මූල > සුත්තපිටක > මජ්ඣිමනිකාය > මජ්ඣිමපණ්ණාසපාළි

1. එවං ¶ ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා චම්පායං විහරති ගග්ගරාය පොක්ඛරණියා තීරෙ මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං. අථ ඛො පෙස්සො [පෙයො (ක.)] ච හත්ථාරොහපුත්තො කන්දරකො ච පරිබ්බාජකො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා පෙස්සො හත්ථාරොහපුත්තො භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. කන්දරකො පන පරිබ්බාජකො භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං [සාරාණීයං (සී. ස්යා. කං පී.)] වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො කන්දරකො පරිබ්බාජකො තුණ්හීභූතං තුණ්හීභූතං භික්ඛුසඞ්ඝං අනුවිලොකෙත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අච්ඡරියං ¶ , භො ගොතම, අබ්භුතං, භො ගොතම, යාවඤ්චිදං භොතා ගොතමෙන ¶ සම්මා භික්ඛුසඞ්ඝො පටිපාදිතො! යෙපි තෙ, භො ගොතම, අහෙසුං අතීතමද්ධානං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා තෙපි භගවන්තො එතපරමංයෙව සම්මා භික්ඛුසඞ්ඝං පටිපාදෙසුං – සෙය්යථාපි එතරහි භොතා ගොතමෙන සම්මා භික්ඛුසඞ්ඝො පටිපාදිතො. යෙපි තෙ, භො ගොතම, භවිස්සන්ති අනාගතමද්ධානං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා තෙපි භගවන්තො එතපරමංයෙව සම්මා භික්ඛුසඞ්ඝං පටිපාදෙස්සන්ති – සෙය්යථාපි එතරහි භොතා ගොතමෙන සම්මා භික්ඛුසඞ්ඝො පටිපාදිතො’’ති.

2. ‘‘එවමෙතං ¶ , කන්දරක, එවමෙතං, කන්දරක. යෙපි තෙ, කන්දරක, අහෙසුං අතීතමද්ධානං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා තෙපි භගවන්තො එතපරමංයෙව සම්මා භික්ඛුසඞ්ඝං පටිපාදෙසුං – සෙය්යථාපි එතරහි මයා සම්මා භික්ඛුසඞ්ඝො පටිපාදිතො. යෙපි තෙ, කන්දරක, භවිස්සන්ති අනාගතමද්ධානං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා තෙපි භගවන්තො එතපරමංයෙව සම්මා භික්ඛුසඞ්ඝං පටිපාදෙස්සන්ති – සෙය්යථාපි එතරහි මයා සම්මා භික්ඛුසඞ්ඝො පටිපාදිතො.

‘‘සන්ති හි, කන්දරක, භික්ඛූ ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ අරහන්තො ඛීණාසවා වුසිතවන්තො කතකරණීයා ඔහිතභාරා අනුප්පත්තසදත්ථා පරික්ඛීණභවසංයොජනා සම්මදඤ්ඤා විමුත්තා. සන්ති හි, කන්දරක, භික්ඛූ ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ සෙක්ඛා සන්තතසීලා සන්තතවුත්තිනො නිපකා නිපකවුත්තිනො; තෙ චතූසු [නිපකවුත්තිනො චතූසු (සී.)] සතිපට්ඨානෙසු සුප්පතිට්ඨිතචිත්තා [සුපට්ඨිතචිත්තා (සී. පී. ක.)] විහරන්ති. කතමෙසු චතූසු? ඉධ, කන්දරක, භික්ඛු ¶ කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ ¶ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්ස’’න්ති.

3. එවං වුත්තෙ, පෙස්සො හත්ථාරොහපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! යාව සුපඤ්ඤත්තා චිමෙ, භන්තෙ, භගවතා චත්තාරො සතිපට්ඨානා සත්තානං විසුද්ධියා සොකපරිදෙවානං [සොකපරිද්දවානං (සී. පී.)] සමතික්කමාය දුක්ඛදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමාය ඤායස්ස අධිගමාය නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය. මයම්පි හි, භන්තෙ, ගිහී ඔදාතවසනා කාලෙන කාලං ඉමෙසු චතූසු සතිපට්ඨානෙසු ¶ සුප්පතිට්ඨිතචිත්තා විහරාම. ඉධ මයං, භන්තෙ, කායෙ කායානුපස්සිනො විහරාම ආතාපිනො සම්පජානා සතිමන්තො, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු වෙදනානුපස්සිනො විහරාම ආතාපිනො සම්පජානා සතිමන්තො, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; චිත්තෙ ¶ චිත්තානුපස්සිනො විහරාම ආතාපිනො සම්පජානා සතිමන්තො, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සිනො විහරාම ආතාපිනො සම්පජානා සතිමන්තො, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! යාවඤ්චිදං, භන්තෙ, භගවා එවං මනුස්සගහනෙ එවං මනුස්සකසටෙ එවං මනුස්සසාඨෙය්යෙ ¶ වත්තමානෙ සත්තානං හිතාහිතං ජානාති. ගහනඤ්හෙතං, භන්තෙ, යදිදං මනුස්සා; උත්තානකඤ්හෙතං, භන්තෙ, යදිදං පසවො. අහඤ්හි, භන්තෙ, පහොමි හත්ථිදම්මං සාරෙතුං. යාවතකෙන අන්තරෙන චම්පං ගතාගතං කරිස්සති සබ්බානි තානි සාඨෙය්යානි කූටෙය්යානි වඞ්කෙය්යානි ජිම්හෙය්යානි පාතුකරිස්සති. අම්හාකං පන, භන්තෙ, දාසාති වා පෙස්සාති වා කම්මකරාති වා අඤ්ඤථාව කායෙන සමුදාචරන්ති අඤ්ඤථාව වාචාය අඤ්ඤථාව නෙසං චිත්තං හොති. අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! යාවඤ්චිදං, භන්තෙ, භගවා එවං මනුස්සගහනෙ එවං මනුස්සකසටෙ එවං මනුස්සසාඨෙය්යෙ වත්තමානෙ සත්තානං හිතාහිතං ජානාති. ගහනඤ්හෙතං, භන්තෙ, යදිදං මනුස්සා; උත්තානකඤ්හෙතං, භන්තෙ, යදිදං පසවො’’ති.

4. ‘‘එවමෙතං, පෙස්ස, එවමෙතං, පෙස්ස. ගහනඤ්හෙතං ¶ , පෙස්ස, යදිදං මනුස්සා; උත්තානකඤ්හෙතං, පෙස්ස, යදිදං පසවො. චත්තාරොමෙ, පෙස්ස, පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මිං. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, පෙස්ස, එකච්චො පුග්ගලො අත්තන්තපො හොති අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො; ඉධ පන, පෙස්ස, එකච්චො පුග්ගලො පරන්තපො හොති පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො; ඉධ පන, පෙස්ස, එකච්චො පුග්ගලො අත්තන්තපො ච හොති අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො, පරන්තපො ච පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො ¶ ; ඉධ පන, පෙස්ස, එකච්චො පුග්ගලො නෙවත්තන්තපො හොති නාත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො. සො අනත්තන්තපො අපරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතීභූතො [සීතිභූතො (සී. පී. ක.)] සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරති. ඉමෙසං, පෙස්ස, චතුන්නං පුග්ගලානං කතමො තෙ පුග්ගලො චිත්තං ආරාධෙතී’’ති?

‘‘ය්වායං, භන්තෙ, පුග්ගලො අත්තන්තපො අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො, අයං මෙ පුග්ගලො චිත්තං ¶ නාරාධෙති. යොපායං, භන්තෙ, පුග්ගලො පරන්තපො පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො ¶ , අයම්පි මෙ පුග්ගලො චිත්තං නාරාධෙති. යොපායං, භන්තෙ, පුග්ගලො අත්තන්තපො ච අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො පරන්තපො ච පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො, අයම්පි මෙ පුග්ගලො චිත්තං නාරාධෙති. යො ච ඛො අයං, භන්තෙ, පුග්ගලො නෙවත්තන්තපො නාත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො, සො අනත්තන්තපො අපරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතීභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරති – අයමෙව [අයං (සී. ස්යා. කං. පී.)] මෙ පුග්ගලො චිත්තං ආරාධෙතී’’ති.

5. ‘‘කස්මා පන තෙ, පෙස්ස, ඉමෙ තයො පුග්ගලා චිත්තං නාරාධෙන්තී’’ති? ‘‘ය්වායං, භන්තෙ, පුග්ගලො අත්තන්තපො අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො සො අත්තානං සුඛකාමං දුක්ඛපටික්කූලං ආතාපෙති පරිතාපෙති – ඉමිනා මෙ අයං පුග්ගලො ¶ චිත්තං නාරාධෙති. යොපායං, භන්තෙ, පුග්ගලො පරන්තපො පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො සො පරං සුඛකාමං දුක්ඛපටික්කූලං ආතාපෙති පරිතාපෙති – ඉමිනා මෙ අයං පුග්ගලො චිත්තං නාරාධෙති. යොපායං, භන්තෙ, පුග්ගලො අත්තන්තපො ච අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො පරන්තපො ච පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො සො අත්තානඤ්ච පරඤ්ච සුඛකාමං දුක්ඛපටික්කූලං [සුඛකාමෙ දුක්ඛපටික්කූලෙ (සී. පී.)] ආතාපෙති පරිතාපෙති – ඉමිනා මෙ අයං පුග්ගලො චිත්තං නාරාධෙති. යො ච ¶ ඛො අයං, භන්තෙ, පුග්ගලො නෙවත්තන්තපො නාත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො සො අනත්තන්තපො අපරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතීභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා [විහරති. ඉමිනා (සී. ස්යා. කං. පී.)] විහරති; සො අත්තානඤ්ච පරඤ්ච සුඛකාමං දුක්ඛපටික්කූලං නෙව ආතාපෙති න පරිතාපෙති – ඉමිනා [විහරති. ඉමිනා (සී. ස්යා. කං. පී.)] මෙ අයං පුග්ගලො චිත්තං ආරාධෙති. හන්ද, ච දානි මයං, භන්තෙ, ගච්ඡාම; බහුකිච්චා මයං බහුකරණීයා’’ති. ‘‘යස්සදානි ත්වං, පෙස්ස, කාලං මඤ්ඤසී’’ති. අථ ඛො පෙස්සො හත්ථාරොහපුත්තො භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි.

6. අථ ¶ ඛො භගවා අචිරපක්කන්තෙ පෙස්සෙ හත්ථාරොහපුත්තෙ භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘පණ්ඩිතො, භික්ඛවෙ, පෙස්සො හත්ථාරොහපුත්තො; මහාපඤ්ඤො, භික්ඛවෙ, පෙස්සො හත්ථාරොහපුත්තො. සචෙ, භික්ඛවෙ, පෙස්සො හත්ථාරොහපුත්තො මුහුත්තං නිසීදෙය්ය යාවස්සාහං ඉමෙ චත්තාරො පුග්ගලෙ විත්ථාරෙන විභජිස්සාමි [විභජාමි (සී. පී.)], මහතා අත්ථෙන සංයුත්තො අභවිස්ස. අපි ච, භික්ඛවෙ, එත්තාවතාපි ¶ පෙස්සො හත්ථාරොහපුත්තො මහතා අත්ථෙන සංයුත්තො’’ති. ‘‘එතස්ස, භගවා, කාලො, එතස්ස, සුගත, කාලො, යං ¶ භගවා ඉමෙ චත්තාරො පුග්ගලෙ විත්ථාරෙන විභජෙය්ය. භගවතො සුත්වා භික්ඛූ ධාරෙස්සන්තී’’ති. ‘‘තෙන හි, භික්ඛවෙ, සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

7. ‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො අත්තන්තපො අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො පුග්ගලො අචෙලකො හොති මුත්තාචාරො හත්ථාපලෙඛනො [හත්ථාවලෙඛනො (ස්යා. කං.)] නඑහිභද්දන්තිකො නතිට්ඨභද්දන්තිකො [නඑහිභදන්තිකො, නතිට්ඨභදන්තිකො (සී. ස්යා. කං. පී.)]; නාභිහටං න උද්දිස්සකතං න නිමන්තනං සාදියති; සො න කුම්භිමුඛා පටිග්ගණ්හාති න කළොපිමුඛා [ඛළොපිමුඛො (සී.)] පටිග්ගණ්හාති න එළකමන්තරං න දණ්ඩමන්තරං න මුසලමන්තරං න ද්වින්නං භුඤ්ජමානානං න ගබ්භිනියා න පායමානාය න පුරිසන්තරගතාය න සඞ්කිත්තීසු න යත්ථ සා උපට්ඨිතො හොති න යත්ථ මක්ඛිකා සණ්ඩසණ්ඩචාරිනී; න මච්ඡං න මංසං න සුරං න මෙරයං න ථුසොදකං පිවති. සො එකාගාරිකො වා හොති එකාලොපිකො, ද්වාගාරිකො වා හොති ද්වාලොපිකො…පෙ… සත්තාගාරිකො වා හොති සත්තාලොපිකො; එකිස්සාපි දත්තියා යාපෙති, ද්වීහිපි දත්තීහි යාපෙති…පෙ… සත්තහිපි දත්තීහි යාපෙති; එකාහිකම්පි ආහාරං ආහාරෙති, ද්වීහිකම්පි ¶ ආහාරං ආහාරෙති…පෙ… සත්තාහිකම්පි ආහාරං ආහාරෙති – ඉති එවරූපං අඩ්ඪමාසිකං පරියායභත්තභොජනානුයොගමනුයුත්තො විහරති. සො ¶ සාකභක්ඛො වා හොති, සාමාකභක්ඛො වා හොති, නීවාරභක්ඛො වා හොති, දද්දුලභක්ඛො වා හොති, හටභක්ඛො වා හොති, කණභක්ඛො වා හොති, ආචාමභක්ඛො වා හොති, පිඤ්ඤාකභක්ඛො වා හොති, තිණභක්ඛො වා හොති, ගොමයභක්ඛො වා ¶ හොති; වනමූලඵලාහාරො යාපෙති පවත්තඵලභොජී. සො සාණානිපි ධාරෙති, මසාණානිපි ධාරෙති, ඡවදුස්සානිපි ධාරෙති, පංසුකූලානිපි ධාරෙති, තිරීටානිපි ධාරෙති, අජිනම්පි ධාරෙති, අජිනක්ඛිපම්පි ධාරෙති, කුසචීරම්පි ධාරෙති, වාකචීරම්පි ධාරෙති, ඵලකචීරම්පි ධාරෙති, කෙසකම්බලම්පි ධාරෙති, වාළකම්බලම්පි ධාරෙති, උලූකපක්ඛම්පි ධාරෙති; කෙසමස්සුලොචකොපි හොති, කෙසමස්සුලොචනානුයොගමනුයුත්තො, උබ්භට්ඨකොපි හොති ආසනපටික්ඛිත්තො, උක්කුටිකොපි හොති උක්කුටිකප්පධානමනුයුත්තො, කණ්ටකාපස්සයිකොපි හොති කණ්ටකාපස්සයෙ සෙය්යං කප්පෙති [පස්ස ම. නි. 1.155 මහාසීහනාදසුත්තෙ]; සායතතියකම්පි උදකොරොහනානුයොගමනුයුත්තො විහරති – ඉති ¶ එවරූපං අනෙකවිහිතං කායස්ස ආතාපනපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො විහරති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො අත්තන්තපො අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො.

8. ‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පරන්තපො පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො පුග්ගලො ඔරබ්භිකො හොති සූකරිකො සාකුණිකො මාගවිකො ලුද්දො මච්ඡඝාතකො චොරො චොරඝාතකො ගොඝාතකො බන්ධනාගාරිකො යෙ වා පනඤ්ඤෙපි කෙචි කුරූරකම්මන්තා. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පරන්තපො පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො.

9. ‘‘කතමො ¶ ච, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො අත්තන්තපො ච අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො පරන්තපො ච පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො පුග්ගලො රාජා වා හොති ඛත්තියො මුද්ධාවසිත්තො බ්රාහ්මණො වා මහාසාලො. සො පුරත්ථිමෙන නගරස්ස නවං සන්ථාගාරං [සන්ධාගාරං (ටීකා)] කාරාපෙත්වා කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා ඛරාජිනං නිවාසෙත්වා සප්පිතෙලෙන කායං අබ්භඤ්ජිත්වා මගවිසාණෙන පිට්ඨිං කණ්ඩුවමානො නවං සන්ථාගාරං පවිසති සද්ධිං මහෙසියා බ්රාහ්මණෙන ච පුරොහිතෙන. සො තත්ථ අනන්තරහිතාය භූමියා හරිතුපලිත්තාය සෙය්යං කප්පෙති. එකිස්සාය ගාවියා සරූපවච්ඡාය යං එකස්මිං ථනෙ ඛීරං හොති ¶ තෙන රාජා යාපෙති, යං දුතියස්මිං ථනෙ ඛීරං හොති තෙන මහෙසී යාපෙති, යං තතියස්මිං ථනෙ ඛීරං හොති තෙන බ්රාහ්මණො පුරොහිතො යාපෙති ¶ , යං චතුත්ථස්මිං ථනෙ ඛීරං හොති තෙන අග්ගිං ජුහති, අවසෙසෙන වච්ඡකො යාපෙති. සො එවමාහ – ‘එත්තකා උසභා හඤ්ඤන්තු යඤ්ඤත්ථාය, එත්තකා වච්ඡතරා හඤ්ඤන්තු යඤ්ඤත්ථාය, එත්තකා වච්ඡතරියො හඤ්ඤන්තු යඤ්ඤත්ථාය, එත්තකා අජා හඤ්ඤන්තු යඤ්ඤත්ථාය, එත්තකා උරබ්භා හඤ්ඤන්තු යඤ්ඤත්ථාය, (එත්තකා අස්සා හඤ්ඤන්තු යඤ්ඤත්ථාය) [( ) නත්ථි සී. පී. පොත්ථකෙසු], එත්තකා රුක්ඛා ඡිජ්ජන්තු යූපත්ථාය, එත්තකා දබ්භා ලූයන්තු බරිහිසත්ථායා’ති [පරිහිං සත්ථාය (ක.)]. යෙපිස්ස තෙ හොන්ති දාසාති වා පෙස්සාති වා කම්මකරාති වා තෙපි දණ්ඩතජ්ජිතා ¶ භයතජ්ජිතා අස්සුමුඛා රුදමානා පරිකම්මානි කරොන්ති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො අත්තන්තපො ච අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො පරන්තපො ච පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො.

10. ‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො නෙවත්තන්තපො නාත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො, සො අනත්තන්තපො අපරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො ¶ සීතීභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරති? ඉධ, භික්ඛවෙ, තථාගතො ලොකෙ උප්පජ්ජති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදෙවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙති. සො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. තං ධම්මං සුණාති ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා අඤ්ඤතරස්මිං වා කුලෙ පච්චාජාතො. සො තං ධම්මං සුත්වා තථාගතෙ සද්ධං පටිලභති. සො තෙන සද්ධාපටිලාභෙන සමන්නාගතො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘සම්බාධො ඝරාවාසො රජාපථො, අබ්භොකාසො පබ්බජ්ජා. නයිදං සුකරං අගාරං අජ්ඣාවසතා එකන්තපරිපුණ්ණං එකන්තපරිසුද්ධං සඞ්ඛලිඛිතං බ්රහ්මචරියං චරිතුං. යංනූනාහං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්ය’න්ති ¶ . සො අපරෙන සමයෙන අප්පං වා භොගක්ඛන්ධං පහාය, මහන්තං වා භොගක්ඛන්ධං පහාය, අප්පං ¶ වා ඤාතිපරිවට්ටං පහාය ¶ , මහන්තං වා ඤාතිපරිවට්ටං පහාය, කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා, කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති.

11. ‘‘සො එවං පබ්බජිතො සමානො භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති නිහිතදණ්ඩො නිහිතසත්ථො, ලජ්ජී දයාපන්නො සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී විහරති. අදින්නාදානං පහාය අදින්නාදානා පටිවිරතො හොති දින්නාදායී දින්නපාටිකඞ්ඛී, අථෙනෙන සුචිභූතෙන අත්තනා විහරති. අබ්රහ්මචරියං පහාය බ්රහ්මචාරී හොති ආරාචාරී විරතො මෙථුනා ගාමධම්මා. මුසාවාදං පහාය මුසාවාදා පටිවිරතො හොති සච්චවාදී සච්චසන්ධො ථෙතො පච්චයිකො අවිසංවාදකො ලොකස්ස. පිසුණං වාචං පහාය පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො හොති, ඉතො සුත්වා න අමුත්ර අක්ඛාතා ඉමෙසං භෙදාය, අමුත්ර වා සුත්වා න ඉමෙසං අක්ඛාතා අමූසං භෙදාය – ඉති භින්නානං වා සන්ධාතා සහිතානං වා අනුප්පදාතා සමග්ගාරාමො සමග්ගරතො සමග්ගනන්දී සමග්ගකරණිං වාචං භාසිතා හොති. ඵරුසං වාචං පහාය ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො හොති, යා සා වාචා නෙලා කණ්ණසුඛා පෙමනීයා හදයඞ්ගමා පොරී බහුජනකන්තා බහුජනමනාපා තථාරූපිං වාචං භාසිතා හොති. සම්ඵප්පලාපං පහාය සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො හොති කාලවාදී භූතවාදී අත්ථවාදී ධම්මවාදී ¶ විනයවාදී, නිධානවතිං ¶ වාචං භාසිතා කාලෙන සාපදෙසං පරියන්තවතිං අත්ථසංහිතං. සො බීජගාමභූතගාමසමාරම්භා පටිවිරතො හොති, එකභත්තිකො හොති රත්තූපරතො විරතො විකාලභොජනා; නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනා පටිවිරතො හොති; මාලාගන්ධවිලෙපනධාරණමණ්ඩනවිභූසනට්ඨානා පටිවිරතො හොති; උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතො හොති; ජාතරූපරජතපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති; ආමකධඤ්ඤපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති; ආමකමංසපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති; ඉත්ථිකුමාරිකපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති; දාසිදාසපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති; අජෙළකපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති; කුක්කුටසූකරපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති; හත්ථිගවස්සවළවපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති; ඛෙත්තවත්ථුපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති; දූතෙය්යපහිණගමනානුයොගා පටිවිරතො හොති; කයවික්කයා පටිවිරතො ¶ හොති; තුලාකූටකංසකූටමානකූටා පටිවිරතො ¶ හොති; උක්කොටනවඤ්චනනිකතිසාචියොගා [සාවියොගා (ස්යා. කං. ක.) සාචි කුටිලපරියායො] පටිවිරතො හොති; ඡෙදනවධබන්ධනවිපරාමොසආලොපසහසාකාරා පටිවිරතො හොති [පස්ස ම. නි. 1.293 චූළහත්ථිපදොපමෙ].

‘‘සො සන්තුට්ඨො හොති කායපරිහාරිකෙන චීවරෙන කුච්ඡිපරිහාරිකෙන පිණ්ඩපාතෙන. සො යෙන යෙනෙව පක්කමති, සමාදායෙව පක්කමති. සෙය්යථාපි නාම පක්ඛී සකුණො යෙන යෙනෙව ඩෙති, සපත්තභාරොව ඩෙති; එවමෙව භික්ඛු සන්තුට්ඨො හොති කායපරිහාරිකෙන චීවරෙන කුච්ඡිපරිහාරිකෙන පිණ්ඩපාතෙන. සො යෙන යෙනෙව පක්කමති, සමාදායෙව පක්කමති ¶ . සො ඉමිනා අරියෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො අජ්ඣත්තං අනවජ්ජසුඛං පටිසංවෙදෙති.

12. ‘‘සො චක්ඛුනා රූපං දිස්වා න නිමිත්තග්ගාහී හොති නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජති, රක්ඛති චක්ඛුන්ද්රියං, චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජති. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය න නිමිත්තග්ගාහී හොති නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං මනින්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජති, රක්ඛති මනින්ද්රියං, මනින්ද්රියෙ ¶ සංවරං ආපජ්ජති. සො ඉමිනා අරියෙන ඉන්ද්රියසංවරෙන සමන්නාගතො අජ්ඣත්තං අබ්යාසෙකසුඛං පටිසංවෙදෙති.

‘‘සො අභික්කන්තෙ පටික්කන්තෙ සම්පජානකාරී හොති, ආලොකිතෙ විලොකිතෙ සම්පජානකාරී හොති, සමිඤ්ජිතෙ පසාරිතෙ සම්පජානකාරී හොති, සඞ්ඝාටිපත්තචීවරධාරණෙ සම්පජානකාරී හොති, අසිතෙ පීතෙ ඛායිතෙ සායිතෙ සම්පජානකාරී හොති, උච්චාරපස්සාවකම්මෙ සම්පජානකාරී හොති, ගතෙ ඨිතෙ නිසින්නෙ සුත්තෙ ජාගරිතෙ භාසිතෙ තුණ්හීභාවෙ සම්පජානකාරී හොති.

13. ‘‘සො ¶ ඉමිනා ච අරියෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො, (ඉමාය ච අරියාය සන්තුට්ඨියා සමන්නාගතො,) [පස්ස ම. නි. 1.296 චූළහත්ථිපදොපමෙ] ඉමිනා ච අරියෙන ඉන්ද්රියසංවරෙන සමන්නාගතො, ඉමිනා ච අරියෙන සතිසම්පජඤ්ඤෙන ¶ සමන්නාගතො විවිත්තං සෙනාසනං භජති අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං. සො පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො නිසීදති පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා. සො ¶ අභිජ්ඣං ලොකෙ පහාය විගතාභිජ්ඣෙන චෙතසා විහරති, අභිජ්ඣාය චිත්තං පරිසොධෙති, බ්යාපාදපදොසං පහාය අබ්යාපන්නචිත්තො විහරති සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී, බ්යාපාදපදොසා චිත්තං පරිසොධෙති; ථීනමිද්ධං පහාය විගතථීනමිද්ධො විහරති ආලොකසඤ්ඤී සතො සම්පජානො, ථීනමිද්ධා චිත්තං පරිසොධෙති; උද්ධච්චකුක්කුච්චං පහාය අනුද්ධතො විහරති අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො, උද්ධච්චකුක්කුච්චා චිත්තං පරිසොධෙති; විචිකිච්ඡං පහාය තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විහරති අකථංකථී කුසලෙසු ධම්මෙසු, විචිකිච්ඡාය චිත්තං පරිසොධෙති.

‘‘සො ඉමෙ පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ, විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති; විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති; පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරති සතො ච සම්පජානො සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙති, යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති – ‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති ¶ ; සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ¶ ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති.

14. ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො තිස්සොපි ජාතියො චතස්සොපි ජාතියො පඤ්චපි ජාතියො දසපි ජාතියො වීසම්පි ¶ ජාතියො තිංසම්පි ජාතියො චත්තාලීසම්පි ජාතියො පඤ්ඤාසම්පි ජාතියො ජාතිසතම්පි ජාතිසහස්සම්පි ජාතිසතසහස්සම්පි අනෙකෙපි සංවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි විවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙ – ‘අමුත්රාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො අමුත්ර උදපාදිං; තත්රාපාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, ¶ සො තතො චුතො ඉධූපපන්නො’ති. ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති.

15. ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ සත්තානං චුතූපපාතඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ ¶ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති – ‘ඉමෙ වත භොන්තො සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා මනොදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා, තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා; ඉමෙ වා පන භොන්තො සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා වචීසුචරිතෙන සමන්නාගතා මනොසුචරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං අනුපවාදකා සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා, තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නා’ති. ඉති දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති.

16. ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ¶ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ ආසවානං ඛයඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති. ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති. ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති. ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති. ‘ඉමෙ ආසවා’ති යථාභූතං පජානාති. ‘අයං ආසවසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති. ‘අයං ආසවනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති ¶ . ‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති. තස්ස ¶ එවං ජානතො එවං පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො නෙවත්තන්තපො නාත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො, න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො ¶ . සො අත්තන්තපො අපරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතීභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරතී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

17. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං ආයස්මා ආනන්දො වෙසාලියං විහරති බෙලුවගාමකෙ [වෙළුවගාමකෙ (ස්යා. කං. ක.)]. තෙන ඛො පන සමයෙන දසමො ගහපති අට්ඨකනාගරො පාටලිපුත්තං අනුප්පත්තො හොති කෙනචිදෙව කරණීයෙන. අථ ඛො දසමො ගහපති අට්ඨකනාගරො යෙන කුක්කුටාරාමො යෙන අඤ්ඤතරො භික්ඛු තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තං භික්ඛුං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො දසමො ගහපති අට්ඨකනාගරො තං භික්ඛුං එතදවොච – ‘‘කහං නු ඛො, භන්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො එතරහි විහරති? දස්සනකාමා හි මයං තං ආයස්මන්තං ආනන්ද’’න්ති. ‘‘එසො, ගහපති, ආයස්මා ආනන්දො වෙසාලියං විහරති බෙලුවගාමකෙ’’ති. අථ ඛො දසමො ගහපති අට්ඨකනාගරො පාටලිපුත්තෙ තං කරණීයං තීරෙත්වා යෙන වෙසාලී යෙන බෙලුවගාමකො යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි.

18. එකමන්තං නිසින්නො ඛො දසමො ගහපති අට්ඨකනාගරො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ ආනන්ද, තෙන භගවතා ¶ ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන එකධම්මො අක්ඛාතො යත්ථ භික්ඛුනො අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො අවිමුත්තඤ්චෙව චිත්තං විමුච්චති, අපරික්ඛීණා ච ආසවා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති ¶ , අනනුප්පත්තඤ්ච අනුත්තරං යොගක්ඛෙමං අනුපාපුණාතී’’ති?

‘‘අත්ථි ඛො, ගහපති, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන එකධම්මො අක්ඛාතො යත්ථ ¶ භික්ඛුනො අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො අවිමුත්තඤ්චෙව චිත්තං විමුච්චති, අපරික්ඛීණා ච ආසවා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, අනනුප්පත්තඤ්ච අනුත්තරං යොගක්ඛෙමං අනුපාපුණාතී’’ති.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ ආනන්ද, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන එකධම්මො ¶ අක්ඛාතො යත්ථ භික්ඛුනො අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො අවිමුත්තඤ්චෙව චිත්තං විමුච්චති, අපරික්ඛීණා ච ආසවා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, අනනුප්පත්තඤ්ච අනුත්තරං යොගක්ඛෙමං අනුපාපුණාතී’’ති?

19. ‘‘ඉධ, ගහපති, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘ඉදම්පි පඨමං ඣානං අභිසඞ්ඛතං අභිසඤ්චෙතයිතං. යං ඛො පන කිඤ්චි අභිසඞ්ඛතං අභිසඤ්චෙතයිතං තදනිච්චං නිරොධධම්ම’න්ති පජානාති. සො තත්ථ ඨිතො ආසවානං ඛයං පාපුණාති. නො චෙ ආසවානං ඛයං පාපුණාති, තෙනෙව ධම්මරාගෙන තාය ධම්මනන්දියා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො හොති තත්ථ පරිනිබ්බායී අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා. අයම්පි ඛො, ගහපති, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන එකධම්මො අක්ඛාතො යත්ථ භික්ඛුනො අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස ¶ විහරතො අවිමුත්තඤ්චෙව චිත්තං විමුච්චති, අපරික්ඛීණා ච ආසවා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, අනනුප්පත්තඤ්ච අනුත්තරං යොගක්ඛෙමං අනුපාපුණාති.

20. ‘‘පුන චපරං, ගහපති, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘ඉදම්පි ඛො දුතියං ඣානං අභිසඞ්ඛතං අභිසඤ්චෙතයිතං… ¶ අනුත්තරං යොගක්ඛෙමං අනුපාපුණාති.

‘‘පුන ¶ ¶ චපරං, ගහපති, භික්ඛු පීතියා ච විරාගා…පෙ… ¶ තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘ඉදම්පි ඛො තතියං ඣානං අභිසඞ්ඛතං අභිසඤ්චෙතයිතං…පෙ… අනුත්තරං යොගක්ඛෙමං අනුපාපුණාති.

‘‘පුන චපරං, ගහපති, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා ¶ …පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘ඉදම්පි ඛො චතුත්ථං ඣානං අභිසඞ්ඛතං අභිසඤ්චෙතයිතං… අනුත්තරං යොගක්ඛෙමං අනුපාපුණාති.

‘‘පුන චපරං, ගහපති, භික්ඛු මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං [චතුත්ථිං (සී. පී.)]. ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන [අබ්යාපජ්ඣෙන (සී. ස්යා. පී.), අබ්යාපජ්ජෙන (ක.) අඞ්ගුත්තරතිකනිපාතටීකා ඔලොකෙතබ්බා] ඵරිත්වා විහරති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයම්පි ඛො මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති අභිසඞ්ඛතා අභිසඤ්චෙතයිතා. යං ඛො පන කිඤ්චි අභිසඞ්ඛතං අභිසඤ්චෙතයිතං තදනිච්චං නිරොධධම්ම’න්ති පජානාති. සො තත්ථ ඨිතො…පෙ… ¶ අනුත්තරං යොගක්ඛෙමං අනුපාපුණාති.

‘‘පුන චපරං, ගහපති, භික්ඛු කරුණාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… මුදිතාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං. ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයම්පි ඛො උපෙක්ඛාචෙතොවිමුත්ති අභිසඞ්ඛතා අභිසඤ්චෙතයිතා. යං ඛො පන කිඤ්චි අභිසඞ්ඛතං අභිසඤ්චෙතයිතං තදනිච්චං නිරොධධම්ම’න්ති ¶ පජානාති. සො තත්ථ ඨිතො… අනුත්තරං යොගක්ඛෙමං අනුපාපුණාති.

‘‘පුන චපරං, ගහපති, භික්ඛු සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයම්පි ඛො ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්ති අභිසඞ්ඛතා අභිසඤ්චෙතයිතා. යං ඛො පන කිඤ්චි අභිසඞ්ඛතං අභිසඤ්චෙතයිතං තදනිච්චං ¶ නිරොධධම්ම’න්ති පජානාති. සො තත්ථ ඨිතො…පෙ… අනුත්තරං යොගක්ඛෙමං අනුපාපුණාති.

‘‘පුන චපරං, ගහපති, භික්ඛු සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයම්පි ඛො විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්ති අභිසඞ්ඛතා අභිසඤ්චෙතයිතා. යං ඛො පන කිඤ්චි අභිසඞ්ඛතං අභිසඤ්චෙතයිතං තදනිච්චං නිරොධධම්ම’න්ති පජානාති. සො තත්ථ ඨිතො…පෙ… අනුත්තරං යොගක්ඛෙමං අනුපාපුණාති.

‘‘පුන චපරං, ගහපති, භික්ඛු සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයම්පි ඛො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්ති අභිසඞ්ඛතා අභිසඤ්චෙතයිතා. යං ඛො පන කිඤ්චි අභිසඞ්ඛතං අභිසඤ්චෙතයිතං තදනිච්චං නිරොධධම්ම’න්ති පජානාති. සො තත්ථ ඨිතො ආසවානං ඛයං පාපුණාති. නො චෙ ආසවානං ඛයං පාපුණාති, තෙනෙව ධම්මරාගෙන තාය ධම්මනන්දියා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො හොති තත්ථ පරිනිබ්බායී අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා. අයම්පි ඛො, ගහපති, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන එකධම්මො අක්ඛාතො යත්ථ භික්ඛුනො අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො අවිමුත්තඤ්චෙව ¶ චිත්තං විමුච්චති, අපරික්ඛීණා ච ආසවා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, අනනුප්පත්තඤ්ච අනුත්තරං යොගක්ඛෙමං අනුපාපුණාතී’’ති.

21. එවං වුත්තෙ, දසමො ගහපති අට්ඨකනාගරො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘සෙය්යථාපි, භන්තෙ ආනන්ද, පුරිසො එකංව නිධිමුඛං ගවෙසන්තො සකිදෙව එකාදස නිධිමුඛානි ¶ ¶ අධිගච්ඡෙය්ය; එවමෙව ඛො අහං, භන්තෙ, එකං අමතද්වාරං ගවෙසන්තො සකිදෙව [සකිං දෙව (ක.)] එකාදස අමතද්වාරානි අලත්ථං භාවනාය. සෙය්යථාපි, භන්තෙ, පුරිසස්ස අගාරං එකාදසද්වාරං, සො තස්මිං අගාරෙ ආදිත්තෙ එකමෙකෙනපි ද්වාරෙන සක්කුණෙය්ය ¶ අත්තානං සොත්ථිං කාතුං; එවමෙව ඛො අහං, භන්තෙ, ඉමෙසං එකාදසන්නං අමතද්වාරානං එකමෙකෙනපි අමතද්වාරෙන සක්කුණිස්සාමි අත්තානං සොත්ථිං කාතුං. ඉමෙහි නාම, භන්තෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා ආචරියස්ස ආචරියධනං පරියෙසිස්සන්ති, කිමඞ්ගං [කිං (සී. පී.)] පනාහං ආයස්මතො ආනන්දස්ස පූජං න කරිස්සාමී’’ති ¶ ! අථ ඛො දසමො ගහපති අට්ඨකනාගරො පාටලිපුත්තකඤ්ච වෙසාලිකඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝං සන්නිපාතෙත්වා පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන සහත්ථා සන්තප්පෙසි සම්පවාරෙසි, එකමෙකඤ්ච භික්ඛුං පච්චෙකං දුස්සයුගෙන අච්ඡාදෙසි, ආයස්මන්තඤ්ච ආනන්දං තිචීවරෙන අච්ඡාදෙසි, ආයස්මතො ච ආනන්දස්ස පඤ්චසතවිහාරං කාරාපෙසීති.

අට්ඨකනාගරසුත්තං නිට්ඨිතං දුතියං.

22. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සක්කෙසු විහරති කපිලවත්ථුස්මිං නිග්රොධාරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන කාපිලවත්ථවානං [කපිලවත්ථුවාසීනං (ක.)] සක්යානං නවං සන්ථාගාරං අචිරකාරිතං හොති අනජ්ඣාවුට්ඨං [අනජ්ඣාවුත්ථං (සී. ස්යා. කං. පී.)] සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා කෙනචි වා මනුස්සභූතෙන. අථ ඛො කාපිලවත්ථවා සක්යා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො කාපිලවත්ථවා සක්යා භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘ඉධ, භන්තෙ, කාපිලවත්ථවානං සක්යානං නවං සන්ථාගාරං අචිරකාරිතං [අචිරකාරිතං හොති (ස්යා. කං. ක.)] අනජ්ඣාවුට්ඨං සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා කෙනචි වා මනුස්සභූතෙන. තං, භන්තෙ, භගවා පඨමං පරිභුඤ්ජතු. භගවතා පඨමං පරිභුත්තං පච්ඡා කාපිලවත්ථවා සක්යා පරිභුඤ්ජිස්සන්ති. තදස්ස කාපිලවත්ථවානං සක්යානං දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති ¶ . අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන. අථ ඛො කාපිලවත්ථවා සක්යා භගවතො අධිවාසනං විදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා යෙන නවං සන්ථාගාරං තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා සබ්බසන්ථරිං සන්ථාගාරං [සබ්බසන්ථරිං සන්ථතං (ක.)] සන්ථරිත්වා ආසනානි පඤ්ඤපෙත්වා උදකමණිකං උපට්ඨපෙත්වා තෙලප්පදීපං ආරොපෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං ¶ අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨංසු. එකමන්තං ඨිතා ඛො කාපිලවත්ථවා සක්යා භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘සබ්බසන්ථරිං සන්ථතං, භන්තෙ, සන්ථාගාරං, ආසනානි පඤ්ඤත්තානි, උදකමණිකො උපට්ඨාපිතො, තෙලප්පදීපො ආරොපිතො. යස්සදානි, භන්තෙ ¶ , භගවා කාලං මඤ්ඤතී’’ති. අථ ඛො භගවා නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙන යෙන සන්ථාගාරං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පාදෙ පක්ඛාලෙත්වා සන්ථාගාරං පවිසිත්වා මජ්ඣිමං ථම්භං නිස්සාය පුරත්ථාභිමුඛො නිසීදි. භික්ඛුසඞ්ඝොපි ඛො පාදෙ පක්ඛාලෙත්වා සන්ථාගාරං පවිසිත්වා පච්ඡිමං භිත්තිං නිස්සාය පුරත්ථාභිමුඛො නිසීදි, භගවන්තංයෙව පුරක්ඛත්වා. කාපිලවත්ථවාපි ඛො සක්යා පාදෙ පක්ඛාලෙත්වා සන්ථාගාරං පවිසිත්වා පුරත්ථිමං භිත්තිං නිස්සාය පච්ඡිමාභිමුඛා නිසීදිංසු, භගවන්තංයෙව පුරක්ඛත්වා. අථ ඛො භගවා කාපිලවත්ථවෙ සක්යෙ බහුදෙව රත්තිං ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙත්වා සමාදපෙත්වා සමුත්තෙජෙත්වා සම්පහංසෙත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘පටිභාතු තං, ආනන්ද, කාපිලවත්ථවානං සක්යානං සෙඛො පාටිපදො [පටිපදො (ස්යා. කං. ක.)]. පිට්ඨි ¶ මෙ ආගිලායති; තමහං ආයමිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි. අථ ඛො භගවා චතුග්ගුණං සඞ්ඝාටිං පඤ්ඤාපෙත්වා දක්ඛිණෙන පස්සෙන සීහසෙය්යං කප්පෙසි, පාදෙ පාදං අච්චාධාය, සතො සම්පජානො, උට්ඨානසඤ්ඤං මනසි කරිත්වා.

23. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො මහානාමං සක්කං ආමන්තෙසි – ‘‘ඉධ ¶ , මහානාම, අරියසාවකො සීලසම්පන්නො හොති, ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරො හොති, භොජනෙ මත්තඤ්ඤූ හොති, ජාගරියං අනුයුත්තො හොති, සත්තහි සද්ධම්මෙහි සමන්නාගතො හොති, චතුන්නං ඣානානං ආභිචෙතසිකානං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරානං නිකාමලාභී හොති අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී.

24. ‘‘කථඤ්ච, මහානාම ¶ , අරියසාවකො සීලසම්පන්නො හොති? ඉධ, මහානාම, අරියසාවකො සීලවා හොති, පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරති ආචාරගොචරසම්පන්නො අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවී, සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසු. එවං ඛො, මහානාම, අරියසාවකො සීලසම්පන්නො හොති.

‘‘කථඤ්ච, මහානාම, අරියසාවකො ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරො හොති? ඉධ, මහානාම, අරියසාවකො චක්ඛුනා රූපං දිස්වා න නිමිත්තග්ගාහී හොති නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා ¶ පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජති, රක්ඛති චක්ඛුන්ද්රියං, චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජති. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය න නිමිත්තග්ගාහී හොති නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං මනින්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජති, රක්ඛති මනින්ද්රියං, මනින්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජති ¶ . එවං ඛො, මහානාම, අරියසාවකො ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරො හොති.

‘‘කථඤ්ච, මහානාම, අරියසාවකො භොජනෙ මත්තඤ්ඤූ හොති? ඉධ, මහානාම, අරියසාවකො පටිසඞ්ඛා යොනිසො ආහාරං ආහාරෙති – ‘නෙව දවාය න මදාය න මණ්ඩනාය න විභූසනාය; යාවදෙව ඉමස්ස කායස්ස ඨිතියා යාපනාය විහිංසූපරතියා බ්රහ්මචරියානුග්ගහාය ¶ . ඉති පුරාණඤ්ච වෙදනං පටිහඞ්ඛාමි, නවඤ්ච වෙදනං න උප්පාදෙස්සාමි, යාත්රා ච මෙ භවිස්සති අනවජ්ජතා ච ඵාසුවිහාරො චා’ති. එවං ඛො, මහානාම, අරියසාවකො භොජනෙ මත්තඤ්ඤූ හොති.

‘‘කථඤ්ච, මහානාම, අරියසාවකො ජාගරියං අනුයුත්තො හොති? ඉධ, මහානාම, අරියසාවකො දිවසං චඞ්කමෙන නිසජ්ජාය ආවරණීයෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පරිසොධෙති, රත්තියා පඨමං යාමං චඞ්කමෙන නිසජ්ජාය ආවරණීයෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පරිසොධෙති, රත්තියා මජ්ඣිමං යාමං දක්ඛිණෙන පස්සෙන සීහසෙය්යං කප්පෙති, පාදෙ පාදං අච්චාධාය, සතො සම්පජානො, උට්ඨානසඤ්ඤං මනසි කරිත්වා, රත්තියා පච්ඡිමං යාමං පච්චුට්ඨාය චඞ්කමෙන නිසජ්ජාය ආවරණීයෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පරිසොධෙති. එවං ඛො, මහානාම, අරියසාවකො ජාගරියං අනුයුත්තො හොති.

25. ‘‘කථඤ්ච, මහානාම, අරියසාවකො ¶ සත්තහි සද්ධම්මෙහි සමන්නාගතො හොති? ඉධ, මහානාම, අරියසාවකො සද්ධො හොති, සද්දහති තථාගතස්ස බොධිං – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො ¶ සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති. හිරිමා හොති, හිරීයති කායදුච්චරිතෙන වචීදුච්චරිතෙන මනොදුච්චරිතෙන, හිරීයති පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං සමාපත්තියා. ඔත්තප්පී හොති, ඔත්තප්පති කායදුච්චරිතෙන ¶ වචීදුච්චරිතෙන මනොදුච්චරිතෙන, ඔත්තප්පති පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං සමාපත්තියා. බහුස්සුතො හොති සුතධරො සුතසන්නිචයො. යෙ තෙ ධම්මා ආදිකල්යාණා මජ්ඣෙකල්යාණා පරියොසානකල්යාණා සාත්ථා සබ්යඤ්ජනා කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං අභිවදන්ති තථාරූපාස්ස ධම්මා බහුස්සුතා [බහූ සුතා (?)] හොන්ති ධාතා [ධතා (සී. ස්යා. කං. පී.)] වචසා පරිචිතා මනසානුපෙක්ඛිතා දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධා. ආරද්ධවීරියො විහරති අකුසලානං ධම්මානං පහානාය, කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදාය, ථාමවා දළ්හපරක්කමො අනික්ඛිත්තධුරො කුසලෙසු ධම්මෙසු. සතිමා හොති, පරමෙන සතිනෙපක්කෙන සමන්නාගතො, චිරකතම්පි චිරභාසිතම්පි සරිතා අනුස්සරිතා. පඤ්ඤවා හොති, උදයත්ථගාමිනියා පඤ්ඤාය සමන්නාගතො, අරියාය නිබ්බෙධිකාය සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමිනියා. එවං ඛො, මහානාම, අරියසාවකො සත්තහි සද්ධම්මෙහි සමන්නාගතො හොති.

26. ‘‘කථඤ්ච ¶ , මහානාම, අරියසාවකො චතුන්නං ඣානානං ආභිචෙතසිකානං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරානං නිකාමලාභී හොති අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී? ඉධ, මහානාම, අරියසාවකො විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි, සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ ¶ විහරති; විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති; පීතියා ච විරාගා…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති; සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. එවං ඛො, මහානාම, අරියසාවකො චතුන්නං ඣානානං ආභිචෙතසිකානං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරානං නිකාමලාභී හොති අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී.

27. ‘‘යතො ඛො, මහානාම, අරියසාවකො එවං සීලසම්පන්නො හොති, එවං ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරො හොති, එවං භොජනෙ මත්තඤ්ඤූ හොති, එවං ජාගරියං අනුයුත්තො හොති, එවං සත්තහි සද්ධම්මෙහි සමන්නාගතො ¶ හොති, එවං චතුන්නං ඣානානං ආභිචෙතසිකානං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරානං නිකාමලාභී හොති අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී, අයං වුච්චති, මහානාම, අරියසාවකො සෙඛො පාටිපදො අපුච්චණ්ඩතාය ¶ සමාපන්නො, භබ්බො අභිනිබ්භිදාය, භබ්බො සම්බොධාය, භබ්බො අනුත්තරස්ස යොගක්ඛෙමස්ස අධිගමාය. සෙය්යථාපි, මහානාම, කුක්කුටියා අණ්ඩානි අට්ඨ වා දස වා ද්වාදස වා තානාස්සු කුක්කුටියා සම්මා අධිසයිතානි සම්මා පරිසෙදිතානි සම්මා පරිභාවිතානි, කිඤ්චාපි තස්සා කුක්කුටියා න ¶ එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්ය – ‘අහො වතිමෙ කුක්කුටපොතකා පාදනඛසිඛාය වා මුඛතුණ්ඩකෙන වා අණ්ඩකොසං පදාලෙත්වා සොත්ථිනා අභිනිබ්භිජ්ජෙය්යු’න්ති, අථ ඛො භබ්බාව තෙ කුක්කුටපොතකා පාදනඛසිඛාය වා මුඛතුණ්ඩකෙන වා අණ්ඩකොසං පදාලෙත්වා සොත්ථිනා අභිනිබ්භිජ්ජිතුං. එවමෙව ඛො, මහානාම, යතො අරියසාවකො එවං සීලසම්පන්නො හොති, එවං ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරො හොති, එවං භොජනෙ මත්තඤ්ඤූ හොති, එවං ජාගරියං අනුයුත්තො හොති, එවං සත්තහි සද්ධම්මෙහි සමන්නාගතො හොති, එවං චතුන්නං ඣානානං ආභිචෙතසිකානං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරානං නිකාමලාභී හොති අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී, අයං වුච්චති, මහානාම, අරියසාවකො සෙඛො පාටිපදො අපුච්චණ්ඩතාය සමාපන්නො ¶ , භබ්බො අභිනිබ්භිදාය, භබ්බො සම්බොධාය, භබ්බො අනුත්තරස්ස යොගක්ඛෙමස්ස අධිගමාය.

28. ‘‘ස ඛො සො, මහානාම, අරියසාවකො ඉමංයෙව අනුත්තරං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං ආගම්ම අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, අයමස්ස පඨමාභිනිබ්භිදා හොති කුක්කුටච්ඡාපකස්සෙව අණ්ඩකොසම්හා.

‘‘ස ඛො සො, මහානාම, අරියසාවකො ඉමංයෙ අනුත්තරං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං ආගම්ම දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ…පෙ… යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති, අයමස්ස දුතියාභිනිබ්භිදා හොති කුක්කුටච්ඡාපකස්සෙව අණ්ඩකොසම්හා.

‘‘ස ඛො සො, මහානාම, අරියසාවකො ඉමංයෙව අනුත්තරං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං ආගම්ම ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං ¶ දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ ¶ විහරති, අයමස්ස තතියාභිනිබ්භිදා හොති කුක්කුටච්ඡාපකස්සෙව අණ්ඩකොසම්හා.

29. ‘‘යම්පි ¶ [යම්පි ඛො (ක.)], මහානාම, අරියසාවකො සීලසම්පන්නො හොති, ඉදම්පිස්ස හොති චරණස්මිං; යම්පි, මහානාම, අරියසාවකො ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරො හොති, ඉදම්පිස්ස හොති චරණස්මිං; යම්පි, මහානාම, අරියසාවකො භොජනෙ මත්තඤ්ඤූ හොති, ඉදම්පිස්ස හොති චරණස්මිං; යම්පි, මහානාම, අරියසාවකො ජාගරියං අනුයුත්තො හොති, ඉදම්පිස්ස හොති චරණස්මිං; යම්පි, මහානාම, අරියසාවකො සත්තහි සද්ධම්මෙහි සමන්නාගතො හොති, ඉදම්පිස්ස හොති චරණස්මිං; යම්පි, මහානාම, අරියසාවකො චතුන්නං ඣානානං ආභිචෙතසිකානං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරානං නිකාමලාභී හොති අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී, ඉදම්පිස්ස හොති චරණස්මිං.

‘‘යඤ්ච ඛො, මහානාම, අරියසාවකො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං ¶ – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, ඉදම්පිස්ස හොති විජ්ජාය; යම්පි, මහානාම, අරියසාවකො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ…පෙ… යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති, ඉදම්පිස්ස හොති විජ්ජාය. යම්පි, මහානාම, අරියසාවකො ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති, ඉදම්පිස්ස හොති විජ්ජාය.

‘‘අයං ¶ වුච්චති, මහානාම, අරියසාවකො විජ්ජාසම්පන්නො ඉතිපි චරණසම්පන්නො ඉතිපි විජ්ජාචරණසම්පන්නො ඉතිපි.

30. ‘‘බ්රහ්මුනාපෙසා, මහානාම, සනඞ්කුමාරෙන ගාථා භාසිතා –

‘ඛත්තියො සෙට්ඨො ජනෙතස්මිං, යෙ ගොත්තපටිසාරිනො;

විජ්ජාචරණසම්පන්නො, සො සෙට්ඨො දෙවමානුසෙ’ති.

‘‘සා ඛො පනෙසා, මහානාම, බ්රහ්මුනා සනඞ්කුමාරෙන ගාථා සුගීතා නො දුග්ගීතා, සුභාසිතා නො දුබ්භාසිතා, අත්ථසංහිතා නො අනත්ථසංහිතා, අනුමතා භගවතා’’ති.

අථ ¶ ඛො භගවා උට්ඨහිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘සාධු සාධු, ආනන්ද, සාධු ඛො ත්වං, ආනන්ද, කාපිලවත්ථවානං සක්යානං සෙඛං පාටිපදං අභාසී’’ති.

ඉදමවොචායස්මා ¶ ආනන්දො. සමනුඤ්ඤො සත්ථා අහොසි. අත්තමනා කාපිලවත්ථවා සක්යා ආයස්මතො ආනන්දස්ස භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

31. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා අඞ්ගුත්තරාපෙසු විහරති ආපණං නාම අඞ්ගුත්තරාපානං නිගමො. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය ආපණං පිණ්ඩාය පාවිසි. ආපණෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො යෙනඤ්ඤතරො වනසණ්ඩො තෙනුපසඞ්කමි දිවාවිහාරාය. තං වනසණ්ඩං අජ්ඣොගාහෙත්වා [අජ්ඣොගහෙත්වා (සී. ස්යා. කං.), අජ්ඣොගාහිත්වා (පී. ක.)] අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ දිවාවිහාරං නිසීදි. පොතලියොපි ඛො ගහපති සම්පන්නනිවාසනපාවුරණො [පාපුරණො (සී. ස්යා. කං.)] ඡත්තුපාහනාහි [ඡත්තුපාහනො (ක.)] ජඞ්ඝාවිහාරං අනුචඞ්කමමානො අනුවිචරමානො යෙන සො වනසණ්ඩො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තං වනසණ්ඩං අජ්ඣොගාහෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතං ඛො පොතලියං ගහපතිං භගවා එතදවොච – ‘‘සංවිජ්ජන්ති ඛො, ගහපති, ආසනානි; සචෙ ආකඞ්ඛසි නිසීදා’’ති. එවං වුත්තෙ, පොතලියො ගහපති ‘‘ගහපතිවාදෙන මං සමණො ගොතමො සමුදාචරතී’’ති කුපිතො අනත්තමනො තුණ්හී අහොසි. දුතියම්පි ඛො භගවා…පෙ… ¶ තතියම්පි ඛො භගවා පොතලියං ගහපතිං එතදවොච – ‘‘සංවිජ්ජන්ති ඛො, ගහපති, ආසනානි; සචෙ ආකඞ්ඛසි නිසීදා’’ති. ‘‘එවං වුත්තෙ, පොතලියො ගහපති ගහපතිවාදෙන මං සමණො ගොතමො සමුදාචරතී’’ති කුපිතො අනත්තමනො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘තයිදං, භො ¶ ගොතම, නච්ඡන්නං, තයිදං නප්පතිරූපං, යං මං ත්වං ගහපතිවාදෙන සමුදාචරසී’’ති. ‘‘තෙ හි තෙ, ගහපති, ආකාරා, තෙ ලිඞ්ගා ¶ , තෙ නිමිත්තා යථා තං ගහපතිස්සා’’ති. ‘‘තථා හි පන මෙ, භො ගොතම, සබ්බෙ කම්මන්තා පටික්ඛිත්තා, සබ්බෙ වොහාරා සමුච්ඡින්නා’’ති. ‘‘යථා කථං පන තෙ, ගහපති, සබ්බෙ කම්මන්තා පටික්ඛිත්තා, සබ්බෙ වොහාරා සමුච්ඡින්නා’’ති? ‘‘ඉධ මෙ, භො ගොතම, යං අහොසි ධනං වා ධඤ්ඤං වා රජතං වා ජාතරූපං වා සබ්බං තං පුත්තානං දායජ්ජං නිය්යාතං, තත්ථාහං අනොවාදී අනුපවාදී ඝාසච්ඡාදනපරමො විහරාමි. එවං ඛො මෙ [එවඤ්ච මෙ (ස්යා.), එවං මෙ (ක.)], භො ගොතම, සබ්බෙ කම්මන්තා පටික්ඛිත්තා, සබ්බෙ වොහාරා සමුච්ඡින්නා’’ති. ‘‘අඤ්ඤථා ඛො ත්වං, ගහපති, වොහාරසමුච්ඡෙදං වදසි, අඤ්ඤථා ච පන අරියස්ස විනයෙ වොහාරසමුච්ඡෙදො හොතී’’ති. ‘‘යථා කථං පන, භන්තෙ, අරියස්ස විනයෙ වොහාරසමුච්ඡෙදො හොති? සාධු මෙ, භන්තෙ ¶ , භගවා තථා ධම්මං දෙසෙතු යථා අරියස්ස විනයෙ වොහාරසමුච්ඡෙදො ¶ හොතී’’ති. ‘‘තෙන හි, ගහපති, සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො පොතලියො ගහපති භගවතො පච්චස්සොසි.

32. භගවා එතදවොච – ‘‘අට්ඨ ඛො ඉමෙ, ගහපති, ධම්මා අරියස්ස විනයෙ වොහාරසමුච්ඡෙදාය සංවත්තන්ති. කතමෙ අට්ඨ? අපාණාතිපාතං නිස්සාය පාණාතිපාතො පහාතබ්බො; දින්නාදානං නිස්සාය අදින්නාදානං පහාතබ්බං; සච්චවාචං [සච්චං වාචං (ස්යා.)] නිස්සාය මුසාවාදො පහාතබ්බො; අපිසුණං වාචං නිස්සාය පිසුණා වාචා පහාතබ්බා; අගිද්ධිලොභං නිස්සාය ගිද්ධිලොභො පහාතබ්බො; අනින්දාරොසං නිස්සාය නින්දාරොසො පහාතබ්බො; අක්කොධූපායාසං නිස්සාය කොධූපායාසො පහාතබ්බො; අනතිමානං නිස්සාය අතිමානො පහාතබ්බො. ඉමෙ ඛො, ගහපති, අට්ඨ ධම්මා සංඛිත්තෙන වුත්තා, විත්ථාරෙන අවිභත්තා, අරියස්ස විනයෙ වොහාරසමුච්ඡෙදාය සංවත්තන්තී’’ති. ‘‘යෙ මෙ [යෙ මෙ පන (ස්යා. ක.)], භන්තෙ, භගවතා අට්ඨ ධම්මා සංඛිත්තෙන වුත්තා, විත්ථාරෙන අවිභත්තා, අරියස්ස විනයෙ වොහාරසමුච්ඡෙදාය සංවත්තන්ති, සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා ඉමෙ අට්ඨ ධම්මෙ විත්ථාරෙන [විත්ථාරෙත්වා (ක.)] විභජතු අනුකම්පං උපාදායා’’ති. ‘‘තෙන හි, ගහපති, සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො පොතලියො ගහපති භගවතො පච්චස්සොසි. භගවා එතදවොච –

33. ‘‘‘අපාණාතිපාතං ¶ ¶ නිස්සාය පාණාතිපාතො පහාතබ්බො’ති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං ¶ ? ඉධ, ගහපති, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යෙසං ඛො අහං සංයොජනානං හෙතු පාණාතිපාතී අස්සං, තෙසාහං සංයොජනානං පහානාය සමුච්ඡෙදාය පටිපන්නො. අහඤ්චෙව [අහඤ්චෙ (?)] ඛො පන පාණාතිපාතී අස්සං, අත්තාපි මං උපවදෙය්ය පාණාතිපාතපච්චයා, අනුවිච්චාපි මං විඤ්ඤූ [අනුවිච්ච විඤ්ඤූ (සී. ස්යා. පී.)] ගරහෙය්යුං පාණාතිපාතපච්චයා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා පාණාතිපාතපච්චයා. එතදෙව ඛො පන සංයොජනං එතං නීවරණං යදිදං පාණාතිපාතො. යෙ ච පාණාතිපාතපච්චයා උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, පාණාතිපාතා පටිවිරතස්ස එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති’. ‘අපාණාතිපාතං නිස්සාය පාණාතිපාතො පහාතබ්බො’ති – ඉති යන්තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

34. ‘‘‘දින්නාදානං ¶ නිස්සාය අදින්නාදානං පහාතබ්බ’න්ති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං, කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඉධ, ගහපති, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යෙසං ඛො අහං සංයොජනානං හෙතු අදින්නාදායී අස්සං, තෙසාහං සංයොජනානං පහානාය සමුච්ඡෙදාය පටිපන්නො. අහඤ්චෙව ඛො පන අදින්නාදායී අස්සං, අත්තාපි මං උපවදෙය්ය අදින්නාදානපච්චයා, අනුවිච්චාපි මං විඤ්ඤූ ගරහෙය්යුං අදින්නාදානපච්චයා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා අදින්නාදානපච්චයා. එතදෙව ඛො පන සංයොජනං එතං නීවරණං යදිදං අදින්නාදානං. යෙ ච අදින්නාදානපච්චයා උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා අදින්නාදානා ¶ පටිවිරතස්ස එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති’. ‘දින්නාදානං නිස්සාය අදින්නාදානං පහාතබ්බ’න්ති – ඉති යන්තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

35. ‘‘‘සච්චවාචං නිස්සාය මුසාවාදො පහාතබ්බො’ති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඉධ, ගහපති, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යෙසං ඛො අහං සංයොජනානං හෙතු මුසාවාදී අස්සං, තෙසාහං සංයොජනානං පහානාය සමුච්ඡෙදාය පටිපන්නො. අහඤ්චෙව ඛො පන මුසාවාදී අස්සං, අත්තාපි මං උපවදෙය්ය මුසාවාදපච්චයා, අනුවිච්චාපි මං විඤ්ඤූ ගරහෙය්යුං මුසාවාදපච්චයා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා මුසාවාදපච්චයා. එතදෙව ඛො පන සංයොජනං එතං නීවරණං යදිදං ¶ මුසාවාදො ¶ . යෙ ච මුසාවාදපච්චයා උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, මුසාවාදා පටිවිරතස්ස එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති’. ‘සච්චවාචං නිස්සාය මුසාවාදො පහාතබ්බො’ති – ඉති යන්තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

36. ‘‘‘අපිසුණං වාචං නිස්සාය පිසුණා වාචා පහාතබ්බා’ති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඉධ, ගහපති, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යෙසං ඛො අහං සංයොජනානං හෙතු පිසුණවාචො අස්සං, තෙසාහං සංයොජනානං පහානාය සමුච්ඡෙදාය පටිපන්නො. අහඤ්චෙව ඛො පන පිසුණවාචො අස්සං, අත්තාපි මං උපවදෙය්ය පිසුණවාචාපච්චයා ¶ , අනුවිච්චාපි මං විඤ්ඤූ ගරහෙය්යුං පිසුණවාචාපච්චයා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා පිසුණවාචාපච්චයා. එතදෙව ඛො පන සංයොජනං එතං නීවරණං යදිදං පිසුණා වාචා. යෙ ච පිසුණවාචාපච්චයා උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, පිසුණාය ¶ වාචාය පටිවිරතස්ස එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති’. ‘අපිසුණං වාචං නිස්සාය පිසුණා වාචා පහාතබ්බා’ති – ඉති යන්තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

37. ‘‘‘අගිද්ධිලොභං නිස්සාය ගිද්ධිලොභො පහාතබ්බො’ති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං, කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඉධ, ගහපති, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යෙසං ඛො අහං සංයොජනානං හෙතු ගිද්ධිලොභී අස්සං, තෙසාහං සංයොජනානං පහානාය සමුච්ඡෙදාය පටිපන්නො. අහඤ්චෙව ඛො පන ගිද්ධිලොභී අස්සං, අත්තාපි මං උපවදෙය්ය ගිද්ධිලොභපච්චයා, අනුවිච්චාපි මං විඤ්ඤූ ගරහෙය්යුං ගිද්ධිලොභපච්චයා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා ගිද්ධිලොභපච්චයා. එතදෙව ඛො පන සංයොජනං එතං නීවරණං යදිදං ගිද්ධිලොභො. යෙ ච ගිද්ධිලොභපච්චයා උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, ගිද්ධිලොභා පටිවිරතස්ස එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති’. ‘අගිද්ධිලොභං නිස්සාය ගිද්ධිලොභො පහාතබ්බො’ති – ඉති යන්තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

38. ‘‘‘අනින්දාරොසං නිස්සාය නින්දාරොසො පහාතබ්බො’ති ඉති ඛො ¶ පනෙතං වුත්තං, කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඉධ, ගහපති, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යෙසං ඛො අහං සංයොජනානං හෙතු නින්දාරොසී අස්සං, තෙසාහං ¶ සංයොජනානං පහානාය ¶ සමුච්ඡෙදාය පටිපන්නො. අහඤ්චෙව ඛො පන නින්දාරොසී අස්සං, අත්තාපි මං උපවදෙය්ය නින්දාරොසපච්චයා, අනුවිච්චාපි මං විඤ්ඤූ ගරහෙය්යුං නින්දාරොසපච්චයා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා නින්දාරොසපච්චයා. එතදෙව ඛො පන සංයොජනං එතං නීවරණං යදිදං නින්දාරොසො. යෙ ච නින්දාරොසපච්චයා උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, අනින්දාරොසිස්ස එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති’. ‘අනින්දාරොසං නිස්සාය නින්දාරොසො පහාතබ්බො’ති – ඉති යන්තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

39. ‘‘‘අක්කොධූපායාසං නිස්සාය කොධූපායාසො පහාතබ්බො’ති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං, කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඉධ, ගහපති, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යෙසං ඛො අහං සංයොජනානං හෙතු කොධූපායාසී අස්සං, තෙසාහං සංයොජනානං පහානාය සමුච්ඡෙදාය පටිපන්නො. අහඤ්චෙව ඛො පන කොධූපායාසී අස්සං, අත්තාපි මං උපවදෙය්ය කොධූපායාසපච්චයා ¶ , අනුවිච්චාපි මං විඤ්ඤූ ගරහෙය්යුං කොධූපායාසපච්චයා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා කොධූපායාසපච්චයා. එතදෙව ඛො පන සංයොජනං එතං නීවරණං යදිදං කොධූපායාසො. යෙ ච කොධූපායාසපච්චයා උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, අක්කොධූපායාසිස්ස ¶ එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති’. ‘අක්කොධූපායාසං නිස්සාය කොධූපායාසො පහාතබ්බො’ති – ඉති යන්තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

40. ‘‘‘අනතිමානං නිස්සාය අතිමානො පහාතබ්බො’ති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං, කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඉධ, ගහපති, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යෙසං ඛො අහං සංයොජනානං හෙතු අතිමානී අස්සං, තෙසාහං සංයොජනානං පහානාය සමුච්ඡෙදාය පටිපන්නො. අහඤ්චෙව ඛො පන අතිමානී අස්සං, අත්තාපි මං උපවදෙය්ය අතිමානපච්චයා, අනුවිච්චාපි මං විඤ්ඤූ ගරහෙය්යුං අතිමානපච්චයා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා අතිමානපච්චයා. එතදෙව ඛො පන සංයොජනං එතං නීවරණං යදිදං අතිමානො. යෙ ච අතිමානපච්චයා උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, අනතිමානිස්ස එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති’. ‘අනතිමානං නිස්සාය අතිමානො පහාතබ්බො’ති – ඉති යන්තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

41. ‘‘ඉමෙ ¶ ¶ ඛො, ගහපති, අට්ඨ ධම්මා සංඛිත්තෙන වුත්තා, විත්ථාරෙන විභත්තා [අවිභත්තා (ස්යා. ක.)], යෙ අරියස්ස විනයෙ වොහාරසමුච්ඡෙදාය සංවත්තන්ති; න ත්වෙව තාව අරියස්ස විනයෙ සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං වොහාරසමුච්ඡෙදො හොතී’’ති.

‘‘යථා කථං පන, භන්තෙ, අරියස්ස විනයෙ සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං වොහාරසමුච්ඡෙදො හොති? සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා තථා ධම්මං දෙසෙතු යථා අරියස්ස ¶ විනයෙ සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං වොහාරසමුච්ඡෙදො හොතී’’ති. ‘‘තෙන හි, ගහපති, සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො පොතලියො ගහපති භගවතො පච්චස්සොසි. භගවා එතදවොච –

42. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , ගහපති, කුක්කුරො ජිඝච්ඡාදුබ්බල්යපරෙතො ගොඝාතකසූනං පච්චුපට්ඨිතො අස්ස. තමෙනං දක්ඛො ගොඝාතකො වා ගොඝාතකන්තෙවාසී වා අට්ඨිකඞ්කලං සුනික්කන්තං නික්කන්තං නිම්මංසං ලොහිතමක්ඛිතං උපසුම්භෙය්ය [උපච්ඡුභෙය්ය (සී. පී.), උපච්ඡූභෙය්ය (ස්යා. කං.), උපච්චුම්භෙය්ය (ක.)]. තං කිං මඤ්ඤසි, ගහපති, අපි නු ඛො සො කුක්කුරො අමුං අට්ඨිකඞ්කලං සුනික්කන්තං නික්කන්තං නිම්මංසං ලොහිතමක්ඛිතං පලෙහන්තො ජිඝච්ඡාදුබ්බල්යං පටිවිනෙය්යා’’ති?

‘‘අදුඤ්හි, භන්තෙ, අට්ඨිකඞ්කලං සුනික්කන්තං නික්කන්තං නිම්මංසං ලොහිතමක්ඛිතං. යාවදෙව පන සො කුක්කුරො කිලමථස්ස විඝාතස්ස භාගී අස්සාති. එවමෙව ඛො, ගහපති, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අට්ඨිකඞ්කලූපමා කාමා වුත්තා භගවතා බහුදුක්ඛා බහුපායාසා [බහූපායාසා (සී. ස්යා. කං. පී.)], ආදීනවො එත්ථ භිය්යො’ති. එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දිස්වා යායං උපෙක්ඛා නානත්තා නානත්තසිතා තං අභිනිවජ්ජෙත්වා, යායං උපෙක්ඛා එකත්තා එකත්තසිතා යත්ථ සබ්බසො ලොකාමිසූපාදානා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති තමෙවූපෙක්ඛං භාවෙති.

43. ‘‘සෙය්යථාපි, ගහපති, ගිජ්ඣො වා කඞ්කො වා කුලලො වා මංසපෙසිං ¶ ආදාය උඩ්ඩීයෙය්ය [උඩ්ඩයෙය්ය (ස්යා. පී.)]. තමෙනං ගිජ්ඣාපි කඞ්කාපි කුලලාපි අනුපතිත්වා ¶ අනුපතිත්වා විතච්ඡෙය්යුං විස්සජ්ජෙය්යුං [විරාජෙය්යුං (සී. ස්යා. කං. පී.)]. තං කිං මඤ්ඤසි, ගහපති, සචෙ සො ගිජ්ඣො වා කඞ්කො වා කුලලො වා තං මංසපෙසිං න ඛිප්පමෙව පටිනිස්සජ්ජෙය්ය, සො තතොනිදානං මරණං වා නිගච්ඡෙය්ය මරණමත්තං වා දුක්ඛ’’න්ති?

‘‘එවමෙව ¶ ඛො, ගහපති, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘මංසපෙසූපමා කාමා වුත්තා භගවතා බහුදුක්ඛා බහුපායාසා, ආදීනවො එත්ථ භිය්යො’ති. එවමෙතං ¶ යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දිස්වා යායං උපෙක්ඛා නානත්තා නානත්තසිතා තං අභිනිවජ්ජෙත්වා යායං උපෙක්ඛා එකත්තා එකත්තසිතා යත්ථ සබ්බසො ලොකාමිසූපාදානා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති තමෙවූපෙක්ඛං භාවෙති.

44. ‘‘සෙය්යථාපි, ගහපති, පුරිසො ආදිත්තං තිණුක්කං ආදාය පටිවාතං ගච්ඡෙය්ය. තං කිං මඤ්ඤසි, ගහපති, සචෙ සො පුරිසො තං ආදිත්තං තිණුක්කං න ඛිප්පමෙව පටිනිස්සජ්ජෙය්ය තස්ස සා ආදිත්තා තිණුක්කා හත්ථං වා දහෙය්ය බාහුං වා දහෙය්ය අඤ්ඤතරං වා අඤ්ඤතරං වා අඞ්ගපච්චඞ්ගං [දහෙය්ය. අඤ්ඤතරං වා අඞ්ගපච්චඞ්ග (සී. පී.)] දහෙය්ය, සො තතොනිදානං මරණං වා නිගච්ඡෙය්ය මරණමත්තං වා දුක්ඛ’’න්ති?

‘‘එවමෙව ඛො, ගහපති, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘තිණුක්කූපමා කාමා වුත්තා භගවතා බහුදුක්ඛා බහුපායාසා, ආදීනවො එත්ථ භිය්යො’ති. එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දිස්වා…පෙ… තමෙවූපෙක්ඛං භාවෙති.

45. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , ගහපති, අඞ්ගාරකාසු සාධිකපොරිසා, පූරා අඞ්ගාරානං වීතච්චිකානං වීතධූමානං. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය ජීවිතුකාමො අමරිතුකාමො සුඛකාමො දුක්ඛප්පටික්කූලො. තමෙනං ද්වෙ බලවන්තො පුරිසා නානාබාහාසු ගහෙත්වා අඞ්ගාරකාසුං උපකඩ්ඪෙය්යුං. තං කිං මඤ්ඤසි, ගහපති, අපි නු සො පුරිසො ඉතිචිතිචෙව කායං සන්නාමෙය්යා’’ති?

‘‘විදිතඤ්හි ¶ , භන්තෙ, තස්ස පුරිසස්ස ඉමඤ්චාහං අඞ්ගාරකාසුං පපතිස්සාමි, තතොනිදානං මරණං වා නිගච්ඡිස්සාමි මරණමත්තං වා දුක්ඛ’’න්ති. ‘‘එවමෙව ඛො, ගහපති, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අඞ්ගාරකාසූපමා කාමා වුත්තා භගවතා බහුදුක්ඛා බහුපායාසා, ආදීනවො එත්ථ භිය්යො’ති. එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දිස්වා…පෙ… තමෙවූපෙක්ඛං භාවෙති.

46. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , ගහපති, පුරිසො සුපිනකං පස්සෙය්ය ආරාමරාමණෙය්යකං වනරාමණෙය්යකං භූමිරාමණෙය්යකං පොක්ඛරණිරාමණෙය්යකං. සො පටිබුද්ධො න කිඤ්චි පටිපස්සෙය්ය [පස්සෙය්ය (සී. ස්යා. කං. පී.)]. එවමෙව ඛො, ගහපති, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘සුපිනකූපමා කාමා වුත්තා භගවතා බහුදුක්ඛා බහුපායාසා, ආදීනවො එත්ථ භිය්යො’ති…පෙ… තමෙවූපෙක්ඛං භාවෙති.

47. ‘‘සෙය්යථාපි, ගහපති, පුරිසො යාචිතකං භොගං යාචිත්වා යානං ¶ වා [යානං (ස්යා. කං. පී.)] පොරිසෙය්යං [පොරොසෙය්යං (සී. පී. ක.), ඔරොපෙය්ය (ස්යා. කං.)] පවරමණිකුණ්ඩලං. සො තෙහි යාචිතකෙහි භොගෙහි පුරක්ඛතො පරිවුතො ¶ අන්තරාපණං පටිපජ්ජෙය්ය. තමෙනං ජනො දිස්වා එවං වදෙය්ය – ‘භොගී වත, භො, පුරිසො, එවං කිර භොගිනො භොගානි භුඤ්ජන්තී’ති. තමෙනං සාමිකා යත්ථ යත්ථෙව පස්සෙය්යුං තත්ථ තත්ථෙව සානි හරෙය්යුං. තං කිං මඤ්ඤසි, ගහපති, අලං නු ඛො තස්ස පුරිසස්ස අඤ්ඤථත්තායා’’ති?

‘‘සාමිනො හි, භන්තෙ, සානි හරන්තී’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, ගහපති, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යාචිතකූපමා කාමා වුත්තා භගවතා බහුදුක්ඛා බහුපායාසා, ආදීනවො එත්ථ භිය්යො’ති…පෙ… ¶ තමෙවූපෙක්ඛං භාවෙති.

48. ‘‘සෙය්යථාපි, ගහපති, ගාමස්ස වා නිගමස්ස වා අවිදූරෙ තිබ්බො වනසණ්ඩො. තත්රස්ස රුක්ඛො සම්පන්නඵලො ච උපපන්නඵලො [උප්පන්නඵලො (ස්යා.)] ච, න චස්සු කානිචි ඵලානි භූමියං පතිතානි. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය ඵලත්ථිකො ඵලගවෙසී ඵලපරියෙසනං චරමානො. සො තං වනසණ්ඩං අජ්ඣොගාහෙත්වා තං රුක්ඛං පස්සෙය්ය සම්පන්නඵලඤ්ච උපපන්නඵලඤ්ච. තස්ස එවමස්ස – ‘අයං ඛො රුක්ඛො සම්පන්නඵලො ච උපපන්නඵලො ච, නත්ථි ච කානිචි ඵලානි භූමියං පතිතානි. ජානාමි ඛො පනාහං රුක්ඛං ආරොහිතුං [ආරුහිතුං (සී.)]. යංනූනාහං ඉමං රුක්ඛං ආරොහිත්වා යාවදත්ථඤ්ච ඛාදෙය්යං උච්ඡඞ්ගඤ්ච පූරෙය්ය’න්ති. සො තං රුක්ඛං ආරොහිත්වා යාවදත්ථඤ්ච ඛාදෙය්ය උච්ඡඞ්ගඤ්ච පූරෙය්ය. අථ ¶ දුතියො පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය ඵලත්ථිකො ඵලගවෙසී ඵලපරියෙසනං චරමානො තිණ්හං කුඨාරිං [කුධාරිං (ස්යා. කං. ක.)] ආදාය. සො තං වනසණ්ඩං අජ්ඣොගාහෙත්වා ¶ තං රුක්ඛං පස්සෙය්ය සම්පන්නඵලඤ්ච උපපන්නඵලඤ්ච. තස්ස එවමස්ස – ‘අයං ඛො රුක්ඛො සම්පන්නඵලො ච උපපන්නඵලො ච, නත්ථි ච කානිචි ඵලානි භූමියං පතිතානි. න ඛො පනාහං ජානාමි රුක්ඛං ආරොහිතුං. යංනූනාහං ඉමං රුක්ඛං මූලතො ඡෙත්වා යාවදත්ථඤ්ච ඛාදෙය්යං උච්ඡඞ්ගඤ්ච පූරෙය්ය’න්ති. සො තං රුක්ඛං මූලතොව ඡින්දෙය්ය. තං කිං මඤ්ඤසි, ගහපති, අමුකො [අසු (සී. පී.)] යො සො පුරිසො පඨමං රුක්ඛං ආරූළ්හො සචෙ සො න ඛිප්පමෙව ඔරොහෙය්ය තස්ස සො රුක්ඛො පපතන්තො හත්ථං වා භඤ්ජෙය්ය පාදං වා භඤ්ජෙය්ය අඤ්ඤතරං වා අඤ්ඤතරං වා අඞ්ගපච්චඞ්ගං භඤ්ජෙය්ය, සො තතොනිදානං ¶ මරණං වා නිගච්ඡෙය්ය මරණමත්තං වා දුක්ඛ’’න්ති?

‘‘එවමෙව ඛො, ගහපති, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘රුක්ඛඵලූපමා කාමා වුත්තා භගවතා බහුදුක්ඛා බහුපායාසා, ආදීනවො එත්ථ භිය්යො’ති. එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දිස්වා යායං උපෙක්ඛා නානත්තා නානත්තසිතා තං අභිනිවජ්ජෙත්වා යායං උපෙක්ඛා එකත්තා එකත්තසිතා යත්ථ සබ්බසො ලොකාමිසූපාදානා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති තමෙවූපෙක්ඛං භාවෙති.

49. ‘‘ස ¶ ඛො සො, ගහපති, අරියසාවකො ඉමංයෙව අනුත්තරං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං ආගම්ම අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං ¶ – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති.

‘‘ස ඛො සො, ගහපති, අරියසාවකො ඉමංයෙව අනුත්තරං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං ආගම්ම දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ…පෙ… යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති.

‘‘ස ඛො සො, ගහපති, අරියසාවකො ඉමංයෙව අනුත්තරං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං ආගම්ම ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති. එත්තාවතා ඛො, ගහපති, අරියස්ස විනයෙ සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං වොහාරසමුච්ඡෙදො හොති.

50. ‘‘තං ¶ කිං මඤ්ඤසි, ගහපති, යථා අරියස්ස විනයෙ සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං වොහාරසමුච්ඡෙදො හොති, අපි නු ත්වං එවරූපං වොහාරසමුච්ඡෙදං අත්තනි සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘කො චාහං, භන්තෙ, කො ච අරියස්ස විනයෙ සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං වොහාරසමුච්ඡෙදො! ආරකා අහං, භන්තෙ, අරියස්ස විනයෙ සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං වොහාරසමුච්ඡෙදා. මයඤ්හි, භන්තෙ, පුබ්බෙ අඤ්ඤතිත්ථියෙ පරිබ්බාජකෙ අනාජානීයෙව සමානෙ ආජානීයාති අමඤ්ඤිම්හ, අනාජානීයෙව සමානෙ ආජානීයභොජනං භොජිම්හ, අනාජානීයෙව සමානෙ ආජානීයඨානෙ ඨපිම්හ; භික්ඛූ පන මයං, භන්තෙ, ආජානීයෙව සමානෙ අනාජානීයාති අමඤ්ඤිම්හ, ආජානීයෙව ¶ සමානෙ අනාජානීයභොජනං භොජිම්හ, ආජානීයෙව සමානෙ අනාජානීයඨානෙ ඨපිම්හ; ඉදානි පන මයං, භන්තෙ, අඤ්ඤතිත්ථියෙ ¶ පරිබ්බාජකෙ අනාජානීයෙව සමානෙ අනාජානීයාති ජානිස්සාම, අනාජානීයෙව සමානෙ අනාජානීයභොජනං භොජෙස්සාම, අනාජානීයෙව සමානෙ අනාජානීයඨානෙ ඨපෙස්සාම. භික්ඛූ පන මයං, භන්තෙ, ආජානීයෙව සමානෙ ආජානීයාති ජානිස්සාම ආජානීයෙව සමානෙ ආජානීයභොජනං භොජෙස්සාම, ආජානීයෙව සමානෙ ආජානීයඨානෙ ඨපෙස්සාම. අජනෙසි වත මෙ, භන්තෙ, භගවා සමණෙසු සමණප්පෙමං, සමණෙසු සමණප්පසාදං, සමණෙසු සමණගාරවං. අභික්කන්තං, භන්තෙ, අභික්කන්තං, භන්තෙ ¶ ! සෙය්යථාපි, භන්තෙ, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය, චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තීති; එවමෙවං ඛො, භන්තෙ, භගවතා අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං, භන්තෙ, භගවන්තං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

පොතලියසුත්තං නිට්ඨිතං චතුත්ථං.

51. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති ජීවකස්ස කොමාරභච්චස්ස අම්බවනෙ. අථ ඛො ජීවකො කොමාරභච්චො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි ¶ . එකමන්තං නිසින්නො ඛො ජීවකො කොමාරභච්චො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සුතං මෙතං, භන්තෙ – ‘සමණං ගොතමං උද්දිස්ස පාණං ආරභන්ති [ආරම්භන්ති (ක.)], තං සමණො ගොතමො ජානං උද්දිස්සකතං [උද්දිස්සකටං (සී. පී.)] මංසං පරිභුඤ්ජති පටිච්චකම්ම’න්ති. යෙ තෙ, භන්තෙ, එවමාහංසු – ‘සමණං ගොතමං උද්දිස්ස පාණං ආරභන්ති, තං සමණො ගොතමො ජානං උද්දිස්සකතං මංසං පරිභුඤ්ජති පටිච්චකම්ම’න්ති, කච්චි තෙ, භන්තෙ, භගවතො වුත්තවාදිනො, න ච භගවන්තං අභූතෙන අබ්භාචික්ඛන්ති, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්යාකරොන්ති, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡතී’’ති?

52. ‘‘යෙ ¶ තෙ, ජීවක, එවමාහංසු – ‘සමණං ගොතමං උද්දිස්ස පාණං ආරභන්ති, තං සමණො ගොතමො ජානං උද්දිස්සකතං මංසං පරිභුඤ්ජති පටිච්චකම්ම’න්ති න මෙ තෙ වුත්තවාදිනො, අබ්භාචික්ඛන්ති ච මං තෙ අසතා අභූතෙන. තීහි ඛො අහං, ජීවක, ඨානෙහි මංසං අපරිභොගන්ති වදාමි. දිට්ඨං, සුතං, පරිසඞ්කිතං – ඉමෙහි ඛො අහං, ජීවක ¶ , තීහි ඨානෙහි මංසං අපරිභොගන්ති වදාමි. තීහි ඛො අහං, ජීවක, ඨානෙහි මංසං පරිභොගන්ති වදාමි. අදිට්ඨං, අසුතං, අපරිසඞ්කිතං – ඉමෙහි ඛො අහං, ජීවක, තීහි ඨානෙහි මංසං පරිභොගන්ති වදාමි.

53. ‘‘ඉධ, ජීවක, භික්ඛු අඤ්ඤතරං ගාමං වා නිගමං වා උපනිස්සාය විහරති. සො මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං. ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරති. තමෙනං ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා උපසඞ්කමිත්වා ස්වාතනාය භත්තෙන නිමන්තෙති. ආකඞ්ඛමානොව [ආකඞ්ඛමානො (ස්යා. කං.)], ජීවක, භික්ඛු අධිවාසෙති ¶ . සො තස්සා රත්තියා අච්චයෙන පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන තස්ස ගහපතිස්ස වා ගහපතිපුත්තස්ස වා නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමති; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදති. තමෙනං සො ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා පණීතෙන පිණ්ඩපාතෙන පරිවිසති. තස්ස න එවං හොති – ‘සාධු වත මායං [මං + අයං = මායං] ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා පණීතෙන පිණ්ඩපාතෙන ¶ පරිවිසෙය්යාති! අහො වත මායං ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා ආයතිම්පි එවරූපෙන පණීතෙන පිණ්ඩපාතෙන පරිවිසෙය්යා’ති – එවම්පිස්ස න හොති. සො තං පිණ්ඩපාතං අගථිතො [අගධිතො (ස්යා. කං. ක.)] අමුච්ඡිතො අනජ්ඣොපන්නො [අනජ්ඣාපන්නො (ස්යා. කං. ක.)] ආදීනවදස්සාවී නිස්සරණපඤ්ඤො පරිභුඤ්ජති. තං කිං මඤ්ඤසි, ජීවක ¶ , අපි නු සො භික්ඛු තස්මිං සමයෙ අත්තබ්යාබාධාය වා චෙතෙති, පරබ්යාබාධාය වා චෙතෙති, උභයබ්යාබාධාය වා චෙතෙතී’’ති?

‘‘නනු සො, ජීවක, භික්ඛු තස්මිං සමයෙ අනවජ්ජංයෙව ආහාරං ආහාරෙතී’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ. සුතං මෙතං, භන්තෙ – ‘බ්රහ්මා මෙත්තාවිහාරී’ති. තං මෙ ඉදං, භන්තෙ, භගවා සක්ඛිදිට්ඨො; භගවා හි, භන්තෙ, මෙත්තාවිහාරී’’ති. ‘‘යෙන ඛො, ජීවක, රාගෙන යෙන දොසෙන ¶ යෙන මොහෙන බ්යාපාදවා අස්ස සො රාගො සො දොසො සො මොහො තථාගතස්ස පහීනො උච්ඡින්නමූලො තාලාවත්ථුකතො අනභාවංකතො [අනභාවකතො (සී. පී.), අනභාවංගතො (ස්යා. කං.)] ආයතිං අනුප්පාදධම්මො. සචෙ ඛො තෙ, ජීවක, ඉදං සන්ධාය භාසිතං අනුජානාමි තෙ එත’’න්ති. ‘‘එතදෙව ඛො පන මෙ, භන්තෙ, සන්ධාය භාසිතං’’ [භාසිතන්ති (ස්යා.)].

54. ‘‘ඉධ, ජීවක, භික්ඛු අඤ්ඤතරං ගාමං වා නිගමං වා උපනිස්සාය විහරති. සො කරුණාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… මුදිතාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං. ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරති. තමෙනං ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා උපසඞ්කමිත්වා ස්වාතනාය භත්තෙන නිමන්තෙති. ආකඞ්ඛමානොව, ජීවක, භික්ඛු අධිවාසෙති. සො ¶ තස්සා රත්තියා අච්චයෙන පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය ¶ යෙන ගහපතිස්ස වා ගහපතිපුත්තස්ස වා නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමති; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදති. තමෙනං සො ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා පණීතෙන පිණ්ඩපාතෙන පරිවිසති. තස්ස න එවං හොති – ‘සාධු වත මායං ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා පණීතෙන පිණ්ඩපාතෙන පරිවිසෙය්යාති! අහො වත මායං ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා ආයතිම්පි ¶ එවරූපෙන පණීතෙන පිණ්ඩපාතෙන පරිවිසෙය්යා’ති – එවම්පිස්ස න හොති. සො තං පිණ්ඩපාතං අගථිතො අමුච්ඡිතො අනජ්ඣොපන්නො ආදීනවදස්සාවී නිස්සරණපඤ්ඤො පරිභුඤ්ජති. තං කිං මඤ්ඤසි, ජීවක, අපි නු සො භික්ඛු තස්මිං සමයෙ අත්තබ්යාබාධාය වා චෙතෙති, පරබ්යාබාධාය වා චෙතෙති, උභයබ්යාබාධාය වා චෙතෙතී’’ති?

‘‘නනු සො, ජීවක, භික්ඛු තස්මිං සමයෙ අනවජ්ජංයෙව ආහාරං ආහාරෙතී’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ. සුතං මෙතං, භන්තෙ – ‘බ්රහ්මා උපෙක්ඛාවිහාරී’ති. තං මෙ ඉදං, භන්තෙ, භගවා සක්ඛිදිට්ඨො; භගවා හි, භන්තෙ, උපෙක්ඛාවිහාරී’’ති. ‘‘යෙන ඛො, ජීවක, රාගෙන යෙන දොසෙන යෙන මොහෙන විහෙසවා අස්ස අරතිවා අස්ස පටිඝවා අස්ස සො රාගො සො දොසො සො මොහො තථාගතස්ස පහීනො උච්ඡින්නමූලො තාලාවත්ථුකතො අනභාවංකතො ආයතිං අනුප්පාදධම්මො. සචෙ ඛො තෙ, ජීවක, ඉදං සන්ධාය භාසිතං, අනුජානාමි තෙ ¶ එත’’න්ති. ‘‘එතදෙව ඛො පන මෙ, භන්තෙ, සන්ධාය භාසිතං’’.

55. ‘‘යො ¶ ඛො, ජීවක, තථාගතං වා තථාගතසාවකං වා උද්දිස්ස පාණං ආරභති සො පඤ්චහි ඨානෙහි බහුං අපුඤ්ඤං පසවති. යම්පි සො, ගහපති, එවමාහ – ‘ගච්ඡථ, අමුකං නාම පාණං ආනෙථා’ති, ඉමිනා පඨමෙන ඨානෙන බහුං අපුඤ්ඤං පසවති. යම්පි සො පාණො ගලප්පවෙඨකෙන [ගලප්පවෙධකෙන (බහූසු)] ආනීයමානො දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති, ඉමිනා දුතියෙන ඨානෙන බහුං අපුඤ්ඤං පසවති. යම්පි සො එවමාහ – ‘ගච්ඡථ ඉමං පාණං ආරභථා’ති, ඉමිනා තතියෙන ඨානෙන බහුං අපුඤ්ඤං පසවති. යම්පි සො පාණො ආරභියමානො දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති ¶ , ඉමිනා චතුත්ථෙන ඨානෙන බහුං අපුඤ්ඤං පසවති. යම්පි සො තථාගතං වා තථාගතසාවකං වා අකප්පියෙන ආසාදෙති, ඉමිනා පඤ්චමෙන ඨානෙන බහුං අපුඤ්ඤං පසවති. යො ඛො, ජීවක, තථාගතං වා තථාගතසාවකං වා උද්දිස්ස පාණං ආරභති සො ඉමෙහි පඤ්චහි ඨානෙහි බහුං අපුඤ්ඤං පසවතී’’ති.

එවං වුත්තෙ, ජීවකො කොමාරභච්චො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! කප්පියං වත, භන්තෙ, භික්ඛූ ආහාරං ආහාරෙන්ති ¶ ; අනවජ්ජං වත, භන්තෙ, භික්ඛූ ආහාරං ආහාරෙන්ති. අභික්කන්තං, භන්තෙ, අභික්කන්තං, භන්තෙ…පෙ… ¶ උපාසකං මං භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

56. එවං ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා නාළන්දායං විහරති පාවාරිකම්බවනෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන නිගණ්ඨො නාටපුත්තො [නාථපුත්තො (සී.), නාතපුත්තො (පී.)] නාළන්දායං පටිවසති මහතියා නිගණ්ඨපරිසාය සද්ධිං. අථ ඛො දීඝතපස්සී නිගණ්ඨො නාළන්දායං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො යෙන පාවාරිකම්බවනං යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ¶ භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතං ඛො දීඝතපස්සිං නිගණ්ඨං භගවා එතදවොච – ‘‘සංවිජ්ජන්ති ඛො, තපස්සි [දීඝතපස්සි (ස්යා. කං. ක.)], ආසනානි; සචෙ ආකඞ්ඛසි නිසීදා’’ති. එවං වුත්තෙ, දීඝතපස්සී නිගණ්ඨො අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො දීඝතපස්සිං නිගණ්ඨං භගවා එතදවොච – ‘‘කති පන, තපස්සි, නිගණ්ඨො නාටපුත්තො කම්මානි පඤ්ඤපෙති පාපස්ස කම්මස්ස කිරියාය පාපස්ස කම්මස්ස පවත්තියා’’ති?

‘‘න ඛො, ආවුසො ගොතම, ආචිණ්ණං නිගණ්ඨස්ස නාටපුත්තස්ස ‘කම්මං, කම්ම’න්ති පඤ්ඤපෙතුං; ‘දණ්ඩං, දණ්ඩ’න්ති ඛො, ආවුසො ගොතම, ආචිණ්ණං නිගණ්ඨස්ස නාටපුත්තස්ස පඤ්ඤපෙතු’’න්ති.

‘‘කති පන, තපස්සි, නිගණ්ඨො නාටපුත්තො දණ්ඩානි පඤ්ඤපෙති පාපස්ස කම්මස්ස කිරියාය පාපස්ස කම්මස්ස පවත්තියා’’ති?

‘‘තීණි ඛො, ආවුසො ගොතම, නිගණ්ඨො ¶ නාටපුත්තො දණ්ඩානි පඤ්ඤපෙති පාපස්ස කම්මස්ස කිරියාය පාපස්ස කම්මස්ස පවත්තියාති, සෙය්යථිදං – කායදණ්ඩං, වචීදණ්ඩං, මනොදණ්ඩ’’න්ති.

‘‘කිං පන, තපස්සි, අඤ්ඤදෙව කායදණ්ඩං, අඤ්ඤං වචීදණ්ඩං, අඤ්ඤං මනොදණ්ඩ’’න්ති?

‘‘අඤ්ඤදෙව ¶ , ආවුසො ගොතම, කායදණ්ඩං, අඤ්ඤං වචීදණ්ඩං, අඤ්ඤං මනොදණ්ඩ’’න්ති.

‘‘ඉමෙසං පන, තපස්සි, තිණ්ණං දණ්ඩානං එවං පටිවිභත්තානං එවං පටිවිසිට්ඨානං කතමං දණ්ඩං නිගණ්ඨො නාටපුත්තො මහාසාවජ්ජතරං පඤ්ඤපෙති පාපස්ස කම්මස්ස කිරියාය පාපස්ස කම්මස්ස පවත්තියා ¶ , යදි වා කායදණ්ඩං, යදි වා වචීදණ්ඩං, යදි වා මනොදණ්ඩ’’න්ති?

‘‘ඉමෙසං ඛො, ආවුසො ගොතම, තිණ්ණං දණ්ඩානං එවං පටිවිභත්තානං එවං පටිවිසිට්ඨානං කායදණ්ඩං නිගණ්ඨො නාටපුත්තො මහාසාවජ්ජතරං පඤ්ඤපෙති පාපස්ස කම්මස්ස කිරියාය පාපස්ස කම්මස්ස පවත්තියා, නො තථා වචීදණ්ඩං, නො තථා මනොදණ්ඩ’’න්ති.

‘‘කායදණ්ඩන්ති, තපස්සි, වදෙසි’’?

‘‘කායදණ්ඩන්ති, ආවුසො ගොතම, වදාමි’’.

‘‘කායදණ්ඩන්ති, තපස්සි, වදෙසි’’?

‘‘කායදණ්ඩන්ති, ආවුසො ගොතම, වදාමි’’.

‘‘කායදණ්ඩන්ති, තපස්සි, වදෙසි’’?

‘‘කායදණ්ඩන්ති, ආවුසො ගොතම, වදාමී’’ති.

ඉතිහ භගවා දීඝතපස්සිං නිගණ්ඨං ඉමස්මිං කථාවත්ථුස්මිං යාවතතියකං පතිට්ඨාපෙසි.

57. එවං ¶ වුත්තෙ, දීඝතපස්සී නිගණ්ඨො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ත්වං පනාවුසො ගොතම, කති දණ්ඩානි පඤ්ඤපෙසි පාපස්ස කම්මස්ස කිරියාය ¶ පාපස්ස කම්මස්ස පවත්තියා’’ති?

‘‘න ¶ ඛො, තපස්සි, ආචිණ්ණං තථාගතස්ස ‘දණ්ඩං, දණ්ඩ’න්ති පඤ්ඤපෙතුං; ‘කම්මං, කම්ම’න්ති ඛො, තපස්සි, ආචිණ්ණං තථාගතස්ස පඤ්ඤපෙතු’’න්ති?

‘‘ත්වං පනාවුසො ගොතම, කති කම්මානි පඤ්ඤපෙසි පාපස්ස කම්මස්ස කිරියාය පාපස්ස කම්මස්ස පවත්තියා’’ති?

‘‘තීණි ඛො අහං, තපස්සි, කම්මානි පඤ්ඤපෙමි පාපස්ස කම්මස්ස කිරියාය පාපස්ස කම්මස්ස පවත්තියා, සෙය්යථිදං – කායකම්මං, වචීකම්මං, මනොකම්ම’’න්ති.

‘‘කිං පනාවුසො ගොතම, අඤ්ඤදෙව කායකම්මං, අඤ්ඤං වචීකම්මං, අඤ්ඤං මනොකම්ම’’න්ති?

‘‘අඤ්ඤදෙව, තපස්සි, කායකම්මං, අඤ්ඤං වචීකම්මං, අඤ්ඤං මනොකම්ම’’න්ති.

‘‘ඉමෙසං පනාවුසො ගොතම, තිණ්ණං කම්මානං එවං පටිවිභත්තානං එවං පටිවිසිට්ඨානං කතමං කම්මං මහාසාවජ්ජතරං පඤ්ඤපෙසි පාපස්ස කම්මස්ස කිරියාය පාපස්ස කම්මස්ස පවත්තියා, යදි වා කායකම්මං, යදි වා වචීකම්මං, යදි වා මනොකම්ම’’න්ති?

‘‘ඉමෙසං ඛො අහං, තපස්සි, තිණ්ණං කම්මානං එවං පටිවිභත්තානං එවං පටිවිසිට්ඨානං මනොකම්මං මහාසාවජ්ජතරං පඤ්ඤපෙමි පාපස්ස කම්මස්ස කිරියාය පාපස්ස කම්මස්ස පවත්තියා, නො තථා කායකම්මං, නො තථා වචීකම්ම’’න්ති.

‘‘මනොකම්මන්ති, ආවුසො ගොතම, වදෙසි’’?

‘‘මනොකම්මන්ති, තපස්සි, වදාමි’’.

‘‘මනොකම්මන්ති, ආවුසො ගොතම, වදෙසි’’?

‘‘මනොකම්මන්ති, තපස්සි, වදාමි’’.

‘‘මනොකම්මන්ති ¶ , ආවුසො ගොතම, වදෙසි’’?

‘‘මනොකම්මන්ති, තපස්සි, වදාමී’’ති.

ඉතිහ දීඝතපස්සී නිගණ්ඨො භගවන්තං ඉමස්මිං කථාවත්ථුස්මිං යාවතතියකං පතිට්ඨාපෙත්වා උට්ඨායාසනා ¶ යෙන නිගණ්ඨො නාටපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි.

58. තෙන ¶ ඛො පන සමයෙන නිගණ්ඨො නාටපුත්තො මහතියා ගිහිපරිසාය සද්ධිං නිසින්නො හොති බාලකිනියා පරිසාය උපාලිපමුඛාය. අද්දසා ඛො නිගණ්ඨො නාටපුත්තො දීඝතපස්සිං නිගණ්ඨං දූරතොව ආගච්ඡන්තං; දිස්වාන දීඝතපස්සිං නිගණ්ඨං එතදවොච – ‘‘හන්ද, කුතො නු ත්වං, තපස්සි, ආගච්ඡසි දිවා දිවස්සා’’ති? ‘‘ඉතො හි ඛො අහං, භන්තෙ, ආගච්ඡාමි සමණස්ස ගොතමස්ස සන්තිකා’’ති. ‘‘අහු පන තෙ, තපස්සි, සමණෙන ගොතමෙන සද්ධිං කොචිදෙව කථාසල්ලාපො’’ති ¶ ? ‘‘අහු ඛො මෙ, භන්තෙ, සමණෙන ගොතමෙන සද්ධිං කොචිදෙව කථාසල්ලාපො’’ති. ‘‘යථා කථං පන තෙ, තපස්සි, අහු සමණෙන ගොතමෙන සද්ධිං කොචිදෙව කථාසල්ලාපො’’ති? අථ ඛො දීඝතපස්සී නිගණ්ඨො යාවතකො අහොසි භගවතා සද්ධිං කථාසල්ලාපො තං සබ්බං නිගණ්ඨස්ස නාටපුත්තස්ස ආරොචෙසි. එවං වුත්තෙ, නිගණ්ඨො නාටපුත්තො දීඝතපස්සිං නිගණ්ඨං එතදවොච – ‘‘සාධු සාධු, තපස්සි! යථා තං සුතවතා සාවකෙන සම්මදෙව සත්ථුසාසනං ආජානන්තෙන එවමෙව දීඝතපස්සිනා නිගණ්ඨෙන සමණස්ස ගොතමස්ස බ්යාකතං. කිඤ්හි සොභති ඡවො මනොදණ්ඩො ඉමස්ස එවං ඔළාරිකස්ස කායදණ්ඩස්ස උපනිධාය! අථ ඛො කායදණ්ඩොව මහාසාවජ්ජතරො පාපස්ස කම්මස්ස කිරියාය පාපස්ස කම්මස්ස පවත්තියා, නො තථා වචීදණ්ඩො, නො තථා මනොදණ්ඩො’’ති.

59. එවං ¶ වුත්තෙ, උපාලි ගහපති නිගණ්ඨං නාටපුත්තං එතදවොච – ‘‘සාධු සාධු, භන්තෙ දීඝතපස්සී [තපස්සී (සී. පී.)]! යථා තං සුතවතා සාවකෙන සම්මදෙව සත්ථුසාසනං ආජානන්තෙන එවමෙවං භදන්තෙන තපස්සිනා සමණස්ස ගොතමස්ස බ්යාකතං. කිඤ්හි සොභති ඡවො මනොදණ්ඩො ඉමස්ස එවං ඔළාරිකස්ස කායදණ්ඩස්ස උපනිධාය! අථ ඛො කායදණ්ඩොව මහාසාවජ්ජතරො පාපස්ස කම්මස්ස කිරියාය පාපස්ස කම්මස්ස පවත්තියා, නො තථා වචීදණ්ඩො, නො තථා මනොදණ්ඩො. හන්ද ¶ චාහං, භන්තෙ, ගච්ඡාමි සමණස්ස ගොතමස්ස ඉමස්මිං කථාවත්ථුස්මිං වාදං ආරොපෙස්සාමි. සචෙ මෙ සමණො ගොතමො තථා පතිට්ඨහිස්සති යථා භදන්තෙන තපස්සිනා පතිට්ඨාපිතං; සෙය්යථාපි නාම බලවා පුරිසො දීඝලොමිකං එළකං ලොමෙසු ගහෙත්වා ආකඩ්ඪෙය්ය පරිකඩ්ඪෙය්ය සම්පරිකඩ්ඪෙය්ය, එවමෙවාහං සමණං ගොතමං වාදෙන වාදං ආකඩ්ඪිස්සාමි පරිකඩ්ඪිස්සාමි සම්පරිකඩ්ඪිස්සාමි ¶ . සෙය්යථාපි නාම බලවා සොණ්ඩිකාකම්මකාරො මහන්තං සොණ්ඩිකාකිලඤ්ජං ගම්භීරෙ උදකරහදෙ පක්ඛිපිත්වා කණ්ණෙ ගහෙත්වා ආකඩ්ඪෙය්ය පරිකඩ්ඪෙය්ය සම්පරිකඩ්ඪෙය්ය, එවමෙවාහං සමණං ගොතමං වාදෙන වාදං ආකඩ්ඪිස්සාමි පරිකඩ්ඪිස්සාමි සම්පරිකඩ්ඪිස්සාමි. සෙය්යථාපි නාම බලවා සොණ්ඩිකාධුත්තො වාලං [ථාලං (ක.)] කණ්ණෙ ගහෙත්වා ඔධුනෙය්ය නිද්ධුනෙය්ය නිප්ඵොටෙය්ය [නිච්ඡාදෙය්ය (සී. පී. ක.), නිච්චොටෙය්ය (ක.), නිප්පොඨෙය්ය (ස්යා. කං.)], එවමෙවාහං සමණං ගොතමං වාදෙන වාදං ඔධුනිස්සාමි ¶ නිද්ධුනිස්සාමි නිප්ඵොටෙස්සාමි ¶ . සෙය්යථාපි නාම කුඤ්ජරො සට්ඨිහායනො ගම්භීරං පොක්ඛරණිං ඔගාහෙත්වා සාණධොවිකං නාම කීළිතජාතං කීළති, එවමෙවාහං සමණං ගොතමං සාණධොවිකං මඤ්ඤෙ කීළිතජාතං කීළිස්සාමි. හන්ද චාහං, භන්තෙ, ගච්ඡාමි සමණස්ස ගොතමස්ස ඉමස්මිං කථාවත්ථුස්මිං වාදං ආරොපෙස්සාමී’’ති. ‘‘ගච්ඡ ත්වං, ගහපති, සමණස්ස ගොතමස්ස ඉමස්මිං කථාවත්ථුස්මිං වාදං ආරොපෙහි. අහං වා හි, ගහපති, සමණස්ස ගොතමස්ස වාදං ආරොපෙය්යං, දීඝතපස්සී වා නිගණ්ඨො, ත්වං වා’’ති.

60. එවං වුත්තෙ, දීඝතපස්සී නිගණ්ඨො නිගණ්ඨං නාටපුත්තං එතදවොච – ‘‘න ඛො මෙතං, භන්තෙ, රුච්චති යං උපාලි ගහපති සමණස්ස ගොතමස්ස වාදං ආරොපෙය්ය. සමණො හි, භන්තෙ, ගොතමො මායාවී ආවට්ටනිං මායං ජානාති යාය අඤ්ඤතිත්ථියානං සාවකෙ ආවට්ටෙතී’’ති. ‘‘අට්ඨානං ඛො එතං, තපස්සි, අනවකාසො යං උපාලි ගහපති සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකත්තං උපගච්ඡෙය්ය. ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං සමණො ගොතමො උපාලිස්ස ගහපතිස්ස සාවකත්තං උපගච්ඡෙය්ය. ගච්ඡ, ත්වං, ගහපති, සමණස්ස ගොතමස්ස ඉමස්මිං කථාවත්ථුස්මිං වාදං ආරොපෙහි. අහං වා හි, ගහපති, සමණස්ස ගොතමස්ස වාදං ආරොපෙය්යං, දීඝතපස්සී වා නිගණ්ඨො, ත්වං වා’’ති. දුතියම්පි ඛො දීඝතපස්සී…පෙ… තතියම්පි ඛො දීඝතපස්සී නිගණ්ඨො නිගණ්ඨං නාටපුත්තං එතදවොච – ‘‘න ඛො මෙතං, භන්තෙ, රුච්චති යං උපාලි ගහපති සමණස්ස ගොතමස්ස වාදං ¶ ආරොපෙය්ය. සමණො හි, භන්තෙ, ගොතමො මායාවී ආවට්ටනිං මායං ජානාති යාය අඤ්ඤතිත්ථියානං සාවකෙ ආවට්ටෙතී’’ති. ‘‘අට්ඨානං ඛො එතං, තපස්සි ¶ , අනවකාසො යං උපාලි ගහපති සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකත්තං ¶ උපගච්ඡෙය්ය. ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං සමණො ගොතමො උපාලිස්ස ගහපතිස්ස සාවකත්තං උපගච්ඡෙය්ය. ගච්ඡ ත්වං, ගහපති, සමණස්ස ගොතමස්ස ඉමස්මිං කථාවත්ථුස්මිං වාදං ආරොපෙහි. අහං වා හි, ගහපති, සමණස්ස ගොතමස්ස වාදං ආරොපෙය්යං, දීඝතපස්සී වා නිගණ්ඨො, ත්වං වා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො උපාලි ගහපති නිගණ්ඨස්ස නාටපුත්තස්ස පටිස්සුත්වා උට්ඨායාසනා නිගණ්ඨං නාටපුත්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා ¶ යෙන පාවාරිකම්බවනං යෙන ¶ භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො උපාලි ගහපති භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ආගමා නු ඛ්විධ, භන්තෙ, දීඝතපස්සී නිගණ්ඨො’’ති?

‘‘ආගමා ඛ්විධ, ගහපති, දීඝතපස්සී නිගණ්ඨො’’ති.

‘‘අහු ඛො පන තෙ, භන්තෙ, දීඝතපස්සිනා නිගණ්ඨෙන සද්ධිං කොචිදෙව කථාසල්ලාපො’’ති?

‘‘අහු ඛො මෙ, ගහපති, දීඝතපස්සිනා නිගණ්ඨෙන සද්ධිං කොචිදෙව කථාසල්ලාපො’’ති.

‘‘යථා කථං පන තෙ, භන්තෙ, අහු දීඝතපස්සිනා නිගණ්ඨෙන සද්ධිං කොචිදෙව කථාසල්ලාපො’’ති?

අථ ඛො භගවා යාවතකො අහොසි දීඝතපස්සිනා නිගණ්ඨෙන සද්ධිං කථාසල්ලාපො තං සබ්බං උපාලිස්ස ගහපතිස්ස ආරොචෙසි.

61. එවං වුත්තෙ, උපාලි ගහපති භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සාධු සාධු, භන්තෙ තපස්සී! යථා තං සුතවතා සාවකෙන සම්මදෙව සත්ථුසාසනං ආජානන්තෙන එවමෙවං දීඝතපස්සිනා නිගණ්ඨෙන භගවතො බ්යාකතං. කිඤ්හි සොභති ඡවො මනොදණ්ඩො ඉමස්ස එවං ඔළාරිකස්ස කායදණ්ඩස්ස උපනිධාය? අථ ඛො කායදණ්ඩොව මහාසාවජ්ජතරො පාපස්ස කම්මස්ස කිරියාය පාපස්ස ¶ කම්මස්ස පවත්තියා, නො තථා වචීදණ්ඩො, නො තථා මනොදණ්ඩො’’ති. ‘‘සචෙ ඛො ත්වං, ගහපති, සච්චෙ පතිට්ඨාය මන්තෙය්යාසි සියා නො එත්ථ කථාසල්ලාපො’’ති. ‘‘සච්චෙ අහං, භන්තෙ, පතිට්ඨාය මන්තෙස්සාමි; හොතු නො එත්ථ කථාසල්ලාපො’’ති.

62. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ගහපති, ඉධස්ස නිගණ්ඨො ආබාධිකො දුක්ඛිතො ¶ බාළ්හගිලානො සීතොදකපටික්ඛිත්තො උණ්හොදකපටිසෙවී. සො සීතොදකං අලභමානො කාලඞ්කරෙය්ය. ඉමස්ස පන, ගහපති, නිගණ්ඨො නාටපුත්තො කත්ථූපපත්තිං පඤ්ඤපෙතී’’ති?

‘‘අත්ථි, භන්තෙ, මනොසත්තා නාම දෙවා තත්ථ සො උපපජ්ජති’’.

‘‘අසු හි, භන්තෙ ¶ , මනොපටිබද්ධො කාලඞ්කරොතී’’ති.

‘‘මනසි කරොහි, ගහපති [ගහපති ගහපති මනසි කරොහි (සී. ස්යා. කං.), ගහපති මනසි කරොහි (ක.), ගහපති ගහපති (පී.)], මනසි කරිත්වා ඛො, ගහපති, බ්යාකරොහි. න ඛො තෙ සන්ධියති පුරිමෙන වා පච්ඡිමං, පච්ඡිමෙන වා පුරිමං. භාසිතා ඛො පන තෙ, ගහපති, එසා වාචා – ‘සච්චෙ අහං, භන්තෙ, පතිට්ඨාය මන්තෙස්සාමි, හොතු නො එත්ථ කථාසල්ලාපො’’’ති. ‘‘කිඤ්චාපි, භන්තෙ, භගවා එවමාහ, අථ ඛො කායදණ්ඩොව මහාසාවජ්ජතරො පාපස්ස කම්මස්ස කිරියාය පාපස්ස කම්මස්ස පවත්තියා, නො තථා වචීදණ්ඩො, නො තථා මනොදණ්ඩො’’ති.

63. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ගහපති ¶ , ඉධස්ස නිගණ්ඨො නාටපුත්තො චාතුයාමසංවරසංවුතො සබ්බවාරිවාරිතො සබ්බවාරියුත්තො සබ්බවාරිධුතො සබ්බවාරිඵුටො. සො අභික්කමන්තො පටික්කමන්තො බහූ ඛුද්දකෙ පාණෙ සඞ්ඝාතං ආපාදෙති. ඉමස්ස පන, ගහපති, නිගණ්ඨො නාටපුත්තො කං විපාකං පඤ්ඤපෙතී’’ති?

‘‘අසඤ්චෙතනිකං, භන්තෙ, නිගණ්ඨො නාටපුත්තො නො මහාසාවජ්ජං පඤ්ඤපෙතී’’ති.

‘‘මහාසාවජ්ජං, භන්තෙ, හොතී’’ති.

‘‘චෙතනං පන, ගහපති, නිගණ්ඨො නාටපුත්තො කිස්මිං පඤ්ඤපෙතී’’ති?

‘‘මනසි කරොහි, ගහපති ¶ , මනසි කරිත්වා ඛො, ගහපති, බ්යාකරොහි. න ඛො තෙ සන්ධියති පුරිමෙන වා පච්ඡිමං, පච්ඡිමෙන වා පුරිමං. භාසිතා ඛො පන තෙ, ගහපති, එසා වාචා – ‘සච්චෙ අහං, භන්තෙ, පතිට්ඨාය මන්තෙස්සාමි; හොතු නො එත්ථ කථාසල්ලාපො’’’ති. ‘‘කිඤ්චාපි, භන්තෙ, භගවා එවමාහ, අථ ඛො කායදණ්ඩොව මහාසාවජ්ජතරො පාපස්ස කම්මස්ස කිරියාය පාපස්ස කම්මස්ස පවත්තියා, නො තථා වචීදණ්ඩො, නො තථා මනොදණ්ඩො’’ති.

64. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ගහපති, අයං නාළන්දා ඉද්ධා චෙව ඵීතා ච බහුජනා ආකිණ්ණමනුස්සා’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ, අයං නාළන්දා ඉද්ධා චෙව ඵීතා ච බහුජනා ආකිණ්ණමනුස්සා’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ගහපති, ඉධ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය උක්ඛිත්තාසිකො. සො එවං වදෙය්ය – ‘අහං යාවතිකා ඉමිස්සා නාළන්දාය පාණා තෙ එකෙන ඛණෙන එකෙන මුහුත්තෙන එකං මංසඛලං එකං මංසපුඤ්ජං කරිස්සාමී’ති. තං කිං මඤ්ඤසි, ගහපති, පහොති නු ඛො සො පුරිසො යාවතිකා ඉමිස්සා නාළන්දාය පාණා තෙ එකෙන ඛණෙන එකෙන මුහුත්තෙන ¶ එකං මංසඛලං එකං මංසපුඤ්ජං කාතු’’න්ති?

‘‘දසපි, භන්තෙ, පුරිසා, වීසම්පි, භන්තෙ, පුරිසා, තිංසම්පි, භන්තෙ, පුරිසා, චත්තාරීසම්පි, භන්තෙ, පුරිසා, පඤ්ඤාසම්පි, භන්තෙ, පුරිසා නප්පහොන්ති යාවතිකා ඉමිස්සා නාළන්දාය පාණා තෙ එකෙන ඛණෙන එකෙන මුහුත්තෙන එකං මංසඛලං එකං මංසපුඤ්ජං කාතුං. කිඤ්හි සොභති එකො ඡවො පුරිසො’’ති!

‘‘තං ¶ කිං මඤ්ඤසි, ගහපති ¶ , ඉධ ආගච්ඡෙය්ය සමණො වා බ්රාහ්මණො වා ඉද්ධිමා චෙතොවසිප්පත්තො. සො එවං වදෙය්ය – ‘අහං ඉමං නාළන්දං එකෙන මනොපදොසෙන භස්මං කරිස්සාමී’ති. තං කිං මඤ්ඤසි, ගහපති, පහොති නු ඛො සො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා ඉද්ධිමා චෙතොවසිප්පත්තො ඉමං නාළන්දං එකෙන මනොපදොසෙන භස්මං කාතු’’න්ති ¶ ?

‘‘දසපි, භන්තෙ, නාළන්දා, වීසම්පි නාළන්දා, තිංසම්පි නාළන්දා, චත්තාරීසම්පි නාළන්දා, පඤ්ඤාසම්පි නාළන්දා පහොති සො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා ඉද්ධිමා චෙතොවසිප්පත්තො එකෙන මනොපදොසෙන භස්මං කාතුං. කිඤ්හි සොභති එකා ඡවා නාළන්දා’’ති!

‘‘මනසි කරොහි, ගහපති, මනසි කරිත්වා ඛො, ගහපති, බ්යාකරොහි. න ඛො තෙ සන්ධියති පුරිමෙන වා පච්ඡිමං, පච්ඡිමෙන වා පුරිමං. භාසිතා ඛො පන තෙ, ගහපති, එසා වාචා – ‘සච්චෙ අහං, භන්තෙ, පතිට්ඨාය මන්තෙස්සාමි; හොතු නො එත්ථ කථාසල්ලාපො’’’ති.

‘‘කිඤ්චාපි, භන්තෙ, භගවා එවමාහ, අථ ඛො කායදණ්ඩොව මහාසාවජ්ජතරො පාපස්ස කම්මස්ස කිරියාය පාපස්ස කම්මස්ස පවත්තියා, නො තථා වචීදණ්ඩො, නො තථා මනොදණ්ඩො’’ති.

65. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ගහපති, සුතං තෙ දණ්ඩකීරඤ්ඤං [දණ්ඩකාරඤ්ඤං (සී. පී.)] කාලිඞ්ගාරඤ්ඤං මජ්ඣාරඤ්ඤං [මෙජ්ඣාරඤ්ඤං (සී. ස්යා. කං. පී.)] මාතඞ්ගාරඤ්ඤං අරඤ්ඤං අරඤ්ඤභූත’’න්ති?

‘‘එවං, භන්තෙ, සුතං මෙ දණ්ඩකීරඤ්ඤං කාලිඞ්ගාරඤ්ඤං මජ්ඣාරඤ්ඤං මාතඞ්ගාරඤ්ඤං අරඤ්ඤං අරඤ්ඤභූත’’න්ති.

‘‘තං ¶ කිං මඤ්ඤසි, ගහපති, කින්ති තෙ සුතං කෙන තං දණ්ඩකීරඤ්ඤං කාලිඞ්ගාරඤ්ඤං මජ්ඣාරඤ්ඤං මාතඞ්ගාරඤ්ඤං අරඤ්ඤං අරඤ්ඤභූත’’න්ති?

‘‘සුතං ¶ මෙතං, භන්තෙ, ඉසීනං මනොපදොසෙන තං දණ්ඩකීරඤ්ඤං කාලිඞ්ගාරඤ්ඤං මජ්ඣාරඤ්ඤං මාතඞ්ගාරඤ්ඤං අරඤ්ඤං අරඤ්ඤභූත’’න්ති.

66. ‘‘පුරිමෙනෙවාහං ¶ , භන්තෙ, ඔපම්මෙන භගවතො අත්තමනො අභිරද්ධො. අපි චාහං ඉමානි භගවතො විචිත්රානි පඤ්හපටිභානානි සොතුකාමො, එවාහං භගවන්තං පච්චනීකං කාතබ්බං අමඤ්ඤිස්සං. අභික්කන්තං, භන්තෙ, අභික්කන්තං, භන්තෙ! සෙය්යථාපි, භන්තෙ, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තීති; එවමෙවං භගවතා අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං, භන්තෙ, භගවන්තං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච ¶ භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

67. ‘‘අනුවිච්චකාරං ඛො, ගහපති, කරොහි, අනුවිච්චකාරො තුම්හාදිසානං ¶ ඤාතමනුස්සානං සාධු හොතී’’ති. ‘‘ඉමිනාපාහං, භන්තෙ, භගවතො භිය්යොසොමත්තාය අත්තමනො අභිරද්ධො යං මං භගවා එවමාහ – ‘අනුවිච්චකාරං ඛො, ගහපති, කරොහි, අනුවිච්චකාරො තුම්හාදිසානං ඤාතමනුස්සානං සාධු හොතී’ති. මඤ්හි, භන්තෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා සාවකං ලභිත්වා කෙවලකප්පං නාළන්දං පටාකං පරිහරෙය්යුං – ‘උපාලි අම්හාකං ගහපති සාවකත්තං උපගතො’ති. අථ ච පන මං භගවා එවමාහ – ‘අනුවිච්චකාරං ඛො, ගහපති, කරොහි, අනුවිච්චකාරො තුම්හාදිසානං ඤාතමනුස්සානං සාධු හොතී’ති. එසාහං, භන්තෙ, දුතියම්පි භගවන්තං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

68. ‘‘දීඝරත්තං ඛො තෙ, ගහපති, නිගණ්ඨානං ඔපානභූතං කුලං යෙන නෙසං උපගතානං පිණ්ඩකං දාතබ්බං මඤ්ඤෙය්යාසී’’ති. ‘‘ඉමිනාපාහං, භන්තෙ, භගවතො භිය්යොසොමත්තාය අත්තමනො ¶ අභිරද්ධො යං මං භගවා එවමාහ – ‘දීඝරත්තං ඛො තෙ, ගහපති, නිගණ්ඨානං ඔපානභූතං කුලං යෙන නෙසං උපගතානං පිණ්ඩකං දාතබ්බං මඤ්ඤෙය්යාසී’ති. සුතං මෙතං, භන්තෙ, සමණො ගොතමො එවමාහ – ‘මය්හමෙව දානං දාතබ්බං, නාඤ්ඤෙසං දානං දාතබ්බං; මය්හමෙව සාවකානං දානං දාතබ්බං, නාඤ්ඤෙසං සාවකානං දානං දාතබ්බං; මය්හමෙව දින්නං මහප්ඵලං, නාඤ්ඤෙසං දින්නං මහප්ඵලං; මය්හමෙව සාවකානං ¶ දින්නං මහප්ඵලං, නාඤ්ඤෙසං සාවකානං දින්නං මහප්ඵල’න්ති. අථ ච පන මං භගවා නිගණ්ඨෙසුපි දානෙ සමාදපෙති. අපි ච, භන්තෙ, මයමෙත්ථ කාලං ජානිස්සාම. එසාහං, භන්තෙ, තතියම්පි භගවන්තං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

69. අථ ¶ ඛො භගවා උපාලිස්ස ගහපතිස්ස අනුපුබ්බිං කථං [ආනුපුබ්බීකථං (සී.), ආනුපුබ්බිකථං (පී.), අනුපුබ්බිකථං (ස්යා. කං. ක.)] කථෙසි, සෙය්යථිදං – දානකථං සීලකථං සග්ගකථං, කාමානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං, නෙක්ඛම්මෙ ආනිසංසං පකාසෙසි. යදා භගවා අඤ්ඤාසි උපාලිං ගහපතිං කල්ලචිත්තං ¶ මුදුචිත්තං විනීවරණචිත්තං උදග්ගචිත්තං පසන්නචිත්තං, අථ යා බුද්ධානං සාමුක්කංසිකා ධම්මදෙසනා තං පකාසෙසි – දුක්ඛං, සමුදයං, නිරොධං, මග්ගං. සෙය්යථාපි නාම සුද්ධං වත්ථං අපගතකාළකං සම්මදෙව රජනං පටිග්ගණ්හෙය්ය, එවමෙව උපාලිස්ස ගහපතිස්ස තස්මිංයෙව ආසනෙ විරජං වීතමලං ධම්මචක්ඛුං උදපාදි – ‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බං තං නිරොධධම්ම’න්ති. අථ ඛො උපාලි ගහපති දිට්ඨධම්මො පත්තධම්මො විදිතධම්මො පරියොගාළ්හධම්මො තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විගතකථංකථො වෙසාරජ්ජප්පත්තො අපරප්පච්චයො සත්ථුසාසනෙ භගවන්තං එතදවොච – ‘‘හන්ද ච දානි මයං, භන්තෙ, ගච්ඡාම, බහුකිච්චා මයං බහුකරණීයා’’ති. ‘‘යස්සදානි ත්වං, ගහපති, කාලං මඤ්ඤසී’’ති.

70. අථ ඛො උපාලි ගහපති භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා ¶ උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා යෙන සකං නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා දොවාරිකං ආමන්තෙසි – ‘‘අජ්ජතග්ගෙ, සම්ම දොවාරික, ආවරාමි ද්වාරං නිගණ්ඨානං නිගණ්ඨීනං, අනාවටං ද්වාරං භගවතො භික්ඛූනං භික්ඛුනීනං උපාසකානං උපාසිකානං. සචෙ කොචි නිගණ්ඨො ආගච්ඡති තමෙනං ත්වං එවං වදෙය්යාසි – ‘තිට්ඨ, භන්තෙ, මා පාවිසි. අජ්ජතග්ගෙ උපාලි ගහපති සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකත්තං උපගතො. ආවටං ද්වාරං නිගණ්ඨානං නිගණ්ඨීනං, අනාවටං ද්වාරං භගවතො භික්ඛූනං භික්ඛුනීනං උපාසකානං උපාසිකානං ¶ . සචෙ තෙ, භන්තෙ, පිණ්ඩකෙන අත්ථො, එත්ථෙව තිට්ඨ, එත්ථෙව තෙ ආහරිස්සන්තී’’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො දොවාරිකො උපාලිස්ස ගහපතිස්ස පච්චස්සොසි.

71. අස්සොසි ඛො දීඝතපස්සී නිගණ්ඨො – ‘‘උපාලි කිර ගහපති සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකත්තං උපගතො’’ති. අථ ඛො දීඝතපස්සී නිගණ්ඨො යෙන නිගණ්ඨො නාටපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා නිගණ්ඨං නාටපුත්තං එතදවොච – ‘‘සුතං මෙතං, භන්තෙ, උපාලි කිර ගහපති සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකත්තං උපගතො’’ති. ‘‘අට්ඨානං ඛො එතං, තපස්සි ¶ , අනවකාසො යං උපාලි ගහපති සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකත්තං උපගච්ඡෙය්ය. ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං සමණො ගොතමො උපාලිස්ස ගහපතිස්ස සාවකත්තං උපගච්ඡෙය්යා’’ති ¶ . දුතියම්පි ඛො දීඝතපස්සී නිගණ්ඨො…පෙ… තතියම්පි ඛො දීඝතපස්සී නිගණ්ඨො නිගණ්ඨං නාටපුත්තං එතදවොච – ‘‘සුතං මෙතං, භන්තෙ ¶ …පෙ… උපාලිස්ස ගහපතිස්ස සාවකත්තං උපගච්ඡෙය්යා’’ති. ‘‘හන්දාහං, භන්තෙ, ගච්ඡාමි යාව ජානාමි යදි වා උපාලි ගහපති සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකත්තං උපගතො යදි වා නො’’ති. ‘‘ගච්ඡ ත්වං, තපස්සි, ජානාහි යදි වා උපාලි ගහපති සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකත්තං උපගතො යදි වා නො’’ති.

72. අථ ඛො දීඝතපස්සී නිගණ්ඨො යෙන උපාලිස්ස ගහපතිස්ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො දොවාරිකො දීඝතපස්සිං නිගණ්ඨං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන දීඝතපස්සිං නිගණ්ඨං එතදවොච – ‘‘තිට්ඨ, භන්තෙ, මා පාවිසි. අජ්ජතග්ගෙ උපාලි ගහපති සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකත්තං උපගතො. ආවටං ද්වාරං නිගණ්ඨානං නිගණ්ඨීනං, අනාවටං ද්වාරං භගවතො භික්ඛූනං භික්ඛුනීනං උපාසකානං උපාසිකානං ¶ . සචෙ තෙ, භන්තෙ, පිණ්ඩකෙන අත්ථො, එත්ථෙව තිට්ඨ, එත්ථෙව තෙ ආහරිස්සන්තී’’ති. ‘‘න මෙ, ආවුසො, පිණ්ඩකෙන අත්ථො’’ති වත්වා තතො පටිනිවත්තිත්වා යෙන නිගණ්ඨො නාටපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා නිගණ්ඨං නාටපුත්තං එතදවොච – ‘‘සච්චංයෙව ඛො, භන්තෙ, යං උපාලි ගහපති සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකත්තං උපගතො. එතං ඛො තෙ අහං, භන්තෙ, නාලත්ථං න ඛො මෙ, භන්තෙ, රුච්චති යං උපාලි ගහපති සමණස්ස ගොතමස්ස වාදං ආරොපෙය්ය. සමණො හි, භන්තෙ, ගොතමො මායාවී ආවට්ටනිං මායං ජානාති යාය අඤ්ඤතිත්ථියානං සාවකෙ ආවට්ටෙතීති. ආවට්ටො ඛො තෙ, භන්තෙ, උපාලි ගහපති සමණෙන ගොතමෙන ආවට්ටනියා මායායා’’ති. ‘‘අට්ඨානං ඛො එතං, තපස්සි, අනවකාසො ¶ යං උපාලි ගහපති සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකත්තං උපගච්ඡෙය්ය. ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං සමණො ගොතමො උපාලිස්ස ගහපතිස්ස සාවකත්තං උපගච්ඡෙය්යා’’ති. දුතියම්පි ඛො දීඝතපස්සී නිගණ්ඨො නිගණ්ඨං නාටපුත්තං එතදවොච – ‘‘සච්චංයෙව, භන්තෙ…පෙ… ¶ උපාලිස්ස ගහපතිස්ස සාවකත්තං උපගච්ඡෙය්යා’’ති. තතියම්පි ඛො දීඝතපස්සී නිගණ්ඨො නිගණ්ඨං නාටපුත්තං එතදවොච – ‘‘සච්චංයෙව ඛො, භන්තෙ…පෙ… ¶ උපාලිස්ස ගහපතිස්ස සාවකත්තං උපගච්ඡෙය්යා’’ති. ‘‘හන්ද චාහං ¶ , තපස්සි, ගච්ඡාමි යාව චාහං සාමංයෙව ජානාමි යදි වා උපාලි ගහපති සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකත්තං උපගතො යදි වා නො’’ති.

අථ ඛො නිගණ්ඨො නාටපුත්තො මහතියා නිගණ්ඨපරිසාය සද්ධිං යෙන උපාලිස්ස ගහපතිස්ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො දොවාරිකො නිගණ්ඨං නාටපුත්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන නිගණ්ඨං නාටපුත්තං එතදවොච – ‘‘තිට්ඨ, භන්තෙ, මා පාවිසි. අජ්ජතග්ගෙ උපාලි ගහපති සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකත්තං උපගතො. ආවටං ද්වාරං නිගණ්ඨානං නිගණ්ඨීනං, අනාවටං ද්වාරං භගවතො භික්ඛූනං භික්ඛුනීනං උපාසකානං උපාසිකානං. සචෙ තෙ, භන්තෙ, පිණ්ඩකෙන අත්ථො, එත්ථෙව තිට්ඨ, එත්ථෙව තෙ ආහරිස්සන්තී’’ති. ‘‘තෙන හි, සම්ම දොවාරික, යෙන උපාලි ගහපති තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා උපාලිං ගහපතිං එවං වදෙහි – ‘නිගණ්ඨො, භන්තෙ, නාටපුත්තො මහතියා නිගණ්ඨපරිසාය සද්ධිං බහිද්වාරකොට්ඨකෙ ඨිතො; සො තෙ දස්සනකාමො’’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො දොවාරිකො නිගණ්ඨස්ස නාටපුත්තස්ස පටිස්සුත්වා යෙන උපාලි ගහපති තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා උපාලිං ගහපතිං එතදවොච – ‘‘නිගණ්ඨො, භන්තෙ, නාටපුත්තො මහතියා නිගණ්ඨපරිසාය සද්ධිං ¶ බහිද්වාරකොට්ඨකෙ ඨිතො; සො තෙ දස්සනකාමො’’ති. ‘‘තෙන හි, සම්ම දොවාරික, මජ්ඣිමාය ද්වාරසාලාය ආසනානි පඤ්ඤපෙහී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො දොවාරිකො උපාලිස්ස ගහපතිස්ස පටිස්සුත්වා මජ්ඣිමාය ද්වාරසාලාය ආසනානි පඤ්ඤපෙත්වා යෙන උපාලි ගහපති තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා උපාලිං ගහපතිං එතදවොච – ‘‘පඤ්ඤත්තානි ඛො, භන්තෙ, මජ්ඣිමාය ද්වාරසාලාය ආසනානි. යස්සදානි කාලං මඤ්ඤසී’’ති.

73. අථ ඛො උපාලි ගහපති යෙන මජ්ඣිමා ¶ ද්වාරසාලා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා යං තත්ථ ආසනං අග්ගඤ්ච සෙට්ඨඤ්ච උත්තමඤ්ච පණීතඤ්ච තත්ථ සාමං නිසීදිත්වා දොවාරිකං ආමන්තෙසි ¶ – ‘‘තෙන හි, සම්ම දොවාරික, යෙන නිගණ්ඨො නාටපුත්තො තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා නිගණ්ඨං නාටපුත්තං එවං වදෙහි – ‘උපාලි, භන්තෙ, ගහපති එවමාහ – පවිස කිර, භන්තෙ, සචෙ ආකඞ්ඛසී’’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො දොවාරිකො උපාලිස්ස ගහපතිස්ස පටිස්සුත්වා යෙන නිගණ්ඨො නාටපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා නිගණ්ඨං නාටපුත්තං එතදවොච – ‘‘උපාලි, භන්තෙ, ගහපති එවමාහ – ‘පවිස කිර, භන්තෙ, සචෙ ආකඞ්ඛසී’’’ති. අථ ¶ ඛො නිගණ්ඨො නාටපුත්තො මහතියා නිගණ්ඨපරිසාය සද්ධිං යෙන මජ්ඣිමා ද්වාරසාලා තෙනුපසඞ්කමි. අථ ඛො උපාලි ගහපති – යං සුදං පුබ්බෙ යතො පස්සති නිගණ්ඨං නාටපුත්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං දිස්වාන තතො පච්චුග්ගන්ත්වා යං තත්ථ ආසනං අග්ගඤ්ච සෙට්ඨඤ්ච උත්තමඤ්ච පණීතඤ්ච තං උත්තරාසඞ්ගෙන ¶ සම්මජ්ජිත්වා [පමජ්ජිත්වා (සී. පී.)] පරිග්ගහෙත්වා නිසීදාපෙති සො – දානි යං තත්ථ ආසනං අග්ගඤ්ච සෙට්ඨඤ්ච උත්තමඤ්ච පණීතඤ්ච තත්ථ සාමං නිසීදිත්වා නිගණ්ඨං නාටපුත්තං එතදවොච – ‘‘සංවිජ්ජන්ති ඛො, භන්තෙ, ආසනානි; සචෙ ආකඞ්ඛසි, නිසීදා’’ති. එවං වුත්තෙ, නිගණ්ඨො නාටපුත්තො උපාලිං ගහපතිං එතදවොච – ‘‘උම්මත්තොසි ත්වං, ගහපති, දත්තොසි ත්වං, ගහපති! ‘ගච්ඡාමහං, භන්තෙ, සමණස්ස ගොතමස්ස වාදං ආරොපෙස්සාමී’ති ගන්ත්වා මහතාසි වාදසඞ්ඝාටෙන පටිමුක්කො ආගතො. සෙය්යථාපි, ගහපති, පුරිසො අණ්ඩහාරකො ගන්ත්වා උබ්භතෙහි අණ්ඩෙහි ආගච්ඡෙය්ය, සෙය්යථා වා පන ගහපති පුරිසො අක්ඛිකහාරකො ගන්ත්වා උබ්භතෙහි අක්ඛීහි ආගච්ඡෙය්ය; එවමෙව ඛො ත්වං, ගහපති, ‘ගච්ඡාමහං, භන්තෙ, සමණස්ස ගොතමස්ස වාදං ආරොපෙස්සාමී’ති ගන්ත්වා මහතාසි වාදසඞ්ඝාටෙන පටිමුක්කො ආගතො. ආවට්ටොසි ඛො ත්වං, ගහපති, සමණෙන ගොතමෙන ආවට්ටනියා මායායා’’ති.

74. ‘‘භද්දිකා, භන්තෙ, ආවට්ටනී මායා; කල්යාණී, භන්තෙ, ආවට්ටනී මායා; පියා මෙ, භන්තෙ, ඤාතිසාලොහිතා ඉමාය ආවට්ටනියා ආවට්ටෙය්යුං; පියානම්පි මෙ අස්ස ඤාතිසාලොහිතානං දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය; සබ්බෙ චෙපි, භන්තෙ, ඛත්තියා ඉමාය ආවට්ටනියා ආවට්ටෙය්යුං; සබ්බෙසානම්පිස්ස ඛත්තියානං දීඝරත්තං හිතාය ¶ සුඛාය; සබ්බෙ චෙපි, භන්තෙ, බ්රාහ්මණා…පෙ… වෙස්සා…පෙ… සුද්දා ඉමාය ආවට්ටනියා ආවට්ටෙය්යුං; සබ්බෙසානම්පිස්ස සුද්දානං ¶ දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය; සදෙවකො චෙපි, භන්තෙ, ලොකො සමාරකො සබ්රහ්මකො සස්සමණබ්රාහ්මණී පජා සදෙවමනුස්සා ඉමාය ආවට්ටනියා ආවට්ටෙය්යුං; සදෙවකස්සපිස්ස ලොකස්ස සමාරකස්ස සබ්රහ්මකස්ස සස්සමණබ්රාහ්මණියා ¶ පජාය සදෙවමනුස්සාය දීඝරත්තං හිතාය සුඛායාති. තෙන හි, භන්තෙ, උපමං තෙ කරිස්සාමි. උපමාය පිධෙකච්චෙ විඤ්ඤූ පුරිසා භාසිතස්ස අත්ථං ආජානන්ති.

75. ‘‘භූතපුබ්බං ¶ , භන්තෙ, අඤ්ඤතරස්ස බ්රාහ්මණස්ස ජිණ්ණස්ස වුඩ්ඪස්ස මහල්ලකස්ස දහරා මාණවිකා පජාපතී අහොසි ගබ්භිනී උපවිජඤ්ඤා. අථ ඛො, භන්තෙ, සා මාණවිකා තං බ්රාහ්මණං එතදවොච – ‘ගච්ඡ ත්වං, බ්රාහ්මණ, ආපණා මක්කටච්ඡාපකං කිණිත්වා ආනෙහි, යො මෙ කුමාරකස්ස කීළාපනකො භවිස්සතී’ති. එවං වුත්තෙ, සො බ්රාහ්මණො තං මාණවිකං එතදවොච – ‘ආගමෙහි තාව, භොති, යාව විජායති. සචෙ ත්වං, භොති, කුමාරකං විජායිස්සසි, තස්සා තෙ අහං ආපණා මක්කටච්ඡාපකං කිණිත්වා ආනෙස්සාමි, යො තෙ කුමාරකස්ස කීළාපනකො භවිස්සති. සචෙ පන ත්වං, භොති, කුමාරිකං විජායිස්සසි, තස්සා තෙ අහං ආපණා මක්කටච්ඡාපිකං කිණිත්වා ආනෙස්සාමි, යා තෙ කුමාරිකාය කීළාපනිකා භවිස්සතී’ති. දුතියම්පි ඛො, භන්තෙ, සා මාණවිකා…පෙ… ¶ තතියම්පි ඛො, භන්තෙ, සා මාණවිකා තං බ්රාහ්මණං එතදවොච – ‘ගච්ඡ ත්වං, බ්රාහ්මණ, ආපණා මක්කටච්ඡාපකං කිණිත්වා ආනෙහි, යො මෙ කුමාරකස්ස කීළාපනකො භවිස්සතී’ති. අථ ඛො, භන්තෙ, සො බ්රාහ්මණො තස්සා මාණවිකාය සාරත්තො පටිබද්ධචිත්තො ආපණා මක්කටච්ඡාපකං කිණිත්වා ආනෙත්වා තං මාණවිකං එතදවොච – ‘අයං තෙ, භොති, ආපණා මක්කටච්ඡාපකො ¶ කිණිත්වා ආනීතො, යො තෙ කුමාරකස්ස කීළාපනකො භවිස්සතී’ති. එවං වුත්තෙ, භන්තෙ, සා මාණවිකා තං බ්රාහ්මණං එතදවොච – ‘ගච්ඡ ත්වං, බ්රාහ්මණ, ඉමං මක්කටච්ඡාපකං ආදාය යෙන රත්තපාණි රජතපුත්තො තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා රත්තපාණිං රජකපුත්තං එවං වදෙහි – ඉච්ඡාමහං, සම්ම රත්තපාණි, ඉමං මක්කටච්ඡාපකං පීතාවලෙපනං නාම රඞ්ගජාතං රජිතං ආකොටිතපච්චාකොටිතං උභතොභාගවිමට්ඨ’න්ති.

‘‘අථ ඛො, භන්තෙ, සො බ්රාහ්මණො තස්සා මාණවිකාය සාරත්තො පටිබද්ධචිත්තො තං මක්කටච්ඡාපකං ආදාය යෙන රත්තපාණි ¶ රජකපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා රත්තපාණිං රජකපුත්තං එතදවොච – ‘ඉච්ඡාමහං, සම්ම රත්තපාණි, ඉමං මක්කටච්ඡාපකං පීතාවලෙපනං නාම රඞ්ගජාතං රජිතං ආකොටිතපච්චාකොටිතං උභතොභාගවිමට්ඨ’න්ති. එවං වුත්තෙ, භන්තෙ, රත්තපාණි රජකපුත්තො තං බ්රාහ්මණං එතදවොච – ‘අයං ඛො තෙ, මක්කටච්ඡාපකො රඞ්ගක්ඛමො හි ඛො, නො ආකොටනක්ඛමො ¶ , නො විමජ්ජනක්ඛමො’ති. එවමෙව ඛො, භන්තෙ, බාලානං නිගණ්ඨානං වාදො රඞ්ගක්ඛමො ¶ හි ඛො බාලානං නො පණ්ඩිතානං, නො අනුයොගක්ඛමො, නො විමජ්ජනක්ඛමො. අථ ඛො, භන්තෙ, සො බ්රාහ්මණො අපරෙන සමයෙන නවං දුස්සයුගං ආදාය යෙන රත්තපාණි රජකපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා රත්තපාණිං රජකපුත්තං එතදවොච – ‘ඉච්ඡාමහං, සම්ම රත්තපාණි, ඉමං නවං දුස්සයුගං පීතාවලෙපනං නාම රඞ්ගජාතං රජිතං ආකොටිතපච්චාකොටිතං උභතොභාගවිමට්ඨ’න්ති. එවං වුත්තෙ, භන්තෙ, රත්තපාණි රජකපුත්තො තං බ්රාහ්මණං එතදවොච – ‘ඉදං ඛො තෙ, භන්තෙ, නවං දුස්සයුගං රඞ්ගක්ඛමඤ්චෙව ආකොටනක්ඛමඤ්ච විමජ්ජනක්ඛමඤ්චා’ති. එවමෙව ඛො, භන්තෙ, තස්ස භගවතො වාදො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස රඞ්ගක්ඛමො චෙව පණ්ඩිතානං නො බාලානං, අනුයොගක්ඛමො ච විමජ්ජනක්ඛමො චා’’ති.

‘‘සරාජිකා ඛො, ගහපති, පරිසා එවං ජානාති – ‘උපාලි ගහපති නිගණ්ඨස්ස නාටපුත්තස්ස සාවකො’ති. කස්ස තං, ගහපති, සාවකං ධාරෙමා’’ති? එවං ¶ වුත්තෙ, උපාලි ගහපති උට්ඨායාසනා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං ¶ පණාමෙත්වා නිගණ්ඨං නාටපුත්තං එතදවොච – ‘‘තෙන හි, භන්තෙ, සුණොහි යස්සාහං සාවකො’’ති –

‘‘ධීරස්ස විගතමොහස්ස, පභින්නඛීලස්ස විජිතවිජයස්ස;

අනීඝස්ස සුසමචිත්තස්ස, වුද්ධසීලස්ස සාධුපඤ්ඤස්ස;

වෙසමන්තරස්ස [වෙස්සන්තරස්ස (සී. පී.)] විමලස්ස, භගවතො තස්ස සාවකොහමස්මි.

‘‘අකථංකථිස්ස තුසිතස්ස, වන්තලොකාමිසස්ස මුදිතස්ස;

කතසමණස්ස මනුජස්ස, අන්තිමසාරීරස්ස නරස්ස;

අනොපමස්ස විරජස්ස, භගවතො තස්ස සාවකොහමස්මි.

‘‘අසංසයස්ස කුසලස්ස, වෙනයිකස්ස සාරථිවරස්ස;

අනුත්තරස්ස රුචිරධම්මස්ස, නික්කඞ්ඛස්ස පභාසකස්ස [පභාසකරස්ස (සී. ස්යා. පී.)];

මානච්ඡිදස්ස වීරස්ස, භගවතො තස්ස සාවකොහමස්මි.

‘‘නිසභස්ස ¶ අප්පමෙය්යස්ස, ගම්භීරස්ස මොනපත්තස්ස;

ඛෙමඞ්කරස්ස වෙදස්ස, ධම්මට්ඨස්ස සංවුතත්තස්ස;

සඞ්ගාතිගස්ස මුත්තස්ස, භගවතො තස්ස සාවකොහමස්මි.

‘‘නාගස්ස ¶ පන්තසෙනස්ස, ඛීණසංයොජනස්ස මුත්තස්ස;

පටිමන්තකස්ස [පටිමන්තස්ස (ක.)] ධොනස්ස, පන්නධජස්ස වීතරාගස්ස;

දන්තස්ස නිප්පපඤ්චස්ස, භගවතො තස්ස සාවකොහමස්මි.

‘‘ඉසිසත්තමස්ස අකුහස්ස, තෙවිජ්ජස්ස බ්රහ්මපත්තස්ස;

න්හාතකස්ස [නහාතකස්ස (සී. ස්යා. පී.)] පදකස්ස, පස්සද්ධස්ස විදිතවෙදස්ස;

පුරින්දදස්ස සක්කස්ස, භගවතො තස්ස සාවකොහමස්මි.

‘‘අරියස්ස භාවිතත්තස්ස, පත්තිපත්තස්ස වෙය්යාකරණස්ස;

සතිමතො විපස්සිස්ස, අනභිනතස්ස නො අපනතස්ස;

අනෙජස්ස වසිප්පත්තස්ස, භගවතො තස්ස සාවකොහමස්මි ¶ .

‘‘සමුග්ගතස්ස [සම්මග්ගතස්ස (සී. ස්යා. පී.)] ඣායිස්ස, අනනුගතන්තරස්ස සුද්ධස්ස;

අසිතස්ස හිතස්ස [අප්පහීනස්ස (සී. පී.), අප්පභීතස්ස (ස්යා.)], පවිවිත්තස්ස අග්ගප්පත්තස්ස;

තිණ්ණස්ස තාරයන්තස්ස, භගවතො තස්ස සාවකොහමස්මි.

‘‘සන්තස්ස භූරිපඤ්ඤස්ස, මහාපඤ්ඤස්ස වීතලොභස්ස;

තථාගතස්ස සුගතස්ස, අප්පටිපුග්ගලස්ස අසමස්ස;

විසාරදස්ස නිපුණස්ස, භගවතො තස්ස සාවකොහමස්මි.

‘‘තණ්හච්ඡිදස්ස බුද්ධස්ස, වීතධූමස්ස අනුපලිත්තස්ස;

ආහුනෙය්යස්ස යක්ඛස්ස, උත්තමපුග්ගලස්ස අතුලස්ස;

මහතො යසග්ගපත්තස්ස, භගවතො තස්ස සාවකොහමස්මී’’ති.

77. ‘‘කදා ¶ සඤ්ඤූළ්හා පන තෙ, ගහපති, ඉමෙ සමණස්ස ගොතමස්ස වණ්ණා’’ති? ‘‘සෙය්යථාපි, භන්තෙ, නානාපුප්ඵානං මහාපුප්ඵරාසි ¶ , තමෙනං දක්ඛො මාලාකාරො වා මාලාකාරන්තෙවාසී වා විචිත්තං මාලං ගන්ථෙය්ය; එවමෙව ඛො, භන්තෙ, සො භගවා අනෙකවණ්ණො අනෙකසතවණ්ණො. කො හි, භන්තෙ, වණ්ණාරහස්ස වණ්ණං න කරිස්සතී’’ති? අථ ඛො නිගණ්ඨස්ස නාටපුත්තස්ස භගවතො සක්කාරං අසහමානස්ස තත්ථෙව උණ්හං ලොහිතං මුඛතො උග්ගච්ඡීති [උග්ගඤ්ඡි (සී. ස්යා. පී.)].

78. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොලියෙසු විහරති හලිද්දවසනං නාම කොලියානං නිගමො. අථ ඛො පුණ්ණො ච කොලියපුත්තො ගොවතිකො අචෙලො ච සෙනියො කුක්කුරවතිකො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා පුණ්ණො කොලියපුත්තො ගොවතිකො භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. අචෙලො පන සෙනියො කුක්කුරවතිකො භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා කුක්කුරොව පලිකුජ්ජිත්වා [පලිකුණ්ඨිත්වා (ස්යා. කං.), පලිගුණ්ඨිත්වා (ක.)] එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො පුණ්ණො කොලියපුත්තො ගොවතිකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අයං ¶ , භන්තෙ, අචෙලො සෙනියො කුක්කුරවතිකො දුක්කරකාරකො ඡමානික්ඛිත්තං භොජනං භුඤ්ජති. තස්ස තං කුක්කුරවතං දීඝරත්තං සමත්තං සමාදින්නං. තස්ස කා ගති, කො අභිසම්පරායො’’ති? ‘‘අලං, පුණ්ණ, තිට්ඨතෙතං; මා මං එතං පුච්ඡී’’ති. දුතියම්පි ඛො පුණ්ණො කොලියපුත්තො ගොවතිකො…පෙ… තතියම්පි ඛො පුණ්ණො කොලියපුත්තො ගොවතිකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අයං, භන්තෙ, අචෙලො සෙනියො කුක්කුරවතිකො දුක්කරකාරකො ඡමානික්ඛිත්තං භොජනං භුඤ්ජති. තස්ස තං කුක්කුරවතං දීඝරත්තං සමත්තං සමාදින්නං. තස්ස කා ගති, කො අභිසම්පරායො’’ති?

79. ‘‘අද්ධා ඛො තෙ අහං, පුණ්ණ, න ලභාමි. අලං, පුණ්ණ, තිට්ඨතෙතං; මා මං එතං පුච්ඡීති; අපි ච ත්යාහං බ්යාකරිස්සාමි. ඉධ, පුණ්ණ, එකච්චො කුක්කුරවතං භාවෙති පරිපුණ්ණං අබ්බොකිණ්ණං, කුක්කුරසීලං භාවෙති පරිපුණ්ණං අබ්බොකිණ්ණං, කුක්කුරචිත්තං භාවෙති පරිපුණ්ණං අබ්බොකිණ්ණං ¶ , කුක්කුරාකප්පං භාවෙති පරිපුණ්ණං අබ්බොකිණ්ණං. සො කුක්කුරවතං භාවෙත්වා පරිපුණ්ණං අබ්බොකිණ්ණං, කුක්කුරසීලං භාවෙත්වා පරිපුණ්ණං අබ්බොකිණ්ණං, කුක්කුරචිත්තං භාවෙත්වා පරිපුණ්ණං අබ්බොකිණ්ණං, කුක්කුරාකප්පං භාවෙත්වා පරිපුණ්ණං අබ්බොකිණ්ණං කායස්ස භෙදා පරං මරණා කුක්කුරානං සහබ්යතං උපපජ්ජති. සචෙ ඛො පනස්ස එවංදිට්ඨි හොති – ‘ඉමිනාහං සීලෙන වා වතෙන වා තපෙන වා බ්රහ්මචරියෙන වා දෙවො වා භවිස්සාමි දෙවඤ්ඤතරො වා’ති, සාස්ස [සායං (ක.)] හොති මිච්ඡාදිට්ඨි. මිච්ඡාදිට්ඨිස්ස [මිච්ඡාදිට්ඨිකස්ස (සී.)] ඛො අහං, පුණ්ණ, ද්වින්නං ගතීනං අඤ්ඤතරං ගතිං වදාමි ¶ – නිරයං වා තිරච්ඡානයොනිං වා. ඉති ඛො, පුණ්ණ, සම්පජ්ජමානං ¶ කුක්කුරවතං කුක්කුරානං සහබ්යතං උපනෙති, විපජ්ජමානං නිරය’’න්ති. එවං වුත්තෙ, අචෙලො සෙනියො කුක්කුරවතිකො පරොදි, අස්සූනි පවත්තෙසි.

අථ ඛො භගවා පුණ්ණං කොලියපුත්තං ගොවතිකං එතදවොච – ‘‘එතං ¶ ඛො තෙ අහං, පුණ්ණ, නාලත්ථං. අලං, පුණ්ණ, තිට්ඨතෙතං; මා මං එතං පුච්ඡී’’ති. ‘‘නාහං, භන්තෙ, එතං රොදාමි යං මං භගවා එවමාහ; අපි ච මෙ ඉදං, භන්තෙ, කුක්කුරවතං දීඝරත්තං සමත්තං සමාදින්නං. අයං, භන්තෙ, පුණ්ණො කොලියපුත්තො ගොවතිකො. තස්ස තං ගොවතං දීඝරත්තං සමත්තං සමාදින්නං. තස්ස කා ගති, කො අභිසම්පරායො’’ති? ‘‘අලං, සෙනිය, තිට්ඨතෙතං; මා මං එතං පුච්ඡී’’ති. දුතියම්පි ඛො අචෙලො සෙනියො…පෙ… තතියම්පි ඛො අචෙලො සෙනියො කුක්කුරවතිකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අයං, භන්තෙ, පුණ්ණො කොලියපුත්තො ගොවතිකො. තස්ස තං ගොවතං දීඝරත්තං සමත්තං සමාදින්නං. තස්ස කා ගති, කො අභිසම්පරායො’’ති?

80. ‘‘අද්ධා ඛො තෙ අහං, සෙනිය, න ලභාමි. අලං, සෙනිය, තිට්ඨතෙතං; මා මං එතං පුච්ඡීති; අපි ච ත්යාහං බ්යාකරිස්සාමි. ඉධ, සෙනිය, එකච්චො ගොවතං භාවෙති පරිපුණ්ණං අබ්බොකිණ්ණං, ගොසීලං භාවෙති පරිපුණ්ණං අබ්බොකිණ්ණං, ගොචිත්තං භාවෙති පරිපුණ්ණං අබ්බොකිණ්ණං, ගවාකප්පං [ග්වාකප්පං (ක.)] භාවෙති පරිපුණ්ණං අබ්බොකිණ්ණං. සො ගොවතං භාවෙත්වා පරිපුණ්ණං අබ්බොකිණ්ණං, ගොසීලං භාවෙත්වා පරිපුණ්ණං අබ්බොකිණ්ණං, ගොචිත්තං භාවෙත්වා පරිපුණ්ණං අබ්බොකිණ්ණං, ගවාකප්පං භාවෙත්වා පරිපුණ්ණං අබ්බොකිණ්ණං කායස්ස භෙදා පරං මරණා ගුන්නං සහබ්යතං උපපජ්ජති. සචෙ ඛො ¶ පනස්ස එවංදිට්ඨි හොති – ‘ඉමිනාහං සීලෙන වා වතෙන වා තපෙන වා බ්රහ්මචරියෙන වා දෙවො වා භවිස්සාමි දෙවඤ්ඤතරො වා’ති ¶ , සාස්ස හොති මිච්ඡාදිට්ඨි. මිච්ඡාදිට්ඨිස්ස ඛො අහං, සෙනිය, ද්වින්නං ගතීනං අඤ්ඤතරං ගතිං වදාමි – නිරයං වා තිරච්ඡානයොනිං වා. ඉති ඛො, සෙනිය, සම්පජ්ජමානං ගොවතං ගුන්නං සහබ්යතං උපනෙති, විපජ්ජමානං නිරය’’න්ති. එවං වුත්තෙ, පුණ්ණො කොලියපුත්තො ගොවතිකො පරොදි, අස්සූනි පවත්තෙසි.

අථ ඛො භගවා අචෙලං සෙනියං කුක්කුරවතිකං එතදවොච – ‘‘එතං ඛො තෙ අහං, සෙනිය ¶ , නාලත්ථං. අලං, සෙනිය, තිට්ඨතෙතං; මා මං ¶ එතං පුච්ඡී’’ති. ‘‘නාහං, භන්තෙ, එතං රොදාමි යං මං භගවා එවමාහ; අපි ච මෙ ඉදං, භන්තෙ, ගොවතං දීඝරත්තං සමත්තං සමාදින්නං. එවං පසන්නො අහං, භන්තෙ, භගවති; පහොති භගවා තථා ධම්මං දෙසෙතුං යථා අහං චෙවිමං ගොවතං පජහෙය්යං, අයඤ්චෙව අචෙලො සෙනියො කුක්කුරවතිකො තං කුක්කුරවතං පජහෙය්යා’’ති. ‘‘තෙන හි, පුණ්ණ, සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො පුණ්ණො කොලියපුත්තො ගොවතිකො භගවතො පච්චස්සොසි. භගවා එතදවොච –

81. ‘‘චත්තාරිමානි, පුණ්ණ, කම්මානි මයා සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදිතානි. කතමානි චත්තාරි? අත්ථි, පුණ්ණ, කම්මං කණ්හං කණ්හවිපාකං; අත්ථි, පුණ්ණ, කම්මං සුක්කං සුක්කවිපාකං; අත්ථි, පුණ්ණ, කම්මං කණ්හසුක්කං කණ්හසුක්කවිපාකං; අත්ථි, පුණ්ණ, කම්මං අකණ්හං අසුක්කං අකණ්හඅසුක්කවිපාකං, කම්මක්ඛයාය සංවත්තති ¶ .

‘‘කතමඤ්ච, පුණ්ණ, කම්මං කණ්හං කණ්හවිපාකං? ඉධ, පුණ්ණ, එකච්චො සබ්යාබජ්ඣං [සබ්යාපජ්ඣං (සී. ස්යා. කං.)] කායසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරොති, සබ්යාබජ්ඣං වචීසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරොති, සබ්යාබජ්ඣං මනොසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරොති. සො සබ්යාබජ්ඣං කායසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරිත්වා, සබ්යාබජ්ඣං වචීසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරිත්වා, සබ්යාබජ්ඣං මනොසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරිත්වා, සබ්යාබජ්ඣං ලොකං උපපජ්ජති. තමෙනං සබ්යාබජ්ඣං ලොකං උපපන්නං සමානං සබ්යාබජ්ඣා ඵස්සා ඵුසන්ති. සො සබ්යාබජ්ඣෙහි ඵස්සෙහි ඵුට්ඨො සමානො සබ්යාබජ්ඣං වෙදනං වෙදෙති එකන්තදුක්ඛං, සෙය්යථාපි සත්තා නෙරයිකා ¶ . ඉති ඛො, පුණ්ණ, භූතා භූතස්ස උපපත්ති හොති; යං කරොති තෙන උපපජ්ජති, උපපන්නමෙනං ඵස්සා ඵුසන්ති. එවංපාහං, පුණ්ණ, ‘කම්මදායාදා සත්තා’ති වදාමි. ඉදං වුච්චති, පුණ්ණ, කම්මං කණ්හං කණ්හවිපාකං.

‘‘කතමඤ්ච, පුණ්ණ, කම්මං සුක්කං සුක්කවිපාකං? ඉධ, පුණ්ණ, එකච්චො අබ්යාබජ්ඣං කායසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරොති, අබ්යාබජ්ඣං වචීසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරොති, අබ්යාබජ්ඣං මනොසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරොති. සො අබ්යාබජ්ඣං කායසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරිත්වා, අබ්යාබජ්ඣං වචීසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරිත්වා, අබ්යාබජ්ඣං මනොසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරිත්වා අබ්යාබජ්ඣං ලොකං උපපජ්ජති. තමෙනං අබ්යාබජ්ඣං ලොකං උපපන්නං ¶ සමානං අබ්යාබජ්ඣා ඵස්සා ඵුසන්ති. සො අබ්යාබජ්ඣෙහි ඵස්සෙහි ඵුට්ඨො ¶ සමානො අබ්යාබජ්ඣං වෙදනං වෙදෙති එකන්තසුඛං, සෙය්යථාපි දෙවා සුභකිණ්හා. ඉති ඛො ¶ , පුණ්ණ, භූතා භූතස්ස උපපත්ති හොති; යං කරොති තෙන උපපජ්ජති, උපපන්නමෙනං ඵස්සා ඵුසන්ති. එවංපාහං, පුණ්ණ, ‘කම්මදායාදා සත්තා’ති වදාමි. ඉදං වුච්චති, පුණ්ණ, කම්මං සුක්කං සුක්කවිපාකං.

‘‘කතමඤ්ච, පුණ්ණ, කම්මං කණ්හසුක්කං කණ්හසුක්කවිපාකං? ඉධ, පුණ්ණ, එකච්චො සබ්යාබජ්ඣම්පි අබ්යාබජ්ඣම්පි කායසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරොති, සබ්යාබජ්ඣම්පි අබ්යාබජ්ඣම්පි වචීසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරොති, සබ්යාබජ්ඣම්පි අබ්යාබජ්ඣම්පි මනොසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරොති. සො සබ්යාබජ්ඣම්පි අබ්යාබජ්ඣම්පි කායසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරිත්වා, සබ්යාබජ්ඣම්පි අබ්යාබජ්ඣම්පි වචීසඞ්ඛාරං අභිඞ්ඛරිත්වා, සබ්යාබජ්ඣම්පි අබ්යාබජ්ඣම්පි මනොසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරිත්වා සබ්යාබජ්ඣම්පි අබ්යාබජ්ඣම්පි ලොකං උපපජ්ජති. තමෙනං සබ්යාබජ්ඣම්පි අබ්යාබජ්ඣම්පි ලොකං උපපන්නං සමානං සබ්යාබජ්ඣාපි අබ්යාබජ්ඣාපි ඵස්සා ඵුසන්ති. සො සබ්යාබජ්ඣෙහිපි අබ්යාබජ්ඣෙහිපි ඵස්සෙහි ඵුට්ඨො සමානො සබ්යාබජ්ඣම්පි අබ්යාබජ්ඣම්පි වෙදනං වෙදෙති වොකිණ්ණසුඛදුක්ඛං, සෙය්යථාපි මනුස්සා එකච්චෙ ච දෙවා එකච්චෙ ච විනිපාතිකා. ඉති ඛො, පුණ්ණ, භූතා භූතස්ස උපපත්ති හොති; යං කරොති තෙන උපපජ්ජති. උපපන්නමෙනං ඵස්සා ඵුසන්ති. එවංපාහං, පුණ්ණ, ‘කම්මදායාදා සත්තා’ති වදාමි. ඉදං වුච්චති, පුණ්ණ, කම්මං කණ්හසුක්කං කණ්හසුක්කවිපාකං.

‘‘කතමඤ්ච ¶ , පුණ්ණ, කම්මං අකණ්හං අසුක්කං අකණ්හඅසුක්කවිපාකං, කම්මක්ඛයාය සංවත්තති? තත්ර, පුණ්ණ, යමිදං ¶ කම්මං කණ්හං කණ්හවිපාකං තස්ස පහානාය යා චෙතනා, යමිදං [යම්පිදං (සී. පී.)] කම්මං සුක්කං සුක්කවිපාකං තස්ස පහානාය යා චෙතනා, යමිදං [යම්පිදං (සී. පී.)] කම්මං කණ්හසුක්කං කණ්හසුක්කවිපාකං තස්ස පහානාය යා චෙතනා – ඉදං වුච්චති, පුණ්ණ, කම්මං අකණ්හං අසුක්කං අකණ්හඅසුක්කවිපාකං, කම්මක්ඛයාය සංවත්තතීති. ඉමානි ඛො, පුණ්ණ, චත්තාරි කම්මානි මයා සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදිතානී’’ති.

82. එවං වුත්තෙ, පුණ්ණො කොලියපුත්තො ගොවතිකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භන්තෙ, අභික්කන්තං, භන්තෙ! සෙය්යථාපි, භන්තෙ…පෙ… උපාසකං මං භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං ¶ සරණං ගත’’න්ති. අචෙලො ¶ පන සෙනියො කුක්කුරවතිකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භන්තෙ, අභික්කන්තං, භන්තෙ! සෙය්යථාපි, භන්තෙ…පෙ… පකාසිතො. එසාහං, භන්තෙ, භගවන්තං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. ලභෙය්යාහං, භන්තෙ, භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, ලභෙය්යං උපසම්පද’’න්ති. ‘‘යො ඛො, සෙනිය ¶ , අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බො ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ආකඞ්ඛති පබ්බජ්ජං, ආකඞ්ඛති උපසම්පදං සො චත්තාරො මාසෙ පරිවසති. චතුන්නං මාසානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්ති, උපසම්පාදෙන්ති භික්ඛුභාවාය. අපි ච මෙත්ථ පුග්ගලවෙමත්තතා විදිතා’’ති.

‘‘සචෙ, භන්තෙ, අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බා ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ආකඞ්ඛන්තා පබ්බජ්ජං ආකඞ්ඛන්තා උපසම්පදං තෙ චත්තාරො මාසෙ පරිවසන්ති චතුන්නං මාසානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්ති උපසම්පාදෙන්ති භික්ඛුභාවාය, අහං චත්තාරි වස්සානි පරිවසිස්සාමි. චතුන්නං වස්සානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්තු, උපසම්පාදෙන්තු භික්ඛුභාවායා’’ති. අලත්ථ ඛො අචෙලො සෙනියො කුක්කුරවතිකො භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, අලත්ථ උපසම්පදං. අචිරූපසම්පන්නො ඛො පනායස්මා සෙනියො එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ¶ ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසි. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ඛො පනායස්මා සෙනියො අරහතං අහොසීති.

කුක්කුරවතිකසුත්තං නිට්ඨිතං සත්තමං.

83. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. අථ ඛො අභයො රාජකුමාරො යෙන නිගණ්ඨො නාටපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා නිගණ්ඨං නාටපුත්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො අභයං රාජකුමාරං නිගණ්ඨො නාටපුත්තො එතදවොච – ‘‘එහි ත්වං, රාජකුමාර, සමණස්ස ගොතමස්ස වාදං ¶ ආරොපෙහි. එවං තෙ කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගච්ඡිස්සති – ‘අභයෙන රාජකුමාරෙන සමණස්ස ගොතමස්ස එවං මහිද්ධිකස්ස එවං මහානුභාවස්ස වාදො ආරොපිතො’’’ති. ‘‘යථා කථං පනාහං, භන්තෙ, සමණස්ස ගොතමස්ස එවං මහිද්ධිකස්ස එවං මහානුභාවස්ස වාදං ආරොපෙස්සාමී’’ති? ‘‘එහි ත්වං, රාජකුමාර, යෙන සමණො ගොතමො තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා සමණං ගොතමං එවං වදෙහි – ‘භාසෙය්ය නු ඛො, භන්තෙ, තථාගතො තං වාචං යා සා වාචා පරෙසං අප්පියා අමනාපා’ති? සචෙ තෙ සමණො ගොතමො එවං පුට්ඨො එවං බ්යාකරොති – ‘භාසෙය්ය, රාජකුමාර, තථාගතො තං වාචං යා සා වාචා පරෙසං අප්පියා අමනාපා’ති, තමෙනං ත්වං එවං වදෙය්යාසි – ‘අථ කිඤ්චරහි තෙ, භන්තෙ, පුථුජ්ජනෙන නානාකරණං? පුථුජ්ජනොපි හි තං වාචං භාසෙය්ය යා සා වාචා පරෙසං අප්පියා අමනාපා’ති. සචෙ ¶ පන තෙ සමණො ගොතමො එවං පුට්ඨො එවං බ්යාකරොති – ‘න, රාජකුමාර, තථාගතො තං වාචං භාසෙය්ය යා සා වාචා පරෙසං ¶ අප්පියා අමනාපා’ති, තමෙනං ත්වං එවං වදෙය්යාසි – ‘අථ කිඤ්චරහි තෙ, භන්තෙ, දෙවදත්තො බ්යාකතො – ‘‘ආපායිකො දෙවදත්තො, නෙරයිකො දෙවදත්තො, කප්පට්ඨො දෙවදත්තො, අතෙකිච්ඡො දෙවදත්තො’’ති? තාය ච පන තෙ වාචාය දෙවදත්තො කුපිතො අහොසි අනත්තමනො’ති. ඉමං ඛො තෙ, රාජකුමාර, සමණො ගොතමො උභතොකොටිකං පඤ්හං පුට්ඨො සමානො නෙව සක්ඛිති උග්ගිලිතුං න සක්ඛිති ඔගිලිතුං. සෙය්යථාපි නාම පුරිසස්ස අයොසිඞ්ඝාටකං කණ්ඨෙ විලග්ගං, සො නෙව සක්කුණෙය්ය උග්ගිලිතුං න සක්කුණෙය්ය ඔගිලිතුං; එවමෙව ඛො තෙ, රාජකුමාර, සමණො ගොතමො ඉමං උභතොකොටිකං පඤ්හං පුට්ඨො සමානො නෙව සක්ඛිති උග්ගිලිතුං න සක්ඛිති ඔගිලිතු’’න්ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො අභයො රාජකුමාරො නිගණ්ඨස්ස නාටපුත්තස්ස පටිස්සුත්වා උට්ඨායාසනා නිගණ්ඨං නාටපුත්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි.

84. එකමන්තං ¶ නිසින්නස්ස ඛො අභයස්ස රාජකුමාරස්ස සූරියං [සුරියං (සී. ස්යා. කං. පී.)] උල්ලොකෙත්වා එතදහොසි – ‘‘අකාලො ඛො අජ්ජ භගවතො වාදං ආරොපෙතුං ¶ . ස්වෙ දානාහං සකෙ නිවෙසනෙ භගවතො වාදං ආරොපෙස්සාමී’’ති භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අධිවාසෙතු මෙ, භන්තෙ, භගවා ස්වාතනාය අත්තචතුත්ථො භත්ත’’න්ති. අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන. අථ ¶ ඛො අභයො රාජකුමාරො භගවතො අධිවාසනං විදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි. අථ ඛො භගවා තස්සා රත්තියා අච්චයෙන පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන අභයස්ස රාජකුමාරස්ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. අථ ඛො අභයො රාජකුමාරො භගවන්තං පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන සහත්ථා සන්තප්පෙසි සම්පවාරෙසි. අථ ඛො අභයො රාජකුමාරො භගවන්තං භුත්තාවිං ඔනීතපත්තපාණිං අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි.

85. එකමන්තං නිසින්නො ඛො අභයො රාජකුමාරො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘භාසෙය්ය නු ඛො, භන්තෙ, තථාගතො තං වාචං යා සා වාචා පරෙසං අප්පියා අමනාපා’’ති? ‘‘න ඛ්වෙත්ථ, රාජකුමාර, එකංසෙනා’’ති. ‘‘එත්ථ, භන්තෙ, අනස්සුං නිගණ්ඨා’’ති. ‘‘කිං පන ත්වං, රාජකුමාර, එවං වදෙසි – ‘එත්ථ ¶ , භන්තෙ, අනස්සුං නිගණ්ඨා’’’ති? ‘‘ඉධාහං, භන්තෙ, යෙන නිගණ්ඨො නාටපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා නිගණ්ඨං නාටපුත්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිං. එකමන්තං නිසින්නං ඛො මං, භන්තෙ, නිගණ්ඨො නාටපුත්තො එතදවොච – ‘එහි ත්වං, රාජකුමාර, සමණස්ස ගොතමස්ස වාදං ආරොපෙහි. එවං තෙ කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගච්ඡිස්සති – අභයෙන රාජකුමාරෙන සමණස්ස ගොතමස්ස එවං මහිද්ධිකස්ස එවං මහානුභාවස්ස වාදො ආරොපිතො’ති. එවං වුත්තෙ, අහං, භන්තෙ, නිගණ්ඨං නාටපුත්තං එතදවොචං – ‘යථා කථං පනාහං ¶ , භන්තෙ, සමණස්ස ගොතමස්ස එවං මහිද්ධිකස්ස එවං මහානුභාවස්ස වාදං ආරොපෙස්සාමී’ති? ‘එහි ත්වං, රාජකුමාර, යෙන සමණො ගොතමො තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා සමණං ගොතමං එවං වදෙහි – භාසෙය්ය නු ඛො, භන්තෙ, තථාගතො තං වාචං යා සා වාචා පරෙසං අප්පියා අමනාපාති? සචෙ තෙ සමණො ගොතමො එවං පුට්ඨො එවං බ්යාකරොති – භාසෙය්ය, රාජකුමාර, තථාගතො තං වාචං යා සා වාචා පරෙසං අප්පියා අමනාපාති, තමෙනං ත්වං එවං වදෙය්යාසි – අථ කිඤ්චරහි තෙ, භන්තෙ, පුථුජ්ජනෙන නානාකරණං? පුථුජ්ජනොපි හි තං වාචං භාසෙය්ය ¶ යා සා වාචා පරෙසං අප්පියා අමනාපාති. සචෙ පන තෙ සමණො ගොතමො එවං පුට්ඨො එවං බ්යාකරොති – න, රාජකුමාර, තථාගතො තං වාචං භාසෙය්ය යා සා ¶ වාචා පරෙසං අප්පියා අමනාපාති, තමෙනං ත්වං එවං වදෙය්යාසි – අථ කිඤ්චරහි තෙ, භන්තෙ, දෙවදත්තො බ්යාකතො – ආපායිකො දෙවදත්තො, නෙරයිකො දෙවදත්තො, කප්පට්ඨො දෙවදත්තො, අතෙකිච්ඡො දෙවදත්තොති? තාය ච පන තෙ වාචාය දෙවදත්තො කුපිතො අහොසි අනත්තමනොති. ඉමං ඛො තෙ, රාජකුමාර, සමණො ගොතමො උභතොකොටිකං පඤ්හං පුට්ඨො සමානො ¶ නෙව සක්ඛිති උග්ගිලිතුං න සක්ඛිති ඔගිලිතුං. සෙය්යථාපි නාම පුරිසස්ස අයොසිඞ්ඝාටකං කණ්ඨෙ විලග්ගං, සො නෙව සක්කුණෙය්ය උග්ගිලිතුං න සක්කුණෙය්ය ඔගිලිතුං; එවමෙව ඛො තෙ, රාජකුමාර, සමණො ගොතමො ඉමං උභතොකොටිකං පඤ්හං පුට්ඨො සමානො නෙව සක්ඛිති උග්ගිලිතුං න සක්ඛිති ඔගිලිතු’’’න්ති.

86. තෙන ඛො පන සමයෙන දහරො කුමාරො මන්දො උත්තානසෙය්යකො අභයස්ස රාජකුමාරස්ස අඞ්කෙ නිසින්නො හොති. අථ ඛො භගවා අභයං රාජකුමාරං එතදවොච – ‘‘තං කිං ¶ මඤ්ඤසි, රාජකුමාර, සචායං කුමාරො තුය්හං වා පමාදමන්වාය ධාතියා වා පමාදමන්වාය කට්ඨං වා කඨලං [කථලං (ක.)] වා මුඛෙ ආහරෙය්ය, කින්ති නං කරෙය්යාසී’’ති? ‘‘ආහරෙය්යස්සාහං, භන්තෙ. සචෙ, භන්තෙ, න සක්කුණෙය්යං ආදිකෙනෙව ආහත්තුං [ආහරිතුං (ස්යා. කං.)], වාමෙන හත්ථෙන සීසං පරිග්ගහෙත්වා [පග්ගහෙත්වා (සී.)] දක්ඛිණෙන හත්ථෙන වඞ්කඞ්ගුලිං කරිත්වා සලොහිතම්පි ආහරෙය්යං. තං කිස්ස හෙතු? අත්ථි මෙ, භන්තෙ, කුමාරෙ අනුකම්පා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, රාජකුමාර, යං තථාගතො වාචං ජානාති අභූතං අතච්ඡං අනත්ථසංහිතං සා ච පරෙසං අප්පියා අමනාපා, න තං තථාගතො වාචං භාසති. යම්පි තථාගතො වාචං ජානාති භූතං තච්ඡං අනත්ථසංහිතං සා ච පරෙසං අප්පියා අමනාපා, තම්පි තථාගතො වාචං න භාසති. යඤ්ච ඛො තථාගතො වාචං ජානාති භූතං තච්ඡං අත්ථසංහිතං සා ච පරෙසං අප්පියා අමනාපා, තත්ර කාලඤ්ඤූ තථාගතො හොති තස්සා වාචාය වෙය්යාකරණාය. යං තථාගතො වාචං ජානාති අභූතං අතච්ඡං ¶ අනත්ථසංහිතං සා ච පරෙසං පියා මනාපා, න තං තථාගතො වාචං භාසති. යම්පි තථාගතො වාචං ජානාති භූතං තච්ඡං අනත්ථසංහිතං සා ච පරෙසං පියා මනාපා තම්පි තථාගතො වාචං න භාසති. යඤ්ච තථාගතො වාචං ජානාති භූතං තච්ඡං අත්ථසංහිතං සා ¶ ච පරෙසං පියා මනාපා, තත්ර කාලඤ්ඤූ තථාගතො හොති තස්සා වාචාය වෙය්යාකරණාය. තං කිස්ස හෙතු? අත්ථි, රාජකුමාර, තථාගතස්ස සත්තෙසු අනුකම්පා’’ති.

87. ‘‘යෙමෙ, භන්තෙ, ඛත්තියපණ්ඩිතාපි බ්රාහ්මණපණ්ඩිතාපි ගහපතිපණ්ඩිතාපි සමණපණ්ඩිතාපි පඤ්හං අභිසඞ්ඛරිත්වා තථාගතං උපසඞ්කමිත්වා පුච්ඡන්ති, පුබ්බෙව නු ඛො, එතං, භන්තෙ ¶ , භගවතො චෙතසො පරිවිතක්කිතං හොති ‘යෙ මං උපසඞ්කමිත්වා එවං පුච්ඡිස්සන්ති තෙසාහං එවං පුට්ඨො එවං බ්යාකරිස්සාමී’ති, උදාහු ඨානසොවෙතං තථාගතං පටිභාතී’’ති?

‘‘තෙන හි, රාජකුමාර, තඤ්ඤෙවෙත්ථ පටිපුච්ඡිස්සාමි, යථා තෙ ඛමෙය්ය තථා නං බ්යාකරෙය්යාසි. තං කිං මඤ්ඤසි, රාජකුමාර, කුසලො ත්වං රථස්ස අඞ්ගපච්චඞ්ගාන’’න්ති?

‘‘එවං, භන්තෙ, කුසලො අහං රථස්ස අඞ්ගපච්චඞ්ගාන’’න්ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, රාජකුමාර, යෙ තං උපසඞ්කමිත්වා එවං පුච්ඡෙය්යුං – ‘කිං නාමිදං රථස්ස අඞ්ගපච්චඞ්ග’න්ති? පුබ්බෙව නු ඛො තෙ එතං චෙතසො පරිවිතක්කිතං ¶ අස්ස ‘යෙ මං උපසඞ්කමිත්වා එවං පුච්ඡිස්සන්ති තෙසාහං එවං පුට්ඨො එවං බ්යාකරිස්සාමී’ති, උදාහු ඨානසොවෙතං පටිභාසෙය්යා’’ති?

‘‘අහඤ්හි, භන්තෙ, රථිකො සඤ්ඤාතො කුසලො රථස්ස අඞ්ගපච්චඞ්ගානං. සබ්බානි මෙ රථස්ස අඞ්ගපච්චඞ්ගානි සුවිදිතානි. ඨානසොවෙතං මං පටිභාසෙය්යා’’ති ¶ .

‘‘එවමෙව ඛො, රාජකුමාර, යෙ තෙ ඛත්තියපණ්ඩිතාපි බ්රාහ්මණපණ්ඩිතාපි ගහපතිපණ්ඩිතාපි සමණපණ්ඩිතාපි පඤ්හං අභිසඞ්ඛරිත්වා තථාගතං උපසඞ්කමිත්වා පුච්ඡන්ති, ඨානසොවෙතං තථාගතං පටිභාති. තං කිස්ස හෙතු? සා හි, රාජකුමාර, තථාගතස්ස ධම්මධාතු සුප්පටිවිද්ධා යස්සා ධම්මධාතුයා සුප්පටිවිද්ධත්තා ඨානසොවෙතං තථාගතං පටිභාතී’’ති.

එවං වුත්තෙ, අභයො රාජකුමාරො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භන්තෙ, අභික්කන්තං, භන්තෙ…පෙ… අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

අභයරාජකුමාරසුත්තං නිට්ඨිතං අට්ඨමං.

88. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො පඤ්චකඞ්ගො ථපති යෙනායස්මා උදායී තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං උදායිං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො පඤ්චකඞ්ගො ථපති ආයස්මන්තං උදායිං එතදවොච – ‘‘කති නු ඛො, භන්තෙ උදායි, වෙදනා වුත්තා භගවතා’’ති? ‘‘තිස්සො ඛො, ථපති [ගහපති (ස්යා. කං. පී.)], වෙදනා වුත්තා භගවතා. සුඛා වෙදනා, දුක්ඛා වෙදනා, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – ඉමා ¶ ඛො, ථපති, තිස්සො වෙදනා වුත්තා භගවතා’’ති. එවං වුත්තෙ, පඤ්චකඞ්ගො ථපති ආයස්මන්තං උදායිං එතදවොච – ‘‘න ඛො, භන්තෙ උදායි, තිස්සො වෙදනා වුත්තා භගවතා; ද්වෙ වෙදනා වුත්තා භගවතා – සුඛා වෙදනා, දුක්ඛා වෙදනා. යායං, භන්තෙ, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා සන්තස්මිං එසා පණීතෙ සුඛෙ වුත්තා භගවතා’’ති. දුතියම්පි ඛො ආයස්මා උදායී පඤ්චකඞ්ගං ථපතිං එතදවොච – ‘‘න ඛො, ගහපති, ද්වෙ වෙදනා වුත්තා භගවතා; තිස්සො වෙදනා වුත්තා භගවතා. සුඛා වෙදනා, දුක්ඛා වෙදනා, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – ඉමා ඛො, ථපති, තිස්සො වෙදනා වුත්තා භගවතා’’ති. දුතියම්පි ඛො පඤ්චකඞ්ගො ථපති ආයස්මන්තං උදායිං එතදවොච – ‘‘න ඛො, භන්තෙ උදායි, තිස්සො වෙදනා වුත්තා භගවතා; ද්වෙ වෙදනා වුත්තා භගවතා – සුඛා වෙදනා, දුක්ඛා වෙදනා. යායං, භන්තෙ ¶ , අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා සන්තස්මිං එසා පණීතෙ සුඛෙ වුත්තා භගවතා’’ති. තතියම්පි ඛො ආයස්මා උදායී පඤ්චකඞ්ගං ථපතිං එතදවොච – ‘‘න ඛො, ථපති, ද්වෙ වෙදනා වුත්තා භගවතා; තිස්සො වෙදනා වුත්තා භගවතා. සුඛා වෙදනා, දුක්ඛා වෙදනා, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – ඉමා ඛො, ථපති, තිස්සො වෙදනා වුත්තා භගවතා’’ති. තතියම්පි ඛො පඤ්චකඞ්ගො ථපති ආයස්මන්තං උදායිං එතදවොච – ‘‘න ඛො, භන්තෙ උදායි, තිස්සො වෙදනා වුත්තා භගවතා, ද්වෙ වෙදනා වුත්තා භගවතා – සුඛා වෙදනා, දුක්ඛා වෙදනා. යායං, භන්තෙ, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා සන්තස්මිං එසා පණීතෙ සුඛෙ වුත්තා භගවතා’’ති. නෙව ඛො සක්ඛි ආයස්මා උදායී පඤ්චකඞ්ගං ථපතිං සඤ්ඤාපෙතුං න පනාසක්ඛි පඤ්චකඞ්ගො ථපති ආයස්මන්තං උදායිං සඤ්ඤාපෙතුං.

89. අස්සොසි ¶ ඛො ආයස්මා ආනන්දො ආයස්මතො උදායිස්ස පඤ්චකඞ්ගෙන ථපතිනා සද්ධිං ඉමං කථාසල්ලාපං. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො ¶ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො යාවතකො අහොසි ආයස්මතො උදායිස්ස පඤ්චකඞ්ගෙන ථපතිනා සද්ධිං කථාසල්ලාපො තං සබ්බං භගවතො ආරොචෙසි. එවං වුත්තෙ, භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘සන්තඤ්ඤෙව ඛො, ආනන්ද, පරියායං පඤ්චකඞ්ගො ථපති උදායිස්ස නාබ්භනුමොදි, සන්තඤ්ඤෙව ¶ ච පන පරියායං උදායී පඤ්චකඞ්ගස්ස ථපතිස්ස නාබ්භනුමොදි. ද්වෙපානන්ද, වෙදනා වුත්තා මයා පරියායෙන ¶ , තිස්සොපි වෙදනා වුත්තා මයා පරියායෙන, පඤ්චපි වෙදනා වුත්තා මයා පරියායෙන, ඡපි වෙදනා වුත්තා මයා පරියායෙන, අට්ඨාරසපි වෙදනා වුත්තා මයා පරියායෙන, ඡත්තිංසපි වෙදනා වුත්තා මයා පරියායෙන, අට්ඨසතම්පි වෙදනා වුත්තා මයා පරියායෙන. එවං පරියායදෙසිතො ඛො, ආනන්ද, මයා ධම්මො. එවං පරියායදෙසිතෙ ඛො, ආනන්ද, මයා ධම්මෙ යෙ අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස සුභාසිතං සුලපිතං න සමනුජානිස්සන්ති න සමනුමඤ්ඤිස්සන්ති න සමනුමොදිස්සන්ති තෙසමෙතං පාටිකඞ්ඛං – භණ්ඩනජාතා කලහජාතා විවාදාපන්නා අඤ්ඤමඤ්ඤං මුඛසත්තීහි විතුදන්තා විහරිස්සන්ති. එවං පරියායදෙසිතො ඛො, ආනන්ද, මයා ධම්මො. එවං පරියායදෙසිතෙ ඛො, ආනන්ද, මයා ධම්මෙ යෙ අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස සුභාසිතං සුලපිතං සමනුජානිස්සන්ති සමනුමඤ්ඤිස්සන්ති සමනුමොදිස්සන්ති තෙසමෙතං පාටිකඞ්ඛං – සමග්ගා සම්මොදමානා අවිවදමානා ඛීරොදකීභූතා අඤ්ඤමඤ්ඤං පියචක්ඛූහි සම්පස්සන්තා විහරිස්සන්ති’’.

90. ‘‘පඤ්ච ඛො ඉමෙ, ආනන්ද, කාමගුණා. කතමෙ පඤ්ච? චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, සොතවිඤ්ඤෙය්යා සද්දා…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ගන්ධා…පෙ… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යා රසා…පෙ… කායවිඤ්ඤෙය්යා ඵොට්ඨබ්බා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා ¶ පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා – ඉමෙ ඛො, ආනන්ද, පඤ්ච කාමගුණා. යං ඛො, ආනන්ද, ඉමෙ පඤ්ච කාමගුණෙ පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං ඉදං වුච්චති කාමසුඛං.

‘‘යො ඛො, ආනන්ද, එවං වදෙය්ය – ‘එතපරමං සත්තා සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙන්තී’ති, ඉදමස්ස නානුජානාමි. තං කිස්ස හෙතු? අත්ථානන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං ¶ සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච. කතමඤ්චානන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච? ඉධානන්ද, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති ¶ . ඉදං ඛො, ආනන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච.

‘‘යො ඛො, ආනන්ද, එවං වදෙය්ය – ‘එතපරමං සත්තා සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙන්තී’ති, ඉදමස්ස නානුජානාමි. තං ¶ කිස්ස හෙතු? අත්ථානන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච. කතමඤ්චානන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච? ඉධානන්ද, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. ඉදං ඛො, ආනන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච.

‘‘යො ඛො, ආනන්ද, එවං වදෙය්ය…පෙ…. කතමඤ්චානන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච? ඉධානන්ද, භික්ඛු පීතියා ච විරාගා…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. ඉදං ඛො, ආනන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච.

‘‘යො ඛො, ආනන්ද, එවං වදෙය්ය…පෙ…. කතමඤ්චානන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච? ඉධානන්ද, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. ඉදං ඛො, ආනන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච.

‘‘යො ඛො, ආනන්ද, එවං වදෙය්ය…පෙ…. කතමඤ්චානන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච ¶ ? ඉධානන්ද, භික්ඛු සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා, පටිඝසඤ්ඤානං ¶ අත්ථඞ්ගමා, නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. ඉදං ඛො, ආනන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච.

‘‘යො ඛො, ආනන්ද, එවං වදෙය්ය…පෙ…. කතමඤ්චානන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච? ඉධානන්ද, භික්ඛු සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. ඉදං ඛො, ආනන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච.

‘‘යො ඛො, ආනන්ද, එවං වදෙය්ය…පෙ…. කතමඤ්චානන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච? ඉධානන්ද, භික්ඛු සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. ඉදං ඛො, ආනන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච.

‘‘යො ¶ ¶ ඛො, ආනන්ද, එවං වදෙය්ය…පෙ…. කතමඤ්චානන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච? ඉධානන්ද, භික්ඛු සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. ඉදං ඛො, ආනන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච.

‘‘යො ඛො, ආනන්ද, එවං වදෙය්ය – ‘එතපරමං සත්තා සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙන්තී’ති, ඉදමස්ස නානුජානාමි. තං කිස්ස හෙතු? අත්ථානන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච. කතමඤ්චානන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච? ඉධානන්ද, භික්ඛු සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං ¶ සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරති. ඉදං ඛො, ආනන්ද, එතම්හා සුඛා අඤ්ඤං සුඛං අභික්කන්තතරඤ්ච පණීතතරඤ්ච.

91. ‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, ආනන්ද, විජ්ජති යං අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා එවං වදෙය්යුං ¶ – ‘සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමණො ගොතමො ආහ; තඤ්ච සුඛස්මිං පඤ්ඤපෙති. තයිදං කිංසු, තයිදං කථංසූ’ති? එවංවාදිනො, ආනන්ද, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා එවමස්සු වචනීයා – ‘න ඛො, ආවුසො, භගවා සුඛංයෙව වෙදනං සන්ධාය සුඛස්මිං පඤ්ඤපෙති; අපි ච, ආවුසො, යත්ථ යත්ථ සුඛං උපලබ්භති යහිං යහිං තං තං තථාගතො සුඛස්මිං පඤ්ඤපෙතී’’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

බහුවෙදනීයසුත්තං නිට්ඨිතං නවමං.

92. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසලෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන සාලා නාම කොසලානං බ්රාහ්මණගාමො තදවසරි. අස්සොසුං ඛො සාලෙය්යකා බ්රාහ්මණගහපතිකා – ‘‘සමණො ඛලු භො ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො කොසලෙසු චාරිකං චරමානො මහතා ¶ භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං සාලං ¶ අනුප්පත්තො. තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදෙවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙති. සො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. සාධු ඛො පන තථාරූපානං අරහතං දස්සනං හොතී’’ති. අථ ඛො සාලෙය්යකා බ්රාහ්මණගහපතිකා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා අප්පෙකච්චෙ භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. අප්පෙකච්චෙ භගවතා සද්ධිං සම්මොදිංසු; සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. අප්පෙකච්චෙ යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. අප්පෙකච්චෙ ¶ භගවතො සන්තිකෙ නාමගොත්තං සාවෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. අප්පෙකච්චෙ තුණ්හීභූතා එකමන්තං නිසීදිංසු.

93. එකමන්තං නිසින්නෙ ඛො සාලෙය්යකෙ බ්රාහ්මණගහපතිකෙ භගවා එතදවොච – ‘‘අත්ථි පන වො, ගහපතයො, කොචි මනාපො සත්ථා යස්මිං වො ආකාරවතී සද්ධා පටිලද්ධා’’ති? ‘‘නත්ථි ඛො නො, භන්තෙ, කොචි මනාපො සත්ථා යස්මිං නො ආකාරවතී සද්ධා පටිලද්ධා’’ති. ‘‘මනාපං වො, ගහපතයො, සත්ථාරං අලභන්තෙහි අයං අපණ්ණකො ධම්මො සමාදාය වත්තිතබ්බො. අපණ්ණකො හි, ගහපතයො, ධම්මො සමත්තො සමාදින්නො, සො වො භවිස්සති දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. කතමො ච, ගහපතයො, අපණ්ණකො ධම්මො’’?

94. ‘‘සන්ති ¶ , ගහපතයො, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘නත්ථි දින්නං, නත්ථි යිට්ඨං, නත්ථි හුතං; නත්ථි සුකතදුක්කටානං [සුකටදුක්කටානං (සී. ස්යා. කං. පී.)] කම්මානං ඵලං විපාකො, නත්ථි අයං ලොකො, නත්ථි පරො ලොකො; නත්ථි මාතා, නත්ථි පිතා; නත්ථි සත්තා ඔපපාතිකා; නත්ථි ලොකෙ සමණබ්රාහ්මණා සම්මග්ගතා [සමග්ගතා (ක.)] සම්මා පටිපන්නා යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තී’ති. තෙසංයෙව ඛො, ගහපතයො, සමණබ්රාහ්මණානං ¶ එකෙ සමණබ්රාහ්මණා ¶ උජුවිපච්චනීකවාදා. තෙ එවමාහංසු – ‘අත්ථි දින්නං, අත්ථි යිට්ඨං, අත්ථි හුතං; අත්ථි සුකතදුක්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො; අත්ථි අයං ලොකො, අත්ථි පරො ලොකො; අත්ථි මාතා, අත්ථි පිතා; අත්ථි සත්තා ¶ ඔපපාතිකා; අත්ථි ලොකෙ සමණබ්රාහ්මණා සම්මග්ගතා සම්මා පටිපන්නා යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තී’ති. තං කිං මඤ්ඤථ, ගහපතයො – ‘නනුමෙ සමණබ්රාහ්මණා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස උජුවිපච්චනීකවාදා’’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’.

95. ‘‘තත්ර, ගහපතයො, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘නත්ථි දින්නං, නත්ථි යිට්ඨං…පෙ… යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තී’ති තෙසමෙතං පාටිකඞ්ඛං? යමිදං [යදිදං (ක.)] කායසුචරිතං, වචීසුචරිතං, මනොසුචරිතං – ඉමෙ තයො කුසලෙ ධම්මෙ අභිනිවජ්ජෙත්වා [අභිනිබ්බජ්ජෙත්වා (ස්යා. කං.), අභිනිබ්බිජ්ජිත්වා (ක.)] යමිදං [යදිදං (ක.)] කායදුච්චරිතං, වචීදුච්චරිතං, මනොදුච්චරිතං – ඉමෙ තයො අකුසලෙ ධම්මෙ සමාදාය වත්තිස්සන්ති. තං කිස්ස හෙතු? න හි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා පස්සන්ති අකුසලානං ධම්මානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං, කුසලානං ධම්මානං නෙක්ඛම්මෙ ආනිසංසං වොදානපක්ඛං. සන්තංයෙව පන පරං ලොකං ‘නත්ථි පරො ලොකො’ තිස්ස දිට්ඨි හොති; සාස්ස හොති මිච්ඡාදිට්ඨි. සන්තංයෙව ඛො පන පරං ලොකං ‘නත්ථි පරො ලොකො’ති සඞ්කප්පෙති; ස්වාස්ස හොති මිච්ඡාසඞ්කප්පො. සන්තංයෙව ඛො පන පරං ලොකං ‘නත්ථි පරො ලොකො’ති වාචං භාසති; සාස්ස හොති මිච්ඡාවාචා. සන්තංයෙව ඛො පන පරං ලොකං ‘නත්ථි පරො ලොකො’ති ආහ; යෙ තෙ අරහන්තො පරලොකවිදුනො තෙසමයං පච්චනීකං කරොති. සන්තංයෙව ඛො පන පරං ලොකං ‘නත්ථි පරො ලොකො’ති පරං ¶ සඤ්ඤාපෙති [පඤ්ඤාපෙති (ක.)]; සාස්ස හොති අසද්ධම්මසඤ්ඤත්ති [අස්සද්ධම්මපඤ්ඤත්ති (ක.)]. තාය ච පන අසද්ධම්මසඤ්ඤත්තියා අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. ඉති පුබ්බෙව ඛො පනස්ස සුසීල්යං පහීනං හොති, දුස්සීල්යං පච්චුපට්ඨිතං – අයඤ්ච මිච්ඡාදිට්ඨි මිච්ඡාසඞ්කප්පො මිච්ඡාවාචා අරියානං පච්චනීකතා අසද්ධම්මසඤ්ඤත්ති අත්තුක්කංසනා පරවම්භනා. එවමස්සිමෙ [එවං’සි’මෙ’ (සී. ස්යා. කං. පී.)] අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති මිච්ඡාදිට්ඨිපච්චයා.

‘‘තත්ර ¶ ¶ ¶ , ගහපතයො, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘සචෙ ඛො නත්ථි පරො ලොකො එවමයං භවං පුරිසපුග්ගලො කායස්ස භෙදා සොත්ථිමත්තානං කරිස්සති; සචෙ ඛො අත්ථි පරො ලොකො එවමයං භවං පුරිසපුග්ගලො කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජිස්සති. කාමං ඛො පන මාහු පරො ලොකො, හොතු නෙසං භවතං සමණබ්රාහ්මණානං සච්චං වචනං; අථ ච පනායං භවං පුරිසපුග්ගලො දිට්ඨෙව ධම්මෙ විඤ්ඤූනං ගාරය්හො – දුස්සීලො පුරිසපුග්ගලො මිච්ඡාදිට්ඨි නත්ථිකවාදො’ති. සචෙ ඛො අත්ථෙව පරො ලොකො, එවං ඉමස්ස භොතො පුරිසපුග්ගලස්ස උභයත්ථ කලිග්ගහො – යඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ විඤ්ඤූනං ගාරය්හො, යඤ්ච කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජිස්සති. එවමස්සායං අපණ්ණකො ධම්මො දුස්සමත්තො සමාදින්නො, එකංසං ඵරිත්වා තිට්ඨති, රිඤ්චති කුසලං ඨානං.

96. ‘‘තත්ර ¶ , ගහපතයො, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘අත්ථි දින්නං…පෙ… යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තී’ති තෙසමෙතං පාටිකඞ්ඛං? යමිදං කායදුච්චරිතං, වචීදුච්චරිතං, මනොදුච්චරිතං – ඉමෙ තයො අකුසලෙ ධම්මෙ අභිනිවජ්ජෙත්වා යමිදං කායසුචරිතං, වචීසුචරිතං, මනොසුචරිතං – ඉමෙ තයො කුසලෙ ධම්මෙ සමාදාය වත්තිස්සන්ති. තං කිස්ස හෙතු? පස්සන්ති හි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අකුසලානං ධම්මානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං, කුසලානං ධම්මානං නෙක්ඛම්මෙ ආනිසංසං වොදානපක්ඛං. සන්තංයෙව ඛො පන පරං ලොකං ‘අත්ථි පරො ලොකො’ තිස්ස දිට්ඨි හොති; සාස්ස හොති සම්මාදිට්ඨි. සන්තංයෙව ඛො පන පරං ලොකං ‘අත්ථි පරො ලොකො’ති සඞ්කප්පෙති; ස්වාස්ස හොති සම්මාසඞ්කප්පො. සන්තංයෙව ඛො පන පරං ලොකං ‘අත්ථි පරො ලොකො’ති වාචං භාසති; සාස්ස හොති සම්මාවාචා. සන්තංයෙව ඛො පන පරං ලොකං ‘අත්ථි පරො ලොකො’ති ආහ; යෙ තෙ අරහන්තො පරලොකවිදුනො තෙසමයං න පච්චනීකං කරොති. සන්තංයෙව ඛො පන පරං ලොකං ‘අත්ථි පරො ලොකො’ති පරං ¶ සඤ්ඤාපෙති; සාස්ස හොති සද්ධම්මසඤ්ඤත්ති. තාය ච පන සද්ධම්මසඤ්ඤත්තියා නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. ඉති පුබ්බෙව ඛො පනස්ස දුස්සීල්යං පහීනං හොති, සුසීල්යං පච්චුපට්ඨිතං – අයඤ්ච සම්මාදිට්ඨි සම්මාසඞ්කප්පො සම්මාවාචා අරියානං අපච්චනීකතා සද්ධම්මසඤ්ඤත්ති අනත්තුක්කංසනා ¶ ¶ අපරවම්භනා. එවමස්සිමෙ අනෙකෙ කුසලා ධම්මා සම්භවන්ති සම්මාදිට්ඨිපච්චයා.

‘‘තත්ර, ගහපතයො, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘සචෙ ඛො අත්ථි පරො ලොකො ¶ , එවමයං භවං පුරිසපුග්ගලො කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජිස්සති. කාමං ඛො පන මාහු පරො ලොකො, හොතු නෙසං භවතං සමණබ්රාහ්මණානං සච්චං වචනං; අථ ච පනායං භවං පුරිසපුග්ගලො දිට්ඨෙව ධම්මෙ විඤ්ඤූනං පාසංසො – සීලවා පුරිසපුග්ගලො සම්මාදිට්ඨි අත්ථිකවාදො’ති. සචෙ ඛො අත්ථෙව පරො ලොකො, එවං ඉමස්ස භොතො පුරිසපුග්ගලස්ස උභයත්ථ කටග්ගහො – යඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ විඤ්ඤූනං පාසංසො, යඤ්ච කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජිස්සති. එවමස්සායං අපණ්ණකො ධම්මො සුසමත්තො සමාදින්නො, උභයංසං ඵරිත්වා තිට්ඨති, රිඤ්චති අකුසලං ඨානං.

97. ‘‘සන්ති, ගහපතයො, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘කරොතො කාරයතො, ඡින්දතො ඡෙදාපයතො, පචතො පාචාපයතො, සොචයතො සොචාපයතො, කිලමතො කිලමාපයතො, ඵන්දතො ඵන්දාපයතො, පාණමතිපාතයතො [පාණමතිමාපයතො (සී. පී.), පාණමතිපාතාපයතො (ස්යා. කං.), පාණමතිපාපයතො (ක.)], අදින්නං ආදියතො, සන්ධිං ඡින්දතො, නිල්ලොපං හරතො, එකාගාරිකං කරොතො, පරිපන්ථෙ තිට්ඨතො, පරදාරං ගච්ඡතො, මුසා ¶ භණතො; කරොතො න කරීයති පාපං. ඛුරපරියන්තෙන චෙපි චක්කෙන යො ඉමිස්සා පථවියා පාණෙ එකං මංසඛලං එකං මංසපුඤ්ජං කරෙය්ය, නත්ථි තතොනිදානං පාපං, නත්ථි පාපස්ස ආගමො. දක්ඛිණඤ්චෙපි ගඞ්ගාය තීරං ගච්ඡෙය්ය හනන්තො ඝාතෙන්තො, ඡින්දන්තො ඡෙදාපෙන්තො, පචන්තො පාචෙන්තො; නත්ථි තතොනිදානං පාපං, නත්ථි පාපස්ස ආගමො. උත්තරඤ්චෙපි ගඞ්ගාය තීරං ගච්ඡෙය්ය දදන්තො දාපෙන්තො, යජන්තො යජාපෙන්තො; නත්ථි තතොනිදානං පුඤ්ඤං, නත්ථි පුඤ්ඤස්ස ආගමො. දානෙන දමෙන සංයමෙන සච්චවජ්ජෙන [සච්චවාචෙන (ක.)] නත්ථි පුඤ්ඤං, නත්ථි පුඤ්ඤස්ස ආගමො’ති. තෙසංයෙව ඛො, ගහපතයො, සමණබ්රාහ්මණානං එකෙ සමණබ්රාහ්මණා උජුවිපච්චනීකවාදා ¶ තෙ එවමාහංසු – ‘කරොතො කාරයතො, ඡින්දතො ඡෙදාපයතො, පචතො පාචාපයතො, සොචයතො ¶ සොචාපයතො, කිලමතො කිලමාපයතො, ඵන්දතො ඵන්දාපයතො, පාණමතිපාතයතො, අදින්නං ආදියතො, සන්ධිං ඡින්දතො, නිල්ලොපං හරතො, එකාගාරිකං කරොතො, පරිපන්ථෙ තිට්ඨතො, පරදාරං ගච්ඡතො, මුසා භණතො; කරොතො කරීයති පාපං. ඛුරපරියන්තෙන චෙපි චක්කෙන යො ඉමිස්සා පථවියා පාණෙ එකං මංසඛලං එකං මංසපුඤ්ජං කරෙය්ය, අත්ථි තතොනිදානං පාපං, අත්ථි පාපස්ස ආගමො. දක්ඛිණඤ්චෙපි ගඞ්ගාය තීරං ගච්ඡෙය්ය හනන්තො ඝාතෙන්තො, ඡින්දන්තො ඡෙදාපෙන්තො, පචන්තො පාචෙන්තො; අත්ථි තතොනිදානං පාපං, අත්ථි පාපස්ස ආගමො. උත්තරඤ්චෙපි ගඞ්ගාය තීරං ගච්ඡෙය්ය දදන්තො දාපෙන්තො, යජන්තො ¶ යජාපෙන්තො; අත්ථි තතොනිදානං පුඤ්ඤං, අත්ථි පුඤ්ඤස්ස ආගමො. දානෙන ¶ දමෙන සංයමෙන සච්චවජ්ජෙන අත්ථි පුඤ්ඤං, අත්ථි පුඤ්ඤස්ස ආගමො’ති. තං කිං මඤ්ඤථ, ගහපතයො, නනුමෙ සමණබ්රාහ්මණා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස උජුවිපච්චනීකවාදා’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’.

98. ‘‘තත්ර, ගහපතයො, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘කරොතො කාරයතො, ඡින්දතො ඡෙදාපයතො, පචතො පාචාපයතො, සොචයතො සොචාපයතො, කිලමතො කිලමාපයතො, ඵන්දතො ඵන්දාපයතො, පාණමතිපාතයතො, අදින්නං ආදියතො, සන්ධිං ඡින්දතො, නිල්ලොපං හරතො, එකාගාරිකං කරොතො, පරිපන්ථෙ තිට්ඨතො, පරදාරං ගච්ඡතො, මුසා භණතො; කරොතො න කරීයති පාපං. ඛුරපරියන්තෙන චෙපි චක්කෙන යො ඉමිස්සා පථවියා පාණෙ එකං මංසඛලං එකං මංසපුඤ්ජං කරෙය්ය, නත්ථි තතොනිදානං පාපං, නත්ථි පාපස්ස ආගමො. දක්ඛිණඤ්චෙපි ගඞ්ගාය තීරං ගච්ඡෙය්ය හනන්තො ඝාතෙන්තො…පෙ… දානෙන දමෙන සංයමෙන සච්චවජ්ජෙන නත්ථි පුඤ්ඤං, නත්ථි පුඤ්ඤස්ස ආගමො’ති තෙසමෙතං පාටිකඞ්ඛං? යමිදං කායසුචරිතං, වචීසුචරිතං, මනොසුචරිතං – ඉමෙ තයො කුසලෙ ධම්මෙ අභිනිවජ්ජෙත්වා යමිදං කායදුච්චරිතං, වචීදුච්චරිතං, මනොදුච්චරිතං – ඉමෙ තයො අකුසලෙ ධම්මෙ සමාදාය වත්තිස්සන්ති. තං කිස්ස හෙතු? න හි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා පස්සන්ති අකුසලානං ධම්මානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං, කුසලානං ධම්මානං නෙක්ඛම්මෙ ¶ ආනිසංසං වොදානපක්ඛං. සන්තංයෙව ඛො පන කිරියං ‘නත්ථි කිරියා’ තිස්ස දිට්ඨි හොති; සාස්ස හොති මිච්ඡාදිට්ඨි. සන්තංයෙව ඛො පන කිරියං ‘නත්ථි කිරියා’ති සඞ්කප්පෙති; ස්වාස්ස හොති ¶ මිච්ඡාසඞ්කප්පො. සන්තංයෙව ඛො පන කිරියං ‘නත්ථි කිරියා’ති වාචං භාසති; සාස්ස හොති මිච්ඡාවාචා. සන්තංයෙව ඛො පන කිරියං ‘නත්ථි කිරියා’ති ආහ, යෙ තෙ අරහන්තො කිරියවාදා තෙසමයං පච්චනීකං කරොති. සන්තංයෙව ඛො පන කිරියං ‘නත්ථි කිරියා’ති පරං සඤ්ඤාපෙති; සාස්ස හොති අසද්ධම්මසඤ්ඤත්ති. තාය ච පන අසද්ධම්මසඤ්ඤත්තියා අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. ඉති පුබ්බෙව ඛො පනස්ස සුසීල්යං පහීනං හොති, දුස්සීල්යං පච්චුපට්ඨිතං – අයඤ්ච ¶ මිච්ඡාදිට්ඨි මිච්ඡාසඞ්කප්පො මිච්ඡාවාචා අරියානං පච්චනීකතා අසද්ධම්මසඤ්ඤත්ති අත්තුක්කංසනා පරවම්භනා. එවමස්සිමෙ අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති මිච්ඡාදිට්ඨිපච්චයා.

‘‘තත්ර, ගහපතයො, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘සචෙ ඛො නත්ථි කිරියා, එවමයං භවං පුරිසපුග්ගලො කායස්ස භෙදා සොත්ථිමත්තානං කරිස්සති; සචෙ ඛො අත්ථි කිරියා එවමයං ¶ භවං පුරිසපුග්ගලො කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජිස්සති. කාමං ඛො පන මාහු කිරියා, හොතු නෙසං භවතං සමණබ්රාහ්මණානං සච්චං වචනං; අථ ච පනායං භවං පුරිසපුග්ගලො දිට්ඨෙව ධම්මෙ විඤ්ඤූනං ගාරය්හො – දුස්සීලො පුරිසපුග්ගලො ¶ මිච්ඡාදිට්ඨි අකිරියවාදො’ති. සචෙ ඛො අත්ථෙව කිරියා, එවං ඉමස්ස භොතො පුරිසපුග්ගලස්ස උභයත්ථ කලිග්ගහො – යඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ විඤ්ඤූනං ගාරය්හො, යඤ්ච කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජිස්සති. එවමස්සායං අපණ්ණකො ධම්මො දුස්සමත්තො සමාදින්නො, එකංසං ඵරිත්වා තිට්ඨති, රිඤ්චති කුසලං ඨානං.

99. ‘‘තත්ර, ගහපතයො, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘කරොතො කාරයතො, ඡින්දතො ඡෙදාපයතො, පචතො පාචාපයතො, සොචයතො සොචාපයතො, කිලමතො කිලමාපයතො, ඵන්දතො ඵන්දාපයතො, පාණමතිපාතයතො, අදින්නං ආදියතො, සන්ධිං ඡින්දතො, නිල්ලොපං හරතො, එකාගාරිකං කරොතො, පරිපන්ථෙ තිට්ඨතො, පරදාරං ගච්ඡතො, මුසා භණතො; කරොතො කරීයති පාපං. ඛුරපරියන්තෙන චෙපි චක්කෙන යො ඉමිස්සා පථවියා පාණෙ එකං මංසඛලං එකං මංසපුඤ්ජං කරෙය්ය, අත්ථි තතොනිදානං පාපං, අත්ථි පාපස්ස ආගමො. දක්ඛිණඤ්චෙපි ගඞ්ගාය තීරං ගච්ඡෙය්ය හනන්තො ඝාතෙන්තො, ඡින්දන්තො ¶ ඡෙදාපෙන්තො, පචන්තො පාචෙන්තො, අත්ථි තතොනිදානං පාපං, අත්ථි පාපස්ස ආගමො. උත්තරඤ්චෙපි ගඞ්ගාය තීරං ගච්ඡෙය්ය දදන්තො දාපෙන්තො, යජන්තො යජාපෙන්තො, අත්ථි තතොනිදානං පුඤ්ඤං, අත්ථි පුඤ්ඤස්ස ආගමො. දානෙන දමෙන සංයමෙන සච්චවජ්ජෙන අත්ථි පුඤ්ඤං, අත්ථි පුඤ්ඤස්ස ආගමො’ති තෙසමෙතං පාටිකඞ්ඛං? යමිදං කායදුච්චරිතං, වචීදුච්චරිතං ¶ , මනොදුච්චරිතං – ඉමෙ තයො අකුසලෙ ධම්මෙ අභිනිවජ්ජෙත්වා යමිදං කායසුචරිතං, වචීසුචරිතං, මනොසුචරිතං – ඉමෙ තයො කුසලෙ ධම්මෙ සමාදාය වත්තිස්සන්ති. තං කිස්ස හෙතු? පස්සන්ති හි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අකුසලානං ධම්මානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං, කුසලානං ධම්මානං නෙක්ඛම්මෙ ආනිසංසං වොදානපක්ඛං. සන්තංයෙව ඛො පන කිරියං ‘අත්ථි කිරියා’ තිස්ස දිට්ඨි හොති; සාස්ස හොති සම්මාදිට්ඨි. සන්තංයෙව ඛො පන කිරියං ‘අත්ථි කිරියා’ති සඞ්කප්පෙති; ස්වාස්ස හොති සම්මාසඞ්කප්පො. සන්තංයෙව ඛො පන කිරියං ‘අත්ථි කිරියා’ති වාචං භාසති; සාස්ස හොති සම්මාවාචා. සන්තංයෙව ඛො පන කිරියං ‘අත්ථි කිරියා’ති ආහ; යෙ තෙ අරහන්තො කිරියවාදා තෙසමයං න පච්චනීකං කරොති. සන්තංයෙව ඛො පන කිරියං ‘අත්ථි කිරියා’ති පරං සඤ්ඤාපෙති; සාස්ස ¶ හොති සද්ධම්මසඤ්ඤත්ති. තාය ¶ ච පන සද්ධම්මසඤ්ඤත්තියා නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. ඉති පුබ්බෙව ඛො පනස්ස දුස්සීල්යං පහීනං හොති, සුසීල්යං පච්චුපට්ඨිතං – අයඤ්ච සම්මාදිට්ඨි සම්මාසඞ්කප්පො සම්මාවාචා අරියානං අපච්චනීකතා සද්ධම්මසඤ්ඤත්ති අනත්තුක්කංසනා අපරවම්භනා. එවමස්සිමෙ අනෙකෙ කුසලා ධම්මා සම්භවන්ති සම්මාදිට්ඨිපච්චයා.

‘‘තත්ර, ගහපතයො, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘සචෙ ඛො අත්ථි කිරියා, එවමයං භවං පුරිසපුග්ගලො කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජිස්සති. කාමං ඛො පන මාහු ¶ කිරියා, හොතු නෙසං භවතං සමණබ්රාහ්මණානං සච්චං වචනං; අථ ච පනායං භවං පුරිසපුග්ගලො දිට්ඨෙව ධම්මෙ විඤ්ඤූනං පාසංසො – සීලවා පුරිසපුග්ගලො සම්මාදිට්ඨි කිරියවාදො’ති. සචෙ ඛො අත්ථෙව කිරියා, එවං ඉමස්ස භොතො පුරිසපුග්ගලස්ස උභයත්ථ කටග්ගහො – යඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ විඤ්ඤූනං පාසංසො, යඤ්ච කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජිස්සති. එවමස්සායං අපණ්ණකො ධම්මො සුසමත්තො සමාදින්නො, උභයංසං ඵරිත්වා තිට්ඨති, රිඤ්චති අකුසලං ඨානං.

100. ‘‘සන්ති ¶ , ගහපතයො, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘නත්ථි හෙතු, නත්ථි පච්චයො සත්තානං සංකිලෙසාය; අහෙතූ අප්පච්චයා සත්තා සංකිලිස්සන්ති. නත්ථි හෙතු, නත්ථි පච්චයො සත්තානං විසුද්ධියා; අහෙතූ අප්පච්චයා සත්තා විසුජ්ඣන්ති. නත්ථි බලං, නත්ථි වීරියං [විරියං (සී. ස්යා. කං. පී.)], නත්ථි පුරිසථාමො, නත්ථි පුරිසපරක්කමො; සබ්බෙ සත්තා සබ්බෙ පාණා සබ්බෙ භූතා සබ්බෙ ජීවා අවසා අබලා අවීරියා නියතිසංගතිභාවපරිණතා ඡස්වෙවාභිජාතීසු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්තී’ති. තෙසංයෙව ඛො, ගහපතයො, සමණබ්රාහ්මණානං එකෙ සමණබ්රාහ්මණා උජුවිපච්චනීකවාදා. තෙ එවමාහංසු – ‘අත්ථි හෙතු, අත්ථි පච්චයො සත්තානං සංකිලෙසාය; සහෙතූ සප්පච්චයා සත්තා සංකිලිස්සන්ති. අත්ථි හෙතු, අත්ථි පච්චයො සත්තානං විසුද්ධියා; සහෙතූ සප්පච්චයා සත්තා විසුජ්ඣන්ති. අත්ථි බලං, අත්ථි වීරියං, අත්ථි ¶ පුරිසථාමො, අත්ථි පුරිසපරක්කමො; න සබ්බෙ සත්තා සබ්බෙ පාණා සබ්බෙ භූතා සබ්බෙ ජීවා අවසා අබලා අවීරියා [අත්ථි පුරිසපරක්කමො, සබ්බෙ සත්තා… සවසා සබලා සවීරියා (ස්යා. කං. ක.)] නියතිසංගතිභාවපරිණතා ඡස්වෙවාභිජාතීසු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්තී’ති. තං කිං මඤ්ඤථ, ගහපතයො, නනුමෙ ¶ සමණබ්රාහ්මණා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස උජුවිපච්චනීකවාදා’ති? ‘එවං, භන්තෙ’.

101. ‘‘තත්ර ¶ , ගහපතයො, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘නත්ථි හෙතු, නත්ථි පච්චයො සත්තානං සංකිලෙසාය; අහෙතූ අප්පච්චයා සත්තා සංකිලිස්සන්ති. නත්ථි හෙතු, නත්ථි පච්චයො සත්තානං විසුද්ධියා; අහෙතූ අප්පච්චයා සත්තා විසුජ්ඣන්ති. නත්ථි බලං, නත්ථි වීරියං, නත්ථි පුරිසථාමො, නත්ථි පුරිසපරක්කමො; සබ්බෙ සත්තා සබ්බෙ පාණා සබ්බෙ භූතා සබ්බෙ ජීවා අවසා අබලා අවීරියා නියතිසංගතිභාවපරිණතා ඡස්වෙවාභිජාතීසු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්තී’ති තෙසමෙතං පාටිකඞ්ඛං? යමිදං කායසුචරිතං, වචීසුචරිතං, මනොසුචරිතං – ඉමෙ තයො කුසලෙ ධම්මෙ අභිනිවජ්ජෙත්වා යමිදං කායදුච්චරිතං, වචීදුච්චරිතං, මනොදුච්චරිතං – ඉමෙ තයො අකුසලෙ ධම්මෙ සමාදාය වත්තිස්සන්ති. තං කිස්ස හෙතු? න හි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා පස්සන්ති අකුසලානං ධම්මානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං, කුසලානං ධම්මානං නෙක්ඛම්මෙ ආනිසංසං වොදානපක්ඛං. සන්තංයෙව ඛො පන හෙතුං ‘නත්ථි ¶ හෙතූ’ තිස්ස දිට්ඨි හොති; සාස්ස හොති මිච්ඡාදිට්ඨි. සන්තංයෙව ඛො පන හෙතුං ‘නත්ථි හෙතූ’ති සඞ්කප්පෙති ¶ ; ස්වාස්ස හොති මිච්ඡාසඞ්කප්පො. සන්තංයෙව ඛො පන හෙතුං ‘නත්ථි හෙතූ’ති වාචං භාසති; සාස්ස හොති මිච්ඡාවාචා. සන්තංයෙව ඛො පන හෙතුං ‘නත්ථි හෙතූ’ති ආහ; යෙ තෙ අරහන්තො හෙතුවාදා තෙසමයං පච්චනීකං කරොති. සන්තංයෙව ඛො පන හෙතුං ‘නත්ථි හෙතූ’ති පරං සඤ්ඤාපෙති; සාස්ස හොති අසද්ධම්මසඤ්ඤත්ති. තාය ච පන අසද්ධම්මසඤ්ඤත්තියා අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. ඉති පුබ්බෙව ඛො පනස්ස සුසීල්යං පහීනං හොති, දුස්සීල්යං පච්චුපට්ඨිතං – අයඤ්ච මිච්ඡාදිට්ඨි මිච්ඡාසඞ්කප්පො මිච්ඡාවාචා අරියානං පච්චනීකතා අසද්ධම්මසඤ්ඤත්ති අත්තානුක්කංසනා පරවම්භනා. එවමස්සිමෙ අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති මිච්ඡාදිට්ඨිපච්චයා.

‘‘තත්ර, ගහපතයො, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘සචෙ ඛො නත්ථි හෙතු, එවමයං භවං පුරිසපුග්ගලො කායස්ස භෙදා පරං මරණා සොත්ථිමත්තානං කරිස්සති; සචෙ ඛො අත්ථි හෙතු, එවමයං භවං පුරිසපුග්ගලො කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජිස්සති. කාමං ඛො පන මාහු හෙතු, හොතු නෙසං භවතං සමණබ්රාහ්මණානං සච්චං වචනං; අථ ච පනායං භවං පුරිසපුග්ගලො දිට්ඨෙව ධම්මෙ විඤ්ඤූනං ගාරය්හො – දුස්සීලො පුරිසපුග්ගලො මිච්ඡාදිට්ඨි අහෙතුකවාදො’ති. සචෙ ඛො අත්ථෙව හෙතු, එවං ඉමස්ස භොතො පුරිසපුග්ගලස්ස උභයත්ථ කලිග්ගහො ¶ – යඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ විඤ්ඤූනං ගාරය්හො, යඤ්ච කායස්ස භෙදා ¶ පරං ¶ මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජිස්සති. එවමස්සායං අපණ්ණකො ධම්මො දුස්සමත්තො සමාදින්නො, එකංසං ඵරිත්වා තිට්ඨති, රිඤ්චති කුසලං ඨානං.

102. ‘‘තත්ර, ගහපතයො, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘අත්ථි හෙතු, අත්ථි පච්චයො සත්තානං සංකිලෙසාය; සහෙතූ සප්පච්චයා සත්තා සංකිලිස්සන්ති. අත්ථි හෙතු, අත්ථි පච්චයො සත්තානං විසුද්ධියා; සහෙතූ සප්පච්චයා සත්තා විසුජ්ඣන්ති. අත්ථි බලං, අත්ථි වීරියං, අත්ථි පුරිසථාමො, අත්ථි පුරිසපරක්කමො; න සබ්බෙ සත්තා සබ්බෙ පාණා සබ්බෙ භූතා සබ්බෙ ජීවා අවසා අබලා අවීරියා නියතිසංගතිභාවපරිණතා ඡස්වෙවාභිජාතීසු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්තී’ති තෙසමෙතං පාටිකඞ්ඛං? යමිදං කායදුච්චරිතං, වචීදුච්චරිතං, මනොදුච්චරිතං – ඉමෙ තයො ¶ අකුසලෙ ධම්මෙ අභිනිවජ්ජෙත්වා යමිදං කායසුචරිතං, වචීසුචරිතං, මනොසුචරිතං – ඉමෙ තයො කුසලෙ ධම්මෙ සමාදාය වත්තිස්සන්ති. තං කිස්ස හෙතු? පස්සන්ති හි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අකුසලානං ධම්මානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං, කුසලානං ධම්මානං නෙක්ඛම්මෙ ආනිසංසං වොදානපක්ඛං. සන්තංයෙව ඛො පන හෙතුං ‘අත්ථි හෙතූ’ තිස්ස දිට්ඨි හොති; සාස්ස හොති සම්මාදිට්ඨි. සන්තංයෙව ඛො පන හෙතුං ‘අත්ථි හෙතූ’ති සඞ්කප්පෙති; ස්වාස්ස හොති සම්මාසඞ්කප්පො. සන්තංයෙව ඛො පන හෙතුං ‘අත්ථි හෙතූ’ති වාචං භාසති; සාස්ස හොති සම්මාවාචා. සන්තංයෙව ඛො පන හෙතුං ¶ ‘අත්ථි හෙතූ’ති ආහ, යෙ තෙ අරහන්තො හෙතුවාදා තෙසමයං න පච්චනීකං කරොති. සන්තංයෙව ඛො පන හෙතුං ‘අත්ථි හෙතූ’ති පරං සඤ්ඤාපෙති; සාස්ස හොති සද්ධම්මසඤ්ඤත්ති. තාය ච පන සද්ධම්මසඤ්ඤත්තියා නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. ඉති පුබ්බෙව ඛො පනස්ස දුස්සීල්යං පහීනං හොති, සුසීල්යං පච්චුපට්ඨිතං – අයඤ්ච සම්මාදිට්ඨි සම්මාසඞ්කප්පො සම්මාවාචා අරියානං අපච්චනීකතා සද්ධම්මසඤ්ඤත්ති අනත්තුක්කංසනා අපරවම්භනා. එවමස්සිමෙ අනෙකෙ කුසලා ධම්මා සම්භවන්ති සම්මාදිට්ඨිපච්චයා.

‘‘තත්ර, ගහපතයො, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘සචෙ ඛො අත්ථි හෙතු, එවමයං භවං පුරිසපුග්ගලො කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජිස්සති. කාමං ඛො පන මාහු හෙතු, හොතු නෙසං භවතං සමණබ්රාහ්මණානං සච්චං වචනං; අථ ච පනායං භවං පුරිසපුග්ගලො දිට්ඨෙව ධම්මෙ විඤ්ඤූනං පාසංසො – සීලවා පුරිසපුග්ගලො සම්මාදිට්ඨි හෙතුවාදො’ති. සචෙ ඛො අත්ථි හෙතු ¶ , එවං ඉමස්ස භොතො පුරිසපුග්ගලස්ස උභයත්ථ කටග්ගහො ¶ – යඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ විඤ්ඤූනං පාසංසො, යඤ්ච කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජිස්සති. එවමස්සායං අපණ්ණකො ධම්මො සුසමත්තො සමාදින්නො, උභයංසං ඵරිත්වා තිට්ඨති, රිඤ්චති අකුසලං ඨානං.

103. ‘‘සන්ති, ගහපතයො, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො ¶ – ‘නත්ථි සබ්බසො ආරුප්පා’ති. තෙසංයෙව ඛො, ගහපතයො, සමණබ්රාහ්මණානං එකෙ සමණබ්රාහ්මණා උජුවිපච්චනීකවාදා. තෙ එවමාහංසු – ‘අත්ථි සබ්බසො ආරුප්පා’ති. තං කිං මඤ්ඤථ, ගහපතයො, නනුමෙ සමණබ්රාහ්මණා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස උජුවිපච්චනීකවාදා’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘තත්ර ¶ , ගහපතයො, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – යෙ ඛො තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘නත්ථි සබ්බසො ආරුප්පා’ති, ඉදං මෙ අදිට්ඨං; යෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘අත්ථි සබ්බසො ආරුප්පා’ති, ඉදං මෙ අවිදිතං. අහඤ්චෙව [අහඤ්චෙ (?)] ඛො පන අජානන්තො අපස්සන්තො එකංසෙන ආදාය වොහරෙය්යං – ඉදමෙව සච්චං, මොඝමඤ්ඤන්ති, න මෙතං අස්ස පතිරූපං. යෙ ඛො තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘නත්ථි සබ්බසො ආරුප්පා’ති, සචෙ තෙසං භවතං සමණබ්රාහ්මණානං සච්චං වචනං, ඨානමෙතං විජ්ජති – යෙ තෙ දෙවා රූපිනො මනොමයා, අපණ්ණකං මෙ තත්රූපපත්ති භවිස්සති. යෙ පන තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘අත්ථි සබ්බසො ආරුප්පා’ති, සචෙ තෙසං භවතං සමණබ්රාහ්මණානං සච්චං වචනං, ඨානමෙතං විජ්ජති – යෙ තෙ දෙවා අරූපිනො සඤ්ඤාමයා, අපණ්ණකං මෙ තත්රූපපත්ති භවිස්සති. දිස්සන්ති ඛො පන රූපාධිකරණං [රූපකාරණා (ක.)] දණ්ඩාදාන-සත්ථාදාන-කලහ-විග්ගහ-විවාද-තුවංතුවං-පෙසුඤ්ඤ-මුසාවාදා. ‘නත්ථි ඛො පනෙතං සබ්බසො අරූපෙ’’’ති. සො ඉති ¶ පටිසඞ්ඛාය රූපානංයෙව නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නො හොති.

104. ‘‘සන්ති, ගහපතයො, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘නත්ථි සබ්බසො භවනිරොධො’ති. තෙසංයෙව ඛො, ගහපතයො, සමණබ්රාහ්මණානං එකෙ සමණබ්රාහ්මණා උජුවිපච්චනීකවාදා. තෙ එවමාහංසු – ‘අත්ථි සබ්බසො ¶ භවනිරොධො’ති. තං කිං මඤ්ඤථ, ගහපතයො, නනුමෙ සමණබ්රාහ්මණා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස උජුවිපච්චනීකවාදා’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘තත්ර, ගහපතයො, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – යෙ ඛො තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘නත්ථි සබ්බසො භවනිරොධො’ති, ඉදං මෙ අදිට්ඨං; යෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා ¶ එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘අත්ථි සබ්බසො භවනිරොධො’ති, ඉදං මෙ අවිදිතං. අහඤ්චෙව ඛො පන අජානන්තො අපස්සන්තො එකංසෙන ආදාය වොහරෙය්යං – ඉදමෙව සච්චං, මොඝමඤ්ඤන්ති, න මෙතං අස්ස පතිරූපං. යෙ ඛො තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘නත්ථි සබ්බසො භවනිරොධො’ති, සචෙ තෙසං භවතං ¶ සමණබ්රාහ්මණානං සච්චං වචනං, ඨානමෙතං විජ්ජති – යෙ තෙ දෙවා අරූපිනො සඤ්ඤාමයා අපණ්ණකං මෙ තත්රූපපත්ති භවිස්සති. යෙ පන තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘අත්ථි සබ්බසො භවනිරොධො’ති, සචෙ තෙසං භවතං සමණබ්රාහ්මණානං සච්චං වචනං, ඨානමෙතං විජ්ජති – යං දිට්ඨෙව ධම්මෙ පරිනිබ්බායිස්සාමි ¶ . යෙ ඛො තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘නත්ථි සබ්බසො භවනිරොධො’ති, තෙසමයං දිට්ඨි සාරාගාය [සරාගාය (ස්යා. කං.)] සන්තිකෙ, සංයොගාය සන්තිකෙ, අභිනන්දනාය සන්තිකෙ, අජ්ඣොසානාය සන්තිකෙ, උපාදානාය සන්තිකෙ. යෙ පන තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘අත්ථි සබ්බසො භවනිරොධො’ති, තෙසමයං දිට්ඨි අසාරාගාය සන්තිකෙ, අසංයොගාය සන්තිකෙ, අනභිනන්දනාය සන්තිකෙ, අනජ්ඣොසානාය සන්තිකෙ, අනුපාදානාය සන්තිකෙ’’’ති. සො ඉති පටිසඞ්ඛාය භවානංයෙව නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නො හොති.

105. ‘‘චත්තාරොමෙ, ගහපතයො, පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මිං. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො පුග්ගලො අත්තන්තපො හොති අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො. ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො පුග්ගලො පරන්තපො හොති පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො. ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො පුග්ගලො අත්තන්තපො ච හොති අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො පරන්තපො ච පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො. ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො පුග්ගලො නෙවත්තන්තපො හොති නාත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො; සො අනත්තන්තපො ¶ අපරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතීභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරති.

106. ‘‘කතමො ච, ගහපතයො, පුග්ගලො අත්තන්තපො අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො ¶ ? ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො පුග්ගලො අචෙලකො හොති මුත්තාචාරො හත්ථාපලෙඛනො…පෙ… [විත්ථාරො ම. නි. 2.6-7 කන්දරකසුත්තෙ] ඉති එවරූපං අනෙකවිහිතං කායස්ස ආතාපනපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො විහරති. අයං වුච්චති, ගහපතයො, පුග්ගලො අත්තන්තපො අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො.

‘‘කතමො ¶ ¶ ච, ගහපතයො, පුග්ගලො පරන්තපො පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො? ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො පුග්ගලො ඔරබ්භිකො හොති සූකරිකො…පෙ… යෙ වා පනඤ්ඤෙපි කෙචි කුරූරකම්මන්තා. අයං වුච්චති, ගහපතයො, පුග්ගලො පරන්තපො පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො.

‘‘කතමො ච, ගහපතයො, පුග්ගලො අත්තන්තපො ච අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො පරන්තපො ච පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො? ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො පුග්ගලො රාජා වා හොති ඛත්තියො මුද්ධාවසිත්තො…පෙ… තෙපි දණ්ඩතජ්ජිතා භයතජ්ජිතා අස්සුමුඛා රුදමානා පරිකම්මානි කරොන්ති. අයං වුච්චති, ගහපතයො, පුග්ගලො අත්තන්තපො ච අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො පරන්තපො ච පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො.

‘‘කතමො ච, ගහපතයො, පුග්ගලො නෙවත්තන්තපො නාත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො; සො අනත්තන්තපො අපරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතීභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරති? ඉධ, ගහපතයො, තථාගතො ලොකෙ උප්පජ්ජති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො…පෙ… සො ඉමෙ පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො ¶ උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං…පෙ… තතියං ඣානං… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති.

‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති. සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ ¶ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ සත්තානං ¶ චුතූපපාතඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ, සුගතෙ දුග්ගතෙ…පෙ… යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති. සො එවං සමාහිතෙ ¶ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ ආසවානං ඛයඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති…පෙ… ‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී ¶ පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති. තස්ස එවං ජානතො එවං පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. අයං වුච්චති, ගහපතයො, පුග්ගලො නෙවත්තන්තපො නාත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො; සො අනත්තන්තපො අපරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතීභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරතී’’ති.

එවං වුත්තෙ, සාලෙය්යකා බ්රාහ්මණගහපතිකා භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම! සෙය්යථාපි, භො ගොතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය ‘චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තී’ති; එවමෙවං භොතා ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එතෙ මයං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාම ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකෙ නො භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගතෙ’’ති.

කන්දරනාගරසෙඛවතො ¶ ච, පොතලියො පුන ජීවකභච්චො;

උපාලිදමථො කුක්කුරඅභයො, බහුවෙදනීයාපණ්ණකතො දසමො.

107. ¶ ¶ එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා රාහුලො අම්බලට්ඨිකායං විහරති. අථ ඛො භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙන අම්බලට්ඨිකා යෙනායස්මා රාහුලො තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො ආයස්මා රාහුලො භගවන්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන ආසනං පඤ්ඤාපෙසි, උදකඤ්ච පාදානං. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. නිසජ්ජ පාදෙ පක්ඛාලෙසි. ආයස්මාපි ඛො රාහුලො භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි.

108. අථ ඛො භගවා පරිත්තං උදකාවසෙසං උදකාධානෙ ඨපෙත්වා ආයස්මන්තං රාහුලං ආමන්තෙසි – ‘‘පස්සසි නො ත්වං, රාහුල, ඉමං පරිත්තං උදකාවසෙසං උදකාධානෙ ඨපිත’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එවං පරිත්තකං ඛො, රාහුල, තෙසං සාමඤ්ඤං යෙසං නත්ථි සම්පජානමුසාවාදෙ ලජ්ජා’’ති. අථ ඛො භගවා පරිත්තං උදකාවසෙසං ඡඩ්ඩෙත්වා ආයස්මන්තං රාහුලං ආමන්තෙසි – ‘‘පස්සසි නො ත්වං, රාහුල, පරිත්තං උදකාවසෙසං ඡඩ්ඩිත’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එවං ඡඩ්ඩිතං ඛො, රාහුල, තෙසං සාමඤ්ඤං යෙසං නත්ථි සම්පජානමුසාවාදෙ ලජ්ජා’’ති. අථ ඛො භගවා ¶ තං උදකාධානං නික්කුජ්ජිත්වා ආයස්මන්තං රාහුලං ආමන්තෙසි – ‘‘පස්සසි නො ත්වං, රාහුල, ඉමං උදකාධානං නික්කුජ්ජිත’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එවං නික්කුජ්ජිතං ඛො, රාහුල, තෙසං සාමඤ්ඤං යෙසං නත්ථි සම්පජානමුසාවාදෙ ලජ්ජා’’ති. අථ ඛො භගවා තං උදකාධානං උක්කුජ්ජිත්වා ආයස්මන්තං රාහුලං ආමන්තෙසි – ‘‘පස්සසි නො ත්වං, රාහුල, ඉමං උදකාධානං රිත්තං තුච්ඡ’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එවං රිත්තං තුච්ඡං ඛො, රාහුල, තෙසං සාමඤ්ඤං යෙසං නත්ථි ¶ සම්පජානමුසාවාදෙ ලජ්ජාති. සෙය්යථාපි, රාහුල, රඤ්ඤො නාගො ඊසාදන්තො උරූළ්හවා [උබ්බූළ්හවා (සී. පී.)] අභිජාතො සඞ්ගාමාවචරො සඞ්ගාමගතො පුරිමෙහිපි පාදෙහි කම්මං කරොති, පච්ඡිමෙහිපි පාදෙහි කම්මං කරොති, පුරිමෙනපි කායෙන කම්මං කරොති, පච්ඡිමෙනපි කායෙන කම්මං කරොති, සීසෙනපි කම්මං කරොති, කණ්ණෙහිපි ¶ කම්මං කරොති, දන්තෙහිපි කම්මං කරොති, නඞ්ගුට්ඨෙනපි කම්මං ¶ කරොති; රක්ඛතෙව සොණ්ඩං. තත්ථ හත්ථාරොහස්ස එවං හොති – ‘අයං ඛො රඤ්ඤො නාගො ඊසාදන්තො උරූළ්හවා අභිජාතො සඞ්ගාමාවචරො සඞ්ගාමගතො පුරිමෙහිපි පාදෙහි කම්මං කරොති, පච්ඡිමෙහිපි පාදෙහි කම්මං කරොති…පෙ… නඞ්ගුට්ඨෙනපි කම්මං කරොති; රක්ඛතෙව සොණ්ඩං ¶ . අපරිච්චත්තං ඛො රඤ්ඤො නාගස්ස ජීවිත’න්ති. යතො ඛො, රාහුල, රඤ්ඤො නාගො ඊසාදන්තො උරූළ්හවා අභිජාතො සඞ්ගාමාවචරො සඞ්ගාමගතො පුරිමෙහිපි පාදෙහි කම්මං කරොති, පච්ඡිමෙහිපි පාදෙහි කම්මං කරොති…පෙ… නඞ්ගුට්ඨෙනපි කම්මං කරොති, සොණ්ඩායපි කම්මං කරොති, තත්ථ හත්ථාරොහස්ස එවං හොති – ‘අයං ඛො රඤ්ඤො නාගො ඊසාදන්තො උරූළ්හවා අභිජාතො සඞ්ගාමාවචරො සඞ්ගාමගතො පුරිමෙහිපි පාදෙහි කම්මං කරොති, පච්ඡිමෙහිපි පාදෙහි කම්මං කරොති, පුරිමෙනපි කායෙන කම්මං කරොති, පච්ඡිමෙනපි කායෙන කම්මං කරොති, සීසෙනපි කම්මං කරොති, කණ්ණෙහිපි කම්මං කරොති, දන්තෙහිපි කම්මං කරොති, නඞ්ගුට්ඨෙනපි කම්මං කරොති, සොණ්ඩායපි කම්මං කරොති. පරිච්චත්තං ඛො රඤ්ඤො නාගස්ස ජීවිතං. නත්ථි දානි කිඤ්චි රඤ්ඤො නාගස්ස අකරණීය’න්ති. එවමෙව ඛො, රාහුල, යස්ස කස්සචි සම්පජානමුසාවාදෙ නත්ථි ලජ්ජා, නාහං තස්ස කිඤ්චි පාපං අකරණීයන්ති වදාමි. තස්මාතිහ තෙ, රාහුල, ‘හස්සාපි න මුසා භණිස්සාමී’ති – එවඤ්හි තෙ, රාහුල, සික්ඛිතබ්බං.

109. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, රාහුල, කිමත්ථියො ආදාසො’’ති? ‘‘පච්චවෙක්ඛණත්ථො, භන්තෙ’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, රාහුල, පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා කායෙන කම්මං කත්තබ්බං, පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා වාචාය කම්මං කත්තබ්බං, පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා මනසා කම්මං කත්තබ්බං. යදෙව ¶ ත්වං, රාහුල, කායෙන කම්මං කත්තුකාමො අහොසි, තදෙව තෙ කායකම්මං පච්චවෙක්ඛිතබ්බං – ‘යං නු ඛො අහං ඉදං කායෙන කම්මං කත්තුකාමො ඉදං මෙ කායකම්මං අත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය, පරබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය – අකුසලං ඉදං කායකම්මං දුක්ඛුද්රයං [දුක්ඛුන්ද්රයං, දුක්ඛුදයං (ක.)] දුක්ඛවිපාක’න්ති? සචෙ ත්වං, රාහුල, පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානෙය්යාසි – ‘යං ඛො අහං ඉදං කායෙන කම්මං කත්තුකාමො ඉදං මෙ කායකම්මං අත්තබ්යාබාධායපි ¶ සංවත්තෙය්ය, පරබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය, උභයබ්යාබාධායපි ¶ සංවත්තෙය්ය – අකුසලං ඉදං කායකම්මං දුක්ඛුද්රයං දුක්ඛවිපාක’න්ති, එවරූපං තෙ, රාහුල, කායෙන කම්මං සසක්කං න කරණීයං [සංසක්කං න ච කරණීයං (ක.)]. සචෙ ¶ පන ත්වං, රාහුල, පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානෙය්යාසි – ‘යං ඛො අහං ඉදං කායෙන කම්මං කත්තුකාමො ඉදං මෙ කායකම්මං නෙවත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය, න පරබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය, න උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය – කුසලං ඉදං කායකම්මං සුඛුද්රයං සුඛවිපාක’න්ති, එවරූපං තෙ, රාහුල, කායෙන කම්මං කරණීයං.

‘‘කරොන්තෙනපි තෙ, රාහුල, කායෙන කම්මං තදෙව තෙ කායකම්මං පච්චවෙක්ඛිතබ්බං – ‘යං නු ඛො අහං ඉදං කායෙන කම්මං කරොමි ඉදං මෙ කායකම්මං අත්තබ්යාබාධායපි ¶ සංවත්තති, පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති – අකුසලං ඉදං කායකම්මං දුක්ඛුද්රයං දුක්ඛවිපාක’න්ති? සචෙ පන ත්වං, රාහුල, පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානෙය්යාසි – ‘යං ඛො අහං ඉදං කායෙන කම්මං කරොමි ඉදං මෙ කායකම්මං අත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති, පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති – අකුසලං ඉදං කායකම්මං දුක්ඛුද්රයං දුක්ඛවිපාක’න්ති, පටිසංහරෙය්යාසි ත්වං, රාහුල, එවරූපං කායකම්මං. සචෙ පන ත්වං, රාහුල, පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානෙය්යාසි – ‘යං ඛො අහං ඉදං කායෙන කම්මං කරොමි ඉදං මෙ කායකම්මං නෙවත්තබ්යාබාධායපි ¶ සංවත්තති, න පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, න උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති – කුසලං ඉදං කායකම්මං සුඛුද්රයං සුඛවිපාක’න්ති, අනුපදජ්ජෙය්යාසි ත්වං, රාහුල, එවරූපං කායකම්මං.

‘‘කත්වාපි තෙ, රාහුල, කායෙන කම්මං තදෙව තෙ කායකම්මං පච්චවෙක්ඛිතබ්බං – ‘යං නු ඛො අහං ඉදං කායෙන කම්මං අකාසිං ඉදං මෙ කායකම්මං අත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති [සංවත්ති (පී.)], පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති – අකුසලං ඉදං කායකම්මං දුක්ඛුද්රයං දුක්ඛවිපාක’න්ති? සචෙ ඛො ත්වං, රාහුල, පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානෙය්යාසි – ‘යං ඛො අහං ඉදං කායෙන කම්මං අකාසිං, ඉදං මෙ කායකම්මං අත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති, පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති – අකුසලං ඉදං කායකම්මං දුක්ඛුද්රයං දුක්ඛවිපාක’න්ති, එවරූපං තෙ, රාහුල, කායකම්මං සත්ථරි වා විඤ්ඤූසු වා සබ්රහ්මචාරීසු ¶ දෙසෙතබ්බං, විවරිතබ්බං, උත්තානීකාතබ්බං; දෙසෙත්වා විවරිත්වා උත්තානීකත්වා ආයතිං සංවරං ¶ ආපජ්ජිතබ්බං ¶ . සචෙ පන ත්වං, රාහුල, පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානෙය්යාසි – ‘යං ඛො අහං ඉදං කායෙන කම්මං අකාසිං ඉදං මෙ කායකම්මං නෙවත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති, න පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, න උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති – කුසලං ඉදං කායකම්මං සුඛුද්රයං සුඛවිපාක’න්ති, තෙනෙව ත්වං, රාහුල, පීතිපාමොජ්ජෙන විහරෙය්යාසි අහොරත්තානුසික්ඛී කුසලෙසු ධම්මෙසු.

110. ‘‘යදෙව ත්වං, රාහුල, වාචාය කම්මං කත්තුකාමො අහොසි, තදෙව තෙ වචීකම්මං පච්චවෙක්ඛිතබ්බං – ‘යං නු ඛො අහං ඉදං වාචාය කම්මං කත්තුකාමො ඉදං මෙ වචීකම්මං අත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය, පරබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය – අකුසලං ඉදං වචීකම්මං දුක්ඛුද්රයං දුක්ඛවිපාක’න්ති? සචෙ ත්වං, රාහුල, පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානෙය්යාසි – ‘යං ඛො අහං ඉදං වාචාය කම්මං කත්තුකාමො ඉදං මෙ වචීකම්මං අත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය, පරබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය – අකුසලං ඉදං වචීකම්මං දුක්ඛුද්රයං දුක්ඛවිපාක’න්ති, එවරූපං තෙ, රාහුල, වාචාය කම්මං සසක්කං න කරණීයං. සචෙ පන ත්වං, රාහුල, පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානෙය්යාසි – ‘යං ඛො අහං ඉදං වාචාය කම්මං කත්තුකාමො ඉදං මෙ වචීකම්මං නෙවත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය, න පරබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය – කුසලං ඉදං වචීකම්මං සුඛුද්රයං සුඛවිපාක’න්ති, එවරූපං තෙ, රාහුල, වාචාය කම්මං කරණීයං.

‘‘කරොන්තෙනපි, රාහුල, වාචාය කම්මං තදෙව තෙ වචීකම්මං පච්චවෙක්ඛිතබ්බං – ‘යං නු ඛො අහං ඉදං වාචාය කම්මං කරොමි ඉදං මෙ වචීකම්මං අත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති, පරබ්යාබාධායපි ¶ සංවත්තති, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති – අකුසලං ඉදං වචීකම්මං දුක්ඛුද්රයං දුක්ඛවිපාක’න්ති? සචෙ පන ත්වං, රාහුල, පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානෙය්යාසි – ‘යං ඛො අහං ඉදං වාචාය කම්මං කරොමි ඉදං මෙ වචීකම්මං අත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති, පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති – අකුසලං ඉදං වචීකම්මං දුක්ඛුද්රයං දුක්ඛවිපාක’න්ති, පටිසංහරෙය්යාසි ත්වං, රාහුල, එවරූපං වචීකම්මං. සචෙ පන ත්වං, රාහුල, පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානෙය්යාසි – ‘යං ඛො අහං ඉදං වාචාය කම්මං කරොමි ඉදං මෙ වචීකම්මං ¶ නෙවත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති, න පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, න ¶ උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති ¶ – කුසලං ඉදං වචීකම්මං සුඛුද්රයං සුඛවිපාක’න්ති, අනුපදජ්ජෙය්යාසි, ත්වං රාහුල, එවරූපං වචීකම්මං.

‘‘කත්වාපි තෙ, රාහුල, වාචාය කම්මං තදෙව තෙ වචීකම්මං පච්චවෙක්ඛිතබ්බං – ‘යං නු ඛො අහං ඉදං වාචාය කම්මං අකාසිං ඉදං මෙ වචීකම්මං අත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති [සංවත්ති (සී. පී.)], පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති – අකුසලං ඉදං වචීකම්මං දුක්ඛුද්රයං දුක්ඛවිපාක’න්ති? සචෙ ඛො ත්වං, රාහුල, පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානෙය්යාසි – ‘යං ඛො අහං ඉදං වාචාය කම්මං අකාසිං ඉදං මෙ වචීකම්මං අත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති, පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති – අකුසලං ඉදං වචීකම්මං දුක්ඛුද්රයං දුක්ඛවිපාක’න්ති, එවරූපං තෙ, රාහුල, වචීකම්මං සත්ථරි වා විඤ්ඤූසු වා සබ්රහ්මචාරීසු දෙසෙතබ්බං, විවරිතබ්බං, උත්තානීකත්තබ්බං ¶ ; දෙසෙත්වා විවරිත්වා උත්තානීකත්වා ආයතිං සංවරං ආපජ්ජිතබ්බං. සචෙ පන ත්වං, රාහුල, පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානෙය්යාසි – ‘යං ඛො අහං ඉදං වාචාය කම්මං අකාසිං ඉදං මෙ වචීකම්මං නෙවත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති, න පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, න උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති – කුසලං ඉදං වචීකම්මං සුඛුද්රයං සුඛවිපාක’න්ති, තෙනෙව ත්වං, රාහුල, පීතිපාමොජ්ජෙන විහරෙය්යාසි අහොරත්තානුසික්ඛී කුසලෙසු ධම්මෙසු.

111. ‘‘යදෙව ත්වං, රාහුල, මනසා කම්මං කත්තුකාමො අහොසි, තදෙව තෙ මනොකම්මං පච්චවෙක්ඛිතබ්බං – ‘යං නු ඛො අහං ඉදං මනසා කම්මං කත්තුකාමො ඉදං මෙ මනොකම්මං අත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය, පරබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය – අකුසලං ඉදං මනොකම්මං දුක්ඛුද්රයං දුක්ඛවිපාක’න්ති? සචෙ ත්වං, රාහුල, පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානෙය්යාසි – ‘යං ඛො අහං ඉදං මනසා කම්මං කත්තුකාමො ඉදං මෙ මනොකම්මං අත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය, පරබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය – අකුසලං ඉදං මනොකම්මං දුක්ඛුද්රයං දුක්ඛවිපාක’න්ති, එවරූපං තෙ, රාහුල, මනසා කම්මං සසක්කං න කරණීයං. සචෙ පන ත්වං, රාහුල, පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානෙය්යාසි – ‘යං ඛො අහං ¶ ඉදං මනසා කම්මං කත්තුකාමො ඉදං මෙ මනොකම්මං නෙවත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය, න පරබ්යාබාධායපි ¶ සංවත්තෙය්ය, න උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තෙය්ය – කුසලං ඉදං මනොකම්මං ¶ සුඛුද්රයං ¶ සුඛවිපාක’න්ති, එවරූපං තෙ, රාහුල, මනසා කම්මං කරණීයං.

‘‘කරොන්තෙනපි තෙ, රාහුල, මනසා කම්මං තදෙව තෙ මනොකම්මං පච්චවෙක්ඛිතබ්බං – ‘යං නු ඛො අහං ඉදං මනසා කම්මං කරොමි ඉදං මෙ මනොකම්මං අත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති, පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති – අකුසලං ඉදං මනොකම්මං දුක්ඛුද්රයං දුක්ඛවිපාක’න්ති? සචෙ පන ත්වං, රාහුල, පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානෙය්යාසි – ‘යං ඛො අහං ඉදං මනසා කම්මං කරොමි ඉදං මෙ මනොකම්මං අත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති, පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති – අකුසලං ඉදං මනොකම්මං දුක්ඛුද්රයං දුක්ඛවිපාක’න්ති, පටිසංහරෙය්යාසි ත්වං, රාහුල, එවරූපං මනොකම්මං. සචෙ පන ත්වං, රාහුල, පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානෙය්යාසි – ‘යං ඛො අහං ඉදං මනසා කම්මං කරොමි ඉදං මෙ මනොකම්මං නෙවත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති, න පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, න උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති – කුසලං ඉදං මනොකම්මං සුඛුද්රයං සුඛවිපාක’න්ති, අනුපදජ්ජෙය්යාසි ත්වං, රාහුල, එවරූපං මනොකම්මං.

‘‘කත්වාපි තෙ, රාහුල, මනසා කම්මං තදෙව තෙ මනොකම්මං පච්චවෙක්ඛිතබ්බං – ‘යං නු ඛො අහං ඉදං මනසා කම්මං අකාසිං ඉදං මෙ මනොකම්මං අත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති [සංවත්ති (සී. පී.)], පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති – අකුසලං ඉදං මනොකම්මං දුක්ඛුද්රයං දුක්ඛවිපාක’න්ති? සචෙ ඛො ත්වං, රාහුල, පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානෙය්යාසි – ‘යං ¶ ඛො අහං ඉදං මනසා කම්මං අකාසිං ඉදං මෙ මනොකම්මං අත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති, පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති – අකුසලං ඉදං මනොකම්මං දුක්ඛුද්රයං දුක්ඛවිපාක’න්ති, එවරූපං පන [එවරූපෙ (සී. පී.), එවරූපෙ පන (ස්යා. කං.)] තෙ, රාහුල, මනොකම්මං [මනොකම්මෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] අට්ටීයිතබ්බං හරායිතබ්බං ජිගුච්ඡිතබ්බං; අට්ටීයිත්වා හරායිත්වා ජිගුච්ඡිත්වා ආයතිං සංවරං ආපජ්ජිතබ්බං. සචෙ පන ත්වං, රාහුල, පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානෙය්යාසි – ‘යං ඛො අහං ඉදං මනසා කම්මං අකාසිං ¶ ඉදං මෙ මනොකම්මං නෙවත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති, න පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, න උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති – කුසලං ඉදං මනොකම්මං සුඛුද්රයං සුඛවිපාක’න්ති, තෙනෙව ත්වං, රාහුල, පීතිපාමොජ්ජෙන විහරෙය්යාසි අහොරත්තානුසික්ඛී කුසලෙසු ධම්මෙසු.

112. ‘‘යෙ ¶ ¶ හි කෙචි, රාහුල, අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා කායකම්මං පරිසොධෙසුං, වචීකම්මං පරිසොධෙසුං, මනොකම්මං පරිසොධෙසුං, සබ්බෙ තෙ එවමෙවං පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා කායකම්මං පරිසොධෙසුං, පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා වචීකම්මං පරිසොධෙසුං, පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා මනොකම්මං පරිසොධෙසුං. යෙපි හි කෙචි, රාහුල, අනාගතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා කායකම්මං පරිසොධෙස්සන්ති, වචීකම්මං පරිසොධෙස්සන්ති, මනොකම්මං පරිසොධෙස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ එවමෙවං පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා කායකම්මං පරිසොධෙස්සන්ති, පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා වචීකම්මං පරිසොධෙස්සන්ති ¶ , පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා මනොකම්මං පරිසොධෙස්සන්ති. යෙපි හි කෙචි, රාහුල, එතරහි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා කායකම්මං පරිසොධෙන්ති, වචීකම්මං පරිසොධෙන්ති, මනොකම්මං පරිසොධෙන්ති, සබ්බෙ තෙ එවමෙවං පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා කායකම්මං පරිසොධෙන්ති, පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා වචීකම්මං පරිසොධෙන්ති, පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා මනොකම්මං පරිසොධෙන්ති. තස්මාතිහ, රාහුල, ‘පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා කායකම්මං පරිසොධෙස්සාමි, පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා වචීකම්මං පරිසොධෙස්සාමි, පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා මනොකම්මං පරිසොධෙස්සාමී’ති – එවඤ්හි තෙ, රාහුල, සික්ඛිතබ්බ’’න්ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා රාහුලො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

අම්බලට්ඨිකරාහුලොවාදසුත්තං නිට්ඨිතං පඨමං.

113. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සාවත්ථිං පිණ්ඩාය පාවිසි. ආයස්මාපි ඛො ¶ රාහුලො පුබ්බණ්හසමයං ¶ නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය භගවන්තං පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො අනුබන්ධි. අථ ඛො භගවා අපලොකෙත්වා ආයස්මන්තං රාහුලං ආමන්තෙසි – ‘‘යං කිඤ්චි, රාහුල, රූපං – අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා – සබ්බං රූපං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බ’’න්ති. ‘‘රූපමෙව නු ඛො, භගවා, රූපමෙව නු ඛො, සුගතා’’ති? ‘‘රූපම්පි, රාහුල, වෙදනාපි, රාහුල, සඤ්ඤාපි, රාහුල, සඞ්ඛාරාපි, රාහුල, විඤ්ඤාණම්පි, රාහුලා’’ති. අථ ඛො ආයස්මා රාහුලො ‘‘කො නජ්ජ [කො නුජ්ජ (ස්යා. කං.)] භගවතා සම්මුඛා ඔවාදෙන ඔවදිතො ගාමං පිණ්ඩාය පවිසිස්සතී’’ති තතො පටිනිවත්තිත්වා අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසීදි පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා. අද්දසා ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො ආයස්මන්තං රාහුලං අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසින්නං පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා ¶ . දිස්වාන ආයස්මන්තං රාහුලං ආමන්තෙසි – ‘‘ආනාපානස්සතිං, රාහුල, භාවනං භාවෙහි. ආනාපානස්සති, රාහුල, භාවනා භාවිතා බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා’’ති.

114. අථ ඛො ආයස්මා රාහුලො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා රාහුලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කථං භාවිතා නු ඛො, භන්තෙ, ආනාපානස්සති, කථං බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා’’ති? ‘‘යං කිඤ්චි, රාහුල, අජ්ඣත්තං පච්චත්තං කක්ඛළං ඛරිගතං උපාදින්නං, සෙය්යථිදං – කෙසා ලොමා නඛා දන්තා තචො මංසං න්හාරු [නහාරු (සී. ස්යා. කං. පී.)] අට්ඨි අට්ඨිමිඤ්ජං වක්කං හදයං යකනං කිලොමකං පිහකං පප්ඵාසං අන්තං අන්තගුණං උදරියං කරීසං, යං ¶ වා පනඤ්ඤම්පි කිඤ්චි අජ්ඣත්තං පච්චත්තං කක්ඛළං ඛරිගතං උපාදින්නං – අයං වුච්චති, රාහුල, අජ්ඣත්තිකා පථවීධාතු [පඨවීධාතු (සී. ස්යා. කං. පී.)]. යා චෙව ඛො පන අජ්ඣත්තිකා පථවීධාතු යා ච බාහිරා පථවීධාතු, පථවීධාතුරෙවෙසා. තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති – එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. එවමෙතං ¶ යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දිස්වා පථවීධාතුයා නිබ්බින්දති, පථවීධාතුයා චිත්තං විරාජෙති’’.

115. ‘‘කතමා ¶ ච, රාහුල, ආපොධාතු? ආපොධාතු සියා අජ්ඣත්තිකා, සියා බාහිරා. කතමා ච, රාහුල, අජ්ඣත්තිකා ආපොධාතු ¶ ? යං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං ආපො ආපොගතං උපාදින්නං, සෙය්යථිදං – පිත්තං සෙම්හං පුබ්බො ලොහිතං සෙදො මෙදො අස්සු වසා ඛෙළො සිඞ්ඝාණිකා ලසිකා මුත්තං, යං වා පනඤ්ඤම්පි කිඤ්චි අජ්ඣත්තං පච්චත්තං ආපො ආපොගතං උපාදින්නං – අයං වුච්චති, රාහුල, අජ්ඣත්තිකා ආපොධාතු. යා චෙව ඛො පන අජ්ඣත්තිකා ආපොධාතු යා ච බාහිරා ආපොධාතු ආපොධාතුරෙවෙසා. තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති – එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දිස්වා ආපොධාතුයා නිබ්බින්දති, ආපොධාතුයා චිත්තං විරාජෙති.

116. ‘‘කතමා ච, රාහුල, තෙජොධාතු? තෙජොධාතු සියා අජ්ඣත්තිකා, සියා බාහිරා. කතමා ච, රාහුල, අජ්ඣත්තිකා තෙජොධාතු? යං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං තෙජො තෙජොගතං උපාදින්නං, සෙය්යථිදං – යෙන ච සන්තප්පති යෙන ච ජීරීයති යෙන ච පරිඩය්හති යෙන ච අසිතපීතඛායිතසායිතං සම්මා පරිණාමං ගච්ඡති, යං වා පනඤ්ඤම්පි කිඤ්චි අජ්ඣත්තං පච්චත්තං තෙජො තෙජොගතං උපාදින්නං – අයං වුච්චති, රාහුල, අජ්ඣත්තිකා තෙජොධාතු. යා චෙව ඛො පන අජ්ඣත්තිකා තෙජොධාතු යා ච බාහිරා තෙජොධාතු තෙජොධාතුරෙවෙසා. තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති – එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දිස්වා තෙජොධාතුයා නිබ්බින්දති, තෙජොධාතුයා චිත්තං විරාජෙති.

117. ‘‘කතමා ¶ ච, රාහුල, වායොධාතු? වායොධාතු සියා අජ්ඣත්තිකා, සියා බාහිරා. කතමා ච, රාහුල, අජ්ඣත්තිකා වායොධාතු? යං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං වායො වායොගතං උපාදින්නං, සෙය්යථිදං – උද්ධඞ්ගමා වාතා, අධොගමා වාතා, කුච්ඡිසයා වාතා, කොට්ඨාසයා [කොට්ඨසයා (සී. පී.)] වාතා ¶ , අඞ්ගමඞ්ගානුසාරිනො වාතා, අස්සාසො පස්සාසො, ඉති යං වා පනඤ්ඤම්පි කිඤ්චි අජ්ඣත්තං පච්චත්තං වායො වායොගතං උපාදින්නං – අයං වුච්චති, රාහුල, අජ්ඣත්තිකා වායොධාතු. යා චෙව ඛො පන අජ්ඣත්තිකා වායොධාතු යා ච බාහිරා වායොධාතු වායොධාතුරෙවෙසා. තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි ¶ , න මෙසො අත්තා’ති – එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය ¶ දට්ඨබ්බං. එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දිස්වා වායොධාතුයා නිබ්බින්දති, වායොධාතුයා චිත්තං විරාජෙති.

118. ‘‘කතමා ච, රාහුල, ආකාසධාතු? ආකාසධාතු සියා අජ්ඣත්තිකා, සියා බාහිරා. කතමා ච, රාහුල, අජ්ඣත්තිකා ආකාසධාතු? යං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං ආකාසං ආකාසගතං උපාදින්නං, සෙය්යථිදං – කණ්ණච්ඡිද්දං නාසච්ඡිද්දං මුඛද්වාරං, යෙන ච අසිතපීතඛායිතසායිතං අජ්ඣොහරති, යත්ථ ච අසිතපීතඛායිතසායිතං සන්තිට්ඨති, යෙන ච අසිතපීතඛායිතසායිතං අධොභාගං [අධොභාගා (සී. ස්යා. කං. පී.)] නික්ඛමති, යං වා පනඤ්ඤම්පි කිඤ්චි අජ්ඣත්තං පච්චත්තං ආකාසං ආකාසගතං, අඝං අඝගතං, විවරං විවරගතං, අසම්ඵුට්ඨං, මංසලොහිතෙහි උපාදින්නං ¶ [ආකාසගතං උපාදින්නං (සී. පී.)] – අයං වුච්චති, රාහුල, අජ්ඣත්තිකා ආකාසධාතු. යා චෙව ඛො පන අජ්ඣත්තිකා ආකාසධාතු යා ච බාහිරා ආකාසධාතු ආකාසධාතුරෙවෙසා. තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති – එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දිස්වා ආකාසධාතුයා චිත්තං නිබ්බින්දති, ආකාසධාතුයා චිත්තං විරාජෙති.

119. ‘‘පථවීසමං, රාහුල, භාවනං භාවෙහි. පථවීසමඤ්හි තෙ, රාහුල, භාවනං භාවයතො උප්පන්නා මනාපාමනාපා ඵස්සා චිත්තං න පරියාදාය ඨස්සන්ති. සෙය්යථාපි, රාහුල, පථවියා සුචිම්පි නික්ඛිපන්ති, අසුචිම්පි නික්ඛිපන්ති, ගූථගතම්පි නික්ඛිපන්ති, මුත්තගතම්පි නික්ඛිපන්ති, ඛෙළගතම්පි නික්ඛිපන්ති, පුබ්බගතම්පි නික්ඛිපන්ති, ලොහිතගතම්පි නික්ඛිපන්ති, න ච තෙන පථවී අට්ටීයති වා හරායති වා ජිගුච්ඡති වා; එවමෙව ඛො ත්වං, රාහුල, පථවීසමං භාවනං භාවෙහි. පථවීසමඤ්හි තෙ, රාහුල, භාවනං භාවයතො උප්පන්නා මනාපාමනාපා ඵස්සා චිත්තං න පරියාදාය ඨස්සන්ති.

‘‘ආපොසමං, රාහුල, භාවනං භාවෙහි. ආපොසමඤ්හි තෙ, රාහුල, භාවනං භාවයතො උප්පන්නා මනාපාමනාපා ඵස්සා චිත්තං න පරියාදාය ඨස්සන්ති. සෙය්යථාපි, රාහුල, ආපස්මිං සුචිම්පි ¶ ධොවන්ති, අසුචිම්පි ධොවන්ති, ගූථගතම්පි ධොවන්ති, මුත්තගතම්පි ධොවන්ති, ඛෙළගතම්පි ධොවන්ති, පුබ්බගතම්පි ධොවන්ති, ලොහිතගතම්පි ධොවන්ති, න ච ¶ තෙන ආපො අට්ටීයති ¶ වා හරායති වා ජිගුච්ඡති වා; එවමෙව ඛො ¶ ත්වං, රාහුල, ආපොසමං භාවනං භාවෙහි. ආපොසමඤ්හි තෙ, රාහුල, භාවනං භාවයතො උප්පන්නා මනාපාමනාපා ඵස්සා චිත්තං න පරියාදාය ඨස්සන්ති.

‘‘තෙජොසමං, රාහුල, භාවනං භාවෙහි. තෙජොසමඤ්හි තෙ, රාහුල, භාවනං භාවයතො උප්පන්නා මනාපාමනාපා ඵස්සා චිත්තං න පරියාදාය ඨස්සන්ති. සෙය්යථාපි, රාහුල, තෙජො සුචිම්පි දහති, අසුචිම්පි දහති, ගූථගතම්පි දහති, මුත්තගතම්පි දහති, ඛෙළගතම්පි දහති, පුබ්බගතම්පි දහති, ලොහිතගතම්පි දහති, න ච තෙන තෙජො අට්ටීයති වා හරායති වා ජිගුච්ඡති වා; එවමෙව ඛො ත්වං, රාහුල, තෙජොසමං භාවනං භාවෙහි. තෙජොසමඤ්හි තෙ, රාහුල, භාවනං භාවයතො උප්පන්නා මනාපාමනාපා ඵස්සා චිත්තං න පරියාදාය ඨස්සන්ති.

‘‘වායොසමං, රාහුල, භාවනං භාවෙහි. වායොසමඤ්හි තෙ, රාහුල, භාවනං භාවයතො උප්පන්නා මනාපාමනාපා ඵස්සා චිත්තං න පරියාදාය ඨස්සන්ති. සෙය්යථාපි, රාහුල, වායො සුචිම්පි උපවායති, අසුචිම්පි උපවායති, ගූථගතම්පි උපවායති, මුත්තගතම්පි උපවායති, ඛෙළගතම්පි උපවායති, පුබ්බගතම්පි උපවායති, ලොහිතගතම්පි උපවායති, න ච තෙන වායො අට්ටීයති වා හරායති වා ජිගුච්ඡති වා; එවමෙව ඛො ත්වං, රාහුල, වායොසමං භාවනං භාවෙහි. වායොසමඤ්හි තෙ, රාහුල, භාවනං භාවයතො උප්පන්නා මනාපාමනාපා ඵස්සා චිත්තං න පරියාදාය ¶ ඨස්සන්ති.

‘‘ආකාසසමං, රාහුල, භාවනං භාවෙහි. ආකාසසමඤ්හි තෙ, රාහුල, භාවනං භාවයතො උප්පන්නා මනාපාමනාපා ඵස්සා චිත්තං න පරියාදාය ඨස්සන්ති. සෙය්යථාපි, රාහුල, ආකාසො න කත්ථචි පතිට්ඨිතො; එවමෙව ඛො ත්වං, රාහුල, ආකාසසමං භාවනං භාවෙහි. ආකාසසමඤ්හි තෙ, රාහුල, භාවනං භාවයතො උප්පන්නා මනාපාමනාපා ඵස්සා චිත්තං න පරියාදාය ඨස්සන්ති.

120. ‘‘මෙත්තං, රාහුල, භාවනං භාවෙහි. මෙත්තඤ්හි තෙ, රාහුල, භාවනං භාවයතො යො බ්යාපාදො ¶ සො පහීයිස්සති. කරුණං, රාහුල, භාවනං භාවෙහි. කරුණඤ්හි තෙ, රාහුල, භාවනං භාවයතො යා විහෙසා සා පහීයිස්සති. මුදිතං, රාහුල, භාවනං භාවෙහි. මුදිතඤ්හි තෙ, රාහුල, භාවනං භාවයතො යා අරති සා පහීයිස්සති. උපෙක්ඛං ¶ , රාහුල, භාවනං භාවෙහි. උපෙක්ඛඤ්හි තෙ, රාහුල, භාවනං භාවයතො යො පටිඝො සො පහීයිස්සති. අසුභං, රාහුල, භාවනං භාවෙහි. අසුභඤ්හි තෙ, රාහුල, භාවනං භාවයතො යො රාගො සො පහීයිස්සති. අනිච්චසඤ්ඤං, රාහුල, භාවනං භාවෙහි. අනිච්චසඤ්ඤඤ්හි ¶ තෙ, රාහුල, භාවනං භාවයතො යො අස්මිමානො සො පහීයිස්සති.

121. ‘‘ආනාපානස්සතිං, රාහුල, භාවනං භාවෙහි. ආනාපානස්සති හි තෙ, රාහුල, භාවිතා බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා. කථං භාවිතා ච, රාහුල, ආනාපානස්සති, කථං බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා ¶ ? ඉධ, රාහුල, භික්ඛු අරඤ්ඤගතො වා රුක්ඛමූලගතො වා සුඤ්ඤාගාරගතො වා නිසීදති පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා. සො සතොව අස්සසති සතොව [සතො (සී. ස්යා. කං. පී.)] පස්සසති.

‘‘දීඝං වා අස්සසන්තො ‘දීඝං අස්සසාමී’ති පජානාති, දීඝං වා පස්සසන්තො ‘දීඝං පස්සසාමී’ති පජානාති; රස්සං වා අස්සසන්තො ‘රස්සං අස්සසාමී’ති පජානාති, රස්සං වා පස්සසන්තො ‘රස්සං පස්සසාමී’ති පජානාති. ‘සබ්බකායප්පටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘සබ්බකායප්පටිසංවෙදී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘පස්සම්භයං කායසඞ්ඛාරං අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘පස්සම්භයං කායසඞ්ඛාරං පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති.

‘‘‘පීතිප්පටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘පීතිප්පටිසංවෙදී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘සුඛප්පටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘සුඛප්පටිසංවෙදී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘චිත්තසඞ්ඛාරප්පටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘චිත්තසඞ්ඛාරප්පටිසංවෙදී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘පස්සම්භයං චිත්තසඞ්ඛාරං අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘පස්සම්භයං චිත්තසඞ්ඛාරං පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති.

‘‘‘චිත්තප්පටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘චිත්තප්පටිසංවෙදී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති ¶ ; ‘අභිප්පමොදයං චිත්තං අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘අභිප්පමොදයං චිත්තං පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘සමාදහං චිත්තං අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘සමාදහං චිත්තං පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘විමොචයං චිත්තං අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘විමොචයං චිත්තං පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති.

‘‘‘අනිච්චානුපස්සී ¶ අස්සසිස්සාමී’ති ¶ සික්ඛති; ‘අනිච්චානුපස්සී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘විරාගානුපස්සී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘විරාගානුපස්සී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘නිරොධානුපස්සී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘නිරොධානුපස්සී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘පටිනිස්සග්ගානුපස්සී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘පටිනිස්සග්ගානුපස්සී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති.

‘‘එවං භාවිතා ඛො, රාහුල, ආනාපානස්සති, එවං බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා. එවං භාවිතාය, රාහුල, ආනාපානස්සතියා, එවං ¶ බහුලීකතාය යෙපි තෙ චරිමකා අස්සාසා තෙපි විදිතාව නිරුජ්ඣන්ති නො අවිදිතා’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා රාහුලො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

මහාරාහුලොවාදසුත්තං නිට්ඨිතං දුතියං.

122. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො ආයස්මතො මාලුක්යපුත්තස්ස [මාලුඞ්ක්යපුත්තස්ස (සී. ස්යා. කං. පී.)] රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි – ‘‘යානිමානි දිට්ඨිගතානි භගවතා අබ්යාකතානි ඨපිතානි පටික්ඛිත්තානි – ‘සස්සතො ලොකො’තිපි, ‘අසස්සතො ලොකො’තිපි, ‘අන්තවා ලොකො’තිපි, ‘අනන්තවා ලොකො’තිපි, ‘තං ජීවං තං සරීර’න්තිපි, ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’න්තිපි, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි – තානි මෙ භගවා න බ්යාකරොති. යානි මෙ භගවා න බ්යාකරොති තං මෙ න රුච්චති, තං මෙ නක්ඛමති. සොහං භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා එතමත්ථං පුච්ඡිස්සාමි. සචෙ මෙ භගවා බ්යාකරිස්සති – ‘සස්සතො ලොකො’ති වා ‘අසස්සතො ලොකො’ති වා…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා – එවාහං භගවති බ්රහ්මචරියං ¶ චරිස්සාමි; නො චෙ මෙ භගවා බ්යාකරිස්සති – ‘සස්සතො ලොකො’ති වා ‘අසස්සතො ලොකො’ති වා…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො ¶ පරං මරණා’ති වා – එවාහං සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තිස්සාමී’’ති.

123. අථ ¶ ඛො ආයස්මා මාලුක්යපුත්තො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා මාලුක්යපුත්තො භගවන්තං එතදවොච –

124. ‘‘ඉධ මය්හං, භන්තෙ, රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි – යානිමානි දිට්ඨිගතානි භගවතා අබ්යාකතානි ඨපිතානි පටික්ඛිත්තානි – ‘සස්සතො ලොකො’තිපි, ‘අසස්සතො ලොකො’තිපි…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි – තානි මෙ භගවා න බ්යාකරොති. යානි මෙ භගවා න බ්යාකරොති තං මෙ ¶ න රුච්චති, තං මෙ නක්ඛමති. සොහං භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා එතමත්ථං පුච්ඡිස්සාමි. සචෙ මෙ භගවා බ්යාකරිස්සති – ‘සස්සතො ලොකො’ති වා, ‘අසස්සතො ලොකො’ති වා…පෙ… ¶ ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා – එවාහං භගවති, බ්රහ්මචරියං චරිස්සාමි. නො චෙ මෙ භගවා බ්යාකරිස්සති – ‘සස්සතො ලොකො’ති වා, ‘අසස්සතො ලොකො’ති වා…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා – එවාහං සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තිස්සාමීති. සචෙ භගවා ජානාති – ‘සස්සතො ලොකො’ති, ‘සස්සතො ලොකො’ති මෙ භගවා බ්යාකරොතු; සචෙ භගවා ජානාති – ‘අසස්සතො ලොකො’ති, ‘අසස්සතො ලොකො’ති මෙ භගවා බ්යාකරොතු. නො චෙ භගවා ජානාති – ‘සස්සතො ලොකො’ති වා, ‘අසස්සතො ලොකො’ති වා, අජානතො ඛො පන අපස්සතො එතදෙව උජුකං හොති යදිදං – ‘න ජානාමි, න පස්සාමී’ති. සචෙ භගවා ජානාති – ‘අන්තවා ලොකො’ති, ‘අනන්තවා ලොකො’ති මෙ භගවා බ්යාකරොතු; සචෙ භගවා ජානාති – ‘අනන්තවා ලොකො’ති, ‘අනන්තවා ලොකො’ති මෙ භගවා බ්යාකරොතු. නො චෙ භගවා ජානාති – ‘අන්තවා ලොකො’ති වා, ‘අනන්තවා ලොකො’ති වා, අජානතො ඛො පන අපස්සතො එතදෙව ¶ උජුකං හොති යදිදං – ‘න ජානාමි, න පස්සාමී’ති. සචෙ භගවා ජානාති – ‘තං ජීවං තං සරීර’න්ති, ‘තං ජීවං තං සරීර’න්ති මෙ භගවා බ්යාකරොතු; සචෙ භගවා ජානාති – ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’න්ති, ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’න්ති මෙ භගවා බ්යාකරොතු. නො චෙ භගවා ජානාති – ‘තං ජීවං තං සරීර’න්ති වා, ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’න්ති වා, අජානතො ඛො පන අපස්සතො එතදෙව උජුකං හොති යදිදං – ‘න ¶ ජානාමි, න පස්සාමී’ති. සචෙ භගවා ජානාති – ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති මෙ භගවා ¶ බ්යාකරොතු; සචෙ භගවා ජානාති – ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති මෙ භගවා බ්යාකරොතු. නො චෙ භගවා ජානාති – ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, අජානතො ඛො පන අපස්සතො එතදෙව උජුකං හොති යදිදං – ‘න ජානාමි න පස්සාමී’ති. සචෙ භගවා ජානාති – ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති මෙ භගවා බ්යාකරොතු; සචෙ භගවා ජානාති – ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති මෙ භගවා බ්යාකරොතු. නො චෙ භගවා ජානාති – ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘නෙව හොති න ¶ න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, අජානතො ඛො පන අපස්සතො එතදෙව උජුකං හොති යදිදං – ‘න ජානාමි, න පස්සාමී’’’ති.

125. ‘‘කිං නු [කිං නු ඛො (ස්යා. කං. ක.)] තාහං, මාලුක්යපුත්ත, එවං අවචං – ‘එහි ත්වං, මාලුක්යපුත්ත, මයි බ්රහ්මචරියං චර, අහං තෙ බ්යාකරිස්සාමි – ‘සස්සතො ලොකො’ති වා, ‘අසස්සතො ලොකො’ති වා, ‘අන්තවා ලොකො’ති වා, ‘අනන්තවා ලොකො’ති වා, ‘තං ජීවං තං සරීර’න්ති වා, ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’න්ති වා, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘න හොති ¶ තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘ත්වං වා පන මං එවං අවච – අහං, භන්තෙ, භගවති බ්රහ්මචරියං චරිස්සාමි ¶ , භගවා මෙ බ්යාකරිස්සති – ‘සස්සතො ලොකො’ති වා, ‘අසස්සතො ලොකො’ති වා, ‘අන්තවා ලොකො’ති වා, ‘අනන්තවා ලොකො’ති වා, ‘තං ජීවං තං සරීර’න්ති වා, ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’න්ති වා, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘ඉති කිර, මාලුක්යපුත්ත, නෙවාහං තං වදාමි – එහි ත්වං, මාලුක්යපුත්ත, මයි බ්රහ්මචරියං චර, අහං තෙ බ්යාකරිස්සාමි – ‘සස්සතො ලොකො’ති වා, ‘අසස්සතො ලොකො’ති වා…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණාති වා’ති; නපි කිර මං ත්වං වදෙසි – අහං, භන්තෙ, භගවති බ්රහ්මචරියං චරිස්සාමි, භගවා මෙ බ්යාකරිස්සති – ‘සස්සතො ලොකො’ති වා ‘අසස්සතො ලොකො’ති වා…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා’’ති. එවං සන්තෙ, මොඝපුරිස, කො සන්තො කං පච්චාචික්ඛසි?

126. ‘‘යො ඛො, මාලුක්යපුත්ත, එවං වදෙය්ය – ‘න තාවාහං භගවති බ්රහ්මචරියං චරිස්සාමි යාව මෙ භගවා න බ්යාකරිස්සති – ‘‘සස්සතො ලොකො’’ති වා, ‘‘අසස්සතො ලොකො’’ති වා…පෙ… ¶ ‘‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති වාති, අබ්යාකතමෙව ¶ තං, මාලුක්යපුත්ත, තථාගතෙන අස්ස, අථ සො පුග්ගලො කාලං කරෙය්ය. සෙය්යථාපි, මාලුක්යපුත්ත, පුරිසො සල්ලෙන විද්ධො අස්ස සවිසෙන ගාළ්හපලෙපනෙන. තස්ස මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා භිසක්කං සල්ලකත්තං උපට්ඨපෙය්යුං. සො එවං වදෙය්ය – ‘න තාවාහං ඉමං ¶ සල්ලං ආහරිස්සාමි යාව න තං පුරිසං ජානාමි යෙනම්හි විද්ධො, ඛත්තියො වා බ්රාහ්මණො වා වෙස්සො වා සුද්දො වා’ති; සො එවං වදෙය්ය – ‘න තාවාහං ඉමං සල්ලං ආහරිස්සාමි යාව න තං පුරිසං ජානාමි යෙනම්හි විද්ධො, එවංනාමො එවංගොත්තො ඉති වා’ති; සො එවං වදෙය්ය – ‘න තාවාහං ඉමං සල්ලං ආහරිස්සාමි යාව න තං පුරිසං ජානාමි යෙනම්හි විද්ධො, දීඝො වා රස්සො වා මජ්ඣිමො වා’ති; සො එවං වදෙය්ය – ‘න තාවාහං ඉමං සල්ලං ආහරිස්සාමි යාව න තං පුරිසං ජානාමි යෙනම්හි විද්ධො, කාළො වා සාමො වා මඞ්ගුරච්ඡවී වා’ති; සො එවං වදෙය්ය – ‘න තාවාහං ඉමං සල්ලං ආහරිස්සාමි යාව න තං පුරිසං ජානාමි යෙනම්හි විද්ධො, අමුකස්මිං ගාමෙ ¶ වා නිගමෙ වා නගරෙ වා’ති; සො එවං වදෙය්ය – ‘න තාවාහං ඉමං සල්ලං ආහරිස්සාමි යාව න තං ධනුං ජානාමි යෙනම්හි විද්ධො, යදි වා චාපො යදි වා කොදණ්ඩො’ති; සො එවං වදෙය්ය – ‘න තාවාහං ඉමං සල්ලං ආහරිස්සාමි යාව න තං ජියං ජානාමි යායම්හි විද්ධො ¶ , යදි වා අක්කස්ස යදි වා සණ්හස්ස [සණ්ඨස්ස (සී. ස්යා. කං. පී.)] යදි වා න්හාරුස්ස යදි වා මරුවාය යදි වා ඛීරපණ්ණිනො’ති; සො එවං වදෙය්ය – ‘න තාවාහං ඉමං සල්ලං ආහරිස්සාමි යාව න තං කණ්ඩං ජානාමි යෙනම්හි විද්ධො, යදි වා ගච්ඡං යදි වා රොපිම’න්ති; සො එවං වදෙය්ය – ‘න තාවාහං ඉමං සල්ලං ආහරිස්සාමි යාව න තං කණ්ඩං ජානාමි යෙනම්හි විද්ධො, යස්ස පත්තෙහි වාජිතං [වාඛිත්තං (ක.)] යදි වා ගිජ්ඣස්ස යදි වා කඞ්කස්ස යදි වා කුලලස්ස යදි වා මොරස්ස යදි වා සිථිලහනුනො’ති; සො එවං වදෙය්ය – ‘න තාවාහං ඉමං සල්ලං ආහරිස්සාමි යාව න තං කණ්ඩං ජානාමි යෙනම්හි විද්ධො, යස්ස න්හාරුනා පරික්ඛිත්තං යදි වා ගවස්ස යදි වා මහිංසස්ස යදි වා භෙරවස්ස [රොරුවස්ස (සී. ස්යා. කං. පී.)] යදි වා සෙම්හාරස්සා’ති; සො එවං වදෙය්ය – ‘න තාවාහං ඉමං සල්ලං ආහරිස්සාමි යාව න තං සල්ලං ජානාමි යෙනම්හි විද්ධො, යදි වා සල්ලං යදි වා ඛුරප්පං යදි වා වෙකණ්ඩං යදි වා නාරාචං යදි වා වච්ඡදන්තං යදි වා කරවීරපත්ත’න්ති ¶ – අඤ්ඤාතමෙව තං, මාලුක්යපුත්ත, තෙන පුරිසෙන අස්ස, අථ සො පුරිසො කාලං කරෙය්ය. එවමෙව ඛො, මාලුක්යපුත්ත, යො එවං වදෙය්ය – ‘න තාවාහං භගවති බ්රහ්මචරියං චරිස්සාමි යාව මෙ භගවා න බ්යාකරිස්සති – ‘‘සස්සතො ලොකො’’ති වා ‘‘අසස්සතො ලොකො’’ති ¶ වා…පෙ… ‘‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති වාති – අබ්යාකතමෙව තං, මාලුක්යපුත්ත, තථාගතෙන අස්ස, අථ සො පුග්ගලො කාලඞ්කරෙය්ය.

127. ‘‘‘සස්සතො ලොකො’ති, මාලුක්යපුත්ත, දිට්ඨියා සති බ්රහ්මචරියවාසො අභවිස්සාති ¶ , එවං ‘නො අසස්සතො ලොකො’ති, මාලුක්යපුත්ත, දිට්ඨියා සති බ්රහ්මචරියවාසො අභවිස්සාති, එවම්පි ‘නො සස්සතො ලොකො’ති වා, මාලුක්යපුත්ත, දිට්ඨියා සති, ‘අසස්සතො ලොකො’ති වා දිට්ඨියා සති අත්ථෙව ජාති, අත්ථි ජරා, අත්ථි මරණං, සන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා; යෙසාහං දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිඝාතං පඤ්ඤපෙමි ¶ . ‘අන්තවා ලොකො’ති, මාලුක්යපුත්ත, දිට්ඨියා සති බ්රහ්මචරියවාසො අභවිස්සාති, එවං ‘නො අනන්තවා ලොකො’ති, මාලුක්යපුත්ත, දිට්ඨියා සති බ්රහ්මචරියවාසො අභවිස්සාති, එවම්පි ‘නො අන්තවා ලොකො’ති වා, මාලුක්යපුත්ත, දිට්ඨියා සති, ‘අනන්තවා ලොකො’ති වා දිට්ඨියා සති අත්ථෙව ජාති, අත්ථි ජරා, අත්ථි මරණං, සන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා; යෙසාහං දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිඝාතං පඤ්ඤපෙමි. ‘තං ජීවං තං සරීර’න්ති, මාලුක්යපුත්ත, දිට්ඨියා සති බ්රහ්මචරියවාසො ¶ අභවිස්සාති, එවං ‘නො අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’න්ති, මාලුක්යපුත්ත, දිට්ඨියා සති බ්රහ්මචරියවාසො අභවිස්සාති, එවම්පි ‘නො තං ජීවං තං සරීර’න්ති වා, මාලුක්යපුත්ත, දිට්ඨියා සති, ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’න්ති වා දිට්ඨියා සති අත්ථෙව ජාති…පෙ… නිඝාතං පඤ්ඤපෙමි. ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති, මාලුක්යපුත්ත, දිට්ඨියා සති බ්රහ්මචරියවාසො අභවිස්සාති, එවං ‘නො න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති, මාලුක්යපුත්ත, දිට්ඨියා සති බ්රහ්මචරියවාසො අභවිස්සාති, එවම්පි ‘නො හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, මාලුක්යපුත්ත, දිට්ඨියා සති, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා දිට්ඨියා සති අත්ථෙව ජාති…පෙ… ¶ යෙසාහං දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිඝාතං පඤ්ඤපෙමි. ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති, මාලුක්යපුත්ත, දිට්ඨියා සති බ්රහ්මචරියවාසො අභවිස්සාති, එවං ‘නො නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති, මාලුක්යපුත්ත, දිට්ඨියා සති බ්රහ්මචරියවාසො අභවිස්සාති, එවම්පි ‘නො හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති, මාලුක්යපුත්ත, දිට්ඨියා සති, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා දිට්ඨියා සති අත්ථෙව ජාති…පෙ… යෙසාහං දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිඝාතං පඤ්ඤපෙමි.

128. ‘‘තස්මාතිහ, මාලුක්යපුත්ත, අබ්යාකතඤ්ච මෙ අබ්යාකතතො ¶ ධාරෙථ; බ්යාකතඤ්ච මෙ බ්යාකතතො ධාරෙථ. කිඤ්ච, මාලුක්යපුත්ත, මයා අබ්යාකතං? ‘සස්සතො ලොකො’ති මාලුක්යපුත්ත, මයා අබ්යාකතං; ‘අසස්සතො ලොකො’ති – මයා අබ්යාකතං; ‘අන්තවා ලොකො’ති – මයා අබ්යාකතං; ‘අනන්තවා ලොකො’ති – මයා අබ්යාකතං; ‘තං ජීවං තං සරීර’න්ති ¶ – මයා අබ්යාකතං; ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’න්ති – මයා අබ්යාකතං; ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති – මයා අබ්යාකතං; ‘න හොති තථාගතො පරං ¶ මරණා’ති – මයා අබ්යාකතං; ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති – මයා අබ්යාකතං; ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති – මයා අබ්යාකතං. කස්මා චෙතං, මාලුක්යපුත්ත, මයා අබ්යාකතං? න හෙතං, මාලුක්යපුත්ත, අත්ථසංහිතං න ආදිබ්රහ්මචරියකං න [නෙතං (සී.)] නිබ්බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තති. තස්මා තං මයා අබ්යාකතං. කිඤ්ච, මාලුක්යපුත්ත, මයා බ්යාකතං? ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති, මාලුක්යපුත්ත, මයා බ්යාකතං; ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති – මයා බ්යාකතං; ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති – මයා බ්යාකතං; ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති – මයා බ්යාකතං. කස්මා චෙතං, මාලුක්යපුත්ත, මයා බ්යාකතං? එතඤ්හි, මාලුක්යපුත්ත, අත්ථසංහිතං එතං ආදිබ්රහ්මචරියකං නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති. තස්මා තං මයා බ්යාකතං. තස්මාතිහ, මාලුක්යපුත්ත ¶ , අබ්යාකතඤ්ච මෙ ¶ අබ්යාකතතො ධාරෙථ; බ්යාකතඤ්ච මෙ බ්යාකතතො ධාරෙථා’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා මාලුක්යපුත්තො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

චූළමාලුක්යසුත්තං නිට්ඨිතං තතියං.

129. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘ධාරෙථ නො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, මයා දෙසිතානි පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානී’’ති?

එවං වුත්තෙ, ආයස්මා මාලුක්යපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අහං ඛො, භන්තෙ, ධාරෙමි භගවතා දෙසිතානි පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානී’’ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, මාලුක්යපුත්ත, ධාරෙසි මයා දෙසිතානි පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානී’’ති? ‘‘සක්කායදිට්ඨිං ඛො අහං, භන්තෙ, භගවතා ඔරම්භාගියං ¶ සංයොජනං දෙසිතං ධාරෙමි; විචිකිච්ඡං ඛො අහං, භන්තෙ, භගවතා ඔරම්භාගියං සංයොජනං දෙසිතං ධාරෙමි; සීලබ්බතපරාමාසං ඛො අහං, භන්තෙ, භගවතා ඔරම්භාගියං සංයොජනං දෙසිතං ධාරෙමි; කාමච්ඡන්දං ඛො අහං, භන්තෙ, භගවතා ඔරම්භාගියං සංයොජනං දෙසිතං ධාරෙමි; බ්යාපාදං ඛො අහං, භන්තෙ, භගවතා ඔරම්භාගියං සංයොජනං දෙසිතං ධාරෙමි. එවං ඛො අහං, භන්තෙ, ධාරෙමි භගවතා දෙසිතානි පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානී’’ති.

‘‘කස්ස ඛො නාම ත්වං, මාලුක්යපුත්ත, ඉමානි එවං පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානි දෙසිතානි ධාරෙසි? නනු, මාලුක්යපුත්ත ¶ , අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා ඉමිනා තරුණූපමෙන උපාරම්භෙන උපාරම්භිස්සන්ති? දහරස්ස හි, මාලුක්යපුත්ත, කුමාරස්ස මන්දස්ස උත්තානසෙය්යකස්ස සක්කායොතිපි න හොති, කුතො ¶ පනස්ස උප්පජ්ජිස්සති සක්කායදිට්ඨි? අනුසෙත්වෙවස්ස [අනුසෙති ත්වෙවස්ස (සී. පී.)] සක්කායදිට්ඨානුසයො. දහරස්ස හි, මාලුක්යපුත්ත, කුමාරස්ස මන්දස්ස උත්තානසෙය්යකස්ස ධම්මාතිපි න හොති, කුතො පනස්ස උප්පජ්ජිස්සති ධම්මෙසු විචිකිච්ඡා? අනුසෙත්වෙවස්ස විචිකිච්ඡානුසයො. දහරස්ස හි, මාලුක්යපුත්ත, කුමාරස්ස මන්දස්ස උත්තානසෙය්යකස්ස සීලාතිපි න හොති, කුතො පනස්ස උප්පජ්ජිස්සති සීලෙසු සීලබ්බතපරාමාසො? අනුසෙත්වෙවස්ස සීලබ්බතපරාමාසානුසයො ¶ . දහරස්ස හි, මාලුක්යපුත්ත, කුමාරස්ස මන්දස්ස උත්තානසෙය්යකස්ස කාමාතිපි න හොති, කුතො පනස්ස උප්පජ්ජිස්සති කාමෙසු කාමච්ඡන්දො? අනුසෙත්වෙවස්ස කාමරාගානුසයො. දහරස්ස හි, මාලුක්යපුත්ත, කුමාරස්ස මන්දස්ස උත්තානසෙය්යකස්ස සත්තාතිපි න හොති, කුතො පනස්ස උප්පජ්ජිස්සති සත්තෙසු බ්යාපාදො? අනුසෙත්වෙවස්ස බ්යාපාදානුසයො. නනු, මාලුක්යපුත්ත, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා ඉමිනා තරුණූපමෙන උපාරම්භෙන උපාරම්භිස්සන්තී’’ති? එවං වුත්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘එතස්ස, භගවා, කාලො, එතස්ස, සුගත, කාලො යං භගවා පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානි දෙසෙය්ය. භගවතො සුත්වා භික්ඛූ ධාරෙස්සන්තී’’ති. ‘‘තෙන හානන්ද, සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ¶ ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි. භගවා එතදවොච –

130. ‘‘ඉධානන්ද ¶ , අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො අරියධම්මෙ අවිනීතො, සප්පුරිසානං අදස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස අකොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො සක්කායදිට්ඨිපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති සක්කායදිට්ඨිපරෙතෙන; උප්පන්නාය ච සක්කායදිට්ඨියා නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති. තස්ස සා සක්කායදිට්ඨි ථාමගතා අප්පටිවිනීතා ඔරම්භාගියං සංයොජනං. විචිකිච්ඡාපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති විචිකිච්ඡාපරෙතෙන; උප්පන්නාය ච විචිකිච්ඡාය නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති. තස්ස සා විචිකිච්ඡා ථාමගතා අප්පටිවිනීතා ඔරම්භාගියං සංයොජනං. සීලබ්බතපරාමාසපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති සීලබ්බතපරාමාසපරෙතෙන; උප්පන්නස්ස ච සීලබ්බතපරාමාසස්ස නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති. තස්ස සො සීලබ්බතපරාමාසො ථාමගතො අප්පටිවිනීතො ඔරම්භාගියං සංයොජනං. කාමරාගපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති කාමරාගපරෙතෙන ¶ ; උප්පන්නස්ස ච කාමරාගස්ස නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති. තස්ස සො කාමරාගො ථාමගතො අප්පටිවිනීතො ඔරම්භාගියං සංයොජනං. බ්යාපාදපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති බ්යාපාදපරෙතෙන; උප්පන්නස්ස ච බ්යාපාදස්ස නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති. තස්ස සො බ්යාපාදො ථාමගතො අප්පටිවිනීතො ඔරම්භාගියං සංයොජනං.

131. ‘‘සුතවා ච ඛො, ආනන්ද, අරියසාවකො ¶ අරියානං දස්සාවී අරියධම්මස්ස කොවිදො ¶ අරියධම්මෙ සුවිනීතො, සප්පුරිසානං දස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස කොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ සුවිනීතො න සක්කායදිට්ඨිපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති න සක්කායදිට්ඨිපරෙතෙන; උප්පන්නාය ච සක්කායදිට්ඨියා නිස්සරණං යථාභූතං පජානාති. තස්ස සා සක්කායදිට්ඨි සානුසයා පහීයති. න විචිකිච්ඡාපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති න විචිකිච්ඡාපරෙතෙන; උප්පන්නාය ච විචිකිච්ඡාය නිස්සරණං යථාභූතං පජානාති. තස්ස සා විචිකිච්ඡා සානුසයා පහීයති. න සීලබ්බතපරාමාසපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති න සීලබ්බතපරාමාසපරෙතෙන; උප්පන්නස්ස ච සීලබ්බතපරාමාසස්ස නිස්සරණං යථාභූතං පජානාති. තස්ස සො සීලබ්බතපරාමාසො සානුසයො පහීයති. න කාමරාගපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති න කාමරාගපරෙතෙන; උප්පන්නස්ස ච කාමරාගස්ස නිස්සරණං යථාභූතං පජානාති. තස්ස සො කාමරාගො සානුසයො පහීයති ¶ . න බ්යාපාදපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති න බ්යාපාදපරෙතෙන; උප්පන්නස්ස ච බ්යාපාදස්ස නිස්සරණං යථාභූතං පජානාති. තස්ස සො බ්යාපාදො සානුසයො පහීයති.

132. ‘‘යො, ආනන්ද, මග්ගො යා පටිපදා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පහානාය තං මග්ගං තං පටිපදං අනාගම්ම පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානි ඤස්සති වා දක්ඛති වා පජහිස්සති වාති – නෙතං ඨානං විජ්ජති. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, මහතො රුක්ඛස්ස තිට්ඨතො ¶ සාරවතො තචං අච්ඡෙත්වා ඵෙග්ගුං අච්ඡෙත්වා සාරච්ඡෙදො භවිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති; එවමෙව ඛො, ආනන්ද, යො මග්ගො යා පටිපදා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පහානාය තං මග්ගං තං පටිපදං අනාගම්ම පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානි ඤස්සති වා දක්ඛති වා පජහිස්සති වාති – නෙතං ඨානං විජ්ජති.

‘‘යො ච ඛො, ආනන්ද, මග්ගො යා පටිපදා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පහානාය තං ¶ මග්ගං තං පටිපදං ආගම්ම පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානි ඤස්සති වා දක්ඛති වා පජහිස්සති වාති – ඨානමෙතං විජ්ජති. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, මහතො රුක්ඛස්ස තිට්ඨතො සාරවතො තචං ඡෙත්වා ඵෙග්ගුං ඡෙත්වා සාරච්ඡෙදො භවිස්සතීති – ඨානමෙතං විජ්ජති; එවමෙව ඛො, ආනන්ද, යො මග්ගො යා පටිපදා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පහානාය තං මග්ගං තං පටිපදං ආගම්ම පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානි ඤස්සති වා දක්ඛති වා පජහිස්සති වාති – ඨානමෙතං විජ්ජති. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, ගඞ්ගා නදී පූරා උදකස්ස සමතිත්තිකා ¶ කාකපෙය්යා. අථ දුබ්බලකො පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය – ‘අහං ඉමිස්සා ගඞ්ගාය නදියා තිරියං බාහාය සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං ගච්ඡිස්සාමී’ති [ගච්ඡාමීති (සී. පී.)]; සො න සක්කුණෙය්ය ගඞ්ගාය නදියා තිරියං බාහාය සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං ගන්තුං. එවමෙව ඛො, ආනන්ද, යෙසං කෙසඤ්චි [යස්ස කස්සචි (සබ්බත්ථ)] සක්කායනිරොධාය ධම්මෙ දෙසියමානෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති; සෙය්යථාපි ¶ සො දුබ්බලකො පුරිසො එවමෙතෙ දට්ඨබ්බා. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, ගඞ්ගා නදී පූරා උදකස්ස සමතිත්තිකා කාකපෙය්යා. අථ බලවා පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය – ‘අහං ඉමිස්සා ගඞ්ගාය නදියා තිරියං බාහාය ¶ සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං ගච්ඡිස්සාමී’ති; සො සක්කුණෙය්ය ගඞ්ගාය නදියා තිරියං බාහාය සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං ගන්තුං. එවමෙව ඛො, ආනන්ද, යෙසං කෙසඤ්චි සක්කායනිරොධාය ධම්මෙ දෙසියමානෙ චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති විමුච්චති; සෙය්යථාපි සො බලවා පුරිසො එවමෙතෙ දට්ඨබ්බා.

133. ‘‘කතමො චානන්ද, මග්ගො, කතමා පටිපදා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පහානාය? ඉධානන්ද, භික්ඛු උපධිවිවෙකා අකුසලානං ධම්මානං පහානා සබ්බසො කායදුට්ඨුල්ලානං පටිප්පස්සද්ධියා විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො යදෙව තත්ථ හොති රූපගතං වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතං තෙ ධම්මෙ අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො පරතො පලොකතො සුඤ්ඤතො අනත්තතො සමනුපස්සති. සො තෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පටිවාපෙති [පටිපාපෙති (ස්යා.), පතිට්ඨාපෙති (ක.)]. සො තෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පටිවාපෙත්වා අමතාය ධාතුයා ¶ චිත්තං උපසංහරති – ‘එතං සන්තං එතං පණීතං යදිදං සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො ¶ තණ්හාක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බාන’න්ති. සො තත්ථ ඨිතො ආසවානං ඛයං පාපුණාති; නො චෙ ආසවානං ඛයං පාපුණාති තෙනෙව ධම්මරාගෙන තාය ධම්මනන්දියා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො හොති, තත්ථ පරිනිබ්බායී, අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා. අයම්පි ඛො, ආනන්ද, මග්ගො අයං පටිපදා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පහානාය.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… ¶ දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති… ¶ තතියං ඣානං… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො යදෙව තත්ථ හොති රූපගතං වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතං… අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා. අයම්පි ඛො, ආනන්ද, මග්ගො අයං පටිපදා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පහානාය.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛු සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො යදෙව තත්ථ හොති වෙදනාගතං ¶ සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතං…පෙ… ¶ අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා. අයම්පි ඛො, ආනන්ද, මග්ගො අයං පටිපදා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පහානාය.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛු සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො යදෙව තත්ථ හොති වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතං…පෙ… ¶ අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා. අයම්පි ඛො, ආනන්ද, මග්ගො අයං පටිපදා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පහානාය.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛු සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො යදෙව තත්ථ හොති වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතං…පෙ… ¶ අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා. අයම්පි ඛො, ආනන්ද, මග්ගො අයං පටිපදා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පහානායා’’ති.

‘‘එසො චෙ, භන්තෙ, මග්ගො එසා පටිපදා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පහානාය, අථ කිඤ්චරහි ඉධෙකච්චෙ භික්ඛූ චෙතොවිමුත්තිනො එකච්චෙ භික්ඛූ පඤ්ඤාවිමුත්තිනො’’ති? ‘‘එත්ථ ඛො පනෙසාහං [එත්ථ ඛො තෙසාහං (සී. ස්යා. කං. පී.)], ආනන්ද, ඉන්ද්රියවෙමත්තතං වදාමී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

මහාමාලුක්යසුත්තං නිට්ඨිතං චතුත්ථං.

134. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘අහං ඛො, භික්ඛවෙ, එකාසනභොජනං භුඤ්ජාමි; එකාසනභොජනං ඛො, අහං, භික්ඛවෙ, භුඤ්ජමානො අප්පාබාධතඤ්ච සඤ්ජානාමි ¶ අප්පාතඞ්කතඤ්ච ලහුට්ඨානඤ්ච බලඤ්ච ඵාසුවිහාරඤ්ච. එථ, තුම්හෙපි, භික්ඛවෙ, එකාසනභොජනං භුඤ්ජථ; එකාසනභොජනං ඛො, භික්ඛවෙ, තුම්හෙපි භුඤ්ජමානා අප්පාබාධතඤ්ච සඤ්ජානිස්සථ අප්පාතඞ්කතඤ්ච ලහුට්ඨානඤ්ච බලඤ්ච ඵාසුවිහාරඤ්චා’’ති. එවං වුත්තෙ, ආයස්මා භද්දාලි භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අහං ඛො, භන්තෙ, න උස්සහාමි එකාසනභොජනං භුඤ්ජිතුං; එකාසනභොජනඤ්හි මෙ, භන්තෙ, භුඤ්ජතො සියා කුක්කුච්චං, සියා විප්පටිසාරො’’ති. ‘‘තෙන හි ත්වං, භද්දාලි, යත්ථ නිමන්තිතො අස්සසි තත්ථ එකදෙසං භුඤ්ජිත්වා එකදෙසං නීහරිත්වාපි භුඤ්ජෙය්යාසි. එවම්පි ඛො ¶ ත්වං, භද්දාලි, භුඤ්ජමානො එකාසනො යාපෙස්සසී’’ති [භුඤ්ජමානො යාපෙස්සසීති (සී. ස්යා. කං. පී.)]. ‘‘එවම්පි ඛො අහං, භන්තෙ, න උස්සහාමි භුඤ්ජිතුං; එවම්පි හි මෙ, භන්තෙ, භුඤ්ජතො සියා කුක්කුච්චං, සියා විප්පටිසාරො’’ති. අථ ඛො ආයස්මා භද්දාලි භගවතා සික්ඛාපදෙ පඤ්ඤාපියමානෙ භික්ඛුසඞ්ඝෙ සික්ඛං සමාදියමානෙ අනුස්සාහං පවෙදෙසි. අථ ¶ ඛො ආයස්මා භද්දාලි සබ්බං තං තෙමාසං න භගවතො සම්මුඛීභාවං අදාසි, යථා තං සත්ථුසාසනෙ සික්ඛාය අපරිපූරකාරී.

135. තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා භික්ඛූ භගවතො චීවරකම්මං කරොන්ති – නිට්ඨිතචීවරො භගවා තෙමාසච්චයෙන චාරිකං පක්කමිස්සතීති. අථ ඛො ආයස්මා භද්දාලි යෙන තෙ භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං භද්දාලිං තෙ භික්ඛූ එතදවොචුං – ‘‘ඉදං ඛො, ආවුසො භද්දාලි, භගවතො චීවරකම්මං කරීයති [කරණීයං (ක.)]. නිට්ඨිතචීවරො භගවා තෙමාසච්චයෙන චාරිකං පක්කමිස්සති. ඉඞ්ඝාවුසො භද්දාලි, එතං දොසකං සාධුකං මනසි කරොහි, මා තෙ පච්ඡා දුක්කරතරං අහොසී’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො ආයස්මා ¶ භද්දාලි තෙසං භික්ඛූනං පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා භද්දාලි භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අච්චයො මං, භන්තෙ, අච්චගමා යථාබාලං යථාමූළ්හං යථාඅකුසලං, යොහං භගවතා සික්ඛාපදෙ පඤ්ඤාපියමානෙ භික්ඛුසඞ්ඝෙ සික්ඛං සමාදියමානෙ අනුස්සාහං පවෙදෙසිං. තස්ස මෙ, භන්තෙ, භගවා අච්චයං අච්චයතො පටිග්ගණ්හාතු ආයතිං සංවරායා’’ති.

‘‘තග්ඝ ¶ ත්වං, භද්දාලි, අච්චයො අච්චගමා යථාබාලං යථාමූළ්හං ¶ යථාඅකුසලං, යං ත්වං මයා සික්ඛාපදෙ පඤ්ඤාපියමානෙ භික්ඛුසඞ්ඝෙ සික්ඛං සමාදියමානෙ අනුස්සාහං පවෙදෙසි. සමයොපි ඛො තෙ, භද්දාලි, අප්පටිවිද්ධො අහොසි – ‘භගවා ඛො සාවත්ථියං විහරති, භගවාපි මං ජානිස්සති – භද්දාලි නාම භික්ඛු සත්ථුසාසනෙ සික්ඛාය අපරිපූරකාරී’ති. අයම්පි ඛො තෙ, භද්දාලි, සමයො අප්පටිවිද්ධො අහොසි. සමයොපි ඛො තෙ, භද්දාලි, අප්පටිවිද්ධො අහොසි – ‘සම්බහුලා ඛො ¶ භික්ඛු සාවත්ථියං වස්සං උපගතා, තෙපි මං ජානිස්සන්ති – භද්දාලි නාම භික්ඛු සත්ථුසාසනෙ සික්ඛාය අපරිපූරකාරී’ති. අයම්පි ඛො තෙ, භද්දාලි, සමයො අප්පටිවිද්ධො අහොසි. සමයොපි ඛො තෙ, භද්දාලි, අප්පටිවිද්ධො අහොසි – ‘සම්බහුලා ඛො භික්ඛුනියො සාවත්ථියං වස්සං උපගතා, තාපි මං ජානිස්සන්ති – භද්දාලි නාම භික්ඛු සත්ථුසාසනෙ සික්ඛාය අපරිපූරකාරී’ති. අයම්පි ඛො තෙ, භද්දාලි, සමයො අප්පටිවිද්ධො අහොසි. සමයොපි ඛො තෙ, භද්දාලි, අප්පටිවිද්ධො අහොසි – ‘සම්බහුලා ඛො උපාසකා සාවත්ථියං පටිවසන්ති, තෙපි මං ජානිස්සන්ති – භද්දාලි නාම භික්ඛු සත්ථුසාසනෙ සික්ඛාය අපරිපූරකාරී’ති. අයම්පි ඛො තෙ, භද්දාලි, සමයො අප්පටිවිද්ධො අහොසි. සමයොපි ඛො තෙ, භද්දාලි, අප්පටිවිද්ධො අහොසි – ‘සම්බහුලා ඛො උපාසිකා සාවත්ථියං පටිවසන්ති, තාපි මං ජානිස්සන්ති – භද්දාලි නාම භික්ඛු සත්ථුසාසනෙ සික්ඛාය අපරිපූරකාරී’ති. අයම්පි ඛො තෙ, භද්දාලි ¶ , සමයො අප්පටිවිද්ධො අහොසි. සමයොපි ඛො තෙ, භද්දාලි, අප්පටිවිද්ධො අහොසි – ‘සම්බහුලා ඛො නානාතිත්ථියා සමණබ්රාහ්මණා සාවත්ථියං වස්සං උපගතා, තෙපි මං ජානිස්සන්ති – භද්දාලි නාම භික්ඛු සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකො ථෙරඤ්ඤතරො භික්ඛු සාසනෙ සික්ඛාය අපරිපූරකාරී’ති. අයම්පි ඛො තෙ, භද්දාලි, සමයො අප්පටිවිද්ධො අහොසී’’ති.

‘‘අච්චයො ¶ මං, භන්තෙ, අච්චගමා යථාබාලං යථාමූළ්හං යථාඅකුසලං, යොහං භගවතා සික්ඛාපදෙ පඤ්ඤාපියමානෙ භික්ඛුසඞ්ඝෙ සික්ඛං සමාදියමානෙ අනුස්සාහං පවෙදෙසිං. තස්ස මෙ, භන්තෙ, භගවා අච්චයං අච්චයතො පටිග්ගණ්හාතු ආයතිං සංවරායා’’ති. ‘‘තග්ඝ ත්වං, භද්දාලි, අච්චයො අච්චගමා යථාබාලං යථාමූළ්හං යථාඅකුසලං, යං ත්වං මයා සික්ඛාපදෙ ¶ පඤ්ඤාපියමානෙ භික්ඛුසඞ්ඝෙ සික්ඛං සමාදියමානෙ අනුස්සාහං පවෙදෙසි’’.

136. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, භද්දාලි, ඉධස්ස භික්ඛු උභතොභාගවිමුත්තො, තමහං එවං වදෙය්යං – ‘එහි මෙ ත්වං, භික්ඛු, පඞ්කෙ සඞ්කමො හොහී’ති, අපි නු ඛො සො සඞ්කමෙය්ය වා අඤ්ඤෙන වා කායං සන්නාමෙය්ය, ‘නො’ති වා වදෙය්යා’’ති?

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, භද්දාලි, ඉධස්ස භික්ඛු පඤ්ඤාවිමුත්තො… කායසක්ඛි… දිට්ඨිප්පත්තො… සද්ධාවිමුත්තො… ධම්මානුසාරී… සද්ධානුසාරී, තමහං එවං වදෙය්යං – ‘එහි මෙ ත්වං, භික්ඛු, පඞ්කෙ සඞ්කමො හොහී’ති, අපි නු ඛො සො සඞ්කමෙය්ය වා අඤ්ඤෙන වා කායං සන්නාමෙය්ය, ‘නො’ති වා වදෙය්යා’’ති?

‘‘තං කිං ¶ මඤ්ඤසි, භද්දාලි, අපි නු ත්වං, භද්දාලි, තස්මිං සමයෙ උභතොභාගවිමුත්තො වා හොසි පඤ්ඤාවිමුත්තො ¶ වා කායසක්ඛි වා දිට්ඨිප්පත්තො වා සද්ධාවිමුත්තො වා ධම්මානුසාරී වා සද්ධානුසාරී වා’’ති?

‘‘නනු ත්වං, භද්දාලි, තස්මිං සමයෙ රිත්තො තුච්ඡො අපරද්ධො’’ති?

‘‘එවං ¶ , භන්තෙ. අච්චයො මං, භන්තෙ, අච්චගමා යථාබාලං යථාමූළ්හං යථාඅකුසලං, යොහං භගවතා සික්ඛාපදෙ පඤ්ඤාපියමානෙ භික්ඛුසඞ්ඝෙ සික්ඛං සමාදියමානෙ අනුස්සාහං පවෙදෙසිං. තස්ස මෙ, භන්තෙ, භගවා අච්චයං අච්චයතො පටිග්ගණ්හාතු ආයතිං සංවරායා’’ති. ‘‘තග්ඝ ත්වං, භද්දාලි, අච්චයො අච්චගමා යථාබාලං යථාමූළ්හං යථාඅකුසලං, යං ත්වං මයා සික්ඛාපදෙ පඤ්ඤාපියමානෙ භික්ඛුසඞ්ඝෙ සික්ඛං සමාදියමානෙ අනුස්සාහං පවෙදෙසි. යතො ච ඛො ත්වං, භද්දාලි, අච්චයං අච්චයතො දිස්වා යථාධම්මං පටිකරොසි, තං තෙ මයං පටිග්ගණ්හාම. වුද්ධිහෙසා, භද්දාලි, අරියස්ස විනයෙ යො අච්චයං අච්චයතො දිස්වා යථාධම්මං පටිකරොති, ආයතිං සංවරං ආපජ්ජති’’.

137. ‘‘ඉධ, භද්දාලි, එකච්චො භික්ඛු සත්ථුසාසනෙ සික්ඛාය අපරිපූරකාරී හොති. තස්ස එවං හොති – ‘යංනූනාහං විවිත්තං සෙනාසනං භජෙය්යං අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං අබ්භොකාසං ¶ පලාලපුඤ්ජං. අප්පෙව නාමාහං උත්තරි [උත්තරිං (සී. ස්යා. කං. පී.)] මනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසං සච්ඡිකරෙය්ය’න්ති. සො විවිත්තං සෙනාසනං භජති අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං ¶ කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං. තස්ස තථාවූපකට්ඨස්ස විහරතො සත්ථාපි උපවදති, අනුවිච්චපි විඤ්ඤූ සබ්රහ්මචාරී උපවදන්ති, දෙවතාපි උපවදන්ති, අත්තාපි අත්තානං උපවදති. සො සත්ථාරාපි උපවදිතො, අනුවිච්චපි විඤ්ඤූහි සබ්රහ්මචාරීහි උපවදිතො, දෙවතාහිපි උපවදිතො, අත්තනාපි අත්තානං උපවදිතො න උත්තරි මනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසං සච්ඡිකරොති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හි තං, භද්දාලි, හොති යථා තං සත්ථුසාසනෙ සික්ඛාය අපරිපූරකාරිස්ස.

138. ‘‘ඉධ පන, භද්දාලි, එකච්චො භික්ඛු සත්ථුසාසනෙ සික්ඛාය පරිපූරකාරී හොති. තස්ස එවං හොති – ‘යංනූනාහං විවිත්තං සෙනාසනං භජෙය්යං අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං අබ්භොකාසං ¶ පලාලපුඤ්ජං. අප්පෙව නාමාහං උත්තරි මනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසං සච්ඡිකරෙය්ය’න්ති. සො විවිත්තං සෙනාසනං භජති අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං. තස්ස තථාවූපකට්ඨස්ස විහරතො සත්ථාපි න උපවදති, අනුවිච්චපි විඤ්ඤූ සබ්රහ්මචාරී න උපවදන්ති, දෙවතාපි න උපවදන්ති, අත්තාපි අත්තානං න උපවදති. සො සත්ථාරාපි අනුපවදිතො ¶ , අනුවිච්චපි විඤ්ඤූහි සබ්රහ්මචාරීහි අනුපවදිතො, දෙවතාහිපි අනුපවදිතො, අත්තනාපි අත්තානං අනුපවදිතො උත්තරි මනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසං සච්ඡිකරොති. සො විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච ¶ අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හි තං, භද්දාලි, හොති යථා තං සත්ථුසාසනෙ සික්ඛාය පරිපූරකාරිස්ස.

139. ‘‘පුන චපරං, භද්දාලි, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හි තං, භද්දාලි, හොති යථා තං සත්ථුසාසනෙ සික්ඛාය පරිපූරකාරිස්ස.

‘‘පුන චපරං, භද්දාලි, භික්ඛු පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරති, සතො ච සම්පජානො සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙති, යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති – ‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං ¶ උපසම්පජ්ජ විහරති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හි තං, භද්දාලි, හොති යථා තං සත්ථුසාසනෙ සික්ඛාය පරිපූරකාරිස්ස.

‘‘පුන චපරං, භද්දාලි, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හි තං, භද්දාලි, හොති යථා තං සත්ථුසාසනෙ සික්ඛාය පරිපූරකාරිස්ස.

‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ ¶ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ සත්තානං චුතූපපාතඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති – ‘ඉමෙ වත භොන්තො සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා…පෙ… විනිපාතං නිරයං උපපන්නා; ඉමෙ වා පන භොන්තො සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා…පෙ… සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නා’ති ඉති දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන…පෙ… යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හි තං, භද්දාලි, හොති යථා තං සත්ථුසාසනෙ සික්ඛාය පරිපූරකාරිස්ස.

‘‘සො ¶ එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ ආසවානං ඛයඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති; ‘ඉමෙ ආසවා’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ¶ ආසවසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති. තස්ස එවං ජානතො එවං පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං ¶ බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හි තං, භද්දාලි, හොති යථා තං සත්ථුසාසනෙ සික්ඛාය පරිපූරකාරිස්සා’’ති.

140. එවං වුත්තෙ, ආයස්මා භද්දාලි භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ, හෙතු, කො පච්චයො යෙන මිධෙකච්චං භික්ඛුං පසය්හ පසය්හ [පවය්හ පවය්හ (සී. ස්යා. කං. පී.)] කාරණං කරොන්ති? කො පන, භන්තෙ, හෙතු, කො පච්චයො යෙන මිධෙකච්චං භික්ඛුං නො තථා පසය්හ පසය්හ කාරණං කරොන්තී’’ති? ‘‘ඉධ, භද්දාලි, එකච්චො භික්ඛු අභිණ්හාපත්තිකො හොති ආපත්තිබහුලො. සො භික්ඛූහි වුච්චමානො අඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරති, බහිද්ධා කථං අපනාමෙති, කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති, න සම්මා වත්තති, න ලොමං පාතෙති, න නෙත්ථාරං වත්තති, ‘යෙන සඞ්ඝො අත්තමනො හොති තං කරොමී’ති නාහ. තත්ර, භද්දාලි, භික්ඛූනං එවං හොති – අයං ඛො, ආවුසො, භික්ඛු ¶ අභිණ්හාපත්තිකො ආපත්තිබහුලො. සො භික්ඛූහි වුච්චමානො අඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරති, බහිද්ධා කථං අපනාමෙති, කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති, න සම්මා වත්තති, න ලොමං පාතෙති, න නෙත්ථාරං වත්තති, ‘යෙන සඞ්ඝො අත්තමනො හොති ¶ තං කරොමී’ති නාහ. සාධු වතායස්මන්තො ඉමස්ස භික්ඛුනො තථා තථා උපපරික්ඛථ යථාස්සිදං [යථයිදං (ස්යා. කං. ක.)] අධිකරණං න ඛිප්පමෙව වූපසමෙය්යාති. තස්ස ඛො එවං, භද්දාලි, භික්ඛුනො භික්ඛූ ¶ තථා තථා උපපරික්ඛන්ති යථාස්සිදං අධිකරණං න ඛිප්පමෙව වූපසම්මති.

141. ‘‘ඉධ පන, භද්දාලි, එකච්චො භික්ඛු අභිණ්හාපත්තිකො හොති ආපත්තිබහුලො. සො භික්ඛූහි වුච්චමානො නාඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරති, බහිද්ධා කථං න අපනාමෙති, න කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති, සම්මා වත්තති, ලොමං පාතෙති, නෙත්ථාරං වත්තති, ‘යෙන සඞ්ඝො අත්තමනො ¶ හොති තං කරොමී’ති ආහ. තත්ර, භද්දාලි, භික්ඛූනං එවං හොති – අයං ඛො, ආවුසො, භික්ඛු අභිණ්හාපත්තිකො ආපත්තිබහුලො. සො භික්ඛූහි වුච්චමානො නාඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරති, බහිද්ධා කථං න අපනාමෙති, න කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති, සම්මා වත්තති, ලොමං පාතෙති, නෙත්ථාරං වත්තති, ‘යෙන සඞ්ඝො අත්තමනො හොති තං කරොමී’ති ආහ. සාධු වතායස්මන්තො, ඉමස්ස භික්ඛුනො තථා තථා උපපරික්ඛථ යථාස්සිදං අධිකරණං ඛිප්පමෙව වූපසමෙය්යාති. තස්ස ඛො එවං, භද්දාලි, භික්ඛුනො භික්ඛූ තථා තථා උපපරික්ඛන්ති යථාස්සිදං අධිකරණං ඛිප්පමෙව වූපසම්මති.

142. ‘‘ඉධ, භද්දාලි, එකච්චො භික්ඛු අධිච්චාපත්තිකො හොති අනාපත්තිබහුලො. සො භික්ඛූහි වුච්චමානො අඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරති, බහිද්ධා කථං අපනාමෙති, කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති, න සම්මා වත්තති, න ලොමං පාතෙති, න නෙත්ථාරං වත්තති, ‘යෙන සඞ්ඝො අත්තමනො හොති තං කරොමී’ති නාහ. තත්ර, භද්දාලි, භික්ඛූනං එවං හොති – අයං ඛො, ආවුසො, භික්ඛු අධිච්චාපත්තිකො අනාපත්තිබහුලො ¶ . සො භික්ඛූහි වුච්චමානො අඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරති, බහිද්ධා කථං අපනාමෙති, කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති, න සම්මා වත්තති, න ලොමං පාතෙති, න නෙත්ථාරං වත්තති, ‘යෙන සඞ්ඝො අත්තමනො හොති තං කරොමී’ති නාහ. සාධු වතායස්මන්තො, ඉමස්ස භික්ඛුනො තථා තථා උපපරික්ඛථ යථාස්සිදං ¶ අධිකරණං න ඛිප්පමෙව වූපසමෙය්යාති. තස්ස ඛො එවං, භද්දාලි, භික්ඛුනො භික්ඛූ තථා තථා උපපරික්ඛන්ති යථාස්සිදං අධිකරණං ¶ න ඛිප්පමෙව වූපසම්මති.

143. ‘‘ඉධ පන, භද්දාලි, එකච්චො භික්ඛු අධිච්චාපත්තිකො හොති අනාපත්තිබහුලො. සො භික්ඛූහි වුච්චමානො නාඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරති, න බහිද්ධා කථං අපනාමෙති, න කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති, සම්මා වත්තති, ලොමං පාතෙති, නෙත්ථාරං වත්තති, ‘යෙන සඞ්ඝො අත්තමනො හොති තං කරොමී’ති ආහ. තත්ර, භද්දාලි, භික්ඛූනං එවං හොති – අයං ඛො, ආවුසො, භික්ඛු අධිච්චාපත්තිකො අනාපත්තිබහුලො. සො භික්ඛූහි වුච්චමානො නාඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරති, න බහිද්ධා කථං අපනාමෙති, න කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති, සම්මා වත්තති, ලොමං පාතෙති, නෙත්ථාරං වත්තති, ‘යෙන සඞ්ඝො ¶ අත්තමනො හොති තං කරොමී’ති ආහ. සාධු වතායස්මන්තො, ඉමස්ස භික්ඛුනො තථා තථා උපපරික්ඛථ යථාස්සිදං අධිකරණං ඛිප්පමෙව වූපසමෙය්යාති. තස්ස ඛො එවං, භද්දාලි, භික්ඛුනො භික්ඛූ තථා තථා උපපරික්ඛන්ති යථාස්සිදං අධිකරණං ඛිප්පමෙව වූපසම්මති.

144. ‘‘ඉධ ¶ , භද්දාලි, එකච්චො භික්ඛු සද්ධාමත්තකෙන වහති පෙමමත්තකෙන. තත්ර, භද්දාලි, භික්ඛූනං එවං හොති – ‘අයං ඛො, ආවුසො, භික්ඛු සද්ධාමත්තකෙන වහති පෙමමත්තකෙන. සචෙ මයං ඉමං භික්ඛුං පසය්හ පසය්හ කාරණං කරිස්සාම – මා යම්පිස්ස තං සද්ධාමත්තකං පෙමමත්තකං තම්හාපි පරිහායී’ති. සෙය්යථාපි, භද්දාලි, පුරිසස්ස එකං චක්ඛුං, තස්ස මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා තං එකං චක්ඛුං රක්ඛෙය්යුං – ‘මා යම්පිස්ස තං එකං චක්ඛුං තම්හාපි පරිහායී’ති; එවමෙව ඛො, භද්දාලි, ඉධෙකච්චො භික්ඛු සද්ධාමත්තකෙන වහති පෙමමත්තකෙන. තත්ර, භද්දාලි, භික්ඛූනං එවං හොති – ‘අයං ඛො, ආවුසො, භික්ඛු සද්ධාමත්තකෙන වහති පෙමමත්තකෙන. සචෙ මයං ඉමං භික්ඛුං පසය්හ පසය්හ කාරණං කරිස්සාම – මා යම්පිස්ස තං සද්ධාමත්තකං පෙමමත්තකං තම්හාපි පරිහායී’ති. අයං ඛො, භද්දාලි, හෙතු අයං පච්චයො යෙන මිධෙකච්චං භික්ඛුං පසය්හ පසය්හ කාරණං කරොන්ති. අයං පන, භද්දාලි, හෙතු අයං පච්චයො, යෙන මිධෙකච්චං භික්ඛුං නො තථා පසය්හ පසය්හ කාරණං කරොන්තී’’ති.

145. ‘‘‘කො ¶ නු ඛො, භන්තෙ, හෙතු, කො පච්චයො යෙන පුබ්බෙ අප්පතරානි ¶ චෙව සික්ඛාපදානි අහෙසුං බහුතරා ච භික්ඛූ අඤ්ඤාය සණ්ඨහිංසු? කො පන, භන්තෙ, හෙතු, කො පච්චයො යෙන එතරහි බහුතරානි චෙව සික්ඛාපදානි හොන්ති අප්පතරා ච භික්ඛූ අඤ්ඤාය සණ්ඨහන්තී’ති? ‘‘එවමෙතං, භද්දාලි, හොති සත්තෙසු හායමානෙසු, සද්ධම්මෙ ¶ අන්තරධායමානෙ, බහුතරානි චෙව සික්ඛාපදානි හොන්ති අප්පතරා ච භික්ඛූ අඤ්ඤාය සණ්ඨහන්තීති. න තාව, භද්දාලි, සත්ථා සාවකානං සික්ඛාපදං පඤ්ඤාපෙති යාව න ඉධෙකච්චෙ ආසවට්ඨානීයා ධම්මා සඞ්ඝෙ පාතුභවන්ති. යතො ච ඛො, භද්දාලි, ඉධෙකච්චෙ ආසවට්ඨානීයා ධම්මා සඞ්ඝෙ පාතුභවන්ති, අථ සත්ථා සාවකානං සික්ඛාපදං පඤ්ඤාපෙති තෙසංයෙව ආසවට්ඨානීයානං ධම්මානං පටිඝාතාය. න තාව, භද්දාලි, ඉධෙකච්චෙ ආසවට්ඨානීයා ධම්මා සඞ්ඝෙ පාතුභවන්ති යාව න සඞ්ඝො මහත්තං පත්තො හොති. යතො ච ඛො, භද්දාලි, සඞ්ඝො මහත්තං පත්තො හොති, අථ ඉධෙකච්චෙ ¶ ආසවට්ඨානීයා ධම්මා සඞ්ඝෙ පාතුභවන්ති. අථ සත්ථා සාවකානං සික්ඛාපදං පඤ්ඤාපෙති තෙසංයෙව ආසවට්ඨානීයානං ධම්මානං පටිඝාතාය. න තාව, භද්දාලි, ඉධෙකච්චෙ ආසවට්ඨානීයා ධම්මා සඞ්ඝෙ පාතුභවන්ති යාව න සඞ්ඝො ලාභග්ගං පත්තො හොති, යසග්ගං පත්තො හොති, බාහුසච්චං පත්තො හොති, රත්තඤ්ඤුතං පත්තො හොති. යතො ච ඛො, භද්දාලි, සඞ්ඝො රත්තඤ්ඤුතං පත්තො හොති, අථ ඉධෙකච්චෙ ආසවට්ඨානීයා ධම්මා සඞ්ඝෙ පාතුභවන්ති, අථ සත්ථා සාවකානං සික්ඛාපදං පඤ්ඤාපෙති තෙසංයෙව ආසවට්ඨානීයානං ධම්මානං පටිඝාතාය.

146. ‘‘අප්පකා ඛො තුම්හෙ, භද්දාලි, තෙන සමයෙන අහුවත්ථ යදා වො අහං ආජානීයසුසූපමං ධම්මපරියායං දෙසෙසිං. තං සරසි [සරසි ත්වං (සී. පී.), සරසි තං (?)] භද්දාලී’’ති ¶ ?

‘‘තත්ර, භද්දාලි, කං හෙතුං පච්චෙසී’’ති?

‘‘සො හි නූනාහං, භන්තෙ, දීඝරත්තං සත්ථුසාසනෙ සික්ඛාය අපරිපූරකාරී අහොසි’’න්ති.

‘‘න ඛො, භද්දාලි, එසෙව හෙතු, එස පච්චයො. අපි ච මෙ ත්වං, භද්දාලි, දීඝරත්තං චෙතසා ¶ චෙතොපරිච්ච විදිතො – ‘න චායං මොඝපුරිසො මයා ධම්මෙ දෙසියමානෙ අට්ඨිං කත්වා මනසි කත්වා සබ්බචෙතසො [සබ්බං චෙතසො (ක.)] සමන්නාහරිත්වා ඔහිතසොතො ධම්මං සුණාතී’ති. අපි ච තෙ අහං, භද්දාලි, ආජානීයසුසූපමං ධම්මපරියායං දෙසෙස්සාමි. තං සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි ¶ ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා භද්දාලි භගවතො පච්චස්සොසි. භගවා එතදවොච –

147. ‘‘සෙය්යථාපි, භද්දාලි, දක්ඛො අස්සදමකො භද්රං අස්සාජානීයං ලභිත්වා පඨමෙනෙව මුඛාධානෙ කාරණං කාරෙති. තස්ස මුඛාධානෙ කාරණං කාරියමානස්ස හොන්තියෙව විසූකායිතානි විසෙවිතානි විප්ඵන්දිතානි කානිචි කානිචි, යථා තං අකාරිතපුබ්බං කාරණං කාරියමානස්ස. සො අභිණ්හකාරණා අනුපුබ්බකාරණා තස්මිං ඨානෙ පරිනිබ්බායති. යතො ඛො, භද්දාලි, භද්රො අස්සාජානීයො අභිණ්හකාරණා අනුපුබ්බකාරණා තස්මිං ඨානෙ පරිනිබ්බුතො හොති, තමෙනං අස්සදමකො උත්තරි කාරණං කාරෙති යුගාධානෙ. තස්ස යුගාධානෙ කාරණං කාරියමානස්ස හොන්තියෙව විසූකායිතානි විසෙවිතානි විප්ඵන්දිතානි කානිචි කානිචි, යථා තං අකාරිතපුබ්බං කාරණං කාරියමානස්ස. සො අභිණ්හකාරණා අනුපුබ්බකාරණා තස්මිං ¶ ඨානෙ පරිනිබ්බායති ¶ . යතො ඛො, භද්දාලි, භද්රො අස්සාජානීයො අභිණ්හකාරණා අනුපුබ්බකාරණා තස්මිං ඨානෙ පරිනිබ්බුතො හොති, තමෙනං අස්සදමකො උත්තරි කාරණං කාරෙති අනුක්කමෙ මණ්ඩලෙ ඛුරකාසෙ [ඛුරකායෙ (සී. පී.)] ධාවෙ දවත්තෙ [රවත්ථෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] රාජගුණෙ රාජවංසෙ උත්තමෙ ජවෙ උත්තමෙ හයෙ උත්තමෙ සාඛල්යෙ. තස්ස උත්තමෙ ජවෙ උත්තමෙ හයෙ උත්තමෙ සාඛල්යෙ කාරණං කාරියමානස්ස හොන්තියෙව විසූකායිතානි විසෙවිතානි විප්ඵන්දිතානි කානිචි කානිචි, යථා තං අකාරිතපුබ්බං කාරණං කාරියමානස්ස. සො අභිණ්හකාරණා අනුපුබ්බකාරණා තස්මිං ඨානෙ පරිනිබ්බායති. යතො ඛො, භද්දාලි, භද්රො අස්සාජානීයො අභිණ්හකාරණා අනුපුබ්බකාරණා තස්මිං ඨානෙ පරිනිබ්බුතො හොති, තමෙනං අස්සදමකො උත්තරි වණ්ණියඤ්ච පාණියඤ්ච [වලියඤ්ච (සී. පී.), බලියඤ්ච (ස්යා. කං.)] අනුප්පවෙච්ඡති. ඉමෙහි ඛො, භද්දාලි, දසහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො භද්රො අස්සාජානීයො රාජාරහො හොති රාජභොග්ගො රඤ්ඤො අඞ්ගන්තෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති.

‘‘එවමෙව ඛො, භද්දාලි, දසහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු ආහුනෙය්යො හොති පාහුනෙය්යො දක්ඛිණෙය්යො අඤ්ජලිකරණීයො අනුත්තරං පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං ලොකස්ස. කතමෙහි දසහි? ඉධ, භද්දාලි, භික්ඛු අසෙඛාය සම්මාදිට්ඨියා සමන්නාගතො හොති, අසෙඛෙන සම්මාසඞ්කප්පෙන සමන්නාගතො හොති, අසෙඛාය ¶ සම්මාවාචාය සමන්නාගතො හොති, අසෙඛෙන සම්මාකම්මන්තෙන සමන්නාගතො හොති, අසෙඛෙන සම්මාආජීවෙන සමන්නාගතො හොති, අසෙඛෙන සම්මාවායාමෙන සමන්නාගතො හොති ¶ , අසෙඛාය සම්මාසතියා ¶ සමන්නාගතො හොති, අසෙඛෙන සම්මාසමාධිනා සමන්නාගතො හොති, අසෙඛෙන සම්මාඤාණෙන සමන්නාගතො හොති, අසෙඛාය සම්මාවිමුත්තියා සමන්නාගතො හොති – ඉමෙහි ඛො, භද්දාලි, දසහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු ආහුනෙය්යො හොති පාහුනෙය්යො දක්ඛිණෙය්යො අඤ්ජලිකරණීයො අනුත්තරං පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං ලොකස්සා’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා භද්දාලි භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

භද්දාලිසුත්තං නිට්ඨිතං පඤ්චමං.

148. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා අඞ්ගුත්තරාපෙසු විහරති ආපණං නාම අඞ්ගුත්තරාපානං නිගමො. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය ආපණං පිණ්ඩාය පාවිසි. ආපණෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො යෙනඤ්ඤතරො වනසණ්ඩො තෙනුපසඞ්කමි දිවාවිහාරාය. තං වනසණ්ඩං අජ්ඣොගාහෙත්වා අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ දිවාවිහාරං නිසීදි. ආයස්මාපි ඛො උදායී පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය ආපණං පිණ්ඩාය පාවිසි. ආපණෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො යෙන සො වනසණ්ඩො තෙනුපසඞ්කමි දිවාවිහාරාය. තං වනසණ්ඩං අජ්ඣොගාහෙත්වා අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ දිවාවිහාරං නිසීදි. අථ ඛො ආයස්මතො උදායිස්ස රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි – ‘‘බහූනං [බහුන්නං (සී. ස්යා. කං. පී.) එවමීදිසෙ අවිඤ්ඤාණකප්පකරණෙ] වත නො භගවා දුක්ඛධම්මානං අපහත්තා, බහූනං වත නො භගවා සුඛධම්මානං උපහත්තා; බහූනං වත නො භගවා අකුසලානං ධම්මානං අපහත්තා, බහූනං වත නො භගවා කුසලානං ධම්මානං උපහත්තා’’ති. අථ ඛො ආයස්මා උදායී සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි ¶ .

149. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා උදායී භගවන්තං එතදවොච ¶ – ‘‘ඉධ මය්හං, භන්තෙ, රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි – ‘බහූනං වත නො භගවා දුක්ඛධම්මානං අපහත්තා, බහූනං වත නො භගවා සුඛධම්මානං උපහත්තා; බහූනං වත නො භගවා අකුසලානං ධම්මානං අපහත්තා, බහූනං වත නො භගවා කුසලානං ධම්මානං උපහත්තා’ති. මයඤ්හි, භන්තෙ, පුබ්බෙ සායඤ්චෙව භුඤ්ජාම පාතො ච දිවා ච විකාලෙ. අහු ඛො සො, භන්තෙ, සමයො යං භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘ඉඞ්ඝ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, එතං දිවාවිකාලභොජනං පජහථා’ති. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, අහුදෙව අඤ්ඤථත්තං, අහුදෙව [අහු (සී. පී.)] දොමනස්සං – ‘යම්පි නො සද්ධා ගහපතිකා දිවා විකාලෙ පණීතං ඛාදනීයං භොජනීයං දෙන්ති තස්සපි නො භගවා පහානමාහ, තස්සපි නො සුගතො පටිනිස්සග්ගමාහා’ති. තෙ ¶ මයං, භන්තෙ, භගවති පෙමඤ්ච ගාරවඤ්ච හිරිඤ්ච ඔත්තප්පඤ්ච සම්පස්සමානා ¶ එවං තං දිවාවිකාලභොජනං පජහිම්හා. තෙ මයං, භන්තෙ, සායඤ්චෙව භුඤ්ජාම පාතො ච. අහු ඛො සො, භන්තෙ, සමයො යං භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘ඉඞ්ඝ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, එතං රත්තිංවිකාලභොජනං පජහථා’ති. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, අහුදෙව අඤ්ඤථත්තං අහුදෙව දොමනස්සං – ‘යම්පි නො ඉමෙසං ද්වින්නං භත්තානං පණීතසඞ්ඛාතතරං තස්සපි නො භගවා පහානමාහ, තස්සපි නො සුගතො පටිනිස්සග්ගමාහා’ති. භූතපුබ්බං, භන්තෙ, අඤ්ඤතරො පුරිසො දිවා සූපෙය්යං ලභිත්වා එවමාහ – ‘හන්ද ච ඉමං නික්ඛිපථ, සායං සබ්බෙව සමග්ගා ¶ භුඤ්ජිස්සාමා’ති. යා කාචි, භන්තෙ, සඞ්ඛතියො සබ්බා තා රත්තිං, අප්පා දිවා. තෙ මයං, භන්තෙ, භගවති පෙමඤ්ච ගාරවඤ්ච හිරිඤ්ච ඔත්තප්පඤ්ච සම්පස්සමානා එවං තං රත්තිංවිකාලභොජනං පජහිම්හා. භූතපුබ්බං, භන්තෙ, භික්ඛූ රත්තන්ධකාරතිමිසායං පිණ්ඩාය චරන්තා චන්දනිකම්පි පවිසන්ති, ඔලිගල්ලෙපි පපතන්ති, කණ්ටකාවාටම්පි [කණ්ටකවත්තම්පි (සී. පී.), කණ්ටකරාජිම්පි (ස්යා. කං.)] ආරොහන්ති, සුත්තම්පි ගාවිං ආරොහන්ති, මාණවෙහිපි සමාගච්ඡන්ති කතකම්මෙහිපි අකතකම්මෙහිපි, මාතුගාමොපි තෙ [තෙන (ක.)] අසද්ධම්මෙන නිමන්තෙති. භූතපුබ්බාහං, භන්තෙ, රත්තන්ධකාරතිමිසායං පිණ්ඩාය චරාමි. අද්දසා ඛො මං, භන්තෙ, අඤ්ඤතරා ඉත්ථී විජ්ජන්තරිකාය භාජනං ධොවන්තී. දිස්වා මං භීතා විස්සරමකාසි – ‘අභුම්මෙ [අබ්භුම්මෙ (සී. පී.)] පිසාචො වත ම’න්ති! එවං වුත්තෙ, අහං, භන්තෙ, තං ඉත්ථිං එතදවොචං – ‘නාහං, භගිනි, පිසාචො; භික්ඛු පිණ්ඩාය ¶ ඨිතො’ති. ‘භික්ඛුස්ස ආතුමාරී, භික්ඛුස්ස මාතුමාරී [ඨිතො’ති. භික්ඛුස්ස ආතුමාතුමාරී (ක.)]! වරං තෙ, භික්ඛු, තිණ්හෙන ගොවිකන්තනෙන කුච්ඡි පරිකන්තො, න ත්වෙව වරං යං [න ත්වෙව යා (සී. පී.)] රත්තන්ධකාරතිමිසායං කුච්ඡිහෙතු පිණ්ඩාය චරසී’ති [චරසාති (සී. පී.)]. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, තදනුස්සරතො එවං හොති – ‘බහූනං වත නො භගවා දුක්ඛධම්මානං අපහත්තා, බහූනං වත නො භගවා සුඛධම්මානං උපහත්තා; බහූනං වත නො භගවා අකුසලානං ධම්මානං අපහත්තා, බහූනං වත නො භගවා කුසලානං ධම්මානං උපහත්තා’’’ති.

150. ‘‘එවමෙව පනුදායි, ඉධෙකච්චෙ මොඝපුරිසා ‘ඉදං පජහථා’ති මයා ¶ වුච්චමානා තෙ එවමාහංසු – ‘කිං පනිමස්ස අප්පමත්තකස්ස ඔරමත්තකස්ස අධිසල්ලිඛතෙවායං සමණො’ති. තෙ තඤ්චෙව නප්පජහන්ති, මයි ¶ ච අප්පච්චයං උපට්ඨාපෙන්ති. යෙ ච භික්ඛූ සික්ඛාකාමා තෙසං තං, උදායි, හොති බලවං බන්ධනං, දළ්හං බන්ධනං, ථිරං බන්ධනං, අපූතිකං බන්ධනං, ථූලො, කලිඞ්ගරො – සෙය්යථාපි, උදායි, ලටුකිකා සකුණිකා පූතිලතාය බන්ධනෙන බද්ධා තත්ථෙව වධං වා බන්ධං වා මරණං වා ආගමෙති. යො නු ඛො, උදායි, එවං වදෙය්ය – ‘යෙන සා ලටුකිකා සකුණිකා පූතිලතාය බන්ධනෙන බද්ධා තත්ථෙව වධං වා බන්ධං වා මරණං වා ආගමෙති, තඤ්හි තස්සා අබලං බන්ධනං ¶ , දුබ්බලං බන්ධනං, පූතිකං බන්ධනං, අසාරකං බන්ධන’න්ති; සම්මා නු ඛො සො, උදායි, වදමානො වදෙය්යා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ. යෙන සා, භන්තෙ, ලටුකිකා සකුණිකා පූතිලතාය බන්ධනෙන බද්ධා තත්ථෙව වධං වා බන්ධං වා මරණං වා ආගමෙති, තඤ්හි තස්සා බලවං බන්ධනං, දළ්හං බන්ධනං, ථිරං බන්ධනං අපූතිකං බන්ධනං, ථූලො, කලිඞ්ගරො’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, උදායි, ඉධෙකච්චෙ මොඝපුරිසා ‘ඉදං පජහථා’ති මයා වුච්චමානා තෙ එවමාහංසු – ‘කිං පනිමස්ස අප්පමත්තකස්ස ඔරමත්තකස්ස අධිසල්ලිඛතෙවායං සමණො’ති? තෙ තඤ්චෙව නප්පජහන්ති, මයි ච අප්පච්චයං උපට්ඨාපෙන්ති. යෙ ච භික්ඛූ සික්ඛාකාමා තෙසං තං, උදායි, හොති බලවං බන්ධනං, දළ්හං බන්ධනං, ථිරං බන්ධනං, අපූතිකං බන්ධනං, ථූලො, කලිඞ්ගරො’’.

151. ‘‘ඉධ ¶ පනුදායි, එකච්චෙ කුලපුත්තා ‘ඉදං පජහථා’ති මයා ¶ වුච්චමානා තෙ එවමාහංසු – ‘කිං පනිමස්ස අප්පමත්තකස්ස ඔරමත්තකස්ස පහාතබ්බස්ස යස්ස නො භගවා පහානමාහ, යස්ස නො සුගතො පටිනිස්සග්ගමාහා’ති? තෙ තඤ්චෙව පජහන්ති, මයි ච න අප්පච්චයං උපට්ඨාපෙන්ති. යෙ ච භික්ඛූ සික්ඛාකාමා තෙ තං පහාය අප්පොස්සුක්කා පන්නලොමා පරදත්තවුත්තා [පරදවුත්තා (සී. ස්යා. කං. පී.)] මිගභූතෙන චෙතසා විහරන්ති. තෙසං තං, උදායි, හොති අබලං බන්ධනං, දුබ්බලං බන්ධනං, පූතිකං බන්ධනං, අසාරකං බන්ධනං – සෙය්යථාපි, උදායි, රඤ්ඤො නාගො ඊසාදන්තො උරූළ්හවා අභිජාතො සඞ්ගාමාවචරො දළ්හෙහි වරත්තෙහි බන්ධනෙහි බද්ධො ඊසකංයෙව කායං සන්නාමෙත්වා තානි බන්ධනානි සංඡින්දිත්වා සංපදාලෙත්වා යෙන කාමං පක්කමති. යො නු ඛො, උදායි, එවං වදෙය්ය – ‘යෙහි සො රඤ්ඤො නාගො ඊසාදන්තො උරූළ්හවා අභිජාතො සඞ්ගාමාවචරො දළ්හෙහි වරත්තෙහි බන්ධනෙහි බද්ධො ඊසකංයෙව කායං සන්නාමෙත්වා තානි බන්ධනානි සංඡින්දිත්වා සංපදාලෙත්වා යෙන කාමං පක්කමති, තඤ්හි තස්ස බලවං බන්ධනං, දළ්හං බන්ධනං, ථිරං බන්ධනං, අපූතිකං ¶ බන්ධනං, ථූලො, කලිඞ්ගරො’ති; සම්මා නු ඛො සො, උදායි, වදමානො වදෙය්යා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ. යෙහි සො, භන්තෙ, රඤ්ඤො නාගො ඊසාදන්තො උරූළ්හවා අභිජාතො සඞ්ගාමාවචරො දළ්හෙහි වරත්තෙහි බන්ධනෙහි බද්ධො ඊසකංයෙව කායං සන්නාමෙත්වා තානි බන්ධනානි සංඡින්දිත්වා ¶ සංපදාලෙත්වා යෙන කාමං පක්කමති, තඤ්හි තස්ස අබලං බන්ධනං…පෙ… අසාරකං බන්ධන’’න්ති. ‘‘එවමෙව ඛො, උදායි, ඉධෙකච්චෙ කුලපුත්තා ‘ඉදං පජහථා’ති මයා වුච්චමානා තෙ එවමාහංසු – ‘කිං පනිමස්ස අප්පමත්තකස්ස ඔරමත්තකස්ස පහාතබ්බස්ස යස්ස නො භගවා පහානමාහ, යස්ස නො සුගතො පටිනිස්සග්ගමාහා’ති? තෙ තඤ්චෙව පජහන්ති, මයි ච න අප්පච්චයං උපට්ඨාපෙන්ති. යෙ ච භික්ඛූ සික්ඛාකාමා තෙ තං ¶ පහාය අප්පොස්සුක්කා පන්නලොමා පරදත්තවුත්තා මිගභූතෙන චෙතසා විහරන්ති. තෙසං තං, උදායි, හොති අබලං බන්ධනං, දුබ්බලං බන්ධනං, පූතිකං බන්ධනං, අසාරකං බන්ධනං’’.

152. ‘‘සෙය්යථාපි, උදායි, පුරිසො දලිද්දො අස්සකො අනාළ්හියො; තස්ස’ස්ස එකං අගාරකං ඔලුග්ගවිලුග්ගං කාකාතිදායිං [කාකාතිඩායිං (?)] නපරමරූපං, එකා ඛටොපිකා [කළොපිකා (ක.)] ඔලුග්ගවිලුග්ගා නපරමරූපා, එකිස්සා කුම්භියා ¶ ධඤ්ඤසමවාපකං නපරමරූපං, එකා ජායිකා නපරමරූපා. සො ආරාමගතං භික්ඛුං පස්සෙය්ය සුධොතහත්ථපාදං මනුඤ්ඤං භොජනං භුත්තාවිං සීතාය ඡායාය නිසින්නං අධිචිත්තෙ යුත්තං. තස්ස එවමස්ස – ‘සුඛං වත, භො, සාමඤ්ඤං, ආරොග්යං වත, භො, සාමඤ්ඤං! සො වතස්සං [සො වතස්ස (ක.)] යොහං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්ය’න්ති. සො න සක්කුණෙය්ය එකං අගාරකං ඔලුග්ගවිලුග්ගං කාකාතිදායිං නපරමරූපං පහාය, එකං ඛටොපිකං ¶ ඔලුග්ගවිලුග්ගං නපරමරූපං පහාය, එකිස්සා කුම්භියා ධඤ්ඤසමවාපකං නපරමරූපං පහාය, එකං ජායිකං නපරමරූපං පහාය කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතුං. යො නු ඛො, උදායි, එවං වදෙය්ය – ‘යෙහි සො පුරිසො බන්ධනෙහි බද්ධො න සක්කොති එකං අගාරකං ඔලුග්ගවිලුග්ගං කාකාතිදායිං නපරමරූපං පහාය, එකං ඛටොපිකං ඔලුග්ගවිලුග්ගං නපරමරූපං පහාය, එකිස්සා කුම්භියා ධඤ්ඤසමවාපකං නපරමරූපං පහාය, එකං ජායිකං නපරමරූපං පහාය කෙසමස්සුං ¶ ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතුං; තඤ්හි තස්ස අබලං බන්ධනං, දුබ්බලං බන්ධනං, පූතිකං බන්ධනං, අසාරකං බන්ධන’න්ති; සම්මා නු ඛො සො, උදායි, වදමානො වදෙය්යා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ. යෙහි සො, භන්තෙ, පුරිසො බන්ධනෙහි බද්ධො, න සක්කොති එකං අගාරකං ඔලුග්ගවිලුග්ගං කාකාතිදායිං නපරමරූපං පහාය, එකං ඛටොපිකං ඔලුග්ගවිලුග්ගං නපරමරූපං පහාය, එකිස්සා කුම්භියා ධඤ්ඤසමවාපකං නපරමරූපං පහාය, එකං ජායිකං නපරමරූපං පහාය කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතුං; තඤ්හි තස්ස බලවං බන්ධනං, දළ්හං බන්ධනං, ථිරං බන්ධනං, අපූතිකං බන්ධනං, ථූලො, කලිඞ්ගරො’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, උදායි, ඉධෙකච්චෙ මොඝපුරිසා ‘ඉදං පජහථා’ති මයා වුච්චමානා තෙ එවමාහංසු – ‘කිං පනිමස්ස අප්පමත්තකස්ස ඔරමත්තකස්ස ¶ අධිසල්ලිඛතෙවායං සමණො’ති? තෙ තඤ්චෙව නප්පජහන්ති, මයි ච අප්පච්චයං උපට්ඨාපෙන්ති. යෙ ච භික්ඛූ සික්ඛාකාමා තෙසං තං, උදායි, හොති බලවං බන්ධනං, දළ්හං බන්ධනං, ථිරං බන්ධනං, අපූතිකං බන්ධනං, ථූලො, කලිඞ්ගරො’’.

153. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , උදායි, ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා අඩ්ඪො මහද්ධනො ¶ මහාභොගො, නෙකානං නික්ඛගණානං චයො, නෙකානං ධඤ්ඤගණානං චයො, නෙකානං ඛෙත්තගණානං චයො, නෙකානං වත්ථුගණානං චයො, නෙකානං භරියගණානං චයො, නෙකානං දාසගණානං චයො, නෙකානං දාසිගණානං චයො; සො ආරාමගතං භික්ඛුං පස්සෙය්ය සුධොතහත්ථපාදං මනුඤ්ඤං භොජනං භුත්තාවිං සීතාය ඡායාය නිසින්නං අධිචිත්තෙ යුත්තං. තස්ස එවමස්ස – ‘සුඛං වත, භො, සාමඤ්ඤං, ආරොග්යං වත, භො, සාමඤ්ඤං! සො වතස්සං යොහං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්ය’න්ති. සො සක්කුණෙය්ය නෙකානි නික්ඛගණානි පහාය, නෙකානි ධඤ්ඤගණානි පහාය, නෙකානි ඛෙත්තගණානි පහාය, නෙකානි වත්ථුගණානි පහාය, නෙකානි භරියගණානි පහාය, නෙකානි දාසගණානි පහාය, නෙකානි දාසිගණානි පහාය කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතුං. යො නු ඛො, උදායි, එවං වදෙය්ය – ‘යෙහි සො ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා බන්ධනෙහි බද්ධො, සක්කොති නෙකානි නික්ඛගණානි පහාය, නෙකානි ධඤ්ඤගණානි පහාය, නෙකානි ¶ ඛෙත්තගණානි පහාය, නෙකානි වත්ථුගණානි පහාය, නෙකානි භරියගණානි පහාය, නෙකානි දාසගණානි පහාය, නෙකානි දාසිගණානි පහාය කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතුං, තඤ්හි තස්ස බලවං බන්ධනං, දළ්හං බන්ධනං, ථිරං බන්ධනං, අපූතිකං බන්ධනං, ථූලො, කලිඞ්ගරො’ති; සම්මා නු ඛො සො, උදායි, වදමානො වදෙය්යා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ. යෙහි සො, භන්තෙ, ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා බන්ධනෙහි බද්ධො, සක්කොති නෙකානි නික්ඛගණානි පහාය, නෙකානි ධඤ්ඤගණානි පහාය, නෙකානි ¶ ඛෙත්තගණානි පහාය, නෙකානි වත්ථුගණානි පහාය, නෙකානි භරියගණානි පහාය, නෙකානි දාසගණානි පහාය, නෙකානි දාසිගණානි පහාය කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතුං; තඤ්හි තස්ස අබලං බන්ධනං, දුබ්බලං බන්ධනං, පූතිකං බන්ධනං, අසාරකං බන්ධන’’න්ති. ‘‘එවමෙව ඛො, උදායි, ඉධෙකච්චෙ කුලපුත්තා ‘ඉදං පජහථා’ති මයා වුච්චමානා තෙ එවමාහංසු – ‘කිං පනිමස්ස අප්පමත්තකස්ස ඔරමත්තකස්ස පහාතබ්බස්ස යස්ස නො භගවා පහානමාහ යස්ස, නො සුගතො පටිනිස්සග්ගමාහා’ති? තෙ තඤ්චෙව පජහන්ති, මයි ච න අප්පච්චයං උපට්ඨාපෙන්ති. යෙ ච භික්ඛූ සික්ඛාකාමා තෙ තං පහාය ¶ අප්පොස්සුක්කා පන්නලොමා පරදත්තවුත්තා මිගභූතෙන චෙතසා විහරන්ති. තෙසං තං, උදායි, හොති අබලං බන්ධනං, දුබ්බලං බන්ධනං, පූතිකං බන්ධනං, අසාරකං බන්ධනං’’.

154. ‘‘චත්තාරොමෙ ¶ , උදායි, පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මිං. කතමෙ ¶ චත්තාරො? ඉධුදායි, එකච්චො පුග්ගලො උපධිපහානාය පටිපන්නො හොති උපධිපටිනිස්සග්ගාය. තමෙනං උපධිපහානාය පටිපන්නං උපධිපටිනිස්සග්ගාය උපධිපටිසංයුත්තා සරසඞ්කප්පා සමුදාචරන්ති. සො තෙ අධිවාසෙති, නප්පජහති, න විනොදෙති, න බ්යන්තීකරොති, න අනභාවං ගමෙති. ඉමං ඛො අහං, උදායි, පුග්ගලං ‘සංයුත්තො’ති වදාමි නො ‘විසංයුත්තො’. තං කිස්ස හෙතු? ඉන්ද්රියවෙමත්තතා හි මෙ, උදායි, ඉමස්මිං පුග්ගලෙ විදිතා.

‘‘ඉධ පනුදායි, එකච්චො පුග්ගලො උපධිපහානාය පටිපන්නො හොති උපධිපටිනිස්සග්ගාය. තමෙනං උපධිපහානාය පටිපන්නං උපධිපටිනිස්සග්ගාය උපධිපටිසංයුත්තා සරසඞ්කප්පා සමුදාචරන්ති. සො තෙ නාධිවාසෙති, පජහති, විනොදෙති, බ්යන්තීකරොති, අනභාවං ගමෙති. ඉමම්පි ඛො අහං, උදායි ¶ , පුග්ගලං ‘සංයුත්තො’ති වදාමි නො ‘විසංයුත්තො’. තං කිස්ස හෙතු? ඉන්ද්රියවෙමත්තතා හි මෙ, උදායි, ඉමස්මිං පුග්ගලෙ විදිතා.

‘‘ඉධ පනුදායි, එකච්චො පුග්ගලො උපධිපහානාය පටිපන්නො හොති උපධිපටිනිස්සග්ගාය. තමෙනං උපධිපහානාය පටිපන්නං උපධිපටිනිස්සග්ගාය කදාචි කරහචි සතිසම්මොසා උපධිපටිසංයුත්තා සරසඞ්කප්පා සමුදාචරන්ති; දන්ධො, උදායි, සතුප්පාදො. අථ ඛො නං ඛිප්පමෙව පජහති, විනොදෙති, බ්යන්තීකරොති, අනභාවං ගමෙති. සෙය්යථාපි, උදායි, පුරිසො දිවසංසන්තත්තෙ [දිවසසන්තත්තෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] අයොකටාහෙ ද්වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි නිපාතෙය්ය; දන්ධො, උදායි, උදකඵුසිතානං නිපාතො. අථ ඛො නං ඛිප්පමෙව පරික්ඛයං පරියාදානං ගච්ඡෙය්ය. එවමෙව ඛො, උදායි, ඉධෙකච්චො ¶ පුග්ගලො උපධිපහානාය පටිපන්නො හොති උපධිපටිනිස්සග්ගාය. තමෙනං උපධිපහානාය පටිපන්නං උපධිපටිනිස්සග්ගාය කදාචි කරහචි සතිසම්මොසා උපධිපටිසංයුත්තා සරසඞ්කප්පා සමුදාචරන්ති; දන්ධො, උදායි, සතුප්පාදො. අථ ඛො නං ඛිප්පමෙව පජහති, විනොදෙති, බ්යන්තීකරොති, අනභාවං ගමෙති. ඉමම්පි ඛො අහං, උදායි, පුග්ගලං ‘සංයුත්තො’ති වදාමි නො ‘විසංයුත්තො’. තං ¶ කිස්ස හෙතු? ඉන්ද්රියවෙමත්තතා හි මෙ, උදායි, ඉමස්මිං පුග්ගලෙ විදිතා.

‘‘ඉධ පනුදායි, එකච්චො පුග්ගලො ‘උපධි දුක්ඛස්ස මූල’න්ති – ඉති විදිත්වා නිරුපධි හොති, උපධිසඞ්ඛයෙ විමුත්තො. ඉමං ඛො අහං, උදායි, පුග්ගලං ‘විසංයුත්තො’ති වදාමි නො ‘සංයුත්තො’ති ¶ . තං කිස්ස හෙතු? ඉන්ද්රියවෙමත්තතා හි මෙ, උදායි, ඉමස්මිං පුග්ගලෙ විදිතා. ඉමෙ ඛො, උදායි, චත්තාරො පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මිං.

155. ‘‘පඤ්ච ඛො ඉමෙ, උදායි, කාමගුණා. කතමෙ පඤ්ච? චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, සොතවිඤ්ඤෙය්යා සද්දා…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ගන්ධා… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යා රසා… කායවිඤ්ඤෙය්යා ඵොට්ඨබ්බා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා. ඉමෙ ඛො, උදායි, පඤ්ච කාමගුණා. යං ඛො, උදායි, ඉමෙ පඤ්ච කාමගුණෙ පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං ඉදං වුච්චති කාමසුඛං මිළ්හසුඛං [මීළ්හසුඛං (සී. පී.)] පුථුජ්ජනසුඛං අනරියසුඛං, න සෙවිතබ්බං, න භාවෙතබ්බං, න බහුලීකාතබ්බං; ‘භායිතබ්බං ¶ එතස්ස සුඛස්සා’ති වදාමි.

156. ‘‘ඉධුදායි ¶ , භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, විතක්කවිචාරානං වූපසමා… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, පීතියා ච විරාගා… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, සුඛස්ස ච පහානා… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. ඉදං වුච්චති නෙක්ඛම්මසුඛං පවිවෙකසුඛං උපසමසුඛං සම්බොධසුඛං, ආසෙවිතබ්බං, භාවෙතබ්බං, බහුලීකාතබ්බං; ‘න භායිතබ්බං එතස්ස සුඛස්සා’ති වදාමි.

‘‘ඉධුදායි, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති; ඉදං ඛො අහං, උදායි, ඉඤ්ජිතස්මිං වදාමි. කිඤ්ච තත්ථ ඉඤ්ජිතස්මිං? යදෙව තත්ථ විතක්කවිචාරා අනිරුද්ධා හොන්ති ඉදං තත්ථ ඉඤ්ජිතස්මිං. ඉධුදායි, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති; ඉදම්පි ඛො අහං, උදායි, ඉඤ්ජිතස්මිං වදාමි. කිඤ්ච තත්ථ ඉඤ්ජිතස්මිං? යදෙව තත්ථ පීතිසුඛං අනිරුද්ධං හොති ඉදං තත්ථ ඉඤ්ජිතස්මිං. ඉධුදායි, භික්ඛු පීතියා ච විරාගා…පෙ… ¶ තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති; ඉදම්පි ඛො අහං, උදායි, ඉඤ්ජිතස්මිං වදාමි. කිඤ්ච තත්ථ ඉඤ්ජිතස්මිං? යදෙව තත්ථ උපෙක්ඛාසුඛං ¶ අනිරුද්ධං හොති ඉදං තත්ථ ඉඤ්ජිතස්මිං. ඉධුදායි, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති; ඉදං ඛො අහං, උදායි, අනිඤ්ජිතස්මිං වදාමි.

‘‘ඉධුදායි ¶ , භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති; ඉදං ඛො අහං, උදායි, ‘අනල’න්ති වදාමි, ‘පජහථා’ති වදාමි, ‘සමතික්කමථා’ති වදාමි. කො ච තස්ස සමතික්කමො? ඉධුදායි, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං තස්ස සමතික්කමො; ඉදම්පි ඛො අහං, උදායි, ‘අනල’න්ති වදාමි, ‘පජහථා’ති වදාමි, ‘සමතික්කමථා’ති වදාමි. කො ච තස්ස සමතික්කමො? ඉධුදායි, භික්ඛු පීතියා ච විරාගා… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං තස්ස සමතික්කමො; ඉදම්පි ඛො අහං, උදායි, ‘අනල’න්ති වදාමි, ‘පජහථා’ති වදාමි, ‘සමතික්කමථා’ති වදාමි. කො ච තස්ස සමතික්කමො? ඉධුදායි, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං තස්ස සමතික්කමො; ඉදම්පි ඛො අහං, උදායි, ‘අනල’න්ති වදාමි, ‘පජහථා’ති වදාමි, ‘සමතික්කමථා’ති වදාමි. කො ච තස්ස සමතික්කමො? ඉධුදායි, භික්ඛු සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං තස්ස සමතික්කමො; ඉදම්පි ඛො අහං, උදායි, ‘අනල’න්ති ¶ වදාමි, ‘පජහථා’ති වදාමි, ‘සමතික්කමථා’ති වදාමි. කො ච තස්ස සමතික්කමො? ඉධුදායි, භික්ඛු සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං තස්ස සමතික්කමො ¶ ; ඉදම්පි ඛො අහං, උදායි, ‘අනල’න්ති වදාමි, ‘පජහථා’ති වදාමි, ‘සමතික්කමථා’ති වදාමි. කො ච ¶ තස්ස සමතික්කමො? ඉධුදායි, භික්ඛු සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං තස්ස සමතික්කමො; ඉදම්පි ඛො අහං, උදායි, ‘අනල’න්ති වදාමි, ‘පජහථා’ති වදාමි, ‘සමතික්කමථා’ති වදාමි. කො ච තස්ස සමතික්කමො? ඉධුදායි, භික්ඛු සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ ¶ විහරති, අයං තස්ස සමතික්කමො; ඉදම්පි ඛො අහං, උදායි, ‘අනල’න්ති වදාමි, ‘පජහථා’ති වදාමි, ‘සමතික්කමථා’ති වදාමි. කො ච තස්ස සමතික්කමො? ඉධුදායි, භික්ඛු සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං තස්ස සමතික්කමො; ඉති ඛො අහං, උදායි, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනස්සපි පහානං වදාමි. පස්සසි නො ත්වං, උදායි, තං සංයොජනං අණුං වා ථූලං වා යස්සාහං නො පහානං වදාමී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා උදායී භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

ලටුකිකොපමසුත්තං නිට්ඨිතං ඡට්ඨං.

157. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා චාතුමායං විහරති ආමලකීවනෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානප්පමුඛානි පඤ්චමත්තානි භික්ඛුසතානි චාතුමං අනුප්පත්තානි හොන්ති භගවන්තං දස්සනාය. තෙ ච ආගන්තුකා භික්ඛූ නෙවාසිකෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං පටිසම්මොදමානා සෙනාසනානි පඤ්ඤාපයමානා පත්තචීවරානි පටිසාමයමානා උච්චාසද්දා මහාසද්දා අහෙසුං. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘කෙ පනෙතෙ, ආනන්ද, උච්චාසද්දා මහාසද්දා, කෙවට්ටා මඤ්ඤෙ මච්ඡවිලොපෙ’’ති? ‘‘එතානි, භන්තෙ, සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානප්පමුඛානි පඤ්චමත්තානි භික්ඛුසතානි චාතුමං ¶ අනුප්පත්තානි භගවන්තං දස්සනාය. තෙ ආගන්තුකා භික්ඛූ නෙවාසිකෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං පටිසම්මොදමානා සෙනාසනානි පඤ්ඤාපයමානා පත්තචීවරානි පටිසාමයමානා උච්චාසද්දා මහාසද්දා’’ති. ‘‘තෙනහානන්ද, මම වචනෙන තෙ භික්ඛූ ආමන්තෙහි – ‘සත්ථා ආයස්මන්තෙ ආමන්තෙතී’’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පටිස්සුත්වා යෙන තෙ භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘සත්ථා ආයස්මන්තෙ ආමන්තෙතී’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ¶ ආයස්මතො ආනන්දස්ස පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නෙ ඛො තෙ ¶ භික්ඛූ භගවා එතදවොච – ‘‘කිං නු තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, උච්චාසද්දා මහාසද්දා, කෙවට්ටා මඤ්ඤෙ මච්ඡවිලොපෙ’’ති? ‘‘ඉමානි, භන්තෙ, සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානප්පමුඛානි පඤ්චමත්තානි භික්ඛුසතානි චාතුමං අනුප්පත්තානි භගවන්තං දස්සනාය. තෙමෙ ආගන්තුකා භික්ඛූ නෙවාසිකෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං පටිසම්මොදමානා සෙනාසනානි පඤ්ඤාපයමානා පත්තචීවරානි පටිසාමයමානා උච්චාසද්දා මහාසද්දා’’ති. ‘‘ගච්ඡථ, භික්ඛවෙ, පණාමෙමි වො, න වො මම සන්තිකෙ වත්ථබ්බ’’න්ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පටිස්සුත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා සෙනාසනං සංසාමෙත්වා පත්තචීවරමාදාය පක්කමිංසු.

158. තෙන ඛො පන සමයෙන චාතුමෙය්යකා සක්යා සන්ථාගාරෙ [සන්ධාගාරෙ (ක.)] සන්නිපතිතා හොන්ති කෙනචිදෙව ¶ කරණීයෙන. අද්දසංසු ඛො චාතුමෙය්යකා සක්යා තෙ භික්ඛූ දූරතොව ආගච්ඡන්තෙ; දිස්වාන යෙන තෙ භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා තෙ භික්ඛූ එතදවොචුං – ‘‘හන්ද, කහං පන තුම්හෙ ආයස්මන්තො ගච්ඡථා’’ති? ‘‘භගවතා ඛො, ආවුසො, භික්ඛුසඞ්ඝො පණාමිතො’’ති. ‘‘තෙනහායස්මන්තො මුහුත්තං නිසීදථ, අප්පෙව නාම මයං සක්කුණෙය්යාම භගවන්තං පසාදෙතු’’න්ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ චාතුමෙය්යකානං සක්යානං පච්චස්සොසුං. අථ ඛො චාතුමෙය්යකා සක්යා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං ¶ අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො චාතුමෙය්යකා සක්යා භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘අභිනන්දතු, භන්තෙ, භගවා භික්ඛුසඞ්ඝං; අභිවදතු, භන්තෙ, භගවා භික්ඛුසඞ්ඝං. සෙය්යථාපි, භන්තෙ ¶ , භගවතා පුබ්බෙ භික්ඛුසඞ්ඝො අනුග්ගහිතො, එවමෙව භගවා එතරහි අනුග්ගණ්හාතු භික්ඛුසඞ්ඝං. සන්තෙත්ථ, භන්තෙ, භික්ඛූ නවා අචිරපබ්බජිතා අධුනාගතා ඉමං ධම්මවිනයං. තෙසං භගවන්තං දස්සනාය අලභන්තානං සියා අඤ්ඤථත්තං, සියා විපරිණාමො. සෙය්යථාපි, භන්තෙ, බීජානං තරුණානං උදකං අලභන්තානං සියා අඤ්ඤථත්තං සියා විපරිණාමො; එවමෙව ඛො, භන්තෙ, සන්තෙත්ථ භික්ඛූ ¶ නවා අචිරපබ්බජිතා අධුනාගතා ඉමං ධම්මවිනයං, තෙසං භගවන්තං දස්සනාය අලභන්තානං සියා අඤ්ඤථත්තං, සියා විපරිණාමො. සෙය්යථාපි, භන්තෙ, වච්ඡස්ස තරුණස්ස මාතරං අපස්සන්තස්ස සියා අඤ්ඤථත්තං, සියා විපරිණාමො; එවමෙව ඛො, භන්තෙ, සන්තෙත්ථ භික්ඛූ නවා අචිරපබ්බජිතා අධුනාගතා ඉමං ධම්මවිනයං, තෙසං භගවන්තං අපස්සන්තානං සියා අඤ්ඤථත්තං, සියා විපරිණාමො. අභිනන්දතු, භන්තෙ, භගවා භික්ඛුසඞ්ඝං; අභිවදතු, භන්තෙ, භගවා භික්ඛුසඞ්ඝං. සෙය්යථාපි, භන්තෙ, භගවතා පුබ්බෙ භික්ඛුසඞ්ඝො අනුග්ගහිතො; එවමෙව භගවා එතරහි අනුග්ගණ්හාතු භික්ඛුසඞ්ඝ’’න්ති.

159. අථ ඛො බ්රහ්මා සහම්පති භගවතො චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය – සෙය්යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්ජිතං [සම්මිඤ්ජිතං (සී. ස්යා. කං. පී.)] වා බාහං පසාරෙය්ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජෙය්ය, එවමෙව – බ්රහ්මලොකෙ ¶ අන්තරහිතො භගවතො පුරතො පාතුරහොසි. අථ ඛො බ්රහ්මා සහම්පති එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභිනන්දතු, භන්තෙ, භගවා භික්ඛුසඞ්ඝං; අභිවදතු, භන්තෙ, භගවා භික්ඛුසඞ්ඝං. සෙය්යථාපි, භන්තෙ, භගවතා පුබ්බෙ භික්ඛුසඞ්ඝො අනුග්ගහිතො; එවමෙව භගවා එතරහි අනුග්ගණ්හාතු භික්ඛුසඞ්ඝං. සන්තෙත්ථ, භන්තෙ, භික්ඛූ නවා අචිරපබ්බජිතා අධුනාගතා ඉමං ධම්මවිනයං, තෙසං භගවන්තං ¶ දස්සනාය අලභන්තානං සියා අඤ්ඤථත්තං, සියා විපරිණාමො. සෙය්යථාපි, භන්තෙ, බීජානං තරුණානං උදකං අලභන්තානං සියා අඤ්ඤථත්තං, සියා විපරිණාමො; එවමෙව ඛො, භන්තෙ, සන්තෙත්ථ භික්ඛූ නවා අචිරපබ්බජිතා අධුනාගතා ඉමං ධම්මවිනයං, තෙසං භගවන්තං දස්සනාය අලභන්තානං සියා අඤ්ඤථත්තං, සියා විපරිණාමො. සෙය්යථාපි භන්තෙ, වච්ඡස්ස තරුණස්ස මාතරං අපස්සන්තස්ස සියා අඤ්ඤථත්තං, සියා විපරිණාමො; එවමෙව ඛො, භන්තෙ, සන්තෙත්ථ භික්ඛූ නවා ¶ අචිරපබ්බජිතා අධුනාගතා ඉමං ධම්මවිනයං, තෙසං භගවන්තං අපස්සන්තානං සියා අඤ්ඤථත්තං, සියා විපරිණාමො. අභිනන්දතු, භන්තෙ, භගවා භික්ඛුසඞ්ඝං; අභිවදතු, භන්තෙ, භගවා භික්ඛුසඞ්ඝං. සෙය්යථාපි, භන්තෙ, භගවතා පුබ්බෙ භික්ඛුසඞ්ඝො ¶ අනුග්ගහිතො; එවමෙව භගවා එතරහි අනුග්ගණ්හාතු භික්ඛුසඞ්ඝ’’න්ති.

160. අසක්ඛිංසු ඛො චාතුමෙය්යකා ච සක්යා බ්රහ්මා ච සහම්පති භගවන්තං පසාදෙතුං බීජූපමෙන ච තරුණූපමෙන ච. අථ ¶ ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘උට්ඨෙථාවුසො, ගණ්හථ පත්තචීවරං. පසාදිතො භගවා චාතුමෙය්යකෙහි ච සක්යෙහි බ්රහ්මුනා ච සහම්පතිනා බීජූපමෙන ච තරුණූපමෙන චා’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො මහාමොග්ගල්ලානස්ස පටිස්සුත්වා උට්ඨායාසනා පත්තචීවරමාදාය යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං භගවා එතදවොච – ‘‘කින්ති තෙ, සාරිපුත්ත, අහොසි මයා භික්ඛුසඞ්ඝෙ පණාමිතෙ’’ති? ‘‘එවං ඛො මෙ, භන්තෙ, අහොසි – ‘භගවතා භික්ඛුසඞ්ඝො පණාමිතො. අප්පොස්සුක්කො දානි භගවා දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරං අනුයුත්තො විහරිස්සති, මයම්පි දානි අප්පොස්සුක්කා දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරමනුයුත්තා විහරිස්සාමා’’’ති. ‘‘ආගමෙහි ත්වං, සාරිපුත්ත, ආගමෙහි ත්වං, සාරිපුත්ත, දිට්ඨධම්මසුඛවිහාර’’න්ති. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං ආමන්තෙසි – ‘‘කින්ති තෙ, මොග්ගල්ලාන, අහොසි මයා භික්ඛුසඞ්ඝෙ පණාමිතෙ’’ති? ‘‘එවං ඛො මෙ, භන්තෙ, අහොසි – ‘භගවතා භික්ඛුසඞ්ඝො පණාමිතො. අප්පොස්සුක්කො දානි භගවා දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරං අනුයුත්තො විහරිස්සති, අහඤ්ච දානි ආයස්මා ච සාරිපුත්තො භික්ඛුසඞ්ඝං පරිහරිස්සාමා’’’ති. ‘‘සාධු සාධු, මොග්ගල්ලාන! අහං වා හි, මොග්ගල්ලාන ¶ , භික්ඛුසඞ්ඝං පරිහරෙය්යං සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා වා’’ති.

161. අථ ¶ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, භයානි උදකොරොහන්තෙ පාටිකඞ්ඛිතබ්බානි. කතමානි චත්තාරි? ඌමිභයං [උම්මීභයං (ස්යා. කං.)], කුම්භීලභයං, ආවට්ටභයං, සුසුකාභයං – ඉමානි, භික්ඛවෙ, චත්තාරි භයානි උදකොරොහන්තෙ පාටිකඞ්ඛිතබ්බානි. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරිමානි භයානි ¶ ඉධෙකච්චෙ පුග්ගලෙ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතෙ පාටිකඞ්ඛිතබ්බානි. කතමානි ¶ චත්තාරි? ඌමිභයං, කුම්භීලභයං, ආවට්ටභයං, සුසුකාභයං.

162. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, ඌමිභයං? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො කුලපුත්තො සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති – ‘ඔතිණ්ණොම්හි ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි දුක්ඛොතිණ්ණො දුක්ඛපරෙතො; අප්පෙව නාම ඉමස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස අන්තකිරියා පඤ්ඤායෙථා’ති. තමෙනං තථා පබ්බජිතං සමානං සබ්රහ්මචාරී ඔවදන්ති, අනුසාසන්ති – ‘එවං තෙ අභික්කමිතබ්බං, එවං තෙ පටික්කමිතබ්බං, එවං තෙ ආලොකිතබ්බං, එවං තෙ විලොකිතබ්බං, එවං තෙ සමිඤ්ජිතබ්බං, එවං තෙ පසාරිතබ්බං, එවං තෙ සඞ්ඝාටිපත්තචීවරං ධාරෙතබ්බ’න්ති. තස්ස එවං හොති – ‘මයං ඛො පුබ්බෙ අගාරියභූතා සමානා අඤ්ඤෙ ඔවදාම, අනුසාසාම [ඔවදාමපි අනුසාසාමපි (සී. ස්යා. කං. පී.)]. ඉමෙ පනම්හාකං පුත්තමත්තා මඤ්ඤෙ, නත්තමත්තා මඤ්ඤෙ, අම්හෙ [එවං (ක.)] ඔවදිතබ්බං ¶ අනුසාසිතබ්බං මඤ්ඤන්තී’ති. සො සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ඌමිභයස්ස භීතො සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තො. ‘ඌමිභය’න්ති ඛො, භික්ඛවෙ, කොධුපායාසස්සෙතං අධිවචනං.

163. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, කුම්භීලභයං? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො කුලපුත්තො සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති – ‘ඔතිණ්ණොම්හි ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි දුක්ඛොතිණ්ණො දුක්ඛපරෙතො; අප්පෙව නාම ඉමස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස අන්තකිරියා පඤ්ඤායෙථා’ති. තමෙනං තථා පබ්බජිතං සමානං සබ්රහ්මචාරී ඔවදන්ති අනුසාසන්ති – ‘ඉදං තෙ ඛාදිතබ්බං, ඉදං තෙ න ඛාදිතබ්බං; ඉදං තෙ භුඤ්ජිතබ්බං, ඉදං තෙ න භුඤ්ජිතබ්බං; ඉදං තෙ සායිතබ්බං, ඉදං තෙ න සායිතබ්බං; ඉදං තෙ පාතබ්බං, ඉදං තෙ න පාතබ්බං; කප්පියං තෙ ඛාදිතබ්බං, අකප්පියං තෙ න ඛාදිතබ්බං; කප්පියං තෙ භුඤ්ජිතබ්බං, අකප්පියං තෙ න භුඤ්ජිතබ්බං; කප්පියං තෙ සායිතබ්බං, අකප්පියං තෙ න සායිතබ්බං ¶ ; කප්පියං තෙ පාතබ්බං, අකප්පියං තෙ න පාතබ්බං; කාලෙ තෙ ඛාදිතබ්බං, විකාලෙ තෙ න ඛාදිතබ්බං; කාලෙ තෙ භුඤ්ජිතබ්බං, විකාලෙ තෙ ¶ න භුඤ්ජිතබ්බං; කාලෙ තෙ සායිතබ්බං, විකාලෙ තෙ න සායිතබ්බං; කාලෙ තෙ පාතබ්බං, විකාලෙ තෙ න පාතබ්බ’න්ති. තස්ස එවං ¶ හොති – ‘මයං ඛො පුබ්බෙ අගාරියභූතා සමානා යං ඉච්ඡාම තං ඛාදාම, යං න ඉච්ඡාම න තං ඛාදාම; යං ඉච්ඡාම තං භුඤ්ජාම, යං ¶ න ඉච්ඡාම න තං භුඤ්ජාම; යං ඉච්ඡාම තං සායාම, යං න ඉච්ඡාම න තං සායාම; යං ඉච්ඡාම තං පිවාම [පිපාම (සී. පී.)], යං න ඉච්ඡාම න තං පිවාම; කප්පියම්පි ඛාදාම, අකප්පියම්පි ඛාදාම; කප්පියම්පි භුඤ්ජාම, අකප්පියම්පි භුඤ්ජාම; කප්පියම්පි සායාම, අකප්පියම්පි සායාම; කප්පියම්පි පිවාම, අකප්පියම්පි පිවාම; කාලෙපි ඛාදාම, විකාලෙපි ඛාදාම; කාලෙපි භුඤ්ජාම විකාලෙපි භුඤ්ජාම; කාලෙපි සායාම, විකාලෙපි සායාම; කාලෙපි පිවාම, විකාලෙපි පිවාම. යම්පි නො සද්ධා ගහපතිකා දිවා විකාලෙ පණීතං ඛාදනීයං භොජනීයං දෙන්ති තත්ථපිමෙ මුඛාවරණං මඤ්ඤෙ කරොන්තී’ති. සො සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, කුම්භීලභයස්ස භීතො සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තො. ‘කුම්භීලභය’න්ති ඛො, භික්ඛවෙ, ඔදරිකත්තස්සෙතං අධිවචනං.

164. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, ආවට්ටභයං? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො කුලපුත්තො සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති – ‘ඔතිණ්ණොම්හි ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි දුක්ඛොතිණ්ණො දුක්ඛපරෙතො; අප්පෙව නාම ඉමස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස අන්තකිරියා පඤ්ඤායෙථා’ති. සො එවං පබ්බජිතො සමානො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය ගාමං වා නිගමං වා පිණ්ඩාය පවිසති. අරක්ඛිතෙනෙව කායෙන අරක්ඛිතාය ¶ වාචාය අනුපට්ඨිතාය සතියා අසංවුතෙහි ඉන්ද්රියෙහි සො තත්ථ පස්සති ගහපතිං වා ගහපතිපුත්තං වා පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතං සමඞ්ගීභූතං පරිචාරයමානං [පරිචාරියමානං (ස්යා. කං. ක.)]. තස්ස එවං හොති – ‘මයං ඛො පුබ්බෙ අගාරියභූතා සමානා පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතා සමඞ්ගීභූතා පරිචාරිම්හා. සංවිජ්ජන්ති ඛො පන මෙ කුලෙ [සංවිජ්ජන්ති ඛො කුලෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] භොගා. සක්කා භොගෙ ච භුඤ්ජිතුං පුඤ්ඤානි ච කාතු’න්ති. සො සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ආවට්ටභයස්ස භීතො සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තො. ‘ආවට්ටභය’න්ති ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නෙතං කාමගුණානං අධිවචනං.

165. ‘‘කතමඤ්ච ¶ ¶ , භික්ඛවෙ, සුසුකාභයං? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො ¶ කුලපුත්තො සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති – ‘ඔතිණ්ණොම්හි ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි දුක්ඛොතිණ්ණො දුක්ඛපරෙතො; අප්පෙව නාම ඉමස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස අන්තකිරියා පඤ්ඤායෙථා’ති. සො එවං පබ්බජිතො සමානො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය ගාමං වා නිගමං වා පිණ්ඩාය පවිසති. අරක්ඛිතෙනෙව කායෙන අරක්ඛිතාය වාචාය අනුපට්ඨිතාය සතියා අසංවුතෙහි ඉන්ද්රියෙහි සො තත්ථ පස්සති මාතුගාමං දුන්නිවත්ථං වා දුප්පාරුතං වා. තස්ස මාතුගාමං දිස්වා දුන්නිවත්ථං වා දුප්පාරුතං වා රාගො චිත්තං අනුද්ධංසෙති. සො රාගානුද්ධංසෙන [අනුද්ධස්තෙන (සී. පී.)] චිත්තෙන සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තති ¶ . අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සුසුකාභයස්ස භීතො සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තො. ‘සුසුකාභය’න්ති ඛො, භික්ඛවෙ, මාතුගාමස්සෙතං අධිවචනං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරි භයානි, ඉධෙකච්චෙ පුග්ගලෙ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතෙ පාටිකඞ්ඛිතබ්බානී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

166. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසලෙසු විහරති නළකපානෙ පලාසවනෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා අභිඤ්ඤාතා අභිඤ්ඤාතා කුලපුත්තා භගවන්තං උද්දිස්ස සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා හොන්ති – ආයස්මා ච අනුරුද්ධො, ආයස්මා ච භද්දියො [නන්දියො (සී. පී.) විනයෙ ච ම. නි. 1 චූළගොසිඞ්ගෙ ච], ආයස්මා ච කිමිලො [කිම්බිලො (සී. ස්යා. කං. පී.)], ආයස්මා ච භගු, ආයස්මා ච කොණ්ඩඤ්ඤො [කුණ්ඩධානො (සී. පී.)], ආයස්මා ච රෙවතො, ආයස්මා ච ආනන්දො, අඤ්ඤෙ ච අභිඤ්ඤාතා අභිඤ්ඤාතා කුලපුත්තා. තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො ¶ අබ්භොකාසෙ නිසින්නො හොති. අථ ඛො භගවා තෙ කුලපුත්තෙ ¶ ආරබ්භ භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘යෙ තෙ, භික්ඛවෙ, කුලපුත්තා මමං උද්දිස්ස සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා, කච්චි තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ අභිරතා බ්රහ්මචරියෙ’’ති? එවං වුත්තෙ, තෙ භික්ඛූ තුණ්හී අහෙසුං. දුතියම්පි ඛො භගවා තෙ කුලපුත්තෙ ආරබ්භ භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘යෙ තෙ, භික්ඛවෙ, කුලපුත්තා මමං උද්දිස්ස සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා, කච්චි තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ අභිරතා බ්රහ්මචරියෙ’’ති? දුතියම්පි ඛො තෙ භික්ඛූ තුණ්හී අහෙසුං. තතියම්පි ඛො භගවා තෙ කුලපුත්තෙ ආරබ්භ භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘යෙ තෙ, භික්ඛවෙ, කුලපුත්තා මමං උද්දිස්ස සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා ¶ , කච්චි තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ අභිරතා බ්රහ්මචරියෙ’’ති? තතියම්පි ඛො තෙ භික්ඛූ තුණ්හී අහෙසුං.

167. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘යංනූනාහං තෙ කුලපුත්තෙ පුච්ඡෙය්ය’’න්ති! අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං ආමන්තෙසි – ‘‘කච්චි තුම්හෙ, අනුරුද්ධා, අභිරතා බ්රහ්මචරියෙ’’ති? ‘‘තග්ඝ මයං, භන්තෙ, අභිරතා බ්රහ්මචරියෙ’’ති. ‘‘සාධු සාධු, අනුරුද්ධා! එතං ඛො, අනුරුද්ධා, තුම්හාකං පතිරූපං කුලපුත්තානං සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතානං යං තුම්හෙ අභිරමෙය්යාථ බ්රහ්මචරියෙ. යෙන තුම්හෙ අනුරුද්ධා, භද්රෙන යොබ්බනෙන සමන්නාගතා පඨමෙන වයසා සුසුකාළකෙසා කාමෙ පරිභුඤ්ජෙය්යාථ තෙන තුම්හෙ, අනුරුද්ධා, භද්රෙනපි යොබ්බනෙන සමන්නාගතා පඨමෙන වයසා සුසුකාළකෙසා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා. තෙ ච ඛො පන තුම්හෙ, අනුරුද්ධා, නෙව රාජාභිනීතා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා, න චොරාභිනීතා අගාරස්මා ¶ අනගාරියං පබ්බජිතා, න ඉණට්ටා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා, න භයට්ටා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා, නාජීවිකාපකතා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා. අපි ච ඛොම්හි ඔතිණ්ණො ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි, දුක්ඛොතිණ්ණො දුක්ඛපරෙතො; අප්පෙව නාම ඉමස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස අන්තකිරියා පඤ්ඤායෙථාති – නනු තුම්හෙ, අනුරුද්ධා, එවං සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එවං ¶ පබ්බජිතෙන ච පන, අනුරුද්ධා, කුලපුත්තෙන කිමස්ස කරණීයං? විවෙකං, අනුරුද්ධා, කාමෙහි විවෙකං අකුසලෙහි ධම්මෙහි පීතිසුඛං නාධිගච්ඡති අඤ්ඤං වා [අඤ්ඤං ච (ක.)] තතො සන්තතරං, තස්ස අභිජ්ඣාපි චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨති, බ්යාපාදොපි චිත්තං ¶ පරියාදාය තිට්ඨති, ථීනමිද්ධම්පි [ථීනමිද්ධම්පි (සී. ස්යා. කං. පී.)] චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨති උද්ධච්චකුක්කුච්චම්පි චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨති, විචිකිච්ඡාපි චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨති, අරතීපි ¶ චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨති, තන්දීපි චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨති. විවෙකං, අනුරුද්ධා, කාමෙහි විවෙකං අකුසලෙහි ධම්මෙහි පීතිසුඛං නාධිගච්ඡති අඤ්ඤං වා තතො සන්තතරං’’.

‘‘විවෙකං, අනුරුද්ධා, කාමෙහි විවෙකං අකුසලෙහි ධම්මෙහි පීතිසුඛං අධිගච්ඡති අඤ්ඤං වා තතො සන්තතරං, තස්ස අභිජ්ඣාපි චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති, බ්යාපාදොපි චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති, ථීනමිද්ධම්පි චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති, උද්ධච්චකුක්කුච්චම්පි චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති, විචිකිච්ඡාපි චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති, අරතීපි චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති, තන්දීපි චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති. විවෙකං, අනුරුද්ධා, කාමෙහි විවෙකං අකුසලෙහි ධම්මෙහි පීතිසුඛං අධිගච්ඡති අඤ්ඤං වා තතො සන්තතරං.

168. ‘‘කින්ති වො, අනුරුද්ධා, මයි හොති – ‘යෙ ආසවා සංකිලෙසිකා පොනොබ්භවිකා [පොනොභවිකා (සී. පී.)] සදරා දුක්ඛවිපාකා ආයතිං ජාතිජරාමරණියා, අප්පහීනා තෙ තථාගතස්ස; තස්මා තථාගතො සඞ්ඛායෙකං පටිසෙවති, සඞ්ඛායෙකං අධිවාසෙති, සඞ්ඛායෙකං පරිවජ්ජෙති, සඞ්ඛායෙකං විනොදෙතී’’’ති? ‘‘න ඛො ¶ නො, භන්තෙ, භගවති එවං හොති – ‘යෙ ආසවා සංකිලෙසිකා පොනොබ්භවිකා සදරා දුක්ඛවිපාකා ආයතිං ජාතිජරාමරණියා, අප්පහීනා තෙ තථාගතස්ස; තස්මා තථාගතො සඞ්ඛායෙකං පටිසෙවති, සඞ්ඛායෙකං අධිවාසෙති, සඞ්ඛායෙකං පරිවජ්ජෙති, සඞ්ඛායෙකං විනොදෙතී’ති. එවං ඛො නො, භන්තෙ, භගවති හොති – ‘යෙ ආසවා සංකිලෙසිකා පොනොබ්භවිකා ¶ සදරා දුක්ඛවිපාකා ආයතිං ජාතිජරාමරණියා, පහීනා තෙ තථාගතස්ස; තස්මා තථාගතො සඞ්ඛායෙකං පටිසෙවති, සඞ්ඛායෙකං අධිවාසෙති, සඞ්ඛායෙකං පරිවජ්ජෙති, සඞ්ඛායෙකං විනොදෙතී’’’ති. ‘‘සාධු සාධු, අනුරුද්ධා! තථාගතස්ස, අනුරුද්ධා, යෙ ආසවා සංකිලෙසිකා පොනොබ්භවිකා සදරා දුක්ඛවිපාකා ආයතිං ජාතිජරාමරණියා, පහීනා තෙ උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. සෙය්යථාපි, අනුරුද්ධා, තාලො මත්ථකච්ඡින්නො අභබ්බො පුනවිරූළ්හියා; එවමෙව ඛො, අනුරුද්ධා ¶ , තථාගතස්ස යෙ ආසවා සංකිලෙසිකා පොනොබ්භවිකා සදරා දුක්ඛවිපාකා ආයතිං ජාතිජරාමරණියා, පහීනා තෙ උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා; තස්මා තථාගතො සඞ්ඛායෙකං පටිසෙවති, සඞ්ඛායෙකං අධිවාසෙති, සඞ්ඛායෙකං පරිවජ්ජෙති, සඞ්ඛායෙකං විනොදෙති’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අනුරුද්ධා, කං අත්ථවසං සම්පස්සමානො තථාගතො සාවකෙ අබ්භතීතෙ කාලඞ්කතෙ උපපත්තීසු බ්යාකරොති – ‘අසු අමුත්ර උපපන්නො; අසු අමුත්ර උපපන්නො’’’ති? ‘‘භගවංමූලකා ¶ නො, භන්තෙ, ධම්මා භගවංනෙත්තිකා භගවංපටිසරණා. සාධු වත, භන්තෙ, භගවන්තංයෙව පටිභාතු එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථො. භගවතො සුත්වා භික්ඛූ ධාරෙස්සන්තී’’ති ¶ . ‘‘න ඛො, අනුරුද්ධා, තථාගතො ජනකුහනත්ථං න ජනලපනත්ථං න ලාභසක්කාරසිලොකානිසංසත්ථං න ‘ඉති මං ජනො ජානාතූ’ති සාවකෙ අබ්භතීතෙ කාලඞ්කතෙ උපපත්තීසු බ්යාකරොති – ‘අසු අමුත්ර උපපන්නො, අසු අමුත්ර උපපන්නො’ති. සන්ති ච ඛො, අනුරුද්ධා, කුලපුත්තා සද්ධා උළාරවෙදා උළාරපාමොජ්ජා. තෙ තං සුත්වා තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරන්ති. තෙසං තං, අනුරුද්ධා, හොති දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය’’.

169. ‘‘ඉධානුරුද්ධා, භික්ඛු සුණාති – ‘ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු කාලඞ්කතො [කාලකතො (සී. ස්යා. කං. පී.)]; සො භගවතා බ්යාකතො – අඤ්ඤාය සණ්ඨහී’ති. සො ඛො පනස්ස ආයස්මා සාමං දිට්ඨො වා හොති අනුස්සවස්සුතො වා – ‘එවංසීලො සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපි, එවංධම්මො සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපි, එවංපඤ්ඤො සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපි, එවංවිහාරී සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපි, එවංවිමුත්තො සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපී’ති. සො තස්ස සද්ධඤ්ච සීලඤ්ච සුතඤ්ච චාගඤ්ච පඤ්ඤඤ්ච අනුස්සරන්තො තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති. එවම්පි ඛො, අනුරුද්ධා, භික්ඛුනො ඵාසුවිහාරො හොති.

‘‘ඉධානුරුද්ධා ¶ , භික්ඛු සුණාති – ‘ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු කාලඞ්කතො; සො භගවතා බ්යාකතො – පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො තත්ථ පරිනිබ්බායී අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා’ති. සො ¶ ඛො පනස්ස ආයස්මා සාමං දිට්ඨො වා හොති අනුස්සවස්සුතො වා ¶ – ‘එවංසීලො සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපි, එවංධම්මො…පෙ… එවංපඤ්ඤො… එවංවිහාරී… එවංවිමුත්තො සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපී’ති. සො තස්ස සද්ධඤ්ච සීලඤ්ච සුතඤ්ච චාගඤ්ච පඤ්ඤඤ්ච අනුස්සරන්තො තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති. එවම්පි ඛො, අනුරුද්ධා, භික්ඛුනො ඵාසුවිහාරො හොති.

‘‘ඉධානුරුද්ධා, භික්ඛු සුණාති – ‘ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු කාලඞ්කතො; සො භගවතා බ්යාකතො – තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා රාගදොසමොහානං තනුත්තා සකදාගාමී සකිදෙව ඉමං ලොකං ආගන්ත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සතී’ති. සො ඛො පනස්ස ආයස්මා සාමං දිට්ඨො වා හොති අනුස්සවස්සුතො වා – ‘එවංසීලො සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපි, එවංධම්මො…පෙ… එවංපඤ්ඤො… එවංවිහාරී… එවංවිමුත්තො සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපී’ති. සො තස්ස සද්ධඤ්ච සීලඤ්ච සුතඤ්ච චාගඤ්ච පඤ්ඤඤ්ච අනුස්සරන්තො තදත්ථාය චිත්තං ¶ උපසංහරති. එවම්පි ඛො, අනුරුද්ධා, භික්ඛුනො ඵාසුවිහාරො හොති.

‘‘ඉධානුරුද්ධා, භික්ඛු සුණාති – ‘ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු කාලඞ්කතො; සො භගවතා බ්යාකතො – තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා සොතාපන්නො අවිනිපාතධම්මො නියතො සම්බොධිපරායණො’ති. සො ඛො පනස්ස ආයස්මා සාමං දිට්ඨො වා හොති අනුස්සවස්සුතො වා – ‘එවංසීලො සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපි, එවංධම්මො…පෙ… එවංපඤ්ඤො… එවංවිහාරී… එවංවිමුත්තො සො ආයස්මා අහොසි ¶ ඉතිපී’ති. සො තස්ස සද්ධඤ්ච සීලඤ්ච සුතඤ්ච චාගඤ්ච පඤ්ඤඤ්ච අනුස්සරන්තො තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති. එවම්පි ඛො, අනුරුද්ධා, භික්ඛුනො ඵාසුවිහාරො හොති.

170. ‘‘ඉධානුරුද්ධා, භික්ඛුනී සුණාති – ‘ඉත්ථන්නාමා භික්ඛුනී කාලඞ්කතා; සා භගවතා බ්යාකතා – අඤ්ඤාය සණ්ඨහී’ති. සා ඛො පනස්සා භගිනී සාමං දිට්ඨා වා හොති අනුස්සවස්සුතා වා – ‘එවංසීලා සා භගිනී අහොසි ඉතිපි, එවංධම්මා සා භගිනී අහොසි ඉතිපි ¶ , එවංපඤ්ඤා සා භගිනී අහොසි ඉතිපි, එවංවිහාරිනී සා භගිනී අහොසි ඉතිපි, එවංවිමුත්තා සා භගිනී අහොසි ඉතිපී’ති. සා තස්සා සද්ධඤ්ච සීලඤ්ච සුතඤ්ච චාගඤ්ච පඤ්ඤඤ්ච අනුස්සරන්තී තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති. එවම්පි ඛො, අනුරුද්ධා, භික්ඛුනියා ඵාසුවිහාරො හොති.

‘‘ඉධානුරුද්ධා ¶ , භික්ඛුනී සුණාති – ‘ඉත්ථන්නාමා භික්ඛුනී කාලඞ්කතා; සා භගවතා බ්යාකතා – පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකා තත්ථ පරිනිබ්බායිනී අනාවත්තිධම්මා තස්මා ලොකා’ති. සා ඛො පනස්සා භගිනී සාමං දිට්ඨා වා හොති අනුස්සවස්සුතා වා – ‘එවංසීලා සා භගිනී අහොසි ඉතිපි, එවංධම්මා…පෙ… එවංපඤ්ඤා… එවංවිහාරිනී… එවංවිමුත්තා සා භගිනී අහොසි ඉතිපී’ති. සා තස්සා සද්ධඤ්ච සීලඤ්ච සුතඤ්ච චාගඤ්ච පඤ්ඤඤ්ච අනුස්සරන්තී තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති. එවම්පි ¶ ඛො, අනුරුද්ධා, භික්ඛුනියා ඵාසුවිහාරො හොති.

‘‘ඉධානුරුද්ධා, භික්ඛුනී සුණාති – ‘ඉත්ථන්නාමා භික්ඛුනී කාලඞ්කතා; සා භගවතා බ්යාකතා – තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා රාගදොසමොහානං තනුත්තා සකදාගාමිනී සකිදෙව ඉමං ලොකං ආගන්ත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සතී’ති. සා ඛො පනස්සා භගිනී සාමං දිට්ඨා වා හොති අනුස්සවස්සුතා වා – ‘එවංසීලා සා භගිනී අහොසි ඉතිපි, එවංධම්මා…පෙ… එවංපඤ්ඤා… එවංවිහාරිනී… එවංවිමුත්තා සා භගිනී අහොසි ඉතිපී’ති. සා තස්සා සද්ධඤ්ච සීලඤ්ච සුතඤ්ච චාගඤ්ච පඤ්ඤඤ්ච අනුස්සරන්තී තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති. එවම්පි ඛො, අනුරුද්ධා, භික්ඛුනියා ඵාසුවිහාරො හොති.

‘‘ඉධානුරුද්ධා, භික්ඛුනී සුණාති – ‘ඉත්ථන්නාමා භික්ඛුනී කාලඞ්කතා; සා භගවතා බ්යාකතා – තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා සොතාපන්නා අවිනිපාතධම්මා නියතා සම්බොධිපරායණා’ති ¶ . සා ඛො පනස්සා භගිනී සාමං දිට්ඨා වා හොති අනුස්සවස්සුතා වා – ‘එවංසීලා සා භගිනී අහොසි ඉතිපි, එවංධම්මා… එවංපඤ්ඤා… එවංවිහාරිනී… එවංවිමුත්තා සා භගිනී අහොසි ඉතිපී’ති. සා තස්සා සද්ධඤ්ච සීලඤ්ච සුතඤ්ච චාගඤ්ච පඤ්ඤඤ්ච අනුස්සරන්තී ¶ තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති. එවම්පි ඛො, අනුරුද්ධා, භික්ඛුනියා ඵාසුවිහාරො හොති.

171. ‘‘ඉධානුරුද්ධා, උපාසකො සුණාති – ‘ඉත්ථන්නාමො උපාසකො කාලඞ්කතො; සො භගවතා බ්යාකතො – පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො තත්ථ පරිනිබ්බායී අනාවත්තිධම්මො තස්මා ¶ ලොකා’ති. සො ඛො පනස්ස ආයස්මා සාමං දිට්ඨො වා හොති අනුස්සවස්සුතො වා – ‘එවංසීලො සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපි, එවංධම්මො ¶ සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපි, එවංපඤ්ඤො සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපි, එවංවිහාරී සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපි, එවංවිමුත්තො සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපී’ති. සො තස්ස සද්ධඤ්ච සුතඤ්ච චාගඤ්ච පඤ්ඤඤ්ච අනුස්සරන්තො තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති. එවම්පි ඛො, අනුරුද්ධා, උපාසකස්ස ඵාසුවිහාරො හොති.

‘‘ඉධානුරුද්ධා, උපාසකො සුණාති – ‘ඉත්ථන්නාමො උපාසකො කාලඞ්කතො; සො භගවතා බ්යාකතො – තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා රාගදොසමොහානං තනුත්තා සකදාගාමී සකිදෙව ඉමං ලොකං ආගන්ත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සතී’ති. සො ඛො පනස්ස ආයස්මා සාමං දිට්ඨො වා හොති අනුස්සවස්සුතො වා – ‘එවංසීලො සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපි, එවංධම්මො… එවංපඤ්ඤො… එවංවිහාරී… එවංවිමුත්තො සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපී’ති. සො තස්ස සද්ධඤ්ච සීලඤ්ච සුතඤ්ච චාගඤ්ච පඤ්ඤඤ්ච අනුස්සරන්තො තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති. එවම්පි ඛො, අනුරුද්ධා, උපාසකස්ස ඵාසුවිහාරො හොති.

‘‘ඉධානුරුද්ධා, උපාසකො සුණාති – ‘ඉත්ථන්නාමො උපාසකො කාලඞ්කතො; සො භගවතා බ්යාකතො – තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා සොතාපන්නො අවිනිපාතධම්මො නියතො සම්බොධිපරායණො’ති. සො ඛො පනස්ස ආයස්මා සාමං දිට්ඨො වා හොති අනුස්සවස්සුතො වා – ‘එවංසීලො සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපි, එවංධම්මො…පෙ… ¶ එවංපඤ්ඤො… එවංවිහාරී… එවංවිමුත්තො සො ආයස්මා අහොසි ඉතිපී’ති. සො තස්ස සද්ධඤ්ච සීලඤ්ච සුතඤ්ච චාගඤ්ච පඤ්ඤඤ්ච අනුස්සරන්තො තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති. එවම්පි ඛො, අනුරුද්ධා උපාසකස්ස ඵාසුවිහාරො හොති.

172. ‘‘ඉධානුරුද්ධා ¶ , උපාසිකා සුණාති – ‘ඉත්ථන්නාමා උපාසිකා කාලඞ්කතා; සා භගවතා බ්යාකතා – පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකා තත්ථ පරිනිබ්බායිනී අනාවත්තිධම්මා තස්මා ලොකා’ති. සා ඛො පනස්සා භගිනී සාමං දිට්ඨා වා හොති අනුස්සවස්සුතා වා – ‘එවංසීලා සා භගිනී අහොසි ඉතිපි, එවංධම්මා… එවංපඤ්ඤා… එවංවිහාරිනී… එවංවිමුත්තා ¶ සා භගිනී අහොසි ඉතිපී’ති. සා තස්සා සද්ධඤ්ච සීලඤ්ච සුතඤ්ච චාගඤ්ච පඤ්ඤඤ්ච අනුස්සරන්තී තදත්ථාය චිත්තං ¶ උපසංහරති. එවම්පි ඛො, අනුරුද්ධා, උපාසිකාය ඵාසුවිහාරො හොති.

‘‘ඉධානුරුද්ධා, උපාසිකා සුණාති – ‘ඉත්ථන්නාමා උපාසිකා කාලඞ්කතා; සා භගවතා බ්යාකතා – තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා රාගදොසමොහානං තනුත්තා සකදාගාමිනී සකිදෙව ඉමං ලොකං ආගන්ත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සතී’ති. සා ඛො පනස්සා භගිනී සාමං දිට්ඨා වා හොති අනුස්සවස්සුතා වා – ‘එවංසීලා සා භගිනී අහොසි ඉතිපි, එවංධම්මා… එවංපඤ්ඤා… එවංවිහාරිනී… එවංවිමුත්තා සා භගිනී අහොසි ඉතිපී’ති. සා තස්සා සද්ධඤ්ච සීලඤ්ච සුතඤ්ච චාගඤ්ච පඤ්ඤඤ්ච අනුස්සරන්තී තදත්ථාය ¶ චිත්තං උපසංහරති. එවම්පි ඛො, අනුරුද්ධා, උපාසිකාය ඵාසුවිහාරො හොති.

‘‘ඉධානුරුද්ධා, උපාසිකා සුණාති – ‘ඉත්ථන්නාමා උපාසිකා කාලඞ්කතා; සා භගවතා බ්යාකතා – තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා සොතාපන්නා අවිනිපාතධම්මා නියතා සම්බොධිපරායණා’ති. සා ඛො පනස්සා භගිනී සාමං දිට්ඨා වා හොති අනුස්සවස්සුතා වා – ‘එවංසීලා සා භගිනී අහොසි ඉතිපි, එවංධම්මා සා භගිනී අහොසි ඉතිපි, එවංපඤ්ඤා සා භගිනී අහොසි ඉතිපි, එවංවිහාරිනී සා භගිනී අහොසි ඉතිපි, එවංවිමුත්තා සා භගිනී අහොසි ඉතිපී’ති. සා තස්සා සද්ධඤ්ච සීලඤ්ච සුතඤ්ච චාගඤ්ච පඤ්ඤඤ්ච අනුස්සරන්තී තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති. එවම්පි ඛො, අනුරුද්ධා, උපාසිකාය ඵාසුවිහාරො හොති.

‘‘ඉති ¶ ඛො, අනුරුද්ධා, තථාගතො න ජනකුහනත්ථං න ජනලපනත්ථං න ලාභසක්කාරසිලොකානිසංසත්ථං න ‘ඉති මං ජනො ජානාතූ’ති සාවකෙ අබ්භතීතෙ කාලඞ්කතෙ උපපත්තීසු බ්යාකරොති – ‘අසු අමුත්ර උපපන්නො, අසු අමුත්ර උපපන්නො’ති. සන්ති ච ඛො, අනුරුද්ධා, කුලපුත්තා සද්ධා උළාරවෙදා උළාරපාමොජ්ජා. තෙ තං සුත්වා තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරන්ති. තෙසං තං, අනුරුද්ධා, හොති දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා අනුරුද්ධො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

නළකපානසුත්තං නිට්ඨිතං අට්ඨමං.

173. එවං ¶ ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ගොලියානි [ගුලිස්සානි (සී. පී.), ගොලිස්සානි (ස්යා. කං.)] නාම භික්ඛු ආරඤ්ඤිකො [ආරඤ්ඤකො (සබ්බත්ථ)] පදසමාචාරො [පදරසමාචාරො (සී. ස්යා. කං. පී.)] සඞ්ඝමජ්ඣෙ ඔසටො හොති කෙනචිදෙව කරණීයෙන. තත්ර ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො ගොලියානිං භික්ඛුං ආරබ්භ භික්ඛූ ආමන්තෙසි –

‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාවුසො, භික්ඛුනා සඞ්ඝගතෙන සඞ්ඝෙ විහරන්තෙන සබ්රහ්මචාරීසු සගාරවෙන භවිතබ්බං සප්පතිස්සෙන. සචෙ, ආවුසො, ආරඤ්ඤිකො භික්ඛු සඞ්ඝගතො සඞ්ඝෙ විහරන්තො සබ්රහ්මචාරීසු අගාරවො හොති අප්පතිස්සො, තස්ස භවන්ති වත්තාරො. ‘කිං පනිමස්සායස්මතො ආරඤ්ඤිකස්ස එකස්සාරඤ්ඤෙ සෙරිවිහාරෙන, යො අයමායස්මා සබ්රහ්මචාරීසු අගාරවො හොති අප්පතිස්සො’ති – තස්ස [අප්පතිස්සොතිස්ස (සී. පී.)] භවන්ති වත්තාරො. තස්මා ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා සඞ්ඝගතෙන සඞ්ඝෙ විහරන්තෙන සබ්රහ්මචාරීසු සගාරවෙන භවිතබ්බං සප්පතිස්සෙන.

‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාවුසො, භික්ඛුනා සඞ්ඝගතෙන සඞ්ඝෙ විහරන්තෙන ආසනකුසලෙන භවිතබ්බං – ‘ඉති ථෙරෙ ච භික්ඛූ නානුපඛජ්ජ නිසීදිස්සාමි නවෙ ච භික්ඛූ න ආසනෙන පටිබාහිස්සාමී’ති. සචෙ, ආවුසො, ආරඤ්ඤිකො ¶ භික්ඛු සඞ්ඝගතො සඞ්ඝෙ විහරන්තො න ආසනකුසලො හොති, තස්ස භවන්ති වත්තාරො. ‘කිං පනිමස්සායස්මතො ආරඤ්ඤිකස්ස එකස්සාරඤ්ඤෙ සෙරිවිහාරෙන, යො අයමායස්මා ආසනකුසලො න හොතී’ති [යො අයමායස්මා ආභිසමාචාරිකම්පි ධම්මං න ජානාතීති (සී. ස්යා. කං. පී.)] – තස්ස භවන්ති වත්තාරො. තස්මා ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා සඞ්ඝගතෙන සඞ්ඝෙ විහරන්තෙන ආසනකුසලෙන භවිතබ්බං.

‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාවුසො, භික්ඛුනා සඞ්ඝගතෙන සඞ්ඝෙ විහරන්තෙන ආභිසමාචාරිකොපි ධම්මො ජානිතබ්බො. සචෙ, ආවුසො, ආරඤ්ඤිකො භික්ඛු සඞ්ඝගතො සඞ්ඝෙ විහරන්තො ආභිසමාචාරිකම්පි ධම්මං න ජානාති, තස්ස භවන්ති වත්තාරො. ‘කිං පනිමස්සායස්මතො ආරඤ්ඤිකස්ස එකස්සාරඤ්ඤෙ සෙරිවිහාරෙන යො අයමායස්මා ආභිසමාචාරිකම්පි ධම්මං ¶ න ජානාතී’ති ¶ – තස්ස භවන්ති වත්තාරො. තස්මා ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා සඞ්ඝගතෙන සඞ්ඝෙ විහරන්තෙන ආභිසමාචාරිකොපි ධම්මො ජානිතබ්බො [අයං ආභිසමාචාරිකතතියවාරො සී. ස්යා. කං. පී. පොත්ථකෙසු න දිස්සති].

‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාවුසො, භික්ඛුනා සඞ්ඝගතෙන සඞ්ඝෙ විහරන්තෙන නාතිකාලෙන ගාමො පවිසිතබ්බො නාතිදිවා [න දිවා (ස්යා. කං. පී. ක.)] පටික්කමිතබ්බං. සචෙ, ආවුසො, ආරඤ්ඤිකො භික්ඛු සඞ්ඝගතො සඞ්ඝෙ විහරන්තො අතිකාලෙන ගාමං පවිසති අතිදිවා පටික්කමති, තස්ස භවන්ති වත්තාරො. ‘කිං පනිමස්සායස්මතො ආරඤ්ඤිකස්ස එකස්සාරඤ්ඤෙ සෙරිවිහාරෙන යො අයමායස්මා අතිකාලෙන ගාමං පවිසති අතිදිවා පටික්කමතී’ති – තස්ස භවන්ති වත්තාරො. තස්මා ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා සඞ්ඝගතෙන සඞ්ඝෙ විහරන්තෙන නාතිකාලෙන ගාමො පවිසිතබ්බො, නාතිදිවා පටික්කමිතබ්බං.

‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාවුසො, භික්ඛුනා සඞ්ඝගතෙන සඞ්ඝෙ විහරන්තෙන න ¶ පුරෙභත්තං ¶ පච්ඡාභත්තං කුලෙසු චාරිත්තං ආපජ්ජිතබ්බං. සචෙ, ආවුසො, ආරඤ්ඤිකො භික්ඛු සඞ්ඝගතො සඞ්ඝෙ විහරන්තො පුරෙභත්තං පච්ඡාභත්තං කුලෙසු චාරිත්තං ආපජ්ජති, තස්ස භවන්ති වත්තාරො. ‘අයං නූනිමස්සායස්මතො ආරඤ්ඤිකස්ස එකස්සාරඤ්ඤෙ සෙරිවිහාරෙන විහරතො විකාලචරියා බහුලීකතා, තමෙනං සඞ්ඝගතම්පි සමුදාචරතී’ති – තස්ස භවන්ති වත්තාරො. තස්මා ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා සඞ්ඝගතෙන සඞ්ඝෙ විහරන්තෙන න පුරෙභත්තං පච්ඡාභත්තං කුලෙසු චාරිත්තං ආපජ්ජිතබ්බං.

‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාවුසො, භික්ඛුනා සඞ්ඝගතෙන සඞ්ඝෙ විහරන්තෙන අනුද්ධතෙන භවිතබ්බං අචපලෙන. සචෙ, ආවුසො, ආරඤ්ඤිකො භික්ඛු සඞ්ඝගතො සඞ්ඝෙ විහරන්තො උද්ධතො හොති චපලො, තස්ස භවන්ති වත්තාරො. ‘ඉදං නූනිමස්සායස්මතො ආරඤ්ඤිකස්ස එකස්සාරඤ්ඤෙ සෙරිවිහාරෙන විහරතො උද්ධච්චං චාපල්යං බහුලීකතං, තමෙනං සඞ්ඝගතම්පි සමුදාචරතී’ති – තස්ස භවන්ති වත්තාරො. තස්මා ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා සඞ්ඝගතෙන සඞ්ඝෙ විහරන්තෙන අනුද්ධතෙන භවිතබ්බං අචපලෙන.

‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාවුසො ¶ , භික්ඛුනා සඞ්ඝගතෙන සඞ්ඝෙ විහරන්තෙන අමුඛරෙන භවිතබ්බං අවිකිණ්ණවාචෙන. සචෙ, ආවුසො, ආරඤ්ඤිකො භික්ඛු සඞ්ඝගතො සඞ්ඝෙ විහරන්තො මුඛරො හොති ¶ විකිණ්ණවාචො, තස්ස භවන්ති වත්තාරො. ‘කිං පනිමස්සායස්මතො ආරඤ්ඤිකස්ස එකස්සාරඤ්ඤෙ සෙරිවිහාරෙන යො අයමායස්මා මුඛරො විකිණ්ණවාචො’ති – තස්ස භවන්ති ¶ වත්තාරො. තස්මා ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා සඞ්ඝගතෙන සඞ්ඝෙ විහරන්තෙන අමුඛරෙන භවිතබ්බං අවිකිණ්ණවාචෙන.

‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාවුසො, භික්ඛුනා සඞ්ඝගතෙන සඞ්ඝෙ විහරන්තෙන සුවචෙන [සුබ්බචෙන (සී. ක.)] භවිතබ්බං කල්යාණමිත්තෙන. සචෙ, ආවුසො, ආරඤ්ඤිකො භික්ඛු සඞ්ඝගතො සඞ්ඝෙ විහරන්තො දුබ්බචො හොති පාපමිත්තො, තස්ස භවන්ති වත්තාරො. ‘කිං පනිමස්සායස්මතො ආරඤ්ඤිකස්ස එකස්සාරඤ්ඤෙ සෙරිවිහාරෙන යො අයමායස්මා දුබ්බචො පාපමිත්තො’ති – තස්ස භවන්ති වත්තාරො. තස්මා ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා සඞ්ඝගතෙන සඞ්ඝෙ විහරන්තෙන සුවචෙන භවිතබ්බං කල්යාණමිත්තෙන.

‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාවුසො, භික්ඛුනා ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරෙන භවිතබ්බං. සචෙ, ආවුසො, ආරඤ්ඤිකො භික්ඛු ඉන්ද්රියෙසු අගුත්තද්වාරො හොති, තස්ස භවන්ති වත්තාරො. ‘කිං පනිමස්සායස්මතො ආරඤ්ඤිකස්ස එකස්සාරඤ්ඤෙ සෙරිවිහාරෙන යො අයමායස්මා ¶ ඉන්ද්රියෙසු අගුත්තද්වාරො’ති – තස්ස භවන්ති වත්තාරො. තස්මා ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරෙන භවිතබ්බං.

‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාවුසො, භික්ඛුනා භොජනෙ මත්තඤ්ඤුනා භවිතබ්බං. සචෙ, ආවුසො, ආරඤ්ඤිකො භොජනෙ අමත්තඤ්ඤූ හොති, තස්ස භවන්ති වත්තාරො. ‘කිං පනිමස්සායස්මතො ආරඤ්ඤිකස්ස එකස්සාරඤ්ඤෙ සෙරිවිහාරෙන යො අයමායස්මා භොජනෙ අමත්තඤ්ඤූ’ති – තස්ස භවන්ති වත්තාරො. තස්මා ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා භොජනෙ මත්තඤ්ඤුනා ¶ භවිතබ්බං.

‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාවුසො, භික්ඛුනා ජාගරියං අනුයුත්තෙන භවිතබ්බං. සචෙ, ආවුසො, ආරඤ්ඤිකො භික්ඛු ජාගරියං අනනුයුත්තො හොති, තස්ස ¶ භවන්ති වත්තාරො. ‘කිං පනිමස්සායස්මතො ආරඤ්ඤිකස්ස එකස්සාරඤ්ඤෙ සෙරිවිහාරෙන යො අයමායස්මා ජාගරියං අනනුයුත්තො’ති – තස්ස භවන්ති වත්තාරො. තස්මා ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා ජාගරියං අනුයුත්තෙන භවිතබ්බං.

‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාවුසො ¶ , භික්ඛුනා ආරද්ධවීරියෙන භවිතබ්බං. සචෙ, ආවුසො, ආරඤ්ඤිකො භික්ඛු කුසීතො හොති, තස්ස භවන්ති වත්තාරො. ‘කිං පනිමස්සායස්මතො ආරඤ්ඤිකස්ස එකස්සාරඤ්ඤෙ සෙරිවිහාරෙන යො අයමායස්මා කුසීතො’ති – තස්ස භවන්ති වත්තාරො. තස්මා ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා ආරද්ධවීරියෙන භවිතබ්බං.

‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාවුසො, භික්ඛුනා උපට්ඨිතස්සතිනා භවිතබ්බං. සචෙ, ආවුසො, ආරඤ්ඤිකො භික්ඛු මුට්ඨස්සතී හොති, තස්ස භවන්ති වත්තාරො. ‘කිං පනිමස්සායස්මතො ආරඤ්ඤිකස්ස එකස්සාරඤ්ඤෙ සෙරිවිහාරෙන යො අයමායස්මා මුට්ඨස්සතී’ති – තස්ස භවන්ති වත්තාරො. තස්මා ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා උපට්ඨිතස්සතිනා භවිතබ්බං.

‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාවුසො, භික්ඛුනා සමාහිතෙන භවිතබ්බං. සචෙ, ආවුසො, ආරඤ්ඤිකො භික්ඛු අසමාහිතො හොති, තස්ස භවන්ති වත්තාරො. ‘කිං පනිමස්සායස්මතො ආරඤ්ඤිකස්ස එකස්සාරඤ්ඤෙ සෙරිවිහාරෙන ¶ යො අයමායස්මා අසමාහිතො’ති – තස්ස භවන්ති වත්තාරො. තස්මා ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා සමාහිතෙන භවිතබ්බං.

‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාවුසො, භික්ඛුනා පඤ්ඤවතා භවිතබ්බං. සචෙ, ආවුසො, ආරඤ්ඤිකො භික්ඛු දුප්පඤ්ඤො හොති, තස්ස භවන්ති වත්තාරො ¶ . ‘කිං පනිමස්සායස්මතො ආරඤ්ඤිකස්ස එකස්සාරඤ්ඤෙ සෙරිවිහාරෙන යො අයමායස්මා දුප්පඤ්ඤො’ති – තස්ස භවන්ති වත්තාරො. තස්මා ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා පඤ්ඤවතා භවිතබ්බං.

‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාවුසො, භික්ඛුනා අභිධම්මෙ අභිවිනයෙ යොගො කරණීයො. සන්තාවුසො, ආරඤ්ඤිකං භික්ඛුං අභිධම්මෙ අභිවිනයෙ පඤ්හං පුච්ඡිතාරො. සචෙ, ආවුසො, ආරඤ්ඤිකො භික්ඛු අභිධම්මෙ අභිවිනයෙ පඤ්හං පුට්ඨො න සම්පායති, තස්ස භවන්ති වත්තාරො. ‘කිං පනිමස්සායස්මතො ආරඤ්ඤිකස්ස එකස්සාරඤ්ඤෙ සෙරිවිහාරෙන යො අයමායස්මා අභිධම්මෙ අභිවිනයෙ පඤ්හං පුට්ඨො න සම්පායතී’ති – තස්ස භවන්ති වත්තාරො. තස්මා ¶ ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා අභිධම්මෙ අභිවිනයෙ යොගො කරණීයො.

‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාවුසො ¶ , භික්ඛුනා යෙ තෙ සන්තා විමොක්ඛා අතික්කම්ම රූපෙ ආරුප්පා තත්ථ යොගො කරණීයො. සන්තාවුසො, ආරඤ්ඤිකං භික්ඛුං යෙ තෙ සන්තා විමොක්ඛා අතික්කම්ම රූපෙ ආරුප්පා තත්ථ පඤ්හං පුච්ඡිතාරො. සචෙ, ආවුසො, ආරඤ්ඤිකො භික්ඛු යෙ තෙ සන්තා විමොක්ඛා අතික්කම්ම රූපෙ ආරුප්පා තත්ථ පඤ්හං පුට්ඨො න සම්පායති, තස්ස භවන්ති වත්තාරො. ‘කිං පනිමස්සායස්මතො ආරඤ්ඤිකස්ස එකස්සාරඤ්ඤෙ සෙරිවිහාරෙන යො අයමායස්මා යෙ තෙ සන්තා විමොක්ඛා අතික්කම්ම රූපෙ ආරුප්පා තත්ථ පඤ්හං පුට්ඨො න සම්පායතී’ති – තස්ස ¶ භවන්ති වත්තාරො. තස්මා ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා යෙ තෙ සන්තා විමොක්ඛා අතික්කම්ම රූපෙ ආරුප්පා තත්ථ යොගො කරණීයො.

‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාවුසො, භික්ඛුනා උත්තරි මනුස්සධම්මෙ යොගො කරණීයො. සන්තාවුසො, ආරඤ්ඤිකං භික්ඛුං උත්තරි මනුස්සධම්මෙ පඤ්හං පුච්ඡිතාරො. සචෙ, ආවුසො, ආරඤ්ඤිකො භික්ඛු උත්තරි මනුස්සධම්මෙ පඤ්හං පුට්ඨො න සම්පායති, තස්ස භවන්ති වත්තාරො. ‘කිං පනිමස්සායස්මතො ආරඤ්ඤිකස්ස එකස්සාරඤ්ඤෙ සෙරිවිහාරෙන යො අයමායස්මා යස්සත්ථාය පබ්බජිතො තමත්ථං න ජානාතී’ති – තස්ස භවන්ති වත්තාරො. තස්මා ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා උත්තරි මනුස්සධම්මෙ යොගො කරණීයො’’ති.

එවං වුත්තෙ, ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො [මහාමොග්ගලානො (ක.)] ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං එතදවොච – ‘‘ආරඤ්ඤිකෙනෙව නු ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුනා ඉමෙ ධම්මා සමාදාය වත්තිතබ්බා උදාහු ගාමන්තවිහාරිනාපී’’ති ¶ ? ‘‘ආරඤ්ඤිකෙනාපි ඛො, ආවුසො මොග්ගල්ලාන, භික්ඛුනා ඉමෙ ධම්මා සමාදාය වත්තිතබ්බා පගෙව ගාමන්තවිහාරිනා’’ති.

ගොලියානිසුත්තං නිට්ඨිතං නවමං.

174. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කාසීසු චාරිකං චරති මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘අහං ඛො, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤත්රෙව රත්තිභොජනා [රත්තිභොජනං (ක.)] භුඤ්ජාමි. අඤ්ඤත්ර ඛො පනාහං, භික්ඛවෙ, රත්තිභොජනා භුඤ්ජමානො අප්පාබාධතඤ්ච සඤ්ජානාමි අප්පාතඞ්කතඤ්ච ලහුට්ඨානඤ්ච බලඤ්ච ඵාසුවිහාරඤ්ච. එථ, තුම්හෙපි, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤත්රෙව රත්තිභොජනා භුඤ්ජථ. අඤ්ඤත්ර ඛො පන, භික්ඛවෙ, තුම්හෙපි රත්තිභොජනා භුඤ්ජමානා අප්පාබාධතඤ්ච සඤ්ජානිස්සථ අප්පාතඞ්කතඤ්ච ලහුට්ඨානඤ්ච බලඤ්ච ඵාසුවිහාරඤ්චා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. අථ ඛො භගවා කාසීසු අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන කීටාගිරි නාම කාසීනං නිගමො තදවසරි. තත්ර සුදං භගවා කීටාගිරිස්මිං විහරති කාසීනං නිගමෙ.

175. තෙන ඛො පන සමයෙන අස්සජිපුනබ්බසුකා නාම භික්ඛූ කීටාගිරිස්මිං ආවාසිකා හොන්ති. අථ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ යෙන අස්සජිපුනබ්බසුකා භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා අස්සජිපුනබ්බසුකෙ භික්ඛූ එතදවොචුං – ‘‘භගවා ඛො, ආවුසො, අඤ්ඤත්රෙව රත්තිභොජනා භුඤ්ජති භික්ඛුසඞ්ඝො ච. අඤ්ඤත්ර ඛො පනාවුසො, රත්තිභොජනා භුඤ්ජමානා අප්පාබාධතඤ්ච සඤ්ජානන්ති අප්පාතඞ්කතඤ්ච ¶ ලහුට්ඨානඤ්ච බලඤ්ච ඵාසුවිහාරඤ්ච. එථ, තුම්හෙපි, ආවුසො, අඤ්ඤත්රෙව රත්තිභොජනා භුඤ්ජථ. අඤ්ඤත්ර ඛො පනාවුසො, තුම්හෙපි රත්තිභොජනා භුඤ්ජමානා අප්පාබාධතඤ්ච සඤ්ජානිස්සථ අප්පාතඞ්කතඤ්ච ලහුට්ඨානඤ්ච බලඤ්ච ඵාසුවිහාරඤ්චා’’ති ¶ . එවං වුත්තෙ, අස්සජිපුනබ්බසුකා භික්ඛූ තෙ භික්ඛූ එතදවොචුං – ‘‘මයං ඛො, ආවුසො, සායඤ්චෙව භුඤ්ජාම පාතො ච දිවා ච විකාලෙ. තෙ මයං සායඤ්චෙව භුඤ්ජමානා පාතො ච දිවා ච විකාලෙ අප්පාබාධතඤ්ච සඤ්ජානාම අප්පාතඞ්කතඤ්ච ලහුට්ඨානඤ්ච බලඤ්ච ඵාසුවිහාරඤ්ච. තෙ මයං කිං සන්දිට්ඨිකං හිත්වා කාලිකං අනුධාවිස්සාම? සායඤ්චෙව මයං භුඤ්ජිස්සාම පාතො ච දිවා ච විකාලෙ’’ති.

යතො ¶ ඛො තෙ භික්ඛූ නාසක්ඛිංසු අස්සජිපුනබ්බසුකෙ භික්ඛූ සඤ්ඤාපෙතුං, අථ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා ¶ එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘ඉධ මයං, භන්තෙ, යෙන අස්සජිපුනබ්බසුකා භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමිම්හ; උපසඞ්කමිත්වා අස්සජිපුනබ්බසුකෙ භික්ඛූ එතදවොචුම්හ – ‘භගවා ඛො, ආවුසො, අඤ්ඤත්රෙව රත්තිභොජනා භුඤ්ජති භික්ඛුසඞ්ඝො ච; අඤ්ඤත්ර ඛො පනාවුසො, රත්තිභොජනා භුඤ්ජමානා අප්පාබාධතඤ්ච සඤ්ජානන්ති අප්පාතඞ්කතඤ්ච ලහුට්ඨානඤ්ච බලඤ්ච ඵාසුවිහාරඤ්ච. එථ, තුම්හෙපි, ආවුසො ¶ , අඤ්ඤත්රෙව රත්තිභොජනා භුඤ්ජථ. අඤ්ඤත්ර ඛො පනාවුසො, තුම්හෙපි රත්තිභොජනා භුඤ්ජමානා අප්පාබාධතඤ්ච සඤ්ජානිස්සථ අප්පාතඞ්කතඤ්ච ලහුට්ඨානඤ්ච බලඤ්ච ඵාසුවිහාරඤ්චා’ති. එවං වුත්තෙ, භන්තෙ, අස්සජිපුනබ්බසුකා භික්ඛූ අම්හෙ එතදවොචුං – ‘මයං ඛො, ආවුසො, සායඤ්චෙව භුඤ්ජාම පාතො ච දිවා ච විකාලෙ. තෙ මයං සායඤ්චෙව භුඤ්ජමානා පාතො ච දිවා ච විකාලෙ අප්පාබාධතඤ්ච සඤ්ජානාම අප්පාතඞ්කතඤ්ච ලහුට්ඨානඤ්ච බලඤ්ච ඵාසුවිහාරඤ්ච. තෙ මයං කිං සන්දිට්ඨිකං හිත්වා කාලිකං අනුධාවිස්සාම? සායඤ්චෙව මයං භුඤ්ජිස්සාම පාතො ච දිවා ච විකාලෙ’ති. යතො ඛො මයං, භන්තෙ, නාසක්ඛිම්හ අස්සජිපුනබ්බසුකෙ භික්ඛූ සඤ්ඤාපෙතුං, අථ මයං එතමත්ථං භගවතො ආරොචෙමා’’ති.

176. අථ ඛො භගවා අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං, භික්ඛු, මම වචනෙන අස්සජිපුනබ්බසුකෙ භික්ඛූ ආමන්තෙහි – ‘සත්ථා ආයස්මන්තෙ ආමන්තෙතී’’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො සො භික්ඛු භගවතො පටිස්සුත්වා යෙන අස්සජිපුනබ්බසුකා භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා අස්සජිපුනබ්බසුකෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘සත්ථා ආයස්මන්තෙ ආමන්තෙතී’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො අස්සජිපුනබ්බසුකා භික්ඛූ තස්ස භික්ඛුනො පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නෙ ඛො අස්සජිපුනබ්බසුකෙ භික්ඛූ භගවා එතදවොච – ‘‘සච්චං කිර, භික්ඛවෙ, සම්බහුලා භික්ඛූ තුම්හෙ උපසඞ්කමිත්වා ¶ එතදවොචුං – ‘භගවා ඛො, ආවුසො, අඤ්ඤත්රෙව රත්තිභොජනා භුඤ්ජති භික්ඛුසඞ්ඝො ච. අඤ්ඤත්ර ඛො පනාවුසො, රත්තිභොජනා භුඤ්ජමානා අප්පාබාධතඤ්ච සඤ්ජානන්ති අප්පාතඞ්කතඤ්ච ලහුට්ඨානඤ්ච බලඤ්ච ඵාසුවිහාරඤ්ච. එථ, තුම්හෙපි, ආවුසො, අඤ්ඤත්රෙව රත්තිභොජනා භුඤ්ජථ. අඤ්ඤත්ර ඛො පනාවුසො, තුම්හෙපි රත්තිභොජනා ¶ භුඤ්ජමානා ¶ අප්පාබාධතඤ්ච සඤ්ජානිස්සථ අප්පාතඞ්කතඤ්ච ලහුට්ඨානඤ්ච බලඤ්ච ඵාසුවිහාරඤ්චා’ති. එවං වුත්තෙ ¶ කිර [කිං නු (ක.)], භික්ඛවෙ, තුම්හෙ තෙ භික්ඛූ එවං අවචුත්ථ – ‘මයං ඛො පනාවුසො, සායඤ්චෙව භුඤ්ජාම පාතො ච දිවා ච විකාලෙ. තෙ මයං සායඤ්චෙව භුඤ්ජමානා පාතො ච දිවා ච විකාලෙ අප්පාබාධතඤ්ච සඤ්ජානාම අප්පාතඞ්කතඤ්ච ලහුට්ඨානඤ්ච බලඤ්ච ඵාසුවිහාරඤ්ච. තෙ මයං කිං සන්දිට්ඨිකං හිත්වා කාලිකං අනුධාවිස්සාම? සායඤ්චෙව මයං භුඤ්ජිස්සාම පාතො ච දිවා ච විකාලෙ’’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’.

177. ‘‘කිං නු මෙ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, එවං ධම්මං දෙසිතං ආජානාථ යං කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා තස්ස අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්තී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘නනු මෙ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, එවං ධම්මං දෙසිතං ආජානාථ ඉධෙකච්චස්ස යං එවරූපං සුඛං වෙදනං වෙදයතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, ඉධ පනෙකච්චස්ස එවරූපං සුඛං වෙදනං වෙදයතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති ¶ , කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, ඉධෙකච්චස්ස එවරූපං දුක්ඛං වෙදනං වෙදයතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, ඉධ පනෙකච්චස්ස එවරූපං දුක්ඛං වෙදනං වෙදයතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, ඉධෙකච්චස්ස එවරූපං අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, ඉධ පනෙකච්චස්ස එවරූපං අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්තී’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’.

178. ‘‘සාධු, භික්ඛවෙ! මයා චෙතං, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤාතං අභවිස්ස අදිට්ඨං අවිදිතං අසච්ඡිකතං අඵස්සිතං පඤ්ඤාය – ‘ඉධෙකච්චස්ස එවරූපං සුඛං වෙදනං වෙදයතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති කුසලා ධම්මා පරිහායන්තී’ති, එවාහං අජානන්තො ‘එවරූපං සුඛං වෙදනං පජහථා’ති වදෙය්යං; අපි නු මෙ එතං, භික්ඛවෙ, පතිරූපං අභවිස්සා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘යස්මා ච ඛො එතං, භික්ඛවෙ, මයා ඤාතං දිට්ඨං විදිතං සච්ඡිකතං ඵස්සිතං පඤ්ඤාය – ‘ඉධෙකච්චස්ස එවරූපං සුඛං වෙදනං වෙදයතො අකුසලා ධම්මා ¶ අභිවඩ්ඪන්ති කුසලා ධම්මා පරිහායන්තී’ති, තස්මාහං ‘එවරූපං සුඛං වෙදනං පජහථා’ති වදාමි. මයා චෙතං, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤාතං අභවිස්ස අදිට්ඨං අවිදිතං අසච්ඡිකතං ¶ අඵස්සිතං පඤ්ඤාය – ‘ඉධෙකච්චස්ස එවරූපං ¶ සුඛං වෙදනං වෙදයතො අකුසලා ¶ ධම්මා පරිහායන්ති කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්තී’ති, එවාහං අජානන්තො ‘එවරූපං සුඛං වෙදනං උපසම්පජ්ජ විහරථා’ති වදෙය්යං; අපි නු මෙ එතං, භික්ඛවෙ, පතිරූපං අභවිස්සා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘යස්මා ච ඛො එතං, භික්ඛවෙ, මයා ඤාතං දිට්ඨං විදිතං සච්ඡිකතං ඵස්සිතං පඤ්ඤාය – ‘ඉධෙකච්චස්ස එවරූපං සුඛං වෙදනං වෙදයතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්තී’ති, තස්මාහං ‘එවරූපං සුඛං වෙදනං උපසම්පජ්ජ විහරථා’ති වදාමි.

179. ‘‘මයා චෙතං, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤාතං අභවිස්ස අදිට්ඨං අවිදිතං අසච්ඡිකතං අඵස්සිතං පඤ්ඤාය – ‘ඉධෙකච්චස්ස එවරූපං දුක්ඛං වෙදනං වෙදයතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති කුසලා ධම්මා පරිහායන්තී’ති, එවාහං අජානන්තො ‘එවරූපං දුක්ඛං වෙදනං පජහථා’ති වදෙය්යං; අපි නු මෙ එතං, භික්ඛවෙ, පතිරූපං අභවිස්සා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘යස්මා ච ඛො එතං, භික්ඛවෙ, මයා ඤාතං දිට්ඨං විදිතං සච්ඡිකතං ඵස්සිතං පඤ්ඤාය – ‘ඉධෙකච්චස්ස එවරූපං දුක්ඛං වෙදනං වෙදයතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති කුසලා ධම්මා පරිහායන්තී’ති, තස්මාහං ‘එවරූපං දුක්ඛං වෙදනං පජහථා’ති වදාමි. මයා චෙතං, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤාතං අභවිස්ස අදිට්ඨං අවිදිතං අසච්ඡිකතං අඵස්සිතං පඤ්ඤාය – ‘ඉධෙකච්චස්ස එවරූපං දුක්ඛං වෙදනං වෙදයතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්තී’ති, එවාහං අජානන්තො ‘එවරූපං දුක්ඛං වෙදනං උපසම්පජ්ජ විහරථා’ති වදෙය්යං; අපි නු මෙ එතං, භික්ඛවෙ, පතිරූපං අභවිස්සා’’ති ¶ ? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘යස්මා ච ඛො එතං, භික්ඛවෙ, මයා ඤාතං දිට්ඨං විදිතං සච්ඡිකතං ඵස්සිතං පඤ්ඤාය – ‘ඉධෙකච්චස්ස එවරූපං දුක්ඛං වෙදනං වෙදයතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්තී’ති, තස්මාහං ‘එවරූපං දුක්ඛං වෙදනං උපසම්පජ්ජ විහරථා’ති වදාමි.

180. ‘‘මයා චෙතං, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤාතං අභවිස්ස අදිට්ඨං අවිදිතං අසච්ඡිකතං අඵස්සිතං පඤ්ඤාය – ‘ඉධෙකච්චස්ස එවරූපං අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති කුසලා ධම්මා පරිහායන්තී’ති, එවාහං අජානන්තො ‘එවරූපං අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං පජහථා’ති වදෙය්යං; අපි නු මෙ එතං, භික්ඛවෙ, පතිරූපං අභවිස්සා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘යස්මා ච ඛො එතං, භික්ඛවෙ, මයා ඤාතං දිට්ඨං විදිතං සච්ඡිකතං ඵස්සිතං පඤ්ඤාය ¶ – ‘ඉධෙකච්චස්ස එවරූපං අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති කුසලා ධම්මා පරිහායන්තී’ති, තස්මාහං ‘එවරූපං අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං පජහථා’ති වදාමි’’. මයා චෙතං, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤාතං අභවිස්ස අදිට්ඨං අවිදිතං අසච්ඡිකතං අඵස්සිතං පඤ්ඤාය ¶ – ‘ඉධෙකච්චස්ස එවරූපං අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්තී’ති, එවාහං අජානන්තො ‘එවරූපං අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං උපසම්පජ්ජ විහරථා’ති වදෙය්යං; අපි නු මෙ එතං, භික්ඛවෙ, පතිරූපං අභවිස්සා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘යස්මා ච ඛො එතං, භික්ඛවෙ, මයා ඤාතං දිට්ඨං ¶ විදිතං සච්ඡිකතං ඵස්සිතං පඤ්ඤාය – ‘ඉධෙකච්චස්ස එවරූපං අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්තී’ති, තස්මාහං ‘එවරූපං ¶ අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං උපසම්පජ්ජ විහරථා’ති වදාමි.

181. ‘‘නාහං, භික්ඛවෙ, සබ්බෙසංයෙව භික්ඛූනං ‘අප්පමාදෙන කරණීය’න්ති වදාමි; න පනාහං, භික්ඛවෙ, සබ්බෙසංයෙව භික්ඛූනං ‘න අප්පමාදෙන කරණීය’න්ති වදාමි. යෙ තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ අරහන්තො ඛීණාසවා වුසිතවන්තො කතකරණීයා ඔහිතභාරා අනුප්පත්තසදත්ථා පරික්ඛීණභවසංයොජනා සම්මදඤ්ඤා විමුත්තා, තථාරූපානාහං, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං ‘න අප්පමාදෙන කරණීය’න්ති වදාමි. තං කිස්ස හෙතු? කතං තෙසං අප්පමාදෙන. අභබ්බා තෙ පමජ්ජිතුං. යෙ ච ඛො තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ සෙක්ඛා අප්පත්තමානසා අනුත්තරං යොගක්ඛෙමං පත්ථයමානා විහරන්ති, තථාරූපානාහං, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං ‘අප්පමාදෙන කරණීය’න්ති වදාමි. තං කිස්ස හෙතු? අප්පෙව නාමිමෙ ආයස්මන්තො අනුලොමිකානි සෙනාසනානි පටිසෙවමානා කල්යාණමිත්තෙ භජමානා ඉන්ද්රියානි සමන්නානයමානා – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යුන්ති! ඉමං ඛො අහං, භික්ඛවෙ, ඉමෙසං භික්ඛූනං අප්පමාදඵලං සම්පස්සමානො ‘අප්පමාදෙන කරණීය’න්ති වදාමි.

182. ‘‘සත්තිමෙ ¶ , භික්ඛවෙ, පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මිං. කතමෙ සත්ත? උභතොභාගවිමුත්තො, පඤ්ඤාවිමුත්තො, කායසක්ඛි, දිට්ඨිප්පත්තො, සද්ධාවිමුත්තො, ධම්මානුසාරී, සද්ධානුසාරී.

‘‘කතමො ¶ ච, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො උභතොභාගවිමුත්තො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො පුග්ගලො යෙ තෙ සන්තා විමොක්ඛා අතික්කම්ම රූපෙ ආරුප්පා තෙ කායෙන ඵුසිත්වා [ඵස්සිත්වා (සී. පී.)] විහරති පඤ්ඤාය චස්ස දිස්වා ¶ ආසවා පරික්ඛීණා හොන්ති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො උභතොභාගවිමුත්තො ඉමස්ස ඛො අහං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ‘න අප්පමාදෙන කරණීය’න්ති වදාමි. තං කිස්ස හෙතු? කතං තස්ස අප්පමාදෙන. අභබ්බො සො පමජ්ජිතුං.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පඤ්ඤාවිමුත්තො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො පුග්ගලො යෙ තෙ සන්තා විමොක්ඛා අතික්කම්ම රූපෙ ආරුප්පා තෙ න කායෙන ඵුසිත්වා විහරති, පඤ්ඤාය චස්ස දිස්වා ආසවා පරික්ඛීණා හොන්ති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො ¶ පඤ්ඤාවිමුත්තො. ඉමස්සපි ඛො අහං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ‘න අප්පමාදෙන කරණීය’න්ති වදාමි. තං කිස්ස හෙතු? කතං තස්ස අප්පමාදෙන. අභබ්බො සො පමජ්ජිතුං.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො කායසක්ඛි? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො පුග්ගලො යෙ තෙ සන්තා විමොක්ඛා අතික්කම්ම රූපෙ ආරුප්පා ¶ තෙ කායෙන ඵුසිත්වා විහරති, පඤ්ඤාය චස්ස දිස්වා එකච්චෙ ආසවා පරික්ඛීණා හොන්ති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො කායසක්ඛි. ඉමස්ස ඛො අහං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ‘අප්පමාදෙන කරණීය’න්ති වදාමි. තං කිස්ස හෙතු? අප්පෙව නාම අයමායස්මා අනුලොමිකානි සෙනාසනානි පටිසෙවමානො කල්යාණමිත්තෙ භජමානො ඉන්ද්රියානි සමන්නානයමානො – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යාති! ඉමං ඛො අහං, භික්ඛවෙ, ඉමස්ස භික්ඛුනො අප්පමාදඵලං සම්පස්සමානො ‘අප්පමාදෙන කරණීය’න්ති වදාමි.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො දිට්ඨිප්පත්තො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො පුග්ගලො යෙ තෙ සන්තා විමොක්ඛා අතික්කම්ම රූපෙ ආරුප්පා තෙ න කායෙන ඵුසිත්වා විහරති, පඤ්ඤාය චස්ස දිස්වා එකච්චෙ ආසවා පරික්ඛීණා හොන්ති, තථාගතප්පවෙදිතා චස්ස ධම්මා පඤ්ඤාය වොදිට්ඨා හොන්ති වොචරිතා. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො දිට්ඨිප්පත්තො. ඉමස්සපි ඛො අහං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ‘අප්පමාදෙන කරණීය’න්ති වදාමි. තං කිස්ස ¶ හෙතු? අප්පෙව නාම අයමායස්මා අනුලොමිකානි සෙනාසනානි පටිසෙවමානො කල්යාණමිත්තෙ භජමානො ඉන්ද්රියානි සමන්නානයමානො – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං ¶ ¶ දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යාති! ඉමං ඛො අහං, භික්ඛවෙ, ඉමස්ස භික්ඛුනො අප්පමාදඵලං සම්පස්සමානො ‘අප්පමාදෙන කරණීය’න්ති වදාමි.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො සද්ධාවිමුත්තො. ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො පුග්ගලො යෙ තෙ සන්තා විමොක්ඛා අතික්කම්ම රූපෙ ආරුප්පා තෙ න කායෙන ඵුසිත්වා විහරති, පඤ්ඤාය චස්ස දිස්වා එකච්චෙ ආසවා පරික්ඛීණා හොන්ති, තථාගතෙ චස්ස සද්ධා නිවිට්ඨා හොති මූලජාතා පතිට්ඨිතා. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො සද්ධාවිමුත්තො. ඉමස්සපි ඛො අහං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ‘අප්පමාදෙන කරණීය’න්ති වදාමි. තං කිස්ස හෙතු? අප්පෙව නාම අයමායස්මා අනුලොමිකානි සෙනාසනානි ¶ පටිසෙවමානො කල්යාණමිත්තෙ භජමානො ඉන්ද්රියානි සමන්නානයමානො – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යාති! ඉමං ඛො අහං, භික්ඛවෙ, ඉමස්ස භික්ඛුනො අප්පමාදඵලං සම්පස්සමානො ‘අප්පමාදෙන කරණීය’න්ති වදාමි.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො ධම්මානුසාරී? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො පුග්ගලො යෙ තෙ සන්තා විමොක්ඛා අතික්කම්ම රූපෙ ආරුප්පා තෙ න කායෙන ඵුසිත්වා විහරති, පඤ්ඤාය චස්ස දිස්වා එකච්චෙ ආසවා පරික්ඛීණා [දිස්වා ආසවා අපරික්ඛීණා (සී. පී.)] හොන්ති, තථාගතප්පවෙදිතා චස්ස ¶ ධම්මා පඤ්ඤාය මත්තසො නිජ්ඣානං ඛමන්ති, අපි චස්ස ඉමෙ ධම්මා හොන්ති, සෙය්යථිදං – සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො ධම්මානුසාරී. ඉමස්සපි ඛො අහං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ‘අප්පමාදෙන කරණීය’න්ති වදාමි. තං කිස්ස හෙතු? අප්පෙව නාම අයමායස්මා අනුලොමිකානි සෙනාසනානි පටිසෙවමානො කල්යාණමිත්තෙ භජමානො ඉන්ද්රියානි සමන්නානයමානො – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යාති ¶ ! ඉමං ඛො අහං, භික්ඛවෙ, ඉමස්ස භික්ඛුනො අප්පමාදඵලං සම්පස්සමානො ‘අප්පමාදෙන කරණීය’න්ති වදාමි.

‘‘කතමො ¶ ච, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො සද්ධානුසාරී? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො පුග්ගලො යෙ තෙ සන්තා විමොක්ඛා අතික්කම්ම රූපෙ ආරුප්පා තෙ න කායෙන ඵුසිත්වා විහරති, පඤ්ඤාය චස්ස දිස්වා එකච්චෙ ආසවා පරික්ඛීණා [දිස්වා ආසවා අපරික්ඛීණා (සී. පී.)] හොන්ති, තථාගතෙ චස්ස සද්ධාමත්තං හොති පෙමමත්තං, අපි චස්ස ඉමෙ ධම්මා හොන්ති, සෙය්යථිදං – සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො සද්ධානුසාරී. ඉමස්සපි ඛො අහං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ‘අප්පමාදෙන කරණීය’න්ති වදාමි. තං කිස්ස හෙතු? අප්පෙව නාම අයමායස්මා අනුලොමිකානි සෙනාසනානි පටිසෙවමානො ¶ කල්යාණමිත්තෙ භජමානො ඉන්ද්රියානි සමන්නානයමානො – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යාති! ඉමං ඛො අහං, භික්ඛවෙ, ඉමස්ස භික්ඛුනො අප්පමාදඵලං සම්පස්සමානො ‘අප්පමාදෙන කරණීය’න්ති වදාමි.

183. ‘‘නාහං, භික්ඛවෙ, ආදිකෙනෙව අඤ්ඤාරාධනං වදාමි; අපි ච, භික්ඛවෙ, අනුපුබ්බසික්ඛා අනුපුබ්බකිරියා අනුපුබ්බපටිපදා ¶ අඤ්ඤාරාධනා හොති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, අනුපුබ්බසික්ඛා අනුපුබ්බකිරියා අනුපුබ්බපටිපදා අඤ්ඤාරාධනා හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, සද්ධාජාතො උපසඞ්කමති, උපසඞ්කමන්තො පයිරුපාසති, පයිරුපාසන්තො සොතං ඔදහති, ඔහිතසොතො ධම්මං සුණාති, සුත්වා ධම්මං ධාරෙති, ධතානං [ධාතානං (ක.)] ධම්මානං අත්ථං උපපරික්ඛති, අත්ථං උපපරික්ඛතො ධම්මා නිජ්ඣානං ඛමන්ති, ධම්මනිජ්ඣානක්ඛන්තියා සති ඡන්දො ජායති, ඡන්දජාතො උස්සහති, උස්සාහෙත්වා තුලෙති, තුලයිත්වා පදහති, පහිතත්තො සමානො කායෙන චෙව පරමසච්චං සච්ඡිකරොති, පඤ්ඤාය ච නං අතිවිජ්ඣ පස්සති. සාපි නාම, භික්ඛවෙ, සද්ධා නාහොසි; තම්පි නාම, භික්ඛවෙ, උපසඞ්කමනං නාහොසි; සාපි නාම, භික්ඛවෙ, පයිරුපාසනා නාහොසි; තම්පි නාම, භික්ඛවෙ, සොතාවධානං නාහොසි ¶ ; තම්පි නාම, භික්ඛවෙ, ධම්මස්සවනං නාහොසි; සාපි නාම, භික්ඛවෙ, ධම්මධාරණා නාහොසි; සාපි නාම, භික්ඛවෙ, අත්ථූපපරික්ඛා නාහොසි; සාපි නාම, භික්ඛවෙ, ධම්මනිජ්ඣානක්ඛන්ති ¶ නාහොසි; සොපි නාම, භික්ඛවෙ, ඡන්දො නාහොසි; සොපි නාම, භික්ඛවෙ, උස්සාහො නාහොසි; සාපි නාම, භික්ඛවෙ, තුලනා නාහොසි; තම්පි නාම, භික්ඛවෙ, පධානං නාහොසි. විප්පටිපන්නාත්ථ, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාපටිපන්නාත්ථ, භික්ඛවෙ. කීව දූරෙවිමෙ, භික්ඛවෙ, මොඝපුරිසා අපක්කන්තා ඉමම්හා ධම්මවිනයා.

184. ‘‘අත්ථි ¶ , භික්ඛවෙ, චතුප්පදං වෙය්යාකරණං යස්සුද්දිට්ඨස්ස විඤ්ඤූ පුරිසො නචිරස්සෙව පඤ්ඤායත්ථං ආජානෙය්ය. උද්දිසිස්සාමි වො [උද්දිට්ඨස්සාපි (ක.)], භික්ඛවෙ, ආජානිස්සථ මෙ ත’’න්ති? ‘‘කෙ ච මයං, භන්තෙ, කෙ ච ධම්මස්ස අඤ්ඤාතාරො’’ති? යොපි සො, භික්ඛවෙ, සත්ථා ආමිසගරු ආමිසදායාදො ආමිසෙහි සංසට්ඨො විහරති තස්ස පායං එවරූපී පණොපණවියා න උපෙති – ‘එවඤ්ච නො අස්ස අථ නං කරෙය්යාම, න ච නො එවමස්ස න නං කරෙය්යාමා’ති, කිං පන, භික්ඛවෙ, යං තථාගතො සබ්බසො ආමිසෙහි විසංසට්ඨො විහරති. සද්ධස්ස, භික්ඛවෙ, සාවකස්ස සත්ථුසාසනෙ පරියොගාහිය [පරියොගාය (සී. පී. ක.), පරියොගය්හ (ස්යා. කං.)] වත්තතො අයමනුධම්මො හොති – ‘සත්ථා භගවා, සාවකොහමස්මි; ජානාති භගවා, නාහං ජානාමී’ති. සද්ධස්ස, භික්ඛවෙ, සාවකස්ස සත්ථුසාසනෙ පරියොගාහිය වත්තතො රුළ්හනීයං [රුම්හනියං (සී. පී.)] සත්ථුසාසනං හොති ඔජවන්තං. සද්ධස්ස, භික්ඛවෙ, සාවකස්ස සත්ථුසාසනෙ පරියොගාහිය ¶ වත්තතො අයමනුධම්මො හොති – ‘කාමං තචො ච න්හාරු ච අට්ඨි ච අවසිස්සතු, සරීරෙ උපසුස්සතු [උපසුස්සතු සරීරෙ (සී.), සරීරෙ අවසුස්සතු (ක.)] මංසලොහිතං, යං ¶ තං පුරිසථාමෙන පුරිසවීරියෙන පුරිසපරක්කමෙන පත්තබ්බං න තං අපාපුණිත්වා වීරියස්ස සණ්ඨානං [සන්ථානං (සී. ස්යා. පී.)] භවිස්සතී’ති. සද්ධස්ස, භික්ඛවෙ, සාවකස්ස සත්ථුසාසනෙ පරියොගාහිය වත්තතො ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා, සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා’’ති.

ඉදමවොච ¶ භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

කීටාගිරිසුත්තං නිට්ඨිතං දසමං.

කුඤ්ජර-රාහුල-සස්සතලොකො, මාලුක්යපුත්තො ච භද්දාලි-නාමො;

ඛුද්ද-දිජාථ-සහම්පතියාචං, නාළක-රඤ්ඤිකිටාගිරිනාමො.

185. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං. තෙන ඛො පන සමයෙන වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො එකපුණ්ඩරීකෙ පරිබ්බාජකාරාමෙ පටිවසති. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය වෙසාලිං පිණ්ඩාය පාවිසි. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘අතිප්පගො ඛො තාව වෙසාලියං පිණ්ඩාය චරිතුං; යංනූනාහං යෙන එකපුණ්ඩරීකො පරිබ්බාජකාරාමො යෙන වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො තෙනුපසඞ්කමෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො භගවා යෙන එකපුණ්ඩරීකො පරිබ්බාජකාරාමො යෙන වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවන්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන භගවන්තං එතදවොච – ‘‘එතු ඛො, භන්තෙ, භගවා. ස්වාගතං [සාගතං (සී. පී.)], භන්තෙ, භගවතො. චිරස්සං ඛො, භන්තෙ, භගවා ඉමං පරියායමකාසි යදිදං ඉධාගමනාය. නිසීදතු, භන්තෙ, භගවා ඉදමාසනං පඤ්ඤත්ත’’න්ති. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. වච්ඡගොත්තොපි ඛො පරිබ්බාජකො අඤ්ඤතරං ¶ නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං ¶ නිසින්නො ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සුතං මෙතං, භන්තෙ – ‘සමණො ගොතමො සබ්බඤ්ඤූ සබ්බදස්සාවී, අපරිසෙ+සං ඤාණදස්සනං පටිජානාති, චරතො ච මෙ තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං ඤාණදස්සනං පච්චුපට්ඨිත’න්ති. යෙ තෙ, භන්තෙ, එවමාහංසු – ‘සමණො ගොතමො සබ්බඤ්ඤූ සබ්බදස්සාවී, අපරිසෙසං ඤාණදස්සනං පටිජානාති, චරතො ච මෙ තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං ඤාණදස්සනං පච්චුපට්ඨිත’න්ති, කච්චි තෙ, භන්තෙ, භගවතො වුත්තවාදිනො, න ච භගවන්තං අභූතෙන අබ්භාචික්ඛන්ති, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්යාකරොන්ති, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ¶ ඨානං ආගච්ඡතී’’ති? ‘‘යෙ තෙ, වච්ඡ, එවමාහංසු – ‘සමණො ගොතමො සබ්බඤ්ඤූ සබ්බදස්සාවී, අපරිසෙසං ඤාණදස්සනං පටිජානාති, චරතො ච මෙ තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං ඤාණදස්සනං පච්චුපට්ඨිත’න්ති, න මෙ තෙ වුත්තවාදිනො, අබ්භාචික්ඛන්ති ච පන මං අසතා අභූතෙනා’’ති.

186. ‘‘කථං ¶ බ්යාකරමානා පන මයං, භන්තෙ, වුත්තවාදිනො චෙව භගවතො අස්සාම, න ච භගවන්තං අභූතෙන අබ්භාචික්ඛෙය්යාම, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්යාකරෙය්යාම, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡෙය්යා’’ති?

‘‘‘තෙවිජ්ජො සමණො ගොතමො’ති ඛො, වච්ඡ, බ්යාකරමානො වුත්තවාදී චෙව මෙ අස්ස, න ච මං ¶ අභූතෙන අබ්භාචික්ඛෙය්ය, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්යාකරෙය්ය, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡෙය්ය. අහඤ්හි, වච්ඡ, යාවදෙව ආකඞ්ඛාමි අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරාමි, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරාමි. අහඤ්හි, වච්ඡ, යාවදෙව ආකඞ්ඛාමි දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සාමි චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ…පෙ… යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාමි. අහඤ්හි, වච්ඡ, ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමි.

‘‘‘තෙවිජ්ජො සමණො ගොතමො’ති ¶ ඛො, වච්ඡ, බ්යාකරමානො වුත්තවාදී චෙව මෙ අස්ස, න ච මං අභූතෙන අබ්භාචික්ඛෙය්ය, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්යාකරෙය්ය, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡෙය්යා’’ති.

එවං වුත්තෙ, වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අත්ථි නු ඛො, භො ගොතම, කොචි ගිහී ගිහිසංයොජනං අප්පහාය කායස්ස භෙදා දුක්ඛස්සන්තකරො’’ති? ‘‘නත්ථි ඛො, වච්ඡ, කොචි ගිහී ගිහිසංයොජනං අප්පහාය කායස්ස භෙදා දුක්ඛස්සන්තකරො’’ති.

‘‘අත්ථි ¶ පන, භො ගොතම, කොචි ගිහී ගිහිසංයොජනං අප්පහාය කායස්ස භෙදා සග්ගූපගො’’ති? ‘‘න ඛො, වච්ඡ, එකංයෙව සතං න ද්වෙ සතානි න ¶ තීණි සතානි න චත්තාරි සතානි න පඤ්ච සතානි, අථ ඛො භිය්යොව යෙ ගිහී ගිහිසංයොජනං අප්පහාය කායස්ස භෙදා සග්ගූපගා’’ති [‘‘අත්ථි ඛො වච්ඡ කොචි ගිහී ගිහිසංයොජනං අප්පහාය කායස්ස භෙදා සග්ගූපගොති’’. (ක.)].

‘‘අත්ථි ¶ නු ඛො, භො ගොතම, කොචි ආජීවකො [ආජීවිකො (ක.)] කායස්ස භෙදා දුක්ඛස්සන්තකරො’’ති? ‘‘නත්ථි ඛො, වච්ඡ, කොචි ආජීවකො කායස්ස භෙදා දුක්ඛස්සන්තකරො’’ති.

‘‘අත්ථි පන, භො ගොතම, කොචි ආජීවකො කායස්ස භෙදා සග්ගූපගො’’ති? ‘‘ඉතො ඛො සො, වච්ඡ, එකනවුතො කප්පො [ඉතො කො වච්ඡ එකනවුතෙ කප්පෙ (ක.)] යමහං අනුස්සරාමි, නාභිජානාමි කඤ්චි ආජීවකං සග්ගූපගං අඤ්ඤත්ර එකෙන; සොපාසි කම්මවාදී කිරියවාදී’’ති. ‘‘එවං සන්තෙ, භො ගොතම, සුඤ්ඤං අදුං තිත්ථායතනං අන්තමසො සග්ගූපගෙනපී’’ති? ‘‘එවං, වච්ඡ, සුඤ්ඤං අදුං තිත්ථායතනං අන්තමසො සග්ගූපගෙනපී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

තෙවිජ්ජවච්ඡසුත්තං නිට්ඨිතං පඨමං.

187. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ¶ භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, ‘සස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි [එවංදිට්ඨී (සී. ස්යා. කං. ක.)] භවං ගොතමො’’ති? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘සස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

‘‘කිං පන, භො ගොතම, ‘අසස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’’ති? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘අසස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

‘‘කිං ¶ නු ඛො, භො ගොතම, ‘අන්තවා ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’’ති? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘අන්තවා ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

‘‘කිං පන, භො ගොතම, ‘අනන්තවා ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’’ති? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘අනන්තවා ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

‘‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, ‘තං ජීවං තං සරීරං, ඉදමෙව ¶ සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි ¶ භවං ගොතමො’’ති? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘තං ජීවං තං සරීරං, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

‘‘කිං පන, භො ගොතම, ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරං, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’’ති? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරං, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

‘‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’’ති? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

‘‘කිං පන, භො ගොතම, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’’ති? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

‘‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’’ති ¶ ? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

‘‘කිං පන, භො ගොතම, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’’ති? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

188. ‘‘‘කිං ¶ නු ඛො, භො ගොතම, සස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ¶ ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – සස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි [මොඝමඤ්ඤන්තීති වදෙසි (සී.), මොඝමඤ්ඤන්ති ඉති වදෙසි (?)]. ‘කිං පන, භො ගොතම, අසස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො අහං, වච්ඡ ¶ , එවංදිට්ඨි – අසස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි. ‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, අන්තවා ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – අන්තවා ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි. ‘කිං පන, භො ගොතම, අනන්තවා ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – අනන්තවා ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි. ‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, තං ජීවං තං සරීරං, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – තං ජීවං තං සරීරං, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි. ‘කිං පන, භො ගොතම, අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරං, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරං, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි. ‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි.

‘‘‘කිං පන, භො ගොතම, න හොති තථාගතො පරං ¶ මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි. ‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි. ‘කිං පන, භො ගොතම, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො ¶ අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි.

‘‘කිං පන භො ගොතමො ආදීනවං සම්පස්සමානො එවං ඉමානි සබ්බසො දිට්ඨිගතානි අනුපගතො’’ති?

189. ‘‘‘සස්සතො ලොකො’ති ඛො, වච්ඡ, දිට්ඨිගතමෙතං දිට්ඨිගහනං දිට්ඨිකන්තාරො [දිට්ඨිකන්තාරං (සී. පී.)] දිට්ඨිවිසූකං දිට්ඨිවිප්ඵන්දිතං දිට්ඨිසංයොජනං සදුක්ඛං සවිඝාතං සඋපායාසං සපරිළාහං, න නිබ්බිදාය න ¶ විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තති ¶ . ‘අසස්සතො ලොකො’ති ඛො, වච්ඡ…පෙ… ‘අන්තවා ලොකො’ති ඛො, වච්ඡ…පෙ… ‘අනන්තවා ලොකො’ති ඛො, වච්ඡ…පෙ… ‘තං ජීවං තං සරීර’න්ති ඛො, වච්ඡ…පෙ… ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’න්ති ඛො, වච්ඡ…පෙ… ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො, වච්ඡ ¶ …පෙ… ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො, වච්ඡ…පෙ… ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො, වච්ඡ…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො, වච්ඡ, දිට්ඨිගතමෙතං දිට්ඨිගහනං දිට්ඨිකන්තාරො දිට්ඨිවිසූකං දිට්ඨිවිප්ඵන්දිතං දිට්ඨිසංයොජනං සදුක්ඛං සවිඝාතං සඋපායාසං සපරිළාහං, න නිබ්බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තති. ඉමං ඛො අහං, වච්ඡ, ආදීනවං සම්පස්සමානො එවං ඉමානි සබ්බසො දිට්ඨිගතානි අනුපගතො’’ති.

‘‘අත්ථි පන භොතො ගොතමස්ස කිඤ්චි දිට්ඨිගත’’න්ති? ‘‘දිට්ඨිගතන්ති ඛො, වච්ඡ, අපනීතමෙතං තථාගතස්ස. දිට්ඨඤ්හෙතං, වච්ඡ, තථාගතෙන – ‘ඉති රූපං, ඉති රූපස්ස සමුදයො, ඉති රූපස්ස අත්ථඞ්ගමො; ඉති වෙදනා, ඉති වෙදනාය සමුදයො, ඉති වෙදනාය අත්ථඞ්ගමො; ඉති සඤ්ඤා, ඉති සඤ්ඤාය සමුදයො, ඉති සඤ්ඤාය අත්ථඞ්ගමො; ඉති සඞ්ඛාරා, ඉති සඞ්ඛාරානං සමුදයො, ඉති සඞ්ඛාරානං අත්ථඞ්ගමො; ඉති විඤ්ඤාණං, ඉති විඤ්ඤාණස්ස සමුදයො, ඉති විඤ්ඤාණස්ස අත්ථඞ්ගමො’ති. තස්මා තථාගතො සබ්බමඤ්ඤිතානං සබ්බමථිතානං සබ්බඅහංකාරමමංකාරමානානුසයානං ඛයා විරාගා ¶ නිරොධා චාගා පටිනිස්සග්ගා අනුපාදා විමුත්තොති වදාමී’’ති.

190. ‘‘එවං ¶ විමුත්තචිත්තො පන, භො ගොතම, භික්ඛු කුහිං උපපජ්ජතී’’ති? ‘‘උපපජ්ජතීති ඛො, වච්ඡ, න උපෙති’’. ‘‘තෙන හි, භො ගොතම, න උපපජ්ජතී’’ති? ‘‘න උපපජ්ජතීති ඛො, වච්ඡ, න උපෙති’’. ‘‘තෙන හි, භො ගොතම, උපපජ්ජති ච න ච උපපජ්ජතී’’ති? ‘‘උපපජ්ජති ච න ච උපපජ්ජතීති ඛො, වච්ඡ, න උපෙති’’. ‘‘තෙන හි, භො ගොතම, නෙව උපපජ්ජති න න උපපජ්ජතී’’ති? ‘‘නෙව උපපජ්ජති න න උපපජ්ජතීති ඛො, වච්ඡ, න උපෙති’’.

‘‘‘එවං ¶ විමුත්තචිත්තො පන, භො ගොතම, භික්ඛු කුහිං උපපජ්ජතී’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘උපපජ්ජතීති ඛො, වච්ඡ, න උපෙතී’ති වදෙසි. ‘තෙන හි, භො ගොතම, න උපපජ්ජතී’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න උපපජ්ජතීති ඛො, වච්ඡ, න උපෙතී’ති වදෙසි. ‘තෙන හි, භො ගොතම, උපපජ්ජති ච න ච උපපජ්ජතී’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘උපපජ්ජති ච න ච උපපජ්ජතීති ඛො, වච්ඡ, න උපෙතී’ති වදෙසි. ‘තෙන හි, භො ගොතම, නෙව උපපජ්ජති න න උපපජ්ජතී’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘නෙව උපපජ්ජති න න ¶ උපපජ්ජතීති ඛො, වච්ඡ, න උපෙතී’ති වදෙසි. එත්ථාහං, භො ගොතම, අඤ්ඤාණමාපාදිං, එත්ථ සම්මොහමාපාදිං. යාපි මෙ එසා භොතො ගොතමස්ස පුරිමෙන කථාසල්ලාපෙන අහු පසාදමත්තා ¶ සාපි මෙ එතරහි අන්තරහිතා’’ති. ‘‘අලඤ්හි තෙ, වච්ඡ, අඤ්ඤාණාය, අලං සම්මොහාය. ගම්භීරො හායං, වච්ඡ, ධම්මො දුද්දසො දුරනුබොධො සන්තො පණීතො අතක්කාවචරො නිපුණො පණ්ඩිතවෙදනීයො. සො තයා දුජ්ජානො අඤ්ඤදිට්ඨිකෙන අඤ්ඤඛන්තිකෙන අඤ්ඤරුචිකෙන අඤ්ඤත්රයොගෙන [අඤ්ඤත්රායොගෙන (දී. නි. 1.420)] අඤ්ඤත්රාචරියකෙන’’ [අඤ්ඤත්ථාචරියකෙන (සී. ස්යා. කං. පී.)].

191. ‘‘තෙන හි, වච්ඡ, තඤ්ඤෙවෙත්ථ පටිපුච්ඡිස්සාමි; යථා තෙ ඛමෙය්ය තථා නං බ්යාකරෙය්යාසි. තං කිං මඤ්ඤසි, වච්ඡ, සචෙ තෙ පුරතො අග්ගි ජලෙය්ය, ජානෙය්යාසි ත්වං – ‘අයං මෙ පුරතො අග්ගි ජලතී’’’ති? ‘‘සචෙ මෙ, භො ගොතම, පුරතො අග්ගි ජලෙය්ය, ජානෙය්යාහං – ‘අයං මෙ පුරතො අග්ගි ජලතී’’’ති.

‘‘සචෙ පන තං, වච්ඡ, එවං පුච්ඡෙය්ය – ‘යො තෙ අයං පුරතො අග්ගි ජලති අයං අග්ගි කිං පටිච්ච ජලතී’ති, එවං පුට්ඨො ත්වං, වච්ඡ, කින්ති බ්යාකරෙය්යාසී’’ති? ‘‘සචෙ මං, භො ගොතම, එවං පුච්ඡෙය්ය – ‘යො තෙ අයං පුරතො අග්ගි ජලති අයං අග්ගි කිං පටිච්ච ජලතී’ති, එවං පුට්ඨො අහං, භො ගොතම, එවං බ්යාකරෙය්යං ¶ – ‘යො මෙ අයං පුරතො අග්ගි ජලති අයං අග්ගි තිණකට්ඨුපාදානං පටිච්ච ජලතී’’’ති.

‘‘සචෙ තෙ, වච්ඡ, පුරතො සො අග්ගි නිබ්බායෙය්ය, ජානෙය්යාසි ත්වං – ‘අයං මෙ පුරතො අග්ගි නිබ්බුතො’’’ති? ‘‘සචෙ මෙ, භො ගොතම, පුරතො සො අග්ගි නිබ්බායෙය්ය, ජානෙය්යාහං – ‘අයං මෙ පුරතො අග්ගි නිබ්බුතො’’’ති.

‘‘සචෙ ¶ පන තං, වච්ඡ, එවං පුච්ඡෙය්ය – ‘යො තෙ අයං පුරතො අග්ගි නිබ්බුතො සො අග්ගි ඉතො කතමං ¶ දිසං ගතො – පුරත්ථිමං වා දක්ඛිණං වා පච්ඡිමං වා උත්තරං වා’ති, එවං පුට්ඨො ත්වං, වච්ඡ, කින්ති බ්යාකරෙය්යාසී’’ති? ‘‘න උපෙති, භො ගොතම, යඤ්හි සො, භො ගොතම, අග්ගි තිණකට්ඨුපාදානං පටිච්ච අජලි [ජලති (ස්යා. කං. ක.)] තස්ස ච පරියාදානා අඤ්ඤස්ස ච අනුපහාරා අනාහාරො නිබ්බුතො ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡතී’’ති.

192. ‘‘එවමෙව ඛො, වච්ඡ, යෙන රූපෙන තථාගතං පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙය්ය තං රූපං තථාගතස්ස පහීනං උච්ඡින්නමූලං තාලාවත්ථුකතං අනභාවංකතං ආයතිං අනුප්පාදධම්මං. රූපසඞ්ඛයවිමුත්තො [රූපසඞ්ඛාවිමුත්තො (සී. ස්යා. කං. පී.) එවං වෙදනාසඞ්ඛයාදීසුපි] ඛො, වච්ඡ, තථාගතො ගම්භීරො අප්පමෙය්යො දුප්පරියොගාළ්හො – සෙය්යථාපි මහාසමුද්දො. උපපජ්ජතීති න උපෙති, න උපපජ්ජතීති න උපෙති, උපපජ්ජති ¶ ච න ච උපපජ්ජතීති න උපෙති, නෙව උපපජ්ජති න න උපපජ්ජතීති න උපෙති.

‘‘යාය වෙදනාය තථාගතං පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙය්ය සා වෙදනා තථාගතස්ස පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. වෙදනාසඞ්ඛයවිමුත්තො ඛො, වච්ඡ, තථාගතො ගම්භීරො අප්පමෙය්යො දුප්පරියොගාළ්හො – සෙය්යථාපි මහාසමුද්දො. උපපජ්ජතීති න උපෙති, න උපපජ්ජතීති න උපෙති, උපපජ්ජති ච න ච උපපජ්ජතීති න උපෙති, නෙව උපපජ්ජති න න උපපජ්ජතීති න උපෙති.

‘‘යාය සඤ්ඤාය තථාගතං පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙය්ය සා සඤ්ඤා තථාගතස්ස පහීනා ¶ උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. සඤ්ඤාසඞ්ඛයවිමුත්තො ඛො, වච්ඡ, තථාගතො ගම්භීරො අප්පමෙය්යො දුප්පරියොගාළ්හො – සෙය්යථාපි මහාසමුද්දො. උපපජ්ජතීති ¶ න උපෙති, න උපපජ්ජතීති න උපෙති, උපපජ්ජති ච න ච උපපජ්ජතීති න උපෙති, නෙව උපපජ්ජති න න උපපජ්ජතීති න උපෙති.

‘‘යෙහි සඞ්ඛාරෙහි තථාගතං පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙය්ය තෙ සඞ්ඛාරා තථාගතස්ස පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. සඞ්ඛාරසඞ්ඛයවිමුත්තො ඛො, වච්ඡ, තථාගතො ගම්භීරො අප්පමෙය්යො දුප්පරියොගාළ්හො – සෙය්යථාපි මහාසමුද්දො. උපපජ්ජතීති න උපෙති ¶ , න උපපජ්ජතීති න උපෙති, උපපජ්ජති ච න ච උපපජ්ජතීති න උපෙති, නෙව උපපජ්ජති න න උපපජ්ජතීති න උපෙති.

‘‘යෙන විඤ්ඤාණෙන තථාගතං පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙය්ය තං විඤ්ඤාණං තථාගතස්ස පහීනං උච්ඡින්නමූලං තාලාවත්ථුකතං අනභාවංකතං ආයතිං අනුප්පාදධම්මං. විඤ්ඤාණසඞ්ඛයවිමුත්තො ඛො, වච්ඡ, තථාගතො ගම්භීරො අප්පමෙය්යො දුප්පරියොගාළ්හො – සෙය්යථාපි මහාසමුද්දො. උපපජ්ජතීති න උපෙති, න උපපජ්ජතීති න උපෙති, උපපජ්ජති ච න ච උපපජ්ජතීති න උපෙති, නෙව උපපජ්ජති න න උපපජ්ජතීති න උපෙති’’.

එවං වුත්තෙ, වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සෙය්යථාපි, භො ගොතම, ගාමස්ස වා නිගමස්ස වා අවිදූරෙ ¶ මහාසාලරුක්ඛො. තස්ස අනිච්චතා සාඛාපලාසා පලුජ්ජෙය්යුං [සාඛාපලාසං පලුජ්ජෙය්ය], තචපපටිකා පලුජ්ජෙය්යුං, ඵෙග්ගූ පලුජ්ජෙය්යුං [ඵෙග්ගු පලුජ්ජෙය්ය (සී. ස්යා. කං. පී.)]; සො අපරෙන සමයෙන අපගතසාඛාපලාසො අපගතතචපපටිකො අපගතඵෙග්ගුකො සුද්ධො අස්ස, සාරෙ පතිට්ඨිතො; එවමෙව භොතො ගොතමස්ස පාවචනං අපගතසාඛාපලාසං අපගතතචපපටිකං අපගතඵෙග්ගුකං සුද්ධං, සාරෙ පතිට්ඨිතං. අභික්කන්තං, භො ගොතම…පෙ… ¶ උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

අග්ගිවච්ඡසුත්තං නිට්ඨිතං දුතියං.

193. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. අථ ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො යෙන භගවා ¶ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘දීඝරත්තාහං භොතා ගොතමෙන සහකථී. සාධු මෙ භවං ගොතමො සංඛිත්තෙන කුසලාකුසලං දෙසෙතූ’’ති. ‘‘සංඛිත්තෙනපි ඛො තෙ අහං, වච්ඡ, කුසලාකුසලං දෙසෙය්යං, විත්ථාරෙනපි ඛො තෙ අහං, වච්ඡ, කුසලාකුසලං දෙසෙය්යං; අපි ච තෙ අහං, වච්ඡ, සංඛිත්තෙන කුසලාකුසලං දෙසෙස්සාමි. තං සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවතො පච්චස්සොසි. භගවා එතදවොච –

194. ‘‘ලොභො ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, අලොභො කුසලං; දොසො ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, අදොසො කුසලං; මොහො ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, අමොහො කුසලං. ඉති ඛො, වච්ඡ, ඉමෙ තයො ධම්මා අකුසලා, තයො ධම්මා කුසලා.

‘‘පාණාතිපාතො ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, පාණාතිපාතා වෙරමණී කුසලං; අදින්නාදානං ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, අදින්නාදානා වෙරමණී කුසලං; කාමෙසුමිච්ඡාචාරො ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා වෙරමණී කුසලං; මුසාවාදො ¶ ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, මුසාවාදා වෙරමණී කුසලං; පිසුණා වාචා ඛො, වච්ඡ, අකුසලං ¶ , පිසුණාය වාචාය වෙරමණී කුසලං; ඵරුසා වාචා ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, ඵරුසාය වාචාය වෙරමණී කුසලං; සම්ඵප්පලාපො ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, සම්ඵප්පලාපා වෙරමණී කුසලං; අභිජ්ඣා ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, අනභිජ්ඣා කුසලං; බ්යාපාදො ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, අබ්යාපාදො කුසලං; මිච්ඡාදිට්ඨි ඛො, වච්ඡ, අකුසලං සම්මාදිට්ඨි කුසලං. ඉති ඛො, වච්ඡ, ඉමෙ දස ධම්මා අකුසලා, දස ධම්මා කුසලා.

‘‘යතො ¶ ඛො, වච්ඡ, භික්ඛුනො තණ්හා පහීනා හොති උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා, සො හොති භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො’’ති.

195. ‘‘තිට්ඨතු භවං ගොතමො. අත්ථි පන තෙ භොතො ගොතමස්ස එකභික්ඛුපි සාවකො යො ආසවානං ඛයා [සාවකො ආසවානං ඛයා (සී. ස්යා. කං. පී.) එවමුපරිපි] අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං ¶ දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති? ‘‘න ඛො, වච්ඡ, එකංයෙව සතං න ද්වෙ සතානි න තීණි සතානි න චත්තාරි සතානි න පඤ්ච සතානි, අථ ඛො භිය්යොව යෙ භික්ඛූ මම සාවකා ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති.

‘‘තිට්ඨතු භවං ගොතමො, තිට්ඨන්තු භික්ඛූ. අත්ථි පන භොතො ගොතමස්ස එකා භික්ඛුනීපි සාවිකා යා ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ ¶ විහරතී’’ති? ‘‘න ඛො, වච්ඡ, එකංයෙව සතං න ද්වෙ සතානි න තීණි සතානි න චත්තාරි සතානි න පඤ්ච සතානි, අථ ඛො භිය්යොව යා භික්ඛුනියො මම සාවිකා ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති.

‘‘තිට්ඨතු භවං ගොතමො, තිට්ඨන්තු භික්ඛූ, තිට්ඨන්තු භික්ඛුනියො. අත්ථි පන භොතො ගොතමස්ස එකුපාසකොපි සාවකො ගිහී ඔදාතවසනො බ්රහ්මචාරී යො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො තත්ථ පරිනිබ්බායී අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා’’ති? ‘‘න ඛො, වච්ඡ, එකංයෙව සතං න ද්වෙ සතානි න තීණි සතානි න චත්තාරි සතානි න පඤ්ච සතානි, අථ ඛො භිය්යොව යෙ උපාසකා මම සාවකා ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ¶ ඔපපාතිකා තත්ථ පරිනිබ්බායිනො අනාවත්තිධම්මා තස්මා ලොකා’’ති.

‘‘තිට්ඨතු ¶ භවං ගොතමො, තිට්ඨන්තු භික්ඛූ, තිට්ඨන්තු භික්ඛුනියො, තිට්ඨන්තු උපාසකා ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො. අත්ථි පන භොතො ගොතමස්ස එකුපාසකොපි සාවකො ගිහී ඔදාතවසනො කාමභොගී සාසනකරො ඔවාදප්පටිකරො යො තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විගතකථංකථො වෙසාරජ්ජප්පත්තො අපරප්පච්චයො සත්ථුසාසනෙ විහරතී’’ති? ‘‘න ඛො, වච්ඡ, එකංයෙව සතං න ද්වෙ සතානි න තීණි සතානි න චත්තාරි සතානි න පඤ්ච සතානි ¶ , අථ ඛො භිය්යොව යෙ උපාසකා මම සාවකා ගිහී ඔදාතවසනා කාමභොගිනො සාසනකරා ඔවාදප්පටිකරා තිණ්ණවිචිකිච්ඡා විගතකථංකථා වෙසාරජ්ජප්පත්තා අපරප්පච්චයා සත්ථුසාසනෙ විහරන්තී’’ති.

‘‘තිට්ඨතු ¶ භවං ගොතමො, තිට්ඨන්තු භික්ඛූ, තිට්ඨන්තු භික්ඛුනියො, තිට්ඨන්තු උපාසකා ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො, තිට්ඨන්තු උපාසකා ගිහී ඔදාතවසනා කාමභොගිනො. අත්ථි පන භොතො ගොතමස්ස එකුපාසිකාපි සාවිකා ගිහිනී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනී යා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකා තත්ථ පරිනිබ්බායිනී අනාවත්තිධම්මා තස්මා ලොකා’’ති? ‘‘න ඛො, වච්ඡ, එකංයෙව සතං න ද්වෙ සතානි න තීණි සතානි න චත්තාරි සතානි න පඤ්ච සතානි, අථ ඛො භිය්යොව යා උපාසිකා මම සාවිකා ගිහිනියො ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනියො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකා තත්ථ පරිනිබ්බායිනියො අනාවත්තිධම්මා තස්මා ලොකා’’ති.

‘‘තිට්ඨතු භවං ගොතමො, තිට්ඨන්තු භික්ඛූ, තිට්ඨන්තු භික්ඛුනියො, තිට්ඨන්තු උපාසකා ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො, තිට්ඨන්තු උපාසකා ගිහී ඔදාතවසනා කාමභොගිනො, තිට්ඨන්තු උපාසිකා ගිහිනියො ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනියො. අත්ථි පන භොතො ගොතමස්ස එකුපාසිකාපි සාවිකා ගිහිනී ඔදාතවසනා කාමභොගිනී සාසනකරා ඔවාදප්පටිකරා යා තිණ්ණවිචිකිච්ඡා විගතකථංකථා වෙසාරජ්ජප්පත්තා අපරප්පච්චයා සත්ථුසාසනෙ විහරතී’’ති? ‘‘න ඛො, වච්ඡ, එකංයෙව සතං න ද්වෙ ¶ සතානි න තීණි සතානි න චත්තාරි සතානි න පඤ්ච සතානි, අථ ඛො භිය්යොව යා උපාසිකා මම සාවිකා ගිහිනියො ඔදාතවසනා කාමභොගිනියො සාසනකරා ඔවාදප්පටිකරා තිණ්ණවිච්ඡිකිච්ඡා විගතකථංකථා වෙසාරජ්ජප්පත්තා අපරප්පච්චයා සත්ථුසාසනෙ විහරන්තී’’ති.

196. ‘‘සචෙ ¶ හි, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවංයෙව ගොතමො ආරාධකො අභවිස්ස, නො ච ඛො භික්ඛූ ආරාධකා අභවිස්සංසු ¶ ; එවමිදං බ්රහ්මචරියං අපරිපූරං අභවිස්ස තෙනඞ්ගෙන. යස්මා ච ඛො, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො භික්ඛූ ච ආරාධකා; එවමිදං බ්රහ්මචරියං පරිපූරං තෙනඞ්ගෙන.

‘‘සචෙ හි, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො අභවිස්ස, භික්ඛූ ච ආරාධකා අභවිස්සංසු, නො ච ඛො භික්ඛුනියො ආරාධිකා අභවිස්සංසු; එවමිදං බ්රහ්මචරියං අපරිපූරං අභවිස්ස තෙනඞ්ගෙන. යස්මා ච ඛො, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො, භික්ඛූ ¶ ච ආරාධකා, භික්ඛුනියො ච ආරාධිකා; එවමිදං බ්රහ්මචරියං පරිපූරං තෙනඞ්ගෙන.

‘‘සචෙ හි, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො අභවිස්ස, භික්ඛූ ච ආරාධකා අභවිස්සංසු, භික්ඛුනියො ච ආරාධිකා අභවිස්සංසු, නො ච ඛො උපාසකා ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො ආරාධකා අභවිස්සංසු; එවමිදං බ්රහ්මචරියං අපරිපූරං අභවිස්ස තෙනඞ්ගෙන. යස්මා ච ඛො, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො, භික්ඛූ ච ආරාධකා, භික්ඛුනියො ච ආරාධිකා, උපාසකා ච ගිහී ¶ ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො ආරාධකා; එවමිදං බ්රහ්මචරියං පරිපූරං තෙනඞ්ගෙන.

‘‘සචෙ හි, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො අභවිස්ස, භික්ඛූ ච ආරාධකා අභවිස්සංසු, භික්ඛුනියො ච ආරාධිකා අභවිස්සංසු, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො ආරාධකා අභවිස්සංසු, නො ච ඛො උපාසකා ගිහී ඔදාතවසනා කාමභොගිනො ආරාධකා අභවිස්සංසු; එවමිදං බ්රහ්මචරියං අපරිපූරං අභවිස්ස තෙනඞ්ගෙන. යස්මා ච ඛො, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො, භික්ඛූ ච ආරාධකා, භික්ඛුනියො ච ආරාධිකා, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො ආරාධකා, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා කාමභොගිනො ආරාධකා; එවමිදං බ්රහ්මචරියං පරිපූරං තෙනඞ්ගෙන.

‘‘සචෙ ¶ හි, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො අභවිස්ස, භික්ඛූ ච ආරාධකා අභවිස්සංසු, භික්ඛුනියො ච ආරාධිකා අභවිස්සංසු, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො ආරාධකා අභවිස්සංසු, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා කාමභොගිනො ආරාධකා අභවිස්සංසු, නො ච ඛො උපාසිකා ගිහිනියො ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනියො ¶ ආරාධිකා අභවිස්සංසු; එවමිදං බ්රහ්මචරියං අපරිපූරං අභවිස්ස තෙනඞ්ගෙන. යස්මා ච ඛො, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො, භික්ඛූ ච ආරාධකා, භික්ඛුනියො ච ආරාධිකා, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො ආරාධකා, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා කාමභොගිනො ආරාධකා ¶ , උපාසිකා ච ගිහිනියො ඔදාතවසනා ¶ බ්රහ්මචාරිනියො ආරාධිකා; එවමිදං බ්රහ්මචරියං පරිපූරං තෙනඞ්ගෙන.

‘‘සචෙ හි, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො අභවිස්ස, භික්ඛූ ච ආරාධකා අභවිස්සංසු, භික්ඛුනියො ච ආරාධිකා අභවිස්සංසු, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො ආරාධකා අභවිස්සංසු, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා කාමභොගිනො ආරාධකා අභවිස්සංසු, උපාසිකා ච ගිහිනියො ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනියො ආරාධිකා අභවිස්සංසු, නො ච ඛො උපාසිකා ගිහිනියො ඔදාතවසනා කාමභොගිනියො ආරාධිකා අභවිස්සංසු; එවමිදං බ්රහ්මචරියං අපරිපූරං අභවිස්ස තෙනඞ්ගෙන. යස්මා ච ඛො, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො, භික්ඛූ ච ආරාධකා, භික්ඛුනියො ච ආරාධිකා, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො ආරාධකා, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා කාමභොගිනො ආරාධකා, උපාසිකා ච ගිහිනියො ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනියො ආරාධිකා, උපාසිකා ච ගිහිනියො ඔදාතවසනා කාමභොගිනියො ආරාධිකා; එවමිදං බ්රහ්මචරියං පරිපූරං තෙනඞ්ගෙන.

197. ‘‘සෙය්යථාපි, භො ගොතම, ගඞ්ගා නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා සමුද්දං ආහච්ච තිට්ඨති, එවමෙවායං භොතො ගොතමස්ස පරිසා සගහට්ඨපබ්බජිතා නිබ්බානනින්නා නිබ්බානපොණා නිබ්බානපබ්භාරා නිබ්බානං ආහච්ච තිට්ඨති. අභික්කන්තං, භො ගොතම…පෙ… ¶ එසාහං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. ලභෙය්යාහං භොතො ගොතමස්ස සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, ලභෙය්යං උපසම්පද’’න්ති ¶ . ‘‘යො ඛො, වච්ඡ, අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බො ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ආකඞ්ඛති ¶ පබ්බජ්ජං, ආකඞ්ඛති උපසම්පදං, සො චත්තාරො මාසෙ පරිවසති. චතුන්නං මාසානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්ති උපසම්පාදෙන්ති භික්ඛුභාවාය; අපි ච මෙත්ථ පුග්ගලවෙමත්තතා විදිතා’’ති. ‘‘සචෙ, භන්තෙ, අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බා ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ආකඞ්ඛන්තා පබ්බජ්ජං, ආකඞ්ඛන්තා උපසම්පදං චත්තාරො මාසෙ පරිවසන්ති, චතුන්නං මාසානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්ති උපසම්පාදෙන්ති භික්ඛුභාවාය; අහං චත්තාරි වස්සානි පරිවසිස්සාමි. චතුන්නං වස්සානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්තු උපසම්පාදෙන්තු භික්ඛුභාවායා’’ති. අලත්ථ ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං අලත්ථ උපසම්පදං.

අචිරූපසම්පන්නො ¶ ඛො පනායස්මා වච්ඡගොත්තො අද්ධමාසූපසම්පන්නො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා වච්ඡගොත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘යාවතකං, භන්තෙ, සෙඛෙන ඤාණෙන සෙඛාය ¶ විජ්ජාය පත්තබ්බං, අනුප්පත්තං තං මයා; උත්තරි ච මෙ [උත්තරිං මෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] භගවා ධම්මං දෙසෙතූ’’ති. ‘‘තෙන හි ත්වං, වච්ඡ, ද්වෙ ධම්මෙ උත්තරි භාවෙහි – සමථඤ්ච විපස්සනඤ්ච. ඉමෙ ඛො තෙ, වච්ඡ, ද්වෙ ධම්මා උත්තරි භාවිතා – සමථො ච විපස්සනා ච – අනෙකධාතුපටිවෙධාය සංවත්තිස්සන්ති.

198. ‘‘සො ත්වං, වච්ඡ, යාවදෙව [යාවදෙ (පී.)] ආකඞ්ඛිස්සසි – ‘අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභවෙය්යං – එකොපි හුත්වා බහුධා අස්සං, බහුධාපි හුත්වා එකො අස්සං; ආවිභාවං, තිරොභාවං; තිරොකුට්ටං තිරොපාකාරං තිරොපබ්බතං අසජ්ජමානො ගච්ඡෙය්යං, සෙය්යථාපි ආකාසෙ; පථවියාපි උම්මුජ්ජනිමුජ්ජං කරෙය්යං, සෙය්යථාපි උදකෙ; උදකෙපි අභිජ්ජමානෙ ගච්ඡෙය්යං, සෙය්යථාපි පථවියං; ආකාසෙපි පල්ලඞ්කෙන කමෙය්යං, සෙය්යථාපි පක්ඛී සකුණො; ඉමෙපි චන්දිමසූරියෙ එවංමහිද්ධිකෙ එවංමහානුභාවෙ පාණිනා පරිමසෙය්යං, පරිමජ්ජෙය්යං; යාවබ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙය්ය’න්ති, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණිස්සසි, සති සතිආයතනෙ.

‘‘සො ත්වං, වච්ඡ, යාවදෙව ආකඞ්ඛිස්සසි – ‘දිබ්බාය සොතධාතුයා ¶ විසුද්ධාය අතික්කන්තමානුසිකාය ¶ උභො සද්දෙ සුණෙය්යං – දිබ්බෙ ච මානුසෙ ච, යෙ දූරෙ සන්තිකෙ චා’ති, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණිස්සසි, සති සතිආයතනෙ.

‘‘සො ත්වං, වච්ඡ, යාවදෙව ආකඞ්ඛිස්සසි – ‘පරසත්තානං පරපුග්ගලානං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානෙය්යං – සරාගං වා චිත්තං සරාගං ¶ චිත්තන්ති පජානෙය්යං, වීතරාගං වා චිත්තං වීතරාගං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; සදොසං වා චිත්තං සදොසං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, වීතදොසං වා චිත්තං වීතදොසං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; සමොහං වා චිත්තං සමොහං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, වීතමොහං වා චිත්තං වීතමොහං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; සංඛිත්තං වා චිත්තං සංඛිත්තං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, වික්ඛිත්තං වා චිත්තං වික්ඛිත්තං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; මහග්ගතං වා චිත්තං මහග්ගතං ¶ චිත්තන්ති පජානෙය්යං, අමහග්ගතං වා චිත්තං අමහග්ගතං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; සඋත්තරං වා චිත්තං සඋත්තරං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, අනුත්තරං වා චිත්තං අනුත්තරං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; සමාහිතං වා චිත්තං සමාහිතං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, අසමාහිතං වා චිත්තං අසමාහිතං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; විමුත්තං වා චිත්තං විමුත්තං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, අවිමුත්තං වා චිත්තං අවිමුත්තං චිත්තන්ති පජානෙය්ය’න්ති, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණිස්සසි, සති සතිආයතනෙ.

‘‘සො ත්වං, වච්ඡ, යාවදෙව ආකඞ්ඛිස්සසි – ‘අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරෙය්යං, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො තිස්සොපි ජාතියො චතස්සොපි ජාතියො පඤ්චපි ජාතියො දසපි ජාතියො වීසම්පි ජාතියො තිංසම්පි ජාතියො චත්තාලීසම්පි ජාතියො පඤ්ඤාසම්පි ජාතියො ජාතිසතම්පි ජාතිසහස්සම්පි ජාතිසතසහස්සම්පි; අනෙකෙපි සංවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි විවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙ – අමුත්රාසිං ¶ එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො අමුත්ර උදපාදිං; තත්රාපාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො ඉධූපපන්නොති; ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරෙය්ය’න්ති, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණිස්සසි, සති සතිආයතනෙ.

‘‘සො ¶ ත්වං, වච්ඡ, යාවදෙව ආකඞ්ඛිස්සසි – ‘දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සෙය්යං චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ ¶ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානෙය්යං – ඉමෙ වත භොන්තො සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා මනොදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා, තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා; ඉමෙ වා පන භොන්තො සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා වචීසුචරිතෙන සමන්නාගතා මනොසුචරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං අනුපවාදකා සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා, තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නාති; ඉති දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ ¶ පස්සෙය්යං චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ ¶ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානෙය්ය’න්ති, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණිස්සසි, සති සතිආයතනෙ.

‘‘සො ත්වං, වච්ඡ, යාවදෙව ආකඞ්ඛිස්සසි – ‘ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණිස්සසි, සති සතිආයතනෙ’’ති.

199. අථ ඛො ආයස්මා වච්ඡගොත්තො භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි. අථ ඛො ආයස්මා වච්ඡගොත්තො එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසි. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ඛො පනායස්මා වච්ඡගොත්තො අරහතං අහොසි.

200. තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා භික්ඛූ භගවන්තං දස්සනාය ගච්ඡන්ති. අද්දසා ඛො ආයස්මා වච්ඡගොත්තො තෙ භික්ඛූ දූරතොව ආගච්ඡන්තෙ. දිස්වාන යෙන තෙ භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තෙ භික්ඛූ එතදවොච ¶ – ‘‘හන්ද! කහං පන තුම්හෙ ආයස්මන්තො ගච්ඡථා’’ති? ‘‘භගවන්තං ඛො මයං, ආවුසො, දස්සනාය ගච්ඡාමා’’ති ¶ . ‘‘තෙනහායස්මන්තො මම වචනෙන භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දථ, එවඤ්ච වදෙථ – ‘වච්ඡගොත්තො, භන්තෙ, භික්ඛු භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දති, එවඤ්ච වදෙති – පරිචිණ්ණො මෙ භගවා, පරිචිණ්ණො මෙ සුගතො’’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ¶ ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො වච්ඡගොත්තස්ස පච්චස්සොසුං. අථ ඛො තෙ භික්ඛූ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘ආයස්මා, භන්තෙ, වච්ඡගොත්තො භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දති, එවඤ්ච වදෙති – ‘පරිචිණ්ණො මෙ භගවා, පරිචිණ්ණො මෙ සුගතො’’’ති. ‘‘පුබ්බෙව මෙ, භික්ඛවෙ, වච්ඡගොත්තො භික්ඛු චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො – ‘තෙවිජ්ජො වච්ඡගොත්තො ¶ භික්ඛු මහිද්ධිකො මහානුභාවො’ති. දෙවතාපි මෙ එතමත්ථං ආරොචෙසුං – ‘තෙවිජ්ජො, භන්තෙ, වච්ඡගොත්තො භික්ඛු මහිද්ධිකො මහානුභාවො’’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

මහාවච්ඡසුත්තං නිට්ඨිතං තතියං.

201. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ සූකරඛතායං. අථ ඛො දීඝනඛො පරිබ්බාජකො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො දීඝනඛො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අහඤ්හි, භො ගොතම, එවංවාදී එවංදිට්ඨි – ‘සබ්බං මෙ නක්ඛමතී’’’ති. ‘‘යාපි ඛො තෙ එසා, අග්ගිවෙස්සන, දිට්ඨි – ‘සබ්බං මෙ නක්ඛමතී’ති, එසාපි තෙ දිට්ඨි නක්ඛමතී’’ති? ‘‘එසා චෙ [එසාපි (ක.)] මෙ, භො ගොතම, දිට්ඨි ඛමෙය්ය, තංපස්ස තාදිසමෙව, තංපස්ස ¶ තාදිසමෙවා’’ති. ‘‘අතො ඛො තෙ, අග්ගිවෙස්සන, බහූ හි බහුතරා ලොකස්මිං යෙ එවමාහංසු – ‘තංපස්ස තාදිසමෙව, තංපස්ස තාදිසමෙවා’ති. තෙ තඤ්චෙව දිට්ඨිං නප්පජහන්ති අඤ්ඤඤ්ච දිට්ඨිං උපාදියන්ති. අතො ඛො තෙ, අග්ගිවෙස්සන, තනූ හි තනුතරා ලොකස්මිං යෙ එවමාහංසු – ‘තංපස්ස තාදිසමෙව, තංපස්ස තාදිසමෙවා’ති. තෙ තඤ්චෙව දිට්ඨිං පජහන්ති අඤ්ඤඤ්ච දිට්ඨිං න උපාදියන්ති. සන්තග්ගිවෙස්සන, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘සබ්බං මෙ ඛමතී’ති; සන්තග්ගිවෙස්සන, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘සබ්බං මෙ නක්ඛමතී’ති; සන්තග්ගිවෙස්සන ¶ , එකෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘එකච්චං මෙ ඛමති, එකච්චං මෙ නක්ඛමතී’ති. තත්රග්ගිවෙස්සන, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘සබ්බං මෙ ඛමතී’ති තෙසමයං දිට්ඨි සාරාගාය සන්තිකෙ, සඤ්ඤොගාය සන්තිකෙ, අභිනන්දනාය සන්තිකෙ අජ්ඣොසානාය සන්තිකෙ ¶ උපාදානාය සන්තිකෙ; තත්රග්ගිවෙස්සන යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘සබ්බං මෙ නක්ඛමතී’ති තෙසමයං දිට්ඨි අසාරාගාය සන්තිකෙ, අසඤ්ඤොගාය සන්තිකෙ, අනභිනන්දනාය සන්තිකෙ, අනජ්ඣොසානාය සන්තිකෙ, අනුපාදානාය සන්තිකෙ’’ති.

202. එවං වුත්තෙ, දීඝනඛො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘උක්කංසෙති [උක්කංසති (සී. පී. ක.)] මෙ භවං ගොතමො දිට්ඨිගතං, සමුක්කංසෙති [සම්පහංසති (ක.)] මෙ භවං ගොතමො දිට්ඨිගත’’න්ති. ‘‘තත්රග්ගිවෙස්සන, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘එකච්චං මෙ ඛමති, එකච්චං මෙ නක්ඛමතී’ති. යා ¶ හි තෙසං ඛමති සායං දිට්ඨි සාරාගාය සන්තිකෙ, සඤ්ඤොගාය සන්තිකෙ, අභිනන්දනාය සන්තිකෙ, අජ්ඣොසානාය සන්තිකෙ, උපාදානාය සන්තිකෙ; යා හි තෙසං නක්ඛමති සායං දිට්ඨි අසාරාගාය සන්තිකෙ, අසඤ්ඤොගාය සන්තිකෙ, අනභිනන්දනාය සන්තිකෙ, අනජ්ඣොසානාය සන්තිකෙ, අනුපාදානාය සන්තිකෙ. තත්රග්ගිවෙස්සන, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘සබ්බං මෙ ඛමතී’ති තත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති ¶ – ‘යා ඛො මෙ අයං දිට්ඨි – සබ්බං මෙ ඛමතීති, ඉමඤ්චෙ අහං දිට්ඨිං ථාමසා පරාමාසා අභිනිවිස්ස වොහරෙය්යං – ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති; ද්වීහි මෙ අස්ස විග්ගහො – යො චායං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවංවාදී ¶ එවංදිට්ඨි – සබ්බං මෙ නක්ඛමතීති, යො චායං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවංවාදී එවංදිට්ඨි – එකච්චං මෙ ඛමති, එකච්චං මෙ නක්ඛමතීති – ඉමෙහි අස්ස ද්වීහි විග්ගහො. ඉති විග්ගහෙ සති විවාදො, විවාදෙ සති විඝාතො, විඝාතෙ සති විහෙසා’. ඉති සො විග්ගහඤ්ච විවාදඤ්ච විඝාතඤ්ච විහෙසඤ්ච අත්තනි සම්පස්සමානො තඤ්චෙව දිට්ඨිං පජහති අඤ්ඤඤ්ච දිට්ඨිං න උපාදියති. එවමෙතාසං දිට්ඨීනං පහානං හොති, එවමෙතාසං දිට්ඨීනං පටිනිස්සග්ගො හොති.

203. ‘‘තත්රග්ගිවෙස්සන, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘සබ්බං මෙ නක්ඛමතී’ති තත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යා ඛො මෙ අයං දිට්ඨි – සබ්බං මෙ නක්ඛමතී’ති, ඉමඤ්චෙ අහං දිට්ඨිං ථාමසා පරාමාසා අභිනිවිස්ස වොහරෙය්යං – ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති; ද්වීහි මෙ අස්ස විග්ගහො – යො චායං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවංවාදී එවංදිට්ඨි ¶ – සබ්බං මෙ ඛමතීති, යො චායං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවංවාදී එවංදිට්ඨි – එකච්චං මෙ ඛමති එකච්චං මෙ නක්ඛමතීති – ඉමෙහි අස්ස ද්වීහි විග්ගහො. ඉති විග්ගහෙ සති විවාදො, විවාදෙ සති විඝාතො, විඝාතෙ සති විහෙසා’. ඉති සො විග්ගහඤ්ච විවාදඤ්ච ¶ විඝාතඤ්ච විහෙසඤ්ච අත්තනි සම්පස්සමානො තඤ්චෙව දිට්ඨිං පජහති අඤ්ඤඤ්ච දිට්ඨිං න උපාදියති. එවමෙතාසං දිට්ඨීනං පහානං හොති, එවමෙතාසං දිට්ඨීනං පටිනිස්සග්ගො හොති.

204. ‘‘තත්රග්ගිවෙස්සන, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘එකච්චං මෙ ඛමති, එකච්චං මෙ නක්ඛමතී’ති තත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යා ඛො මෙ ¶ අයං දිට්ඨි – එකච්චං මෙ ඛමති, එකච්චං මෙ නක්ඛමතීති, ඉමඤ්චෙ අහං දිට්ඨිං ථාමසා පරාමාසා අභිනිවිස්ස වොහරෙය්යං – ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති; ද්වීහි මෙ අස්ස විග්ගහො – යො චායං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවංවාදී එවංදිට්ඨි – සබ්බං මෙ ඛමතීති, යො චායං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවංවාදී එවංදිට්ඨි – සබ්බං මෙ නක්ඛමතීති – ඉමෙහි අස්ස ද්වීහි විග්ගහො. ඉති විග්ගහෙ සති විවාදො, විවාදෙ සති විඝාතො, විඝාතෙ සති විහෙසා’. ඉති සො විග්ගහඤ්ච විවාදඤ්ච විඝාතඤ්ච විහෙසඤ්ච අත්තනි සම්පස්සමානො තඤ්චෙව දිට්ඨිං පජහති අඤ්ඤඤ්ච දිට්ඨිං න උපාදියති. එවමෙතාසං දිට්ඨීනං පහානං හොති, එවමෙතාසං දිට්ඨීනං පටිනිස්සග්ගො හොති.

205. ‘‘අයං ¶ ඛො පනග්ගිවෙස්සන, කායො රූපී චාතුමහාභූතිකො [චාතුම්මහාභූතිකො (සී. ස්යා.)] මාතාපෙත්තිකසම්භවො ඔදනකුම්මාසුපචයො අනිච්චුච්ඡාදනපරිමද්දනභෙදනවිද්ධංසනධම්මො, අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො පරතො පලොකතො සුඤ්ඤතො අනත්තතො සමනුපස්සිතබ්බො ¶ . තස්සිමං කායං අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො පරතො පලොකතො සුඤ්ඤතො අනත්තතො සමනුපස්සතො යො කායස්මිං කායඡන්දො කායස්නෙහො කායන්වයතා සා පහීයති.

‘‘තිස්සො ඛො ඉමා, අග්ගිවෙස්සන, වෙදනා – සුඛා වෙදනා, දුක්ඛා වෙදනා, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා. යස්මිං, අග්ගිවෙස්සන, සමයෙ සුඛං වෙදනං වෙදෙති ¶ , නෙව තස්මිං සමයෙ දුක්ඛං වෙදනං වෙදෙති, න අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදෙති; සුඛංයෙව තස්මිං සමයෙ වෙදනං වෙදෙති. යස්මිං, අග්ගිවෙස්සන, සමයෙ දුක්ඛං වෙදනං වෙදෙති, නෙව තස්මිං සමයෙ සුඛං වෙදනං වෙදෙති, න අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදෙති; දුක්ඛංයෙව තස්මිං සමයෙ වෙදනං වෙදෙති. යස්මිං, අග්ගිවෙස්සන, සමයෙ අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදෙති, නෙව තස්මිං සමයෙ සුඛං වෙදනං වෙදෙති, න දුක්ඛං වෙදනං වෙදෙති; අදුක්ඛමසුඛංයෙව තස්මිං සමයෙ වෙදනං වෙදෙති. සුඛාපි ඛො, අග්ගිවෙස්සන, වෙදනා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා ඛයධම්මා වයධම්මා විරාගධම්මා නිරොධධම්මා; දුක්ඛාපි ඛො, අග්ගිවෙස්සන, වෙදනා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා ඛයධම්මා වයධම්මා විරාගධම්මා නිරොධධම්මා; අදුක්ඛමසුඛාපි ඛො, අග්ගිවෙස්සන, වෙදනා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා ඛයධම්මා වයධම්මා විරාගධම්මා නිරොධධම්මා. එවං පස්සං, අග්ගිවෙස්සන, සුතවා අරියසාවකො සුඛායපි වෙදනාය නිබ්බින්දති, දුක්ඛායපි වෙදනාය නිබ්බින්දති, අදුක්ඛමසුඛායපි වෙදනාය ¶ නිබ්බින්දති ¶ ; නිබ්බින්දං විරජ්ජති, විරාගා විමුච්චති. විමුත්තස්මිං, විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. එවං විමුත්තචිත්තො ඛො, අග්ගිවෙස්සන, භික්ඛු න කෙනචි සංවදති, න කෙනචි විවදති, යඤ්ච ලොකෙ වුත්තං තෙන වොහරති, අපරාමස’’න්ති.

206. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා සාරිපුත්තො භගවතො පිට්ඨිතො ¶ ඨිතො හොති භගවන්තං බීජයමානො [වීජයමානො (සී. පී.)]. අථ ඛො ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස එතදහොසි – ‘‘තෙසං තෙසං කිර නො භගවා ධම්මානං අභිඤ්ඤා පහානමාහ, තෙසං තෙසං කිර නො සුගතො ධම්මානං අභිඤ්ඤා පටිනිස්සග්ගමාහා’’ති. ඉති හිදං ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස පටිසඤ්චික්ඛතො අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චි. දීඝනඛස්ස පන පරිබ්බාජකස්ස විරජං වීතමලං ධම්මචක්ඛුං උදපාදි – ‘‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බං තං නිරොධධම්ම’’න්ති. අථ ඛො දීඝනඛො පරිබ්බාජකො දිට්ඨධම්මො පත්තධම්මො විදිතධම්මො පරියොගාළ්හධම්මො තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විගතකථංකථො වෙසාරජ්ජප්පත්තො අපරප්පච්චයො සත්ථුසාසනෙ භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම! සෙය්යථාපි, භො ගොතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ¶ ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තීති – එවමෙව ඛො භොතා ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ¶ ධම්මො පකාසිතො. එසාහං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

දීඝනඛසුත්තං නිට්ඨිතං චතුත්ථං.

207. එවං ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කුරූසු විහරති කම්මාසධම්මං නාම කුරූනං නිගමො, භාරද්වාජගොත්තස්ස බ්රාහ්මණස්ස අග්යාගාරෙ තිණසන්ථාරකෙ [තිණසන්ථරකෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)]. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය කම්මාසධම්මං පිණ්ඩාය පාවිසි. කම්මාසධම්මං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො යෙන අඤ්ඤතරො වනසණ්ඩො තෙනුපසඞ්කමි දිවාවිහාරාය. තං වනසණ්ඩං අජ්ඣොගාහෙත්වා අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ දිවාවිහාරං නිසීදි. අථ ¶ ඛො මාගණ්ඩියො [මාගන්දියො (සී. පී.)] පරිබ්බාජකො ජඞ්ඝාවිහාරං අනුචඞ්කමමානො අනුවිචරමානො යෙන භාරද්වාජගොත්තස්ස බ්රාහ්මණස්ස අග්යාගාරං තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො මාගණ්ඩියො පරිබ්බාජකො භාරද්වාජගොත්තස්ස බ්රාහ්මණස්ස අග්යාගාරෙ තිණසන්ථාරකං පඤ්ඤත්තං. දිස්වාන භාරද්වාජගොත්තං බ්රාහ්මණං එතදවොච – ‘‘කස්ස න්වයං භොතො භාරද්වාජස්ස අග්යාගාරෙ තිණසන්ථාරකො පඤ්ඤත්තො, සමණසෙය්යානුරූපං [සමණසෙය්යාරූපං (සී. පී.)] මඤ්ඤෙ’’ති? ‘‘අත්ථි, භො මාගණ්ඩිය, සමණො ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො. තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි ¶ සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති. තස්සෙසා භොතො ගොතමස්ස සෙය්යා පඤ්ඤත්තා’’ති. ‘‘දුද්දිට්ඨං වත, භො භාරද්වාජ, අද්දසාම; දුද්දිට්ඨං වත, භො භාරද්වාජ, අද්දසාම! යෙ මයං තස්ස භොතො ගොතමස්ස භූනහුනො [භූනහනස්ස (ස්යා. කං.)] සෙය්යං අද්දසාමා’’ති. ‘‘රක්ඛස්සෙතං, මාගණ්ඩිය, වාචං; රක්ඛස්සෙතං ¶ , මාගණ්ඩිය, වාචං. බහූ හි තස්ස භොතො ගොතමස්ස ඛත්තියපණ්ඩිතාපි බ්රාහ්මණපණ්ඩිතාපි ගහපතිපණ්ඩිතාපි සමණපණ්ඩිතාපි අභිප්පසන්නා විනීතා අරියෙ ඤායෙ ධම්මෙ කුසලෙ’’ති. ‘‘සම්මුඛා චෙපි මයං, භො භාරද්වාජ, තං භවන්තං ගොතමං පස්සෙය්යාම, සම්මුඛාපි නං වදෙය්යාම – ‘භූනහු [භූනහනො (ස්යා. කං.)] සමණො ගොතමො’ති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හි නො සුත්තෙ ඔචරතී’’ති. ‘‘සචෙ තං භොතො මාගණ්ඩියස්ස අගරු ආරොචෙය්යාමි තං [ආරොචෙය්යමෙතං (සී. පී.), ආරොචෙස්සාමි තස්ස (ස්යා. කං.)] සමණස්ස ගොතමස්සා’’ති. ‘‘අප්පොස්සුක්කො භවං භාරද්වාජො වුත්තොව නං වදෙය්යා’’ති.

208. අස්සොසි ඛො භගවා දිබ්බාය සොතධාතුයා විසුද්ධාය අතික්කන්තමානුසිකාය භාරද්වාජගොත්තස්ස ¶ බ්රාහ්මණස්ස මාගණ්ඩියෙන පරිබ්බාජකෙන සද්ධිං ඉමං කථාසල්ලාපං. අථ ඛො භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙන භාරද්වාජගොත්තස්ස බ්රාහ්මණස්ස අග්යාගාරං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ තිණසන්ථාරකෙ. අථ ඛො භාරද්වාජගොත්තො බ්රාහ්මණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා ¶ එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො භාරද්වාජගොත්තං බ්රාහ්මණං භගවා එතදවොච – ‘‘අහු පන තෙ, භාරද්වාජ, මාගණ්ඩියෙන පරිබ්බාජකෙන සද්ධිං ¶ ඉමංයෙව තිණසන්ථාරකං ආරබ්භ කොචිදෙව කථාසල්ලාපො’’ති? එවං වුත්තෙ, භාරද්වාජගොත්තො බ්රාහ්මණො සංවිග්ගො ලොමහට්ඨජාතො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘එතදෙව ඛො පන මයං භොතො ගොතමස්ස ආරොචෙතුකාමා. අථ ච පන භවං ගොතමො අනක්ඛාතංයෙව අක්ඛාසී’’ති. අයඤ්ච හි [අයඤ්ච හිදං (සී. ස්යා. කං. පී.)] භගවතො භාරද්වාජගොත්තෙන බ්රාහ්මණෙන සද්ධිං අන්තරාකථා විප්පකතා හොති. අථ ඛො මාගණ්ඩියො පරිබ්බාජකො ජඞ්ඝාවිහාරං අනුචඞ්කමමානො අනුවිචරමානො යෙන භාරද්වාජගොත්තස්ස බ්රාහ්මණස්ස අග්යාගාරං යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො මාගණ්ඩියං පරිබ්බාජකං භගවා එතදවොච –

209. ‘‘චක්ඛුං ¶ ඛො, මාගණ්ඩිය, රූපාරාමං රූපරතං රූපසම්මුදිතං. තං තථාගතස්ස දන්තං ගුත්තං රක්ඛිතං සංවුතං, තස්ස ච සංවරාය ධම්මං දෙසෙති. ඉදං නු තෙ එතං, මාගණ්ඩිය, සන්ධාය භාසිතං – ‘භූනහු සමණො ගොතමො’’’ති? ‘‘එතදෙව ඛො පන මෙ, භො ගොතම, සන්ධාය භාසිතං – ‘භූනහු සමණො ගොතමො’ති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හි නො සුත්තෙ ඔචරතී’’ති. ‘‘සොතං ඛො, මාගණ්ඩිය, සද්දාරාමං…පෙ… ඝානං ¶ ඛො, මාගණ්ඩිය ගන්ධාරාමං… ජිව්හා ඛො, මාගණ්ඩිය, රසාරාමා රසරතා රසසම්මුදිතා. සා තථාගතස්ස දන්තා ගුත්තා රක්ඛිතා සංවුතා, තස්සා ච සංවරාය ධම්මං දෙසෙති. ඉදං නු තෙ එතං, මාගණ්ඩිය, සන්ධාය භාසිතං – ‘භූනහු සමණො ගොතමො’’’ති? ‘‘එතදෙව ඛො පන මෙ, භො ගොතම, සන්ධාය භාසිතං – ‘භූනහු සමණො ගොතමො’ති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හි නො සුත්තෙ ඔචරතී’’ති. ‘‘කායො ඛො, මාගණ්ඩිය, ඵොට්ඨබ්බාරාමො ඵොට්ඨබ්බරතො…පෙ… මනො ඛො, මාගණ්ඩිය, ධම්මාරාමො ධම්මරතො ධම්මසම්මුදිතො. සො තථාගතස්ස දන්තො ගුත්තො රක්ඛිතො සංවුතො, තස්ස ච සංවරාය ධම්මං දෙසෙති. ඉදං නු තෙ එතං, මාගණ්ඩිය, සන්ධාය භාසිතං – ‘භූනහු සමණො ගොතමො’’’ති? ‘‘එතදෙව ඛො පන මෙ, භො ¶ ගොතම, සන්ධාය භාසිතං – ‘භූනහු සමණො ගොතමො’ති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හි නො සුත්තෙ ඔචරතී’’ති.

210. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මාගණ්ඩිය – ‘ඉධෙකච්චො චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යෙහි ¶ රූපෙහි පරිචාරිතපුබ්බො අස්ස ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි, සො අපරෙන සමයෙන රූපානංයෙව සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා රූපතණ්හං පහාය රූපපරිළාහං පටිවිනොදෙත්වා විගතපිපාසො අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො විහරෙය්ය. ඉමස්ස පන තෙ, මාගණ්ඩිය, කිමස්ස වචනීය’’’න්ති? ‘‘න කිඤ්චි, භො ගොතම’’. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මාගණ්ඩිය – ‘ඉධෙකච්චො සොතවිඤ්ඤෙය්යෙහි සද්දෙහි…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යෙහි ¶ ගන්ධෙහි… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යෙහි රසෙහි… කායවිඤ්ඤෙය්යෙහි ඵොට්ඨබ්බෙහි පරිචාරිතපුබ්බො අස්ස ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි, සො අපරෙන සමයෙන ඵොට්ඨබ්බානංයෙව සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා ඵොට්ඨබ්බතණ්හං පහාය ඵොට්ඨබ්බපරිළාහං පටිවිනොදෙත්වා විගතපිපාසො අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො විහරෙය්ය. ඉමස්ස පන තෙ, මාගණ්ඩිය, කිමස්ස වචනීය’’’න්ති? ‘‘න කිඤ්චි, භො ගොතම’’.

211. ‘‘අහං ¶ ඛො පන, මාගණ්ඩිය, පුබ්බෙ අගාරියභූතො සමානො පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරෙසිං චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යෙහි රූපෙහි ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි, සොතවිඤ්ඤෙය්යෙහි සද්දෙහි…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යෙහි ගන්ධෙහි… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යෙහි රසෙහි… කායවිඤ්ඤෙය්යෙහි ඵොට්ඨබ්බෙහි ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි. තස්ස මය්හං, මාගණ්ඩිය, තයො පාසාදා අහෙසුං – එකො වස්සිකො, එකො හෙමන්තිකො, එකො ගිම්හිකො. සො ඛො අහං, මාගණ්ඩිය, වස්සිකෙ පාසාදෙ වස්සිකෙ චත්තාරො [වස්සිකෙ පාසාදෙ චත්තාරො (ස්යා. කං.)] මාසෙ නිප්පුරිසෙහි තූරියෙහි [තුරියෙහි (සී. ස්යා. කං. පී.)] පරිචාරයමානො [පරිචාරියමානො (සබ්බත්ථ)] න හෙට්ඨාපාසාදං ඔරොහාමි. සො අපරෙන සමයෙන කාමානංයෙව සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා කාමතණ්හං පහාය කාමපරිළාහං පටිවිනොදෙත්වා විගතපිපාසො ¶ අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො විහරාමි. සො අඤ්ඤෙ සත්තෙ පස්සාමි කාමෙසු අවීතරාගෙ කාමතණ්හාහි ඛජ්ජමානෙ කාමපරිළාහෙන පරිඩය්හමානෙ කාමෙ පටිසෙවන්තෙ. සො තෙසං න පිහෙමි, න තත්ථ අභිරමාමි ¶ . තං කිස්ස හෙතු? යාහයං, මාගණ්ඩිය, රති, අඤ්ඤත්රෙව කාමෙහි අඤ්ඤත්ර අකුසලෙහි ධම්මෙහි – අපි දිබ්බං සුඛං ¶ සමධිගය්හ තිට්ඨති – තාය රතියා රමමානො හීනස්ස න පිහෙමි, න තත්ථ අභිරමාමි.

212. ‘‘සෙය්යථාපි, මාගණ්ඩිය, ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා අඩ්ඪො මහද්ධනො මහාභොගො පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරෙය්ය චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යෙහි රූපෙහි…පෙ… ඵොට්ඨබ්බෙහි ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි. සො කායෙන සුචරිතං චරිත්වා වාචාය සුචරිතං චරිත්වා මනසා සුචරිතං චරිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජෙය්ය දෙවානං තාවතිංසානං සහබ්යතං. සො තත්ථ නන්දනෙ වනෙ අච්ඡරාසඞ්ඝපරිවුතො දිබ්බෙහි පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරෙය්ය. සො පස්සෙය්ය ගහපතිං වා ගහපතිපුත්තං වා පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතං සමඞ්ගීභූතං පරිචාරයමානං.

‘‘තං ¶ කිං මඤ්ඤසි, මාගණ්ඩිය, අපි නු සො දෙවපුත්තො නන්දනෙ වනෙ අච්ඡරාසඞ්ඝපරිවුතො දිබ්බෙහි පඤ්චහි කාමගුණෙහි ¶ සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරයමානො අමුස්ස ගහපතිස්ස වා ගහපතිපුත්තස්ස වා පිහෙය්ය, මානුසකානං වා පඤ්චන්නං කාමගුණානං මානුසකෙහි වා කාමෙහි ආවට්ටෙය්යා’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’. තං කිස්ස හෙතු? මානුසකෙහි, භො ගොතම, කාමෙහි දිබ්බකාමා අභික්කන්තතරා ච පණීතතරා චා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො අහං, මාගණ්ඩිය, පුබ්බෙ අගාරියභූතො සමානො පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරෙසිං චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යෙහි රූපෙහි ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි, සොතවිඤ්ඤෙය්යෙහි සද්දෙහි…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යෙහි ගන්ධෙහි… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යෙහි රසෙහි… කායවිඤ්ඤෙය්යෙහි ඵොට්ඨබ්බෙහි ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි. සො අපරෙන සමයෙන කාමානංයෙව සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා කාමතණ්හං පහාය කාමපරිළාහං පටිවිනොදෙත්වා විගතපිපාසො අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො විහරාමි. සො අඤ්ඤෙ සත්තෙ පස්සාමි කාමෙසු අවීතරාගෙ කාමතණ්හාහි ඛජ්ජමානෙ කාමපරිළාහෙන පරිඩය්හමානෙ ¶ කාමෙ පටිසෙවන්තෙ, සො තෙසං න පිහෙමි, න තත්ථ අභිරමාමි. තං කිස්ස හෙතු? යාහයං, මාගණ්ඩිය, රති අඤ්ඤත්රෙව කාමෙහි අඤ්ඤත්ර අකුසලෙහි ¶ ධම්මෙහි – අපි දිබ්බං සුඛං සමධිගය්හ තිට්ඨති – තාය රතියා රමමානො හීනස්ස න පිහෙමි, න තත්ථ අභිරමාමි.

213. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , මාගණ්ඩිය, කුට්ඨී පුරිසො අරුගත්තො පක්කගත්තො කිමීහි ඛජ්ජමානො නඛෙහි වණමුඛානි විප්පතච්ඡමානො අඞ්ගාරකාසුයා කායං පරිතාපෙය්ය. තස්ස මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා භිසක්කං සල්ලකත්තං උපට්ඨාපෙය්යුං. තස්ස සො භිසක්කො සල්ලකත්තො භෙසජ්ජං කරෙය්ය. සො තං භෙසජ්ජං ආගම්ම කුට්ඨෙහි පරිමුච්චෙය්ය, අරොගො අස්ස සුඛී සෙරී සයංවසී යෙන කාමං ගමො. සො අඤ්ඤං කුට්ඨිං පුරිසං පස්සෙය්ය අරුගත්තං පක්කගත්තං කිමීහි ඛජ්ජමානං නඛෙහි වණමුඛානි විප්පතච්ඡමානං අඞ්ගාරකාසුයා කායං පරිතාපෙන්තං.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මාගණ්ඩිය, අපි නු සො පුරිසො අමුස්ස කුට්ඨිස්ස පුරිසස්ස පිහෙය්ය අඞ්ගාරකාසුයා වා භෙසජ්ජං පටිසෙවනාය වා’’ති? ‘‘නො ¶ හිදං, භො ගොතම. තං කිස්ස හෙතු? රොගෙ හි, භො ගොතම, සති භෙසජ්ජෙන කරණීයං හොති, රොගෙ අසති න භෙසජ්ජෙන කරණීයං හොතී’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො අහං, මාගණ්ඩිය, පුබ්බෙ අගාරියභූතො සමානො පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරෙසිං, චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යෙහි රූපෙහි ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි, සොතවිඤ්ඤෙය්යෙහි සද්දෙහි…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යෙහි ගන්ධෙහි… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යෙහි රසෙහි… කායවිඤ්ඤෙය්යෙහි ඵොට්ඨබ්බෙහි ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි. සො අපරෙන සමයෙන කාමානංයෙව සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා කාමතණ්හං පහාය කාමපරිළාහං ¶ පටිවිනොදෙත්වා විගතපිපාසො අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො විහරාමි. සො අඤ්ඤෙ සත්තෙ පස්සාමි කාමෙසු අවීතරාගෙ කාමතණ්හාහි ඛජ්ජමානෙ කාමපරිළාහෙන පරිඩය්හමානෙ කාමෙ පටිසෙවන්තෙ. සො තෙසං න පිහෙමි, න තත්ථ අභිරමාමි. තං කිස්ස හෙතු? යාහයං, මාගණ්ඩිය, රති, අඤ්ඤත්රෙව කාමෙහි අඤ්ඤත්ර අකුසලෙහි ධම්මෙහි – අපි දිබ්බං සුඛං සමධිගය්හ තිට්ඨති – තාය රතියා රමමානො හීනස්ස න පිහෙමි, න තත්ථ අභිරමාමි.

214. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , මාගණ්ඩිය, කුට්ඨී පුරිසො අරුගත්තො පක්කගත්තො කිමීහි ඛජ්ජමානො නඛෙහි වණමුඛානි විප්පතච්ඡමානො අඞ්ගාරකාසුයා කායං පරිතාපෙය්ය. තස්ස මිත්තාමච්චා ¶ ඤාතිසාලොහිතා භිසක්කං සල්ලකත්තං උපට්ඨාපෙය්යුං. තස්ස සො භිසක්කො සල්ලකත්තො භෙසජ්ජං කරෙය්ය. සො තං භෙසජ්ජං ආගම්ම කුට්ඨෙහි පරිමුච්චෙය්ය, අරොගො අස්ස සුඛී සෙරී සයංවසී යෙන කාමං ගමො. තමෙනං ද්වෙ බලවන්තො පුරිසා නානාබාහාසු ගහෙත්වා අඞ්ගාරකාසුං උපකඩ්ඪෙය්යුං.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මාගණ්ඩිය, අපි නු සො පුරිසො ඉති චිතිචෙව කායං සන්නාමෙය්යා’’ති? ‘‘එවං, භො ගොතම’’. ‘‘තං කිස්ස හෙතු’’? ‘‘අසු හි, භො ගොතම, අග්ගි දුක්ඛසම්ඵස්සො චෙව මහාභිතාපො ච මහාපරිළාහො චා’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මාගණ්ඩිය, ඉදානෙව නු ඛො සො අග්ගි දුක්ඛසම්ඵස්සො චෙව මහාභිතාපො ච මහාපරිළාහො ච උදාහු පුබ්බෙපි සො අග්ගි දුක්ඛසම්ඵස්සො චෙව මහාභිතාපො ච මහාපරිළාහො චා’’ති ¶ ? ‘‘ඉදානි චෙව, භො ගොතම, සො අග්ගි දුක්ඛසම්ඵස්සො චෙව මහාභිතාපො ¶ ච මහාපරිළාහො ච, පුබ්බෙපි සො අග්ගි දුක්ඛසම්ඵස්සො චෙව මහාභිතාපො ච මහාපරිළාහො ච. අසු ච [අසු හි ච (සී. පී.)], භො ගොතම, කුට්ඨී පුරිසො අරුගත්තො පක්කගත්තො කිමීහි ඛජ්ජමානො නඛෙහි වණමුඛානි විප්පතච්ඡමානො උපහතින්ද්රියො දුක්ඛසම්ඵස්සෙයෙව අග්ගිස්මිං සුඛමිති විපරීතසඤ්ඤං පච්චලත්ථා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මාගණ්ඩිය, අතීතම්පි අද්ධානං කාමා දුක්ඛසම්ඵස්සා චෙව මහාභිතාපා ච මහාපරිළාහා ච, අනාගතම්පි අද්ධානං කාමා දුක්ඛසම්ඵස්සා චෙව මහාභිතාපා ච මහාපරිළාහා ච, එතරහිපි පච්චුප්පන්නං අද්ධානං කාමා දුක්ඛසම්ඵස්සා චෙව මහාභිතාපා ච මහාපරිළාහා ච. ඉමෙ ච, මාගණ්ඩිය, සත්තා කාමෙසු අවීතරාගා කාමතණ්හාහි ඛජ්ජමානා කාමපරිළාහෙන පරිඩය්හමානා උපහතින්ද්රියා දුක්ඛසම්ඵස්සෙසුයෙව කාමෙසු සුඛමිති විපරීතසඤ්ඤං පච්චලත්ථුං.

215. ‘‘සෙය්යථාපි, මාගණ්ඩිය, කුට්ඨී පුරිසො අරුගත්තො පක්කගත්තො කිමීහි ඛජ්ජමානො නඛෙහි වණමුඛානි විප්පතච්ඡමානො අඞ්ගාරකාසුයා කායං පරිතාපෙති. යථා යථා ඛො, මාගණ්ඩිය, අසු කුට්ඨී පුරිසො අරුගත්තො පක්කගත්තො කිමීහි ඛජ්ජමානො නඛෙහි වණමුඛානි විප්පතච්ඡමානො අඞ්ගාරකාසුයා කායං පරිතාපෙති තථා තථා’ස්ස [තථා තථා තස්සෙව (ස්යා. කං. ක.)] තානි වණමුඛානි අසුචිතරානි ¶ චෙව හොන්ති දුග්ගන්ධතරානි ච පූතිකතරානි ච ¶ , හොති චෙව කාචි සාතමත්තා අස්සාදමත්තා – යදිදං වණමුඛානං කණ්ඩූවනහෙතු; එවමෙව ඛො, මාගණ්ඩිය, සත්තා කාමෙසු අවීතරාගා ¶ කාමතණ්හාහි ඛජ්ජමානා කාමපරිළාහෙන ච පරිඩය්හමානා කාමෙ පටිසෙවන්ති. යථා යථා ඛො, මාගණ්ඩිය, සත්තා කාමෙසු අවීතරාගා කාමතණ්හාහි ඛජ්ජමානා කාමපරිළාහෙන ච පරිඩය්හමානා කාමෙ පටිසෙවන්ති තථා තථා තෙසං තෙසං සත්තානං කාමතණ්හා චෙව පවඩ්ඪති, කාමපරිළාහෙන ච පරිඩය්හන්ති, හොති චෙව සාතමත්තා අස්සාදමත්තා – යදිදං පඤ්චකාමගුණෙ පටිච්ච.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මාගණ්ඩිය, අපි නු තෙ දිට්ඨො වා සුතො වා රාජා වා රාජමහාමත්තො වා පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරයමානො කාමතණ්හං අප්පහාය කාමපරිළාහං අප්පටිවිනොදෙත්වා විගතපිපාසො අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො විහාසි වා විහරති වා විහරිස්සති වා’’ති ¶ ? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’. ‘‘සාධු, මාගණ්ඩිය! මයාපි ඛො එතං, මාගණ්ඩිය, නෙව දිට්ඨං න සුතං රාජා වා රාජමහාමත්තො වා පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරයමානො කාමතණ්හං අප්පහාය කාමපරිළාහං අප්පටිවිනොදෙත්වා විගතපිපාසො අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො විහාසි වා විහරති වා විහරිස්සති වා. අථ ඛො, මාගණ්ඩිය, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා විගතපිපාසා අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තා විහාසුං වා විහරන්ති වා විහරිස්සන්ති වා සබ්බෙ තෙ කාමානංයෙව සමුදයඤ්ච ¶ අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා කාමතණ්හං පහාය කාමපරිළාහං පටිවිනොදෙත්වා විගතපිපාසා අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තා විහාසුං වා විහරන්ති වා විහරිස්සන්ති වා’’ති. අථ ඛො භගවා තායං වෙලායං ඉමං උදානං උදානෙසි –

‘‘ආරොග්යපරමා ලාභා, නිබ්බානං පරමං සුඛං;

අට්ඨඞ්ගිකො ච මග්ගානං, ඛෙමං අමතගාමින’’න්ති.

216. එවං වුත්තෙ, මාගණ්ඩියො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අච්ඡරියං, භො ගොතම, අබ්භුතං, භො ගොතම! යාව සුභාසිතං චිදං භොතා ගොතමෙන – ‘ආරොග්යපරමා ¶ ලාභා, නිබ්බානං පරමං සුඛ’න්ති. මයාපි ඛො එතං, භො ගොතම, සුතං පුබ්බකානං පරිබ්බාජකානං ආචරියපාචරියානං භාසමානානං – ‘ආරොග්යපරමා ලාභා, නිබ්බානං පරමං සුඛ’න්ති; තයිදං, භො ගොතම, සමෙතී’’ති. ‘‘යං පන තෙ එතං, මාගණ්ඩිය, සුතං පුබ්බකානං පරිබ්බාජකානං ¶ ආචරියපාචරියානං භාසමානානං – ‘ආරොග්යපරමා ලාභා, නිබ්බානං පරමං සුඛ’න්ති, කතමං තං ආරොග්යං, කතමං තං නිබ්බාන’’න්ති? එවං වුත්තෙ, මාගණ්ඩියො පරිබ්බාජකො සකානෙව සුදං ගත්තානි පාණිනා අනොමජ්ජති – ‘‘ඉදන්තං, භො ගොතම, ආරොග්යං, ඉදන්තං නිබ්බානං. අහඤ්හි, භො ගොතම, එතරහි අරොගො සුඛී, න මං කිඤ්චි ආබාධතී’’ති.

217. ‘‘සෙය්යථාපි, මාගණ්ඩිය, ජච්චන්ධො පුරිසො; සො න පස්සෙය්ය ¶ කණ්හසුක්කානි රූපානි, න පස්සෙය්ය නීලකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය පීතකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය ලොහිතකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය මඤ්ජිට්ඨකානි [මඤ්ජෙට්ඨිකානි (සී. ස්යා. කං. පී.), මඤ්ජෙට්ඨකානි (ක.)] රූපානි, න පස්සෙය්ය සමවිසමං, න පස්සෙය්ය තාරකරූපානි, න පස්සෙය්ය චන්දිමසූරියෙ. සො සුණෙය්ය චක්ඛුමතො භාසමානස්ස – ‘ඡෙකං වත, භො ¶ , ඔදාතං වත්ථං අභිරූපං නිම්මලං සුචී’ති! සො ඔදාතපරියෙසනං චරෙය්ය. තමෙනං අඤ්ඤතරො පුරිසො තෙලමලිකතෙන සාහුළිචීරෙන [තෙලමසිකතෙන සාහුළචීවරෙන (සී. ස්යා. කං. පී.)] වඤ්චෙය්ය – ‘ඉදං තෙ, අම්භො පුරිස, ඔදාතං වත්ථං අභිරූපං නිම්මලං සුචී’ති. සො තං පටිග්ගණ්හෙය්ය, පටිග්ගහෙත්වා පාරුපෙය්ය, පාරුපෙත්වා අත්තමනො අත්තමනවාචං නිච්ඡාරෙය්ය – ‘ඡෙකං වත, භො, ඔදාතං වත්ථං අභිරූපං නිම්මලං සුචී’ති!

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මාගණ්ඩිය, අපි නු සො ජච්චන්ධො පුරිසො ජානන්තො පස්සන්තො අමුං තෙලමලිකතං සාහුළිචීරං පටිග්ගණ්හෙය්ය, පටිග්ගහෙත්වා පාරුපෙය්ය, පාරුපෙත්වා අත්තමනො අත්තමනවාචං නිච්ඡාරෙය්ය – ‘ඡෙකං වත, භො, ඔදාතං වත්ථං අභිරූපං නිම්මලං සුචී’ති උදාහු චක්ඛුමතො සද්ධායා’’ති? ‘‘අජානන්තො හි, භො ගොතම, අපස්සන්තො සො ජච්චන්ධො පුරිසො අමුං තෙලමලිකතං සාහුළිචීරං පටිග්ගණ්හෙය්ය, පටිග්ගහෙත්වා පාරුපෙය්ය, පාරුපෙත්වා අත්තමනො අත්තමනවාචං නිච්ඡාරෙය්ය – ‘ඡෙකං ¶ වත, භො, ඔදාතං වත්ථං අභිරූපං නිම්මලං සුචී’ති, චක්ඛුමතො සද්ධායා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මාගණ්ඩිය, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා අන්ධා අචක්ඛුකා අජානන්තා ආරොග්යං, අපස්සන්තා නිබ්බානං ¶ , අථ ච පනිමං ගාථං භාසන්ති – ‘ආරොග්යපරමා ලාභා, නිබ්බානං පරමං සුඛ’න්ති. පුබ්බකෙහෙසා, මාගණ්ඩිය, අරහන්තෙහි සම්මාසම්බුද්ධෙහි ගාථා භාසිතා –

‘ආරොග්යපරමා ¶ ලාභා, නිබ්බානං පරමං සුඛං;

අට්ඨඞ්ගිකො ච මග්ගානං, ඛෙමං අමතගාමින’න්ති.

218. ‘‘සා එතරහි අනුපුබ්බෙන පුථුජ්ජනගාථා [පුථුජ්ජනගතා (සී. පී.)]. අයං ඛො පන, මාගණ්ඩිය, කායො රොගභූතො ගණ්ඩභූතො සල්ලභූතො අඝභූතො ආබාධභූතො, සො ත්වං ඉමං කායං රොගභූතං ගණ්ඩභූතං සල්ලභූතං අඝභූතං ආබාධභූතං – ‘ඉදන්තං, භො ගොතම, ආරොග්යං, ඉදන්තං නිබ්බාන’න්ති වදෙසි. තඤ්හි තෙ, මාගණ්ඩිය, අරියං චක්ඛුං නත්ථි යෙන ත්වං අරියෙන චක්ඛුනා ආරොග්යං ජානෙය්යාසි, නිබ්බානං පස්සෙය්යාසී’’ති. ‘‘එවං පසන්නො අහං භොතො ගොතමස්ස! පහොති මෙ භවං ගොතමො තථා ධම්මං දෙසෙතුං යථාහං ආරොග්යං ජානෙය්යං, නිබ්බානං පස්සෙය්ය’’න්ති.

219. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , මාගණ්ඩිය, ජච්චන්ධො පුරිසො; සො න පස්සෙය්ය කණ්හසුක්කානි රූපානි, න පස්සෙය්ය නීලකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය පීතකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය ලොහිතකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය මඤ්ජිට්ඨකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය සමවිසමං, න පස්සෙය්ය තාරකරූපානි, න පස්සෙය්ය චන්දිමසූරියෙ. තස්ස මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා භිසක්කං සල්ලකත්තං උපට්ඨාපෙය්යුං. තස්ස සො භිසක්කො සල්ලකත්තො භෙසජ්ජං කරෙය්ය. සො තං භෙසජ්ජං ආගම්ම න චක්ඛූනි උප්පාදෙය්ය, න ¶ චක්ඛූනි විසොධෙය්ය. තං කිං මඤ්ඤසි, මාගණ්ඩිය, නනු සො වෙජ්ජො යාවදෙව කිලමථස්ස විඝාතස්ස භාගී අස්සා’’ති? ‘‘එවං, භො ගොතම’’. ‘‘එවමෙව ඛො, මාගණ්ඩිය, අහඤ්චෙ තෙ ධම්මං දෙසෙය්යං – ‘ඉදන්තං ආරොග්යං, ඉදන්තං නිබ්බාන’න්ති, සො ත්වං ආරොග්යං න ජානෙය්යාසි, නිබ්බානං න පස්සෙය්යාසි. සො මමස්ස කිලමථො, සා මමස්ස විහෙසා’’ති. ‘‘එවං ¶ පසන්නො අහං භොතො ගොතමස්ස. පහොති මෙ භවං ගොතමො තථා ධම්මං දෙසෙතුං යථාහං ආරොග්යං ජානෙය්යං, නිබ්බානං පස්සෙය්ය’’න්ති.

220. ‘‘සෙය්යථාපි, මාගණ්ඩිය, ජච්චන්ධො පුරිසො; සො න පස්සෙය්ය කණ්හසුක්කානි රූපානි, න පස්සෙය්ය නීලකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය පීතකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය ලොහිතකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය මඤ්ජිට්ඨකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය සමවිසමං, න පස්සෙය්ය තාරකරූපානි, න පස්සෙය්ය චන්දිමසූරියෙ. සො සුණෙය්ය චක්ඛුමතො භාසමානස්ස – ‘ඡෙකං වත, භො, ඔදාතං වත්ථං අභිරූපං නිම්මලං සුචී’ති! සො ඔදාතපරියෙසනං චරෙය්ය. තමෙනං අඤ්ඤතරො ¶ පුරිසො තෙලමලිකතෙන සාහුළිචීරෙන වඤ්චෙය්ය – ‘ඉදං තෙ, අම්භො පුරිස, ඔදාතං වත්ථං අභිරූපං නිම්මලං සුචී’ති. සො තං පටිග්ගණ්හෙය්ය, පටිග්ගහෙත්වා පාරුපෙය්ය. තස්ස මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා භිසක්කං සල්ලකත්තං උපට්ඨාපෙය්යුං. තස්ස සො භිසක්කො සල්ලකත්තො භෙසජ්ජං කරෙය්ය – උද්ධංවිරෙචනං අධොවිරෙචනං අඤ්ජනං පච්චඤ්ජනං නත්ථුකම්මං. සො තං භෙසජ්ජං ¶ ආගම්ම චක්ඛූනි උප්පාදෙය්ය, චක්ඛූනි විසොධෙය්ය. තස්ස සහ චක්ඛුප්පාදා යො අමුස්මිං තෙලමලිකතෙ සාහුළිචීරෙ ඡන්දරාගො සො පහීයෙථ. තඤ්ච නං පුරිසං අමිත්තතොපි දහෙය්ය, පච්චත්ථිකතොපි දහෙය්ය, අපි ච ජීවිතා වොරොපෙතබ්බං මඤ්ඤෙය්ය – ‘දීඝරත්තං වත, භො, අහං ඉමිනා පුරිසෙන තෙලමලිකතෙන සාහුළිචීරෙන නිකතො වඤ්චිතො පලුද්ධො – ඉදං තෙ, අම්භො පුරිස, ඔදාතං වත්ථං ¶ අභිරූපං නිම්මලං සුචී’ති. එවමෙව ඛො, මාගණ්ඩිය, අහඤ්චෙ තෙ ධම්මං දෙසෙය්යං – ‘ඉදන්තං ආරොග්යං, ඉදන්තං නිබ්බාන’න්ති. සො ත්වං ආරොග්යං ජානෙය්යාසි, නිබ්බානං පස්සෙය්යාසි. තස්ස තෙ සහ චක්ඛුප්පාදා යො පඤ්චසුපාදානක්ඛන්ධෙසු ඡන්දරාගො සො පහීයෙථ; අපි ච තෙ එවමස්ස – ‘දීඝරත්තං වත, භො, අහං ඉමිනා චිත්තෙන නිකතො වඤ්චිතො පලුද්ධො [පලද්ධො (සී. පී.)]. අහඤ්හි රූපංයෙව උපාදියමානො උපාදියිං, වෙදනංයෙව උපාදියමානො උපාදියිං, සඤ්ඤංයෙව උපාදියමානො උපාදියිං, සඞ්ඛාරෙයෙව උපාදියමානො උපාදියිං, විඤ්ඤාණංයෙව උපාදියමානො උපාදියිං. තස්ස මෙ උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා ¶ සම්භවන්ති; එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’’ති. ‘‘එවං පසන්නො අහං භොතො ගොතමස්ස! පහොති මෙ භවං ගොතමො තථා ධම්මං දෙසෙතුං යථාහං ඉමම්හා ආසනා අනන්ධො වුට්ඨහෙය්ය’’න්ති.

221. ‘‘තෙන හි ත්වං, මාගණ්ඩිය, සප්පුරිසෙ භජෙය්යාසි. යතො ඛො ¶ ත්වං, මාගණ්ඩිය, සප්පුරිසෙ භජිස්සසි තතො ත්වං, මාගණ්ඩිය, සද්ධම්මං සොස්සසි; යතො ඛො ත්වං, මාගණ්ඩිය, සද්ධම්මං සොස්සසි තතො ත්වං, මාගණ්ඩිය, ධම්මානුධම්මං පටිපජ්ජිස්සසි; යතො ඛො ත්වං, මාගණ්ඩිය, ධම්මානුධම්මං පටිපජ්ජිස්සසි තතො ත්වං, මාගණ්ඩිය, සාමංයෙව ඤස්සසි, සාමං දක්ඛිස්සසි – ඉමෙ රොගා ගණ්ඩා සල්ලා; ඉධ රොගා ගණ්ඩා සල්ලා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති. තස්ස මෙ උපාදානනිරොධා භවනිරොධො, භවනිරොධා ජාතිනිරොධො, ජාතිනිරොධා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා නිරුජ්ඣන්ති; එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස නිරොධො හොතී’’ති.

222. එවං ¶ වුත්තෙ, මාගණ්ඩියො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම! සෙය්යථාපි, භො ගොතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තීති; එවමෙවං භොතා ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච ¶ . ලභෙය්යාහං භොතො ගොතමස්ස සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, ලභෙය්යං උපසම්පද’’න්ති. ‘‘යො ඛො, මාගණ්ඩිය, අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බො ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ආකඞ්ඛති පබ්බජ්ජං, ආකඞ්ඛති උපසම්පදං, සො චත්තාරො මාසෙ පරිවසති; චතුන්නං මාසානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්ති ¶ , උපසම්පාදෙන්ති භික්ඛුභාවාය. අපි ච මෙත්ථ පුග්ගලවෙමත්තතා විදිතා’’ති. ‘‘සචෙ, භන්තෙ, අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බා ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ආකඞ්ඛන්තා පබ්බජ්ජං, ආකඞ්ඛන්තා උපසම්පදං චත්තාරො මාසෙ පරිවසන්ති, චතුන්නං මාසානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්ති උපසම්පාදෙන්ති භික්ඛුභාවාය; අහං චත්තාරි වස්සානි පරිවසිස්සාමි, චතුන්නං වස්සානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්තු, උපසම්පාදෙන්තු භික්ඛුභාවායා’’ති ¶ . අලත්ථ ඛො මාගණ්ඩියො පරිබ්බාජකො භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, අලත්ථ උපසම්පදං. අචිරූපසම්පන්නො ඛො පනායස්මා මාගණ්ඩියො එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසි. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ඛො පනායස්මා මාගණ්ඩියො අරහතං අහොසීති.

මාගණ්ඩියසුත්තං නිට්ඨිතං පඤ්චමං.

223. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසම්බියං විහරති ඝොසිතාරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සන්දකො පරිබ්බාජකො පිලක්ඛගුහායං පටිවසති මහතියා පරිබ්බාජකපරිසාය සද්ධිං පඤ්චමත්තෙහි පරිබ්බාජකසතෙහි. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ආයාමාවුසො, යෙන දෙවකතසොබ්භො තෙනුපසඞ්කමිස්සාම ගුහාදස්සනායා’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො ආනන්දස්ස පච්චස්සොසුං. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො සම්බහුලෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං යෙන දෙවකතසොබ්භො තෙනුපසඞ්කමි. තෙන ඛො පන සමයෙන සන්දකො පරිබ්බාජකො මහතියා ¶ පරිබ්බාජකපරිසාය සද්ධිං නිසින්නො හොති උන්නාදිනියා උච්චාසද්දමහාසද්දාය අනෙකවිහිතං තිරච්ඡානකථං කථෙන්තියා, සෙය්යථිදං – රාජකථං චොරකථං මහාමත්තකථං සෙනාකථං භයකථං යුද්ධකථං අන්නකථං පානකථං වත්ථකථං සයනකථං මාලාකථං ගන්ධකථං ඤාතිකථං යානකථං ගාමකථං නිගමකථං නගරකථං ජනපදකථං ඉත්ථිකථං සූරකථං විසිඛාකථං කුම්භට්ඨානකථං පුබ්බපෙතකථං නානත්තකථං ලොකක්ඛායිකං සමුද්දක්ඛායිකං ¶ ඉතිභවාභවකථං ඉති වා. අද්දසා ඛො සන්දකො පරිබ්බාජකො ආයස්මන්තං ආනන්දං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන සකං පරිසං සණ්ඨාපෙසි ¶ – ‘‘අප්පසද්දා භොන්තො හොන්තු, මා භොන්තො සද්දමකත්ථ; අයං සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකො ආගච්ඡති සමණො ආනන්දො. යාවතා ඛො පන සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකා කොසම්බියං පටිවසන්ති, අයං තෙසං අඤ්ඤතරො සමණො ආනන්දො. අප්පසද්දකාමා ඛො පන තෙ ආයස්මන්තො අප්පසද්දවිනීතා අප්පසද්දස්ස වණ්ණවාදිනො; අප්පෙව නාම අප්පසද්දං පරිසං විදිත්වා උපසඞ්කමිතබ්බං මඤ්ඤෙය්යා’’ති. අථ ඛො තෙ පරිබ්බාජකා තුණ්හී අහෙසුං.

224. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන සන්දකො පරිබ්බාජකො තෙනුපසඞ්කමි. අථ ඛො සන්දකො පරිබ්බාජකො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘එතු ඛො භවං ආනන්දො, ස්වාගතං භොතො ආනන්දස්ස. චිරස්සං ඛො භවං ආනන්දො ඉමං පරියායමකාසි යදිදං ඉධාගමනාය. නිසීදතු භවං ආනන්දො, ඉදමාසනං පඤ්ඤත්ත’’න්ති. නිසීදි ඛො ආයස්මා ආනන්දො ¶ පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. සන්දකොපි ඛො පරිබ්බාජකො අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො සන්දකං පරිබ්බාජකං ආයස්මා ආනන්දො එතදවොච – ‘‘කායනුත්ථ, සන්දක, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා, කා ච පන වො අන්තරාකථා විප්පකතා’’ති? ‘‘තිට්ඨතෙසා, භො ආනන්ද, කථා යාය මයං එතරහි කථාය සන්නිසින්නා. නෙසා භොතො ආනන්දස්ස කථා දුල්ලභා භවිස්සති පච්ඡාපි සවනාය. සාධු වත භවන්තංයෙව ආනන්දං පටිභාතු සකෙ ආචරියකෙ ධම්මීකථා’’ති. ‘‘තෙන හි, සන්දක, සුණාහි ¶ , සාධුකං මනසි කරොහි, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං භො’’ති ඛො සන්දකො පරිබ්බාජකො ආයස්මතො ආනන්දස්ස පච්චස්සොසි. ආයස්මා ආනන්දො එතදවොච – ‘‘චත්තාරොමෙ ¶ , සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන අබ්රහ්මචරියවාසා අක්ඛාතා චත්තාරි ච අනස්සාසිකානි බ්රහ්මචරියානි අක්ඛාතානි, යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච [වසන්තො වා (සී. පී.) එවමුපරිපි අනාරාධනපක්ඛෙ] නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසල’’න්ති. ‘‘කතමෙ පන තෙ, භො ආනන්ද, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන චත්තාරො අබ්රහ්මචරියවාසා අක්ඛාතා, යත්ථ විඤ්ඤූ ¶ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසල’’න්ති?

225. ‘‘ඉධ, සන්දක, එකච්චො සත්ථා එවංවාදී හොති එවංදිට්ඨි – ‘නත්ථි දින්නං, නත්ථි යිට්ඨං, නත්ථි හුතං, නත්ථි සුකතදුක්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො, නත්ථි අයං ලොකො, නත්ථි පරොලොකො, නත්ථි මාතා, නත්ථි පිතා, නත්ථි සත්තා ඔපපාතිකා, නත්ථි ලොකෙ සමණබ්රාහ්මණා සම්මග්ගතා සම්මාපටිපන්නා යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්ති. චාතුමහාභූතිකො අයං පුරිසො යදා කාලඞ්කරොති, පථවී පථවීකායං අනුපෙති අනුපගච්ඡති, ආපො ආපොකායං අනුපෙති අනුපගච්ඡති, තෙජො තෙජොකායං අනුපෙති අනුපගච්ඡති, වායො වායොකායං අනුපෙති අනුපගච්ඡති ¶ , ආකාසං ඉන්ද්රියානි සඞ්කමන්ති. ආසන්දිපඤ්චමා පුරිසා මතං ආදාය ගච්ඡන්ති, යාවාළාහනා පදානි පඤ්ඤායන්ති. කාපොතකානි අට්ඨීනි භවන්ති. භස්සන්තා ආහුතියො; දත්තුපඤ්ඤත්තං යදිදං දානං. තෙසං තුච්ඡා මුසා විලාපො යෙ කෙචි අත්ථිකවාදං වදන්ති. බාලෙ ච පණ්ඩිතෙ ච කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජන්ති විනස්සන්ති න හොන්ති පරං මරණා’ති.

‘‘තත්ර ¶ , සන්දක, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා එවංවාදී එවංදිට්ඨි – නත්ථි දින්නං, නත්ථි යිට්ඨං, නත්ථි හුතං, නත්ථි සුකතදුක්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො, නත්ථි අයං ලොකො, නත්ථි පරොලොකො, නත්ථි මාතා, නත්ථි පිතා, නත්ථි සත්තා ඔපපාතිකා, නත්ථි ලොකෙ සමණබ්රාහ්මණා සම්මග්ගතා සම්මාපටිපන්නා යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්ති. චාතුමහාභූතිකො අයං පුරිසො යදා කාලඞ්කරොති, පථවී පථවීකායං අනුපෙති අනුපගච්ඡති, ආපො ආපොකායං ¶ අනුපෙති අනුපගච්ඡති, තෙජො තෙජොකායං අනුපෙති අනුපගච්ඡති, වායො වායොකායං අනුපෙති අනුපගච්ඡති, ආකාසං ඉන්ද්රියානි සඞ්කමන්ති. ආසන්දිපඤ්චමා පුරිසා මතං ආදාය ගච්ඡන්ති, යාවාළාහනා පදානි පඤ්ඤායන්ති. කාපොතකානි අට්ඨීනි භවන්ති. භස්සන්තා ආහුතියො; දත්තුපඤ්ඤත්තං යදිදං දානං. තෙසං තුච්ඡා මුසා විලාපො යෙ කෙචි අත්ථිකවාදං වදන්ති. බාලෙ ච පණ්ඩිතෙ ච කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජන්ති ¶ විනස්සන්ති න හොන්ති පරං මරණා’ති. සචෙ ඉමස්ස භොතො සත්ථුනො සච්චං වචනං, අකතෙන මෙ එත්ථ කතං, අවුසිතෙන මෙ එත්ථ වුසිතං. උභොපි මයං එත්ථ සමසමා සාමඤ්ඤං පත්තා, යො චාහං න වදාමි ‘උභො කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජිස්සාම, විනස්සිස්සාම, න භවිස්සාම පරං මරණා’ති. අතිරෙකං ඛො පනිමස්ස භොතො සත්ථුනො නග්ගියං මුණ්ඩියං උක්කුටිකප්පධානං කෙසමස්සුලොචනං යොහං පුත්තසම්බාධසයනං [පුත්තසම්බාධවසනං (සී.)] අජ්ඣාවසන්තො කාසිකචන්දනං පච්චනුභොන්තො මාලාගන්ධවිලෙපනං ධාරෙන්තො ජාතරූපරජතං සාදියන්තො ඉමිනා භොතා සත්ථාරා සමසමගතිකො භවිස්සාමි. අභිසම්පරායං සොහං කිං ජානන්තො කිං පස්සන්තො ඉමස්මිං සත්ථරි බ්රහ්මචරියං චරිස්සාමි? ‘සො අබ්රහ්මචරියවාසො අය’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්මා බ්රහ්මචරියා නිබ්බිජ්ජ පක්කමති [නිබ්බිජ්ජාපක්කමති (සී.)]. අයං ඛො, සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන පඨමො අබ්රහ්මචරියවාසො අක්ඛාතො යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං ¶ න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

226. ‘‘පුන චපරං, සන්දක, ඉධෙකච්චො සත්ථා එවංවාදී හොති එවංදිට්ඨි – ‘කරොතො කාරයතො ඡින්දතො ඡෙදාපයතො පචතො පාචාපයතො සොචයතො සොචාපයතො කිලමතො කිලමාපයතො ඵන්දතො ඵන්දාපයතො පාණමතිපාතයතො අදින්නං ආදියතො සන්ධිං ඡින්දතො නිල්ලොපං හරතො එකාගාරිකං කරොතො පරිපන්ථෙ තිට්ඨතො පරදාරං ගච්ඡතො මුසා භණතො ¶ කරොතො න ¶ කරීයති පාපං. ඛුරපරියන්තෙන චෙපි චක්කෙන යො ඉමිස්සා පථවියා පාණෙ එකං මංසඛලං එකං මංසපුඤ්ජං කරෙය්ය, නත්ථි තතොනිදානං පාපං, නත්ථි පාපස්ස ආගමො. දක්ඛිණඤ්චෙපි ගඞ්ගාය තීරං ගච්ඡෙය්ය හනන්තො ඝාතෙන්තො ඡින්දන්තො ඡෙදාපෙන්තො පචන්තො පචාපෙන්තො, නත්ථි තතොනිදානං පාපං, නත්ථි ¶ පාපස්ස ආගමො. උත්තරඤ්චෙපි ගඞ්ගාය තීරං ගච්ඡෙය්ය දදන්තො දාපෙන්තො යජන්තො යජාපෙන්තො, නත්ථි තතොනිදානං පුඤ්ඤං, නත්ථි පුඤ්ඤස්ස ආගමො. දානෙන දමෙන සංයමෙන සච්චවජ්ජෙන නත්ථි පුඤ්ඤං, නත්ථි පුඤ්ඤස්ස ආගමො’ති.

‘‘තත්ර, සන්දක, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා එවංවාදී එවංදිට්ඨි – කරොතො කාරයතො ඡින්දතො ඡෙදාපයතො පචතො පාචාපයතො සොචතො සොචාපයතො කිලමතො කිලමාපයතො ඵන්දතො ඵන්දාපයතො පාණමතිපාතයතො අදින්නං ආදියතො සන්ධිං ඡින්දතො නිල්ලොපං හරතො එකාගාරිකං කරොතො පරිපන්ථෙ තිට්ඨතො පරදාරං ගච්ඡතො මුසා භණතො කරොතො න කරීයති පාපං ඛුරපරියන්තෙන චෙපි චක්කෙන යො ඉමිස්සා පථවියා පාණෙ එකං මංසඛලං එකං මංසපුඤ්ජං කරෙය්ය, නත්ථි තතොනිදානං පාපං, නත්ථි පාපස්ස ආගමො. දක්ඛිණඤ්චෙපි ගඞ්ගාය තීරං ගච්ඡෙය්ය හනන්තො ඝාතෙන්තො ඡින්දන්තො ඡෙදාපෙන්තො පචන්තො පචාපෙන්තො, නත්ථි තතොනිදානං පාපං, නත්ථි පාපස්ස ආගමො. උත්තරඤ්චෙපි ගඞ්ගාය තීරං ¶ ගච්ඡෙය්ය දදන්තො දාපෙන්තො යජන්තො යජාපෙන්තො, නත්ථි තතොනිදානං පුඤ්ඤං, නත්ථි පුඤ්ඤස්ස ආගමො. දානෙන දමෙන සංයමෙන සච්චවජ්ජෙන නත්ථි පුඤ්ඤං, නත්ථි පුඤ්ඤස්ස ආගමො’ති. සචෙ ඉමස්ස භොතො සත්ථුනො සච්චං වචනං, අකතෙන මෙ එත්ථ කතං, අවුසිතෙන මෙ එත්ථ වුසිතං. උභොපි මයං එත්ථ සමසමා සාමඤ්ඤං පත්තා, යො චාහං න වදාමි ‘උභින්නං කුරුතං න කරීයති පාප’න්ති. අතිරෙකං ඛො පනිමස්ස භොතො සත්ථුනො නග්ගියං මුණ්ඩියං උක්කුටිකප්පධානං කෙසමස්සුලොචනං යොහං පුත්තසම්බාධසයනං අජ්ඣාවසන්තො කාසිකචන්දනං පච්චනුභොන්තො මාලාගන්ධවිලෙපනං ධාරෙන්තො ජාතරූපරජතං සාදියන්තො ඉමිනා භොතා සත්ථාරා සමසමගතිකො භවිස්සාමි. අභිසම්පරායං සොහං කිං ජානන්තො කිං පස්සන්තො ඉමස්මිං සත්ථරි බ්රහ්මචරියං චරිස්සාමි? ‘සො අබ්රහ්මචරියවාසො අය’න්ති ඉති විදිත්වා තස්මා බ්රහ්මචරියා නිබ්බිජ්ජ පක්කමති. අයං ඛො, සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන දුතියො අබ්රහ්මචරියවාසො අක්ඛාතො යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

227. ‘‘පුන චපරං, සන්දක, ඉධෙකච්චො සත්ථා එවංවාදී හොති එවංදිට්ඨි – ‘නත්ථි හෙතු, නත්ථි පච්චයො සත්තානං සංකිලෙසාය; අහෙතූ අප්පච්චයා සත්තා ¶ සංකිලිස්සන්ති; නත්ථි හෙතු, නත්ථි පච්චයො ¶ සත්තානං විසුද්ධියා; අහෙතූ අප්පච්චයා සත්තා විසුජ්ඣන්ති; නත්ථි බලං, නත්ථි ¶ වීරියං, නත්ථි පුරිසථාමො ¶ , නත්ථි පුරිසපරක්කමො; සබ්බෙ සත්තා සබ්බෙ පාණා සබ්බෙ භූතා සබ්බෙ ජීවා අවසා අබලා අවීරියා නියතිසඞ්ගතිභාවපරිණතා ඡස්වෙවාභිජාතීසු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්තී’ති.

‘‘තත්ර, සන්දක, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා එවංවාදී එවංදිට්ඨි – නත්ථි හෙතු, නත්ථි පච්චයො සත්තානං සංකිලෙසාය, අහෙතූ අප්පච්චයා සත්තා සංකිලිස්සන්ති. නත්ථි හෙතු නත්ථි පච්චයො සත්තානං විසුද්ධියා, අහෙතූ අප්පච්චයා සත්තා විසුජ්ඣන්ති. නත්ථි බලං, නත්ථි වීරියං, නත්ථි පුරිසථාමො, නත්ථි පුරිසපරක්කමො, සබ්බෙ සත්තා සබ්බෙ පාණා සබ්බෙ භූතා සබ්බෙ ජීවා අවසා අබලා අවීරියා නියතිසඞ්ගතිභාවපරිණතා ඡස්වෙවාභිජාතීසු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්තී’ති. සචෙ ඉමස්ස භොතො සත්ථුනො සච්චං වචනං, අකතෙන මෙ එත්ථ කතං, අවුසිතෙන මෙ එත්ථ වුසිතං. උභොපි මයං එත්ථ සමසමා සාමඤ්ඤං පත්තා, යො චාහං න වදාමි ‘උභො අහෙතූ අප්පච්චයා විසුජ්ඣිස්සාමා’ති. අතිරෙකං ඛො පනිමස්ස භොතො සත්ථුනො නග්ගියං මුණ්ඩියං උක්කුටිකප්පධානං කෙසමස්සුලොචනං යොහං පුත්තසම්බාධසයනං අජ්ඣාවසන්තො කාසිකචන්දනං පච්චනුභොන්තො මාලාගන්ධවිලෙපනං ධාරෙන්තො ජාතරූපරජතං සාදියන්තො ඉමිනා භොතා සත්ථාරා සමසමගතිකො භවිස්සාමි. අභිසම්පරායං සොහං කිං ජානන්තො කිං පස්සන්තො ඉමස්මිං සත්ථරි බ්රහ්මචරියං චරිස්සාමි? ‘සො අබ්රහ්මචරියවාසො අය’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්මා ¶ බ්රහ්මචරියා නිබ්බිජ්ජ පක්කමති. අයං ඛො, සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන තතියො අබ්රහ්මචරියවාසො අක්ඛාතො යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

228. ‘‘පුන චපරං, සන්දක, ඉධෙකච්චො සත්ථා එවංවාදී හොති එවංදිට්ඨි – ‘සත්තිමෙ කායා අකටා අකටවිධා අනිම්මිතා අනිම්මාතා වඤ්ඣා කූටට්ඨා එසිකට්ඨායිට්ඨිතා, තෙ න ඉඤ්ජන්ති න විපරිණමන්ති න අඤ්ඤමඤ්ඤං බ්යාබාධෙන්ති නාලං අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස සුඛාය වා දුක්ඛාය වා සුඛදුක්ඛාය වා. කතමෙ සත්ත? පථවීකායො ආපොකායො තෙජොකායො වායොකායො සුඛෙ දුක්ඛෙ ජීවෙ සත්තමෙ – ඉමෙ සත්තකායා අකටා අකටවිධා අනිම්මිතා ¶ අනිම්මාතා ¶ වඤ්ඣා කූටට්ඨා එසිකට්ඨායිට්ඨිතා. තෙ න ඉඤ්ජන්ති න විපරිණමන්ති න අඤ්ඤමඤ්ඤං බ්යාබාධෙන්ති. නාලං අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස සුඛාය වා දුක්ඛාය වා සුඛදුක්ඛාය වා. තත්ථ නත්ථි හන්තා වා ඝාතෙතා වා සොතා වා සාවෙතා වා විඤ්ඤාතා වා විඤ්ඤාපෙතා වා. යොපි තිණ්හෙන සත්ථෙන සීසං ඡින්දති, න කොචි කඤ්චි [කිඤ්චි (ක.)] ජීවිතා වොරොපෙති. සත්තන්නංත්වෙව කායානමන්තරෙන සත්ථං විවරමනුපතති. චුද්දස ඛො පනිමානි යොනිපමුඛසතසහස්සානි සට්ඨි ච සතානි ඡ ච සතානි පඤ්ච ච කම්මුනො සතානි පඤ්ච ච කම්මානි තීණි ¶ ච කම්මානි, කම්මෙ ච අඩ්ඪකම්මෙ ච, ද්වට්ඨිපටිපදා, ද්වට්ඨන්තරකප්පා, ඡළාභිජාතියො, අට්ඨ පුරිසභූමියො, එකූනපඤ්ඤාස ආජීවකසතෙ, එකූනපඤ්ඤාස පරිබ්බාජකසතෙ, එකූනපඤ්ඤාස ¶ නාගාවාසසතෙ, වීසෙ ඉන්ද්රියසතෙ, තිංසෙ නිරයසතෙ, ඡත්තිංස රජොධාතුයො, සත්ත සඤ්ඤීගබ්භා, සත්ත අසඤ්ඤීගබ්භා, සත්ත නිගණ්ඨිගබ්භා, සත්ත දෙවා, සත්ත මානුසා, සත්ත පෙසාචා, සත්ත සරා, සත්ත පවුටා, සත්ත පපාතා, සත්ත පපාතසතානි, සත්ත සුපිනා, සත්ත සුපිනසතානි, චුල්ලාසීති [චූළාසීති (සී. ස්යා. කං. පී.)] මහාකප්පිනො [මහාකප්පුනො (සී. පී.)] සතසහස්සානි, යානි බාලෙ ච පණ්ඩිතෙ ච සන්ධාවිත්වා සංසරිත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සන්ති. තත්ථ නත්ථි ඉමිනාහං සීලෙන වා වතෙන වා තපෙන වා බ්රහ්මචරියෙන වා අපරිපක්කං වා කම්මං පරිපාචෙස්සාමි, පරිපක්කං වා කම්මං ඵුස්ස ඵුස්ස බ්යන්තිං කරිස්සාමීති. හෙවං නත්ථි දොණමිතෙ සුඛදුක්ඛෙ පරියන්තකතෙ සංසාරෙ, නත්ථි හායනවඩ්ඪනෙ, නත්ථි උක්කංසාවකංසෙ. සෙය්යථාපි නාම සුත්තගුළෙ ඛිත්තෙ නිබ්බෙඨියමානමෙව පලෙති, එවමෙව බාලෙ ච පණ්ඩිතෙ ච සන්ධාවිත්වා සංසරිත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සන්තී’ති.

‘‘තත්ර, සන්දක, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා එවංවාදී එවංදිට්ඨි – සත්තිමෙ කායා අකටා අකටවිධා අනිම්මිතා අනිම්මාතා වඤ්ඣා කූටට්ඨා එසිකට්ඨායිට්ඨිතා. තෙ න ඉඤ්ජන්ති න විපරිණමන්ති න අඤ්ඤමඤ්ඤං බ්යාබාධෙන්ති. නාලං අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස සුඛාය වා දුක්ඛාය වා සුඛදුක්ඛාය වා. කතමෙ සත්ත ¶ ? පථවීකායො ආපොකායො තෙජොකායො වායොකායො සුඛෙ දුක්ඛෙ ජීවෙ සත්තමෙ – ඉමෙ සත්ත කායා අකටා අකටවිධා අනිම්මිතා අනිම්මාතා වඤ්ඣා කූටට්ඨා එසිකට්ඨායිට්ඨිතා. තෙ න ඉඤ්ජන්ති න විපරිණමන්ති න අඤ්ඤමඤ්ඤං බ්යාබාධෙන්ති. නාලං අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස සුඛාය වා දුක්ඛාය වා සුඛදුක්ඛාය වා. තත්ථ නත්ථි හන්තා වා ¶ ඝාතෙතා වා සොතා වා සාවෙතා වා විඤ්ඤාතා වා විඤ්ඤාපෙතා වා. යොපි තිණ්හෙන සත්ථෙන සීසං ඡින්දති, න කොචි කඤ්චි ජීවිතා වොරොපෙති ¶ . සත්තන්නංත්වෙව කායානමන්තරෙන සත්ථං විවරමනුපතති. චුද්දස ඛො පනිමානි යොනිපමුඛසතසහස්සානි සට්ඨි ච සතානි ඡ ච සතානි පඤ්ච ච කම්මුනො සතානි පඤ්ච ච කම්මානි තීණි ච කම්මානි, කම්මෙ ච අඩ්ඪකම්මෙ ච, ද්වට්ඨිපටිපදා, ද්වට්ඨන්තරකප්පා, ඡළාභිජාතියො, අට්ඨ පුරිසභූමියො, එකූනපඤ්ඤාස ආජීවකසතෙ, එකූනපඤ්ඤාස පරිබ්බාජකසතෙ, එකූනපඤ්ඤාස නාගාවාසසතෙ, වීසෙ ඉන්ද්රියසතෙ, තිංසෙ නිරයසතෙ, ඡත්තිංස රජොධාතුයො, සත්ත සඤ්ඤීගබ්භා, සත්ත අසඤ්ඤීගබ්භා, සත්ත නිගණ්ඨිගබ්භා, සත්ත දෙවා, සත්ත මානුසා, සත්ත පෙසාචා, සත්ත සරා, සත්ත පවුටා, සත්ත පපාතා, සත්ත පපාතසතානි, සත්ත සුපිනා, සත්ත සුපිනසතානි, චුල්ලාසීති මහාකප්පිනො සතසහස්සානි, යානි බාලෙ ච පණ්ඩිතෙ ච සන්ධාවිත්වා සංසරිත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සන්ති. තත්ථ නත්ථි ඉමිනාහං සීලෙන වා වතෙන වා තපෙන වා බ්රහ්මචරියෙන වා අපරිපක්කං ¶ වා කම්මං පරිපාචෙස්සාමි, පරිපක්කං වා කම්මං ඵුස්ස ඵුස්ස බ්යන්තිං කරිස්සාමීති, හෙවං නත්ථි දොණමිතෙ සුඛදුක්ඛෙ පරියන්තකතෙ සංසාරෙ, නත්ථි හායනවඩ්ඪනෙ, නත්ථි උක්කංසාවකංසෙ. සෙය්යථාපි නාම සුත්තගුළෙ ඛිත්තෙ නිබ්බෙඨියමානමෙව පලෙති, එවමෙව බාලෙ ච පණ්ඩිතෙ ච සන්ධාවිත්වා සංසරිත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සන්තී’ති. සචෙ පන ඉමස්ස භොතො සත්ථුනො සච්චං වචනං, අකතෙන මෙ එත්ථ කතං, අවුසිතෙන මෙ එත්ථ වුසිතං. උභොපි මයං එත්ථ සමසමා සාමඤ්ඤං පත්තා, යො චාහං න වදාමි. ‘උභො සන්ධාවිත්වා සංසරිත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සාමා’ති. අතිරෙකං ඛො පනිමස්ස භොතො සත්ථුනො නග්ගියං මුණ්ඩියං උක්කුටිකප්පධානං කෙසමස්සුලොචනං යොහං පුත්තසම්බාධසයනං අජ්ඣාවසන්තො කාසිකචන්දනං පච්චනුභොන්තො මාලාගන්ධවිලෙපනං ධාරෙන්තො ජාතරූපරජතං සාදියන්තො ඉමිනා භොතා සත්ථාරා සමසමගතිකො භවිස්සාමි. අභිසම්පරායං සොහං කිං ජානන්තො කිං පස්සන්තො ඉමස්මිං සත්ථරි බ්රහ්මචරියං චරිස්සාමි? ‘සො අබ්රහ්මචරියවාසො අය’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්මා බ්රහ්මචරියා නිබ්බිජ්ජ පක්කමති. අයං ඛො, සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන චතුත්ථො අබ්රහ්මචරියවාසො අක්ඛාතො යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘ඉමෙ ¶ ඛො තෙ, සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන චත්තාරො අබ්රහ්මචරියවාසා ¶ අක්ඛාතා යත්ථ ¶ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසල’’න්ති.

‘‘අච්ඡරියං ¶ , භො ආනන්ද, අබ්භුතං, භො ආනන්ද! යාවඤ්චිදං තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන චත්තාරො අබ්රහ්මචරියවාසාව සමානා ‘අබ්රහ්මචරියවාසා’ති අක්ඛාතා යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලන්ති. කතමානි පන තානි, භො ආනන්ද, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන චත්තාරි අනස්සාසිකානි බ්රහ්මචරියානි අක්ඛාතානි යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසල’’න්ති?

229. ‘‘ඉධ, සන්දක, එකච්චො සත්ථා සබ්බඤ්ඤූ සබ්බදස්සාවී අපරිසෙසං ඤාණදස්සනං පටිජානාති – ‘චරතො ච මෙ තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං ඤාණදස්සනං පච්චුපට්ඨිත’න්ති. සො සුඤ්ඤම්පි අගාරං පවිසති, පිණ්ඩම්පි න ලභති, කුක්කුරොපි ඩංසති, චණ්ඩෙනපි හත්ථිනා සමාගච්ඡති, චණ්ඩෙනපි අස්සෙන සමාගච්ඡති, චණ්ඩෙනපි ගොණෙන සමාගච්ඡති, ඉත්ථියාපි පුරිසස්සපි නාමම්පි ගොත්තම්පි පුච්ඡති, ගාමස්සපි නිගමස්සපි නාමම්පි මග්ගම්පි පුච්ඡති. සො ‘කිමිද’න්ති පුට්ඨො සමානො ‘සුඤ්ඤං මෙ අගාරං පවිසිතබ්බං අහොසි’, තෙන පාවිසිං; ‘පිණ්ඩම්පි අලද්ධබ්බං අහොසි’, තෙන නාලත්ථං ¶ ; ‘කුක්කුරෙන ඩංසිතබ්බං අහොසි’, තෙනම්හි [තෙන (ක.), තෙනාසිං (?)] දට්ඨො; ‘චණ්ඩෙන හත්ථිනා සමාගන්තබ්බං අහොසි’, තෙන සමාගමිං; ‘චණ්ඩෙන අස්සෙන සමාගන්තබ්බං අහොසි’, තෙන සමාගමිං; ‘චණ්ඩෙන ගොණෙන සමාගන්තබ්බං අහොසි’, තෙන සමාගමිං; ‘ඉත්ථියාපි පුරිසස්සපි නාමම්පි ගොත්තම්පි පුච්ඡිතබ්බං අහොසි’, තෙන පුච්ඡිං; ‘ගාමස්සපි නිගමස්සපි නාමම්පි මග්ගම්පි පුච්ඡිතබ්බං අහොසි’, තෙන පුච්ඡින්ති. තත්ර, සන්දක, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා සබ්බඤ්ඤූ සබ්බදස්සාවී අපරිසෙසං ඤාණදස්සනං පටිජානාති…පෙ… ¶ ‘ගාමස්සපි නිගමස්සපි නාමම්පි මග්ගම්පි පුච්ඡිතබ්බං අහොසි, තෙන පුච්ඡි’න්ති ¶ . සො ‘අනස්සාසිකං ඉදං බ්රහ්මචරිය’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්මා බ්රහ්මචරියා නිබ්බිජ්ජ පක්කමති. ඉදං ඛො, සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන පඨමං අනස්සාසිකං බ්රහ්මචරියං අක්ඛාතං ¶ යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

230. ‘‘පුන චපරං, සන්දක, ඉධෙකච්චො සත්ථා අනුස්සවිකො හොති අනුස්සවසච්චො. සො අනුස්සවෙන ඉතිහිතිහපරම්පරාය පිටකසම්පදාය ධම්මං දෙසෙති. අනුස්සවිකස්ස ඛො පන, සන්දක ¶ , සත්ථුනො අනුස්සවසච්චස්ස සුස්සුතම්පි හොති දුස්සුතම්පි හොති තථාපි හොති අඤ්ඤථාපි හොති. තත්ර, සන්දක, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා අනුස්සවිකො අනුස්සවසච්චො සො අනුස්සවෙන ඉතිහිතිහපරම්පරාය පිටකසම්පදාය ධම්මං දෙසෙති. අනුස්සවිකස්ස ඛො පන සත්ථුනො අනුස්සවසච්චස්ස සුස්සුතම්පි හොති දුස්සුතම්පි හොති තථාපි හොති අඤ්ඤථාපි හොති’. සො ‘අනස්සාසිකං ඉදං බ්රහ්මචරිය’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්මා බ්රහ්මචරියා නිබ්බිජ්ජ පක්කමති. ඉදං ඛො, සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන දුතියං අනස්සාසිකං බ්රහ්මචරියං අක්ඛාතං යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

231. ‘‘පුන ¶ චපරං, සන්දක, ඉධෙකච්චො සත්ථා තක්කී හොති වීමංසී. සො තක්කපරියාහතං වීමංසානුචරිතං සයංපටිභානං ධම්මං දෙසෙති. තක්කිස්ස ඛො පන, සන්දක, සත්ථුනො වීමංසිස්ස සුතක්කිතම්පි හොති දුත්තක්කිතම්පි හොති තථාපි හොති අඤ්ඤථාපි හොති. තත්ර, සන්දක, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා තක්කී වීමංසී. සො තක්කපරියාහතං වීමංසානුචරිතං සයංපටිභානං ධම්මං දෙසෙති. තක්කිස්ස ඛො පන සත්ථුනො වීමංසිස්ස සුතක්කිතම්පි හොති දුත්තක්කිතම්පි හොති තථාපි හොති අඤ්ඤථාපි හොති’. සො ‘අනස්සාසිකං ඉදං බ්රහ්මචරිය’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්මා බ්රහ්මචරියා නිබ්බිජ්ජ පක්කමති. ඉදං ඛො, සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන තතියං අනස්සාසිකං බ්රහ්මචරියං අක්ඛාතං යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

232. ‘‘පුන ¶ චපරං, සන්දක, ඉධෙකච්චො සත්ථා මන්දො හොති මොමූහො. සො මන්දත්තා මොමූහත්තා තත්ථ තත්ථ [තථා තථා (සී. ස්යා. කං. පී.)] පඤ්හං පුට්ඨො ¶ සමානො වාචාවික්ඛෙපං ආපජ්ජති අමරාවික්ඛෙපං – ‘එවන්තිපි [එවම්පි (සී. පී.)] මෙ නො, තථාතිපි [තථාපි (සී. පී.)] මෙ නො, අඤ්ඤථාතිපි [අඤ්ඤථාපි (සී. පී.) ( ) සබ්බත්ථ නත්ථි] මෙ නො, නොතිපි මෙ නො, නො නොතිපි මෙ නො’ති. තත්ර, සන්දක, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා මන්දො මොමූහො. සො මන්දත්තා මොමූහත්තා තත්ථ තත්ථ පඤ්හං පුට්ඨො සමානො වාචාවික්ඛෙපං ආපජ්ජති අමරාවික්ඛෙපං ¶ – එවන්තිපි මෙ නො, තථාතිපි මෙ නො, අඤ්ඤථාතිපි මෙ නො, නොතිපි මෙ නො, නො නොතිපි මෙ නො’ති. සො ‘අනස්සාසිකං ඉදං බ්රහ්මචරිය’න්ති – ඉති විදිත්වා ¶ තස්මා බ්රහ්මචරියා නිබ්බිජ්ජ පක්කමති. ඉදං ඛො, සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන චතුත්ථං අනස්සාසිකං බ්රහ්මචරියං අක්ඛාතං යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘ඉමානි ඛො, (තානි සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන චත්තාරි අනස්සාසිකානි බ්රහ්මචරියානි අක්ඛාතානි යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසල’’න්ති.

‘‘අච්ඡරියං, භො ආනන්ද, අබ්භුතං, භො ආනන්ද! යාවඤ්චිදං තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන චත්තාරි අනස්සාසිකානෙව බ්රහ්මචරියානි අනස්සාසිකානි බ්රහ්මචරියානීති අක්ඛාතානි යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං. සො පන, භො ආනන්ද, සත්ථා කිං වාදී කිං අක්ඛායී යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං වසෙය්ය, වසන්තො ච ආරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසල’’න්ති.

233. ‘‘ඉධ, සන්දක, තථාගතො ලොකෙ උප්පජ්ජති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා…පෙ… [විත්ථාරො ම. නි. 2.9-10 කන්දරකසුත්තෙ] සො ඉමෙ ¶ පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ¶ ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. යස්මිං ඛො [යස්මිං ඛො පන (ස්යා. කං. ක.)], සන්දක, සත්ථරි සාවකො එවරූපං උළාරවිසෙසං අධිගච්ඡති තත්ථ ¶ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං වසෙය්ය, වසන්තො ච ආරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘පුන චපරං, සන්දක, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ... දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. යස්මිං ඛො, සන්දක, සත්ථරි සාවකො එවරූපං උළාරවිසෙසං අධිගච්ඡති තත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං වසෙය්ය, වසන්තො ච ආරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘පුන ¶ චපරං, සන්දක, භික්ඛු පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරති…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. යස්මිං ඛො, සන්දක, සත්ථරි සාවකො එවරූපං උළාරවිසෙසං අධිගච්ඡති තත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං වසෙය්ය, වසන්තො ච ආරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘පුන චපරං, සන්දක, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. යස්මිං ඛො, සන්දක, සත්ථරි සාවකො එවරූපං උළාරවිසෙසං අධිගච්ඡති තත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං වසෙය්ය, වසන්තො ච ආරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ ¶ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති. යස්මිං ඛො, සන්දක, සත්ථරි සාවකො එවරූපං උළාරවිසෙසං අධිගච්ඡති තත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං වසෙය්ය, වසන්තො ච ආරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ සත්තානං චුතූපපාතඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ…පෙ… යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති. යස්මිං ඛො, සන්දක, සත්ථරි සාවකො එවරූපං උළාරවිසෙසං අධිගච්ඡති ¶ තත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං වසෙය්ය, වසන්තො ච ආරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ ආසවානං ඛයඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති; ‘ඉමෙ ආසවා’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවනිරොධො’ති යථාභූතං ¶ පජානාති, ‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී ¶ පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති. තස්ස එවං ජානතො එවං පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. යස්මිං ඛො, සන්දක, සත්ථරි සාවකො එවරූපං උළාරවිසෙසං අධිගච්ඡති තත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං වසෙය්ය, වසන්තො ච ආරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසල’’න්ති.

234. ‘‘යො පන සො, භො ආනන්ද, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො පරිභුඤ්ජෙය්ය ¶ සො කාමෙ’’ති? ‘‘යො සො, සන්දක, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො අභබ්බො සො පඤ්චට්ඨානානි අජ්ඣාචරිතුං. අභබ්බො ඛීණාසවො භික්ඛු සඤ්චිච්ච පාණං ජීවිතා වොරොපෙතුං, අභබ්බො ඛීණාසවො භික්ඛු අදින්නං ථෙය්යසඞ්ඛාතං ආදාතුං, අභබ්බො ඛීණාසවො භික්ඛු මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවෙතුං, අභබ්බො ඛීණාසවො භික්ඛු සම්පජානමුසා භාසිතුං, අභබ්බො ඛීණාසවො භික්ඛු සන්නිධිකාරකං කාමෙ පරිභුඤ්ජිතුං, සෙය්යථාපි පුබ්බෙ අගාරියභූතො. යො සො, සන්දක, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො අභබ්බො සො ¶ ඉමානි පඤ්චට්ඨානානි අජ්ඣාචරිතු’’න්ති.

235. ‘‘යො ¶ පන සො, භො ආනන්ද, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො තස්ස චරතො චෙව තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං ඤාණදස්සනං පච්චුපට්ඨිතං – ‘ඛීණා මෙ ආසවා’’’ති? ‘‘තෙන හි, සන්දක, උපමං තෙ කරිස්සාමි; උපමායපිධෙකච්චෙ විඤ්ඤූ පුරිසා භාසිතස්ස අත්ථං ආජානන්ති. සෙය්යථාපි, සන්දක, පුරිසස්ස හත්ථපාදා ඡින්නා; තස්ස චරතො චෙව තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං (ජානාති – ‘ඡින්නා මෙ හත්ථපාදා’ති, උදාහු පච්චවෙක්ඛමානො ජානාති – ‘ඡින්නා මෙ හත්ථපාදා’’’ති? ‘‘න ඛො, භො ආනන්ද, සො පුරිසො සතතං සමිතං ජානාති – ‘ඡින්නා මෙ හත්ථපාදා’ ති.) [(ඡින්නාව හත්ථපාදා,) (සී. ස්යා. කං. පී.)] අපි ච ඛො පන නං පච්චවෙක්ඛමානො ජානාති – ‘ඡින්නා මෙ හත්ථපාදා’’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, සන්දක, යො සො ¶ භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො තස්ස චරතො චෙව තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං (ඤාණදස්සනං න පච්චුපට්ඨිතං – ‘ඛීණා මෙ ආසවා’ති;) [(ඛීණාව ආසවා,) (සී. ස්යා. කං. පී.)] අපි ච ඛො පන නං පච්චවෙක්ඛමානො ජානාති – ‘ඛීණා මෙ ආසවා’’’ති.

236. ‘‘කීවබහුකා පන, භො ආනන්ද, ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ නිය්යාතාරො’’ති? ‘‘න ඛො, සන්දක, එකංයෙව සතං න ද්වෙ සතානි න තීණි සතානි න චත්තාරි සතානි න පඤ්ච සතානි, අථ ඛො භිය්යොව යෙ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ නිය්යාතාරො’’ති. ‘‘අච්ඡරියං, භො ආනන්ද, අබ්භුතං, භො ආනන්ද! න ච නාම සධම්මොක්කංසනා භවිස්සති, න ¶ පරධම්මවම්භනා, ආයතනෙ ච ධම්මදෙසනා තාව බහුකා ¶ ච නිය්යාතාරො පඤ්ඤායිස්සන්ති. ඉමෙ පනාජීවකා පුත්තමතාය පුත්තා අත්තානඤ්චෙව උක්කංසෙන්ති, පරෙ ච වම්භෙන්ති තයො චෙව නිය්යාතාරො පඤ්ඤපෙන්ති, සෙය්යථිදං – නන්දං වච්ඡං, කිසං සංකිච්චං, මක්ඛලිං ගොසාල’’න්ති. අථ ඛො සන්දකො පරිබ්බාජකො සකං පරිසං ආමන්තෙසි – ‘‘චරන්තු භොන්තො සමණෙ ගොතමෙ බ්රහ්මචරියවාසො. න දානි සුකරං අම්හෙහි ලාභසක්කාරසිලොකෙ පරිච්චජිතු’’න්ති. ඉති හිදං සන්දකො පරිබ්බාජකො සකං පරිසං උය්යොජෙසි භගවති බ්රහ්මචරියෙති.

237. එවං ¶ ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා අභිඤ්ඤාතා අභිඤ්ඤාතා පරිබ්බාජකා මොරනිවාපෙ පරිබ්බාජකාරාමෙ පටිවසන්ති, සෙය්යථිදං – අන්නභාරො වරධරො සකුලුදායී ච පරිබ්බාජකො අඤ්ඤෙ ච අභිඤ්ඤාතා අභිඤ්ඤාතා පරිබ්බාජකා. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය රාජගහං පිණ්ඩාය පාවිසි. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘අතිප්පගො ඛො තාව රාජගහෙ පිණ්ඩාය චරිතුං. යංනූනාහං යෙන මොරනිවාපො පරිබ්බාජකාරාමො යෙන සකුලුදායී පරිබ්බාජකො තෙනුපසඞ්කමෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො භගවා යෙන මොරනිවාපො පරිබ්බාජකාරාමො තෙනුපසඞ්කමි. තෙන ඛො පන සමයෙන සකුලුදායී පරිබ්බාජකො මහතියා පරිබ්බාජකපරිසාය සද්ධිං නිසින්නො හොති උන්නාදිනියා උච්චාසද්දමහාසද්දාය අනෙකවිහිතං තිරච්ඡානකථං කථෙන්තියා, සෙය්යථිදං – රාජකථං චොරකථං මහාමත්තකථං සෙනාකථං භයකථං යුද්ධකථං අන්නකථං පානකථං වත්ථකථං සයනකථං මාලාකථං ගන්ධකථං ඤාතිකථං යානකථං ගාමකථං නිගමකථං නගරකථං ජනපදකථං ඉත්ථිකථං සූරකථං විසිඛාකථං කුම්භට්ඨානකථං පුබ්බපෙතකථං ¶ නානත්තකථං ලොකක්ඛායිකං සමුද්දක්ඛායිකං ඉතිභවාභවකථං ¶ ඉති වා. අද්දසා ඛො සකුලුදායී පරිබ්බාජකො භගවන්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන සකං පරිසං සණ්ඨාපෙති – ‘‘අප්පසද්දා භොන්තො හොන්තු; මා භොන්තො සද්දමකත්ථ. අයං සමණො ගොතමො ආගච්ඡති; අප්පසද්දකාමො ඛො පන සො ආයස්මා අප්පසද්දස්ස වණ්ණවාදී. අප්පෙව නාම අප්පසද්දං පරිසං විදිත්වා උපසඞ්කමිතබ්බං මඤ්ඤෙය්යා’’ති. අථ ඛො තෙ පරිබ්බාජකා තුණ්හී අහෙසුං. අථ ඛො භගවා යෙන සකුලුදායී පරිබ්බාජකො තෙනුපසඞ්කමි. අථ ඛො සකුලුදායී පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘එතු ඛො, භන්තෙ, භගවා. ස්වාගතං, භන්තෙ, භගවතො. චිරස්සං ඛො, භන්තෙ, භගවා ඉමං පරියායමකාසි යදිදං ඉධාගමනාය. නිසීදතු, භන්තෙ, භගවා; ඉදමාසනං පඤ්ඤත්ත’’න්ති. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. සකුලුදායීපි ඛො පරිබ්බාජකො අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො සකුලුදායිං පරිබ්බාජකං භගවා එතදවොච –

238. ‘‘කායනුත්ථ ¶ ¶ , උදායි, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා, කා ච පන වො අන්තරාකථා විප්පකතා’’ති? ‘‘තිට්ඨතෙසා, භන්තෙ, කථා යාය මයං එතරහි කථාය සන්නිසින්නා. නෙසා, භන්තෙ, කථා භගවතො දුල්ලභා භවිස්සති පච්ඡාපි සවනාය. පුරිමානි, භන්තෙ, දිවසානි පුරිමතරානි නානාතිත්ථියානං සමණබ්රාහ්මණානං කුතූහලසාලායං සන්නිසින්නානං සන්නිපතිතානං අයමන්තරාකථා ¶ උදපාදි – ‘ලාභා වත, භො, අඞ්ගමගධානං, සුලද්ධලාභා වත, භො, අඞ්ගමගධානං! තත්රිමෙ [යත්ථිමෙ (සී.)] සමණබ්රාහ්මණා සඞ්ඝිනො ගණිනො ගණාචරියා ඤාතා යසස්සිනො තිත්ථකරා සාධුසම්මතා බහුජනස්ස රාජගහං වස්සාවාසං ඔසටා. අයම්පි ඛො පූරණො කස්සපො සඞ්ඝී චෙව ගණී ච ගණාචරියො ච ඤාතො යසස්සී තිත්ථකරො සාධුසම්මතො බහුජනස්ස; සොපි රාජගහං වස්සාවාසං ඔසටො. අයම්පි ඛො මක්ඛලි ගොසාලො…පෙ… අජිතො කෙසකම්බලො… පකුධො කච්චායනො… සඤ්ජයො බෙලට්ඨපුත්තො… නිගණ්ඨො නාටපුත්තො සඞ්ඝී චෙව ගණී ච ගණාචරියො ච ඤාතො ¶ යසස්සී තිත්ථකරො සාධුසම්මතො බහුජනස්ස; සොපි රාජගහං වස්සාවාසං ඔසටො. අයම්පි ඛො සමණො ගොතමො සඞ්ඝී චෙව ගණී ච ගණාචරියො ච ඤාතො යසස්සී තිත්ථකරො සාධුසම්මතො බහුජනස්ස; සොපි රාජගහං වස්සාවාසං ඔසටො. කො නු ඛො ඉමෙසං භවතං සමණබ්රාහ්මණානං සඞ්ඝීනං ගණීනං ගණාචරියානං ඤාතානං යසස්සීනං තිත්ථකරානං සාධුසම්මතානං බහුජනස්ස සාවකානං සක්කතො ගරුකතො මානිතො පූජිතො, කඤ්ච පන සාවකා සක්කත්වා ගරුං කත්වා [ගරුකත්වා (සී. ස්යා. කං. පී.)] උපනිස්සාය විහරන්තී’’’ති?

239. ‘‘තත්රෙකච්චෙ එවමාහංසු – ‘අයං ඛො පූරණො කස්සපො සඞ්ඝී චෙව ගණී ච ගණාචරියො ච ඤාතො යසස්සී තිත්ථකරො සාධුසම්මතො බහුජනස්ස; සො ච ඛො සාවකානං න සක්කතො න ගරුකතො න මානිතො න ¶ පූජිතො, න ච පන පූරණං කස්සපං සාවකා සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති. භූතපුබ්බං පූරණො කස්සපො අනෙකසතාය පරිසාය ධම්මං දෙසෙති. තත්රඤ්ඤතරො පූරණස්ස කස්සපස්ස සාවකො සද්දමකාසි – ‘‘මා භොන්තො පූරණං කස්සපං එතමත්ථං පුච්ඡිත්ථ; නෙසො එතං ජානාති; මයමෙතං ජානාම, අම්හෙ එතමත්ථං පුච්ඡථ; මයමෙතං භවන්තානං බ්යාකරිස්සාමා’’ති. භූතපුබ්බං පූරණො කස්සපො ¶ බාහා පග්ගය්හ කන්දන්තො න ලභති – ‘‘අප්පසද්දා භොන්තො හොන්තු, මා භොන්තො සද්දමකත්ථ. නෙතෙ, භවන්තෙ, පුච්ඡන්ති, අම්හෙ එතෙ පුච්ඡන්ති; මයමෙතෙසං බ්යාකරිස්සාමා’’ති. බහූ ඛො පන පූරණස්ස කස්සපස්ස සාවකා වාදං ආරොපෙත්වා අපක්කන්තා – ‘‘න ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාසි, අහං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාමි ¶ , කිං ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානිස්සසි? මිච්ඡාපටිපන්නො ත්වමසි, අහමස්මි සම්මාපටිපන්නො, සහිතං මෙ, අසහිතං තෙ, පුරෙවචනීයං පච්ඡා අවච, පච්ඡාවචනීයං පුරෙ අවච, අධිචිණ්ණං තෙ විපරාවත්තං, ආරොපිතො තෙ වාදො, නිග්ගහිතොසි, චර වාදප්පමොක්ඛාය, නිබ්බෙඨෙහි වා සචෙ පහොසී’’ති. ඉති පූරණො කස්සපො සාවකානං න සක්කතො න ගරුකතො න මානිතො න පූජිතො, න ච පන පූරණං කස්සපං සාවකා සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති. අක්කුට්ඨො ච පන පූරණො කස්සපො ධම්මක්කොසෙනා’’’ති.

‘‘එකච්චෙ ¶ එවමාහංසු – ‘අයම්පි ඛො මක්ඛලි ගොසාලො…පෙ… අජිතො කෙසකම්බලො… පකුධො කච්චායනො… සඤ්ජයො ¶ බෙලට්ඨපුත්තො… නිගණ්ඨො නාටපුත්තො සඞ්ඝී චෙව ගණී ච ගණාචරියො ච ඤාතො යසස්සී තිත්ථකරො සාධුසම්මතො බහුජනස්ස; සො ච ඛො සාවකානං න සක්කතො න ගරුකතො න මානිතො න පූජිතො, න ච පන නිගණ්ඨං නාටපුත්තං සාවකා සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති. භූතපුබ්බං නිගණ්ඨො නාටපුත්තො අනෙකසතාය පරිසාය ධම්මං දෙසෙති. තත්රඤ්ඤතරො නිගණ්ඨස්ස නාටපුත්තස්ස සාවකො සද්දමකාසි – මා භොන්තො නිගණ්ඨං නාටපුත්තං එතමත්ථං පුච්ඡිත්ථ; නෙසො එතං ජානාති; මයමෙතං ජානාම, අම්හෙ එතමත්ථං පුච්ඡථ; මයමෙතං භවන්තානං බ්යාකරිස්සාමාති. භූතපුබ්බං නිගණ්ඨො නාටපුත්තො බාහා පග්ගය්හ කන්දන්තො න ලභති – ‘‘අප්පසද්දා භොන්තො හොන්තු, මා භොන්තො සද්දමකත්ථ. නෙතෙ භවන්තෙ පුච්ඡන්ති, අම්හෙ එතෙ පුච්ඡන්ති; මයමෙතෙසං බ්යාකරිස්සාමා’’ති. බහූ ඛො පන නිගණ්ඨස්ස නාටපුත්තස්ස සාවකා වාදං ආරොපෙත්වා අපක්කන්තා – ‘‘න ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාසි, අහං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාමි. කිං ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානිස්සසි? මිච්ඡාපටිපන්නො ත්වමසි. අහමස්මි සම්මාපටිපන්නො. සහිතං මෙ අසහිතං තෙ, පුරෙවචනීයං පච්ඡා අවච, පච්ඡාවචනීයං පුරෙ අවච, අධිචිණ්ණං තෙ විපරාවත්තං, ආරොපිතො තෙ වාදො, නිග්ගහිතොසි, චර වාදප්පමොක්ඛාය, නිබ්බෙඨෙහි ¶ වා සචෙ පහොසී’’ති. ඉති නිගණ්ඨො නාටපුත්තො සාවකානං න සක්කතො න ගරුකතො න මානිතො න පූජිතො, න ච පන නිගණ්ඨං නාටපුත්තං ¶ සාවකා සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති. අක්කුට්ඨො ච පන නිගණ්ඨො නාටපුත්තො ධම්මක්කොසෙනා’’’ති.

240. ‘‘එකච්චෙ එවමාහංසු – ‘අයම්පි ඛො සමණො ගොතමො සඞ්ඝී චෙව ගණී ච ගණාචරියො ¶ ච ඤාතො යසස්සී තිත්ථකරො සාධුසම්මතො බහුජනස්ස; සො ච ඛො සාවකානං සක්කතො ගරුකතො මානිතො පූජිතො, සමණඤ්ච පන ගොතමං සාවකා සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති. භූතපුබ්බං සමණො ගොතමො අනෙකසතාය පරිසාය ධම්මං දෙසෙසි. තත්රඤ්ඤතරො සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකො උක්කාසි. තමෙනාඤ්ඤතරො සබ්රහ්මචාරී ජණ්ණුකෙන [ජණ්ණුකෙ (සී.)] ඝට්ටෙසි – ‘‘අප්පසද්දො ආයස්මා ¶ හොතු, මායස්මා සද්දමකාසි, සත්ථා නො භගවා ධම්මං දෙසෙසී’’ති. යස්මිං සමයෙ සමණො ගොතමො අනෙකසතාය පරිසාය ධම්මං දෙසෙති, නෙව තස්මිං සමයෙ සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකානං ඛිපිතසද්දො වා හොති උක්කාසිතසද්දො වා. තමෙනං මහාජනකායො පච්චාසීසමානරූපො [පච්චාසිං සමානරූපො (සී. ස්යා. කං. පී.)] පච්චුපට්ඨිතො හොති – ‘‘යං නො භගවා ධම්මං භාසිස්සති තං නො සොස්සාමා’’ති. සෙය්යථාපි නාම පුරිසො චාතුම්මහාපථෙ ඛුද්දමධුං [ඛුද්දං මධුං (සී. ස්යා. කං. පී.)] අනෙලකං පීළෙය්ය [උප්පීළෙය්ය (සී.)]. තමෙනං මහාජනකායො පච්චාසීසමානරූපො පච්චුපට්ඨිතො අස්ස. එවමෙව යස්මිං සමයෙ සමණො ගොතමො අනෙකසතාය පරිසාය ධම්මං දෙසෙති, නෙව තස්මිං සමයෙ සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකානං ඛිපිතසද්දො වා හොති උක්කාසිතසද්දො වා. තමෙනං මහාජනකායො පච්චාසීසමානරූපො පච්චුපට්ඨිතො හොති ¶ – ‘‘යං නො භගවා ධම්මං භාසිස්සති තං නො සොස්සාමා’’ති. යෙපි සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකා සබ්රහ්මචාරීහි සම්පයොජෙත්වා සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තන්ති තෙපි සත්ථු චෙව වණ්ණවාදිනො හොන්ති, ධම්මස්ස ච වණ්ණවාදිනො හොන්ති, සඞ්ඝස්ස ච වණ්ණවාදිනො හොන්ති, අත්තගරහිනොයෙව හොන්ති අනඤ්ඤගරහිනො, ‘‘මයමෙවම්හා අලක්ඛිකා මයං අප්පපුඤ්ඤා තෙ මයං එවං ස්වාක්ඛාතෙ ධම්මවිනයෙ පබ්බජිත්වා නාසක්ඛිම්හා යාවජීවං ¶ පරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං චරිතු’’න්ති. තෙ ආරාමිකභූතා වා උපාසකභූතා වා පඤ්චසික්ඛාපදෙ සමාදාය වත්තන්ති. ඉති සමණො ගොතමො සාවකානං සක්කතො ගරුකතො මානිතො පූජිතො, සමණඤ්ච පන ගොතමං සාවකා සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්තී’’’ති.

241. ‘‘කති පන ත්වං, උදායි, මයි ධම්මෙ සමනුපස්සසි, යෙහි මමං [මම (සබ්බත්ථ)] සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති [ගරුකරොන්ති (සී. ස්යා. කං. පී.)] මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්තී’’ති? ‘‘පඤ්ච ඛො අහං, භන්තෙ, භගවති ධම්මෙ සමනුපස්සාමි යෙහි භගවන්තං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති. කතමෙ පඤ්ච? භගවා හි, භන්තෙ, අප්පාහාරො, අප්පාහාරතාය ච වණ්ණවාදී. යම්පි, භන්තෙ, භගවා අප්පාහාරො, අප්පාහාරතාය ච වණ්ණවාදී ඉමං ඛො අහං, භන්තෙ, භගවති ¶ පඨමං ධම්මං සමනුපස්සාමි යෙන භගවන්තං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා ¶ උපනිස්සාය විහරන්ති.

‘‘පුන ¶ චපරං, භන්තෙ, භගවා සන්තුට්ඨො ඉතරීතරෙන චීවරෙන, ඉතරීතරචීවරසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී. යම්පි, භන්තෙ, භගවා සන්තුට්ඨො ඉතරීතරෙන චීවරෙන, ඉතරීතරචීවරසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී, ඉමං ඛො අහං, භන්තෙ, භගවති දුතියං ධම්මං සමනුපස්සාමි යෙන භගවන්තං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

‘‘පුන චපරං, භන්තෙ, භගවා සන්තුට්ඨො ඉතරීතරෙන පිණ්ඩපාතෙන, ඉතරීතරපිණ්ඩපාතසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී. යම්පි, භන්තෙ, භගවා සන්තුට්ඨො ඉතරීතරෙන පිණ්ඩපාතෙන, ඉතරීතරපිණ්ඩපාතසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී, ඉමං ඛො අහං, භන්තෙ, භගවති තතියං ධම්මං සමනුපස්සාමි යෙන භගවන්තං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

‘‘පුන චපරං, භන්තෙ, භගවා සන්තුට්ඨො ඉතරීතරෙන සෙනාසනෙන, ඉතරීතරසෙනාසනසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී. යම්පි, භන්තෙ, භගවා සන්තුට්ඨො ඉතරීතරෙන සෙනාසනෙන, ඉතරීතරසෙනාසනසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී, ඉමං ¶ ඛො අහං, භන්තෙ, භගවති චතුත්ථං ධම්මං සමනුපස්සාමි යෙන භගවන්තං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

‘‘පුන චපරං, භන්තෙ, භගවා පවිවිත්තො, පවිවෙකස්ස ච වණ්ණවාදී ¶ . යම්පි, භන්තෙ, භගවා පවිවිත්තො, පවිවෙකස්ස ච වණ්ණවාදී, ඉමං ඛො අහං, භන්තෙ, භගවති පඤ්චමං ධම්මං සමනුපස්සාමි යෙන භගවන්තං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

‘‘ඉමෙ ඛො අහං, භන්තෙ, භගවති පඤ්ච ධම්මෙ සමනුපස්සාමි යෙහි භගවන්තං සාවකා සක්කරොන්ති ¶ ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්තී’’ති.

242. ‘‘‘අප්පාහාරො සමණො ගොතමො, අප්පාහාරතාය ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, සන්ති ඛො පන මෙ, උදායි, සාවකා කොසකාහාරාපි අඩ්ඪකොසකාහාරාපි බෙලුවාහාරාපි අඩ්ඪබෙලුවාහාරාපි. අහං ¶ ඛො පන, උදායි, අප්පෙකදා ඉමිනා පත්තෙන සමතිත්තිකම්පි භුඤ්ජාමි භිය්යොපි භුඤ්ජාමි. ‘අප්පාහාරො සමණො ගොතමො, අප්පාහාරතාය ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, යෙ තෙ, උදායි, මම සාවකා කොසකාහාරාපි අඩ්ඪකොසකාහාරාපි බෙලුවාහාරාපි අඩ්ඪබෙලුවාහාරාපි න මං තෙ ඉමිනා ධම්මෙන සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං.

‘‘‘සන්තුට්ඨො සමණො ගොතමො ඉතරීතරෙන චීවරෙන, ඉතරීතරචීවරසන්තුට්ඨියා ¶ ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, සන්ති ඛො පන මෙ, උදායි, සාවකා පංසුකූලිකා ලූඛචීවරධරා තෙ සුසානා වා සඞ්කාරකූටා වා පාපණිකා වා නන්තකානි [පාපණිකානි වා නන්තකානි වා (සී.)] උච්චිනිත්වා [උච්ඡින්දිත්වා (ක.)] සඞ්ඝාටිං කරිත්වා ධාරෙන්ති. අහං ඛො පනුදායි, අප්පෙකදා ගහපතිචීවරානි ධාරෙමි ¶ දළ්හානි සත්ථලූඛානි අලාබුලොමසානි. ‘සන්තුට්ඨො සමණො ගොතමො ඉතරීතරෙන චීවරෙන, ඉතරීතරචීවරසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, යෙ තෙ, උදායි, මම සාවකා පංසුකූලිකා ලූඛචීවරධරා තෙ සුසානා වා සඞ්කාරකූටා වා පාපණිකා වා නන්තකානි උච්චිනිත්වා සඞ්ඝාටිං කරිත්වා ධාරෙන්ති, න මං තෙ ඉමිනා ධම්මෙන සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං.

‘‘‘සන්තුට්ඨො සමණො ගොතමො ඉතරීතරෙන පිණ්ඩපාතෙන, ඉතරීතරපිණ්ඩපාතසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ¶ ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, සන්ති ඛො පන මෙ, උදායි, සාවකා පිණ්ඩපාතිකා සපදානචාරිනො උඤ්ඡාසකෙ වතෙ රතා, තෙ අන්තරඝරං පවිට්ඨා සමානා ආසනෙනපි නිමන්තියමානා න සාදියන්ති. අහං ඛො පනුදායි, අප්පෙකදා නිමන්තනෙපි [නිමන්තනස්සාපි (ක.)] භුඤ්ජාමි සාලීනං ඔදනං විචිතකාළකං ¶ ¶ අනෙකසූපං අනෙකබ්යඤ්ජනං. ‘සන්තුට්ඨො සමණො ගොතමො ඉතරීතරෙන පිණ්ඩපාතෙන, ඉතරීතරපිණ්ඩපාතසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, යෙ තෙ, උදායි, මම සාවකා පිණ්ඩපාතිකා සපදානචාරිනො උඤ්ඡාසකෙ වතෙ රතා තෙ අන්තරඝරං පවිට්ඨා සමානා ආසනෙනපි නිමන්තියමානා න සාදියන්ති, න මං තෙ ඉමිනා ධම්මෙන සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං.

‘‘‘සන්තුට්ඨො සමණො ගොතමො ඉතරීතරෙන සෙනාසනෙන, ඉතරීතරසෙනාසනසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, සන්ති ඛො පන මෙ, උදායි, සාවකා රුක්ඛමූලිකා අබ්භොකාසිකා, තෙ අට්ඨමාසෙ ඡන්නං න උපෙන්ති. අහං ඛො පනුදායි, අප්පෙකදා කූටාගාරෙසුපි විහරාමි උල්ලිත්තාවලිත්තෙසු නිවාතෙසු ඵුසිතග්ගළෙසු [ඵුස්සිතග්ගළෙසු (සී. පී.)] පිහිතවාතපානෙසු. ‘සන්තුට්ඨො සමණො ගොතමො ඉතරීතරෙන ¶ සෙනාසනෙන, ඉතරීතරසෙනාසනසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, යෙ තෙ, උදායි, මම සාවකා රුක්ඛමූලිකා අබ්භොකාසිකා තෙ අට්ඨමාසෙ ඡන්නං න උපෙන්ති, න මං තෙ ඉමිනා ධම්මෙන සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ¶ ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං.

‘‘‘පවිවිත්තො සමණො ගොතමො, පවිවෙකස්ස ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, සන්ති ඛො පන මෙ, උදායි, සාවකා ආරඤ්ඤිකා පන්තසෙනාසනා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි අජ්ඣොගාහෙත්වා විහරන්ති, තෙ අන්වද්ධමාසං සඞ්ඝමජ්ඣෙ ඔසරන්ති පාතිමොක්ඛුද්දෙසාය. අහං ඛො පනුදායි, අප්පෙකදා ආකිණ්ණො විහරාමි භික්ඛූහි භික්ඛුනීහි ¶ උපාසකෙහි උපාසිකාහි රඤ්ඤා රාජමහාමත්තෙහි තිත්ථියෙහි තිත්ථියසාවකෙහි. ‘පවිවිත්තො සමණො ගොතමො, පවිවෙකස්ස ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ ¶ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, යෙ තෙ, උදායි, මම සාවකා ආරඤ්ඤකා පන්තසෙනාසනා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි අජ්ඣොගාහෙත්වා විහරන්ති තෙ අන්වද්ධමාසං සඞ්ඝමජ්ඣෙ ඔසරන්ති පාතිමොක්ඛුද්දෙසාය, න මං තෙ ඉමිනා ධම්මෙන සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං.

‘‘ඉති ඛො, උදායි, න මමං සාවකා ඉමෙහි පඤ්චහි ධම්මෙහි සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

243. ‘‘අත්ථි ඛො, උදායි, අඤ්ඤෙ ච පඤ්ච ධම්මා යෙහි පඤ්චහි ධම්මෙහි මමං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති ¶ , සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති. කතමෙ පඤ්ච? ඉධුදායි, මමං සාවකා අධිසීලෙ සම්භාවෙන්ති – ‘සීලවා සමණො ගොතමො පරමෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො’ති. යම්පුදායි [යමුදායි (ස්යා. ක.)], මමං සාවකා අධිසීලෙ සම්භාවෙන්ති – ‘සීලවා සමණො ගොතමො පරමෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො’ති, අයං ඛො, උදායි ¶ , පඨමො ධම්මො යෙන මමං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

244. ‘‘පුන චපරං, උදායි, මමං සාවකා අභික්කන්තෙ ඤාණදස්සනෙ සම්භාවෙන්ති – ‘ජානංයෙවාහ සමණො ගොතමො – ජානාමීති, පස්සංයෙවාහ සමණො ගොතමො – පස්සාමීති; අභිඤ්ඤාය සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති නො අනභිඤ්ඤාය; සනිදානං සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති නො අනිදානං; සප්පාටිහාරියං සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති නො අප්පාටිහාරිය’න්ති. යම්පුදායි, මමං සාවකා අභික්කන්තෙ ඤාණදස්සනෙ සම්භාවෙන්ති – ‘ජානංයෙවාහ සමණො ගොතමො – ජානාමීති, පස්සංයෙවාහ සමණො ගොතමො – පස්සාමීති; අභිඤ්ඤාය සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති නො අනභිඤ්ඤාය; සනිදානං සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති නො අනිදානං; සප්පාටිහාරියං සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති නො අප්පාටිහාරිය’න්ති, අයං ඛො, උදායි, දුතියො ධම්මො යෙන මමං සාවකා ¶ ¶ සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

245. ‘‘පුන ¶ චපරං, උදායි, මමං සාවකා අධිපඤ්ඤාය සම්භාවෙන්ති – ‘පඤ්ඤවා සමණො ගොතමො පරමෙන පඤ්ඤාක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො; තං වත අනාගතං වාදපථං න දක්ඛති, උප්පන්නං වා පරප්පවාදං න සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගණ්හිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති’. තං කිං මඤ්ඤසි, උදායි, අපි නු මෙ සාවකා එවං ජානන්තා එවං පස්සන්තා අන්තරන්තරා කථං ඔපාතෙය්යු’’න්ති?

‘‘න ඛො පනාහං, උදායි, සාවකෙසු අනුසාසනිං පච්චාසීසාමි [පච්චාසිංසාමි (සී. ස්යා. කං. පී.)]; අඤ්ඤදත්ථු මමයෙව සාවකා අනුසාසනිං පච්චාසීසන්ති.

‘‘යම්පුදායි, මමං සාවකා අධිපඤ්ඤාය සම්භාවෙන්ති – ‘පඤ්ඤවා සමණො ගොතමො පරමෙන පඤ්ඤාක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො; තං වත අනාගතං වාදපථං න දක්ඛති, උප්පන්නං වා පරප්පවාදං න සහධම්මෙන නිග්ගහිතං නිග්ගණ්හිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති’. අයං ඛො, උදායි, තතියො ධම්මො යෙන මමං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

246. ‘‘පුන ¶ චපරං, උදායි, මම සාවකා යෙන දුක්ඛෙන දුක්ඛොතිණ්ණා දුක්ඛපරෙතා තෙ මං උපසඞ්කමිත්වා දුක්ඛං අරියසච්චං පුච්ඡන්ති, තෙසාහං දුක්ඛං අරියසච්චං පුට්ඨො බ්යාකරොමි, තෙසාහං චිත්තං ආරාධෙමි පඤ්හස්ස වෙය්යාකරණෙන; තෙ මං දුක්ඛසමුදයං… දුක්ඛනිරොධං… දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අරියසච්චං පුච්ඡන්ති, තෙසාහං දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අරියසච්චං පුට්ඨො බ්යාකරොමි ¶ , තෙසාහං චිත්තං ආරාධෙමි පඤ්හස්ස වෙය්යාකරණෙන. යම්පුදායි, මම සාවකා යෙන දුක්ඛෙන දුක්ඛොතිණ්ණා දුක්ඛපරෙතා තෙ මං උපසඞ්කමිත්වා දුක්ඛං අරියසච්චං පුච්ඡන්ති, තෙසාහං දුක්ඛං අරියසච්චං පුට්ඨො බ්යාකරොමි, තෙසාහං චිත්තං ආරාධෙමි පඤ්හස්ස වෙය්යාකරණෙන. තෙ මං දුක්ඛසමුදයං ¶ … දුක්ඛනිරොධං… දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අරියසච්චං පුච්ඡන්ති. තෙසාහං දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අරියසච්චං පුට්ඨො බ්යාකරොමි. තෙසාහං චිත්තං ආරාධෙමි පඤ්හස්ස වෙය්යාකරණෙන. අයං ඛො, උදායි, චතුත්ථො ධම්මො යෙන ¶ මමං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

247. ‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ භාවෙන්ති. ඉධුදායි, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති… චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා චත්තාරො සම්මප්පධානෙ භාවෙන්ති. ඉධුදායි ¶ , භික්ඛු අනුප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං අනුප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති, වායමති, වීරියං ආරභති, චිත්තං පග්ගණ්හාති, පදහති; උප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං පහානාය ඡන්දං ජනෙති, වායමති, වීරියං ආරභති, චිත්තං පග්ගණ්හාති, පදහති; අනුප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං උප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති, වායමති, වීරියං ආරභති, චිත්තං පග්ගණ්හාති, පදහති; උප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං ඨිතියා අසම්මොසාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා ඡන්දං ජනෙති, වායමති, වීරියං ආරභති, චිත්තං පග්ගණ්හාති, පදහති. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

‘‘පුන ¶ චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා චත්තාරො ඉද්ධිපාදෙ භාවෙන්ති. ඉධුදායි, භික්ඛු ඡන්දසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, චිත්තසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීමංසාසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

‘‘පුන ¶ චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා පඤ්චින්ද්රියානි භාවෙන්ති. ඉධුදායි ¶ , භික්ඛු සද්ධින්ද්රියං භාවෙති උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං; වීරියින්ද්රියං භාවෙති…පෙ… සතින්ද්රියං භාවෙති… සමාධින්ද්රියං භාවෙති… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවෙති ¶ උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා පඤ්ච බලානි භාවෙන්ති. ඉධුදායි, භික්ඛු සද්ධාබලං භාවෙති උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං; වීරියබලං භාවෙති…පෙ… සතිබලං භාවෙති… සමාධිබලං භාවෙති… පඤ්ඤාබලං භාවෙති උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා සත්තබොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙන්ති. ඉධුදායි, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං; ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්ති. ඉධුදායි, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති, සම්මාසඞ්කප්පං භාවෙති, සම්මාවාචං භාවෙති ¶ , සම්මාකම්මන්තං භාවෙති, සම්මාආජීවං භාවෙති, සම්මාවායාමං භාවෙති, සම්මාසතිං ¶ භාවෙති, සම්මාසමාධිං භාවෙති. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

248. ‘‘පුන ¶ චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා අට්ඨ විමොක්ඛෙ භාවෙන්ති. රූපී රූපානි පස්සති, අයං පඨමො විමොක්ඛො; අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී බහිද්ධා රූපානි පස්සති, අයං දුතියො විමොක්ඛො; සුභන්තෙව අධිමුත්තො හොති, අයං තතියො විමොක්ඛො; සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං ¶ සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං චතුත්ථො විමොක්ඛො; සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං පඤ්චමො විමොක්ඛො; සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං ඡට්ඨො විමොක්ඛො; සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං සත්තමො විමොක්ඛො; සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං අට්ඨමො විමොක්ඛො. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

249. ‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා ¶ මෙ සාවකා අට්ඨ අභිභායතනානි භාවෙන්ති. අජ්ඣත්තං රූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති පරිත්තානි සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි, පස්සාමී’ති එවං සඤ්ඤී හොති. ඉදං පඨමං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං රූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති අප්පමාණානි සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි, පස්සාමී’ති එවං සඤ්ඤී හොති. ඉදං දුතියං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති පරිත්තානි සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි, පස්සාමී’ති එවං සඤ්ඤී හොති. ඉදං තතියං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති අප්පමාණානි සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි, පස්සාමී’ති එවං සඤ්ඤී හොති. ඉදං චතුත්ථං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං ¶ ¶ අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති නීලානි නීලවණ්ණානි නීලනිදස්සනානි නීලනිභාසානි. සෙය්යථාපි නාම උමාපුප්ඵං නීලං නීලවණ්ණං නීලනිදස්සනං නීලනිභාසං, සෙය්යථාපි වා පන තං වත්ථං බාරාණසෙය්යකං උභතොභාගවිමට්ඨං නීලං නීලවණ්ණං නීලනිදස්සනං නීලනිභාසං; එවමෙව අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති නීලානි නීලවණ්ණානි නීලනිදස්සනානි නීලනිභාසානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි, පස්සාමී’ති එවං සඤ්ඤී හොති. ඉදං පඤ්චමං අභිභායතනං ¶ .

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති පීතානි පීතවණ්ණානි පීතනිදස්සනානි පීතනිභාසානි. සෙය්යථාපි නාම කණිකාරපුප්ඵං ¶ පීතං පීතවණ්ණං පීතනිදස්සනං පීතනිභාසං, සෙය්යථාපි වා පන තං වත්ථං බාරාණසෙය්යකං උභතොභාගවිමට්ඨං පීතං පීතවණ්ණං පීතනිදස්සනං පීතනිභාසං; එවමෙව අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති පීතානි පීතවණ්ණානි පීතනිදස්සනානි පීතනිභාසානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි, පස්සාමී’ති එවං සඤ්ඤී හොති. ඉදං ඡට්ඨං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති ලොහිතකානි ලොහිතකවණ්ණානි ලොහිතකනිදස්සනානි ලොහිතකනිභාසානි. සෙය්යථාපි නාම බන්ධුජීවකපුප්ඵං ලොහිතකං ලොහිතකවණ්ණං ලොහිතකනිදස්සනං ලොහිතකනිභාසං, සෙය්යථාපි වා පන තං වත්ථං බාරාණසෙය්යකං උභතොභාගවිමට්ඨං ලොහිතකං ලොහිතකවණ්ණං ලොහිතකනිදස්සනං ලොහිතකනිභාසං; එවමෙව අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති ලොහිතකානි ලොහිතකවණ්ණානි ලොහිතකනිදස්සනානි ලොහිතකනිභාසානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි, පස්සාමී’ති එවං සඤ්ඤී හොති. ඉදං සත්තමං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති ඔදාතානි ඔදාතවණ්ණානි ඔදාතනිදස්සනානි ඔදාතනිභාසානි. සෙය්යථාපි නාම ඔසධිතාරකා ඔදාතා ඔදාතවණ්ණා ඔදාතනිදස්සනා ඔදාතනිභාසා, සෙය්යථාපි වා පන තං වත්ථං බාරාණසෙය්යකං උභතොභාගවිමට්ඨං ඔදාතං ඔදාතවණ්ණං ඔදාතනිදස්සනං ඔදාතනිභාසං; එවමෙව අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති ඔදාතානි ඔදාතවණ්ණානි ඔදාතනිදස්සනානි ඔදාතනිභාසානි ¶ ¶ . ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි ¶ , පස්සාමී’ති එවංසඤ්ඤී හොති. ඉදං අට්ඨමං අභිභායතනං. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

250. ‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා දස කසිණායතනානි භාවෙන්ති. පථවීකසිණමෙකො සඤ්ජානාති උද්ධමධො තිරියං අද්වයං අප්පමාණං; ආපොකසිණමෙකො සඤ්ජානාති…පෙ… තෙජොකසිණමෙකො සඤ්ජානාති… වායොකසිණමෙකො සඤ්ජානාති… නීලකසිණමෙකො සඤ්ජානාති… පීතකසිණමෙකො සඤ්ජානාති… ලොහිතකසිණමෙකො සඤ්ජානාති… ඔදාතකසිණමෙකො සඤ්ජානාති… ආකාසකසිණමෙකො සඤ්ජානාති ¶ … විඤ්ඤාණකසිණමෙකො සඤ්ජානාති උද්ධමධො තිරියං අද්වයං අප්පමාණං. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

251. ‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා චත්තාරි ඣානානි භාවෙන්ති. ඉධුදායි, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉමමෙව කායං විවෙකජෙන පීතිසුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස විවෙකජෙන පීතිසුඛෙන අප්ඵුටං හොති. සෙය්යථාපි, උදායි, දක්ඛො න්හාපකො [නහාපකො (සී. පී.)] වා න්හාපකන්තෙවාසී ¶ වා කංසථාලෙ න්හානීයචුණ්ණානි [නහානීයචුණ්ණානි (සී. පී.)] ආකිරිත්වා උදකෙන පරිප්ඵොසකං පරිප්ඵොසකං සන්නෙය්ය, සායං න්හානීයපිණ්ඩි [සාස්ස නහානීයපිණ්ඩී (සී. ස්යා. කං.)] ස්නෙහානුගතා ස්නෙහපරෙතො සන්තරබාහිරා ඵුටා ස්නෙහෙන න ච පග්ඝරිණී; එවමෙව ඛො, උදායි, භික්ඛු ඉමමෙව කායං විවෙකජෙන පීතිසුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස විවෙකජෙන පීතිසුඛෙන අප්ඵුටං හොති.

‘‘පුන චපරං, උදායි, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉමමෙව කායං සමාධිජෙන පීතිසුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස සමාධිජෙන පීතිසුඛෙන අප්ඵුටං හොති ¶ . සෙය්යථාපි, උදායි, උදකරහදො ගම්භීරො උබ්භිදොදකො [උබ්භිතොදකො (ස්යා. කං. ක.)]. තස්ස නෙවස්ස පුරත්ථිමාය දිසාය උදකස්ස ආයමුඛං ¶ , න පච්ඡිමාය දිසාය උදකස්ස ආයමුඛං, න උත්තරාය දිසාය උදකස්ස ආයමුඛං, න දක්ඛිණාය දිසාය උදකස්ස ¶ ආයමුඛං, දෙවො ච න කාලෙන කාලං සම්මා ධාරං අනුප්පවෙච්ඡෙය්ය; අථ ඛො තම්හාව උදකරහදා සීතා වාරිධාරා උබ්භිජ්ජිත්වා තමෙව උදකරහදං සීතෙන වාරිනා අභිසන්දෙය්ය පරිසන්දෙය්ය පරිපූරෙය්ය පරිප්ඵරෙය්ය, නාස්ස [න නෙසං (සී.)] කිඤ්චි සබ්බාවතො උදකරහදස්ස සීතෙන වාරිනා අප්ඵුටං අස්ස. එවමෙව ඛො, උදායි, භික්ඛු ඉමමෙව කායං සමාධිජෙන පීතිසුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො ¶ කායස්ස සමාධිජෙන පීතිසුඛෙන අප්ඵුටං හොති.

‘‘පුන චපරං, උදායි, භික්ඛු පීතියා ච විරාගා…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉමමෙව කායං නිප්පීතිකෙන සුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස නිප්පීතිකෙන සුඛෙන අප්ඵුටං හොති. සෙය්යථාපි, උදායි, උප්පලිනියං වා පදුමිනියං වා පුණ්ඩරීකිනියං වා අප්පෙකච්චානි උප්පලානි වා පදුමානි වා පුණ්ඩරීකානි වා උදකෙ ජාතානි උදකෙ සංවඩ්ඪානි උදකානුග්ගතානි අන්තො නිමුග්ගපොසීනි, තානි යාව චග්ගා යාව ච මූලා සීතෙන වාරිනා අභිසන්නානි පරිසන්නානි පරිපූරානි පරිප්ඵුටානි, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතං, උප්පලානං වා පදුමානං වා පුණ්ඩරීකානං වා සීතෙන වාරිනා අප්ඵුටං අස්ස; එවමෙව ඛො, උදායි, භික්ඛු ඉමමෙව කායං නිප්පීතිකෙන සුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස නිප්පීතිකෙන සුඛෙන අප්ඵුටං හොති.

‘‘පුන චපරං, උදායි, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉමමෙව කායං පරිසුද්ධෙන චෙතසා පරියොදාතෙන ඵරිත්වා නිසින්නො හොති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස පරිසුද්ධෙන චෙතසා පරියොදාතෙන අප්ඵුටං හොති. සෙය්යථාපි, උදායි, පුරිසො ඔදාතෙන වත්ථෙන සසීසං පාරුපිත්වා නිසින්නො අස්ස, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස ඔදාතෙන වත්ථෙන ¶ අප්ඵුටං අස්ස; එවමෙව ඛො, උදායි, භික්ඛු ඉමමෙව කායං