මා, න තං බ්යඤ්ජනකාරණං;

තස්ස කම්මසහායං හි, රාගචිත්තං තු කාරණං.

උභයස්ස පනෙතස්ස ලක්ඛණාදීනි වුච්චති. තත්ථ ඉත්ථිභාවලක්ඛණං ඉත්ථින්ද්රියං, ‘‘ඉත්ථී’’ති පකාසනරසං, ඉත්ථිලිඞ්ගනිමිත්තකුත්තාකප්පානං කාරණභාවපච්චුපට්ඨානං.

පුරිසභාවලක්ඛණං පුරිසින්ද්රියං, ‘‘පුරිසො’’ති පකාසනරසං, පුරිසලිඞ්ගනිමිත්තකුත්තාකප්පානං කාරණභාවපච්චුපට්ඨානං.

ජීවිතින්ද්රියනිද්දෙසෙ, වත්තබ්බං යං සියා ඉධ;

අරූපජීවිතෙ වුත්ත-නයෙනෙව ච තං වදෙ.

ලක්ඛණාදීනි ¶ පනස්ස එවං වෙදිතබ්බානි. සහජරූපපරිපාලනලක්ඛණං ජීවිතින්ද්රියං, තෙසං පවත්තනරසං, තෙසමෙව ඨපනපච්චුපට්ඨානං, යාපයිතබ්බභූතපදට්ඨානන්ති.

යං නිස්සාය මනොධාතු-මනොවිඤ්ඤාණධාතුයො;

වත්තන්ති පඤ්චවොකාරෙ, තං ‘‘වත්ථූ’’ති පවුච්චති.

මනොධාතුමනොවිඤ්ඤාණධාතූනං ¶ නිස්සයලක්ඛණං හදයවත්ථු, තාසඤ්චෙව ධාතූනං ආධාරණරසං, උබ්බාහනපච්චුපට්ඨානං.

ආහාරතාති කබළීකාරො ආහාරො. ඔජට්ඨමකං රූපං ආහරතීති ආහාරො.

යාය ¶ ඔජාය යාපෙන්ති, යත්ථ යත්ථ ච පාණිනො;

අයං තු ‘‘කබළීකාරො, ආහාරො’’ති පවුච්චති.

අන්නපානාදිකං වත්ථු, අග්ගිං හරති කම්මජං;

කෙවලං න ච සක්කොති, පාලෙතුං ජීවිතං පන.

ඔජා සක්කොති පාලෙතුං, හරිතුං න ච පාචකං;

හරිතුම්පි ච පාලෙතුං, උභො සක්කොන්ති එකතො.

ලක්ඛණාදිතො පනස්ස ඔජාලක්ඛණො කබළීකාරො ආහාරො, රූපාහරණරසො, උපත්ථම්භනපච්චුපට්ඨානො, කබළං කත්වා අජ්ඣොහරිතබ්බවත්ථුපදට්ඨානොති වෙදිතබ්බො.

කායවිඤ්ඤත්තිනිද්දෙසෙ කායෙන අත්තනො භාවං විඤ්ඤාපෙන්තානං කායග්ගහණානුසාරෙන ගහිතාය එතාය භාවො විඤ්ඤායතීති විඤ්ඤත්ති. සයං වා කායග්ගහණානුසාරෙන විඤ්ඤායතීතිපි විඤ්ඤත්ති. ‘‘කායෙන සංවරො සාධු, සාධු වාචාය සංවරො’’ති ආගතො චොපනසඞ්ඛාතො කායොව විඤ්ඤත්ති කායවිඤ්ඤත්ති. කායවිප්ඵන්දනෙන අධිප්පායවිඤ්ඤාපනහෙතුත්තා සයඤ්ච තථා විඤ්ඤෙය්යත්තා කායෙන විඤ්ඤත්තීතිපි කායවිඤ්ඤත්ති.

තත්ථ යා සහජාතස්ස, චිත්තජානිලධාතුයා;

රූපස්ස චලනෙ හෙතු, එකාකාරවිකාරතා.

කායවිඤ්ඤත්ති නාමායං, කායද්වාරන්ති සා මතා;

තත්ථ යා චෙතනාසිද්ධා, පුඤ්ඤාපුඤ්ඤවසා පන.

කායකම්මන්ති ¶ නිද්දිට්ඨා, සත්ථුනා සා හිතෙසිනා;

සම්පවත්ති පනෙතිස්සා, වචීද්වාරෙපි ජායතෙ.

ලභිත්වා ¶ පනුපත්ථම්භං, එකාවජ්ජනවීථියං;

හෙට්ඨාහි ඡහි චිත්තෙහි, වායොධාතුසමුට්ඨිතං.

සත්තමෙන තු චිත්තෙන, වායොධාතුසමුට්ඨිතා;

චාලෙති සහජං රූපං, විඤ්ඤත්තිසහිතාත්තනා.

පච්චයො චිත්තජාතාය, උපාදින්නකඝට්ටනෙ;

යො ආකාරවිකාරෙකො, අයං පථවිධාතුයා.

වචීවිඤ්ඤත්ති විඤ්ඤෙය්යා, සහ සද්දවසා පන;

වචීද්වාරන්ති නිද්දිට්ඨා, සාව සක්යකුලින්දුනා.

සද්දො න චිත්තජො අත්ථි, විනා විඤ්ඤත්තිඝට්ටනං;

ධාතුසඞ්ඝට්ටනෙනෙව, සහ සද්දො හි ජායති.

සා විඤ්ඤාපනතො චෙව, අයං විඤ්ඤෙය්යතොපි ච;

විඤ්ඤත්තීති සියා තස්සා, සම්භවො කාරකද්වයෙ.

න විඤ්ඤත්තිද්වයං අට්ඨ, රූපානි විය චිත්තජං;

චිත්තජානං විකාරත්තා, චිත්තජන්ති පවුච්චති.

තත්ථ කායවිඤ්ඤත්ති අධිප්පායපකාසනරසා, කායවිප්ඵන්දනහෙතුභාවපච්චුපට්ඨානා, චිත්තසමුට්ඨානවායොධාතුපදට්ඨානා. තථා වචීවිඤ්ඤත්ති අධිප්පායපකාසනරසා, වචීඝොසස්ස හෙතුභාවපච්චුපට්ඨානා, චිත්තසමුට්ඨානපථවීධාතුපදට්ඨානා.

න කස්සතීති ආකාසො, රූපානං විවරො පන;

යො රූපානං පරිච්ඡෙදො, ස්වාකාසොති පවුච්චති.

සො ¶ රූපපරිච්ඡෙදලක්ඛණො, රූපපරියන්තපකාසනරසො, රූපමරියාදපච්චුපට්ඨානො, අසම්ඵුට්ඨභාවඡිද්දවිවරභාවපච්චුපට්ඨානො වා, පරිච්ඡින්නරූපපදට්ඨානො.

රූපස්ස ලහුතාදිත්තයනිද්දෙසෙ –

හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව, රූපස්ස ලහුතාදිසු;

තිස්සො රූපවිකාරාති, විඤ්ඤාතබ්බා විභාවිනා.

එතාසං ¶ පන තිස්සන්නං, කමතො ච පවත්තියං;

අරොගී මද්දිතං චම්මං, ධන්තහෙමං නිදස්සනං.

කම්මං කාතුං න සක්කොති, ලහුතාදිත්තයං පන;

ආහාරාදිත්තයංයෙව, තං කරොති තතො තිජං.

තත්ථ ¶ අදන්ධතාලක්ඛණා රූපස්ස ලහුතා, රූපානං ගරුභාවවිනොදනරසා, ලහුපරිවත්තිතාපච්චුපට්ඨානා, ලහුරූපපදට්ඨානා.

අථද්ධතාලක්ඛණා රූපස්ස මුදුතා, රූපානං ථද්ධභාවවිනොදනරසා, සබ්බකිරියාසු අවිරොධිතාපච්චුපට්ඨානා, මුදුරූපපදට්ඨානා.

සරීරකිරියානුකූලකම්මඤ්ඤතාලක්ඛණා රූපස්ස කම්මඤ්ඤතා, අකම්මඤ්ඤතාවිනොදනරසා, අදුබ්බලභාවපච්චුපට්ඨානා, කම්මඤ්ඤතාරූපපදට්ඨානා. එතා පන තිස්සොපි න අඤ්ඤමඤ්ඤං විජහන්ති.

රූපානමාචයො යො හි, වුත්තො උපචයොති සො;

අනුප්පබන්ධතා තෙසං, සන්තතීති පවුච්චති.

අත්ථතො ¶ උභයම්පෙතං, ජාතිරූපන්ති දීපිතං;

වුත්තමාකාරනානත්තා, වෙනෙය්යානං වසෙන වා.

ලක්ඛණාදිතො පන ආචයලක්ඛණො රූපස්ස උපචයො, පුබ්බන්තතො රූපානං උම්මුජ්ජාපනරසො, නිය්යාතනපච්චුපට්ඨානො, පරිපුණ්ණභාවපච්චුපට්ඨානො වා, උපචිතරූපපදට්ඨානො.

පවත්තිලක්ඛණා රූපස්ස සන්තති, අනුප්පබන්ධනරසා, අනුපච්ඡෙදපච්චුපට්ඨානා, අනුප්පබන්ධරූපපදට්ඨානා.

දුවිධායං ජරා නාම, පාකටාපාකටාති ච;

පාකටා රූපධම්මෙසු, අරූපෙසු අපාකටා.

රූපස්ස පරිපාකතාලක්ඛණා රූපස්ස ජරතා, උපනයනරසා, සභාවානං අපගමෙපි නසභාවාපගමපච්චුපට්ඨානා වීහිපුරාණභාවො විය, පරිපච්චමානරූපපදට්ඨානා.

පරිභෙදලක්ඛණා රූපස්ස අනිච්චතා, සංසීදනරසා, ඛයවයපච්චුපට්ඨානා, පරිභිජ්ජමානරූපපදට්ඨානාති වෙදිතබ්බාති.

එවං චතුවීසති උපාදාරූපානි වෙදිතබ්බානි.

භූතරූපානි චත්තාරි, උපාදා චතුවීසති;

අට්ඨවීසති රූපානි, සබ්බානෙව භවන්ති හි.

ඉමෙසු පන රූපෙසු, අසම්මොහත්ථමෙව තං;

සමොධානං සමුට්ඨානං, නිප්ඵන්නං සඞ්ඛතම්පි ච.

චොදනං ¶ පරිහාරඤ්ච, නයමෙකවිධාදිකං;

සඞ්ඛෙපෙන පවක්ඛාමි, පකිණ්ණකමිදං සුණ.

තත්ථ ¶ සමොධානන්ති සබ්බමෙව ඉදං රූපං සබ්බසමොධානතො පථවීධාතු ආපොධාතු තෙජොධාතු වායොධාතු චක්ඛායතනං…පෙ… ජරතා අනිච්චතාති අට්ඨවීසතිවිධං ච හොති, ඉතො අඤ්ඤං රූපං නාම නත්ථි. කෙචි පන මිද්ධවාදිනො ‘‘මිද්ධරූපං නාම අත්ථී’’ති වදන්ති, තෙ ‘‘අද්ධා මුනීසි සම්බුද්ධො, නත්ථි නීවරණා තවා’’ති ච ‘‘ථිනමිද්ධනීවරණං අවිජ්ජානීවරණඤ්ච නීවරණසම්පයුත්ත’’න්ති සම්පයුත්තවචනතො ච මහාපකරණපට්ඨානෙ ‘‘නීවරණං ධම්මං පටිච්ච නීවරණො ධම්මො උප්පජ්ජති නපුරෙජාතපච්චයා’’ති අරූපෙපි ‘‘කාමච්ඡන්දනීවරණං පටිච්ච ථිනමිද්ධඋද්ධච්චකුක්කුච්චාවිජ්ජානීවරණ’’න්ති එවමාදීහි පාළීහි විරුජ්ඣනතො ච අරූපමෙව මිද්ධන්ති පටික්ඛිපිතබ්බා.

අරූපෙපි ¶ පනෙතස්ස, මිද්ධස්සුප්පත්ති පාඨතො;

නිට්ඨමෙත්ථාවගන්තබ්බා, අරූපන්ති ච විඤ්ඤුනා.

අපරෙ ‘‘බලරූපෙන සද්ධිං එකූනතිංස, සම්භවරූපෙන සද්ධිං තිංස, ජාතිරූපෙන සද්ධිං එකතිංස, රොගරූපෙන සද්ධිං ද්වත්තිංස රූපානී’’ති වදන්ති. තෙපි තෙසං විසුං විසුං අභාවං දස්සෙත්වා පටික්ඛිපිතබ්බා. වායොධාතුයා ගහිතාය බලරූපං ගහිතමෙව, අඤ්ඤං බලරූපං නාම නත්ථි. ආපොධාතුයා සම්භවරූපං, උපචයසන්තතීති ජාතිරූපං, ජරතාඅනිච්චතාදීහි රොගරූපං ගහිතං, අඤ්ඤං රොගරූපං නාම නත්ථීති, තස්මා අට්ඨවීසතිවිධානෙව රූපානීති.

සමුට්ඨානන්ති චත්තාරි රූපසමුට්ඨානානි උතුචිත්තාහාරකම්මානීති.

කම්මං ¶ උතු ච චිත්තඤ්ච, ආහාරො රූපහෙතුයො;

එතෙහෙව ච රූපානි, ජායන්ති න පනඤ්ඤතො.

තස්මා එකසමුට්ඨානා, එකාදස භවන්ති හි;

අට්ඨින්ද්රියානි වත්ථුඤ්ච, විඤ්ඤත්තිද්වයමෙව ච.

අට්ඨින්ද්රියානි වත්ථුඤ්ච, එකන්තෙනෙව කම්මජා;

චිත්තජංයෙව විඤ්ඤත්ති-ද්වයං වුත්තං මහෙසිනා.

චිත්තෙන උතුනා චෙව, සද්දො ද්වීහි සමුට්ඨිතො;

උතුආහාරචිත්තෙහි, ලහුතාදිත්තයං කතං.

කම්මෙන වීසති රූපා, සත්තරස තු චෙතසා;

උතුනා දසපඤ්චෙව, චුද්දසාහාරතො පන.

ඡසට්ඨි සබ්බානෙතානි, සමුට්ඨානවිභාගතො;

අට්ඨසට්ඨි ච හොන්තෙව, ජරතානිච්චතාහි තෙ.

ජරතානිච්චතා චෙව, න කෙනචි සමුට්ඨිතා;

ජාතස්ස පාකභෙදත්තා, ජායෙය්යුං යදි තානිපි.

එවං සන්තෙ තු තෙසම්පි, පාකභෙදා සියුං න හි;

පාකො පච්චති භෙදො වා, න ච භිජ්ජති නත්ථි තං.

ජාතස්ස ¶ පාකභෙදත්තා, ද්වයමෙතං න ජායති;

සියා කත්ථචි බුද්ධෙත්ථ, ‘‘රූපස්සුපචයො’’ති හි.

වචනෙන යථා ‘‘ජාති, ජායතී’’ති ච දීපිතං;

පාකොපි පච්චතෙවං තු, භෙදොපි පරිභිජ්ජතු.

න චෙව ජායතෙ ජාති, ඉති ඤෙය්යා විභාවිනා;

ජායමානස්ස ධම්මස්ස, නිබ්බත්තීති පකාසිතා.

තත්ථ යථා සියා ජාති, යෙසං ධම්මානමෙව සා;

තප්පච්චයත්තවොහාරං, අභිනිබ්බත්තිසම්මුතිං.

ලභතෙව තථා තෙසං, පාකභෙදා ලබ්භන්ති තෙ;

තප්පච්චයත්තවොහාරං, අභිනිබ්බත්තිසම්මුතිං.

එවං ඉදං ද්වයඤ්චාපි, හොති කම්මාදිසම්භවං;

න පාකභෙදා වොහාරං, තං ලභන්ති කදාචිපි.

කස්මා ¶ හි ජනකානං තු, පච්චයානමභාවතො;

ආනුභාවඛණුප්පාදෙ, ජාතියා පන ලබ්භති.

තප්පච්චයත්තවොහාරං, අභිනිබ්බත්තිසම්මුතිං;

තස්මා ලභති ජාති ච, ලභතී නෙතරද්වයං.

ජිය්යතීති න වත්තබ්බං, තං ද්වයං භිජ්ජතීති වා;

ආනුභාවඛණෙ තස්ස, පච්චයානමභාවතො.

‘‘අනිච්චං සඞ්ඛතඤ්චෙතං, ජරාමරණ’’මිච්චපි;

වුත්තත්තා ජායතිච්චෙතං, අථ මඤ්ඤසි චෙ තුවං.

එවම්පි ච න වත්තබ්බං, සා හි පරියායදෙසනා;

අනිච්චානං තු ධම්මානං, ජරාමරණතො තථා.

අනිච්චං ¶ සඞ්ඛතඤ්චාති, වුත්තං විඤ්ඤත්තියො විය;

යදි එවං තයමෙතං, අජාතත්තා ච සබ්බථා.

නත්ථීති ¶ චෙ ඛංපුප්ඵංව, නිච්චං වාසඞ්ඛතං විය;

නොභයං පනිදං කස්මා, නිස්සයායත්තවුත්තිතො.

භාවෙ පථවියාදීනං, නිස්සයානං තු භාවතො;

තස්මා හි ච ඛංපුප්ඵංව, න නත්ථි පන තං තයං.

යස්මා පථවියාදීනං, අභාවෙන ච ලබ්භති;

තස්මා න පන නිච්චං වා, නිබ්බානං විය තං තයං.

නිප්ඵන්නන්ති එත්ථ චත්තාරො මහාභූතා චක්ඛුසොතඝානජිව්හාකායරූපසද්දගන්ධරසඉත්ථිපුරිසජීවිතින්ද්රියකබළීකාරාහාරහදයවත්ථූති අට්ඨාරස රූපානි නිප්ඵන්නානි නාම. සෙසානි දස අනිප්ඵන්නානි නාම.

අට්ඨාරස නිප්ඵන්නානි, අනිප්ඵන්නාවසෙසකා;

යදි හොන්ති අනිප්ඵන්නා, භවෙය්යුං තෙ අසඞ්ඛතා.

තෙසමෙව ¶ ච රූපානං, විකාරත්තා අසඞ්ඛතා;

කථං නාම භවෙය්යුං තෙ, නිප්ඵන්නා චෙව සඞ්ඛතා.

එවං නිප්ඵන්නසඞ්ඛතො වෙදිතබ්බො.

ඉත්ථිභාවො පුමත්තඤ්ච, ජීවිතං සම්භවොපි ච;

තථා කායප්පසාදොති, සබ්බට්ඨානාති වණ්ණිතා.

එවං සන්තෙ තු ධම්මානං, හොති සඞ්කරදොසතා;

චක්ඛුකායපසාදානං, එකත්තං උපපජ්ජති.

අඤ්ඤං පන ච අඤ්ඤස්මිං, න චත්ථි පරමත්ථතො;

තස්මා කායින්ද්රියං චක්ඛු-පසාදෙන න සඞ්කරං.

අඤ්ඤමඤ්ඤාවිනිබ්භොගවසෙන ¶ තු පවත්තිතො;

තෙසං ඨානන්තරං වත්තුං, න සක්කා සමයඤ්ඤුනා.

යාවතා අනුපාදින්නසන්තානං අත්ථි තත්ථ සො;

අත්ථි කායපසාදොති, තස්මා එවමුදීරිතං.

ලක්ඛණාදිවසෙනාපි, නානත්තං සමුපාගතං;

ධජානං පඤ්චවණ්ණානං, ඡායා උපමතං ගතා.

තස්මා ¶ හි පන ධම්මානං, අඤ්ඤමඤ්ඤං විමිස්සතා;

න හොතෙවාති විඤ්ඤෙය්යා, විඤ්ඤුනා සමයඤ්ඤුනා.

එවං නිප්ඵන්නානිප්ඵන්නභාවො, චොදනාපරිහාරො ච වෙදිතබ්බො.

ලොකිකත්තා ¶ නහෙතුත්තා, සඞ්ඛතත්තා ච සාසවා;

සබ්බමෙකවිධං රූපං, පච්චයායත්තවුත්තිතො.

අජ්ඣත්තිකබහිද්ධා ච, ඉන්ද්රියානින්ද්රියාපි ච;

සුඛුමොළාරිකා චෙව, උපාදින්නාදිතො ද්විධා.

චක්ඛුආයතනාදීනි, පඤ්ච අජ්ඣත්තිකානි තු;

තෙවීසතිවිධං සෙසං, බාහිරන්ති පවුච්චති.

චක්ඛුසොතින්ද්රියාදීනි, ඉන්ද්රියානි පනට්ඨ තු;

සෙසඤ්ච තු වීසං රූපං, අනින්ද්රියමුදීරිතං.

චක්ඛුආයතනාදීනි, නව ඵොට්ඨබ්බමෙව ච;

තං බාරසවිධං රූපං, ඔළාරිකමුදීරිතං.

සෙසානි පන රූපානි, සුඛුමානි තු සොළස;

කම්මජං තු උපාදින්නං, අනුපාදින්නමඤ්ඤථා.

පුන ¶ සනිදස්සනසප්පටිඝඅනිදස්සනසප්පටිඝ- අනිදස්සනඅප්පටිඝභෙදතො ච, කම්මජාකම්මජනෙවකම්මජානාකම්මජභෙදතො ච තිවිධං. තත්ථ රූපායතනං සනිදස්සනසප්පටිඝං, එකාදසවිධං සෙසොළාරිකරූපං අනිදස්සනසප්පටිඝං, සෙසං සොළසවිධං සුඛුමරූපං අනිදස්සනඅප්පටිඝං. කම්මතො ජාතං කම්මජං, අට්ඨින්ද්රියානි, වත්ථු ච කම්මජං, තදඤ්ඤප්පච්චයා ජාතං අකම්මජං, නකුතොචි ජාතං නෙවකම්මජානාකම්මජං ජරතා අනිච්චතා ච. එවං තිවිධං හොති.

පුන දිට්ඨසුතමුතවිඤ්ඤාතවසෙන ච, ද්වාරඤ්චෙව වත්ථු ච, ද්වාරමෙව හුත්වා න වත්ථු ච, වත්ථුමෙව හුත්වා න ද්වාරඤ්ච, නෙව ද්වාරඤ්ච න වත්ථු චාති එවං භෙදතො ච, ද්වාරඤ්චෙවින්ද්රියඤ්ච, ද්වාරංයෙව හුත්වා නෙවින්ද්රියඤ්ච, ඉන්ද්රියමෙව හුත්වා න ද්වාරඤ්ච, නෙව ද්වාරඤ්ච නෙවින්ද්රියඤ්චාති එවං ¶ භෙදතො ච, වත්ථු චෙව ඉන්ද්රියඤ්ච, ඉන්ද්රියමෙව හුත්වා න වත්ථු ච, වත්ථුමෙව හුත්වා නෙවින්ද්රියඤ්ච, නෙවින්ද්රියං න වත්ථු චෙති එවං භෙදතො ච චතුබ්බිධං.

තත්ථ ¶ දිට්ඨං නාම රූපායතනං, සුතං නාම සද්දායතනං, මුතං නාම ගන්ධරසඵොට්ඨබ්බායතනත්තයං, විඤ්ඤාතං නාම අවසෙසචක්ඛායතනාදිපඤ්චකං, සොළසවිධං සුඛුමරූපඤ්ච. චක්ඛායතනාදිපඤ්චකං ද්වාරඤ්චෙව වත්ථු ච, විඤ්ඤත්තිද්වයං ද්වාරමෙව හොති, න වත්ථු, හදයවත්ථු වත්ථුමෙව හොති, න ද්වාරං, සෙසං සබ්බං රූපං නෙව ද්වාරං න වත්ථු ච. තතියචතුක්කෙ ඉන්ද්රියමෙව හුත්වා න ද්වාරන්ති ඉත්ථින්ද්රියපුරිසින්ද්රියජීවිතින්ද්රියානි. ඉමානි හි ඉන්ද්රියානෙව හොන්ති, න ද්වාරානි, සෙසමනන්තරචතුක්කෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. චතුත්ථචතුක්කෙ තතියපදං හදයවත්ථුං සන්ධාය වුත්තං, සෙසං වුත්තනයමෙව. එවං චතුබ්බිධං හොතීති වෙදිතබ්බං.

පුන එකජද්විජතිජචතුජනකුතොචිජාතභෙදතො, ද්වාරින්ද්රියං වත්ථු ච, ද්වාරමෙව හුත්වා නෙවින්ද්රියං න වත්ථු ච, වත්ථුමෙව හුත්වා නෙවින්ද්රියං න ද්වාරඤ්ච, ඉන්ද්රියමෙව හුත්වා න වත්ථු න ද්වාරඤ්ච, නෙවින්ද්රියං ¶ න වත්ථු න ද්වාරඤ්චාති එවං පභෙදතො පඤ්චවිධං.

අට්ඨින්ද්රියානි වත්ථුඤ්ච, විඤ්ඤත්තිද්වයමෙව ච;

එකාදසවිධං රූපං, එකජන්ති පවුච්චති.

සද්දො එකො ද්විජො නාම, ලහුතාදිත්තයං තිජං;

එකාදසවිධං සෙසං, චතුජන්ති පකාසිතං.

ජරතානිච්චතා චෙව, නකුතොචි භවෙ පන;

චක්ඛාදිපඤ්චකං ද්වාරං, ඉන්ද්රියං වත්ථුමෙව ච.

විඤ්ඤත්තීනං ද්වයං ද්වාරං, නෙවින්ද්රියං න වත්ථු ච;

හදයවත්ථු වත්ථූව, න ද්වාරං නෙවින්ද්රියං පන.

ඉත්ථිපුරිසජීවිතින්ද්රියානි ¶ ඉන්ද්රියමෙව න වත්ථු න ද්වාරඤ්ච, සෙසං පන රූපං නෙවින්ද්රියං න වත්ථු න ද්වාරන්ති. එවං පඤ්චවිධන්ති වෙදිතබ්බං.

පුන කම්මජචිත්තජඋතුචිත්තජඋතුචිත්තාහාරජචතුජනකුතොචිජාතභෙදතො, චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යසොතඝානජිව්හාකායමනොවිඤ්ඤෙය්යවසෙන ඡබ්බිධං.

තත්ථ අට්ඨින්ද්රියානි වත්ථු ච කම්මජමෙව, විඤ්ඤත්තිද්වයං චිත්තජමෙව, සද්දො උතුචිත්තජො, ලහුතාදිත්තයං උතුචිත්තාහාරජමෙව, සෙසං එකාදසවිධං චතුජං නාම, ජරතා අනිච්චතා නකුතොචිජාතං නාම. දුතියඡක්කෙ චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං ¶ නාම චක්ඛුවිඤ්ඤාණෙන විඤ්ඤෙය්යං රූපායතනං…පෙ… කායවිඤ්ඤෙය්යං නාම ඵොට්ඨබ්බායතනං, මනොවිඤ්ඤෙය්යං නාම සෙසා පඤ්ච ඔළාරිකා ච සොළස සුඛුමරූපානි චාති එකවීසතිවිධං හොති. එවං ඡබ්බිධං හොති.

පුන ඡවත්ථුඅවත්ථුභෙදතො ච, චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං සොතඝානජිව්හාකායවිඤ්ඤෙය්යං මනොධාතුවිඤ්ඤෙය්යං මනොවිඤ්ඤාණධාතුවිඤ්ඤෙය්යන්ති සත්තවිධං හොති.

තත්ථ ¶ චක්ඛාදිපඤ්චවත්ථූනි හදයවත්ථුනා සද්ධිං ඡ වත්ථූනි, සෙසං බාවීසතිවිධං රූපං අවත්ථු නාම, දුතියසත්තකමුත්තානමෙව. එවං සත්තවිධං හොති.

පුන සත්තද්වාරාද්වාරභෙදතො අට්ඨවිධං. තත්ථ චක්ඛුද්වාරාදීනි පඤ්ච කායවිඤ්ඤත්තිවචීවිඤ්ඤත්තිද්වාරෙහි සද්ධිං සත්ත ද්වාරානි, සෙසමද්වාරන්ති එවං අට්ඨවිධං හොති.

පුන අට්ඨින්ද්රියානින්ද්රියභෙදතො පන නවවිධං.

පුන නවකම්මජාකම්මජභෙදතො දසවිධං.

භවෙසු රූපකලාපපවත්තිභෙදතො බහුවිධන්ති වෙදිතබ්බං.

ඉතො පරං පවක්ඛාමි, කාමරූපභවද්වයෙ;

උප්පත්තිං පන රූපානං, පටිසන්ධිපවත්තිසු.

භුම්මවජ්ජෙසු ¶ දෙවෙසු, නිරයෙ නිජ්ඣාමතණ්හිකෙ;

යොනියො පුරිමා තිස්සො, න සන්තීති විනිද්දිසෙ.

සෙසෙ ගතිත්තයෙ භුම්ම-දෙවෙසුපි ච යොනියො;

චතස්සො ච භවන්තීති, වෙදිතබ්බා විභාවිනා.

ගබ්භසෙය්යකසත්තස්ස, පටිසන්ධික්ඛණෙ පන;

තිංස රූපානි ජායන්තෙ, සභාවස්සෙව දෙහිනො.

අභාවගබ්භසෙය්යානං, අණ්ඩජානඤ්ච වීසති;

භවන්ති පන රූපානි, කායවත්ථුවසෙන තු.

ගහිතාගහණෙනෙත්ථ, එකාදස භවන්ති තෙ;

එසෙව ච නයො ඤෙය්යො, සබ්බෙසු දසකෙසුපි.

ජීවිතෙන යදා සද්ධිං, ජාතෙ සුද්ධකමට්ඨකං;

ජීවිතනවකං නාම, හොතීති සමුදීරිතං.

ජීවිතනවකං ¶ කායපසාදෙනෙකතො සියා;

තං කායදසකං නාම, හොතීති පරියාපුටං.

එසෙව ච නයො ඤෙය්යො, සද්ධිං භාවෙන වත්ථුනා;

චක්ඛාදීහි ච යොජෙත්වා, දසකා සත්ත විඤ්ඤුනා.

ඔපපාතිකසත්තානං, මනුස්සෙසූපපත්තියං;

කාමාවචරදෙවානං, නිච්චං රූපානි සත්තති.

චක්ඛු ¶ සොතඤ්ච ඝානඤ්ච, ජිව්හා කායො ච වත්ථු ච;

භාවො චාති හි සත්තන්නං, දසකානං වසා පන.

බ්රහ්මානං රූපිනං චක්ඛු-සොතවත්ථුවසා පන;

දසකානි ච තීණෙව, නවකං ජීවිතස්ස ච.

චතුන්නං තු කලාපානං, වසෙන පන රූපිනං;

චත්තාලීසෙව රූපානි, එකූනානි භවන්ති හි.

ජීවිතනවකෙනෙව ¶ , අසඤ්ඤුප්පත්ති දීපිතා;

ජච්චන්ධබධිරාඝාන-රහිතෙ තු නපුංසකෙ.

වත්ථුනො කායජිව්හානං, වසා තිංසාවකංසතො;

උක්කංසස්සාවකංසස්ස, අන්තරෙ අනුරූපතො.

පරිපුණ්ණානං රූපානං, වසෙන පන පාණිනං;

රූපානං තු සමුප්පත්ති, වෙදිතබ්බා විභාවිනා.

සත්තවීසති රූපානි, කාමාවචරදෙහිනො;

අප්පවත්තනතො හොන්ති, ද්වින්නං භාවානමෙකතො.

ඝානං ජිව්හා ච කායො ච, තථා භාවද්වයම්පි ච;

බ්රහ්මානං පන රූපීනං, පඤ්ච රූපා න විජ්ජරෙ.

චතුසන්තති කාමස්මිං, රූපෙ හොන්ති තිසන්තති;

ද්විසන්තති අසඤ්ඤෙසු, බහිද්ධා එකසන්තති.

රූපං ¶ නිබ්බත්තමානං තු, සබ්බෙසං පන පාණිනං;

පඨමං කම්මතොයෙව, නිබ්බත්තති න සංසයො.

ගබ්භසෙය්යකසත්තානං, පටිසන්ධික්ඛණෙ පන;

තඤ්ච ඛො සන්ධිචිත්තස්ස, උප්පාදෙයෙව ජායරෙ.

යථෙව තස්ස උප්පාදෙ, තිංස රූපානි ජායරෙ;

තථෙව ඨිතිභඞ්ගෙසු, තිංස තිංසෙව ජායරෙ.

සබ්බානෙතානි රූපානි, රූපක්ඛන්ධොති සඤ්ඤිතො;

අනිච්චො අද්ධුවොනත්තා, දුක්ඛක්ඛන්ධොව කෙවලො.

රොගතො ගණ්ඩතො රූපං, පරතො ච පලොකතො;

දිස්වාන දුක්ඛතො රූපං, රූපෙ ඡන්දං විරාජයෙ.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ රූපවිභාගො නාම

රූපානන්තරමුද්දිට්ඨං ¶ , නිබ්බානං යං පනාදිතො;

තස්සිදානි අනුප්පත්තො, විභාවනනයක්කමො.

තස්මාහං තස්ස දස්සෙතුං, දුක්කරස්ස යථාබලං;

දුබ්බොධස්ස පවක්ඛාමි, විභාවනමිතො පරං.

තත්ථ ¶ නිබ්බානන්ති භවාභවං විනනතො වානං වුච්චති තණ්හා, වානතො නික්ඛන්තත්තා නිබ්බානන්ති ච පවුච්චති අමතං අසඞ්ඛතං පරමං සුඛං. වුත්තං හෙතං ‘‘යො සො සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හාක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බාන’’න්ති.

යස්ස චාධිගමා සබ්බ-කිලෙසානං ඛයො භවෙ;

නිබ්බානමිති නිද්දිට්ඨං, නිබ්බානකුසලෙන තං.

එතං ච නිබ්බානං නාම තයිදං සන්තිලක්ඛණං, අච්චුතිරසං, අස්සාසකරණරසං වා, අනිමිත්තපච්චුපට්ඨානං, නිස්සරණපච්චුපට්ඨානං වාති වෙදිතබ්බං.

එත්ථාහ – න පරමත්ථතො නිබ්බානං නාම එකො සභාවො අත්ථි, තිත්ථියානං අත්තා විය, සසවිසාණං ¶ විය ච අනුපලබ්භනීයතොති? න, පඤ්ඤාචක්ඛුනා උපපරික්ඛියමානානං හිතගවෙසීනං යථානුරූපාය පටිපත්තියා උපලබ්භනීයතො. යං හි පුථුජ්ජනා නොපලබ්භන්ති, තං ‘‘නත්ථී’’ති න වත්තබ්බං. අථායස්මතා සාරිපුත්තත්ථෙරෙන ධම්මසෙනාපතිනා ‘‘කතමං නු ඛො, ආවුසො, නිබ්බාන’’න්ති නිබ්බානං පුට්ඨෙන ‘‘යො ඛො, ආවුසො, රාගක්ඛයො දොසක්ඛයො මොහක්ඛයො’’ති රාගාදීනං ඛයොව දස්සිතො, තස්මා රාගාදීනං ¶ ඛයමත්තමෙව නිබ්බානන්ති චෙ? තං න. කස්මා? අරහත්තස්සාපි රාගාදීනං ඛයමත්තපසඞ්ගදොසාපත්තිතො. කථං? නිබ්බානං පුච්ඡානන්තරමෙව ‘‘කතමං නු ඛො, ආවුසො, අරහත්ත’’න්ති පුට්ඨෙන ‘‘යො ඛො, ආවුසො, රාගක්ඛයො දොසක්ඛයො මොහක්ඛයො’’ති රාගාදීනං ඛයොව වුත්තො, තස්මා තව මතෙන අරහත්තඵලස්සාපි රාගාදීනං ඛයමත්තතා භවෙය්ය, න චෙතං යුත්තං අනුත්තරස්ස ලොකුත්තරඵලචිත්තස්ස රාගානං ඛයමත්තතාපජ්ජනං, තස්මා මා ¶ එවං බ්යඤ්ජනච්ඡායාය වදෙසි, උභින්නං පන සුත්තානං අත්ථො උපපරික්ඛිතබ්බො.

යස්ස පන ධම්මස්සාධිගමෙන රාගාදීනං ඛයො හොති, සො ධම්මො රාගාදීනං ඛයස්ස උපනිස්සයත්තා අක්ඛයොපි සමානො ‘‘රාගාදීනං ඛයො නිබ්බාන’’න්ති ඛයොපචාරෙන වුත්තො, ‘‘තිපුසං ජරො ගුළො සෙම්හො’’තිආදීසු විය ඵලූපචාරෙන වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. අරහත්තං පන ඛයන්තෙ උප්පන්නත්තා ‘‘ඛයො’’ති වුත්තං. යදි රාගාදීනං ඛයමත්තං නිබ්බානං භවෙය්ය, සබ්බෙ බාලපුථුජ්ජනාපි සමධිගතනිබ්බානා සච්ඡිකතනිරොධා භවෙය්යුං. කිඤ්ච භිය්යො – නිබ්බානස්ස බහුත්තාදිදොසාපත්තිතො ච. එවඤ්හි සති රාගාදික්ඛයානං බහුභාවතො නිබ්බානස්සාපි බහුභාවො භවෙය්ය, සඞ්ඛතලක්ඛණඤ්ච නිබ්බානං භවෙය්ය, සඞ්ඛතලක්ඛණත්තා සඞ්ඛතපරියාපන්නඤ්ච, සඞ්ඛතපරියාපන්නත්තා අනිච්චං දුක්ඛං නිබ්බානං භවෙය්යාති.

කිඤ්ච භිය්යො – යදි ඛයො නිබ්බානං භවෙය්ය, ගොත්රභුවොදානමග්ගඵලචිත්තානං කිං නු ආරම්මණං වදෙසි, වද භද්රමුඛාති? රාගාදීනං ඛයමෙව වදාමීති. කිං පන රාගාදයො ගොත්රභුආදීනං ඛණෙ ඛීයන්ති, උදාහු ඛීයිස්සන්ති, අථ ඛීණාති? කිං පනෙත්ථ ‘‘ඛීණෙස්වෙව ඛයං වදාමී’’ති. සුට්ඨු උපධාරෙත්වා වද භද්රමුඛාති, යදි ඛීණෙස්වෙව ඛයං වදෙසි, න ගොත්රභුචිත්තාදීනං නිබ්බානාරම්මණතා සිජ්ඣතීති. කිං කාරණං? ගොත්රභුක්ඛණෙ රාගාදයො ඛීයිස්සන්ති, තථා වොදානක්ඛණෙ, මග්ගක්ඛණෙ පන ඛීයන්ති, න ඛීණා, ඵලක්ඛණෙ ඛීණා. එවං සන්තෙ භවතො මතෙන ඵලමෙව ඛයාරම්මණං, න ඉතරෙ, ඉතරෙසං පන කිමාරම්මණං වදෙසීති ¶ ? අද්ධා සො ආරම්මණං අපස්සන්තො නිරුත්තරො ¶ භවිස්සති. අපිච කිලෙසක්ඛයො නාම සප්පුරිසෙහි කරීයති, යථානුරූපාය පටිපත්තියා උප්පාදීයතීති අත්ථො. නිබ්බානං පන න කෙනචි කරීයති න උප්පාදීයති, තස්මා නිබ්බානමමතමසඞ්ඛතං. තමකතං ¶ ජානාතීති අරියසාවකො ‘‘අකතඤ්ඤූ’’ති පවුච්චති. වුත්තඤ්චෙතං –

අපිච ‘‘නිස්සරණ’’න්ති භගවතා වුත්තත්තා ච. ‘‘නිස්සරණ’’න්ති හි නිබ්බානස්සෙතං නාමං. යථාහ ‘‘තයො ඛොමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා දුප්පටිවිජ්ඣා. කතමෙ තයො ධම්මා දුප්පටිවිජ්ඣා? තිස්සො නිස්සරණධාතුයො. කාමානමෙතං නිස්සරණං, යදිදං නෙක්ඛම්මං. රූපානමෙතං නිස්සරණං, යදිදං අරූපං. යං ඛො පන කිඤ්චි භූතං සඞ්ඛතං පටිච්චසමුප්පන්නං, නිරොධො තස්ස නිස්සරණ’’න්ති හි වුත්තං. එවං වුත්තස්ස තස්ස නිබ්බානස්ස අභාවපත්තිදොසතො පඨමජ්ඣානාකාසානඤ්චායතනානම්පි අභාවො භවෙය්ය, තස්මා අයුත්තං අක්ඛයස්ස නිබ්බානස්ස ඛයදොසාපජ්ජනන්ති, න තු ඛයො නිබ්බානං.

‘‘අත්ථි නිස්සරණං ලොකෙ, පඤ්ඤාය මෙ සුඵුසිත’’න්ති ච ‘‘අත්ථි, භික්ඛවෙ, අජාතං අභූතං අකතං අසඞ්ඛත’’න්ති ච ධම්මසාමිනා තථාගතෙන සම්මාසම්බුද්ධෙන අනෙකෙසු සුත්තන්තෙසු පරමත්ථවසෙන වුත්තත්තා ‘‘අත්ථි නිබ්බානං නාම එකො ධම්මො’’ති නිට්ඨමෙත්ථ ගන්තබ්බං. අපිච පරිත්තත්තිකෙ ‘‘කතමෙ ධම්මා අප්පමාණා’’ති පදමුද්ධරිත්වා – ‘‘චත්තාරො මග්ගා අපරියාපන්නා චත්තාරි ච සාමඤ්ඤඵලානි නිබ්බානඤ්ච, ඉමෙ ධම්මා අප්පමාණා’’ති වුත්තත්තා රාගාදීනං ඛයස්ස අප්පමාණත්තං කථං යුජ්ජති, තස්මා පරමත්ථතො අත්ථියෙව නිබ්බානං නාම එකො සභාවොති. තං ¶ පන පකතිවාදීනං පකති විය, තිත්ථියානං අත්තා විය ච සසවිසාණං විය ච නාවිජ්ජමානං.

අථ පඤ්ඤත්තිමත්තං නිබ්බානන්ති චෙ, තම්පි අයුත්තං. කස්මා? නිබ්බානාරම්මණානං චිත්තචෙතසිකානං නවත්තබ්බාරම්මණත්තා. කථං? පරිත්තාරම්මණත්තිකෙ ච පන ‘‘කතමෙ ධම්මා අප්පමාණාරම්මණා’’ති ¶ පදමුද්ධරිත්වා ‘‘චත්තාරො මග්ගා අපරියාපන්නා චත්තාරි ච සාමඤ්ඤඵලානි ¶ , ඉමෙ ධම්මා අප්පමාණාරම්මණා’’ති හි වුත්තං. යදි පනෙතෙසං පඤ්ඤත්තිආරම්මණං සියා, අප්පමාණාරම්මණතා න යුජ්ජෙය්ය, නවත්තබ්බාරම්මණපක්ඛං භජෙය්යුං. ‘‘නවත්තබ්බාරම්මණා පන රූපාවචරත්තිකචතුක්කජ්ඣානා කුසලතො ච විපාකතො ච කිරියතො ච, චතුත්ථස්ස ඣානස්ස විපාකො, ආකාසානඤ්චායතනං ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං කුසලතො ච විපාකතො ච කිරියතො ච, ඉමෙ ධම්මා නවත්තබ්බාරම්මණා’’ති හි වුත්තං, තස්මා න පඤ්ඤත්තිමත්තං නිබ්බානං. යස්මා ච පණ්ණත්තිභාවො නිබ්බානස්ස න යුජ්ජති, තස්මා මග්ගඵලානං ආරම්මණපච්චයභූතං උප්පාදාදීනමභාවතො නිච්චං, රූපසභාවාභාවතො අරූපං, පපඤ්චාභාවතො නිප්පපඤ්චං නිබ්බානං නාම අත්ථීති උපගන්තබ්බන්ති.

අච්චන්තමනන්තං සන්තං, අමතං අපලොකිතං;

පණීතං සරණං ඛෙමං, තාණං ලෙණං පරායණං.

සිවඤ්ච නිපුණං සච්චං, දුක්ඛක්ඛයමනාසවං;

සුදුද්දසං පරං පාරං, නිබ්බානමනිදස්සනං.

තණ්හාක්ඛයං ධුවං දීපං, අබ්යාපජ්ඣමනීතිකං;

අනාලයමරූපඤ්ච, පදමච්චුතමක්ඛරං.

විරාගඤ්ච නිරොධඤ්ච, විමුත්ති මොක්ඛමෙව ච;

ඉමෙහි පන නාමෙහි, නිබ්බානං තු කථීයති.

එවඤ්ච ¶ පන විඤ්ඤාය, නිබ්බානම්පි ච අච්චුතං;

තස්ස චාධිගමූපායො, කත්තබ්බො විඤ්ඤුනා සදා.

සද්ධාබුද්ධිකරං තථාගතමතෙ සම්මොහවිද්ධංසනං,

පඤ්ඤාසම්භවසම්පසාදනකරං ජානාති යො චෙ ඉමං;

අත්ථබ්යඤ්ජනසාලිනං සුමධුරං සාරඤ්ඤුවිම්හාපනං,

ගම්භීරෙ නිපුණාභිධම්මපිටකෙ සො යාභිනිට්ඨං පදං.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ නිබ්බානනිද්දෙසො නාම

එත්ථාහ ¶ ¶ – ‘‘කිං එත්තකමෙව ඤෙය්යං, උදාහු අඤ්ඤම්පි අත්ථී’’ති? අත්ථි පඤ්ඤත්ති නාමාති. සා පනෙසා පඤ්ඤපෙතබ්බතො, පඤ්ඤාපනතො ච ‘‘පඤ්ඤත්තී’’ති වුච්චති. තෙනෙවාහ – ‘‘යා තෙසං තෙසං ධම්මානං සඞ්ඛා සමඤ්ඤා පඤ්ඤත්ති වොහාරො නාමං නාමකම්මං නාමධෙය්යං නිරුත්ති බ්යඤ්ජනං අභිලාපො’’ති. තත්ථ සඞ්ඛායතීති සඞ්ඛා, කථීයතීති අත්ථො. කින්ති කථීයති? ‘‘අහ’’න්ති ‘‘මම’’න්ති ‘‘පරො’’ති ‘‘පරස්සා’’ති ‘‘මඤ්චො’’ති ‘‘පීඨ’’න්ති අනෙකෙහි ආකාරෙහි කථීයතීති සඞ්ඛා. සමඤ්ඤායතීති සමඤ්ඤා. පඤ්ඤාපීයතීති පඤ්ඤත්ති. වොහරීයතීති වොහාරො. කින්ති වොහරීයති? ‘‘අහ’’න්ති ‘‘මම’’න්ති ‘‘පරො’’ති ‘‘පරස්සා’’ති ‘‘මඤ්චො’’ති ‘‘පීඨ’’න්ති. එවං තාව පඤ්ඤපෙතබ්බතො පඤ්ඤත්තීති වුත්තා. ‘‘අහ’’න්ති හි රූපාදයො ධම්මෙ උපාදාය පටිච්ච කාරණං කත්වා යථා තෙ රූපාදයො ධම්මා උප්පාදවයවන්තො, න එවංවිධා, කෙවලං ලොකසඞ්කෙතෙන ¶ සිද්ධා යා අයං ‘‘අහ’’න්ති කථීයති චෙව පඤ්ඤාපීයති ච, එසා පඤ්ඤත්තීති අත්ථො.

ඉදානි පඤ්ඤාපනතො පඤ්ඤත්තිං පකාසෙතුං ‘‘නාමං නාමකම්ම’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ නාමන්ති තං තං ධම්මං ‘‘එස ඉත්ථන්නාමො නාමා’’ති පඤ්ඤපෙති, තස්මා තං පඤ්ඤත්තීති පවුච්චති. නාමකම්මන්තිආදීනි තස්සා එව වෙවචනානි. අයං පඤ්ඤාපනතො පඤ්ඤත්ති නාම.

සා පනෙසා තජ්ජාපඤ්ඤත්ති උපාදාපඤ්ඤත්ති උපනිධාපඤ්ඤත්තීති තිවිධා හොති. තත්ථ තජ්ජාපඤ්ඤත්ති නාම චක්ඛුසොතරූපසද්දපථවීතෙජොවායොතිආදිනයප්පවත්තා. උපාදාපඤ්ඤත්ති පන සමූහාසමූහවසෙන දුවිධා හොති. තත්ථ සමූහපඤ්ඤත්ති නාම රූපාරූපධම්මෙසු එකස්ස වා බහූනං වා නාමං ගහෙත්වා සමූහමෙවොපාදාය වුච්චති. කථං? අච්ඡතරච්ඡඝටපටාදිප්පභෙදා. අයං සමූහපඤ්ඤත්ති ¶ නාම. අසමූහපඤ්ඤත්ති පන දිසාකාසකාලනිමිත්තාභාවනිරොධාදිභෙදා.

යදා පන සා විජ්ජමානං පරමත්ථං ජොතයති, තදා ‘‘විජ්ජමානපඤ්ඤත්තී’’ති පවුච්චති. යදා අවිජ්ජමානං සමූහාසමූහභෙදං නාමමත්තං ජොතයති, තදා ‘‘අවිජ්ජමානපඤ්ඤත්තී’’ති පවුච්චති ¶ . දුවිධාපි පනෙසා සොතද්වාරජවනානන්තරං ගහිතපුබ්බසඞ්කෙතමනොද්වාරජවනවිඤ්ඤාණෙන විඤ්ඤායති. යාය ගහිතපුබ්බසඞ්කෙතෙන මනොද්වාරජවනවිඤ්ඤාණෙන පඤ්ඤාපීයති. යං සන්ධාය ‘‘විජ්ජමානපඤ්ඤත්ති, අවිජ්ජමානපඤ්ඤත්ති, විජ්ජමානෙන අවිජ්ජමානපඤ්ඤත්ති, අවිජ්ජමානෙන විජ්ජමානපඤ්ඤත්ති, විජ්ජමානෙන විජ්ජමානපඤ්ඤත්ති, අවිජ්ජමානෙන අවිජ්ජමානපඤ්ඤත්තී’’ති ඡක්කනයො වුත්තො. තත්ථ පරමත්ථතො විජ්ජමානානං රූපාදීනං පඤ්ඤාපනා විජ්ජමානපඤ්ඤත්ති. තථා අවිජ්ජමානානමිත්ථිපුරිසාදීනං පඤ්ඤාපනා අවිජ්ජමානපඤ්ඤත්ති. ඨපෙත්වා පන වචනත්ථං කෙනචි ආකාරෙන අනුපලබ්භමානානං පඤ්චමසච්චාදීනං, තිත්ථියපරිකප්පිතානං වා පකතිපුරිසාදීනං පඤ්ඤාපනාපි අවිජ්ජමානපඤ්ඤත්තියෙව ¶ . ‘‘තෙවිජ්ජො, ඡළභිඤ්ඤො’’ති එවමාදිනයප්පවත්තා විජ්ජමානෙන අවිජ්ජමානපඤ්ඤත්ති. ‘‘ඉත්ථිසද්දො, පුරිසසද්දො’’ති එවමාදිකා අවිජ්ජමානෙන විජ්ජමානපඤ්ඤත්ති. ‘‘චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණ’’න්ති එවමාදිකා විජ්ජමානෙන විජ්ජමානපඤ්ඤත්ති. ‘‘ඛත්තියකුමාරො, බ්රාහ්මණකුමාරො, භික්ඛුකුමාරො’’ති එවමාදිකා අවිජ්ජමානෙන අවිජ්ජමානපඤ්ඤත්තීති එවං වුත්තා ඡ පඤ්ඤත්තියොපි එත්ථෙව සඞ්ගහං ගච්ඡන්ති. අයං උපාදාපඤ්ඤත්ති නාම.

උපනිධාපඤ්ඤත්තිපි එතිස්සා එව පභෙදා, සා පන ‘‘දීඝං උපනිධාය රස්සො, රස්සං උපනිධාය දීඝො’’තිආදිනයප්පවත්තා ‘‘කපණං මානුසකං රජ්ජං දිබ්බසුඛං උපනිධායා’’ති එවමාදිකා ච, තස්මා පඤ්ඤපෙතබ්බතො ච පඤ්ඤාපනතො ච පඤ්ඤත්තීති වෙදිතබ්බා. සමඤ්ඤා සමත්තා.

පරමත්ථතො ච පඤ්ඤත්ති, තතියා කොටි න විජ්ජති;

ද්වීසු ඨානෙසු කුසලො, පරවාදෙසු න කම්පති.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ පඤ්ඤත්තිනිද්දෙසො නාම

එත්ථාහ ¶ ¶ – නිද්දිට්ඨා කුසලාදයො නාම ධම්මා, න පනෙතෙසං කාරකො අත්තා නිද්දිට්ඨො. තස්ස හි කාරකස්ස වෙදකස්ස අත්තනො අභාවෙ කුසලාකුසලානං ධම්මානං අභාවො සියා, තෙසමභාවෙ තදායත්තවුත්තීනං තෙසං විපාකානමභාවො හොති, තස්මා කුසලාදීනං ධම්මානං දෙසනා නිරත්ථිකාති? අත්ර වුච්චතෙ – නායං ¶ නිරත්ථිකා, සාත්ථිකාවායං දෙසනා. යදි කාරකස්සාභාවා කුසලාදීනමභාවො සියා, තස්ස පරිකප්පිතස්ස අත්තනොපි අභාවො සියා. කිං කාරණන්ති චෙ? තස්ස අත්තනො අඤ්ඤස්ස කාරකස්සාභාවතො. කාරකාභාවෙපි කත්තා අත්තා අත්ථීති චෙ? තථා කුසලාදීනම්පි අසතිපි කත්තරි අත්ථිතා උපගන්තබ්බා, කුතොයං තව තත්ථානුරොධො, ඉධ විරොධොති. අථාපි යථා පන ලොකෙ කාරකාභාවෙපි පථවීආපතෙජඋතුආදයො පටිච්ච අඞ්කුරාදීනං අභිනිබ්බත්ති දිස්සති, තථා එතෙසම්පි කුසලාදීනං ධම්මානං හෙතුපච්චයසාමග්ගියා අභිනිබ්බත්ති හොතීති වෙදිතබ්බා.

අථාපි චෙත්ථ තස්සා පඤ්ඤාය පරිකප්පිතො නිච්චො ධුවො කුසලාදීනං කත්තා අත්තා පරමත්ථතො අත්ථීති චෙ? තමුපපරික්ඛිස්සාම තාව, සො පන තාව අත්තා කාරකො වෙදකො කිං සචෙතනො වා, උදාහු අචෙතනො වාති? කිඤ්චෙත්ථ – යදි අචෙතනො සියා, පාකාරතරුපාසාණසදිසො සියා. තස්ස කාරකවෙදකත්තාභාවො සියා. යදි සචෙතනො, සො චෙතනාය අඤ්ඤො වා සියා, අනඤ්ඤො වා. අථානඤ්ඤො, චෙතනාය නාසෙ අත්තනොපි නාසො සියා. කිං කාරණන්ති චෙ? චෙතනාය අනඤ්ඤත්තා.

අථාපි භවතො අධිප්පායො එවං සියා, අත්තනො පන නාසො ¶ න භවති නිච්චත්තා, චෙතනායයෙව නාසො භවතීති? වුච්චතෙ – අත්තනො අනාසෙ සති චෙතනායපි නාසො න භවති. කිං කාරණන්ති චෙ? චෙතනාය අනඤ්ඤත්තා. චෙතනත්තානං අනඤ්ඤත්තෙ සති චෙතනායයෙව නාසො භවති, න අත්තනොති අයුත්තමෙතං. අථ චෙතනායයෙව විනාසෙ විසෙසකාරණං නත්ථි, අත්තාව නස්සතු, තිට්ඨතු චෙතනා. අථ චෙතනාය නාසෙ අත්තනො නාසො ¶ න භවතීති චෙ? චෙතනාය අත්තා අඤ්ඤො සියා. අථ අඤ්ඤස්ස අත්තස්ස නාසෙ සති සයං නාසො න භවති, එවඤ්ච සති ‘‘චෙතනාය ¶ අනඤ්ඤො අත්තා’’ති තව පටිඤ්ඤා හීනා. අථාපි චෙතනත්තානං අනඤ්ඤත්තෙ සති අත්තනො අනාසො චෙතනායපි අනාසො භවතු. අථ න භවති, පටිඤ්ඤා හීනා. අථ වුත්තප්පකාරතො විපරීතං වා සියා, අත්තා නස්සතු, චෙතනා තිට්ඨතු. අථ පන එවං න භවතීති චෙ? අනඤ්ඤත්තපක්ඛං පරිච්චජ. අථ පන න පරිච්චජසි, පටිඤ්ඤාහීනො භවසි.

අථායං භවතො අධිප්පායො සියා ‘‘නායං මම අත්තා චෙතනාය අනඤ්ඤො, අඤ්ඤොයෙවා’’ති? තත්ර වුච්චතෙ – ඉධ පන අඤ්ඤත්තං දුවිධං හොති ලක්ඛණකතමඤ්ඤත්තඤ්ච දෙසන්තරකතමඤ්ඤත්තඤ්චාති. තත්ථ කිං ත්වං චෙතනත්තානං ලක්ඛණකතමඤ්ඤත්තං වදෙසි, උදාහු දෙසන්තරකතමඤ්ඤත්තන්ති? අහං ලක්ඛණකතමඤ්ඤත්තං වදාමීති. යථා හි රූපරසගන්ධාදීනමෙකදෙසෙ වත්තමානානම්පි ලක්ඛණතො අඤ්ඤත්තං හොති, එවං චෙතනත්තානමෙකදෙසෙ වත්තමානානම්පි ලක්ඛණතො අඤ්ඤත්තං හොති, තස්මා ලක්ඛණකතමඤ්ඤත්තං වදාමීති. තත්ර වුච්චතෙ – යථා හි ජාතවෙදස්ස ඩය්හමානෙ ආමකසඞ්ඝටෙ ආමකවණ්ණවිනාසෙ රසාදීනං විනාසො භවති, තථෙව චෙතනාය විනාසෙ අත්තනොපි විනාසො සියා. කිං කාරණන්ති චෙ? රූපරසාදීනං විය එකදෙසත්තාති.

අථෙවං භවතො මති සියා ‘‘එකදෙසත්තෙ සතිපි අත්තනො පන නාසො න භවති, චෙතනායයෙව විනාසො භවතී’’ති? අත්ර වුච්චතෙ – අත්තනො අනාසෙ චෙතනායපි අනාසොව හොති. කිං කාරණන්ති චෙ? රූපරසාදීනං විය අවිනිබ්භොගතො. අථ සමානෙ එකදෙසත්තෙ අවිනිබ්භොගභාවෙපි ¶ කෙන හෙතුනා චෙතනාය එව නාසො භවති, න පන අත්තනො. අථ විසෙසකාරණං නත්ථි, තව ලද්ධියා අත්තාව නස්සතු, තිට්ඨතු චෙතනා. අථ චෙතනාය නාසෙ අත්තනො නාසො ¶ න භවති, උභින්නං එකදෙසතා නත්ථි. එවඤ්ච සති කො දොසොති චෙ? යං පන තයා වුත්තං, යථා රූපරසගන්ධාදීනං එකදෙසෙ වත්තමානානම්පි ලක්ඛණතො අඤ්ඤත්තං, තථා චෙතනත්තානමෙකදෙසෙ වත්තමානානම්පි ලක්ඛණතො අඤ්ඤත්තන්ති? තමයුත්තන්ති තව පටිඤ්ඤා හීනා. අථ රූපරසාදීනං විය සමානෙපි එකදෙසත්තෙ යදි අත්තනො අනාසෙ චෙතනායපි අනාසො න භවති, පටිඤ්ඤාහීනො අසි. අථ වුත්තප්පකාරතො විපරීතං වා සියා, තව අත්තා නස්සතු, චෙතනා තිට්ඨතු. අථෙවං න භවතීති චෙ? එකදෙසතාව නත්ථීති.

අථ දෙසන්තරකතමඤ්ඤත්තං වදෙසි, චෙතනත්තානං අඤ්ඤත්තෙ සති ඝටපටසකටගෙහාදීනං විය අඤ්ඤත්තං සියා. චෙතනාය විනා අනඤ්ඤතා තෙ අත්තා න ඝටෙන විනා පටො විය අඤ්ඤො සියා ¶ . අඤ්ඤො ච හි ඝටො අඤ්ඤො ච පටොති? න, එවඤ්ච සති කො දොසොති චෙ? ‘‘අචෙතනො අත්තා’’ති පුබ්බෙ වුත්තදොසතො න පරිමුච්චතීති. තස්මා පරමත්ථතො න කොචි කත්තා වා වෙදකො වා අත්තා අත්ථීති දට්ඨබ්බන්ති.

වුත්තන්ති. සච්චං එවං වුත්තං භගවතා, තඤ්ච ඛො සම්මුතිවසෙන, න පරමත්ථතො. නනු භගවතා ඉදම්පි වුත්තං –

‘‘කිං ¶ නු සත්තොති පච්චෙසි, මාර දිට්ඨිගතං නු තෙ;

සුද්ධසඞ්ඛාරපුඤ්ජොයං, නයිධ සත්තුපලබ්භතී’’ති ච.

තස්මා න වචනමත්තමෙවාවලම්බිතබ්බං, න ච දළ්හමූළ්හගාහිනා ච භවිතබ්බං, ගරුකුලමුපසෙවිත්වා සුත්තපදානං අධිප්පායො ජානිතබ්බො, සුත්තපදෙසු අභියොගො කාතබ්බො. ද්වෙ සච්චානි භගවතා වුත්තානි – ‘‘සම්මුතිසච්චං, පරමත්ථසච්චඤ්චා’’ති. තස්මා ද්වෙපි සම්මුතිපරමත්ථසච්චානි අසඞ්කරතො ඤාතබ්බානි. එවං අසඞ්කරතො ඤත්වා කොචි කාරකො වා වෙදකො වා නිච්චො ධුවො අත්තා පරමත්ථතො නත්ථීති උපපරික්ඛිත්වා පච්චයසාමග්ගියා ධම්මානං පවත්තිං සල්ලක්ඛෙත්වා පණ්ඩිතෙන කුලපුත්තෙන අත්ථකාමෙන දුක්ඛස්සන්තකිරියාය පටිපජ්ජිතබ්බන්ති.

යො ඉමං ගන්ථං අච්චන්තං, චින්තෙති සතතම්පි සො;

කමෙන පරමා පඤ්ඤා, තස්ස ගච්ඡති වෙපුලං.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ කාරකපටිවෙධනිද්දෙසො නාම

උත්තරං තු මනුස්සානං, ධම්මතො ඤාණදස්සනං;

පත්තුකාමෙන කාතබ්බං, ආදිතො සීලසොධනං.

සඞ්කස්සරසමාචාරෙ, දුස්සීලෙ සීලවජ්ජිතෙ;

නත්ථි ඣානං කුතො මග්ගො, තස්මා සීලං විසොධයෙ.

සීලං චාරිත්තවාරිත්තවසෙන දුවිධං මතං;

තං පනාච්ඡිද්දමක්ඛණ්ඩමකම්මාසමනින්දිතං.

කත්තබ්බං අත්ථකාමෙන, විවෙකසුඛමිච්ඡතා;

සීලඤ්ච නාම භික්ඛූනං, අලඞ්කාරො අනුත්තරො.

රතනං සරණං ඛෙමං, තාණං ලෙණං පරායණං;

චින්තාමණි පණීතො ච, සීලං යානමනුත්තරං.

සීතලං ¶ සලිලං සීලං, කිලෙසමලධොවනං;

ගුණානං මූලභූතඤ්ච, දොසානං බලඝාති ච.

තිදිවාරොහණඤ්චෙතං, සොපානං පරමුත්තමං;

මග්ගො ඛෙමො ච නිබ්බානනගරස්ස පවෙසනෙ.

තස්මා සුපරිසුද්ධං තං, සීලං දුවිධලක්ඛණං;

කත්තබ්බං අත්ථකාමෙන, පියසීලෙන භික්ඛුනා.

කාතබ්බො පන සීලස්මිං, පරිසුද්ධෙ ඨිතෙනිධ;

පලිබොධස්සුපච්ඡෙදො, පලිබොධා දසාහු ච.

පලිබොධස්සුපච්ඡෙදං, කත්වා දසවිධස්සපි;

උපසඞ්කමිතබ්බො සො, කම්මට්ඨානස්ස දායකො.

පියො ¶ ගරු භාවනීයො, වත්තා ච වචනක්ඛමො;

ගම්භීරඤ්ච කථං කත්තා, නො චට්ඨානෙ නියොජකො.

එවමාදිගුණොපෙතමුපගන්ත්වා හිතෙසිනං;

කල්යාණමිත්තං කාලෙන, කම්මට්ඨානස්ස දායකං.

කම්මට්ඨානං ගහෙතබ්බං, වත්තං කත්වා පනස්ස තු;

තෙනාපි චරිතං ඤත්වා, දාතබ්බං තස්ස භික්ඛුනො.

සද්ධාබුද්ධිවිතක්කානං, වසෙන ඡබ්බිධං මතං.

වොමිස්සකනයා තෙසං, චතුසට්ඨි භවන්ති තෙ;

තෙහි අත්ථො න චත්ථීති, න මයා ඉධ දස්සිතා.

අසුභා ¶ ච දසෙවෙත්ථ, තථා කායගතාසති;

එකාදස ඉමෙ රාග-චරිතස්සානුකූලතා.

චතස්සො අප්පමඤ්ඤායො, සවණ්ණකසිණා ඉමෙ;

අට්ඨෙව ච සදා දොස-චරිතස්සානුකූලතා.

තං මොහචරිතස්සෙත්ථ, විතක්කචරිතස්ස ච;

අනුකූලන්ති නිද්දිට්ඨං, ආනාපානං පනෙකකං.

පුරිමානුස්සතිඡක්කං, සද්ධාචරිතදෙහිනො;

මරණූපසමායුත්තා, සතිමාහාරනිස්සිතා.

සඤ්ඤා ¶ ධාතුවවත්ථානං, බුද්ධිප්පකතිජන්තුනො;

ඉමෙ පන ච චත්තාරො, අනුකූලාති දීපිතා.

චත්තාරොපි ච ආරුප්පා, සෙසානි කසිණානි ච;

අනුකූලා ඉමෙ සබ්බ-චරිතානන්ති වණ්ණිතා.

ඉදං සබ්බං පනෙකන්ත-විපච්චනීකභාවතො;

අතිසප්පායතො වුත්ත-මිති ඤෙය්යං විභාවිනා.

කම්මට්ඨානානි සබ්බානි, චත්තාලීසාති නිද්දිසෙ;

කසිණානි දස චෙව, අසුභානුස්සතී දස.

චතස්සො අප්පමඤ්ඤායො, චත්තාරො ච අරූපිනො;

චතුධාතුවවත්ථානං, සඤ්ඤා චාහාරතා ඉති.

කම්මට්ඨානෙසු එතෙසු, උපචාරවහා කති;

ආනාපානසතිං කාය-ගතං හිත්වා පනට්ඨපි.

සෙසානුස්සතියො සඤ්ඤා, වවත්ථානන්ති තෙරස;

උපචාරවහා වුත්තා, සෙසා තෙ අප්පනාවහා.

අප්පනායාවහෙස්වෙත්ථ, කසිණානි දසාපි ච;

ආනාපානසතී චෙව, චතුක්කජ්ඣානිකා ඉමෙ.

අසුභානි ¶ දස චෙත්ථ, තථා කායගතාසති;

එකාදස ඉමෙ ධම්මා, පඨමජ්ඣානිකා සියුං.

ආදිබ්රහ්මවිහාරාති ¶ , තිකජ්ඣානවහා තයො;

චතුත්ථාපි ච ආරුප්පා, චතුත්ථජ්ඣානිකා මතා.

වසෙනාරම්මණඞ්ගානං, දුවිධො සමතික්කමො;

ගොචරාතික්කමාරූපෙ, රූපෙ ඣානඞ්ගතික්කමො.

දසෙව කසිණානෙත්ථ, වඩ්ඪෙතබ්බානි හොන්ති හි;

න ච වඩ්ඪනියා සෙසා, භවන්ති අසුභාදයො.

දසෙව කසිණානෙත්ථ, අසුභානි දසාපි ච;

පටිභාගනිමිත්තානි ¶ , හොන්ති ආරම්මණානි හි;

සෙසානෙව පටිභාග-නිමිත්තාරම්මණා සියුං.

අසුභානි දසාහාර-සඤ්ඤා කායගතාසති;

දෙවෙසු නප්පවත්තන්ති, ද්වාදසෙතානි සබ්බදා.

තානි ද්වාදස චෙතානි, ආනාපානසතීපි ච;

තෙරසෙව පනෙතානි, බ්රහ්මලොකෙ න විජ්ජරෙ.

ඨපෙත්වා චතුරාරූපෙ, නත්ථි කිඤ්චි අරූපිසු;

මනුස්සලොකෙ සබ්බානි, පවත්තන්ති න සංසයො.

චතුත්ථං කසිණං හිත්වා, කසිණා අසුභානි ච;

දිට්ඨෙනෙව ගහෙතබ්බා, ඉමෙ එකූනවීසති.

සතියම්පි ච කායම්හි, දිට්ඨෙන තචපඤ්චකං;

සෙසමෙත්ථ සුතෙනෙව, ගහෙතබ්බන්ති දීපිතං.

ආනාපානසතී එත්ථ, ඵුට්ඨෙන පරිදීපිතා;

වායොකසිණමෙවෙත්ථ, දිට්ඨඵුට්ඨෙන ගය්හති.

සුතෙනෙව ¶ ගහෙතබ්බා, සෙසා අට්ඨාරසාපි ච;

උපෙක්ඛා අප්පමඤ්ඤා ච, අරූපා චෙව පඤ්චිමෙ.

ආදිතොව ගහෙතබ්බා, න හොන්තීති පකාසිතා;

පඤ්චතිංසාවසෙසානි, ගහෙතබ්බානි ආදිතො.

කම්මට්ඨානෙසු හෙතෙසු, ආකාසකසිණං විනා;

කසිණා නව හොන්තෙ ච, අරූපානං තු පච්චයා.

දසාපි කසිණා හොන්ති, අභිඤ්ඤානං තු පච්චයා;

තයො බ්රහ්මවිහාරාපි, චතුක්කස්ස භවන්ති තු.

හෙට්ඨිමං හෙට්ඨිමාරුප්පං, උපරූපරිමස්ස හි;

තථා චතුත්ථමාරුප්පං, නිරොධස්සාති දීපිතං.

සබ්බානි ච පනෙතානි, චත්තාලීසවිධානි තු;

විපස්සනාභවසම්පත්ති-සුඛානං පච්චයා සියුං.

කම්මට්ඨානං ¶ ගහෙත්වාන, ආචරියස්ස සන්තිකෙ;

වසන්තස්ස කථෙතබ්බං, ආගතස්සාගතක්ඛණෙ.

උග්ගහෙත්වා ¶ පනඤ්ඤත්ර, ගන්තුකාමස්ස භික්ඛුනො;

නාතිසඞ්ඛෙපවිත්ථාරං, කථෙතබ්බං තු තෙනපි.

කම්මට්ඨානං ගහෙත්වාන, සම්මට්ඨානං මනොභුනො;

අට්ඨාරසහි දොසෙහි, නිච්චං පන විවජ්ජිතෙ.

අනුරූපෙ විහාරස්මිං, විහාතබ්බං තු ගාමතො;

නාතිදූරෙ නච්චාසන්නෙ, සිවෙ පඤ්චඞ්ගසංයුතෙ.

ඛුද්දකො පලිබොධොපි, ඡින්දිතබ්බො පනත්ථි චෙ;

දීඝා කෙසා නඛා ලොමා, ඡින්දිතබ්බා විභාවිනා.

චීවරං රජිතබ්බං තං, කිලිට්ඨං තු සචෙ සියා;

සචෙ පත්තෙ මලං හොති, පචිතබ්බොව සුට්ඨු සො.

අච්ඡින්නපලිබොධෙන ¶ , පච්ඡා තෙන ච භික්ඛුනා;

පවිවිත්තෙ පනොකාසෙ, වසන්තෙන යථාසුඛං.

වජ්ජෙත්වා මත්තිකං නීලං, පීතං සෙතඤ්ච ලොහිතං;

සණ්හායාරුණවණ්ණාය, මත්තිකාය මනොරමං.

කත්තබ්බං කසිණජ්ඣානං, පත්තුකාමෙන ධීමතා;

සෙනාසනෙ විවිත්තස්මිං, බහිද්ධා වාපි තාදිසෙ.

පටිච්ඡන්නෙ පනට්ඨානෙ, පබ්භාරෙ වා ගුහන්තරෙ;

සංහාරිමං වා කාතබ්බං, තං තත්රට්ඨකමෙව වා.

සංහාරිමං කරොන්තෙන, දණ්ඩකෙසු චතූස්වපි;

චම්මං වා කටසාරං වා, දුස්සපත්තම්පි වා තථා.

බන්ධිත්වා තථා කාතබ්බං, මත්තිකාය පමාණතො;

භූමියං පත්ථරිත්වා ච, ඔලොකෙතබ්බමෙව තං.

තත්රට්ඨං භූමියං වට්ටං, ආකොටිත්වාන ඛාණුකෙ;

වල්ලීහි තං විනන්ධිත්වා, කාතබ්බං කණ්ණිකං සමං.

විත්ථාරතො ¶ පමාණෙන, විදත්ථිචතුරඞ්ගුලං;

වට්ටං වත්තති තං කාතුං, විවට්ටං පන මිච්ඡතා.

භෙරීතලසමං සාධු, කත්වා කසිණමණ්ඩලං;

සම්මජ්ජිත්වාන තං ඨානං, න්හත්වා ආගම්ම පණ්ඩිතො.

හත්ථපාසපමාණස්මිං, තම්හා කසිණමණ්ඩලා;

පදෙසෙ තු සුපඤ්ඤත්තෙ, ආසනස්මිං සුඅත්ථතෙ.

උච්චෙ තත්ථ නිසීදිත්වා, විදත්ථිචතුරඞ්ගුලෙ;

උජුකායං පණිධාය, කත්වා පරිමුඛං සතිං.

කාමෙස්වාදීනවං දිස්වා, නෙක්ඛම්මං දට්ඨු ඛෙමතො;

පරමං පීතිපාමොජ්ජං, ජනෙත්වා රතනත්තයෙ.

‘‘භාගී ¶ අස්සමහං අද්ධා, ඉමාය පටිපත්තියා;

පවිවෙකසුඛස්සා’’ති, කත්වා උස්සාහමුත්තමං.

ආකාරෙන ¶ සමෙනෙව, උම්මීලිත්වාන ලොචනං;

නිමිත්තං ගණ්හතා සාධු, භාවෙතබ්බං පුනප්පුනං.

න වණ්ණො පෙක්ඛිතබ්බො සො, දට්ඨබ්බං න ච ලක්ඛණං;

වණ්ණං පන අමුඤ්චිත්වා, උස්සදස්ස වසෙන හි.

චිත්තං පණ්ණත්තිධම්මස්මිං, ඨපෙත්වෙකග්ගමානසො;

‘‘පථවී පථවි’’ච්චෙවං, වත්වා භාවෙය්ය පණ්ඩිතො.

පථවී මෙදනී භූමි, වසුධා ච වසුන්ධරා;

එවං පථවිනාමෙසු, එකං වත්තුම්පි වට්ටති.

උම්මීලිත්වා නිමීලිත්වා, ආවජ්ජෙය්ය පුනප්පුනං;

යාවුග්ගහනිමිත්තං තු, නුප්පජ්ජති ච තාව සො.

එවං භාවයතො තස්ස, පුන එකග්ගචෙතසො;

යදා පන නිමීලෙත්වා, ආවජ්ජන්තස්ස යොගිනො.

යථා උම්මීලිතෙකාලෙ, තථාපාථං තු යාති චෙ;

තදුග්ගහනිමිත්තං ත-මුප්පන්නන්ති පවුච්චති.

නිමිත්තෙ ¶ පන සඤ්ජාතෙ, තතො පභුති යොගිනා;

නිසීදිතබ්බං නො චෙවං, තස්මිං ඨානෙ විජානතා.

අත්තනො වසනට්ඨානං, පවිසිත්වාන ධීමතා;

තෙන තත්ථ නිසින්නෙන, භාවෙතබ්බං යථාසුඛං.

පපඤ්චපරිහාරත්ථං, පාදානං පන ධොවනෙ;

තස්සෙකතලිකා ද්වෙ ච, ඉච්ඡිතබ්බා උපාහනා.

සමාධිතරුණො තස්ස, අසප්පායෙන කෙනචි;

සචෙ නස්සති තං ඨානං, ගන්ත්වාවාදාය තං පන.

පීඨෙ ¶ සුඛනිසින්නෙන, භාවෙතබ්බං පුනප්පුනං;

සමන්නාහරිතබ්බඤ්ච, කරෙ තක්කාහතම්පි ච.

නිමිත්තං පන තං හිත්වා, චිත්තං ධාවති චෙ බහි;

නිවාරෙත්වා නිමිත්තස්මිං, ඨපෙතබ්බං තු මානසං.

යත්ථ යත්ථ නිසීදිත්වා, තමිච්ඡති තපොධනො;

තත්ථ තත්ථ දිවාරත්තිං, තස්සුපට්ඨාති චෙතසො.

එවං තස්ස කරොන්තස්ස, අනුපුබ්බෙන යොගිනො;

වික්ඛම්භන්ති ච සබ්බානි, පඤ්ච නීවරණානිපි.

සමාධියති චිත්තම්පි, උපචාරසමාධිනා;

පටිභාගනිමිත්තම්පි, උප්පජ්ජති ච යොගිනො.

කො පනායං විසෙසො හි, ඉමස්ස පුරිමස්ස වා;

ථවිකා නීහතාදාස-මණ්ඩලං විය මජ්ජිතං.

මෙඝතො විය නික්ඛන්තං, සම්පුණ්ණචන්දමණ්ඩලං;

පටිභාගනිමිත්තං තං, බලාකා විය තොයදෙ.

තදුග්ගහනිමිත්තං ¶ තං, පදාලෙත්වාව නිග්ගතං;

තතොධිකතරං සුද්ධං, හුත්වාපට්ඨාති තස්ස තං.

තනුසණ්ඨානවන්තඤ්ච, වණ්ණවන්තං න චෙව තං;

උපට්ඨාකාරමත්තං තං, පඤ්ඤජං භාවනාමයං.

පටිභාගෙ ¶ සමුප්පන්නෙ, නිමිත්තෙ භාවනාමයෙ;

හොන්ති වික්ඛම්භිතානෙව, පඤ්ච නීවරණානිපි.

කිලෙසා සන්නිසින්නාව, යුත්තයොගස්ස භික්ඛුනො;

චිත්තං සමාහිතංයෙව, උපචාරසමාධිනා.

ආකාරෙහි පන ද්වීහි, සමාධියති මානසං;

උපචාරක්ඛණෙ තස්ස, පටිලාභෙ සමාධිනො.

නීවාරණප්පහානෙන ¶ , උපචාරක්ඛණෙ තථා;

අඞ්ගානං පාතුභාවෙන, පටිලාභක්ඛණෙ පන.

ද්වින්නං පන සමාධීනං, කිං නානාකරණං පන;

අඞ්ගානි ථාමජාතානි, උපචාරක්ඛණෙන ච.

අප්පනාය පනඞ්ගානි, ථාමජාතානි ජායරෙ;

තස්මා තං අප්පනාචිත්තං, දිවසම්පි පවත්තති.

පල්ලඞ්කෙන ච තෙනෙව, වඩ්ඪෙත්වා තං නිමිත්තකං;

අප්පනං අධිගන්තුං සො, සක්කොති යදි සුන්දරං.

සතතං අප්පමත්තෙන, රක්ඛිතබ්බං සතීමතා;

නිමිත්තං රක්ඛතො ලද්ධං, පරිහානි න විජ්ජති.

ආරක්ඛණෙ අසන්තම්හි, ලද්ධං ලද්ධං විනස්සති;

රක්ඛිතබ්බං හි තස්මා තං, තත්රායං රක්ඛණාවිධි.

ආවාසො ගොචරො භස්සං, පුග්ගලො භොජනං උතු;

ඉරියාපථොති සත්තෙතෙ, අසප්පායෙ විවජ්ජයෙ.

සප්පායෙ ¶ සත්ත සෙවෙය්ය, එවඤ්හි පටිපජ්ජතො;

න චිරෙනෙව කාලෙන, හොති භික්ඛුස්ස අප්පනා.

යස්සප්පනා න හොතෙව, එවම්පි පටිපජ්ජතො;

අප්පනාය ච කොසල්ලං, සම්මා සම්පාදයෙ බුධො.

අප්පනාය හි කොසල්ල-මිදං දසවිධං ඉධ;

ගන්ථවිත්ථාරභීතෙන, මයා විස්සජ්ජිතන්ති ච.

එවඤ්හි ¶ සම්පාදයතො, අප්පනාකොසල්ලං පන;

පටිලද්ධෙ නිමිත්තස්මිං, අප්පනා සම්පවත්තති.

එවම්පි පටිපන්නස්ස, සචෙ සා නප්පවත්තති;

තථාපි න ජහෙ යොගං, වායමෙථෙව පණ්ඩිතො.

චිත්තප්පවත්තිආකාරං ¶ , තස්මා සල්ලක්ඛයං බුධො;

සමතං වීරියස්සෙව, යොජයෙථ පුනප්පුනං.

ඊසකම්පි ලයං යන්තං, පග්ගණ්හෙථෙව මානසං;

අච්චාරද්ධං නිසෙධෙත්වා, සමමෙව පවත්තයෙ.

ලීනතුද්ධතභාවෙහි, මොචයිත්වාන මානසං;

පටිභාගනිමිත්තාභි-මුඛං තං පටිපාදයෙ.

එවං නිමිත්තාභිමුඛං, පටිපාදයතො පන;

ඉදානෙවප්පනා තස්ස, සා සමිජ්ඣිස්සතීති ච.

භවඞ්ගං පන පච්ඡිජ්ජ, පථවීකසිණං තථා;

තදෙවාරම්මණං කත්වා, මනොද්වාරම්හි යොගිනො.

ජායතෙවජ්ජනං චිත්තං, තත්රෙවාරම්මණෙ තතො;

ජවනානි ච ජායන්තෙ, තස්ස චත්තාරි පඤ්ච වා.

අවසානෙ පනෙකං තු, රූපාවචරිකං භවෙ;

තක්කාදයො පනඤ්ඤෙහි, භවන්ති බලවත්තරා.

අප්පනාචෙතසො තානි, පරිකම්මොපචාරතො;

වුච්චන්ති පරිකම්මානි, උපචාරානි චාතිපි.

අප්පනායානුලොමත්තා ¶ , අනුලොමානි එව ච;

යං තං සබ්බන්තිමං එත්ථ, ගොත්රභූති පවුච්චති.

ගහිතාගහණෙනෙත්ථ, පරිකම්මප්පනාදිකං;

දුතියං උපචාරං තං, තතියං අනුලොමකං.

චතුත්ථං ¶ ගොත්රභු දිට්ඨං, පඤ්චමං අප්පනාමනො;

පඨමං උපචාරං වා, දුතියං අනුලොමකං.

තතියං ගොත්රභු දිට්ඨං, චතුත්ථං අප්පනාමනො;

චතුත්ථං පඤ්චමං වාති, අප්පෙති න තතො පරං.

ඡට්ඨෙ වා සත්තමෙ වාපි, අප්පනා නෙව ජායති;

ආසන්නත්තා භවඞ්ගස්ස, ජවනං පති තාවදෙ.

පුරිමෙහාසෙවනං ලද්ධා, ඡට්ඨං වා සත්තමම්පි වා;

අප්පෙතීති පනෙත්ථාහ, ගොදත්තො ආභිධම්මිකො.

එවමෙව පනච්ඡට්ඨෙ, සත්තමෙ වාපි මානසො;

න සක්කොතීති අප්පෙතුං, වෙදිතබ්බං විභාවිනා.

එකචිත්තක්ඛණායෙව, හොතායං අප්පනා පන;

තතො භවඞ්ගපාතොව, හොතීති පරිදීපිතං.

තතො භවඞ්ගං ඡින්දිත්වා, පච්චවෙක්ඛණහෙතුකං;

ආවජ්ජනං තතො ඣාන-පච්චවෙක්ඛණමානසං.

කාමච්ඡන්දො ¶ ච බ්යාපාදො, ථිනමිද්ධඤ්ච උද්ධතො;

කුක්කුච්චං විචිකිච්ඡා ච, පහීනා පඤ්චිමෙ පන.

විතක්කෙන විචාරෙන, පීතියා ච සුඛෙන ච;

එකග්ගතාය සංයුත්තං, ඣානං පඤ්චඞ්ගිකං ඉදං.

නානාවිසයලුද්ධස්ස ¶ , කාමච්ඡන්දවසා පන;

ඉතො චිතො භමන්තස්ස, වනෙ මක්කටකො විය.

එකස්මිං ¶ විසයෙයෙව, සමාධානෙව චෙතසො;

‘‘සමාධි කාමච්ඡන්දස්ස, පටිපක්ඛො’’ති වුච්චති.

පාමොජ්ජභාවතො චෙව, සීතලත්තා සභාවතො;

‘‘බ්යාපාදස්ස තතො පීති, පටිපක්ඛා’’ති භාසිතා.

සවිප්ඵාරිකභාවෙන, නෙක්ඛම්මාදිපවත්තිතො;

‘‘විතක්කො ථිනමිද්ධස්ස, පටිපක්ඛො’’ති වණ්ණිතො.

අවූපසන්තභාවස්ස, සයඤ්චෙවාතිසන්තතො;

‘‘සුඛං උද්ධච්චකුක්කුච්ච-ද්වයස්ස පටිපක්ඛකං’’.

මතියා අනුරූපත්තා, ‘‘අනුමජ්ජනලක්ඛණො;

විචාරො විචිකිච්ඡාය, පටිපක්ඛො’’ති දීපිතො.

පඤ්චඞ්ගවිප්පයුත්තං තං, ඣානං පඤ්චඞ්ගසංයුතං;

සිවං තිවිධකල්යාණං, දසලක්ඛණසංයුතං.

එවඤ්චාධිගතං හොති, පඨමං තෙන යොගිනා;

සුචිරට්ඨිතිකාමෙන, තස්ස ඣානස්ස සබ්බසො.

තං සමාපජ්ජිතබ්බං තු, විසොධෙත්වාන පාපකෙ;

තං සමාපජ්ජතො තස්ස, සුචිරට්ඨිතිකං භවෙ.

චිත්තභාවනවෙපුල්ලං, පත්ථයන්තෙන භික්ඛුනා;

පටිභාගනිමිත්තං තං, වඩ්ඪෙතබ්බං යථාක්කමං.

වඩ්ඪනාභූමියො ද්වෙ ච, උපචාරඤ්ච අප්පනා;

උපචාරම්පි වා පත්වා, වඩ්ඪෙතුං තඤ්ච වත්තති.

අප්පනං පන පත්වා වා, තත්රායං වඩ්ඪනක්කමො;

කසිතබ්බං යථාඨානං, පරිච්ඡින්දති කස්සකො.

යොගිනා එවමෙවම්පි, අඞ්ගුලද්වඞ්ගුලාදිනා;

පරිච්ඡිජ්ජ පරිච්ඡිජ්ජ, වඩ්ඪෙතබ්බං යථිච්ඡකං.

පත්තෙපි ¶ ¶ පඨමෙ ඣානෙ, ආකාරෙහිපි පඤ්චහි;

සුචිණ්ණවසිනා තෙන, භවිතබ්බං තපස්සිනා.

ආවජ්ජනං සමාපත්ති, අධිට්ඨානෙසු තීසු ච;

වුට්ඨානපච්චවෙක්ඛාසු, වසිතා පඤ්ච භාසිතා.

ආවජ්ජිත්වා අධිට්ඨිත්වා, සමාපජ්ජ පුනප්පුනං;

වුට්ඨිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා, වසිතා පඤ්ච සාධයෙ.

පඨමෙ ¶ අවසිපත්තෙ, දුතියං යො පනිච්ඡති;

උභතො භට්ඨොභවෙ යොගී, පඨමා දුතියාපි ච.

කාමස්සහගතා සඤ්ඤා, මනක්කාරා චරන්ති චෙ;

පමාදයොගිනො ඣානං, හොති තං හානභාගියං.

සති සන්තිට්ඨතෙ තස්මිං, සන්තා තදනුධම්මතා;

මන්දස්ස යොගිනො ඣානං, හොති තං ඨිතිභාගියං.

අතක්කසහිතා සඤ්ඤා, මනක්කාරා චරන්ති චෙ;

අප්පමත්තස්ස තං ඣානං, විසෙසභාගියං සියා.

නිබ්බිදාසංයුතා සඤ්ඤා, මනක්කාරා චරන්ති චෙ;

නිබ්බෙධභාගියං ඣානං, හොතීති පරිදීපිතං.

තස්මා පඤ්චසු එතෙසු, සුචිණ්ණවසිනා පන;

පඨමා පගුණතො ඣානා, වුට්ඨාය විධිනා තතො.

යස්මා අයං සමාපත්ති, ආසන්නාකුසලාරිකා;

ථූලත්තා තක්කචාරානං, තතොයං අඞ්ගදුබ්බලා.

ඉති ආදීනවං දිස්වා, පඨමෙ පන යොගිනා;

දුතියං සන්තතො ඣානං, චින්තයිත්වාන ධීමතා.

නිකන්තිං පරියාදාය, ඣානස්මිං පඨමෙ පුන;

දුතියාධිගමත්ථාය, කාතබ්බො භාවනක්කමො.

අථස්ස ¶ පඨමජ්ඣානා, වුට්ඨාය විධිනා යදා;

සතස්ස සම්පජානස්ස, ඣානඞ්ගං පච්චවෙක්ඛතො.

ථූලතො ¶ තක්කචාරා හි, උපතිට්ඨන්ති යොගිනො;

සෙසමඞ්ගත්තයං තස්ස, සන්තමෙවොපතිට්ඨති.

ථූලඞ්ගානං පහානාය, තදා තස්ස ච යොගිනො;

සන්තඞ්ගපටිලාභාය, නිමිත්තං තු තදෙව ච.

‘‘පථවී පථවි’’ච්චෙවං, කරොතො මනසා පුන;

ඉදානි දුතියජ්ඣාන-මුප්පජ්ජිස්සති තං ඉති.

භවඞ්ගං පන පච්ඡිජ්ජ, පථවීකසිණං පන;

තදෙවාරම්මණං කත්වා, මනොද්වාරම්හි යොගිනො.

ජායතාවජ්ජනං චිත්තං, තස්මිං ආරම්මණෙ තතො;

ජවනානි හි ජායන්තෙ, තස්ස චත්තාරි පඤ්ච වා.

අවසානෙ පනෙකම්පි, තෙසං ජවනචෙතසං;

රූපාවචරිකං හොති, දුතියජ්ඣානමානසං.

සම්පසාදනමජ්ඣත්තං, පීතියා ච සුඛෙන ච;

එකග්ගතාය සංයුත්තං, ඣානං හොති තිවඞ්ගිකං.

හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව, සෙසං සමුපලක්ඛයෙ;

එවං දුවඞ්ගහීනං තු, තීහි අඞ්ගෙහි සංයුතං.

ඣානං ¶ තිවිධකල්යාණං, දසලක්ඛණසංයුතං;

දුතියාධිගතං හොති, භික්ඛුනා භාවනාමයං.

දුතියාධිගතෙ ඣානෙ, ආකාරෙහි ච පඤ්චහි;

සුචිණ්ණවසිනා හුත්වා, දුතියෙපි සතීමතා.

තස්මා පගුණතො ඣානා, වුට්ඨාය දුතියා පුන;

ආසන්නතක්කචාරාරි, සමාපත්ති අයං ඉති.

පීතියා ¶ පියතො තස්ස, චෙතසො උප්පිලාපනං;

පීතියා පන ථූලත්තා, තතොයං අඞ්ගදුබ්බලා.

තත්ථ ¶ ආදීනවං දිස්වා, තතියෙ සන්තතො පන;

නිකන්තිං පරියාදාය, ඣානස්මිං දුතියෙ පුන.

තතියාධිගමත්ථාය, කාතබ්බො භාවනක්කමො;

අථස්ස දුතියජ්ඣානා, වුට්ඨාය ච යදා පන.

සතස්ස සම්පජානස්ස, ඣානඞ්ගං පච්චවෙක්ඛතො;

ථූලතො පීතුපට්ඨාති, සුඛාදි සන්තතො පන.

ථූලඞ්ගානං පහානාය, තදා තස්ස ච යොගිනො;

සන්තඞ්ගපටිලාභාය, නිමිත්තං තු තදෙව ච.

‘‘පථවී පථවි’’ච්චෙවං, කරොතො මනසා පුන;

ඉදානි තතියං ඣාන-මුප්පජ්ජිස්සති තං ඉති.

භවඞ්ගං මනුපච්ඡිජ්ජ, පථවීකසිණං පන;

තදෙවාරම්මණං කත්වා, මනොද්වාරම්හි යොගිනො.

ජායතාවජ්ජනං චිත්තං, තස්මිං ආරම්මණෙ තතො;

ජවනානි ච ජායන්තෙ, තස්ස චත්තාරි පඤ්ච වා.

අවසානෙ පනෙකං තු, තෙසං ජවනචෙතසං;

රූපාවචරිකං හොති, තතියජ්ඣානමානසං.

සතියා සම්පජඤ්ඤෙන, සම්පන්නං තු සුඛෙන ච;

එකග්ගතාය සංයුත්තං, දුවඞ්ගං තතියං මතං.

හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව, සෙසං සමුපලක්ඛයෙ;

එවමෙකඞ්ගහීනං තු, ද්වීහි අඞ්ගෙහි සංයුතං.

ඣානං තිවිධකල්යාණං, දසලක්ඛණසංයුතං;

තතියාධිගතං හොති, භික්ඛුනා භාවනාමයං.

තතියාධිගතෙ ¶ ඣානෙ, ආකාරෙහි ච පඤ්චහි;

සුචිණ්ණවසිනා හුත්වා, තස්මිං පන සතීමතා.

තස්මා පගුණතො ඣානා, වුට්ඨාය තතියා පුන;

ආසන්නපීතිදොසා හි, සමාපත්ති අයන්ති ච.

යදෙවචෙත්ථ ¶ ආභොගො, සුඛමිච්චෙව චෙතසො;

එවං සුඛස්ස ථූලත්තා, හොතායං අඞ්ගදුබ්බලා.

ඉති ¶ ආදීනවං දිස්වා, ඣානස්මිං තතියෙ පුන;

චතුත්ථං සන්තතො දිස්වා, චෙතසා පන යොගිනා.

නිකන්තිං පරියාදාය, ඣානස්මිං තතියෙ පුන;

චතුත්ථාධිගමත්ථාය, කාතබ්බො භාවනක්කමො.

අථස්ස තතියජ්ඣානා, වුට්ඨාය හි යදා පන;

සතස්ස සම්පජානස්ස, ඣානඞ්ගං පච්චවෙක්ඛතො.

ථූලතො තස්සුපට්ඨාති, සුඛං තං මානසං තතො;

උපෙක්ඛා සන්තතො තස්ස, චිත්තස්සෙකග්ගතාපි ච.

ථූලඞ්ගස්ස පහානාය, සන්තඞ්ගස්සූපලද්ධියා;

තදෙව ච නිමිත්තඤ්හි, ‘‘පථවී පථවී’’ති ච.

කරොතො මනසා එව, පුනප්පුනඤ්ච යොගිනො;

චතුත්ථං පනිදං ඣානං, උප්පජ්ජිස්සති තං ඉති.

භවඞ්ගං පනුපච්ඡිජ්ජ, පථවීකසිණං තථා;

තදෙවාරම්මණං කත්වා, මනොද්වාරම්හි යොගිනො.

ජායතාවජ්ජනං චිත්තං, තස්මිං ආරම්මණෙ තතො;

ජවනානි ච ජායන්තෙ, තස්ස චත්තාරි පඤ්ච වා.

අවසානෙ පනෙකං තු, තෙසං ජවනචෙතසං;

රූපාවචරිකං හොති, චතුත්ථජ්ඣානමානසං.

එකඞ්ගවිප්පහීනං ¶ තු, ද්වීහි අඞ්ගෙහි යොගතො;

චතුත්ථං පනිදං ඣානං, දුවඞ්ගන්ති පවුච්චති.

එවං තිවිධකල්යාණං, දසලක්ඛණසංයුතං;

චතුත්ථාධිගතං හොති, භික්ඛුනා භාවනාමයං.

යස්මා සුඛමුපෙක්ඛාය, න හොතාසෙවනං පන;

උපෙක්ඛාසහගතානෙව, ජවනානි ජවන්ති ච.

උපෙක්ඛාසහගතං ¶ තස්මා, චතුත්ථං සමුදීරිතං;

අයමෙත්ථ විසෙසො හි, සෙසං වුත්තනයං පන.

යං චතුක්කනයෙ ඣානං, දුතියං තං ද්විධා පන;

කත්වාන පඤ්චකනයෙ, දුතියං තතියං කතං.

තතියං තං චතුත්ථඤ්ච, චතුත්ථං පඤ්චමං ඉධ;

පඨමං පඨමංයෙව, අයමෙත්ථ විසෙසතා.

එවමෙත්තාවතා වුත්තා, නාතිසඞ්ඛෙපතො මයා;

නාතිවිත්ථාරතො චායං, රූපාවචරභාවනා.

සුමධුරවරතරවචනො, කං නු ජනං නෙව රඤ්ජයති;

අතිනිසිතවිසදබුද්ධි-පසාදජන වෙදනීයොයං.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ රූපාවචරසමාධිභාවනානිද්දෙසො

රූපාරූපමතීතෙන ¶ ¶ , රූපාරූපාදිවෙදිනා;

යානි චාරූපපුඤ්ඤානි, සරූපෙනීරිතානි තු.

තෙසං දානි පවක්ඛාමි, භාවනානයමුත්තමං;

යොගාවචරභික්ඛූනං, හිතත්ථාය සමාසතො.

‘‘රූපෙ ඛො විජ්ජමානස්මිං, දණ්ඩාදානාදයො සියුං;

අනෙකාපි පනාබාධා, චක්ඛුරොගාදයො’’ඉති.

රූපෙ ආදීනවං දිස්වා, රූපෙ නිබ්බින්දමානසො;

තස්සාතික්කමනත්ථාය, අරූපං පටිපජ්ජති.

තම්හා ¶ කසිණරූපාපි, සො නිබ්බිජ්ජ විසාරදො;

අපක්කමිතුකාමො ච, සූකරාභිහතොව සා.

චතුත්ථෙ පන ඣානස්මිං, හුත්වා චිණ්ණවසී වසී;

චතුත්ථජ්ඣානතො ධීමා, වුට්ඨාය විධිනා පුන.

කරොති පනිදං චිත්තං, රූපමාරම්මණං යතො;

ආසන්නසොමනස්සඤ්ච, ථූලසන්තවිමොක්ඛතො.

ඉති ආදීනවං දිස්වා, චතුත්ථෙ තත්ථ සබ්බසො;

නිකන්තිං පරියාදාය, පඨමාරුප්පඤ්ච සන්තතො.

චක්කවාළපරියන්තං, යත්තකං වා පනිච්ඡති;

තත්තකං පත්ථරිත්වාන, ඵුට්ඨොකාසඤ්ච තෙන තං.

උග්ඝාටෙන්තො හි කසිණං, න සංවෙල්ලෙති තං පන;

න චුද්ධරති සො යොගී, පූවං විය කපාලතො.

කෙවලං පන තං නෙව, ආවජ්ජති න පෙක්ඛති;

නාවජ්ජන්තො නපෙක්ඛන්තො, උග්ඝාටෙති හි නාමසො.

කසිණුග්ඝාටිමාකාසං ¶ , නිමිත්තං පන තංව සො;

ආකාසො ඉති චිත්තෙන, ආවජ්ජති පුනප්පුනං.

ආසෙවති ¶ ච භාවෙති, තං නිමිත්තං පුනප්පුනං;

කරොතො පන තස්සෙව, සන්තචිත්තස්ස යොගිනො.

තත්රාකාසෙ පනාප්පෙති, පඨමාරුප්පමානසං;

ඉධාපි පුරිමෙ භාගෙ, තීණි චත්තාරි වා පන.

ජවනානි උපෙක්ඛාය, සම්පයුත්තානි හොන්ති හි;

චතුත්ථං පඤ්චමං වාපි, හොති ආරුප්පමානසං.

පුන භාවෙතුකාමෙන, දුතියාරුප්පමානසං;

සුචිණ්ණවසිනා හුත්වා, පඨමාරුප්පමානසෙ.

ආසන්නරූපාවචර-ජ්ඣානපච්චත්ථිකන්ති ච;

දුතියාරුප්පචිත්තංව, න ච සන්තමිදන්ති ච.

එවමාදීනවං ¶ දිස්වා, පඨමාරුප්පමානසෙ;

නිකන්තිං පරියාදාය, දුතියං සන්තතො පන.

තමාකාසං ඵරිත්වාන, පවත්තමානසං පන;

තඤ්ච විඤ්ඤාණමිච්චෙවං, කත්තබ්බං මනසා බහුං.

ආවජ්ජනඤ්ච කත්තබ්බං, තථා තක්කාහතම්පි ච;

‘‘අනන්ත’’න්ති ‘‘අනන්ත’’න්ති, කාතබ්බං මනසා නිධ.

තස්මිං පන නිමිත්තස්මිං, විචාරෙන්තස්ස මානසං;

උපචාරෙන තං චිත්තං, සමාධියති යොගිනො.

ආසෙවති ච භාවෙති, තං නිමිත්තං පුනප්පුනං;

තස්ස චෙවං කරොන්තස්ස, සතිසම්පන්නචෙතසො.

ආකාසං ඵුසවිඤ්ඤාණෙ, දුතියාරුප්පමානසං;

අප්පෙති අප්පනා යස්මිං, නයො වුත්තනයොව සො.

ආකාසොයමනන්තොති, එවමාකාසමෙව තං;

ඵරිත්වා පවත්තවිඤ්ඤාණං, ‘‘විඤ්ඤාණඤ්ච’’න්ති වුච්චති.

මනක්කාරවසෙනාපි, අනන්තං පරිදීපිතං;

‘‘විඤ්ඤාණානන්ත’’මිච්චෙව, වත්තබ්බං පනිදං සියා.

අථ ¶ භාවෙතුකාමෙන, තතියාරුප්පමානසං;

සුචිණ්ණවසිනා හුත්වා, දුතියාරුප්පමානසෙ.

ආසන්නපඨමාරුප්ප-චිත්තපච්චත්ථිකන්ති ච;

තතියාරුප්පචිත්තංව, න ච සන්තමිදන්ති ච.

එවමාදීනවං දිස්වා, දුතියාරුප්පමානසෙ;

නිකන්තිං පරියාදාය, තතියං සන්තතො පන.

එවං මනසි කත්වාන, කාතබ්බො මනසා පුන;

පඨමාරුප්පවිඤ්ඤාණා-භාවො තස්සෙව සුඤ්ඤතො.

තං ¶ ¶ පනාකාසවිඤ්ඤාණං, අකත්වා මනසා පුන;

‘‘නත්ථි නත්ථී’’ති වාතෙන, ‘‘සුඤ්ඤං සුඤ්ඤ’’න්ති වා තතො.

ආවජ්ජිතබ්බමෙවඤ්හි, කත්තබ්බං මනසාපි ච;

තක්කාහතඤ්ච කාතබ්බං, පුනප්පුනංව ධීමතා.

තස්මිං නිමිත්තෙ තස්සෙවං, විචාරෙන්තස්ස මානසං;

සති තිට්ඨති භිය්යොපි, සමාධියති මානසං.

ආසෙවති ච භාවෙති, තං නිමිත්තං පුනප්පුනං;

තස්ස චෙවං කරොන්තස්ස, සතිසම්පන්නචෙතසො.

කසිණුග්ඝාටිමාකාසං, ඵරිත්වාන සමන්තතො;

විඤ්ඤාණස්ස පවත්තස්ස, නත්ථිභාවෙ අභාවකෙ.

ආකාසගතවිඤ්ඤාණං, දුතියාරුප්පචක්ඛුනා;

පස්සන්තො විහරිත්වාන, ‘‘නත්ථි නත්ථී’’තිආදිනා.

පරිකම්මමනක්කාරෙ ¶ , තස්මිං අන්තරහිතෙ පන;

තස්සාපගමමත්තංව, පස්සන්තො වසතී ච සො.

සන්නිපාතං යථා කොචි, දිස්වා සඞ්ඝස්ස කත්ථචි;

ගතෙ සඞ්ඝෙ තු තං ඨානං, සුඤ්ඤමෙවානුපස්සති.

පුන භාවෙතුකාමෙන, චතුත්ථාරුප්පමානසං;

සුචිණ්ණවසිනා හුත්වා, තතියාරුප්පමානසෙ.

ආසන්නදුතියාරුප්ප-චිත්තපච්චත්ථිකන්ති ච;

චතුත්ථාරුප්පචිත්තංව, න ච සන්තමිදන්ති ච.

එවමාදීනවං ¶ දිස්වා, තතියාරුප්පමානසෙ;

නිකන්තිං පරියාදාය, චතුත්ථං සන්තතො පන.

එවං මනසි කත්වාන, පුන තත්ථෙව ධීමතා;

අභාවාරම්මණං කත්වා, සම්පවත්තමිදං මනො.

‘‘සන්තං සන්තමිදං චිත්ත’’-මිච්චෙවං තං පුනප්පුනං;

හොති ආවජ්ජිතබ්බඤ්ච, කාතබ්බං මනසාපි ච.

තස්මිං නිමිත්තෙ තස්සෙවං, විචාරෙන්තස්ස මානසං;

සති තිට්ඨති භිය්යොපි, සමාධියති මානසං.

ආසෙවති ච භාවෙති, තං නිමිත්තං පුනප්පුනං;

තස්ස චෙවං කරොන්තස්ස, සතිසම්පන්නචෙතසො.

තතියාරුප්පසඞ්ඛාත-ඛන්ධෙසු ච චතූසුපි;

චතුත්ථාරුප්පවිඤ්ඤාණං, තං පනාප්පෙති යොගිනො.

අප්පනාය ¶ නයොපෙත්ථ, හෙට්ඨා වුත්තනයූපමො;

අපිචෙත්ථ විසෙසොයං, වෙදිතබ්බො විභාවිනා.

‘‘අහො සන්තා වතාය’’න්ති, සමාපත්ති පදිස්සති;

යා පනාභාවමත්තම්පි, කත්වා ඨස්සති ගොචරං.

සන්තාරම්මණතායෙව, ‘‘සන්තාය’’න්ති විපස්සති;

සන්තතො චෙ මනක්කාරො, කථඤ්ච සමතික්කමො.

අනාපජ්ජිතුකාමත්තා ¶ , හොතෙව සමතික්කමො;

‘‘සමාපජ්ජාමහමෙත’’-මිච්චාභොගො න විජ්ජති.

සන්තතො තං කරොන්තො හි, මනසා සුඛුමං පරං;

අසඤ්ඤං පන දුබ්බල්යං, පාපුණාති මහග්ගතං.

එවමෙව භවන්තෙත්ථ, සුඛුමා වෙදනාදයො;

පත්තමක්ඛනතෙලෙන, මග්ගස්මිං උදකෙන ච.

සාවෙතබ්බො අයං අත්ථො, චතුත්ථාරුප්පබොධනෙ;

පටුසඤ්ඤාය කිච්චස්ස, නෙවක්කරණතො අයං.

‘‘නෙවසඤ්ඤා’’ති නිද්දිට්ඨා, චතුත්ථාරුප්පසම්භවා;

පටුසඤ්ඤාය කිච්චං සා, කාතුං සක්කොති නෙව ච.

යථා දහනකිච්චං තු, තෙජොධාතු සුඛොදකෙ;

සා සඞ්ඛාරාවසෙසත්තා, සුඛුමත්තෙන විජ්ජති;

තස්මා පන ච සා සඤ්ඤා, ‘‘නාසඤ්ඤා’’ති පවුච්චති.

‘‘ආරම්මණාතික්කමතො, චතස්සොපි භවන්තිමා;

අඞ්ගාතික්කමමෙතාසං, න ඉච්ඡන්ති විභාවිනො.

සඞ්ඛෙපෙන මයාරුප්ප-සමාපත්තිනයො අයං;

දස්සිතො දස්සිතො සුද්ධ-දස්සිනා පියදස්සිනා.

රූපාරූපජ්ඣානසමාපත්තිවිධානං ¶ ,

රූපාරූපජ්ඣානසමාපත්තීසු දක්ඛො,

රූපාරූපං යාති භවං සො අභිභුය්ය.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ අරූපාවචරසමාධිභාවනානිද්දෙසො නාම

ඉතො ¶ පරං කරිස්සාමි, පඤ්ඤාසුද්ධිකරං පරං;

පඤ්චන්නම්පි අභිඤ්ඤානං, මුඛමත්තනිදස්සනං.

චතුත්ථජ්ඣානමත්තෙපි, සුචිණ්ණවසිනා සතා;

අනුයොගමභිඤ්ඤාසු, කාතුං වත්තති යොගිනො.

අභිඤ්ඤා ¶ නාම භික්ඛූනං, සාභිඤ්ඤානං අනුත්තරො;

අලඞ්කාරො හි තාණන්ති, සත්ථන්ති ච පවුච්චති.

නිබ්බත්තිතාස්වභිඤ්ඤාසු, යොගාවචරභික්ඛුනා;

සමාධිභාවනා හිස්ස, තදා නිට්ඨඞ්ගතා සියා.

දිබ්බානි ¶ චක්ඛුසොතානි, ඉද්ධිචිත්තවිජානනං;

පුබ්බෙනිවාසඤාණන්ති, පඤ්චාභිඤ්ඤා ඉමා සියුං.

කසිණානුලොමතාදීහි, චතුද්දසනයෙහි ච;

දමෙතබ්බමභිඤ්ඤායො, පත්තුකාමෙන මානසං.

දන්තෙ සමාහිතෙ සුද්ධෙ, පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ;

නුපක්ලෙසෙ මුදුභූතෙ, කම්මනීයෙ ඨිතාචලෙ.

ඉති අට්ඨඞ්ගසම්පන්නෙ, චිත්තෙ ඉද්ධිවිධාය ච;

අභිනීහරති චෙ චිත්තං, සිජ්ඣතිද්ධිවිකුබ්බනං.

අභිඤ්ඤාපාදකජ්ඣානං, සමාපජ්ජ තතො පන;

වුට්ඨාය හි සතං වාපි, සහස්සං වා යදිච්ඡති.

‘‘සතං හොමි සතං හොමී’’-ච්චෙවං කත්වාන මානසං;

අභිඤ්ඤාපාදකජ්ඣානං, සමාපජ්ජ තතො පන.

පාදකජ්ඣානචිත්තං තු, නිමිත්තාරම්මණං සියා;

පරිකම්මමනානෙත්ථ, සතාරම්මණිකානි තු.

තදාධිට්ඨානචිත්තම්පි ¶ , සතාරම්මණමෙව තං;

පුබ්බෙ වුත්තප්පනාචිත්තං, විය ගොත්රභුනන්තරං.

තමෙකං ¶ ජායතෙ තත්ථ, චතුත්ථජ්ඣානිකං මනො;

පරිකම්මවිසෙසොව, සෙසං පුබ්බසමං ඉධ.

දිබ්බසොතමිදං ¶ තත්ථ, භාවෙතබ්බං කථං සියා;

අභිඤ්ඤාපාදකජ්ඣානං, සමාපජ්ජ තතො පුන.

වුට්ඨාය පරිකම්මෙන, කාමාවචරචෙතසා;

සද්දො ආවජ්ජිතබ්බොව, මහන්තො සුඛුමොපි ච.

තස්සෙවං පන සද්දස්ස, නිමිත්තං මනසි කුබ්බතො;

දිබ්බසොතමිදානිස්ස, උප්පජ්ජිස්සති තං ඉති.

සද්දෙස්වඤ්ඤතරං සද්දං, කත්වා ආරම්මණං තතො;

උප්පජ්ජිත්වා නිරුද්ධෙ තු, මනොද්වාරාවජ්ජනෙ පුන.

ජවනානි හි ජායන්තෙ, තස්ස චත්තාරි පඤ්ච වා;

පුරිමානෙත්ථ චිත්තෙසු, තීණි චත්තාරි වා පන.

පරිකම්මොපචාරානු-ලොමගොත්රභුනාමකා;

චතුත්ථං පඤ්චමං වාපි, අප්පනාචිත්තමීරිතං.

සහජාතං තු යං ඤාණං, අප්පනාමානසෙන හි;

තං ඤාණං දිබ්බසොතන්ති, වදන්ති සුතකොවිදා.

ථාමජාතං කරොන්තෙන, තං ඤාණං තෙන යොගිනා;

‘‘එත්ථන්තරගතං සද්දං, සුණාමී’’ති ච චෙතසා.

ඉච්චෙවං තු පරිච්ඡිජ්ජ, වඩ්ඪෙතබ්බං යථාක්කමං;

එසො අධිගතාභිඤ්ඤො, පාදකාරම්මණෙන තු.

ඵුට්ඨොකාසගතෙ ¶ සද්දෙ, සබ්බෙ පන සුණාති සො;

සුණන්තො පාටියෙක්කම්පි, සල්ලක්ඛෙතුං පහොති සො.

කථං ¶ පනුප්පාදෙතබ්බං, චෙතොපරියමානසං;

දිබ්බචක්ඛුවසෙනෙව, ඉදං ඤාණං පනිජ්ඣති.

ආලොකං පන වඩ්ඪෙත්වා, තස්මා දිබ්බෙන චක්ඛුනා;

හදයං පන නිස්සාය, වත්තමානං තු ලොහිතං.

දොමනස්සයුතෙ චිත්තෙ, වත්තමානෙ තු කාළකං;

උපෙක්ඛාසහිතෙ චිත්තෙ, තිලතෙලූපමං සියා.

තස්මා ¶ පරස්ස සත්තස්ස, දිස්වා හදයලොහිතං;

චෙතොපරියඤාණං තං, කාතබ්බං ථාමතං ගතං.

එවං ථාමගතෙ තස්මිං, යථානුක්කමතො පන;

චිත්තමෙව විජානාති, විනා ලොහිතදස්සනං.

කාමාවචරචිත්තඤ්ච, රූපාරූපෙසු මානසං;

සබ්බමෙව විජානාති, සරාගාදිප්පභෙදකං.

පුබ්බෙනිවාසඤාණෙන, කත්තබ්බා තදනුස්සති;

තං සම්පාදෙතුකාමෙන, ආදිකම්මිකභික්ඛුනා;

ඣානානි පන චත්තාරි, සමාපජ්ජානුපුබ්බතො.

අභිඤ්ඤාපාදකජ්ඣානා, වුට්ඨාය හි තතො පුන;

භික්ඛුනා වජ්ජිතබ්බාව, නිසජ්ජා සබ්බපච්ඡිමා.

තතො ¶ ¶ පභුති සබ්බම්පි, පටිලොමක්කමා පන;

සබ්බමාවජ්ජිතබ්බං තං, දිවසෙ රත්තියං කතං.

පටිලොමක්කමෙනෙව, දුතියෙ තතියෙපි ච;

දිවසෙ පක්ඛමාසෙසු, තථා සංවච්ඡරෙසුපි.

යාව අස්මිං භවෙ සන්ධි, තාව තෙන ච භික්ඛුනා;

කතමාවජ්ජිතබ්බං තං, පුරිමස්මිං භවෙපි ච.

චුතික්ඛණෙපි නිබ්බත්තං, නාමරූපඤ්ච සාධුකං;

එවමාවජ්ජිතෙ තස්මිං, නාමරූපෙ යදා පන.

තදෙවාරම්මණං කත්වා, නාමරූපං චුතික්ඛණෙ;

මනොද්වාරෙ මනක්කාරො, උප්පජ්ජති තදා පන.

ආවජ්ජනෙ නිරුද්ධස්මිං, තදෙවාරම්මණං පන;

කත්වා ජවනචිත්තානි, හොන්ති චත්තාරි පඤ්ච වා;

පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව, සෙසං ඤෙය්යං විභාවිනා.

පරිකම්මාදිනාමානි, පුරිමානි භවන්ති තු;

පච්ඡිමං අප්පනාචිත්තං, රූපාවචරිකං භවෙ.

තෙන චිත්තෙන යං ඤාණං, සංයුත්තං තෙන යා පන;

සංයුත්තා සති සා පුබ්බෙ-නිවාසානුස්සතීරිතා.

රූපං පස්සිතුකාමෙන, භික්ඛුනා දිබ්බචක්ඛුනා;

කසිණාරම්මණං ඣානං, අභිඤ්ඤාපාදකං පන.

අභිනීහාරක්ඛමං කත්වා, තෙජොකසිණමෙව වා;

ඔදාතකසිණං වාපි, ආලොකකසිණම්පි වා.

ඉමෙසු ¶ කතපුඤ්ඤෙහි, කසිණෙසු ච තීසුපි;

ආලොකකසිණං එත්ථ, සෙට්ඨන්ති පරිදීපිතං.

තස්මා ¶ ¶ තමිතරං වාපි, උප්පාදෙත්වා යථාක්කමං;

උපචාරභූමියංයෙව, ඨත්වා තං පන පණ්ඩිතො.

වඩ්ඪෙත්වාන ඨපෙතබ්බං, න උප්පාදෙය්ය අප්පනං;

උප්පාදෙති සචෙ හොති, පාදකජ්ඣානනිස්සිතං.

ඣානස්ස වඩ්ඪිතස්සන්තො-ගතං රූපං තු යොගිනා;

පස්සිතබ්බං භවෙ රූපං, පස්සතො පන තස්ස තං.

පරිකම්මස්ස වාරො හි, අතික්කමති තාවදෙ;

ආලොකොපි තතො තස්ස, ඛිප්පමන්තරධායති.

තස්මිං අන්තරහිතෙ රූප-ගතම්පි ච න දිස්සති;

තෙනාථ පාදකජ්ඣානං, පවිසිත්වා තතො පුන.

වුට්ඨාය පන ආලොකො, ඵරිතබ්බොව භික්ඛුනා;

එවං අනුක්කමෙනෙව, ආලොකො ථාමවා සියා.

දිවසම්පි නිසීදිත්වා, පස්සතො හොති දස්සනං;

තිණුක්කාය ගතො මග්ගං, පුරිසෙත්ථ නිදස්සනං.

උප්පාදනක්කමොපිස්ස, තත්රායං දිබ්බචක්ඛුනො;

වුත්තප්පකාරරූපං තං, කත්වා ආරම්මණං පන.

මනොද්වාරෙ මනක්කාරෙ, ජාතෙ යානි තදෙව ච;

රූපං ආරම්මණං කත්වා, ජායන්ති ජවනානි හි.

කාමාවචරචිත්තානි ¶ , තානි චත්තාරි පඤ්ච වා;

හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව, සෙසං ඤෙය්යං විභාවිනා.

අත්ථසාධකචිත්තං තං, චතුත්ථජ්ඣානිකං මතං;

තංචිත්තසංයුතං ඤාණං, දිබ්බචක්ඛුන්ති වුච්චති.

අනාගතංසඤාණස්ස ¶ , යථාකම්මුපගස්ස ච;

පරිකම්මං විසුං නත්ථි, ඉජ්ඣන්ති දිබ්බචක්ඛුනා.

චුතූපපාතඤාණම්පි, දිබ්බචක්ඛුන්ති වා පන;

අත්ථතො එකමෙවෙදං, බ්යඤ්ජනෙ පන නානතා.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ අභිඤ්ඤානිද්දෙසො නාම

අනාගතංසඤාණඤ්ච ¶ , යථාකම්මුපගම්පි ච;

පඤ්ච ඉද්ධිවිධාදීනි, සත්තාභිඤ්ඤා ඉමා පන.

එතාසං ¶ පන සත්තන්නං, අභිඤ්ඤානමිතො පරං;

පවක්ඛාමි සමාසෙන, ආරම්මණවිනිච්ඡයං.

ආරම්මණත්තිකා වුත්තා, යෙ චත්තාරො මහෙසිනා;

සත්තන්නමෙත්ථ ඤාණානං, සම්පවත්තිං සුණාථ මෙ.

තත්ථ ඉද්ධිවිධඤාණං, පරිත්තාදීසු සත්තසු;

ආරම්මණවිභාගෙසු, පවත්තති කථං පන.

කායෙනාදිස්සමානෙන, ගන්තුකාමො යදාභවෙ;

චිත්තසන්නිස්සිතං කත්වා, කායං චිත්තවසෙන තං.

මහග්ගතෙ ¶ ච චිත්තස්මිං, සමාරොපෙති සො තදා;

කායාරම්මණතො ඤාණං, පරිත්තාරම්මණං සියා.

දිස්සමානෙන කායෙන, ගන්තුකාමො යදා භවෙ;

කායසන්නිස්සිතං කත්වා, චිත්තං කායවසෙන තං.

පාදකජ්ඣානචිත්තං තං, කායෙ රොපෙති සො තදා;

ඣානාරම්මණතො ඤාණං, තං මහග්ගතගොචරං.

අනාගතමතීතඤ්ච, කරොති විසයං යදා;

අතීතාරම්මණං හොති, තදානාගතගොචරං.

කායෙන දිස්සමානෙන, ගමනෙ පන භික්ඛුනො;

පච්චුප්පන්නො භවෙ තස්ස, ගොචරොති විනිද්දිසෙ.

කායං චිත්තවසෙනාපි, චිත්තං කායවසෙන වා;

පරිණාමනකාලස්මිං, අජ්ඣත්තාරම්මණං සියා.

බහිද්ධාරම්මණං හොති, බහිද්ධාරූපදස්සනෙ;

එවමිද්ධිවිධං ඤාණං, සම්පවත්තති සත්තසු.

පච්චුප්පන්නෙ පරිත්තෙ ච, බහිද්ධජ්ඣත්තිකෙසුපි;

චතූස්වෙතෙසු ධම්මෙසු, දිබ්බසොතං පවත්තති.

පච්චුප්පන්නො ¶ ¶ පරිත්තො ච, සද්දො ආරම්මණං යතො;

පරිත්තාරම්මණං පච්චු-ප්පන්නාරම්මණතං ගතං.

අත්තනො කුච්ඡිසද්දස්ස, සවනෙපි පරස්ස ච;

අජ්ඣත්තාරම්මණඤ්චෙව, බහිද්ධාරම්මණම්පි ච.

චෙතොපරියඤාණම්පි, පරිත්තාදීසු අට්ඨසු;

ආරම්මණවිභාගෙසු, පවත්තති කථං පන.

පරිත්තාරම්මණං හොති, පරිත්තානං පජානනෙ;

ජානනෙ මජ්ඣිමානං තු, තං මහග්ගතගොචරං.

ජානනෙ පන මග්ගස්ස, ඵලස්සාපි පජානනෙ;

තදා පනස්ස ඤාණස්ස, අප්පමාණොව ගොචරො.

තං ¶ මග්ගාරම්මණං හොති, මග්ගචිත්තස්ස ජානනෙ;

පරියායෙනෙවෙතස්ස, මග්ගාරම්මණතා මතා.

අතීතෙ සත්තදිවස-බ්භන්තරෙ ච යදා පන;

අනාගතෙ තථා සත්ත-දිවසබ්භන්තරෙපි ච.

පරෙසං පන චිත්තස්ස, ජානනෙ සමුදීරිතං;

අතීතාරම්මණඤ්චෙව, තදානාගතගොචරං.

කථඤ්ච පන තං පච්චුප්පන්නගොචරතං ගතං;

පච්චුප්පන්නං තිධා වුත්තං, ඛණසන්තතිඅද්ධතො.

තත්ථ තික්ඛණසම්පත්තං, පච්චුප්පන්නඛණාදිකං;

එකද්වෙසන්තතිවාරපරියාපන්නමිදං පන.

සන්තතිපච්චුප්පන්නන්ති, ආහු සන්තතිකොවිදා;

එකබ්භවපරිච්ඡින්නං, පච්චුප්පන්නන්ති පච්ඡිමං.

ඛණාදිකත්තයං පච්චු-ප්පන්නං තමාහු කෙචිධ;

චෙතොපරියඤාණස්ස, හොති ආරම්මණං ඉති.

යථා ¶ ච පුප්ඵමුට්ඨිම්හි, උක්ඛිත්තෙ ගගනෙ පන;

අවස්සං එකමෙකස්ස, වණ්ටං වණ්ටෙන විජ්ඣති.

එවං මහාජනස්සාපි, චිත්තෙ ආවජ්ජිතෙ පන;

එකස්ස චිත්තමෙකෙන, අවස්සං පන විජ්ඣති.

යෙනාවජ්ජති චිත්තෙන, යෙන ජානාති චෙතසා;

තෙසං ද්වින්නං සහට්ඨානා-භාවතො තං න යුජ්ජති.

ජවනාවජ්ජනානං තු, නානාරම්මණපත්තිතො;

අනිට්ඨෙ පන හි ඨානෙ, අයුත්තන්ති පකාසිතං.

තස්මා සන්තතිඅද්ධාන-පච්චුප්පන්නානමෙව තු;

වසෙන පච්චුප්පන්නං තං, හොති ආරම්මණං ඉදං.

පච්චුප්පන්නම්පි අද්ධාඛ්යං, ඉදං ජවනවාරතො;

දීපෙතබ්බන්ති නිද්දිට්ඨං, තත්රායං දීපනානයො.

යදා ¶ ¶ පරස්ස චිත්තඤ්හි, ඤාතුමාවජ්ජතිද්ධිමා;

ආවජ්ජනමනො තස්ස, පච්චුප්පන්නඛණව්හයං.

ආරම්මණං තදා කත්වා, තෙන සද්ධිං නිරුජ්ඣති;

ජවනානි හි ජායන්තෙ, තස්ස චත්තාරි පඤ්ච වා.

එතෙසං පච්ඡිමං චිත්තං, ඉද්ධිචිත්තමුදීරිතං;

කාමාවචරචිත්තානි, සෙසානීති විනිද්දිසෙ.

එතෙසං පන සබ්බෙසං, නිරුද්ධං තු තදෙව ච;

චිත්තං ආරම්මණං හොති, තස්මා සබ්බානි තානිපි.

එකාරම්මණතං යන්ති, න නානාරම්මණානි හි;

අද්ධාවසා භවෙ පච්චු-ප්පන්නාරම්මණතො පන.

එකාරම්මණභාවෙපි, ඉද්ධිමානසමෙව ච;

පරස්ස චිත්තං ජානාති, නෙතරානි යථා පන.

චක්ඛුද්වාරෙ ¶ තු විඤ්ඤාණං, රූපං පස්සති නෙතරං;

එවමෙව ච තං ඉද්ධි-චිත්තමෙව ච ජානාති.

පරචිත්තාරම්මණත්තා, බහිද්ධාරම්මණං සියා;

චෙතොපරියඤාණම්පි, අට්ඨස්වෙව පවත්තති.

පුබ්බෙනිවාසඤාණම්පි, පරිත්තාදීසු අට්ඨසු;

ආරම්මණවිභාගෙසු, පවත්තති කථං පන.

කාමාවචරඛන්ධානං, සමනුස්සරණෙ පන;

පරිත්තාරම්මණංයෙව, හොතීති පරිදීපයෙ.

රූපාවචරිකාරුප්පඛන්ධානුස්සරණෙ පන;

භවතීති හි ඤාතබ්බං, තං මහග්ගතගොචරං.

අතීතෙ අත්තනා මග්ගං, භාවිතං තු ඵලම්පි වා;

සමනුස්සරතො එව-ප්පමාණාරම්මණං සියා.

සමනුස්සරතො මග්ගං, මග්ගාරම්මණමෙව තං;

අතීතාරම්මණංයෙව, හොති එකන්තතො ඉදං.

චෙතොපරියඤාණම්පි ¶ , යථාකම්මුපගම්පි ච;

අතීතාරම්මණා හොන්ති, කිඤ්චාපි අථ ඛො පන.

චෙතොපරියඤාණස්ස, සත්තද්දිවසබ්භන්තරං;

අතීතං චිත්තමෙවස්ස, ආරම්මණමුදීරිතං.

අතීතෙ චෙතනාමත්තං, යථාකම්මුපගස්සපි;

පුබ්බෙනිවාසඤාණස්ස, නත්ථි කිඤ්චි අගොචරං.

අජ්ඣත්තාරම්මණං අත්ත-ඛන්ධානුස්සරණෙ සියා;

බහිද්ධාරම්මණං අඤ්ඤ-ඛන්ධානුස්සරණෙ භවෙ.

සරණෙ නාමගොත්තස්ස, තං නවත්තබ්බගොචරං;

පුබ්බෙනිවාසඤාණම්පි, අට්ඨස්වෙව පවත්තති.

පච්චුප්පන්නෙ ¶ පරිත්තෙ ච, බහිද්ධජ්ඣත්තිකෙසුපි;

චතූස්වෙතෙසු ධම්මෙසු, දිබ්බචක්ඛු පවත්තති.

දිබ්බසොතසමං ¶ දිබ්බ-චක්ඛුආරම්මණක්කමෙ;

රූපං සද්දොති ද්වින්නං තු, අයමෙව විසෙසතා.

අනාගතංසඤාණම්පි, පරිත්තාදීසු අට්ඨසු;

ආරම්මණවිභාගෙසු, පවත්තති කථං පන.

නිබ්බත්තිස්සති යං කාමා-වචරෙති පජානතො;

පරිත්තාරම්මණං හොති, රූපාරූපෙස්වනාගතෙ.

නිබ්බත්තිස්සති යඤ්චාපි, සියා මහග්ගතගොචරං;

භාවෙස්සති අයං මග්ගං, ඵලං සච්ඡිකරිස්සති.

එවං පජානනෙ අප්ප-මාණාරම්මණතං භවෙ;

මග්ගං භාවෙස්සතිච්චෙව, ජානනෙ මග්ගගොචරං.

එකන්තෙන ඉදං ඤාණං, හොතානාගතගොචරං;

චෙතොපරියං තු කිඤ්චාපි, හොතානාගතගොචරං.

අථ ඛො පන තං සත්ත-දිවසබ්භන්තරං පන;

චිත්තමෙව ච ජානාති, න හි තං අඤ්ඤගොචරං.

අනාගතංසඤාණස්ස ¶ , අනාගතංසගොචරං;

‘‘අහං දෙවො භවිස්සාමි’’-ච්චෙවමජ්ඣත්තගොචරං.

ජානනෙ නාමගොත්තස්ස, යස්ස කස්සචිනාගතෙ;

පුබ්බෙනිවාසඤාණංව, තං නවත්තබ්බගොචරං.

යථාකම්මුපගඤාණං ¶ , පරිත්තාදීසු පඤ්චසු;

ආරම්මණවිභාගෙසු, පවත්තති කථං පන.

ජානනෙ කාමකම්මස්ස, පරිත්තාරම්මණං සියා;

තථා මහග්ගතකම්මස්ස, තං මහග්ගතගොචරං.

අතීතමෙව ජානාති, තස්මා චාතීතගොචරං;

අජ්ඣත්තාරම්මණං හොති, අත්තනො කම්මජානනෙ.

බහිද්ධාරම්මණං හොති, පරකම්මපජානනෙ;

එවං පවත්ති ඤාතබ්බා, යථාකම්මුපගස්සපි.

සත්තන්නම්පි අභිඤ්ඤානං, වුත්තො ආරම්මණක්කමො;

එත්ථ වුත්තනයෙනෙව, වෙදිතබ්බො විභාවිනා.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ අභිඤ්ඤාරම්මණනිද්දෙසො නාම

සමාධිං ¶ ¶ පන සාභිඤ්ඤං, භාවෙත්වා තදනන්තරං;

භාවෙතබ්බා යතො පඤ්ඤා, භික්ඛුනා තෙන ධීමතා.

තතොහං ¶ දානි වක්ඛාමි, පඤ්ඤාභාවනමුත්තමං;

සමාසෙනෙව භික්ඛූනං, පරං පීතිසුඛාවහං.

පඤ්ඤා විපස්සනාපඤ්ඤා, පුඤ්ඤචිත්තසමායුතා;

පජානාතීති පඤ්ඤා සා, ජානනා වා පකාරතො.

සඤ්ඤාවිඤ්ඤාණපඤ්ඤානං, කො විසෙසො කිමන්තරං;

සඤ්ඤාවිඤ්ඤාණපඤ්ඤානං, ජානනත්තෙ සමෙපි ච.

යා සඤ්ජානනමත්තංව, සඤ්ඤා නීලාදිතො පන;

ලක්ඛණප්පටිවෙධං තු, කාතුං සක්කොති නෙව සා.

විඤ්ඤාණං පන ජානාති, නීලපීතාදිගොචරං;

සක්කොතිපි අනිච්චාදිලක්ඛණං පටිවිජ්ඣිතුං.

උස්සක්කිත්වා න සක්කොති, මග්ගං පාපෙතුමෙව තං;

පඤ්ඤා වුත්තනයං කාතුං, සක්කොති තිවිධම්පි තං.

ඉමෙසං පන තිණ්ණම්පි, විසෙසො සමුදීරිතො;

සබ්බෙසං පන ධම්මානං, සභාවපටිවෙධනං.

ලක්ඛණං පන පඤ්ඤාය, ලක්ඛණඤ්ඤූහි දීපිතං;

සම්මොහනන්ධකාරස්ස, විද්ධංසනරසා මතා.

අසම්මොහපච්චුපට්ඨානා ¶ , සමාධාසන්නකාරණා;

එවමෙත්ථ ච විඤ්ඤෙය්යා, පඤ්ඤාය ලක්ඛණාදිකා.

ලොකුත්තරෙන ¶ මග්ගෙන, යුත්තා ලොකුත්තරා මතා;

තිවිධාපි සියා පඤ්ඤා, චින්තාසුතමයාදිතො.

තත්ථත්තනොව චින්තාය, නිප්ඵන්නත්තාති තස්ස සා;

හොති චින්තාමයා පඤ්ඤා, භූරිපඤ්ඤෙන දෙසිතා.

පරතො පන සුත්වාන, ලද්ධා පඤ්ඤා අයං ඉධ;

සුතෙනෙව ච නිප්ඵන්නා, පඤ්ඤා සුතමයා මතා.

යථා වාපි තථා චෙත්ථ, භාවනාය වසෙන තු;

නිප්ඵන්නා අප්පනාපත්තා, පඤ්ඤා සා භාවනාමයා.

පටිසම්භිදාචතුක්කස්ස, වසෙන චතුධා සියා;

අත්ථධම්මනිරුත්තීසු, ඤාණං ඤාණෙසු තීසුපි.

යං කිඤ්චි පච්චයුප්පන්නං, විපාකා ච ක්රියා තථා;

නිබ්බානං භාසිතත්ථො ච, පඤ්චෙතෙ අත්ථසඤ්ඤිතා.

ඵලනිබ්බත්තකො හෙතු, අරියමග්ගො ච භාසිතං;

කුසලාකුසලඤ්චෙති, පඤ්චෙතෙ ධම්මසඤ්ඤිතා.

තස්මිං අත්ථෙ ච ධම්මෙ ච, යා සභාවනිරුත්ති තු;

නිරුත්තීති ච නිද්දිට්ඨා, නිරුත්තිකුසලෙන සා.

ඤාණං ආරම්මණං කත්වා, තිවිධං පච්චවෙක්ඛතො;

තෙසු ඤාණෙසු යං ඤාණං, පටිභානන්ති තං මතං.

පරියත්තිපරිපුච්ඡාහි ¶ ¶ , සවනාධිගමෙහි ච;

පුබ්බයොගෙන ගච්ඡන්ති, පභෙදං පටිසම්භිදා.

ඛන්ධාදීසු හි ධම්මෙසු, භූමිභූතෙසු යොගිනා;

උග්ගහාදිවසෙනෙත්ථ, කත්වා පරිචයං පන.

සීලං චිත්තවිසුද්ධිඤ්ච, සම්පාදෙත්වා තතො පරං;

දිට්ඨිසුද්ධාදයො පඤ්ච, සම්පාදෙන්තෙන සුද්ධියා.

තාය පඤ්ඤාය යුත්තෙන, භීතෙන ජනනාදිතො;

භාවෙතබ්බා භවාභාවං, පත්ථයන්තෙන භික්ඛුනා.

රූපඤ්ච වෙදනා සඤ්ඤා, සඞ්ඛාරා චෙව සබ්බසො;

විඤ්ඤාණඤ්චෙති පඤ්චෙතෙ, ඛන්ධා සම්බුද්ධදෙසිතා.

තත්ථ යං කිඤ්චි රූපං තං, අතීතානාගතාදිකං;

අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා, සුඛුමොළාරිකම්පි වා.

හීනං වාපි පණීතං වා, යං දූරෙ යඤ්ච සන්තිකෙ;

සබ්බං තමෙකතො කත්වා, රූපක්ඛන්ධොති වුච්චති.

ඉතරෙසුපි යං කිඤ්චි, තං වෙදයිතලක්ඛණං;

සබ්බං තමෙකතො කත්වා, වෙදනාක්ඛන්ධතා කතා.

චිත්තජං ¶ පන යං කිඤ්චි, තං සඤ්ජානනලක්ඛණං;

සබ්බං තමෙකතො කත්වා, සඤ්ඤාක්ඛන්ධොති වුච්චති.

යං කිඤ්චි චිත්තසම්භූතං, අභිසඞ්ඛාරලක්ඛණං;

සබ්බං තමෙකතො කත්වා, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධතා කතා.

තත්ථ චිත්තං තු යං කිඤ්චි, තං විජානනලක්ඛණං;

සබ්බං තමෙකතො කත්වා, විඤ්ඤාණක්ඛන්ධතා කතා.

චත්තාරො ¶ ච මහාභූතා, උපාදා චතුවීසති;

අට්ඨවීසතිධා චෙතං, රූපං රූපන්ති ගණ්හති.

එකාසීතියා ¶ චිත්තෙන, සංයුත්තා වෙදනාදයො;

වෙදනාසඤ්ඤාසඞ්ඛාර-විඤ්ඤාණක්ඛන්ධසඤ්ඤිතා.

චත්තාරොරූපිනො ඛන්ධෙ, නාමන්ති පරිගණ්හති;

රූපක්ඛන්ධො භවෙ රූපං, නාමක්ඛන්ධා අරූපිනො.

රුප්පනලක්ඛණං රූපං, නාමං නමනලක්ඛණං;

ඉති සඞ්ඛෙපතො නාම-රූපං සො පරිගණ්හති.

ඵාලෙන්තො විය තාලස්ස, කන්දං තු යමකං ද්විධා;

වවත්ථපෙති නාමඤ්ච, රූපඤ්චාති ද්විධා පන.

එවං වවත්ථපෙත්වා සො, නාමරූපං සභාවතො;

සත්තසම්මොහඝාතත්ථං, බහුසුත්තවසෙනිධ.

නාමරූපමත්තඤ්ඤෙව, නත්ථි කොචිධ පුග්ගලො;

එවමෙත්ථ පණ්ඩිතො පොසො, වවත්ථපෙති තං පන.

යථාපි ¶ දාරුයන්තම්පි, නිජ්ජීවඤ්ච නිරීහකං;

දාරුරජ්ජුසමායොගෙ, තං ගච්ඡතිපි තිට්ඨති.

තථෙදං නාමරූපම්පි, නිජ්ජීවඤ්ච නිරීහකං;

අඤ්ඤමඤ්ඤසමායොගෙ, තං ගච්ඡතිපි තිට්ඨති.

‘‘නාමඤ්ච ¶ රූපඤ්ච ඉධත්ථි සච්චතො,

දුක්ඛස්ස පුඤ්ජො තිණකට්ඨසාදිසො’’ති.

අඤ්ඤමඤ්ඤූපනිස්සාය ¶ , දණ්ඩකෙසු ඨිතෙසු හි;

එකස්මිං පතමානෙ තු, තථෙව පතතීතරො.

‘‘යමකං නාමරූපඤ්ච, උභො අඤ්ඤොඤ්ඤනිස්සිතා;

එකස්මිං භිජ්ජමානස්මිං, උභො භිජ්ජන්ති පච්චයා’’ති.

උතින්නං නාමරූපානං, නාමං නිත්තෙජමෙත්ථ තං;

සකෙනෙව හි තෙජෙන, න සක්කොති පවත්තිතුං.

න බ්යාහරති නො සෙති, න තිට්ඨති න ගච්ඡති;

න භෙදෙති න චොරෙති, න භුඤ්ජති න ඛාදති.

තථා රූපම්පි නිත්තෙජං, විනා නාමඤ්ච සබ්බථා;

සකෙනෙව හි තෙජෙන, න සක්කොති පවත්තිතුං.

භුඤ්ජාමීති පිවාමීති, ඛාදාමීති තථෙව ච;

රොදාමීති හසාමීති, රූපස්සෙතං න විජ්ජති.

නාමං ¶ නිස්සාය රූපං තු, රූපං නිස්සාය නාමකං;

පවත්තති සදා සබ්බං, පඤ්චවොකාරභූමියං.

ඉමස්ස පන අත්ථස්ස, ආවිභාවත්ථමෙව ච;

ජච්චන්ධපීඨසප්පීනං, වත්තබ්බා උපමා ඉධ.

යථා හි නාවං නිස්සාය, මනුස්සා යන්ති අණ්ණවෙ;

එවං රූපම්පි නිස්සාය, නාමකායො පවත්තති.

යථා ¶ මනුස්සෙ නිස්සාය, නාවා ගච්ඡති අණ්ණවෙ;

එවං නාමම්පි නිස්සාය, රූපකායො පවත්තති.

සත්තසඤ්ඤං විනොදෙත්වා, නාමරූපස්ස සබ්බථා;

යාථාවදස්සනං එතං, ‘‘දිට්ඨිසුද්ධී’’ති වුච්චති.

පරිමුච්චිතුකාමො ච, දුක්ඛතො ජාතිආදිතො;

අන්තද්වයං විවජ්ජෙත්වා, භාවයෙ පන පණ්ඩිතො.

දිට්ඨිවිසුද්ධිමිමං පරිසුද්ධං,

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ දිට්ඨිවිසුද්ධිනිද්දෙසො නාම

එතස්ස ¶ ¶ නාමරූපස්ස, ජානිත්වා හෙතුපච්චයෙ;

කඞ්ඛා තීසු පනද්ධාසු, විතරිත්වා ඨිතං පන.

කඞ්ඛාවිතරණං නාම, ඤාණං තං සමුදීරිතං;

තං සම්පාදෙතුකාමෙන, අත්ථකාමෙන භික්ඛුනා.

නාමරූපස්ස කො හෙතු, කොනු වා පච්චයො භවෙ;

ආවජ්ජිත්වා තමිච්චෙවං, රූපකායස්ස තාවදෙ.

කෙසා ලොමා නඛා දන්තා, තචො මංසං නහාරු ච;

අට්ඨිමිඤ්ජඤ්ච වක්කඤ්ච, හදයං යකනම්පි ච.

ඉච්චෙවමාදිබාත්තිංස-කොට්ඨාසපච්චයස්ස හි;

පරිග්ගණ්හති කායස්ස, මනසා හෙතුපච්චයෙ.

අවිජ්ජා ¶ තණ්හුපාදානං, කම්මං හෙතු චතුබ්බිධො;

එතස්ස රූපකායස්ස, ආහාරො පච්චයො මතො.

ඉතිමෙ පඤ්ච ධම්මා හි, හෙතුපච්චයතං ගතා;

අවිජ්ජාදයො තයො තත්ථ, මාතාව උපනිස්සයා.

ජනකං පන කම්මං තු, පුත්තස්ස හි පිතා විය;

ධාතී විය කුමාරස්ස, ආහාරො ධාරකො භවෙ.

ඉච්චෙවං ¶ රූපකායස්ස, සො පච්චයපරිග්ගහං;

කත්වා පුනපි ‘‘චක්ඛුඤ්ච, රූපමාලොකමෙව ච.

පටිච්ච චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, හොති’’ඉච්චෙවමාදිනා;

නයෙන නාමකායස්ස, පච්චයං පරිගණ්හති.

සො එවං නාමරූපස්ස, වුත්තිං දිස්වාන පච්චයා;

යථා එතරහිදං තු, අතීතෙපි තථෙවිදං.

පච්චයා ච පවත්තිත්ථ, තථෙවානාගතෙපි ච;

පවත්තිස්සති අද්ධාසු, තීස්වෙවං අනුපස්සති.

තස්සෙවං ¶ පස්සතො යා සා, පුබ්බන්තෙ පඤ්චධා තථා;

අපරන්තෙ සියා කඞ්ඛා, පඤ්චධා සමුදීරිතා.

පච්චුප්පන්නෙපි අද්ධානෙ, ඡබ්බිධා පරිකිත්තිතා;

සබ්බා චානවසෙසාව, යොගිනො සා පහිය්යති.

එකො කම්මවිපාකානං, වසෙනාපි ච පණ්ඩිතො;

එතස්ස නාමරූපස්ස, පච්චයං පරිගණ්හති.

කම්මං චතුබ්බිධං දිට්ඨ-ධම්මවෙදනියං තථා;

උපපජ්ජාපරාපරියා-හොසිකම්මවසා පන.

තත්ථ ¶ එකජවනවීථියං සත්තසු චිත්තෙසු කුසලා වා අකුසලා වා පඨමජවනචෙතනා දිට්ඨධම්මවෙදනීයකම්මං නාම. තං ඉමස්මිංයෙව අත්තභාවෙ විපාකං දෙති, තථා අසක්කොන්තං පන ‘‘අහොසිකම්මං නාහොසි කම්මවිපාකො, න භවිස්සති කම්මවිපාකො, නත්ථි කම්මවිපාකො’’ති ඉමස්ස තිකස්ස වසෙන අහොසිකම්මං නාම හොති. අත්ථසාධිකා පන සත්තමජවනචෙතනා උපපජ්ජවෙදනීයකම්මං නාම. තමනන්තරෙ අත්තභාවෙ විපාකං දෙති, තථා අසක්කොන්තං වුත්තනයෙන අහොසිකම්මං නාම හොති. උභින්නමන්තරෙ පඤ්චජවනචෙතනා අපරාපරියවෙදනීයකම්මං නාම. තමනාගතෙ යදා ඔකාසං ලභති, තදා විපාකං දෙති, සති සංසාරප්පවත්තියා අහොසිකම්මං නාම න හොති.

අපරං ¶ චතුබ්බිධං කම්මං, ගරුකං බහුලම්පි ච;

ආසන්නඤ්ච කටත්තා ච, කම්මන්ති සමුදීරිතං.

අඤ්ඤං චතුබ්බිධං කම්මං, ජනකං උපථම්භකං;

තත්ථ ජනකං නාම කුසලං වා අකුසලං වා කම්මං පටිසන්ධියම්පි පවත්තෙපි රූපාරූපවිපාකක්ඛන්ධෙ ජනෙති. උපත්ථම්භකං පන විපාකං ජනෙතුං න සක්කොති, අඤ්ඤෙන කම්මෙන දින්නාය පටිසන්ධියා ජනිතෙ විපාකෙ උප්පජ්ජනකසුඛදුක්ඛං උපත්ථම්භෙති, අද්ධානං පවත්තෙති. උපපීළකං පන අඤ්ඤෙන කම්මෙන දින්නාය පටිසන්ධියා ජනිතෙ විපාකෙ උප්පජ්ජනකසුඛදුක්ඛං පීළෙති බාධති, අද්ධානං පවත්තිතුං න දෙති. උපඝාතකං පන සයං කුසලම්පි අකුසලම්පි සමානං ¶ අඤ්ඤං දුබ්බලකම්මං ඝාතෙත්වා තස්ස විපාකං පටිබාහිත්වා අත්තනො විපාකස්ස ඔකාසං කරොති. එවං පන කම්මෙන ඔකාසෙ කතෙ තංවිපාකමුප්පන්නං නාම හොති. ඉති ඉමං ද්වාදසවිධං කම්මං කම්මවට්ටෙ පක්ඛිපිත්වා ¶ එවමෙකො කම්මවිපාකවසෙන නාමරූපස්ස පච්චයපරිග්ගහං කරොති.

ඉති එවං කම්මවිපාකවට්ටවසෙන නාමරූපස්ස පවත්තිං දිස්වා ‘‘යථා ඉදං එතරහි, එවමතීතෙපි අද්ධානෙ කම්මවිපාකවසෙන පච්චයතො පවත්තිත්ථ, අනාගතෙපි පවත්තිස්සතී’’ති ඉති කම්මඤ්චෙව විපාකො චාති කම්මවිපාකවසෙන ලොකො පවත්තතීති තං සමනුපස්සති. තස්සෙවං සමනුපස්සතො සබ්බා සොළසවිධා කඞ්ඛා පහිය්යති.

හෙතුඵලස්ස සම්බන්ධවසෙනෙව පවත්තති;

කෙවලං නාමරූපන්ති, සම්මා සමනුපස්සති.

එවං කාරණතො උද්ධං, කාරණං න ච පස්සති;

පාකපවත්තිතො උද්ධං, න පාකපටිවෙදකං.

‘‘කම්මස්ස කාරකො නත්ථි, විපාකස්ස ච වෙදකො;

සුද්ධධම්මා පවත්තන්ති, එවෙතං සම්මදස්සනං.

එවං ¶ කම්මෙ විපාකෙ ච, වත්තමානෙ සහෙතුකෙ;

බීජරුක්ඛාදිකානංව, පුබ්බා කොටි න නායති.

අනාගතෙපි සංසාරෙ, අප්පවත්ති න දිස්සති;

එතමත්ථමනඤ්ඤාය, තිත්ථියා අසයංවසී.

සත්තසඤ්ඤං ගහෙත්වාන, සස්සතුච්ඡෙදදස්සිනො;

ද්වාසට්ඨිදිට්ඨිං ගණ්හන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤවිරොධිනො.

දිට්ඨිබන්ධනබද්ධා තෙ, තණ්හාසොතෙන වුය්හරෙ;

තණ්හාසොතෙන වුය්හන්තා, න තෙ දුක්ඛා පමුච්චරෙ.

එවමෙතං අභිඤ්ඤාය, භික්ඛු බුද්ධස්ස සාවකො;

ගම්භීරං නිපුණං සුඤ්ඤං, පච්චයං පටිවිජ්ඣති.

කම්මං ¶ නත්ථි විපාකම්හි, පාකො කම්මෙ න විජ්ජති;

අඤ්ඤමඤ්ඤං උභො සුඤ්ඤා, න ච කම්මං විනා ඵලං.

යථා න සූරියෙ අග්ගි, න මණිම්හි න ගොමයෙ;

න තෙසං බහි සො අත්ථි, සම්භාරෙහි ච ජායති.

තථා න අන්තො කම්මස්ස, විපාකො උපලබ්භති;

බහිද්ධාපි න කම්මස්ස, න කම්මං තත්ථ විජ්ජති.

ඵලෙන ¶ සුඤ්ඤං තං කම්මං, ඵලං කම්මෙ න විජ්ජති;

කම්මඤ්ච ඛො උපාදාය, තතො නිබ්බත්තතෙ ඵලං.

එවං නානප්පකාරෙහි, නාමරූපස්ස පච්චයං;

පරිග්ගහෙත්වා අද්ධාසු, තරිත්වා කඞ්ඛමුට්ඨිතං.

කඞ්ඛාවිතරණං ¶ නාම, ඤාණං තං සමුදීරිතං;

ධම්මට්ඨිති යථාභූතං, තං සම්මාදස්සනන්තිපි.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ කඞ්ඛාවිතරණවිසුද්ධිනිද්දෙසො නාම

මග්ගාමග්ගඤාණදස්සනවිසුද්ධිනිද්දෙසො

පච්චුප්පන්නස්ස ධම්මස්ස, නිබ්බත්ති උදයො මතො;

වයො විපරිණාමොති, තස්සෙව සමුදීරිතා.

අනුපස්සනාපි ¶ ඤාණන්ති, වරඤාණෙන දෙසිතං;

සො පනෙවං පජානාති, යොගාවචරමාණවො.

ඉමස්ස නාමරූපස්ස, පුබ්බෙ උප්පත්තිතො පන;

නිචයො රාසි වා නත්ථි, තථා උප්පජ්ජතොපි ච.

රාසිතො නිචයා වාපි, නත්ථි ආගමනන්ති ච;

තථා නිරුජ්ඣමානස්ස, න දිසාගමනන්ති ච.

නිරුද්ධස්සාපි එකස්මිං, ඨානෙ නත්ථි චයොති ච;

එත්ථ වීණූපමා වුත්තා, එතස්සත්ථස්ස දීපනෙ.

උදබ්බයමනක්කාරමෙවං සඞ්ඛෙපතො පන;

කත්වා තස්සෙව ඤාණස්ස, විභඞ්ගස්ස වසෙන තු.

‘‘අවිජ්ජාසමුදයා රූපසමුදයො’’ති හි ආදිනා;

නයෙනෙකෙකඛන්ධස්ස, උදයබ්බයදස්සනෙ.

දස දසාති කත්වාන, වුත්තා පඤ්ඤාසලක්ඛණා;

තෙසං පන වසෙනාපි, ධම්මෙ සමනුපස්සති.

එවං රූපුදයො හොති, එවමස්ස වයො ඉති;

උදෙති එවං රූපම්පි, එවං රූපං තු වෙති ච.

එවං ¶ පච්චයතොපෙත්ථ, ඛණතො උදයබ්බයං;

පස්සතො සබ්බධම්මා ච, පාකටා හොන්ති තස්ස තෙ.

උදකෙ දණ්ඩරාජීව, ආරග්ගෙරිව සාසපො;

විජ්ජුප්පාදාව ධම්මා තෙ, පරිත්තට්ඨායිනො සියුං.

කදලීසුපිනාලාතචක්කමායුපමා ඉමෙ;

අසාරා පන නිස්සාරා, හුත්වා ඛායන්ති යොගිනො.

එවමෙත්තාවතා ¶ තෙන, උදයබ්බයදස්සනං;

ලක්ඛණානි ච පඤ්ඤාස, පටිවිජ්ඣ ඨිතං පන.

ඤාණං ¶ අධිගතං හොති, තරුණං පඨමං පන;

යස්ස චාධිගමා යොගී, හොතාරද්ධවිපස්සකො.

ඔභාසො පීති පස්සද්ධි, ඤාණං සද්ධා සතී සුඛං;

උපෙක්ඛා වීරියං නිකන්තීති, උපක්ලෙසා දසෙවිමෙ.

සම්පත්තපටිවෙධස්ස, සොතාපන්නාදිනොපි ච;

තථා විප්පටිපන්නස්ස, උපක්ලෙසා න ජායරෙ.

සම්මාව පටිපන්නස්ස, යුත්තයොගස්ස භික්ඛුනො;

සදා විපස්සකස්සෙව, උප්පජ්ජන්ති කිරස්සු තෙ.

විපස්සනාය ඔභාසො, ඔභාසොති පවුච්චති;

තස්මිං පන සමුප්පන්නෙ, යොගාවචරභික්ඛු සො.

මග්ගප්පත්තො ඵලප්පත්තො, අහමස්මීති ගණ්හති;

අමග්ගංයෙව මග්ගොති, තස්සෙවං පන ගණ්හතො.

පීති විප්පස්සනාපීති, තස්ස තස්මිං ඛණෙ පන;

තදා පඤ්චවිධා පීති, ජායන්තෙ ඛුද්දිකාදිකා.

විපස්සනාය පස්සද්ධි, පස්සද්ධීති පවුච්චති;

යොගිනො කායචිත්තානි, පස්සද්ධානෙව හොන්ති හි.

ලහූනි ¶ ච මුදූනෙව, කම්මඤ්ඤානෙව හොන්ති හි;

පස්සද්ධාදීහි සො භික්ඛු, අනුග්ගහිතමානසො.

‘‘සුඤ්ඤාගාරං පවිට්ඨස්ස, සන්තචිත්තස්ස භික්ඛුනො;

අමානුසී රති හොති, සම්මා ධම්මං විපස්සතො.

‘‘යතො යතො සම්මසති, ඛන්ධානං උදයබ්බයං;

ලභතී පීතිපාමොජ්ජං, අමතං තං විජානත’’න්ති.

ඤාණාදයො උපක්ලෙසා, ඤෙය්යා වුත්තනයෙනිධ;

එතෙ දස උපක්ලෙසා, වජ්ජනීයාව යොගිනා.

තං ¶ තමාවජ්ජමානස්ස, භාවනා පරිහායති;

අසත්තෙ සත්තසඤ්ඤී ච, හොති අප්පස්සුතො නරො.

සබ්බොභාසාදයො ¶ ධම්මෙ, න මග්ගොති විචාරයං;

මග්ගො විපස්සනාඤාණං, ඉච්චෙවං පන පණ්ඩිතො.

වවත්ථපෙති මග්ගඤ්ච, අමග්ගඤ්චෙව චෙතසා;

තස්ස චෙවං අයං මග්ගො, නායං මග්ගොති යොගිනො.

මග්ගාමග්ගඤ්ච විඤ්ඤාය, ඨිතඤාණමිදං පන;

මග්ගාමග්ගෙසුඤාණන්ති, භූරිඤාණෙන දෙසිතං.

මග්ගාමග්ගඤාණදස්සනෙසු ¶ කොවිදා,

මග්ගාමග්ගඤාණදස්සනන්ති තං ඉදං,

බුද්ධා බුද්ධසාවකා වදන්ති වාදිනො.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ මග්ගාමග්ගඤාණදස්සනවිසුද්ධිනිද්දෙසො

පටිපදාඤාණදස්සනවිසුද්ධිනිද්දෙසො

අට්ඨඤාණවසෙනෙව ¶ , සිඛාපක්කා විපස්සනා;

නවමං පටිපදාඤාණ-දස්සනන්ති පවුච්චති.

අට්ඨ ඤාණානි නාමෙත්ථ, වෙදිතබ්බානි විඤ්ඤුනා;

උපක්ලෙසවිනිමුත්තං, ඤාණං සුවිසදං පන.

උදයබ්බයෙ ච භඞ්ගෙ ච, භයෙ ආදීනවෙ තථා;

නිබ්බිදාපස්සනාඤාණං, ඤාණං මුච්චිතුකම්යතා.

පටිසඞ්ඛා ච සඞ්ඛාරෙ, උපෙක්ඛාඤාණමට්ඨමං;

ඉමානි අට්ඨ ඤාණානි, නවමං සච්චානුලොමකං.

සච්චානුලොමඤාණන්ති ¶ , අනුලොමං පවුච්චති;

තං සම්පාදෙතුකාමෙන, යොගාවචරභික්ඛුනා.

උදයබ්බයඤාණං තං, ආදිං කත්වා පනට්ඨසු;

එතෙසු පන ඤාණෙසු, යොගො කරණියො පන.

යථානුක්කමතො ¶ තස්ස, තෙසු ඤාණෙසු අට්ඨසු;

අනිච්චාදිවසෙනෙව, යොගං කත්වා ඨිතස්ස හි.

අනිච්චං දුක්ඛමනත්තාති, සඞ්ඛාරෙ අනුපස්සතො;

අට්ඨන්නං පන ඤාණානං, වසෙන පන යොගිනො.

විපස්සනා සිඛාපත්තා, හොති වුට්ඨානගාමිනී;

සච්චානුලොමඤාණන්ති, අයමෙව පවුච්චති.

සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාඤාණං තං, ආසෙවන්තස්ස යොගිනො;

ඉදානි තස්ස මග්ගො ච, සමුප්පජ්ජිස්සතීති හි.

සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා සඞ්ඛාරෙ, අනිච්චා දුක්ඛාති වා තථා;

සම්මසිත්වා භවඞ්ගං තු, පුන වොතරතෙව සා.

භවඞ්ගානන්තරං සඞ්ඛාරු-පෙක්ඛාගතනයෙන තු;

අනිච්චාදිවසෙනෙව, සඞ්ඛාරෙ පන ගොචරං.

කුරුමානං මනොද්වාරෙ, ජායතාවජ්ජනං තතො;

භවඞ්ගාවට්ටනං කත්වා, ජාතස්සානන්තරං පන.

සඞ්ඛාරෙ ¶ ගොචරං කත්වා, පඨමං ජවනමානසං;

උප්පජ්ජතීති තං චිත්තං, පරිකම්මන්ති වුච්චති.

තදනන්තරමෙවඤ්ඤං, සඞ්ඛාරාරම්මණං පුන;

දුතියං ජවනං හොති, උපචාරන්ති තං මතං.

තදනන්තරං තං හොති, තථා සඞ්ඛාරගොචරං;

තතියං ජවනචිත්තං, අනුලොමන්ති සඤ්ඤිතං.

පුරිමානං පනට්ඨන්නං, ඤාණානං අනුලොමතො;

බොධිපක්ඛියධම්මානං, උද්ධඤ්ච අනුලොමතො.

තෙනෙව ¶ තං හි සච්චානුලොමඤාණං පවුච්චති;

ඉදං හි පන සච්චානු-ලොමඤාණං මහෙසිනා.

‘‘වුට්ඨානගාමිනීයා ¶ හි, පරියොසාන’’න්ති භාසිතං;

ඤෙය්යං සබ්බපකාරෙන, පරියොසානන්ති ගොත්රභු.

ඉතිනෙකෙහි නාමෙහි, කිත්තිතායා මහෙසිනා;

වුට්ඨානගාමිනී සන්තා, පරිසුද්ධා විපස්සනා.

වුට්ඨාතුකාමො සංසාරදුක්ඛපඞ්කා මහබ්භයා;

කරෙය්ය සතතං තත්ථ, යොගං පණ්ඩිතජාතිකො.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ පටිපදාඤාණදස්සනවිසුද්ධිනිද්දෙසො නාම

ඉතො ¶ පරං තු භික්ඛුස්ස, හොති ගොත්රභුමානසං;

ආවජ්ජනියඨානත්තා, මග්ගචිත්තස්ස තං පන.

න චප්පටිපදාඤාණ-දස්සනං වා තථෙව ච;

ඤාණදස්සනසුද්ධිං වා, භජතෙ න කුදාචනං.

උභින්නමන්තරා එතං, අබ්බොහාරිකමෙව තං;

විපස්සනාය සොතස්මිං, පතිතත්තා විපස්සනා.

පොථුජ්ජනිකගොත්තං වා, අභිභුය්ය පවත්තිතො;

ගොත්තං වුච්චති නිබ්බානං, තතො භවති ගොත්රභු.

ඤාණං චතූසු මග්ගෙසු, ඤාණදස්සනසුද්ධිකං;

තත්ථ තං පඨමං මග්ගං, සම්පාදෙතුං පනිච්ඡතා.

අඤ්ඤං ¶ ¶ කිඤ්චිපි කාතබ්බං, භික්ඛුනා තෙන නත්ථි තං;

යඤ්හි තෙන ච කාතබ්බං, සියා තං කතමෙව තු.

අනුලොමාවසානඤ්හි, සූරං තික්ඛං විපස්සනං;

උප්පාදෙන්තෙන තං සබ්බං, කතමෙව ච යොගිනා.

තස්සානුලොමඤාණස්ස, අන්තෙ තු අනිමිත්තකං;

විසඞ්ඛාරං නිරොධඤ්ච, නිබ්බානං අමතං පදං.

ගොචරං කුරුමානං තං, නිබ්බානාරම්මණෙ පන;

පඨමාවජ්ජනඤ්චෙව, පඨමාභොගතාපි ච.

මග්ගස්සානන්තරාදීහි, පච්චයෙහි පනච්ඡහි;

තස්ස පච්චයභාවඤ්ච, සාධයන්තං තතො පන.

විපස්සනාය මුද්ධඤ්හි, සිඛාපත්තාය තාය තං;

උප්පජ්ජති අනාවත්තං-රම්මණං තස්ස ගොත්රභු.

එකෙනාවජ්ජනෙනෙව, එකිස්සායෙව වීථියා;

නානාරම්මණතා චානු-ලොමගොත්රභුචෙතසං.

ඨත්වා ¶ ආවජ්ජනට්ඨානෙ, තමනාවජ්ජනම්පි ච;

මග්ගස්ස පන තං සඤ්ඤං, දත්වා විය නිරුජ්ඣති.

මග්ගොපි තෙන තං දින්නං, අමුඤ්චිත්වාව සඤ්හිතං;

තං ඤාණමනුබන්ධන්තො, ජායතෙ තදනන්තරං.

කදාචිපි අනිබ්බිද්ධපුබ්බං මග්ගො පනෙස හි;

ලොභං දොසඤ්ච මොහඤ්ච, විද්ධංසන්තොව ජායති.

කරොති අථ ඛොපායද්වාරානිපි පිධෙති ච.

අනාමතග්ගසංසාරවට්ටදුක්ඛමහොදධිං;

අපාරමතිඝොරඤ්ච, සොසෙති ච අසෙසතො.

මිච්ඡාමග්ගං ¶ ¶ පනට්ඨඞ්ගං, ජායමානො ච උජ්ඣති;

සබ්බවෙරභයානෙත්ථ, නිච්චං වූපසමෙති ච.

බුද්ධස්සොරසපුත්තත්තං, උපනෙති නයං පන;

ආනිසංසෙ අනෙකෙපි, පවත්තයති යොගිනො.

දායකෙනානිසංසානං, අනෙකෙසමනෙන ච;

ආදිමග්ගෙන සංයුත්තං, ඤාණන්ති ඤාණදස්සනං.

තස්සෙවානන්තරං තස්ස, විපාකා ද්වෙපි තීණි වා;

ඵලචිත්තානි ජායන්තෙ, න ජායන්තෙ තතො පරං.

කෙචි එකඤ්ච ද්වෙ තීණි, චත්තාරීති වදන්ති තු;

න පනෙතං ගහෙතබ්බං, අජානිත්වා වදන්ති තෙ.

එකස්සාසෙවනං නත්ථි, තස්මා ද්වෙ අනුලොමකා;

තෙහි ආසෙවනං ලද්ධා, තතියං හොති ගොත්රභු.

පඤ්චමං මග්ගචිත්තඤ්ච, ඵලානි ද්වෙ තතො පන;

සත්තචිත්තපරමාව, එකාවජ්ජනවීථි හි.

එත්තාවතා පනෙසො හි, සොතාපන්නොති වුච්චති;

ඵලස්ස පරියොසානෙ, භවඞ්ගොත්තරණං සියා.

තතො භවඞ්ගං ඡින්දිත්වා, මග්ගපෙක්ඛනහෙතුකං;

උප්පජ්ජති මනොද්වාරෙ, ආවජ්ජනමනො පන.

තස්මිං ¶ ¶ නිරුද්ධෙ මග්ගස්ස, පච්චවෙක්ඛණසඤ්ඤිතා;

ජවනානි හි ජායන්තෙ, සත්තෙව පටිපාටියා.

එසෙව ච නයො ඤෙය්යො, ඵලාදීනම්පි පෙක්ඛනෙ;

පච්චවෙක්ඛණඤාණානි, භවන්තෙකූනවීසති.

මග්ගො ¶ ඵලං පහීනා ච, කිලෙසා අවසිට්ඨකා;

නිබ්බානඤ්චෙති පඤ්චෙතෙ, පච්චවෙක්ඛණභූමියො.

එවං සො පච්චවෙක්ඛිත්වා, සොතාපන්නොපපත්තියා;

යොගමාරභතෙ ධීරො, දුතියාය ච භූමියා.

ඛන්ධපඤ්චකසඞ්ඛාතං, තං සඞ්ඛාරගතං පුන;

අනිච්චං දුක්ඛමනත්තාති, ඤාණෙන පරිමජ්ජති.

තතො විපස්සනාවීථි-මොගාහති ච තාවදෙ;

තස්සෙවං පටිපන්නස්ස, හෙට්ඨා වුත්තනයෙන තු.

තතො සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය, අවසානෙ තථෙව ච;

එකාවජ්ජනවාරස්මිං, ගොත්රභුස්ස අනන්තරං.

බ්යාපාදකාමරාගානං, තනුභාවං තු සාධයං;

සකදාගාමිමග්ගොයං, ජායතෙ දුතියො පන.

ඉමස්සාපි ච ඤාණස්ස, හෙට්ඨා වුත්තනයෙනිධ;

ඵලචිත්තානි ඤෙය්යානි, විඤ්ඤුනා ද්වෙපි තීණි වා.

එත්තාවතා පනෙසො හි, සකදාගාමි නාමයං;

සකිදෙව ඉමං ලොකං, ආගන්ත්වාන්තකරො භවෙ.

හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව, පඤ්චධා පච්චවෙක්ඛණං;

එවං සො පච්චවෙක්ඛිත්වා, සකදාගාමිපත්තියා.

යොගමාරභතෙ ¶ ¶ ධීරො, තතියාය ච භූමියා;

බ්යාපාදකාමරාගානං, පහානාය ච පණ්ඩිතො.

ඛන්ධපඤ්චකසඞ්ඛාතං, තං සඞ්ඛාරගතං පන;

අනිච්චං දුක්ඛමනත්තාති, ඤාණෙන පරිමජ්ජති.

තතො විපස්සනාවීථි-මොගාහති ච තාවදෙ;

තස්සෙවං පටිපන්නස්ස, හෙට්ඨා වුත්තනයෙන තු.

තතො සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය, අවසානෙ තථෙව ච;

එකාවජ්ජනවීථිම්හි, ගොත්රභුස්ස අනන්තරං.

බ්යාපාදකාමරාගානං, මූලඝාතං තු සාධයං;

තස්සානාගාමිමග්ගොයං, ජායතෙ තතියො පන.

ඉමස්සාපි ච ඤාණස්ස, හෙට්ඨා වුත්තනයෙනිධ;

පවත්ති ඵලචිත්තානං, වෙදිතබ්බා විභාවිනා.

එත්තාවතා පනෙසොපි, හොතිනාගාමි නාමයං;

තත්ථෙව පරිනිබ්බායී, අනාවත්තිසභාවතො.

හෙට්ඨා ¶ වුත්තනයෙනෙව, පඤ්චධා පච්චවෙක්ඛණං;

එවං සො පච්චවෙක්ඛිත්වා, අනාගාමිරියසාවකො.

යොගමාරභතෙ ධීරො, චතුත්ථාය ච භූමියා;

පත්තියාරූපරාගාදි-පහානාය ච පණ්ඩිතො.

තථෙව සඞ්ඛාරගතං, අනිච්චාදිවසෙන සො;

පරිවත්තති ඤාණෙන, තථෙව පරිමජ්ජති.

තතො විපස්සනාවීථි-මොගාහති ච තාවදෙ;

තස්සෙවං පටිපන්නස්ස, හෙට්ඨා වුත්තනයෙන තු.

තතො ¶ ¶ සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය, අවසානෙ තථෙව ච;

එකාවජ්ජනවාරස්මිං, ගොත්රභුස්ස අනන්තරං.

ඉමස්සාපි ච ඤාණස්ස, හෙට්ඨා වුත්තනයෙනිධ;

පවත්ති ඵලචිත්තානං, වෙදිතබ්බා විභාවිනා.

එත්තාවතා චතස්සොපි, ඤාණදස්සනසුද්ධියො;

හිතත්ථාය ච භික්ඛූනං, සඞ්ඛෙපෙනෙව දස්සිතා.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ ඤාණදස්සනවිසුද්ධිනිද්දෙසො නාම

එතෙසු ¶ ¶ ¶ යෙන යෙ ධම්මා, පහාතබ්බා භවන්ති හි;

තෙසං දානි කරිස්සාමි, පකාසනමිතො පරං.

ඉමෙසු පන චතූසු මග්ගඤාණෙසු යෙ ධම්මා යෙන ඤාණෙන පහාතබ්බා, තෙසං පහානමෙවං වෙදිතබ්බං. එතානි හි යථායොගං සංයොජනකිලෙසමිච්ඡත්තලොකධම්මමච්ඡරියවිපල්ලාසගන්ථාගතිආසව- ඔඝයොගනීවරණපරාමාසඋපාදානානුසයමලඅකුසලකම්මපථ- අකුසලචිත්තුප්පාදසඞ්ඛාතානං පහානකරානි.

තත්ථ සංයොජනානීති දස සංයොජනානි. සෙය්යථිදං – රූපරාගාරූපරාගමානඋද්ධච්චාවිජ්ජාති ඉමෙ පඤ්ච උද්ධංභාගියසංයොජනානි නාම. සක්කායදිට්ඨි විචිකිච්ඡා සීලබ්බතපරාමාසො කාමරාගො පටිඝොති ඉමෙ පඤ්ච අධොභාගියසංයොජනානි නාම.

කිලෙසාති දස කිලෙසා. සෙය්යථිදං – ලොභො දොසො මොහො මානො දිට්ඨි විචිකිච්ඡා ථිනං උද්ධච්චං අහිරිකං අනොත්තප්පන්ති.

මිච්ඡත්තාති දස මිච්ඡත්තා. සෙය්යථිදං – මිච්ඡාදිට්ඨි මිච්ඡාසඞ්කප්පො මිච්ඡාවාචා මිච්ඡාකම්මන්තො මිච්ඡාආජීවො මිච්ඡාවායාමො මිච්ඡාසති මිච්ඡාසමාධි මිච්ඡාඤාණං මිච්ඡාවිමුත්තීති.

ලොකධම්මාති අට්ඨ ලොකධම්මා ලාභො අලාභො යසො අයසො නින්දා පසංසා සුඛං දුක්ඛන්ති. ඉධ පන කාරණූපචාරෙන ¶ ලාභාදිවත්ථුකස්ස අනුනයස්ස, අලාභාදිවත්ථුකස්ස පටිඝස්ස චෙතං ලොකධම්මගහණෙන ගහණං කතන්ති වෙදිතබ්බං.

මච්ඡරියානීති පඤ්ච මච්ඡරියානි ආවාසමච්ඡරියං කුලමච්ඡරියං ලාභමච්ඡරියං ධම්මමච්ඡරියං ¶ වණ්ණමච්ඡරියන්ති. ඉමානි ආවාසාදීසු අඤ්ඤෙසං සාධාරණභාවං අසහනාකාරෙන පවත්තානි මච්ඡරියානි.

විපල්ලාසාති අනිච්චදුක්ඛඅනත්තඅසුභෙසුයෙව ¶ වත්ථූසු ‘‘නිච්චං සුඛං අත්තා සුභ’’න්ති එවං පවත්තා සඤ්ඤාවිපල්ලාසො චිත්තවිපල්ලාසො දිට්ඨිවිපල්ලාසොති ඉමෙ තයො විපල්ලාසා.

ගන්ථාති චත්තාරො ගන්ථා අභිජ්ඣාකායගන්ථො, බ්යාපාදො, සීලබ්බතපරාමාසො, ඉදංසච්චාභිනිවෙසො කායගන්ථොති.

අගතීති ඡන්දදොසමොහභයානි. ආසවාති චත්තාරො ආසවා – කාමරාගභවරාගමිච්ඡාදිට්ඨිඅවිජ්ජාසවොති. ඔඝයොගානීතිපි තෙසමෙවාධිවචනං. නීවරණානීති කාමච්ඡන්දාදයො. පරාමාසොති මිච්ඡාදිට්ඨියා අධිවචනං.

උපාදානාති චත්තාරි උපාදානානි කාමුපාදානාදීනීති. අනුසයාති සත්ත අනුසයා කාමරාගානුසයො පටිඝමානදිට්ඨිවිචිකිච්ඡාභවරාගාවිජ්ජානුසයොති. මලාති තයො මලා – ලොභො දොසො මොහොති.

අකුසලකම්මපථාති දස අකුසලකම්මපථා. සෙය්යථිදං – පාණාතිපාතො අදින්නාදානං කාමෙසුමිච්ඡාචාරො මුසාවාදො පිසුණවාචා ඵරුසවාචා සම්ඵප්පලාපො අභිජ්ඣා බ්යාපාදො මිච්ඡාදිට්ඨීති දස.

අකුසලචිත්තුප්පාදාති ¶ ලොභමූලානි අට්ඨ, දොසමූලානි ද්වෙ, මොහමූලානි ද්වෙති ඉමෙ ද්වාදසාති.

එතෙසං සංයොජනාදීනං එතානි යථාසම්භවං පහානකරානි. කථං? සංයොජනෙසු තාව සක්කායදිට්ඨිවිචිකිච්ඡාසීලබ්බතපරාමාසා අපායගමනීයා කාමරාගපටිඝාති එතෙ පඨමමග්ගඤාණවජ්ඣා, සෙසා කාමරාගපටිඝා ඔළාරිකා දුතියමග්ගඤාණවජ්ඣා, සුඛුමා තතියමග්ගඤාණවජ්ඣා, රූපරාගාදයො පඤ්චපි චතුත්ථමග්ගඤාණවජ්ඣා එව.

කිලෙසෙසු ¶ දිට්ඨිවිචිකිච්ඡා පඨමමග්ගඤාණවජ්ඣා, දොසො තතියමග්ගඤාණවජ්ඣො, ලොභමොහමානථිනඋද්ධච්චඅහිරිකානොත්තප්පානි චතුත්ථමග්ගඤාණවජ්ඣානි.

මිච්ඡත්තෙසු මිච්ඡාදිට්ඨි මුසාවාදො මිච්ඡාකම්මන්තො මිච්ඡාආජීවොති ඉමෙ පඨමමග්ගඤාණවජ්ඣා, මිච්ඡාසඞ්කප්පො පිසුණවාචා ඵරුසවාචාති ඉමෙ තතියමග්ගඤාණවජ්ඣා, චෙතනායෙව චෙත්ථ මිච්ඡාවාචාති වෙදිතබ්බා, සම්ඵප්පලාපමිච්ඡාවායාමසතිසමාධිවිමුත්තිඤාණානි චතුත්ථමග්ගඤාණවජ්ඣානි.

ලොකධම්මෙසු පටිඝො තතියමග්ගඤාණවජ්ඣො, අනුනයො චතුත්ථමග්ගඤාණවජ්ඣො, යසෙ පසංසාය ච අනුනයො චතුත්ථමග්ගඤාණවජ්ඣොති එකෙ.

මච්ඡරියානි පඨමමග්ගඤාණවජ්ඣානි එව.

විපල්ලාසෙසු පන අනිච්චෙ නිච්චං, අනත්තනි අත්තාති ච සඤ්ඤාචිත්තදිට්ඨිවිපල්ලාසා ¶ , දුක්ඛෙ සුඛං, අසුභෙ සුභන්ති දිට්ඨිවිපල්ලාසො චාති ඉමෙ පඨමමග්ගඤාණවජ්ඣා, අසුභෙ සුභන්ති සඤ්ඤාචිත්තවිපල්ලාසා තතියමග්ගඤාණවජ්ඣා, දුක්ඛෙ සුඛන්ති චතුත්ථමග්ගඤාණවජ්ඣා.

ගන්ථෙසු සීලබ්බතපරාමාසඉදංසච්චාභිනිවෙසකායගන්ථා පඨමමග්ගඤාණවජ්ඣා, බ්යාපාදකායගන්ථො තතියමග්ගඤාණවජ්ඣො, අභිජ්ඣාකායගන්ථො චතුත්ථමග්ගඤාණවජ්ඣොව.

ආසවෙසු දිට්ඨාසවො පඨමඤාණවජ්ඣො, කාමාසවො තතියඤාණවජ්ඣො, ඉතරෙ ද්වෙ චතුත්ථඤාණවජ්ඣා. ඔඝයොගෙසුපි එසෙව නයො.

නීවරණෙසු විචිකිච්ඡානීවරණං පඨමඤාණවජ්ඣං, කාමච්ඡන්දො බ්යාපාදො කුක්කුච්චන්ති තීණි තතියඤාණවජ්ඣානි, ථිනමිද්ධඋද්ධච්චානි චතුත්ථඤාණවජ්ඣානි.

උපාදානෙසු සබ්බෙසම්පි ලොකියධම්මානං වත්ථුකාමවසෙන ‘‘කාමා’’ති ආගතත්තා රූපාරූපෙසු රාගොපි කාමුපාදානෙ පතති, තස්මා තඤ්ච කාමුපාදානං චතුත්ථඤාණවජ්ඣං, සෙසානි පඨමඤාණවජ්ඣානි.

අනුසයෙසු දිට්ඨිවිචිකිච්ඡානුසයා පඨමඤාණවජ්ඣා, කාමරාගපටිඝානුසයා තතියඤාණවජ්ඣා, මානභවරාගාවිජ්ජානුසයා චතුත්ථඤාණවජ්ඣා.

මලෙසු දොසමලං තතියඤාණවජ්ඣං, ඉතරානි චතුත්ථඤාණවජ්ඣානෙව.

අකුසලකම්මපථෙසු පාණාතිපාතො අදින්නාදානං මිච්ඡාචාරො මුසාවාදො මිච්ඡාදිට්ඨීති ඉමෙ පඨමඤාණවජ්ඣා, පිසුණවාචා ඵරුසවාචා බ්යාපාදොති තතියඤාණවජ්ඣා, සම්ඵප්පලාපො අභිජ්ඣා චතුත්ථඤාණවජ්ඣාව.

අකුසලචිත්තුප්පාදෙසු චත්තාරො දිට්ඨිගතචිත්තුප්පාදා, විචිකිච්ඡාසම්පයුත්තො චාති පඤ්ච පඨමඤාණවජ්ඣා, ද්වෙ පටිඝසම්පයුත්තා තතියඤාණවජ්ඣා, සෙසා චතුත්ථඤාණවජ්ඣාති.

යඤ්ච යෙන වජ්ඣං, තං තෙන පහාතබ්බං නාම. තෙන වුත්තං ‘‘එතෙසං සංයොජනාදීනං ධම්මානං එතානි යථායොගං පහානකරානී’’ති.

පරිඤ්ඤාදීනි ¶ ¶ කිච්චානි, යානි වුත්තානි සත්ථුනා;

සච්චාභිසමයෙ තානි, පවක්ඛාමි ඉතො පරං.

පරිඤ්ඤාදීනි එතානි, කිච්චානෙකක්ඛණෙ පන;

යථාසභාවතො තානි, ජානිතබ්බානි විඤ්ඤුනා.

පදීපො හි යථා ලොකෙ, අපුබ්බාචරිමං ඉධ;

චත්තාරි පන කිච්චානි, කරොතෙකක්ඛණෙ පන.

ආලොකඤ්ච විදංසෙති, නාසෙති තිමිරම්පි ච;

පරියාදියති තෙලඤ්ච, වට්ටිං ඣාපෙති එකතො.

එවං තං මග්ගඤාණම්පි, අපුබ්බාචරිමං පන;

චත්තාරිපි ච කිච්චානි, කරොතෙකක්ඛණෙ පන.

පරිඤ්ඤාභිසමයෙනෙව, දුක්ඛං අභිසමෙති සො;

පහානාභිසමයෙනෙව, තථා සමුදයම්පි ච.

භාවනාවිධිනායෙව, මග්ගං අභිසමෙති තං;

ආරම්මණක්රියායෙව, නිරොධං සච්ඡිකරොති සො.

වුත්තම්පි චෙතං ‘‘මග්ගසමඞ්ගිස්ස ඤාණං දුක්ඛෙපෙතං ඤාණං, දුක්ඛසමුදයෙපෙතං ඤාණං, දුක්ඛනිරොධෙපෙතං ඤාණං, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා ¶ පටිපදායපෙතං ඤාණ’’න්ති. තත්ථ යථා පදීපො වට්ටිං ඣාපෙති, එවං මග්ගඤාණං දුක්ඛං පරිජානාති. යථා අන්ධකාරං නාසෙති, එවං සමුදයං පජහති. යථා ආලොකං විදංසෙති, එවං සහජාතාදිපච්චයතාය සම්මාසඞ්කප්පාදිමග්ගං භාවෙති. යථා තෙලං පරියාදියති, එවං කිලෙසපරියාදානෙන නිරොධං සච්ඡිකරොතීති වෙදිතබ්බං.

උග්ගච්ඡන්තො යථාදිච්චො, අපුබ්බාචරිමං පන;

චත්තාරි පන කිච්චානි, කරොතෙකක්ඛණෙ ඉධ.

ඔභාසෙති ¶ ච රූපානි, නාසෙති තිමිරම්පි ච;

ආලොකඤ්ච විදංසෙති, සීතඤ්ච පටිහඤ්ඤති.

යථා ච මහතී නාවා, අපුබ්බාචරිමං පන;

චත්තාරි පන කිච්චානි, කරොතෙකක්ඛණෙ පන.

ජහතී ඔරිමං තීරං, සොතං ඡින්දති සා පන;

තථා වහති භණ්ඩඤ්ච, තීරමප්පෙති පාරිමං.

නාවායොරිමතීරස්ස, යථා පජහනං පන;

තථෙව මග්ගඤාණස්ස, දුක්ඛස්ස පරිජානනං.

යථා ¶ ඡින්දති තං සොතං, තණ්හං ජහති තං තථා;

යථා වහති තං භණ්ඩං, සහජාතාදිනා පන.

තථෙව පච්චයත්තෙන, මග්ගං භාවෙති නාම සො;

යථා පාරං පන එවං, නිරොධාරම්මණං භවෙ.

ලොකුත්තරෙන නිද්දිට්ඨා, යා ලොකුත්තරභාවනා;

සා සඞ්ඛෙපනයෙනෙවං, මයා සාධු පකාසිතා.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ ඤාණදස්සනවිසුද්ධිනිද්දෙසො නාම

යෙසං ¶ ¶ පච්චයධම්මානං, වසා සප්පච්චයා ඉමෙ;

ධම්මා තෙ පච්චයෙ චාහං, දස්සයිස්සාමිතො පරං.

කතමෙ පච්චයාති? වුච්චතෙ – හෙතාරම්මණාධිපතිඅනන්තරසමනන්තරසහජාත- අඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයූපනිස්සයපුරෙජාතපච්ඡාජාතාසෙවනකම්මවිපාකාහාරින්ද්රිය- ඣානමග්ගසම්පයුත්තවිප්පයුත්තඅත්ථිනත්ථිවිගතාවිගතවසෙන චතුවීසතිවිධා හොන්ති.

තත්ථ හෙතුපච්චයොති ලොභො දොසො මොහො අලොභො අදොසො අමොහොති ඉමෙ ඡ ධම්මා හෙතුපච්චයා. ආරම්මණපච්චයොති සබ්බලොකියලොකුත්තරං යං යං ධම්මං ආරබ්භ යෙ යෙ ධම්මා උප්පජ්ජන්ති චිත්තචෙතසිකා ධම්මා, තෙ තෙ ධම්මා තෙසං තෙසං ධම්මානං ආරම්මණපච්චයෙන පච්චයො.

අධිපතිපච්චයොති ¶ එත්ථ සහජාතාධිපතිආරම්මණාධිපතිවසෙන දුවිධො. තත්ථ සහජාතාධිපති ඡන්දචිත්තවීරියවීමංසාවසෙන චතුබ්බිධො, ආරම්මණාධිපති පන දොමනස්සවිචිකිච්ඡුද්ධච්චකිරියාබ්යාකතාකුසලවිපාකෙ ච අනිට්ඨසම්මතඤ්ච රූපං ඨපෙත්වා අවසෙසං. අනන්තරපච්චයොති අනන්තරනිරුද්ධා චිත්තචෙතසිකා ධම්මා. තථා සමනන්තරපච්චයොපි.

සහජාතපච්චයොති චිත්තචෙතසිකා, මහාභූතා චෙව හදයවත්ථු ච. තථා අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයොපි. නිස්සයපච්චයොති වත්ථුරූපානි චෙව මහාභූතා, චිත්තචෙතසිකා ච. උපනිස්සයපච්චයොති ආරම්මණානන්තරපකතූපනිස්සයවසෙන තිවිධො. තත්ථ ආරම්මණූපනිස්සයො ආරම්මණාධිපතියෙව, අනන්තරූපනිස්සයො පන අනන්තරපච්චයොව, පකතූපනිස්සයො පන කායිකසුඛදුක්ඛඋතුභොජනසෙනාසනපුග්ගලා සද්ධාසීලසුතචාගපඤ්ඤාරාගදොසමොහාදයො ¶ ච.

පුරෙජාතපච්චයොති වත්ථාරම්මණවසෙන දුවිධො. තත්ථ වත්ථුපුරෙජාතො නාම වත්ථුරූපානි, ආරම්මණපුරෙජාතො නාම පච්චුප්පන්නරූපාදීනෙව. පච්ඡාජාතපච්චයොති චිත්තචෙතසිකා ච. ආසෙවනපච්චයොති ඨපෙත්වා ආවජ්ජනද්වයං ලොකියකුසලාකුසලකිරියාබ්යාකතා ධම්මාව.

කම්මපච්චයොති ¶ සහජාතනානක්ඛණිකවසෙන දුවිධො. තත්ථ සහජාතා ලොකියලොකුත්තරා එව, නානක්ඛණිකා පන සාසවකුසලාකුසලචෙතනා, අනාසවකුසලචෙතනා අනන්තරමෙව අත්තනො විපාකස්ස පච්චයො හොති. විපාකපච්චයොති විපාකචිත්තචෙතසිකා. ආහාරපච්චයොති කබළීකාරාහාරඵස්සචෙතනාවිඤ්ඤාණවසෙන චතුබ්බිධො.

ඉන්ද්රියපච්චයොති ¶ රූපසත්තකමනජීවිතසුඛදුක්ඛසොමනස්සදොමනස්සඋපෙක්ඛාසද්ධාවීරිය- සතිසමාධිපඤ්ඤාඅනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියඅඤ්ඤින්ද්රියඅඤ්ඤතාවින්ද්රියානීති වීසතින්ද්රියානි, තෙසු ඉත්ථින්ද්රියපුරිසින්ද්රියානි වජ්ජෙත්වා වීසතින්ද්රියානි හොන්ති. ඣානපච්චයොති විතක්කවිචාරපීතිසුඛචිත්තෙකග්ගතාවසෙන පඤ්චවිධො. මග්ගපච්චයොති දිට්ඨිසඞ්කප්පවායාමසතිසමාධිවාචාකම්මන්තාජීවමිච්ඡාදිට්ඨිවසෙන නවවිධො.

සම්පයුත්තපච්චයොති චිත්තචෙතසිකාව. විප්පයුත්තපච්චයොති වත්ථුපුරෙජාතානි චෙව පච්ඡාජාතා චිත්තචෙතසිකා ච. අත්ථිපච්චයොති ජීවිතින්ද්රියකබළීකාරආහාරආරම්මණපුරෙජාතානි චෙව නිස්සයපච්චයෙ වුත්තධම්මාපි ච. නත්ථිපච්චයොති අනන්තරපච්චයොව. තථා විගතපච්චයො ච. අවිගතපච්චයොති අත්ථිපච්චයොව. එවමිමෙ චතුවීසති පච්චයා නාම.

එත්ථ පන කතිහාකාරෙහි රූපං රූපස්ස පච්චයො හොතීති? යථාරහං සහජාතඅඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයාහාරින්ද්රියඅත්ථිඅවිගතවසෙන සත්තධා පච්චයො හොති.

රූපං අරූපස්ස යථාරහං ආරම්මණාධිපතිසහජාතඅඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයූපනිස්සයපුරෙජාතින්ද්රියවිප්ප- යුත්තඅත්ථිඅවිගතවසෙන එකාදසහි ආකාරෙහි පච්චයො හොති.

සත්තධා රූපං රූපස්ස, භවතෙකාදසෙහි තං;

පච්චයො නාමධම්මස්ස, මිස්සකස්ස න කිඤ්චි තු.

අරූපං අරූපස්ස යථාරහං හෙතාරම්මණාධිපතිඅනන්තරසමනන්තරසහජාතඅඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයූපනිස්සයා- සෙවනකම්මවිපාකාහාරින්ද්රියඣානමග්ගසම්පයුත්තඅත්ථිනත්ථිවිගතාවිගත- වසෙන ¶ ¶ එකවීසතිධා පච්චයො හොති.

අරූපං ¶ රූපස්ස යථාරහං හෙතාධිපතිසහජාතඅඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයපච්ඡාජාතකම්මවිපාකාහාරින්ද්රිය- ඣානමග්ගවිප්පයුත්තඅත්ථිඅවිගතවසෙන පන්නරසධා පච්චයො හොති.

අරූපං රූපාරූපස්ස යථාරහං හෙතාධිපතිසහජාතඅඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයකම්මවිපාකාහාරින්ද්රියඣානමග්ග- අත්ථිඅවිගතවසෙන තෙරසධා පච්චයො හොති.

එකවීසතිධා නාමං, පච්චයො භවතත්තනො;

තිපඤ්චහි තං රූපස්ස, උභින්නං තෙරසධා පන.

රූපාරූපං රූපස්ස යථාරහං සහජාතනිස්සයඅත්ථිඅවිගතවසෙන චතුධා පච්චයො හොති.

රූපාරූපං අරූපස්ස යථාරහං සහජාතඅඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයින්ද්රියඅත්ථිඅවිගතවසෙන ඡධා පච්චයො හොති.

උභොපි රූපධම්මස්ස, චතුධා හොන්ති පච්චයා;

ඡබ්බිධා නාමධම්මස්ස, මිස්සකස්ස න කිඤ්චි තු.

එතෙසු පන පච්චයෙසු කති රූපා, කති අරූපා, කතිමිස්සකාති? පුරෙජාතපච්චයො එකො රූපධම්මොව, හෙතුඅනන්තරසමනන්තරපච්ඡාජාතාසෙවනකම්මවිපාකඣානමග්ගසම්පයුත්තනත්ථි- විගතානං වසෙන ද්වාදස පච්චයා අරූපධම්මාව, සෙසා පන එකාදස පච්චයා රූපාරූපමිස්සකාති වෙදිතබ්බා.

පුන කාලවසෙන හෙතුසහජාතඅඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයපුරෙජාතපච්ඡාජාතවිපාකාහාරින්ද්රියඣානමග්ග- සම්පයුත්තවිප්පයුත්තඅත්ථිඅවිගතානං ¶ වසෙන පන්නරස පච්චයා පච්චුප්පන්නාව හොන්ති. අනන්තරසමනන්තරාසෙවනනත්ථිවිගතපච්චයා අතීතාව, කම්මපච්චයො අතීතො වා හොති පච්චුප්පන්නො වා, ආරම්මණාධිපතිඋපනිස්සයපච්චයා ¶ පන තිකාලිකා හොන්ති කාලවිනිමුත්තා ච.

සබ්බෙ ¶ පනිමෙ චතුවීසති පච්චයා යථාරහං ආරම්මණූපනිස්සයකම්මඅත්ථිපච්චයානං වසෙන චතූසු පච්චයෙසු සඞ්ගහං ගච්ඡන්තීති වෙදිතබ්බා.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ පච්චයනිද්දෙසො නාම

අභිධම්මාවතාරොයං, වරො පරමගම්භීරො;

ඉච්ඡතා නිපුණං බුද්ධිං, භික්ඛුනා පන සොතබ්බො.

අත්ථතො ¶ ගන්ථතො චාපි, යුත්තිතො චාපි එත්ථ ච;

අයුත්තං වා විරුද්ධං වා, යදි දිස්සති කිඤ්චිපි.

පුබ්බාපරං විලොකෙත්වා, විචාරෙත්වා පුනප්පුනං;

ධීමතා සඞ්ගහෙතබ්බං, ගහෙතබ්බං න දොසතො.

තිවිධා බ්යප්පථානඤ්හි, ගතියො දුබ්බිධාපි චෙ;

තස්මා උපපරික්ඛිත්වා, වෙදිතබ්බං විභාවිනා.

නිකායන්තරලද්ධීහි, අසම්මිස්සො අනාකුලො;

මහාවිහාරවාසීනං, වාචනාමග්ගනිස්සිතො.

මධුරක්ඛරසංයුත්තො, අත්ථො යස්මා පකාසිතො;

තස්මා හිතත්ථකාමෙන, කාතබ්බො එත්ථ ආදරො.

සද්ධම්මට්ඨිතිකාමෙන, කරොන්තෙන ච යං මයා;

පුඤ්ඤමධිගතං තෙන, සුඛං පප්පොන්තු පාණිනො.

අන්තරායං විනා චායං, යථාසිද්ධිමුපාගතො;

තථා කල්යාණසඞ්කප්පා, සිද්ධිං ගච්ඡන්තු පාණිනං.

නරනාරිගණාකිණ්ණෙ ¶ , අසංකිණ්ණකුලාකුලෙ;

ඵීතෙ සබ්බඞ්ගසම්පන්නෙ, සුපසන්නසිතොදකෙ.

නානාරතනසම්පුණ්ණෙ, විවිධාපණසඞ්කටෙ;

කාවෙරපට්ටනෙ රම්මෙ, නානාරාමොපසොභිතෙ.

කෙලාසසිඛරාකාරපාසාදපටිමණ්ඩිතෙ;

කාරිතෙ කණ්හදාසෙන, දස්සනීයෙ මනොරමෙ.

විහාරෙ ¶ විවිධාකාරචාරුපාකාරගොපුරෙ;

තත්ථ පාචීනපාසාදෙ, මයා නිවසතා සදා.

අසල්ලෙඛමසාඛල්යෙ, සීලාදිගුණසොභිනා;

අයං සුමතිනා සාධු, යාචිතෙන කතො සතා.

දෙවා ¶ කාලෙන වස්සන්තු, වස්සං වස්සවලාහකා;

පාලයන්තු මහීපාලා, ධම්මතො සකලං මහිං.

යාව තිට්ඨති ලොකස්මිං, හිමවා පබ්බතුත්තමො;

තාව තිට්ඨතු සද්ධම්මො, ධම්මරාජස්ස සත්ථුනොති.

උරගපුරනිවසනෙන ආචරියෙන භදන්තබුද්ධදත්තෙන සීලාචාරසම්පන්නෙන කතො අභිධම්මාවතාරො නාමායං.

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

සම්මා ¶ ¶ සම්මාභිසම්බුද්ධං, ධම්මං ධම්මප්පකාසනං;

සංඝං සංඝුත්තමං ලොකෙ, වන්දිත්වා වන්දනාරහං.

නාමරූපපරිච්ඡෙදං, පවක්ඛාමි සමාසතො;

මහාවිහාරවාසීනං, වණ්ණනානයනිස්සිතං.

තත්ථ ¶ චිත්තං චෙතසිකං, නිබ්බානන්ති මතං තිධා;

නාමං රූපං තු දුවිධං, භූතොපාදායභෙදතො.

කාමභූමාදිභෙදෙන, තත්ථ චිත්තං චතුබ්බිධං;

චෙතොයුත්තා ද්විපඤ්ඤාස, ධම්මා චෙතසිකා මතා.

චක්ඛුසොතඝානජිව්හා-කායවිඤ්ඤාණධාතුයො;

සම්පටිච්ඡනචිත්තඤ්ච, තථා සන්තීරණද්වයං.

සොමනස්සසහගතං, උපෙක්ඛාසහිතන්ති ච;

ඉච්චාහෙතුකචිත්තානි, පුඤ්ඤපාකානි අට්ඨධා.

සොමනස්සයුතං තත්ථ, හිත්වා සන්තීරණං තථා;

සත්තාකුසලපාකානි, තානෙවාති විනිද්දිසෙ.

පඤ්චද්වාරමනොද්වාරාවජ්ජනං ¶ හසනන්ති ච;

ක්රියචිත්තමුදීරිතං, තිවිධම්පි අහෙතුකං.

එවං අට්ඨාරසවිධං, මානසං හොතිහෙතුකං;

මූලභෙදෙනාකුසලං, චිත්තං තු තිවිධං මතං.

සොමනස්සසහගතං, උපෙක්ඛාසහිතං තථා;

දිට්ඨිගතසම්පයුත්තං, විප්පයුත්තන්ති භෙදිතං.

අසඞ්ඛාරං සසඞ්ඛාරමිති භින්නං පනට්ඨධා;

ලොභමූලං පකාසෙන්ති, තත්ථාකුසලමානසං.

දොසමූලමසඞ්ඛාරං, සසඞ්ඛාරන්තිපි ද්විධා.

විචිකිච්ඡාසහගතං ¶ , උද්ධච්චසහිතන්ති ච;

මොහමූලඤ්ච දුවිධං, උපෙක්ඛාය සමායුතං.

ද්වාදසාකුසලානෙවං, චිත්තානීති විභාවයෙ;

හිත්වාහෙතුකපාපානි, සොභනානි තතො පරං.

සොමනස්සසහගතං, උපෙක්ඛාසහිතං තථා;

ද්විධා ඤාණෙන සංයුත්තං, විප්පයුත්තන්ති භෙදිතං.

අසඞ්ඛාරං සසඞ්ඛාරමිති භින්නං පනට්ඨධා;

සහෙතුකාමාවචර-පුඤ්ඤපාකක්රියා භවෙ.

කාමෙ තෙවීස පාකානි, පුඤ්ඤාපුඤ්ඤානි වීසති;

එකාදස ක්රියා චෙති, චතුපඤ්ඤාස සබ්බථා.

තක්කචාරපීතිසුඛෙකග්ගතාසහිතං පන;

පඨමජ්ඣානකුසලං, විපාකඤ්ච ක්රියා තථා.

දුතියං තක්කතො හීනං, තතියං තු විචාරතො;

චතුත්ථං පීතිතො හීනං, උපෙක්ඛෙකග්ගතායුතං.

පඤ්චමං ¶ පඤ්චදසධා, රූපාවචරමීරිතං;

පඤ්චමජ්ඣානමෙවෙකමරූපාවචරං පන.

ආකාසානඤ්චායතනං, පුඤ්ඤපාකක්රියා තථා;

විඤ්ඤාණඤ්චායතනඤ්ච, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනකං;

නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං ද්වාදසධා භවෙ.

සොතාපත්තිමග්ගචිත්තං, ඵලචිත්තං තථාපරං;

සකදාගාමානාගාමි, අරහත්තන්ති අට්ඨධා.

ඣානඞ්ගයොගභෙදෙන, කත්වෙකෙකං තු පඤ්චධා;

විත්ථාරානුත්තරං චිත්තං, චත්තාලීසවිධං භවෙ.

රූපාවචරචිත්තානි ¶ , ගය්හන්තානුත්තරානි ච;

පඨමාදිජ්ඣානභෙදෙ, ආරුප්පඤ්චාපි පඤ්චමෙ.

ද්වාදසාකුසලානෙවං, කුසලානෙකවීසති;

ඡත්තිංසෙව විපාකානි, ක්රියචිත්තානි වීසති.

චිත්තං තංසම්පයොගෙන, භින්නා චෙතසිකා තථා.

ඵස්සො ච වෙදනා සඤ්ඤා, චෙතනෙකග්ගතා තථා;

ජීවිතං මනසීකාරො, සබ්බසාධාරණා මතා.

තක්කචාරාධිමොක්ඛා ච, වීරියං ඡන්දපීතියො;

පකිණ්ණකා ඡ අක්ඛාතා, තෙරසඤ්ඤසමානතා.

පකිණ්ණකා න විඤ්ඤාණෙ, විතක්කො දුතියාදිසු;

විචාරො තතියාදිම්හි, අධිමොක්ඛො තු කඞ්ඛිතෙ.

සන්තීරණමනොධාතුත්තිකෙසු වීරියං තථා;

චතුත්ථසුඛිතෙ පීති, ඡන්දොහෙතුම්හි මොමුහෙ.

ඡසට්ඨි පඤ්චපඤ්ඤාස, එකාදස ච සොළස;

සත්තති වීසති චෙව, තානි චිත්තානි දීපයෙ.

මොහාහිරිකානොත්තප්ප-මුද්ධච්චං ¶ සබ්බපාපජං;

ඉස්සාමච්ඡෙරකුක්කුච්චදොසා තු පටිඝෙ තථා.

ලොභො ලොභෙ තු දිට්ඨි ච, දිට්ඨියුත්තෙ වියුත්තකෙ;

මානො ච ථිනමිද්ධං තු, සසඞ්ඛාරෙසු පඤ්චසු.

කඞ්ඛිතෙ විචිකිච්ඡාති, චුද්දසාකුසලානිමෙ;

ද්වාදසාකුසලෙස්වෙව, නියමෙන වවත්ථිතා.

සද්ධා සති හිරොත්තප්පං, අලොභාදොසමජ්ඣතා;

කායචිත්තානං පස්සද්ධි, ලහුතා මුදුතා තථා.

කම්මඤ්ඤතා ¶ ච පාගුඤ්ඤඋජුතාති යුගා ඡ ච;

එකූනවීසති ධම්මා, අඤ්ඤමඤ්ඤාවියොගිනො;

එකූනසට්ඨිචිත්තෙසු, සොභනෙසු පවත්තිතා.

සම්මාවාචා ච කම්මන්තාජීවාති විරතී ඉමා;

ලොකුත්තරෙ සදා සබ්බා, සහ කාමසුභෙ විසුං.

කරුණාමුදිතා නානා, රූපෙ පඤ්චමවජ්ජිතෙ;

කදාචි කාමෙ කුසලෙ, ක්රියචිත්තෙ සහෙතුකෙ.

තිහෙතුකෙසු චිත්තෙසු, පඤ්ඤා සබ්බත්ථ ලබ්භති;

එතෙ සද්ධාදයො ධම්මා, පඤ්චවීසති සොභනා.

ඉස්සාමච්ඡෙරකුක්කුච්චවිරතීකරුණාදයො;

නානා කදාචි මානො ච, ථිනමිද්ධං තථා සහ.

සත්ත සබ්බත්ථ ජායන්ති, ඡ තු ධම්මා යථාරහං;

චුද්දසාකුසලෙස්වෙව, සොභනෙස්වෙව සොභනා.

ද්වෙපඤ්ඤාස පනිච්චෙවං, ධම්මෙ සඞ්ගය්හ මානසෙ;

ලබ්භමානෙ විභාවෙය්ය, පච්චෙකම්පි විචක්ඛණො.

සොභනඤ්ඤසමානා ච, පඨමෙ විරතී විනා;

දුතියාදීසු තක්කඤ්ච, විචාරං තතියාදිසු.

චතුත්ථාදීසු ¶ පීතිඤ්ච, කරුණාදිඤ්ච පඤ්චමෙ;

හිත්වා නෙව වියොජෙය්ය, සඞ්ඛිපිත්වාන පඤ්චධා.

පඤ්චතිංස චතුත්තිංස, තෙත්තිංස ච යථාක්කමං;

ද්වත්තිංස තිංස එවාථ, ජායන්තීති මහග්ගතෙ.

ගහෙත්වා විරතී සබ්බා, හිත්වාන කරුණාදයො;

පඨමෙ දුතියාදිම්හි, විතක්කාදිං විනා තථා.

පඤ්චධාව ¶ ගණෙය්යෙවං, ඡත්තිංසා ච යථාක්කමං;

පඤ්චතිංස චතුත්තිංස, තෙත්තිංසද්වයමුත්තරෙ.

සොභනඤ්ඤසමානා ච, කාමෙසු කුසලෙ ක්රියෙ;

හිත්වා විරතියො පාකෙ, විරතීකරුණාදයො.

ඤාණයුත්තෙ සොමනස්සෙ, වියුත්තෙ ඤාණවජ්ජිතා;

උපෙක්ඛකෙ පීතිහීනා, විප්පයුත්තෙ ද්වයං විනා.

චතුධා තිවිධෙස්වෙවං, විගණෙය්ය ද්වයං ද්වයං;

න සන්තුපෙක්ඛාසහිතෙ, කරුණාදීති කෙචන.

අට්ඨතිංස සත්තතිංසද්වයං ඡත්තිංසකං සුභෙ;

පඤ්චතිංස චතුත්තිංසද්වයං තෙත්තිංසකං ක්රියෙ.

තෙත්තිංස පාකෙ ද්වත්තිංසද්වයෙකතිංසකං භවෙ;

සහෙතුකාමාවචරපුඤ්ඤපාකක්රියාමනෙ.

මොහාදයො සමානා ච, පඨමෙ ලොභදිට්ඨියා;

තතියෙ ලොභමානෙන, ජායන්තෙකූනවීසති.

අට්ඨාරස පීතිහීනා, පඤ්චමෙ සත්තමෙ තථා;

නවමෙ දොසකුක්කුච්චමච්ඡරිස්සාහි වීසති.

පඨමාදීසු වුත්තාව, දුතියාදීසු ජායරෙ;

ථිනමිද්ධෙනෙකවීස, වීස ද්වෙවීසතික්කමා.

ඡන්දපීතිං ¶ විනුද්ධච්චෙ, කඞ්ඛිතෙ නිච්ඡයං විනා;

පඤ්චදසෙව කඞ්ඛාය, අසුභෙසු විභාවයෙ.

සිතෙ සමානා නිච්ඡන්දා, ද්වාදසෙකාදසෙව තු;

පීතිං හිත්වාන වොට්ඨබ්බෙ, වීරියං සුඛතීරණෙ.

ද්වයං හිත්වා මනොධාතු, උපෙක්ඛාතීරණෙ දස;

සත්ත සාධාරණා එව, පඤ්චවිඤ්ඤාණසම්භවා.

සුඤ්ඤතඤ්චානිමිත්තඤ්ච, තථාපණිහිතන්ති ච;

තිවිධාකාරමීරෙන්ති, නිබ්බානමමතං බුධා.

යං ආරබ්භ පවත්තන්තං, තත්ථානුත්තරමානසං;

සුඤ්ඤතාදිවිමොක්ඛොති, නාමමාලම්බතො ලභෙ.

සොපාදිසෙසනිබ්බානධාතු චෙව තථාපරා;

අනුපාදිසෙසා චාති, දුවිධා පරියායතො.

තදෙතං වානනික්ඛන්තමච්චන්තං සන්තිලක්ඛණං;

අස්සාසකරණරසං, ඛෙමභාවෙන ගය්හති.

තං නාමෙතීති නිබ්බානං, නමන්තීති තතොපරෙ;

තෙපඤ්ඤාසාති නාමානි, චතුපඤ්ඤාස සබ්බථා.

මිච්චාභිධම්මමවගාහිතසබ්බධම්මං ¶ ;

ඉති නාමරූපපරිච්ඡෙදෙ නාමත්තයවිභාගො නාම

සභාවො ¶ ලක්ඛණං නාම, කිච්චසම්පජ්ජනා රසො;

ගය්හාකාරො උපට්ඨානං, පදට්ඨානං තු පච්චයො.

අත්තුපලද්ධිසඞ්ඛාතා, සම්පත්තා ච පනත්ථතො;

ලක්ඛණරසුපට්ඨානා, වොහාරාභොගභෙදිතා.

තෙපඤ්ඤාසසභාවෙසු, තස්මා භෙදං යථාරහං;

ලක්ඛණාදිප්පකාරෙහි, පවක්ඛාමි ඉතො පරං.

චින්තෙතීති භවෙ චිත්තං, චින්තනමත්තමෙව වා;

සම්පයුත්තාථ වා තෙන, චින්තෙන්තීති ච ගොචරං.

ඵුසතීති භවෙ ඵස්සො, ඵුසනං වාථ කෙවලං;

සම්පයුත්තාථ වා තෙන, ඵුසන්තීති ච ගොචරං.

එවං කත්තරි භාවෙ ච, කරණෙ ච යථාරහං;

තෙපඤ්ඤාසසභාවෙසු, සද්දනිබ්බචනං නයෙ.

ආලම්බණමනං චිත්තං, තංවිජානනලක්ඛණං;

සහජාධිට්ඨානරසං, චින්තාකප්පොති ගය්හති.

වෙදනාලම්බණරසා, සා වෙදයිතලක්ඛණා;

ගොචරානුභවරසා, අනුභුත්තීති ගය්හති.

ආකාරගහණං ¶ සඤ්ඤා, සා සඤ්ජානනලක්ඛණා;

නිමිත්තුප්පාදනරසා, උපලක්ඛාති ගය්හති.

චෙතනා චිත්තවිප්ඵාරා, සායං බ්යාපාරලක්ඛණා;

කම්මන්තායූහනරසා, සංවිධානන්ති ගය්හති.

එකග්ගතා අවික්ඛෙපො, සාවිසාහාරලක්ඛණා;

සම්පිණ්ඩනරසා චිත්තං, සමොධානන්ති ගය්හති.

ජීවිතං ජීවනරසං, ආයුබන්ධොති ගය්හති.

සාරණා මනසීකාරො, සමන්නාහාරලක්ඛණො;

සංයොජනරසො චිත්ත-පටිපත්තීති ගය්හති.

සඞ්කප්පනලක්ඛණො තක්කො, සහජාභිනිරොපනො;

ආලම්බාහනනරසො, සන්නිරුජ්ඣොති ගය්හති.

විචාරො අනුසන්ධානො, අනුමජ්ජනලක්ඛණො;

චිත්තානුයොජනරසො, අනුපෙක්ඛාති ගය්හති.

අධිමොක්ඛො අසංසප්පො, සුසන්නිට්ඨානලක්ඛණො;

නිච්චලාපාදනරසො, දළ්හවුත්තීති ගය්හති.

වීරියං පන වායාමො, මහුස්සාහනලක්ඛණො;

කිච්චාසංසීදනරසො, උපත්ථම්භොති ගය්හති.

ආලම්බත්ථිකතා ¶ ඡන්දො, කත්තුකාමතලක්ඛණො;

ආලම්බණෙසනරසො, හත්ථාදානන්ති ගය්හති.

සහජාතානුඵරණා, සම්පියායනලක්ඛණා;

සම්පීනනරසා පීති, පාමොජ්ජමිති ගය්හති.

චෙතොසද්දහනං සද්ධා, භූතොකප්පනලක්ඛණා;

හිතපක්ඛන්දනරසා, අධිමුත්තීති ගය්හති.

අසම්මොසා ¶ සභාවෙසු, සති ධාරණලක්ඛණා;

ධම්මාපිලාපනරසා, අප්පමාදොති ගය්හති.

හිරී ජෙගුච්ඡා පාපෙසු, සා හරායනලක්ඛණා;

හීළසංකොචනරසා, පාපලජ්ජාති ගය්හති.

පාපසාරජ්ජමොත්තප්පං, උබ්බෙගුත්තාසලක්ඛණං;

භයසඞ්කොචනරසං, අවිස්සාසොති ගය්හති.

අලොභො අනභිසඞ්ගො, අපරිග්ගහලක්ඛණො;

මුත්තප්පවත්තනරසො, අසංසග්ගොති ගය්හති.

අදොසො චිත්තසාඛල්යං, අබ්යාපජ්ජනලක්ඛණො;

සණ්හප්පවත්තනරසො, සොම්මභාවොති ගය්හති.

අමොහො ඛලිතාභාවො, පටිවිජ්ඣනලක්ඛණො;

විසයොභාසනරසො, පටිබොධොති ගය්හති.

තත්රමජ්ඣත්තතොපෙක්ඛා, සමීකරණලක්ඛණා;

අපක්ඛපාතනරසා, සමවාහොති ගය්හති.

පස්සද්ධි කායචිත්තානං, දරථාභාවලක්ඛණා;

අපරිප්ඵන්දනරසා, සීතිභාවොති ගය්හති.

ලහුතා කායචිත්තානං, අදන්ධාකාරලක්ඛණා;

අවිත්ථාරරසා සල්ලහුකවුත්තීති ගය්හති.

මුදුතා කායචිත්තානං, කක්ඛළාභාවලක්ඛණා;

කිච්චාවිරොධනරසා, අනුකුල්යන්ති ගය්හති.

කම්මඤ්ඤතා ¶ උභින්නම්පි, අලංකිච්චස්ස ලක්ඛණා;

පවත්තිසම්පත්තිරසා, යොගභාවොති ගය්හති.

තථා පාගුඤ්ඤතා ද්වින්නං, විසදාකාරලක්ඛණා;

සුඛප්පවත්තනරසා, සෙරිභාවොති ගය්හති.

උජුතා ¶ කායචිත්තානං, කුටිලාභාවලක්ඛණා;

ජිම්හනිම්මදනරසා, උජුවුත්තීති ගය්හති.

සම්මාවාචා වචීසුද්ධි, වාචාසංයමලක්ඛණා;

මිච්ඡාවාචොරමරසා, වචීවෙලාති ගය්හති.

සම්මාකම්මං ක්රියාසුද්ධං, සම්මාකරණලක්ඛණං;

මිච්ඡාකම්මොරමරසං, ක්රියාවෙලාති ගය්හති.

සම්මාජීවො විසුද්ධෙට්ඨි, අල්ලිට්ඨාජීවලක්ඛණො;

මිච්ඡාජීවොරමරසො, සම්මාවුත්තීති ගය්හති.

කරුණා දීනසත්තෙසු, දුක්ඛාපනයලක්ඛණා;

සොත්ථිතාපත්ථනරසා, අනුකම්පාති ගය්හති.

සුඛට්ඨිතෙසු මුදිතා, අනුමොදනලක්ඛණා;

චෙතොවිකාසනරසා, අවිරොධොති ගය්හති.

චෙතොසාරජ්ජනා ලොභො, අපරිච්චාගලක්ඛණො;

ආලම්බගිජ්ඣනරසො, අභිලග්ගොති ගය්හති.

චෙතොබ්යාපජ්ජනං දොසො, සම්පදුස්සනලක්ඛණො;

ආලම්බණඝාතරසො, චණ්ඩික්කමිති ගය්හති.

පාපාජිගුච්ඡාහිරිකං, නිල්ලජ්ජාකාරලක්ඛණං;

පාපොපලාපනරසං, මලග්ගාහොති ගය්හති.

අසාරජ්ජනමනොත්තප්පමනුත්තාසනලක්ඛණං ¶ ;

පාපපක්ඛන්දනරසං, පාගබ්භමිති ගය්හති.

දිට්ඨි ¶ දළ්හවිපල්ලාසො, සා පරාමාසලක්ඛණා;

තුච්ඡාභිනිවෙසනරසා, මිච්ඡාගාහොති ගය්හති.

‘‘අහස්මී’’ති මඤ්ඤමානො, සො සමුන්නතිලක්ඛණො;

කෙතුසම්පග්ගහරසො, අහංකාරොති ගය්හති.

පරසම්පත්තීසු ඉස්සා, අක්ඛමාකාරලක්ඛණා;

චෙතොවිකුචනරසා, විමුඛත්තන්ති ගය්හති.

පරිග්ගහෙසු මච්ඡෙරං, සන්නිගූහනලක්ඛණං;

සාමඤ්ඤාසහනරසං, වෙවිච්ඡමිති ගය්හති.

චෙතොපහනනං ථීනං, තං සංසීදනලක්ඛණං;

උස්සාහභඤ්ජනරසං, සංඛිත්තත්තන්ති ගය්හති.

විඝාතො සහජාතානං, මිද්ධං මොහනලක්ඛණං;

සත්තිසංභඤ්ජනරසං, ආතුරත්තන්ති ගය්හති.

උද්ධච්චං චිත්තවික්ඛෙපො, අවූපසමලක්ඛණං;

චෙතොනවට්ඨානරසං, භන්තත්තමිති ගය්හති.

විප්පටිසාරො කුක්කුච්චමනුසොචනලක්ඛණං;

අත්තානුසොචනරසං, පච්ඡාතාපොති ගය්හති.

කඞ්ඛායනා විචිකිච්ඡා, අසන්නිට්ඨානලක්ඛණා;

අනෙකගාහනරසා, අප්පතිට්ඨාති ගය්හති.

ඉච්චෙවං ලක්ඛණාදීහි, විභාවෙය්ය විචක්ඛණො;

තෙපඤ්ඤාසසභාවෙසු, සභාවාකාරලක්ඛණං.

අත්ථං ¶ තමෙවමනුගම්ම මයෙත්ථ වුත්ත-

පත්ථෙය්ය මෙත්ථ වචනත්ථනයෙහි ඤාණ-

මත්ථෙසු බුද්ධවචනත්ථනයත්ථිකෙහි.

ඉති නාමරූපපරිච්ඡෙදෙ ලක්ඛණරසුපට්ඨානවිභාගො නාම

එවං භෙදසභාවෙසු, තෙස්වෙව පුන සඞ්ගහං;

සභාවත්ථවිසෙසෙහි, පවක්ඛාමි ඉතො පරං.

අසාධාරණඤාණෙහි, සත්ථා වත්ථුවිවෙචකො;

සඞ්ගහෙත්වා සභාගෙහි, ධම්මෙ දස්සෙසි චක්ඛුමා.

දිට්ඨිභිනිවෙසට්ඨෙන, යථාභූතසභාවතො;

පරමාමසතිච්චෙකා, පරාමාසොති භාසිතා.

කිලෙසාසුචිභාවෙන, වණස්සාවරසො විය;

ආලිම්පන්තාව සන්තානං, සවන්තීති පකාසිතා.

කාමතණ්හා භවතණ්හා, දිට්ඨාවිජ්ජාති ආසවා;

චත්තාරො ආසවට්ඨෙන, තයො ධම්මා සභාවතො.

එතෙවො ¶ ඝාති වුත්තාව, ද්වාරාලම්බාභිවාහිනො;

ඔත්ථරිත්වා පරාභූතෙ, හරන්තා පාණිනො භවෙ.

යොගාති ¶ චාහු තෙ එව, පාණිනො භවයන්තකෙ;

ද්වාරාලම්බාභිසම්බන්ධා, යන්තබන්ධාව යොජිතා.

සන්තානමධිගණ්හන්තා, මාලුවාව මහාතරුං;

ගණ්හන්තා දළ්හමාලම්බං, මණ්ඩූකමිව පන්නගො.

කාමතණ්හා ච දිට්ඨි ච, උපාදානා චතුබ්බිධා;

දිට්ඨි දිට්ඨිසීලබ්බත-මත්තවාදොති භෙදිතා.

කායෙන කායං ගන්ථෙන්තා, දුප්පමුඤ්චානුවෙඨිනො;

කථිතා කායගන්ථාති, තණ්හාබ්යාපාදදිට්ඨියො.

සීලබ්බතපරාමාසො, ඉති දිට්ඨි විභෙදිතා;

ඉදංසච්චාභිනිවෙසො, ඉති චෙවං චතුබ්බිධා.

නෙක්ඛම්මං පලිබොධෙන්තා, භාවනාපරිපන්ථකා;

සන්තානමණ්ඩකොසාව, පරියොනන්ධකාති ච.

කාමච්ඡන්දො ච බ්යාපාදො, ථිනමිද්ධඤ්ච සංසයො;

අවිජ්ජුද්ධච්චකුක්කුච්චමිති නීවරණා මතා.

ආගාළ්හං පරියාදාය, ඔගය්හනුප්පවත්තිනො;

යොප්පරොගාව සන්තාන-මනුසෙන්තීති භාසිතා.

කාමරාගො භවරාගො, පටිඝො මානදිට්ඨියො;

කඞ්ඛාවිජ්ජාති සත්තෙව, ඡ ධම්මානුසයා මතා.

ද්වාරාලම්බණබන්ධෙන, පාණීනං භවමණ්ඩලෙ;

සංයොජනානි වුත්තානි, පාසබන්ධාව පක්ඛිනං.

කාමරූපාරූපරාගා, පටිඝො මොහසංසයො;

දිට්ඨි සීලබ්බතං මානො, උද්ධච්චෙන දසා භවෙ.

රූපාරූපරාගුද්ධච්චං, අභිධම්මෙ විනා පුන;

භවරාගිස්ස මච්ඡෙරං, ගහෙත්වා දසධා සියුං.

සංක්ලෙපයන්ති ¶ ¶ සන්තානං, උපඝාතෙන්ති පාණිනො;

සහජාතෙක්ලෙසෙන්තීති, කිලෙසාති පකාසිතා.

නවසඞ්ගහිතා එත්ථ, දිට්ඨිලොභා පකාසිතා;

සත්තසඞ්ගහිතාවිජ්ජා, පටිඝො පඤ්චසඞ්ගහො.

චතුසඞ්ගහිතා කඞ්ඛා, මානුද්ධච්චා තිසඞ්ගහා;

දුකසඞ්ගහිතං ථීනං, කුක්කුච්චමෙකසඞ්ගහං.

ද්විධාහිරිකනොත්තප්ප-මිස්සාමච්ඡරියං තථා;

ඉච්චෙවං දසධා වුත්තා, පාපකෙස්වෙව සඞ්ගහා.

පරාමාසාසවොඝා ච, යොගුපාදානගන්ථතො;

නීවාරණානුසයතො, සංයොජනකිලෙසතො.

චුද්දසෙව තු සඞ්ඛෙපා, සත්තපඤ්ඤාස භෙදතො;

යථාධම්මානුසාරෙන, චිත්තුප්පාදෙසු යොජයෙ.

තතොපරෙ නොපරාමා-සාදිභෙදිතසඞ්ගහා;

චිත්තං චෙතසිකං රූපං, නිබ්බානමිති දීපයෙ.

ඉච්චාකුසලධම්මානං, ඤත්වා සඞ්ගහමුත්තරං;

මිස්සකා නාම විඤ්ඤෙය්යා, යථාසම්භවතො කථං;

පාදපස්සෙව ¶ මූලානි, ථිරභාවාය පච්චයා;

මූලභාවෙන ධම්මානං, හෙතූ ධම්මා ඡ දීපිතා.

විතක්කො ¶ ච විචාරො ච, පීති චෙකග්ගතා තථා;

සොමනස්සං දොමනස්සං, උපෙක්ඛාති ච වෙදනා.

ආහච්චුපනිජ්ඣායන්තා, නිජ්ඣානට්ඨෙන පච්චයා;

ඣානධම්මාති සත්ථාහ, පඤ්ච වත්ථුසභාවතො.

සම්මාදිට්ඨි ච සඞ්කප්පො, වායාමො විරතිත්තයං;

සම්මාසති සමාධී ච, මිච්ඡාදිට්ඨි ච සම්භවා.

සම්මාමිච්ඡා ච නීයන්තා, නිය්යානට්ඨෙන පච්චයා;

මග්ගඞ්ගා ද්වාදසක්ඛාතා, නව ධම්මා සභාවතො.

අත්තභාවං පවත්තෙන්තා, ඔජට්ඨමකවෙදනං;

පටිසන්ධිනාමරූප-මාහරන්තා යථාක්කමං.

ධම්මානං සහජාතානං, ඉන්ද්රියට්ඨෙන පච්චයා;

අත්තානමිස්සරට්ඨෙන, අනුවත්තාපකා තථා.

සද්ධා ච සති පඤ්ඤා ච, වීරියෙකග්ගතාපි ච;

වෙදනා ජීවිතං චිත්තං, අට්ඨ රූපින්ද්රියානි ච.

කථං ජීවිතමෙකං තු, සුඛං දුක්ඛන්ති වෙදනා;

සොමනස්සං දොමනස්සං, උපෙක්ඛාති ච භෙදිතා.

පඤ්ඤාදිමග්ගෙනඤ්ඤාත-ඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං භවෙ;

මජ්ඣෙ අඤ්ඤින්ද්රියමන්තෙ, අඤ්ඤාතාවින්ද්රියං තථා.

සොළසෙව ¶ සභාවෙන, ඉන්ද්රියට්ඨවිභාගතො;

ඉන්ද්රියානීති වුත්තානි, බාවීසති විභාවයෙ.

දළ්හාධිට්ඨිතසන්තානා ¶ , විපක්ඛෙහි අකම්පියා;

බලවන්තසභාවෙන, බලධම්මා පකාසිතා.

සද්ධා සති හිරොත්තප්පං, වීරියෙකග්ගතා තථා;

පඤ්ඤාහිරිකානොත්තප්ප-මිච්චෙවං නවධා මතා.

ජෙට්ඨා පුබ්බඞ්ගමට්ඨෙන, පුඤ්ඤාපුඤ්ඤපවත්තියං;

පච්චයාධිප්පතෙය්යෙන, සහජානං යථාරහං.

චත්තාරොධිපතී වුත්තා, ආධිප්පච්චසභාවතො;

ඡන්දො චිත්තඤ්ච වීරියං, වීමංසාති ච තාදිනා.

පඤ්චසඞ්ගහිතා පඤ්ඤා, වායාමෙකග්ගතා පන;

චතුසඞ්ගහිතා චිත්තං, සති චෙව තිසඞ්ගහා.

සඞ්කප්පො වෙදනා සද්ධා, දුකසඞ්ගහිතා මතා;

එකෙකසඞ්ගහා සෙසා, අට්ඨවීසති භාසිතා;

ඉච්චෙවං සත්තධා භෙදො, වුත්තො මිස්සකසඞ්ගහො.

හෙතුඣානඞ්ගමග්ගඞ්ගා, ආහාරින්ද්රියතො තථා;

බලාධිප්පතිතො චෙව, පුඤ්ඤාපුඤ්ඤාදිමිස්සතා;

ඡත්තිංසෙව සභාවෙන, චතුසට්ඨි පභෙදතො.

ඉච්චෙවං සඞ්ගහෙත්වාන, විභාවෙය්ය තතො පරං;

චිත්තුප්පාදපභෙදෙසු, යථාසම්භවතො කථං.

සිතාවජ්ජනවිඤ්ඤාණං, සම්පටිච්ඡනතීරණා;

අට්ඨාරසාහෙතුකාව, මොමූහා එකහෙතුකා.

සෙසා තු කුසලා ඤාණවියුත්තා ච ද්විහෙතුකා;

චිත්තුප්පාදාපරෙ සත්ත-චත්තාලීස තිහෙතුකා.

පඤ්චවිඤ්ඤාණමජ්ඣානං ¶ , ද්විඣානඞ්ගිකමීරිතං;

චතුත්ථපඤ්චමජ්ඣානං, තිඣානං තතියං මතා.

චතුඣානං තු දුතියං, කාමෙ ච සුඛවජ්ජිතා;

පඤ්චඣානං තු පඨමං, කාමෙ ච සුඛිතා මතා.

පඨමානුත්තරං ¶ ඣානං, අට්ඨමග්ගඞ්ගිකං මතං;

සත්තමග්ගඞ්ගිකං නාම, සෙසඣානමනුත්තරං.

ලොකියං පඨමං ඣානං, තථා කාමෙ තිහෙතුකා;

පඤ්චමග්ගඞ්ගිකා නාම, චිත්තුප්පාදා පකාසිතා.

සෙසං මහග්ගතං ඣානං, සම්පයුත්තා ච දිට්ඨියා;

ඤාණෙන විප්පයුත්තා ච, චතුමග්ගඞ්ගිකා මතා.

පටිඝුද්ධච්චයුත්තා ච, විප්පයුත්තා ච දිට්ඨියා;

තිමග්ගඞ්ගං දුමග්ගඞ්ගං, කඞ්ඛිතං සමුදීරිතං.

න හොන්තාහෙතුකෙ මග්ගා, චිත්තට්ඨිති ච කඞ්ඛිතෙ;

විදිතා නියතතා ච, ලොකියෙසු න උද්ධටා.

කාමෙසු කබළීකාරො, අනාහාරො අසඤ්ඤිනො;

චිත්තුප්පාදෙසු සබ්බත්ථ, ආහාරත්තයමීරිතං.

ඉන්ද්රියානි විභාවෙය්ය, නවධානුත්තරෙ බුධො;

අට්ඨධා සමුදීරෙය්ය, ලොකියෙසු තිහෙතුකෙ.

සත්තධා පන ඤාණෙන, විප්පයුත්තෙ පකාසයෙ;

සිතවොට්ඨබ්බනාපුඤ්ඤෙ, පඤ්චධා කඞ්ඛිතෙ පන.

චතුධා තිවිධා සෙසෙ, චිත්තුප්පාදෙ සමීරයෙ;

තිහෙතුකා සත්තබලා, ඡබලා තු දුහෙතුකා.

චතුබලා අකුසලා, කඞ්ඛිතං තිබලං මතං;

ද්විබලං සිතවොට්ඨබ්බ-මබලං සෙසමීරිතං.

ජවනෙධිපතීනං ¶ තු, යො කොචෙකො තිහෙතුකෙ;

ද්විහෙතුකෙ වා කුසලෙ, වීමංසා නොපලබ්භති.

සම්භොති ¶ කායවිඤ්ඤාණෙ, පුඤ්ඤපාකෙ සුඛින්ද්රියං;

දුක්ඛින්ද්රියම්පි තත්ථෙව, පාපපාකම්හි භාසිතං.

සන්තීරණඤ්ච හසනං, සොමනස්සානි සොළස;

පඨමාදිචතුජ්ඣානං, සොමනස්සයුතං භවෙ.

දොමනස්සයුත්තා ද්වෙව, චිත්තුප්පාදා පකාසිතා;

තදඤ්ඤෙ පන සබ්බෙපි, පඤ්චපඤ්ඤාසුපෙක්ඛකා.

වෙදනාසම්පයොගඤ්ච, විනිබ්භුජ්ජෙවමට්ඨධා;

හෙතුයොගාදිභෙදෙහි, චිත්තුප්පාදා පකාසිතා.

තංතංවියොගභෙදඤ්ච, පච්චෙකමථ මිස්සිතං;

යථාවුත්තානුසාරෙන, යථාසම්භවතො නයෙ.

ඉච්චෙවං පන යොජෙත්වා, චිත්තුප්පාදෙසු මිස්සකං;

තතො ඤෙය්යා විසුද්ධා ච, බොධිපක්ඛියසඞ්ගහා.

කායෙ ච වෙදනාචිත්තෙ, ධම්මෙසු ච යථාරහං;

අසුභං දුක්ඛමනිච්ච-මනත්තාති සුපට්ඨිතා.

සම්මාසති පනිච්චෙකා, කිච්චගොචරභෙදතො;

සතිපට්ඨානනාමෙන, චත්තාරොති පකාසිතා.

උප්පන්නානුප්පන්නපාප-පහානානුප්පාදනාය ච;

අනුප්පන්නුප්පන්නෙහි වා, නිබ්බත්තිඅභිවුද්ධියා.

පදහන්තස්ස ¶ වායාමො, කිච්චාභොගවිභාගතො;

සම්මප්පධානනාමෙන, චත්තාරොති පකාසිතා.

ඉද්ධියා පාදභූතත්තා, ඉද්ධිපාදාති භාසිතා;

ඡන්දො චිත්තඤ්ච වීරියං, වීමංසාති චතුබ්බිධා.

පඤ්ච සද්ධා සති පඤ්ඤා, වීරියෙකග්ගතා තථා;

ඉන්ද්රියානින්ද්රියට්ඨෙන, බලට්ඨෙන බලානි ච.

සති ධම්මවිචයො ච, තථා වීරියපීතියො;

පස්සද්ධෙකග්ගතාපෙක්ඛා, බුජ්ඣන්තස්සඞ්ගභාවතො.

බොජ්ඣඞ්ගාති ¶ විසෙසෙන, සත්ත ධම්මා පකාසිතා;

නිය්යානට්ඨෙන මග්ගඞ්ගා, සම්මාදිට්ඨාදිඅට්ඨධා.

ඡසඞ්ගහෙත්ථ වායාමො, සතිපඤ්ඤා සමීරිතා;

පඤ්චසඞ්ගහිතා නාම, සමාධි චතුසඞ්ගහො.

සද්ධා දුසඞ්ගහා වුත්තා, සෙසා එකෙකසඞ්ගහා;

ඉච්චෙවං සත්තධා භෙදො, බොධිපක්ඛියසඞ්ගහො.

සතිපට්ඨානසම්මප්පධානතො ඉද්ධිපාදතො;

ඉන්ද්රියබලබොජ්ඣඞ්ගා, මග්ගභෙදා ච භාසිතා.

ඡන්දො චිත්තමුපෙක්ඛා ච, සද්ධාපස්සද්ධිපීතියො;

සම්මාදිට්ඨි ච සඞ්කප්පො, වායාමො විරතිත්තයං.

සම්මාසති සමාධීති, දීපිතා බොධිපක්ඛියා;

චුද්දසා ධම්මතො හොන්ති, සත්තතිංස පභෙදතො.

යෙහි ධම්මෙහි බුජ්ඣන්තො, සච්චානි පටිවිජ්ඣති;

සමත්තානුත්තරෙ හොන්ති, න වා සඞ්කප්පපීතියො.

පුබ්බභාගෙපි ලබ්භන්ති, ලොකියම්හි යථාරහං;

නිබ්බෙධභාවනාකාලෙ, ඡබ්බිසුද්ධිපවත්තියං.

ඉච්චෙවං ¶ තිවිධා භෙදං, විභාවෙය්ය යථාරහං;

සභාවභෙදභින්නානං, සභාගත්ථෙහි සඞ්ගහං.

භෙදසඞ්ගහවිදූහි වණ්ණිතං, භෙදසඞ්ගහවිමුත්තිසාසනෙ;

භෙදසඞ්ගහනයත්ථමුත්තමං, භෙදසඞ්ගහමුඛං පකාසිතං.

ධම්මසභාවවිභාගබුධෙවං, ධම්මදිසම්පතිසාසනධම්මෙ;

ධම්මවිභූතිවිභූසිතචිත්තා, ධම්මරසාමතභාගි භවන්ති.

ඉති නාමරූපපරිච්ඡෙදෙ භෙදසඞ්ගහවිභාගො නාම

ඉතො ¶ පරං කිච්චතො ච, ද්වාරාලම්බණවත්ථුතො;

භූමිපුග්ගලතො ඨානා, ජනකා ච යථාරහං.

සඞ්ගහො ච පවත්ති ච, පටිසන්ධිපවත්තිසු;

චිත්තුප්පාදවසෙනෙව, සංඛිපිත්වාන නිය්යතෙ.

රූපාරූපමහාපාකා, මුපෙක්ඛාතීරණද්වයං;

චුතිසන්ධිභවඞ්ගානි, චිත්තානෙකූනවීසති.

ආවජ්ජනං තු යුගළං, දස්සනං සවනං තථා;

ඝායනං සායනඤ්චෙව, ඵුසනං සම්පටිච්ඡනං.

තීණි තීරණචිත්තානි, එකං වොට්ඨබ්බනං මතං;

පඤ්චද්වාරෙ මනොද්වාරෙ, තදාවජ්ජනනාමකං.

පඤ්චපඤ්ඤාස ¶ ජවනකිච්චානීති විනිද්දිසෙ;

ක්රියා චාවජ්ජනං හිත්වා, කුසලාකුසලප්ඵලං.

තදාලම්බණචිත්තානි, භවන්තෙකාදසෙව හි;

මහාවිපාකචිත්තානි, අට්ඨ සන්තීරණත්තයං.

පඤ්චකිච්චන්ති භාසන්ති, උපෙක්ඛාතීරණද්වයං;

චතුකිච්චා මහාපාකා, තිකකිච්චා මහග්ගතා.

දුකිච්චමිති වොට්ඨබ්බං, සුඛතීරණමීරිතං;

පඤ්චවිඤ්ඤාණජවනමනොධාතුත්තිකං පන.

එකකිච්චාති භාසන්ති, අට්ඨසට්ඨි විභාවිනො;

ඉච්චෙවං කිච්චභෙදෙන, චිත්තුප්පාදා වවත්ථිතා.

චක්ඛුසොතඝානජිව්හා-කායධාතු යථාක්කමං;

පඤ්චද්වාරා භවඞ්ගං තු, මනොද්වාරං පවුච්චති.

ඝානාදයො ¶ තයො රූපෙ, පඤ්ච චක්ඛාදයො තථා;

අරූපෙ නත්ථුභයත්ථ, තදාලම්බණමානසං.

ඡ ද්වාරා වීථිචිත්තානි, සත්ත කාමීසු රූපිසු;

ද්වාරත්තයං ඡ චිත්තානි, මනොද්වාරමරූපිසු.

පටිසන්ධාදිභූතා හි, අවසානෙ චුතිට්ඨිතා;

මජ්ඣෙ භවඞ්ගං ඡෙත්වාන, පච්චෙකං වීථි ජායති.

රූපාදාරම්මණෙ චක්ඛු-පසාදාදිම්හි ඝට්ටිතෙ;

ආවජ්ජනාදයො හොන්ති, භවඞ්ගද්විචලා පරං.

පරිණාමෙ භවඞ්ගස්ස, ආලම්බෙ ගහණාරහෙ;

තථා වීථි මනොද්වාරෙ, යථාසම්භවතො භවෙ.

ආවජ්ජා පඤ්චවිඤ්ඤාණං, සම්පටිච්ඡනතීරණං;

වොට්ඨබ්බකාමජවනං, තදාලම්බණමානසං.

සත්තෙවං ¶ වීථිචිත්තානි, චිත්තුප්පාදා චතුද්දස;

චතුපඤ්ඤාස විත්ථාරා, පඤ්චද්වාරෙ යථාරහං.

උප්පාදට්ඨිතිභඞ්ගානං, වසා චිත්තක්ඛණං තයං;

රූපානං ඨිති එකූන-පඤ්ඤාසඤ්ච දුකෙ දුකං.

පරිත්තෙතිපරිත්තෙ ච, මහන්තෙතිමහන්තකෙ;

වොට්ඨබ්බමොඝජවනං, තදාලම්බන්ති තං කමා.

ආවජ්ජනඤ්ච ජවනං, මනොද්වාරෙ තු ගොචරෙ;

විභූතෙ තු තදාලම්බං, විත්ථාරා සත්තසට්ඨි තෙ.

කාමෙ ජවනසත්තාල-ම්බණානං නියමෙ සති;

විභූතෙතිමහන්තෙ ච, තදාලම්බණමීරිතං.

පඤ්චද්වාරෙ මනොධාතු, පච්චෙකම්හි යථාක්කමං;

පඤ්චවිඤ්ඤාණයුගළං, පච්චෙකං තු පකාසිතං.

මනොද්වාරෙ තු ජවනං, මහග්ගතමනුත්තරං;

සුඛතීරණවොට්ඨබ්බං, පරිත්තජවනං ඡසු.

මහාවිපාකචිත්තානි ¶ , උපෙක්ඛාතීරණද්වයං;

ඡසු ද්වාරෙසු ජායන්ති, වීථිමුත්තානි චෙකදා.

සත්තති වීථිචිත්තානි, විපාකා තු මහග්ගතා;

නව වීථිවිමුත්තා ච, දුවිධාපි දසීරිතා.

ඉච්චෙවං ද්වාරභෙදෙන, විභාවෙත්වා තතො පරං;

ඤෙය්යා ගොචරභෙදෙන, චිත්තුප්පාදා යථාරහං.

රූපසද්දගන්ධරසඵොට්ඨබ්බා පඤ්ච ගොචරා;

සෙසඤ්ච රූපපඤ්ඤත්තිනාමඤ්ච ධම්මගොචරං.

පඤ්චද්වාරෙ වත්තමානං, පඤ්චාලම්බං යථාක්කමං;

ඡාලම්බණං මනොද්වාරෙ, අතීතානාගතම්පි ච.

පඤ්ඤත්තාතීතවත්තන්තං ¶ , ඡද්වාරග්ගහිතං පන;

ඡළාරම්මණසඞ්ඛාතං, යෙභුය්යෙන භවන්තරෙ.

නිමිත්තගතිකම්මානං, කම්මමෙවාථ ගොචරං;

පටිසන්ධිභවඞ්ගානං, චුතියාව යථාරහං.

පඤ්චාලම්බෙ මනොධාතු, පච්චෙකම්හි යථාක්කමං;

පඤ්චවිඤ්ඤාණයුගළං, පච්චෙකං තු පකාසිතං.

කාමපාකානි සෙසානි, හසනඤ්ච පරිත්තකෙ;

ඤාණහීනානිපුඤ්ඤානි, ජවනානි අනිම්මලෙ.

තිහෙතුකාමපුඤ්ඤානි, පුඤ්ඤාභිඤ්ඤා ච ලොකියා;

සබ්බාලම්බෙ පවත්තන්ති, අග්ගමග්ගඵලං විනා.

ක්රියාභිඤ්ඤා ච වොට්ඨබ්බං, ක්රියා කාමෙ තිහෙතුකා;

සබ්බාලම්බෙ පවත්තන්ති, නිබ්බානෙ නිම්මලා සියුං.

දුතියඤ්ච චතුත්ථඤ්ච, ආරුප්පෙසු මහග්ගතෙ;

මහග්ගතඤ්ඤෙ වොහාරෙ, අයමාලම්බණෙ නයො.

චක්ඛුසොතඝානජිව්හා-කායහදයවත්ථුනා;

කාමලොකෙ ඡවත්ථූනි, නිස්සිතා සත්ත ධාතුයො.

පඤ්චවිඤ්ඤාණධාතූ ¶ ච, තාසං පුබ්බාපරත්තයං;

මනොධාතු තතො සෙසා, මනොවිඤ්ඤාණධාතු ච.

චතස්සො ධාතුයො රූපෙ, තීණි වත්ථූනි නිස්සිතා;

අරූපෙ තු අනිස්සාය, ධාත්වෙකාව පවත්තති.

පඤ්චප්පසාදෙ නිස්සාය, පච්චෙකං තු යථාක්කමං;

පඤ්චවිඤ්ඤාණයුගළං, භවතීති පකාසිතං.

කාමපාකානි සෙසානි, මග්ගාවජ්ජනමාදිතො;

හසනං පටිඝාරූපා-වචරං වත්ථුනිස්සිතං.

ද්වෙචත්තාලීස ¶ නිස්සාය, අනිස්සාය ච ජායරෙ;

අනිස්සාය විපාකානි, ආරුප්පෙති සමීරිතං.

ඉච්චෙවං වත්ථුභෙදෙන, චිත්තුප්පාදා පකාසිතා;

තතො පරං විභාවෙය්ය, භූමිභෙදෙන පණ්ඩිතො.

නිරයෙ පෙතලොකෙ ච, තිරච්ඡානාසුරෙ තථා;

පාපකම්මොපපජ්ජන්ති, පාපපාකාය සන්ධියා.

භූමිස්සිතෙසු දෙවෙසු, මනුස්සෙසුපි හීනකා;

අහෙතුකාය ජායන්ති, පුඤ්ඤපාකාය සන්ධියා.

චාතුමහාරාජිකා ච, තාවතිංසා ච යාමකා;

තුසිතා චෙව නිම්මානරතිනො වසවත්තිනො.

ඉච්චෙවං ඡසු දෙවෙසු, මනුස්සෙසු ච ජායරෙ;

මහාවිපාකසන්ධීහි, කාමපුඤ්ඤකතා ජනා.

බ්රහ්මානං පාරිසජ්ජා ච, තථා බ්රහ්මපුරොහිතා;

මහාබ්රහ්මා ච ජායන්ති, පඨමජ්ඣානසන්ධියා.

පරිත්තා අප්පමාණාභා, ජායන්තාභස්සරා තථා;

දුතියජ්ඣානපාකාය, තතියාය ච සන්ධියා.

පරිත්තසුභප්පමාණසුභා ච සුභකිණ්හකා;

චතුත්ථාය තු ජායන්ති, තතියජ්ඣානභූමිකා.

වෙහප්ඵලා ¶ අසඤ්ඤී ච, සුද්ධාවාසාති සත්තසු;

පඤ්චමාය ච ජායන්ති, අසඤ්ඤීචිත්තවජ්ජිතා.

අවිහා ච අතප්පා ච, සුදස්සා ච සුදස්සිනො;

අකනිට්ඨාති පඤ්චෙතෙ, සුද්ධාවාසා පකාසිතා.

ආකාසානඤ්චායතනපාකාදීහි යථාක්කමං;

ආකාසානඤ්චායතනභූමිකාදීසු ජායරෙ.

චුතිසන්ධිභවඞ්ගානං ¶ , වසා පාකා මහග්ගතා;

කාමෙ සහෙතුකා පාකා, තදාලම්බණතොපි ච.

යථාවුත්තනියාමෙන, භූමීස්වෙකාව ජායරෙ;

චිත්තුප්පාදෙසු සබ්බත්ථ, න ත්වෙවාසඤ්ඤිනො මතා.

ඝානජිව්හාකායධාතු-නිස්සිතං මානසං තථා;

පටිඝද්වයමිච්චෙවමට්ඨ හොන්තෙව කාමිසු.

චක්ඛුසොතඤ්ච විඤ්ඤාණං, මනොධාතු ච තීරණං;

කාමරූපෙසු ජායන්ති, යථාසම්භවතො දස.

වොට්ඨබ්බකාමපුඤ්ඤානි, විප්පයුත්තානි දිට්ඨියා;

උද්ධච්චසහිතඤ්චෙති, සබ්බත්ථෙතානි චුද්දස.

කඞ්ඛිතං දිට්ඨියුත්තානි, සුද්ධාවාසවිවජ්ජිතෙ;

සිතඤ්ච රූපජවන-මාරුප්පාපායවජ්ජිතෙ.

කාමක්රියා සහෙතූ ච, උද්ධං ලොකුත්තරත්තයං;

චතුත්ථාරුප්පජවනං, සබ්බත්ථාපායවජ්ජිතෙ.

සෙසමාරුප්පජවනං, හිත්වාපායං යථාක්කමං;

උද්ධමාරුප්පභූමිඤ්ච, ජායතීති විභාවයෙ.

සොතාපත්තිඵලාදීනි, චත්තාරානුත්තරානි තු;

සුද්ධාවාසමපායඤ්ච, හිත්වා සබ්බත්ථ ජායරෙ.

සුද්ධාවාසමපායඤ්ච, හිත්වාරූපඤ්ච සබ්බථා;

පඨමානුත්තරො මග්ගො, සෙසට්ඨානෙසු ජායති.

සත්තතිංස ¶ අපායෙසු, කාමෙසීති පකාසිතා;

පඤ්චපඤ්ඤාස සුද්ධෙසු, රූපෙස්වෙකූනසත්තති.

ඡචත්තාලීස ආරුප්පෙ, උප්පජ්ජන්ති යථාරහං;

ඉච්චෙවං භූමිභෙදෙන, චිත්තුප්පාදා පකාසිතා.

තිහෙතුසත්තෙ ¶ සබ්බානි, ද්විහෙතුකාහෙතුකෙ පන;

පරිත්තානි විවජ්ජෙත්වා, ඤාණපාකක්රියාජවෙ.

පුථුජ්ජනානං සම්භොන්ති, දිට්ඨියුත්තඤ්ච කඞ්ඛිතං;

සොතාපන්නාදිතිණ්ණම්පි, ඵලං හොති යථාසකං.

වීතරාගස්ස ජවනං, ක්රියා චන්තිමනුත්තරං;

පුථුජ්ජනාදිතිණ්ණම්පි, පටිඝං සමුදීරිතං.

ජවා පුථුජ්ජනාදීනං, චතුන්නං සෙස සාසවා;

සාසවාවජ්ජපාකානි, පඤ්චන්නමපි දීපයෙ.

පුථුජ්ජනෙසු තෙසට්ඨි, සොතාපන්නාදිකද්වයෙ;

එකූනසට්ඨි චිත්තානි, අනාගාමිකපුග්ගලෙ.

සත්තපඤ්ඤාස ජායන්ති, තෙපඤ්ඤාස අනාසවෙ;

මග්ගට්ඨෙසු සකො මග්ගො, පුග්ගලෙසු අයං නයො.

තිහෙතුකාමචුතියා, සබ්බාපි පටිසන්ධියො;

ද්විහෙතාහෙතුචුතියා, කාමාවචරසන්ධියො.

රූපාවචරචුතියා, සහෙතුපටිසන්ධියො;

ආරුප්පාරුප්පචුතියා, හෙට්ඨිමාරුප්පවජ්ජිතා.

පටිසන්ධි තථා කාමෙ, තිහෙතුපටිසන්ධියො;

භවන්තීති ච මෙධාවී, චුතිසන්ධිනයං නයෙ.

චුතියානන්තරං හොති, පටිසන්ධි තතො පරං;

භවඞ්ගං තං පන ඡෙත්වා, හොති ආවජ්ජනං තතො.

අනිට්ඨෙ පාපපාකාව, චක්ඛුවිඤ්ඤාණකාදයො;

ඉට්ඨෙ තු පුඤ්ඤපාකාව, යථාසම්භවතො සියුං.

පුබ්බෙ ¶ වුත්තනයෙනෙව, වීථිචිත්තානි යොජයෙ;

පඤ්චද්වාරෙ යථායොගං, මනොද්වාරෙ ච පණ්ඩිතො.

සන්තීරණතදාලම්බ-මිට්ඨාලම්බෙ ¶ පවත්තති;

සුඛිතං ඉට්ඨමජ්ඣත්තෙ, අනිට්ඨෙ ච උපෙක්ඛිතං.

සුඛොපෙතං තදාලම්බං, උපෙක්ඛාක්රියතො පරං;

න හොති දොමනස්සම්හා, සොමනස්සං තු සබ්බදා.

තථොපෙක්ඛාතදාලම්බං, සුඛිතක්රියතො පරං;

අඤ්ඤත්ථ නියමො නත්ථි, තදාලම්බපවත්තියා.

සොමනස්සභවඞ්ගස්ස, ජවනෙ දොමනස්සිතෙ;

තදාලම්බෙ අසම්භොන්තෙ, උපෙක්ඛාතීරණං භවෙ.

පරිකම්මොපචාරානු-ලොමගොත්රභුතො පරං;

පඤ්චමං වා චතුත්ථං වා, ජවනං හොති අප්පනා.

චතුඣානං සුඛොපෙතං, ඤාණයුත්තානනන්තරං;

උපෙක්ඛාඤාණයුත්තානං, පඤ්චමං ජායතෙ පරං.

පුථුජ්ජනාන සෙක්ඛානං, කාමපුඤ්ඤතිහෙතුතො;

තිහෙතුකාමක්රියතො, වීතරාගානමප්පනා.

ආවජ්ජපඤ්චවිඤ්ඤාණ-සම්පටිච්ඡනතීරණං;

පටිසන්ධිචුති සබ්බා, රූපාරූපාදිකප්පනා.

නිරොධා වුට්ඨහන්තස්ස, උපරිට්ඨඵලං ද්වයං;

පඤ්චාභිඤ්ඤා තථා මග්ගා, එකචිත්තක්ඛණා මතා.

ද්වික්ඛත්තුං හි නිරොධස්ස, සමාපත්තික්ඛණෙ පන;

චතුත්ථාරුප්පජවනං, තදාලම්බඤ්ච සබ්බථා.

ද්වික්ඛත්තුං වාථ තික්ඛත්තුං, මග්ගස්සානන්තරං ඵලං;

භවඞ්ගාදි ච වොට්ඨබ්බං, ජවනාදි සකිං පන.

තිහෙතුකාමජවනං, අප්පනාඝටිතං පන;

තික්ඛත්තුං වා චතුක්ඛත්තුං, මනොද්වාරෙ පවත්තති.

ඡද්වාරෙසු ¶ ¶ පනඤ්ඤත්ථ, ජවනං කාමධාතුජං;

පඤ්ච වාරෙ ඡ වා සත්ත, සමුප්පජ්ජති සම්භවා.

සමාපත්තිභවඞ්ගෙසු, නියමො න සමීරිතො;

වීථිචිත්තාවසානෙ තු, භවඞ්ගං චුති වා භවෙ.

ඉච්චානන්තරභෙදෙන, චිත්තුප්පාදට්ඨිතිං චුතිං;

ඤත්වා ගණෙය්ය සඞ්ගය්හ, ලබ්භමානවසා කථං?

පඤ්චද්වාරාවජ්ජනතො, දස චිත්තානි දීපයෙ;

සෙසාවජ්ජනතො පඤ්ච-චත්තාලීසන්ති භාසිතං.

පඤ්චවිඤ්ඤාණතො පාපවිපාකා සම්පටිච්ඡනා;

පරමෙකං දුවෙ පුඤ්ඤ-විපාකා සම්පටිච්ඡනා.

සන්තීරණද්විහෙතුම්හා, පාකා ද්වාදස ජායරෙ;

තිහෙතුකාමපාකම්හා, එකවීසති භාසිතං.

රූපාවචරපාකම්හා, පරමෙකූනවීසති;

නවට්ඨාරුප්පපාකම්හා, සත්ත ඡ වා යථාක්කමං.

පටිඝම්හා තු සත්තෙව, සිතම්හා තෙරසබ්රවුං;

ද්විහෙතුපුඤ්ඤාපුඤ්ඤම්හා, එකවීසති භාවයෙ.

ද්විහෙතුකාමක්රියතො, අට්ඨාරස උපෙක්ඛකා;

සුඛිතම්හා සත්තරස, විභාවෙන්ති විචක්ඛණා.

කාමපුඤ්ඤා තිහෙතුම්හා, තෙත්තිංසෙව උපෙක්ඛකා;

සුඛිතම්හා තිපඤ්ඤාස, භවන්තීති පකාසිතං.

තිහෙතුකාමක්රියතො, චතුවීසතිපෙක්ඛකා;

සුඛිතම්හා තු දීපෙය්ය, පඤ්චවීසති පණ්ඩිතො.

යථාක්කමං පඤ්චදස, ආරුප්පා පරිදීපයෙ.

ඵලම්හා ¶ චුද්දසෙවාහු, මග්ගම්හා තු සකං ඵලං;

පරං සඞ්ගහමිච්චෙවං, විගණෙය්ය විසාරදො.

පඤ්චදසම්හාද්යාවජ්ජ-මෙකවීසතිතොපරං ¶ ;

එකම්හා පඤ්චවිඤ්ඤාණං, පඤ්චම්හා සම්පටිච්ඡනං.

සුඛසන්තීරණං හොති, පඤ්චවීසතිතො පරං;

සම්භොන්ති සත්තතිංසම්හා, උපෙක්ඛාතීරණද්වයං.

භවන්ති චත්තාලීසම්හා, සුඛපාකා ද්විහෙතුකා;

තථෙකචත්තාලීසම්හා, සුඛපාකා ද්විහෙතුකා;

තථෙකචත්තාලීසම්හා, උපෙක්ඛාය සමායුතා.

එකූනසට්ඨිතො රූපා, පාකා පාකා අරූපිනො;

කමාට්ඨචත්තාලීසම්හා, තථෙකද්විතිහීනතො.

ඵලද්වයං චතුක්කම්හා, පඤ්චම්හාන්තඵලද්වයං;

තිකා මහග්ගතා ජවා, මග්ගා කාමජවා ද්වයා.

චිත්තුප්පාදානමිච්චෙවං, ගණිතො පුබ්බසඞ්ගහො;

ඤෙය්යොයං ඨානභෙදොති, පුබ්බාපරනියාමිතො.

රූපපාකමහාපාකා, මනොධාතු ච තීරණං;

රූපමෙව ජනෙන්තීති, වුත්තා එකූනවීසති.

අප්පනාජවනං සබ්බං, මහග්ගතමනුත්තරං;

ඉරියාපථරූපානි, ජනෙතීති සමීරිතං.

වොට්ඨබ්බං ¶ කාමජවනමභිඤ්ඤා ච යථාරහං;

ඉරියාපථවිඤ්ඤත්තිරූපානං ජනකා සියුං.

පඤ්චවිඤ්ඤාණමාරුප්පා, විපාකා ච න කිඤ්චිපි;

සබ්බෙසං පටිසන්ධී ච, චුති චාරහතො තථා.

රූපාදිත්තයමිච්චෙවං ¶ , සමුට්ඨාපෙති මානසං;

උප්පජ්ජමානමෙවෙති, ඤෙය්යො ජනකසඞ්ගහො.

ඉති කිච්චාදිභෙදෙසු, පච්චෙකස්මිං පකාසිතං;

නයං වුත්තානුසාරෙන, සමාසෙත්වා වියොජයෙ.

විකිණ්ණවත්ථූහි සුගන්ථිතං නයං;

විතිණ්ණකඞ්ඛාව භවන්ති පණ්ඩිතා.

බහුනයවිනිබන්ධං කුල්ලමෙතං ගහෙත්වා,

ජිනවචනසමුද්දං කාමමොගය්හ ධීරා;

හිතසකලසමත්ථං වත්ථුසාරං හරිත්වා,

හදය රතනගබ්භං සාධු සම්පූරයන්ති.

ඉති නාමරූපපරිච්ඡෙදෙ පකිණ්ණකවිභාගො නාම

කම්මපච්චයකම්මන්ති, චෙතනාව සමීරිතා;

තත්ථාපි නානක්ඛණිකා, පුඤ්ඤාපුඤ්ඤාව චෙතනා.

දෙති පාකමධිට්ඨාය, සම්පයුත්තෙ යථාරහං;

කම්මස්සායූහනට්ඨෙන, පවත්තත්තා හි චෙතනා.

ක්ලෙසානුසයසන්තානෙ ¶ , පාකධම්මා හි ජායරෙ;

පහීනානුසයානං තු, ක්රියාමත්තං පවත්තති.

මූලභාවා ච සබ්බෙසං, තථෙවාවජ්ජනද්වයං;

ජනිතානි ච කම්මෙහි, විපාකානි පවත්තරෙ.

චිත්තුප්පාදවසෙනෙව, කම්මං තෙත්තිංසධා ඨිතං;

කම්මචතුක්කභෙදෙහි, විභාවෙය්ය විචක්ඛණො.

පච්චුප්පන්නාදිකණ්හාදි-ජනකාදිගරාදිතො;

දිට්ඨධම්මාදිකාමාදි-භෙදා ඡධා යථාක්කමං.

යං පාපං සුඛවොකිණ්ණං, අකිච්ඡෙන කරීයති;

පච්චුප්පන්නසුඛං කම්මං, ආයතිං දුක්ඛපාකජං.

කිච්ඡෙන දුක්ඛවොකිණ්ණං, යදි පාපං කරීයති;

පච්චුප්පන්නෙ ච තං දුක්ඛං, ආයතිං දුක්ඛපාකජං.

කිච්ඡෙන ¶ දුක්ඛවොකිණ්ණං, යදි පුඤ්ඤං කරීයති;

පච්චුප්පන්නම්හි තං දුක්ඛං, ආයතිං සුඛපාකජං.

යං පුඤ්ඤං සුඛවොකිණ්ණං, අකිච්ඡෙන කරීයති;

පච්චුප්පන්නසුඛඤ්චෙව, ආයතිං සුඛපාකජං.

විසසංසට්ඨමධුරං, සවිසං තිත්තකං තථා;

ගොමුත්තමධුභෙසජ්ජ-මිච්චොපම්මං යථාක්කමං.

සමාදානෙ විපාකෙ ච, සුඛදුක්ඛප්පභෙදිතං;

කම්මමෙවං චතුද්ධාති, පකාසෙන්ති තථාගතා.

ආනන්තරියකම්මාදි, එකන්තකටුකාවහං;

කණ්හං කණ්හවිපාකන්ති, කම්මං දුග්ගතිගාමිකං.

පඨමජ්ඣානකම්මාදි, එකන්තෙන සුඛාවහං;

සුක්කං සුක්කවිපාකන්ති, කම්මං සග්ගූපපත්තිකං.

වොකිණ්ණකම්ම ¶ වොකිණ්ණ-සුඛදුක්ඛූපපත්තිකං;

කණ්හසුක්කං කණ්හසුක්ක-විපාකන්ති සමීරිතං.

අකණ්හසුක්කමීරෙන්ති, අකණ්හසුක්කපාකදං;

කම්මං ලොකුත්තරං ලොකෙ, ගතිකම්මක්ඛයාවහං.

ඉති වට්ටප්පවත්තම්හි, ක්ලෙසවොදානභෙදිතං;

කම්මක්ඛයෙන සඞ්ගය්හ, චතුධා කම්මමීරිතං.

ජනකඤ්චෙවුපත්ථම්භ-මුපපීළොපඝාතකං;

චතුධා කිච්චභෙදෙන, කම්මමෙවං පවුච්චති.

ජනෙති ජනකං පාකං, තං ඡින්දතුපපීළකං;

තං පවත්තෙතුපත්ථම්භං, තං ඝාතෙතොපඝාතකං.

කරොති අත්තනො පාක-ස්සාවකාසන්ති භාසිතං;

පාකදායකකම්මං තු, යං කිඤ්චි ජනකං භවෙ.

බාධමානකකම්මං ¶ තු, තං පාකමුපපීළකං;

උපඝාතකමීරෙන්ති, තදුපච්ඡෙදකංපරෙ.

ගරුකාසන්නමාචිණ්ණං, කටත්තාකම්මුනා සහ;

කම්මං චතුබ්බිධං පාක-පරියායප්පභෙදතො.

මහග්ගතානන්තරියං, ගරුකම්මන්ති වුච්චති;

කතං චින්තිතමාසන්න-මාසන්නමරණෙන තු.

බාහුල්ලෙන සමාචිණ්ණමාචිණ්ණන්ති පවුච්චති;

සෙසං පුඤ්ඤමපුඤ්ඤඤ්ච, කටත්තාකම්මමීරිතං.

දිට්ඨධම්මෙ වෙදනීයමුපපජ්ජාපරෙ තථා;

පරියායවෙදනීයමිති චාහොසිකම්මුනා.

චතුධෙවම්පි අක්ඛාතං, කම්මමාදිච්චබන්ධුනා.

දිට්ඨධම්මෙ වෙදනීයං, පඨමං ජවනං භවෙ;

අලද්ධාසෙවනත්තාව, අසමත්ථං භවන්තරෙ.

වෙදනීයං ¶ තුපපජ්ජපරියොසානමීරිතං;

පරිනිට්ඨිතකම්මත්තා, විපච්චති අනන්තරෙ.

සෙසානි වෙදනීයානි, පරියායාපරෙ පන;

ලද්ධාසෙවනතො පාකං, ජනෙන්ති සති පච්චයෙ.

වුච්චන්තාහොසිකම්මානි, කාලාතීතානි සබ්බථා;

උච්ඡින්නතණ්හාමූලානි, පච්චයාලාභතො තථා.

චතුධා පුන කාමාදිභූමිභෙදෙන භාසිතං;

පුඤ්ඤාපුඤ්ඤවසා ද්වෙධා, කාමාවචරිකං භවෙ.

අපුඤ්ඤං තත්ථ සාවජ්ජ-මනිට්ඨඵලදායකං;

තං කම්මඵස්සද්වාරෙහි, දුවිධං සම්පවත්තති.+

කායද්වාරං ¶ වචීද්වාරං, මනොද්වාරන්ති තාදිනා;

කම්මද්වාරත්තයං වුත්තං, ඵස්සද්වාරා ඡ දීපිතා.

කම්මද්වාරෙ මනොද්වාරෙ, පඤ්චද්වාරා සමොහිතා;

ඵස්සද්වාරමනොද්වාරං, කම්මද්වාරත්තයං කතං.

තථා හි කායවිඤ්ඤත්තිං, ජනෙත්වා ජාතචෙතනා;

කායකම්මං වචීකම්මං, වචීභෙදපවත්තිකා.

විඤ්ඤත්තිද්වයසම්පත්තා, මනොකම්මන්ති වුච්චති;

භෙදොයං පරියායෙන, කම්මානමිති දීපිතො.

පාණඝාතාදිකං කම්මං, කායෙ බාහුල්ලවුත්තිතො;

කායකම්මං වචීකම්මං, මුසාවාදාදිකං තථා.

අභිජ්ඣාදි මනොකම්මං, තීසු ද්වාරෙසු ජායති;

ද්වීසු ද්වාරෙසු සෙසානි, භෙදොයං පරමත්ථතො.

ඵස්සද්වාරමනොද්වාරෙ, විඤ්ඤත්තිද්වයමීරිතං;

පඤ්චද්වාරෙ ද්වයං නත්ථි, අයමෙත්ථ විනිච්ඡයො.

අක්ඛන්තිඤාණ කොසජ්ජං, දුස්සිල්යං මුට්ඨසච්චතා;

ඉච්චාසංවරභෙදෙන, අට්ඨද්වාරෙසු ජායති.

කම්මද්වාරත්තයඤ්චෙව ¶ , පඤ්චද්වාරා තථාපරෙ;

අසංවරානං පඤ්චන්නං, අට්ඨ ද්වාරා පකාසිතා.

තත්ථ කම්මපථප්පත්තං, පටිසන්ධිඵලාවහං;

පාණඝාතාදිභෙදෙන, දසධා සම්පවත්තති.

පාණාතිපාතො ඵරුසං, බ්යාපාදො ච තථාපරො;

ඉච්චෙවං තිවිධං කම්මං, දොසමූලෙහි ජායති.

මිච්ඡාචාරො අභිජ්ඣා ච, මිච්ඡාදිට්ඨි තථාපරා;

ඉච්චෙවං තිවිධං කම්මං, ලොභමූලෙහි ජායති.

ථෙය්යාදානං ¶ මුසාවාදො, පිසුණං සම්ඵලාපනං;

කම්මං චතුබ්බිධම්මෙතං, ද්විමූලෙහි පවත්තති.

ඡන්දාදොසා භයා මොහා, පාපං කුබ්බන්ති පාණිනො;

තස්මා ඡන්දාදිභෙදෙන, චත්තාලීසවිධං භවෙ.

ඉච්චාපුඤ්ඤං පකාසෙන්ති, චතුරාපායසාධකං;

අඤ්ඤත්ථාපි පවත්තම්හි, විපත්තිඵලසාධනං.

තිවිධං පන පුඤ්ඤං තු, අනවජ්ජිට්ඨපාකදං;

දානං සීලං භාවනා ච, තීසු ද්වාරෙසු ජායති.

මහත්තගාරවා ස්නෙහා, දයා සද්ධුපකාරතො;

භොගජීවාභයධම්මං, දදතො දානමීරිතං.

පුඤ්ඤමාචාරවාරිත්ත-වත්තමාරබ්භ කුබ්බතො;

පාපා ච විරමන්තස්ස, හොති සීලමයං තදා.

දානසීලවිනිමුත්තං, භාවනාති පවුච්චති;

පුඤ්ඤං භාවෙන්ති සන්තානෙ, යස්මා තෙන හිතාවහං.

ජනෙත්වා කායවිඤ්ඤත්තිං, යදා පුඤ්ඤං කරීයති;

කායකම්මං තදා හොති, දානං සීලඤ්ච භාවනා.

වචීවිඤ්ඤත්තියා ¶ සද්ධිං, යදා පුඤ්ඤං කරීයති;

වචීකම්මං මනොකම්මං, විනා විඤ්ඤත්තියා කතං.

තංතංද්වාරිකමෙවාහු, තංතංද්වාරිකපාපතො;

විරමන්තස්ස විඤ්ඤත්තිං, විනා වා සහ වා පුන.

දානං සීලං භාවනා ච, වෙය්යාවච්චාපචායනා;

පත්තානුමොදනා පත්ති-දානං ධම්මස්ස දෙසනා;

සවනං දිට්ඨිජුකම්ම-මිච්චෙවං දසධා ඨිතං.

කාමපුඤ්ඤං ¶ පකාසෙන්ති, කාමෙ සුගතිසාධකං;

අඤ්ඤත්ථාපි පවත්තම්හි, සම්පත්තිඵලසාධකං.

චිත්තුප්පාදප්පභෙදෙන, කම්මං වීසතිධා ඨිතං;

කාමාවචරමිච්චෙවං, විභාවෙන්ති විභාවිනො.

රූපාවචරිකං කම්ම-මප්පනාභාවනාමයං;

කසිණාදිකමාරබ්භ, මනොද්වාරෙ පවත්තති.

කසිණානි දසීරෙන්ති, ආදිකම්මිකයොගිනො;

උද්ධුමාතං විනීලඤ්ච, විපුබ්බකං විඛාදිතං.

විච්ඡිද්දකඤ්ච වික්ඛිත්තං, හතවික්ඛිත්තලොහිතං;

පුළවං අට්ඨිකඤ්චෙති, අසුභං දසධා ඨිතං.

බුද්ධෙ ධම්මෙ ච සඞ්ඝෙ ච, සීලෙ චාගෙ ච අත්තනො;

දෙවතොපසමායඤ්ච, වුත්තානුස්සතිභාවනා.

මරණෙ සති නාමෙකා, තථා කායගතාසති;

ආනාපානසතිච්චෙවං, දසධානුස්සතීරිතා.

මෙත්තා ¶ කරුණා මුදිතා, උපෙක්ඛා භාවනාති ච;

චතුබ්රහ්මවිහාරා ච, අප්පමඤ්ඤාති භාසිතා.

ආහාරෙ තු පටික්කූල-සඤ්ඤෙකාති පකාසිතා;

චතුධාතුවවත්ථානං, චතුධාතුපරිග්ගහො.

චත්තාරොරුප්පකා චෙති, චත්තාලීස සමාසතො;

කම්මට්ඨානානි වුත්තානි, සමථෙ භාවනානයෙ.

ආනාපානඤ්ච ¶ කසිණං, පඤ්චකජ්ඣානිකං තහිං;

පඨමජ්ඣානිකා වුත්තා, කොට්ඨාසාසුභභාවනා.

මෙත්තාදයො චතුජ්ඣානා, උපෙක්ඛා පඤ්චමී මතා;

ආරුප්පාරුප්පකා සෙසා, උපචාරසමාධිකා.

කම්මට්ඨානෙසු සෙසෙසු, පටිභාගො න විජ්ජති;

තථා හි සත්තවොහාරෙ, අප්පමඤ්ඤා පවත්තරෙ.

කසිණුග්ඝාටිමාකාසං, පඨමාරුප්පමානසං;

පඨමාරුප්පකාභාව-මාකිඤ්චඤ්ඤඤ්ච ගොචරං.

ආරුප්පා සම්පවත්තන්ති, ආලම්බිත්වා යථාක්කමං;

අඤ්ඤත්ථ පන සබ්බත්ථ, නප්පවත්තති අප්පනා.

පරිකම්මං පරිකම්ම-සමාධි ච තතො පරං;

උපචාරප්පනා චෙති, භාවනායං චතුබ්බිධං.

පරිකම්මනිමිත්තඤ්ච, උග්ගහො ච තතො පරං;

පටිභාගොති තීණෙව, නිමිත්තානි පකාසයුං.

නිමිත්තං ගණ්හතො පුබ්බ-මාදිකම්මිකයොගිනො;

පරිකම්මනිමිත්තන්ති, කසිණාදිකමීරිතං.

තස්මිං ¶ පන නිමිත්තම්හි, ආරභන්තස්ස භාවනං;

පඨමං පරිකම්මන්ති, භාවනාපි පවුච්චති.

චිත්තෙනුග්ගහිතෙ තස්මිං, මනොද්වාරෙ විභාවිතෙ;

තදුග්ගහනිමිත්තං තු, සමුප්පන්නන්ති වුච්චති.

පඤ්චද්වාරවිනිමුත්තා ¶ , තමාරබ්භ සමාහිතා;

පරිකම්මසමාධීති, භාවනා සා පකාසිතා.

උග්ගහාකාරසම්භූතං, වත්ථුධම්මවිමුච්චිතං;

පටිභාගනිමිත්තන්ති, භාවනාමයමීරිතං.

රූපාදිවිසයං හිත්වා, තමාරබ්භ තතො පරං;

භවඞ්ගන්තරිතං හුත්වා, මනොද්වාරං පවත්තති.

සිඛාපත්තසමාධාන-මුපක්ලෙසවිමුච්චිතං;

පටිභාගනිමිත්තම්හි, උපචාරසමාධිතො;

භාවනාබලනිප්ඵන්නා, සමුප්පජ්ජති අප්පනා.

පුරිමං පුරිමං කත්වා, වසීභූතං තතො පරං;

ඔළාරිකඞ්ගමොහාය, සුඛුමඞ්ගප්පවත්තියා.

අප්පනා පදහන්තස්ස, පවත්තති යථාක්කමං;

විතක්කාදිවිනිමුත්තා, විචාරාදිසමායුතා.

ආවජ්ජනා ච වසිතා, තංසමාපජ්ජනා තථා;

වුට්ඨානාධිට්ඨානා පච්ච-වෙක්ඛණාති ච පඤ්චධා.

විතක්කඤ්ච විචාරඤ්ච, සහාතික්කමතො පන;

චතුක්කජ්ඣානමප්පෙති, පඤ්චකඤ්ච විසුං විසුං.

අප්පනාය ච පච්චෙකඣානස්සාපි විසුං විසුං;

ඉච්ඡිතබ්බා හි සබ්බත්ථ, පරිකම්මාදිභාවනා.

තං පරිත්තං මජ්ඣිමඤ්ච, පණීතන්ති විභජ්ජති;

විමොක්ඛො ච වසීභූතමභිභායතනන්ති ච.

පරිත්තාදි ¶ පරිත්තාදිගොචරන්ති චතුබ්බිධං;

දුක්ඛාපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤමිච්චාදිතො තථා.

තං ¶ ඡන්දචිත්තවීරියවීමංසාධිප්පතෙය්යතො;

විසෙසට්ඨිතිනිබ්බෙධහානභාගියතොපි ච.

පඤ්චධා ඣානභෙදෙන, චතුධාලම්බභෙදතො;

සමාධිභාවනාපුඤ්ඤමප්පනාපත්තමීරිතං.

ඉති වික්ඛම්භිතක්ලෙසං, රූපලොකූපපත්තිකං;

රූපාවචරකම්මන්ති, විභාවෙන්ති විසාරදා.

අරූපාවචරකම්මං, චතුධාරුප්පසාධනං;

රූපධම්මවිභාගෙන, භාවිතන්ති පවුච්චති.

චතුපාරිසුද්ධිසීලං, ධුතඞ්ගපරිවාරිතං;

සීලවිසුද්ධිසඞ්ඛාතං, පූරයිත්වා තතො පරං.

පත්වා චිත්තවිසුද්ධිඤ්ච, සොපචාරසමාධිකං;

තථා දිට්ඨිවිසුද්ධිඤ්ච, නාමරූපපරිග්ගහං.

කඞ්ඛාවිතරණං නාම, පච්චයට්ඨිතිදස්සනං;

විසොධෙත්වා මග්ගාමග්ග-ඤාණදස්සනමෙව ච.

තතො පරං විපස්සන්තො, විසුද්ධීසු සමාහිතො;

සම්පාදෙත්වා පටිපදා-ඤාණදස්සනමුත්තමං.

තතො පප්පොති මෙධාවී, විසුද්ධිං ඤාණදස්සනං;

චතුමග්ගසමඤ්ඤාතං, සාමඤ්ඤඵලදායකං.

ඡබ්බිසුද්ධිකමෙනෙවං, භාවෙතබ්බං යථාක්කමං;

කම්මං ලොකුත්තරං නාම, සබ්බදුක්ඛක්ඛයාවහං.

ඉති ඡන්නං චතුක්කානං, වසා කම්මං විභාවයෙ;

යෙන කම්මවිසෙසෙන, සන්තානමභිසඞ්ඛතං.

භූමීභවයොනිගතිඨිතිවාසෙසු සම්භවා;

පටිසන්ධාදිභාවෙන, පාකාය පරිවත්තති.

සායං ¶ ¶ කම්මසමඤ්ඤාතා, කම්මජානි යථාරහං;

ජනෙති රූපාරූපානි, මනොසඤ්චෙතනා කථං.

භූමි ලොකුත්තරා චෙව, ලොකියාති ද්විධා ඨිතා;

පරිත්තා ච මහග්ගතා, අප්පමාණාති භෙදිතා.

චත්තාරොරුප්පකා චෙති, තිවිධො භව සඞ්ගහො.

ආරුප්පා චතුවොකාරා, එකවොකාරසඤ්ඤිනො;

පඤ්චවොකාරකො නාම, භවො සෙසො පවුච්චති.

නිරයෙ හොති දෙවෙ ච, යොනෙකා ඔපපාතිකා;

අණ්ඩජා ජලාබුජා ච, සංසෙදජොපපාතිකා.

පෙතලොකෙ තිරච්ඡානෙ, භුම්මදෙවෙ ච මානුසෙ;

අසුරෙ ච භවන්තෙවං, චතුධා යොනි සඞ්ගහා.

ගතියො නිරයං පෙතා, තිරච්ඡානා ච මානවා;

සබ්බෙ දෙවාති පඤ්චාහ, පඤ්චනිම්මලලොචනො.

තාවතිංසෙසු දෙවෙසු, වෙපචිත්තාසුරා ගතා;

කාලකඤ්චාසුරා නාම, ගතා පෙතෙසු සබ්බථා.

සන්ධිසඤ්ඤාය නානත්තා, කායස්සාපි ච නානතො;

නානත්තකායසඤ්ඤීති, කාමසුග්ගතියො මතා.

පඨමජ්ඣානභූමී ච, චතුරාපායභූමියො;

නානත්තකායඑකත්ත-සඤ්ඤීති සමුදීරිතා.

එකත්තකායනානත්ත-සඤ්ඤී ¶ දුතියභූමිකා;

එකත්තකායඑකත්ත-සඤ්ඤී උපරිරූපිනො.

විඤ්ඤාණට්ඨිතියො ¶ සත්ත, තීහාරුප්පෙහි හෙට්ඨතො;

අසඤ්ඤෙත්ථ න ගණ්හන්ති, විඤ්ඤාණාභාවතො සදා.

චතුත්ථාරුප්පභූමිඤ්ච, පටුවිඤ්ඤාණහානිතො;

තං ද්වයම්පි ගහෙත්වාන, සත්තාවාසා නවෙරිතා.

දෙවා මනුස්සාපායාති, තිවිධා කාමධාතුයො;

පඨමජ්ඣානභූමාදි-භෙදා භූමි චතුබ්බිධා.

පඨමාරුප්පාදිභෙදා, චතුධාරුප්පධාතුයො;

සොතාපන්නාදිභෙදෙන, චතුධානුත්තරා මතා.

නිරයාදිප්පභෙදෙන, භින්නා පච්චෙකතො පුන;

එකතිංසවිධා හොන්ති, සත්තානං ජාතිභූමියො.

එවං භූමාදිභෙදෙසු, සත්තා ජායන්ති සාසවා;

කම්මානි ච විපච්චන්ති, යථාසම්භවතො කථං;

අපායම්හා චුතා සත්තා, කාමධාතුම්හි ජායරෙ;

සබ්බට්ඨානෙසු ජායන්ති, සෙසකාමභවා චුතා.

සුද්ධාවාසා චුතා සුද්ධා-වාසෙසුපරි ජායරෙ;

අසඤ්ඤිම්හා චුතා කාම-සුගතිම්හොපපජ්ජරෙ.

සෙසරූපා චුතා සත්තා, ජායන්තාපායවජ්ජිතෙ;

ආරුප්පතොපරි කාම-සුගතිම්හි තහිම්පි ච.

පුථුජ්ජනාව ජායන්ති, අසඤ්ඤාපායභූමිසු;

සුද්ධාවාසෙසු ජායන්ති, අනාගාමිකපුග්ගලා.

වෙහප්ඵලෙ අකනිට්ඨෙ, භවග්ගෙ ච පතිට්ඨිතා;

න පුනඤ්ඤත්ථ ජායන්ති, සබ්බෙ අරියපුග්ගලා.

බ්රහ්මලොකගතා ¶ හෙට්ඨා, අරියා නොපපජ්ජරෙ;

දුක්ඛමූලසමුච්ඡෙදා, පරිනිබ්බන්තිනාසවා.

ජායන්තානඤ්ච ජාතාන-මිති වුත්තනියාමතො;

පවත්තාතීතකං කම්මං, පටිසන්ධිපවත්තියං.

අරූපං ¶ චතුවොකාරෙ, රූපමෙව අසඤ්ඤිසු;

ජනෙති රූපාරූපානි, පඤ්චවොකාරභූමියං.

ආරුප්පානුත්තරං කම්මං, පාකමෙව විපච්චති;

කටත්තාරූපපාකානි, කාමරූපනියාමිතං.

කාලොපධිප්පයොගානං, ගතියා ච යථාරහං;

සම්පත්තිඤ්ච විපත්තිඤ්ච, කම්මමාගම්ම පච්චති.

අපායෙ සන්ධිමුද්ධච්ච-හීනා දත්වා පවත්තියං;

සබ්බාපි පඤ්චවොකාරෙ, ද්වාදසාපුඤ්ඤචෙතනා.

සත්තාකුසලපාකානි, විපච්චන්ති යථාරහං;

කාමාවචරපුඤ්ඤානි, කාමෙසුගතියං පන.

සහෙතුකානි පාකානි, පටිසන්ධිපවත්තියං;

ජනෙන්ති පඤ්චවොකාරෙ, අහෙතුපි යථාරහං.

තිහෙතුපුඤ්ඤමුක්කට්ඨං, පටිසන්ධිං තිහෙතුකං;

දත්වා සොළස පාකානි, පවත්තෙ තු විපච්චති.

තිහෙතුකොමකුක්කට්ඨං, ද්විහෙතු ච ද්විහෙතුකං;

සන්ධිං දෙති පවත්තෙ තු, තිහෙතුකවිවජ්ජිතං.

ද්විහෙතුකොමකං පුඤ්ඤං, පටිසන්ධිමහෙතුකං;

දත්වාහෙතුකපාකානි, පවත්තෙ තු විපච්චති.

අසඞ්ඛාරං සසඞ්ඛාර-විපාකානි න පච්චති;

සසඞ්ඛාරමසඞ්ඛාර-විපාකානීති කෙචන.

පරිත්තං ¶ පඨමජ්ඣානං, මජ්ඣිමඤ්ච පණීතකං;

භාවෙත්වා ජායරෙ බ්රහ්ම-පාරිසජ්ජාදි තීසුපි.

තථෙව දුතියජ්ඣානං, තතියඤ්ච යථාක්කමං;

භාවෙත්වා ජායරෙ ඣානං, පරිත්තාභාදි තීසුපි.

තථා චතුත්ථං තිවිධං, භාවෙත්වාන සමාහිතා;

පරිත්තසුභාදිකෙසු, තීසු ජායන්ති යොගිනො.

පඤ්චමං ¶ පන භාවෙත්වා, හොන්ති වෙහප්ඵලූපගා;

සඤ්ඤාවිරාගං භාවෙත්වා, අසඤ්ඤීසූපපජ්ජරෙ.

සුද්ධාවාසෙසු ජායන්ති, අනාගාමිකපුග්ගලා;

ආරුප්පානි තු භාවෙත්වා, ආරුප්පෙසු යථාක්කමං.

එවං මහග්ගතං පුඤ්ඤං, යථාභූමිවවත්ථිතං;

ජනෙති සදිසං පාකං, පටිසන්ධිපවත්තියං.

ලොකුත්තරානි පුඤ්ඤානි, උප්පන්නානන්තරං පන;

සමාපත්තික්ඛණෙ චෙව, ජනෙන්ති සදිසං ඵලං.

මහග්ගතානන්තරියං, පරිපක්කසභාවතො;

අනන්තරභවාතීතං, කාලාතීතං න පච්චති.

සුඛුමාලසභාවා ච, සුඛුමත්තා මහග්ගතා;

සන්තානෙ න විපච්චන්ති, පටිපක්ඛෙහි දූසිතෙ.

සමානාසෙවනෙ ලද්ධෙ, විජ්ජමානෙ මහබ්බලෙ;

අලද්ධා තාදිසං හෙතුං, අභිඤ්ඤා න විපච්චති.

සකං භූමිමතීතානං, න විපච්චතානුත්තරං;

කම්මන්තරස්සධිට්ඨානා, සන්තානස්සෙති දීපිතං.

ඉති තෙත්තිංස කම්මානි, පාකා ඡත්තිංස භාසිතා;

චිත්තුප්පාදා ක්රියා සෙසා, ක්රියාමත්තප්පවත්තිතො.

චිත්තුප්පාදවසෙනෙවමෙකූනනවුතීවිධා ¶ ;

තෙපඤ්ඤාස සභාවෙන, චිත්තචෙතසිකා මතා.

ඉති චිත්තං චෙතසිකං, නිබ්බානන්ති නරුත්තරො;

නාමං තිධා පකාසෙසි, චක්ඛුමා වදතං වරො.

ඉති කම්මවිපාකපණ්ඩිතා, මිතකම්මවිපාකසාසනෙ;

හිතකම්මවිපාකපාරගූ, චතුකම්මවිපාකමබ්රවුං.

යත්ථායං ¶ පරමත්ථවත්ථුනියමෙ තුල්යෙන බාහුල්යතො,

අත්ථානත්ථවිචාරණං පති ජනො සම්මොහමාපාදිතො;

බුද්ධො බොධිතලෙ යමාහ සුගතො ගන්ත්වාන දෙවාලයං,

ස්වායං කම්මවිපාකනිච්ඡයනයො සඞ්ඛෙපතො දීපිතො.

ඉති නාමරූපපරිච්ඡෙදෙ කම්මවිභාගො නාම

ඉති පඤ්චපරිච්ඡෙද-පරිච්ඡින්නත්ථසඞ්ගහං;

නාමධම්මමසෙසෙන, විභාවෙත්වා සභාවතො.

සප්පභෙදං පවක්ඛාමි, රූපධම්මමිතො පරං;

භූතොපාදායභෙදෙන, දුවිධම්පි පකාසිතං.

උද්දෙසලක්ඛණාදීහි, විභාගජනකා තථා;

කලාපුප්පත්තිතො චාපි, යථානුක්කමතො කථං?

රුප්පතීති ¶ භවෙ රූපවිකාරප්පච්චයෙසති;

රූපරූපං තථා රූපපරියාපන්නතොපරං.

භූතරූපං තු පථවී, ආපො තෙජො තථාපරො;

වායො ච භවතූපාදාරූපමෙත්ථාති භාසිතං.

භූතරූපමුපාදාය ¶ , පවත්තති න චඤ්ඤථා;

ඉච්චුපාදායරූපන්ති, රූපං සෙසමුදීරිතං.

චක්ඛු සොතඤ්ච ඝානඤ්ච, ජිව්හා කායොති පඤ්චධා;

පසාදරූපමක්ඛාතං, නොපසාදං පනෙතරං.

රූපසද්දගන්ධරසා, ඵොට්ඨබ්බමිති පඤ්චධා;

රූපං පසාදවිසයං, පසාදො ගොචරංපරං.

ඉත්ථත්තං පුරිසත්තඤ්ච, භාවරූපමුදීරිතං;

ජීවිතින්ද්රියරූපන්ති, උපාදින්නපවත්තිකං.

වත්ථුරූපං තු හදයං, යං ධාතුද්වයනිස්සයං;

කබළීකාරමාහාරරූපමිච්චාහු පණ්ඩිතා.

රූපධම්මසභාවත්තා, රූපන්ති පරිදීපිතං;

ඉච්චෙවමට්ඨාරසධා, රූපරූපමුදීරිතං.

අනිප්ඵන්නසභාවත්තා, රූපාකාරොපලක්ඛිතං;

අනිප්ඵන්නං නාම රූපං, දසධා පරිදීපිතං.

රූපප්පරිච්ඡෙදං රූපමිච්චාකාසො පකාසිතො;

කායබ්බචීවිඤ්ඤත්තිකං, ද්වයං විඤ්ඤත්තිරූපකං.

ලහුතා මුදුතා කම්ම-ඤ්ඤතා විඤ්ඤත්තියා සහ;

විකාරරූපමිච්චාහු, පඤ්චධා ච විභාවිනො.

උපචයො සන්තති ච, ජරතානිච්චතාති ච;

චතුධා ලක්ඛණරූපං, රූපකණ්ඩෙ විභාවිතං.

ඉච්චෙවමට්ඨවීසතිවිධානිපි ¶ විචක්ඛණො;

රූපානි ලක්ඛණාදීහි, විභාවෙය්ය යථාක්කමං.

ඛරතා පථවීධාතු, සායං කක්ඛළලක්ඛණා;

කලාපාධිට්ඨානරසා, පටිග්ගාහොති ගය්හති.

ආබන්ධනමාපොධාතු, සා පග්ඝරණලක්ඛණා;

කලාපාබන්ධනරසා, සඞ්ගහත්තෙන ගය්හති.

තෙජනත්තං ¶ තෙජොධාතු, සායමුණ්හත්තලක්ඛණා;

පාචනරසා මද්දවා-නුප්පාදනන්ති ගය්හති.

වායොධාතු වායනත්තං, සා විත්ථම්භනලක්ඛණා;

සමීරණරසාභිනි-හාරභාවෙන ගය්හති.

සබ්බත්ථාවිනිභුත්තාපි, අසම්මිස්සිතලක්ඛණා;

තංතංභාවසමුස්සන්නසම්භාරෙසුපලක්ඛිතා.

අඤ්ඤමඤ්ඤෙනුපත්ථද්ධා, සෙසරූපස්ස නිස්සයා;

චතුද්ධෙවං කලාපෙසු, මහාභූතා පවත්තරෙ.

චක්ඛු සම්භාරචක්ඛුම්හි, සත්තක්ඛිපටලොචිතෙ;

කණ්හමණ්ඩලමජ්ඣම්හි, පසාදොති පවුච්චති.

යෙන චක්ඛුපසාදෙන, රූපානි අනුපස්සති;

පරිත්තං සුඛුමං චෙතං, ඌකාසිරසමූපමං.

අන්තො අජපදට්ඨානෙ, ඝානං ඝානබිලෙ ඨිතං;

ජිව්හා ජිව්හාය මජ්ඣම්හි, උප්පලාකාරසන්නිභෙ.

ඉච්චෙවං ¶ පන චත්තාරො, තංතංදෙසවවත්ථිතා;

කායප්පසාදො කායම්හි, උපාදින්නෙති පඤ්චධා.

කප්පාසපටලස්නෙහ-සන්නිභා භූතනිස්සිතා;

පසාදා ජීවිතාරක්ඛා, රූපාදිපරිවාරිතා.

ධීතා රාජකුමාරාව, කලාපන්තරවුත්තිනො;

ද්වාරභූතාව පච්චෙකං, පඤ්චවිඤ්ඤාණවීථියා.

රූපාදාභිඝාතාරහභූතානං වා යථාක්කමං;

දට්ඨුකාමනිදානාදිකම්මභූතානමෙව වා.

පසාදලක්ඛණා ¶ රූපා-දාවිඤ්ජනරසා තථා;

පඤ්චවිඤ්ඤාණයුගළං, ද්වාරභාවෙන ගය්හරෙ.

රූපං නිභාසො භූතානං, සද්දො නිග්ඝොසනං තථා;

ගන්ධොව ගන්ධනං තත්ථ, රසො ච රසනීයතා.

ඉච්චෙවං පන චත්තාරො, ගොචරා භූතනිස්සිතා;

භූතත්තයඤ්ච ඵොට්ඨබ්බමාපොධාතුවිවජ්ජිතං.

සද්දො අනියතො තත්ථ, තදඤ්ඤො සහවුත්තිනො;

තංතංසභාවභෙදෙන, තංතංද්වාරොපලක්ඛිතො.

පඤ්චෙව පඤ්චවිඤ්ඤාණවීථියා විසයා මතා;

චක්ඛාදිපටිහනනලක්ඛණාව යථාක්කමං.

පඤ්චවිඤ්ඤාණයුගළාලම්බභාවරසා තථා;

පඤ්චවිඤ්ඤාණයුගළං, ගොචරත්තෙන ගය්හරෙ.

ඉත්ථින්ද්රියං පනිත්ථත්තමිත්ථිභාවොති භාසිතො;

පුරිසත්තං තථා භාවො, පුරිසින්ද්රියනාමකො.

තං ද්වයං පනුපාදින්නකායෙ සබ්බත්ථ ලබ්භති;

කලාපන්තරභින්නඤ්ච, භින්නසන්තානවුත්ති ච.

වසෙ ¶ වත්තෙති ලිඞ්ගාන-මිත්ථිපුම්භාවලක්ඛණං;

ඉත්ථීති ච පුරිසොති, පකාසනරසං තථා.

ඉත්ථීනං පුරිසානඤ්ච, ලිඞ්ගස්ස ච යථාක්කමං;

නිමිත්තකුත්තාකප්පානං, කාරණත්තෙන ගය්හති.

සත්තා මරන්ති නාසෙන, යස්ස පාණන්ති වුත්තියා;

සජීවමතකායානං, භෙදො යෙනොපලක්ඛිතො.

තදෙතං කම්මජාතාන-මනුපාලනලක්ඛණං;

ජීවිතං ජීවනරසං, ආයුබද්ධොති ගය්හති.

මනොධාතුයා ච තථා, මනොවිඤ්ඤාණධාතුයා;

නිස්සයලක්ඛණං වත්ථු-රූපං හදයසම්මතං.

සමාධානරසං ¶ තාස-මුබ්බාහත්තෙන ගය්හති;

යස්මිං කුප්පිතකාලම්හි, වික්ඛිත්තා හොන්ති පාණිනො.

කායො යස්සානුසාරෙන, චිත්තක්ඛෙපෙන ඛිජ්ජති;

යස්මිං නිරුද්ධෙ විඤ්ඤාණ-සොතොපි ච නිරුජ්ඣති.

යං නිස්සාය පතිට්ඨාති, පටිසන්ධි භවන්තරෙ;

තදෙතං කම්මසම්භූතං, පඤ්චවොකාරභූමියං.

මජ්ඣෙ හදයකොසම්හි, අඩ්ඪපසතලොහිතෙ;

භූතරූපමුපාදාය, චක්ඛාදි විය වත්තති.

කබළීකාරො ආහාරො, රූපාහරණලක්ඛණො;

කායානුයාපනරසො, උපත්ථම්භොති ගය්හති.

ඔජාය යාය යාපෙන්ති, ආහාරස්නෙහසත්තියා;

පාණිනො කාමලොකම්හි, සායමෙවං පවුච්චති.

ආකාසධාතු රූපානං, පරියොසානලක්ඛණා;

පරිච්ඡෙදරසා රූපමරියාදොති ගය්හති.

සලක්ඛණපරිච්ඡින්නරූපධම්මපරිග්ගහෙ ¶ ;

යොගීනමුපකාරාය, යං දෙසෙසි දයාපරො.

පරිච්ඡින්නසභාවානං, කලාපානං යථාරහං;

පරියන්තානමෙවෙස, තදාකාරො පවුච්චති.

ගමනාදිවචීඝොසපවත්තම්හි යථාක්කමං;

වායොපථවිධාතූනං, යො විකාරො සමත්ථතා.

සහජොපාදින්නකානං, ක්රියාවාචාපවත්තියා;

විප්ඵන්දඝට්ටනාහෙතු, චිත්තානුපරිවත්තකො.

ස විකාරවිසෙසොයං, විඤ්ඤත්තීති පකාසිතො;

විඤ්ඤාපෙතීති කායෙන, වාචාය ච විචින්තිතං.

වායොපථවාධිකානං, භූතානමිති කෙචන;

පවුත්තා තාදිනා කාය-පරිග්ගහසුඛාය යා.

ලොකෙ පපඤ්චා වත්තන්ති, බහුධා යාය නිම්මිතා;

කප්පෙන්ති කායමත්තානං, බාලා යාය ච වඤ්චිතා.

සායං කායවචීකම්ම-ද්වාරභාවෙන ලක්ඛිතා;

බ්යාපාරඝට්ටනාහෙතු-විකාරාකාරලක්ඛණා.

කායවාචාඅධිප්පාය-පකාසනරසා තථා;

කායවිප්ඵන්දඝට්ටන-හෙතුභාවෙන ගය්හති.

ලහුතා පන රූපානං, අදන්ධාකාරලක්ඛණා;

අවිත්ථානරසා සල්ල-හුකවුත්තීති ගය්හති.

මුදුතාපි ¶ ච රූපානං, කක්ඛළාභාවලක්ඛණා;

කිච්චාවිරුජ්ඣනරසා, අනුකුල්යන්ති ගය්හති.

කම්මඤ්ඤතා ච රූපානං, අලංකිච්චස්ස ලක්ඛණා;

පවත්තිසම්පත්තිරසා, යොග්ගභාවොති ගය්හති.

සප්පායමුතුමාහාරං, ලද්ධා චිත්තමනාමයං;

ලහූ මුදු ච කම්මඤ්ඤං, යදා රූපං පවත්තති.

තථා පවත්තරූපස්ස, පවත්තාකාරභෙදිතං;

ලහුතාදිත්තයම්පෙතං, සහවුත්ති තදා භවෙ.

සප්පායපටිවෙධාය, පටිපත්තුපකාරිකා;

සාකාරා රූපසම්පත්ති, පඤ්ඤත්තෙවං මහෙසිනා.

රූපස්සොපචයො නාම, රූපස්සාචයලක්ඛණො;

රූපුම්මුජ්ජාපනරසො, පාරිපූරීති ගය්හති.

පවත්තිලක්ඛණා රූප-සන්තතීති පකාසිතා;

අනුප්පබන්ධනරසා, අවිච්ඡෙදොති ගය්හති.

රූපමාචයරූපෙන ¶ , ජායතිච්චුපරූපරි;

පෙක්ඛතොපචායාකාරා, ජාති ගය්හති යොගිනා.

අනුප්පබන්ධාකාරෙන, ජායතීති සමෙක්ඛතො;

තදායං සන්තතාකාරා, සමුපට්ඨාසි චෙතසි.

එවමාභොගභෙදෙන, ජාතිරූපං ද්විධා කතං;

අත්ථූපලද්ධිභාවෙන, ජායන්තං වාථ කෙවලං.

රූපවිවිත්තමොකාසං, පුරක්ඛත්තෙන චීයති;

අභාවා පන භාවාය, පවත්තමිති සන්තති.

එවමාකාරභෙදාපි, සබ්බාකාරවරාකරො;

ජාතිරූපං ද්විධාකාසි, ජාතිරූපවිරොචනො.

ජරතා ¶ කාලහරණං, රූපානං පාකලක්ඛණා;

නවතාපායනරසා, පුරාණත්තන්ති ගය්හති.

අන්තිමක්ඛණසම්පත්ති, පරිභිජ්ජනලක්ඛණා;

අනිච්චතා හරණරසා, ඛයභාවෙන ගය්හති.

ඉති ලක්ඛණරූපං තු, තිවිධං භින්නකාලිකං;

සභාවරූපධම්මෙසු, තංතංකාලොපලක්ඛිතං.

යෙන ලක්ඛීයති රූපං, භින්නාකාරං ඛණෙ ඛණෙ;

විපස්සනානයත්ථාය, තමිච්චාහ තථාගතො.

ඉච්චෙවං සපරිච්ඡෙදා, සවිකාරා සලක්ඛණා;

අකිච්ඡා පටිවෙධාය, දයාපන්නෙන තාදිනා.

රූපධම්මා සභාවෙන, විජ්ජමානාති භාසිතා;

අජ්ඣත්තිකාදිභෙදෙන, බහුධා භිජ්ජරෙ කථං;

ද්වාරභූතා පවත්තෙන්ති, චිත්තමත්තාති කප්පිතං;

රූපමජ්ඣත්තිකං තස්මා, පසාදා බාහිරංපරං.

වණ්ණො ¶ ගන්ධො රසොජා ච, භූතරූපඤ්ච භාසිතං;

අවිනිබ්භොගරූපං තු, විනිබ්භොගං පනෙතරං.

සත්තවිඤ්ඤාණධාතූනං, නිස්සයත්තා යථාරහං;

පසාදා හදයඤ්චෙව, වත්ථුනා වත්ථු දෙසිතං.

පඤ්චවිඤ්ඤාණුපාදින්න-ලිඞ්ගාදි ච පවත්තිතො;

පසාදා ජීවිතං භාවා, චෙන්ද්රියං නෙන්ද්රියංපරං.

පඤ්චවිඤ්ඤාණකම්මානං, පවත්තිමුඛභාවතො;

ද්වාරං පසාදවිඤ්ඤත්ති-පරමද්වාරමීරිතං.

පටිහඤ්ඤන්තඤ්ඤමඤ්ඤං, පසාදවිසයා පන;

තස්මා සප්පටිඝං නාම, රූපමප්පටිඝංපරං.

ද්වාරාලම්බණභාවෙන ¶ , සභාවෙනෙව පාකටා;

තෙ එවොළාරිකං තස්මා, සෙසං සුඛුමමීරිතං.

ඔළාරිකසභාවෙන, පරිග්ගහසුඛා තහිං;

තෙ එව සන්තිකෙරූපං, දූරෙරූපං පනෙතරං.

තණ්හාදිට්ඨීහුපෙතෙන, කම්මුනාදින්නභාවතො;

කම්මජාතමුපාදින්නං, අනුපාදින්නකංපරං.

චක්ඛුනා දිස්සමානත්තා, සනිදස්සනනාමකං;

රූපමෙව තතො සෙස-මනිදස්සනමබ්රවුං.

සනිදස්සනරූපඤ්ච, රූපං සප්පටිඝං තථා;

අනිදස්සනමඤ්ඤං තු, ථූලං සප්පටිඝං මතං.

අනිදස්සනරූපඤ්ච, සෙසං අප්පටිඝං තථා;

රූපං තිවිධමිච්චෙවං, විභජන්ති විචක්ඛණා.

අප්පත්තගොචරග්ගාහිරූපං චක්ඛාදිකං ද්වයං;

සම්පත්තග්ගාහි ඝානාදි-ත්තයමග්ගාහිකං රූපං.

දිට්ඨං රූපං සුතං සද්දො, මුතං ගන්ධාදිකත්තයං;

විඤ්ඤාණෙනෙව ඤෙය්යත්තා, විඤ්ඤාතමපරං භවෙ.

හදයං ¶ වත්ථුමෙවෙත්ථ, ද්වාරං විඤ්ඤත්තිකද්වයං;

පසාදා වත්ථු ච ද්වාරං, අඤ්ඤං තුභයවජ්ජිතං.

භෙදිත්වා රූපමිච්චෙවං, තස්සෙව පුන පණ්ඩිතො;

සමුට්ඨානජනකෙහි, විභාවෙය්ය යථාරහං.

කුසලාකුසලං කම්ම-මතීතං කාමිකං තථා;

රූපාවචරමිච්චෙවං, පඤ්චවීසතිධා ඨිතං.

පටිසන්ධිමුපාදාය, සඤ්ජනෙති ඛණෙ ඛණෙ;

කාමරූපෙසු රූපානි, කම්මජානි යථාරහං.

ජායන්තං ¶ පඤ්චවිඤ්ඤාණ-පාකාරුප්පවිවජ්ජිතං;

භවඞ්ගාදිමුපාදාය, සමුප්පාදෙති මානසං.

අජ්ඣත්තං පන චත්තාරො, බාහිරො තුපලබ්භති;

සබ්බෙ කාමභවෙ රූපෙ, ආහාරො න සමීරිතො.

පවත්තෙ හොන්ති චත්තාරො, කම්මමෙවොපපත්තියං;

ජීවමානස්ස සබ්බෙපි, මතස්සොතු සියා න වා.

කම්මං චිත්තොතුමාහාර-මිච්චෙවං පන පණ්ඩිතා;

රූපානං ජනකත්තෙන, පච්චයාති පකාසයුං.

හදයින්ද්රියරූපානි, කම්මජානෙව චිත්තජං;

විඤ්ඤත්තිද්වයමීරෙන්ති, සද්දො චිත්තොතුජො මතො.

චිත්තොතුකබළීකාර-සම්භූතා ලහුතාදයො;

කම්මචිත්තොතුකාහාර-ජානි සෙසානි දීපයෙ.

ජායමානාදිරූපානං, සභාවත්තා හි කෙවලං;

ලක්ඛණානි න ජායන්ති, කෙහිචීති පකාසිතං.

යදිජාතාදයො ¶ තෙස-මවස්සං තංසභාවතා;

තෙසඤ්ච ලක්ඛණානන්ති, අනවත්ථා භවිස්සති.

අට්ඨාරස පන්නරස, තෙරස ද්වාදසාති ච;

කම්මචිත්තොතුකාහාර-ජානි හොන්ති යථාක්කමං.

කලාපානි යථායොගං, තානි සඞ්ගය්හ පණ්ඩිතා;

නව ඡ චතුරො ද්වෙති, එකවීසති භාවයුං.

ජීවිතඤ්චාවිනිබ්භොග-රූපඤ්ච ¶ , සහවුත්තිතො;

සඞ්ගය්හ චක්ඛුදසකං, චක්ඛුමාදාය භාසිතං.

තථා සොතඤ්ච ඝානඤ්ච, ජිව්හං කායං යථාක්කමං;

ඉත්ථිභාවඤ්ච පුම්භාවං, වත්ථුමාදාය දීපයෙ.

අවිනිබ්භොගරූපෙන, ජීවිතනවකං භවෙ;

ඉච්චෙවං කම්මජා නාම, කලාපා නවධා ඨිතා.

අවිනිබ්භොගරූපඤ්ච, සුද්ධට්ඨකමුදීරිතං;

කායවිඤ්ඤත්තියා සද්ධිං, නවකන්ති පවුච්චති.

වචීවිඤ්ඤත්තිසද්දෙහි, දසකං භාසිතං තථා;

ලහුතාදෙකාදසකං, ලහුතාදීහි තීහිපි.

කායවිඤ්ඤත්තිලහුතා-දීහි ද්වාදසකං මතං;

වචීවිඤ්ඤත්තිලහුතා-දීහි තෙරසකං තථා.

ගහෙත්වාකාරභෙදඤ්ච, තංතංකාලොපලක්ඛිතං;

ඉති චිත්තසමුට්ඨානා, ඡ කලාපාති භාසිතා.

සුද්ධට්ඨකං තු පඨමං, සද්දෙන නවකං මතං;

ලහුතාදෙකාදසකං, ලහුතාදිසමායුතං.

සද්දෙන ලහුතාදීහි, තථා ද්වාදසකං භවෙ;

කලාපා උතුසම්භූතා, චතුද්ධෙවං පකාසිතා.

සුද්ධට්ඨකඤ්ච ලහුතා-දෙකාදසකමිච්චපි;

කලාපාහාරසම්භූතා, දුවිධාව විභාවිතා.

කලාපානං ¶ පරිච්ඡෙද-ලක්ඛණත්තා විචක්ඛණා;

න කලාපඞ්ගමිච්චාහු, ආකාසං ලක්ඛණානි ච.

ඉච්චෙවං චතුසම්භූතා, කලාපා එකවීසති;

සබ්බෙ ලබ්භන්ති අජ්ඣත්තං, බාහිරොතුසමුට්ඨිතා.

අට්ඨකං ¶ සද්දනවක-මිති ද්වෙධාව භාසිතා;

මතකායෙපි තෙ එව, සියුමිච්චාහු පණ්ඩිතා.

කාමෙ සබ්බෙපි ලබ්භන්ති, සභාවානං යථාරහං;

සම්පුණ්ණායතනානං තු, පවත්තෙ චතුසම්භවා.

දසකානෙව සබ්බානි, කම්මජානෙව ජාතියං;

චක්ඛුසොතඝානභාව-දසකානි න වා සියුං.

වත්ථුකායදසකානි, සභාවදසකානි වා;

ගබ්භසෙය්යකසත්තානං, තතො සෙසානි සම්භවා.

ඉච්චෙවං චතුසම්භූතා, රූපසන්තති කාමිනං;

දීපජාලාව සම්බන්ධා, යාවජීවං පවත්තති.

ආයුනො වාථ කම්මස්ස, ඛයෙනොභින්නමෙව වා;

අඤ්ඤෙන වා මරන්තාන-මුපච්ඡෙදකකම්මුනා.

සත්තරසචිත්තක්ඛණමායු රූපානමීරිතං;

සත්තරසමචිත්තස්ස, චුතිචිත්තොපරී තතො.

ඨිතිකාලමුපාදාය, කම්මජං න පරං භවෙ;

තතො භිජ්ජතුපාදින්නං, චිත්තජාහාරජං තතො.

ඉච්චෙවං මතසත්තානං, පුනදෙව භවන්තරෙ;

පටිසන්ධිමුපාදාය, තථා රූපං පවත්තති.

ඝානජිව්හාකායභාවදසකාහාරජං ¶ පන;

රූපං රූපභවෙ නත්ථි, පටිසන්ධිපවත්තියං.

තත්ථ ¶ ගන්ධරසොජා ච, න ලබ්භන්තීති කෙචන;

කලාපා ච ගණෙතබ්බා, තත්ථෙතං රූපවජ්ජිතා.

ඨිතික්ඛණඤ්ච චිත්තස්ස, තෙ එව පටිසෙධයුං;

චිත්තභඞ්ගක්ඛණෙ රූප-සමුප්පත්තිඤ්ච වාරයුං.

චක්ඛුසොතවත්ථුසද්දචිත්තජම්පි අසඤ්ඤිසු;

අරූපෙ පන රූපානි, සබ්බථාපි න ලබ්භරෙ.

ඉත්ථං පනෙත්ථ විමලෙන විභාවනත්ථං,

ධම්මං සුධම්මමුපගම්ම සුරාධිවාසං;

වුත්තං පවුත්තමභිධම්මනයෙ මයාපි.

රූපවිභාගමිමං සුවිභත්තං, රූපයතො පන චෙතසි නිච්චං;

රූපසමිද්ධජිනෙරිතධම්මෙ, රූපවතී අභිවඩ්ඪති පඤ්ඤා.

ඉති නාමරූපපරිච්ඡෙදෙ රූපවිභාගො නාම

චතුපඤ්ඤාස ධම්මා හි, නාමනාමෙන භාසිතා;

අට්ඨාරසවිධා වුත්තා, රූපධම්මාති සබ්බථා.

අභිඤ්ඤෙය්යා සභාවෙන, ද්වාසත්තති සමීරිතා;

සච්චිකට්ඨපරමත්ථා, වත්ථුධම්මා සලක්ඛණා.

තෙසං ¶ ¶ දානි පවක්ඛාමි, සබ්බසඞ්ගාහිකං නයං;

ආභිධම්මිකභික්ඛූනං, හත්ථසාරමනුත්තරං.

දුකා තිකා ච ඛන්ධායතනතො ධාතුසච්චතො;

පටිච්චසමුප්පාදා ච, පච්චයා ච සමඤ්ඤතො.

පච්චයො එව නිබ්බානමපච්චයමසඞ්ඛතං;

අසඞ්ඛාරමනුප්පාදං, සස්සතං නිච්චලක්ඛණං.

පච්චයා චෙව සඞ්ඛාරා, සඞ්ඛතා ච තතොපරෙ;

උප්පාදවයධම්මා ච, පච්චයට්ඨිතිකා තථා.

නිබ්බානං රූපධම්මා ච, විප්පයුත්තාව කෙවලං;

ආරම්මණා එව නාම, නාලම්බන්ති හි කිඤ්චිපි.

එකුප්පාදනිරොධා ච, එකාලම්බණවත්ථුකා;

සංසට්ඨා සම්පයුත්තා ච, සහජාතා යථාරහං.

අඤ්ඤමඤ්ඤෙනුපත්ථද්ධා, සබ්බත්ථ සහවුත්තිනො;

සාරම්මණාරම්මණා ච, චිත්තචෙතසිකා මතා.

විපස්සනාය භූමීති, තත්ථ තෙභූමකා මතා;

ලොකියා පරියාපන්නා, වට්ටධම්මා සඋත්තරා.

සක්කායධම්මා සභයා, තීරමොරිමනාමකං;

සංයොජනියා සමලා, තථා නීවරණීයකා.

සංක්ලෙසිකා පරාමට්ඨා, උපාදානීයසාසවා;

ඔඝනීයා යොගනීයා, ගන්ථනීයාති භාසිතා.

අඤ්ඤෙ අපරියාපන්නා, විවට්ටා චාවිපස්සියා;

ලොකුත්තරානුත්තරා ච, නොසංයොජනියාදයො.

කම්මජාතා ¶ උපාදින්නා, නාම වුච්චන්ති සාසවා;

අනුපාදින්නකා නාම, තතො සෙසා පවුච්චරෙ.

ධම්මා සප්පටිභාගාති, කුසලාකුසලා මතා;

අප්පටිභාගධම්මාති, තදඤ්ඤෙ පරිදීපයෙ.

සරණා ¶ ච පහාතබ්බා, ද්වාදසාකුසලා පන;

තදඤ්ඤෙ අරණා නාම, පහාතබ්බා න කෙහිචි.

රූපිනො රූපධම්මා ච, නාමධම්මා අරූපිනො;

එවමාදිප්පභෙදෙන, ද්විධා භෙදං විභාවයෙ.

බාලා ධම්මා තපනීයා, කණ්හා ච කටුකප්ඵලා;

අසෙවිතබ්බා සාවජ්ජා, ද්වාදසාකුසලා මතා.

පණ්ඩිතා චාතපනීයා, සුක්කා ච සුඛදායකා;

සෙවිතබ්බානවජ්ජා ච, කුසලා එකවීසති.

ක්රියා විපාකා රූපඤ්ච, නිබ්බානන්ති චතුබ්බිධා;

වුත්තා අබ්යාකතා නාම, ධම්මා තබ්බිපරීතතො.

හීනා ධම්මා පරිත්තා ච, කාමාවචරභූමිකා;

රූපාරූපා පවුච්චන්ති, මජ්ඣිමා ච මහග්ගතා.

අප්පමාණා පණීතා ච, ධම්මා ලොකුත්තරා මතා;

සංකිලිට්ඨසංක්ලෙසිකා, ද්වාදසාකුසලා තථා.

අසංකිලිට්ඨසංක්ලෙසිකා, ධම්මා තෙභූමකාපරෙ;

අසංක්ලිට්ඨාසංක්ලෙසිකා, නව ලොකුත්තරා සියුං.

විපාකා තෙ පවුච්චන්ති, විපාකා චතුභූමකා;

විපාකධම්මා නාමාති, කුසලාකුසලා මතා.

ක්රියා රූපඤ්ච නිබ්බානං, න පාකං න තු පච්චති;

ආචයගාමිනො ධම්මා, පුඤ්ඤාපුඤ්ඤාව සාසවා.

වුත්තාපචයගාමිනො ¶ , කුසලානුත්තරා පන;

ක්රියා රූපඤ්ච නිබ්බානං, පාකා චොභයවජ්ජිතා.

පඨමානුත්තරො මග්ගො, දස්සනං භාවනාපරෙ;

තදඤ්ඤෙ ද්වයනිම්මුත්තා, සබ්බෙපි පරමත්ථතො.

සත්ත ලොකුත්තරා හෙට්ඨා, වුත්තා සෙක්ඛාති තාදිනා;

අරහත්තඵලමෙව, අසෙක්ඛන්ති පකාසිතං.

ලොකියාපි ¶ ච නිබ්බානං, භාසිතොභයවජ්ජිතා;

එවමාදිප්පකාරෙහි, තිවිධාති විභාවයෙ.

අතීතානාගතං රූපං, පච්චුප්පන්නමථාපරං;

අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා, සුඛුමොළාරිකං තථා.

හීනං පණීතං යං දූරෙ, සන්තිකෙ වා තදෙකතො;

සබ්බං රූපං සමොධාය, රූපක්ඛන්ධොති වුච්චති.

තථෙව වෙදනාක්ඛන්ධො, නාම යා කාචි වෙදනා;

සඤ්ඤාක්ඛන්ධොති සඤ්ඤා ච, රාසිභාවෙන භාසිතා.

වට්ටධම්මෙසු අස්සාදං, තදස්සාදොපසෙවනං;

විනිභුජ්ජ නිදස්සෙතුං, ඛන්ධද්වයමුදාහටං.

විවාදමූලසංසාර-කමහෙතුනිදස්සනං;

සන්ධාය වෙදනා සඤ්ඤා, කතා නානාති කෙචන.

චිත්තසංසට්ඨධම්මානං, චෙතනාමුඛතො පන;

සඞ්ඛාරක්ඛන්ධනාමෙන, ධම්මා චෙතසිකා මතා.

සබ්බභෙදං තථා චිත්තං, විඤ්ඤාණක්ඛන්ධ සම්මතං;

භෙදාභාවෙන නිබ්බානං, ඛන්ධසඞ්ගහනිස්සටං.

ආලම්බනීයභාවෙන, උපාදානොපකාරතො;

පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධාති, ලොකුත්තරවිවජ්ජිතා.

යථා ¶ ථූලං හිතත්ථාය, පරිග්ගාහකයොගිනං;

ධම්මා තෙභූමකා එක-භූමිභාවාය දෙසිතා.

භාජනං භොජනං තස්ස, බ්යඤ්ජනං භොජකො තථා;

භුඤ්ජිතා චාති පඤ්චෙතෙ, උපමෙන්ති යථාක්කමං.

ගිලානසාලා ගෙලඤ්ඤං, අසප්පායොපසෙවනා;

සමුට්ඨානං ගිලානොති, උපමෙන්ති ච පණ්ඩිතා.

චාරකො කාරණං තත්ථ, අපරාධො ච කාරකො;

අපරාධකතො චොරො, ඉති චොපමිතා පුන.

නිච්චාධිපීළනට්ඨෙන ¶ , භාරාති පරිදීපිතා;

ක්ලෙසදුක්ඛමුඛෙනෙතෙ, ඛාදකා ච නිරන්තරං.

අනත්ථාවහිතා නිච්චමුක්ඛිත්තාසිකවෙරිනො;

මච්චුමාරාභිධෙය්යත්තා, වධකාති ච භාසිතා.

විමද්දාසහනං රූපං, ඵෙණපිණ්ඩංව දුබ්බලං;

මුහුත්තරමණීයත්තා, වෙදනා බුබ්බුළූපමා.

මරීචිකූපමා සඤ්ඤා, විපල්ලාසකභාවතො;

සඞ්ඛාරාපි ච නිස්සාරා, කදලික්ඛන්ධසාදිසා.

නානප්පකාරං චින්තෙන්තං, නානාක්ලෙසවිමොහිතං;

පලම්භතීති විඤ්ඤාණං, මායාසමමුදීරිතං.

ඉච්චෙවං පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා ඛන්ධා ච කෙවලං;

පඤ්චක්ඛන්ධාති නාමෙන, දෙසිතාති විභාවයෙ.

අජ්ඣත්තඤ්ච බහිද්ධා ච, විඤ්ඤාණුප්පත්තිකාරණං;

ද්වාරාලම්බණභෙදෙන, ද්වෙධායතනමීරිතං.

චක්ඛාදජ්ඣත්තිකං තත්ථ, ඡද්වාරායතනං භවෙ;

බාහිරායතනං නාම, තථා රූපාදිගොචරං.

ඉති ¶ වීථිප්පවත්තානං, ද්වාරාලම්බණසඞ්ගහො;

ආගමෙ අභිධම්මෙ තු, සබ්බථාපි යථාරහං.

තථාහනන්තරාතීතො, ජායමානස්ස පච්ඡතො;

මනො සබ්බොපි සබ්බස්ස, මනස්සායතනං භවෙ.

තථා පුබ්බඞ්ගමට්ඨෙන, සහජානමරූපිනං;

ද්වාරභාවෙන විඤ්ඤාණං, සබ්බමායතනං මතං.

මනායතනමිච්චෙවං, පසාදායතනං තථා;

පඤ්චවිඤ්ඤාණධම්මානං, ඉති ඡද්ධා විභාවයෙ.

පඤ්චප්පසාදවිසයා, පඤ්චායතනසම්මතා;

සෙසං රූපඤ්ච නිබ්බානං, සබ්බෙ චෙතසිකාති ච.

එකූනසට්ඨිධම්මානං ¶ , ධම්මායතනසඞ්ගහො;

ඉති ඡද්ධා පකාසෙන්ති, බාහිරායතනං බුධා.

සුඤ්ඤගාමොව දට්ඨබ්බ-මජ්ඣත්තිකමසාරතො;

ගාමඝාතකචොරාව, තං හනන්තංව බාහිරං.

නාමප්පවත්තිමුළ්හානං, තදුප්පත්තිකකාරණං;

ද්වාදසායතනානීති, වුත්තමිත්ථං මහෙසිනා.

සමත්තා භාවමත්තෙන, ධාරෙන්තීති සලක්ඛණං;

ද්වාරාලම්බතදුප්පන්න-පරියායෙන භෙදිතා.

මනායතනමෙත්ථාහ, සත්ත විඤ්ඤාණධාතුයො;

එකාදස යථාවුත්තා, ඉච්චට්ඨාරස ධාතුයො.

අන්තාදිකා මනොධාතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතුයා;

පවෙසාපගමෙ ද්වාර-පරියායෙන තිට්ඨති.

භෙරීතලදණ්ඩඝොස-සමං ඡක්කං යථාක්කමං;

කට්ඨාරණිපාවකාදි-සමඤ්ච තිවිධං භවෙ.

දුක්ඛං ¶ සමුදයො චෙව, නිරොධො ච තථාපරො;

මග්ගො චාති චතුද්ධාහ, සච්චං සච්චපරක්කමො.

භාරො ච භාරදානඤ්ච, භාරනික්ඛෙපනං තථා;

භාරනික්ඛෙපනූපායො, ඉච්චොපම්මං යථාක්කමං.

රොගො රොගනිදානඤ්ච, රොගවූපසමො තථා;

රොගභෙසජ්ජමිච්චෙව-මුපමාහි ච දීපිතං.

විසරුක්ඛො රුක්ඛමූලං, රුක්ඛච්ඡෙදො තථාපරො;

රුක්ඛච්ඡෙදකසත්ථන්ති, චතුධොපමිතං තථා.

තීරමොරිමසඞ්ඛාතං, මහොඝො පාරිමං තථා;

තදතික්කමුපායොති, උපමෙන්ති ච තං බුධා.

සච්ඡිකත්වාන පච්චක්ඛ-මිච්චොපම්මං යථාක්කමං;

සමාචික්ඛි විමොක්ඛාය, සච්චං තච්ඡනියාමතො.

තථා ¶ හි දුක්ඛං නාබාධං, නාඤ්ඤං දුක්ඛා ච බාධකං;

බාධකත්තනියාමෙන, දුක්ඛසච්චමිතීරිතං.

තං විනා නාඤ්ඤතො දුක්ඛං, න හොති න ච තං තතො;

දුක්ඛහෙතුනියාමෙන, සච්චමාහ විසත්තිකං.

නාඤ්ඤා නිබ්බානතො සන්ති, න ච සන්තං න තං යතො;

සන්තභාවනියාමෙන, නිබ්බානං සච්චමුත්තමං.

නාඤ්ඤං මග්ගාච නිය්යානං, අනිය්යානො න චාපි සො;

තස්මා නිය්යානභාවෙන, මග්ගො සච්චන්ති සම්මතො.

ඉති තච්ඡාවිපල්ලාස-භූතභාවො චතූසුපි;

සච්චට්ඨොති විනිද්දිට්ඨො, දුක්ඛාදීස්වවිසෙසතො.

පීළනට්ඨො සඞ්ඛතට්ඨො, සන්තාපට්ඨො ච භාසිතො;

විපරීණාමට්ඨො චාති, දුක්ඛස්සෙවං චතුබ්බිධා.

ආයූහනා ¶ නිදානා ච, සංයොගා පලිබොධතො;

දුක්ඛස්සමුදයස්සාපි, චතුධත්ථා පකාසිතා.

නිස්සාරණා විවෙකා චා-සඞ්ඛතාමතතො තථා;

අත්ථා දුක්ඛනිරොධස්ස, චතුධාව සමීරිතා.

සච්චිකට්ඨපරමත්ථං, තච්ඡාභිසමයට්ඨතො;

තථත්ථමපි සච්චට්ඨං, පට්ඨපෙන්තෙත්ථ පණ්ඩිතා.

තදෙතං පටිවිජ්ඣන්ති, අරියාව චතුබ්බිධං;

වුත්තමරියසච්චන්ති, තස්මා නාථෙන තං කථං;

ජාති ¶ ජරා ච මරණං, සොකො ච පරිදෙවනා;

දුක්ඛඤ්ච දොමනස්සඤ්ච, උපායාසො තථාපරො.

අප්පියෙහි ච සංයොගො, විප්පයොගො පියෙහි ච;

යම්පි න ලභතිච්ඡන්තො, තම්පි දුක්ඛමිදං මතං.

අපායෙසුපපජ්ජන්තා, චවන්තා දෙවලොකතො;

මනුස්සෙසු ච ජීරන්තා, නානාබ්යසනපීළිතා.

සොචන්තා පරිදෙවන්තා, වෙදෙන්තා දුක්ඛවෙදනං;

දොමනස්සෙහි සන්තත්තා, උපායාසවිඝාතිනො.

අනිට්ඨෙහි අකන්තෙහි, අප්පියෙහි සමායුතා;

සඞ්ඛාරෙහි ච සත්තෙහි, නානානත්ථවිධායිභි.

ඉට්ඨෙහි පියකන්තෙහි, මනාපෙහි වියොජිතා;

සඞ්ඛාරෙහි ච සත්තෙහි, නානාසම්පත්තිදායිභි.

දුක්ඛාපගමමිච්ඡන්තා ¶ , පත්ථයන්තා සුඛාගමං;

අලබ්භනෙය්යධම්මෙසු, පිපාසාතුරමානසා.

කිච්ඡාධිපන්නා කපණා, විප්ඵන්දන්තා රුදම්මුඛා;

තණ්හාදාසා පරාභූතා, භවසංසාරසංකටෙ.

යං තෙභූමකනිස්සන්දං, කටුකං ගාළ්හවෙදනං;

වෙදෙන්ති සංසාරඵලං, තංජාතාදිං විනා කුතො.

තස්මා ජාතාදිභෙදෙහි, බාධමානා භයාවහා;

දුක්ඛා ච දුක්ඛවත්ථු ච, බහුධාපි පපඤ්චිතා.

තෙ සබ්බෙ පඤ්චුපාදාන-ක්ඛන්ධා එව සමාසතො;

දුක්ඛාධිට්ඨානභාවෙන, දුක්ඛතාය නියාමිතා.

තස්මා තෙභූමකා ධම්මා, සබ්බෙ තණ්හාවිවජ්ජිතා;

දුක්ඛසච්චන්ති දෙසෙසි, දෙසනාකුසලො මුනි.

විරාගතෙජාලාභෙන ¶ , තණ්හාස්නෙහසිනෙහිතං;

විසරුක්ඛොව ජාතාදිනානානත්ථඵලොදයං.

නන්දිරාගානුබන්ධෙන, සන්තානමවකඩ්ඪිතං;

පුනබ්භවාභිනිබ්බත්තිභාවෙන පරිවත්තති.

පතිට්ඨිතඤ්ච තත්ථෙතමත්තස්නෙහානුසෙවනං;

ගොචරානුනයාබද්ධං, රාගමුච්ඡාසමොහිතං.

ක්ලෙසරාසිපරික්ලිට්ඨං, බ්යසනොපද්දවාහතං;

දුක්ඛසල්ලසමාවිද්ධං, විහඤ්ඤති නිරන්තරං.

හවෙ විරාගතෙජෙන, විච්ඡින්නෙ සති සබ්බථා;

කෙන බන්ධෙන සන්තාන-මානෙස්සති භවන්තරං.

භවන්තරමසම්පත්තෙ, සන්තානම්හි විවට්ටිතෙ;

කිමධිට්ඨාය ජාතාදිදුක්ඛධම්මා පවත්තරෙ.

තස්මා ¶ මොක්ඛවිපක්ඛෙන, තණ්හාදුක්ඛවිධායිනී;

දුක්ඛසමුදයො නාම, සච්චමිච්චාහ නායකො.

සබ්බදුක්ඛවිනිමුත්තං, සබ්බක්ලෙසවිනිස්සටං;

දුක්ඛනිරොධනාමෙන, සච්චං වුච්චති අච්චුතං.

දුක්ඛඤ්ච පරිජානන්තො, පජහං දුක්ඛසම්භවං;

නිබ්බානං පදමාරබ්භ, භාවනාවීථිමොසටො.

නිය්යානට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සබ්බදුක්ඛවිමුත්තියා;

දුක්ඛනිරොධගාමීති, සච්චං තස්මා තමීරිතං.

චතුසච්චවිනිමුත්තා, සෙසා ලොකුත්තරා මතා;

මග්ගඞ්ගසම්පයුත්තා ච, ඵලධම්මා ච සබ්බථා.

ඉත්ථං සහෙතුකං දුක්ඛං, සොපායාමතනිබ්බුතිං;

පටිපත්තිහිතත්ථාය, විභාවෙති විනායකො.

සප්පාටිහාරියං ධම්මං, දෙසෙත්වාන අනුත්තරො;

චතුධාරියසච්චානි, විභජීති විභාවයෙ.

තබ්භාවභාවිභාවෙන ¶ , පච්චයාකාරලක්ඛිතං;

තියද්ධං ද්වාදසඞ්ගඤ්ච, වීසතාකාරසඞ්ගහං.

තිසන්ධි චතුසඞ්ඛෙපං, තිවට්ටඤ්ච තිලක්ඛණං;

තෙභූමකං ද්විමූලඤ්ච, චතුක්කනයමණ්ඩිතං.

පච්චෙකං චතුගම්භීර-මනුපුබ්බවවත්ථිතං;

අවිජ්ජාකූටසඞ්ඛාතං, බන්ධාවිච්ඡෙදමණ්ඩලං.

සොකාදීනත්ථනිස්සන්දං, කෙවලං දුක්ඛපිණ්ඩිතං;

පටිච්චසමුප්පාදොති, භවචක්කං පවුච්චති.

පටිවිද්ධාය විජ්ජාය, භඞ්ගාවිජ්ජාය සබ්බථා;

විවට්ටතානුපුබ්බෙන, හෙතුභඞ්ගා යථාකථං.

අස්මිං ¶ සති ඉදං හොති, අස්සුප්පාදා ඉදං භවෙ;

අසතාස්මිං න තං හොති, තස්ස භඞ්ගාව භිජ්ජති.

එතමත්ථං පුරක්ඛත්වා, පච්චයට්ඨිති දස්සිතා;

පටිච්චසමුප්පාදස්ස, ඉදප්පච්චයතා නයෙ.

තථා හි ජාතියාපාහ, පච්චයත්තං මහාමුනි;

ජරාමරණධම්මානං, මත්තාභෙදෙපි වත්ථුතො.

ආහච්චපච්චයට්ඨම්හි, නෙදිසී පච්චයට්ඨිති;

තත්ථ ධම්මන්තරස්සෙව, පච්චයට්ඨො විභාවිතො.

වුත්තමාචරියෙනෙතං, පට්ඨානනයසඞ්ගහෙ;

ලබ්භමානනයං තාව, දස්සනත්ථං පපඤ්චිතො.

එත්ථ තස්මානුපෙක්ඛිත්වා, ආහච්ච නියමං බුධො;

තබ්භාවභාවිමත්තෙන, පච්චයත්ථං විභාවයෙ.

තත්ථාවිජ්ජා ච සඞ්ඛාරා, අද්ධාතීතොති භාසිතා;

විඤ්ඤාණං නාමරූපඤ්ච, සළායතනසඤ්ඤිතං.

ඵස්සො ච වෙදනා තණ්හා, උපාදානං භවොති ච;

පච්චුප්පන්නො භවෙ අද්ධා, භවෙ අද්ධා අනාගතො.

ජාති ¶ ජරා මරණන්ති, ද්වෙධා හොති ච සබ්බථා;

කාලත්තයවවත්ථානං, තියද්ධමිති දීපයෙ.

තත්ථාවිජ්ජාති අඤ්ඤාණං, චතුසච්චෙසු භාසිතං;

පුබ්බන්තෙ චාපරන්තෙ ච, පච්චයට්ඨිතියං තථා.

අපුඤ්ඤාතිසඞ්ඛාරොති, වුත්තා ද්වාදස චෙතනා;

තථා පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො, කාමරූපෙසු භාසිතො.

ආනෙඤ්ජාතිසඞ්ඛාරොති, වුත්තාරුප්පා චතුබ්බිධා;

කායබ්බචීමනොද්වාරං, පත්වා තායෙව චෙතනා.

වුත්තා ¶ කායවචීචිත්තසඞ්ඛාරාති මහෙසිනා;

සඞ්ඛාරාති විභත්තෙවමෙකූනතිංස චෙතනා.

එකූනවීසතිවිධං, පටිසන්ධික්ඛණෙ තථා;

පවත්තෙ ද්වත්තිංසවිධං, විඤ්ඤාණං පාකමානසං.

තිවිධං වෙදනා සඤ්ඤා, සඞ්ඛාරාති විභෙදිතං;

නාමරූපං තු දුවිධං, භූතොපාදායභෙදතො.

සළායතනසඞ්ඛාතං, චක්ඛාදජ්ඣත්තිකං මතං;

චක්ඛුසම්ඵස්සාදිභෙදා, ඵස්සො ඡධා පකාසිතො.

සුඛා දුක්ඛා උපෙක්ඛාති, වෙදනා තිවිධා භවෙ;

කාමෙ භවෙ ච විභවෙ, තණ්හාති තිවිධා මතා.

කාමුපාදානාදිභෙදා, උපාදානා චතුබ්බිධා;

කම්මොපපත්තිභෙදෙන, භවො නාම ද්විධා මතො.

අත්තභාවාභිනිබ්බත්ති, ජාති නාම ජරා පන;

පුරාණභාවො මරණං, පරියොසානමීරිතං.

ද්වාදසඞ්ගප්පභෙදෙන, විභත්තෙවං මහෙසිනා;

පටිච්චසමුප්පාදොති, පච්චයා එව කෙවලා.

පටිච්ච ඵලභාවෙන, සාපෙක්ඛං ඨිතමත්තනි;

අපච්චක්ඛාය සඞ්ගන්ත්වා, උප්පාදෙන්තීති පච්චයා.

අවිජ්ජාසඞ්ඛාරානං ¶ තු, ගහණෙ ගහිතාව තෙ;

තණ්හුපාදානභවාපි, ඉති පඤ්චෙත්ථ හෙතුයො.

තණ්හුපාදානභවානං, ගහණෙ ගහිතා පුන;

අවිජ්ජා සඞ්ඛාරා චාති, පඤ්චෙවෙත්ථාපි හෙතුයො.

විඤ්ඤාණාදිසරූපෙන, දස්සිතං ඵලපඤ්චකං;

ජාතිජ්ජරාමරණෙන, තදෙව ගහිතං පුන.

අතීතෙ ¶ හෙතවො පඤ්ච, ඉදානි ඵලපඤ්චකං;

ඉදානි හෙතවො පඤ්ච, ආයතිං ඵලපඤ්චකං.

ඉත්ථං භෙදෙන සඞ්ගය්හ, ද්වාදසඞ්ගං විචක්ඛණා;

අත්ථාපත්තිවිසෙසෙන, වීසතාකාරමීරයුං.

හෙතුඵලං ඵලහෙතු, පුන හෙතුඵලන්ති ච;

තිසන්ධි චතුසඞ්ඛෙපං, තමෙවාහු විභාවිනො.

අවිජ්ජාතණ්හුපාදානා, ක්ලෙසවට්ටන්ති භාසිතා;

භවෙකදෙසො සඞ්ඛාරා, කම්මවට්ටං තතොපරං.

විපාකවට්ටමිච්චෙවං, විවට්ටෙනාවිවට්ටිතං;

තිවට්ටවට්ටිතං හුත්වා, වට්ටමෙතං පවත්තති.

අනිච්චඤ්ච ඛයට්ඨෙන, දුක්ඛමෙතං භයට්ඨතො;

අනත්තාසාරකට්ඨෙන, වට්ටමෙවං තිලක්ඛණං.

සංසාරස්සෙව වුත්තායං, පච්චයානං පරම්පරා;

පටිච්චසමුප්පාදොති, තතො තෙභූමකො මතො.

බන්ධාවිජ්ජාණ්ඩකොසෙන, විජ්ජාදිභෙදවජ්ජිතා;

විමුත්තිරසමප්පත්තා, භවතණ්හාපිපාසිතා.

අභිසඞ්ඛාරභාවෙන, පටිබන්ධති සන්තති;

තථාභිසඞ්ඛතා පාක-භාවාය පරිවත්තති.

විපාකා ¶ පුන කම්මානි, පාකානි පුන කම්මතො;

ඉච්චෙවං පරියායෙන, සංසාරොයං පවත්තති.

ඉච්චාවිජ්ජාභවතණ්හා, වට්ටොපත්ථම්භකා මතා;

සම්පයුත්තානුසයිතා, තස්මා වට්ටං ද්විමූලකං.

පච්චයපච්චයුප්පන්න-සන්තානභෙදතො පන;

නානාභූතානමෙකන්තං, බීජරුක්ඛාදයො විය.

තථාපි ¶ තෙසං ධම්මානං, වත්ථුලක්ඛණභෙදතො;

දීපවට්ටිසිඛානංව, නත්ථි එකන්තමෙකතා.

හෙතුහෙතුසමුප්පන්නා, ඊහාභොගවිවජ්ජිතා;

පච්චයාය ච පච්චෙතු-මබ්යාපාරා තතො මතා.

අවිජ්ජාදීනමෙවාථ, සම්භවෙ සම්භවන්ති ච;

සඞ්ඛාරාදිසභාවාති, ඨිතෙවංධම්මතාය තෙ.

ඉත්ථමෙකත්තනානත්තා, අබ්යාපාරො තථාපරො;

එත්ථෙවංධම්මතා චෙති, නයා වුත්තා චතුබ්බිධා.

ඵලානං පච්චයුප්පත්ති, පච්චයත්ථො ච හෙතුසු;

සභාවපටිවෙධො ච, දෙසනා චිත්තතාති ච.

අත්ථධම්මපටිවෙධ-දෙසනානං යථාක්කමං;

අතිගම්භීරභාවෙන, චතුගම්භීරමීරිතං.