අට්ඨකථා > සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) > ඛුද්දකනිකාය (අට්ඨකථා)

නිබ්බුතෙ ¶ ¶ ලොකනාථම්හීතිආදිකං ආයස්මතො සීහාසනදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ විභවසම්පන්නෙ සද්ධාසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො, ධරමානෙ භගවති දෙවලොකෙ වසිත්වා නිබ්බුතෙ භගවති උප්පන්නත්තා විඤ්ඤුතං පත්තො භගවතො සාරීරිකචෙතියං දිස්වා ‘‘අහො මෙ අලාභා, භගවතො ධරමානෙ කාලෙ අසම්පත්තො’’ති චින්තෙත්වා චෙතියෙ චිත්තං පසාදෙත්වා සොමනස්සජාතො සබ්බරතනමයං දෙවතානිම්මිතසදිසං ධම්මාසනෙ සීහාසනං කාරෙත්වා ජීවමානකබුද්ධස්ස ¶ විය පූජෙසි. තස්සුපරි ගෙහම්පි දිබ්බවිමානමිව කාරෙසි, පාදට්ඨපනපාදපීඨම්පි කාරෙසි. එවං යාවජීවං දීපධූපපුප්ඵගන්ධාදීහි අනෙකවිධං පූජං කත්වා තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො ඡ කාමසග්ගෙ අපරාපරං දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු චක්කවත්තිසම්පත්තිං ¶ අනෙකක්ඛත්තුං අනුභවිත්වා සඞ්ඛ්යාතික්කන්තං පදෙසරජ්ජසම්පත්තිඤ්ච අනුභවිත්වා කස්සපස්ස භගවතො සාසනෙ පබ්බජිත්වා සමණධම්මං කත්වා එත්ථන්තරෙ දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ¶ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං විභවසම්පන්නෙ කුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා ලද්ධූපසම්පදො කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා ඝටෙන්තො වායමන්තො නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි.

1. එවං පත්තඅරහත්තඵලො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සං උප්පාදෙත්වා පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නිබ්බුතෙ ලොකනාථම්හීතිආදිමාහ. තත්ථ ලොකස්ස නාථො පධානොති ලොකනාථො, ලොකත්තයසාමීති අත්ථො. ලොකනාථෙ සිද්ධත්ථම්හි නිබ්බුතෙති සම්බන්ධො. විත්ථාරිතෙ පාවචනෙති පාවචනෙ පිටකත්තයෙ විත්ථාරිතෙ පත්ථටෙ පාකටෙති අත්ථො. බාහුජඤ්ඤම්හි සාසනෙති සික්ඛත්තයසඞ්ගහිතෙ බුද්ධසාසනෙ අනෙකසතසහස්සකොටිඛීණාසවසඞ්ඛාතෙහි බහුජනෙහි ඤාතෙ අධිගතෙති අත්ථො.

2-3. පසන්නචිත්තො සුමනොති තදා අහං බුද්ධස්ස ධරමානකාලෙ අසම්පත්තො නිබ්බුතෙ තස්මිං දෙවලොකා චවිත්වා මනුස්සලොකං උපපන්නො තස්ස භගවතො සාරීරිකධාතුචෙතියං දිස්වා පසන්නචිත්තො සද්ධාසම්පයුත්තමනො සුන්දරමනො ‘‘අහො මමාගමනං ස්වාගමන’’න්ති සඤ්ජාතපසාදබහුමානො ‘‘මයා නිබ්බානාධිගමාය එකං පුඤ්ඤං කාතුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා භගවතො චෙතියසමීපෙ භගවන්තං උද්දිස්ස හිරඤ්ඤසුවණ්ණරතනාදීහි අලඞ්කරිත්වාව සීහාසනං අකාසි. තත්ර නිසින්නස්ස පාදට්ඨපනත්ථාය පාදපීඨඤ්ච කාරෙසි. සීහාසනස්ස අතෙමනත්ථාය තස්සුපරි ඝරඤ්ච කාරෙසි. තෙන වුත්තං – ‘‘සීහාසනමකාසහං…පෙ… ඝරං තත්ථ අකාසහ’’න්ති. තෙන චිත්තප්පසාදෙනාති ධරමානස්ස විය භගවතො සීහාසනං මයා කතං, තෙන චිත්තප්පසාදෙන. තුසිතං උපපජ්ජහන්ති තුසිතභවනෙ උපපජ්ජින්ති අත්ථො.

4. ආයාමෙන චතුබ්බීසාති තත්රුපපන්නස්ස දෙවභූතස්ස සතො මය්හං සුකතං පුඤ්ඤෙන නිබ්බත්තිතං පාතුභූතං ආයාමෙන උච්චතො චතුබ්බීසයොජනං විත්ථාරෙන තිරියතො චතුද්දසයොජනං තාවදෙව නිබ්බත්තික්ඛණෙයෙව ආසි අහොසීති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

9. චතුන්නවුතෙ ¶ ¶ ඉතො කප්පෙති ඉතො කප්පතො චතුනවුතෙ කප්පෙ යං කම්මං අකරිං අකාසිං, තදා තතො පට්ඨාය පුඤ්ඤබලෙන කඤ්චි දුග්ගතිං නාභිජානාමි, න අනුභූතපුබ්බා කාචි දුග්ගතීති අත්ථො.

10. තෙසත්තතිම්හිතො කප්පෙති ඉතො කප්පතො තෙසත්තතිකප්පෙ. ඉන්දනාමා තයො ජනාති ඉන්දනාමකා තයො චක්කවත්තිරාජානො එකස්මිං කප්පෙ තීසු ජාතීසු ඉන්දො නාම චක්කවත්තී රාජා අහොසින්ති අත්ථො. ද්වෙසත්තතිම්හිතො ¶ කප්පෙති ඉතො ද්වෙසත්තතිකප්පෙ. සුමනනාමකා තයො ජනා තික්ඛත්තුං චක්කවත්තිරාජානො අහෙසුං.

11. සමසත්තතිතො කප්පෙති ඉතො කප්පතො අනූනාධිකෙ සත්තතිමෙ කප්පෙ වරුණනාමකා වරුණො චක්කවත්තීති එවංනාමකා තයො චක්කවත්තිරාජානො චක්කරතනසම්පන්නා චතුදීපම්හි ඉස්සරා අහෙසුන්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සීහාසනදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

2. එකත්ථම්භිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො එකත්ථම්භදායකථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ වනකම්මිකො හුත්වා එකස්මිං විභවසම්පන්නෙ කුලෙ නිබ්බත්තො. තස්මිං සමයෙ සබ්බෙ සද්ධා පසන්නා උපාසකා එකච්ඡන්දා ‘‘භගවතො උපට්ඨානසාලං කරොමා’’ති දබ්බසම්භාරත්ථාය වනං පවිසිත්වා තං උපාසකං දිස්වා ‘‘අම්හාකං එකං ථම්භං දෙථා’’ති යාචිංසු. සො තං පවත්තිං සුත්වා ‘‘තුම්හෙ මා චින්තයිත්ථා’’ති තෙ සබ්බෙ උය්යොජෙත්වා එකං සාරමයං ථම්භං ගහෙත්වා සත්ථු දස්සෙත්වා තෙසංයෙව අදාසි. සො තෙනෙව සොමනස්සජාතො තදෙව මූලං කත්වා අඤ්ඤානි දානාදීනි පුඤ්ඤානි කත්වා තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො අපරාපරං ඡසු කාමාවචරෙසු දිබ්බසම්පත්තියො අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු ච අග්ගචක්කවත්තිසම්පත්තිං අනෙකවාරං අනුභවිත්වා අසඞ්ඛ්යෙය්යං පදෙසරජ්ජසම්පත්තිඤ්ච අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සද්ධාසම්පන්නෙ එකස්මිං ¶ කුලෙ නිබ්බත්තො මාතාපිතූහි සද්ධිං භගවතො සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා ලද්ධූපසම්පදො කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා මනසිකරොන්තො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

13. සො ¶ එවං පත්තඅරහත්තො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සිද්ධත්ථස්සාතිආදිමාහ. තත්ථ සිද්ධත්ථස්ස භගවතො භග්යසම්පන්නස්ස සම්මාසම්බුද්ධස්ස. මහාපූගගණොති මහාඋපාසකසමූහො අහු අහොසීති අත්ථො. සරණං ගතා ච තෙ බුද්ධන්ති ‘‘බුද්ධං සරණ’’න්ති ගතා භජිංසු ජානිංසු වා තෙ උපාසකා. තථාගතං සද්දහන්ති බුද්ධගුණං අත්තනො චිත්තසන්තානෙ ඨපෙන්තීති අත්ථො.

14. සබ්බෙ සඞ්ගම්ම මන්තෙත්වාති සබ්බෙ සමාගම්ම සන්නිපතිත්වා මන්තෙත්වා අඤ්ඤමඤ්ඤං සඤ්ඤාපෙත්වා එකච්ඡන්දා හුත්වා මාළං උපට්ඨානසාලං සත්ථුනො අත්ථාය කුබ්බන්ති කරොන්තීති අත්ථො. දබ්බසම්භාරෙසු එකත්ථම්භං අලභන්තා බ්රහාවනෙ මහාවනෙ විචිනන්තීති සම්බන්ධො.

15. තෙහං ¶ අරඤ්ඤෙ දිස්වානාති අහං තෙ උපාසකෙ අරඤ්ඤෙ දිස්වාන ගණං සමූහං උපගම්ම සමීපං ගන්ත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වාන දසඞ්ගුලිසමොධානං අඤ්ජලිං සිරසි කත්වා අහං ගණං උපාසකසමූහං ‘‘තුම්හෙ ඉමං වනං කිමත්ථං ආගතත්ථා’’ති තදා තස්මිං කාලෙ පරිපුච්ඡින්ති සම්බන්ධො.

16. තෙ සීලවන්තො උපාසකා මෙ මයා පුට්ඨා ‘‘මාළං මයං කත්තුකාමා හුත්වා එකත්ථම්භො අම්හෙහි න ලබ්භතී’’ති වියාකංසු විසෙසෙන කථයිංසූති සම්බන්ධො.

17. මමං මය්හං එකත්ථම්භං දෙථ, අහං තං දස්සාමි සත්ථුනො සන්තිකං අහං ථම්භං ආහරිස්සාමි, තෙ භවන්තො ථම්භහරණෙ අප්පොස්සුක්කා උස්සාහරහිතා භවන්තූති සම්බන්ධො.

24. යං යං යොනුපපජ්ජාමීති යං යං යොනිං දෙවත්තං අථ මානුසං උපගච්ඡාමීති අත්ථො. භුම්මත්ථෙ වා උපයොගවචනං, යස්මිං යස්මිං දෙවලොකෙ වා මනුස්සලොකෙ වාති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

එකත්ථම්භිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරස්ස ¶ ¶ භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො නන්දත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො භගවතො සන්තිකෙ ධම්මං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා සයං තං ඨානන්තරං පත්ථෙන්තො භගවතො භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච පූජාසක්කාරබහුලං මහාදානං පවත්තෙත්වා ‘‘අහං, භන්තෙ, අනාගතෙ තුම්හාදිසස්ස බුද්ධස්ස එවරූපො සාවකො භවෙය්ය’’න්ති පණිධානං අකාසි.

සො තතො පට්ඨාය දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො අත්ථදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ ධම්මතාය නාම නදියා මහන්තො කච්ඡපො හුත්වා නිබ්බත්තො එකදිවසං සත්ථාරං නදිං තරිතුං තීරෙ ඨිතං දිස්වා සයං භගවන්තං තාරෙතුකාමො සත්ථු පාදමූලෙ නිපජ්ජි. සත්ථා තස්ස අජ්ඣාසයං ඤත්වා පිට්ඨිං අභිරුහි. සො හට්ඨතුට්ඨො වෙගෙන සොතං ඡින්දන්තො සීඝතරං පරතීරං පාපෙසි. භගවා තස්ස අනුමොදනං වදන්තො භාවිනිං සම්පත්තිං කථෙත්වා පක්කාමි.

සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන සුගතීසුයෙව සංසරන්තො ¶ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කපිලවත්ථුස්මිං සුද්ධොදනමහාරාජස්ස අග්ගමහෙසියා මහාපජාපතිගොතමියා කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්තො, තස්ස නාමග්ගහණදිවසෙ ඤාතිසඞ්ඝං නන්දයන්තො ජාතොති ‘‘නන්දො’’ත්වෙව නාමං අකංසු. තස්ස වයප්පත්තකාලෙ භගවා පවත්තිතවරධම්මචක්කො ලොකානුග්ගහං කරොන්තො අනුක්කමෙන කපිලවත්ථුං ගන්ත්වා ඤාතිසමාගමෙ පොක්ඛරවස්සං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා වෙස්සන්තරජාතකං (ජා. 2.22.1655 ආදයො) කථෙත්වා දුතියදිවසෙ පිණ්ඩාය පවිට්ඨො ‘‘උත්තිට්ඨෙ නප්පමජ්ජෙය්යා’’ති (ධ. ප. 168) ගාථාය පිතරං සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨාපෙත්වා නිවෙසනං ගන්ත්වා ‘‘ධම්මඤ්චරෙ සුචරිත’’න්ති (ධ. ප. 169) ගාථාය මහාපජාපතිං සොතාපත්තිඵලෙ රාජානං සකදාගාමිඵලෙ පතිට්ඨාපෙත්වා තතියදිවසෙ නන්දකුමාරස්ස අභිසෙකගෙහපවෙසනආවාහමඞ්ගලෙසු වත්තමානෙසු පිණ්ඩාය පාවිසි. සත්ථා නන්දකුමාරස්ස හත්ථෙ පත්තං දත්වා මඞ්ගලං වත්වා තස්ස හත්ථතො පත්තං අග්ගහෙත්වාව විහාරං ගතො ¶ , තං පත්තහත්ථං විහාරං ආගතං අනිච්ඡමානංයෙව පබ්බාජෙත්වා තථාපබ්බාජිතත්තායෙව අනභිරතියා පීළිතං ඤත්වා උපායෙන තස්ස තං අනභිරතිං විනොදෙසි. සො යොනිසො පටිසඞ්ඛාය විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. ථෙරො පුන දිවසෙ භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා එවමාහ – ‘‘යං මෙ, භන්තෙ, භගවා පාටිභොගො පඤ්චන්නං අච්ඡරාසතානං පටිලාභාය ¶ කකුටපාදානං, මුඤ්චාමහං, භන්තෙ, භගවන්තං එතස්මා පටිස්සවා’’ති. භගවාපි ‘‘යදෙව තෙ, නන්ද, අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුත්තං, තදාහං මුත්තො එතස්මා පටිස්සවා’’ති ආහ. අථස්ස භගවා සවිසෙසං ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරතං ඤත්වා තං ගුණං විභාවෙන්තො ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරානං යදිදං නන්දො’’ති (අ. නි. 1.219, 230) ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරභාවෙන නං එතදග්ගෙ ඨපෙසි. ථෙරො හි ‘‘ඉන්ද්රියාසංවරං නිස්සාය ඉමං විප්පකාරං පත්තො, තමහං සුට්ඨු නිග්ගණ්හිස්සාමී’’ති උස්සාහජාතො බලවහිරොත්තප්පො තත්ථ ච කතාධිකාරත්තා ඉන්ද්රියසංවරෙ උක්කංසපාරමිං අගමාසි.

27. එවං සො එතදග්ගට්ඨානං පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සප්පත්තො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතොතිආදිමාහ. වත්ථං ඛොමං මයා දින්නන්ති ඛොමරට්ඨෙ ජාතං වත්ථං භගවති චිත්තප්පසාදෙන ගාරවබහුමානෙන මයා පරමසුඛුමං ඛොමවත්ථං දින්නන්ති අත්ථො. සයම්භුස්සාති ¶ සයමෙව භූතස්ස ජාතස්ස අරියාය ජාතියා නිබ්බත්තස්ස. මහෙසිනොති මහන්තෙ සීලසමාධිපඤ්ඤාවිමුත්තිවිමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධෙ එසි ගවෙසීති මහෙසි, තස්ස මහෙසිනො සයම්භුස්ස චීවරත්ථාය ඛොමවත්ථං මයා දින්නන්ති සම්බන්ධො.

28. තං මෙ බුද්ධො වියාකාසීති එත්ථ තන්ති සාම්යත්ථෙ උපයොගවචනං, තස්ස වත්ථදායකස්ස මෙ දානඵලං විසෙසෙන අකාසි කථෙසි බුද්ධොති අත්ථො. ජලජුත්තමනාමකොති පදුමුත්තරනාමකො. ‘‘ජලරුත්තමනායකො’’තිපි පාඨො, තස්ස ජලමානානං දෙවබ්රහ්මානං උත්තමනායකො පධානොති අත්ථො. ඉමිනා වත්ථදානෙනාති ඉමිනා වත්ථදානස්ස නිස්සන්දෙන ත්වං අනාගතෙ හෙමවණ්ණො සුවණ්ණවණ්ණො භවිස්සසි.

29. ද්වෙ ¶ සම්පත්තිං අනුභොත්වාති දිබ්බමනුස්සසඞ්ඛාතා ද්වෙ සම්පත්තියො අනුභවිත්වා. කුසලමූලෙහි චොදිතොති කුසලාවයවෙහි කුසලකොට්ඨාසෙහි චොදිතො පෙසිතො, ‘‘ත්වං ඉමිනා පුඤ්ඤෙන සත්ථු කුලං පසවාහී’’ති පෙසිතො වියාති අත්ථො. ‘‘ගොතමස්ස භගවතො කනිට්ඨො ත්වං භවිස්සසී’’ති බ්යාකාසීති සම්බන්ධො.

30. රාගරත්තො සුඛසීලොති කිලෙසකාමෙහි රත්තො අල්ලීනො කායසුඛචිත්තසුඛානුභවනසභාවො. කාමෙසු ගෙධමායුතොති වත්ථුකාමෙසු ගෙධසඞ්ඛාතාය තණ්හාය ආයුතො යොජිතොති අත්ථො. බුද්ධෙන චොදිතො සන්තො, තදා ත්වන්ති යස්මා කාමෙසු ගෙධිතො, තදා තස්මා ¶ ත්වං අත්තනො භාතුකෙන ගොතමබුද්ධෙන චොදිතො පබ්බජ්ජාය උය්යොජිතො තස්ස සන්තිකෙ පබ්බජිස්සසීති සම්බන්ධො.

31. පබ්බජිත්වාන ත්වං තත්ථාති තස්මිං ගොතමස්ස භගවතො සාසනෙ ත්වං පබ්බජිත්වා කුසලමූලෙන මූලභූතෙන පුඤ්ඤසම්භාරෙන චොදිතො භාවනායං නියොජිතො සබ්බාසවෙ සකලාසවෙ පරිඤ්ඤාය ජානිත්වා පජහිත්වා අනාමයො නිද්දුක්ඛො නිබ්බායිස්සසි අදස්සනං පාපෙස්සසි, අපණ්ණත්තිකභාවං ගමිස්සසීති අත්ථො.

32. සතකප්පසහස්සම්හීති ඉතො කප්පතො පුබ්බෙ සතකප්පාධිකෙ සහස්සමෙ කප්පම්හි චෙළනාමකා චත්තාරො චක්කවත්තිරාජානො අහෙසුන්ති අත්ථො. සට්ඨි කප්පසහස්සානීති කප්පසහස්සානි සට්ඨි ච අතික්කමිත්වා හෙට්ඨා එකස්මිං කප්පෙ චත්තාරො ජනා උපචෙළා නාම චක්කවත්තිරාජානො චතූසු ජාතීසු අහෙසුන්ති අත්ථො.

33. පඤ්චකප්පසහස්සම්හීති පඤ්චකප්පාධිකෙ සහස්සමෙ කප්පම්හි චෙළා නාම චත්තාරො ජනා චක්කවත්තිරාජානො සත්තහි රතනෙහි සම්පන්නා සමඞ්ගීභූතා ජම්බුදීපඅපරගොයානඋත්තරකුරුපුබ්බවිදෙහදීපසඞ්ඛාතෙ ¶ චතුදීපම්හි ඉස්සරා පධානා විසුං අහෙසුන්ති අත්ථො. සෙසං වුත්තනයමෙවාති.

නන්දත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරො ¶ නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො චූළපන්ථකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ යදෙත්ථ අට්ඨුප්පත්තිවසෙන වත්තබ්බං, තං අට්ඨකනිපාතෙ මහාපන්ථකවත්ථුස්මිං (ථෙරගා. 510 ආදයො) වුත්තමෙව. අයං පන විසෙසො – මහාපන්ථකත්ථෙරො අරහත්තං පත්වා ඵලසමාපත්තිසුඛෙන වීතිනාමෙන්තො චින්තෙසි – ‘‘කථං නු ඛො සක්කා චූළපන්ථකම්පි ඉමස්මිං සුඛෙ පතිට්ඨාපෙතු’’න්ති. සො අත්තනො අය්යකං ධනසෙට්ඨිං උපසඞ්කමිත්වා ආහ – ‘‘සචෙ, මහාසෙට්ඨි ¶ , අනුජානාථ, අහං චූළපන්ථකං පබ්බාජෙය්ය’’න්ති. ‘‘පබ්බාජෙථ, භන්තෙ’’ති. ථෙරො තං පබ්බාජෙසි. සො දසසු සීලෙසු පතිට්ඨිතො භාතු සන්තිකෙ –

‘‘පදුමං යථා කොකනදං සුගන්ධං, පාතො සියා ඵුල්ලමවීතගන්ධං;

අඞ්ගීරසං පස්ස විරොචමානං, තපන්තමාදිච්චමිවන්තලික්ඛෙ’’ති. (සං. නි. 1.123; අ. නි. 5.195) –

ගාථං උග්ගණ්හන්තො චතූහි මාසෙහි උග්ගහෙතුං නාසක්ඛි, ගහිතම්පි හදයෙ න තිට්ඨති. අථ නං මහාපන්ථකො, ‘‘චූළපන්ථක, ත්වං ඉමස්මිං සාසනෙ අභබ්බො, චතූහි මාසෙහි එකං ගාථම්පි ගහෙතුං න සක්කොසි, පබ්බජිතකිච්චං පන ත්වං කථං මත්ථකං පාපෙස්සසි, නික්ඛම ඉතො’’ති සො ථෙරෙන පණාමිකො ද්වාරකොට්ඨකසමීපෙ රොදමානො අට්ඨාසි.

තෙන ච සමයෙන සත්ථා ජීවකම්බවනෙ විහරති. අථ ජීවකො පුරිසං පෙසෙසි – ‘‘ගච්ඡ, පඤ්චහි භික්ඛුසතෙහි සද්ධිං සත්ථාරං නිමන්තෙහී’’ති. තෙන ච සමයෙන ආයස්මා මහාපන්ථකො භත්තුද්දෙසකො හොති. සො ‘‘පඤ්චන්නං භික්ඛුසතානං භික්ඛං පටිච්ඡථා’’ති වුත්තො ‘‘චූළපන්ථකං ඨපෙත්වා සෙසානං පටිච්ඡාමී’’ති ආහ. තං සුත්වා චූළපන්ථකො භිය්යොසොමත්තාය දොමනස්සප්පත්තො අහොසි. සත්ථා තස්ස චිත්තක්ඛෙදං ඤත්වා ‘‘චූළපන්ථකො මයා කතෙන උපායෙන බුජ්ඣිස්සතී’’ති ¶ තස්ස අවිදූරට්ඨානෙ අත්තානං දස්සෙත්වා ‘‘කිං, පන්ථක, රොදසී’’ති පුච්ඡි. ‘‘භාතා මං, භන්තෙ, පණාමෙතී’’ති ආහ. ‘‘පන්ථක, මා චින්තයි, මම සාසනෙ ¶ තුය්හං පබ්බජ්ජා, එහි ඉමං ගහෙත්වා ‘රජොහරණං, රජොහරණ’න්ති මනසි කරොහී’’ති ඉද්ධියා සුද්ධං චොළක්ඛණ්ඩං අභිසඞ්ඛරිත්වා අදාසි. සො සත්ථාරා දින්නං චොළක්ඛණ්ඩං ‘‘රජොහරණං, රජොහරණ’’න්ති හත්ථෙන පරිමජ්ජන්තො නිසීදි. තස්ස තං පරිමජ්ජන්තස්ස කිලිට්ඨධාතුකං ජාතං, පුන පරිමජ්ජන්තස්ස උක්ඛලිපරිපුඤ්ඡනසදිසං ජාතං. සො ඤාණපරිපාකත්තා එවං චින්තෙසි – ‘‘ඉදං චොළක්ඛණ්ඩං පකතියා පරිසුද්ධං, ඉමං උපාදිණ්ණකසරීරං නිස්සාය කිලිට්ඨං අඤ්ඤථා ජාතං, තස්මා අනිච්චං යථාපෙතං, එවං චිත්තම්පී’’ති ඛයවයං පට්ඨපෙත්වා තස්මිංයෙව නිමිත්තෙ ඣානානි නිබ්බත්තෙත්වා ඣානපාදකං කත්වා විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණි. අරහත්තපත්තස්සෙවස්ස තෙපිටකං පඤ්චාභිඤ්ඤා ච ආගමිංසු.

සත්ථා එකූනෙහි පඤ්චභික්ඛුසතෙහි සද්ධිං ගන්ත්වා ජීවකස්ස නිවෙසනෙ පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. චූළපන්ථකො පන අත්තනො භික්ඛාය අප්පටිච්ඡිතත්තා එව න ගතො. ජීවකො යාගුං දාතුං ¶ ආරභි. සත්ථා හත්ථෙන පත්තං පිදහි. ‘‘කස්මා, භන්තෙ, න ගණ්හථා’’ති වුත්තෙ ‘‘විහාරෙ එකො භික්ඛු අත්ථි, ජීවකා’’ති. සො පුරිසං පෙසෙසි – ‘‘ගච්ඡ, භණෙ, විහාරෙ නිසින්නං අය්යං ගහෙත්වා එහී’’ති. චූළපන්ථකත්ථෙරොපි රූපෙන කිරියාය ච එකම්පි එකෙන අසදිසං භික්ඛුසහස්සං නිම්මිනිත්වා නිසීදි. සො පුරිසො විහාරෙ භික්ඛූනං බහුභාවං දිස්වා ගන්ත්වා ජීවකස්ස කථෙසි – ‘‘ඉමස්මා භික්ඛුසඞ්ඝා විහාරෙ භික්ඛුසඞ්ඝො බහුතරො, පක්කොසිතබ්බං අය්යං න ජානාමී’’ති. ජීවකො සත්ථාරං පුච්ඡි – ‘‘කො නාමො, භන්තෙ, විහාරෙ නිසින්නො භික්ඛූ’’ති? ‘‘චූළපන්ථකො නාම, ජීවකා’’ති. ‘‘ගච්ඡ, භණෙ, ‘චූළපන්ථකො නාම කතරො’ති පුච්ඡිත්වා තං ආනෙහී’’ති. සො විහාරං ගන්ත්වා ‘‘චූළපන්ථකො නාම කතරො, භන්තෙ’’ති පුච්ඡි. ‘‘අහං චූළපන්ථකො, අහං චූළපන්ථකො’’ති එකප්පහාරෙන භික්ඛුසහස්සම්පි කථෙසි. සො පුනාගන්ත්වා තං පවත්තිං ජීවකස්ස ආරොචෙසි ජීවකො පටිවිද්ධසච්චත්තා ‘‘ඉද්ධිමා මඤ්ඤෙ, අය්යො’’ති නයතො ඤත්වා ‘‘ගච්ඡ, භණෙ, පඨමං කථෙන්තං අය්යමෙව ‘තුම්හෙ සත්ථා පක්කොසතී’ති වත්වා චීවරකණ්ණෙ ගණ්හාහී’’ති ආහ. සො විහාරං ගන්ත්වා තථා අකාසි. තාවදෙව නිම්මිතභික්ඛූ අන්තරධායිංසු. සො ථෙරං ගහෙත්වා අගමාසි.

සත්ථා ¶ තස්මිං ඛණෙ යාගුඤ්ච ඛජ්ජකාදිභෙදඤ්ච පටිග්ගණ්හි. කතභත්තකිච්චො භගවා ආයස්මන්තං චූළපන්ථකං ආණාපෙසි ‘‘අනුමොදනං කරොහී’’ති. සො පභින්නපටිසම්භිදො සිනෙරුං ගහෙත්වා ¶ මහාසමුද්දං මන්ථෙන්තො විය තෙපිටකං බුද්ධවචනං සඞ්ඛොභෙන්තො සත්ථු අජ්ඣාසයං ගණ්හන්තො අනුමොදනං අකාසි. දසබලෙ භත්තකිච්චං කත්වා විහාරං ගතෙ ධම්මසභායං කථා උදපාදි ‘අහො බුද්ධානං ආනුභාවො, යත්ර හි නාම චත්තාරො මාසෙ එකගාථං ගහෙතුං අසක්කොන්තම්පි ලහුකෙන ඛණෙනෙව එවං මහිද්ධිකං අකංසූ’ති, තථා හි ජීවකස්ස නිවෙසනෙ නිසින්නො භගවා ‘එවං චූළපන්ථකස්ස චිත්තං සමාහිතං, වීථිපටිපන්නා විපස්සනා’ති ඤත්වා යථානිසින්නොයෙව අත්තානං දස්සෙත්වා, ‘පන්ථක, නෙවායං පිලොතිකා කිලිට්ඨා රජානුකිණ්ණා, ඉතො පන අඤ්ඤොපි අරියස්ස විනයෙ සංකිලෙසො රජො’ති දස්සෙන්තො –

‘‘රාගො රජො න ච පන රෙණු වුච්චති, රාගස්සෙතං අධිවචනං රජොති;

එතං රජං විප්පජහිත්වා භික්ඛවො, විහරන්ති තෙ විගතරජස්ස සාසනෙ.

‘‘දොසො රජො…පෙ… විගතරජස්ස සාසනෙ.

‘‘මොහො ¶ රජො…පෙ… විගතරජස්ස සාසනෙ’’ති. (මහානි. 209; චූළනි. උදයමාණවපුච්ඡානිද්දෙස 74) –

ඉමා තිස්සො ගාථායො අභාසි. ගාථාපරියොසානෙ චූළපන්ථකො සහපටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණීති. සත්ථා තෙසං භික්ඛූනං කථාසල්ලාපං සුත්වා ආගන්ත්වා බුද්ධාසනෙ නිසීදිත්වා ‘‘කිං වදෙථ, භික්ඛවෙ’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමං නාම, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘භික්ඛවෙ, චූළපන්ථකෙන ඉදානි මය්හං ඔවාදෙ ඨත්වා ලොකුත්ථරදායජ්ජං ලද්ධං, පුබ්බෙ පන ලොකියදායජ්ජං ලද්ධ’’න්ති වත්වා තෙහි යාචිතො චූළසෙට්ඨිජාතකං (ජා. 1.1.4) කථෙසි. අපරභාගෙ නං සත්ථා අරියගණපරිවුතො ධම්මාසනෙ නිසින්නො මනොමයං කායං අභිනිම්මිනන්තානං භික්ඛූනං චෙතොවිවට්ටකුසලානඤ්ච අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි.

35. එවං සො පත්තඑතදග්ගට්ඨානො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා පීතිසොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිමාහ. තත්ථ පුරිමපදද්වයං වුත්තත්ථමෙව. ගණම්හා වූපකට්ඨො ¶ සොති සො පදුමුත්තරො නාම සත්ථා ගණම්හා මහතා භික්ඛුසමූහතො වූපකට්ඨො විසුං භූතො විවෙකං උපගතො. තදා ¶ මම තාපසකාලෙ හිමවන්තෙ හිමාලයපබ්බතසමීපෙ වසි වාසං කප්පෙසි, චතූහි ඉරියාපථෙහි විහාසීති අත්ථො.

36. අහම්පි…පෙ… තදාති යදා සො භගවා හිමවන්තං උපගන්ත්වා වසි, තදා අහම්පි හිමවන්තසමීපෙ කතඅස්සමෙ ආ සමන්තතො කායචිත්තපීළාසඞ්ඛාතා පරිස්සයා සමන්ති එත්ථාති අස්සමොති ලද්ධනාමෙ අරඤ්ඤාවාසෙ වසාමීති සම්බන්ධො. අචිරාගතං මහාවීරන්ති අචිරං ආගතං මහාවීරියවන්තං ලොකනායකං පධානං තං භගවන්තං උපෙසින්ති සම්බන්ධො, ආගතක්ඛණෙයෙව උපාගමින්ති අත්ථො.

37. පුප්ඵච්ඡත්තං ගහෙත්වානාති එවං උපගච්ඡන්තො ච පදුමුප්පලපුප්ඵාදීහි ඡාදිතං පුප්ඵමයං ඡත්තං ගහෙත්වා නරාසභං නරානං සෙට්ඨං භගවන්තං ඡාදෙන්තො උපගච්ඡිං සමීපං ගතොස්මීති අත්ථො. සමාධිං සමාපජ්ජන්තන්ති රූපාවචරසමාධිජ්ඣානං සමාපජ්ජන්තං අප්පෙත්වා නිසින්නස්ස අන්තරායං අහං අකාසින්ති සම්බන්ධො.

38. උභො හත්ථෙහි පග්ගය්හාති තං සුසජ්ජිතං පුප්ඵච්ඡත්තං ද්වීහි හත්ථෙහි උක්ඛිපිත්වා අහං ¶ භගවතො අදාසින්ති සම්බන්ධො. පටිග්ගහෙසීති තං මයා දින්නං පුප්ඵච්ඡත්තං පදුමුත්තරො භගවා සම්පටිච්ඡි, සාදරං සාදියීති අත්ථො.

41. සතපත්තඡත්තං පග්ගය්හාති එකෙකස්මිං පදුමපුප්ඵෙ සතසතපත්තානං වසෙන සතපත්තෙහි පදුමපුප්ඵෙහි ඡාදිතං පුප්ඵච්ඡත්තං පකාරෙන ආදරෙන ගහෙත්වා තාපසො මම අදාසීති අත්ථො. තමහං කිත්තයිස්සාමීති තං තාපසං අහං කිත්තයිස්සාමි පාකටං කරිස්සාමීති අත්ථො. මම භාසතො භාසමානස්ස වචනං සුණොථ මනසි කරොථ.

42. පඤ්චවීසතිකප්පානීති ඉමිනා පුප්ඵච්ඡත්තදානෙන පඤ්චවීසතිවාරෙ තාවතිංසභවනෙ සක්කො හුත්වා දෙවරජ්ජං කරිස්සතීති සම්බන්ධො. චතුත්තිංසතික්ඛත්තුඤ්චාති චතුත්තිංසතිවාරෙ මනුස්සලොකෙ චක්කවත්තී රාජා භවිස්සති.

43. යං ¶ යං යොනින්ති මනුස්සයොනිආදීසු යං යං ජාතිං සංසරති ගච්ඡති උපපජ්ජති. තත්ථ තත්ථ යොනියං අබ්භොකාසෙ සුඤ්ඤට්ඨානෙ පතිට්ඨන්තං නිසින්නං ඨිතං වා පදුමං ධාරයිස්සති උපරි ඡාදයිස්සතීති අත්ථො.

45. පකාසිතෙ පාවචනෙති තෙන භගවතො සකලපිටකත්තයෙ පකාසිතෙ දීපිතෙ මනුස්සත්තං මනුස්සජාතිං ලභිස්සති උපපජ්ජිස්සති. මනොමයම්හි කායම්හීති මනෙන ඣානචිත්තෙන නිබ්බත්තොති මනොමයො, යථා චිත්තං පවත්තති, තථා කායං පවත්තෙති චිත්තගතිකං කරොතීති ¶ අත්ථො. තම්හි මනොමයෙ කායම්හි සො තාපසො චූළපන්ථකො නාම හුත්වා උත්තමො අග්ගො භවිස්සතීති අත්ථො. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තත්තා උත්තානත්තා ච සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

52. සරිං කොකනදං අහන්ති අහං භගවතො නිම්මිතචොළකං පරිමජ්ජන්තො කොකනදං පදුමං සරින්ති අත්ථො. තත්ථ චිත්තං විමුච්චි මෙති තස්මිං කොකනදෙ පදුමෙ මය්හං චිත්තං අධිමුච්චි අල්ලීනො, තතො අහං අරහත්තං පාපුණින්ති සම්බන්ධො.

53. අහං මනොමයෙසු චිත්තගතිකෙසු කායෙසු සබ්බත්ථ සබ්බෙසු පාරමිං පරියොසානං ගතො පත්තොති සම්බන්ධො. සෙසං වුත්තනයමෙවාති.

චූළපන්ථකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

5. පිලින්දවච්ඡත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

නිබ්බුතෙ ¶ ලොකනාථම්හීතිආදිකං ආයස්මතො පිලින්දවච්ඡත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ මහාභොගකුලෙ නිබ්බත්තො හෙට්ඨා වුත්තනයෙන සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං දෙවතානං පියමනාපභාවෙන අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා තං ඨානන්තරං පත්ථෙත්වා යාවජීවං කුසලං කත්වා තතො චුතො දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො සුමෙධස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො. පරිනිබ්බුතෙ භගවති තස්ස ථූපං පූජෙත්වා සඞ්ඝස්ස මහාදානං පවත්තෙත්වා තතො චවිත්වා දෙවමනුස්සෙසු උභයසම්පත්තියො ¶ අනුභවිත්වා අනුප්පන්නෙ බුද්ධෙ චක්කවත්තී රාජා හුත්වා මහාජනං පඤ්චසීලෙසු පතිට්ඨාපෙත්වා සග්ගපරායනං අකාසි. සො අනුප්පන්නෙයෙව අම්හාකං භගවති සාවත්ථියං බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්ති, පිලින්දොතිස්ස නාමං අකංසු. වච්ඡොති ගොත්තං. සො අපරභාගෙ පිලින්දවච්ඡොති පඤ්ඤායිත්ථ. සංසාරෙ පන සංවෙගබහුලතාය පරිබ්බාජකපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා චූළගන්ධාරං නාම විජ්ජං සාධෙත්වා තාය විජ්ජාය ආකාසචාරී පරචිත්තවිදූ ච හුත්වා රාජගහෙ ලාභග්ගයසග්ගපත්තො පටිවසති.

අථ අම්හාකං භගවා අභිසම්බුද්ධො හුත්වා අනුක්කමෙන රාජගහං උපගතො. තතො පට්ඨාය බුද්ධානුභාවෙන තස්ස සා විජ්ජා න සම්පජ්ජති, අත්තනො කිච්චං න සාධෙති. සො චින්තෙසි – ‘‘සුතං ඛො පනෙතං ආචරියපාචරියානං භාසමානානං ‘යත්ථ මහාගන්ධාරවිජ්ජා ධරති ¶ , තත්ථ චූළගන්ධාරවිජ්ජා න සම්පජ්ජතී’ති සමණස්ස පන ගොතමස්ස ආගතකාලතො පට්ඨාය නායං මම විජ්ජා සම්පජ්ජති, නිස්සංසයං සමණො ගොතමො මහාගන්ධාරවිජ්ජං ජානාති, යංනූනාහං තං පයිරුපාසිත්වා තස්ස සන්තිකෙ තං විජ්ජං පරියාපුණෙය්ය’’න්ති. සො භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා එතදවොච – ‘‘අහං, මහාසමණ, තව සන්තිකෙ එකං විජ්ජං පරියාපුණිතුකාමො, ඔකාසං මෙ කරොහී’’ති. ‘‘තෙන හි මම සන්තිකෙ පබ්බජාහී’’ති ආහ. සො ‘‘විජ්ජාය පරිකම්මං පබ්බජ්ජා’’ති මඤ්ඤමානො පබ්බජි. තස්ස භගවා ධම්මං කථෙත්වා චරිතානුකූලං කම්මට්ඨානං අදාසි. සො උපනිස්සයසම්පන්නතාය නචිරස්සෙව විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා අරහත්තං පාපුණි.

55. යා පන පුරිමජාතියං තස්සොවාදෙ ඨත්වා සග්ගෙ නිබ්බත්තා දෙවතා, තා කතඤ්ඤුතං නිස්සාය තස්මිං සඤ්ජාතබහුමානා සායං පාතං ථෙරං පයිරුපාසිත්වා ගච්ඡන්ති. තස්මා නං භගවා දෙවතානං අතිවිය පියමනාපභාවෙන අග්ගභාවෙ ඨපෙසි ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං ¶ දෙවතානං පියමනාපානං යදිදං පිලින්දවච්ඡො’’ති (අ. නි. 1.209, 215). එවං සො පත්තඅග්ගට්ඨානො අත්තනො පුබ්බකම්මං අනුස්සරිත්වා පීතිසොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නිබ්බුතෙ ලොකනාථම්හීතිආදිමාහ.

තත්ථ ¶ කාමරූපාරූපලොකස්ස නාථො පධානොති ලොකනාථො. මෙධා වුච්චන්ති සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණඅනාවරණඤාණාදයො, සුන්දරා, පසට්ඨා වා මෙධා යස්ස සො සුමෙධො, අග්ගො ච සො පුග්ගලො චාති අග්ගපුග්ගලො, තස්මිං සුමෙධෙ ලොකනායකෙ අග්ගපුග්ගලෙ ඛන්ධපරිනිබ්බානෙන නිබ්බුතෙ සතීති සම්බන්ධො. පසන්නචිත්තො සුමනොති සද්ධාය පසාදිතචිත්තො සොමනස්සෙන සුන්දරමනො අහං තස්ස සුමෙධස්ස භගවතො ථූපපූජං චෙතියපූජං අකාසින්ති අත්ථො.

56. යෙ ච ඛීණාසවා තත්ථාති තස්මිං සමාගමෙ යෙ ච ඛීණාසවා පහීනකිලෙසා ඡළභිඤ්ඤා ඡහි අභිඤ්ඤාහි සමන්නාගතා මහිද්ධිකා මහන්තෙහි ඉද්ධීහි සමන්නාගතා සන්ති, තෙ සබ්බෙ ඛීණාසවෙ අහං තත්ථ සමානෙත්වා සුට්ඨු ආදරෙන ආනෙත්වා සඞ්ඝභත්තං සකලසඞ්ඝස්ස දාතබ්බභත්තං අකාසිං තෙසං භොජෙසින්ති අත්ථො.

57. උපට්ඨාකො තදා අහූති තදා මම සඞ්ඝභත්තදානකාලෙ සුමෙධස්ස භගවතො නාමෙන සුමෙධො නාම උපට්ඨාකසාවකො අහු අහොසීති අත්ථො. සො සාවකො මය්හං පූජාසක්කාරං අනුමොදිත්ථ අනුමොදිතො ආනිසංසං කථෙසීති අත්ථො.

58. තෙන චිත්තප්පසාදෙනාති තෙන ථූපපූජාකරණවසෙන උප්පන්නෙන ¶ චිත්තප්පසාදෙන දෙවලොකෙ දිබ්බවිමානං උපපජ්ජිං උපගතො අස්මීති අත්ථො, තත්ථ නිබ්බත්තොම්හීති වුත්තං හොති. ඡළාසීතිසහස්සානීති තස්මිං විමානෙ ඡ අසීතිසහස්සානි දෙවච්ඡරායො මෙ මය්හං චිත්තං රමිංසු රමාපෙසුන්ති සම්බන්ධො.

59. මමෙව අනුවත්තන්තීති තා අච්ඡරායො සබ්බකාමෙහි දිබ්බෙහි රූපාදිවත්ථුකාමෙහි උපට්ඨහන්තියො මමං එව අනුවත්තන්ති මම වචනං අනුකරොන්ති සදා නිච්චකාලන්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

පිලින්දවච්ඡත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරස්ස ¶ ¶ භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො රාහුලත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ආයස්මා පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථු ධම්මදෙසනං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං සික්ඛාකාමානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා සයම්පි තං ඨානන්තරං පත්ථෙන්තො සෙනාසනවිසොධනවිජ්ජොතනාදිකං උළාරං පුඤ්ඤං කත්වා පණිධානං අකාසි. සො තතො චවිත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ අම්හාකං බොධිසත්තං පටිච්ච යසොධරාය දෙවියා කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්තිත්වා රාහුලොති ලද්ධනාමො මහතා ඛත්තියපරිවාරෙන වඩ්ඪි. තස්ස පබ්බජ්ජාවිධානං ඛන්ධකෙ (මහාව. 105) ආගතමෙව. සො පබ්බජිත්වා සත්ථු සන්තිකෙ අනෙකෙහි සුත්තපදෙහි සුලද්ධොවාදො පරිපක්කඤාණො විපස්සනං උස්සුක්කාපෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. අරහා පන හුත්වා අත්තනො පටිපත්තිං පච්චවෙක්ඛිත්වා අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තො –

‘‘උභයෙනෙව සම්පන්නො, රාහුලභද්දොති මං විදූ;

යඤ්චම්හි පුත්තො බුද්ධස්ස, යඤ්ච ධම්මෙසු චක්ඛුමා.

‘‘යඤ්ච මෙ ආසවා ඛීණා, යඤ්ච නත්ථි පුනබ්භවො;

අරහා දක්ඛිණෙය්යොම්හි, තෙවිජ්ජො අමතද්දසො.

‘‘කාමන්ධා ජාලපච්ඡන්නා, තණ්හාඡදනඡාදිතා;

පමත්තබන්ධුනා බන්ධා, මච්ඡාව කුමිනා මුඛෙ.

‘‘තං කාමං අහමුජ්ඣිත්වා, ඡෙත්වා මාරස්ස බන්ධනං;

සමූලං තණ්හමබ්බුය්හ, සීතිභූතොස්මි නිබ්බුතො’’ති. (ථෙරගා. 295-298);

චතස්සො ගාථා අභාසි. තත්ථ ¶ උභයෙනෙව සම්පන්නොති ජාතිසම්පදා පටිපත්තිසම්පදාති උභයසම්පත්තියාපි සම්පන්නො සමන්නාගතො. රාහුලභද්දොති මං විදූති ‘‘රාහුලභද්දො’’ති මං සබ්රහ්මචාරිනො ¶ සඤ්ජානන්ති. තස්ස හි ජාතසාසනං සුත්වා බොධිසත්තෙන, ‘‘රාහු, ජාතො, බන්ධනං ජාත’’න්ති වුත්තවචනං උපාදාය සුද්ධොදනමහාරාජා ‘‘රාහුලො’’ති නාමං ¶ ගණ්හි. තත්ථ ආදිතො පිතරා වුත්තපරියායමෙව ගහෙත්වා ආහ – ‘‘රාහුලභද්දොති මං විදූ’’ති. භද්දොති පසංසාවචනමෙව. අපරභාගෙ සත්ථා තං සික්ඛාකාමභාවෙන අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං සික්ඛාකාමානං යදිදං රාහුලො’’ති (අ. නි. 1.209).

68. එවං සො පත්තඑතදග්ගට්ඨානො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතොතිආදිමාහ. සත්තභූමිම්හි පාසාදෙති පසාදං සොමනස්සං ජනෙතීති පාසාදො. උපරූපරි ඨිතා සත්ත භූමියො යස්මිං පාසාදෙ සොයං සත්තභූමි, තස්මිං සත්තභූමිම්හි පාසාදෙ. ආදාසං සන්ථරිං අහන්ති ආදාසතලං නිප්ඵාදෙත්වා ලොකජෙට්ඨස්ස භගවතො තාදිනො අහං සන්ථරං අදාසිං, සන්ථරිත්වා පූජෙසින්ති අත්ථො.

69. ඛීණාසවසහස්සෙහීති අරහන්තසහස්සෙහි පරිකිණ්ණො පරිවුතො. ද්විපදින්දො ද්විපදානං ඉන්දො සාමි නරාසභො මහාමුනි ගන්ධකුටිං තෙහි සහ උපාගමි පාවිසීති අත්ථො.

70. විරොචෙන්තො ගන්ධකුටින්ති තං ගන්ධකුටිං සොභයමානො දෙවානං දෙවො දෙවදෙවො නරානං ආසභො නරාසභො ජෙට්ඨො සත්ථා භික්ඛුසඞ්ඝමජ්ඣෙ නිසීදිත්වා ඉමා බ්යාකරණගාථායො අභාසථ කථෙසීති සම්බන්ධො.

71. යෙනායං ජොතිතා සෙය්යාති යෙන උපාසකෙන අයං පාසාදසඞ්ඛාතා සෙය්යා ජොතිතා පභාසිතා පජ්ජලිතා. ආදාසොව කංසලොහමයං ආදාසතලං ඉව සුට්ඨු සමං කත්වා සන්ථතා. තං උපාසකං කිත්තයිස්සාමි පාකටං කරිස්සාමීති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

81. අට්ඨානමෙතං යං තාදීති යං යෙන කාරණෙන තාදී ඉට්ඨානිට්ඨෙසු අකම්පියසභාවත්තා තාදී අගාරෙ ඝරාවාසෙ රතිං අල්ලීනභාවං අජ්ඣගා පාපුණි, එතං කාරණං අට්ඨානං අකාරණන්ති අත්ථො.

82. නික්ඛමිත්වා ¶ අගාරස්මාති ඝරාවාසතො නික්ඛමිත්වා තං තිණදලමිව පරිච්චජිත්වා සුබ්බතො සුසික්ඛිතො පබ්බජිස්සති. රාහුලො නාම ¶ නාමෙනාති සුද්ධොදනමහාරාජෙන පෙසිතං ¶ කුමාරස්ස ජාතසාසනං සුත්වා පිතරා සිද්ධත්ථෙන, ‘‘රාහු ජාතො, බන්ධනං ජාත’’න්ති වුත්තනාමත්තා රාහුලො නාමාති අත්ථො. ‘‘යථා චන්දසූරියානං විමානපභාය කිලිට්ඨකරණෙන රාහු අසුරින්දො උපෙති ගච්ඡති, එවමෙවායං මම අභිනික්ඛමනපබ්බජ්ජාදීනං අන්තරායං කරොන්තොරිව ජාතො’’ති අධිප්පායෙන, ‘‘රාහු ජාතොති ආහා’’ති දට්ඨබ්බං. අරහා සො භවිස්සතීති සො තාදිසො උපනිස්සයසම්පන්නො විපස්සනායං යුත්තප්පයුත්තො අරහා ඛීණාසවො භවිස්සතීති අත්ථො.

83. කිකීව අණ්ඩං රක්ඛෙය්යාති අණ්ඩං බීජං රක්ඛමානා කිකී සකුණී ඉව අප්පමත්තො සීලං රක්ඛෙය්ය, චාමරී විය වාලධින්ති වාලං රක්ඛමානා කණ්ඩකෙසු වාලෙ ලග්ගන්තෙ භින්දනභයෙන අනාකඩ්ඪිත්වා මරමානා චාමරී විය ජීවිතම්පි පරිච්චජිත්වා සීලං අභින්දිත්වා රක්ඛෙය්ය. නිපකො සීලසම්පන්නොති නෙපක්කං වුච්චති පඤ්ඤා, තෙන නෙපක්කෙන සමන්නාගතො නිපකො ඛණ්ඩඡිද්දාදිභාවං අපාපෙත්වා රක්ඛණතො සීලසම්පන්නො භවිස්සතීති එවං සො භගවා බ්යාකරණමකාසි. සො එවං පත්තඅරහත්තඵලො එකදිවසං විවෙකට්ඨානෙ නිසින්නො සොමනස්සවසෙන එවං රක්ඛිං මහාමුනීතිආදිමාහ. තං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

රාහුලත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

7. උපසෙනවඞ්ගන්තපුත්තත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

පදුමුත්තරං භගවන්තන්තිආදිකං ආයස්මතො උපසෙනවඞ්ගන්තපුත්තත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා ධම්මං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං සමන්තපාසාදිකානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා සත්ථු අධිකාරකම්මං කත්වා තං ඨානන්තරං පත්ථෙත්වා යාවජීවං කුසලං කත්වා ¶ දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ නාලකගාමෙ රූපසාරී බ්රාහ්මණියා කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්ති, උපසෙනොතිස්ස නාමං අහොසි. සො වයප්පත්තො තයො වෙදෙ උග්ගණ්හිත්වා සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා උපසම්පදාය එකවස්සිකො ‘‘අරියගබ්භං වඩ්ඪෙමී’’ති එකං කුලපුත්තං අත්තනො සන්තිකෙ උපසම්පාදෙත්වා තෙන සද්ධිං සත්ථු සන්තිකං ගතො. සත්ථාරා චස්ස තස්ස අවස්සිකස්ස භික්ඛුනො සද්ධිවිහාරිකභාවං සුත්වා ‘‘අතිලහුං ඛො ත්වං, මොඝපුරිස, බාහුල්ලාය ආවත්තො’’ති (මහාව. 75) ගරහිතො ‘‘ඉදානාහං යදි පරිසං නිස්සාය සත්ථාරා ගරහිතො, පරිසංයෙව පන නිස්සාය ¶ සත්ථු ¶ පසාදං කරිස්සාමී’’ති විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. අරහා පන හුත්වා සයම්පි සබ්බෙ ධුතඞ්ගධම්මෙ සමාදාය වත්තති, අඤ්ඤෙපි තදත්ථාය සමාදපෙසි, තෙන නං භගවා සමන්තපාසාදිකානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි. සො අපරෙන සමයෙන කොසම්බියං කලහෙ උප්පන්නෙ භික්ඛුසඞ්ඝෙ ච ද්විධාභූතෙ එකෙන භික්ඛුනා තං කලහං පරිවජ්ජිතුකාමෙන ‘‘එතරහි ඛො කලහො උප්පන්නො, භික්ඛුසඞ්ඝො ච ද්විධාභූතො, කථං නු ඛො මයා පටිපජ්ජිතබ්බ’’න්ති පුට්ඨො විවෙකවාසතො පට්ඨාය තස්ස පටිපත්තිං කථෙසි. එවං ථෙරො තස්ස භික්ඛුනො ඔවාදදානාපදෙසෙන අත්තනො තථා පටිපන්නභාවං දීපෙන්තො අඤ්ඤං බ්යාකාසි.

86. සො එවං පත්තඑතදග්ගට්ඨානො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරං භගවන්තන්තිආදිමාහ. පබ්භාරම්හි නිසීදන්තන්ති පුරතො භාරං නමිතං ඔනමිතන්ති පබ්භාරං විවෙකකාමං වනමජ්ඣෙ සයංජාතපබ්බතපබ්භාරෙ නිසින්නං නරුත්තමං භගවන්තං අහං උපගච්ඡිං සමීපං ගතොති අත්ථො.

87. කණිකාරපුප්ඵ දිස්වාති තථා උපගච්ඡන්තො තස්මිං පදෙසෙ සුපුප්ඵිතං කණිකාරං දිස්වා. වණ්ටෙ ඡෙත්වානහං තදාති තස්මිං තථාගතස්ස දිට්ඨකාලෙ තං පුප්ඵං වණ්ටෙ වණ්ටස්මිං ඡෙත්වාන ඡින්දිත්වාන. අලඞ්කරිත්වා ඡත්තම්හීති තෙන පුප්ඵෙන ඡත්තං ඡාදෙත්වා. බුද්ධස්ස අභිරොපයින්ති පබ්භාරෙ නිසින්නස්ස බුද්ධස්ස මුද්ධනි අකාසින්ති අත්ථො.

88. පිණ්ඩපාතඤ්ච ¶ පාදාසින්ති තස්මිංයෙව නිසින්නස්ස භගවතො පිණ්ඩපාතං පකාරෙන අදාසිං භොජෙසින්ති අත්ථො. පරමන්නං සුභොජනන්ති සුන්දරභොජනසඞ්ඛාතං පරමන්නං උත්තමාහාරං. බුද්ධෙන නවමෙ තත්ථාති තස්මිං විවෙකට්ඨානෙ බුද්ධෙන සහ නවමෙ අට්ඨ සමණෙ සමිතපාපෙ ඛීණාසවභික්ඛූ භොජෙසින්ති අත්ථො.

යං වදන්ති සුමෙධොති යං ගොතමසම්මාසම්බුද්ධං භූරිපඤ්ඤං පථවිසමානං පඤ්ඤං සුමෙධං සුන්දරං සබ්බඤ්ඤුතාදිපඤ්ඤවන්තං. සුමෙධො ඉති සුන්දරපඤ්ඤො ඉති වදන්ති පණ්ඩිතා ඉතො කප්පතො සතසහස්සෙ කප්පෙ එසො ගොතමො සම්මාසම්බුද්ධො භවිස්සතීති සම්බන්ධො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

උපසෙනවඞ්ගන්තපුත්තත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරස්ස ¶ ¶ භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො රට්ඨපාලත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පායස්මා පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො උප්පත්තිතො පුරෙතරමෙව හංසවතීනගරෙ ගහපතිමහාසාලකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො පිතු අච්චයෙන ඝරාවාසෙ පතිට්ඨිතො රතනකොට්ඨාගාරකම්මිකෙන දස්සිතං අපරිමාණං වංසානුගතං ධනං දිස්වා ‘‘ඉමං එත්තකං ධනරාසිං මය්හං පිතුඅය්යකපය්යකාදයො අත්තනා සද්ධිං ගහෙත්වා ගන්තුං නාසක්ඛිංසු, මයා පන ගහෙත්වා ගන්තුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා කපණද්ධිකාදීනං මහාදානං අදාසි. සො අභිඤ්ඤාලාභිං එකං තාපසං උපසඞ්කමිත්වා තෙන දෙවලොකාධිපච්චෙ නියොජිතො යාවජීවං පුඤ්ඤානි කත්වා තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවන්තො තත්ථ යාවතායුකං ඨත්වා තතො චුතො මනුස්සලොකෙ භින්නං රට්ඨං සන්ධාරෙතුං සමත්ථස්ස කුලස්ස එකපුත්තකො හුත්වා නිබ්බත්ති. තෙන සමයෙන පදුමුත්තරො භගවා ලොකෙ උප්පජ්ජිත්වා පවත්තිතවරධම්මචක්කො වෙනෙය්යසත්තෙ නිබ්බානමහානගරසඞ්ඛාතං ඛෙමන්තභූමිං සම්පාපෙසි. අථ සො කුලපුත්තො අනුක්කමෙන විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං උපාසකෙහි සද්ධිං විහාරං ගන්ත්වා සත්ථාරං ධම්මං දෙසෙන්තං දිස්වා පසන්නචිත්තො පරිසපරියන්තෙ නිසීදි.

තෙන ¶ ඛො පන සමයෙන සත්ථා එකං භික්ඛුං සද්ධාපබ්බජිතානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි. සො තං දිස්වා පසන්නමානසො සතසහස්සභික්ඛුපරිවුතස්ස භගවතො සත්තාහං මහාදානං දත්වා තං ඨානං පත්ථෙසි. සත්ථා අනන්තරායෙන සමිජ්ඣනභාවං දිස්වා ‘‘අයං අනාගතෙ ගොතමස්ස නාම සම්මාසම්බුද්ධස්ස සාසනෙ සද්ධාපබ්බජිතානං අග්ගො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. සො සත්ථාරං භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච වන්දිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි. සො යාවතායුකං පුඤ්ඤානි කත්වා තතො චවිත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉතො ද්වෙනවුතෙ කප්පෙ ඵුස්සස්ස භගවතො කාලෙ සත්ථු වෙමාතිකෙසු තීසු රාජපුත්තෙසු සත්ථාරං උපට්ඨහන්තෙසු තෙසං පුඤ්ඤකිරියාසු සහායකිච්චං අකාසි. එවං තත්ථ තත්ථ භවෙ බහුං කුසලං උපචිනිත්වා සුගතීසුයෙව සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුරුරට්ඨෙ ථුල්ලකොට්ඨිකනිගමෙ රට්ඨපාලසෙට්ඨිනො ගෙහෙ නිබ්බත්ති, තස්ස භින්නං රට්ඨං සන්ධාරෙතුං සමත්ථකුලෙ නිබ්බත්තත්තා රට්ඨපාලොති වංසානුගතමෙව නාමං අහොසි. සො මහතා පරිවාරෙන වඩ්ඪන්තො අනුක්කමෙන යොබ්බනප්පත්තො මාතාපිතූහි පතිරූපෙන දාරෙන සංයොජිතො මහන්තෙ ¶ ච යසෙ පතිට්ඨාපිතො දිබ්බසම්පත්තිසදිසසම්පත්තිං පච්චනුභොති.

අථ ¶ භගවා කුරුරට්ඨෙ ජනපදචාරිකං චරන්තො ථුල්ලකොට්ඨිකං අනුපාපුණි. තං සුත්වා රට්ඨපාලො කුලපුත්තො සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිතුකාමො සත්තාහං භත්තච්ඡෙදං කත්වා කිච්ඡෙන කසිරෙන මාතාපිතරො අනුජානාපෙත්වා සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා පබ්බජ්ජං යාචිත්වා සත්ථු ආණත්තියා අඤ්ඤතරස්ස සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා යොනිසොමනසිකාරෙන කම්මං කරොන්තො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. අරහත්තං පන පත්වා සත්ථාරං අනුජානාපෙත්වා මාතාපිතරො පස්සිතුං ථුල්ලකොට්ඨිකං ගන්ත්වා තත්ථ සපදානං පිණ්ඩාය චරන්තො පිතු නිවෙසනෙ ආභිදොසිකං කුම්මාසං ලභිත්වා තං අමතං විය පරිභුඤ්ජන්තො පිතරා නිමන්තිතො ස්වාතනාය අධිවාසෙත්වා දුතියදිවසෙ පිතු නිවෙසනෙ පිණ්ඩපාතං පරිභුඤ්ජිත්වා අලඞ්කතපටියත්තෙ ඉත්ථාගාරජනෙ උපගන්ත්වා ‘‘කීදිසා නාම තා, අය්යපුත්ත, අච්ඡරායො, යාසං ත්වං හෙතු බ්රහ්මචරියං චරසී’’තිආදීනි (ම. නි. 2.301) වත්වා පලොභනකම්මං කාතුං ආරද්ධෙ තස්සාධිප්පායං විපරිවත්තෙත්වා අනිච්චතාදිපටිසංයුත්තං ධම්මං කථෙන්තො –

‘‘පස්ස ¶ චිත්තකතං බිම්බං, අරුකායං සමුස්සිතං;

ආතුරං බහුසඞ්කප්පං, යස්ස නත්ථි ධුවං ඨිති.

‘‘පස්ස චිත්තකතං රූපං, මණිනා කුණ්ඩලෙන ච;

අට්ඨිං තචෙන ඔනද්ධං, සහ වත්ථෙහි සොභති.

‘‘අලත්තකකතා පාදා, මුඛං චුණ්ණකමක්ඛිතං;

අලං බාලස්ස මොහාය, නො ච පාරගවෙසිනො.

‘‘අට්ඨාපදකතා කෙසා, නෙත්තා අඤ්ජනමක්ඛිතා;

අලං බාලස්ස මොහාය, නො ච පාරගවෙසිනො.

‘‘අඤ්ජනීව නවා චිත්තා, පූතිකායො අලඞ්කතො;

අලං බාලස්ස මොහාය, නො ච පාරගවෙසිනො.

‘‘ඔදහි ¶ මිගවො පාසං, නාසදා වාගුරං මිගො;

භුත්වා නිවාපං ගච්ඡාම, කන්දන්තෙ මිගබන්ධකෙ.

‘‘ඡින්නො ¶ පාසො මිගවස්ස, නාසදා වාගුරං මිගො;

භුත්වා නිවාපං ගච්ඡාම, සොචන්තෙ මිගලුද්දකෙ’’ති. (ම. නි. 2.302; ථෙරගා. 769-775);

ඉමා ගාථායො අභාසි. ඉමා ගාථා වත්වා වෙහාසං අබ්භුග්ගන්ත්වා රඤ්ඤො කොරබ්යස්ස මිගාජිනවනුය්යානෙ මඞ්ගලසිලාපට්ටෙ නිසීදි. ථෙරස්ස කිර පිතා සත්තසු ද්වාරකොට්ඨකෙසු අග්ගළං දාපෙත්වා මල්ලෙ ආණාපෙසි ‘‘නික්ඛමිතුං මා දෙථ, කාසායානි අපනෙත්වා සෙතකානි නිවාසාපෙථා’’ති. තස්මා ථෙරො ආකාසෙන අගමාසි. අථ රාජා කොරබ්යො ථෙරස්ස තත්ථ නිසින්නභාවං සුත්වා තං උපසඞ්කමිත්වා සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා ‘‘ඉධ, භො රට්ඨපාල, පබ්බජන්තො බ්යාධිපාරිජුඤ්ඤං වා ජරාභොගඤාතිපාරිජුඤ්ඤං වා පත්තො පබ්බජති, ත්වං පන කිඤ්චිපි පාරිජුඤ්ඤං අනුපගතො එව කස්මා පබ්බජසී’’ති පුච්ඡි. අථස්ස ථෙරො ‘‘උපනිය්යති ලොකො අද්ධුවො, අතාණො ලොකො අනභිස්සරො, අසරණො ලොකො සබ්බං පහාය ගමනීයං, ඌනො ලොකො අතිත්තො තණ්හාදාසො’’ති (ම. නි. 2.305) ඉමෙසං චතුන්නං ධම්මුද්දෙසානං අත්තනා විදිතභාවං කථෙත්වා තස්සා දෙසනාය අනුගීතිං කථෙන්තො –

‘‘පස්සාමි ¶ ලොකෙ සධනෙ මනුස්සෙ, ලද්ධාන විත්තං න දදන්ති මොහා;

ලුද්ධා ධනං සන්නිචයං කරොන්ති, භිය්යොව කාමෙ අභිපත්ථයන්ති.

‘‘රාජා පසය්හප්පථවිං විජෙත්වා, සසාගරන්තං මහිමාවසන්තො;

ඔරං සමුද්දස්ස අතිත්තරූපො, පාරං සමුද්දස්සපි පත්ථයෙථ.

‘‘රාජා ච අඤ්ඤෙ ච බහූ මනුස්සා, අවීතතණ්හා මරණං උපෙන්ති;

ඌනාව හුත්වාන ජහන්ති දෙහං, කාමෙහි ලොකම්හි න හත්ථි තිත්ති.

‘‘කන්දන්ති ¶ නං ඤාතී පකිරිය කෙසෙ, ‘අහො වතා නො අමරා’ති චාහු;

වත්ථෙන නං පාරුතං නීහරිත්වා, චිතං සමොධාය තතො ඩහන්ති.

‘‘සො ඩය්හති සූලෙහි තුජ්ජමානො, එකෙන වත්ථෙන පහාය භොගෙ;

න මීයමානස්ස භවන්ති තාණා, ඤාතී ච මිත්තා අථ වා සහායා.

‘‘දායාදකා ¶ තස්ස ධනං හරන්ති, සත්තො පන ගච්ඡති යෙන කම්මං;

න මීයමානං ධනමන්වෙති කිඤ්චි, පුත්තා ච දාරා ච ධනඤ්ච රට්ඨං.

‘‘න දීඝමායුං ලභතෙ ධනෙන, න චාපි විත්තෙන ජරං විහන්ති;

අප්පං හිදං ජීවිතමාහු ධීරා, අසස්සතං විප්පරිණාමධම්මං.

‘‘අඩ්ඪා ¶ දලිද්දා ච ඵුසන්ති ඵස්සං, බාලො ච ධීරො ච තථෙව ඵුට්ඨො;

බාලො හි බාල්යා වධිතොව සෙති, ධීරො ච නො වෙධති ඵස්සඵුට්ඨො.

‘‘තස්මා හි පඤ්ඤාව ධනෙන සෙය්යා, යාය වොසානමිධාධිගච්ඡති;

අබ්යොසිතත්තා හි භවාභවෙසු, පාපානි කම්මානි කරොති මොහා.

‘‘උපෙති ගබ්භඤ්ච පරඤ්ච ලොකං, සංසාරමාපජ්ජපරම්පරාය;

තස්සප්පපඤ්ඤො අභිසද්දහන්තො, උපෙති ගබ්භඤ්ච පරඤ්ච ලොකං.

‘‘චොරො ¶ යථා සන්ධිමුඛෙ ගහීතො, සකම්මුනා හඤ්ඤති පාපධම්මො;

එවං පජා පෙච්ච පරම්හි ලොකෙ, සකම්මුනා හඤ්ඤති පාපධම්මො.

‘‘කාමා හි චිත්රා මධුරා මනොරමා, විරූපරූපෙන මථෙන්ති චිත්තං;

ආදීනවං කාමගුණෙසු දිස්වා, තස්මා අහං පබ්බජිතොම්හි රාජ.

‘‘දුමප්ඵලානීව පතන්ති මාණවා, දහරා ච වුඩ්ඪා ච සරීරභෙදා;

එතම්පි දිස්වාන පබ්බජිතොම්හි රාජ, අපණ්ණකං සාමඤ්ඤමෙව සෙය්යො.

‘‘සද්ධායාහං පබ්බජිතො, උපෙතො ජිනසාසනෙ;

අවඤ්ඣා මය්හං පබ්බජ්ජා, අනණො භුඤ්ජාමි භොජනං.

‘‘කාමෙ ආදිත්තතො දිස්වා, ජාතරූපානි සත්ථතො;

ගබ්භාවොක්කන්තිතො දුක්ඛං, නිරයෙසු මහබ්භයං.

‘‘එතමාදීනවං ¶ ¶ ඤත්වා, සංවෙගං අලභිං තදා;

සොහං විද්ධො තදා සන්තො, සම්පත්තො ආසවක්ඛයං.

‘‘පරිචිණ්ණො මයා සත්ථා, කතං බුද්ධස්ස සාසනං;

ඔහිතො ගරුකො භාරො, භවනෙත්ති සමූහතා.

‘‘යස්සත්ථාය පබ්බජිතො, අගාරස්මානගාරියං;

සො මෙ අත්ථො අනුප්පත්තො, සබ්බසංයොජනක්ඛයො’’ති. (ථෙරගා. 776-793) –

ඉමා ගාථා අවොච. එවං ථෙරො රඤ්ඤො කොරබ්යස්ස ධම්මං දෙසෙත්වා සත්ථු සන්තිකමෙව ගතො. සත්ථා ච අපරභාගෙ අරියගණමජ්ඣෙ නිසින්නො ථෙරං සද්ධාපබ්බජිතානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි.

97-8. එවං ¶ සො ථෙරො පත්තඑතදග්ගට්ඨානො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතොතිආදිමාහ. වරනාගො මයා දින්නොති තස්ස භගවතො රූපකායෙ පසීදිත්වා වරො උත්තමො සෙට්ඨො ඊසාදන්තො රථීසාසදිසදන්තො උරූළ්හවා භාරවහො රාජාරහො වා. සෙතච්ඡත්තොපසොභිතොති හත්ථික්ඛන්ධෙ උස්සාපිතසෙතච්ඡත්තෙන උපසෙවිතො සොභමානො. පුනපි කිං විසිට්ඨො වරනාගො? සකප්පනො හත්ථාලඞ්කාරසහිතො. සඞ්ඝාරාමං බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස වසනත්ථාය ආරාමං විහාරං අකාරයිං කාරෙසිං.

99. චතුපඤ්ඤාසසහස්සානීති තස්මිං කාරාපිතෙ විහාරබ්භන්තරෙ චතුපඤ්ඤාසසහස්සානි පාසාදානි ච අහං අකාරයිං කාරෙසින්ති අත්ථො. මහොඝදානං කරිත්වානාති සබ්බපරික්ඛාරසහිතං මහොඝසදිසං මහාදානං සජ්ජෙත්වා මහෙසිනො මුනිනො නිය්යාදෙසින්ති අත්ථො.

100. අනුමොදි මහාවීරොති චතුරාසඞ්ඛ්යෙය්යසතසහස්සෙසු කප්පෙසු අබ්බොච්ඡින්නඋස්සාහසඞ්ඛාතෙන වීරියෙන මහාවීරො සයම්භූ සයමෙව භූතො ජාතො ලද්ධසබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණො අග්ගො සෙට්ඨො පුග්ගලො අනුමොදි විහාරානුමොදනං අකාසි. සබ්බෙ ජනෙ හාසයන්තොති සකලානන්තාපරිමාණෙ දෙවමනුස්සෙ හාසයන්තො සන්තුට්ඨෙ ¶ කුරුමානො අමතනිබ්බානපටිසංයුත්තං චතුසච්චධම්මදෙසනං දෙසෙසි පකාසෙසි විවරි විභජි උත්තානී අකාසීති අත්ථො.

101. තං ¶ මෙ වියාකාසීති තං මය්හං කතපුඤ්ඤං බලං විසෙසෙන පාකටං අකාසි. ජලජුත්තමනාමකොති ජලෙ ජාතං ජලජං පදුමං, පදුමුත්තරනාමකොති අත්ථො. ‘‘ජලනුත්තමනායකො’’තිපි පාඨො. තත්ථ අත්තනො පභාය ජලන්තීති ජලනා, චන්දිමසූරියදෙවබ්රහ්මානො, තෙසං ජලනානං උත්තමොති ජලනුත්තමො. සබ්බසත්තානං නායකො උත්තමොති නායකො, සම්භාරවන්තෙ සත්තෙ නිබ්බානං නෙති පාපෙතීති වා නායකො, ජලනුත්තමො ච සො නායකො චාති ජලනුත්තමනායකො. භික්ඛුසඞ්ඝෙ නිසීදිත්වාති භික්ඛුසඞ්ඝස්ස මජ්ඣෙ නිසින්නො ඉමා ගාථා අභාසථ පාකටං කත්වා කථෙසීති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

රට්ඨපාලත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පබ්භාරං සොධයන්තස්සාතිආදිකං ආයස්මතො සොපාකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො ¶ කාලෙ අඤ්ඤතරස්ස කුටුම්බිකස්ස පුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති. එකදිවසං සත්ථාරං දිස්වා බීජපූරඵලානි සත්ථු උපනෙසි, පරිභුඤ්ජි භගවා තස්සානුකම්පං උපාදාය. සො භික්ඛු සත්ථරි සඞ්ඝෙ ච අභිප්පසන්නො සලාකභත්තං පට්ඨපෙත්වා සඞ්ඝුද්දෙසවසෙන තිණ්ණං භික්ඛූනං යාවතායුකං ඛීරභත්තං අදාසි. සො තෙහි පුඤ්ඤෙහි අපරාපරං දෙවමනුස්සෙසු සම්පත්තියො අනුභවන්තො එකදා මනුස්සයොනියං නිබ්බත්තො එකස්ස පච්චෙකබුද්ධස්ස ඛීරභත්තං අදාසි.

එවං තත්ථ තත්ථ පුඤ්ඤානි කත්වා සුගතීසුයෙව පරිබ්භමන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ පුරිමකම්මනිස්සන්දෙන සාවත්ථියං අඤ්ඤතරාය දුග්ගතිත්ථියා කුච්ඡිම්හි පටිසන්ධිං ගණ්හි. සා තං දසමාසෙ කුච්ඡිනා පරිහරිත්වා පරිපක්කෙ ගබ්භෙ විජායනකාලෙ විජායිතුං අසක්කොන්තී මුච්ඡං ආපජ්ජිත්වා බහුවෙලං මතා විය නිපජ්ජි. ඤාතකා ‘‘මතා’’ති සඤ්ඤාය සුසානං නෙත්වා චිතකං ආරොපෙත්වා ¶ දෙවතානුභාවෙන වාතවුට්ඨියා උට්ඨිතාය අග්ගිං අදත්වා පක්කමිංසු. දාරකො පච්ඡිමභවිකත්තා දෙවතානුභාවෙනෙව අරොගො හුත්වා මාතුකුච්ඡිතො නික්ඛමි. මාතා පන කාලමකාසි. දෙවතා මනුස්සරූපෙනුපගම්ම තං ගහෙත්වා සුසානගොපකස්ස ගෙහෙ ඨපෙත්වා කතිපාහං කාලං පතිරූපෙන ආහාරෙන පොසෙසි. තතො පරං සුසානගොපකො අත්තනො පුත්තං කත්වා වඩ්ඪෙසි. සො ¶ තථා වඩ්ඪෙන්තො තස්ස පුත්තෙන සුප්පියෙන නාම දාරකෙන සද්ධිං කීළන්තො විචරි. තස්ස සුසානෙ ජාතසංවඩ්ඪභාවතො සොපාකොති සමඤ්ඤා අහොසි.

අථෙකදිවසං සත්තවස්සිකං තං භගවා පච්චූසවෙලායං ඤාණජාලං පත්ථරිත්වා වෙනෙය්යබන්ධවෙ ඔලොකෙන්තො ඤාණජාලස්ස අන්තොගතං දිස්වා සුසානට්ඨානං අගමාසි. දාරකො පුබ්බහෙතුනා චොදියමානො පසන්නමානසො සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා අට්ඨාසි. සත්ථා තස්ස ධම්මං කථෙසි. සො ධම්මං සුත්වා පබ්බජ්ජං යාචිත්වා පිතරා ‘‘අනුඤ්ඤාතොසී’’ති වුත්තො පිතරං සත්ථු සන්තිකං ආනෙසි. තස්ස පිතා සත්ථාරං වන්දිත්වා ‘‘ඉමං දාරකං පබ්බාජෙථ, භන්තෙ’’ති අනුජානි, තං පබ්බාජෙත්වා භගවා මෙත්තාභාවනාය නියොජෙසි. සො මෙත්තාකම්මට්ඨානං ගහෙත්වා සුසානෙ විහරන්තො නචිරස්සෙව මෙත්තාඣානං පාදකං කත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං සච්ඡාකාසි. අරහා හුත්වාපි අඤ්ඤෙසං සොසානිකභික්ඛූනං මෙත්තාභාවනාවිධිං දස්සෙන්තො ‘‘යථාපි එකපුත්තස්මි’’න්ති (ථෙරගා. 33) ගාථං අභාසි. ඉදං ¶ වුත්තං හොති – යථා එකපුත්තකෙ පියෙ මනාපෙ මාතා පිතා ච කුසලී එකන්තහිතෙසී භවෙය්ය, එවං පුරත්ථිමාදිභෙදාසු සබ්බාසු දිසාසු කාමභවාදිභෙදෙසු වා සබ්බෙසු භවෙසු දහරාදිභෙදාසු සබ්බාසු අවත්ථාසුපි ඨිතෙසු සබ්බෙසු සත්තෙසු එකන්තහිතෙසිතාය කුසලී භවෙය්ය ‘‘මිත්තො, උදාසිනො, පච්චත්ථිකො’’ති සීමං අකත්වා සීමාය සම්භෙදවසෙන සබ්බත්ථ එකරසං මෙත්තං භාවෙය්යාති ඉමං පන ගාථං වත්වා ‘‘සචෙ තුම්හෙ ආයස්මන්තො එවං මෙත්තං භාවෙය්යාථ, යෙ තෙ භගවතා ‘සුඛං සුපතී’තිආදිනා (අ. නි. 11.15; පරි. 331; මි. ප. 4.4.6) එකාදස මෙත්තානිසංසා ච වුත්තා, එකංසෙන තෙසං භාගිනො භවථා’’ති ඔවාදං අදාසි.

112. එවං ¶ සො පත්තඵලාධිගමො අත්තනො කතපුඤ්ඤං පච්චවෙක්ඛිත්වා සඤ්ජාතසොමනස්සො පුබ්බචරිතාපදානං දස්සෙන්තො පබ්භාරං සොධයන්තස්සාතිආදිමාහ. තත්ථ පබ්භාරන්ති සිලාපබ්බතස්ස විවෙකට්ඨානං, තං පබ්බජිතානුරූපත්තා ඉට්ඨකපාකාරං කත්වා ද්වාරකවාටං යොජෙත්වා භික්ඛූනං වසනත්ථාය අදාසි, පකාරෙන භරො පත්ථෙතබ්බොති පබ්භාරො, තං සොධයන්තස්ස මම සන්තිකං සිද්ධත්ථො නාම භගවා ආගච්ඡි පාපුණි.

113. බුද්ධං උපගතං දිස්වාති එවං මම සන්තිකං ආගතං දිස්වා තාදිනො ඉට්ඨානිට්ඨෙසු අකම්පියසභාවත්තා තාදිගුණයුත්තස්ස ලොකජෙට්ඨස්ස බුද්ධස්ස සන්ථරං තිණපණ්ණාදිසන්ථරං කට්ඨත්ථරං පඤ්ඤාපෙත්වා නිට්ඨාපෙත්වා පුප්ඵාසනං පුප්ඵමයං ආසනං අහං අදාසිං.

114. පුප්ඵාසනෙ ¶ නිසීදිත්වාති තස්මිං පඤ්ඤත්තෙ පුප්ඵාසනෙ නිසීදිත්වා ලොකනායකො සිද්ධත්ථො භගවා. මමඤ්ච ගතිමඤ්ඤායාති මය්හං ගතිං ආයතිං උප්පත්තිට්ඨානං අඤ්ඤාය ජානිත්වා අනිච්චතං අනිච්චභාවං උදාහරි කථෙසි.

115. අනිච්චා වත සඞ්ඛාරාති වත එකන්තෙන සඞ්ඛාරා පච්චයෙහි සමෙච්ච සමාගන්ත්වා කරීයමානා සබ්බෙ සප්පච්චයධම්මා හුත්වා අභාවට්ඨෙන අනිච්චා. උප්පාදවයධම්මිනොති උප්පජ්ජිත්වා විනස්සනසභාවා උප්පජ්ජිත්වා පාතුභවිත්වා එතෙ සඞ්ඛාරා නිරුජ්ඣන්ති විනස්සන්තීති අත්ථො. තෙසං වූපසමො සුඛොති තෙසං සඞ්ඛාරානං විසෙසෙන උපසමො සුඛො, තෙසං වූපසමකරං නිබ්බානමෙව එකන්තසුඛන්ති අත්ථො.

116. ඉදං වත්වාන සබ්බඤ්ඤූති සබ්බධම්මජානනකො භගවා ලොකානං ජෙට්ඨො වුඩ්ඪො නරානං ආසභො පධානො වීරො ඉදං අනිච්චපටිසංයුත්තං ¶ ධම්මදෙසනං වත්වාන කථෙත්වා අම්බරෙ ආකාසෙ හංසරාජා ඉව නභං ආකාසං අබ්භුග්ගමීති සම්බන්ධො.

117. සකං දිට්ඨිං අත්තනො ලද්ධිං ඛන්තිං රුචිං අජ්ඣාසයං ජහිත්වාන පහාය. භාවයානිච්චසඤ්ඤහන්ති අනිච්චෙ අනිච්චන්ති පවත්තසඤ්ඤං අහං භාවයිං වඩ්ඪෙසිං මනසි අකාසිං. තත්ථ කාලං කතො අහන්ති තත්ථ තිස්සං ජාතියං තතො ජාතිතො අහං කාලං කතො මතො.

118. ද්වෙ ¶ සම්පත්තී අනුභොත්වාති මනුස්සසම්පත්තිදිබ්බසම්පත්තිසඞ්ඛාතා ද්වෙ සම්පත්තියො අනුභවිත්වා. සුක්කමූලෙන චොදිතොති පුරාණකුසලමූලෙන, මූලභූතෙන කුසලෙන වා චොදිතො සඤ්චොදිතො. පච්ඡිමෙ භවෙ සම්පත්තෙති පරියොසානෙ භවෙ සම්පත්තෙ පාපුණිතෙ. සපාකයොනුපාගමින්ති සකං පචිතභත්තං සපාකං යොනිං උපාගමිං. යස්ස කුලස්ස අත්තනො පචිතභත්තං අඤ්ඤෙහි අභුඤ්ජනීයං, තස්මිං චණ්ඩාලකුලෙ නිබ්බත්තොස්මීති අත්ථො. අථ වා සා වුච්චති සුනඛො, සුනඛොච්ඡිට්ඨභත්තභුඤ්ජනකචණ්ඩාලකුලෙ ජාතොති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

සොපාකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

ආහුතිං ¶ යිට්ඨුකාමොතිආදිකං ආයස්මතො සුමඞ්ගලත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පායස්මා පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පියදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ රුක්ඛදෙවතා හුත්වා නිබ්බත්ති. සො එකදිවසං සත්ථාරං න්හත්වා එකචීවරං ඨිතං දිස්වා සොමනස්සප්පත්තො අප්ඵොටෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියා අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං ගාමකෙ තාදිසෙන කම්මනිස්සන්දෙන දලිද්දකුලෙ නිබ්බත්ති, තස්ස සුමඞ්ගලොති නාමං අහොසි. සො වයප්පත්තො ඛුජ්ජකාසිතනඞ්ගලකුද්දාලපරික්ඛාරො හුත්වා කසියා ජීවිකං කප්පෙසි. සො එකදිවසං රඤ්ඤා පසෙනදිනා කොසලෙන භගවතො භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච මහාදානෙ පවත්තියමානෙ දානූපකරණානි ගහෙත්වා ආගච්ඡන්තෙහි මනුස්සෙහි සද්ධිං දධිඝටං ගහෙත්වා ආගතො භික්ඛූනං සක්කාරසම්මානං දිස්වා ‘‘ඉමෙ සමණා සක්යපුත්තියා සුඛුමවත්ථනිවත්ථා සුභොජනානි භුඤ්ජිත්වා නිවාතෙසු සෙනාසනෙසු විහරන්ති, යංනූනාහම්පි පබ්බජෙය්ය’’න්ති චින්තෙත්වා අඤ්ඤතරං මහාථෙරං උපසඞ්කමිත්වා අත්තනො පබ්බජාධිප්පායං නිවෙදෙසි. සො තං කරුණායන්තො පබ්බාජෙත්වා කම්මට්ඨානං ¶ ආචික්ඛි. සො අරඤ්ඤෙ ¶ විහරන්තො එකකවිහාරෙ නිබ්බින්නො උක්කණ්ඨිතො හුත්වා විබ්භමිතුකාමො ඤාතිගාමං ගච්ඡන්තො අන්තරාමග්ගෙ කච්ඡං බන්ධිත්වා ඛෙත්තං කසන්තෙ කිලිට්ඨවත්ථනිවත්ථෙ සමන්තතො රජොකිණ්ණසරීරෙ වාතාතපෙන සුස්සන්තෙ ඛෙත්තං කස්සකෙ මනුස්සෙ දිස්වා ‘‘මහන්තං වතිමෙ සත්තා ජීවිකනිමිත්තං දුක්ඛං පච්චනුභවන්තී’’ති සංවෙගං පටිලභි. ඤාණස්ස පරිපාකගතත්තා චස්ස යථාගහිතං කම්මට්ඨානං උපට්ඨාසි. සො අඤ්ඤතරං රුක්ඛමූලං උපගන්ත්වා විවෙකං ලභිත්වා යොනිසොමනසිකරොන්තො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා මග්ගපටිපාටියා අරහත්තං පාපුණි.

124. එවං සො පත්තඅරහත්තඵලො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ආහුතිං යිට්ඨුකාමොහන්තිආදිමාහ. තත්ථ ආහුතින්ති අන්නපානාදිඅනෙකවිධං පූජාසක්කාරූපකරණං. යිට්ඨුකාමොති යජිතුකාමො, දානං දාතුකාමො අහං. පටියාදෙත්වාන භොජනන්ති ආහාරං පටියාදෙත්වා නිප්ඵාදෙත්වා. බ්රාහ්මණෙ පටිමානෙන්තොති පටිග්ගාහකෙ සුද්ධපබ්බජිතෙ පරියෙසන්තො. විසාලෙ මාළකෙ ඨිතොති පරිසුද්ධපණ්ඩරපුලිනතලාභිරාමෙ විපුලෙ මාළකෙ ඨිතො.

125-7. අථද්දසාසිං සම්බුද්ධන්තිආදීසු මහායසං මහාපරිවාරං සබ්බලොකං සකලසත්තලොකං විනෙතානං විසෙසෙන නෙතාරං නිබ්බානසම්පාපකං සයම්භුං සයමෙව භූතං අනාචරියකං ¶ අග්ගපුග්ගලං සෙට්ඨපුග්ගලං භගවන්තං භග්යවන්තාදිගුණයුත්තං ජුතිමන්තං නීලපීතාදිපභාසම්පන්නං සාවකෙහි පුරක්ඛතං පරිවාරිතං ආදිච්චමිව සූරියමිව රොචන්තං සොභමානං රථියං වීථියං පටිපන්නකං ගච්ඡන්තං පියදස්සිං නාම සම්බුද්ධං අද්දසින්ති සම්බන්ධො. අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වානාති බන්ධඤ්ජලිපුටං සිරසි කත්වා සකං චිත්තං අත්තනො චිත්තං පසාදයිං ඉත්ථම්භූතස්ස භගවතො ගුණෙ පසාදෙසිං පසන්නමකාසින්ති අත්ථො. මනසාව නිමන්තෙසින්ති චිත්තෙන පවාරෙසිං. ආගච්ඡතු මහාමුනීති මහිතො පූජාරහො මුනි භගවා මම නිවෙසනං ආගච්ඡතු.

128. මම සඞ්කප්පමඤ්ඤායාති මය්හං චිත්තසඞ්කප්පං ඤත්වා ලොකෙ සත්තලොකෙ අනුත්තරො උත්තරවිරහිතො සත්ථා ඛීණාසවසහස්සෙහි අරහන්තසහස්සෙහි ¶ පරිවුතො මම ද්වාරං මය්හං ගෙහද්වාරං උපාගමි සම්පාපුණි.

129. තස්ස සම්පත්තස්ස සත්ථුනො එවං නමක්කාරමකාසිං. පුරිසාජඤ්ඤ පුරිසානං ආජඤ්ඤ, සෙට්ඨ, මම නමක්කාරො තෙ තුය්හං අත්ථු භවතු. පුරිසුත්තම පුරිසානං උත්තම අධිකගුණවිසිට්ඨ තෙ තුය්හං මම නමක්කාරො අත්ථු. පාසාදං පසාදජනකං මම නිවෙසනං ¶ අභිරුහිත්වා සීහාසනෙ උත්තමාසනෙ නිසීදතන්ති ආයාචින්ති අත්ථො.

130. දන්තො දන්තපරිවාරොති සයං ද්වාරත්තයෙන දන්තො තථා දන්තාහි භික්ඛුභික්ඛුනීඋපාසකඋපාසිකාසඞ්ඛාතාහි චතූහි පරිසාහි පරිවාරිතො. තිණ්ණො තාරයතං වරොති සයං තිණ්ණො සංසාරතො උත්තිණ්ණො නික්ඛන්තො තාරයතං තාරයන්තානං විසිට්ඨපුග්ගලානං වරො උත්තමො භගවා මමාරාධනෙන පාසාදං අභිරුහිත්වා පවරාසනෙ උත්තමාසනෙ නිසීදි නිසජ්ජං කප්පෙසි.

131. යං මෙ අත්ථි සකෙ ගෙහෙති අත්තනො ගෙහෙ යං ආමිසං පච්චුපට්ඨිතං සම්පාදිතං රාසිකතං අත්ථි. තාහං බුද්ධස්ස පාදාසින්ති බුද්ධස්ස බුද්ධප්පමුඛස්ස සඞ්ඝස්ස තං ආමිසං පාදාසිං ප-කාරෙන ආදරෙන වා අදාසින්ති අත්ථො. පසන්නො සෙහි පාණිභීති අත්තනො ද්වීහි හත්ථෙහි පස්සන්නචිත්තො ගහෙත්වා පාදාසින්ති අත්ථො.

132. පසන්නචිත්තො පසාදිතමනසඞ්කප්පො සුමනො සුන්දරමනො. වෙදජාතො ජාතවෙදො උප්පන්නසොමනස්සො කතඤ්ජලී සිරසි ඨපිතඅඤ්ජලිපුටො බුද්ධසෙට්ඨං නමස්සාමි සෙට්ඨස්ස බුද්ධස්ස පණාමං කරොමීති අත්ථො. අහො බුද්ධස්සුළාරතාති පටිවිද්ධචතුසච්චස්ස සත්ථුනො උළාරතා මහන්තභාවො අහො අච්ඡරියන්ති අත්ථො.

133. අට්ඨන්නං ¶ පයිරූපාසතන්ති පයිරුපාසන්තානං භුඤ්ජං භුඤ්ජන්තානං අට්ඨන්නං අරියපුග්ගලානං අන්තරෙ ඛීණාසවා අරහන්තොව බහූති අත්ථො. තුය්හෙවෙසො ආනුභාවොති එසො ආකාසචරණඋම්මුජ්ජනනිමුජ්ජනාදිආනුභාවො තුය්හෙව තුය්හං එව ආනුභාවො, නාඤ්ඤෙසං. සරණං තං උපෙමහන්ති තං ඉත්ථම්භූතං තුවං සරණං තාණං ලෙණං පරායනන්ති උපෙමි ගච්ඡාමි ජානාමි වාති අත්ථො.

134. ලොකජෙට්ඨො ¶ නරාසභො පියදස්සී භගවා භික්ඛුසඞ්ඝමජ්ඣෙ නිසීදිත්වා ඉමා බ්යාකරණගාථා අභාසථ කථෙසීති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සුමඞ්ගලත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

දුතියස්ස සීහාසනවග්ගස්ස වණ්ණනා සමත්තා.

හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිකං ¶ ආයස්මතො සුභූතිත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො ඉතො කප්පසතසහස්සමත්ථකෙ අනුප්පන්නෙයෙව පදුමුත්තරෙ භගවති ලොකනාථෙ හංසවතීනගරෙ ¶ අඤ්ඤතරස්ස බ්රාහ්මණමහාසාලස්ස එකපුත්තකො හුත්වා නිබ්බත්ති, තස්ස නන්දමාණවොති නාමං අකංසු. සො වයප්පත්තො තයො වෙදෙ උග්ගණ්හිත්වා තත්ථ සාරං අපස්සන්තො අත්තනො පරිවාරභූතෙහි චතුචත්තාලීසාය මාණවසහස්සෙහි සද්ධිං පබ්බතපාදෙ ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා අට්ඨ සමාපත්තියො පඤ්චාභිඤ්ඤායො ච නිබ්බත්තෙසි. අන්තෙවාසිකානම්පි කම්මට්ඨානං ආචික්ඛි. තෙපි නචිරස්සෙව ඣානලාභිනො අහෙසුං.

තෙන ච සමයෙන පදුමුත්තරො භගවා ලොකෙ උප්පජ්ජිත්වා හංසවතීනගරං උපනිස්සාය විහරන්තො එකදිවසං පච්චූසසමයෙ ලොකං වොලොකෙන්තො නන්දතාපසස්ස අන්තෙවාසිකජටිලානං අරහත්තූපනිස්සයං, නන්දතාපසස්ස ච ද්වීහඞ්ගෙහි සමන්නාගතස්ස සාවකට්ඨානන්තරස්ස පත්ථනං දිස්වා පාතොව සරීරපටිජග්ගනං කත්වා පුබ්බණ්හසමයෙ පත්තචීවරමාදාය අඤ්ඤං කඤ්චි අනාමන්තෙත්වා සීහො විය එකචරො නන්දතාපසස්ස අන්තෙවාසිකෙසු ඵලාඵලත්ථාය ගතෙසු ‘‘බුද්ධභාවං මෙ ජානාතූ’’ති පස්සන්තස්සෙව නන්දතාපසස්ස ආකාසතො ඔතරිත්වා පථවියං පතිට්ඨාසි. නන්දතාපසො බුද්ධානුභාවඤ්චෙව ලක්ඛණපාරිපූරිඤ්ච දිස්වා ලක්ඛණමන්තෙ සම්මසිත්වා ‘‘ඉමෙහි ලක්ඛණෙහි සමන්නාගතො නාම අගාරං අජ්ඣාවසන්තො රාජා හොති චක්කවත්තී, පබ්බජන්තො ලොකෙ විවටච්ඡෙදො ¶ සබ්බඤ්ඤූ බුද්ධො හොති, අයං පුරිසාජානීයො නිස්සංසයං බුද්ධො’’ති ඤත්වා පච්චුග්ගමනං කත්වා පඤ්චපතිට්ඨිතෙන වන්දිත්වා ආසනං පඤ්ඤාපෙත්වා අදාසි. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. නන්දතාපසොපි අත්තනො අනුච්ඡවිකං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. තස්මිං සමයෙ චතුචත්තාලීසසහස්සජටිලා පණීතපණීතානි ඔජවන්තානි ඵලාඵලානි ගහෙත්වා ආචරියස්ස සන්තිකං සම්පත්තා බුද්ධානඤ්චෙව ආචරියස්ස ච නිසින්නාකාරං ඔලොකෙත්වා ආහංසු – ‘‘ආචරිය, මයං ‘ඉමස්මිං ලොකෙ තුම්හෙහි මහන්තතරො නත්ථී’ති විචරාම, අයං පන පුරිසො තුම්හෙහි මහන්තතරො මඤ්ඤෙ’’ති. නන්දතාපසො – ‘‘තාතා ¶ , කිං වදෙථ, තුම්හෙ සාසපෙන සද්ධිං අට්ඨසට්ඨියොජනසතසහස්සුබ්බෙධං සිනෙරුං උපමෙතුං ඉච්ඡථ, සබ්බඤ්ඤුබුද්ධෙන සද්ධිං මා මං උපමිත්ථා’’ති ආහ. අථ තෙ තාපසා – ‘‘සචෙ අයං ඔරකො අභවිස්ස, න අම්හාකං ආචරියො එවං උපමං ආහරෙය්ය. යාව මහාවතායං පුරිසාජානීයො’’ති පාදෙසු නිපතිත්වා සිරසා වන්දිංසු. අථ තෙ ආචරියො ආහ – ‘‘තාතා, අම්හාකං බුද්ධානං අනුච්ඡවිකො දෙය්යධම්මො නත්ථි, භගවා ච භික්ඛාචාරවෙලායං ඉධාගතො, තස්මා මයං යථාබලං දෙය්යධම්මං දස්සාම, තුම්හෙහි යං යං පණීතං ඵලාඵලං ආභතං, තං තං ආහරථා’’ති ආහරාපෙත්වා සහත්ථෙනෙව ධොවිත්වා සයං ¶ තථාගතස්ස පත්තෙ පතිට්ඨාපෙසි. සත්ථාරා ඵලාඵලෙ පටිග්ගහිතමත්තෙ දෙවතා දිබ්බොජං පක්ඛිපිංසු. තාපසො උදකම්පි සයමෙව පරිස්සාවෙත්වා අදාසි. තතො භොජනකිච්චං නිට්ඨාපෙත්වා නිසින්නෙ සත්ථරි සබ්බෙ අන්තෙවාසිකෙ පක්කොසිත්වා සත්ථු සන්තිකෙ සාරණීයං කථං කථෙන්තො නිසීදි. සත්ථා ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝො ආගච්ඡතූ’’ති චින්තෙසි. සත්ථු චිත්තං ඤත්වා සතසහස්සමත්තා ඛීණාසවා ආගන්ත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා අට්ඨංසු.

අථ නන්දතාපසො අන්තෙවාසිකෙ ආමන්තෙසි – ‘‘තාතා, බුද්ධානං නිසින්නාසනම්පි නීචං, සමණසතසහස්සස්සපි ආසනං නත්ථි. තුම්හෙහි අජ්ජ උළාරං භගවතො භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච සක්කාරං කාතුං වට්ටති, පබ්බතපාදතො වණ්ණගන්ධසම්පන්නානි පුප්ඵානි ආහරථා’’ති ආහ. අචින්තෙය්යත්තා ඉද්ධිවිසයස්ස තෙ මුහුත්තෙනෙව වණ්ණගන්ධරසසම්පන්නානි පුප්ඵානි ආහරිත්වා බුද්ධානං යොජනප්පමාණං පුප්ඵාසනං පඤ්ඤාපෙසුං. අග්ගසාවකානං තිගාවුතං, සෙසභික්ඛූනං ¶ අඩ්ඪයොජනාදිභෙදං, සඞ්ඝනවකස්ස උසභමත්තං පඤ්ඤාපෙසුං. එවං පඤ්ඤත්තෙසු ආසනෙසු නන්දතාපසො තථාගතස්ස පුරතො අඤ්ජලිං පග්ගය්හ ඨිතො, ‘‘භන්තෙ, අම්හාකං දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය ඉමං පුප්ඵාසනං ආරුය්හ නිසීදථා’’ති ආහ. නිසීදි භගවා පුප්ඵාසනෙ. එවං නිසින්නෙ සත්ථරි සත්ථු ආකාරං ඤත්වා භික්ඛූ අත්තනො අත්තනො පත්තාසනෙ නිසීදිංසු. නන්දතාපසො මහන්තං පුප්ඵච්ඡත්තං ගහෙත්වා තථාගතස්ස මත්ථකෙ ධාරෙන්තො අට්ඨාසි. සත්ථා ‘‘තාපසානං අයං සක්කාරො මහප්ඵලො හොතූ’’ති නිරොධසමාපත්තිං සමාපජ්ජි. සත්ථු සමාපන්නභාවං ඤත්වා භික්ඛූපි සමාපත්තිං සමාපජ්ජිංසු. තථාගතෙ සත්තාහං නිරොධං සමාපජ්ජිත්වා නිසින්නෙ අන්තෙවාසිකා භික්ඛාචාරකාලෙ සම්පත්තෙ වනමූලඵලාඵලං පරිභුඤ්ජිත්වා සෙසකාලෙ බුද්ධානං අඤ්ජලිං පග්ගය්හ අට්ඨංසු. නන්දතාපසො පන භික්ඛාචාරම්පි අගන්ත්වා පුප්ඵච්ඡත්තං ධාරෙන්තොයෙව සත්තාහං පීතිසුඛෙනෙව වීතිනාමෙසි.

සත්ථා නිරොධතො වුට්ඨාය අරණවිහාරිඅඞ්ගෙන දක්ඛිණෙය්යඞ්ගෙන චාති ද්වීහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතං එකං සාවකං ‘‘ඉසිගණස්ස පුප්ඵාසනානුමොදනං කරොහී’’ති ආණාපෙසි. සො චක්කවත්තිරඤ්ඤො සන්තිකා පටිලද්ධමහාලාභො මහායොධො විය තුට්ඨමානසො අත්තනො විසයෙ ඨත්වා තෙපිටකං බුද්ධවචනං සම්මසිත්වා ¶ අනුමොදනමකාසි. තස්ස දෙසනාවසානෙ සත්ථා සයං ධම්මං දෙසෙසි. සත්ථු දෙසනාවසානෙ සබ්බෙපි චතුචත්තාලීසසහස්සතාපසා අරහත්තං පාපුණිංසු. සත්ථා – ‘‘එථ භික්ඛවො’’ති හත්ථං පසාරෙසි. තෙසං තාවදෙව කෙසමස්සූ අන්තරධායිංසු ¶ . අට්ඨ පරික්ඛාරා සරීරෙ පටිමුක්කාව අහෙසුං. තෙ සට්ඨිවස්සිකත්ථෙරා විය සත්ථාරං පරිවාරයිංසු. නන්දතාපසො පන වික්ඛිත්තචිත්තතාය විසෙසං නාධිගඤ්ඡි. තස්ස කිර අරණවිහාරිත්ථෙරස්ස ධම්මං සොතුං ආරද්ධකාලතො පට්ඨාය – ‘‘අහො වතාහම්පි අනාගතෙ එකස්ස බුද්ධස්ස සාසනෙ ඉමිනා සාවකෙන ලද්ධගුණං ලභෙය්ය’’න්ති චිත්තං උදපාදි. සො තෙන විතක්කෙන මග්ගඵලපටිවෙධං කාතුං නාසක්ඛි. තථාගතං පන වන්දිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගය්හ සම්මුඛෙ ඨිතො එවමාහ – ‘‘භන්තෙ, යෙන භික්ඛුනා ඉසිගණස්ස පුප්ඵාසනානුමොදනා කතා, කො නාමායං තුම්හාකං සාසනෙ’’ති? ‘‘අරණවිහාරිඅඞ්ගෙන ච දක්ඛිණෙය්යඞ්ගෙන ච එතදග්ගට්ඨානං පත්තො එසො භික්ඛූ’’ති. ‘‘භන්තෙ, ය්වායං මයා සත්තාහං පුප්ඵච්ඡත්තං ධාරෙන්තෙන ¶ සක්කාරො කතො, තෙන අධිකාරෙන අඤ්ඤං සම්පත්තිං න පත්ථෙමි, අනාගතෙ පන එකස්ස බුද්ධස්ස සාසනෙ අයං ථෙරො විය ද්වීහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො සාවකො භවෙය්ය’’න්ති පත්ථනං අකාසි.

සත්ථා ‘‘සමිජ්ඣිස්සති නු ඛො ඉමස්ස තාපසස්ස පත්ථනා’’ති අනාගතංසඤාණං පෙසෙත්වා ඔලොකෙන්තො කප්පසතසහස්සං අතික්කමිත්වා සමිජ්ඣනකභාවං දිස්වා, ‘‘තාපස, න තෙ අයං පත්ථනා මොඝං භවිස්සති, අනාගතෙ කප්පසතසහස්සං අතික්කමිත්වා ගොතමො නාම බුද්ධො උප්පජ්ජිස්සති, තස්ස සන්තිකෙ සමිජ්ඣිස්සතී’’ති ධම්මකථං කථෙත්වා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො ආකාසං පක්ඛන්දි. නන්දතාපසො යාව චක්ඛුපථං න සමතික්කමති, තාව සත්ථු භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා අට්ඨාසි. සො අපරභාගෙ කාලෙන කාලං සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා ධම්මං සුණිත්වා අපරිහීනජ්ඣානොව කාලං කත්වා බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තො. තතො පන චුතො අපරානිපි පඤ්ච ජාතිසතානි පබ්බජිත්වා ආරඤ්ඤකොව අහොසි, කස්සපසම්මාසම්බුද්ධකාලෙපි පබ්බජිත්වා ආරඤ්ඤකො හුත්වා ගතපච්චාගතවත්තං පූරෙසි. එතං කිර වත්තං අපරිපූරෙත්වා මහාසාවකභාවං පාපුණන්තා නාම නත්ථි, ගතපච්චාගතවත්තං පන ආගමට්ඨකථාසු වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. සො වීසතිවස්සසහස්සානි ගතපච්චාගතවත්තං පූරෙත්වා කාලං කත්වා තාවතිංසදෙවලොකෙ නිබ්බත්ති.

එවං සො තාවතිංසභවනෙ අපරාපරං උප්පජ්ජනවසෙන දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා තතො චුතො මනුස්සලොකෙ අනෙකසතක්ඛත්තුං චක්කවත්තිරාජා පදෙසරාජා ච හුත්වා උළාරං මනුස්සසම්පත්තිං අනුභවිත්වා අම්හාකං භගවතො උප්පන්නකාලෙ සාවත්ථියං සුමනසෙට්ඨිස්ස ගෙහෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ¶ කනිට්ඨො හුත්වා නිබ්බත්ති. සුභූතීතිස්ස නාමං අහොසි.

තෙන ¶ ච සමයෙන අම්හාකං භගවා ලොකෙ උප්පජ්ජිත්වා පවත්තිතවරධම්මචක්කො අනුපුබ්බෙන රාජගහං ගන්ත්වා තත්ථ වෙළුවනපටිග්ගහණාදිනා ලොකානුග්ගහං කරොන්තො රාජගහං උපනිස්සාය සීතවනෙ විහාසි. තදා අනාථපිණ්ඩිකො සෙට්ඨි සාවත්ථියං උට්ඨානකං භණ්ඩං ගහෙත්වා අත්තනො සහායස්ස රාජගහසෙට්ඨිනො ගෙහං ගන්ත්වා බුද්ධුප්පාදං සුත්වා සත්ථාරං සීතවනෙ විහරන්තං උපසඞ්කමිත්වා පඨමදස්සනෙනෙව සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨාය ¶ සත්ථාරං සාවත්ථිං ආගමනත්ථාය යාචිත්වා තතො පඤ්චචත්තාලීසයොජනෙ මග්ගෙ යොජනෙ යොජනෙ සතසහස්සපරිච්චාගෙන විහාරෙ පතිට්ඨාපෙත්වා සාවත්ථියං අට්ඨකරීසප්පමාණං ජෙතස්ස කුමාරස්ස උය්යානභූමිං කොටිසන්ථාරෙන කිණිත්වා තත්ථ භගවතො විහාරං කාරෙත්වා අදාසි. විහාරමහදිවසෙ අයං සුභූතිකුටුම්බිකො අනාථපිණ්ඩිකසෙට්ඨිනා සද්ධිං ගන්ත්වා ධම්මං සුණන්තො සද්ධං පටිලභිත්වා පබ්බජි. සො උපසම්පන්නො ද්වෙ මාතිකා පගුණා කත්වා කම්මට්ඨානං කථාපෙත්වා අරඤ්ඤෙ සමණධම්මං කරොන්තො මෙත්තාඣානං නිබ්බත්තෙත්වා තං පාදකං කත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි.

සො ධම්මං දෙසෙන්තො යස්මා සත්ථාරා දෙසිතනියාමෙන අනොදිස්සකං කත්වා දෙසෙති, තස්මා අරණවිහාරීනං අග්ගො නාම ජාතො. යස්මා ච පිණ්ඩාය චරන්තො ඝරෙ ඝරෙ මෙත්තාඣානං සමාපජ්ජිත්වා වුට්ඨාය භික්ඛං පටිග්ගණ්හාති ‘‘එවං දායකානං මහප්ඵලං භවිස්සතී’’ති, තස්මා දක්ඛිණෙය්යානං අග්ගො නාම ජාතො. තෙන නං භගවා ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං අරණවිහාරීනං දක්ඛිණෙය්යානඤ්ච යදිදං සුභූතී’’ති (අ. නි. 1.198, 201) ද්වයඞ්ගසමන්නාගතෙ අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි. එවමයං මහාථෙරො අත්තනා පූරිතපාරමීනං ඵලස්ස මත්ථකං අරහත්තං පත්වා ලොකෙ අභිඤ්ඤාතො අභිලක්ඛිතො හුත්වා බහුජනහිතාය ජනපදචාරිකං චරන්තො අනුපුබ්බෙන රාජගහං අගමාසි.

රාජා බිම්බිසාරො ථෙරස්ස ආගමනං සුත්වා උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා ‘‘ඉධෙව, භන්තෙ, වසථ, වසනට්ඨානං වො කරිස්සාමී’’ති වත්වා පක්කන්තො විස්සරි. ථෙරො සෙනාසනං අලභන්තො අබ්භොකාසෙ වීතිනාමෙසි. ථෙරස්සානුභාවෙන දෙවො න වස්සති. මනුස්සා අවුට්ඨිතාය උපද්දුතා රඤ්ඤො නිවෙසනද්වාරෙ උක්කුට්ඨිං අකංසු. රාජා ‘‘කෙන නු ඛො කාරණෙන දෙවො න වස්සතී’’ති වීමංසන්තො ‘‘ථෙරස්ස අබ්භොකාසවාසෙන මඤ්ඤෙ න වස්සතී’’ති චින්තෙත්වා තස්ස පණ්ණකුටිං කාරාපෙත්වා ‘‘ඉමිස්සං, භන්තෙ, පණ්ණකුටියං වසථා’’ති වත්වා වන්දිත්වා පක්කාමි. ථෙරො කුටිං පවිසිත්වා තිණසන්ථාරකෙ පල්ලඞ්කෙන නිසීදි. තදා දෙවො ථොකං ¶ ථොකං ඵුසායති, න සම්මාධාරං අනුපවෙච්ඡති. අථ ථෙරො ලොකස්ස අවුට්ඨිකභයං විධමිතුකාමො ¶ අත්තනො අජ්ඣත්තිකබාහිරවත්ථුකස්ස ¶ පරිස්සයස්ස අභාවං පවෙදෙන්තො ‘‘ඡන්නා මෙ කුටිකා’’ති (ථෙරගා. 1) ගාථමාහ. තස්සත්ථො ථෙරගාථායං වුත්තොයෙව.

කස්මා පනෙතෙ මහාථෙරා අත්තනො ගුණෙ පකාසෙන්තීති? ඉමිනා දීඝෙන අද්ධුනා අනධිගතපුබ්බං පරමගම්භීරං අතිවිය සන්තං පණීතං අත්තනා අධිගතලොකුත්තරධම්මං පච්චවෙක්ඛිත්වා පීතිවෙගසමුස්සාහිතඋදානදීපනත්ථං සාසනස්ස නිය්යානිකභාවවිභාවනත්ථඤ්ච පරමප්පිච්ඡා අරියා අත්තනො ගුණෙ පකාසෙන්ති. යථා තං ලොකනාථො බොධනෙය්යානං අජ්ඣාසයවසෙන ‘‘දසබලසමන්නාගතො, භික්ඛවෙ, තථාගතො චතුවෙසාරජ්ජවිසාරදො’’තිආදිනා (අ. නි. 10.21; ම. නි. 1. 148 අත්ථතො සමානං) අත්තනො ගුණෙ පකාසෙති. එවමයං ථෙරස්ස අඤ්ඤාබ්යාකරණගාථාපි අහොසීති.

1. එවං සො පත්තඅරහත්තඵලො පත්තඑතදග්ගට්ඨානො ච අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිමාහ. තත්ථ හිමවන්තස්සාති හිමාලයපබ්බතස්ස අවිදූරෙ ආසන්නෙ සමීපෙ පබ්බතපාදෙ මනුස්සානං ගමනාගමනසම්පන්නෙ සඤ්චරණට්ඨානෙති අත්ථො. නිසභො නාම පබ්බතොති පබ්බතානං ජෙට්ඨත්තා නාමෙන නිසභො නාම සෙලමයපබ්බතො අහොසීති සම්බන්ධො. අස්සමො සුකතො මය්හන්ති තත්ථ පබ්බතෙ මය්හං වසනත්ථාය අස්සමො අරඤ්ඤාවාසො සුට්ඨු කතො. කුටිරත්තිට්ඨානදිවාට්ඨානවතිපරික්ඛෙපාදිවසෙන සුන්දරාකාරෙන කතොති අත්ථො. පණ්ණසාලා සුමාපිතාති පණ්ණෙහි ඡාදිතා සාලා මය්හං නිවාසනත්ථාය සුට්ඨු මාපිතා නිට්ඨාපිතාති අත්ථො.

2. කොසියො නාම නාමෙනාති මාතාපිතූහි කතනාමධෙය්යෙන කොසියො නාම. උග්ගතාපනො පාකටතපො ඝොරතපො. එකාකියො අඤ්ඤෙසං අභාවා අහං එව එකො. අදුතියො දුතියතාපසරහිතො ජටිලො ජටාධාරී තාපසො තදා තස්මිං කාලෙ නිසභෙ පබ්බතෙ වසාමි විහරාමීති සම්බන්ධො.

3. ඵලං මූලඤ්ච පණ්ණඤ්ච, න භුඤ්ජාමි අහං තදාති තදා තස්මිං නිසභපබ්බතෙ වසනකාලෙ තිණ්ඩුකාදිඵලං මුළාලාදිමූලං, කාරපණ්ණාදිපණ්ණඤ්ච රුක්ඛතො ¶ ඔචිනිත්වා න භුඤ්ජාමීති අත්ථො. එවං සති කථං ජීවතීති තං දස්සෙන්තො පවත්තංව සුපාතාහන්ති ¶ ආහ. තත්ථ පවත්තං සයමෙව ජාතං සුපාතං අත්තනො ධම්මතාය පතිතං පණ්ණාදිකං නිස්සාය ආහාරං කත්වා අහං තාවදෙ තස්මිං කාලෙ ජීවාමි ජීවිකං කප්පෙමීති සම්බන්ධො. ‘‘පවත්තපණ්ඩුපණ්ණානී’’ති ¶ වා පාඨො, තස්ස සයමෙව පතිතානි පණ්ඩුපණ්ණානි රුක්ඛපත්තානි උපනිස්සාය ජීවාමීති අත්ථො.

4. නාහං කොපෙමි ආජීවන්ති අහං ජීවිතං චජමානොපි පරිච්චාගං කුරුමානොපි තණ්හාවසෙන ඵලමූලාදිආහාරපරියෙසනාය සම්මා ආජීවං න කොපෙමි න නාසෙමීති සම්බන්ධො. ආරාධෙමි සකං චිත්තන්ති සකං චිත්තං අත්තනො මනං අප්පිච්ඡතාය සන්තුට්ඨියා ච ආරාධෙමි පසාදෙමි. විවජ්ජෙමි අනෙසනන්ති වෙජ්ජකම්මදූතකම්මාදිවසෙන අනෙසනං අයුත්තපරියෙසනං විවජ්ජෙමි දූරං කරොමි.

5. රාගූපසංහිතං චිත්තන්ති යදා යස්මිං කාලෙ මම රාගෙන සම්පයුත්තං චිත්තං උප්පජ්ජති, තදා සයමෙව අත්තනායෙව පච්චවෙක්ඛාමි ඤාණෙන පටිවෙක්ඛිත්වා විනොදෙමි. එකග්ගො තං දමෙමහන්ති අහං එකස්මිං කම්මට්ඨානාරම්මණෙ අග්ගො සමාහිතො තං රාගචිත්තං දමෙමි දමනං කරොමි.

6. රජ්ජසෙ රජ්ජනීයෙ චාති රජ්ජනීයෙ අල්ලීයිතබ්බෙ රූපාරම්මණාදිවත්ථුස්මිං රජ්ජසෙ අල්ලීනො අසි භවසි. දුස්සනීයෙ ච දුස්සසෙති දූසිතබ්බෙ දොසකරණවත්ථුස්මිං දූසකො අසි. මුය්හසෙ මොහනීයෙ චාති මොහිතබ්බෙ මොහකරණවත්ථුස්මිං මොය්හසි මූළ්හො අසි භවසි. තස්මා තුවං වනා වනතො අරඤ්ඤවාසතො නික්ඛමස්සු අපගච්ඡාහීති එවං අත්තානං දමෙමීති සම්බන්ධො.

24. තිම්බරූසකවණ්ණාභොති සුවණ්ණතිම්බරූසකවණ්ණාභො, ජම්බොනදසුවණ්ණවණ්ණොති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සුභූතිත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරො ¶ නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො උපවානත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පායස්මා පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ දලිද්දකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො භගවති පරිනිබ්බුතෙ තස්ස ධාතුං ගහෙත්වා මනුස්සදෙවනාගගරුළකුම්භණ්ඩයක්ඛගන්ධබ්බෙහි සත්තරතනමයෙ සත්තයොජනිකෙ ථූපෙ කතෙ තත්ථ සුධොතං අත්තනො උත්තරසාටකං වෙළග්ගෙ ලග්ගෙත්වා ආබන්ධිත්වා ධජං කත්වා පූජං අකාසි. තං ගහෙත්වා අභිසම්මතකො ¶ ¶ නාම යක්ඛසෙනාපති දෙවෙහි චෙතියපූජාරක්ඛණත්ථං ඨපිතො අදිස්සමානකායො තං ආකාසෙ ධාරෙන්තො චෙතියං තික්ඛත්තුං පදක්ඛිණං අකාසි. සො තං දිස්වා භිය්යොසොමත්තාය පසන්නමානසො හුත්වා තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා උපවානොති ලද්ධනාමො වයප්පත්තො ජෙතවනපටිග්ගහණෙ බුද්ධානුභාවං දිස්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො අරහත්තං පත්වා ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. යදා භගවතො අඵාසු අහොසි, තදා ථෙරො උණ්හොදකං තථාරූපං පානකඤ්ච භෙසජ්ජං භගවතො උපනාමෙසි. තෙනස්ස සත්ථුනො රොගො වූපසමි. තස්ස භගවා අනුමොදනං අකාසි.

52. එවං සො පත්තඅරහත්තඵලො අධිගතඑතදග්ගට්ඨානො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිමාහ. තත්ථ සබ්බෙසං ලොකියලොකුත්තරධම්මානං පාරගූ පරියොසානං නිබ්බානං ගතො පත්තො පදුමුත්තරො නාම ජිනො ජිතපඤ්චමාරො භගවා අග්ගික්ඛන්ධො ඉව ඡබ්බණ්ණා බුද්ධරංසියො ජලිත්වා සබ්බලොකං ධම්මපජ්ජොතෙන ඔභාසෙත්වා සම්බුද්ධො සුට්ඨු බුද්ධො අවිජ්ජානිද්දූපගතාය පජාය සවාසනාය කිලෙසනිද්දාය පටිබුද්ධො විකසිතනෙත්තපඞ්කජො පරිනිබ්බුතො ඛන්ධපරිනිබ්බානෙන නිබ්බුතො අදස්සනං ගතොති සම්බන්ධො.

57. ජඞ්ඝාති චෙතියකරණකාලෙ උපචිනිතබ්බානං ඉට්ඨකානං ඨපනත්ථාය, නිබන්ධියමානසොපානපන්ති.

88. සුධොතං ¶ රජකෙනාහන්ති වත්ථධොවකෙන පුරිසෙන සුට්ඨු ධොවිතං සුවිසුද්ධකතං, උත්තරෙය්යපටං මම උත්තරසාටකං අහං වෙළග්ගෙ ලග්ගිත්වා ධජං කත්වා උක්ඛිපිං, අම්බරෙ ආකාසෙ උස්සාපෙසින්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

උපවානත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

3. තිසරණගමනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

නගරෙ බන්ධුමතියාතිආදිකං ආයස්මතො තිසරණගමනියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ බන්ධුමතීනගරෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා අන්ධමාතාපිතරො උපට්ඨාසි. සො එකදිවසං චින්තෙසි – ‘‘අහං මාතාපිතරො උපට්ඨහන්තො පබ්බජිතුං න ලභාමි, යංනූනාහං තීණි සරණානි ¶ ගණ්හිස්සාමි ¶ , එවං දුග්ගතිතො මොචෙස්සාමී’’ති නිසභං නාම විපස්සිස්ස භගවතො අග්ගසාවකං උපසඞ්කමිත්වා තීණි සරණානි ගණ්හි. සො තානි වස්සසතසහස්සානි රක්ඛිත්වා තෙනෙව කම්මෙන තාවතිංසභවනෙ නිබ්බත්තො, තතො පරං දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථිනගරෙ මහාසාලකුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්තවස්සිකොව දාරකෙහි පරිවුතො එකං සඞ්ඝාරාමං අගමාසි. තත්ථ එකො ඛීණාසවත්ථෙරො තස්ස ධම්මං දෙසෙත්වා සරණානි අදාසි. සො තානි ගහෙත්වා පුබ්බෙ අත්තනො රක්ඛිතානි සරණානි සරිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. තං අරහත්තප්පත්තං භගවා උපසම්පාදෙසි.

106. සො අරහත්තප්පත්තො උපසම්පන්නො හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නගරෙ බන්ධුමතියාතිආදිමාහ. තත්ථ මාතු උපට්ඨාකො අහුන්ති අහං මාතාපිතූනං උපට්ඨාකො භරකො බන්ධුමතීනගරෙ අහොසින්ති සම්බන්ධො.

108. තමන්ධකාරපිහිතාති ¶ මොහන්ධකාරෙන පිහිතා ඡාදිතා. තිවිධග්ගීහි ඩය්හරෙති රාගග්ගිදොසග්ගිමොහග්ගිසඞ්ඛාතෙහි තීහි අග්ගීහි ඩය්හරෙ ඩය්හන්ති සබ්බෙ සත්තාති සම්බන්ධො.

114. අට්ඨ හෙතූ ලභාමහන්ති අට්ඨ කාරණානි සුඛස්ස පච්චයභූතානි කාරණානි ලභාමි අහන්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

තිසරණගමනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

4. පඤ්චසීලසමාදානියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

නගරෙ චන්දවතියාතිආදිකං ආයස්මතො පඤ්චසීලසමාදානියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අනොමදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො පුරිමභවෙ කතාකුසලකම්මානුරූපෙන දලිද්දො හුත්වා අප්පන්නපානභොජනො පරෙසං භතිං කත්වා ජීවන්තො සංසාරෙ ආදීනවං ඤත්වා පබ්බජිතුකාමොපි පබ්බජ්ජං අලභමානො අනොමදස්සිස්ස භගවතො සාවකස්ස නිසභත්ථෙරස්ස සන්තිකෙ පඤ්ච සික්ඛාපදානි සමාදියි. දීඝායුකකාලෙ උප්පන්නත්තා වස්සසතසහස්සානි සීලං පරිපාලෙසි. තෙන කම්මෙන සො දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ වෙසාලියං මහාභොගකුලෙ නිබ්බත්තො. මාතාපිතරො සීලං සමාදියන්තෙ දිස්වා අත්තනො සීලං සරිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පත්වා පබ්බජි.

134. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො උදානවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ¶ නගරෙ චන්දවතියාතිආදිමාහ. භතකො ¶ ආසහං තදාති තදා මම පුඤ්ඤකරණකාලෙ අහං භතකො භතියා කම්මකාරකො ආසිං අහොසිං. පරකම්මායනෙ යුත්තොති භතියා පරෙසං කම්මකරණෙ ආයුත්තො යොජිතො ඔකාසාභාවෙන සංසාරතො මුච්චනත්ථාය අහං පබ්බජ්ජං න ලභාමි.

135. මහන්ධකාරපිහිතාති මහන්තෙහි කිලෙසන්ධකාරෙහි පිහිතා සංවුතා ථකිතා. තිවිධග්ගීහි ඩය්හරෙති නරකග්ගිපෙතග්ගිසංසාරග්ගිසඞ්ඛාතෙහි තීහි ¶ අග්ගීහි ඩය්හන්ති. අහං පන කෙන උපායෙන කෙන කාරණෙන විසංයුත්තො භවෙය්යන්ති අත්ථො.

136. දෙය්යධම්මො අන්නපානාදිදාතබ්බයුත්තකං වත්ථු මය්හං නත්ථි, තස්සාභාවෙන අහං වරාකො දුක්ඛිතො භතකො භතියා ජීවනකො යංනූනාහං පඤ්චසීලං රක්ඛෙය්යං පරිපූරයන්ති පඤ්චසීලං සමාදියිත්වා පරිපූරෙන්තො යංනූන රක්ඛෙය්යං සාධුකං භද්දකං සුන්දරං කත්වා පරිපාලෙය්යන්ති අත්ථො.

148. ස්වාහං යසමනුභවින්ති සො අහං දෙවමනුස්සෙසු මහන්තං යසං අනුභවිං තෙසං සීලානං වාහසා ආනුභාවෙනාති අත්ථො. කප්පකොටිම්පි තෙසං සීලානං ඵලං කිත්තෙන්තො එකකොට්ඨාසමෙව කිත්තයෙ පාකටං කරෙය්යන්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

පඤ්චසීලසමාදානියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

5. අන්නසංසාවකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සුවණ්ණවණ්ණං සම්බුද්ධන්තිආදිකං ආයස්මතො අන්නසංසාවකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො පිණ්ඩාය චරන්තං ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණබ්යාමප්පභාමණ්ඩලොපසොභිතං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො භගවන්තං නිමන්තෙත්වා ගෙහං නෙත්වා වරඅන්නපානෙන සන්තප්පෙත්වා සම්පවාරෙත්වා භොජෙසි. සො තෙනෙව චිත්තප්පසාදෙන තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා තතො චවිත්වා මනුස්සලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා මනුස්සසම්පත්තිං අනුභවිත්වා තතො අපරාපරං දෙවමනුස්සසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො සාසනෙ පසීදිත්වා පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. සො පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤනාමවසෙන අන්නසංසාවකත්ථෙරොති පාකටනාමො අහොසි.

155-6. සො ¶ ¶ අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො ‘‘එවං මයා ඉමිනා පුඤ්ඤසම්භාරානුභාවෙන පත්තං අරහත්ත’’න්ති අත්තනො පුබ්බචරිතාපදානං උදානවසෙන පකාසෙන්තො සුවණ්ණවණ්ණන්තිආදිමාහ ¶ . තත්ථ සුවණ්ණස්ස වණ්ණො විය වණ්ණො යස්ස භගවතො සොයං සුවණ්ණවණ්ණො, තං සුවණ්ණවණ්ණං සම්බුද්ධං සිද්ධත්ථන්ති අත්ථො. ගච්ඡන්තං අන්තරාපණෙති වෙස්සානං ආපණපන්තීනං අන්තරවීථියං ගච්ඡමානං. කඤ්චනග්ඝියසංකාසන්ති සුවණ්ණතොරණසදිසං බාත්තිංසවරලක්ඛණං ද්වත්තිංසවරලක්ඛණෙහි සම්පන්නං ලොකපජ්ජොතං සකලලොකදීපභූතං අප්පමෙය්යං පමාණවිරහිතං අනොපමං උපමාවිරහිතං ජුතින්ධරං පභාධාරං නීලපීතාදිඡබ්බණ්ණබුද්ධරංසියො ධාරකං සිද්ධත්ථං දිස්වා පරමං උත්තමං පීතිං අලත්ථං අලභින්ති සම්බන්ධො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

අන්නසංසාවකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො ධූපදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සිද්ධත්ථෙ භගවති චිත්තං පසාදෙත්වා තස්ස භගවතො ගන්ධකුටියං චන්දනාගරුකාළානුසාරිආදිනා කතෙහි අනෙකෙහි ධූපෙහි ධූපපූජං අකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවෙසු ච මනුස්සෙසු ච උභයසම්පත්තියො අනුභවන්තො නිබ්බත්තනිබ්බත්තභවෙ පූජනීයො හුත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො පුඤ්ඤසම්භාරානුභාවෙන සාසනෙ පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පත්වා කතධූපපූජාපුඤ්ඤත්තා නාමෙන ධූපදායකත්ථෙරොති සබ්බත්ථ පාකටො. සො පත්තඅරහත්තඵලො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං දස්සෙන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිමාහ. සිද්ධො පරිපුණ්ණො සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණාදිගුණසඞ්ඛාතො අත්ථො පයොජනං යස්ස භගවතො සොයං සිද්ධත්ථො, තස්ස සිද්ධත්ථස්ස භගවතො භග්යාදිගුණවන්තස්ස ලොකජෙට්ඨස්ස සකලලොකුත්තමස්ස තාදිනො ඉට්ඨානිට්ඨෙසු ¶ තාදිසස්ස අචලසභාවස්සාති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

ධූපදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

විපස්සිස්ස ¶ භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො පුලිනපූජකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො සාසනෙ පසන්නචිත්තො චෙතියඞ්ගණබොධියඞ්ගණෙසු ¶ පුරාණවාලුකං අපනෙත්වා නවං මුත්තාදලසදිසපණ්ඩරපුලිනං ඔකිරිත්වා මාළකං අලඞ්කරි. තෙන කම්මෙන සො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො තත්ථ දිබ්බෙහි රතනෙහි විජ්ජොතමානෙ අනෙකයොජනෙ කනකවිමානෙ දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා තතො චුතො මනුස්සලොකෙ සත්තරතනසම්පන්නො චක්කවත්තී රාජා හුත්වා මනුස්සසම්පත්තිං අනුභවිත්වා අපරාපරං සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො සාසනෙ පසන්නො පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. සො අත්තනො කතපුඤ්ඤනාමසදිසෙන නාමෙන පුලිනපූජකත්ථෙරොති පාකටො.

165. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං දස්සෙන්තො විපස්සිස්ස භගවතොතිආදිමාහ. තත්ථ විවිධං පස්සතීති විපස්සී, විවිච්ච පස්සතීති වා විපස්සී, විවිධෙ අත්තත්ථපරත්ථාදිභෙදෙ අත්ථෙ පස්සතීති වා විපස්සී, විවිධෙ වොහාරපරමත්ථාදිභෙදෙ පස්සතීති වා විපස්සී, තස්ස විපස්සිස්ස බොධියා පාදපුත්තමෙ උත්තමෙ බොධිරුක්ඛමණ්ඩලමාළකෙ පුරාණපුලිනං වාලුකං ඡඩ්ඩෙත්වා සුද්ධං පණ්ඩරං පුලිනං ආකිරිං සන්ථරිං. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

පුලිනපූජකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

චන්දභාගානදීතීරෙතිආදිකං ¶ ආයස්මතො උත්තියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ චන්දභාගානදියං සුසුමාරො හුත්වා නිබ්බත්තො නදීතීරං උපගතං භගවන්තං දිස්වා පසන්නචිත්තො පාරං නෙතුකාමො තීරසමීපෙයෙව නිපජ්ජි. භගවා තස්ස අනුකම්පාය පිට්ඨියං පාදෙ ඨපෙසි. සො තුට්ඨො උදග්ගො පීතිවෙගෙන මහුස්සාහො හුත්වා සොතං ඡින්දන්තො සීඝෙන ජවෙන භගවන්තං පරතීරං නෙසි. භගවා තස්ස චිත්තප්පසාදං ඤත්වා ‘‘අයං ඉතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිස්සති ¶ , තතො පට්ඨාය සුගතීසුයෙව සංසරන්තො ඉතො චතුන්නවුතිකප්පෙ අමතං පාපුණිස්සතී’’ති බ්යාකරිත්වා පක්කාමි.

සො තථා සුගතීසුයෙව සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං අඤ්ඤතරස්ස බ්රාහ්මණස්ස පුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති, උත්තියොතිස්ස නාමං අකංසු. සො වයප්පත්තො ‘‘අමතං පරියෙසිස්සාමී’’ති පරිබ්බාජකො හුත්වා එකදිවසං භගවන්තං දිස්වා උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො හුත්වා සාසනෙ පබ්බජිත්වා සීලදිට්ඨීනං අවිසොධිතත්තා විසෙසං නිබ්බත්තෙතුං අසක්කොන්තො අඤ්ඤං භික්ඛුං විසෙසං නිබ්බත්තෙත්වා අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තං දිස්වා සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා සඞ්ඛෙපෙන ඔවාදං යාචි. සත්ථාපි තස්ස ¶ , ‘‘තස්මාතිහ ත්වං, උත්තිය, ආදිමෙව විසොධෙහී’’තිආදිනා (සං. නි. 5.382) සඞ්ඛෙපෙනෙව ඔවාදං අදාසි. සො සත්ථු ඔවාදෙ ඨත්වා විපස්සනං ආරභි. තස්ස ආරද්ධවිපස්සකස්ස ආබාධො උප්පජ්ජි. උප්පන්නෙ ආබාධෙ ජාතසංවෙගො වීරියාරම්භවත්ථුං ඤත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි.

169. එවං සො කතසම්භාරානුරූපෙන පත්තඅරහත්තඵලො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො චන්දභාගානදීතීරෙතිආදිමාහ. තත්ථ චන්දභාගානදීතීරෙති පරිසුද්ධපණ්ඩරපුලිනතලෙහි ච පභාසම්පන්නපසන්නමධුරොදකපරිපුණ්ණතාය ච චන්දප්පභාකිරණසස්සිරීකාභා නදමානා සද්දං කුරුමානා ගච්ඡතීති චන්දභාගානදී, තස්සා චන්දභාගානදියා තීරෙ සුසුමාරො අහොසින්ති සම්බන්ධො. තත්ථ ¶ සුසුමාරොති ඛුද්දකමච්ඡගුම්බෙ ඛණ්ඩාඛණ්ඩිකං කරොන්තො මාරෙතීති සුසුමාරො, චණ්ඩමච්ඡො කුම්භීලොති අත්ථො. සභොජනපසුතොහන්ති අහං සභොජනෙ සකගොචරෙ පසුතො බ්යාවටො. නදීතිත්ථං අගච්ඡහන්ති භගවතො ආගමනකාලෙ අහං නදීතිත්ථං අගච්ඡිං පත්තොම්හි.

170. සිද්ධත්ථො තම්හි සමයෙති තස්මිං මම තිත්ථගමනකාලෙ සිද්ධත්ථො භගවා අග්ගපුග්ගලො සබ්බසත්තෙසු ජෙට්ඨො සෙට්ඨො සයම්භූ සයමෙව භූතො ජාතො බුද්ධභූතො සො භගවා නදිං තරිතුකාමො නදීතීරං උපාගමි.

172. පෙත්තිකං විසයං මය්හන්ති මය්හං පිතුපිතාමහාදීහි පරම්පරානීතං, යදිදං සම්පත්තසම්පත්තමහානුභාවානං තරණන්ති අත්ථො.

173. මම ¶ උග්ගජ්ජනං සුත්වාති මය්හං උග්ගජ්ජනං ආරාධනං සුත්වා මහාමුනි භගවා අභිරුහීති සම්බන්ධො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

උත්තියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

සුවණ්ණවණ්ණන්තිආදිකං ආයස්මතො එකඤ්ජලිකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො රතනත්තයෙ පසන්නො පිණ්ඩාය චරන්තං විපස්සිං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා අට්ඨාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො සබ්බත්ථ පූජනීයො හුත්වා උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ¶ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ කුලෙ නිබ්බත්තිත්වා සාසනෙ පසීදිත්වා පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තෙ පතිට්ඨාසි. පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤවසෙන එකඤ්ජලිකත්ථෙරොති පාකටො.

180. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා තං හත්ථතලෙ ආමලකං විය දිස්වා උදානවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සුවණ්ණවණ්ණන්තිආදිමාහ. විපස්සිං සත්ථවාහග්ගන්ති වාණිජෙ කන්තාරා වහති තාරෙතීති සත්ථවාහො ¶ . වාළකන්තාරා චොළකන්තාරා දුබ්භික්ඛකන්තාරා නිරුදකකන්තාරා යක්ඛකන්තාරා අප්පභක්ඛකන්තාරා ච තාරෙති උත්තාරෙති පතාරෙති නිත්තාරෙති ඛෙමන්තභූමිං පාපෙතීති අත්ථො. කො සො? වාණිජජෙට්ඨකො. සත්ථවාහසදිසත්තා අයම්පි භගවා සත්ථවාහො. තථා හි සො තිවිධං බොධිං පත්ථයන්තෙ කතපුඤ්ඤසම්භාරෙ සත්තෙ ජාතිකන්තාරා ජරාකන්තාරා බ්යාධිකන්තාරා මරණකන්තාරා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසකන්තාරා ච සබ්බස්මා සංසාරකන්තාරා ච තාරෙති උත්තාරෙති පතාරෙති නිත්තාරෙති නිබ්බානථලං පාපෙතීති අත්ථො. සත්ථවාහො ච සො අග්ගො සෙට්ඨො පධානො චාති සත්ථවාහග්ගො, තං සත්ථවාහග්ගං විපස්සිං සම්බුද්ධන්ති සම්බන්ධො. නරවරං විනායකන්ති නරානං අන්තරෙ අසිථිලපරක්කමොති නරවීරො, තං. විසෙසෙන කතපුඤ්ඤසම්භාරෙ සත්තෙ නෙති නිබ්බානපුරං පාපෙතීති විනායකො, තං.

181. අදන්තදමනං තාදින්ති රාගදොසමොහාදිකිලෙසසම්පයුත්තත්තා කායවචීමනොද්වාරෙහි අදන්තෙ සත්තෙ දමෙතීති අදන්තදමනො, තං. ඉට්ඨානිට්ඨෙසු අකම්පියතාදිගුණයුත්තොති තාදී, තං. මහාවාදිං මහාමතින්ති සකසමයපරසමයවාදීනං අන්තරෙ අත්තනා සමධිකපුග්ගලවිරහිතත්තා මහාවාදී ¶ , මහතී පථවිසමානා මෙරුසමානා ච මති යස්ස සො මහාමති, තං මහාවාදිං මහාමතිං සම්බුද්ධන්ති ඉමිනා තුල්යාධිකරණං. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

එකඤ්ජලිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

නගරෙ බන්ධුමතියාතිආදිකං ආයස්මතො ඛොමදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වයප්පත්තො සාසනෙ අභිප්පසන්නො රතනත්තයමාමකො විපස්සිස්ස භගවතො සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පසන්නමානසො ඛොමදුස්සෙන පූජං අකාසි. සො තදෙව මූලං කත්වා යාවජීවං පුඤ්ඤානි කත්වා තතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො. ඡසු ¶ දෙවෙසු අපරාපරං දිබ්බසුඛං ¶ අනුභවිත්වා තතො චවිත්වා මනුස්සලොකෙ චක්කවත්තිආදිඅනෙකවිධමනුස්සසම්පත්තිං අනුභවිත්වා පරිපාකගතෙ පුඤ්ඤසම්භාරෙ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වයප්පත්තො සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. කතපුඤ්ඤනාමෙන ඛොමදායකත්ථෙරොති පාකටො.

184. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං දස්සෙන්තො නගරෙ බන්ධුමතියාතිආදිමාහ. තත්ථ බන්ධු වුච්චති ඤාතකො, තෙ බන්ධූ යස්මිං නගරෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං සඞ්ඝටිතා වසන්ති, තං නගරං ‘‘බන්ධුමතී’’ති වුච්චති. රොපෙමි බීජසම්පදන්ති දානසීලාදිපුඤ්ඤබීජසම්පත්තිං රොපෙමි පට්ඨපෙමීති අත්ථො.

ඛොමදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

තතියස්ස සුභූතිවග්ගස්ස වණ්ණනා සමත්තා.

සත්තාහං ¶ පටිසල්ලීනන්තිආදිකං ආයස්මතො කුණ්ඩධානත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුත්තනයෙන භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා ධම්මං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං පඨමං සලාකං ගණ්හන්තානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා තං ඨානන්තරං පත්ථෙත්වා තදනුරූපං පුඤ්ඤං කරොන්තො විචරි. සො එකදිවසං පදුමුත්තරස්ස භගවතො නිරොධසමාපත්තිතො වුට්ඨාය නිසින්නස්ස මනොසිලාචුණ්ණපිඤ්ජරං මහන්තං කදලිඵලකණ්ණිකං උපනෙසි, තං භගවා පටිග්ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන එකාදසක්ඛත්තුං දෙවෙසු දෙවරජ්ජං කාරෙසි. චතුවීසතිවාරෙ ච රාජා අහොසි චක්කවත්තී.

සො ¶ එවං අපරාපරං පුඤ්ඤානි කත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො කස්සපබුද්ධකාලෙ භුම්මදෙවතා හුත්වා නිබ්බත්ති. දීඝායුකබුද්ධානඤ්ච නාම න අන්වද්ධමාසිකො උපොසථො හොති. තථා හි විපස්සිස්ස භගවතො ඡබ්බස්සන්තරෙ ඡබ්බස්සන්තරෙ උපොසථො අහොසි, කස්සපදසබලො පන ඡට්ඨෙ ඡට්ඨෙ මාසෙ පාතිමොක්ඛං ඔසාරෙසි, තස්ස පාතිමොක්ඛස්ස ඔසාරණකාලෙ දිසාවාසිකා ද්වෙ සහායකා භික්ඛූ ‘‘උපොසථං කරිස්සාමා’’ති ගච්ඡන්ති. අයං භුම්මදෙවතා චින්තෙසි – ‘‘ඉමෙසං ද්වින්නං ¶ භික්ඛූනං මෙත්ති අතිවිය දළ්හා, කිං නු ඛො භෙදකෙ සති භිජ්ජෙය්ය, න භිජ්ජෙය්යා’’ති. තෙසං ඔකාසං ඔලොකයමානා තෙසං අවිදූරෙ ගච්ඡති.

අථෙකො ථෙරො එකස්ස හත්ථෙ පත්තචීවරං දත්වා සරීරවළඤ්ජනත්ථං උදකඵාසුකට්ඨානං ගන්ත්වා ධොතහත්ථපාදො හුත්වා ගුම්බසමීපතො නික්ඛමති. භුම්මදෙවතා තස්ස ථෙරස්ස පච්ඡතො පච්ඡතො උත්තමරූපා ඉත්ථී හුත්වා කෙසෙ විධුනිත්වා සංවිධාය බන්ධන්තී විය පිට්ඨියං පංසුං පුඤ්ඡමානා විය සාටකං සංවිධාය නිවාසයමානා විය ච හුත්වා ථෙරස්ස පදානුපදිකා හුත්වා ගුම්බතො නික්ඛන්තා ¶ . එකමන්තෙ ඨිතො සහායකත්ථෙරො තං කාරණං දිස්වාව දොමනස්සජාතො ‘‘නට්ඨො දානි මෙ ඉමිනා භික්ඛුනා සද්ධිං දීඝරත්තානුගතො සිනෙහො, සචාහං එවංවිධභාවං ජානෙය්යං, එත්තකං කාලං ඉමිනා සද්ධිං විස්සාසං න කරෙය්ය’’න්ති චින්තෙත්වා ආගච්ඡන්තංයෙව නං ‘‘ගණ්හාහාවුසො, තුය්හං පත්තචීවරං, තාදිසෙන පාපෙන සද්ධිං එකමග්ගෙන න ගච්ඡාමී’’ති ආහ. තං කථං සුත්වා තස්ස ලජ්ජිභික්ඛුනො හදයං තිඛිණසත්තිං ගහෙත්වා විද්ධං විය අහොසි. තතො නං ආහ – ‘‘ආවුසො, කින්නාමෙතං වදසි, අහං එත්තකං කාලං දුක්කටමත්තම්පි ආපත්තිං න ජානාමි, ත්වං පන මං අජ්ජ ‘පාපො’ති වදසි, කිං තෙ දිට්ඨන්ති, කිං අඤ්ඤෙන දිට්ඨෙන, කිං ත්වං එවංවිධෙන අලඞ්කතපටියත්තෙන මාතුගාමෙන සද්ධිං එකට්ඨානෙ හුත්වා නික්ඛන්තො’’ති? ‘‘නත්ථෙතං, ආවුසො, මය්හං, නාහං එවරූපං මාතුගාමං පස්සාමී’’ති තස්ස යාවතතියං කථෙන්තස්සාපි ඉතරො ථෙරො කථං අසද්දහිත්වා අත්තනා දිට්ඨකාරණංයෙව භූතත්තං කත්වා ගණ්හන්තො තෙන සද්ධිං එකමග්ගෙන අගන්ත්වා අඤ්ඤෙන මග්ගෙන සත්ථු සන්තිකං ගතො. ඉතරොපි භික්ඛු අඤ්ඤෙන මග්ගෙන සත්ථු සන්තිකංයෙව ගතො.

තතො ¶ භික්ඛුසඞ්ඝස්ස උපොසථාගාරං පවිසනවෙලාය සො භික්ඛු තං භික්ඛුං උපොසථග්ගෙ දිස්වා සඤ්ජානිත්වා ‘‘ඉමස්මිං උපොසථග්ගෙ එවරූපො නාම පාපභික්ඛු අත්ථි, නාහං තෙන සද්ධිං උපොසථං කරිස්සාමී’’ති නික්ඛමිත්වා බහි අට්ඨාසි. අථ භුම්මදෙවතා ‘‘භාරියං මයා කම්මං කත’’න්ති මහල්ලකඋපාසකවණ්ණෙන තස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා – ‘‘කස්මා, භන්තෙ, අය්යො ඉමස්මිං ඨානෙ ඨිතො’’ති ආහ. ‘‘උපාසක, ඉමං උපොසථග්ගං එකො පාපභික්ඛු පවිට්ඨො, ‘අහං තෙන සද්ධිං උපොසථං න කරොමී’ති බහි ඨිතොම්හී’’ති. ‘‘භන්තෙ, මා එවං ගණ්හථ, පරිසුද්ධසීලො එස භික්ඛු, තුම්හෙහි දිට්ඨමාතුගාමො නාම අහං. මයා තුම්හාකං වීමංසනත්ථාය ¶ ‘දළ්හා නු ඛො ඉමෙසං ථෙරානං මෙත්ති, නො දළ්හා’ති භිජ්ජනාභිජ්ජනභාවං ඔලොකෙන්තෙන තං කම්මං කත’’න්ති. ‘‘කො පන ත්වං, සප්පුරිසා’’ති? ‘‘අහං එකා භුම්මදෙවතා, භන්තෙ’’ති. දෙවපුත්තො කථෙන්තොයෙව දිබ්බානුභාවෙන ඨත්වා ථෙරස්ස පාදමූලෙ පතිත්වා ‘‘මය්හං, භන්තෙ, ඛමථ, ථෙරස්ස එසො දොසො නත්ථි, උපොසථං කරොථා’’ති ථෙරං යාචිත්වා උපොසථග්ගං පවෙසෙසි. සො ථෙරො උපොසථං තාව එකට්ඨානෙ අකාසි. මිත්තසන්ථවවසෙන පන පුන තෙන සද්ධිං න එකට්ඨානෙ වසි. ඉමස්ස ථෙරස්ස දොසං න කථෙසි. අපරභාගෙ චුදිතකත්ථෙරො පන විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො අරහත්තං පාපුණි.

භුම්මදෙවතා තස්ස කම්මස්ස නිස්සන්දෙන එකං බුද්ධන්තරං අපායතො න මුච්චිත්ථ. සචෙ පන කාලෙන කාලං මනුස්සත්තං ආගච්ඡති, අඤ්ඤෙන යෙන කෙනචි කතො දොසො තස්සෙව උපරි පතති. සො අම්හාකං භගවතො උප්පන්නකාලෙ සාවත්ථියං බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්ති, ධානමාණවොතිස්ස නාමං ¶ අකංසු. සො වයප්පත්තො තයො වෙදෙ උග්ගණ්හිත්වා මහල්ලකකාලෙ සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො සාසනෙ පබ්බජි. තස්ස උපසම්පන්නදිවසතො පට්ඨාය එකා අලඞ්කතපටියත්තා ඉත්ථී තස්මිං ගාමං පවිසන්තෙ සද්ධිංයෙව පවිසති, නික්ඛමන්තෙ නික්ඛමති, විහාරං පවිසන්තෙපි සද්ධිං පවිසති, තිට්ඨන්තෙපි තිට්ඨතීති එවං නිච්චානුබන්ධා පඤ්ඤායති. ථෙරො තං න පස්සති. තස්ස පන පුරිමකම්මස්ස නිස්සන්දෙන සා අඤ්ඤෙසං උපට්ඨාසි.

ගාමෙ ¶ යාගුභික්ඛං දදමානා ඉත්ථියො, ‘‘භන්තෙ, අයං එකො යාගුඋළුඞ්කො තුම්හාකං, එකො ඉමිස්සා අම්හාකං සහායිකායා’’ති පරිහාසං කරොන්ති. ථෙරස්ස මහතී විහෙසා හොති. විහාරගතම්පි නං සාමණෙරා චෙව දහරභික්ඛූ ච පරිවාරෙත්වා ‘‘ධානො කොණ්ඩො ජාතො’’ති පරිහාසං කරොන්ති. අථස්ස තෙනෙව කාරණෙන කුණ්ඩධානො ථෙරොති නාමං ජාතං. සො උට්ඨාය සමුට්ඨාය තෙහි කරියමානං කෙළිං සහිතුං අසක්කොන්තො උම්මාදං ගහෙත්වා ‘‘තුම්හෙ කොණ්ඩා, තුම්හාකං උපජ්ඣායො කොණ්ඩො, ආචරියො කොණ්ඩො’’ති වදති. අථ නං සත්ථු ආරොචෙසුං – ‘‘කුණ්ඩධානො, භන්තෙ, දහරසාමණෙරෙහි සද්ධිං එවං ඵරුසවාචං වදතී’’ති. සත්ථා තං පක්කොසාපෙත්වා ‘‘සච්චං කිර ත්වං, ධාන, දහරසාමණෙරෙහි සද්ධිං ඵරුසවාචං වදසී’’ති පුච්ඡි. තෙන ‘‘සච්චං භගවා’’ති වුත්තෙ – ‘‘කස්මා එවං වදසී’’ති ආහ. ‘‘භන්තෙ, නිබද්ධං විහෙසං සහිතුං අසක්කොන්තො එවං කථෙමී’’ති ¶ . ‘‘ත්වං පුබ්බෙ කතකම්මං යාවජ්ජදිවසා ජීරාපෙතුං න සක්කොසි, පුන එවං ඵරුසවාචං මා වද භික්ඛූ’’ති වත්වා ආහ –

‘‘මාවොච ඵරුසං කඤ්චි, වුත්තා පටිවදෙය්යු තං;

දුක්ඛා හි සාරම්භකථා, පටිදණ්ඩා ඵුසෙය්යු තං.

‘‘සචෙ නෙරෙසි අත්තානං, කංසො උපහතො යථා;

එස පත්තොසි නිබ්බානං, සාරම්භො තෙ න විජ්ජතී’’ති. (ධ. ප. 133-134) –

ඉමඤ්ච පන තස්ස ථෙරස්ස මාතුගාමෙන සද්ධිං විචරණභාවං කොසලරඤ්ඤොපි කථයිංසු. රාජා ‘‘ගච්ඡථ, භණෙ, නං වීමංසථා’’ති පෙසෙත්වා සයම්පි මන්දෙනෙව පරිවාරෙන සද්ධිං ථෙරස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා එකමන්තෙ ඔලොකෙන්තො අට්ඨාසි. තස්මිං ඛණෙ ථෙරො සූචිකම්මං කරොන්තො නිසින්නො හොති. සාපි ඉත්ථී අවිදූරෙ ඨානෙ ඨිතා විය පඤ්ඤායති.

රාජා ¶ තං දිස්වා ‘‘අත්ථි තං කාරණ’’න්ති තස්සා ඨිතට්ඨානං අගමාසි. සා තස්මිං ආගච්ඡන්තෙ ථෙරස්ස වසනපණ්ණසාලං පවිට්ඨා විය අහොසි. රාජාපි තාය සද්ධිං එව පණ්ණසාලායං පවිසිත්වා සබ්බත්ථ ඔලොකෙන්තො අදිස්වා ‘‘නායං මාතුගාමො, ථෙරස්ස එකො කම්මවිපාකො’’ති සඤ්ඤං කත්වා පඨමං ථෙරස්ස සමීපෙන ගච්ඡන්තොපි ථෙරං අවන්දිත්වා තස්ස කාරණස්ස අභූතභාවං ඤත්වා පණ්ණසාලතො නික්ඛමිත්වා ථෙරං වන්දිත්වා එකමන්තෙ ¶ නිසින්නො ‘‘කච්චි, භන්තෙ, පිණ්ඩකෙන න කිලමථා’’ති පුච්ඡි. ථෙරො ‘‘වට්ටති, මහාරාජා’’ති ආහ. ‘‘ජානාමහං, භන්තෙ, අය්යස්ස කථං, එවරූපෙනුපක්කිලෙසෙන සද්ධිං චරන්තානං තුම්හාකං කෙ නාම පසීදිස්සන්ති, ඉතො පට්ඨාය වො කත්ථචි ගමනකිච්චං නත්ථි. අහං චතූහි පච්චයෙහි උපට්ඨහිස්සාමි, තුම්හෙ යොනිසොමනසිකාරෙ මා පමජ්ජිත්ථා’’ති වත්වා නිබද්ධභික්ඛං පට්ඨපෙසි. ථෙරො රාජානං උපත්ථම්භකං ලභිත්වා භොජනසප්පායෙන එකග්ගචිත්තො හුත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. තතො පට්ඨාය සා ඉත්ථී අන්තරධායි.

තදා මහාසුභද්දා උග්ගනගරෙ මිච්ඡාදිට්ඨිකුලෙ වසමානා ‘‘සත්ථා මං අනුකම්පතූ’’ති උපොසථඞ්ගං අධිට්ඨාය නිරාමගන්ධා හුත්වා උපරිපාසාදතලෙ ඨිතා ‘‘ඉමානි පුප්ඵානි අන්තරෙ අට්ඨත්වා දසබලස්ස මත්ථකෙ විතානං හුත්වා තිට්ඨන්තු, දසබලො ඉමාය සඤ්ඤාය ස්වෙ පඤ්චහි භික්ඛුසතෙහි සද්ධිං මය්හං භික්ඛං ගණ්හතූ’’ති සච්චකිරියං කත්වා අට්ඨ සුමනපුප්ඵමුට්ඨියො විස්සජ්ජෙසි. පුප්ඵානි ගන්ත්වා ධම්මදෙසනාවෙලාය සත්ථු මත්ථකෙ විතානං හුත්වා අට්ඨංසු. සත්ථා තං සුමනපුප්ඵවිතානං දිස්වා චිත්තෙනෙව සුභද්දාය භික්ඛං අධිවාසෙත්වා පුනදිවසෙ අරුණෙ උට්ඨිතෙ ¶ ආනන්දත්ථෙරං ආහ – ‘‘ආනන්ද, මයං අජ්ජ දූරං භික්ඛාචාරං ගමිස්සාම, පුථුජ්ජනානං අදත්වා අරියානංයෙව සලාකං දෙහී’’ති. ථෙරො භික්ඛූනං ආරොචෙසි – ‘‘ආවුසො, සත්ථා අජ්ජ දූරං භික්ඛාචාරං ගමිස්සති. පුථුජ්ජනා මා ගණ්හන්තු, අරියාව සලාකං ගණ්හන්තූ’’ති. කුණ්ඩධානත්ථෙරො – ‘‘ආහරාවුසො, සලාක’’න්ති පඨමංයෙව හත්ථං පසාරෙසි. ආනන්දො ‘‘සත්ථා තාදිසානං භික්ඛූනං සලාකං න දාපෙති, අරියානංයෙව දාපෙතී’’ති විතක්කං උප්පාදෙත්වා ගන්ත්වා සත්ථු ආරොචෙසි. සත්ථා ‘‘ආහරාපෙන්තස්ස සලාකං දෙහී’’ති ආහ. ථෙරො චින්තෙසි – ‘‘සචෙ කුණ්ඩධානස්ස සලාකා දාතුං න යුත්තා, අථ සත්ථා පටිබාහෙය්ය, භවිස්සති එත්ථ කාරණ’’න්ති ‘‘කුණ්ඩධානස්ස සලාකං දස්සාමී’’ති ගමනං අභිනීහරි. කුණ්ඩධානො තස්ස පුරාගමනා එව අභිඤ්ඤාපාදකං චතුත්ථජ්ඣානං සමාපජ්ජිත්වා ඉද්ධියා ආකාසෙ ඨත්වා ‘‘ආහරාවුසො ආනන්ද, සත්ථා මං ජානාති, මාදිසං භික්ඛුං පඨමං සලාකං ගණ්හන්තං න සත්ථා වාරෙතී’’ති හත්ථං පසාරෙත්වා සලාකං ගණ්හි. සත්ථා තං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා ථෙරං ඉමස්මිං සාසනෙ පඨමං සලාකං ගණ්හන්තානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි. යස්මා ¶ අයං ථෙරො රාජානං උපත්ථම්භං ලභිත්වා සප්පායාහාරපටිලාභෙන ¶ සමාහිතචිත්තො විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො උපනිස්සයසම්පන්නතාය ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. එවංභූතස්සාපි ඉමස්ස ථෙරස්ස ගුණෙ අජානන්තා යෙ පුථුජ්ජනා භික්ඛූ ‘‘අයං පඨමං සලාකං ගණ්හති, කිං නු ඛො එත’’න්ති විමතිං උප්පාදෙන්ති. තෙසං තං විමතිවිධමනත්ථං ථෙරො ආකාසං අබ්භුග්ගන්ත්වා ඉද්ධිපාටිහාරියං දස්සෙත්වා අඤ්ඤාපදෙසෙන අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තො ‘‘පඤ්ච ඡින්දෙ’’ති ගාථං අභාසි.

1. එවං සො පූරිතපුඤ්ඤසම්භාරානුරූපෙන අරහා හුත්වා පත්තඑතදග්ගට්ඨානො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සත්තාහං පටිසල්ලීනන්තිආදිමාහ. තත්ථ සත්ථාහං සත්තදිවසං නිරොධසමාපත්තිවිහාරෙන පටිසල්ලීනං විවෙකභූතන්ති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

කුණ්ඩධානත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

සොභිතො නාම නාමෙනාතිආදිකං ආයස්මතො සාගතත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො ¶ කාලෙ එකස්මිං බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො සබ්බසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං පත්තො නාමෙන සොභිතො නාම හුත්වා තිණ්ණං වෙදානං පාරගූ සනිඝණ්ඩුකෙටුභානං සාක්ඛරප්පභෙදානං ඉතිහාසපඤ්චමානං පදකො වෙය්යාකරණො ලොකායතමහාපුරිසලක්ඛණෙසු අනවයො. සො එකදිවසං පදුමුත්තරං භගවන්තං ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණසිරියා සොභමානං උය්යානද්වාරෙන ගච්ඡන්තං දිස්වා අතීව පසන්නමානසො අනෙකෙහි උපායෙහි අනෙකෙහි ගුණවණ්ණෙහි ථොමනං අකාසි. භගවා තස්ස ථොමනං සුත්වා ‘‘අනාගතෙ ගොතමස්ස භගවතො සාසනෙ සාගතො නාම සාවකො භවිස්සතී’’ති බ්යාකරණං අදාසි. සො තතො පට්ඨාය පුඤ්ඤානි කරොන්තො යාවතායුකං ඨත්වා තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො. කප්පසතසහස්සදෙවමනුස්සෙසු උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො. තස්ස මාතාපිතරො ¶ සොමනස්සං වඩ්ඪෙන්තො සුජාතො ආගතොති සාගතොති නාමං කරිංසු. සො සාසනෙ පසීදිත්වා පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පත්තො.

17. එවං සො පුඤ්ඤසම්භාරානුරූපෙන පත්තඅරහත්තඵලො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො ¶ පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සොභිතො නාම නාමෙනාතිආදිමාහ. තත්ථ තදා පුඤ්ඤසම්භාරස්ස පරිපූරණසමයෙ නාමෙන සොභිතො නාම බ්රාහ්මණො අහොසින්ති සම්බන්ධො.

21. විපථා උද්ධරිත්වානාති විරුද්ධපථා කුමග්ගා, උප්පථා වා උද්ධරිත්වා අපනෙත්වා. පථං ආචික්ඛසෙති, භන්තෙ, සබ්බඤ්ඤු තුවං පථං සප්පුරිසමග්ගං නිබ්බානාධිගමනුපායං ආචික්ඛසෙ කථෙසි දෙසෙසි විභජි උත්තානිං අකාසීති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

සාගතත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරනාථස්සාතිආදිකං ආයස්මතො කච්චානත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ ගහපතිමහාසාලකුලගෙහෙ නිබ්බත්තෙත්වා වුද්ධිප්පත්තො එකදිවසං සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං විභජන්තානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං ¶ දිස්වා සයම්පි තං ඨානන්තරං පත්ථෙන්තො දානාදීනි පුඤ්ඤානි කත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො සුමෙධස්ස භගවතො කාලෙ විජ්ජාධරො හුත්වා ආකාසෙන ගච්ඡන්තො සත්ථාරං එකස්මිං වනසණ්ඩෙ නිසින්නං දිස්වා පසන්නමානසො කණිකාරපුප්ඵෙහි පූජං අකාසි.

සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන අපරාපරං සුගතීසුයෙව පරිවත්තෙත්වා කස්සපදසබලස්ස කාලෙ බාරාණසියං කුලඝරෙ නිබ්බත්තිත්වා පරිනිබ්බුතෙ භගවති සුවණ්ණචෙතියකරණට්ඨානං දසසහස්සග්ඝනිකාය සුවණ්ණිට්ඨකාය පූජං කත්වා ‘‘භගවා මය්හං නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ සරීරං සුවණ්ණවණ්ණං හොතූ’’ති පත්ථරං අකාසි. තතො යාවජීවං කුසලං කත්වා එකං බුද්ධන්තරං දෙවමනුස්සෙසු ¶ සංසරිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ උජ්ජෙනියං රඤ්ඤො චණ්ඩපජ්ජොතස්ස පුරොහිතස්ස ගෙහෙ නිබ්බත්ති, තස්ස නාමග්ගහණදිවසෙ මාතාපිතරො ‘‘අම්හාකං පුත්තො සුවණ්ණවණ්ණො අත්තනො නාමං ගහෙත්වා ආගතො’’ති කඤ්චනමාණවොත්වෙව නාමං කරිංසු. සො වුද්ධිමන්වාය තයො වෙදෙ උග්ගණ්හිත්වා පිතු අච්චයෙන පුරොහිතට්ඨානං ලභි. සො ගොත්තවසෙන කච්චානොති පඤ්ඤායිත්ථ.

රාජා චණ්ඩපජ්ජොතො බුද්ධුප්පාදං සුත්වා, ‘‘ආචරිය, ත්වං තත්ථ ගන්ත්වා සත්ථාරං ඉධානෙහී’’ති ¶ පෙසෙසි. සො අත්තට්ඨමො සත්ථු සන්තිකං උපගතො. තස්ස සත්ථා ධම්මං දෙසෙසි. දෙසනාපරියොසානෙ සො සත්තහි ජනෙහි සද්ධිං සහපටිසම්භිදාහි අරහත්තෙ පතිට්ඨාසි. අථ සත්ථා ‘‘එථ, භික්ඛවො’’ති හත්ථං පසාරෙසි. තෙ තාවදෙව ද්වඞ්ගුලමත්තකෙසමස්සුකා ඉද්ධිමයපත්තචීවරධරා වස්සසට්ඨිකත්ථෙරා විය අහෙසුං. එවං ථෙරො සදත්ථං නිප්ඵාදෙත්වා, ‘‘භන්තෙ, රාජා පජ්ජොතො තුම්හාකං පාදෙ වන්දිතුං ධම්මඤ්ච සොතුං ඉච්ඡතී’’ති සත්ථු ආරොචෙසි. සත්ථා ‘‘ත්වංයෙව භික්ඛු තත්ථ ගච්ඡ, තයි ගතෙපි රාජා පසීදිස්සතී’’ති ආහ. ථෙරො අත්තට්ඨමො තත්ථ ගන්ත්වා රාජානං පසාදෙත්වා අවන්තීසු සාසනං පතිට්ඨාපෙත්වා පුන සත්ථු සන්තිකමෙව ගතො.

31. එවං සො පත්තඅරහත්තඵලො ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං විභජන්තානං යදිදං මහාකච්චානො’’ති (අ. නි. 1.188, 197) එතදග්ගට්ඨානං පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරනාථස්සාතිආදිමාහ. තත්ථ පදුමං නාම චෙතියන්ති පදුමෙහි ඡාදිතත්තා වා පදුමාකාරෙහි කතත්තා වා භගවතො වසනගන්ධකුටිවිහාරොව පූජනීයභාවෙන චෙතියං, යථා ‘‘ගොතමකචෙතියං, ආළවකචෙතිය’’න්ති වුත්තෙ තෙසං යක්ඛානං නිවසනට්ඨානං පූජනීයට්ඨානත්තා ¶ චෙතියන්ති වුච්චති, එවමිදං භගවතො වසනට්ඨානං චෙතියන්ති වුච්චති, න ධාතුනිධායකචෙතියන්ති වෙදිතබ්බං. න හි අපරිනිබ්බුතස්ස භගවතො සරීරධාතූනං අභාවා ධාතුචෙතියං අකරි. සිලාසනං කාරයිත්වාති තස්සා පදුමනාමිකාය ගන්ධකුටියා පුප්ඵාධාරත්ථාය හෙට්ඨා ඵලිකමයං සිලාසනං කාරෙත්වා. සුවණ්ණෙනාභිලෙපයින්ති තං සිලාසනං ජම්බොනදසුවණ්ණෙන අභිවිසෙසෙන ලෙපයිං ඡාදෙසින්ති අත්ථො.

32. රතනාමයං ¶ සත්තහි රතනෙහි කතං ඡත්තං පග්ගය්හ මුද්ධනි ධාරෙත්වා වාළබීජනිඤ්ච සෙතපවරචාමරිඤ්ච පග්ගය්හ බුද්ධස්ස අභිරොපයිං. ලොකබන්ධුස්ස තාදිනොති සකලලොකබන්ධුසදිසස්ස තාදිගුණසමඞ්ගිස්ස බුද්ධස්ස ධාරෙසින්ති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

මහාකච්චානත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරබුද්ධස්සාතිආදිකං ආයස්මතො කාළුදායිත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො ¶ තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං කුලප්පසාදකානං භික්ඛූනං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා තජ්ජං අභිනීහාරං කත්වා තං ඨානන්තරං පත්ථෙසි.

සො යාවජීවං කුසලං කත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො අම්හාකං බොධිසත්තස්ස මාතුකුච්ඡියං පටිසන්ධිග්ගහණදිවසෙ කපිලවත්ථුස්මිංයෙව අමච්චගෙහෙ පටිසන්ධිං ගණ්හි, බොධිසත්තෙන සද්ධිං එකදිවසංයෙව ජාතොති තං දිවසංයෙව නං දුකූලචුම්බටකෙ නිපජ්ජාපෙත්වා බොධිසත්තස්ස උපට්ඨානත්ථාය නයිංසු. බොධිසත්තෙන හි සද්ධිං බොධිරුක්ඛො, රාහුලමාතා, චත්තාරො නිධී, ආරොහනහත්ථී, අස්සකණ්ඩකො, ආනන්දො, ඡන්නො, කාළුදායීති ඉමෙ සත්ත එකදිවසෙ ජාතත්තා සහජාතා නාම අහෙසුං. අථස්ස නාමග්ගහණදිවසෙ සකලනගරස්ස උදග්ගචිත්තදිවසෙ ජාතත්තා උදායිත්වෙව නාමං අකංසු. ථොකං කාළධාතුකත්තා පන කාළුදායීති පඤ්ඤායිත්ථ. සො බොධිසත්තෙන සද්ධිං කුමාරකීළං කීළන්තො වුද්ධිං අගමාසි.

අපරභාගෙ ලොකනාථෙ මහාභිනික්ඛමනං නික්ඛමිත්වා අනුක්කමෙන සබ්බඤ්ඤුතං පත්වා පවත්තිතවරධම්මචක්කෙ රාජගහං උපනිස්සාය වෙළුවනෙ විහරන්තෙ සුද්ධොදනමහාරාජා තං පවත්තිං සුත්වා ¶ පුරිසසහස්සපරිවාරං එකං ¶ අමච්චං ‘‘පුත්තං මෙ ඉධානෙහී’’ති පෙසෙසි. සො ධම්මදෙසනාවෙලායං සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා පරිසපරියන්තෙ ඨිතො ධම්මං සුත්වා සපරිවාරො අරහත්තං පාපුණි. අථ නෙ සත්ථා ‘‘එථ, භික්ඛවො’’ති හත්ථං පසාරෙසි. සබ්බෙ තඞ්ඛණඤ්ඤෙව ඉද්ධිමයපත්තචීවරධරා වස්සසට්ඨිකත්ථෙරා විය අහෙසුං. අරහත්තප්පත්තිතො පට්ඨාය පන අරියා මජ්ඣත්තාව හොන්ති. තස්මා රඤ්ඤා පහිතසාසනං දසබලස්ස න කථෙසි. රාජා ‘‘නෙව ගතො ආගච්ඡති, න සාසනං සුය්යතී’’ති අපරං අමච්චං පුරිසසහස්සෙහි පෙසෙසි. තස්මිම්පි තථා පටිපන්නෙ අපරම්පි පෙසෙසීති එවං නවහි පුරිසසහස්සෙහි සද්ධිං නව අමච්චෙ පෙසෙසි. සබ්බෙ අරහත්තං පත්වා තුණ්හී අහෙසුං.

අථ රාජා චින්තෙසි – ‘‘එත්තකා ජනා මයි සිනෙහාභාවෙන දසබලස්ස ඉධාගමනත්ථාය න කිඤ්චි කථයිංසු, අයං ඛො උදායි දසබලෙන සමවයො, සහපංසුකීළිකො, මයි ච සිනෙහො අත්ථි, ඉමං පෙසෙස්සාමී’’ති තං පක්කොසාපෙත්වා, ‘‘තාත, ත්වං පුරිසසහස්සපරිවාරො රාජගහං ගන්ත්වා දසබලං ඉධානෙහී’’ති වත්වා පෙසෙසි. සො පන ගච්ඡන්තො ‘‘සචාහං, දෙව, පබ්බජිතුං ලභිස්සාමි, එවාහං භගවන්තං ඉධානෙස්සාමී’’ති වත්වා ‘‘යං කිඤ්චි කත්වා මම පුත්තං දස්සෙහී’’ති වුත්තො රාජගහං ගන්ත්වා සත්ථු ධම්මදෙසනවෙලායං පරිසපරියන්තෙ ඨිතො ධම්මං සුත්වා සපරිවාරො ¶ අරහත්තං පත්වා එහිභික්ඛුභාවෙ පතිට්ඨාසි. අරහත්තං පන පත්වා ‘‘න තාවායං දසබලස්ස කුලනගරං ගන්තුං කාලො, වසන්තෙ පන උපගතෙ පුප්ඵිතෙ වනසණ්ඩෙ හරිතතිණසඤ්ඡන්නාය භූමියා ගමනකාලො භවිස්සතී’’ති කාලං පටිමානෙන්තො වසන්තෙ සම්පත්තෙ සත්ථු කුලනගරං ගන්තුං ගමනමග්ගවණ්ණං සංවණ්ණෙන්තො –

‘‘අඞ්ගාරිනො දානි දුමා භදන්තෙ, ඵලෙසිනො ඡදනං විප්පහාය;

තෙ අච්චිමන්තොව පභාසයන්ති, සමයො මහාවීර භාගී රථානං.

‘‘දුමානි ඵුල්ලානි මනොරමානි, සමන්තතො සබ්බදිසා පවන්ති;

පත්තං පහාය ඵලමාසසානා, කාලො ඉතො පක්කමනාය වීර.

‘‘නෙවාතිසීතං ¶ ¶ න පනාතිඋණ්හං, සුඛා උතු අද්ධනියා භදන්තෙ;

පස්සන්තු තං සාකියා කොළියා ච, පච්ඡාමුඛං රොහිනියං තරන්තං.

‘‘ආසාය කසතෙ ඛෙත්තං, බීජං ආසාය වප්පති;

ආසාය වාණිජා යන්ති, සමුද්දං ධනහාරකා;

යාය ආසාය තිට්ඨාමි, සා මෙ ආසා සමිජ්ඣතු. (ථෙරගා. 527-530);

‘‘නාතිසීතං නාතිඋණ්හං, නාතිදුබ්භික්ඛඡාතකං;

සද්දලා හරිතා භූමි, එස කාලො මහාමුනි. (අ. නි. අට්ඨ. 1.1.225);

‘‘පුනප්පුනඤ්චෙව වපන්ති බීජං, පුනප්පුනං වස්සති දෙවරාජා;

පුනප්පුනං ඛෙත්තං කසන්ති කස්සකා, පුනප්පුනං ධඤ්ඤමුපෙති රට්ඨං.

‘‘පුනප්පුනං යාචනකා චරන්ති, පුනප්පුනං දානප්පතී දදන්ති;

පුනප්පුනං දානප්පතී දදිත්වා, පුනප්පුනං සග්ගමුපෙන්ති ඨානං.

‘‘වීරො ¶ හවෙ සත්තයුගං පුනෙති, යස්මිං කුලෙ ජායති භූරිපඤ්ඤො;

මඤ්ඤාමහං සක්කති දෙවදෙවො, තයා හි ජාතො මුනි සච්චනාමො.

‘‘සුද්ධොදනො නාම පිතා මහෙසිනො, බුද්ධස්ස මාතා පන මායනාමා;

යා බොධිසත්තං පරිහරිය කුච්ඡිනා, කායස්ස භෙදා තිදිවම්හි මොදති.

‘‘සා ගොතමී කාලකතා ඉතො චුතා, දිබ්බෙහි කාමෙහි සමඞ්ගිභූතා;

සා මොදති කාමගුණෙහි පඤ්චහි, පරිවාරිතා දෙවගණෙහි තෙහී’’ති. (ථෙරගා. 531-535);

ඉමා ¶ ගාථා අභාසි. තත්ථ අඞ්ගාරිනොති අඞ්ගාරානි වියාති අඞ්ගාරානි. අඞ්ගාරානි රත්තපවාළවණ්ණානි රුක්ඛානං පුප්ඵඵලානි, තානි එතෙසං සන්තීති ¶ අඞ්ගාරිනො, අභිලොහිතකුසුමකිසලයෙහි අඞ්ගාරවුට්ඨිසම්පරිකිණ්ණා වියාති අත්ථො. දානීති ඉමස්මිං කාලෙ. දුමාති රුක්ඛා. භදන්තෙති භද්දං අන්තෙ එතස්සාති, ‘‘භදන්තෙ’’ති එකස්ස ද-කාරස්ස ලොපං කත්වා වුච්චති. ගුණවිසෙසයුත්තො, ගුණවිසෙසයුත්තානඤ්ච අග්ගභූතො සත්ථා. තස්මා, භදන්තෙති සත්ථු ආලපනමෙව, පච්චත්තවචනඤ්චෙතං එකාරන්තං ‘‘සුගතෙ පටිකම්මෙ සුඛෙ දුක්ඛෙ ජීවෙ’’තිආදීසු විය. ඉධ පන සම්බොධනට්ඨෙ දට්ඨබ්බං. තෙන වුත්තං, ‘‘භදන්තෙති ආලපන’’න්ති. ‘‘භද්දසද්දෙන සමානත්ථං පදන්තරමෙක’’න්ති කෙචි. ඵලානි එසන්තීති ඵලෙසිනො. අචෙතනෙපි හි සචෙතනකිරියං ආහ. එවං ථෙරෙන යාචිතො භගවා තත්ථ ගමනෙ බහූනං විසෙසාධිගමනං දිස්වා වීසතිසහස්සඛීණාසවපරිවුතො රාජගහතො අතුරිතචාරිකාවසෙන කපිලවත්ථුගාමිමග්ගං පටිපජ්ජි. ථෙරො ඉද්ධියා කපිලවත්ථුං ගන්ත්වා රඤ්ඤො පුරතො ආකාසෙ ඨිතොව අදිට්ඨපුබ්බවෙසං දිස්වා රඤ්ඤා ‘‘කොසි ත්ව’’න්ති පුච්ඡිතො ‘‘අමච්චපුත්තං තයා භගවතො සන්තිකං පෙසිතං මං න ජානාසි, ත්වං එවං පන ජානාහී’’ති දස්සෙන්තො –

‘‘බුද්ධස්ස පුත්තොම්හි අසය්හසාහිනො, අඞ්ගීරසස්සප්පටිමස්ස තාදිනො;

පිතුපිතා මය්හං තුවංසි සක්ක, ධම්මෙන මෙ ගොතම අය්යකොසී’’ති. (ථෙරගා. 536) –

තත්ථ ¶ බුද්ධස්ස පුත්තොම්හීති සබ්බඤ්ඤුබුද්ධස්ස ඔරස්ස පුත්තො අම්හි. අසය්හසාහිනොති අභිසම්බොධිතො පුබ්බෙ ඨපෙත්වා මහාබොධිසත්තං අඤ්ඤෙහි සහිතුං වහිතුං අසක්කුණෙය්යත්තා අසය්හස්ස සකලස්ස බොධිසම්භාරස්ස මහාකාරුණිකාධිකාරස්ස ච සහනතො වහනතො, තතො පරම්පි අඤ්ඤෙහි සහිතුං අභිභවිතුං අසක්කුණෙය්යත්තා අසය්හානං පඤ්චන්නං මාරානං සහනතො අභිභවනතො, ආසයානුසයචරිතාධිමුත්තිආදිවිභාගාවබොධනෙන යථාරහං වෙනෙය්යානං දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකපරමත්ථෙහි අනුසාසනීසඞ්ඛාතස්ස අඤ්ඤෙහි අසය්හස්ස බුද්ධකිච්චස්ස ¶ සහනතො, තත්ථ වා සාධුකාරිභාවතො අසය්හසාහිනො. අඞ්ගීරසස්සාති අඞ්ගීකතසීලාදිසම්පත්තිකස්ස. අඞ්ගමඞ්ගෙහි නිච්ඡරණකඔභාසස්සාති අපරෙ. කෙචි පන ‘‘අඞ්ගීරසො, සිද්ධත්ථොති ද්වෙ නාමානි පිතරායෙව ගහිතානී’’ති වදන්ති. අප්පටිමස්සාති අනූපමස්ස. ඉට්ඨානිට්ඨෙසු තාදිලක්ඛණප්පත්තියා ¶ තාදිනො. පිතුපිතා මය්හං තුවංසීති අරියජාතිවසෙන මය්හං පිතු සම්මාසම්බුද්ධස්ස ලොකවොහාරෙන ත්වං පිතා අසි. සක්කාති ජාතිවසෙන රාජානං ආලපති. ධම්මෙනාති සභාවෙන අරියජාති ලොකියජාතීති ද්වින්නං ජාතීනං සභාවසමොධානෙන. ගොතමාති රාජානං ගොත්තෙන ආලපති. අය්යකොසීති පිතාමහො අසි. එත්ථ ච ‘‘බුද්ධස්ස පුත්තොම්හී’’තිආදිං වදන්තො ථෙරො අඤ්ඤං බ්යාකාසි.

එවං පන අත්තානං ජානාපෙත්වා හට්ඨතුට්ඨෙන රඤ්ඤා මහාරහෙ පල්ලඞ්කෙ නිසීදාපෙත්වා අත්තනො පටියාදිතස්ස නානග්ගරසභොජනස්ස පත්තං පූරෙත්වා දින්නෙ ගමනාකාරං දස්සෙසි. ‘‘කස්මා, භන්තෙ, ගන්තුකාමත්ථ, භුඤ්ජථා’’ති ච වුත්තෙ, ‘‘සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා භුඤ්ජිස්සාමී’’ති. ‘‘කහං පන සත්ථා’’ති? ‘‘වීසතිසහස්සභික්ඛුපරිවාරො තුම්හාකං දස්සනත්ථාය මග්ගං පටිපන්නො’’ති. ‘‘තුම්හෙ ඉමං පිණ්ඩපාතං භුඤ්ජථ, අඤ්ඤං භගවතො හරිස්සථ. යාව ච මම පුත්තො ඉමං නගරං සම්පාපුණාති, තාවස්ස ඉතො පිණ්ඩපාතං හරථා’’ති වුත්තෙ ථෙරො භත්තකිච්චං කත්වා රඤ්ඤො පරිසාය ච ධම්මං කථෙත්වා සත්ථු ආගමනතො පුරෙතරමෙව සකලරාජනිවෙසනං රතනත්තයෙ අභිප්පසන්නං කරොන්තො සබ්බෙසං පස්සන්තානංයෙව සත්ථු ආහරිතබ්බභත්තපුණ්ණං පත්තං ආකාසෙ විස්සජ්ජෙත්වා සයම්පි වෙහාසං අබ්භුග්ගන්ත්වා පිණ්ඩපාතං උපනාමෙත්වා සත්ථු හත්ථෙ ඨපෙසි. සත්ථා තං පිණ්ඩපාතං පරිභුඤ්ජි. එවං සට්ඨියොජනමග්ගෙ දිවසෙ දිවසෙ යොජනං ගච්ඡන්තස්ස භගවතො රාජගෙහතොයෙව පිණ්ඩපාතං ආහරිත්වා අදාසි. අථ නං භගවා ‘‘අයං මය්හං පිතුනො සකලනිවෙසනං පසාදෙතී’’ති ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං කුලප්පසාදකානං භික්ඛූනං යදිදං කාළුදායී’’ති (අ. නි. 1.219, 225) කුලප්පසාදකානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි.

48-9. එවං සො කතපුඤ්ඤසම්භාරානුරූපෙන අරහත්තං පත්වා පත්තඑතදග්ගට්ඨානො අත්තනො පුබ්බකම්මං ¶ සරිත්වා සොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං ¶ පකාසෙන්තො පදුමුත්තරස්ස බුද්ධස්සාතිආදිමාහ. අද්ධානං පටිපන්නස්සාති අපරරට්ඨං ගමනත්ථාය දූරමග්ගං පටිපජ්ජන්තස්ස. චරතො චාරිකං තදාති අන්තොමණ්ඩලං මජ්ඣෙමණ්ඩලං බහිමණ්ඩලන්ති තීණි මණ්ඩලානි තදා චාරිකං චරතො චරන්තස්ස පදුමුත්තරබුද්ධස්ස භගවතො සුඵුල්ලං සුට්ඨු ඵුල්ලං පබොධිතං ගය්හ ගහෙත්වා න කෙවලමෙව පදුමං, උප්පලඤ්ච මල්ලිකං විකසිතං අහං ගය්හ උභොහි හත්ථෙහි ගහෙත්වා පූරෙසින්ති සම්බන්ධො. පරමන්නං ගහෙත්වානාති පරමං උත්තමං සෙට්ඨං මධුරං සබ්බසුපක්කං සාලිඔදනං ගහෙත්වා සත්ථුනො අදාසිං භොජෙසින්ති අත්ථො.

97. සක්යානං ¶ නන්දිජනනොති සක්යරාජකුලානං භගවතො ඤාතීනං ආරොහපරිණාහරූපයොබ්බනවචනාලපනසම්පත්තියා නන්දං තුට්ඨිං ජනෙන්තො උප්පාදෙන්තො. ඤාතිබන්ධු භවිස්සතීති ඤාතො පාකටො බන්ධු භවිස්සති. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

කාළුදායිත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

අත්ථදස්සී තු භගවාතිආදිකං ආයස්මතො මොඝරාජත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං ලූඛචීවරධරානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා තං ඨානන්තරං ආකඞ්ඛන්තො පණිධානං කත්වා තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි කරොන්තො අත්ථදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ පුන බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා බ්රාහ්මණානං විජ්ජාසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං ගතො එකදිවසං අත්ථදස්සිං භගවන්තං භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතං රථියං ගච්ඡන්තං දිස්වා පසන්නමානසො පඤ්චපතිට්ඨිතෙන වන්දිත්වා සිරසි අඤ්ජලිං කත්වා ‘‘යාවතා රූපිනො සත්ථා’’තිආදීහි ඡහි ගාථාහි අභිත්ථවිත්වා භාජනං පූරෙත්වා මධුං උපනෙසි. සත්ථා තං පටිග්ගහෙත්වා අනුමොදනං අකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො කස්සපභගවතො කාලෙ කට්ඨවාහනස්ස නාම රඤ්ඤො අමච්චො හුත්වා නිබ්බත්තො තෙන සත්ථු ආනයනත්ථාය ¶ පෙසිතො සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා වීසතිවස්සසහස්සානි සමණධම්මං කත්වා තතො චුතො එකං බුද්ධන්තරං සුගතීසුයෙව පරිවත්තෙන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා මොඝරාජාති ලද්ධනාමො බාවරීයබ්රාහ්මණස්ස ¶ සන්තිකෙ උග්ගහිතසිප්පො සංවෙගජාතො තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා තාපසසහස්සපරිවාරො අජිතාදීහි සද්ධිං සත්ථු සන්තිකං පෙසිතො තෙසං පන්නරසමො හුත්වා පඤ්හං පුච්ඡිත්වා විස්සජ්ජනපරියොසානෙ අරහත්තං පාපුණි. අරහත්තං පන පත්වා සත්ථලූඛං සුත්තලූඛං රජනලූඛන්ති විසෙසෙන තිවිධෙනපි ලූඛෙන සමන්නාගතං පංසුකූලං ධාරෙසි. තෙන නං සත්ථා ලූඛචීවරධරානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි.

64. එවං ¶ සො පණිධානානුරූපෙන අරහත්තඵලං පත්වා අත්තනො පුබ්බසම්භාරං දිස්වා පුබ්බකම්මාපදානං පකාසෙන්තො අත්ථදස්සී තු භගවාතිආදිමාහ. තං සබ්බං උත්තානත්ථමෙව.

73. පුටකං පූරයිත්වානාති පුටකං වුච්චති වාරකං, ඝටං වා. අනෙළකං නිද්දොසං මක්ඛිකණ්ඩවිරහිතං ඛුද්දමධුනා ඝටං පූරෙත්වා තං උභොහි හත්ථෙහි පග්ගය්හ පකාරෙන ආදරෙන ගහෙත්වා මහෙසිනො භගවතො උපනෙසින්ති සම්බන්ධො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

මොඝරාජත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

නිබ්බුතෙ ලොකනාථම්හීතිආදිකං ආයස්මතො අධිමුත්තත්ථෙරස්ස අපදානං (ථෙරගා. අට්ඨ. 2.අධිමුත්තත්ථෙරගාථාවණ්ණනා). අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අත්ථදස්සිම්හි ලොකනාථෙ පරිනිබ්බුතෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො රතනත්තයෙ පසන්නො භික්ඛුසඞ්ඝං නිමන්තෙත්වා උච්ඡූහි මණ්ඩපං කාරෙත්වා මහාදානං පවත්තෙත්වා පරියොසානෙ සන්තිපදං පණිධෙසි. සො තතො චුතො දෙවෙසු ච මනුස්සෙසු ච උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සාසනෙ පසීදිත්වා සද්ධාය පතිට්ඨිතත්තා අධිමුත්තත්ථෙරොති පාකටො.

84. එවං ¶ කතසම්භාරවසෙන අරහත්තං පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නිබ්බුතෙ ලොකනාථම්හීතිආදිමාහ. තං සබ්බං උත්තානත්ථමෙවාති.

අධිමුත්තත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිකං ¶ ආයස්මතො ලසුණදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. එසොපායස්මා පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො ඝරාවාසෙ ආදීනවං දිස්වා ගෙහං පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා හිමවන්තං නිස්සාය වනෙ වසන්තො බහූනි ලසුණානි රොපෙත්වා තදෙව වනමූලඵලඤ්ච ඛාදන්තො විහාසි. සො බහූනි ලසුණානි කාජෙනාදාය මනුස්සපථං ආහරිත්වා පසන්නො දානං දත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස භෙසජ්ජත්ථාය දත්වා ගච්ඡති. එවං සො යාවජීවං පුඤ්ඤානි කත්වා තෙනෙව පුඤ්ඤබලෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තිං අනුභවිත්වා කමෙන ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ උප්පන්නො පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා විපස්සනං ¶ වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පත්තො පුබ්බකම්මවසෙන ලසුණදායකත්ථෙරොති පාකටො.

89. අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිමාහ. තත්ථ හිමාලයපබ්බතස්ස පරියොසානෙ මනුස්සානං සඤ්චරණට්ඨානෙ යදා විපස්සී භගවා උදපාදි, තදා අහං තාපසො අහොසින්ති සම්බන්ධො. ලසුණං උපජීවාමීති රත්තලසුණං රොපෙත්වා තදෙව ගොචරං කත්වා ජීවිකං කප්පෙමීති අත්ථො. තෙන වුත්තං ‘‘ලසුණං මය්හභොජන’’න්ති.

90. ඛාරියො පූරයිත්වානාති තාපසභාජනානි ලසුණෙන පූරයිත්වා කාජෙනාදාය සඞ්ඝාරාමං සඞ්ඝස්ස වසනට්ඨානං හෙමන්තාදීසු තීසු කාලෙසු සඞ්ඝස්ස චතූහි ඉරියාපථෙහි වසනවිහාරං අගච්ඡිං අගමාසින්ති අත්ථො. හට්ඨො හට්ඨෙන චිත්තෙනාති අහං සන්තුට්ඨො සොමනස්සයුත්තචිත්තෙන සඞ්ඝස්ස ලසුණං අදාසින්ති අත්ථො.

91. විපස්සිස්ස…පෙ… ¶ නිරතස්සහන්ති නරානං අග්ගස්ස සෙට්ඨස්ස අස්ස විපස්සිස්ස භගවතො සාසනෙ නිරතො නිස්සෙසෙන රතො අහන්ති සම්බන්ධො. සඞ්ඝස්ස…පෙ… මොදහන්ති අහං සඞ්ඝස්ස ලසුණදානං දත්වා සග්ගම්හි සුට්ඨු අග්ගස්මිං දෙවලොකෙ ආයුකප්පං දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවමානො මොදිං, සන්තුට්ඨො භවාමීති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

ලසුණදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

නිබ්බුතෙ ¶ ලොකනාථම්හීතිආදිකං ආයස්මතො ආයාගදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිඛිස්ස භගවතො පරිනිබ්බුතකාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සාසනෙ පසන්නො වඩ්ඪකීනං මූලං දත්වා අතිමනොහරං දීඝං භොජනසාලං කාරාපෙත්වා භික්ඛුසඞ්ඝං නිමන්තෙත්වා පණීතෙනාහාරෙන භොජෙත්වා මහාදානං දත්වා චිත්තං පසාදෙසි. සො යාවතායුකං පුඤ්ඤානි කත්වා දෙවමනුස්සෙසුයෙව සංසරන්තො උභයසම්පත්තිං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා ඝටෙන්තො වායමන්තො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා න චිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤවසෙන ආයාගත්ථෙරොති පාකටො.

94. එවං සො කතපුඤ්ඤසම්භාරවසෙන අරහත්තං පත්වා අත්තනා පුබ්බෙ කතකුසලකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නිබ්බුතෙ ලොකනාථම්හීතිආදිමාහ. තත්ථ නිබ්බුතෙති වදතං ‘‘මයං බුද්ධා’’ති වදන්තානං අන්තරෙ වරෙ ¶ උත්තමෙ සිඛිම්හි භගවති පරිනිබ්බුතෙති අත්ථො. හට්ඨො හට්ඨෙන චිත්තෙනාති සද්ධතාය හට්ඨපහට්ඨො සොමනස්සයුත්තචිත්තතාය පහට්ඨෙන චිත්තෙන උත්තමං ථූපං සෙට්ඨං චෙතියං අවන්දිං පණාමයින්ති අත්ථො.

95. වඩ්ඪකීහි කථාපෙත්වාති ‘‘භොජනසාලාය පමාණං කිත්තක’’න්ති පමාණං කථාපෙත්වාති අත්ථො. මූලං දත්වානහං තදාති තදා තස්මිං කාලෙ අහං කම්මකරණත්ථාය තෙසං වඩ්ඪකීනං මූලං දත්වා ආයාගං ¶ ආයතං දීඝං භොජනසාලං අහං සන්තුට්ඨො සොමනස්සචිත්තෙන කාරපෙසහං කාරාපෙසිං අහන්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

97. ආයාගස්ස ඉදං ඵලන්ති භොජනසාලදානස්ස ඉදං විපාකන්ති අත්ථො.

ආයාගදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

9. ධම්මචක්කිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො ධම්මචක්කිකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු ¶ කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො පුත්තදාරෙහි වඩ්ඪිතො විභවසම්පන්නො මහාභොගො, සො රතනත්තයෙ පසන්නො සද්ධාජාතො ධම්මසභායං ධම්මාසනස්ස පිට්ඨිතො රතනමයං ධම්මචක්කං කාරෙත්වා පූජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු නිබ්බත්තට්ඨානෙසු සක්කසම්පත්තිං චක්කවත්තිසම්පත්තිඤ්ච අනුභවිත්වා කමෙන ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ උප්පන්නො විභවසම්පන්නො සඤ්ජාතසද්ධො පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පත්වා පුබ්බෙ කතකුසලනාමසදිසනාමෙන ධම්මචක්කිකත්ථෙරොති පාකටො ජාතො අහොසි.

102. සො පුඤ්ඤසම්භාරානුරූපෙන පත්තඅරහත්තඵලො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා ජාතසොමනස්සො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිමාහ. සීහාසනස්ස සම්මුඛාති සීහස්ස භගවතො නිසින්නස්ස සම්මුඛා බුද්ධාසනස්ස අභිමුඛට්ඨානෙති අත්ථො, ධම්මචක්කං මෙ ඨපිතන්ති මයා ධම්මචක්කාකාරෙන උභතො සීහරූපං දස්සෙත්වා මජ්ඣෙ ආදාසසදිසං කාරෙත්වා කතං ධම්මචක්කං ඨපිතං පූජිතං. කිං භූතං? විඤ්ඤූහි මෙධාවීහි ‘‘අතීව සුන්දර’’න්ති වණ්ණිතං ථොමිතං සුකතං ධම්මචක්කන්ති සම්බන්ධො.

103. චාරුවණ්ණොව ¶ සොභාමීති සුවණ්ණවණ්ණො ඉව සොභාමි විරොචාමීති ¶ අත්ථො. ‘‘චතුවණ්ණෙහි සොභාමී’’තිපි පාඨො, තස්ස ඛත්තියබ්රාහ්මණවෙස්සසුද්දජාතිසඞ්ඛාතෙහි චතූහි වණ්ණෙහි සොභාමි විරොචාමීති අත්ථො. සයොග්ගබලවාහනොති සුවණ්ණසිවිකාදීහි යොග්ගෙහි ච සෙනාපතිමහාමත්තාදීහි සෙවකෙහි බලෙහි ච හත්ථිඅස්සරථසඞ්ඛාතෙහි වාහනෙහි ච සහිතොති අත්ථො. බහුජ්ජනා බහවො මනුස්සා අනුයන්තා මමානුවත්තන්තා නිච්චං නිච්චකාලං පරිවාරෙන්තීති සම්බන්ධො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

ධම්මචක්කිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

10. කප්පරුක්ඛියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො කප්පරුක්ඛියත්ථෙරස්ස අපදානං (ථෙරගා. අට්ඨ. 2.576). අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තෙසු තෙසු භවෙසු නිබ්බානාධිගමූපායභූතානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො මහද්ධනො මහාභොගො ¶ සත්ථරි පසන්නො සත්තහි රතනෙහි විචිත්තං සුවණ්ණමයං කප්පරුක්ඛං කාරෙත්වා සිද්ධත්ථස්ස භගවතො චෙතියස්ස සම්මුඛෙ ඨපෙත්වා පූජෙසි. සො එවරූපං පුඤ්ඤං කත්වා යාවතායුකං ඨත්වා තතො චුතො සුගතීසුයෙව සංසරන්තො කමෙන ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා රතනත්තයෙ පසන්නො ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො සත්ථු ආරාධෙත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහත්තං පත්වා පුබ්බෙ කතකුසලනාමෙන කප්පරුක්ඛියත්ථෙරොති පාකටො අහොසි.

108. සො එවං පත්තඅරහත්තඵලො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිමාහ. ථූපසෙට්ඨස්ස සම්මුඛාති සෙට්ඨස්ස උත්තමස්ස ධාතුනිහිතථූපස්ස චෙතියස්ස සම්මුඛට්ඨානෙ විචිත්තදුස්සෙ අනෙකවණ්ණෙහි විසමෙන විසදිසෙන චිත්තෙන මනොහරෙ චිනපට්ටසොමාරපට්ටාදිකෙ දුස්සෙ ¶ . ලගෙත්වා ඔලග්ගෙත්වා කප්පරුක්ඛං ඨපෙසිං අහං පතිට්ඨපෙසින්ති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

කප්පරුක්ඛියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

1. භාගිනෙය්යුපාලිත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

ඛීණාසවසහස්සෙහීතිආදිකං ¶ ආයස්මතො උපාලිත්ථෙරස්ස භාගිනෙය්යුපාලිත්ථෙරස්ස අපදානං. එසො හි ථෙරො පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො ¶ තස්මිං තස්මිං භවෙ පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය ඝරාවාසෙ ආදීනවං දිස්වා ගෙහං පහාය ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා පඤ්චාභිඤ්ඤාඅට්ඨසමාපත්තිලාභී හුත්වා හිමවන්තෙ වාසං කප්පෙසි. තස්මිං සමයෙ පදුමුත්තරො භගවා විවෙකකාමො හිමවන්තං පාවිසි. තාපසො භගවන්තං පුණ්ණචන්දමිව විරොචමානං දූරතොව දිස්වා පසන්නමානසො අජිනචම්මං අංසෙ කත්වා අඤ්ජලිං පග්ගය්හ වන්දිත්වා ඨිතකොව දසනඛසමොධානඤ්ජලිං සිරසි පතිට්ඨපෙත්වා අනෙකාහි උපමාහි අනෙකෙහි ථුතිවචනෙහි භගවන්තං ථොමෙසි. තං සුත්වා භගවා – ‘‘අයං තාපසො අනාගතෙ ගොතමස්ස නාම භගවතො සාසනෙ පබ්බජිත්වා විනයෙ තිඛිණපඤ්ඤානං අග්ගො භවිස්සතී’’ති බ්යාකරණමදාසි. සො යාවතායුකං ඨත්වා අපරිහීනජ්ඣානො බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්ති. තතො චුතො දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො සම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කපිලවත්ථුනගරෙ උපාලිත්ථෙරස්ස භාගිනෙය්යො හුත්වා නිබ්බත්ති. සො කමෙන වුද්ධිප්පත්තො මාතුලස්ස උපාලිත්ථෙරස සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි. සො අත්තනො ආචරියස්ස සමීපෙ වසිතත්තා විනයපඤ්හෙ තිඛිණඤාණො අහොසි. අථ භගවා ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං විනයපඤ්හෙ තිඛිණපඤ්ඤානං භික්ඛූනං යදිදං භාගිනෙය්යුපාලී’’ති තං එතදග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි.

1. සො ¶ එවං එතදග්ගට්ඨානං පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ඛීණාසවසහස්සෙහීතිආදිමාහ. තත්ථ ආ සමන්තතො යාවභවග්ගා සවන්ති පවත්තන්තීති ආසවා. කාමාසවාදයො චත්තාරො ආසවා, තෙ ඛීණා සොසිතා විසොසිතා විද්ධංසිතා යෙහි තෙති ඛීණාසවා, තෙයෙව සහස්සා ඛීණාසවසහස්සා, තෙහි ඛීණාසවසහස්සෙහි ¶ . පරෙතො පරිවුතො ලොකනායකො ලොකස්ස නිබ්බානපාපනකො විවෙකං අනුයුත්තො පටිසල්ලිතුං එකීභවිතුං ගච්ඡතෙති සම්බන්ධො.

2. අජිනෙන නිවත්ථොහන්ති අහං අජිනමිගචම්මෙන පටිච්ඡන්නො, අජිනචම්මවසනොති අත්ථො. තිදණ්ඩපරිධාරකොති කුණ්ඩිකට්ඨපනත්ථාය තිදණ්ඩං ගහෙත්වා ධාරෙන්තොති අත්ථො. භික්ඛුසඞ්ඝෙන පරිබ්යූළ්හං පරිවාරිතං ලොකනායකං අද්දසන්ති සම්බන්ධො. සෙසං පාකටමෙවාති.

භාගිනෙය්යුපාලිත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

2. සොණකොළිවිසත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

අනොමදස්සිස්ස ¶ මුනිනොතිආදිකං ආයස්මතො කොළිවිසත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අනොමදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වයප්පත්තො පුත්තදාරෙහි වඩ්ඪිතො විභවසම්පන්නො භගවතො චඞ්කමනත්ථාය සොභනං චඞ්කමං කාරෙත්වා සුධාපරිකම්මං කාරෙත්වා ආදාසතලමිව සමං විජ්ජොතමානං කත්වා දීපධූපපුප්ඵාදීහි සජ්ජෙත්වා භගවතො නිය්යාදෙත්වා බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං පණීතෙනාහාරෙන පූජෙසි. සො එවං යාවජීවං පුඤ්ඤානි කත්වා තතො චවිත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො. තත්ථ පාළියා වුත්තනයෙන දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා අන්තරා ඔක්කාකකුලප්පසුතොති තං සබ්බං පාළියා වුත්තානුසාරෙන වෙදිතබ්බං. පච්ඡිමභවෙ පන කොලියරාජවංසෙ ජාතො වයප්පත්තො කොටිඅග්ඝනකස්ස කණ්ණපිළන්ධනස්ස ධාරිතත්තා කොටිකණ්ණොති, කුටිකණ්ණොති ච පාකටො අහොසි. සො භගවති පසන්නො ¶ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි.

25. සො අරහා හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො අනොමදස්සිස්ස මුනිනොතිආදිමාහ. තත්ථ අනොමදස්සිස්සාති අනොමං අලාමකං සුන්දරං දස්සනං ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණපටිමණ්ඩිතත්තා බ්යාමප්පභාමණ්ඩලොපසොභිතත්තා ආරොහපරිණාහෙන සමන්නාගතත්තා ච දස්සනීයං සරීරං යස්ස භගවතො සො අනොමදස්සී, තස්ස අනොමදස්සිස්ස මුනිනොති අත්ථො. තාදිනොති ඉට්ඨානිට්ඨෙසු අකම්පියසභාවස්ස. සුධාය ලෙපනං කත්වාති ¶ සුධාය අවලිත්තං කත්වා දීපධූපපුප්ඵධජපටාකාදීහි ච අලඞ්කතං චඞ්කමං කාරයිං අකාසින්ති අත්ථො. සෙසගාථානං අත්ථො පාළියා අනුසාරෙන සුවිඤ්ඤෙය්යොව.

35. පරිවාරසම්පත්තිධනසම්පත්තිසඞ්ඛාතං යසං ධාරෙතීති යසොධරො, සබ්බෙ එතෙ සත්තසත්තතිචක්කවත්තිරාජානො යසොධරනාමෙන එකනාමකාති සම්බන්ධො.

52. අඞ්ගීරසොති අඞ්ගතො සරීරතො නිග්ගතා රස්මි යස්ස සො අඞ්ගීරසො, ඡන්දදොසමොහභයාගතීහි වා පාපාචාරවසෙන වා චතුරාපායං න ගච්ඡතීති නාගො, මහන්තො පූජිතො ච සො නාගො චෙති මහානාගො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

කොළිවිසත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

3. කාළිගොධාපුත්තභද්දියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

පදුමුත්තරසම්බුද්ධන්තිආදිකං ආයස්මතො භද්දියස්ස කාළිගොධාපුත්තත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො ¶ පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො පුත්තදාරෙහි වඩ්ඪිතො නගරවාසිනො පුඤ්ඤානි කරොන්තෙ දිස්වා සයම්පි පුඤ්ඤානි කාතුකාමො ¶ බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං නිමන්තෙත්වා ථූලපටලිකාදිඅනෙකානි මහාරහානි සයනානි පඤ්ඤාපෙත්වා තත්ථ නිසින්නෙ භගවති සසඞ්ඝෙ පණීතෙනාහාරෙන භොජෙත්වා මහාදානං අදාසි. සො එවං යාවතායුකං පුඤ්ඤානි කත්වා දෙවමනුස්සෙසු උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා අපරභාගෙ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කාළිගොධාය නාම දෙවියා පුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති. සො විඤ්ඤුතං පත්තො ආරොහපරිණාහහත්ථපාදරූපසම්පත්තියා භද්දත්තා ච කාළිගොධාය දෙවියා පුත්තත්තා ච භද්දියො කාළිගොධාපුත්තොති පාකටො. සත්ථරි පසීදිත්වා මාතාපිතරො ආරාධෙත්වා පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

54. සො අරහා හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරසම්බුද්ධන්තිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව. මෙත්තචිත්තන්ති මිජ්ජති සිනෙහති නන්දති සබ්බසත්තෙති මෙත්තා, මෙත්තාය සහගතං චිත්තං මෙත්තචිත්තං, තං යස්ස භගවතො අත්ථීති මෙත්තචිත්තො, තං මෙත්තචිත්තං. මහාමුනින්ති සකලභික්ඛූනං මහන්තත්තා මහාමුනි, තං පදුමුත්තරං සම්බුද්ධන්ති ¶ සම්බන්ධො. ජනතා සබ්බාති සබ්බො ජනකායො, සබ්බනගරවාසිනොති අත්ථො. සබ්බලොකග්ගනායකන්ති සකලලොකස්ස අග්ගං සෙට්ඨං නිබ්බානස්ස නයනතො පාපනතො නායකං පදුමුත්තරසම්බුද්ධං ජනතා උපෙති සමීපං ගච්ඡතීති සම්බන්ධො.

55. සත්තුකඤ්ච බද්ධකඤ්චාති බද්ධසත්තුඅබද්ධසත්තුසඞ්ඛාතං ආමිසං. අථ වා භත්තපූපඛජ්ජභොජ්ජයාගුආදයො යාවකාලිකත්තා ආමිසං පානභොජනඤ්ච ගහෙත්වා පුඤ්ඤක්ඛෙත්තෙ අනුත්තරෙ සත්ථුනො දදන්තීති සම්බන්ධො.

58. ආසනං බුද්ධයුත්තකන්ති බුද්ධයොග්ගං බුද්ධාරහං බුද්ධානුච්ඡවිකං සත්තරතනමයං ආසනන්ති අත්ථො. සෙසං නයානුයොගෙන සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

කාළිගොධාපුත්තභද්දියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

4. සන්නිට්ඨාපකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

අරඤ්ඤෙ ¶ කුටිකං කත්වාතිආදිකං ආයස්මතො සන්නිට්ඨාපකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො ඝරබන්ධනෙන ¶ බද්ධො ඝරාවාසෙ ආදීනවං දිස්වා වත්ථුකාමකිලෙසකාමෙ පහාය හිමවන්තස්ස අවිදූරෙ පබ්බතන්තරෙ අරඤ්ඤවාසං කප්පෙසි. තස්මිං කාලෙ පදුමුත්තරො භගවා විවෙකකාමතාය තං ඨානං පාපුණි. අථ සො තාපසො භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො වන්දිත්වා නිසීදනත්ථාය තිණසන්ථරං පඤ්ඤාපෙත්වා අදාසි. තත්ථ නිසින්නං භගවන්තං අනෙකෙහි මධුරෙහි තිණ්ඩුකාදීහි ඵලාඵලෙහි සන්තප්පෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන තතො චුතො දෙවෙසු ච මනුස්සෙසු ච අපරාපරං සංසරන්තො ද්වෙ සම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සද්ධාසම්පන්නො පබ්බජිතො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි. ඛුරග්ගෙ අරහත්තඵලප්පත්තියං විය නිරුස්සාහෙනෙව සන්තිපදසඞ්ඛාතෙ නිබ්බානෙ සුට්ඨු ඨිතත්තා සන්නිට්ඨාපකත්ථෙරොති පාකටො.

70. අරහා පන හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො අරඤ්ඤෙ කුටිකං කත්වාතිආදිමාහ. තත්ථ අරඤ්ඤෙති සීහබ්යග්ඝාදීනං භයෙන මනුස්සා එත්ථ ¶ න රජ්ජන්ති න රමන්ති න අල්ලීයන්තීති අරඤ්ඤං, තස්මිං අරඤ්ඤෙ. කුටිකන්ති තිණච්ඡදනකුටිකං කත්වා පබ්බතන්තරෙ වසාමි වාසං කප්පෙසින්ති අත්ථො. ලාභෙන ච අලාභෙන ච යසෙන ච අයසෙන ච සන්තුට්ඨො විහාසින්ති සම්බන්ධො.

72. ජලජුත්තමනාමකන්ති ජලෙ ජාතං ජලජං, පදුමං, ජලජං උත්තමං ජලජුත්තමං, ජලජුත්තමෙන සමානං නාමං යස්ස සො ජලජුත්තමනාමකො, තං ජලජුත්තමනාමකං බුද්ධන්ති අත්ථො. සෙසං පාළිනයානුයොගෙන සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සන්නිට්ඨාපකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

5. පඤ්චහත්ථියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සුමෙධො ¶ නාම සම්බුද්ධොතිආදිකං ආයස්මතො පඤ්චහත්ථියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සුමෙධස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා රතනත්තයෙ පසන්නො විහාසි. තස්මිං සමයෙ පඤ්චඋප්පලහත්ථානි ආනෙසුං. සො තෙහි පඤ්චඋප්පලහත්ථෙහි වීථියං චරමානං සුමෙධං භගවන්තං පූජෙසි. තානි ගන්ත්වා ආකාසෙ විතානං හුත්වා ඡායං කුරුමානානි තථාගතෙනෙව සද්ධිං ගච්ඡිංසු. සො තං දිස්වා සොමනස්සජාතො පීතියා ඵුට්ඨසරීරො යාවජීවං තදෙව පුඤ්ඤං අනුස්සරිත්වා තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො අපරාපරං සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සද්ධාජාතො පබ්බජිත්වා ¶ විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි. කතකුසලනාමෙන පඤ්චහත්ථියත්ථෙරොති පාකටො.

77. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා පච්චක්ඛතො පඤ්ඤාය දිට්ඨපුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සුමෙධො නාම සම්බුද්ධොතිආදිමාහ. තත්ථ සුමෙධොති සුන්දරා මෙධා චතුසච්චපටිවෙධපටිසම්භිදාදයො පඤ්ඤා යස්ස සො භගවා සුමෙධො සම්බුද්ධො අන්තරාපණෙ අන්තරවීථියං ගච්ඡතීති සම්බන්ධො. ඔක්ඛිත්තචක්ඛූති අධොඛිත්තචක්ඛු. මිතභාණීති පමාණං ඤත්වා භණනසීලො, පමාණං ජානිත්වා ධම්මං දෙසෙසීති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

පඤ්චහත්ථියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

6. පදුමච්ඡදනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

නිබ්බුතෙ ¶ ලොකනාථම්හීතිආදිකං ආයස්මතො පදුමච්ඡදනියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතපුඤ්ඤසම්භාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො රතනත්තයෙ පසන්නො පරිනිබ්බුතස්ස විපස්සිස්ස භගවතො චිතකං පදුමපුප්ඵෙහි පූජෙසි. සො තෙනෙව ¶ චිත්තප්පසාදෙන යාවතායුකං ඨත්වා තතො සුගතීසුයෙව සංසරන්තො දිබ්බසම්පත්තිං මනුස්සසම්පත්තිඤ්චාති ද්වෙ සම්පත්තියො අනෙකක්ඛත්තුං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං අම්හාකං සම්මාසම්බුද්ධකාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා සාසනෙ පබ්බජිතො ඝටෙන්තො වායමන්තො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි. තස්ස රත්තිට්ඨානදිවාට්ඨානාදීසු තත්ථ තත්ථ විහරන්තස්ස විහාරො පදුමපුප්ඵෙහි ඡාදීයති, තෙන සො පදුමච්ඡදනියත්ථෙරොති පාකටො.

83. අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නිබ්බුතෙ ලොකනාථම්හීතිආදිමාහ. තත්ථ නිබ්බුතෙති ඛන්ධපරිනිබ්බානෙන පරිනිබ්බුතෙ සත්ථරි, විපස්සිස්ස සම්මාසම්බුද්ධස්ස සරීරෙ චිතමානියමානෙ චිතකෙ ආරොපිතෙ සුඵුල්ලං පදුමකලාපං අහං ගහෙත්වා චිතකං ආරොපයිං පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසගාථාසු හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථමෙවාති.

පදුමච්ඡදනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො සයනදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ ¶ අඤ්ඤතරස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා හත්ථිදණ්ඩසුවණ්ණාදීහි සයනත්ථාය මඤ්චං කාරෙත්වා අනග්ඝෙහි විචිත්තත්ථරණෙහි අත්ථරිත්වා භගවන්තං පූජෙසි. සො භගවා තස්සානුකම්පාය පටිග්ගහෙත්වා අනුභවි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දිබ්බමනුස්සසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථු සාසනෙ පසන්නො පබ්බජිත්වා විපස්සනං ආරභිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි. පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤනාමෙන සයනදායකත්ථෙරොති පාකටො.

88. සො ¶ එකදිවසං අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිමාහ. තං සබ්බං පාළිනයානුසාරෙන සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සයනදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

8. චඞ්කමනදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

අත්ථදස්සිස්ස ¶ මුනිනොතිආදිකං ආයස්මතො චඞ්කමනදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පායස්මා පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තෙසු තෙසු භවෙසු විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අත්ථදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා උච්චවත්ථුකං සුධාපරිකම්මකතං රජතරාසිසදිසං සොභමානං චඞ්කමං කාරෙත්වා මුත්තදලසදිසං සෙතපුලිනං අත්ථරිත්වා භගවතො අදාසි. පටිග්ගහෙසි භගවා, චඞ්කමං පටිග්ගහෙත්වා ච පන සුඛං කායචිත්තසමාධිං අප්පෙත්වා ‘‘අයං අනාගතෙ ගොතමස්ස භගවතො සාසනෙ සාවකො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු අපරාපරං සංසරන්තො ද්වෙ සම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සද්ධාසම්පන්නො සාසනෙ පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පත්වා කතපුඤ්ඤනාමෙන චඞ්කමනදායකත්ථෙරොති පාකටො අහොසි.

93. සො එකදිවසං අත්තනා පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො අත්ථදස්සිස්ස මුනිනොතිආදිමාහ. තත්ථ අත්ථදස්සිස්සාති අත්ථං පයොජනං වුද්ධිං විරූළ්හිං නිබ්බානං දක්ඛති පස්සතීති අත්ථදස්සී, අථ වා අත්ථං නිබ්බානං දස්සනසීලො ජානනසීලොති අත්ථදස්සී, තස්ස අත්ථදස්සිස්ස මුනිනො මොනෙන ඤාණෙන සමන්නාගතස්ස භගවතො මනොරමං මනල්ලීනං භාවනීයං මනසි කාතබ්බං චඞ්කමං කාරෙසින්ති සම්බන්ධො. සෙසං වුත්තනයානුසාරෙනෙව සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

චඞ්කමනදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරො ¶ ලොකවිදූතිආදිකං ආයස්මතො සුභද්දත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො ¶ තත්ථ තත්ථ භවෙ නිබ්බානාධිගමනත්ථාය පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ විභවසම්පන්නෙ ¶ සද්ධාසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බතො විඤ්ඤුතං පත්වා ඝරබන්ධනෙන බද්ධො රතනත්තයෙ පසන්නො පරිනිබ්බානමඤ්චෙ නිපන්නං පදුමුත්තරං භගවන්තං දිස්වා සන්නිපතිතා දසසහස්සචක්කවාළදෙවතායො ච දිස්වා පසන්නමානසො නිග්ගුණ්ඩිකෙටකනීලකාසොකාසිතාදිඅනෙකෙහි සුගන්ධපුප්ඵෙහි පූජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන යාවතායුකං ඨත්වා තතො චවිත්වා තුසිතාදීසු දිබ්බසම්පත්තියො අනුභවිත්වා තතො මනුස්සෙසු මනුස්සසම්පත්තියො අනුභවිත්වා නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙසු ච සුගන්ධෙහි පුප්ඵෙහි පූජිතො අහොසි. ඉමස්මිං පන බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං විභවසම්පන්නෙ කුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො කාමෙසු ආදීනවං දිස්වාපි යාව බුද්ධස්ස භගවතො පරිනිබ්බානකාලො තාව අලද්ධබුද්ධදස්සනො භගවතො පරිනිබ්බානමඤ්චෙ නිපන්නකාලෙයෙව පබ්බජිත්වා අරහත්තං පාපුණි. පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤනාමෙන සුභද්දොති පාකටො අහොසි.

101. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො ලොකවිදූතිආදිමාහ. තං උත්තානත්ථමෙව. සුණාථ මම භාසතො…පෙ… නිබ්බායිස්සතිනාසවොති ඉදං පරිනිබ්බානමඤ්චෙ නිපන්නොව පදුමුත්තරො භගවා බ්යාකාසි.

115. සො අත්තනො පටිපත්තිං දස්සෙන්තො පුබ්බකම්මෙන සංයුත්තොතිආදිමාහ. එකග්ගොති එකග්ගචිත්තො. සුසමාහිතොති සුට්ඨු සමාහිතො, සන්තකායචිත්තොති අත්ථො. බුද්ධස්ස ඔරසො පුත්තොති බුද්ධස්ස උරසා හදයෙන නිග්ගතඔවාදානුසාසනිං සුත්වා පත්තඅරහත්තඵලොති අත්ථො. ධම්මජොම්හි සුනිම්මිතොති ධම්මතො කම්මට්ඨානධම්මතො ජාතො අරියාය ජාතියා සුනිම්මිතො සුට්ඨු නිප්ඵාදිතසබ්බකිච්චො අම්හි භවාමීති අත්ථො.

116. ධම්මරාජං උපගම්මාති ධම්මෙන සබ්බසත්තානං රාජානං ඉස්සරභූතං භගවන්තං උපගන්ත්වා සමීපං ගන්ත්වාති අත්ථො. අපුච්ඡිං පඤ්හමුත්තමන්ති උත්තමං ඛන්ධායතනධාතුසච්චසමුප්පාදාදිපටිසංයුත්තං පඤ්හං අපුච්ඡින්ති අත්ථො. කථයන්තො ¶ ච මෙ පඤ්හන්ති එසො අම්හාකං භගවා මෙ මය්හං පඤ්හං කථයන්තො බ්යාකරොන්තො. ධම්මසොතං උපානයීති අනුපාදිසෙසනිබ්බානධාතුසඞ්ඛාතං ධම්මසොතං ධම්මපවාහං උපානයි පාවිසීති අත්ථො.

118. ජලජුත්තමනායකොති ¶ පදුමුත්තරනාමකො ම-කාරස්ස ය-කාරං කත්වා කතවොහාරො. නිබ්බායි ¶ අනුපාදානොති උපාදානෙ පඤ්චක්ඛන්ධෙ අග්ගහෙත්වා නිබ්බායි න පඤ්ඤායි අදස්සනං අගමාසි, මනුස්සලොකාදීසු කත්ථචිපි අපතිට්ඨිතොති අත්ථො. දීපොව තෙලසඞ්ඛයාති වට්ටිතෙලානං සඞ්ඛයා අභාවා පදීපො ඉව නිබ්බායීති සම්බන්ධො.

119. සත්තයොජනිකං ආසීති තස්ස පරිනිබ්බුතස්ස පදුමුත්තරස්ස භගවතො රතනමයං ථූපං සත්තයොජනුබ්බෙධං ආසි අහොසීති අත්ථො. ධජං තත්ථ අපූජෙසින්ති තත්ථ තස්මිං චෙතියෙ සබ්බභද්දං සබ්බතො භද්දං සබ්බසො මනොරමං ධජං පූජෙසින්ති අත්ථො.

120. කස්සපස්ස ච බුද්ධස්සාති පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලතො පට්ඨාය ආගතස්ස දෙවමනුස්සෙසු සංසරතො මෙ මය්හං ඔරසො පුත්තො තිස්සො නාම කස්සපස්ස සම්මාසම්බුද්ධස්ස අග්ගසාවකො ජිනසාසනෙ බුද්ධසාසනෙ දායාදො ආසි අහොසීති සම්බන්ධො.

121. තස්ස හීනෙන මනසාති තස්ස මම පුත්තස්ස තිස්සස්ස අග්ගසාවකස්ස හීනෙන ලාමකෙන මනසා චිත්තෙන අභද්දකං අසුන්දරං අයුත්තකං ‘‘අන්තකො පච්ඡිමො’’ති වාචං වචනං අභාසිං කථෙසින්ති අත්ථො. තෙන කම්මවිපාකෙනාති තෙන අරහන්තභක්ඛානසඞ්ඛාතස්ස අකුසලකම්මස්ස විපාකෙන. පච්ඡිමෙ අද්දසං ජිනන්ති පච්ඡිමෙ පරියොසානෙ පරිනිබ්බානකාලෙ මල්ලානං උපවත්තනෙ සාලවනෙ පරිනිබ්බානමඤ්චෙ නිපන්නං ජිනං ජිතසබ්බමාරං අම්හාකං ගොතමසම්මාසම්බුද්ධං අද්දසං අහන්ති අත්ථො. ‘‘පච්ඡා මෙ ආසි භද්දක’’න්තිපි පාඨො. තස්ස පච්ඡා තස්ස භගවතො අවසානකාලෙ නිබ්බානාසන්නකාලෙ මෙ මය්හං භද්දකං සුන්දරං චතුසච්චපටිවිජ්ඣනං ආසි අහොසීති අත්ථො.

122. පබ්බාජෙසි මහාවීරොති මහාවීරියො සබ්බසත්තහිතො කරුණායුත්තො ජිතමාරො මුනි මල්ලානං උපවත්තනෙ සාලවනෙ පච්ඡිමෙ සයනෙ පරිනිබ්බානමඤ්චෙ සයිතොව මං පබ්බාජෙසීති සම්බන්ධො.

123. අජ්ජෙව ¶ දානි පබ්බජ්ජාති අජ්ජ එව භගවතො පරිනිබ්බානදිවසෙයෙව මම පබ්බජ්ජා, තථා අජ්ජ එව උපසම්පදා, අජ්ජ එව ද්විපදුත්තමස්ස සම්මුඛා පරිනිබ්බානං අහොසීති සම්බන්ධො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සුභද්දත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

සිද්ධත්ථස්ස ¶ ¶ භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො චුන්දත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතපුඤ්ඤසම්භාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ විභවසම්පන්නෙ කුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථරි පසීදිත්වා සත්තරතනමයං සුවණ්ණග්ඝියං කාරෙත්වා සුමනපුප්ඵෙහි ඡාදෙත්වා භගවන්තං පූජෙසි. තානි පුප්ඵානි ආකාසං සමුග්ගන්ත්වා විතානාකාරෙන අට්ඨංසු. අථ නං භගවා ‘‘අනාගතෙ ගොතමස්ස නාම භගවතො සාසනෙ චුන්දො නාම සාවකො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන තතො චුතො දෙවලොකෙ උපපන්නො කමෙන ඡසු කාමාවචරදෙවෙසු සුඛං අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු චක්කවත්තිආදිසම්පත්තියො ච අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ බ්රාහ්මණකුලෙ රූපසාරියා පුත්තො සාරිපුත්තත්ථෙරස්ස කනිට්ඨො හුත්වා නිබ්බත්ති. තස්ස විඤ්ඤුතං පත්තස්ස ආරොහපරිණාහරූපවයානං සුන්දරතාය සකාරස්ස චකාරං කත්වා චුන්දොති නාමං කරිංසු. සො වයප්පත්තො ඝරාවාසෙ ආදීනවං පබ්බජ්ජාය ච ආනිසංසං දිස්වා භාතුත්ථෙරස්ස සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි.

125. සො පත්තඅරහත්තඵලො එකදිවසං අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව. අග්ඝියන්තිආදයොපි උත්තානත්ථායෙව.

128. විතිණ්ණකඞ්ඛො සම්බුද්ධොති විසෙසෙන මග්ගාධිගමෙන විචිකිච්ඡාය ඛෙපිතත්තා විතිණ්ණකඞ්ඛො අසංසයො සම්බුද්ධො. තිණ්ණොඝෙහි පුරක්ඛතොති කාමොඝාදීනං චතුන්නං ඔඝානං තිණ්ණත්තා අතික්කන්තත්තා ඔඝතිණ්ණෙහි ¶ ඛීණාසවෙහි පුරක්ඛතො පරිවාරිතොති අත්ථො. බ්යාකරණගාථා උත්තානත්ථායෙව.

139. උපට්ඨහිං මහාවීරන්ති උත්තමත්ථස්ස නිබ්බානස්ස පත්තියා පාපුණනත්ථාය කප්පසතසහස්සාධිකෙසු චතුරාසඞ්ඛ්යෙය්යෙසු කප්පෙසු පාරමියො පූරෙන්තෙන කතවීරියත්තා මහාවීරං බුද්ධං උපට්ඨහිං උපට්ඨානං අකාසින්ති අත්ථො. අඤ්ඤෙ ච පෙසලෙ බහූති න කෙවලමෙව බුද්ධං උපට්ඨහිං, පෙසලෙ පියසීලෙ සීලවන්තෙ අඤ්ඤෙ ච බහුඅග්ගප්පත්තෙ සාවකෙ, මෙ මය්හං භාතරං සාරිපුත්තත්ථෙරඤ්ච උපට්ඨහින්ති සම්බන්ධො.

140. භාතරං ¶ මෙ උපට්ඨහිත්වාති මය්හං භාතරං උපට්ඨහිත්වා වත්තපටිවත්තං කත්වා තස්ස පරිනිබ්බුතකාලෙ භගවතො පඨමං පරිනිබ්බුතත්තා තස්ස ධාතුයො ගහෙත්වා පත්තම්හි ඔකිරිත්වා ලොකජෙට්ඨස්ස ¶ නරානං ආසභස්ස බුද්ධස්ස උපනාමෙසිං අදාසින්ති අත්ථො.

141. උභො හත්ථෙහි පග්ගය්හාති තං මහා දින්නං ධාතුං සො භගවා අත්තනො උභොහි හත්ථෙහි පකාරෙන ගහෙත්වා තං ධාතුං සංසුට්ඨු දස්සයන්තො අග්ගසාවකං සාරිපුත්තත්ථෙරං කිත්තයි පකාසෙසීති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

චුන්දත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

1. විධූපනදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

පදුමුත්තරබුද්ධස්සාතිආදිකං ¶ ආයස්මතො විධූපනදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු පූරිතපුඤ්ඤසම්භාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො විභවසම්පන්නො සද්ධාජාතො භගවති පසන්නො ගිම්හකාලෙ සුවණ්ණරජතමුත්තාමණිමයං බීජනිං කාරෙත්වා භගවතො අදාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවෙසු ච මනුස්සෙසු ච සංසරන්තො ¶ ද්වෙ සම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්ස අම්හාකං සම්මාසම්බුද්ධස්ස උප්පන්නකාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො ඝරබන්ධනෙන බන්ධිත්වා ඝරාවාසෙ ආදීනවං දිස්වා පබ්බජ්ජාය ච ආනිසංසං දිස්වා සද්ධාසම්පන්නො සාසනෙ පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

1. සො ‘‘කෙන මයා පුඤ්ඤකම්මෙන අයං ලොකුත්තරසම්පත්ති ලද්ධා’’ති අත්තනො පුබ්බකම්මං අනුස්සරන්තො තං පච්චක්ඛතො ඤත්වා පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරබුද්ධස්සාතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව. බීජනිකා මයා දින්නාති විසෙසෙන සන්තාපයන්තානං සත්තානං සන්තාපං නිබ්බාපෙන්ති සීතලං වාතං ජනෙතීති බීජනී, බීජනීයෙව බීජනිකා, සා සත්තරතනමයා විජ්ජොතමානා බීජනිකා මයා කාරාපෙත්වා දින්නාති අත්ථො.

විධූපනදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

උච්චියං සෙලමාරුය්හාතිආදිකං ආයස්මතො සතරංසිත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සක්කටබ්යාකරණෙ වෙදත්තයෙ ච පාරඞ්ගතො ඝරාවාසං ¶ පහාය අරඤ්ඤං පවිසිත්වා ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා හිමවන්තෙ වාසං කප්පෙසි. තස්මිං ¶ සමයෙ පදුමුත්තරො භගවා විවෙකකාමතාය උච්චං එකං පබ්බතං ආරුය්හ ජලිතග්ගික්ඛන්තො විය නිසීදි. තං තථානිසින්නං භගවන්තං දිස්වා තාපසො සොමනස්සජාතො අඤ්ජලිං පග්ගය්හ අනෙකෙහි කාරණෙහි ථොමෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන තතො චුතො ඡසු කාමාවචරදෙවෙසු දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා තතො මනුස්සලොකෙ සතරංසී නාම චක්කවත්තී රාජා හුත්වා නිබ්බත්ති. තම්පි සම්පත්තිං අනෙකක්ඛත්තුං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො පුබ්බපුඤ්ඤසම්භාරවසෙන ඤාණස්ස පරිපක්කත්තා සත්තවස්සිකොව පබ්බජිත්වා අරහත්තං පාපුණි.

8-9. සො ¶ ‘‘අහං කෙන කම්මෙන සත්තවස්සිකොව සන්තිපදං අනුප්පත්තොස්මී’’ති සරමානො පුබ්බකම්මං ඤාණෙන පච්චක්ඛතො දිස්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං උදානවසෙන පකාසෙන්තො උච්චියං සෙලමාරුය්හාතිආදිමාහ. තත්ථ උච්චියන්ති උච්චං සෙලමයං පබ්බතං ආරුය්හ නිසීදි පදුමුත්තරොති සම්බන්ධො. පබ්බතස්සාවිදූරම්හීති භගවතො නිසින්නස්ස පබ්බතස්ස ආසන්නට්ඨානෙති අත්ථො. බ්රාහ්මණො මන්තපාරගූති මන්තසඞ්ඛාතස්ස වෙදත්තයස්ස පාරං පරියොසානං කොටිං ගතො එකො බ්රාහ්මණොති අත්ථො, අඤ්ඤං විය අත්තානං නිද්දිසති අයං මන්තපාරගූති. උපවිට්ඨං මහාවීරන්ති තස්මිං පබ්බතෙ නිසින්නං වීරවන්තං ජිනං, කිං විසිට්ඨං? දෙවදෙවං සකලඡකාමාවචරබ්රහ්මදෙවානං අතිදෙවං නරාසභං නරානං ආසතං සෙට්ඨං ලොකනායකං සකලසත්තලොකං නයන්තං නිබ්බානං පාපෙන්තං අහං අඤ්ජලිං දසනඛසමොධානඤ්ජලිපුටං සිරසි මුද්ධනි පග්ගහෙත්වාන පතිට්ඨපෙත්වා සන්ථවිං සුට්ඨුං ථොමෙසින්ති සම්බන්ධො.

12. අභාසථාති ‘‘යෙනායං අඤ්ජලී දින්නො…පෙ… අරහා සො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

සතරංසිත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරබුද්ධස්සාතිආදිකං ආයස්මතො සයනදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො ¶ කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා සුඛමනුභවන්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා සත්ථරි පසන්නො දන්තසුවණ්ණරජතමුත්තමණිමයං මහාරහං මඤ්චං කාරාපෙත්වා චීනපට්ටකම්බලාදීනි අත්ථරිත්වා සයනත්ථාය භගවතො අදාසි. භගවා තස්ස අනුග්ගහං කරොන්තො තත්ථ සයි ¶ . සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො තදනුරූපං ආකාසගමනසුඛසෙය්යාදිසුඛං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පාපුණිත්වා සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පසන්නමානසො පබ්බජිත්වා විපස්සන්තො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

20. සො ¶ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරබුද්ධස්සාතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව.

21. සුඛෙත්තෙ බීජසම්පදාති යථා තිණකචවරරහිතෙ කද්දමාදිසම්පන්නෙ සුඛෙත්තෙ වුත්තබීජානි සාදුඵලානි නිප්ඵාදෙන්ති, එවමෙව රාගදොසාදිදියඩ්ඪසහස්සකිලෙසසඞ්ඛාතතිණකචවරරහිතෙ සුද්ධසන්තානෙ පුඤ්ඤක්ඛෙත්තෙ වුත්තදානානි අප්පානිපි සමානානි මහප්ඵලානි හොන්තීති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සයනදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරබුද්ධස්සාතිආදිකං ආයස්මතො ගන්ධොදකියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමමුනිවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො පරිනිබ්බුතෙ භගවති නගරවාසිනො බොධිපූජං කුරුමානෙ දිස්වා විචිත්තඝටෙ චන්දනකප්පුරාගරුආදිමිස්සකසුගන්ධොදකෙන පූරෙත්වා බොධිරුක්ඛං අභිසිඤ්චි. තස්මිං ඛණෙ දෙවො මහාධාරාහි පවස්සි. තදා සො අසනිවෙගෙන කාලං කතො. තෙනෙව පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවලොකෙ නිබ්බත්ති, තත්ථෙව ඨිතො ‘‘අහො බුද්ධො, අහො ධම්මො’’තිආදිගාථායො අභාසි. එවං සො දෙවමනුස්සෙසු සම්පත්තියො අනුභවිත්වා සබ්බපරිළාහවිප්පමුත්තො නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ සීතිභාවමුපගතො සුඛිතො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ ¶ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථරි පසන්නො පබ්බජිත්වා කම්මට්ඨානං ආරභිත්වා විපස්සන්තො නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤෙන ගන්ධොදකියත්ථෙරොති පාකටො අහොසි.

25. සො එකදිවසං අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුතරස්සාතිආදිමාහ. තං වුත්තත්ථමෙව. මහාබොධිමහො අහූති මහාබොධිරුක්ඛස්ස පූජා අහොසීති අත්ථො. විචිත්තං ඝටමාදායාති අනෙකෙහි චිත්තකම්මසුවණ්ණකම්මෙහි විචිත්තං සොභමානං ගන්ධොදකපුණ්ණං ඝටං ගහෙත්වාති අත්ථො ¶ . ගන්ධොදකමදාසහන්ති ගන්ධොදකං අදාසිං, අහං ගන්ධොදකෙන අභිසිඤ්චින්ති අත්ථො.

26. න්හානකාලෙ ¶ ච බොධියාති බොධියා පූජාකරණසමයෙති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

ගන්ධොදකියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරබුද්ධස්සාතිආදිකං ආයස්මතො ඔපවය්හත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරජිනාදිච්චෙ ලොකෙ පාතුභූතෙ එකස්මිං විභවසම්පන්නකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය මහද්ධනො මහාභොගො ඝරාවාසං වසමානො සාසනෙ පසන්නො සත්ථරි පසාදබහුමානො ආජානීයෙන සින්ධවෙන පූජං අකාසි, පූජෙත්වා ච පන ‘‘බුද්ධාදීනං සමණානං හත්ථිඅස්සාදයො න කප්පන්ති, කප්පියභණ්ඩං දස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා තං අග්ඝාපෙත්වා තදග්ඝනකෙන කහාපණෙන කප්පියං කප්පාසිකකම්බලකොජවාදිකං චීවරං කප්පූරතක්කොලාදිකං භෙසජ්ජපරික්ඛාරඤ්ච අදාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන යාවතායුකං ඨත්වා තතො චුතො දෙවෙසු ච මනුස්සෙසු ච හත්ථිඅස්සාදිඅනෙකවාහනසම්පන්නො සුඛං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සද්ධාසම්පන්නො සාසනෙ පබ්බජිත්වා කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා මග්ගපටිපාටියා අරහත්තෙ පතිට්ඨාසි, පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤසම්භාරවසෙන ඔපවය්හත්ථෙරොති පාකටො අහොසි.

33. සො ‘‘කෙන නු ඛො කාරණෙන ඉදං මයා සන්තිපදං අධිගත’’න්ති උපධාරෙන්තො පුබ්බකම්මං ¶ ඤාණෙන පච්චක්ඛතො ඤත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං උදානවසෙන පකාසෙන්තො පදුමුත්තරබුද්ධස්සාතිආදිමාහ. තං වුත්තත්ථමෙව. ආජානීයමදාසහන්ති ආජානීයං උත්තමජාතිසින්ධවං අහං අදාසිං පූජෙසින්ති අත්ථො.

35. සපත්තභාරොති සස්ස අත්තනො පත්තානි අට්ඨ පරික්ඛාරානි භාරානි යස්ස සො සපත්තභාරො, අට්ඨපරික්ඛාරයුත්තොති අත්ථො.

36. ඛමනීයමදාසහන්ති ¶ ඛමනීයයොග්ගං චීවරාදිකප්පියපරික්ඛාරන්ති අත්ථො.

40. චරිමොති පරියොසානො කොටිප්පත්තො භවොති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

ඔපවය්හත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

6. සපරිවාරාසනත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

පදුමුත්තරබුද්ධස්සාතිආදිකං ආයස්මතො සපරිවාරාසනත්ථෙරස්ස අපදානං. සොපි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ ¶ තත්ථ භවෙසු විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ විභවසම්පන්නෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සද්ධාජාතො සාසනෙ පසන්නො දානඵලං සද්දහන්තො නානග්ගරසභොජනෙන භගවතො පිණ්ඩපාතං අදාසි, දත්වා ච පන භොජනසාලායං භොජනත්ථාය නිසින්නාසනං ජාතිසුමනමල්ලිකාදීහි අලඞ්කරි. භගවා ච භත්තානුමොදනමකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො අනෙකවිධං සම්පත්තිං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සද්ධො පසන්නො පබ්බජිත්වා න චිරස්සෙව අරහා අහොසි.

43. සො එවං පත්තසන්තිපදො ‘‘කෙන නු ඛො පුඤ්ඤෙන ඉදං සන්තිපදං අනුප්පත්ත’’න්ති ඤාණෙන උපධාරෙන්තො පුබ්බකම්මං දිස්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරබුද්ධස්සාතිආදිමාහ. තං වුත්තත්ථමෙව. පිණ්ඩපාතං අදාසහන්ති තත්ථ තත්ථ ලද්ධානං පිණ්ඩානං කබළං කබළං කත්වා පාතබ්බතො ඛාදිතබ්බතො ආහාරො පිණ්ඩපාතො, තං පිණ්ඩපාතං භගවතො අදාසිං, භගවන්තං භොජෙසින්ති අත්ථො.

44. අකිත්තයි ¶ පිණ්ඩපාතන්ති මයා දින්නපිණ්ඩපාතස්ස ගුණං ආනිසංසං පකාසෙසීති අත්ථො.

48. සංවුතො පාතිමොක්ඛස්මින්ති පාතිමොක්ඛසංවරසීලෙන සංවුතො පිහිතො පටිච්ඡන්නොති අත්ථො. ඉන්ද්රියෙසු ච පඤ්චසූති චක්ඛුන්ද්රියාදීසු පඤ්චසු ¶ ඉන්ද්රියෙසු රූපාදීහි ගොපිතො ඉන්ද්රියසංවරසීලඤ්ච ගොපිතොති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සපරිවාරාසනත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරබුද්ධස්සාතිආදිකං ආයස්මතො පඤ්චදීපකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො උප්පන්නුප්පන්නභවෙසු විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය ඝරාවාසෙ වසන්තො භගවතො ධම්මං සුත්වා සම්මාදිට්ඨියං පතිට්ඨිතො සද්ධො පසන්නො මහාජනෙහි බොධිපූජං කයිරමානං දිස්වා සයම්පි බොධිං පරිවාරෙත්වා දීපං ජාලෙත්වා පූජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො චක්කවත්තිසම්පත්තිආදයො අනුභවිත්වා සබ්බත්ථෙව උප්පන්නභවෙ ජලමානො ජොතිසම්පන්නවිමානාදීසු වසිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං විභවසම්පන්නෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සද්ධාජාතො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි, දීපපූජානිස්සන්දෙන දීපකත්ථෙරොති පාකටො.

50. සො ¶ එකදිවසං අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරබුද්ධස්සාතිආදිමාහ. තං වුත්තත්ථමෙව. උජුදිට්ඨි අහොසහන්ති වඞ්කං මිච්ඡාදිට්ඨිං ඡඩ්ඩෙත්වා උජු අවඞ්කං නිබ්බානාභිමුඛං පාපුණනසම්මාදිට්ඨි අහොසින්ති අත්ථො.

51. පදීපදානං පාදාසින්ති එත්ථ පකාරෙන දිබ්බති ජොතතීති පදීපො, තස්ස දානං පදීපදානං, තං අදාසිං පදීපපූජං අකාසින්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

පඤ්චදීපකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරබුද්ධස්සාතිආදිකං ¶ ¶ ආයස්මතො ධජදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සත්ථරි පසීදිත්වා සුන්දරෙහි අනෙකෙහි වත්ථෙහි ධජං කාරාපෙත්වා ධජපූජං අකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන උප්පන්නුප්පන්නභවෙ උච්චකුලෙ නිබ්බත්තො පූජනියො අහොසි. අපරභාගෙ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය පුත්තදාරෙහි වඩ්ඪිත්වා මහාභොගො යසවා සද්ධාජාතො සත්ථරි පසන්නො ඝරාවාසං පහාය පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

57. සො පත්තඅරහත්තඵලො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො අත්තනො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරබුද්ධස්සාතිආදිමාහ. තස්සත්ථො පුබ්බෙ වුත්තොයෙව. හට්ඨො හට්ඨෙන චිත්තෙනාති සොමනස්සසහගතචිත්තයුත්තත්තා හට්ඨො පරිපුණ්ණරූපකායො සද්ධාසම්පයුත්තචිත්තතාය හට්ඨෙන චිත්තෙන සන්තුට්ඨෙන චිත්තෙනාති අත්ථො. ධජමාරොපයිං අහන්ති ධුනාති කම්පති චලතීති ධජං, තං ධජං ආරොපයිං වෙළග්ගෙ ලග්ගෙත්වා පූජෙසින්ති අත්ථො.

58-9. පතිතපත්තානි ගණ්හිත්වාති පතිතානි බොධිපත්තානි ගහෙත්වා අහං බහි ඡඩ්ඩෙසින්ති අත්ථො. අන්තොසුද්ධං බහිසුද්ධන්ති අන්තො චිත්තසන්තානනාමකායතො ච බහි චක්ඛුසොතාදිරූපකායතො ච සුද්ධිං අධි විසෙසෙන මුත්තං කිලෙසතො විමුත්තං අනාසවං සම්බුද්ධං විය සම්මුඛා උත්තමං බොධිං අවන්දිං පණාමමකාසින්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

ධජදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

චතුසච්චං පකාසෙන්තොතිආදිකං ආයස්මතො පදුමත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතකුසලසම්භාරො පදුමුත්තරමුනිනා ¶ ධම්මපජ්ජොතෙ ජොතමානෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා ¶ භොගසම්පන්නොති පාකටො. සො සත්ථරි පසීදිත්වා මහාජනෙන සද්ධිං ධම්මං සුණන්තො ධජෙන සහ පදුමකලාපං ගහෙත්වා අට්ඨාසි, සධජං තං පදුමකලාපං ආකාසමුක්ඛිපිං, තං ¶ අච්ඡරියං දිස්වා අතිවිය සොමනස්සජාතො අහොසි. සො යාවජීවං කුසලං කත්වා ජීවිතපරියොසානෙ සග්ගෙ නිබ්බත්තො ධජමිව ඡකාමාවචරෙ පාකටො පූජිතො ච දිබ්බසම්පත්තිමනුභවිත්වා මනුස්සෙසු ච චක්කවත්තිසම්පත්තිමනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ සද්ධාසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සද්ධාජාතො පඤ්චවස්සිකොව පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා හුත්වා කතපුඤ්ඤනාමෙන පදුමත්ථෙරොති පාකටො.

67. අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො චතුසච්චං පකාසෙන්තොතිආදිමාහ. තත්ථ සච්චන්ති තථං අවිතථං අවිපරීතං සච්චං, දුක්ඛසමුදයනිරොධමග්ගවසෙන චත්තාරි සච්චානි සමාහටානීති චතුසච්චං, තං චතුසච්චං පකාසෙන්තො ලොකෙ පාකටං කරොන්තොති අත්ථො. වරධම්මප්පවත්තකොති උත්තමධම්මප්පවත්තකො පකාසකොති අත්ථො. අමතං වුට්ඨින්ති අමතමහානිබ්බානවුට්ඨිධාරං පවස්සන්තො පග්ඝරන්තො සදෙවකං ලොකං තෙමෙන්තො සබ්බකිලෙසපරිළාහං නිබ්බාපෙන්තො ධම්මවස්සං වස්සතීති අත්ථො.

68. සධජං පදුමං ගය්හාති ධජෙන සහ එකතො කත්වා පදුමං පදුමකලාපං ගහෙත්වාති අත්ථො. අඩ්ඪකොසෙ ඨිතො අහන්ති උභො උක්ඛිපිත්වා ඨිතො අහන්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

පදුමත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

ජාතියා සත්තවස්සොහන්තිආදිකං ආයස්මතො අසනබොධියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො තිස්සස්ස භගවතො කාලෙ අඤ්ඤතරස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සුඛප්පත්තො සාසනෙ පසන්නො ¶ අසනබොධිතො ඵලං ගහෙත්වා තතො වුට්ඨිතබොධිතරුණෙ ගහෙත්වා බොධිං රොපෙසි, යථා න විනස්සති තථා උදකාසිඤ්චනාදිකම්මෙන රක්ඛිත්වා පූජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො පරිපක්කසම්භාරත්තා ¶ සත්තවස්සිකොව සමානො පබ්බජිත්වා ඛුරග්ගෙයෙව අරහත්තං පාපුණි, පුරාකතපුඤ්ඤනාමෙන අසනබොධියත්ථෙරොති පාකටො.

78. සො ¶ පුබ්බසම්භාරමනුස්සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ජාතියා සත්තවස්සොහන්තිආදිමාහ. තත්ථ ජාතියාති මාතුගබ්භතො නික්ඛන්තකාලතො පට්ඨායාති අත්ථො. සත්තවස්සො පරිපුණ්ණසරදො අහං ලොකනායකං තිස්සං භගවන්තං අද්දසන්ති සම්බන්ධො. පසන්නචිත්තො සුමනොති පකාරෙන පසන්නඅනාලුළිතඅවිකම්පිතචිත්තො, සුමනො සුන්දරමනො සොමනස්සසහගතචිත්තොති අත්ථො.

79. තිස්සස්සාහං භගවතොති තික්ඛත්තුං ජාතොති තිස්සො, සො මාතුගබ්භතො, මනුස්සජාතිතො, පඤ්චක්ඛන්ධතො ච මුත්තො හුත්වා ජාතො නිබ්බත්තො බුද්ධො ජාතොති අත්ථො. තස්ස තිස්සස්ස භගවතො තාදිනො, ලොකජෙට්ඨස්ස අසනබොධිං උත්තමං රොපයින්ති සම්බන්ධො.

80. අසනො නාමධෙය්යෙනාති නාමපඤ්ඤත්තියා නාමසඤ්ඤාය අසනො නාම අසනරුක්ඛො බොධි අහොසීති අත්ථො. ධරණීරුහපාදපොති වල්ලිරුක්ඛපබ්බතගඞ්ගාසාගරාදයො ධාරෙතීති ධරණී, කා සා? පථවී, තස්සං රුහති පතිට්ඨහතීති ධරණීරුහො, පාදෙන පිවතීති පාදපො, පාදසඞ්ඛාතෙන මූලෙන සිඤ්චිතොදකං පිවති ආපොරසං සිනෙහං ධාරෙතීති අත්ථො. ධරණීරුහො ච සො පාදපො චාති ධරණීරුහපාදපො, තං උත්තමං අසනං බොධිං පඤ්ච වස්සානි පරිචරිං පොසෙසින්ති අත්ථො.

81. පුප්ඵිතං පාදපං දිස්වාති තං මයා පොසිතං අසනබොධිරුක්ඛං පුප්ඵිතං අච්ඡරයොග්ගභූතපුප්ඵත්තා අබ්භුතං ලොමහංසකරණං දිස්වා සකං ¶ කම්මං අත්තනො කම්මං පකිත්තෙන්තො පකාරෙන කථයන්තො බුද්ධසෙට්ඨස්ස සන්තිකං අගමාසින්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

අසනබොධියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

1. සකචින්තනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

පවනං ¶ කානනං දිස්වාතිආදිකං ආයස්මතො සකචින්තනියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය තස්ස භගවතො ආයුපරියොසානෙ උප්පන්නො ¶ ධරමානං භගවන්තං අපාපුණිත්වා පරිනිබ්බුතකාලෙ ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා හිමවන්තෙ වසන්තො විවෙකං රමණීයං එකං වනං පත්වා තත්ථෙවෙකාය කන්දරාය පුලිනචෙතියං කත්වා භගවති සඤ්ඤං කත්වා සධාතුකසඤ්ඤඤ්ච කත්වා වනපුප්ඵෙහි පූජෙත්වා නමස්සමානො පරිචරි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ද්වීසු අග්ගං අග්ගසම්පත්තිං අග්ගඤ්ච චක්කවත්තිසම්පත්තිං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විභවසම්පන්නො සද්ධාසම්පන්නො සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිත්වා අරහා ඡළභිඤ්ඤො අහොසි.

1. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පවනං කානනං දිස්වාතිආදිමාහ. තත්ථ පවනන්ති පකාරෙන වනං පත්ථටං විත්ථිණ්ණං ගහනභූතන්ති පවනං. කානනං අවකුච්ඡිතං ආනනං අවහනං සතතං සීහබ්යග්ඝයක්ඛරක්ඛසමද්දහත්ථිඅස්සසුපණ්ණඋරගෙහි විහඞ්ගගණසද්දකුක්කුටකොකිලෙහි වා බහලන්ති කානනං, තං කානනසඞ්ඛාතං පවනං මනුස්සසද්දවිරහිතත්තා අප්පසද්දං නිස්සද්දන්ති අත්ථො. අනාවිලන්ති න ආවිලං උපද්දවරහිතන්ති අත්ථො. ඉසීනං අනුචිණ්ණන්ති බුද්ධපච්චෙකබුද්ධඅරහන්තඛීණාසවසඞ්ඛාතානං ඉසීනං අනුචිණ්ණං නිසෙවිතන්ති අත්ථො. ආහුතීනං ¶ පටිග්ගහන්ති ආහුනං වුච්චති පූජාසක්කාරං පටිග්ගහං ගෙහසදිසන්ති අත්ථො.

2. ථූපං කත්වාන වෙළුනාති වෙළුපෙසිකාහි චෙතියං කත්වාති අත්ථො. නානාපුප්ඵං සමොකිරින්ති චම්පකාදීහි අනෙකෙහි පුප්ඵෙහි සමොකිරිං පූජෙසින්ති අත්ථො. සම්මුඛා විය සම්බුද්ධන්ති ¶ සජීවමානස්ස සම්බුද්ධස්ස සම්මුඛා ඉව නිම්මිතං උප්පාදිතං චෙතියං අහං අභි විසෙසෙන වන්දිං පණාමමකාසින්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සකචින්තනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

2. අවොපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

විහාරා අභිනික්ඛම්මාතිආදිකං ආයස්මතො අවොපුප්ඵියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සද්ධාසම්පන්නො ධම්මං සුත්වා සොමනස්සප්පත්තො නානාපුප්ඵානි උභොහි හත්ථෙහි ගහෙත්වා බුද්ධස්ස උපරි අබ්භුක්කිරි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ¶ සග්ගසම්පත්තිඤ්ච චක්කවත්තිසම්පත්තිඤ්ච අනුභවිත්වා සබ්බත්ථ පූජිතො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බතො වුද්ධිප්පත්තො සාසනෙ පසීදිත්වා පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි. ආ සමන්තතො කාසති දිප්පතීති ආකාසො, තස්මිං ආකාසෙ පුප්ඵානං අවකිරිතත්තා අවොපුප්ඵියත්ථෙරොති පාකටො.

7. එවං පත්තසන්තිපදො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො විහාරා අභිනික්ඛම්මාතිආදිමාහ. තත්ථ විහාරාති විසෙසෙන හරති චතූහි ඉරියාපථෙහි අපතන්තං අත්තභාවං ආහරති පවත්තෙති එත්ථාති විහාරො, තස්මා විහාරා අභි විසෙසෙන නික්ඛම්ම නික්ඛමිත්වා. අබ්භුට්ඨාසි ච චඞ්කමෙති චඞ්කමනත්ථාය සට්ඨිරතනෙ චඞ්කමෙ අභිවිසෙසෙන උට්ඨාසි, අභිරුහීති අත්ථො. චතුසච්චං ¶ පකාසෙන්තොති තස්මිං චඞ්කමෙ චඞ්කමන්තො දුක්ඛසමුදයනිරොධමග්ගසච්චසඞ්ඛාතං චතුසච්චං පකාසෙන්තො පාකටං කරොන්තො අමතං පදං නිබ්බානං දෙසෙන්තො විභජන්තො උත්තානීකරොන්තො තස්මිං චඞ්කමෙති සම්බන්ධො.

8. සිඛිස්ස ගිරමඤ්ඤාය, බුද්ධසෙට්ඨස්ස තාදිනොති සෙට්ඨස්ස තාදිගුණසමඞ්ගිස්ස සිඛිස්ස බුද්ධස්ස ගිරං සද්දං ඝොසං අඤ්ඤාය ජානිත්වා. නානාපුප්ඵං ගහෙත්වානාති නාගපුන්නාගාදිඅනෙකානි පුප්ඵානි ගහෙත්වා ආහරිත්වා. ආකාසම්හි සමොකිරින්ති චඞ්කමන්තස්ස භගවතො මුද්ධනි ආකාසෙ ඔකිරිං පූජෙසිං.

9. තෙන කම්මෙන ද්විපදින්දාති ද්විපදානං දෙවබ්රහ්මමනුස්සානං ඉන්ද පධානභූත. නරාසභ නරානං ¶ ආසභභූත. පත්තොම්හි අචලං ඨානන්ති තුම්හාකං සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා අචලං ඨානං නිබ්බානං පත්තො අම්හි භවාමි. හිත්වා ජයපරාජයන්ති දිබ්බමනුස්සසම්පත්තිසඞ්ඛාතං ජයඤ්ච චතුරාපායදුක්ඛසඞ්ඛාතං පරාජයඤ්ච හිත්වා ඡඩ්ඩෙත්වා නිබ්බානං පත්තොස්මීති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

අවොපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තො.

3. පච්චාගමනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සින්ධුයා නදියා තීරෙතිආදිකං ආයස්මතො පච්චාගමනියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ සින්ධුයා ගඞ්ගාය සමීපෙ චක්කවාකයොනියං නිබ්බත්තො පුබ්බසම්භාරයුත්තත්තා පාණිනො අඛාදන්තො සෙවාලමෙව භක්ඛයන්තො චරති. තස්මිං සමයෙ විපස්සිභගවා සත්තානුග්ගහං කරොන්තො තත්ථ අගමාසි. තස්මිං ඛණෙ සො චක්කවාකො විජ්ජොතමානං ¶ භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො තුණ්ඩෙන සාලරුක්ඛතො සාලපුප්ඵං ඡින්දිත්වා ආගම්ම පූජෙසි. සො තෙනෙව චිත්තප්පසාදෙන තතො චුතො දෙවලොකෙ උප්පන්නො අපරාපරං ඡකාමාවචරසම්පත්තිං අනුභවිත්වා තතො චුතො මනුස්සලොකෙ උප්පජ්ජිත්වා චක්කවත්තිසම්පත්තිආදයො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ ¶ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො පුබ්බචරිතවසෙන සත්ථරි පසන්නො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි, චක්කවාකො හුත්වා භගවන්තං දිස්වා කත්ථචි ගන්ත්වා පුප්ඵමාහරිත්වා පූජිතත්තා පුබ්බපුඤ්ඤනාමෙන පච්චාගමනියත්ථෙරොති පාකටො.

13. අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සින්ධුයා නදියා තීරෙතිආදිමාහ. සීති සද්දං කුරුමානා ධුනාති කම්පතීති සින්ධු, නදති සද්දං කරොන්තො ගච්ඡතීති නදි. චක්කවාකො අහං තදාති චක්කං සීඝං ගච්ඡන්තං ඉව උදකෙ වා ථලෙ වා ආකාසෙ වා සීඝං වාති ගච්ඡතීති චක්කවාකො. තදා විපස්සිං භගවන්තං දස්සනකාලෙ අහං චක්කවාකො අහොසින්ති අත්ථො. සුද්ධසෙවාලභක්ඛොහන්ති අඤ්ඤගොචරඅමිස්සත්තා සුද්ධසෙවාලමෙව ඛාදන්තො අහං වසාමි. පාපෙසු ච සුසඤ්ඤතොති පුබ්බවාසනාවසෙන පාපකරණෙ සුට්ඨු සඤ්ඤතො තීහි ද්වාරෙහි සඤ්ඤතො සුසික්ඛිතො.

14. අද්දසං ¶ විරජං බුද්ධන්ති රාගදොසමොහවිරහිතත්තා විරජං නික්කිලෙසං බුද්ධං අද්දසං අද්දක්ඛිං. ගච්ඡන්තං අනිලඤ්ජසෙති අනිලඤ්ජසෙ ආකාසපථෙ ගච්ඡන්තං බුද්ධං. තුණ්ඩෙන මය්හං මුඛතුණ්ඩෙන තාලං සාලපුප්ඵං පග්ගය්හ පග්ගහෙත්වා විපස්සිස්සාභිරොපයිං විපස්සිස්ස භගවතො පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

පච්චාගමනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

උසභං පවරං වීරන්තිආදිකං ආයස්මතො පරප්පසාදකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො තිණ්ණං වෙදානං පාරගූ ඉතිහාසපඤ්චමානං පදකො වෙය්යාකරණො සනිඝණ්ඩුකෙටුභානං සාක්ඛරප්පභෙදානං ලොකායතමහාපුරිසලක්ඛණෙසු අනවයො නාමෙන සෙලබ්රාහ්මණොති පාකටො සිද්ධත්ථං භගවන්තං දිස්වා ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණෙහි අසීතිඅනුබ්යඤ්ජනෙහි චාති සයං සොභමානං දිස්වා පසන්නමානසො අනෙකෙහි කාරණෙහි ¶ අනෙකාහි ¶ උපමාහි ථොමනං පකාසෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවලොකෙ සක්කමාරාදයො ඡ කාමාවචරසම්පත්තියො අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු චක්කවත්තිසම්පත්තිං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථරි පසීදිස්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව චතුපටිසම්භිදාඡළභිඤ්ඤප්පත්තො මහාඛීණාසවො අහොසි, බුද්ධස්ස ථුතියා සත්තානං සබ්බෙසං චිත්තප්පසාදකරණතො පරප්පසාදකත්ථෙරොති පාකටො.

20. එකදිවසං අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො උසභං පවරං වීරන්තිආදිමාහ. තත්ථ උසභන්ති වසභො නිසභො විසභො ආසභොති චත්තාරො ජෙට්ඨපුඞ්ගවා. තත්ථ ගවසතජෙට්ඨකො වසභො, ගවසහස්සජෙට්ඨකො නිසභො, ගවසතසහස්සජෙට්ඨකො විසභො, ගවකොටිසතසහස්සජෙට්ඨකො ආසභොති ච යස්ස කස්සචි ථුතිං කරොන්තා බ්රාහ්මණපණ්ඩිතා බහුස්සුතා අත්තනො අත්තනො පඤ්ඤාවසෙන ථුතිං කරොන්ති, බුද්ධානං පන සබ්බාකාරෙන ථුතිං කාතුං සමත්ථො එකොපි නත්ථි. අප්පමෙය්යො හි බුද්ධො. වුත්තඤ්හෙතං –

‘‘බුද්ධොපි ¶ බුද්ධස්ස භණෙය්ය වණ්ණං, කප්පම්පි චෙ අඤ්ඤමභාසමානො;

ඛීයෙථ කප්පො චිරදීඝමන්තරෙ, වණ්ණො න ඛීයෙථ තථාගතස්සා’’ති. (දී. නි. අට්ඨ. 1.304; 3.141; ම. නි. අට්ඨ. 2.425; උදා. අට්ඨ. 53) –

ආදිකං. අයම්පි බ්රාහ්මණො මුඛාරූළ්හවසෙන එකපසීදනවසෙන ‘‘ආසභ’’න්ති වත්තබ්බෙ ‘‘උසභ’’න්තිආදිමාහ. වරිතබ්බො පත්ථෙතබ්බොති වරො. අනෙකෙසු කප්පසතසහස්සෙසු කතවීරියත්තා වීරො. මහන්තං සීලක්ඛන්ධාදිකං එසති ගවෙසතීති මහෙසී, තං මහෙසිං බුද්ධං. විසෙසෙන කිලෙසඛන්ධමාරාදයො මාරෙ ජිතවාති විජිතාවී, තං විජිතාවිනං සම්බුද්ධං. සුවණ්ණස්ස වණ්ණො ඉව වණ්ණො යස්ස සම්බුද්ධස්ස සො සුවණ්ණවණ්ණො, තං සුවණ්ණවණ්ණං සම්බුද්ධං දිස්වා කො නාම සත්තො නප්පසීදතීති.

පරප්පසාදකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

වෙස්සභූ ¶ නාම නාමෙනාතිආදිකං ආයස්මතො භිසදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො වෙස්සභුස්ස භගවතො කාලෙ හිමවන්තස්මිං හත්ථියොනියං නිබ්බත්තො තස්මිං පටිවසති. තස්මිං සමයෙ වෙස්සභූ භගවා විවෙකකාමො හිමවන්තමගමාසි. තං දිස්වා සො හත්ථිනාගො පසන්නමානසො භිසමුළාලං ¶ ගහෙත්වා භගවන්තං භොජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන හත්ථියොනිතො චුතො දෙවලොකෙ උප්පජ්ජිත්වා තත්ථ ඡ කාමාවචරසම්පත්තියො අනුභවිත්වා මනුස්සත්තමාගතො මනුස්සෙසු චක්කවත්තිසම්පත්තිආදයො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ මහාභොගෙ අඤ්ඤතරස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො පුබ්බවාසනාබලෙන සත්ථරි පසන්නො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි, සො පුබ්බෙ කතකුසලනාමෙන භිසදායකත්ථෙරොති පාකටො.

29. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා පුබ්බචරිතාපදානං දස්සෙන්තො වෙස්සභූ නාම නාමෙනාතිආදිමාහ. තත්ථ වෙස්සභූති වෙස්සං භුනාති අතික්කමතීති වෙස්සභූ. අථ වා වෙස්සෙ වාණිජකම්මෙ වා කාමරාගාදිකෙ වා කුසලාදිකම්මෙ වා වත්ථුකාමකිලෙසකාමෙ වා භුනාති අභිභවතීති ¶ වෙස්සභූ, සො නාමෙන වෙස්සභූ නාම භගවා. ඉසීනං තතියො අහූති කුසලධම්මෙ එසති ගවෙසතීති ඉසි, ‘‘විපස්සී, සිඛී, වෙස්සභූ’’ති වුත්තත්තා තතියො ඉසි තතියො භගවා අහු අහොසීති අත්ථො. කානනං වනමොග්ගය්හාති කානනසඞ්ඛාතං වනං ඔගය්හ ඔගහෙත්වා පාවිසීති අත්ථො.

30. භිසමුළාලං ගණ්හිත්වාති ද්විපදචතුප්පදානං ඡාතකං භිසති හිංසති විනාසෙතීති භිසං, කො සො? පදුමකන්දො, භිසඤ්ච මුළාලඤ්ච භිසමුළාලං, තං භිසමුළාලං ගහෙත්වාති අත්ථො.

31. කරෙන ච පරාමට්ඨොති තං මයා දින්නදානං, වෙස්සභූවරබුද්ධිනා උත්තමබුද්ධිනා වෙස්සභුනා කරෙන හත්ථතලෙන පරාමට්ඨො කතසම්ඵස්සො අහොසි. සුඛාහං නාභිජානාමි, සමං තෙන කුතොත්තරින්ති තෙන සුඛෙන ¶ සමං සුඛං නාභිජානාමි, තතො උත්තරිං තතො පරං තතො අධිකං සුඛං කුතොති අත්ථො. සෙසං නයානුසාරෙන සුවිඤ්ඤෙය්යන්ති.

භිසදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

ගිරිදුග්ගචරො ආසින්තිආදිකං ආයස්මතො සුචින්තිතත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අත්ථදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ හිමවන්තප්පදෙසෙ නෙසාදකුලෙ උප්පන්නො මිගසූකරාදයො වධිත්වා ඛාදන්තො විහරති. තදා ලොකනාථො ලොකානුග්ගහං සත්තානුද්දයතඤ්ච පටිච්ච හිමවන්තමගමාසි. තදා සො නෙසාදො භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො අත්තනො ඛාදනත්ථාය ආනීතං වරමධුරමංසං අදාසි. පටිග්ගහෙසි භගවා තස්සානුකම්පාය, තං භුඤ්ජිත්වා අනුමොදනං වත්වා පක්කාමි. සො තෙනෙව පුඤ්ඤෙන ¶ තෙනෙව සොමනස්සෙන තතො චුතො සුගතීසු සංසරන්තො ඡ කාමාවචරසම්පත්තියො අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු චක්කවත්තිසම්පත්තිආදයො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

36. චතුපටිසම්භිදාපඤ්චාභිඤ්ඤාදිභෙදං පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො ¶ පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ගිරිදුග්ගචරො ආසින්තිආදිමාහ. ගිරති සද්දං කරොතීති ගිරි, කො සො? සිලාපංසුමයපබ්බතො, දුට්ඨු දුක්ඛෙන ගමනීයං දුග්ගං, ගිරීහි දුග්ගං ගිරිදුග්ගං, දුග්ගමොති අත්ථො. තස්මිං ගිරිදුග්ගෙ පබ්බතන්තරෙ චරො චරණසීලො ආසිං අහොසිං. අභිජාතොව කෙසරීති අභි විසෙසෙන ජාතො නිබ්බත්තො කෙසරීව කෙසරසීහො ඉව ගිරිදුග්ගස්මිං චරාමීති අත්ථො.

40. ගිරිදුග්ගං පවිසිං අහන්ති අහං තදා තෙන මංසදානෙන පීතිසොමනස්සජාතො පබ්බතන්තරං පාවිසිං. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

සුචින්තිතත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පක්ඛිජාතො ¶ තදා ආසින්තිආදිකං ආයස්මතො වත්ථදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අත්ථදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ සුපණ්ණයොනියං නිබ්බත්තො ගන්ධමාදනපබ්බතං ගච්ඡන්තං අත්ථදස්සිං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො සුපණ්ණවණ්ණං විජහිත්වා මාණවකවණ්ණං නිම්මිනිත්වා මහග්ඝං දිබ්බවත්ථං ආදාය භගවන්තං පූජෙසි. සොපි භගවා පටිග්ගහෙත්වා අනුමොදනං වත්වා පක්කාමි. සො තෙනෙව සොමනස්සෙන වීතිනාමෙත්වා යාවතායුකං ඨත්වා තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො තත්ථ අපරාපරං සංසරන්තො පුඤ්ඤානි අනුභවිත්වා තතො මනුස්සෙසු මනුස්සසම්පත්තින්ති සබ්බත්ථ මහග්ඝං වත්ථාභරණං ලද්ධං, තතො උප්පන්නුප්පන්නභවෙ වත්ථච්ඡායාය ගතගතට්ඨානෙ වසන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව ඡළභිඤ්ඤප්පත්තඛීණාසවො අහොසි, පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤනාමෙන වත්ථදායකත්ථෙරොති පාකටො.

45. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පක්ඛිජාතො තදා ආසින්තිආදිමාහ. තත්ථ පක්ඛිජාතොති පක්ඛන්දති උපලවති සකුණො එතෙනාති පක්ඛං, පක්ඛමස්ස අත්ථීති පක්ඛී, පක්ඛියොනියං ජාතො නිබ්බත්තොති අත්ථො. සුපණ්ණොති සුන්දරං පණ්ණං පත්තං යස්ස සො සුපණ්ණො, වාතග්ගාහසුවණ්ණවණ්ණජලමානපත්තමහාභාරොති ¶ ¶ අත්ථො. ගරුළාධිපොති නාගෙ ගණ්හනත්ථාය ගරුං භාරං පාසාණං ගිළන්තීති ගරුළා, ගරුළානං අධිපො රාජාති ගරුළාධිපො, විරජං බුද්ධං අද්දසාහන්ති සම්බන්ධො.

වත්ථදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

අනොමදස්සී භගවාතිආදිකං ආයස්මතො අම්බදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අනොමදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ වානරයොනියං ¶ නිබ්බත්තො හිමවන්තෙ කපිරාජා හුත්වා පටිවසති. තස්මිං සමයෙ අනොමදස්සී භගවා තස්සානුකම්පාය හිමවන්තමගමාසි. අථ සො කපිරාජා භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො සුමධුරං අම්බඵලං ඛුද්දමධුනා අදාසි. අථ භගවා තස්ස පස්සන්තස්සෙව තං සබ්බං පරිභුඤ්ජිත්වා අනුමොදනං වත්වා පක්කාමි. අථ සො සොමනස්සසම්පන්නහදයො තෙනෙව පීතිසොමනස්සෙන යාවතායුකං ඨත්වා තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො අපරාපරං තත්ථ දිබ්බසුඛමනුභවිත්වා මනුස්සෙසු ච මනුස්සසම්පත්තිං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව ඡළභිඤ්ඤප්පත්තො අහොසි. පුබ්බපුඤ්ඤනාමෙන අම්බදායකත්ථෙරොති පාකටො.

53. සො අපරභාගෙ අත්තනා කතකුසලබීජං දිස්වා සොමනස්සජාතො අත්තනො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො අනොමදස්සී භගවාතිආදිමාහ. මෙත්තාය අඵරි ලොකෙ, අප්පමාණෙ නිරූපධීති සො භගවා සබ්බලොකෙ අප්පමාණෙ සත්තෙ ‘‘සුඛී හොන්තූ’’තිආදිනා නිරුපධි උපධිවිරහිතං කත්වා මෙත්තාය මෙත්තචිත්තෙන අඵරි පත්ථරි වඩ්ඪෙසීති අත්ථො.

54. කපි අහං තදා ආසින්ති තදා තස්සාගමනකාලෙ කපිරාජා අහොසින්ති අත්ථො.

අම්බදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

සුමනො ¶ නාම නාමෙනාතිආදිකං ආයස්මතො සුමනත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ මාලාකාරස්ස කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සද්ධාජාතො භගවති පසන්නමානසො සුමනමාලාමුට්ඨියො ගහෙත්වා උභොහි ¶ හත්ථෙහි පූජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු ද්වෙ සම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය පුත්තදාරෙහි වඩ්ඪිත්වා සුමනනාමෙන ¶ පාකටො සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

62. සො අරහා හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො අත්තනො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සුමනො නාම නාමෙනාතිආදිමාහ. සුන්දරං මනං චිත්තං යස්ස සො සුමනො. සද්ධාපසාදබහුමානෙන යුත්තො නාමෙන සුමනො නාම මාලාකාරො තදා අහං අහොසිං.

63. සිඛිනො ලොකබන්ධුනොති සිඛා මුද්ධා කාසතීති සිඛී. අථ වා සම්පයුත්තසම්පයොගෙ ඛාදති විද්ධංසෙතීති සිඛී, කා සා? අග්ගිසිඛා, අග්ගිසිඛා විය සිඛාය දිප්පනතො සිඛී. යථා අග්ගිසිඛා ජොතති පාකටා හොති, සිඛී පත්තතිණකට්ඨපලාසාදිකෙ දහති, එවමයම්පි භගවා නීලපීතාදිරංසීහි ජොතති සකලලොකසන්නිවාසෙ පාකටො හොති. සකසන්තානගතසබ්බකිලෙසෙ සොසෙති විද්ධංසෙති ඣාපෙතීති වොහාරනාමං නාමකම්මං නාමධෙය්යං, තස්ස සිඛිනො. සකලලොකස්ස බන්ධුඤාතකොති ලොකබන්ධු, තස්ස සිඛිනො ලොකබන්ධුනො භගවතො සුමනපුප්ඵං අභිරොපයිං පූජෙසින්ති අත්ථො.

සුමනත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

10. පුප්ඵචඞ්කොටියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

අභීතරූපං සීහං වාතිආදිකං ආයස්මතො පුප්ඵචඞ්කොටියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො මහාවිභවසම්පන්නො සත්ථරි පසීදිත්වා පසන්නාකාරං දස්සෙන්තො සුවණ්ණවණ්ණං අනොජපුප්ඵමොචිනිත්වා චඞ්කොටකං පූරෙත්වා භගවන්තං පූජෙත්වා ‘‘භගවා ¶ , ඉමස්ස නිස්සන්දෙන නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ සුවණ්ණවණ්ණො පූජනීයො හුත්වා නිබ්බානං පාපුණෙය්ය’’න්ති පත්ථනමකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු නිබ්බත්තො සබ්බත්ථ පූජිතො ¶ සුවණ්ණවණ්ණො අභිරූපො අහොසි. සො අපරභාගෙ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

68-9. සො ¶ පත්තඅරහත්තඵලො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො අභීතරූපං සීහං වාතිආදිමාහ. තත්ථ සීහන්ති ද්විපදචතුප්පදාදයො සත්තෙ අභිභවති අජ්ඣොත්ථරතීති සීහො, අභීතරූපො අභීතසභාවො, තං අභීතරූපං සීහං ඉව නිසින්නං පූජෙසින්ති සම්බන්ධො. පක්ඛීනං අග්ගං ගරුළරාජං ඉව පවරං උත්තමං බ්යග්ඝරාජං ඉව අභි විසෙසෙන ජාතං සබ්බසීහානං විසෙසං කෙසරසීහං ඉව තිලොකස්ස සරණං සිඛිං සම්මාසම්බුද්ධං. කිං භූතං? අනෙජං නික්කිලෙසං ඛන්ධමාරාදීහි අපරාජිතං නිසින්නං සිඛින්ති සම්බන්ධො. මාරණානග්ගන්ති සබ්බකිලෙසානං මාරණෙ සොසනෙ විද්ධංසනෙ අග්ගං සෙට්ඨං කිලෙසෙ මාරෙන්තානං පච්චෙකබුද්ධබුද්ධසාවකානං විජ්ජමානානම්පි තෙසං අග්ගන්ති අත්ථො. භික්ඛුසඞ්ඝපුරක්ඛතං පරිවාරිතං පරිවාරෙත්වා නිසින්නං සිඛින්ති සම්බන්ධො.

70. චඞ්කොටකෙ ඨපෙත්වානාති උත්තමං අනොජපුප්ඵං කරණ්ඩකෙ පූරෙත්වා සිඛීසම්බුද්ධං සෙට්ඨං සමොකිරිං පූජෙසින්ති අත්ථො.

පුප්ඵචඞ්කොටියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

ආපාටලිං ¶ අහං පුප්ඵන්තිආදිකං ආයස්මතො නාගසමාලත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා තථාරූපසජ්ජනසංසග්ගස්ස ¶ අලාභෙන සත්ථරි ධරමානකාලෙ දස්සනසවනපූජාකම්මමකරිත්වා පරිනිබ්බුතකාලෙ තස්ස භගවතො සාරීරිකධාතුං නිදහිත්වා කතචෙතියම්හි චිත්තං පසාදෙත්වා පාටලිපුප්ඵං පූජෙත්වා සොමනස්සං උප්පාදෙත්වා යාවතායුකං ඨත්වා තෙනෙව සොමනස්සෙන තතො කාලං කතො තුසිතාදීසු ඡසු දෙවලොකෙසු සුඛමනුභවිත්වා අපරභාගෙ මනුස්සෙසු මනුස්සසම්පත්තිං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො නාගරුක්ඛපල්ලවකොමළසදිසසරීරත්තා නාගසමාලොති මාතාපිතූහි කතනාමධෙය්යො භගවති පසන්නො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

1. සො ¶ පච්ඡා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ආපාටලිං අහං පුප්ඵන්තිආදිමාහ. තත්ථ ආපාටලින්ති ආ සමන්තතො, ආදරෙන වා පාටලිපුප්ඵං ගහෙත්වා අහං ථූපම්හි අභිරොපෙසිං පූජෙසින්ති අත්ථො. උජ්ඣිතං සුමහාපථෙති සබ්බනගරවාසීනං වන්දනපූජනත්ථාය මහාපථෙ නගරමජ්ඣෙ වීථියං උජ්ඣිතං උට්ඨාපිතං, ඉට්ඨකකම්මසුධාකම්මාදීහි නිප්ඵාදිතන්ති අත්ථො. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථත්තා ච සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

නාගසමාලත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

අක්කන්තඤ්ච පදං දිස්වාතිආදිකං ආයස්මතො පදසඤ්ඤකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු ¶ කතාධිකාරො උප්පන්නුප්පන්නභවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො තිස්සස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං සද්ධාසම්පන්නෙ උපාසකගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො රතනත්තයෙ පසන්නො භගවතා තස්ස අනුකම්පාය දස්සිතං පදචෙතියං දිස්වා පසන්නො ලොමහට්ඨජාතො වන්දනපූජනාදිබහුමානමකාසි. සො තෙනෙව සුඛෙත්තෙ සුකතෙන පුඤ්ඤෙන තතො චුතො සග්ගෙ නිබ්බත්තො තත්ථ දිබ්බසුඛමනුභවිත්වා අපරභාගෙ මනුස්සෙසු ජාතො මනුස්සසම්පත්තිං සබ්බමනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සද්ධාජාතො ¶ පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි, පුරාකතපුඤ්ඤනාමෙන පදසඤ්ඤකත්ථෙරොති පාකටො.

5. සො එකදිවසං අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො අක්කන්තඤ්ච පදං දිස්වාතිආදිමාහ. තත්ථ අක්කන්තන්ති අක්කමිතං දස්සිතං. සබ්බබුද්ධානං සබ්බදා චතුරඞ්ගුලොපරියෙව ගමනං, අයං පන තස්ස සද්ධාසම්පන්නතං ඤත්වා ‘‘එසො ඉමං පස්සතූ’’ති පදචෙතියං දස්සෙසි, තස්මා සො තස්මිං පසීදිත්වා වන්දනපූජනාදිසක්කාරමකාසීති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

පදසඤ්ඤකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

3. බුද්ධසඤ්ඤකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

දුමග්ගෙ පංසුකූලිකන්තිආදිකං ආයස්මතො බුද්ධසඤ්ඤකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො තිස්සස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ ¶ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සද්ධාජාතො දුමග්ගෙ ලග්ගිතං භගවතො පංසුකූලචීවරං දිස්වා පසන්නමානසො ‘‘අරහද්ධජ’’න්ති චින්තෙත්වා වන්දනපූජනාදිසක්කාරමකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සසම්පත්තිමනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සද්ධාජාතො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

9. සො පත්තඅරහත්තාධිගමො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො දුමග්ගෙ පංසුකූලිකන්තිආදිමාහ. තත්ථ ධුනාති කම්පතීති දුමො. දුහති පූරෙති ආකාසතලන්ති වා දුමො, දුමස්ස අග්ගො කොටීති දුමග්ගො, තස්මිං දුමග්ගෙ. පංසුමිව පටික්කූලභාවං අමනුඤ්ඤභාවං උලති ගච්ඡතීති පංසුකූලං, පංසුකූලමෙව පංසුකූලිකං, සත්ථුනො ¶ පංසුකූලං දුමග්ගෙ ලග්ගිතං දිස්වා අහං අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා තං පංසුකූලං අවන්දිං පණාමමකාසින්ති අත්ථො. තන්ති නිපාතමත්තං. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

බුද්ධසඤ්ඤකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

4. භිසාලුවදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

කානනං ¶ වනමොග්ගය්හාතිආදිකං ආයස්මතො භිසාලුවදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ හිමවන්තස්ස සමීපෙ අරඤ්ඤාවාසෙ වසන්තො වනමූලඵලාහාරො විවෙකවසෙනාගතං විපස්සිං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො පඤ්චභිසාලුවෙ අදාසි. භගවා තස්ස චිත්තං පසාදෙතුං පස්සන්තස්සෙව පරිභුඤ්ජි. සො තෙන චිත්තප්පසාදෙන කාලං කත්වා තුසිතාදීසු සම්පත්තිමනුභවිත්වා පච්ඡා මනුස්සසම්පත්තිඤ්ච අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විභවසම්පත්තිං පත්තො තං පහාය සාසනෙ පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි.

13. සො තතො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො කානනං වනමොග්ගය්හාතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව. වසාමි විපිනෙ අහන්ති විවෙකවාසො අහං වසාමීති සම්බන්ධො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

භිසාලුවදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

ඛණ්ඩො ¶ නාමාසි නාමෙනාතිආදිකං ආයස්මතො එකසඤ්ඤකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො රතනත්තයෙ පසන්නමානසො තස්ස සත්ථුනො ඛණ්ඩං නාම අග්ගසාවකං භික්ඛාය චරමානං දිස්වා සද්දහිත්වා පිණ්ඩපාතමදාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන ¶ දෙවමනුස්සසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි. සො එකදිවසං පිණ්ඩපාතස්ස සඤ්ඤං මනසිකරිත්වා පටිලද්ධවිසෙසත්තා එකසඤ්ඤකත්ථෙරොති පාකටො.

18. සො ¶ අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ඛණ්ඩො නාමාසි නාමෙනාතිආදිමාහ. තත්ථ තස්ස අග්ගසාවකත්ථෙරස්ස කිලෙසානං ඛණ්ඩිතත්තා ඛණ්ඩොති නාමං. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

එකසඤ්ඤකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

6. තිණසන්ථරදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිකං ආයස්මතො තිණසන්ථරදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො තිස්සස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො බුද්ධුප්පාදතො පගෙව උප්පන්නත්තා ඝරාවාසං පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා හිමවන්තස්ස අවිදූරෙ එකං සරං නිස්සාය පටිවසති. තස්මිං සමයෙ තිස්සො භගවා තස්සානුකම්පාය ආකාසෙන අගමාසි. අථ ඛො සො තාපසො ආකාසතො ඔරුය්හ ඨිතං තං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො තිණං ලායිත්වා තිණසන්ථරං කත්වා නිසීදාපෙත්වා බහුමානාදරෙන පඤ්චපතිට්ඨිතෙන වන්දිත්වා පටිකුටිකො හුත්වා පක්කාමි. සො යාවතායුකං ඨත්වා තතො චවිත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො අනෙකවිධසම්පත්තිං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

22. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව. මහාජාතස්සරොති එත්ථ පන සරන්ති එත්ථ පානීයත්ථිකා ද්විපදචතුප්පදාදයො සත්තාති සරං, අථ වා සරන්ති එත්ථ නදීකන්දරාදයොති සරං, මහන්තො ¶ ච සො සයමෙව ජාතත්තා සරො චෙති මහාජාතස්සරො. අනොතත්තඡද්දන්තදහාදයො විය අපාකටනාමත්තා ‘‘මහාජාතස්සරො’’ති වුත්තොති දට්ඨබ්බො. සතපත්තෙහි ¶ සඤ්ඡන්නොති එකෙකස්මිං පුප්ඵෙ සතසතපත්තානං වසෙන සතපත්තො, සතපත්තසෙතපදුමෙහි ¶ සඤ්ඡන්නො ගහනීභූතොති අත්ථො. නානාසකුණමාලයොති අනෙකෙ හංසකුක්කුටකුක්කුහදෙණ්ඩිභාදයො එකතො කුණන්ති සද්දං කරොන්තීති සකුණාති ලද්ධනාමානං පක්ඛීනං ආලයො ආධාරභූතොති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

තිණසන්ථරදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

තිංසකප්පසහස්සම්හීතිආදිකං ආයස්මතො සූචිදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සුමෙධස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය භගවතො චීවරකම්මං කාතුං පඤ්ච සූචියො අදාසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු පුඤ්ඤමනුභවිත්වා විචරන්තො උප්පන්නුප්පන්නභවෙ තික්ඛපඤ්ඤො හුත්වා පාකටො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජන්තො තික්ඛපඤ්ඤතාය ඛුරග්ගෙයෙව අරහත්තං පාපුණි.

30. සො අපරභාගෙ පුඤ්ඤං පච්චවෙක්ඛන්තො තං දිස්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො තිංසකප්පසහස්සම්හීතිආදිමාහ. අන්තරන්තරං පනෙත්ථ සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

31. පඤ්චසූචී මයා දින්නාති එත්ථ සූචති ඡිද්දං කරොති විජ්ඣතීති සූචි, පඤ්චමත්තා සූචී පඤ්චසූචී මයා දින්නාති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සූචිදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

8. පාටලිපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සුවණ්ණවණ්ණං සම්බුද්ධන්තිආදිකං ආයස්මතො පාටලිපුප්ඵියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො තිස්සස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං ¶ කුලගෙහෙ සෙට්ඨිපුත්තො හුත්වා නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො කුසලාකුසලඤ්ඤූ සත්ථරි පසීදිත්වා පාටලිපුප්ඵං ගහෙත්වා සත්ථු පූජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන බහුධා ¶ සුඛසම්පත්තියො අනුභවන්තො දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සත්ථරි පසන්නො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

36. සො අපරභාගෙ ¶ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සුවණ්ණවණ්ණං සම්බුද්ධන්තිආදිමාහ. තත්ථ අන්තරාපණෙති ආ සමන්තතො හිරඤ්ඤසුවණ්ණාදිකං භණ්ඩං පණෙන්ති වික්කිණන්ති පත්ථරන්ති එත්ථාති ආපණං, ආපණස්ස අන්තරං වීථීති අන්තරාපණං, තස්මිං අන්තරාපණෙ. සුවණ්ණවණ්ණං කඤ්චනග්ඝියසංකාසං ද්වත්තිංසවරලක්ඛණං සම්බුද්ධං දිස්වා පාටලිපුප්ඵං පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

පාටලිපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

මිගලුද්දො පුරෙ ආසින්තිආදිකං ආයස්මතො ඨිතඤ්ජලියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථුප්පන්නභවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො තිස්සස්ස භගවතො කාලෙ පුරාකතෙන එකෙන කම්මච්ඡිද්දෙන නෙසාදයොනියං නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො මිගසූකරාදයො මාරෙත්වා නෙසාදකම්මෙන අරඤ්ඤෙ වාසං කප්පෙසි. තස්මිං සමයෙ තිස්සො භගවා තස්සානුකම්පාය හිමවන්තං අගමාසි. සො තං ද්වත්තිංසවරලක්ඛණෙහි අසීතානුබ්යඤ්ජනබ්යාමප්පභාහි ච ජලමානං භගවන්තං දිස්වා සොමනස්සජාතො පණාමං කත්වා ගන්ත්වා පණ්ණසන්ථරෙ නිසීදි. තස්මිං ඛණෙ දෙවො ගජ්ජන්තො අසනි පති, තතො මරණසමයෙ බුද්ධමනුස්සරිත්වා පුනඤ්ජලිමකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන සුඛෙත්තෙ කතකුසලත්තා අකුසලවිපාකං පටිබාහිත්වා සග්ගෙ නිබ්බත්තො කාමාවචරසම්පත්තියො අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු මනුස්සසම්පත්තියො ච අනුභවිත්වා අපරභාගෙ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය පුරාකතවාසනාය සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

42. සො ¶ තතො පරං අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො මිගලුද්දො පුරෙ ආසින්තිආදිමාහ. තත්ථ මිගලුද්දොති මිගානං මාරණං උපගච්ඡතීති මිගලුද්දො. මිගන්ති සීඝං වාතවෙගෙන ගච්ඡන්ති ධාවන්තීති මිගා, තෙසං මිගානං මාරණෙ ලුද්දො දාරුණො ලොභීති මිගලුද්දො. සො අහං පුරෙ භගවතො දස්සනසමයෙ මිගලුද්දො ආසිං අහොසින්ති අත්ථො ¶ . අරඤ්ඤෙ කානනෙති අරති ගච්ඡති මිගසමූහො එත්ථාති අරඤ්ඤං, අථ වා ආ සමන්තතො රජ්ජන්ති තත්ථ විවෙකාභිරතා බුද්ධපච්චෙකබුද්ධාදයො ¶ මහාසාරප්පත්තා සප්පුරිසාති අරඤ්ඤං. කා කුච්ඡිතාකාරෙන වා භයානකාකාරෙන වා නදන්ති සද්දං කරොන්ති, ආනන්ති වින්දන්තීති වා කානනං, තස්මිං අරඤ්ඤෙ කානනෙ මිගලුද්දො පුරෙ ආසින්ති සම්බන්ධො. තත්ථ අද්දසං සම්බුද්ධන්ති තත්ථ තස්මිං අරඤ්ඤෙ උපගතං සම්බුද්ධං අද්දසං අද්දක්ඛින්ති අත්ථො. දස්සනං පුරෙ අහොසි අවිදූරෙ, තස්මා මනොද්වාරානුසාරෙන චක්ඛුවිඤ්ඤාණං පුරෙචාරිකං කායවිඤ්ඤාණසමඞ්ගිං පාපෙති අප්පෙතීති අත්ථො.

44. තතො මෙ අසනීපාතොති ආ සමන්තතො සනන්තො ගජ්ජන්තො පතතීති අසනි, අසනියා පාතො පතනං අසනීපාතො, දෙවදණ්ඩොති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

ඨිතඤ්ජලියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො තිපදුමියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතියං මාලාකාරකුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො මාලාකාරකම්මං කත්වා වසන්තො එකදිවසං අනෙකවිධානි ජලජථලජපුප්ඵානි ගහෙත්වා රඤ්ඤො සන්තිකං ගන්තුකාමො එවං චින්තෙසි – ‘‘රාජා ඉමානි තාව පුප්ඵානි දිස්වා පසන්නො සහස්සං වා ධනං ගාමාදිකං වා දදෙය්ය, ලොකනාථං පන පූජෙත්වා නිබ්බානාමතධනං ලභාමි, කිං මෙ එතෙසු සුන්දර’’න්ති තෙන ‘‘භගවන්තං ¶ පූජෙත්වා සග්ගමොක්ඛසම්පත්තියො නිප්ඵාදෙතුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා වණ්ණවන්තං අතීව රත්තපුප්ඵත්තයං ගහෙත්වා පූජෙසි. තානි ගන්ත්වා ආකාසං ඡාදෙත්වා පත්ථරිත්වා අට්ඨංසු. නගරවාසිනො අච්ඡරියබ්භුතචිත්තජාතා චෙලුක්ඛෙපසහස්සානි පවත්තයිංසු. තං දිස්වා භගවා අනුමොදනං අකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ ගහපතිකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සත්ථරි පසීදිත්වා ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

48. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො ¶ නාම ජිනොතිආදිමාහ. තස්සත්ථො හෙට්ඨා වුත්තොව. සබ්බධම්මාන පාරගූති සබ්බෙසං නවලොකුත්තරධම්මානං පාරං නිබ්බානං ගතො පච්චක්ඛං කතොති අත්ථො. දන්තො දන්තපරිවුතොති සයං කායවාචාදීහි ¶ දන්තො එතදග්ගෙ ඨපිතෙහි සාවකෙහි පරිවුතොති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ සම්බන්ධවසෙන උත්තානත්ථමෙවාති.

තිපදුමියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

1. තිමිරපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

චන්දභාගානදීතීරෙතිආදිකං ¶ ආයස්මතො තිමිරපුප්ඵියත්ථෙරස්ස අපදානං. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා වසන්තො කාමෙසු ආදීනවං දිස්වා ඝරාවාසං පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා චන්දභාගාය නදියා සමීපෙ වසති, විවෙකකාමතාය හිමවන්තං ගන්ත්වා නිසින්නං සිද්ධත්ථං භගවන්තං දිස්වා වන්දිත්වා තස්ස ගුණං පසීදිත්වා තිමිරපුප්ඵං ගහෙත්වා පූජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවෙසු ච මනුස්සෙසු ච ¶ සම්පත්තිමනුභවන්තො සංසරිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

1. සො අපරභාගෙ පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො චන්දභාගානදීතීරෙතිආදිමාහ. තස්සත්ථො හෙට්ඨා වුත්තොව. අනුභොතං වජාමහන්ති ගඞ්ගාය ආසන්නෙ වසනභාවෙන සබ්බත්ථ රම්මභාවෙන ගඞ්ගාතො හෙට්ඨා සොතානුසාරෙන අහං වජාමි ගච්ඡාමි තත්ථ තත්ථ වසාමීති අත්ථො. නිසින්නං සමණං දිස්වාති සමිතපාපත්තා සොසිතපාපත්තා සමණසඞ්ඛාතං සම්මාසම්බුද්ධං දිස්වාති අත්ථො.

2. එවං චින්තෙසහං තදාති අයං භගවා සයං තිණ්ණො සබ්බසත්තෙ තාරයිස්සති සංසාරතො උත්තාරෙති සයං කායද්වාරාදීහි දමිතො අයං භගවා පරෙ දමෙති.

3. සයං අස්සත්ථො අස්සාසම්පත්තො, කිලෙසපරිළාහතො මුත්තො සබ්බසත්තෙ අස්සාසෙති, සන්තභාවං ආපාපෙති. සයං සන්තො සන්තකායචිත්තො පරෙසං සන්තකායචිත්තං පාපෙති. සයං මුත්තො සංසාරතො මුච්චිතො පරෙ සංසාරතො මොචයිස්සති. සො අයං භගවා සයං නිබ්බුතො කිලෙසග්ගීහි නිබ්බුතො පරෙසම්පි කිලෙසග්ගීහි නිබ්බාපෙස්සතීති අහං තදා එවං චින්තෙසින්ති අත්ථො.

4. ගහෙත්වා තිමිරපුප්ඵන්ති සකලං වනන්තං නීලකාළරංසීහි අන්ධකාරං විය කුරුමානං ඛායතීති ¶ තිමිරං පුප්ඵං තං ගහෙත්වා කණ්ණිකාවණ්ටං ගහෙත්වා මත්ථකෙ සීසස්ස උපරි ආකාසෙ ඔකිරිං පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

තිමිරපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

ජාතියා ¶ සත්තවස්සොහන්තිආදිකං ආයස්මතො ගතසඤ්ඤකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො තිස්සස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං ¶ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො පුරාකතවාසනාවසෙන සද්ධාජාතො සත්තවස්සිකකාලෙයෙව පබ්බජිතො භගවතො පණාමකරණෙනෙව පාකටො අහොසි. සො එකදිවසං අතීව නීලමණිප්පභානි නඞ්ගලකසිතට්ඨානෙ උට්ඨිතසත්තපුප්ඵානි ගහෙත්වා ආකාසෙ පූජෙසි. සො යාවතායුකං සමණධම්මං කත්වා තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

10. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ජාතියා සත්තවස්සොහන්තිආදිමාහ. තත්ථ ජාතියා සත්තවස්සොති මාතුගබ්භතො නික්ඛන්තකාලතො පට්ඨාය පරිපුණ්ණසත්තවස්සිකොති අත්ථො. පබ්බජිං අනගාරියන්ති අගාරස්ස හිතං ආගාරියං කසිවාණිජ්ජාදිකම්මං නත්ථි ආගාරියන්ති අනගාරියං, බුද්ධසාසනෙ පබ්බජිං අහන්ති අත්ථො.

12. සුගතානුගතං මග්ගන්ති බුද්ධෙන ගතං මග්ගං. අථ වා සුගතෙන දෙසිතං ධම්මානුධම්මපටිපත්තිපූරණවසෙන හට්ඨමානසො තුට්ඨචිත්තො පූජෙත්වාති සම්බන්ධො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

ගතසඤ්ඤකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

3. නිපන්නඤ්ජලිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

රුක්ඛමූලෙ ¶ නිසින්නොහන්තිආදිකං ආයස්මතො නිපන්නඤ්ජලිකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො අනෙකෙසු භවෙසු විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො තිස්සස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො පබ්බජිත්වා රුක්ඛමූලිකඞ්ගං පූරයමානො අරඤ්ඤෙ විහරති. තස්මිං සමයෙ ඛරො ආබාධො උප්පජ්ජි, තෙන පීළිතො පරමකාරුඤ්ඤප්පත්තො අහොසි. තදා භගවා තස්ස කාරුඤ්ඤෙන තත්ථ අගමාසි. අථ සො නිපන්නකොව උට්ඨිතුං අසක්කොන්තො සිරසි අඤ්ජලිං කත්වා භගවතො පණාමං අකාසි. සො තතො චුතො තුසිතභවනෙ උප්පන්නො තත්ථ සම්පත්තිමනුභවිත්වා එවං ඡ කාමාවචරසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ¶ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි, පුරාකතපුඤ්ඤවසෙන නිපන්නඤ්ජලිකත්ථෙරොති පාකටො.

16. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුඤ්ඤසම්පත්තියො ඔලොකෙත්වා සොමනස්සජාතො ¶ පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො රුක්ඛමූලෙ නිසින්නොහන්තිආදිමාහ. තත්ථ රුහති පටිරුහති උද්ධමුද්ධං ආරොහතීති රුක්ඛො, තස්ස රුක්ඛස්ස මූලෙ සමීපෙති අත්ථො. බ්යාධිතො පරමෙන චාති පරමෙන අධිකෙන ඛරෙන කක්ඛළෙන බ්යාධිනා රොගෙන බ්යාධිතො, බ්යාධිනා අහං සමන්නාගතොති අත්ථො. පරමකාරුඤ්ඤප්පත්තොම්හීති පරමං අධිකං කාරුඤ්ඤං දීනභාවං දුක්ඛිතභාවං පත්තොම්හි අරඤ්ඤෙ කානනෙති සම්බන්ධො.

20. පඤ්චෙවාසුං මහාසිඛාති සිරසි පිළන්ධනත්ථෙන සිඛා වුච්චති චූළා. මණීති ජොතමානං මකුටං තස්ස අත්ථීති සිඛො, චක්කවත්තිනො එකනාමකා පඤ්චෙව චක්කවත්තිනො ආසුං අහෙසුන්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

නිපන්නඤ්ජලිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

4. අධොපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

අභිභූ නාම සො භික්ඛූතිආදිකං ආයස්මතො අධොපුප්ඵියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො අනෙකෙසු භවෙසු විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිඛිස්ස භගවතො ¶ කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා අපරභාගෙ කාමෙසු ආදීනවං දිස්වා තං පහාය ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා පඤ්චාභිඤ්ඤාඅට්ඨසමාපත්තිලාභී ඉද්ධීසු ච වසීභාවං පත්වා හිමවන්තස්මිං පටිවසති. තස්ස සිඛිස්ස භගවතො අභිභූ නාම අග්ගසාවකො විවෙකාභිරතො හිමවන්තමගමාසි. අථ සො තාපසො තං අග්ගසාවකත්ථෙරං දිස්වා ථෙරස්ස ඨිතපබ්බතං ආරුහන්තො පබ්බතස්ස හෙට්ඨාතලතො සුගන්ධානි වණ්ණසම්පන්නානි සත්ත පුප්ඵානි ගහෙත්වා පූජෙසි. අථ සො ථෙරො තස්සානුමොදනමකාසි. සොපි තාපසො සකස්සමං අගමාසි. තත්ථ එකෙන අජගරෙන පීළිතො අපරභාගෙ අපරිහීනජ්ඣානො ¶ තෙනෙව උපද්දවෙන උපද්දුතො කාලං කත්වා බ්රහ්මලොකපරායනො හුත්වා බ්රහ්මසම්පත්තිං ඡකාමාවචරසම්පත්තිඤ්ච අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු මනුස්සසම්පත්තියො ච ඛෙපෙත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො භගවතො ධම්මං සුත්වා පසන්නමානසො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි. සො අපරභාගෙ අත්තනො කතපුඤ්ඤනාමෙන අධොපුප්ඵියත්ථෙරොති පාකටො.

22. සො එකදිවසං අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො අභිභූ නාම සො භික්ඛූතිආදිමාහ. තත්ථ සීලසමාධීහි පරෙ අභිභවතීති අභිභූ, ඛන්ධමාරාදිමාරෙ ¶ අභිභවති අජ්ඣොත්ථරතීති වා අභිභූ, සසන්තානපරසන්තානගතකිලෙසෙ අභිභවති විහෙසෙති විද්ධංසෙතීති වා අභිභූ. භික්ඛනසීලො යාචනසීලොති භික්ඛු, ඡින්නභින්නපටධරොති වා භික්ඛු. අභිභූ නාම අග්ගසාවකො සො භික්ඛූති අත්ථො, සිඛිස්ස භගවතො අග්ගසාවකොති සම්බන්ධො.

27. අජගරො මං පීළෙසීති තථාරූපං සීලසම්පන්නං ඣානසම්පන්නං තාපසං පුබ්බෙ කතපාපෙන වෙරෙන ච මහන්තො අජගරසප්පො පීළෙසි. සො තෙනෙව උපද්දවෙන උපද්දුතො අපරිහීනජ්ඣානො කාලං කත්වා බ්රහ්මලොකපරායණො ආසි. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

අධොපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පබ්බතෙ හිමවන්තම්හීතිආදිකං ආයස්මතො රංසිසඤ්ඤකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තෙසු තෙසු භවෙසු විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස ¶ භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා කාමෙසු ආදීනවං දිස්වා ඝරාවාසං පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා අජිනචම්මධරො හිමවන්තම්හි වාසං කප්පෙසි. තස්මිං සමයෙ විපස්සී භගවා හිමවන්තමගමාසි. අථ සො තාපසො තමුපගතං භගවන්තං දිස්වා තස්ස භගවතො ¶ සරීරතො නික්ඛන්තඡබ්බණ්ණබුද්ධරංසීසු පසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගය්හ පඤ්චඞ්ගෙන නමක්කාරමකාසි. සො තෙනෙව පුඤ්ඤෙන ඉතො චුතො තුසිතාදීසු දිබ්බසම්පත්තියො අනුභවිත්වා අපරභාගෙ මනුස්සසම්පත්තියො ච අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා තත්ථාදීනවං දිස්වා ගෙහං පහාය පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

30. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පබ්බතෙ හිමවන්තම්හීතිආදිමාහ. තත්ථ පබ්බතෙති පකාරෙන බ්රූහති වඩ්ඪෙතීති පබ්බතො, හිමො අස්ස අත්ථීති හිමවන්තො, හිමවන්තො ච සො පබ්බතො චාති හිමවන්තපබ්බතො. හිමවන්තපබ්බතෙති වත්තබ්බෙ ගාථාවචනසුඛත්ථං ‘‘පබ්බතෙ හිමවන්තම්හී’’ති වුත්තං. තස්මිං හිමවන්තම්හි පබ්බතෙ වාසං කප්පෙසිං පුරෙ අහන්ති සම්බන්ධො. සෙසං සබ්බත්ථ නයානුසාරෙන උත්තානමෙවාති.

රංසිසඤ්ඤකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

6. දුතියරංසිසඤ්ඤකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

පබ්බතෙ ¶ හිමවන්තම්හීතිආදිකං ආයස්මතො දුතියරංසිසඤ්ඤකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතකුසලො උප්පන්නුප්පන්නභවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො ඵුස්සස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා තත්ථ දොසං දිස්වා තං පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා හිමවන්තපබ්බතෙ වසන්තො වාකචීරනිවසනො විවෙකසුඛෙන විහරති. තස්මිං සමයෙ සො ඵුස්සං භගවන්තං තං පදෙසං සම්පත්තං දිස්වා තස්ස සරීරතො නික්ඛන්තඡබ්බණ්ණබුද්ධරංසියො ඉතො චිතො විධාවන්තියො දණ්ඩදීපිකානික්ඛන්තවිප්ඵුරන්තමිව දිස්වා තස්මිං පසන්නො අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා වන්දිත්වා චිත්තං පසාදෙත්වා තෙනෙව පීතිසොමනස්සෙන කාලං කත්වා තුසිතාදීසු නිබ්බත්තො තත්ථ ඡ කාමාවචරසම්පත්තියො ච අනුභවිත්වා අපරභාගෙ මනුස්සසම්පත්තියො ¶ ච ¶ අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො පුබ්බවාසනාවසෙන පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

35. සො අපරභාගෙ පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පබ්බතෙ හිමවන්තම්හීතිආදිමාහ. තං සබ්බං උත්තානත්ථමෙවාති.

දුතියරංසිසඤ්ඤකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පබ්බතෙ හිමවන්තම්හීතිආදිකං ආයස්මතො ඵලදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතකුසලසම්භාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො ඵුස්සස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සුඛප්පත්තො තං සබ්බං පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා ඛරාජිනචම්මධාරී හුත්වා විහරති. තස්මිඤ්ච සමයෙ ඵුස්සං භගවන්තං තත්ථ සම්පත්තං දිස්වා පසන්නමානසො මධුරානි ඵලානි ගහෙත්වා භොජෙසි. සො තෙනෙව කුසලෙන දෙවලොකාදීසු පුඤ්ඤසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

39. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං අනුස්සරිත්වා පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පබ්බතෙ හිමවන්තම්හීතිආදිමාහ. තං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථමෙවාති.

ඵලදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පබ්බතෙ හිමවන්තම්හීතිආදිකං ආයස්මතො සද්දසඤ්ඤකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ ¶ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො ඵුස්සස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ ¶ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සද්ධාජාතො තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා හිමවන්තම්හි අරඤ්ඤාවාසෙ වසන්තො අත්තනො අනුකම්පාය උපගතස්ස භගවතො ධම්මං සුත්වා ධම්මෙසු ¶ චිත්තං පසාදෙත්වා යාවතායුකං ඨත්වා අපරභාගෙ කාලං කත්වා තුසිතාදීසු ඡසු කාමාවචරසම්පත්තියො ච මනුස්සෙසු මනුස්සසම්පත්තියො ච අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සද්ධාජාතො පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි.

43. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පබ්බතෙ හිමවන්තම්හීතිආදිමාහ. තං සබ්බං උත්තානත්ථමෙවාති.

සද්දසඤ්ඤකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

9. බොධිසිඤ්චකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

විපස්සිස්ස භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො බොධිසිඤ්චකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො අනෙකාසු ජාතීසු විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සාසනෙ පබ්බජිත්වා වත්තපටිපත්තියා සාසනං සොභයන්තො මහාජනෙ බොධිපූජං කුරුමානෙ දිස්වා අනෙකානි පුප්ඵානි සුගන්ධොදකානි ච ගාහාපෙත්වා පූජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො ඡ කාමාවචරසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සද්ධාජාතො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

46. සො අරහා හුත්වා ඣානඵලසුඛෙන වීතිනාමෙත්වා පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො විපස්සිස්ස භගවතොතිආදිමාහ. තත්ථ විසෙසං පරමත්ථං නිබ්බානං පස්සතීති විපස්සී, විසෙසෙන භබ්බාභබ්බජනෙ පස්සතීති වා විපස්සී, විපස්සන්තො චතුසච්චං පස්සනදක්ඛනසීලොති වා විපස්සී, තස්ස විපස්සිස්ස භගවතො මහාබොධිමහො ¶ අහූති සම්බන්ධො. තත්රාපි මහාබොධීති බොධි වුච්චති චතූසු මග්ගෙසු ඤාණං, තමෙත්ථ නිසින්නො භගවා පටිවිජ්ඣතීති කණිකාරපාදපරුක්ඛොපි බොධිච්චෙව වුච්චති, මහිතො ච සො දෙවබ්රහ්මනරාසුරෙහි බොධි චෙති මහාබොධි, මහතො බුද්ධස්ස භගවතො බොධීති වා මහාබොධි, තස්ස මහො පූජා අහොසීති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

බොධිසිඤ්චකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

10. පදුමපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

පොක්ඛරවනං ¶ ¶ පවිට්ඨොතිආදිකං ආයස්මතො පදුමපුප්ඵියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො ඵුස්සස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය පදුමසම්පන්නං එකං පොක්ඛරණිං පවිසිත්වා භිසමුළාලෙ ඛාදන්තො පොක්ඛරණියා අවිදූරෙ ගච්ඡමානං ඵුස්සං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො තතො පදුමානි ඔචිනිත්වා ආකාසෙ උක්ඛිපිත්වා භගවන්තං පූජෙසි, තානි පුප්ඵානි ආකාසෙ විතානං හුත්වා අට්ඨංසු. සො භිය්යොසොමත්තාය පසන්නමානසො පබ්බජිත්වා වත්තපටිපත්තිසාරො සමණධම්මං පූරෙත්වා තතො චුතො තුසිතභවනමලං කුරුමානො විය තත්ථ උප්පජ්ජිත්වා කමෙන ඡ කාමාවචරසම්පත්තියො ච මනුස්සසම්පත්තියො ච අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සද්ධාජාතො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

51. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පොක්ඛරවනං පවිට්ඨොතිආදිමාහ. තත්ථ පකාරෙන නළදණ්ඩපත්තාදීහි ඛරන්තීති පොක්ඛරා, පොක්ඛරානං සමුට්ඨිතට්ඨෙන සමූහන්ති පොක්ඛරවනං, පදුමගච්ඡසණ්ඩෙහි මණ්ඩිතං මජ්ඣං පවිට්ඨො අහන්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

පදුමපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

1. සුධාපිණ්ඩියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

පූජාරහෙ ¶ ¶ පූජයතොතිආදිකං ආයස්මතො සුධාපිණ්ඩියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ භගවති ධරමානෙ පුඤ්ඤං කාතුමසක්කොන්තො පරිනිබ්බුතෙ භගවති තස්ස ධාතුං නිදහිත්වා චෙතියෙ කරීයමානෙ සුධාපිණ්ඩමදාසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන චතුන්නවුතිකප්පතො පට්ඨාය එත්ථන්තරෙ චතුරාපායමදිස්වා දෙවමනුස්සසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

1-2. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො අත්තනො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පූජාරහෙතිආදිමාහ. තත්ථ පූජාරහා නාම බුද්ධපච්චෙකබුද්ධඅරියසාවකාචරියුපජ්ඣායමාතාපිතුගරුආදයො, තෙසු පූජාරහෙසු මාලාදිපදුමවත්ථාභරණචතුපච්චයාදීහි ¶ පූජයතො පූජයන්තස්ස පුග්ගලස්ස පුඤ්ඤකොට්ඨාසං සහස්සසතසහස්සාදිවසෙන සඞ්ඛ්යං කාතුං කෙනචි මහානුභාවෙනාපි න සක්කාති අත්ථො. න කෙවලමෙව ධරමානෙ බුද්ධාදයො පූජයතො, පරිනිබ්බුතස්සාපි භගවතො චෙතියපටිමාබොධිආදීසුපි එසෙව නයො.

3. තං දීපෙතුං චතුන්නමපි දීපානන්තිආදිමාහ. තත්ථ චතුන්නමපි දීපානන්ති ජම්බුදීපඅපරගොයානඋත්තරකුරුපුබ්බවිදෙහසඞ්ඛාතානං චතුන්නං දීපානං තදනුගතානං ද්විසහස්සපරිත්තදීපානඤ්ච එකතො කත්වා සකලචක්කවාළගබ්භෙ ඉස්සරං චක්කවත්තිරජ්ජං කරෙය්යාති අත්ථො. එකිස්සා පූජනායෙතන්ති ධාතුගබ්භෙ චෙතියෙ කතාය එකිස්සා පූජාය එතං සකලජම්බුදීපෙ සත්තරතනාදිකං සකලං ධනං. කලං නාග්ඝති සොළසින්ති චෙතියෙ කතපූජාය සොළසක්ඛත්තුං විභත්තස්ස සොළසමකොට්ඨාසස්ස න අග්ඝතීති අත්ථො.

4. සිද්ධත්ථස්ස…පෙ… ¶ ඵලිතන්තරෙති නරානං අග්ගස්ස සෙට්ඨස්ස සිද්ධත්ථස්ස භගවතො චෙතියෙ ¶ ධාතුගබ්භම්හි සුධාකම්මෙ කරීයමානෙ පරිච්ඡෙදානං උභින්නමන්තරෙ වෙමජ්ඣෙ, අථ වා පුප්ඵදානට්ඨානානං අන්තරෙ ඵලන්තියා මයා සුධාපිණ්ඩො දින්නො මක්ඛිතොති සම්බන්ධො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

සුධාපිණ්ඩියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

තිස්සස්ස ලොකනාථස්සාතිආදිකං ආයස්මතො සුචින්තිකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො අනෙකාසු ජාතීසු නිබ්බානාධිගමාය පුඤ්ඤං උපචිනිත්වා තිස්සස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සත්ථරි පසීදිත්වා සත්ථු නිසීදනත්ථාය පරිසුද්ධං සිලිට්ඨං කට්ඨමයමනග්ඝපීඨමදාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන සුගතිසුඛමනුභවිත්වා තත්ථ තත්ථ සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

8. සො පත්තඅරහත්තඵලො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො තිස්සස්ස ලොකනාථස්සාතිආදිමාහ. තං සබ්බං උත්තානත්ථමෙවාති.

සුචින්තිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

තිස්සස්සාහං ¶ භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො අඩ්ඪචෙළකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ථෙරො පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො තිස්සස්ස භගවතො කාලෙ එකෙනාකුසලෙන කම්මෙන දුග්ගතකුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සද්ධම්මදෙසනං ඤත්වා පසන්නමානසො චීවරත්ථාය අඩ්ඪභාගං එකං දුස්සමදාසි. සො ¶ තෙනෙව පීතිසොමනස්සෙන කාලං කත්වා සග්ගෙ නිබ්බත්තො ඡ කාමාවචරසම්පත්තිමනුභවිත්වා තතො චුතො මනුස්සෙසු මනුස්සසම්පත්තීනං අග්ගභූතං චක්කවත්තිසම්පත්තිං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං අද්ධකුලෙ ¶ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පසන්නමානසො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

14. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො තිස්සස්සාහං භගවතොතිආදිමාහ. තං සබ්බං උත්තානත්ථමෙවාති.

අඩ්ඪචෙළකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

කම්මාරොහං පුරෙ ආසින්තිආදිකං ආයස්මතො සූචිදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො අන්තරන්තරා කුසලබීජානි පූරෙන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ අන්තරන්තරා කතෙන එකෙන කම්මච්ඡිද්දෙන කම්මාරකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සකසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං පත්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පසන්නමානසො චීවරසිබ්බනත්ථාය සූචිදානමදාසි, තෙන පුඤ්ඤෙන දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා අපරභාගෙ මනුස්සෙසු උප්පන්නො චක්කවත්තාදයො සම්පත්තියො ච අනුභවන්තො උප්පන්නුප්පන්නභවෙ තික්ඛපඤ්ඤො වජීරඤාණො අහොසි. සො කමෙන ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො මහද්ධනො සද්ධාජාතො තික්ඛපඤ්ඤො අහොසි. සො එකදිවසං සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා ධම්මානුසාරෙන ඤාණං පෙසෙත්වා නිසින්නාසනෙයෙව අරහා අහොසි.

19. සො අරහා සමානො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො කම්මාරොහං පුරෙ ආසින්තිආදිමාහ. තත්ථ කම්මාරොති අයොකම්මලොහකම්මාදිනා කම්මෙන ජීවති රුහති වුද්ධිං විරූළ්හිං ආපජ්ජතීති කම්මාරො, පුබ්බෙ පුඤ්ඤකරණකාලෙ කම්මාරො ආසිං අහොසින්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

සූචිදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

සිද්ධත්ථස්ස ¶ ¶ භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො ගන්ධමාලියත්ථෙරස්ස අපදාන. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු ¶ කතාධිකාරො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො මහද්ධනො මහාභොගො අහොසි. සො සත්ථරි පසීදිත්වා චන්දනාගරුකප්පූරකස්සතුරාදීනි අනෙකානි සුගන්ධානි වඩ්ඪෙත්වා සත්ථු ගන්ධථූපං කාරෙසි. තස්සුපරි සුමනපුප්ඵෙහි ඡාදෙසි, බුද්ධඤ්ච අට්ඨඞ්ගනමක්කාරං අකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

24. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිමාහ. තං සබ්බං උත්තානත්ථමෙවාති.

ගන්ධමාලියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

මිගලුද්දො පුරෙ ආසින්තිආදිකං ආයස්මතො තිපුප්ඵියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො අන්තරා කෙනචි අකුසලච්ඡිද්දෙන විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ නෙසාදකුලෙ නිබ්බත්තො මිගලුද්දො හුත්වා අරඤ්ඤෙ විහරති. තදා විපස්සිස්ස භගවතො පාටලිබොධිං සම්පුණ්ණපත්තපල්ලවං හරිතවණ්ණං නීලොභාසං මනොරමං දිස්වා තීහි පුප්ඵෙහි පූජෙත්වා පුරාණපත්තං ඡඩ්ඩෙත්වා භගවතො සම්මුඛා විය පාටලිමහාබොධිං වන්දි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන තතො චුතො දෙවලොකෙ උප්පන්නො තත්ථ දිබ්බසම්පත්තිං අපරාපරං අනුභවිත්වා තතො චුතො මනුස්සෙසු ජාතො තත්ථ චක්කවත්තිසම්පත්තිආදයො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පටිලද්ධසොමනස්සහදයො ගෙහං පහාය පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

31. සො ¶ එවං සිද්ධිප්පත්තො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො මිගලුද්දො පුරෙ ආසින්තිආදිමාහ. තත්ථ මරණාය ගච්ඡති පාපුණාතීති මිගො, අථ වා මගයමානො ඉහති පවත්තතීති මිගො, මිගානං මාරණෙ ලුද්දො ලොභී ගෙධොති මිගලුද්දො, පුරෙ මය්හං පුඤ්ඤකරණසමයෙ කානනසඞ්ඛාතෙ මහාඅරඤ්ඤෙ මිගලුද්දො ආසින්ති සම්බන්ධො. පාටලිං හරිතං දිස්වාති තත්ථ පකාරෙන තලෙන රත්තවණ්ණෙන භවතීති පාටලි ¶ , පුප්ඵානං ¶ රත්තවණ්ණතාය පාටලීති වොහාරො, පත්තානං හරිතතාය හරිතං නීලවණ්ණං පාටලිබොධිං දිස්වාති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

තිපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

7. මධුපිණ්ඩිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

විවනෙ කානනෙ දිස්වාතිආදිකං ආයස්මතො මධුපිණ්ඩිකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ නෙසාදයොනියං නිබ්බත්තො මහාඅරඤ්ඤෙ පටිවසති. තදා විවෙකාභිරතියා සම්පත්තං සිද්ධත්ථං භගවන්තං දිස්වා සමාධිතො වුට්ඨිතස්ස තස්ස සුමධුරං මධුමදාසි. තත්ථ ච පසන්නමානසො වන්දිත්වා පක්කාමි. සො තෙනෙව පුඤ්ඤෙන සම්පත්තිං අනුභවන්තො දෙවමනුස්සෙසු සංසරිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

37. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො විවනෙ කානනෙ දිස්වාතිආදිමාහ. තත්ථ විවනෙති විසෙසෙන වනං පත්ථටං විවනං, හත්ථිඅස්සරථසද්දෙහි භෙරිසද්දෙහි ච වත්ථුකාමකිලෙසකාමෙහි ච විගතං බ්යාපගතන්ති අත්ථො, කානනසඞ්ඛාතෙ මහාඅරඤ්ඤෙ විවනෙති සම්බන්ධො. ඔසධිංව විරොචන්තන්ති භවවඩ්ඪකිජනානං ඉච්ඡිතිච්ඡිතං නිප්ඵාදෙතීති ඔසධං. ඔජානිබ්බත්තිකාරණං පටිච්ච යාය තාරකාය උග්ගතාය උද්ධරන්ති ගණ්හන්තීති සා ඔසධි. ඔසධිතාරකා ¶ ඉව විරොචන්තීති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධසුඛත්ථං ‘‘ඔසධිංව විරොචන්ත’’න්ති ච වුත්තං. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

මධුපිණ්ඩිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

8. සෙනාසනදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො සෙනාසනදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො ¶ කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා අත්තනො වසනට්ඨානං වනන්තරං සම්පත්තස්ස භගවතො පණාමං කත්වා පණ්ණසන්ථරං සන්ථරිත්වා අදාසි. භගවතො නිසින්නට්ඨානස්ස සමන්තතො භිත්තිපරිච්ඡෙදං කත්වා පුප්ඵපූජමකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන ¶ දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

45. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො අත්තනො පුබ්බචරිතාපදානං දස්සෙන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිමාහ. තං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථමෙවාති.

සෙනාසනදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

9. වෙය්යාවච්චකරත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

විපස්සිස්ස භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො වෙය්යාවච්චකරත්ථෙරස්ස අපදානං. තස්ස උප්පත්තිආදයො හෙට්ඨා වුත්තනියාමෙනෙව දට්ඨබ්බා.

වෙය්යාවච්චකරත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

10. බුද්ධුපට්ඨාකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

විපස්සිස්ස ¶ භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො බුද්ධුපට්ඨාකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ සඞ්ඛධමකකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය අත්තනො සිප්පෙ සඞ්ඛධමනෙ ඡෙකො අහොසි, නිච්චකාලං භගවතො සඞ්ඛං ධමෙත්වා සඞ්ඛසද්දෙනෙව පූජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො සබ්බත්ථ පාකටො මහාඝොසො මහානාදී මධුරස්සරො අහොසි, ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං පාකටකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො මධුරස්සරොති පාකටො, සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි, අපරභාගෙ මධුරස්සරත්ථෙරොති පාකටො.

51. සො ¶ එකදිවසං අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො විපස්සිස්ස භගවතොතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තමෙව. අහොසිං සඞ්ඛධමකොති සං සුට්ඨු ඛනන්තො ගච්ඡතීති සඞ්ඛො, සමුද්දජලපරියන්තෙ චරමානො ගච්ඡති විචරතීති අත්ථො. තං සඞ්ඛං ධමති ඝොසං කරොතීති සඞ්ඛධමකො, සොහං සඞ්ඛධමකොව අහොසින්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

බුද්ධුපට්ඨාකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

1. භික්ඛාදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සුවණ්ණවණ්ණං ¶ ¶ සම්බුද්ධන්තිආදිකං ආයස්මතො භික්ඛාදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය විභවසම්පන්නො සද්ධාජාතො විහාරතො නික්ඛමිත්වා පිණ්ඩාය චරමානං සිද්ධත්ථං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො ආහාරමදාසි. භගවා තං පටිග්ගහෙත්වා අනුමොදනං වත්වා ¶ පක්කාමි. සො තෙනෙව කුසලෙන යාවතායුකං ඨත්වා ආයුපරියොසානෙ දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො තත්ථ ඡ කාමාවචරසම්පත්තියො අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු ච මනුස්සසම්පත්තිමනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සද්ධාජාතො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

1. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං අනුස්සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සුවණ්ණවණ්ණං සම්බුද්ධන්තිආදිමාහ. තං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයමෙව. පවරා අභිනික්ඛන්තන්ති පකාරෙන වරිතබ්බං පත්ථෙතබ්බන්ති පවරං, රම්මභූතතො විවෙකභූතතො සකවිහාරතො අභි විසෙසෙන නික්ඛන්තන්ති අත්ථො. වානා නිබ්බානමාගතන්ති වානං වුච්චති තණ්හා, තතො නික්ඛන්තත්තා නිබ්බානං, වානනාමං තණ්හං පධානං කත්වා සබ්බකිලෙසෙ පහාය නිබ්බානං පත්තන්ති අත්ථො.

2. කටච්ඡුභික්ඛං දත්වානාති කරතලෙන ගහෙතබ්බා දබ්බි කටච්ඡු, භික්ඛීයති ආයාචීයතීති භික්ඛා, අභි විසෙසෙන ඛාදිතබ්බා භක්ඛිතබ්බාති වා භික්ඛා, කටච්ඡුනා ගහෙතබ්බා භික්ඛා කටච්ඡුභික්ඛා, දබ්බියා භත්තං දත්වාති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

භික්ඛාදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

සුවණ්ණවණ්ණං ¶ සම්බුද්ධන්තිආදිකං ආයස්මතො ඤාණසඤ්ඤිකත්ථෙරස්ස අපදානං. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සද්ධාජාතො සද්ධම්මස්සවනෙ සාදරො සාලයො භගවතො ධම්මදෙසනානුසාරෙන ඤාණං පෙසෙත්වා ඝොසපමාණත්තා භගවතො ඤාණෙ පසන්නො පඤ්චඞ්ගඅට්ඨඞ්ගනමක්කාරවසෙන පණාමං කත්වා පක්කාමි. සො තතො චුතො දෙවලොකෙසු උප්පන්නො තත්ථ ඡ කාමාවචරෙ දිබ්බසම්පත්තිමනුභවන්තො තතො චවිත්වා මනුස්සලොකෙ ජාතො තත්ථග්ගභූතා චක්කවත්තිසම්පදාදයො ¶ අනුභවිත්වා ඉමස්මිං ¶ බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

7. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සුවණ්ණවණ්ණං සම්බුද්ධන්තිආදිමාහ. තං වුත්තත්ථමෙව. නිසභාජානියං යථාති ගවසතසහස්සජෙට්ඨො නිසභො, නිසභො ච සො ආජානියො සෙට්ඨො උත්තමො චෙති නිසභාජානියො. යථා නිසභාජානියො, තථෙව භගවාති අත්ථො. ලොකවිසයසඤ්ඤාතං පඤ්ඤත්තිවසෙන එවං වුත්තං. අනුපමෙය්යො හි භගවා. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

ඤාණසඤ්ඤිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

3. උප්පලහත්ථියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

තිවරායං නිවාසීහන්තිආදිකං ආයස්මතො උප්පලහත්ථකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු කතකුසලො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ මාලාකාරකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය මාලාකාරකම්මෙන අනෙකානි පුප්ඵානි වික්කිණන්තො ජීවති. අථෙකදිවසං පුප්ඵානි ගහෙත්වා චරන්තො භගවන්තං රතනග්ඝිකමිව චරමානං දිස්වා රත්තුප්පලකලාපෙන පූජෙසි. සො තතො චුතො තෙනෙව පුඤ්ඤෙන සුගතීසු පුඤ්ඤමනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සද්ධාජාතො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

13. සො ¶ අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො තිවරායං නිවාසීහන්තිආදිමාහ. තත්ථ තිවරාති තීහි වාරෙහි කාරිතං සඤ්චරිතං පටිච්ඡන්නං නගරං, තස්සං තිවරායං නිවාසී, වසනසීලො නිවාසනට්ඨානගෙහෙ වා වසන්තො අහන්ති අත්ථො. අහොසිං මාලිකො තදාති තදා නිබ්බානත්ථාය පුඤ්ඤසම්භාරකරණසමයෙ මාලිකො මාලාකාරොව පුප්ඵානි කයවික්කයං කත්වා ජීවන්තො අහොසින්ති අත්ථො.

14. පුප්ඵහත්ථමදාසහන්ති ¶ සිද්ධත්ථං භගවන්තං දිස්වා උප්පලකලාපං අදාසිං පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

උප්පලහත්ථකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

සිද්ධත්ථස්ස ¶ භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො පදපූජකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සත්ථරි පසන්නො සුමනපුප්ඵෙන පාදමූලෙ පූජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො සක්කසම්පත්තිං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තඵලෙ පතිට්ඨාසි.

19. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිමාහ. ජාතිපුප්ඵමදාසහන්ති ජාතිසුමනපුප්ඵං අදාසිං අහන්ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධසුඛත්ථං සුමනසද්දස්ස ලොපං කත්වා වුත්තං. තත්ථ ජාතියා නිබ්බත්තො විකසමානොයෙව සුමනං ජනානං සොමනස්සං කරොතීති සුමනං, පුප්ඵනට්ඨෙන විකසනට්ඨෙන පුප්ඵං, සුමනඤ්ච තං පුප්ඵඤ්චාති සුමනපුප්ඵං, තානි සුමනපුප්ඵානි සිද්ධත්ථස්ස භගවතො අහං පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

පදපූජකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

5. මුට්ඨිපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සුදස්සනො ¶ නාම නාමෙනාතිආදිකං ආයස්මතො මුට්ඨිපුප්ඵියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ මාලාකාරකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සකසිප්පෙ නිප්ඵත්තිං පත්තො එකදිවසං ¶ භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො ජාතිසුමනපුප්ඵානි උභොහි හත්ථෙහි භගවතො පාදමූලෙ ඔකිරිත්වා පූජෙසි. සො තෙන කුසලසම්භාරෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභො සම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො පුබ්බවාසනාවසෙන සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

14-25. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං අනුස්සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සුදස්සනො නාම නාමෙනාතිආදිමාහ. තත්ථ සුදස්සනොති ආරොහපරිණාහරූපසණ්ඨානයොබ්බඤ්ඤසොභනෙන සුන්දරො දස්සනොති සුදස්සනො, නාමෙන සුදස්සනො නාම මාලාකාරො හුත්වා ජාතිසුමනපුප්ඵෙහි පදුමුත්තරං භගවන්තං පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

මුට්ඨිපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

සුවණ්ණවණ්ණං ¶ සම්බුද්ධන්තිආදිකං ආයස්මතො උදකපූජකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු පූරිතකුසලසඤ්චයො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි පරිපූරියමානො පුදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය කුසලාකුසලං ජානන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො ආකාසෙ ගච්ඡතො නික්ඛන්තඡබ්බණ්ණබුද්ධරංසීසු පසන්නො උභොහි හත්ථෙහි උදකං ගහෙත්වා පූජෙසි. තෙන පූජිතං උදකං රජතබුබ්බුලං විය ආකාසෙ අට්ඨාසි. සො අභිප්පසන්නො තෙනෙව සොමනස්සෙන තුසිතාදීසු නිබ්බත්තො දිබ්බසම්පත්තියො අනුභවිත්වා අපරභාගෙ මනුස්සසම්පත්තියො ච අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

29. සො ¶ අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සුවණ්ණවණ්ණං සම්බුද්ධන්තිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තමෙව. ඝතාසනංව ජලිතන්ති ඝතං වුච්චති සප්පි, ඝතස්ස ආසනං ආධාරන්ති ඝතාසනං, අග්ගි, අථ වා තං අසති භුඤ්ජතීති ඝතාසනං ¶ , අග්ගියෙව. යථා ඝතෙ ආසිත්තෙ අග්ගිම්හි අග්ගිසිඛා අතීව ජලති, එවං අග්ගික්ඛන්ධං ඉව ජලමානං භගවන්තන්ති අත්ථො. ආදිත්තංව හුතාසනන්ති හුතං වුච්චති පූජාසක්කාරෙ, හුතස්ස පූජාසක්කාරස්ස ආසනන්ති හුතාසනං, ජලමානං සූරියං ඉව ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණෙහි බ්යාමප්පභාමණ්ඩලෙහි විජ්ජොතමානං සුවණ්ණවණ්ණං සම්බුද්ධං අනිලඤ්ජසෙ ආකාසෙ ගච්ඡන්තං අද්දසන්ති සම්බන්ධො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

උදකපූජකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරබුද්ධස්සාතිආදිකං ආයස්මතො නළමාලියත්ථෙරස්ස අපදානං. එසොපි පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො අනෙකාසු ජාතීසු විවට්ටූපනිස්සයානි කුසලකම්මානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා කාමෙ ආදීනවං දිස්වා ගෙහං පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා හිමවන්තෙ වසන්තො තත්ථාගතං භගවන්තං දිස්වා පසන්නො වන්දිත්වා තිණසන්ථරං සන්ථරිත්වා තත්ථ නිසින්නස්ස භගවතො නළමාලෙහි බීජනිං කත්වා බීජෙත්වා අදාසි. පටිග්ගහෙසි භගවා තස්සානුකම්පාය, අනුමොදනඤ්ච අකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උප්පන්නුප්පන්නභවෙ පරිළාහසන්තාපවිවජ්ජිතො කායචිත්තචෙතසිකසුඛප්පත්තො අනෙකසුඛමනුභවිත්වා ¶ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය පුබ්බවාසනාබලෙන සත්ථරි පසන්නො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

36. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරබුද්ධස්සාතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තමෙව.

37. නළමාලං ගහෙත්වානාති නළති අසාරො නිස්සාරො හුත්වා වෙළුවංසතොපි තනුකො සල්ලහුකො ජාතොති නළො, නළස්ස මාලා ¶ පුප්ඵං නළමාලං, තෙන නළමාලෙන බීජනිං කාරෙසින්ති සම්බන්ධො ¶ . බීජිස්සති ජනිස්සති වාතො අනෙනාති බීජනී, තං බීජනිං බුද්ධස්ස උපනාමෙසිං, පටිග්ගහෙසින්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

නළමාලියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

8. ආසනුපට්ඨාහකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

කානනං වනමොග්ගය්හාතිආදිකං ආයස්මතො ආසනුපට්ඨාහකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අත්ථදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො ඝරාවාසං වසන්තො තත්ථ දොසං දිස්වා ඝරාවාසං පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා හිමවන්තෙ වසන්තො තත්ථ සම්පත්තං භගවන්තං දිස්වා පසන්නො සීහාසනං අදාසි, තත්ථ නිසින්නං භගවන්තං මාලාකලාපං ගහෙත්වා පූජෙත්වා තං පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො නිබ්බත්තනිබ්බත්තභවෙ උච්චකුලිකො විභවසම්පන්නො අහොසි. සො කාලන්තරෙන ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

47. සො අරහා සමානො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො කානනං වනමොග්ගය්හාතිආදිමාහ. තං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙවාති.

ආසනුපට්ඨාහකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

9. බිළාලිදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිකං ආයස්මතො බිළාලිදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ ¶ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො ඝරාවාසං වසන්තො තත්ථාදීනවං ¶ දිස්වා ඝරාවාසං පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා හිමවන්තෙ වසන්තො අතීව අප්පිච්ඡසන්තුට්ඨො ආලුවාදීහි යාපෙන්තො වසති. තදා පදුමුත්තරො භගවා තස්ස අනුකම්පාය තං හිමවන්තං අගමාසි ¶ . තං දිස්වා පසන්නො වන්දිත්වා බිළාලියො ගහෙත්වා පත්තෙ ඔකිරි. තං තථාගතො තස්සානුකම්පාය සොමනස්සුප්පාදයන්තො පරිභුඤ්ජි. සො තෙන කම්මෙන තතො චුතො දෙවමනුස්සෙසු උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා වුද්ධිමන්වාය සත්ථරි පසන්නො සාසනෙ පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

53. සො අපරභාගෙ අත්තනො කුසලකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිමාහ. තං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථමෙව. ආලුවකරම්භාදයො තෙසං තෙසං කන්දජාතීනං නාමානෙවාති.

බිළාලිදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

සුවණ්ණවණ්ණං සම්බුද්ධන්තිආදිකං ආයස්මතො රෙණුපූජකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සත්ථරි පසන්නො විඤ්ඤුතං පත්තො අග්ගික්ඛන්ධං විය විජ්ජොතමානං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො නාගපුප්ඵකෙසරං ගහෙත්වා පූජෙසි. අථ භගවා අනුමොදනමකාසි.

62-3. සො තෙන පුඤ්ඤෙන තතො චුතො දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා උප්පන්නුප්පන්නභවෙ සබ්බත්ථ පූජිතො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො පුබ්බවාසනාබලෙන සත්ථරි පසන්නො සාසනෙ පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා හුත්වා දිබ්බචක්ඛුනා අත්තනො පුබ්බකම්මං දිස්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සුවණ්ණවණ්ණං සම්බුද්ධන්තිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව. සතරංසිංව භාණුමන්ති සතමත්තා සතප්පමාණා රංසි පභා යස්ස සූරියස්ස ¶ සො සතරංසි, ගාථාබන්ධසුඛත්ථං සතරංසීති වුත්තං, අනෙකසතස්ස අනෙකසතසහස්සරංසීති අත්ථො. භාණු වුච්චති පභා, භාණු පභා යස්ස සො භාණුමා, භාණුමසඞ්ඛාතං සූරියං ඉව විපස්සිං භගවන්තං දිස්වා සකෙසරං නාගපුප්ඵං ගහෙත්වා අභිරොපයිං පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං උත්තානමෙවාති.

රෙණුපූජකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

1. මහාපරිවාරකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

විපස්සී ¶ ¶ නාම භගවාතිආදිකං ආයස්මතො මහාපරිවාරකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො උප්පන්නසමයෙ යක්ඛයොනියං නිබ්බත්තො අනෙකයක්ඛසතසහස්සපරිවාරො එකස්මිං ඛුද්දකදීපෙ දිබ්බසුඛමනුභවන්තො විහරති. තස්මිඤ්ච දීපෙ චෙතියාභිසොභිතො විහාරො අත්ථි, තත්ථ භගවා අගමාසි. අථ සො යක්ඛසෙනාධිපති තං භගවන්තං තත්ථ ගතභාවං දිස්වා දිබ්බවත්ථානි ගහෙත්වා ගන්ත්වා භගවන්තං වන්දිත්වා දිබ්බවත්ථෙහි පූජෙසි, සපරිවාරො සරණමගමාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා තත්ථ ඡ කාමාවචරසුඛමනුභවිත්වා තතො චුතො මනුස්සෙසු අග්ගචක්කවත්තිආදිසුඛමනුභවිත්වා අපරභාගෙ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

1-2. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො විපස්සී නාම භගවාතිආදිමාහ. තත්ථ විසෙසං පරමත්ථං නිබ්බානං පස්සතීති විපස්සී, විවිධෙ සතිපට්ඨානාදයො සත්තතිංසබොධිපක්ඛියධම්මෙ පස්සතීති වා විපස්සී, විවිධෙ ¶ අනෙකප්පකාරෙ බොධනෙය්යසත්තෙ විසුං විසුං පස්සතීති වා විපස්සී, සො විපස්සී භගවා දීපචෙතියං දීපෙ පූජනීයට්ඨානං විහාරමගමාසීති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

මහාපරිවාරකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

අත්ථදස්සී ජිනවරොතිආදිකං ආයස්මතො සුමඞ්ගලත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො ¶ තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අත්ථදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං තළාකසමීපෙ රුක්ඛදෙවතා හුත්වා නිබ්බත්ති. තස්මිං සමයෙ භගවා විහාරතො නික්ඛමිත්වා නහායිතුකාමො තස්ස තළාකස්ස තීරං ගන්ත්වා තත්ථ න්හත්වා එකචීවරො ජලමානො බ්රහ්මා විය සූරියො විය සුවණ්ණබිම්බං විය අට්ඨාසි. අථ සො දෙවපුත්තො සොමනස්සජාතො පඤ්ජලිකො ථොමනමකාසි, අත්තනො දිබ්බගීතතූරියෙහි ¶ උපහාරඤ්ච අකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සම්පත්තියො අනුභවිත්වා අපරභාගෙ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

11. සො පච්ඡා පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො අත්ථදස්සී ජිනවරොතිආදිමාහ. තත්ථ පරමත්ථං නිබ්බානං දක්ඛති පස්සතීති අත්ථදස්සී, අථ වා සබ්බසත්තානං චතුරාරියසච්චසඞ්ඛාතං අත්ථපයොජනං දස්සනසීලොති අත්ථදස්සී, කිලෙසෙ අජිනි ජිනාති ජිනිස්සතීති ජිනො. වරිතබ්බො පත්ථෙතබ්බො සබ්බසත්තෙහීති වරො, අත්ථදස්සී ජිනො ච සො වරො චාති අත්ථදස්සී ජිනවරො. ලොකජෙට්ඨොති ලුජ්ජති පලුජ්ජතීති ලොකො, ලොකීයති පස්සීයති බුද්ධාදීහි පාරප්පත්තොති වා ලොකො, ලොකො ච ලොකො ච ලොකො චාති ලොකො. එකසෙසසමාසවසෙන ‘‘ලොකා’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘ලොකො’’ති වුත්තො. ලොකස්ස ජෙට්ඨො ලොකජෙට්ඨො, සො ලොකජෙට්ඨො නරාසභොති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

සුමඞ්ගලත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

උභින්නං ¶ දෙවරාජූනන්ත්යාදිකං ආයස්මතො සරණගමනියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො උප්පන්නුප්පන්නභවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරෙ භගවති උප්පන්නෙ අයං හිමවන්තෙ දෙවරාජා හුත්වා නිබ්බත්ති, තස්මිං අපරෙන යක්ඛදෙවරඤ්ඤා සද්ධිං සඞ්ගාමත්ථාය උපට්ඨිතෙ ද්වෙ අනෙකයක්ඛසහස්සපරිවාරා ඵලකාවුධාදිහත්ථා සඞ්ගාමත්ථාය සමුපබ්යූළ්හා අහෙසුං. තදා පදුමුත්තරො භගවා තෙසු සත්තෙසු කාරුඤ්ඤං උප්පාදෙත්වා ආකාසෙන තත්ථ ගන්ත්වා සපරිවාරානං ද්වින්නං දෙවරාජූනං ධම්මං දෙසෙසි. තදා තෙ සබ්බෙ ඵලකාවුධානි ඡඩ්ඩෙත්වා භගවන්තං ගාරවබහුමානෙන වන්දිත්වා සරණමගමංසු. තෙසං අයං පඨමං සරණමගමාසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන ¶ දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සත්ථරි පසන්නො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

20. සො අපරභාගෙ පුබ්බකුසලං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො උභින්නං දෙවරාජූනන්තිආදිමාහ. තත්ථ සුචිලොමඛරලොමආළවකකුම්භීරකුවෙරාදයො විය නාමගොත්තෙන අපාකටා ද්වෙ යක්ඛරාජානො අඤ්ඤාපදෙසෙන දස්සෙන්තො ‘‘උභින්නං දෙවරාජූන’’න්තිආදිමාහ. සඞ්ගාමො සමුපට්ඨිතොති ¶ සං සුට්ඨු ගාමො කලහත්ථාය උපගමනන්ති සඞ්ගාමො, සො සඞ්ගාමො සං සුට්ඨු උපට්ඨිතො, එකට්ඨානෙ උපගන්ත්වා ඨිතොති අත්ථො. අහොසි සමුපබ්යූළ්හොති සං සුට්ඨු උපසමීපෙ රාසිභූතොති අත්ථො.

21. සංවෙජෙසි මහාජනන්ති තෙසං රාසිභූතානං යක්ඛානං ආකාසෙ නිසින්නො භගවා චතුසච්චධම්මදෙසනාය සං සුට්ඨු වෙජෙසි, ආදීනවදස්සනෙන ගණ්හාපෙසි විඤ්ඤාපෙසි බොධෙසීති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

සරණගමනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

වරුණො ¶ නාම නාමෙනාතිආදිකං ආයස්මතො එකාසනියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අත්ථදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ වරුණො නාම දෙවරාජා හුත්වා නිබ්බත්ති. සො භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො ගන්ධමාලාදීහි ගීතවාදිතෙහි ච උපට්ඨයමානො සපරිවාරො පූජෙසි. තතො අපරභාගෙ භගවති පරිනිබ්බුතෙ තස්ස මහාබොධිරුක්ඛං බුද්ධදස්සනං විය සබ්බතූරියතාළාවචරෙහි සපරිවාරො උපහාරමකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන තතො කාලඞ්කත්වා නිම්මානරතිදෙවලොකෙ උප්පජ්ජි. එවං දෙවසම්පත්තිමනුභවිත්වා මනුස්සෙසු ච මනුස්සභූතො චක්කවත්තිසම්පත්තිං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථු සාසනෙ පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

31. සො පච්ඡා සකකම්මං සරිත්වා තං තථතො ඤත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ¶ වරුණො නාම නාමෙනාතිආදිමාහ. තත්ථ යදා අහං සම්බොධනත්ථාය බුද්ධං බොධිඤ්ච පූජෙසිං, තදා වරුණො නාම දෙවරාජා අහොසින්ති සම්බන්ධො.

34. ධරණීරුහපාදපන්ති එත්ථ රුක්ඛලතාපබ්බතසත්ථරතනාදයො ධාරෙතීති ධරණී, තස්මිං රුහති පතිට්ඨහතීති ධරණීරුහො. පාදෙන පිවතීති පාදපො, සිඤ්චිතසිඤ්චිතොදකං පාදෙන මූලෙන පිවති රුක්ඛක්ඛන්ධසාඛාවිටපෙහි ආපොරසං පත්ථරියතීති අත්ථො, තං ධරණීරුහපාදපං බොධිරුක්ඛන්ති සම්බන්ධො.

35. සකකම්මාභිරද්ධොති අත්තනො කුසලකම්මෙන අභිරද්ධො පසන්නො උත්තමෙ බොධිම්හි පසන්නොති සම්බන්ධො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

එකාසනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

5. සුවණ්ණපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

විපස්සී ¶ නාම භගවාතිආදිකං ආයස්මතො සුවණ්ණපුප්ඵියත්ථෙරස්ස ¶ අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං ඨානෙ භූමට්ඨකදෙවපුත්තො හුත්වා නිබ්බත්තො තස්ස භගවතො ධම්මං සුත්වා පසන්නමානසො චතූහි සුවණ්ණපුප්ඵෙහි පූජෙසි. තානි පුප්ඵානි ආකාසෙ සුවණ්ණවිතානං හුත්වා ඡාදෙසුං, සුවණ්ණපභා ච බුද්ධස්ස සරීරපභා ච එකතො හුත්වා මහාඔභාසො අහොසි. සො අතිරෙකතරං පසන්නො සකභවනං ගතොපි සරතියෙව. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන තුසිතභවනාදිසුගතීසුයෙව සංසරන්තො දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා සාසනෙ උරං දත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

40. සො අපරභාගෙ පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො අත්තනො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො විපස්සී නාම භගවාතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව.

44. පාමොජ්ජං ජනයිත්වානාති බලවපීතිං උප්පාදෙත්වා ‘‘පාමොජ්ජං ආමොදනා පමොදනා හාසො ¶ පහාසො විත්ති ඔදග්යං අත්තමනතා චිත්තස්සා’’තිආදීසු (ධ. ස. 9, 86; මහානි. 1) විය අත්තමනතා සකභාවං උප්පාදෙත්වාති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

සුවණ්ණපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

වසාමි රාජායතනෙතිආදිකං ආයස්මතො චිතකපූජකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තතො පරං උප්පන්නුප්පන්නභවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ රාජායතනරුක්ඛදෙවතා හුත්වා නිබ්බත්තො අන්තරන්තරා දෙවතාහි සද්ධිං ධම්මං ¶ සුත්වා පසන්නො භගවති පරිනිබ්බුතෙ සපරිවාරො ගන්ධදීපධූපපුප්ඵභෙරිආදීනි ගාහාපෙත්වා භගවතො ආළහනට්ඨානං ගන්ත්වා දීපාදීනි පූජෙත්වා අනෙකෙහි තූරියෙහි අනෙකෙහි වාදිතෙහි තං පූජෙසි. තතො පට්ඨාය සකභවනං උපවිට්ඨොපි භගවන්තමෙව සරිත්වා සම්මුඛා විය වන්දති. සො තෙනෙව පුඤ්ඤෙන තෙන චිත්තප්පසාදෙන රාජායතනතො කාලං කතො තුසිතාදීසු නිබ්බත්තො දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා තතො මනුස්සෙසු මනුස්සසම්පත්තිං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො භගවති උප්පන්නචිත්තප්පසාදො භගවතො සාසනෙ පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

49. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො වසාමි රාජායතනෙතිආදිමාහ. රාජායතනෙති ¶ දෙවරාජූනං ආයතනං රාජායතනං, තස්ස රුක්ඛස්ස නාමධෙය්යො වා. පරිනිබ්බුතෙ භගවතීති පරිසමන්තතො කිඤ්චි අනවසෙසෙත්වා ඛන්ධපරිනිබ්බානකාලෙ පරිනිබ්බානසමයෙ පරිනිබ්බානප්පත්තස්ස සිඛිනො ලොකබන්ධුනොති සම්බන්ධො.

50. චිතකං අගමාසහන්ති චන්දනාගරුදෙවදාරුකප්පූරතක්කොලාදිසුගන්ධදාරූහි චිතං රාසිගතන්ති චිතං, චිතමෙව චිතකං, බුද්ධගාරවෙන චිතකං පූජනත්ථාය චිතකස්ස සමීපං අහං අගමාසින්ති අත්ථො. තත්ථ ගන්ත්වා කතකිච්චං දස්සෙන්තො තූරියං තත්ථ වාදෙත්වාතිආදිමාහ. තං සබ්බං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

චිතකපූජකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

7. බුද්ධසඤ්ඤකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

යදා ¶ විපස්සී ලොකග්ගොතිආදිකං ආයස්මතො බුද්ධසඤ්ඤකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං භූමට්ඨකවිමානෙ දෙවපුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති. තදා විපස්සී භගවා ආයුසඞ්ඛාරං වොස්සජ්ජි. අථ සකලදසසහස්සිලොකධාතු සසාගරපබ්බතා පකම්පිත්ථ. තදා තස්ස දෙවපුත්තස්ස භවනම්පි කම්පිත්ථ. තස්මිං ඛණෙ සො දෙවපුත්තො ¶ සංසයජාතො – ‘‘කිං නු ඛො පථවීකම්පාය නිබ්බත්තී’’ති චින්තෙත්වා බුද්ධස්ස ආයුසඞ්ඛාරවොස්සජ්ජභාවං ඤත්වා මහාසොකං දොමනස්සං උප්පාදෙසි. තදා වෙස්සවණො මහාරාජා ආගන්ත්වා ‘‘මා චින්තයිත්ථා’’ති අස්සාසෙසි. සො දෙවපුත්තො තතො චුතො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො ඝරාවාසං පහාය පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

57. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො යදා විපස්සී ලොකග්ගොතිආදිමාහ. ආයුසඞ්ඛාරමොස්සජ්ජීති ආ සමන්තතො යුනොති පාලෙති සත්තෙති ආයු, ආයුස්ස සඞ්ඛාරො රාසිභාවො ආයුසඞ්ඛාරො, තං ආයුසඞ්ඛාරං ඔස්සජ්ජි පරිච්චජි ජහාසීති අත්ථො. තස්මිං ආයුසඞ්ඛාරවොස්සජ්ජනෙ. ජලමෙඛලාසාගරොදකමෙඛලාසහිතා සකලදසසහස්සචක්කවාළපථවී කම්පිත්ථාති සම්බන්ධො.

58. ඔතතං විත්ථතං මය්හන්ති මය්හං භවනං ඔතතං විත්ථතං චිත්තං විචිත්තං සුචි සුපරිසුද්ධං චිත්තං අනෙකෙහි ¶ සත්තහි රතනෙහි විචිත්තං සොභමානං පකම්පිත්ථ පකාරෙන කම්පිත්ථාති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

බුද්ධසඤ්ඤකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරබුද්ධස්සාතිආදිකං ආයස්මතො මග්ගසඤ්ඤකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තතො ඔරං තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හිමවන්තෙ දෙවපුත්තො හුත්වා නිබ්බත්තො අරඤ්ඤං ගන්ත්වා මග්ගමූළ්හානං මග්ගං ¶ ගවෙසන්තානං තස්ස සාවකානං භොජෙත්වා මග්ගං ආචික්ඛි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සසම්පත්තිමනුභවිත්වා උප්පන්නුප්පන්නභවෙ සබ්බත්ථ අමූළ්හො සඤ්ඤවා අහොසි. අථ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො ඝරාවාසෙ අනල්ලීනො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

66. සො ¶ අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරබුද්ධස්සාතිආදිමාහ. සාවකා වනචාරිනොති භගවතො වුත්තවචනං සම්මා ආදරෙන සුණන්තීති සාවකා, අථ වා භගවතො දෙසනානුසාරෙන ඤාණං පෙසෙත්වා සද්ධම්මං සුණන්තීති සාවකා. වනචාරිනො වනෙ විචරණකා සාවකා විප්පනට්ඨා මග්ගමූළ්හා මහාඅරඤ්ඤෙ අන්ධාව චක්ඛුවිරහිතාව අනුසුය්යරෙ විචරන්තීති සම්බන්ධො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

මග්ගසඤ්ඤකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

9. පච්චුපට්ඨානසඤ්ඤකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

අත්ථදස්සිම්හි සුගතෙතිආදිකං ආයස්මතො පච්චුපට්ඨානසඤ්ඤකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අත්ථදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ යක්ඛයොනියං නිබ්බත්තො භගවති ධරමානෙ දස්සනස්ස අලද්ධත්තා පච්ඡා පරිනිබ්බුතෙ මහාසොකප්පත්තො විහාසි. තදා හිස්ස භගවතො සාගතො නාම අග්ගසාවකො අනුසාසන්තො භගවතො සාරීරිකධාතුපූජා භගවති ධරමානෙ කතපූජා විය චිත්තප්පසාදවසා මහප්ඵලං භවතී’’ති වත්වා ‘‘ථූපං කරොහී’’ති නියොජිතො ථූපං කාරෙසි, තං පූජෙත්වා තතො චුතො දෙවමනුස්සෙසු සක්කචක්කවත්තිසම්පත්තිමනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං ¶ පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

72. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුඤ්ඤකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො අත්ථදස්සිම්හි සුගතෙතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තමෙව. යක්ඛයොනිං උපපජ්ජින්ති එත්ථ පන අත්තනො සකාසං සම්පත්තසම්පත්තෙ ඛාදන්තා යන්ති ගච්ඡන්තීති යක්ඛා, යක්ඛානං යොනි ජාතීති යක්ඛයොනි, යක්ඛයොනියං නිබ්බත්තොති අත්ථො.

73. දුල්ලද්ධං ¶ වත මෙ ආසීති මෙ මයා ලද්ධයසං දුල්ලද්ධං, බුද්ධභූතස්ස සත්ථුනො සක්කාරං අකතත්තා විරාධෙත්වා ලද්ධන්ති අත්ථො. දුප්පභාතන්ති දුට්ඨු ¶ පභාතං රත්තියා පභාතකරණං, මය්හං න සුට්ඨුං පභාතන්ති අත්ථො. දුරුට්ඨිතන්ති දුඋට්ඨිතං, සූරියස්ස උග්ගමනං මය්හං දුඋග්ගමනන්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

පච්චුපට්ඨානසඤ්ඤකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

ජායං තස්ස විපස්සිස්සාතිආදිකං ආයස්මතො ජාතිපූජකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො නක්ඛත්තපාඨකෙහි විපස්සිබොධිසත්තස්ස වුත්තලක්ඛණනිමිත්තං සුත්වා ‘‘අයං කිර කුමාරො බුද්ධො හුත්වා සකලලොකස්ස අග්ගො සෙට්ඨො සුත්වා සබ්බසත්තෙ සංසාරතො උද්ධරිස්සතී’’ති සුත්වා තං භගවන්තං කුමාරකාලෙයෙව බුද්ධස්ස විය මහාපූජමකාසි. පච්ඡා කමෙන කුමාරකාලං රාජකුමාරකාලං රජ්ජකාලන්ති කාලත්තයමතික්කම්ම බුද්ධෙ ජාතෙපි මහාපූජං කත්වා තතො චුතො තුසිතාදීසු නිබ්බත්තො දිබ්බසුඛමනුභවිත්වා පච්ඡා මනුස්සෙසු චක්කවත්තාදිමනුස්සසුඛමනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සත්තට්ඨවස්සකාලෙයෙව භගවති පසන්නො පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

82. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ජායං තස්ස විපස්සිස්සාතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව.

84. නෙමිත්තානං සුණිත්වානාති එත්ථ නිමිත්තං කාරණං සුඛදුක්ඛප්පත්තිහෙතුං ජානන්තීති නෙමිත්තා, තෙසං නෙමිත්තානං නක්ඛත්තපාඨකානං ¶ වචනං සුණිත්වාති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

ජාතිපූජකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

අජ්ඣායකො ¶ ¶ මන්තධරොතිආදිකං ආයස්මතො සෙරෙය්යකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තතො පරෙසු අත්තභාවසහස්සෙසු විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා තිණ්ණං වෙදානං පාරං ගන්ත්වා ඉතිහාසාදිසකලබ්රාහ්මණධම්මෙසු කොටිප්පත්තො එකස්මිං දිවසෙ අබ්භොකාසෙ සපරිවාරො ඨිතො භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො සෙරෙය්යපුප්ඵං ගහෙත්වා ආකාසෙ ඛිපන්තො පූජෙසි. තානි පුප්ඵානි ආකාසෙ විතානං හුත්වා සත්තාහං ඨත්වා පච්ඡා අන්තරධායිංසු. සො තං අච්ඡරියං දිස්වා අතීව පසන්නමානසො තෙනෙව පීතිසොමනස්සෙන කාලං කත්වා තුසිතාදීසු නිබ්බත්තො තත්ථ දිබ්බසුඛමනුභවිත්වා තතො මනුස්සසුඛමනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පාපුණිත්වා පුබ්බවාසනාබලෙන සත්ථරි පසන්නො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

1. සො අපරභාගෙ පුරාකතකුසලං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො අජ්ඣායකො මන්තධරොතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව.

3. සෙරෙය්යකං ගහෙත්වානාති සිරිසෙ භවං ජාතිපුප්ඵං සෙරෙය්යං, සෙරෙය්යමෙව සෙරෙය්යකං, තං සෙරෙය්යකං ගහෙත්වානාති සම්බන්ධො. භගවති පසන්නො ජාතිසුමනමකුළචම්පකාදීනි පුප්ඵානි පතිට්ඨපෙත්වා පූජෙතුං කාලං නත්ථිතාය තත්ථ සම්පත්තං තං සෙරෙය්යකං පුප්ඵං ගහෙත්වා පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

සෙරෙය්යකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

2. පුප්ඵථූපියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිකං ¶ ආයස්මතො පුප්ඵථූපියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිබුද්ධස්ස භගවතො කාලෙ ¶ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සකසිප්පෙ නිප්ඵත්තිං පත්තො තත්ථ සාරං අපස්සන්තො ගෙහං පහාය හිමවන්තං පවිසිත්වා අත්තනා සහගතෙහි පඤ්චසිස්සසහස්සෙහි සද්ධිං පඤ්චාභිඤ්ඤා අට්ඨ ¶ සමාපත්තියො නිබ්බත්තෙත්වා කුක්කුරනාමපබ්බතසමීපෙ පණ්ණසාලං කාරෙත්වා පටිවසති. තදා බුද්ධුප්පාදභාවං සුත්වා සිස්සෙහි සහ බුද්ධස්ස සන්තිකං ගන්තුකාමො කෙනචි බ්යාධිනා පීළිතො පණ්ණසාලං පවිසිත්වා සිස්සසන්තිකා බුද්ධස්සානුභාවං ලක්ඛණඤ්ච සුත්වා පසන්නමානසො හිමවන්තතො චම්පකාසොකතිලකකෙටකාද්යනෙකෙ පුප්ඵෙ ආහරාපෙත්වා ථූපං කත්වා බුද්ධං විය පූජෙත්වා කාලං කත්වා බ්රහ්මලොකූපගො අහොසි. අථ තෙ සිස්සා තස්ස ආළහනං කත්වා බුද්ධසන්තිකං ගන්ත්වා තං පවත්තිං ආරොචෙසුං. අථ භගවා බුද්ධචක්ඛුනා ඔලොකෙත්වා අනාගතංසඤාණෙන පාකටීකරණමකාසි. සො අපරභාගෙ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො පුබ්බවාසනාබලෙන සත්ථරි පසන්නො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

10. අථ සො අත්තනො පුබ්බකුසලං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව. කුක්කුරො නාම පබ්බතොති පබ්බතස්ස සිඛරං කුක්කුරාකාරෙන සුනඛාකාරෙන සණ්ඨිතත්තා ‘‘කුක්කුරපබ්බතො’’ති සඞ්ඛ්යං ගතො, තස්ස සමීපෙ පණ්ණසාලං කත්වා පඤ්චතාපසසහස්සෙහි සහ වසමානොති අත්ථො. නයානුසාරෙන සෙසං සබ්බං උත්තානත්ථමෙවාති.

පුප්ඵථූපියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

සුවණ්ණවණ්ණො සම්බුද්ධොතිආදිකං ආයස්මතො පායසදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං ¶ විභවසම්පන්නෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා ඝරාවාසං වසන්තො හත්ථිඅස්සධනධඤ්ඤසත්තරතනාදිවිභවසම්පන්නො සද්ධාසම්පන්නො කම්මඵලං සද්දහිත්වා සහස්සමත්තා සුවණ්ණපාතියො කාරෙත්වා තස්මිං ඛීරපායසසහස්සස්ස පූරෙත්වා තා සබ්බා ගාහාපෙත්වා සිම්බලිවනං අගමාසි. තස්මිං සමයෙ විපස්සී භගවා ඡබ්බණ්ණරංසියො විස්සජ්ජෙත්වා ආකාසෙ චඞ්කමං මාපෙත්වා චඞ්කමති. සො පන සෙට්ඨි තං අච්ඡරියං දිස්වා අතීව පසන්නො පාතියො ඨපෙත්වා වන්දිත්වා ආරොචෙසි පටිග්ගහණාය. අථ භගවා අනුකම්පං උපාදාය පටිග්ගහෙසි, පටිග්ගහෙත්වා ච පන තස්ස ¶ සොමනුස්සුප්පාදනත්ථං සහස්සමත්තෙහි භික්ඛුසඞ්ඝෙහි සද්ධිං පරිභුඤ්ජි, තදවසෙසං අනෙකසහස්සභික්ඛූ පරිභුඤ්ජිංසු. සො තෙන පුඤ්ඤෙන සුගතීසුයෙව සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ ¶ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සද්ධාජාතො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

26. සො අපරභාගෙ අත්තනො කුසලං පච්චවෙක්ඛමානො තං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සුවණ්ණවණ්ණො සම්බුද්ධොතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තමෙව.

28. චඞ්කමං සුසමාරූළ්හොති චදිනන්තො පදවික්ඛෙපං කරොන්තො කමති ගච්ඡතීති චඞ්කමං, චඞ්කමස්ස පදවික්ඛෙපස්ස ආධාරභූතපථවිපදෙසො චඞ්කමං නාමාති අත්ථො, එතං චඞ්කමංසු විසෙසෙන ආරූළ්හොති සම්බන්ධො. අම්බරෙ අනිලායනෙති වරීයති ඡාදියති අනෙනාති වරං, න බරන්ති අම්බරං, සෙතවත්ථසදිසං ආකාසන්ති අත්ථො. නත්ථි නිලීයනං ගොපනං එත්ථාති අනිලං, ආ සමන්තතො යන්ති ගච්ඡන්ති අනෙන ඉද්ධිමන්තොති ආයනං, අනිලඤ්ච තං ආයනඤ්චෙති අනිලායනං, තස්මිං අම්බරෙ අනිලායනෙ චඞ්කමං මාපයින්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

පායසදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

නිසජ්ජ පාසාදවරෙතිආදිකං ආයස්මතො ගන්ධොදකියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ නිබ්බානූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සීභගවතො කාලෙ සෙට්ඨිකුලෙ නිබ්බත්තො ¶ විඤ්ඤුතං පත්වා මහද්ධනො මහාභොගො දිබ්බසුඛමනුභවන්තො විය මනුස්සසුඛමනුභවන්තො එකස්මිං දිවසෙ පාසාදවරෙ නිසින්නො හොති. තදා භගවා සුවණ්ණමහාමෙරු විය වීථියා විචරති, තං විචරමානං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො ගන්ත්වා වන්දිත්වා සුගන්ධොදකෙන භගවන්තං ඔසිඤ්චමානො පූජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො ඝරාවාසෙන අනල්ලීනො සත්ථු සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

35. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකුසලං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නිසජ්ජ පාසාදවරෙතිආදිමාහ. තත්ථ පාසාදොති පසාදං සොමනස්සං ජනෙති උප්පාදෙතීති පාසාදො ¶ , මාලාකම්මචිත්තකම්මසුවණ්ණකම්මාද්යනෙකවිචිත්තං දිස්වා තත්ථ පවිට්ඨානං ජනානං පසාදං ජනයතීති අත්ථො. පාසාදො ¶ ච සො පත්ථෙතබ්බට්ඨෙන වරො චාති පාසාදවරො, තස්මිං පාසාදවරෙ නිසජ්ජ නිසීදිත්වා විපස්සිං ජිනවරං අද්දසන්ති සම්බන්ධො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

ගන්ධොදකියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

5. සම්මුඛාථවිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

ජායමානෙ විපස්සිම්හීතිආදිකං ආයස්මතො සම්මුඛාථවිකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො සත්තවස්සිකකාලෙයෙව සකසිප්පෙ නිප්ඵත්තිං පත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා වසන්තො විපස්සිම්හි බොධිසත්තෙ උප්පන්නෙ සබ්බබුද්ධානං ලක්ඛණානි වෙදත්තයෙ දිස්සමානානි තානි රාජප්පමුඛස්ස ජනකායස්ස විපස්සීබොධිසත්තස්ස ලක්ඛණඤ්ච බුද්ධභාවඤ්ච බ්යාකරිත්වා ජනානං මානසං නිබ්බාපෙසි, අනෙකානි ච ථුතිවචනානි නිවෙදෙසි. සො තෙන කුසලකම්මෙන ඡ කාමාවචරසම්පත්තියො අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු ච චක්කවත්තිසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සද්ධාජාතො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි. කතකුසලනාමෙන සම්මුඛාථවිකත්ථෙරොති පාකටො.

41. සො ¶ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ජායමානෙ විපස්සිම්හීතිආදිමාහ. විපස්සිම්හි සම්මාසම්බුද්ධෙ ජායමානෙ උප්පජ්ජමානෙ මාතුකුච්ඡිතො නික්ඛන්තෙ අහං පාතුභූතං නිමිත්තං කාරණං බුද්ධභාවස්ස හෙතුං බ්යාකරිං කථෙසිං, අනෙකානි අච්ඡරියානි පාකටානි අකාසින්ති අත්ථො. සෙසං වුත්තනයානුසාරෙන සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සම්මුඛාථවිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

6. කුසුමාසනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

නගරෙ ධඤ්ඤවතියාතිආදිකං ආයස්මතො කුසුමාසනියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස ¶ භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො මහද්ධනො මහාභොගො තිණ්ණං වෙදානං පාරං ගතො බ්රාහ්මණසිප්පෙසු කොටිප්පත්තො සකපරසමයකුසලො මාතාපිතරො පූජෙතුකාමො පඤ්ච උප්පලකලාපෙ අත්තනො සමීපෙ ඨපෙත්වා නිසින්නො භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතං විපස්සිං භගවන්තං ආගච්ඡන්තං දිස්වා නීලපීතාදිඝනබුද්ධරස්මියො ¶ ච දිස්වා පසන්නමානසො ආසනං පඤ්ඤාපෙත්වා තත්ථ තානි පුප්ඵානි සන්ථරිත්වා භගවන්තං තත්ථ නිසීදාපෙත්වා සකඝරෙ මාතු අත්ථාය පටියත්තානි සබ්බානි ඛාදනීයභොජනීයානි ගහෙත්වා සපරිවාරං භගවන්තං සහත්ථෙන සන්තප්පෙන්තො භොජෙසි. භොජනාවසානෙ එකං උප්පලහත්ථං අදාසි. තෙන සොමනස්සජාතො පත්ථනං අකාසි. භගවාපි අනුමොදනං කත්වා පකාමි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු ද්වෙ සම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො භොගයසෙහි වඩ්ඪිතො කාමෙසු ආදීනවං දිස්වා ඝරාවාසං පහාය පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

65. සො අපරභාගෙ පුබ්බෙ කතකුසලං පුබ්බෙනිවාසඤාණෙන සරිත්වා සොමනස්සප්පත්තො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නගරෙ ධඤ්ඤවතියාතිආදිමාහ. ධඤ්ඤානං පුඤ්ඤවන්තානං ඛත්තියබ්රාහ්මණගහපතිමහාසාලානං අනෙකෙසං කුලානං ආකරත්තා ධඤ්ඤවතී, අථ වා මුත්තාමණිආදිසත්තරතනානං ¶ සත්තවිධධඤ්ඤානං උපභොගපරිභොගානං ආකරත්තා ධඤ්ඤවතී, අථ වා ධඤ්ඤානං බුද්ධපච්චෙකබුද්ධඛීණාසවානං වසනට්ඨානං ආරාමවිහාරාදීනං ආකරත්තා ධඤ්ඤවතී, තස්සා ධඤ්ඤවතියා. නගරන්ති පත්ථෙන්ති එත්ථ උපභොගපරිභොගත්ථිකා ජනාති නගරං, න ගච්ඡතීති වා නගං, රාජයුවරාජමහාමත්තාදීනං වසනට්ඨානං. නගං රාති ආදදාති ගණ්හාතීති නගරං, රාජාදීනං වසනට්ඨානසමූහභූතං පාකාරපරිඛාදීහි පරික්ඛිත්තං පරිච්ඡින්නට්ඨානං නගරං නාමාති අත්ථො. නගරෙ යදා අහං විපස්සිස්ස භගවතො සන්තිකෙ බ්යාකරණං අලභිං, තදා තස්මිං ධඤ්ඤවතියා නගරෙ බ්රාහ්මණො අහොසින්ති සම්බන්ධො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

කුසුමාසනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

අජ්ඣායකො මන්තධරොතිආදිකං ආයස්මතො ඵලදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො අනෙකෙසු භවෙසු විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා වෙදත්තයාදිසකසිප්පෙසු පාරප්පත්තො අනෙකෙසං බ්රාහ්මණසහස්සානිං ¶ පාමොක්ඛො ආචරියො සකසිප්පානං පරියොසානං අදිස්වා තත්ථ ච සාරං අපස්සන්තො ¶ ඝරාවාසං පහාය ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා හිමවන්තස්ස අවිදූරෙ අස්සමං කාරෙත්වා සහ සිස්සෙහි වාසං කප්පෙසි, තස්මිං සමයෙ පදුමුත්තරො භගවා භික්ඛාය චරමානො තස්සානුකම්පාය තං පදෙසං සම්පාපුණි. තාපසො භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො අත්තනො අත්ථාය පුටකෙ නික්ඛිපිත්වා රුක්ඛග්ගෙ ලග්ගිතානි මධුරානි පදුමඵලානි මධුනා සහ අදාසි. භගවා තස්ස සොමනස්සුප්පාදනත්ථං පස්සන්තස්සෙව පරිභුඤ්ජිත්වා ආකාසෙ ඨිතො ඵලදානානිසංසං කථෙත්වා පක්කාමි.

75. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සත්තවස්සිකොයෙව අරහත්තං පත්වා පුබ්බෙ කතකුසලකම්මං ¶ සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො අජ්ඣායකො මන්තධරොතිආදිමාහ. තත්ථ අජ්ඣෙති චින්තෙතීති අජ්ඣායි, අජ්ඣායියෙව අජ්ඣායකො. එත්ථ හි අකාරො ‘‘පටිසෙධෙ වුද්ධිතබ්භාවෙ…පෙ… අකාරො විරහප්පකෙ’’ති එවං වුත්තෙසු දසසු අත්ථෙසු තබ්භාවෙ වත්තති. සිස්සානං සවනධාරණාදිවසෙන හිතං අජ්ඣෙති චින්තෙති සජ්ඣායං කරොතීති අජ්ඣායකො, චින්තකොති අත්ථො. ආචරියස්ස සන්තිකෙ උග්ගහිතං සබ්බං මන්තං මනෙන ධාරෙති පවත්තෙතීති මන්තධරො. තිණ්ණං වෙදාන පාරගූති වෙදං වුච්චති ඤාණං, වෙදෙන වෙදිතබ්බා බුජ්ඣිතබ්බාති වෙදා, ඉරුවෙදයජුවෙදසාමවෙදසඞ්ඛාතා තයො ගන්ථා, තෙසං වෙදානං පාරං පරියොසානං කොටිං ගතො පත්තොති පාරගූ. සෙසං පාකටමෙවාති

ඵලදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පබ්බතෙ හිමවන්තම්හීතිආදිකං ආයස්මතො ඤාණසඤ්ඤිකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තස්මිං තස්මිං උප්පන්නුප්පන්නෙ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො ඝරාවාසං පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා හිමවන්තස්ස අවිදූරෙ පබ්බතන්තරෙ පණ්ණසාලං ¶ කාරෙත්වා පඤ්චාභිඤ්ඤාඅට්ඨසමාපත්තියො නිබ්බත්තෙත්වා ¶ වසන්තො එකදිවසං පරිසුද්ධං පණ්ඩරං පුලිනතලං දිස්වා ‘‘ඊදිසා පරිසුද්ධා බුද්ධා, ඊදිසංව පරිසුද්ධං බුද්ධඤාණ’’න්ති බුද්ධඤ්ච තස්ස ඤාණඤ්ච අනුස්සරි ථොමෙසි ච.

84. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සාසනෙ පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පත්තො පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤං අනුස්සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ‘‘පබ්බතෙ හිමවන්තම්හී’’තිආදිමාහ. පුලිනං සොභනං දිස්වාති පරිපුණ්ණකතං විය පුලාකාරෙන පරිසොධිතාකාරෙන පවත්තං ඨිතන්ති පුලිනං, සොභනං ¶ වාලුකං දිස්වා සෙට්ඨං බුද්ධං අනුස්සරින්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

ඤාණසඤ්ඤිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

9. ගණ්ඨිපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සුවණ්ණවණ්ණො සම්බුද්ධොතිආදිකං ආයස්මතො ගණ්ඨිපුප්ඵියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො අනෙකාසු ජාතීසු කතපුඤ්ඤසඤ්චයො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො උපභොගපරිභොගෙහි අනූනො එකදිවසං විපස්සිං භගවන්තං සගණං දිස්වා පසන්නමානසො ලාජාපඤ්චමෙහි පුප්ඵෙහි පූජෙසි. සො තෙනෙව චිත්තප්පසාදෙන යාවතායුකං ඨත්වා තතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා අපරභාගෙ මනුස්සෙසු මනුස්සසම්පත්තිං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සද්ධාජාතො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි.

91. සො එකදිවසං පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤං සරිත්වා සොමනස්සජාතො ‘‘ඉමිනා කුසලෙනාහං නිබ්බානං පත්තො’’ති පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සුවණ්ණවණ්ණො සම්බුද්ධොතිආදිමාහ. තං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථමෙවාති.

ගණ්ඨිපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිකං ¶ ආයස්මතො පදුමපූජකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සකසිප්පෙ නිප්ඵත්තිං පත්වා තත්ථ සාරං අපස්සන්තො බුද්ධුප්පත්තිතො පුරෙතරං ¶ උප්පන්නත්තා ඔවාදානුසාසනං අලභිත්වා ඝරාවාසං පහාය ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා හිමවන්තස්ස අවිදූරෙ ගොතමකං ¶ නාම පබ්බතං නිස්සාය අස්සමං කාරෙත්වා පඤ්චාභිඤ්ඤා අට්ඨ සමාපත්තියො නිබ්බත්තෙත්වා ඣානසුඛෙනෙව විහාසි. තදා පදුමුත්තරො භගවා බුද්ධො හුත්වා සත්තෙ සංසාරතො උද්ධරන්තො තස්සානුකම්පාය හිමවන්තං අගමාසි. තාපසො භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො සකසිස්සෙ සමානෙත්වා තෙහි පදුමපුප්ඵානි ආහරාපෙත්වා පූජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සද්ධො පසන්නො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

97. සො අත්තනො පුඤ්ඤකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිමාහ. ගොතමො නාම පබ්බතොති අනෙකෙසං යක්ඛදෙවතානං ආවාසභාවෙන අධිට්ඨානවසෙන ගොතමස්ස භවනත්තා ගොතමොති පාකටො අහොසි. පවත්තති තිට්ඨතීති පබ්බතො. නාගරුක්ඛෙහි සඤ්ඡන්නොති රුහති තිට්ඨතීති රුක්ඛො. අථ වා පථවිං ඛනන්තො උද්ධං රුහතීති රුක්ඛො, නානා අනෙකප්පකාරා චම්පකකප්පූරනාගඅගරුචන්දනාදයො රුක්ඛාති නානාරුක්ඛා, තෙහි නානාරුක්ඛෙහි සඤ්ඡන්නො පරිකිණ්ණො ගොතමො පබ්බතොති සම්බන්ධො. මහාභූතගණාලයොති භවන්ති ජායන්ති උප්පජ්ජන්ති වඩ්ඪන්ති චාති භූතා, මහන්තා ච තෙ භූතා චාති මහාභූතා, මහාභූතානං ගණො සමූහොති මහාභූතගණො, මහාභූතගණස්ස ආලයො පතිට්ඨාති මහාභූතගණාලයො.

98. වෙමජ්ඣම්හි ච තස්සාසීති තස්ස ගොතමස්ස පබ්බතස්ස වෙමජ්ඣෙ අබ්භන්තරෙ අස්සමො අභිනිම්මිතො නිප්ඵාදිතො කතොති අත්ථො. සෙසං උත්තානමෙවාති.

පදුමපූජකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරො ¶ ¶ නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො සොභිතත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා එකදිවසං ¶ සත්ථාරා ධම්මෙ දෙසියමානෙ සොමනස්සෙන පසන්නමානසො නානප්පකාරෙහි ථොමෙසි. සො තෙනෙව සොමනස්සෙන කාලං කත්වා දෙවෙසු නිබ්බත්තො තත්ථ දිබ්බසුඛං අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු ච මනුස්සසුඛං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සත්තවස්සිකොව පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව ඡළභිඤ්ඤො අරහා අහොසි.

1. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිමාහ. තං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සොභිතත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

විත්ථතාය නදීතීරෙතිආදිකං ආයස්මතො සුදස්සනත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ කතපුඤ්ඤූපචයො සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා වසන්තො විත්ථතාය නාම ගඞ්ගාය සමීපෙ පිලක්ඛුඵලිතං පරියෙසන්තො තස්සා තීරෙ නිසින්නං ජලමානඅග්ගිසිඛං ඉව සිඛිං සම්මාසම්බුද්ධං දිස්වා පසන්නමානසො කෙතකීපුප්ඵං වණ්ටෙනෙව ඡින්දිත්වා පූජෙන්තො එවමාහ – ‘‘භන්තෙ, යෙන ඤාණෙන ත්වං එවං මහානුභාවො සබ්බඤ්ඤුබුද්ධො ජාතො, තං ඤාණං අහං පූජෙමී’’ති. අථ භගවා අනුමොදනමකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු ජාතො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සත්ථරි පසන්නො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

10. ¶ සො ¶ අත්තනො කතකුසලං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො විත්ථතාය නදීතීරෙතිආදිමාහ. තත්ථ විත්ථතායාති විත්ථරති පත්ථරති විත්ථිණ්ණා හොතීති විත්ථතා, නදන්ති සද්දං කරොන්ති ඉතා ගතා පවත්තාති නදී, නදිං තරන්තා එතං පත්වා තිණ්ණා නාම හොන්තීති තීරං, තස්සා විත්ථතාය නදියා තීරෙ තීරසමීපෙති අත්ථො. කෙතකිං පුප්ඵිතං දිස්වාති කුච්ඡිතාකාරෙන ගණ්හන්තානං හත්ථං කණ්ඩකො ඡින්දති විජ්ඣතීති කෙතං, කෙතස්ස එසා කෙතකීපුප්ඵං, තං දිස්වා වණ්ටං ඡින්දිත්වාති සම්බන්ධො.

11. සිඛිනො ලොකබන්ධුනොති සිඛී වුච්චති අග්ගි, සිඛීසදිසා නීලපීතාදිභෙදා ජලමානා ඡබ්බණ්ණඝනරංසියො යස්ස සො සිඛී, ලොකස්ස සකලලොකත්තයස්ස බන්ධු ඤාතකොති ලොකබන්ධු, තස්ස සිඛිනො ලොකබන්ධුනො කෙතකීපුප්ඵං ¶ වණ්ටෙ ඡින්දිත්වා පූජෙසින්ති සම්බන්ධො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

සුදස්සනත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

3. චන්දනපූජනකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

චන්දභාගානදීතීරෙතිආදිකං ආයස්මතො චන්දනපූජනකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අත්ථදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ හිමවන්තෙ චන්දභාගානදියා සමීපෙ කින්නරයොනියං නිබ්බත්තො පුප්ඵභක්ඛො පුප්ඵනිවසනො චන්දනඅගරුආදීසු ගන්ධවිභූසිතො හිමවන්තෙ භුම්මදෙවතා විය උය්යානකීළජලකීළාදිඅනෙකසුඛං අනුභවන්තො වාසං කප්පෙසි. තදා අත්ථදස්සී භගවා තස්සානුකම්පාය හිමවන්තං ගන්ත්වා ආකාසතො ඔරුය්හ සඞ්ඝාටිං පඤ්ඤාපෙත්වා නිසීදි. සො කින්නරො තං භගවන්තං විජ්ජොතමානං තත්ථ නිසින්නං දිස්වා පසන්නමානසො සුගන්ධචන්දනෙන පූජෙසි. තස්ස භගවා අනුමොදනං අකාසි.

17. සො තෙන පුඤ්ඤෙන තෙන සොමනස්සෙන යාවතායුකං ඨත්වා තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො අපරාපරං ඡ කාමාවචරසම්පත්තියො අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු චක්කවත්තිරජ්ජපදෙසරජ්ජසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ¶ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො චන්දභාගානදීතීරෙතිආදිමාහ. තත්ථ චන්දං මනං රුචිං අජ්ඣාසයං ඤත්වා විය ජාතොති චන්දො. චන්දමණ්ඩලෙන පසන්නනිම්මලොදකෙන උභොසු පස්සෙසු මුත්තාදලසදිසසන්ථරධවලපුලිනතලෙන ¶ ච සමන්නාගතත්තා චන්දෙන භාගා සදිසාති චන්දභාගා, තස්සා චන්දභාගාය නදියා තීරෙ සමීපෙති අත්ථො. සෙසං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

චන්දනපූජනකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

4. පුප්ඵච්ඡදනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සුනන්දො නාම නාමෙනාතිආදිකං ආයස්මතො පුප්ඵච්ඡදනියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො අනෙකෙසු භවෙසු විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සකසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං පත්තො මහාභොගො මහායසො දානාභිරතො අහොසි. එකදිවසං සො ‘‘සකලජම්බුදීපෙ ඉමෙ යාචකා නාම ‘අහං දානං න ලද්ධොස්මී’ති ¶ වත්තුං මා ලභන්තූ’’ති මහාදානං සජ්ජෙසි. තදා පදුමුත්තරො භගවා සපරිවාරො ආකාසෙන ගච්ඡති. බ්රාහ්මණො තං දිස්වා පසන්නචිත්තො සකසිස්සෙ පක්කොසාපෙත්වා පුප්ඵානි ආහරාපෙත්වා ආකාසෙ උක්ඛිපිත්වා පූජෙසි. තානි සකලනගරං ඡාදෙත්වා සත්ත දිවසානි අට්ඨංසු.

26. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සුඛං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සද්ධාජාතො පබ්බජිත්වා ඛුරග්ගෙයෙව අරහත්තං පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සුනන්දො නාම නාමෙනාතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

පුප්ඵච්ඡදනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිකං ¶ ආයස්මතො රහොසඤ්ඤකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො එකස්මිං බුද්ධසුඤ්ඤකාලෙ මජ්ඣිමදෙසෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සකසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං පත්වා තත්ථ සාරං අපස්සන්තො කෙවලං උදරං පූරෙත්වා කොධමදමානාදයො අකුසලෙයෙව දිස්වා ඝරාවාසං පහාය හිමවන්තං පවිසිත්වා ඉසිපබ්බජ්ජං ¶ පබ්බජිත්වා අනෙකතාපසසතපරිවාරො වසභපබ්බතසමීපෙ අස්සමං මාපෙත්වා තීණි වස්සසහස්සානි හිමවන්තෙයෙව වසමානො ‘‘අහං එත්තකානං සිස්සානං ආචරියොති සම්මතො ගරුට්ඨානියො ගරුකාතබ්බො වන්දනීයො, ආචරියො මෙ නත්ථී’’ති දොමනස්සප්පත්තො තෙ සබ්බෙ සිස්සෙ සන්නිපාතෙත්වා බුද්ධානං අභාවෙ නිබ්බානාධිගමාභාවං පකාසෙත්වා සයං එකකො රහො විවෙකට්ඨානෙව නිසින්නො බුද්ධස්ස සම්මුඛා නිසින්නො විය බුද්ධසඤ්ඤං මනසි කරිත්වා බුද්ධාරම්මණං පීතිං උප්පාදෙත්වා සාලායං පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා නිසින්නො කාලං කත්වා බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්ති.

34. සො තත්ථ ඣානසුඛෙන චිරං වසිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො කාමෙසු අනල්ලීනො සත්තවස්සිකො පබ්බජිත්වා ඛුරග්ගෙයෙව අරහත්තං පත්වා ඡළභිඤ්ඤො හුත්වා පුබ්බෙනිවාසඤාණෙන අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සඤ්ජාතසොමනස්සො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිමාහ. වසභො නාම පබ්බතොති හිමවන්තපබ්බතං විනා සෙසපබ්බතානං උච්චතරභාවෙන සෙට්ඨතරභාවෙන වසභොති සඞ්ඛං ගතො පබ්බතොති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

රහොසඤ්ඤකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

6. චම්පකපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

කණිකාරංව ¶ ජොතන්තන්තිආදිකං ආයස්මතො චම්පකපුප්ඵියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො වෙස්සභුස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ ¶ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සකසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං පත්වා තත්ථ සාරං අපස්සන්තො ඝරාවාසං පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා වනන්තරෙ වසන්තො වෙස්සභුං භගවන්තං උද්දිස්ස සිස්සෙහි ආනීතෙහි චම්පකපුප්ඵෙහි පූජෙසි. භගවා අනුමොදනං අකාසි. සො තෙනෙව කුසලෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පාපුණිත්වා පුබ්බවාසනාබලෙන ඝරාවාසෙ අනල්ලීනො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

41. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බපුඤ්ඤකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො කණිකාරංව ජොතන්තන්තිආදිමාහ. තත්ථ කණිකාරන්ති සකලපත්තපලාසානි පරිභජ්ජ පාතෙත්වා පුප්ඵගහණසමයෙ කණ්ණිකාබද්ධො හුත්වා පුප්ඵමකුළානං ගහණතො කණ්ණිකාකාරෙන පකතොති කණිකාරො, ‘‘කණ්ණිකාරො’’ති වත්තබ්බෙ නිරුත්තිනයෙන එකස්ස පුබ්බ ණ-කාරස්ස ලොපං කත්වා ‘‘කණිකාර’’න්ති ¶ වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. තං පුප්ඵිතං කණිකාරරුක්ඛං ඉව ජොතන්තං බුද්ධං අද්දසන්ති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

චම්පකපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

7. අත්ථසන්දස්සකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

විසාලමාළෙ ආසීනොතිආදිකං ආයස්මතො අත්ථසන්දස්සකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො අනෙකෙසු අත්තභාවෙසු කතපුඤ්ඤූපචයො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සකසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං පත්තො තත්ථ සාරං අපස්සන්තො ගෙහං පහාය හිමවන්තං ගන්ත්වා රමණීයෙ ඨානෙ පණ්ණසාලං කත්වා පටිවසති, තදා සත්තානුකම්පාය හිමවන්තමාගතං පදුමුත්තරභගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතො වන්දිත්වා ථුතිවචනෙහි ථොමෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන යාවතායුකං කත්වා කාලඞ්කත්වා බ්රහ්මලොකූපගො අහොසි. සො අපරභාගෙ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා අරහත්තං පාපුණි.

47. සො ¶ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො විසාලමාළෙ ආසීනොතිආදිමාහ. තත්ථ ¶ විසාලමාළෙති විසාලං පත්ථටං විත්ථිණ්ණං මහන්තං මාළං විසාලමාළං, තස්මිං විසාලමාළෙ ආසීනො නිසින්නො අහං ලොකනායකං අද්දසන්ති සම්බන්ධො. තෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

අත්ථසන්දස්සකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

නාරදො ඉති මෙ නාමන්තිආදිකං ආයස්මතො එකපසාදනියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො අනෙකාසු ජාතීසු කතකුසලො අත්ථදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො කෙසවොති පාකටො හුත්වා විඤ්ඤුතං පත්වා ඝරාවාසං පහාය පබ්බජිත්වා වසන්තො එකදිවසං සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පසන්නමානසො අඤ්ජලිං පග්ගය්හ අතිවිය පීතිසොමනස්සජාතො පක්කාමි. සො යාවතායුකං ඨත්වා තෙනෙව සොමනස්සෙන කාලං කත්වා දෙවෙසු නිබ්බත්තො තත්ථ දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු උප්පන්නො තත්ථ සම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ අඤ්ඤතරස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

55. සො ¶ අපරභාගෙ අත්තනො කතකුසලකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නාරදො ඉති මෙ නාමන්තිආදිමාහ. තත්ථ නාරදොති ජාතිවසෙන සුද්ධසරීරත්තා නත්ථි රජො ධූලි මලං එතස්සාති නාරදො, ජ-කාරස්ස ද-කාරං කත්වා නාරදොති කුලදත්තිකං නාමං. කෙසවොති කිසවච්ඡගොත්තෙ ජාතත්තා කෙසවො නාරදකෙසවො ඉති මං ජනා විදූ ජානන්තීති අත්ථො. සෙසං පාකටමෙවාති.

එකපසාදනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

9. සාලපුප්ඵදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

මිගරාජා ¶ තදා ආසින්තිආදිකං ආයස්මතො සාලපුප්ඵදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ කතකුසලසඤ්චයො කෙනචි කම්මච්ඡිද්දෙන හිමවන්තෙ සීහයොනියං නිබ්බත්තො අනෙකසීහපරිවාරො විහාසි. තදා සිඛී භගවා තස්සානුකම්පාය හිමවන්තං අගමාසි. සීහො තං උපගතං දිස්වා පසන්නමානසො සාඛාභඞ්ගෙන සකණ්ණිකසාලපුප්ඵං ගහෙත්වා පූජෙසි. භගවා තස්ස අනුමොදනං අකාසි.

60. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථරි පසන්නො පබ්බජිත්වා අරහත්තං පත්තො අත්තනො පුබ්බකම්මං ¶ සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො මිගරාජා තදා ආසින්තිආදිමාහ. තත්ථ මරණං ගච්ඡන්තීති මිගා, අථ වා ඝාසං මග්ගන්ති ගවෙසන්තීති මිගා, මිගානං රාජා මිගරාජා. සකලචතුප්පදානං රාජභාවෙ සතිපි ගාථාබන්ධසුඛත්ථං මිගෙ ආදිං කත්වා මිගරාජාති වුත්තං. යදා භගවන්තං දිස්වා සපුප්ඵං සාලසාඛං භඤ්ජිත්වා පූජෙසිං, තදා අහං මිගරාජා අහොසින්ති අත්ථො.

62. සකොසං පුප්ඵමාහරින්ති සකණ්ණිකං සාලපුප්ඵං ආහරිං පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

සාලපුප්ඵදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

10. පියාලඵලදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

පරොධකො ¶ තදා ආසින්තිආදිකං ආයස්මතො පියාලඵලදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ නෙසාදකුලෙ නිබ්බත්තො හිමවන්තෙ එකස්මිං පබ්භාරෙ මිගෙ වධිත්වා ජීවිකං කප්පෙත්වා වසති. තස්මිං කාලෙ තත්ථ ගතං සිඛිං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො සායං පාතං නමස්සමානො කඤ්චි දෙය්යධම්මං අපස්සන්තො මධුරානි ¶ පියාලඵලානි උච්චිනිත්වා අදාසි. භගවා තානි පරිභුඤ්ජි. සො නෙසාදො බුද්ධාරම්මණාය පීතියා නිරන්තරං ඵුට්ඨසරීරො පාපකම්මෙ විරත්තචිත්තො මූලඵලාහාරො නචිරස්සෙව කාලං කත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්ති.

66. සො තත්ථ දිබ්බසම්පත්තියො අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු ච අනෙකවිධසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ ගහපතිකුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා තත්ථ අනභිරතො ගෙහං පහාය සත්ථු සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පත්තො අත්තනො කතඵලදානකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පරොධකො තදා ආසින්තිආදිමාහ. තත්ථ යදා අහං පියාලඵලං දත්වා චිත්තං පසාදෙසිං, තදා අහං පරොධකො ආසින්ති සම්බන්ධො. පරොධකොති පරසත්තරොධකො විහෙසකො. ‘‘පරරොධකො’’ති වත්තබ්බෙ පුබ්බස්ස ර-කාරස්ස ලොපං කත්වා ‘‘පරොධකො’’ති වුත්තං.

69. පරිචාරිං විනායකන්ති තං නිබ්බානපාපකං සත්ථාරං, ‘‘භන්තෙ ¶ , ඉමං ඵලං පරිභුඤ්ජථා’’ති පවාරිං නිමන්තෙසිං ආරාධෙසින්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

පියාලඵලදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පරිනිබ්බුතෙ ¶ භගවතීතිආදිකං ආයස්මතො අතිඡත්තියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අත්ථදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො ධරමානස්ස භගවතො අදිට්ඨත්තා පරිනිබ්බුතකාලෙ ‘‘අහො මම පරිහානී’’ති චින්තෙත්වා ‘‘මම ජාතිං සඵලං කරිස්සාමී’’ති කතසන්නිට්ඨානො ඡත්තාධිඡත්තං කාරෙත්වා තස්ස භගවතො සරීරධාතුං නිහිතධාතුගබ්භං පූජෙසි. අපරභාගෙ පුප්ඵච්ඡත්තං කාරෙත්වා තමෙව ධාතුගබ්භං ¶ පූජෙසි. සො තෙනෙව පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ ගහපතිකුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථරි පසන්නො පබ්බජිත්වා කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා වායමන්තො නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි.

1. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පරිනිබ්බුතෙ භගවතීතිආදිමාහ. තත්ථ ඡත්තාතිඡත්තන්ති ඡාදියති සංවරියති ආතපාදින්ති ඡත්තං, ඡත්තස්ස අතිඡත්තං ඡත්තස්ස උපරි කතඡත්තං ඡත්තාතිඡත්තං, ඡත්තස්ස උපරූපරි ඡත්තන්ති අත්ථො. ථූපම්හි අභිරොපයින්ති ථූපියති රාසිකරීයතීති ථූපො, අථ වා ථූපති ථිරභාවෙන වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජමානො පතිට්ඨාතීති ථූපො, තස්මිං ථූපම්හි මයා කාරිතං ඡත්තං උපරූපරි ඨපනවසෙන අභි විසෙසෙන ආරොපයිං පූජෙසින්ති අත්ථො.

2. පුප්ඵච්ඡදනං කත්වානාති විකසිතෙහි සුගන්ධෙහි අනෙකෙහි ඵුප්ඵෙහි ඡදනං ඡත්තුපරි විතානං කත්වා පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

අතිඡත්තියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

නිබ්බුතෙ ¶ ලොකනාථම්හීතිආදිකං ආයස්මතො ථම්භාරොපකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො ධම්මදස්සිස්ස භගවතො ¶ කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සද්ධො පසන්නො පරිනිබ්බුතෙ භගවති තස්ස භගවතො ධාතුගබ්භමාළකෙ ථම්භං නිඛනිත්වා ධජං ආරොපෙසි. බහූනි ජාතිසුමනපුප්ඵානි ගන්ථිත්වා නිස්සෙණියා ආරොහිත්වා පූජෙසි.

5. සො යාවතායුකං ඨත්වා කාලං කත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා සබ්බත්ථ පූජිතො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො දහරකාලතො පභුති පූජනීයො සාසනෙ බද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පත්තො ¶ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නිබ්බුතෙ ලොකනාථම්හීතිආදිමාහ. තත්ථ නිබ්බුතෙ ලොකනාථම්හීති සකලලොකස්ස නාථෙ පධානභූතෙ පටිසරණෙ ච සත්ථරි ඛන්ධපරිනිබ්බානෙන නිබ්බුතෙ නිබ්බුතදීපසිඛා විය අදස්සනං ගතෙති අත්ථො. ධම්මදස්සීනරාසභෙති චතුසච්චධම්මං පස්සතීති ධම්මදස්සී, අථ වා සතිපට්ඨානාදිකෙ සත්තතිංසබොධිපක්ඛියධම්මෙ දස්සනසීලො පස්සනසීලොති ධම්මදස්සී, නරානං ආසභො පවරො උත්තමොති නරාසභො, ධම්මදස්සී ච සො නරාසභො චෙති ධම්මදස්සීනරාසභො, තස්මිං ධම්මදස්සීනරාසභෙ. ආරොපෙසිං ධජං ථම්භන්ති චෙතියමාළකෙ ථම්භං නිඛනිත්වා තත්ථ ධජං ආරොපෙසිං බන්ධිත්වා ඨපෙසින්ති අත්ථො.

6. නිස්සෙණිං මාපයිත්වානාති නිස්සාය තං ඉණන්ති ගච්ඡන්ති ආරොහන්ති උපරීති නිස්සෙණි, තං නිස්සෙණිං මාපයිත්වා කාරෙත්වා බන්ධිත්වා ථූපසෙට්ඨං සමාරුහින්ති සම්බන්ධො. ජාතිපුප්ඵං ගහෙත්වානාති ජායමානමෙව ජනානං සුන්දරං මනං කරොතීති ජාතිසුමනං, ජාතිසුමනමෙව පුප්ඵං ‘‘ජාතිසුමනපුප්ඵ’’න්ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධසුඛත්ථං සුමනසද්දස්ස ලොපං කත්වා ‘‘ජාතිපුප්ඵ’’න්ති වුත්තං, තං ජාතිසුමනපුප්ඵං ගහෙත්වා ගන්ථිත්වා ථූපම්හි ආරොපයිං, ආරොපෙත්වා පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

ථම්භාරොපකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

නිබ්බුතෙ ¶ ලොකනාථම්හීතිආදිකං ආයස්මතො වෙදිකාරකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පියදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා නිබ්බුතෙ සත්ථරි පසන්නො තස්ස චෙතියෙ වලයං කාරෙසි, සත්තහි රතනෙහි පරිපූරෙත්වා මහාපූජං කාරෙසි. සො ¶ තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො අනෙකෙසු ජාතිසතසහස්සෙසු පූජනීයො මහද්ධනො මහාභොගො උභයසුඛං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විභවසම්පන්නො පබ්බජිත්වා වායමන්තො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

10. සො ¶ එකදිවසං අත්තනො පුබ්බෙ කතකුසලං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නිබ්බුතෙ ලොකනාථම්හීතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව. පියදස්සීනරුත්තමෙති පියං සොමනස්සාකාරං දස්සනං යස්ස සො පියදස්සී, ආරොහපරිණාහද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණඅසීතානුබ්යඤ්ජනබ්යාමප්පභාමණ්ඩලෙහි සාධු මහාජනප්පසාදං ජනයනාකාරදස්සනොති අත්ථො. නරානං උත්තමොති නරුත්තමො, පියදස්සී ච සො නරුත්තමො චෙති පියදස්සීනරුත්තමො, තස්මිං පියදස්සීනරුත්තමෙ නිබ්බුතෙ ධාතුගබ්භම්හි මුත්තවෙදිං අහං අකාසින්ති සම්බන්ධො. පුප්ඵාධාරත්ථාය පරියොසානෙ වෙදිකාවලයං අකාසින්ති අත්ථො.

11. මණීහි පරිවාරෙත්වාති මණති ජොතති පභාසතීති මණි, අථ වා ජනානං මනං පූරෙන්තො සොමනස්සං කරොන්තො ඉතො ගතො පවත්තොති මණි, ජාතිරඞ්ගමණිවෙළුරියමණිආදීහි අනෙකෙහි මණීහි කතවෙදිකාවලයං පරිවාරෙත්වා උත්තමං මහාපූජං අකාසින්ති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

වෙදිකාරකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො සපරිවාරියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො අනෙකාසු ජාතීසු විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො ¶ කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො මහද්ධනො මහාභොගො අහොසි. අථ පදුමුත්තරෙ භගවති පරිනිබ්බුතෙ මහාජනො තස්ස ධාතුං නිදහිත්වා මහන්තං චෙතියං කාරෙත්වා පූජෙසි. තස්මිං කාලෙ අයං උපාසකො තස්සුපරි චන්දනසාරෙන චෙතියඝරං කරිත්වා මහාපූජං අකාසි. සො තෙනෙව පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය කුසලං කත්වා සද්ධාය සාසනෙ පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

15-8. සො ¶ අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිමාහ. තත්ථ ¶ ඔමත්තන්ති ලාමකභාවං නීචභාවං දුක්ඛිතභාවං වා න පස්සාමි න ජානාමි, න දිට්ඨපුබ්බො මයා නීචභාවොති අත්ථො. සෙසං පාකටමෙවාති.

සපරිවාරියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

5. උමාපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

නිබ්බුතෙ ලොකමහිතෙතිආදිකං ආයස්මතො උමාපුප්ඵියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා වසන්තො නිබ්බුතස්ස භගවතො චෙතියමහෙ වත්තමානෙ ඉන්දනීලමණිවණ්ණං උමාපුප්ඵං ගහෙත්වා පූජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන සුගතීසුයෙව සංසරන්තො දිබ්බමානුසසම්පත්තියො අනුභවිත්වා උප්පන්නුප්පන්නභවෙ බහුලං නීලවණ්ණො ජාතිසම්පන්නො විභවසම්පන්නො අහොසි. සො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සද්ධාජාතො පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි.

21. සො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නිබ්බුතෙ ලොකමහිතෙතිආදි වුත්තං. තත්ථ ලොකමහිතෙති ලොකෙහි මහිතො පූජිතොති ලොකමහිතො, තස්මිං ලොකමහිතෙ සිද්ධත්ථම්හි භගවති පරිනිබ්බුතෙති සම්බන්ධො. ආහුතීනංපටිග්ගහෙති ආහුතිනො වුච්චන්ති පූජාසක්කාරා, තෙසං ආහුතීනං පටිග්ගහෙතුං අරහතීති ආහුතීනංපටිග්ගහො, අලුත්තකිතන්තසමාසො, තස්මිං ආහුතීනංපටිග්ගහෙ භගවති පරිනිබ්බුතෙති අත්ථො.

22. උමාපුප්ඵන්ති ¶ උද්ධමුද්ධං නීලපභං මුඤ්චමානං පුප්ඵති විකසතීති උමාපුප්ඵං, තං උමාපුප්ඵං ගහෙත්වා චෙතියෙ පූජං අකාසින්ති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

උමාපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

6. අනුලෙපදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

අනොමදස්සීමුනිනොතිආදිකං ¶ ආයස්මතො අනුලෙපදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අනොමදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො මහද්ධනො මහාභොගො තස්ස භගවතො බොධිරුක්ඛස්ස වෙදිකාවලයං කාරෙත්වා සුධාකම්මඤ්ච කාරෙත්වා වාලුකසන්ථරණං දද්දළ්හමානං රජතවිමානමිව කාරෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන සුඛප්පත්තො උප්පන්නුප්පන්නභවෙ රජතවිමානරජතගෙහරජතපාසාදෙසු ¶ සුඛමනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථරි පසන්නො පබ්බජිත්වා විපස්සනමනුයුත්තො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

26. සො අපරභාගෙ ‘‘කිං නු ඛො කුසලං කත්වා මයා අයං විසෙසො අධිගතො’’ති පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණෙන පටිපාටියා අනුස්සරිත්වා පුබ්බෙ කතකුසලං ජානිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො අනොමදස්සීමුනිනොතිආදිමාහ. තත්ථ අනොමං අලාමකං දස්සනං දස්සනීයං සරීරං යස්ස සො අනොමදස්සී, ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණඅසීතානුබ්යඤ්ජනබ්යාමප්පභාසමුජ්ජලවිරාජිතසරීරත්තා සුන්දරදස්සනොති අත්ථො. සුධාය පිණ්ඩං දත්වානාති බොධිඝරෙ වෙදිකාවලයං කාරෙත්වා සකලෙ බොධිඝරෙ සුධාලෙපනං කත්වාති අත්ථො. පාණිකම්මං අකාසහන්ති සාරකට්ඨෙන ඵලකපාණියො කත්වා තාහි පාණීහි මට්ඨකම්මං අකාසින්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

අනුලෙපදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

උත්තරිත්වාන නදිකන්තිආදිකං ආයස්මතො මග්ගදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු ¶ කතාධිකාරො අනෙකෙසු භවෙසු නිබ්බානාධිගමත්ථාය පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ ලොකසම්මතෙ කුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය ඝරාවාසං වසන්තො එකදිවසං භගවන්තං එකං නදිං උත්තරිත්වා වනන්තරං ගච්ඡන්තං දිස්වා පසන්නමානසො ‘‘ඉදානි මයා භගවතො මග්ගං සමං කාතුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා කුදාලඤ්ච පිටකඤ්ච ¶ ආදාය භගවතො ගමනමග්ගං සමං කත්වා වාලුකං ඔකිරිත්වා භගවතො පාදෙ වන්දිත්වා, ‘‘භන්තෙ, ඉමිනා මග්ගාලඞ්කාරකරණෙන නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ පූජනීයො භවෙය්යං, නිබ්බානඤ්ච පාපුණෙය්ය’’න්ති පත්ථනං අකාසි. භගවා ‘‘යථාධිප්පායං සමිජ්ඣතූ’’ති අනුමොදනං වත්වා පක්කාමි.

32-3. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො සබ්බත්ථ පූජිතො අහොසි. ඉමස්මිං පන බුද්ධුප්පාදෙ පාකටෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො සත්ථරි පසන්නො පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං පච්චක්ඛතො ඤත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො උත්තරිත්වාන නදිකන්තිආදිමාහ. තත්ථ නදති සද්දං කරොති ගච්ඡතීති නදී, නදීයෙව නදිකා, තං නදිකං උත්තරිත්වා අතික්කමිත්වාති අත්ථො. කුදාලපිටකමාදායාති ¶ කු වුච්චති පථවී, තං විදාලනෙ පදාලනෙ ඡින්දනෙ අලන්ති කුදාලං, පිටකං වුච්චති පංසුවාලිකාදිවාහකං, තාලපණ්ණවෙත්තලතාදීහි කතභාජනං, කුදාලඤ්ච පිටකඤ්ච කුදාලපිටකං, තං ආදාය ගහෙත්වාති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

මග්ගදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

යානකාරො පුරෙ ආසින්තිආදිකං ආයස්මතො ඵලකදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො අනෙකෙසු අත්තභාවෙසු කතපුඤ්ඤසම්භාරො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ වඩ්ඪකිකුලෙ නිබ්බත්තො රතනත්තයෙ පසන්නො චන්දනෙන ආලම්බනඵලකං කත්වා භගවතො අදාසි. භගවා තස්සානුමොදනං අකාසි.

37. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො සබ්බත්ථ කාලෙ චිත්තසුඛපීණිතො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා සඤ්ජාතප්පසාදො පබ්බජිත්වා වායමන්තො නචිරස්සෙව සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං ¶ පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ¶ යානකාරො පුරෙ ආසින්තිආදිමාහ. තත්ථ යානකාරොති යන්ති එතෙන ඉච්ඡිතිච්ඡිතට්ඨානන්ති යානං, තං කරොතීති යානකාරො, පුරෙ බුද්ධදස්සනසමයෙ අහං යානකාරො ආසිං අහොසින්ති අත්ථො. චන්දනං ඵලකං කත්වාති චන්දති පරිළාහං වූපසමෙතීති චන්දනං. අථ වා චන්දන්ති සුගන්ධවාසනත්ථං සරීරං විලිම්පන්ති එතෙනාති චන්දනං, තං ආලම්බනඵලකං කත්වා. ලොකබන්ධුනොති සකලලොකස්ස බන්ධු ඤාතිභූතොති ලොකබන්ධු, තස්ස ලොකබන්ධුනො සත්ථුස්ස අදාසින්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

ඵලකදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

සුමෙධො නාම නාමෙනාතිආදිකං ආයස්මතො වටංසකියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමමුනින්දෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සුමෙධස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා තත්ථ ආදීනවං දිස්වා ගෙහං පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා මහාවනෙ විහාසි. තස්මිං සමයෙ සුමෙධො භගවා විවෙකකාමතාය තං වනං සම්පාපුණි. අථ සො තාපසො භගවන්තං ¶ දිස්වා පසන්නමානසො විකසිතං සළලපුප්ඵං ගහෙත්වා වටංසකාකාරෙන ගන්ථෙත්වා භගවතො පාදමූලෙ ඨපෙත්වා පූජෙසි. භගවා තස්ස චිත්තප්පසාදත්ථාය අනුමොදනමකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ කුලෙ ජාතො වුද්ධිමන්වාය සද්ධො පසන්නො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

43. සො අපරභාගෙ පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සුමෙධො නාම නාමෙනාතිආදි වුත්තං. විවෙකමනුබ්රූහන්තොති ජනාකිණ්ණතං පහාය ජනවිවෙකං චිත්තවිවෙකඤ්ච අනුබ්රූහන්තො වඩ්ඪෙන්තො බහුලීකරොන්තො මහාවනං අජ්ඣොගාහි පාවිසීති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

වටංසකියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

10. පල්ලඞ්කදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සුමෙධස්ස ¶ ¶ භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො පල්ලඞ්කදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො අනෙකෙසු භවෙසු නිබ්බානාධිගමත්ථාය කතපුඤ්ඤූපචයො සුමෙධස්ස භගවතො කාලෙ ගහපතිකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය මහාභොගසම්පන්නො සත්ථරි පසීදිත්වා ධම්මං සුත්වා තස්ස සත්ථුනො සත්තරතනමයං පල්ලඞ්කං කාරෙත්වා මහන්තං පූජං අකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො සබ්බත්ථ පූජිතො අහොසි. සො අනුක්කමෙන ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පසන්නො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පත්වා පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤනාමෙන පල්ලඞ්කදායකත්ථෙරොති පාකටො අහොසි. හෙට්ඨා විය උපරිපි පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤනාමෙන ථෙරානං නාමානි එවමෙව වෙදිතබ්බානි.

47. සො එකදිවසං අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සුමෙධස්ස භගවතොතිආදිමාහ. පල්ලඞ්කො හි මයා දින්නොති පල්ලඞ්කං ඌරුබද්ධාසනං කත්වා යත්ථ උපවීසන්ති නිසීදන්ති, සො පල්ලඞ්කොති වුච්චති, සො පල්ලඞ්කො සත්තරතනමයො මයා දින්නො පූජිතොති අත්ථො. සඋත්තරසපච්ඡදොති සහ උත්තරච්ඡදෙන සහ පච්ඡදෙන සඋත්තරසපච්ඡදො, උපරිවිතානං බන්ධිත්වා ආසනං උත්තමවත්ථෙහි අච්ඡාදෙත්වාති අත්ථො. සෙසං පාකටමෙවාති.

පල්ලඞ්කදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

චන්දංව ¶ ¶ විමලං සුද්ධන්තිආදිකං ආයස්මතො බන්ධුජීවකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පායස්මා පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො ¶ විඤ්ඤුතං පත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා වසන්තො සිඛිස්ස භගවතො රූපකායසම්පත්තිං දිස්වා පසන්නමානසො බන්ධුජීවකපුප්ඵානි ගහෙත්වා භගවතො පාදමූලෙ පූජෙසි. භගවා තස්ස චිත්තප්පසාදවඩ්ඪනත්ථාය අනුමොදනමකාසි. සො යාවතායුතං ඨත්වා තෙනෙව පුඤ්ඤෙන දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො ඡ කාමාවචරසම්පත්තියො අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු ච චක්කවත්තිආදිසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්ස අම්හාකං සම්මාසම්බුද්ධස්ස උප්පන්නකාලෙ ගහපතිකුලෙ නිබ්බත්තො රූපග්ගයසග්ගප්පත්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා සද්ධාජාතො ගෙහං පහාය පබ්බජිතො අරහත්තං පාපුණි.

1. සො පුබ්බෙනිවාසඤාණෙන පුබ්බෙ කතකුසලකම්මං අනුස්සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො චන්දංව විමලං සුද්ධන්තිආදිමාහ. තත්ථ චන්දංව විමලං සුද්ධන්ති අබ්භා, මහිකා, ධුමො, රජො, රාහූති ඉමෙහි උපක්කිලෙසමලෙහි විමුත්තං චන්දං ඉව දියඩ්ඪසහස්සුපක්කිලෙසමලානං පහීනත්තා විමලං නික්කිලෙසත්තා සුද්ධං පසන්නං සිඛිං සම්බුද්ධන්ති සම්බන්ධො. කිලෙසකද්දමානං අභාවෙන අනාවිලං. නන්දීභවසඞ්ඛාතාය බලවස්නෙහාය පරිසමන්තතො ඛීණත්තා නන්දීභවපරික්ඛීණං. තිණ්ණං ලොකෙති ලොකත්තයතො තිණ්ණං උත්තිණ්ණං අතික්කන්තං. විසත්තිකන්ති විසත්තිකං වුච්චති තණ්හා, නිත්තණ්හන්ති අත්ථො.

2. නිබ්බාපයන්තං ජනතන්ති ධම්මවස්සං වස්සන්තො ජනතං ජනසමූහං කිලෙසපරිළාහාභාවෙන නිබ්බාපයන්තං වූපසමෙන්තං. සයං සංසාරතො තිණ්ණං, සබ්බසත්තෙ සංසාරතො තාරයන්තං අතික්කමෙන්තං චතුන්නං සච්චානං මුනනතො ජානනතො මුනිං සිඛිං සම්බුද්ධන්ති සම්බන්ධො. වනස්මිං ඣායමානන්ති ආරම්මණූපනිජ්ඣානලක්ඛණූපනිජ්ඣානෙහි ඣායන්තං චින්තෙන්තං චිත්තෙන භාවෙන්තං වනමජ්ඣෙති අත්ථො. එකග්ගං ¶ එකග්ගචිත්තං සුසමාහිතං සුට්ඨු ආරම්මණෙ ආහිතං ඨපිතචිත්තං සිඛිං මුනිං දිස්වාති සම්බන්ධො.

3. බන්ධුජීවකපුප්ඵානීති බන්ධූනං ඤාතීනං ජීවකං ජීවිතනිස්සයං හදයමංසලොහිතං බන්ධුජීවකං හදයමංසලොහිතසමානවණ්ණං පුප්ඵං බන්ධුජීවකපුප්ඵං ගහෙත්වා සිඛිනො ලොකබන්ධුනො පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

බන්ධුජීවකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

2. තම්බපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

පරකම්මායනෙ ¶ ¶ යුත්තොතිආදිකං ආයස්මතො තම්බපුප්ඵියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ආයස්මා පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පියදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ කෙනචි පුරෙ කතෙන අකුසලකම්මෙන දුග්ගතකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො පරෙසං කම්මං කත්වා භතියා ජීවිකං කප්පෙසි. සො එවං දුක්ඛෙන වසන්තො පරෙසං අපරාධං කත්වා මරණභයෙන පලායිත්වා වනං පාවිසි. තත්ථ ගතට්ඨානෙ පාටලිබොධිං දිස්වා වන්දිත්වා සම්මජ්ජිත්වා එකස්මිං රුක්ඛෙ තම්බවණ්ණං පුප්ඵං දිස්වා තං සබ්බං කණ්ණිකෙ ඔචිනිත්වා බොධිපූජං අකාසි. තත්ථ චිත්තං පසාදෙත්වා වන්දිත්වා පල්ලඞ්කමාභුජිත්වා නිසීදි. තස්මිං ඛණෙ තෙ මනුස්සා පදානුපදිකං අනුබන්ධිත්වා තත්ථ අගමංසු. සො තෙ දිස්වා බොධිං ආවජ්ජෙන්තොව පලායිත්වා භයානකෙ ගීරිදුග්ගපපාතෙ පතිත්වා මරි.

7. සො බොධිපූජාය අනුස්සරිතත්තා තෙනෙව පීතිසොමනස්සෙන තාවතිංසාදීසු උපපන්නො ඡ කාමාවචරසම්පත්තිං අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු ච චක්කවත්තිආදිසම්පත්තිං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ කුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පසන්නමානසො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පරකම්මායනෙ යුත්තොතිආදිමාහ. තත්ථ පරෙසං කම්මානි පරකම්මානි, පරකම්මානං ආයනෙ කරණෙ වාහනෙ ධාරණෙ යුත්තො යොජිතො අහොසින්ති අත්ථො. සෙසං පාකටමෙවාති.

තම්බපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

3. වීථිසම්මජ්ජකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

උදෙන්තං ¶ සතරංසිං වාතිආදිකං ආයස්මතො වීථිසම්මජ්ජකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො අනෙකෙසු ජාතිසතෙසු කතපුඤ්ඤසඤ්චයො සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො ඝරාවාසං වසන්තො නගරවාසීහි සද්ධිං වීථිං සජ්ජෙත්වා නීයමානං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො වීථිං සමං කත්වා ධජං තත්ථ උස්සාපෙසි.

15. සො ¶ තෙනෙව පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො බහුමානහදයො පබ්බජිත්වා ලද්ධූපසම්පදො නචිරස්සෙව අරහා හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං අනුස්සරන්තො පච්චක්ඛතො ජානිත්වා පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො උදෙන්තං සතරංසිං වාතිආදිමාහ. තත්ථ ¶ උදෙන්තං උග්ගච්ඡන්තං සතරංසිං සතපභං. සතරංසීති දෙසනාසීසමත්තං, අනෙකසතසහස්සපභං සූරියං ඉවාති අත්ථො. පීතරංසිංව භාණුමන්ති පීතරංසිං සංකුචිතපභං භාණුමං පභාවන්තං චන්දමණ්ඩලං ඉව සම්බුද්ධං දිස්වාති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

වීථිසම්මජ්ජකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

4. කක්කාරුපුප්ඵපූජකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

දෙවපුත්තො අහං සන්තොතිආදිකං ආයස්මතො කක්කාරුපුප්ඵපූජකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ කතපුඤ්ඤසඤ්චයො සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ භුම්මට්ඨකදෙවපුත්තො හුත්වා නිබ්බත්තො සිඛිං සම්මාසම්බුද්ධං දිස්වා දිබ්බකක්කාරුපුප්ඵං ගහෙත්වා පූජෙසි.

21. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො එකතිංසකප්පබ්භන්තරෙ උභයසුඛං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සත්ථරි පසන්නො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං පච්චක්ඛතො ඤත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො දෙවපුත්තො අහං සන්තොතිආදිමාහ. තත්ථ දිබ්බන්ති කීළන්ති පඤ්චහි දිබ්බෙහි කාමගුණෙහීති දෙවා, දෙවානං පුත්තො, දෙවො එව වා පුත්තො දෙවපුත්තො, අහං දෙවපුත්තො ¶ සන්තො විජ්ජමානො දිබ්බං කක්කාරුපුප්ඵං පග්ගය්හ පකාරෙන, ගහෙත්වා සිඛිස්ස භගවතො අභිරොපයිං පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

කක්කාරුපුප්ඵපූජකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

5. මන්දාරවපුප්ඵපූජකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

දෙවපුත්තො ¶ අහං සන්තොතිආදිකං ආයස්මතො මන්දාරවපුප්ඵපූජකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ථෙරො පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ භුම්මට්ඨකදෙවපුත්තො හුත්වා නිබ්බත්තො සිඛිං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො දිබ්බමන්දාරවපුප්ඵෙහි පූජෙසි.

25. සො තෙන පුඤ්ඤෙනාතිආදිකං සබ්බං අනන්තරත්ථෙරස්ස අපදානවණ්ණනාය වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති.

මන්දාරවපුප්ඵපූජකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

6. කදම්බපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිකං ආයස්මතො කදම්බපුප්ඵියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සම්මාසම්බුද්ධසුඤ්ඤෙ ලොකෙ එකස්මිං ¶ කුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය ඝරාවාසං වසන්තො තත්ථ ආදීනවං දිස්වා ඝරාවාසං පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා හිමවන්තසමීපෙ කුක්කුටෙ නාම පබ්බතෙ අස්සමං කත්වා විහාසි. සො තත්ථ සත්ත පච්චෙකබුද්ධෙ දිස්වා පසන්නමානසො පුප්ඵිතං කදම්බපුප්ඵං ඔචිනිත්වා තෙ පච්චෙකබුද්ධෙ පූජෙසි. තෙපි ‘‘ඉච්ඡිතං පත්ථිත’’න්තිආදිනා අනුමොදනං අකංසු.

30. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා හුත්වා පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ¶ හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිමාහ. තං වුත්තත්ථමෙව. කුක්කුටො නාම පබ්බතොති තස්ස උභොසු පස්සෙසු කුක්කුටචූළාකාරෙන පබ්බතකූටානං විජ්ජමානත්තා කුක්කුටොති සඞ්ඛං ගතො. පකාරෙන තිරො හුත්වා පතිට්ඨහතීති පබ්බතො. තම්හි පබ්බතපාදම්හීති තස්මිං පබ්බතසමීපෙ. සත්ත බුද්ධා වසන්තීති සත්ත පච්චෙකබුද්ධා තස්මිං කුක්කුටපබ්බතපාදෙ පණ්ණසාලායං වසන්තීති අත්ථො.

31. දීපරාජංව ¶ උග්ගතන්ති දීපානං රාජා දීපරාජා, සබ්බෙසං දීපානං ජලමානානං තාරකානං රාජා චන්දොති අත්ථො. අථ වා සබ්බෙසු ජම්බුදීපපුබ්බවිදෙහඅපරගොයානඋත්තරකුරුසඞ්ඛාතෙසු චතූසු දීපෙසු ද්විසහස්සපරිත්තදීපෙසු ච රාජා ආලොකඵරණතො චන්දො දීපරාජාති වුච්චති, තං නභෙ උග්ගතං චන්දං ඉව පුප්ඵිතං ඵුල්ලිතං කදම්බරුක්ඛං දිස්වා තතො පුප්ඵං ඔචිනිත්වා උභොහි හත්ථෙහි පග්ගය්හ පකාරෙන ගහෙත්වා සත්ත පච්චෙකබුද්ධෙ සමොකිරිං සුට්ඨු ඔකිරිං, ආදරෙන පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

කදම්බපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිකං ආයස්මතො තිණසූලකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ථෙරො පුරිමජිනවරෙසු කතපුඤ්ඤසම්භාරො උප්පන්නුප්පන්නභවෙ කුසලානි උපචිනන්තො සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා තත්ථ දොසං දිස්වා තං පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා වසන්තො හිමවන්තසමීපෙ භූතගණෙ නාම පබ්බතෙ වසන්තං එකතං විවෙකමනුබ්රූහන්තං සිඛිං සම්බුද්ධං දිස්වා පසන්නමානසො තිණසූලපුප්ඵං ගහෙත්වා පාදමූලෙ පූජෙසි. බුද්ධොපි තස්ස අනුමොදනං අකාසි.

35. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං විභවසම්පන්නෙ ¶ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සාසනෙ පසන්නො පබ්බජිත්වා උපනිස්සයසම්පන්නත්තා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණිත්වා පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සප්පත්තො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිමාහ. භූතගණො නාම පබ්බතොති භූතගණානං දෙවයක්ඛසමූහානං ආවාසභූතත්තා භවනසදිසත්තා අවිරූළ්හභාවෙන පවත්තත්තා ¶ ච භූතගණො නාම පබ්බතො, තස්මිං එකො අදුතියො ජිනො ජිතමාරො බුද්ධො වසතෙ දිබ්බබ්රහ්මඅරියඉරියාපථවිහාරෙහි විහරතීති අත්ථො.

36. එකූනසතසහස්සං ¶ , කප්පං න විනිපාතිකොති තෙන තිණසූලපුප්ඵපූජාකරණඵලෙන නිරන්තරං එකූනසතසහස්සකප්පානං අවිනිපාතකො චතුරාපායවිනිමුත්තො සග්ගසම්පත්තිභවමෙව උපපන්නොති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

තිණසූලකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

8. නාගපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සුවච්ඡො නාම නාමෙනාතිආදිකං ආයස්මතො නාගපුප්ඵියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ථෙරො පුරිමජිනනිසභෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරභගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො වෙදත්තයාදීසු සකසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං පත්වා තත්ථ සාරං අදිස්වා හිමවන්තං පවිසිත්වා තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා ඣානසමාපත්තිසුඛෙන වීතිනාමෙසි. තස්මිං සමයෙ පදුමුත්තරො භගවා තස්සානුකම්පාය තත්ථ අගමාසි. සො තාපසො තං භගවන්තං දිස්වා ලක්ඛණසත්ථෙසු ඡෙකත්තා භගවතො ලක්ඛණරූපසම්පත්තියා පසන්නො වන්දිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගය්හ අට්ඨාසි. ආකාසතො අනොතිණ්ණත්තා පූජාසක්කාරෙ අකතෙයෙව ආකාසෙනෙව පක්කාමි. අථ සො තාපසො සසිස්සො නාගපුප්ඵං ඔචිනිත්වා තෙන පුප්ඵෙන භගවතො ගතදිසාභාගමග්ගං පූජෙසි.

39. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවන්තො සබ්බත්ථ පූජිතො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සද්ධාසම්පන්නො පබ්බජිත්වා වත්තපටිපත්තියා සාසනං සොභයමානො නචිරස්සෙව අරහා හුත්වා ‘‘කෙන නු ඛො කුසලකම්මෙන මයා අයං ලොකුත්තරසම්පත්ති ලද්ධා’’ති අතීතකම්මං සරන්තො පුබ්බකම්මං පච්චක්ඛතො ඤත්වා සඤ්ජාතසොමනස්සො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සුවච්ඡො නාම නාමෙනාතිආදිමාහ. තත්ථ වච්ඡගොත්තෙ ජාතත්තා වච්ඡො, සුන්දරො ච සො වච්ඡො චෙති සුවච්ඡො. නාමෙන සුවච්ඡො නාම බ්රාහ්මණො මන්තපාරගූ වෙදත්තයාදිසකලමන්තසත්ථෙ ¶ කොටිප්පත්තොති අත්ථො. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථමෙවාති.

නාගපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

9. පුන්නාගපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

කානනං ¶ ¶ වනමොගය්හාතිආදිකං ආයස්මතො පුන්නාගපුප්ඵියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො ඵුස්සස්ස භගවතො කාලෙ නෙසාදකුලෙ නිබ්බත්තො මහාවනං පවිට්ඨො තත්ථ සුපුප්ඵිතපුන්නාගපුප්ඵං දිස්වා හෙතුසම්පන්නත්තා බුද්ධාරම්මණපීතිවසෙන භගවන්තං සරිත්වා තං පුප්ඵං සහ කණ්ණිකාහි ඔචිනිත්වා වාලුකාහි චෙතියං කත්වා පූජෙසි.

46. සො තෙන පුඤ්ඤෙන ද්වෙනවුතිකප්පෙ නිරන්තරං දෙවමනුස්සසම්පත්තියොයෙව අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං විභවසම්පන්නෙ කුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය පුබ්බවාසනාබලෙන සාසනෙ පසන්නො පබ්බජිත්වා වායමන්තො නචිරස්සෙව අරහා හුත්වා පුබ්බෙ කතකුසලං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො කානනං වනමොගය්හාතිආදිමාහ. තං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තත්තා උත්තානත්ථමෙවාති.

පුන්නාගපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිකං ආයස්මතො කුමුදදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ථෙරො පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො අනෙකෙසු භවෙසු විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හිමවන්තස්ස ආසන්නෙ මහන්තෙ ජාතස්සරෙ කුකුත්ථො නාම පක්ඛී හුත්වා නිබ්බත්තො කෙනචි අකුසලෙන පක්ඛී සමානොපි පුබ්බෙ කතසම්භාරෙන බුද්ධිසම්පන්නො පුඤ්ඤාපුඤ්ඤෙසු ඡෙකො සීලවා පාණගොචරතො පටිවිරතො අහොසි. තස්මිං සමයෙ පදුමුත්තරො භගවා ආකාසෙනාගන්ත්වා තස්ස සමීපෙ චඞ්කමති. අථ සො සකුණො භගවන්තං දිස්වා පසන්නචිත්තො කුමුදපුප්ඵං ඩංසිත්වා භගවතො පාදමූලෙ පූජෙසි. භගවා තස්ස සොමනස්සුප්පාදනත්ථං පටිග්ගහෙත්වා අනුමොදනමකාසි.

51. සො ¶ තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු උභයසම්පත්තිසුඛං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං අඤ්ඤතරස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය මහද්ධනො මහාභොගො රතනත්තයෙ පසන්නො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං පච්චක්ඛතො ඤත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිමාහ. පදුමුප්පලසඤ්ඡන්නොති ¶ ¶ එත්ථ සතපත්තෙහි සම්පුණ්ණො සෙතපදුමො ච තීණි නීලරත්තසෙතුප්පලානි ච පදුමුප්පලානි තෙහි සඤ්ඡන්නො ගහනීභූතො සම්පුණ්ණො මහාජාතස්සරො අහූති සම්බන්ධො. පුණ්ඩරීකසමොත්ථටොති පුණ්ඩරීකෙහි රත්තපදුමෙහි ඔත්ථටො සම්පුණ්ණොති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

කුමුදදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

1. සුපාරිචරියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

පදුමො ¶ නාම නාමෙනාතිආදිකං ආයස්මතො සුපාරිචරියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමමුනිපුඞ්ගවෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ යක්ඛයොනියං නිබ්බත්තො හිමවති යක්ඛසමාගමං ගතො භගවතො දෙවයක්ඛගන්ධබ්බනාගානං ධම්මදෙසනං සුත්වා පසන්නමානසො උභො හත්ථෙ ආභුජිත්වා අප්ඵොටෙසි නමස්සි ච. සො තෙන පුඤ්ඤෙන තතො චුතො උපරි දෙවලොකෙ උප්පන්නො තත්ථ දිබ්බසුඛං අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු ච චක්කවතිආදිසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං ගහපතිකුලෙ නිබ්බත්තො අඩ්ඪො මහද්ධනො මහාභොගො රතනත්තයෙ පසන්නො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා සද්ධාජාතො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි.

1. සො එකදිවසං අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමො නාම නාමෙනාතිආදිමාහ. තත්ථ ¶ පදුමොති යස්ස පාදනික්ඛෙපසමයෙ පථවිං භින්දිත්වා පදුමං උග්ගන්ත්වා පාදතලං සම්පටිච්ඡති, තෙන සඤ්ඤාණෙන සො භගවා පදුමොති සඞ්ඛං ගතො, ඉධ පදුමුත්තරො භගවා අධිප්පෙතො. සො භගවා පවනා වසනවිහාරා අභිනික්ඛම්ම වනමජ්ඣං පවිසිත්වා ධම්මං දෙසෙතීති සම්බන්ධො.

යක්ඛානං සමයොති දෙවානං සමාගමො ආසි අහොසීති අත්ථො. අජ්ඣාපෙක්ඛිංසු තාවදෙති තස්මිං දෙසනාකාලෙ අධිඅපෙක්ඛිංසු, විසෙසෙන පස්සනසීලා අහෙසුන්ති අත්ථො. සෙසං පාකටමෙවාති.

සුපාරිචරියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

2. කණවෙරපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සිද්ධත්ථො ¶ නාම භගවාතිආදිකං ආයස්මතො කණවෙරපුප්ඵියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ සුද්දකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය ¶ රඤ්ඤො අන්තෙපුරපාලකො අහොසි. තස්මිං සමයෙ සිද්ධත්ථො භගවා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො රාජවීථිං පටිපජ්ජි. අථ සො අන්තෙපුරපාලකො චරමානං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො හුත්වා කණවෙරපුප්ඵෙන භගවන්තං පූජෙත්වා නමස්සමානො අට්ඨාසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන සුගතිසම්පත්තියොයෙව අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වුද්ධිප්පත්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

7. සො පත්තඅග්ගඵලො පුබ්බෙ කතකුසලං සරිත්වා සඤ්ජාතසොමනස්සො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සිද්ධත්ථො නාම භගවාතිආදිමාහ. තං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තත්තා උත්තානත්ථමෙවාති.

කණවෙරපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

තිස්සස්ස ඛො භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො ඛජ්ජකදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො තිස්සස්ස භගවතො කාලෙ ¶ සුද්දකුලෙ නිබ්බත්තො භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො අම්බජම්බුආදිමනෙකං මධුරඵලාඵලං නාළිකෙරං පූවඛජ්ජකඤ්ච අදාසි. භගවා තස්ස පසාදවඩ්ඪනත්ථාය පස්සන්තස්සෙව පරිභුඤ්ජි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන සුගතිසම්පත්තියොයෙව අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා සඤ්ජාතසද්ධො පසාදබහුමානො පබ්බජිත්වා වත්තපටිපත්තියා සාසනං සොභෙන්තො සීලාලඞ්කාරපටිමණ්ඩිතො නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි.

13. සො පුබ්බකම්මං සරන්තො ‘‘පුබ්බෙ මයා සුඛෙත්තෙ කුසලං කතං සුන්දර’’න්ති සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො තිස්සස්ස ඛො භගවතොතිආදිමාහ. තත්ථ තිස්සොපි භවසම්පත්තියො දදමානො ජාතොති මාතාපිතූහි කතනාමවසෙන තිස්සො. අථ වා තීහි ¶ සරණගමනෙහි අස්සාසෙන්තො ඔවදන්තො හෙතුසම්පන්නපුග්ගලෙ සග්ගමොක්ඛද්වයෙ පතිට්ඨාපෙන්තො බුද්ධො ජාතොති තිස්සො. සමාපත්තිගුණාදීහි භගෙහි යුත්තොති භගවා, තස්ස තිස්සස්ස භගවතො පුබ්බෙ අහං ඵලං අදාසින්ති සම්බන්ධො. නාළිකෙරඤ්ච පාදාසින්ති නාළිකාකාරෙන පවත්තං ඵලං නාළිකෙරං, තඤ්ච ඵලං අදාසින්ති අත්ථො. ඛජ්ජකං අභිසම්මතන්ති ඛාදිතබ්බං ඛජ්ජකං අභි විසෙසෙන මධුසක්කරාදීහි සම්මිස්සං ¶ කත්වා නිප්ඵාදිතං සුන්දරං මධුරන්ති සම්මතං ඤාතං අභිසම්මතං ඛජ්ජකඤ්ච අදාසින්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

ඛජ්ජකදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

අත්ථදස්සී තු භගවාතිආදිකං ආයස්මතො දෙසපූජකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ථෙරො පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අත්ථදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සද්ධො පසන්නො බුද්ධමාමකො ධම්මමාමකො සඞ්ඝමාමකො අහොසි. තදා අත්ථදස්සී භගවා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො චන්දො විය සූරියො විය ච ආකාසෙන ගච්ඡති. සො උපාසකො භගවතො ගතදිසාභාගං ගන්ධමාලාදීහි පූජෙන්තො අඤ්ජලිං පග්ගය්හ නමස්සමානො අට්ඨාසි.

18. සො ¶ තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො සග්ගසම්පත්තිං අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු ච මනුස්සසම්පත්තිං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො උපභොගපරිභොගසම්පන්නො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පසන්නමානසො ඝරාවාසෙ අනල්ලීනො පබ්බජිත්වා වත්තසම්පන්නො නචිරස්සෙව අරහා හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො අත්ථදස්සී තු භගවාතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව. අනිලඤ්ජසෙති ‘‘මග්ගො පන්ථො පථො පජ්ජො, අඤ්ජසං වටුමායන’’න්ති (චූළනි. පාරායනත්ථුතිගාථානිද්දෙස 101) පරියායස්ස වුත්තත්තා අනිලස්ස වාතස්ස අඤ්ජසං ගමනමග්ගොති අනිලඤ්ජසං, තස්මිං අනිලඤ්ජසෙ, ආකාසෙති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

දෙසපූජකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

5. කණිකාරඡත්තියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

වෙස්සභූ ¶ නාම සම්බුද්ධොතිආදිකං ආයස්මතො කණිකාරඡත්තියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ථෙරො පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො වෙස්සභුස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සද්ධාසම්පන්නො අහොසි. තස්මිං සමයෙ වෙස්සභූ භගවා විවෙකකාමො මහාවනං පවිසිත්වා නිසීදි. අථ සොපි උපාසකො කෙනචිදෙව කරණීයෙන තත්ථ ගන්ත්වා භගවන්තං අග්ගික්ඛන්ධං විය ජලමානං නිසින්නං දිස්වා පසන්නමානසො කණිකාරපුප්ඵං ඔචිනිත්වා ඡත්තං කත්වා භගවතො නිසින්නට්ඨානෙ විතානං කත්වා පූජෙසි, තං භගවතො ආනුභාවෙන සත්තාහං අමිලාතං හුත්වා තථෙව අට්ඨාසි. භගවාපි ඵලසමාපත්තිං නිරොධසමාපත්තිඤ්ච සමාපජ්ජිත්වා විහාසි ¶ , සො තං අච්ඡරියං දිස්වා සොමනස්සජාතො භගවන්තං වන්දිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගය්හ අට්ඨාසි. භගවා සමාපත්තිතො වුට්ඨහිත්වා විහාරමෙව අගමාසි.

23. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සද්ධාසම්පන්නො සත්ථු ¶ ධම්මදෙසනං සුත්වා ඝරාවාසෙ අනල්ලීනො පබ්බජිත්වා වත්තපටිපත්තියා ජිනසාසනං සොභෙන්තො නචිරස්සෙව අරහා හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො වෙස්සභූ නාම සම්බුද්ධොතිආදිමාහ. තත්ථ වෙස්සභූති වෙස්සෙ වෙස්සජනෙ භුනාති අභිභවතීති වෙස්සභූ. අථ වා වෙස්සෙ පඤ්චවිධමාරෙ අභිභුනාති අජ්ඣොත්ථරතීති වෙස්සභූ. සාමංයෙව බුජ්ඣිතා සච්චානීති සම්බුද්ධො, නාමෙන වෙස්සභූ නාම සම්බුද්ධොති අත්ථො. දිවාවිහාරාය මුනීති දිබ්බති පකාසෙති තං තං වත්ථුං පාකටං කරොතීති දිවා. සූරියුග්ගමනතො පට්ඨාය යාව අත්ථඞ්ගමො, තාව පරිච්ඡින්නකාලො, විහරණං චතූහි ඉරියාපථෙහි පවත්තනං විහාරො, දිවාය විහාරො දිවාවිහාරො, තස්ස දිවාවිහාරාය ලොකජෙට්ඨො නරාසභො බුද්ධමුනි මහාවනං ඔගාහිත්වා පවිසිත්වාති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

කණිකාරඡත්තියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

ඵුස්සො ¶ නාමාථ භගවාතිආදිකං ආයස්මතො සප්පිදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො අනෙකෙසු භවෙසු විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො ඵුස්සස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො අහොසි. තදා භගවා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො වීථියං චරමානො තස්ස උපාසකස්ස ගෙහද්වාරං සම්පාපුණි. අථ සො උපාසකො භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො වන්දිත්වා පත්තපූරං සප්පිතෙලං අදාසි, භගවා අනුමොදනං කත්වා පක්කාමි. සො තෙනෙව සොමනස්සෙන යාවතායුකං ඨත්වා තතො චුතො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවලොකෙ උප්පන්නො තත්ථ දිබ්බසුඛං අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු ච නිබ්බත්තො උප්පන්නුප්පන්නභවෙ සප්පිතෙලමධුඵාණිතාදිමධුරාහාරසමඞ්ගී සුඛං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සද්ධො බුද්ධිසම්පන්නො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පසන්නමානසො පබ්බජිත්වා වත්තසම්පන්නො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

28. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා ජාතසොමනස්සො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ඵුස්සො නාමාථ භගවාතිආදිමාහ. තත්ථ ඵුස්සොති ¶ ¶ ඵුස්සනක්ඛත්තයොගෙන ජාතත්තා මාතාපිතූහි කතනාමධෙය්යෙන ඵුස්සො. අථ වා නිබ්බානං ඵුසි පස්සි සච්ඡි අකාසීති ඵුස්සො. අථ වා සමතිංසපාරමිතාසත්තතිංසබොධිපක්ඛියධම්මෙ සකලෙ ච තෙපිටකෙ පරියත්තිධම්මෙ ඵුසි පස්සි අඤ්ඤාසීති ඵුස්සො. භග්ගවා භග්යවා යුත්තොතිආදිපුඤ්ඤකොට්ඨාසසමඞ්ගිතාය භගවා. ආහුතීනං පටිග්ගහොති ආහුතිනො වුච්චන්ති පූජාසක්කාරා, තෙසං ආහුතීනං පටිග්ගහෙතුං අරහතීති ආහුතීනං පටිග්ගහො. මහාජනං නිබ්බාපෙන්තො වීරො ඵුස්සො නාම භගවා වීථියං අථ තදා ගච්ඡතෙති සම්බන්ධො. සෙසං පාකටමෙවාති.

සප්පිදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

7. යූථිකාපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

චන්දභාගානදීතීරෙතිආදිකං ආයස්මතො යූථිකාපුප්ඵියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ආයස්මා පුරිමමුනින්දෙසු කතාධිකාරො අනෙකෙසු ච ජාතිසතෙසු විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො ඵුස්සස්සෙව භගවතො කාලෙ සුද්දකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො චන්දභාගාය නදියා තීරෙ ¶ කෙනචිදෙව කරණීයෙන අනුසොතං චරමානො ඵුස්සං භගවන්තං න්හායිතුකාමං අග්ගික්ඛන්ධං විය ජලමානං දිස්වා සොමනස්සජාතො තත්ථ ජාතං යූථිකාපුප්ඵං ඔචිනිත්වා භගවන්තං පූජෙසි. භගවා තස්ස අනුමොදනමකාසි.

33. සො තත්ථ තෙන පුඤ්ඤකොට්ඨාසෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො භගවතො ධම්මදෙසනං සුත්වා පසන්නමානසො පබ්බජිත්වා වත්තපටිපත්තියා සාසනං සොභෙන්තො නචිරස්සෙව අරහා හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො චන්දභාගානදීතීරෙතිආදිමාහ. තං සබ්බං උත්තානත්ථමෙවාති.

යූථිකාපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

තිවරායං ¶ පුරෙ රම්මෙතිආදිකං ආයස්මතො දුස්සදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පායස්මා පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ රාජකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තකාලෙ යුවරාජභාවං පත්වා පාකටො එකං ජනපදං ලභිත්වා තත්රාධිපතිභූතො සකලජනපදවාසිනො දානපියවචනඅත්ථචරියාසමානත්ථතාසඞ්ඛාතෙහි චතූහි සඞ්ගහවත්ථූහි සඞ්ගණ්හාති. තස්මිං සමයෙ සිද්ධත්ථො භගවා තං ජනපදං සම්පාපුණි. අථ සො යුවරාජා පණ්ණාකාරං ¶ ලභිත්වා තත්ථ සුඛුමවත්ථෙන භගවන්තං පූජෙසි. භගවා තං වත්ථං හත්ථෙන පරාමසිත්වා ආකාසං පක්ඛන්දි. තම්පි වත්ථං භගවන්තමෙව අනුබන්ධි. අථ සො යුවරාජා තං අච්ඡරියං දිස්වා අතීව පසන්නො අඤ්ජලිං පග්ගය්හ අට්ඨාසි. භගවතො සම්පත්තසම්පත්තට්ඨානෙ සබ්බෙ ජනා තං අච්ඡරියං දිස්වා අච්ඡරියබ්භුතචිත්තා අඤ්ජලිං පග්ගය්හ අට්ඨංසු. භගවා විහාරමෙව අගමාසි. යුවරාජා තෙනෙව කුසලකම්මෙන තතො චුතො දෙවලොකෙ උප්පන්නො තත්ථ දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු චක්කවත්තිආදිසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා රතනත්තයෙ පසන්නො භගවතො ධම්මදෙසනං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා වායමන්තො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

38. සො ¶ එකදිවසං අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො තිවරායං පුරෙ රම්මෙතිආදිමාහ. තත්ථ තිවරනාමකෙ නගරෙ රමණීයෙ අහං රාජපුත්තො හුත්වා සිද්ධත්ථං භගවන්තං වත්ථෙන පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

දුස්සදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

නගරෙ බන්ධුමතියාතිආදිකං ආයස්මතො සමාදපකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ථෙරො පුරිමබුද්ධානං සන්තිකෙ කතකුසලසම්භාරො අනෙකෙසු භවෙසු විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො ¶ කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා පුඤ්ඤානි කරොන්තො වසමානො සද්ධො පසන්නො බහූ උපාසකෙ සන්නිපාතෙත්වා ගණජෙට්ඨකො හුත්වා ‘‘මාළකං කරිස්සාමා’’ති තෙ සබ්බෙ සමාදපෙත්වා එකං මාළකං සමං කාරෙත්වා පණ්ඩරපුලිනං ඔකිරිත්වා භගවතො නිය්යාදෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවලොකෙ උප්පන්නො ඡ කාමාවචරසම්පත්තියො අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු ච චක්කවත්තිආදිසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො භගවති පසන්නො ධම්මං සුත්වා පසන්නමානසො සද්ධාජාතො පබ්බජිත්වා සීලසම්පන්නො වත්තසම්පන්නො නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි.

44. සො අපරභාගෙ අත්තනො කතකුසලං සරිත්වා සඤ්ජාතසොමනස්සො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නගරෙ බන්ධුමතියාතිආදිමාහ. තත්ථ බන්ධන්ති ඤාතිගොත්තාදිවසෙන එකසම්බන්ධා හොන්ති සකලනගරවාසිනොති බන්ධූ, බන්ධූ එතස්මිං විජ්ජන්තීති බන්ධුමතී, තස්සා බන්ධුමතියා ¶ නාම නගරෙ මහාපූගගණො උපාසකසමූහො අහොසීති අත්ථො. මාළං කස්සාම සඞ්ඝස්සාති එත්ථ මාති ගණ්හාති සම්පත්තසම්පත්තජනානං චිත්තන්ති මාළං, අථ වා සම්පත්තයතිගණානං චිත්තස්ස විවෙකකරණෙ අලන්ති මාළං, මාළමෙව මාළකං, භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ඵාසුවිහාරත්ථාය මාළකං කරිස්සාමාති අත්ථො. සෙසං පාකටමෙවාති.

සමාදපකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

10. පඤ්චඞ්ගුලියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

තිස්සො ¶ නාමාසි භගවාතිආදිකං ආයස්මතො පඤ්චඞ්ගුලියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරෙ තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො තිස්සස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා විභවසම්පන්නො සද්ධො පසන්නො වීථිතො විහාරං පටිපන්නං භගවන්තං දිස්වා ජාතිසුමනාදිඅනෙකානි සුගන්ධපුප්ඵානි චන්දනාදීනි ච විලෙපනානි ගාහාපෙත්වා විහාරං ගතො පුප්ඵෙහි භගවන්තං පූජෙත්වා විලෙපනෙහි භගවතො සරීරෙ පඤ්චඞ්ගුලිකං කත්වා වන්දිත්වා පක්කාමි.

50. සො ¶ තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වුද්ධිමන්වාය සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පසන්නමානසො පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහා හුත්වා පුබ්බකම්මං සරන්තො පච්චක්ඛතො ඤත්වා ‘‘ඉමං නාම කුසලකම්මං කත්වා ඊදිසං ලොකුත්තරසම්පත්තිං පත්තොම්හී’’ති පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො තිස්සො නාමාසි භගවාතිආදිමාහ. තං සබ්බං උත්තානත්ථමෙවාති.

පඤ්චඞ්ගුලියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

1. කුමුදමාලියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

පබ්බතෙ ¶ හිමවන්තම්හීතිආදිකං ආයස්මතො කුමුදමාලියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ථෙරො පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අත්ථදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ හිමවන්තපබ්බතසමීපෙ ජාතස්සරස්ස ආසන්නෙ රක්ඛසො හුත්වා නිබ්බත්තො අත්ථදස්සිං භගවන්තං තත්ථ උපගතං දිස්වා පසන්නමානසො කුමුදපුප්ඵානි ඔචිනිත්වා භගවන්තං පූජෙසි. භගවා අනුමොදනං කත්වා පක්කාමි.

1. සො තෙන පුඤ්ඤෙන තතො චවිත්වා දෙවලොකං උපපන්නො ඡ කාමාවචරසම්පත්තියො ¶ අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු ච චක්කවත්තිආදිසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො රතනත්තයෙ පසන්නො පබ්බජිත්වා වායමන්තො බ්රහ්මචරියපරියොසානං අරහත්තං පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පබ්බතෙ හිමවන්තම්හීතිආදිමාහ. තත්ථ තත්ථජො රක්ඛසො ආසින්ති තස්මිං ජාතස්සරසමීපෙ ජාතො නිබ්බත්තො රක්ඛසො පරරුධිරමංසඛාදකො නිද්දයො ඝොරරූපො භයානකසභාවො මහාබලො මහාථාමො කක්ඛළො යක්ඛො ආසිං අහොසින්ති අත්ථො.

කුමුදං ¶ පුප්ඵතෙ තත්ථාති තස්මිං මහාසරෙ සූරියරංසියා අභාවෙ සති සායන්හෙ මකුළිතං කුඤ්චිතාකාරෙන නිප්පභං අවණ්ණං හොතීති ‘‘කුමුද’’න්ති ලද්ධනාමං පුප්ඵං පුප්ඵතෙ විකසතීති අත්ථො. චක්කමත්තානි ජායරෙති තානි පුප්ඵානි රථචක්කපමාණානි හුත්වා ජායන්තීති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

කුමුදමාලියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

2. නිස්සෙණිදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

කොණ්ඩඤ්ඤස්ස ¶ භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො නිස්සෙණිදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො අනෙකාසු ජාතීසු විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො කොණ්ඩඤ්ඤස්ස භගවතො කාලෙ වඩ්ඪකිකුලෙ නිබ්බත්තො සද්ධො පසන්නො භගවතො ධම්මදෙසනං සුත්වා පසන්නමානසො භගවතො වසනපාසාදස්සාරොහනත්ථාය සාරකට්ඨමයං නිස්සෙණිං කත්වා උස්සාපෙත්වා ඨපෙසි. භගවා තස්ස පසාදසංවඩ්ඪනත්ථාය පස්සන්තස්සෙව උපරිපාසාදං ආරුහි. සො අතීව පසන්නො තෙනෙව පීතිසොමනස්සෙන කාලං කත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො තත්ථ දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු ජායමානො නිස්සෙණිදානනිස්සන්දෙන උච්චකුලෙ නිබ්බත්තො මනුස්සසුඛං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා සද්ධාජාතො පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

9. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො කොණ්ඩඤ්ඤස්ස භගවතොතිආදිමාහ. තත්ථ කොණ්ඩඤ්ඤස්සාති කුච්ඡිතො හුත්වා ඩෙති පවත්තතීති කොණ්ඩො, ලාමකසත්තො, කොණ්ඩතො අඤ්ඤොති කොණ්ඩඤ්ඤො, අලාමකො උත්තමපුරිසොති අත්ථො. අථ වා බ්රාහ්මණගොත්තෙසු කොණ්ඩඤ්ඤගොත්තෙ උප්පන්නත්තා ‘‘කොණ්ඩඤ්ඤො’’ති ¶ ගොත්තවසෙන තස්ස නාමං, තස්ස කොණ්ඩඤ්ඤස්ස. සෙසං පාකටමෙවාති.

නිස්සෙණිදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

3. රත්තිපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

මිගලුද්දො ¶ පුරෙ ආසින්තිආදිකං ආයස්මතො රත්තිපුප්ඵියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ නෙසාදකුලෙ උප්පන්නො මිගවධාය අරඤ්ඤෙ විචරමානො තස්ස කාරුඤ්ඤෙන අරඤ්ඤෙ චරමානං විපස්සිං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො පුප්ඵිතං රත්තිකං නාම පුප්ඵං කුටජපුප්ඵඤ්ච සහ වණ්ටෙන ඔචිනිත්වා සොමනස්සචිත්තෙන පූජෙසි. භගවා අනුමොදනං කත්වා පක්කාමි.

13. සො තෙනෙව පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො රතනත්තයෙ පසන්නො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා කාමෙසු ආදීනවං ¶ දිස්වා පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පත්තො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා ‘‘නෙසාදභූතෙන මයා කතකුසලං සුන්දර’’න්ති සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො මිගලුද්දො පුරෙ ආසින්තිආදිමාහ. තත්ථ මිගානං ලුද්දො සාහසිකො මාරකොති මිගලුද්දො, මිගෙසු වා ලුද්දො ලොභීති මිගලුද්දො, නෙසාදො ආසිං පුරෙති අත්ථො.

14. රත්තිකං පුප්ඵිතං දිස්වාති පදුමපුප්ඵාදීනි අනෙකානි පුප්ඵානි සූරියරංසිසම්ඵස්සෙන දිවා පුප්ඵන්ති රත්තියං මකුළිතානි හොන්ති. ජාතිසුමනමල්ලිකාදීනි අනෙකානි පුප්ඵානි පන රත්තියං පුප්ඵන්ති නො දිවා. තස්මා රත්තියං පුප්ඵනතො රත්තිපුප්ඵනාමකානි අනෙකානි සුගන්ධපුප්ඵානි ච කුටජපුප්ඵානි ච ගහෙත්වා පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

රත්තිපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

විපස්සිනො භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො උදපානදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ථෙරො පුරිමමුනිවරෙසු කතාධිකාරො අනෙකෙසු භවෙසු කතපුඤ්ඤසඤ්චයො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ ¶ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො ‘‘පානීයදානං මයා දාතබ්බං, තඤ්ච නිරන්තරං කත්වා පවත්තෙතුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා එකං කූපං ඛනාපෙත්වා උදකසම්පත්තකාලෙ ඉට්ඨකාහි චිනාපෙත්වා ථිරං කත්වා තත්ථ උට්ඨිතෙන උදකෙන පුණ්ණං තං උදපානං විපස්සිස්ස භගවතො නිය්යාදෙසි. භගවා පානීයදානානිසංසදීපකං අනුමොදනං අකාසි ¶ . සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ පොක්ඛරණීඋදපානපානීයාදිසම්පන්නො සුඛමනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සද්ධො පසන්නො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

18. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො විපස්සිනො භගවතොතිආදිමාහ. තත්ථ උදපානො කතො මයාති උදකං පිවන්ති එත්ථාති උදපානො, කූපපොක්ඛරණීතළාකානමෙතං අධිවචනං. සො උදපානො කූපො විපස්සිස්ස භගවතො අත්ථාය කතො ඛනිතොති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

උදපානදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

5. සීහාසනදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

නිබ්බුතෙ ¶ ලොකනාථම්හීතිආදිකං ආයස්මතො සීහාසනදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ නිබ්බානාධිගමත්ථාය කතපුඤ්ඤූපචයො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ ගහපතිකුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා රතනත්තයෙ පසන්නො තස්මිං භගවති පරිනිබ්බුතෙ සත්තහි රතනෙහි ඛචිතං සීහාසනං කාරාපෙත්වා බොධිරුක්ඛං පූජෙසි, බහූහි මාලාගන්ධධූපෙහි ච පූජෙසි.

21. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා සබ්බත්ථ පූජිතො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො ඝරාවාසං වසන්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පසන්නමානසො ඤාතිවග්ගං පහාය පබ්බජිතො නචිරස්සෙව අරහා හුත්වා ¶ පුබ්බූපචිතකුසලසම්භාරං සරිත්වා සඤ්ජාතසොමනස්සො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නිබ්බුතෙ ලොකනාථම්හීතිආදිමාහ. තත්ථ සීහාසනමදාසහන්ති සීහරූපහිරඤ්ඤසුවණ්ණරතනෙහි ඛචිතං ආසනං සීහාසනං, සීහස්ස වා අභීතස්ස භගවතො නිසින්නාරහං, සීහං වා සෙට්ඨං උත්තමං ආසනන්ති සීහාසනං, තං අහං අදාසිං, බොධිරුක්ඛං පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සීහාසනදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

6. මග්ගදත්තිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

අනොමදස්සී භගවාතිආදිකං ආයස්මතො මග්ගදත්තිකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පායස්මා පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අනොමදස්සිස්ස ¶ භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා වසන්තො අනොමදස්සිං භගවන්තං ආකාසෙ චඞ්කමන්තං පාදුද්ධාරෙ පාදුද්ධාරචඞ්කමනට්ඨානෙ පුප්ඵානං විකිරණං අච්ඡරියඤ්ච දිස්වා පසන්නමානසො පුප්ඵානි ආකාසෙ උක්ඛිපි, තානි විතානං හුත්වා අට්ඨංසු.

26. සො තෙන පුඤ්ඤෙන සුගතීසුයෙව සංසරන්තො සබ්බත්ථ පූජිතො සුඛං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො කමෙන යොබ්බඤ්ඤං පාපුණිත්වා සද්ධාජාතො පබ්බජිත්වා වත්තසම්පන්නො ¶ නචිරස්සෙව අරහත්තං පත්තො චඞ්කමනස්ස පූජිතත්තා මග්ගදත්තිකත්ථෙරොති පාකටො. සො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො අනොමදස්සී භගවාතිආදිමාහ. දිට්ඨධම්මසුඛත්ථායාති ඉමස්මිං අත්තභාවෙ චඞ්කමනෙන සරීරසල්ලහුකාදිසුඛං පටිච්චාති අත්ථො. අබ්භොකාසම්හි චඞ්කමීති අබ්භොකාසෙ අඞ්ගණට්ඨානෙ චඞ්කමි, පදවික්ඛෙපං පදසඤ්චාරං අකාසීති අත්ථො.

උද්ධතෙ පාදෙ පුප්ඵානීති චඞ්කමන්තෙන පාදෙ උද්ධතෙ පදුමුප්පලාදීනි පුප්ඵානි පථවිතො උග්ගන්ත්වා චඞ්කමෙ විකිරිංසූති අත්ථො. සොභං මුද්ධනි තිට්ඨරෙති බුද්ධස්ස ¶ මුද්ධනි සීසෙ සොභයමානා තානි තිට්ඨන්තීති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

මග්ගදත්තිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරස්ස මුනිනොතිආදිකං ආයස්මතො එකදීපියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පායස්මා පුරිමජිනසෙට්ඨෙසු කතකුසලසම්භාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ ගහපතිකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සද්ධො පසන්නො භගවතො සලලමහාබොධිම්හි එකපදීපං පූජෙසි, ථාවරං කත්වා නිච්චමෙකපදීපපූජනත්ථාය තෙලවට්ටං පට්ඨපෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො සබ්බත්ථ ජලමානො පසන්නචක්ඛුකො උභයසුඛමනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො රතනත්තයෙ පසන්නො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පත්තො දීපපූජාය ලද්ධවිසෙසාධිගමත්තා එකදීපියත්ථෙරොති පාකටො.

30. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරස්ස මුනිනොතිආදිමාහ. තං සබ්බං උත්තානත්ථමෙවාති.

එකදීපියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

ඔරෙන ¶ ¶ හිමවන්තස්සාතිආදිකං ආයස්මතො මණිපූජකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ථෙරො පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා තත්ථාදීනවං දිස්වා ඝරාවාසං පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා හිමවන්තඔරභාගෙ එකිස්සා නදියා සමීපෙ පණ්ණසාලං කාරෙත්වා වසන්තො විවෙකකාමතාය තස්සානුකම්පාය ච තත්ථ උපගතං පදුමුත්තරං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො මණිපල්ලඞ්කං ¶ භගවතො පූජෙසි. භගවා තස්ස පසාදවඩ්ඪනත්ථාය තත්ථ නිසීදි. සො භිය්යොසොමත්තාය පසන්නො නිබ්බානාධිගමත්ථාය පත්ථනං අකාසි. භගවා අනුමොදනං වත්වා පක්කාමි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො සබ්බත්ථ පූජිතො සුඛං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං විභවසම්පන්නෙ කුලෙ නිබ්බත්තො ඝරාවාසං වසන්තො එකදිවසං සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

34. සො එකදිවසං අත්තනා කතකුසලං සරිත්වා සඤ්ජාතසොමනස්සො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ඔරෙන හිමවන්තස්සාතිආදිමාහ. තත්ථ ඔරෙනාති හිමවන්තස්ස අපරං භාගං විහාය ඔරෙන, භුම්මත්ථෙ කරණවචනං, ඔරස්මිං දිසාභාගෙති අත්ථො. නදිකා සම්පවත්තථාති අපාකටනාමධෙය්යා එකා නදී සංසුට්ඨු පවත්තානී වහානී සන්දමානා අහොසීති අත්ථො. තස්සා චානුපඛෙත්තම්හීති තස්සා නදියා අනුපඛෙත්තම්හි තීරසමීපෙති අත්ථො. සයම්භූ වසතෙ තදාති යදා අහං මණිපල්ලඞ්කං පූජෙසිං, තදා අනාචරියකො හුත්වා සයමෙව බුද්ධභූතො භගවා වසතෙ විහරතීති අත්ථො.

35. මණිං පග්ගය්හ පල්ලඞ්කන්ති මණින්ති චිත්තං ආරාධෙති සොමනස්සං කරොතීති මණි, අථ වා මාති පමාණං කරොති ආභරණන්ති මණි, අථ වා මරන්තාපි රාජයුවරාජාදයො තං න පරිච්චජන්ති තදත්ථාය සඞ්ගාමං කරොන්තීති මණි, තං මණිං මණිමයං පල්ලඞ්කං මනොරමං සාධු චිත්තං සුට්ඨු විචිත්තං පග්ගය්හ ගහෙත්වා බුද්ධසෙට්ඨස්ස අභිරොපයිං පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බං උත්තානත්ථමෙවාති.

මණිපූජකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

නගරෙ ¶ බන්ධුමතියාතිආදිකං ආයස්මතො තිකිච්ඡකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පායස්මා පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො ¶ තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ බන්ධුමතීනගරෙ වෙජ්ජකුලෙ නිබ්බත්තො බහුස්සුතො සුසික්ඛිතො වෙජ්ජකම්මෙ ඡෙකො ¶ බහූ රොගිනො තිකිච්ඡන්තො විපස්සිස්ස භගවතො උපට්ඨාකස්ස අසොකනාමත්ථෙරස්ස රොගං තිකිච්ඡි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු අපරාපරං සුඛං අනුභවන්තො නිබ්බත්තනිබ්බත්තභවෙ අරොගො දීඝායුකො සුවණ්ණවණ්ණසරීරො අහොසි.

39. සො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං ගහපතිකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය සබ්බසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං පත්තො අරොගො සුඛිතො විභවසම්පන්නො රතනත්තයෙ පසන්නො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො ඝරාවාසං පහාය පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා හුත්වා පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නගරෙ බන්ධුමතියාතිආදිමාහ. තං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථමෙවාති.

තිකිච්ඡකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

10. සඞ්ඝුපට්ඨාකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

වෙස්සභුම්හි භගවතීතිආදිකං ආයස්මතො සඞ්ඝුපට්ඨාකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ථෙරො පුරිමබුද්ධෙසු කතකුසලසම්භාරො අනෙකෙසු භවෙසු විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො වෙස්සභුස්ස භගවතො කාලෙ තස්සාරාමිකස්ස පුත්තො හුත්වා නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සද්ධො පසන්නො විහාරෙසු ආරාමිකකම්මං කරොන්තො සක්කච්චං සඞ්ඝං උපට්ඨාසි. සො තෙනෙව කුසලකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං ගහපතිකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො විභවසම්පන්නො සුඛප්පත්තො පාකටො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා සාසනෙ පසන්නො පබ්බජිත්වා වත්තසම්පන්නො සාසනං සොභයමානො විපස්සනං වඩ්ඪෙන්තො නචිරස්සෙව සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පත්තො ඡළභිඤ්ඤො පුබ්බෙ කතකුසලකම්මවසෙන සඞ්ඝුපට්ඨාකත්ථෙරොති පාකටො අහොසි.

45. සො ¶ එකදිවසං ‘‘පුබ්බෙ මයා කිං නාම කම්මං කත්වා අයං ලොකුත්තරසම්පත්ති ලද්ධා’’ති අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා පච්චක්ඛතො ජානිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පාකටං කරොන්තො වෙස්සභුම්හි භගවතීතිආදිමාහ. තත්ථ අහොසාරාමිකො අහන්ති අහං ¶ වෙස්සභුස්ස භගවතො සාසනෙ ආරාමිකො අහොසින්ති අත්ථො. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථත්තා ච සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සඞ්ඝුපට්ඨාකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

1-10. කුටජපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානාදිවණ්ණනා

ඉතො ¶ ¶ පරම්පි එකූනවීසතිමවග්ගෙ ආගතානං ඉමෙසං කුටජපුප්ඵියත්ථෙරාදීනං දසන්නං ථෙරානං අපුබ්බං නත්ථි. තෙසඤ්හි ථෙරානං පුරිමබුද්ධානං සන්තිකෙ කතපුඤ්ඤසම්භාරානං වසෙන පාකටනාමානි චෙව නිවාසනගරාදීනි ච හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බානීති තං සබ්බං අපදානං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

එකූනවීසතිමවග්ගවණ්ණනා සමත්තා.

1-10. තමාලපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානාදිවණ්ණනා

වීසතිමෙ ¶ වග්ගෙ පඨමත්ථෙරාපදානං උත්තානමෙව.

6. දුතියත්ථෙරාපදානෙ යං දායවාසිකො ඉසීති ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා වනෙ වසනභාවෙන දායවාසිකො ඉසීති සඞ්ඛං ගතො, අත්තනො අනුකම්පාය තං වනං උපගතස්ස සිද්ධත්ථස්ස සත්ථුනො වසනමණ්ඩපච්ඡාදනත්ථාය යං තිණං, තං ලායති ඡින්දතීති අත්ථො. දබ්බඡදනං කත්වා අනෙකෙහි ඛුද්දකදණ්ඩකෙහි මණ්ඩපං කත්වා තං තිණෙන ඡාදෙත්වා සිද්ධත්ථස්ස භගවතො අහං අදාසිං පූජෙසින්ති අත්ථො.

8. සත්තාහං ධාරයුං තත්ථාති තං මණ්ඩපං තත්ථ ඨිතා දෙවමනුස්සා සත්තාහං නිරොධසමාපත්තිං සමාපජ්ජිත්වා නිසින්නස්ස සත්ථුනො ධාරයුං ධාරෙසුන්ති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

තතියත්ථෙරස්ස ¶ අපදානෙ ඛණ්ඩඵුල්ලියත්ථෙරොති එත්ථ ඛණ්ඩන්ති කට්ඨානං ජිණ්ණත්තා ඡින්නභින්නට්ඨානං, ඵුල්ලන්ති කට්ඨානං ජිණ්ණට්ඨානෙ කණ්ණකිතමහිච්ඡත්තකාදිපුප්ඵනං, ඛණ්ඩඤ්ච ඵුල්ලඤ්ච ඛණ්ඩඵුල්ලානි, ඛණ්ඩඵුල්ලානං පටිසඞ්ඛරණං පුනප්පුනං ථිරකරණන්ති ඛණ්ඩඵුල්ලපටිසඞ්ඛරණං. ඉමස්ස පන ථෙරස්ස සම්භාරපූරණකාලෙ ඵුස්සස්ස භගවතො චෙතියෙ ඡින්නභින්නට්ඨානෙ සුධාපිණ්ඩං මක්ඛෙත්වා ථිරකරණං ඛණ්ඩඵුල්ලපටිසඞ්ඛරණං නාම. තස්මා සො ඛණ්ඩඵුල්ලියො ථෙරොති පාකටො අහොසි. තතියං.

17. චතුත්ථත්ථෙරස්සාපදානෙ රඤ්ඤො බද්ධචරො අහන්ති රඤ්ඤො පරිචාරකො කම්මකාරකො අහොසින්ති අත්ථො.

19. ජලජුත්තමනාමිනොති ¶ ජලෙ උදකෙ ජාතං ජලජං, කිං තං පදුමං, පදුමෙන සමානනාමත්තා ¶ පදුමුත්තරස්ස භගවතොති අත්ථො. උත්තමපදුමනාමස්ස භගවතොති වා අත්ථො. චතුත්ථං.

28. ඡට්ඨෙ නගරෙ ද්වාරවතියාති මහාද්වාරවාතපානකවාටඵලකාහි වතිපාකාරට්ටාලගොපුරකද්දමොදකපරිඛාහි ච සම්පන්නං නගරන්ති ද්වාරවතීනගරං, ද්වාරං වතිඤ්ච පධානං කත්වා නගරස්ස උපලක්ඛිතත්තා ‘‘ද්වාරවතී නගර’’න්ති වොහරන්තීති නගරෙ ද්වාරවතියාති වුත්තං. මාලාවච්ඡො පුප්ඵාරාමො මම අහොසීති අත්ථො.

31. තෙ කිසලයාති තෙ අසොකපල්ලවා. ඡට්ඨං.

සත්තමට්ඨමනවමානි උත්තානත්ථානෙව. දසමෙපි අපුබ්බං නත්ථීති.

1-30. කණිකාරපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානාදිවණ්ණනා

ඉතො ¶ පරං සබ්බත්ථ අනුත්තානපදවණ්ණනං කරිස්සාම. එකවීසතිමෙ බාවීසතිමෙ තෙවීසතිමෙ ච වග්ගෙ සබ්බෙසං ථෙරානං සයංකතෙන පුඤ්ඤෙන ලද්ධනාමානි, කතපුඤ්ඤානඤ්ච නානත්තං තෙසං බ්යාකරණදායකානං බුද්ධානං නාමානි ¶ වසිතනගරානි ච හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා සබ්බානිපි උත්තානානෙව. අපදානගාථානමත්ථො ච නයානුයොගෙන සුවිඤ්ඤෙය්යොයෙවාති.

1-10.උදකාසනදායකත්ථෙරඅපදානාදිවණ්ණනා

චතුවීසතිමෙ ¶ වග්ගෙ පඨමදුතියාපදානානි උත්තානානෙව.

9. තතියාපදානෙ අරුණවතියා නගරෙති ආ සමන්තතො ආලොකං කරොන්තො උණති උග්ගච්ඡතීති අරුණො, සො තස්මිං විජ්ජතීති අරුණවතී, තස්මිං නගරෙ ආලොකං කරොන්තො සූරියො උග්ගච්ඡතීති අත්ථො. සෙසනගරෙසුපි සූරියුග්ගමනෙ විජ්ජමානෙපි විසෙසවචනං සබ්බචතුප්පදානං ¶ මහියං සයනෙපි සති මහියං සයතීති මහිංසොති වචනං විය රූළ්හිවසෙන වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. අථ වා පාකාරපාසාදහම්මියාදීසු සුවණ්ණරජතමණිමුත්තාදිසත්තරතනපභාහි අරුණුග්ගමනං විය පභාවතී අරුණවතී නාම, තස්මිං අරුණවතියා නගරෙ, පූපිකො පූපවික්කයෙන ජීවිකං කප්පෙන්තො අහොසින්ති අත්ථො.

14. චතුත්ථාපදානෙ තිවරායං පුරෙ රම්මෙති තීහි පාකාරෙහි පරිවාරිතා පරික්ඛිත්තාති තිවරා, ඛජ්ජභොජ්ජාදිඋපභොගවත්ථාභරණාදිනච්චගීතාදීහි රමණීයන්ති රම්මං, තස්මිං තිවරායං පුරෙ නගරෙ රම්මෙ නළකාරො අහං අහොසින්ති සම්බන්ධො.

23. ඡට්ඨාපදානෙ වණ්ණකාරො අහං තදාති නීලපීතරත්තාදිවණ්ණවසෙන වත්ථානි කරොති රඤ්ජෙතීති වණ්ණකාරො. වත්ථරජකො හුත්වා චෙතියෙ වත්ථෙහි අච්ඡාදනසමයෙ නානාවණ්ණෙහි දුස්සානි රඤ්ජෙසින්ති අත්ථො.

27. සත්තමාපදානෙ පියාලං පුප්ඵිතං දිස්වාති සුපුප්ඵිතං පියාලරුක්ඛං දිස්වා. ගතමග්ගෙ ඛිපිං ¶ අහන්ති අහං මිගලුද්දො නෙසාදො හුත්වා පියාලපුප්ඵං ඔචිනිත්වා බුද්ධස්ස ගතමග්ගෙ ඛිපිං පූජෙසින්ති අත්ථො.

30. අට්ඨමාපදානෙ ¶ සකෙ සිප්පෙ අපත්ථද්ධොති අත්තනො තක්කබ්යාකරණාදිසිප්පස්මිං අපත්ථද්ධො පතිට්ඨිතො ඡෙකො අහං කානනං අගමං ගතො සම්බුද්ධං යන්තං දිස්වානාති වනන්තරෙ ගච්ඡන්තං විපස්සිං සම්බුද්ධං පස්සිත්වා. අම්බයාගං අදාසහන්ති අහං අම්බදානං අදාසින්ති අත්ථො.

33. නවමාපදානෙ ජගතී කාරිතා මය්හන්ති අත්ථදස්සිස්ස භගවතො සරීරධාතුනිධාපිතචෙතියෙ ජගති ඡින්නභින්නආලින්දපුප්ඵාධානසඞ්ඛාතා ජගති මයා කාරිතා කාරාපිතාති අත්ථො.

1-10. තුවරදායකත්ථෙරඅපදානාදිවණ්ණනා

1. පඤ්චවීසතිමෙ ¶ ¶ වග්ගෙ පඨමාපදානෙ භරිත්වා තුවරමාදායාති තුවරඅට්ඨිං මුග්ගකලයසදිසං තුවරට්ඨිං භජ්ජිත්වා පුප්ඵෙත්වා භාජනෙන ආදාය සඞ්ඝස්ස වනමජ්ඣොගාහකස්ස අදදිං අදාසින්ති අත්ථො.

4-5. දුතියාපදානෙ ධනුං අද්වෙජ්ඣං කත්වානාති මිගාදීනං මාරණත්ථාය ධනුං සන්නය්හිත්වා චරමානො කෙසරං ඔගතං දිස්වාති සුපුප්ඵිතං ඛුද්දකසරං දිස්වා බුද්ධස්ස අභිරොපෙසින්ති අහං චිත්තං පසාදෙත්වා වනං සම්පත්තස්ස තිස්සස්ස භගවතො අභිරොපයිං පූජෙසින්ති අත්ථො.

9-10. තතියාපදානෙ ජලකුක්කුටොති ජාතස්සරෙ චරමානකුක්කුටො. තුණ්ඩෙන කෙසරිං ගය්හාති පදුමපුප්ඵං මුඛතුණ්ඩෙන ඩංසිත්වා ආකාසෙන ගච්ඡන්තස්ස තිස්සස්ස භගවතො අභිරොපෙසිං පූජෙසින්ති අත්ථො.

14. චතුත්ථාපදානෙ විරවපුප්ඵමාදායාති විවිධං රවති සද්දං කරොතීති විරවං, සද්දකරණවෙලායං විකසනතො ‘‘විරව’’න්ති ලද්ධනාමං පුප්ඵසමූහං ආදාය ගහෙත්වා සිද්ධත්ථස්ස බුද්ධස්ස අභිරොපයිං පූජෙසින්ති අත්ථො.

17. පඤ්චමාපදානෙ කුටිගොපකොති සෙනාසනපාලකො. කාලෙන කාලං ධූපෙසින්ති සම්පත්තසම්පත්තකාලානුකාලෙ ධූපෙසිං, ධූපෙන සුගන්ධං අකාසින්ති ¶ අත්ථො. සිද්ධත්ථස්ස භගවතො ගන්ධකුටිකාලානුසාරිධූපෙන ධූපෙසිං වාසෙසින්ති අත්ථො.

ඡට්ඨසත්තමාපදානානි උත්තානත්ථානෙව.

27. අට්ඨමාපදානෙ ¶ සත්ත සත්තලිපුප්ඵානීති සත්තලිසඞ්ඛාතානි, සත්ත පුප්ඵානි සීසෙනාදාය වෙස්සභුස්ස භගවතො අභිරොපෙසිං පූජෙසින්ති අත්ථො.

31. නවමාපදානෙ බිම්බිජාලකපුප්ඵානීති රත්තඞ්කුරවකපුප්ඵානි සිද්ධත්ථස්ස භගවතො පූජෙසින්ති අත්ථො.

35. දසමාපදානෙ උද්දාලකං ගහෙත්වානාති ජාතස්සරෙ විහඞ්ගසොබ්භෙ ජාතං උද්දාලකපුප්ඵං ඔචිනිත්වා කකුසන්ධස්ස භගවතො පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

පඤ්චවීසතිමවග්ගවණ්ණනා සමත්තා.

ඡබ්බීසතිමෙ ¶ ¶ වග්ගෙ පඨමාපදානං උත්තානමෙව.

5-6. දුතියාපදානෙ විජහිත්වා දෙවවණ්ණන්ති දෙවතා සරීරං විජහිත්වා ඡඩ්ඩෙත්වා, මනුස්සසරීරං නිම්මිනිත්වාති අත්ථො. අධිකාරං කත්තුකාමොති අධිකකිරියං පුඤ්ඤසම්භාරං කත්තුකාමො දෙවරො නාම අහං දෙවරාජා භරියාය සහ බුද්ධසෙට්ඨස්ස සාසනෙ සාදරතාය ඉධ ඉමස්මිං මනුස්සලොකෙ ආගමිං ආගතොති අත්ථො. තස්ස භික්ඛා මයා දින්නාති පදුමුත්තරස්ස භගවතො යො නාමෙන දෙවලො නාම සාවකො අහොසි, තස්ස සාවකස්ස මයා විප්පසන්නෙන චෙතසා භික්ඛා දින්නා පිණ්ඩපාතො දින්නොති අත්ථො.

9-10. තතියාපදානෙ ආනන්දො නාම සම්බුද්ධොති ආනන්දං තුට්ඨිං ජනනතො ආනන්දො නාම පච්චෙකබුද්ධොති අත්ථො. අමනුස්සම්හි කානනෙති අමනුස්සපරිග්ගහෙ කානනෙ මහාඅරඤ්ඤෙ පරිනිබ්බායි අනුපාදිසෙසනිබ්බානධාතුයා ¶ අන්තරධායි, අදස්සනං අගමාසීති අත්ථො. සරීරං තත්ථ ඣාපෙසින්ති අහං දෙවලොකා ඉධාගන්ත්වා තස්ස භගවතො සරීරං තත්ථ අරඤ්ඤෙ ඣාපෙසිං දහනං අකාසින්ති අත්ථො.

චතුත්ථපඤ්චමාපදානානි උත්තානානෙව.

20. ඡට්ඨාපදානෙ අහොසිං චන්දනො නාමාති නාමෙන පණ්ණත්තිවසෙන චන්දනො නාම. සම්බුද්ධස්සත්රජොති පච්චෙකසම්බුද්ධභූතතො පුබ්බෙ තස්ස අත්රජො පුත්තො අහං. එකොපාහනො මයා දින්නොති එකං උපාහනයුගං මයා දින්නං. බොධිං සම්පජ්ජ මෙ තුවන්ති තෙන උපාහනයුගෙන මෙ මය්හං සාවකබොධිං තුවං සම්පජ්ජ නිප්ඵාදෙහීති අත්ථො.

23-24. සත්තමාපදානෙ ¶ මඤ්ජරිකං කරිත්වානාති මඤ්ජෙට්ඨිපුප්ඵං හරිතචඞ්කොටකං ගහෙත්වා රථියං වීථියා පටිපජ්ජිං අහං තථා පටිපන්නොව භික්ඛුසඞ්ඝපුරක්ඛතං භික්ඛුසඞ්ඝෙන පරිවුතං සමණානග්ගං සමණානං භික්ඛූනං අග්ගං සෙට්ඨං සම්මාසම්බුද්ධං අද්දසන්ති සම්බන්ධො. බුද්ධස්ස අභිරොපයින්ති දිස්වා ච පන තං පුප්ඵං උභොහි හත්ථෙහි පග්ගය්හ උක්ඛිපිත්වා බුද්ධස්ස ඵුස්සස්ස භගවතො අභිරොපයිං පූජෙසින්ති අත්ථො.

28-29. අට්ඨමාපදානෙ අලොණපණ්ණභක්ඛොම්හීති ඛීරපණ්ණාදීනි උඤ්ඡාචරියාය ආහරිත්වා ලොණවිරහිතානි පණ්ණානි පචිත්වා භක්ඛාමි, අලොණපණ්ණභක්ඛො ¶ අම්හි භවාමීති අත්ථො. නියමෙසු ච සංවුතොති නියමසඤ්ඤිතෙසු පාණාතිපාතාවෙරමණිආදීසු නිච්චපඤ්චසීලෙසු සංවුතො පිහිතොති අත්ථො. පාතරාසෙ අනුප්පත්තෙති පුරෙභත්තකාලෙ අනුප්පත්තෙ. සිද්ධත්ථො උපගච්ඡි මන්ති මම සමීපං සිද්ධත්ථො භගවා උපගඤ්ඡි සම්පාපුණි. තාහං බුද්ධස්ස පාදාසින්ති අහං තං අලොණපණ්ණං තස්ස බුද්ධස්ස අදාසින්ති අත්ථො.

37-38. දසමාපදානෙ සිඛිනං සිඛිනං යථාති සරීරතො නික්ඛන්තඡබ්බණ්ණරංසීහි ඔභාසයන්තං ජලන්තං සිඛීනං සිඛීභගවන්තං සිඛීනං යථා ජලමානඅග්ගික්ඛන්ධං විය. අග්ගජං පුප්ඵමාදායාති අග්ගජනාමකං පුප්ඵං ගහෙත්වා බුද්ධස්ස සිඛිස්ස භගවතො අභිරොපයිං පූජෙසින්ති අත්ථො.

1-10. ආකාසුක්ඛිපියත්ථෙරඅපදානාදිවණ්ණනා

1-2. සත්තවීසතිමෙ ¶ ¶ වග්ගෙ පඨමාපදානෙ ජලජග්ගෙ දුවෙ ගය්හාති ජලෙ උදකෙ ජාතෙ අග්ගෙ උප්පලාදයො ද්වෙ පුප්ඵෙ ගහෙත්වා බුද්ධස්ස සමීපං ගන්ත්වා එකං පුප්ඵං පාදෙසු නික්ඛිපිං පූජෙසිං, එකං පුප්ඵං ආකාසෙ ඛිපින්ති අත්ථො.

10. තතියාපදානෙ බොධියා පාදපුත්තමෙති උත්තමෙ බොධිපාදපෙ. අඩ්ඪචන්දං මයා දින්නන්ති තස්මිං බොධිමූලෙ අඩ්ඪචන්දාකාරෙන මයා අනෙකපුප්ඵානි පූජිතානීති අත්ථො. ධරණීරුහපාදපෙති රුක්ඛපබ්බතරතනාදයො ධාරෙතීති ධරණී, පථවී, ධරණියා රුහති පතිට්ඨහතීති ධරණීරුහො, පාදසඞ්ඛාතෙන මූලෙන උදකං පිවති ඛන්ධවිටපාදීසු පත්ථරියතීති පාදපො, ධරණීරුහො ච සො පාදපො චෙති ධරණීරුහපාදපො, තස්මිං ධරණීරුහපාදපෙ පුප්ඵං මයා පූජිතන්ති අත්ථො.

18-19. පඤ්චමාපදානෙ හිමවන්තස්සාවිදූරෙති හිමවන්තස්ස ආසන්නෙ. රොමසො නාම පබ්බතොති රුක්ඛලතාගුම්බාභාවා කෙවලං දබ්බතිණාදිසඤ්ඡන්නත්තා රොමසො නාම පබ්බතො අහොසි. තම්හි පබ්බතපාදම්හීති ¶ තස්මිං පබ්බතපරියන්තෙ. සමණො භාවිතින්ද්රියොති සමිතපාපො වූපසන්තකිලෙසො සමණො වඩ්ඪිතඉන්ද්රියො, රක්ඛිතචක්ඛුන්ද්රියාදිඉන්ද්රියොති අත්ථො. අථ වා වඩ්ඪිතඉන්ද්රියො වඩ්ඪිතසද්ධින්ද්රියාදිඉන්ද්රියොති අත්ථො. තස්ස සමණස්ස අහං බිළාලිආලුවෙ ගහෙත්වා අදාසින්ති අත්ථො.

ඡට්ඨසත්තමට්ඨමනවමදසමාපදානානි උත්තානත්ථානෙවාති.

සත්තවීසතිමවග්ගවණ්ණනා සමත්තා.

1-10. සුවණ්ණබිබ්බොහනියත්ථෙරඅපදානාදිවණ්ණනා

අට්ඨවීසතිමෙ ¶ වග්ගෙ පඨමාපදානං උත්තානමෙව.

5. දුතියාපදානෙ මනොමයෙන කායෙනාති යථා චිත්තවසෙන පවත්තකායෙනාති අත්ථො.

10. තතියාපදානෙ ¶ මහාසමුද්දං නිස්සායාති මහාසාගරාසන්නෙ ඨිතස්ස පබ්බතස්ස අන්තරෙ පබ්බතලෙණෙති අත්ථො. සිද්ධත්ථො භගවා විවෙකකාමතාය වසති පටිවසතීති අත්ථො. පච්චුග්ගන්ත්වානකාසහන්ති අහං තස්ස භගවතො පටිඋග්ගන්ත්වා සමීපං ගන්ත්වා වන්දනාදිපුඤ්ඤං අකාසින්ති අත්ථො. චඞ්කොටකමදාසහන්ති සිද්ධත්ථස්ස භගවතො අහං පුප්ඵභරිතං චඞ්කොටකං කදම්බං අදාසිං පූජෙසින්ති අත්ථො.

14. චතුත්ථාපදානෙ අකක්කසචිත්තස්සාථාති අඵරුසචිත්තස්ස, අථ-සද්දො පදපූරණෙ.

19. පඤ්චමාපදානෙ උදුම්බරෙ වසන්තස්සාති උදුම්බරරුක්ඛමූලෙ රුක්ඛච්ඡායාය වසන්තස්ස තිස්සස්ස භගවතො. නියතෙ පණ්ණසන්ථරෙති නියාමිතෙ පටිබද්ධෙ පණ්ණසන්ථරෙ සාඛාභඞ්ගාසනෙ නිසින්නස්ස. වුත්ථොකාසො මයා දින්නොති විවිත්තොකාසෙ මණ්ඩපද්වාරාදීහි පිහිතොකාසො මයා දින්නො සම්පාදිතොති අත්ථො.

24. ඡට්ඨාපදානෙ පොත්ථදානං මයා දින්නන්ති පොත්ථවට්ටිං පොත්ථඡල්ලිං තාළෙත්වා කතං සාටකං විසමං ගොඵාසුකෙන ඝංසිත්වා නිම්මිතං සුත්තං ගහෙත්වා කන්තිත්වා තෙන සුත්තෙන නිසීදනත්ථාය වා භූමත්ථරණත්ථාය වා සාටකං වායාපෙත්වා තං සාටකං මයා රතනත්තයස්ස දින්නන්ති අත්ථො.

27. සත්තමාපදානෙ චන්දභාගානදීතීරෙති චන්දභාගාය නාම නදියා තීරතො, නිස්සක්කෙ භුම්මවචනං ¶ . අනුසොතන්ති සොතස්ස අනු හෙට්ඨාගඞ්ගං ¶ වජාමි ගච්ඡාමි අහන්ති අත්ථො. සත්ත මාලුවපුප්ඵානි, චිතමාරොපයිං අහන්ති අහං මාලුවපුප්ඵානි සත්ත පත්තානි ගහෙත්වා චිතකෙ වාලුකරාසිම්හි වාලුකාහි ථූපං කත්වා පූජෙසින්ති අත්ථො.

31-32. අට්ඨමාපදානෙ මහාසින්ධු සුදස්සනාති සුන්දරදස්සනසුන්දරොදකධවලපුලිනොපසොභිතත්තා සුට්ඨු මනොහරා මහාසින්ධු නාම වාරිනදී අහොසි. තත්ථ තිස්සං සින්ධුවාරිනදියං සප්පභාසං පභාය සහිතං සුදස්සනං සුන්දරරූපං පරමොපසමෙ යුත්තං උත්තමෙ උපසමෙ යුත්තං සමඞ්ගීභූතං වීතරාගං අහං අද්දසන්ති අත්ථො. දිස්වාහං විම්හිතාසයොති ¶ ‘‘එවරූපං භයානකං හිමවන්තං කථං සම්පත්තො’’ති විම්හිතඅජ්ඣාසයො අච්ඡරියබ්භුතචිත්තොති අත්ථො. ආලුවං තස්ස පාදාසින්ති තස්ස අරහතො අහං පසන්නමානසො ආලුවකන්දං පාදාසිං ආදරෙන අදාසින්ති අත්ථො.

නවමදසමාපදානානි උත්තානානෙවාති.

අට්ඨවීසතිමවග්ගවණ්ණනා සමත්තා.

1-10. පණ්ණදායකත්ථෙරඅපදානාදිවණ්ණනා

1-2. එකූනතිංසතිමෙ ¶ වග්ගෙ පඨමාපදානෙ පණ්ණභොජනභොජනොති ඛීරපණ්ණාදිභොජනස්ස භුඤ්ජනත්ථාය පණ්ණසාලාය නිසින්නො අම්හි භවාමීති අත්ථො. උපවිට්ඨඤ්ච මං සන්තන්ති පණ්ණසාලායං උපවිට්ඨං සන්තං විජ්ජමානං මං. උපාගච්ඡි මහාඉසීති මහන්තෙ සීලාදිඛන්ධෙ එසනතො මහාඉසි. ලොකපජ්ජොතො ලොකපදීපො සිද්ධත්ථො භගවා උපගච්ඡි, මම සමීපං අගමාසීති අත්ථො. නිසින්නස්ස පණ්ණසන්ථරෙති උපගන්ත්වා පණ්ණසන්ථරෙ නිසින්නස්ස ඛාදනත්ථාය සෙදිතං පණ්ණං මයා දින්නන්ති සම්බන්ධො.

5-7. දුතියාපදානෙ සිනෙරුසමසන්තොසො ධරණීසමසාදිසො සිද්ධත්ථො භගවාති සම්බන්ධො. වුට්ඨහිත්වා සමාධිම්හාති නිරොධසමාපත්තිතො වුට්ඨහිත්වා විසුං හුත්වාති අත්ථො. භික්ඛාය මමුපට්ඨිතොති භික්ඛාචාරවෙලාය ‘‘අජ්ජ මම යො කොචි කිඤ්චි දානං දදාති, තස්ස මහප්ඵල’’න්ති චින්තෙත්වා නිසින්නස්ස මම සන්තිකං සමීපං උපට්ඨිතො සමීපමාගතොති අත්ථො. හරීතකං…පෙ… ඵාරුසකඵලානි චාති එවං සබ්බං තං ඵලං සබ්බලොකානුකම්පිනො තස්ස සිද්ධත්ථස්ස මහෙසිස්ස මයා විප්පසන්නෙන චෙතසා දින්නන්ති අත්ථො.

11-12. තතියාපදානෙ ¶ සීහං යථා වනචරන්ති වනෙ චරමානං සීහරාජං ඉව චරමානං සිද්ධත්ථං භගවන්තන්ති සම්බන්ධො. නිසභාජානියං යථාති වසභො, නිසභො, විසභො, ආසභොති චත්තාරො ගවජෙට්ඨකා. තෙසු ගවසතස්ස ජෙට්ඨකො වසභො, ගවසහස්සස්ස ජෙට්ඨකො නිසභො, ගවසතසහස්සස්ස ජෙට්ඨකො විසභො, ගවකොටිසතසහස්සස්ස ¶ ජෙට්ඨකො ආසභො. ඉධ පන ආසභො ‘‘නිසභො’’ති වුත්තො, ආජානීයං අභීතං නිච්චලං උසභරාජං ඉවාති අත්ථො. කකුධං විලසන්තංවාති පුප්ඵපල්ලවෙහි සොභමානං කකුධරුක්ඛං ඉව නරාසභං නරානං ආසභං උත්තමං ආගච්ඡන්තං සිද්ධත්ථං භගවන්තං දිස්වා සද්ධාය සම්පයුත්තත්තා විප්පසන්නෙන චෙතසා පච්චුග්ගමනං අකාසින්ති අත්ථො.

චතුත්ථාපදානාදීනි දසමාවසානානි සුවිඤ්ඤෙය්යානෙවාති.

එකූනතිංසතිමවග්ගවණ්ණනා සමත්තා.

1-10. චිතකපූජකත්ථෙරඅපදානාදිවණ්ණනා

1-2. තිංසතිමෙ ¶ වග්ගෙ පඨමාපදානෙ ආහුතිං යිට්ඨුකාමොහන්ති පූජාසක්කාරං කාරෙතුකාමො අහං. නානාපුප්ඵං සමානයින්ති නානා අනෙකවිධං චම්පකසලලාදිපුප්ඵං සං සුට්ඨු ආනයිං, රාසිං අකාසින්ති අත්ථො. සිඛිනො ලොකබන්ධුනොති සකලලොකත්තයබන්ධුස්ස ඤාතකස්ස සිඛිස්ස භගවතො පරිනිබ්බුතස්ස චිතකං ආළාහනචිතකං දාරුරාසිං ජලන්තං ආදිත්තං දිස්වා තඤ්ච මයා රාසීකතං පුප්ඵං ඔකිරිං පූජෙසින්ති අත්ථො.

6-7. දුතියාපදානෙ අජිනුත්තරවාසනොති අජිනමිගචම්මං උත්තරාසඞ්ගං කත්වා නිවාසිනො අච්ඡාදනොති අත්ථො. අභිඤ්ඤා පඤ්ච නිබ්බත්තාති ඉද්ධිවිධාදයො පඤ්ච අභිඤ්ඤායො පඤ්ච ඤාණානි නිබ්බත්තා උප්පාදිතා නිප්ඵාදිතා. චන්දස්ස පරිමජ්ජකොති චන්දමණ්ඩලස්ස සමන්තතො මජ්ජකො, ඵුට්ඨො අහොසින්ති අත්ථො. විපස්සිං ලොකපජ්ජොතන්ති සකලලොකත්තයෙ පදීපසදිසං විපස්සිං භගවන්තං මම සන්තිකං අභිගතං විසෙසෙන සම්පත්තං ආගතං. දිස්වා පාරිච්ඡත්තකපුප්ඵානීති දෙවලොකතො පාරිච්ඡත්තකපුප්ඵානි ආහරිත්වා විපස්සිස්ස සත්ථුනො මත්ථකෙ ඡත්තාකාරෙන අහං ධාරෙසින්ති අත්ථො.

11-13. තතියාපදානෙ පුත්තො මම පබ්බජිතොති මය්හං පුත්තො සද්ධාය පබ්බජිතො. කාසායවසනො තදාති තස්මිං පබ්බජිතකාලෙ කාසායනිවත්ථො ¶ , න බාහිරකපබ්බජ්ජාය පබ්බජිතොති අත්ථො. සො ¶ ච බුද්ධත්තං සම්පත්තොති සො මය්හං පුත්තො චතූසු බුද්ධෙසු සාවකබුද්ධභාවං සං සුට්ඨු පත්තො, අරහත්තං පත්තොති අත්ථො. නිබ්බුතො ලොකපූජිතොති සකලලොකෙහි කතසක්කාරො ඛන්ධපරිනිබ්බානෙන පරිනිබ්බුතොති අත්ථො. විචිනන්තො සකං පුත්තන්ති අහං තස්ස ගතදෙසං පුච්ඡිත්වා සකං පුත්තං විචිනන්තො පච්ඡතො අගමං, අනුගතො අස්මීති අත්ථො. නිබ්බුතස්ස මහන්තස්සාති මහන්තෙහි සීලක්ඛන්ධාදීහි යුත්තත්තා මහන්තස්ස තස්ස මම පුත්තස්ස අරහතො ආදහනට්ඨානෙ චිතකං චිතකට්ඨානං අහං අගමාසින්ති අත්ථො. පග්ගය්හ අඤ්ජලිං තත්ථාති තස්මිං ආදහනට්ඨානෙ ¶ අඤ්ජලිං දසඞ්ගුලිසමොධානං පග්ගහෙත්වා සිරසි කත්වා අහං චිතකං දහනදාරුරාසිං වන්දිත්වා පණාමං කත්වා සෙතච්ඡත්තඤ්ච පග්ගය්හාති න කෙවලමෙව වන්දිත්වා ධවලච්ඡත්තඤ්ච පග්ගය්හ උක්ඛිපිත්වා අහං ආරොපෙසිං පතිට්ඨපෙසින්ති අත්ථො.

17-18. චතුත්ථාපදානෙ අනුග්ගතම්හි ආදිච්චෙති සූරියෙ අනුග්ගතෙ අනුට්ඨිතෙ පච්චූසකාලෙති අත්ථො. පසාදො විපුලො අහූති රොගපීළිතස්ස මය්හං චිත්තප්පසාදො විපුලො අතිරෙකො බුද්ධානුස්සරණෙන අහු අහොසි. මහෙසිනො බුද්ධසෙට්ඨස්ස ලොකම්හි පාතුභාවො පාකටභාවො අහොසීති සම්බන්ධො. ඝොසමස්සොසහං තත්ථාති තස්මිං පාතුභාවෙ සති ‘‘අහං ගිලානො බුද්ධො උප්පන්නො’’ති ඝොසං අස්සොසිං. න ච පස්සාමි තං ජිනන්ති තං ජිතපඤ්චමාරං සම්මාසම්බුද්ධං න පස්සාමි, බාළ්හගිලානත්තා ගන්ත්වා පස්සිතුං න සක්කොමීති අත්ථො. මරණඤ්ච අනුප්පත්තොති මරණාසන්නකාලං අනුප්පත්තො, ආසන්නමරණො හුත්වාති අත්ථො. බුද්ධසඤ්ඤමනුස්සරින්ති බුද්ධොතිනාමං අනුස්සරිං, බුද්ධාරම්මණං මනසි අකාසින්ති අත්ථො.

21-23. පඤ්චමාපදානෙ ආරාමද්වාරා නික්ඛම්මාති ආරාමද්වාරතො සඞ්ඝස්ස නික්ඛමනද්වාරමග්ගෙහි අත්ථො. ගොසීසං සන්ථතං මයාති තස්මිං නික්ඛමනද්වාරමග්ගෙ ‘‘භගවතො භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච පාදා මා කද්දමං අක්කමන්තූ’’ති අක්කමනත්ථාය ගොසීසට්ඨිං මයා සන්ථරිතන්ති අත්ථො. අනුභොමි සකං කම්මන්ති අත්තනො ගොසීසඅත්ථරණකම්මස්ස බලෙන ආජානීයා වාතජවා සින්ධවා සීඝවාහනාදීනි විපාකඵලානි අනුභොමීති අත්ථො. අහො ¶ ¶ කාරං පරමකාරන්ති සුඛෙත්තෙ සඞ්ඝෙ මයා සුට්ඨු කතං කාරං අප්පකම්පි කිච්චං මහප්ඵලදානතො පරමකාරං උත්තමකිච්චං අහො විම්හයන්ති අත්ථො. යථා තිණදොසාදිවිරහිතෙසු ඛෙත්තෙසු වප්පිතං සාලිබීජං මහප්ඵලං දෙති, එවමෙව රාගදොසාදිදොසරහිතෙ පරිසුද්ධකායවචීසමාචාරෙ සඞ්ඝඛෙත්තෙ ගොසීසඅත්ථරණකම්මං මයා කතං, ඉදං මහප්ඵලං දෙතීති වුත්තං හොති. න අඤ්ඤං කලමග්ඝතීති අඤ්ඤං බාහිරසාසනෙ කතං කම්මං සඞ්ඝෙ කතස්ස කාරස්ස පූජාසක්කාරස්ස කලං සොළසිං කලං කොට්ඨාසං න අග්ඝතීති සම්බන්ධො.

ඡට්ඨසත්තමට්ඨමනවමදසමාපදානානි උත්තානානෙවාති.

1-10. පදුමකෙසරියත්ථෙරඅපදානාදිවණ්ණනා

1-2. එකතිංසතිමෙ ¶ වග්ගෙ පඨමාපදානෙ ඉසිසඞ්ඝෙ අහං පුබ්බෙති අහං පුබ්බෙ බොධිසම්භාරපූරණකාලෙ ඉසිසඞ්ඝෙ පච්චෙකබුද්ධඉසිසමූහෙ තෙසං සමීපෙ හිමවන්තපබ්බතෙ මාතඞ්ගහත්ථිකුලෙ වාරණො චණ්ඩහත්ථී අහොසින්ති සම්බන්ධො. මනුස්සාදයො වාරෙතීති වාරණො, අථ වා වාචාය රවති කොඤ්චනාදං නදතීති වාරණො. මහෙසීනං පසාදෙනාති පච්චෙකබුද්ධමහෙසීනං පසාදෙන. පච්චෙකජිනසෙට්ඨෙසු, ධුතරාගෙසු තාදිසූති ලොකධම්මෙහි නිච්චලෙසු පච්චෙකබුද්ධෙසු පද්මකෙසරං පදුමරෙණුං ඔකිරිං අවසිඤ්චින්ති සම්බන්ධො.

දුතියතතියාපදානානි උත්තානානි.

13-16. චතුත්ථාපදානෙ මහාබොධිමහො අහූති විපස්සිස්ස භගවතො චතුමග්ගඤාණාධාරභාවතො ‘‘බොධී’’ති ලද්ධනාමස්ස රුක්ඛස්ස පූජා අහොසීති අත්ථො. රුක්ඛට්ඨස්සෙව සම්බුද්ධොති අස්ස බොධිපූජාසමයෙ සන්නිපතිතස්ස මහාජනස්ස සම්බුද්ධො ලොකජෙට්ඨො නරාසභො රුක්ඛට්ඨො ඉව රුක්ඛෙ ඨිතො විය පඤ්ඤායතීති අත්ථො. භගවා තම්හි සමයෙති තස්මිං බොධිපූජාකරණකාලෙ භගවා භික්ඛුසඞ්ඝපුරක්ඛතො භික්ඛුසඞ්ඝෙන පරිවුතො. වාචාසභිමුදීරයන්ති මුදුසිලිට්ඨමධුරඋත්තමඝොසං උදීරයං කථයන්තො නිච්ඡාරෙන්තො චතුසච්චං පකාසෙසි, දෙසෙසීති අත්ථො. සංඛිත්තෙන ¶ ච දෙසෙන්තොති වෙනෙය්යපුග්ගලජ්ඣාසයානුරූපෙන දෙසෙන්තො සංඛිත්තෙන ච විත්ථාරෙන ච දෙසයීති අත්ථො. විවට්ටච්ඡදොති රාගො ¶ ඡදනං, දොසො ඡදනං, මොහො ඡදනං, සබ්බකිලෙසා ඡදනා’’ති එවං වුත්තා ඡදනා විවටා උග්ඝාටිතා විද්ධංසිතා අනෙනාති විවට්ටච්ඡදො, සම්බුද්ධො. තං මහාජනං දෙසනාවසෙන නිබ්බාපෙසි පරිළාහං වූපසමෙසීති අත්ථො. තස්සාහං ධම්මං සුත්වානාති තස්ස භගවතො දෙසෙන්තස්ස ධම්මං සුත්වා.

20. පඤ්චමාපදානෙ ¶ ඵලහත්ථො අපෙක්ඛවාති විපස්සිං භගවන්තං දිස්වා මධුරානි ඵලානි ගහෙත්වා අපෙක්ඛවා අතුරිතො සණිකං අස්සමං ගඤ්ඡින්ති අත්ථො.

ඡට්ඨසත්තමාපදානානි උත්තානානෙව.

40. අට්ඨමාපදානෙ නිට්ඨිතෙ නවකම්මෙ චාති සීමාය නවකම්මෙ නිට්ඨං ගතෙ සති. අනුලෙපමදාසහන්ති අනුපච්ඡා සුධාලෙපං අදාසිං, සුධාය ලෙපාපෙසින්ති අත්ථො.

නවමදසමාපදානානි උත්තානානියෙවාති.

1-10. ආරක්ඛදායකත්ථෙරඅපදානාදිවණ්ණනා

බාත්තිංසතිමවග්ගෙ ¶ පඨමදුතියතතියාපදානානි සුවිඤ්ඤෙය්යානෙව.

16. චතුත්ථාපදානෙ ජලජග්ගෙහි ඔකිරින්ති ජලජෙහි උත්තමෙහි උප්පලපදුමාදීහි පුප්ඵෙහි ඔකිරිං පූජෙසින්ති අත්ථො.

26-27. ඡට්ඨාපදානෙ චෙතියං උත්තමං නාම, සිඛිනො ලොකබන්ධුනොති සකලලොකත්තයස්ස බන්ධුනො ඤාතකස්ස සිඛිස්ස භගවතො උත්තමං චෙතියං. ඉරීණෙ ජනසඤ්චරවිරහිතෙ වනෙ මනුස්සානං කොලාහලවිරහිතෙ මහාඅරඤ්ඤෙ අහොසීති සම්බන්ධො. අන්ධාහිණ්ඩාමහං තදාති තස්මිං කාලෙ වනෙ මග්ගමූළ්හභාවෙන අන්ධො, න චක්ඛුනා ¶ අන්ධො, අහං ආහිණ්ඩාමි මග්ගං පරියෙසාමීති අත්ථො. පවනා නික්ඛමන්තෙනාති මහාවනතො නික්ඛමන්තෙන මයා සීහාසනං උත්තමාසනං, සීහස්ස වා භගවතො ආසනං දිට්ඨන්ති අත්ථො. එකංසං අඤ්ජලිං කත්වාති එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කත්වා සිරසි අඤ්ජලිං ඨපෙත්වාති අත්ථො. සන්ථවිං ලොකනායකන්ති සකලලොකත්තයනයං තං නිබ්බානං පාපෙන්තං ථොමිතං ථුතිං අකාසින්ති අත්ථො.

34. සත්තමාපදානෙ ¶ සුදස්සනො මහාවීරොති සුන්දරදස්සනො ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණසම්පන්නසරීරත්තා මනොහරදස්සනො මහාවීරියො සිද්ධත්ථො භගවාති සම්බන්ධො. වසතිඝරමුත්තමෙති උත්තමෙ විහාරෙ වසතීති අත්ථො.

අට්ඨමනවමදසමාපදානානි උත්තානානෙවාති.

බාත්තිංසතිමවග්ගවණ්ණනා සමත්තා.

1-10. උමාපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානාදිවණ්ණනා

තෙත්තිංසතිමෙ ¶ වග්ගෙ පඨමදුතියතතියචතුත්ථපඤ්චමඡට්ඨාපදානානි උත්තානානියෙව.

55. සත්තමාපදානෙ සමයං අගමාසහන්ති සමූහං සමාගමට්ඨානං අහං අගමාසින්ති අත්ථො.

62. අබ්බුදනිරබ්බුදානීති ‘‘පකොටිසතසහස්සානං සතං අබ්බුදං, අබ්බුදසතසහස්සානං සතං නිරබ්බුද’’න්ති වුත්තත්තා ආයුනා අබ්බුදනිරබ්බුදානි ගතමහාආයුවන්තා මනුජාධිපා චක්කවත්තිනො ඛත්තියා අට්ඨ අට්ඨ හුත්වා කප්පානං පඤ්චවීසසහස්සම්හි ආසිංසු අහෙසුන්ති අත්ථො. අට්ඨමනවමදසමාපදානානි පාකටානෙවාති.

තෙත්තිංසතිමවග්ගවණ්ණනා සමත්තා.

1-50. ගන්ධධූපියත්ථෙරඅපදානාදිවණ්ණනා

චතුතිංසතිමවග්ගපඤ්චතිංසතිමවග්ගඡත්තිංසතිමවග්ගසත්තතිංසතිමවග්ගඅට්ඨතිංසතිමවග්ගා ¶ ¶ උත්තානත්ථායෙව.

එකූනචත්තාලීසමවග්ගෙපි පඨමාපදානාදීනි අට්ඨමාපදානන්තානි උත්තානානෙවාති.

9. සොණකොටිවීසත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

නවමාපදානෙ ¶ පන විපස්සිනො පාවචනෙතිආදිකං ආයස්මතො සොණස්ස කොටිවීසත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ථෙරො පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ මහාවිභවෙ සෙට්ඨිකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සෙට්ඨි හුත්වා උපාසකෙහි සද්ධිං විහාරං ගන්ත්වා සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පසන්නමානසො ¶ භගවතො චඞ්කමනට්ඨානෙ සුධාය පරිකම්මං කාරෙත්වා එකඤ්ච ලෙණං කාරෙත්වා නානාවිරාගවත්ථෙහි ලෙණභූමියා සන්ථරිත්වා උපරි විතානඤ්ච කත්වා චාතුද්දිසස්ස සඞ්ඝස්ස නිය්යාදෙත්වා සත්තාහං මහාදානං දත්වා පණිධානං අකාසි. සත්ථා අනුමොදනං අකාසි. සො තෙන කුසලකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං කප්පෙ පරිනිබ්බුතෙ කස්සපදසබලෙ අනුප්පන්නෙ අම්හාකං භගවති බාරාණසියං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො ගඞ්ගාතීරෙ පණ්ණසාලං කරිත්වා වසන්තං එකං පච්චෙකබුද්ධං තෙමාසං චතූහි පච්චයෙහි සක්කච්චං උපට්ඨහි. පච්චෙකබුද්ධො වුට්ඨවස්සො පරිපුණ්ණපරික්ඛාරො ගන්ධමාදනමෙව අගමාසි. සොපි කුලපුත්තො යාවජීවං තත්ථ පුඤ්ඤානි කත්වා තතො චවිත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො අම්හාකං භගවතො කාලෙ චම්පානගරෙ අග්ගසෙට්ඨිස්ස ගෙහෙ පටිසන්ධිං ගණ්හි. තස්ස පටිසන්ධිග්ගහණකාලතො පට්ඨාය සෙට්ඨිස්ස මහාභොගක්ඛන්ධො අභිවඩ්ඪි. තස්ස මාතුකුච්ඡිතො නික්ඛමනදිවසෙ සකලනගරෙ මහාලාභසක්කාරසම්මානො අහොසි, තස්ස පුබ්බෙ පච්චෙකබුද්ධස්ස සතසහස්සග්ඝනිකරත්තකම්බලපරිච්චාගෙන සුවණ්ණවණ්ණො සුඛුමාලතරො ච අත්තභාවො අහොසි, තෙනස්ස සොණොති නාමං අකංසු. සො ¶ මහතා පරිවාරෙන අභිවඩ්ඪි. තස්ස හත්ථපාදතලානි බන්ධුජීවකපුප්ඵවණ්ණානි අහෙසුං, තෙසං සතවාරං විහතකප්පාසං විය මුදුසම්ඵස්සො අහොසි. පාදතලෙසු මණිකුණ්ඩලාවට්ටවණ්ණලොමානි ජායිංසු. වයප්පත්තස්ස තස්ස තිණ්ණං උතූනං අනුච්ඡවිකෙ තයො පාසාදෙ කාරාපෙත්වා නාටකිත්ථියො උපට්ඨාපෙසුං. සො තත්ථ මහතිං සම්පත්තිං අනුභවන්තො දෙවකුමාරො විය පටිවසති.

අථ අම්හාකං භගවති සබ්බඤ්ඤුතං පත්වා පවත්තිතවරධම්මචක්කෙ රාජගහං උපනිස්සාය විහරන්තෙ බිම්බිසාරරඤ්ඤා පක්කොසාපිතො තෙහි අසීතියා ගාමිකසහස්සෙහි සද්ධිං රාජගහං ආගතො සත්ථු ¶ සන්තිකං ගන්ත්වා ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො මාතාපිතරො අනුජානාපෙත්වා භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා ලද්ධූපසම්පදො සත්ථු සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා ජනසංසග්ගපරිහරණත්ථං ¶ සීතවනෙ විහාසි. සො තත්ථ වසන්තො ‘‘මම සරීරං සුඛුමාලං, න ච සක්කා සුඛෙනෙව සුඛං අධිගන්තුං, කායං කිලමෙත්වාපි සමණධම්මං කාතුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා ඨානචඞ්කමමෙව අධිට්ඨාය පධානමනුයුඤ්ජන්තො පාදතලෙසු ඵොටෙසු උට්ඨිතෙසුපි වෙදනං අජ්ඣුපෙක්ඛිත්වා දළ්හං වීරියං කරොන්තො අච්චාරද්ධවීරියතාය විසෙසං නිබ්බත්තෙතුං අසක්කොන්තො ‘‘එවං අහං වායමන්තොපි මග්ගඵලානි නිබ්බත්තෙතුං න සක්කොමි, කිං මෙ පබ්බජ්ජාය, හීනායාවත්තිත්වා භොගෙ ච භුඤ්ජාමි, පුඤ්ඤානි ච කරිස්සාමී’’ති චින්තෙසි. අථ සත්ථා තස්ස චිත්තාචාරං ඤත්වා තත්ථ ගන්ත්වා වීණොපමොවාදෙන (මහාව. 243) ඔවදිත්වා වීරියසමතායොජනවිධිං දස්සෙන්තො කම්මට්ඨානං සොධෙත්වා ගිජ්ඣකූටං ගතො. සොණොපි ඛො සත්ථු සන්තිකා ඔවාදං ලභිත්වා වීරියසමතං යොජෙත්වා විපස්සනං උස්සුක්කාපෙත්වා අරහත්තෙ පතිට්ඨාසි.

49. සො අරහා හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො විපස්සිනො පාවචනෙතිආදිමාහ. තත්ථ විපස්සීති විසෙසෙන, විවිධං වා පස්සතීති විපස්සී. පාවචනෙති පකාරෙන වුච්චතීති පාවචනං, පිටකත්තයං. තස්ස විපස්සිනො තස්මිං පාවචනෙති අත්ථො. ලෙණන්ති ලිනන්තෙ නිලීයන්තෙ එත්ථාති ලෙණං විහාරං. බන්ධුමාරාජධානියාති බන්ධන්ති කුලපරම්පරාය වසෙන අඤ්ඤමඤ්ඤං සම්බජ්ඣන්තීති බන්ධූ, ඤාතකා. තෙ එත්ථ පටිවසන්තීති බන්ධුමා, බන්ධු අස්ස අත්ථීති ¶ වා බන්ධුමා. රාජූනං වසනට්ඨානන්ති රාජධානී, බන්ධුමා ච සා රාජධානී චෙති බන්ධුමාරාජධානී, තස්සා බන්ධුමාරාජධානියා, ලෙණං මයා කතන්ති සම්බන්ධො. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

සොණකොටිවීසත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

10. පුබ්බකම්මපිලොතිකබුද්ධඅපදානවණ්ණනා

64. දසමාපදානෙ අනොතත්තසරාසන්නෙති පබ්බතකූටෙහි පටිච්ඡන්නත්තා චන්දිමසූරියානං සන්තාපෙහි ඔතත්තං උණ්හං උදකං එත්ථ නත්ථීති අනොතත්තො. සරන්ති ගච්ඡන්ති පභවන්ති සන්දන්ති එතස්මා මහානදියොති සරො. සීහමුඛාදීහි නික්ඛන්තා මහානදියො තික්ඛත්තුං තික්ඛත්තුං පදක්ඛිණං කත්වා නික්ඛන්තනික්ඛන්තදිසාභාගෙන සරන්ති ගච්ඡන්තීති අත්ථො. අනොතත්තො ච සො සරො ¶ චාති අනොතත්තසරො ¶ . තස්ස ආසන්නං සමීපට්ඨානන්ති අනොතත්තසරාසන්නං, තස්මිං අනොතත්තසරාසන්නෙ, සමීපෙති අත්ථො. රමණීයෙති දෙවදානවගන්ධබ්බකින්නරොරගබුද්ධපච්චෙකබුද්ධාදීහි රමිතබ්බං අල්ලීයිතබ්බන්ති රමණීයං, තස්මිං රමණීයෙ. සිලාතලෙති එකග්ඝනපබ්බතසිලාතලෙති අත්ථො. නානාරතනපජ්ජොතෙති පදුමරාගවෙළුරියාදිනානාඅනෙකෙහි රතනෙහි පජ්ජොතෙ පකාරෙන ජොතමානෙ. නානාගන්ධවනන්තරෙති නානප්පකාරෙහි චන්දනාගරුකප්පූරතමාලතිලකාසොකනාගපුන්නාගකෙතකාදීහි අනෙකෙහි සුගන්ධපුප්ඵෙහි ගහනීභූතවනන්තරෙ සිලාතලෙති සම්බන්ධො.

65. ගුණමහන්තතාය සඞ්ඛ්යාමහන්තතාය ච මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන, පරෙතො පරිවුතො ලොකනායකො ලොකත්තයසාමිසම්මාසම්බුද්ධො තත්ථ සිලාසනෙ නිසින්නො අත්තනො පුබ්බානි කම්මානි බ්යාකරී විසෙසෙන පාකටමකාසීති අත්ථො. සෙසමෙත්ථ හෙට්ඨා බුද්ධාපදානෙ (අප. ථෙර 1.1.1 ආදයො) වුත්තත්තා උත්තානත්ථත්තා ච සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව. බුද්ධාපදානෙ අන්තොගධම්පි ඉධාපදානෙ කුසලාකුසලං කම්මසංසූචකත්තා වග්ගසඞ්ගහවසෙන ධම්මසඞ්ගාහකත්ථෙරා සඞ්ගායිංසූති.

පුබ්බකම්මපිලොතිකබුද්ධඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

එකූනචත්තාලීසමවග්ගවණ්ණනා සමත්තා.

1. පිලින්දවච්ඡත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

චත්තාලීසමවග්ගෙ ¶ ¶ අපදානෙ නගරෙ හංසවතියාතිආදිකං ආයස්මතො පිලින්දවච්ඡත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ දොවාරිකකුලෙ නිබ්බත්තො මහද්ධනො මහාභොගො අහොසි. සො කොටිසන්නිචිතධනරාසිං ඔලොකෙත්වා රහො නිසින්නො ‘‘ඉමං සබ්බධනං මයා සම්මා ගහෙත්වා ගන්තුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා ‘‘බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස සබ්බපරික්ඛාරදානං දාතුං වට්ටතී’’ති සන්නිට්ඨානං කත්වා ඡත්තසතසහස්සං ආදිං කත්වා සබ්බපරිභොගපරික්ඛාරානිපි සතසහස්සවසෙන කාරෙත්වා පදුමුත්තරං භගවන්තං නිමන්තෙත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස මහාදානං අදාසි. එවං සත්තාහං දානං දත්වා පරියොසානදිවසෙ නිබ්බානාධිගමං පත්ථෙත්වා යාවජීවං පුඤ්ඤානි කත්වා ¶ ජීවිතපරියොසානෙ දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො ඡ කාමාවචරෙ දිබ්බසම්පත්තියො අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු ච චක්කවත්තිආදිසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො සබ්බසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං පත්තො ගොත්තවසෙන පිලින්දවච්ඡොති පාකටො අහොසි.

1. සො එකදිවසං සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මදෙසනං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො උදානවසෙන තං පකාසෙන්තො නගරෙ හංසවතියාතිආදිමාහ. තස්සත්ථො හෙට්ඨා වුත්තොව. ආසිං දොවාරිකො අහන්ති අහං හංසවතීනගරෙ රඤ්ඤො ගෙහද්වාරෙ ද්වාරපාලකො ආසිං අහොසින්ති අත්ථො. අක්ඛොභං අමිතං භොගන්ති රඤ්ඤො වල්ලභත්තා අඤ්ඤෙහි ඛොභෙතුං චාලෙතුං අසක්කුණෙය්යං අමිතං අපරිමාණභොගං ධනං මම ඝරෙ සන්නිචිතං රාසීකතං අහොසීති අත්ථො.

3. බහූ මෙධිගතා භොගාති අනෙකා භොගා මෙ මයා අධිගතා පත්තා පටිලද්ධාති අත්ථො ¶ . සත්ථවාසිආදීනං පරික්ඛාරානං නාමානි නයානුයොගෙන සුවිඤ්ඤෙය්යානි. පරික්ඛාරදානානිසංසානි ච සුවිඤ්ඤෙය්යානෙවාති.

පිලින්දවච්ඡත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

දුතියතතියචතුත්ථපඤ්චමාපදානානි උත්තානානෙවාති.

ඡට්ඨාපදානෙ ¶ හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිකං බාකුලත්ථෙරස්ස අපදානං. අයං කිර ථෙරො අතීතෙ ඉතො කප්පසතසහස්සාධිකස්ස අසඞ්ඛ්යෙය්යස්ස මත්ථකෙ අනොමදස්සිස්ස භගවතො උප්පත්තිතො පුරෙතරමෙව බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො තයො වෙදෙ උග්ගණ්හිත්වා තත්ථ සාරං අපස්සන්තො ‘‘සම්පරායිකත්ථං ගවෙසිස්සාමී’’ති ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා පබ්බතපාදෙ විහරන්තො පඤ්චාභිඤ්ඤාඅට්ඨසමාපත්තීනං ලාභී හුත්වා විහරන්තො බුද්ධුප්පාදං සුත්වා සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා ධම්මං සුත්වා සරණෙසු පතිට්ඨිතො සත්ථු වාතාබාධෙ උප්පන්නෙ අරඤ්ඤතො භෙසජ්ජානි ආනෙත්වා තං වූපසමෙත්වා තං පුඤ්ඤං ආරොග්යත්ථාය පරිණාමෙත්වා තතො චුතො බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තො එකං අසඞ්ඛ්යෙය්යං දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො පදුමුත්තරබුද්ධකාලෙ හංසවතීනගරෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා ¶ සත්ථාරං එකං භික්ඛුං අප්පාබාධානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා සයං තං ඨානන්තරං ආකඞ්ඛන්තො පණිධානං කත්වා යාවජීවං කුසලකම්මං උපචිනිත්වා සුගතීසුයෙව සංසරන්තො විපස්සිස්ස භගවතො උප්පත්තිතො පුරෙතරමෙව බන්ධුමතීනගරෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො සබ්බසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං පත්තො තත්ථ සාරං අපස්සන්තො ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා ඣානාභිඤ්ඤාලාභී හුත්වා පබ්බතපාදෙ වසන්තො බුද්ධුප්පාදං සුත්වා සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා සරණෙසු පතිට්ඨාය භික්ඛූනං තිණපුප්ඵකරොගෙ උප්පන්නෙ තං වූපසමෙත්වා තත්ථ යාවතායුකං ඨත්වා තතො චුතො බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා තතො එකනවුතිකප්පෙ දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො කස්සපස්ස භගවතො කාලෙ බාරාණසියං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා ඝරාවාසං වසන්තො එකං ජිණ්ණං විනස්සමානං මහාවිහාරං දිස්වා තත්ථ උපොසථාගාරාදිකං සබ්බං ආවසථං කාරාපෙත්වා තත්ථ භික්ඛුසඞ්ඝස්ස සබ්බං භෙසජ්ජං පටියාදෙත්වා යාවජීවං කුසලං කත්වා එකං බුද්ධන්තරං දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො අම්හාකං භගවතො උප්පත්තිතො පුරෙතරමෙව කොසම්බියං සෙට්ඨිකුලෙ නිබ්බත්ති.

සො ¶ මාතුකුච්ඡිතො නික්ඛමිත්වා ධාතීහි අරොගභාවාය යමුනායං න්හාපියමානො තාසං හත්ථතො මුච්චිත්වා මච්ඡෙන ගිලිතො අහොසි. කෙවට්ටා තං මච්ඡං ජාලාය ගහෙත්වා බාරාණසියං සෙට්ඨිභරියාය වික්කිණිංසු. සා තං ගහෙත්වා ඵාලයමානා පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤඵලෙන අරොගං ¶ දාරකං දිස්වා ‘‘පුත්තො මෙ ලද්ධො’’ති ගහෙත්වා පොසෙසි. සො ජනකෙහි මාතාපිතූහි තං පවත්තිං සුත්වා ආගන්ත්වා ‘‘අයං අම්හාකං පුත්තො, දෙථ නො පුත්ත’’න්ති අනුයොගෙ කතෙ රඤ්ඤා ‘‘උභයෙසම්පි සාධාරණො හොතූ’’ති ද්වින්නං කුලානං දායාදභාවෙන විනිච්ඡයං කත්වා ඨපිතත්තා බාකුලොති ලද්ධනාමො වයප්පත්තො මහාසම්පත්තිං අනුභවන්තො ද්වීසු සෙට්ඨිකුලෙසු එකෙකස්මිං ඡමාසං ඡමාසං වසති. තෙ අත්තනො වාරෙ සම්පත්තෙ නාවාසඞ්ඝාටං බන්ධිත්වා තත්රූපරි රතනමණ්ඩපං කාරෙත්වා පඤ්චඞ්ගිකතූරියෙ නිප්ඵාදෙත්වා කුමාරං තත්ථ නිසීදාපෙත්වා උභයනගරමජ්ඣට්ඨානං ගඞ්ගාය ආගච්ඡන්ති, අපරසෙට්ඨිමනුස්සාපි එවමෙව සජ්ජෙත්වා තං ඨානං ගන්ත්වා කුමාරං තත්ථ ආරොපෙත්වා ගච්ඡන්ති. සො එවං වඩ්ඪමානො ආසීතිකො හුත්වා උභයසෙට්ඨිපුත්තොති පාකටො. සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා සත්තාහං වායමන්තො අට්ඨමෙ දිවසෙ සහ පටිසම්භිදාය අරහත්තං ¶ පාපුණි.

386. සො අරහා හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිමාහ. තස්සත්ථො හෙට්ඨා වුත්තොව. අපදානපාළිඅත්ථොපි සුවිඤ්ඤෙය්යොව. සො අරහත්තං පත්වා විමුත්තිසුඛෙන විහරන්තො සට්ඨිවස්සසතායුකො හුත්වා පරිනිබ්බායීති.

බාකුලත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

7. ගිරිමානන්දත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සත්තමාපදානෙ භරියා මෙ කාලඞ්කතාතිආදිකං ආයස්මතො ගිරිමානන්දත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සුමෙධස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වයප්පත්තො ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා වසන්තො අත්තනො භරියාය ච පුත්තෙ ච කාලඞ්කතෙ සොකසල්ලසමප්පිතො අරඤ්ඤං පවිසිත්වා පවත්තඵලභොජනො රුක්ඛමූලෙ විහාසි. තදා සුමෙධො භගවා තස්සානුකම්පාය තත්ථ ගන්ත්වා ධම්මං දෙසෙත්වා සොකසල්ලං අබ්බූළ්හෙසි ¶ . සො ධම්මං සුත්වා පසන්නමානසො සුගන්ධපුප්ඵෙහි භගවන්තං පූජෙත්වා පඤ්චපතිට්ඨිතෙන වන්දිත්වා සිරසි අඤ්ජලිං කත්වා අභිත්ථවි.

සො ¶ තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයත්ථ සුඛං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ රාජගහෙ බිම්බිසාරරඤ්ඤො පුරොහිතස්ස පුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති, ගිරිමානන්දොතිස්ස නාමං අහොසි. සො විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථු රාජගහාගමනෙ බුද්ධානුභාවං දිස්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා සමණධම්මං කරොන්තො කතිපයං දිවසං ගාමකාවාසෙ වසිත්වා සත්ථාරං වන්දිතුං රාජගහං අගමාසි. බිම්බිසාරමහාරාජා තස්ස ආගමනං සුත්වා තං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘ඉධෙව, භන්තෙ, වසථ, අහං චතූහි පච්චයෙහි උපට්ඨහාමී’’ති සම්පවාරෙත්වා ගතොපි බහුකිච්චත්තා තං න සරි. ‘‘ථෙරො අබ්භොකාසෙයෙව වසතී’’ති. දෙවතා ථෙරස්ස තෙමනභයෙන වස්සධාරං වාරෙසුං. රාජා අවස්සනකාරණං උපධාරෙත්වා ඤත්වා ථෙරස්ස කුටිකං කාරාපෙසි. ථෙරො කුටිකායං වසන්තො සෙනාසනසප්පායලාභෙන චිත්තසමාධානං ලභිත්වා වීරියසමතං යොජෙත්වා විපස්සනං උස්සුක්කාපෙත්වා අරහත්තං පාපුණි.

419. සො අරහත්තං පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සඤ්ජාතසොමනස්සො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො භරියා මෙ කාලඞ්කතාතිආදිමාහ. තං භගවතො නිවෙදනඤ්ච භගවතා කතානුසාසනඤ්ච මග්ගං ඵලාධිගමාපදානඤ්ච පාඨානුසාරෙන සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

ගිරිමානන්දත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

අට්ඨමනවමදසමාපදානානි ¶ උත්තානත්ථානෙවාති.

1. තිස්සමෙත්තෙය්යත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

1. එකචත්තාලීසමෙ ¶ වග්ගෙ පඨමාපදානෙ පබ්භාරකූටං නිස්සායාතිආදිකං තිස්සමෙත්තෙය්යත්ථෙරස්ස අපදානං. තත්ථ තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා පදුමුත්තරස්ස භගවතො අජිනචම්මං නිසීදනත්ථාය දින්නමෙව නානං. සෙසං අපදානපාළියා සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

29. දුතියාපදානෙ ¶ පබ්භාරකූටං නිස්සායාතිආදිකං ආයස්මතො පුණ්ණකත්ථෙරස්ස අපදානං. තත්ථ හිමවන්තෙ යක්ඛසෙනාපති හුත්වා පරිනිබ්බුතස්ස පච්චෙකබුද්ධස්ස ආළහනකරණමෙව නානත්තං. සෙසං පාඨානුසාරෙන සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

45. තතියාපදානෙ හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිකං ආයස්මතො මෙත්තගුත්ථෙරස්ස අපදානං. තත්ථ හිමවන්තසමීපෙ අසොකපබ්බතෙ සො තාපසො හුත්වා පණ්ණසාලායං වසන්තො සුමෙධසම්බුද්ධං දිස්වා පත්තං ගහෙත්වා සප්පිපූරණං විසෙසො. සෙසං පුඤ්ඤඵලානි ච සුවිඤ්ඤෙය්යානෙව. අපදානගාථානං අත්ථො ච පාකටොයෙව.

72. චතුත්ථාපදානෙ ගඞ්ගා භාගීරථී නාමාතිආදිකං ආයස්මතො ධොතකත්ථෙරස්ස අපදානං. තත්රාපි බ්රාහ්මණො හුත්වා භාගීරථීගඞ්ගාය තරමානෙ භික්ඛූ දිස්වා පසන්නමානසො සෙතුං කාරාපෙත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස නිය්යාදිතභාවොයෙව විසෙසො. පුඤ්ඤඵලපරිදීපනගාථානං අත්ථො නයානුසාරෙන සුවිඤ්ඤෙය්යොව.

100. පඤ්චමාපදානෙ හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිකං ආයස්මතො උපසිවත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො ඝරාවාසං පහාය ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා ¶ හිමවන්තෙ පදුමුත්තරං භගවන්තං දිස්වා තිණසන්ථරං සන්ථරිත්වා තත්ථ නිසින්නස්ස භගවතො සාලපුප්ඵපූජං අකාසීති අයං විසෙසො, සෙසමුත්තානමෙව.

161. ඡට්ඨාපදානෙ මිගලුද්දො පුරෙ ආසින්තිආදිකං ආයස්මතො නන්දකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයං කිර පදුමුත්තරස්ස භගවතො ¶ කාලෙ කරවිකසකුණො හුත්වා මධුරකූජිතං කරොන්තො සත්ථාරං පදක්ඛිණං අකාසි. අපරභාගෙ මයූරො හුත්වා අඤ්ඤතරස්ස පච්චෙකබුද්ධස්ස වසනගුහාද්වාරෙ පසන්නමානසො දිවසස්ස තික්ඛත්තුං මධුරෙන වස්සිතං වස්සි. එවං තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි කත්වා අම්හාකං භගවතො කාලෙ සාවත්ථියං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො නන්දකොති ලද්ධනාමො සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං ¶ සුත්වා පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො මිගලුද්දො පුරෙ ආසින්තිආදිමාහ. තත්ථ පච්චෙකබුද්ධස්ස මණ්ඩපං කත්වා පදුමපුප්ඵෙහි ඡදනමෙව විසෙසො.

183. සත්තමාපදානෙ පබ්භාරකූටං නිස්සායාතිආදිකං ආයස්මතො හෙමකත්ථෙරස්ස අපදානං. තත්ථාපි ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා හිමවන්තෙ වසන්තො පියදස්සිං භගවන්තං උපගතං දිස්වා රතනමයං පීඨං අත්ථරිත්වා අට්ඨාසි. තත්ථ නිසින්නස්ස කුම්භමත්තං ජම්බුඵලං ආහරිත්වා අදාසි. භගවා තස්ස චිත්තප්පසාදත්ථාය තං ඵලං පරිභුඤ්ජි. එත්තකමෙව විසෙසො.

224. අට්ඨමාපදානෙ රාජාසි විජයො නාමාතිආදිකං ආයස්මතො තොදෙය්යත්ථෙරස්ස අපදානං. තත්ථ රාජාසි විජයො නාමාති දහරකාලතො පට්ඨාය සබ්බසඞ්ගාමෙසු ජිනතො, චතූහි සඞ්ගහවත්ථූහි ජනං රඤ්ජනතො අල්ලීයනතො විජයො නාම රාජා අහොසීති අත්ථො. කෙතුමතීපුරුත්තමෙති කෙතු වුච්චන්ති ධජපටාකා. අථ වා නගරසොභනත්ථාය නගරමජ්ඣෙ උස්සාපිතරතනතොරණානි, තෙ කෙතූ නිච්චං උස්සාපිතා සොභයමානා අස්සා අත්ථීති කෙතුමතී. පූරෙති ධනධඤ්ඤෙහි සබ්බජනානං මනන්ති පුරං. කෙතුමතී ච සා පුරඤ්ච සෙට්ඨට්ඨෙන උත්තමඤ්චෙති කෙතුමතීපුරුත්තමං, තස්මිං කෙතුමතීපුරුත්තමෙ. සූරො වික්කමසම්පන්නොති අභීතො වීරියසම්පන්නො විජයො නාම රාජා අජ්ඣාවසීති සම්බන්ධො. ඉත්ථං ¶ භූතං පුරඤ්ච සබ්බවත්ථුවාහනඤ්ච ඡඩ්ඩෙත්වා හිමවන්තං පවිසිත්වා ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා වසන්තො සුමෙධභගවන්තං දිස්වා සොමනස්සං උප්පාදෙත්වා චන්දනෙන පූජාකරණමෙව විසෙසො.

276. නවමාපදානෙ නගරෙ හංසවතියාතිආදිකං ආයස්මතො ජතුකණ්ණිත්ථෙරස්ස අපදානං ¶ . තත්ථ සෙට්ඨිපුත්තො හුත්වා සුවණ්ණපාසාදෙ වසනභාවො ච පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමඞ්ගී හුත්වා වසනභාවො ච සබ්බදෙසවාසීනං සබ්බසිප්පවිඤ්ඤූනඤ්ච ආගන්ත්වා සෙවනභාවො ච විසෙසො.

330. දසමාපදානෙ හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිකං ආයස්මතො උදෙනත්ථෙරස්ස අපදානං. තත්ථ හිමවන්තසමීපෙ පදුමපබ්බතං නිස්සාය තාපසපබ්බජ්ජං ¶ පබ්බජිත්වා වසන්තෙන පදුමුත්තරස්ස භගවතො පදුමපුප්ඵං ගහෙත්වා පූජිතභාවොව විසෙසො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

එකචත්තාලීසමවග්ගවණ්ණනා සමත්තා.

1-10. භද්දාලිත්ථෙරඅපදානාදිවණ්ණනා

බාචත්තාලීසමවග්ගෙ ¶ පඨමාපදානඤ්ච දුතියාපදානඤ්ච තතියාපදානඤ්ච නයානුසාරෙන සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

106. චතුත්ථාපදානෙ නගරෙ බන්ධුමතියාතිආදිකං ආයස්මතො මධුමංසදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. තත්ථ සූකරිකොති සූකරමංසං වික්කිණිත්වා ජීවිකං කප්පෙන්තො. උක්කොටකං රන්ධයිත්වාති පිහකපප්ඵාසමංසං පචිත්වා මධුමංසම්හි ඔකිරිං පක්ඛිපිං. තෙන මංසෙන පත්තං පූරෙත්වා භික්ඛුසඞ්ඝස්ස දත්වා තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ අරහත්තං පාපුණින්ති අත්ථො.

නාගපල්ලවත්ථෙරස්ස පඤ්චමාපදානම්පි එකදීපියත්ථෙරස්ස ඡට්ඨාපදානම්පි උච්ඡඞ්ගපුප්ඵියත්ථෙරස්ස සත්තමාපදානම්පි යාගුදායකත්ථෙරස්ස අට්ඨමාපදානම්පි පත්ථොදනදායකත්ථෙරස්ස නවමාපදානම්පි මඤ්චදායකත්ථෙරස්ස දසමාපදානම්පි සබ්බං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

බාචත්තාලීසමවග්ගවණ්ණනා සමත්තා.

1-60. සකිංසම්මජ්ජකත්ථෙරඅපදානාදිවණ්ණනා

තෙචත්තාලීසමවග්ගෙ ¶ ¶ සබ්බථෙරාපදානානි උත්තානානෙව. කෙවලං ථෙරානං නාමනානත්තං පුඤ්ඤනානත්තඤ්ච විසෙසො.

චතුචත්තාලීසමෙ වග්ගෙපි සබ්බානි අපදානානි පාකටානෙව. කෙවලං පුඤ්ඤනානත්තං ඵලනානත්තඤ්ච විසෙසො.

1. පඤ්චචත්තාලීසමවග්ගෙ පඨමාපදානෙ කකුසන්ධො මහාවීරොතිආදිකං ආයස්මතො විභීටකමිඤ්ජියත්ථෙරස්ස අපදානං.

2. තත්ථ ¶ බීජමිඤ්ජමදාසහන්ති විභීටකඵලානි ඵාලෙත්වා බීජානි මිඤ්ජානි ගහෙත්වා මධුසක්කරාහි යොජෙත්වා කකුසන්ධස්ස භගවතො අදාසින්ති අත්ථො. දුතියාපදානාදීනි සබ්බානි සුවිඤ්ඤෙය්යානෙව, ථෙරානං නාමනානත්තාදීනිපි පාඨානුසාරෙන වෙදිතබ්බානි.

1. ඡචත්තාලීසමෙ වග්ගෙ පඨමාපදානෙ ජගතිං කාරයිං අහන්ති උත්තමබොධිරුක්ඛස්ස සමන්තතො ආළින්දං අහං කාරයින්ති අත්ථො. සෙසානි දුතියාපදානාදීනි සබ්බානිපි උත්තානානෙව.

සත්තචත්තාලීසමෙ වග්ගෙ පඨමාපදානාදීනි පාළිඅනුසාරෙන සුවිඤ්ඤෙය්යානෙව.

අට්ඨචත්තාලීසමෙ වග්ගෙ පඨමදුතියාපදානානි උත්තානානෙව.

30. තතියාපදානෙ කොසියො නාම භගවාති කොසියගොත්තෙ ජාතත්තා කොසියො නාම පච්චෙකබුද්ධොති ¶ අත්ථො. චිත්තකූටෙති චිත්තකූටකෙලාසකූටසානුකූටාදීසු අනොතත්තදහං පටිච්ඡාදෙත්වා ඨිතපබ්බතකූටෙසු නානාරතනඔසධාදීහි විචිත්තෙ චිත්තකූටපබ්බතෙ සො පච්චෙකබුද්ධො වසීති අත්ථො.

චතුත්ථපඤ්චමාපදානානි උත්තානානෙව.

56. ඡට්ඨාපදානෙ කුසට්ඨකමදාසහන්ති පක්ඛිකභත්තඋපොසථිකභත්තධුරභත්තසලාකභත්තාදීසු කුසපණ්ණවසෙන දාතබ්බං අට්ඨසලාකභත්තං අහං අදාසින්ති අත්ථො.

61. සත්තමාපදානෙ සොභිතො නාම සම්බුද්ධොති ආරොහපරිණාහද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණබ්යාමප්පභාදීහි සොභමානසරීරත්තා සොභිතො නාම සම්මාසම්බුද්ධොති අත්ථො.

66. අට්ඨමාපදානෙ ¶ තක්කරායං වසී තදාති තං දසපුඤ්ඤකිරියවත්ථුං කරොන්තා ජනා පටිවසන්ති එත්ථාති තක්කරා, රාජධානී. තිස්සං තක්කරායං, තදා වසීති අත්ථො.

72. නවමාපදානෙ ¶ පානධිං සුකතං ගය්හාති උපාහනයුගං සුන්දරාකාරෙන නිප්ඵාදිතං ගහෙත්වාති අත්ථො. දසමාපදානං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

අට්ඨචත්තාලීසමවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

1-10. පංසුකූලසඤ්ඤකත්ථෙරඅපදානාදිවණ්ණනා

එකූනපඤ්ඤාසමවග්ගෙ ¶ පඨමාපදානං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

14. දුතියාපදානෙ අධිච්චුප්පත්තිකා බුද්ධාති අධිච්චෙන අකාරණෙන උප්පත්තිකා සයම්භූතා, අඤ්ඤෙහි දෙවබ්රහ්මමාරාදීහි උපදෙසදායකෙහි රහිතා සයම්භූඤාණෙන උප්පන්නා ජාතා පාතුභූතාති අත්ථො.

16. ඔදුම්බරිකපුප්ඵං වාති උදුම්බරරුක්ඛෙ පුප්ඵං දුල්ලභං දුල්ලභුප්පත්තිකං ඉව. චන්දම්හි සසකං යථාති චන්දමණ්ඩලෙ සසලෙඛාය රූපං දුල්ලභං යථා. වායසානං යථා ඛීරන්ති කාකානං නිච්චං රත්තින්දිවං ඛුද්දාපීළිතභාවෙන ඛීරං දුල්ලභං යථා, එවං දුල්ලභං ලොකනායකං චතුරාසඞ්ඛ්යෙය්යං වා අට්ඨාසඞ්ඛ්යෙය්යං වා සොළසාසඞ්ඛ්යෙය්යං වා කප්පසතසහස්සං පාරමියො පූරෙත්වා බුද්ධභාවතො දුල්ලභො ලොකනායකොති අත්ථො.

30. තතියාපදානෙ මධුං භිසෙහි සවතීති පොක්ඛරමධුපදුමකෙසරෙහි සවති පග්ඝරති. ඛීරං සප්පිං මුළාලිභීති ඛීරඤ්ච සප්පිරසඤ්ච පදුමමුළාලෙහි සවති පග්ඝරති. තස්මා තදුභයං මම සන්තකං බුද්ධො පටිග්ගණ්හතූති අත්ථො.

චතුත්ථපඤ්චමඡට්ඨාපදානානි උත්තානානෙව.

119. සත්තමාපදානෙ චත්තාලීසදිජාපි චාති ද්වික්ඛත්තුං ජාතාති දිජා. කුමාරවයෙ උට්ඨිතදන්තානං පතිතත්තා පුන උට්ඨිතදන්තා දිජා, තෙ ච දන්තා. බ්යාකරණඤ්ච හෙට්ඨා නිදානකථායං වුත්තමෙව.

171. නවමාපදානෙ ¶ තදාහං මාණවො ආසින්ති යදා සුමෙධපණ්ඩිතො දීපඞ්කරභගවතො සන්තිකා බ්යාකරණං ලභි, තදා අහං මෙඝො නාම බ්රාහ්මණමාණවො ¶ හුත්වා සුමෙධතාපසෙන සහ ඉසිපබ්බජ්ජං ¶ පබ්බජිත්වා සික්ඛාපදෙසු සික්ඛිතො කෙනචි පාපසහායෙන සංසට්ඨො සංසග්ගදොසෙන පාපවිතක්කාදිවසං ගතො මාතුඝාතකම්මවසෙන නරකෙ අග්ගිජාලාදිදුක්ඛමනුභවිත්වා තතො චුතො සමුද්දෙ තිමිඞ්ගලමහාමච්ඡො හුත්වා නිබ්බත්තො, සමුද්දමජ්ඣෙ ගච්ඡන්තං මහානාවං ගිලිතුකාමො ගතො. දිස්වා මං වාණිජා භීතා ‘‘අහො ගොතමො භගවා’’ති සද්දමකංසු. අථ මහාමච්ඡො පුබ්බවාසනාවසෙන බුද්ධගාරවං උප්පාදෙත්වා තතො චුතො සාවත්ථියං විභවසම්පන්නෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො සද්ධො පසන්නො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පබ්බජිත්වා සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණිත්වා දිවසස්ස තික්ඛත්තුං උපට්ඨානං ගන්ත්වා සරමානො වන්දති. තදා භගවා ‘‘චිරං ධම්මරුචී’’ති මං ආහ.

184. අථ සො ථෙරො ‘‘සුචිරං සතපුඤ්ඤලක්ඛණ’’න්තිආදීහි ගාථාහි ථොමෙසි. භන්තෙ, සතපුඤ්ඤලක්ඛණධර ගොතම. පතිපුබ්බෙන විසුද්ධපච්චයන්ති පුබ්බෙ දීපඞ්කරපාදමූලෙ පරිපුණ්ණපාරමීපච්චයසම්භාරො සුට්ඨු චිරං කාලං මයා න දිට්ඨො අසීති අත්ථො. අහමජ්ජසුපෙක්ඛනන්ති අජ්ජ ඉමස්මිං දිවසෙ අහං සුපෙක්ඛනං සුන්දරදස්සනං, සුන්දරදිට්ඨං වා නිරුපමං විග්ගහං උපමාරහිතසරීරං ගොතමං වත එකන්තෙන පස්සාමි දක්ඛාමීති අත්ථො.

185-186. සුචිරං විහතතමො මයාති විසෙසෙන හතතමො විද්ධංසිතමොහො ත්වං මයාපි සුට්ඨු චිරං ථොමිතොති අත්ථො. සුචිරක්ඛෙන නදී විසොසිතාති එසා තණ්හානදී සුන්දරරක්ඛෙන ගොපනෙන විසෙසෙන සොසිතා, අභබ්බුප්පත්තිකතා තයාති අත්ථො. සුචිරං අමලං විසොධිතන්ති සුට්ඨු චිරං දීඝෙන අද්ධුනා අමලං නිබ්බානං විසෙසෙන සොධිතං, සුට්ඨු කතං අධිගතං තයාති අත්ථො. නයනං ඤාණමයං මහාමුනෙ. චිරකාලසමඞ්ගිතොති මහාමුනෙ මහාසමණ ඤාණමයං නයනං දිබ්බචක්ඛුං චිරකාලං සමධිගතො සම්පත්තො ත්වන්ති අත්ථො. අවිනට්ඨො පුනරන්තරන්ති අහං පුන අන්තරං අන්තරාභවෙ මජ්ඣෙ පරිනට්ඨො ¶ පරිහීනො අහොසින්ති අත්ථො. පුනරජ්ජසමාගතො තයාති අජ්ජ ඉමස්මිං කාලෙ තයා සද්ධිං පුනපි සමාගතො එකීභූතො සහ වසාමීති අත්ථො. න හි නස්සන්ති කතානි ගොතමාති ගොතම සබ්බඤ්ඤුබුද්ධ, තයා සද්ධිං කතානි සමාගමාදීනි ¶ න හි නස්සන්ති යාව ඛන්ධපරිනිබ්බානා න විනා භවිස්සන්තීති අත්ථො. සෙසං උත්තානමෙවාති.

ධම්මරුචියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

දසමාපදානං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

එකූනපඤ්ඤාසමවග්ගවණ්ණනා සමත්තා.

1-40. කිඞ්කණිපුප්ඵියත්ථෙරඅපදානාදිවණ්ණනා

පඤ්ඤාසමවග්ගෙ ¶ ච එකපඤ්ඤාසමවග්ගෙ ච ද්වෙපඤ්ඤාසමවග්ගෙ ච තෙපඤ්ඤාසමවග්ගෙ ච සබ්බානි අපදානානි උත්තානානෙවාති.

1. මහාකච්චායනත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

චතුපඤ්ඤාසමවග්ගෙ ¶ පඨමාපදානෙ පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො මහාකච්චායනත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ ගහපතිමහාසාලකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වුද්ධිප්පත්තො එකදිවසං සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුණන්තො සත්ථාරා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං විභජන්තානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපියමානං එකං භික්ඛුං දිස්වා සයම්පි තං ඨානන්තරං පත්ථෙන්තො පණිධානං කත්වා දානාදීනි පුඤ්ඤානි කත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො සුමෙධස්ස භගවතො කාලෙ විජ්ජාධරො හුත්වා ආකාසෙන ගච්ඡන්තො එකස්මිං වනසණ්ඩෙ නිසින්නං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො කණිකාරපුප්ඵෙහි පූජං අකාසි.

සො තෙන පුඤ්ඤෙන අපරාපරං සුගතීසුයෙව පරිවත්තෙන්තො කස්සපදසබලස්ස කාලෙ බාරාණසියං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා පරිනිබ්බුතෙ භගවති සුවණ්ණචෙතියකම්මට්ඨානෙ සතසහස්සග්ඝනිකාය සුවණ්ණිට්ඨකාය පූජං කත්වා ‘‘ඉමස්ස නිස්සන්දෙන නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ සරීරං මෙ සුවණ්ණවණ්ණං හොතූ’’ති ¶ පත්ථනං අකාසි. තතො යාවජීවං කුසලකම්මං කත්වා එකං බුද්ධන්තරං දෙවමනුස්සෙසු සංසරිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ උජ්ජෙනියං රඤ්ඤො චණ්ඩපජ්ජොතස්ස පුරොහිතගෙහෙ නිබ්බත්ති, තස්ස නාමග්ගහණදිවසෙ මාතා ‘‘මය්හං ¶ පුත්තො සුවණ්ණවණ්ණො, අත්තනො නාමං ගහෙත්වා ආගතො’’ති කඤ්චනමාණවොත්වෙව නාමං අකාසි. සො වුද්ධිමන්වාය තයො වෙදෙ උග්ගණ්හිත්වා පිතු අච්චයෙන පුරොහිතට්ඨානං ලභි. සො ගොත්තවසෙන කච්චායනොති පඤ්ඤායිත්ථ. අථ රාජා චණ්ඩපජ්ජොතො බුද්ධුප්පාදං සුත්වා, ‘‘ආචරිය, තුම්හෙ තත්ථ ගන්ත්වා සත්ථාරං ඉධානෙථා’’ති පෙසෙසි. සො අත්තට්ඨමො සත්ථු සන්තිකං උපගතො තස්ස සත්ථා ධම්මං දෙසෙසි, දෙසනාපරියොසානෙ සත්තහි ජනෙහි සද්ධිං සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තෙ පතිට්ඨාසි.

1. සො එවං පත්තඅරහත්තඵලො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං ¶ පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව. අථ සත්ථා ‘‘එථ, භික්ඛවො’’ති හත්ථං පසාරෙසි. තෙ තාවදෙව ද්වඞ්ගුලමත්තකෙසමස්සුඉද්ධිමයපත්තචීවරධරා වස්සසට්ඨිකත්ථෙරා විය අහෙසුං. එවං ථෙරො සදත්ථං නිප්ඵාදෙත්වා, ‘‘භන්තෙ, රාජා පජ්ජොතො තුම්හාකං පාදෙ වන්දිතුං ධම්මඤ්ච සොතුං ඉච්ඡතී’’ති ආරොචෙසි. සත්ථා ‘‘ත්වංයෙව, කච්චාන, තත්ථ ගච්ඡ, තයි ගතෙ රාජා පසීදිස්සතී’’ති ආහ. ථෙරො සත්ථු ආණාය අත්තට්ඨමො තත්ථ ගන්ත්වා රාජානං පසාදෙත්වා අවන්තීසු සාසනං පතිට්ඨාපෙත්වා පුන සත්ථු සන්තිකමෙව ආගතො. අත්තනො පුබ්බපත්ථනාවසෙන කච්චායනප්පකරණං මහානිරුත්තිප්පකරණං නෙත්තිප්පකරණන්ති පකරණත්තයං සඞ්ඝමජ්ඣෙ බ්යාකාසි. අථ සන්තුට්ඨෙන භගවතා ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං විභජන්තානං යදිදං මහාකච්චානො’’ති (අ. නි. 1.188, 197) එතදග්ගට්ඨානෙ ඨපිතො අග්ගඵලසුඛෙන විහාසීති.

මහාකච්චායනත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

දුතියාපදානෙ ¶ ඉතො සතසහස්සම්හීතිආදිකං ආයස්මතො වක්කලිත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ථෙරො පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථු සන්තිකං ගච්ඡන්තෙහි උපාසකෙහි සද්ධිං විහාරං ගන්ත්වා පරිසපරියන්තෙ ඨිතො ධම්මං සුණන්තො සත්ථාරා එකං භික්ඛුං ¶ සද්ධාධිමුත්තානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපිතං දිස්වා සයම්පි තං ඨානන්තරං පත්ථෙන්තො සත්තාහං බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස මහාදානං දත්වා පණිධානං අකාසි. සත්ථා තස්ස අනන්තරායං දිස්වා බ්යාකරි.

සො යාවජීවං කුසලං කත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො අම්හාකං භගවතො කාලෙ සාවත්ථියං බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්ති, තස්ස වක්කලීති නාමං කරිංසු. තත්ථ කලීති අපරාධතිලකාළකාදිදොසස්ස අධිවචනං. නිද්ධන්තසුවණ්ණපිණ්ඩසදිසතාය අපගතො බ්යපගතො කලි දොසො අස්සාති ව-කාරාගමං කත්වා වක්කලීති වුච්චති. සො වුද්ධිප්පත්තො තයො වෙදෙ උග්ගණ්හිත්වා බ්රාහ්මණසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං ගතො, සත්ථාරං දිස්වා රූපකායසම්පත්තිදස්සනෙන අතිත්තො සත්ථාරා සද්ධිංයෙව විචරති. ‘‘අගාරමජ්ඣෙ වසන්තො නිච්චකාලං සත්ථු දස්සනං න ලභිස්සාමී’’ති ¶ සත්ථු සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා ඨපෙත්වා භොජනකාලං සරීරකිච්චකාලඤ්ච සෙසකාලෙ යත්ථ ඨිතෙන සක්කා දසබලං පස්සිතුං, තත්ථ ඨිතො අඤ්ඤං කිච්චං පහාය භගවන්තං ඔලොකෙන්තොයෙව විහරති. සත්ථා තස්ස ඤාණපරිපාකං ආගමෙන්තො බහුකාලං තස්මිං රූපදස්සනෙනෙව විචරන්තෙ කිඤ්චි අවත්වා පුනෙකදිවසං – ‘‘කිං තෙ, වක්කලි, ඉමිනා පූතිකායෙන දිට්ඨෙන? යො ඛො, වක්කලි, ධම්මං පස්සති, සො මං පස්සති; යො මං පස්සති, සො ධම්මං පස්සති. ධම්මඤ්හි, වක්කලි, පස්සන්තො මං පස්සතී’’ති (සං. නි. 3.87) ආහ. සත්ථරි එවං වදන්තෙපි ථෙරො සත්ථු දස්සනං පහාය අඤ්ඤත්ථ ගන්තුං න සක්කොති. තතො සත්ථා, ‘‘නායං භික්ඛු සංවෙගං අලභිත්වා බුජ්ඣිස්සතී’’ති වස්සූපනායිකදිවසෙ – ‘‘අපෙහි, වක්කලී’’ති ථෙරං පණාමෙසි. සො සත්ථාරා පණාමිතො සත්ථු සම්මුඛෙ ඨාතුං අසක්කොන්තො – ‘‘කිං මය්හං ජීවිතෙන, යොහං සත්ථාරං දට්ඨුං න ලභාමී’’ති ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ පපාතට්ඨානං ¶ අභිරුහි? සත්ථා තස්ස තං පවත්තිං ඤත්වා – ‘‘අයං භික්ඛු මම සන්තිකා අස්සාසං අලභන්තො මග්ගඵලානං උපනිස්සයං නාසෙය්යා’’ති අත්තානං දස්සෙත්වා ඔභාසං විස්සජ්ජෙන්තො –

‘‘පාමොජ්ජබහුලො භික්ඛු, පසන්නො බුද්ධසාසනෙ;

අධිගච්ඡෙ පදං සන්තං, සඞ්ඛාරූපසමං සුඛ’’න්ති. (ධ. ප. 381) –

ගාථං වත්වා ‘‘එහි, වක්කලී’’ති (ධ. ප. අට්ඨ. 2.381) හත්ථං පසාරෙසි. ථෙරො ‘‘දසබලො මෙ දිට්ඨො, ‘එහී’ති අව්හායනම්පි ලද්ධ’’න්ති බලවපීතිසොමනස්සං උප්පාදෙත්වා ‘‘කුතො ගච්ඡාමී’’ති අත්තනො ගමනභාවං අජානිත්වාව සත්ථු සම්මුඛෙ ¶ ආකාසෙ පක්ඛන්දිත්වා පඨමෙන පාදෙන පබ්බතෙ ඨිතොයෙව සත්ථාරා වුත්තගාථායො ආවජ්ජෙන්තො ආකාසෙයෙව පීතිං වික්ඛම්භෙත්වා සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණීති අඞ්ගුත්තරට්ඨකථායං (අ. නි. අට්ඨ. 1.1.208) ධම්මපදවණ්ණනායඤ්ච (ධ. ප. අට්ඨ. 2.381 වක්කලිත්ථෙරවත්ථු) ආගතං.

ඉධ පන එවං වෙදිතබ්බං – ‘‘කිං තෙ, වක්කලී’’තිආදිනා සත්ථාරා ඔවදිතො ගිජ්ඣකූටෙ විහරන්තො විපස්සනං පට්ඨපෙසි, තස්ස සද්ධාය බලවභාවතො එව විපස්සනා වීථිං න ඔතරති? භගවා තං ඤත්වා කම්මට්ඨානං සොධෙත්වා අදාසි. සො පුන විපස්සනං මත්ථකං පාපෙතුං නාසක්ඛියෙව. අථස්ස ආහාරවෙකල්ලෙන වාතාබාධො උප්පජ්ජි, තං වාතාබාධෙන පීළියමානං ඤත්වා භගවා තත්ථ ගන්ත්වා පුච්ඡන්තො –

‘‘වාතරොගාභිනීතො ¶ ත්වං, විහරං කානනෙ වනෙ;

පවිද්ධගොචරෙ ලූඛෙ, කථං භික්ඛු කරිස්සසී’’ති. (ථෙරගා. 350) –

‘‘පීතිසුඛෙන විපුලෙන, ඵරමානො සමුස්සයං;

ලූඛම්පි අභිසම්භොන්තො, විහරිස්සාමි කානනෙ.

‘‘භාවෙන්තො සතිපට්ඨානෙ, ඉන්ද්රියානි බලානි ච;

බොජ්ඣඞ්ගානි ච භාවෙන්තො, විහරිස්සාමි කානනෙ.

‘‘ආරද්ධවීරියෙ පහිතත්තෙ, නිච්චං දළ්හපරක්කමෙ;

සමග්ගෙ සහිතෙ දිස්වා, විහරිස්සාමි කානනෙ.

‘‘අනුස්සරන්තො ¶ සම්බුද්ධං, අග්ගං දන්තං සමාහිතං;

අතන්දිතො රත්තින්දිවං, විහරිස්සාමි කානනෙ’’ති. (ථෙරගා. 351-354) –

චතස්සො ගාථායො අභාසි. තාසං අත්ථො ථෙරගාථාවණ්ණනායං (ථෙරගා. අට්ඨ. 2.351-354) වුත්තොයෙව. එවං ථෙරො විපස්සනං උස්සුක්කාපෙත්වා අරහත්තං පාපුණි.

28. සො අරහත්තං පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ඉතො සතසහස්සම්හීතිආදිමාහ. තත්ථ ඉතොති කකුසන්ධාදීනං උප්පන්නභද්දකප්පතො හෙට්ඨා කප්පසතසහස්සමත්ථකෙති අත්ථො.

29. පදුමාකාරවදනොති සුපුප්ඵිතපදුමසස්සිරීකමුඛො. පදුමපත්තක්ඛොති සෙතපදුමපුප්ඵපණ්ණසදිසඅක්ඛීති අත්ථො.

30. පදුමුත්තරගන්ධොවාති පදුමගන්ධමුඛොති අත්ථො.

31. අන්ධානං ¶ නයනූපමොති චක්ඛුවිරහිතානං සත්තානං නයනසදිසො, ධම්මදෙසනාය සබ්බසත්තානං ¶ පඤ්ඤාචක්ඛාදිචක්ඛුදායකොති අත්ථො. සන්තවෙසොති සන්තසභාවො සන්තඉරියාපථො. ගුණනිධීති ගුණානං නිධි, සබ්බගුණගණානං නිධානට්ඨානභූතොති අත්ථො. කරුණාමතිආකරොති සාධූනං චිත්තකම්පනසඞ්ඛාතාය කරුණාය ච අත්ථානත්ථමිනනපරිච්ඡින්නමතියා ච ආකරො ආධාරභූතො.

32. බ්රහ්මාසුරසුරච්චිතොති බ්රහ්මෙහි ච අසුරෙහි ච දෙවෙහි ච අච්චිතො පූජිතොති අත්ථො.

33. මධුරෙන රුතෙන චාති කරවීකරුතමධුරෙන සද්දෙන සකලං ජනං රඤ්ජයන්තීති සම්බන්ධො. සන්ථවී සාවකං සකන්ති අත්තනො සාවකං මධුරධම්මදෙසනාය සන්ථවී, ථුතිං අකාසීති අත්ථො.

34. සද්ධාධිමුත්තොති සද්දහනසද්ධාය සාසනෙ අධිමුත්තො පතිට්ඨිතොති අත්ථො. මම දස්සනලාලසොති මය්හං දස්සනෙ බ්යාවටො තප්පරො.

35. තං ¶ ඨානමභිරොචයින්ති තං සද්ධාධිමුත්තට්ඨානන්තරං අභිරොචයිං, ඉච්ඡිං පත්ථෙසින්ති අත්ථො.

40. පීතමට්ඨනිවාසනන්ති සිලිට්ඨසුවණ්ණවණ්ණවත්ථෙ නිවත්ථන්ති අත්ථො. හෙමයඤ්ඤොපචිතඞ්ගන්ති සුවණ්ණපාමඞ්ගලග්ගිතගත්තන්ති අත්ථො.

47-48. නොනීතසුඛුමාලං මන්ති නවනීතමිව මුදුතලුණහත්ථපාදං. ජාතපල්ලවකොමලන්ති අසොකපල්ලවපත්තකොමලමිව මුදුකන්ති අත්ථො. පිසාචීභයතජ්ජිතාති තදා එවංභූතං කුමාරං මං අඤ්ඤා පිසාචී එකා රක්ඛසී භයෙන තජ්ජෙසි භිංසාපෙසීති අත්ථො. තදා මහෙසිස්ස සම්මාසම්බුද්ධස්ස පාදමූලෙ මං සායෙසුං නිපජ්ජාපෙසුං. දීනමානසා භීතචිත්තා මම මාතාපිතරො ඉමං දාරකං තෙ දදාම, ඉමස්ස සරණං පතිට්ඨා හොතු නාථ නායකාති සම්බන්ධො.

49. තදා පටිග්ගහි සො මන්ති සො භගවා තදා තස්මිං මම මාතුයා දින්නකාලෙ ජාලිනා ජාලයුත්තෙන සඞ්ඛාලකෙන චක්කලක්ඛණාදීහි ¶ ලක්ඛිතෙන මුදුකොමලපාණිනා මුදුකෙන විසුද්ධෙන හත්ථතලෙන මං අග්ගහෙසීති අත්ථො.

52. සබ්බපාරමිසම්භූතන්ති ¶ සබ්බෙහි දානපාරමිතාදීහි සම්භූතං ජාතං. නීලක්ඛිනයනං වරං පුඤ්ඤසම්භාරජං උත්තමනීලඅක්ඛිවන්තං. සබ්බසුභාකිණ්ණං සබ්බෙන සුභෙන වණ්ණෙන සණ්ඨානෙන ආකිණ්ණං ගහනීභූතං රූපං භගවතො හත්ථපාදසීසාදිරූපං දිස්වාති අත්ථො, තිත්තිං අපත්තො විහරාමි අහන්ති සම්බන්ධො.

61. තදා මං චරණන්තගොති තස්මිං මය්හං අරහත්තං පත්තකාලෙ සීලාදිපන්නරසන්නං චරණධම්මානං අන්තගො, පරියොසානප්පත්තො පරිපූරකාරීති අත්ථො. ‘‘මරණන්තගො’’තිපි පාඨො. තස්ස මරණස්ස අන්තං නිබ්බානං පත්තොති අත්ථො. සද්ධාධිමුත්තානං අග්ගං පඤ්ඤපෙසීති සම්බන්ධො. අථ සත්ථා භික්ඛුසඞ්ඝමජ්ඣෙ නිසින්නො ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං සද්ධාධිමුත්තානං යදිදං, වක්කලී’’ති (අ. නි. 1.198, 208) මං එතදග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසීති වුත්තං හොති. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

වක්කලිත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පදුමුත්තරො ¶ නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො කප්පිනත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මදෙසනං සුණන්තො සත්ථාරා එකං භික්ඛුං ඔවාදකානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපිතං දිස්වා අධිකාරකම්මං කත්වා තං ඨානන්තරං පත්ථෙසි.

සො තත්ථ යාවජීවං කුසලං කත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො බාරාණසිතො අවිදූරෙ එකස්මිං පෙසකාරගාමෙ ජෙට්ඨපෙසකාරගෙහෙ නිබ්බත්තො තදා සහස්සමත්තා පච්චෙකබුද්ධා හිමවන්තෙ අට්ඨ මාසෙ වසිත්වා වස්සිකෙ චත්තාරො මාසෙ ජනපදෙ වසන්ති. තෙ එකවාරං බාරාණසියා අවිදූරෙ ඔතරිත්වා ‘‘සෙනාසනං කරණත්ථාය හත්ථකම්මං යාචථා’’ති රඤ්ඤො සන්තිකං අට්ඨ පච්චෙකබුද්ධෙ පහිණිංසු. තදා පන රඤ්ඤො වප්පමඞ්ගලං අහොසි. සො ‘‘පච්චෙකබුද්ධා ¶ කිර ආගතා’’ති සුත්වා නික්ඛමිත්වා ආගතකාරණං පුච්ඡිත්වා ‘‘අජ්ජ, භන්තෙ, ඔකාසො නත්ථි ස්වෙ අම්හාකං වප්පමඞ්ගලං ¶ , තතියදිවසෙ කරිස්සාමා’’ති වත්වා පච්චෙකබුද්ධෙ අනිමන්තෙත්වාව පාවිසි. පච්චෙකබුද්ධා ‘‘අඤ්ඤං ගාමං පවිසිස්සාමා’’ති පක්කමිංසු.

තස්මිං සමයෙ ජෙට්ඨපෙසකාරස්ස භරියා කෙනචිදෙව කරණීයෙන බාරාණසිං ගච්ඡන්තී තෙ පච්චෙකබුද්ධෙ දිස්වා වන්දිත්වා, ‘‘කිං, භන්තෙ, අවෙලාය අය්යා ආගතා’’ති පුච්ඡි. තෙ ආදිතො පට්ඨාය කථෙසුං. තං සුත්වා සද්ධාසම්පන්නා බුද්ධිසම්පන්නා ඉත්ථී ‘‘ස්වෙ, භන්තෙ, අම්හාකං භික්ඛං ගණ්හථා’’ති නිමන්තෙසි. ‘‘බහුකා මයං, භගිනී’’ති. ‘‘කිත්තකා, භන්තෙ’’ති? ‘‘සහස්සමත්තා, භගිනී’’ති. ‘‘භන්තෙ, ඉමස්මිං නො ගාමෙ සහස්සමත්තා වසිම්හා, එකෙකො එකෙකස්ස භික්ඛං දස්සති, භික්ඛං අධිවාසෙථ, අහමෙව වො වසනට්ඨානං කාරාපෙස්සාමී’’ති ආහ. පච්චෙකබුද්ධා අධිවාසෙසුං.

සා ගාමං පවිසිත්වා උග්ඝොසෙසි – ‘‘අම්මතාතා, අහං සහස්සමත්තෙ පච්චෙකබුද්ධෙ දිස්වා නිමන්තෙසිං, අය්යානං නිසීදනට්ඨානං සංවිදහථ, යාගුභත්තාදීනි සම්පාදෙථා’’ති ගාමමජ්ඣෙ මණ්ඩපං කාරාපෙත්වා ආසනානි පඤ්ඤාපෙත්වා පුනදිවසෙ පච්චෙකබුද්ධෙ නිසීදාපෙත්වා පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන පරිවිසිත්වා භත්තකිච්චපරියොසානෙ තස්මිං ගාමෙ සබ්බා ඉත්ථියො ¶ ආදාය තාහි සද්ධිං පච්චෙකබුද්ධෙ වන්දිත්වා තෙමාසං වසනත්ථාය පටිඤ්ඤං ගණ්හිත්වා පුන ගාමෙ උග්ඝොසෙසි – ‘‘අම්මතාතා, එකෙකකුලතො එකෙකපුරිසො වාසිඵරසුආදීනි ගහෙත්වා අරඤ්ඤං පවිසිත්වා දබ්බසම්භාරෙ ආහරිත්වා අය්යානං වසනට්ඨානං කරොතූ’’ති. ගාමවාසිනො තස්සායෙව වචනං සුත්වා එකෙකො එකෙකං කත්වා සද්ධිං රත්තිදිවාට්ඨානෙහි පණ්ණසාලසහස්සං නිට්ඨාපෙත්වා අත්තනො අත්තනො පණ්ණසාලායං උපගතං පච්චෙකබුද්ධං ‘‘අහං සක්කච්චං උපට්ඨහිස්සාමි, අහං සක්කච්චං උපට්ඨහිස්සාමී’’ති වත්වා උපට්ඨහිංසු. සා වස්සංවුට්ඨකාලෙ ‘‘අත්තනො අත්තනො පණ්ණසාලාය වස්සංවුට්ඨානං පච්චෙකබුද්ධානං චීවරසාටකෙ සජ්ජෙථා’’ති සමාදපෙත්වා එකෙකස්ස සහස්ස සහස්සමූලං චීවරං දාපෙසි. පච්චෙකබුද්ධා වුට්ඨවස්සා අනුමොදනං කත්වා පක්කමිංසු. ගාමවාසිනොපි ඉදං පුඤ්ඤකම්මං කත්වා තතො චුතො තාවතිංසදෙවලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා ගණදෙවතා නාම අහෙසුං.

තෙ තත්ථ දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා කස්සපසම්මාසම්බුද්ධකාලෙ කුටුම්බිකගෙහෙසු නිබ්බත්තිංසු. පුබ්බෙ ජෙට්ඨකපෙසකාරො ජෙට්ඨකකුටුම්බිකස්ස පුත්තො අහොසි. භරියාපිස්ස එකස්ස ජෙට්ඨකකුටුම්බිකස්ස ධීතා අහොසි. සෙසානං භරියායො සෙසකුටුම්බිකානං ධීතරො ¶ අහෙසුං, තා සබ්බාපි වයප්පත්තා පරකුලං ගච්ඡන්තියො තෙසං තෙසංයෙව ගෙහානි අගමංසු. අථෙකදිවසං විහාරෙ ධම්මස්සවනෙ සඞ්ඝුට්ඨෙ ‘‘සත්ථා ධම්මං දෙසෙස්සතී’’ති සුත්වා තෙ සබ්බෙපි කුටුම්බිකා ‘‘ධම්මං සොස්සාමා’’ති ¶ භරියාහි සද්ධිං විහාරං අගමංසු. තෙසං විහාරමජ්ඣං පවිට්ඨක්ඛණෙ වස්සං වස්සි. යෙසං කුලූපකා වා ඤාතිසාමණෙරාදයො වා අත්ථි, තෙ තෙසං පරිවෙණාදීනි පවිසිංසු. තෙ පන තථාරූපානං නත්ථිතාය කත්ථචි පවිසිතුං අවිසහන්තා විහාරමජ්ඣෙයෙව අට්ඨංසු. අථ නෙ ජෙට්ඨකකුටුම්බිකො ආහ – ‘‘පස්සථ, භො, අම්හාකං විප්පකාරං, කුලපුත්තෙහි නාම එත්තකෙන ලජ්ජිතුං යුත්ත’’න්ති. ‘‘අය්ය, කිං කරොමා’’ති? ‘‘මයං විස්සාසිකට්ඨානස්ස අභාවෙන ඉමං විප්පකාරං පත්තා, සබ්බෙ ධනං සංහරිත්වා පරිවෙණං කරිස්සාමා’’ති. ‘‘සාධු, අය්යා’’ති ජෙට්ඨකො සහස්සං අදාසි. සෙසා පඤ්ච පඤ්ච සතානි. ඉත්ථියො අඩ්ඪතෙය්යානි අඩ්ඪතෙය්යානි සතානි. තෙ තං ධනං ආහරිත්වා සහස්සකූටාගාරපරිවාරං සත්ථු වසනත්ථාය මහාපරිවෙණං නාම ¶ කාරාපෙසුං. නවකම්මස්ස මහන්තතාය ධනෙ අප්පහොන්තෙ පුබ්බෙ දින්නධනතො පුන උපඩ්ඪූපඩ්ඪං අදංසු. නිට්ඨිතෙ පරිවෙණෙ විහාරමහං කරොන්තා බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස සත්තාහං මහාදානං දත්වා වීසතියා භික්ඛුසහස්සානං චීවරානි සජ්ජයිංසු.

ජෙට්ඨකකුටුම්බිකස්ස පන භරියා අත්තනො පඤ්ඤාය ඨිතා අහං තෙහි සමකං අකත්වා අතිරෙකතරං කත්වා ‘‘සත්ථාරං පූජෙස්සාමී’’ති අනොජපුප්ඵවණ්ණෙන සහස්සමූලෙන සාටකෙන සද්ධිං අනොජපුප්ඵචඞ්කොටකං ගහෙත්වා සත්ථාරං අනොජපුප්ඵෙහි පූජෙත්වා තං සාටකං සත්ථු පාදමූලෙ ඨපෙත්වා, ‘‘භන්තෙ, නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ අනොජපුප්ඵවණ්ණංයෙව මෙ සරීරං හොතු, අනොජාත්වෙව ච නාමං හොතූ’’ති පත්ථනං අකාසි. සත්ථා ‘‘එවං හොතූ’’ති අනුමොදනං අකාසි. තෙ සබ්බෙපි යාවතායුකං ඨත්වා තතො චුතා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිංසු. තෙ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ දෙවලොකා චවිත්වා ජෙට්ඨකො කුක්කුටවතීනගරෙ රාජකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො මහාකප්පිනරාජා නාම අහොසි. සෙසා අමච්චකුලෙසු නිබ්බත්තිංසු. ජෙට්ඨකස්ස භරියා මද්දරට්ඨෙ සාකලනගරෙ රාජකුලෙ නිබ්බත්ති අනොජපුප්ඵවණ්ණමෙවස්සා සරීරං අහොසි, තෙන අනොජාත්වෙවස්සා නාමං අකංසු, සා වයප්පත්තා මහාකප්පිනරඤ්ඤො ගෙහං ගන්ත්වා අනොජාදෙවීති පාකටා අහොසි.

සෙසිත්ථියොපි අමච්චකුලෙසු නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තා තෙසංයෙව අමච්චපුත්තානං ¶ ගෙහානි අගමංසු. තෙ සබ්බෙපි රඤ්ඤො සම්පත්තිසදිසං සම්පත්තිං අනුභවිංසු. යදා හි රාජා අලඞ්කාරපටිමණ්ඩිතො හත්ථිං අභිරුහිත්වා විචරති, තදාපි තෙ තථෙව විචරන්ති. තස්මිං අස්සෙන වා රථෙන වා විචරන්තෙ තෙපි තථෙව විචරන්ති. එවං තෙ එකතො හුත්වා කතානං පුඤ්ඤානං බලෙන එකතොව සම්පත්තිං අනුභවිංසු. රඤ්ඤො පන වාලො, වාලවාහනො, පුප්ඵො, පුප්ඵවාහනො, සුපත්තොති පඤ්චෙව අස්සා හොන්ති. තෙසු රාජා සුපත්තං අස්සං සයං ආරොහති, ඉතරෙ චත්තාරො අස්සෙ අස්සාරොහානං සාසනාහරණත්ථාය අදාසි. රාජා තෙ පාතොව භොජෙත්වා ‘‘ගච්ඡථ ¶ , භණෙ, ද්වෙ වා තීණි වා යොජනානි ආහිණ්ඩිත්වා බුද්ධස්ස වා ධම්මස්ස වා සඞ්ඝස්ස වා උප්පන්නභාවං සුත්වා මය්හං සුඛසාසනං ¶ ආරොචෙථා’’ති පෙසෙසි. තෙ චතූහි ද්වාරෙහි නික්ඛමිත්වා ද්වෙ තීණි යොජනානි ආහිණ්ඩිත්වා කිඤ්චි සාසනං අලභිත්වාව පච්චාගමිංසු.

අථෙකදිවසං රාජා සුපත්තං ආරුහිත්වා අමච්චසහස්සපරිවුතො උය්යානං ගච්ඡන්තො කිලන්තරූපෙ පඤ්චසතමත්තෙ වාණිජකෙ නගරං පවිසන්තෙ දිස්වා ‘‘ඉමෙ අද්ධානකිලන්තා, අද්ධො ඉමෙසං සන්තිකා එකං භද්දකං සාසනං සොස්සාමී’’ති තෙ පක්කොසාපෙත්වා ‘‘කුතො ආගතත්ථා’’ති පුච්ඡි. ‘‘අත්ථි, දෙව, ඉතො වීසතියොජනසතමත්ථකෙ සාවත්ථි නාම නගරං, තතො ආගතම්හා’’ති. ‘‘අත්ථි පන වො දෙසෙ කිඤ්චි සාසනං උප්පන්න’’න්ති. ‘‘දෙව, අඤ්ඤං කිඤ්චි නත්ථි, සම්මාසම්බුද්ධො උප්පන්නො’’ති. රාජා තාවදෙව බලවපීතියා ඵුට්ඨසරීරො කිඤ්චි සල්ලක්ඛෙතුං අසක්කොන්තො මුහුත්තං වීතිනාමෙත්වා පන, ‘‘තාතා, කිං වදෙථා’’ති පුච්ඡි. ‘‘බුද්ධො, දෙව, උප්පන්නො’’ති. රාජා දුතියම්පි තතියම්පි තථෙව වීතිනාමෙත්වා චතුත්ථවාරෙ ‘‘කිං වදෙථ, තාතා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘බුද්ධො උප්පන්නො’’ති වුත්තෙ, ‘‘තාතා, සුඛසාසනසවනාය සතසහස්සං වො දම්මී’’ති වත්වා ‘‘අපරම්පි කිඤ්චි සාසනං අත්ථි, තාතා’’ති පුච්ඡි. ‘‘අත්ථි, දෙව, ධම්මො උප්පන්නො’’ති. රාජා තම්පි සුත්වා පුරිමනයෙනෙව තයො වාරෙ වීතිනාමෙත්වා චතුත්ථවාරෙ ‘‘ධම්මො උප්පන්නො’’ති වුත්තෙ – ‘‘ඉධාපි වො සතසහස්සං දම්මී’’ති වත්වා ‘‘අපරම්පි කිඤ්චි සාසනං අත්ථි, තාතා’’ති පුච්ඡි. ‘‘අත්ථි, දෙව, සඞ්ඝො උප්පන්නො’’ති. රාජා තම්පි සුත්වා තථෙව තයො වාරෙ වීතිනාමෙත්වා චතුත්ථවාරෙ ‘‘සඞ්ඝො උප්පන්නො’’ති වුත්තෙ – ‘‘ඉධාපි වො සතසහස්සං දම්මී’’ති වත්වා අමච්චසහස්සං ඔලොකෙත්වා, ‘‘තාතා, කිං කරිස්සාමා’’ති පුච්ඡි. ‘‘දෙව, තුම්හෙ කිං කරිස්සථා’’ති? ‘‘අහං, තාතා, ‘බුද්ධො උප්පන්නො ධම්මො උප්පන්නො සඞ්ඝො උප්පන්නො’ති සුත්වා න පුන නිවත්තිස්සාමි, භගවන්තං උද්දිස්ස ගන්ත්වා තස්ස සන්තිකෙ පබ්බජිස්සාමී’’ති. ‘‘මයම්පි, දෙව, තුම්හෙහි සද්ධිං පබ්බජිස්සාමා’’ති. රාජා සුවණ්ණපට්ටෙ ¶ අක්ඛරානි ලිඛාපෙත්වා වාණිජකානං දත්වා ‘‘ඉමං අනොජාය නාම දෙවියා දෙථ, සා තුම්හාකං තීණි සතසහස්සානි දස්සති, එවඤ්ච පන නං වදෙය්යාථ ‘රඤ්ඤා කිර තෙ ඉස්සරියං විස්සට්ඨං, යථාසුඛං සම්පත්තිං පරිභුඤ්ජාහී’ති, සචෙ පන ‘වො රාජා කහ’න්ති පුච්ඡති, ‘සත්ථාරං උද්දිස්ස පබ්බජිස්සාමී’ති වත්වා ගතොති ආරොචෙය්යාථා’’ති ආහ. අමච්චාපි අත්තනො අත්තනො භරියානං තථෙව ¶ සාසනං පහිණිංසු. රාජා වාණිජකෙ උය්යොජෙත්වා අස්සං අභිරුය්හ අමච්චසහස්සපරිවුතො තංඛණඤ්ඤෙව නික්ඛමි.

සත්ථාපි තංදිවසං පච්චූසකාලෙ ලොකං වොලොකෙන්තො මහාකප්පිනරාජානං සපරිවාරං දිස්වා ‘‘අයං ¶ මහාකප්පිනො වාණිජකානං සන්තිකා තිණ්ණං රතනානං උප්පන්නභාවං සුත්වා තෙසං වචනං තීහි සතසහස්සෙහි පූජෙත්වා රජ්ජං පහාය අමච්චසහස්සපරිවුතො මං උද්දිස්ස පබ්බජිතුකාමො ස්වෙ නික්ඛමිස්සති, සො සපරිවාරො සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණිස්සති, පච්චුග්ගමනං කරිස්සාමී’’ති පුනදිවසෙ චක්කවත්තී විය ඛුද්දකගාමභොජකං රාජානං පච්චුග්ගච්ඡන්තො සයමෙව පත්තචීවරමාදාය වීසයොජනසතං මග්ගං පච්චුග්ගන්ත්වා චන්දභාගාය නදියා තීරෙ නිග්රොධරුක්ඛමූලෙ ඡබ්බණ්ණබුද්ධරස්මියො විස්සජ්ජෙත්වා නිසීදි. රාජාපි ආගච්ඡන්තො එකං නදිං පත්වා ‘‘කා නාමාය’’න්ති පුච්ඡි. ‘‘අපරච්ඡා නාම, දෙවා’’ති. ‘‘කිමස්සා පරිමාණං, තාතා’’ති? ‘‘ගම්භීරතො ගාවුතං, පුථුලතො ද්වෙ ගාවුතානි, දෙවා’’ති. ‘‘අත්ථි පනෙත්ථ නාවා වා උළුම්පො වා’’ති? ‘‘නත්ථි, දෙවා’’ති. ‘‘නාවාදීනි ඔලොකෙන්තෙ අම්හෙ ජාති ජරං උපනෙති, ජරා මරණං. අහං නිබ්බෙමතිකො හුත්වා තීණි රතනානි උද්දිස්ස නික්ඛන්තො, තෙසං මෙ ආනුභාවෙන ‘ඉදං උදකං උදකං විය මා හොතූ’ති රතනත්තයස්ස ගුණං ආවජ්ජෙත්වා ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො’’’ති බුද්ධගුණං අනුස්සරන්තො සපරිවාරො අස්සසහස්සෙන උදකපිට්ඨෙ පක්ඛන්දි. සින්ධවා පිට්ඨිපාසාණෙ විය පක්ඛන්දිංසු. ඛුරානං අග්ගට්ඨානෙව තෙමිංසු.

සො තං උත්තරිත්වා පුරතො ගච්ඡන්තො අපරම්පි නදිං දිස්වා ‘‘අයං කා නාමා’’ති පුච්ඡි. ‘‘නීලවාහා නාම, දෙවා’’ති. ‘‘කිමස්සා පරිමාණ’’න්ති? ‘‘ගම්භීරතොපි පුථුලතොපි අඩ්ඪයොජනං, දෙවා’’ති. සෙසං පුරිමසදිසමෙව. තං පන නදිං දිස්වා ‘‘ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො’’ති ධම්මානුස්සතිං අනුස්සරන්තො පක්ඛන්දි. තම්පි අතික්කමිත්වා ගච්ඡන්තො අපරම්පි නදිං දිස්වා ‘‘අයං කා නාමා’’ති පුච්ඡි. ‘‘චන්දභාගා ¶ නාම, දෙවා’’ති. ‘‘කිමස්සා පරිමාණ’’න්ති? ‘‘ගම්භීරතොපි පුථුලතොපි යොජනං, දෙවා’’ති. සෙසං පුරිමසදිසමෙව. තං පන නදිං දිස්වා ‘‘සුප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො’’ති සඞ්ඝානුස්සතිං අනුස්සරන්තො ¶ පක්ඛන්දි. තම්පි නදිං අතික්කමිත්වා ගච්ඡන්තො සත්ථු සරීරතො නික්ඛන්තා ඡබ්බණ්ණබුද්ධරස්මියො නිග්රොධරුක්ඛස්ස සාඛාවිටපපලාසානි ඔභාසයමානා දිස්වා චින්තෙසි – ‘‘අයං ඔභාසො නෙව චන්දස්ස, න සූරියස්ස, න දෙවමාරබ්රාහ්මණසුපණ්ණනාගානං අඤ්ඤතරස්ස, අද්ධා අහං සත්ථාරං උද්දිස්ස ආගච්ඡන්තො සම්මාසම්බුද්ධෙන දිට්ඨො භවිස්සාමී’’ති. සො තාවදෙව අස්සපිට්ඨිතො ඔතරිත්වා ඔනතසරීරො රස්මියානුසාරෙන සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා මනොසිලාරසෙ නිමුජ්ජන්තො විය බුද්ධරස්මීනං අන්තො පාවිසි. සො සත්ථාරං වන්දිත්වා එකමන්තං නිසීදි සද්ධිං අමච්චසහස්සෙන. සත්ථා තෙසං අනුපුබ්බිං කථං කථෙසි. දෙසනාපරියොසානෙ සපරිවාරො රාජා සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි.

අථ ¶ සබ්බෙ උට්ඨහිත්වා පබ්බජ්ජං යාචිංසු. සත්ථා ‘‘ආගමිස්සති නු ඛො ඉමෙසං කුලපුත්තානං ඉද්ධිමයපත්තචීවර’’න්ති උපධාරෙන්තො ‘‘ඉමෙ කුලපුත්තා පච්චෙකබුද්ධසහස්සානං චීවරසහස්සං අදංසු, කස්සපබුද්ධකාලෙ වීසතියා භික්ඛුසහස්සානං වීසතිචීවරසහස්සානිපි අදංසු, අනච්ඡරියං ඉමෙසං කුලපුත්තානං ඉද්ධිමයපත්තචීවරාගමන’’න්ති ඤත්වා දක්ඛිණහත්ථං පසාරෙත්වා ‘‘එථ, භික්ඛවො, චරථ බ්රහ්මචරියං සම්මා දුක්ඛස්ස අන්තකිරියායා’’ති ආහ. තෙ තාවදෙව අට්ඨපරික්ඛාරධරා වස්සසට්ඨිකත්ථෙරා විය හුත්වා වෙහාසං අබ්භුග්ගන්ත්වා පච්චොරොහිත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු.

තෙ පන වාණිජකා රාජගෙහං ගන්ත්වා දෙවියා රඤ්ඤා පහිතසාසනං ආරොචෙත්වා දෙවියා ‘‘ආගච්ඡන්තූ’’ති වුත්තෙ පවිසිත්වා එකමන්තං අට්ඨංසු. අථ නෙ දෙවී පුච්ඡි – ‘‘තාතා, කිංකාරණා ආගතත්ථා’’ති? ‘‘මයං රඤ්ඤා තුම්හාකං සන්තිකං පෙසිතා, තීණි කිර නො සතසහස්සානි දෙථා’’ති. ‘‘බහුං, භණෙ, භණථ, කිං තුම්හෙහි රඤ්ඤො සන්තිකෙ කතං, කිස්මිං වො රාජා පසන්නො එත්තකං ධනං දාපෙතී’’ති? ‘‘දෙවි, න අඤ්ඤං කිඤ්චි කතං, එකං පන සාසනං ආරොචයිම්හා’’ති. ‘‘සක්කා පන, තාතා, මය්හම්පි තං ආරොචෙතු’’න්ති. ‘‘සක්කා, දෙවී’’ති සුවණ්ණභිඞ්ගාරෙන මුඛං වික්ඛාලෙත්වා ‘‘දෙවි, බුද්ධො ලොකෙ උප්පන්නො’’ති. සාපි තං සුත්වා පීතියා ඵුට්ඨසරීරා තික්ඛත්තුං කිඤ්චි අසල්ලක්ඛෙත්වා චතුත්ථවාරෙ ‘‘බුද්ධො උප්පන්නො’’ති සුත්වා ‘‘කිං, තාතා, ඉමස්මිං පදෙ රඤ්ඤා දින්න’’න්ති ¶ ? ‘‘සතසහස්සං, දෙවී’’ති. ‘‘තාතා, අනනුච්ඡවිකං රඤ්ඤා කතං එවරූපං සාසනං ¶ සුත්වා තුම්හාකං සතසහස්සදදමානෙන, අහං වො මම දුග්ගතපණ්ණාකාරෙ තීණි සතසහස්සානි දම්මි. අපරං කිඤ්චි තුම්හෙහි ආරොචිත’’න්ති? තෙ ඉදඤ්ච ඉදඤ්චාති ඉතරානිපි ද්වෙ සාසනානි ආරොචෙසුං. දෙවී පුරිමනයෙනෙව තයො තයො වාරෙ අසල්ලක්ඛෙත්වා චතුත්ථචතුත්ථවාරෙ තීණි තීණි සතසහස්සානි අදාසි. එවං තෙ සබ්බානි ද්වාදසසතසහස්සානි ලභිංසු.

අථ නෙ දෙවී පුච්ඡි – ‘‘රාජා කහං, තාතා’’ති? ‘‘දෙවි, රාජා ‘සත්ථාරං උද්දිස්ස පබ්බජිස්සාමී’ති වත්වා ගතො’’ති. ‘‘මය්හං තෙන කිං සාසනං දින්න’’න්ති? ‘‘සබ්බං කිර ඉස්සරියං තුම්හාකං විස්සට්ඨං, ‘තුම්හෙ කිර යථාසුඛං සම්පත්තිං අනුභවථා’’’ති. ‘‘අමච්චා පන කුහිං, තාතා’’ති? ‘‘තෙපි රඤ්ඤා සද්ධිං ‘පබ්බජිස්සාමා’ති ගතා, දෙවී’’ති. සා තෙසං භරියායො පක්කොසාපෙත්වා, ‘‘අම්මා, තුම්හාකං සාමිකා රඤ්ඤා සද්ධිං ‘පබ්බජිස්සාමා’ති ගතා, තුම්හෙ කිං කරිස්සථා’’ති? ‘‘කිං පන තෙහි අම්හාකං සාසනං පහිතං, දෙවී’’ති? ‘‘තෙහි කිර අත්තනො සම්පත්ති තුම්හාකං විස්සට්ඨා ‘තුම්හෙ කිර සම්පත්තිං යථාසුඛං පරිභුඤ්ජථා’’’ති. ‘‘තුම්හෙ පන, දෙවි, කිං ¶ කරිස්සථා’’ති? ‘‘අම්හාකං සො තාව රාජා මග්ගෙ ඨිතො තීහි සතසහස්සෙහි තීණි රතනානි පූජෙත්වා ඛෙළපිණ්ඩං විය සම්පත්තිං පහාය ‘පබ්බජිස්සාමී’ති නික්ඛන්තො, මයාපි තිණ්ණං රතනානං සාසනං සුත්වා තානි නවහි සතසහස්සෙහි පූජිතානි, න ඛො පනෙසා සම්පත්ති නාම රඤ්ඤොයෙව දුක්ඛා, මය්හම්පි දුක්ඛා එව. කො රඤ්ඤා ඡඩ්ඩිතඛෙළපිණ්ඩං ජණ්ණුකෙහි භූමියං පතිට්ඨහිත්වා මුඛෙන ගණ්හිස්සති, න මය්හං සම්පත්තියා අත්ථො, සත්ථාරං උද්දිස්ස පබ්බජිස්සාමී’’ති. ‘‘දෙවි, මයම්පි තුම්හෙහි සද්ධිං පබ්බජිස්සාමා’’ති. ‘‘සචෙ සක්කොථ, සාධූ’’ති. ‘‘සක්කොම, දෙවී’’ති. තෙන හි ‘‘එථා’’ති රථසහස්සං යොජාපෙත්වා රථං ආරුය්හ තාහි සද්ධිං නික්ඛමිත්වා අන්තරාමග්ගෙ පඨමං නදිං දිස්වා යථා රඤ්ඤා පඨමං පුච්ඡිතා, තථෙව පුච්ඡිත්වා සබ්බං පවත්තිං සුත්වා ‘‘රඤ්ඤා ගතමග්ගං ඔලොකෙථා’’ති වත්වා ‘‘සින්ධවානං පදවලඤ්ජං න පස්සාමා’’ති වුත්තෙ රාජා ‘‘තීණි රතනානි උද්දිස්ස නික්ඛන්තොස්මී’’ති සච්චකිරියං කරිත්වා තිණ්ණං රතනානං ගුණෙ අනුස්සරිත්වා ගතො භවිස්සති ¶ , අහම්පි තීණි රතනානි උද්දිස්ස නික්ඛන්තා, තෙසං මෙ ආනුභාවෙන ‘‘ඉදං උදකං උදකං විය මා හොතූ’’ති තිණ්ණං රතනානං ගුණෙ අනුස්සරන්තී රථසහස්සං ¶ පෙසෙසි. උදකං පිට්ඨිපාසාණසදිසං අහොසි, චක්කානං අග්ගට්ඨානෙව තෙමිංසු. එතෙනෙව උපායෙන ඉතරා ද්වෙපි නදියො උත්තරිංසු.

සත්ථා තාසං ආගතභාවං ඤත්වා යථා තා අත්තනො සන්තිකෙ නිසින්නෙ සාමිකෙ භික්ඛූ න පස්සන්ති, තථා අධිට්ඨාසි. දෙවීපි ආගච්ඡන්තී සත්ථු සරීරතො නික්ඛන්තා රස්මියො දිස්වා තථෙව චින්තෙත්වා සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා, වන්දිත්වා එකමන්තං ඨිතා පුච්ඡි – ‘‘භන්තෙ, මහාකප්පිනො රාජා තුම්හෙ උද්දිස්ස නික්ඛමිත්වා ගතො, කහං නු ඛො සො, අම්හාකං තං දස්සෙථා’’ති. ‘‘නිසීදථ තාව, ඉධෙව නං පස්සිස්සථා’’ති. තා සබ්බාපි හට්ඨතුට්ඨා ‘‘ඉධෙව කිර නිසින්නා සාමිකෙ නො පස්සිස්සාමා’’ති නිසීදිංසු. සත්ථා අනුපුබ්බිං කථං කථෙසි. අනොජාදෙවී දෙසනාපරියොසානෙ තාහි සද්ධිං සොතාපත්තිඵලං පාපුණි. මහාකප්පිනො ථෙරො තාසං දෙසියමානං ධම්මදෙසනං සුත්වා සපරිවාරො සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණි. තස්මිං ඛණෙ සත්ථා තාසං තෙ භික්ඛූ දස්සෙසි. තාසඤ්හි ආගතක්ඛණෙයෙව අත්තනො සාමිකෙ කාසාවධරෙ මුණ්ඩසීසෙ දිස්වා චිත්තං එකග්ගං න භවෙය්ය, මග්ගඵලං නිබ්බත්තෙතුං සක්කා න භවෙය්ය. තස්මා අචලසද්ධාය පතිට්ඨිතකාලතො පට්ඨාය තාසං තෙ භික්ඛූ අරහත්තප්පත්තෙ දස්සෙසි. තාපි තෙ දිස්වා පඤ්චපතිට්ඨිතෙන වන්දිත්වා, ‘‘භන්තෙ, තුම්හාකං පබ්බජිතකිච්චං මත්ථකප්පත්ත’’න්ති වත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා එකමන්තං ඨත්වා පබ්බජ්ජං යාචිංසු.

එවං වුත්තෙ සත්ථා උප්පලවණ්ණාය ථෙරියා ආගමනං චින්තෙසි. සා සත්ථු චින්තිතක්ඛණෙයෙව ආකාසෙනාගන්ත්වා ¶ තා සබ්බා ඉත්ථියො ගහෙත්වා ආකාසෙන භික්ඛුනුපස්සයං නෙත්වා පබ්බාජෙසි. තා සබ්බා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණිංසු. සත්ථා භික්ඛුසහස්සං ආදාය ආකාසෙන ජෙතවනං අගමාසි. තත්ර සුදං ආයස්මා මහාකප්පිනො රත්තිට්ඨානාදීසු ‘‘අහො සුඛං, අහො සුඛ’’න්ති උදානං උදානෙන්තො විචරති. භික්ඛූ භගවතො ආරොචෙසුං – ‘‘භන්තෙ, මහාකප්පිනො ‘අහො සුඛං, අහො සුඛ’න්ති උදානං උදානෙන්තො විචරති, අත්තනො රජ්ජසුඛං ආරබ්භ උදානෙති මඤ්ඤෙ’’ති. සත්ථා තං පක්කොසාපෙත්වා – ‘‘සච්චං කිර ත්වං, කප්පින, කාමසුඛං ආරබ්භ උදානං උදානෙසී’’ති? ‘‘භගවා මෙ, භන්තෙ, තං ආරබ්භ උදානභාවං වා අඤ්ඤං ආරබ්භ උදානභාවං වා ජානාතී’’ති. අථ සත්ථා – ‘‘න, භික්ඛවෙ, මම පුත්තො කාමසුඛං රජ්ජසුඛං ආරබ්භ උදානං උදානෙති, පුත්තස්ස ¶ පන මෙ ධම්මං චරතො ධම්මපීති නාම උප්පජ්ජති, සො අමතමහානිබ්බානං ¶ ආරබ්භ එවං උදානං උදානෙසී’’ති අනුසන්ධිං ඝටෙත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමං ගාථමාහ –

‘‘ධම්මපීති සුඛං සෙති, විප්පසන්නෙන චෙතසා;

අරියප්පවෙදිතෙ ධම්මෙ, සදා රමති පණ්ඩිතො’’ති. (ධ. ප. 79);

අථෙකදිවසං සත්ථා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘කච්චි, භික්ඛවෙ, කප්පිනො භික්ඛූනං ධම්මං දෙසෙතී’’ති? ‘‘අප්පොස්සුක්කො, භන්තෙ, දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරං අනුයුත්තො විහරති, ඔවාදමත්තම්පි න දෙතී’’ති. සත්ථා ථෙරං පක්කොසාපෙත්වා – ‘‘සච්චං කිර ත්වං, කප්පින, අන්තෙවාසිකානං ඔවාදමත්තම්පි න දෙසී’’ති? ‘‘සච්චං, භගවා’’ති. ‘‘බ්රාහ්මණ, මා එවං අකාසි, අජ්ජ පට්ඨාය උපගතානං භික්ඛූනං ධම්මං දෙසෙහී’’ති. ‘‘සාධු, භන්තෙ’’ති ථෙරො භගවතො වචනං සිරසා සම්පටිච්ඡිත්වා එකොවාදෙනෙව සමණසහස්සං අරහත්තෙ පතිට්ඨාපෙසි. තෙන නං සත්ථා පටිපාටියා අත්තනො සාවකෙ ඨානන්තරෙ ඨපෙන්තො ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛුඔවාදකානං යදිදං මහාකප්පිනො’’ති (අ. නි. 1.219, 231) එතදග්ගෙ ඨපෙසි.

66. එවං ථෙරො පත්තඅරහත්තඵලො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිමාහ. උදිතො අජටාකාසෙති සකලාකාසෙ උදිතො උට්ඨිතො පාකටභූතො. සරදම්බරෙ සරදකාලෙ ආකාසෙ රවීව සූරියො ඉවාති අත්ථො.

70. අක්ඛදස්සො තදා ආසින්ති තස්මිං පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ සාරදස්සී හිතදස්සී ආචරියො පාකටො අහොසින්ති අත්ථො.

71. සාවකස්ස ¶ කතාවිනොති තස්ස භගවතො මෙ මනං මම චිත්තං, තප්පයන්තස්ස තොසයන්තස්ස සාවකස්ස ඔවාදකස්ස ගුණං පකාසයතො අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තස්ස කතාවිනො සාතච්චකිච්චයුත්තස්ස වචනං සුත්වාති සම්බන්ධො.

73. හංසසමභාගොති ¶ හංසසදිසගාමි. හංසදුන්දුභිනිස්සනොති හංසරවො දුන්දුභිභෙරිසද්දසදිසවචනො ‘‘එතං මහාමත්තං පස්සථ, භික්ඛවො’’ති ආහාති සම්බන්ධො.

74. සමුග්ගතතනූරුහන්ති සුට්ඨු උග්ගතලොමං උද්ධග්ගලොමං, උදග්යමනං වා. ජීමූතවණ්ණන්ති මුත්තඵලසමානවණ්ණං සුන්දරසරීරපභන්ති ¶ අත්ථො. පීණංසන්ති පරිපුණ්ණං අංසං. පසන්නනයනානනන්ති පසන්නඅක්ඛිපසන්නමුඛන්ති අත්ථො.

75. කතාවිනොති කතාධිකාරස්ස එතදග්ගෙ ඨිතස්ස භික්ඛුනො ඨානං සො එසො මුදිතාය පහට්ඨචිත්තතාය පත්ථෙතීති සම්බන්ධො.

81. සතසො අනුසාසියාති ධම්මෙන සමෙන වචනෙන කාරණවසෙන අනුසාසිත්වාති අත්ථො. බාරාණසියමාසන්නෙති බාරාණසියා සමීපෙ පෙසකාරගාමෙ. ජාතො කෙනියජාතියන්ති තන්තවායජාතියා පෙසකාරකුලෙ ජාතොති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

මහාකප්පිනත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

4. දබ්බමල්ලපුත්තත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

චතුත්ථාපදානෙ පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො දබ්බමල්ලපුත්තත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ සෙට්ඨිපුත්තො හුත්වා ජාතො විභවසම්පන්නො අහොසි, සත්ථරි පසන්නො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං සෙනාසනපඤ්ඤාපකානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා පසන්නමානසො බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං නිමන්තෙත්වා සත්තාහං මහාදානං දත්වා සත්තාහච්චයෙන භගවතො පාදමූලෙ නිපතිත්වා තං ඨානං පත්ථෙසි. භගවාපිස්ස සමිජ්ඣනභාවං ඤත්වා බ්යාකාසි. සො යාවජීවං කුසලං කත්වා තතො චුතො තුසිතාදීසු දෙවෙසු දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා තතො චුතො ¶ විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො අසප්පුරිසසංසග්ගෙන තස්ස සාවකං භික්ඛුං අරහාති ජානන්තොපි අබ්භූතෙන අබ්භාචික්ඛි. තස්සෙව සාවකානං ඛීරසලාකභත්තං අදාසි. සො යාවතායුකං ¶ පුඤ්ඤානි කත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා කස්සපදසබලස්ස කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො ඔසානකාලෙ සාසනෙ පබ්බජිතො පරිනිබ්බුතෙ භගවති සකලලොකෙ කොලාහලෙ ජාතෙ සත්ත භික්ඛවො පබ්බජිතො පච්චන්තජනපදෙ වනමජ්ඣෙ එකං පබ්බතං අභිරුහිත්වා ‘‘ජීවිතාසා ඔරොහන්තු නිරාලයා නිසීදන්තූ’’ති නිස්සෙණිං පාතෙසුං. තෙසං ඔවාදදායකො ජෙට්ඨකත්ථෙරො සත්ථාහබ්භන්තරෙ අරහා අහොසි. තදනන්තරත්ථෙරො අනාගාමී, ඉතරෙ පඤ්ච පරිසුද්ධසීලා තතො චුතා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තා. තත්ථ එකං බුද්ධන්තරං දිබ්බසුඛං අනුභවිත්වා ¶ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ පුක්කුසාති (ම. නි. 3.342), සභියො (සු. නි. සභියසුත්ත), බාහියො (උදා. 10), කුමාරකස්සපොති (ම. නි. 1.249) ඉමෙ චත්තාරො තත්ථ තත්ථ නිබ්බත්තිංසු. අයං පන මල්ලරට්ඨෙ අනුපියනගරෙ නිබ්බත්ති. තස්මිං මාතුකුච්ඡිතො අනික්ඛන්තෙයෙව මාතා කාලමකාසි, අථෙකො තස්සා සරීරං ඣාපනත්ථාය චිතකස්මිං ආරොපෙත්වා කුමාරං දබ්බන්තරෙ පතිතං ගහෙත්වා ජග්ගාපෙසි. දබ්බෙ පතිතත්තා දබ්බො මල්ලපුත්තොති පාකටො අහොසි. අපරභාගෙ පුබ්බසම්භාරවසෙන පබ්බජි, සො කම්මට්ඨානමනුයුත්තො නචිරස්සෙව සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණි.

අථ නං සත්ථා මජ්ඣත්තභාවෙන ආනුභාවසම්පන්නභාවෙන ච භික්ඛූනං සෙනාසනං පඤ්ඤාපනෙ භත්තුද්දෙසනෙ ච නියොජෙසි. සබ්බො ච භික්ඛුසඞ්ඝො තං සමන්නෙසි. තං විනයඛන්ධකෙ (චූළව. 189-190) ආගතමෙව. අපරභාගෙ ථෙරො එකස්ස වරසලාකදායකස්ස සලාකභත්තං මෙත්තියභූමජකානං භික්ඛූනං උද්දිසි. තෙ හට්ඨතුට්ඨා ‘‘ස්වෙ මය්හං මුග්ගඝතමධුමිස්සකභත්තං භුඤ්ජිස්සාමා’’ති උස්සාහජාතා අහෙසුං. සො පන උපාසකො තෙසං වාරප්පත්තභාවං සුත්වා දාසිං ආණාපෙසි – ‘‘යෙ, ජෙ, භික්ඛූ ස්වෙ ඉධ ආගමිස්සන්ති, තෙ කණාජකෙන බිලඞ්ගදුතියෙන පරිවිසාහී’’ති. සාපි තථෙව තෙ භික්ඛූ ආගතෙ කොට්ඨකපමුඛෙ නිසීදාපෙත්වා භොජෙසි. තෙ භික්ඛූ අනත්තමනා කොපෙන තටතටායන්තා ථෙරෙ ආඝාතං බන්ධිත්වා ‘‘මධුරභත්තදායකං අම්හාකං අමධුරභත්තං දාපෙතුං එසොව නියොජෙසී’’ති දුක්ඛී දුම්මනා නිසීදිංසු. අථ තෙ මෙත්තියා නාම භික්ඛුනී ‘‘කිං, භන්තෙ, දුම්මනා’’ති පුච්ඡි. තෙ, ‘‘භගිනි, කිං අම්හෙ දබ්බෙන ¶ මල්ලපුත්තෙන විහෙඨියමානෙ අජ්ඣුපෙක්ඛසී’’ති ආහංසු. ‘‘කිං, භන්තෙ, මයා සක්කා කාතු’’න්ති? ‘‘තස්ස දොසං ආරොපෙහී’’ති. සා තත්ථ තත්ථ ථෙරස්ස අභූතාරොපනං අකාසි. තං සුත්වා භික්ඛූ භගවතො ආරොචෙසුං. අථ භගවා දබ්බං මල්ලපුත්තං පක්කොසාපෙත්වා – ‘‘සච්චං කිර ත්වං, දබ්බ, මෙත්තියාය භික්ඛුනියා විප්පකාරමකාසී’’ති පුච්ඡි. ‘‘යථා මං, භන්තෙ, භගවා ජානාතී’’ති. ‘‘න ඛො, දබ්බ ¶ , දබ්බා එවං නිබ්බෙඨෙන්ති, කාරකභාවං වා අකාරකභාවං වා වදෙහී’’ති. ‘‘අකාරකො අහං, භන්තෙ’’ති. භගවා – ‘‘මෙත්තියං භික්ඛුනිං නාසෙත්වා තෙ භික්ඛූ අනුයුඤ්ජථා’’ති ආහ. උපාලිත්ථෙරප්පමුඛා ¶ භික්ඛූ තං භික්ඛුනිං උප්පබ්බාජෙත්වා මෙත්තියභූමජකෙ භික්ඛූ අනුයුඤ්ජිත්වා තෙහි ‘‘අම්හෙහි නියොජිතා සා භික්ඛුනී’’ති වුත්තෙ භගවතො එකමත්ථං ආරොචෙසුං. භගවා මෙත්තියභූමජකානං භික්ඛූනං අමූලකසඞ්ඝාදිසෙසං පඤ්ඤපෙසි.

තෙන ච සමයෙන දබ්බත්ථෙරො භික්ඛූනං සෙනාසනං පඤ්ඤාපෙන්තො වෙළුවනවිහාරස්ස සාමන්තා අට්ඨාරසමහාවිහාරෙ සභාගෙ භික්ඛූ පෙසෙන්තො රත්තිභාගෙ අන්ධකාරෙ අඞ්ගුලියා පදීපං ජාලෙත්වා තෙනෙවාලොකෙන අනිද්ධිමන්තෙ භික්ඛූ පෙසෙසි. එවං ථෙරස්ස සෙනාසනපඤ්ඤාපනභත්තුද්දෙසනකිච්චෙ පාකටෙ ජාතෙ සත්ථා අරියගණමජ්ඣෙ දබ්බත්ථෙරං ඨානන්තරෙ ඨපෙන්තො ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං සෙනාසනපඤ්ඤාපකානං යදිදං දබ්බො මල්ලපුත්තො’’ති (අ. නි. 1.209, 214) එතදග්ගෙ ඨපෙසි.

108. ථෙරො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිමාහ. තං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව. ඉතො එකනවුතෙ කප්පෙ විපස්සී නාම නායකො ලොකෙ උප්පජ්ජීති සම්බන්ධො.

125. දුට්ඨචිත්තොති දූසිතචිත්තො අසාධුසඞ්ගමෙන අපසන්නචිත්තොති අත්ථො. උපවදිං සාවකං තස්සාති තස්ස භගවතො ඛීණාසවං සාවකං උපවදිං, උපරි අභූතං වචනං ආරොපෙසිං, අබ්භක්ඛානං අකාසින්ති අත්ථො.

132. දුන්දුභියොති ¶ දුන්දුං ඉති සද්දායනතො දුන්දුභිසඞ්ඛාතා භෙරියො. නාදයිංසූති සද්දං කරිංසු. සමන්තතො අසනියොති සබ්බදිසාභාගතො අසනෙ විනාසනෙ නියුත්තොති අසනියො, දෙවදණ්ඩා භයාවහා ඵලිංසූති සම්බන්ධො.

133. උක්කා පතිංසු නභසාති ආකාසතො අග්ගික්ඛන්ධා ච පතිංසූති අත්ථො. ධූමකෙතු ච දිස්සතීති ධූමරාජිසහිතො අග්ගික්ඛන්ධො ච දිස්සති පඤ්ඤායතීති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

දබ්බමල්ලපුත්තත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

5. කුමාරකස්සපත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

පඤ්චමාපදානෙ ¶ ඉතො සතසහස්සම්හීතිආදිකං ආයස්මතො කුමාරකස්සපත්ථෙරස්ස අපදානං. අයං කිර පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා එකදිවසං සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං චිත්තකථිකානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා සයම්පි තං ඨානන්තරං පත්ථෙන්තො ¶ පණිධානං කත්වා තදනුරූපානි පුඤ්ඤානි කරොන්තො යාවතායුකං ඨත්වා තතො චුතො දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා කස්සපස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො තස්ස භගවතො සාසනෙ පබ්බජිත්වා සමණධම්මං කත්වා සුගතීසුයෙව සංසරන්තො දිබ්බසුඛං මානුසසුඛඤ්ච අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ රාජගහෙ එකිස්සා සෙට්ඨිධීතාය කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්තො. සා කිර කුමාරිකාකාලෙයෙව පබ්බජිතුකාමා මාතාපිතරො යාචිත්වා පබ්බජ්ජං අලභමානා පතිකුලං ගන්ත්වා ගබ්භං ගණ්හිත්වා තං අජානිත්වා ‘‘සාමිකං ආරාධෙත්වා පබ්බජ්ජං අනුජානාපෙස්සාමී’’ති චින්තෙසි. සා සාමිකං ආරාධෙන්තී, අය්යපුත්ත –

‘‘සචෙ ඉමස්ස කායස්ස, අන්තො බාහිරකො සියා;

දණ්ඩං නූන ගහෙත්වාන, කාකෙ සොණෙ නිවාරයෙ’’ති. (විසුද්ධි. 1.122) –

ආදිනා සරීරස්ස දොසං දස්සෙන්තී තං ආරාධෙසි.

සා ¶ සාමිකෙන අනුඤ්ඤාතා ගබ්භිනිභාවං අජානන්තී දෙවදත්තපක්ඛියාසු භික්ඛුනීසු පබ්බජි. තස්සා ගබ්භිනිභාවං දිස්වා භික්ඛුනියො දෙවදත්තං පුච්ඡිංසු. සො ‘‘අස්සමණී’’ති ආහ. සා ‘‘නාහං දෙවදත්තං උද්දිස්ස පබ්බජිතා, භගවන්තං උද්දිස්ස පබ්බජිතා’’ති භගවතො සන්තිකං ගන්ත්වා දසබලං පුච්ඡි. සත්ථා උපාලිත්ථෙරං පටිච්ඡාපෙසි. ථෙරො සාවත්ථිනගරවාසීනි කුලානි විසාඛඤ්ච උපාසිකං පක්කොසාපෙත්වා සරාජිකාය පරිසාය තං විනිච්ඡිනන්තො ‘‘පුරෙ ලද්ධො ගබ්භො, අරොගා පබ්බජ්ජා’’ති ආහ. තං සුත්වා සත්ථා ‘‘සාධු සුවිනිච්ඡිතං උපාලිනා අධිකරණ’’න්ති ථෙරස්ස සාධුකාරං අදාසි.

සා භික්ඛුනී සුවණ්ණබිම්බසදිසං පුත්තං විජායි. තං රාජා පසෙනදි කොසලො ‘‘දාරකපරිහරණං භික්ඛුනීනං පලිබොධො’’ති ධාතීනං දාපෙත්වා පොසාපෙසි, කස්සපොතිස්ස නාමං කරිංසු ¶ . අපරභාගෙ අලඞ්කරිත්වා සත්ථු සන්තිකං නෙත්වා පබ්බාජෙසි. කුමාරකාලෙ පබ්බජිතත්තා පන භගවතා ‘‘කස්සපං පක්කොසථ, ඉදං ඵලං වා ඛාදනීයං වා කස්සපස්ස දෙථා’’ති වුත්තෙ ‘‘කතරකස්සපස්සා’’ති ‘‘කුමාරකස්සපස්සා’’ති එවං ගහිතනාමත්තා රඤ්ඤා පොසාවනීයපුත්තත්තා ච වුද්ධකාලෙපි කුමාරකස්සපොත්වෙව පඤ්ඤායිත්ථ.

සො පබ්බජිතකාලතො පට්ඨාය විපස්සනාය කම්මං කරොති, බුද්ධවචනඤ්ච උග්ගණ්හාති. අථ තෙන සද්ධිං පබ්බතමත්ථකෙ සමණධම්මං කත්වා අනාගාමී හුත්වා සුද්ධාවාසෙ නිබ්බත්තමහාබ්රහ්මා ‘‘විපස්සනාය මුඛං දස්සෙත්වා ¶ මග්ගඵලුප්පත්තියා උපායං කරිස්සාමී’’ති පඤ්චදසපඤ්හෙ අභිසඞ්ඛරිත්වා අන්ධවනෙ වසන්තස්ස ථෙරස්ස ‘‘ඉමෙ පඤ්හෙ සත්ථාරං පුච්ඡෙය්යාසී’’ති ආචික්ඛි. තතො සො තෙ පඤ්හෙ භගවන්තං පුච්ඡි. භගවාපිස්ස විස්සජ්ජෙසි. ථෙරො භගවතා කථිතනියාමෙනෙව තෙ උග්ගණ්හිත්වා විපස්සනං ගබ්භං ගාහාපෙත්වා අරහත්තං පාපුණි.

150. සො අරහත්තං පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ඉතො සතසහස්සම්හීතිආදිමාහ. තත්ථ යං හෙට්ඨා වුත්තනයඤ්ච උත්තානත්ථඤ්ච, තං සබ්බං න වණ්ණයිස්සාම. අනුත්තානපදමෙව වණ්ණයිස්සාම.

169. ආපන්නසත්තා මෙ මාතාති මය්හං මාතා ගරුගබ්භා ගබ්භිනී පසුතාසන්නගබ්භාති අත්ථො.

173. වම්මිකසදිසං ¶ කායන්ති සරීරං නාම වම්මිකසදිසං යථා වම්මිකො ඉතො චිතො ච ඡිද්දාවඡිද්දො ඝරගොළිකඋපචිකාදීනං ආසයො, එවමෙව අයං කායො නවඡිද්දො ධුවස්සවොති බුද්ධෙන භගවතා දෙසිතං පකාසිතං තං සුත්වා මෙ චිත්තං ආසවෙ අග්ගහෙත්වා අසෙසෙත්වා කිලෙසතො විමුච්චි, අරහත්තෙ පතිට්ඨාසීති අත්ථො. අපරභාගෙ තත්ථ තත්ථ භික්ඛූනං විචිත්තධම්මකථිකභාවං සුත්වා සත්ථා ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං චිත්තකථිකානං යදිදං කුමාරකස්සපො’’ති (අ. නි. 1.209, 217) එතදග්ගෙ ඨපෙසීති.

කුමාරකස්සපත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

ඡට්ඨාපදානෙ ¶ ඉතො සතසහස්සම්හීතිආදිකං ආයස්මතො බාහියස්ස දාරුචීරියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො බ්රාහ්මණසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං ගන්ත්වා වෙදඞ්ගෙසු අනවයො එකදිවසං සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා ධම්මං සුණන්තො පසන්නමානසො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං ඛිප්පාභිඤ්ඤානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා තං ඨානං පත්තුකාමො සත්තාහං බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස මහාදානං දත්වා සත්තාහස්ස අච්චයෙන භගවතො පාදමූලෙ නිපන්නො ‘‘භගවා, භන්තෙ, ඉතො සත්තමෙ දිවසෙ යං භික්ඛුං ඛිප්පාභිඤ්ඤානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි, සො විය අහම්පි අනාගතෙ එකස්ස බුද්ධස්ස සාසනෙ ඛිප්පාභිඤ්ඤානං අග්ගො භවෙය්ය’’න්ති පත්ථනං අකාසි ¶ . භගවා අනාගතංසඤාණෙන ඔලොකෙත්වා සමිජ්ඣනභාවං ඤත්වා ‘‘අනාගතෙ ගොතමස්ස භගවතො සාසනෙ පබ්බජිත්වා ඛිප්පාභිඤ්ඤානං අග්ගො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. සො යාවතායුකං පුඤ්ඤානි කත්වා තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො තත්ථ ඡ කාමාවචරසම්පත්තියො අනුභවිත්වා පුන මනුස්සෙසු චක්කවත්තිආදිසම්පත්තියො අනෙකකප්පකොටිසතෙසු අනුභවිත්වා කස්සපස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො, භගවති පරිනිබ්බුතෙ පබ්බජිතො යදා සාසනෙ ඔසක්කමානෙ සත්ත භික්ඛූ චතුන්නං පරිසානං අජ්ඣාචාරං ¶ දිස්වා සංවෙගප්පත්තා අරඤ්ඤං පවිසිත්වා ‘‘යාව සාසනස්ස අන්තරධානං න හොති, තාව අත්තනො පතිට්ඨං කරිස්සාමා’’ති සුවණ්ණචෙතියං වන්දිත්වා තත්ථ අරඤ්ඤෙ එකං පබ්බතං දිස්වා ‘‘ජීවිතසාලයා නිවත්තන්තු, නිරාලයා ඉමං පබ්බතං අභිරුහන්තූ’’ති නිස්සෙණිං බන්ධිත්වා සබ්බෙ තං පබ්බතං අභිරුය්හ නිස්සෙණිං පාතෙත්වා සමණධම්මං කරිංසු. තෙසු සඞ්ඝත්ථෙරො එකරත්තාතික්කමෙන අරහත්තං පාපුණි. සො අනොතත්තදහෙ නාගලතාදන්තකට්ඨං ඛාදිත්වා මුඛං ධොවිත්වා උත්තරකුරුතො පිණ්ඩපාතං ආහරිත්වා තෙ භික්ඛූ ආහ – ‘‘ආවුසො, ඉමං පිණ්ඩපාතං භුඤ්ජථා’’ති. තෙ ආහංසු – ‘‘කිං, භන්තෙ, අම්හෙහි එවං කතිකා කතා ‘යො පඨමං අරහත්තං පාපුණාති, තෙනාභතං පිණ්ඩපාතං අවසෙසා පරිභුඤ්ජන්තූ’’’ති? ‘‘නො හෙතං, ආවුසො’’ති. ‘‘තෙන හි සචෙ මයම්පි තුම්හෙ විය විසෙසං නිබ්බත්තෙස්සාම, සයං ආහරිත්වා භුඤ්ජිස්සාමා’’ති න ඉච්ඡිංසු.

දුතියදිවසෙ දුතියත්ථෙරො අනාගාමී හුත්වා තථෙව පිණ්ඩපාතං ආහරිත්වා ඉතරෙ නිමන්තෙසි. තෙ එවමාහංසු – ‘‘කිං පනාවුසො, කතිකා කතා, ‘මහාථෙරෙන ආභතං පිණ්ඩපාතං අභුඤ්ජිත්වා අනුථෙරෙන ආභතං භුඤ්ජිස්සාමා’’’ති? ‘‘නො හෙතං, ආවුසො’’ති. ‘‘එවං සන්තෙ තුම්හෙ ¶ විය මයම්පි විසෙසං නිබ්බත්තෙත්වා අත්තනො අත්තනො පුරිසකාරෙන භුඤ්ජිතුං සක්කොන්තා භුඤ්ජිස්සාමා’’ති න ඉච්ඡිංසු. තෙසු අරහත්තප්පත්තත්ථෙරො පරිනිබ්බායි, දුතියො අනාගාමී බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්ති, ඉතරෙ පඤ්ච විසෙසං නිබ්බත්තෙතුං අසක්කොන්තා සුස්සිත්වා සත්තමෙ දිවසෙ කාලං කත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිංසු. තත්ථ දිබ්බසුඛං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ තතො චවිත්වා මනුස්සෙසු නිබ්බත්තිංසු. තෙසු එකො පුක්කුසාති රාජා අහොසි, එකො ගන්ධාරරට්ඨෙ තක්කසිලායං කුමාරකස්සපො, එකො බාහියො දාරුචීරියො, එකො දබ්බො මල්ලපුත්තො, එකො සභියො පරිබ්බාජකොති. තෙසු ¶ අයං බාහියො දාරුචීරියො සුප්පාරකපට්ටනෙ වාණිජකුලෙ නිබ්බත්තො වාණිජකම්මෙ නිප්ඵත්තිං ගතො මහද්ධනො මහාභොගො, සො සුවණ්ණභූමිං ගච්ඡන්තෙහි වාණිජෙහි සද්ධිං නාවමාරුය්හ විදෙසං ගච්ඡන්තො කතිපාහං ගන්ත්වා භින්නාය නාවාය සෙසෙසු මච්ඡකච්ඡපභක්ඛෙසු ජාතෙසු එකොයෙව අවසිට්ඨො එකං ඵලකං ගහෙත්වා වායමන්තො සත්තමෙ දිවසෙ සුප්පාරකපට්ටනතීරං ඔක්කමි. තස්ස නිවාසනපාරුපනං නත්ථි, සො අඤ්ඤං කිඤ්චි අපස්සන්තො සුක්ඛකට්ඨදණ්ඩකෙ වාකෙහි ¶ පලිවෙඨෙත්වා නිවාසෙත්වා පාරුපිත්වා ච දෙවකුලතො කපාලං ගහෙත්වා සුප්පාරකපට්ටනං අගමාසි. මනුස්සා තං දිස්වා යාගුභත්තාදීනි දත්වා ‘‘අයං එකො අරහා’’ති සම්භාවෙසුං. සො වත්ථෙසු උපනීතෙසු ‘‘සචාහං නිවාසෙමි, පාරුපාමි වා, ලාභසක්කාරො මෙ පරිහායිස්සතී’’ති තානි පටික්ඛිපිත්වා දාරුචීරානෙව පරිහරි.

අථස්ස ‘‘අරහා, අරහා’’ති බහූහි සම්භාවියමානස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි ‘‘යෙ කෙචි ලොකෙ අරහන්තො වා අරහත්තමග්ගං වා සමාපන්නා, අහං තෙසං අඤ්ඤතරො’’ති සො තෙන නියාමෙන කුහනකම්මෙන ජීවිකං කප්පෙති.

කස්සපදසබලස්ස සාසනෙ සත්තසු ජනෙසු පබ්බතං ආරුය්හ සමණධම්මං කරොන්තෙසු එකො අනාගාමී හුත්වා සුද්ධාවාසබ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා අත්තනො බ්රහ්මසම්පත්තිං ඔලොකෙන්තො ආගතට්ඨානං ආවජ්ජෙන්තො පබ්බතමාරුය්හ සමණධම්මං කරණට්ඨානං දිස්වා සෙසානං නිබ්බත්තනට්ඨානං ආවජ්ජෙන්තො එකස්ස පරිනිබ්බුතභාවං ඉතරෙසඤ්ච පඤ්චන්නං කාමාවචරදෙවලොකෙ නිබ්බත්තභාවං ඤත්වා තෙ කාලානුකාලං ආවජ්ජෙසි ‘‘ඉමස්මිං පන කාලෙ කහං නු ඛො තෙ’’ති ආවජ්ජෙන්තො දාරුචීරියං සුප්පාරකපට්ටනං නිස්සාය කුහනකම්මෙන ජීවිතං කප්පෙන්තං දිස්වා ‘‘නට්ඨො වතායං බාලො, පුබ්බෙ සමණධම්මං කරොන්තො අතිඋක්කට්ඨභාවෙන අරහතාපි ආභතං පිණ්ඩපාතං අපරිභුඤ්ජිත්වා ඉදානි උදරහෙතු අනාරහාව සමානො අරහත්තං පටිජානිත්වා ලොකං වඤ්චෙන්තො විචරති, දසබලස්ස උප්පන්නභාවං න ජානාති, ගච්ඡාමි නං සංවෙජෙත්වා බුද්ධුප්පාදං ජානාපෙස්සාමී’’ති ඛණෙනෙව බ්රහ්මලොකතො ඔතරිත්වා සුප්පාරකපට්ටනෙ රත්තිභාගසමනන්තරෙ දාරුචීරියස්ස සම්මුඛෙ පාතුරහොසි. සො ¶ අත්තනො වසනට්ඨානෙ ඔභාසං දිස්වා බහි නික්ඛමිත්වා මහාබ්රහ්මානං දිස්වා අඤ්ජලිං පග්ගය්හ ‘‘කෙ තුම්හෙ’’ති පුච්ඡි. ‘‘අහං තුම්හාකං පොරාණකසහායො අනාගාමිඵලං පත්වා බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තො, අම්හාකං සබ්බජෙට්ඨකො අරහා හුත්වා පරිනිබ්බුතො, තුම්හෙ පන පඤ්චජනා ¶ දෙවලොකෙ නිබ්බත්තා. ස්වාහං දානි තං ඉමස්මිං ඨානෙ කුහනකම්මෙන ජීවිකං කප්පෙන්තං දිස්වා දමිතුං ආගතො’’ති වත්වා ඉදං කාරණං ආහ – ‘‘නෙව ඛො ත්වං, බාහිය, අරහා නාපි අරහත්තමග්ගං වා සමාපන්නො, සාපි තෙ පටිපදා නත්ථි, යාය ත්වං අරහා වා අස්ස අරහත්තමග්ගං වා සමාපන්නො’’ති. අථස්ස සත්ථු උප්පන්නභාවං සාවත්ථියං වසනභාවඤ්ච ¶ ආචික්ඛිත්වා ‘‘සත්ථු සන්තිකං ගච්ඡා’’ති තං උය්යොජෙත්වා බ්රහ්මලොකමෙව අගමාසි.

බාහියො පන ආකාසෙ ඨත්වා කථෙන්තං මහාබ්රහ්මානං ඔලොකෙත්වා චින්තෙසි – ‘‘අහො භාරියං කම්මං මයා කතං, අනරහං අරහා අහන්ති චින්තෙසිං, අයඤ්ච මං ‘න ත්වං අරහා, නාපි අරහත්තමග්ගං වා සමාපන්නාසී’ති වදති, අත්ථි නු ඛො ලොකෙ අඤ්ඤො අරහා’’ති. අථ නං පුච්ඡි – ‘‘අථ කෙ චරහි සදෙවකෙ ලොකෙ අරහන්තො වා අරහත්තමග්ගං වා සමාපන්නා’’ති. අථස්ස දෙවතා ආචික්ඛි – ‘‘අත්ථි, බාහිය, උත්තරෙසු ජනපදෙසු සාවත්ථි නාම නගරං, තත්ථ සො භගවා එතරහි විහරති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො. සො හි, බාහිය, භගවා අරහා චෙව අරහත්තාය ච ධම්මං දෙසෙසී’’ති. බාහියො රත්තිභාගෙ දෙවතාය කථං සුත්වා සංවිග්ගමානසො තංඛණංයෙව සුප්පාරකා නික්ඛමිත්වා එකරත්තිවාසෙන සාවත්ථිං අගමාසි, ගච්ඡන්තො ච පන දෙවතානුභාවෙන බුද්ධානුභාවෙන ච වීසයොජනසතිකං මග්ගං අතික්කමිත්වා සාවත්ථිං අනුප්පත්තො, තස්මිං ඛණෙ සත්ථා සාවත්ථියං පිණ්ඩාය පවිට්ඨො හොති. සො ජෙතවනං පවිසිත්වා අබ්භොකාසෙ චඞ්කමන්තෙ සම්බහුලෙ භික්ඛූ පුච්ඡි – ‘‘කුහිං එතරහි සත්ථා’’ති? භික්ඛූ ‘‘සාවත්ථියං පිණ්ඩාය පවිට්ඨො’’ති වත්වා ‘‘ත්වං පන කුතො ආගතොසී’’ති පුච්ඡිංසු. ‘‘සුප්පාරකා ආගතොම්හී’’ති. ‘‘කදා නික්ඛන්තොසී’’ති? ‘‘හිය්යො සායන්හසමයෙ නික්ඛන්තොම්හී’’ති. ‘‘දූරතොපි ආගතො, නිසීද තාව පාදෙ ධොවිත්වා තෙලෙන මක්ඛෙත්වා ථොකං විස්සමාහි, ආගතකාලෙ සත්ථාරං දක්ඛිස්සතී’’ති ආහංසු. ‘‘අහං, භන්තෙ, සත්ථු වා අත්තනො වා ජීවිතන්තරායං න ජානාමි, කත්ථචි අට්ඨත්වා අනිසීදිත්වා එකරත්තෙනෙව වීසයොජනසතිකං මග්ගං ආගතො, සත්ථාරං පස්සිත්වාව විස්සමිස්සාමී’’ති ආහ. සො එවං වත්වා තරමානරූපො සාවත්ථිං පවිසිත්වා භගවන්තං අනොපමාය බුද්ධසිරියා චරන්තං දිස්වා ‘‘චිරස්සං වත මෙ ගොතමො සම්මාසම්බුද්ධො දිට්ඨො’’ති දිට්ඨට්ඨානතො පට්ඨාය ¶ ඔනතසරීරො ගන්ත්වා අන්තරවීථියං පඤ්චපතිට්ඨිතෙන වන්දිත්වා ගොප්ඵකෙසු දළ්හං ගහෙත්වා එවමාහ – ‘‘දෙසෙතු, භන්තෙ භගවා, ධම්මං, දෙසෙතු ¶ සුගතො ධම්මං, යං මමස්ස දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති. අථ නං සත්ථා ‘‘අකාලො ඛො තාව, බාහිය, අන්තරඝරං පවිට්ඨම්හා පිණ්ඩායා’’ති පටික්ඛිපි.

තං ¶ සුත්වා බාහියො, ‘‘භන්තෙ, සංසාරෙ සංසරන්තෙන කබළීකාරාහාරො න අලද්ධපුබ්බො, තුම්හාකං වා මය්හං වා ජීවිතන්තරායං න ජානාමි, දෙසෙතු මෙ, භන්තෙ භගවා, ධම්මං, දෙසෙතු සුගතො ධම්ම’’න්ති පුන යාචි. සත්ථා දුතියම්පි තථෙව පටික්ඛිපි. එවං කිරස්ස අහොසි – ‘‘ඉමස්ස දිට්ඨකාලතො පට්ඨාය සකලසරීරං පීතියා නිරන්තරං අජ්ඣොත්ථටං හොති, බලවපීතිවෙගො ධම්මං සුත්වාපි න සක්ඛිස්සති පටිවිජ්ඣිතුං, මජ්ඣත්තුපෙක්ඛාය තාව තිට්ඨතු, එකරත්තෙනෙව වීසයොජනසතිකං මග්ගං ආගතස්සපි චස්ස දරථො බලවා සොපි තාව පටිප්පස්සම්භතූ’’ති. තස්මා ද්වික්ඛත්තුං පටික්ඛිපිත්වා තතියං යාචිතො අන්තරවීථියං ඨිතොව ‘‘තස්මාතිහ තෙ, බාහිය, එවං සික්ඛිතබ්බං, දිට්ඨෙ දිට්ඨමත්තං භවිස්සතී’’තිආදිනා (උදා. 10) නයෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මං දෙසෙසි. සො සත්ථු ධම්මං සුණන්තොයෙව සබ්බාසවෙ ඛෙපෙත්වා සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණි.

178. සො අරහත්තං පත්තක්ඛණෙයෙව පුබ්බකම්මං සරිත්වා සඤ්ජාතසොමනස්සො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ඉතො සතසහස්සම්හීතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථමෙව. අනුත්තානපදවණ්ණනමෙව කරිස්සාම.

181. හසනං පච්චවෙක්ඛණන්ති පරිපුණ්ණසොමනස්සජාතං පච්චවෙක්ඛණං, කොමාරවණ්ණං අතිකොමලන්ති අත්ථො.

182. හෙමයඤ්ඤොපචිතඞ්ගන්ති සුවණ්ණසුත්තයඤ්ඤොපචිතසුත්තඅවයවං සරීරං දෙහන්ති අත්ථො. පලම්බබිම්බතම්බොට්ඨන්ති ඔලම්බිතබිම්බඵලසදිසං රත්තවණ්ණං ඔට්ඨද්වයසමන්නාගතන්ති අත්ථො. සෙතතිණ්හසමං දිජන්ති සුනිසිතතිඛිණඅයලොහඝංසනෙන ඝංසිත්වා සමං කතං විය සමදන්තන්ති අත්ථො.

183. පීතිසම්ඵුල්ලිතානනන්ති පීතියා සුට්ඨු ඵුල්ලිතං විකසිතං ආනනං මුඛං ආදාසතලසදිසමුඛවන්තන්ති අත්ථො.

184. ඛිප්පාභිඤ්ඤස්ස භික්ඛුනොති ඛිප්පං දෙසනාය සමුග්ඝාටිතක්ඛණෙයෙව අභිවිසෙසෙන ඤාතුං සමත්ථස්ස භික්ඛුනොති අත්ථො.

186. සග්ගං ¶ ¶ අගං සභවනං යථාති අත්තනො ගෙහං විය සග්ගං ලොකං අගමාසින්ති අත්ථො.

196. න ¶ ත්වං උපායමග්ගඤ්ඤූති ත්වං නිබ්බානාධිගමූපායභූතමග්ගඤ්ඤූ න අහොසීති අත්ථො.

200. සත්ථුනො සදා ජිනන්ති සදා සබ්බකාලං ජිනං ජිනන්තො පරාජිතකොපො සත්ථුනො සම්මාසම්බුද්ධස්ස විමලානනං ආදාසතලසදිසමුඛං පස්සිස්සාමි පස්සිතුං නික්ඛමාමීති යොජනා. දිජෙ අපුච්ඡිං කුහිං ලොකනන්දනොති කුහිං ඨානෙ ලොකපසාදකරො සත්ථාති දිජෙ බ්රාහ්මණෙ අහං භික්ඛූ අපුච්ඡින්ති අත්ථො.

201. සසොව ඛිප්පං මුනිදස්සනුස්සුකොති මුනිදස්සනෙ තථාගතදස්සනෙ උස්සුකො උස්සාහජාතො සසො ඉව ඛිප්පං පාපුණාතීති අත්ථො.

202. තුවටං ගන්ත්වාති සීඝං ගන්ත්වා. පිණ්ඩත්ථං අපිහාගිධන්ති පිණ්ඩපාතං පටිච්ච අපිහං අපගතපිහං අගිධං නිත්තණ්හං.

203. අලොලක්ඛන්ති ඉතො චිතො ච අනොලොකයමානං උත්තමෙ සාවත්ථිනගරෙ පිණ්ඩාය විචරන්තං අදක්ඛින්ති සම්බන්ධො. සිරීනිලයසඞ්කාසන්ති සිරියා ලක්ඛණානුබ්යඤ්ජනසොභාය නිලයං සඞ්කාසං ජලමානතොරණසදිසං. රවිදිත්තිහරානනන්ති විජ්ජොතමානසූරියමණ්ඩලං විය විජ්ජොතමානමුඛමණ්ඩලං.

204. කුපථෙ විප්පනට්ඨස්සාති කුච්ඡිතපථෙ සොපද්දවමග්ගෙ මූළ්හස්ස මිච්ඡාපටිපන්නස්ස මෙ සරණං හොහි පතිට්ඨා හොහි. ගොතමාති භගවන්තං ගොත්තෙන ආලපති.

218. න තත්ථ සුක්කා ජොතන්තීති සුක්කපභාසම්පන්නා ජොතමානඔසධිතාරකාදයො න ජොතන්ති නප්පභාසන්ති. සෙසං උත්තානත්ථමෙව. සො එවං පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙත්වා තාවදෙව ච භගවන්තං පබ්බජ්ජං යාචි. ‘‘පරිපුණ්ණං තෙ පත්තචීවර’’න්ති ච පුට්ඨො ‘‘න පරිපුණ්ණ’’න්ති ආහ. අථ නං සත්ථා ‘‘තෙන හි පත්තචීවරං පරියෙසාහී’’ති වත්වා පක්කාමි. සො කිර වීසතිවස්සසහස්සානි සමණධම්මං කරොන්තො ‘‘භික්ඛුනා නාම අත්තනා පච්චයෙ ලභිත්වා අඤ්ඤං අනොලොකෙත්වා ¶ සයමෙව පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතී’’ති වත්වා එකභික්ඛුස්සාපි පත්තෙන වා චීවරෙන වා සඞ්ගහං නාකාසි, ‘‘න තෙනස්ස ¶ ඉද්ධිමයං පත්තචීවරං උප්පජ්ජිස්සතී’’ති ඤත්වා භගවා එහිභික්ඛුභාවෙන පබ්බජ්ජං නාදාසි. තම්පි පත්තචීවරං පරියෙසමානමෙව සඞ්කාරට්ඨානතො චොළක්ඛණ්ඩානි සංකඩ්ඪෙන්තං පුබ්බවෙරිකො අමනුස්සො එකිස්සා තරුණවච්ඡාය ගාවියා සරීරෙ අධිමුච්චිත්වා වාමඌරුම්හි පහරිත්වා ¶ ජීවිතක්ඛයං පාපෙසි. සත්ථා පිණ්ඩාය චරිත්වා කතභත්තකිච්චො සම්බහුලෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං නික්ඛමන්තො බාහියස්ස සරීරං සඞ්කාරට්ඨානෙ පතිතං දිස්වා ‘‘ගණ්හථ, භික්ඛවෙ, එතං බාහියං දාරුචීරියන්ති එකස්මිං ගෙහද්වාරෙ ඨත්වා මඤ්චකං ආහරාපෙත්වා ඉමං සරීරං නගරද්වාරතො නීහරිත්වා ඣාපෙත්වා ධාතුයො ගහෙත්වා ථූපං කරොථා’’ති භික්ඛූ ආණාපෙසි.

තෙ භික්ඛූ ධාතුං මහාපථෙ ථූපං කාරෙත්වා සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා අත්තනො කතකම්මං ආරොචෙසුං. තතො සඞ්ඝමජ්ඣෙ කථා උදපාදි – ‘‘තථාගතො භික්ඛුසඞ්ඝෙන සරීරඣාපනකිච්චං කාරෙසි, ධාතුයො ච ගාහාපෙත්වා චෙතියං කාරාපෙසි, කතරමග්ගො නු ඛො තෙන සමධිගතො, සාමණෙරො නු ඛො සො, භික්ඛු නු ඛො’’ති. සත්ථා තං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා ‘‘පතිට්ඨිතො, භික්ඛවෙ, බාහියො දාරුචීරියො අරහත්තො’’ති උපරි ධම්මදෙසනං වඩ්ඪෙති. තස්ස පරිනිබ්බුතභාවඤ්ච ආචික්ඛිත්වා ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං ඛිප්පාභිඤ්ඤානං යදිදං බාහියො දාරුචීරියො’’ති (අ. නි. 1.209, 216) එතදග්ගෙ ඨපෙසි.

අථ නං භික්ඛූ පුච්ඡිංසු – ‘‘තුම්හෙ, භන්තෙ, ‘බාහියො දාරුචීරියො අරහත්තං පත්තො’ති වදෙථ, කදා සො අරහත්තං පත්තො’’ති? ‘‘මම ධම්මං සුතකාලෙ, භික්ඛවෙ’’ති. ‘‘කදා පනස්ස, භන්තෙ, තුම්හෙහි ධම්මො කථිතො’’ති? ‘‘භික්ඛාය චරන්තෙන අන්තරවීථියං ඨිතෙනා’’ති. ‘‘අප්පමත්තකො, භන්තෙ, තුම්හෙහි අන්තරවීථියං ඨත්වා කථිතධම්මො; කථං සො තාවත්තකෙන විසෙසං නිබ්බත්තෙසී’’ති? අථ නෙ සත්ථා, ‘‘භික්ඛවෙ, මම ධම්මං ‘අප්පං’ වා ‘බහුං වා’ති මා චින්තයිත්ථ. අනෙකානිපි හි අනත්ථපදසංහිතානි ගාථාසහස්සානි න සෙය්යො, අත්ථනිස්සිතං පන එකම්පි ගාථාපදං සෙය්යො’’ති වත්වා අනුසන්ධිං ඝටෙත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමං ගාථමාහ –

‘‘සහස්සමපි චෙ ගාථා, අනත්ථපදසංහිතා;

එකං ගාථාපදං සෙය්යො, යං සුත්වා උපසම්මතී’’ති. (ධ. ප. 101) –

දෙසනාපරියොසානෙ ¶ ¶ චතුරාසීතියා පාණසහස්සානං ධම්මාභිසමයො අහොසීති.

බාහියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

7. මහාකොට්ඨිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සත්තමාපදානෙ පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො මහාකොට්ඨිකත්ථෙරස්ස අපදානං. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ මහාභොගකුලෙ ¶ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො මාතාපිතූනං අච්චයෙන කුටුම්බං සණ්ඨපෙත්වා ඝරාවාසං වසන්තො එකදිවසං පදුමුත්තරස්ස භගවතො ධම්මදෙසනාකාලෙ හංසවතීනගරවාසිනො ගන්ධමාලාදිහත්ථෙ යෙන බුද්ධො යෙන ධම්මො යෙන සඞ්ඝො, තන්නින්නෙ තප්පොණෙ තප්පබ්භාරෙ ගච්ඡන්තෙ දිස්වා තෙහි සද්ධිං භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා, සත්ථාරං එකං භික්ඛුං පටිසම්භිදාප්පත්තානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා ‘‘අයං ඉමස්මිං සාසනෙ පටිසම්භිදාප්පත්තානං අග්ගො, යංනූනාහම්පි එකස්ස බුද්ධස්ස සාසනෙ අයං විය පටිසම්භිදාප්පත්තානං අග්ගො භවෙය්ය’’න්ති චින්තෙත්වා සත්ථු දෙසනාපරියොසානෙ වුට්ඨිතාය පරිසාය භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා, ‘‘භන්තෙ, ස්වෙ මය්හං ගෙහෙ භික්ඛං ගණ්හථා’’ති නිමන්තෙසි. සත්ථා අධිවාසෙසි. සො භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා සකනිවෙසනං ගන්ත්වා සබ්බරත්තිං බුද්ධස්ස ච භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච නිසජ්ජට්ඨානං ගන්ධමාලාදීහි අලඞ්කරිත්වා ඛාදනීයභොජනීයං පටියාදාපෙත්වා තස්සා රත්තියා අච්චයෙන සකනිවෙසනෙ භික්ඛුසතසහස්සපරිවාරං සත්ථාරං විවිධයාගුඛජ්ජකපරිවාරං සසූපබ්යඤ්ජනං ගන්ධසාලිභොජනං භොජාපෙත්වා භත්තකිච්චපරියොසානෙ චින්තෙසි – ‘‘මහන්තං ඛො අහං ඨානන්තරං පත්ථෙමි, න පන යුත්තං මයා එකදිවසමෙව දානං දත්වා තං ඨානන්තරං පත්ථෙතුං, අනුපටිපාටියා සත්තාහං දානං දත්වා පත්ථෙස්සාමී’’ති. සො තෙනෙව නියාමෙන සත්තාහං මහාදානං දත්වා භත්තකිච්චපරියොසානෙ දුස්සකොට්ඨාගාරං විවරාපෙත්වා උත්තමං තිචීවරප්පහොනකං සුඛුමවත්ථං බුද්ධස්ස පාදමූලෙ ඨපෙත්වා භික්ඛුසතසහස්සස්ස ච තිචීවරං දත්වා තථාගතං උපසඞ්කමිත්වා, ‘‘භන්තෙ, යො සො භික්ඛු තුම්හෙහි ඉතො සත්තමෙ දිවසමත්ථකෙ ¶ පටිසම්භිදාප්පත්තානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපිතො, අහම්පි සො භික්ඛු විය අනාගතෙ උප්පජ්ජනකස්ස බුද්ධස්ස සාසනෙ පබ්බජිත්වා පටිසම්භිදාප්පත්තානං අග්ගො භවෙය්ය’’න්ති සත්ථු පාදමූලෙ නිපජ්ජිත්වා පත්ථනං අකාසි. සත්ථා තස්ස සමිජ්ඣනභාවං ඤත්වා ‘‘අනාගතෙ ඉතො කප්පසතසහස්සමත්ථකෙ ගොතමො නාම බුද්ධො ලොකෙ උප්පජ්ජිස්සති, තස්ස සාසනෙ තව පත්ථනා සමිජ්ඣිස්සතී’’ති ¶ බ්යාකාසි. සො තත්ථ යාවතායුකං පුඤ්ඤානි කත්වා තතො චුතො දෙවසම්පත්තිං අනුභවිත්වා අපරාපරං දෙවමනුස්සෙසු පරිබ්භමි.

එවං සො දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤඤාණසම්භාරෙ සම්භරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං බ්රාහ්මණමහාසාලකුලෙ ¶ නිබ්බත්ති, කොට්ඨිකොතිස්ස නාමං අකංසු. කස්මා මාතුයා වා අය්යකපය්යකාදීනං වා නාමං අග්ගහෙත්වා එවං නාමං කරිංසූති චෙ? අත්තනො පඤ්ඤවන්තතාය වෙදඞ්ගෙසු සතක්කපරතක්කෙසු සනිඝණ්ඩුකෙටුභෙසු සාක්ඛරප්පභෙදෙසු සකලබ්යාකරණෙසු ච ඡෙකභාවෙන ච දිට්ඨදිට්ඨෙ ජනෙ මුඛසත්තීහි කොට්ඨෙන්තො පක්කොට්ඨෙන්තො විතුදන්තො විචරතීති අන්වත්ථනාමං කරිංසූති වෙදිතබ්බං. සො වයප්පත්තො තයො වෙදෙ උග්ගහෙත්වා බ්රාහ්මණසිප්පෙ නිප්ඵත්තිං පත්තො එකදිවසං සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා උපසම්පන්නකාලතො පට්ඨාය විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පත්වා පටිසම්භිදාසු චිණ්ණවසී හුත්වා අභීතො මහාථෙරෙ උපසඞ්කමිත්වා පඤ්හං පුච්ඡන්තොපි දසබලං උපසඞ්කමිත්වා පටිසම්භිදාසුයෙව පඤ්හං පුච්ඡි. එවමයං ථෙරො තත්ථ කතාධිකාරතාය තත්ථ චිණ්ණවසීභාවෙන ච පටිසම්භිදාප්පත්තානං අග්ගො ජාතො. අථ නං සත්ථා මහාවෙදල්ලසුත්තං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා පටිසම්භිදාප්පත්තානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි, ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං පටිසම්භිදාප්පත්තානං යදිදං මහාකොට්ඨිකො’’ති (අ. නි. 1.209, 218).

221. සො අපරෙන සමයෙන විමුත්තිසුඛං පටිසංවෙදෙන්තො සොමනස්සජාතො අත්තනො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිමාහ. තං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථමෙව.

ඉත්ථං ¶ සුදමායස්මා මහාකොට්ඨිකොති එත්ථ සුදන්ති නිදස්සනෙ නිපාතො. ආයස්මාති ගාරවාධිවචනං, යථා තං ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානොති.

මහාකොට්ඨිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

8. උරුවෙලකස්සපත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

අට්ඨමාපදානෙ පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො උරුවෙලකස්සපත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ¶ පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වයප්පත්තො සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා සත්ථාරං එකං භික්ඛුං මහාපරිවාරානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා සයම්පි තං ඨානන්තරං පත්ථෙන්තො මහාදානං දත්වා පණිධානං අකාසි. භගවා චස්ස අනන්තරායතං ¶ දිස්වා ‘‘අනාගතෙ ගොතමබුද්ධස්ස සාසනෙ මහාපරිවාරානං අග්ගො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. සො තත්ථ යාවතායුකං පුඤ්ඤානි කත්වා තතො චවිත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉතො ද්වෙනවුතිකප්පමත්ථකෙ ඵුස්සස්ස භගවතො වෙමාතිකකනිට්ඨභාතා හුත්වා නිබ්බත්තො, අඤ්ඤෙපිස්ස ද්වෙ කනිට්ඨභාතරො අහෙසුං. තෙ තයො බුද්ධප්පමුඛභික්ඛුසඞ්ඝං නිමන්තෙත්වා පරමාය පූජාය පූජෙත්වා යාවජීවං කුසලං කත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො අම්හාකං භගවතො උප්පත්තිතො පුරෙතරමෙව බාරාණසියං බ්රාහ්මණකුලෙ තයො භාතරො හුත්වා නිබ්බත්තා ගොත්තවසෙන තයොපි කස්සපාති එවං නාමකා අහෙසුං. තෙ තයො වයප්පත්තා තයො වෙදෙ උග්ගණ්හිංසු. තෙසං ජෙට්ඨභාතිකස්ස පඤ්චමාණවකසතානි පරිවාරා, මජ්ඣිමස්ස තීණි, කනිට්ඨස්ස ද්වෙ, තෙ අත්තනො ගන්ථෙසු සාරං ඔලොකෙන්තා දිට්ඨධම්මිකමෙව අත්ථං දිස්වා පබ්බජ්ජං රොචෙසුං. තෙසු ජෙට්ඨභාතා අත්තනො පරිවාරෙන සද්ධිං උරුවෙලං ගන්ත්වා ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා උරුවෙලකස්සපො නාම ජාතො, මජ්ඣිමො ගඞ්ගානදීවඞ්කෙ පබ්බජිතො නදීකස්සපො නාම ජාතො, කනිට්ඨො ගයාසීසෙ පබ්බජිතො ගයාකස්සපො නාම ජාතො. එවං තෙසු ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා තත්ථ තත්ථ වසන්තෙසු බහූනං දිවසානං අච්චයෙන අම්හාකං බොධිසත්තො මහාභිනික්ඛමනං නික්ඛමිත්වා ¶ පටිවිද්ධසබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණො අනුක්කමෙන ධම්මචක්කං පවත්තෙත්වා පඤ්චවග්ගියත්ථෙරෙ අරහත්තෙ පතිට්ඨාපෙත්වා යසකුලපුත්තප්පමුඛෙ පඤ්චපඤ්ඤාසජනෙ සහායකෙ විනෙත්වා සට්ඨි අරහන්තෙ ‘‘චරථ, භික්ඛවෙ, චාරික’’න්ති (මහාව. 32) විස්සජ්ජෙත්වා තිංසභද්දවග්ගියෙ විනෙත්වා උරුවෙලකස්සපස්ස වසනට්ඨානං ගන්ත්වා වසනත්ථාය අග්යාගාරං පවිසිත්වා තත්ථ ගතනාගදමනාදීහි අඩ්ඪුඩ්ඪසහස්සෙහි පාටිහාරියෙහි උරුවෙලකස්සපං සපරිවාරං විනෙත්වා පබ්බාජෙසි. තස්ස පබ්බජ්ජාවිධානඤ්ච ඉද්ධිපාටිහාරියකරණඤ්ච සබ්බං නදීකස්සපස්ස අපදානට්ඨකථායං ආවි භවිස්සති. තස්ස පබ්බජිතභාවං සුත්වා ඉතරෙපි ද්වෙ භාතරො සපරිසා ආගන්ත්වා සත්ථු සන්තිකෙ පබ්බජිංසු. සබ්බෙව තෙ ඉද්ධිමයපත්තචීවරධරා එහිභික්ඛුකා අහෙසුං. සත්ථා තං සමණසහස්සං ආදාය ගයාසීසං ගන්ත්වා පිට්ඨිපාසාණෙ නිසින්නො ආදිත්තපරියායදෙසනාය (මහාව. 54) තෙ සබ්බෙ අරහත්තෙ පතිට්ඨාපෙසි.

251. සො එවං අරහත්තං පත්වා සොමනස්සජාතො අත්තනො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිමාහ. අනුත්තානපදමෙව ¶ වණ්ණයිස්සාම.

268. සො ¶ ච සබ්බං තමං හන්ත්වාති සො ඵුස්සො භගවා රාගදොසමොහාදිකිලෙසන්ධකාරං විද්ධංසෙත්වා. විජටෙත්වා මහාජටන්ති තණ්හාමානාදීහි දියඩ්ඪසහස්සෙහි කිලෙසගණෙහි මහාබ්යාකුලං ජටං විජටෙත්වා පදාලෙත්වා ඵාලෙත්වාති අත්ථො. සදෙවකං දෙවලොකසහිතං සකලං ලොකසන්නිවාසංතප්පයන්තො සන්තප්පයන්තො පීණෙන්තො අමතං වුට්ඨිං මහානිබ්බානවුට්ඨිධාරං වස්සතෙ පග්ඝරාපෙතීති යොජනා.

269. තදා හි බාරාණසියන්ති ‘‘බාරස මනුස්සා’’තිආදීසු විය බාරස ද්වාදසරාසී හුත්වා පුරා, හිමවන්තතො ඉසයො ච පච්චෙකමුනිසඞ්ඛාතා ඉසයො ච ගන්ධමාදනතො ආකාසෙනාගන්ත්වා එත්ථ ගච්ඡන්ති ඔතරන්ති පවිසන්තීති බාරාණසී, අථ වා සම්මාසම්බුද්ධසඞ්ඛාතානං අනෙකසතසහස්සානං ධම්මචක්කපවත්තනත්ථාය ඔතරට්ඨානං නගරං ලිඞ්ගවිපල්ලාසං කත්වා ඉත්ථිලිඞ්ගවසෙන බාරාණසීති වුච්චති, තිස්සං බාරාණසියං.

273. නික්ඛිත්තසත්ථං ¶ පච්චන්තන්ති ඡඩ්ඩිතසත්ථං පාතිතආවුධං පච්චන්තජනපදං නිබ්බිසෙවනං කත්වා පුනරුපච්චතන්ති පුනරපි තං නගරං උපෙච්ච උපගම්ම සම්පත්තාති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

උරුවෙලකස්සපත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

296. නවමාපදානෙ පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො රාධත්ථෙරස්ස අපදානං. තං සබ්බං පාඨානුසාරෙන නයානුචින්තනෙන විඤ්ඤූහි සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව. කෙවලං පුඤ්ඤනානත්තමෙවාති.

දසමං මොඝරාජත්ථෙරඅපදානං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

චතුපඤ්ඤාසමවග්ගවණ්ණනා සමත්තා.

1. ලකුණ්ඩකභද්දියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

පඤ්චපඤ්ඤාසමවග්ගෙ ¶ ¶ පඨමාපදානෙ පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො ලකුණ්ඩකභද්දියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ මහාභොගකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථු ධම්මං සුණන්තො නිසින්නො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං මඤ්ජුස්සරානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා සයම්පි තං ඨානන්තරං පත්ථෙන්තො බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස සප්පිසක්ඛරාදිමධුරරසසම්මිස්සං මහාදානං දත්වා ‘‘අහම්පි, භන්තෙ, අනාගතෙ අයං භික්ඛු විය එකස්ස බුද්ධස්ස සාසනෙ මඤ්ජුස්සරානං අග්ගො භවෙය්ය’’න්ති පණිධානං අකාසි. භගවා තස්ස අනන්තරායං දිස්වා බ්යාකරිත්වා පක්කාමි.

සො ¶ යාවතායුකං පුඤ්ඤානි කත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඵුස්සභගවතො කාලෙ චිත්රකොකිලො හුත්වා නිබ්බත්තො රාජුය්යානතො මධුරං අම්බඵලං තුණ්ඩෙනාදාය ගච්ඡන්තො සත්ථාරං දිස්වා පසන්නමානසො ‘‘දස්සාමි බුද්ධස්සා’’ති චිත්තං උප්පාදෙසි. සත්ථා තස්ස චිත්තාචාරං ඤත්වා පත්තං ගහෙත්වා නිසීදි. කොකිලො දසබලස්ස පත්තෙ අම්බපක්කං ඨපෙසි. සත්ථා තස්ස සොමනස්සුප්පාදනත්ථං තස්ස පස්සන්තස්සෙව තං පරිභුඤ්ජි. අථ සො කොකිලො පසන්නමානසො තෙනෙව පීතිසුඛෙන සත්තාහං වීතිනාමෙසි. තෙනෙව පුඤ්ඤකම්මෙන උප්පන්නුප්පන්නභවෙ මඤ්ජුස්සරො අහොසි. කස්සපසම්මාසම්බුද්ධකාලෙ වඩ්ඪකිකුලෙ නිබ්බත්තෙත්වා ජෙට්ඨකවඩ්ඪකී හුත්වා පාකටො අහොසි. පරිනිබ්බුතෙ භගවති තස්ස සරීරධාතුයො නිදහිතුං සත්තයොජනප්පමාණෙ ථූපෙ ආරද්ධෙ සො ආහ – ‘‘යොජනාවට්ටං යොජනුබ්බෙධං කරොමා’’ති. තෙ සබ්බෙ තස්ස වචනෙ අට්ඨංසු. ඉති අප්පමාණස්ස බුද්ධස්ස ඔරප්පමාණං චෙතියං කාරෙසි, තෙන කම්මෙන නිබ්බත්තට්ඨානෙ අඤ්ඤෙහි හීනප්පමාණො අහොසි. සො අම්හාකං භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා අතිරස්සතාය ච සුවණ්ණපටිමා විය සුන්දරසරීරතාය ච ලකුණ්ඩකභද්දියොති පඤ්ඤායිත්ථ. සො අපරභාගෙ සත්ථු ධම්මදෙසනං ¶ සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා බහුස්සුතො ධම්මකථිකො හුත්වා මධුරෙන සරෙන පරෙසං ධම්මං කථෙසි.

අථෙකස්මිං උස්සවදිවසෙ එකෙන බ්රාහ්මණෙන සද්ධිං රථෙන ගච්ඡන්තී එකා ගණිකා ථෙරං දිස්වා දන්තවිදංසකං හසි. ථෙරො තස්සා දන්තට්ඨිකෙ නිමිත්තං ගහෙත්වා ඣානං උප්පාදෙත්වා තං පාදකං කත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අනාගාමී අහොසි, සො අභිණ්හං කායගතාය සතියා විහරන්තො එකදිවසං ¶ ආයස්මතා ධම්මසෙනාපතිනා ඔවදියමානො අනුසාසියමානො අරහත්තෙ පතිට්ඨහි. එකච්චෙ භික්ඛූ ච සාමණෙරා ච තස්ස අරහත්තප්පත්තභාවං අජානන්තො කණ්ණෙසු ගහෙත්වා කඩ්ඪන්ති, සීසෙ බාහාය හත්ථපාදාදීසු වා ගහෙත්වා චාලෙත්වා කීළන්තා විහෙඨෙසුං. අථ භගවා සුත්වා – ‘‘මා, භික්ඛවෙ, මම පුත්තං විහෙඨෙථා’’ති ආහ. තතො පට්ඨාය තං ‘‘අරහා’’ති ජානිත්වා න විහෙඨෙසුං.

12. සො ¶ අරහා හුත්වා සඤ්ජාතසොමනස්සො අත්තනො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිමාහ. මඤ්ජුනාභිනිකූජහන්ති මධුරෙන පෙමනියෙන සරෙන අභිනිකූජිං සද්දං නිච්ඡාරෙසිං අහන්ති අත්ථො. සෙසමෙත්ථ සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

ලකුණ්ඩකභද්දියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

34. දුතියාපදානෙ පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො කඞ්ඛාරෙවතත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො, තං සබ්බං පාඨානුසාරෙන සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

කඞ්ඛාරෙවතත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

තතියාපදානෙ ¶ පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො සීවලිත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො හෙට්ඨා වුත්තනයෙන විහාරං ගන්ත්වා පරිසාය පරියන්තෙ ඨිතො ධම්මං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං ලාභීනං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා ‘‘මයාපි අනාගතෙ එවරූපෙන භවිතුං වට්ටතී’’ති දසබලං නිමන්තෙත්වා සත්තාහං බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛසඞ්ඝස්ස මහාදානං දත්වා, ‘‘භන්තෙ, ඉමිනා අධිකාරකම්මෙන න අඤ්ඤං සම්පත්තිං පත්ථෙමි, අනාගතෙ පන එකස්ස බුද්ධස්ස සාසනෙ අහම්පි තුම්හෙහි සො එතදග්ගෙ ඨපිතභික්ඛු විය ලාභීනං අග්ගො භවෙය්ය’’න්ති පත්ථනං අකාසි. සත්ථා තස්ස අනන්තරායතං දිස්වා ‘‘අයං තෙ පත්ථනා අනාගතෙ ගොතමස්ස බුද්ධස්ස සන්තිකෙ සමිජ්ඣිස්සතී’’ති බ්යාකරිත්වා පක්කාමි. සො කුලපුත්තො යාවජීවං කුසලං කත්වා දෙවමනුස්සෙසු උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා විපස්සිස්ස ¶ භගවතො ¶ කාලෙ බන්ධුමතීනගරතො අවිදූරෙ එකස්මිං ගාමකෙ නිබ්බත්ති, තස්මිං සමයෙ බන්ධුමතීනගරවාසිනො රඤ්ඤා සද්ධිං සාකච්ඡිත්වා දසබලස්ස දානං අදංසු.

එකදිවසං සබ්බෙ එකතො හුත්වා දානං දෙන්තා ‘‘කිං නු ඛො අම්හාකං දානග්ගෙ නත්ථී’’ති (අ. නි. අට්ඨ. 1.1.207; ථෙරගා. අට්ඨ. 1.59 සීවලිත්ථෙරගාථාවණ්ණනා) ඔලොකෙන්තා මධුඤ්ච ගුළදධිඤ්ච නාද්දසංසු. තෙ ‘‘යතො කුතොචි ආහරිස්සාමා’’ති ජනපදතො නගරපවිසනමග්ගෙසු පුරිසෙ ඨපෙසුං. තදා එස කුලපුත්තො අත්තනො ගාමතො ගුළදධිවාරකං ගහෙත්වා ‘‘කිඤ්චිදෙව ආහරිස්සාමී’’ති නගරං ගච්ඡන්තො ‘‘මුඛං ධොවිත්වා ධොතහත්ථපාදො පවිසිස්සාමී’’ති ඵාසුකට්ඨානං ඔලොකෙන්තො නඞ්ගලසීසප්පමාණං නිම්මක්ඛිකදණ්ඩකමධුං දිස්වා ‘‘පුඤ්ඤෙන මෙ ඉදං උප්පන්න’’න්ති ගහෙත්වා නගරං පාවිසි. නාගරෙහි ඨපිතපුරිසො තං දිස්වා, ‘‘මාරිස, කස්ස ඉමං හරසී’’ති පුච්ඡි. ‘‘න කස්සචි, සාමි, වික්කායිකං මෙ ඉද’’න්ති. ‘‘තෙන හි ඉමං කහාපණං ගහෙත්වා එතං මධුඤ්ච ගුළදධිඤ්ච දෙහී’’ති.

සො චින්තෙසි – ‘‘ඉදං මෙ න බහුං අග්ඝති, අයඤ්ච එකප්පහාරෙනෙව බහුං දෙති, වීමංසිස්සාමී’’ති. තතො නං ආහ – ‘‘නාහං එකකහාපණෙන දෙමී’’ති. ‘‘යදි එවං ද්වෙ කහාපණෙ ගහෙත්වා දෙහී’’ති. ‘‘ද්වීහිපි න දෙමී’’ති. එතෙනුපායෙන වඩ්ඪෙත්වා යාව සහස්සං පාපුණි, සො චින්තෙසි – ‘‘අතිඅඤ්ඡිතුං න වට්ටති, හොතු තාව ඉමිනා කත්තබ්බකම්මං පුච්ඡිස්සාමී’’ති ¶ . අථ නං ආහ – ‘‘න ඉදං බහුඅග්ඝනකං, ත්වං පන බහුං දෙසි, කෙන කම්මෙන ඉදං ගණ්හසී’’ති. ‘‘ඉධ, භො, නගරවාසිනො රඤ්ඤා සද්ධිං පටිවිරුජ්ඣිත්වා විපස්සිසම්මාසම්බුද්ධස්ස දානං දෙන්තා ඉදං ද්වයං දානග්ගෙ අපස්සන්තා මං පරියෙසාපෙන්ති. සචෙ ඉදං ද්වයං න ලභිස්සන්ති, නාගරානං පරාජයො භවිස්සති. තස්මා සහස්සං දත්වා ගණ්හාමී’’ති. ‘‘කිං පනෙතං නාගරානං එව වට්ටති, උදාහු අඤ්ඤෙසම්පි දාතුං වට්ටතී’’ති? ‘‘යස්ස කස්සචි දාතුං අවාරිතමෙත’’න්ති. ‘‘අත්ථි පන කොචි නාගරානං දානෙ එකදිවසං සහස්සං දාතා’’ති? ‘‘නත්ථි, සම්මා’’ති. ‘‘ඉමෙසං මෙ ද්වින්නං සහස්සග්ඝනකභාවං ජානාසී’’ති? ‘‘ආම, ජානාමී’’ති. ‘‘තෙන හි ගච්ඡ, නාගරානං ආරොචෙහි – ‘එකො පුරිසො ඉමානි ද්වෙ මූලෙන න දෙති, තුම්හෙහි සද්ධිං සහත්ථෙනෙව දාතුකාමො, තුම්හෙ ඉමෙසං ද්වින්නං කාරණා නිබ්බිතක්කා හොථා’’ති. ‘‘ත්වං ඉමස්මිං දානෙ ජෙට්ඨකභාගස්ස ¶ කායසක්ඛී හොහී’’ති වත්වා ගතො. සො පන කුලපුත්තො ගාමතො පරිබ්බයත්ථං ගහිතකහාපණෙන පඤ්චකටුකං ගහෙත්වා චුණ්ණං කත්වා ¶ දධිතො කඤ්චියං වාහෙත්වා තත්ථ මධුපටලං පීළෙත්වා පඤ්චකටුකචුණ්ණෙන යොජෙත්වා පදුමිනිපත්තෙ පක්ඛිපිත්වා තං සංවිදහිත්වා ආදාය දසබලස්ස අවිදූරෙ නිසීදි. මහාජනෙහි ආහරියමානස්ස සක්කාරස්ස අන්තරෙ අත්තනො පත්තවාරං ඔලොකෙන්තො ඔකාසං ඤත්වා සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා, ‘‘භන්තෙ, අයං මෙ දුග්ගතසක්කාරො, ඉමං මෙ අනුකම්පං පටිච්ච පටිග්ගණ්හථා’’ති. සත්ථා තස්සානුකම්පං පටිච්ච චතුමහාරාජෙහි දත්තියෙන සෙලමයපත්තෙන තං පටිග්ගහෙත්වා යථා අට්ඨසට්ඨියා භික්ඛුසතසහස්සස්ස දිය්යමානං න ඛීයති, එවං අධිට්ඨාසි.

සො කුලපුත්තො නිට්ඨිතභත්තකිච්චං භගවන්තං වන්දිත්වා එකමන්තං නිසින්නො ආහ – ‘‘දිට්ඨො මෙ, භන්තෙ භගවා, අජ්ජ බන්ධුමතීනගරවාසීහි තුම්හාකං සක්කාරො ආහරියමානො, අහම්පි ඉමස්ස නිස්සන්දෙන නිබ්බත්තනිබ්බත්තභවෙ ලාභග්ගයසග්ගප්පත්තො භවෙය්ය’’න්ති. සත්ථා ‘‘එවං හොතු කුලපුත්තා’’ති වත්වා තස්ස ච නගරවාසීනඤ්ච භත්තානුමොදනං කත්වා පක්කාමි. සො කුලපුත්තො යාවජීවං කුසලං කත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සුප්පවාසාය රාජධීතුයා කුච්ඡිම්හි පටිසන්ධිං ගණ්හි. තස්ස පටිසන්ධිග්ගහණකාලතො පට්ඨාය සායං පාතඤ්ච පඤ්චපණ්ණාකාරසතානි සුප්පවාසාය උපනීයන්ති. අථස්ස සා පුඤ්ඤවීමංසනත්ථං හත්ථෙන බීජපච්ඡිං ඵුසාපෙන්තී අට්ඨාසි. එකෙකබීජතො සලාකසතං සලාකසහස්සම්පි නිග්ගච්ඡති, එකෙකකරීසඛෙත්තතො පණ්ණාසම්පි සට්ඨිපි සකටපමාණානි උප්පජ්ජන්ති. කොට්ඨපූරණකාලෙපිස්සා කොට්ඨද්වාරං හත්ථෙන ඵුසන්තියා රාජධීතාය පුඤ්ඤෙන ගණ්හන්තානං ගහිතගහිතං පුන පූරති. පරිපුණ්ණභත්තකුම්භිතොපි ‘‘රාජධීතාය පුඤ්ඤ’’න්ති වත්වා යස්ස කස්සචි දෙන්තා නං යාව න උක්කඩ්ඪන්ති, න තාව භත්තං ඛීයති. දාරකෙ කුච්ඡිගතෙයෙව සත්ත වස්සානි අතික්කමිංසු.

ගබ්භෙ ¶ පන පරිපක්කෙ සත්තාහං මහාදුක්ඛං අනුභොසි. සා සාමිකං ආමන්තෙත්වා – ‘‘පුරෙ මරණා ජීවමානා දානං දස්සාමී’’ති සත්ථු සන්තිකං ¶ පෙසෙසි – ‘‘ගච්ඡ, සාමි, ඉමං පවත්තිං සත්ථු ආරොචෙත්වා සත්ථාරං නිමන්තෙහි, යඤ්ච සත්ථා වදති, තං සාධුකං උපලක්ඛෙත්වා ආගන්ත්වා මය්හං කථෙහී’’ති. සො ගන්ත්වා තස්සා සාසනං සත්ථු ආරොචෙසි – ‘‘සත්ථු භන්තෙ, කොළියධීතා පාදෙ වන්දතී’’ති. සත්ථා තස්සා අනුකම්පං පටිච්ච – ‘‘සුඛිනී හොතු සුප්පවාසා කොළියධීතා අරොගා, අරොගං පුත්තං විජායතූ’’ති ආහ. සො තං සුත්වා භගවන්තං වන්දිත්වා අත්තනො ගාමාභිමුඛො ¶ පායාසි. තස්ස පුරෙ ආගමනායෙව සුප්පවාසාය කුච්ඡිතො ධම්මකරණතො උදකං විය ගබ්භො නික්ඛමි, පරිවාරෙත්වා නිසින්නජනො අස්සුමුඛො රොදිතුං ආරද්ධො හට්ඨතුට්ඨොව තස්සා සාමිකස්ස තුට්ඨිසාසනං ආරොචෙතුං අගමාසි. සො තෙසං ඉඞ්ගිතං දිස්වා – ‘‘දසබලෙන කථිතකථා නිප්ඵන්නා භවිස්සති මඤ්ඤෙ’’ති චින්තෙසි. සො ආගන්ත්වා සත්ථු කථං රාජධීතාය කථෙසි. රාජධීතා තයා නිමන්තිතං ජීවභත්තමෙව මඞ්ගලභත්තං භවිස්සති, ගච්ඡ සත්තාහං දසබලං නිමන්තෙහීති. සො තථා අකාසි. සත්තාහං බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස මහාදානං පවත්තයිංසු. සො දාරකො ඤාතීනං සන්තත්තචිත්තං නිබ්බාපෙන්තො සීතලභාවං කුරුමානො ජාතොති, සීවලිත්වෙව නාමං කරිංසු. සො සත්ත වස්සානි ගබ්භෙ වසිතත්තා ජාතකාලතො පට්ඨාය සබ්බකම්මක්ඛමො අහොසි. ධම්මසෙනාපති සාරිපුත්තත්ථෙරො සත්තමෙ දිවසෙ තෙන සද්ධිං කථාසල්ලාපමකාසි. සත්ථාපි ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘යොමං පලිපථං දුග්ගං, සංසාරං මොහමච්චගා;

තිණ්ණො පාරඞ්ගතො ඣායී, අනෙජො අකථංකථී;

අනුපාදාය නිබ්බුතො, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණ’’න්ති. (ධ. ප. 414; සු. නි. 643);

අථ නං ථෙරො එවමාහ – ‘‘කිං පන තයා එවරූපං දුක්ඛං අනුභවිත්වා පබ්බජිතුං න වට්ටතී’’ති? ‘‘ලභන්තො පබ්බජෙය්යං, භන්තෙ’’ති. සුප්පවාසා තං ථෙරෙන සද්ධිං කථෙන්තං දිස්වා – ‘‘කිං නු ඛො මෙ පුත්තො ධම්මසෙනාපතිනා කථෙතී’’ති ථෙරං උපසඞ්කමිත්වා පුච්ඡි – ‘‘මය්හං පුත්තො තුම්හෙහි සද්ධිං කිං කථෙති, භන්තෙ’’ති? අත්තනා අනුභුත්තගබ්භවාසදුක්ඛං කථෙත්වා – ‘‘තුම්හෙහි අනුඤ්ඤාතො පබ්බජිස්සාමී’’ති වදතීති. ‘‘සාධු භන්තෙ, පබ්බාජෙථ න’’න්ති. ථෙරො තං විහාරං නෙත්වා තචපඤ්චකකම්මට්ඨානං දත්වා පබ්බාජෙන්තො, ‘‘සීවලි ¶ , තුය්හං අඤ්ඤෙන ඔවාදෙන කම්මං නත්ථි, තයා සත්ත වස්සානි අනුභුත්තදුක්ඛමෙව පච්චවෙක්ඛාහී’’ති. ‘‘භන්තෙ, පබ්බජ්ජායෙව තුම්හාකං භාරො, යං පන මයා සක්කා කාතුං, තමහං ජානිස්සාමී’’ති. සො පන පඨමකෙසවට්ටියා ¶ ඔරොපිතක්ඛණෙයෙව සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨාසි, දුතියාය ඔරොපිතක්ඛණෙ සකදාගාමිඵලෙ, තතියාය අනාගාමිඵලෙ පතිට්ඨාසි. සබ්බෙසංයෙව කෙසානං ඔරොපනඤ්ච අරහත්තඵලසච්ඡිකිරියා ච අපුරෙ අපච්ඡා අහොසි.

අථ ¶ භික්ඛුසඞ්ඝෙ කථා උදපාදි – ‘‘අහො එවං පුඤ්ඤවාපි ථෙරො සත්තමාසාධිකානි සත්ත සංවච්ඡරානි මාතුගබ්භෙ වසිත්වා සත්ත දිවසානි මූළ්හගබ්භෙ වසී’’ති. සත්ථා ආගන්ත්වා – ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා – ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ – ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉමිනා කුලපුත්තෙන ඉමාය ජාතියා කතකම්ම’’න්ති වත්වා අතීතං ආහරිත්වා අතීතෙ, භික්ඛවෙ, බුද්ධුප්පාදතො පුරෙතරමෙව එස කුලපුත්තො බාරාණසියං රාජකුලෙ නිබ්බත්තො, පිතු අච්චයෙන රජ්ජෙ පතිට්ඨාය විභවසම්පන්නො පාකටො අහොසි. තදා එකො පච්චන්තරාජා ‘‘රජ්ජං ගණ්හිස්සාමී’’ති ආගන්ත්වා නගරං උපරුන්ධිත්වා ඛන්ධාවාරං කාරෙත්වා විහාසි. අථ රාජා මාතුයා සද්ධිං සමානච්ඡන්දො හුත්වා සත්තාහං ඛන්ධාවාරනගරෙ චතූසු දිසාසු ද්වාරං පිධාපෙසි, නික්ඛමන්තානං පවිසන්තානඤ්ච ද්වාරමූළ්හං අහොසි. අථ මිගදායවිහාරෙ පච්චෙකබුද්ධා උග්ඝොසෙසුං. රාජා සුත්වා ද්වාරං විවරාපෙසීති. පච්චන්තරාජාපි පලායි. සො තෙන කම්මවිපාකෙන නරකාදීසු දුක්ඛමනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ රාජකුලෙ නිබ්බත්තොපි මාතුයා සද්ධිං ඉමං එවරූපං දුක්ඛමනුභවි. තස්ස පන පබ්බජිතකාලතො පට්ඨාය භික්ඛුසඞ්ඝස්ස චත්තාරො පච්චයා යදිච්ඡකං උප්පජ්ජන්ති. එවං එත්ථ වත්ථු සමුට්ඨිතං.

අපරභාගෙ සත්ථා සාවත්ථිං අගමාසි. ථෙරො භගවන්තං අභිවාදෙත්වා, ‘‘භන්තෙ, මය්හං පුඤ්ඤබලං වීමංසිස්සාමි, පඤ්චභික්ඛුසතානි දෙථා’’ති. ‘‘ගණ්හ, සීවලී’’ති. සො පඤ්චසතෙ භික්ඛූ ගහෙත්වා හිමවන්තාභිමුඛං ගච්ඡන්තො අටවිමග්ගං ගච්ඡති. තස්ස පඨමං දිට්ඨනිග්රොධෙ අධිවත්ථා දෙවතා සත්ත දිවසානි දානං අදාසි. ඉති සො –

‘‘නිග්රොධං පඨමං පස්සි, දුතියං පණ්ඩවපබ්බතං;

තතියං අචිරවතියං, චතුත්ථං වරසාගරං.

‘‘පඤ්චමං ¶ හිමවන්තං සො, ඡට්ඨං ඡද්දන්තුපාගමි;

සත්තමං ගන්ධමාදනං, අට්ඨමං අථ රෙවත’’න්ති. (අ. නි. අට්ඨ. 1.1.207; ථෙරගා. අට්ඨ. 1.59 සීවලිත්ථෙරගාථාවණ්ණනා) –

සබ්බට්ඨානෙසු ¶ සත්ත සත්ත දිවසානෙව දානං අදංසු. ගන්ධමාදනපබ්බතෙ පන නාගදත්තදෙවරාජා සත්තසු දිවසෙසු එකදිවසං ඛීරපිණ්ඩපාතං අදාසි, එකදිවසං සප්පිපිණ්ඩපාතං අදාසි. අථ නං ¶ භික්ඛුසඞ්ඝො ආහ – ‘‘ආවුසො, ඉමස්ස දෙවරඤ්ඤො නෙව ධෙනුයො දුය්හමානා පඤ්ඤායන්ති, න දධිනිම්මථනං, කුතො තෙ, දෙවරාජ, ඉදං උප්පජ්ජතී’’ති? ‘‘භන්තෙ, කස්සපදසබලස්ස කාලෙ ඛීරසලාකභත්තදානස්සෙතං ඵල’’න්ති දෙවරාජා ආහ.

අපරභාගෙ සත්ථා ඛදිරවනියරෙවතත්ථෙරස්ස පච්චුග්ගමනං අකාසි. කථං? අථායස්මා සාරිපුත්තො සත්ථාරං ආහ – ‘‘භන්තෙ, මය්හං කිර කනිට්ඨභාතා රෙවතො පබ්බජිතො, සො අභිරමෙය්ය වා න වා, ගන්ත්වා නං පස්සිස්සාමී’’ති. භගවා රෙවතස්ස ආරද්ධවිපස්සකභාවං ඤත්වා ද්වෙ වාරෙ පටික්ඛිපිත්වා තතියවාරෙ යාචිතො අරහත්තප්පත්තභාවං ඤත්වා – සාරිපුත්ත, අහම්පි ගමිස්සාමි භික්ඛූනං ආරොචෙහීති. ථෙරො භික්ඛූ සන්නිපාතාපෙත්වා – ‘‘ආවුසො, සත්ථා චාරිකං චරිතුකාමො, ගන්තුකාමා ආගච්ඡන්තූ’’ති සබ්බෙසංයෙව ආරොචෙසි. දසබලස්ස චාරිකත්ථාය ගමනකාලෙ ඔහිය්යමානකභික්ඛූ නාම අප්පකා හොන්ති, ‘‘සත්ථු සුවණ්ණවණ්ණං සරීරං පස්සිස්සාම, මධුරධම්මකථං වා සුණිස්සාමා’’ති යෙභුය්යෙන ගන්තුකාමා බහුතරාව හොන්ති. ඉති සත්ථා මහාභික්ඛුසඞ්ඝපරිවාරො ‘‘රෙවතං පස්සිස්සාමා’’ති නික්ඛන්තො.

අථෙකස්මිං පදෙසෙ ආනන්දත්ථෙරො ද්වෙධාපථං පත්වා භගවන්තං පුච්ඡි – ‘‘භන්තෙ, ඉමස්මිං ඨානෙ ද්වෙධාපථො, කතරමග්ගෙන භික්ඛුසඞ්ඝො ගච්ඡතූ’’ති? ‘‘කතරමග්ගො, ආනන්ද, උජුකො’’ති? ‘‘භන්තෙ, උජුමග්ගො තිංසයොජනිකො අමනුස්සපථො. පරිහාරමග්ගො පන සට්ඨියොජනිකො ඛෙමො සුභික්ඛො’’ති. ‘‘ආනන්ද, සීවලි, අම්හෙහි සද්ධිං ආගතො’’ති? ‘‘ආම, භන්තෙ, ආගතො’’ති. ‘‘තෙන හි සඞ්ඝො උජුමග්ගමෙව ගච්ඡතු, සීවලිස්ස පුඤ්ඤං වීමංසිස්සාමා’’ති. සත්ථා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවාරො සීවලිත්ථෙරස්ස පුඤ්ඤවීමංසනත්ථං තිංසයොජනමග්ගං අභිරුහි (අ. නි. අට්ඨ. 1.1.203).

මග්ගං ¶ අභිරුහනට්ඨානතො පට්ඨාය දෙවසඞ්ඝො යොජනෙ යොජනෙ ඨානෙ නගරං මාපෙත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස වසනත්ථාය විහාරෙ පටියාදෙසි. දෙවපුත්තා රඤ්ඤා පෙසිතකම්මකාරා විය හුත්වා යාගුඛජ්ජකාදීනි ගහෙත්වා – ‘‘කහං, අය්යො සීවලී’’ති පුච්ඡන්තා ගච්ඡන්ති. ථෙරො සක්කාරසම්මානං ගාහාපෙත්වා සත්ථු සන්තිකං ගච්ඡති. සත්ථා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං පරිභුඤ්ජි. ඉමිනාව නියාමෙන සත්ථා සක්කාරං අනුභවන්තො දෙවසිකං යොජනපරමං ගන්ත්වා තිංසයොජනිකං කන්තාරං අතික්කම්ම ඛදිරවනියරෙවතත්ථෙරස්ස ¶ වසනට්ඨානං පත්තො, ථෙරො සත්ථු ආගමනං ඤත්වා අත්තනො ¶ වසනට්ඨානෙ බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස පහොනකවිහාරෙ දසබලස්ස ගන්ධකුටිං රත්තිට්ඨානදිවාට්ඨානානි ච ඉද්ධියා මාපෙත්වා තථාගතස්ස පච්චුග්ගමනං ගතො. සත්ථා අලඞ්කතපටියත්තෙන මග්ගෙන විහාරං පාවිසි. අථ තථාගතෙ ගන්ධකුටිං පවිට්ඨෙ භික්ඛූ වස්සග්ගෙන පත්තසෙනාසනානි පවිසිංසු. දෙවතා ‘‘අකාලො ආහාරස්සා’’ති අට්ඨවිධං පානකං ආහරිංසු. සත්ථා සඞ්ඝෙන සද්ධිං පානකං පිවි. ඉමිනා නියාමෙනෙව තථාගතස්ස සක්කාරසම්මානං අනුභවන්තස්සෙව අද්ධමාසො අතික්කන්තො.

අථෙකච්චෙ උක්කණ්ඨිතභික්ඛූ එකස්මිං ඨානෙ නිසීදිත්වා කථං උප්පාදයිංසු – ‘‘දසබලො ‘මය්හං අග්ගසාවකස්ස කනිට්ඨභාතා’ති වත්වා එවරූපං නවකම්මිකං භික්ඛුං පස්සිතුං ආගතො, ඉමස්ස විහාරස්ස සන්තිකෙ ජෙතවනවිහාරො වා වෙළුවනවිහාරාදයො වා කිං කරිස්සන්ති? අයම්පි භික්ඛු එවරූපස්ස නවකම්මස්ස කාරකො, කිං නාම සමණධම්මං කරිස්සතී’’ති? අථ සත්ථා චින්තෙසි – ‘‘මයි ඉධ චිරං වසන්තෙ ඉදං ඨානං ආකිණ්ණං භවිස්සති, ආරඤ්ඤකා නාම භික්ඛූ පවිවෙකත්ථිකා හොන්ති, රෙවතස්ස ඵාසුවිහාරො න භවිස්සතී’’ති. තතො ථෙරස්ස දිවාට්ඨානං ගතො. ථෙරොපි එකකොව චඞ්කමනකොටියං ආලම්බනඵලකං නිස්සාය පාසාණඵලකෙ නිසින්නො සත්ථාරං දූරතොව ආගච්ඡන්තං දිස්වා පච්චුග්ගන්ත්වා වන්දි.

අථ නං සත්ථා පුච්ඡි – ‘‘රෙවත, ඉදං වාළමිගට්ඨානං, චණ්ඩානං හත්ථිඅස්සාදීනං සද්දං සුත්වා කිං කරොසී’’ති? ‘‘තෙසං මෙ, භන්තෙ, සද්දං සුණතො අරඤ්ඤපීති නාම උප්පන්නා’’ති. සත්ථා ඉමස්මිං ඨානෙ රෙවතත්ථෙරස්ස පඤ්චහි ගාථාසතෙහි අරඤ්ඤානිසංසං නාම කථෙත්වා පුනදිවසෙ අවිදූරට්ඨානෙ පිණ්ඩාය ¶ චරිත්වා රෙවතත්ථෙරං ආමන්තෙත්වා යෙහි භික්ඛූහි ථෙරස්ස අවණ්ණො කථිතො, තෙසං කත්තරයට්ඨිඋපාහනතෙලනාළිඡත්තානං පමුස්සනභාවමකාසි. තෙ අත්තනො පරික්ඛාරත්ථාය නිවත්තා ආගතමග්ගෙනෙව ගච්ඡන්තාපි තං ඨානං සල්ලක්ඛෙතුං න සක්කොන්ති. පඨමඤ්හි තෙ අලඞ්කතපටියත්තෙන මග්ගෙන ගන්ත්වා, තංදිවසං පන විසමමග්ගෙන ගච්ඡන්තා තස්මිං තස්මිං ඨානෙ උක්කුටිකං නිසීදන්තා ජණ්ණුකෙහි ගච්ඡන්ති. තෙ ගුම්බෙ ච ගච්ඡෙ ච කණ්ඩකෙ ච මද්දන්තා අත්තනා වසිතසභාගට්ඨානං ගන්ත්වා තස්මිං තස්මිං ඛදිරඛාණුකෙ ලග්ගිතං අත්තනො ඡත්තං සඤ්ජානන්ති, උපාහනං කත්තරයට්ඨිං තෙලනාළිඤ්ච සඤ්ජානන්ති. තෙ තස්මිං සමයෙ ‘‘ඉද්ධිමා අයං ¶ භික්ඛූ’’ති ඤත්වා අත්තනො පරික්ඛාරමාදාය ‘‘දසබලස්ස පටියත්තසක්කාරො නාම එවරූපො හොතී’’ති වදන්තා අගමංසු.

පුරතො ආගතෙ භික්ඛූ, විසාඛා උපාසිකා, අත්තනො ගෙහෙ නිසින්නකාලෙ පුච්ඡි – ‘‘මනාපං ¶ නු ඛො, භන්තෙ, රෙවතස්ස වසනට්ඨාන’’න්ති? ‘‘මනාපං, උපාසිකෙ, නන්දවනචිත්තලතාවනපටිභාගං තං සෙනාසන’’න්ති. අථ තෙසං පච්ඡතො ආගතෙ භික්ඛූ පුච්ඡි – ‘‘මනාපං, අය්යා, රෙවතස්ස වසනට්ඨාන’’න්ති? ‘‘මා පුච්ඡ, උපාසිකෙ, කථෙතුං අයුත්තට්ඨානං, එතං උජ්ජඞ්ගලසක්ඛරපාසාණවිසමඛදිරවනං එව, තත්ථ සො භික්ඛු වසතී’’ති.

විසාඛා පුරිමානං පච්ඡිමානඤ්ච භික්ඛූනං කථං සුත්වා, ‘‘කෙසං නු ඛො කථා සච්චා’’ති පච්ඡාභත්තං ගන්ධමාලං ආදාය දසබලස්ස උපට්ඨානං ගන්ත්වා වන්දිත්වා එකමන්තං නිසින්නා සත්ථාරං පුච්ඡි – ‘‘භන්තෙ, රෙවතත්ථෙරස්ස වසනට්ඨානං එකච්චෙ අය්යා වණ්ණෙන්ති, එකච්චෙ නින්දන්ති, කිමෙතං, භන්තෙ’’ති? ‘‘විසාඛෙ, රමණියං වා හොතු මා වා, යස්මිං ඨානෙ අරියානං චිත්තං රමති, තදෙව ඨානං රමණියං නාමා’’ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –

‘‘ගාමෙ වා යදි වාරඤ්ඤෙ, නින්නෙ වා යදි වා ථලෙ;

යත්ථ අරහන්තො විහරන්ති, තං භූමිරාමණෙය්යක’’න්ති. (ධ. ප. 98; ථෙරගා. 991; සං. නි. 1.261);

අපරභාගෙ භගවා අරියගණමජ්ඣෙ නිසින්නො ථෙරං ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං ලාභීනං යදිදං, සීවලී’’ති (අ. නි. 1.198, 207) එතදග්ගෙ ඨපෙසි.

54. අථායස්මා සීවලිත්ථෙරො අරහත්තං පත්වා පත්තඑතදග්ගට්ඨානො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ¶ පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිමාහ. අනුත්තානත්ථපදවණ්ණනමෙව කරිස්සාම.

55. සීලං තස්ස අසඞ්ඛෙය්යන්ති තස්ස පදුමුත්තරස්ස භගවතො සීලං අසඞ්ඛෙය්යං.

‘‘නව කොටිසහස්සානි, අසීතිසතකොටියො;

පඤ්ඤාසසතසහස්සානි, ඡත්තිංසා ච පුනාපරෙ.

‘‘එතෙ සංවරවිනයා, සම්බුද්ධෙන පකාසිතා;

පෙය්යාලමුඛෙන නිද්දිට්ඨා, සික්ඛාවිනයසංවරෙ’’ති. (විසුද්ධි. 1.20; පටි. ම. අට්ඨ. 1.1.37) –

එවං වුත්තසික්ඛාපදානි භික්ඛූනං සාවකපඤ්ඤත්තිවසෙන වුත්තානි. භගවතො පන සීලං අසඞ්ඛෙය්යමෙව ¶ සංඛාතුං ගණෙතුං ¶ අසක්කුණෙය්යන්ති අත්ථො. සමාධිවජිරූපමො යථා වජිරං ඉන්දනීලමණිවෙළුරියමණිඵලිකමසාරගල්ලාදීනි රතනානි විජ්ඣති ඡිද්දාවඡිද්දං කරොති, එවමෙව පදුමුත්තරස්ස භගවතො ලොකුත්තරමග්ගසමාධි පටිපක්ඛපච්චනීකධම්මෙ විජ්ඣති භින්දති සමුච්ඡින්දතීති අත්ථො. අසඞ්ඛෙය්යං ඤාණවරං තස්ස බුද්ධස්ස චත්තාරි සච්චානි සත්තතිංසබොධිපක්ඛියධම්මෙ සඞ්ඛතාසඞ්ඛතධම්මෙ ච ජානිතුං පටිවිජ්ඣිතුං සමත්ථං සයම්භූඤාණසබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණාදිඤාණසමූහං අසඞ්ඛෙය්යං, අතීතානාගතපච්චුප්පන්නාදිභෙදෙන සංඛාවිරහිතන්ති අත්ථො. විමුත්ති ච අනොපමාති සංකිලෙසෙහි විමුත්තත්තා සොතාපත්තිඵලාදිකා චතස්සො විමුත්තියො අනුපමා උපමාරහිතා ‘‘ඉමා විය භූතා’’ති උපමෙතුං න සක්කාති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

සීවලිත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

චතුත්ථාපදානෙ පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො වඞ්ගීසත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ මහාභොගකුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො ධම්මං සොතුං ¶ ගච්ඡන්තෙහි නගරවාසීහි සද්ධිං විහාරං ගන්ත්වා ධම්මං සුණන්තො සත්ථාරං එකභික්ඛුං පටිභානවන්තානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා සත්ථු අධිකාරකම්මං කත්වා – ‘‘අහම්පි අනාගතෙ පටිභානවන්තානං අග්ගො භවෙය්ය’’න්ති පත්ථනං කත්වා සත්ථාරා බ්යාකතො යාවජීවං කුසලං කත්වා දෙවමනුස්සෙසු උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා මාතු පරිබ්බාජිකාභාවෙන අපරභාගෙ පරිබ්බාජකොති පාකටො වඞ්ගීසොති ච ලද්ධනාමො තයො වෙදෙ උග්ගණ්හිත්වා තතො ආචරියං ආරාධෙත්වා ඡවසීසජානනමන්තං නාම සික්ඛිත්වා ඡවසීසං නඛෙන ආකොටෙත්වා – ‘‘අයං සත්තො අසුකයොනියං නිබ්බත්තො’’ති ජානාති.

බ්රාහ්මණා ‘‘අයං අම්හාකං ජිවිකාය මග්ගො’’ති වඞ්ගීසං ගහෙත්වා ගාමනිගමරාජධානියො විචරිංසු. වඞ්ගීසො තිවස්සමත්ථකෙ මතානම්පි සීසං ආහරාපෙත්වා නඛෙන ආකොටෙත්වා – ‘‘අයං සත්තො අසුකයොනියං නිබ්බත්තො’’ති වත්වා මහාජනස්ස කඞ්ඛාච්ඡෙදනත්ථං තෙ තෙ ජනෙ ආවාහෙත්වා අත්තනො ¶ අත්තනො ගතිං කථාපෙති. තෙන තස්මිං මහාජනො ¶ අභිප්පසීදති. සො තං නිස්සාය මහාජනස්ස හත්ථතො සතම්පි සහස්සම්පි ලභති. බ්රාහ්මණා වඞ්ගීසං ආදාය යථාරුචි විචරිංසු. වඞ්ගීසො සත්ථු ගුණෙ සුත්වා සත්ථාරං උපසඞ්කමිතුකාමො අහොසි. බ්රාහ්මණා ‘‘සමණො ගොතමො මායාය තං ආවට්ටෙස්සතී’’ති පටික්ඛිපිංසු.

වඞ්ගීසො තෙසං වචනං අනාදියිත්වා, සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා, පටිසන්ථාරං කත්වා, එකමන්තං නිසීදි. සත්ථා තං පුච්ඡි – ‘‘වඞ්ගීස, කිඤ්චි සිප්පං ජානාතී’’ති? ‘‘ආම, භො ගොතම, ඡවසීසමන්තං නාමෙකං ජානාමි, තෙන තිවස්සමත්ථකෙ මතානම්පි සීසං නඛෙන ආකොටෙත්වා නිබ්බත්තට්ඨානං ජානාමී’’ති. අථ සත්ථා තස්ස එකං නිරයෙ නිබ්බත්තස්ස සීසං, එකං මනුස්සෙසු, එකං දෙවෙසු, එකං පරිනිබ්බුතස්ස සීසං ආහරාපෙත්වා දස්සෙසි. සො පඨමසීසං ආකොටෙත්වා, ‘‘භො ගොතම, අයං සත්තො නිරයෙ නිබ්බත්තො’’ති ආහ. සාධු වඞ්ගීස, සුට්ඨු තයා දිට්ඨං, ‘‘අයං සත්තො කුහිං නිබ්බත්තො’’ති පුච්ඡි. ‘‘මනුස්සලොකෙ’’ති. ‘‘අයං කුහි’’න්ති? ‘‘දෙවලොකෙ’’ති. තිණ්ණන්නම්පි නිබ්බත්තට්ඨානං කථෙසි. පරිනිබ්බුතස්ස පන සීසං නඛෙන ආකොටෙන්තො නෙව ¶ අන්තං න කොටිං පස්සි. අථ නං සත්ථා ‘‘න සක්කොසි, වඞ්ගීසා’’ති පුච්ඡි. ‘‘පස්සථ, භො ගොතම, උපපරික්ඛාමි තාවාති පුනප්පුනං පරිවත්තෙත්වාපි බාහිරකමන්තෙන ඛීණාසවස්ස සීසං ජානිතුං න සක්කොති. අථස්ස මත්ථකතො සෙදො මුච්චි. සො ලජ්ජිත්වා තුණ්හී අහොසි’’. අථ නං සත්ථා ‘‘කිලමසි, වඞ්ගීසා’’ති ආහ. ‘‘ආම, භො ගොතම, ඉමස්ස නිබ්බත්තට්ඨානං ජානිතුං න සක්කොමි. සචෙ තුම්හෙ ජානාථ, කථෙථා’’ති. ‘‘වඞ්ගීස, අහං එතම්පි ජානාමි, ඉතො උත්තරිපි ජානාමී’’ති වත්වා –

‘‘චුතිං යො වෙදි සත්තානං, උපපත්තිඤ්ච සබ්බසො;

අසත්තං සුගතං බුද්ධං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යස්ස ගතිං න ජානන්ති, දෙවා ගන්ධබ්බමානුසා;

ඛීණාසවං අරහන්තං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණ’’න්ති. (ධ. ප. 419-420; සු. නි. 648-649) –

ඉමා ද්වෙ ගාථායො අභාසි. සො තෙන හි, භො ගොතම, තං විජ්ජං මෙ දෙථාති අපචිතිං දස්සෙත්වා සත්ථු සන්තිකෙ නිසීදි. සත්ථා ‘‘අම්හෙහි සමානලිඞ්ගස්ස දෙමා’’ති ආහ. වඞ්ගීසො ‘‘යං කිඤ්චි කත්වා මයා ඉමං මන්තං ගහෙතුං වට්ටතී’’ති බ්රාහ්මණෙ උපගන්ත්වා ආහ – ‘‘තුම්හෙ මයි ¶ පබ්බජන්තෙ මා චින්තයිත්ථ, අහං මන්තං උග්ගණ්හිත්වා සකලජම්බුදීපෙ ජෙට්ඨකො භවිස්සාමි, තුම්හාකම්පි තෙන භද්දමෙව භවිස්සතී’’ති ¶ සො මන්තත්ථාය සත්ථු සන්තිකං උපසඞ්කමිත්වා පබ්බජ්ජං යාචි. තදා ච ථෙරො නිග්රොධකප්පො භගවතො සන්තිකෙ ඨිතො හොති, තං භගවා ආණාපෙසි – ‘‘නිග්රොධකප්ප, ඉමං පබ්බාජෙහී’’ති. ථෙරො සත්ථු ආණාය තං පබ්බාජෙත්වා ‘‘මන්තපරිවාරං තාව උග්ගණ්හාහී’’ති ද්වත්තිංසාකාරකම්මට්ඨානං විපස්සනාකම්මට්ඨානඤ්ච ආචික්ඛි. සො ද්වත්තිංසාකාරකම්මට්ඨානං සජ්ඣායන්තොව විපස්සනාය කම්මට්ඨානං පට්ඨපෙසි. බ්රාහ්මණා තං උපසඞ්කමිත්වා – ‘‘කිං, භො වඞ්ගීස, සමණස්ස ගොතමස්ස සන්තිකෙ සිප්පං උග්ගහිත’’න්ති පුච්ඡිංසු. ‘‘ආම සික්ඛිතං’’. ‘‘තෙන හි එහි ගමිස්සාමා’’ති. ‘‘කිං සිප්පසික්ඛනෙන, ගච්ඡථ තුම්හෙ න මය්හං තුම්හෙහි කත්තබ්බකිච්ච’’න්ති. බ්රාහ්මණා ‘‘ත්වම්පි දානි සමණස්ස ගොතමස්ස වසං ආපන්නො, මායාය ආවට්ටිතො, කිං මයං තව සන්තිකෙ කරිස්සාමා’’ති ආගතමග්ගෙනෙව පක්කමිංසු. වඞ්ගීසො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං සච්ඡාකාසි.

96. එවං ¶ ථෙරො අරහත්තං පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිමාහ. අනුත්තානත්ථමෙව වණ්ණයිස්සාම.

99. පභාහි අනුරඤ්ජන්තොති සො පදුමුත්තරො භගවා නීලපීතාදිඡබ්බණ්ණපභාහි රංසීහි අනුරඤ්ජන්තො ජලන්තො සොභයමානො විජ්ජොතමානොති අත්ථො. වෙනෙය්යපදුමානි සොති පදුමුත්තරසූරියො අත්තනො වචනසඞ්ඛාතෙන සූරියරංසියා වෙනෙය්යජනසඞ්ඛාතපදුමානි විසෙසෙන බොධෙන්තො පබොධෙන්තො අරහත්තමග්ගාධිගමෙන ඵුල්ලිතානි කරොතීති අත්ථො.

‘‘අන්තරායෙ ච නිය්යානෙ, බුද්ධත්තෙ ආසවක්ඛයෙ;

එතෙසු චතුට්ඨානෙසු, බුද්ධො සුට්ඨු විසාරදො’’ති. –

එවං වුත්තචතුවෙසාරජ්ජඤාණෙහි සම්පන්නො සමඞ්ගීභූතො සමන්නාගතොති අත්ථො.

105. වාගීසො වාදිසූදනොති වාදීනං පණ්ඩිතජනානං ඊසො පධානො ‘‘වාදීසො’’ති වත්තබ්බෙ ද-කාරස්ස ග-කාරං කත්වා එවං වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. සකත්ථපරත්ථවාදං සූදති පග්ඝරාපෙති පාකටං කරොතීති වාදිසූදනො.

110. මාරමසනාති ¶ ඛන්ධමාරාදයො පඤ්චමාරෙ මසති පරාමසති විද්ධංසෙතීති මාරමසනො. දිට්ඨිසූදනාති වොහාරපරමත්ථසඞ්ඛාතං ¶ දිට්ඨිදස්සනං සූදති පග්ඝරං දීපෙතීති දිට්ඨිසූදනො.

111. විස්සාමභූමි සන්තානන්ති සකලසංසාරසාගරෙ සන්තානං කිලමන්තානං සොතාපත්තිමග්ගාදිඅධිගමාපනෙන විස්සමභූමි විස්සමට්ඨානං වූපසමනට්ඨානන්ති අත්ථො.

132. තතොහං විහතාරම්භොති තතො පච්චෙකබුද්ධස්ස සරීරදස්සනෙන අහං විහතාරම්භො විනට්ඨසාරම්භො, විනට්ඨමානො නිම්මදො හුත්වා පබ්බජ්ජං සං සුට්ඨු යාචිං සංයාචිං ආරොචෙසින්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

වඞ්ගීසත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පඤ්චමාපදානෙ ¶ පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො නන්දකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරොතිආදි සබ්බං පාඨානුසාරෙන සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

නන්දකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

ඡට්ඨාපදානෙ පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො කාළුදායිත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං කුලප්පසාදකානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා තජ්ජං අභිනීහාරකම්මං කත්වා තං ඨානන්තරං පත්ථෙසි. සත්ථාපි බ්යාකාසි. සො යාවජීවං කුසලං කත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො අම්හාකං බොධිසත්තස්ස මාතුකුච්ඡියං පටිසන්ධිග්ගහණදිවසෙ දෙවලොකතො චවිත්වා කපිලවත්ථුස්මිංයෙව අමච්චකුලෙ පටිසන්ධිං ගණ්හි. බොධිසත්තෙන සහ එකදිවසෙයෙව ¶ ජාතො, තංදිවසංයෙව නං දුකූලචුම්බටකෙන නිපජ්ජාපෙත්වා බොධිසත්තස්ස උපට්ඨානං නයිංසු. බොධිසත්තෙන හි සද්ධිං බොධිරුක්ඛො, රාහුලමාතා, චත්තාරො නිධී ¶ , ආරොහනියහත්ථී, කණ්ඩකො, ඡන්නො, කාළුදායීති ඉමෙ සත්ත එකදිවසෙ ජාතත්තා සහජාතා නාම අහෙසුං. අථස්ස නාමග්ගහණදිවසෙ සකලනගරස්ස උදග්ගචිත්තදිවසෙ ජාතත්තා උදායීත්වෙව නාමං කරිංසු. ථොකං කාළධාතුකත්තා පන කාළුදායීති පඤ්ඤායිත්ථ. සො බොධිසත්තෙන සද්ධිං කුමාරකීළං කීළන්තො වුද්ධිං අගමාසි.

අපරභාගෙ ලොකනාථෙ මහාභිනික්ඛමනං නික්ඛමිත්වා අනුක්කමෙන සබ්බඤ්ඤුතං පත්වා පවත්තිතවරධම්මචක්කෙ රාජගහං උපනිස්සාය වෙළුවනෙ විහරන්තෙ සුද්ධොදනමහාරාජා තං පවත්තිං සුත්වා පුරිසසහස්සපරිවාරං එකං අමච්චං ‘‘පුත්තං මෙ ඉධානෙහී’’ති පෙසෙසි. සො සත්ථු ධම්මදෙසනාවෙලායං සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා පරිසපරියන්තෙ ඨිතො ධම්මං සුත්වා සපරිවාරො ¶ අරහත්තං පාපුණි. අථ නෙ සත්ථා ‘‘එථ, භික්ඛවො’’ති හත්ථං පසාරෙසි. සබ්බෙ තංඛණංයෙව ඉද්ධිමයපත්තචීවරධරා වස්සසට්ඨිකත්ථෙරා විය අහෙසුං. අරහත්තප්පත්තතො පට්ඨාය අරියා නාම මජ්ඣත්තාව හොන්ති, තස්මා රඤ්ඤා පෙසිතසාසනං දසබලස්ස නාරොචෙසි. රාජා නෙව ගතො ආගච්ඡති, න සාසනං සුය්යතීති අපරම්පි අමච්චං පුරිසසහස්සපරිවාරං පෙසෙසි. තස්මිම්පි තථා පටිපන්නෙ අපරම්පීති එතෙන නයෙන නවපුරිසසහස්සපරිවාරෙ නව අමච්චෙ පෙසෙසි. සබ්බෙ ගන්ත්වා අරහත්තං පත්වා තුණ්හීභූතා අහෙසුං.

අථ රාජා චින්තෙසි – ‘‘එත්තකා ජනා මයි සිනෙහාභාවෙන දසබලස්ස ඉධාගමනත්ථාය න කිඤ්චි කථයිංසු, අයං ඛො පන උදායී දසබලෙන සමවයො සහපංසුකීළිකො, මයි ච සිනෙහවා, ඉමං පෙසෙස්සාමී’’ති. අථ තං පක්කොසාපෙත්වා, ‘‘තාත, ත්වං පුරිසසහස්සපරිවාරො ගන්ත්වා දසබලං ඉධානෙහී’’ති වත්වා පෙසෙසි. සො පන ගච්ඡන්තො ‘‘සචාහං, දෙව, පබ්බජිතුං ලභිස්සාමි, එවාහං භගවන්තං ඉධානෙස්සාමී’’ති වත්වා රඤ්ඤා ‘‘පබ්බජිතොපි මම පුත්තං දස්සෙහී’’ති වුත්තො රාජගහං ගන්ත්වා සත්ථු ධම්මදෙසනාවෙලාය පරිසපරියන්තෙ ඨිතො ධම්මං සුත්වා සපරිවාරො අරහත්තං පත්වා එහිභික්ඛුභාවෙ පතිට්ඨාසි. සො අරහත්තං පත්වා – ‘‘න තාවායං දසබලස්ස කුලනගරං ගන්තුං කාලො, වස්සන්තෙ පන උපගතෙ පබ්බතෙසු වනසණ්ඩෙසු හරිතතිණසඤ්ඡන්නාය භූමියා ගමනකාලො භවිස්සතී’’ති ගමනකාලං ආගමෙන්තො වස්සන්තෙ සම්පත්තෙ සත්ථු කුලනගරං ගන්තුං ගමනවණ්ණං සංවණ්ණෙසි. වුත්තඤ්චෙතං ථෙරගාථාය (ථෙරගා. 527-530) –

‘‘අඞ්ගාරිනො ¶ ¶ දානි දුමා භදන්තෙ, ඵලෙසිනො ඡදනං විප්පහාය;

තෙ අච්චිමන්තොව පභාසයන්ති, සමයො මහාවීර භාගී රසානං.

‘‘දුමානි ඵුල්ලානි මනොරමානි, සමන්තතො සබ්බදිසා පවන්ති;

පත්තං පහාය ඵලමාසසානා, කාලො ඉතො පක්කමනාය වීර.

‘‘නෙවාතිසීතං ¶ න පනාතිඋණ්හං, සුඛා උතු අද්ධනියා භදන්තෙ;

පස්සන්තු තං සාකියා කොළියා ච, පච්ඡාමුඛං රොහිනියං තරන්තං.

‘‘ආසාය කසතෙ ඛෙත්තං, බීජං ආසාය වප්පති;

ආසාය වාණිජා යන්ති, සමුද්දං ධනහාරකා;

යාය ආසාය තිට්ඨාමි, සා මෙ ආසා සමිජ්ඣතු.

‘‘නාතිසීතං නාතිඋණ්හං, නාතිදුබ්භික්ඛඡාතකං;

සද්දලා හරිතා භූමි, එස කාලො මහාමුනි. (අ. නි. අට්ඨ. 1.1.225);

‘‘පුනප්පුනඤ්චෙව වපන්ති බීජං, පුනප්පුනං වස්සති දෙවරාජා;

පුනප්පුනං ඛෙත්තං කසන්ති කස්සකා, පුනප්පුනං ධඤ්ඤමුපෙති රට්ඨං.

‘‘පුනප්පුනං යාචනකා චරන්ති, පුනප්පුනං දානපතී දදන්ති;

පුනප්පුනං දානපතී දදිත්වා, පුනප්පුනං සග්ගමුපෙන්ති ඨානං.

‘‘වීරො හවෙ සත්තයුගං පුනෙති; යස්මිං කුලෙ ජායති භූරිපඤ්ඤො;

මඤ්ඤාමහං සක්කති දෙවදෙවො, තයා හි ජාතො මුනි සච්චනාමො.

‘‘සුද්ධොදනො ¶ නාම පිතා මහෙසිනො, බුද්ධස්ස මාතා පන මායනාමා;

යා බොධිසත්තං පරිහරිය කුච්ඡිනා, කායස්ස භෙදා තිදිවම්හි මොදති.

‘‘සා ¶ ගොතමී කාලකතා ඉතො චුතා, දිබ්බෙහි කාමෙහි සමඞ්ගිභූතා;

සා මොදති කාමගුණෙහි පඤ්චහි, පරිවාරිතා දෙවගණෙහි තෙහි.

‘‘බුද්ධස්ස ¶ පුත්තොම්හි අසය්හසාහිනො, අඞ්ගීරසස්සප්පටිමස්ස තාදිනො;

පිතුපිතා මය්හං තුවංසි සක්ක, ධම්මෙන මෙ ගොතම අය්යකොසී’’ති. (ථෙරගා. 531-536);

‘‘අම්බා පනසා කපිට්ඨා ච, පුප්ඵපල්ලවලඞ්කතා;

ධුවප්ඵලානි සවන්ති, ඛුද්දාමධුකකූපමා;

සෙවමානො උභො පස්සෙ, ගන්තුකාලො මහායස්ස.

‘‘ජම්බූ සුමධුරා නීපා, මධුගණ්ඩිදිවප්ඵලා;

තා උභොසු පජ්ජොතන්ති, ගන්තුකාලො මහායස.

‘‘තිණ්ඩුකානි පියාලානි, සොණ්ණවණ්ණා මනොරමා;

ඛුද්දකප්පඵලා නිච්චං, ගන්තුකාලො මහායස.

‘‘කදලී පඤ්චමොච්චි ච, සුපක්කඵලභූසිතා;

උභොපස්සෙසු ලම්බන්ති, ගන්තුකාලො මහායස.

‘‘මධුප්ඵලධරා නිච්චං, මොරරුක්ඛා මනොරමා;

ඛුද්දකප්පඵලා නිච්චං, ගන්තුකාලො මහායස.

‘‘හින්තාලතාලපන්තී ච, රජතක්ඛන්ධොව ජොතරෙ;

සුපක්කඵලසඤ්ඡන්නා, ඛුද්දකප්පා මධුස්සවා;

ඵලානි තානි ඛාදන්තෙ, ගන්තුකාලො මහායස.

‘‘උදුම්බරාරුණාවණ්ණා ¶ , සදාසුමධුරප්ඵලා;

උභොපස්සෙසු ලම්බන්ති, ගන්තුකාලො මහායස.

‘‘ඉත්ථම්භූතා ¶ අනෙකා තෙ, නානාඵලධරා දුමා;

උභොපස්සෙසු ලම්බන්ති, ගන්තුකාලො මහායස.

‘‘චම්පකා සලළා නාගා, සුගන්ධා මාලුතෙරිතා;

සුපුප්ඵිතග්ගා ජොතන්ති, සුගන්ධෙනාභිපූජයුං;

සාදරා විනතානෙව, ගන්තුකාලො මහායස.

‘‘පුන්නාගා ගිරිපුන්නාගා, පුප්ඵිතා ධරණීරුහා;

සුපුප්ඵිතග්ගා ජොතන්ති, සුගන්ධෙනාභිපූජයුං;

සාදරා විනතුග්ගග්ගා, ගන්තුකාලො මහායස.

‘‘අසොකා ¶ කොවිළාරා ච, සොමනස්සකරා වරා;

සුගන්ධා කණ්ණිකා බන්ධා, රත්තවණ්ණෙහි භූසිතා;

සාදරා විනතුග්ගග්ගා, සමයො තෙ මහායස.

‘‘කණ්ණිකාරා ඵුල්ලිතා නිච්චං, සොවණ්ණරංසිජොතකා;

දිබ්බගන්ධා පවායන්ති, දිසා සබ්බානි සොභයං;

‘‘සුපත්තා ගන්ධසම්පන්නා, කෙතකී ධනුකෙතකී;

සුගන්ධා සම්පවායන්ති, දිසා සබ්බාභිගන්ධිනො;

සාදරා පූජයන්තාව, සමයො තෙ මහායස.

‘‘මල්ලිකා ජාතිසුමනා, සුගන්ධා ඛුද්දමල්ලිකා;

දිසා සබ්බා පවායන්ති, උභො මග්ගෙ පසොභයං;

සාදරා තෙ පලම්බන්ති, සමයො තෙ මහායස.

‘‘සින්ධුවාරා සීතගන්ධා, සුගන්ධා මාලුතෙරිතා;

දිසා සබ්බාභිපූජෙන්තා, උභො මග්ගෙ පසොභයං;

සාදරා විනතුග්ගග්ගා, සමයො තෙ මහායස.

‘‘සීහා ¶ කෙසරසීහා ච, චතුප්පදනිසෙවිතා;

අච්ඡම්භීතා සුරාපානෙ, මිගරාජා පතාපිනො.

‘‘සීහනාදෙන පූජෙන්ති, සාදරා තෙ මිගාභිභූ;

මග්ගම්හි උභතො වූළ්හා, සමයො තෙ මහායස.

‘‘බ්යග්ඝා ¶ සින්ධවා නකුලා, සාධුරූපා භයානකා;

ආකාසෙ සම්පතන්තාව, නිබ්භීතා යෙන කෙනචි;

තෙහි තෙ සාදරා නතා, සමයො තෙ මහායස.

‘‘තිධා පභින්නා ඡද්දන්තා, සුරූපා සුස්සරා සුභා;

සත්තප්පතිට්ඨිතඞ්ගා තෙ, උභො මග්ගෙසු කූජිනො;

‘‘මිගා වරාහා පසදා, චිත්රාසාවයවා සුභා;

ආරොහපරිණාහෙන, සුරූපා අඞ්ගසංයුතා;

උභො මග්ගෙ ගායමානාව, සමයො තෙ මහායස.

‘‘ගොකණ්ණා ¶ සරභා රුරූ, ආරොහපරිණාහිනො;

සුරූපා අඞ්ගසම්පන්නා, සෙවමානාව අච්ඡරුං;

සෙවමානා තෙහි තදා, සමයො තෙ මහායස.

‘‘දීපී අච්ඡා තරච්ඡා ච, තුදරා වරුණා සදා;

තෙ දානි සික්ඛිතා සබ්බෙ, මෙත්තාය තව තාදිනො;

තෙ පච්චසෙවකා අද්ධා, සමයො තෙ මහායස.

‘‘සසා සිඞ්ගාලා නකුලා, කලන්දකාළකා බහූ;

කස්තුරා සූරා ගන්ධා තෙ, කෙවලා ගායමානාව.

‘‘මයූරා ¶ නීලගීවා තෙ, සුසිඛා සුභපක්ඛිකා;

සුපිඤ්ඡා තෙ සුනාදා ච, වෙළුරියමණිසන්නිභා;

නාදං කරොන්තා පූජෙන්ති, කාලො තෙ පිතුදස්සනෙ.

‘‘සුවණ්ණචිත්රහංසා ච, ජවහංසා විහාචරා;

තෙ සබ්බෙ ආසයා ඡුද්ධා, ජිනදස්සනබ්යාවටා;

මධුරස්සරෙන කූජන්ති, කාලො තෙ පිතුදස්සනෙ.

‘‘හංසා කොඤ්චා සුනදා තෙ, චක්කවාකා නදීචරා;

බකා බලාකා රුචිරා, ජලකාකා සරකුක්කුටා;

සාදරාභිනාදිනො එතෙ, කාලො තෙ පිතුදස්සනෙ.

‘‘චිත්රා සුරූපා සුස්සරා, සාළිකා සුවතණ්ඩිකා;

රුක්ඛග්ගා සම්පතන්තා තෙ, උභො මග්ගෙසු කූජිනො;

තෙසු තෙසු නිකූජන්ති, කාලො තෙ පිතුදස්සනෙ.

‘‘කොකිලා ¶ සකලා චිත්රා, සදා මඤ්ජුස්සරා වරා;

විම්හාපිතා තෙ ජනතං, සද්ධිමිත්තාදිකෙ සුරා;

සරෙහි පූජයන්තාව, කාලො තෙ පිතුදස්සනෙ.

‘‘භිඞ්කා කුරරා සාරා, පූරිතා කානනෙ සදා;

නින්නාදයන්තා පවනං, අඤ්ඤමඤ්ඤසමඞ්ගිනො;

ගායමානා සරෙනෙව, කාලො තෙ පිතුදස්සනෙ.

‘‘තිත්තිරා ¶ සුසරා සාරා, සුසරා වනකුක්කුටා;

මඤ්ජුස්සරා රාමණෙය්යා, කාලො තෙ පිතුදස්සනෙ.

‘‘සෙතවාලුකසඤ්ඡන්නා, සුපතිත්ථා මනොරමා;

මධුරොදකසම්පුණ්ණා, සරා ජොතන්ති තෙ සදා;

තත්ථ න්හත්වා පිවිත්වා ච, සමයො තෙ ඤාතිදස්සනෙ.

‘‘කුම්භීරාමකරාකිණ්ණා ¶ , වලයා මුඤ්ජරොහිතා;

මච්ඡකච්ඡපබ්යාවිද්ධා, සරා සීතොදකා සුභා;

තත්ථ න්හත්වා පිවිත්වා ච, සමයො තෙ ඤාතිදස්සනෙ.

‘‘නීලුප්පලසමාකිණ්ණා, තථා රත්තුප්පලෙහි ච;

කුමුදුප්පලසංකිණ්ණා, සරා සොභන්තිනෙකධා;

තත්ථ සීතලකා තොයා, සමයො තෙ ඤාතිදස්සනෙ.

‘‘පුණ්ඩරීකෙහි සඤ්ඡන්නා, පදුමෙහි සමොහතා;

උභො මග්ගෙසු සොභන්ති, පොක්ඛරඤ්ඤො තහිං තහිං;

තත්ථොදකානි න්හායන්ති, සමයො තෙ ඤාතිදස්සනෙ.

‘‘සෙතපුලිනසංකිණ්ණා, සුපතිත්ථා මනොරමා;

සීතොදකමහොඝෙහි, සම්පුණ්ණා තා නදී සුභා;

උභො මග්ගෙහි සන්දන්ති, සමයො තෙ ඤාතිදස්සනෙ.

‘‘මග්ගස්ස උභතොපස්සෙ, ගාමනිගමසමාකුලා;

සද්ධා පසන්නා ජනතා, රතනත්තයමාමකා;

තෙසං සම්පුණ්ණසඞ්කප්පො, සමයො තෙ ඤාතිදස්සනෙ.

‘‘තෙසු තෙසු පදෙසෙසු, දෙවා මානුස්සකා උභො;

ගන්ධමාලාභිපූජෙන්ති, සමයො තෙ ඤාතිදස්සනෙ’’ති.

එවං ¶ ථෙරො සට්ඨිමත්තාහි ගාථාහි සත්ථු ගමනවණ්ණං සංවණ්ණෙසි. අථ ඛො භගවා ‘‘කාළුදායී මම ගමනං පත්ථෙති, පූරෙස්සාමිස්ස සඞ්කප්ප’’න්ති තත්ථ ගමනෙ බහූනං විසෙසාධිගමං දිස්වා වීසතිසහස්සඛීණාසවපරිවුතො රාජගහතො අතුරිතචාරිකාවසෙන වුත්තප්පකාරඵලාඵලෙ අනුභවන්තො ද්විපදචතුප්පදාදිසමූහානං සෙවනපූජාය පූජියමානො වුත්තප්පකාරසුගන්ධපුප්ඵගන්ධෙහි ගන්ධියමානො ගාමනිගමවාසීනං සඞ්ගහං කුරුමානො කපිලවත්ථුගාමිමග්ගං ¶ පටිපජ්ජි. ථෙරො ඉද්ධියා කපිලවත්ථුං ගන්ත්වා රඤ්ඤො පුරතො ආකාසෙ ඨිතො අදිට්ඨපුබ්බං වෙසං දිස්වා, රඤ්ඤා – ‘‘කොසි ත්ව’’න්ති ¶ පුච්ඡිතො ‘‘සචෙ අමච්චපුත්තං තයා භගවතො සන්තිකෙ පෙසිතං න ජානාසි, එවං ජානාහී’’ති වදන්තො –

‘‘බුද්ධස්ස පුත්තොම්හි අසය්හසාහිනො, අඞ්ගීරසස්සප්පටිමස්ස තාදිනො;

පිතුපිතා මය්හං තුවංසි සක්ක, ධම්මෙන මෙ ගොතම අය්යකොසී’’ති. (ථෙරගා. 536) – ගාථමාහ;

තත්ථ බුද්ධස්ස පුත්තොම්හීති සබ්බඤ්ඤුබුද්ධස්ස උරෙ වායාමජනිතාහි ධම්මදෙසනාහි ජාතතාය ඔරසපුත්තො අම්හි. අසය්හසාහිනොති අභිසම්බොධිතො පුබ්බෙ ඨපෙත්වා මහාබොධිසත්තං අඤ්ඤෙහි සහිතුං අසක්කුණෙය්යත්තා අසය්හස්ස සකලබොධිසම්භාරස්ස, මහාකරුණාකරස්ස ච සහනතො තතො පරම්පි අඤ්ඤෙහි සහිතුං අභිභවිතුං අසක්කුණෙය්යත්තා අසය්හානං පඤ්චන්නං මාරානං සහනතො අභිභවනතො ආසයානුසයචරිතාධිමුත්තිආදිවිභාගාවබොධෙන යථාරහං වෙනෙය්යානං දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකපරමත්ථෙහි අනුසාසනීසඞ්ඛාතස්ස අඤ්ඤෙහි අසය්හස්ස බුද්ධකිච්චස්ස සහනතො තත්ථ වා සාධුකාරීභාවතො අසය්හසාහිනො. අඞ්ගීරසස්සාති අඞ්ගීකතසීලාදිසම්පත්තිකස්ස. ‘‘අඞ්ගමඞ්ගෙහි නිච්ඡරණකඔභාසස්සා’’ති අපරෙ. කෙචි පන ‘‘අඞ්ගීරසො සිද්ධත්ථොති ඉමානි ද්වෙ නාමානි පිතරායෙව ගහිතානී’’ති වදන්ති. අප්පටිමස්සාති අනුපමස්ස ඉට්ඨාදීසු තාදිලඛණසම්පත්තියා තාදිනො. පිතුපිතා මය්හං තුවංසීති අරියජාතිවසෙන මය්හං පිතු සම්මාසම්බුද්ධස්ස ලොකවොහාරවසෙන ත්වං පිතා ¶ අසි. සක්කාති වංසෙන රාජානං ආලපති. ධම්මෙනාති සභාවෙන අරියජාතිලොකියජාතීහි ද්වින්නං ජාතීනං සභාවසමොධානෙන. ගොතමාති ගොත්තෙන රාජානං ආලපති. අය්යකොසීති පිතාමහො අහොසි. එත්ථ ච ‘‘බුද්ධස්ස පුත්තොම්හී’’තිආදිං වදන්තො ථෙරො අඤ්ඤං බ්යාකාසි.

එවං ¶ පන අත්තානං ජානාපෙත්වා හට්ඨතුට්ඨෙන රඤ්ඤා මහාරහෙ පල්ලඞ්කෙ නිසීදාපෙත්වා අත්තනො පටියාදිතස්ස නානග්ගරසභොජනස්ස පත්තං පූරෙත්වා පත්තෙ දින්නෙ ගමනාකාරං දස්සෙසි. ‘‘කස්මා ගන්තුකාමත්ථ, භුඤ්ජථා’’ති වුත්තෙ, සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා භුඤ්ජිස්සාමීති. කහං පන සත්ථාති? වීසතිසහස්සභික්ඛුපරිවාරො තුම්හාකං දස්සනත්ථාය මග්ගං පටිපන්නොති. තුම්හෙ ඉමං පිණ්ඩපාතං භුඤ්ජථ, අඤ්ඤං භගවතො හරථ. යාව ච මම පුත්තො ඉමං නගරං පාපුණාති, තාවස්ස ඉතොයෙව පිණ්ඩපාතං හරථාති. ථෙරො භත්තකිච්චං කත්වා රඤ්ඤො ච පරිසාය ච ධම්මං දෙසෙත්වා සත්ථු ආගමනතො පුරෙතරමෙව රාජනිවෙසනං රතනත්තයගුණෙසු අභිප්පසන්නං කරොන්තො සබ්බෙසං පස්සන්තානංයෙව සත්ථු ආහරිතබ්බභත්තපුණ්ණං පත්තං ආකාසෙ විස්සජ්ජෙත්වා සයම්පි වෙහාසං අබ්භුග්ගන්ත්වා ¶ පිණ්ඩපාතං උපනෙත්වා සත්ථු හත්ථෙ ඨපෙසි. සත්ථාපි තං පිණ්ඩපාතං පරිභුඤ්ජි. එවං සට්ඨියොජනං මග්ගං දිවසෙ දිවසෙ යොජනං ගච්ඡන්තස්ස භගවතො රාජගෙහතො භත්තං ආහරිත්වා අදාසි. භගවා කමෙන කපිලවත්ථුනගරං පත්වා පුනදිවසෙ රාජවීථියං පිණ්ඩාය චරති. තං සුත්වා සුද්ධොදනමහාරාජා තත්ථ ගන්ත්වා, ‘‘මා එවං කත්තබ්බං මඤ්ඤි, නයිදං රාජවංසප්පවෙණී’’ති. ‘‘අයං තුම්හාකං, මහාරාජ, වංසො, ඊදිසො අම්හාකං පන බුද්ධවංසො’’ති වත්වා –

‘‘උත්තිට්ඨෙ නප්පමජ්ජෙය්ය, ධම්මං සුචරිතං චරෙ;

ධම්මචාරී සුඛං සෙති, අස්මිං ලොකෙ පරම්හි ච.

‘‘ධම්මං චරෙ සුචරිතං, න නං දුච්චරිතං චරෙ;

ධම්මචාරී සුඛං සෙති, අස්මිං ලොකෙ පරම්හි චා’’ති. (ධ. ප. 168-169) –

ධම්මං දෙසෙසි. රාජා සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි. තතො රාජා බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං නිමන්තෙත්වා සකමන්දිරෙ භොජෙත්වා සම්පවාරෙත්වා භොජනාවසානෙ ධම්මපාලජාතකං (ජා. 1.10.92 ආදයො) සුත්වා සපරිසො අනාගාමිඵලෙ පතිට්ඨහි. අපරභාගෙ සෙතච්ඡත්තස්ස හෙට්ඨා නිපන්නොව අරහත්තං පත්වා පරිනිබ්බායි.

තතො භගවා රාහුලමාතුයා බිම්බාදෙවියා පාසාදං ගන්ත්වා තස්සා ධම්මං ¶ දෙසෙත්වා සොකං විනොදෙත්වා චන්දකින්නරීජාතකදෙසනාය (ජා. 1.14.18 ආදයො) පසාදං ජනෙත්වා නිග්රොධාරාමං අගමාසි. අථ බිම්බාදෙවී පුත්තං රාහුලකුමාරං ආහ – ‘‘ගච්ඡ, තව පිතු සන්තකං ධනං යාචාහී’’ති. කුමාරො ‘‘දායජ්ජං ¶ , මෙ සමණ, දෙහී’’ති වත්වා භගවන්තං අනුබන්ධිත්වා, ‘‘සුඛා, තෙ සමණ, ඡායා’’ති වදන්තො ගච්ඡති. තං භගවා නිග්රොධාරාමං නෙත්වා ‘‘ලොකුතරදායජ්ජං ගණ්හාහී’’ති වත්වා පබ්බාජෙසි. අථ භගවා අරියගණමජ්ඣෙ නිසින්නො ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං කුලප්පසාදකානං යදිදං කාළුදායී’’ති (අ. නි. 1.219, 225) ථෙරං එතදග්ගෙ ඨපෙසි.

165. ථෙරො පත්තඑතදග්ගට්ඨානො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං ¶ පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිගාථායො අභාසි. තත්ථ අනුත්තානපදමෙව වණ්ණයිස්සාම.

166. ගුණාගුණවිදූති ගුණඤ්ච අගුණඤ්ච ගුණාගුණං, වණ්ණාවණ්ණං, කුසලාකුසලං වා තං ජානාතීති ගුණාගුණවිදූ. කතඤ්ඤූති අඤ්ඤෙහි කතගුණං ජානාතීති කතඤ්ඤූ, එකදිවසම්පි භත්තදානාදිනා කතූපකාරස්ස රජ්ජම්පි දාතුං සමත්ථත්තා කතඤ්ඤූ. කතවෙදීති කතං වින්දති අනුභවති සම්පටිච්ඡතීති කතවෙදී. තිත්ථෙ යොජෙති පාණිනෙති සබ්බසත්තෙ නිබ්බානපවෙසනුපායෙ කුසලපථෙ මග්ගෙ ධම්මදෙසනාය යොජෙති සම්පයොජෙති පතිට්ඨාපෙතීති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙව. ගමනවණ්ණනගාථානමත්ථො ථෙරගාථායං වුත්තොයෙවාති.

කාළුදායිත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

සත්තමාපදානෙ පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො අභයත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විපට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො. සො වුද්ධිමන්වාය වෙදඞ්ගපාරගො සකපරසමයකුසලො එකදිවසං සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පසන්නමානසො භගවන්තං ගාථාහි ථොමෙසි. සො තත්ථ යාවතායුකං ඨත්වා පුඤ්ඤානි කත්වා තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො අපරාපරං සුගතීසුයෙවං ¶ සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ රාජගහෙ බිම්බිසාරරඤ්ඤො පුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති, අභයොත්වෙවස්ස නාමං කරිංසු. සො වයප්පත්තො නිගණ්ඨෙහි සද්ධිං ¶ විස්සාසිකො හුත්වා චරන්තො එකදිවසං නිගණ්ඨෙන නාටපුත්තෙන සත්ථු වාදාරොපනත්ථාය පෙසිතො නිපුණපඤ්හං පුච්ඡිත්වා නිපුණබ්යාකරණං සුත්වා පසන්නො සත්ථු සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා කම්මට්ඨානානුරූපං ඤාණං පෙසෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි.

195. සො අරහත්තං පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිමාහ. තං සබ්බං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

8. ලොමසකඞ්ගියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

අට්ඨමාපදානෙ ¶ ඉමම්හි භද්දකෙ කප්පෙතිආදිකං ආයස්මතො ලොමසකඞ්ගියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො කස්සපස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තො සද්ධො පසන්නො අහොසි. අපරො චන්දනො නාම තස්ස සහායො චාසි. තෙ ද්වෙපි සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පසන්නමානසා පබ්බජිත්වා යාවජීවං සීලං රක්ඛිත්වා සුපරිසුද්ධසීලා තතො චුතා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා එකං බුද්ධන්තරං දිබ්බසුඛං අනුභවිංසු. තෙසු අයං ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාකියකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා අපරො චන්දනො දෙවපුත්තො හුත්වා තාවතිංසභවනෙ නිබ්බත්ති. අථ සො සක්යකුලප්පසාදකෙන කාළුදායිනා ආරාධිතෙන භගවතා සක්යරාජූනං මානමද්දනාය කතං වෙස්සන්තරධම්මදෙසනායං (ජා. 2.22.1655 ආදයො) පොක්ඛරවස්සඉද්ධිපාටිහාරියං දිස්වා පසන්නමානසො පබ්බජිත්වා මජ්ඣිමනිකායෙ වුත්තං භද්දෙකරත්තසුත්තන්තදෙසනං සුත්වා අරඤ්ඤවාසං වසන්තො භද්දෙකරත්තසුත්තන්තදෙසනානුසාසනං (ම. නි. 3.286 ආදයො) සරිත්වා තදනුසාරෙන ඤාණං පෙසෙත්වා කම්මට්ඨානං මනසි කරිත්වා අරහත්තං පාපුණි.

225. අරහත්තං ¶ පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සඤ්ජාතසොමනස්සො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ඉමම්හි භද්දකෙ කප්පෙතිආදිමාහ. තත්ථ කප්පො තාව චතුබ්බිධො – සාරකප්පො, වරකප්පො, මණ්ඩකප්පො, භද්දකප්පොති. තෙසු යස්මිං කප්පෙ එකො බුද්ධො උප්පජ්ජති, අයං සාරකප්පො නාම. යස්මිං ද්වෙ වා තයො වා බුද්ධා උප්පජ්ජන්ති, අයං වරකප්පො නාම. යස්මිං චත්තාරො බුද්ධා උප්පජ්ජන්ති, අයං මණ්ඩකප්පො නාම. යස්මිං පඤ්ච බුද්ධා උප්පජ්ජන්ති, අයං භද්දකප්පො නාම. අඤ්ඤත්ථ පන –

‘‘සාරකප්පො ¶ මණ්ඩකප්පො, සාරමණ්ඩකප්පො තථා;

වරකප්පො භද්දකප්පො, කප්පා පඤ්චවිධා සියුං.

‘‘එකො ද්වෙ තයො චත්තාරො, පඤ්ච බුද්ධා යථාක්කමං;

එතෙසු පඤ්චකප්පෙසු, උප්පජ්ජන්ති විනායකා’’ති. –

එවං ¶ පඤ්ච කප්පා වුත්තා. තෙසු අයං කප්පො ‘‘කකුසන්ධො කොණාගමනො කස්සපො ගොතමො මෙත්තෙය්යො’’ති පඤ්චබුද්ධපටිමණ්ඩිතත්තා භද්දකප්පො නාම ජාතො.

තස්මා ඉමස්මිං භද්දකප්පම්හි කස්සපො නායකො උප්පජ්ජීති සම්බන්ධො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

ලොමසකඞ්ගියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

නවමාපදානෙ ඉමම්හි භද්දකෙ කප්පෙතිආදිකං ආයස්මතො වනවච්ඡත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො කස්සපස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා සද්ධාජාතො පබ්බජිත්වා පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං චරිත්වා තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො, තතො චුතො අරඤ්ඤායතනෙ භික්ඛූනං සමීපෙ කපොතයොනියං නිබ්බත්තො. තෙසු මෙත්තචිත්තො ධම්මං සුත්වා තතො චුතො දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කපිලවත්ථුස්මිං බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්ති. තස්ස මාතුකුච්ඡිගතකාලෙයෙව මාතු දොහළො උදපාදි වනෙ වසිතුං වනෙ විජායිතුං ¶ . තතො ඉච්ඡානුරූපවසෙන වනෙ වසන්තියා ගබ්භවුට්ඨානං අහොසි. ගබ්භතො නික්ඛන්තඤ්ච නං කාසාවඛණ්ඩෙන පටිග්ගහෙසුං. තදා බොධිසත්තස්ස උප්පන්නකාලො, රාජා තං කුමාරං ආහරාපෙත්වා සහෙව පොසෙසි. අථ බොධිසත්තො මහාභිනික්ඛමනං නික්ඛමිත්වා පබ්බජිත්වා ඡබ්බසානි දුක්කරකාරිකං කත්වා බුද්ධෙ ජාතෙ සො මහාකස්සපස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා තස්සොවාදෙ පසන්නො තස්ස සන්තිකා බුද්ධුප්පාදභාවං සුත්වා සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා ධම්මං සුත්වා පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව ඡළභිඤ්ඤො අරහා අහොසි.

251. සො අරහත්තං පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ඉමම්හි භද්දකෙ කප්පෙතිආදිමාහ. තත්ථ බ්රහ්මබන්ධු මහායසොති එත්ථ බ්රාහ්මණානං බන්ධු ඤාතකොති බ්රාහ්මණබන්ධූති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධසුඛත්ථං ‘‘බ්රහ්මබන්ධූ’’ති ¶ වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. ලොකත්තයබ්යාපකයසත්තා මහායසො. සෙසං සබ්බං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

වනවච්ඡත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

දසමාපදානෙ ¶ ඉමම්හි භද්දකෙ කප්පෙතිආදිකං ආයස්මතො සුගන්ධත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො කස්සපසම්මාසම්බුද්ධකාලෙ බාරාණසියං විභවසම්පන්නෙ කුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා සබ්බදා නමස්සමානො මහාදානං දදමානො මාසස්ස සත්තක්ඛත්තුං භගවතො ගන්ධකුටියා චතුජ්ජාතිගන්ධෙන විලිම්පෙසි. ‘‘මම නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ සරීරතො සුගන්ධගන්ධො නිබ්බත්තතූ’’ති පත්ථනං අකාසි. භගවා තං බ්යාකාසි. සො යාවතායුකං ඨත්වා පුඤ්ඤානි කරොන්තො තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො කාමාවචරලොකං සරීරගන්ධෙන සුගන්ධං කුරුමානො සුගන්ධදෙවපුත්තොති පාකටො අහොසි. සො දෙවලොකසම්පත්තියො අනුභවිත්වා තතො චුතො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ මහාභොගකුලෙ ¶ නිබ්බත්ති, තස්ස මාතුකුච්ඡිගතස්සෙව මාතුයා සරීරගන්ධෙන සකලගෙහං සකලනගරඤ්ච සුගන්ධෙන එකගන්ධං අහොසි, ජාතක්ඛණෙ සකලං සාවත්ථිනගරං සුගන්ධකරණ්ඩකො විය අහොසි, තෙනස්ස සුගන්ධොති නාමං කරිංසු. සො වුද්ධිං අගමාසි. තදා සත්ථා සාවත්ථියං පත්වා ජෙතවනමහාවිහාරං පටිග්ගහෙසි, තං දිස්වා පසන්නමානසො භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණි. තස්ස උප්පන්නදිවසතො පට්ඨාය යාව පරිනිබ්බානා එත්ථන්තරෙ නිපන්නට්ඨානාදීසු සුගන්ධමෙව වායි. දෙවාපි දිබ්බචුණ්ණදිබ්බගන්ධපුප්ඵානි ඔකිරන්ති.

272. සොපි ථෙරො අරහත්තං පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ඉමම්හි භද්දකෙ කප්පෙතිආදිමාහ. තං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථත්තා ච සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව, කෙවලං පුඤ්ඤනානත්තං නාමනානත්තඤ්ච විසෙසො.

චූළසුගන්ධත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පඤ්චපඤ්ඤාසමවග්ගවණ්ණනා සමත්තා.

ඡප්පඤ්ඤාසමෙ ¶ ¶ වග්ගෙ පඨමාපදානෙ මහාසමුද්දං ඔග්ගය්හාතිආදිකං ආයස්මතො යසත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සුමෙධස්ස භගවතො කාලෙ මහානුභාවො නාගරාජා හුත්වා බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං අත්තනො භවනං නෙත්වා මහාදානං පවත්තෙසි, භගවන්තං මහග්ඝෙන තිචීවරෙන අච්ඡාදෙසි, එකෙකඤ්ච භික්ඛුං මහග්ඝෙනෙව පච්චෙකදුස්සයුගෙන සබ්බෙන ච සමණපරික්ඛාරෙන. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ සෙට්ඨිපුත්තො හුත්වා මහාබොධිමණ්ඩලං සත්තහි රතනෙහි පූජෙසි. කස්සපස්ස භගවතො කාලෙ සාසනෙ පබ්බජිත්වා සමණධම්මං අකාසි. එවං සො සුගතීසුයෙව සංසරන්තො අම්හාකං භගවතො කාලෙ බාරාණසියං මහාවිභවස්ස සෙට්ඨිනො පුත්තො ¶ හුත්වා සුජාතාය භගවතො ඛීරපායාසං දින්නාය සෙට්ඨිධීතාය කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්ති, යසො නාම නාමෙන පරමසුඛුමාලො. තස්ස තයො පාසාදා හොන්ති – එකො හෙමන්තිකො, එකො ගිම්හිකො, එකො වස්සිකොති. සො වස්සිකෙ පාසාදෙ වස්සිකෙ චත්තාරො මාසෙ නිප්පුරිසෙහි තූරියෙහි පරිචාරයමානො වසති, හෙට්ඨාපාසාදං න ඔතරති. හෙමන්තිකෙ පාසාදෙ චත්තාරො මාසෙ සුඵුසිතවාතපානකවාටෙ තත්ථෙව පටිවසති. ගිම්හිකෙ පාසාදෙ බහුකවාටවාතපානජාලාහි සම්පන්නෙ තත්ථෙව වසති. හත්ථපාදානං සුඛුමාලතාය භූමියං නිසජ්ජාදිකිච්චං නත්ථි. සිම්බලිතුලාදිපුණ්ණසභාවෙ අත්ථරිත්වා තත්ථ උපධානානි කිච්චානි කරොති. එවං දෙවලොකෙ දෙවකුමාරො විය පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතස්ස සමඞ්ගීභූතස්ස පරිචාරයමානස්ස පටිකච්චෙව නිද්දා ඔක්කමි, පරිජනස්සාපි නිද්දා ඔක්කමි, සබ්බරත්තියො ච තෙලපදීපො ඣායති. අථ ඛො යසො කුලපුත්තො පටිකච්චෙව පබුජ්ඣිත්වා අද්දස සකං පරිජනං සුපන්තං අඤ්ඤිස්සා කච්ඡෙ වීණං, අඤ්ඤිස්සා කණ්ඨෙ මුදිඞ්ගං, අඤ්ඤිස්සා කච්ඡෙ ආළම්බරං, අඤ්ඤං විකෙසිකං, වික්ඛෙළිකං, අඤ්ඤා විප්පලපන්තියො හත්ථපත්තං සුසානං මඤ්ඤෙ, දිස්වානස්ස ආදීනවො පාතුරහොසි, නිබ්බිදාය චිත්තං සණ්ඨාසි. අථ ඛො යසො කුලපුත්තො උදානං උදානෙසි – ‘‘උපද්දුතං වත භො, උපස්සට්ඨං වත භො’’ති.

අථ ¶ ඛො යසො කුලපුත්තො සුවණ්ණපාදුකායො ආරොහිත්වා යෙන නිවෙසනද්වාරං තෙනුපසඞ්කමි, අමනුස්සා ද්වාරං විවරිංසු – ‘‘මා යසස්ස කුලපුත්තස්ස ¶ කොචි අන්තරායමකාසි අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජායා’’ති. අථ ඛො යසො කුලපුත්තො යෙන නගරද්වාරං තෙනුපසඞ්කමි, අමනුස්සා ද්වාරං විවරිංසු – ‘‘මා යසස්ස කුලපුත්තස්ස කොචි අන්තරායමකාසි අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජායා’’ති. අථ ඛො යසො කුලපුත්තො යෙන ඉසිපතනං මිගදායො තෙනුපසඞ්කමි.

තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා රත්තියා පච්චූසසමයං පච්චුට්ඨාය අජ්ඣොකාසෙ චඞ්කමති, අද්දසා ඛො භගවා යසං කුලපුත්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං, දිස්වාන චඞ්කමා ඔරොහිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. අථ ඛො යසො කුලපුත්තො භගවතො අවිදූරෙ උදානං උදානෙසි – ‘‘උපද්දුතං වත භො, උපස්සට්ඨං වත භො’’ති. අථ ඛො භගවා යසං කුලපුත්තං ¶ එතදවොච – ‘‘ඉදං ඛො, යස, අනුපද්දුතං, ඉදං අනුපස්සට්ඨං, එහි, යස, නිසීද, ධම්මං තෙ දෙසෙස්සාමී’’ති. අථ ඛො යසො කුලපුත්තො, ‘‘ඉදං කිර අනුපද්දුතං, ඉදං අනුපස්සට්ඨ’’න්ති හට්ඨො උදග්ගො සුවණ්ණපාදුකාහි ඔරොහිත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි, එකමන්තං නිසින්නස්ස ඛො යසස්ස කුලපුත්තස්ස භගවා අනුපුබ්බිං කථං කථෙසි, සෙය්යථිදං, දානකථං සීලකථං සග්ගකථං කාමානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං නෙක්ඛම්මෙ ආනිසංසං පකාසෙසි. යදා භගවා අඤ්ඤාසි යසං කුලපුත්තං කල්ලචිත්තං මුදුචිත්තං විනීවරණචිත්තං උදග්ගචිත්තං පසන්නචිත්තං, අථ යා බුද්ධානං සාමුක්කංසිකා ධම්මදෙසනා, තං පකාසෙසි දුක්ඛං සමුදයං නිරොධං මග්ගං. සෙය්යථාපි නාම සුද්ධං වත්ථං අපගතකාළකං සම්මදෙව රජනං පටිග්ගණ්හෙය්ය, එවමෙව යසස්ස කුලපුත්තස්ස තස්මිංයෙව ආසනෙ විරජං වීතමලං ධම්මචක්ඛුං උදපාදි – ‘‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං, සබ්බං තං නිරොධධම්ම’’න්ති.

අථ ඛො යසස්ස කුලපුත්තස්ස මාතා පාසාදං අභිරුහිත්වා යසං කුලපුත්තං අපස්සන්තී යෙන සෙට්ඨි ගහපති තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා සෙට්ඨිං ගහපතිං එතදවොච – ‘‘පුත්තො තෙ ගහපති යසො න දිස්සතී’’ති. අථ ඛො, සෙට්ඨි ගහපති, චතුද්දිසා අස්සදූතෙ උය්යොජෙත්වා සාමංයෙව යෙන ඉසිපතනං මිගදායො තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො, සෙට්ඨි ගහපති, සුවණ්ණපාදුකානං නික්ඛෙපං, දිස්වාන තංයෙව අනුගමාසි. අද්දසා ඛො භගවා සෙට්ඨිං ගහපතිං දූරතොව ආගච්ඡන්තං, දිස්වාන භගවතො එතදහොසි – ‘‘යංනූනාහං තථාරූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරෙය්යං, යථා සෙට්ඨි ගහපති ඉධ නිසින්නො ඉධ නිසින්නං යසං කුලපුත්තං න පස්සෙය්යා’’ති. අථ ඛො භගවා තථාරූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරෙසි. අථ ඛො සෙට්ඨි ගහපති යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි ¶ ¶ ; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අපි, භන්තෙ, භගවා යසං කුලපුත්තං පස්සෙය්යා’’ති. තෙන හි ගහපති නිසීද, අප්පෙව නාම ඉධ නිසින්නො ඉධ නිසින්නං යසං කුලපුත්තං පස්සෙය්යාසීති. අථ ඛො සෙට්ඨි ගහපති ‘‘ඉධෙව කිරාහං නිසින්නො ඉධ නිසින්නං යසං කුලපුත්තං පස්සිස්සාමී’’ති හට්ඨො උදග්ගො භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි, එකමන්තං නිසින්නස්ස ඛො සෙට්ඨිස්ස ගහපතිස්ස භගවා අනුපුබ්බිං කථං කථෙසි…පෙ… අපරප්පච්චයො අත්ථු සාසනෙ භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං භන්තෙ, අභික්කන්තං භන්තෙ, සෙය්යථාපි ¶ , භන්තෙ, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය ‘චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තී’ති, එවමෙවං භගවතා අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං, භන්තෙ, භගවන්තං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච, උපාසකං මං භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති. සොව ලොකෙ පඨමං උපාසකො අහොසි තෙවාචිකො.

අථ ඛො යසස්ස කුලපුත්තස්ස පිතුනො ධම්මෙ දෙසියමානෙ යථාදිට්ඨං යථාවිදිතං භූමිං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස අනුපාදාය ආයවෙහි චිත්තං විමුච්චි. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘යසස්ස ඛො කුලපුත්තස්ස පිතුනො ධම්මෙ දෙසියමානෙ යථාදිට්ඨං යථාවිදිතං භූමිං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුත්තං, අභබ්බො ඛො යසො කුලපුත්තො හීනායාවත්තිත්වා කාමෙ පරිභුඤ්ජිතුං, සෙය්යථාපි පුබ්බෙ අගාරිකභූතො, යංනූනාහං තං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං පටිප්පස්සම්භෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො භගවා තං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං පටිප්පස්සම්භෙසි. අද්දසා ඛො සෙට්ඨි ගහපති යසං කුලපුත්තං නිසින්නං, දිස්වාන යසං කුලපුත්තං එතදවොච – ‘‘මාතා තෙ තාත, යස, පරිදෙවසොකසමාපන්නා, දෙහි මාතුයා ජීවිත’’න්ති. අථ ඛො යසො කුලපුත්තො භගවන්තං උල්ලොකෙසි. අථ ඛො භගවා සෙට්ඨිං ගහපතිං එතදවොච – ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ගහපති, යස්ස සෙක්ඛෙන ඤාණෙන සෙක්ඛෙන දස්සනෙන ධම්මො දිට්ඨො විදිතො සෙය්යථාපි තයා, තස්ස යථාදිට්ඨං යථාවිදිතං භූමිං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුත්තං, භබ්බො නු ඛො සො, ගහපති, හීනායාවත්තිත්වා කාමෙ පරිභුඤ්ජිතුං සෙය්යථාපි පුබ්බෙ අගාරිකභූතො’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘යසස්ස ඛො, ගහපති, කුලපුත්තස්ස සෙක්ඛෙන ඤාණෙන සෙක්ඛෙන දස්සනෙන ධම්මො දිට්ඨො විදිතො සෙය්යථාපි තයා, තස්ස යථාදිට්ඨං යථාවිදිතං භූමිං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුත්තං, අභබ්බො ඛො, ගහපති, යසො කුලපුත්තො හීනායාවත්තිත්වා කාමෙ පරිභුඤ්ජිතුං සෙය්යථාපි පුබ්බෙ අගාරිකභූතො’’ති. ‘‘ලාභා, භන්තෙ, යසස්ස කුලපුත්තස්ස, සුලද්ධං, භන්තෙ, යසස්ස කුලපුත්තස්ස ¶ , යථා යසස්ස කුලපුත්තස්ස අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුත්තං, අධිවාසෙතු මෙ, භන්තෙ භගවා, අජ්ජතනාය භත්තං යසෙන කුලපුත්තෙන පච්ඡාසමණෙනා’’ති ¶ . ‘‘අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන’’. අථ ඛො සෙට්ඨි ගහපති ¶ , භගවතො අධිවාසනං විදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි. අථ ඛො යසො කුලපුත්තො අචිරපක්කන්තෙ සෙට්ඨිම්හි ගහපතිම්හි භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ලභෙය්යාහං, භන්තෙ, භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, ලභෙය්යං උපසම්පද’’න්ති. ‘‘එහි භික්ඛූ’’ති භගවා අවොච – ‘‘ස්වාක්ඛාතො ධම්මො, චර බ්රහ්මචරියං සම්මා දුක්ඛස්ස අන්තකිරියායා’’ති, සාව තස්ස ආයස්මතො උපසම්පදා අහොසි.

1. අරහා පන හුත්වා සොමනස්සජාතො අත්තනො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො මහාසමුද්දං ඔග්ගය්හාතිආදිමාහ. තත්ථ සමුද්දන්ති අඞ්ගුලිමුද්දාය සං සුට්ඨු දස්සෙතබ්බතො සමුද්දො, අථ වා සං සුට්ඨු උදියති ඛොභියති පසොධියති ඝොසනං කරොන්තො ආලුළියතීති සමුද්දො, මහන්තො ච සො සමුද්දො චාති මහාසමුද්දො, තං මහාසමුද්දං. ඔග්ගය්හාති අජ්ඣොගාහෙත්වා අබ්භන්තරං පවිසිත්වා තස්ස මහාසමුද්දස්ස අන්තො පවිසිත්වා, සාම්යත්ථෙ චෙතං උපයොගවචනන්ති දට්ඨබ්බං. භවනං මෙ සුමාපිතන්ති එත්ථ භවන්ති නිබ්බත්තන්ති නිවසන්ති චතූහි ඉරියාපථෙහි වාසං කප්පෙන්ති එත්ථාති භවනං, මය්හං තං භවනං තං විමානං තං පාසාදං පඤ්චපාකාරකූටාගාරෙහි සං සුට්ඨු මාපිතං නගරං, අත්තනො බලෙන සුට්ඨු නිම්මිතන්ති අත්ථො. සුනිම්මිතා පොක්ඛරණීති සුමහන්තා හුත්වා භූතා ඉතා ගතා පවත්තා ඛණිතා කතාති පොක්ඛරණී, මච්ඡකච්ඡපපුප්ඵපුලිනතිත්ථමධුරොදකාදීහි සුට්ඨු නිබ්බත්තා නිම්මිතාති අත්ථො. චක්කවාකූපකූජිතාති චක්කවාකකුක්කුටහංසාදීහි කූජිතා ඝොසිතා නාදිතා සා පොක්ඛරණීති සම්බන්ධො. ඉතො පරං නදීවනද්විපදචතුප්පදපාදපපක්ඛීනං වණ්ණඤ්ච සුමෙධස්ස භගවතො දස්සනඤ්ච නිමන්තෙත්වා සුමෙධස්ස භගවතො දානක්කමඤ්ච සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

ලොකාහුතිපටිග්ගහන්ති එත්ථ ලොකෙ ආහුති ලොකාහුති, කාමරූපාරූපසඞ්ඛාතස්ස ලොකස්ස ආහුතිං පූජාසක්කාරං පටිග්ගණ්හාතීති ලොකාහුතිපටිග්ගහං, සුමෙධං භගවන්තන්ති අත්ථො. සෙසං බ්යාකරණදානඤ්ච අරහත්තප්පත්තඵලඤ්ච සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

දුතියාපදානෙ ¶ ¶ ¶ පදුමුත්තරස්ස භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො නදීකස්සපත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං සත්ථාරං පිණ්ඩාය චරන්තං දිස්වා පසන්නමානසො අත්තනා රොපිතස්ස අම්බරුක්ඛස්ස පඨමුප්පන්නං මනොසිලාවණ්ණං එකං අම්බඵලං අදාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ මගධරට්ඨෙ බ්රාහ්මණකුලෙ උරුවෙලකස්සපස්ස භාතා හුත්වා නිබ්බත්තො වයප්පත්තො නිස්සරණජ්ඣාසයතාය ඝරාවාසං අනිච්ඡන්තො තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා තීහි තාපසසතෙහි සද්ධිං නෙරඤ්ජරාය නදියා තීරෙ අස්සමං මාපෙත්වා විහරති. නදීතීරෙ වසනතො කස්සපගොත්තතාය ච නදීකස්සපොති සමඤ්ඤා අහොසි. තස්ස භගවා සපරිසස්ස එහිභික්ඛුභාවෙන උපසම්පදං අදාසි. සො භගවතො ගයාසීසෙ ආදිත්තපරියාය දෙසනාය (මහාව. 54; සං. නි. 4.28) අරහත්තෙ පතිට්ඨාසි.

තත්රායං අනුපුබ්බිකථා – සත්ථා යසං කුලපුත්තං පබ්බාජෙත්වා උරුවෙලායං තයො භාතිකජටිලෙ දමෙතුං යෙන උරුවෙලා තදවසරි. තෙන ඛො පන සමයෙන උරුවෙලායං තයො ජටිලා පටිවසන්ති උරුවෙලකස්සපො නදීකස්සපො ගයාකස්සපොති, තෙසු උරුවෙලකස්සපො ජටිලො පඤ්චන්නං ජටිලසතානං නායකො හොති විනායකො අග්ගො පමුඛො පාමොක්ඛො, නදීකස්සපො ජටිලො තිණ්ණං ජටිලසතානං නායකො හොති විනායකො අග්ගො පමුඛො පාමොක්ඛො, ගයාකස්සපො ජටිලො ද්වින්නං ජටිලසතානං නායකො හොති විනායකො අග්ගො පමුඛො පාමොක්ඛො. අථ ඛො භගවා යෙන උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස අස්සමො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා උරුවෙලකස්සපං ජටිලං එතදවොච – ‘‘සචෙ තෙ, කස්සප, අගරු, වසෙය්යාම එකරත්තං අග්යාගාරෙ’’ති. න ඛො මෙ, මහාසමණ, ගරු, චණ්ඩෙත්ථ නාගරාජා ඉද්ධිමා ආසිවිසො ඝොරවිසො, සො තං මා විහෙඨෙසීති. දුතියම්පි ඛො භගවා උරුවෙලකස්සපං ජටිලං එතදවොච…පෙ… තතියම්පි…පෙ… සො තං මා විහෙඨෙසීති. අප්පෙව මං න විහෙඨෙය්ය, ඉඞ්ඝ ත්වං, කස්සප, අනුජානාහි අග්යාගාරන්ති ¶ . විහර, මහාසමණ, යථාසුඛන්ති. අථ ඛො භගවා අග්යාගාරං පවිසිත්වා තිණසන්ථාරකං පඤ්ඤපෙත්වා නිසීදි පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා.

අද්දසා ඛො සො නාගො භගවන්තං පවිට්ඨං, දිස්වා දුම්මනො පධූපායි. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි ¶ – ‘‘යංනූනාහං ඉමස්ස නාගස්ස අනුපහච්ච ඡවිඤ්ච චම්මඤ්ච ¶ මංසඤ්ච න්හාරුඤ්ච අට්ඨිඤ්ච අට්ඨිමිඤ්ජඤ්ච තෙජසා තෙජං පරියාදියෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො භගවා තථාරූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරිත්වා පධූපායි. අථ ඛො සො නාගො මක්ඛං අසහමානො පජ්ජලි. භගවාපි තෙජොධාතුං සමාපජ්ජිත්වා පජ්ජලි. උභින්නං සජොතිභූතානං අග්යාගාරං ආදිත්තං විය හොති සම්පජ්ජලිතං සජොතිභූතං. අථ ඛො තෙ ජටිලා අග්යාගාරං පරිවාරෙත්වා එවමාහංසු – ‘‘අභිරූපො වත, භො, මහාසමණො නාගෙන විහෙඨියතී’’ති. අථ ඛො භගවා තස්සා රත්තියා අච්චයෙන තස්ස නාගස්ස අනුපහච්ච ඡවිඤ්ච චම්මඤ්ච මංසඤ්ච න්හාරුඤ්ච අට්ඨිඤ්ච අට්ඨිමිඤ්ජඤ්ච තෙජසා තෙජං පරියාදියිත්වා පත්තෙ පක්ඛිපිත්වා උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස දස්සෙසි – ‘‘අයං තෙ, කස්සප, නාගො පරියාදින්නො අස්ස තෙජසා තෙජො’’ති. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස එතදහොසි – ‘‘මහිද්ධිකො ඛො මහාසමණො මහානුභාවො, යත්ර හි නාම චණ්ඩස්ස නාගරාජස්ස ඉද්ධිමතො ආසිවිසස්ස ඝොරවිසස්ස තෙජසා තෙජං පරියාදියිස්සති, න ත්වෙව ඛො අරහා යථා අහ’’න්ති.

‘‘නෙරඤ්ජරායං භගවා, උරුවෙලකස්සපං ජටිලං අවොච;

සචෙ තෙ කස්සප අගරු, විහරෙමු අජ්ජණ්හො අග්ගිසාලම්හී’’ති.

‘‘න ඛො මෙ මහාසමණ ගරු, ඵාසුකාමොව තං නිවාරෙමි;

චණ්ඩෙත්ථ නාගරාජා, ඉද්ධිමා ආසිවිසො ඝොරවිසො;

‘‘අප්පෙව ¶ මං න විහෙඨෙය්ය, ඉඞ්ඝ ත්වං කස්සප අනුජානාහි අග්යාගාරන්ති;

දින්නන්ති නං විදිත්වා, අභීතො පාවිසි භයමතීතො.

‘‘දිස්වා ඉසිං පවිට්ඨං, අහිනාගො දුම්මනො පධූපායි;

සුමනමනසො අධිමනො, මනුස්සනාගොපි තත්ථ පධූපායි.

‘‘මක්ඛඤ්ච අසහමානො, අහිනාගො පාවකොව පජ්ජලි;

තෙජොධාතුසුකුසලො, මනුස්සනාගොපි තත්ථ පජ්ජලි.

අග්යාගාරං ආදිත්තං හොති සම්පජ්ජලිතං සජොතිභූතං;

උදිච්ඡරෙ ජටිලා, අභිරූපො වත භො මහාසමණො;

‘‘අථ තස්සා රත්තියා අච්චයෙන, හතා නාගස්ස අච්චියො හොන්ති;

ඉද්ධිමතො පන ඨිතා, අනෙකවණ්ණා අච්චියො හොන්ති.

‘‘නීලා අථ ලොහිතිකා, මඤ්ජිට්ඨා පීතකා ඵලිකවණ්ණායො;

අඞ්ගීරසස්ස කායෙ, අනෙකවණ්ණා අච්චියො හොන්ති.

‘‘පත්තම්හි ඔදහිත්වා, අහිනාගං බ්රාහ්මණස්ස දස්සෙසි;

අයං තෙ කස්සප නාගො, පරියාදින්නො අස්ස තෙජසා තෙජො’’ති.

අථ ¶ ඛො උරුවෙලකස්සපො ජටිලො භගවතො ඉමිනා ඉද්ධිපාටිහාරියෙන අභිප්පසන්නො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉධෙව, මහාසමණ, විහර, අහං තෙ ධුවභත්තෙනා’’ති.

අථ ¶ ඛො භගවා උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස අස්සමස්ස අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං වනසණ්ඩෙ විහාසි. අථ ඛො චත්තාරො මහාරාජානො අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණා කෙවලකප්පං වනසණ්ඩං ඔභාසෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා චතුද්දිසා අට්ඨංසු සෙය්යථාපි මහන්තා අග්ගික්ඛන්ධා. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපො ජටිලො තස්සා රත්තියා අච්චයෙන යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කාලො, මහාසමණ, නිට්ඨිතං භත්තං, තෙ නු ඛො තෙ, මහාසමණ, අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණා කෙවලකප්පං වනසණ්ඩං ඔභාසෙත්වා යෙන ත්වං තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා තං අභිවාදෙත්වා චතුද්දිසා අට්ඨංසු සෙය්යථාපි මහන්තා අග්ගික්ඛන්ධා’’ති. එතෙ ඛො, කස්සප, චත්තාරො මහාරාජානො යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමිංසු ධම්මස්සවනායාති. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස එතදහොසි – ‘‘මහිද්ධිකො ඛො මහාසමණො මහානුභාවො, යත්ර හි නාම චත්තාරොපි මහාරාජානො උපසඞ්කමිස්සන්ති ධම්මස්සවනාය, න ත්වෙව ච ඛො අරහා යථා අහ’’න්ති ¶ . අථ ඛො භගවා උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස භත්තං භුඤ්ජිත්වා තස්මිංයෙව වනසණ්ඩෙ විහාසි.

අථ ඛො සක්කො දෙවානමින්දො අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණො කෙවලකප්පං වනසණ්ඩං ඔභාසෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි සෙය්යථාපි මහාඅග්ගික්ඛන්ධො පුරිමාහි වණ්ණනිභාහි අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො ච. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපො ජටිලො තස්සා රත්තියා අච්චයෙන යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කාලො, මහාසමණ, නිට්ඨිතං භත්තං, කො නු ඛො සො, මහාසමණ, අභික්කන්තාය ¶ රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණො කෙවලකප්පං වනසණ්ඩං ඔභාසෙත්වා යෙන ත්වං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි සෙය්යථාපි මහාඅග්ගික්ඛන්ධො පුරිමාහි වණ්ණනිභාහි අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති. එසො ඛො, කස්සප, සක්කො දෙවානමින්දො යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමි ධම්මස්සවනායාති. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස එතදහොසි – ‘‘මහිද්ධිකො ඛො මහාසමණො මහානුභාවො, යත්ර හි නාම සක්කොපි දෙවානමින්දො උපසඞ්කමිස්සති ධම්මස්සවනාය, න ත්වෙව ච ඛො අරහා යථා අහ’’න්ති ¶ . අථ ඛො භගවා උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස භත්තං භුඤ්ජිත්වා තස්මිංයෙව වනසණ්ඩෙ විහාසි.

අථ ඛො බ්රහ්මා සහම්පති අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණො කෙවලකප්පං වනසණ්ඩං ඔභාසෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි සෙය්යථාපි මහාඅග්ගික්ඛන්ධො පුරිමාහි වණ්ණනිභාහි අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො ච. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපො ජටිලො තස්සා රත්තියා අච්චයෙන යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කාලො, මහාසමණ, නිට්ඨිතං භත්තං, කො නු ඛො සො, මහාසමණ, අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණො කෙවලකප්පං වනසණ්ඩං ඔභාසෙත්වා යෙන ත්වං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි සෙය්යථාපි මහාඅග්ගික්ඛන්ධො පුරිමාහි වණ්ණනිභාහි අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති. එසො ඛො, කස්සප, බ්රහ්මා සහම්පති යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමි ධම්මස්සවනායාති. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස එතදහොසි – ‘‘මහිද්ධිකො ඛො මහාසමණො මහානුභාවො, යත්ර හි නාම බ්රහ්මාපි සහම්පති උපසඞ්කමිස්සති ¶ ධම්මස්සවනාය, න ත්වෙව ච ඛො අරහා යථා අහ’’න්ති. අථ ඛො භගවා උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස භත්තං භුඤ්ජිත්වා තස්මිංයෙව වනසණ්ඩෙ විහාසි.

තෙන ඛො පන සමයෙන උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස මහායඤ්ඤො පච්චුපට්ඨිතො හොති, කෙවලකප්පා ච අඞ්ගමගධා පහූතං ඛාදනීයං භොජනීයං ¶ ආදාය අභික්කමිතුකාමා හොන්ති. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස එතදහොසි – ‘‘එතරහි ඛො මෙ මහායඤ්ඤො පච්චුපට්ඨිතො, කෙවලකප්පා ච අඞ්ගමගධා පහූතං ඛාදනීයං භොජනීයං ආදාය අභික්කමිස්සන්ති, සචෙ මහාසමණො මහාජනකායෙ ඉද්ධිපාටිහාරියං කරිස්සති, මහාසමණස්ස ලාභසක්කාරො අභිවඩ්ඪිස්සති, මම ලාභසක්කාරො පරිහායිස්සති, අහො නූන මහාසමණො ස්වාතනාය නාගච්ඡෙය්යා’’ති. අථ ඛො භගවා උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය උත්තරකුරුං ගන්ත්වා තතො පිණ්ඩපාතං ආහරිත්වා අනොතත්තදහෙ පරිභුඤ්ජිත්වා තත්ථෙව දිවාවිහාරං අකාසි. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපො ජටිලො තස්සා රත්තියා අච්චයෙන යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කාලො, මහාසමණ, නිට්ඨිතං භත්තං, කිං නු ඛො, මහාසමණ, හිය්යො නාගමාසි, අපිච මයං තං සරාම, ‘කිං නු ඛො මහාසමණො නාගච්ඡතී’ති, ඛාදනීයස්ස ච භොජනීයස්ස ¶ ච තෙ පටිවීසො ඨපිතො’’ති. නනු තෙ, කස්සප, එතදහොසි – ‘‘එතරහි ඛො මෙ මහායඤ්ඤො පච්චුපට්ඨිතො කෙවලකප්පා ච අඞ්ගමගධා පහූතං ඛාදනීයං භොජනීයං ආදාය අභික්කමිස්සන්ති, සචෙ මහාසමණො මහාජනකායෙ ඉද්ධිපාටිහාරියං කරිස්සති, මහාසමණස්ස ලාභසක්කාරො අභිවඩ්ඪිස්සති, මම ලාභසක්කාරො පරිහායිස්සති, අහො නූන මහාසමණො ස්වාතනාය නාගච්ඡෙය්යා’’ති, සො ඛො අහං, කස්සප, තව චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය උත්තරකුරුං ගන්ත්වා තතො පිණ්ඩපාතං ආහරිත්වා අනොතත්තදහෙ පරිභුඤ්ජිත්වා තත්ථෙව දිවාවිහාරං අකාසින්ති. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස එතදහොසි – ‘‘මහිද්ධිකො ඛො මහාසමණො මහානුභාවො, යත්ර හි නාම චෙතසාපි චිත්තං පජානිස්සති, න ත්වෙව ච ඛො අරහා යථා අහ’’න්ති. අථ ඛො භගවා උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස භත්තං භුඤ්ජිත්වා තස්මිංයෙව වනසණ්ඩෙ විහාසි.

තෙන ¶ ඛො පන සමයෙන භගවතො පංසුකූලං උප්පන්නං හොති. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘කත්ථ නු ඛො අහං පංසුකූලං ධොවෙය්ය’’න්ති? අථ ඛො සක්කො දෙවානමින්දො භගවතො චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය ¶ පාණිනා පොක්ඛරණිං ඛණිත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉධ, භන්තෙ භගවා, පංසුකූලං ධොවතූ’’ති. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘කිම්හි නු ඛො අහං පංසුකූලං පරිමද්දෙය්ය’’න්ති? අථ ඛො සක්කො දෙවානමින්දො භගවතො චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය මහතිං සිලං උපනික්ඛිපි – ‘‘ඉධ, භන්තෙ භගවා, පංසුකූලං පරිමද්දතූ’’ති. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘කිම්හි නු ඛො අහං ආලම්බිත්වා උත්තරෙය්ය’’න්ති? අථ ඛො කකුධෙ අධිවත්ථා දෙවතා භගවතො චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය සාඛං ඔනාමෙසි – ‘‘ඉධ, භන්තෙ භගවා, ආලම්බිත්වා උත්තරතූ’’ති. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘කිම්හි නු ඛො අහං පංසුකූලං විස්සජ්ජෙය්ය’’න්ති? අථ ඛො සක්කො දෙවානමින්දො භගවතො චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය මහතිං සිලං උපනික්ඛිපි – ‘‘ඉධ, භන්තෙ භගවා, පංසුකූලං විස්සජ්ජෙතූ’’ති. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපො ජටිලො තස්සා රත්තියා අච්චයෙන යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කාලො, මහාසමණ, නිට්ඨිතං භත්තං, කිං නු ඛො, මහාසමණ, නායං පුබ්බෙ ඉධ පොක්ඛරණී සායං ඉධ පොක්ඛරණී, නයිමා සිලා පුබ්බෙ උපනික්ඛිත්තා, කෙනිමා සිලා උපනික්ඛිත්තා, නයිමස්ස කකුධස්ස පුබ්බෙ සාඛා ඔනතා, සායං සාඛා ඔනතා’’ති? ඉධ මෙ, කස්සප, පංසුකූලං උප්පන්නං ¶ අහොසි, තස්ස මය්හං, කස්සප, එතදහොසි – ‘‘කත්ථ නු ඛො අහං පංසුකූලං ධොවෙය්ය’’න්ති? අථ ඛො, කස්සප, සක්කො දෙවානමින්දො මම චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය පාණිනා පොක්ඛරණිං ඛණිත්වා මං එතදවොච – ‘‘ඉධ, භන්තෙ භගවා, පංසුකූලං ධොවතූ’’ති. සායං, කස්සප, අමනුස්සෙන පාණිනා ඛණිතා පොක්ඛරණී. තස්ස මය්හං, කස්සප, එතදහොසි – ‘‘කිම්හි නු ඛො අහං පංසුකූලං පරිමද්දෙය්ය’’න්ති? අථ ඛො, කස්සප, සක්කො දෙවානමින්දො මම චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය මහතිං සිලං උපනික්ඛිපි – ‘‘ඉධ, භන්තෙ භගවා, පංසුකූලං පරිමද්දතූ’’ති? සායං, කස්සප, අමනුස්සෙන උපනික්ඛිත්තා සිලා. තස්ස මය්හං, කස්සප, එතදහොසි – ‘‘කිම්හි නු ඛො අහං ආලම්බිත්වා උත්තරෙය්ය’’න්ති? අථ ඛො, කස්සප, කකුධෙ අධිවත්ථා දෙවතා මම චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය සාඛං ඔනාමෙසි – ‘‘ඉධ, භන්තෙ භගවා, ආලම්බිත්වා උත්තරතූ’’ති? ස්වායං ආහරහත්ථො කකුධො. තස්ස මය්හං, කස්සප, එතදහොසි – ‘‘කිම්හි නු ඛො අහං පංසුකූලං විස්සජ්ජෙය්ය’’න්ති? අථ ඛො, කස්සප, සක්කො දෙවානමින්දො මම චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය ¶ මහතිං සිලං උපනික්ඛිපි – ‘‘ඉධ, භන්තෙ භගවා, පංසුකූලං විස්සජ්ජෙතූ’’ති? සායං, කස්සප, අමනුස්සෙන උපනික්ඛිත්තා සිලාති. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපස්ස එතදහොසි – ‘‘මහිද්ධිකො මහාසමණො මහානුභාවො ¶ , යත්ර හි නාම සක්කොපි දෙවානමින්දො වෙය්යාවච්චං කරිස්සති, න ත්වෙව ච ඛො අරහා යථා අහ’’න්ති. අථ ඛො භගවා උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස භත්තං භුඤ්ජිත්වා තස්මිංයෙව වනසණ්ඩෙ විහාසි.

අථ ඛො උරුවෙලකස්සපො ජටිලො තස්සා රත්තියා අච්චයෙන යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතො කාලං ආරොචෙසි – ‘‘කාලො, මහාසමණ, නිට්ඨිතං භත්ත’’න්ති. ‘‘ගච්ඡ ත්වං, කස්සප, ආයාමහ’’න්ති උරුවෙලකස්සපං ජටිලං උය්යොජෙත්වා යාය ජම්බුයා ජම්බුදීපො පඤ්ඤායති, තතො ඵලං ගහෙත්වා පඨමතරං ආගන්ත්වා අග්යාගාරෙ නිසීදි. අද්දසා ඛො උරුවෙලකස්සපො ජටිලො භගවන්තං අග්යාගාරෙ නිසින්නං, දිස්වාන භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කතමෙන ත්වං, මහාසමණ, මග්ගෙන ආගතො, අහං තයා පඨමතරං පක්කන්තො, සො ත්වං පඨමතරං ආගන්ත්වා අග්යාගාරෙ නිසින්නො’’ති? ‘‘ඉධාහං, කස්සප, තං උය්යොජෙත්වා යාය ජම්බුයා ජම්බුදීපො පඤ්ඤායති, තතො ඵලං ගහෙත්වා පඨමතරං ආගන්ත්වා අග්යාගාරෙ නිසින්නො. ඉදං ඛො, කස්සප, ජම්බුඵලං වණ්ණසම්පන්නං ගන්ධසම්පන්නං රසසම්පන්නං, සචෙ ආකඞ්ඛසි පරිභුඤ්ජා’’ති. ‘‘අලං, මහාසමණ, ත්වංයෙව තං අරහසි, ත්වංයෙව තං පරිභුඤ්ජා’’ති. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස එතදහොසි – ‘‘මහිද්ධිකො ඛො මහාසමණො මහානුභාවො, යත්ර හි නාම මං පඨමතරං උය්යොජෙත්වා යාය ජම්බුයා ¶ ජම්බුදීපො පඤ්ඤායති, තතො ඵලං ගහෙත්වා පඨමතරං ආගන්ත්වා අග්යාගාරෙ නිසීදිස්සති, න ත්වෙව ච ඛො අරහා යථා අහ’’න්ති. අථ ඛො භගවා උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස භත්තං භුඤ්ජිත්වා තස්මිංයෙව වනසණ්ඩෙ විහාසි.

අථ ඛො උරුවෙලකස්සපො ජටිලො තස්සා රත්තියා අච්චයෙන යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතො කාලං ආරොචෙසි – ‘‘කාලො, මහාසමණ, නිට්ඨිතං භත්ත’’න්ති. ‘‘ගච්ඡ ත්වං, කස්සප, ආයාමහ’’න්ති උරුවෙලකස්සපං ජටිලං උය්යොජෙත්වා යාය ජම්බුයා ජම්බුදීපො පඤ්ඤායති, තස්සා අවිදූරෙ අම්බො…පෙ… තස්සා අවිදූරෙ ආමලකී…පෙ… ¶ තස්සා අවිදූරෙ හරීතකී…පෙ… තාවතිංසං ගන්ත්වා පාරිච්ඡත්තකපුප්ඵං ගහෙත්වා පඨමතරං ආගන්ත්වා අග්යාගාරෙ නිසීදි. අද්දසා ඛො උරුවෙලකස්සපො ජටිලො භගවන්තං අග්යාගාරෙ නිසින්නං, දිස්වාන භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කතමෙන ත්වං, මහාසමණ, මග්ගෙන ආගතො, අහං තයා පඨමතරං පක්කන්තො, සො ත්වං පඨමතරං ආගන්ත්වා අග්යාගාරෙ නිසින්නො’’ති? ‘‘ඉධාහං, කස්සප, තං උය්යොජෙත්වා තාවතිංසං ගන්ත්වා පාරිච්ඡත්තකපුප්ඵං ගහෙත්වා පඨමතරං ආගන්ත්වා අග්යාගාරෙ නිසින්නො. ඉදං ඛො, කස්සප, පාරිච්ඡත්තකපුප්ඵං වණ්ණසම්පන්නං ගන්ධසම්පන්නං, සචෙ ආකඞ්ඛසි ගණ්හා’’ති ¶ . ‘‘අලං, මහාසමණ, ත්වංයෙව තං අරහසි, ත්වංයෙව තං ගණ්හා’’ති. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස එතදහොසි – ‘‘මහිද්ධිකො ඛො මහාසමණො මහානුභාවො, යත්ර හි නාම මං පඨමතරං උය්යොජෙත්වා තාවතිංසං ගන්ත්වා පාරිච්ඡත්තකපුප්ඵං ගහෙත්වා පඨමතරං ආගන්ත්වා අග්යාගාරෙ නිසීදිස්සති, න ත්වෙව ච ඛො අරහා යථා අහ’’න්ති.

තෙන ඛො පන සමයෙන තෙ ජටිලා අග්ගිං පරිචරිතුකාමා න සක්කොන්ති කට්ඨානි ඵාලෙතුං. අථ ඛො තෙසං ජටිලානං එතදහොසි – ‘‘නිස්සංසයං ඛො මහාසමණස්ස ඉද්ධානුභාවො යථා මයං න සක්කොම කට්ඨානි ඵාලෙතු’’න්ති. අථ ඛො භගවා උරුවෙලකස්සපං ¶ ජටිලං එතදවොච – ‘‘ඵාලියන්තු, කස්සප, කට්ඨානී’’ති. ‘‘ඵාලියන්තු, මහාසමණා’’ති. සකිදෙව පඤ්ච කට්ඨසතානි ඵාලියිංසු. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස එතදහොසි – ‘‘මහිද්ධිකො ඛො මහාසමණො මහානුභාවො, යත්ර හි නාම කට්ඨානිපි ඵාලියිස්සන්ති, න ත්වෙව ච ඛො අරහා යථා අහ’’න්ති.

තෙන ඛො පන සමයෙන තෙ ජටිලා අග්ගිං පරිචරිතුකාමා න සක්කොන්ති අග්ගිං උජ්ජලෙතුං. අථ ඛො තෙසං ජටිලානං එතදහොසි – ‘‘නිස්සංසයං ඛො මහාසමණස්ස ඉද්ධානුභාවො යථා මයං න සක්කොම අග්ගිං උජ්ජලෙතු’’න්ති. අථ ඛො භගවා උරුවෙලකස්සපං ජටිලං එතදවොච – ‘‘උජ්ජලියන්තු, කස්සප, අග්ගී’’ති. ‘‘උජ්ජලියන්තු, මහාසමණා’’ති. සකිදෙව පඤ්ච අග්ගිසතානි උජ්ජලියිංසු. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස එතදහොසි – ‘‘මහිද්ධිකො ඛො මහාසමණො මහානුභාවො, යත්ර හි නාම අග්ගීපි උජ්ජලියිස්සන්ති, න ත්වෙව ච ඛො අරහා යථා අහ’’න්ති.

තෙන ¶ ඛො පන සමයෙන තෙ ජටිලා අග්ගිං පරිචරිත්වා න සක්කොන්ති අග්ගිං විජ්ඣාපෙතුං. අථ ඛො තෙසං ජටිලානං එතදහොසි – ‘‘නිස්සංසයං ඛො මහාසමණස්ස ඉද්ධානුභාවො යථා මයං න සක්කොම අග්ගිං විජ්ඣාපෙතු’’න්ති. අථ ඛො භගවා උරුවෙලකස්සපං ජටිලං එතදවොච – ‘‘විජ්ඣායන්තු, කස්සප, අග්ගී’’ති. ‘‘විජ්ඣායන්තු, මහාසමණා’’ති. සකිදෙව පඤ්ච අග්ගිසතානි විජ්ඣායිංසු. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස එතදහොසි – ‘‘මහිද්ධිකො ඛො මහාසමණො මහානුභාවො, යත්ර හි නාම අග්ගීපි විජ්ඣායිස්සන්ති, න ත්වෙව ච ඛො අරහා යථා අහ’’න්ති.

තෙන ඛො පන සමයෙන තෙ ජටිලා සීතාසු හෙමන්තිකාසු රත්තීසු අන්තරට්ඨකාසු හිමපාතසමයෙ ¶ නජ්ජා නෙරඤ්ජරාය උම්මුජ්ජන්තිපි නිමුජ්ජන්තිපි උම්මුජ්ජනනිමුජ්ජනම්පි කරොන්ති. අථ ඛො භගවා පඤ්චමත්තානි මන්දාමුඛිසතානි අභිනිම්මිනි යත්ථ තෙ ජටිලා උත්තරිත්වා විසිබ්බෙසුං. අථ ඛො තෙසං ජටිලානං එතදහොසි – ‘‘නිස්සංසයං ඛො මහාසමණස්ස ඉද්ධානුභාවො යථයිමා මන්දාමුඛියො නිම්මිතා’’ති. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස එතදහොසි – ‘‘මහිද්ධිකො ඛො මහාසමණො මහානුභාවො, යත්ර හි නාම තාව බහූ මන්දාමුඛියොපි අභිනිම්මිනිස්සති, න ත්වෙව ච ඛො අරහා යථා අහ’’න්ති.

තෙන ඛො පන සමයෙන මහා අකාලමෙඝො පාවස්සි, මහා උදකවාහකො සඤ්ජායි, යස්මිං පදෙසෙ භගවා විහරති සො පදෙසො උදකෙන න ඔත්ථටො හොති. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘යංනූනාහං සමන්තා උදකං උස්සාරෙත්වා මජ්ඣෙ රෙණුහතාය භූමියා චඞ්කමෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො භගවා සමන්තා උදකං උස්සාරෙත්වා මජ්ඣෙ රෙණුහතාය භූමියා චඞ්කමි. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපො ජටිලො ‘‘මාහෙව ඛො මහාසමණො උදකෙන වූළ්හො අහොසී’’ති නාවාය සම්බහුලෙහි ජටිලෙහි සද්ධිං යස්මිං පදෙසෙ භගවා විහරති, තං පදෙසං අගමාසි. අද්දසා ඛො උරුවෙලකස්සපො ජටිලො භගවන්තං ¶ සමන්තා උදකං උස්සාරෙත්වා මජ්ඣෙ රෙණුහතාය භූමියා චඞ්කමන්තං, දිස්වාන භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉදං නු ත්වං, මහාසමණා’’ති. ‘‘අයමහමස්මි, කස්සපා’’ති භගවා වෙහාසං අබ්භුග්ගන්ත්වා නාවාය පච්චුට්ඨාසි. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපස්ස ජටිලස්ස එතදහොසි – ‘‘මහිද්ධිකො ඛො මහාසමණො මහානුභාවො ¶ , යත්ර හි නාම උදකම්පි න පවාහිස්සති, න ත්වෙව ච ඛො අරහා යථා අහ’’න්ති.

අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘චිරම්පි ඛො ඉමස්ස මොඝපුරිසස්ස එවං භවිස්සති ‘මහිද්ධිකො ඛො මහාසමණො මහානුභාවො, න ත්වෙව ච ඛො අරහා යථා අහ’න්ති, යංනූනාහං ඉමං ජටිලං සංවෙජෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො භගවා උරුවෙලකස්සපං ජටිලං එතදවොච – ‘‘නෙව ච ඛො ත්වං, කස්සප, අරහා, නාපි අරහත්තමග්ගසමාපන්නො, සාපි තෙ පටිපදා නත්ථි, යාය ත්වං අරහා වා අස්සසි අරහත්තමග්ගං වා සමාපන්නො’’ති. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපො ජටිලො භගවතො පාදෙසු සිරසා නිපතිත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ලභෙය්යාහං, භන්තෙ, භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, ලභෙය්යං උපසම්පද’’න්ති. ‘‘ත්වං ඛොසි, කස්සප, පඤ්චන්නං ජටිලසතානං නායකො විනායකො අග්ගො පමුඛො පාමොක්ඛො, තෙපි තාව අපලොකෙහි, යථා තෙ මඤ්ඤිස්සන්ති, තථා තෙ කරිස්සන්තී’’ති. අථ ඛො උරුවෙලකස්සපො ජටිලො යෙන තෙ ජටිලා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තෙ ජටිලෙ එතදවොච – ‘‘ඉච්ඡාමහං, භො, මහාසමණෙ බ්රහ්මචරියං චරිතුං, යථා භවන්තො මඤ්ඤන්ති තථා කරොන්තූ’’ති. ‘‘චිරපටිකා මයං, භො, මහාසමණෙ අභිප්පසන්නා, සචෙ භවං ¶ මහාසමණෙ බ්රහ්මචරියං චරිස්සති, සබ්බෙව මයං මහාසමණෙ බ්රහ්මචරියං චරිස්සාමා’’ති. අථ ඛො තෙ ජටිලා කෙසමිස්සං ජටාමිස්සං ඛාරිකාජමිස්සං අග්ගිහුතමිස්සං උදකෙ පවාහෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවතො පාදෙසු සිරසා නිපතිත්වා භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘ලභෙය්යාම මයං, භන්තෙ, භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, ලභෙය්යාම උපසම්පද’’න්ති. ‘‘එථ, භික්ඛවො’’ති භගවා අවොච – ‘‘ස්වාක්ඛාතො ධම්මො, චරථ බ්රහ්මචරියං සම්මා දුක්ඛස්ස අන්තකිරියායා’’ති. සාව තෙසං ආයස්මන්තානං උපසම්පදා අහොසි.

අද්දසා ඛො නදීකස්සපො ජටිලො කෙසමිස්සං ජටාමිස්සං ඛාරිකාජමිස්සං අග්ගිහුතමිස්සං උදකෙ වුය්හමානෙ, දිස්වානස්ස එතදහොසි – ‘‘මාහෙව මෙ භාතුනො උපසග්ගො අහොසී’’ති, ජටිලෙ පාහෙසි – ‘‘ගච්ඡථ මෙ භාතරං ජානාථා’’ති, සාමඤ්ච තීහි ජටිලසතෙහි සද්ධිං යෙනායස්මා උරුවෙලකස්සපො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ¶ උරුවෙලකස්සපං එතදවොච – ‘‘ඉදං නු ඛො, කස්සප, සෙය්යො’’ති? ‘‘ආමාවුසො, ඉදං සෙය්යො’’ති. අථ ඛො තෙ ජටිලා කෙසමිස්සං ජටාමිස්සං ඛාරිකාජමිස්සං අග්ගිහුතමිස්සං ¶ උදකෙ පවාහෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවතො පාදෙසු සිරසා නිපතිත්වා භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘ලභෙය්යාම මයං, භන්තෙ, භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, ලභෙය්යාම උපසම්පද’’න්ති. ‘‘එථ, භික්ඛවො’’ති භගවා අවොච – ‘‘ස්වාක්ඛාතො ධම්මො, චරථ බ්රහ්මචරියං සම්මා දුක්ඛස්ස අන්තකිරියායා’’ති. සාව තෙසං ආයස්මන්තානං උපසම්පදා අහොසි.

අද්දසා ඛො ගයාකස්සපො ජටිලො කෙසමිස්සං ජටාමිස්සං ඛාරිකාජමිස්සං අග්ගිහුතමිස්සං උදකෙ වුය්හමානෙ, දිස්වානස්ස එතදහොසි – ‘‘මාහෙව මෙ භාතූනං උපසග්ගො අහොසී’’ති, ජටිලෙ පාහෙසි – ‘‘ගච්ඡථ මෙ භාතරො ජානාථා’’ති, සාමඤ්ච ද්වීහි ජටිලසතෙහි සද්ධිං යෙනායස්මා උරුවෙලකස්සපො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං උරුවෙලකස්සපං එතදවොච – ‘‘ඉදං නු ඛො, කස්සප, සෙය්යො’’ති? ‘‘ආමාවුසො, ඉදං සෙය්යො’’ති. අථ ඛො තෙ ජටිලා කෙසමිස්සං ජටාමිස්සං ඛාරිකාජමිස්සං අග්ගිහුතමිස්සං උදකෙ පවාහෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවතො පාදෙසු සිරසා නිපතිත්වා භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘ලභෙය්යාම මයං, භන්තෙ, භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, ලභෙය්යාම උපසම්පද’’න්ති. ‘‘එථ, භික්ඛවො’’ති, භගවා අවොච – ‘‘ස්වාක්ඛාතො ධම්මො, චරථ බ්රහ්මචරියං සම්මා දුක්ඛස්ස අන්තකිරියායා’’ති. සාව තෙසං ආයස්මන්තානං උපසම්පදා අහොසි.

‘‘භගවතො ¶ අධිට්ඨානෙන පඤ්ච කට්ඨසතානි න ඵාලියිංසු, ඵාලියිංසු, අග්ගී න උජ්ජලියිංසු, උජ්ජලියිංසු, න විජ්ඣායිංසු, විජ්ඣායිංසු, පඤ්ච මන්දාමුඛිසතානි අභිනිම්මිනි, එතෙන නයෙන අඩ්ඪුඩ්ඪපාටිහාරියසහස්සානි හොන්ති.

‘‘අථ ඛො භගවා උරුවෙලායං යථාභිරන්තං විහරිත්වා යෙන ගයාසීසං තෙන චාරිකං පක්කාමි මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං සහස්සෙන සබ්බෙහෙව පුරාණජටිලෙහි. තත්ර සුදං භගවා ගයායං විහරති ගයාසීසෙ සද්ධිං භික්ඛුසහස්සෙන. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛු ආමන්තෙසි (සං. නි. 4.28) – ‘සබ්බං, භික්ඛවෙ, ආදිත්තං, කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, සබ්බං ආදිත්තං, චක්ඛු, භික්ඛවෙ, ආදිත්තං, රූපා ආදිත්තා, චක්ඛුවිඤ්ඤාණං ¶ ආදිත්තං, චක්ඛුසම්ඵස්සො ආදිත්තො, යමිදං චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා උප්පජ්ජති වෙදයිතං සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා තම්පි ¶ ආදිත්තං. කෙන ආදිත්තං, රාගග්ගිනා දොසග්ගිනා මොහග්ගිනා ආදිත්තං, ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි ආදිත්තන්ති වදාමි? සොතං ආදිත්තං, සද්දා ආදිත්තා…පෙ… ඝානං ආදිත්තං, ගන්ධා ආදිත්තා…පෙ… ජිව්හා ආදිත්තා, රසා ආදිත්තා…පෙ… කායො ආදිත්තො, ඵොට්ඨබ්බා ආදිත්තා…පෙ… මනො ආදිත්තො, ධම්මා ආදිත්තා, මනොවිඤ්ඤාණං ආදිත්තං, මනොසම්ඵස්සො ආදිත්තො, යමිදං මනොසම්ඵස්සපච්චයා උප්පජ්ජති වෙදයිතං සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා තම්පි ආදිත්තං. කෙන ආදිත්තං, රාගග්ගිනා දොසග්ගිනා මොහග්ගිනා ආදිත්තං, ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි ආදිත්ත’’’න්ති වදාමි.

‘‘එවං පස්සං, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො චක්ඛුස්මිම්පි නිබ්බින්දති, රූපෙසුපි නිබ්බින්දති, චක්ඛුවිඤ්ඤාණෙපි නිබ්බින්දති, චක්ඛුසම්ඵස්සෙපි නිබ්බින්දති, යමිදං චක්ඛුසම්ඵස්සපච්චයා උප්පජ්ජති වෙදයිතං සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා තස්මිම්පි නිබ්බින්දති. සොතස්මිම්පි නිබ්බින්දති, සද්දෙසුපි නිබ්බින්දති…පෙ… ඝානස්මිම්පි නිබ්බින්දති, ගන්ධෙසුපි නිබ්බින්දති…පෙ… ජිව්හායපි නිබ්බින්දති, රසෙසුපි නිබ්බින්දති…පෙ… කායස්මිම්පි නිබ්බින්දති, ඵොට්ඨබ්බෙසුපි නිබ්බින්දති…පෙ… මනස්මිම්පි නිබ්බින්දති, ධම්මෙසුපි නිබ්බින්දති, මනොවිඤ්ඤාණෙපි නිබ්බින්දති, මනොසම්ඵස්සෙපි නිබ්බින්දති, යමිදං මනොසම්ඵස්සපච්චයා උප්පජ්ජති වෙදයිතං සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා තස්මිම්පි නිබ්බින්දති. නිබ්බින්දං විරජ්ජති ¶ , විරාගා විමුච්චති, විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති, ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාතී’’ති.

ඉමස්මිඤ්ච පන වෙය්යාකරණස්මිං භඤ්ඤමානෙ තස්ස භික්ඛුසහස්සස්ස අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තානි විමුච්චිංසු.

29. එවං ආදිත්තපරියායදෙසනං සුත්වා සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං සම්පත්තො නදීකස්සපො ථෙරො සොමනස්සජාතො අත්තනො පුබ්බචරිතාපදානං ¶ පකාසෙන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතොතිආදිමාහ. තත්ථ අග්ගඵලන්ති උත්තමඵලං, අත්තනා රොපිතඅම්බරුක්ඛස්ස ආදිම්හි ගහිතඵලං වා. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

නදීකස්සපත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

තතියාපදානෙ ¶ අජිනචම්මවත්ථොහන්තිආදිකං ආයස්මතො ගයාකස්සපත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනන්තො ඉතො එකතිංසකප්පෙ සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො නිස්සරණජ්ඣාසයතාය ඝරාවාසං පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා අරඤ්ඤායතනෙ අස්සමං මාපෙත්වා වනමූලඵලාහාරො වසති. තෙන ච සමයෙන භගවා එකො අදුතියො තස්ස අස්සමසමීපෙනාගච්ඡි, සො භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා එකමන්තං ඨිතො වෙලං ඔලොකෙන්තො මනොහරානි කොලඵලානි සත්ථු උපනෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො නිස්සරණජ්ඣාසයතාය ඝරාවාසං පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා ද්වීහි තාපසසතෙහි සද්ධිං ගයාය විහරති. ගයාය වසනතො හිස්ස කස්සපගොත්තතාය ච ගයාකස්සපොති සමඤ්ඤා අහොසි. සො භගවතො සද්ධිං පරිසාය එහිභික්ඛූපසම්පදං දත්වා නදීකස්සපස්ස වුත්තනයෙන ආදිත්තපරියාය දෙසනාය ඔවදියමානො අරහත්තෙ පතිට්ඨාසි.

35. සො අරහත්තං පත්වා සොමනස්සජාතො අත්තනො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො අජිනචම්මවත්ථොහන්තිආදිමාහ ¶ . තත්ථ අජිනචම්මවත්ථොති තාපසපබ්බජිතත්තා අජිනචම්මනිවාසනපාවුරණොති අත්ථො. ඛාරිභාරධරොති තාපසකාලෙ තාපසපරික්ඛාරපරිපුණ්ණකාජධරොති අත්ථො. ඛාරිකතාපසපරික්ඛාරෙ පූරෙත්වා. කොලං අහාසි අස්සමන්ති කොලඵලං අස්සමෙ පූරෙත්වා අස්සමෙ නිසින්නොති අත්ථො. අගොපයින්ති ¶ පාඨෙ කොලඵලං පරියෙසිත්වා අස්සමං ගොපෙසිං රක්ඛින්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බං උත්තානත්ථමෙවාති.

ගයාකස්සපත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

චතුත්ථාපදානෙ නිබ්බුතෙ කකුසන්ධම්හීතිආදිකං ආයස්මතො කිමිලත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො කකුසන්ධස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො පරිනිබ්බුතෙ සත්ථරි ¶ තස්ස ධාතුයො උද්දිස්ස සලලමාලාහි මණ්ඩපං කාරෙත්වා පූජං අකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන තාවතිංසෙසු උප්පජ්ජිත්වා අපරාපරං දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කපිලවත්ථුනගරෙ සක්යරාජකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා කිමිලොති තස්ස නාමං අකාසි. සො වයප්පත්තො භොගසම්පත්තියා පමත්තො විහරති. තස්ස ඤාණපරිපාකං ඤත්වා සංවෙගජනනත්ථං අනුපියායං විහරන්තො සත්ථා පඨමයොබ්බනෙ ඨිතං රමණීයං ඉත්ථිරූපං අභිනිම්මිනිත්වා පුරතො දස්සෙත්වා පුන අනුක්කමෙන යථා ජරාරොගවිපත්තීහි අභිභූතා දිස්සති, තථා අකාසි. තං දිස්වා කිමිලකුමාරො අතිවිය සංවෙගජාතො අත්තනො සංවෙගං පකාසෙන්තො භගවතො පාකටං කත්වා ලද්ධානුසාසනො අරහත්තං පාපුණි.

42. සො අරහත්තං පත්වා සොමනස්සජාතො අත්තනො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නිබ්බුතෙ කකුසන්ධම්හීතිආදිමාහ. බ්රාහ්මණම්හි වුසීමතීති පඤ්චහි වසිතාහි වසිප්පත්තම්හි භගවති. බ්රාහ්මණස්ස සබ්බගුණගණෙහි මණ්ඩිතත්තා අභිවූළ්හීතත්තා බ්රාහ්මණම්හි කකුසන්ධෙ භගවති පරිනිබ්බුතෙති අත්ථො. සෙසං සබ්බං උත්තානමෙවාති.

කිමිලත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

5. වජ්ජිපුත්තත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සහස්සරංසී ¶ ¶ භගවාතිආදිකං ආයස්මතො වජ්ජිපුත්තත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං පුඤ්ඤං උපචිනන්තො ඉතො චතුනවුතිකප්පෙ එකං පච්චෙකබුද්ධං භික්ඛාය ගච්ඡන්තං දිස්වා පසන්නමානසො කදලිඵලානි අදාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ වෙසාලියං ලිච්ඡවිරාජකුමාරො හුත්වා නිබ්බත්ති, වජ්ජිරාජපුත්තත්තා වජ්ජිපුත්තොත්වෙවස්ස සමඤ්ඤා. සො දහරො හුත්වා හත්ථිසිප්පාදිසික්ඛනකාලෙපි හෙතුසම්පන්නතාය නිස්සරණජ්ඣාසයොව හුත්වා විචරන්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො සත්ථු සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා විපස්සනාය කම්මං කත්වා නචිරස්සෙව ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. ඡළභිඤ්ඤො පන හුත්වා අපරභාගෙ අචිරපරිනිබ්බුතෙ සත්ථරි ධම්මං සඞ්ගායිතුං සඞ්කෙතං කත්වා මහාථෙරෙසු තත්ථ තත්ථ විහරන්තෙසු එකදිවසං ආයස්මන්තං ආනන්දං සෙඛංයෙව සමානං මහතියා පරිසාය පරිවුතං ධම්මං දෙසෙන්තං දිස්වා තස්ස උපරිමග්ගාධිගමාය උස්සාහං ජනෙන්තො –

‘‘රුක්ඛමූලගහනං ¶ පසක්කිය, නිබ්බානං හදයස්මිං ඔපිය;

ඣාය ගොතම මා ච පමාදො, කිං තෙ බිළිබිළිකා කරිස්සතී’’ති. (ථෙරගා. 119) – ගාථං අභාසි;

තත්ථ රුක්ඛමූලගහනන්ති රුක්ඛමූලභූතං ගහනං, ගහනඤ්හි අත්ථි, න රුක්ඛමූලං, රුක්ඛමූලඤ්ච අත්ථි, න ගහනං, තෙසු රුක්ඛමූලග්ගහණෙන ඨානස්ස ඡායාය සම්පන්නතාය වාතාතපපරිස්සයාභාවං දීපෙති, ගහනග්ගහණෙන නිවාතභාවෙන වාතපරිස්සයාභාවං ජනසම්බාධාභාවඤ්ච දස්සෙති, තදුභයෙන ච භාවනායොග්යතං. පසක්කියාති උපගන්ත්වා. නිබ්බානං හදයස්මිං ඔපියාති ‘‘එවං මයා පටිපජ්ජිත්වා නිබ්බානං අධිගන්තබ්බ’’න්ති නිබ්බුතිං හදයෙ ඨපෙත්වා චිත්තෙ කත්වා. ඣායාති තිලක්ඛණූපනිජ්ඣානෙන ඣාය, විපස්සනාභාවනාසහිතං මග්ගභාවනං භාවෙහි. ගොතමාති ධම්මභණ්ඩාගාරිකං ගොත්තෙනාලපති. මා ච පමාදොති අධිකුසලෙසු ධම්මෙසු මා පමාදං ආපජ්ජි. ඉදානි යාදිසො ¶ ථෙරස්ස පමාදො, තං පටික්ඛෙපවසෙන දස්සෙන්තො ‘‘කිං තෙ බිළිබිළිකා කරිස්සතී’’ති ආහ. තත්ථ බිළිබිළිකාති බිළිබිළිකිරියා, බිළිබිළිතිසද්දපවත්ති යථා නිරත්ථකා, එවං බිළිබිළිකාසදිසා ජනපඤ්ඤත්ති. කිං තෙ කරිස්සතීති කීදිසං අත්ථං තුය්හං සාධෙස්සති, තස්මා ජනපඤ්ඤත්තිං පහාය සදත්ථපසුතො හොහීති ඔවාදං අදාසි.

තං ¶ සුත්වා අඤ්ඤෙහි වුත්තෙන විස්සගන්ධවායනවචනෙන සංවෙගජාතො බහුදෙව රත්තිං චඞ්කමෙන වීතිනාමෙන්තො විපස්සනං උස්සුක්කාපෙත්වා සෙනාසනං පවිසිත්වා මඤ්චකෙ නිසින්නමත්තොව ‘‘කිඤ්චි සයාමී’’ති සීසං බිම්බොහනමසම්පත්තං පාදං භූමිතො උග්ගතං සරීරස්ස ආකාසගතක්ඛණෙයෙව අරහත්තං පාපුණි.

49. වජ්ජිපුත්තත්ථෙරො අපරභාගෙ සොමනස්සජාතො අත්තනො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සහස්සරංසී භගවාතිආදිමාහ. තත්ථ සහස්සරංසීති එත්ථ ‘‘අනෙකසතසහස්සරංසී’’ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධසුඛත්ථං ‘‘සහස්සරංසී’’ති වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

වජ්ජිපුත්තත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

ඡට්ඨාපදානෙ සුමෙධො නාම සම්බුද්ධොතිආදිකං ආයස්මතො උත්තරසාමණෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො ¶ තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සුමෙධස්ස භගවතො කාලෙ විජ්ජාධරො හුත්වා ආකාසෙන විචරති. තෙන ච සමයෙන සත්ථා තස්සෙව අනුග්ගණ්හනත්ථං වනන්තරෙ අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසීදි ඡබ්බණ්ණබුද්ධරංසියො විස්සජ්ජෙන්තො. සො අන්තලික්ඛෙන ගච්ඡන්තො භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො ආකාසතො ඔරුය්හ සුවිසුද්ධෙහි විපුලෙහි කණිකාරපුප්ඵෙහි භගවන්තං පූජෙසි, පුප්ඵානි බුද්ධානුභාවෙන සත්ථු උපරි ඡත්තාකාරෙන අට්ඨංසු, සො තෙන භිය්යොසොමත්තාය පසන්නචිත්තො හුත්වා අපරභාගෙ කාලං කත්වා තාවතිංසෙසු නිබ්බත්තිත්වා දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවන්තො යාවතායුකං තත්ථ ඨත්වා තතො චුතො දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ රාජගහෙ බ්රාහ්මණමහාසාලස්ස පුත්තො හුත්වා ¶ නිබ්බත්ති, උත්තරොතිස්ස නාමං අහොසි. සො විඤ්ඤුතං පත්තො බ්රාහ්මණවිජ්ජාසු නිප්ඵත්තිං ගන්ත්වා ජාතියා රූපෙන විජ්ජාය වයෙන සීලාචාරෙන ච ලොකස්ස සම්භාවනීයො ජාතො.

තස්ස තං සම්පත්තිං දිස්වා වස්සකාරො මගධමහාමත්තො අත්තනො ධීතරං දාතුකාමො හුත්වා අත්තනො අධිප්පායං පවෙදෙසි. සො නිස්සරණජ්ඣාසයතාය තං පටික්ඛිපිත්වා කාලෙන කාලං ධම්මසෙනාපතිං පයිරුපාසන්තො තස්ස සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා වත්තසම්පන්නො හුත්වා ථෙරං උපට්ඨහති.

තෙන ¶ ච සමයෙන ථෙරස්ස අඤ්ඤතරො ආබාධො උප්පන්නො, තස්ස භෙසජ්ජත්ථාය උත්තරො සාමණෙරො පාතොව පත්තචීවරමාදාය විහාරතො නික්ඛන්තො අන්තරාමග්ගෙ තළාකස්ස සමීපෙ පත්තං ඨපෙත්වා උදකසමීපං ගන්ත්වා මුඛං ධොවති. අථ අඤ්ඤතරො උමඞ්ගචොරො කතකම්මො ආරක්ඛපුරිසෙහි අනුබද්ධො අග්ගමග්ගෙන නගරතො නික්ඛමිත්වා පලායන්තො අත්තනා ගහිතං රතනභණ්ඩිතං සාමණෙරස්ස පත්තෙ පක්ඛිපිත්වා පලායි. සාමණෙරොපි පත්තසමීපං උපගතො. චොරං අනුබන්ධන්තා රාජපුරිසා සාමණෙරස්ස පත්තෙ භණ්ඩිකං දිස්වා ‘‘අයං චොරො, ඉමිනා චොරියං කත’’න්ති සාමණෙරං පච්ඡාබාහං බන්ධිත්වා වස්සකාරස්ස බ්රාහ්මණස්ස දස්සෙසුං. වස්සකාරො ච තදා රඤ්ඤො විනිච්ඡයෙ නියුත්තො හුත්වා ඡෙජ්ජභෙජ්ජං අනුසාසති, සො ‘‘පුබ්බෙ මම වචනං නාදියි, සුද්ධපාසණ්ඩියෙසු පබ්බජී’’ති (ථෙරගා. අට්ඨ. 1.උත්තරත්ථෙරගාථාවණ්ණනා) කම්මං අසොධෙත්වා ඝාතුකාමත්තාව ජීවන්තමෙව තං සූලෙ උත්තාසෙසි.

අථස්ස භගවා ඤාණපරිපාකං ඔලොකෙත්වා තං ඨානං ගන්ත්වා විප්ඵුරන්තහත්ථනඛමණිමයූඛසම්භින්නසිතාභතාය පග්ඝරන්තජාතිහිඞ්ගුලකසුවණ්ණරසධාරං විය ජාලාගුණ්ඨිතමුදුතලුනදීඝඞ්ගුලිහත්ථං උත්තරස්ස සීසෙ ඨපෙත්වා ‘‘උත්තර, ඉදං තෙ පුරිමකම්මස්ස ¶ ඵලං උප්පන්නං, තත්ථ තයා පච්චවෙක්ඛණබලෙන අධිවාසනා කාතබ්බා’’ති වත්වා අජ්ඣාසයානුරූපං ධම්මං දෙසෙසි. උත්තරො අමතාභිසෙකසදිසෙන සත්ථු හත්ථසම්ඵස්සෙන සඤ්ජාතප්පසාදසොමනස්සතාය උළාරපීතිපාමොජ්ජං පටිලභිත්වා යථාපරිචිතං විපස්සනාමග්ගං සමාරූළ්හො ඤාණස්ස පරිපාකං ගතත්තා සත්ථු ච දෙසනාවිලාසෙන තාවදෙව මග්ගපටිපාටියා සබ්බෙ කිලෙසෙ ඛෙපෙත්වා ඡළභිඤ්ඤො ¶ අහොසි. ඡළභිඤ්ඤො පන හුත්වා සූලතො උට්ඨහිත්වා පරානුද්දයාය ආකාසෙ ඨත්වා පාටිහාරියං දස්සෙසි. මහාජනො අච්ඡරියබ්භුතචිත්තජාතො අහොසි. තාවදෙවස්ස වණො සංරූළ්හි, සො භික්ඛූහි, ‘‘ආවුසො, තාදිසදුක්ඛං අනුභවන්තො කථං ත්වං විපස්සනං අනුයුඤ්ජිතුං අසක්ඛී’’ති පුට්ඨො, ‘‘පගෙව මෙ, ආවුසො, සංසාරෙ ආදීනවො, සඞ්ඛාරානඤ්ච සභාවො සුදිට්ඨො, එවාහං තාදිසං දුක්ඛං අනුභවන්තොපි අසක්ඛිං විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා විසෙසං අධිගන්තු’’න්ති ආහ. ‘‘පුබ්බජාතියා දහරකාලෙ මක්ඛිකං ගහෙත්වා නිම්බසූලකං ගහෙත්වා සූලාරොපනකීළං පටිච්ච එවං අනෙකජාතිසතෙසු සූලාරොපනදුක්ඛමනුභවිත්වා ඉමාය පරියොසානජාතියා එවරූපං දුක්ඛමනුභූත’’න්ති ආහ.

55. අථ අපරභාගෙ පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සුමෙධො නාම සම්බුද්ධොතිආදිමාහ. තත්ථ අනුත්තානපදවණ්ණනමෙව කරිස්සාම.

57. විජ්ජාධරො තදා ආසින්ති බාහිරකමන්තාදිවිජ්ජාසිද්ධියා ආකාසගාමිසමත්ථො හුත්වා චරණවසෙන තං විජ්ජං රක්ඛිත්වා අවිනාසෙත්වා පරිහරණවසෙන විජ්ජාධරයොනි ආසිං අහොසින්ති ¶ අත්ථො. අන්තලික්ඛචරො අහන්ති අන්තං පරියොසානං කොටිං ලිඛතෙ සංකරිස්සතීති අන්තලික්ඛං. අථ වා අන්තං පරියොසානං ලිඛ්යතෙ ඔලොකියතෙ එතෙනාති අන්තලික්ඛං, තස්මිං අන්තලික්ඛෙ, ආකාසෙ චරණසීලො අහන්ති අත්ථො. තිසූලං සුකතං ගය්හාති තිඛිණං සූලං, අග්ගං ආවුධං. තිසූලං සුන්දරං කතං, කොට්ටනඝංසනමද්දනපහරණවසෙන සුට්ඨු කතං සූලාවුධං ගය්හ ගහෙත්වා අම්බරතො ගච්ඡාමීති අත්ථො. සෙසං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තාව නයානුයොගෙන සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

උත්තරත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

සත්තමාපදානෙ ¶ නිබ්බුතෙ ලොකනාථම්හීතිආදිකං ආයස්මතො අපරස්ස උත්තරත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු ¶ කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො ඉතො චතුන්නවුතිකප්පෙ සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සාසනෙ ලද්ධප්පසාදො හුත්වා උපාසකත්තං නිවෙදෙසි. සො සත්ථරි පරිනිබ්බුතෙ අත්තනො ඤාතකෙ සන්නිපාතෙත්වා බහුපූජාසක්කාරං සංහරිත්වා ධාතුපූජං අකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාකෙතෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා උත්තරොති ලද්ධනාමො වයප්පත්තො කෙනචිදෙව කරණීයෙන සාවත්ථිං ගතො කණ්ඩම්බමූලෙ කතං යමකපාටිහාරියං දිස්වා පසීදිත්වා පුන කාළකාරාමසුත්තදෙසනාය අභිවඩ්ඪමානසද්ධො පබ්බජිත්වා සත්ථාරා සද්ධිං රාජගහං ගන්ත්වා උපසම්පදං ලභිත්වා තථෙව චරන්තො විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා නචිරස්සෙව ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. ඡළභිඤ්ඤො පන හුත්වා සත්ථරි සාවත්ථියං විහරන්තෙ බුද්ධුපට්ඨානත්ථං රාජගහතො සාවත්ථිං උපගතො භික්ඛූහි – ‘‘කිං, ආවුසො, පබ්බජ්ජාකිච්චං තයා මත්ථකං පාපිත’’න්ති පුට්ඨො අඤ්ඤං බ්යාකාසි.

93. අරහත්තං පන පත්වා සොමනස්සජාතො අත්තනො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නිබ්බුතෙ ලොකනාථම්හීතිආදිමාහ. තං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථමෙවාති.

අපරඋත්තරත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

අට්ඨමාපදානෙ ¶ ඔගය්හාහං පොක්ඛරණින්තිආදිකං ආයස්මතො භද්දජිත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො බ්රාහ්මණානං විජ්ජාසිප්පෙසු පාරං ගන්ත්වා කාමෙ පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා අරඤ්ඤායතනෙ අස්සමං ¶ කාරෙත්වා වසන්තො එකදිවසං සත්ථාරං ආකාසෙන ගච්ඡන්තං දිස්වා පසන්නමානසො අඤ්ජලිං පග්ගය්හ අට්ඨාසි. සත්ථා තස්ස අජ්ඣාසයං දිස්වා ආකාසතො ඔතරි. ඔතිණ්ණස්ස පන භගවතො මධුඤ්ච භිසමුළාලඤ්ච සප්පිඛීරඤ්ච උපනාමෙසි, තස්ස තං භගවා අනුකම්මං උපාදාය පටිග්ගහෙත්වා අනුමොදනං කත්වා පක්කාමි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන තුසිතෙසු නිබ්බත්තො තත්ථ යාවතායුකං ඨත්වා තතො චුතො අපරාපරං සුගතීසුයෙව සංසරන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ මහද්ධනො සෙට්ඨි හුත්වා අට්ඨසට්ඨිභික්ඛුසතසහස්සං භොජෙත්වා තිචීවරෙන අච්ඡාදෙසි.

එවං බහුං කුසලං ¶ කත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්ති. තත්ථ යාවතායුකං ඨත්වා තතො චවිත්වා මනුස්සලොකෙසු උප්පන්නො බුද්ධසුඤ්ඤෙ ලොකෙ පඤ්ච පච්චෙකබුද්ධසතානි චතූහි පච්චයෙහි උපට්ඨහිත්වා තතො චුතො රාජකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා රජ්ජං අනුසාසන්තො අත්තනො පුත්තං පච්චෙකබොධිං අධිගන්ත්වා ඨිතං උපට්ඨහිත්වා තස්ස පරිනිබ්බුතස්ස ධාතුයො ගහෙත්වා චෙතියං කත්වා පූජෙසි. එවං තත්ථ තත්ථ තානි තානි පුඤ්ඤානි කත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ භද්දියනගරෙ අසීතිකොටිවිභවස්ස භද්දියසෙට්ඨිස්ස එකපුත්තකො හුත්වා නිබ්බත්ති, භද්දජීතිස්ස නාමං අහොසි. තස්ස කිර ඉස්සරියභොගපරිවාරසම්පත්ති චරිමභවෙ බොධිසත්තස්ස විය අහොසි.

තදා සත්ථා සාවත්ථියං වසිත්වා භද්දජිකුමාරං සඞ්ගණ්හනත්ථාය මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං භද්දියනගරං ගන්ත්වා ජාතියාවනෙ වසි තස්ස ඤාණපරිපාකං ආගමයමානො. සොපි උපරිපාසාදෙ නිසින්නො සීහපඤ්ජරං විවරිත්වා ඔලොකෙන්තො භගවතො සන්තිකෙ ධම්මං සොතුං ගච්ඡන්තං මහාජනං දිස්වා, ‘‘කත්ථායං මහාජනො ගච්ඡතී’’ති පුච්ඡිත්වා තං කාරණං සුත්වා සයම්පි මහතා පරිවාරෙන සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා ධම්මං සුණන්තො සබ්බාභරණපටිමණ්ඩිතොව සබ්බකිලෙසෙ ඛෙපෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. අරහත්තෙ පන තෙන අධිගතෙ සත්ථා භද්දියසෙට්ඨිං ආමන්තෙසි – ‘‘තව පුත්තො අලඞ්කතපටියත්තො ධම්මං සුණන්තො අරහත්තෙ පතිට්ඨාසි, තෙනස්ස ඉදානෙව පබ්බජිතුං යුත්තං, නො චෙ පබ්බජිස්සති, පරිනිබ්බායිස්සතී’’ති. සෙට්ඨි ‘‘න මය්හං පුත්තස්ස දහරස්සෙව සතො පරිනිබ්බානෙන කිච්චං ¶ අත්ථි, පබ්බාජෙථ න’’න්ති ආහ. තං සත්ථා පබ්බාජෙත්වා උපසම්පාදෙත්වා තත්ථ සත්තාහං වසිත්වා කොටිගාමං පාපුණි, සො ච ගාමො ගඞ්ගාතීරෙ අහොසි ¶ . කොටිගාමවාසිනො ච බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස මහාදානං පවත්තෙසුං. භද්දජිත්ථෙරො සත්ථාරා අනුමොදනාය ආරද්ධමත්තාය බහිගාමං ගන්ත්වා ‘‘ගඞ්ගාතීරෙ මග්ගසමීපෙ සත්ථු ආගතකාලෙ වුට්ඨහිස්සාමී’’ති කාලපරිච්ඡෙදං කත්වා අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ සමාපත්තිං සමාපජ්ජිත්වා නිසීදි. මහාථෙරෙසු ආගච්ඡන්තෙසුපි අවුට්ඨහිත්වා සත්ථු ආගතකාලෙයෙව වුට්ඨාසි. පුථුජ්ජනා භික්ඛූ – ‘‘අයං අධුනා පබ්බජිතො, මහාථෙරෙසු ආගච්ඡන්තෙසු මානථද්ධො හුත්වා න වුට්ඨාසී’’ති උජ්ඣායිංසු.

කොටිගාමවාසිනො සත්ථු භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච බහූ නාවාසඞ්ඝාටෙ බන්ධිංසු. සත්ථා ‘‘භද්දජිස්සානුභාවං පකාසෙමී’’ති නාවාය ඨත්වා ‘‘කහං භද්දජී’’ති පුච්ඡි. භද්දජිත්ථෙරො – ‘‘සොහං, භන්තෙ’’ති සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා අඤ්ජලිං කත්වා අට්ඨාසි. සත්ථා ‘‘එහි, භද්දජි, අම්හෙහි සද්ධිං එකනාවං අභිරුහා’’ති. සො උප්පතිත්වා සත්ථු ඨිතනාවායං අට්ඨාසි. සත්ථා ගඞ්ගාය මජ්ඣෙ ගතකාලෙ, ‘‘භද්දජි, තයා මහාපනාදකාලෙ අජ්ඣාවුට්ඨරතනපාසාදො ¶ කහ’’න්ති ආහ. ‘‘ඉමස්මිං ඨානෙ නිමුග්ගො, භන්තෙ’’ති. ‘‘තෙන හි, භද්දජි, සබ්රහ්මචාරීනං කඞ්ඛං ඡින්දා’’ති. තස්මිං ඛණෙ ථෙරො සත්ථාරං වන්දිත්වා ඉද්ධිබලෙන ගන්ත්වා පාසාදථූපිකං පාදඞ්ගුලන්තරෙන සන්නිරුජ්ඣිත්වා පඤ්චවීසතියොජනං පාසාදං ගහෙත්වා ආකාසෙ උප්පති, උප්පතන්තො ච පඤ්ඤාසයොජනානි උක්ඛිපි. අථස්ස පුරිමභවෙ ඤාතකා පාසාදගතෙන ලොභෙන මච්ඡකච්ඡපමණ්ඩූකා හුත්වා නිබ්බත්තා තස්මිං පාසාදෙ උට්ඨහන්තෙ පරිවත්තිත්වා පතිංසු. සත්ථා තෙ සම්පතන්තෙ දිස්වා ‘‘ඤාතකා තෙ, භද්දජි, කිලමන්තී’’ති ආහ. ථෙරො සත්ථු වචනෙන පාසාදං විස්සජ්ජෙසි. පාසාදො යථාඨානෙයෙව පතිට්ඨහි. සත්ථා පාරඞ්ගතො භික්ඛූහි – ‘‘කදා, භන්තෙ, භද්දජිත්ථෙරෙන අයං පාසාදො අජ්ඣාවුට්ඨො’’ති පුට්ඨො මහාපනාදජාතකං (ජා. 1.3.40 ආදයො) කථෙත්වා බහුජනං ධම්මාමතං පායෙසි.

98. ථෙරො පන අරහත්තං පත්තො පුබ්බසම්භාරං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙතුං ඔගය්හාහං පොක්ඛරණින්තිආදිමාහ. තත්ථ ඔගය්හාහං පොක්ඛරණින්ති පුථුනානාඅනෙකමහොඝෙහි ඛණිතත්තා ‘‘පොක්ඛරණී’’ති ලද්ධනාමං ජලාසයං ඔගය්හ ඔගහෙත්වා පවිසිත්වා අජ්ඣොගාහෙත්වා ඝාසහෙතුඛාදනත්ථාය තත්ථ පොක්ඛරණියං පවිසිත්වා ¶ භිසං පදුමපුණ්ඩරීකමූලං උද්ධරාමීති අත්ථො. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානපදත්ථත්තා ච නයානුසාරෙන සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

භද්දජිත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

නවමාපදානෙ ¶ එසනාය චරන්තස්සාතිආදිකං ආයස්මතො සිවකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං භගවන්තං පිණ්ඩාය චරන්තං දිස්වා පසන්නමානසො පත්තං ආදාය කුම්මාසස්ස පූරෙත්වා අදාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ රාජගහෙ බ්රාහ්මණකුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා සිවකොතිස්ස නාමං අහොසි. සො වයප්පත්තො විජ්ජාසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං ගතො නෙක්ඛම්මජ්ඣාසයතාය කාමෙ පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා විචරන්තො සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො නචිරස්සෙව අරහත්තං ¶ පාපුණි.

117. අරහත්තං පත්වා සොමනස්සජාතො අත්තනො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො එසනාය චරන්තස්සාතිආදිමාහ. තං සබ්බං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සිවකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

දසමාපදානෙ පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො උපවානත්ථෙරස්ස අපදානං. අයං කිර පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො කෙනචි කම්මච්ඡිද්දෙන පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ දල්ලිද්දකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො භගවති පරිනිබ්බුතෙ තස්ස ධාතුං ගහෙත්වා මනුස්සදෙවනාගගරුළයක්ඛකුම්භණ්ඩගන්ධබ්බෙහි සත්තරතනමයෙ සත්තයොජනිකෙ ථූපෙ කතෙ ¶ තත්ථ සුධොතං අත්තනො උත්තරාසඞ්ගං වෙළග්ගෙ ආබන්ධිත්වා ධජං කත්වා පූජං අකාසි. තං ගහෙත්වා අභිසම්මතකො නාම යක්ඛසෙනාපති දෙවෙහි චෙතියපූජාරක්ඛණත්ථං ඨපිතො අදිස්සමානකායො ආකාසෙ ධාරෙන්තො චෙතියං තික්ඛත්තුං පදක්ඛිණං අකාසි. තං දිස්වා භිය්යොසොමත්තාය පසන්නමානසො අහොසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා උපවානොති ලද්ධනාමො වයප්පත්තො ජෙතවනපටිග්ගහණෙ බුද්ධානුභාවං දිස්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. අථායස්මා උපවානො භගවතො උපට්ඨාකො අහොසි ¶ . තෙන ච සමයෙන භගවතො වාතාබාධො උප්පජ්ජි. ථෙරස්ස ගිහිසහායො දෙවහිතො නාම බ්රාහ්මණො සාවත්ථියං පටිවසති. සො ථෙරං චතූහි පච්චයෙහි පවාරෙසි. අථායස්මා උපවානො නිවාසෙත්වා පත්තචීවරං ගහෙත්වා තස්ස බ්රාහ්මණස්ස නිවෙසනං උපගඤ්ඡි. බ්රාහ්මණො ‘‘කෙනචි මඤ්ඤෙ පයොජනෙන ථෙරො ආගතො භවිස්සතී’’ති ඤත්වා ‘‘වදෙය්යාථ, භන්තෙ, කෙනත්ථො’’ති ආහ. ථෙරො තස්ස බ්රාහ්මණස්ස පයොජනං ආචික්ඛන්තො –

‘‘අරහං සුගතො ලොකෙ, වාතෙහාබාධිකො මුනි;

සචෙ උණ්හොදකං අත්ථි, මුනිනො දෙහි බ්රාහ්මණ.

‘‘පූජිතො පූජනෙය්යානං, සක්කරෙය්යාන සක්කතො;

අපචිතොපචෙය්යානං, තස්ස ඉච්ඡාමි හාතවෙ’’ති. (ථෙරගා. 185-186) –

තස්සත්ථො – යො ඉමස්මිං ලොකෙ පූජනෙය්යානං පූජෙතබ්බෙහි සක්කාදීහි දෙවෙහි මහාබ්රහ්මාදීහි ච බ්රහ්මෙහි පූජිතො, සක්කරෙය්යානං සක්කාතබ්බෙහි බිම්බිසාරකොසලරාජාදීහි සක්කතො, අපචෙය්යානං අපචායිතබ්බෙහි මහෙසීහි ඛීණාසවෙහි අපචිතො, කිලෙසෙහි ¶ ආරකත්තාදිනා අරහං, සොභනගමනාදිනා සුගතො සබ්බඤ්ඤූ මුනි මය්හං සත්ථා දෙවදෙවො සක්කානං අතිසක්කො බ්රහ්මානං අතිබ්රහ්මා, සො දානි වාතෙහි වාතහෙතු වාතක්ඛොභනිමිත්තං ආබාධිකො ජාතො. සචෙ ¶ , බ්රාහ්මණ, උණ්හොදකං අත්ථි, තස්ස වාතාබාධවූපසමනත්ථං තං හාතවෙ උපනෙතුං ඉච්ඡාමීති.

තං සුත්වා බ්රාහ්මණො උණ්හොදකං තදනුරූපං වාතහරඤ්ච භෙසජ්ජං භගවතො උපනාමෙසි. තෙන ච සත්ථු රොගො වූපසමි. තස්ස භගවා අනුමොදනං අකාසි.

122. අථායස්මා උපවානො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිමාහ. තත්ථ පදුමුත්තරොතිආදීනි පුබ්බෙ වුත්තත්ථානෙව.

123. මහාජනා සමාගම්මාති සකලජම්බුදීපවාසිනො රාසිභූතාති අත්ථො. චිතකං කත්වාති යොජනුබ්බෙධං චන්දනරාසිචිතකං කත්වා භගවතො සරීරං තත්ථ අභිරොපයිංසූති සම්බන්ධො.

124. සරීරකිච්චං ¶ කත්වානාති ආදහනාති අග්ගිනා දහනකිච්චං කත්වාති අත්ථො.

127-28. ජඞ්ඝා මණිමයා ආසීති මනුස්සෙහි කතථූපෙ ජඞ්ඝා පුප්ඵවාහත්ථං චරිතට්ඨානං මණිමයා ඉන්දනීලමණිනා කතාති අත්ථො. මයම්පීති සබ්බෙ දෙවා ථූපං කරිස්සාමාති අත්ථො.

129. ධාතු ආවෙණිකා නත්ථීති දෙවමනුස්සෙහි විසුං විසුං චෙතියං කාතුං ආවෙණිකා විසුං ධාතු නත්ථි, තං දස්සෙන්තො සරීරං එකපිණ්ඩිතන්ති ආහ. අධිට්ඨානබලෙන සකලසරීරධාතු එකඝනසිලාමයපටිමා විය එකමෙව අහොසීති අත්ථො. ඉමම්හි බුද්ධථූපම්හීති සකලජම්බුදීපවාසීහි කතම්හි ඉමම්හි සුවණ්ණථූපම්හි මයං සබ්බෙ සමාගන්ත්වා කඤ්චුකථූපං කරිස්සාමාති අත්ථො.

133. ඉන්දනීලං මහානීලන්ති ඉන්දීවරපුප්ඵවණ්ණාභං මණි ඉන්දනීලමණි. තතො අධිකවණ්ණතා මහාමණි ඉන්දනීලමණයො ච මහානීලමණයො ච ජොතිරසමණිජාතිරඞ්ගමණයො ච එකතො සන්නිපාතෙත්වා රාසී කත්වා සුවණ්ණථූපෙ කඤ්චුකථූපං කත්වා අඡාදයුන්ති සම්බන්ධො.

144. පච්චෙකං ¶ බුද්ධසෙට්ඨස්සාති බුද්ධුත්තමස්ස පති එකං විසුං උපරිඡදනෙන ථූපං අකංසූති අත්ථො.

147. කුම්භණ්ඩා ගුය්හකා ¶ තථාති කුම්භමත්තානි අණ්ඩානි යෙසං දෙවානං තෙ කුම්භණ්ඩා, පටිච්ඡාදෙත්වා නිගුහිත්වා පටිච්ඡාදනතො ගරුළා ගුය්හකා නාම ජාතා, තෙ කුම්භණ්ඩා ගුය්හකාපි ථූපං අකංසූති අත්ථො.

151. අතිභොන්ති න තස්සාභාති තස්ස චෙතියස්ස පභං චන්දසූරියතාරකානං පභා න අතිභොන්ති, න අජ්ඣොත්ථරන්තීති අත්ථො.

158. අහම්පි කාරං කස්සාමීති තාදිනො ලොකනාථස්ස ථූපස්මිං අහම්පි කාරං පුඤ්ඤකිරියං කුසලකම්මං ධජපටාකපූජං කරිස්සාමීති අත්ථො.

උපවානත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

එකාදසමාපදානෙ ¶ පදුමුත්තරස්ස භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො රට්ඨපාලත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ තස්ස උප්පත්තිතො පුරෙතරමෙව හංසවතීනගරෙ ගහපතිමහාසාලකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො පිතු අච්චයෙන ඝරාවාසෙ පතිට්ඨිතො රතනකොට්ඨාගාරකම්මිකෙන දස්සිතං අපරිමාණං කුලවංසානුගතං ධනං දිස්වා ‘‘ඉමං එත්තකං ධනරාසිං මය්හං අය්යකපය්යකාදයො අත්තනා සද්ධිං ගහෙත්වා ගන්තුං නාසක්ඛිංසු, මයා පන ගහෙත්වා ගන්තුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා කපණද්ධිකාදීනං මහාදානං දෙති. සො අභිඤ්ඤාලාභිං එකං තාපසං උපට්ඨහන්තො තෙන දෙවලොකාධිපච්චෙ උය්යොජිතො යාවජීවං පුඤ්ඤානි කත්වා තතො චුතො දෙවො හුත්වා නිබ්බත්ති. සො තත්ථ දෙවලොකෙ දෙවරජ්ජං කරොන්තො යාවතායුකං ඨත්වා තතො චුතො මනුස්සලොකෙ භින්නං රට්ඨං සන්ධාරෙතුං සමත්ථස්ස කුලස්ස එකපුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති. තෙන ච සමයෙන පදුමුත්තරො නාම භගවා ලොකෙ උප්පජ්ජිත්වා පවත්තිතවරධම්මචක්කො වෙනෙය්යසත්තං නිබ්බානමහානගරසඞ්ඛාතඛෙමන්තභූමිං සම්පාපෙසි. අථ සො කුලපුත්තො අනුක්කමෙන විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං උපාසකෙහි ¶ සද්ධිං විහාරං ගතො සත්ථාරං ධම්මං දෙසෙන්තං දිස්වා පසන්නචිත්තො පරිසපරියන්තෙ නිසීදි.

තෙන ච සමයෙන සත්ථා එකං භික්ඛුං සද්ධාපබ්බජිතානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි, තං දිස්වා පසන්නමානසො තදත්ථාය චිත්තං ඨපෙත්වා සතසහස්සභික්ඛුපරිවාරස්ස භගවතො මහතා සක්කාරෙන සත්තාහං මහාදානං පවත්තෙත්වා පණිධානං අකාසි. සත්ථා තස්ස අනන්තරායෙන ¶ ඉජ්ඣනභාවං දිස්වා ‘‘අනාගතෙ ගොතමස්ස නාම සම්මාසම්බුද්ධස්ස සාසනෙ සද්ධාපබ්බජිතානං අග්ගො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. සො සත්ථාරං භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච වන්දිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි. සො තත්ථ යාවතායුකං පුඤ්ඤානි කත්වා තතො චවිත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉතො ද්වානවුතිකප්පෙ ඵුස්සස්ස භගවතො කාලෙ සත්ථු වෙමාතිකභාතිකෙසු තීසු රාජපුත්තෙසු සත්ථාරං උපට්ඨහන්තෙසු තෙසං පුඤ්ඤකිරියාය සහායකිච්චං අකාසි. එවං තත්ථ තත්ථ භවෙ තං තං බහුං කුසලං උපචිනිත්වා සුගතීසුයෙව සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුරුරට්ඨෙ ථුල්ලකොට්ඨිකනිගමෙ රට්ඨපාලසෙට්ඨිගෙහෙ නිබ්බත්ති, තස්ස භින්නං රට්ඨං සන්ධාරෙතුං සමත්ථෙ කුලෙ නිබ්බත්තත්තා රට්ඨපාලොති වංසානුගතමෙව නාමං අහොසි. සො මහතා පරිවාරෙන වඩ්ඪන්තො අනුක්කමෙන යොබ්බනං පත්තො මාතාපිතූහි පතිරූපෙන දාරෙන සංයොජෙත්වා මහන්තෙ ච යසෙ පතිට්ඨාපිතො දිබ්බසම්පත්තිසදිසං සම්පත්තිං පච්චනුභොති. අථ භගවා කුරුරට්ඨෙ ජනපදචාරිකං චරන්තො ථුල්ලකොට්ඨිකං අනුපාපුණි. තං සුත්වා රට්ඨපාලො කුලපුත්තො සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා සත්ථු සන්තිකෙ ¶ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො සත්තවාරෙ භත්තච්ඡෙදෙ කත්වා කිච්ඡෙන කසිරෙන මාතාපිතරො අනුජානාපෙත්වා සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා පබ්බජ්ජං යාචිත්වා සත්ථු ආණත්තියා අඤ්ඤතරස්ස ථෙරස්ස සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා යොනිසොමනසිකාරෙන කම්මං කරොන්තො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි.

179-180. අථායස්මා අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතොතිආදිමාහ. සුනාගො සො මයා දින්නොති තදා මහාධනසෙට්ඨි හුත්වා සබ්බං සාපතෙය්යං දානමුඛෙ විස්සජ්ජනසමයෙ සත්තප්පතිට්ඨො සුන්දරො නාගො ¶ හත්ථිරාජා මයා දින්නො අහොසි. තං දස්සෙන්තො ඊසාදන්තොතිආදිමාහ. ඊසාදන්තො රථඊසප්පමාණදන්තො, සො මයා දින්නො හත්ථිනාගො. උරූළ්හවාති රාජාවහනයොග්ගසමත්ථො, රාජාරහො වා. සෙතච්ඡත්තොති අලඞ්කාරත්ථාය උපට්ඨහනසෙතච්ඡත්තසහිතොති අත්ථො. පසොභිතොති ආරොහපරිණාහවා රූපසොභාහි සම්පන්නොති අත්ථො. සකප්පනො සහත්ථිපොති හත්ථිඅලඞ්කාරසහිතො හත්ථිගොපකසහිතොති අත්ථො. ඉත්ථම්භූතො හත්ථිනාගො පදුමුත්තරස්ස භගවතො මයා දින්නොති අත්ථො.

181. මයා භත්තං කාරෙත්වානාති මයා කාරාපිතවිහාරෙ වසන්තානං කොටිසඞ්ඛානං භික්ඛූනං නිච්චභත්තං පට්ඨපෙත්වා මහෙසිනො නිය්යාදෙසින්ති සම්බන්ධො.

183. ජලජුත්තමනාමකොති ¶ ජලතො ජාතො ජලජො, කිං තං? පදුමං, පදුමෙන සමානනාමත්තා උත්තමත්තා ච පදුමුත්තරො නාම භගවාති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

රට්ඨපාලත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

ඡප්පඤ්ඤාසමමහාවග්ගවණ්ණනා සමත්තා.

ඉති විසුද්ධජනවිලාසිනියා අපදාන-අට්ඨකථාය

එත්තාවතා බුද්ධපච්චෙකබුද්ධසාවකත්ථෙරාපදාන-අට්ඨකථා සමත්තා.

සීහළදීපකෙ ¶ ¶ අප්පිච්ඡතාදිගුණවන්තානං ථෙරවංසප්පදීපානං ආනන්දත්ථෙරාදීනං සබ්බසත්තානං තණ්හාමානදිට්ඨාදයො ඡෙදනනිග්ගහවිවෙචනාද්යත්ථං සත්තහි මාසෙහි අතිවිය ආරාධනෙන ලද්ධකොසල්ලෙන බොධිසම්භාරං ගවෙසන්තෙන සතිධිතිගතිවීරියපරක්කමන්තෙන මහාසමන්තගුණසොභනෙන තිපිටකධරෙන පණ්ඩිතෙන ආභතං ඉමං අපදාන-අට්ඨකථං සබ්බො සදෙවලොකො ජානාතූති.

අනෙන ලොභාදිමලා පජානං, චක්ඛාදිරොගා විවිධා ච දුක්ඛා;

කලහාදිභයා දුක්ඛිතා ජාතා, චොරාදයොනත්ථකරා ච ලොකෙ.

නස්සන්තු මෙ පඤ්ච වෙරා ච පාපා, නස්සන්තු ගිම්හෙ යථා වුට්ඨිවාතා;

අට්ඨඞ්ගිකමග්ගවරෙන පත්වා, නිබ්බානපුරං පටිපාදයාමි.

සබ්බදිට්ඨිඤ්ච මද්දන්තො, රාගදොසාදිපාපකෙ;

සංසාරවට්ටං ඡින්දිත්වා, උපෙමි සග්ගමොක්ඛකෙ.

ආණාඛෙත්තම්හි ¶ සබ්බත්ථ, අවීචිම්හි භවග්ගතො;

සබ්බෙ ධම්මානුයායන්තු, තයො ලොකා උතුපි චාති.