මූල > සුත්තපිටක > සංයුත්තනිකාය

1. එවං ¶ ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘අවිජ්ජා, භික්ඛවෙ, පුබ්බඞ්ගමා අකුසලානං ධම්මානං සමාපත්තියා, අන්වදෙව [අනුදෙව (සී. පී. ක.)] අහිරිකං අනොත්තප්පං ¶ . අවිජ්ජාගතස්ස, භික්ඛවෙ, අවිද්දසුනො මිච්ඡාදිට්ඨි පහොති; මිච්ඡාදිට්ඨිස්ස මිච්ඡාසඞ්කප්පො පහොති; මිච්ඡාසඞ්කප්පස්ස මිච්ඡාවාචා පහොති; මිච්ඡාවාචස්ස මිච්ඡාකම්මන්තො පහොති; මිච්ඡාකම්මන්තස්ස මිච්ඡාආජීවො පහොති; මිච්ඡාආජීවස්ස මිච්ඡාවායාමො පහොති; මිච්ඡාවායාමස්ස මිච්ඡාසති පහොති; මිච්ඡාසතිස්ස මිච්ඡාසමාධි පහොති.

‘‘විජ්ජා ¶ ච ඛො, භික්ඛවෙ, පුබ්බඞ්ගමා කුසලානං ධම්මානං සමාපත්තියා, අන්වදෙව හිරොත්තප්පං. විජ්ජාගතස්ස, භික්ඛවෙ ¶ , විද්දසුනො සම්මාදිට්ඨි ¶ පහොති; සම්මාදිට්ඨිස්ස සම්මාසඞ්කප්පො පහොති; සම්මාසඞ්කප්පස්ස සම්මාවාචා පහොති; සම්මාවාචස්ස සම්මාකම්මන්තො පහොති; සම්මාකම්මන්තස්ස සම්මාආජීවො පහොති; සම්මාආජීවස්ස සම්මාවායාමො පහොති; සම්මාවායාමස්ස සම්මාසති පහොති; සම්මාසතිස්ස සම්මාසමාධි පහොතී’’ති. පඨමං.

2. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සක්යෙසු විහරති නගරකං නාම [නාගරකං නාම (සී.), සක්කරං නාම (ස්යා. ක.)] සක්යානං නිගමො. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘උපඩ්ඪමිදං, භන්තෙ, බ්රහ්මචරියං, යදිදං – කල්යාණමිත්තතා කල්යාණසහායතා කල්යාණසම්පවඞ්කතා’’ති.

‘‘මා හෙවං, ආනන්ද, මා හෙවං, ආනන්ද! සකලමෙවිදං, ආනන්ද, බ්රහ්මචරියං, යදිදං – කල්යාණමිත්තතා කල්යාණසහායතා කල්යාණසම්පවඞ්කතා. කල්යාණමිත්තස්සෙතං, ආනන්ද, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං කල්යාණසහායස්ස කල්යාණසම්පවඞ්කස්ස – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරිස්සති.

‘‘කථඤ්චානන්ද, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො කල්යාණසහායො කල්යාණසම්පවඞ්කො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධානන්ද, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං; සම්මාසඞ්කප්පං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං ¶ …පෙ… සම්මාවාචං භාවෙති ¶ …පෙ… සම්මාකම්මන්තං භාවෙති…පෙ… සම්මාආජීවං භාවෙති…පෙ… සම්මාවායාමං භාවෙති…පෙ… සම්මාසතිං භාවෙති…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, ආනන්ද, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො කල්යාණසහායො කල්යාණසම්පවඞ්කො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති.

‘‘තදමිනාපෙතං ¶ ¶ , ආනන්ද, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා සකලමෙවිදං බ්රහ්මචරියං, යදිදං – කල්යාණමිත්තතා කල්යාණසහායතා කල්යාණසම්පවඞ්කතා. මමඤ්හි, ආනන්ද, කල්යාණමිත්තං ආගම්ම ජාතිධම්මා සත්තා ජාතියා පරිමුච්චන්ති; ජරාධම්මා සත්තා ජරාය පරිමුච්චන්ති; මරණධම්මා සත්තා මරණෙන පරිමුච්චන්ති; සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසධම්මා සත්තා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසෙහි පරිමුච්චන්ති. ඉමිනා ඛො එතං, ආනන්ද, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා සකලමෙවිදං බ්රහ්මචරියං, යදිදං – කල්යාණමිත්තතා කල්යාණසහායතා කල්යාණසම්පවඞ්කතා’’ති. දුතියං.

3. සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සකලමිදං, භන්තෙ, බ්රහ්මචරියං, යදිදං – කල්යාණමිත්තතා කල්යාණසහායතා කල්යාණසම්පවඞ්කතා’’ති.

‘‘සාධු ¶ සාධු, සාරිපුත්ත! සකලමිදං, සාරිපුත්ත, බ්රහ්මචරියං, යදිදං – කල්යාණමිත්තතා කල්යාණසහායතා කල්යාණසම්පවඞ්කතා. කල්යාණමිත්තස්සෙතං, සාරිපුත්ත, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං කල්යාණසහායස්ස කල්යාණසම්පවඞ්කස්ස – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං ¶ බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, සාරිපුත්ත, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො කල්යාණසහායො කල්යාණසම්පවඞ්කො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති?

‘‘ඉධ, සාරිපුත්ත, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං ¶ වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, සාරිපුත්ත, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො කල්යාණසහායො කල්යාණසම්පවඞ්කො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති.

‘‘තදමිනාපෙතං, සාරිපුත්ත, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා සකලමිදං බ්රහ්මචරියං, යදිදං – කල්යාණමිත්තතා කල්යාණසහායතා කල්යාණසම්පවඞ්කතා. මමඤ්හි, සාරිපුත්ත, කල්යාණමිත්තං ආගම්ම ජාතිධම්මා සත්තා ජාතියා ¶ පරිමුච්චන්ති; ජරාධම්මා සත්තා ජරාය පරිමුච්චන්ති; මරණධම්මා සත්තා මරණෙන පරිමුච්චන්ති; සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසධම්මා සත්තා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසෙහි පරිමුච්චන්ති. ඉමිනා ඛො එතං, සාරිපුත්ත, පරියායෙන වෙදිතබ්බං ¶ යථා සකලමිදං බ්රහ්මචරියං, යදිදං – කල්යාණමිත්තතා කල්යාණසහායතා කල්යාණසම්පවඞ්කතා’’ති. තතියං.

4. සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සාවත්ථිං පිණ්ඩාය පාවිසි. අද්දසා ඛො ආයස්මා ආනන්දො ජාණුස්සොණිං බ්රාහ්මණං සබ්බසෙතෙන වළවාභිරථෙන [වළභීරථෙන (සී.)] සාවත්ථියා නිය්යායන්තං. සෙතා සුදං අස්සා යුත්තා හොන්ති සෙතාලඞ්කාරා, සෙතො රථො, සෙතපරිවාරො, සෙතා රස්මියො, සෙතා පතොදලට්ඨි, සෙතං ඡත්තං, සෙතං උණ්හීසං ¶ , සෙතානි වත්ථානි, සෙතා උපාහනා, සෙතාය සුදං වාලබීජනියා බීජීයති. තමෙනං ජනො දිස්වා එවමාහ – ‘‘බ්රහ්මං වත, භො, යානං! බ්රහ්මයානරූපං වත, භො’’ති!!

අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි ¶ ; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘ඉධාහං, භන්තෙ, පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සාවත්ථිං පිණ්ඩාය පාවිසිං. අද්දසං ඛ්වාහං, භන්තෙ, ජාණුස්සොණිං බ්රාහ්මණං සබ්බසෙතෙන වළවාභිරථෙන සාවත්ථියා නිය්යායන්තං. සෙතා සුදං අස්සා යුත්තා හොන්ති සෙතාලඞ්කාරා, සෙතො රථො, සෙතපරිවාරො, සෙතා රස්මියො, සෙතා පතොදලට්ඨි, සෙතං ඡත්තං, සෙතං උණ්හීසං, සෙතානි වත්ථානි, සෙතා ¶ උපාහනා, සෙතාය සුදං වාලබීජනියා බීජීයති. තමෙනං ජනො දිස්වා එවමාහ – ‘බ්රහ්මං වත, භො, යානං! බ්රහ්මයානරූපං වත, භො’ති!! සක්කා නු ඛො, භන්තෙ, ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ බ්රහ්මයානං පඤ්ඤාපෙතු’’න්ති?

‘‘සක්කා ¶ , ආනන්දා’’ති භගවා අවොච – ‘‘ඉමස්සෙව ඛො එතං, ආනන්ද, අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස අධිවචනං – ‘බ්රහ්මයානං’ ඉතිපි, ‘ධම්මයානං’ ඉතිපි, ‘අනුත්තරො සඞ්ගාමවිජයො’ ඉතිපී’’ති.

‘‘සම්මාදිට්ඨි, ආනන්ද, භාවිතා බහුලීකතා රාගවිනයපරියොසානා හොති, දොසවිනයපරියොසානා හොති, මොහවිනයපරියොසානා හොති. සම්මාසඞ්කප්පො, ආනන්ද, භාවිතො බහුලීකතො රාගවිනයපරියොසානො හොති, දොසවිනයපරියොසානො හොති, මොහවිනයපරියොසානො හොති. සම්මාවාචා, ආනන්ද, භාවිතා බහුලීකතා රාගවිනයපරියොසානා හොති, දොස…පෙ… මොහවිනයපරියොසානා හොති. සම්මාකම්මන්තො, ආනන්ද, භාවිතො බහුලීකතො රාගවිනයපරියොසානො හොති, දොස… මොහවිනයපරියොසානො හොති. සම්මාආජීවො, ආනන්ද, භාවිතො බහුලීකතො රාගවිනයපරියොසානො හොති, දොස… මොහවිනයපරියොසානො හොති ¶ . සම්මාවායාමො, ආනන්ද, භාවිතො බහුලීකතො රාගවිනයපරියොසානො ¶ හොති, දොස… මොහවිනයපරියොසානො හොති. සම්මාසති, ආනන්ද, භාවිතා බහුලීකතා රාගවිනයපරියොසානා හොති, දොස… මොහවිනයපරියොසානා හොති. සම්මාසමාධි, ආනන්ද, භාවිතො බහුලීකතො රාගවිනයපරියොසානො ¶ හොති, දොස… මොහවිනයපරියොසානො හොති.

‘‘ඉමිනා ඛො එතං, ආනන්ද, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා ඉමස්සෙවෙතං අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස අධිවචනං – ‘බ්රහ්මයානං’ ඉතිපි, ‘ධම්මයානං’ ඉතිපි, ‘අනුත්තරො සඞ්ගාමවිජයො’ ඉතිපී’’ති. ඉදමවොච භගවා. ඉදං වත්වාන සුගතො අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘යස්ස සද්ධා ච පඤ්ඤා ච, ධම්මා යුත්තා සදා ධුරං;

හිරී ඊසා මනො යොත්තං, සති ආරක්ඛසාරථි.

‘‘රථො සීලපරික්ඛාරො, ඣානක්ඛො චක්කවීරියො;

උපෙක්ඛා ධුරසමාධි, අනිච්ඡා පරිවාරණං.

‘‘අබ්යාපාදො අවිහිංසා, විවෙකො යස්ස ආවුධං;

තිතික්ඛා චම්මසන්නාහො [වම්මසන්නාහො (සී.)], යොගක්ඛෙමාය වත්තති.

‘‘එතදත්තනි ¶ ¶ සම්භූතං, බ්රහ්මයානං අනුත්තරං;

නිය්යන්ති ධීරා ලොකම්හා, අඤ්ඤදත්ථු ජයං ජය’’න්ති. චතුත්ථං;

5. සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු…පෙ… එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං –

‘‘ඉධ නො, භන්තෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා අම්හෙ එවං පුච්ඡන්ති – ‘කිමත්ථියං, ආවුසො, සමණෙ ගොතමෙ බ්රහ්මචරියං වුස්සතී’ති? එවං පුට්ඨා මයං, භන්තෙ, තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං ¶ පරිබ්බාජකානං එවං බ්යාකරොම – ‘දුක්ඛස්ස ඛො, ආවුසො, පරිඤ්ඤත්ථං භගවති බ්රහ්මචරියං වුස්සතී’ති. කච්චි මයං, භන්තෙ, එවං පුට්ඨා එවං බ්යාකරමානා වුත්තවාදිනො චෙව භගවතො හොම, න ච භගවන්තං අභූතෙන අබ්භාචික්ඛාම, ධම්මස්ස චානුධම්මං ¶ බ්යාකරොම, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡතී’’ති?

‘‘තග්ඝ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, එවං පුට්ඨා එවං බ්යාකරමානා වුත්තවාදිනො චෙව මෙ හොථ, න ච මං අභූතෙන අබ්භාචික්ඛථ, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්යාකරොථ, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡති. දුක්ඛස්ස හි පරිඤ්ඤත්ථං මයි බ්රහ්මචරියං වුස්සති. සචෙ වො, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා එවං පුච්ඡෙය්යුං – ‘අත්ථි පනාවුසො, මග්ගො, අත්ථි පටිපදා එතස්ස දුක්ඛස්ස ¶ පරිඤ්ඤායා’ති, එවං පුට්ඨා තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං එවං බ්යාකරෙය්යාථ – ‘අත්ථි ඛො, ආවුසො, මග්ගො, අත්ථි පටිපදා එතස්ස දුක්ඛස්ස පරිඤ්ඤායා’’’ති.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, මග්ගො, කතමා පටිපදා එතස්ස දුක්ඛස්ස පරිඤ්ඤායාති? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො, අයං පටිපදා එතස්ස දුක්ඛස්ස පරිඤ්ඤායාති. එවං පුට්ඨා තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං එවං බ්යාකරෙය්යාථා’’ති. පඤ්චමං.

6. සාවත්ථිනිදානං ¶ . අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි…පෙ… එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘‘බ්රහ්මචරියං, බ්රහ්මචරිය’න්ති, භන්තෙ, වුච්චති. කතමං නු ඛො, භන්තෙ, බ්රහ්මචරියං, කතමං බ්රහ්මචරියපරියොසාන’’න්ති?

‘‘අයමෙව ඛො, භික්ඛු, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො බ්රහ්මචරියං, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි ¶ ¶ . යො ඛො, භික්ඛු, රාගක්ඛයො දොසක්ඛයො මොහක්ඛයො – ඉදං බ්රහ්මචරියපරියොසාන’’න්ති. ඡට්ඨං.

7. සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි…පෙ… එකමන්තං ¶ නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච –

‘‘‘රාගවිනයො දොසවිනයො මොහවිනයො’ති, භන්තෙ, වුච්චති. කිස්ස නු ඛො එතං, භන්තෙ, අධිවචනං – ‘රාගවිනයො දොසවිනයො මොහවිනයො’’’ති? ‘‘නිබ්බානධාතුයා ඛො එතං, භික්ඛු, අධිවචනං – ‘රාගවිනයො දොසවිනයො මොහවිනයො’ති. ආසවානං ඛයො තෙන වුච්චතී’’ති.

එවං වුත්තෙ සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘‘අමතං, අමත’න්ති, භන්තෙ, වුච්චති. කතමං නු ඛො, භන්තෙ, අමතං, කතමො අමතගාමිමග්ගො’’ති? ‘‘යො ඛො, භික්ඛු, රාගක්ඛයො දොසක්ඛයො මොහක්ඛයො – ඉදං වුච්චති අමතං. අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො අමතගාමිමග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධී’’ති. සත්තමං.

8. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘අරියං වො, භික්ඛවෙ, අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං දෙසෙස්සාමි විභජිස්සාමි. තං සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො? සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි? යං ඛො, භික්ඛවෙ, දුක්ඛෙ ¶ ඤාණං, දුක්ඛසමුදයෙ ඤාණං ¶ , දුක්ඛනිරොධෙ ¶ ඤාණං, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාසඞ්කප්පො? යො ඛො, භික්ඛවෙ, නෙක්ඛම්මසඞ්කප්පො ¶ , අබ්යාපාදසඞ්කප්පො, අවිහිංසාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාසඞ්කප්පො.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, සම්මාවාචා? යා ඛො, භික්ඛවෙ, මුසාවාදා වෙරමණී, පිසුණාය වාචාය වෙරමණී, ඵරුසාය වාචාය වෙරමණී, සම්ඵප්පලාපා වෙරමණී – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාවාචා.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාකම්මන්තො? යා ඛො, භික්ඛවෙ, පාණාතිපාතා වෙරමණී, අදින්නාදානා වෙරමණී, අබ්රහ්මචරියා වෙරමණී – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාකම්මන්තො.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාආජීවො? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො මිච්ඡාආජීවං පහාය සම්මාආජීවෙන ජීවිතං කප්පෙති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාආජීවො.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාවායාමො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අනුප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං අනුප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති, උප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං පහානාය ඡන්දං ජනෙති…පෙ… අනුප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං උප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති…පෙ… උප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං ඨිතියා අසම්මොසාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති – අයං ¶ වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාවායාමො.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, සම්මාසති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො ¶ සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ¶ ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාසති.

‘‘කතමො ¶ ච, භික්ඛවෙ, සම්මාසමාධි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරති සතො ච සම්පජානො, සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙති, යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති – ‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාසමාධී’’ති. අට්ඨමං.

9. සාවත්ථිනිදානං ¶ . ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, සාලිසූකං වා යවසූකං වා මිච්ඡාපණිහිතං හත්ථෙන වා පාදෙන වා අක්කන්තං හත්ථං වා පාදං වා භින්දිස්සති [භෙච්ඡති (ක.)], ලොහිතං වා උප්පාදෙස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති. තං කිස්ස හෙතු? මිච්ඡාපණිහිතත්තා, භික්ඛවෙ, සූකස්ස. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, සො වත භික්ඛු මිච්ඡාපණිහිතාය දිට්ඨියා මිච්ඡාපණිහිතාය මග්ගභාවනාය අවිජ්ජං භින්දිස්සති, විජ්ජං උප්පාදෙස්සති, නිබ්බානං සච්ඡිකරිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති. තං කිස්ස හෙතු? මිච්ඡාපණිහිතත්තා, භික්ඛවෙ, දිට්ඨියා.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, සාලිසූකං වා යවසූකං වා සම්මාපණිහිතං හත්ථෙන වා පාදෙන වා අක්කන්තං හත්ථං වා පාදං වා භින්දිස්සති, ලොහිතං වා උප්පාදෙස්සතීති – ඨානමෙතං විජ්ජති. තං කිස්ස හෙතු? සම්මාපණිහිතත්තා, භික්ඛවෙ ¶ , සූකස්ස. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, සො වත භික්ඛු සම්මාපණිහිතාය දිට්ඨියා සම්මාපණිහිතාය මග්ගභාවනාය අවිජ්ජං ¶ භින්දිස්සති, විජ්ජං උප්පාදෙස්සති, නිබ්බානං සච්ඡිකරිස්සතීති – ඨානමෙතං විජ්ජති. තං කිස්ස හෙතු? සම්මාපණිහිතත්තා, භික්ඛවෙ, දිට්ඨියා.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාපණිහිතාය දිට්ඨියා සම්මාපණිහිතාය මග්ගභාවනාය අවිජ්ජං භින්දති, විජ්ජං උප්පාදෙති, නිබ්බානං සච්ඡිකරොතීති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං ¶ වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… සම්මාසමාධිං ¶ භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාපණිහිතාය දිට්ඨියා සම්මාපණිහිතාය මග්ගභාවනාය අවිජ්ජං භින්දති, විජ්ජං උප්පාදෙති, නිබ්බානං සච්ඡිකරොතී’’ති. නවමං.

10. සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො නන්දියො පරිබ්බාජකො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො නන්දියො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කති නු ඛො, භො ගොතම, ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා නිබ්බානඞ්ගමා හොන්ති නිබ්බානපරායනා නිබ්බානපරියොසානා’’ති?

‘‘අට්ඨිමෙ ඛො, නන්දිය, ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා නිබ්බානඞ්ගමා හොන්ති නිබ්බානපරායනා නිබ්බානපරියොසානා. කතමෙ අට්ඨ? සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. ඉමෙ ඛො, නන්දිය, අට්ඨ ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා නිබ්බානඞ්ගමා හොන්ති නිබ්බානපරායනා නිබ්බානපරියොසානා’’ති. එවං වුත්තෙ නන්දියො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං ¶ , භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම ¶ ¶ …පෙ… උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති. දසමං.

අවිජ්ජඤ්ච උපඩ්ඪඤ්ච, සාරිපුත්තො ච බ්රාහ්මණො;

කිමත්ථියො ච ද්වෙ භික්ඛූ, විභඞ්ගො සූකනන්දියාති.

11. සාවත්ථිනිදානං ¶ . ‘‘ඉච්ඡාමහං, භික්ඛවෙ, අඩ්ඪමාසං පටිසල්ලියිතුං. නම්හි කෙනචි උපසඞ්කමිතබ්බො, අඤ්ඤත්ර එකෙන පිණ්ඩපාතනීහාරකෙනා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ¶ ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පටිස්සුත්වා නාස්සුධ කොචි භගවන්තං උපසඞ්කමති, අඤ්ඤත්ර එකෙන පිණ්ඩපාතනීහාරකෙන.

අථ ඛො භගවා තස්ස අඩ්ඪමාසස්ස අච්චයෙන පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘යෙන ස්වාහං, භික්ඛවෙ, විහාරෙන පඨමාභිසම්බුද්ධො විහරාමි, තස්ස පදෙසෙන විහාසිං. සො එවං පජානාමි – ‘මිච්ඡාදිට්ඨිපච්චයාපි වෙදයිතං; සම්මාදිට්ඨිපච්චයාපි වෙදයිතං…පෙ… ¶ මිච්ඡාසමාධිපච්චයාපි වෙදයිතං; සම්මාසමාධිපච්චයාපි වෙදයිතං; ඡන්දපච්චයාපි වෙදයිතං; විතක්කපච්චයාපි වෙදයිතං; සඤ්ඤාපච්චයාපි වෙදයිතං; ඡන්දො ච අවූපසන්තො හොති, විතක්කො ච අවූපසන්තො හොති, සඤ්ඤා ච අවූපසන්තා හොති, තප්පච්චයාපි වෙදයිතං; ඡන්දො ¶ ච වූපසන්තො හොති, විතක්කො ච වූපසන්තො හොති, සඤ්ඤා ච වූපසන්තා හොති, තප්පච්චයාපි වෙදයිතං; අප්පත්තස්ස පත්තියා අත්ථි ආයාමං [වායාමං (සී. ස්යා.)], තස්මිම්පි ඨානෙ අනුප්පත්තෙ තප්පච්චයාපි වෙදයිත’’’න්ති. පඨමං.

12. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘ඉච්ඡාමහං, භික්ඛවෙ, තෙමාසං පටිසල්ලියිතුං. නම්හි කෙනචි උපසඞ්කමිතබ්බො, අඤ්ඤත්ර එකෙන පිණ්ඩපාතනීහාරකෙනා’’ති ¶ . ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පටිස්සුත්වා නාස්සුධ කොචි භගවන්තං උපසඞ්කමති, අඤ්ඤත්ර එකෙන පිණ්ඩපාතනීහාරකෙන.

අථ ඛො භගවා තස්ස තෙමාසස්ස අච්චයෙන පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘යෙන ස්වාහං, භික්ඛවෙ, විහාරෙන පඨමාභිසම්බුද්ධො විහරාමි, තස්ස පදෙසෙන විහාසිං. සො එවං පජානාමි – ‘මිච්ඡාදිට්ඨිපච්චයාපි වෙදයිතං; මිච්ඡාදිට්ඨිවූපසමපච්චයාපි වෙදයිතං; සම්මාදිට්ඨිපච්චයාපි වෙදයිතං; සම්මාදිට්ඨිවූපසමපච්චයාපි වෙදයිතං…පෙ… ¶ මිච්ඡාසමාධිපච්චයාපි වෙදයිතං; මිච්ඡාසමාධිවූපසමපච්චයාපි වෙදයිතං, සම්මාසමාධිපච්චයාපි වෙදයිතං; සම්මාසමාධිවූපසමපච්චයාපි වෙදයිතං; ඡන්දපච්චයාපි වෙදයිතං; ඡන්දවූපසමපච්චයාපි වෙදයිතං; විතක්කපච්චයාපි වෙදයිතං; විතක්කවූපසමපච්චයාපි වෙදයිතං; සඤ්ඤාපච්චයාපි වෙදයිතං; සඤ්ඤාවූපසමපච්චයාපි වෙදයිතං; ඡන්දො ච අවූපසන්තො හොති, විතක්කො ච අවූපසන්තො හොති, සඤ්ඤා ච අවූපසන්තා හොති, තප්පච්චයාපි වෙදයිතං; ඡන්දො ¶ ච වූපසන්තො හොති ¶ , විතක්කො ච වූපසන්තො හොති, සඤ්ඤා ච වූපසන්තා හොති, තප්පච්චයාපි වෙදයිතං; අප්පත්තස්ස පත්තියා අත්ථි ආයාමං [වායාමං (සී. ස්යා.)], තස්මිම්පි ඨානෙ අනුප්පත්තෙ තප්පච්චයාපි වෙදයිත’’’න්ති. දුතියං.

13. සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි…පෙ… එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච ¶ – ‘‘‘සෙක්ඛො, සෙක්ඛො’ති, භන්තෙ, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, සෙක්ඛො හොතී’’ති?

‘‘ඉධ, භික්ඛු, සෙක්ඛාය සම්මාදිට්ඨියා සමන්නාගතො හොති…පෙ… සෙක්ඛෙන සම්මාසමාධිනා සමන්නාගතො හොති. එත්තාවතා ඛො, භික්ඛු, සෙක්ඛො හොතී’’ති. තතියං.

14. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘අට්ඨිමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා අනුප්පන්නා උප්පජ්ජන්ති, නාඤ්ඤත්ර තථාගතස්ස පාතුභාවා අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස. කතමෙ අට්ඨ? සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨ ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා අනුප්පන්නා උප්පජ්ජන්ති, නාඤ්ඤත්ර තථාගතස්ස පාතුභාවා අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්සා’’ති. චතුත්ථං.

15. සාවත්ථිනිදානං ¶ . ‘‘අට්ඨිමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා අනුප්පන්නා උප්පජ්ජන්ති, නාඤ්ඤත්ර සුගතවිනයා. කතමෙ අට්ඨ? සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි ¶ . ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨ ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා අනුප්පන්නා උප්පජ්ජන්ති, නාඤ්ඤත්ර සුගතවිනයා’’ති. පඤ්චමං.

16. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘අට්ඨිමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා පරිසුද්ධා පරියොදාතා අනඞ්ගණා විගතූපක්කිලෙසා අනුප්පන්නා උප්පජ්ජන්ති, නාඤ්ඤත්ර තථාගතස්ස පාතුභාවා අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස. කතමෙ අට්ඨ? සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨ ධම්මා පරිසුද්ධා පරියොදාතා ¶ අනඞ්ගණා විගතූපක්කිලෙසා ¶ අනුප්පන්නා උප්පජ්ජන්ති, නාඤ්ඤත්ර තථාගතස්ස පාතුභාවා අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්සා’’ති. ඡට්ඨං.

17. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘අට්ඨිමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා පරිසුද්ධා පරියොදාතා අනඞ්ගණා විගතූපක්කිලෙසා අනුප්පන්නා උප්පජ්ජන්ති, නාඤ්ඤත්ර සුගතවිනයා. කතමෙ අට්ඨ? සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨ ධම්මා පරිසුද්ධා පරියොදාතා අනඞ්ගණා විගතූපක්කිලෙසා අනුප්පන්නා උප්පජ්ජන්ති, නාඤ්ඤත්ර සුගතවිනයා’’ති. සත්තමං.

18. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං ආයස්මා ච ආනන්දො ආයස්මා ච භද්දො පාටලිපුත්තෙ විහරන්ති කුක්කුටාරාමෙ. අථ ඛො ආයස්මා භද්දො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා ආනන්දෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං ¶ කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා භද්දො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච –

‘‘‘අබ්රහ්මචරියං, අබ්රහ්මචරිය’න්ති, ආවුසො ආනන්ද, වුච්චති. කතමං නු ඛො, ආවුසො, අබ්රහ්මචරිය’’න්ති? ‘‘සාධු ¶ සාධු, ආවුසො භද්ද! භද්දකො ඛො තෙ, ආවුසො භද්ද, උම්මඞ්ගො, භද්දකං පටිභානං, කල්යාණී පරිපුච්ඡා. එවඤ්හි ත්වං, ආවුසො භද්ද, පුච්ඡසි – ‘අබ්රහ්මචරියං, අබ්රහ්මචරියන්ති, ආවුසො ආනන්ද, වුච්චති. කතමං නු ඛො, ආවුසො, අබ්රහ්මචරිය’’’න්ති? ‘‘එවමාවුසො’’ති. ‘‘අයමෙව ඛො ¶ , ආවුසො, අට්ඨඞ්ගිකො මිච්ඡාමග්ගො අබ්රහ්මචරියං, සෙය්යථිදං – මිච්ඡාදිට්ඨි…පෙ… මිච්ඡාසමාධී’’ති. අට්ඨමං.

19. පාටලිපුත්තනිදානං. ‘‘‘බ්රහ්මචරියං, බ්රහ්මචරිය’න්ති, ආවුසො ආනන්ද, වුච්චති. කතමං නු ඛො, ආවුසො, බ්රහ්මචරියං, කතමං බ්රහ්මචරියපරියොසාන’’න්ති? ‘‘සාධු සාධු, ආවුසො භද්ද! භද්දකො ඛො තෙ, ආවුසො භද්ද, උම්මඞ්ගො, භද්දකං පටිභානං, කල්යාණී පරිපුච්ඡා. එවඤ්හි ත්වං, ආවුසො භද්ද, පුච්ඡසි – ‘බ්රහ්මචරියං, බ්රහ්මචරියන්ති, ආවුසො ආනන්ද, වුච්චති. කතමං නු ඛො, ආවුසො ¶ , බ්රහ්මචරියං, කතමං බ්රහ්මචරියපරියොසාන’’’න්ති? ‘‘එවමාවුසො’’ති. ‘‘අයමෙව ඛො, ආවුසො, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො බ්රහ්මචරියං, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. යො ඛො, ආවුසො, රාගක්ඛයො දොසක්ඛයො මොහක්ඛයො – ඉදං බ්රහ්මචරියපරියොසාන’’න්ති. නවමං.

20. පාටලිපුත්තනිදානං. ‘‘‘බ්රහ්මචරියං, බ්රහ්මචරිය’න්ති, ආවුසො ආනන්ද, වුච්චති. කතමං නු ඛො, ආවුසො, බ්රහ්මචරියං, කතමො බ්රහ්මචාරී, කතමං බ්රහ්මචරියපරියොසාන’’න්ති? ‘‘සාධු ¶ සාධු, ආවුසො භද්ද! භද්දකො ඛො තෙ, ආවුසො භද්ද, උම්මඞ්ගො, භද්දකං පටිභානං, කල්යාණී පරිපුච්ඡා. එවඤ්හි ත්වං, ආවුසො භද්ද, පුච්ඡසි – ‘බ්රහ්මචරියං, බ්රහ්මචරියන්ති, ආවුසො ¶ ආනන්ද, වුච්චති. කතමං නු ඛො, ආවුසො, බ්රහ්මචරියං, කතමො බ්රහ්මචාරී, කතමං බ්රහ්මචරියපරියොසාන’’’න්ති? ‘‘එවමාවුසො’’ති. ‘‘අයමෙව ඛො, ආවුසො, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො ¶ මග්ගො බ්රහ්මචරියං, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. යො ඛො, ආවුසො, ඉමිනා අරියෙන අට්ඨඞ්ගිකෙන මග්ගෙන සමන්නාගතො – අයං වුච්චති බ්රහ්මචාරී. යො ඛො, ආවුසො, රාගක්ඛයො දොසක්ඛයො මොහක්ඛයො – ඉදං බ්රහ්මචරියපරියොසාන’’න්ති. දසමං.

තීණි සුත්තන්තානි එකනිදානානි.විහාරවග්ගො දුතියො.

ද්වෙ විහාරා ච සෙක්ඛො ච, උප්පාදා අපරෙ දුවෙ;

පරිසුද්ධෙන ද්වෙ වුත්තා, කුක්කුටාරාමෙන තයොති.

21. සාවත්ථිනිදානං ¶ . ‘‘මිච්ඡත්තඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි, සම්මත්තඤ්ච. තං සුණාථ. කතමඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, මිච්ඡත්තං? සෙය්යථිදං – මිච්ඡාදිට්ඨි…පෙ… මිච්ඡාසමාධි ¶ . ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, මිච්ඡත්තං. කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සම්මත්තං? සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මත්ත’’න්ති. පඨමං.

22. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘අකුසලෙ ච ඛො, භික්ඛවෙ, ධම්මෙ දෙසෙස්සාමි, කුසලෙ ච ධම්මෙ. තං සුණාථ. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, අකුසලා ධම්මා? සෙය්යථිදං – මිච්ඡාදිට්ඨි…පෙ… මිච්ඡාසමාධි. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, අකුසලා ධම්මා. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, කුසලා ධම්මා ¶ ? සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, කුසලා ධම්මා’’ති. දුතියං.

23. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘මිච්ඡාපටිපදඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි, සම්මාපටිපදඤ්ච. තං සුණාථ. කතමා ච, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාපටිපදා? සෙය්යථිදං – මිච්ඡාදිට්ඨි…පෙ… මිච්ඡාසමාධි. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාපටිපදා. කතමා ¶ ච, භික්ඛවෙ, සම්මාපටිපදා? සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාපටිපදා’’ති. තතියං.

24. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘ගිහිනො වාහං, භික්ඛවෙ, පබ්බජිතස්ස වා මිච්ඡාපටිපදං න වණ්ණෙමි. ගිහි වා, භික්ඛවෙ, පබ්බජිතො වා මිච්ඡාපටිපන්නො මිච්ඡාපටිපත්තාධිකරණහෙතු ¶ නාරාධකො හොති ඤායං ධම්මං කුසලං’’.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාපටිපදා? සෙය්යථිදං – මිච්ඡාදිට්ඨි…පෙ… මිච්ඡාසමාධි. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාපටිපදා. ගිහිනො වාහං, භික්ඛවෙ, පබ්බජිතස්ස වා මිච්ඡාපටිපදං න වණ්ණෙමි. ගිහි වා, භික්ඛවෙ, පබ්බජිතො වා මිච්ඡාපටිපන්නො මිච්ඡාපටිපත්තාධිකරණහෙතු නාරාධකො හොති ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘ගිහිනො වාහං, භික්ඛවෙ, පබ්බජිතස්ස වා සම්මාපටිපදං වණ්ණෙමි. ගිහි වා, භික්ඛවෙ, පබ්බජිතො වා සම්මාපටිපන්නො සම්මාපටිපත්තාධිකරණහෙතු ආරාධකො හොති ඤායං ධම්මං කුසලං. කතමා ච, භික්ඛවෙ, සම්මාපටිපදා? සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාපටිපදා. ගිහිනො වාහං, භික්ඛවෙ, පබ්බජිතස්ස වා සම්මාපටිපදං වණ්ණෙමි. ගිහි වා, භික්ඛවෙ ¶ , පබ්බජිතො වා සම්මාපටිපන්නො සම්මාපටිපත්තාධිකරණහෙතු ආරාධකො හොති ඤායං ධම්මං කුසල’’න්ති. චතුත්ථං.

25. සාවත්ථිනිදානං ¶ . ‘‘අසප්පුරිසඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි, සප්පුරිසඤ්ච ¶ . තං සුණාථ. කතමො ච, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො මිච්ඡාදිට්ඨිකො හොති, මිච්ඡාසඞ්කප්පො, මිච්ඡාවාචො, මිච්ඡාකම්මන්තො, මිච්ඡාආජීවො, මිච්ඡාවායාමො, මිච්ඡාසති, මිච්ඡාසමාධි – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො’’.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො සම්මාදිට්ඨිකො හොති, සම්මාසඞ්කප්පො, සම්මාවාචො, සම්මාකම්මන්තො ¶ , සම්මාආජීවො, සම්මාවායාමො, සම්මාසති, සම්මාසමාධි – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො’’ති. පඤ්චමං.

26. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘අසප්පුරිසඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි, අසප්පුරිසෙන අසප්පුරිසතරඤ්ච. සප්පුරිසඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි සප්පුරිසෙන සප්පුරිසතරඤ්ච. තං සුණාථ. කතමො ච, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො මිච්ඡාදිට්ඨිකො හොති…පෙ… මිච්ඡාසමාධි – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො’’.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසෙන අසප්පුරිසතරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො මිච්ඡාදිට්ඨිකො හොති…පෙ… මිච්ඡාසමාධි, මිච්ඡාඤාණී, මිච්ඡාවිමුත්ති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසෙන අසප්පුරිසතරො.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො සම්මාදිට්ඨිකො ¶ හොති…පෙ… සම්මාසමාධි – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසෙන සප්පුරිසතරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො සම්මාදිට්ඨිකො හොති…පෙ… සම්මාසමාධි, සම්මාඤාණී, සම්මාවිමුත්ති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසෙන සප්පුරිසතරො’’ති. ඡට්ඨං.

27. සාවත්ථිනිදානං ¶ ¶ . ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, කුම්භො අනාධාරො සුප්පවත්තියො හොති, සාධාරො දුප්පවත්තියො හොති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, චිත්තං අනාධාරං සුප්පවත්තියං හොති, සාධාරං දුප්පවත්තියං හොති. කො ¶ ච, භික්ඛවෙ, චිත්තස්ස ආධාරො? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. අයං චිත්තස්ස ආධාරො. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, කුම්භො අනාධාරො සුප්පවත්තියො හොති, සාධාරො දුප්පවත්තියො හොති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, චිත්තං අනාධාරං සුප්පවත්තියං හොති, සාධාරං දුප්පවත්තියං හොතී’’ති. සත්තමං.

28. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘අරියං වො, භික්ඛවෙ, සම්මාසමාධිං දෙසෙස්සාමි සඋපනිසං සපරික්ඛාරං. තං සුණාථ. කතමො ච, භික්ඛවෙ, අරියො සම්මාසමාධි සඋපනිසො සපරික්ඛාරො? සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසති [සම්මාසමාධි (සී. ස්යා. කං. ක.)]. යා ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, ඉමෙහි සත්තහඞ්ගෙහි චිත්තස්ස එකග්ගතා සපරික්ඛාරතා [සපරික්ඛතා (සී. පී.)] – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අරියො සම්මාසමාධි සඋපනිසො ඉතිපි සපරික්ඛාරො ඉතිපී’’ති. අට්ඨමං.

29. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, වෙදනා. කතමා තිස්සො? සුඛා වෙදනා, දුක්ඛා වෙදනා, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො වෙදනා. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං වෙදනානං පරිඤ්ඤාය අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො. කතමො අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො? සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි ¶ . ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං වෙදනානං පරිඤ්ඤාය අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. නවමං.

30. සාවත්ථිනිදානං ¶ . අථ ඛො ආයස්මා උත්තියො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි…පෙ… එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා උත්තියො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉධ මය්හං, භන්තෙ, රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො ¶ උදපාදි – ‘පඤ්ච කාමගුණා වුත්තා භගවතා. කතමෙ නු ඛො පඤ්ච කාමගුණා වුත්තා භගවතා’’’ති? ‘‘සාධු සාධු, උත්තිය! පඤ්චිමෙ ඛො, උත්තිය, කාමගුණා වුත්තා මයා. කතමෙ පඤ්ච? චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, සොතවිඤ්ඤෙය්යා සද්දා…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ගන්ධා… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යා රසා… කායවිඤ්ඤෙය්යා ¶ ඵොට්ඨබ්බා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා – ඉමෙ ඛො, උත්තිය, පඤ්ච කාමගුණා වුත්තා මයා. ඉමෙසං ඛො, උත්තිය, පඤ්චන්නං කාමගුණානං පහානාය අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො. කතමො අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො? සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. ඉමෙසං ඛො, උත්තිය, පඤ්චන්නං කාමගුණානං පහානාය අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. දසමං.

මිච්ඡත්තං අකුසලං ධම්මං, දුවෙ පටිපදාපි ච;

අසප්පුරිසෙන ද්වෙ කුම්භො, සමාධි වෙදනුත්තියෙනාති.

31. සාවත්ථිනිදානං ¶ ¶ . ‘‘මිච්ඡාපටිපත්තිඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි, සම්මාපටිපත්තිඤ්ච ¶ . තං සුණාථ. කතමා ච, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාපටිපත්ති? සෙය්යථිදං – මිච්ඡාදිට්ඨි…පෙ… මිච්ඡාසමාධි. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාපටිපත්ති. කතමා ච, භික්ඛවෙ, සම්මාපටිපත්ති? සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාපටිපත්තී’’ති. පඨමං.

32. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘මිච්ඡාපටිපන්නඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි, සම්මාපටිපන්නඤ්ච. තං සුණාථ. කතමො ච, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාපටිපන්නො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො මිච්ඡාදිට්ඨිකො හොති…පෙ… මිච්ඡාසමාධි – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ ¶ , මිච්ඡාපටිපන්නො. කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාපටිපන්නො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො සම්මාදිට්ඨිකො හොති…පෙ… සම්මාසමාධි – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාපටිපන්නො’’ති. දුතියං.

33. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘යෙසං කෙසඤ්චි, භික්ඛවෙ, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො විරද්ධො, විරද්ධො තෙසං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමී. යෙසං කෙසඤ්චි, භික්ඛවෙ, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො ආරද්ධො, ආරද්ධො තෙසං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමී. කතමො ¶ ¶ ච, භික්ඛවෙ, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො? සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. යෙසං කෙසඤ්චි, භික්ඛවෙ, අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො විරද්ධො, විරද්ධො තෙසං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමී. යෙසං කෙසඤ්චි, භික්ඛවෙ, අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො ආරද්ධො, ආරද්ධො තෙසං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමී’’ති. තතියං.

34. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘අට්ඨිමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා අපාරා පාරං ගමනාය ¶ සංවත්තන්ති. කතමෙ අට්ඨ? සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨ ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා අපාරා පාරං ගමනාය සංවත්තන්තී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. ඉදං වත්වාන සුගතො අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘අප්පකා තෙ මනුස්සෙසු, යෙ ජනා පාරගාමිනො;

අථායං ඉතරා පජා, තීරමෙවානුධාවති.

‘‘යෙ ච ඛො සම්මදක්ඛාතෙ, ධම්මෙ ධම්මානුවත්තිනො;

තෙ ජනා පාරමෙස්සන්ති, මච්චුධෙය්යං සුදුත්තරං.

‘‘කණ්හං ධම්මං විප්පහාය, සුක්කං භාවෙථ පණ්ඩිතො;

ඔකා අනොකමාගම්ම, විවෙකෙ යත්ථ දූරමං.

‘‘තත්රාභිරතිමිච්ඡෙය්ය, හිත්වා කාමෙ අකිඤ්චනො;

පරියොදපෙය්ය අත්තානං, චිත්තක්ලෙසෙහි පණ්ඩිතො.

‘‘යෙසං ¶ ¶ සම්බොධියඞ්ගෙසු, සම්මා චිත්තං සුභාවිතං;

ආදානපටිනිස්සග්ගෙ, අනුපාදාය යෙ රතා;

ඛීණාසවා ජුතිමන්තො, තෙ ලොකෙ පරිනිබ්බුතා’’ති. චතුත්ථං;

35. සාවත්ථිනිදානං ¶ . ‘‘සාමඤ්ඤඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි, සාමඤ්ඤඵලානි ච. තං සුණාථ. කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සාමඤ්ඤං? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සාමඤ්ඤං. කතමානි ච, භික්ඛවෙ, සාමඤ්ඤඵලානි? සොතාපත්තිඵලං, සකදාගාමිඵලං, අනාගාමිඵලං, අරහත්තඵලං – ඉමානි වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, සාමඤ්ඤඵලානී’’ති. පඤ්චමං.

36. සාවත්ථිනිදානං ¶ . ‘‘සාමඤ්ඤඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි, සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච. තං සුණාථ. කතමඤ්ච ඛො, භික්ඛවෙ, සාමඤ්ඤං? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සාමඤ්ඤං. කතමො ච, භික්ඛවෙ, සාමඤ්ඤත්ථො? යො ඛො, භික්ඛවෙ, රාගක්ඛයො දොසක්ඛයො මොහක්ඛයො – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සාමඤ්ඤත්ථො’’ති. ඡට්ඨං.

37. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘බ්රහ්මඤ්ඤඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි, බ්රහ්මඤ්ඤඵලානි ච. තං සුණාථ. කතමඤ්ච ඛො, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මඤ්ඤං? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මඤ්ඤං. කතමානි ච, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මඤ්ඤඵලානි ¶ ? සොතාපත්තිඵලං ¶ , සකදාගාමිඵලං, අනාගාමිඵලං, අරහත්තඵලං – ඉමානි වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මඤ්ඤඵලානී’’ති. සත්තමං.

38. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘බ්රහ්මඤ්ඤඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි, බ්රහ්මඤ්ඤත්ථඤ්ච. තං සුණාථ. කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මඤ්ඤං? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මඤ්ඤං. කතමො ¶ ච, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මඤ්ඤත්ථො? යො ඛො, භික්ඛවෙ, රාගක්ඛයො දොසක්ඛයො මොහක්ඛයො – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මඤ්ඤත්ථො’’ති. අට්ඨමං.

39. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘බ්රහ්මචරියඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි, බ්රහ්මචරියඵලානි ච. තං සුණාථ. කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මචරියං? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං ¶ – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මචරියං. කතමානි ¶ ච, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මචරියඵලානි? සොතාපත්තිඵලං, සකදාගාමිඵලං, අනාගාමිඵලං, අරහත්තඵලං – ඉමානි වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මචරියඵලානී’’ති. නවමං.

40. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘බ්රහ්මචරියඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි, බ්රහ්මචරියත්ථඤ්ච. තං සුණාථ. කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මචරියං? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මචරියං. කතමො ¶ ච, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මචරියත්ථො? යො ඛො, භික්ඛවෙ, රාගක්ඛයො දොසක්ඛයො මොහක්ඛයො – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මචරියත්ථො’’ති. දසමං.

පටිපත්ති පටිපන්නො ච, විරද්ධඤ්ච පාරංගමා;

සාමඤ්ඤෙන ච ද්වෙ වුත්තා, බ්රහ්මඤ්ඤා අපරෙ දුවෙ;

බ්රහ්මචරියෙන ද්වෙ වුත්තා, වග්ගො තෙන පවුච්චතීති.

41. සාවත්ථිනිදානං ¶ . ‘‘සචෙ වො, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා එවං පුච්ඡෙය්යුං – ‘කිමත්ථියං, ආවුසො, සමණෙ ගොතමෙ බ්රහ්මචරියං වුස්සතී’ති, එවං ¶ පුට්ඨා තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං එවං බ්යාකරෙය්යාථ – ‘රාගවිරාගත්ථං ඛො, ආවුසො, භගවති බ්රහ්මචරියං වුස්සතී’ති. සචෙ පන වො, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා ¶ එවං පුච්ඡෙය්යුං – ‘අත්ථි පනාවුසො, මග්ගො, අත්ථි පටිපදා රාගවිරාගායා’ති, එවං පුට්ඨා තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං එවං බ්යාකරෙය්යාථ – ‘අත්ථි ඛො, ආවුසො, මග්ගො, අත්ථි පටිපදා රාගවිරාගායා’ති. කතමො ච, භික්ඛවෙ, මග්ගො, කතමා ච පටිපදා රාගවිරාගාය ¶ ? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො, අයං පටිපදා රාගවිරාගායාති. එවං පුට්ඨා තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං එවං බ්යාකරෙය්යාථා’’ති. පඨමං.

2-7. සංයොජනප්පහානාදිසුත්තඡක්කං

42-47. ‘‘සචෙ වො, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා එවං පුච්ඡෙය්යුං – ‘කිමත්ථියං, ආවුසො, සමණෙ ගොතමෙ බ්රහ්මචරියං වුස්සතී’ති, එවං පුට්ඨා තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං ¶ පරිබ්බාජකානං එවං බ්යාකරෙය්යාථ – ‘සංයොජනප්පහානත්ථං ඛො, ආවුසො, භගවති බ්රහ්මචරියං වුස්සතී’ති…පෙ… ‘අනුසයසමුග්ඝාතනත්ථං ඛො, ආවුසො, භගවති බ්රහ්මචරියං වුස්සතී’ති…පෙ… ‘අද්ධානපරිඤ්ඤත්ථං ඛො, ආවුසො, භගවති බ්රහ්මචරියං වුස්සතී’ති…පෙ… ‘ආසවානං ඛයත්ථං ඛො, ආවුසො, භගවති බ්රහ්මචරියං වුස්සතී’ති…පෙ… ‘විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියත්ථං ඛො, ආවුසො, භගවති බ්රහ්මචරියං වුස්සතී’ති…පෙ… ‘ඤාණදස්සනත්ථං ඛො, ආවුසො, භගවති බ්රහ්මචරියං වුස්සතී’ති…පෙ…. සත්තමං.

48. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘සචෙ ¶ වො, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා එවං පුච්ඡෙය්යුං – ‘කිමත්ථියං, ආවුසො, සමණෙ ගොතමෙ බ්රහ්මචරියං වුස්සතී’ති, එවං පුට්ඨා තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං එවං බ්යාකරෙය්යාථ – ‘අනුපාදාපරිනිබ්බානත්ථං ඛො, ආවුසො, භගවති බ්රහ්මචරියං වුස්සතී’ති. සචෙ පන වො, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා එවං පුච්ඡෙය්යුං – ‘අත්ථි පනාවුසො, මග්ගො, අත්ථි පටිපදා අනුපාදාපරිනිබ්බානායා’ති, එවං පුට්ඨා තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං ¶ පරිබ්බාජකානං එවං බ්යාකරෙය්යාථ ¶ – ‘අත්ථි ඛො, ආවුසො, මග්ගො, අත්ථි පටිපදා අනුපාදාපරිනිබ්බානායා’ති ¶ . කතමො ච, භික්ඛවෙ, මග්ගො, කතමා ච පටිපදා අනුපාදාපරිනිබ්බානාය? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො, අයං පටිපදා අනුපාදාපරිනිබ්බානායාති. එවං පුට්ඨා තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං එවං බ්යාකරෙය්යාථා’’ති. අට්ඨමං.

අඤ්ඤතිත්ථියපෙය්යාලවග්ගො පඤ්චමො.

විරාගසංයොජනං අනුසයං, අද්ධානං ආසවා ඛයා;

විජ්ජාවිමුත්තිඤාණඤ්ච, අනුපාදාය අට්ඨමී.

49. සාවත්ථිනිදානං ¶ . ‘‘සූරියස්ස, භික්ඛවෙ, උදයතො එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිමිත්තං, යදිදං – අරුණුග්ගං; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ ¶ , භික්ඛුනො අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස උප්පාදාය එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිමිත්තං, යදිදං – කල්යාණමිත්තතා. කල්යාණමිත්තස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… ¶ සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති. පඨමං.

50-54. ‘‘සූරියස්ස, භික්ඛවෙ, උදයතො එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිමිත්තං, යදිදං – අරුණුග්ගං; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස උප්පාදාය ¶ එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිමිත්තං, යදිදං – සීලසම්පදා. සීලසම්පන්නස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං… යදිදං ¶ – ඡන්දසම්පදා… යදිදං – අත්තසම්පදා… යදිදං – දිට්ඨිසම්පදා… යදිදං – අප්පමාදසම්පදා…. ඡට්ඨං.

55. ‘‘සූරියස්ස ¶ , භික්ඛවෙ, උදයතො එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිමිත්තං, යදිදං – අරුණුග්ගං; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස උප්පාදාය එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිම්මිත්තං, යදිදං – යොනිසොමනසිකාරසම්පදා. යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති. සත්තමං.

56. ‘‘සූරියස්ස ¶ , භික්ඛවෙ, උදයතො එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිමිත්තං, යදිදං – අරුණුග්ගං; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස උප්පාදාය එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිමිත්තං ¶ , යදිදං – කල්යාණමිත්තතා. කල්යාණමිත්තස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති. පඨමං.

57-61. ‘‘සූරියස්ස ¶ , භික්ඛවෙ, උදයතො එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිමිත්තං, යදිදං – අරුණුග්ගං; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස උප්පාදාය එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිමිත්තං, යදිදං – සීලසම්පදා…පෙ… යදිදං ¶ – ඡන්දසම්පදා…පෙ… යදිදං – අත්තසම්පදා…පෙ… යදිදං – දිට්ඨිසම්පදා…පෙ… යදිදං – අප්පමාදසම්පදා…පෙ…. ඡට්ඨං.

62. ‘‘යදිදං ¶ – යොනිසොමනසිකාරසම්පදා. යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං ¶ මග්ගං බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති. සත්තමං.

කල්යාණමිත්තං සීලඤ්ච, ඡන්දො ච අත්තසම්පදා;

දිට්ඨි ච අප්පමාදො ච, යොනිසො භවති සත්තමං.

63. සාවත්ථිනිදානං ¶ . ‘‘එකධම්මො, භික්ඛවෙ, බහූපකාරො අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස උප්පාදාය. කතමො එකධම්මො? යදිදං – කල්යාණමිත්තතා. කල්යාණමිත්තස්සෙතං ¶ ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං ¶ විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති. පඨමං.

64-68. ‘‘එකධම්මො, භික්ඛවෙ, බහූපකාරො අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස උප්පාදාය. කතමො එකධම්මො? යදිදං – සීලසම්පදා…පෙ… යදිදං – ඡන්දසම්පදා…පෙ… යදිදං – අත්තසම්පදා…පෙ… යදිදං – දිට්ඨිසම්පදා…පෙ… යදිදං ¶ – අප්පමාදසම්පදා…පෙ…. ඡට්ඨං.

69. ‘‘යදිදං – යොනිසොමනසිකාරසම්පදා. යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ¶ යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති. සත්තමං.

70. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘එකධම්මො, භික්ඛවෙ, බහූපකාරො අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස උප්පාදාය. කතමො එකධම්මො? යදිදං – කල්යාණමිත්තතා. කල්යාණමිත්තස්සෙතං ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං ¶ අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං ¶ මොහවිනයපරියොසානං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති. පඨමං.

71-75. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘එකධම්මො, භික්ඛවෙ, බහූපකාරො අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස උප්පාදාය. කතමො එකධම්මො? යදිදං – සීලසම්පදා…පෙ… යදිදං – ඡන්දසම්පදා…පෙ… යදිදං – අත්තසම්පදා…පෙ… යදිදං – දිට්ඨිසම්පදා…පෙ… යදිදං ¶ – අප්පමාදසම්පදා…පෙ…. ඡට්ඨං.

76. ‘‘යදිදං – යොනිසොමනසිකාරසම්පදා. යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති. සත්තමං.

කල්යාණමිත්තං ¶ සීලඤ්ච, ඡන්දො ච අත්තසම්පදා;

දිට්ඨි ච අප්පමාදො ච, යොනිසො භවති සත්තමං.

77. සාවත්ථිනිදානං ¶ ¶ ¶ . ‘‘නාහං, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤං එකධම්මම්පි සමනුපස්සාමි, යෙන අනුප්පන්නො වා අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො වා අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති, යථයිදං, භික්ඛවෙ, කල්යාණමිත්තතා. කල්යාණමිත්තස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති. පඨමං.

78-82. ‘‘නාහං, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤං එකධම්මම්පි සමනුපස්සාමි, යෙන අනුප්පන්නො වා අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො වා අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති, යථයිදං ¶ , භික්ඛවෙ, සීලසම්පදා…පෙ… යථයිදං, භික්ඛවෙ, ඡන්දසම්පදා…පෙ… යථයිදං, භික්ඛවෙ, අත්තසම්පදා…පෙ… යථයිදං, භික්ඛවෙ, දිට්ඨිසම්පදා…පෙ… යථයිදං, භික්ඛවෙ, අප්පමාදසම්පදා…පෙ…. ඡට්ඨං.

83. ‘‘යථයිදං ¶ , භික්ඛවෙ, යොනිසොමනසිකාරසම්පදා. යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ¶ යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති. සත්තමං.

84. ‘‘නාහං ¶ , භික්ඛවෙ, අඤ්ඤං එකධම්මම්පි සමනුපස්සාමි, යෙන අනුප්පන්නො වා අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො වා අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති, යථයිදං, භික්ඛවෙ, කල්යාණමිත්තතා. කල්යාණමිත්තස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ¶ සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති. පඨමං.

85-89. ‘‘නාහං, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤං එකධම්මම්පි සමනුපස්සාමි, යෙන අනුප්පන්නො වා අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො වා අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති, යථයිදං, භික්ඛවෙ, සීලසම්පදා…පෙ… යථයිදං, භික්ඛවෙ, ඡන්දසම්පදා…පෙ… යථයිදං, භික්ඛවෙ, අත්තසම්පදා…පෙ… යථයිදං ¶ , භික්ඛවෙ, දිට්ඨිසම්පදා…පෙ… යථයිදං, භික්ඛවෙ, අප්පමාදසම්පදා…පෙ…. ඡට්ඨං.

90. ‘‘යථයිදං, භික්ඛවෙ, යොනිසොමනසිකාරසම්පදා. යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං ¶ දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං. එවං ඛො ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති. සත්තමං.

දුතියඑකධම්මපෙය්යාලවග්ගො අට්ඨමො.

කල්යාණමිත්තං සීලඤ්ච, ඡන්දො ච අත්තසම්පදා;

දිට්ඨි ච අප්පමාදො ච, යොනිසො භවති සත්තමං.

91. සාවත්ථිනිදානං ¶ . ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ගඞ්ගා නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ ¶ , භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. පඨමං.

2-5. දුතියාදිපාචීනනින්නසුත්තචතුක්කං

92-95. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යමුනා නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ…පෙ… සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, අචිරවතී නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ…පෙ… සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, සරභූ නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ…පෙ… සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, මහී නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ…පෙ…. පඤ්චමං.

96. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යා කාචිමා මහානදියො, සෙය්යථිදං – ගඞ්ගා, යමුනා, අචිරවතී, සරභූ, මහී, සබ්බා තා පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං ¶ අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. ඡට්ඨං.

97. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, ගඞ්ගා නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. පඨමං.

2-6. දුතියාදිසමුද්දනින්නසුත්තපඤ්චකං

98-102. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යමුනා නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, අචිරවතී නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, සරභූ නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, මහී ¶ නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යා කාචිමා මහානදියො, සෙය්යථිදං – ගඞ්ගා, යමුනා, අචිරවතී, සරභූ, මහී, සබ්බා තා සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං ¶ බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං ¶ මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. ඡට්ඨං.

ඡ පාචීනතො නින්නා, ඡ නින්නා ච සමුද්දතො;

එතෙ ද්වෙ ඡ ද්වාදස හොන්ති, වග්ගො තෙන පවුච්චතීති;

ගඞ්ගාපෙය්යාලී පාචීනනින්නවාචනමග්ගී, විවෙකනිස්සිතං ද්වාදසකී පඨමකී.

103. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ගඞ්ගා නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං ¶ දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. පඨමං.

2-6. දුතියාදිපාචීනනින්නසුත්තපඤ්චකං

104. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යමුනා නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… දුතියං.

105. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, අචිරවතී නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… තතියං.

106. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, සරභූ නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… ¶ චතුත්ථං.

107. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, මහී නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… පඤ්චමං.

108. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යා කාචිමා මහානදියො, සෙය්යථිදං – ගඞ්ගා, යමුනා, අචිරවතී, සරභූ, මහී, සබ්බා තා ¶ පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… ඡට්ඨං.

109. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ගඞ්ගා නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො ¶ නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. පඨමං.

2-6. දුතියාදිසමුද්දනින්නසුත්තපඤ්චකං

110. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යමුනා නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… දුතියං.

111. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, අචිරවතී ¶ නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… තතියං.

112. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, සරභූ නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… ¶ චතුත්ථං.

113. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, මහී නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… පඤ්චමං.

114. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යා කාචිමා මහානදියො, සෙය්යථිදං – ගඞ්ගා, යමුනා, අචිරවතී, සරභූ, මහී, සබ්බා තා සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං…පෙ… ¶ සම්මාසමාධිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. ඡට්ඨං.

(රාගවිනයද්වාදසකී දුතියකී සමුද්දනින්නන්ති).

115. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ගඞ්ගා නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං ¶ අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති අමතොගධං අමතපරායනං අමතපරියොසානං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති අමතොගධං අමතපරායනං අමතපරියොසානං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. පඨමං.

2-6. දුතියාදිපාචීනනින්නසුත්තපඤ්චකං

116. සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යමුනා නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… දුතියං.

117. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, අචිරවතී නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා ¶ ; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… තතියං.

118. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, සරභූ නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… චතුත්ථං.

119. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, මහී නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… පඤ්චමං.

120. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යා කාචිමා මහානදියො, සෙය්යථිදං – ගඞ්ගා, යමුනා, අචිරවතී, සරභූ, මහී, සබ්බා තා පාචීනනින්නා ¶ පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… ¶ ඡට්ඨං.

121. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ගඞ්ගා නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති අමතොගධං අමතපරායනං අමතපරියොසානං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති අමතොගධං අමතපරායනං අමතපරියොසානං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. පඨමං.

2-6. දුතියාදිසමුද්දනින්නසුත්තපඤ්චකං

122-126. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යමුනා නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, අචිරවතී නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, සරභූ නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, මහී නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා ¶ සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යා කාචිමා මහානදියො, සෙය්යථිදං – ගඞ්ගා ¶ , යමුනා, අචිරවතී, සරභූ, මහී, සබ්බා තා සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං ¶ අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති අමතොගධං අමතපරායනං අමතපරියොසානං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති අමතොගධං අමතපරායනං අමතපරියොසානං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. ඡට්ඨං.

127. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ගඞ්ගා නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො ¶ නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති නිබ්බානනින්නං නිබ්බානපොණං නිබ්බානපබ්භාරං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති නිබ්බානනින්නං නිබ්බානපොණං නිබ්බානපබ්භාරං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. පඨමං.

2-6. දුතියාදිපාචීනනින්නසුත්තපඤ්චකං

128-132. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යමුනා නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, අචිරවතී නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, සරභූ නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, මහී නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා ¶ පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යා කාචිමා මහානදියො, සෙය්යථිදං – ගඞ්ගා, යමුනා, අචිරවතී, සරභූ, මහී, සබ්බා තා පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො ¶ නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති නිබ්බානනින්නං නිබ්බානපොණං නිබ්බානපබ්භාරං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති නිබ්බානනින්නං නිබ්බානපොණං නිබ්බානපබ්භාරං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. ඡට්ඨං.

133. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ගඞ්ගා නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති නිබ්බානනින්නං නිබ්බානපොණං නිබ්බානපබ්භාරං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති නිබ්බානනින්නං නිබ්බානපොණං නිබ්බානපබ්භාරං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. පඨමං.

2-6. දුතියාදිසමුද්දනින්නසුත්තපඤ්චකං

134-138. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යමුනා නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, අචිරවතී නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, සරභූ නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, මහී නදී සමුද්දනින්නා ¶ සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යා කාචිමා මහානදියො, සෙය්යථිදං – ගඞ්ගා, යමුනා, අචිරවතී සරභූ, මහී, සබ්බා තා සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති නිබ්බානනින්නං නිබ්බානපොණං නිබ්බානපබ්භාරං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති නිබ්බානනින්නං නිබ්බානපොණං නිබ්බානපබ්භාරං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. ඡට්ඨං.

දුතියගඞ්ගාපෙය්යාලවග්ගො දුතියො.

ඡ ¶ පාචීනතො නින්නා, ඡ නින්නා ච සමුද්දතො;

එතෙ ද්වෙ ඡ ද්වාදස හොන්ති, වග්ගො තෙන පවුච්චතීති;

නිබ්බානනින්නො ද්වාදසකී, චතුත්ථකී ඡට්ඨා නවකී.

139. සාවත්ථිනිදානං ¶ ¶ . ‘‘යාවතා, භික්ඛවෙ, සත්තා අපදා වා ද්විපදා [දිපදා (සී.)] වා චතුප්පදා වා බහුප්පදා [බහුපදා (?)] වා රූපිනො වා අරූපිනො වා සඤ්ඤිනො වා අසඤ්ඤිනො ¶ වා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිනො වා, තථාගතො තෙසං අග්ගමක්ඛායති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි කුසලා ධම්මා, සබ්බෙ තෙ අප්පමාදමූලකා අප්පමාදසමොසරණා; අප්පමාදො තෙසං ධම්මානං අග්ගමක්ඛායති. අප්පමත්තස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං ¶ බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අප්පමත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අප්පමත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති.

‘‘යාවතා, භික්ඛවෙ, සත්තා අපදා වා ද්විපදා වා චතුප්පදා වා බහුප්පදා වා රූපිනො වා අරූපිනො වා සඤ්ඤිනො වා අසඤ්ඤිනො වා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිනො වා, තථාගතො ¶ තෙසං අග්ගමක්ඛායති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි කුසලා ධම්මා, සබ්බෙ තෙ අප්පමාදමූලකා අප්පමාදසමොසරණා; අප්පමාදො තෙසං ධම්මානං අග්ගමක්ඛායති. අප්පමත්තස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං ¶ මග්ගං බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු අප්පමත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අප්පමත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති.

‘‘යාවතා, භික්ඛවෙ, සත්තා අපදා වා ද්විපදා වා චතුප්පදා වා බහුප්පදා වා රූපිනො වා අරූපිනො වා සඤ්ඤිනො වා අසඤ්ඤිනො වා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිනො වා, තථාගතො තෙසං අග්ගමක්ඛායති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි කුසලා ධම්මා, සබ්බෙ තෙ අප්පමාදමූලකා අප්පමාදසමොසරණා; අප්පමාදො තෙසං ධම්මානං අග්ගමක්ඛායති. අප්පමත්තස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අප්පමත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති අමතොගධං අමතපරායනං අමතපරියොසානං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති අමතොගධං අමතපරායනං අමතපරියොසානං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ¶ අප්පමත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති.

‘‘යාවතා ¶ , භික්ඛවෙ, සත්තා අපදා වා ද්විපදා වා චතුප්පදා වා බහුප්පදා වා රූපිනො වා අරූපිනො වා සඤ්ඤිනො වා අසඤ්ඤිනො වා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිනො වා, තථාගතො තෙසං අග්ගමක්ඛායති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි කුසලා ධම්මා, සබ්බෙ තෙ අප්පමාදමූලකා අප්පමාදසමොසරණා; අප්පමාදො තෙසං ධම්මානං අග්ගමක්ඛායති. අප්පමත්තස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අප්පමත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති නිබ්බානනින්නං නිබ්බානපොණං නිබ්බානපබ්භාරං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති නිබ්බානනින්නං නිබ්බානපොණං නිබ්බානපබ්භාරං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අප්පමත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති. පඨමං.

140. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යානි කානිචි ජඞ්ගලානං පාණානං පදජාතානි, සබ්බානි තානි හත්ථිපදෙ සමොධානං ගච්ඡන්ති; හත්ථිපදං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – මහන්තත්තෙන; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි කුසලා ධම්මා, සබ්බෙ තෙ අප්පමාදමූලකා අප්පමාදසමොසරණා; අප්පමාදො තෙසං ධම්මානං අග්ගමක්ඛායති. අප්පමත්තස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අප්පමත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අප්පමත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති. දුතියං.

141. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, කූටාගාරස්ස යා කාචි ගොපානසියො සබ්බා තා කූටඞ්ගමා කූටනින්නා කූටසමොසරණා; කූටං තාසං අග්ගමක්ඛායති ¶ ; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ…පෙ… තතියං.

142. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි මූලගන්ධා, කාළානුසාරියං තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ…පෙ… චතුත්ථං.

143. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි සාරගන්ධා, ලොහිතචන්දනං තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ…පෙ… ¶ පඤ්චමං.

144. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි පුප්ඵගන්ධා, වස්සිකං තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ…පෙ… ඡට්ඨං.

145. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි කුට්ටරාජානො, සබ්බෙ තෙ රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස අනුයන්තා භවන්ති, රාජා තෙසං චක්කවත්ති අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ…පෙ… සත්තමං.

146. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යා කාචි තාරකරූපානං පභා, සබ්බා තා චන්දිමප්පභාය [චන්දිමාපභාය (ස්යා. ක.)] කලං නාග්ඝන්ති සොළසිං, චන්දප්පභා තාසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ…පෙ… අට්ඨමං.

147. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, සරදසමයෙ විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ ආදිච්චො නභං අබ්භුස්සක්කමානො සබ්බං ආකාසගතං තමගතං අභිවිහච්ච භාසතෙ ච තපතෙ ච විරොචති ච; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ…පෙ… නවමං.

148. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යානි කානිචි තන්තාවුතානං වත්ථානං, කාසිකවත්ථං තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි කුසලා ධම්මා, සබ්බෙ තෙ අප්පමාදමූලකා අප්පමාදසමොසරණා; අප්පමාදො තෙසං ධම්මානං අග්ගමක්ඛායති. අප්පමත්තස්සෙතං, භික්ඛවෙ ¶ , භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු අප්පමත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අප්පමත්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති. දසමං.

(යදපි තථාගතං, තදපි විත්ථාරෙතබ්බං).

තථාගතං ¶ පදං කූටං, මූලං සාරො ච වස්සිකං;

රාජා චන්දිමසූරියා ච, වත්ථෙන දසමං පදං.

149. සාවත්ථිනිදානං ¶ . ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බලකරණීයා කම්මන්තා කරීයන්ති, සබ්බෙ තෙ පථවිං නිස්සාය පථවියං පතිට්ඨාය ¶ එවමෙතෙ බලකරණීයා කම්මන්තා කරීයන්ති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති.

(පරගඞ්ගාපෙය්යාලීවණ්ණියතො පරිපුණ්ණසුත්තන්ති විත්ථාරමග්ගී).

‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බලකරණීයා කම්මන්තා කරීයන්ති, සබ්බෙ තෙ පථවිං නිස්සාය පථවියං පතිට්ඨාය එවමෙතෙ බලකරණීයා කම්මන්තා කරීයන්ති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති. කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති.

‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බලකරණීයා කම්මන්තා කරීයන්ති, සබ්බෙ තෙ පථවිං නිස්සාය පථවියං පතිට්ඨාය එවමෙතෙ බලකරණීයා කම්මන්තා කරීයන්ති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති අමතොගධං අමතපරායනං අමතපරියොසානං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති අමතොගධං අමතපරායනං අමතපරියොසානං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති.

‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බලකරණීයා කම්මන්තා ¶ කරීයන්ති, සබ්බෙ තෙ පථවිං නිස්සාය පථවියං පතිට්ඨාය එවමෙතෙ බලකරණීයා කම්මන්තා කරීයන්ති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති නිබ්බානනින්නං නිබ්බානපොණං නිබ්බානපබ්භාරං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති නිබ්බානනින්නං නිබ්බානපොණං නිබ්බානපබ්භාරං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති. පඨමං.

150. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචිමෙ බීජගාමභූතගාමා වුඩ්ඪිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජන්ති, සබ්බෙ තෙ පථවිං නිස්සාය පථවියං පතිට්ඨාය එවමෙතෙ බීජගාමභූතගාමා වුඩ්ඪිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජන්ති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො වුඩ්ඪිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං පාපුණාති ධම්මෙසු. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො වුඩ්ඪිං ¶ විරූළ්හිං වෙපුල්ලං පාපුණාති ධම්මෙසු? ඉධ, භික්ඛවෙ ¶ , භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං ¶ වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො වුඩ්ඪිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං පාපුණාති ධම්මෙසූ’’ති. දුතියං.

151. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, හිමවන්තං පබ්බතරාජං නිස්සාය නාගා කායං වඩ්ඪෙන්ති, බලං ගාහෙන්ති; තෙ තත්ථ කායං වඩ්ඪෙත්වා බලං ගාහෙත්වා කුසොබ්භෙ ඔතරන්ති, කුසොබ්භෙ [කුස්සුබ්භෙ (සී. ස්යා.), කුසුබ්භෙ (පී. ක.)] ඔතරිත්වා මහාසොබ්භෙ ඔතරන්ති, මහාසොබ්භෙ ඔතරිත්වා කුන්නදියො ඔතරන්ති, කුන්නදියො ඔතරිත්වා මහානදියො ඔතරන්ති, මහානදියො ඔතරිත්වා මහාසමුද්දං [මහාසමුද්දසාගරං (සබ්බත්ථ) සං. නි. 2.23] ඔතරන්ති, තෙ තත්ථ මහන්තත්තං වෙපුල්ලත්තං ආපජ්ජන්ති කායෙන; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො මහන්තත්තං වෙපුල්ලත්තං පාපුණාති ධම්මෙසු. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො මහන්තත්තං වෙපුල්ලත්තං පාපුණාති ධම්මෙසු? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං ¶ නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො මහන්තත්තං වෙපුල්ලත්තං පාපුණාති ධම්මෙසූ’’ති. තතියං.

152. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, රුක්ඛො පාචීනනින්නො පාචීනපොණො පාචීනපබ්භාරො. සො මූලච්ඡින්නො [මූලච්ඡින්දෙ කතෙ (ස්යා.)] කතමෙන පපතෙය්යා’’ති? ‘‘යෙන ¶ , භන්තෙ, නින්නො යෙන පොණො යෙන පබ්භාරො’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො ¶ හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. චතුත්ථං.

153. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, කුම්භො නික්කුජ්ජො වමතෙව උදකං, නො පච්චාවමති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො වමතෙව ¶ පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙ, නො පච්චාවමති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො වමතෙව පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙ, නො පච්චාවමති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො වමතෙව පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙ, නො පච්චාවමතී’’ති. පඤ්චමං.

154. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, සාලිසූකං වා යවසූකං වා සම්මාපණිහිතං හත්ථෙන වා පාදෙන වා අක්කන්තං හත්ථං වා පාදං වා භින්දිස්සති ලොහිතං වා උප්පාදෙස්සතීති – ඨානමෙතං විජ්ජති. තං කිස්ස හෙතු? සම්මාපණිහිතත්තා, භික්ඛවෙ, සූකස්ස. එවමෙව ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාපණිහිතාය දිට්ඨියා සම්මාපණිහිතාය මග්ගභාවනාය අවිජ්ජං භින්දිස්සති, විජ්ජං උප්පාදෙස්සති, නිබ්බානං සච්ඡිකරිස්සතීති – ඨානමෙතං විජ්ජති. තං කිස්ස හෙතු? සම්මාපණිහිතත්තා, භික්ඛවෙ, දිට්ඨියා. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාපණිහිතාය දිට්ඨියා සම්මාපණිහිතාය මග්ගභාවනාය අවිජ්ජං භින්දති, විජ්ජං උප්පාදෙති, නිබ්බානං සච්ඡිකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං…පෙ… ¶ සම්මාසමාධිං ¶ භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාපණිහිතාය දිට්ඨියා සම්මාපණිහිතාය මග්ගභාවනාය අවිජ්ජං භින්දති, විජ්ජං උප්පාදෙති, නිබ්බානං සච්ඡිකරොතී’’ති. ඡට්ඨං.

155. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, ආකාසෙ විවිධා වාතා වායන්ති – පුරත්ථිමාපි වාතා වායන්ති, පච්ඡිමාපි වාතා වායන්ති, උත්තරාපි වාතා වායන්ති, දක්ඛිණාපි වාතා වායන්ති, සරජාපි වාතා වායන්ති, අරජාපි වාතා වායන්ති, සීතාපි වාතා වායන්ති, උණ්හාපි වාතා වායන්ති, පරිත්තාපි වාතා වායන්ති, අධිමත්තාපි වාතා වායන්ති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවයතො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතො චත්තාරොපි සතිපට්ඨානා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, චත්තාරොපි සම්මප්පධානා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, චත්තාරොපි ඉද්ධිපාදා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, පඤ්චපි ඉන්ද්රියානි භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, පඤ්චපි බලානි භාවනාපරිපූරිං ගච්ඡන්ති, සත්තපි බොජ්ඣඞ්ගා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවයතො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතො චත්තාරොපි සතිපට්ඨානා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, චත්තාරොපි සම්මප්පධානා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, චත්තාරොපි ඉද්ධිපාදා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, පඤ්චපි ඉන්ද්රියානි භාවනාපාරිපූරිං ¶ ගච්ඡන්ති, පඤ්චපි බලානි භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, සත්තපි බොජ්ඣඞ්ගා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං ¶ භාවයතො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතො චත්තාරොපි සතිපට්ඨානා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, චත්තාරොපි සම්මප්පධානා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, චත්තාරොපි ඉද්ධිපාදා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, පඤ්චපි ඉන්ද්රියානි භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, පඤ්චපි බලානි භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, සත්තපි බොජ්ඣඞ්ගා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්තී’’ති. සත්තමං.

156. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ගිම්හානං පච්ඡිමෙ මාසෙ ඌහතං රජොජල්ලං, තමෙනං මහාඅකාලමෙඝො ඨානසො අන්තරධාපෙති වූපසමෙති; එවමෙව ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො උප්පන්නුප්පන්නෙ පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙ ඨානසො අන්තරධාපෙති වූපසමෙති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො ¶ අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො උප්පන්නුප්පන්නෙ පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙ ඨානසො අන්තරධාපෙති වූපසමෙති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං ¶ නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො උප්පන්නුප්පන්නෙ පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙ ඨානසො අන්තරධාපෙති වූපසමෙතී’’ති. අට්ඨමං.

157. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, උප්පන්නං මහාමෙඝං, තමෙනං මහාවාතො අන්තරායෙව අන්තරධාපෙති වූපසමෙති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො උප්පන්නුප්පන්නෙ පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙ අන්තරායෙව අන්තරධාපෙති වූපසමෙති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො උප්පන්නුප්පන්නෙ පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙ අන්තරායෙව අන්තරධාපෙති වූපසමෙති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං ¶ වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො උප්පන්නුප්පන්නෙ පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙ අන්තරායෙව අන්තරධාපෙති වූපසමෙතී’’ති. නවමං.

158. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, සාමුද්දිකාය නාවාය වෙත්තබන්ධනබන්ධාය ඡ මාසානි උදකෙ පරියාදාය [පරියාතාය (ක.), පරියාහතාය (?)] හෙමන්තිකෙන ථලං උක්ඛිත්තාය වාතාතපපරෙතානි බන්ධනානි තානි පාවුස්සකෙන මෙඝෙන අභිප්පවුට්ඨානි ¶ අප්පකසිරෙනෙව පටිප්පස්සම්භන්ති, පූතිකානි භවන්ති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවයතො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතො අප්පකසිරෙනෙව සංයොජනානි පටිප්පස්සම්භන්ති, පූතිකානි භවන්ති ¶ . කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවයතො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතො අප්පකසිරෙනෙව සංයොජනානි පටිප්පස්සම්භන්ති, පූතිකානි භවන්ති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති…පෙ… සම්මාසමාධිං ¶ භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවයතො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතො අප්පකසිරෙනෙව සංයොජනානි පටිප්පස්සම්භන්ති, පූතිකානි භවන්තී’’ති. දසමං.

159. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ආගන්තුකාගාරං. තත්ථ පුරත්ථිමායපි දිසාය ආගන්ත්වා වාසං කප්පෙන්ති, පච්ඡිමායපි දිසාය ආගන්ත්වා වාසං කප්පෙන්ති, උත්තරායපි දිසාය ආගන්ත්වා වාසං කප්පෙන්ති, දක්ඛිණායපි දිසාය ආගන්ත්වා වාසං කප්පෙන්ති, ඛත්තියාපි ආගන්ත්වා වාසං කප්පෙන්ති, බ්රාහ්මණාපි ¶ ආගන්ත්වා වාසං කප්පෙන්ති, වෙස්සාපි ආගන්ත්වා වාසං කප්පෙන්ති, සුද්දාපි ආගන්ත්වා වාසං කප්පෙන්ති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො යෙ ධම්මා අභිඤ්ඤා පරිඤ්ඤෙය්යා, තෙ ධම්මෙ අභිඤ්ඤා පරිජානාති ¶ , යෙ ධම්මා අභිඤ්ඤා පහාතබ්බා, තෙ ධම්මෙ අභිඤ්ඤා පජහති, යෙ ධම්මා අභිඤ්ඤා සච්ඡිකාතබ්බා, තෙ ධම්මෙ අභිඤ්ඤා සච්ඡිකරොති, යෙ ධම්මා අභිඤ්ඤා භාවෙතබ්බා, තෙ ධම්මෙ අභිඤ්ඤා භාවෙති.

‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ධම්මා අභිඤ්ඤා පරිඤ්ඤෙය්යා? පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධාතිස්ස වචනීයං. කතමෙ පඤ්ච? සෙය්යථිදං – රූපුපාදානක්ඛන්ධො…පෙ… විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. ඉමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා අභිඤ්ඤා පරිඤ්ඤෙය්යා. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ධම්මා අභිඤ්ඤා පහාතබ්බා? අවිජ්ජා ච භවතණ්හා ච – ඉමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා අභිඤ්ඤා පහාතබ්බා. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ධම්මා අභිඤ්ඤා සච්ඡිකාතබ්බා? විජ්ජා ච විමුත්ති ච – ඉමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා අභිඤ්ඤා සච්ඡිකාතබ්බා. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ධම්මා අභිඤ්ඤා භාවෙතබ්බා? සමථො ච විපස්සනා ච – ඉමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා අභිඤ්ඤා භාවෙතබ්බා. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො, යෙ ධම්මා අභිඤ්ඤා පරිඤ්ඤෙය්යා තෙ ධම්මෙ අභිඤ්ඤා පරිජානාති…පෙ… යෙ ¶ ධම්මා අභිඤ්ඤා භාවෙතබ්බා, තෙ ධම්මෙ අභිඤ්ඤා භාවෙති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං ¶ නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ¶ අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො යෙ ධම්මා අභිඤ්ඤා පරිඤ්ඤෙය්යා, තෙ ධම්මෙ අභිඤ්ඤා පරිජානාති, යෙ ධම්මා අභිඤ්ඤා පහාතබ්බා, තෙ ධම්මෙ අභිඤ්ඤා පජහති, යෙ ධම්මා අභිඤ්ඤා සච්ඡිකාතබ්බා, තෙ ධම්මෙ ¶ අභිඤ්ඤා සච්ඡිකරොති, යෙ ධම්මා අභිඤ්ඤා භාවෙතබ්බා, තෙ ධම්මෙ අභිඤ්ඤා භාවෙතී’’ති. එකාදසමං.

160. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ගඞ්ගා නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා. අථ මහාජනකායො ආගච්ඡෙය්ය කුද්දාල-පිටකං ආදාය – ‘මයං ඉමං ගඞ්ගං නදිං පච්ඡානින්නං කරිස්සාම පච්ඡාපොණං පච්ඡාපබ්භාර’න්ති. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු සො මහාජනකායො ගඞ්ගං නදිං පච්ඡානින්නං කරෙය්ය පච්ඡාපොණං පච්ඡාපබ්භාර’’න්ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘තං කිස්ස හෙතු’’? ‘‘ගඞ්ගා, භන්තෙ, නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා. සා න සුකරා පච්ඡානින්නං කාතුං පච්ඡාපොණං පච්ඡාපබ්භාරං. යාවදෙව පන සො මහාජනකායො කිලමථස්ස විඝාතස්ස භාගී අස්සා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුං අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තං අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තං රාජානො වා රාජමහාමත්තා වා මිත්තා වා අමච්චා වා ඤාතී වා ඤාතිසාලොහිතා වා භොගෙහි අභිහට්ඨුං පවාරෙය්යුං – ‘එහම්භො පුරිස, කිං තෙ ඉමෙ කාසාවා අනුදහන්ති, කිං මුණ්ඩො කපාලමනුසංචරසි! එහි, හීනායාවත්තිත්වා භොගෙ ච භුඤ්ජස්සු, පුඤ්ඤානි ච කරොහී’ති. සො ¶ වත, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්තො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොන්තො සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති. තං කිස්ස හෙතු? යඤ්හි තං, භික්ඛවෙ, චිත්තං දීඝරත්තං විවෙකනින්නං විවෙකපොණං විවෙකපබ්භාරං තං වත හීනායාවත්තිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධ ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං…පෙ… ¶ සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ¶ අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොතී’’ති. (යදපි බලකරණීයං, තදපි විත්ථාරෙතබ්බං.) ද්වාදසමං.

බලං බීජඤ්ච නාගො ච, රුක්ඛො කුම්භෙන සූකියා;

ආකාසෙන ච ද්වෙ මෙඝා, නාවා ආගන්තුකා නදීති.

161. සාවත්ථිනිදානං ¶ . ‘‘තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, එසනා. කතමා තිස්සො? කාමෙසනා, භවෙසනා, බ්රහ්මචරියෙසනා – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො එසනා. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං එසනානං අභිඤ්ඤාය අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො. කතමො අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං එසනානං අභිඤ්ඤාය අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති.

‘‘තිස්සො ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, එසනා. කතමා තිස්සො? කාමෙසනා, භවෙසනා, බ්රහ්මචරියෙසනා – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො එසනා. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං එසනානං අභිඤ්ඤාය අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො. කතමො අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති…පෙ… ¶ සම්මාසමාධිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං එසනානං අභිඤ්ඤාය අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති.

‘‘තිස්සො ¶ ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, එසනා. කතමා තිස්සො? කාමෙසනා, භවෙසනා, බ්රහ්මචරියෙසනා – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො එසනා. ඉමාසං ඛො ¶ , භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං එසනානං අභිඤ්ඤාය අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො. කතමො අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති අමතොගධං අමතපරායනං අමතපරියොසානං. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං එසනානං අභිඤ්ඤාය අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති.

‘‘තිස්සො ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, එසනා. කතමා තිස්සො? කාමෙසනා, භවෙසනා, බ්රහ්මචරියෙසනා – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො එසනා. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං එසනානං අභිඤ්ඤාය අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො. කතමො අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති…පෙ… ¶ සම්මාසමාධිං ¶ භාවෙති නිබ්බානනින්නං නිබ්බානපොණං නිබ්බානපබ්භාරං. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං එසනානං අභිඤ්ඤාය අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති.

‘‘තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, එසනා. කතමා තිස්සො? කාමෙසනා, භවෙසනා, බ්රහ්මචරියෙසනා – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො ¶ එසනා. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං එසනානං පරිඤ්ඤාය…පෙ… අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. (යදපි අභිඤ්ඤා, තදපි පරිඤ්ඤාය විත්ථාරෙතබ්බං.)

‘‘තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, එසනා. කතමා තිස්සො? කාමෙසනා, භවෙසනා, බ්රහ්මචරියෙසනා – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො එසනා. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං එසනානං පරික්ඛයාය…පෙ… ¶ අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. (යදපි අභිඤ්ඤා, තදපි පරික්ඛයාය විත්ථාරෙතබ්බං.)

‘‘තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, එසනා. කතමා තිස්සො? කාමෙසනා, භවෙසනා, බ්රහ්මචරියෙසනා – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො එසනා. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං එසනානං පහානාය අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො. කතමො අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං එසනානං පහානාය අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො ¶ භාවෙතබ්බො’’ති. (යදපි අභිඤ්ඤා, තදපි පහානාය විත්ථාරෙතබ්බං.) පඨමං.

162. ‘‘තිස්සො ¶ ¶ ඉමා, භික්ඛවෙ, විධා. කතමා තිස්සො? ‘සෙය්යොහමස්මී’ති විධා, ‘සදිසොහමස්මී’ති විධා, ‘හීනොහමස්මී’ති විධා – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො විධා. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං විධානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො. කතමො අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති…පෙ… ¶ සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ තිස්සන්නං විධානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. (යථා එසනා, එවං විත්ථාරෙතබ්බං). දුතියං.

163. ‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, ආසවා. කතමෙ තයො? කාමාසවො, භවාසවො, අවිජ්ජාසවො – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො ආසවා. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිණ්ණන්නං ආසවානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. තතියං.

164. ‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, භවා. කතමෙ තයො? කාමභවො ¶ , රූපභවො, අරූපභවො – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො භවා. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිණ්ණන්නං භවානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… ¶ අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. චතුත්ථං.

165. ‘‘තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, දුක්ඛතා. කතමා තිස්සො? දුක්ඛදුක්ඛතා, සඞ්ඛාරදුක්ඛතා, විපරිණාමදුක්ඛතා – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො දුක්ඛතා. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං දුක්ඛතානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. පඤ්චමං.

166. ‘‘තයොමෙ ¶ ¶ , භික්ඛවෙ, ඛිලා. කතමෙ තයො? රාගො ඛිලො, දොසො ඛිලො, මොහො ඛිලො – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො ඛිලා. ඉමෙසං ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, තිණ්ණන්නං ඛිලානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. ඡට්ඨං.

167. ‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, මලානි. කතමානි තීණි? රාගො මලං, දොසො මලං, මොහො මලං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි මලානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිණ්ණන්නං මලානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය ¶ පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… ¶ අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. සත්තමං.

168. ‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, නීඝා. කතමෙ තයො? රාගො නීඝො, දොසො නීඝො, මොහො නීඝො – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො නීඝා. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිණ්ණන්නං නීඝානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. අට්ඨමං.

169. ‘‘තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, වෙදනා. කතමා තිස්සො? සුඛා වෙදනා, දුක්ඛා වෙදනා, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො වෙදනා. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං වෙදනානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… ¶ අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. නවමං.

170. ‘‘තිස්සො ¶ ඉමා, භික්ඛවෙ, තණ්හා. කතමා තිස්සො? කාමතණ්හා, භවතණ්හා, විභවතණ්හා – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො තණ්හා. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං තණ්හානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො. කතමො අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො? ඉධ, භික්ඛවෙ ¶ , භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං තණ්හානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. දසමං.

171. ‘‘තිස්සො ¶ ඉමා, භික්ඛවෙ, තසිනා. කතමා තිස්සො? කාමතසිනා, භවතසිනා, විභවතසිනා. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං තසිනානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… ¶ රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං…පෙ… අමතොගධං අමතපරායනං අමතපරියොසානං…පෙ… ¶ නිබ්බානනින්නං නිබ්බානපොණං නිබ්බානපබ්භාරං. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං තසිනානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. එකාදසමං.

එසනා විධා ආසවො, භවො ච දුක්ඛතා ඛිලා;

මලං නීඝො ච වෙදනා, ද්වෙ තණ්හා තසිනාය චාති.

172. සාවත්ථිනිදානං ¶ ¶ . ‘‘චත්තාරොමෙ ¶ , භික්ඛවෙ, ඔඝා. කතමෙ චත්තාරො? කාමොඝො, භවොඝො, දිට්ඨොඝො, අවිජ්ජොඝො – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ඔඝා. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ඔඝානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. (යථා එසනා, එවං සබ්බං විත්ථාරෙතබ්බං.) පඨමං.

173. ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, යොගා. කතමෙ චත්තාරො? කාමයොගො, භවයොගො, දිට්ඨියොගො අවිජ්ජායොගො – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො යොගා. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං යොගානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… ¶ අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. දුතියං.

174. ‘‘චත්තාරිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, උපාදානානි. කතමානි චත්තාරි? කාමුපාදානං, දිට්ඨුපාදානං, සීලබ්බතුපාදානං, අත්තවාදුපාදානං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරි උපාදානානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං උපාදානානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. තතියං.

175. ‘‘චත්තාරොමෙ ¶ , භික්ඛවෙ, ගන්ථා. කතමෙ චත්තාරො? අභිජ්ඣා කායගන්ථො, බ්යාපාදො කායගන්ථො, සීලබ්බතපරාමාසො කායගන්ථො, ඉදංසච්චාභිනිවෙසො කායගන්ථො – ඉමෙ ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ගන්ථා. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ගන්ථානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. චතුත්ථං.

176. ‘‘සත්තිමෙ, භික්ඛවෙ, අනුසයා. කතමෙ සත්ත? කාමරාගානුසයො, පටිඝානුසයො, දිට්ඨානුසයො ¶ , විචිකිච්ඡානුසයො, මානානුසයො, භවරාගානුසයො, අවිජ්ජානුසයො – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සත්තානුසයා. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, සත්තන්නං අනුසයානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. පඤ්චමං.

177. ‘‘පඤ්චිමෙ, භික්ඛවෙ, කාමගුණා. කතමෙ පඤ්ච? චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, සොතවිඤ්ඤෙය්යා සද්දා…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ගන්ධා…පෙ… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යා රසා…පෙ… කායවිඤ්ඤෙය්යා ඵොට්ඨබ්බා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්ච කාමගුණා. ඉමෙසං ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං කාමගුණානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. ඡට්ඨං.

178. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, නීවරණානි. කතමානි පඤ්ච? කාමච්ඡන්දනීවරණං, බ්යාපාදනීවරණං, ථිනමිද්ධනීවරණං, උද්ධච්චකුක්කුච්චනීවරණං, විචිකිච්ඡානීවරණං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්ච නීවරණානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං නීවරණානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. සත්තමං.

179. ‘‘පඤ්චිමෙ, භික්ඛවෙ, උපාදානක්ඛන්ධා. කතමෙ පඤ්ච? සෙය්යථිදං – රූපුපාදානක්ඛන්ධො ¶ , වෙදනුපාදානක්ඛන්ධො ¶ , සඤ්ඤුපාදානක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරුපාදානක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං උපාදානක්ඛන්ධානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. අට්ඨමං.

180. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඔරම්භාගියානි සංයොජනානි. කතමානි පඤ්ච? සක්කායදිට්ඨි, විචිකිච්ඡා, සීලබ්බතපරාමාසො, කාමච්ඡන්දො, බ්යාපාදො – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චොරම්භාගියානි ¶ සංයොජනානි. ඉමෙසං ඛො භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය…පෙ… අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. නවමං.

181. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, උද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි. කතමානි පඤ්ච? රූපරාගො, අරූපරාගො, මානො, උද්ධච්චං, අවිජ්ජා – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චුද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං උද්ධම්භාගියානං සංයොජනානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො. කතමො අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං උද්ධම්භාගියානං සංයොජනානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය ¶ පරික්ඛයාය පහානාය අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති.

‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, උද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි. කතමානි පඤ්ච? රූපරාගො, අරූපරාගො, මානො, උද්ධච්චං, අවිජ්ජා – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චුද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි. ඉමෙසං ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං උද්ධම්භාගියානං ¶ සංයොජනානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො. කතමො අරියො අට්ඨඞ්ගිකො ¶ මග්ගො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං… අමතොගධං අමතපරායනං අමතපරියොසානං… නිබ්බානනින්නං නිබ්බානපොණං නිබ්බානපබ්භාරං. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං උද්ධම්භාගියානං සංයොජනානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවෙතබ්බො’’ති. දසමං.

ඔඝො යොගො උපාදානං, ගන්ථං අනුසයෙන ච;

කාමගුණා නීවරණං, ඛන්ධා ඔරුද්ධම්භාගියාති.

අවිජ්ජාවග්ගො පඨමො, දුතියං විහාරං වුච්චති;

මිච්ඡත්තං තතියො වග්ගො, චතුත්ථං පටිපන්නෙනෙව.

තිත්ථියං ¶ පඤ්චමො වග්ගො, ඡට්ඨො සූරියෙන ච;

බහුකතෙ සත්තමො වග්ගො, උප්පාදො අට්ඨමෙන ච.

දිවසවග්ගො නවමො, දසමො අප්පමාදෙන ච;

එකාදසබලවග්ගො, ද්වාදස එසනා පාළියං;

182. සාවත්ථිනිදානං ¶ ¶ ¶ . ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, හිමවන්තං ¶ පබ්බතරාජානං නිස්සාය නාගා කායං වඩ්ඪෙන්ති, බලං ගාහෙන්ති; තෙ තත්ථ කායං වඩ්ඪෙත්වා බලං ගාහෙත්වා කුසොබ්භෙ ඔතරන්ති, කුසොබ්භෙ ඔතරිත්වා මහාසොබ්භෙ ඔතරන්ති, මහාසොබ්භෙ ඔතරිත්වා කුන්නදියො ඔතරන්ති, කුන්නදියො ඔතරිත්වා මහානදියො ඔතරන්ති, මහානදියො ඔතරිත්වා මහාසමුද්දසාගරං ඔතරන්ති; තෙ තත්ථ මහන්තත්තං වෙපුල්ලත්තං ආපජ්ජන්ති කායෙන; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙන්තො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොන්තො මහන්තත්තං වෙපුල්ලත්තං පාපුණාති ධම්මෙසු. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙන්තො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොන්තො මහන්තත්තං වෙපුල්ලත්තං පාපුණාති ධම්මෙසූති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං; ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගං ¶ භාවෙති…පෙ… වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං ¶ භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙන්තො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොන්තො මහන්තත්තං වෙපුල්ලත්තං පාපුණාති ධම්මෙසූ’’ති. පඨමං.

183. සාවත්ථිනිදානං ¶ . ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, අයං කායො ආහාරට්ඨිතිකො, ආහාරං පටිච්ච තිට්ඨති, අනාහාරො නො තිට්ඨති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්ච නීවරණා ආහාරට්ඨිතිකා, ආහාරං පටිච්ච තිට්ඨන්ති, අනාහාරා නො තිට්ඨන්ති.

‘‘කො ¶ ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා කාමච්ඡන්දස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා කාමච්ඡන්දස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය? අත්ථි, භික්ඛවෙ, සුභනිමිත්තං. තත්ථ අයොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා කාමච්ඡන්දස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා කාමච්ඡන්දස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා බ්යාපාදස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා බ්යාපාදස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය? අත්ථි, භික්ඛවෙ, පටිඝනිමිත්තං. තත්ථ අයොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා බ්යාපාදස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා බ්යාපාදස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා ථිනමිද්ධස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා ථිනමිද්ධස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය? අත්ථි ¶ , භික්ඛවෙ, අරති තන්දි විජම්භිතා භත්තසම්මදො චෙතසො ච ලීනත්තං. තත්ථ අයොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො ¶ – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා ථිනමිද්ධස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා ථිනමිද්ධස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය? අත්ථි, භික්ඛවෙ, චෙතසො අවූපසමො. තත්ථ අයොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නාය වා විචිකිච්ඡාය උප්පාදාය, උප්පන්නාය වා විචිකිච්ඡාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය? අත්ථි, භික්ඛවෙ, විචිකිච්ඡාට්ඨානීයා ධම්මා. තත්ථ අයොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො ¶ – අයමාහාරො අනුප්පන්නාය වා විචිකිච්ඡාය උප්පාදාය, උප්පන්නාය වා විචිකිච්ඡාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, අයං කායො ආහාරට්ඨිතිකො, ආහාරං පටිච්ච තිට්ඨති, අනාහාරො නො තිට්ඨති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, ඉමෙ පඤ්ච නීවරණා ආහාරට්ඨිතිකා, ආහාරං පටිච්ච තිට්ඨන්ති, අනාහාරා නො තිට්ඨන්ති.

‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, අයං කායො ආහාරට්ඨිතිකො, ආහාරං පටිච්ච ¶ තිට්ඨති, අනාහාරො නො තිට්ඨති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා ආහාරට්ඨිතිකා, ආහාරං පටිච්ච තිට්ඨන්ති, අනාහාරා නො තිට්ඨන්ති.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගට්ඨානීයා ධම්මා. තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ¶ ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, කුසලාකුසලා ධම්මා, සාවජ්ජානවජ්ජා ධම්මා, හීනපණීතා ධම්මා, කණ්හසුක්කසප්පටිභාගා ධම්මා. තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, ආරම්භධාතු [ආරබ්භධාතු (ස්යා. ක.)] නික්කමධාතු පරක්කමධාතු. තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස ¶ වා වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ¶ ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගට්ඨානීයා ධම්මා. තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ ¶ , කායපස්සද්ධි, චිත්තපස්සද්ධි. තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, සමථනිමිත්තං [සමාධිනිමිත්තං (ස්යා.)] අබ්යග්ගනිමිත්තං. තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ¶ ¶ ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගට්ඨානීයා ධම්මා. තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, අයං කායො ආහාරට්ඨිතිකො, ආහාරං පටිච්ච තිට්ඨති, අනාහාරො නො තිට්ඨති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, ඉමෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා ආහාරට්ඨිතිකා, ආහාරං පටිච්ච තිට්ඨන්ති, අනාහාරා නො තිට්ඨන්තී’’ති. දුතියං.

184. ‘‘යෙ තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ සීලසම්පන්නා සමාධිසම්පන්නා ඤාණසම්පන්නා විමුත්තිසම්පන්නා ¶ විමුත්තිඤාණදස්සනසම්පන්නා, දස්සනම්පාහං, භික්ඛවෙ, තෙසං භික්ඛූනං බහුකාරං [බහූපකාරං (ස්යා.)] වදාමි; සවනම්පාහං, භික්ඛවෙ, තෙසං භික්ඛූනං බහුකාරං වදාමි; උපසඞ්කමනම්පාහං, භික්ඛවෙ, තෙසං භික්ඛූනං බහුකාරං වදාමි; පයිරුපාසනම්පාහං, භික්ඛවෙ, තෙසං භික්ඛූනං බහුකාරං වදාමි; අනුස්සතිම්පාහං, භික්ඛවෙ, තෙසං භික්ඛූනං බහුකාරං වදාමි; අනුපබ්බජ්ජම්පාහං, භික්ඛවෙ, තෙසං භික්ඛූනං බහුකාරං වදාමි. තං කිස්ස හෙතු? තථාරූපානං, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං ධම්මං සුත්වා ද්වයෙන වූපකාසෙන වූපකට්ඨො [ද්වයෙන වූපකට්ඨො (සී. ස්යා.)] විහරති – කායවූපකාසෙන ච චිත්තවූපකාසෙන ච. සො තථා වූපකට්ඨො විහරන්තො තං ධම්මං අනුස්සරති අනුවිතක්කෙති.

‘‘යස්මිං ¶ ¶ සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තථා වූපකට්ඨො විහරන්තො තං ධම්මං අනුස්සරති අනුවිතක්කෙති, සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො ¶ තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති; සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති; සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති. සො තථා සතො විහරන්තො තං ධම්මං පඤ්ඤාය පවිචිනති පවිචරති පරිවීමංසමාපජ්ජති.

‘‘යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තථා සතො විහරන්තො තං ධම්මං පඤ්ඤාය පවිචිනති පවිචරති පරිවීමංසමාපජ්ජති, ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති; ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති; ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති. තස්ස තං ධම්මං පඤ්ඤාය පවිචිනතො පවිචරතො පරිවීමංසමාපජ්ජතො ආරද්ධං හොති වීරියං අසල්ලීනං.

‘‘යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො තං ධම්මං පඤ්ඤාය පවිචිනතො පවිචරතො පරිවීමංසමාපජ්ජතො ආරද්ධං හොති වීරියං අසල්ලීනං, වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති; වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති; වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති. ආරද්ධවීරියස්ස උප්පජ්ජති පීති නිරාමිසා.

‘‘යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ආරද්ධවීරියස්ස උප්පජ්ජති පීති ¶ නිරාමිසා, පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති; පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති; පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති. පීතිමනස්ස කායොපි පස්සම්භති, චිත්තම්පි පස්සම්භති.

‘‘යස්මිං ¶ සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පීතිමනස්ස කායොපි පස්සම්භති චිත්තම්පි පස්සම්භති, පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති; පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති; පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ¶ ගච්ඡති. පස්සද්ධකායස්ස සුඛිනො චිත්තං සමාධියති.

‘‘යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පස්සද්ධකායස්ස සුඛිනො චිත්තං සමාධියති, සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති ¶ ; සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති; සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති. සො තථාසමාහිතං චිත්තං සාධුකං අජ්ඣුපෙක්ඛිතා හොති.

‘‘යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තථාසමාහිතං චිත්තං සාධුකං අජ්ඣුපෙක්ඛිතා හොති, උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති; උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති; උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති.

‘‘එවං භාවිතෙසු ඛො, භික්ඛවෙ, සත්තසු සම්බොජ්ඣඞ්ගෙසු එවං බහුලීකතෙසු සත්ත ඵලා සත්තානිසංසා පාටිකඞ්ඛා. කතමෙ සත්ත ඵලා ¶ සත්තානිසංසා? දිට්ඨෙව ධම්මෙ පටිකච්ච අඤ්ඤං ආරාධෙති. නො චෙ දිට්ඨෙව ධම්මෙ පටිකච්ච අඤ්ඤං ආරාධෙති, අථ මරණකාලෙ අඤ්ඤං ආරාධෙති. නො චෙ දිට්ඨෙව ධම්මෙ පටිකච්ච අඤ්ඤං ආරාධෙති, නො චෙ මරණකාලෙ අඤ්ඤං ආරාධෙති, අථ පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති. නො චෙ දිට්ඨෙව ධම්මෙ පටිකච්ච අඤ්ඤං ආරාධෙති, නො චෙ මරණකාලෙ අඤ්ඤං ආරාධෙති, නො චෙ පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති, අථ පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා උපහච්චපරිනිබ්බායී හොති. නො චෙ දිට්ඨෙව ධම්මෙ පටිකච්ච අඤ්ඤං ආරාධෙති, නො චෙ මරණකාලෙ අඤ්ඤං ආරාධෙති, නො චෙ පඤ්චන්නං ¶ ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති, නො චෙ පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා උපහච්චපරිනිබ්බායී හොති, අථ පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති. නො චෙ දිට්ඨෙව ධම්මෙ පටිකච්ච අඤ්ඤං ආරාධෙති, නො චෙ මරණකාලෙ අඤ්ඤං ආරාධෙති, නො චෙ පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති, නො චෙ පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං ¶ සංයොජනානං පරික්ඛයා උපහච්චපරිනිබ්බායී හොති, නො චෙ පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, අථ ¶ පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති. නො චෙ දිට්ඨෙව ධම්මෙ පටිකච්ච අඤ්ඤං ආරාධෙති, නො චෙ මරණකාලෙ අඤ්ඤං ආරාධෙති, නො චෙ පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති ¶ , නො චෙ පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා උපහච්චපරිනිබ්බායී හොති, නො චෙ පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, නො චෙ පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, අථ පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා උද්ධංසොතො හොති අකනිට්ඨගාමී. එවං භාවිතෙසු ඛො, භික්ඛවෙ, සත්තසු බොජ්ඣඞ්ගෙසු එවං බහුලීකතෙසු ඉමෙ සත්ත ඵලා සත්තානිසංසා පාටිකඞ්ඛා’’ති. තතියං.

185. එකං සමයං ආයස්මා සාරිපුත්තො සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ආවුසො, භික්ඛවො’’ති! ‘‘ආවුසො’’ති ¶ ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස පච්චස්සොසුං. ආයස්මා සාරිපුත්තො එතදවොච –

‘‘සත්තිමෙ, ආවුසො, බොජ්ඣඞ්ගා. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො, වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො, පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො – ඉමෙ ඛො, ආවුසො, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා. ඉමෙසං ඛ්වාහං, ආවුසො, සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං යෙන යෙන බොජ්ඣඞ්ගෙන ¶ ආකඞ්ඛාමි පුබ්බණ්හසමයං විහරිතුං, තෙන තෙන බොජ්ඣඞ්ගෙන පුබ්බණ්හසමයං විහරාමි; යෙන යෙන බොජ්ඣඞ්ගෙන ආකඞ්ඛාමි මජ්ඣන්හිකං සමයං විහරිතුං, තෙන තෙන බොජ්ඣඞ්ගෙන මජ්ඣන්හිකං සමයං විහරාමි; යෙන යෙන බොජ්ඣඞ්ගෙන ආකඞ්ඛාමි සායන්හසමයං විහරිතුං, තෙන තෙන බොජ්ඣඞ්ගෙන සායන්හසමයං විහරාමි. සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො ඉති චෙ මෙ, ආවුසො, හොති, ‘අප්පමාණො’ති මෙ හොති, ‘සුසමාරද්ධො’ති මෙ හොති, තිට්ඨන්තඤ්ච නං ‘තිට්ඨතී’ති පජානාමි. සචෙපි මෙ චවති, ‘ඉදප්පච්චයා මෙ චවතී’ති පජානාමි…පෙ… ¶ උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො ඉති චෙ මෙ, ආවුසො, හොති, ‘අප්පමාණො’ති මෙ හොති, ‘සුසමාරද්ධො’ති මෙ හොති, තිට්ඨන්තඤ්ච නං ‘තිට්ඨතී’ති පජානාමි. සචෙපි මෙ චවති, ‘ඉදප්පච්චයා මෙ චවතී’ති පජානාමි.

‘‘සෙය්යථාපි, ආවුසො, රඤ්ඤො වා රාජමහාමත්තස්ස වා නානාරත්තානං දුස්සානං දුස්සකරණ්ඩකො පූරො අස්ස. සො යඤ්ඤදෙව දුස්සයුගං ආකඞ්ඛෙය්ය ¶ පුබ්බණ්හසමයං පාරුපිතුං, තං තදෙව දුස්සයුගං පුබ්බණ්හසමයං පාරුපෙය්ය; යඤ්ඤදෙව දුස්සයුගං ආකඞ්ඛෙය්ය මජ්ඣන්හිකං සමයං පාරුපිතුං, තං තදෙව දුස්සයුගං මජ්ඣන්හිකං සමයං පාරුපෙය්ය; යඤ්ඤදෙව දුස්සයුගං ආකඞ්ඛෙය්ය සායන්හසමයං පාරුපිතුං, තං තදෙව දුස්සයුගං සායන්හසමයං පාරුපෙය්ය. එවමෙව ¶ ඛ්වාහං, ආවුසො, ඉමෙසං සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං යෙන යෙන බොජ්ඣඞ්ගෙන ආකඞ්ඛාමි පුබ්බණ්හසමයං විහරිතුං, තෙන තෙන බොජ්ඣඞ්ගෙන පුබ්බණ්හසමයං විහරාමි; ¶ යෙන යෙන බොජ්ඣඞ්ගෙන ආකඞ්ඛාමි මජ්ඣන්හිකං සමයං විහරිතුං, තෙන තෙන බොජ්ඣඞ්ගෙන මජ්ඣන්හිකං සමයං විහරාමි; යෙන යෙන බොජ්ඣඞ්ගෙන ආකඞ්ඛාමි සායන්හසමයං විහරිතුං, තෙන තෙන බොජ්ඣඞ්ගෙන සායන්හසමයං විහරාමි. සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො ඉති චෙ මෙ, ආවුසො, හොති, ‘අප්පමාණො’ති මෙ හොති, ‘සුසමාරද්ධො’ති මෙ හොති, තිට්ඨන්තඤ්ච නං ‘තිට්ඨතී’ති පජානාමි. සචෙපි මෙ චවති, ‘ඉදප්පච්චයා මෙ චවතී’ති පජානාමි…පෙ… ¶ උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො ඉති චෙ මෙ, ආවුසො, හොති, ‘අප්පමාණො’ති මෙ හොති, ‘සුසමාරද්ධො’ති මෙ හොති, තිට්ඨන්තඤ්ච නං ‘තිට්ඨතී’ති පජානාමි. සචෙපි මෙ චවති, ‘ඉදප්පච්චයා මෙ චවතී’ති පජානාමී’’ති. චතුත්ථං.

186. සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි…පෙ… එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘‘බොජ්ඣඞ්ගා, බොජ්ඣඞ්ගා’ති, භන්තෙ, වුච්චන්ති. කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, ‘බොජ්ඣඞ්ගා’ති වුච්චන්තී’’ති? ‘‘බොධාය සංවත්තන්තීති ඛො, භික්ඛු, තස්මා ‘බොජ්ඣඞ්ගා’ති වුච්චන්ති. ඉධ, භික්ඛු, සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. තස්සිමෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවයතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චති ¶ , භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. බොධාය සංවත්තන්තීති, භික්ඛු, තස්මා ‘බොජ්ඣඞ්ගා’ති වුච්චන්තී’’ති. පඤ්චමං.

187. එකං ¶ ¶ ¶ සමයං භගවා සාකෙතෙ විහරති අඤ්ජනවනෙ මිගදායෙ. අථ ඛො කුණ්ඩලියො පරිබ්බාජකො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො කුණ්ඩලියො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අහමස්මි, භො ගොතම, ආරාමනිස්සයී [ආරාමනිසාදී (සී.), ආරාමනියාදී (ස්යා.)] පරිසාවචරො. තස්ස මය්හං, භො ගොතම, පච්ඡාභත්තං භුත්තපාතරාසස්ස අයමාචාරො [අයමාහාරො (ස්යා. ක.)] හොති – ආරාමෙන ආරාමං උය්යානෙන උය්යානං අනුචඞ්කමාමි අනුවිචරාමි. සො තත්ථ පස්සාමි එකෙ සමණබ්රාහ්මණෙ ඉතිවාදප්පමොක්ඛානිසංසඤ්චෙව කථං කථෙන්තෙ උපාරම්භානිසංසඤ්ච – ‘භවං පන ගොතමො කිමානිසංසො විහරතී’’’ති? ‘‘විජ්ජාවිමුත්තිඵලානිසංසො ඛො, කුණ්ඩලිය, තථාගතො විහරතී’’ති.

‘‘කතමෙ පන, භො ගොතම, ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා විජ්ජාවිමුත්තිං පරිපූරෙන්තී’’ති? ‘‘සත්ත ඛො, කුණ්ඩලිය, බොජ්ඣඞ්ගා භාවිතා බහුලීකතා විජ්ජාවිමුත්තිං පරිපූරෙන්තී’’ති. ‘‘කතමෙ පන, භො ගොතම, ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ පරිපූරෙන්තී’’ති? ‘‘චත්තාරො ඛො, කුණ්ඩලිය, සතිපට්ඨානා භාවිතා බහුලීකතා සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ පරිපූරෙන්තී’’ති ¶ . ‘‘කතමෙ පන, භො ගොතම, ධම්මා භාවිතා, බහුලීකතා චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ පරිපූරෙන්තී’’ති? ‘‘තීණි ඛො, කුණ්ඩලිය, සුචරිතානි භාවිතානි බහුලීකතානි චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ පරිපූරෙන්තී’’ති. ‘‘කතමෙ පන, භො ගොතම, ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා තීණි සුචරිතානි පරිපූරෙන්තී’’ති? ‘‘ඉන්ද්රියසංවරො ¶ ඛො, කුණ්ඩලිය, භාවිතො බහුලීකතො තීණි සුචරිතානි පරිපූරෙතී’’ති.

‘‘කථං භාවිතො ච, කුණ්ඩලිය, ඉන්ද්රියසංවරො කථං බහුලීකතො තීණි සුචරිතානි පරිපූරෙතීති? ඉධ, කුණ්ඩලිය, භික්ඛු චක්ඛුනා රූපං දිස්වා මනාපං නාභිජ්ඣති නාභිහංසති, න රාගං ජනෙති. තස්ස ඨිතො ච කායො හොති, ඨිතං චිත්තං අජ්ඣත්තං සුසණ්ඨිතං සුවිමුත්තං. චක්ඛුනා ඛො පනෙව රූපං දිස්වා අමනාපං න මඞ්කු හොති අප්පතිට්ඨිතචිත්තො අදීනමානසො අබ්යාපන්නචෙතසො. තස්ස ඨිතො ච කායො හොති ඨිතං චිත්තං අජ්ඣත්තං සුසණ්ඨිතං සුවිමුත්තං.

‘‘පුන ¶ චපරං, කුණ්ඩලිය, භික්ඛු සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ¶ ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා… ජිව්හාය රසං සායිත්වා… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය මනාපං නාභිජ්ඣති නාභිහංසති, න රාගං ජනෙති. තස්ස ඨිතො ච කායො හොති, ඨිතං චිත්තං අජ්ඣත්තං සුසණ්ඨිතං සුවිමුත්තං. මනසා ඛො පනෙව ධම්මං විඤ්ඤාය අමනාපං න මඞ්කු හොති අප්පතිට්ඨිතචිත්තො අදීනමානසො අබ්යාපන්නචෙතසො. තස්ස ඨිතො ච කායො හොති, ඨිතං චිත්තං අජ්ඣත්තං සුසණ්ඨිතං සුවිමුත්තං.

‘‘යතො ඛො, කුණ්ඩලිය, භික්ඛුනො චක්ඛුනා රූපං දිස්වා මනාපාමනාපෙසු රූපෙසු ¶ ඨිතො ච කායො හොති, ඨිතං චිත්තං අජ්ඣත්තං සුසණ්ඨිතං සුවිමුත්තං. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය මනාපාමනාපෙසු ධම්මෙසු ඨිතො ච කායො හොති, ඨිතං චිත්තං අජ්ඣත්තං සුසණ්ඨිතං සුවිමුත්තං ¶ . එවං භාවිතො ඛො, කුණ්ඩලිය, ඉන්ද්රියසංවරො එවං බහුලීකතො තීණි සුචරිතානි පරිපූරෙති.

‘‘කථං භාවිතානි ච, කුණ්ඩලිය, තීණි සුචරිතානි කථං බහුලීකතානි චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ පරිපූරෙන්ති? ඉධ, කුණ්ඩලිය, භික්ඛු කායදුච්චරිතං පහාය කායසුචරිතං භාවෙති, වචීදුච්චරිතං ¶ පහාය වචීසුචරිතං භාවෙති, මනොදුච්චරිතං පහාය මනොසුචරිතං භාවෙති. එවං භාවිතානි ඛො, කුණ්ඩලිය, තීණි සුචරිතානි එවං බහුලීකතානි චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ පරිපූරෙන්ති.

‘‘කථං භාවිතා ච, කුණ්ඩලිය, චත්තාරො සතිපට්ඨානා කථං බහුලීකතා සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ පරිපූරෙන්ති? ඉධ, කුණ්ඩලිය, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. එවං භාවිතා ඛො, කුණ්ඩලිය, චත්තාරො සතිපට්ඨානා එවං බහුලීකතා සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ පරිපූරෙන්ති.

‘‘කථං ¶ භාවිතා ච, කුණ්ඩලිය, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා කථං බහුලීකතා විජ්ජාවිමුත්තිං පරිපූරෙන්ති? ඉධ, කුණ්ඩලිය, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං ¶ භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං භාවිතා ඛො, කුණ්ඩලිය, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා එවං බහුලීකතා විජ්ජාවිමුත්තිං පරිපූරෙන්තී’’ති.

එවං වුත්තෙ කුණ්ඩලියො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම! සෙය්යථාපි, භො ගොතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය, චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තීති; එවමෙව භොතා ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති. ඡට්ඨං.

188. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, කූටාගාරස්ස යා කාචි ගොපානසියො, සබ්බා තා කූටනින්නා කූටපොණා කූටපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙන්තො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො.

‘‘කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙන්තො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො ¶ ? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙන්තො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. සත්තමං.

189. එකං සමයං ආයස්මා ච උපවානො ආයස්මා ච සාරිපුත්තො කොසම්බියං විහරන්ති ඝොසිතාරාමෙ. අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනායස්මා උපවානො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා උපවානෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො ආයස්මන්තං උපවානං එතදවොච –

‘‘ජානෙය්ය ¶ නු ඛො, ආවුසො උපවාන, භික්ඛු ‘පච්චත්තං යොනිසොමනසිකාරා එවං සුසමාරද්ධා මෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා ඵාසුවිහාරාය සංවත්තන්තී’’’ති? ‘‘ජානෙය්ය ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත ¶ , භික්ඛු ‘පච්චත්තං යොනිසොමනසිකාරා එවං සුසමාරද්ධා මෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා ඵාසුවිහාරාය සංවත්තන්තී’’’ති.

‘‘සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං ඛො, ආවුසො, භික්ඛු ආරබ්භමානො පජානාති ‘චිත්තඤ්ච මෙ සුවිමුත්තං, ථිනමිද්ධඤ්ච මෙ සුසමූහතං, උද්ධච්චකුක්කුච්චඤ්ච මෙ සුප්පටිවිනීතං, ආරද්ධඤ්ච මෙ වීරියං, අට්ඨිංකත්වා මනසි කරොමි, නො ¶ ච ලීන’න්ති…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං ආවුසො, භික්ඛු ආරබ්භමානො පජානාති ‘චිත්තඤ්ච ¶ මෙ සුවිමුත්තං, ථිනමිද්ධඤ්ච මෙ සුසමූහතං, උද්ධච්චකුක්කුච්චඤ්ච මෙ සුප්පටිවිනීතං, ආරද්ධඤ්ච මෙ වීරියං, අට්ඨිංකත්වා මනසි කරොමි, නො ච ලීන’න්ති. එවං ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛු ජානෙය්ය ‘පච්චත්තං යොනිසොමනසිකාරා එවං සුසමාරද්ධා මෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා ඵාසුවිහාරාය සංවත්තන්තී’’ති. අට්ඨමං.

190. ‘‘සත්තිමෙ, භික්ඛවෙ, බොජ්ඣඞ්ගා භාවිතා බහුලීකතා අනුප්පන්නා උප්පජ්ජන්ති, නාඤ්ඤත්ර තථාගතස්ස පාතුභාවා අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො…පෙ… ¶ උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා භාවිතා බහුලීකතා අනුප්පන්නා උප්පජ්ජන්ති, නාඤ්ඤත්ර තථාගතස්ස පාතුභාවා අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්සා’’ති. නවමං.

191. ‘‘සත්තිමෙ, භික්ඛවෙ, බොජ්ඣඞ්ගා භාවිතා බහුලීකතා අනුප්පන්නා උප්පජ්ජන්ති, නාඤ්ඤත්ර සුගතවිනයා. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා භාවිතා බහුලීකතා අනුප්පන්නා උප්පජ්ජන්ති, නාඤ්ඤත්ර සුගතවිනයා’’ති. දසමං.

හිමවන්තං ¶ කායං සීලං, වත්ථං භික්ඛු ච කුණ්ඩලි;

කූටඤ්ච උපවානඤ්ච, උප්පන්නා අපරෙ දුවෙති.

192. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ ¶ ¶ , භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි පාණා චත්තාරො ඉරියාපථෙ කප්පෙන්ති – කාලෙන ගමනං, කාලෙන ඨානං, කාලෙන නිසජ්ජං, කාලෙන සෙය්යං, සබ්බෙ තෙ පථවිං නිස්සාය පථවියං පතිට්ඨාය එවමෙතෙ චත්තාරො ඉරියාපථෙ කප්පෙන්ති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොති.

‘‘කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙති සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොතී’’ති. පඨමං.

193. ‘‘සූරියස්ස, භික්ඛවෙ, උදයතො එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිමිත්තං, යදිදං – අරුණුග්ගං; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං උප්පාදාය එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිමිත්තං, යදිදං – කල්යාණමිත්තතා. කල්යාණමිත්තස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙස්සති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරිස්සති.

‘‘කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙති සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ¶ කල්යාණමිත්තො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොතී’’ති. දුතියං.

194. ‘‘සූරියස්ස ¶ , භික්ඛවෙ, උදයතො එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිමිත්තං, යදිදං – අරුණුග්ගං; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං උප්පාදාය එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං ¶ පුබ්බනිමිත්තං, යදිදං – යොනිසොමනසිකාරො. යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙස්සති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරිස්සති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොතී’’ති. තතියං.

195. එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා මහාකස්සපො පිප්පලිගුහායං [විප්ඵලිගුහායං (සී.)] විහරති ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. අථ ¶ ඛො භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනායස්මා මහාකස්සපො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. නිසජ්ජ ඛො භගවා ආයස්මන්තං මහාකස්සපං එතදවොච –

‘‘කච්චි තෙ, කස්සප, ඛමනීයං කච්චි යාපනීයං? කච්චි දුක්ඛා වෙදනා පටික්කමන්ති, නො අභික්කමන්ති; පටික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො අභික්කමො’’ති? ‘‘න ¶ මෙ, භන්තෙ, ඛමනීයං, න යාපනීයං. බාළ්හා මෙ දුක්ඛා වෙදනා අභික්කමන්ති, නො පටික්කමන්ති; අභික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො පටික්කමො’’ති.

‘‘සත්තිමෙ, කස්සප, බොජ්ඣඞ්ගා මයා සම්මදක්ඛාතා භාවිතා බහුලීකතා අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තන්ති. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො ඛො, කස්සප, මයා සම්මදක්ඛාතො භාවිතො බහුලීකතො අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති…පෙ… ¶ උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො ඛො, කස්සප, මයා සම්මදක්ඛාතො භාවිතො බහුලීකතො අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය ¶ නිබ්බානාය සංවත්තති. ඉමෙ ඛො, කස්සප, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා මයා සම්මදක්ඛාතා භාවිතා බහුලීකතා අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තන්තී’’ති. ‘‘තග්ඝ, භගවා, බොජ්ඣඞ්ගා; තග්ඝ, සුගත, බොජ්ඣඞ්ගා’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා මහාකස්සපො භගවතො භාසිතං අභිනන්දි. වුට්ඨහි චායස්මා මහාකස්සපො තම්හා ආබාධා. තථාපහීනො චායස්මතො මහාකස්සපස්ස සො ආබාධො අහොසීති. චතුත්ථං.

196. එකං ¶ සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ විහරති ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. අථ ඛො භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනායස්මා මහාමොග්ගල්ලානො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. නිසජ්ජ ඛො භගවා ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං එතදවොච –

‘‘කච්චි තෙ, මොග්ගල්ලාන, ඛමනීයං කච්චි යාපනීයං? කච්චි දුක්ඛා වෙදනා පටික්කමන්ති, නො අභික්කමන්ති; පටික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො අභික්කමො’’ති? ‘‘න මෙ, භන්තෙ, ඛමනීයං, න යාපනීයං. බාළ්හා මෙ දුක්ඛා වෙදනා අභික්කමන්ති, නො පටික්කමන්ති; අභික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො පටික්කමො’’ති.

‘‘සත්තිමෙ, මොග්ගල්ලාන, බොජ්ඣඞ්ගා මයා සම්මදක්ඛාතා භාවිතා බහුලීකතා අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තන්ති. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො ඛො, මොග්ගල්ලාන, මයා සම්මදක්ඛාතො භාවිතො බහුලීකතො අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති…පෙ… ¶ උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො ඛො, මොග්ගල්ලාන, මයා සම්මදක්ඛාතො භාවිතො බහුලීකතො අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති. ඉමෙ ඛො, මොග්ගල්ලාන, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා මයා සම්මදක්ඛාතා භාවිතා බහුලීකතා අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තන්තී’’ති. ‘‘තග්ඝ ¶ , භගවා, බොජ්ඣඞ්ගා; තග්ඝ, සුගත, බොජ්ඣඞ්ගා’’ති.

ඉදමවොච ¶ භගවා. අත්තමනො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො භගවතො භාසිතං අභිනන්දි. වුට්ඨහි චායස්මා මහාමොග්ගල්ලානො තම්හා ආබාධා. තථාපහීනො චායස්මතො මහාමොග්ගල්ලානස්ස සො ආබාධො අහොසීති. පඤ්චමං.

197. එකං ¶ සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා ආබාධිකො හොති දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. අථ ඛො ආයස්මා මහාචුන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං මහාචුන්දං භගවා එතදවොච – ‘‘පටිභන්තු තං, චුන්ද, බොජ්ඣඞ්ගා’’ති.

‘‘සත්තිමෙ, භන්තෙ, බොජ්ඣඞ්ගා භගවතා සම්මදක්ඛාතා භාවිතා බහුලීකතා අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තන්ති. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො ඛො, භන්තෙ, භගවතා සම්මදක්ඛාතො භාවිතො බහුලීකතො අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති…පෙ… ¶ උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො ඛො, භන්තෙ, භගවතා සම්මදක්ඛාතො භාවිතො බහුලීකතො අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති. ඉමෙ ඛො, භන්තෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා භගවතා සම්මදක්ඛාතා භාවිතා බහුලීකතා අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තන්තී’’ති. ‘‘තග්ඝ ¶ , චුන්ද, බොජ්ඣඞ්ගා; තග්ඝ, චුන්ද, බොජ්ඣඞ්ගා’’ති.

ඉදමවොචායස්මා චුන්දො. සමනුඤ්ඤො සත්ථා අහොසි. වුට්ඨහි ච භගවා තම්හා ආබාධා. තථාපහීනො ච භගවතො සො ආබාධො අහොසීති. ඡට්ඨං.

198. ‘‘සත්තිමෙ, භික්ඛවෙ, බොජ්ඣඞ්ගා භාවිතා බහුලීකතා අපාරා පාරං ගමනාය සංවත්තන්ති. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා භාවිතා බහුලීකතා අපාරා පාරං ගමනාය සංවත්තන්තී’’ති.

‘‘අප්පකා ¶ ¶ තෙ මනුස්සෙසු, යෙ ජනා පාරගාමිනො;

අථායං ඉතරා පජා, තීරමෙවානුධාවති.

‘‘යෙ ච ඛො සම්මදක්ඛාතෙ, ධම්මෙ ධම්මානුවත්තිනො;

තෙ ජනා පාරමෙස්සන්ති, මච්චුධෙය්යං සුදුත්තරං.

‘‘කණ්හං ධම්මං විප්පහාය, සුක්කං භාවෙථ පණ්ඩිතො;

ඔකා අනොකමාගම්ම, විවෙකෙ යත්ථ දූරමං.

‘‘තත්රාභිරතිමිච්ඡෙය්ය ¶ , හිත්වා කාමෙ අකිඤ්චනො;

පරියොදපෙය්ය අත්තානං, චිත්තක්ලෙසෙහි පණ්ඩිතො.

‘‘යෙසං සම්බොධියඞ්ගෙසු, සම්මා චිත්තං සුභාවිතං;

ආදානප්පටිනිස්සග්ගෙ, අනුපාදාය යෙ රතා;

ඛීණාසවා ජුතිමන්තො, තෙ ලොකෙ පරිනිබ්බුතා’’ති. සත්තමං;

199. ‘‘යෙසං කෙසඤ්චි, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා විරද්ධා, විරද්ධො තෙසං ¶ අරියො මග්ගො සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමී. යෙසං කෙසඤ්චි, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා ආරද්ධා, ආරද්ධො තෙසං අරියො මග්ගො සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමී. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො – යෙසං කෙසඤ්චි, භික්ඛවෙ, ඉමෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා විරද්ධා, විරද්ධො තෙසං අරියො මග්ගො සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමී. යෙසං කෙසඤ්චි, භික්ඛවෙ, ඉමෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා ආරද්ධා, ආරද්ධො තෙසං අරියො මග්ගො සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමී’’ති. අට්ඨමං.

200. ‘‘සත්තිමෙ, භික්ඛවෙ, බොජ්ඣඞ්ගා භාවිතා බහුලීකතා අරියා නිය්යානිකා නීයන්ති තක්කරස්ස සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා භාවිතා බහුලීකතා අරියා නිය්යානිකා නීයන්ති තක්කරස්ස සම්මා දුක්ඛක්ඛයායා’’ති. නවමං.

201. ‘‘සත්තිමෙ ¶ , භික්ඛවෙ, බොජ්ඣඞ්ගා භාවිතා බහුලීකතා එකන්තනිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තන්ති. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා භාවිතා බහුලීකතා ¶ එකන්තනිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තන්තී’’ති. දසමං.

පාණා ¶ සූරියූපමා ද්වෙ, ගිලානා අපරෙ තයො;

පාරඞ්ගාමී විරද්ධො ච, අරියො නිබ්බිදාය චාති.

202. අථ ¶ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි…පෙ… එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච –

‘‘‘බොජ්ඣඞ්ගා, බොජ්ඣඞ්ගා’ති, භන්තෙ, වුච්චන්ති. කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, ‘බොජ්ඣඞ්ගා’ති වුච්චන්තී’’ති? ‘‘‘බොධාය සංවත්තන්තී’ති ඛො, භික්ඛු, තස්මා බොජ්ඣඞ්ගාති වුච්චන්ති. ඉධ, භික්ඛු, සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. ‘බොධාය සංවත්තන්තී’ති ඛො, භික්ඛු, තස්මා ‘බොජ්ඣඞ්ගා’ති වුච්චන්තී’’ති. පඨමං.

203. ‘‘සත්ත ¶ වො, භික්ඛවෙ, බොජ්ඣඞ්ගෙ දෙසෙස්සාමි; තං සුණාථ. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා’’ති. දුතියං.

204. ‘‘කාමරාගට්ඨානියානං ¶ ¶ , [කාමරාගට්ඨානීයානං (සී.)] භික්ඛවෙ, ධම්මානං මනසිකාරබහුලීකාරා අනුප්පන්නො චෙව කාමච්ඡන්දො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො ච කාමච්ඡන්දො භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තති. බ්යාපාදට්ඨානියානං, භික්ඛවෙ, ධම්මානං මනසිකාරබහුලීකාරා අනුප්පන්නො චෙව බ්යාපාදො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො ච බ්යාපාදො භිය්යොභාවාය ¶ වෙපුල්ලාය සංවත්තති. ථිනමිද්ධට්ඨානියානං, භික්ඛවෙ, ධම්මානං මනසිකාරබහුලීකාරා අනුප්පන්නඤ්චෙව ථිනමිද්ධං උප්පජ්ජති, උප්පන්නඤ්ච ථිනමිද්ධං භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලායං සංවත්තති. උද්ධච්චකුක්කුච්චට්ඨානියානං, භික්ඛවෙ, ධම්මානං මනසිකාරබහුලීකාරා අනුප්පන්නඤ්චෙව උද්ධච්චකුක්කුච්චං උප්පජ්ජති, උප්පන්නඤ්ච උද්ධච්චකුක්කුච්චං භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තති. විචිකිච්ඡාට්ඨානියානං, භික්ඛවෙ, ධම්මානං මනසිකාරබහුලීකාරා අනුප්පන්නා චෙව විචිකිච්ඡා උප්පජ්ජති, උප්පන්නා ච විචිකිච්ඡා භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තති.

‘‘සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගට්ඨානියානං, භික්ඛවෙ, ධම්මානං මනසිකාරබහුලීකාරා අනුප්පන්නො චෙව සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො ච සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති…පෙ… ¶ උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගට්ඨානියානං, භික්ඛවෙ, ධම්මානං මනසිකාරබහුලීකාරා අනුප්පන්නො චෙව උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො ච උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡතී’’ති. තතියං.

205. ‘‘අයොනිසො, භික්ඛවෙ, මනසිකරොතො අනුප්පන්නො චෙව කාමච්ඡන්දො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො ච කාමච්ඡන්දො භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තති; අනුප්පන්නො ¶ චෙව බ්යාපාදො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො ච බ්යාපාදො භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තති; අනුප්පන්නඤ්චෙව ¶ ථිනමිද්ධං උප්පජ්ජති, උප්පන්නඤ්ච ථිනමිද්ධං භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තති; අනුප්පන්නඤ්චෙව උද්ධච්චකුක්කුච්චං උප්පජ්ජති, උප්පන්නඤ්ච උද්ධච්චකුක්කුච්චං භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තති; අනුප්පන්නා චෙව විචිකිච්ඡා උප්පජ්ජති, උප්පන්නා ච විචිකිච්ඡා භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තති; අනුප්පන්නො චෙව සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො නුප්පජ්ජති, උප්පන්නො ච සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො නිරුජ්ඣති…පෙ… අනුප්පන්නො චෙව උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො නුප්පජ්ජති, උප්පන්නො ච උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො නිරුජ්ඣති.

යොනිසො ¶ ච ඛො, භික්ඛවෙ, මනසිකරොතො අනුප්පන්නො චෙව කාමච්ඡන්දො නුප්පජ්ජති, උප්පන්නො ච කාමච්ඡන්දො පහීයති; අනුප්පන්නො චෙව බ්යාපාදො නුප්පජ්ජති, උප්පන්නො ච බ්යාපාදො පහීයති; අනුප්පන්නඤ්චෙව ථිනමිද්ධං නුප්පජ්ජති, උප්පන්නඤ්ච ථිනමිද්ධං පහීයති; අනුප්පන්නඤ්චෙව උද්ධච්චකුක්කුච්චං ¶ නුප්පජ්ජති, උප්පන්නඤ්ච උද්ධච්චකුක්කුච්චං පහීයති; අනුප්පන්නා චෙව විචිකිච්ඡා නුප්පජ්ජති, උප්පන්නා ච විචිකිච්ඡා පහීයති.

‘‘අනුප්පන්නො චෙව සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො ච සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති…පෙ… අනුප්පන්නො චෙව උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො ච උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡතී’’ති. චතුත්ථං.

206. ‘‘සත්ත ¶ වො, භික්ඛවෙ, අපරිහානියෙ ධම්මෙ දෙසෙස්සාමි; තං සුණාථ. කතමෙ ¶ ච, භික්ඛවෙ, සත්ත අපරිහානියා ධම්මා? යදිදං – සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත අපරිහානියා ධම්මා’’ති. පඤ්චමං.

207. ‘‘යො, භික්ඛවෙ, මග්ගො යා පටිපදා තණ්හක්ඛයාය සංවත්තති, තං මග්ගං තං පටිපදං භාවෙථ. කතමො ච, භික්ඛවෙ, මග්ගො කතමා ච පටිපදා තණ්හක්ඛයාය සංවත්තති? යදිදං – සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො’’ති. එවං වුත්තෙ ආයස්මා උදායී භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කථං භාවිතා නු ඛො, භන්තෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා, කථං බහුලීකතා තණ්හක්ඛයාය සංවත්තන්තී’’ති?

‘‘ඉධ ¶ , උදායි, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං විපුලං මහග්ගතං අප්පමාණං අබ්යාපජ්ජං [අබ්යාපජ්ඣං (සී. ස්යා. පී.)]. තස්ස සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවයතො විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං විපුලං මහග්ගතං අප්පමාණං අබ්යාපජ්ජං තණ්හා පහීයති. තණ්හාය පහානා කම්මං පහීයති. කම්මස්ස පහානා දුක්ඛං පහීයති…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං ¶ නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං විපුලං මහග්ගතං අප්පමාණං අබ්යාපජ්ජං. තස්ස උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවයතො විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං විපුලං මහග්ගතං අප්පමාණං අබ්යාපජ්ජං තණ්හා පහීයති ¶ තණ්හාය පහානා කම්මං පහීයති ¶ . කම්මස්ස පහානා දුක්ඛං පහීයති. ඉති ඛො, උදායි, තණ්හක්ඛයා කම්මක්ඛයො, කම්මක්ඛයා දුක්ඛක්ඛයො’’ති. ඡට්ඨං.

208. ‘‘යො ¶ , භික්ඛවෙ, මග්ගො යා පටිපදා තණ්හානිරොධාය සංවත්තති, තං මග්ගං තං පටිපදං භාවෙථ. කතමො ච, භික්ඛවෙ, මග්ගො කතමා ච පටිපදා තණ්හානිරොධාය සංවත්තති? යදිදං – සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො. කථං භාවිතා, ච භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා කථං බහුලීකතා තණ්හානිරොධාය සංවත්තන්ති?

‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං භාවිතා ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා එවං බහුලීකතා තණ්හානිරොධාය සංවත්තන්තී’’ති. සත්තමං.

209. ‘‘නිබ්බෙධභාගියං වො, භික්ඛවෙ, මග්ගං දෙසෙස්සාමි; තං සුණාථ. කතමො ච, භික්ඛවෙ, නිබ්බෙධභාගියො මග්ගො? යදිදං – සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො’’ති. එවං වුත්තෙ ආයස්මා උදායී භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කථං භාවිතා නු ඛො, භන්තෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා කථං බහුලීකතා නිබ්බෙධාය සංවත්තන්තී’’ති?

‘‘ඉධ, උදායි, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං විපුලං මහග්ගතං අප්පමාණං ¶ අබ්යාපජ්ජං. සො සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවිතෙන චිත්තෙන අනිබ්බිද්ධපුබ්බං අප්පදාලිතපුබ්බං ලොභක්ඛන්ධං නිබ්බිජ්ඣති පදාලෙති ¶ ; අනිබ්බිද්ධපුබ්බං අප්පදාලිතපුබ්බං ¶ දොසක්ඛන්ධං නිබ්බිජ්ඣති පදාලෙති; අනිබ්බිද්ධපුබ්බං අප්පදාලිතපුබ්බං මොහක්ඛන්ධං නිබ්බිජ්ඣති පදාලෙති…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං ¶ වොස්සග්ගපරිණාමිං විපුලං මහග්ගතං අප්පමාණං අබ්යාපජ්ජං. සො උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවිතෙන චිත්තෙන අනිබ්බිද්ධපුබ්බං අප්පදාලිතපුබ්බං ලොභක්ඛන්ධං නිබ්බිජ්ඣති පදාලෙති; අනිබ්බිද්ධපුබ්බං අප්පදාලිතපුබ්බං දොසක්ඛන්ධං නිබ්බිජ්ඣති පදාලෙති; අනිබ්බිද්ධපුබ්බං අප්පදාලිතපුබ්බං මොහක්ඛන්ධං නිබ්බිජ්ඣති පදාලෙති. එවං භාවිතා ඛො, උදායි, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා එවං බහුලීකතා නිබ්බෙධාය සංවත්තන්තී’’ති. අට්ඨමං.

210. ‘‘නාහං ¶ , භික්ඛවෙ, අඤ්ඤං එකධම්මම්පි සමනුපස්සාමි, යො එවං භාවිතො බහුලීකතො සංයොජනීයානං ධම්මානං පහානාය සංවත්තති, යථයිදං, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො. කථං භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා කථං බහුලීකතා සංයොජනීයානං ධම්මානං පහානාය සංවත්තන්ති?

‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං භාවිතා ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා එවං බහුලීකතා සංයොජනීයානං ධම්මානං පහානාය සංවත්තන්ති.

‘‘කතමෙ ¶ ¶ ච, භික්ඛවෙ, සංයොජනීයා ධම්මා? චක්ඛු, භික්ඛවෙ, සංයොජනීයො ධම්මො. එත්ථෙතෙ උප්පජ්ජන්ති සංයොජනවිනිබන්ධා අජ්ඣොසානා…පෙ… ජිව්හා සංයොජනීයා ධම්මා. එත්ථෙතෙ උප්පජ්ජන්ති සංයොජනවිනිබන්ධා අජ්ඣොසානා…පෙ… මනො සංයොජනීයො ධම්මො. එත්ථෙතෙ උප්පජ්ජන්ති සංයොජනවිනිබන්ධා අජ්ඣොසානා. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, සංයොජනීයා ධම්මා’’ති. නවමං.

211. එකං සමයං භගවා සුම්භෙසු විහරති සෙතකං නාම සුම්භානං නිගමො. අථ ඛො ආයස්මා උදායී යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි…පෙ… එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා උදායී භගවන්තං එතදවොච –

‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! යාව බහුකතඤ්ච මෙ, භන්තෙ, භගවති පෙමඤ්ච ගාරවො ¶ ච හිරී ච ඔත්තප්පඤ්ච. අහඤ්හි, භන්තෙ, පුබ්බෙ අගාරිකභූතො සමානො ¶ අබහුකතො අහොසිං ධම්මෙන [ධම්මෙ (?)] අබහුකතො සඞ්ඝෙන. සො ඛ්වාහං භගවති පෙමඤ්ච ගාරවඤ්ච හිරිඤ්ච ඔත්තප්පඤ්ච සම්පස්සමානො අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො. තස්ස මෙ භගවා ධම්මං දෙසෙසි – ‘ඉති රූපං, ඉති රූපස්ස සමුදයො, ඉති රූපස්ස අත්ථඞ්ගමො; ඉති වෙදනා…පෙ… ඉති සඤ්ඤා… ඉති සඞ්ඛාරා… ඉති විඤ්ඤාණං, ඉති විඤ්ඤාණස්ස සමුදයො, ඉති විඤ්ඤාණස්ස අත්ථඞ්ගමො’ති.

‘‘සො ඛ්වාහං, භන්තෙ, සුඤ්ඤාගාරගතො ඉමෙසං පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධානං ¶ උක්කුජ්ජාවකුජ්ජං සම්පරිවත්තෙන්තො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති ¶ යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං. ධම්මො ච මෙ, භන්තෙ, අභිසමිතො, මග්ගො ච මෙ පටිලද්ධො; යො මෙ භාවිතො බහුලීකතො තථා තථා විහරන්තං තථත්තාය උපනෙස්සති යථාහං – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානිස්සාමි.

‘‘සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො මෙ, භන්තෙ, පටිලද්ධො, යො මෙ භාවිතො බහුලීකතො තථා තථා විහරන්තං තථත්තාය උපනෙස්සති යථාහං – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානිස්සාමි…පෙ… ¶ උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො මෙ, භන්තෙ, පටිලද්ධො, යො මෙ භාවිතො බහුලීකතො තථා තථා විහරන්තං තථත්තාය උපනෙස්සති යථාහං – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානිස්සාමි. අයං ඛො මෙ, භන්තෙ, මග්ගො පටිලද්ධො, යො මෙ භාවිතො බහුලීකතො තථා තථා විහරන්තං තථත්තාය උපනෙස්සති යථාහං – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානිස්සාමී’’ති.

‘‘සාධු සාධු, උදායි! එසො හි තෙ, උදායි, මග්ගො පටිලද්ධො, යො තෙ භාවිතො බහුලීකතො තථා තථා විහරන්තං තථත්තාය උපනෙස්සති යථා ත්වං – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං ¶ කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානිස්සසී’’ති. දසමං.

බොධාය ¶ දෙසනා ඨානා, අයොනිසො චාපරිහානී;

ඛයො නිරොධො නිබ්බෙධො, එකධම්මො උදායිනාති.

212. ‘‘යෙ ¶ ¶ කෙචි, භික්ඛවෙ, ධම්මා කුසලා කුසලභාගියා කුසලපක්ඛිකා, සබ්බෙ තෙ අප්පමාදමූලකා අප්පමාදසමොසරණා; අප්පමාදො තෙසං ධම්මානං අග්ගමක්ඛායති. අප්පමත්තස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙස්සති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරිස්සති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අප්පමත්තො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොති ¶ ? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අප්පමත්තො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොතී’’ති. පඨමං.

213. ‘‘යෙ කෙචි, භික්ඛවෙ, ධම්මා කුසලා කුසලභාගියා කුසලපක්ඛිකා, සබ්බෙ තෙ යොනිසොමනසිකාරමූලකා යොනිසොමනසිකාරසමොසරණා; යොනිසොමනසිකාරො තෙසං ධම්මානං අග්ගමක්ඛායති. යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙස්සති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරිස්සති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ ¶ භාවෙති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ ¶ , භික්ඛු යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොතී’’ති. දුතියං.

214. ‘‘පඤ්චිමෙ ¶ , භික්ඛවෙ, ජාතරූපස්ස උපක්කිලෙසා, යෙහි උපක්කිලෙසෙහි උපක්කිලිට්ඨං ජාතරූපං න චෙව මුදු හොති න ච කම්මනියං, න ච පභස්සරං පභඞ්ගු ච, න ච සම්මා උපෙති කම්මාය. කතමෙ පඤ්ච? අයො, භික්ඛවෙ, ජාතරූපස්ස උපක්කිලෙසො, යෙන උපක්කිලෙසෙන උපක්කිලිට්ඨං ජාතරූපං න චෙව මුදු හොති න ච කම්මනියං, න ච පභස්සරං පභඞ්ගු ච, න ච සම්මා උපෙති කම්මාය. ලොහං, භික්ඛවෙ, ජාතරූපස්ස උපක්කිලෙසො, යෙන උපක්කිලෙසෙන උපක්කිලිට්ඨං ජාතරූපං…පෙ… තිපු, භික්ඛවෙ, ජාතරූපස්ස උපක්කිලෙසො…පෙ… ¶ සීසං, භික්ඛවෙ, ජාතරූපස්ස උපක්කිලෙසො…පෙ… සජ්ඣු, භික්ඛවෙ, ජාතරූපස්ස උපක්කිලෙසො, යෙන උපක්කිලෙසෙන උපක්කිලිට්ඨං ජාතරූපං න චෙව මුදු හොති න ච කම්මනියං, න ච පභස්සරං පභඞ්ගු ච, න ච සම්මා උපෙති කම්මාය. ඉමෙ ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්ච ජාතරූපස්ස උපක්කිලෙසා, යෙහි උපක්කිලෙසෙහි උපක්කිලිට්ඨං ජාතරූපං න චෙව මුදු හොති න ච කම්මනියං, න ච පභස්සරං පභඞ්ගු ච, න ච සම්මා උපෙති කම්මාය.

‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චිමෙ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසා, යෙහි උපක්කිලෙසෙහි උපක්කිලිට්ඨං චිත්තං න චෙව මුදු හොති න ච කම්මනියං, න ච පභස්සරං පභඞ්ගු ච, න ච සම්මා සමාධියති ආසවානං ඛයාය. කතමෙ පඤ්ච? කාමච්ඡන්දො, භික්ඛවෙ, චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො, යෙන උපක්කිලෙසෙන උපක්කිලිට්ඨං චිත්තං න චෙව මුදු හොති න ච කම්මනියං, න ච පභස්සරං පභඞ්ගු ච, න ච සම්මා සමාධියති ආසවානං ඛයාය…පෙ… ඉමෙ ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්ච චිත්තස්ස උපෙක්කිලෙසා, යෙහි උපක්කිලෙසෙහි උපක්කිලිට්ඨං චිත්තං න චෙව මුදු හොති න ච කම්මනියං, න ච පභස්සරං පභඞ්ගු ච, න ච සම්මා සමාධියති ආසවානං ඛයායා’’ති. තතියං.

215. ‘‘සත්තිමෙ ¶ , භික්ඛවෙ, බොජ්ඣඞ්ගා අනාවරණා අනීවරණා චෙතසො අනුපක්කිලෙසා භාවිතා බහුලීකතා විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තන්ති ¶ . කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, භික්ඛවෙ, අනාවරණො අනීවරණො ¶ චෙතසො අනුපක්කිලෙසො භාවිතො බහුලීකතො විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තති…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො, භික්ඛවෙ, අනාවරණො අනීවරණො චෙතසො අනුපක්කිලෙසො භාවිතො බහුලීකතො විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තති. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා අනාවරණා අනීවරණා චෙතසො අනුපක්කිලෙසා භාවිතා බහුලීකතා විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තන්තී’’ති. චතුත්ථං.

216. ‘‘අයොනිසො, භික්ඛවෙ, මනසිකරොතො අනුප්පන්නො චෙව කාමච්ඡන්දො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො ච කාමච්ඡන්දො භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තති; අනුප්පන්නො චෙව බ්යාපාදො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො ච බ්යාපාදො භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තති; අනුප්පන්නඤ්චෙව ථිනමිද්ධං උප්පජ්ජති, උප්පන්නඤ්ච ථිනමිද්ධං භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තති; අනුප්පන්නඤ්චෙව උද්ධච්චකුක්කුච්චං උප්පජ්ජති, උප්පන්නඤ්ච උද්ධච්චකුක්කුච්චං භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තති; අනුප්පන්නා ¶ චෙව විචිකිච්ඡා උප්පජ්ජති, උප්පන්නා ච විචිකිච්ඡා ¶ භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තතී’’ති. පඤ්චමං.

217. ‘‘යොනිසො ¶ ච ඛො, භික්ඛවෙ, මනසිකරොතො අනුප්පන්නො චෙව සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො ච සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති…පෙ… අනුප්පන්නො චෙව උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො ච උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡතී’’ති. ඡට්ඨං.

218. ‘‘සත්තිමෙ, භික්ඛවෙ, බොජ්ඣඞ්ගා භාවිතා බහුලීකතා බුද්ධියා අපරිහානාය සංවත්තන්ති. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා භාවිතා බහුලීකතා බුද්ධියා අපරිහානාය සංවත්තන්තී’’ති. සත්තමං.

219. ‘‘පඤ්චිමෙ, භික්ඛවෙ, ආවරණා නීවරණා චෙතසො උපක්කිලෙසා පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණා. කතමෙ පඤ්ච? කාමච්ඡන්දො, භික්ඛවෙ, ආවරණො නීවරණො ¶ චෙතසො උපක්කිලෙසො පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණො. බ්යාපාදො, භික්ඛවෙ, ආවරණො නීවරණො චෙතසො උපක්කිලෙසො පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණො. ථිනමිද්ධං, භික්ඛවෙ, ආවරණං නීවරණං චෙතසො උපක්කිලෙසං පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණං. උද්ධච්චකුක්කුච්චං ¶ , භික්ඛවෙ, ආවරණං නීවරණං චෙතසො උපක්කිලෙසං පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණං. විචිකිච්ඡා, භික්ඛවෙ, ආවරණා නීවරණා චෙතසො උපක්කිලෙසා ¶ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණා. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්ච ආවරණා නීවරණා චෙතසො උපක්කිලෙසා පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණා.

‘‘සත්තිමෙ ¶ , භික්ඛවෙ, බොජ්ඣඞ්ගා අනාවරණා අනීවරණා චෙතසො අනුපක්කිලෙසා භාවිතා බහුලීකතා විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තන්ති. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, භික්ඛවෙ, අනාවරණො අනීවරණො චෙතසො අනුපක්කිලෙසො භාවිතො බහුලීකතො විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තති…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො, භික්ඛවෙ, අනාවරණො අනීවරණො චෙතසො අනුපක්කිලෙසො භාවිතො බහුලීකතො විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තති. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා අනාවරණා අනීවරණා චෙතසො අනුපක්කිලෙසා භාවිතා බහුලීකතා විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තන්තීති.

‘‘යස්මිං, භික්ඛවෙ, සමයෙ අරියසාවකො අට්ඨිං කත්වා මනසි කත්වා සබ්බං චෙතසො සමන්නාහරිත්වා ඔහිතසොතො ධම්මං සුණාති, ඉමස්ස පඤ්ච නීවරණා තස්මිං සමයෙ න හොන්ති. සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා තස්මිං සමයෙ භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති.

‘‘කතමෙ පඤ්ච නීවරණා තස්මිං සමයෙ න හොන්ති? කාමච්ඡන්දනීවරණං තස්මිං සමයෙ න හොති, බ්යාපාදනීවරණං තස්මිං සමයෙ න හොති, ථිනමිද්ධනීවරණං තස්මිං සමයෙ න හොති, උද්ධච්චකුක්කුච්චනීවරණං තස්මිං සමයෙ න හොති, විචිකිච්ඡානීවරණං තස්මිං සමයෙ න හොති. ඉමස්ස පඤ්ච නීවරණා තස්මිං සමයෙ න හොන්ති.

‘‘කතමෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා තස්මිං සමයෙ භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති ¶ ? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති…පෙ… ¶ උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති. ඉමෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා තස්මිං සමයෙ භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති. යස්මිං ¶ , භික්ඛවෙ, සමයෙ අරියසාවකො අට්ඨිං කත්වා මනසි කත්වා සබ්බං චෙතසො සමන්නාහරිත්වා ඔහිතසොතො ¶ ධම්මං සුණාති, ඉමස්ස පඤ්ච නීවරණා තස්මිං සමයෙ න හොන්ති. ඉමෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා තස්මිං සමයෙ භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්තී’’ති. අට්ඨමං.

220. ‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, මහාරුක්ඛා අණුබීජා මහාකායා රුක්ඛානං අජ්ඣාරුහා, යෙහි රුක්ඛා අජ්ඣාරූළ්හා ඔභග්ගවිභග්ගා විපතිතා සෙන්ති. කතමෙ ච තෙ, භික්ඛවෙ, මහාරුක්ඛා අණුබීජා මහාකායා රුක්ඛානං අජ්ඣාරුහා, යෙහි රුක්ඛා අජ්ඣාරූළ්හා ඔභග්ගවිභග්ගා විපතිතා සෙන්ති [සෙන්ති. සෙය්යථිදං (කත්ථචි)]? අස්සත්ථො, නිග්රොධො, පිලක්ඛො, උදුම්බරො, කච්ඡකො, කපිත්ථනො – ඉමෙ ඛො තෙ, භික්ඛවෙ, මහාරුක්ඛා අණුබීජා මහාකායා රුක්ඛානං අජ්ඣාරුහා, යෙහි රුක්ඛා අජ්ඣාරූළ්හා ඔභග්ගවිභග්ගා විපතිතා සෙන්ති. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, ඉධෙකච්චො කුලපුත්තො යාදිසකෙ කාමෙ ඔහාය අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති, සො තාදිසකෙහි කාමෙහි තතො වා පාපිට්ඨතරෙහි ඔභග්ගවිභග්ගො විපතිතො සෙති.

‘‘පඤ්චිමෙ, භික්ඛවෙ, ආවරණා නීවරණා චෙතසො අජ්ඣාරුහා පඤ්ඤාය ¶ දුබ්බලීකරණා. කතමෙ පඤ්ච? කාමච්ඡන්දො, භික්ඛවෙ, ආවරණො නීවරණො චෙතසො අජ්ඣාරුහො පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණො. බ්යාපාදො, භික්ඛවෙ, ආවරණො නීවරණො චෙතසො අජ්ඣාරුහො පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණො. ථිනමිද්ධං, භික්ඛවෙ, ආවරණං නීවරණං චෙතසො අජ්ඣාරුහං පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණං. උද්ධච්චකුක්කුච්චං, භික්ඛවෙ, ආවරණං නීවරණං චෙතසො අජ්ඣාරුහං පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණං. විචිකිච්ඡා, භික්ඛවෙ, ආවරණා නීවරණා චෙතසො අජ්ඣාරුහා පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණා. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ ¶ , පඤ්ච ආවරණා නීවරණා චෙතසො අජ්ඣාරුහා පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණා.

‘‘සත්තිමෙ ¶ , භික්ඛවෙ, බොජ්ඣඞ්ගා අනාවරණා අනීවරණා චෙතසො අනජ්ඣාරුහා භාවිතා බහුලීකතා විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තන්ති. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, භික්ඛවෙ, අනාවරණො අනීවරණො චෙතසො අනජ්ඣාරුහො භාවිතො බහුලීකතො විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තති…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො, භික්ඛවෙ, අනාවරණො ¶ අනීවරණො චෙතසො අනජ්ඣාරුහො භාවිතො බහුලීකතො විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තති. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා අනාවරණා අනීවරණා චෙතසො අනජ්ඣාරුහා භාවිතා බහුලීකතා විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තන්තී’’ති. නවමං.

221. ‘‘පඤ්චිමෙ, භික්ඛවෙ, නීවරණා අන්ධකරණා අචක්ඛුකරණා අඤ්ඤාණකරණා පඤ්ඤානිරොධිකා විඝාතපක්ඛියා අනිබ්බානසංවත්තනිකා. කතමෙ පඤ්ච? කාමච්ඡන්දනීවරණං, භික්ඛවෙ, අන්ධකරණං අචක්ඛුකරණං අඤ්ඤාණකරණං පඤ්ඤානිරොධිකං විඝාතපක්ඛියං අනිබ්බානසංවත්තනිකං ¶ . බ්යාපාදනීවරණං, භික්ඛවෙ…පෙ… ථිනමිද්ධනීවරණං, භික්ඛවෙ… උද්ධච්චකුක්කුච්චනීවරණං, භික්ඛවෙ… විචිකිච්ඡානීවරණං, භික්ඛවෙ, අන්ධකරණං අචක්ඛුකරණං අඤ්ඤාණකරණං පඤ්ඤානිරොධිකං විඝාතපක්ඛියං අනිබ්බානසංවත්තනිකං. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්ච නීවරණා අන්ධකරණා අචක්ඛුකරණා අඤ්ඤාණකරණා පඤ්ඤානිරොධිකා විඝාතපක්ඛියා අනිබ්බානසංවත්තනිකා.

‘‘සත්තිමෙ, භික්ඛවෙ, බොජ්ඣඞ්ගා චක්ඛුකරණා ඤාණකරණා පඤ්ඤාබුද්ධියා අවිඝාතපක්ඛියා නිබ්බානසංවත්තනිකා. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, භික්ඛවෙ, චක්ඛුකරණො ඤාණකරණො පඤ්ඤාබුද්ධියො අවිඝාතපක්ඛියො නිබ්බානසංවත්තනිකො…පෙ… ¶ උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො, භික්ඛවෙ, චක්ඛුකරණො ඤාණකරණො පඤ්ඤාබුද්ධියො අවිඝාතපක්ඛියො නිබ්බානසංවත්තනිකො. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ ¶ , සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා චක්ඛුකරණා ඤාණකරණා පඤ්ඤාබුද්ධියා අවිඝාතපක්ඛියා නිබ්බානසංවත්තනිකා’’ති. දසමං.

ද්වෙ කුසලා කිලෙසා ච, ද්වෙ යොනිසො ච බුද්ධි ච;

ආවරණා නීවරණා රුක්ඛං, නීවරණඤ්ච තෙ දසාති.

222. සාවත්ථිනිදානං ¶ ¶ . ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා තිස්සො විධා පජහිංසු, සබ්බෙ තෙ සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අනාගතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා තිස්සො විධා පජහිස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, එතරහි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා තිස්සො විධා පජහන්ති, සබ්බෙ තෙ සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. කතමෙසං සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා තිස්සො විධා පජහිංසු…පෙ… පජහිස්සන්ති…පෙ… පජහන්ති, සබ්බෙ තෙ ඉමෙසංයෙව සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා’’ති. පඨමං.

223. ‘‘රඤ්ඤො ¶ ¶ , භික්ඛවෙ, චක්කවත්තිස්ස පාතුභාවා සත්තන්නං රතනානං පාතුභාවො හොති. කතමෙසං සත්තන්නං? චක්කරතනස්ස පාතුභාවො හොති, හත්ථිරතනස්ස පාතුභාවො හොති, අස්සරතනස්ස පාතුභාවො හොති, මණිරතනස්ස පාතුභාවො හොති, ඉත්ථිරතනස්ස පාතුභාවො හොති, ගහපතිරතනස්ස පාතුභාවො හොති, පරිණායකරතනස්ස පාතුභාවො හොති ¶ . රඤ්ඤො, භික්ඛවෙ, චක්කවත්තිස්ස පාතුභාවා ඉමෙසං සත්තන්නං රතනානං පාතුභාවො හොති.

‘‘තථාගතස්ස, භික්ඛවෙ, පාතුභාවා අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගරතනානං පාතුභාවො හොති. කතමෙසං සත්තන්නං? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස රතනස්ස පාතුභාවො හොති…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස රතනස්ස පාතුභාවො හොති. තථාගතස්ස, භික්ඛවෙ, පාතුභාවා අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඉමෙසං සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගරතනානං පාතුභාවො හොතී’’ති. දුතියං.

224. ‘‘මාරසෙනප්පමද්දනං ¶ වො, භික්ඛවෙ, මග්ගං දෙසෙස්සාමි; තං සුණාථ. කතමො ච, භික්ඛවෙ, මාරසෙනප්පමද්දනො මග්ගො? යදිදං – සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො – අයං ඛො, භික්ඛවෙ, මාරසෙනප්පමද්දනො මග්ගො’’ති. තතියං.

225. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි…පෙ… එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘‘දුප්පඤ්ඤො එළමූගො, දුප්පඤ්ඤො එළමූගො’ති ¶ , භන්තෙ, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, ‘දුප්පඤ්ඤො එළමූගො’ති වුච්චතී’’ති? ‘‘සත්තන්නං ඛො, භික්ඛු, බොජ්ඣඞ්ගානං අභාවිතත්තා අබහුලීකතත්තා ‘දුප්පඤ්ඤො එළමූගො’ති වුච්චති. කතමෙසං ¶ සත්තන්නං? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස – ඉමෙසං ඛො, භික්ඛු ¶ , සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං අභාවිතත්තා අබහුලීකතත්තා ‘දුප්පඤ්ඤො එළමූගො’ති වුච්චතී’’ති. චතුත්ථං.

226. ‘‘‘පඤ්ඤවා අනෙළමූගො, පඤ්ඤවා අනෙළමූගො’ති, භන්තෙ, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, ‘පඤ්ඤවා අනෙළමූගො’ති වුච්චතී’’ති? ‘‘සත්තන්නං ඛො, භික්ඛු, බොජ්ඣඞ්ගානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ‘පඤ්ඤවා අනෙළමූගො’ති වුච්චති. කතමෙසං සත්තන්නං? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස – ඉමෙසං ඛො, භික්ඛු, සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ‘පඤ්ඤවා අනෙළමූගො’ති වුච්චතී’’ති. පඤ්චමං.

227. ‘‘‘දලිද්දො, දලිද්දො’ති, භන්තෙ, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, ‘දලිද්දො’ති වුච්චතී’’ති? ‘‘සත්තන්නං ඛො, භික්ඛු, බොජ්ඣඞ්ගානං අභාවිතත්තා අබහුලීකතත්තා ‘දලිද්දො’ති වුච්චති. කතමෙසං සත්තන්නං? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස – ඉමෙසං ඛො, භික්ඛු, සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං අභාවිතත්තා අබහුලීකතත්තා ‘දලිද්දො’ති වුච්චතී’’ති. ඡට්ඨං.

228. ‘‘‘අදලිද්දො ¶ , අදලිද්දො’ති, භන්තෙ, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, ‘අදලිද්දො’ති වුච්චතී’’ති? ‘‘සත්තන්නං ඛො, භික්ඛු, බොජ්ඣඞ්ගානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ‘අදලිද්දො’ති වුච්චති. කතමෙසං සත්තන්නං? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස ¶ …පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස – ඉමෙසං ¶ ඛො, භික්ඛු, සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ‘අදලිද්දො’ති වුච්චතී’’ති. සත්තමං.

229. ‘‘ආදිච්චස්ස ¶ , භික්ඛවෙ, උදයතො එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිමිත්තං, යදිදං – අරුණුග්ගං. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං උප්පාදාය එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිමිත්තං, යදිදං – කල්යාණමිත්තතා. කල්යාණමිත්තස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙස්සති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොතී’’ති. අට්ඨමං.

230. ‘‘අජ්ඣත්තිකං, භික්ඛවෙ, අඞ්ගන්ති කරිත්වා නාඤ්ඤං එකඞ්ගම්පි සමනුපස්සාමි සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං උප්පාදාය, යථයිදං – භික්ඛවෙ, යොනිසොමනසිකාරො. යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙස්සති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ ¶ භාවෙති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති ¶ විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යොනිසොමනසිකාරසම්පන්නො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොතී’’ති. නවමං.

231. ‘‘බාහිරං ¶ ¶ , භික්ඛවෙ, අඞ්ගන්ති කරිත්වා නාඤ්ඤං එකඞ්ගම්පි සමනුපස්සාමි සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං උප්පාදාය, යථයිදං – භික්ඛවෙ, කල්යාණමිත්තතා. කල්යාණමිත්තස්සෙතං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං – සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙස්සති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරිස්සති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොතී’’ති. දසමං.

විධා චක්කවත්ති මාරො, දුප්පඤ්ඤො පඤ්ඤවෙන ච;

දලිද්දො අදලිද්දො ච, ආදිච්චඞ්ගෙන තෙ දසාති.

232. සාවත්ථිනිදානං ¶ . ‘‘පඤ්චන්නඤ්ච, භික්ඛවෙ, නීවරණානං සත්තන්නඤ්ච බොජ්ඣඞ්ගානං ආහාරඤ්ච අනාහාරඤ්ච දෙසෙස්සාමි; තං සුණාථ. කො ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා කාමච්ඡන්දස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා කාමච්ඡන්දස්ස භිය්යොභාවාය ¶ වෙපුල්ලාය? අත්ථි, භික්ඛවෙ ¶ , සුභනිමිත්තං. තත්ථ අයොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා කාමච්ඡන්දස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා කාමච්ඡන්දස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා බ්යාපාදස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා බ්යාපාදස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය? අත්ථි, භික්ඛවෙ, පටිඝනිමිත්තං ¶ . තත්ථ අයොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා බ්යාපාදස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා බ්යාපාදස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා ථිනමිද්ධස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා ථිනමිද්ධස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය? අත්ථි, භික්ඛවෙ, අරති තන්දි විජම්භිතා භත්තසම්මදො චෙතසො ච ලීනත්තං. තත්ථ අයොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා ථිනමිද්ධස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා ථිනමිද්ධස්ස භිය්යොභාවාය ¶ වෙපුල්ලාය.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නාය වා විචිකිච්ඡාය උප්පාදාය, උප්පන්නාය වා විචිකිච්ඡාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය? අත්ථි, භික්ඛවෙ, විචිකිච්ඡාට්ඨානීයා ධම්මා. තත්ථ අයොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නාය වා විචිකිච්ඡාය උප්පාදාය, උප්පන්නාය වා විචිකිච්ඡාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගට්ඨානීයා ¶ ධම්මා. තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ¶ ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය ¶ පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, කුසලාකුසලා ධම්මා සාවජ්ජානවජ්ජා ධම්මා හීනපණීතා ධම්මා කණ්හසුක්කසප්පටිභාගා ධම්මා. තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ¶ ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, ආරම්භධාතු නික්කමධාතු පරක්කමධාතු. තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගට්ඨානීයා ධම්මා. තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, කායප්පස්සද්ධි චිත්තප්පස්සද්ධි ¶ . තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ¶ ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, සමථනිමිත්තං අබ්යග්ගනිමිත්තං. තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, ආහාරො අනුප්පන්නස්ස වා උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගට්ඨානීයා ¶ ධම්මා. තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, අනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා කාමච්ඡන්දස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා කාමච්ඡන්දස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය? අත්ථි, භික්ඛවෙ, අසුභනිමිත්තං ¶ . තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා කාමච්ඡන්දස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා කාමච්ඡන්දස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය.

‘‘කො ¶ ච, භික්ඛවෙ, අනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා බ්යාපාදස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා බ්යාපාදස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය? අත්ථි, භික්ඛවෙ, මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති. තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා බ්යාපාදස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා බ්යාපාදස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, අනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා ථිනමිද්ධස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා ථිනමිද්ධස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය? අත්ථි, භික්ඛවෙ, ආරම්භධාතු නික්කමධාතු පරක්කමධාතු. තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා ථිනමිද්ධස්ස උප්පාදාය ¶ , උප්පන්නස්ස වා ථිනමිද්ධස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, අනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය? අත්ථි, භික්ඛවෙ, චෙතසො වූපසමො. තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, අනාහාරො අනුප්පන්නාය වා විචිකිච්ඡාය උප්පාදාය, උප්පන්නාය වා විචිකිච්ඡාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය? අත්ථි, භික්ඛවෙ, කුසලාකුසලා ධම්මා සාවජ්ජානවජ්ජා ධම්මා හීනපණීතා ධම්මා කණ්හසුක්කසප්පටිභාගා ධම්මා. තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො ¶ ¶ – අයමනාහාරො අනුප්පන්නාය වා විචිකිච්ඡාය උප්පාදාය, උප්පන්නාය වා විචිකිච්ඡාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, අනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගට්ඨානීයා ධම්මා. තත්ථ අමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ¶ ච, භික්ඛවෙ, අනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, කුසලාකුසලා ධම්මා සාවජ්ජානවජ්ජා ධම්මා හීනපණීතා ධම්මා කණ්හසුක්කසප්පටිභාගා ධම්මා. තත්ථ අමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, අනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස ¶ භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, ආරම්භධාතු නික්කමධාතු පරක්කමධාතු. තත්ථ අමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස ¶ භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, අනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගට්ඨානීයා ධම්මා. තත්ථ අමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, අනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, කායප්පස්සද්ධි චිත්තප්පස්සද්ධි. තත්ථ අමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ¶ ච, භික්ඛවෙ, අනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, සමථනිමිත්තං අබ්යග්ගනිමිත්තං. තත්ථ අමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා.

‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, අනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස ¶ උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගට්ඨානීයා ධම්මා. තත්ථ අමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමනාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය ¶ , උප්පන්නස්ස වා උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරියා’’ති. පඨමං.

233. අථ ¶ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සාවත්ථිං පිණ්ඩාය පවිසිංසු. අථ ඛො තෙසං භික්ඛූනං එතදහොසි – ‘‘අතිප්පගො ඛො තාව සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරිතුං. යංනූන මයං යෙන අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං ආරාමො තෙනුපසඞ්කමෙය්යාමා’’ති.

අථ ඛො තෙ භික්ඛූ යෙන අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං ආරාමො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා තෙහි අඤ්ඤතිත්ථියෙහි පරිබ්බාජකෙහි සද්ධිං සම්මොදිංසු. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නෙ ඛො තෙ භික්ඛූ අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා එතදවොචුං –

‘‘සමණො, ආවුසො, ගොතමො සාවකානං එවං ධම්මං දෙසෙති – ‘එථ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ යථාභූතං භාවෙථා’ති. මයම්පි ඛො, ආවුසො, සාවකානං එවං ධම්මං දෙසෙම – ‘එථ තුම්හෙ, ආවුසො, පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ යථාභූතං භාවෙථා’ති. ඉධ නො, ආවුසො, කො විසෙසො, කො ¶ අධිප්පයාසො, කිං නානාකරණං සමණස්ස වා ¶ ගොතමස්ස අම්හාකං වා, යදිදං – ධම්මදෙසනාය වා ධම්මදෙසනං, අනුසාසනියා වා අනුසාසනි’’න්ති?

අථ ඛො තෙ භික්ඛූ තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං භාසිතං නෙව අභිනන්දිංසු නප්පටික්කොසිංසු; අනභිනන්දිත්වා අප්පටික්කොසිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කමිංසු – ‘‘භගවතො සන්තිකෙ එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථං ආජානිස්සාමා’’ති. අථ ඛො තෙ භික්ඛූ සාවත්ථිං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං ¶ නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං –

‘‘ඉධ ¶ මයං, භන්තෙ, පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සාවත්ථිං පිණ්ඩාය පවිසිම්හ. තෙසං නො, භන්තෙ, අම්හාකං එතදහොසි – ‘අතිප්පගො ඛො තාව සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරිතුං, යංනූන මයං යෙන අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං ආරාමො තෙනුපසඞ්කමෙය්යාමා’ති. අථ ඛො මයං, භන්තෙ, යෙන අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං ආරාමො තෙනුපසඞ්කමිම්හ; උපසඞ්කමිත්වා තෙහි අඤ්ඤතිත්ථියෙහි පරිබ්බාජකෙහි සද්ධිං සම්මොදිම්හ. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිම්හ. එකමන්තං නිසින්නෙ ඛො අම්හෙ, භන්තෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා එතදවොචුං –

‘‘සමණො, ආවුසො, ගොතමො සාවකානං එවං ධම්මං දෙසෙති ‘එථ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය ¶ දුබ්බලීකරණෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ යථාභූතං භාවෙථා’ති. මයම්පි ඛො, ආවුසො, සාවකානං එවං ධම්මං දෙසෙම – ‘එථ තුම්හෙ, ආවුසො, පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ යථාභූතං භාවෙථා’ති. ඉධ නො, ආවුසො, කො විසෙසො, කො අධිප්පයාසො, කිං නානාකරණං සමණස්ස වා ගොතමස්ස අම්හාකං වා, යදිදං – ධම්මදෙසනාය වා ධම්මදෙසනං, අනුසාසනියා වා අනුසාසනි’’න්ති?

‘‘අථ ඛො මයං, භන්තෙ, තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං භාසිතං නෙව අභිනන්දිම්හ නප්පටික්කොසිම්හ, අනභිනන්දිත්වා අප්පටික්කොසිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කමිම්හ – ‘භගවතො සන්තිකෙ එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථං ආජානිස්සාමා’’’ති.

‘‘එවංවාදිනො ¶ , භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා එවමස්සු වචනීයා – ‘අත්ථි පනාවුසො, පරියායො, යං පරියායං ආගම්ම පඤ්ච නීවරණා දස හොන්ති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා චතුද්දසා’ති. එවං පුට්ඨා, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා න චෙව සම්පායිස්සන්ති, උත්තරිඤ්ච විඝාතං ආපජ්ජිස්සන්ති. තං කිස්ස හෙතු? යථා තං, භික්ඛවෙ, අවිසයස්මිං. ‘‘නාහං තං, භික්ඛවෙ, පස්සාමි සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය, යො ඉමෙසං පඤ්හානං වෙය්යාකරණෙන චිත්තං ආරාධෙය්ය, අඤ්ඤත්ර තථාගතෙන වා තථාගතසාවකෙන වා ඉතො වා පන සුත්වා’’.

‘‘කතමො ¶ ¶ ¶ ච, භික්ඛවෙ, පරියායො, යං පරියායං ආගම්ම පඤ්ච නීවරණා දස හොන්ති? යදපි, භික්ඛවෙ, අජ්ඣත්තං කාමච්ඡන්දො තදපි නීවරණං, යදපි බහිද්ධා කාමච්ඡන්දො තදපි නීවරණං. ‘කාමච්ඡන්දනීවරණ’න්ති ඉති හිදං උද්දෙසං ගච්ඡති. තදමිනාපෙතං පරියායෙන ද්වයං හොති. යදපි, භික්ඛවෙ, අජ්ඣත්තං බ්යාපාදො තදපි නීවරණං, යදපි බහිද්ධා බ්යාපාදො තදපි නීවරණං. ‘බ්යාපාදනීවරණ’න්ති ඉති හිදං උද්දෙසං ගච්ඡති. තදමිනාපෙතං පරියායෙන ද්වයං හොති. යදපි, භික්ඛවෙ, ථිනං තදපි නීවරණං, යදපි මිද්ධං තදපි නීවරණං. ‘ථිනමිද්ධනීවරණ’න්ති ඉති හිදං උද්දෙසං ගච්ඡති. තදමිනාපෙතං පරියායෙන ද්වයං හොති. යදපි, භික්ඛවෙ, උද්ධච්චං තදපි නීවරණං, යදපි කුක්කුච්චං තදපි නීවරණං. ‘උද්ධච්චකුක්කුච්චනීවරණ’න්ති ඉති හිදං උද්දෙසං ගච්ඡති. තදමිනාපෙතං පරියායෙන ද්වයං හොති. යදපි, භික්ඛවෙ, අජ්ඣත්තං ධම්මෙසු විචිකිච්ඡා තදපි නීවරණං, යදපි බහිද්ධා ධම්මෙසු විචිකිච්ඡා තදපි නීවරණං. ‘විචිකිච්ඡානීවරණ’න්ති ඉති හිදං උද්දෙසං ගච්ඡති. තදමිනාපෙතං පරියායෙන ද්වයං හොති. අයං ඛො, භික්ඛවෙ, පරියායො, යං පරියායං ආගම්ම පඤ්ච නීවරණා දස හොන්ති.

‘‘කතමො ¶ ච, භික්ඛවෙ, පරියායො, යං පරියායං ආගම්ම සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා චතුද්දස හොන්ති? යදපි, භික්ඛවෙ, අජ්ඣත්තං ධම්මෙසු සති තදපි සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, යදපි බහිද්ධා ධම්මෙසු සති තදපි සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො. ‘සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති ඉති හිදං උද්දෙසං ගච්ඡති. තදමිනාපෙතං පරියායෙන ද්වයං හොති.

‘‘යදපි ¶ , භික්ඛවෙ, අජ්ඣත්තං ධම්මෙසු පඤ්ඤාය පවිචිනති [පවිචිනාති (ක.)] පවිචරති පරිවීමංසමාපජ්ජති ¶ තදපි ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො, යදපි බහිද්ධා ධම්මෙසු පඤ්ඤාය පවිචිනති පවිචරති පරිවීමංසමාපජ්ජති තදපි ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො. ‘ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති ඉති හිදං උද්දෙසං ගච්ඡති. තදමිනාපෙතං පරියායෙන ද්වයං හොති.

‘‘යදපි, භික්ඛවෙ, කායිකං වීරියං තදපි වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො, යදපි චෙතසිකං වීරියං තදපි වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො. ‘වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති ඉති හිදං උද්දෙසං ගච්ඡති. තදමිනාපෙතං පරියායෙන ද්වයං හොති.

‘‘යදපි ¶ , භික්ඛවෙ, සවිතක්කසවිචාරා පීති තදපි පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, යදපි අවිතක්කඅවිචාරා පීති තදපි පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො. ‘පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති ඉති හිදං උද්දෙසං ගච්ඡති. තදමිනාපෙතං පරියායෙන ද්වයං හොති.

‘‘යදපි, භික්ඛවෙ, කායප්පස්සද්ධි තදපි පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, යදපි චිත්තප්පස්සද්ධි තදපි පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො. ‘පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති ¶ ඉති හිදං උද්දෙසං ගච්ඡති. තදමිනාපෙතං පරියායෙන ද්වයං හොති.

‘‘යදපි, භික්ඛවෙ, සවිතක්කො සවිචාරො සමාධි තදපි සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො, යදපි අවිතක්කඅවිචාරො සමාධි තදපි සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො. ‘සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති ඉති හිදං උද්දෙසං ගච්ඡති. තදමිනාපෙතං පරියායෙන ද්වයං හොති.

‘‘යදපි, භික්ඛවෙ, අජ්ඣත්තං ධම්මෙසු උපෙක්ඛා තදපි උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො, යදපි බහිද්ධා ධම්මෙසු උපෙක්ඛා තදපි උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො. ‘උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති ඉති හිදං උද්දෙසං ගච්ඡති. තදමිනාපෙතං පරියායෙන ද්වයං හොති. අයං ඛො, භික්ඛවෙ, පරියායො, යං පරියායං ආගම්ම සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා චතුද්දසා’’ති. දුතියං.

234. අථ ¶ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සාවත්ථියං ¶ පිණ්ඩාය පවිසිංසු ¶ . (පරියායසුත්තසදිසං).

‘‘එවංවාදිනො, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා එවමස්සු වචනීයා – ‘යස්මිං, ආවුසො, සමයෙ ලීනං චිත්තං හොති, කතමෙසං තස්මිං සමයෙ බොජ්ඣඞ්ගානං අකාලො භාවනාය, කතමෙසං තස්මිං සමයෙ බොජ්ඣඞ්ගානං කාලො භාවනාය? යස්මිං පනාවුසො, සමයෙ උද්ධතං චිත්තං හොති, කතමෙසං තස්මිං සමයෙ බොජ්ඣඞ්ගානං අකාලො භාවනාය, කතමෙසං තස්මිං සමයෙ බොජ්ඣඞ්ගානං කාලො භාවනායා’ති? එවං පුට්ඨා ¶ , භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා න චෙව සම්පායිස්සන්ති, උත්තරිඤ්ච විඝාතං ආපජ්ජිස්සන්ති. තං කිස්ස හෙතු? යථා තං, භික්ඛවෙ, අවිසයස්මිං.

‘‘නාහං තං, භික්ඛවෙ, පස්සාමි සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය යො ඉමෙසං පඤ්හානං වෙය්යාකරණෙන ¶ චිත්තං ආරාධෙය්ය, අඤ්ඤත්ර තථාගතෙන වා තථාගතසාවකෙන වා ඉතො වා පන සුත්වා.

‘‘යස්මිං, භික්ඛවෙ, සමයෙ ලීනං චිත්තං හොති, අකාලො තස්මිං සමයෙ පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය, අකාලො සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය, අකාලො උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය. තං කිස්ස හෙතු? ලීනං, භික්ඛවෙ, චිත්තං තං එතෙහි ධම්මෙහි දුස්සමුට්ඨාපයං හොති.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පුරිසො පරිත්තං අග්ගිං උජ්ජාලෙතුකාමො අස්ස. සො තත්ථ අල්ලානි ¶ චෙව තිණානි පක්ඛිපෙය්ය, අල්ලානි ච ගොමයානි පක්ඛිපෙය්ය, අල්ලානි ච කට්ඨානි පක්ඛිපෙය්ය ¶ , උදකවාතඤ්ච දදෙය්ය, පංසුකෙන ච ඔකිරෙය්ය; භබ්බො නු ඛො සො පුරිසො පරිත්තං අග්ගිං උජ්ජාලිතු’’න්ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යස්මිං සමයෙ ලීනං චිත්තං හොති, අකාලො තස්මිං සමයෙ පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය, අකාලො සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය, අකාලො උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය. තං කිස්ස හෙතු? ලීනං, භික්ඛවෙ, චිත්තං තං එතෙහි ධම්මෙහි දුස්සමුට්ඨාපයං හොති.

‘‘යස්මිඤ්ච ඛො, භික්ඛවෙ, සමයෙ ලීනං චිත්තං හොති, කාලො තස්මිං ¶ සමයෙ ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය, කාලො වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය, කාලො පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය. තං කිස්ස හෙතු? ලීනං, භික්ඛවෙ, චිත්තං තං එතෙහි ධම්මෙහි සුසමුට්ඨාපයං හොති.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පුරිසො පරිත්තං අග්ගිං උජ්ජාලෙතුකාමො අස්ස. සො තත්ථ සුක්ඛානි චෙව තිණානි පක්ඛිපෙය්ය, සුක්ඛානි ගොමයානි පක්ඛිපෙය්ය, සුක්ඛානි කට්ඨානි පක්ඛිපෙය්ය, මුඛවාතඤ්ච දදෙය්ය, න ච පංසුකෙන ඔකිරෙය්ය; භබ්බො නු ඛො සො පුරිසො පරිත්තං අග්ගිං උජ්ජාලිතු’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යස්මිං සමයෙ ලීනං චිත්තං හොති, කාලො තස්මිං සමයෙ ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය, කාලො වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය, කාලො පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය. තං කිස්ස හෙතු? ලීනං, භික්ඛවෙ, චිත්තං තං එතෙහි ධම්මෙහි සුසමුට්ඨාපයං හොති.

‘‘යස්මිං ¶ , භික්ඛවෙ, සමයෙ උද්ධත්තං චිත්තං හොති, අකාලො තස්මිං සමයෙ ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය, අකාලො වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය, අකාලො පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස ¶ භාවනාය. තං කිස්ස හෙතු? උද්ධතං, භික්ඛවෙ, චිත්තං තං එතෙහි ධම්මෙහි දුවූපසමයං හොති.

‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, පුරිසො මහන්තං අග්ගික්ඛන්ධං නිබ්බාපෙතුකාමො අස්ස. සො තත්ථ සුක්ඛානි චෙව තිණානි පක්ඛිපෙය්ය, සුක්ඛානි ච ගොමයානි පක්ඛිපෙය්ය, සුක්ඛානි ච කට්ඨානි පක්ඛිපෙය්ය, මුඛවාතඤ්ච දදෙය්ය, න ච පංසුකෙන ඔකිරෙය්ය; භබ්බො නු ඛො සො පුරිසො ¶ මහන්තං අග්ගික්ඛන්ධං නිබ්බාපෙතු’’න්ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යස්මිං සමයෙ උද්ධතං චිත්තං හොති, අකාලො තස්මිං සමයෙ ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය, අකාලො වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය, අකාලො පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය. තං කිස්ස හෙතු? උද්ධතං, භික්ඛවෙ, චිත්තං තං එතෙහි ධම්මෙහි දුවූපසමයං හොති.

‘‘යස්මිඤ්ච ඛො, භික්ඛවෙ, සමයෙ උද්ධතං චිත්තං හොති, කාලො තස්මිං සමයෙ පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය, කාලො සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය, කාලො උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය. තං කිස්ස හෙතු? උද්ධතං, භික්ඛවෙ, චිත්තං තං එතෙහි ධම්මෙහි සුවූපසමයං හොති.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පුරිසො මහන්තං අග්ගික්ඛන්ධං නිබ්බාපෙතුකාමො අස්ස. සො තත්ථ අල්ලානි චෙව තිණානි පක්ඛිපෙය්ය, අල්ලානි ච ගොමයානි පක්ඛිපෙය්ය, අල්ලානි ච කට්ඨානි පක්ඛිපෙය්ය, උදකවාතඤ්ච දදෙය්ය, පංසුකෙන ච ඔකිරෙය්ය; භබ්බො නු ඛො සො පුරිසො මහන්තං අග්ගික්ඛන්ධං නිබ්බාපෙතු’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යස්මිං සමයෙ උද්ධතං චිත්තං ¶ හොති, කාලො තස්මිං සමයෙ පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය, කාලො සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය, කාලො උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය. තං කිස්ස හෙතු? උද්ධතං, භික්ඛවෙ, චිත්තං තං එතෙහි ධම්මෙහි සුවූපසමයං හොති. සතිඤ්ච ඛ්වාහං, භික්ඛවෙ, සබ්බත්ථිකං වදාමී’’ති. තතියං.

235. එකං ¶ ¶ සමයං භගවා කොලියෙසු විහරති හලිද්දවසනං නාම කොලියානං නිගමො. අථ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය හලිද්දවසනං පිණ්ඩාය පවිසිංසු ¶ . අථ ඛො තෙසං භික්ඛූනං එතදහොසි – ‘‘අතිප්පගො ඛො තාව හලිද්දවසනෙ පිණ්ඩාය චරිතුං. යංනූන මයං යෙන අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං ආරාමො තෙනුපසඞ්කමෙය්යාමා’’ති.

‘‘සමණො, ආවුසො, ගොතමො සාවකානං එවං ධම්මං දෙසෙති – ‘එථ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරථ, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා ¶ විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ජෙන ඵරිත්වා විහරථ. කරුණාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරථ, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය ¶ සබ්බාවන්තං ලොකං කරුණාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ජෙන ඵරිත්වා විහරථ. මුදිතාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරථ, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මුදිතාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ජෙන ඵරිත්වා විහරථ. උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරථ, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ජෙන ඵරිත්වා විහරථා’’’ති.

‘‘මයම්පි ¶ ඛො, ආවුසො, සාවකානං එවං ධම්මං දෙසෙම – ‘එථ තුම්හෙ, ආවුසො, පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරථ…පෙ… කරුණාසහගතෙන චෙතසා… මුදිතාසහගතෙන චෙතසා… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා ¶ එකං දිසං ඵරිත්වා විහරථ, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ජෙන ඵරිත්වා විහරථා’ති. ඉධ නො, ආවුසො, කො විසෙසො, කො අධිප්පයාසො, කිං නානාකරණං සමණස්ස වා ගොතමස්ස අම්හාකං වා, යදිදං – ධම්මදෙසනාය ¶ වා ¶ ධම්මදෙසනං, අනුසාසනියා වා අනුසාසනි’’න්ති?

අථ ඛො තෙ භික්ඛූ තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං භාසිතං නෙව අභිනන්දිංසු නප්පටික්කොසිංසු. අනභිනන්දිත්වා අප්පටික්කොසිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කමිංසු – ‘‘භගවතො සන්තිකෙ එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථං ආජානිස්සාමා’’ති. අථ ඛො තෙ භික්ඛූ හලිද්දවසනෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං –

‘‘ඉධ මයං, භන්තෙ, පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය හලිද්දවසනෙ පිණ්ඩාය පවිසිම්හ. තෙසං නො, භන්තෙ, අම්හාකං එතදහොසි – ‘අතිප්පගො ඛො තාව හලිද්දවසනෙ පිණ්ඩාය චරිතුං. යංනූන මයං යෙන අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං ආරාමො තෙනුපසඞ්කමෙය්යාමා’’’ති.

‘‘අථ ඛො මයං, භන්තෙ, යෙන අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං ආරාමො තෙනුපසඞ්කමිම්හ, උපසඞ්කමිත්වා තෙහි අඤ්ඤතිත්ථියෙහි පරිබ්බාජකෙහි සද්ධිං සම්මොදිම්හ. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිම්හ. එකමන්තං නිසින්නෙ ඛො අම්හෙ, භන්තෙ, තෙ අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා එතදවොචුං –

‘‘සමණො, ආවුසො, ගොතමො සාවකානං එවං ධම්මං දෙසෙති – ‘එථ ¶ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා ¶ විහරථ…පෙ… කරුණාසහගතෙන චෙතසා ¶ … මුදිතාසහගතෙන චෙතසා… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරථ, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන ¶ අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ජෙන ඵරිත්වා විහරථා’’’ති.

‘‘මයම්පි ඛො, ආවුසො, සාවකානං එවං ධම්මං දෙසෙම – ‘එථ තුම්හෙ, ආවුසො, පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරථ…පෙ… කරුණාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… මුදිතාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරථ, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ජෙන ඵරිත්වා ¶ විහරථා’ති. ඉධ නො, ආවුසො, කො විසෙසො, කො අධිප්පයාසො, කිං නානාකරණං සමණස්ස වා ගොතමස්ස අම්හාකං වා, යදිදං, ධම්මදෙසනාය වා ධම්මදෙසනං, අනුසාසනියා වා අනුසාසනි’’න්ති?

අථ ඛො මයං, භන්තෙ, තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං භාසිතං නෙව අභිනන්දිම්හ නප්පටික්කොසිම්හ, අනභිනන්දිත්වා අප්පටික්කොසිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කමිම්හ – ‘භගවතො සන්තිකෙ එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථං ආජානිස්සාමා’ති.

‘‘එවංවාදිනො, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා එවමස්සු වචනීයා – ‘කථං භාවිතා පනාවුසො, මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති, කිංගතිකා හොති, කිංපරමා, කිංඵලා, කිංපරියොසානා? කථං භාවිතා පනාවුසො, කරුණාචෙතොවිමුත්ති, කිංගතිකා හොති, කිංපරමා, කිංඵලා, කිංපරියොසානා? කථං භාවිතා පනාවුසො, මුදිතාචෙතොවිමුත්ති, කිංගතිකා හොති, කිංපරමා, කිංඵලා, කිංපරියොසානා? කථං භාවිතා පනාවුසො, උපෙක්ඛාචෙතොවිමුත්ති, කිංගතිකා හොති, කිංපරමා, කිංඵලා, කිංපරියොසානා’’’ති? එවං පුට්ඨා, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා ¶ පරිබ්බාජකා න චෙව සම්පායිස්සන්ති, උත්තරිඤ්ච විඝාතං ආපජ්ජිස්සන්ති. තං කිස්ස හෙතු? යථා තං, භික්ඛවෙ, අවිසයස්මිං. ‘‘නාහං තං, භික්ඛවෙ, පස්සාමි සදෙවකෙ ¶ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය, යො ඉමෙසං පඤ්හානං වෙය්යාකරණෙන චිත්තං ආරාධෙය්ය, අඤ්ඤත්ර තථාගතෙන වා තථාගතසාවකෙන ¶ වා ඉතො වා පන සුත්වා’’.

‘‘කථං ¶ භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති, කිංගතිකා හොති, කිංපරමා, කිංඵලා, කිංපරියොසානා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු මෙත්තාසහගතං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… මෙත්තාසහගතං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. සො සචෙ ආකඞ්ඛති ‘අප්පටිකූලෙ පටිකූලසඤ්ඤී විහරෙය්ය’න්ති, පටිකූලසඤ්ඤී තත්ථ විහරති. සචෙ ආකඞ්ඛති ‘පටිකූලෙ අප්පටිකූලසඤ්ඤී විහරෙය්ය’න්ති, අප්පටිකූලසඤ්ඤී තත්ථ විහරති. සචෙ ආකඞ්ඛති ‘අප්පටිකූලෙ ච පටිකූලෙ ච පටිකූලසඤ්ඤී විහරෙය්ය’න්ති, පටිකූලසඤ්ඤී තත්ථ විහරති. සචෙ ආකඞ්ඛති ‘පටිකූලෙ ච අප්පටිකූලෙ ච අප්පටිකූලසඤ්ඤී විහරෙය්ය’න්ති, අප්පටිකූලසඤ්ඤී තත්ථ විහරති. සචෙ ආකඞ්ඛති ‘අප්පටිකූලඤ්ච පටිකූලඤ්ච තදුභයං අභිනිවජ්ජෙත්වා උපෙක්ඛකො විහරෙය්යං සතො සම්පජානො’ති, උපෙක්ඛකො ච තත්ථ විහරති සතො සම්පජානො, සුභං වා ඛො පන විමොක්ඛං උපසම්පජ්ජ විහරති. සුභපරමාහං, භික්ඛවෙ, මෙත්තාචෙතොවිමුත්තිං වදාමි, ඉධපඤ්ඤස්ස භික්ඛුනො උත්තරිවිමුත්තිං අප්පටිවිජ්ඣතො.

‘‘කථං භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, කරුණාචෙතොවිමුත්ති, කිංගතිකා හොති, කිංපරමා, කිංඵලා, කිංපරියොසානා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කරුණාසහගතං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… ¶ කරුණාසහගතං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං ¶ . සො සචෙ ආකඞ්ඛති ‘අප්පටිකූලෙ පටිකූලසඤ්ඤී විහරෙය්ය’න්ති, පටිකූලසඤ්ඤී තත්ථ විහරති…පෙ… සචෙ ආකඞ්ඛති ‘අප්පටිකූලඤ්ච පටිකූලඤ්ච තදුභයං අභිනිවජ්ජෙත්වා උපෙක්ඛකො විහරෙය්යං සතො සම්පජානො’ති, උපෙක්ඛකො තත්ථ විහරති සතො සම්පජානො. සබ්බසො වා පන රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. ආකාසානඤ්චායතනපරමාහං ¶ , භික්ඛවෙ, කරුණාචෙතොවිමුත්තිං ¶ වදාමි, ඉධපඤ්ඤස්ස භික්ඛුනො උත්තරිවිමුත්තිං අප්පටිවිජ්ඣතො.

‘‘කථං භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, මුදිතාචෙතොවිමුත්ති, කිංගතිකා හොති, කිංපරමා, කිංඵලා, කිංපරියොසානා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු මුදිතාසහගතං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… මුදිතාසහගතං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. සො සචෙ ආකඞ්ඛති ‘අප්පටිකූලෙ පටිකූලසඤ්ඤී විහරෙය්ය’න්ති, පටිකූලසඤ්ඤී තත්ථ විහරති ¶ …පෙ… සචෙ ආකඞ්ඛති ‘අප්පටිකූලඤ්ච පටිකූලඤ්ච තදුභයං අභිනිවජ්ජෙත්වා උපෙක්ඛකො විහරෙය්යං සතො සම්පජානො’ති, උපෙක්ඛකො තත්ථ විහරති සතො සම්පජානො. සබ්බසො වා පන ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. විඤ්ඤාණඤ්චායතනපරමාහං, භික්ඛවෙ, මුදිතාචෙතොවිමුත්තිං වදාමි, ඉධපඤ්ඤස්ස භික්ඛුනො උත්තරිවිමුත්තිං අප්පටිවිජ්ඣතො.

‘‘කථං ¶ භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, උපෙක්ඛාචෙතොවිමුත්ති, කිංගතිකා හොති, කිංපරමා, කිංඵලා, කිංපරියොසානා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු උපෙක්ඛාසහගතං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. සො සචෙ ආකඞ්ඛති ‘අප්පටිකූලෙ පටිකූලසඤ්ඤී විහරෙය්ය’න්ති, පටිකූලසඤ්ඤී තත්ථ විහරති. සචෙ ආකඞ්ඛති ‘පටිකූලෙ අප්පටිකූලසඤ්ඤී විහරෙය්ය’න්ති, අප්පටිකූලසඤ්ඤී තත්ථ විහරති. සචෙ ආකඞ්ඛති ‘අප්පටිකූලෙ ච පටිකූලෙ ච පටිකූලසඤ්ඤී විහරෙය්ය’න්ති, පටිකූලසඤ්ඤී තත්ථ විහරති. සචෙ ආකඞ්ඛති ‘පටිකූලෙ ච අප්පටිකූලෙ ච අප්පටිකූලසඤ්ඤී විහරෙය්ය’න්ති, අප්පටිකූලසඤ්ඤී තත්ථ විහරති. සචෙ ආකඞ්ඛති ‘අප්පටිකූලඤ්ච පටිකූලඤ්ච තදුභයං අභිනිවජ්ජෙත්වා උපෙක්ඛකො විහරෙය්යං සතො සම්පජානො’ති, උපෙක්ඛකො තත්ථ විහරති සතො සම්පජානො. සබ්බසො ¶ වා පන විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. ආකිඤ්චඤ්ඤායතනපරමාහං, භික්ඛවෙ, උපෙක්ඛාචෙතොවිමුත්තිං වදාමි, ඉධපඤ්ඤස්ස භික්ඛුනො උත්තරිවිමුත්තිං අප්පටිවිජ්ඣතො’’ති. චතුත්ථං.

236. සාවත්ථිනිදානං ¶ ¶ . අථ ඛො සඞ්ගාරවො බ්රාහ්මණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සඞ්ගාරවො බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘කො ¶ නු ඛො, භො ගොතම, හෙතු, කො පච්චයො යෙනෙකදා දීඝරත්තං සජ්ඣායකතාපි මන්තා නප්පටිභන්ති, පගෙව අසජ්ඣායකතා? කො පන, භො ගොතම, හෙතු, කො පච්චයො යෙනෙකදා දීඝරත්තං අසජ්ඣායකතාපි මන්තා පටිභන්ති, පගෙව සජ්ඣායකතා’’ති?

‘‘යස්මිං ඛො, බ්රාහ්මණ, සමයෙ කාමරාගපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති කාමරාගපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච කාමරාගස්ස නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති, අත්තත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති, පරත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති, උභයත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති; දීඝරත්තං සජ්ඣායකතාපි මන්තා නප්පටිභන්ති, පගෙව අසජ්ඣායකතා.

‘‘සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණ, උදපත්තො සංසට්ඨො ලාඛාය වා හලිද්දියා වා නීලියා වා මඤ්ජිට්ඨාය වා. තත්ථ චක්ඛුමා පුරිසො සකං මුඛනිමිත්තං පච්චවෙක්ඛමානො යථාභූතං න ජානෙය්ය න පස්සෙය්ය. එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, යස්මිං සමයෙ කාමරාගපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති කාමරාගපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච කාමරාගස්ස නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති, අත්තත්ථම්පි තස්මිං ¶ සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති, පරත්ථම්පි…පෙ… උභයත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති; දීඝරත්තං සජ්ඣායකතාපි මන්තා නප්පටිභන්ති, පගෙව අසජ්ඣායකතා.

‘‘පුන ¶ චපරං, බ්රාහ්මණ, යස්මිං සමයෙ බ්යාපාදපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති බ්යාපාදපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච බ්යාපාදස්ස නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති, අත්තත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති, පරත්ථම්පි…පෙ… ¶ උභයත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති; දීඝරත්තං සජ්ඣායකතාපි මන්තා නප්පටිභන්ති, පගෙව අසජ්ඣායකතා.

‘‘සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණ, උදපත්තො අග්ගිනා සන්තත්තො පක්කුථිතො [පක්කුධිතො (ක.), උක්කට්ඨිතො (සී.), උක්කුට්ඨිතො (ස්යා.)] උස්මුදකජාතො ¶ [උස්සදකජාතො (සී.), උස්මාදකජාතො (ස්යා.)]. තත්ථ චක්ඛුමා පුරිසො සකං මුඛනිමිත්තං පච්චවෙක්ඛමානො යථාභූතං න ජානෙය්ය න පස්සෙය්ය. එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, යස්මිං සමයෙ බ්යාපාදපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති බ්යාපාදපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච බ්යාපාදස්ස නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති, අත්තත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති, පරත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ…පෙ… උභයත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති; දීඝරත්තං සජ්ඣායකතාපි මන්තා නප්පටිභන්ති, පගෙව අසජ්ඣායකතා.

‘‘පුන චපරං, බ්රාහ්මණ, යස්මිං සමයෙ ථිනමිද්ධපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති ථිනමිද්ධපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච ථිනමිද්ධස්ස නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති, අත්තත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති, පරත්ථම්පි…පෙ… උභයත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ ¶ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති; දීඝරත්තං සජ්ඣායකතාපි මන්තා නප්පටිභන්ති, පගෙව අසජ්ඣායකතා.

‘‘සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණ, උදපත්තො සෙවාලපණකපරියොනද්ධො. තත්ථ චක්ඛුමා පුරිසො සකං මුඛනිමිත්තං පච්චවෙක්ඛමානො ¶ යථාභූතං න ජානෙය්ය න පස්සෙය්ය. එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, යස්මිං සමයෙ ථිනමිද්ධපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති ථිනමිද්ධපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච ථිනමිද්ධස්ස නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති, අත්තත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති, පරත්ථම්පි…පෙ… උභයත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති; දීඝරත්තං සජ්ඣායකතාපි මන්තා නප්පටිභන්ති, පගෙව අසජ්ඣායකතා.

‘‘පුන චපරං, බ්රාහ්මණ, යස්මිං සමයෙ උද්ධච්චකුක්කුච්චපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති උද්ධච්චකුක්කුච්චපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති, අත්තත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති, පරත්ථම්පි…පෙ… ¶ උභයත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති; දීඝරත්තං සජ්ඣායකතාපි මන්තා නප්පටිභන්ති, පගෙව අසජ්ඣායකතා.

‘‘සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණ, උදපත්තො වාතෙරිතො චලිතො භන්තො ඌමිජාතො. තත්ථ චක්ඛුමා පුරිසො සකං මුඛනිමිත්තං පච්චවෙක්ඛමානො යථාභූතං ¶ ¶ න ජානෙය්ය න පස්සෙය්ය. එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, යස්මිං සමයෙ උද්ධච්චකුක්කුච්චපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති උද්ධච්චකුක්කුච්චපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති, අත්තත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති, පරත්ථම්පි…පෙ… උභයත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති; දීඝරත්තං සජ්ඣායකතාපි මන්තා නප්පටිභන්ති, පගෙව අසජ්ඣායකතා.

‘‘පුන චපරං, බ්රාහ්මණ, යස්මිං සමයෙ විචිකිච්ඡාපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති විචිකිච්ඡාපරෙතෙන, උප්පන්නාය ච විචිකිච්ඡාය නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති, අත්තත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති, පරත්ථම්පි…පෙ… උභයත්ථම්පි… දීඝරත්තං සජ්ඣායකතාපි මන්තා නප්පටිභන්ති, පගෙව අසජ්ඣායකතා.

‘‘සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණ, උදපත්තො ආවිලො ලුළිතො කලලීභූතො අන්ධකාරෙ නික්ඛිත්තො. තත්ථ චක්ඛුමා පුරිසො සකං මුඛනිමිත්තං පච්චවෙක්ඛමානො යථාභූතං න ජානෙය්ය න ¶ පස්සෙය්ය. එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, යස්මිං සමයෙ විචිකිච්ඡාපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති විචිකිච්ඡාපරෙතෙන, උප්පන්නාය ච විචිකිච්ඡාය නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති, අත්තත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති, පරත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති ¶ න පස්සති, උභයත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං න ජානාති න පස්සති; දීඝරත්තං සජ්ඣායකතාපි මන්තා නප්පටිභන්ති, පගෙව අසජ්ඣායකතා. අයං ඛො, බ්රාහ්මණ, හෙතු අයං පච්චයො යෙනෙකදා දීඝරත්තං සජ්ඣායකතාපි මන්තා නප්පටිභන්ති, පගෙව අසජ්ඣායකතා.

‘‘යස්මිඤ්ච ඛො, බ්රාහ්මණ, සමයෙ න කාමරාගපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති න කාමරාගපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච කාමරාගස්ස නිස්සරණං යථාභූතං පජානාති, අත්තත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ ¶ යථාභූතං ජානාති පස්සති, පරත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං ජානාති පස්සති, උභයත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං ජානාති පස්සති; දීඝරත්තං අසජ්ඣායකතාපි මන්තා පටිභන්ති, පගෙව සජ්ඣායකතා.

‘‘සෙය්යථාපි ¶ , බ්රාහ්මණ, උදපත්තො අසංසට්ඨො ලාඛාය වා හලිද්දියා වා නීලියා වා මඤ්ජිට්ඨාය වා. තත්ථ චක්ඛුමා පුරිසො සකං මුඛනිමිත්තං පච්චවෙක්ඛමානො යථාභූතං ජානෙය්ය පස්සෙය්ය. එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, යස්මිං සමයෙ න කාමරාගපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති න කාමරාගපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච කාමරාගස්ස නිස්සරණං යථාභූතං පජානාති…පෙ….

‘‘පුන චපරං, බ්රාහ්මණ, යස්මිං සමයෙ න බ්යාපාදපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති න බ්යාපාදපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච ¶ බ්යාපාදස්ස නිස්සරණං යථාභූතං පජානාති, අත්තත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං ජානාති පස්සති, පරත්ථම්පි…පෙ… උභයත්ථම්පි… දීඝරත්තං අසජ්ඣායකතාපි මන්තා පටිභන්ති, පගෙව සජ්ඣායකතා.

‘‘සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණ, උදපත්තො න අග්ගිනා සන්තත්තො න පක්කුථිතො න උස්මුදකජාතො, තත්ථ චක්ඛුමා පුරිසො සකං මුඛනිමිත්තං පච්චවෙක්ඛමානො යථාභූතං ජානෙය්ය පස්සෙය්ය ¶ . එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, යස්මිං සමයෙ න බ්යාපාදපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති න බ්යාපාදපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච බ්යාපාදස්ස නිස්සරණං යථාභූතං පජානාති, අත්තත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං ජානාති පස්සති, පරත්ථම්පි…පෙ… උභයත්ථම්පි… දීඝරත්තං අසජ්ඣායකතාපි මන්තා පටිභන්ති, පගෙව සජ්ඣායකතා.

‘‘පුන චපරං, බ්රාහ්මණ, යස්මිං සමයෙ න ථිනමිද්ධපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති න ථිනමිද්ධපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච ථිනමිද්ධස්ස නිස්සරණං යථාභූතං පජානාති, අත්තත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං ජානාති පස්සති, පරත්ථම්පි…පෙ… උභයත්ථම්පි ¶ … දීඝරත්තං අසජ්ඣායකතාපි මන්තා පටිභන්ති, පගෙව සජ්ඣායකතා.

‘‘සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණ, උදපත්තො න සෙවාලපණකපරියොනද්ධො. තත්ථ චක්ඛුමා පුරිසො සකං මුඛනිමිත්තං පච්චවෙක්ඛමානො යථාභූතං ¶ ජානෙය්ය පස්සෙය්ය. එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, යස්මිං සමයෙ න ථිනමිද්ධපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති න ථිනමිද්ධපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච ථිනමිද්ධස්ස නිස්සරණං යථාභූතං පජානාති, අත්තත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං ජානාති පස්සති, පරත්ථම්පි…පෙ… උභයත්ථම්පි… දීඝරත්තං අසජ්ඣායකතාපි මන්තා පටිභන්ති, පගෙව සජ්ඣායකතා.

‘‘පුන ¶ චපරං, බ්රාහ්මණ, යස්මිං සමයෙ න උද්ධච්චකුක්කුච්චපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති න උද්ධච්චකුක්කුච්චපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස නිස්සරණං යථාභූතං පජානාති, අත්තත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං ජානාති පස්සති, පරත්ථම්පි…පෙ… උභයත්ථම්පි… දීඝරත්තං අසජ්ඣායකතාපි මන්තා පටිභන්ති, පගෙව සජ්ඣායකතා.

‘‘සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණ, උදපත්තො න වාතෙරිතො න චලිතො න භන්තො න ඌමිජාතො. තත්ථ චක්ඛුමා පුරිසො සකං මුඛනිමිත්තං පච්චවෙක්ඛමානො යථාභූතං ජානෙය්ය පස්සෙය්ය. එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, යස්මිං සමයෙ න උද්ධච්චකුක්කුච්චපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති න උද්ධච්චකුක්කුච්චපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස නිස්සරණං යථාභූතං පජානාති, අත්තත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං ජානාති පස්සති, පරත්ථම්පි…පෙ… උභයත්ථම්පි… දීඝරත්තං අසජ්ඣායකතාපි මන්තා පටිභන්ති, පගෙව සජ්ඣායකතා.

‘‘පුන ¶ චපරං, බ්රාහ්මණ, යස්මිං සමයෙ න විචිකිච්ඡාපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති න විචිකිච්ඡාපරෙතෙන, උප්පන්නාය ච විචිකිච්ඡාය නිස්සරණං යථාභූතං පජානාති [පජානාති පස්සති (ස්යා.)], අත්තත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං ජානාති පස්සති, පරත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං ජානාති පස්සති; උභයත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං ජානාති පස්සති; දීඝරත්තං අසජ්ඣායකතාපි මන්තා පටිභන්ති, පගෙව සජ්ඣායකතා.

‘‘සෙය්යථාපි ¶ , බ්රාහ්මණ, උදපත්තො අච්ඡො විප්පසන්නො අනාවිලො ආලොකෙ නික්ඛිත්තො. තත්ථ චක්ඛුමා පුරිසො සකං මුඛනිමිත්තං පච්චවෙක්ඛමානො යථාභූතං ජානෙය්ය පස්සෙය්ය. එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, යස්මිං සමයෙ න විචිකිච්ඡාපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති න විචිකිච්ඡාපරෙතෙන, උප්පන්නාය ච විචිකිච්ඡාය නිස්සරණං යථාභූතං පජානාති, අත්තත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං ජානාති පස්සති, පරත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං ජානාති පස්සති, උභයත්ථම්පි තස්මිං සමයෙ යථාභූතං ජානාති පස්සති; දීඝරත්තං අසජ්ඣායකතාපි මන්තා පටිභන්ති, පගෙව සජ්ඣායකතා. අයං ¶ ඛො, බ්රාහ්මණ, හෙතු අයං පච්චයො යෙනෙකදා දීඝරත්තං අසජ්ඣායකතාපි මන්තා පටිභන්ති, පගෙව සජ්ඣායකතා.

‘‘සත්තිමෙ ¶ , බ්රාහ්මණ, බොජ්ඣඞ්ගා අනාවරණා අනීවරණා චෙතසො අනුපක්කිලෙසා භාවිතා බහුලීකතා විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තන්ති. කතමෙ සත්ත? සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො ඛො, බ්රාහ්මණ, අනාවරණො ¶ අනීවරණො චෙතසො අනුපක්කිලෙසො භාවිතො බහුලීකතො විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තති…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො ඛො, බ්රාහ්මණ, අනාවරණො අනීවරණො චෙතසො අනුපක්කිලෙසො භාවිතො බහුලීකතො විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තති. ඉමෙ ඛො, බ්රාහ්මණ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා අනාවරණා අනීවරණා චෙතසො අනුපක්කිලෙසා භාවිතා බහුලීකතා විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තන්තී’’ති. එවං වුත්තෙ සඞ්ගාරවො බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම…පෙ… ¶ උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති. පඤ්චමං.

237. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ. අථ ඛො අභයො රාජකුමාරො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො අභයො රාජකුමාරො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘පූරණො, භන්තෙ, කස්සපො එවමාහ – ‘නත්ථි හෙතු, නත්ථි පච්චයො අඤ්ඤාණාය අදස්සනාය. අහෙතු, අප්පච්චයො [අප්පච්චයා (සී.), අප්පච්චයං (?)] අඤ්ඤාණං අදස්සනං හොති. නත්ථි හෙතු, නත්ථි පච්චයො ඤාණාය දස්සනාය. අහෙතු, අප්පච්චයො ඤාණං දස්සනං හොතී’ති. ඉධ භගවා කිමාහා’’ති? ‘‘අත්ථි, රාජකුමාර, හෙතු, අත්ථි පච්චයො අඤ්ඤාණාය අදස්සනාය. සහෙතු, සප්පච්චයො [සප්පච්චයා (සී.), සප්පච්චයං (?)] අඤ්ඤාණං අදස්සනං හොති. අත්ථි ¶ , රාජකුමාර, හෙතු, අත්ථි පච්චයො ඤාණාය දස්සනාය. සහෙතු, සප්පච්චයො ඤාණං ¶ දස්සනං හොතී’’ති.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ, හෙතු, කතමො පච්චයො අඤ්ඤාණාය අදස්සනාය? කථං සහෙතු, සප්පච්චයො අඤ්ඤාණං අදස්සනං හොතී’’ති? ‘‘යස්මිං ඛො, රාජකුමාර, සමයෙ කාමරාගපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති කාමරාගපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච කාමරාගස්ස නිස්සරණං යථාභූතං න ජානාති න පස්සති – අයම්පි ඛො, රාජකුමාර, හෙතු, අයං ¶ පච්චයො අඤ්ඤාණාය අදස්සනාය. එවම්පි සහෙතු සප්පච්චයො අඤ්ඤාණං අදස්සනං හොති.

‘‘පුන චපරං, රාජකුමාර, යස්මිං සමයෙ බ්යාපාදපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති බ්යාපාදපරෙතෙන…පෙ… ථිනමිද්ධපරියුට්ඨිතෙන… උද්ධච්චකුක්කුච්චපරියුට්ඨිතෙන… විචිකිච්ඡාපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති විචිකිච්ඡාපරෙතෙන, උප්පන්නාය ච විචිකිච්ඡාය නිස්සරණං යථාභූතං න ජානාති න පස්සති – අයම්පි ඛො, රාජකුමාර, හෙතු, අයං ¶ පච්චයො අඤ්ඤාණාය අදස්සනාය. එවම්පි සහෙතු සප්පච්චයො අඤ්ඤාණං අදස්සනං හොතී’’ති.

‘‘කො ¶ නාමායං, භන්තෙ, ධම්මපරියායො’’ති? ‘‘නීවරණා නාමෙතෙ, රාජකුමාරා’’ති. ‘‘තග්ඝ, භගවා, නීවරණා; තග්ඝ, සුගත, නීවරණා! එකමෙකෙනපි ඛො, භන්තෙ, නීවරණෙන අභිභූතො යථාභූතං න ජානෙය්ය න පස්සෙය්ය, කො පන වාදො පඤ්චහි නීවරණෙහි?

‘‘කතමො පන, භන්තෙ, හෙතු, කතමො පච්චයො ඤාණාය දස්සනාය? කථං සහෙතු, සප්පච්චයො ඤාණං දස්සනං හොතී’’ති? ‘‘ඉධ ¶ , රාජකුමාර, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. සො සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවිතෙන චිත්තෙන යථාභූතං ජානාති පස්සති – අයම්පි ඛො, රාජකුමාර, හෙතු, අයං පච්චයො ඤාණාය දස්සනාය. එවම්පි සහෙතු, සප්පච්චයො ඤාණං දස්සනං හොති.

‘‘පුන චපරං, රාජකුමාර, භික්ඛු…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. සො උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවිතෙන චිත්තෙන යථාභූතං ජානාති පස්සති – අයම්පි ඛො, රාජකුමාර, හෙතු, අයං පච්චයො ඤාණාය දස්සනාය. එවං සහෙතු, සප්පච්චයො ඤාණං දස්සනං හොතී’’ති.

‘‘කො නාමායං, භන්තෙ, ධම්මපරියායො’’ති? ‘‘බොජ්ඣඞ්ගා නාමෙතෙ, රාජකුමාරා’’ති. ‘‘තග්ඝ, භගවා, බොජ්ඣඞ්ගා; තග්ඝ, සුගත, බොජ්ඣඞ්ගා! එකමෙකෙනපි ඛො, භන්තෙ, බොජ්ඣඞ්ගෙන සමන්නාගතො යථාභූතං ¶ ජානෙය්ය පස්සෙය්ය, කො පන වාදො සත්තහි බොජ්ඣඞ්ගෙහි? යොපි මෙ, භන්තෙ, ගිජ්ඣකූටං පබ්බතං ආරොහන්තස්ස ¶ කායකිලමථො චිත්තකිලමථො, සොපි මෙ පටිප්පස්සද්ධො, ධම්මො ච මෙ අභිසමිතො’’ති. ඡට්ඨං.

ආහාරා ¶ පරියායමග්ගි, මෙත්තං සඞ්ගාරවෙන ච;

අභයො පුච්ඡිතො පඤ්හං, ගිජ්ඣකූටම්හි පබ්බතෙති.

238. සාවත්ථිනිදානං ¶ ¶ . ‘‘අට්ඨිකසඤ්ඤා, භික්ඛවෙ, භාවිතා බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා. කථං භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, අට්ඨිකසඤ්ඤා කථං බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අට්ඨිකසඤ්ඤාසහගතං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… අට්ඨිකසඤ්ඤාසහගතං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං භාවිතා ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨිකසඤ්ඤා එවං බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා’’ති.

‘‘අට්ඨිකසඤ්ඤාය, භික්ඛවෙ, භාවිතාය බහුලීකතාය ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා, සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා. කථං භාවිතාය ච ඛො ¶ , භික්ඛවෙ, අට්ඨිකසඤ්ඤාය කථං බහුලීකතාය ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා, සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අට්ඨිකසඤ්ඤාසහගතං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… අට්ඨිකසඤ්ඤාසහගතං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං භාවිතාය ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨිකසඤ්ඤාය එවං බහුලීකතාය ¶ ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං ¶ පාටිකඞ්ඛං – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා, සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා’’ති.

‘‘අට්ඨිකසඤ්ඤා ¶ , භික්ඛවෙ, භාවිතා බහුලීකතා මහතො අත්ථාය සංවත්තති. කථං භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, අට්ඨිකසඤ්ඤා කථං බහුලීකතා මහතො අත්ථාය සංවත්තති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අට්ඨිකසඤ්ඤාසහගතං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… අට්ඨිකසඤ්ඤාසහගතං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං භාවිතා ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨිකසඤ්ඤා එවං බහුලීකතා මහතො අත්ථාය සංවත්තතී’’ති.

‘‘අට්ඨිකසඤ්ඤා, භික්ඛවෙ, භාවිතා බහුලීකතා මහතො යොගක්ඛෙමාය සංවත්තති. කථං භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, අට්ඨිකසඤ්ඤා කථං බහුලීකතා මහතො යොගක්ඛෙමාය සංවත්තති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අට්ඨිකසඤ්ඤාසහගතං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… අට්ඨිකසඤ්ඤාසහගතං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං භාවිතා ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨිකසඤ්ඤා එවං බහුලීකතා මහතො යොගක්ඛෙමාය සංවත්තතී’’ති.

‘‘අට්ඨිකසඤ්ඤා ¶ , භික්ඛවෙ, භාවිතා බහුලීකතා මහතො සංවෙගාය සංවත්තති. කථං භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, අට්ඨිකසඤ්ඤා කථං බහුලීකතා මහතො සංවෙගාය සංවත්තති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අට්ඨිකසඤ්ඤාසහගතං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… අට්ඨිකසඤ්ඤාසහගතං ¶ උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං භාවිතා ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨිකසඤ්ඤා එවං බහුලීකතා මහතො සංවෙගාය සංවත්තතී’’ති.

‘‘අට්ඨිකසඤ්ඤා ¶ ¶ , භික්ඛවෙ, භාවිතා බහුලීකතා මහතො ඵාසුවිහාරාය සංවත්තති. කථං භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, අට්ඨිකසඤ්ඤා කථං බහුලීකතා මහතො ඵාසුවිහාරාය සංවත්තති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අට්ඨිකසඤ්ඤාසහගතං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… අට්ඨිකසඤ්ඤාසහගතං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං භාවිතා ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨිකසඤ්ඤා එවං බහුලීකතා මහතො ඵාසුවිහාරාය සංවත්තතී’’ති. පඨමං.

239. ‘‘පුළවකසඤ්ඤා [පුළුවකසඤ්ඤා (ක.)], භික්ඛවෙ, භාවිතා…පෙ… ¶ දුතියං.

240. ‘‘විනීලකසඤ්ඤා, භික්ඛවෙ…පෙ… තතියං.

241. ‘‘විච්ඡිද්දකසඤ්ඤා, භික්ඛවෙ…පෙ… ¶ චතුත්ථං.

242. ‘‘උද්ධුමාතකසඤ්ඤා, භික්ඛවෙ…පෙ… පඤ්චමං.

243. ‘‘මෙත්තා, භික්ඛවෙ, භාවිතා…පෙ… ¶ ඡට්ඨං.

244. ‘‘කරුණා, භික්ඛවෙ, භාවිතා…පෙ… සත්තමං.

245. ‘‘මුදිතා, භික්ඛවෙ, භාවිතා…පෙ… ¶ අට්ඨමං.

246. ‘‘උපෙක්ඛා ¶ , භික්ඛවෙ, භාවිතා…පෙ… නවමං.

247. ‘‘ආනාපානස්සති ¶ ¶ , භික්ඛවෙ, භාවිතා…පෙ… දසමං.

අට්ඨිකපුළවකං විනීලකං, විච්ඡිද්දකං උද්ධුමාතෙන පඤ්චමං;

මෙත්තා කරුණා මුදිතා උපෙක්ඛා, ආනාපානෙන තෙ දසාති.

248. ‘‘අසුභසඤ්ඤා ¶ , භික්ඛවෙ…පෙ… පඨමං.

249. ‘‘මරණසඤ්ඤා ¶ , භික්ඛවෙ…පෙ… ¶ දුතියං.

250. ‘‘ආහාරෙ පටිකූලසඤ්ඤා, භික්ඛවෙ…පෙ… තතියං.

251. ‘‘සබ්බලොකෙ අනභිරතිසඤ්ඤා, භික්ඛවෙ…පෙ… ¶ චතුත්ථං.

252. ‘‘අනිච්චසඤ්ඤා, භික්ඛවෙ…පෙ… පඤ්චමං.

253. ‘‘අනිච්චෙ දුක්ඛසඤ්ඤා, භික්ඛවෙ…පෙ… ¶ ඡට්ඨං.

254. ‘‘දුක්ඛෙ ¶ ¶ අනත්තසඤ්ඤා, භික්ඛවෙ…පෙ… ¶ සත්තමං.

255. ‘‘පහානසඤ්ඤා, භික්ඛවෙ…පෙ… අට්ඨමං.

256. ‘‘විරාගසඤ්ඤා, භික්ඛවෙ…පෙ… ¶ නවමං.

257. ‘‘නිරොධසඤ්ඤා, භික්ඛවෙ, භාවිතා බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා. කථං භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, නිරොධසඤ්ඤා කථං බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු නිරොධසඤ්ඤාසහගතං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… නිරොධසඤ්ඤාසහගතං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං භාවිතා ඛො, භික්ඛවෙ, නිරොධසඤ්ඤා එවං බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසාති.

‘‘නිරොධසඤ්ඤාය, භික්ඛවෙ, භාවිතාය බහුලීකතාය ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා, සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා. කථං භාවිතාය, භික්ඛවෙ, නිරොධසඤ්ඤාය කථං බහුලීකතාය ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා, සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ¶ නිරොධසඤ්ඤාසහගතං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… නිරොධසඤ්ඤාසහගතං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං භාවිතාය ඛො, භික්ඛවෙ, නිරොධසඤ්ඤාය එවං බහුලීකතාය ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා, සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා’’ති.

‘‘නිරොධසඤ්ඤා, භික්ඛවෙ, භාවිතා බහුලීකතා මහතො අත්ථාය සංවත්තති, මහතො යොගක්ඛෙමාය සංවත්තති, මහතො සංවෙගාය සංවත්තති, මහතො ඵාසුවිහාරාය සංවත්තති. කථං භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, නිරොධසඤ්ඤා කථං බහුලීකතා ¶ මහතො අත්ථාය සංවත්තති, මහතො යොගක්ඛෙමාය ¶ සංවත්තති, මහතො සංවෙගාය සංවත්තති, මහතො ඵාසුවිහාරාය සංවත්තති? ඉධ, භික්ඛවෙ ¶ , භික්ඛු නිරොධසඤ්ඤාසහගතං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… නිරොධසඤ්ඤාසහගතං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං භාවිතා ඛො, භික්ඛවෙ, නිරොධසඤ්ඤා එවං බහුලීකතා මහතො අත්ථාය සංවත්තති, මහතො යොගක්ඛෙමාය සංවත්තති, මහතො සංවෙගාය සංවත්තති, මහතො ඵාසුවිහාරාය සංවත්තතී’’ති. දසමං.

අසුභමරණආහාරෙ, පටිකූලඅනභිරතෙන [පටිකූලෙන ච සබ්බලොකෙ (ස්යා.)];

අනිච්චදුක්ඛඅනත්තපහානං, විරාගනිරොධෙන තෙ දසාති.

258-269. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ගඞ්ගා නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙන්තො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො ¶ නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙන්තො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙන්තො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. (යාව එසනා පාළි විත්ථාරෙතබ්බා).

ඡ ¶ ¶ ¶ පාචීනතො නින්නා, ඡ නින්නා ච සමුද්දතො;

ද්වෙතෙ ඡ ද්වාදස හොන්ති, වග්ගො තෙන පවුච්චතීති.

270. ‘‘යාවතා, භික්ඛවෙ, සත්තා අපදා වා ද්විපදා වා චතුප්පදා වා බහුප්පදා වාති විත්ථාරෙතබ්බං ¶ .

තථාගතං පදං කූටං, මූලං සාරෙන වස්සිකං;

රාජා චන්දිමසූරියා ච, වත්ථෙන දසමං පදන්ති.

(අප්පමාදවග්ගො බොජ්ඣඞ්ගසංයුත්තස්ස බොජ්ඣඞ්ගවසෙන විත්ථාරෙතබ්බා).

280. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බලකරණීයා කම්මන්තා කරීයන්ති…පෙ… ¶ .

බලං ¶ බීජඤ්ච නාගො ච, රුක්ඛො කුම්භෙන සූකියා;

ආකාසෙන ච ද්වෙ මෙඝා, නාවා ආගන්තුකා නදීති.

(බලකරණීයවග්ගො බොජ්ඣඞ්ගසංයුත්තස්ස බොජ්ඣඞ්ගවසෙන විත්ථාරෙතබ්බා).

292. ‘‘තිස්සො ¶ ¶ ඉමා, භික්ඛවෙ, එසනා. කතමා තිස්සො? කාමෙසනා, භවෙසනා, බ්රහ්මචරියෙසනාති විත්ථාරෙතබ්බං.

එසනා විධා ආසවො, භවො ච දුක්ඛතා තිස්සො;

ඛිලං මලඤ්ච නීඝො ච, වෙදනා තණ්හා තසිනාය චාති.

(බොජ්ඣඞ්ගසංයුත්තස්ස එසනාපෙය්යාලං විවෙකනිස්සිතතො විත්ථාරෙතබ්බං).

302. ‘‘චත්තාරොමෙ භික්ඛවෙ ¶ , ඔඝා. කතමෙ චත්තාරො? කාමොඝො, භවොඝො, දිට්ඨොඝො, අවිජ්ජොඝොති විත්ථාරෙතබ්බං.

311. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, උද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි. කතමානි පඤ්ච? රූපරාගො, අරූපරාගො, මානො, උද්ධච්චං, අවිජ්ජා ¶ – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ ¶ , පඤ්චුද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං උද්ධම්භාගියානං සංයොජනානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා භාවෙතබ්බා. කතමෙ සත්ත? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං… අමතොගධං අමතපරායනං අමතපරියොසානං… නිබ්බානනින්නං නිබ්බානපොණං නිබ්බානපබ්භාරං. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පඤ්චන්නං උද්ධම්භාගියානං සංයොජනානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය ඉමෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා භාවෙතබ්බා’’ති. දසමං.

ඔඝො ¶ ¶ යොගො උපාදානං, ගන්ථා අනුසයෙන ච;

කාමගුණා නීවරණා, ඛන්ධා ඔරුද්ධම්භාගියානීති.

ඡ ¶ පාචීනතො නින්නා, ඡ නින්නා ච සමුද්දතො;

ද්වෙතෙ ඡ ද්වාදස හොන්ති, වග්ගො තෙන පවුච්චතීති.

(බොජ්ඣඞ්ගසංයුත්තස්ස ගඞ්ගාපෙය්යාලං රාගවසෙන විත්ථාරෙතබ්බං).

තථාගතං පදං කූටං, මූලං සාරෙන වස්සිකං;

රාජා චන්දිමසූරියා ච, වත්ථෙන දසමං පදන්ති.

(අප්පමාදවග්ගො රාගවසෙන විත්ථාරෙතබ්බො).

බලං ¶ බීජඤ්ච නාගො ච, රුක්ඛො කුම්භෙන සූකියා;

ආකාසෙන ච ද්වෙ මෙඝා, නාවා ආගන්තුකා නදීති.

(බොජ්ඣඞ්ගසංයුත්තස්ස බලකරණීයවග්ගො රාගවසෙන විත්ථාරෙතබ්බො).

එසනා විධා ආසවො, භවො ච දුක්ඛතා තිස්සො;

ඛිලං මලඤ්ච නීඝො ච, වෙදනාතණ්හා තසිනාය චාති.

බොජ්ඣඞ්ගසංයුතස්ස පුනඔඝවග්ගො අට්ඨාරසමො.

ඔඝො යොගො උපාදානං, ගන්ථා අනුසයෙන ච;

කාමගුණා නීවරණා, ඛන්ධා ඔරුද්ධම්භාගියානීති.

(රාගවිනයපරියොසාන-දොසවිනයපරියොසාන-මොහවිනයපරියොසානවග්ගො විත්ථාරෙතබ්බො). (යදපි මග්ගසංයුත්තං විත්ථාරෙතබ්බං, තදපි බොජ්ඣඞ්ගසංයුත්තං විත්ථාරෙතබ්බං).

367. එවං ¶ ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති අම්බපාලිවනෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘එකායනො අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො සත්තානං විසුද්ධියා සොකපරිදෙවානං සමතික්කමාය දුක්ඛදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමාය ඤායස්ස අධිගමාය නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය, යදිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. එකායනො අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො සත්තානං විසුද්ධියා සොකපරිදෙවානං සමතික්කමාය දුක්ඛදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමාය ඤායස්ස අධිගමාය නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය, යදිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’ති.

ඉදමවොච ¶ භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති. පඨමං.

368. එකං ¶ ¶ සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති අම්බපාලිවනෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘සතො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විහරෙය්ය සම්පජානො. අයං වො අම්හාකං අනුසාසනී. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ¶ ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතො හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්පජානො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අභික්කන්තෙ පටික්කන්තෙ සම්පජානකාරී හොති, ආලොකිතෙ විලොකිතෙ සම්පජානකාරී හොති, සමිඤ්ජිතෙ පසාරිතෙ සම්පජානකාරී හොති, සඞ්ඝාටිපත්තචීවරධාරණෙ සම්පජානකාරී හොති, අසිතෙ පීතෙ ඛායිතෙ සායිතෙ සම්පජානකාරී හොති, උච්චාරපස්සාවකම්මෙ සම්පජානකාරී හොති, ගතෙ ඨිතෙ නිසින්නෙ සුත්තෙ ජාගරිතෙ භාසිතෙ තුණ්හීභාවෙ සම්පජානකාරී හොති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්පජානකාරී හොති. සතො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විහරෙය්ය සම්පජානො. අයං වො අම්හාකං අනුසාසනී’’ති. දුතියං.

369. එකං ¶ සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසෙතු, යමහං භගවතො ධම්මං සුත්වා එකො වූපකට්ඨො ¶ අප්පමත්තො ආතාපී ¶ පහිතත්තො විහරෙය්ය’’න්ති. ‘‘එවමෙව පනිධෙකච්චෙ මොඝපුරිසා මඤ්චෙව [මමෙව (සී.)] අජ්ඣෙසන්ති, ධම්මෙ ච භාසිතෙ මමෙව අනුබන්ධිතබ්බං මඤ්ඤන්තී’’ති. ‘‘දෙසෙතු මෙ, භන්තෙ, භගවා සංඛිත්තෙන ධම්මං, දෙසෙතු සුගතො සංඛිත්තෙන ධම්මං. අප්පෙව නාමාහං භගවතො භාසිතස්ස අත්ථං ජානෙය්යං, අප්පෙව නාමාහං භගවතො භාසිතස්ස දායාදො අස්ස’’න්ති. ‘‘තස්මාතිහ ත්වං, භික්ඛු, ආදිමෙව විසොධෙහි කුසලෙසු ධම්මෙසු. කො චාදි කුසලානං ධම්මානං? සීලඤ්ච සුවිසුද්ධං, දිට්ඨි ච උජුකා. යතො ඛො තෙ, භික්ඛු, සීලඤ්ච සුවිසුද්ධං භවිස්සති දිට්ඨි ච උජුකා, තතො ත්වං, භික්ඛු, සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ තිවිධෙන භාවෙය්යාසි.

කතමෙ ¶ චත්තාරො? ඉධ ත්වං, භික්ඛු, අජ්ඣත්තං වා කායෙ කායානුපස්සී විහරාහි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; බහිද්ධා වා කායෙ කායානුපස්සී විහරාහි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; අජ්ඣත්තබහිද්ධා ¶ වා කායෙ කායානුපස්සී විහරාහි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. අජ්ඣත්තං වා වෙදනාසු…පෙ… බහිද්ධා වා වෙදනාසු…පෙ… අජ්ඣත්තබහිද්ධා වා වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරාහි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. අජ්ඣත්තං වා චිත්තෙ…පෙ… බහිද්ධා වා චිත්තෙ…පෙ… අජ්ඣත්තබහිද්ධා වා චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරාහි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. අජ්ඣත්තං වා ධම්මෙසු…පෙ… බහිද්ධා වා ධම්මෙසු…පෙ… අජ්ඣත්තබහිද්ධා වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරාහි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. යතො ඛො ත්වං, භික්ඛු, සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ එවං තිවිධෙන භාවෙස්සසි, තතො තුය්හං, භික්ඛු, යා රත්ති වා දිවසො වා ආගමිස්සති වුද්ධියෙව පාටිකඞ්ඛා කුසලෙසු ධම්මෙසු, නො පරිහානී’’ති.

අථ ඛො සො භික්ඛු භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා ¶ අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං ¶ අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි. අථ ඛො සො භික්ඛු එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති, තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති ¶ . ‘‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ච පන සො භික්ඛු අරහතං අහොසීති. තතියං.

370. එකං සමයං භගවා කොසලෙසු විහරති සාලාය බ්රාහ්මණගාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි…පෙ… එතදවොච –

‘‘යෙ තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ නවා අචිරපබ්බජිතා අධුනාගතා ඉමං ධම්මවිනයං, තෙ වො, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ චතුන්නං සතිපට්ඨානානං භාවනාය සමාදපෙතබ්බා නිවෙසෙතබ්බා පතිට්ඨාපෙතබ්බා. කතමෙසං චතුන්නං? එථ තුම්හෙ, ආවුසො, කායෙ ¶ කායානුපස්සිනො විහරථ ආතාපිනො සම්පජානා එකොදිභූතා විප්පසන්නචිත්තා සමාහිතා එකග්ගචිත්තා, කායස්ස යථාභූතං ඤාණාය; වෙදනාසු වෙදනානුපස්සිනො විහරථ ආතාපිනො සම්පජානා එකොදිභූතා විප්පසන්නචිත්තා සමාහිතා එකග්ගචිත්තා, වෙදනානං යථාභූතං ඤාණාය; චිත්තෙ චිත්තානුපස්සිනො විහරථ ආතාපිනො සම්පජානා එකොදිභූතා විප්පසන්නචිත්තා සමාහිතා එකග්ගචිත්තා, චිත්තස්ස යථාභූතං ඤාණාය; ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සිනො විහරථ ආතාපිනො සම්පජානා එකොදිභූතා විප්පසන්නචිත්තා සමාහිතා එකග්ගචිත්තා, ධම්මානං යථාභූතං ඤාණාය. යෙපි ¶ තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ සෙඛා අප්පත්තමානසා අනුත්තරං යොගක්ඛෙමං පත්ථයමානා විහරන්ති, තෙපි කායෙ කායානුපස්සිනො විහරන්ති ආතාපිනො සම්පජානා එකොදිභූතා විප්පසන්නචිත්තා සමාහිතා එකග්ගචිත්තා ¶ , කායස්ස පරිඤ්ඤාය; වෙදනාසු වෙදනානුපස්සිනො විහරන්ති ආතාපිනො සම්පජානා එකොදිභූතා විප්පසන්නචිත්තා සමාහිතා එකග්ගචිත්තා, වෙදනානං පරිඤ්ඤාය; චිත්තෙ චිත්තානුපස්සිනො විහරන්ති ආතාපිනො සම්පජානා එකොදිභූතා විප්පසන්නචිත්තා සමාහිතා එකග්ගචිත්තා, චිත්තස්ස පරිඤ්ඤාය; ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සිනො විහරන්ති ආතාපිනො සම්පජානා එකොදිභූතා විප්පසන්නචිත්තා සමාහිතා එකග්ගචිත්තා, ධම්මානං පරිඤ්ඤාය.

‘‘යෙපි ¶ තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ අරහන්තො ඛීණාසවා වුසිතවන්තො කතකරණීයා ඔහිතභාරා අනුප්පත්තසදත්ථා පරික්ඛීණභවසංයොජනා සම්මදඤ්ඤා විමුත්තා, තෙපි කායෙ කායානුපස්සිනො විහරන්ති ආතාපිනො සම්පජානා එකොදිභූතා විප්පසන්නචිත්තා සමාහිතා එකග්ගචිත්තා, කායෙන විසංයුත්තා; වෙදනාසු වෙදනානුපස්සිනො විහරන්ති ආතාපිනො සම්පජානා එකොදිභූතා විප්පසන්නචිත්තා සමාහිතා එකග්ගචිත්තා, වෙදනාහි විසංයුත්තා; චිත්තෙ චිත්තානුපස්සිනො විහරන්ති ආතාපිනො සම්පජානා එකොදිභූතා විප්පසන්නචිත්තා සමාහිතා එකග්ගචිත්තා, චිත්තෙන විසංයුත්තා; ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සිනො විහරන්ති ආතාපිනො සම්පජානා එකොදිභූතා විප්පසන්නචිත්තා සමාහිතා එකග්ගචිත්තා, ධම්මෙහි විසංයුත්තා.

‘‘යෙපි තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ නවා අචිරපබ්බජිතා අධුනාගතා ඉමං ධම්මවිනයං, තෙ වො, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ ඉමෙසං චතුන්නං සතිපට්ඨානානං භාවනාය ¶ සමාදපෙතබ්බා නිවෙසෙතබ්බා පතිට්ඨාපෙතබ්බා’’ති. චතුත්ථං.

371. සාවත්ථිනිදානං ¶ . තත්ර ඛො භගවා එතදවොච – ‘‘‘අකුසලරාසී’ති, භික්ඛවෙ, වදමානො පඤ්ච නීවරණෙ සම්මා වදමානො වදෙය්ය. කෙවලො හායං, භික්ඛවෙ, අකුසලරාසි, යදිදං – පඤ්ච නීවරණා. කතමෙ පඤ්ච? කාමච්ඡන්දනීවරණං ¶ , බ්යාපාදනීවරණං, ථිනමිද්ධනීවරණං, උද්ධච්චකුක්කුච්චනීවරණං, විචිකිච්ඡානීවරණං. ‘අකුසලරාසී’ති, භික්ඛවෙ, වදමානො ඉමෙ පඤ්ච නීවරණෙ සම්මා වදමානො වදෙය්ය. කෙවලො හායං, භික්ඛවෙ, අකුසලරාසි, යදිදං – පඤ්ච නීවරණා.

‘‘‘කුසලරාසී’ති, භික්ඛවෙ, වදමානො චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ සම්මා වදමානො වදෙය්ය. කෙවලො හායං, භික්ඛවෙ, කුසලරාසි, යදිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං ¶ . ‘කුසලරාසී’ති, භික්ඛවෙ, වදමානො ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ සම්මා වදමානො වදෙය්ය. කෙවලො හායං, භික්ඛවෙ, කුසලරාසි, යදිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’ති. පඤ්චමං.

372. ‘‘භූතපුබ්බං, භික්ඛවෙ, සකුණග්ඝි ලාපං සකුණං සහසා අජ්ඣප්පත්තා අග්ගහෙසි. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, ලාපො සකුණො සකුණග්ඝියා හරියමානො එවං පරිදෙවසි – ‘මයමෙවම්හ [මයමෙවාම්හ (ක.)] අලක්ඛිකා, මයං ¶ අප්පපුඤ්ඤා, යෙ මයං අගොචරෙ චරිම්හ පරවිසයෙ. සචෙජ්ජ මයං ගොචරෙ චරෙය්යාම සකෙ පෙත්තිකෙ විසයෙ, න ම්යායං [න චායං (සී.)], සකුණග්ඝි, අලං අභවිස්ස, යදිදං – යුද්ධායා’ති. ‘කො පන තෙ, ලාප, ගොචරො සකො පෙත්තිකො විසයො’ති? ‘යදිදං – නඞ්ගලකට්ඨකරණං ලෙඩ්ඩුට්ඨාන’’’න්ති. ‘‘අථ ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, සකුණග්ඝි සකෙ බලෙ අපත්ථද්ධා සකෙ බලෙ අසංවදමානා [අවචමානා (සී.)] ලාපං සකුණං පමුඤ්චි – ‘ගච්ඡ ඛො ත්වං, ලාප, තත්රපි මෙ ගන්ත්වා න මොක්ඛසී’’’ති.

‘‘අථ ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, ලාපො සකුණො නඞ්ගලකට්ඨකරණං ලෙඩ්ඩුට්ඨානං ගන්ත්වා මහන්තං ලෙඩ්ඩුං අභිරුහිත්වා සකුණග්ඝිං වදමානො අට්ඨාසි – ‘එහි ඛො දානි මෙ, සකුණග්ඝි, එහි ඛො දානි මෙ, සකුණග්ඝී’ති. අථ ඛො සා, භික්ඛවෙ, සකුණග්ඝි සකෙ බලෙ අපත්ථද්ධා සකෙ බලෙ අසංවදමානා උභො පක්ඛෙ සන්නය්හ [සන්ධාය (සී. ස්යා.)] ලාපං සකුණං සහසා අජ්ඣප්පත්තා. යදා ඛො, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤාසි ලාපො සකුණො ‘බහුආගතො ඛො ම්යායං සකුණග්ඝී’ති, අථ තස්සෙව ලෙඩ්ඩුස්ස අන්තරං පච්චුපාදි. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, සකුණග්ඝි තත්ථෙව උරං පච්චතාළෙසි. එවඤ්හි තං [එවං හෙතං (සී.)], භික්ඛවෙ, හොති යො අගොචරෙ චරති පරවිසයෙ.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, මා අගොචරෙ චරිත්ථ පරවිසයෙ. අගොචරෙ, භික්ඛවෙ, චරතං පරවිසයෙ ලච්ඡති මාරො ඔතාරං, ලච්ඡති මාරො ආරම්මණං. කො ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අගොචරො පරවිසයො? යදිදං – පඤ්ච කාමගුණා. කතමෙ පඤ්ච? චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, සොතවිඤ්ඤෙය්යා ¶ සද්දා…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ¶ ගන්ධා… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යා රසා… කායවිඤ්ඤෙය්යා ඵොට්ඨබ්බා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා – අයං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අගොචරො පරවිසයො.

‘‘ගොචරෙ, භික්ඛවෙ, චරථ සකෙ පෙත්තිකෙ විසයෙ. ගොචරෙ, භික්ඛවෙ, චරතං සකෙ පෙත්තිකෙ විසයෙ න ලච්ඡති මාරො ඔතාරං, න ලච්ඡති මාරො ආරම්මණං. කො ¶ ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ගොචරො සකො පෙත්තිකො විසයො? යදිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං – අයං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ගොචරො සකො පෙත්තිකො විසයො’’ති. ඡට්ඨං.

373. ‘‘අත්ථි, භික්ඛවෙ, හිමවතො පබ්බතරාජස්ස දුග්ගා විසමා දෙසා, යත්ථ නෙව මක්කටානං චාරී න මනුස්සානං. අත්ථි, භික්ඛවෙ, හිමවතො පබ්බතරාජස්ස ¶ දුග්ගා විසමා දෙසා, යත්ථ මක්කටානඤ්හි ඛො චාරී, න මනුස්සානං. අත්ථි, භික්ඛවෙ, හිමවතො පබ්බතරාජස්ස සමා භූමිභාගා රමණීයා, යත්ථ මක්කටානඤ්චෙව චාරී මනුස්සානඤ්ච. තත්ර, භික්ඛවෙ, ලුද්දා මක්කටවීථීසු ලෙපං ඔඩ්ඩෙන්ති මක්කටානං බාධනාය.

‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යෙ තෙ මක්කටා අබාලජාතිකා අලොලජාතිකා, තෙ තං ලෙපං දිස්වා ආරකා පරිවජ්ජන්ති. යො පන සො හොති ¶ මක්කටො බාලජාතිකො ලොලජාතිකො, සො තං ලෙපං උපසඞ්කමිත්වා හත්ථෙන ගණ්හාති. සො තත්ථ බජ්ඣති. ‘හත්ථං මොචෙස්සාමී’ති දුතියෙන හත්ථෙන ගණ්හාති. සො තත්ථ බජ්ඣති. ‘උභො හත්ථෙ මොචෙස්සාමී’ති පාදෙන ගණ්හාති. සො තත්ථ බජ්ඣති. ‘උභො හත්ථෙ මොචෙස්සාමි පාදඤ්චා’ති දුතියෙන පාදෙන ගණ්හාති. සො තත්ථ බජ්ඣති. ‘උභො හත්ථෙ මොචෙස්සාමි පාදෙ චා’ති තුණ්ඩෙන ගණ්හාති. සො තත්ථ බජ්ඣති. එවඤ්හි සො, භික්ඛවෙ, මක්කටො පඤ්චොඩ්ඩිතො ථුනං සෙති අනයං ආපන්නො බ්යසනං ආපන්නො යථාකාමකරණීයො ¶ ¶ ලුද්දස්ස. තමෙනං, භික්ඛවෙ, ලුද්දො විජ්ඣිත්වා තස්මිංයෙව කට්ඨකතඞ්ගාරෙ [තස්මිංයෙව මක්කටං උද්ධරිත්වා (සී. ස්යා.)] අවස්සජ්ජෙත්වා යෙන කාමං පක්කමති. එවං සො තං, භික්ඛවෙ, හොති යො අගොචරෙ චරති පරවිසයෙ.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, මා අගොචරෙ චරිත්ථ පරවිසයෙ. අගොචරෙ, භික්ඛවෙ, චරතං පරවිසයෙ ලච්ඡති මාරො ඔතාරං, ලච්ඡති මාරො ආරම්මණං. කො ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අගොචරො පරවිසයො? යදිදං – පඤ්ච කාමගුණා. කතමෙ පඤ්ච? චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, සොතවිඤ්ඤෙය්යා සද්දා…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ගන්ධා… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යා රසා… කායවිඤ්ඤෙය්යා ඵොට්ඨබ්බා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා. අයං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අගොචරො පරවිසයො.

‘‘ගොචරෙ, භික්ඛවෙ, චරථ සකෙ පෙත්තිකෙ විසයෙ. ගොචරෙ, භික්ඛවෙ ¶ , චරතං සකෙ පෙත්තිකෙ විසයෙ න ලච්ඡති මාරො ඔතාරං, න ලච්ඡති මාරො ආරම්මණං. කො ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ගොචරො සකො පෙත්තිකො විසයො? යදිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා. කතමෙ චත්තාරො ¶ ? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. අයං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ගොචරො සකො පෙත්තිකො විසයො’’ති. සත්තමං.

374. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, බාලො අබ්යත්තො අකුසලො සූදො රාජානං වා රාජමහාමත්තං වා [රාජමහාමත්තානං වා (සී.)] නානච්චයෙහි සූපෙහි පච්චුපට්ඨිතො අස්ස – අම්බිලග්ගෙහිපි, තිත්තකග්ගෙහිපි, කටුකග්ගෙහිපි, මධුරග්ගෙහිපි, ඛාරිකෙහිපි, අඛාරිකෙහිපි, ලොණිකෙහිපි, අලොණිකෙහිපි.

‘‘ස ¶ ඛො සො, භික්ඛවෙ, බාලො අබ්යත්තො අකුසලො සූදො සකස්ස භත්තු නිමිත්තං න උග්ගණ්හාති – ‘ඉදං වා මෙ අජ්ජ භත්තු සූපෙය්යං රුච්චති, ඉමස්ස වා අභිහරති, ඉමස්ස වා බහුං ගණ්හාති, ඉමස්ස වා වණ්ණං භාසති. අම්බිලග්ගං වා මෙ අජ්ජ භත්තු සූපෙය්යං රුච්චති ¶ , අම්බිලග්ගස්ස වා අභිහරති, අම්බිලග්ගස්ස වා බහුං ගණ්හාති, අම්බිලග්ගස්ස වා වණ්ණං භාසති. තිත්තකග්ගං වා මෙ අජ්ජ… කටුකග්ගං වා මෙ අජ්ජ… මධුරග්ගං වා මෙ අජ්ජ… ඛාරිකං වා මෙ අජ්ජ… අඛාරිකං වා මෙ අජ්ජ… ලොණිකං ¶ වා මෙ අජ්ජ… අලොණිකං වා මෙ අජ්ජ භත්තු සූපෙය්යං රුච්චති, අලොණිකස්ස වා අභිහරති, අලොණිකස්ස වා බහුං ගණ්හාති, අලොණිකස්ස වා වණ්ණං භාසතී’’’ති.

‘‘ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, බාලො අබ්යත්තො අකුසලො සූදො න චෙව ලාභී හොති අච්ඡාදනස්ස, න ලාභී වෙතනස්ස, න ලාභී අභිහාරානං. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො, භික්ඛවෙ, බාලො අබ්යත්තො අකුසලො සූදො සකස්ස භත්තු නිමිත්තං න උග්ගණ්හාති. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, ඉධෙකච්චො බාලො අබ්යත්තො අකුසලො භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තස්ස කායෙ කායානුපස්සිනො විහරතො චිත්තං න සමාධියති, උපක්කිලෙසා න පහීයන්ති. සො තං නිමිත්තං න උග්ගණ්හාති. වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති…පෙ… චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති ¶ …පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තස්ස ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සිනො විහරතො චිත්තං න සමාධියති, උපක්කිලෙසා න පහීයන්ති. සො තං නිමිත්තං න උග්ගණ්හාති.

‘‘ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, බාලො අබ්යත්තො අකුසලො භික්ඛු න චෙව ලාභී හොති දිට්ඨෙව ධම්මෙ සුඛවිහාරානං, න ලාභී සතිසම්පජඤ්ඤස්ස ¶ . තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො, භික්ඛවෙ, බාලො අබ්යත්තො අකුසලො භික්ඛු සකස්ස චිත්තස්ස නිමිත්තං න උග්ගණ්හාති.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො බ්යත්තො කුසලො සූදො රාජානං ¶ වා රාජමහාමත්තං වා නානච්චයෙහි සූපෙහි පච්චුපට්ඨිතො අස්ස – අම්බිලග්ගෙහිපි, තිත්තකග්ගෙහිපි, කටුකග්ගෙහිපි, මධුරග්ගෙහිපි, ඛාරිකෙහිපි, අඛාරිකෙහිපි, ලොණිකෙහිපි, අලොණිකෙහිපි.

‘‘ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො බ්යත්තො කුසලො සූදො සකස්ස භත්තු නිමිත්තං උග්ගණ්හාති – ‘ඉදං වා මෙ අජ්ජ භත්තු සූපෙය්යං රුච්චති, ඉමස්ස වා අභිහරති, ඉමස්ස වා බහුං ගණ්හාති, ඉමස්ස වා වණ්ණං භාසති. අම්බිලග්ගං වා මෙ අජ්ජ භත්තු සූපෙය්යං රුච්චති ¶ , අම්බිලග්ගස්ස වා අභිහරති, අම්බිලග්ගස්ස වා බහුං ගණ්හාති, අම්බිලග්ගස්ස වා වණ්ණං භාසති. තිත්තකග්ගං වා මෙ අජ්ජ… කටුකග්ගං වා මෙ අජ්ජ… මධුරග්ගං වා මෙ අජ්ජ… ඛාරිකං වා මෙ අජ්ජ… අඛාරිකං වා මෙ අජ්ජ… ලොණිකං වා මෙ අජ්ජ… අලොණිකං වා මෙ අජ්ජ භත්තු සූපෙය්යං රුච්චති, අලොණිකස්ස වා අභිහරති, අලොණිකස්ස වා බහුං ගණ්හාති, අලොණිකස්ස වා වණ්ණං භාසතී’’’ති.

‘‘ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො බ්යත්තො කුසලො සූදො ලාභී චෙව හොති අච්ඡාදනස්ස, ලාභී වෙතනස්ස, ලාභී අභිහාරානං. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො බ්යත්තො කුසලො සූදො සකස්ස භත්තු නිමිත්තං උග්ගණ්හාති. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, ඉධෙකච්චො පණ්ඩිතො බ්යත්තො කුසලො භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තස්ස කායෙ කායානුපස්සිනො විහරතො ¶ චිත්තං සමාධියති, උපක්කිලෙසා පහීයන්ති ¶ . සො තං නිමිත්තං උග්ගණ්හාති. වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති…පෙ… චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ¶ ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තස්ස ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සිනො විහරතො චිත්තං සමාධියති, උපක්කිලෙසා පහීයන්ති. සො තං නිමිත්තං උග්ගණ්හාති.

‘‘ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො බ්යත්තො කුසලො භික්ඛු ලාභී චෙව හොති දිට්ඨෙව ධම්මෙ සුඛවිහාරානං, ලාභී හොති සතිසම්පජඤ්ඤස්ස. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො බ්යත්තො කුසලො භික්ඛු සකස්ස චිත්තස්ස නිමිත්තං උග්ගණ්හාතී’’ති. අට්ඨමං.

375. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති වෙළුවගාමකෙ [බෙලුවගාමකෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)]. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘එථ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, සමන්තා වෙසාලියා යථාමිත්තං යථාසන්දිට්ඨං යථාසම්භත්තං වස්සං උපෙථ. ඉධෙවාහං වෙළුවගාමකෙ වස්සං උපගච්ඡාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ¶ ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පටිස්සුත්වා සමන්තා වෙසාලියා යථාමිත්තං යථාසන්දිට්ඨං යථාසම්භත්තං වස්සං උපගච්ඡුං. භගවා පන තත්ථෙව වෙළුවගාමකෙ වස්සං උපගච්ඡි [උපගඤ්ඡි (සී. පී.)].

අථ ඛො භගවතො වස්සූපගතස්ස ඛරො ආබාධො උප්පජ්ජි, බාළ්හා වෙදනා වත්තන්ති මාරණන්තිකා. තත්ර සුදං භගවා සතො සම්පජානො අධිවාසෙසි අවිහඤ්ඤමානො. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘න ඛො ¶ මෙ තං පතිරූපං, යොහං අනාමන්තෙත්වා උපට්ඨාකෙ අනපලොකෙත්වා භික්ඛුසඞ්ඝං පරිනිබ්බායෙය්යං. යංනූනාහං ඉමං ආබාධං වීරියෙන පටිපණාමෙත්වා ජීවිතසඞ්ඛාරං අධිට්ඨාය ¶ විහරෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො භගවා තං ආබාධං වීරියෙන පටිපණාමෙත්වා ජීවිතසඞ්ඛාරං අධිට්ඨාය විහාසි. (අථ ඛො භගවතො සො ආබාධො පටිප්පස්සම්භි) [( ) දී. නි. 2.164 දිස්සති].

අථ ඛො භගවා ගිලානා වුට්ඨිතො [ගිලානවුට්ඨිතො (සද්දනීති)] අචිරවුට්ඨිතො ගෙලඤ්ඤා විහාරා නික්ඛමිත්වා විහාරපච්ඡායායං [විහාරපච්ඡාඡායායං (බහූසු)] පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං ¶ එතදවොච – ‘‘දිට්ඨො මෙ, භන්තෙ, භගවතො ඵාසු; දිට්ඨං, භන්තෙ, භගවතො ඛමනීයං; දිට්ඨං, භන්තෙ, භගවතො යාපනීයං. අපි ච මෙ, භන්තෙ, මධුරකජාතො විය කායො, දිසාපි මෙ න පක්ඛායන්ති, ධම්මාපි මං නප්පටිභන්ති භගවතො ගෙලඤ්ඤෙන. අපි ච මෙ, භන්තෙ, අහොසි කාචිදෙව අස්සාසමත්තා – ‘න තාව භගවා පරිනිබ්බායිස්සති, න යාව භගවා භික්ඛුසඞ්ඝං ආරබ්භ කිඤ්චිදෙව උදාහරතී’’’ති.

‘‘කිං පන දානි, ආනන්ද, භික්ඛුසඞ්ඝො මයි පච්චාසීසති [පච්චාසිංසති (සී. ස්යා. කං. පී.)]? දෙසිතො, ආනන්ද, මයා ධම්මො අනන්තරං අබාහිරං කරිත්වා. නත්ථානන්ද, තථාගතස්ස ධම්මෙසු ආචරියමුට්ඨි. යස්ස නූන, ආනන්ද, එවමස්ස – ‘අහං භික්ඛුසඞ්ඝං පරිහරිස්සාමී’ති වා, ‘මමුද්දෙසිකො භික්ඛුසඞ්ඝො’ති වා, සො නූන, ආනන්ද, භික්ඛුසඞ්ඝං ආරබ්භ කිඤ්චිදෙව උදාහරෙය්ය. තථාගතස්ස ඛො, ආනන්ද, න එවං හොති – ‘අහං භික්ඛුසඞ්ඝං පරිහරිස්සාමී’ති වා ¶ , ‘මමුද්දෙසිකො භික්ඛුසඞ්ඝො’ති වා. ස කිං [සො නූන (සී. පී.)], ආනන්ද, තථාගතො භික්ඛුසඞ්ඝං ආරබ්භ කිඤ්චිදෙව උදාහරිස්සති! එතරහි ඛො පනාහං, ආනන්ද, ජිණ්ණො වුද්ධො මහල්ලකො අද්ධගතො වයොඅනුප්පත්තො. ආසීතිකො මෙ වයො වත්තති. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, ජජ්ජරසකටං [ජරසකටං (සබ්බත්ථ)] වෙළමිස්සකෙන [වෙගමිස්සකෙන (සී.), වෙළුමිස්සකෙන (ස්යා. කං.), වෙධමිස්සකෙන (පී. ක.), වෙඛමිස්සකෙන (ක.)] යාපෙති; එවමෙව ඛො, ආනන්ද, වෙධමිස්සකෙන මඤ්ඤෙ තථාගතස්ස කායො යාපෙති.

‘‘යස්මිං ¶ ¶ , ආනන්ද, සමයෙ තථාගතො සබ්බනිමිත්තානං අමනසිකාරා එකච්චානං වෙදනානං නිරොධා අනිමිත්තං චෙතොසමාධිං උපසම්පජ්ජ විහරති, ඵාසුතරො [ඵාසුතරං (සබ්බත්ථ)], ආනන්ද, තස්මිං සමයෙ තථාගතස්ස කායො හොති [තථාගතස්ස හොති (බහූසු)]. තස්මාතිහානන්ද, අත්තදීපා විහරථ අත්තසරණා අනඤ්ඤසරණා, ධම්මදීපා ධම්මසරණා අනඤ්ඤසරණා.

‘‘කථඤ්චානන්ද, භික්ඛු අත්තදීපො විහරති අත්තසරණො අනඤ්ඤසරණො, ධම්මදීපො ධම්මසරණො අනඤ්ඤසරණො? ඉධානන්ද, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො ¶ සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. එවං ඛො, ආනන්ද, භික්ඛු අත්තදීපො විහරති අත්තසරණො අනඤ්ඤසරණො, ධම්මදීපො ධම්මසරණො අනඤ්ඤසරණො. යෙ හි කෙචි, ආනන්ද, එතරහි වා මමච්චයෙ වා අත්තදීපා විහරිස්සන්ති අත්තසරණා අනඤ්ඤසරණා, ධම්මදීපා ධම්මසරණා අනඤ්ඤසරණා ¶ ; තමතග්ගෙ මෙතෙ, ආනන්ද, භික්ඛූ භවිස්සන්ති යෙ කෙචි සික්ඛාකාමා’’ති. නවමං.

376. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන අඤ්ඤතරො භික්ඛුනුපස්සයො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. අථ ඛො සම්බහුලා භික්ඛුනියො යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තා භික්ඛුනියො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොචුං –

‘‘ඉධ, භන්තෙ ආනන්ද, සම්බහුලා භික්ඛුනියො චතූසු සතිපට්ඨානෙසු සුප්පතිට්ඨිතචිත්තා [සුපට්ඨිතචිත්තා (සී. පී. ක.)] විහරන්තියො උළාරං පුබ්බෙනාපරං විසෙසං සඤ්ජානන්තී’’ති [සම්පජානන්තීති (ක.)]. ‘‘එවමෙතං ¶ , භගිනියො, එවමෙතං, භගිනියො! යො හි කොචි, භගිනියො, භික්ඛු වා භික්ඛුනී වා චතූසු සතිපට්ඨානෙසු සුප්පතිට්ඨිතචිත්තො විහරති, තස්සෙතං පාටිකඞ්ඛං – ‘උළාරං පුබ්බෙනාපරං විසෙසං සඤ්ජානිස්සතී’’’ති.

අථ ¶ ඛො ආයස්මා ආනන්දො තා භික්ඛුනියො ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙත්වා සමාදපෙත්වා සමුත්තෙජෙත්වා සම්පහංසෙත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිං. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘ඉධාහං, භන්තෙ, පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන අඤ්ඤතරො භික්ඛුනුපස්සයො ¶ තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදිං. අථ ඛො, භන්තෙ, සම්බහුලා භික්ඛුනියො යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා මං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං ¶ නිසින්නා ඛො, භන්තෙ, තා භික්ඛුනියො මං එතදවොචුං – ‘ඉධ, භන්තෙ ආනන්ද, සම්බහුලා භික්ඛුනියො චතූසු සතිපට්ඨානෙසු සුප්පතිට්ඨිතචිත්තා විහරන්තියො උළාරං පුබ්බෙනාපරං විසෙසං සඤ්ජානන්තී’ති. එවං වුත්තාහං, භන්තෙ, තා භික්ඛුනියො එතදවොචං – ‘එවමෙතං, භගිනියො, එවමෙතං, භගිනියො! යො හි කොචි, භගිනියො, භික්ඛු වා භික්ඛුනී වා චතූසු සතිපට්ඨානෙසු සුප්පතිට්ඨිතචිත්තො විහරති, තස්සෙතං පාටිකඞ්ඛං – උළාරං පුබ්බෙනාපරං විසෙසං සඤ්ජානිස්සතී’’’ති.

‘‘එවමෙතං, ආනන්ද, එවමෙතං, ආනන්ද! යො හි කොචි, ආනන්ද, භික්ඛු වා භික්ඛුනී වා චතූසු සතිපට්ඨානෙසු සුප්පතිට්ඨිතචිත්තො විහරති, තස්සෙතං පාටිකඞ්ඛං – ‘උළාරං පුබ්බෙනාපරං විසෙසං සඤ්ජානිස්සති’’’ [සඤ්ජානිස්සතීති (බහූසු)].

‘‘කතමෙසු චතූසු? ඉධානන්ද, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තස්ස ¶ කායෙ කායානුපස්සිනො විහරතො කායාරම්මණො වා උප්පජ්ජති කායස්මිං පරිළාහො, චෙතසො වා ලීනත්තං, බහිද්ධා වා චිත්තං වික්ඛිපති. තෙනානන්ද [තෙනහානන්ද (සී.)], භික්ඛුනා කිස්මිඤ්චිදෙව පසාදනීයෙ නිමිත්තෙ චිත්තං පණිදහිතබ්බං. තස්ස කිස්මිඤ්චිදෙව පසාදනීයෙ නිමිත්තෙ චිත්තං පණිදහතො ¶ පාමොජ්ජං ජායති. පමුදිතස්ස පීති ජායති. පීතිමනස්ස කායො පස්සම්භති. පස්සද්ධකායො සුඛං වෙදයති [වෙදියති (සී.)]. සුඛිනො චිත්තං සමාධියති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යස්ස ඛ්වාහං අත්ථාය චිත්තං පණිදහිං, සො මෙ අත්ථො ¶ අභිනිප්ඵන්නො. හන්ද, දානි පටිසංහරාමී’ති. සො පටිසංහරති චෙව න ච විතක්කෙති න ච විචාරෙති. ‘අවිතක්කොම්හි අවිචාරො, අජ්ඣත්තං සතිමා සුඛමස්මී’ති පජානාති’’.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛු වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තස්ස ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සිනො විහරතො ධම්මාරම්මණො වා උප්පජ්ජති කායස්මිං පරිළාහො, චෙතසො වා ලීනත්තං, බහිද්ධා වා චිත්තං වික්ඛිපති. තෙනානන්ද, භික්ඛුනා කිස්මිඤ්චිදෙව පසාදනීයෙ නිමිත්තෙ චිත්තං පණිදහිතබ්බං. තස්ස කිස්මිඤ්චිදෙව පසාදනීයෙ නිමිත්තෙ චිත්තං පණිදහතො පාමොජ්ජං ජායති ¶ . පමුදිතස්ස පීති ජායති. පීතිමනස්ස කායො පස්සම්භති. පස්සද්ධකායො සුඛං වෙදයති. සුඛිනො චිත්තං සමාධියති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යස්ස ඛ්වාහං අත්ථාය චිත්තං පණිදහිං, සො මෙ අත්ථො අභිනිප්ඵන්නො. හන්ද, දානි පටිසංහරාමී’ති. සො පටිසංහරති චෙව න ච විතක්කෙති න ච විචාරෙති. ‘අවිතක්කොම්හි අවිචාරො, අජ්ඣත්තං සතිමා සුඛමස්මී’ති පජානාති. එවං ඛො, ආනන්ද, පණිධාය භාවනා හොති.

‘‘කථඤ්චානන්ද ¶ , අප්පණිධාය භාවනා හොති? බහිද්ධා ¶ , ආනන්ද, භික්ඛු චිත්තං අප්පණිධාය ‘අප්පණිහිතං මෙ බහිද්ධා චිත්ත’න්ති පජානාති. අථ පච්ඡාපුරෙ ‘අසංඛිත්තං විමුත්තං අප්පණිහිත’න්ති පජානාති. අථ ච පන ‘කායෙ කායානුපස්සී විහරාමි ආතාපී සම්පජානො සතිමා සුඛමස්මී’ති පජානාති. බහිද්ධා, ආනන්ද, භික්ඛු චිත්තං අප්පණිධාය ‘අප්පණිහිතං මෙ බහිද්ධා චිත්ත’න්ති පජානාති. අථ පච්ඡාපුරෙ ‘අසංඛිත්තං විමුත්තං අප්පණිහිත’න්ති පජානාති. අථ ච පන ‘වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරාමි ආතාපී සම්පජානො සතිමා සුඛමස්මී’ති පජානාති. බහිද්ධා, ආනන්ද, භික්ඛු චිත්තං අප්පණිධාය ‘අප්පණිහිතං මෙ බහිද්ධා චිත්ත’න්ති පජානාති. අථ පච්ඡාපුරෙ ‘අසංඛිත්තං විමුත්තං අප්පණිහිත’න්ති පජානාති. අථ ච පන ‘චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරාමි ආතාපී සම්පජානො සතිමා සුඛමස්මී’ති පජානාති. බහිද්ධා, ආනන්ද, භික්ඛු චිත්තං අප්පණිධාය ‘අප්පණිහිතං මෙ බහිද්ධා චිත්ත’න්ති පජානාති. අථ පච්ඡාපුරෙ ‘අසංඛිත්තං විමුත්තං අප්පණිහිත’න්ති පජානාති. අථ ච පන ‘ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරාමි ආතාපී සම්පජානො සතිමා සුඛමස්මී’ති පජානාති. එවං ඛො, ආනන්ද, අප්පණිධාය භාවනා හොති.

‘‘ඉති ¶ ඛො, ආනන්ද, දෙසිතා මයා පණිධාය භාවනා, දෙසිතා අප්පණිධාය භාවනා. යං, ආනන්ද, සත්ථාරා කරණීයං සාවකානං හිතෙසිනා ¶ අනුකම්පකෙන අනුකම්පං උපාදාය, කතං වො තං මයා. එතානි, ආනන්ද, රුක්ඛමූලානි, එතානි සුඤ්ඤාගාරානි! ඣායථානන්ද, මා පමාදත්ථ; මා පච්ඡා විප්පටිසාරිනො අහුවත්ථ! අයං වො අම්හාකං අනුසාසනී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති. දසමං.

අම්බපාලි ¶ ¶ සතො භික්ඛු, සාලා කුසලරාසි ච;

සකුණග්ධි මක්කටො සූදො, ගිලානො භික්ඛුනුපස්සයොති.

377. සාවත්ථිනිදානං ¶ . අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘‘මහාපුරිසො, මහාපුරිසො’ති, භන්තෙ, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, මහාපුරිසො හොතී’’ති? ‘‘විමුත්තචිත්තත්තා ඛ්වාහං, සාරිපුත්ත, ‘මහාපුරිසො’ති වදාමි. අවිමුත්තචිත්තත්තා ‘නො මහාපුරිසො’ති වදාමි’’.

‘‘කථඤ්ච, සාරිපුත්ත, විමුත්තචිත්තො හොති? ඉධ, සාරිපුත්ත, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තස්ස කායෙ කායානුපස්සිනො විහරතො චිත්තං විරජ්ජති, විමුච්චති අනුපාදාය ආසවෙහි. වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ¶ ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තස්ස ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සිනො විහරතො චිත්තං විරජ්ජති, විමුච්චති අනුපාදාය ආසවෙහි. එවං ඛො, සාරිපුත්ත, විමුත්තචිත්තො හොති. විමුත්තචිත්තත්තා ඛ්වාහං, සාරිපුත්ත, ‘මහාපුරිසො’ති වදාමි. අවිමුත්තචිත්තත්තා ‘නො මහාපුරිසො’ති වදාමී’’ති. පඨමං.

378. එකං ¶ සමයං භගවා නාලන්දායං විහරති පාවාරිකම්බවනෙ. අථ ¶ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘එවංපසන්නො අහං, භන්තෙ, භගවති! න චාහු, න ¶ ච භවිස්සති, න චෙතරහි විජ්ජති අඤ්ඤො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා භගවතා භිය්යොභිඤ්ඤතරො, යදිදං – සම්බොධිය’’න්ති. ‘‘උළාරා ඛො ත්යායං, සාරිපුත්ත, ආසභී වාචා භාසිතා, එකංසො ගහිතො, සීහනාදො නදිතො – ‘එවංපසන්නො අහං, භන්තෙ, භගවති! න චාහු, න ච භවිස්සති න චෙතරහි විජ්ජති අඤ්ඤො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා භගවතා භිය්යොභිඤ්ඤතරො, යදිදං – සම්බොධිය’’’න්ති.

‘‘කිං නු තෙ, සාරිපුත්ත, යෙ තෙ අහෙසුං අතීතමද්ධානං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා, සබ්බෙ තෙ භගවන්තො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතා – ‘එවංසීලා තෙ භගවන්තො අහෙසුං’ ඉති වා, ‘එවංධම්මා තෙ භගවන්තො අහෙසුං’ ඉති වා, ‘එවංපඤ්ඤා තෙ භගවන්තො අහෙසුං’ ඉති වා, ‘එවංවිහාරිනො තෙ භගවන්තො අහෙසුං’ ඉති වා, ‘එවංවිමුත්තා තෙ භගවන්තො අහෙසුං’ ඉති වා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’!

‘‘කිං පන තෙ, සාරිපුත්ත, යෙ තෙ භවිස්සන්ති අනාගතමද්ධානං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා, සබ්බෙ තෙ භගවන්තො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතා – ‘එවංසීලා තෙ භගවන්තො භවිස්සන්ති’ ඉති වා, ‘එවංධම්මා තෙ භගවන්තො භවිස්සන්ති’ ඉති වා, ‘එවංපඤ්ඤා තෙ භගවන්තො භවිස්සන්ති’ ඉති වා, ‘එවංවිහාරිනො තෙ භගවන්තො භවිස්සන්ති’ ඉති ¶ වා, ‘එවංවිමුත්තා තෙ භගවන්තො භවිස්සන්ති’ ඉති වා’’ති? ‘‘නො ¶ හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘කිං ¶ පන ත්යාහං [කිං පන තෙ (සී.)], සාරිපුත්ත, එතරහි, අරහං සම්මාසම්බුද්ධො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො – ‘එවංසීලො භගවා’ ඉති වා, ‘එවංධම්මො භගවා’ ඉති වා, ‘එවංපඤ්ඤො භගවා’ ඉති වා, ‘එවංවිහාරී භගවා’ ඉති වා, ‘එවංවිමුත්තො භගවා’ ඉති වා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘එත්ථ ච තෙ, සාරිපුත්ත, අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙසු අරහන්තෙසු සම්මාසම්බුද්ධෙසු චෙතොපරියඤාණං [චෙතොපරියායඤාණං (බහූසු)] නත්ථි. අථ කිඤ්චරහි ත්යායං, සාරිපුත්ත, උළාරා ආසභී වාචා භාසිතා, එකංසො ගහිතො, සීහනාදො නදිතො – ‘එවංපසන්නො අහං, භන්තෙ, භගවති! න චාහු, න ච භවිස්සති, න චෙතරහි විජ්ජති අඤ්ඤො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා භගවතා’ භිය්යොභිඤ්ඤතරො, යදිදං – සම්බොධිය’’න්ති?

‘‘න ¶ ඛො මෙ [න ඛො මෙ තං (ස්යා. කං. ක.)], භන්තෙ, අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙසු අරහන්තෙසු සම්මාසම්බුද්ධෙසු චෙතොපරියඤාණං අත්ථි, අපි ච මෙ ධම්මන්වයො විදිතො. සෙය්යථාපි, භන්තෙ, රඤ්ඤො පච්චන්තිමං නගරං දළ්හුද්ධාපං [දළ්හුද්දාපං (සී. පී. ක.), දළ්හද්ධාපං (ස්යා. කං.)] දළ්හපාකාරතොරණං එකද්වාරං. තත්රස්ස දොවාරිකො පණ්ඩිතො බ්යත්තො මෙධාවී අඤ්ඤාතානං නිවාරෙතා ඤාතානං පවෙසෙතා. සො තස්ස නගරස්ස සමන්තා අනුපරියායපථං අනුක්කමමානො න පස්සෙය්ය පාකාරසන්ධිං ¶ වා පාකාරවිවරං වා, අන්තමසො බිළාරනික්ඛමනමත්තම්පි. තස්ස එවමස්ස – ‘යෙ ඛො කෙචි ඔළාරිකා පාණා ඉමං නගරං පවිසන්ති වා නික්ඛමන්ති වා, සබ්බෙ තෙ ඉමිනාව ද්වාරෙන පවිසන්ති වා නික්ඛමන්ති වා’ති. එවමෙව ඛො මෙ, භන්තෙ, ධම්මන්වයො විදිතො – ‘යෙපි තෙ, භන්තෙ, අහෙසුං අතීතමද්ධානං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා, සබ්බෙ තෙ භගවන්තො පඤ්ච නීවරණෙ පහාය, චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ, චතූසු සතිපට්ඨානෙසු සුප්පතිට්ඨිතචිත්තා, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ යථාභූතං භාවෙත්වා, අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුජ්ඣිංසු. යෙපි තෙ, භන්තෙ, භවිස්සන්ති අනාගතමද්ධානං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා, සබ්බෙ තෙ භගවන්තො පඤ්ච නීවරණෙ පහාය, චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ, චතූසු සතිපට්ඨානෙසු සුප්පතිට්ඨිතචිත්තා, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ යථාභූතං ¶ භාවෙත්වා, අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුජ්ඣිස්සන්ති. භගවාපි, භන්තෙ, එතරහි අරහං සම්මාසම්බුද්ධො පඤ්ච නීවරණෙ පහාය, චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ, චතූසු සතිපට්ඨානෙසු සුප්පතිට්ඨිතචිත්තො, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ යථාභූතං භාවෙත්වා, අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’’’ති.

‘‘සාධු ¶ සාධු, සාරිපුත්ත! තස්මාතිහ ත්වං, සාරිපුත්ත, ඉමං ධම්මපරියායං අභික්ඛණං භාසෙය්යාසි භික්ඛූනං භික්ඛුනීනං උපාසකානං උපාසිකානං. යෙසම්පි හි, සාරිපුත්ත, මොඝපුරිසානං භවිස්සති තථාගතෙ කඞ්ඛා ¶ වා විමති වා, තෙසම්පිමං ධම්මපරියායං සුත්වා යා තථාගතෙ කඞ්ඛා වා විමති වා සා පහීයිස්සතී’’ති. දුතියං.

379. එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා සාරිපුත්තො මගධෙසු ¶ විහරති නාලකගාමකෙ ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. චුන්දො ච සමණුද්දෙසො ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස උපට්ඨාකො හොති.

අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො තෙනෙව ආබාධෙන පරිනිබ්බායි. අථ ඛො චුන්දො සමණුද්දෙසො ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස පත්තචීවරමාදාය යෙන සාවත්ථි ජෙතවනං අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමො යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො චුන්දො සමණුද්දෙසො ¶ ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘ආයස්මා, භන්තෙ, සාරිපුත්තො පරිනිබ්බුතො. ඉදමස්ස පත්තචීවර’’න්ති.

‘‘අත්ථි ඛො ඉදං, ආවුසො චුන්ද, කථාපාභතං භගවන්තං දස්සනාය. ආයාමාවුසො චුන්ද, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිස්සාම; උපසඞ්කමිත්වා භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙස්සාමා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො චුන්දො සමණුද්දෙසො ආයස්මතො ආනන්දස්ස පච්චස්සොසි.

අථ ඛො ආයස්මා ච ආනන්දො චුන්දො ච සමණුද්දෙසො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං ¶ එතදවොච – ‘‘අයං, භන්තෙ, චුන්දො සමණුද්දෙසො එවමාහ – ‘ආයස්මා, භන්තෙ, සාරිපුත්තො පරිනිබ්බුතො; ඉදමස්ස පත්තචීවර’න්ති. අපි ච මෙ, භන්තෙ, මධුරකජාතො විය කායො, දිසාපි මෙ න පක්ඛායන්ති, ධම්මාපි මං නප්පටිභන්ති ‘ආයස්මා සාරිපුත්තො පරිනිබ්බුතො’ති සුත්වා’’.

‘‘කිං ¶ නු ඛො තෙ, ආනන්ද, සාරිපුත්තො සීලක්ඛන්ධං වා ආදාය පරිනිබ්බුතො, සමාධික්ඛන්ධං වා ආදාය පරිනිබ්බුතො, පඤ්ඤාක්ඛන්ධං වා ආදාය පරිනිබ්බුතො, විමුත්තික්ඛන්ධං වා ආදාය පරිනිබ්බුතො, විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධං වා ආදාය පරිනිබ්බුතො’’ති? ‘‘න ච ඛො මෙ, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො සීලක්ඛන්ධං වා ආදාය පරිනිබ්බුතො, සමාධික්ඛන්ධං වා…පෙ… පඤ්ඤාක්ඛන්ධං වා… විමුත්තික්ඛන්ධං වා… විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධං වා ආදාය පරිනිබ්බුතො. අපි ච මෙ, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො ඔවාදකො අහොසි ඔතිණ්ණො විඤ්ඤාපකො සන්දස්සකො සමාදපකො සමුත්තෙජකො සම්පහංසකො, අකිලාසු ධම්මදෙසනාය, අනුග්ගාහකො සබ්රහ්මචාරීනං. තං මයං ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස ධම්මොජං ධම්මභොගං ධම්මානුග්ගහං අනුස්සරාමා’’ති.

‘‘නනු ¶ තං, ආනන්ද, මයා පටිකච්චෙව [පටිගච්චෙව (සී. පී.)] අක්ඛාතං – ‘සබ්බෙහි පියෙහි මනාපෙහි නානාභාවො විනාභාවො අඤ්ඤථාභාවො ¶ . තං කුතෙත්ථ, ආනන්ද, ලබ්භා! යං තං ජාතං භූතං සඞ්ඛතං පලොකධම්මං, තං වත මා පලුජ්ජීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, මහතො රුක්ඛස්ස තිට්ඨතො සාරවතො යො ¶ මහන්තතරො ඛන්ධො සො පලුජ්ජෙය්ය; එවමෙව ඛො ආනන්ද, මහතො භික්ඛුසඞ්ඝස්ස තිට්ඨතො සාරවතො සාරිපුත්තො පරිනිබ්බුතො. තං කුතෙත්ථ, ආනන්ද, ලබ්භා! යං තං ජාතං භූතං සඞ්ඛතං පලොකධම්මං, තං වත මා පලුජ්ජී’ති – නෙතං ඨානං විජ්ජති. තස්මාතිහානන්ද, අත්තදීපා විහරථ අත්තසරණා අනඤ්ඤසරණා, ධම්මදීපා ධම්මසරණා අනඤ්ඤසරණා.

‘‘කථඤ්චානන්ද, භික්ඛු අත්තදීපො විහරති අත්තසරණො අනඤ්ඤසරණො, ධම්මදීපො ධම්මසරණො අනඤ්ඤසරණො? ඉධානන්ද, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. එවං ඛො, ආනන්ද, භික්ඛු අත්තදීපො විහරති අත්තසරණො අනඤ්ඤසරණො, ධම්මදීපො ධම්මසරණො අනඤ්ඤසරණො. යෙ හි කෙචි, ආනන්ද, එතරහි වා මමච්චයෙ වා අත්තදීපා විහරිස්සන්ති අත්තසරණා අනඤ්ඤසරණා, ධම්මදීපා ධම්මසරණා අනඤ්ඤසරණා; තමතග්ගෙ මෙතෙ, ආනන්ද, භික්ඛූ භවිස්සන්ති යෙ කෙචි සික්ඛාකාමා’’ති. තතියං.

380. එකං ¶ සමයං භගවා වජ්ජීසු විහරති උක්කචෙලායං ගඞ්ගාය නදියා තීරෙ මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං අචිරපරිනිබ්බුතෙසු සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානෙසු. තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො අජ්ඣොකාසෙ ¶ නිසින්නො හොති.

අථ ඛො භගවා තුණ්හීභූතං භික්ඛුසඞ්ඝං අනුවිලොකෙත්වා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘අපි ¶ ම්යායං, භික්ඛවෙ, පරිසා සුඤ්ඤා විය ඛායති පරිනිබ්බුතෙසු සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානෙසු. අසුඤ්ඤා මෙ, භික්ඛවෙ, පරිසා හොති ¶ , අනපෙක්ඛා තස්සං දිසායං හොති, යස්සං දිසායං සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා විහරන්ති. යෙ හි තෙ, භික්ඛවෙ, අහෙසුං අතීතමද්ධානං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා, තෙසම්පි භගවන්තානං එතප්පරමංයෙව සාවකයුගං [එතපරමංයෙව (සී. ස්යා. කං. පී.)] අහොසි – සෙය්යථාපි මය්හං සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා. යෙපි තෙ, භික්ඛවෙ, භවිස්සන්ති අනාගතමද්ධානං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා, තෙසම්පි භගවන්තානං එතප්පරමංයෙව සාවකයුගං භවිස්සති – සෙය්යථාපි මය්හං සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා. අච්ඡරියං, භික්ඛවෙ, සාවකානං! අබ්භුතං, භික්ඛවෙ, සාවකානං! සත්ථු ච නාම සාසනකරා භවිස්සන්ති ඔවාදප්පටිකරා, චතුන්නඤ්ච පරිසානං පියා භවිස්සන්ති මනාපා ගරුභාවනීයා ච! අච්ඡරියං, භික්ඛවෙ, තථාගතස්ස, අබ්භුතං, භික්ඛවෙ, තථාගතස්ස! එවරූපෙපි නාම සාවකයුගෙ පරිනිබ්බුතෙ නත්ථි තථාගතස්ස සොකො වා පරිදෙවො වා! තං කුතෙත්ථ, භික්ඛවෙ, ලබ්භා! යං තං ජාතං භූතං සඞ්ඛතං පලොකධම්මං, තං වත මා පලුජ්ජීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, මහතො රුක්ඛස්ස තිට්ඨතො සාරවතො යෙ මහන්තතරා ඛන්ධා තෙ පලුජ්ජෙය්යුං; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, මහතො ¶ භික්ඛුසඞ්ඝස්ස තිට්ඨතො සාරවතො සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා පරිනිබ්බුතා. තං කුතෙත්ථ, භික්ඛවෙ, ලබ්භා! යං තං ජාතං භූතං සඞ්ඛතං පලොකධම්මං, තං වත මා පලුජ්ජීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති. තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, අත්තදීපා විහරථ අත්තසරණා අනඤ්ඤසරණා, ධම්මදීපා ධම්මසරණා අනඤ්ඤසරණා.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අත්තදීපො විහරති අත්තසරණො අනඤ්ඤසරණො, ධම්මදීපො ධම්මසරණො අනඤ්ඤසරණො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී ¶ විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අත්තදීපො විහරති අත්තසරණො අනඤ්ඤසරණො, ධම්මදීපො ධම්මසරණො අනඤ්ඤසරණො. යෙ ¶ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, එතරහි වා මමච්චයෙ වා අත්තදීපා විහරිස්සන්ති අත්තසරණා අනඤ්ඤසරණා, ධම්මදීපා ධම්මසරණා අනඤ්ඤසරණා; තමතග්ගෙ මෙතෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ භවිස්සන්ති යෙ කෙචි සික්ඛාකාමා’’ති. චතුත්ථං.

381. සාවත්ථිනිදානං ¶ . අථ ඛො ආයස්මා බාහියො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා බාහියො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසෙතු, යමහං භගවතො ධම්මං ¶ සුත්වා එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරෙය්ය’’න්ති. ‘‘තස්මාතිහ ත්වං, බාහිය, ආදිමෙව විසොධෙහි කුසලෙසු ධම්මෙසු. කො චාදි කුසලානං ධම්මානං? සීලඤ්ච සුවිසුද්ධං, දිට්ඨි ච උජුකා. යතො ච ඛො තෙ, බාහිය, සීලඤ්ච සුවිසුද්ධං භවිස්සති, දිට්ඨි ච උජුකා, තතො ත්වං, බාහිය, සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ භාවෙය්යාසි’’.

‘‘කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, ත්වං, බාහිය, කායෙ කායානුපස්සී විහරාහි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරාහි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. යතො ඛො ත්වං, බාහිය, සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ එවං භාවෙස්සසි, තතො තුය්හං, බාහිය, යා රත්ති වා දිවසො වා ආගමිස්සති, වුද්ධියෙව පාටිකඞ්ඛා කුසලෙසු ධම්මෙසු, නො පරිහානී’’ති.

අථ ¶ ඛො ආයස්මා බාහියො භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි. අථ ඛො ආයස්මා බාහියො එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව ¶ අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති, තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසි ¶ . ‘‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ච පනායස්මා බාහියො අරහතං අහොසීති. පඤ්චමං.

382. සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො ආයස්මා උත්තියො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි…පෙ… එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා උත්තියො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසෙතු, යමහං භගවතො ¶ ධම්මං සුත්වා එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරෙය්ය’’න්ති. ‘‘තස්මාතිහ ත්වං, උත්තිය, ආදිමෙව විසොධෙහි කුසලෙසු ධම්මෙසු. කො චාදි කුසලානං ධම්මානං? සීලඤ්ච සුවිසුද්ධං, දිට්ඨි ච උජුකා. යතො ච ඛො තෙ, උත්තිය, සීලඤ්ච සුවිසුද්ධං භවිස්සති, දිට්ඨි ච උජුකා, තතො ත්වං, උත්තිය, සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ භාවෙය්යාසි’’.

‘‘කතමෙ චත්තාරො? ඉධ ත්වං, උත්තිය, කායෙ කායානුපස්සී විහරාහි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරාහි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. යතො ඛො ත්වං, උත්තිය, සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ එවං භාවෙස්සසි, තතො ත්වං, උත්තිය, ගමිස්සසි මච්චුධෙය්යස්ස පාර’’න්ති.

අථ ඛො ආයස්මා උත්තියො භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා ¶ උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි. අථ ඛො ආයස්මා උත්තියො එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති, තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසි. ‘‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ච පනායස්මා උත්තියො අරහතං අහොසීති. ඡට්ඨං.

383. ‘‘චත්තාරොමෙ ¶ , භික්ඛවෙ, සතිපට්ඨානා භාවිතා බහුලීකතා අරියා නිය්යානිකා නිය්යන්ති තක්කරස්ස සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. ඉමෙ ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො සතිපට්ඨානා භාවිතා බහුලීකතා අරියා නිය්යානිකා නිය්යන්ති තක්කරස්ස සම්මා දුක්ඛක්ඛයායා’’ති. සත්තමං.

384. එකං ¶ සමයං භගවා උරුවෙලායං විහරති නජ්ජා නෙරඤ්ජරාය තීරෙ අජපාලනිග්රොධෙ පඨමාභිසම්බුද්ධො. අථ ඛො භගවතො රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි – ‘‘එකායනො අයං මග්ගො සත්තානං විසුද්ධියා සොකපරිදෙවානං සමතික්කමාය දුක්ඛදොමනස්සානං ¶ අත්ථඞ්ගමාය ඤායස්ස අධිගමාය නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය, යදිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’.

‘‘කතමෙ චත්තාරො? කායෙ වා භික්ඛු කායානුපස්සී විහරෙය්ය ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු වා භික්ඛු…පෙ… චිත්තෙ වා භික්ඛු…පෙ… ධම්මෙසු වා භික්ඛු ධම්මානුපස්සී විහරෙය්ය ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. එකායනො අයං මග්ගො සත්තානං විසුද්ධියා සොකපරිදෙවානං සමතික්කමාය දුක්ඛදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමාය ඤායස්ස අධිගමාය නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය, යදිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’ති.

අථ ඛො බ්රහ්මා සහම්පති භගවතො චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය – සෙය්යථාපි නාම බලවා ¶ පුරිසො සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරෙය්ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජෙය්ය, එවමෙව – බ්රහ්මලොකෙ අන්තරහිතො භගවතො පුරතො පාතුරහොසි. අථ ඛො බ්රහ්මා සහම්පති එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘එවමෙතං, භගවා, එවමෙතං, සුගත! එකායනො අයං, භන්තෙ, මග්ගො සත්තානං විසුද්ධියා සොකපරිදෙවානං සමතික්කමාය දුක්ඛදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමාය ඤායස්ස අධිගමාය නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය, යදිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’ ¶ .

‘‘කතමෙ චත්තාරො? කායෙ වා, භන්තෙ, භික්ඛු කායානුපස්සී විහරෙය්ය ආතාපී සම්පජානො සතිමා ¶ , විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු වා, භන්තෙ, භික්ඛු…පෙ… චිත්තෙ වා, භන්තෙ, භික්ඛු…පෙ… ධම්මෙසු වා, භන්තෙ, භික්ඛු ධම්මානුපස්සී විහරෙය්ය ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. එකායනො අයං, භන්තෙ, මග්ගො සත්තානං විසුද්ධියා සොකපරිදෙවානං සමතික්කමාය දුක්ඛදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමාය ¶ ඤායස්ස අධිගමාය නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය, යදිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’ති.

ඉදමවොච බ්රහ්මා සහම්පති. ඉදං වත්වා අථාපරං එතදවොච –

‘‘එකායනං ජාතිඛයන්තදස්සී, මග්ගං පජානාති හිතානුකම්පී;

එතෙන මග්ගෙන තරිංසු පුබ්බෙ, තරිස්සන්ති යෙ ච තරන්ති ඔඝ’’න්ති. අට්ඨමං;

385. එකං සමයං භගවා සුම්භෙසු විහරති සෙදකං නාම සුම්භානං නිගමො. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භූතපුබ්බං, භික්ඛවෙ, චණ්ඩාලවංසිකො චණ්ඩාලවංසං උස්සාපෙත්වා මෙදකථාලිකං අන්තෙවාසිං ආමන්තෙසි – ‘එහි ත්වං, සම්ම මෙදකථාලිකෙ, චණ්ඩාලවංසං අභිරුහිත්වා මම උපරිඛන්ධෙ තිට්ඨාහී’ති. ‘එවං, ආචරියා’ති ඛො, භික්ඛවෙ, මෙදකථාලිකා අන්තෙවාසී චණ්ඩාලවංසිකස්ස පටිස්සුත්වා චණ්ඩාලවංසං අභිරුහිත්වා ආචරියස්ස උපරිඛන්ධෙ අට්ඨාසි. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, චණ්ඩාලවංසිකො මෙදකථාලිකං අන්තෙවාසිං එතදවොච – ‘ත්වං, සම්ම ¶ මෙදකථාලිකෙ, මමං රක්ඛ, අහං තං රක්ඛිස්සාමි. එවං මයං අඤ්ඤමඤ්ඤං ¶ ගුත්තා අඤ්ඤමඤ්ඤං රක්ඛිතා ¶ සිප්පානි චෙව දස්සෙස්සාම, ලාභඤ්ච [ලාභෙ ච (සී.)] ලච්ඡාම, සොත්ථිනා ච චණ්ඩාලවංසා ඔරොහිස්සාමා’ති. එවං වුත්තෙ, භික්ඛවෙ, මෙදකථාලිකා අන්තෙවාසී චණ්ඩාලවංසිකං එතදවොච – ‘න ඛො පනෙතං, ආචරිය, එවං භවිස්සති. ත්වං, ආචරිය, අත්තානං රක්ඛ, අහං අත්තානං රක්ඛිස්සාමි. එවං මයං අත්තගුත්තා අත්තරක්ඛිතා සිප්පානි චෙව දස්සෙස්සාම, ලාභඤ්ච ලච්ඡාම, සොත්ථිනා ච චණ්ඩාලවංසා ඔරොහිස්සාමා’’’ති. ‘‘සො තත්ථ ඤායො’’ති භගවා එතදවොච, ‘‘යථා මෙදකථාලිකා අන්තෙවාසී ආචරියං අවොච. අත්තානං, භික්ඛවෙ, රක්ඛිස්සාමීති සතිපට්ඨානං සෙවිතබ්බං; පරං රක්ඛිස්සාමීති සතිපට්ඨානං සෙවිතබ්බං. අත්තානං, භික්ඛවෙ, රක්ඛන්තො පරං රක්ඛති, පරං රක්ඛන්තො අත්තානං රක්ඛති’’.

‘‘කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, අත්තානං රක්ඛන්තො පරං රක්ඛති? ආසෙවනාය, භාවනාය, බහුලීකම්මෙන – එවං ඛො, භික්ඛවෙ, අත්තානං රක්ඛන්තො පරං රක්ඛති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, පරං රක්ඛන්තො අත්තානං රක්ඛති? ඛන්තියා, අවිහිංසාය, මෙත්තචිත්තතාය, අනුදයතාය – එවං ඛො, භික්ඛවෙ, පරං රක්ඛන්තො අත්තානං රක්ඛති. අත්තානං, භික්ඛවෙ, රක්ඛිස්සාමීති සතිපට්ඨානං සෙවිතබ්බං; පරං රක්ඛිස්සාමීති සතිපට්ඨානං සෙවිතබ්බං. අත්තානං, භික්ඛවෙ, රක්ඛන්තො පරං රක්ඛති, පරං රක්ඛන්තො අත්තානං රක්ඛතී’’ති. නවමං.

386. එවං ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සුම්භෙසු විහරති සෙදකං නාම සුම්භානං නිගමො. තත්ර ¶ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ‘ජනපදකල්යාණී, ජනපදකල්යාණී’ති ඛො, භික්ඛවෙ, මහාජනකායො සන්නිපතෙය්ය. ‘සා ඛො පනස්ස ජනපදකල්යාණී පරමපාසාවිනී නච්චෙ, පරමපාසාවිනී ගීතෙ. ජනපදකල්යාණී නච්චති ගායතී’ති ඛො, භික්ඛවෙ, භිය්යොසොමත්තාය මහාජනකායො ¶ සන්නිපතෙය්ය. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය ජීවිතුකාමො අමරිතුකාමො සුඛකාමො දුක්ඛප්පටිකූලො. තමෙනං එවං වදෙය්ය – ‘අයං තෙ, අම්භො පුරිස, සමතිත්තිකො තෙලපත්තො අන්තරෙන ච මහාසමජ්ජං අන්තරෙන ච ජනපදකල්යාණියා පරිහරිතබ්බො. පුරිසො ච තෙ උක්ඛිත්තාසිකො පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො අනුබන්ධිස්සති. යත්ථෙව නං ථොකම්පි ඡඩ්ඩෙස්සති තත්ථෙව තෙ සිරො පාතෙස්සතී’ති. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු සො පුරිසො අමුං තෙලපත්තං අමනසිකරිත්වා බහිද්ධා පමාදං ආහරෙය්යා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘උපමා ඛො ම්යායං, භික්ඛවෙ, කතා අත්ථස්ස විඤ්ඤාපනාය. අයං චෙවෙත්ථ අත්ථො – සමතිත්තිකො තෙලපත්තොති ඛො, භික්ඛවෙ, කායගතාය එතං සතියා අධිවචනං. තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, එවං සික්ඛිතබ්බං – ‘කායගතා සති නො භාවිතා ¶ භවිස්සති බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා ¶ අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා’ති. එවඤ්හි ඛො, භික්ඛවෙ, සික්ඛිතබ්බ’’න්ති. දසමං.

මහාපුරිසො ¶ නාලන්දං, චුන්දො චෙලඤ්ච බාහියො;

උත්තියො අරියො බ්රහ්මා, සෙදකං ජනපදෙන චාති.

387. එවං ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං ආයස්මා ච ආනන්දො ආයස්මා ච භද්දො පාටලිපුත්තෙ විහරන්ති කුක්කුටාරාමෙ. අථ ඛො ආයස්මා භද්දො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා ආනන්දෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා භද්දො ¶ ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘යානිමානි, ආවුසො ආනන්ද, කුසලානි සීලානි වුත්තානි භගවතා, ඉමානි කුසලානි සීලානි කිමත්ථියානි වුත්තානි භගවතා’’ති?

‘‘සාධු සාධු, ආවුසො භද්ද! භද්දකො ඛො තෙ, ආවුසො භද්ද, උම්මඞ්ගො [උම්මග්ගො (සී. ස්යා. කං.)], භද්දකං පටිභානං, කල්යාණී පරිපුච්ඡා. එවඤ්හි ත්වං, ආවුසො භද්ද, පුච්ඡසි – ‘යානිමානි ආවුසො ආනන්ද, කුසලානි සීලානි වුත්තානි භගවතා, ඉමානි කුසලානි සීලානි කිමත්ථියානි වුත්තානි භගවතා’’’ති? ‘‘එවමාවුසො’’ති. ‘‘යානිමානි, ආවුසො භද්ද, කුසලානි සීලානි වුත්තානි භගවතා, ඉමානි කුසලානි සීලානි යාවදෙව චතුන්නං සතිපට්ඨානානං භාවනාය වුත්තානි භගවතා’’.

‘‘කතමෙසං චතුන්නං? ඉධාවුසො, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං ¶ ; වෙදනාසු…පෙ… ¶ චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. යානිමානි ¶ , ආවුසො භද්ද, කුසලානි සීලානි වුත්තානි භගවතා, ඉමානි කුසලානි සීලානි යාවදෙව ඉමෙසං චතුන්නං සතිපට්ඨානානං භාවනාය වුත්තානි භගවතා’’ති. පඨමං.

388. තංයෙව නිදානං. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා භද්දො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘කො නු ඛො, ආවුසො ආනන්ද, හෙතු, කො පච්චයො යෙන තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ සද්ධම්මො න චිරට්ඨිතිකො හොති? කො පනාවුසො ආනන්ද, හෙතු, කො පච්චයො යෙන තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ සද්ධම්මො චිරට්ඨිතිකො හොතී’’ති?

‘‘සාධු සාධු, ආවුසො භද්ද! භද්දකො ඛො තෙ, ආවුසො භද්ද, උම්මඞ්ගො, භද්දකං පටිභානං, කල්යාණී පරිපුච්ඡා. එවඤ්හි ත්වං, ආවුසො භද්ද, පුච්ඡසි – ‘කො නු ඛො, ආවුසො ආනන්ද, හෙතු, කො පච්චයො යෙන තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ සද්ධම්මො න චිරට්ඨිතිකො හොති? කො පනාවුසො ආනන්ද, හෙතු, කො පච්චයො යෙන තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ සද්ධම්මො චිරට්ඨිතිකො ¶ හොතී’’’ති? ‘‘එවමාවුසො’’ති. ‘‘චතුන්නං ඛො, ආවුසො, සතිපට්ඨානානං අභාවිතත්තා අබහුලීකතත්තා තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ සද්ධම්මො න චිරට්ඨිතිකො හොති. චතුන්නඤ්ච ඛො, ආවුසො, සතිපට්ඨානානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ සද්ධම්මො චිරට්ඨිතිකො හොති’’.

‘‘කතමෙසං චතුන්නං? ඉධාවුසො ¶ , භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. ඉමෙසං ඛො, ආවුසො, චතුන්නං සතිපට්ඨානානං අභාවිතත්තා අබහුලීකතත්තා තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ සද්ධම්මො න චිරට්ඨිතිකො හොති. ඉමෙසඤ්ච ඛො, ආවුසො, චතුන්නං සතිපට්ඨානානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ සද්ධම්මො චිරට්ඨිතිකො හොතී’’ති. දුතියං.

389. එකං ¶ සමයං ආයස්මා ච ආනන්දො ආයස්මා ච භද්දො පාටලිපුත්තෙ ¶ විහරන්ති කුක්කුටාරාමෙ. අථ ඛො ආයස්මා භද්දො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා ආනන්දෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා භද්දො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘කො නු ඛො, ආවුසො ආනන්ද, හෙතු, කො පච්චයො යෙන සද්ධම්මපරිහානං හොති? කො නු ඛො, ආවුසො ආනන්ද, හෙතු, කො පච්චයො යෙන සද්ධම්මඅපරිහානං හොතී’’ති?

‘‘සාධු සාධු, ආවුසො භද්ද! භද්දකො ඛො තෙ, ආවුසො භද්ද, උම්මඞ්ගො, භද්දකං පටිභානං, කල්යාණී පරිපුච්ඡා. එවඤ්හි ත්වං, ආවුසො භද්ද, පුච්ඡසි – ‘කො නු ඛො, ආවුසො ආනන්ද, හෙතු, කො පච්චයො යෙන සද්ධම්මපරිහානං ¶ හොති? කො පනාවුසො ආනන්ද, හෙතු, කො පච්චයො යෙන සද්ධම්මඅපරිහානං හොතී’’’ති? ‘‘එවමාවුසො’’ති. ‘‘චතුන්නං ඛො, ආවුසො ¶ , සතිපට්ඨානානං අභාවිතත්තා අබහුලීකතත්තා සද්ධම්මපරිහානං හොති. චතුන්නඤ්ච ඛො, ආවුසො, සතිපට්ඨානානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා සද්ධම්මඅපරිහානං හොති’’.

‘‘කතමෙසං චතුන්නං? ඉධාවුසො, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. ඉමෙසං ඛො, ආවුසො, චතුන්නං සතිපට්ඨානානං අභාවිතත්තා අබහුලීකතත්තා සද්ධම්මපරිහානං හොති. ඉමෙසඤ්ච ඛො, ආවුසො, චතුන්නං සතිපට්ඨානානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා සද්ධම්මඅපරිහානං හොතී’’ති. තතියං.

390. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, සතිපට්ඨානා. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු ¶ …පෙ… චිත්තෙ ¶ …පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’ති. චතුත්ථං.

391. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො අඤ්ඤතරො බ්රාහ්මණො යෙන ¶ භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කො නු ඛො, භො ගොතම, හෙතු, කො පච්චයො යෙන තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ සද්ධම්මො න චිරට්ඨිතිකො හොති? කො පන, භො ගොතම, හෙතු, කො පච්චයො යෙන තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ සද්ධම්මො චිරට්ඨිතිකො හොතී’’ති?

‘‘චතුන්නං ¶ ඛො, බ්රාහ්මණ, සතිපට්ඨානානං අභාවිතත්තා අබහුලීකතත්තා තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ සද්ධම්මො න චිරට්ඨිතිකො හොති. චතුන්නඤ්ච ඛො, බ්රාහ්මණ, සතිපට්ඨානානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ සද්ධම්මො චිරට්ඨිතිකො හොති.

‘‘කතමෙසං චතුන්නං? ඉධ, බ්රාහ්මණ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. ඉමෙසං ඛො, බ්රාහ්මණ, චතුන්නං සතිපට්ඨානානං අභාවිතත්තා අබහුලීකතත්තා තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ සද්ධම්මො න චිරට්ඨිතිකො හොති. ඉමෙසඤ්ච ඛො, බ්රාහ්මණ, චතුන්නං සතිපට්ඨානානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ සද්ධම්මො චිරට්ඨිතිකො හොතී’’ති.

එවං වුත්තෙ සො බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං ¶ , භො ගොතම…පෙ… උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති. පඤ්චමං.

392. එකං ¶ සමයං ආයස්මා ච සාරිපුත්තො ආයස්මා ච මහාමොග්ගල්ලානො ආයස්මා ච අනුරුද්ධො සාකෙතෙ විහරන්ති කණ්ඩකීවනෙ [කණ්ටකීවනෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)]. අථ ඛො ආයස්මා ච සාරිපුත්තො ආයස්මා ච මහාමොග්ගල්ලානො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතා යෙනායස්මා අනිරුද්ධො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා අනුරුද්ධෙන සද්ධිං සම්මොදිංසු. සම්මොදනීයං කථං ¶ සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං එතදවොච – ‘‘‘සෙඛො, සෙඛො’ති [සෙක්ඛො සෙක්ඛොති (ස්යා. කං.)], ආවුසො අනුරුද්ධ, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, ආවුසො, සෙඛො හොතී’’ති? ‘‘චතුන්නං ඛො, ආවුසො, සතිපට්ඨානානං පදෙසං භාවිතත්තා සෙඛො හොති’’.

‘‘කතමෙසං චතුන්නං? ඉධාවුසො, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… ¶ චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. ඉමෙසං ඛො, ආවුසො, චතුන්නං සතිපට්ඨානානං පදෙසං භාවිතත්තා සෙඛො හොතී’’ති. ඡට්ඨං.

393. තංයෙව නිදානං. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං එතදවොච – ‘‘‘අසෙඛො ¶ , අසෙඛො’ති, ආවුසො අනුරුද්ධ, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, ආවුසො, අසෙඛො හොතී’’ති? ‘‘චතුන්නං ඛො, ආවුසො, සතිපට්ඨානානං සමත්තං භාවිතත්තා අසෙඛො හොති’’.

‘‘කතමෙසං චතුන්නං? ඉධාවුසො, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. ඉමෙසං ඛො ¶ , ආවුසො, චතුන්නං සතිපට්ඨානානං සමත්තං භාවිතත්තා අසෙඛො හොතී’’ති. සත්තමං.

394. තංයෙව නිදානං. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං එතදවොච – ‘‘කතමෙසං, ආවුසො අනුරුද්ධ, ධම්මානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා මහාභිඤ්ඤතං [මහාභිඤ්ඤාතං (පී.)] පත්තො’’ති? ‘‘චතුන්නං ¶ , ආවුසො, සතිපට්ඨානානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා මහාභිඤ්ඤතං පත්තො’’.

‘‘කතමෙසං චතුන්නං? ඉධාහං, ආවුසො, කායෙ කායානුපස්සී විහරාමි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරාමි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. ඉමෙසං ඛ්වාහං, ආවුසො ¶ , චතුන්නං සතිපට්ඨානානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා මහාභිඤ්ඤතං පත්තො. ඉමෙසඤ්ච පනාහං, ආවුසො, චතුන්නං සතිපට්ඨානානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා සහස්සං ලොකං ¶ අභිජානාමී’’ති. අට්ඨමං.

395. එකං සමයං ආයස්මා ආනන්දො රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සිරිවඩ්ඪො [සිරීවඩ්ඪො (ක.)] ගහපති ආබාධිකො හොති දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. අථ ඛො සිරිවඩ්ඪො ගහපති අඤ්ඤතරං පුරිසං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං, අම්භො පුරිස, යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා මම වචනෙන ආයස්මතො ආනන්දස්ස පාදෙ සිරසා වන්ද – ‘සිරිවඩ්ඪො, භන්තෙ, ගහපති ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. සො ආයස්මතො ආනන්දස්ස පාදෙ සිරසා වන්දතී’ති. එවඤ්ච වදෙහි – ‘සාධු කිර, භන්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො යෙන සිරිවඩ්ඪස්ස ගහපතිස්ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමතු අනුකම්පං උපාදායා’’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො සො පුරිසො සිරිවඩ්ඪස්ස ගහපතිස්ස පටිස්සුත්වා යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ¶ සො පුරිසො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘සිරිවඩ්ඪො, භන්තෙ, ගහපති ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො, සො ආයස්මතො ආනන්දස්ස පාදෙ සිරසා වන්දති. එවඤ්ච වදෙති – ‘සාධු කිර, භන්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො යෙන සිරිවඩ්ඪස්ස ගහපතිස්ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමතු අනුකම්පං උපාදායා’’’ති. අධිවාසෙසි ¶ ඛො ආයස්මා ආනන්දො තුණ්හීභාවෙන.

අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය ¶ යෙන සිරිවඩ්ඪස්ස ගහපතිස්ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. නිසජ්ජ ඛො ආයස්මා ආනන්දො සිරිවඩ්ඪං ගහපතිං එතදවොච – ‘‘කච්චි තෙ, ගහපති, ඛමනීයං කච්චි යාපනීයං, කච්චි දුක්ඛා වෙදනා පටික්කමන්ති, නො අභික්කමන්ති; පටික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො අභික්කමො’’ති? ‘‘න මෙ, භන්තෙ, ඛමනීයං න යාපනීයං. බාළ්හා මෙ දුක්ඛා වෙදනා අභික්කමන්ති, නො පටික්කමන්ති; අභික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො පටික්කමො’’ති.

‘‘තස්මාතිහ තෙ, ගහපති, එවං සික්ඛිතබ්බං – ‘කායෙ කායානුපස්සී විහරිස්සාමි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… ¶ චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරිස්සාමි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්ස’න්ති. එවඤ්හි තෙ, ගහපති, සික්ඛිතබ්බ’’න්ති.

‘‘යෙමෙ, භන්තෙ, භගවතා චත්තාරො සතිපට්ඨානා දෙසිතා සංවිජ්ජන්ති, තෙ ධම්මා [සංවිජ්ජන්තෙ රතනධම්මා (සී.)] මයි, අහඤ්ච තෙසු ධම්මෙසු සන්දිස්සාමි. අහඤ්හි, භන්තෙ, කායෙ කායානුපස්සී විහරාමි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරාමි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. යානි චිමානි, භන්තෙ, භගවතා පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානි ¶ දෙසිතානි, නාහං, භන්තෙ, තෙසං කිඤ්චි අත්තනි අප්පහීනං සමනුපස්සාමී’’ති. ‘‘ලාභා තෙ, ගහපති, සුලද්ධං තෙ, ගහපති! අනාගාමිඵලං තයා, ගහපති, බ්යාකත’’න්ති. නවමං.

396. තංයෙව ¶ ¶ නිදානං. තෙන ඛො පන සමයෙන මානදින්නො ගහපති ආබාධිකො හොති දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. අථ ඛො මානදින්නො ගහපති අඤ්ඤතරං පුරිසං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං, අම්භො පුරිස…පෙ… න මෙ, භන්තෙ, ඛමනීයං න යාපනීයං. බාළ්හා මෙ දුක්ඛා වෙදනා අභික්කමන්ති, නො පටික්කමන්ති; අභික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො පටික්කමොති. එවරූපාය චාහං, භන්තෙ, දුක්ඛාය වෙදනාය ඵුට්ඨො සමානො කායෙ කායානුපස්සී විහරාමි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරාමි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. යානි චිමානි, භන්තෙ, භගවතා පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානි දෙසිතානි, නාහං, භන්තෙ, තෙසං කිඤ්චි අත්තනි අප්පහීනං සමනුපස්සාමී’’ති. ‘‘ලාභා තෙ, ගහපති, සුලද්ධං තෙ, ගහපති! අනාගාමිඵලං තයා, ගහපති, බ්යාකත’’න්ති. දසමං.

සීලං ¶ ¶ ඨිති පරිහානං, සුද්ධං බ්රාහ්මණපදෙසං;

සමත්තං ලොකො සිරිවඩ්ඪො, මානදින්නෙන තෙ දසාති.

397. සාවත්ථිනිදානං ¶ . ‘‘‘අයං කායෙ කායානුපස්සනා’ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ¶ ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි. ‘සා ඛො පනායං කායෙ කායානුපස්සනා භාවෙතබ්බා’ති මෙ, භික්ඛවෙ…පෙ… භාවිතා’ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි’’.

‘‘‘අයං ¶ වෙදනාසු වෙදනානුපස්සනා’ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි. ‘සා ඛො පනායං වෙදනාසු වෙදනානුපස්සනා භාවෙතබ්බා’ති මෙ, භික්ඛවෙ…පෙ… භාවිතා’ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි.

‘‘‘අයං චිත්තෙ චිත්තානුපස්සනා’ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි. ‘සා ඛො පනායං චිත්තෙ චිත්තානුපස්සනා භාවෙතබ්බා’ති මෙ, භික්ඛවෙ…පෙ… භාවිතා’ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි.

‘‘‘අයං ¶ ¶ ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සනා’ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි. ‘සා ඛො පනායං ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සනා භාවෙතබ්බා’ති මෙ, භික්ඛවෙ…පෙ… භාවිතා’ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදී’’ති. පඨමං.

398. ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, සතිපට්ඨානා භාවිතා බහුලීකතා එකන්තනිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තන්ති.

‘‘කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො සතිපට්ඨානා භාවිතා බහුලීකතා එකන්තනිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තන්තී’’ති. දුතියං.

399. ‘‘යෙසං ¶ කෙසඤ්චි, භික්ඛවෙ, චත්තාරො සතිපට්ඨානා විරද්ධා, විරද්ධො තෙසං අරියො මග්ගො [අරියො අට්ඨඞ්කිකො මග්ගො (ක.) ඉමස්මිං යෙව සුත්තෙ දිස්සති අට්ඨඞ්ගිකොතිපදං, න පනාඤ්ඤත්ථ ඉද්ධිපාද අනුරුද්ධාදීසු] සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමී. යෙසං ¶ කෙසඤ්චි, භික්ඛවෙ, චත්තාරො සතිපට්ඨානා ආරද්ධා, ආරද්ධො තෙසං අරියො මග්ගො සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමී.

‘‘කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො ¶ සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. යෙසං කෙසඤ්චි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානා විරද්ධා, විරද්ධො තෙසං අරියො මග්ගො සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමී. යෙසං කෙසඤ්චි, භික්ඛවෙ, ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානා ආරද්ධා, ආරද්ධො තෙසං අරියො මග්ගො සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමී’’ති. තතියං.

400. ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, සතිපට්ඨානා භාවිතා බහුලීකතා අපාරා පාරං ගමනාය සංවත්තන්ති.

‘‘කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො සතිපට්ඨානා භාවිතා බහුලීකතා අපාරා පාරං ගමනාය සංවත්තන්තී’’ති. චතුත්ථං.

401. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘සතො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විහරෙය්ය සම්පජානො. අයං වො අම්හාකං අනුසාසනී’’.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං ¶ ; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතො හොති.

‘‘කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්පජානො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො විදිතා වෙදනා උප්පජ්ජන්ති, විදිතා උපට්ඨහන්ති ¶ , විදිතා අබ්භත්ථං ගච්ඡන්ති. විදිතා විතක්කා උප්පජ්ජන්ති ¶ , විදිතා උපට්ඨහන්ති, විදිතා අබ්භත්ථං ගච්ඡන්ති. විදිතා සඤ්ඤා උප්පජ්ජන්ති, විදිතා උපට්ඨහන්ති, විදිතා අබ්භත්ථං ගච්ඡන්ති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්පජානො හොති. සතො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විහරෙය්ය සම්පජානො. අයං වො අම්හාකං අනුසාසනී’’ති. පඤ්චමං.

402. ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, සතිපට්ඨානා. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො සතිපට්ඨානා. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං සතිපට්ඨානානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා, සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා’’ති. ඡට්ඨං.

403. ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, සතිපට්ඨානා. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තස්ස කායෙ කායානුපස්සිනො විහරතො යො කායස්මිං ඡන්දො සො පහීයති. ඡන්දස්ස පහානා අමතං සච්ඡිකතං හොති.

‘‘වෙදනාසු ¶ වෙදනානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තස්ස වෙදනාසු වෙදනානුපස්සිනො විහරතො යො වෙදනාසු ඡන්දො සො පහීයති. ඡන්දස්ස පහානා අමතං සච්ඡිකතං හොති.

‘‘චිත්තෙ ¶ ¶ චිත්තානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තස්ස චිත්තෙ චිත්තානුපස්සිනො විහරතො යො චිත්තම්හි ඡන්දො සො පහීයති. ඡන්දස්ස පහානා අමතං සච්ඡිකතං හොති.

‘‘ධම්මෙසු ¶ ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තස්ස ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සිනො විහරතො යො ධම්මෙසු ඡන්දො සො පහීයති. ඡන්දස්ස පහානා අමතං සච්ඡිකතං හොතී’’ති. සත්තමං.

404. ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, සතිපට්ඨානා. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තස්ස කායෙ කායානුපස්සිනො විහරතො කායො පරිඤ්ඤාතො හොති. කායස්ස පරිඤ්ඤාතත්තා අමතං සච්ඡිකතං හොති.

‘‘වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තස්ස වෙදනාසු වෙදනානුපස්සිනො විහරතො වෙදනා පරිඤ්ඤාතා හොන්ති. වෙදනානං පරිඤ්ඤාතත්තා ¶ අමතං සච්ඡිකතං හොති.

‘‘චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තස්ස චිත්තෙ චිත්තානුපස්සිනො විහරතො චිත්තං පරිඤ්ඤාතං හොති. චිත්තස්ස පරිඤ්ඤාතත්තා අමතං සච්ඡිකතං හොති.

‘‘ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තස්ස ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සිනො විහරතො ධම්මා පරිඤ්ඤාතා හොන්ති. ධම්මානං පරිඤ්ඤාතත්තා අමතං සච්ඡිකතං හොතී’’ති. අට්ඨමං.

405. ‘‘චතුන්නං ¶ , භික්ඛවෙ, සතිපට්ඨානානං භාවනං දෙසෙස්සාමි. තං සුණාථ’’. ‘‘කතමා, භික්ඛවෙ, චතුන්නං සතිපට්ඨානානං භාවනා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී ¶ විහරති ආතාපී ¶ සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. අයං ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං සතිපට්ඨානානං භාවනා’’ති. නවමං.

406. ‘‘සතිපට්ඨානඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි සතිපට්ඨානභාවනඤ්ච සතිපට්ඨානභාවනාගාමිනිඤ්ච පටිපදං. තං සුණාථ’’. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සතිපට්ඨානං? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති…පෙ… චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී ¶ සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සතිපට්ඨානං’’.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, සතිපට්ඨානභාවනා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සමුදයධම්මානුපස්සී කායස්මිං විහරති, වයධම්මානුපස්සී කායස්මිං විහරති, සමුදයවයධම්මානුපස්සී කායස්මිං විහරති, ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. සමුදයධම්මානුපස්සී වෙදනාසු විහරති…පෙ… සමුදයධම්මානුපස්සී චිත්තෙ විහරති… සමුදයධම්මානුපස්සී ධම්මෙසු විහරති, වයධම්මානුපස්සී ධම්මෙසු විහරති, සමුදයවයධම්මානුපස්සී ධම්මෙසු විහරති, ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සතිපට්ඨානභාවනා.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, සතිපට්ඨානභාවනාගාමිනී පටිපදා? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි, සම්මාසඞ්කප්පො, සම්මාවාචා, සම්මාකම්මන්තො, සම්මාආජීවො, සම්මාවායාමො, සම්මාසති, සම්මාසමාධි. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සතිපට්ඨානභාවනාගාමිනී පටිපදා’’ති. දසමං.

අනනුස්සුතං ¶ ¶ ¶ විරාගො, විරද්ධො භාවනා සති;

අඤ්ඤා ඡන්දං පරිඤ්ඤාය, භාවනා විභඞ්ගෙන චාති.

407. සාවත්ථිනිදානං ¶ . ‘‘චතූසු, භික්ඛවෙ, සතිපට්ඨානෙසු සුප්පතිට්ඨිතචිත්තා විහරථ. මා වො අමතං පනස්ස. කතමෙසු චතූසු? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. ඉමෙසු, භික්ඛවෙ, චතූසු සතිපට්ඨානෙසු සුප්පතිට්ඨිතචිත්තා විහරථ. මා වො අමතං පනස්සා’’ති. පඨමං.

408. ‘‘චතුන්නං, භික්ඛවෙ, සතිපට්ඨානානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච දෙසෙස්සාමි. තං සුණාථ. කො ච, භික්ඛවෙ, කායස්ස සමුදයො? ආහාරසමුදයා කායස්ස සමුදයො; ආහාරනිරොධා කායස්ස අත්ථඞ්ගමො. ඵස්සසමුදයා වෙදනානං සමුදයො; ඵස්සනිරොධා වෙදනානං අත්ථඞ්ගමො. නාමරූපසමුදයා චිත්තස්ස සමුදයො; නාමරූපනිරොධා චිත්තස්ස අත්ථඞ්ගමො. මනසිකාරසමුදයා ධම්මානං සමුදයො; මනසිකාරනිරොධා ධම්මානං අත්ථඞ්ගමො’’ති. දුතියං.

409. සාවත්ථිනිදානං ¶ ¶ . තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘එකමිදාහං, භික්ඛවෙ, සමයං උරුවෙලායං විහරාමි නජ්ජා නෙරඤ්ජරාය තීරෙ අජපාලනිග්රොධෙ පඨමාභිසම්බුද්ධො. තස්ස මය්හං, භික්ඛවෙ, රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි – ‘එකායනො ¶ අයං මග්ගො සත්තානං ¶ විසුද්ධියා සොකපරිදෙවානං සමතික්කමාය දුක්ඛදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමාය ඤායස්ස අධිගමාය නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය, යදිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’’.

‘‘කතමෙ චත්තාරො? කායෙ වා භික්ඛු කායානුපස්සී විහරෙය්ය ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු වා භික්ඛු වෙදනානුපස්සී විහරෙය්ය…පෙ… චිත්තෙ වා භික්ඛු චිත්තානුපස්සී විහරෙය්ය…පෙ… ධම්මෙසු වා භික්ඛු ධම්මානුපස්සී විහරෙය්ය ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. එකායනො අයං මග්ගො සත්තානං විසුද්ධියා සොකපරිදෙවානං සමතික්කමාය දුක්ඛදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමාය ඤායස්ස අධිගමාය නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය, යදිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’ති.

‘‘අථ ඛො, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මා සහම්පති මම චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය – සෙය්යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරෙය්ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජෙය්ය, එවමෙව – බ්රහ්මලොකෙ අන්තරහිතො මම පුරතො පාතුරහොසි. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මා සහම්පති එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා යෙනාහං තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා මං එතදවොච – ‘එවමෙතං, භගවා, එවමෙතං, සුගත! එකායනො අයං, භන්තෙ, මග්ගො සත්තානං විසුද්ධියා සොකපරිදෙවානං සමතික්කමාය දුක්ඛදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමාය ඤායස්ස අධිගමාය නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය, යදිදං – චත්තාරො ¶ සතිපට්ඨානා’’’.

‘‘කතමෙ චත්තාරො? කායෙ ¶ වා, භන්තෙ, භික්ඛු කායානුපස්සී විහරෙය්ය ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු වා…පෙ… චිත්තෙ වා ¶ …පෙ… ධම්මෙසු වා, භන්තෙ, භික්ඛු ධම්මානුපස්සී විහරෙය්ය ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. එකායනො අයං, භන්තෙ, මග්ගො සත්තානං විසුද්ධියා සොකපරිදෙවානං සමතික්කමාය දුක්ඛදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමාය ඤායස්ස අධිගමාය නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය, යදිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’ති.

‘‘ඉදමවොච, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මා සහම්පති. ඉදං වත්වා අථාපරං එතදවොච –

‘එකායනං ජාතිඛයන්තදස්සී, මග්ගං පජානාති හිතානුකම්පී;

එතෙන මග්ගෙන තරිංසු පුබ්බෙ, තරිස්සන්ති යෙ ච තරන්ති ඔඝ’’’න්ති. තතියං;

410. ‘‘සතො ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු විහරෙය්ය. අයං වො අම්හාකං අනුසාසනී. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතො හොති. සතො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විහරෙය්ය. අයං වො අම්හාකං අනුසාසනී’’ති. චතුත්ථං.

411. ‘‘‘කුසලරාසී’ති, භික්ඛවෙ, වදමානො චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ සම්මා වදමානො වදෙය්ය. කෙවලො හායං, භික්ඛවෙ, කුසලරාසි, යදිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා.

‘‘කතමෙ චත්තාරො? ඉධ ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු ¶ කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… චිත්තානුපස්සී…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී ¶ විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. ‘කුසලරාසී’ති, භික්ඛවෙ, වදමානො ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ සම්මා වදමානො වදෙය්ය. කෙවලො හායං, භික්ඛවෙ, කුසලරාසි, යදිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’ති. පඤ්චමං.

412. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි…පෙ… එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච –

‘‘සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසෙතු, යමහං භගවතො ධම්මං සුත්වා එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරෙය්ය’’න්ති. ‘‘තස්මාතිහ ත්වං, භික්ඛු, ආදිමෙව විසොධෙහි කුසලෙසු ධම්මෙසු. කො චාදි කුසලානං ධම්මානං? ඉධ ත්වං, භික්ඛු, පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරාහි ආචාරගොචරසම්පන්නො අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවී, සමාදාය සික්ඛස්සු සික්ඛාපදෙසු. යතො ඛො ත්වං, භික්ඛු, පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරිස්සසි ආචාරගොචරසම්පන්නො අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු ¶ භයදස්සාවී සමාදාය සික්ඛිස්සු සික්ඛාපදෙසු; තතො ත්වං, භික්ඛු, සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ භාවෙය්යාසි’’.

‘‘කතමෙ චත්තාරො? ඉධ ත්වං, භික්ඛු, කායෙ කායානුපස්සී විහරාහි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරාහි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං ¶ . යතො ඛො ත්වං, භික්ඛු, සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ එවං භාවෙස්සසි, තතො තුය්හං, භික්ඛු, යා රත්ති වා දිවසො වා ආගමිස්සති වුද්ධියෙව පාටිකඞ්ඛා කුසලෙසු ධම්මෙසු, නො පරිහානී’’ති.

අථ ඛො සො භික්ඛු භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි. අථ ¶ ඛො සො භික්ඛු එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං ¶ පබ්බජන්ති, තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති. ‘‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ච පන සො භික්ඛු අරහතං අහොසීති. ඡට්ඨං.

413. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි…පෙ… ‘‘සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසෙතු, යමහං භගවතො ධම්මං සුත්වා එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරෙය්ය’’න්ති. ‘‘තස්මාතිහ ත්වං, භික්ඛු, ආදිමෙව විසොධෙහි කුසලෙසු ධම්මෙසු. කො චාදි කුසලානං ධම්මානං? ඉධ ත්වං, භික්ඛු, කායදුච්චරිතං පහාය කායසුචරිතං භාවෙස්සසි. වචීදුච්චරිතං පහාය වචීසුචරිතං ¶ භාවෙස්සසි. මනොදුච්චරිතං පහාය මනොසුචරිතං භාවෙස්සසි. යතො ඛො ත්වං, භික්ඛු, කායදුච්චරිතං පහාය කායසුචරිතං භාවෙස්සසි, වචීදුච්චරිතං පහාය වචීසුචරිතං භාවෙස්සසි, මනොදුච්චරිතං පහාය මනොසුචරිතං භාවෙස්සසි, තතො ත්වං, භික්ඛු, සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ භාවෙය්යාසි’’.

‘‘කතමෙ ¶ චත්තාරො? ඉධ ත්වං, භික්ඛු, කායෙ කායානුපස්සී විහරාහි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරාහි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. යතො ඛො ත්වං, භික්ඛු, සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ එවං භාවෙස්සසි, තතො තුය්හං, භික්ඛු, යා රත්ති වා දිවසො වා ආගමිස්සති වුද්ධියෙව පාටිකඞ්ඛා කුසලෙසු ධම්මෙසු, නො පරිහානී’’ති…පෙ… අඤ්ඤතරො ච පන සො භික්ඛු අරහතං අහොසීති. සත්තමං.

414. ‘‘යෙ ¶ , භික්ඛවෙ, අනුකම්පෙය්යාථ, යෙ ච ඛො සොතබ්බං මඤ්ඤෙය්යුං මිත්තා වා අමච්චා ¶ වා ඤාතී වා සාලොහිතා වා, තෙ වො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං සතිපට්ඨානානං භාවනාය සමාදපෙතබ්බා නිවෙසෙතබ්බා පතිට්ඨාපෙතබ්බා.

‘‘කතමෙසං, චතුන්නං? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. යෙ, භික්ඛවෙ, අනුකම්පෙය්යාථ, යෙ ච සොතබ්බං මඤ්ඤෙය්යුං මිත්තා වා ¶ අමච්චා වා ඤාතී වා සාලොහිතා වා, තෙ වො, භික්ඛවෙ, ඉමෙසං චතුන්නං සතිපට්ඨානානං භාවනාය සමාදපෙතබ්බා නිවෙසෙතබ්බා පතිට්ඨාපෙතබ්බා’’ති. අට්ඨමං.

415. ‘‘තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, වෙදනා. කතමා තිස්සො? සුඛා වෙදනා, දුක්ඛා වෙදනා, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො වෙදනා. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං වෙදනානං පරිඤ්ඤාය චත්තාරො සතිපට්ඨානා භාවෙතබ්බා.

‘‘කතමෙ චත්තාරො? ඉධ භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. ඉමාසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සන්නං වෙදනානං පරිඤ්ඤාය ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානා භාවෙතබ්බා’’ති. නවමං.

416. ‘‘තයොමෙ ¶ , භික්ඛවෙ ආසවා. කතමෙ තයො? කාමාසවො, භවාසවො, අවිජ්ජාසවො ¶ – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො ආසවා. ඉමෙසං ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, තිණ්ණන්නං ආසවානං පහානාය චත්තාරො සතිපට්ඨානා භාවෙතබ්බා.

‘‘කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ ¶ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, තිණ්ණන්නං ආසවානං පහානාය ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානා භාවෙතබ්බා’’ති. දසමං.

අමතං සමුදයො මග්ගො, සති කුසලරාසි ච;

පාතිමොක්ඛං දුච්චරිතං, මිත්තවෙදනා ආසවෙන චාති.

417-428. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, ගඞ්ගා නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ භාවෙන්තො චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ භාවෙන්තො චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු ¶ …පෙ… චිත්තෙ ¶ …පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ භාවෙන්තො චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති විත්ථාරෙතබ්බං.

ඡ පාචීනතො නින්නා, ඡ නින්නා ච සමුද්දතො;

එතෙ ද්වෙ ඡ ද්වාදස හොන්ති, වග්ගො තෙන පවුච්චතීති.

429-438. යාවතා, භික්ඛවෙ, සත්තා අපදා වා ද්විපදා වා චතුප්පදා වා බහුප්පදා වාති විත්ථාරෙතබ්බං.

තථාගතං ¶ පදං කූටං, මූලං සාරො ච වස්සිකං;

රාජා චන්දිමසූරියා, වත්ථෙන දසමං පදන්ති.

439-450. සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බලකරණීයා කම්මන්තා කරීයන්තීති විත්ථාරෙතබ්බං.

බලං ¶ බීජඤ්ච නාගො ච, රුක්ඛො කුම්භෙන සූකියා;

ආකාසෙන ච ද්වෙ මෙඝා, නාවා ආගන්තුකා නදීති.

451-460. තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, එසනා. කතමා තිස්සො? කාමෙසනා, භවෙසනා, බ්රහ්මචරියෙසනාති විත්ථාරෙතබ්බං.

එසනා විධා ආසවො, භවො ච දුක්ඛතා තිස්සො;

ඛිලං මලඤ්ච නීඝො ච, වෙදනා තණ්හා තසිනාය චාති.

461-470. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, උද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි. කතමානි පඤ්ච? රූපරාගො, අරූපරාගො, මානො, උද්ධච්චං, අවිජ්ජා ¶ – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චුද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං උද්ධම්භාගියානං සංයොජනානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය චත්තාරො සතිපට්ඨානා භාවෙතබ්බා.

‘‘කතමෙ ¶ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ ¶ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං උද්ධම්භාගියානං සංයොජනානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානා භාවෙතබ්බා’’ති.

(යථා මග්ගසංයුත්තං තථා සතිපට්ඨානසංයුත්තං විත්ථාරෙතබ්බං).

ඔඝො යොගො උපාදානං, ගන්ථා අනුසයෙන ච;

කාමගුණා නීවරණා, ඛන්ධා ඔරුද්ධම්භාගියාති.

471. සාවත්ථිනිදානං ¶ ¶ ¶ ¶ . ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’’ති. පඨමං.

472. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං අස්සාදඤ්ච [සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච (ස්යා. කං. පී. ක.) සං. නි. 2.175] ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සොතාපන්නො අවිනිපාතධම්මො නියතො සම්බොධිපරායණො’’ති. දුතියං.

473. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච ¶ නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාති ¶ – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සොතාපන්නො අවිනිපාතධම්මො ¶ නියතො සම්බොධිපරායණො’’ති. තතියං.

474. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං අස්සාදඤ්ච [සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච (ස්යා. කං. පී. ක.) සං. නි. 2.175] ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා ¶ අනුපාදාවිමුත්තො හොති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො’’ති. චතුත්ථං.

475. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා අනුපාදාවිමුත්තො හොති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො’’ති. පඤ්චමං.

476. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානන්ති, න මෙ තෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා ¶ බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු වා සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු වා බ්රාහ්මණසම්මතා, න ච පනෙතෙ ¶ ආයස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථං වා බ්රහ්මඤ්ඤත්ථං වා දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති.

‘‘යෙ ¶ ච ඛො කෙචි [යෙ ච ඛො තෙ (ස්යා. කං. ක.) සං. නි. 2.174], භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානන්ති, තෙ ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු චෙව සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු ච බ්රාහ්මණසම්මතා; තෙ ච පනායස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච බ්රහ්මඤ්ඤත්ථඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති. ඡට්ඨං.

477. ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සද්ධින්ද්රියං නප්පජානන්ති, සද්ධින්ද්රියසමුදයං නප්පජානන්ති, සද්ධින්ද්රියනිරොධං නප්පජානන්ති, සද්ධින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං නප්පජානන්ති; වීරියින්ද්රියං නප්පජානන්ති…පෙ… සතින්ද්රියං නප්පජානන්ති ¶ …පෙ… සමාධින්ද්රියං නප්පජානන්ති…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං නප්පජානන්ති, පඤ්ඤින්ද්රියසමුදයං නප්පජානන්ති, පඤ්ඤින්ද්රියනිරොධං නප්පජානන්ති, පඤ්ඤින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං නප්පජානන්ති, න මෙ තෙ, භික්ඛවෙ සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු වා සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු වා බ්රාහ්මණසම්මතා, න ච පනෙතෙ ආයස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථං වා බ්රහ්මඤ්ඤත්ථං ¶ වා දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති.

‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සද්ධින්ද්රියං පජානන්ති, සද්ධින්ද්රියසමුදයං පජානන්ති, සද්ධින්ද්රියනිරොධං පජානන්ති, සද්ධින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානන්ති; වීරියින්ද්රියං පජානන්ති, වීරියින්ද්රියසමුදයං පජානන්ති, වීරියින්ද්රියනිරොධං පජානන්ති, වීරියින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානන්ති; සතින්ද්රියං පජානන්ති…පෙ… සමාධින්ද්රියං පජානන්ති…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං ¶ පජානන්ති, පඤ්ඤින්ද්රියසමුදයං පජානන්ති, පඤ්ඤින්ද්රියනිරොධං පජානන්ති, පඤ්ඤින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානන්ති ¶ , තෙ ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු චෙව සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු ච බ්රාහ්මණසම්මතා, තෙ ච පනායස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච බ්රහ්මඤ්ඤත්ථඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති. සත්තමං.

478. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං. කත්ථ ච, භික්ඛවෙ, සද්ධින්ද්රියං දට්ඨබ්බං? චතූසු සොතාපත්තියඞ්ගෙසු – එත්ථ සද්ධින්ද්රියං දට්ඨබ්බං. කත්ථ ච, භික්ඛවෙ, වීරියින්ද්රියං දට්ඨබ්බං? චතූසු සම්මප්පධානෙසු – එත්ථ වීරියින්ද්රියං දට්ඨබ්බං. කත්ථ ¶ ච, භික්ඛවෙ, සතින්ද්රියං දට්ඨබ්බං? චතූසු සතිපට්ඨානෙසු – එත්ථ සතින්ද්රියං දට්ඨබ්බං. කත්ථ ච, භික්ඛවෙ, සමාධින්ද්රියං දට්ඨබ්බං? චතූසු ඣානෙසු – එත්ථ සමාධින්ද්රියං දට්ඨබ්බං. කත්ථ ච, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤින්ද්රියං දට්ඨබ්බං? චතූසු අරියසච්චෙසු – එත්ථ පඤ්ඤින්ද්රියං දට්ඨබ්බං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’’ති. අට්ඨමං.

479. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං. කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සද්ධින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සද්ධො හොති, සද්දහති තථාගතස්ස බොධිං ¶ – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො ¶ සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සද්ධින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, වීරියින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ආරද්ධවීරියො විහරති අකුසලානං ධම්මානං පහානාය, කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදාය, ථාමවා දළ්හපරක්කමො අනික්ඛිත්තධුරො කුසලෙසු ධම්මෙසු – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, වීරියින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සතින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සතිමා හොති පරමෙන ¶ සතිනෙපක්කෙන සමන්නාගතො චිරකතම්පි චිරභාසිතම්පි සරිතා ¶ අනුස්සරිතා – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සතින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සමාධින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො වොස්සග්ගාරම්මණං කරිත්වා ලභති සමාධිං, ලභති චිත්තස්ස එකග්ගතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සමාධින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො පඤ්ඤවා හොති උදයත්ථගාමිනියා පඤ්ඤාය සමන්නාගතො අරියාය නිබ්බෙධිකාය, සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමිනියා – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤින්ද්රියං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’’ති. නවමං.

480. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං. කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සද්ධින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සද්ධො හොති, සද්දහති තථාගතස්ස බොධිං – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සද්ධින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, වීරියින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ආරද්ධවීරියො විහරති අකුසලානං ධම්මානං පහානාය, කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදාය, ථාමවා දළ්හපරක්කමො අනික්ඛිත්තධුරො කුසලෙසු ධම්මෙසු. සො අනුප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං අනුප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති; උප්පන්නානං ¶ පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං පහානාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ¶ ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති; අනුප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං උප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති; උප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං ඨිතියා [සමාපත්තියා (ස්යා. කං. ක.)] අසම්මොසාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, වීරියින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, සතින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සතිමා හොති පරමෙන සතිනෙපක්කෙන සමන්නාගතො, චිරකතම්පි චිරභාසිතම්පි සරිතා අනුස්සරිතා. සො කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සතින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සමාධින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො වොස්සග්ගාරම්මණං කරිත්වා ලභති සමාධිං, ලභති චිත්තස්ස එකග්ගතං. සො විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරති සතො ච සම්පජානො සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙති ¶ යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති ‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සමාධින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, පඤ්ඤින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො පඤ්ඤවා හොති උදයත්ථගාමිනියා පඤ්ඤාය සමන්නාගතො අරියාය නිබ්බෙධිකාය, සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමිනියා. සො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං ¶ පජානාති – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤින්ද්රියං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’’ති. දසමං.

සුද්ධිකඤ්චෙව ¶ ද්වෙ සොතා, අරහන්තා අපරෙ දුවෙ;

සමණබ්රාහ්මණා දට්ඨබ්බං, විභඞ්ගා අපරෙ දුවෙති.

481. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං…පෙ…. කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සද්ධින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සද්ධො හොති, සද්දහති තථාගතස්ස බොධිං – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සද්ධින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, වීරියින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො සම්මප්පධානෙ ආරබ්භ වීරියං පටිලභති – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, වීරියින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, සතින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ ආරබ්භ සතිං පටිලභති – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සතින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො පඤ්ඤවා හොති උදයත්ථගාමිනියා ¶ පඤ්ඤාය සමන්නාගතො අරියාය ¶ නිබ්බෙධිකාය සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමිනියා – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤින්ද්රියං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’’ති. පඨමං.

482. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමත්තා පරිපූරත්තා අරහං හොති, තතො මුදුතරෙහි අනාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි සකදාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි සොතාපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි ධම්මානුසාරී හොති, තතො මුදුතරෙහි සද්ධානුසාරී හොතී’’ති. දුතියං.

483. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමත්තා පරිපූරත්තා අරහං හොති, තතො මුදුතරෙහි අනාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි සකදාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි සොතාපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි ධම්මානුසාරී හොති, තතො මුදුතරෙහි සද්ධානුසාරී හොති. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියවෙමත්තතා ඵලවෙමත්තතා හොති, ඵලවෙමත්තතා පුග්ගලවෙමත්තතා’’ති. තතියං.

484. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමත්තා පරිපූරත්තා අරහං හොති, තතො මුදුතරෙහි අනාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි සකදාගාමී ¶ හොති, තතො මුදුතරෙහි සොතාපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි ධම්මානුසාරී හොති, තතො මුදුතරෙහි සද්ධානුසාරී හොති. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, පරිපූරං පරිපූරකාරී ආරාධෙති, පදෙසං ¶ පදෙසකාරී ආරාධෙති. ‘අවඤ්ඣානි ත්වෙවාහං, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’ති වදාමී’’ති. චතුත්ථං.

485. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමත්තා ¶ පරිපූරත්තා අරහං හොති, තතො මුදුතරෙහි අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි උපහච්චපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි උද්ධංසොතො හොති අකනිට්ඨගාමී, තතො මුදුතරෙහි සකදාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි සොතාපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි ධම්මානුසාරී හොති, තතො මුදුතරෙහි සද්ධානුසාරී හොතී’’ති. පඤ්චමං.

486. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමත්තා පරිපූරත්තා අරහං හොති, තතො මුදුතරෙහි අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි උපහච්චපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි උද්ධංසොතො හොති අකනිට්ඨගාමී, තතො මුදුතරෙහි සකදාගාමී හොති ¶ , තතො මුදුතරෙහි සොතාපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි ධම්මානුසාරී හොති, තතො මුදුතරෙහි සද්ධානුසාරී හොති. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියවෙමත්තතා ඵලවෙමත්තතා හොති, ඵලවෙමත්තතා පුග්ගලවෙමත්තතා හොතී’’ති. ඡට්ඨං.

487. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං ¶ සමත්තා පරිපූරත්තා අරහං හොති, තතො මුදුතරෙහි අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි උපහච්චපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි උද්ධංසොතො හොති අකනිට්ඨගාමී, තතො මුදුතරෙහි සකදාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි සොතාපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි ධම්මානුසාරී හොති, තතො මුදුතරෙහි සද්ධානුසාරී හොති. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, පරිපූරං ¶ පරිපූරකාරී ආරාධෙති, පදෙසං පදෙසකාරී ආරාධෙති. ‘අවඤ්ඣානි ත්වෙවාහං, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’ති වදාමී’’ති. සත්තමං.

488. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමත්තා පරිපූරත්තා අරහං හොති, තතො මුදුතරෙහි අරහත්තඵලසච්ඡිකිරියාය පටිපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි අනාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි අනාගාමිඵලසච්ඡිකිරියාය ¶ පටිපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි සකදාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි සකදාගාමිඵලසච්ඡිකිරියාය පටිපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි සොතාපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි සොතාපත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය පටිපන්නො හොති. යස්ස ඛො, භික්ඛවෙ, ඉමානි පඤ්චින්ද්රියානි සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං නත්ථි, තමහං ‘බාහිරො පුථුජ්ජනපක්ඛෙ ඨිතො’ති වදාමී’’ති. අට්ඨමං.

489. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච –

‘‘‘ඉන්ද්රියසම්පන්නො, ඉන්ද්රියසම්පන්නො’ති, භන්තෙ, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, ඉන්ද්රියසම්පන්නො හොතී’’ති? ‘‘ඉධ ¶ , භික්ඛු, භික්ඛු සද්ධින්ද්රියං භාවෙති උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං, වීරියින්ද්රියං භාවෙති උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං, සතින්ද්රියං භාවෙති උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං ¶ , සමාධින්ද්රියං භාවෙති උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං, පඤ්ඤින්ද්රියං භාවෙති උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං. එත්තාවතා ඛො, භික්ඛු, භික්ඛු ඉන්ද්රියසම්පන්නො හොතී’’ති. නවමං.

490. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා ¶ බහුලීකතත්තා භික්ඛු ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ¶ ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති. දසමං.

පටිලාභො තයො සංඛිත්තා, විත්ථාරා අපරෙ තයො;

පටිපන්නො ච සම්පන්නො [පටිපන්නො චූපසමො (ස්යා. කං. පී. ක.)], දසමං ආසවක්ඛයන්ති.

491. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං. යාවකීවඤ්චාහං, භික්ඛවෙ, ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නාබ්භඤ්ඤාසිං, නෙව ¶ තාවාහං, භික්ඛවෙ, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ‘අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති පච්චඤ්ඤාසිං [අභිසම්බුද්ධො පච්චඤ්ඤාසිං (සී. ස්යා. කං.)]. යතො ච ඛ්වාහං, භික්ඛවෙ, ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, අථාහං, භික්ඛවෙ, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ¶ ‘අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති පච්චඤ්ඤාසිං. ඤාණඤ්ච පන මෙ දස්සනං උදපාදි – ‘අකුප්පා මෙ විමුත්ති [චෙතොවිමුත්ති (සී. පී. ක.)], අයමන්තිමා ජාති, නත්ථිදානි පුනබ්භවො’’’ති. පඨමං.

492. ‘‘තීණිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි තීණි? ඉත්ථින්ද්රියං, පුරිසින්ද්රියං, ජීවිතින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි ඉන්ද්රියානී’’ති. දුතියං.

493. ‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි තීණි? අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං ¶ , අඤ්ඤින්ද්රියං, අඤ්ඤාතාවින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි ඉන්ද්රියානී’’ති. තතියං.

494. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමත්තා පරිපූරත්තා අරහං හොති, තතො මුදුතරෙහි අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි උපහච්චපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි ¶ සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි උද්ධංසොතො හොති අකනිට්ඨගාමී, තතො මුදුතරෙහි සකදාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි එකබීජී [එකබීජි (ක.)] හොති, තතො මුදුතරෙහි කොලංකොලො හොති, තතො මුදුතරෙහි සත්තක්ඛත්තුපරමො හොති, තතො මුදුතරෙහි ධම්මානුසාරී හොති, තතො මුදුතරෙහි සද්ධානුසාරී හොතී’’ති. චතුත්ථං.

495. ‘‘ඡයිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි ඡ? චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං ¶ , ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං, මනින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, ඡ ඉන්ද්රියානී’’ති. පඤ්චමං.

496. ‘‘ඡයිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි ඡ? චක්ඛුන්ද්රියං…පෙ… මනින්ද්රියං. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉමෙසං ඡන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං ¶ පජානාති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සොතාපන්නො අවිනිපාතධම්මො නියතො සම්බොධිපරායණො’’ති. ඡට්ඨං.

497. ‘‘ඡයිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි ඡ? චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං, මනින්ද්රියං. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමෙසං ඡන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා අනුපාදාවිමුත්තො හොති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො’’’ති. සත්තමං.

498. ‘‘ඡයිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි ඡ? චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං, මනින්ද්රියං. යාවකීවඤ්චාහං ¶ , භික්ඛවෙ, ඉමෙසං ඡන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නාබ්භඤ්ඤාසිං, නෙව තාවාහං, භික්ඛවෙ, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්ස මණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ‘අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති පච්චඤ්ඤාසිං. යතො ච ඛ්වාහං, භික්ඛවෙ, ඉමෙසං ඡන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච ¶ යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, අථාහං, භික්ඛවෙ, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ‘අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති ¶ පච්චඤ්ඤාසිං. ඤාණඤ්ච පන මෙ දස්සනං උදපාදි – ‘අකුප්පා මෙ විමුත්ති, අයමන්තිමා ජාති, නත්ථිදානි පුනබ්භවො’’’ති. අට්ඨමං.

499. ‘‘ඡයිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි ඡ? චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං, මනින්ද්රියං. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඉමෙසං ඡන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානන්ති, න මෙ තෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු වා සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු වා බ්රාහ්මණසම්මතා, න ච පනෙතෙ ආයස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථං වා බ්රහ්මඤ්ඤත්ථං වා ¶ දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති’’. ‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඉමෙසං ඡන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානන්ති, තෙ ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු චෙව සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු ච බ්රාහ්මණසම්මතා, තෙ ච පනායස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච බ්රහ්මඤ්ඤත්ථඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති. නවමං.

500. ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා චක්ඛුන්ද්රියං නප්පජානන්ති, චක්ඛුන්ද්රියසමුදයං නප්පජානන්ති, චක්ඛුන්ද්රියනිරොධං නප්පජානන්ති, චක්ඛුන්ද්රියනිරොධගාමිනිං ¶ පටිපදං නප්පජානන්ති; සොතින්ද්රියං…පෙ… ඝානින්ද්රියං…පෙ… ජිව්හින්ද්රියං…පෙ… කායින්ද්රියං…පෙ… මනින්ද්රියං නප්පජානන්ති, මනින්ද්රියසමුදයං නප්පජානන්ති ¶ , මනින්ද්රියනිරොධං නප්පජානන්ති, මනින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං නප්පජානන්ති. න මෙ තෙ, භික්ඛවෙ…පෙ… සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති.

‘‘යෙ ¶ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා චක්ඛුන්ද්රියං පජානන්ති, චක්ඛුන්ද්රියසමුදයං පජානන්ති, චක්ඛුන්ද්රියනිරොධං පජානන්ති, චක්ඛුන්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානන්ති, සොතින්ද්රියං…පෙ… ඝානින්ද්රියං…පෙ… ජිව්හින්ද්රියං…පෙ… කායින්ද්රියං…පෙ… මනින්ද්රියං පජානන්ති, මනින්ද්රියසමුදයං පජානන්ති, මනින්ද්රියනිරොධං පජානන්ති, මනින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානන්ති, තෙ ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු චෙව සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු ච බ්රාහ්මණසම්මතා, තෙ ච පනායස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච බ්රහ්මඤ්ඤත්ථඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති. දසමං.

පුනබ්භවො ජීවිතඤ්ඤාය, එකබීජී ච සුද්ධකං;

සොතො අරහසම්බුද්ධො, ද්වෙ ච සමණබ්රාහ්මණාති.

501. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’’ති. පඨමං.

502. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සොතාපන්නො අවිනිපාතධම්මො නියතො සම්බොධිපරායණො’’ති. දුතියං.

503. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා අනුපාදාවිමුත්තො හොති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො’’ති. තතියං.

504. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං. යෙ ¶ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානන්ති, න මෙ තෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු වා සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු වා බ්රාහ්මණසම්මතා, න ච පනෙතෙ ආයස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථං වා බ්රහ්මඤ්ඤත්ථං වා දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති.

‘‘යෙ ¶ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානන්ති, තෙ ඛො මෙ ¶ , භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු චෙව සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු ච බ්රාහ්මණසම්මතා, තෙ ච පනායස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච බ්රහ්මඤ්ඤත්ථඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති. චතුත්ථං.

505. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සුඛින්ද්රියං නප්පජානන්ති, සුඛින්ද්රියසමුදයං නප්පජානන්ති, සුඛින්ද්රියනිරොධං නප්පජානන්ති, සුඛින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං නප්පජානන්ති; දුක්ඛින්ද්රියං නප්පජානන්ති…පෙ… සොමනස්සින්ද්රියං නප්පජානන්ති…පෙ… දොමනස්සින්ද්රියං නප්පජානන්ති ¶ …පෙ… උපෙක්ඛින්ද්රියං නප්පජානන්ති, උපෙක්ඛින්ද්රියසමුදයං නප්පජානන්ති, උපෙක්ඛින්ද්රියනිරොධං නප්පජානන්ති, උපෙක්ඛින්ද්රියනිරොධගාමිනිං ¶ පටිපදං නප්පජානන්ති; න මෙ තෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු වා සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු වා බ්රාහ්මණසම්මතා, න ච පනෙතෙ ආයස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථං වා බ්රහ්මඤ්ඤත්ථං වා දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති.

‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සුඛින්ද්රියං පජානන්ති, සුඛින්ද්රියසමුදයං පජානන්ති, සුඛින්ද්රියනිරොධං පජානන්ති, සුඛින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානන්ති; දුක්ඛින්ද්රියං පජානන්ති…පෙ… සොමනස්සින්ද්රියං පජානන්ති… දොමනස්සින්ද්රියං පජානන්ති… උපෙක්ඛින්ද්රියං පජානන්ති, උපෙක්ඛින්ද්රියසමුදයං පජානන්ති, උපෙක්ඛින්ද්රියනිරොධං පජානන්ති, උපෙක්ඛින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානන්ති, තෙ ච ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු චෙව සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු ච බ්රාහ්මණසම්මතා, තෙ ච පනායස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච බ්රහ්මඤ්ඤත්ථඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති. පඤ්චමං.

506. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, සුඛින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, කායිකං සුඛං ¶ , කායිකං සාතං, කායසම්ඵස්සජං සුඛං සාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සුඛින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, කායිකං දුක්ඛං, කායිකං අසාතං, කායසම්ඵස්සජං දුක්ඛං අසාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සොමනස්සින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, චෙතසිකං සුඛං, චෙතසිකං සාතං, මනොසම්ඵස්සජං සුඛං සාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සොමනස්සින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දොමනස්සින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, චෙතසිකං දුක්ඛං, චෙතසිකං අසාතං, මනොසම්ඵස්සජං දුක්ඛං අසාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දොමනස්සින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, උපෙක්ඛින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, කායිකං වා චෙතසිකං වා නෙවසාතං නාසාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, උපෙක්ඛින්ද්රියං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’’ති. ඡට්ඨං.

507. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච ¶ ¶ , භික්ඛවෙ, සුඛින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, කායිකං සුඛං, කායිකං සාතං, කායසම්ඵස්සජං සුඛං සාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සුඛින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, කායිකං දුක්ඛං ¶ , කායිකං අසාතං, කායසම්ඵස්සජං දුක්ඛං අසාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, දොමනස්සින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, චෙතසිකං දුක්ඛං, චෙතසිකං අසාතං, මනොසම්ඵස්සජං දුක්ඛං අසාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දොමනස්සින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, උපෙක්ඛින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, කායිකං වා චෙතසිකං වා නෙවසාතං නාසාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, උපෙක්ඛින්ද්රියං.

‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යඤ්ච සුඛින්ද්රියං යඤ්ච සොමනස්සින්ද්රියං, සුඛා සා වෙදනා දට්ඨබ්බා. තත්ර, භික්ඛවෙ, යඤ්ච දුක්ඛින්ද්රියං යඤ්ච දොමනස්සින්ද්රියං, දුක්ඛා සා වෙදනා දට්ඨබ්බා. තත්ර, භික්ඛවෙ, යදිදං උපෙක්ඛින්ද්රියං, අදුක්ඛමසුඛා සා වෙදනා දට්ඨබ්බා. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’’ති. සත්තමං.

508. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, උපෙක්ඛින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, කායිකං වා චෙතසිකං වා නෙව සාතං නාසාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, උපෙක්ඛින්ද්රියං.

‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යඤ්ච සුඛින්ද්රියං යඤ්ච සොමනස්සින්ද්රියං, සුඛා සා වෙදනා දට්ඨබ්බා. තත්ර, භික්ඛවෙ, යඤ්ච දුක්ඛින්ද්රියං යඤ්ච දොමනස්සින්ද්රියං, දුක්ඛා සා වෙදනා දට්ඨබ්බා. තත්ර, භික්ඛවෙ, යදිදං උපෙක්ඛින්ද්රියං, අදුක්ඛමසුඛා සා වෙදනා දට්ඨබ්බා ¶ . ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, ඉමානි පඤ්චින්ද්රියානි පඤ්ච හුත්වා ¶ තීණි හොන්ති, තීණි හුත්වා පඤ්ච හොන්ති පරියායෙනා’’ති. අට්ඨමං.

509. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං. සුඛවෙදනියං, භික්ඛවෙ, ඵස්සං පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛින්ද්රියං. සො සුඛිතොව සමානො ‘සුඛිතොස්මී’ති පජානාති. තස්සෙව සුඛවෙදනියස්ස ¶ ඵස්සස්ස නිරොධා ‘යං තජ්ජං වෙදයිතං සුඛවෙදනියං ඵස්සං පටිච්ච උප්පන්නං සුඛින්ද්රියං තං නිරුජ්ඣති, තං වූපසම්මතී’ති පජානාති’’.

‘‘දුක්ඛවෙදනියං, භික්ඛවෙ, ඵස්සං පටිච්ච උප්පජ්ජති දුක්ඛින්ද්රියං. සො දුක්ඛිතොව සමානො ‘දුක්ඛිතොස්මී’ති පජානාති. තස්සෙව දුක්ඛවෙදනියස්ස ඵස්සස්ස නිරොධා ‘යං තජ්ජං වෙදයිතං දුක්ඛවෙදනියං ඵස්සං ¶ පටිච්ච උප්පන්නං දුක්ඛින්ද්රියං තං නිරුජ්ඣති, තං වූපසම්මතී’ති පජානාති’’.

‘‘සොමනස්සවෙදනියං, භික්ඛවෙ, ඵස්සං පටිච්ච උප්පජ්ජති සොමනස්සින්ද්රියං. සො සුමනොව සමානො ‘සුමනොස්මී’ති පජානාති. තස්සෙව සොමනස්සවෙදනියස්ස ඵස්සස්ස නිරොධා ‘යං තජ්ජං වෙදයිතං සොමනස්සවෙදනියං ඵස්සං පටිච්ච උප්පන්නං සොමනස්සින්ද්රියං තං නිරුජ්ඣති, තං වූපසම්මතී’ති පජානාති’’.

‘‘දොමනස්සවෙදනියං, භික්ඛවෙ, ඵස්සං පටිච්ච උප්පජ්ජති දොමනස්සින්ද්රියං. සො දුම්මනොව සමානො ‘දුම්මනොස්මී’ති පජානාති. තස්සෙව දොමනස්සවෙදනියස්ස ඵස්සස්ස නිරොධා ‘යං තජ්ජං වෙදයිතං දොමනස්සවෙදනියං ඵස්සං පටිච්ච උප්පන්නං දොමනස්සින්ද්රියං තං නිරුජ්ඣති, තං ¶ වූපසම්මතී’ති පජානාති’’.

‘‘උපෙක්ඛාවෙදනියං, භික්ඛවෙ, ඵස්සං පටිච්ච උප්පජ්ජති උපෙක්ඛින්ද්රියං. සො උපෙක්ඛකොව සමානො ‘උපෙක්ඛකොස්මී’ති පජානාති. තස්සෙව උපෙක්ඛාවෙදනියස්ස ඵස්සස්ස නිරොධා ‘යං තජ්ජං වෙදයිතං උපෙක්ඛාවෙදනියං ඵස්සං පටිච්ච උප්පන්නං උපෙක්ඛින්ද්රියං තං නිරුජ්ඣති, තං වූපසම්මතී’ති පජානාති’’.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ද්වින්නං කට්ඨානං සඞ්ඝට්ටනසමොධානා [සංඝට්ටනාසමොධානා (පී. ක.), සංඝටනසමොධානා (ස්යා. කං.)] උස්මා ජායති, තෙජො අභිනිබ්බත්තති; තෙසංයෙව කට්ඨානං නානාභාවාවිනික්ඛෙපා යා ¶ [නානාභාවනික්ඛෙපා (ස්යා. කං. පී. ක.)] තජ්ජා උස්මා සා නිරුජ්ඣති සා වූපසම්මති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, සුඛවෙදනියං ඵස්සං පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛින්ද්රියං. සො සුඛිතොව සමානො ‘සුඛිතොස්මී’ති පජානාති. තස්සෙව සුඛවෙදනියස්ස ඵස්සස්ස නිරොධා ‘යං තජ්ජං ¶ වෙදයිතං සුඛවෙදනියං ඵස්සං පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛින්ද්රියං තං නිරුජ්ඣති ¶ , තං වූපසම්මතී’ති පජානාති’’.

‘‘දුක්ඛවෙදනියං, භික්ඛවෙ, ඵස්සං පටිච්ච…පෙ… සොමනස්සවෙදනියං, භික්ඛවෙ, ඵස්සං පටිච්ච…පෙ… දොමනස්සවෙදනියං, භික්ඛවෙ, ඵස්සං පටිච්ච…පෙ… උපෙක්ඛාවෙදනියං, භික්ඛවෙ, ඵස්සං පටිච්ච උප්පජ්ජති උපෙක්ඛින්ද්රියං. සො උපෙක්ඛකොව සමානො ‘උපෙක්ඛකොස්මී’ති පජානාති. තස්සෙව උපෙක්ඛාවෙදනියස්ස ඵස්සස්ස නිරොධා ‘යං තජ්ජං වෙදයිතං උපෙක්ඛාවෙදනියං ඵස්සං පටිච්ච උප්පජ්ජති උපෙක්ඛින්ද්රියං තං නිරුජ්ඣති, තං වූපසම්මතී’ති පජානාති’’. නවමං.

510. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? දුක්ඛින්ද්රියං ¶ , දොමනස්සින්ද්රියං, සුඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං. ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො උප්පජ්ජති දුක්ඛින්ද්රියං. සො එවං පජානාති – ‘උප්පන්නං ඛො මෙ ඉදං දුක්ඛින්ද්රියං, තඤ්ච ඛො සනිමිත්තං සනිදානං සසඞ්ඛාරං සප්පච්චයං. තඤ්ච අනිමිත්තං අනිදානං අසඞ්ඛාරං අප්පච්චයං දුක්ඛින්ද්රියං උප්පජ්ජිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති’. සො දුක්ඛින්ද්රියඤ්ච පජානාති, දුක්ඛින්ද්රියසමුදයඤ්ච පජානාති, දුක්ඛින්ද්රියනිරොධඤ්ච පජානාති, යත්ථ චුප්පන්නං දුක්ඛින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති තඤ්ච පජානාති. කත්ථ චුප්පන්නං දුක්ඛින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, එත්ථ චුප්පන්නං දුක්ඛින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘භික්ඛු අඤ්ඤාසි දුක්ඛින්ද්රියස්ස නිරොධං, තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති’’’.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො උප්පජ්ජති දොමනස්සින්ද්රියං. සො ¶ එවං පජානාති – ‘උප්පන්නං ඛො මෙ ඉදං දොමනස්සින්ද්රියං, තඤ්ච ඛො සනිමිත්තං සනිදානං සසඞ්ඛාරං සප්පච්චයං. තඤ්ච අනිමිත්තං අනිදානං අසඞ්ඛාරං අප්පච්චයං දොමනස්සින්ද්රියං උප්පජ්ජිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති’ ¶ . සො දොමනස්සින්ද්රියඤ්ච පජානාති, දොමනස්සින්ද්රියසමුදයඤ්ච පජානාති, දොමනස්සින්ද්රියනිරොධඤ්ච පජානාති, යත්ථ චුප්පන්නං ¶ දොමනස්සින්ද්රියං අපරිසෙසං ¶ නිරුජ්ඣති තඤ්ච පජානාති. කත්ථ චුප්පන්නං දොමනස්සින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, එත්ථ චුප්පන්නං දොමනස්සින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘භික්ඛු අඤ්ඤාසි දොමනස්සින්ද්රියස්ස නිරොධං, තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති’’’.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො උප්පජ්ජති සුඛින්ද්රියං. සො එවං පජානාති – ‘උප්පන්නං ඛො මෙ ඉදං සුඛින්ද්රියං, තඤ්ච ඛො සනිමිත්තං සනිදානං සසඞ්ඛාරං සප්පච්චයං. තඤ්ච අනිමිත්තං අනිදානං අසඞ්ඛාරං අප්පච්චයං සුඛින්ද්රියං උප්පජ්ජිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති’. සො සුඛින්ද්රියඤ්ච පජානාති, සුඛින්ද්රියසමුදයඤ්ච පජානාති, සුඛින්ද්රියනිරොධඤ්ච පජානාති, යත්ථ චුප්පන්නං සුඛින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති තඤ්ච පජානාති. කත්ථ චුප්පන්නං සුඛින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරති සතො ච සම්පජානො සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙති යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති ‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, එත්ථ ¶ චුප්පන්නං සුඛින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘භික්ඛු අඤ්ඤාසි සුඛින්ද්රියස්ස නිරොධං, තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති’’’.

‘‘ඉධ ¶ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො උප්පජ්ජති සොමනස්සින්ද්රියං. සො එවං පජානාති – ‘උප්පන්නං ඛො මෙ ඉදං සොමනස්සින්ද්රියං, තඤ්ච ඛො සනිමිත්තං සනිදානං සසඞ්ඛාරං සප්පච්චයං. තඤ්ච අනිමිත්තං අනිදානං අසඞ්ඛාරං අප්පච්චයං සොමනස්සින්ද්රියං උප්පජ්ජිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති’. සො සොමනස්සින්ද්රියඤ්ච පජානාති, සොමනස්සින්ද්රියසමුදයඤ්ච පජානාති, සොමනස්සින්ද්රියනිරොධඤ්ච පජානාති, යත්ථ චුප්පන්නං සොමනස්සින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති තඤ්ච පජානාති. කත්ථ චුප්පන්නං සොමනස්සින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, එත්ථ චුප්පන්නං සොමනස්සින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘භික්ඛු අඤ්ඤාසි සොමනස්සින්ද්රියස්ස නිරොධං, තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති’’’.

‘‘ඉධ ¶ ¶ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො උප්පජ්ජති උපෙක්ඛින්ද්රියං. සො එවං පජානාති – ‘උප්පන්නං ඛො මෙ ඉදං උපෙක්ඛින්ද්රියං, තඤ්ච ඛො සනිමිත්තං සනිදානං සසඞ්ඛාරං ¶ සප්පච්චයං. තඤ්ච අනිමිත්තං අනිදානං අසඞ්ඛාරං අප්පච්චයං උපෙක්ඛින්ද්රියං උප්පජ්ජිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති’. සො උපෙක්ඛින්ද්රියඤ්ච පජානාති, උපෙක්ඛින්ද්රියසමුදයඤ්ච පජානාති, උපෙක්ඛින්ද්රියනිරොධඤ්ච පජානාති, යත්ථ චුප්පන්නං උපෙක්ඛින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති තඤ්ච පජානාති. කත්ථ චුප්පන්නං උපෙක්ඛින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරති, එත්ථ චුප්පන්නං උපෙක්ඛින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘භික්ඛු අඤ්ඤාසි ¶ උපෙක්ඛින්ද්රියස්ස නිරොධං, තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරතී’’’ති. දසමං.

සුද්ධිකඤ්ච සොතො අරහා, දුවෙ සමණබ්රාහ්මණා;

විභඞ්ගෙන තයො වුත්තා, කට්ඨො උප්පටිපාටිකන්ති.

511. එවං ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො පච්ඡාතපෙ නිසින්නො හොති පිට්ඨිං ඔතාපයමානො.

අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා භගවතො ගත්තානි පාණිනා අනොමජ්ජන්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ ¶ , අබ්භුතං, භන්තෙ! න චෙවං දානි, භන්තෙ, භගවතො තාව පරිසුද්ධො ඡවිවණ්ණො පරියොදාතො, සිථිලානි ච ගත්තානි සබ්බානි වලියජාතානි, පුරතො පබ්භාරො ¶ ච කායො, දිස්සති ච ඉන්ද්රියානං අඤ්ඤථත්තං – චක්ඛුන්ද්රියස්ස සොතින්ද්රියස්ස ඝානින්ද්රියස්ස ජිව්හින්ද්රියස්ස කායින්ද්රියස්සා’’ති.

‘‘එවඤ්හෙතං ¶ , ආනන්ද, හොති – ජරාධම්මො යොබ්බඤ්ඤෙ, බ්යාධිධම්මො ආරොග්යෙ, මරණධම්මො ජීවිතෙ. න චෙව තාව පරිසුද්ධො හොති ඡවිවණ්ණො පරියොදාතො, සිථිලානි ච හොන්ති ගත්තානි සබ්බානි වලියජාතානි, පුරතො පබ්භාරො ච කායො, දිස්සති ච ඉන්ද්රියානං අඤ්ඤථත්තං – චක්ඛුන්ද්රියස්ස සොතින්ද්රියස්ස ඝානින්ද්රියස්ස ජිව්හින්ද්රියස්ස කායින්ද්රියස්සා’’ති.

‘‘ඉදමවොච භගවා. ඉදං වත්වා ච සුගතො ¶ අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘ධී තං ජම්මි ජරෙ අත්ථු, දුබ්බණ්ණකරණී ජරෙ;

තාව මනොරමං බිම්බං, ජරාය අභිමද්දිතං.

‘‘යොපි වස්සසතං ජීවෙ, සොපි මච්චුපරායණො [සබ්බෙ මච්චුපරායනා (ස්යා. කං. ක.)];

න කිඤ්චි පරිවජ්ජෙති, සබ්බමෙවාභිමද්දතී’’ති. පඨමං;

512. සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො උණ්ණාභො බ්රාහ්මණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො උණ්ණාභො බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘පඤ්චිමානි, භො ගොතම, ඉන්ද්රියානි නානාවිසයානි නානාගොචරානි, න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගොචරවිසයං පච්චනුභොන්ති. කතමානි පඤ්ච? චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං ¶ . ඉමෙසං නු ඛො, භො ගොතම, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං නානාවිසයානං ¶ නානාගොචරානං න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගොචරවිසයං පච්චනුභොන්තානං කිං පටිසරණං, කො ච නෙසං ගොචරවිසයං පච්චනුභොතී’’ති?

‘‘පඤ්චිමානි, බ්රාහ්මණ, ඉන්ද්රියානි නානාවිසයානි නානාගොචරානි න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගොචරවිසයං පච්චනුභොන්ති. කතමානි පඤ්ච? චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං ¶ , ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං. ඉමෙසං ඛො, බ්රාහ්මණ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං නානාවිසයානං නානාගොචරානං ¶ න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගොචරවිසයං පච්චනුභොන්තානං මනො පටිසරණං, මනොව නෙසං ගොචරවිසයං පච්චනුභොතී’’ති.

‘‘මනස්ස පන, භො ගොතම, කිං පටිසරණ’’න්ති? ‘‘මනස්ස ඛො, බ්රාහ්මණ, සති පටිසරණ’’න්ති. ‘‘සතියා පන, භො ගොතම, කිං පටිසරණ’’න්ති? ‘‘සතියා ඛො, බ්රාහ්මණ, විමුත්ති පටිසරණ’’න්ති. ‘‘විමුත්තියා පන, භො ගොතම, කිං පටිසරණ’’න්ති? ‘‘විමුත්තියා ඛො, බ්රාහ්මණ, නිබ්බානං පටිසරණ’’න්ති. ‘‘නිබ්බානස්ස පන, භො ගොතම, කිං පටිසරණ’’න්ති? ‘‘අච්චයාසි [අච්චසරා (සී. ස්යා. කං.), අජ්ඣපරං (පී. ක.)], බ්රාහ්මණ, පඤ්හං, නාසක්ඛි පඤ්හස්ස පරියන්තං ගහෙතුං. නිබ්බානොගධඤ්හි, බ්රාහ්මණ, බ්රහ්මචරියං වුස්සති නිබ්බානපරායණං නිබ්බානපරියොසාන’’න්ති.

අථ ඛො උණ්ණාභො බ්රාහ්මණො භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි.

අථ ඛො භගවා අචිරපක්කන්තෙ උණ්ණාභෙ බ්රාහ්මණෙ භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, කූටාගාරෙ වා කූටාගාරසාලායං වා [රස්මියො (ස්යා. ක.)] පාචීනවාතපානා සූරියෙ උග්ගච්ඡන්තෙ වාතපානෙන රස්මි [කූටාගාරං වා කූටාගාරසාලං වා උත්තරාය (ක. සී.)] පවිසිත්වා ක්වාස්ස [කාය (ස්යා. ක.)] පතිට්ඨිතා’’ති? ‘‘පච්ඡිමායං, භන්තෙ, භිත්තිය’’න්ති. ‘‘එවමෙව ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, උණ්ණාභස්ස බ්රාහ්මණස්ස තථාගතෙ සද්ධා ¶ නිවිට්ඨා මූලජාතා පතිට්ඨිතා දළ්හා අසංහාරියා සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්රහ්මුනා වා කෙනචි වා ලොකස්මිං. ඉමම්හි චෙ, භික්ඛවෙ, සමයෙ උණ්ණාභො බ්රාහ්මණො කාලඞ්කරෙය්ය, නත්ථි සංයොජනං යෙන සංයොජනෙන සංයුත්තො උණ්ණාභො බ්රාහ්මණො පුන ඉමං ලොකං ආගච්ඡෙය්යා’’ති. දුතියං.

513. එවං ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාකෙතෙ විහරති අඤ්ජනවනෙ මිගදායෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘අත්ථි නු ඛො, භික්ඛවෙ ¶ , පරියායො යං පරියායං ආගම්ම යානි පඤ්චින්ද්රියානි තානි පඤ්ච බලානි හොන්ති, යානි පඤ්ච බලානි තානි පඤ්චින්ද්රියානි හොන්තී’’ති?

‘‘භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා භගවංනෙත්තිකා භගවංපටිසරණා. සාධු වත, භන්තෙ, භගවන්තංයෙව පටිභාතු එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථො. භගවතො සුත්වා භික්ඛූ ධාරෙස්සන්තී’’ති. ‘‘අත්ථි, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම යානි පඤ්චින්ද්රියානි තානි පඤ්ච බලානි හොන්ති, යානි පඤ්ච බලානි තානි පඤ්චින්ද්රියානි හොන්ති’’.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම යානි පඤ්චින්ද්රියානි තානි පඤ්ච බලානි හොන්ති, යානි පඤ්ච බලානි තානි පඤ්චින්ද්රියානි හොන්ති? යං, භික්ඛවෙ, සද්ධින්ද්රියං තං සද්ධාබලං, යං සද්ධාබලං තං සද්ධින්ද්රියං; යං වීරියින්ද්රියං තං වීරියබලං, යං වීරියබලං තං වීරියින්ද්රියං; යං සතින්ද්රියං තං සතිබලං, යං සතිබලං තං සතින්ද්රියං; යං සමාධින්ද්රියං තං ¶ සමාධිබලං, යං සමාධිබලං තං සමාධින්ද්රියං; යං පඤ්ඤින්ද්රියං තං පඤ්ඤාබලං, යං පඤ්ඤාබලං තං පඤ්ඤින්ද්රියං. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා, තස්ස මජ්ඣෙ දීපො. අත්ථි, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම තස්සා නදියා එකො සොතො ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති [සඞ්ඛං (සී. ස්යා. කං.)]. අත්ථි පන, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම තස්සා නදියා ද්වෙ සොතානි ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡන්ති.

‘‘කතමො ¶ ච, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම තස්සා නදියා එකො සොතො ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති? යඤ්ච, භික්ඛවෙ, තස්ස දීපස්ස පුරිමන්තෙ [පුරත්ථිමන්තෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] උදකං, යඤ්ච පච්ඡිමන්තෙ උදකං – අයං ඛො, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම තස්සා නදියා එකො සොතො ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම තස්සා නදියා ද්වෙ සොතානි ත්වෙව ¶ සඞ්ඛ්යං ගච්ඡන්ති? යඤ්ච, භික්ඛවෙ, තස්ස දීපස්ස උත්තරන්තෙ උදකං, යඤ්ච දක්ඛිණන්තෙ උදකං – අයං ඛො, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම තස්සා නදියා ද්වෙ සොතානි ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡන්ති. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යං සද්ධින්ද්රියං තං සද්ධාබලං, යං සද්ධාබලං තං සද්ධින්ද්රියං; යං වීරියින්ද්රියං තං වීරියබලං, යං වීරියබලං තං වීරියින්ද්රියං; යං සතින්ද්රියං තං සතිබලං ¶ , යං සතිබලං තං සතින්ද්රියං; යං ¶ සමාධින්ද්රියං තං සමාධිබලං, යං සමාධිබලං තං සමාධින්ද්රියං; යං පඤ්ඤින්ද්රියං තං පඤ්ඤාබලං, යං පඤ්ඤාබලං තං පඤ්ඤින්ද්රියං. පඤ්චන්නං, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා භික්ඛු ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති. තතියං.

514. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බකොට්ඨකෙ. තත්ර ඛො භගවා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං ආමන්තෙසි – ‘‘සද්දහසි [සද්දහාසි (සී. පී.)] ත්වං, සාරිපුත්ත – සද්ධින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසානං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසාන’’න්ති?

‘‘න ¶ ඛ්වාහං එත්ථ, භන්තෙ, භගවතො සද්ධාය ගච්ඡාමි – සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසානං. යෙසඤ්හෙතං, භන්තෙ, අඤ්ඤාතං අස්ස අදිට්ඨං අවිදිතං අසච්ඡිකතං අඵස්සිතං [අපස්සිතං (සී. ස්යා. කං. ක.), අඵුසිතං (පී.)] පඤ්ඤාය, තෙ තත්ථ පරෙසං සද්ධාය ගච්ඡෙය්යුං – සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසානං. යෙසඤ්ච ඛො එතං, භන්තෙ, ඤාතං දිට්ඨං විදිතං සච්ඡිකතං ඵස්සිතං පඤ්ඤාය, නික්කඞ්ඛා තෙ තත්ථ නිබ්බිචිකිච්ඡා – සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසානං. මය්හඤ්ච ඛො එතං, භන්තෙ, ඤාතං දිට්ඨං විදිතං සච්ඡිකතං ඵස්සිතං පඤ්ඤාය. නික්කඞ්ඛවාහං ¶ තත්ථ නිබ්බිචිකිච්ඡො සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසාන’’න්ති.

‘‘සාධු සාධු, සාරිපුත්ත! යෙසඤ්හෙතං, සාරිපුත්ත, අඤ්ඤාතං අස්ස අදිට්ඨං අවිදිතං අසච්ඡිකතං ¶ අඵස්සිතං පඤ්ඤාය, තෙ තත්ථ පරෙසං සද්ධාය ගච්ඡෙය්යුං – සද්ධින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසානං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසානං. යෙසඤ්ච ඛො එතං, සාරිපුත්ත, ඤාතං දිට්ඨං විදිතං සච්ඡිකතං ඵස්සිතං පඤ්ඤාය, නික්කඞ්ඛා තෙ තත්ථ නිබ්බිචිකිච්ඡා ¶ – සද්ධින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං ¶ අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසානං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසාන’’න්ති. චතුත්ථං.

515. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘කතිනං නු ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති?

භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා…පෙ… ‘‘එකස්ස ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියස්ස භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමීති. කතමස්ස එකස්ස පඤ්ඤින්ද්රියස්ස පඤ්ඤවතො ¶ , භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස තදන්වයා සද්ධා සණ්ඨාති, තදන්වයං වීරියං සණ්ඨාති, තදන්වයා සති සණ්ඨාති, තදන්වයො සමාධි සණ්ඨාති. ඉමස්ස ඛො, භික්ඛවෙ, එකස්ස ඉන්ද්රියස්ස භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති. පඤ්චමං.

516. තංයෙව නිදානං. ‘‘කතිනං නු ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා…පෙ… ‘‘ද්වින්නං ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති ¶ – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමීති. කතමෙසං ද්වින්නං? අරියාය ච පඤ්ඤාය, අරියාය ච විමුත්තියා. යා හිස්ස, භික්ඛවෙ, අරියා පඤ්ඤා තදස්ස පඤ්ඤින්ද්රියං. යා හිස්ස, භික්ඛවෙ, අරියා විමුත්ති තදස්ස සමාධින්ද්රියං. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, ද්වින්නං ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං ¶ බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති. ඡට්ඨං.

517. තංයෙව නිදානං. ‘‘කතිනං නු ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා ¶ බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා…පෙ… ‘‘චතුන්නං ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමීති. කතමෙසං චතුන්නං? වීරියින්ද්රියස්ස, සතින්ද්රියස්ස, සමාධින්ද්රියස්ස, පඤ්ඤින්ද්රියස්ස – ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති. සත්තමං.

518. තංයෙව නිදානං. ‘‘කතිනං නු ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා…පෙ… ‘‘පඤ්චන්නං ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමීති. කතමෙසං පඤ්චන්නං? සද්ධින්ද්රියස්ස ¶ , වීරියින්ද්රියස්ස, සතින්ද්රියස්ස, සමාධින්ද්රියස්ස, පඤ්ඤින්ද්රියස්ස – ඉමෙසං ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ¶ ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති. අට්ඨමං.

519. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසම්බියං විහරති ඝොසිතාරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මතා පිණ්ඩොලභාරද්වාජෙන අඤ්ඤා බ්යාකතා හොති – ‘‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං ¶ , නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාමී’’ති. අථ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං –

‘‘ආයස්මතා, භන්තෙ, පිණ්ඩොලභාරද්වාජෙන අඤ්ඤා බ්යාකතා – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමීති. කිං නු ඛො, භන්තෙ, අත්ථවසං සම්පස්සමානෙන ආයස්මතා පිණ්ඩොලභාරද්වාජෙන අඤ්ඤා බ්යාකතා – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති?

‘‘තිණ්ණන්නං ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා පිණ්ඩොලභාරද්වාජෙන භික්ඛුනා අඤ්ඤා බ්යාකතා – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමීති. කතමෙසං තිණ්ණන්නං? සතින්ද්රියස්ස, සමාධින්ද්රියස්ස, පඤ්ඤින්ද්රියස්ස – ඉමෙසං ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, තිණ්ණන්නං ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා පිණ්ඩොලභාරද්වාජෙන භික්ඛුනා අඤ්ඤා බ්යාකතා – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමීති. ඉමානි ච, භික්ඛවෙ, තීණින්ද්රියානි කිමන්තානි? ඛයන්තානි. කිස්ස ඛයන්තානි? ජාතිජරාමරණස්ස. ‘ජාතිජරාමරණං ඛය’න්ති ඛො, භික්ඛවෙ, සම්පස්සමානෙන පිණ්ඩොලභාරද්වාජෙන ¶ භික්ඛුනා අඤ්ඤා බ්යාකතා – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති. නවමං.

520. එවං ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා අඞ්ගෙසු විහරති ආපණං නාම අඞ්ගානං නිගමො. තත්ර ඛො භගවා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං ආමන්තෙසි – ‘‘යො සො, සාරිපුත්ත, අරියසාවකො තථාගතෙ එකන්තගතො [එකන්තිගතො (සී.)] අභිප්පසන්නො, න සො තථාගතෙ වා තථාගතසාසනෙ වා කඞ්ඛෙය්ය වා විචිකිච්ඡෙය්ය වා’’ති?

‘‘යො සො, භන්තෙ, අරියසාවකො තථාගතෙ එකන්තගතො අභිප්පසන්නො, න සො තථාගතෙ වා තථාගතසාසනෙ වා කඞ්ඛෙය්ය වා විචිකිච්ඡෙය්ය වා. සද්ධස්ස හි, භන්තෙ, අරියසාවකස්ස එවං පාටිකඞ්ඛං යං ¶ ආරද්ධවීරියො විහරිස්සති – අකුසලානං ධම්මානං පහානාය, කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදාය, ථාමවා දළ්හපරක්කමො අනික්ඛිත්තධුරො කුසලෙසු ධම්මෙසු. යං හිස්ස, භන්තෙ, වීරියං තදස්ස වීරියින්ද්රියං.

‘‘සද්ධස්ස හි ¶ , භන්තෙ, අරියසාවකස්ස ආරද්ධවීරියස්ස එතං පාටිකඞ්ඛං යං සතිමා භවිස්සති, පරමෙන සතිනෙපක්කෙන සමන්නාගතො, චිරකතම්පි චිරභාසිතම්පි සරිතා අනුස්සරිතා. යා හිස්ස, භන්තෙ, සති තදස්ස සතින්ද්රියං.

‘‘සද්ධස්ස හි, භන්තෙ, අරියසාවකස්ස ආරද්ධවීරියස්ස උපට්ඨිතස්සතිනො එතං පාටිකඞ්ඛං යං වොස්සග්ගාරම්මණං කරිත්වා ලභිස්සති සමාධිං, ලභිස්සති චිත්තස්ස එකග්ගතං. යො හිස්ස, භන්තෙ, සමාධි තදස්ස සමාධින්ද්රියං.

‘‘සද්ධස්ස හි, භන්තෙ, අරියසාවකස්ස ආරද්ධවීරියස්ස උපට්ඨිතස්සතිනො ¶ සමාහිතචිත්තස්ස එතං පාටිකඞ්ඛං යං එවං පජානිස්සති – අනමතග්ගො ඛො සංසාරො. පුබ්බා කොටි න පඤ්ඤායති අවිජ්ජානීවරණානං සත්තානං තණ්හාසංයොජනානං සන්ධාවතං සංසරතං. අවිජ්ජාය ත්වෙව තමොකායස්ස අසෙසවිරාගනිරොධො සන්තමෙතං පදං පණීතමෙතං පදං, යදිදං – සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හාක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බානං [නිබ්බානන්ති (?)]. යා හිස්ස, භන්තෙ, පඤ්ඤා තදස්ස පඤ්ඤින්ද්රියං.

‘‘සද්ධො ¶ සො [ස ඛො සො (සී. ස්යා. කං.)], භන්තෙ, අරියසාවකො එවං පදහිත්වා පදහිත්වා එවං සරිත්වා සරිත්වා එවං සමාදහිත්වා සමාදහිත්වා එවං පජානිත්වා පජානිත්වා එවං අභිසද්දහති – ‘ඉමෙ ඛො තෙ ධම්මා යෙ මෙ පුබ්බෙ සුතවා අහෙසුං. තෙනාහං ¶ එතරහි කායෙන ච ඵුසිත්වා විහරාමි, පඤ්ඤාය ච අතිවිජ්ඣ [පටිවිජ්ඣ (සී. ක.) තදට්ඨකථාසු පන අතිවිජ්ඣිත්වාති වණ්ණිතං] පස්සාමී’ති. යා හිස්ස, භන්තෙ, සද්ධා තදස්ස සද්ධින්ද්රිය’’න්ති.

‘‘සාධු සාධු, සාරිපුත්ත! යො සො, සාරිපුත්ත, අරියසාවකො තථාගතෙ එකන්තගතො අභිප්පසන්නො, න සො තථාගතෙ වා තථාගතසාසනෙ වා කඞ්ඛෙය්ය වා විචිකිච්ඡෙය්ය වා. සද්ධස්ස හි, සාරිපුත්ත, අරියසාවකස්ස එතං පාටිකඞ්ඛං යං ආරද්ධවීරියො විහරිස්සති – අකුසලානං ¶ ධම්මානං පහානාය, කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදාය, ථාමවා දළ්හපරක්කමො අනික්ඛිත්තධුරො කුසලෙසු ධම්මෙසු. යං හිස්ස, සාරිපුත්ත, වීරියං තදස්ස වීරියින්ද්රියං.

‘‘සද්ධස්ස හි, සාරිපුත්ත, අරියසාවකස්ස ආරද්ධවීරියස්ස එතං පාටිකඞ්ඛං යං සතිමා භවිස්සති, පරමෙන සතිනෙපක්කෙන සමන්නාගතො, චිරකතම්පි චිරභාසිතම්පි සරිතා අනුස්සරිතා. යා හිස්ස, සාරිපුත්ත, සති තදස්ස සතින්ද්රියං.

‘‘සද්ධස්ස හි, සාරිපුත්ත, අරියසාවකස්ස ආරද්ධවීරියස්ස උපට්ඨිතස්සතිනො එතං පාටිකඞ්ඛං යං වොස්සග්ගාරම්මණං කරිත්වා ලභිස්සති සමාධිං, ලභිස්සති චිත්තස්ස එකග්ගතං. යො හිස්ස, සාරිපුත්ත, සමාධි තදස්ස සමාධින්ද්රියං.

‘‘සද්ධස්ස හි, සාරිපුත්ත, අරියසාවකස්ස ආරද්ධවීරියස්ස උපට්ඨිතස්සතිනො සමාහිතචිත්තස්ස ¶ එතං පාටිකඞ්ඛං යං එවං පජානිස්සති – අනමතග්ගො ඛො සංසාරො. පුබ්බා කොටි න පඤ්ඤායති අවිජ්ජානීවරණානං සත්තානං තණ්හාසංයොජනානං සන්ධාවතං සංසරතං. අවිජ්ජාය ත්වෙව තමොකායස්ස අසෙසවිරාගනිරොධො සන්තමෙතං පදං පණීතමෙතං පදං, යදිදං – සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හාක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බානං. යා හිස්ස, සාරිපුත්ත, පඤ්ඤා තදස්ස පඤ්ඤින්ද්රියං.

‘‘සද්ධො සො [ස ඛො සො (සී. ස්යා. කං. පී.)], සාරිපුත්ත, අරියසාවකො එවං පදහිත්වා පදහිත්වා එවං සරිත්වා සරිත්වා එවං සමාදහිත්වා සමාදහිත්වා එවං පජානිත්වා පජානිත්වා එවං අභිසද්දහති – ‘ඉමෙ ඛො තෙ ¶ ධම්මා යෙ මෙ පුබ්බෙ සුතවා අහෙසුං. තෙනාහං එතරහි ¶ කායෙන ච ඵුසිත්වා විහරාමි, පඤ්ඤාය ච අතිවිජ්ඣ [පටිවිජ්ඣ (ක. සී. ක.)] පස්සාමී’ති. යා හිස්ස, සාරිපුත්ත, සද්ධා තදස්ස සද්ධින්ද්රිය’’න්ති. දසමං.

ජරා උණ්ණාභො බ්රාහ්මණො, සාකෙතො පුබ්බකොට්ඨකො;

පුබ්බාරාමෙ ච චත්තාරි, පිණ්ඩොලො ආපණෙන චාති [සද්ධෙන තෙ දසාති (ස්යා. කං. ක.)].

521. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසලෙසු විහරති සාලාය බ්රාහ්මණගාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි තිරච්ඡානගතා පාණා, සීහො මිගරාජා තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – ථාමෙන ජවෙන සූරෙන [සූරියෙන (සී. ස්යා. කං.)]; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බොධිපක්ඛියා ධම්මා, පඤ්ඤින්ද්රියං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධාය’’.

‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, බොධිපක්ඛියා ධම්මා? සද්ධින්ද්රියං, භික්ඛවෙ, බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති; වීරියින්ද්රියං බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති; සතින්ද්රියං බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති; සමාධින්ද්රියං බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති; පඤ්ඤින්ද්රියං බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති. සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි තිරච්ඡානගතා පාණා, සීහො මිගරාජා තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – ථාමෙන ජවෙන සූරෙන; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බොධිපක්ඛියා ධම්මා, පඤ්ඤින්ද්රියං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධායා’’ති. පඨමං.

522. එවං ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා මල්ලෙසු [මල්ලකෙසු (සී. ස්යා. කං.), මල්ලිකෙසු (ක.)] විහරති උරුවෙලකප්පං ¶ නාම මල්ලානං නිගමො. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස අරියඤාණං න උප්පන්නං හොති නෙව තාව චතුන්නං ඉන්ද්රියානං සණ්ඨිති හොති, නෙව තාව චතුන්නං ඉන්ද්රියානං අවට්ඨිති හොති. යතො ච ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස අරියඤාණං උප්පන්නං හොති, අථ චතුන්නං ඉන්ද්රියානං සණ්ඨිති හොති, අථ චතුන්නං ඉන්ද්රියානං අවට්ඨිති හොති’’.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යාවකීවඤ්ච කූටාගාරස්ස කූටං න උස්සිතං හොති, නෙව තාව ගොපානසීනං සණ්ඨිති හොති, නෙව තාව ගොපානසීනං අවට්ඨිති හොති. යතො ච ඛො, භික්ඛවෙ, කූටාගාරස්ස කූටං උස්සිතං ¶ හොති, අථ ගොපානසීනං සණ්ඨිති හොති, අථ ගොපානසීනං අවට්ඨිති හොති. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යාවකීවඤ්ච අරියසාවකස්ස අරියඤාණං න උප්පන්නං හොති, නෙව තාව චතුන්නං ඉන්ද්රියානං සණ්ඨිති හොති, නෙව තාව චතුන්නං ඉන්ද්රියානං අවට්ඨිති හොති. යතො ච ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස අරියඤාණං උප්පන්නං හොති, අථ චතුන්නං ඉන්ද්රියානං…පෙ… අවට්ඨිති හොති.

‘‘කතමෙසං චතුන්නං? සද්ධින්ද්රියස්ස ¶ , වීරියින්ද්රියස්ස, සතින්ද්රියස්ස, සමාධින්ද්රියස්ස. පඤ්ඤවතො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස තදන්වයා සද්ධා සණ්ඨාති, තදන්වයං වීරියං සණ්ඨාති, තදන්වයා සති සණ්ඨාති, තදන්වයො සමාධි සණ්ඨාතී’’ති. දුතියං.

523. එවං ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසම්බියං විහරති ඝොසිතාරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘අත්ථි නු ඛො, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම සෙඛො භික්ඛු සෙඛභූමියං ඨිතො ‘සෙඛොස්මී’ති පජානෙය්ය, අසෙඛො භික්ඛු අසෙඛභූමියං ඨිතො ‘අසෙඛොස්මී’ති පජානෙය්යා’’ති?

භගවංමූලකා ¶ නො, භන්තෙ, ධම්මා…පෙ… ‘‘අත්ථි, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම සෙඛො භික්ඛු සෙඛභූමියං ඨිතො ‘සෙඛොස්මී’ති පජානෙය්ය, අසෙඛො භික්ඛු අසෙඛභූමියං ඨිතො ‘අසෙඛොස්මී’ති පජානෙය්ය’’.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම සෙඛො භික්ඛු සෙඛභූමියං ඨිතො ‘සෙඛොස්මී’ති පජානාති? ඉධ, භික්ඛවෙ, සෙඛො භික්ඛු ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති – අයම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම සෙඛො භික්ඛු සෙඛභූමියං ඨිතො ‘සෙඛොස්මී’ති පජානාති’’.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, සෙඛො භික්ඛු ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අත්ථි නු ඛො ඉතො බහිද්ධා අඤ්ඤො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා යො එවං භූතං තච්ඡං තථං ධම්මං ¶ දෙසෙති ¶ යථා භගවා’ති? සො එවං පජානාති – ‘නත්ථි ඛො ඉතො බහිද්ධා අඤ්ඤො සමණො වා ¶ බ්රාහ්මණො වා යො එවං භූතං තච්ඡං තථං ධම්මං දෙසෙති යථා භගවා’ති. අයම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම සෙඛො භික්ඛු සෙඛභූමියං ඨිතො ‘සෙඛොස්මී’ති පජානාති’’.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, සෙඛො භික්ඛු පඤ්චින්ද්රියානි පජානාති – සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං – යංගතිකානි යංපරමානි යංඵලානි යංපරියොසානානි. න හෙව ඛො කායෙන ඵුසිත්වා විහරති; පඤ්ඤාය ච අතිවිජ්ඣ පස්සති. අයම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම සෙඛො භික්ඛු සෙඛභූමියං ඨිතො ‘සෙඛොස්මී’ති පජානාති’’.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම අසෙඛො භික්ඛු අසෙඛභූමියං ඨිතො ‘අසෙඛොස්මී’ති පජානාති? ඉධ, භික්ඛවෙ, අසෙඛො භික්ඛු පඤ්චින්ද්රියානි පජානාති – සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං – යංගතිකානි යංපරමානි යංඵලානි යංපරියොසානානි. කායෙන ච ඵුසිත්වා විහරති; පඤ්ඤාය ච අතිවිජ්ඣ ¶ පස්සති. අයම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම අසෙඛො භික්ඛු අසෙඛභූමියං ඨිතො ‘අසෙඛොස්මී’ති පජානාති’’.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අසෙඛො භික්ඛු ඡ ඉන්ද්රියානි පජානාති. ‘චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං, මනින්ද්රියං – ඉමානි ඛො ඡ ඉන්ද්රියානි සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං ¶ අපරිසෙසං නිරුජ්ඣිස්සන්ති, අඤ්ඤානි ච ඡ ඉන්ද්රියානි න කුහිඤ්චි කිස්මිඤ්චි උප්පජ්ජිස්සන්තී’ති පජානාති. අයම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම අසෙඛො භික්ඛු අසෙඛභූමියං ඨිතො ‘අසෙඛොස්මී’ති පජානාතී’’ති. තතියං.

524. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යානි කානිචි ජඞ්ගලානං [ජඞ්ගමානං (සී. පී.)] පාණානං පදජාතානි සබ්බානි තානි හත්ථිපදෙ සමොධානං ගච්ඡන්ති, හත්ථිපදං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – මහන්තත්තෙන; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යානි කානිචි පදානි බොධාය සංවත්තන්ති ¶ , පඤ්ඤින්ද්රියං පදං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධාය. කතමානි ච, භික්ඛවෙ, පදානි බොධාය සංවත්තන්ති? සද්ධින්ද්රියං, භික්ඛවෙ, පදං, තං බොධාය සංවත්තති; වීරියින්ද්රියං පදං, තං බොධාය සංවත්තති; සතින්ද්රියං පදං, තං බොධාය සංවත්තති; සමාධින්ද්රියං පදං, තං බොධාය සංවත්තති; පඤ්ඤින්ද්රියං පදං, තං බොධාය සංවත්තති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යානි කානිචි ජඞ්ගලානං පාණානං පදජාතානි සබ්බානි තානි හත්ථිපදෙ සමොධානං ගච්ඡන්ති, හත්ථිපදං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – මහන්තත්තෙන; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යානි කානිචි පදානි බොධාය සංවත්තන්ති, පඤ්ඤින්ද්රියං පදං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධායා’’ති. චතුත්ථං.

525. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි සාරගන්ධා, ලොහිතචන්දනං තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බොධිපක්ඛියා ධම්මා ¶ , පඤ්ඤින්ද්රියං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධාය. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, බොධිපක්ඛියා ධම්මා? සද්ධින්ද්රියං, භික්ඛවෙ, බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති. වීරියින්ද්රියං…පෙ… සතින්ද්රියං ¶ …පෙ… සමාධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි සාරගන්ධා, ලොහිතචන්දනං තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බොධිපක්ඛියා ධම්මා, පඤ්ඤින්ද්රියං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධායා’’ති. පඤ්චමං.

526. ‘‘එකධම්මෙ ¶ පතිට්ඨිතස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පඤ්චින්ද්රියානි භාවිතානි හොන්ති සුභාවිතානි. කතමස්මිං එකධම්මෙ? අප්පමාදෙ. කතමො ච භික්ඛවෙ, අප්පමාදො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චිත්තං රක්ඛති ආසවෙසු ච සාසවෙසු ච ධම්මෙසු. තස්ස චිත්තං රක්ඛතො ආසවෙසු ච සාසවෙසු ච ධම්මෙසු සද්ධින්ද්රියම්පි භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති. වීරියින්ද්රියම්පි භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති. සතින්ද්රියම්පි භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති. සමාධින්ද්රියම්පි භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති. පඤ්ඤින්ද්රියම්පි භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති. එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, එකධම්මෙ පතිට්ඨිතස්ස භික්ඛුනො පඤ්චින්ද්රියානි භාවිතානි හොන්ති සුභාවිතානී’’ති. ඡට්ඨං.

527. එකං ¶ සමයං භගවා උරුවෙලායං විහරති නජ්ජා නෙරඤ්ජරාය තීරෙ අජපාලනිග්රොධෙ පඨමාභිසම්බුද්ධො. අථ ඛො ¶ භගවතො රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි – ‘‘පඤ්චින්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි අමතොගධානි හොන්�