📜
නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස
විනයපිටකෙ
විනයසඞ්ගහ-අට්ඨකථා
ගන්ථාරම්භකථා
වත්ථුත්තයං ¶ ¶ නමස්සිත්වා, සරණං සබ්බපාණිනං;
විනයෙ පාටවත්ථාය, යොගාවචරභික්ඛුනං.
විප්පකිණ්ණමනෙකත්ථ, පාළිමුත්තවිනිච්ඡයං;
සමාහරිත්වා එකත්ථ, දස්සයිස්සමනාකුලං.
තත්රායං මාතිකා –
‘‘දිවාසෙය්යා පරික්ඛාරො, භෙසජ්ජකරණම්පි ච;
පරිත්තං පටිසන්ථාරො, විඤ්ඤත්ති කුලසඞ්ගහො.
‘‘මච්ඡමංසං ¶ අනාමාසං, අධිට්ඨානවිකප්පනං;
චීවරෙනවිනාවාසො, භණ්ඩස්ස පටිසාමනං.
‘‘කයවික්කයසමාපත්ති, රූපියාදිපටිග්ගහො;
දානවිස්සාසග්ගාහෙහි, ලාභස්ස පරිණාමනං.
‘‘පථවී භූතගාමො ච, දුවිධං සහසෙය්යකං;
විහාරෙ සඞ්ඝිකෙ සෙය්යං, සන්ථරිත්වාන පක්කමො.
‘‘කාලිකානිපි චත්තාරි, කප්පියා චතුභූමියො;
ඛාදනීයාදිපටිග්ගාහො, පටික්ඛෙපපවාරණා.
‘‘පබ්බජ්ජා නිස්සයො සීමා, උපොසථපවාරණං;
වස්සූපනායිකා වත්තං, චතුපච්චයභාජනං.
‘‘කථිනං ගරුභණ්ඩානි, චොදනාදිවිනිච්ඡයො;
ගරුකාපත්තිවුට්ඨානං, කම්මාකම්මං පකිණ්ණක’’න්ති.
1. දිවාසෙය්යවිනිච්ඡයකථා
1. තත්ථ ¶ ¶ දිවාසෙය්යාති දිවානිපජ්ජනං. තත්රායං විනිච්ඡයො – ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, දිවා පටිසල්ලීයන්තෙන ද්වාරං සංවරිත්වා පටිසල්ලීයිතු’’න්ති (පාරා. 77) වචනතො දිවා නිපජ්ජන්තෙන ද්වාරං සංවරිත්වා නිපජ්ජිතබ්බං. එත්ථ ච කිඤ්චාපි පාළියං ‘‘අයං නාම ආපත්තී’’ති න වුත්තා, විවරිත්වා නිපන්නදොසෙන පන උප්පන්නෙ වත්ථුස්මිං ද්වාරං සංවරිත්වා නිපජ්ජිතුං අනුඤ්ඤාතත්තා අසංවරිත්වා නිපජ්ජන්තස්ස අට්ඨකථායං දුක්කටං (පාරා. අට්ඨ. 1.77) වුත්තං. භගවතො හි අධිප්පායං ඤත්වා උපාලිත්ථෙරාදීහි අට්ඨකථා ඨපිතා. ‘‘අත්ථාපත්ති දිවා ආපජ්ජති, නො රත්ති’’න්ති (පරි. 323) ඉමිනාපි චෙතං සිද්ධං.
2. කීදිසං පන ද්වාරං සංවරිතබ්බං, කීදිසං න සංවරිතබ්බං? රුක්ඛපදරවෙළුපදරකිලඤ්ජපණ්ණාදීනං යෙන කෙනචි කවාටං කත්වා හෙට්ඨා උදුක්ඛලෙ උපරි උත්තරපාසකෙ ච පවෙසෙත්වා කතං පරිවත්තකද්වාරමෙව සංවරිතබ්බං. අඤ්ඤං ගොරූපානං වජෙසු විය රුක්ඛසූචිකණ්ටකද්වාරං, ගාමථකනකං චක්කලකයුත්තද්වාරං, ඵලකෙසු වා කිටිකාසු වා ද්වෙ තීණි චක්කලකානි යොජෙත්වා කතං සංසරණකිටිකද්වාරං, ආපණෙසු විය කතං උග්ඝාටනකිටිකද්වාරං, ද්වීසු තීසු ඨානෙසු වෙළුසලාකා ගොප්ඵෙත්වා පණ්ණකුටීසු කතං සලාකහත්ථකද්වාරං, දුස්සසාණිද්වාරන්ති එවරූපං ද්වාරං න සංවරිතබ්බං. පත්තහත්ථස්ස කවාටප්පණාමනෙ පන එකං දුස්සසාණිද්වාරමෙව අනාපත්තිකරං, අවසෙසානි පණාමෙන්තස්ස ආපත්ති. දිවා පටිසල්ලීයන්තස්ස පන පරිවත්තකද්වාරමෙව ආපත්තිකරං, සෙසානි සංවරිත්වා වා අසංවරිත්වා වා නිපජ්ජන්තස්ස ආපත්ති නත්ථි, සංවරිත්වා පන නිපජ්ජිතබ්බං, එතං වත්තං.
3. පරිවත්තකද්වාරං කිත්තකෙන සංවුතං හොති? සූචිඝටිකාසු දින්නාසු සංවුතමෙව හොති. අපිච ඛො සූචිමත්තෙපි දින්නෙ වට්ටති, ඝටිකාමත්තෙපි දින්නෙ වට්ටති, ද්වාරබාහං ඵුසිත්වා ඨපිතමත්තෙපි වට්ටති, ඊසකං අඵුසිතෙපි වට්ටති, සබ්බන්තිමෙන විධිනා යාවතා සීසං නප්පවිසති, තාවතා අඵුසිතෙපි වට්ටති. සචෙ බහූනං වළඤ්ජනට්ඨානං හොති, භික්ඛුං වා සාමණෙරං වා ‘‘ද්වාරං, ආවුසො, ජග්ගාහී’’ති වත්වාපි නිපජ්ජිතුං වට්ටති. අථ භික්ඛූ චීවරකම්මං වා අඤ්ඤං වා කිඤ්චි කරොන්තා නිසින්නා හොන්ති, ‘‘එතෙ ද්වාරං ජග්ගිස්සන්තී’’ති ¶ ආභොගං කත්වාපි නිපජ්ජිතුං වට්ටති. කුරුන්දට්ඨකථායං පන ‘‘උපාසකම්පි ආපුච්ඡිත්වා වා ‘එස ¶ ජග්ගිස්සතී’ති ආභොගං කත්වා වා නිපජ්ජිතුං වට්ටති, කෙවලං භික්ඛුනිං වා මාතුගාමං වා ආපුච්ඡිතුං න වට්ටතී’’ති වුත්තං, තං යුත්තං. එවං සබ්බත්ථපි යො යො ථෙරවාදො වා අට්ඨකථාවාදො වා පච්ඡා වුච්චති, සො සොව පමාණන්ති ගහෙතබ්බං.
4. අථ ද්වාරස්ස උදුක්ඛලං වා උත්තරපාසකො වා භින්නො හොති අට්ඨපිතො වා, සංවරිතුං න සක්කොති, නවකම්මත්ථං වා පන ඉට්ඨකපුඤ්ජො වා මත්තිකාදීනං වා රාසි අන්තොද්වාරෙ කතො හොති, අට්ටං වා බන්ධන්ති, යථා සංවරිතුං න සක්කොති. එවරූපෙ අන්තරායෙ සති අසංවරිත්වාපි නිපජ්ජිතුං වට්ටති. යදි පන කවාටං නත්ථි, ලද්ධකප්පමෙව. උපරි සයන්තෙන නිස්සෙණිං ආරොපෙත්වා නිපජ්ජිතබ්බං. සචෙ නිස්සෙණිමත්ථකෙ ථකනකං හොති, ථකෙත්වාපි නිපජ්ජිතබ්බං. ගබ්භෙ නිපජ්ජන්තෙන ගබ්භද්වාරං වා පමුඛද්වාරං වා යං කිඤ්චි සංවරිත්වා නිපජ්ජිතුං වට්ටති. සචෙ එකකුට්ටකෙ ගෙහෙ ද්වීසු පස්සෙසු ද්වාරානි කත්වා වළඤ්ජන්ති, ද්වෙපි ද්වාරානි ජග්ගිතබ්බානි, තිභූමකෙපි පාසාදෙ ද්වාරං ජග්ගිතබ්බමෙව. සචෙ භික්ඛාචාරා පටික්කම්ම ලොහපාසාදසදිසං පාසාදං බහූ භික්ඛූ දිවාවිහාරත්ථං පවිසන්ති, සඞ්ඝත්ථෙරෙන ද්වාරපාලස්ස ‘‘ද්වාරං ජග්ගාහී’’ති වත්වා වා ‘‘ද්වාරජග්ගනං නාම එතස්ස භාරො’’ති ආභොගං කත්වා වා පවිසිත්වා නිපජ්ජිතබ්බං. යාව සඞ්ඝනවකෙන එවමෙව කාතබ්බං. පුරෙ පවිසන්තානං ‘‘ද්වාරජග්ගනං නාම පච්ඡිමානං භාරො’’ති එවං ආභොගං කාතුම්පි වට්ටති. අනාපුච්ඡා වා ආභොගං අකත්වා වා අන්තොගබ්භෙ වා අසංවුතද්වාරෙ බහි වා නිපජ්ජන්තානං ආපත්ති. ගබ්භෙ වා බහි වා නිපජ්ජනකාලෙපි ‘‘ද්වාරජග්ගනං නාම මහාද්වාරෙ ද්වාරපාලස්ස භාරො’’ති ආභොගං කත්වා නිපජ්ජිතුං වට්ටතියෙව. එවං ලොහපාසාදාදීසු ආකාසතලෙ නිපජ්ජන්තෙනපි ද්වාරං සංවරිතබ්බමෙව.
අයඤ්හෙත්ථ සඞ්ඛෙපො – ඉදං දිවාපටිසල්ලීයනං යෙන කෙනචි පරික්ඛිත්තෙ සද්වාරබන්ධෙ ඨානෙ කථිතං, තස්මා අබ්භොකාසෙ වා රුක්ඛමූලෙ වා මණ්ඩපෙ වා යත්ථ කත්ථචි සද්වාරබන්ධෙ නිපජ්ජන්තෙන ද්වාරං සංවරිත්වාව නිපජ්ජිතබ්බං. සචෙ මහාපරිවෙණං හොති මහාබොධියඞ්ගණලොහපාසාදඞ්ගණසදිසං බහූනං ඔසරණට්ඨානං, යත්ථ ද්වාරං සංවුතම්පි සංවුතට්ඨානෙ න තිට්ඨති, ද්වාරං අලභන්තා පාකාරං ආරුහිත්වාපි විචරන්ති, තත්ථ සංවරණකිච්චං නත්ථි. රත්තිං ද්වාරං විවරිත්වා නිපන්නො අරුණෙ උග්ගතෙ වුට්ඨාති, අනාපත්ති. සචෙ පන පබුජ්ඣිත්වා ¶ පුන සුපති, ආපත්ති. යො පන ‘‘අරුණෙ උග්ගතෙ වුට්ඨහිස්සාමී’’ති පරිච්ඡින්දිත්වාව ද්වාරං අසංවරිත්වා රත්තිං නිපජ්ජති, යථාපරිච්ඡෙදමෙව වුට්ඨාති, තස්ස ආපත්තියෙව. මහාපච්චරියං පන ‘‘එවං නිපජ්ජන්තො අනාදරියදුක්කටාපි න මුච්චතී’’ති වුත්තං.
5. යො ¶ පන බහුදෙව රත්තිං ජග්ගිත්වා අද්ධානං වා ගන්ත්වා දිවා කිලන්තරූපො මඤ්චෙ නිසින්නො පාදෙ භූමිතො අමොචෙත්වාව නිද්දාවසෙන නිපජ්ජති, තස්ස අනාපත්ති. සචෙ ඔක්කන්තනිද්දො අජානන්තොපි පාදෙ මඤ්චකං ආරොපෙති, ආපත්තියෙව. නිසීදිත්වා අපස්සාය සුපන්තස්ස අනාපත්ති. යොපි ච ‘‘නිද්දං විනොදෙස්සාමී’’ති චඞ්කමන්තො පතිත්වා සහසා වුට්ඨාති, තස්සපි අනාපත්ති. යො පන පතිත්වා තත්ථෙව සයති, න වුට්ඨාති, තස්ස ආපත්ති.
කො මුච්චති, කො න මුච්චතීති? මහාපච්චරියං තාව ‘‘එකභඞ්ගෙන නිපන්නකො එව මුච්චති. පාදෙ පන භූමිතො මොචෙත්වා නිපන්නොපි යක්ඛගහිතකොපි විසඤ්ඤීභූතොපි න මුච්චතී’’ති වුත්තං. කුරුන්දට්ඨකථායං පන ‘‘බන්ධිත්වා නිපජ්ජාපිතොව මුච්චතී’’ති වුත්තං. මහාඅට්ඨකථායං පන ‘‘යො චඞ්කමන්තො මුච්ඡිත්වා පතිතො තත්ථෙව සුපති, තස්සපි අවිසයතාය ආපත්ති න දිස්සති. ආචරියා පන එවං න කථයන්ති, තස්මා ආපත්තියෙවාති මහාපදුමත්ථෙරෙන වුත්තං. ද්වෙ පන ජනා ආපත්තිතො මුච්චන්තියෙව, යො ච යක්ඛගහිතකො, යො ච බන්ධිත්වා නිපජ්ජාපිතො’’ති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
දිවාසෙය්යවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
2. පරික්ඛාරවිනිච්ඡයකථා
6. පරික්ඛාරොති ¶ සමණපරික්ඛාරො. තත්රායං කප්පියාකප්පියපරික්ඛාරවිනිච්ඡයො (පාරා. අට්ඨ. 1.85) – කෙචි තාලපණ්ණච්ඡත්තං අන්තො වා බහි වා පඤ්චවණ්ණෙන සුත්තෙන සිබ්බිත්වා වණ්ණමට්ඨං කරොන්ති, තං න වට්ටති. එකවණ්ණෙන පන නීලෙන වා පීතකෙන වා යෙන කෙනචි සුත්තෙන අන්තො වා බහි වා සිබ්බිතුං ¶ , ඡත්තදණ්ඩග්ගාහකං සලාකපඤ්ජරං වා විනන්ධිතුං වට්ටති, තඤ්ච ඛො ථිරකරණත්ථං වට්ටති, න වණ්ණමට්ඨත්ථාය. ඡත්තපණ්ණෙසු මකරදන්තකං වා අඩ්ඪචන්දකං වා ඡින්දිතුං න වට්ටති. ඡත්තදණ්ඩෙ ගෙහත්ථම්භෙසු විය ඝටකො වා වාළරූපකං වා න වට්ටති. සචෙපි සබ්බත්ථ ආරග්ගෙන ලෙඛා දින්නා හොති, සාපි න වට්ටති. ඝටකං වා වාළරූපකං වා භින්දිත්වා ධාරෙතබ්බං, ලෙඛාපි ඝංසිත්වා වා අපනෙතබ්බා, සුත්තකෙන වා දණ්ඩො වෙඨෙතබ්බො. දණ්ඩබුන්දෙ පන අහිච්ඡත්තකසණ්ඨානං වට්ටති. වාතප්පහාරෙන අචලනත්ථං ඡත්තමණ්ඩලිකං රජ්ජුකෙහි ගාහෙත්වා දණ්ඩෙ බන්ධන්ති, තස්මිං බන්ධනට්ඨානෙ වලයමිව උක්කිරිත්වා ලෙඛං ඨපෙන්ති, සා වට්ටති.
7. චීවරමණ්ඩනත්ථාය නානාසුත්තකෙහි සතපදිසදිසං සිබ්බන්තා ආගන්තුකපට්ටං ඨපෙන්ති, අඤ්ඤම්පි යං කිඤ්චි සූචිකම්මවිකාරං කරොන්ති, පට්ටමුඛෙ වා පරියන්තෙ වා වෙණිං වා සඞ්ඛලිකං වා මුග්ගරං වා එවමාදි සබ්බං න වට්ටති, පකතිසූචිකම්මමෙව වට්ටති. ගණ්ඨිකපට්ටකඤ්ච පාසකපට්ටකඤ්ච අට්ඨකොණම්පි සොළසකොණම්පි කරොන්ති, තත්ථ අග්ඝියගයමුග්ගරාදීනි දස්සෙන්ති, කක්කටක්ඛීනි උක්කිරන්ති, සබ්බං න වට්ටති, චතුකොණමෙව වට්ටති, කොණසුත්තපීළකා ච චීවරෙ රත්තෙ දුවිඤ්ඤෙය්යරූපා වට්ටන්ති. කඤ්ජිකපිට්ඨඛලිඅඅලකාදීසු චීවරං පක්ඛිපිතුං න වට්ටති, චීවරකම්මකාලෙ පන හත්ථමලසූචිමලාදීනං ධොවනත්ථං කිලිට්ඨකාලෙ ච ධොවනත්ථං වට්ටති, ගන්ධං වා ලාඛං වා තෙලං වා රජනෙ පක්ඛිපිතුං න වට්ටති.
රජනෙසු ච හලිද්දිං ඨපෙත්වා සබ්බං මූලරජනං වට්ටති, මඤ්ජිට්ඨිඤ්ච තුඞ්ගහාරඤ්ච ඨපෙත්වා සබ්බං ඛන්ධරජනං වට්ටති. තුඞ්ගහාරො නාම එකො සකණ්ටකරුක්ඛො, තස්ස හරිතාලවණ්ණං ඛන්ධරජනං හොති. ලොද්දඤ්ච කණ්ඩුලඤ්ච ඨපෙත්වා සබ්බං තචරජනං වට්ටති. අල්ලිපත්තඤ්ච නීලිපත්තඤ්ච ඨපෙත්වා සබ්බං පත්තරජනං වට්ටති. ගිහිපරිභුත්තකං පන අල්ලිපත්තෙන එකවාරං රජිතුං ¶ වට්ටති. කිංසුකපුප්ඵඤ්ච කුසුම්භපුප්ඵඤ්ච ඨපෙත්වා සබ්බං පුප්ඵරජනං වට්ටති. ඵලරජනෙ පන න කිඤ්චි න වට්ටති (මහාව. අට්ඨ. 344).
8. චීවරං රජිත්වා සඞ්ඛෙන වා මණිනා වා යෙන කෙනචි න ඝට්ටෙතබ්බං, භූමියං ජාණුකානි නිහන්ත්වා හත්ථෙහි ගහෙත්වා දොණියම්පි න ඝංසිතබ්බං. දොණියං වා ඵලකෙ වා ඨපෙත්වා අන්තෙ ගාහාපෙත්වා හත්ථෙන පහරිතුං පන ¶ වට්ටති, තම්පි මුට්ඨිනා න කාතබ්බං. පොරාණකත්ථෙරා පන දොණියම්පි න ඨපෙසුං. එකො චීවරං ගහෙත්වා තිට්ඨති, අපරො හත්ථෙ කත්වා හත්ථෙන පහරති. චීවරස්ස කණ්ණසුත්තකං න වට්ටති, රජිතකාලෙ ඡින්දිතබ්බං. යං පන ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කණ්ණසුත්තක’’න්ති (මහාව. 344) එවං අනුඤ්ඤාතං, තං අනුවාතෙ පාසකං කත්වා බන්ධිතබ්බං රජනකාලෙ ලග්ගනත්ථාය. ගණ්ඨිකෙපි සොභාකරණත්ථං ලෙඛා වා පීළකා වා න වට්ටති, නාසෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං.
9. පත්තෙ වා ථාලකෙ වා ආරග්ගෙන ලෙඛං කරොන්ති අන්තො වා බහි වා, න වට්ටති. පත්තං භමං ආරොපෙත්වා මජ්ජිත්වා පචන්ති ‘‘මණිවණ්ණං කරිස්සාමා’’ති, න වට්ටති, තෙලවණ්ණො පන වට්ටති. පත්තමණ්ඩලෙ භිත්තිකම්මං න වට්ටති, මකරදන්තකං පන වට්ටති.
ධමකරණඡත්තකස්ස උපරි වා හෙට්ඨා වා ධමකරණකුච්ඡියං වා ලෙඛා න වට්ටති, ඡත්තමුඛවට්ටියං පනස්ස ලෙඛා වට්ටති.
10. කායබන්ධනස්ස සොභනත්ථං තහිං තහිං දිගුණං සුත්තං කොට්ටෙන්ති, කක්කටක්ඛීනි උට්ඨාපෙන්ති, න වට්ටති, උභොසු පන අන්තෙසු දසාමුඛස්ස ථිරභාවාය දිගුණං කොට්ටෙතුං වට්ටති. දසාමුඛෙ පන ඝටකං වා මකරමුඛං වා දෙඩ්ඩුභසීසං වා යං කිඤ්චි විකාරරූපං කාතුං න වට්ටති, තත්ථ තත්ථ අච්ඡීනි දස්සෙත්වා මාලාකම්මාදීනි වා කත්වා කොට්ටිතකායබන්ධනම්පි න වට්ටති, උජුකමෙව පන මච්ඡකණ්ටකං වා ඛජ්ජූරිපත්තකං වා මට්ඨකපට්ටිකං වා කත්වා කොට්ටෙතුං වට්ටති. කායබන්ධනස්ස දසා එකා වට්ටති, ද්වෙ තීණි චත්තාරිපි වට්ටන්ති, තතො පරං න වට්ටන්ති. රජ්ජුකකායබන්ධනං එකමෙව වට්ටති, පාමඞ්ගසණ්ඨානං පන එකම්පි න වට්ටති, දසා පන පාමඞ්ගසණ්ඨානාපි වට්ටති, බහුරජ්ජුකෙ එකතො කත්වා එකෙන නිරන්තරං වෙඨෙත්වා කතං බහුරජ්ජුකන්ති න වත්තබ්බං, තං වට්ටති.
කායබන්ධනවිධෙ ¶ අට්ඨමඞ්ගලාදිකං යං කිඤ්චි විකාරරූපං න වට්ටති, පරිච්ඡෙදලෙඛාමත්තං වට්ටති. විධකස්ස උභොසු අන්තෙසු ථිරකරණත්ථාය ඝටකං කරොන්ති, අයම්පි වට්ටති.
11. අඤ්ජනියං ඉත්ථිපුරිසචතුප්පදසකුණරූපං වා මාලාකම්මලතාකම්මමකරදන්තකගොමුත්තකඅඩ්ඪචන්දකාදිභෙදං වා විකාරරූපං න වට්ටති, ඝංසිත්වා වා ¶ භින්දිත්වා වා යථා වා න පඤ්ඤායති, තථා සුත්තකෙන වෙඨෙත්වා වළඤ්ජෙතබ්බා. උජුකමෙව පන චතුරංසා වා අට්ඨංසා වා සොළසංසා වා අඤ්ජනී වට්ටති. හෙට්ඨතොපිස්සා ද්වෙ වා තිස්සො වා වට්ටලෙඛායො වට්ටන්ති, ගීවායම්පිස්සා පිධානකබන්ධනත්ථං එකා වට්ටලෙඛා වට්ටති.
අඤ්ජනීසලාකායපි වණ්ණමට්ඨකම්මං න වට්ටති, අඤ්ජනීථවිකායපි යං කිඤ්චි නානාවණ්ණෙන සුත්තෙන වණ්ණමට්ඨකම්මං න වට්ටති. එසෙව නයො කුඤ්චිකකොසකෙපි. කුඤ්චිකාය වණ්ණමට්ඨකම්මං න වට්ටති, තථා සිපාටිකාය. එකවණ්ණසුත්තෙන පන යෙන කෙනචි යං කිඤ්චි සිබ්බිතුං වට්ටති.
12. ආරකණ්ටකෙපි වට්ටමණිකං වා අඤ්ඤං වා වණ්ණමට්ඨං න වට්ටති, ගීවායං පන පරිච්ඡෙදලෙඛා වට්ටති. පිප්ඵලිකෙපි මණිකං වා පීළකං වා යං කිඤ්චි උට්ඨාපෙතුං න වට්ටති, දණ්ඩකෙ පන පරිච්ඡෙදලෙඛා වට්ටති. නඛච්ඡෙදනං වලිතකංයෙව කරොන්ති, තස්මා තං වට්ටති. උත්තරාරණියං වාපි අරණිධනුකෙ වා උපරිපෙල්ලනදණ්ඩකෙ වා මාලාකම්මාදි යං කිඤ්චි වණ්ණමට්ඨං න වට්ටති. පෙල්ලනදණ්ඩකස්ස පන වෙමජ්ඣෙ මණ්ඩලං හොති, තත්ථ පරිච්ඡෙදලෙඛාමත්තං වට්ටති. සූචිසණ්ඩාසං කරොන්ති, යෙන සූචිං ඩංසාපෙත්වා ඝංසන්ති, තත්ථ මකරමුඛාදිකං යං කිඤ්චි වණ්ණමට්ඨං න වට්ටති, සූචිඩංසනත්ථං පන මුඛමත්තං හොති, තං වට්ටති.
දන්තකට්ඨච්ඡෙදනවාසියම්පි යං කිඤ්චි වණ්ණමට්ඨං න වට්ටති, උජුකමෙව කප්පියලොහෙන උභොසු වා පස්සෙසු චතුරංසං වා අට්ඨංසං වා බන්ධිතුං වට්ටති. කත්තරදණ්ඩෙපි යං කිඤ්චි වණ්ණමට්ඨං න වට්ටති, හෙට්ඨා එකා වා ද්වෙ වා වට්ටලෙඛා උපරි අහිච්ඡත්තකමකුළමත්තඤ්ච වට්ටති.
13. තෙලභාජනෙසු විසාණෙ වා නාළියං වා අලාබුකෙ වා ආමණ්ඩසාරකෙ වා ඨපෙත්වා ඉත්ථිරූපං පුරිසරූපඤ්ච අවසෙසං සබ්බම්පි වණ්ණමට්ඨකම්මං වට්ටති. මඤ්චපීඨෙ භිසිබිම්බොහනෙ භූමත්ථරණෙ පාදපුඤ්ඡනෙ චඞ්කමනභිසියා සම්මුඤ්ජනියං කචවරඡඩ්ඩනකෙ රජනදොණිකාය පානීයඋළුඞ්කෙ ¶ පානීයඝටෙ පාදකථලිකාය ඵලකපීඨකෙ වලයාධාරකෙ දණ්ඩාධාරකෙ පත්තපිධානෙ තාලවණ්ටෙ බීජනෙති එතෙසු සබ්බං මාලාකම්මාදි වණ්ණමට්ඨකම්මං වට්ටති.
14. සෙනාසනෙ පන ද්වාරකවාටවාතපානකවාටාදීසු සබ්බරතනමයම්පි වණ්ණමට්ඨකම්මං වට්ටති. සෙනාසනෙ කිඤ්චි පටිසෙධෙතබ්බං නත්ථි අඤ්ඤත්ර විරුද්ධසෙනාසනා ¶ . විරුද්ධසෙනාසනං නාම අඤ්ඤෙසං සීමාය රාජවල්ලභෙහි කතසෙනාසනං වුච්චති. තස්මා යෙ තාදිසං සෙනාසනං කරොන්ති, තෙ වත්තබ්බා ‘‘මා අම්හාකං සීමාය සෙනාසනං කරොථා’’ති. අනාදියිත්වා කරොන්තියෙව, පුනපි වත්තබ්බා ‘‘මා එවං අකත්ථ, මා අම්හාකං උපොසථපවාරණානං අන්තරායමකත්ථ, මා සාමග්ගිං භින්දිත්ථ, තුම්හාකං සෙනාසනං කතම්පි කතට්ඨානෙ න ඨස්සතී’’ති. සචෙ බලක්කාරෙන කරොන්තියෙව, යදා තෙසං ලජ්ජිපරිසා උස්සන්නා හොති, සක්කා ච හොති ලද්ධුං ධම්මිකො විනිච්ඡයො, තදා තෙසං පෙසෙතබ්බං ‘‘තුම්හාකං ආවාසං හරථා’’ති. සචෙ යාවතතියං පෙසිතෙ හරන්ති, සාධු. නො චෙ හරන්ති, ඨපෙත්වා බොධිඤ්ච චෙතියඤ්ච අවසෙසසෙනාසනානි භින්දිතබ්බානි, නො ච ඛො අපරිභොගං කරොන්තෙහි, පටිපාටියා පන ඡදනගොපානසීඉට්ඨකාදීනි අපනෙත්වා තෙසං පෙසෙතබ්බං ‘‘තුම්හාකං දබ්බසම්භාරෙ හරථා’’ති. සචෙ හරන්ති, සාධු. නො චෙ හරන්ති, අථ තෙසු දබ්බසම්භාරෙසු හිමවස්සවාතාතපාදීහි පූතිභූතෙසු වා චොරෙහි වා හටෙසු අග්ගිනා වා දඩ්ඪෙසු සීමසාමිකා භික්ඛූ අනුපවජ්ජා, න ලබ්භා චොදෙතුං ‘‘තුම්හෙහි අම්හාකං දබ්බසම්භාරා නාසිතා’’ති වා ‘‘තුම්හාකං ගීවා’’ති වා. යං පන සීමසාමිකෙහි භික්ඛූහි කතං, තං සුකතමෙව හොති. යොපි භික්ඛු බහුස්සුතො විනයඤ්ඤූ අඤ්ඤං භික්ඛුං අකප්පියපරික්ඛාරං ගහෙත්වා විචරන්තං දිස්වා ඡින්දාපෙය්ය වා භින්දාපෙය්ය වා, අනුපවජ්ජො, සො නෙව චොදෙතබ්බො න සාරෙතබ්බො, න තං ලබ්භා වත්තුං ‘‘අයං නාම මම පරික්ඛාරො තයා නාසිතො, තං මෙ දෙහී’’ති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
පරික්ඛාරවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
3. භෙසජ්ජාදිකරණවිනිච්ඡයකථා
15. භෙසජ්ජකරණපරිත්තපටිසන්ථාරෙසු ¶ පන භෙසජ්ජකරණෙ තාව අයං විනිච්ඡයො (පාරා. අට්ඨ. 2.185-7) – ආගතාගතස්ස පරජනස්ස භෙසජ්ජං න කාතබ්බං, කරොන්තො දුක්කටං ආපජ්ජති. පඤ්චන්නං පන සහධම්මිකානං කාතබ්බං භික්ඛුස්ස භික්ඛුනියා ¶ සික්ඛමානාය සාමණෙරස්ස සාමණෙරියාති. සමසීලසද්ධාපඤ්ඤානඤ්හි එතෙසං තීසු සික්ඛාසු යුත්තානං භෙසජ්ජං අකාතුං න ලබ්භති. කරොන්තෙන ච සචෙ තෙසං අත්ථි, තෙසං සන්තකං ගහෙත්වා යොජෙත්වා දාතබ්බං, සචෙ නත්ථි, අත්තනො සන්තකං කාතබ්බං. සචෙ අත්තනොපි නත්ථි, භික්ඛාචාරවත්තෙන වා ඤාතකපවාරිතට්ඨානතො වා පරියෙසිතබ්බං, අලභන්තෙන ගිලානස්ස අත්ථාය අකතවිඤ්ඤත්තියාපි ආහරිත්වා කාතබ්බං.
16. අපරෙසම්පි පඤ්චන්නං කාතුං වට්ටති මාතු පිතු තදුපට්ඨාකානං අත්තනො වෙය්යාවච්චකරස්ස පණ්ඩුපලාසස්ස චාති. පණ්ඩුපලාසො නාම යො පබ්බජ්ජාපෙක්ඛො යාව පත්තචීවරං පටියාදියති, තාව විහාරෙ වසති. තෙසු සචෙ මාතාපිතරො ඉස්සරා හොන්ති න පච්චාසීසන්ති, අකාතුං වට්ටති. සචෙ පන රජ්ජෙපි ඨිතා පච්චාසීසන්ති, අකාතුං න වට්ටති. භෙසජ්ජං පච්චාසීසන්තානං භෙසජ්ජං දාතබ්බං, යොජෙතුං අජානන්තානං යොජෙත්වා දාතබ්බං. සබ්බෙසං අත්ථාය සහධම්මිකෙසු වුත්තනයෙනෙව පරියෙසිතබ්බං. සචෙ පන මාතරං විහාරං ආනෙත්වා ජග්ගති, සබ්බං පරිකම්මං අනාමසන්තෙන කාතබ්බං, ඛාදනීයභොජනීයං සහත්ථා දාතබ්බං. පිතා පන යථා සාමණෙරො, එවං සහත්ථෙන න්හාපනසම්බාහනාදීනි කත්වා උපට්ඨාතබ්බො. යෙ ච මාතාපිතරො උපට්ඨහන්ති පටිජග්ගන්ති, තෙසම්පි එවමෙව කාතබ්බං. වෙය්යාවච්චකරො නාම යො වෙතනං ගහෙත්වා අරඤ්ඤෙ දාරූනි වා ඡින්දති, අඤ්ඤං වා කිඤ්චි කම්මං කරොති, තස්ස රොගෙ උප්පන්නෙ යාව ඤාතකා න පස්සන්ති, තාව භෙසජ්ජං කාතබ්බං. යො පන භික්ඛුනිස්සිතකොව හුත්වා සබ්බකම්මානි කරොති, තස්ස භෙසජ්ජං කාතබ්බමෙව. පණ්ඩුපලාසෙපි සාමණෙරෙ විය පටිපජ්ජිතබ්බං.
17. අපරෙසම්පි දසන්නං කාතුං වට්ටති ජෙට්ඨභාතු කනිට්ඨභාතු ජෙට්ඨභගිනියා කනිට්ඨභගිනියා චූළමාතුයා මහාමාතුයා චූළපිතුනො මහාපිතුනො පිතුච්ඡාය මාතුලස්සාති. තෙසං පන සබ්බෙසම්පි කරොන්තෙන තෙසංයෙව සන්තකං භෙසජ්ජං ගහෙත්වා කෙවලං යොජෙත්වා දාතබ්බං. සචෙ ¶ පන නප්පහොන්ති යාචන්ති ච ‘‘දෙථ නො, භන්තෙ, තුම්හාකං පටිදස්සාමා’’ති, තාවකාලිකං දාතබ්බං. සචෙපි න යාචන්ති, ‘‘අම්හාකං භෙසජ්ජං අත්ථි, තාවකාලිකං ගණ්හථා’’ති වත්වා වා ¶ ‘‘යදා තෙසං භවිස්සති, තදා දස්සන්තී’’ති ආභොගං වා කත්වා දාතබ්බං. සචෙ පටිදෙන්ති, ගහෙතබ්බං. නො චෙ දෙන්ති, න චොදෙතබ්බා. එතෙ දස ඤාතකෙ ඨපෙත්වා අඤ්ඤෙසං න කාතබ්බං.
එතෙසං පුත්තපරම්පරාය පන යාව සත්තමා කුලපරිවට්ටා, තාව චත්තාරො පච්චයෙ ආහරාපෙන්තස්ස අකතවිඤ්ඤත්ති වා භෙසජ්ජං කරොන්තස්ස වෙජ්ජකම්මං වා කුලදූසකාපත්ති වා න හොති. සචෙ භාතු ජායා, භගිනියා සාමිකො වා ගිලානො හොති, ඤාතකා චෙ, තෙසම්පි වට්ටති. අඤ්ඤාතකා චෙ, භාතු ච භගිනියා ච කත්වා දාතබ්බං ‘‘තුම්හාකං ජග්ගනට්ඨානෙ දෙථා’’ති. අථ වා තෙසං පුත්තානං කත්වා දාතබ්බං ‘‘තුම්හාකං මාතාපිතූනං දෙථා’’ති. එතෙනුපායෙන සබ්බපදෙසු විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො.
තෙසං අත්ථාය ච සාමණෙරෙහි අරඤ්ඤතො භෙසජ්ජං ආහරාපෙන්තෙන ඤාතිසාමණෙරෙහි වා ආහරාපෙතබ්බං, අඤ්ඤාතකෙහි අත්තනො අත්ථාය වා ආහරාපෙත්වා දාතබ්බං. තෙහිපි ‘‘උපජ්ඣායස්ස ආහරාමා’’ති වත්තසීසෙන ආහරිතබ්බං. උපජ්ඣායස්ස මාතාපිතරො ගිලානා විහාරං ආගච්ඡන්ති, උපජ්ඣායො ච දිසාපක්කන්තො හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන උපජ්ඣායස්ස සන්තකං භෙසජ්ජං දාතබ්බං. නො චෙ අත්ථි, අත්තනො භෙසජ්ජං උපජ්ඣායස්ස පරිච්චජිත්වා දාතබ්බං. අත්තනොපි අසන්තෙ වුත්තනයෙනෙව පරියෙසිත්වා උපජ්ඣායස්ස සන්තකං කත්වා දාතබ්බං. උපජ්ඣායෙනපි සද්ධිවිහාරිකස්ස මාතාපිතූසු එවමෙව පටිපජ්ජිතබ්බං. එසෙව නයො ආචරියන්තෙවාසිකෙසුපි. අඤ්ඤොපි යො ආගන්තුකො වා චොරො වා යුද්ධපරාජිතො ඉස්සරො වා ඤාතකෙහි පරිච්චත්තො කපණො වා ගමියමනුස්සො වා ගිලානො හුත්වා විහාරං පවිසති, සබ්බෙසං අපච්චාසීසන්තෙන භෙසජ්ජං කාතබ්බං.
18. සද්ධං කුලං හොති චතූහි පච්චයෙහි උපට්ඨායකං භික්ඛුසඞ්ඝස්ස මාතාපිතුට්ඨානියං, තත්ර චෙ කොචි ගිලානො හොති, තස්සත්ථාය විස්සාසෙන ‘‘භෙසජ්ජං කත්වා භන්තෙ දෙථා’’ති වදන්ති, නෙව දාතබ්බං න කාතබ්බං. අථ පන කප්පියං ඤත්වා එවං පුච්ඡන්ති ‘‘භන්තෙ, අසුකස්ස නාම රොගස්ස කිං භෙසජ්ජං කරොන්තී’’ති, ‘‘ඉදඤ්චිදඤ්ච ගහෙත්වා කරොන්තී’’ති වත්තුං වට්ටති. ‘‘භන්තෙ, මය්හං මාතා ගිලානා, භෙසජ්ජං තාව ආචික්ඛථා’’ති එවං පුච්ඡිතෙ පන න ආචික්ඛිතබ්බං, අඤ්ඤමඤ්ඤං පන කථා කාතබ්බා ¶ ‘‘ආවුසො, අසුකස්ස නාම භික්ඛුනො ඉමස්මිං ¶ රොගෙ කිං භෙසජ්ජං කරිංසූ’’ති. ඉදඤ්චිදඤ්ච භෙසජ්ජං භන්තෙති. තං සුත්වා ඉතරො මාතු භෙසජ්ජං කරොති, වට්ටති. මහාපදුමත්ථෙරො කිර වසභරඤ්ඤොපි දෙවියා රොගෙ උප්පන්නෙ එකාය ඉත්ථියා ආගන්ත්වා පුච්ඡිතො ‘‘න ජානාමී’’ති අවත්වා එවමෙව භික්ඛූහි සද්ධිං සමුල්ලපෙසි. තං සුත්වා තස්සා භෙසජ්ජමකංසු. වූපසන්තෙ ච රොගෙ තිචීවරෙන තීහි ච කහාපණසතෙහි සද්ධිං භෙසජ්ජචඞ්කොටකං පූරෙත්වා ආහරිත්වා ථෙරස්ස පාදමූලෙ ඨපෙත්වා ‘‘භන්තෙ, පුප්ඵපූජං කරොථා’’ති ආහංසු. ථෙරො ‘‘ආචරියභාගො නාම අය’’න්ති කප්පියවසෙන ගාහාපෙත්වා පුප්ඵපූජමකාසි. එවං තාව භෙසජ්ජෙ පටිපජ්ජිතබ්බං.
19. පරිත්තෙ පන ‘‘ගිලානස්ස පරිත්තං කරොථ, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ න කාතබ්බං, ‘‘පරිත්තං භණථා’’ති වුත්තෙ පන භණිතබ්බං. සචෙපිස්ස එවං හොති ‘‘මනුස්සා නාම න ජානන්ති, අකරියමානෙ විප්පටිසාරිනො භවිස්සන්තී’’ති, කාතබ්බං. ‘‘පරිත්තොදකං පරිත්තසුත්තං කත්වා දෙථා’’ති වුත්තෙ පන තෙසංයෙව උදකං හත්ථෙන චාලෙත්වා සුත්තං පරිමජ්ජිත්වා දාතබ්බං. සචෙ විහාරතො උදකං අත්තනො සන්තකං වා සුත්තං දෙති, දුක්කටං. මනුස්සා උදකඤ්ච සුත්තඤ්ච ගහෙත්වා නිසීදිත්වා ‘‘පරිත්තං භණථා’’ති වදන්ති, කාතබ්බං. නො චෙ ජානන්ති, ආචික්ඛිතබ්බං. භික්ඛූනං නිසින්නානං පාදෙසු උදකං ආකිරිත්වා සුත්තඤ්ච ඨපෙත්වා ගච්ඡන්ති ‘‘පරිත්තං කරොථ, පරිත්තං භණථා’’ති, න පාදා අපනෙතබ්බා. මනුස්සා හි විප්පටිසාරිනො හොන්ති. අන්තොගාමෙපි ගිලානස්ස අත්ථාය විහාරං පෙසෙන්ති ‘‘පරිත්තං භණන්තූ’’ති, භණිතබ්බං. අන්තොගාමෙ රාජගෙහාදීසු රොගෙ වා උපද්දවෙ වා උප්පන්නෙ පක්කොසාපෙත්වා භණාපෙන්ති, ආටානාටියසුත්තාදීනි භණිතබ්බානි. ‘‘ආගන්ත්වා ගිලානස්ස සික්ඛාපදානි දෙන්තු, ධම්මං කථෙන්තු, රාජන්තෙපුරෙ වා අමච්චගෙහෙ වා ආගන්ත්වා සික්ඛාපදානි දෙන්තු, ධම්මං කථෙන්තූ’’ති පෙසිතෙපි ගන්ත්වා සික්ඛාපදානි දාතබ්බානි, ධම්මො කථෙතබ්බො. ‘‘මතානං පරිවාරත්ථං ආගච්ඡන්තූ’’ති පක්කොසන්ති, න ගන්තබ්බං. ‘‘සීවථිකදස්සනෙ අසුභදස්සනෙ ච මරණස්සතිං පටිලභිස්සාමා’’ති කම්මට්ඨානසීසෙන ගන්තුං වට්ටති. ‘‘පහාරෙදින්නෙ මතෙපි අමරණාධිප්පායස්ස අනාපත්ති වුත්තා’’ති න එත්තකෙනෙව අමනුස්සගහිතස්ස පහාරො දාතබ්බො ¶ , තාලපණ්ණං පන පරිත්තසුත්තං වා හත්ථෙ වා පාදෙ වා බන්ධිතබ්බං, රතනසුත්තාදීනි පරිත්තානි භණිතබ්බානි, ‘‘මා සීලවන්තං භික්ඛුං විහෙඨෙහී’’ති ධම්මකථා කාතබ්බා, ආටානාටියපරිත්තං වා භණිතබ්බං.
ඉධ පන ආටානාටියපරිත්තස්ස පරිකම්මං වෙදිතබ්බං (දී. නි. අට්ඨ. 3.282). පඨමමෙව හි ආටානාටියසුත්තං න භණිතබ්බං, මෙත්තසුත්තං (ඛු. පා. 9.1 ආදයො; සු. නි. 143 ආදයො) ධජග්ගසුත්තං (සං. නි. 1.249) රතනසුත්තන්ති (ඛු. පා. 6.1 ආදයො; සු. නි. 224 ආදයො) ඉමානි ¶ සත්තාහං භණිතබ්බානි. සචෙ මුඤ්චති, සුන්දරං. නො චෙ මුඤ්චති, ආටානාටියසුත්තං භණිතබ්බං. තං භණන්තෙන ච භික්ඛුනා පිට්ඨං වා මංසං වා න ඛාදිතබ්බං, සුසානෙ න වසිතබ්බං. කස්මා? අමනුස්සා ඔතාරං ලභන්ති. පරිත්තකරණට්ඨානං හරිතූපලිත්තං කාරෙත්වා තත්ථ පරිසුද්ධං ආසනං පඤ්ඤපෙත්වා නිසීදිතබ්බං. පරිත්තකාරකො භික්ඛු විහාරතො ඝරං නෙන්තෙහි ඵලකාවුධෙහි පරිවාරෙත්වා නෙතබ්බො. අබ්භොකාසෙ නිසීදිත්වා න වත්තබ්බං, ද්වාරවාතපානානි පිදහිත්වා නිසින්නෙන ආවුධහත්ථෙහි සම්පරිවාරිතෙන මෙත්තචිත්තං පුරෙචාරිකං කත්වා වත්තබ්බං, පඨමං සික්ඛාපදානි ගාහාපෙත්වා සීලෙ පතිට්ඨිතස්ස පරිත්තං කාතබ්බං. එවම්පි මොචෙතුං අසක්කොන්තෙන විහාරං නෙත්වා චෙතියඞ්ගණෙ නිපජ්ජාපෙත්වා ආසනපූජං කාරෙත්වා දීපෙ ජාලාපෙත්වා චෙතියඞ්ගණං සම්මජ්ජිත්වා මඞ්ගලකථා වත්තබ්බා, සබ්බසන්නිපාතො ඝොසෙතබ්බො, විහාරස්ස උපවනෙ ජෙට්ඨකරුක්ඛො නාම හොති, තත්ථ ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝො තුම්හාකං ආගමනං පතිමානෙතී’’ති පහිණිතබ්බං. සබ්බසන්නිපාතට්ඨානෙ අනාගන්තුං නාම න ලභති, තතො අමනුස්සගහිතකො ‘‘ත්වං කොනාමොසී’’ති පුච්ඡිතබ්බො, නාමෙ කථිතෙ නාමෙනෙව ආලපිතබ්බො, ‘‘ඉත්ථන්නාම තුය්හං මාලාගන්ධාදීසු පත්ති, ආසනපූජායං පත්ති, පිණ්ඩපාතෙ පත්ති, භික්ඛුසඞ්ඝෙන තුය්හං පණ්ණාකාරත්ථාය මහාමඞ්ගලකථා වුත්තා, භික්ඛුසඞ්ඝෙ ගාරවෙන එතං මුඤ්චාහී’’ති මොචෙතබ්බො. සචෙ න මුඤ්චති, දෙවතානං ආරොචෙතබ්බං ‘‘තුම්හෙ ජානාථ, අයං අමනුස්සො අම්හාකං වචනං න කරොති, මයං බුද්ධආණං කරිස්සාමා’’ති පරිත්තං කාතබ්බං. එතං තාව ගිහීනං පරිකම්මං. සචෙ පන භික්ඛු අමනුස්සෙන ගහිතො හොති, ආසනානි ධොවිත්වා සබ්බසන්නිපාතං ඝොසාපෙත්වා ගන්ධමාලාදීසු ¶ පත්තිං දත්වා පරිත්තං භණිතබ්බං, ඉදං භික්ඛූනං පරිකම්මං. එවං පරිත්තෙ පටිපජ්ජිතබ්බං.
20. පටිසන්ථාරෙ පන අයං විනිච්ඡයො (පාරා. අට්ඨ. 2.185-7) – අනාමට්ඨපිණ්ඩපාතො කස්ස දාතබ්බො, කස්ස න දාතබ්බො? මාතාපිතූනං තාව දාතබ්බො. සචෙපි කහාපණග්ඝනකො හොති, සද්ධාදෙය්යවිනිපාතනං නත්ථි. මාතාපිතුඋපට්ඨාකානං වෙය්යාවච්චකරස්ස පණ්ඩුපලාසස්ස චාති එතෙසම්පි දාතබ්බො. තත්ථ පණ්ඩුපලාසස්ස ථාලකෙ පක්ඛිපිත්වාපි දාතුං වට්ටති, තං ඨපෙත්වා අඤ්ඤෙසං අගාරිකානං මාතාපිතූනම්පි න වට්ටති. පබ්බජිතපරිභොගො හි අගාරිකානං චෙතියට්ඨානියො. අපිච අනාමට්ඨපිණ්ඩපාථො නාමෙස සම්පත්තස්ස දාමරිකචොරස්සපි ඉස්සරියස්සපි දාතබ්බො. කස්මා? තෙ හි අදීයමානෙපි ‘‘න දෙන්තී’’ති ආමසිත්වා දීයමානෙපි ‘‘උච්ඡිට්ඨකං දෙන්තී’’ති කුජ්ඣන්ති, කුද්ධා ජීවිතාපි වොරොපෙන්ති, සාසනස්සපි අන්තරායං කරොන්ති. රජ්ජං පත්ථයමානස්ස විචරතො චොරනාගස්ස වත්ථු චෙත්ථ කථෙතබ්බං. එවං අනාමට්ඨපිණ්ඩපාතෙ පටිපජ්ජිතබ්බං.
පටිසන්ථාරො ¶ ච නාමායං කස්ස කාතබ්බො, කස්ස න කාතබ්බො? පටිසන්ථාරො නාම විහාරං සම්පත්තස්ස යස්ස කස්සචි ආගන්තුකස්ස වා දලිද්දස්ස වා චොරස්ස වා ඉස්සරස්ස වා කාතබ්බොයෙව. කථං? ආගන්තුකං තාව ඛීණපරිබ්බයං විහාරං සම්පත්තං දිස්වා ‘‘පානීයං පිවා’’ති දාතබ්බං, පාදමක්ඛනතෙලං දාතබ්බං, කාලෙ ආගතස්ස යාගුභත්තං, විකාලෙ ආගතස්ස සචෙ තණ්ඩුලා අත්ථි, තණ්ඩුලා දාතබ්බා. අවෙලාය සම්පත්තොපි ‘‘ගච්ඡාහී’’ති න වත්තබ්බො, සයනට්ඨානං දාතබ්බං. සබ්බං අපච්චාසීයන්තෙනෙව කාතබ්බං. ‘‘මනුස්සා නාම චතුපච්චයදායකා, එවං සඞ්ගහෙ කරියමානෙ පුනප්පුනං පසීදිත්වා උපකාරං කරිස්සන්තී’’ති චිත්තං න උප්පාදෙතබ්බං. චොරානං පන සඞ්ඝිකම්පි දාතබ්බං. පටිසන්ථාරානිසංසදීපනත්ථඤ්ච චොරනාගවත්ථු, භාතරා සද්ධිං ජම්බුදීපගතස්ස මහානාගරඤ්ඤො වත්ථු, පිතුරාජස්ස රජ්ජෙ චතුන්නං අමච්චානං වත්ථු, අභයචොරවත්ථූති එවමාදීනි බහූනි වත්ථූනි මහාඅට්ඨකථායං විත්ථාරතො වුත්තානි.
තත්රායං එකවත්ථුදීපනා – සීහළදීපෙ කිර අභයො නාම චොරො පඤ්චසතපරිවාරො එකස්මිං ඨානෙ ඛන්ධාවාරං බන්ධිත්වා සමන්තා තියොජනං උබ්බාසෙත්වා ¶ වසති. අනුරාධපුරවාසිනො කදම්බනදිං න උත්තරන්ති, චෙතියගිරිමග්ගෙ ජනසඤ්චාරො උපච්ඡින්නො. අථෙකදිවසං චොරො ‘‘චෙතියගිරිං විලුම්පිස්සාමී’’ති අගමාසි. ආරාමිකා දිස්වා දීඝභාණකඅභයත්ථෙරස්ස ආරොචෙසුං. ථෙරො ‘‘සප්පිඵාණිතාදීනි අත්ථී’’ති පුච්ඡි. ‘‘අත්ථි, භන්තෙ’’ති. ‘‘චොරානං දෙථ’’. ‘‘තණ්ඩුලා අත්ථී’’ති. ‘‘අත්ථි, භන්තෙ, සඞ්ඝස්සත්ථාය ආහටා තණ්ඩුලා ච පක්කසාකඤ්ච ගොරසො චා’’ති. ‘‘භත්තං සම්පාදෙත්වා චොරානං දෙථා’’ති. ආරාමිකා තථා කරිංසු. චොරා භත්තං භුඤ්ජිත්වා ‘‘කෙනායං පටිසන්ථාරො කතො’’ති පුච්ඡිංසු. ‘‘අම්හාකං අය්යෙන අභයත්ථෙරෙනා’’ති. චොරා ථෙරස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා වන්දිත්වා ආහංසු ‘‘මයං ‘සඞ්ඝස්ස ච චෙතියස්ස ච සන්තකං අච්ඡින්දිත්වා ගහෙස්සාමා’ති ආගතා, තුම්හාකං පන ඉමිනා පටිසන්ථාරෙන මයං පසන්නා, අජ්ජ පට්ඨාය විහාරෙ ධම්මිකාරක්ඛා අම්හාකං ආයත්තා හොතු, නාගරා ආගන්ත්වා දානං දෙන්තු, චෙතියං වන්දන්තූ’’ති. තතො පට්ඨාය ච නාගරෙ දානං දාතුං ආගච්ඡන්තෙ නදීතීරෙයෙව පච්චුග්ගන්ත්වා රක්ඛන්තා විහාරං නෙන්ති, විහාරෙපි දානං දෙන්තානං රක්ඛං කත්වා තිට්ඨන්ති. තෙපි භික්ඛූනං භුත්තාවසෙසං චොරානං දෙන්ති. ගමනකාලෙපි තෙ චොරා නදීතීරං පාපෙත්වා නිවත්තන්ති.
අථෙකදිවසං භික්ඛුසඞ්ඝෙ ඛීයනකකථා උප්පන්නා ‘‘ථෙරො ඉස්සරවතාය සඞ්ඝසන්තකං චොරානං අදාසී’’ති. ථෙරො සන්නිපාතං කාරාපෙත්වා ආහ ‘‘චොරා ‘සඞ්ඝස්ස පකතිවට්ටඤ්ච චෙතියසන්තකඤ්ච අච්ඡින්දිත්වා ගණ්හිස්සාමා’ති ආගමිංසු, අථ තෙසං මයා ‘එතං න හරිස්සන්තී’ති එත්තකො නාම පටිසන්ථාරො කතො, තං සබ්බම්පි එකතො සම්පිණ්ඩෙත්වා අග්ඝාපෙථ, තෙන ¶ කාරණෙන අවිලුත්තං භණ්ඩං එකතො සම්පිණ්ඩෙත්වා අග්ඝාපෙථා’’ති. තතො සබ්බම්පි ථෙරෙන දින්නකං චෙතියඝරෙ එකං වරපොත්ථකචිත්තත්ථරණං න අග්ඝති. තතො ආහංසු ‘‘ථෙරෙන කතො පටිසන්ථාරො සුකතො, චොදෙතුං වා සාරෙතුං වා න ලබ්භති, ගීවා වා අවහාරො වා නත්ථී’’ති. එවං මහානිසංසො පටිසන්ථාරොති සල්ලක්ඛෙත්වා කත්තබ්බො පණ්ඩිතෙන භික්ඛුනාති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
භෙසජ්ජාදිකරණවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
4. විඤ්ඤත්තිවිනිච්ඡයකථා
21. විඤ්ඤත්තීති ¶ ¶ යාචනා. තත්රායං විනිච්ඡයො (පාරා. අට්ඨ. 2.342) – මූලච්ඡෙජ්ජාය පුරිසං යාචිතුං න වට්ටති, ‘‘සහායත්ථාය කම්මකරණත්ථාය පුරිසං දෙථා’’ති යාචිතුං වට්ටති, පුරිසෙන කත්තබ්බං හත්ථකම්මසඞ්ඛාතං පුරිසත්තකරං යාචිතුං වට්ටතියෙව. හත්ථකම්මඤ්හි කිඤ්චි වත්ථු න හොති, තස්මා තං ඨපෙත්වා මිගලුද්දකමච්ඡබන්ධනකාදීනං සකකම්මං අවසෙසං සබ්බං කප්පියං. ‘‘කිං, භන්තෙ, ආගතාත්ථ කෙන කම්මෙනා’’ති පුච්ඡිතෙ වා අපුච්ඡිතෙ වා යාචිතුං වට්ටති, විඤ්ඤත්තිපච්චයා දොසො නත්ථි. මිගලුද්දකාදයො පන සකකම්මං න යාචිතබ්බා, ‘‘හත්ථකම්මං දෙථා’’ති අනියමෙත්වාපි න යාචිතබ්බා. එවං යාචිතා හි තෙ ‘‘සාධු, භන්තෙ’’ති භික්ඛූ උය්යොජෙත්වා මිගෙපි මාරෙත්වා ආහරෙය්යුං. නියමෙත්වා පන ‘‘විහාරෙ කිඤ්චි කත්තබ්බං අත්ථි, තත්ථ හත්ථකම්මං දෙථා’’ති යාචිතබ්බා, ඵාලනඞ්ගලාදීනි උපකරණානි ගහෙත්වා කසිතුං වා වපිතුං වා ලායිතුං වා ගච්ඡන්තං සකකිච්චපසුතම්පි කස්සකං වා අඤ්ඤං වා කිඤ්චි හත්ථකම්මං යාචිතුං වට්ටතෙව. යො පන විඝාසාදො වා අඤ්ඤො වා කොචි නික්කම්මො නිරත්ථකකථං කථෙන්තො නිද්දායන්තො වා විහරති, එවරූපං අයාචිත්වාපි ‘‘එහි රෙ ඉදං වා ඉදං වා කරොහී’’ති යදිච්ඡකං කාරාපෙතුං වට්ටති.
හත්ථකම්මස්ස පන සබ්බකප්පියභාවදීපනත්ථං ඉමං නයං කථෙන්ති. සචෙ හි භික්ඛු පාසාදං කාරෙතුකාමො හොති, ථම්භත්ථාය පාසාණකොට්ටකානං ඝරං ගන්ත්වා වත්තබ්බං ‘‘හත්ථකම්මං ලද්ධුං වට්ටති උපාසකා’’ති. ‘‘කිං කාතබ්බං, භන්තෙ’’ති? ‘‘පාසාණත්ථම්භා උද්ධරිත්වා දාතබ්බා’’ති. සචෙ තෙ උද්ධරිත්වා වා දෙන්ති, උද්ධරිත්වා නික්ඛිත්තෙ අත්තනො ථම්භෙ වා දෙන්ති, වට්ටති. අථාපි වදන්ති ‘‘අම්හාකං, භන්තෙ, හත්ථකම්මං කාතුං ඛණො නත්ථි, අඤ්ඤං උද්ධරාපෙථ, තස්ස මූලං දස්සාමා’’ති, උද්ධරාපෙත්වා ‘‘පාසාණත්ථම්භෙ උද්ධටමනුස්සානං මූලං දෙථා’’ති වත්තුං වට්ටති. එතෙනෙව උපායෙන පාසාදදාරූනං අත්ථාය වඩ්ඪකීනං සන්තිකං, ඉට්ඨකත්ථාය ඉට්ඨකවඩ්ඪකීනං, ඡදනත්ථාය ගෙහච්ඡාදකානං, චිත්තකම්මත්ථාය චිත්තකාරානන්ති යෙන යෙන අත්ථො හොති, තස්ස තස්ස අත්ථාය තෙසං තෙසං සිප්පකාරකානං සන්තිකං ගන්ත්වා හත්ථකම්මං යාචිතුං වට්ටති, හත්ථකම්මයාචනවසෙන ච මූලච්ඡෙජ්ජාය වා භත්තවෙතනානුප්පදානෙන වා ලද්ධම්පි සබ්බං ගහෙතුං වට්ටති. අරඤ්ඤතො ආහරාපෙන්තෙන ච සබ්බං අනජ්ඣාවුත්ථකං ආහරාපෙතබ්බං.
22. න ¶ ¶ කෙවලඤ්ච පාසාදං කාරෙතුකාමෙන, මඤ්චපීඨපත්තපරිස්සාවනධමකරණචීවරාදීනි කාරාපෙතුකාමෙනපි දාරුලොහසුත්තාදීනි ලභිත්වා තෙ තෙ සිප්පකාරකෙ උපසඞ්කමිත්වා වුත්තනයෙනෙව හත්ථකම්මං යාචිතබ්බං. හත්ථකම්මයාචනවසෙන ච මූලච්ඡෙජ්ජාය වා භත්තවෙතනානුප්පදානෙන වා ලද්ධම්පි සබ්බං ගහෙතබ්බං. සචෙ පන කාතුං න ඉච්ඡන්ති, භත්තවෙතනං පච්චාසීසන්ති, අකප්පියකහාපණාදි න දාතබ්බං, භික්ඛාචාරවත්තෙන තණ්ඩුලාදීනි පරියෙසිත්වා දාතුං වට්ටති. හත්ථකම්මවසෙන පත්තං කාරෙත්වා තථෙව පාචෙත්වා නවපක්කස්ස පත්තස්ස පුඤ්ඡනතෙලත්ථාය අන්තොගාමං පවිට්ඨෙන ‘‘භික්ඛාය ආගතො’’ති සල්ලක්ඛෙත්වා යාගුයා වා භත්තෙ වා ආනීතෙ හත්ථෙන පත්තො පිධාතබ්බො. සචෙ උපාසිකා ‘‘කිං, භන්තෙ’’ති පුච්ඡති, ‘‘නවපක්කො පත්තො, පුඤ්ඡනතෙලෙන අත්ථො’’ති වත්තබ්බං. සචෙ සා ‘‘දෙහි, භන්තෙ’’ති පත්තං ගහෙත්වා තෙලෙන පුඤ්ඡිත්වා යාගුයා වා භත්තස්ස වා පූරෙත්වා දෙති, විඤ්ඤත්ති නාම න හොති, ගහෙතුං වට්ටති.
23. භික්ඛූ පගෙව පිණ්ඩාය චරිත්වා ආසනසාලං ගන්ත්වා ආසනං අපස්සන්තා තිට්ඨන්ති. තත්ර චෙ උපාසකා භික්ඛූ ඨිතෙ දිස්වා සයමෙව ආසනානි ආහරාපෙන්ති, නිසීදිත්වා ගච්ඡන්තෙහි ආපුච්ඡිත්වා ගන්තබ්බං, අනාපුච්ඡා ගතානම්පි නට්ඨං ගීවා න හොති, ආපුච්ඡිත්වා ගමනං පන වත්තං. සචෙ භික්ඛූහි ‘‘ආසනානි ආහරථා’’ති වුත්තෙහි ආහටානි හොන්ති, ආපුච්ඡිත්වාව ගන්තබ්බං, අනාපුච්ඡා ගතානං වත්තභෙදො ච නට්ඨඤ්ච ගීවා. අත්ථරණකොජවකාදීසුපි එසෙව නයො.
මක්ඛිකා බහුකා හොන්ති, ‘‘මක්ඛිකබීජනිං ආහරථා’’ති වත්තබ්බං, පුචිමන්දසාඛාදීනි ආහරන්ති, කප්පියං කාරාපෙත්වා පටිග්ගහෙතබ්බානි. ආසනසාලායං උදකභාජනං රිත්තං හොති, ‘‘ධමකරණං ගණ්හාහී’’ති න වත්තබ්බං. ධමකරණඤ්හි රිත්තභාජනෙ පක්ඛිපන්තො භින්දෙය්ය, ‘‘නදිං වා තළාකං වා ගන්ත්වා උදකං ආහරා’’ති පන වත්තුං වට්ටති, ‘‘ගෙහතො ආහරා’’ති නෙව වත්තුං වට්ටති, න ආහටං පරිභුඤ්ජිතුං. ආසනසාලාය වා අරඤ්ඤෙ වා භත්තකිච්චං කරොන්තෙහි තත්ථ ජාතකං අනජ්ඣාවුත්ථකං යං කිඤ්චි උත්තරිභඞ්ගාරහං පත්තං වා ඵලං වා සචෙ කිඤ්චි කම්මං කරොන්තං ආහරාපෙති, හත්ථකම්මවසෙන ආහරාපෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති, අලජ්ජීහි පන භික්ඛූහි වා සාමණෙරෙහි වා හත්ථකම්මං න කාරෙතබ්බං. අයං තාව පුරිසත්තකරෙ නයො.
24. ගොණං ¶ පන අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතට්ඨානතො ආහරාපෙතුං න වට්ටති, ආහරාපෙන්තස්ස දුක්කටං. ඤාතකපවාරිතට්ඨානතොපි මූලච්ඡෙජ්ජාය යාචිතුං න වට්ටති, තාවකාලිකනයෙන සබ්බත්ථ වට්ටති. එවං ආහරාපිතඤ්ච ගොණං රක්ඛිත්වා ජග්ගිත්වා සාමිකා පටිච්ඡාපෙතබ්බා. සචස්ස පාදො ¶ වා සිඞ්ගං වා භිජ්ජති වා නස්සති වා, සාමිකා චෙ සම්පටිච්ඡන්ති, ඉච්චෙතං කුසලං. නො චෙ සම්පටිච්ඡන්ති, ගීවා හොති. සචෙ ‘‘තුම්හාකංයෙව දෙමා’’ති වදන්ති, න සම්පටිච්ඡිතබ්බං. ‘‘විහාරස්ස දෙමා’’ති වුත්තෙ පන ‘‘ආරාමිකානං ආචික්ඛථ ජග්ගනත්ථායා’’ති වත්තබ්බා.
25. ‘‘සකටං දෙථා’’තිපි අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙ වත්තුං න වට්ටති, විඤ්ඤත්ති එව හොති, දුක්කටං ආපජ්ජති. ඤාතකපවාරිතට්ඨානෙ පන වට්ටති, තාවකාලිකං වට්ටති, කම්මං පන කත්වා පුන දාතබ්බං. සචෙ නෙමිආදීනි භිජ්ජන්ති, පාකතිකානි කත්වා දාතබ්බං, නට්ඨෙ ගීවා හොති. ‘‘තුම්හාකමෙව දෙමා’’ති වුත්තෙ දාරුභණ්ඩං නාම සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. එස නයො වාසිඵරසුකුඨාරීකුදාලනිඛාදනෙසු වල්ලිආදීසු ච පරපරිග්ගහිතෙසු. ගරුභණ්ඩප්පහොනකෙසුයෙව වල්ලිආදීසු විඤ්ඤත්ති හොති, න තතො ඔරං.
26. අනජ්ඣාවුත්ථකං පන යං කිඤ්චි ආහරාපෙතුං වට්ටති. රක්ඛිතගොපිතට්ඨානෙයෙව හි විඤ්ඤත්ති නාම වුච්චති. සා ද්වීසු පච්චයෙසු සබ්බෙන සබ්බං න වට්ටති. සෙනාසනපච්චයෙ පන ‘‘ආහර දෙහී’’ති විඤ්ඤත්තිමත්තමෙව න වට්ටති, පරිකථොභාසනිමිත්තකම්මානි වට්ටන්ති. තත්ථ උපොසථාගාරං වා භොජනසාලං වා අඤ්ඤං වා කිඤ්චි සෙනාසනං ඉච්ඡතො ‘‘ඉමස්මිං වත ඔකාසෙ එවරූපං සෙනාසනං කාතුං වට්ටතී’’ති වා ‘‘යුත්ත’’න්ති වා ‘‘අනුරූප’’න්ති වාතිආදිනා නයෙන වචනං පරිකථා නාම. උපාසකා තුම්හෙ කුහිං වසථාති. පාසාදෙ, භන්තෙති. ‘‘කිං භික්ඛූනං පන උපාසකා පාසාදො න වට්ටතී’’ති එවමාදිවචනං ඔභාසො නාම. මනුස්සෙ දිස්වා රජ්ජුං පසාරෙති, ඛීලෙ ආකොටාපෙති, ‘‘කිං ඉදං, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘ඉධ ආවාසං කරිස්සාමා’’ති එවමාදිකරණං පන නිමිත්තකම්මං නාම. ගිලානපච්චයෙ පන විඤ්ඤත්තිපි වට්ටති, පගෙව පරිකථාදීනි.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
විඤ්ඤත්තිවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
5. කුලසඞ්ගහවිනිච්ඡයකථා
27. කුලසඞ්ගහොති ¶ ¶ පුප්ඵඵලාදීහි කුලානං සඞ්ගහො කුලසඞ්ගහො. තත්රායං විනිච්ඡයො (පාරා. අට්ඨ. 2.431) – කුලසඞ්ගහත්ථාය මාලාවච්ඡාදීනි රොපෙතුං වා රොපාපෙතුං වා සිඤ්චිතුං වා සිඤ්චාපෙතුං වා පුප්ඵානි ඔචිනිතුං වා ඔචිනාපෙතුං වා ගන්ථිතුං වා ගන්ථාපෙතුං වා න වට්ටති. තත්ථ අකප්පියවොහාරො කප්පියවොහාරො පරියායො ඔභාසො නිමිත්තකම්මන්ති ඉමානි පඤ්ච ජානිතබ්බානි.
28. තත්ථ අකප්පියවොහාරො නාම අල්ලහරිතානං කොට්ටනං කොට්ටාපනං, ආවාටස්ස ඛණනං ඛණාපනං, මාලාවච්ඡස්ස රොපනං රොපාපනං, ආළියා බන්ධනං බන්ධාපනං, උදකස්ස සෙචනං සෙචාපනං, මාතිකාය සම්මුඛකරණං, කප්පියඋදකසිඤ්චනං, හත්ථපාදමුඛධොවනනහානොදකසිඤ්චනං. කප්පියවොහාරො නාම ‘‘ඉමං රුක්ඛං ජාන, ඉමං ආවාටං ජාන, ඉමං මාලාවච්ඡං ජාන, එත්ථ උදකං ජානා’’තිආදිවචනං සුක්ඛමාතිකාය උජුකරණඤ්ච. පරියායො නාම ‘‘පණ්ඩිතෙන මාලාවච්ඡාදයො රොපාපෙතබ්බා, නචිරස්සෙව උපකාරාය සංවත්තන්තී’’තිආදිවචනං. ඔභාසො නාම කුදාලඛණිත්තාදීනි ච මාලාවච්ඡෙ ච ගහෙත්වා ඨානං. එවං ඨිතඤ්හි සාමණෙරාදයො දිස්වා ‘‘ථෙරො කාරාපෙතුකාමො’’ති ගන්ත්වා කරොන්ති. නිමිත්තකම්මං නාම කුදාලඛණිත්තිවාසිඵරසුඋදකභාජනානි ආහරිත්වා සමීපෙ ඨපනං.
29. ඉමානි පඤ්චපි කුලසඞ්ගහත්ථාය රොපනරොපාපනාදීසු න වට්ටන්ති. ඵලපරිභොගත්ථාය කප්පියාකප්පියවොහාරද්වයමෙව න වට්ටති, ඉතරත්තයං වට්ටති. මහාපච්චරියං පන ‘‘කප්පියවොහාරොපි වට්ටති, යඤ්ච අත්තනො පරිභොගත්ථාය වට්ටති, තං අඤ්ඤපුග්ගලස්ස වා සඞ්ඝස්ස වා චෙතියස්ස වා අත්ථායපි වට්ටතී’’ති වුත්තං. ආරාමත්ථාය පන වනත්ථාය ඡායත්ථාය ච අකප්පියවොහාරමත්තමෙව න වට්ටති, සෙසං වට්ටති. න කෙවලඤ්ච සෙසං, යං කිඤ්චි මාතිකම්පි උජුං කාතුං කප්පියඋදකං සිඤ්චිතුං නහානකොට්ඨකං කත්වා නහායිතුං හත්ථපාදමුඛධොවනඋදකානි ච තත්ථ ඡඩ්ඩෙතුම්පි වට්ටති. මහාපච්චරියං පන කුරුන්දියඤ්ච ‘‘කප්පියපථවියං සයං රොපෙතුම්පි වට්ටතී’’ති වුත්තං. ආරාමාදිඅත්ථාය පන රොපිතස්ස වා රොපාපිතස්ස වා ඵලං පරිභුඤ්ජිතුම්පි වට්ටති.
30. අයං ¶ ¶ පන ආදිතො පට්ඨාය විත්ථාරෙන ආපත්තිවිනිච්ඡයො – කුලදූසනත්ථාය අකප්පියපථවියං මාලාවච්ඡං රොපෙන්තස්ස පාචිත්තියඤ්චෙව දුක්කටඤ්ච, තථා අකප්පියවොහාරෙන රොපාපෙන්තස්ස. කප්පියපථවියං රොපනෙපි රොපාපනෙපි දුක්කටමෙව. උභයත්රාපි සකිං ආණත්තියා බහූනම්පි රොපනෙ එකමෙව සපාචිත්තියදුක්කටං වා සුද්ධදුක්කටං වා හොති. පරිභොගත්ථාය කප්පියභූමියං වා අකප්පියභූමියං වා කප්පියවොහාරෙන රොපාපනෙ අනාපත්ති. ආරාමාදිඅත්ථායපි අකප්පියපථවියං රොපෙන්තස්ස වා අකප්පියවචනෙන රොපාපෙන්තස්ස වා පාචිත්තියං. අයං පන නයො මහාඅට්ඨකථායං න සුට්ඨු විභත්තො, මහාපච්චරියං පන විභත්තොති.
සිඤ්චනසිඤ්චාපනෙ පන අකප්පියඋදකෙන සබ්බත්ථ පාචිත්තියං, කුලදූසනපරිභොගත්ථාය දුක්කටම්පි. කප්පියෙන තෙසංයෙව ද්වින්නං අත්ථාය දුක්කටං, පරිභොගත්ථාය චෙත්ථ කප්පියවොහාරෙන සිඤ්චාපනෙ අනාපත්ති. ආපත්තිට්ඨානෙ පන ධාරාවච්ඡෙදවසෙන පයොගබහුලතාය ච ආපත්තිබහුලතා වෙදිතබ්බා.
කුලසඞ්ගහත්ථාය ඔචිනනෙ පුප්ඵගණනාය දුක්කටපාචිත්තියානි, අඤ්ඤත්ථ පාචිත්තියානෙව. බහූනි පන පුප්ඵානි එකපයොගෙන ඔචිනන්තො පයොගවසෙන කාරෙතබ්බො. ඔචිනාපනෙ කුලදූසනත්ථාය සකිං ආණත්තො බහුම්පි ඔචිනාති, එකමෙව සපාචිත්තියදුක්කටං, අඤ්ඤත්ර පාචිත්තියමෙව.
31. ගන්ථනගන්ථාපනෙසු පන සබ්බාපි ඡ පුප්ඵවිකතියො වෙදිතබ්බා – ගන්ථිමං ගොප්ඵිමං වෙධිමං වෙඨිමං පූරිමං වායිමන්ති. තත්ථ ගන්ථිමං නාම සදණ්ඩකෙසු වා උප්පලපදුමාදීසු අඤ්ඤෙසු වා දීඝවණ්ටෙසු පුප්ඵෙසු දට්ඨබ්බං. දණ්ඩකෙන වා දණ්ඩකං, වණ්ටෙන වා වණ්ටං ගන්ථෙත්වා කතමෙව හි ගන්ථිමං. තං භික්ඛුස්ස වා භික්ඛුනියා වා කාතුම්පි අකප්පියවචනෙන කාරාපෙතුම්පි න වට්ටති, ‘‘එවං ජාන, එවං කතෙ සොභෙය්ය, යථා එතානි පුප්ඵානි න විකිරියන්ති, තථා කරොහී’’තිආදිනා පන කප්පියවචනෙන කාරාපෙතුං වට්ටති.
ගොප්ඵිමං නාම සුත්තෙන වා වාකාදීහි වා වස්සිකපුප්ඵාදීනං එකතොවණ්ටිකඋභතොවණ්ටිකමාලාවසෙන ගොප්ඵනං, වාකං වා රජ්ජුං වා දිගුණං කත්වා තත්ථ අවණ්ටකානි නීපපුප්ඵාදීනි පවෙසෙත්වා පටිපාටියා බන්ධන්ති, එතම්පි ගොප්ඵිමමෙව. සබ්බං පුරිමනයෙනෙව න වට්ටති.
වෙධිමං ¶ ¶ නාම සවණ්ටකානි වස්සිකපුප්ඵාදීනි වණ්ටෙ, අවණ්ටකානි වකුලපුප්ඵාදීනි අත්තනො ඡිද්දෙසු සූචිතාලහීරාදීහි විනිවිජ්ඣිත්වා ආවුනන්ති, එතං වෙධිමං නාම. තං පුරිමනයෙනෙව න වට්ටති. කෙචි පන කදලික්ඛන්ධම්හි කණ්ටකෙ වා තාලහීරාදීනි වා පවෙසෙත්වා තත්ථ පුප්ඵානි විනිවිජ්ඣිත්වා ඨපෙන්ති, කෙචි කණ්ටකසාඛාසු, කෙචි පුප්ඵඡත්තපුප්ඵකූටාගාරකරණත්ථං ඡත්තෙ ච භිත්තියඤ්ච පවෙසෙත්වා ඨපිතකණ්ටකෙසු, කෙචි ධම්මාසනවිතානෙ බද්ධකණ්ටකෙසු, කෙචි කණිකාරපුප්ඵාදීනි සලාකාහි විජ්ඣන්ති, ඡත්තාධිඡත්තං විය කරොන්ති, තං අතිඔළාරිකමෙව. පුප්ඵවිජ්ඣනත්ථං පන ධම්මාසනවිතානෙ කණ්ටකම්පි බන්ධිතුං කණ්ටකාදීහි වා එකපුප්ඵම්පි විජ්ඣිතුං පුප්ඵෙයෙව වා පුප්ඵං පවෙසෙතුං න වට්ටති. ජාලවිතානවෙදිකනාගදන්තකපුප්ඵපටිච්ඡකතාලපණ්ණගුළකාදීනං පන ඡිද්දෙසු අසොකපිණ්ඩියා වා අන්තරෙසු පුප්ඵානි පවෙසෙතුං න දොසො. න හෙතං වෙධිමං හොති. ධම්මරජ්ජුයම්පි එසෙව නයො.
වෙඨිමං නාම පුප්ඵදාමපුප්ඵහත්ථකෙසු දට්ඨබ්බං. කෙචි හි මත්ථකදාමං කරොන්තා හෙට්ඨා ඝටකාකාරං දස්සෙතුං පුප්ඵෙහි වෙඨෙන්ති, කෙචි අට්ඨ අට්ඨ වා දස දස වා උප්පලපුප්ඵාදීනි සුත්තෙන වා වාකෙන වා දණ්ඩකෙසු බන්ධිත්වා උප්පලහත්ථකෙ වා පදුමහත්ථකෙ වා කරොන්ති, තං සබ්බං පුරිමනයෙනෙව න වට්ටති. සාමණෙරෙහි උප්පාටෙත්වා ථලෙ ඨපිතඋප්පලාදීනි කාසාවෙන භණ්ඩිකම්පි බන්ධිතුං න වට්ටති. තෙසංයෙව පන වාකෙන වා දණ්ඩකෙන වා බන්ධිතුං අංසභණ්ඩිකං වා කාතුං වට්ටති. අංසභණ්ඩිකං නාම ඛන්ධෙ ඨපිතකාසාවස්ස උභො අන්තෙ ආහරිත්වා භණ්ඩිකං කත්වා තස්මිං පසිබ්බකෙ විය පුප්ඵානි පක්ඛිපන්ති, අයං වුච්චති අංසභණ්ඩිකා, එතං කාතුං වට්ටති. දණ්ඩකෙහි පදුමිනිපණ්ණං විජ්ඣිත්වා උප්පලාදීනි පණ්ණෙන වෙඨෙත්වා ගණ්හන්ති, තත්රාපි පුප්ඵානං උපරි පදුමිනිපණ්ණමෙව බන්ධිතුං වට්ටති, හෙට්ඨා දණ්ඩකං පන බන්ධිතුං න වට්ටති.
පූරිමං නාම මාලාගුණෙ ච පුප්ඵපටෙ ච දට්ඨබ්බං. යො හි මාලාගුණෙන චෙතියං වා බොධිං වා වෙදිකං වා පරික්ඛිපන්තො පුන ආනෙත්වා පුරිමට්ඨානං අතික්කාමෙති, එත්තාවතා පූරිමං නාම හොති, කො පන වාදො අනෙකක්ඛත්තුං පරික්ඛිපන්තස්ස. නාගදන්තකන්තරෙහි පවෙසෙත්වා හරන්තො ඔලම්බකං කත්වා පුන නාගදන්තකං පරික්ඛිපති, එතම්පි පූරිමං නාම. නාගදන්තකෙ ¶ පන පුප්ඵවලයං පවෙසෙතුං වට්ටති. මාලාගුණෙහි පුප්ඵපටං කරොන්ති, තත්රාපි එකමෙව මාලාගුණං හරිතුං වට්ටති. පුන පච්චාහරතො පූරිමමෙව හොති. තං සබ්බං පුරිමනයෙනෙව න වට්ටති. මාලාගුණෙහි පන බහූහිපි කතං පුප්ඵදාමං ලභිත්වා ආසනමත්ථකාදීසු බන්ධිතුං වට්ටති. අතිදීඝං පන මාලාගුණං එකවාරං හරිත්වා පරික්ඛිපිත්වා පුන ඉතරස්ස භික්ඛුනො දාතුං වට්ටති, තෙනපි තථෙව කාතුං වට්ටති.
වායිමං ¶ නාම පුප්ඵජාලපුප්ඵපටපුප්ඵරූපෙසු දට්ඨබ්බං. චෙතියෙ පුප්ඵජාලං කරොන්තස්ස එකමෙකම්හි ජාලඡිද්දකෙ දුක්කටං. භිත්තිඡත්තබොධිත්ථම්භාදීසුපි එසෙව නයො. පුප්ඵපටං පන පරෙහි පූරිතම්පි වායිතුං න ලබ්භති. ගොප්ඵිමපුප්ඵෙහෙව හත්ථිඅස්සාදිරූපකානි කරොන්ති, තානිපි වායිමට්ඨානෙ තිට්ඨන්ති. පුරිමනයෙනෙව සබ්බං න වට්ටති. අඤ්ඤෙහි කතපරිච්ඡෙදෙ පන පුප්ඵානි ඨපෙන්තෙන හත්ථිඅස්සාදිරූපකම්පි කාතුං වට්ටති. මහාපච්චරියං පන කළම්බකෙන අඩ්ඪචන්දකෙන ච සද්ධිං අට්ඨ පුප්ඵවිකතියො වුත්තා.
32. තත්ථ කළම්බකොති අඩ්ඪචන්දකන්තරෙ ඝටිකදාමඔලම්බකො වුත්තො. අඩ්ඪචන්දකොති අඩ්ඪචන්දාකාරෙන මාලාගුණපරික්ඛෙපො. තදුභයම්පි පූරිමෙයෙව පවිට්ඨං. කුරුන්දියං පන ‘‘ද්වෙ තයො මාලාගුණෙ එකතො කත්වා පුප්ඵදාමකරණම්පි වායිමංයෙවා’’ති වුත්තං. තම්පි ඉධ පූරිමට්ඨානෙයෙව පවිට්ඨං. න කෙවලඤ්ච පුප්ඵදාමමෙව, පිට්ඨමයදාමම්පි ගෙණ්ඩුකපුප්ඵදාමම්පි කුරුන්දියං වුත්තං. ඛරපත්තදාමම්පි සික්ඛාපදස්ස සාධාරණත්තා භික්ඛූනම්පි භික්ඛුනීනම්පි නෙව කාතුං, න කාරාපෙතුං වට්ටති, පූජානිමිත්තං පන කප්පියවචනං සබ්බත්ථ වත්තුං වට්ටති. පරියායඔභාසනිමිත්තකම්මානි වට්ටන්තියෙව.
යො හරිත්වා වා හරාපෙත්වා වා පක්කොසිත්වා වා පක්කොසාපෙත්වා වා සයං වා උපගතානං යං කිඤ්චි අත්තනො සන්තකං පුප්ඵං කුලසඞ්ගහත්ථාය දෙති, තස්ස දුක්කටං, පරසන්තකං දෙති, දුක්කටමෙව. ථෙය්යචිත්තෙන දෙති, භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බො. එස නයො සඞ්ඝිකෙපි. අයං පන විසෙසො – සෙනාසනත්ථාය නියමිතං ඉස්සරවතාය දදතො ථුල්ලච්චයන්ති.
33. පුප්ඵං නාම කස්ස දාතුං වට්ටති, කස්ස න වට්ටතීති? මාතාපිතූනං තාව හරිත්වාපි හරාපෙත්වාපි පක්කොසිත්වාපි පක්කොසාපෙත්වාපි දාතුං වට්ටති ¶ , සෙසඤාතකානං පක්කොසාපෙත්වාව. තඤ්ච ඛො වත්ථුපූජනත්ථාය, මණ්ඩනත්ථාය පන සිවලිඞ්ගාදිපූජනත්ථාය වා කස්සචිපි දාතුං න වට්ටති. මාතාපිතූනඤ්ච හරාපෙන්තෙන ඤාතිසාමණෙරෙහෙව හරාපෙතබ්බං. ඉතරෙ පන යදි සයමෙව ඉච්ඡන්ති, වට්ටති. සම්මතෙන පුප්ඵභාජකෙන පුප්ඵභාජනකාලෙ සම්පත්තානං සාමණෙරානං උපඩ්ඪභාගං දාතුං වට්ටති. කුරුන්දියං පන ‘‘සම්පත්තගිහීනං උපඩ්ඪභාගං’’, මහාපච්චරියං ‘‘චූළකං දාතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං. අසම්මතෙන අපලොකෙත්වා දාතබ්බං. ආචරියුපජ්ඣායෙසු සගාරවා සාමණෙරා බහූනි පුප්ඵානි ආහරිත්වා රාසිං කත්වා ඨපෙන්ති, ථෙරා පාතොව සම්පත්තානං සද්ධිවිහාරිකාදීනං උපාසකාදීනං වා ‘‘ත්වං ඉදං ගණ්හ, ත්වං ඉදං ගණ්හා’’ති දෙන්ති, පුප්ඵදානං නාම න හොති. ‘‘චෙතියං පූජෙස්සාමා’’ති ගහෙත්වා ගච්ඡන්තාපි පූජං කරොන්තාපි තත්ථ තත්ථ සම්පත්තානං ¶ චෙතියපූජනත්ථාය දෙන්ති, එතම්පි පුප්ඵදානං නාම න හොති. උපාසකෙ අක්කපුප්ඵාදීහි පූජෙන්තෙ දිස්වා ‘‘විහාරෙ කණිකාරපුප්ඵාදීනි අත්ථි, උපාසකා තානි ගහෙත්වා පූජෙථා’’ති වත්තුම්පි වට්ටති. භික්ඛූ පුප්ඵපූජං කත්වා දිවාතරං ගාමං පවිට්ඨෙ ‘‘කිං, භන්තෙ, අතිදිවා පවිට්ඨත්ථා’’ති පුච්ඡන්ති, ‘‘විහාරෙ පුප්ඵානි බහූනි, පූජං අකරිම්හා’’ති වදන්ති. මනුස්සා ‘‘බහූනි කිර විහාරෙ පුප්ඵානී’’ති පුනදිවසෙ පහූතං ඛාදනීයං භොජනීයං ගහෙත්වා විහාරං ගන්ත්වා පුප්ඵපූජඤ්ච කරොන්ති දානඤ්ච දෙන්ති, වට්ටති.
34. මනුස්සා ‘‘මයං, භන්තෙ, අසුකදිවසං නාම පූජෙස්සාමා’’ති පුප්ඵවාරං යාචිත්වා අනුඤ්ඤාතදිවසෙ ආගච්ඡන්ති, සාමණෙරෙහි ච පගෙව පුප්ඵානි ඔචිනිත්වා ඨපිතානි හොන්ති, තෙ රුක්ඛෙසු පුප්ඵානි අපස්සන්තා ‘‘කුහිං, භන්තෙ, පුප්ඵානී’’ති වදන්ති, සාමණෙරෙහි ඔචිනිත්වා ඨපිතානි, තුම්හෙ පන පූජෙත්වා ගච්ඡථ, සඞ්ඝො අඤ්ඤං දිවසං පූජෙස්සතීති. තෙ පූජෙත්වා දානං දත්වා ගච්ඡන්ති, වට්ටති. මහාපච්චරියං පන කුරුන්දියඤ්ච ‘‘ථෙරා සාමණෙරෙහි දාපෙතුං න ලභන්ති, සචෙ සයමෙව තානි පුප්ඵානි තෙසං දෙන්ති, වට්ටති. ථෙරෙහි පන ‘සාමණෙරෙහි ඔචිනිත්වා ඨපිතානී’ති එත්තකමෙව වත්තබ්බ’’න්ති වුත්තං. සචෙ පන පුප්ඵවාරං යාචිත්වා අනොචිතෙසු පුප්ඵෙසු යාගුභත්තාදීනි ආදාය ආගන්ත්වා සාමණෙරෙ ‘‘ඔචිනිත්වා දෙථා’’ති වදන්ති, ඤාභිසාමණෙරානංයෙව ඔචිනිත්වා දාතුං වට්ටති. අඤ්ඤාතකෙ උක්ඛිපිත්වා රුක්ඛසාඛාය ඨපෙන්ති, න ඔරොහිත්වා පලායිතබ්බං, ඔචිනිත්වා දාතුං වට්ටති ¶ . සචෙ පන කොචි ධම්මකථිකො ‘‘බහූනි උපාසකා විහාරෙ පුප්ඵානි, යාගුභත්තාදීනි ආදාය ගන්ත්වා පුප්ඵපූජං කරොථා’’ති වදති, තස්සෙව න කප්පතීති මහාපච්චරියඤ්ච කුරුන්දියඤ්ච වුත්තං. මහාඅට්ඨකථායං පන ‘‘එතං අකප්පියං න වට්ටතී’’ති අවිසෙසෙන වුත්තං.
35. ඵලම්පි අත්තනො සන්තකං වුත්තනයෙනෙව මාතාපිතූනඤ්ච සෙසඤාතීනඤ්ච දාතුං වට්ටති. කුලසඞ්ගහත්ථාය පන දෙන්තස්ස වුත්තනයෙනෙව අත්තනො සන්තකෙ පරසන්තකෙ සඞ්ඝිකෙ සෙනාසනත්ථාය නියමිතෙ ච දුක්කටාදීනි වෙදිතබ්බානි. අත්තනො සන්තකංයෙව ගිලානමනුස්සානං වා සම්පත්තඉස්සරානං වා ඛීණපරිබ්බයානං වා දාතුං වට්ටති, ඵලදානං න හොති. ඵලභාජකෙනපි සම්මතෙන සඞ්ඝස්ස ඵලභාජනකාලෙ සම්පත්තමනුස්සානං උපඩ්ඪභාගං දාතුං වට්ටති, අසම්මතෙන අපලොකෙත්වා දාතබ්බං. සඞ්ඝාරාමෙපි ඵලපරිච්ඡෙදෙන වා රුක්ඛපරිච්ඡෙදෙන වා කතිකා කාතබ්බා ‘‘තතො ගිලානමනුස්සානං වා අඤ්ඤෙසං වා ඵලං යාචන්තානං යථාපරිච්ඡෙදෙන චත්තාරි පඤ්ච ඵලානි දාතබ්බානි, රුක්ඛා වා දස්සෙතබ්බා ‘ඉතො ගහෙතුං ලබ්භතී’’’ති. ‘‘ඉධ ඵලානි සුන්දරානි, ඉතො ගණ්හථා’’ති එවං පන න වත්තබ්බං. අත්තනො සන්තකං සිරීසචුණ්ණං වා ¶ අඤ්ඤං වා යං කිඤ්චි කසාවං කුලසඞ්ගහත්ථාය දෙති, දුක්කටං. පරසන්තකාදීසුපි වුත්තනයෙනෙව විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො. අයං පන විසෙසො – සඞ්ඝස්ස රක්ඛිතගොපිතාපි රුක්ඛඡල්ලි ගරුභණ්ඩමෙවාති. මත්තිකදන්තකට්ඨවෙළුපණ්ණෙසුපි ගරුභණ්ඩූපගං ඤත්වා චුණ්ණෙ වුත්තනයෙනෙව විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො.
36. ජඞ්ඝපෙසනියන්ති ගිහීනං දූතෙය්යං සාසනහරණකම්මං වුච්චති, තං න කාතබ්බං. ගිහීනඤ්හි සාසනං ගහෙත්වා ගච්ඡන්තස්ස පදෙ පදෙ දුක්කටං. තං කම්මං නිස්සාය ලද්ධභොජනං භුඤ්ජන්තස්සපි අජ්ඣොහාරෙ අජ්ඣොහාරෙ දුක්කටං. පඨමං සාසනං අග්ගහෙත්වාපි පච්ඡා ‘‘අයං දානි සො ගාමො, හන්ද නං සාසනං ආරොචෙමී’’ති මග්ගා ඔක්කමන්තස්සපි පදෙ පදෙ දුක්කටං. සාසනං ආරොචෙත්වා ලද්ධභොජනං භුඤ්ජතො පුරිමනයෙනෙව දුක්කටං. සාසනං අග්ගහෙත්වා ආගතෙන පන ‘‘භන්තෙ, තස්මිං ගාමෙ ඉත්ථන්නාමස්ස කා පවත්තී’’ති පුච්ඡියමානෙන කථෙතුං වට්ටති, පුච්ඡිතපඤ්හෙ දොසො නත්ථි. පඤ්චන්නං පන සහධම්මිකානං මාතාපිතූනං පණ්ඩුපලාසස්ස අත්තනො වෙය්යාවච්චකරස්ස ¶ සාසනං හරිතුං වට්ටති, ගිහීනඤ්ච කප්පියසාසනං, තස්මා ‘‘මම වචනෙන භගවතො පාදෙ වන්දථා’’ති වා ‘‘චෙතියං පටිමං බොධිං සඞ්ඝත්ථෙරං වන්දථා’’ති වා ‘‘චෙතියෙ ගන්ධපූජං කරොථා’’ති වා ‘‘පුප්ඵපූජං කරොථා’’ති වා ‘‘භික්ඛූ සන්නිපාතෙථ, දානං දස්සාම, ධම්මං දෙසාපයිස්සාමා’’ති වා ඊදිසෙසු සාසනෙසු කුක්කුච්චං න කාතබ්බං. කප්පියසාසනානි හි එතානි, න ගිහීනං ගිහිකම්මපටිසංයුත්තානීති. ඉමෙහි පන අට්ඨහි කුලදූසකකම්මෙහි උප්පන්නපච්චයා පඤ්චන්නම්පි සහධම්මිකානං න කප්පන්ති. අභූතාරොචනරූපියසංවොහාරෙහි උප්පන්නපච්චයසදිසාව හොන්ති.
පබ්බාජනීයකම්මකතො පන යස්මිං ගාමෙ වා නිගමෙ වා කුලදූසකකම්මං කතං, යස්මිඤ්ච විහාරෙ වසති, නෙව තස්මිං ගාමෙ වා නිගමෙ වා චරිතුං ලභති, න විහාරෙ වසිතුං. පටිප්පස්සද්ධකම්මෙනපි ච තෙන යෙසු කුලෙසු පුබ්බෙ කුලදූසකකම්මං කතං, තතො උප්පන්නපච්චයා න ගහෙතබ්බා, ආසවක්ඛයපත්තෙනපි න ගහෙතබ්බා, අකප්පියාව හොන්ති. ‘‘කස්මා න ගණ්හථා’’ති පුච්ඡිතෙන ‘‘පුබ්බෙ එවං කතත්තා’’ති වුත්තෙ සචෙ වදන්ති ‘‘න මයං තෙන කාරණෙන දෙම, ඉදානි සීලවන්තතාය දෙමා’’ති, ගහෙතබ්බා. පකතියා දානට්ඨානෙයෙව කුලදූසකකම්මං කතං හොති, තතො පකතිදානමෙව ගහෙතුං වට්ටති. යං වඩ්ඪෙත්වා දෙන්ති, තං න වට්ටති. යස්මා ච පුච්ඡිතපඤ්හෙ දොසො නත්ථි, තස්මා අඤ්ඤම්පි භික්ඛුං පුබ්බණ්හෙ වා සායන්හෙ වා අන්තරඝරං පවිට්ඨං කොචි පුච්ඡෙය්ය ‘‘කස්මා, භන්තෙ, චරථා’’ති. යෙනත්ථෙන චරති, තං ආචික්ඛිත්වා ‘‘ලද්ධං න ලද්ධ’’න්ති වුත්තෙ සචෙ න ලද්ධං, ‘‘න ලද්ධ’’න්ති වත්වා යං සො දෙති, තං ගහෙතුං වට්ටති.
37. ‘‘න ¶ ච, භික්ඛවෙ, පණිධාය අරඤ්ඤෙ වත්ථබ්බං, යො වසෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. න ච, භික්ඛවෙ, පණිධාය පිණ්ඩාය චරිතබ්බං…පෙ… න ච, භික්ඛවෙ, පණිධාය චඞ්කමිතබ්බං…පෙ… න ච, භික්ඛවෙ, පණිධාය ඨාතබ්බං…පෙ… න ච, භික්ඛවෙ, පණිධාය නිසීදිතබ්බං…පෙ… න ච, භික්ඛවෙ, පණිධාය සෙය්යා කප්පෙතබ්බා, යො කප්පෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාරා. 223 ආදයො) වුත්තත්තා ‘‘එවං (පාරා. අට්ඨ. 2.223) අරඤ්ඤෙ වසන්තං මං ජනො අරහත්තෙ වා සෙක්ඛභූමියං වා සම්භාවෙස්සති, තතො ලොකස්ස සක්කතො භවිස්සාමි ගරුකතො මානිතො පූජිතො’’ති එවං පත්ථනං කත්වා අරඤ්ඤෙ න වසිතබ්බං. එවං පණිධාය ‘‘අරඤ්ඤෙ වසිස්සාමී’’ති ගච්ඡන්තස්ස ¶ පදවාරෙ පදවාරෙ දුක්කටං, තථා අරඤ්ඤෙ කුටිකරණචඞ්කමනනිසීදනනිවාසනපාරුපනාදීසු සබ්බකිච්චෙසු පයොගෙ පයොගෙ දුක්කටං, තස්මා එවං අරඤ්ඤෙ න වසිතබ්බං. එවං වසන්තො හි සම්භාවනං ලභතු වා මා වා, දුක්කටං ආපජ්ජති. යො පන සමාදින්නධුතඞ්ගො ‘‘ධුතඞ්ගං රක්ඛිස්සාමී’’ති වා ‘‘ගාමන්තෙ මෙ වසතො චිත්තං වික්ඛිපති, අරඤ්ඤං සප්පාය’’න්ති චින්තෙත්වා වා ‘‘අද්ධා අරඤ්ඤෙ තිණ්ණං විවෙකානං අඤ්ඤතරං පාපුණිස්සාමී’’ති වා ‘‘අරඤ්ඤං පවිසිත්වා අරහත්තං අපාපුණිත්වා න නික්ඛමිස්සාමී’’ති වා ‘‘අරඤ්ඤවාසො නාම භගවතා පසත්ථො, මයි ච අරඤ්ඤෙ වසන්තෙ බහූ සබ්රහ්මචාරී ගාමන්තං හිත්වා ආරඤ්ඤකා භවිස්සන්තී’’ති වා එවං අනවජ්ජවාසං වසිතුකාමො හොති, තෙනෙව වසිතබ්බං. පිණ්ඩාය චරන්තස්සපි ‘‘අභික්කන්තාදීනි සණ්ඨපෙත්වා පිණ්ඩාය චරිස්සාමී’’ති නිවාසනපාරුපනකිච්චතො පභුති යාව භොජනපරියොසානං, තාව පයොගෙ පයොගෙ දුක්කටං, සම්භාවනං ලභතු වා මා වා, දුක්කටමෙව. ඛන්ධකවත්තසෙඛියවත්තපරිපූරණත්ථං පන සබ්රහ්මචාරීනං දිට්ඨානුගතිආපජ්ජනත්ථං වා පාසාදිකෙහි අභික්කමපටික්කමාදීහි පිණ්ඩාය පවිසන්තො අනුපවජ්ජො විඤ්ඤූනං. චඞ්කමනාදීසුපි එසෙව නයො.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
කුලසඞ්ගහවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
6. මච්ඡමංසවිනිච්ඡයකථා
38. මච්ඡමංසෙසු ¶ පන මච්ඡග්ගහණෙන සබ්බම්පි ජලජං වුත්තං. තත්ථ අකප්පියං නාම නත්ථි. මංසෙසු පන මනුස්සහත්ථිඅස්සසුනඛඅහිසීහබ්යග්ඝදීපිඅච්ඡතරච්ඡානං වසෙන දස මංසානි අකප්පියානි. තත්ථ මනුස්සමංසෙ ථුල්ලච්චයං, සෙසෙසු දුක්කටං. ඉති ඉමෙසං මනුස්සාදීනං දසන්නං මංසම්පි අට්ඨිපි ලොහිතම්පි චම්මම්පි ලොමම්පි සබ්බං න වට්ටති. වසාසු පන එකා මනුස්සවසාව න වට්ටති. ඛීරාදීසු අකප්පියං නාම නත්ථි. ඉමෙසු පන අකප්පියමංසෙසු අට්ඨිආදීසු වා යං කිඤ්චි ඤත්වා වා අඤත්වා වා ඛාදන්තස්ස ආපත්තියෙව. යදා ජානාති, තදා දෙසෙතබ්බා. ‘‘අපුච්ඡිත්වාව ඛාදිස්සාමී’’ති ගණ්හතො පටිග්ගහණෙපි දුක්කටං, ‘‘පුච්ඡිත්වා ඛාදිස්සාමී’’ති ගණ්හතො ¶ අනාපත්ති. උද්දිස්සකතං පන ජානිත්වා ඛාදන්තස්සෙව ආපත්ති, පච්ඡා ජානන්තො ආපත්තියා න කාරෙතබ්බො (මහාව. අට්ඨ. 281).
තත්ථ (පාරා. අට්ඨ. 2.410) උද්දිස්සකතං නාම භික්ඛූනං අත්ථාය වධිත්වා සම්පාදිතං මච්ඡමංසං. උභයම්පි හි උද්දිස්සකතං න වට්ටති. තම්පි අදිට්ඨං අසුතං අපරිසඞ්කිතං වට්ටති. තිකොටිපරිසුද්ධඤ්හි මච්ඡමංසං භගවතා අනුඤ්ඤාතං අදිට්ඨං අසුතං අපරිසඞ්කිතං. තත්ථ අදිට්ඨං නාම භික්ඛූනං අත්ථාය මිගමච්ඡෙ වධිත්වා ගය්හමානං අදිට්ඨං. අසුතං නාම භික්ඛූනං අත්ථාය මිගමච්ඡෙ වධිත්වා ගහිතන්ති අසුතං. අපරිසඞ්කිතං පන දිට්ඨපරිසඞ්කිතං සුතපරිසඞ්කිතං තදුභයවිනිමුත්තපරිසඞ්කිතඤ්ච ඤත්වා තබ්බිපක්ඛතො ජානිතබ්බං. කථං? ඉධ භික්ඛූ පස්සන්ති මනුස්සෙ ජාලවාගුරාදිහත්ථෙ ගාමතො වා නික්ඛමන්තෙ අරඤ්ඤෙ වා විචරන්තෙ. දුතියදිවසෙ ච නෙසං තං ගාමං පිණ්ඩාය පවිට්ඨානං සමච්ඡමංසං පිණ්ඩපාතං අභිහරන්ති. තෙ තෙන දිට්ඨෙන පරිසඞ්කන්ති ‘‘භික්ඛූනං නු ඛො අත්ථාය කත’’න්ති, ඉදං දිට්ඨපරිසඞ්කිතං, එතං ගහෙතුං න වට්ටති. යං එවං අපරිසඞ්කිතං, තං වට්ටති. සචෙ පන තෙ මනුස්සා ‘‘කස්මා, භන්තෙ, න ගණ්හථා’’ති පුච්ඡිත්වා තමත්ථං සුත්වා ‘‘නයිදං, භන්තෙ, භික්ඛූනං අත්ථාය කතං, අම්හෙහි අත්තනො අත්ථාය වා රාජයුත්තාදීනං වා අත්ථාය කත’’න්ති වදන්ති, කප්පති.
න හෙව ඛො භික්ඛූ පස්සන්ති, අපිච ඛො සුණන්ති ‘‘මනුස්සා කිර ජාලවාගුරාදිහත්ථා ගාමතො වා නික්ඛමන්ති, අරඤ්ඤෙ වා විචරන්තී’’ති. දුතියදිවසෙ ච තෙසං තං ගාමං පිණ්ඩාය පවිට්ඨානං සමච්ඡමංසං පිණ්ඩපාතං අභිහරන්ති. තෙ තෙන සුතෙන පරිසඞ්කන්ති ‘‘භික්ඛූනං නු ¶ ඛො අත්ථාය කත’’න්ති, ඉදං සුතපරිසඞ්කිතං නාම, එතං ගහෙතුං න වට්ටති. යං එවං අපරිසඞ්කිතං, තං වට්ටති. සචෙ පන තෙ මනුස්සා ‘‘කස්මා, භන්තෙ, න ගණ්හථා’’ති පුච්ඡිත්වා තමත්ථං සුත්වා ‘‘නයිදං, භන්තෙ, භික්ඛූනං අත්ථාය කතං, අම්හෙහි අත්තනො අත්ථාය වා රාජයුත්තාදීනං වා අත්ථාය කත’’න්ති වදන්ති, කප්පති.
න හෙව ඛො පන භික්ඛූ පස්සන්ති න සුණන්ති, අපිච ඛො තෙසං තං ගාමං පිණ්ඩාය පවිට්ඨානං පත්තං ගහෙත්වා සමච්ඡමංසං පිණ්ඩපාතං අභිසඞ්ඛරිත්වා අභිහරන්ති. තෙ පරිසඞ්කන්ති ‘‘භික්ඛූනං නු ඛො අත්ථාය කත’’න්ති, ඉදං තදුභයවිනිමුත්තපරිසඞ්කිතං නාම, එතම්පි ගහෙතුං න වට්ටති. යං එවං අපරිසඞ්කිතං, තං වට්ටති. සචෙ පන තෙ මනුස්සා ‘‘කස්මා, භන්තෙ, න ගණ්හථා’’ති පුච්ඡිත්වා ¶ තමත්ථං සුත්වා ‘‘නයිදං, භන්තෙ, භික්ඛූනං අත්ථාය කතං, අම්හෙහි අත්තනො අත්ථාය වා රාජයුත්තාදීනං වා අත්ථාය කතං, පවත්තමංසං වා කප්පියමෙව ලභිත්වා භික්ඛූනං අත්ථාය සම්පාදිත’’න්ති වදන්ති, කප්පති. මතානං පෙතකිච්චත්ථාය මඞ්ගලාදීනං වා අත්ථාය කතෙපි එසෙව නයො. යං යඤ්හි භික්ඛූනංයෙව අත්ථාය අකතං, යත්ථ ච නිබ්බෙමතිකො හොති, තං සබ්බං කප්පති.
39. සචෙ පන එකස්මිං විහාරෙ භික්ඛූනං උද්දිස්සකතං හොති, තෙ ච අත්තනො අත්ථාය කතභාවං න ජානන්ති, අඤ්ඤෙ ජානන්ති. යෙ ජානන්ති, තෙසං න වට්ටති, ඉතරෙසං පන වට්ටති. අඤ්ඤෙ න ජානන්ති, තෙයෙව ජානන්ති, තෙසංයෙව න වට්ටති, අඤ්ඤෙසං වට්ටති. තෙපි ‘‘අම්හාකං අත්ථාය කත’’න්ති ජානන්ති, අඤ්ඤෙපි ‘‘එතෙසං අත්ථාය කත’’න්ති ජානන්ති, සබ්බෙසම්පි න වට්ටති. සබ්බෙ න ජානන්ති, සබ්බෙසම්පි වට්ටති. පඤ්චසු හි සහධම්මිකෙසු යස්ස වා තස්ස වා අත්ථාය උද්දිස්සකතං සබ්බෙසං න කප්පති.
සචෙ පන කොචි එකං භික්ඛුං උද්දිස්ස පාණං වධිත්වා තස්ස පත්තං පූරෙත්වා දෙති, සො ච අත්තනො අත්ථාය කතභාවං ජානංයෙව ගහෙත්වා අඤ්ඤස්ස භික්ඛුනො දෙති, සො තං තස්ස සද්ධාය පරිභුඤ්ජති, කස්ස ආපත්තීති? ද්වින්නම්පි අනාපත්ති. යඤ්හි උද්දිස්ස කතං, තස්ස අභුත්තතාය අනාපත්ති, ඉතරස්ස අජානනතාය. කප්පියමංසස්ස හි පටිග්ගහණෙ ආපත්ති නත්ථි, උද්දිස්සකතඤ්ච අජානිත්වා භුත්තස්ස පච්ඡා ඤත්වා ආපත්තිදෙසනාකිච්චං නාම නත්ථි. අකප්පියමංසං පන අජානිත්වා භුත්තෙන පච්ඡා ඤත්වාපි ආපත්ති දෙසෙතබ්බා. උද්දිස්සකතඤ්හි ඤත්වා භුඤ්ජතොව ආපත්ති, අකප්පියමංසං අජානිත්වා භුඤ්ජන්තස්සපි ආපත්තියෙව, තස්මා ආපත්තිභීරුකෙන රූපං සල්ලක්ඛෙන්තෙනපි පුච්ඡිත්වාව මංසං පටිග්ගහෙතබ්බං. පරිභොගකාලෙ ‘‘පුච්ඡිත්වා ¶ පරිභුඤ්ජිස්සාමී’’ති වා ගහෙත්වා පුච්ඡිත්වාව පරිභුඤ්ජිතබ්බං. කස්මා? දුවිඤ්ඤෙය්යත්තා. අච්ඡමංසම්පි හි සූකරමංසසදිසං හොති, දීපිමංසාදීනි ච මිගමංසාදිසදිසානි, තස්මා පුච්ඡිත්වා ගහණමෙව වත්තන්ති වදන්ති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
මච්ඡමංසවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
7. අනාමාසවිනිච්ඡයකථා
40. අනාමාසන්ති ¶ ¶ න පරාමසිතබ්බං. තත්රායං විනිච්ඡයො (පාරා. අට්ඨ. 2.281) – යස්මා මාතා වා හොතු ධීතා වා භගිනී වා, ඉත්ථී නාම සබ්බාපි බ්රහ්මචරියස්ස පාරිබන්ථිකාව අනාමාසා ච, තස්මා ‘‘අයං මෙ මාතා, අයං මෙ ධීතා, අයං මෙ භගිනී’’ති ගෙහස්සිතපෙමෙන ආමසතොපි දුක්කටමෙව වුත්තං. ඉමං පන භගවතො ආණං අනුස්සරන්තෙන සචෙපි නදීසොතෙන වුය්හමානං මාතරං පස්සති, නෙව හත්ථෙන පරාමසිතබ්බා, පණ්ඩිතෙන පන භික්ඛුනා නාවා වා ඵලකං වා කදලික්ඛන්ධො වා දාරුක්ඛන්ධො වා උපසංහරිතබ්බො. තස්මිං අසති කාසාවම්පි උපසංහරිත්වා පුරතො ඨපෙතබ්බං, ‘‘එත්ථ ගණ්හාහී’’ති පන න වත්තබ්බා. ගහිතෙ ‘‘පරික්ඛාරං කඩ්ඪාමී’’ති කඩ්ඪන්තෙන ගන්තබ්බං. සචෙ පන භායති, පුරතො පුරතො ගන්ත්වා ‘‘මා භායී’’ති සමස්සාසෙතබ්බා. සචෙ භායමානා පුත්තස්ස සහසා ඛන්ධෙ වා අභිරුහති, හත්ථෙ වා ගණ්හාති, න ‘‘අපෙහි මහල්ලිකෙ’’ති නිද්ධුනිතබ්බා, ථලං පාපෙතබ්බා. කද්දමෙ ලග්ගායපි කූපෙ පතිතායපි එසෙව නයො. තත්රාපි හි යොත්තං වා වත්ථං වා පක්ඛිපිත්වා හත්ථෙන ගහිතභාවං ඤත්වා උද්ධරිතබ්බා, න ත්වෙව ආමසිතබ්බා.
න කෙවලඤ්ච මාතුගාමස්ස සරීරමෙව අනාමාසං, නිවාසනපාරුපනම්පි ආභරණභණ්ඩම්පි අන්තමසො තිණණ්ඩුපකං වා තාලපණ්ණමුද්දිකං වා උපාදාය අනාමාසමෙව. තඤ්ච ඛො නිවාසනපාවුරණං පිළන්ධනත්ථාය ඨපිතමෙව. සචෙ පන නිවාසනං වා පාරුපනං වා පරිවත්තෙත්වා චීවරත්ථාය පාදමූලෙ ඨපෙති, වට්ටති. ආභරණභණ්ඩෙසු පන සීසපසාධනදන්තසූචිආදිකප්පියභණ්ඩං ‘‘ඉමං, භන්තෙ, තුම්හාකං දෙම, ගණ්හථා’’ති දීයමානං සිපාටිකාසූචිආදිඋපකරණත්ථාය ගහෙතබ්බං. සුවණ්ණරජතමුත්තාදිමයං පන අනාමාසමෙව, දීයමානම්පි න ගහෙතබ්බං. න කෙවලඤ්ච එතාසං සරීරූපගමෙව අනාමාසං, ඉත්ථිසණ්ඨානෙන කතං කට්ඨරූපම්පි දන්තරූපම්පි අයරූපම්පි ලොහරූපම්පි තිපුරූපම්පි පොත්ථකරූපම්පි සබ්බරතනරූපම්පි අන්තමසො පිට්ඨමයරූපම්පි අනාමාසමෙව. පරිභොගත්ථාය පන ‘‘ඉදං තුම්හාකං හොතූ’’ති ලභිත්වා ඨපෙත්වා සබ්බරතනමයං අවසෙසං භින්දිත්වා උපකරණාරහං උපකරණෙ, පරිභොගාරහං පරිභොගෙ උපනෙතුං වට්ටති.
41. යථා ¶ ච ඉත්ථිරූපකං, එවං සත්තවිධං ධඤ්ඤම්පි අනාමාසමෙව. තස්මා ඛෙත්තමජ්ඣෙන ගච්ඡන්තෙන තත්ථජාතකම්පි ධඤ්ඤඵලං න ආමසන්තෙන ගන්තබ්බං. සචෙ ඝරද්වාරෙ වා අන්තරාමග්ගෙ වා ¶ ධඤ්ඤං පසාරිතං හොති, පස්සෙන ච මග්ගො අත්ථි, න මද්දන්තෙන ගන්තබ්බං. ගමනමග්ගෙ අසති මග්ගං අධිට්ඨාය ගන්තබ්බං. අන්තරඝරෙ ධඤ්ඤස්ස උපරි ආසනං පඤ්ඤපෙත්වා දෙන්ති, නිසීදිතුං වට්ටති. කෙචි ආසනසාලාය ධඤ්ඤං ආකිරන්ති, සචෙ සක්කා හොති හරාපෙතුං, හරාපෙතබ්බං. නො චෙ, එකමන්තං ධඤ්ඤං අමද්දන්තෙන පීඨකං පඤ්ඤපෙත්වා නිසීදිතබ්බං. සචෙ ඔකාසො න හොති, මනුස්සා ධඤ්ඤමජ්ඣෙයෙව පඤ්ඤපෙත්වා දෙන්ති, නිසීදිතබ්බං. තත්ථජාතකානි මුග්ගමාසාදීනි අපරණ්ණානිපි තාලපනසාදීනි වා ඵලානි කීළන්තෙන න ආමසිතබ්බානි. මනුස්සෙහි රාසිකතෙසුපි එසෙව නයො. අරඤ්ඤෙ පන රුක්ඛතො පතිතානි ඵලානි ‘‘අනුපසම්පන්නානං දස්සාමී’’ති ගණ්හිතුං වට්ටති.
42. මුත්තා මණි වෙළුරියො සඞ්ඛො සිලා පවාළං රජතං ජාතරූපං ලොහිතඞ්කො මසාරගල්ලන්ති ඉමෙසු දසසු රතනෙසු මුත්තා අධොතා අවිද්ධා යථාජාතාව ආමසිතුං වට්ටති, සෙසා අනාමාසාති වදන්ති, තං න ගහෙතබ්බං. මහාපච්චරියං පන ‘‘මුත්තා ධොතාපි අධොතාපි අනාමාසා, භණ්ඩමූලත්ථාය ච සම්පටිච්ඡිතුං න වට්ටති, කුට්ඨරොගස්ස භෙසජ්ජත්ථාය පන වට්ටතී’’ති වුත්තං, තං යුත්තං. අන්තමසො ජාතිඵලිකං උපාදාය සබ්බොපි නීලපීතාදිවණ්ණභෙදො මණි ධොතවිද්ධවට්ටිතො අනාමාසො, යථාජාතො පන ආකරමුත්තො පත්තාදිභණ්ඩමූලත්ථං සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටතීති වුත්තං, තම්පි මහාපච්චරියං පටික්ඛිත්තං. පචිත්වා කතො කාචමණියෙවෙකො වට්ටතීති වුත්තං. වෙළුරියෙපි මණිසදිසොව විනිච්ඡයො.
සඞ්ඛො ධමනසඞ්ඛො ච ධොතවිද්ධො ච රතනමිස්සො අනාමාසො, පානීයසඞ්ඛො ධොතොපි අධොතොපි ආමාසොව. සෙසඤ්ච අඤ්ජනාදිභෙසජ්ජත්ථායපි භණ්ඩමූලත්ථායපි සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. සිලා ධොතවිද්ධා රතනසංයුත්තා මුග්ගවණ්ණාව අනාමාසා, සෙසා සත්ථකනිඝංසනාදිඅත්ථාය ගණ්හිතුං වට්ටති. එත්ථ ච රතනසංයුත්තාති සුවණ්ණෙන සද්ධිං යොජෙත්වා පචිත්වා කතාති වදන්ති. පවාළං ධොතවිද්ධං අනාමාසං, සෙසං ආමාසඤ්ච භණ්ඩමූලත්ථඤ්ච සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටතීති වදන්ති, තං න ගහෙතබ්බං ¶ . මහාපච්චරියං පන ‘‘ධොතම්පි අධොතම්පි සබ්බං අනාමාසඤ්ච න ච සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං, තං යුත්තං.
රජතඤ්ච ජාතරූපඤ්ච කතභණ්ඩම්පි අකතභණ්ඩම්පි සබ්බෙන සබ්බං බීජතො පට්ඨාය අනාමාසඤ්ච අසම්පටිච්ඡනීයඤ්ච. උත්තරරාජපුත්තො කිර සුවණ්ණචෙතියං කාරාපෙත්වා මහාපදුමත්ථෙරස්ස පෙසෙසි. ථෙරො ‘‘න කප්පතී’’ති පටික්ඛිපි. චෙතියඝරෙ සුවණ්ණපදුමසුවණ්ණබුබ්බුළකාදීනි හොන්ති, එතානිපි අනාමාසානි. චෙතියඝරගොපකා පන රූපියඡඩ්ඩකට්ඨානෙ ඨිතා ¶ , තස්මා තෙසං කෙළාපයිතුං වට්ටතීති වුත්තං. කුරුන්ධියං පන තම්පි පටික්ඛිත්තං, සුවණ්ණචෙතියෙ කචවරමෙව හරිතුං වට්ටතීති එත්තකමෙව අනුඤ්ඤාතං. ආරකූටලොහම්පි ජාතරූපගතිකමෙව අනාමාසන්ති සබ්බට්ඨකථාසු වුත්තං. සෙනාසනපරිභොගෙ පන සබ්බොපි කප්පියො, තස්මා ජාතරූපරජතමයා සබ්බෙපි සෙනාසනපරික්ඛාරා ආමාසා, භික්ඛූනං ධම්මවිනයවණ්ණනට්ඨානෙ රතනමණ්ඩපෙ කරොන්ති ඵලිකත්ථම්භෙ රතනදාමපටිමණ්ඩිතෙ, තත්ථ සබ්බූපකරණානි භික්ඛූනං පටිජග්ගිතුං වට්ටන්ති. ලොහිතඞ්කමසාරගල්ලා ධොතවිද්ධා අනාමාසා, ඉතරෙ ආමාසා, භණ්ඩමූලත්ථාය ච සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටතීති වුත්තං. මහාපච්චරියං පන ‘‘ධොතාපි අධොතාපි සබ්බසො අනාමාසා, න ච සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටන්තී’’ති පටික්ඛිත්තං.
43. සබ්බං ආවුධභණ්ඩං අනාමාසං, භණ්ඩමූලත්ථාය දීයමානම්පි න සම්පටිච්ඡිතබ්බං. සත්ථවණිජ්ජා නාම න වට්ටති. සුද්ධධනුදණ්ඩොපි ධනුජියාපි පතොදොපි තොමරොපි අඞ්කුසොපි අන්තමසො වාසිඵරසුආදීනිපි ආවුධසඞ්ඛෙපෙන කතානි අනාමාසානි. සචෙ කෙනචි විහාරෙ සත්ති වා තොමරො වා ඨපිතො හොති, විහාරං ජග්ගන්තෙන ‘‘හරන්තූ’’ති සාමිකානං පෙසෙතබ්බං. සචෙ න හරන්ති, තං අචාලෙන්තෙන විහාරො පටිජග්ගිතබ්බො. යුද්ධභූමියං පන පතිතං අසිං වා සත්තිං වා තොමරං වා දිස්වා පාසාණෙන වා කෙනචි වා අසිං භින්දිත්වා සත්ථකත්ථාය ගහෙතුං වට්ටති. ඉතරානිපි වියොජෙත්වා කිඤ්චි සත්ථකත්ථාය, කිඤ්චි කත්තරදණ්ඩාදිඅත්ථාය ගහෙතුං වට්ටති. ‘‘ඉදං ගණ්හථා’’ති දීයමානං පන විනාසෙත්වා ‘‘කප්පියභණ්ඩං කරිස්සාමී’’ති සබ්බම්පි සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති.
මච්ඡජාලපක්ඛිජාලාදීනිපි ¶ ඵලකජාලිකාදීනිපි සරපරිත්තාණානිපි සබ්බානි අනාමාසානි, පරිභොගත්ථාය ලබ්භමානෙසු පන ජාලං තාව ‘‘ආසනස්ස වා චෙතියස්ස වා උපරි බන්ධිස්සාමි, ඡත්තං වා වෙඨෙස්සාමී’’ති ගහෙතුං වට්ටති. සරපරිත්තාණං සබ්බම්පි භණ්ඩමූලත්ථාය සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. පරූපරොධනිවාරණඤ්හි එතං, න උපරොධකරන්ති. ඵලකං ‘‘දන්තකට්ඨභාජනං කරිස්සාමී’’ති ගහෙතුං වට්ටති.
චම්මවිනද්ධානි වීණාභෙරිආදීනි අනාමාසානි. කුරුන්දියං පන ‘‘භෙරිසඞ්ඝාටොපි වීණාසඞ්ඝාටොපි තුච්ඡපොක්ඛරම්පි මුඛවට්ටියං ආරොපිතචම්මම්පි වීණාදණ්ඩකොපි සබ්බං අනාමාස’’න්ති වුත්තං. ඔනහිතුං වා ඔනහාපෙතුං වා වාදෙතුං වා වාදාපෙතුං වා න ලබ්භතියෙව. චෙතියඞ්ගණෙ පූජං කත්වා මනුස්සෙහි ඡඩ්ඩිතං දිස්වාපි අචාලෙත්වාව අන්තරන්තරෙ සම්මජ්ජිතබ්බං, කචවරඡඩ්ඩනකාලෙ පන කචවරනියාමෙනෙව හරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපිතුං වට්ටතීති ¶ මහාපච්චරියං වුත්තං. භණ්ඩමූලත්ථාය සම්පටිච්ඡිතුම්පි වට්ටති, පරිභොගත්ථාය ලබ්භමානෙසු පන වීණාදොණිකඤ්ච භෙරිපොක්ඛරඤ්ච දන්තකට්ඨභාජනං කරිස්සාම, චම්මං සත්ථකකොසකන්ති එවං තස්ස තස්ස පරික්ඛාරස්ස උපකරණත්ථාය ගහෙත්වා තථා තථා කාතුං වට්ටති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
අනාමාසවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
8. අධිට්ඨානවිකප්පනවිනිච්ඡයකථා
44. අධිට්ඨානවිකප්පනෙසු ¶ පන – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තිචීවරං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතුං, වස්සිකසාටිකං වස්සානං චාතුමාසං අධිට්ඨාතුං තතො පරං විකප්පෙතුං, නිසීදනං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතුං, පච්චත්ථරණං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතුං, කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිං යාව ආබාධා අධිට්ඨාතුං තතො පරං විකප්පෙතුං, මුඛපුඤ්ඡනචොළං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතුං, පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතු’’න්ති (මහාව. 358) වචනතො තිචීවරාදිනියාමෙනෙව අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිතුකආමෙන ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’තිආදිනා නාමං වත්වා අධිට්ඨාතබ්බං. විකප්පෙන්තෙන පන නාමං අග්ගහෙත්වාව ‘‘ඉමං චීවරං තුය්හං විකප්පෙමී’’ති ¶ වත්වා විකප්පෙතබ්බං. තත්ථ (පාරා. අට්ඨ. 2.469) තිචීවරං අධිට්ඨහන්තෙන රජිත්වා කප්පබින්දුං දත්වා පමාණයුත්තමෙව අධිට්ඨාතබ්බං. අස්ස පමාණං උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදෙන සුගතචීවරතො ඌනකං වට්ටති, ලාමකපරිච්ඡෙදෙන සඞ්ඝාටියා උත්තරාසඞ්ගස්ස ච දීඝතො මුට්ඨිපඤ්චකං, තිරියං මුට්ඨිත්තිකං පමාණං වට්ටති. අන්තරවාසකො දීඝසො මුට්ඨිපඤ්චකො, තිරියං ද්විහත්ථොපි වට්ටති. පාරුපනෙනපි හි සක්කා නාභිං පටිච්ඡාදෙතුන්ති. වුත්තප්පමාණතො පන අතිරෙකඤ්ච ඌනකඤ්ච ‘‘පරික්ඛාරචොළක’’න්ති අධිට්ඨාතබ්බං.
තත්ථ යස්මා ‘‘ද්වෙ චීවරස්ස අධිට්ඨානා කායෙන වා අධිට්ඨෙති, වාචාය වා අධිට්ඨෙතී’’ති (පරි. 322) වුත්තං, තස්මා පුරාණසඞ්ඝාටිං ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං පච්චුද්ධරාමී’’ති පච්චුද්ධරිත්වා නවං සඞ්ඝාටිං හත්ථෙන ගහෙත්වා ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’ති චිත්තෙන ආභොගං කත්වා කායවිකාරං කරොන්තෙන කායෙන අධිට්ඨාතබ්බා. ඉදං කායෙන අධිට්ඨානං, තං යෙන කෙනචි සරීරාවයවෙන අඵුසන්තස්ස න වට්ටති. වාචාය අධිට්ඨානෙ පන වචීභෙදං කත්වා වාචාය අධිට්ඨාතබ්බා. තත්ර දුවිධං අධිට්ඨානං – සචෙ හත්ථපාසෙ හොති, ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’ති වාචා භින්දිතබ්බා. අථ අන්තොගබ්භෙ වා උපරිපාසාදෙ වා සාමන්තවිහාරෙ වා හොති, ඨපිතට්ඨානං සල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘එතං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’ති වාචා භින්දිතබ්බා. එස නයො උත්තරාසඞ්ගෙ අන්තරවාසකෙ ච. නාමමත්තමෙව හි විසෙසො, තස්මා සබ්බානි සඞ්ඝාටිං උත්තරාසඞ්ගං අන්තරවාසකන්ති එවං අත්තනො නාමෙනෙව අධිට්ඨාතබ්බානි. සචෙ අධිට්ඨහිත්වා ඨපිතවත්ථෙහි සඞ්ඝාටිආදීනි කරොති, නිට්ඨිතෙ රජනෙ ච කප්පෙ ච ‘‘ඉමං පච්චුද්ධරාමී’’ති පච්චුද්ධරිත්වා පුන අධිට්ඨාතබ්බානි. අධිට්ඨිතෙන පන ¶ සද්ධිං මහන්තතරමෙව දුතියපට්ටං වා ඛණ්ඩං වා සිබ්බන්තෙන පුන අධිට්ඨාතබ්බං. සමෙ වා ඛුද්දකෙ වා අධිට්ඨානකිච්චං නත්ථි.
තිචීවරං පන පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාතුං වට්ටති, න වට්ටතීති? මහාපදුමත්ථෙරො කිරාහ ‘‘තිචීවරං තිචීවරමෙව අධිට්ඨාතබ්බං, සචෙ පරික්ඛාරචොළාධිට්ඨානං ලභෙය්ය, උදොසිතසික්ඛාපදෙ පරිහාරො නිරත්ථකො භවෙය්යා’’ති. එවං වුත්තෙ කිර අවසෙසා භික්ඛූ ආහංසු ‘‘පරික්ඛාරචොළම්පි භගවතාව ‘අධිට්ඨාතබ්බ’න්ති වුත්තං, තස්මා වට්ටතී’’ති. මහාපච්චරියම්පි වුත්තං ‘‘පරික්ඛාරචොළං නාම පාටෙක්කං නිධානමුඛමෙතං. තිචීවරං ‘පරික්ඛාරචොළ’න්ති අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති, උදොසිතසික්ඛාපදෙ (පාරා. 471 ආදයො) පන තිචීවරං අධිට්ඨහිත්වා පරිහරන්තස්ස ¶ පරිහාරො වුත්තො’’ති. උභතොවිභඞ්ගභාණකො පුණ්ණවාලිකවාසී මහාතිස්සත්ථෙරොපි කිරාහ ‘‘මයං පුබ්බෙ මහාථෙරානං අස්සුම්හා ‘අරඤ්ඤවාසිනො භික්ඛූ රුක්ඛසුසිරාදීසු චීවරං ඨපෙත්වා පධානං පදහනත්ථාය ගච්ඡන්ති, සාමන්තවිහාරෙ ධම්මස්සවනත්ථාය ගතානඤ්ච තෙසං සූරියෙ උට්ඨිතෙ සාමණෙරා වා දහරභික්ඛූ වා පත්තචීවරං ගහෙත්වා ගච්ඡන්ති, තස්මා සුඛපරිභොගත්ථං තිචීවරං පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාතුං වට්ටතී’’’ති. මහාපච්චරියම්පි වුත්තං ‘‘පුබ්බෙ ආරඤ්ඤිකා භික්ඛූ අබද්ධසීමාය දුප්පරිහාරන්ති තිචීවරං පරික්ඛාරචොළමෙව අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිංසූ’’ති.
45. වස්සිකසාටිකා අනතිරිත්තප්පමාණා නාමං ගහෙත්වා වුත්තනයෙනෙව චත්තාරො වස්සිකෙ මාසෙ අධිට්ඨාතබ්බා, තතො පරං පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතබ්බා. වණ්ණභෙදමත්තරත්තාපි චෙසා වට්ටති, ද්වෙ පන න වට්ටන්ති. නිසීදනං වුත්තනයෙන අධිට්ඨාතබ්බමෙව, තඤ්ච ඛො පමාණයුත්තං එකමෙව, ද්වෙ න වට්ටන්ති. පච්චත්ථරණම්පි අධිට්ඨාතබ්බමෙව, තං පන මහන්තම්පි වට්ටති, එකම්පි වට්ටති, බහූනිපි වට්ටන්ති, නීලම්පි පීතකම්පි සදසම්පි පුප්ඵදසම්පීති සබ්බප්පකාරං වට්ටති. කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදි යාව ආබාධො අත්ථි, තාව පමාණිකා අධිට්ඨාතබ්බා. ආබාධෙ වූපසන්තෙ පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතබ්බා, එකාව වට්ටති. මුඛපුඤ්ඡනචොළං අධිට්ඨාතබ්බමෙව, යාව එකං ධොවීයති, තාව අඤ්ඤං පරිභොගත්ථාය ඉච්ඡිතබ්බන්ති ද්වෙපි වට්ටන්ති. අපරෙ පන ථෙරා ‘‘නිධානමුඛමෙතං, බහූනිපි වට්ටන්තී’’ති වදන්ති. පරික්ඛාරචොළෙ ගණනා නත්ථි, යත්තකං ඉච්ඡති, තත්තකං අධිට්ඨාතබ්බමෙව. ථවිකාපි පරිස්සාවනම්පි විකප්පනූපගපච්ඡිමචීවරප්පමාණං ‘‘පරික්ඛාරචොළ’’න්ති අධිට්ඨාතබ්බමෙව. තස්ස පමාණං දීඝතො ද්වෙ විදත්ථියො තිරියං විදත්ථි, තං පන දීඝතො වඩ්ඪකීහත්ථප්පමාණං, විත්ථාරතො තතො උපඩ්ඪප්පමාණං හොති. තත්රායං පාළි ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආයාමෙන අට්ඨඞ්ගුලං සුගතඞ්ගුලෙන චතුරඞ්ගුලවිත්ථතං පච්ඡිමං චීවරං විකප්පෙතු’’න්ති ¶ (මහාව. 358). බහූනිපි එකතො කත්වා ‘‘ඉමානි චීවරානි පරික්ඛාරචොළානි අධිට්ඨාමී’’ති අධිට්ඨාතුම්පි වට්ටතියෙව. භෙසජ්ජනවකම්මමාතාපිතුආදීනං අත්ථාය ඨපෙන්තෙන අනධිට්ඨිතෙපි නත්ථි ආපත්ති. මඤ්චභිසි පීඨභිසි බිම්බොහනං පාවාරො කොජවොති එතෙසු පන සෙනාසනපරික්ඛාරත්ථාය දින්නපච්චත්ථරණෙ ච අධිට්ඨානකිච්චං නත්ථියෙව.
සචෙ ¶ පන (පාරා. අට්ඨ. 2.636-38) ඤාතකපවාරිතට්ඨානතො සුත්තං ලභිත්වා ඤාතකපවාරිතෙනෙව තන්තවායෙන අඤ්ඤෙන වා මූලං දත්වා චීවරං වායාපෙති, වායාපනපච්චයා අනාපත්ති. දසාහාතික්කමනපච්චයා පන ආපත්තිං රක්ඛන්තෙන විකප්පනුපගප්පමාණමත්තෙ වීතෙ තන්තෙ ඨිතංයෙව අධිට්ඨාතබ්බං. දසාහාතික්කමෙන නිට්ඨාපියමානඤ්හි නිස්සග්ගියං භවෙය්යාති. ඤාතකාදීහි තන්තං ආරොපාපෙත්වා ‘‘තුම්හාකං, භන්තෙ, ඉදං චීවරං ගණ්හෙය්යාථා’’ති නිය්යාතිතෙපි එසෙව නයො.
සචෙ තන්තවායො එවං පයොජිතො වා සයං දාතුකාමො වා හුත්වා ‘‘අහං, භන්තෙ, තුම්හාකං චීවරං අසුකදිවසෙ නාම වායිත්වා ඨපෙස්සාමී’’ති වදති, භික්ඛු ච තෙන පරිච්ඡින්නදිවසතො පට්ඨාය දසාහං අතික්කාමෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. සචෙ පන තන්තවායො ‘‘අහං තුම්හාකං චීවරං වායිත්වා සාසනං පෙසෙස්සාමී’’ති වත්වා තථෙව කරොති, තෙන පෙසිතභික්ඛු පන තස්ස භික්ඛුනො න ආරොචෙති, අඤ්ඤො දිස්වා වා සුත්වා වා ‘‘තුම්හාකං, භන්තෙ, චීවරං නිට්ඨිත’’න්ති ආරොචෙති, එතස්ස ආරොචනං න පමාණං. යදා පන තෙන පෙසිතොයෙව ආරොචෙති, තස්ස වචනං සුතදිවසතො පට්ඨාය දසාහං අතික්කාමයතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං.
සචෙ තන්තවායො ‘‘අහං තුම්හාකං චීවරං වායිත්වා කස්සචි හත්ථෙ පහිණිස්සාමී’’ති වත්වා තථෙව කරොති, චීවරං ගහෙත්වා ගතභික්ඛු පන අත්තනො පරිවෙණෙ ඨපෙත්වා තස්ස න ආරොචෙති, අඤ්ඤො කොචි භණති ‘‘අපි, භන්තෙ, අධුනා ආභතං චීවරං සුන්දර’’න්ති. කුහිං, ආවුසො, චීවරන්ති. ඉත්ථන්නාමස්ස හත්ථෙ පෙසිතන්ති. එතස්සපි වචනං න පමාණං. යදා පන සො භික්ඛු චීවරං දෙති, ලද්ධදිවසතො පට්ඨාය දසාහං අතික්කාමයතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. සචෙ පන වායාපනමූලං අදින්නං හොති, යාව කාකණිකමත්තම්පි අවසිට්ඨං, තාව රක්ඛති.
46. අධිට්ඨිතචීවරං (පාරා. අට්ඨ. 2.469) පන පරිභුඤ්ජතො කථං අධිට්ඨානං විජහතීති ¶ ? අඤ්ඤස්ස දානෙන අච්ඡින්දිත්වා ගහණෙන විස්සාසග්ගාහෙන හීනායාවත්තනෙන සික්ඛාපච්චක්ඛානෙන කාලකිරියාය ලිඞ්ගපරිවත්තනෙන පච්චුද්ධරණෙන ඡිද්දභාවෙනාති ඉමෙහි නවහි කාරණෙහි විජහති. තත්ථ පුරිමෙහි අට්ඨහි ¶ සබ්බචීවරානි අධිට්ඨානං විජහන්ති, ඡිද්දභාවෙන පන තිචීවරස්සෙව සබ්බට්ඨකථාසු අධිට්ඨානවිජහනං වුත්තං, තඤ්ච නඛපිට්ඨිප්පමාණෙන ඡිද්දෙන. තත්ථ නඛපිට්ඨිප්පමාණං කනිට්ඨඞ්ගුලිනඛවසෙන වෙදිතබ්බං, ඡිද්දඤ්ච විනිවිද්ධඡිද්දමෙව. ඡිද්දස්ස හි අබ්භන්තරෙ එකතන්තු චෙපි අච්ඡින්නො හොති, රක්ඛති. තත්ථ සඞ්ඝාටියා ච උත්තරාසඞ්ගස්ස ච දීඝන්තතො විදත්ථිප්පමාණස්ස, තිරියන්තතො අට්ඨඞ්ගුලප්පමාණස්ස පදෙසස්ස ඔරතො ඡිද්දං අධිට්ඨානං භින්දති, අන්තරවාසකස්ස පන දීඝන්තතො විදත්ථිප්පමාණස්සෙව, තිරියන්තතො චතුරඞ්ගුලප්පමාණස්ස පදෙසස්ස ඔරතො ඡිද්දං අධිට්ඨානං භින්දති, පරතො න භින්දති, තස්මා ජාතෙ ඡිද්දෙ තිචීවරං අතිරෙකචීවරට්ඨානෙ තිට්ඨති, සූචිකම්මං කත්වා පුන අධිට්ඨාතබ්බං. යො පන දුබ්බලට්ඨානෙ පඨමං අග්ගළං දත්වා පච්ඡා දුබ්බලට්ඨානං ඡින්දිත්වා අපනෙති, අධිට්ඨානං න භිජ්ජති. මණ්ඩලපරිවත්තනෙපි එසෙව නයො. දුපට්ටස්ස එකස්මිං පටලෙ ඡිද්දෙ වා ජාතෙ ගළිතෙ වා අධිට්ඨානං න භිජ්ජති, ඛුද්දකං චීවරං මහන්තං කරොති, මහන්තං වා ඛුද්දකං කරොති, අධිට්ඨානං න භිජ්ජති. උභො කොටියො මජ්ඣෙ කරොන්තො සචෙ පඨමං ඡින්දිත්වා පච්ඡා ඝටෙති, අධිට්ඨානං භිජ්ජති. අථ ඝටෙත්වා ඡින්දති, න භිජ්ජති. රජකෙහි ධොවාපෙත්වා සෙතං කාරාපෙන්තස්සපි අධිට්ඨානං අධිට්ඨානමෙවාති. අයං තාව අධිට්ඨානෙ විනිච්ඡයො.
47. විකප්පනෙ පන ද්වෙ විකප්පනා සම්මුඛාවිකප්පනා පරම්මුඛාවිකප්පනා ච. කථං සම්මුඛාවිකප්පනා හොති? චීවරානං එකබහුභාවං සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවඤ්ච ඤත්වා ‘‘ඉමං චීවර’’න්ති වා ‘‘ඉමානි චීවරානී’’ති වා ‘‘එතං චීවර’’න්ති වා ‘‘එතානි චීවරානී’’ති වා වත්වා ‘‘තුය්හං විකප්පෙමී’’ති වත්තබ්බං, අයමෙකා සම්මුඛාවිකප්පනා. එත්තාවතා නිධෙතුං වට්ටති, පරිභුඤ්ජිතුං පන විස්සජ්ජෙතුං වා අධිට්ඨාතුං වා න වට්ටති. ‘‘මය්හං සන්තකං, මය්හං සන්තකානි පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං වා කරොහී’’ති එවං පන වුත්තෙ පච්චුද්ධාරො නාම හොති, තතො පභුති පරිභොගාදයොපි වට්ටන්ති.
අපරො නයො – තථෙව චීවරානං එකබහුභාවං සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවඤ්ච ඤත්වා තස්සෙව භික්ඛුනො සන්තිකෙ ‘‘ඉමං චීවර’’න්ති වා ‘‘ඉමානි චීවරානී’’ති වා ‘‘එතං චීවර’’න්ති වා ‘‘එතානි චීවරානී’’ති වා වත්වා පඤ්චසු සහධම්මිකෙසු අඤ්ඤතරස්ස අත්තනා අභිරුචිතස්ස යස්ස කස්සචි නාමං ගහෙත්වා ‘‘තිස්සස්ස භික්ඛුනො විකප්පෙමී’’ති වා ‘‘තිස්සාය භික්ඛුනියා, තිස්සාය සික්ඛමානාය, තිස්සස්ස සාමණෙරස්ස, තිස්සාය සාමණෙරියා ¶ විකප්පෙමී’’ති ¶ වා වත්තබ්බං, අයං අපරාපි සම්මුඛාවිකප්පනා. එත්තාවතා නිධෙතුං වට්ටති, පරිභොගාදීසු පන එකම්පි න වට්ටති. තෙන පන භික්ඛුනා ‘‘තිස්සස්ස භික්ඛුනො සන්තකං…පෙ… තිස්සාය සාමණෙරියා සන්තකං පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං වා කරොහී’’ති වුත්තෙ පච්චුද්ධාරො නාම හොති, තතො පභුති පරිභොගාදයොපි වට්ටන්ති.
කථං පරම්මුඛාවිකප්පනා හොති? චීවරානං තථෙව එකබහුභාවං සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවඤ්ච ඤත්වා ‘‘ඉමං චීවර’’න්ති වා ‘‘ඉමානි චීවරානී’’ති වා ‘‘එතං චීවර’’න්ති වා ‘‘එතානි චීවරානී’’ති වා වත්වා ‘‘තුය්හං විකප්පනත්ථාය දම්මී’’ති වත්තබ්බං. තෙන වත්තබ්බො ‘‘කො තෙ මිත්තො වා සන්දිට්ඨො වා’’ති. තතො ඉතරෙන පුරිමනයෙනෙව ‘‘තිස්සො භික්ඛූ’’ති වා…පෙ… ‘‘තිස්සා සාමණෙරී’’ති වා වත්තබ්බං. පුන තෙන භික්ඛුනා ‘‘අහං තිස්සස්ස භික්ඛුනො දම්මී’’ති වා…පෙ… ‘‘තිස්සාය සාමණෙරියා දම්මී’’ති වා වත්තබ්බං, අයං පරම්මුඛාවිකප්පනා. එත්තාවතා නිධෙතුං වට්ටති, පරිභොගාදීසු පන එකම්පි න වට්ටති. තෙන පන භික්ඛුනා දුතියසම්මුඛාවිකප්පනායං වුත්තනයෙනෙව ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස සන්තකං පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං වා කරොහී’’ති වුත්තෙ පච්චුද්ධාරො නාම හොති, තතො පභුති පරිභොගාදයොපි වට්ටන්ති.
ද්වින්නං විකප්පනානං කිං නානාකරණං? සම්මුඛාවිකප්පනායං සයං විකප්පෙත්වා පරෙන පච්චුද්ධරාපෙති, පරම්මුඛාවිකප්පනායං පරෙනෙව විකප්පාපෙත්වා පරෙනෙව පච්චුද්ධරාපෙති, ඉදමෙත්ථ නානාකරණං. සචෙ පන යස්ස විකප්පෙති, සො පඤ්ඤත්තිකොවිදො න හොති, න ජානාති පච්චුද්ධරිතුං, තං චීවරං ගහෙත්වා අඤ්ඤස්ස බ්යත්තස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා පුන විකප්පෙත්වා පරෙන පච්චුද්ධරාපෙතබ්බං. විකප්පිතවිකප්පනා නාමෙසා වට්ටති. එවං තාව චීවරෙ අධිට්ඨානවිකප්පනානයො වෙදිතබ්බො.
48. පත්තෙ පන අයං නයො – පත්තං අධිට්ඨහන්තෙන උක්කට්ඨමජ්ඣිමොමකානං අඤ්ඤතරො පමාණයුත්තොව අධිට්ඨාතබ්බො. තස්ස පමාණං ‘‘අඩ්ඪාළ්හකොදනං ගණ්හාතී’’තිආදිනා (පාරා. 602) නයෙන පාළියං වුත්තං. තත්රායං විනිච්ඡයො (පාරා. අට්ඨ. 2.602 ආදයො) – අනුපහතපුරාණසාලිතණ්ඩුලානං සුකොට්ටිතපරිසුද්ධානං ද්වෙ මගධනාළියො ගහෙත්වා තෙහි තණ්ඩුලෙහි අනුත්තණ්ඩුලමකිලින්නමපිණ්ඩිතං සුවිසදං කුන්දමකුළරාසිසදිසං අවස්සාවිතොදනං පචිත්වා නිරවසෙසං ¶ පත්තෙ පක්ඛිපිත්වා තස්ස ඔදනස්ස චතුත්ථභාගප්පමාණො නාතිඝනො නාතිතනුකො හත්ථහාරියො සබ්බසම්භාරසඞ්ඛතො මුග්ගසූපො පක්ඛිපිතබ්බො, තතො ආලොපස්ස ආලොපස්ස අනුරූපං යාවචරිමාලොපප්පහොනකං ¶ මච්ඡමංසාදිබ්යඤ්ජනං පක්ඛිපිතබ්බං, සප්පිතෙලතක්කරසකඤ්ජිකාදීනි පන ගණනූපගානි න හොන්ති. තානි හි ඔදනගතිකානි හොන්ති, නෙව හාපෙතුං, න වඩ්ඪෙතුං සක්කොන්ති. එවමෙතං සබ්බම්පි පක්ඛිත්තං සචෙ පත්තස්ස මුඛවට්ටියා හෙට්ඨිමරාජිසමං තිට්ඨති, සුත්තෙන වා හීරෙන වා ඡින්දන්තස්ස සුත්තස්ස වා හීරස්ස වා හෙට්ඨිමන්තං ඵුසති, අයං උක්කට්ඨො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං අතික්කම්ම ථූපීකතං තිට්ඨති, අයං උක්කට්ඨොමකො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං න සම්පාපුණාති අන්තොගධමෙව හොති, අයං උක්කට්ඨුක්කට්ඨො නාම පත්තො.
උක්කට්ඨතො උපඩ්ඪප්පමාණො මජ්ඣිමො නාම පත්තො. මජ්ඣිමතො උපඩ්ඪප්පමාණො ඔමකො. තස්මා සචෙ මගධනාළියා නාළිකොදනාදිසබ්බම්පි පක්ඛිත්තං වුත්තනයෙනෙව හෙට්ඨිමරාජිසමං තිට්ඨති, අයං මජ්ඣිමො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං අතික්කම්ම ථූපීකතං තිට්ඨති, අයං මජ්ඣිමොමකො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං න සම්පාපුණාති අන්තොගධමෙව හොති, අයං මජ්ඣිමුක්කට්ඨො නාම පත්තො. සචෙ මගධනාළියා උපඩ්ඪනාළිකොදනාදිසබ්බම්පි පක්ඛිත්තං හෙට්ඨිමරාජිසමං තිට්ඨති, අයං ඔමකො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං අතික්කම්ම ථූපීකතං තිට්ඨති, අයං ඔමකොමකො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං න සම්පාපුණාති අන්තොගධමෙව හොති, අයං ඔමකුක්කට්ඨො නාම පත්තො. එවමෙතෙ නව පත්තා. තෙසු ද්වෙ අපත්තා උක්කට්ඨුක්කට්ඨො ච ඔමකොමකො චාති. තස්මා එතෙ භාජනපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බා, න අධිට්ඨානූපගා න විකප්පනූපගා. ඉතරෙ පන සත්ත අධිට්ඨහිත්වා වා විකප්පෙත්වා වා පරිභුඤ්ජිතබ්බා.
පමාණයුත්තානම්පි එතෙසං අධිට්ඨානවිකප්පනූපගත්තං එවං වෙදිතබ්බං – අයොපත්තො පඤ්චහි පාකෙහි, මත්තිකාපත්තො ද්වීහි පාකෙහි පක්කො අධිට්ඨානූපගො. උභොපි යං මූලං දාතබ්බං, තස්මිං දින්නෙයෙව. සචෙ එකොපි පාකො ඌනො හොති, කාකණිකමත්තම්පි වා මූලං අදින්නං, න අධිට්ඨානූපගො. සචෙ පත්තසාමිකො වදති ‘‘යදා තුම්හාකං මූලං භවිස්සති, තදා දස්සථ අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජථා’’ති, නෙව අධිට්ඨානූපගො හොති, පාකස්ස හි ඌනත්තා පත්තසඞ්ඛ්යං න ගච්ඡති, මූලස්ස සකලස්ස වා එකදෙසස්ස ¶ වා අදින්නත්තා සකභාවං න උපෙති, අඤ්ඤස්සෙව සන්තකො හොති, තස්මා පාකෙ ච මූලෙ ච සුනිට්ඨිතෙයෙව අධිට්ඨානූපගො හොති. යො අධිට්ඨානූපගො, ස්වෙව විකප්පනූපගො. සො හත්ථං ආගතොපි අනාගතොපි අධිට්ඨාතබ්බො විකප්පෙතබ්බො වා. යදි හි පත්තකාරකො මූලං ලභිත්වා සයං වා දාතුකාමො හුත්වා ‘‘අහං භන්තෙ තුම්හාකං පත්තං කත්වා අසුකදිවසෙ නාම පචිත්වා ඨපෙස්සාමී’’ති වදති, භික්ඛු ච තෙන පරිච්ඡින්නදිවසතො පට්ඨාය දසාහං අතික්කාමෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. සචෙ පන පත්තකාරකො ‘‘අහං තුම්හාකං පත්තං කත්වා පචිත්වා සාසනං පෙසෙස්සාමී’’ති වත්වා තථෙව කරොති, තෙන ¶ පෙසිතභික්ඛු පන තස්ස භික්ඛුනො න ආරොචෙති, අඤ්ඤො දිස්වා වා සුත්වා වා ‘‘තුම්හාකං, භන්තෙ, පත්තො නිට්ඨිතො’’ති ආරොචෙති, එතස්ස ආරොචනං න පමාණං. යදා පන තෙන පෙසිතොයෙව ආරොචෙති, තස්ස වචනං සුතදිවසතො පට්ඨාය දසාහං අතික්කාමයතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. සචෙ පන පත්තකාරකො ‘‘අහං තුම්හාකං පත්තං කත්වා පචිත්වා කස්සචි හත්ථෙ පහිණිස්සාමී’’ති වත්වා තථෙව කරොති, පත්තං ගහෙත්වා ආගතභික්ඛු පන අත්තනො පරිවෙණෙ ඨපෙත්වා තස්ස න ආරොචෙති, අඤ්ඤො කොචි භණති ‘‘අපි, භන්තෙ, අධුනා ආභතො පත්තො සුන්දරො’’ති. ‘‘කුහිං, ආවුසො, පත්තො’’ති? ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස හත්ථෙ පෙසිතො’’ති. එතස්සපි වචනං න පමාණං. යදා පන සො භික්ඛු පත්තං දෙති, ලද්ධදිවසතො පට්ඨාය දසාහං අතික්කාමයතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං, තස්මා දසාහං අනතික්කාමෙත්වාව අධිට්ඨාතබ්බො විකප්පෙතබ්බො වා.
තත්ථ ද්වෙ පත්තස්ස අධිට්ඨානා කායෙන වා අධිට්ඨාති, වාචාය වා අධිට්ඨාති. තෙසං වසෙන අධිට්ඨහන්තෙන ‘‘ඉමං පත්තං පච්චුද්ධරාමී’’ති වා ‘‘එතං පත්තං පච්චුද්ධරාමී’’ති වා වත්වා එවං සම්මුඛෙ වා පරම්මුඛෙ වා ඨිතං පුරාණපත්තං පච්චුද්ධරිත්වා අඤ්ඤස්ස වා දත්වා නවං පත්තං යත්ථ කත්ථචි ඨිතං හත්ථෙන පරාමසිත්වා ‘‘ඉදං පත්තං අධිට්ඨාමී’’ති චිත්තෙන ආභොගං කත්වා කායවිකාරං කරොන්තෙන කායෙන වා අධිට්ඨාතබ්බො. වචීභෙදං කත්වා වාචාය වා අධිට්ඨාභබ්බො. තත්ර දුවිධං අධිට්ඨානං – සචෙ හත්ථපාසෙ හොති, ‘‘ඉමං පත්තං අධිට්ඨාමී’’ති ¶ වාචා භින්දිතබ්බා, අථ අන්තොගබ්භෙ වා උපරිපාසාදෙ වා සාමන්තවිහාරෙ වා හොති, ඨපිතට්ඨානං සල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘එතං පත්තං අධිට්ඨාමී’’ති වාචා භින්දිතබ්බා. අධිට්ඨහන්තෙන පන එකකෙන අධිට්ඨාතුම්පි වට්ටති, අඤ්ඤස්ස සන්තිකෙ අධිට්ඨාතුම්පි වට්ටති. අඤ්ඤස්ස සන්තිකෙ අයමානිසංසො – සචස්ස ‘‘අධිට්ඨිතො නු ඛො මෙ, නො’’ති විමති උප්පජ්ජති, ඉතරො සාරෙත්වා විමතිං ඡින්දිස්සතීති. සචෙ කොචි දස පත්තෙ ලභිත්වා සබ්බෙ අත්තනාව පරිභුඤ්ජිතුකාමො හොති, න සබ්බෙ අධිට්ඨාතබ්බා, එකං පත්තං අධිට්ඨාය පුනදිවසෙ තං පච්චුද්ධරිත්වා අඤ්ඤො අධිට්ඨාතබ්බො. එතෙනෙව උපායෙන වස්සසතම්පි පරිහරිතුං සක්කා.
එවං අප්පමත්තස්ස සියා අධිට්ඨානවිජහනන්ති? සියා. සචෙ හි සයං පත්තං අඤ්ඤස්ස දෙති, විබ්භමති වා, සික්ඛං වා පච්චක්ඛාති, කාලං වා කරොති, ලිඞ්ගං වාස්ස පරිවත්තති, පච්චුද්ධරති වා, පත්තෙ වා ඡිද්දං හොති, අධිට්ඨානං විජහති. වුත්තඤ්චෙතං –
‘‘දින්නවිබ්භන්තපච්චක්ඛා ¶ , කාලකිරියාකතෙන ච;
ලිඞ්ගපච්චුද්ධරා චෙව, ඡිද්දෙන භවති සත්තම’’න්ති. (පාරා. අට්ඨ. 2.608) –
චොරගහණවිස්සාසග්ගාහෙහිපි විජහතියෙව. කිත්තකෙන ඡිද්දෙන අධිට්ඨානං භිජ්ජති? යෙන කඞ්ගුසිත්ථං නික්ඛමති චෙව පවිසති ච. ඉදඤ්හි සත්තන්නං ධඤ්ඤානං ලාමකධඤ්ඤසිත්ථං. තස්මිං ඡිද්දෙ අයචුණ්ණෙන වා ආණියා වා පටිපාකතිකෙ කතෙ දසාහබ්භන්තරෙ පුන අධිට්ඨාතබ්බො. අයං තාවෙත්ථ අධිට්ඨානෙ විනිච්ඡයො.
49. විකප්පනෙ පන ද්වෙ විකප්පනා සම්මුඛාවිකප්පනා චෙව පරම්මුඛාවිකප්පනා ච. කථං සම්මුඛාවිකප්පනා හොති? පත්තානං එකබහුභාවං සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවඤ්ච ඤත්වා ‘‘ඉමං පත්ත’’න්ති වා ‘‘ඉමෙ පත්තෙ’’ති වා ‘‘එතං පත්ත’’න්ති වා ‘‘එතෙ පත්තෙ’’ති වා වත්වා ‘‘තුය්හං විකප්පෙමී’’ති වත්තබ්බං, අයමෙකා සම්මුඛාවිකප්පනා. එත්තාවතා නිධෙතුං වට්ටති, පරිභුඤ්ජිතුං පන විස්සජ්ජෙතුං වා අධිට්ඨාතුං වා න වට්ටති. ‘‘මය්හං සන්තකං පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං වා කරොහී’’ති එවං පන වුත්තෙ පච්චුද්ධාරො නාම හොති, තතො පභුති පරිභොගාදයොපි වට්ටන්ති.
අපරො නයො – තථෙව පත්තානං එකබහුභාවං සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවඤ්ච ඤත්වා තස්සෙව භික්ඛුනො සන්තිකෙ ‘‘ඉමං පත්ත’’න්ති වා ‘‘ඉමෙ පත්තෙ’’ති වා ‘‘එතං පත්ත’’න්ති වා ‘‘එතෙ පත්තෙ’’ති වා වත්වා පඤ්චසු සහධම්මිකෙසු ¶ අඤ්ඤතරස්ස අත්තනා අභිරුචිතස්ස යස්ස කස්සචි නාමං ගහෙත්වා ‘‘තිස්සස්ස භික්ඛුනො විකප්පෙමී’’ති වා ‘‘තිස්සාය භික්ඛුනියා, සික්ඛමානාය, සාමණෙරස්ස, තිස්සාය සාමණෙරියා විකප්පෙමී’’ති වා වත්තබ්බං, අයං අපරාපි සම්මුඛාවිකප්පනා. එත්තාවතා නිධෙතුං වට්ටති. පරිභොගාදීසු පන එකම්පි න වට්ටති. තෙන පන භික්ඛුනා තිස්සස්ස භික්ඛුනො සන්තකං…පෙ… තිස්සාය සාමණෙරියා සන්තකං පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං වා කරොහීති වුත්තෙ පච්චුද්ධාරො නාම හොති, තතො පභුති පරිභොගාදයොපි වට්ටන්ති.
කථං පරම්මුඛාවිකප්පනා හොති? පත්තානං තථෙව එකබහුභාවං සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවඤ්ච ඤත්වා ‘‘ඉමං පත්ත’’න්ති වා ‘‘ඉමෙ පත්තෙ’’ති වා ‘‘එතං පත්ත’’න්ති වා ‘‘එතෙ පත්තෙ’’ති වා වත්වා ‘‘තුය්හං විකප්පනත්ථාය දම්මී’’ති වත්තබ්බං. තෙන වත්තබ්බො ‘‘කො තෙ මිත්තො වා සන්දිට්ඨො වා’’ති ¶ . තතො ඉතරෙන පුරිමනයෙන ‘‘තිස්සො භික්ඛූ’’ති වා…පෙ… ‘‘තිස්සා සාමණෙරී’’ති වා වත්තබ්බං. පුන තෙන භික්ඛුනා ‘‘අහං තිස්සස්ස භික්ඛුනො දම්මී’’ති වා…පෙ… ‘‘තිස්සාය සාමණෙරියා දම්මී’’ති වා වත්තබ්බං, අයං පරම්මුඛාවිකප්පනා. එත්තාවතා නිධෙතුං වට්ටති, පරිභොගාදීසු පන එකම්පි න වට්ටති. තෙන පන භික්ඛුනා දුතියසම්මුඛාවිකප්පනායං වුත්තනයෙනෙව ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස සන්තකං පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං වා කරොහී’’ති වුත්තෙ පච්චුද්ධාරො නාම හොති, තතො පභුති පරිභොගාදයොපි වට්ටන්ති. අයං විකප්පනෙ නයො.
50. එවං අධිට්ඨහිත්වා විකප්පෙත්වා ච පරිභුඤ්ජන්තෙන පත්තෙ භින්නෙ කිං කාතබ්බන්ති? යස්ස පත්තෙ රාජිමුඛවට්ටිතො හෙට්ඨා ද්වඞ්ගුලප්පමාණා න හොති තෙන න කිඤ්චි කාතබ්බං. යස්ස (පාරා. අට්ඨ. 2.612-3) පන තාදිසා එකාපි රාජි හොති, තෙන තස්සා රාජියා හෙට්ඨිමපරියන්තෙ පත්තවෙධකෙන විජ්ඣිත්වා පචිත්වා සුත්තරජ්ජුකමකචිරජ්ජුකාදීහි වා තිපුසුත්තකෙන වා බන්ධිත්වා තං බන්ධනං ආමිසස්ස අලග්ගනත්ථං තිපුපට්ටෙන වා කෙනචි වා බද්ධසිලෙසෙන පටිච්ඡාදෙතබ්බං. සො ච පත්තො අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බො. සුඛුමං වා ඡිද්දං කත්වා බන්ධිතබ්බො. සුද්ධෙහි පන මධුකසිත්ථකලාඛාසජ්ජුරසාදීහි බන්ධිතුං න වට්ටති, ඵාණිතං ඣාපෙත්වා පාසාණචුණ්ණෙන බන්ධිතුං වට්ටති. මුඛවට්ටිසමීපෙ පන පත්තවෙධකෙන විජ්ඣියමානො කපාලස්ස බහලත්තා ¶ භිජ්ජති, තස්මා හෙට්ඨා විජ්ඣිතබ්බො. යස්ස පන ද්වෙ රාජියො, එකායෙව වා චතුරඞ්ගුලා, තස්ස ද්වෙ බන්ධනානි දාතබ්බානි. යස්ස තිස්සො, එකායෙව වා ඡළඞ්ගුලා, තස්ස තීණි. යස්ස චතස්සො, එකායෙව වා අට්ඨඞ්ගුලා, තස්ස චත්තාරි. යස්ස පඤ්ච, එකායෙව වා දසඞ්ගුලා, සො බද්ධොපි අබද්ධොපි අපත්තොයෙව, අඤ්ඤො විඤ්ඤාපෙතබ්බො. එස තාව මත්තිකාපත්තෙ විනිච්ඡයො.
අයොපත්තෙ පන සචෙපි පඤ්ච වා අතිරෙකානි වා ඡිද්දානි හොන්ති, තානි ච අයචුණ්ණෙන වා ආණියා වා ලොහමණ්ඩලකෙන වා බද්ධානි මට්ඨානි හොන්ති, ස්වෙව පත්තො පරිභුඤ්ජිතබ්බො, අඤ්ඤො න විඤ්ඤාපෙතබ්බො. අථ පන එකම්පි ඡිද්දං මහන්තං හොති, ලොහමණ්ඩලකෙන බද්ධම්පි මට්ඨං න හොති, පත්තෙ ආමිසං ලග්ගති, අකප්පියො හොති, අයං අපත්තො, අඤ්ඤො විඤ්ඤාපෙතබ්බො. විඤ්ඤාපෙන්තෙන ච සඞ්ඝවසෙන පවාරිතට්ඨානෙ පඤ්චබන්ධනෙනෙව පත්තෙන අඤ්ඤං පත්තං විඤ්ඤාපෙතුං වට්ටති, පුග්ගලවසෙන පන පවාරිතට්ඨානෙ ඌනපඤ්චබන්ධනෙනාපි වට්ටති. පත්තං ලභිත්වා පරිභුඤ්ජන්තෙන ච යාගුරන්ධනරජනපචනාදිනා අපරිභොගෙන න පරිභුඤ්ජිතබ්බො, අන්තරාමග්ගෙ පන බ්යාධිම්හි උප්පන්නෙ අඤ්ඤස්මිං භාජනෙ අසති මත්තිකාය ලිම්පෙත්වා යාගුං වා පචිතුං උදකං වා තාපෙතුං වට්ටති. මඤ්චපීඨඡත්තනාගදන්තකාදිකෙ අදෙසෙපි න ¶ නික්ඛිපිතබ්බො. පත්තස්ස හි නික්ඛිපනදෙසො ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පත්තාධාරක’’න්තිආදිනා (චූළව. 254) නයෙන ඛන්ධකෙ වුත්තොයෙව.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
අධිට්ඨානවිකප්පනවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
9. චීවරවිප්පවාසවිනිච්ඡයකථා
51. චීවරෙනවිනාවාසොති ¶ තිචීවරාධිට්ඨානෙන අධිට්ඨිතානං තිණ්ණං චීවරානං අඤ්ඤතරෙන විප්පවාසො. එවං අධිට්ඨිතෙසු හි තීසු චීවරෙසු එකෙනපි විනා වසිතුං න වට්ටති, වසන්තස්ස සහ අරුණුග්ගමනා චීවරං නිස්සග්ගියං ¶ හොති, තස්මා අරුණුග්ගමනසමයෙ චීවරං අඩ්ඪතෙය්යරතනප්පමාණෙ හත්ථපාසෙ කත්වා වසිතබ්බං. ගාමනිවෙසනඋදොසිතඅඩ්ඩමාළපාසාදහම්මියනාවාසත්ථඛෙත්තධඤ්ඤකරණආරාමවිහාරරුක්ඛමූලඅජ්ඣොකාසෙසු පන අයං විසෙසො (පාරා. අට්ඨ. 2.477-8) – සචෙ එකස්ස රඤ්ඤො ගාමභොජකස්ස වා සන්තකො ගාමො හොති, යෙන කෙනචි පාකාරෙන වා වතියා වා පරිඛාය වා පරික්ඛිත්තො ච, එවරූපෙ ගාමෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා ගාමබ්භන්තරෙ යත්ථ කත්ථචි යථාරුචිතට්ඨානෙ අරුණං උට්ඨාපෙතුං වට්ටති. සචෙ පන අපරික්ඛිත්තො හොති, එවරූපෙ ගාමෙ යස්මිං ඝරෙ චීවරං නික්ඛිත්තං, තස්මිං වත්ථබ්බං, තස්ස වා ඝරස්ස හත්ථපාසෙ සමන්තා අඩ්ඪතෙය්යරතනබ්භන්තරෙ වසිතබ්බං. තං පමාණං අතික්කමිත්වා සචෙපි ඉද්ධිමා භික්ඛු ආකාසෙ අරුණං උට්ඨාපෙති, චීවරං නිස්සග්ගියමෙව හොති.
සචෙ නානාරාජූනං වා භොජකානං වා ගාමො හොති වෙසාලීකුසිනාරාදිසදිසො පරික්ඛිත්තො ච, එවරූපෙ ගාමෙ යස්මිං ඝරෙ චීවරං නික්ඛිත්තං, තත්ථ වා වත්ථබ්බං, තත්ථ සද්දසඞ්ඝට්ටනෙන වා ජනසම්බාධෙන වා වසිතුං අසක්කොන්තෙන සභායෙ වා වත්ථබ්බං නගරද්වාරමූලෙ වා. තත්රාපි වසිතුං අසක්කොන්තෙන යත්ථ කත්ථචි ඵාසුකට්ඨානෙ වසිත්වා අන්තොඅරුණෙ ආගම්ම තෙසංයෙව සභායනගරද්වාරමූලානං හත්ථපාසෙ වසිතබ්බං. ඝරස්ස පන චීවරස්ස වා හත්ථපාසෙ වත්තබ්බමෙව නත්ථි.
සචෙ ඝරෙ අට්ඨපෙත්වා ‘‘සභායෙ ඨපෙස්සාමී’’ති සභායං ගච්ඡන්තො හත්ථං පසාරෙත්වා ‘‘හන්දිමං චීවරං ඨපෙහී’’ති එවං නික්ඛෙපසුඛෙ හත්ථපාසගතෙ කිස්මිඤ්චි ආපණෙ චීවරං නික්ඛිපති, තෙන පුරිමනයෙනෙව සභායෙ වා වත්ථබ්බං, ද්වාරමූලෙ වා තෙසං හත්ථපාසෙ වා වසිතබ්බං.
සචෙ නගරස්ස බහූනිපි ද්වාරානි හොන්ති බහූනි ච සභායානි, සබ්බත්ථ වසිතුං න වට්ටති. යස්සා පන වීථියා චීවරං ඨපිතං, යං තස්සා සම්මුඛට්ඨානෙ සභායඤ්ච ද්වාරඤ්ච, තස්ස සභායස්ස ච ද්වාරස්ස ච හත්ථපාසෙ වසිතබ්බං. එවඤ්හි සති සක්කා චීවරස්ස පවත්තිං ජානිතුං ¶ . සභායං පන ගච්ඡන්තෙන යස්ස ආපණිකස්ස හත්ථෙ නික්ඛිත්තං, සචෙ සො තං චීවරං අතිහරිත්වා ඝරෙ නික්ඛිපති, වීථිහත්ථපාසො න රක්ඛති, ඝරස්ස හත්ථපාසෙ ¶ වත්ථබ්බං. සචෙ මහන්තං ඝරං හොති ද්වෙ වීථියො ඵරිත්වා ඨිතං, පුරතො වා පච්ඡතො වා හත්ථපාසෙයෙව අරුණං උට්ඨාපෙතබ්බං. සභායෙ නික්ඛිපිත්වා පන සභායෙ වා තස්ස සම්මුඛෙ නගරද්වාරමූලෙ වා තෙසංයෙව හත්ථපාසෙ වා අරුණං උට්ඨාපෙතබ්බං. සචෙ පන ගාමො අපරික්ඛිත්තො හොති, යස්මිං ඝරෙ චීවරං නික්ඛිත්තං, තස්මිං ඝරෙ තස්ස ඝරස්ස වා හත්ථපාසෙ වත්ථබ්බං.
සචෙ (පාරා. 480) එකකුලස්ස සන්තකං නිවෙසනං හොති පරික්ඛිත්තඤ්ච නානාගබ්භං නානාඔවරකං, අන්තොනිවෙසනෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා අන්තොනිවෙසනෙ වත්ථබ්බං. සචෙ අපරික්ඛිත්තං, යස්මිං ගබ්භෙ චීවරං නික්ඛිත්තං හොති, තස්මිං ගබ්භෙ වත්ථබ්බං ගබ්භස්ස හත්ථපාසෙ වා. සචෙ නානාකුලස්ස නිවෙසනං හොති පරික්ඛිත්තඤ්ච නානාගබ්භං නානාඔවරකං, යස්මිං ගබ්භෙ චීවරං නික්ඛිත්තං හොති, තස්මිං ගබ්භෙ වත්ථබ්බං, සබ්බෙසං සාධාරණෙ ඝරද්වාරමූලෙ වා ගබ්භස්ස වා ඝරද්වාරමූලස්ස වා හත්ථපාසෙ. සචෙ අපරික්ඛිත්තං හොති, යස්මිං ගබ්භෙ චීවරං නික්ඛිත්තං, තස්මිං ගබ්භෙ වත්ථබ්බං ගබ්භස්ස වා හත්ථපාසෙ. උදොසිතඅඩ්ඩමාළපාසාදහම්මියෙසුපි නිවෙසනෙ වුත්තනයෙනෙව විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො.
සචෙ එකකුලස්ස නාවා හොති, අන්තොනාවායං චීවරං නික්ඛිපිත්වා අන්තොනාවායං වත්ථබ්බං. සචෙ නානාකුලස්ස නාවා හොති නානාගබ්භා නානාඔවරකා, යස්මිං ඔවරකෙ චීවරං නික්ඛිත්තං හොති, තස්මිං ඔවරකෙ වත්ථබ්බං ඔවරකස්ස හත්ථපාසෙ වා.
සචෙ එකකුලස්ස සත්ථො හොති, තස්මිං සත්ථෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා පුරතො වා පච්ඡතො වා සත්තබ්භන්තරා න විජහිතබ්බා, පස්සතො අබ්භන්තරං න විජහිතබ්බං. එකං අබ්භන්තරං අට්ඨවීසතිහත්ථං හොති. සචෙ නානාකුලස්ස සත්ථො හොති, සත්ථෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා චීවරස්ස හත්ථපාසෙ වසිතබ්බං. සචෙ සත්ථො ගච්ඡන්තො ගාමං වා නදිං වා පරියාදියිත්වා තිට්ඨති, අන්තොපවිට්ඨෙන සද්ධිං එකාබද්ධො හුත්වා ඔරඤ්ච පාරඤ්ච ඵරිත්වා ඨිතො හොති, සත්ථපරිහාරො ලබ්භති. අථ ගාමෙ වා නදියා වා පරියාපන්නො හොති, ගාමපරිහාරො චෙව නදීපරිහාරො ච ලබ්භති. සචෙ විහාරසීමං අතික්කමිත්වා තිට්ඨති, අන්තොසීමාය ච චීවරං හොති, විහාරං ගන්ත්වා ¶ වසිතබ්බං. සචෙ බහිසීමාය චීවරං හොති, සත්ථසමීපෙයෙව වසිතබ්බං. සචෙ ගච්ඡන්තො සත්ථො සකටෙ වා භග්ගෙ ගොණෙ වා නට්ඨෙ අන්තරා ඡිජ්ජති, යස්මිං කොට්ඨාසෙ චීවරං නික්ඛිත්තං, තත්ථ වසිතබ්බං.
සචෙ ¶ එකකුලස්ස ඛෙත්තං හොති පරික්ඛිත්තඤ්ච, අන්තොඛෙත්තෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා අන්තොඛෙත්තෙ වත්ථබ්බං. සචෙ අපරික්ඛිත්තං හොති, චීවරස්ස හත්ථපාසෙ වසිතබ්බං. සචෙ නානාකුලස්ස ඛෙත්තං හොති පරික්ඛිත්තඤ්ච, අන්තොඛෙත්තෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා ද්වාරමූලෙ වත්ථබ්බං ද්වාරමූලස්ස හත්ථපාසෙ වා. සචෙ අපරික්ඛිත්තං හොති, චීවරස්ස හත්ථපාසෙ වසිතබ්බං.
සචෙ එකකුලස්ස ධඤ්ඤකරණං හොති පරික්ඛිත්තඤ්ච, අන්තොධඤ්ඤකරණෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා අන්තොධඤ්ඤකරණෙ වත්ථබ්බං. සචෙ අපරික්ඛිත්තං හොති, චීවරස්ස හත්ථපාසෙ වසිතබ්බං. සචෙ නානාකුලස්ස ධඤ්ඤකරණං හොති පරික්ඛිත්තඤ්ච, අන්තොධඤ්ඤකරණෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා ද්වාරමූලෙ වා වත්ථබ්බං ද්වාරමූලස්ස වා හත්ථපාසෙ. සචෙ අපරික්ඛිත්තං හොති, චීවරස්ස හත්ථපාසෙ වසිතබ්බං. පුප්ඵාරාමඵලාරාමෙසුපි ඛෙත්තෙ වුත්තනයෙනෙව විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො.
සචෙ එකකුලස්ස විහාරො හොති පරික්ඛිත්තො ච, අන්තොවිහාරෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා අන්තොවිහාරෙ වත්ථබ්බං. සචෙ අපරික්ඛිත්තො හොති, යස්මිං විහාරෙ චීවරං නික්ඛිත්තං, තස්මිං වත්ථබ්බං තස්ස විහාරස්ස වා හත්ථපාසෙ.
සචෙ එකකුලස්ස රුක්ඛමූලං හොති, යං මජ්ඣන්හිකෙ කාලෙ සමන්තා ඡායා ඵරති, අන්තොඡායාය චීවරං නික්ඛිපිත්වා අන්තොඡායාය වත්ථබ්බං. විරළසාඛස්ස පන රුක්ඛස්ස ආතපෙන ඵුට්ඨොකාසෙ ඨපිතං නිස්සග්ගියමෙව හොති, තස්මා තාදිසස්ස රුක්ඛස්ස සාඛච්ඡායාය වා ඛන්ධච්ඡායාය වා ඨපෙතබ්බං. සචෙ සාඛාය වා විටපෙ වා ඨපෙති, උපරි අඤ්ඤසාඛච්ඡායාය ඵුට්ඨොකාසෙයෙව ඨපෙතබ්බං. ඛුජ්ජරුක්ඛස්ස ඡායා දූරං ගච්ඡති, ඡායාය ගතට්ඨානෙ ඨපෙතුං වට්ටතියෙව. සචෙ නානාකුලස්ස රුක්ඛමූලං හොති, චීවරස්ස හත්ථපාසෙ වසිතබ්බං.
අජ්ඣොකාසෙ පන අගාමකෙ අරඤ්ඤෙ චීවරං ඨපෙත්වා තස්ස සමන්තා සත්තබ්භන්තරෙ වසිතබ්බං. අගාමකං නාම අරඤ්ඤං විඤ්ඣාටවීආදීසු වා සමුද්දමජ්ඣෙ වා මච්ඡබන්ධානං අගමනපථෙ දීපකෙසු ලබ්භති. තාදිසෙ අරඤ්ඤෙ මජ්ඣෙ ¶ ඨිතස්ස සමන්තා සත්තබ්භන්තරපරිච්ඡෙදො, විනිබ්බෙධෙන චුද්දස හොන්ති. මජ්ඣෙ නිසින්නො පුරත්ථිමාය වා පච්ඡිමාය වා දිසාය පරියන්තෙ ඨපිතචීවරං රක්ඛති. සචෙ පන අරුණුග්ගමනසමයෙ කෙසග්ගමත්තම්පි පුරත්ථිමං දිසං ගච්ඡති, පච්ඡිමාය දිසාය චීවරං නිස්සග්ගියං හොති. එස නයො ඉතරස්මිං. නිස්සග්ගියං පන චීවරං අනිස්සජ්ජිත්වා පරිභුඤ්ජන්තො දුක්කටං ආපජ්ජති.
52. සචෙ ¶ පධානිකො භික්ඛු සබ්බරත්තිං පධානමනුයුඤ්ජිත්වා පච්චූසසමයෙ ‘‘නහායිස්සාමී’’ති තීණි චීවරානි තීරෙ ඨපෙත්වා නදිං ඔතරති, නහායන්තස්සෙව චස්ස අරුණං උට්ඨහති, කිං කාතබ්බං? සො හි යදි උත්තරිත්වා චීවරං නිවාසෙති, නිස්සග්ගියං චීවරං, අනිස්සජ්ජිත්වා පරිභුඤ්ජනපච්චයා දුක්කටං ආපජ්ජති. අථ නග්ගො ගච්ඡති, එවම්පි දුක්කටං ආපජ්ජතීති? නාපජ්ජති. සො හි යාව අඤ්ඤං භික්ඛුං දිස්වා විනයකම්මං න කරොති, තාව තෙසං චීවරානං අපරිභොගාරහත්තා නට්ඨචීවරට්ඨානෙ ඨිතො හොති, නට්ඨචීවරස්ස ච අකප්පියං නාම නත්ථි, තස්මා එකං නිවාසෙත්වා ද්වෙ හත්ථෙන ගහෙත්වා විහාරං ගන්ත්වා විනයකම්මං කාතබ්බං. සචෙ දූරෙ විහාරො හොති, අන්තරාමග්ගෙ මනුස්සා සඤ්චරන්ති, එකං නිවාසෙත්වා එකං පාරුපිත්වා එකං අංසකූටෙ ඨපෙත්වා ගන්තබ්බං. සචෙ විහාරෙ සභාගං භික්ඛුං න පස්සති, භික්ඛාචාරං ගතා හොන්ති, සඞ්ඝාටිං බහිගාමෙ ඨපෙත්වා සන්තරුත්තරෙන ආසනසාලං ගන්ත්වා විනයකම්මං කාතබ්බං. සචෙ බහිගාමෙ චොරභයං හොති, පාරුපිත්වා ගන්තබ්බං. සචෙ ආසනසාලා සම්බාධා හොති, ජනාකිණ්ණා න සක්කා එකමන්තෙ චීවරං අපනෙත්වා විනයකම්මං කාතුං, එකං භික්ඛුං ආදාය බහිගාමං ගන්ත්වා විනයකම්මං කත්වා චීවරානි පරිභුඤ්ජිතබ්බානි.
සචෙ ථෙරා භික්ඛූ දහරානං හත්ථෙ පත්තචීවරං දත්වා මග්ගං ගච්ඡන්තා පච්ඡිමයාමෙ සයිතුකාමා හොන්ති, අත්තනො අත්තනො චීවරං හත්ථපාසෙ කත්වාව සයිතබ්බං. සචෙ ගච්ඡන්තානංයෙව අසම්පත්තෙසු දහරෙසු අරුණං උග්ගච්ඡති, චීවරං නිස්සග්ගියං හොති, නිස්සයො පන න පටිප්පස්සම්භති. දහරානම්පි පුරතො ගච්ඡන්තානං ථෙරෙසු අසම්පත්තෙසු එසෙව නයො. මග්ගං විරජ්ඣිත්වා අරඤ්ඤෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං අපස්සන්තෙසුපි එසෙව නයො. සචෙ පන දහරා ‘‘මයං, භන්තෙ, මුහුත්තං සයිත්වා අසුකස්මිං නාම ඔකාසෙ තුම්හෙ සම්පාපුණිස්සාමා’’ති වත්වා යාව අරුණුග්ගමනා සයන්ති, චීවරඤ්ච නිස්සග්ගියං හොති, නිස්සයො ච පටිප්පස්සම්භති. දහරෙ උය්යොජෙත්වා ථෙරෙසු සයන්තෙසුපි එසෙව නයො. ද්වෙධාපථං දිස්වා ථෙරා ‘‘අයං මග්ගො’’ ¶ , දහරා ‘‘අයං මග්ගො’’ති වත්වා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස වචනං අග්ගහෙත්වා ගතා, සහ අරුණස්ස උග්ගමනා චීවරානි ච නිස්සග්ගියානි හොන්ති, නිස්සයො ච පටිප්පස්සම්භති. සචෙ දහරා මග්ගතො ඔක්කම්ම ‘‘අන්තොඅරුණෙයෙව නිවත්තිස්සාමා’’ති භෙසජ්ජත්ථාය ගාමං පවිසිත්වා ආගච්ඡන්ති, අසම්පත්තානංයෙව ච නෙසං අරුණො උග්ගච්ඡති, චීවරානි නිස්සග්ගියානි හොන්ති, නිස්සයො පන න පටිප්පස්සම්භති. සචෙ පන ධෙනුභයෙන වා සුනඛභයෙන වා මුහුත්තං ඨත්වා ‘‘ගමිස්සාමා’’ති ඨත්වා වා නිසීදිත්වා වා ගච්ඡන්ති, අන්තරා අරුණෙ උග්ගතෙ චීවරානි ච නිස්සග්ගියානි හොන්ති, නිස්සයො ච පටිප්පස්සම්භති.
සචෙ ¶ ‘‘අන්තොඅරුණෙයෙව ආගමිස්සාමා’’ති අන්තොසීමායං ගාමං පවිට්ඨානං අන්තරා අරුණො උග්ගච්ඡති, නෙව චීවරානි නිස්සග්ගියානි හොන්ති, න නිස්සයො පටිප්පස්සම්භති. සචෙ පන ‘‘විභායතු තාවා’’ති නිසීදන්ති, අරුණෙ උග්ගතෙ න චීවරානි නිස්සග්ගියානි හොන්ති, නිස්සයො පන පටිප්පස්සම්භති. සචෙ යෙපි ‘‘අන්තොඅරුණෙයෙව ආගමිස්සාමා’’ති සාමන්තවිහාරං ධම්මස්සවනත්ථාය සඋස්සාහා ගච්ඡන්ති, අන්තරාමග්ගෙයෙව ච නෙසං අරුණො උග්ගච්ඡති, චීවරානි නිස්සග්ගියානි හොන්ති, නිස්සයො පන න පටිප්පස්සම්භති. සචෙ ධම්මගාරවෙන ‘‘යාවපරියොසානං සුත්වාව ගමිස්සාමා’’ති නිසීදන්ති, සහ අරුණස්ස උග්ගමනා චීවරානිපි නිස්සග්ගියානි හොන්ති, නිස්සයො ච පටිප්පස්සම්භති. ථෙරෙන දහරං චීවරධොවනත්ථාය ගාමකං පෙසෙන්තෙන අත්තනො චීවරං පච්චුද්ධරිත්වාව දාතබ්බං, දහරස්සපි චීවරං පච්චුද්ධරාපෙත්වාව ඨපෙතබ්බං. සචෙ අසතියා ගච්ඡති, අත්තනො චීවරං පච්චුද්ධරිත්වා දහරස්ස චීවරං විස්සාසෙන ගහෙත්වා ඨපෙතබ්බං. සචෙ ථෙරො න සරති, දහරොව සරති, දහරෙන අත්තනො චීවරං පච්චුද්ධරිත්වා ථෙරස්ස චීවරං විස්සාසෙන ගහෙත්වා ගන්ත්වා වත්තබ්බං ‘‘භන්තෙ, තුම්හාකං චීවරං අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජථා’’ති. අත්තනොපි චීවරං අධිට්ඨාතබ්බං. එවං එකස්ස සතියාපි ආපත්තිමොක්ඛො හොති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
චීවරවිප්පවාසවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
10. භණ්ඩපටිසාමනවිනිච්ඡයකථා
53. භණ්ඩස්ස ¶ ¶ පටිසාමනන්ති පරෙසං භණ්ඩස්ස ගොපනං. පරෙසඤ්හි (පාචි. අට්ඨ. 506) කප්පියවත්ථු වා හොතු අකප්පියවත්ථු වා, අන්තමසො මාතු කණ්ණපිළන්ධනං කාලපණ්ණම්පි ගිහිසන්තකං භණ්ඩාගාරිකසීසෙන පටිසාමෙන්තස්ස පාචිත්තියං. සචෙ පන මාතාපිතූනං සන්තකං අවස්සං පටිසාමෙතබ්බං කප්පියභණ්ඩං හොති, අත්තනො අත්ථාය ගහෙත්වා පටිසාමෙතබ්බං. ‘‘ඉදං පටිසාමෙත්වා දෙහී’’ති පන වුත්තෙ ‘‘න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිපිතබ්බං. සචෙ ‘‘පටිසාමෙහී’’ති පාතෙත්වා ගච්ඡන්ති, පලිබොධො නාම හොති, පටිසාමෙතුං වට්ටති. විහාරෙ කම්මං කරොන්තා වඩ්ඪකීආදයො වා රාජවල්ලභා වා ‘‘අත්තනො උපකරණභණ්ඩං වා සයනභණ්ඩං වා පටිසාමෙත්වා දෙථා’’ති වදන්ති, ඡන්දෙනපි භයෙනපි න කාතබ්බමෙව, ගුත්තට්ඨානං පන දස්සෙතුං වට්ටති, බලක්කාරෙන පාතෙත්වා ගතෙසු ච පටිසාමෙතුං.
සචෙ (පාරා. අට්ඨ. 1.111) අත්තනො හත්ථෙ පටිසාමනත්ථාය ඨපිතං භණ්ඩං සාමිකෙන ‘‘දෙහි මෙ භණ්ඩ’’න්ති යාචිතො අදාතුකාමො ‘‘නාහං ගණ්හාමී’’ති භණති, සම්පජානමුසාවාදෙපි අදින්නාදානස්ස පයොගත්තා දුක්කටං. ‘‘කිං තුම්හෙ භණථ, නෙවිදං මය්හං අනුරූපං, න තුම්හාක’’න්තිආදීනි වදන්තස්සපි දුක්කටමෙව. ‘‘රහො මයා එතස්ස හත්ථෙ ඨපිතං, න අඤ්ඤො කොචි ජානාති, දස්සති නු ඛො මෙ, නො’’ති සාමිකො විමතිං උප්පාදෙති, භික්ඛුස්ස ථුල්ලච්චයං. තස්ස ඵරුසාදිභාවං දිස්වා සාමිකො ‘‘න මය්හං දස්සතී’’ති ධුරං නික්ඛිපති, තත්ර සචායං භික්ඛු ‘‘කිලමෙත්වා නං දස්සාමී’’ති දානෙ සඋස්සාහො, රක්ඛති තාව. සචෙපි සො දානෙ නිරුස්සාහො, භණ්ඩසාමිකො පන ගහණෙ සඋස්සාහො, රක්ඛතියෙව. යදි පන තස්මිං දානෙ නිරුස්සාහො භණ්ඩසාමිකො ‘‘න මය්හං දස්සතී’’ති ධුරං නික්ඛිපති, එවං උභින්නං ධුරනික්ඛෙපෙන භික්ඛුනො පාරාජිකං. යදිපි මුඛෙන ‘‘දස්සාමී’’ති වදති, චිත්තෙන පන අදාතුකාමො, එවම්පි සාමිකස්ස ධුරනික්ඛෙපෙ පාරාජිකං. තං පන සඞ්ගොපනත්ථාය අත්තනො හත්ථෙ පරෙහි ඨපිතං භණ්ඩං අගුත්තදෙසතො ඨානා චාවෙත්වා ගුත්තට්ඨානෙ ඨපනත්ථාය හරතො අනාපත්ති. ථෙය්යචිත්තෙනපි ඨානා චාවෙන්තස්ස අවහාරො නත්ථි. කස්මා? අත්තනො හත්ථෙ නික්ඛිත්තත්තා, භණ්ඩදෙය්යං පන හොති. ථෙය්යචිත්තෙන පරිභුඤ්ජතොපි එසෙව නයො.
54. පඤ්චන්නං ¶ සහධම්මිකානං සන්තකං පන යං කිඤ්චි පරික්ඛාරං පටිසාමෙතුං වට්ටති. සචෙ ¶ ආගන්තුකො භික්ඛු ආවාසිකානං චීවරකම්මං කරොන්තානං සමීපෙ පත්තචීවරං ඨපෙත්වා ‘‘එතෙ සඞ්ගොපෙස්සන්තී’’ති මඤ්ඤමානො නහායිතුං වා අඤ්ඤත්ර වා ගච්ඡති, සචෙ තං ආවාසිකා සඞ්ගොපෙන්ති, ඉච්චෙතං කුසලං. නො චෙ, නට්ඨෙ ගීවා න හොති. සචෙපි සො ‘‘ඉදං, භන්තෙ, ඨපෙථා’’ති වත්වා ගච්ඡති, ඉතරෙ ච කිච්චපසුතත්තා න ජානන්ති, එසෙව නයො. අථාපි තෙ ‘‘ඉදං, භන්තෙ, ඨපෙථා’’ති වුත්තා ‘‘මයං බ්යාවටා’’ති පටික්ඛිපන්ති, ඉතරො ච ‘‘අවස්සං ඨපෙස්සන්තී’’ති අනාදියිත්වා ගච්ඡති, එසෙව නයො. සචෙ පන තෙ තෙන යාචිතා වා අයාචිතා වා ‘‘මයං ඨපෙස්සාම, ත්වං ගච්ඡා’’ති වදන්ති, තං සඞ්ගොපිතබ්බං. නො චෙ සඞ්ගොපෙන්ති, නට්ඨෙ ගීවා. කස්මා? සම්පටිච්ඡිතත්තා.
යො භික්ඛු භණ්ඩාගාරිකො හුත්වා පච්චූසසමයෙ එව භික්ඛූනං පත්තචීවරානි හෙට්ඨාපාසාදං ඔරොපෙත්වා ද්වාරං අපිදහිත්වා තෙසම්පි අනාරොචෙත්වාව දූරෙ භික්ඛාචාරං ගච්ඡති, තානි චෙ චොරා හරන්ති, තස්සෙව ගීවා. යො පන භික්ඛු භික්ඛූහි ‘‘ඔරොපෙථ, භන්තෙ, පත්තචීවරානි, කාලො සලාකග්ගහණස්සා’’ති වුත්තො ‘‘සමාගතාත්ථා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ආම සමාගතාම්හා’’ති වුත්තෙ පත්තචීවරානි නීහරිත්වා නික්ඛිපිත්වා භණ්ඩාගාරද්වාරං බන්ධිත්වා ‘‘තුම්හෙ පත්තචීවරානි ගහෙත්වා හෙට්ඨාපාසාදද්වාරං පටිජග්ගිත්වා ගච්ඡෙය්යාථා’’ති වත්වා ගච්ඡති. තත්ර චෙකො අලසජාතිකො භික්ඛු භික්ඛූසු ගතෙසු පච්ඡා අක්ඛීනි පුඤ්ඡන්තො උට්ඨහිත්වා උදකට්ඨානං මුඛධොවනත්ථං ගච්ඡති, තං ඛණං දිස්වා චොරා තස්ස පත්තචීවරං හරන්ති, සුහටං, භණ්ඩාගාරිකස්ස ගීවා න හොති.
සචෙපි කොචි භණ්ඩාගාරිකස්ස අනාරොචෙත්වාව භණ්ඩාගාරෙ අත්තනො පරික්ඛාරං ඨපෙති, තස්මිම්පි නට්ඨෙ භණ්ඩාගාරිකස්ස ගීවා න හොති. සචෙ පන භණ්ඩාගාරිකො තං දිස්වා ‘‘අට්ඨානෙ ඨපිත’’න්ති ගහෙත්වා ඨපෙති, නට්ඨෙ තස්සෙව ගීවා. සචෙපි ඨපිතභික්ඛුනා ‘‘මයා, භන්තෙ, ඊදිසො නාම පරික්ඛාරො ඨපිතො, උපධාරෙය්යාථා’’ති වුත්තො ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡති, දුන්නික්ඛිත්තං වා මඤ්ඤමානො අඤ්ඤස්මිං ඨානෙ ඨපෙති, නට්ඨෙ තස්සෙව ගීවා. ‘‘නාහං ජානාමී’’ති පටික්ඛිපන්තස්ස පන නත්ථි ගීවා. යොපි තස්ස පස්සන්තස්සෙව ඨපෙති, භණ්ඩාගාරිකඤ්ච න සම්පටිච්ඡාපෙති, නට්ඨං සුනට්ඨමෙව. සචෙ පන නං භණ්ඩාගාරිකො අඤ්ඤත්ර ඨපෙති, නට්ඨෙ ගීවා ¶ . සචෙ භණ්ඩාගාරං සුගුත්තං, සබ්බො සඞ්ඝස්ස චෙතියස්ස ච පරික්ඛාරො තත්ථෙව ඨපීයති, භණ්ඩාගාරිකො ච බාලො අබ්යත්තො ද්වාරං විවරිත්වා ධම්මකථං වා සොතුං අඤ්ඤං වා කිඤ්චි කාතුං කත්ථචි ගච්ඡති, තං ඛණං දිස්වා යත්තකං චොරා හරන්ති, සබ්බං තස්ස ගීවා. භණ්ඩාගාරතො නික්ඛමිත්වා බහි චඞ්කමන්තස්ස වා ද්වාරං විවරිත්වා සරීරං උතුං ගාහාපෙන්තස්ස වා තත්ථෙව ¶ සමණධම්මානුයොගෙන නිසින්නස්ස වා තත්ථෙව නිසීදිත්වා කෙනචි කම්මෙන බ්යාවටස්ස වා උච්චාරපස්සාවපීළිතස්සපි සතො තත්ථෙව උපචාරෙ විජ්ජමානෙ බහි ගච්ඡතො වා අඤ්ඤෙන වා කෙනචි ආකාරෙන පමත්තස්ස සතො ද්වාරං විවරිත්වා වා විවටමෙව පවිසිත්වා වා සන්ධිං ඡින්දිත්වා වා යත්තකං තස්ස පමාදපච්චයා චොරා හරන්ති, සබ්බං තස්සෙව ගීවා. ‘‘උණ්හසමයෙ පන වාතපානං විවරිත්වා නිපජ්ජිතුං වට්ටතී’’ති වදන්ති. උච්චාරපීළිතස්ස පන තස්මිං උපචාරෙ අසති අඤ්ඤත්ථ ගච්ඡන්තස්ස ගිලානපක්ඛෙ ඨිතත්තා අවිසයො, තස්මා ගීවා න හොති.
55. යො පන අන්තො උණ්හපීළිතො ද්වාරං සුගුත්තං කත්වා බහි නික්ඛමති, චොරා තං ගහෙත්වා ‘‘ද්වාරං විවරා’’ති වදන්ති, යාවතතියං න විවරිතබ්බං. යදි පන තෙ චොරා ‘‘සචෙ න විවරසි, තඤ්ච මාරෙස්සාම, ද්වාරඤ්ච භින්දිත්වා පරික්ඛාරං හරිස්සාමා’’ති ඵරසුආදීනි උක්ඛිපන්ති, ‘‘මයි ච මතෙ සඞ්ඝස්ස ච සෙනාසනෙ විනට්ඨෙ ගුණො නත්ථී’’ති විවරිතුං වට්ටති. ඉධාපි ‘‘අවිසයත්තා ගීවා නත්ථී’’ති වදන්ති. සචෙ කොචි ආගන්තුකො කුඤ්චිකං වා දෙති, ද්වාරං වා විවරති, යත්තකං චොරා හරන්ති, සබ්බං තස්ස ගීවා. සඞ්ඝෙන භණ්ඩාගාරං ගුත්තත්ථාය සූචියන්තකඤ්ච කුඤ්චිකමුද්දිකා ච යොජෙත්වා දින්නා හොති, භණ්ඩාගාරිකො ඝටිකමත්තං දත්වා නිපජ්ජති, චොරා විවරිත්වා පරික්ඛාරං හරන්ති, තස්සෙව ගීවා. සූචියන්තකඤ්ච කුඤ්චිකමුද්දිකඤ්ච යොජෙත්වා නිපන්නං පනෙතං සචෙ චොරා ආගන්ත්වා ‘‘ද්වාරං විවරාහී’’ති වදන්ති, තත්ථ පුරිමනයෙනෙව පටිපජ්ජිතබ්බං. එවං සුගුත්තං කත්වා නිපන්නෙ පන සචෙ භිත්තිං වා ඡදනං වා භින්දිත්වා උමඞ්ගෙන වා පවිසිත්වා හරන්ති, න තස්ස ගීවා.
සචෙ භණ්ඩාගාරෙ අඤ්ඤෙපි ථෙරා වසන්ති, විවටෙ ද්වාරෙ අත්තනො අත්තනො පරික්ඛාරං ගහෙත්වා ගච්ඡන්ති, භණ්ඩාගාරිකො තෙසු ගතෙසු ද්වාරං න ජග්ගති, සචෙ තත්ථ කිඤ්චි අවහරීයති, භණ්ඩාගාරිකස්ස ඉස්සරවතාය භණ්ඩාගාරිකස්සෙව ගීවා, ථෙරෙහි පන සහායෙහි භවිතබ්බං. අයඤ්හි සාමීචි. යදි භණ්ඩාගාරිකො ‘‘තුම්හෙ බහි ඨත්වා තුම්හාකං පරික්ඛාරං ගණ්හථ ¶ , මා පවිසිත්ථා’’ති වදති, තෙසඤ්ච එකො ලොලමහාථෙරො සාමණෙරෙහි චෙව උපට්ඨාකෙහි ච සද්ධිං භණ්ඩාගාරං පවිසිත්වා නිසීදති චෙව නිපජ්ජති ච, යත්තකං භණ්ඩං නස්සති, සබ්බං තස්ස ගීවා, භණ්ඩාගාරිකෙන පන අවසෙසථෙරෙහි ච සහායෙහි භවිතබ්බං. අථ භණ්ඩාගාරිකොව ලොලසාමණෙරෙ ච උපට්ඨාකෙ ච ගහෙත්වා භණ්ඩාගාරෙ නිසීදති චෙව නිපජ්ජති ච, යත්තකං නස්සති, සබ්බං තස්සෙව ගීවා. තස්මා භණ්ඩාගාරිකෙනෙව තත්ථ වසිතබ්බං, අවසෙසෙහි අප්පෙව රුක්ඛමූලෙ වසිතබ්බං, න ච භණ්ඩාගාරෙති.
56. යෙ ¶ පන අත්තනො අත්තනො සභාගභික්ඛූනං වසනගබ්භෙසු පරික්ඛාරං ඨපෙන්ති, පරික්ඛාරෙ නට්ඨෙ යෙහි ඨපිතො, තෙසංයෙව ගීවා, ඉතරෙහි පන සහායෙහි භවිතබ්බං. යදි පන සඞ්ඝො භණ්ඩාගාරිකස්ස විහාරෙයෙව යාගුභත්තං දාපෙති, සො ච භික්ඛාචාරත්ථාය ගාමං ගච්ඡති, නට්ඨං තස්සෙව ගීවා. භික්ඛාචාරං පවිසන්තෙහි අතිරෙකචීවරං රක්ඛණත්ථාය ඨපිතවිහාරවාරිකස්සපි යාගුභත්තං වා නිවාපං වා ලභමානස්සෙව භික්ඛාචාරං ගච්ඡතො යං තත්ථ නස්සති, සබ්බං ගීවා. න කෙවලඤ්ච එත්තකමෙව, භණ්ඩාගාරිකස්ස විය යං තස්ස පමාදපච්චයා නස්සති, සබ්බං ගීවා.
සචෙ විහාරො මහා හොති, අඤ්ඤං පදෙසං රක්ඛිතුං ගච්ඡන්තස්ස අඤ්ඤස්මිං පදෙසෙ නික්ඛිත්තං හරන්ති, අවිසයත්තා ගීවා න හොති. ඊදිසෙ පන විහාරෙ වෙමජ්ඣෙ සබ්බෙසං ඔසරණට්ඨානෙ පරික්ඛාරෙ ඨපෙත්වා නිසීදිතබ්බං, විහාරවාරිකා වා ද්වෙ තයො ඨපෙතබ්බා. සචෙ තෙසම්පි අප්පමත්තානං ඉතො චිතො ච රක්ඛතංයෙව කිඤ්චි නස්සති, ගීවා න හොති. විහාරවාරිකෙ බන්ධිත්වා හරිතභණ්ඩම්පි චොරානං පටිපථං ගතෙසු අඤ්ඤෙන මග්ගෙන හරිතභණ්ඩම්පි න තෙසං ගීවා. සචෙ විහාරවාරිකානං විහාරෙ දාතබ්බං යාගුභත්තං වා නිවාපො වා න හොති, තෙහි පත්තබ්බලාභතො අතිරෙකා ද්වෙ තිස්සො යාගුසලාකා තෙසං පහොනකභත්තසලාකා ච ඨපෙතුං වට්ටති, නිබද්ධං කත්වා පන න ඨපෙතබ්බා. මනුස්සා හි විප්පටිසාරිනො හොන්ති ‘‘විහාරවාරිකායෙව අම්හාකං භත්තං භුඤ්ජන්තී’’ති, තස්මා පරිවත්තෙත්වා පරිවත්තෙත්වා ඨපෙතබ්බා. සචෙ තෙසං සභාගා සලාකභත්තාදීනි ආහරිත්වා දෙන්ති, ඉච්චෙතං කුසලං ¶ . නො චෙ දෙන්ති, වාරං ගාහාපෙත්වා නීහරාපෙතබ්බානි. සචෙ විහාරවාරිකො ද්වෙ තිස්සො යාගුසලාකා ච චත්තාරි පඤ්ච සලාකභත්තානි ච ලභමානො භික්ඛාචාරං ගච්ඡති, භණ්ඩාගාරිකස්ස විය සබ්බං නට්ඨං ගීවා හොති. සචෙ සඞ්ඝස්ස විහාරපාලානං දාතබ්බං භත්තං වා නිවාපො වා නත්ථි, භික්ඛූ විහාරවාරං ගහෙත්වා අත්තනො අත්තනො නිස්සිතකෙ විහාරං ජග්ගාපෙන්ති, සම්පත්තවාරං අග්ගහෙතුං න ලභති. යථා අඤ්ඤෙ භික්ඛූ කරොන්ති, තථෙව කාතබ්බං. භික්ඛූහි පන අසහායස්ස වා අදුතියස්ස වා යස්ස සභාගො භික්ඛු භත්තං ආනෙත්වා දාතා නත්ථි, එවරූපස්ස වාරො න පාපෙතබ්බො.
යම්පි පාකවට්ටත්ථාය විහාරෙ ඨපෙන්ති, තං ගහෙත්වා උපජීවන්තෙන ඨාතබ්බං. යො තං න උපජීවති, සො වාරං න ගාහාපෙතබ්බො. ඵලාඵලත්ථායපි විහාරෙ භික්ඛුං ඨපෙන්ති, ජග්ගිත්වා ගොපෙත්වා ඵලවාරෙන භාජෙත්වා ඛාදන්ති. යො තානි ඛාදති, තෙන ඨාතබ්බං, අනුපජීවන්තො න ගාහාපෙතබ්බො. සෙනාසනමඤ්චපීඨපච්චත්ථරණරක්ඛණත්ථායපි ඨපෙන්ති, ආවාසෙ වසන්තෙන ඨාතබ්බං, අබ්භොකාසිකො පන රුක්ඛමූලිකො වා න ගාහාපෙතබ්බො. එකො නවකො හොති, බහුස්සුතො පන බහූනං ¶ ධම්මං වාචෙති, පරිපුච්ඡං දෙති, පාළිං වණ්ණෙති, ධම්මකථං කථෙති, සඞ්ඝස්ස භාරං නිත්ථරති, අයං ලාභං පරිභුඤ්ජන්තොපි ආවාසෙ වසන්තොපි වාරං න ගාහාපෙතබ්බො. ‘‘පුරිසවිසෙසො නාම ඤාතබ්බො’’ති වදන්ති. උපොසථාගාරපටිමාඝරජග්ගනකස්ස පන දිගුණං යාගුභත්තං, දෙවසිකං තණ්ඩුලනාළි, සංවච්ඡරෙ තිචීවරං දසවීසග්ඝනකං කප්පියභණ්ඩඤ්ච දාතබ්බං. සචෙ පන තස්ස තං ලභමානස්සෙව පමාදෙන තත්ථ කිඤ්චි නස්සති, සබ්බං ගීවා. බන්ධිත්වා බලක්කාරෙන අච්ඡින්නං, න ගීවා. තත්ථ චෙතියස්ස වා සඞ්ඝස්ස වා සන්තකෙන චෙතියස්ස සන්තකං රක්ඛාපෙතුං වට්ටති, චෙතියස්ස සන්තකෙන සඞ්ඝස්ස සන්තකං රක්ඛාපෙතුං න වට්ටති. යං පන චෙතියස්ස සන්තකෙන සද්ධිං සඞ්ඝස්ස සන්තකං ඨපිතං හොති, තං චෙතියසන්තකෙ රක්ඛාපිතෙ රක්ඛිතමෙව හොතීති එවං වට්ටති. පක්ඛවාරෙන උපොසථාගාරාදීනි රක්ඛතොපි පමාදවසෙන නට්ඨං ගීවායෙවාති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
භණ්ඩපටිසාමනවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
11. කයවික්කයසමාපත්තිවිනිච්ඡයකථා
57. කයවික්කයසමාපත්තීති ¶ ¶ කයවික්කයසමාපජ්ජනං. ‘‘ඉමිනා ඉමං දෙහී’’තිආදිනා (පාරා. අට්ඨ. 2.595) හි නයෙන පරස්ස කප්පියභණ්ඩං ගණ්හන්තො කයං සමාපජ්ජති, අත්තනො කප්පියභණ්ඩං දෙන්තො වික්කයං. අයං පන කයවික්කයො ඨපෙත්වා පඤ්ච සහධම්මිකෙ අවසෙසෙහි ගිහිපබ්බජිතෙහි අන්තමසො මාතාපිතූහිපි සද්ධිං න වට්ටති.
තත්රායං විනිච්ඡයො – වත්ථෙන වා වත්ථං හොතු, භත්තෙන වා භත්තං, යං කිඤ්චි කප්පියං ‘‘ඉමිනා ඉමං දෙහී’’ති වදති, දුක්කටං. එවං වත්වා මාතුයාපි අත්තනො භණ්ඩං දෙති, දුක්කටං, ‘‘ඉමිනා ඉමං දෙහී’’ති වුත්තො වා ‘‘ඉමං දෙහි, ඉමං තෙ දස්සාමී’’ති තං වත්වා වා මාතුයාපි භණ්ඩං අත්තනා ගණ්හාති, දුක්කටං, අත්තනො භණ්ඩෙ පරහත්ථං, පරභණ්ඩෙ ච අත්තනො හත්ථං සම්පත්තෙ නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. මාතරං වා පන පිතරං වා ‘‘ඉමං දෙහී’’ති වදතො විඤ්ඤත්ති න හොති, ‘‘ඉමං ගණ්හාහී’’ති දදතො සද්ධාදෙය්යවිනිපාතනං න හොති. අඤ්ඤාතකං ‘‘ඉමං දෙහී’’ති වදතො විඤ්ඤත්ති, ‘‘ඉමං ගණ්හාහී’’ති දදතො සද්ධාදෙය්යවිනිපාතනං, ‘‘ඉමිනා ඉමං දෙහී’’ති කයවික්කයං ආපජ්ජතො නිස්සග්ගියං. තස්මා කප්පියභණ්ඩං පරිවත්තන්තෙන මාතාපිතූහිපි සද්ධිං කයවික්කයං, අඤ්ඤාතකෙහි සද්ධිං තිස්සො ආපත්තියො මොචෙන්තෙන පරිවත්තෙතබ්බං.
තත්රායං පරිවත්තනවිධි – භික්ඛුස්ස පාථෙය්යතණ්ඩුලා හොන්ති, සො අන්තරාමග්ගෙ භත්තහත්ථං පුරිසං දිස්වා ‘‘අම්හාකං තණ්ඩුලා අත්ථි, න ච නො ඉමෙහි අත්ථො, භත්තෙන පන අත්ථො’’ති වදති, පුරිසො තණ්ඩුලෙ ගහෙත්වා භත්තං දෙති, වට්ටති. තිස්සොපි ආපත්තියො න හොන්ති, අන්තමසො නිමිත්තකම්මමත්තම්පි න හොති. කස්මා? මූලස්ස අත්ථිතාය. යො පන එවං අකත්වා ‘‘ඉමිනා ඉමං දෙහී’’ති පරිවත්තෙති, යථාවත්ථුකමෙව. විඝාසාදං දිස්වා ‘‘ඉමං ඔදනං භුඤ්ජිත්වා රජනං වා දාරූනි වා ආහරා’’ති වදති, රජනඡල්ලිගණනාය දාරුගණනාය ච නිස්සග්ගියානි හොන්ති. ‘‘ඉමං ඔදනං භුඤ්ජිත්වා ඉමං නාම කරොථා’’ති දන්තකාරාදීහි සිප්පිකෙහි ධම්මකරණාදීසු තං තං පරික්ඛාරං කාරෙති, රජකෙහි වා වත්ථං ධොවාපෙති, යථාවත්ථුකමෙව. නහාපිතෙන කෙසෙ ඡින්දාපෙති ¶ , කම්මකාරෙහි නවකම්මං කාරෙති, යථාවත්ථුකමෙව. සචෙ පන ‘‘ඉදං භත්තං භුඤ්ජිත්වා ඉදං කරොථා’’ති න වදති, ‘‘ඉදං භත්තං භුඤ්ජ, භුත්තොසි, භුඤ්ජිස්සසි, ඉදං නාම කරොහී’’ති වදති, වට්ටති. එත්ථ ච කිඤ්චාපි වත්ථධොවනෙ වා කෙසච්ඡෙදනෙ ¶ වා භූමිසොධනාදිනවකම්මෙ වා පරභණ්ඩං අත්තනො හත්ථගතං නිස්සජ්ජිතබ්බං නාම නත්ථි, මහාඅට්ඨකථායං පන දළ්හං කත්වා වුත්තත්තා න සක්කා එතං පටික්ඛිපිතුං, තස්මා යථා නිස්සග්ගියවත්ථුම්හි පරිභුත්තෙ වා නට්ඨෙ වා පාචිත්තියං දෙසෙති, එවමිධාපි දෙසෙතබ්බං.
යං කිඤ්චි කප්පියභණ්ඩං ගණ්හිතුකාමතාය අග්ඝං පුච්ඡිතුං වට්ටති, තස්මා ‘‘අයං තව පත්තො කිං අග්ඝතී’’ති පුච්ඡිතෙ ‘‘ඉදං නාමා’’ති වදති, සචෙ අත්තනො කප්පියභණ්ඩං මහග්ඝං හොති, එවඤ්ච නං පටිවදති ‘‘උපාසක මම ඉදං වත්ථු මහග්ඝං, තව පත්තං අඤ්ඤස්ස දෙහී’’ති. තං සුත්වා ඉතරො ‘‘අඤ්ඤං ථාලකම්පි දස්සාමී’’ති වදති, ගණ්හිතුං වට්ටති. සචෙ සො පත්තො මහග්ඝො, භික්ඛුනො වත්ථු අප්පග්ඝං, පත්තසාමිකො චස්ස අප්පග්ඝභාවං න ජානාති, පත්තො න ගහෙතබ්බො, ‘‘මම වත්ථු අප්පග්ඝ’’න්ති ආචික්ඛිතබ්බං. මහග්ඝභාවං ඤත්වා වඤ්චෙත්වා ගණ්හන්තොපි හි භණ්ඩං අග්ඝාපෙත්වා කාරෙතබ්බතං ආපජ්ජති. සචෙ පත්තසාමිකො ‘‘හොතු, භන්තෙ, සෙසං මම පුඤ්ඤං භවිස්සතී’’ති දෙති, වට්ටති. කප්පියකාරකස්ස පන ‘‘ඉමිනා ඉමං ගහෙත්වා දෙහී’’ති ආචික්ඛිතුං වට්ටති, තස්මා යස්ස හත්ථතො භණ්ඩං ගණ්හාති, තං ඨපෙත්වා අඤ්ඤං අන්තමසො තස්ස පුත්තභාතිකම්පි කප්පියකාරකං කත්වා ‘‘ඉමිනා ඉමං නාම ගහෙත්වා දෙහී’’ති ආචික්ඛති, සො චෙ ඡෙකො හොති, පුනප්පුනං අපනෙත්වා විවදිත්වා ගණ්හාති, තුණ්හීභූතෙන ඨාතබ්බං. නො චෙ ඡෙකො හොති, න ජානාති ගහෙතුං, වාණිජකො ච තං වඤ්චෙති, ‘‘මා ගණ්හාහී’’ති වත්තබ්බො.
‘‘ඉදං පටිග්ගහිතං තෙලං වා සප්පි වා අම්හාකං අත්ථි, අම්හාකඤ්ච අඤ්ඤෙන අප්පටිග්ගහිතකෙන අත්ථො’’ති වුත්තෙ පන සචෙ සො තං ගහෙත්වා අඤ්ඤං දෙති, පඨමං අත්තනො තෙලං න මිනාපෙතබ්බං. කස්මා? නාළියඤ්හි අවසිට්ඨතෙලං හොති, තං පච්ඡා මිනන්තස්ස අප්පටිග්ගහිතං දූසෙය්ය. අයඤ්ච කයවික්කයො නාම කප්පියභණ්ඩවසෙන වුත්තො. කප්පියෙන හි කප්පියං පරිවත්තෙන්තස්ස කයවික්කයසික්ඛාපදෙන නිස්සග්ගියං වුත්තං, අකප්පියෙන පන අකප්පියං පරිවත්තෙන්තස්ස, කප්පියෙන වා අකප්පියං අකප්පියෙන වා කප්පියං පරිවත්තෙන්තස්ස ¶ රූපියසංවොහාරසික්ඛාපදෙන නිස්සග්ගියං, තස්මා උභොසු වා එකස්මිං වා අකප්පියෙ සති රූපියසංවොහාරො නාම හොති.
58. රූපියසංවොහාරස්ස ච ගරුභාවදීපනත්ථං ඉදං පත්තචතුක්කං වෙදිතබ්බං. යො හි රූපියං උග්ගණ්හිත්වා තෙන අයබීජං සමුට්ඨාපෙති, තං කොට්ටාපෙත්වා තෙන ලොහෙන පත්තං කාරෙති, අයං පත්තො මහාඅකප්පියො නාම, න සක්කා කෙනචි උපායෙන කප්පියො කාතුං. සචෙපි තං විනාසෙත්වා ¶ ථාලකං කාරෙති, තම්පි අකප්පියං. වාසිං කාරෙති, තාය ඡින්නදන්තකට්ඨම්පි අකප්පියං. බළිසං කාරෙති, තෙන මාරිතා මච්ඡාපි අකප්පියා. වාසිං තාපෙත්වා උදකං වා ඛීරං වා උණ්හාපෙති, තම්පි අකප්පියමෙව.
යො පන රූපියං උග්ගණ්හිත්වා තෙන පත්තං කිණාති, අයම්පි පත්තො අකප්පියො. ‘‘පඤ්චන්නම්පි සහධම්මිකානං න කප්පතී’’ති මහාපච්චරියං වුත්තං. සක්කා පන කප්පියො කාතුං. සො හි මූලෙ මූලසාමිකානං, පත්තෙ ච පත්තසාමිකානං දින්නෙ කප්පියො හොති, කප්පියභණ්ඩං දත්වා ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති.
යොපි රූපියං උග්ගණ්හාපෙත්වා කප්පියකාරකෙන සද්ධිං කම්මාරකුලං ගන්ත්වා පත්තං දිස්වා ‘‘අයං මය්හං රුච්චතී’’ති වදති, කප්පියකාරකො ච තං රූපියං දත්වා කම්මාරං සඤ්ඤාපෙති, අයම්පි පත්තො කප්පියවොහාරෙන ගහිතොපි දුතියපත්තසදිසොයෙව, මූලස්ස සම්පටිච්ඡිතත්තා අකප්පියො. කස්මා සෙසානං න කප්පතීති? මූලස්ස අනිස්සට්ඨත්තා.
යො පන රූපියං අසම්පටිච්ඡිත්වා ‘‘ථෙරස්ස පත්තං කිණිත්වා දෙහී’’ති පහිතකප්පියකාරකෙන සද්ධිං කම්මාරකුලං ගන්ත්වා පත්තං දිස්වා ‘‘ඉමෙ කහාපණෙ ගහෙත්වා ඉමං දෙහී’’ති කහාපණෙ දාපෙත්වා ගහිතො, අයං පත්තො එතස්සෙව භික්ඛුනො න වට්ටති දුබ්බිචාරිතත්තා, අඤ්ඤෙසං පන වට්ටති මූලස්ස අසම්පටිච්ඡිතත්තා. මහාසුමත්ථෙරස්ස කිර උපජ්ඣායො අනුරුද්ධත්ථෙරො නාම අහොසි. සො අත්තනො එවරූපං පත්තං සප්පිස්ස පූරෙත්වා සඞ්ඝස්ස නිස්සජ්ජි. තිපිටකචූළනාගත්ථෙරස්ස සද්ධිවිහාරිකානං එවරූපො පත්තො අහොසි. තං ථෙරොපි සප්පිස්ස පූරෙත්වා සඞ්ඝස්ස නිස්සජ්ජාපෙසීති. ඉදං අකප්පියපත්තචතුක්කං.
සචෙ ¶ පන රූපියං අසම්පටිච්ඡිත්වා ‘‘ථෙරස්ස පත්තං කිණිත්වා දෙහී’’ති පහිතකප්පියකාරකෙන සද්ධිං කම්මාරකුලං ගන්ත්වා පත්තං දිස්වා ‘‘අයං මය්හං රුච්චතී’’ති වා ‘‘ඉමාහං ගහෙස්සාමී’’ති වා වදති, කප්පියකාරකො ච තං රූපියං දත්වා කම්මාරං සඤ්ඤාපෙති, අයං පත්තො සබ්බකප්පියො බුද්ධානම්පි පරිභොගාරහො. ඉමං පන රූපියසංවොහාරං කරොන්තෙන ‘‘ඉමිනා ඉමං ගහෙත්වා දෙහී’’ති කප්පියකාරකම්පි ආචික්ඛිතුං න වට්ටති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
කයවික්කයසමාපත්තිවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
12. රූපියාදිපටිග්ගහණවිනිච්ඡයකථා
59. රූපියාදිපටිග්ගහොති ¶ ජාතරූපාදිපටිග්ගණ්හනං. තත්ථ (පාරා. අට්ඨ. 2.583-4) ජාතරූපං රජතං ජාතරූපමාසකො රජතමාසකොති චතුබ්බිධං නිස්සග්ගියවත්ථු. තම්බලොහාදීහි කතො ලොහමාසකො. සාරදාරුනා වා වෙළුපෙසිකාය වා අන්තමසො තාලපණ්ණෙනපි රූපං ඡින්දිත්වා කතො දාරුමාසකො. ලාඛාය වා නිය්යාසෙන වා රූපං සමුට්ඨාපෙත්වා කතො ජතුමාසකො. යො යො යත්ථ යත්ථ ජනපදෙ යදා යදා වොහාරං ගච්ඡති, අන්තමසො අට්ඨිමයොපි චම්මමයොපි රුක්ඛඵලබීජමයොපි සමුට්ඨාපිතරූපොපි අසමුට්ඨාපිතරූපොපීති අයං සබ්බොපි රජතමාසකෙනෙව සඞ්ගහිතො. මුත්තා මණි වෙළුරියො සඞ්ඛො සිලා පවාළං ලොහිතඞ්කො මසාරගල්ලං සත්ත ධඤ්ඤානි දාසිදාසඛෙත්තවත්ථුපුප්ඵාරාමඵලාරාමාදයොති ඉදං දුක්කටවත්ථු. තත්ථ නිස්සග්ගියවත්ථුං අත්තනො වා සඞ්ඝගණපුග්ගලචෙතියානං වා අත්ථාය සම්පටිච්ඡිතුං න වට්ටති. අත්තනො අත්ථාය සම්පටිච්ඡතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං හොති, සෙසානං අත්ථාය දුක්කටං. දුක්කටවත්ථුං සබ්බෙසම්පි අත්ථාය සම්පටිච්ඡතො දුක්කටමෙව.
තත්රායං විනිච්ඡයො (පාරා. අට්ඨ. 2.538-9) – සචෙ කොචි ජාතරූපරජතං ආහරිත්වා ‘‘ඉදං සඞ්ඝස්ස දම්මි, ආරාමං වා කරොථ චෙතියං වා භොජනසාලාදීනං වා අඤ්ඤතර’’න්ති වදති, ඉදං සම්පටිච්ඡිතුං න වට්ටති. සචෙ පන ‘‘නයිදං භික්ඛූනං සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටතී’’ති පටික්ඛිත්තෙ ‘‘වඩ්ඪකීනං වා කම්මකාරානං වා හත්ථෙ භවිස්සති ¶ , කෙවලං තුම්හෙ සුකතදුක්කටං ජානාථා’’ති වත්වා තෙසං හත්ථෙ දත්වා පක්කමති, වට්ටති. අථාපි ‘‘මම මනුස්සානං හත්ථෙ භවිස්සති, මය්හමෙව වා හත්ථෙ භවිස්සති, කෙවලං තුම්හෙ යං යස්ස දාතබ්බං, තදත්ථාය පෙසෙථා’’ති වදති, එවම්පි වට්ටති. සචෙ පන සංඝං වා ගණං වා පුග්ගලං වා අනාමසිත්වා ‘‘ඉදං හිරඤ්ඤසුවණ්ණං චෙතියස්ස දෙම, විහාරස්ස දෙම, නවකම්මස්ස දෙමා’’ති වදන්ති, පටික්ඛිපිතුං න වට්ටති, ‘‘ඉමෙ ඉදං භණන්තී’’ති කප්පියකාරකානං ආචික්ඛිතබ්බං. ‘‘චෙතියාදීනං අත්ථාය තුම්හෙ ගහෙත්වා ඨපෙත්වා’’ති වුත්තෙ පන ‘‘අම්හාකං ගහෙතුං න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිපිතබ්බං.
සචෙ පන කොචි බහුං හිරඤ්ඤසුවණ්ණං ආනෙත්වා ‘‘ඉදං සංඝස්ස දම්මි, චත්තාරො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජථා’’ති වදති, තඤ්චෙ සංඝො සම්පටිච්ඡති, පටිග්ගහණෙපි පරිභොගෙපි ආපත්ති. තත්ර චෙකො ¶ භික්ඛු ‘‘නයිදං කප්පතී’’ති පටික්ඛිපති, උපාසකො ච ‘‘යදින කප්පති, මය්හමෙව භවිස්සතී’’ති තං ආදාය ගච්ඡති. සො භික්ඛු ‘‘තයා සංඝස්ස ලාභන්තරායො කතො’’ති න කෙනචි කිඤ්චි වත්තබ්බො. යො හි තං චොදෙති, ස්වෙව සාපත්තිකො හොති. තෙන පනෙකෙන බහූ අනාපත්තිකා කතා. සචෙ පන භික්ඛූහි ‘‘න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිත්තෙ ‘‘කප්පියකාරකානං වා හත්ථෙ භවිස්සති, මම පුරිසානං වා මය්හං වා හත්ථෙ භවිස්සති, කෙවලං තුම්හෙ පච්චයෙ පරිභුඤ්ජථා’’ති වදති, වට්ටති.
චතුපච්චයත්ථාය ච දින්නං යෙන යෙන පච්චයෙන අත්ථො හොති, තං තදත්ථං උපනෙතබ්බං. චිවරත්ථාය දින්නං චීවරෙයෙව උපනෙතබ්බං. සචෙ චීවරෙන තාදිසො අත්ථො නත්ථි, පිණ්ඩපාතාදීහි සංඝො කිලමති, සංඝසුට්ඨුතාය අපලොකෙත්වා තදත්ථායපි උපනෙතබ්බං. එස නයො පිණ්ඩපාතගිලානපච්චයත්ථාය දින්නෙපි. සෙනාසනත්ථාය දින්නං පන සෙනාසනස්ස ගරුභණ්ඩත්තා සෙනාසනෙයෙව උපනෙතබ්බං. සචෙ පන භික්ඛූසු සෙනාසනං ඡඩ්ඩෙත්වා ගතෙසු සෙනාසනං විනස්සති, ඊදිසෙ කාලෙ සෙනාසනං විස්සජ්ජෙත්වාපි භික්ඛූනං පරිභොගො අනුඤ්ඤාතො, තස්මා සෙනාසනජග්ගනත්ථං මූලච්ඡෙජ්ජං අකත්වා යාපනමත්තං පරිභුඤ්ජිතබ්බං.
60. සචෙ කොචි ‘‘මය්හං තිසස්සසම්පාදනකං මහාතළාකං අත්ථි, තං සංඝස්ස දම්මී’’ති වදති, තඤ්චෙ සංඝො සම්පටිච්ඡති, පටිග්ගහණෙපි පරිභොගෙපි ආපත්තියෙව. යො පන තං පටික්ඛිපති, සො පුරිමනයෙනෙව න කෙනචි කිඤ්චි වත්තබ්බො. යො හි තං චොදෙති, ස්වෙව සාපත්තිකො හොති ¶ . තෙන පනෙකෙන බහූ අනාපත්තිකා කතා. යො පන ‘‘තාදිසංයෙව තළාකං දම්මී’’ති වත්වා භික්ඛූහි ‘‘න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිත්තො වදති ‘‘අසුකඤ්ච අසුකඤ්ච සඞ්ඝස්ස තළාකං අත්ථි, තං කථං වට්ටතී’’ති. සො වත්තබ්බො ‘‘කප්පියං කත්වා දින්නං භවිස්සතී’’ති. කථං දින්නං කප්පියං හොතීති. ‘‘චත්තාරො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජථා’’ති වත්වා දින්නන්ති. සො සචෙ ‘‘සාධු, භන්තෙ චත්තාරො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජථා’’ති දෙති, වට්ටති. අථාපි ‘‘තළාකං ගණ්හථා’’ති වත්වා ‘‘න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිත්තො ‘‘කප්පියකාරකො අත්ථී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘නත්ථී’’ති වුත්තෙ ‘‘ඉදං අසුකො නාම විචාරෙස්සති, අසුකස්ස වා හත්ථෙ මය්හං වා හත්ථෙ භවිස්සති, සඞ්ඝො කප්පියභණ්ඩං පරිභුඤ්ජතූ’’ති වදති, වට්ටති. සචෙපි ‘‘න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිත්තො ‘‘උදකං පරිභුඤ්ජිස්සති, භණ්ඩකං ධොවිස්සති, මිගපක්ඛිනො පිවිස්සන්තී’’ති වදති, එවම්පි වට්ටති. අථාපි ‘‘න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිත්තො වදති ‘‘කප්පියසීසෙන ගණ්හථා’’ති. ‘‘සාධු උපාසක, සඞ්ඝො පානීයං පිවිස්සති, භණ්ඩකං ධොවිස්සති, මිගපක්ඛිනො පිවිස්සන්තී’’ති වත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. අථාපි ‘‘මම තළාකං වා පොක්ඛරණිං වා සඞ්ඝස්ස ¶ දම්මී’’ති වුත්තෙ ‘‘සාධු උපාසක, සඞ්ඝො පානීයං පිවිස්සතී’’තිආදීනි වත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතියෙව.
යදි පන භික්ඛූහි හත්ථකම්මං යාචිත්වා සහත්ථෙන ච කප්පියපථවිං ඛණිත්වා උදකපරිභොගත්ථාය තළාකං කාරිතං හොති, තඤ්චෙ නිස්සාය සස්සං නිප්ඵාදෙත්වා මනුස්සා විහාරෙ කප්පියභණ්ඩං දෙන්ති, වට්ටති. අථ මනුස්සා එව සඞ්ඝස්ස උපකාරත්ථාය සඞ්ඝිකභූමිං ඛණිත්වා තං නිස්සාය නිප්ඵන්නසස්සතො කප්පියභණ්ඩං දෙන්ති, එතම්පි වට්ටති. ‘‘අම්හාකං එකං කප්පියකාරකං ඨපෙථා’’ති වුත්තෙ ච ඨපෙතුම්පි ලබ්භති. අථ තෙ මනුස්සා රාජබලිනා උපද්දුතා පක්කමන්ති, අඤ්ඤෙ පටිපජ්ජන්ති, න ච භික්ඛූනං කිඤ්චි දෙන්ති, උදකං වාරෙතුං ලබ්භති, තඤ්ච ඛො කසිකම්මකාලෙයෙව, න සස්සකාලෙ. සචෙ තෙ වදන්ති ‘‘නනු, භන්තෙ, පුබ්බෙපි මනුස්සා ඉමං නිස්සාය සස්සං අකංසූ’’ති, තතො වත්තබ්බා ‘‘තෙ සඞ්ඝස්ස ඉමඤ්ච ඉමඤ්ච උපකාරං අකංසු, ඉදඤ්චිදඤ්ච කප්පියභණ්ඩකං අදංසූ’’ති. සචෙ තෙ වදන්ති ‘‘මයම්පි දස්සාමා’’ති, එවම්පි වට්ටති.
සචෙ පන කොචි අබ්යත්තො අකප්පියවොහාරෙන තළාකං පටිග්ගණ්හාති වා කාරෙති වා, තං භික්ඛූහි න පරිභුඤ්ජිතබ්බං, තං නිස්සාය ලද්ධකප්පියභණ්ඩම්පි අකප්පියමෙව ¶ . සචෙ භික්ඛූහි පරිච්චත්තභාවං ඤත්වා සාමිකො වා තස්ස පුත්තධීතරො වා අඤ්ඤො වා කොචි වංසෙ උප්පන්නො පුන කප්පියවොහාරෙන දෙති, වට්ටති. පච්ඡින්නෙ කුලවංසෙ යො තස්ස ජනපදස්ස සාමිකො, සො අච්ඡින්දිත්වා කප්පියවොහාරෙන පුන දෙති චිත්තලපබ්බතෙ භික්ඛුනා නීහටඋදකවාහකං අළනාගරාජමහෙසී විය, එවම්පි වට්ටති. කප්පියවොහාරෙපි උදකවසෙන පටිග්ගහිතතළාකෙ සුද්ධචිත්තානං මත්තිකුද්ධරණපාළිබන්ධනාදීනි ච කාතුං වට්ටති. තං නිස්සාය පන සස්සං කරොන්තෙ දිස්වා කප්පියකාරකං ඨපෙතුං න වට්ටති. යදි තෙ සයමෙව කප්පියභණ්ඩං දෙන්ති, ගහෙතබ්බං. නො චෙ දෙන්ති, න චොදෙතබ්බං. පච්චයවසෙන පටිග්ගහිතතළාකෙ කප්පියකාරකං ඨපෙතුං වට්ටති, මත්තිකුද්ධරණපාළිබන්ධනාදීනි කාරෙතුං න වට්ටති. සචෙ කප්පියකාරකා සයමෙව කරොන්ති, වට්ටති. අබ්යත්තෙන පන ලජ්ජිභික්ඛුනා කාරාපිතෙසු කිඤ්චාපි පටිග්ගහණං කප්පියං, භික්ඛුස්ස පන පයොගපච්චයා උප්පන්නෙන මිස්සත්තා විසගතපිණ්ඩපාතො විය අකප්පියමංසරසමිස්සභොජනං විය ච දුබ්බිනිභොගං හොති, සබ්බෙසං අකප්පියමෙව.
61. සචෙ පන උදකස්ස ඔකාසො අත්ථි, තළාකස්ස පාළි ථිරා, ‘‘යථා බහුං උදකං ගණ්හාති, එවං කරොහි, තීරසමීපෙ උදකං කරොහී’’ති එවං උදකමෙව විචාරෙති, වට්ටති. උද්ධනෙ ¶ අග්ගිං න පාතෙන්ති, ‘‘උදකකම්මං ලබ්භතු උපාසකා’’ති වත්තුං වට්ටති, ‘‘සස්සං කත්වා ආහරථා’’ති වත්තුං පන න වට්ටති. සචෙ පන තළාකෙ අතිබහුං උදකං දිස්වා පස්සතො වා පිට්ඨිතො වා මාතිකං නීහරාපෙති, වනං ඡින්දාපෙත්වා කෙදාරෙ කාරාපෙති, පොරාණකෙදාරෙසු වා පකතිභාගං අග්ගහෙත්වා අතිරෙකං ගණ්හාති, නවසස්සෙ වා අපරිච්ඡින්නභාගෙ ‘‘එත්තකෙ කහාපණෙ දෙථා’’ති කහාපණෙ උට්ඨාපෙති, සබ්බෙසං අකප්පියං.
යො පන ‘‘කසථ වපථා’’ති අවත්වා ‘‘එත්තකාය භූමියා එත්තකො නාම භාගො’’ති එවං භූමිං වා පතිට්ඨාපෙති, ‘‘එත්තකෙ භූමිභාගෙ අම්හෙහි සස්සං කතං, එත්තකං නාම භාගං ගණ්හථා’’ති වදන්තෙසු කස්සකෙසු භූමිප්පමාණගහණත්ථං රජ්ජුයා වා දණ්ඩෙන වා මිනාති, ඛලෙ වා ඨත්වා රක්ඛති, ඛලතො වා නීහරාපෙති, කොට්ඨාගාරෙ වා පටිසාමෙති, තස්සෙව තං අකප්පියං. සචෙ කස්සකා කහාපණෙ ආහරිත්වා ‘‘ඉමෙ සඞ්ඝස්ස ආහටා’’ති වදන්ති, අඤ්ඤතරො ච භික්ඛු ‘‘න සඞ්ඝො කහාපණෙ ඛාදතී’’ති සඤ්ඤාය ‘‘එත්තකෙහි කහාපණෙහි සාටකෙ ආහරථ ¶ , එත්තකෙහි යාගුආදීනි සම්පාදෙථා’’ති වදති, යං තෙ ආහරන්ති, තං සබ්බෙසං අකප්පියං. කස්මා? කහාපණානං විචාරිතත්තා. සචෙ ධඤ්ඤං ආහරිත්වා ‘‘ඉදං සඞ්ඝස්ස ආහට’’න්ති වදන්ති, අඤ්ඤතරො ච භික්ඛු පුරිමනයෙනෙව ‘‘එත්තකෙහි වීහීහි ඉදඤ්චිදඤ්ච ආහරථා’’ති වදති, යං තෙ ආහරන්ති, තං තස්සෙව අකප්පියං. කස්මා? ධඤ්ඤස්ස විචාරිතත්තා. සචෙ තණ්ඩුලං වා අපරණ්ණං වා ආහරිත්වා ‘‘ඉදං සඞ්ඝස්ස ආහට’’න්ති වදන්ති, අඤ්ඤතරො ච භික්ඛු පුරිමනයෙනෙව ‘‘එත්තකෙහි තණ්ඩුලෙහි ඉදඤ්චිදඤ්ච ආහරථා’’ති වදති, යං තෙ ආහරන්ති, තං සබ්බෙසං කප්පියං. කස්මා? කප්පියානං තණ්ඩුලාදීනං විචාරිතත්තා. කයවික්කයෙපි අනාපත්ති කප්පියකාරකස්ස ආචික්ඛිතත්තා.
62. පුබ්බෙ පන චිත්තලපබ්බතෙ එකො භික්ඛු චතුසාලද්වාරෙ ‘‘අහො වත ස්වෙ සඞ්ඝස්ස එත්තකප්පමාණෙ පූවෙ පචෙය්යු’’න්ති ආරාමිකානං සඤ්ඤාජනනත්ථං භූමියං මණ්ඩලං අකාසි. තං දිස්වා ඡෙකො ආරාමිකො තථෙව කත්වා දුතියදිවසෙ භෙරියා ආකොටිතාය සන්නිපතිතෙ සඞ්ඝෙ පූවං ගහෙත්වා සඞ්ඝත්ථෙරං ආහ – ‘‘භන්තෙ, අම්හෙහි ඉතො පුබ්බෙ නෙව පිතූනං, න පිතාමහානං එවරූපං සුතපුබ්බං, එකෙන අය්යෙන චතුසාලද්වාරෙ පූවත්ථාය සඤ්ඤා කතා, ඉතො දානි පභුති අය්යා අත්තනො අත්තනො චිත්තානුරූපං වදන්තු, අම්හාකම්පි ඵාසුවිහාරො භවිස්සතී’’ති. මහාථෙරො තතොව නිවත්ති, එකභික්ඛුනාපි පූවො න ගහිතො. එවං පුබ්බෙ තත්රුප්පාදං න පරිභුඤ්ජිංසු. තස්මා –
සල්ලෙඛං ¶ අච්චජන්තෙන, අප්පමත්තෙන භික්ඛුනා;
කප්පියෙපි න කාතබ්බා, ආමිසත්ථාය ලොලතාති. (පාරා. අට්ඨ. 2.538-9);
යො චායං තළාකෙ වුත්තො, පොක්ඛරණීඋදකවාහකමාතිකාදීසුපි එසෙව නයො.
63. පුබ්බණ්ණාපරණ්ණඋච්ඡුඵලාඵලාදීනං විරුහනට්ඨානං යං කිඤ්චි ඛෙත්තං වා වත්ථුං වා ‘‘දම්මී’’ති වුත්තෙපි ‘‘න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිපිත්වා තළාකෙ වුත්තනයෙනෙව යදා කප්පියවොහාරෙන ‘‘චතුපච්චයපරිභොගත්ථාය දම්මී’’ති වදති, තදා සම්පටිච්ඡිතබ්බං, ‘‘වනං දම්මි අරඤ්ඤං දම්මී’’ති වුත්තෙ පන වට්ටති. සචෙ මනුස්සා භික්ඛූහි අනාණත්තායෙව තත්ථ රුක්ඛෙ ඡින්දිත්වා අපරණ්ණාදීනි සම්පාදෙත්වා ¶ භික්ඛූනං භාගං දෙන්ති, වට්ටති, අදෙන්තා න චොදෙතබ්බා. සචෙ කෙනචිදෙව අන්තරායෙන තෙසු පක්කන්තෙසු අඤ්ඤෙ කරොන්ති, න ච භික්ඛූනං කිඤ්චි දෙන්ති, තෙ වාරෙතබ්බා. සචෙ වදන්ති ‘‘නනු, භන්තෙ, පුබ්බෙ මනුස්සා ඉධ සස්සානි අකංසූ’’ති, තතො වත්තබ්බා ‘‘තෙ සඞ්ඝස්ස ඉදඤ්චිදඤ්ච කප්පියභණ්ඩං අදංසූ’’ති. සචෙ වදන්ති ‘‘මයම්පි දස්සාමා’’ති, එවං වට්ටති.
කිඤ්චි සස්සුට්ඨානකං භූමිප්පදෙසං සන්ධාය ‘‘සීමං දෙමා’’ති වදන්ති, වට්ටති. සීමපරිච්ඡෙදනත්ථං පන ථම්භා වා පාසාණා වා සයං න ඨපෙතබ්බා, භූමි නාම අනග්ඝා, අප්පකෙනපි පාරාජිකො භවෙය්ය. ආරාමිකානං පන වත්තබ්බං ‘‘ඉමිනා ඨානෙන අම්හාකං සීමා ගතා’’ති. සචෙපි හි තෙ අධිකං ගණ්හන්ති, පරියායෙන කථිතත්තා අනාපත්ති. යදි පන රාජරාජමහාමත්තාදයො සයමෙව ථම්භෙ ඨපාපෙත්වා ‘‘චත්තාරො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජථා’’ති දෙන්ති, වට්ටතියෙව.
සචෙ ¶ කොචි අන්තොසීමායං තළාකං වා ඛණති, විහාරමජ්ඣෙන වා මාතිකං නෙති, චෙතියඞ්ගණබොධියඞ්ගණාදීනි දුස්සන්ති, වාරෙතබ්බො. සචෙ සඞ්ඝො කිඤ්චි ලභිත්වා ආමිසගරුකතාය න වාරෙති, එකො භික්ඛු වාරෙති, සොව භික්ඛු ඉස්සරො. සචෙ එකො භික්ඛු න වාරෙති ‘‘නෙථ තුම්හෙ’’ති, තෙසංයෙව පක්ඛො හොති. සඞ්ඝො වාරෙති, සඞ්ඝොව ඉස්සරො. සඞ්ඝිකෙසු හි කම්මෙසු යො ධම්මකම්මං කරොති, සොව ඉස්සරො. සචෙ වාරියමානොපි කරොති, හෙට්ඨා ගහිතං පංසුං හෙට්ඨා පක්ඛිපිත්වා, උපරි ගහිතං පංසුං උපරි පක්ඛිපිත්වා පූරෙතබ්බා.
සචෙ කොචි යථාජාතමෙව උච්ඡුං වා අපරණ්ණං වා අලාබුකුම්භණ්ඩාදිකං වා වල්ලිඵලං දාතුකාමො ‘‘එතං සබ්බං උච්ඡුඛෙත්තං අපරණ්ණවත්ථුං වල්ලිඵලාවාටං දම්මී’’ති වදති, සහ වත්ථුනා පරාමට්ඨත්තා න වට්ටතීති මහාසුමත්ථෙරො ආහ. මහාපදුමත්ථෙරො පන ‘‘අභිලාපමත්තමෙතං, සාමිකානංයෙව හි සො භූමිභාගො, තස්මා වට්ටතී’’ති ආහ. ‘‘දාසං දම්මී’’ති වදති, න වට්ටති. ‘‘ආරාමිකං දම්මි, වෙය්යාවච්චකරං දම්මි, කප්පියකාරකං දම්මී’’ති වුත්තෙ වට්ටති. සචෙ ආරාමිකො පුරෙභත්තම්පි පච්ඡාභත්තම්පි සඞ්ඝස්සෙව කම්මං කරොති, සාමණෙරස්ස විය සබ්බං භෙසජ්ජං පටිජග්ගනම්පි තස්ස කාතබ්බං. සචෙ පුරෙභත්තමෙව සඞ්ඝස්ස කම්මං කරොති, පච්ඡාභත්තං අත්තනො කරොති, සායං නිවාපො න දාතබ්බො. යෙපි පඤ්චදිවසවාරෙන ¶ වා පක්ඛවාරෙන වා සඞ්ඝස්ස කම්මං කත්වා සෙසකාලෙ අත්තනො කම්මං කරොන්ති, තෙසම්පි කරණකාලෙයෙව භත්තඤ්ච නිවාපො ච දාතබ්බො. සචෙ සඞ්ඝස්ස කම්මං නත්ථි, අත්තනොයෙව කම්මං කත්වා ජීවන්ති, තෙ චෙ හත්ථකම්මමූලං ආනෙත්වා දෙන්ති, ගහෙතබ්බං. නො චෙ දෙන්ති, න කිඤ්චි වත්තබ්බා. යං කිඤ්චි රජකදාසම්පි පෙසකාරදාසම්පි ආරාමිකනාමෙන සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති.
සචෙ ‘‘ගාවො දෙමා’’ති වදන්ති, ‘‘න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිපිතබ්බා. ඉමා ගාවො කුතොති. පණ්ඩිතෙහි පඤ්චගොරසපරිභොගත්ථාය දින්නාති. ‘‘මයම්පි පඤ්චගොරසපරිභොගත්ථාය දෙමා’’ති වුත්තෙ වට්ටන්ති. අජිකාදීසුපි එසෙව නයො. ‘‘හත්ථිං දෙම, අස්සං, මහිංසං, කුක්කුටං, සූකරං දෙමා’’ති වදන්ති, සම්පටිච්ඡිතුං න වට්ටති. සචෙ කෙචි මනුස්සා ‘‘අප්පොස්සුක්කා, භන්තෙ, තුම්හෙ හොථ, මයං ඉමෙ ගහෙත්වා තුම්හාකං කප්පියභණ්ඩං දස්සාමා’’ති ගණ්හන්ති, වට්ටති. කුක්කුටසූකරෙ ‘‘සුඛං ජීවන්තූ’’ති අරඤ්ඤෙ විස්සජ්ජාපෙතුං වට්ටති. ‘‘ඉමං තළාකං, ඉමං ඛෙත්තං, ඉමං වත්ථුං විහාරස්ස දෙමා’’ති වුත්තෙ පටික්ඛිපිතුං න ලබ්භති.
64. සචෙ කොචි භික්ඛුං උද්දිස්ස දූතෙන හිරඤ්ඤසුවණ්ණාදිචීවරචෙතාපන්නං පහිණෙය්ය ‘‘ඉමිනා චීවරචෙතාපන්නෙන චීවරං චෙතාපෙත්වා ඉත්ථන්නාමං භික්ඛුං චීවරෙන අච්ඡාදෙහී’’ති, සො චෙ දූතො තං භික්ඛුං උපසඞ්කමිත්වා එවං වදෙය්ය ‘‘ඉදං ඛො, භන්තෙ, ආයස්මන්තං උද්දිස්ස චීවරචෙතාපන්නං ආභතං, පටිග්ගණ්හතු ආයස්මා චීවරචෙතාපන්න’’න්ති, තෙන භික්ඛුනා සො දූතො එවමස්ස වචනීයො ‘‘න ඛො මයං, ආවුසො, චීවරචෙතාපන්නං පටිග්ගණ්හාම, චීවරඤ්ච ඛො මයං පටිග්ගණ්හාම කාලෙන කප්පිය’’න්ති. සො චෙ දූතො තං භික්ඛුං එවං වදෙය්ය ‘‘අත්ථි පනායස්මතො කොචි වෙය්යාවච්චකරො’’ති, චීවරත්ථිකෙන භික්ඛුනා වෙය්යාවච්චකරො නිද්දිසිතබ්බො ආරාමිකො වා උපාසකො වා ‘‘එසො ඛො, ආවුසො, භික්ඛූනං වෙය්යාවච්චකරො’’ති. න වත්තබ්බො ‘‘තස්ස දෙහී’’ති වා ‘‘සො වා නික්ඛිපිස්සති, සො වා පරිවත්තෙස්සති, සො වා චෙතාපෙස්සතී’’ති ¶ . සො චෙ දූතො තං වෙය්යාවච්චකරං සඤ්ඤාපෙත්වා තං භික්ඛුං උපසඞ්කමිත්වා එවං වදෙය්ය ‘‘යං ඛො, භන්තෙ, ආයස්මා වෙය්යාවච්චකරං නිද්දිසි, ආණත්තො සො මයා, උපසඞ්කමතු ආයස්මා කාලෙන, චීවරෙන තං අච්ඡාදෙස්සතී’’ති. චීවරත්ථිකෙන භික්ඛුනා වෙය්යාවච්චකරො උපසඞ්කමිත්වා ද්වත්තික්ඛත්තුං චොදෙතබ්බො සාරෙතබ්බො ¶ ‘‘අත්ථො මෙ, ආවුසො, චීවරෙනා’’ති. න වත්තබ්බො ‘‘දෙහි මෙ චීවරං, ආහර මෙ චීවරං, පරිවත්තෙහි මෙ චීවරං, චෙතාපෙහි මෙ චීවර’’න්ති. සචෙ ද්වත්තික්ඛත්තුං චොදයමානො සාරයමානො තං චීවරං අභිනිප්ඵාදෙති, ඉච්චෙතං කුසලං. නො චෙ අභිනිප්ඵාදෙති, තත්ථ ගන්ත්වා චතුක්ඛත්තුං පඤ්චක්ඛත්තුං ඡක්ඛත්තුපරමං තුණ්හීභූතෙන උද්දිස්ස ඨාතබ්බං, න ආසනෙ නිසීදිතබ්බං, න ආමිසං පටිග්ගහෙතබ්බං, න ධම්මො භාසිතබ්බො. ‘‘කිං කාරණා ආගතොසී’’ති පුච්ඡියමානෙන ‘‘ජානාහි, ආවුසො’’ති එත්තකමෙව වත්තබ්බං.
සචෙ ආසනෙ වා නිසීදති, ආමිසං වා පටිග්ගණ්හාති, ධම්මං වා භාසති, ඨානං භඤ්ජති. සචෙ චතුක්ඛත්තුං චොදෙති, චතුක්ඛත්තුං ඨාතබ්බං. පඤ්චක්ඛත්තුං චොදෙති, ද්වික්ඛත්තුං ඨාතබ්බං. ඡක්ඛත්තුං චොදෙති, න ඨාතබ්බං. එකාය හි චොදනාය ඨානද්වයං භඤ්ජති. යථා ඡක්ඛත්තුං චොදෙත්වා න ඨාතබ්බං, එවං ද්වාදසක්ඛත්තුං ඨත්වා න චොදෙතබ්බං. තස්මා සචෙ චොදෙතියෙව න තිට්ඨති, ඡ චොදනා ලබ්භන්ති. සචෙ තිට්ඨතියෙව න චොදෙති, ද්වාදස ඨානානි ලබ්භන්ති. සචෙ චොදෙතිපි තිට්ඨතිපි, එකාය චොදනාය ද්වෙ ඨානානි හාපෙතබ්බානි. තත්ථ යො එකදිවසමෙව පුනප්පුනං ගන්ත්වා ඡක්ඛත්තුං චොදෙති, සකිංයෙව වා ගන්ත්වා ‘‘අත්ථො මෙ, ආවුසො, චීවරෙනා’’ති ඡක්ඛත්තුං වදති, තත්ථ එකදිවසමෙව පුනප්පුනං ගන්ත්වා ද්වාදසක්ඛත්තුං තිට්ඨති, සකිමෙව වා ගන්ත්වා තත්ර තත්ර ඨානෙ තිට්ඨති, සොපි සබ්බචොදනායො සබ්බට්ඨානානි ච භඤ්ජති, කො පන වාදො නානාදිවසෙසු. තතො චෙ උත්තරි වායමමානො තං චීවරං අභිනිප්ඵාදෙති, පයොගෙ දුක්කටං, පටිලාභෙන නිස්සග්ගියං හොති. නො චෙ සක්කොති තං අභිනිප්ඵාදෙතුං, යතො රාජතො රාජමහාමත්තතො වා අස්ස භික්ඛුනො තං චීවරචෙතාපන්නං ආනීතං, තස්ස සන්තිකං සාමං වා ගන්තබ්බං, දූතො වා පාහෙතබ්බො ‘‘යං ඛො තුම්හෙ ආයස්මන්තො භික්ඛුං උද්දිස්ස චීවරචෙතාපන්නං පහිණිත්ථ, න තං තස්ස භික්ඛුනො කිඤ්චි අත්ථං අනුභොති, යුඤ්ජන්තායස්මන්තො සකං, මා තුම්හාකං සන්තකං විනස්සතූ’’ති. අයං තත්ථ සාමීචි. යො පන නෙව සාමං ගච්ඡති, න දූතං පාහෙති, වත්තභෙදෙ දුක්කටං ආපජ්ජති.
65. කිං පන (පාරා. අට්ඨ. 2.538-9) සබ්බකප්පියකාරකෙසු එවං පටිපජ්ජිතබ්බන්ති? න පටිපජ්ජිතබ්බං. අයඤ්හි කප්පියකාරකො නාම සඞ්ඛෙපතො දුවිධො නිද්දිට්ඨො ¶ අනිද්දිට්ඨො ච. තත්ථ නිද්දිට්ඨො දුවිධො භික්ඛුනා නිද්දිට්ඨො දූතෙන නිද්දිට්ඨොති. අනිද්දිට්ඨොපි දුවිධො ¶ මුඛවෙවටිකකප්පියකාරකො පරම්මුඛකප්පියකාරකොති. තෙසු භික්ඛුනා නිද්දිට්ඨො සම්මුඛාසම්මුඛවසෙන චතුබ්බිධො හොති, තථා දූතෙන නිද්දිට්ඨොපි. කථං? ඉධෙකච්චො භික්ඛුස්ස චීවරත්ථාය දූතෙන අකප්පියවත්ථුං පහිණති, දූතො තං භික්ඛුං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘ඉදං, භන්තෙ, ඉත්ථන්නාමෙන තුම්හාකං චීවරත්ථාය පහිතං, ගණ්හථ න’’න්ති වදති, භික්ඛු ‘‘නයිදං කප්පතී’’ති පටික්ඛිපති, දූතො ‘‘අත්ථි පන තෙ, භන්තෙ, වෙය්යාවච්චකරො’’ති පුච්ඡති, පුඤ්ඤත්ථිකෙහි ච උපාසකෙහි ‘‘භික්ඛූනං වෙය්යාවච්චං කරොථා’’ති ආණත්තා වා, භික්ඛූනං වා සන්දිට්ඨසම්භත්තා කෙචි වෙය්යාවච්චකරා හොන්ති, තෙසං අඤ්ඤතරො තස්මිං ඛණෙ භික්ඛුස්ස සන්තිකෙ නිසින්නො හොති, භික්ඛු තං නිද්දිසති ‘‘අයං භික්ඛූනං වෙය්යාවච්චකරො’’ති, දූතො තස්ස හත්ථෙ අකප්පියවත්ථුං දත්වා ‘‘ථෙරස්ස චීවරං කිණිත්වා දෙහී’’ති ගච්ඡති, අයං භික්ඛුනා සම්මුඛානිද්දිට්ඨො.
නො චෙ භික්ඛුස්ස සන්තිකෙ නිසින්නො හොති, අපිච ඛො භික්ඛු නිද්දිසති ‘‘අසුකස්මිං නාම ගාමෙ ඉත්ථන්නාමො භික්ඛූනං වෙය්යාවච්චකරො’’ති, සො ගන්ත්වා තස්ස හත්ථෙ අකප්පියවත්ථුං දත්වා ‘‘ථෙරස්ස චීවරං කිණිත්වා දදෙය්යාසී’’ති ආගන්ත්වා භික්ඛුස්ස ආරොචෙත්වා ගච්ඡති, අයමෙකො භික්ඛුනා අසම්මුඛානිද්දිට්ඨො.
න හෙව ඛො සො දූතො අත්තනා ආගන්ත්වා ආරොචෙති, අපිච ඛො අඤ්ඤං පහිණති ‘‘දින්නං මයා, භන්තෙ, තස්ස හත්ථෙ චීවරචෙතාපන්නං, තුම්හෙ චීවරං ගණ්හෙය්යාථා’’ති, අයං දුතියො භික්ඛුනා අසම්මුඛානිද්දිට්ඨො.
න හෙව ඛො අඤ්ඤං පහිණති, අපිච ගච්ඡන්තොව භික්ඛුං වදති ‘‘අහං තස්ස හත්ථෙ චීවරචෙතාපන්නං දස්සාමි, තුම්හෙ චීවරං ගණ්හෙය්යාථා’’ති, අයං තතියො භික්ඛුනා අසම්මුඛානිද්දිට්ඨොති එවං එකො සම්මුඛානිද්දිට්ඨො තයො අසම්මුඛානිද්දිට්ඨාති ඉමෙ චත්තාරො භික්ඛුනා නිද්දිට්ඨවෙය්යාවච්චකරා නාම. එතෙසු ඉධ වුත්තනයෙනෙව පටිපජ්ජිතබ්බං.
අපරො භික්ඛු පුරිමනයෙනෙව දූතෙන පුච්ඡිතො නත්ථිතාය වා අවිචාරෙතුකාමතාය වා ‘‘නත්ථම්හාකං කප්පියකාරකො’’ති වදති, තස්මිං ඛණෙ කොචි මනුස්සො ආගච්ඡති, දූතො තස්ස හත්ථෙ අකප්පියවත්ථුං දත්වා ‘‘ඉමස්ස හත්ථතො චීවරං ගණ්හෙය්යාථා’’ති වත්වා ගච්ඡති, අයං දූතෙන සම්මුඛානිද්දිට්ඨොති එවං එකො සම්මුඛානිද්දිට්ඨො.
අපරො ¶ ¶ දූතො ගාමං පවිසිත්වා අත්තනා අභිරුචිතස්ස කස්සචි හත්ථෙ අකප්පියවත්ථුං දත්වා පුරිමනයෙනෙව ආගන්ත්වා වා ආරොචෙති, අඤ්ඤං වා පහිණති ‘‘අහං අසුකස්ස නාම හත්ථෙ චීවරචෙතාපන්නං දස්සාමි, තුම්හෙ චීවරං ගණ්හෙය්යාථා’’ති වත්වා වා ගච්ඡති, අයං තතියො දූතෙන අසම්මුඛානිද්දිට්ඨොති එවං එකො සම්මුඛානිද්දිට්ඨො තයො අසම්මුඛානිද්දිට්ඨාති ඉමෙ චත්තාරො දූතෙන නිද්දිට්ඨවෙය්යාවච්චකරා නාම. එතෙසු මෙණ්ඩකසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව පටිපජ්ජිතබ්බං. වුත්තඤ්හෙතං –
‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, මනුස්සා සද්ධා පසන්නා, තෙ කප්පියකාරකානං හත්ථෙ හිරඤ්ඤං උපනික්ඛිපන්ති ‘ඉමිනා යං අය්යස්ස කප්පියං, තං දෙථා’ති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යං තතො කප්පියං, තං සාදිතුං, න ත්වෙවාහං, භික්ඛවෙ, ‘කෙනචි පරියායෙන ජාතරූපරජතං සාදිතබ්බං පරියෙසිතබ්බ’න්ති වදාමී’’ති (මහාව. 299).
එත්ථ චොදනාය පරිමාණං නත්ථි, මූලං අසාදියන්තෙන සහස්සක්ඛත්තුම්පි චොදනාය වා ඨානෙන වා කප්පියභණ්ඩං සාදිතුං වට්ටති. නො චෙ දෙති, අඤ්ඤං කප්පියකාරකං ඨපෙත්වාපි ආහරාපෙතබ්බං. සචෙ ඉච්ඡති, මූලසාමිකානම්පි කථෙතබ්බං. නො චෙ ඉච්ඡති, න කථෙතබ්බං.
අපරො භික්ඛු පුරිමනයෙනෙව දූතෙන පුච්ඡිතො ‘‘නත්ථම්හාකං කප්පියකාරකො’’ති වදති, තදඤ්ඤො සමීපෙ ඨිතො සුත්වා ‘‘ආහර භො, අහං අය්යස්ස චීවරං චෙතාපෙත්වා දස්සාමී’’ති වදති. දූතො ‘‘හන්ද භො දදෙය්යාසී’’ති තස්ස හත්ථෙ දත්වා භික්ඛුස්ස අනාරොචෙත්වාව ගච්ඡති, අයං මුඛවෙවටිකකප්පියකාරකො. අපරො භික්ඛුනො උපට්ඨාකස්ස වා අඤ්ඤස්ස වා හත්ථෙ අකප්පියවත්ථුං දත්වා ‘‘ථෙරස්ස චීවරං දදෙය්යාසී’’ති එත්තොව පක්කමති, අයං පරම්මුඛාකප්පියකාරකොති ඉමෙ ද්වෙ අනිද්දිට්ඨකප්පියකාරකා නාම. එතෙසු අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙසු විය පටිපජ්ජිතබ්බං. සචෙ සයමෙව චීවරං ආනෙත්වා දදන්ති, ගහෙතබ්බං. නො චෙ, න කිඤ්චි වත්තබ්බා. යථා ච දූතස්ස හත්ථෙ චීවරත්ථාය අකප්පියවත්ථුම්හි පෙසිතෙ විනිච්ඡයො වුත්තො, එවං පිණ්ඩපාතාදීනම්පි අත්ථාය පෙසිතෙ සයං ආගන්ත්වා දීයමානෙ ච විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො.
66. උපනික්ඛිත්තසාදියනෙ ¶ පන අයං විනිච්ඡයො (පාරා. අට්ඨ. 2.583-4) – කිඤ්චි අකප්පියවත්ථුං පාදමූලෙ ඨපෙත්වා ‘‘ඉදං අය්යස්ස හොතූ’’ති වුත්තෙ සචෙපි චිත්තෙන සාදියති, ගණ්හිතුකාමො හොති, කායෙන වා වාචාය වා ‘‘නයිදං කප්පතී’’ති පටික්ඛිපති, අනාපත්ති ¶ . කායවාචාහි වා අප්පටික්ඛිපිත්වාපි සුද්ධචිත්තො හුත්වා ‘‘නයිදං අම්හාකං කප්පතී’’ති න සාදියති, අනාපත්තියෙව. තීසු ද්වාරෙසු හි යෙන කෙනචි පටික්ඛිත්තං පටික්ඛිත්තමෙව හොති. සචෙ පන කායවාචාහි අප්පටික්ඛිපිත්වා චිත්තෙන අධිවාසෙති, කායවාචාහි කත්තබ්බස්ස පටික්ඛෙපස්ස අකරණතො අකිරියසමුට්ඨානං කායද්වාරෙ ච වචීද්වාරෙ ච ආපත්තිං ආපජ්ජති, මනොද්වාරෙ පන ආපත්ති නාම නත්ථි.
එකො සතං වා සහස්සං වා පාදමූලෙ ඨපෙති ‘‘තුය්හිදං හොතූ’’ති, භික්ඛු ‘‘නයිදං කප්පතී’’ති පටික්ඛිපති, උපාසකො ‘‘පරිච්චත්තං මයා තුම්හාක’’න්ති ගතො, අඤ්ඤො තත්ථ ආගන්ත්වා පුච්ඡති ‘‘කිං, භන්තෙ, ඉද’’න්ති, යං තෙන ච අත්තනා ච වුත්තං, තං ආචික්ඛිතබ්බං. සො චෙ වදති ‘‘ගොපයිස්සාමහං, භන්තෙ, ගුත්තට්ඨානං දස්සෙථා’’ති, සත්තභූමිකම්පි පාසාදං අභිරුහිත්වා ‘‘ඉදං ගුත්තට්ඨාන’’න්ති ආචික්ඛිතබ්බං, ‘‘ඉධ නික්ඛිපාහී’’ති න වත්තබ්බං. එත්තාවතා කප්පියඤ්ච අකප්පියඤ්ච නිස්සාය ඨිතං හොති, ද්වාරං පිදහිත්වා රක්ඛන්තෙන වසිතබ්බං. සචෙ කිඤ්චි වික්කායිකභණ්ඩං පත්තං වා චීවරං වා ගහෙත්වා ආගච්ඡති, ‘‘ඉදං ගහෙස්සථ, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘උපාසක, අත්ථි අම්හාකං ඉමිනා අත්ථො, වත්ථු ච එවරූපං නාම සංවිජ්ජති, කප්පියකාරකො නත්ථී’’ති වත්තබ්බං. සචෙ සො වදති ‘‘අහං කප්පියකාරකො භවිස්සාමි, ද්වාරං විවරිත්වා දෙථා’’ති, ද්වාරං විවරිත්වා ‘‘ඉමස්මිං ඔකාසෙ ඨපිත’’න්ති වත්තබ්බං, ‘‘ඉදං ගණ්හා’’ති න වත්තබ්බං. එවම්පි කප්පියඤ්ච අකප්පියඤ්ච නිස්සාය ඨිතමෙව හොති. සො චෙ තං ගහෙත්වා තස්ස කප්පියභණ්ඩං දෙති, වට්ටති. සචෙ අධිකං ගණ්හාති, ‘‘න මයං තව භණ්ඩං ගණ්හාම, නික්ඛමාහී’’ති වත්තබ්බො.
67. යෙන පන ජාතරූපාදිචතුබ්බිධං නිස්සග්ගියවත්ථු පටිග්ගහිතං, තෙන කිං කාතබ්බන්ති? සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිස්සජ්ජිතබ්බං. කථං? තෙන භික්ඛුනා (පාරා. 584) සඞ්ඝං උපසඞ්කමිත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා වුඩ්ඪානං භික්ඛූනං පාදෙ වන්දිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා එවමස්ස වචනීයො ‘‘අහං, භන්තෙ, රූපියං ¶ පටිග්ගහෙසිං, ඉදං මෙ නිස්සග්ගියං, ඉමාහං නිස්සජ්ජාමී’’ති නිස්සජ්ජිත්වා ආපත්ති දෙසෙතබ්බා. බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන ආපත්ති පටිග්ගහෙතබ්බා. සචෙ තත්ථ ආගච්ඡති ආරාමිකො වා උපාසකො වා, සො වත්තබ්බො ‘‘ආවුසො, ඉදං ජානාහී’’ති. සචෙ සො භණති ‘‘ඉමිනා කිං ආහරිස්සාමී’’ති, න වත්තබ්බො ‘‘ඉමං වා ඉමං වා ආහරා’’ති, කප්පියං ආචික්ඛිතබ්බං සප්පිං වා තෙලං වා මධුං වා ඵාණිතං වා. ආචික්ඛන්තෙන ච ‘‘ඉමිනා සප්පිං වා තෙලං වා මධුං වා ඵාණිතං වා ආහරා’’ති න වත්තබ්බං, ‘‘ඉදඤ්චිදඤ්ච සඞ්ඝස්ස කප්පිය’’න්ති එත්තකමෙව වත්තබ්බං. සචෙ සො තෙන ¶ පරිවත්තෙත්වා කප්පියං ආහරති, රූපියපටිග්ගාහකං ඨපෙත්වා සබ්බෙහෙව භාජෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං, රූපියපටිග්ගාහකෙන භාගො න ගහෙතබ්බො.
අඤ්ඤෙසං (පාරා. අට්ඨ. 2.583-4) භික්ඛූනං වා ආරාමිකානං වා පත්තභාගම්පි ලභිත්වා පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටති, අන්තමසො මක්කටාදීහි තතො හරිත්වා අරඤ්ඤෙ ඨපිතං වා තෙසං හත්ථතො ගළිතං වා තිරච්ඡානපටිග්ගහිතම්පි පංසුකූලම්පි න වට්ටතියෙව. තතො ආහටෙන ඵාණිතෙන සෙනාසනධූපනම්පි න වට්ටති. සප්පිනා වා තෙලෙන වා පදීපං කත්වා දීපාලොකෙ නිපජ්ජිතුං, කසිණපරිකම්මං කාතුං, පොත්ථකම්පි වාචෙතුං න වට්ටති. තෙලමධුඵාණිතෙහි පන සරීරෙ වණං මක්ඛෙතුං න වට්ටතියෙව. තෙන වත්ථුනා මඤ්චපීඨාදීනි වා ගණ්හන්ති, උපොසථාගාරං වා භොජනසාලං වා කරොන්ති, පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටති. ඡායාපි ගෙහපරිච්ඡෙදෙන ඨිතාව න වට්ටති, පරිච්ඡෙදාතික්කන්තා ආගන්තුකත්තා වට්ටති. තං වත්ථුං විස්සජ්ජෙත්වා කතෙන මග්ගෙනපි සෙතුනාපි නාවායපි උළුම්පෙනාපි ගන්තුං න වට්ටති. තෙන වත්ථුනා ඛණාපිතාය පොක්ඛරණියා උබ්භිදොදකං පාතුං වා පරිභුඤ්ජිතුං වා න වට්ටති. අන්තො උදකෙ පන අසති අඤ්ඤං ආගන්තුකං උදකං වා වස්සොදකං වා පවිට්ඨං වට්ටති. කීතාය යෙන සද්ධිං කීතා, තං ආගන්තුකම්පි න වට්ටති. තං වත්ථුං උපනික්ඛෙපං ඨපෙත්වා සඞ්ඝො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජති, තෙපි පච්චයා තස්ස න වට්ටන්ති. ආරාමො ගහිතො හොති, සොපි පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටති. යදි භූමිපි බීජම්පි අකප්පියං, නෙව භූමිං, න ඵලං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. සචෙ භූමිංයෙව කිණිත්වා අඤ්ඤානි බීජානි රොපිතානි, ඵලං වට්ටති. අථ බීජානි කිණිත්වා කප්පියභූමියං රොපිතානි, ඵලං න වට්ටති, භූමියං නිසීදිතුං වා නිපජ්ජිතුං වා වට්ටති.
සචෙ ¶ පන තත්ථ ආගතො කප්පියකාරකො තං පරිවත්තෙත්වා සඞ්ඝස්ස කප්පියං සප්පිතෙලාදිං ආහරිතුං න ජානාති, සො වත්තබ්බො ‘‘ආවුසො, ඉමං ඡඩ්ඩෙහී’’ති. සචෙ සො ඡඩ්ඩෙති, ඉච්චෙතං කුසලං. නො චෙ ඡඩ්ඩෙති, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු රූපියඡඩ්ඩකො සම්මන්නිතබ්බො යො න ඡන්දාගතිං ගච්ඡෙය්ය, න දොසාගතිං ගච්ඡෙය්ය, න මොහාගතිං ගච්ඡෙය්ය, න භයාගතිං ගච්ඡෙය්ය, ඡඩ්ඩිතාඡඩ්ඩිතඤ්ච ජානෙය්ය. එවඤ්ච පන සම්මන්නිතබ්බො, පඨමං භික්ඛු යාචිතබ්බො, යාචිත්වා බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන සඞ්ඝො ඤාපෙතබ්බො –
‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො ඉත්ථන්නාමං භික්ඛුං රූපියඡඩ්ඩකං සම්මන්නෙය්ය, එසා ඤත්ති. සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, සඞ්ඝො ඉත්ථන්නාමං භික්ඛුං රූපියඡඩ්ඩකං සම්මන්නති, යස්සායස්මතො ඛමති ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො රූපියඡඩ්ඩකස්ස සම්මුති ¶ , සො තුණ්හස්ස. යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්ය. සම්මතො සඞ්ඝෙන ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු රූපියඡඩ්ඩකො, ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති (පාරා. 585).
68. තෙන සම්මතෙන (පාරා. අට්ඨ. 2.585) භික්ඛුනා නිමිත්තං අකත්වා අක්ඛීනි නිමීලෙත්වා නදියා වා පපාතෙ වා වනගහනෙ වා ගූථං විය අනපෙක්ඛෙන පතිතොකාසං අසමන්නාරහන්තෙන ඡඩ්ඩෙතබ්බං. සචෙ නිමිත්තං කත්වා පාතෙති, දුක්කටං ආපජ්ජති. එවං ජිගුච්ඡිතබ්බෙපි රූපියෙ භගවා පරියායෙන භික්ඛූනං පරිභොගං ආචික්ඛි. රූපියපටිග්ගාහකස්ස පන කෙනචි පරියායෙන තතො උප්පන්නපච්චයපරිභොගො න වට්ටති. යථා චායං එතස්ස න වට්ටති, එවං අසන්තසම්භාවනාය වා කුලදූසකකම්මෙන වා කුහනාදීහි වා උප්පන්නපච්චයා නෙව තස්ස, න අඤ්ඤස්ස වට්ටන්ති, ධම්මෙන සමෙන උප්පන්නාපි අපච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටන්ති. චත්තාරො හි පරිභොගා – ථෙය්යපරිභොගො ඉණපරිභොගො දායජ්ජපරිභොගො සාමිපරිභොගොති. තත්ථ සඞ්ඝමජ්ඣෙපි නිසීදිත්වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස දුස්සීලස්ස පරිභොගො ථෙය්යපරිභොගො නාම. සීලවතො අපච්චවෙක්ඛිතපරිභොගො ඉණපරිභොගො නාම. තස්මා චීවරං පරිභොගෙ පරිභොගෙ පච්චවෙක්ඛිතබ්බං, පිණ්ඩපාතො ආලොපෙ ආලොපෙ ¶ , තථා අසක්කොන්තෙන පුරෙභත්තපච්ඡාභත්තපුරිමයාමමජ්ඣිමයාමපච්ඡිමයාමෙසු. සචස්ස අපච්චවෙක්ඛතො අරුණො උග්ගච්ඡති, ඉණපරිභොගට්ඨානෙ තිට්ඨති. සෙනාසනම්පි පරිභොගෙ පරිභොගෙ පච්චවෙක්ඛිතබ්බං. භෙසජ්ජස්ස පටිග්ගහණෙපි පරිභොගෙපි සතිපච්චයතා වට්ටති, එවං සන්තෙපි පටිග්ගහණෙ සතිං කත්වා පරිභොගෙ අකරොන්තස්සෙව ආපත්ති, පටිග්ගහණෙ පන සතිං අකත්වා පරිභොගෙ කරොන්තස්ස අනාපත්ති. චතුබ්බිධා හි සුද්ධි – දෙසනාසුද්ධි සංවරසුද්ධි පරියෙට්ඨිසුද්ධි පච්චවෙක්ඛණසුද්ධීති.
තත්ථ දෙසනාසුද්ධි නාම පාතිමොක්ඛසංවරසීලං. තඤ්හි දෙසනාය සුජ්ඣනතො ‘‘දෙසනාසුද්ධී’’ති වුච්චති. සංවරසුද්ධි නාම ඉන්ද්රියසංවරසීලං. තඤ්හි ‘‘න පුනෙවං කරිස්සාමී’’ති චිත්තාධිට්ඨානසංවරෙනෙව සුජ්ඣනතො ‘‘සංවරසුද්ධී’’ති වුච්චති. පරියෙට්ඨිසුද්ධි නාම ආජීවපාරිසුද්ධිසීලං. තඤ්හි අනෙසනං පහාය ධම්මෙන සමෙන පච්චයෙ උප්පාදෙන්තස්ස පරියෙසනාය සුද්ධත්තා ‘‘පරියෙට්ඨිසුද්ධී’’ති වුච්චති. පච්චවෙක්ඛණසුද්ධි නාම පච්චයපරිභොගසන්නිස්සිතසීලං. තඤ්හි ‘‘පටිසඞ්ඛා යොනිසො චීවරං පටිසෙවාමී’’තිආදිනා (ම. නි. 1.23; අ. නි. 6.58) නයෙන වුත්තෙන පච්චවෙක්ඛණෙන සුජ්ඣනතො ‘‘පච්චවෙක්ඛණසුද්ධී’’ති ¶ වුච්චති, තෙන වුත්තං ‘‘පටිග්ගහණෙ පන සතිං අකත්වා පරිභොගෙ කරොන්තස්ස අනාපත්තී’’ති.
සත්තන්නං සෙක්ඛානං පච්චයපරිභොගො දායජ්ජපරිභොගො නාම. තෙ හි භගවතො පුත්තා, තස්මා පිතුසන්තකානං පච්චයානං දායාදා හුත්වා තෙ පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්ති. කිං පන තෙ භගවතො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්ති, ගිහීනං පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්තීති? ගිහීහි දින්නාපි භගවතා අනුඤ්ඤාතත්තා භගවතො සන්තකා හොන්ති, තස්මා භගවතො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්තීති වෙදිතබ්බං. ධම්මදායාදසුත්ත (ම. නි. 1.29 ආදයො) ඤ්චෙත්ථ සාධකං. ඛීණාසවානං පරිභොගො සාමිපරිභොගො නාම. තෙ හි තණ්හාය දාසබ්යං අතීතත්තා සාමිනො හුත්වා පරිභුඤ්ජන්ති. ඉති ඉමෙසු පරිභොගෙසු සාමිපරිභොගො ච දායජ්ජපරිභොගො ච සබ්බෙසම්පි වට්ටති, ඉණපරිභොගො න වට්ටති, ථෙය්යපරිභොගෙ කථායෙව නත්ථි.
අපරෙපි චත්තාරො පරිභොගා – ලජ්ජිපරිභොගො අලජ්ජිපරිභොගො ධම්මියපරිභොගො අධම්මියපරිභොගොති. තත්ථ අලජ්ජිනො ලජ්ජිනා සද්ධිං ¶ පරිභොගො වට්ටති, ආපත්තියා න කාරෙතබ්බො. ලජ්ජිනො අලජ්ජිනා සද්ධිං යාව න ජානාති, තාව වට්ටති. ආදිතො පට්ඨාය හි අලජ්ජී නාම නත්ථි, තස්මා යදාස්ස අලජ්ජිභාවං ජානාති, තදා වත්තබ්බො ‘‘තුම්හෙ කායද්වාරෙ වචීද්වාරෙ ච වීතික්කමං කරොථ, තං අප්පතිරූපං, මා එවමකත්ථා’’ති. සචෙ අනාදියිත්වා කරොතියෙව, යදි තෙන සද්ධිං පරිභොගං කරොති, සොපි අලජ්ජීයෙව හොති. යොපි අත්තනො භාරභූතෙන අලජ්ජිනා සද්ධිං පරිභොගං කරොති, සොපි නිවාරෙතබ්බො. සචෙ න ඔරමති, අයම්පි අලජ්ජීයෙව හොති. එවං එකො අලජ්ජී අලජ්ජිසතම්පි කරොති. අලජ්ජිනො පන අලජ්ජිනාව සද්ධිං පරිභොගෙ ආපත්ති නාම නත්ථි. ලජ්ජිනො ලජ්ජිනා සද්ධිං පරිභොගො ද්වින්නං ඛත්තියකුමාරානං සුවණ්ණපාතියං භොජනසදිසො. ධම්මියාධම්මියපරිභොගො පච්චයවසෙනෙව වෙදිතබ්බො. තත්ථ සචෙ පුග්ගලොපි අලජ්ජී, පිණ්ඩපාතොපි අධම්මියො, උභො ජෙගුච්ඡා. පුග්ගලො අලජ්ජී, පිණ්ඩපාතො ධම්මියො, පුග්ගලං ජිගුච්ඡිත්වා පිණ්ඩපාතො න ගහෙතබ්බො. මහාපච්චරියං පන ‘‘දුස්සීලො සඞ්ඝතො උද්දෙසභත්තාදීනි ලභිත්වා සඞ්ඝස්සෙව දෙති, එතානි යථාදානමෙව ගහිතත්තා වට්ටන්තී’’ති වුත්තං. පුග්ගලො ලජ්ජී, පිණ්ඩපාතො අධම්මියො, පිණ්ඩපාතො ජෙගුච්ඡො න ගහෙතබ්බො. පුග්ගලො ලජ්ජී, පිණ්ඩපාතොපි ධම්මියො, වට්ටති.
අපරෙ ද්වෙ පග්ගහා ද්වෙ ච පරිභොගා – ලජ්ජිපග්ගහො අලජ්ජිපග්ගහො, ධම්මපරිභොගො ආමිසපරිභොගොති. තත්ථ අලජ්ජිනො ලජ්ජිං පග්ගහෙතුං වට්ටති, න සො ආපත්තියා කාරෙතබ්බො ¶ . සචෙ පන ලජ්ජී අලජ්ජිං පග්ගණ්හාති, අනුමොදනාය අජ්ඣෙසති, ධම්මකථාය අජ්ඣෙසති, කුලෙසු උපත්ථම්භෙති, ඉතරොපි ‘‘අම්හාකං ආචරියො ඊදිසො ච ඊදිසො චා’’ති තස්ස පරිසති වණ්ණං භාසති, අයං සාසනං ඔසක්කාපෙති අන්තරධාපෙතීති වෙදිතබ්බො. ධම්මපරිභොගආමිසපරිභොගෙසු පන යත්ථ ආමිසපරිභොගො වට්ටති, ධම්මපරිභොගොපි තත්ථ වට්ටති. යො පන කොටියං ඨිතො, ගන්ථො තස්ස පුග්ගලස්ස අච්චයෙන නස්සිස්සති, තං ධම්මානුග්ගහෙන උග්ගණ්හිතුං වට්ටතීති වුත්තං. තත්රිදං වත්ථු – මහාභයෙ කිර එකස්සෙව භික්ඛුනො මහානිද්දෙසො පගුණො අහොසි. අථ චතුනිකායිකතිස්සත්ථෙරස්ස උපජ්ඣායො මහාතිපිටකත්ථෙරො නාම ¶ මහාරක්ඛිතත්ථෙරං ආහ ‘‘ආවුසො මහාරක්ඛිත, එතස්ස සන්තිකෙ මහානිද්දෙසං ගණ්හාහී’’ති. ‘‘පාපො කිරායං, භන්තෙ, න ගණ්හාමී’’ති. ‘‘ගණ්හාවුසො, අහං තෙ සන්තිකෙ නිසීදිස්සාමී’’ති. ‘‘සාධු, භන්තෙ, තුම්හෙසු නිසින්නෙසු ගණ්හිස්සාමී’’ති පට්ඨපෙත්වා රත්තින්දිවං නිරන්තරං පරියාපුණන්තො ඔසානදිවසෙ හෙට්ඨාමඤ්චෙ ඉත්ථිං දිස්වා ‘‘භන්තෙ, සුතංයෙව මෙ පුබ්බෙ, සචාහං එවං ජානෙය්යං, න ඊදිසස්ස සන්තිකෙ ධම්මං පරියාපුණෙය්ය’’න්ති ආහ. තස්ස පන සන්තිකෙ බහූ මහාථෙරා උග්ගණ්හිත්වා මහානිද්දෙසං පතිට්ඨාපෙසුන්ති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
රූපියාදිපටිග්ගහණවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
13. දානලක්ඛණාදිවිනිච්ඡයකථා
69. දානවිස්සාසග්ගාහෙහි ¶ ලාභස්ස පරිණාමනන්ති එත්ථ තාව දානන්ති අත්තනො සන්තකස්ස චීවරාදිපරික්ඛාරස්ස සද්ධිවිහාරිකාදීසු යස්ස කස්සචි දානං. තත්රිදං දානලක්ඛණං – ‘‘ඉදං තුය්හං දෙමි දදාමි දජ්ජාමි ඔණොජෙමි පරිච්චජාමි විස්සජ්ජාමී’’ති වා ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස දෙමි…පෙ… විස්සජ්ජාමී’’ති වා වදති, සම්මුඛාපි පරම්මුඛාපි දින්නංයෙව හොති. ‘‘තුය්හං ගණ්හාහී’’ති වුත්තෙ ‘‘මය්හං ගණ්හාමී’’ති වදති, සුදින්නං සුග්ගහිතඤ්ච. ‘‘තව සන්තකං කරොහි, තව සන්තකං හොතු, තව සන්තකං හොතී’’ති වුත්තෙ ‘‘මම සන්තකං කරොමි, මම සන්තකං හොතු, මම සන්තකං කරිස්සාමී’’ති වදති, දුදින්නං දුග්ගහිතඤ්ච. නෙව දාතා දාතුං ජානාති, න ඉතරො ගහෙතුං, සචෙ පන ‘‘තව සන්තකං කරොහී’’ති වුත්තෙ ‘‘සාධු, භන්තෙ, මය්හං ගණ්හාමී’’ති ගණ්හාති, සුග්ගහිතං. සචෙ පන එකො ‘‘ඉදං චීවරං ගණ්හාහී’’ති වදති, ඉතරො ‘‘න ගණ්හාමී’’ති වදති, පුන සො ‘‘දින්නං මයා තුය්හං, ගණ්හාහී’’ති වදති, ඉතරොපි ‘‘න මය්හං ඉමිනා අත්ථො’’ති වදති, තතො පුරිමොපි ‘‘මයා දින්න’’න්ති දසාහං අතික්කාමෙති, පච්ඡිමොපි ‘‘මයා පටික්ඛිත්ත’’න්ති, කස්ස ආපත්තීති? න කස්සචි. යස්ස පන රුච්චති, තෙන අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං. ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස දෙහී’’ති දින්නං යාව පරස්ස හත්ථං න පාපුණාති, තාව යො පහිණති, තස්සෙව සන්තකං, ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’’ති දින්නං පන යස්ස පහීයති, තස්ස සන්තකං. තස්මා භික්ඛු භික්ඛුස්ස හත්ථෙ චීවරං පහිණති ‘‘ඉදං ¶ චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දෙහී’’ති. සො අන්තරාමග්ගෙ යො පහිණති, තස්ස විස්සාසා ගණ්හාති, සුග්ගහිතං. යස්ස පහීයති, තස්ස විස්සාසා ගණ්හාති, දුග්ගහිතං.
භික්ඛු (මහාව. 378-379) භික්ඛුස්ස හත්ථෙ චීවරං පහිණති ‘‘ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දෙහී’’ති. සො අන්තරාමග්ගෙ සුණාති ‘‘යො පහිණති, සො කාලකතො’’ති, තස්ස මතකචීවරං අධිට්ඨාති, ස්වාධිට්ඨිතං. යස්ස පහීයති, තස්ස විස්සාසා ගණ්හාති, දුග්ගහිතං. භික්ඛු භික්ඛුස්ස හත්ථෙ චීවරං පහිණති ‘‘ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දෙහී’’ති. සො අන්තරාමග්ගෙ සුණාති ‘‘යස්ස පහීයති, සො කාලකතො’’ති, තස්ස මතකචීවරං අධිට්ඨාති, ද්වාධිට්ඨිතං. යො පහිණති, තස්ස විස්සාසා ගණ්හාති, සුග්ගහිතං. භික්ඛු භික්ඛුස්ස හත්ථෙ චීවරං පහිණති ‘‘ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දෙහී’’ති. සො අන්තරාමග්ගෙ සුණාති ‘‘උභො කාලකතා’’ති, යො පහිණති, තස්ස මතකචීවරං අධිට්ඨාති, ස්වාධිට්ඨිතං. යස්ස පහීයති, තස්ස මතකචීවරං අධිට්ඨාති, ද්වාධිට්ඨිතං. භික්ඛු භික්ඛුස්ස හත්ථෙ චීවරං පහිණති ‘‘ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’’ති. සො අන්තරාමග්ගෙ යො පහිණති, තස්ස විස්සාසා ගණ්හාති, දුග්ගහිතං. යස්ස පහීයති, තස්ස විස්සාසා ගණ්හාති, සුග්ගහිතං. භික්ඛු භික්ඛුස්ස හත්ථෙ චීවරං පහිණති ‘‘ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’’ති. සො අන්තරාමග්ගෙ සුණාති ‘‘යො පහිණති, සො කාලකතො’’ති, තස්ස ¶ මතකචීවරං අධිට්ඨාති, ද්වාධිට්ඨිතං. යස්ස පහීයති, තස්ස විස්සාසා ගණ්හාති, සුග්ගහිතං. භික්ඛු භික්ඛුස්ස හත්ථෙ චීවරං පහිණති ‘‘ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’’ති. සො අන්තරාමග්ගෙ සුණාති ‘‘යස්ස පහීයති, සො කාලකතො’’ති, තස්ස මතකචීවරං අධිට්ඨාති, ස්වාධිට්ඨිතං. යො පහිණති, තස්ස විස්සාසා ගණ්හාති, දුග්ගහිතං. භික්ඛු භික්ඛුස්ස හත්ථෙ චීවරං පහිණති ‘‘ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’’ති. සො අන්තරාමග්ගෙ සුණාති ‘‘උභො කාලකතා’’ති. යො පහිණති, තස්ස මතකචීවරං අධිට්ඨාති, ද්වාධිට්ඨිතං. යස්ස පහීයති, තස්ස මතකචීවරං අධිට්ඨාති, ස්වාධිට්ඨිතං.
පරිච්චජිත්වා දින්නං පුන කෙනචි කාරණෙන කුපිතො ආහරාපෙතුං න ලභති. අත්තනා දින්නම්පි හි චීවරං සකසඤ්ඤාය අච්ඡින්දතො නිස්සග්ගියං, අඤ්ඤං පරික්ඛාරං අන්තමසො සූචිම්පි අච්ඡින්දතො දුක්කටං. සචෙ පන ‘‘භන්තෙ, තුම්හාකං ¶ ඉදං සාරුප්ප’’න්ති සයමෙව දෙති, ගහෙතුං වට්ටති. අථ පන ‘‘ආවුසො, මයං තුය්හං ‘වත්තපටිවත්තං කරිස්සති, අම්හාකං සන්තිකෙ උපජ්ඣං ගණ්හිස්සති, ධම්මං පරියාපුණිස්සතී’ති චීවරං අදම්හා, සො දානි ත්වං න වත්තං කරොසි, න උපජ්ඣං ගණ්හාසි, න ධම්මං පරියාපුණාසී’’ති එවමාදීනි වුත්තො ‘‘භන්තෙ, චීවරත්ථාය මඤ්ඤෙ භණථ, ඉදං වො චීවර’’න්ති දෙති, එවම්පි වට්ටති. දිසාපක්කමන්තං වා පන දහරං ‘‘නිවත්තෙථ න’’න්ති භණති, සො න නිවත්තති, චීවරෙ ගහෙත්වා නිරුන්ධථාති, එවඤ්චෙ නිවත්තති, සාධු. සචෙ ‘‘පත්තචීවරත්ථාය මඤ්ඤෙ තුම්හෙ භණථ, ගණ්හථ න’’න්ති දෙති, එවම්පි වට්ටති. විබ්භමන්තං වා දිස්වා ‘‘මයං තුය්හං ‘වත්තං කරිස්සතී’ති පත්තචීවරං අදම්හා, සො දානි ත්වං විබ්භමිත්වා චරසී’’ති වදති, ඉතරො ‘‘ගණ්හථ තුම්හාකං පත්තචීවර’’න්ති දෙති, එවම්පි වට්ටති. ‘‘මම සන්තිකෙ උපජ්ඣං ගණ්හන්තස්සෙව දෙමි, අඤ්ඤත්ථ ගණ්හන්තස්ස න දෙමි, වත්තං කරොන්තස්සෙව දෙමි, අකරොන්තස්ස න දෙමි, ධම්මං පරියාපුණන්තස්සෙව දෙමි, අපරියාපුණන්තස්ස න දෙමි, අවිබ්භමන්තස්සෙව දෙමි, විබ්භමන්තස්ස න දෙමී’’ති එවං පන දාතුං න වට්ටති, දදතො දුක්කටං, ආහරාපෙතුං පන වට්ටති, විස්සජ්ජෙත්වා දින්නං අච්ඡින්දිත්වා ගණ්හන්තො භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බො. අයං තාව දානෙ විනිච්ඡයො.
70. විස්සාසග්ගාහලක්ඛණං පන ඉමිනා සුත්තෙන ජානිතබ්බං –
‘‘අනුජානාමි ¶ , භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතස්ස විස්සාසං ගහෙතුං සන්දිට්ඨො ච හොති, සම්භත්තො ච, ආලපිතො ච, ජීවති ච, ගහිතෙ ච අත්තමනො හොතී’’ති (මහාව. 356).
තත්ථ (පාරා. අට්ඨ. 1.131) සන්දිට්ඨොති දිට්ඨමත්තකමිත්තො. සම්භත්තොති දළ්හමිත්තො. ආලපිතොති ‘‘මම සන්තකං යං ඉච්ඡසි, තං ගණ්හෙය්යාසි, ආපුච්ඡිත්වා ගහණෙ කාරණං නත්ථී’’ති වුත්තො. ජීවතීති අනුට්ඨානසෙය්යාය සයිතොපි යාවජීවිතින්ද්රියුපච්ඡෙදං න පාපුණාති. ගහිතෙ ච අත්තමනොති ගහිතෙ තුට්ඨචිත්තො හොති. ‘‘එවරූපස්ස සන්තකං ගහිතෙ මෙ අත්තමනො භවිස්සතී’’ති ජානන්තෙන ගහෙතුං වට්ටති. අනවසෙසපරියාදානවසෙන චෙතානි පඤ්චඞ්ගානි වුත්තානි, විස්සාසග්ගාහො පන තීහි අඞ්ගෙහි රුහති සන්දිට්ඨො, ජීවති, ගහිතෙ අත්තමනො, සම්භත්තො, ජීවති, ගහිතෙ අත්තමනො, ආලපිතො, ජීවති, ගහිතෙ අත්තමනොති. යො පන න ජීවති, න ච ¶ ගහිතෙ අත්තමනො හොති, තස්ස සන්තකං විස්සාසග්ගාහෙන ගහිතම්පි පුන දාතබ්බං. දදමානෙන ච මතකධනං තාව යෙ තස්ස ධනෙ ඉස්සරා ගහට්ඨා වා පබ්බජිතා වා, තෙසං දාතබ්බං. අනත්තමනස්ස සන්තකං තස්සෙව දාතබ්බං, යො පන පඨමංයෙව ‘‘සුට්ඨු කතං තයා මම සන්තකං ගණ්හන්තෙනා’’ති වචීභෙදෙන වා චිත්තුප්පාදමත්තෙන වා අනුමොදිත්වා පච්ඡා කෙනචි කාරණෙන කුපිතො, පච්චාහරාපෙතුං න ලභති, යොපි අදාතුකාමො, චිත්තෙන පන අධිවාසෙති, න කිඤ්චි වදති, සොපි පුන පච්චාහරාපෙතුං න ලභති. යො පන ‘‘මයා තුම්හාකං සන්තකං ගහිතං වා පරිභුත්තං වා’’ති වුත්තෙ ‘‘ගහිතං වා හොතු පරිභුත්තං වා, මයා පන තං කෙනචිදෙව කරණීයෙන ඨපිතං, තං පාකතිකං කාතුං වට්ටතී’’ති වදති, අයං පච්චාහරාපෙතුං ලභති. අයං විස්සාසග්ගාහෙ විනිච්ඡයො.
71. ලාභස්ස පරිණාමනන්ති ඉදං පන අඤ්ඤෙසං අත්ථාය පරිණතලාභස්ස අත්තනො අඤ්ඤස්ස වා පරිණාමනං සන්ධාය වුත්තං. තත්රායං විනිච්ඡයො (පාරා. අට්ඨ. 2.659-660) – සඞ්ඝස්ස පරිණතං සහධම්මිකානං වා ගිහීනං වා අන්තමසො මාතුසන්තකම්පි ‘‘ඉදං මය්හං දෙහී’’ති සඞ්ඝස්ස පරිණතභාවං ඤත්වා අත්තනො පරිණාමෙත්වා ගණ්හන්තස්ස නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං, ‘‘ඉමස්ස භික්ඛුනො දෙහී’’ති එවං අඤ්ඤස්ස පරිණාමෙන්තස්ස සුද්ධිකපාචිත්තියං. තස්මා යොපි වස්සිකසාටිකසමයෙ මාතුඝරෙපි සඞ්ඝස්ස පරිණතං වස්සිකසාටිකං ඤත්වා අත්තනො පරිණාමෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං, පරස්ස පරිණාමෙති, සුද්ධිකපාචිත්තියං. මනුස්සා ‘‘සඞ්ඝභත්තං කරිස්සාමා’’ති සප්පිතෙලාදීනි ආහරන්ති, ගිලානො චෙපි භික්ඛුසඞ්ඝස්ස පරිණතභාවං ඤත්වා කිඤ්චි යාචති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තියමෙව. සචෙ පන සො ‘‘තුම්හාකං සප්පිආදීනි ¶ ආභතානි අත්ථී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ආම, අත්ථී’’ති වුත්තෙ ‘‘මය්හම්පි දෙථා’’ති වදති, වට්ටති. අථාපි නං කුක්කුච්චායන්තං උපාසකා වදන්ති ‘‘සඞ්ඝොපි අම්හෙහි දින්නමෙව ලභති, ගණ්හථ, භන්තෙ’’ති, එවම්පි වට්ටති.
එකස්මිං විහාරෙ සඞ්ඝස්ස පරිණතං අඤ්ඤවිහාරං උද්දිසිත්වා ‘‘අසුකස්මිං නාම විහාරෙ සඞ්ඝස්ස දෙථා’’ති පරිණාමෙති, ‘‘කිං සඞ්ඝස්ස දානෙන, චෙතියස්ස පූජං කරොථා’’ති එවං චෙතියස්ස වා පරිණාමෙති, දුක්කටං. චෙතියස්ස පරිණතං අඤ්ඤචෙතියස්ස වා සඞ්ඝස්ස වා ගණස්ස වා පුග්ගලස්ස වා පරිණාමෙති, දුක්කටමෙව. නියමෙත්වා අඤ්ඤචෙතියස්ස අත්ථාය ¶ රොපිතමාලාවච්ඡතො අඤ්ඤචෙතියම්හි පුප්ඵම්පි ආරොපෙතුං න වට්ටති, එකස්ස චෙතියස්ස පන ඡත්තං වා පටාකං වා ආරොපෙත්වා ඨිතං දිස්වා සෙසං අඤ්ඤචෙතියස්ස දාපෙතුං වට්ටති. අන්තමසො සුනඛස්සපි පරිණතං ‘‘ඉමස්ස සුනඛස්ස මා දෙහි, එතස්ස දෙහී’’ති එවං අඤ්ඤපුග්ගලස්ස පරිණාමෙති, දුක්කටං. සචෙ පන දායකා ‘‘මයං සඞ්ඝභත්තං කාතුකාමා, චෙතියපූජං කාතුකාමා, එකස්ස භික්ඛුනො පරික්ඛාරං දාතුකාමා, තුම්හාකං රුචියා දස්සාම, භණථ කත්ථ දෙමා’’ති වදන්ති, එවං වුත්තෙ තෙන භික්ඛුනා ‘‘යත්ථ ඉච්ඡථ, තත්ථ දෙථා’’ති වත්තබ්බා. සචෙ පන කෙවලං ‘‘කත්ථ දෙමා’’ති පුච්ඡන්ති, ‘‘යත්ථ තුම්හාකං දෙය්යධම්මො පරිභොගං වා ලභෙය්ය, පටිසඞ්ඛාරං වා ලභෙය්ය, චිරට්ඨිතිකො වා අස්ස, යත්ථ වා පන තුම්හාකං චිත්තං පසීදති, තත්ථ දෙථා’’ති වත්තුං වට්ටති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
දානලක්ඛණාදිවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
14. පථවීඛණනවිනිච්ඡයකථා
72. පථවීති ¶ ද්වෙ පථවී ජාතා ච පථවී අජාතා ච පථවීති. තත්ථ ජාතා නාම පථවී සුද්ධපංසුකා සුද්ධමත්තිකා අප්පපාසාණා අප්පසක්ඛරා අප්පකඨලා අප්පමරුම්බා අප්පවාලුකා යෙභුය්යෙනපංසුකා යෙභුය්යෙනමත්තිකා, අදඩ්ඪාපි වුච්චති ‘‘ජාතා පථවී’’ති. යොපි පංසුපුඤ්ජො වා මත්තිකාපුඤ්ජො වා අතිරෙකචාතුමාසං ඔවට්ඨො, සොපි වුච්චති ‘‘ජාතා පථවී’’ති. අජාතා නාම පථවී සුද්ධපාසාණා සුද්ධසක්ඛරා සුද්ධකඨලා සුද්ධමරුම්බා සුද්ධවාලුකා අප්පපංසුකා අප්පමත්තිකා යෙභුය්යෙනපාසාණා යෙභුය්යෙනසක්ඛරා යෙභුය්යෙනකඨලා යෙභුය්යෙනමරුම්බා යෙභුය්යෙනවාලුකා, දඩ්ඪාපි වුච්චති ‘‘අජාතා පථවී’’ති. යොපි පංසුපුඤ්ජො වා මත්තිකාපුඤ්ජො වා ඔමකචාතුමාසං ඔවට්ඨො, සොපි වුච්චති ‘‘අජාතා පථවී’’ති (පාචි. 84-86).
තත්ථ ජාතපථවිං ඛණන්තස්ස ඛණාපෙන්තස්ස වා පාචිත්තියං. තත්රායං විනිච්ඡයො (පාචි. අට්ඨ. 86) – සචෙ සයං ඛණති, පහාරෙ පහාරෙ පාචිත්තියං. සචෙ ¶ අඤ්ඤං ආණාපෙති, සකිං ආණත්තො සචෙපි සකලදිවසං ඛණති, ආණාපකස්ස එකමෙව පාචිත්තියං. සචෙ පන කුසීතො හොති, පුනප්පුනං ආණාපෙතබ්බො, තං ආණාපෙත්වා ඛණාපෙන්තස්ස වාචාය වාචාය පාචිත්තියං. සචෙ ‘‘පොක්ඛරණිං ඛණාහී’’ති වදති, වට්ටති. ඛතායෙව හි පොක්ඛරණී නාම හොති. තස්මා අයං කප්පියවොහාරො. එස නයො ‘‘වාපිං තළාකං ආවාටං ඛණා’’තිආදීසුපි. ‘‘ඉමං ඔකාසං ඛණ, ඉමස්මිං ඔකාසෙ පොක්ඛරණිං ඛණා’’ති වත්තුං පන න වට්ටති. ‘‘කන්දං ඛණ, මූලං ඛණා’’ති අනියමෙත්වා වත්තුං වට්ටති, ‘‘ඉමං වල්ලිං ඛණ, ඉමස්මිං ඔකාසෙ කන්දං වා මූලං වා ඛණා’’ති වත්තුං න වට්ටති.
73. පොක්ඛරණිං සොධෙන්තෙහි යො කුටෙහි උස්සිඤ්චිතුං සක්කා හොති තනුකකද්දමො, තං අපනෙතුං වට්ටති, බහලො න වට්ටති. ආතපෙන සුක්ඛකද්දමො ඵලති, තත්ර යො හෙට්ඨා පථවියා අසම්බන්ධො, තමෙව අපනෙතුං වට්ටති. උදකෙන ගතට්ඨානෙ උදකපප්පටකො නාම හොති, වාතපහාරෙන චලති, තං අපනෙතුං වට්ටති. පොක්ඛරණීආදීනං තටං භිජ්ජිත්වා උදකසාමන්තා පතති. සචෙ ඔමකචාතුමාසං ඔවට්ඨං, ඡින්දිතුං භින්දිතුං වා වට්ටති, චාතුමාසතො උද්ධං න වට්ටති. සචෙ පන ¶ උදකෙයෙව පතති, දෙවෙන අතිරෙකචාතුමාසං ඔවට්ඨෙපි උදකෙයෙව උදකස්ස පතිතත්තා වට්ටති.
පාසාණපිට්ඨියං සොණ්ඩිං ඛණන්ති, සචෙ තත්ථ පඨමමෙව සුඛුමරජං පතති, තං දෙවෙන ඔවට්ඨං හොති, චාතුමාසච්චයෙන අකප්පියපථවීසඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. උදකෙ පරියාදින්නෙ සොණ්ඩිං සොධෙන්තෙහි විකොපෙතුං න වට්ටති. සචෙ පඨමමෙව උදකෙන පූරති, පච්ඡා රජං පතති, තං විකොපෙතුං වට්ටති. තත්ථ හි දෙවෙ වස්සන්තෙපි උදකෙයෙව උදකං පතති. පිට්ඨිපාසාණෙ සුඛුමරජං හොති, දෙවෙ ඵුසායන්තෙ අල්ලීයති, තම්පි චාතුමාසච්චයෙන විකොපෙතුං න වට්ටති. අකතපබ්භාරෙ වම්මිකො උට්ඨිතො හොති, යථාසුඛං විකොපෙතුං වට්ටති. සචෙ අබ්භොකාසෙ උට්ඨහති, ඔමකචාතුමාසං ඔවට්ඨොයෙව වට්ටති. රුක්ඛාදීසු ආරුළ්හඋපචිකමත්තිකායම්පි එසෙව නයො. ගණ්ඩුප්පාදගූථමූසිකුක්කරගොකණ්ටකාදීසුපි එසෙව නයො. ගොකණ්ටකො නාම ගාවීනං ඛුරච්ඡින්නකද්දමො වුච්චති. සචෙ පන හෙට්ඨිමතලෙන භූමිසම්බන්ධො හොති, එකදිවසම්පි න වට්ටති. කසිතට්ඨානෙ නඞ්ගලච්ඡින්නමත්තිකාපිණ්ඩං ගණ්හන්තස්ස එසෙව නයො.
පුරාණසෙනාසනං ¶ හොති අච්ඡදනං වා විනට්ඨච්ඡදනං වා අතිරෙකචාතුමාසං ඔවට්ඨං ජාතපථවීසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡති, තතො අවසෙසං ඡදනිට්ඨකං වා ගොපානසීආදිකං උපකරණං වා ‘‘ඉට්ඨකං ගණ්හාමි, ගොපානසිං භිත්තිපාදං පදරත්ථරණං පාසාදත්ථම්භං ගණ්හාමී’’ති සඤ්ඤාය ගණ්හිතුං වට්ටති, තෙන සද්ධිං මත්තිකා පතති, අනාපත්ති, භිත්තිමත්තිකං ගණ්හන්තස්ස පන ආපත්ති. සචෙ යා යා අතින්තා, තං තං ගණ්හාති, අනාපත්ති. අන්තොගෙහෙ මත්තිකාපුඤ්ජො හොති, තස්මිං එකදිවසං ඔවට්ඨෙ ගෙහං ඡාදෙන්ති. සචෙ සබ්බො තින්තො, චාතුමාසච්චයෙන ජාතපථවීයෙව. අථස්ස උපරිභාගොයෙව තින්තො, අන්තො අතින්තො, යත්තකං තින්තං, තං කප්පියකාරකෙහි කප්පියවොහාරෙන අපනාමෙත්වා සෙසං යථාසුඛං වළඤ්ජෙතුං වට්ටති උදකෙන තෙමිතත්තා. එකාබද්ධායෙව හි ජාතපථවී හොති, න ඉතරාති. අබ්භොකාසෙ මත්තිකාපාකාරො හොති, අතිරෙකචාතුමාසං ඔවට්ඨො ජාතපථවීසඞ්ඛ්යං ගච්ඡති, තත්ථ ලග්ගපංසුං පන අල්ලහත්ථෙන ඡුපිත්වා ගහෙතුං වට්ටති. සචෙ ඉට්ඨකපාකාරො හොති, යෙභුය්යෙනකඨලට්ඨානෙ තිට්ඨති, යථාසුඛං විකොපෙතුං වට්ටති. අබ්භොකාසෙ ඨිතමණ්ඩපත්ථම්භං ඉතො චිතො ච සඤ්චාලෙත්වා පථවිං විකොපෙන්තෙන ගහෙතුං න වට්ටති, උජුකමෙව උද්ධරිතුං වට්ටති. අඤ්ඤම්පි සුක්ඛරුක්ඛං සුක්ඛඛාණුකං වා ගණ්හන්තස්ස එසෙව නයො.
74. නවකම්මත්ථං ථම්භං වා පාසාණං වා රුක්ඛං වා දණ්ඩකෙහි උච්චාලෙත්වා පවට්ටෙන්තා ගච්ඡන්ති ¶ , තත්ථ ජාතපථවී භිජ්ජති, සචෙ සුද්ධචිත්තා පවට්ටෙන්ති, අනාපත්ති. අථ පන තෙන අපදෙසෙන පථවිං භින්දිතුකාමායෙව හොන්ති, ආපත්ති. සාඛාදීනි කඩ්ඪන්තානම්පි පථවියං දාරූනි ඵාලෙන්තානම්පි එසෙව නයො. පථවියං අට්ඨිසූචිකණ්ටකාදීසුපි යං කිඤ්චි ආකොටෙතුං වා පවෙසෙතුං වා න වට්ටති, ‘‘පස්සාවධාරාය වෙගෙන පථවිං භින්දිස්සාමී’’ති එවං පස්සාවම්පි කාතුං න වට්ටති. කරොන්තස්ස භිජ්ජති, ආපත්ති, ‘‘විසමභූමිං සමං කරිස්සාමී’’ති සම්මජ්ජනියා ඝංසිතුම්පි න වට්ටති. වත්තසීසෙනෙව හි සම්මජ්ජිතබ්බං. කෙචි කත්තරයට්ඨියා භූමිං කොට්ටෙන්ති, පාදඞ්ගුට්ඨකෙන විලිඛන්ති, ‘‘චඞ්කමිතට්ඨානං දස්සෙස්සාමා’’ති පුනප්පුනං භූමිං භින්දන්තා චඞ්කමන්ති, සබ්බං න වට්ටති, වීරියසම්පග්ගහත්ථං පන සමණධම්මං කරොන්තෙන සුද්ධචිත්තෙන චඞ්කමිතුං ¶ වට්ටති. ‘‘හත්ථං ඛොවිස්සාමා’’ති පථවියං ඝංසන්ති, න වට්ටති, අඝංසන්තෙන පන අල්ලහත්ථං පථවියං ඨපෙත්වා රජං ගහෙතුං වට්ටති.
කෙචි කණ්ඩුකච්ඡුආදීහි ආබාධිකා ඡින්නතටාදීසු අඞ්ගපච්චඞ්ගානි ඝංසන්ති, න වට්ටති. ජාතපථවිං දහති වා දහාපෙති වා, පාචිත්තියං, අන්තමසො පත්තම්පි පචන්තො යත්තකෙසු ඨානෙසු අග්ගිං දෙති වා දාපෙති වා, තත්තකානි පාචිත්තියානි, තස්මා පත්තං පචන්තෙනපි පුබ්බෙ පක්කට්ඨානෙයෙව පචිතබ්බො. අදඩ්ඪාය පථවියා අග්ගිං ඨපෙතුං න වට්ටති, පත්තපචනකපාලස්ස පන උපරි අග්ගිං ඨපෙතුං වට්ටති. දාරූනං උපරි ඨපෙති, සො අග්ගි තානි දහන්තො ගන්ත්වා පථවිං දහති, න වට්ටති. ඉට්ඨකකපාලාදීසුපි එසෙව නයො. තත්රාපි හි ඉට්ඨකාදීනංයෙව උපරි ඨපෙතුං වට්ටති. කස්මා? තෙසං අනුපාදානත්තා. න හි තානි අග්ගිස්ස උපාදානසඞ්ඛ්යං ගච්ඡන්ති, සුක්ඛඛාණුසුක්ඛරුක්ඛාදීසුපි අග්ගිං දාතුං න වට්ටති. සචෙ පන ‘‘පථවිං අප්පත්තමෙව නිබ්බාපෙත්වා ගමිස්සාමී’’ති දෙති, වට්ටති. පච්ඡා නිබ්බාපෙතුං න සක්කොති, අවිසයත්තා අනාපත්ති. තිණුක්කං ගහෙත්වා ගච්ඡන්තො හත්ථෙ ඩය්හමානෙ භූමියං පාතෙති, අනාපත්ති. පතිතට්ඨානෙයෙව උපාදානං දත්වා අග්ගිං කාතුං වට්ටති. දඩ්ඪපථවියා ච යත්තකං ඨානං උසුමාය අනුගතං, සබ්බං විකොපෙතුං වට්ටති.
යො පන අජානනකො භික්ඛු අරණිසහිතෙන අග්ගිං නිබ්බත්තෙත්වා හත්ථෙන උක්ඛිපිත්වා ‘‘කිං කරොමී’’ති වදති, ‘‘ජාලෙහී’’ති වත්තබ්බො. ‘‘හත්ථො ඩය්හතී’’ති වදති, ‘‘යථා න ඩය්හති, තථා කරොහී’’ති වත්තබ්බො. ‘‘භූමියං පාතෙහී’’ති පන න වත්තබ්බො. සචෙ හත්ථෙ ඩය්හමානෙ පාතෙති, ‘‘පථවිං දහිස්සාමී’’ති අපාතිතත්තා අනාපත්ති, පතිතට්ඨානෙ පන අග්ගිං කාතුං වට්ටති. ‘‘ඉමස්ස ථම්භස්ස ආවාටං ජාන, මහාමත්තිකං ජාන, ථුසමත්තිකං ජාන, මහාමත්තිකං දෙහි, ථුසමත්තිකං දෙහි, මත්තිකං ආහර, පංසුං ආහර, මත්තිකාය අත්ථො, පංසුනා අත්ථො ¶ , ඉමස්ස ථම්භස්ස ආවාටං කප්පියං කරොහි, ඉමං මත්තිකං කප්පියං කරොහි, ඉමං පංසුං කප්පියං කරොහී’’ති එවං කප්පියවොහාරෙන යං කිඤ්චි කාරාපෙතුං වට්ටති. අඤ්ඤවිහිතො කෙනචි සද්ධිං කිඤ්චි කථෙන්තො පාදඞ්ගුට්ඨකෙන කත්තරයට්ඨියා වා පථවිං විලිඛන්තො තිට්ඨති, එවං අසතියා විලිඛන්තස්ස භින්දන්තස්ස වා අනාපත්ති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
පථවීඛණනවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
15. භූතගාමවිනිච්ඡයකථා
75. භූතගාමොති ¶ ¶ පඤ්චහි බීජෙහි ජාතානං රුක්ඛලතාදීනමෙතං අධිවචනං. තත්රිමානි පඤ්ච බීජානි – මූලබීජං ඛන්ධබීජං ඵළුබීජං අග්ගබීජං බීජබීජන්ති. තත්ථ මූලබීජං නාම හලිද්දි සිඞ්ගිවෙරං වචා වචත්තං අතිවිසං කටුකරොහිණී උසීරං භද්දමුත්තකං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි මූලෙ ජායන්ති මූලෙ සඤ්ජායන්ති, එතං මූලබීජං නාම. ඛන්ධබීජං නාම අස්සත්ථො නිග්රොධො පිලක්ඛො උදුම්බරො කච්ඡකො කපිත්ථනො, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි ඛන්ධෙ ජායන්ති ඛන්ධෙ සඤ්ජායන්ති, එතං ඛන්ධබීජං නාම. ඵළුබීජං නාම උච්ඡු වෙළු නළො, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි පබ්බෙ ජායන්ති පබ්බෙ සඤ්ජායන්ති, එතං ඵළුබීජං නාම. අග්ගබීජං නාම අජ්ජුකං ඵණිජ්ජකං හිරිවෙරං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි අග්ගෙ ජායන්ති අග්ගෙ සඤ්ජායන්ති, එතං අග්ගබීජං නාම. බීජබීජං නාම පුබ්බණ්ණං අපරණ්ණං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි බීජෙ ජායන්ති බීජෙ සඤ්ජායන්ති, එතං බීජබීජං නාම (පාචි. 91). තත්ථ භූතගාමෙ භූතගාමසඤ්ඤී ඡින්දති වා ඡින්දාපෙති වා භින්දති වා භින්දාපෙති වා පචති වා පචාපෙති වා, පාචිත්තියං. භූතගාමඤ්හි විකොපෙන්තස්ස පාචිත්තියං, භූතගාමපරිමොචිතං පඤ්චවිධම්පි බීජගාමං විකොපෙන්තස්ස දුක්කටං.
76. බීජගාමභූතගාමො (පාචි. අට්ඨ. 922) නාමෙස අත්ථි උදකට්ඨො, අත්ථි ථලට්ඨො. තත්ථ උදකට්ඨො සාසපමත්තිකතිලබීජකාදිභෙදා සපණ්ණිකා ච අපණ්ණිකා ච සබ්බා සෙවාලජාති, අන්තමසො උදකපප්පටකං උපාදාය ‘‘භූතගාමො’’ති වෙදිතබ්බො. උදකපප්පටකො නාම උපරි ථද්ධො ඵරුසවණ්ණො හෙට්ඨා මුදු නීලවණ්ණො හොති. තත්ථ යස්ස සෙවාලස්ස මූලං ඔරුහිත්වා පථවියං පතිට්ඨිතං, තස්ස පථවී ඨානං. යො උදකෙ සඤ්චරති, තස්ස උදකං. පථවියං පතිට්ඨිතං යත්ථ කත්ථචි විකොපෙන්තස්ස, උද්ධරිත්වා වා ඨානන්තරං සඞ්කාමෙන්තස්ස පාචිත්තියං, උදකෙ සඤ්චරන්තං විකොපෙන්තස්සෙව පාචිත්තියං. හත්ථෙහි පන ඉතො චිතො ච වියූහිත්වා නහායිතුං වට්ටති. සකලඤ්හි උදකං තස්ස ඨානං, තස්මා න සො එත්තාවතා ඨානන්තරං සඞ්කාමිතො හොති. උදකතො පන උදකෙන විනා සඤ්චිච්ච උක්ඛිපිතුං න වට්ටති, උදකෙන සද්ධිං උක්ඛිපිත්වා පුන උදකෙ පක්ඛිපිතුං වට්ටති. උප්පලිනිපදුමිනිආදීනි ජලජවල්ලිතිණානි උදකතො උද්ධරන්තස්ස වා තත්ථෙව විකොපෙන්තස්ස වා පාචිත්තියං, පරෙහි උප්පාටිතානි විකොපෙන්තස්ස දුක්කටං. තානි හි බීජගාමෙ සඞ්ගහං ¶ ගච්ඡන්ති, තිලබීජකසාසපමත්තිකසෙවාලොපි ¶ උදකතො උද්ධටො අමිලාතො අග්ගබීජසඞ්ගහං ගච්ඡති. මහාපච්චරියාදීසු ‘‘අනන්තකතිලබීජකඋදකපප්පටකාදීනි දුක්කටවත්ථූනී’’ති වුත්තං, තත්ථ කාරණං න දිස්සති. අන්ධකට්ඨකථායං ‘‘සම්පුණ්ණභූතගාමං න හොති, තස්මා දුක්කට’’න්ති වුත්තං, තම්පි න සමෙති. භූතගාමෙ හි පාචිත්තියං බීජගාමෙ දුක්කටං වුත්තං. අසම්පුණ්ණභූතගාමො නාම තතියො කොට්ඨාසො නෙව පාළියං, න අට්ඨකථාසු ආගතො, අථෙතං බීජගාමසඞ්ගහං ගමිස්සතීති, තම්පි න යුත්තං අභූතගාමමූලත්තා තාදිසස්ස බීජගාමස්සාති. අපිච ‘‘ගරුකලහුකෙසු ගරුකෙ ඨාතබ්බ’’න්ති එතං විනයලක්ඛණං.
ථලට්ඨෙ ඡින්නරුක්ඛානං අවසිට්ඨො හරිතඛාණු නාම හොති, තත්ථ කකුධකරඤ්ජපියඞ්ගුපනසාදීනං ඛාණු උද්ධං වඩ්ඪති, සො භූතගාමෙන සඞ්ගහිතො. තාලනාළිකෙරාදීනං ඛාණු උද්ධං න වඩ්ඪති, සො බීජගාමෙන සඞ්ගහිතො. කදලියා පන අඵලිතාය ඛාණු භූතගාමෙන සඞ්ගහිතො, ඵලිතාය බීජගාමෙන. කදලී පන ඵලිතා යාව නීලපණ්ණා, තාව භූතගාමෙනෙව සඞ්ගහිතා, තථා ඵලිතො වෙළු. යදා පන අග්ගතො පට්ඨාය සුස්සති, තදා බීජගාමෙන සඞ්ගහං ගච්ඡති. කතරබීජගාමෙන? ඵළුබීජගාමෙන. කිං තතො නිබ්බත්තති? න කිඤ්චි. යදි හි නිබ්බත්තෙය්ය, භූතගාමෙන සඞ්ගහං ගච්ඡෙය්ය. ඉන්දසාලාදිරුක්ඛෙ ඡින්දිත්වා රාසිං කරොන්ති, කිඤ්චාපි රාසිකතදණ්ඩකෙහි රතනප්පමාණාපි සාඛා නික්ඛමන්ති, බීජගාමෙනෙව පන සඞ්ගහං ගච්ඡන්ති. මණ්ඩපත්ථාය වා වතිඅත්ථාය වා වල්ලිආරොපනත්ථාය වා භූමියං නිඛණන්ති, මූලෙසු චෙව පණ්ණෙසු ච නිග්ගතෙසු පුන භූතගාමසඞ්ඛ්යං ගච්ඡන්ති, මූලමත්තෙසු පන පණ්ණමත්තෙසු වා නිග්ගතෙසුපි බීජගාමෙන සඞ්ගහිතා එව.
යානි කානිචි බීජානි පථවියං වා උදකෙන සිඤ්චිත්වා ඨපිතානි, කපාලාදීසු වා අල්ලපංසුං පක්ඛිපිත්වා නික්ඛිත්තානි හොන්ති, සබ්බානි මූලමත්තෙ වා පණ්ණමත්තෙ වා නිග්ගතෙපි බීජානියෙව. සචෙපි මූලානි ච උපරි අඞ්කුරො ච නිග්ගච්ඡති, යාව අඞ්කුරො හරිතො න හොති, තාව බීජානියෙව. මුග්ගාදීනං පන පණ්ණෙසු උට්ඨිතෙසු, වීහිආදීනං වා අඞ්කුරෙ හරිතෙ නීලවණ්ණෙ ජාතෙ භූතගාමසඞ්ගහං ගච්ඡන්ති. තාලට්ඨීනං පඨමං සූකරදාඨා විය මූලං නිග්ගච්ඡති, නිග්ගතෙපි යාව උපරි පත්තවට්ටි න නිග්ගච්ඡති, තාව බීජගාමො නාමයෙව. නාළිකෙරස්ස තචං භින්දිත්වා දන්තසූචි විය අඞ්කුරො නිග්ගච්ඡති, යාව මිගසිඞ්ගසදිසා ¶ නීලපත්තවට්ටි න හොති, තාව බීජගාමොයෙව. මූලෙ අනිග්ගතෙපි තාදිසාය පත්තවට්ටියා ජාතාය අමූලකභූතගාමෙ සඞ්ගහං ගච්ඡති.
අම්බට්ඨිආදීනි ¶ වීහිආදීහි විනිච්ඡිනිතබ්බානි. වන්දාකා වා අඤ්ඤා වා යා කාචි රුක්ඛෙ ජායිත්වා රුක්ඛං ඔත්ථරති, රුක්ඛොව තස්සා ඨානං, තං විකොපෙන්තස්ස වා තතො උද්ධරන්තස්ස වා පාචිත්තියං. එකා අමූලිකා ලතා හොති, අඞ්ගුලිවෙඨකො විය වනප්පගුම්බදණ්ඩකෙ වෙඨෙති, තස්සාපි අයමෙව විනිච්ඡයො. ගෙහපමුඛපාකාරවෙදිකා චෙතියාදීසු නීලවණ්ණො සෙවාලො හොති, යාව ද්වෙ තීණි පත්තානි න සඤ්ජායන්ති, තාව අග්ගබීජසඞ්ගහං ගච්ඡති. පත්තෙසු ජාතෙසු පාචිත්තියවත්ථු, තස්මා තාදිසෙසු ඨානෙසු සුධාලෙපම්පි දාතුං න වට්ටති, අනුපසම්පන්නෙන ලිත්තස්ස උපරි සිනෙහලෙපො දාතුං වට්ටති. සචෙ නිදාඝසමයෙ සුක්ඛසෙවාලො තිට්ඨති, තං සම්මුඤ්ජනීආදීහි ඝංසිත්වා අපනෙතුං වට්ටති. පානීයඝටාදීනං බහි සෙවාලො දුක්කටවත්ථු, අන්තො අබ්බොහාරිකො, දන්තකට්ඨපූවාදීසු කණ්ණකම්පි අබ්බොහාරිකමෙව. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘සචෙ ගෙරුකපරිකම්මකතා භිත්ති කණ්ණකිතා හොති, චොළකං තෙමෙත්වා පීළෙත්වා පමජ්ජිතබ්බා’’ති (මහාව. 66).
77. පාසාණජාති පාසාණදද්දුසෙවාලසෙලෙය්යකාදීනි අහරිතවණ්ණානි අපත්තකානි ච දුක්කටවත්ථුකානි. අහිච්ඡත්තකං යාව මකුටං හොති, තාව දුක්කටවත්ථු, පුප්ඵිතකාලතො පට්ඨාය අබ්බොහාරිකං, අල්ලරුක්ඛතො පන අහිච්ඡත්තකං ගණ්හන්තො රුක්ඛතචං විකොපෙති, තස්මා තත්ථ පාචිත්තියං. රුක්ඛපපටිකායපි එසෙව නයො. යා පන ඉන්දසාලකකුධාදීනං පපටිකා රුක්ඛතො මුච්චිත්වා තිට්ඨති, තං ගණ්හන්තස්ස අනාපත්ති. නිය්යාසම්පි රුක්ඛතො මුච්චිත්වා ඨිතං සුක්ඛරුක්ඛෙ වා ලග්ගං ගණ්හිතුං වට්ටති, අල්ලරුක්ඛතො න වට්ටති. ලාඛායපි එසෙව නයො. රුක්ඛං චාලෙත්වා පණ්ඩුපලාසං වා පරිණතකණිකාරාදිපුප්ඵං වා පාතෙන්තස්ස පාචිත්තියමෙව. හත්ථකුක්කුච්චෙන මුදුකෙසු ඉන්දසාලනුහීඛන්ධාදීසු වා තත්ථජාතකතාලපණ්ණාදීසු වා අක්ඛරං ඡින්දන්තස්සපි එසෙව නයො. සාමණෙරානං පුප්ඵං ඔචිනන්තානං සාඛං ඔනාමෙත්වා දාතුං වට්ටති. තෙහි පන පුප්ඵෙහි පානීයං න වාසෙතබ්බං, පානීයවාසත්ථිකෙන සාමණෙරං උක්ඛිපිත්වා ඔචිනාපෙතබ්බානි. ඵලසාඛාපි අත්තනා ¶ ඛාදිතුකාමෙන න ඔනාමෙතබ්බා, සාමණෙරං උක්ඛිපිත්වා ඵලං ගාහාපෙතබ්බං. කිඤ්චි ගච්ඡං වාලතං වා උප්පාටෙන්තෙහි සාමණෙරෙහි සද්ධිං ගහෙත්වා ආකඩ්ඪිතුං න වට්ටති, තෙසං පන උස්සාහජනනත්ථං අනාකඩ්ඪන්තෙන කඩ්ඪනාකාරං දස්සෙන්තෙන විය අග්ගෙ ගහෙතුං වට්ටති. යෙසං රුක්ඛානං සාඛා රුහති, තෙසං සාඛං මක්ඛිකබීජනාදීනං අත්ථාය කප්පියං අකාරාපෙත්වා ගහිතං, තචෙ වා පත්තෙ වා අන්තමසො නඛෙනපි විලෙඛන්තස්ස දුක්කටං. අල්ලසිඞ්ගිවෙරාදීසුපි එසෙව නයො. සචෙ පන කප්පියං කාරාපෙත්වා සීතලෙ පදෙසෙ ඨපිතස්ස මූලං සඤ්ජායති, උපරිභාගෙ ඡින්දිතුං වට්ටති. සචෙ අඞ්කුරො ජායති, හෙට්ඨාභාගෙ ඡින්දිතුං වට්ටති, මූලෙ ච අඞ්කුරෙ ච ජාතෙ න වට්ටති.
‘‘සම්මුඤ්ජනීසලාකායපි ¶ තිණානි ඡින්දිස්සාමී’’ති භූමියං සම්මජ්ජන්තො සයං වා ඡින්දති, අඤ්ඤෙන වා ඡෙදාපෙති, න වට්ටති. චඞ්කමන්තොපි ‘‘ඡිජ්ජනකං ඡිජ්ජතු, භිජ්ජනකං භිජ්ජතු, චඞ්කමිතට්ඨානං දස්සෙස්සාමී’’ති සඤ්චිච්ච පාදෙහි අක්කමන්තො තිණවල්ලිආදීනි සයං වා ඡින්දති, අඤ්ඤෙන වා ඡෙදාපෙති, න වට්ටති. සචෙපි හි තිණං වා ලතං වා ගන්ථිං කරොන්තස්ස භිජ්ජති, ගන්ථිම්පි කාතුං න වට්ටති. තාලරුක්ඛාදීසු පන චොරානං අනාරුහණත්ථාය දාරුමක්කටකං ආකොටෙන්ති, කණ්ටකෙ බන්ධන්ති, භික්ඛුස්ස එවං කාතුං න වට්ටති. සචෙ දාරුමක්කටකො රුක්ඛෙ අල්ලීනමත්තොව හොති, රුක්ඛං න පීළෙති, වට්ටති. ‘‘රුක්ඛං ඡින්ද, ලතං ඡින්ද, කන්දං වා මූලං වා උප්පාටෙහී’’ති වත්තුං වට්ටති අනියමිතත්තා. නියමෙත්වා පන ‘‘ඉමං රුක්ඛං ඡින්දා’’තිආදි වත්තුං න වට්ටති. නාමං ගහෙත්වාපි ‘‘අම්බරුක්ඛං චතුරංසවල්ලිං ආලුවකන්දං මුඤ්ජතිණං අසුකරුක්ඛච්ඡල්ලිං ඡින්ද භින්ද උප්පාටෙහී’’තිආදිවචනම්පි අනියමිතමෙව හොති. ‘‘ඉමං අම්බරුක්ඛ’’න්තිආදිවචනමෙව හි නියමිතං නාම, තං න වට්ටති. පත්තම්පි පචිතුකාමො තිණාදීනං උපරි සඤ්චිච්ච අග්ගිං කරොන්තො සයං වා පචති, අඤ්ඤෙන වා පචාපෙති, න වට්ටති. අනියමෙත්වා පන ‘‘මුග්ගෙ පච, මාසෙ පචා’’තිආදි වත්තුං වට්ටති, ‘‘ඉමෙ මුග්ගෙ පචා’’ති එවං වත්තුං න වට්ටති. ‘‘ඉමං මූලභෙසජ්ජං ජාන, ඉමං මූලං වා පණ්ණං වා දෙහි, ඉමං රුක්ඛං වා ලතං වා ආහර, ඉමිනා පුප්ඵෙන ඵලෙන වා අත්ථො, ඉමං රුක්ඛං වා ලතං වා ඵලං වා කප්පියං කරොහී’’ති එවං පන වත්තුං වට්ටති. එත්තාවතා භූතගාමපරිමොචිතං කතං හොති.
78. පරිභුඤ්ජන්තෙන ¶ පන බීජගාමපරිමොචනත්ථං පුන කප්පියං කාරාපෙතබ්බං. කප්පියකරණඤ්චෙත්ථ ඉමිනා සුත්තානුසාරෙන වෙදිතබ්බං –
‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහි සමණකප්පෙහි ඵලං පරිභුඤ්ජිතුං අග්ගිපරිජිතං සත්ථපරිජිතං නඛපරිජිතං අබීජං නිබ්බට්ටබීජඤ්ඤෙව පඤ්චම’’න්ති (චූළව. 250).
තත්ථ අග්ගිපරිජිතන්ති අග්ගිනා පරිජිතං අධිභූතං දඩ්ඪං ඵුට්ඨන්ති අත්ථො. සත්ථපරිජිතන්ති සත්ථෙන පරිජිතං අධිභූතං ඡින්නං විද්ධං වාති අත්ථො. එස නයො නඛපරිජිතෙ. අබීජනිබ්බට්ටබීජානි සයමෙව කප්පියානි. අග්ගිනා කප්පියං කරොන්තෙන කට්ඨග්ගිගොමයග්ගිආදීසු යෙන කෙනචි අන්තමසො ලොහඛණ්ඩෙනපි ආදිත්තෙන කප්පියං කාතබ්බං, තඤ්ච ඛො එකදෙසෙ ඵුසන්තෙන ‘‘කප්පිය’’න්ති වත්වාව කාතබ්බං. සත්ථෙන කරොන්තෙන යස්ස කස්සචි ලොහමයසත්ථස්ස අන්තමසො සූචිනඛච්ඡෙදනානම්පි තුණ්ඩෙන වා ධාරාය වා ඡෙදං වා වෙධං ¶ වා දස්සෙන්තෙන ‘‘කප්පිය’’න්ති වත්වාව කාතබ්බං. නඛෙන කප්පියං කරොන්තෙන පූතිනඛෙන න කාතබ්බං, මනුස්සානං පන සීහබ්යග්ඝදීපිමක්කටානං සකුන්තානඤ්ච නඛා තිඛිණා හොන්ති, තෙහි කාතබ්බං. අස්සමහිංසසූකරමිගගොරූපාදීනං ඛුරා අතිඛිණා, තෙහි න කාතබ්බං, කතම්පි අකතං හොති. හත්ථිනඛා පන ඛුරා න හොන්ති, තෙහි ච වට්ටති. යෙහි පන කාතුං වට්ටති, තෙහි තත්ථජාතකෙහිපි උද්ධරිත්වා ගහිතකෙපි ඡෙදං වා වෙධං වා දස්සෙන්තෙන ‘‘කප්පිය’’න්ති වත්වාව කාතබ්බං.
තත්ථ සචෙපි බීජානං පබ්බතමත්තො රාසි, රුක්ඛසහස්සං වා ඡින්දිත්වා එකාබද්ධං කත්වා උච්ඡූනං වා මහාභාරො බන්ධිත්වා ඨපිතො හොති, එකස්මිං බීජෙ වා රුක්ඛසාඛාය වා උච්ඡුම්හි වා කප්පියෙ කතෙ සබ්බං කතං හොති. උච්ඡූ ච දාරූනි ච එකතො බද්ධානි හොන්ති, ‘‘උච්ඡුං කප්පියං කරිස්සාමී’’ති දාරුං විජ්ඣති, වට්ටතියෙව. සචෙ පන යාය රජ්ජුයා වා වල්ලියා වා බද්ධානි, තං විජ්ඣති, න වට්ටති. උච්ඡුඛණ්ඩානං පච්ඡිං පූරෙත්වා ආහරන්ති, එකස්මිං ඛණ්ඩෙ කප්පියෙ කතෙ සබ්බං කතමෙව. මරීචපක්කාදීහි ච මිස්සෙත්වා භත්තං ආහරන්ති, ‘‘කප්පියං කරොහී’’ති වුත්තෙ සචෙපි භත්තසිත්ථෙ විජ්ඣති, වට්ටතියෙව. තිලතණ්ඩුලාදීසුපි එසෙව නයො. යාගුයා පක්ඛිත්තානි පන එකාබද්ධානි ¶ හුත්වා න සන්තිට්ඨන්ති, තත්ථ එකමෙකං විජ්ඣිත්වා කප්පියං කාතබ්බමෙව. කපිත්ථඵලාදීනං අන්තො මිඤ්ජං කටාහං මුඤ්චිත්වා සඤ්චරති, භින්දාපෙත්වා කප්පියං කාරාපෙතබ්බං, එකාබද්ධං හොති, කටාහෙපි කාතුං වට්ටති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
භූතගාමවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
16. සහසෙය්යවිනිච්ඡයකථා
79. දුවිධං ¶ සහසෙය්යකන්ති ‘‘යො පන භික්ඛු අනුපසම්පන්නෙන උත්තරිදිරත්තතිරත්තං සහසෙය්යං කප්පෙය්ය, පාචිත්තියං (පාචි. 49). යො පන භික්ඛු මාතුගාමෙන සහසෙය්යං කප්පෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 56) එවං වුත්තං සහසෙය්යසික්ඛාපදද්වයං සන්ධාය වුත්තං. තත්රායං විනිච්ඡයො (පාචි. අට්ඨ. 50-51) – අනුපසම්පන්නෙන සද්ධිං තිණ්ණං රත්තීනං උපරි චතුත්ථදිවසෙ අත්ථඞ්ගතෙ සූරියෙ සබ්බච්ඡන්නසබ්බපරිච්ඡන්නෙ යෙභුය්යච්ඡන්නයෙභුය්යපරිච්ඡන්නෙ වා සෙනාසනෙ පුබ්බාපරියෙන වා එකක්ඛණෙ වා නිපජ්ජන්තස්ස පාචිත්තියං. තත්ථ ඡදනං අනාහච්ච දියඩ්ඪහත්ථුබ්බෙධෙන පාකාරාදිනා යෙන කෙනචි පරිච්ඡන්නම්පි සබ්බපරිච්ඡන්නමිච්චෙව වෙදිතබ්බං. යං සෙනාසනං උපරි පඤ්චහි ඡදනෙහි අඤ්ඤෙන වා කෙනචි සබ්බමෙව පරිච්ඡන්නං, ඉදං සබ්බච්ඡන්නං නාම සෙනාසනං. අට්ඨකථාසු පන පාකටවොහාරං ගහෙත්වා වාචුග්ගතවසෙන ‘‘සබ්බච්ඡන්නං නාම පඤ්චහි ඡදනෙහි ඡන්න’’න්ති වුත්තං. කිඤ්චාපි වුත්තං, අථ ඛො දුස්සකුටියං සයන්තස්සපි න සක්කා අනාපත්ති කාතුං, තස්මා යං කිඤ්චි පටිච්ඡාදනසමත්ථං ඉධ ඡදනඤ්ච පරිච්ඡන්නඤ්ච වෙදිතබ්බං. පඤ්චවිධච්ඡදනෙයෙව හි ගය්හමානෙ පදරච්ඡන්නෙපි සහසෙය්යා න භවෙය්ය, තස්මා යං සෙනාසනං භූමිතො පට්ඨාය යාවඡදනං ආහච්ච පාකාරෙන වා අඤ්ඤෙන වා කෙනචි අන්තමසො වත්ථෙනපි පරික්ඛිත්තං, ඉදං සබ්බපරිච්ඡන්නං නාම සෙනාසනං. ඡදනං අනාහච්ච සබ්බන්තිමෙන පරියායෙන දියඩ්ඪහත්ථුබ්බෙධෙන පාකාරාදිනා පරික්ඛිත්තම්පි සබ්බපරිච්ඡන්නමෙව. යස්ස පන උපරි බහුතරං ඨානං ඡන්නං, අප්පං අච්ඡන්නං, සමන්තතො වා බහුතරං පරික්ඛිත්තං, අප්පං අපරික්ඛිත්තං, ඉදං යෙභුය්යෙනඡන්නං යෙභුය්යෙනපරිච්ඡන්නං නාම.
ඉමිනා ¶ ලක්ඛණෙන සමන්නාගතො සචෙපි සත්තභූමිකො පාසාදො එකූපචාරො හොති, සතගබ්භං වා චතුසාලං, එකං සෙනාසනමිච්චෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති. එවරූපෙ සෙනාසනෙ අනුපසම්පන්නෙන සද්ධිං චතුත්ථදිවසෙ අත්ථඞ්ගතෙ සූරියෙ නිපජ්ජන්තස්ස පාචිත්තියං වුත්තං. සචෙ පන සම්බහුලා සාමණෙරා, එකො භික්ඛු, සාමණෙරගණනාය පාචිත්තියා. තෙ චෙ උට්ඨායුට්ඨාය නිපජ්ජන්ති, තෙසං පයොගෙ පයොගෙ භික්ඛුස්ස ආපත්ති, භික්ඛුස්ස උට්ඨායුට්ඨාය නිපජ්ජනෙ පන භික්ඛුස්සෙව පයොගෙන භික්ඛුස්ස ආපත්ති. සචෙ සම්බහුලා භික්ඛූ, එකො සාමණෙරො, එකොපි සබ්බෙසං ආපත්තිං කරොති. තස්ස උට්ඨායුට්ඨාය නිපජ්ජනෙනපි භික්ඛූනං ආපත්තියෙව. උභයෙසං සම්බහුලභාවෙපි එසෙව නයො.
80. අපිචෙත්ථ ¶ එකාවාසාදිකම්පි චතුක්කං වෙදිතබ්බං. යො හි එකස්මිං ආවාසෙ එකෙනෙව අනුපසම්පන්නෙන සද්ධිං තිරත්තං සහසෙය්යං කප්පෙති, තස්ස චතුත්ථදිවසතො පට්ඨාය දෙවසිකා ආපත්ති. යොපි එකස්මිංයෙව ආවාසෙ නානාඅනුපසම්පන්නෙහි සද්ධිං තිරත්තං සහසෙය්යං කප්පෙති, තස්සපි. යොපි නානාආවාසෙසු එකෙනෙව අනුපසම්පන්නෙන සද්ධිං තිරත්තං සහසෙය්යං කප්පෙති, තස්සපි. යොපි නානාආවාසෙසු නානාඅනුපසම්පන්නෙහි සද්ධිං යොජනසතම්පි ගන්ත්වා සහසෙය්යං කප්පෙති, තස්සපි චතුත්ථදිවසතො පට්ඨාය දෙවසිකා ආපත්ති.
අයඤ්ච සහසෙය්යාපත්ති නාම ‘‘භික්ඛුං ඨපෙත්වා අවසෙසො අනුපසම්පන්නො නාමා’’ති වචනතො අන්තමසො පාරාජිකවත්ථුභූතෙන තිරච්ඡානගතෙනපි සද්ධිං හොති, තස්මා සචෙපි ගොධාබිළාලමඞ්ගුසාදීසු කොචි පවිසිත්වා භික්ඛුනො වසනසෙනාසනෙ එකූපචාරට්ඨානෙ සයති, සහසෙය්යාව හොති. යදි පන ථම්භානං උපරි කතපාසාදස්ස උපරිමතලෙන සද්ධිං අසම්බද්ධභිත්තිකස්ස භිත්තියා උපරිඨිතසුසිරතුලාසීසස්ස සුසිරෙන පවිසිත්වා තුලාය අබ්භන්තරෙ සයිත්වා තෙනෙව සුසිරෙන නික්ඛමිත්වා ගච්ඡති, හෙට්ඨාපාසාදෙ සයිතභික්ඛුස්ස අනාපත්ති. සචෙ ඡදනෙ ඡිද්දං හොති, තෙන පවිසිත්වා අන්තොඡදනෙ වසිත්වා තෙනෙව පක්කමති, නානූපචාරෙ උපරිමතලෙ ඡදනබ්භන්තරෙ සයිතස්ස ආපත්ති, හෙට්ඨිමතලෙ සයිතස්ස අනාපත්ති. සචෙ අන්තොපාසාදෙනෙව ආරොහිත්වා සබ්බතලානි පරිභුඤ්ජන්ති, එකූපචාරානි හොන්ති, තෙසු යත්ථ කත්ථචි ¶ සයිතස්ස ආපත්ති, සභාසඞ්ඛෙපෙන කතෙ අඩ්ඪකුට්ටකෙ සෙනාසනෙ සයිතස්ස තුලාවාළසඝාටාදීසු කපොතාදයො සයන්ති, ආපත්තියෙව. පරික්ඛෙපස්ස බහිගතෙ නිබ්බකොසබ්භන්තරෙ සයන්ති, අනාපත්ති. පරිමණ්ඩලං වා චතුරස්සං වා එකච්ඡදනාය ගබ්භමාලාය සතගබ්භං චෙපි සෙනාසනං හොති, තත්ර චෙ එකෙන සාධාරණද්වාරෙන පවිසිත්වා විසුං පාකාරෙන අපරිච්ඡින්නගබ්භූපචාරෙ සබ්බගබ්භෙපි පවිසන්ති, එකගබ්භෙපි අනුපසම්පන්නෙ නිපන්නෙ සබ්බගබ්භෙසු නිපන්නානං ආපත්ති. සචෙ සපමුඛා ගබ්භා හොන්ති, පමුඛඤ්ච උපරි අච්ඡන්නං, පමුඛෙ සයිතො ගබ්භෙ සයිතානං ආපත්තිං න කරොති. සචෙ පන ගබ්භච්ඡදනෙනෙව සද්ධිං සම්බන්ධඡදනං, තත්ර සයිතො සබ්බෙසං ආපත්තිං කරොති. කස්මා? සබ්බච්ඡන්නත්තා ච සබ්බපරිච්ඡන්නත්තා ච. ගබ්භපරික්ඛෙපොයෙව හිස්ස පරික්ඛෙපො.
81. යෙපි එකසාලද්විසාලතිසාලචතුසාලසන්නිවෙසා මහාපාසාදා එකස්මිං ඔකාසෙ පාදෙ ධොවිත්වා පවිට්ඨෙන සක්කා හොන්ති සබ්බත්ථ අනුපරිගන්තුං, තෙසුපි සහසෙය්යාපත්තියා න මුච්චති. සචෙ තස්මිං තස්මිං ඨානෙ උපචාරං පරිච්ඡින්දිත්වා කතා හොන්ති, එකූපචාරට්ඨානෙයෙව ආපත්ති. ද්වීහි ද්වාරෙහි යුත්තස්ස සුධාඡදනමණ්ඩපස්ස මජ්ඣෙ පාකාරං කරොන්ති, එකෙන ද්වාරෙන පවිසිත්වා ¶ එකස්මිං පරිච්ඡෙදෙ අනුපසම්පන්නො සයති, එකස්මිං භික්ඛු, අනාපත්ති. පාකාරෙ ගොධාදීනං පවිසනමත්තං ඡිද්දං හොති, එකස්මිඤ්ච පරිච්ඡෙදෙ ගොධා සයන්ති, අනාපත්තියෙව. න හි ඡිද්දෙන ගෙහං එකූපචාරං නාම හොති. සචෙ පාකාරමජ්ඣෙ ඡින්දිත්වා ද්වාරං යොජෙන්ති, එකූපචාරතාය ආපත්ති. තං ද්වාරං කවාටෙන පිදහිත්වා සයන්ති, ආපත්තියෙව. න හි ද්වාරපිදහනෙන ගෙහං නානූපචාරං නාම හොති, ද්වාරං වා අද්වාරං. කවාටඤ්හි සංවරණවිවරණෙහි යථාසුඛං වළඤ්ජනත්ථාය කතං, න වළඤ්ජුපච්ඡෙදනත්ථාය. සචෙ තං ද්වාරං පුන ඉට්ඨකාහි පිදහන්ති, අද්වාරං හොති, පුරිමෙ නානූපචාරභාවෙයෙව තිට්ඨති. දීඝපමුඛං චෙතියඝරං හොති, එකං කවාටං අන්තො, එකං බහි, ද්වින්නං කවාටානං අන්තරෙ අනුපසම්පන්නො අන්තොචෙතියඝරෙ සයන්තස්ස ආපත්තිං කරොති එකූපචාරත්තා.
අයඤ්හෙත්ථ සඞ්ඛෙපො – සෙනාසනං ඛුද්දකං වා හොතු මහන්තං වා, අඤ්ඤෙන සද්ධිං සම්බන්ධං වා අසම්බන්ධං වා, දීඝං වා වට්ටං වා චතුරස්සං වා, එකභූමිකං ¶ වා අනෙකභූමිකං වා, යං යං එකූපචාරං, සබ්බත්ථ සහසෙය්යාපත්ති හොතීති. එත්ථ ච යෙන කෙනචි පටිච්ඡදනෙන සබ්බච්ඡන්නෙ සබ්බපරිච්ඡන්නෙ පාචිත්තියං, යෙභුය්යෙනඡන්නෙ යෙභුය්යෙනපරිච්ඡන්නෙ පාචිත්තියං, සබ්බච්ඡන්නෙ යෙභුය්යෙනපරිච්ඡන්නෙ පාචිත්තියං, සබ්බච්ඡන්නෙ උපඩ්ඪපරිච්ඡන්නෙ පාචිත්තියං, යෙභුය්යෙනඡන්නෙ උපඩ්ඪපරිච්ඡන්නෙ පාචිත්තියං, සබ්බපරිච්ඡන්නෙ යෙභුය්යෙනඡන්නෙ පාචිත්තියං, සබ්බපරිච්ඡන්නෙ උපඩ්ඪච්ඡන්නෙ පාචිත්තියං, යෙභුය්යෙනපරිච්ඡන්නෙ උපඩ්ඪච්ඡන්නෙ පාචිත්තියන්ති අට්ඨ පාචිත්තියානි. උපඩ්ඪච්ඡන්නෙ උපඩ්ඪපරිච්ඡන්නෙ දුක්කටං, සබ්බච්ඡන්නෙ චූළකපරිච්ඡන්නෙ දුක්කටං, යෙභුය්යෙනඡන්නෙ චූළකපරිච්ඡන්නෙ දුක්කටං, සබ්බපරිච්ඡන්නෙ චූළකච්ඡන්නෙ දුක්කටං, යෙභුය්යෙනපරිච්ඡන්නෙ චූළකච්ඡන්නෙ දුක්කටන්ති පඤ්ච දුක්කටානි වෙදිතබ්බානි. සබ්බච්ඡන්නෙ සබ්බඅපරිච්ඡන්නෙ, සබ්බපරිච්ඡන්නෙ සබ්බඅච්ඡන්නෙ, යෙභුය්යෙනඅච්ඡන්නෙ යෙභුය්යෙනඅපරිච්ඡන්නෙ, උපඩ්ඪච්ඡන්නෙ චූළකපරිච්ඡන්නෙ, උපඩ්ඪපරිච්ඡන්නෙ චූළකච්ඡන්නෙ චූළකපරිච්ඡන්නෙ ච අනාපත්ති. මාතුගාමෙන සහ නිපජ්ජන්තස්සපි අයමෙව විනිච්ඡයො. අයඤ්හෙත්ථ විසෙසො – අනුපසම්පන්නෙන සද්ධිං නිපජ්ජන්තස්ස චතුත්ථදිවසෙ ආපත්ති, මාතුගාමෙන සද්ධිං පඨමදිවසෙති. යක්ඛිපෙතීහි පන දිස්සමානකරූපාහි තිරච්ඡානගතිත්ථියා ච මෙථුනධම්මවත්ථුභූතාය එව දුක්කටං, සෙසාහි අනාපත්ති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
සහසෙය්යවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
17. මඤ්චපීඨාදිසඞ්ඝිකසෙනාසනෙසු පටිපජ්ජිතබ්බවිනිච්ඡයකථා
82. විහාරෙ ¶ සඞ්ඝිකෙ සෙය්යං, සන්ථරිත්වාන පක්කමොති සඞ්ඝිකෙ විහාරෙ සෙය්යං සන්ථරිත්වාන අඤ්ඤත්ථ වසිතුකාමතාය විහාරතො පක්කමනං. තත්රායං විනිච්ඡයො –
‘‘යො පන භික්ඛු සඞ්ඝිකෙ විහාරෙ සෙය්යං සන්ථරිත්වා වා සන්ථරාපෙත්වා වා තං පක්කමන්තො නෙව උද්ධරෙය්ය න උද්ධරාපෙය්ය අනාපුච්ඡං වා ගච්ඡෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 115) –
වචනතො ¶ සඞ්ඝිකෙ විහාරෙ සෙය්යං සයං සන්ථරිත්වා අඤ්ඤෙන වා සන්ථරාපෙත්වා උද්ධරණාදීනි අකත්වා පරික්ඛිත්තස්ස ආරාමස්ස පරික්ඛෙපං, අපරික්ඛිත්තස්ස උපචාරං අතික්කමන්තස්ස පාචිත්තියං.
තත්ථ සෙය්යා නාම භිසි චිමිලිකා උත්තරත්ථරණං භූමත්ථරණං තට්ටිකා චම්මඛණ්ඩො නිසීදනං පච්චත්ථරණං තිණසන්ථාරො පණ්ණසන්ථාරොති දසවිධා. තත්ථ භිසීති මඤ්චකභිසි වා පීඨකභිසි වා. චිමිලිකා නාම සුධාදිපරිකම්මකතාය භූමියා වණ්ණානුරක්ඛණත්ථං කතා, තං හෙට්ඨා පත්ථරිත්වා උපරි කටසාරකං පත්ථරන්ති. උත්තරත්ථරණං නාම මඤ්චපීඨානං උපරි අත්ථරිතබ්බකපච්චත්ථරණං. භූමත්ථරණං නාම භූමියං අත්ථරිතබ්බා කටසාරකාදිවිකති. තට්ටිකා නාම තාලපණ්ණෙහි වා වාකෙහි වා කතතට්ටිකා. චම්මඛණ්ඩො නාම සීහබ්යග්ඝදීපිතරච්ඡචම්මාදීසුපි යං කිඤ්චි චම්මං. අට්ඨකථාසු හි සෙනාසනපරිභොගෙ පටික්ඛිත්තචම්මං න දිස්සති, තස්මා සීහබ්යග්ඝචම්මාදීනං පරිහරණෙයෙව පටික්ඛෙපො වෙදිතබ්බො. නිසීදනන්ති සදසං වෙදිතබ්බං. පච්චත්ථරණන්ති පාවාරො කොජවොති එත්තකමෙව වුත්තං. තිණසන්ථාරොති යෙසං කෙසඤ්චි තිණානං සන්ථාරො. එස නයො පණ්ණසන්ථාරෙපි. එවං පන ඉමං දසවිධං සෙය්යං සඞ්ඝිකෙ විහාරෙ සන්ථරිත්වා වා සන්ථරාපෙත්වා වා පක්කමන්තෙන ආපුච්ඡිත්වා පක්කමිතබ්බං, ආපුච්ඡන්තෙන ච භික්ඛුම්හි සති භික්ඛු ආපුච්ඡිතබ්බො, තස්මිං අසති සාමණෙරො, තස්මිං අසති ආරාමිකො, තස්මිං අසති යෙන විහාරො කාරිතො, සො විහාරසාමිකො, තස්ස වා කුලෙ යො කොචි ආපුච්ඡිතබ්බො, තස්මිම්පි අසති චතූසු පාසාණෙසු මඤ්චං ඨපෙත්වා මඤ්චෙ අවසෙසමඤ්චපීඨානි ¶ ආරොපෙත්වා උපරි භිසිආදිකං දසවිධම්පි සෙය්යං රාසිං කත්වා දාරුභණ්ඩං මත්තිකාභණ්ඩං පටිසාමෙත්වා ද්වාරවාතපානානි පිදහිත්වා ගමියවත්තං පූරෙත්වා ගන්තබ්බං.
සචෙ පන සෙනාසනං ඔවස්සති, ඡදනත්ථඤ්ච තිණං වා ඉට්ඨකා වා ආනීතා හොන්ති, සචෙ උස්සහති, ඡාදෙතබ්බං. නො චෙ සක්කොති, යො ඔකාසො අනොවස්සකො, තත්ථ මඤ්චපීඨාදීනි නික්ඛිපිත්වා ගන්තබ්බං. සචෙ සබ්බම්පි ඔවස්සති, උස්සහන්තෙන අන්තොගාමෙ උපාසකානං ඝරෙ ඨපෙතබ්බං. සචෙ තෙපි ‘‘සඞ්ඝිකං නාම, භන්තෙ, භාරියං, අග්ගිදාහාදීනං භායාමා’’ති න සම්පටිච්ඡන්ති, අබ්භොකාසෙපි පාසාණානං උපරි මඤ්චං ඨපෙත්වා සෙසං පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව නික්ඛිපිත්වා තිණෙහි ච පණ්ණෙහි ච පටිච්ඡාදෙත්වා ගන්තුං වට්ටති. යඤ්හි තත්ථ අඞ්ගමත්තම්පි අවසිස්සති, තං අඤ්ඤෙසං තත්ථ ¶ ආගතභික්ඛූනං උපකාරං භවිස්සතීති. උද්ධරිත්වා ගච්ඡන්තෙන පන මඤ්චපීඨකවාටං සබ්බං අපනෙත්වා සංහරිත්වා චීවරවංසෙ ලග්ගෙත්වාව ගන්තබ්බං. පච්ඡා ආගන්ත්වා වසනකභික්ඛුනාපි පුන මඤ්චපීඨං ඨපයිත්වා ගච්ඡන්තෙන තථෙව කාතබ්බං. අන්තොකුට්ටතො සෙය්යං බහිකුට්ටෙ පඤ්ඤපෙත්වා වසන්තෙන ගමනකාලෙ පුන ගහිතට්ඨානෙයෙව පටිසාමෙතබ්බං. උපරිපාසාදතො ඔරොපෙත්වා හෙට්ඨාපාසාදෙ වසන්තස්සපි එසෙව නයො. රත්තිට්ඨානදිවාට්ඨානෙසු මඤ්චපීඨං පඤ්ඤපෙත්වා බහිගමනකාලෙ පුන ගහිතට්ඨානෙයෙව ඨපෙතබ්බං.
83. සෙනාසනෙසු පන අයං ආපුච්ඡිතබ්බානාපුච්ඡිතබ්බවිනිච්ඡයො – යා තාව භූමියං දීඝසාලා වා පණ්ණසාලා වා හොති, යං වා රුක්ඛත්ථම්භෙසු කතගෙහං උපචිකානං උට්ඨානට්ඨානං හොති, තතො පක්කමන්තෙන තාව ආපුච්ඡිත්වාව පක්කමිතබ්බං. තස්මිඤ්හි කතිපයානි දිවසානි අජග්ගියමානෙ වම්මිකාව සන්තිට්ඨන්ති. යං පන පාසාණපිට්ඨියං වා පාසාණත්ථම්භෙසු වා කතසෙනාසනං සිලුච්චයලෙණං වා සුධාලිත්තසෙනාසනං වා, යත්ථ යත්ථ උපචිකාසඞ්කා නත්ථි, තතො පක්කමන්තස්ස ආපුච්ඡිත්වාපි අනාපුච්ඡිත්වාපි ගන්තුං වට්ටති, ආපුච්ඡනං පන වත්තං. සචෙ තාදිසෙපි සෙනාසනෙ එකෙන පස්සෙන උපචිකා ආරොහන්ති, ආපුච්ඡිත්වාව ගන්තබ්බං. යො පන ආගන්තුකො භික්ඛු සඞ්ඝිකසෙනාසනං ගහෙත්වාව සන්තං භික්ඛුං අනුවත්තන්තො අත්තනො සෙනාසනං අග්ගහෙත්වා වසති, යාව සො න ගණ්හාති, තාව තං සෙනාසනං පුරිමභික්ඛුස්සෙව පලිබොධො. යදා පන සො සෙනාසනං ගහෙත්වා අත්තනො ඉස්සරියෙන වසති, තතො පට්ඨාය ආගන්තුකස්සෙව පලිබොධො. සචෙ උභොපි විභජිත්වා ගණ්හන්ති, උභින්නම්පි පලිබොධො.
මහාපච්චරියං පන වුත්තං – සචෙ ද්වෙ තයො එකතො හුත්වා පඤ්ඤපෙන්ති, ගමනකාලෙ සබ්බෙහි ආපුච්ඡිතබ්බං. තෙසු චෙ පඨමං ගච්ඡන්තො ‘‘පච්ඡිමො ජග්ගිස්සතී’’ති ආභොගං කත්වා ගච්ඡති, වට්ටති ¶ , පච්ඡිමස්ස ආභොගෙන මුත්ති නත්ථි. බහූ එකං පෙසෙත්වා සන්ථරාපෙන්ති, ගමනකාලෙ සබ්බෙහි වා ආපුච්ඡිතබ්බං, එකං වා පෙසෙත්වා ආපුච්ඡිතබ්බං. අඤ්ඤතො මඤ්චපීඨාදීනි ආනෙත්වා අඤ්ඤත්ර වසිත්වා ගමනකාලෙ තත්ථෙව නෙතබ්බානි. සචෙ අඤ්ඤතො ආනෙත්වා වසමානස්ස අඤ්ඤො වුඩ්ඪතරො ආගච්ඡති, න පටිබාහිතබ්බො ¶ , ‘‘මයා, භන්තෙ, අඤ්ඤාවාසතො ආනීතං, පාකතිකං කරෙය්යාථා’’ති වත්තබ්බං. තෙන ‘‘එවං කරිස්සාමී’’ති සම්පටිච්ඡිතෙ ඉතරස්ස ගන්තුං වට්ටති. එවං අඤ්ඤත්ථ හරිත්වාපි සඞ්ඝිකපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජන්තස්ස හි නට්ඨං වා ජිණ්ණං වා චොරෙහි වා හටං ගීවා නෙව හොති, පුග්ගලිකපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජන්තස්ස පන ගීවා හොති. අඤ්ඤස්ස මඤ්චපීඨං පන සඞ්ඝිකපරිභොගෙන වා පුග්ගලිකපරිභොගෙන වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස නට්ඨං ගීවායෙව. අන්තොවිහාරෙ සෙය්යං සන්ථරිත්වා ‘‘අජ්ජෙව ආගන්ත්වා පටිජග්ගිස්සාමී’’ති එවං සාපෙක්ඛො නදීපාරං ගාමන්තරං වා ගන්ත්වා යත්ථස්ස ගමනචිත්තං උප්පන්නං, තත්ථෙව ඨිතො කඤ්චි පෙසෙත්වා ආපුච්ඡති, නදීපූරරාජචොරාදීසු වා කෙනචි පලිබොධො හොති උපද්දුතො, න සක්කොති පච්චාගන්තුං, එවංභූතස්ස අනාපත්ති.
විහාරස්ස උපචාරෙ පන උපට්ඨානසාලාය වා මණ්ඩපෙ වා රුක්ඛමූලෙ වා සෙය්යං සන්ථරිත්වා වා සන්ථරාපෙත්වා වා තං පක්කමන්තො නෙව උද්ධරති න උද්ධරාපෙති අනාපුච්ඡං වා ගච්ඡති, දුක්කටං. වුත්තප්පකාරඤ්හි දසවිධං සෙය්යං අන්තොගබ්භාදිම්හි ගුත්තට්ඨානෙ පඤ්ඤපෙත්වා ගච්ඡන්තස්ස යස්මා සෙය්යාපි සෙනාසනම්පි උපචිකාහි පලුජ්ජති, වම්මිකරාසියෙව හොති, තස්මා පාචිත්තියං වුත්තං. බහි පන උපට්ඨානසාලාදීසු පඤ්ඤපෙත්වා ගච්ඡන්තස්ස සෙය්යාමත්තමෙව නස්සෙය්ය ඨානස්ස අගුත්තතාය, න සෙනාසනං, තස්මා එත්ථ දුක්කටං වුත්තං. මඤ්චපීඨං පන යස්මා න සක්කා සහසා උපචිකාහි ඛායිතුං, තස්මා තං විහාරෙපි සන්ථරිත්වා ගච්ඡන්තස්ස දුක්කටං. විහාරස්සූපචාරෙ උපට්ඨානසාලායං මණ්ඩපෙ රුක්ඛමූලෙපි සන්ථරිත්වා පක්කමන්තස්ස දුක්කටමෙව.
84. ‘‘යො පන භික්ඛු සඞ්ඝිකං මඤ්චං වා පීඨං වා භිසිං වා කොච්ඡං වා අජ්ඣොකාසෙ සන්ථරිත්වා වා සන්ථරාපෙත්වා වා තං පක්කමන්තො නෙව උද්ධරෙය්ය න උද්ධරාපෙය්ය අනාපුච්ඡං වා ගච්ඡෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 109) වචනතො සඞ්ඝිකානි පන මඤ්චපීඨාදීනි චත්තාරි අජ්ඣොකාසෙ සන්ථරිත්වා වා සන්ථරාපෙත්වා වා උද්ධරණාදීනි අකත්වා ‘‘අජ්ජෙව ආගමිස්සාමී’’ති ගච්ඡන්තස්සපි ථාමමජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස ලෙඩ්ඩුපාතාතික්කමෙ පාචිත්තියං. එත්ථ කොච්ඡං නාම වාකමයං වා උසීරමයං වා මුඤ්ජමයං වා පබ්බජමයං වා හෙට්ඨා ච උපරි ච විත්ථතං මජ්ඣෙ සංඛිත්තං පණවසණ්ඨානං කත්වා බද්ධං. තං කිර මජ්ඣෙ සීහබ්යග්ඝචම්මපරික්ඛිත්තම්පි ¶ කරොන්ති, අකප්පියචම්මං නාමෙත්ථ නත්ථි. සෙනාසනඤ්හි සොවණ්ණමයම්පි වට්ටති, තස්මා තං මහග්ඝං හොති.
‘‘අනුජානාමි, ¶ භික්ඛවෙ, අට්ඨ මාසෙ අවස්සිකසඞ්කෙතෙ මණ්ඩපෙ වා රුක්ඛමූලෙ වා යත්ථ කාකා වා කුලලා වා න ඌහදන්ති, තත්ථ සෙනාසනං නික්ඛිපිතු’’න්ති (පාචි. 110) වචනතො පන වස්සිකවස්සානමාසාති එවං අපඤ්ඤාතෙ චත්තාරො හෙමන්තිකෙ, චත්තාරො ගිම්හිකෙති අට්ඨ මාසෙ සාඛාමණ්ඩපෙ වා පදරමණ්ඩපෙ වා රුක්ඛමූලෙ වා නික්ඛිපිතුං වට්ටති. යස්මිං පන කාකා වා කුලලා වා අඤ්ඤෙ වා සකුන්තා ධුවනිවාසෙන කුලාවකෙ කත්වා වසන්ති, තස්ස රුක්ඛස්ස මූලෙ න නික්ඛිපිතබ්බං. ‘‘අට්ඨ මාසෙ’’ති වචනතො යෙසු ජනපදෙසු වස්සකාලෙ න වස්සති, තෙසු චත්තාරො මාසෙ නික්ඛිපිතුං න වට්ටතියෙව. ‘‘අවස්සිකසඞ්කෙතෙ’’ති වචනතො යත්ථ හෙමන්තෙ දෙවො වස්සති, තත්ථ හෙමන්තෙපි අජ්ඣොකාසෙ නික්ඛිපිතුං න වට්ටති. ගිම්හෙ පන සබ්බත්ථ විගතවලාහකං විසුද්ධං නතං හොති, එවරූපෙ කාලෙ කෙනචිදෙව කරණීයෙන අජ්ඣොකාසෙ මඤ්චපීඨං නික්ඛිපිතුං වට්ටති.
85. අබ්භොකාසිකෙනපි වත්තං ජානිතබ්බං. තස්ස හි සචෙ පුග්ගලිකමඤ්චකො අත්ථි, තත්ථෙව සයිතබ්බං. සඞ්ඝිකං ගණ්හන්තෙන වෙත්තෙන වා වාකෙන වා වීතමඤ්චකො ගහෙතබ්බො, තස්මිං අසති පුරාණමඤ්චකො ගහෙතබ්බො, තස්මිං අසති නවවායිමො වා ඔනද්ධකො වා ගහෙතබ්බො. ගහෙත්වා පන ‘‘අහං උක්කට්ඨරුක්ඛමූලිකො උක්කට්ඨඅබ්භොකාසිකො’’ති චීවරකුටිම්පි අකත්වා අසමයෙ අජ්ඣොකාසෙ වා රුක්ඛමූලෙ වා පඤ්ඤපෙත්වා නිපජ්ජිතුං න වට්ටති. සචෙ පන චතුග්ගුණෙනපි චීවරෙන කතා කුටි අතෙමෙන්තං රක්ඛිතුං න සක්කොති, සත්තාහවද්දලිකාදීනි භවන්ති, භික්ඛුනො කායානුගතිකත්තා වට්ටති. අරඤ්ඤෙ පණ්ණකුටීසු වසන්තානං සීලසම්පදාය පසන්නචිත්තා මනුස්සා නවං මඤ්චපීඨං දෙන්ති ‘‘සඞ්ඝිකපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජථා’’ති, වසිත්වා ගච්ඡන්තෙහි සාමන්තවිහාරෙ සභාගභික්ඛූනං පෙසෙත්වා ගන්තබ්බං, සභාගානං අභාවෙන අනොවස්සකෙ නික්ඛිපිත්වා ගන්තබ්බං, අනොවස්සකෙ අසති රුක්ඛෙ ලග්ගෙත්වා ගන්තබ්බං. චෙතියඞ්ගණෙ සම්මජ්ජනිං ගහෙත්වා භොජනසාලඞ්ගණං වා උපොසථාගාරඞ්ගණං වා පරිවෙණදිවාට්ඨානඅග්ගිසාලාදීසු වා අඤ්ඤතරං සම්මජ්ජිත්වා ධොවිත්වා පුන සම්මජ්ජනිමාළකෙයෙව ඨපෙතබ්බා. උපොසථාගාරාදීසු අඤ්ඤතරස්මිං ගහෙත්වා අවසෙසානි සම්මජ්ජන්තස්සපි එසෙව නයො.
යො ¶ පන භික්ඛාචාරමග්ගං සම්මජ්ජන්තො ගන්තුකාමො හොති, තෙන සම්මජ්ජිත්වා සචෙ අන්තරාමග්ගෙ සාලා අත්ථි, තත්ථ ඨපෙතබ්බා. සචෙ නත්ථි, වලාහකානං අනුට්ඨිතභාවං සල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘යාවාහං ¶ ගාමතො නික්ඛමාමි, තාව න වස්සිස්සතී’’ති ජානන්තෙන යත්ථ කත්ථචි නික්ඛිපිත්වා පුන පච්චාගච්ඡන්තෙන පාකතිකට්ඨානෙ ඨපෙතබ්බා. ‘‘සචෙ වස්සිස්සතීති ජානන්තො අජ්ඣොකාසෙ ඨපෙති, දුක්කට’’න්ති මහාපච්චරියං වුත්තං. සචෙ පන තත්ර තත්රෙව සම්මජ්ජනත්ථාය සම්මජ්ජනී නික්ඛිත්තා හොති, තං තං ඨානං සම්මජ්ජිත්වා තත්ර තත්රෙව නික්ඛිපිතුං වට්ටති, ආසනසාලං සම්මජ්ජන්තෙන වත්තං ජානිතබ්බං. තත්රිදං වත්තං – මජ්ඣතො පට්ඨාය පාදට්ඨානාභිමුඛා වාලිකා හරිතබ්බා, කචවරං හත්ථෙහි ගහෙත්වා බහි ඡඩ්ඩෙතබ්බං.
86. සචෙ වුත්තප්පකාරං චතුබ්බිධම්පි සඞ්ඝිකං සෙනාසනං අජ්ඣොකාසෙ වා රුක්ඛමූලෙ වා මණ්ඩපෙ වා අනුපසම්පන්නෙන සන්ථරාපෙති, යෙන සන්ථරාපිතං, තස්ස පලිබොධො. සචෙ පන උපසම්පන්නෙන සන්ථරාපෙති, යෙන සන්ථතං, තස්ස පලිබොධො. තත්රායං විනිච්ඡයො (පාචි. අට්ඨ. 111) – ථෙරො භොජනසාලායං භත්තකිච්චං කත්වා දහරං ආණාපෙති ‘‘ගච්ඡ දිවාට්ඨානෙ මඤ්චපීඨං පඤ්ඤපෙහී’’ති. සො තථා කත්වා නිසින්නො, ථෙරො යථාරුචි විචරිත්වා තත්ථ ගන්ත්වා ථවිකං වා උත්තරාසඞ්ගං වා ඨපෙති, තතො පට්ඨාය ථෙරස්ස පලිබොධො. නිසීදිත්වා සයං ගච්ඡන්තො නෙව උද්ධරති න උද්ධරාපෙති, ලෙඩ්ඩුපාතාතික්කමෙ පාචිත්තියං. සචෙ පන ථෙරො තත්ථ ථවිකං වා උත්තරාසඞ්ගං වා අට්ඨපෙත්වා චඞ්කමන්තොව දහරං ‘‘ගච්ඡ ත්ව’’න්ති භණති, තෙන ‘‘ඉදං, භන්තෙ, මඤ්චපීඨ’’න්ති ආචික්ඛිතබ්බං. සචෙ ථෙරො වත්තං ජානාති, ‘‘ත්වං ගච්ඡ, අහං පාකතිකං කරිස්සාමී’’ති වත්තබ්බං. සචෙ බාලො හොති අනුග්ගහිතවත්තො, ‘‘ගච්ඡ, මා ඉධ තිට්ඨ, නෙව නිසීදිතුං න නිපජ්ජිතුං දෙමී’’ති දහරං තජ්ජෙතියෙව. දහරෙන ‘‘භන්තෙ, සුඛං සයථා’’ති කප්පං ලභිත්වා වන්දිත්වා ගන්තබ්බං. තස්මිං ගතෙ ථෙරස්සෙව පලිබොධො, පුරිමනයෙනෙව චස්ස ආපත්ති වෙදිතබ්බා.
අථ පන ආණත්තික්ඛණෙයෙව දහරො ‘‘මය්හං භණ්ඩෙ භණ්ඩධොවනාදි කිඤ්චි කරණීයං අත්ථී’’ති වදති, ථෙරො පන තං ‘‘පඤ්ඤපෙත්වා ගච්ඡාහී’’ති වත්වා භොජනසාලතො නික්ඛමිත්වා අඤ්ඤත්ථ ගච්ඡති, පාදුද්ධාරෙන කාරෙතබ්බො ¶ . සචෙ තත්ථෙව ගන්ත්වා නිසීදති, පුරිමනයෙනෙව චස්ස ලෙඩ්ඩුපාතාතික්කමෙ ආපත්ති. සචෙ පන ථෙරො සාමණෙරං ආණාපෙති, සාමණෙරෙ තත්ථ මඤ්චපීඨං පඤ්ඤපෙත්වා නිසින්නෙපි භොජනසාලතො අඤ්ඤත්ථ ගච්ඡන්තො පාදුද්ධාරෙන කාරෙතබ්බො. ගන්ත්වා නිසින්නො පුන ගමනකාලෙ ලෙඩ්ඩුපාතාතික්කමෙ ආපත්තියා කාරෙතබ්බො. සචෙ පන ආණාපෙන්තො ‘‘මඤ්චපීඨං පඤ්ඤපෙත්වා තත්ථෙව නිසීදා’’ති ආණාපෙති, යත්රිච්ඡති, තත්ර ගන්ත්වා ආගන්තුං ලභති. සයං පන පාකතිකං අකත්වා ගච්ඡන්තස්ස ලෙඩ්ඩුපාතාතික්කමෙ පාචිත්තියං. අන්තරසන්නිපාතෙ ¶ මඤ්චපීඨාදීනි පඤ්ඤපෙත්වා නිසින්නෙහි ගමනකාලෙ ආරාමිකානං ‘‘ඉදං පටිසාමෙථා’’ති වත්තබ්බං, අවත්වා ගච්ඡන්තානං ලෙඩ්ඩුපාතාතික්කමෙ ආපත්ති.
87. මහාධම්මස්සවනං නාම හොති, තත්ථ උපොසථාගාරතොපි භොජනසාලතොපි ආහරිත්වා මඤ්චපීඨානි පඤ්ඤපෙන්ති, ආවාසිකානංයෙව පලිබොධො. සචෙ ආගන්තුකා ‘‘ඉදං අම්හාකං උපජ්ඣායස්ස, ඉදං ආචරියස්සා’’ති ගණ්හන්ති, තතො පට්ඨාය තෙසං පලිබොධො. ගමනකාලෙ පාකතිකං අකත්වා ලෙඩ්ඩුපාතං අතික්කමන්තානං ආපත්ති. මහාපච්චරියං පන වුත්තං ‘‘යාව අඤ්ඤෙ න නිසීදන්ති, තාව යෙහි පඤ්ඤත්තං, තෙසං භාරො, අඤ්ඤෙසු ආගන්ත්වා නිසින්නෙසු නිසින්නකානං භාරො. සචෙ තෙ අනුද්ධරිත්වා වා අනුද්ධරාපෙත්වා වා ගච්ඡන්ති, දුක්කටං. කස්මා? අනාණත්තියා පඤ්ඤපිතත්තා’’ති. ධම්මාසනෙ පඤ්ඤත්තෙ යාව උස්සාරකො වා ධම්මකථිකො වා නාගච්ඡති, තාව පඤ්ඤාපකානං පලිබොධො. තස්මිං ආගන්ත්වා නිසින්නෙ තස්ස පලිබොධො. සකලං අහොරත්තං ධම්මස්සවනං හොති, අඤ්ඤො උස්සාරකො වා ධම්මකථිකො වා උට්ඨාති, අඤ්ඤො නිසීදති, යො යො ආගන්ත්වා නිසීදති, තස්ස තස්සෙව භාරො. උට්ඨහන්තෙන පන ‘‘ඉදමාසනං තුම්හාකං භාරො’’ති වත්වා ගන්තබ්බං. සචෙපි ඉතරස්මිං අනාගතෙ පඨමං නිසින්නො උට්ඨාය ගච්ඡති, තස්මිඤ්ච අන්තොඋපචාරට්ඨෙයෙව ඉතරො ආගන්ත්වා නිසීදති, උට්ඨාය ගතො ආපත්තියා න කාරෙතබ්බො. සචෙ පන ඉතරස්මිං අනාගතෙයෙව පඨමං නිසින්නො උට්ඨායාසනා ලෙඩ්ඩුපාතං අතික්කමති, ආපත්තියා කාරෙතබ්බො. ‘‘සබ්බත්ථ ලෙඩ්ඩුපාතාතික්කමෙ පඨමපාදෙ දුක්කටං, දුතියපාදෙ පාචිත්තිය’’න්ති අයං නයො මහාපච්චරියං වුත්තොති.
88. සචෙ ¶ පන වුත්තප්පකාරසෙනාසනතො අඤ්ඤං සඞ්ඝිකං චිමිලිකං වා උත්තරත්ථරණං වා භූමත්ථරණං වා තට්ටිකං වා චම්මඛණ්ඩං වා පාදපුඤ්ඡනිං වා ඵලකපීඨං වා අජ්ඣොකාසෙ සන්ථරිත්වා වා සන්ථරාපෙත්වා වා තං පක්කමන්තො නෙව උද්ධරති න උද්ධරාපෙති අනාපුච්ඡං වා ගච්ඡති, දුක්කටං. ආධාරකං පත්තපිධානකං පාදකඨලිකං තාලවණ්ටං බීජනිපත්තකං යං කිඤ්චි දාරුභණ්ඩං අන්තමසො පානීයඋළුඞ්කං පානීයසඞ්ඛං අජ්ඣොකාසෙ නික්ඛිපිත්වා ගච්ඡන්තස්සපි දුක්කටං. අජ්ඣොකාසෙ රජනං පචිත්වා රජනභාජනං රජනඋළුඞ්කො රජනදොණිකාති සබ්බං අග්ගිසාලාය පටිසාමෙතබ්බං. සචෙ අග්ගිසාලා නත්ථි, අනොවස්සකෙ පබ්භාරෙ නික්ඛිපිතබ්බං. තස්මිම්පි අසති යත්ථ ඔලොකෙන්තා භික්ඛූ පස්සන්ති, තාදිසෙ ඨානෙ ඨපෙත්වා ගන්තුං වට්ටති. අඤ්ඤපුග්ගලිකෙ පන මඤ්චපීඨාදිසෙනාසනෙපි දුක්කටමෙව. එත්ථ පන ‘‘යස්මිං විස්සාසග්ගාහො න රුහති, තස්ස සන්තකෙ දුක්කටං. යස්මිං පන විස්සාසග්ගාහො රුහති, තස්ස සන්තකං අත්තනො පුග්ගලිකමෙව හොතී’’ති මහාපච්චරියාදීසු වුත්තං. අත්තනො පුග්ගලිකෙ පන අනාපත්තියෙව. යො භික්ඛු ¶ වා සාමණෙරො වා ආරාමිකො වා ලජ්ජී හොති, අත්තනො පලිබොධං විය මඤ්ඤති, තථාරූපං අනාපුච්ඡිත්වා ගච්ඡන්තස්සපි අනාපත්ති. යො පන ආතපෙ ඔතාපෙන්තො ‘‘ආගන්ත්වා උද්ධරිස්සාමී’’ති ගච්ඡති, තස්සපි අනාපත්ති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
මඤ්චපීඨාදිසඞ්ඝිකසෙනාසනෙසු
පටිපජ්ජිතබ්බවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
18. කාලිකවිනිච්ඡයකථා
89. කාලිකානිපි ¶ චත්තාරීති එත්ථ (පාචි. අට්ඨ. 255-256) යාවකාලිකං යාමකාලිකං සත්තාහකාලිකං යාවජීවිකන්ති ඉමානි චත්තාරි කාලිකානි වෙදිතබ්බානි. තත්ථ පුරෙභත්තං පටිග්ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං යං කිඤ්චි ඛාදනීයභොජනීයං යාව මජ්ඣන්හිකසඞ්ඛතො කාලො, තාව පරිභුඤ්ජිතබ්බතො යාවකාලිකං. සද්ධිං අනුලොමපානෙහි අට්ඨවිධං පානං යාව රත්තියා පච්ඡිමයාමසඞ්ඛාතො ¶ යාමො, තාව පරිභුඤ්ජිතබ්බතො යාමො කාලො අස්සාති යාමකාලිකං. සප්පිආදි පඤ්චවිධං භෙසජ්ජං පටිග්ගහෙත්වා සත්තාහං නිධෙතබ්බතො සත්තාහො කාලො අස්සාති සත්තාහකාලිකං. ඨපෙත්වා උදකං අවසෙසං සබ්බම්පි පටිග්ගහිතං යාවජීවං පරිහරිත්වා සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතබ්බතො යාවජීවිකන්ති වුච්චති.
90. තත්ථ යාවකාලිකෙසු භොජනීයං නාම ඔදනො කුම්මාසො සත්තු මච්ඡො මංසන්ති. පඤ්ච භොජනානි යාමකාලිකං සත්තාහකාලිකං යාවජීවිකඤ්ච ඨපෙත්වා අවසෙසං ඛාදනීයං නාම. එත්ථ (පාචි. අට්ඨ. 248-9) පන යං තාව සක්ඛලිමොදකාදි පුබ්බණ්ණාපරණ්ණමයං ඛාදනීයං, තත්ථ වත්තබ්බමෙව නත්ථි. යම්පි වනමූලාදිප්පභෙදං ආමිසගතිකං හොති. සෙය්යථිදං – මූලඛාදනීයං කන්දඛාදනීයං මුළාලඛාදනීයං මත්ථකඛාදනීයං ඛන්ධඛාදනීයං තචඛාදනීයං පත්තඛාදනීයං පුප්ඵඛාදනීයං ඵලඛාදනීයං අට්ඨිඛාදනීයං පිට්ඨඛාදනීයං නිය්යාසඛාදනීයන්ති, ඉදම්පි ඛාදනීයසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡති.
තත්ථ පන ආමිසගතිකසල්ලක්ඛණත්ථං ඉදං මුඛමත්තනිදස්සනං – මූලඛාදනීයෙ තාව මූලකමූලං ඛාරකමූලං චච්චුමූලං තම්බකමූලං තණ්ඩුලෙය්යකමූලං වත්ථුලෙය්යකමූලං වජකලිමූලං ජජ්ඣරිමූලන්ති එවමාදීනි සූපෙය්යපණ්ණමූලානි ආමිසගතිකානි. එත්ථ ච වජකලිමූලෙ ජරට්ඨං ඡින්දිත්වා ඡඩ්ඩෙන්ති, තං යාවජීවිකං හොති. අඤ්ඤම්පි එවරූපං එතෙනෙව නයෙන වෙදිතබ්බං. මූලකඛාරකජජ්ඣරිමූලානං පන ජරට්ඨානිපි ආමිසගතිකානෙවාති වුත්තං. යානි පන පාළියං –
‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, මූලානි භෙසජ්ජානි හලිද්දිං සිඞ්ගිවෙරං වචං වචත්තං අතිවිසං කටුකරොහිණිං උසීරං භද්දමුත්තකං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි මූලානි භෙසජ්ජානි ¶ නෙව ඛාදනීයෙ ඛාදනීයත්ථං ඵරන්ති, න භොජනීයෙ භොජනීයත්ථං ඵරන්තී’’ති (මහාව. 263) –
වුත්තානි, තානි යාවජීවිකානි. තෙසං චූළපඤ්චමූලං මහාපඤ්චමූලන්තිආදිනා නයෙන ගණියමානානං ගණනාය අන්තො නත්ථි, ඛාදනීයත්ථඤ්ච භොජනීයත්ථඤ්ච අඵරණභාවොයෙව පනෙතෙසං ලක්ඛණං. තස්මා යං කිඤ්චි මූලං තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන මනුස්සානං ඛාදනීයත්ථං භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරති, තං යාවකාලිකං, ඉතරං යාවජීවිකන්ති වෙදිතබ්බං ¶ . සුබහුං වත්වාපි හි ඉමස්මිංයෙව ලක්ඛණෙ ඨාතබ්බං. නාමසඤ්ඤාසු පන වුච්චමානාසු තං තං නාමං අජානන්තානං සම්මොහොයෙව හොති, තස්මා නාමසඤ්ඤාය ආදරං අකත්වා ලක්ඛණමෙව දස්සිතං. යථා ච මූලෙ, එවං කන්දාදීසුපි ලක්ඛණං දස්සයිස්සාම, තස්සෙව වසෙන විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො. යඤ්ච තං පාළියං හලිද්දාදි අට්ඨවිධං වුත්තං, තස්ස ඛන්ධතචපුප්ඵඵලාදි සබ්බං යාවජීවිකන්ති වුත්තං.
කන්දඛාදනීයෙ දුවිධො කන්දො දීඝො ච භිසකිංසුකකන්දාදි, වට්ටො ච උප්පලකසෙරුකකන්දාදි, යං ගණ්ඨීතිපි වදන්ති. තත්ථ සබ්බෙසං කන්දානං ජිණ්ණජරට්ඨට්ඨානඤ්ච ඡල්ලි ච සුඛුමමූලානි ච යාවජීවිකානි, තරුණො පන සුඛඛාදනීයො සාලකල්යාණිපොතකකන්දො කිංසුකපොතකකන්දො අම්බාටකකන්දො කෙතකකන්දො මාලුවකන්දො භිසසඞ්ඛාතො පදුමපුණ්ඩරීකකන්දො පිණ්ඩාලුමසාලුආදයො ච ඛීරවල්ලිකන්දො ආලුවකන්දො සිග්ගුකන්දො තාලකන්දො නීලුප්පලරත්තුප්පලකුමුදසොගන්ධිකානං කන්දා කදලිකන්දො වෙළුකන්දො කසෙරුකකන්දොති එවමාදයො තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන මනුස්සානං ඛාදනීයත්ථඤ්ච භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරණකකන්දා යාවකාලිකා. ඛීරවල්ලිකන්දො අධොතො යාවජීවිකො, ධොතො යාවකාලිකො. ඛීරකාකොලිජීවිකඋසභකලසුණාදිකන්දා පන යාවජීවිකා. තෙ පාළියං ‘‘යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි මූලානි භෙසජ්ජානී’’ති එවං (මහාව. 263) මූලභෙසජ්ජසඞ්ගහෙනෙව සඞ්ගහිතා.
මුළාලඛාදනීයෙ පදුමමුළාලං පුණ්ඩරීකමුළාලං මූලසදිසංයෙව. එරකමුළාලං කන්දුලමුළාලන්ති එවමාදි තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන මනුස්සානං ඛාදනීයත්ථං භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරණකමුළාලං යාවකාලිකං, හලිද්දිසිඞ්ගිවෙරමකචිචතුරස්සවල්ලිකෙතකතාලහින්තාලකුන්තාලනාළිකෙරපූගරුක්ඛාදිමුළාලං පන යාවජීවිකං. තං සබ්බම්පි පාළියං ‘‘යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි මූලානි භෙසජ්ජානී’’ති එවං මූලභෙසජ්ජසඞ්ගහෙනෙව සඞ්ගහිතං.
මත්ථකඛාදනීයෙ ¶ තාලහින්තාලකුන්තාලකෙතකනාළිකෙරපූගරුක්ඛඛජ්ජූරිවෙත්තඑරකකදලීනං කළීරසඞ්ඛාතා මත්ථකා, වෙණුකළීරො නළකළීරො උච්ඡුකළීරො ¶ මූලකකළීරො සාසපකළීරො සතාවරිකළීරො සත්තන්නං ධඤ්ඤානං කළීරාති එවමාදි තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන මනුස්සානං ඛාදනීයත්ථං භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරණකො රුක්ඛවල්ලිආදීනං මත්ථකො යාවකාලිකො, හලිද්දිසිඞ්ගිවෙරවචමකචිලසුණානං කළීරා, තාලහින්තාලකුන්තාලනාළිකෙරකළීරානඤ්ච ඡින්දිත්වා පාතිතො ජරට්ඨබුන්දො යාවජීවිකො.
ඛන්ධඛාදනීයෙ අන්තොපථවීගතො සාලකල්යාණීඛන්ධො උච්ඡුඛන්ධො නීලුප්පලරත්තුප්පලකුමුදසොගන්ධිකානං දණ්ඩකඛන්ධාති එවමාදි තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන මනුස්සානං ඛාදනීයත්ථං භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරණකො ඛන්ධො යාවකාලිකො, උප්පලජාතීනං පණ්ණදණ්ඩකො පදුමජාතීනං සබ්බොපි දණ්ඩකො කරවින්දදණ්ඩාදයො ච අවසෙසසබ්බඛන්ධා යාවජීවිකා.
තචඛාදනීයෙ උච්ඡුතචොව එකො යාවකාලිකො, සොපි සරසො, සෙසො සබ්බො යාවජීවිකො. තෙසං පන මත්ථකඛන්ධතචානං තිණ්ණම්පි පාළියං කසාවභෙසජ්ජෙන සඞ්ගහො වෙදිතබ්බො. වුත්තඤ්හෙතං –
‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කසාවානි භෙසජ්ජානි නිම්බකසාවං කුටජකසාවං පටොලකසාවං ඵග්ගවකසාවං නත්තමාලකසාවං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි කසාවානි භෙසජ්ජානි නෙව ඛාදනීයෙ ඛාදනීයත්ථං ඵරන්ති, න භොජනීයෙ භොජනීයත්ථං ඵරන්තී’’ති (මහාව. 263).
එත්ථ හි එතෙසම්පි සඞ්ගහො සිජ්ඣති. වුත්තකසාවානි ච සබ්බකප්පියානීති වෙදිතබ්බානි.
පත්තඛාදනීයෙ මූලකං ඛාරකො චච්චු තම්බකො තණ්ඩුලෙය්යකො පපුන්නාගො වත්ථුලෙය්යකො වජකලි ජජ්ඣරි සෙල්ලු සිග්ගු කාසමද්දකො උම්මාචීනමුග්ගො මාසො රාජමාසො ඨපෙත්වා මහානිප්ඵාවං අවසෙසනිප්ඵාවො අග්ගිමන්ථො සුනිසන්නකො සෙතවරණො නාළිකා භූමියං ජාතලොණීති එතෙසං පත්තානි, අඤ්ඤානි ච එවරූපානි තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන මනුස්සානං ඛාදනීයත්ථඤ්ච භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරණකානි පත්තානි එකංසෙන යාවකාලිකානි ¶ , යා පනඤ්ඤා ¶ මහානඛපිට්ඨිමත්තපණ්ණා ලොණිරුක්ඛෙ ච ගච්ඡෙ ච ආරොහති, තස්සා පත්තං යාවජීවිකං. බ්රහ්මිපත්තඤ්ච යාවකාලිකන්ති දීපවාසිනො වදන්ති. අම්බපල්ලවං යාවකාලිකං, අසොකපල්ලවං පන යාවජීවිකං. යානි චඤ්ඤානි පාළියං –
‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පණ්ණානි භෙසජ්ජානි නිම්බපණ්ණං කුටජපණ්ණං පටොලපණ්ණං සුලසිපණ්ණං කප්පාසපණ්ණං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි පණ්ණානි භෙසජ්ජානි නෙව ඛාදනීයෙ ඛාදනීයත්ථං ඵරන්ති, න භොජනීයෙ භොජනීයත්ථං ඵරන්තී’’ති (මහාව. 263) –
වුත්තානි, තානි යාවජීවිකානි. න කෙවලඤ්ච පණ්ණානි, තෙසං පුප්ඵඵලානිපි. යාවජීවිකපණ්ණානං පන ඵග්ගවපණ්ණං අජ්ජුකපණ්ණං ඵණිජ්ජකපණ්ණං තම්බූලපණ්ණං පදුමිනිපණ්ණන්ති එවං ගණනවසෙන අන්තො නත්ථි.
පුප්ඵඛාදනීයෙ මූලකපුප්ඵං ඛාරකපුප්ඵං චච්චුපුප්ඵං තම්බකපුප්ඵං වජකලිපුප්ඵං ජජ්ඣරිපුප්ඵං චූළනිප්ඵාවපුප්ඵං මහානිප්ඵාවපුප්ඵං කසෙරුකපුප්ඵං නාළිකෙරතාලකෙතකානං තරුණපුප්ඵානි සෙතවරණපුප්ඵං සිග්ගුපුප්ඵං උප්පලපදුමජාතිකානං පුප්ඵානං කණ්ණිකාමත්තං අගන්ධිපුප්ඵං කරීරපුප්ඵං ජීවන්තී පුප්ඵන්ති එවමාදි තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන මනුස්සානං ඛාදනීයත්ථං භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරණපුප්ඵං යාවකාලිකං, අසොකබකුලකුය්යකපුන්නාගචම්පකජාතිකරවීරකණිකාරකුන්දනවමාලිකමල්ලිකාදීනං පන පුප්ඵං යාවජීවිකං, තස්ස ගණනාය අන්තො නත්ථි. පාළියං පනස්ස කසාවභෙසජ්ජෙන සඞ්ගහො වෙදිතබ්බො.
ඵලඛාදනීයෙ පනසලබුජතාලනාළිකෙරඅම්බජම්බුඅම්බාටකතින්තිණිකමාතුලුඞ්ගකපිත්ථලාබුකුම්භණ්ඩපුස්සඵලතිම්බරූසකතිපුසවාතිඞ්ගණචොචමොචමධුකාදීනං ඵලානි, යානි ලොකෙ තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන මනුස්සානං ඛාදනීයත්ථං භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරන්ති, සබ්බානි තානි යාවකාලිකානි, නාමගණනවසෙන තෙසං න සක්කා පරියන්තං දස්සෙතුං. යානි පන පාළියං –
‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඵලානි භෙසජ්ජානි බිලඞ්ගං පිප්පලිං මරීචං හරීතකං විභීතකං ආමලකං ගොට්ඨඵලං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි ¶ අත්ථි ඵලානි භෙසජ්ජානි නෙව ඛාදනීයෙ ඛාදනීයත්ථං ඵරන්ති, න භොජනීයෙ භොජනීයත්ථං ඵරන්තී’’ති (මහාව. 263) –
වුත්තානි ¶ , තානි යාවජීවිකානි. තෙසම්පි අපරිපක්කානි අච්ඡිවබිම්බවරණකෙතකකාස්මරීආදීනං ඵලානි ජාතිඵලං කටුකඵලං එළා තක්කොලන්ති එවං නාමවසෙන න සක්කා පරියන්තං දස්සෙතුං.
අට්ඨිඛාදනීයෙ ලබුජට්ඨි පනසට්ඨි අම්බාටකට්ඨි සාලට්ඨි ඛජ්ජූරීකෙතකතිම්බරූසකානං තරුණඵලට්ඨි තින්තිණිකට්ඨි බිම්බඵලට්ඨි උප්පලපදුමජාතීනං පොක්ඛරට්ඨීති එවමාදීනි තෙසු තෙසු ජනපදෙසු මනුස්සානං පකතිආහාරවසෙන ඛාදනීයත්ථං භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරණකානි අට්ඨීනි යාවකාලිකානි, මධුකට්ඨි පුන්නාගට්ඨි හරීතකාදීනං අට්ඨීනි සිද්ධත්ථකට්ඨි රාජිකට්ඨීති එවමාදීනි අට්ඨීනි යාවජීවිකානි. තෙසං පාළියං ඵලභෙසජ්ජෙනෙව සඞ්ගහො වෙදිතබ්බො.
පිට්ඨඛාදනීයෙ සත්තන්නං තාව ධඤ්ඤානං ධඤ්ඤානුලොමානං අපරණ්ණානඤ්ච පිට්ඨං පනසපිට්ඨං ලබුජපිට්ඨං අම්බාටකපිට්ඨං සාලපිට්ඨං ධොතකතාලපිට්ඨං ඛීරවල්ලිපිට්ඨඤ්චාති එවමාදීනි තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන මනුස්සානං ඛාදනීයත්ථං භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරණකානි පිට්ඨානි යාවකාලිකානි, අධොතකං තාලපිට්ඨං ඛීරවල්ලිපිට්ඨං අස්සගන්ධාදිපිට්ඨානි ච යාවජීවිකානි. තෙසං පාළියං කසාවෙහි මූලඵලෙහි ච සඞ්ගහො වෙදිතබ්බො.
නිය්යාසඛාදනීයෙ – එකො උච්ඡුනිය්යාසොව සත්තාහකාලිකො, සෙසා –
‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ජතූනි භෙසජ්ජානි හිඞ්ගුං හිඞ්ගුජතුං හිඞ්ගුසිපාටිකං තකං තකපත්තිං තකපණ්ණිං සජ්ජුලසං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි ජතූනි භෙසජ්ජානී’’ති (මහාව. 263) –
එවං පාළියං වුත්තා නිය්යාසා යාවජීවිකා. තත්ථ යෙවාපනකවසෙන සඞ්ගහිතානං අම්බනිය්යාසො කණිකාරනිය්යාසොති එවං නාමවසෙන න සක්කා පරියන්තං දස්සෙතුං. එවං ඉමෙසු මූලඛාදනීයාදීසු යං කිඤ්චි යාවකාලිකං, සබ්බම්පි ඉමස්මිං අත්ථෙ අවසෙසං ඛාදනීයං නාමාති සඞ්ගහිතං.
91. යාමකාලිකෙසු ¶ පන අට්ඨ පානානි නාම අම්බපානං ජම්බුපානං චොචපානං මොචපානං මධුකපානං මුද්දිකපානං සාලූකපානං ඵාරුසකපානන්ති ඉමානි අට්ඨ පානානි. තත්ථ (මහාව. අට්ඨ. 300) අම්බපානන්ති ආමෙහි වා පක්කෙහි වා අම්බෙහි කතපානං. තත්ථ ආමෙහි කරොන්තෙන ¶ අම්බතරුණානි භින්දිත්වා උදකෙ පක්ඛිපිත්වා ආතපෙ ආදිච්චපාකෙන පචිත්වා පරිස්සාවෙත්වා තදහුපටිග්ගහිතකෙහි මධුසක්කාරකප්පූරාදීහි යොජෙත්වා කාතබ්බං, එවං කතං පුරෙභත්තමෙව කප්පති. අනුපසම්පන්නෙහි කතං ලභිත්වා පන පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං පුරෙභත්තං සාමිසපරිභොගෙනපි වට්ටති, පච්ඡාභත්තං නිරාමිසපරිභොගෙන යාව අරුණුග්ගමනා වට්ටති. එස නයො සබ්බපානෙසු. ජම්බුපානන්ති ජම්බුඵලෙහි කතපානං. චොචපානන්ති අට්ඨිකකදලිඵලෙහි කතපානං. මොචපානන්ති අනට්ඨිකෙහි කදලිඵලෙහි කතපානං. මධුකපානන්ති මධුකානං ජාතිරසෙන කතපානං. තං පන උදකසම්භින්නං වට්ටති, සුද්ධං න වට්ටති. මුද්දිකපානන්ති මුද්දිකා උදකෙ මද්දිත්වා අම්බපානං විය කතපානං. සාලූකපානන්ති රත්තුප්පලනීලුප්පලාදීනං සාලූකෙ මද්දිත්වා කතපානං. ඵාරුසකපානන්ති ඵාරුසකඵලෙහි අම්බපානං විය කතපානං. ඉමානි අට්ඨ පානානි සීතානිපි ආදිච්චපාකානිපි වට්ටන්ති, අග්ගිපාකානි න වට්ටන්ති.
අවසෙසානි වෙත්තතින්තිණිකමාතුලුඞ්ගකපිත්ථකොසම්බකරමන්දාදිඛුද්දකඵලපානානි අට්ඨපානගඅකානෙව. තානි කිඤ්චාපි පාළියං න වුත්තානි, අථ ඛො කප්පියං අනුලොමෙන්ති, තස්මා කප්පන්ති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සබ්බං ඵලරසං ඨපෙත්වා ධඤ්ඤඵලරස’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 300) වුත්තත්තා ඨපෙත්වා සානුලොමධඤ්ඤඵලරසං අඤ්ඤං ඵලපානං නාම අකප්පියං නත්ථි, සබ්බං යාමකාලිකමෙව. තත්ථ සානුලොමධඤ්ඤඵලරසො නාම සත්තන්නඤ්චෙව ධඤ්ඤානං තාලනාළිකෙරපනසලබුජඅලාබුකුම්භණ්ඩපුස්සඵලතිපුසඑළාලුකාති නවන්නඤ්ච මහාඵලානං සබ්බෙසඤ්ච පුබ්බණ්ණාපරණ්ණානං අනුලොමධඤ්ඤානං රසො යාවකාලිකො, තස්මා පච්ඡාභත්තං න වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සබ්බං පත්තරසං ඨපෙත්වා ඩාකරස’’න්ති (මහාව. 300) වුත්තත්තා පක්කඩාකරසං ඨපෙත්වා යාවකාලිකපත්තානම්පි සීතොදකෙන මද්දිත්වා කතරසො වා ආදිච්චපාකො වා වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සබ්බං පුප්ඵරසං ඨපෙත්වා මධුකපුප්ඵරස’’න්ති වුත්තත්තා මධුකපුප්ඵරසං ඨපෙත්වා සබ්බොපි පුප්ඵරසො වට්ටති.
92. සත්තාහකාලිකං ¶ නාම සප්පි නවනීතං තෙලං මධු ඵාණිතන්ති ඉමානි පඤ්ච භෙසජ්ජානි. තත්ථ සප්පි නාම ගොසප්පි වා අජිකාසප්පි වා මහිංසසප්පි වා යෙසං මංසං කප්පති, තෙසං සප්පි. නවනීතං නාම තෙසංයෙව නවනීතං. තෙලං නාම තිලතෙලං සාසපතෙලං මධුකතෙලං එරණ්ඩතෙලං වසාතෙලං. මධු නාම මක්ඛිකාමධු. ඵාණිතං නාම උච්ඡුම්හා නිබ්බත්තං (පචි. 260). යාවජීවිකං පන හෙට්ඨා යාවකාලිකෙ මූලඛාදනීයාදීසු වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.
93. තත්ථ ¶ (පාචි. අට්ඨ. 256) අරුණොදයෙ පටිග්ගහිතං යාවකාලිකං සතක්ඛත්තුම්පි නිදහිත්වා යාව කාලො නාතික්කමති, තාව පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති, යාමකාලිකං එකං අහොරත්තං, සත්තාහකාලිකං සත්තරත්තං, ඉතරං සති පච්චයෙ යාවජීවම්පි පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. පටිග්ගහෙත්වා එකරත්තං වීතිනාමිතං පන යං කිඤ්චි යාවකාලිකං වා යාමකාලිකං වා අජ්ඣොහරිතුකාමතාය ගණ්හන්තස්ස පටිග්ගහණෙ තාව දුක්කටං, අජ්ඣොහරතො පන එකමෙකස්මිං අජ්ඣොහාරෙ සන්නිධිපච්චයා පාචිත්තියං. සචෙපි පත්තො දුද්ධොතො හොති, යං අඞ්ගුලියා ඝංසන්තස්ස ලෙඛා පඤ්ඤායති, ගණ්ඨිකපත්තස්ස වා ගණ්ඨිකන්තරෙ ස්නෙහො පවිට්ඨො හොති, සො උණ්හෙ ඔතාපෙන්තස්ස පග්ඝරති, උණ්හයාගුයා වා ගහිතාය සන්දිස්සති, තාදිසෙ පත්තෙපි පුනදිවසෙ භුඤ්ජන්තස්ස පාචිත්තියං, තස්මා පත්තං ධොවිත්වා පුන තත්ථ අච්ඡොදකං වා ආසිඤ්චිත්වා අඞ්ගුලියා වා ඝංසිත්වා නිස්නෙහභාවො ජානිතබ්බො. සචෙ හි උදකෙ වා ස්නෙහභාවො, පත්තෙ වා අඞ්ගුලිලෙඛා පඤ්ඤායති, දුද්ධොතො හොති, තෙලවණ්ණපත්තෙ පන අඞ්ගුලිලෙඛා පඤ්ඤායති, සා අබ්බොහාරිකා. යම්පි භික්ඛූ නිරපෙක්ඛා සාමණෙරානං පරිච්චජන්ති, තඤ්චෙ සාමණෙරා නිදහිත්වා දෙන්ති, සබ්බං වට්ටති. සයං පටිග්ගහෙත්වා අපරිච්චත්තමෙව හි දුතියදිවසෙ න වට්ටති. තතො හි එකසිත්ථම්පි අජ්ඣොහරතො පාචිත්තියමෙව. අකප්පියමංසෙසු මනුස්සමංසෙ ථුල්ලච්චයෙන සද්ධිං පාචිත්තියං, අවසෙසෙසු දුක්කටෙන සද්ධිං.
යාමකාලිකං සති පච්චයෙ අජ්ඣොහරතො පාචිත්තියං, ආහාරත්ථාය අජ්ඣොහරතො දුක්කටෙන සද්ධිං පාචිත්තියං. සචෙ පවාරිතො හුත්වා අනතිරිත්තකතං අජ්ඣොහරති, පකතිආමිසෙ ද්වෙ පාචිත්තියානි, මනුස්සමංසෙ ථුල්ලච්චයෙන සද්ධිං ද්වෙ, සෙසඅකප්පියමංසෙ දුක්කටෙන සද්ධිං. යාමකාලිකං සති ¶ පච්චයෙ සාමිසෙන මුඛෙන අජ්ඣොහරතො ද්වෙ, නිරාමිසෙන එකමෙව. ආහාරත්ථාය අජ්ඣොහරතො විකප්පද්වයෙපි දුක්කටං වඩ්ඪති. සචෙ විකාලෙ අජ්ඣොහරති, පකතිභොජනෙ සන්නිධිපච්චයා ච විකාලභොජනපච්චයා ච ද්වෙ පාචිත්තියානි, අකප්පියමංසෙ ථුල්ලච්චයං දුක්කටඤ්ච වඩ්ඪති. යාමකාලිකෙ විකාලපච්චයා අනාපත්ති. අනතිරිත්තපච්චයා පන විකාලෙ සබ්බවිකප්පෙසු අනාපත්ති.
සත්තාහකාලිකං පන යාවජීවිකඤ්ච ආහාරත්ථාය පටිග්ගණ්හතො පටිග්ගණ්හනපච්චයා තාව දුක්කටං, අජ්ඣොහරතො පන සචෙ නිරාමිසං හොති, අජ්ඣොහාරෙ දුක්කටං. අථ ආමිසසංසට්ඨං පටිග්ගහෙත්වා ඨපිතං හොති, යථාවත්ථුකං පාචිත්තියමෙව.
94. සත්තාහකාලිකෙසු පන සප්පිආදීසු අයං විනිච්ඡයො (පාරා. අට්ඨ. 2.622) – සප්පි ¶ තාව පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං තදහුපුරෙභත්තං සාමිසම්පි නිරාමිසම්පි පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසං පරිභුඤ්ජිතබ්බං. සත්තාහාතික්කමෙ සචෙ එකභාජනෙ ඨපිතං, එකං නිස්සග්ගියං. සචෙ බහූසු, වත්ථුගණනාය නිස්සග්ගියානි. පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතං නිරාමිසමෙව වට්ටති, පුරෙභත්තං වා පච්ඡාභත්තං වා උග්ගහිතකං කත්වා නික්ඛිත්තං අජ්ඣොහරිතුං න වට්ටති, අබ්භඤ්ජනාදීසු උපනෙතබ්බං. සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති අනජ්ඣොහරණීයතං ආපන්නත්තා. සචෙ අනුපසම්පන්නො පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතනවනීතෙන සප්පිං කත්වා දෙති, පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, සචෙ සයං කරොති, සත්තාහම්පි නිරාමිසමෙව වට්ටති. පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතනවනීතෙන යෙන කෙනචි කතසප්පි සත්තාහම්පි නිරාමිසමෙව වට්ටති, උග්ගහිතකෙන කතෙ පුබ්බෙ වුත්තසුද්ධසප්පිනයෙනෙව විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො. පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතඛීරෙන වා දධිනා වා කතසප්පි අනුපසම්පන්නෙන කතං සාමිසම්පි තදහුපුරෙභත්තං වට්ටති, සයංකතං නිරාමිසමෙව වට්ටති.
95. නවනීතං තාපෙන්තස්ස හි සාමංපාකො න හොති, සාමංපක්කෙන පන තෙන සද්ධිං ආමිසං න වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය ච න වට්ටතියෙව. සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති සවත්ථුකස්ස පටිග්ගහිතත්තා. පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතකෙහි කතං පන අබ්භඤ්ජනාදීසු උපනෙතබ්බං. පුරෙභත්තම්පි ච උග්ගහිතකෙහි කතං, උභයෙසම්පි සත්තාහාතික්කමෙ අනාපත්ති. එස ¶ නයො අකප්පියමංසසප්පිම්හි. අයං පන විසෙසො – යත්ථ පාළියං ආගතසප්පිනා නිස්සග්ගියං, තත්ථ ඉමිනා දුක්කටං. අන්ධකට්ඨකථායං කාරණපතිරූපකං වත්වා මනුස්සසප්පි ච නවනීතඤ්ච පටික්ඛිත්තං, තං දුප්පටික්ඛිත්තං සබ්බඅට්ඨකථාසු අනුඤ්ඤාතත්තා. පරතො චස්ස විනිච්ඡයොපි ආගච්ඡිස්සති. පාළියං ආගතනවනීතම්පි පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං තදහුපුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය නිරාමිසමෙව. සත්තාහාතික්කමෙ නානාභාජනෙසු ඨපිතෙ භාජනගණනාය, එකභාජනෙපි අමිස්සෙත්වා පිණ්ඩපිණ්ඩවසෙන ඨපිතෙ පිණ්ඩගණනාය නිස්සග්ගියානි. පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතං සප්පිනයෙන වෙදිතබ්බං. එත්ථ පන දධිගුළිකායොපි තක්කබින්දූනිපි හොන්ති, තස්මා ධොතං වට්ටතීති උපඩ්ඪත්ථෙරා ආහංසු. මහාසිවත්ථෙරො පන ‘‘භගවතා අනුඤ්ඤාතකාලතො පට්ඨාය තක්කතො උද්ධටමත්තමෙව ඛාදිංසූ’’ති ආහ. තස්මා නවනීතං පරිභුඤ්ජන්තෙන ධොවිත්වා දධිතක්කමක්ඛිකාකිපිල්ලිකාදීනි අපනෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං. පචිත්වා සප්පිං කත්වා පරිභුඤ්ජිතුකාමෙන අධොතම්පි පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. යං තත්ථ දධිගතං වා තක්කගතං වා, තං ඛයං ගමිස්සති. එත්තාවතා හි සවත්ථුකපටිග්ගහිතං නාම න හොතීති අයමෙත්ථ අධිප්පායො. ආමිසෙන සද්ධිං පක්කත්තා පන තස්මිම්පි කුක්කුච්චායන්ති කුක්කුච්චකා. ඉදානි උග්ගහෙත්වා ඨපිතනවනීතෙ ච පුරෙභත්තං ඛීරදධීනි පටිග්ගහෙත්වා කතනවනීතෙ ¶ ච පච්ඡාභත්තං තානි පටිග්ගහෙත්වා කතනවනීතෙ ච උග්ගහිතකෙහි කතනවනීතෙ ච අකප්පියමංසනවනීතෙ ච සබ්බො ආපත්තානාපත්තිපරිභොගාපරිභොගනයො සප්පිම්හි වුත්තක්කමෙනෙව ගහෙතබ්බො. තෙලභික්ඛාය පවිට්ඨානං පන භික්ඛූනං තත්ථෙව සප්පිම්පි නවනීතම්පි පක්කතෙලම්පි අපක්කතෙලම්පි ආකිරන්ති. තත්ථ තක්කදධිබින්දූනිපි භත්තසිත්ථානිපි තණ්ඩුලකණාපි මක්ඛිකාදයොපි හොන්ති, ආදිච්චපාකං කත්වා පරිස්සාවෙත්වා ගහිතං සත්තාහකාලිකං හොති. පටිග්ගහෙත්වා ච ඨපිතභෙසජ්ජෙහි සද්ධිං පචිත්වා නත්ථුපානම්පි කාතුං වට්ටති. සචෙ වද්දලිසමයෙ ලජ්ජී සාමණෙරො යථා තත්ථ පතිතතණ්ඩුලකණාදයො න පච්චන්ති, එවං අග්ගිම්හි විලීයාපෙත්වා පරිස්සාවෙත්වා පුන පචිත්වා දෙති, පුරිමනයෙනෙව සත්තාහං වට්ටති.
96. තෙලෙසු තිලතෙලං තාව පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය නිරාමිසමෙව වට්ටති. සත්තාහාතික්කමෙ ¶ තස්ස භාජනගණනාය නිස්සග්ගියභාවො වෙදිතබ්බො. පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතං සත්තාහං නිරාමිසමෙව වට්ටති, උග්ගහිතකං කත්වා නික්ඛිත්තං අජ්ඣොහරිතුං න වට්ටති, සීසමක්ඛනාදීසු උපනෙතබ්බං, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. පුරෙභත්තං තිලෙ පටිග්ගහෙත්වා කතතෙලං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය අනජ්ඣොහරණීයං හොති, සීසමක්ඛනාදීසු උපනෙතබ්බං, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. පච්ඡාභත්තං තිලෙ පටිග්ගහෙත්වා කතතෙලං අනජ්ඣොහරණීයමෙව සවත්ථුකපටිග්ගහිතත්තා. සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති, සීසමක්ඛනාදීසු උපනෙතබ්බං. පුරෙභත්තං වා පච්ඡාභත්තං වා උග්ගහිතකතිලෙහි කතතෙලෙපි එසෙව නයො. පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතතිලෙ භජ්ජිත්වා වා තිලපිට්ඨං වා සෙදෙත්වා උණ්හොදකෙන වා තෙමෙත්වා කතතෙලං සචෙ අනුපසම්පන්නෙන කතං, පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, අත්තනා කතං නිබ්බට්ටිතත්තා පුරෙභත්තං නිරාමිසං වට්ටති, සාමංපක්කත්තා සාමිසං න වට්ටති. සවත්ථුකපටිග්ගහිතත්තා පන පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය උභයම්පි අනජ්ඣොහරණීයං, සීසමක්ඛනාදීසු උපනෙතබ්බං, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. යදි පන අප්පං උණ්හොදකං හොති අබ්භුක්කිරණමත්තං, අබ්බොහාරිකං හොති සාමංපාකගණනං න ගච්ඡති. සාසපතෙලාදීසුපි අවත්ථුකපටිග්ගහිතෙසු අවත්ථුකතිලතෙලෙ වුත්තසදිසොව විනිච්ඡයො.
සචෙ පන පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතානං සාසපාදීනං චුණ්ණෙහි ආදිච්චපාකෙන සක්කා තෙලං කාතුං, තං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය නිරාමිසමෙව වට්ටති, සත්තාහාතික්කමෙ නිස්සග්ගියං. යස්මා පන සාසපමධුකචුණ්ණානි සෙදෙත්වා එරණ්ඩකට්ඨීනි ච භජ්ජිත්වා එව තෙලං කරොන්ති, තස්මා එතෙසං තෙලං අනුපසම්පන්නෙහි කතං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, වත්ථූනං යාවජීවිකත්තා පන සවත්ථුකපටිග්ගහණෙ දොසො නත්ථි. අත්තනා කතං සත්තාහං නිරාමිසපරිභොගෙනෙව ¶ පරිභුඤ්ජිතබ්බං. උග්ගහිතකෙහි කතං අනජ්ඣොහරණීයං, බාහිරපරිභොගෙ වට්ටති, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. තෙලකරණත්ථාය සාසපමධුකඑරණ්ඩකට්ඨීනි පටිග්ගහෙත්වා කතතෙලං සත්තාහකාලිකං, දුතියදිවසෙ කතං ඡාහං වට්ටති, තතියදිවසෙ කතං පඤ්චාහං වට්ටති, චතුත්ථ, පඤ්චම, ඡට්ඨ, සත්තමදිවසෙ කතං තදහෙව වට්ටති. සචෙ යාව අරුණස්ස උග්ගමනා තිට්ඨති, නිස්සග්ගියං, අට්ඨමදිවසෙ කතං අනජ්ඣොහරණීයං, අනිස්සග්ගියත්තා පන බාහිරපරිභොගෙ ¶ වට්ටති. සචෙපි න කරොති, තෙලත්ථාය ගහිතසාසපාදීනං සත්තාහාතික්කමෙ දුක්කටමෙව. පාළියං පන අනාගතානි අඤ්ඤානිපි නාළිකෙරනිම්බකොසම්බකරමන්දාදීනං තෙලානි අත්ථි, තානි පටිග්ගහෙත්වා සත්තාහං අතික්කාමයතො දුක්කටං හොති. අයමෙතෙසු විසෙසො – සෙසං යාවකාලිකවත්ථුං යාවජීවිකවත්ථුඤ්ච සල්ලක්ඛෙත්වා සාමංපාකසවත්ථුකපුරෙභත්තපච්ඡාභත්තපටිග්ගහිතඋග්ගහිතවත්ථුවිධානං සබ්බං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.
වසාතෙලං නාම ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඤ්ච වසානි අච්ඡවසං මච්ඡවසං සුසුකාවසං සූකරවසං ගද්රභවස’’න්ති (මහාව. 262) එවං අනුඤ්ඤාතවසානං තෙලං. එත්ථ ච ‘‘අච්ඡවස’’න්ති වචනෙන ඨපෙත්වා මනුස්සවසං සබ්බෙසං අකප්පියමංසානං වසා අනුඤ්ඤාතා. මච්ඡග්ගහණෙන ච සුසුකාපි ගහිතා හොන්ති, වාළමච්ඡත්තා පන විසුං වුත්තං. මච්ඡාදිග්ගහණෙන චෙත්ථ සබ්බෙසම්පි කප්පියමංසානං වසා අනුඤ්ඤාතා. මංසෙසු හි දස මනුස්සහත්ථිඅස්සසුනඛඅහිසීහබ්යග්ඝදීපිඅච්ඡතරච්ඡානං මංසානි අකප්පියානි, වසාසු එකා මනුස්සවසා. ඛීරාදීසු අකප්පියං නාම නත්ථි. අනුපසම්පන්නෙහි කතං නිබ්බට්ටිතං වසාතෙලං පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසමෙව වට්ටති. යං පන තත්ථ සුඛුමරජසදිසං මංසං වා න්හාරු වා අට්ඨි වා ලොහිතං වා හොති, තං අබ්බොහාරිකං. සචෙ පන වසං පටිග්ගහෙත්වා සයං කරොති, පුරෙභත්තං පටිග්ගහෙත්වා පචිත්වා පරිස්සාවෙත්වා සත්තාහං නිරාමිසපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බං. නිරාමිසපරිභොගඤ්හි සන්ධාය ඉදං වුත්තං ‘‘කාලෙ පටිග්ගහිතං කාලෙ නිප්පක්කං කාලෙ සංසට්ඨං තෙලපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති (මහාව. 262). තත්රාපි අබ්බොහාරිකං අබ්බොහාරිකමෙව, පච්ඡාභත්තං පන පටිග්ගහෙතුං වා කාතුං වා න වට්ටතියෙව. වුත්තඤ්හෙතං –
‘‘විකාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං විකාලෙ නිප්පක්කං විකාලෙ සංසට්ඨං, තං චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති තිණ්ණං දුක්කටානං. කාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං විකාලෙ නිප්පක්කං විකාලෙ සංසට්ඨං, තං චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති ද්වින්නං දුක්කටානං. කාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං කාලෙ නිප්පක්කං විකාලෙ සංසට්ඨං, තං චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස ¶ . කාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං කාලෙ නිප්පක්කං කාලෙ සංසට්ඨං, තං චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, අනාපත්තී’’ති (මහාව. 262).
උපතිස්සත්ථෙරං ¶ පන අන්තෙවාසිකා පුච්ඡිංසු ‘‘භන්තෙ, සප්පිනවනීතවසානි එකතො පචිත්වා නිබ්බට්ටිතානි වට්ටන්ති, න වට්ටන්තී’’ති? ‘‘න වට්ටන්ති, ආවුසො’’ති. ථෙරො කිරෙත්ථ පක්කතෙලකසටෙ විය කුක්කුච්චායති. තතො නං උත්තරි පුච්ඡිංසු ‘‘භන්තෙ, නවනීතෙ දධිගුළිකා වා තක්කබින්දු වා හොති, එතං වට්ටතී’’ති? ‘‘එතම්පි, ආවුසො, න වට්ටතී’’ති. තතො නං ආහංසු ‘‘භන්තෙ, එකතො පචිත්වා එකතො සංසට්ඨානි තෙජවන්තානි හොන්ති, රොගං නිග්ගණ්හන්තී’’ති. ‘‘සාධාවුසො’’ති ථෙරො සම්පටිච්ඡි. මහාසුමත්ථෙරො පනාහ ‘‘කප්පියමංසවසාව සාමිසපරිභොගෙ වට්ටති, ඉතරා නිරාමිසපරිභොගෙ වට්ටතී’’ති. මහාපදුමත්ථෙරො පන ‘‘ඉදං කි’’න්ති පටික්ඛිපිත්වා ‘‘නනු වාතාබාධිකා භික්ඛූ පඤ්චමූලකසාවයාගුයං අච්ඡසූකරතෙලාදීනි පක්ඛිපිත්වා යාගුං පිවන්ති, සා තෙජුස්සදත්තා රොගං නිග්ගණ්හාතී’’ති වත්වා ‘‘වට්ටතී’’ති ආහ.
97. මධු නාම මධුකරීහි මධුමක්ඛිකාහි ඛුද්දකමක්ඛිකාහි භමරමක්ඛිකාහි ච කතං මධු. තං පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං පුරෙභත්තං සාමිසපරිභොගම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසපරිභොගමෙව වට්ටති, සත්තාහාතික්කමෙ නිස්සග්ගියං. සචෙ සිලෙසසදිසං මහාමධුං ඛණ්ඩං කත්වා ඨපිතං, ඉතරං වා නානාභාජනෙසු, වත්ථුගණනාය නිස්සග්ගියානි. සචෙ එකමෙව ඛණ්ඩං, එකභාජනෙ වා ඉතරං, එකමෙව නිස්සග්ගියං. උග්ගහිතකං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං, අරුමක්ඛනාදීසු උපනෙතබ්බං. මධුපටලං වා මධුසිත්ථකං වා සචෙ මධුනා අමක්ඛිතං පරිසුද්ධං, යාවජීවිකං, මධුමක්ඛිතං පන මධුගතිකමෙව. චීරිකා නාම සපක්ඛා දීඝමක්ඛිකා තුම්බළනාමිකා ච අට්ඨිපක්ඛිකා කාළමහාභමරා හොන්ති, තෙසං ආසයෙසු නිය්යාසසදිසං මධු හොති, තං යාවජීවිකං.
98. ඵාණිතං නාම උච්ඡුරසං උපාදාය අපක්කා වා අවත්ථුකපක්කා වා සබ්බාපි අවත්ථුකා උච්ඡුවිකති. තං ඵාණිතං පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසමෙව වට්ටති, සත්තාහාතික්කමෙ වත්ථුගණනාය නිස්සග්ගියං. බහූ පිණ්ඩා චුණ්ණෙ කත්වා එකභාජනෙ පක්ඛිත්තා හොන්ති ඝනසන්නිවෙසා, එකමෙව නිස්සග්ගියං. උග්ගහිතකං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං, ඝරධූපනාදීසු උපනෙතබ්බං. පුරෙභත්තං ¶ පටිග්ගහිතෙන අපරිස්සාවිතඋච්ඡුරසෙන කතඵාණිතං සචෙ අනුපසම්පන්නෙන කතං, සාමිසම්පි වට්ටති, සයංකතං නිරාමිසමෙව ¶ වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය පන සවත්ථුකපටිග්ගහිතත්තා අනජ්ඣොහරණීයං, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. පච්ඡාභත්තං අපරිස්සාවිතපටිග්ගහිතෙන කතම්පි අනජ්ඣොහරණීයමෙව, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. එස නයො උච්ඡුං පටිග්ගහෙත්වා කතඵාණිතෙපි. පුරෙභත්තං පන පරිස්සාවිතපටිග්ගහිතෙන කතං සචෙ අනුපසම්පන්නෙන කතං, පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසමෙව. සයංකතං පුරෙභත්තම්පි නිරාමිසමෙව, පච්ඡාභත්තං පරිස්සාවිතපටිග්ගහිතෙන කතං පන නිරාමිසමෙව සත්තාහං වට්ටති. උග්ගහිතකතං වුත්තනයමෙව. ‘‘ඣාමඋච්ඡුඵාණිතං වා කොට්ටිතඋච්ඡුඵාණිතං වා පුරෙභත්තමෙව වට්ටතී’’ති මහාඅට්ඨකථායං වුත්තං. මහාපච්චරියං පන ‘‘එතං සවත්ථුකපක්කං වට්ටති, නො වට්ටතී’’ති පුච්ඡං කත්වා ‘‘උච්ඡුඵාණිතං පච්ඡාභත්තං නො වට්ටනකං නාම නත්ථී’’ති වුත්තං, තං යුත්තං. සීතොදකෙන කතං මධුකපුප්ඵඵාණිතං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසමෙව වට්ටති, සත්තාහාතික්කමෙ වත්ථුගණනාය දුක්කටං, ඛීරං පක්ඛිපිත්වා කතං මධුකඵාණිතං යාවකාලිකං. ඛණ්ඩසක්ඛරං පන ඛීරජල්ලිකං අපනෙත්වා සොධෙන්ති, තස්මා වට්ටති.
99. මධුකපුප්ඵං පන පුරෙභත්තම්පි අල්ලං වට්ටති. භජ්ජිතම්පි වට්ටති, භජ්ජිත්වා තිලාදීහි මිස්සං වා අමිස්සං වා කත්වා කොට්ටිතං වට්ටති. යදි පන තං ගහෙත්වා මෙරයත්ථාය යොජෙන්ති, යොජිතං බීජතො පට්ඨාය න වට්ටති. කදලීඛජ්ජූරීඅම්බලබුජපනසචිඤ්චාදීනං සබ්බෙසං යාවකාලිකඵලානං ඵාණිතං යාවකාලිකමෙව. මරිචපක්කෙහි ඵාණිතං කරොන්ති, තං යාවජීවිකං. එවං යථාවුත්තානි සත්තාහකාලිකානි සප්පිආදීනි පඤ්ච ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඤ්ච භෙසජ්ජානී’’ති (මහාව. 260) භෙසජ්ජනාමෙන අනුඤ්ඤාතත්තා භෙසජ්ජකිච්චං කරොන්තු වා මා වා, ආහාරත්ථං ඵරිතුං සමත්ථානිපි පටිග්ගහෙත්වා තදහුපුරෙභත්තං යථාසුඛං, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සති පච්චයෙ වුත්තනයෙන සත්තාහං පරිභුඤ්ජිතබ්බානි, සත්තාහාතික්කමෙ පන භෙසජ්ජසික්ඛාපදෙන නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. සචෙපි සාසපමත්තං හොති, සකිං වා අඞ්ගුලියා ගහෙත්වා ජිව්හාය සායනමත්තං, නිස්සජ්ජිතබ්බමෙව පාචිත්තියඤ්ච දෙසෙතබ්බං. නිස්සට්ඨං පටිලභිත්වා න අජ්ඣොහරිතබ්බං, න කායිකෙන පරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බං ¶ , කායො වා කායෙ අරු වා න මක්ඛෙතබ්බං. තෙහි මක්ඛිතානි කාසාවකත්තරයට්ඨිඋපාහනපාදකඨලිකමඤ්චපීඨාදීනිපි අපරිභොගානි. ‘‘ද්වාරවාතපානකවාටෙසුපි හත්ථෙන ගහණට්ඨානං න මක්ඛෙතබ්බ’’න්ති මහාපච්චරියං වුත්තං. ‘‘කසාවෙ පන පක්ඛිපිත්වා ද්වාරවාතපානකවාටානි මක්ඛෙතබ්බානී’’ති මහාඅට්ඨකථායං වුත්තං. පදීපෙ වා කාළවණ්ණෙ වා උපනෙතුං වට්ටති. අඤ්ඤෙන පන භික්ඛුනා කායිකෙන පරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බං, න අජ්ඣොහරිතබ්බං. ‘‘අනාපත්ති අන්තොසත්තාහං අධිට්ඨෙතී’’ති (පාරා. 625) වචනතො ¶ පන සත්තාහබ්භන්තරෙ සප්පිඤ්ච තෙලඤ්ච වසඤ්ච මුද්ධනි තෙලං වා අබ්භඤ්ජනං වා මධුං අරුමක්ඛනං ඵාණිතං ඝරධූපනං අධිට්ඨෙති අනාපත්ති, නෙව නිස්සග්ගියං හොති. සචෙ අධිට්ඨිතතෙලං අනධිට්ඨිතතෙලභාජනෙ ආකිරිතුකාමො හොති, භාජනෙ චෙ සුඛුමං ඡිද්දං, පවිට්ඨං පවිට්ඨං තෙලං පුරාණතෙලෙන අජ්ඣොත්ථරීයති, පුන අධිට්ඨාතබ්බං. අථ මහාමුඛං හොති, සහසාව බහු තෙලං පවිසිත්වා පුරාණතෙලං අජ්ඣොත්ථරති, පුන අධිට්ඨානකිච්චං නත්ථි. අධිට්ඨිතගතිකමෙව හි තං හොති. එතෙන නයෙන අධිට්ඨිතතෙලභාජනෙ අනධිට්ඨිතතෙලආකිරණම්පි වෙදිතබ්බං.
සචෙ පන සත්තාහාතික්කන්තං අනුපසම්පන්නස්ස පරිච්චජිත්වා දෙති, පුන තෙන අත්තනො සන්තකං කත්වා දින්නං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. සචෙ හි සො අභිසඞ්ඛරිත්වා වා අනභිසඞ්ඛරිත්වා වා තස්ස භික්ඛුනො නත්ථුකම්මත්ථං දදෙය්ය, ගහෙත්වා නත්ථුකම්මං කාතබ්බං. සචෙ බාලො හොති, දාතුං න ජානාති, අඤ්ඤෙන භික්ඛුනා වත්තබ්බො ‘‘අත්ථි තෙ සාමණෙර තෙල’’න්ති? ‘‘ආම, භන්තෙ, අත්ථී’’ති. ආහර ථෙරස්ස භෙසජ්ජං කරිස්සාමාති. එවම්පි වට්ටති. සචෙ ද්වින්නං සන්තකං එකෙන පටිග්ගහිතං අවිභත්තං හොති, සත්තාහාතික්කමෙ ද්වින්නම්පි අනාපත්ති, පරිභුඤ්ජිතුං පන න වට්ටති. සචෙ යෙන පටිග්ගහිතං, සො ඉතරං භණති ‘‘ආවුසො, ඉමං තෙලං සත්තාහමත්තං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතී’’ති, සො ච පරිභොගං න කරොති, කස්ස ආපත්ති? න කස්සචි. කස්මා? යෙන පටිග්ගහිතං, තෙන විස්සජ්ජිතත්තා, ඉතරස්ස අප්පටිග්ගහිතත්තා.
100. ඉමෙසු (මහාව. අට්ඨ. 305) පන චතූසු කාලිකෙසු යාවකාලිකං යාමකාලිකන්ති ඉදමෙව ද්වයං අන්තොවුත්ථකඤ්චෙව සන්නිධිකාරකඤ්ච හොති, සත්තාහකාලිකඤ්ච යාවජීවිකඤ්ච අකප්පියකුටියං නික්ඛිපිතුම්පි වට්ටති, සන්නිධිම්පි න ¶ ජනෙති. යාවකාලිකං පන අත්තනා සද්ධිං සම්භින්නරසානි තීණිපි යාමකාලිකාදීනි අත්තනො සභාවං උපනෙති. යාමකාලිකං ද්වෙපි සත්තාහකාලිකාදීනි අත්තනො සභාවං උපනෙති, සත්තාහකාලිකම්පි අත්තනා සද්ධිං සංසට්ඨං යාවජීවිකං අත්තනො සභාවඤ්ඤෙව උපනෙති, තස්මා යාවකාලිකෙන තදහුපටිග්ගහිතෙන සද්ධිං සංසට්ඨං සම්භින්නරසං සෙසකාලිකත්තයං තදහුපුරෙභත්තමෙව වට්ටති. යාමකාලිකෙන සංසට්ඨං පන ඉතරද්වයං තදහුපටිග්ගහිතං යාව අරුණුග්ගමනා වට්ටති. සත්තාහකාලිකෙන පන තදහුපටිග්ගහිතෙන සද්ධිං සංසට්ඨං තදහුපටිග්ගහිතං වා පුරෙපටිග්ගහිතං වා යාවජීවිකං සත්තාහං කප්පති. ද්වීහපටිග්ගහිතෙන ඡාහං. තීහපටිග්ගහිතෙන පඤ්චාහං…පෙ… සත්තාහපටිග්ගහිතෙන තදහෙව කප්පතීති වෙදිතබ්බං. කාලයාමසත්තාහාතික්කමෙසු චෙත්ථ විකාලභොජනසන්නිධිභෙසජ්ජසික්ඛාපදානං වසෙන ආපත්තියො වෙදිතබ්බා.
සචෙ ¶ පන එකතො පටිග්ගහිතානිපි චත්තාරි කාලිකානි සම්භින්නරසානි න හොන්ති, තස්ස තස්සෙව කාලස්ස වසෙන පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටන්ති. සචෙ හි ඡල්ලිම්පි අනපනෙත්වා සකලෙනෙව නාළිකෙරඵලෙන සද්ධිං අම්බපානාදිපානකං පටිග්ගහිතං හොති, නාළිකෙරං අපනෙත්වා තං විකාලෙපි කප්පති. උපරි සප්පිපිණ්ඩං ඨපෙත්වා සීතලපායාසං දෙන්ති, යං පායාසෙන අසංසට්ඨං සප්පි, තං අපනෙත්වා සත්තාහං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. ථද්ධමධුඵාණිතාදීසුපි එසෙව නයො. තක්කොලජාතිඵලාදීහි අලඞ්කරිත්වා පිණ්ඩපාතං දෙන්ති, තානි උද්ධරිත්වා ධොවිත්වා යාවජීවං පරිභුඤ්ජිතබ්බානි. යාගුයං පක්ඛිපිත්වා දින්නසිඞ්ගිවෙරාදීසුපි තෙලාදීසු පක්ඛිපිත්වා දින්නලට්ඨිමධුකාදීසුපි එසෙව නයො. එවං යං යං අසම්භින්නරසං හොති, තං තං එකතො පටිග්ගහිතම්පි යථා සුද්ධං හොති, තථා ධොවිත්වා තච්ඡෙත්වා වා තස්ස තස්ස කාලස්ස වසෙන පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. සචෙ සම්භින්නරසං හොති සංසට්ඨං, න වට්ටති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
කාලිකවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
19. කප්පියභූමිවිනිච්ඡයකථා
101. කප්පියාචතුභූමියොති ¶ ¶ එත්ථ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, චතස්සො කප්පියභූමියො උස්සාවනන්තිකං ගොනිසාදිකං ගහපතිං සම්මුති’’න්ති (මහාව. 295) වචනතො උස්සාවනන්තිකා ගොනිසාදිකා ගහපති සම්මුතීති ඉමා චතස්සො කප්පියභූමියො වෙදිතබ්බා. තත්ථ (මහාව. අට්ඨ. 295) උස්සාවනන්තිකා තාව එවං කාතබ්බා – යො ථම්භානං වා උපරි භිත්තිපාදෙ වා නිඛනිත්වා විහාරො කරීයති, තස්ස හෙට්ඨා ථම්භපටිච්ඡකා පාසාණා භූමිගතිකා එව. පඨමත්ථම්භං පන පඨමභිත්තිපාදං වා පතිට්ඨාපෙන්තෙහි බහූහි සම්පරිවාරෙත්වා ‘‘කප්පියකුටිං කරොම, කප්පියකුටිං කරොමා’’ති වාචං නිච්ඡාරෙන්තෙහි මනුස්සෙසු උක්ඛිපිත්වා පතිට්ඨාපෙන්තෙසු ආමසිත්වා වා සයං උක්ඛිපිත්වා වා ථම්භො වා භිත්තිපාදො වා පතිට්ඨාපෙතබ්බො. කුරුන්දිමහාපච්චරීසු පන ‘‘කප්පියකුටි කප්පියකුටීති වත්වා පතිට්ඨාපෙතබ්බ’’න්ති වුත්තං. අන්ධකට්ඨකථායං ‘‘සඞ්ඝස්ස කප්පියකුටිං අධිට්ඨාමී’’ති වුත්තං, තං පන අවත්වාපි අට්ඨකථාසු වුත්තනයෙන වුත්තෙ දොසො නත්ථි. ඉදං පනෙත්ථ සාධාරණලක්ඛණං ‘‘ථම්භපතිට්ඨාපනඤ්ච වචනපරියොසානඤ්ච සමකාලං වට්ටතී’’ති. සචෙ හි අනිට්ඨිතෙ වචනෙ ථම්භො පතිට්ඨාති, අප්පතිට්ඨිතෙ වා තස්මිං වචනං නිට්ඨාති, අකතා හොති කප්පියකුටි. තෙනෙව මහාපච්චරියං වුත්තං ‘‘බහූහි සම්පරිවාරෙත්වා වත්තබ්බං, අවස්සඤ්හි එත්ථ එකස්සපි වචනනිට්ඨානඤ්ච ථම්භපතිට්ඨානඤ්ච එකතො භවිස්සතී’’ති. ඉට්ඨකාසිලාමත්තිකාකුට්ටකාසු පන කුටීසු හෙට්ඨා චයං බන්ධිත්වා වා අබන්ධිත්වා වා කරොන්තු, යතො පට්ඨාය භිත්තිං උට්ඨාපෙතුකාමා හොන්ති, තං සබ්බපඨමං ඉට්ඨකං වා සිලං වා මත්තිකාපිණ්ඩං වා ගහෙත්වා වුත්තනයෙනෙව කප්පියකුටි කාතබ්බා, ඉට්ඨකාදයො භිත්තියං පඨමිට්ඨකාදීනං හෙට්ඨා න වට්ටන්ති, ථම්භා පන උපරි උග්ගච්ඡන්ති, තස්මා වට්ටන්ති. අන්ධකට්ඨකථායං ‘‘ථම්භෙහි කරියමානෙ චතූසු කොණෙසු චත්තාරො ථම්භා, ඉට්ඨකාදිකුට්ටෙ චතූසු කොණෙසු ද්වෙ තිස්සො ඉට්ඨකා අධිට්ඨාතබ්බා’’ති වුත්තං. තථා පන අකතායපි දොසො නත්ථි, අට්ඨකථාසු හි වුත්තමෙව පමාණං.
ගොනිසාදිකා දුවිධා ආරාමගොනිසාදිකා විහාරගොනිසාදිකාති. තාසු යත්ථ නෙව ආරාමො, න සෙනාසනානි පරික්ඛිත්තානි හොන්ති, අයං ආරාමගොනිසාදිකා නාම. යත්ථ සෙනාසනානි සබ්බානි ¶ වා එකච්චානි වා පරික්ඛිත්තානි, ආරාමො අපරික්ඛිත්තො, අයං විහාරගොනිසාදිකා නාම. ඉති උභයත්රාපි ආරාමස්ස අපරික්ඛිත්තභාවොයෙව පමාණං. ‘‘ආරාමො ¶ පන උපඩ්ඪපරික්ඛිත්තොපි බහුතරං පරික්ඛිත්තොපි පරික්ඛිත්තොයෙව නාමා’’ති කුරුන්දිමහාපච්චරීසු වුත්තං, එත්ථ කප්පියකුටිං ලද්ධුං වට්ටති.
ගහපතීති මනුස්සා ආවාසං කත්වා ‘‘කප්පියකුටිං දෙම, පරිභුඤ්ජථා’’ති වදන්ති, එසා ගහපති නාම, ‘‘කප්පියකුටිං කාතුං දෙමා’’ති වුත්තෙපි වට්ටතියෙව. අන්ධකට්ඨකථායං පන ‘‘යස්මා භික්ඛුං ඨපෙත්වා සෙසසහධම්මිකානං සබ්බෙසඤ්ච දෙවමනුස්සානං හත්ථතො පටිග්ගහො ච සන්නිධි ච අන්තොවුත්ථඤ්ච තෙසං සන්තකං භික්ඛුස්ස වට්ටති, තස්මා තෙසං ගෙහානි වා තෙහි දින්නකප්පියකුටි වා ගහපතීති වුච්චතී’’ති වුත්තං, පුනපි වුත්තං ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස විහාරං ඨපෙත්වා භික්ඛුනුපස්සයො වා ආරාමිකානං වා තිත්ථියානං වා දෙවතානං වා නාගානං වා අපි බ්රහ්මානං විමානං කප්පියකුටි හොතී’’ති, තං සුවුත්තං. සඞ්ඝසන්තකමෙව හි භික්ඛුසන්තකං වා ගෙහං ගහපතිකුටිකා න හොති.
සම්මුති නාම ඤත්තිදුතියකම්මවාචාය සාවෙත්වා සම්මතා. එවඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, සම්මන්නිතබ්බා, බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන සඞ්ඝො ඤාපෙතබ්බො –
‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං සඞ්ඝො ඉත්ථන්නාමං විහාරං කප්පියභූමිං සම්මන්නෙය්ය, එසා ඤත්ති.
‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො. සඞ්ඝො ඉත්ථන්නාමං විහාරං කප්පියභූමිං සම්මන්නති. යස්සායස්මතො ඛමති ඉත්ථන්නාමස්ස විහාරස්ස කප්පියභූමියා සම්මුති, සො තුණ්හස්ස. යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්ය.
‘‘සම්මතො සඞ්ඝෙන ඉත්ථන්නාමො විහාරො කප්පියභූමි ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති (මහාව. 295).
කම්මවාචං අවත්වා අපලොකනකම්මවසෙන සාවෙත්වා කතාපි සම්මතා එව.
102. යං ¶ (මහාව. අට්ඨ. 295) ඉමාසු චතූසු කප්පියභූමීසු වුත්තං ආමිසං, තං සබ්බං අන්තොවුත්ථසඞ්ඛ්යං න ගච්ඡති. භික්ඛූනඤ්ච භික්ඛුනීනඤ්ච අන්තොවුත්ථඅන්තොපක්කමොචනත්ථඤ්හි කප්පියකුටියො අනුඤ්ඤාතා. යං පන අකප්පියභූමියං සහසෙය්යප්පහොනකෙ ගෙහෙ වුත්තං ¶ සඞ්ඝිකං වා පුග්ගලිකං වා භික්ඛුස්ස භික්ඛුනියා වා සන්තකං එකරත්තම්පි ඨපිතං, තං අන්තොවුත්ථං, තත්ථ පක්කඤ්ච අන්තොපක්කං නාම හොති, එතං න කප්පති. සත්තාහකාලිකං පන යාවජීවිකඤ්ච වට්ටති.
තත්රායං විනිච්ඡයො – සාමණෙරො භික්ඛුස්ස තණ්ඩුලාදිකං ආමිසං ආහරිත්වා කප්පියකුටියං නික්ඛිපිත්වා පුනදිවසෙ පචිත්වා දෙති, අන්තොවුත්ථං න හොති. තත්ථ අකප්පියකුටියං නික්ඛිත්තසප්පිආදීසු කිඤ්චි පක්ඛිපිත්වා දෙති. මුඛසන්නිධි නාම හොති. මහාපච්චරියං පන ‘‘අන්තොවුත්ථං හොතී’’ති වුත්තං. තත්ථ නාමමත්තමෙව නානාකරණං, භික්ඛු අකප්පියකුටියං ඨපිතසප්පිඤ්ච යාවජීවිකපණ්ණඤ්ච එකතො පචිත්වා පරිභුඤ්ජති, සත්තාහං නිරාමිසං වට්ටති. සචෙ ආමිසසංසට්ඨං කත්වා පරිභුඤ්ජති, අන්තොවුත්ථඤ්චෙව සාමංපක්කඤ්ච හොති. එතෙනුපායෙන සබ්බසංසග්ගා වෙදිතබ්බා. යං කිඤ්චි ආමිසං භික්ඛුනො පචිතුං න වට්ටති. සචෙපිස්ස උණ්හයාගුයා සුලසිපණ්ණානි වා සිඞ්ගිවෙරං වා ලොණං වා පක්ඛිපන්ති, තම්පි චාලෙතුං න වට්ටති, ‘‘යාගුං නිබ්බාපෙමී’’ති පන චාලෙතුං වට්ටති. උත්තණ්ඩුලභත්තං ලභිත්වා පිදහිතුං න වට්ටති. සචෙ පන මනුස්සා පිදහිත්වා දෙන්ති, වට්ටති. ‘‘භත්තං මා නිබ්බායතූ’’ති පිදහිතුං වට්ටති, ඛීරතක්කාදීසු පන සකිං කුථිතෙසු අග්ගිං කාතුං වට්ටති පුනපාකස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා.
ඉමා පන කප්පියකුටියො කදා ජහිතවත්ථුකා හොන්ති? උස්සාවනන්තිකා තාව යා ථම්භානං උපරි භිත්තිපාදෙ වා නිඛනිත්වා කතා, සා සබ්බෙසු ථම්භෙසු ච භිත්තිපාදෙසු ච අපනීතෙසු ජහිතවත්ථුකා හොති. සචෙ පන ථම්භෙ වා භිත්තිපාදෙ වා පරිවත්තෙන්ති, යො යො ඨිතො, තත්ථ තත්ථ පතිට්ඨාති, සබ්බෙසුපි පරිවත්තිතෙසු අජහිතවත්ථුකාව හොති. ඉට්ඨකාදීහි කතා චයස්ස උපරි භිත්තිඅත්ථාය ඨපිතං ඉට්ඨකං වා සිලං වා මත්තිකාපිණ්ඩං වා ආදිං කත්වා විනාසිතකාලෙ ජහිතවත්ථුකාව හොති. යෙහි පන ඉට්ඨකාදීහි අධිට්ඨිතා, තෙසු අපනීතෙසුපි තදඤ්ඤෙසු පතිට්ඨාතීති අජහිතවත්ථුකාව හොති. ගොනිසාදිකා ¶ පාකාරාදීහි පරික්ඛෙපෙ කතෙ ජහිතවත්ථුකාව හොති. පුන තස්මිං ආරාමෙ කප්පියකුටිං ලද්ධුං වට්ටති. සචෙ පන පුනපි පාකාරාදයො තත්ථ තත්ථ ඛණ්ඩා හොන්ති, තතො තතො ගාවො පවිසන්ති, පුන කප්පියකුටි හොති. ඉතරා පන ද්වෙ ගොපානසීමත්තං ඨපෙත්වා සබ්බස්මිං ඡදනෙ විනට්ඨෙ ජහිතවත්ථුකාව හොන්ති. සචෙ ගොපානසීනං උපරි එකම්පි පක්ඛපාසකමණ්ඩලං අත්ථි, රක්ඛති.
103. යත්ර ¶ පනිමා චතස්සොපි කප්පියභූමියො නත්ථි, තත්ථ කිං කාතබ්බන්ති? අනුපසම්පන්නස්ස දත්වා තස්ස සන්තකං කත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං. තත්රිදං වත්ථු – කරවිකතිස්සත්ථෙරො කිර විනයධරපාමොක්ඛො මහාසීවත්ථෙරස්ස සන්තිකං අගමාසි. සො දීපාලොකෙන සප්පිකුම්භං පස්සිත්වා ‘‘භන්තෙ, කිමෙත’’න්ති පුච්ඡි. ථෙරො ‘‘ආවුසො, ගාමතො සප්පිකුම්භො ආභතො ලූඛදිවසෙ සප්පිනා භුඤ්ජනත්ථායා’’ති ආහ. තතො නං තිස්සත්ථෙරො ‘‘න වට්ටති, භන්තෙ’’ති ආහ. ථෙරො පුනදිවසෙ පමුඛෙ නික්ඛිපාපෙසි. තිස්සත්ථෙරො පුන එකදිවසං ආගතො තං දිස්වා තථෙව පුච්ඡිත්වා ‘‘භන්තෙ, සහසෙය්යප්පහොනකට්ඨානෙ ඨපෙතුං න වට්ටතී’’ති ආහ. ථෙරො පුනදිවසෙ බහි නීහරාපෙත්වා නික්ඛිපාපෙසි, තං චොරා හරිංසු. සො පුන එකදිවසං ආගතං තිස්සත්ථෙරමාහ ‘‘ආවුසො, තයා ‘න වට්ටතී’ති වුත්තෙ සො කුම්භො බහි නික්ඛිත්තො චොරෙහි හටො’’ති. තතො නං තිස්සත්ථෙරො ආහ ‘‘නනු, භන්තෙ, අනුපසම්පන්නස්ස දාතබ්බො අස්ස, අනුපසම්පන්නස්ස හි දත්වා තස්ස සන්තකං කත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතී’’ති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
කප්පියභූමිවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
20. පටිග්ගහණවිනිච්ඡයකථා
104. ඛාදනීයාදිපටිග්ගාහොති ¶ අජ්ඣොහරිතබ්බස්ස යස්ස කස්සචි ඛාදනීයස්ස වා භොජනීයස්ස වා පටිග්ගහණං. තත්රායං විනිච්ඡයො – පඤ්චහි අඞ්ගෙහි පටිග්ගහණං රුහති, ථාමමජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස උච්චාරණමත්තං හොති, හත්ථපාසො පඤ්ඤායති, අභිහාරො පඤ්ඤායති, දෙවො වා මනුස්සො ¶ වා තිරච්ඡානගතො වා කායෙන කායපටිබද්ධෙන නිස්සග්ගියෙන වා දෙති, තඤ්චෙ භික්ඛු කායෙන වා කායපටිබද්ධෙන වා පටිග්ගණ්හාති. එවං පඤ්චහඞ්ගෙහි පටිග්ගහණං රුහති.
තත්ථ ඨිතනිසින්නනිපන්නානං වසෙන එවං හත්ථපාසො වෙදිතබ්බො – සචෙ භික්ඛු නිසින්නො හොති, ආසනස්ස පච්ඡිමන්තතො පට්ඨාය, සචෙ ඨිතො, පණ්හිඅන්තතො පට්ඨාය, සචෙ නිපන්නො, යෙන පස්සෙන නිපන්නො, තස්ස පාරිමන්තතො පට්ඨාය, දායකස්ස නිසින්නස්ස වා ඨිතස්ස වා නිපන්නස්ස වා ඨපෙත්වා පසාරිතහත්ථං යං ආසන්නතරං අඞ්ගං, තස්ස ඔරිමන්තෙන පරිච්ඡින්දිත්වා අඩ්ඪතෙය්යහත්ථො හත්ථපාසො නාම.
සචෙ පන දායකපටිග්ගාහකෙසු එකො ආකාසෙ හොති, එකො භූමියං, භූමට්ඨස්ස ච සීසෙන, ආකාසට්ඨස්ස ච ඨපෙත්වා දාතුං වා ගහෙතුං වා පසාරිතහත්ථං යං ආසන්නතරං අඞ්ගං, තස්ස ඔරිමන්තෙන හත්ථපාසපමාණං පරිච්ඡින්දිතබ්බං. සචෙපි එකො කූපෙ හොති, එකො කූපතටෙ, එකො වා පන රුක්ඛෙ, එකො පථවියං, වුත්තනයෙනෙව හත්ථපාසපමාණං පරිච්ඡින්දිතබ්බං. එවරූපෙ හත්ථපාසෙ ඨත්වා සචෙපි පක්ඛී මුඛතුණ්ඩකෙන වා හත්ථී වා සොණ්ඩාය ගහෙත්වා පුප්ඵං වා ඵලං වා දෙති, පටිග්ගහණං රුහති. සචෙ පන අඩ්ඪට්ඨමරතනස්සපි හත්ථිනො ඛන්ධෙ නිසින්නො තෙන සොණ්ඩාය දීයමානං ගණ්හාති, වට්ටතියෙව. හත්ථාදීසු යෙන කෙනචි සරීරාවයවෙන අන්තමසො පාදඞ්ගුලියාපි දීයමානං කායෙන දින්නං නාම හොති. පටිග්ගහණෙපි එසෙව නයො. යෙන කෙනචි හි සරීරාවයවෙන ගහිතං කායෙන ගහිතමෙව හොති. සචෙපි නත්ථුකරණියං දීයමානං නාසාපුටෙන අකල්ලකො වා මුඛෙන පටිග්ගණ්හාති, ආභොගමෙව හෙත්ථ පමාණං.
105. කටච්ඡුආදීසු පන යෙන කෙනචි උපකරණෙන දින්නං කායපටිබද්ධෙන දින්නං නාම හොති. පටිග්ගහණෙපි එසෙව නයො. යෙන කෙනචි හි සරීරසම්බද්ධෙන පත්තථාලකාදිනා ගහිතං කායපටිබද්ධෙන ¶ ගහිතමෙව හොති. කායතො පන කායපටිබද්ධතො ච මොචෙත්වා හත්ථපාසෙ ඨිතස්ස කායෙ වා කායපටිබද්ධෙ වා පාතියමානම්පි නිස්සග්ගියෙන පයොගෙන දින්නං නාම හොති. එකො බහූනි භත්තබ්යඤ්ජනභාජනානි සීසෙ කත්වා ¶ භික්ඛුස්ස සන්තිකං ආගන්ත්වා ඨිතකොව ‘‘ගණ්හථා’’ති වදති, න තාව අභිහාරො පඤ්ඤායති, තස්මා න ගහෙතබ්බං. සචෙ පන ඊසකම්පි ඔනමති, භික්ඛුනා හත්ථං පසාරෙත්වා හෙට්ඨිමභාජනං එකදෙසෙනපි සම්පටිච්ඡිතබ්බං. එත්තාවතා සබ්බභාජනානි පටිග්ගහිතානි හොන්ති. තතො පට්ඨාය ඔරොපෙත්වා උග්ඝාටෙත්වා වා යං ඉච්ඡති, තං ගහෙතුං වට්ටති. භත්තපච්ඡිආදිම්හි පන එකභාජනෙ වත්තබ්බමෙව නත්ථි.
කාජෙන භත්තං හරන්තොපි සචෙ කාජං ඔනමෙත්වා දෙති, වට්ටති. තිංසහත්ථො වෙණු හොති, එකස්මිං අන්තෙ ගුළකුම්භො බද්ධො, එකස්මිං සප්පිකුම්භො, තඤ්චෙ පටිග්ගණ්හාති, සබ්බං පටිග්ගහිතමෙව. උච්ඡුයන්තදොණිතො පග්ඝරන්තමෙව ‘‘රසං ගණ්හථා’’ති වදති, අභිහාරො න පඤ්ඤායතීති න ගහෙතබ්බො. සචෙ පන කසටං ඡඩ්ඩෙත්වා හත්ථෙන උස්සිඤ්චිත්වා දෙති, වට්ටති. බහූ පත්තා මඤ්චෙ වා පීඨෙ වා කටසාරෙ වා දොණියං වා ඵලකෙ වා ඨපිතා හොන්ති, යත්ථ ඨිතස්ස දායකො හත්ථපාසෙ හොති, තත්ථ ඨත්වා පටිග්ගහණසඤ්ඤාය මඤ්චාදීනි අඞ්ගුලියාපි ඵුසිත්වා ඨිතෙන වා නිසින්නෙන වා නිපන්නෙන වා යං තෙසු පත්තෙසු දීයති, තං සබ්බං පටිග්ගහිතං හොති. සචෙපි ‘‘පටිග්ගහෙස්සාමී’’ති මඤ්චාදීනි අභිරුහිත්වා නිසීදති, වට්ටතියෙව.
පථවියං පන සචෙපි කුච්ඡියා කුච්ඡිං ආහච්ච ඨිතා හොන්ති, යං යං අඞ්ගුලියා වා සූචියා වා ඵුසිත්වා නිසින්නො හොති, තත්ථ තත්ථ දීයමානමෙව පටිග්ගහිතං හොති. යත්ථ කත්ථචි මහාකටසාරහත්ථත්ථරණාදීසු ඨපිතපත්තෙ පටිග්ගහණං න රුහතීති වුත්තං, තං හත්ථපාසාතික්කමං සන්ධාය වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං, හත්ථපාසෙ පන සති යත්ථ කත්ථචි වට්ටති අඤ්ඤත්ර තත්ථජාතකා. තත්ථජාතකෙ පන පදුමිනිපණ්ණෙ වා කිංසුකපණ්ණාදිම්හි වා න වට්ටති. න හි තං කායපටිබද්ධසඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. යථා ච තත්ථජාතකෙ, එවං ඛාණුකෙ බන්ධිත්වා ඨපිතමඤ්චාදිම්හි අසංහාරිමෙ ඵලකෙ වා පාසාණෙ වා න රුහතියෙව. තෙපි හි තත්ථජාතකසඞ්ඛ්යුපගා හොන්ති. භූමියං අත්ථතෙසු සුඛුමෙසු තින්තිණිකාදිපණ්ණෙසු පටිග්ගහණං න රුහති. න හි තානි සන්ධාරෙතුං සමත්ථානීති. මහන්තෙසු පන පදුමිනිපණ්ණාදීසු රුහති. සචෙ හත්ථපාසං අතික්කම්මඨිතො දීඝදණ්ඩකෙන උළුඞ්කෙන දෙති, ‘‘ආගන්ත්වා දෙහී’’ති වත්තබ්බො. වචනං අසුත්වා වා අනාදියිත්වා වා පත්තෙ ආකිරතියෙව, පුන පටිග්ගහෙතබ්බං. දූරෙ ඨත්වා භත්තපිණ්ඩං ඛිපන්තෙපි එසෙව නයො.
106. සචෙ ¶ ¶ පත්තථවිකතො නීහරියමානෙ පත්තෙ රජනචුණ්ණානි හොන්ති, සති උදකෙ ධොවිතබ්බො, අසති රජනචුණ්ණං පුඤ්ඡිත්වා පටිග්ගහෙත්වා වා පිණ්ඩාය චරිතබ්බං. සචෙ පිණ්ඩාය චරන්තස්ස පත්තෙ රජං පතති, පටිග්ගහෙත්වා භික්ඛා ගණ්හිතබ්බා, අප්පටිග්ගහෙත්වා ගණ්හතො විනයදුක්කටං, තං පන පුන පටිග්ගහෙත්වා භුඤ්ජතො අනාපත්ති. සචෙ පන ‘‘පටිග්ගහෙත්වා දෙථා’’ති වුත්තෙ වචනං අසුත්වා වා අනාදියිත්වා වා භික්ඛං දෙන්තියෙව, විනයදුක්කටං නත්ථි, පුන පටිග්ගහෙත්වා අඤ්ඤා භික්ඛා ගහෙතබ්බා. සචෙ මහාවාතො තතො තතො රජං පාතෙති, න සක්කා හොති භික්ඛං ගහෙතුං, ‘‘අනුපසම්පන්නස්ස දස්සාමී’’ති සුද්ධචිත්තෙන ආභොගං කත්වා ගණ්හිතුං වට්ටති. එවං පිණ්ඩාය චරිත්වා විහාරං වා ආසනසාලං වා ගන්ත්වා තං අනුපසම්පන්නස්ස දත්වා පුන තෙන දින්නං වා තස්ස විස්සාසෙන වා පටිග්ගහෙත්වා භුඤ්ජිතුං වට්ටති. සචෙ භික්ඛාචාරෙ සරජං පත්තං භික්ඛුස්ස දෙති, සො වත්තබ්බො ‘‘ඉමං පටිග්ගහෙත්වා භික්ඛං වා ගණ්හෙය්යාසි පරිභුඤ්ජෙය්යාසි වා’’ති, තෙන තථා කාතබ්බං. සචෙ රජං උපරි උප්පිලවති, කඤ්ජිකං පවාහෙත්වා සෙසං භුඤ්ජිතබ්බං. සචෙ අන්තොපවිට්ඨං හොති, පටිග්ගහෙතබ්බං. අනුපසම්පන්නෙ අසති හත්ථතො අමොචෙන්තෙනෙව යත්ථ අනුපසම්පන්නො අත්ථි, තත්ථ නෙත්වා පටිග්ගහෙතබ්බං. සුක්ඛභත්තෙ පතිතරජං අපනෙත්වා භුඤ්ජිතුං වට්ටති. සචෙ අතිසුඛුමං හොති, උපරි භත්තෙන සද්ධිං අපනෙතබ්බං, පටිග්ගහෙත්වා වා භුඤ්ජිතබ්බං. යාගුං වා සූපං වා පුරතො ඨපෙත්වා ආලුළෙන්තානං භාජනතො ඵුසිතානි උග්ගන්ත්වා පත්තෙ පතන්ති, පත්තො පටිග්ගහෙතබ්බො.
107. උළුඞ්කෙන ආහරිත්වා දෙන්තානං පඨමතරං උළුඞ්කතො ථෙවා පත්තෙ පතන්ති, සුපතිතා, අභිහටත්තා දොසො නත්ථි. සචෙපි චරුකෙන භත්තෙ ආකිරියමානෙ චරුකතො මසි වා ඡාරිකා වා පතති, අභිහටත්තා නෙවත්ථි දොසො. අනන්තරස්ස භික්ඛුනො දීයමානං පත්තතො උප්පතිත්වා ඉතරස්ස පත්තෙ පතති, සුපතිතං. පටිග්ගහිතමෙව හි තං හොති. සචෙ ජජ්ඣරිසාඛාදිං ඵාලෙත්වා එකස්ස භික්ඛුනො දෙන්තානං සාඛතො ඵුසිතානි අඤ්ඤස්ස පත්තෙ පතන්ති, පත්තො පටිග්ගහෙතබ්බො, යස්ස පත්තස්ස උපරි ඵාලෙන්ති, තස්ස පත්තෙ පතිතෙසු දාතුකාමතාය අභිහටත්තා දොසො නත්ථි. පායාසස්ස පූරෙත්වා පත්තං දෙන්ති, උණ්හත්තා හෙට්ඨා ගහෙතුං න සක්කොති, මුඛවට්ටියාපි ගහෙතුං වට්ටති. සචෙ ¶ තථාපි න සක්කොති, ආධාරකෙන ගහෙතබ්බො. ආසනසාලාය පත්තං ගහෙත්වා නිසින්නො භික්ඛු නිද්දං ඔක්කන්තො හොති, නෙව ආහරියමානං, න දීයමානං ජානාති, අප්පටිග්ගහිතං හොති. සචෙ පන ආභොගං කත්වා නිසින්නො හොති, වට්ටති. සචෙපි සො හත්ථෙන ආධාරකං මුඤ්චිත්වා පාදෙන පෙල්ලෙත්වා නිද්දායති, වට්ටතියෙව. පාදෙන ආධාරකං අක්කමිත්වා පටිග්ගණ්හන්තස්ස පන ජාගරන්තස්සපි අනාදරපටිග්ගහණං හොති, තස්මා න කත්තබ්බං. කෙචි ‘‘එවං ආධාරකෙන පටිග්ගහණං කායපටිබද්ධපටිබද්ධෙන පටිග්ගහණං නාම හොති ¶ , තස්මා න වට්ටතී’’ති වදන්ති, තං වචනමත්තමෙව, අත්ථතො පන සබ්බම්පෙතං කායපටිබද්ධමෙව හොති. කායසංසග්ගෙපි චෙස නයො දස්සිතො. යම්පි භික්ඛුස්ස දීයමානං පතති, තම්පි සාමං ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති.
තත්රිදං සුත්තං –
‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යං දීයමානං පතති, තං සාමං ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං, පරිච්චත්තං තං, භික්ඛවෙ, දායකෙහී’’ති (චූළව. 273).
ඉදඤ්ච පන සුත්තං නෙය්යත්ථං, තස්මා එවමෙත්ථ අධිප්පායො වෙදිතබ්බො – යං දීයමානං දායකස්ස හත්ථතො පරිගළිත්වා සුද්ධාය වා භූමියා පදුමිනිපණ්ණෙ වා වත්ථකටසාරකාදීසු වා පතති, තං සාමං ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. යං පන සරජාය භූමියං පතති, තං රජං පුඤ්ඡිත්වා වා ධොවිත්වා වා පටිග්ගහෙත්වා වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං. සචෙ පවට්ටන්තං අඤ්ඤස්ස භික්ඛුනො සන්තිකං ගච්ඡති, තෙන ආහරාපෙතුම්පි වට්ටති. සචෙ තං භික්ඛුං වදති ‘‘ත්වංයෙව ඛාදා’’ති, තස්සපි ඛාදිතුං වට්ටති, අනාණත්තෙන පන තෙන න ගහෙතබ්බං. ‘‘අනාණත්තෙනපි ඉතරස්ස දස්සාමීති ගහෙතුං වට්ටතී’’ති කුරුන්දියං වුත්තං. කස්මා පනෙතං ඉතරස්ස භික්ඛුනො ගහෙතුං න වට්ටතීති? භගවතා අනනුඤ්ඤාතත්තා. භගවතා හි ‘‘සාමං ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති වදන්තෙන යස්සෙව තං දීයමානං පතති, තස්ස අප්පටිග්ගහිතකම්පි තං ගහෙත්වා පරිභොගො අනුඤ්ඤාතො. ‘‘පරිච්චත්තං තං, භික්ඛවෙ, දායකෙහී’’ති වචනෙන පනෙත්ථ පරසන්තකභාවො දීපිතො, තස්මා අඤ්ඤස්ස සාමං ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටති, තස්ස පන ආණත්තියා වට්ටතීති අයං කිරෙත්ථ අධිප්පායො. යස්මා ච එතං අප්පටිග්ගහිතකත්තා ¶ අනුඤ්ඤාතං, තස්මා යථාඨිතංයෙව අනාමසිත්වා කෙනචි පිදහිත්වා ඨපිතං දුතියදිවසෙපි පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති, සන්නිධිපච්චයා අනාපත්ති, පටිග්ගහෙත්වා පන පරිභුඤ්ජිතබ්බං. තං දිවසංයෙව හි තස්ස සාමං ගහෙත්වා පරිභොගො අනුඤ්ඤාතො, න තතො පරන්ති අයම්පි කිරෙත්ථ අධිප්පායො.
108. ඉදානි අබ්බොහාරිකනයො වුච්චති. භුඤ්ජන්තානඤ්හි දන්තා ඛීයන්ති, නඛා ඛීයන්ති, පත්තස්ස වණ්ණො ඛීයති, සබ්බං අබ්බොහාරිකං. සත්ථකෙන උච්ඡුආදීසු ඵාලිතෙසු මලං පඤ්ඤායති, එතං නවසමුට්ඨිතං නාම, පටිග්ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං. සත්ථකං ධොවිත්වා ඵාලිතෙසු මලං න පඤ්ඤායති, ලොහගන්ධමත්තං හොති, තං අබ්බොහාරිකං. යම්පි සත්ථකං ගහෙත්වා පරිහරන්ති ¶ , තෙන ඵාලිතෙපි එසෙව නයො. න හි තං පරිභොගත්ථාය පරිහරන්තීති. මූලභෙසජ්ජාදීනි පිසන්තානං වා කොට්ටෙන්තානං වා නිසදනිසදපොතකඋදුක්ඛලමුසලාදීනි ඛීයන්ති, පරිහරණකවාසිං තාපෙත්වා භෙසජ්ජත්ථාය තක්කෙ වා ඛීරෙ වා පක්ඛිපන්ති, තත්ථ නීලිකා පඤ්ඤායති, සත්ථකෙ වුත්තසදිසොව විනිච්ඡයො. ආමකතක්කාදීසු පන සයං න පක්ඛිපිතබ්බා, පක්ඛිපති චෙ, සාමංපාකතො න මුච්චති. දෙවෙ වස්සන්තෙ පිණ්ඩාය චරන්තස්ස සරීරතො වා චීවරතො වා කිලිට්ඨඋදකං පත්තෙ පතති, පටිග්ගහෙතබ්බං. රුක්ඛමූලාදීසු භුඤ්ජන්තස්ස පතිතෙපි එසෙව නයො. සචෙ පන සත්තාහං වස්සන්තෙ දෙවෙ සුද්ධං උදකං හොති, අබ්භොකාසතො වා පතති, වට්ටති.
109. සාමණෙරස්ස ඔදනං දෙන්තෙන තස්ස පත්තගතං අච්ඡුපන්තෙනෙව දාතබ්බො, පත්තො වාස්ස පටිග්ගහෙතබ්බො. අප්පටිග්ගහිතෙ ඔදනං ඡුපිත්වා පුන අත්තනො පත්තෙ ඔදනං ගණ්හන්තස්ස උග්ගහිතකො හොති. සචෙ පන දාතුකාමො හුත්වා ‘‘ආහර, සාමණෙර, පත්තං, ඔදනං ගණ්හාහී’’ති වදති, ඉතරො ‘‘අලං මය්හ’’න්ති පටික්ඛිපති, පුන ‘‘තවෙතං මයා පරිච්චත්ත’’න්ති ච වුත්තෙ ‘‘න මය්හං එතෙනත්ථො’’ති වදති, සතක්ඛත්තුම්පි පරිච්චජතු, යාව අත්තනො හත්ථගතං, තාව පටිග්ගහිතමෙව හොති. සචෙ පන ආධාරකෙ ඨිතං නිරපෙක්ඛො ‘‘ගණ්හාහී’’ති වදති, පුන පටිග්ගහෙතබ්බං. සාපෙක්ඛො ආධාරකෙ පත්තං ඨපෙත්වා ‘‘එත්තො පූවං වා භත්තං වා ගණ්හාහී’’ති සාමණෙරං වදති, සාමණෙරො හත්ථං ධොවිත්වා සචෙපි සතක්ඛත්තුං ගහෙත්වා අත්තනො පත්තගතං අඵුසන්තොව අත්තනො පත්තෙ ¶ පක්ඛිපති, පුන පටිග්ගහණකිච්චං නත්ථි. යදි පන අත්තනො පත්තගතං ඵුසිත්වා තතො ගණ්හාති, සාමණෙරසන්තකෙන සංසට්ඨං හොති, පුන පටිග්ගහෙතබ්බං. කෙචි පන ‘‘සචෙපි ගය්හමානං ඡිජ්ජිත්වා තත්ථ පතති, පුන පටිග්ගහෙතබ්බ’’න්ති වදන්ති. තං ‘‘එකං භත්තපිණ්ඩං ගණ්හ, එකං පූවං ගණ්හ, ඉමස්ස ගුළපිණ්ඩස්ස එත්තකං පදෙසං ගණ්හා’’ති එවං පරිච්ඡින්දිත්වා වුත්තෙ වෙදිතබ්බං, ඉධ පන පරිච්ඡෙදො නත්ථි, තස්මා යං සාමණෙරස්ස පත්තෙ පතති, තදෙව පටිග්ගහණං විජහති, හත්ථගතං පන යාව සාමණෙරො වා ‘‘අල’’න්ති න ඔරමති, භික්ඛු වා න වාරෙති, තාව භික්ඛුස්සෙව සන්තකං, තස්මා පටිග්ගහණං න විජහති. සචෙ අත්තනො වා භික්ඛූනං වා යාගුපචනකභාජනෙ කෙසඤ්චි අත්ථාය භත්තං පක්ඛිපති, ‘‘සාමණෙර, භාජනස්ස උපරි හත්ථං කරොහී’’ති වත්වා තස්ස හත්ථෙ පක්ඛිපිතබ්බං. තස්ස හත්ථතො භාජනෙ පතිතඤ්හි දුතියදිවසෙ භාජනස්ස අකප්පියභාවං න කරොති පරිච්චත්තත්තා. සචෙ එවං අකත්වා පක්ඛිපති, පත්තමිව භාජනං නිරාමිසං කත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං.
110. දායකා ¶ යාගුකුටං ඨපෙත්වා ගතා, තං දහරසාමණෙරො පටිග්ගණ්හාපෙතුං න සක්කොති, භික්ඛු පත්තං උපනාමෙති, සාමණෙරො කුටස්ස ගීවං පත්තස්ස මුඛවට්ටියං ඨපෙත්වා ආවජ්ජෙති, පත්තගතා යාගු පටිග්ගහිතාව හොති. අථ වා භික්ඛු භූමියං හත්ථං ඨපෙති, සාමණෙරො පවට්ටෙත්වා හත්ථං ආරොපෙති, වට්ටති. පූවපච්ඡිභත්තපච්ඡිඋච්ඡුභාරාදීසුපි එසෙව නයො. සචෙ පටිග්ගහණූපගං භාරං ද්වෙ තයො සාමණෙරා දෙන්ති, එකෙන වා බලවතා උක්ඛිත්තං ද්වෙ තයො භික්ඛූ ගණ්හන්ති, වට්ටති. මඤ්චස්ස වා පීඨස්ස වා පාදෙ තෙලඝටං වා ඵාණිතඝටං වා ලග්ගෙන්ති, භික්ඛුස්ස මඤ්චෙපි පීඨෙපි නිසීදිතුං වට්ටති, උග්ගහිතකං නාම න හොති.
නාගදන්තකෙ වා අඞ්කුසකෙ වා ද්වෙ තෙලඝටා ලග්ගිතා හොන්ති උපරි පටිග්ගහිතකො, හෙට්ඨා අප්පටිග්ගහිතකො. උපරිමං ගහෙතුං වට්ටති, හෙට්ඨා පටිග්ගහිතකො, උපරි අප්පටිග්ගහිතකො, උපරිමං ගහෙත්වා ඉතරං ගණ්හතො උපරිමො උග්ගහිතකො හොති. හෙට්ඨාමඤ්චෙ අප්පටිග්ගහිතකං තෙලථාලකං හොති, තඤ්චෙ සම්මජ්ජන්තො සම්මුඤ්ජනියා ඝට්ටෙති, උග්ගහිතකං න හොති, ‘‘පටිග්ගහිතකං ගණ්හිස්සාමී’’ති අප්පටිග්ගහිතකං ගහෙත්වා ඤත්වා පුන ඨපෙති, උග්ගහිතකං න හොති, බහි නීහරිත්වා සඤ්ජානාති, බහි අට්ඨපෙත්වා හරිත්වා තත්ථෙව ඨපෙතබ්බං, නත්ථි දොසො. සචෙ ¶ පන පුබ්බෙ විවරිත්වා ඨපිතං, න පිදහිතබ්බං. යථා පුබ්බෙ ඨිතං, තථෙව ඨපෙතබ්බං. සචෙ බහි ඨපෙති, පුන න ඡුපිතබ්බං.
111. පටිග්ගහිතකෙ තෙලාදිම්හි කණ්ණිකා උට්ඨෙති, සිඞ්ගිවෙරාදිම්හි ඝනචුණ්ණං, තංසමුට්ඨානමෙව නාම තං, පුන පටිග්ගහණකිච්චං නත්ථි. තාලං වා නාළිකෙරං වා ආරුළ්හො යොත්තෙන ඵලපිණ්ඩිං ඔතාරෙත්වා උපරි ඨිතොව ‘‘ගණ්හථා’’ති වදති, න ගහෙතබ්බං. සචෙ අඤ්ඤො භූමියං ඨිතො යොත්තපාසකෙ ගහෙත්වා උක්ඛිපිත්වා දෙති, වට්ටති. සඵලං මහාසාඛං කප්පියං කාරෙත්වා පටිග්ගණ්හාති, ඵලානි පටිග්ගහිතානෙව හොන්ති, යථාසුඛං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. අන්තොවතියං ඨත්වා වතිං ඡින්දිත්වා උච්ඡුං වා තිම්බරූසකං වා දෙන්ති, හත්ථපාසෙ සති වට්ටති. දණ්ඩකෙසු අපහරිත්වා නිග්ගතං ගණ්හන්තස්ස වට්ටති, පහරිත්වා නිග්ගතෙ අට්ඨකථාසු දොසො න දස්සිතො. මයං පන ‘‘යං ඨානං පහටං, තතො සයංපතිතමිව හොතී’’ති තක්කයාම, තම්පි ඨත්වා ගච්ඡන්තෙ යුජ්ජති සුඞ්කඝාතතො පවට්ටෙත්වා බහිපතිතභණ්ඩං විය. වතිං වා පාකාරං වා ලඞ්ඝාපෙත්වා දෙන්ති, සචෙ පන අපුථුලො පාකාරො, අන්තොපාකාරෙ බහිපාකාරෙ ච ඨිතස්ස හත්ථපාසො පහොති, හත්ථසතම්පි උද්ධං ගන්ත්වා සම්පත්තං ගහෙතුං වට්ටති.
භික්ඛු ගිලානං සාමණෙරං ඛන්ධෙන වහති, සො ඵලාඵලං දිස්වා ගහෙත්වා ඛන්ධෙ නිසින්නොව දෙති ¶ , වට්ටති. අපරො භික්ඛුං වහන්තො ඛන්ධෙ නිසින්නස්ස භික්ඛුනො දෙති, වට්ටතියෙව. භික්ඛු ඵලිනිං සාඛං ඡායත්ථාය ගහෙත්වා ගච්ඡති, ඵලානි ඛාදිතුං චිත්තෙ උප්පන්නෙ පටිග්ගහාපෙත්වා ඛාදිතුං වට්ටති. මච්ඡිකවාරණත්ථං කප්පියං කාරෙත්වා පටිග්ගණ්හාති, ඛාදිතුකාමො චෙ හොති, මූලපටිග්ගහණමෙව වට්ටති, ඛාදන්තස්ස නත්ථි දොසො. භික්ඛු පටිග්ගහණාරහං භණ්ඩං මනුස්සානං යානෙ ඨපෙත්වා මග්ගං ගච්ඡති, යානං කද්දමෙ ලග්ගති, දහරො චක්කං ගහෙත්වා උක්ඛිපති, වට්ටති, උග්ගහිතකං නාම න හොති. නාවාය ඨපෙත්වා නාවං අරිත්තෙන වා පාජෙති, හත්ථෙන වා කඩ්ඪති, වට්ටති. උළුම්පෙපි එසෙව නයො. චාටියං වා කුණ්ඩකෙ වා ඨපෙත්වාපි තං අනුපසම්පන්නෙන ගාහාපෙත්වා අනුපසම්පන්නං බාහායං ගහෙත්වා තරිතුං වට්ටති. තස්මිම්පි අසති අනුපසම්පන්නං ගාහාපෙත්වා තං බාහායං ගහෙත්වා තරිතුං වට්ටති.
උපාසකා ¶ ගමිකභික්ඛූනං පාථෙය්යතණ්ඩුලෙ දෙන්ති, සාමණෙරා භික්ඛූනං තණ්ඩුලෙ ගහෙත්වා අත්තනො තණ්ඩුලෙ ගහෙතුං න සක්කොන්ති, භික්ඛූ තෙසං තණ්ඩුලෙ ගණ්හන්ති, සාමණෙරා අත්තනා ගහිතතණ්ඩුලෙසු ඛීණෙසු ඉතරෙහි තණ්ඩුලෙහි යාගුං පචිත්වා සබ්බෙසං පත්තානි පටිපාටියා ඨපෙත්වා යාගුං ආකිරන්ති, පණ්ඩිතො සාමණෙරො අත්තනො පත්තං ගහෙත්වා ථෙරස්ස දෙති, ථෙරස්ස පත්තං දුතියත්ථෙරස්සාති එවං සබ්බානිපි පරිවත්තෙති, සබ්බෙහි සාමණෙරස්ස සන්තකං භුත්තං හොති, වට්ටති. සචෙපි සාමණෙරො අපණ්ඩිතො හොති, අත්තනො පත්තෙ යාගුං සයමෙව පාතුං ආරභති, ‘‘ආවුසො, තුය්හං යාගුං මය්හං දෙහී’’ති ථෙරෙහි පටිපාටියා යාචිත්වාපි පිවිතුං වට්ටති, සබ්බෙහි සාමණෙරස්ස සන්තකමෙව භුත්තං හොති, නෙව උග්ගහිතපච්චයා, න සන්නිධිපච්චයා වජ්ජං ඵුසන්ති. එත්ථ පන මාතාපිතූනං තෙලාදීනි, ඡායාදීනං අත්ථාය සාඛාදීනි ච හරන්තානං ඉමෙසඤ්ච විසෙසො න දිස්සති, තස්මා කාරණං උපපරික්ඛිතබ්බං.
112. සාමණෙරො භත්තං පචිතුකාමො තණ්ඩුලෙ ධොවිත්වා නිච්චාලෙතුං න සක්කොති, භික්ඛුනා තණ්ඩුලෙ ච භාජනඤ්ච පටිග්ගහෙත්වා තණ්ඩුලෙ ධොවිත්වා නිච්චාලෙත්වා භාජනං උද්ධනං ආරොපෙතබ්බං, අග්ගි න කාතබ්බො, පක්කකාලෙ විවරිත්වා පක්කභාවො ජානිතබ්බො. සචෙ දුප්පක්කං හොති, පාකත්ථාය පිදහිතුං න වට්ටති, රජස්ස වා ඡාරිකාය වා අපතනත්ථාය වට්ටති, පක්කකාලෙ ඔරොපිතුං භුඤ්ජිතුම්පි වට්ටති, පුන පටිග්ගහණකිච්චං නත්ථි. සාමණෙරො පටිබලො පචිතුං, ඛණො පනස්ස නත්ථි කත්ථචි ගන්තුකාමො, භික්ඛුනා සතණ්ඩුලොදකං භාජනං පටිග්ගහෙත්වා උද්ධනං ආරොපෙත්වා ‘‘අග්ගිං ජාලෙත්වා ගච්ඡා’’ති වත්තබ්බො. තතො පරං පුරිමනයෙනෙව සබ්බං කාතුං වට්ටති. භික්ඛු යාගුඅත්ථාය සුද්ධභාජනං ආරොපෙත්වා උදකං තාපෙති, වට්ටති. තත්තෙ උදකෙ සාමණෙරො තණ්ඩුලෙ පක්ඛිපති, තතො පට්ඨාය භික්ඛුනා අග්ගි න ¶ කාතබ්බො, පක්කයාගුං පටිග්ගහෙත්වා පාතුං වට්ටති. සාමණෙරො යාගුං පචති, හත්ථකුක්කුච්චකො භික්ඛු කීළන්තො භාජනං ආමසති, පිධානං ආමසති, උග්ගතං ඵෙණං ඡින්දිත්වා පහරති, තස්සෙව පාතුං න වට්ටති, දුරුපචිණ්ණං නාම හොති. සචෙ පන දබ්බිං වා උළුඞ්කං වා ගහෙත්වා අනුක්ඛිපන්තො ¶ ආලොළෙති, සබ්බෙසං න වට්ටති, සාමංපාකඤ්චෙව හොති දුරුපචිණ්ණඤ්ච. සචෙ උක්ඛිපති, උග්ගහිතකම්පි හොති.
113. භික්ඛුනා පිණ්ඩාය චරිත්වා ආධාරකෙ පත්තො ඨපිතො හොති. තත්ර චෙ අඤ්ඤො ලොලභික්ඛු කීළන්තො පත්තං ආමසති, පත්තපිධානං ආමසති, තස්සෙව තතො ලද්ධභත්තං න වට්ටති. සචෙ න පත්තං උක්ඛිපිත්වා ඨපෙති, සබ්බෙසං න වට්ටති. තත්ථජාතකඵලිනිසාඛාය වා වල්ලියා වා ගහෙත්වා චාලෙති, තස්සෙව තතො ලද්ධඵලං න වට්ටති, දුරුපචිණ්ණදුක්කටඤ්ච ආපජ්ජති. ‘‘ඵලරුක්ඛං පන අපස්සයිතුං වා තත්ථ කණ්ටකං වා බන්ධිතුං වට්ටති, දුරුපචිණ්ණං න හොතී’’ති මහාපච්චරියං වුත්තං. අරඤ්ඤෙ පතිතං පන අම්බඵලාදිං දිස්වා ‘‘සාමණෙරස්ස දස්සාමී’’ති ආහරිත්වා දාතුං වට්ටති. සීහවිඝාසාදිං දිස්වාපි ‘‘සාමණෙරස්ස දස්සාමී’’ති පටිග්ගහෙත්වා වා අප්පටිග්ගහෙත්වා වා ආහරිත්වා දාතුං වට්ටති. සචෙ පන සක්කොති විතක්කං සොධෙතුං, තතො ලද්ධං ඛාදිතුම්පි වට්ටති, නෙව ආමකමංසපටිග්ගහණපච්චයා, න උග්ගහිතකපච්චයා වජ්ජං ඵුසති. මාතාපිතූනං අත්ථාය තෙලාදීනි ගහෙත්වා ගච්ඡතො අන්තරාමග්ගෙ බ්යාධි උප්පජ්ජති, තතො යං ඉච්ඡති, තං පටිග්ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. සචෙ පන මූලෙපි පටිග්ගහිතං හොති, පුන පටිග්ගහණකිච්චං නත්ථි. මාතාපිතූනං තණ්ඩුලෙ ආහරිත්වා දෙති, තෙ තතොයෙව යාගුආදීනි සම්පාදෙත්වා තස්ස දෙන්ති, වට්ටති, සන්නිධිපච්චයා උග්ගහිතපච්චයා වා දොසො නත්ථි.
114. භික්ඛු පිදහිත්වා උදකං තාපෙති, යාව පරික්ඛයා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. සචෙ පනෙත්ථ ඡාරිකා පතති, පටිග්ගහෙතබ්බං. දීඝසණ්ඩාසෙන ථාලකං ගහෙත්වා තෙලං පචන්තස්ස ඡාරිකා පතති, හත්ථෙන අමුඤ්චන්තෙනෙව පචිත්වා ඔතාරෙත්වා පටිග්ගහෙතබ්බං. සචෙ අඞ්ගාරාපි දාරූනිපි පටිග්ගහෙත්වා ඨපිතානි, මූලපටිග්ගහණමෙව වට්ටති. භික්ඛු උච්ඡුං ඛාදති, සාමණෙරො ‘‘මය්හම්පි දෙථා’’ති වදති, ‘‘ඉතො ඡින්දිත්වා ගණ්හා’’ති වුත්තො ගණ්හාති, අවසෙසෙ පුන පටිග්ගහණකිච්චං නත්ථි. ගුළපිණ්ඩං ඛාදන්තස්සපි එසෙව නයො. වුත්තොකාසතො ඡින්දිත්වා ගහිතාවසෙසඤ්හි අජහිතපටිග්ගහණමෙව හොති. භික්ඛු ගුළං භාජෙන්තො පටිග්ගහෙත්වා කොට්ඨාසෙ කරොති, භික්ඛූපි සාමණෙරාපි ආගන්ත්වා එකග්ගහණෙනෙව එකමෙකං කොට්ඨාසං ගණ්හන්ති, ගහිතාවසෙසං ¶ පටිග්ගහිතමෙව හොති. සචෙ ලොලසාමණෙරො ¶ ගණ්හිත්වා ගණ්හිත්වා පුන ඨපෙති, තස්ස ගහිතාවසෙසං අප්පටිග්ගහිතකමෙව හොති.
භික්ඛු ධූමවට්ටිං පටිග්ගහෙත්වා ධූමං පිවති, මුඛඤ්ච කණ්ඨො ච මනොසිලාය ලිත්තො විය හොති, යාවකාලිකං භුඤ්ජිතුං වට්ටති, යාවකාලිකෙන යාවජීවිකසංසග්ගෙ දොසො නත්ථි. පත්තං වා රජනං වා පචන්තස්ස කණ්ණනාසච්ඡිද්දෙහි ධූමො පවිසති, බ්යාධිපච්චයා පුප්ඵං වා ඵලං වා උපසිඞ්ඝති, අබ්බොහාරිකත්තා වට්ටති. භත්තුග්ගාරො තාලුං ආහච්ච අන්තොයෙව පවිසති, අවිසයත්තා වට්ටති, මුඛං පවිට්ඨං පන අජ්ඣොහරතො විකාලෙ ආපත්ති. දන්තන්තරෙ ලග්ගස්ස ආමිසස්ස රසො පවිසති, ආපත්තියෙව. සචෙ සුඛුමං ආමිසං හොති, රසො න පඤ්ඤායති, අබ්බොහාරිකපක්ඛං භජති. උපකට්ඨෙ කාලෙ නිරුදකට්ඨානෙ භත්තං භුඤ්ජිත්වා කක්ඛාරෙත්වා ද්වෙ තයො ඛෙළපිණ්ඩෙ පාතෙත්වා උදකට්ඨානං ගන්ත්වා මුඛං වික්ඛාලෙතබ්බං. පටිග්ගහෙත්වා ඨපිතසිඞ්ගිවෙරාදීනං අඞ්කුරා නික්ඛමන්ති, පුන පටිග්ගහණකිච්චං නත්ථි. ලොණෙ අසති සමුද්දොදකෙන ලොණකිච්චං කාතුං වට්ටති, පටිග්ගහෙත්වා ඨපිතලොණොදකං ලොණං හොති, ලොණං වා උදකං හොති, රසො වා ඵාණිතං හොති, ඵාණිතං වා රසො හොති, මූලපටිග්ගහණමෙව වට්ටති.
හිමකරකා උදකගතිකා එව. පාරිහාරිකෙන කතකට්ඨිනා උදකං පසාදෙන්ති, තං අබ්බොහාරිකං, ආමිසෙන සද්ධිං වට්ටති. ආමිසගතිකෙහි කපිත්ථඵලාදීහි පසාදිතං පුරෙභත්තමෙව වට්ටති. පොක්ඛරණීආදීසු උදකං බහලං හොති, වට්ටති. සචෙ පන මුඛෙ හත්ථෙ ච ලග්ගති, න වට්ටති, පටිග්ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං. ඛෙත්තෙසු කසිතට්ඨානෙ බහලං උදකං හොති, පටිග්ගහෙතබ්බං. සචෙ සන්දිත්වා කන්දරාදීනි පවිසිත්වා නදිං පූරෙති, වට්ටති. කකුධසොබ්භාදයො හොන්ති රුක්ඛතො පතිතෙහි පුප්ඵෙහි සඤ්ඡන්නොදකා. සචෙ පුප්ඵරසො න පඤ්ඤායති, පටිග්ගහණකිච්චං නත්ථි. පරිත්තං උදකං හොති, රසො පඤ්ඤායති, පටිග්ගහෙතබ්බං. පබ්බතකන්දරාදීසු කාළවණ්ණපණ්ණච්ඡන්නඋදකෙපි එසෙව නයො.
පානීයඝටෙ සරෙණුකානි වා සවණ්ටඛීරානි වා පුප්ඵානි පක්ඛිත්තානි හොන්ති, පටිග්ගහෙතබ්බං, පුප්ඵානි වා පටිග්ගහෙත්වා පක්ඛිපිතබ්බානි. පාටලිමල්ලිකා පක්ඛිත්තා හොන්ති, වාසමත්තං තිට්ඨති, තං අබ්බොහාරිකං. දුභියදිවසෙපි ¶ ආමිසෙන සද්ධිං වට්ටති. භික්ඛුනා ඨපිතපුප්ඵවාසිතකපානීයතො සාමණෙරො පානීයං ගහෙත්වා පීතාවසෙසකං තත්ථෙව ආකිරති, පටිග්ගහෙතබ්බං. පදුමසරාදීසු උදකං සන්ථරිත්වා ඨිතං පුප්ඵරෙණුං ඝටෙන වික්ඛම්භෙත්වා උදකං ගහෙතුං වට්ටති. කප්පියං කාරාපෙත්වා පටිග්ගහෙත්වා ඨපිතං දන්තකට්ඨං හොති, සචෙ තස්ස රසං පිවිතුකාමො ¶ , මූලපටිග්ගහණමෙව වට්ටති, අප්පටිග්ගහෙත්වා ඨපිතං පටිග්ගහෙතබ්බං. අජානන්තස්ස රසෙ පවිට්ඨෙපි ආපත්තියෙව. අචිත්තකඤ්හි ඉදං සික්ඛාපදං.
115. මහාභූතෙසු කිං වට්ටති, කිං න වට්ටතීති? ඛීරං තාව වට්ටති, කප්පියමංසඛීරං වා හොතු අකප්පියමංසඛීරං වා, පිවන්තස්ස අනාපත්ති. අස්සු ඛෙළො සිඞ්ඝාණිකා මුත්තං කරීසං සෙම්හං දන්තමලං අක්ඛිගූථකො කණ්ණගූථකො සරීරෙ උට්ඨිතලොණන්ති ඉදං සබ්බං වට්ටති. යං පනෙත්ථ ඨානතො චවිත්වා පත්තෙ වා හත්ථෙ වා පතති, තං පටිග්ගහෙතබ්බං, අඞ්ගලග්ගං පටිග්ගහිතකමෙව. උණ්හපායාසං භුඤ්ජන්තස්ස සෙදො අඞ්ගුලිඅනුසාරෙන එකාබද්ධොව හුත්වා පායාසෙ සන්තිට්ඨති, පිණ්ඩාය වා චරන්තස්ස හත්ථතො පත්තස්ස මුඛවට්ටිතො වා පත්තතලං ඔරොහති, එත්ථ පටිග්ගහණකිච්චං නත්ථි, ඣාමමහාභූතෙ ඉදං නාම න වට්ටතීති නත්ථි, දුජ්ඣාපිතං පන න වට්ටති. සුජ්ඣාපිතං පන මනුස්සට්ඨිම්පි චුණ්ණං කත්වා ලෙහෙ උපනෙතුං වට්ටති. චත්තාරි මහාවිකටානි අසති කප්පියකාරකෙ සාමං ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටන්ති. එත්ථ ච දුබ්බචොපි අසමත්ථොපි කප්පියකාරකො අසන්තපක්ඛෙයෙව තිට්ඨති. ඡාරිකාය අසති සුක්ඛදාරුං ඣාපෙත්වා ඡාරිකා ගහෙතබ්බා. සුක්ඛදාරුම්හි අසති අල්ලදාරුං රුක්ඛතො ඡින්දිත්වාපි කාතුං වට්ටති. ඉදං පන චතුබ්බිධම්පි මහාවිකටං කාලොදිස්සං නාම, සප්පදට්ඨක්ඛණෙයෙව වට්ටති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
පටිග්ගහණවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
21. පවාරණාවිනිච්ඡයකථා
116. පටික්ඛෙපපවාරණාති ¶ පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරං භුඤ්ජමානෙන යස්ස කස්සචි අභිහටභොජනස්ස පටික්ඛෙපසඞ්ඛාතා පවාරණා. සා ච න කෙවලං පටික්ඛෙපමත්තෙන හොති, අථ ඛො පඤ්චඞ්ගවසෙන. තත්රිමානි ¶ පඤ්චඞ්ගානි – අසනං, භොජනං, දායකස්ස හත්ථපාසෙ ඨානං, අභිහාරො, අභිහටස්ස පටික්ඛෙපොති. තත්ථ අසනන්ති විප්පකතභොජනං, භුඤ්ජමානො චෙස පුග්ගලො හොතීති අත්ථො. භොජනන්ති පවාරණප්පහොනකං භොජනං, ඔදනාදීනඤ්ච අඤ්ඤතරං පටික්ඛිපිතබ්බං භොජනං හොතීති අත්ථො. දායකස්ස හත්ථපාසෙ ඨානන්ති පවාරණප්පහොනකං භොජනං ගණ්හිත්වා දායකස්ස අඩ්ඪතෙය්යහත්ථප්පමාණෙ ඔකාසෙ අවට්ඨානං. අභිහාරොති හත්ථපාසෙ ඨිතස්ස දායකස්ස කායෙන අභිහාරො. අභිහටස්ස පටික්ඛෙපොති එවං අභිහටස්ස කායෙන වා වාචාය වා පටික්ඛෙපො. ඉති ඉමෙසං පඤ්චන්නං අඞ්ගානං වසෙන පවාරණා හොති. වුත්තම්පි චෙතං –
‘‘පඤ්චහි, උපාලි, ආකාරෙහි පවාරණා පඤ්ඤායති, අසනං පඤ්ඤායති, භොජනං පඤ්ඤායති, හත්ථපාසෙ ඨිතො, අභිහරති, පටික්ඛෙපො පඤ්ඤායතී’’ති (පරි. 428).
117. තත්රායං විනිච්ඡයො (පාචි. අට්ඨ. 238-9) – ‘‘අසන’’න්තිආදීසු තාව යං අස්නාති, යඤ්ච භොජනං හත්ථපාසෙ ඨිතෙන අභිහටං පටික්ඛිපති, තං ඔදනො කුම්මාසො සත්තු මච්ඡො මංසන්ති ඉමෙසං අඤ්ඤතරමෙව වෙදිතබ්බං. තත්ථ ඔදනො නාම සාලි වීහි යවො ගොධුමො කඞ්ගු වරකො කුද්රූසකොති සත්තන්නං ධඤ්ඤානං තණ්ඩුලෙහි නිබ්බත්තො. තත්ර සාලීති අන්තමසො නීවාරං උපාදාය සබ්බාපි සාලිජාති. වීහීති සබ්බාපි වීහිජාති. යවගොධුමෙසු භෙදො නත්ථි. කඞ්ගූති සෙතරත්තකාළභෙදා සබ්බාපි කඞ්ගුජාති. වරකොති අන්තමසො වරකචොරකං උපාදාය සබ්බාපි සෙතවණ්ණා වරකජාති. කුද්රූසකොති කාළකුද්රූසකො චෙව සාමාකාදිභෙදා ච සබ්බාපි තිණධඤ්ඤජාති. නීවාරවරකචොරකා චෙත්ථ ධඤ්ඤානුලොමාති වදන්ති, ධඤ්ඤානි හොන්තු ධඤ්ඤානුලොමානි වා, එතෙසං වුත්තප්පභෙදානං සත්තන්නං ධඤ්ඤානං තණ්ඩුලෙ ගහෙත්වා ‘‘භත්තං පචිස්සාමා’’ති වා ‘‘යාගුං පචිස්සාමා’’ති වා ‘‘අම්බිලපායාසාදීසු අඤ්ඤතරං පචිස්සාමා’’ති වා යං කිඤ්චි සන්ධාය පචන්තු, සචෙ උණ්හං සීතලං වා භුඤ්ජන්තානං භොජනකාලෙ ගහිතගහිතට්ඨානෙ ඔධි පඤ්ඤායති, ඔදනසඞ්ගහමෙව ගච්ඡති, පවාරණං ජනෙති. සචෙ ඔධි න පඤ්ඤායති, යාගුසඞ්ගහං ගච්ඡති, පවාරණං න ජනෙති.
යොපි ¶ ¶ පායාසො වා පණ්ණඵලකළීරමිස්සකා අම්බිලයාගු වා උද්ධනතො ඔතාරිතමත්තා අබ්භුණ්හා හොති ආවජ්ජිත්වා පිවිතුං සක්කා, හත්ථෙන ගහිතොකාසෙපි ඔධිං න දස්සෙති, පවාරණං න ජනෙති. සචෙ පන උසුමාය විගතාය සීතලභූතා ඝනභාවං ගච්ඡති, ඔධිං දස්සෙති, පුන පවාරණං ජනෙති, පුබ්බෙ තනුභාවො න රක්ඛති. සචෙපි දධිතක්කාදීනි ආරොපෙත්වා බහූ පණ්ණඵලකළීරෙ පක්ඛිපිත්වා මුට්ඨිමත්තාපි තණ්ඩුලා පක්ඛිත්තා හොන්ති, භොජනකාලෙ චෙ ඔධි පඤ්ඤායති, පවාරණං ජනෙති. අයාගුකෙ නිමන්තනෙ ‘‘යාගුං දස්සාමා’’ති භත්තෙ උදකකඤ්ජිකඛීරාදීනි ආකිරිත්වා ‘‘යාගුං ගණ්හථා’’ති දෙන්ති. කිඤ්චාපි තනුකො හොති, පවාරණං ජනෙතියෙව. සචෙ පන පක්කුථිතෙසු උදකාදීසු පක්ඛිපිත්වා පචිත්වා දෙන්ති, යාගුසඞ්ගහමෙව ගච්ඡති. යාගුසඞ්ගහං ගතෙපි තස්මිං වා අඤ්ඤස්මිං වා යත්ථ මච්ඡමංසං පක්ඛිපන්ති, සචෙ සාසපමත්තම්පි මච්ඡමංසඛණ්ඩං වා න්හාරු වා පඤ්ඤායති, පවාරණං ජනෙති, සුද්ධරසකො පන රසකයාගු වා න ජනෙති. ඨපෙත්වා වුත්තධඤ්ඤතණ්ඩුලෙ අඤ්ඤෙහි වෙණුතණ්ඩුලාදීහි වා කණ්ඩමූලඵලෙහි වා යෙහි කෙහිචි කතං භත්තම්පි පවාරණං න ජනෙති, පගෙව ඝනයාගු. සචෙ පනෙත්ථ මච්ඡමංසං පක්ඛිපන්ති, ජනෙති. මහාපච්චරියං ‘‘පුප්ඵිඅත්ථාය භත්තම්පි පවාරණං ජනෙතී’’ති වුත්තං. පුප්ඵිඅත්ථාය භත්තං නාම පුප්ඵිඛජ්ජකත්ථාය කුථිතුදකෙ පක්ඛිපිත්වා සෙදිතතණ්ඩුලා වුච්චන්ති. සචෙ පන තෙ තණ්ඩුලෙ සුක්ඛාපෙත්වා ඛාදන්ති, වට්ටති, නෙව සත්තුසඞ්ඛ්යං, න භත්තසඞ්ඛ්යං ගච්ඡන්ති. පුන තෙහි කතභත්තං පවාරෙතියෙව. තෙ තණ්ඩුලෙ සප්පිතෙලාදීසු වා පචන්ති, පූවං වා කරොන්ති, න පවාරෙන්ති. පුථුකා වා තාහි කතසත්තුභත්තාදීනි වා න පවාරෙන්ති.
කුම්මාසො නාම යවෙහි කතකුම්මාසො. අඤ්ඤෙහි පන මුග්ගාදීහි කතකුම්මාසො පවාරණං න ජනෙති.
සත්තු නාම සාලිවීහියවෙහි කතසත්තු. කඞ්ගුවරකකුද්රූසකසීසානිපි භජ්ජිත්වා ඊසකං කොට්ටෙත්වා ථුසෙ පලාපෙත්වා පුන දළ්හං කොට්ටෙත්වා චුණ්ණං කරොන්ති. සචෙපි තං අල්ලත්තා එකබද්ධං හොති, සත්තුසඞ්ගහමෙව ගච්ඡති. ඛරපාකභජ්ජිතානං වීහීනං තණ්ඩුලෙ කොට්ටෙත්වා දෙන්ති, තම්පි චුණ්ණං සත්තුසඞ්ගහමෙව ගච්ඡති. සමපාකභජ්ජිතානං පන වීහීනං වා වීහිපලාසානං වා තණ්ඩුලා භජ්ජිතතණ්ඩුලා එව වා න පවාරෙන්ති. තෙසං ¶ පන තණ්ඩුලානං චුණ්ණං පවාරෙති, ඛරපාකභජ්ජිතානං වීහීනං කුණ්ඩකම්පි පවාරෙති. සමපාකභජ්ජිතානං පන ආතපසුක්ඛානං වා කුණ්ඩකං න පවාරෙති. ලාජා වා තෙහි කතභත්තසත්තුආදීනි වා න පවාරෙන්ති, භජ්ජිතපිට්ඨං වා ¶ යං කිඤ්චි සුද්ධඛජ්ජකං වා න පවාරෙති. මච්ඡමංසපූරිතඛජ්ජකං පන සත්තුමොදකො වා පවාරෙති. මච්ඡො මංසඤ්ච පාකටමෙව.
අයං පන විසෙසො – සචෙ යාගුං පිවන්තස්ස යාගුසිත්ථමත්තානෙව ද්වෙ මච්ඡඛණ්ඩානි වා මංසඛණ්ඩානි වා එකභාජනෙ වා නානාභාජනෙ වා දෙන්ති, තානි චෙ අඛාදන්තො අඤ්ඤං යං කිඤ්චි පවාරණප්පහොනකං පටික්ඛිපති, න පවාරෙති. තතො එකං ඛාදිතං, එකං හත්ථෙ වා පත්තෙ වා හොති, සො චෙ අඤ්ඤං පටික්ඛිපති, පවාරෙති. ද්වෙපි ඛාදිතානි හොන්ති, මුඛෙ සාසපමත්තම්පි අවසිට්ඨං නත්ථි, සචෙපි අඤ්ඤං පටික්ඛිපති, න පවාරෙති. කප්පියමංසං ඛාදන්තො කප්පියමංසං පටික්ඛිපති, පවාරෙති. කප්පියමංසං ඛාදන්තො අකප්පියමංසං පටික්ඛිපති, න පවාරෙති. කස්මා? අවත්ථුතාය. යඤ්හි භික්ඛුනො ඛාදිතුං වට්ටති, තංයෙව පටික්ඛිපතො පවාරණා හොති. ඉදං පන ජානන්තො අකප්පියත්තා පටික්ඛිපති, අජානන්තොපි පටික්ඛිපිතබ්බට්ඨානෙ ඨිතමෙව පටික්ඛිපති නාම, තස්මා න පවාරෙති. සචෙ පන අකප්පියමංසං ඛාදන්තො කප්පියමංසං පටික්ඛිපති, පවාරෙති. කස්මා? වත්ථුතාය. යඤ්හි තෙන පටික්ඛිත්තං, තං පවාරණාය වත්ථු, යං පන ඛාදති, තං කිඤ්චාපි පටික්ඛිපිතබ්බට්ඨානෙ ඨිතං, ඛාදියමානං පන මංසභාවං න ජහති, තස්මා පවාරෙති. අකප්පියමංසං වා ඛාදන්තො අකප්පියමංසං පටික්ඛිපති, පුරිමනයෙනෙව න පවාරෙති. කප්පියමංසං වා අකප්පියමංසං වා ඛාදන්තො පඤ්චන්නං භොජනානං යං කිඤ්චි කප්පියභොජනං පටික්ඛිපති, පවාරෙති. කුලදූසකවෙජ්ජකම්මඋත්තරිමනුස්සධම්මාරොචනසාදිතරූපියාදීහි නිබ්බත්තං බුද්ධපටිකුට්ඨං අනෙසනාය උප්පන්නං අකප්පියභොජනං පටික්ඛිපති, න පවාරෙති. කප්පියභොජනං වා අකප්පියභොජනං පටික්ඛිපති, න පවාරෙති. කප්පියභොජනං වා අකප්පියභොජනං වා භුඤ්ජන්තොපි කප්පියභොජනං පටික්ඛිපති, පවාරෙති. අකප්පියභොජනං පටික්ඛිපති, න පවාරෙතීති සබ්බත්ථ වුත්තනයෙනෙව කාරණං වෙදිතබ්බං.
118. එවං ‘‘අසන’’න්තිආදීසු යඤ්ච අස්නාති, යඤ්ච භොජනං හත්ථපාසෙ ඨිතෙන අභිහටං පටික්ඛිපන්තො පවාරණං ආපජ්ජති, තං උත්වා ඉදානි යථා ආපජ්ජති, තස්ස ජානනත්ථං අයං විනිච්ඡයො – අසනං භොජනන්ති එත්ථ තාව යෙන එකසිත්ථම්පි අජ්ඣොහටං හොති සො ¶ සචෙ පත්තමුඛහත්ථානං යත්ථ කත්ථචි පඤ්චසු භොජනෙසු එකස්මිම්පි සති අඤ්ඤං පඤ්චසු භොජනෙසු එකම්පි පටික්ඛිපති, පවාරෙති. කත්ථචි භොජනං නත්ථි, ආමිසගන්ධමත්තං පඤ්ඤායති, න පවාරෙති. මුඛෙ ච හත්ථෙ ච භොජනං නත්ථි, පත්තෙ අත්ථි, තස්මිං පන ආසනෙ අභුඤ්ජිතුකාමො, විහාරං වා පවිසිත්වා භුඤ්ජිතුකාමො, අඤ්ඤස්ස වා දාතුකාමො තස්මිං චෙ අන්තරෙ ¶ භොජනං පටික්ඛිපති, න පවාරෙති. කස්මා? විප්පකතභොජනභාවස්ස උපච්ඡින්නත්තා. ‘‘යොපි අඤ්ඤත්ර ගන්ත්වා භුඤ්ජිතුකාමො මුඛෙ භත්තං ගිලිත්වා සෙසං ආදාය ගච්ඡන්තො අන්තරාමග්ගෙ අඤ්ඤං භොජනං පටික්ඛිපති, තස්සපි පවාරණා න හොතී’’ති මහාපච්චරියං වුත්තං. යථා ච පත්තෙ, එවං හත්ථෙපි. මුඛෙපි වා විජ්ජමානං භොජනං සචෙ අනජ්ඣොහරිතුකාමො හොති, තස්මිඤ්ච ඛණෙ අඤ්ඤං පටික්ඛිපති, න පවාරෙති. එකස්මිඤ්හි පදෙ වුත්තං ලක්ඛණං සබ්බත්ථ වෙදිතබ්බං හොති. අපිච කුරුන්දියං එස නයො දස්සිතොයෙව. වුත්තඤ්හි තත්ථ ‘‘මුඛෙ භත්තං ගිලිතං, හත්ථෙ භත්තං විඝාසාදස්ස දාතුකාමො, පත්තෙ භත්තං භික්ඛුස්ස දාතුකාමො, සචෙ තස්මිං ඛණෙ පටික්ඛිපති, න පවාරෙතී’’ති.
හත්ථපාසෙ ඨිතොති එත්ථ පන සචෙ භික්ඛු නිසින්නො හොති, ආසනස්ස පච්ඡිමන්තතො පට්ඨාය, සචෙ ඨිතො, පණ්හිඅන්තතො පට්ඨාය, සචෙ නිපන්නො, යෙන පස්සෙන නිපන්නො, තස්ස පාරිමන්තතො පට්ඨාය, දායකස්ස නිසින්නස්ස වා ඨිතස්ස වා නිපන්නස්ස වා ඨපෙත්වා පසාරිතහත්ථං යං ආසන්නතරං අඞ්ගං, තස්ස ඔරිමන්තෙන පරිච්ඡින්දිත්වා අඩ්ඪතෙය්යහත්ථො ‘‘හත්ථපාසො’’ති වෙදිතබ්බො. තස්මිං ඨත්වා අභිහටං පටික්ඛිපන්තස්සෙව පවාරණා හොති, න තතො පරං.
අභිහරතීති හත්ථපාසබ්භන්තරෙ ඨිතො ගහණත්ථං උපනාමෙති. සචෙ පන අනන්තරනිසින්නොපි භික්ඛු හත්ථෙ වා ඌරූසු වා ආධාරකෙ වා ඨිතං පත්තං අනභිහරිත්වා ‘‘භත්තං ගණ්හාහී’’ති වදති, තං පටික්ඛිපතො පවාරණා නත්ථි. භත්තපච්ඡිං ආනෙත්වා පුරතො භූමියං ඨපෙත්වා ‘‘ගණ්හාහී’’ති වුත්තෙපි එසෙව නයො. ඊසකං පන උද්ධරිත්වා වා අපනාමෙත්වා වා ‘‘ගණ්හථා’’ති වුත්තෙ පටික්ඛිපතො පවාරණා හොති. ථෙරාසනෙ නිසින්නො ථෙරො දූරෙ නිසින්නස්ස දහරභික්ඛුස්ස පත්තං පෙසෙත්වා ‘‘ඉතො ඔදනං ගණ්හාහී’’ති වදති, ගණ්හිත්වා පන ගතො තුණ්හී තිට්ඨති, දහරො ‘‘අලං මය්හ’’න්ති පටික්ඛිපති, න පවාරෙති. කස්මා? ථෙරස්ස දූරභාවතො දූතස්ස ¶ ච අනභිහරණතො. සචෙ පන ගහෙත්වා ආගතො භික්ඛු ‘‘ඉදං භත්තං ගණ්හා’’ති වදති, තං පටික්ඛිපතො පවාරණා හොති. පරිවෙසනායඑකො එකෙන හත්ථෙන ඔදනපච්ඡිං, එකෙන කටච්ඡුං ගහෙත්වා භික්ඛුං පරිවිසති, තත්ර චෙ අඤ්ඤො ආගන්ත්වා ‘‘අහං පච්ඡිං ධාරෙස්සාමි, ත්වං ඔදනං දෙහී’’ති වත්වා ගහිතමත්තමෙව කරොති, පරිවෙසකො එව පන තං ධාරෙති, තස්මා සා අභිහටාව හොති, තතො දාතුකාමතාය ගණ්හන්තං පටික්ඛිපන්තස්ස පවාරණා හොති. සචෙ පන පරිවෙසකෙන ඵුට්ඨමත්තාව හොති, ඉතරොව නං ධාරෙති, තතො දාතුකාමතාය ගණ්හන්තං පටික්ඛිපන්තස්ස පවාරණා න හොති, කටච්ඡුනා උද්ධටභත්තෙ පන හොති. කටච්ඡුනා අභිහාරොයෙව හි තස්ස අභිහාරො. ‘‘ද්වින්නං සමභාරෙපි පටික්ඛිපන්තො පවාරෙතියෙවා’’ති මහාපච්චරියං ¶ වුත්තං. අනන්තරස්ස භික්ඛුනො භත්තෙ දීයමානෙ ඉතරො පත්තං හත්ථෙන පිදහති, පවාරණා නත්ථි. කස්මා? අඤ්ඤස්ස අභිහටෙ පටික්ඛිත්තත්තා.
පටික්ඛෙපො පඤ්ඤායතීති එත්ථ වාචාය අභිහටං පටික්ඛිපතො පවාරණා නත්ථි, කායෙන අභිහටං පන යෙන කෙනචි ආකාරෙන කායෙන වා වාචාය වා පටික්ඛිපන්තස්ස පවාරණා හොතීති වෙදිතබ්බො. තත්ර කායෙන පටික්ඛෙපො නාම අඞ්ගුලිං වා හත්ථං වා මක්ඛිකාබීජනිං වා චීවරකණ්ණං වා චාලෙති, භමුකාය වා ආකාරං කරොති, කුද්ධො වා ඔලොකෙති. වාචාය පටික්ඛෙපො නාම ‘‘අල’’න්ති වා ‘‘න ගණ්හාමී’’ති වා ‘‘මා ආකිරා’’ති වා ‘‘අපගච්ඡා’’ති වා වදති. එවං යෙන කෙනචි ආකාරෙන කායෙන වා වාචාය වා පටික්ඛිත්තෙ පවාරණා හොති.
119. එකො අභිහටෙ භත්තෙ පවාරණාය භීතො හත්ථෙ අපනෙත්වා පුනප්පුනං පත්තෙ ඔදනං ආකිරන්තං ‘‘ආකිර ආකිර, කොට්ටෙත්වා කොට්ටෙත්වා පූරෙහී’’ති වදති, එත්ථ කථන්ති? මහාසුමත්ථෙරො තාව ‘‘අනාකිරණත්ථාය වුත්තත්තා පවාරණා හොතී’’ති ආහ. මහාපදුමත්ථෙරො පන ‘‘ආකිර පූරෙහීති වදන්තස්ස නාම කස්සචි පවාරණා අත්ථී’’ති වත්වා ‘‘න පවාරෙතී’’ති ආහ.
අපරො භත්තං අභිහරන්තං භික්ඛුං සල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘කිං, ආවුසො, ඉතොපි කිඤ්චි ගණ්හිස්සසි, දම්මි තෙ කිඤ්චී’’ති ආහ, තත්රාපි ‘‘එවං නාගමිස්සතීති වුත්තත්තා පවාරණා හොතී’’ති මහාසුමත්ථෙරො ආහ. මහාපදුමත්ථෙරො ¶ පන ‘‘ගණ්හිස්සසීති වදන්තස්ස නාම කස්සචි පවාරණා අත්ථී’’ති වත්වා ‘‘න පවාරෙතී’’ති ආහ.
එකො සමංසකං රසං අභිහරිත්වා ‘‘රසං ගණ්හථා’’ති වදති, තං සුත්වා පටික්ඛිපතො පවාරණා නත්ථි. ‘‘මච්ඡමංසරස’’න්ති වුත්තෙ පටික්ඛිපතො පවාරණා හොති, ‘‘ඉදං ගණ්හථා’’ති වුත්තෙපි හොතියෙව. මංසං විසුං කත්වා ‘‘මංසරසං ගණ්හථා’’ති වදති, ‘‘තත්ථ චෙ සාසපමත්තම්පි මංසඛණ්ඩං අත්ථි, තං පටික්ඛිපතො පවාරණා හොති. සචෙ පන පරිස්සාවිතො හොති, වට්ටතී’’ති අභයත්ථෙරො ආහ.
මංසරසෙන ආපුච්ඡන්තං මහාථෙරො ‘‘මුහුත්තං ආගමෙහී’’ති වත්වා ‘‘ථාලකං, ආවුසො, ආහරා’’ති ආහ, එත්ථ කථන්ති? මහාසුමත්ථෙරො තාව ‘‘අභිහාරකස්ස ගමනං උපච්ඡින්නං, තස්මා ¶ පවාරෙතී’’ති ආහ. මහාපදුමත්ථෙරො පන ‘‘අයං කුහිං ගච්ඡති, කීදිසං එතස්ස ගමනං, ගණ්හන්තස්සපි නාම කස්සචි පවාරණා අත්ථී’’ති වත්වා ‘‘න පවාරෙතී’’ති ආහ.
කළීරපනසාදීහි මිස්සෙත්වා මංසං පචන්ති, තං ගහෙත්වා ‘‘කළීරසූපං ගණ්හථ, පනසබ්යඤ්ජනං ගණ්හථා’’ති වදන්ති, එවම්පි න පවාරෙති. කස්මා? අපවාරණාරහස්ස නාමෙන වුත්තත්තා. සචෙ පන ‘‘මච්ඡසූපං මංසසූප’’න්ති වා ‘‘ඉදං ගණ්හථා’’ති වා වදන්ති, පවාරෙති, මංසකරම්බකො නාම හොති. තං දාතුකාමොපි ‘‘කරම්බකං ගණ්හථා’’ති වදති, වට්ටති, න පවාරෙති, ‘‘මංසකරම්බක’’න්ති වා ‘‘ඉද’’න්ති වා වුත්තෙ පන පවාරෙති. එස නයො සබ්බෙසු මච්ඡමංසමිස්සකෙසු.
120. ‘‘යො පන නිමන්තනෙ භුඤ්ජමානො මංසං අභිහටං ‘උද්දිස්සකත’න්ති මඤ්ඤමානො පටික්ඛිපති, පවාරිතොව හොතී’’ති මහාපච්චරියං වුත්තං. මිස්සකකථා පන කුරුන්දියං සුට්ඨු වුත්තා. එවඤ්හි තත්ථ වුත්තං – පිණ්ඩචාරිකො භික්ඛු භත්තමිස්සකං යාගුං ආහරිත්වා ‘‘යාගුං ගණ්හථා’’ති වදති, න පවාරෙති, ‘‘භත්තං ගණ්හථා’’ති වුත්තෙ පවාරෙති. කස්මා? යෙනාපුච්ඡිතො, තස්ස අත්ථිතාය. අයමෙත්ථ අධිප්පායො – ‘‘යාගුමිස්සකං ගණ්හථා’’ති වදති, තත්ර චෙ යාගු බහුතරා වා හොති සමසමා වා, න පවාරෙති. යාගු මන්දා, භත්තං බහුතරං, පවාරෙති. ඉදඤ්ච සබ්බඅට්ඨකථාසු වුත්තත්තා න සක්කා පටික්ඛිපිතුං, කාරණං පනෙත්ථ දුද්දසං. ‘‘භත්තමිස්සකං ගණ්හථා’’ති වදති, භත්තං බහුතරං වා සමං වා අප්පතරං වා හොති, පවාරෙතියෙව ¶ . භත්තං වා යාගුං වා අනාමසිත්වා ‘‘මිස්සකං ගණ්හථා’’ති වදති, තත්ර චෙ භත්තං බහුතරං වා සමකං වා හොති, පවාරෙති, අප්පතරං න පවාරෙති, ඉදඤ්ච කරම්බකෙන න සමානෙතබ්බං. කරම්බකො හි මංසමිස්සකොපි හොති අමංසමිස්සකොපි, තස්මා කරම්බකන්ති වුත්තෙ පවාරණා නත්ථි, ඉදං පන භත්තමිස්සකමෙව. එත්ථ වුත්තනයෙනෙව පවාරණා හොති. බහුරසෙ භත්තෙ රසං, බහුඛීරෙ ඛීරං, බහුසප්පිම්හි ච පායාසෙ සප්පිං ගණ්හථාති විසුං කත්වා දෙති, තං පටික්ඛිපතො පවාරණා නත්ථි.
යො පන ගච්ඡන්තො පවාරෙති, සො ගච්ඡන්තොව භුඤ්ජිතුං ලභති. කද්දමං වා උදකං වා පත්වා ඨිතෙන අතිරිත්තං කාරෙතබ්බං. සචෙ අන්තරා නදී පූරා හොති, නදීතීරෙ ගුම්බං අනුපරියායන්තෙන භුඤ්ජිතබ්බං. අථ නාවා වා සෙතු වා අත්ථි, තං අභිරුහිත්වාපි චඞ්කමන්තෙනෙව භුඤ්ජිතබ්බං, ගමනං න උපච්ඡින්දිතබ්බං. යානෙ වා හත්ථිඅස්සපිට්ඨෙ වා චන්දමණ්ඩලෙ වා සූරියමණ්ඩලෙ වා නිසීදිත්වා පවාරිතෙන යාව මජ්ඣන්හිකං, තාව තෙසු ගච්ඡන්තෙසුපි නිසින්නෙනෙව ¶ භුඤ්ජිතබ්බං. යො ඨිතො පවාරෙති, ඨිතෙනෙව, යො නිසින්නො පවාරෙති, නිසින්නෙනෙව පරිභුඤ්ජිතබ්බං, තං තං ඉරියාපථං විකොපෙන්තෙන අතිරිත්තං කාරෙතබ්බං. යො උක්කුටිකො නිසීදිත්වා පවාරෙති, තෙන උක්කුටිකෙනෙව භුඤ්ජිතබ්බං. තස්ස පන හෙට්ඨා පලාලපීඨං වා කිඤ්චි වා නිසීදනකං දාතබ්බං. පීඨකෙ නිසීදිත්වා පවාරිතෙන ආසනං අචාලෙත්වාව චතස්සො දිසා පරිවත්තන්තෙන භුඤ්ජිතුං ලබ්භති. මඤ්චෙ නිසීදිත්වා පවාරිතෙන ඉතො වා එත්තො වා සඤ්චරිතුං න ලබ්භති. සචෙ පන නං සහ මඤ්චෙන උක්ඛිපිත්වා අඤ්ඤත්ර නෙන්ති, වට්ටති. නිපජ්ජිත්වා පවාරිතෙන නිපන්නෙනෙව පරිභුඤ්ජිතබ්බං. පරිවත්තන්තෙන යෙන පස්සෙන නිපන්නො, තස්ස ඨානං නාතික්කමෙතබ්බං.
121. පවාරිතෙන පන කිංකාතබ්බන්ති? යෙන ඉරියාපථෙන පවාරිතො හොති, තං විකොපෙත්වා අඤ්ඤෙන ඉරියාපථෙන චෙ භුඤ්ජති, අතිරිත්තං කාරාපෙත්වා භුඤ්ජිතබ්බං. අනතිරිත්තං පන යං කිඤ්චි යාවකාලිකසඞ්ගහිතං ඛාදනීයං වා භොජනීයං වා ඛාදති වා භුඤ්ජති වා, අජ්ඣොහාරෙ අජ්ඣොහාරෙ පාචිත්තියං.
තත්ථ අනතිරිත්තං නාම නාතිරිත්තං, න අධිකන්ති අත්ථො. තං පන යස්මා කප්පියකතාදීහි සත්තහි විනයකම්මාකාරෙහි අකතං වා ගිලානස්ස අනධිකං වා හොති, තස්මා පදභාජනෙ වුත්තං –
‘‘අනතිරිත්තං ¶ නාම අකප්පියකතං හොති, අප්පටිග්ගහිතකතං හොති, අනුච්චාරිතකතං හොති, අහත්ථපාසෙ කතං හොති, අභුත්තාවිනා කතං හොති, භුත්තාවිනා ච පවාරිතෙන ආසනා වුට්ඨිතෙන කතං හොති, ‘අලමෙතං සබ්බ’න්ති අවුත්තං හොති, න ගිලානාතිරිත්තං හොති, එතං අනතිරිත්තං නාමා’’ති (පාචි. 239).
තත්ථ අකප්පියකතන්ති යං තත්ථ ඵලං වා කන්දමූලාදිං වා පඤ්චහි සමණකප්පෙහි කප්පියං අකතං, යඤ්ච අකප්පියමංසං වා අකප්පියභොජනං වා, එතං අකප්පියං නාම. තං අකප්පියං ‘‘අලමෙතං සබ්බ’’න්ති එවං අතිරිත්තං කතම්පි ‘‘අකප්පියකත’’න්ති වෙදිතබ්බං. අප්පටිග්ගහිතකතන්ති භික්ඛුනා අප්පටිග්ගහිතංයෙව පුරිමනයෙන අතිරිත්තං කතං. අනුච්චාරිතකතන්ති කප්පියං කාරෙතුං ආගතෙන භික්ඛුනා ඊසකම්පි අනුක්ඛිත්තං වා අනපනාමිතං වා කතං. අහත්ථපාසෙ කතන්ති කප්පියං කාරෙතුං ආගතස්ස හත්ථපාසතො බහි ඨිතෙන කතං. අභුත්තාවිනා කතන්ති යො ‘‘අලමෙතං සබ්බ’’න්ති අතිරිත්තං කරොති, තෙන පවාරණප්පහොනකභොජනං ¶ අභුත්තෙන කතං. භුත්තාවිනා පවාරිතෙන ආසනා වුට්ඨිතෙන කතන්ති ඉදං උත්තානමෙව. ‘‘අලමෙතං සබ්බ’’න්ති අවුත්තන්ති වචීභෙදං කත්වා එවං අවුත්තං හොති. ඉති ඉමෙහි සත්තහි විනයකම්මාකාරෙහි යං අතිරිත්තං කප්පියං අකතං, යඤ්ච න ගිලානාතිරිත්තං, තදුභයම්පි ‘‘අනතිරිත්ත’’න්ති වෙදිතබ්බං.
122. අතිරිත්තං පන තස්සෙව පටිපක්ඛනයෙන වෙදිතබ්බං. තෙනෙව වුත්තං පදභාජනෙ –
‘‘අතිරිත්තං නාම කප්පියකතං හොති, පටිග්ගහිතකතං හොති, උච්චාරිතකතං හොති, හත්ථපාසෙ කතං හොති, භුත්තාවිනා කතං හොති, භුත්තාවිනා පවාරිතෙන ආසනා අවුට්ඨිතෙන කතං හොති, ‘අලමෙතං සබ්බ’න්ති වුත්තං හොති, ගිලානාතිරිත්තං හොති, එතං අතිරිත්තං නාමා’’ති (පාචි. 239).
අපිචෙත්ථ භුත්තාවිනා කතං හොතීති අනන්තරනිසින්නස්ස සභාගස්ස භික්ඛුනො පත්තතො එකම්පි සිත්ථං වා මංසහීරං වා ඛාදිත්වා කතම්පි ‘‘භුත්තාවිනාව කතං හොතී’’ති වෙදිතබ්බං. ආසනා අවුට්ඨිතෙනාති එත්ථ පන අසම්මොහත්ථං ¶ අයං විනිච්ඡයො – ද්වෙ භික්ඛූ පාතොයෙව භුඤ්ජමානා පවාරිතා හොන්ති, එකෙන තත්ථෙව නිසීදිතබ්බං, ඉතරෙන නිච්චභත්තං වා සලාකභත්තං වා ආනෙත්වා උපඩ්ඪං තස්ස භික්ඛුනො පත්තෙ ආකිරිත්වා හත්ථං ධොවිත්වා සෙසං තෙන භික්ඛුනා කප්පියං කාරාපෙත්වා භුඤ්ජිතබ්බං. කස්මා? යඤ්හි තස්ස හත්ථෙ ලග්ගං, තං අකප්පියං හොති. සචෙ පන පඨමං නිසින්නො භික්ඛු සයමෙව තස්ස පත්තතො හත්ථෙන ගණ්හාති, හත්ථධොවනකිච්චං නත්ථි. සචෙ පන එවං ‘කප්පියං කාරෙත්වා භුඤ්ජන්තස්ස පුන කිඤ්චි බ්යඤ්ජනං වා ඛාදනීයං වා පත්තෙ ආකිර’න්ති යෙන පඨමං කප්පියං කතං හොති, සො පුන කාතුං න ලභති. යෙන අකතං, තෙන කාතබ්බං, යඤ්ච අකතං, තං කාතබ්බං. යෙන අකතන්ති අඤ්ඤෙන භික්ඛුනා යෙන පඨමං න කතං, තෙන කාතබ්බං. යඤ්ච අකතන්ති යෙන පඨමං කප්පියං කතං, තෙනපි යං අකතං, තං කාතබ්බං. පඨමභාජනෙ පන කාතුං න ලබ්භති. තත්ථ හි කරියමානෙ පඨමං කතෙන සද්ධිං කතං හොති, තස්මා අඤ්ඤස්මිං භාජනෙ කාතුං වට්ටතීති අධිප්පායො. එවං කතං පන තෙන භික්ඛුනා පඨමං කතෙන සද්ධිං භුඤ්ජිතුං වට්ටති.
කප්පියං කරොන්තෙන ච න කෙවලං පත්තෙයෙව, කුණ්ඩෙපි පච්ඡියම්පි යත්ථ කත්ථචි පුරතො ඨපෙත්වා ඔනාමිතභාජනෙ කාතබ්බං. තං සචෙ භික්ඛුසතං පවාරිතං හොති, සබ්බෙසං භුඤ්ජිතුං වට්ටති, අප්පවාරිතානම්පි වට්ටති. යෙන පන කප්පියං කතං, තස්ස න වට්ටති. සචෙපි පවාරෙත්වා ¶ පිණ්ඩාය පවිට්ඨං භික්ඛුං පත්තං ගහෙත්වා අවස්සං භුඤ්ජනකෙ මඞ්ගලනිමන්තනෙ නිසීදාපෙන්ති, අතිරිත්තං කාරාපෙත්වාව භුඤ්ජිතබ්බං. සචෙ තත්ථ අඤ්ඤො භික්ඛු නත්ථි, ආසනසාලං වා විහාරං වා පත්තං පෙසෙත්වා කාරෙතබ්බං, කප්පියං කරොන්තෙන පන අනුපසම්පන්නස්ස හත්ථෙ ඨිතං න කාතබ්බං. සචෙ ආසනසාලායං අබ්යත්තො භික්ඛු හොති, සයං ගන්ත්වා කප්පියං කාරාපෙත්වා ආනෙත්වා භුඤ්ජිතබ්බං.
ගිලානාතිරිත්තන්ති එත්ථ න කෙවලං යං ගිලානස්ස භුත්තාවසෙසං හොති, තං ගිලානාතිරිත්තං, අථ ඛො යං කිඤ්චි ගිලානං උද්දිස්ස ‘‘අජ්ජ වා යදා වා ඉච්ඡති, තදා ඛාදිස්සතී’’ති ආහටං, තං සබ්බං ගිලානාතිරිත්තන්ති වෙදිතබ්බං. යාමකාලිකං පන සත්තාහකාලිකං යාවජීවිකං වා යං ¶ කිඤ්චි අනතිරිත්තං ආහාරත්ථාය පරිභුඤ්ජන්තස්ස අජ්ඣොහාරෙ අජ්ඣොහාරෙ දුක්කටං. සචෙ පන යාමකාලිකාදීනි ආමිසසංසට්ඨානි හොන්ති, ආහාරත්ථායපි අනාහාරත්ථායපි පටිග්ගහෙත්වා අජ්ඣොහරන්තස්ස පාචිත්තියමෙව, අසංසට්ඨානි පන සති පච්චයෙ භුඤ්ජන්තස්ස අනාපත්ති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
පවාරණාවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
22. පබ්බජ්ජාවිනිච්ඡයකථා
123. පබ්බජ්ජාති ¶ එත්ථ පන පබ්බජ්ජාපෙක්ඛං කුලපුත්තං පබ්බාජෙන්තෙන යෙ පාළියං ‘‘න භික්ඛවෙ පඤ්චහි ආබාධෙහි ඵුට්ඨො පබ්බාජෙතබ්බො’’තිආදිනා (මහාව. 89) පටික්ඛිත්තා පුග්ගලා, තෙ වජ්ජෙත්වා පබ්බජ්ජාදොසවිරහිතො පුග්ගලො පබ්බාජෙතබ්බො. තත්රායං විනිච්ඡයො (මහාව. අට්ඨ. 88) – කුට්ඨං ගණ්ඩො කිලාසො සොසො අපමාරොති ඉමෙහි පඤ්චහි ආබාධෙහි ඵුට්ඨො න පබ්බාජෙතබ්බො, පබ්බාජෙන්තො පන දුක්කටං ආපජ්ජති ‘‘යො පබ්බාජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තත්තා. තත්ථ කුට්ඨන්ති රත්තකුට්ඨං වා හොතු කාළකුට්ඨං වා, යං කිඤ්චි කිටිභදද්දඋකච්ඡුආදිප්පභෙදම්පි සබ්බං කුට්ඨමෙවාති වුත්තං. තඤ්චෙ නඛපිට්ඨිප්පමාණම්පි වඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතං හොති, න පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙ පන නිවාසනපාවුරණෙහි පකතිපටිච්ඡන්නට්ඨානෙ නඛපිට්ඨිප්පමාණං අවඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතං හොති, වට්ටති. ‘‘මුඛෙ පන හත්ථපාදපිට්ඨීසු වා සචෙපි අවඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතං, නඛපිට්ඨිතො ච ඛුද්දකතරම්පි න වට්ටතියෙවා’’ති කුරුන්දියං වුත්තං. තිකිච්ඡාපෙත්වා පබ්බාජෙන්තෙනපි පකතිවණ්ණෙ ජාතෙයෙව පබ්බාජෙතබ්බො, ගොධාපිට්ඨිසදිසචුණ්ණඔකිරණසරීරම්පි පබ්බාජෙතුං න වට්ටති.
ගණ්ඩොති මෙදගණ්ඩො වා හොතු අඤ්ඤො වා, යො කොචි කොලට්ඨිමත්තකොපි චෙ වඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතො ගණ්ඩො හොති, න පබ්බාජෙතබ්බො. පටිච්ඡන්නට්ඨානෙ පන කොලට්ඨිමත්තෙ අවඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතෙ වට්ටති, මුඛාදිකෙ අප්පටිච්ඡන්නට්ඨානෙ අවඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතෙපි න වට්ටති. තිකිච්ඡාපෙත්වා පබ්බාජෙන්තෙනපි සරීරං සච්ඡවිං කාරාපෙත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. උණ්ණිගණ්ඩා නාම ¶ හොන්ති ගොථනකා විය අඞ්ගුලිකා විය ච තත්ථ තත්ථ ලම්බන්ති, එතෙපි ගණ්ඩායෙව, තෙසු සති පබ්බාජෙතුං න වට්ටති. දහරකාලෙ ඛීරපීළකා යොබ්බන්නකාලෙ ච මුඛෙ ඛරපීළකා නාම හොන්ති, මහල්ලකකාලෙ නස්සන්ති, න තා ගණ්ඩසඞ්ඛ්යං ගච්ඡන්ති, තාසු සති පබ්බාජෙතුං වට්ටති. අඤ්ඤා පන සරීරෙ ඛරපීළකා නාම, අපරා පදුමකණ්ණිකා නාම හොන්ති, අඤ්ඤා සාසපබීජකා නාම සාසපමත්තායෙව සකලසරීරං ඵරන්ති, සබ්බා කුට්ඨජාතිකාව, තාසු සති න පබ්බාජෙතබ්බො.
කිලාසොති න භිජ්ජනකං න පග්ඝරණකං පදුමපුණ්ඩරීකපත්තවණ්ණං කුට්ඨං. යෙන ගුන්නං විය සබලං සරීරං හොති, තස්මිං කුට්ඨෙ වුත්තනයෙනෙව විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො. සොසොති සොසබ්යාධි. තස්මිං ¶ සති න පබ්බාජෙතබ්බො. අපමාරොති පිත්තුම්මාදො වා යක්ඛුම්මාදො වා. තත්ථ පුබ්බවෙරිකෙන අමනුස්සෙන ගහිතො දුත්තිකිච්ඡො හොති, අප්පමත්තකෙපි පන අපමාරෙ සති න පබ්බාජෙතබ්බො.
124. ‘‘න, භික්ඛවෙ, රාජභටො පබ්බාජෙතබ්බො, යො පබ්බාජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 90) වචනතො රාජභටොපි න පබ්බාජෙතබ්බො. එත්ථ ච අමච්චො වා හොතු මහාමත්තො වා සෙවකො වා කිඤ්චි ඨානන්තරං පත්තො වා අප්පත්තො වා, යො කොචි රඤ්ඤො භත්තවෙතනභටො, සබ්බො රාජභටොති සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති, සො න පබ්බාජෙතබ්බො. තස්ස පන පුත්තනත්තභාතුකා යෙ රාජතො භත්තවෙතනං න ගණ්හන්ති, තෙ පබ්බාජෙතුං වට්ටති. යො පන රාජතො ලද්ධං නිබද්ධභොගං වා මාසසංවච්ඡරපරිබ්බයං වා රඤ්ඤොයෙව නිය්යාදෙති, පුත්තභාතුකෙ වා තං ඨානං සම්පටිච්ඡාපෙත්වා රාජානං ‘‘න දානාහං දෙවස්ස භටො’’ති ආපුච්ඡති, යෙන වා යංකාරණා වෙතනං ගහිතං, තං කම්මං කතං හොති, යො වා ‘‘පබ්බජස්සූ’’ති රඤ්ඤා අනුඤ්ඤාතො හොති, තම්පි පබ්බාජෙතුං වට්ටති.
125. චොරොපි ධජබන්ධො න පබ්බාජෙතබ්බො ‘‘න, භික්ඛවෙ, ධජබන්ධො චොරො පබ්බාජෙතබ්බො, යො පබ්බාජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 91) වුත්තත්තා. තත්ථ ධජං බන්ධිත්වා විය විචරතීති ධජබන්ධො, මූලදෙවාදයො විය ලොකෙ පාකටොති වුත්තං හොති. තස්මා යො ගාමඝාතං වා පන්ථදුහනං වා නගරෙ සන්ධිච්ඡෙදාදිකම්මං වා කරොන්තො විචරති, පඤ්ඤායති ¶ ච ‘‘අසුකො නාම ඉදං ඉදං කරොතී’’ති, සො න පබ්බාජෙතබ්බො. යො පන රාජපුත්තො රජ්ජං පත්ථෙන්තො ගාමඝාතාදීනි කරොති, සො පබ්බාජෙතබ්බො. රාජානො හි තස්මිං පබ්බජිතෙ තුස්සන්ති, සචෙ පන න තුස්සන්ති, න පබ්බාජෙතබ්බො. පුබ්බෙ මහාජනෙ පාකටො චොරො පච්ඡා චොරකම්මං පහාය පඤ්ච සීලානි සමාදියති, තඤ්චෙ මනුස්සා එවං ජානන්ති, පබ්බාජෙතබ්බො. යෙ පන අම්බලබුජාදිචොරකා සන්ධිච්ඡෙදාදිචොරා එව වා අදිස්සමානා ථෙය්යං කරොන්ති, පච්ඡාපි ‘‘ඉමිනා නාම ඉදං කත’’න්ති න පඤ්ඤායන්ති, තෙපි පබ්බාජෙතුං වට්ටති.
126. කාරභෙදකො පන චොරො න පබ්බාජෙතබ්බො ‘‘න, භික්ඛවෙ, කාරභෙදකො චොරො පබ්බාජෙතබ්බො, යො පබ්බාජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 92) වුත්තත්තා. තත්ථ කාරො වුච්චති බන්ධනාගාරං. ඉධ පන අන්දුබන්ධනං වා හොතු සඞ්ඛලිකබන්ධනං වා රජ්ජුබන්ධනං වා ගාමබන්ධනං වා නිගමබන්ධනං වා නගරබන්ධනං වා පුරිසගුත්ති වා ජනපදබන්ධනං වා දීපබන්ධනං වා, යො එතෙසු යං කිඤ්චි බන්ධනං භින්දිත්වා වා ඡින්දිත්වා වා මුඤ්චිත්වා වා විවරිත්වා වා ¶ අපස්සමානානං වා පලායති, සො කාරභෙදකොති සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. තස්මා ඊදිසො කාරභෙදකො චොරො දීපබන්ධනං භින්දිත්වා දීපන්තරං ගතොපි න පබ්බාජෙතබ්බො. යො පන න චොරො, කෙවලං හත්ථකම්මං අකරොන්තො ‘‘එවං නො අපලායන්තො කරිස්සතී’’ති රාජයුත්තාදීහි බද්ධො, සො කාරං භින්දිත්වා පලාතොපි පබ්බාජෙතබ්බො. යො පන ගාමනිගමපට්ටනාදීනි කෙණියා ගහෙත්වා තං අසම්පාදෙන්තො බන්ධනාගාරං පවෙසිතො හොති, සොපි පලායිත්වා ආගතො න පබ්බාජෙතබ්බො. යොපි කසිකම්මාදීහි ධනං සම්පාදෙත්වා ජීවන්තො ‘‘නිධානං ඉමිනා ලද්ධ’’න්ති පෙසුඤ්ඤං උපසංහරිත්වා කෙනචි බන්ධාපිතො හොති, තං තත්ථෙව පබ්බාජෙතුං න වට්ටති, පලායිත්වා ගතං පන ගතට්ඨානෙ පබ්බාජෙතුං වට්ටති.
127. ‘‘න, භික්ඛවෙ, ලිඛිතකො චොරො පබ්බාජෙතබ්බො, යො පබ්බාජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 93) වචනතො පන ලිඛිතකො චොරො න පබ්බාජෙතබ්බො. තත්ථ ලිඛිතකො නාම යො කොචි චොරිකං වා අඤ්ඤං වා ගරුං රාජාපරාධං කත්වා පලාතො, රාජා ච නං ¶ පණ්ණෙ වා පොත්ථකෙ වා ‘‘ඉත්ථන්නාමො යත්ථ දිස්සති, තත්ථ ගහෙත්වා මාරෙතබ්බො’’ති වා ‘‘හත්ථපාදාදීනි අස්ස ඡින්දිතබ්බානී’’ති වා ‘‘එත්තකං නාම දණ්ඩං ආහරාපෙතබ්බො’’ති වා ලිඛාපෙති, අයං ලිඛිතකො නාම, සො න පබ්බාජෙතබ්බො.
128. කසාහතො කතදණ්ඩකම්මොපි න පබ්බාජෙතබ්බො ‘‘න, භික්ඛවෙ, කසාහතො කතදණ්ඩකම්මො පබ්බාජෙතබ්බො, යො පබ්බාජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 94) වචනතො. එත්ථ පන යො වචනපෙසනාදීනි අකරොන්තො හඤ්ඤති, න සො කතදණ්ඩකම්මො. යො පන කෙණියා වා අඤ්ඤථා වා කිඤ්චි ගහෙත්වා ඛාදිත්වා පුන දාතුං අසක්කොන්තො ‘‘අයමෙව තෙ දණ්ඩො හොතූ’’ති කසාහි හඤ්ඤති, අයමෙව කසාහතො කතදණ්ඩකම්මො. සො ච කසාහි වා හතො හොතු අඩ්ඪදණ්ඩකාදීනං වා අඤ්ඤතරෙන, යාව අල්ලවණො හොති, න තාව පබ්බාජෙතබ්බො, වණෙ පන පාකතිකෙ කත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙ පන ජාණූහි වා කප්පරෙහි වා නාළිකෙරපාසාණාදීහි වා ඝාතෙත්වා මුත්තො හොති, සරීරෙ චස්ස ගණ්ඨියො පඤ්ඤායන්ති, න පබ්බාජෙතබ්බො, ඵාසුකං කත්වා එව ගණ්ඨීසු සන්නිසින්නාසු පබ්බාජෙතබ්බො.
129. ලක්ඛණාහතො පන කතදණ්ඩකම්මො න පබ්බාජෙතබ්බො ‘‘න, භික්ඛවෙ, ලක්ඛණහතො කතදණ්ඩකම්මො පබ්බාජෙතබ්බො, යො පබ්බාජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 95) වචනතො. එත්ථපි කතදණ්ඩකම්මභාවො පුරිමනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. යස්ස පන නලාටෙ වා ඌරුආදීසු වා තත්තෙන ලොහෙන ලක්ඛණං ආහතං හොති, සො සචෙ භුජිස්සො, යාව අල්ලවණො හොති ¶ , තාව න පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙපිස්ස වණා රුළ්හා හොන්ති ඡවියා සමපරිච්ඡෙදා, ලක්ඛණං න පඤ්ඤායති, තිමණ්ඩලං නිවත්ථස්ස උත්තරාසඞ්ගෙ කතෙ පටිච්ඡන්නොකාසෙ චෙ හොති, පබ්බාජෙතුං වට්ටති, අප්පටිච්ඡන්නොකාසෙ චෙ, න වට්ටති.
130. ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉණායිකො පබ්බාජෙතබ්බො, යො පබ්බාජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 96) වචනතො ඉණායිකොපි න පබ්බාජෙතබ්බො. තත්ථ ඉණායිකො නාම යස්ස පිතිපිතාමහෙහි වා ඉණං ගහිතං හොති ¶ , සයං වා ඉණං ගහිතං හොති, යං වා ආඨපෙත්වා මාතාපිතූහි කිඤ්චි ගහිතං හොති, සො තං ඉණං පරෙසං ධාරෙතීති ඉණායිකො. යං පන අඤ්ඤෙ ඤාතකා ආඨපෙත්වා කිඤ්චි ගණ්හන්ති, සො න ඉණායිකො. න හි තෙ තං ආඨපෙතුං ඉස්සරා, තස්මා තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති, ඉතරං න වට්ටති. සචෙ පනස්ස ඤාතිසාලොහිතා ‘‘මයං දස්සාම, පබ්බාජෙථ න’’න්ති ඉණං අත්තනො භාරං කරොන්ති, අඤ්ඤො වා කොචි තස්ස ආචාරසම්පත්තිං දිස්වා ‘‘පබ්බාජෙථ නං, අහං ඉණං දස්සාමී’’ති වදති, පබ්බාජෙතුං වට්ටති. තෙසු අසති භික්ඛුනා තථාරූපස්ස උපට්ඨාකස්සපි ආරොචෙතබ්බං ‘‘සහෙතුකො සත්තො ඉණපලිබොධෙන න පබ්බජතී’’ති. සචෙ සො පටිපජ්ජති, පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙපි අත්තනො කප්පියභණ්ඩං අත්ථි, ‘‘එතං දස්සාමී’’ති පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙ පන නෙව ඤාතකාදයො පටිපජ්ජන්ති, න අත්තනො ධනං අත්ථි, ‘‘පබ්බාජෙත්වා භික්ඛාය චරිත්වා මොචෙස්සාමී’’ති පබ්බාජෙතුං න වට්ටති. සචෙ පබ්බාජෙති, දුක්කටං. පලාතොපි ආනෙත්වා දාතබ්බො. නො චෙ දෙති, සබ්බං ඉණං ගීවා හොති. අජානිත්වා පබ්බාජයතො අනාපත්ති, පස්සන්තෙන පන ආනෙත්වා ඉණසාමිකානං දස්සෙතබ්බො, අපස්සන්තස්ස ගීවා න හොති.
සචෙ ඉණායිකො අඤ්ඤං දෙසං ගන්ත්වා පුච්ඡියමානොපි ‘‘නාහං කස්සචි කිඤ්චි ධාරෙමී’’ති වත්වා පබ්බජති, ඉණසාමිකො ච තං පරියෙසන්තො තත්ථ ගච්ඡති, දහරො තං දිස්වා පලායති, සො ථෙරං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘අයං, භන්තෙ, කෙන පබ්බාජිතො, මම එත්තකං නාම ධනං ගහෙත්වා පලාතො’’ති වදති, ථෙරෙන වත්තබ්බං ‘‘මයා, උපාසක, ‘අණණො අහ’න්ති වදන්තො පබ්බාජිතො, කිං දානි කරොමි, පස්ස මෙ පත්තචීවර’’න්ති. අයං තත්ථ සාමීචි. පලාතෙ පන ගීවා න හොති. සචෙ පන නං ථෙරස්ස සම්මුඛාව දිස්වා ‘‘අයං මම ඉණායිකො’’ති වදති, ‘‘තව ඉණායිකං ත්වමෙව ජානාහී’’ති වත්තබ්බො, එවම්පි ගීවා න හොති. සචෙපි සො ‘‘පබ්බජිතො අයං දානි කුහිං ගමිස්සතී’’ති වදති, ථෙරෙන ‘‘ත්වංයෙව ජානාහී’’ති වත්තබ්බො. එවම්පිස්ස පලාතෙ ගීවා න හොති. සචෙ පන ථෙරො ‘‘කුහිං දානි අයං ගමිස්සති, ඉධෙව අච්ඡතූ’’ති වදති, සො චෙ පලායති, ගීවා හොති. සචෙ සො සහෙතුකො සත්තො හොති වත්තසම්පන්නො ¶ ¶ , ථෙරෙන ‘‘ඊදිසො අය’’න්ති වත්තබ්බං. ඉණසාමිකො චෙ ‘‘සාධූ’’ති විස්සජ්ජෙති, ඉච්චෙතං කුසලං, ‘‘උපඩ්ඪුපඩ්ඪං දෙථා’’ති වදති, දාතබ්බං. අපරෙන සමයෙන අතිආරාධකො හොති, ‘‘සබ්බං දෙථා’’ති වුත්තෙපි දාතබ්බමෙව. සචෙ පන උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීසු කුසලො හොති බහූපකාරො භික්ඛූනං, භික්ඛාචාරවත්තෙන පරියෙසිත්වාපි ඉණං දාතබ්බමෙව.
131. දාසොපි න පබ්බාජෙතබ්බො ‘‘න, භික්ඛවෙ, දාසො පබ්බාජෙතබ්බො, යො පබ්බාජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 97) වචනතො. තත්ථ චත්තාරො දාසා අන්තොජාතො ධනක්කීතො කරමරානීතො සාමං දාසබ්යං උපගතොති. තත්ථ අන්තොජාතො නාම ජාතියා දාසො ඝරදාසියා පුත්තො. ධනක්කීතො නාම මාතාපිතූනං සන්තිකා පුත්තො වා සාමිකානං සන්තිකා දාසො වා ධනං දත්වා දාසචාරිත්තං ආරොපෙත්වා කීතො. එතෙ ද්වෙපි න පබ්බාජෙතබ්බා. පබ්බාජෙන්තෙන තත්ථ තත්ථ චාරිත්තවසෙන අදාසෙ කත්වා පබ්බාජෙතබ්බා. කරමරානීතො නාම තිරොරට්ඨං විලොපං වා කත්වා උපලාපෙත්වා වා තිරොරට්ඨතො භුජිස්සමානුසකානි ආහරන්ති, අන්තොරට්ඨෙයෙව වා කතාපරාධං කිඤ්චි ගාමං රාජා ‘‘විලුම්පථා’’ති ච ආණාපෙති, තතො මානුසකානිපි ආහරන්ති, තත්ථ සබ්බෙ පුරිසා දාසා, ඉත්ථියො දාසියො. එවරූපො කරමරානීතො දාසො යෙහි ආනීතො, තෙසං සන්තිකෙ වසන්තො වා බන්ධනාගාරෙ බද්ධො වා පුරිසෙහි රක්ඛියමානො වා න පබ්බාජෙතබ්බො, පලායිත්වා පන ගතො ගතට්ඨානෙ පබ්බාජෙතබ්බො. රඤ්ඤා තුට්ඨෙන ‘‘කරමරානීතකෙ මුඤ්චථා’’ති වත්වා වා සබ්බසාධාරණෙන වා නයෙන බන්ධනමොක්ඛෙ කතෙ පබ්බාජෙතබ්බොව.
සාමං දාසබ්යං උපගතො නාම ජීවිතහෙතු වා ආරක්ඛහෙතු වා ‘‘අහං තෙ දාසො’’ති සයමෙව දාසභාවං උපගතො රාජූනං හත්ථිඅස්සගොමහිංසගොපකාදයො විය. තාදිසො දාසො න පබ්බාජෙතබ්බො. රඤ්ඤො වණ්ණදාසීනං පුත්තා හොන්ති අමච්චපුත්තසදිසා, තෙපි න පබ්බාජෙතබ්බා. භුජිස්සිත්ථියො අසඤ්ඤතා වණ්ණදාසීහි සද්ධිං විචරන්ති, තාසං පුත්තෙ පබ්බාජෙතුං වට්ටති. සචෙ සයමෙව පණ්ණං ආරොපෙන්ති, න වට්ටති. භටිපුත්තගණාදීනං දාසාපි තෙහි අදින්නා න පබ්බාජෙතබ්බා. විහාරෙසු ¶ රාජූහි ආරාමිකදාසා නාම දින්නා හොන්ති, තෙපි පබ්බාජෙතුං න වට්ටති, භුජිස්සෙ කත්වා පන පබ්බාජෙතුං වට්ටති. මහාපච්චරියං ‘‘අන්තොජාතධනක්කීතකෙ ආනෙත්වා භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ‘ආරාමිකෙ දෙමා’ති දෙන්ති, තක්කං සීසෙ ආසිත්තකසදිසාව හොන්ති, තෙ පබ්බාජෙතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං. කුරුන්දියං පන ‘‘ආරාමිකං දෙමාති කප්පියවොහාරෙන දෙන්ති, යෙන කෙනචි වොහාරෙන දින්නො හොතු, නෙව පබ්බාජෙතබ්බො’’ති වුත්තං. දුග්ගතමනුස්සා ‘‘සඞ්ඝං නිස්සාය ජීවිස්සාමා’’ති විහාරෙ කප්පියකාරකා හොන්ති, එතෙ පබ්බාජෙතුං වට්ටති. යස්ස මාතාපිතරො දාසා ¶ , මාතා එව වා දාසී, පිතා අදාසො, තං පබ්බාජෙතුං න වට්ටති. යස්ස පන මාතා අදාසී, පිතා දාසො, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. භික්ඛුස්ස ඤාතකා වා උපට්ඨාකා වා දාසං දෙන්ති ‘‘ඉමං පබ්බාජෙථ, තුම්හාකං වෙය්යාවච්චං කරිස්සතී’’ති, අත්තනො වාස්ස දාසො අත්ථි, භුජිස්සො කතොව පබ්බාජෙතබ්බො. සාමිකා දාසං දෙන්ති ‘‘ඉමං පබ්බාජෙථ, සචෙ අභිරමිස්සති, අදාසො. විබ්භමිස්සති චෙ, අම්හාකං දාසොව භවිස්සතී’’ති, අයං තාවකාලිකො නාම, තං පබ්බාජෙතුං න වට්ටතීති කුරුන්දියං වුත්තං. නිස්සාමිකදාසො හොති, සොපි භුජිස්සො කතොව පබ්බාජෙතබ්බො. අජානන්තො පබ්බාජෙත්වා උපසම්පාදෙත්වා වා පච්ඡා ජානන්ති, භුජිස්සං කාතුමෙව වට්ටති.
ඉමස්ස ච අත්ථස්ස පකාසනත්ථං ඉදං වත්ථුං වදන්ති – එකා කිර කුලදාසී එකෙන සද්ධිං අනුරාධපුරා පලායිත්වා රොහණෙ වසමානා පුත්තං පටිලභි, සො පබ්බජිත්වා උපසම්පන්නකාලෙ ලජ්ජී කුක්කුච්චකො අහොසි. අථෙකදිවසං මාතරං පුච්ඡි ‘‘කිං උපාසිකෙ තුම්හාකං භාතා වා භගිනී වා නත්ථි, න කිඤ්චි ඤාතකං පස්සාමී’’ති. තාත, අහං අනුරාධපුරෙ කුලදාසී, තව පිතරා සද්ධිං පලායිත්වා ඉධ වසාමීති. සීලවා භික්ඛු ‘‘අසුද්ධා කිර මෙ පබ්බජ්ජා’’ති සංවෙගං ලභිත්වා මාතරං තස්ස කුලස්ස නාමගොත්තං පුච්ඡිත්වා අනුරාධපුරං ආගම්ම තස්ස කුලස්ස ඝරද්වාරෙ අට්ඨාසි, ‘‘අතිච්ඡථ, භන්තෙ’’ති වුත්තෙපි නාතික්කමි. තෙ ආගන්ත්වා ‘‘කිං, භන්තෙ’’ති පුච්ඡිංසු. ‘‘තුම්හාකං ඉත්ථන්නාමා දාසී පලාතා අත්ථී’’ති? ‘‘අත්ථි, භන්තෙ’’. අහං තස්සා පුත්තො, සචෙ මං තුම්හෙ අනුජානාථ, පබ්බජ්ජං ලභාමි, තුම්හෙ මය්හං සාමිකාති. තෙ හට්ඨතුට්ඨා හුත්වා ‘‘සුද්ධා, භන්තෙ, තුම්හාකං පබ්බජ්ජා’’ති තං භුජිස්සං කත්වා මහාවිහාරෙ ¶ වසාපෙසුං චතූහි පච්චයෙහි පටිජග්ගන්තා. ථෙරො තං කුලං නිස්සාය වසමානොයෙව අරහත්තං පාපුණීති.
132. ‘‘න, භික්ඛවෙ, හත්ථච්ඡින්නො පබ්බාජෙතබ්බො. න පාදච්ඡින්නො, න හත්ථපාදච්ඡින්නො, න කණ්ණච්ඡින්නො, න කණ්ණනාසච්ඡින්නො, න අඞ්ගුලිච්ඡින්නො, න අළච්ඡින්නො, න කණ්ඩරච්ඡින්නො, න ඵණහත්ථකො, න ඛුජ්ජො, න වාමනො න ගලගණ්ඩී, න ලක්ඛණාහතො, න කසාහතො, න ලිඛිතකො, න සීපදී, න පාපරොගී, න පරිසදූසකො, න කාණො, න කුණී, න ඛඤ්ජො, න පක්ඛහතො, න ඡින්නිරියාපථො, න ජරාදුබ්බලො, න අන්ධො, න මූගො, න බධිරො, න අන්ධමූගො, න අන්ධබධිරො, න මූගබධිරො, න අන්ධමූගබධිරො පබ්බාජෙතබ්බො, යො පබ්බාජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 119) වචනතො පන හත්ථච්ඡින්නාදයොපි න පබ්බාජෙතබ්බා.
තත්ථ ¶ හත්ථච්ඡින්නොති යස්ස හත්ථතලෙ වා මණිබන්ධෙ වා කප්පරෙ වා යත්ථ කත්ථචි එකො වා ද්වෙ වා හත්ථා ඡින්නා හොන්ති. පාදච්ඡින්නොති යස්ස අග්ගපාදෙ වා ගොප්ඵකෙසු වා ජඞ්ඝාය වා යත්ථ කත්ථචි එකො වා ද්වෙ වා පාදා ඡින්නා හොන්ති. හත්ථපාදච්ඡින්නොති යස්ස වුත්තප්පකාරෙනෙව චතූසු හත්ථපාදෙසු ද්වෙ වා තයො වා සබ්බෙ වා හත්ථපාදා ඡින්නා හොන්ති. කණ්ණච්ඡින්නොති යස්ස කණ්ණමූලෙ වා කණ්ණසක්ඛලිකාය වා එකො වා ද්වෙ වා කණ්ණා ඡින්නා හොන්ති. යස්ස පන කණ්ණාවට්ටෙ ඡිජ්ජන්ති, සක්කා ච හොති සඞ්ඝාටෙතුං, සො කණ්ණං සඞ්ඝාටෙත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. නාසච්ඡින්නොති යස්ස අජපදකෙ වා අග්ගෙ වා එකපුටෙ වා යත්ථ කත්ථචි නාසා ඡින්නා හොති. යස්ස පන නාසිකා සක්කා හොති සන්ධෙතුං, සො තං ඵාසුකං කත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. කණ්ණනාසච්ඡින්නො උභයවසෙන වෙදිතබ්බො. අඞ්ගුලිච්ඡින්නොති යස්ස නඛසෙසං අදස්සෙත්වා එකා වා බහූ වා අඞ්ගුලියො ඡින්නා හොන්ති. යස්ස පන සුත්තතන්තුමත්තම්පි නඛසෙසං පඤ්ඤායති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. අළච්ඡින්නොති යස්ස චතූසු අඞ්ගුට්ඨකෙසු අඞ්ගුලියං වුත්තනයෙනෙව එකො වා බහූ වා අඞ්ගුට්ඨකා ඡින්නා හොන්ති. කණ්ඩරච්ඡින්නොති යස්ස කණ්ඩරනාමකා මහාන්හාරූ පුරතො වා පච්ඡතො වා ඡින්නා හොන්ති, යෙසු එකස්සපි ඡින්නත්තා අග්ගපාදෙන වා චඞ්කමති, මූලෙන වා චඞ්කමති, න පාදං පතිට්ඨාපෙතුං සක්කොති.
ඵණහත්ථකොති ¶ යස්ස වග්ගුලිපක්ඛකා විය අඞ්ගුලියො සම්බද්ධා හොන්ති, එතං පබ්බාජෙතුකාමෙන අඞ්ගුලන්තරිකායො ඵාලෙත්වා සබ්බං අන්තරචම්මං අපනෙත්වා ඵාසුකං කත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. යස්සපි ඡ අඞ්ගුලියො හොන්ති, තං පබ්බාජෙතුකාමෙන අධිකං අඞ්ගුලිං ඡින්දිත්වා ඵාසුකං කත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. ඛුජ්ජොති යො උරස්ස වා පිට්ඨියා වා පස්සස්ස වා නික්ඛන්තත්තා ඛුජ්ජසරීරො. යස්ස පන කිඤ්චි කිඤ්චි අඞ්ගපච්චඞ්ගං ඊසකං වඞ්කං, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. මහාපුරිසො එව හි බ්රහ්මුජුගත්තො, අවසෙසො සත්තො අඛුජ්ජො නාම නත්ථි. වාමනොති ජඞ්ඝවාමනො වා කටිවාමනො වා උභයවාමනො වා. ජඞ්ඝවාමනස්ස කටිතො පට්ඨාය හෙට්ඨිමකායො රස්සො හොති, උපරිමකායො පරිපුණ්ණො. කටිවාමනස්ස කටිතො පට්ඨාය උපරිමකායො රස්සො හොති, හෙට්ඨිමකායො පරිපුණ්ණො. උභයවාමනස්ස උභොපි කායා රස්සා හොන්ති, යෙසං රස්සත්තා භූතානං විය පරිවටුමො මහාකුච්ඡිඝටසදිසො අත්තභාවො හොති, තං තිවිධම්පි පබ්බාජෙතුං න වට්ටති.
ගලගණ්ඩීති යස්ස කුම්භණ්ඩං විය ගලෙ ගණ්ඩො හොති. දෙසනාමත්තමෙව චෙතං, යස්මිං කිස්මිඤ්චි පන පදෙසෙ ගණ්ඩෙ සති න පබ්බාජෙතබ්බො. තත්ථ විනිච්ඡයො ‘‘න, භික්ඛවෙ, පඤ්චහි ආබාධෙහි ඵුට්ඨො පබ්බාජෙතබ්බො’’ති (මහාව. 89) එත්ථ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. ලක්ඛණාහතකසාහතලිඛිතකෙසු ¶ යං වත්තබ්බං, තං හෙට්ඨා වුත්තමෙව. සීපදීති භාරපාදො වුච්චති. යස්ස පාදො ථූලො හොති සඤ්ජාතපීළකො ඛරො, සො න පබ්බාජෙතබ්බො. යස්ස පන න තාව ඛරභාවං ගණ්හාති, සක්කා හොති උපනාහං බන්ධිත්වා උදකආවාටෙ පවෙසෙත්වා උදකවාලිකාය පූරෙත්වා යථා සිරා පඤ්ඤායන්ති, ජඞ්ඝා ච තෙලනාළිකා විය හොති, එවං මිලාපෙතුං, තස්ස පාදං ඊදිසං කත්වා තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. සචෙ පුන වඩ්ඪති, උපසම්පාදෙන්තෙනපි තථා කත්වාව උපසම්පාදෙතබ්බො. පාපරොගීති අරිසභගන්දරපිත්තසෙම්හකාසසොසාදීසු යෙන කෙනචි රොගෙන නිච්චාතුරො අතෙකිච්ඡරොගො ජෙගුච්ඡො අමනාපො, අයං න පබ්බාජෙතබ්බො.
133. පරිසදූසකොති යො අත්තනො විරූපතාය පරිසං දූසෙති, අතිදීඝො වා හොති අඤ්ඤෙසං සීසප්පමාණනාභිප්පදෙසො, අතිරස්සො වා උභයවාමනභූතරූපං විය, අතිකාළො වා ඣාපිතක්ඛෙත්තෙ ඛාණුකො ¶ විය, අච්චොදාතො වා දධිතක්කාදීහි පමජ්ජිතතම්බලොහවණ්ණො, අතිකිසො වා මන්දමංසලොහිතො අට්ඨිසිරාචම්මසරීරො විය, අතිථූලො වා භාරියමංසො මහොදරො මහාභූතසදිසො, අභිමහන්තසීසො වා පච්ඡිං සීසෙ කත්වා ඨිතො විය, අතිඛුද්දකසීසො වා සරීරස්ස අනනුරූපෙන අතිඛුද්දකෙන සීසෙන සමන්නාගතො, කූටකූටසීසො වා තාලඵලපිණ්ඩිසදිසෙන සීසෙන සමන්නාගතො, සිඛරසීසො වා උද්ධං අනුපුබ්බතනුකෙන සීසෙන සමන්නාගතො, නාළිසීසො වා මහාවෙණුපබ්බසදිසෙන සීසෙන සමන්නාගතො, කප්පසීසො වා පබ්භාරසීසො වා චතූසු පස්සෙසු යෙන කෙනචි පස්සෙන ඔනතෙන සීසෙන සමන්නාගතො, වණසීසො වා පූතිසීසො වා කණ්ණිකකෙසො වා පාණකෙහි ඛායිතකෙදාරෙ සස්සසදිසෙහි තහිං තහිං උට්ඨිතෙහි කෙසෙහි සමන්නාගතො, නිල්ලොමසීසො වා ථූලථද්ධකෙසො වා තාලහීරසදිසෙහි කෙසෙහි සමන්නාගතො, ජාතිපලිතෙහි පණ්ඩරකෙසො වා පකතිතම්බකෙසො වා ආදිත්තෙහි විය කෙසෙහි සමන්නාගතො, ආවට්ටසීසො වා ගුන්නං සරීරෙ ආවට්ටසදිසෙහි උද්ධග්ගෙහි කෙසාවට්ටෙහි සමන්නාගතො, සීසලොමෙහි සද්ධිං එකාබද්ධභමුකලොමො වා ජාලබද්ධෙන විය නලාටෙන සමන්නාගතො.
සම්බද්ධභමුකො වා නිල්ලොමභමුකො වා මක්කටභමුකො වා අතිමහන්තක්ඛි වා අතිඛුද්දකක්ඛි වා මහිංසචම්මෙ වාසිකොණෙන පහරිත්වා කතඡිද්දසදිසෙහි අක්ඛීහි සමන්නාගතො, විසමක්ඛි වා එකෙන මහන්තෙන, එකෙන ඛුද්දකෙන අක්ඛිනා සමන්නාගතො, විසමචක්කලො වා එකෙන උද්ධං, එකෙන අධොති එවං විසමජාතෙහි අක්ඛිචක්කෙහි සමන්නාගතො, කෙකරො වා ගම්භීරක්ඛි වා යස්ස ගම්භීරෙ උදපානෙ උදකතාරකා විය අක්ඛිතාරකා පඤ්ඤායන්ති, නික්ඛන්තක්ඛි වා යස්ස කක්කටස්සෙව අක්ඛිතාරකා නික්ඛන්තා හොන්ති, හත්ථිකණ්ණො වා මහන්තාහි කණ්ණසක්ඛලීහි සමන්නාගතො, මූසිකකණ්ණො වා ජතුකකණ්ණො ¶ වා ඛුද්දකාහි කණ්ණසක්ඛලීහි සමන්නාගතො, ඡිද්දමත්තකණ්ණො වා යස්ස විනා කණ්ණසක්ඛලීහි කණ්ණච්ඡිද්දමත්තමෙව හොති, අවිද්ධකණ්ණො වා, යොනකජාතිකො පන පරිසදූසකො න හොති, සභාවොයෙව හි සො තස්ස. කණ්ණභගන්දරිකො වා නිච්චපූතිනා කණ්ණෙන සමන්නාගතො, ගණ්ඩකණ්ණො ¶ වා සදා පග්ඝරිතපුබ්බෙන කණ්ණෙන සමන්නාගතො, ටඞ්කිතකණ්ණො වා ගොභත්තනාළිකාය අග්ගසදිසෙහි කණ්ණෙහි සමන්නාගතො, අතිපිඞ්ගලක්ඛි වා, මධුපිඞ්ගලං පන පබ්බාජෙතුං වට්ටති. නිප්පඛුමක්ඛි වා අස්සුපග්ඝරණක්ඛි වා පුප්ඵිතක්ඛි වා අක්ඛිපාකෙන සමන්නාගතක්ඛි වා.
අතිමහන්තනාසිකො වා අතිඛුද්දකනාසිකො වා චිපිටනාසිකො වා මජ්ඣෙ අප්පතිට්ඨහිත්වා එකපස්සෙ ඨිතවඞ්කනාසිකො වා දීඝනාසිකො වා සුකතුණ්ඩසදිසාය ජිව්හාය ලෙහිතුං සක්කුණෙය්යාය නාසිකාය සමන්නාගතො, නිච්චං පග්ඝරිතසිඞ්ඝාණිකනාසො වා, මහාමුඛො වා යස්ස පටඞ්ගමණ්ඩූකස්සෙව මුඛනිමිත්තංයෙව මහන්තං හොති, මුඛං පන ලාබුසදිසං අතිඛුද්දකං, භින්නමුඛො වා වඞ්කමුඛො වා මහාඔට්ඨො වා උක්ඛලිමුඛවට්ටිසදිසෙහි ඔට්ඨෙහි සමන්නාගතො, තනුකඔට්ඨො වා භෙරිචම්මසදිසෙහි දන්තෙ පිදහිතුං අසමත්ථෙහි ඔට්ඨෙහි සමන්නාගතො, මහාධරොට්ඨො වා තනුකඋත්තරොට්ඨො වා තනුකඅධරොට්ඨො වා මහාඋත්තරොට්ඨො වා ඔට්ඨඡින්නකො වා එළමුඛො වා උප්පක්කමුඛො වා සඞ්ඛතුණ්ඩකො වා බහි සෙතෙහි අන්තො අතිරත්තෙහි ඔට්ඨෙහි සමන්නාගතො, දුග්ගන්ධකුණපමුඛො වා, මහාදන්තො වා අට්ඨකදන්තසදිසෙහි දන්තෙහි සමන්නාගතො, අසුරදන්තො වා හෙට්ඨා වා උපරි වා බහි නික්ඛන්තදන්තො, යස්ස පන සක්කා හොති ඔට්ඨෙහි පිදහිතුං, කථෙන්තස්සෙව පඤ්ඤායති, නො අකථෙන්තස්ස, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. පූතිදන්තො වා නිද්දන්තො වා අතිඛුද්දකදන්තො වා යස්ස පන දන්තන්තරෙ කලන්දකදන්තො විය සුඛුමදන්තො හොති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති.
මහාහනුකො වා ගොහනුසදිසෙන හනුනා සමන්නාගතො, දීඝහනුකො වා චිපිටහනුකො වා අන්තොපවිට්ඨෙන විය අතිරස්සෙන හනුකෙන සමන්නාගතො, භින්නහනුකො වා වඞ්කහනුකො වා නිම්මස්සුදාඨිකො වා භික්ඛුනීසදිසමුඛො, දීඝගලො වා බකගලසදිසෙන ගලෙන සමන්නාගතො, රස්සගලො වා අන්තොපවිට්ඨෙන විය ගලෙන සමන්නාගතො, භින්නගලො වා භට්ඨඅංසකූටො වා අහත්ථො වා එකහත්ථො වා අතිරස්සහත්ථො වා අතිදීඝහත්ථො වා භින්නඋරො වා භින්නපිට්ඨි වා කච්ඡුගත්තො වා කණ්ඩුගත්තො වා දද්දුගත්තො වා ගොධාගත්තො වා යස්ස ගොධාය විය ගත්තතො චුණ්ණානි පතන්ති. සබ්බඤ්චෙතං විරූපකරණං සන්ධාය විත්ථාරිතවසෙන ¶ වුත්තං, විනිච්ඡයො පනෙත්ථ පඤ්චාබාධෙසු වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බො.
භට්ඨකටිකො ¶ වා මහාආනිසදො වා උද්ධනකූටසදිසෙහි ආනිසදමංසෙහි අච්චුග්ගතෙහි සමන්නාගතො, මහාඌරුකො වා වාතණ්ඩිකො වා මහාජාණුකො වා සඞ්ඝට්ටනජාණුකො වා දීඝජඞ්ඝො වා යට්ඨිසදිසජඞ්ඝො, විකටො වා සඞ්ඝට්ටො වා උබ්බද්ධපිණ්ඩිකො වා, සො දුවිධො හෙට්ඨා ඔරුළ්හාහි වා උපරි ආරුළ්හාහි වා මහතීහි ජඞ්ඝපිණ්ඩිකාහි සමන්නාගතො, මහාජඞ්ඝො වා ථූලජඞ්ඝපිණ්ඩිකො වා මහාපාදො වා මහාපණ්හි වා පිට්ඨිකපාදො වා පාදවෙමජ්ඣතො උට්ඨිතජඞ්ඝො, වඞ්කපාදො වා, සො දුවිධො අන්තො වා බහි වා පරිවත්තපාදො, ගණ්ඨිකඞ්ගුලි වා සිඞ්ගිවෙරඵණසදිසාහි අඞ්ගුලීහි සමන්නාගතො, අන්ධනඛො වා කාළවණ්ණෙහි පූතිනඛෙහි සමන්නාගතො, සබ්බොපි එස පරිසදූසකො. එවරූපො පරිසදූසකො න පබ්බාජෙතබ්බො.
134. කාණොති පසන්නන්ධො වා හොතු පුප්ඵාදීහි වා උපහතපසාදො, ද්වීහි වා එකෙන වා අක්ඛිනා න පස්සති, සො න පබ්බාජෙතබ්බො. මහාපච්චරියං පන එකක්ඛිකාණො ‘‘කාණො’’ති වුත්තො, ද්විඅක්ඛිකාණො අන්ධෙන සඞ්ගහිතො. මහාඅට්ඨකථායං ජච්චන්ධො ‘‘අන්ධො’’ති වුත්තො. තස්මා උභයම්පි පරියායෙන යුජ්ජති. කුණීති හත්ථකුණී වා පාදකුණී වා අඞ්ගුලිකුණී වා, යස්ස එතෙසු හත්ථාදීසු යං කිඤ්චි වඞ්කං පඤ්ඤායති. ඛඤ්ජොති නතජාණුකො වා භින්නජඞ්ඝො වා මජ්ඣෙ සංකුටිතපාදත්තා කුණ්ඨපාදකො වා පිට්ඨිපාදමජ්ඣෙන චඞ්කමන්තො, අග්ගෙ සංකුටිතපාදත්තා කුණ්ඨපාදකො වා පිට්ඨිපාදග්ගෙන චඞ්කමන්තො, අග්ගපාදෙනෙව චඞ්කමනඛඤ්ජො වා පණ්හිකාය චඞ්කමනඛඤ්ජො වා පාදස්ස බාහිරන්තෙන චඞ්කමනඛඤ්ජො වා පාදස්ස අබ්භන්තරෙන චඞ්කමනඛඤ්ජො වා ගොප්ඵකානං උපරි භග්ගත්තා සකලෙන පිට්ඨිපාදෙන චඞ්කමනඛඤ්ජො වා. සබ්බොපෙස ඛඤ්ජොයෙව, න පබ්බාජෙතබ්බො.
පක්ඛහතොති යස්ස එකො හත්ථො වා පාදො වා අද්ධසරීරං වා සුඛං න වහති. ඡින්නිරියාපථොති පීඨසප්පී වුච්චති. ජරාදුබ්බලොති ජිණ්ණභාවෙන ¶ දුබ්බලො අත්තනො චීවරරජනාදිකම්මම්පි කාතුං අසමත්ථො. යො පන මහල්ලකොපි බලවා හොති, අත්තානං පටිජග්ගිතුං සක්කොති, සො පබ්බාජෙතබ්බො. අන්ධොති ජච්චන්ධො වුච්චති. මූගොති යස්ස වචීභෙදො න පවත්තති, යස්සපි පවත්තති, සරණගමනං පන පරිපුණ්ණං භාසිතුං න සක්කොති, තාදිසං මම්මනම්පි පබ්බාජෙතුං න වට්ටති. යො පන සරණගමනමත්තං පරිපුණ්ණං භාසිතුං සක්කොති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. බධිරොති යො සබ්බෙන සබ්බං න සුණාති. යො පන මහාසද්දං සුණාති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. අන්ධමූගාදයො උභයදොසවසෙන වුත්තා. යෙසඤ්ච පබ්බජ්ජා පටික්ඛිත්තා, උපසම්පදාපි තෙසං පටික්ඛිත්තාව. සචෙ පන නෙ සඞ්ඝො උපසම්පාදෙති, සබ්බෙපි සූපසම්පන්නා, කාරකසඞ්ඝො පන ආචරියුපජ්ඣායා ච ආපත්තිතො න මුච්චන්ති.
135. පණ්ඩකො ¶ උභතොබ්යඤ්ජනකො ථෙය්යසංවාසකො තිත්ථියපක්කන්තකො තිරච්ඡානගතො මාතුඝාතකො පිතුඝාතකො අරහන්තඝාතකො ලොහිතුප්පාදකො සඞ්ඝභෙදකො භික්ඛුනීදූසකොති ඉමෙ පන එකාදස පුග්ගලා ‘‘පණ්ඩකො, භික්ඛවෙ, අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො’’ති (මහාව. 109) ආදිවචනතො අභබ්බා, නෙව නෙසං පබ්බජ්ජා, න උපසම්පදා ච රුහති, තස්මා න පබ්බාජෙතබ්බා න උපසම්පාදෙතබ්බා, ජානිත්වා පබ්බාජෙන්තො උපසම්පාදෙන්තො ච දුක්කටං ආපජ්ජති. අජානිත්වාපි පබ්බාජිතා උපසම්පාදිතා ච ජානිත්වා ලිඞ්ගනාසනාය නාසෙතබ්බා.
තත්ථ පණ්ඩකොති ආසිත්තපණ්ඩකො උසූයපණ්ඩකො ඔපක්කමිකපණ්ඩකො පක්ඛපණ්ඩකො නපුංසකපණ්ඩකොති පඤ්ච පණ්ඩකා. තෙසු යස්ස පරෙසං අඞ්ගජාතං මුඛෙන ගහෙත්වා අසුචිනා ආසිත්තස්ස පරිළාහො වූපසම්මති, අයං ආසිත්තපණ්ඩකො. යස්ස පරෙසං අජ්ඣාචාරං පස්සතො උසූයාය උප්පන්නාය පරිළාහො වූපසම්මති, අයං උසූයපණ්ඩකො. යස්ස උපක්කමෙන බීජානි අපනීතානි, අයං ඔපක්කමිකපණ්ඩකො. එකච්චො පන අකුසලවිපාකානුභාවෙන කාළපක්ඛෙ පණ්ඩකො හොති, ජුණ්හපක්ඛෙ පනස්ස පරිළාහො වූපසම්මති, අයං පක්ඛපණ්ඩකො. යො පන පටිසන්ධියංයෙව අභාවකො උප්පන්නො, අයං න පුංසකපණ්ඩකො. තෙසු ආසිත්තපණ්ඩකස්ස ¶ ච උසූයපණ්ඩකස්ස ච පබ්බජ්ජා න වාරිතා, ඉතරෙසං තිණ්ණං වාරිතා. ‘‘තෙසුපි පක්ඛපණ්ඩකස්ස යස්මිං පක්ඛෙ පණ්ඩකො හොති, තස්මිංයෙවස්ස පක්ඛෙ පබ්බජ්ජා වාරිතා’’ති කුරුන්දියං වුත්තං.
136. උභතොබ්යඤ්ජනකොති (මහාව. අට්ඨ. 116) ඉත්ථිනිමිත්තුප්පාදනකම්මතො ච පුරිසනිමිත්තුප්පාදනකම්මතො ච උභතොබ්යඤ්ජනමස්ස අත්ථීති උභතොබ්යඤ්ජනකො. සො දුවිධො හොති ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකො පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකොති. තත්ථ ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස ඉත්ථිනිමිත්තං පාකටං හොති, පුරිසනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං. පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස පුරිසනිමිත්තං පාකටං, ඉත්ථිනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං. ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස ඉත්ථීසු පුරිසත්තං කරොන්තස්ස ඉත්ථිනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං හොති, පුරිසනිමිත්තං පාකටං. පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස පුරිසානං ඉත්ථිභාවං උපගච්ඡන්තස්ස පුරිසනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං හොති, ඉත්ථිනිමිත්තං පාකටං හොති. ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකො සයඤ්ච ගබ්භං ගණ්හාති, පරඤ්ච ගණ්හාපෙති, පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකො පන සයං න ගණ්හාති, පරං පන ගණ්හාපෙතීති ඉදමෙතෙසං නානාකරණං. ඉමස්ස පන දුවිධස්සපි උභතොබ්යඤ්ජනකස්ස නෙව පබ්බජ්ජා අත්ථි, න උපසම්පදා.
137. ථෙය්යසංවාසකොති තයො ථෙය්යසංවාසකා ලිඞ්ගත්ථෙනකො සංවාසත්ථෙනකො උභයත්ථෙනකොති ¶ . තත්ථ යො සයං පබ්බජිත්වා විහාරං ගන්ත්වා න භික්ඛුවස්සානි ගණෙති, න යථාවුඩ්ඪං වන්දනං සාදියති, න ආසනෙන පටිබාහති, න උපොසථපවාරණාදීසු සන්දිස්සති, අයං ලිඞ්ගමත්තස්සෙව ථෙනිතත්තා ලිඞ්ගත්ථෙනකො නාම. යො පන භික්ඛූහි පබ්බාජිතො සාමණෙරො සමානො විදෙසං ගන්ත්වා ‘‘අහං දසවස්සො වා වීසතිවස්සො වා’’ති මුසා වත්වා භික්ඛුවස්සානි ගණෙති, යථාවුඩ්ඪං වන්දනං සාදියති, ආසනෙන පටිබාහති, උපොසථපවආරණාදීසු සන්දිස්සති, අයං සංවාසමත්තස්සෙව ථෙනිතත්තා සංවාසත්ථෙනකො නාම. භික්ඛුවස්සගණනාදිකො හි සබ්බොපි කිරියභෙදො ඉමස්මිං අත්ථෙ ‘‘සංවාසො’’ති වෙදිතබ්බො. සික්ඛං පච්චක්ඛාය ‘‘න මං කොචි ජානාතී’’ති පුන එවං පටිපජ්ජන්තෙපි එසෙව නයො. යො පන සයං පබ්බජිත්වා විහාරං ගන්ත්වා භික්ඛුවස්සානි ගණෙති, යථාවුඩ්ඪං වන්දනං සාදියති, ආසනෙන පටිබාහති, උපොසථපවාරණාදීසු සන්දිස්සති, අයං ලිඞ්ගස්ස චෙව ¶ සංවාසස්ස ච ථෙනිතත්තා උභයත්ථෙනකො නාම. අයං තිවිධොපි ථෙය්යසංවාසකො අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො, පුන පබ්බජ්ජං යාචන්තොපි න පබ්බාජෙතබ්බො.
138. එත්ථ ච අසම්මොහත්ථං ඉදං පකිණ්ණකං වෙදිතබ්බං –
‘‘රාජදුබ්භික්ඛකන්තාර, රොගවෙරිභයෙන වා;
චීවරාහරණත්ථං වා, ලිඞ්ගං ආදියතීධ යො.
‘‘සංවාසං නාධිවාසෙති, යාව සො සුද්ධමානසො;
ථෙය්යසංවාසකො නාම, තාව එස න වුච්චතී’’ති. (මහාව. අට්ඨ. 110);
තත්රායං විත්ථාරනයො – ඉධෙකච්චස්ස රාජා කුද්ධො හොති, සො ‘‘එවං මෙ සොත්ථි භවිස්සතී’’ති සයමෙව ලිඞ්ගං ගහෙත්වා පලායති. තං දිස්වා රඤ්ඤො ආරොචෙන්ති, රාජා ‘‘සචෙ පබ්බජිතො, න තං ලබ්භා කිඤ්චි කාතු’’න්ති තස්මිං කොධං පටිවිනෙති. සො ‘‘වූපසන්තං මෙ රාජභය’’න්ති සඞ්ඝමජ්ඣං අනොසරිත්වාව ගිහිලිඞ්ගං ගහෙත්වා ආගතො පබ්බාජෙතබ්බො. අථාපි ‘‘සාසනං නිස්සාය මයා ජීවිතං ලද්ධං, හන්ද දානි අහං පබ්බජාමී’’ති උප්පන්නසංවෙගො තෙනෙව ලිඞ්ගෙන ආගන්ත්වා ආගන්තුකවත්තං න සාදියති, භික්ඛූහි පුට්ඨො වා අපුට්ඨො වා යථාභූතමත්තානං ආවිකත්වා පබ්බජ්ජං යාචති, ලිඞ්ගං අපනෙත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙ පන සො වත්තං සාදියති, පබ්බජිතාලයං ¶ දස්සෙති, සබ්බං පුබ්බෙ වුත්තං වස්සගණනාදිභෙදං විධිං පටිපජ්ජති, අයං න පබ්බාජෙතබ්බො.
ඉධ පනෙකච්චො දුබ්භික්ඛෙ ජීවිතුං අසක්කොන්තො සයමෙව ලිඞ්ගං ගහෙත්වා සබ්බපාසණ්ඩියභත්තානි භුඤ්ජන්තො දුබ්භික්ඛෙ වීතිවත්තෙ සඞ්ඝමජ්ඣං අනොසරිත්වාව ගිහිලිඞ්ගං ගහෙත්වා ආගතොති සබ්බං පුරිමසදිසමෙව.
අපරො මහාකන්තාරං නිත්ථරිතුකාමො හොති, සත්ථවාහො ච පබ්බජිතෙ ගහෙත්වා ගච්ඡති. සො ‘‘එවං මං සත්ථවාහො ගහෙත්වා ගමිස්සතී’’ති සයමෙව ලිඞ්ගං ගහෙත්වා සත්ථවාහෙන සද්ධිං කන්තාරං නිත්ථරිත්වා ඛෙමන්තං පත්වා සඞ්ඝමජ්ඣං අනොසරිත්වාව ගිහිලිඞ්ගං ගහෙත්වා ආගතොති සබ්බං පුරිමසදිසමෙව.
අපරො ¶ රොගභයෙ උප්පන්නෙ ජීවිතුං අසක්කොන්තො සයමෙව ලිඞ්ගං ගහෙත්වා සබ්බපාසණ්ඩියභත්තානි භුඤ්ජන්තො රොගභයෙ වූපසන්තෙ සඞ්ඝමජ්ඣං අනොසරිත්වාව ගිහිලිඞ්ගං ගහෙත්වා ආගතොති සබ්බං පුරිමසදිසමෙව.
අපරස්ස එකො වෙරිකො කුද්ධො හොති, ඝාතෙතුකාමො නං විචරති. සො ‘‘එවං මෙ සොත්ථි භවිස්සතී’’ති සයමෙව ලිඞ්ගං ගහෙත්වා පලායති. වෙරිකො ‘‘කුහිං සො’’ති පරියෙසන්තො ‘‘පබ්බජිත්වා පලාතො’’ති සුත්වා ‘‘සචෙ පබ්බජිතො, න තං ලබ්භා කිඤ්චි කාතු’’න්ති තස්මිං කොධං පටිවිනෙති. සො ‘‘වූපසන්තං මෙ වෙරිභය’’න්ති සඞ්ඝමජ්ඣං අනොසරිත්වාව ගිහිලිඞ්ගං ගහෙත්වා ආගතොති සබ්බං පුරිමසදිසමෙව.
අපරො ඤාතිකුලං ගන්ත්වා සික්ඛං පච්චක්ඛාය ගිහී හුත්වා ‘‘ඉමානි චීවරානි ඉධ නස්සිස්සන්ති, සචෙපි ඉමානි ගහෙත්වා විහාරං ගමිස්සාමි, අන්තරාමග්ගෙ මං ‘චොරො’ති ගහෙස්සන්ති, යංනූනාහං කායපරිහාරියානි කත්වා ගච්ඡෙය්ය’’න්ති චීවරාහරණත්ථං නිවාසෙත්වා ච පාරුපිත්වා ච විහාරං ගච්ඡති. තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං දිස්වා සාමණෙරා ච දහරා ච අබ්භුග්ගච්ඡන්ති, වත්තං දස්සෙන්ති. සො න සාදියති, යථාභූතමත්තානං ආවිකරොති. සචෙ භික්ඛූ ‘‘න දානි මයං තං මුඤ්චිස්සාමා’’ති බලක්කාරෙන පබ්බාජෙතුකාමා හොන්ති, කාසායානි අපනෙත්වා පුන පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙ පන ‘‘නයිමෙ මං හීනායාවත්තභාවං ජානන්තී’’ති තංයෙව භික්ඛුභාවං ¶ පටිජානිත්වා සබ්බං පුබ්බෙ වුත්තං වස්සගණනාදිභෙදං විධිං පටිපජ්ජති, අයං න පබ්බාජෙතබ්බො.
අපරො මහාසාමණෙරො ඤාතිකුලං ගන්ත්වා උප්පබ්බජිත්වා කම්මන්තානුට්ඨානෙන උබ්බාළ්හො පුන ‘‘දානි අහං සාමණෙරො භවිස්සාමි, ථෙරොපි මෙ උප්පබ්බජිතභාවං න ජානාතී’’ති තදෙව පත්තචීවරං ආදාය විහාරං ගච්ඡති, තමත්ථං භික්ඛූනං න ආරොචෙති, සාමණෙරභාවං පටිජානාති, අයං ථෙය්යසංවාසකොයෙව, පබ්බජ්ජං න ලභති. සචෙපිස්ස ලිඞ්ගග්ගහණකාලෙ එවං හොති ‘‘නාහං කස්සචි ආරොචෙස්සාමී’’ති, විහාරඤ්ච ගතො ආරොචෙති, ගහණෙනෙව ථෙය්යසංවාසකො. අථාපිස්ස ගහණකාලෙ ‘‘ආචික්ඛිස්සාමී’’ති චිත්තං උප්පන්නං හොති, විහාරඤ්ච ගන්ත්වා ‘‘කුහිං ත්වං, ආවුසො, ගතො’’ති වුත්තො ‘‘න දානි මං ඉමෙ ජානන්තී’’ති වඤ්චෙත්වා ¶ නාචික්ඛති, ‘‘නාචික්ඛිස්සාමී’’ති සහ ධුරනික්ඛෙපෙන අයම්පි ථෙය්යසංවාසකොව. සචෙ පනස්ස ගහණකාලෙපි ‘‘ආචික්ඛිස්සාමී’’ති හොති, විහාරං ගන්ත්වාපි ආචික්ඛති, අයං පුන පබ්බජ්ජං ලභති.
අපරො දහරසාමණෙරො මහන්තො වා පන අබ්යත්තො. සො පුරිමනයෙනෙව උප්පබ්බජිත්වා ඝරෙ වච්ඡකගොරක්ඛණාදීනි කම්මානි කාතුං න ඉච්ඡති. තමෙනං ඤාතකා තානියෙව කාසායානි අච්ඡාදෙත්වා ථාලකං වා පත්තං වා හත්ථෙ දත්වා ‘‘ගච්ඡ, සමණොව හොහී’’ති ඝරා නීහරන්ති. සො විහාරං ගච්ඡති, නෙව නං භික්ඛූ ජානන්ති ‘‘අයං උප්පබ්බජිත්වා පුන සයමෙව පබ්බජිතො’’ති, නාපි සයං ජානාති ‘‘යො එවං පබ්බජති, සො ථෙය්යසංවාසකො නාම හොතී’’ති. සචෙ පන තං පරිපුණ්ණවස්සං උපසම්පාදෙන්ති, සූපසම්පන්නො. සචෙ පන අනුපසම්පන්නකාලෙයෙව විනයවිනිච්ඡයෙ වත්තමානෙ සුණාති ‘‘යො එවං පබ්බජති, සො ථෙය්යසංවාසකො නාම හොතී’’ති, තෙන ‘‘මයා එවං කත’’න්ති භික්ඛූනං ආචික්ඛිතබ්බං. එවං පුන පබ්බජ්ජං ලභති. සචෙ පන ‘‘දානි න මං කොචි ජානාතී’’ති නාරොචෙති, ධුරං නික්ඛිත්තමත්තෙයෙව ථෙය්යසංවාසකො.
භික්ඛු සික්ඛං පච්චක්ඛාය ලිඞ්ගං අනපනෙත්වා දුස්සීලකම්මං කත්වා වා අකත්වා වා පුන සබ්බං පුබ්බෙ වුත්තං වස්සගණනාදිභෙදං විධිං පටිපජ්ජති, ථෙය්යසංවාසකො හොති. සික්ඛං අප්පච්චක්ඛාය සලිඞ්ගෙ ඨිතො මෙථුනං පටිසෙවිත්වා වස්සගණනාදිභෙදං විධිං ආපජ්ජන්තො ථෙය්යසංවාසකො න හොති, පබ්බජ්ජාමත්තං ලභති. අන්ධකට්ඨකථායං පන ‘‘එසො ථෙය්යසංවාසකො’’ති වුත්තං, තං න ගහෙතබ්බං.
එකො ¶ භික්ඛු කාසායෙ සඋස්සාහොව ඔදාතං නිවාසෙත්වා මෙථුනං පටිසෙවිත්වා පුන කාසායානි නිවාසෙත්වා වස්සගණනාදිභෙදං විධිං ආපජ්ජති, අයම්පි ථෙය්යසංවාසකො න හොති, පබ්බජ්ජාමත්තං ලභති. සචෙ පන කාසායෙ ධුරං නික්ඛිපිත්වා ඔදාතං නිවාසෙත්වා මෙථුනං පටිසෙවිත්වා පුන කාසායානි නිවාසෙත්වා වස්සගණනාදිභෙදං විධිං ආපජ්ජති, ථෙය්යසංවාසකො හොති. සාමණෙරො සලිඞ්ගෙ ඨිතො මෙථුනාදිඅස්සමණකරණධම්මං ආපජ්ජිත්වාපිථෙය්යසංවාසකො න හොති. සචෙපි කාසායෙ සඋස්සාහොව කාසායානි අපනෙත්වා මෙථුනං පටිසෙවිත්වා පුන කාසායානි නිවාසෙති, නෙව ථෙය්යසංවාසකො හොති. සචෙ පන කාසායෙ ධුරං නික්ඛිපිත්වා නග්ගො වා ඔදාතවත්ථො වා ¶ මෙථුනසෙවනාදීහි අස්සමණො හුත්වා කාසායං නිවාසෙති, ථෙය්යසංවාසකො හොති.
සචෙ ගිහිභාවං පත්ථයමානො කාසායං ඔවට්ටිකං කත්වා අඤ්ඤෙන වා ආකාරෙන ගිහිනිවාසනෙන නිවාසෙති ‘‘සොභති නු ඛො මෙ ගිහිලිඞ්ගං, න සොභතී’’ති වීමංසනත්ථං, රක්ඛති තාව. ‘‘සොභතී’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා පන පුන ලිඞ්ගං සාදියන්තො ථෙය්යසංවාසකො හොති. ඔදාතං නිවාසෙත්වා වීමංසනසම්පටිච්ඡනෙසුපි එසෙව නයො. සචෙ පන නිවත්ථකාසාවස්ස උපරි ඔදාතං නිවාසෙත්වා වීමංසති වා සම්පටිච්ඡති වා, රක්ඛතියෙව. භික්ඛුනියාපි එසෙව නයො. සාපි ගිහිභාවං පත්ථයමානා සචෙ කාසායං ගිහිනිවාසනං නිවාසෙති ‘‘සොභති නු ඛො මෙ ගිහිලිඞ්ගං, න සොභතී’’ති වීමංසනත්ථං, රක්ඛතියෙව. සචෙ ‘‘සොභතී’’ති සම්පටිච්ඡති, න රක්ඛති. ඔදාතං නිවාසෙත්වා වීමංසනසම්පටිච්ඡනෙසුපි එසෙව නයො. නිවත්ථකාසායස්ස පන උපරි ඔදාතං නිවාසෙත්වා වීමංසතු වා සම්පටිච්ඡතු වා, රක්ඛතියෙව.
සචෙ කොචි වුඩ්ඪපබ්බජිතො වස්සානි අගණෙත්වා පාළියම්පි අට්ඨත්වා එකපස්සෙන ගන්ත්වා මහාපෙළාදීසු කටච්ඡුනා උක්ඛිත්තෙ භත්තපිණ්ඩෙ පත්තං උපනාමෙත්වා සෙනො විය මංසපෙසිං ගහෙත්වා ගච්ඡති, ථෙය්යසංවාසකො න හොති, භික්ඛුවස්සානි පන ගණෙත්වා ගණ්හන්තො ථෙය්යසංවාසකො හොති. සයං සාමණෙරොව සාමණෙරපටිපාටියා කූටවස්සානි ගණෙත්වා ගණ්හන්තො ථෙය්යසංවාසකො න හොති. භික්ඛු භික්ඛුපටිපාටියා කූටවස්සානි ගණෙත්වා ගණ්හන්තො භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බො.
139. තිත්ථියපක්කන්තකොති තිත්ථියෙසු පක්කන්තො පවිට්ඨොති තිත්ථියපක්කන්තකො, සොපි න පබ්බාජෙතබ්බො. තත්රායං විනිච්ඡයො – උපසම්පන්නො භික්ඛු ‘‘තිත්ථියො භවිස්සාමී’’ති සලිඞ්ගෙනෙව තෙසං උපස්සයං ගච්ඡති, පදවාරෙ පදවාරෙ දුක්කටං, තෙසං ලිඞ්ගෙ ආදින්නමත්තෙ තිත්ථියපක්කන්තකො ¶ හොති. යොපි සයමෙව ‘‘තිත්ථියො භවිස්ස’’න්ති කුසචීරාදීනි නිවාසෙති, තිත්ථියපක්කන්තකො හොතියෙව. යො පන නග්ගො නහායන්තො අත්තානං ඔලොකෙත්වා ‘‘සොභති මෙ ආජීවකභාවො, ආජීවකො භවිස්ස’’න්ති කාසායානි අනාදාය නග්ගො ආජීවකානං ¶ උපස්සයං ගච්ඡති, පදවාරෙ පදවාරෙ දුක්කටං. සචෙ පනස්ස අන්තරාමග්ගෙ හිරොත්තප්පං උප්පජ්ජති, දුක්කටානි දෙසෙත්වා මුච්චති. තෙසං උපස්සයං ගන්ත්වාපි තෙහි වා ඔවදිතො අත්තනා වා ‘‘ඉමෙසං පබ්බජ්ජා අතිදුක්ඛා’’ති දිස්වා නිවත්තන්තොපි මුච්චතියෙව. සචෙ පන ‘‘කිං තුම්හාකං පබ්බජ්ජාය උක්කට්ඨ’’න්ති පුච්ඡිත්වා ‘‘කෙසමස්සුලුඤ්චනාදීනී’’ති වුත්තො එකකෙසම්පි ලුඤ්චාපෙති, උක්කුටිකප්පධානාදීනි වා වත්තානි ආදියති, මොරපිඤ්ඡාදීනි වා නිවාසෙති, තෙසං ලිඞ්ගං ගණ්හාති, ‘‘අයං පබ්බජ්ජා සෙට්ඨා’’ති සෙට්ඨභාවං වා උපගච්ඡති, න මුච්චති, තිත්ථියපක්කන්තකො හොති. සචෙ පන ‘‘සොභති නු ඛො මෙ තිත්ථියපබ්බජ්ජා, නනු ඛො සොභතී’’ති වීමංසනත්ථං කුසචීරාදීනි වා නිවාසෙති, ජටං වා බන්ධති, ඛාරිකාජං වා ආදියති, යාව න සම්පටිච්ඡති ලද්ධිං, තාව රක්ඛති, සම්පටිච්ඡිතමත්තෙ තිත්ථියපක්කන්තකො හොති. අච්ඡින්නචීවරො පන කුසචීරාදීනි නිවාසෙන්තො රාජභයාදීහි වා තිත්ථියලිඞ්ගං ගණ්හන්තො ලද්ධියා අභාවෙන නෙව තිත්ථියපක්කන්තකො හොති. ‘‘අයඤ්ච තිත්ථියපක්කන්තකො නාම උපසම්පන්නභික්ඛුනා කථිතො, තස්මා සාමණෙරො සලිඞ්ගෙන තිත්ථියායතනං ගතොපි පුන පබ්බජ්ජඤ්ච උපසම්පදඤ්ච ලභතී’’ති කුරුන්දියං වුත්තං. පුරිමො පන ථෙය්යසංවාසකො අනුපසම්පන්නෙන කථිතො, තස්මා උපසම්පන්නො කූටවස්සං ගණෙන්තොපි අස්සමණො න හොති. ලිඞ්ගෙ සඋස්සාහො පාරාජිකං ආපජ්ජිත්වා භික්ඛුවස්සාදීනි ගණ්හන්තොපි ථෙය්යසංවාසකො න හොති.
140. තිරච්ඡානගතොති නාගො වා හොතු සුපණ්ණමාණවකාදීනං වා අඤ්ඤතරො අන්තමසො සක්කං දෙවරාජානං උපාදාය යො කොචි අමනුස්සජාතියො, සබ්බොව ඉමස්මිං අත්ථෙ ‘‘තිරච්ඡානගතො’’ති වෙදිතබ්බො. සො ච නෙව උපසම්පාදෙතබ්බො න පබ්බාජෙතබ්බො, උපසම්පන්නොපි නාසෙතබ්බො.
141. මාතුඝාතකාදීසු පන යෙන මනුස්සිත්ථිභූතා ජනිකා මාතා සයම්පි මනුස්සජාතිකෙනෙව සභා සඤ්චිච්ච ජීවිතා වොරොපිතා, අයං ආනන්තරියෙන මාතුඝාතකකම්මෙන මාතුඝාතකො. එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච පටික්ඛිත්තා. යෙන පන මනුස්සිත්ථිභූතාපි අජනිකා පොසාවනිකා මාතා වා චූළමාතා වා ජනිකාපි වා න මනුස්සිත්ථිභූතා මාතා ¶ ඝාතිතා, තස්ස පබ්බජ්ජා න වාරිතා, න ච ආනන්තරිකො හොති. යෙන සයං තිරච්ඡානභූතෙන මනුස්සිත්ථිභූතා මාතා ඝාතිතා, සොපි ආනන්තරිකො න හොති, තිරච්ඡානගතත්තා පනස්ස පබ්බජ්ජා ¶ පටික්ඛිත්තා. පිතුඝාතකෙපි එසෙව නයො. සචෙපි හි වෙසියා පුත්තො හොති, ‘‘අයං මෙ පිතා’’ති න ජානාති, යස්ස සම්භවෙන නිබ්බත්තො, සො චෙ අනෙන ඝාතිතො, පිතුඝාතකොත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති, ආනන්තරියඤ්ච ඵුසති.
අරහන්තඝාතකොපි මනුස්සඅරහන්තවසෙනෙව වෙදිතබ්බො. මනුස්සජාතියඤ්හි අන්තමසො අපබ්බජිතම්පි ඛීණාසවං දාරකං වා දාරිකං වා සඤ්චිච්ච ජීවිතා වොරොපෙන්තො අරහන්තඝාතකොව හොති, ආනන්තරියඤ්ච ඵුසති, පබ්බජ්ජා චස්ස වාරිතා. අමනුස්සජාතිකං පන අරහන්තං මනුස්සජාතිකං වා අවසෙසං අරියපුග්ගලං ඝාතෙත්වා ආනන්තරිකො න හොති, පබ්බජ්ජාපිස්ස න වාරිතා, කම්මං පන බලවං හොති. තිරච්ඡානො මනුස්සඅරහන්තම්පි ඝාතෙත්වා ආනන්තරිකො න හොති, කම්මං පන භාරියන්ති අයමෙත්ථ විනිච්ඡයො.
යො පන දෙවදත්තො විය දුට්ඨචිත්තෙන වධකචිත්තෙන තථාගතස්ස ජීවමානකසරීරෙ ඛුද්දකමක්ඛිකාය පිවනමත්තම්පි ලොහිතං උප්පාදෙති, අයං ලොහිතුප්පාදකො නාම. එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච වාරිතා. යො පන රොගවූපසමත්ථං ජීවකො විය සත්ථෙන ඵාලෙත්වා පූතිමංසලොහිතං හරිත්වා ඵාසුකං කරොති, බහුං සො පුඤ්ඤං පසවතීති.
යො දෙවදත්තො විය සාසනං උද්ධම්මං උබ්බිනයං කත්වා චතුන්නං කම්මානං අඤ්ඤතරවසෙන සඞ්ඝං භින්දති, අයං සඞ්ඝභෙදකො නාම. එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච වාරිතා.
යො පන පකතත්තං භික්ඛුනිං තිණ්ණං මග්ගානං අඤ්ඤතරස්මිං දූසෙති, අයං භික්ඛුනීදූසකො නාම. එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච වාරිතා. යො පන කායසංසග්ගෙන සීලවිනාසං පාපෙති, තස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච න වාරිතා. බලක්කාරෙන ඔදාතවත්ථවසනං කත්වා අනිච්ඡමානංයෙව දූසෙන්තොපි භික්ඛුනීදූසකොයෙව, බලක්කාරෙන පන ඔදාතවත්ථවසනං කත්වා ඉච්ඡමානං දූසෙන්තො භික්ඛුනීදූසකො න හොති. කස්මා? යස්මා ගිහිභාවෙ සම්පටිච්ඡි තමත්තෙයෙව සා අභික්ඛුනී හොති. සකිංසීලවිපන්නං පච්ඡා ¶ දූසෙන්තො සික්ඛමානසාමණෙරීසු ච විප්පටිපජ්ජන්තො නෙව භික්ඛුනීදූසකො හොති, පබ්බජ්ජම්පි උපසම්පදම්පි ලභති. ඉති ඉමෙ එකාදස අභබ්බපුග්ගලා වෙදිතබ්බා.
142. ඌනවීසතිවස්සස්ස පන උපසම්පදායෙව පටික්ඛිත්තා, න පබ්බජ්ජා, තස්මා පටිසන්ධිග්ගහණතො ¶ පට්ඨාය පරිපුණ්ණවීසතිවස්සො උපසම්පාදෙතබ්බො. ගබ්භවීසොපි හි පරිපුණ්ණවීසතිවස්සොත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. යථාහ භගවා –
‘‘යං, භික්ඛවෙ, මාතුකුච්ඡිස්මිං පඨමං චිත්තං උප්පන්නං, පඨමං විඤ්ඤාණං පාතුභූතං, තදුපාදාය සාවස්ස ජාති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ගබ්භවීසං උපසම්පාදෙතු’’න්ති (මහාව. 124).
තත්ථ (පාචි. අට්ඨ. 404) යො ද්වාදස මාසෙ මාතුකුච්ඡිස්මිං වසිත්වා මහාපවාරණාය ජාතො, සො තතො පට්ඨාය යාව එකූනවීසතිමෙ වස්සෙ මහාපවාරණා, තං අතික්කමිත්වා පාටිපදෙ උපසම්පාදෙතබ්බො. එතෙනුපායෙන හායනවඩ්ඪනං වෙදිතබ්බං. පොරාණකත්ථෙරා පන එකූනවීසතිවස්සං සාමණෙරං නික්ඛමනීයපුණ්ණමාසිං අතික්කම්ම පාටිපදදිවසෙ උපසම්පාදෙන්ති. කස්මා? එකස්මිං වස්සෙ ඡ චාතුද්දසිකඋපොසථා හොන්ති, ඉති වීසතියා වස්සෙසු චත්තාරො මාසා පරිහායන්ති, රාජානො තතියෙ තතියෙ ගස්සෙ වස්සං උක්කඩ්ඪන්ති, ඉති අට්ඨාරසවස්සෙසු ඡ මාසා වඩ්ඪන්ති, තතො උපොසථවසෙන පරිහීනෙ චත්තාරො මාසෙ අපනෙත්වා ද්වෙ මාසා අවසෙසා හොන්ති, තෙ ද්වෙ මාසෙ ගහෙත්වා වීසති වස්සානි පරිපුණ්ණානි හොන්තීති නික්කඞ්ඛා හුත්වා නික්ඛමනීයපුණ්ණමාසිං අතික්කම්ම පාටිපදෙ උපසම්පාදෙන්ති.
එත්ථ පන යො පවාරෙත්වා වීසතිවස්සො භවිස්සති, තං සන්ධාය ‘‘එකූනවීසතිවස්ස’’න්ති වුත්තං. තස්මා යො මාතුකුච්ඡිස්මිං ද්වාදස මාසෙ වසි, සො එකවීසතිවස්සො හොති. යො සත්ත මාසෙ වසි, සො සත්තමාසාධිකවීසතිවස්සො. ඡමාසජාතො පන න ජීවති, ඌනවීසතිවස්සං පන ‘‘පරිපුණ්ණවීසතිවස්සො’’ති සඤ්ඤාය උපසම්පාදෙන්තස්ස අනාපත්ති, පුග්ගලො පන අනුපසම්පන්නොව හොති. සචෙ පන සො දසවස්සච්චයෙන අඤ්ඤං උපසම්පාදෙති, තඤ්චෙ මුඤ්චිත්වා ගණො පූරති, සූපසම්පන්නො. සොපි ¶ ච යාව න ජානාති, තාවස්ස නෙව සග්ගන්තරායො න මොක්ඛන්තරායො, ඤත්වා පන පුන උපසම්පජ්ජිතබ්බං.
143. ඉති ඉමෙහි පබ්බජ්ජාදොසෙහි විරහිතොපි ‘‘න, භික්ඛවෙ, අනනුඤ්ඤාතො මාතාපිතූහි පුත්තො පබ්බාජෙතබ්බො’’ති (මහාව. 105) වචනතො මාතාපිතූහි අනනුඤ්ඤාතො න පබ්බාජෙතබ්බො. තත්ථ (මහාව. අට්ඨ. 105) මාතාපිතූහීති ජනකෙ සන්ධාය වුත්තං. සචෙ ද්වෙපි අත්ථි, ද්වෙපි ආපුච්ඡිතබ්බා. සචෙ පිතා මතො හොති මාතා වා, යො ජීවති, සො ආපුච්ඡි තබ්බො, පබ්බජිතාපි ආපුච්ඡිතබ්බාව. ආපුච්ඡන්තෙන සයං වා ගන්ත්වා ආපුච්ඡිතබ්බං, අඤ්ඤො වා ¶ පෙසෙතබ්බො. සො එව වා පෙසෙතබ්බො ‘‘ගච්ඡ මාතාපිතරො ආපුච්ඡිත්වා එහී’’ති. සචෙ ‘‘අනුඤ්ඤාතොම්හී’’ති වදති, සද්දහන්තෙන පබ්බාජෙතබ්බො. පිතා සයං පබ්බජිතො පුත්තම්පි පබ්බාජෙතුකාමො හොති, මාතරං ආපුච්ඡිත්වා පබ්බාජෙතු. මාතා වා ධීතරං පබ්බාජෙතුකාමා පිතරං ආපුච්ඡිත්වාව පබ්බාජෙතු. පිතා පුත්තදාරෙන අනත්ථිකො පලායි, මාතා ‘‘ඉමං පබ්බජෙථා’’ති පුත්තං භික්ඛූනං දෙති, ‘‘පිතාස්ස කුහි’’න්ති වුත්තෙ ‘‘චිත්තකෙළිං කීළිතුං පලාතො’’ති වදති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. මාතා කෙනචි පුරිසෙන සද්ධිං පලාතා හොති, පිතා පන ‘‘පබ්බාජෙථා’’ති වදති, එත්ථාපි එසෙව නයො. පිතා විප්පවුත්ථො හොති, මාතා පුත්තං ‘‘පබ්බාජෙථා’’ති අනුජානාති, ‘‘පිතාස්ස කුහි’’න්ති වුත්තෙ ‘‘කිං තුම්හාකං පිතරා, අහං ජානිස්සාමී’’ති වදති, පබ්බාජෙතුං වට්ටතීති කුරුන්දියං වුත්තං.
මාතාපිතරො මතා, දාරකො චූළමාතාදීනං සන්තිකෙ සංවද්ධො, තස්මිං පබ්බාජියමානෙ ඤාතකා කලහං වා කරොන්ති ඛිය්යන්ති වා, තස්මා විවාදුපච්ඡෙදනත්ථං ආපුච්ඡිත්වා පබ්බාජෙතබ්බො, අනාපුච්ඡිත්වා පබ්බාජෙන්තස්ස පන ආපත්ති නත්ථි. දහරකාලෙ ගහෙත්වා පොසකා මාතාපිතරො නාම හොන්ති, තෙසුපි එසෙව නයො. පුත්තො අත්තානං නිස්සාය ජීවති, න මාතාපිතරො. සචෙපි රාජා හොති, ආපුච්ඡිත්වාව පබ්බාජෙතබ්බො. මාතාපිතූහි අනුඤ්ඤාතො පබ්බජිත්වා පුන විබ්භමති, සචෙපි සතක්ඛත්තුං පබ්බජිත්වා විබ්භමති, ආගතාගතකාලෙ පුනප්පුනං ආපුච්ඡිත්වාව පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙපි එවං වදන්ති ‘‘අයං විබ්භමිත්වා ගෙහං ආගතො, අම්හාකං කම්මං න කරොති, පබ්බජිත්වා තුම්හාකං වත්තං න පූරෙති, නත්ථි ඉමස්ස ආපුච්ඡනකිච්චං ¶ , ආගතාගතං නං පබ්බාජෙය්යාථා’’ති, එවං නිස්සට්ඨං පුන අනාපුච්ඡාපි පබ්බාජෙතුං වට්ටති.
යොපි දහරකාලෙයෙව ‘‘අයං තුම්හාකං දින්නො, යදා ඉච්ඡථ, තදා පබ්බාජෙය්යාථා’’ති එවං දින්නො හොති, සොපි ආගතාගතො පුන අනාපුච්ඡිත්වාව පබ්බාජෙතබ්බො. යං පන දහරකාලෙයෙව ‘‘ඉමං, භන්තෙ, පබ්බාජෙය්යාථා’’ති අනුජානිත්වා පච්ඡා වුඩ්ඪිප්පත්තකාලෙ නානුජානන්ති, අයං න අනාපුච්ඡා පබ්බාජෙතබ්බො. එකො මාතාපිතූහි සද්ධිං භණ්ඩිත්වා ‘‘පබ්බාජෙථ ම’’න්ති ආගච්ඡති, ‘‘ආපුච්ඡිත්වා එහී’’ති ච වුත්තො ‘‘නාහං ගච්ඡාමි, සචෙ මං න පබ්බාජෙථ, විහාරං වා ඣාපෙමි, සත්ථෙන වා තුම්හෙ පහරාමි, තුම්හාකං ඤාතකානං වා උපට්ඨාකානං වා ආරාමච්ඡෙදනාදීහි අනත්ථං උප්පාදෙමි, රුක්ඛා වා පතිත්වා මරාමි, චොරමජ්ඣං වා පවිසාමි, දෙසන්තරං වා ගච්ඡාමී’’ති වදති, තං තස්සෙව රක්ඛණත්ථාය පබ්බාජෙතුං වට්ටති. සචෙ පනස්ස මාතාපිතරො ආගන්ත්වා ‘‘කස්මා අම්හාකං පුත්තං පබ්බාජයිත්ථා’’ති වදන්ති, තෙසං තමත්ථං ආරොචෙත්වා ¶ ‘‘රක්ඛණත්ථාය නං පබ්බාජයිම්හ, පඤ්ඤායථ තුම්හෙ පුත්තෙනා’’ති වත්තබ්බා. ‘‘රුක්ඛා පතිස්සාමී’’ති අභිරුහිත්වා පන හත්ථපාදෙ මුඤ්චන්තං පබ්බාජෙතුං වට්ටතියෙව.
එකො විදෙසං ගන්ත්වා පබ්බජ්ජං යාචති, ආපුච්ඡිත්වා චෙ ගතො, පබ්බාජෙතබ්බො. නො චෙ, දහරභික්ඛුං පෙසෙත්වා ආපුච්ඡාපෙත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. අතිදූරඤ්චෙ හොති, පබ්බාජෙත්වාපි භික්ඛූහි සද්ධිං පෙසෙත්වා දස්සෙතුං වට්ටති. කුරුන්දියං පන වුත්තං ‘‘සචෙ දූරං හොති, මග්ගො ච මහාකන්තාරො, ‘ගන්ත්වා ආපුච්ඡිස්සාමී’ති පබ්බාජෙතුං වට්ටතී’’ති. සචෙ පන මාතාපිතූනං බහූ පුත්තා හොන්ති, එවඤ්ච වදන්ති ‘‘භන්තෙ, එතෙසං දාරකානං යං ඉච්ඡථ, තං පබ්බාජෙය්යාථා’’ති, දාරකෙ වීමංසිත්වා යං ඉච්ඡති, සො පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙපි සකලෙන කුලෙන වා ගාමෙන වා අනුඤ්ඤාතො හොති ‘‘භන්තෙ, ඉමස්මිං කුලෙ වා ගාමෙ වා යං ඉච්ඡථ, තං පබ්බාජෙය්යාථා’’ති, යං ඉච්ඡති, සො පබ්බාජෙතබ්බොති.
144. එවං (මහාව. අට්ඨ. 34) පබ්බජ්ජාදොසවිරහිතං මාතාපිතූහි අනුඤ්ඤාතං පබ්බාජෙන්තෙනපි ච සචෙ අච්ඡින්නකෙසො හොති, එකසීමායඤ්ච අඤ්ඤෙපි භික්ඛූ ¶ අත්ථි, කෙසච්ඡෙදනත්ථාය භණ්ඩුකම්මං ආපුච්ඡිතබ්බං. තත්රායං ආපුච්ඡනවිධි (මහාව. අට්ඨ. 98) – සීමාපරියාපන්නෙ භික්ඛූ සන්නිපාතෙත්වා පබ්බජ්ජාපෙක්ඛං තත්ථ නෙත්වා ‘‘සඞ්ඝං, භන්තෙ, ඉමස්ස දාරකස්ස භණ්ඩුකම්මං ආපුච්ඡාමී’’ති තික්ඛත්තුං වා ද්වික්ඛත්තුං වා සකිං වා වත්තබ්බං. එත්ථ ච ‘‘ඉමස්ස දාරකස්ස භණ්ඩුකම්මං ආපුච්ඡාමී’’තිපි ‘‘ඉමස්ස සමණකරණං ආපුච්ඡාමී’’තිපි ‘‘අයං සමණො හොතුකාමො’’තිපි ‘‘අයං පබ්බජිතුකාමො’’තිපි වත්තුං වට්ටතියෙව. සචෙ සභාගට්ඨානං හොති, දස වා වීසති වා තිංසං වා භික්ඛූ වසන්තීති පරිච්ඡෙදො පඤ්ඤායති, තෙසං ඨිතොකාසං වා නිසින්නොකාසං වා ගන්ත්වාපි පුරිමනයෙනෙව ආපුච්ඡිතබ්බං. පබ්බජ්ජාපෙක්ඛං විනාව දහරභික්ඛූ වා සාමණෙරෙ වා පෙසෙත්වාපි ‘‘එකො, භන්තෙ, පබ්බජ්ජාපෙක්ඛො අත්ථි, තස්ස භණ්ඩුකම්මං ආපුච්ඡාමා’’තිආදිනා නයෙන ආපුච්ඡාපෙතුං වට්ටති. සචෙ කෙචි භික්ඛූ සෙනාසනං වා ගුම්බාදීනි වා පවිසිත්වා නිද්දායන්ති වා සමණධම්මං වා කරොන්ති, ආපුච්ඡකා ච පරියෙසන්තාපි අදිස්වා ‘‘සබ්බෙ ආපුච්ඡිතා අම්හෙහී’’ති සඤ්ඤිනො හොන්ති, පබ්බජ්ජා නාම ලහුකකම්මං, තස්මා පබ්බජිතො සුපබ්බජිතො, පබ්බාජෙන්තස්සපි අනාපත්ති.
සචෙ පන විහාරො මහා හොති අනෙකභික්ඛුසහස්සාවාසො, සබ්බෙ භික්ඛූ සන්නිපාතාපෙතුම්පි දුක්කරං, පගෙව පටිපාටියා ආපුච්ඡිතුං, ඛණ්ඩසීමාය වා ඨත්වා නදීසමුද්දාදීනි වා ගන්ත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. යො පන නවමුණ්ඩො වා හොති විබ්භන්තකො වා නිගණ්ඨාදීසු ¶ අඤ්ඤතරො වා ද්වඞ්ගුලකෙසො වා ඌනද්වඞ්ගුලකෙසො වා, තස්ස කෙසච්ඡෙදනකිච්චං නත්ථි, තස්මා භණ්ඩුකම්මං අනාපුච්ඡිත්වාපි තාදිසං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. ද්වඞ්ගුලාතිරිත්තකෙසො පන යො හොති අන්තමසො එකසිඛාමත්තධරොපි, සො භණ්ඩුකම්මං ආපුච්ඡිත්වාව පබ්බාජෙතබ්බො.
145. එවං ආපුච්ඡිත්වා පබ්බාජෙන්තෙන ච පරිපුණ්ණපත්තචීවරොව පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙ තස්ස නත්ථි, යාචිතකෙනපි පත්තචීවරෙන පබ්බාජෙතුං වට්ටති, සභාගට්ඨානෙ විස්සාසෙන ගහෙත්වාපි පබ්බාජෙතුං වට්ටති. සචෙ (මහාව. අට්ඨ. 118) පන අපක්කං පත්තං චීවරූපගානි ච වත්ථානි ගහෙත්වා ආගතො හොති, යාව පත්තො පච්චති, චීවරානි ච කරීයන්ති, තාව විහාරෙ වසන්තස්ස අනාමට්ඨපිණ්ඩපාතං දාතුං වට්ටති, ථාලකෙසු භුඤ්ජිතුං වට්ටති. පුරෙභත්තං සාමණෙරභාගසමකො ¶ ආමිසභාගො දාතුං වට්ටති, සෙනාසනග්ගාහො පන සලාකභත්තඋද්දෙසභත්තනිමන්තනාදීනි ච න වට්ටන්ති. පච්ඡාභත්තම්පි සාමණෙරභාගසමො තෙලතණ්ඩුලමධුඵාණිතාදිභෙසජ්ජභාගො වට්ටති. සචෙ ගිලානො හොති, භෙසජ්ජමස්ස කාතුං වට්ටති, සාමණෙරස්ස විය සබ්බං පටිජග්ගනකම්මං. උපසම්පදාපෙක්ඛං පන යාචිතකෙන පත්තචීවරෙන උපසම්පාදෙතුං න වට්ටති. ‘‘න, භික්ඛවෙ, යාචිතකෙන පත්තචීවරෙන උපසම්පාදෙතබ්බො, යො උපසම්පාදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 118) වුත්තං. තස්මා සො පරිපුණ්ණපත්තචීවරොයෙව උපසම්පාදෙතබ්බො. සචෙ තස්ස නත්ථි, ආචරියුපජ්ඣායා චස්ස දාතුකාමා හොන්ති, අඤ්ඤෙ වා භික්ඛූ නිරපෙක්ඛෙහි නිස්සජ්ජිත්වා අධිට්ඨානුපගං පත්තචීවරං දාතබ්බං. යාචිතකෙන පන පත්තෙන වා චීවරෙන වා උපසම්පාදෙන්තස්සෙව ආපත්ති හොති, කම්මං පන න කුප්පති.
146. පරිපුණ්ණපත්තචීවරං (මහාව. අට්ඨ. 34) පබ්බාජෙන්තෙනපි සචෙ ඔකාසො හොති, සයං පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙ උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීහි බ්යාවටො හොති, ඔකාසං න ලභති, එකො දහරභික්ඛු වත්තබ්බො ‘‘එතං පබ්බාජෙහී’’ති. අවුත්තොපි චෙ දහරභික්ඛු උපජ්ඣායං උද්දිස්ස පබ්බාජෙති, වට්ටති. සචෙ දහරභික්ඛු නත්ථි, සාමණෙරොපි වත්තබ්බො ‘‘එතං ඛණ්ඩසීමං නෙත්වා පබ්බාජෙත්වා කාසායානි අච්ඡාදෙත්වා එහී’’ති. සරණානි පන සයං දාතබ්බානි. එවං භික්ඛුනාව පබ්බාජිතො හොති. පුරිසඤ්හි භික්ඛුතො අඤ්ඤො පබ්බාජෙතුං න ලභති, මාතුගාමං භික්ඛුනීතො අඤ්ඤො, සාමණෙරො පන සාමණෙරී වා ආණත්තියා කාසායානි දාතුං ලභන්ති, කෙසොරොපනං යෙන කෙනචි කතං සුකතං.
සචෙ පන භබ්බරූපො හොති සහෙතුකො ඤාතො යසස්සී කුලපුත්තො, ඔකාසං කත්වාපි සයමෙව පබ්බාජෙතබ්බො, ‘‘මත්තිකාමුට්ඨිං ගහෙත්වා නහායිත්වා ආගච්ඡාහී’’ති ච න පන විස්සජ්ජෙතබ්බො ¶ . පබ්බජිතුකාමානඤ්හි පඨමං බලවඋස්සාහො හොති, පච්ඡා පන කාසායානි ච කෙසහරණසත්ථකඤ්ච දිස්වා උත්රසන්ති, එත්තොයෙව පලායන්ති, තස්මා සයමෙව නහානතිත්ථං නෙත්වා සචෙ නාතිදහරො, ‘‘නහාහී’’ති වත්තබ්බො, කෙසා පනස්ස සයමෙව මත්තිකං ගහෙත්වා ධොවිතබ්බා ¶ . දහරකුමාරකො පන සයං උදකං ඔතරිත්වා ගොමයමත්තිකාහි ඝංසිත්වා නහාපෙතබ්බො. සචෙපිස්ස කච්ඡු වා පිළකා වා හොන්ති, යථා මාතා පුත්තං න ජිගුච්ඡති, එවමෙවං අජිගුච්ඡන්තෙන සාධුකං හත්ථපාදතො ච සීසතො ච පට්ඨාය ඝංසිත්වා ඝංසිත්වා නහාපෙතබ්බො. කස්මා? එත්තකෙන හි උපකාරෙන කුලපුත්තා ආචරියුපජ්ඣායෙසු ච සාසනෙ ච බලවසිනෙහා තිබ්බගාරවා අනිවත්තිධම්මා හොන්ති, උප්පන්නං අනභිරතිං විනොදෙත්වා ථෙරභාවං පාපුණන්ති, කතඤ්ඤුකතවෙදිනො හොන්ති.
එවං නහාපනකාලෙ පන කෙසමස්සුං ඔරොපනකාලෙ වා ‘‘ත්වං ඤාතො යසස්සී, ඉදානි මයං තං නිස්සාය පච්චයෙහි න කිලමිස්සාමා’’ති න වත්තබ්බො, අඤ්ඤාපි අනිය්යානිකකථා න වත්තබ්බා, අථ ඛ්වස්ස ‘‘ආවුසො, සුට්ඨු උපධාරෙහි, සතිං උපට්ඨාපෙහී’’ති වත්වා තචපඤ්චකකම්මට්ඨානං ආචික්ඛිතබ්බං. ආචික්ඛන්තෙන ච වණ්ණසණ්ඨානගන්ධාසයොකාසවසෙන අසුචිජෙගුච්ඡපටික්කූලභාවං නිජ්ජීවනිස්සත්තභාවං වා පාකටං කරොන්තෙන ආචික්ඛිතබ්බං. සචෙ හි සො පුබ්බෙ මද්දිතසඞ්ඛාරො හොති භාවිතභාවනො කණ්ටකවෙධාපෙක්ඛො විය පරිපක්කගණ්ඩො සූරියුග්ගමනාපෙක්ඛං විය ච පරිණතපදුමං, අථස්ස ආරද්ධමත්තෙ කම්මට්ඨානං මනසිකාරෙ ඉන්දාසනි විය පබ්බතෙ කිලෙසපබ්බතෙ චුණ්ණයමානංයෙව ඤාණං පවත්තති, ඛුරග්ගෙයෙව අරහත්තං පාපුණාති. යෙ හි කෙචි ඛුරග්ගෙ අරහත්තං පත්තා, සබ්බෙ තෙ එවරූපං සවනං ලභිත්වා කල්යාණමිත්තෙන ආචරියෙන දින්නනයං නිස්සාය, නො අනිස්සාය. තස්මාස්ස ආදිතොව එවරූපී කථා කථෙතබ්බාති.
කෙසෙසු පන ඔරොපිතෙසු හලිද්දිචුණ්ණෙන වා ගන්ධචුණ්ණෙන වා සීසඤ්ච සරීරඤ්ච උබ්බට්ටෙත්වා ගිහිගන්ධං අපනෙත්වා කාසායානි තික්ඛත්තුං වා ද්වික්ඛත්තුං වා සකිං වා පටිග්ගාහාපෙතබ්බො. අථාපිස්ස හත්ථෙ අදත්වා ආචරියො වා උපජ්ඣායො වා සයමෙව අච්ඡාදෙති, වට්ටති. සචෙ අඤ්ඤං දහරං වා සාමණෙරං වා උපාසකං වා ආණාපෙති ‘‘ආවුසො, එතානි කාසායානි ගහෙත්වා එතං අච්ඡාදෙහී’’ති, තඤ්ඤෙව වා ආණාපෙති ‘‘එතානි ගහෙත්වා අච්ඡාදෙහී’’ති, සබ්බං තං වට්ටති, සබ්බං තෙන භික්ඛුනාව දින්නං හොති. යං පන නිවාසනං වා පාරුපනං ¶ වා අනාණත්තියා නිවාසෙති වා පාරුපති වා, තං අපනෙත්වා පුන දාතබ්බං. භික්ඛුනා ¶ හි සහත්ථෙන වා ආණත්තියා වා දින්නමෙව කාසායං වට්ටති, අදින්නං න වට්ටති. සචෙපි තස්සෙව සන්තකං හොති, කො පන වාදො උපජ්ඣායමූලකෙ.
147. එවං පන දින්නානි කාසායානි අච්ඡාදාපෙත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කාරාපෙත්වා යෙ තත්ථ සන්නිපතිතා භික්ඛූ, තෙසං පාදෙ වන්දාපෙත්වා අථ සරණගහණත්ථං උක්කුටිකං නිසීදාපෙත්වා අඤ්ජලිං පග්ගණ්හාපෙත්වා ‘‘එවං වදෙහී’’ති වත්තබ්බො, ‘‘යමහං වදාමි, තං වදෙහී’’ති වත්තබ්බො. අථස්ස උපජ්ඣායෙන වා ආචරියෙන වා ‘‘බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමී’’තිආදිනා නයෙන සරණානි දාතබ්බානි යථාවුත්තපටිපාටියාව, න උප්පටිපාටියා. සචෙ හි එකපදම්පි එකක්ඛරම්පි උප්පටිපාටියා දෙති, බුද්ධං සරණංයෙව වා තික්ඛත්තුං දත්වා පුන ඉතරෙසු එකෙකං තික්ඛත්තුං දෙති, අදින්නානි හොන්ති සරණානි.
ඉමඤ්ච පන සරණගමනුපසම්පදං පටික්ඛිපිත්වා අනුඤ්ඤාතඋපසම්පදා එකතොසුද්ධියා වට්ටති, සාමණෙරපබ්බජ්ජා පන උභතොසුද්ධියාව වට්ටති, නො එකතොසුද්ධියා. තස්මා උපසම්පදාය සචෙ ආචරියො ඤත්තිදොසඤ්චෙව කම්මවාචාදොසඤ්ච වජ්ජෙත්වා කම්මං කරොති, සුකතං හොති. පබ්බජ්ජාය පන ඉමානි තීණි සරණානි බු-කාර ධ-කාරාදීනං බ්යඤ්ජනානං ඨානකරණසම්පදං අහාපෙන්තෙන ආචරියෙනපි අන්තෙවාසිකෙනපි වත්තබ්බානි. සචෙ ආචරියො වත්තුං සක්කොති, අන්තෙවාසිකො න සක්කොති, අන්තෙවාසිකො වා සක්කොති, ආචරියො න සක්කොති, උභොපි වා න සක්කොන්ති, න වට්ටති. සචෙ පන උභොපි සක්කොන්ති, වට්ටති. ඉමානි ච පන දදමානෙන ‘‘බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමී’’ති එවං එකසම්බන්ධානි අනුනාසිකන්තානි වා කත්වා දාතබ්බානි, ‘‘බුද්ධම සරණම ගච්ඡාමී’’ති එවං විච්ඡින්දිත්වා මකාරන්තානි වා කත්වා දාතබ්බානි. අන්ධකට්ඨකථායං ‘‘නාමං සාවෙත්වා ‘අහං, භන්තෙ, බුද්ධරක්ඛිතො යාවජීවං බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමී’’ති වුත්තං, තං එකට්ඨකථායම්පි නත්ථි, පාළියම්පි න වුත්තං, තෙසං රුචිමත්තමෙව, තස්මා න ගහෙතබ්බං. න හි තථා අවදන්තස්ස සරණං කුප්පති. එත්තාවතා ච සාමණෙරභූමියං පතිට්ඨිතො හොති.
148. සචෙ පනෙස ගතිමා හොති පණ්ඩිතජාතිකො, අථස්ස තස්මිංයෙව ඨානෙ සික්ඛාපදානි උද්දිසිතබ්බානි. කථං? යථා භගවතා උද්දිට්ඨානි. වුත්තඤ්හෙතං –
‘‘අනුජානාමි ¶ , භික්ඛවෙ, සාමණෙරානං දස සික්ඛාපදානි, තෙසු ච සාමණෙරෙහි සික්ඛිතුං. පාණාතිපාතා වෙරමණි, අදින්නාදානා වෙරමණි, අබ්රහ්මචරියා වෙරමණි, මුසාවාදා ¶ වෙරමණි, සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා වෙරමණි, විකාලභොජනා වෙරමණි, නච්චගීතවාදිත විසූකදස්සනා වෙරමණි, මාලාගන්ධ විලෙපන ධාරණ මණ්ඩන විභූසනට්ඨානා වෙරමණි, උච්චාසයනමහාසයනා වෙරමණි, ජාතරූපරජතපටිග්ගහණා වෙරමණී’’ති (මහාව. 106).
අන්ධකට්ඨකථායං පන ‘‘අහං, භන්තෙ, ඉත්ථන්නාමො යාවජීවං පාණාතිපාතා වෙරමණිසික්ඛාපදං සමාදියාමී’’ති එවං සරණදානං විය සික්ඛාපදදානම්පි වුත්තං, තං නෙව පාළියං, න අට්ඨකථාසු අත්ථි, තස්මා යථාපාළියාව උද්දිසිතබ්බානි. පබ්බජ්ජා හි සරණගමනෙහෙව සිද්ධා, සික්ඛාපදානි පන කෙවලං සික්ඛාපදපූරණත්ථං ජානිතබ්බානි, තස්මා පාළියා ආගතනයෙනෙව උග්ගහෙතුං අසක්කොන්තස්ස යාය කායචි භාසාය අත්ථවසෙනපි ආචික්ඛිතුං වට්ටති. යාව පන අත්තනා සික්ඛිතබ්බසික්ඛාපදානි න ජානාති, සඞ්ඝාටිපත්තචීවරධාරණට්ඨානනිසජ්ජාදීසු පානභොජනාදිවිධිම්හි ච න කුසලො හොති, තාව භොජනසාලං වා සලාකභාජනට්ඨානං වා අඤ්ඤං වා තථාරූපට්ඨානං න පෙසෙතබ්බො, සන්තිකාවචරොයෙව කාතබ්බො, බාලදාරකො විය පටිපජ්ජිතබ්බො, සබ්බමස්ස කප්පියාකප්පියං ආචික්ඛිතබ්බං, නිවාසනපාරුපනාදීසු අභිසමාචාරිකෙසු විනෙතබ්බො. තෙනපි –
‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, දසහඞ්ගෙහි සමන්නාගතං සාමණෙරං නාසෙතුං. පාණාතිපාතී හොති, අදින්නාදායී හොති, අබ්රහ්මචාරී හොති, මුසාවාදී හොති, මජ්ජපායී හොති, බුද්ධස්ස අවණ්ණං භාසති, ධම්මස්ස අවණ්ණං භාසති, සඞ්ඝස්ස අවණ්ණං භාසති, මිච්ඡාදිට්ඨිකො හොති, භික්ඛුනීදූසකො හොතී’’ති (මහාව. 108) –
එවං වුත්තානි දස නාසනඞ්ගානි ආරකා පරිවජ්ජෙත්වා ආභිසමාචාරිකං පරිපූරෙන්තෙන දසවිධෙ සීලෙ සාධුකං සික්ඛිතබ්බං.
149. යො ¶ පන (මහාව. අට්ඨ. 108) පාණාතිපාතාදීසු දසසු නාසනඞ්ගෙසු එකම්පි කම්මං කරොති, සො ලිඞ්ගනාසනාය නාසෙතබ්බො. තීසු හි නාසනාසු ලිඞ්ගනාසනායෙව ඉධාධිප්පෙතා. යථා ච භික්ඛූනං පාණාතිපාතාදීසු තා තා ආපත්තියො හොන්ති, න තථා සාමණෙරානං. සාමණෙරො හි කුන්ථ කිපිල්ලිකම්පි මාරෙත්වා මඞ්ගුලණ්ඩකම්පි භින්දිත්වා නාසෙතබ්බතංයෙව පාපුණාති, තාවදෙවස්ස සරණගමනානි ච උපජ්ඣායග්ගහණඤ්ච සෙනාසනග්ගාහො ච පටිප්පස්සම්භන්ති, සඞ්ඝලාභං න ලභති, ලිඞ්ගමත්තමෙව එකං අවසිට්ඨං හොති. සො සචෙ ආකිණ්ණදොසොව ¶ හොති, ආයතිං සංවරෙ න තිට්ඨති, නික්කඩ්ඪිතබ්බො. අථ සහසා විරජ්ඣිත්වා ‘‘දුට්ඨු මයා කත’’න්ති පුන සංවරෙ ඨාතුකාමො හොති, ලිඞ්ගනාසනකිච්චං නත්ථි, යථානිවත්ථපාරුතස්සෙව සරණානි දාතබ්බානි, උපජ්ඣායො දාතබ්බො. සික්ඛාපදානි පන සරණගමනෙනෙව ඉජ්ඣන්ති. සාමණෙරානඤ්හි සරණගමනං භික්ඛූනං උපසම්පදකම්මවාචාසදිසං, තස්මා භික්ඛූනං විය චතුපාරිසුද්ධිසීලං ඉමිනාපි දස සීලානි සමාදින්නානෙව හොන්ති, එවං සන්තෙපි දළ්හීකරණත්ථං ආයතිං සංවරෙ පතිට්ඨාපනත්ථං පුන දාතබ්බානි. සචෙ පුරිමිකාය පුන සරණානි ගහිතානි, පච්ඡිමිකාය වස්සාවාසිකං ලච්ඡති. සචෙ පච්ඡිමිකාය ගහිතානි, සඞ්ඝෙන අපලොකෙත්වා ලාභො දාතබ්බො. අදින්නාදානෙ තිණසලාකමත්තෙනපි වත්ථුනා, අබ්රහ්මචරියෙ තීසු මග්ගෙසු යත්ථ කත්ථචි විප්පටිපත්තියා, මුසාවාදෙ හසාධිප්පායතායපි මුසා භණිතෙ අස්සමණො හොති, නාසෙතබ්බතං ආපජ්ජති, මජ්ජපානෙ පන භික්ඛුනො අජානිත්වාපි බීජතො පට්ඨාය මජ්ජං පිවන්තස්ස පාචිත්තියං. සාමණෙරො ජානිත්වා පිවන්තොව සීලභෙදං ආපජ්ජති, න අජානිත්වා. යානි පනස්ස ඉතරානි පඤ්ච සික්ඛාපදානි, එතෙසු භින්නෙසු න නාසෙතබ්බො, දණ්ඩකම්මං කාතබ්බං. සික්ඛාපදෙ පන පුන දින්නෙපි අදින්නෙපි වට්ටති, දණ්ඩකම්මෙන පන පීළෙත්වා ආයතිං සංවරෙ ඨපනත්ථාය දාතබ්බමෙව.
අවණ්ණභාසනෙ පන ‘‘අරහං සම්මාසම්බුද්ධො’’තිආදීනං පටිපක්ඛවසෙන බුද්ධස්ස වා ‘‘ස්වාක්ඛාතො’’තිආදීනං පටිපක්ඛවසෙන ධම්මස්ස වා ‘‘සුප්පටිපන්නො’’තිආදීනං පටිපක්ඛවසෙන සඞ්ඝස්ස වා අවණ්ණං භාසන්තො රතනත්තයං නින්දන්තො ගරහන්තො ආචරියුපජ්ඣායාදීහි ‘‘මා එවං අවචා’’ති අවණ්ණභාසනෙ ආදීනවං දස්සෙත්වා නිවාරෙතබ්බො. ‘‘සචෙ යාවතතියං වුච්චමානො ¶ න ඔරමති, කණ්ටකනාසනාය නාසෙතබ්බො’’ති කුරුන්දියං වුත්තං. මහාඅට්ඨකථායං පන ‘‘සචෙ එවං වුච්චමානො තං ලද්ධිං නිස්සජ්ජති, දණ්ඩකම්මං කාරෙත්වා අච්චයං දෙසාපෙතබ්බො. සචෙ න නිස්සජ්ජති, තථෙව ආදාය පග්ගය්හ තිට්ඨති, ලිඞ්ගනාසනාය නාසෙතබ්බො’’ති වුත්තං, තං යුත්තං. අයමෙව හි නාසනා ඉධාධිප්පෙතාති. මිච්ඡාදිට්ඨිකෙපි එසෙව නයො. සස්සතුච්ඡෙදානඤ්හි අඤ්ඤතරදිට්ඨිකො සචෙ ආචරියාදීහි ඔවදියමානො නිස්සජ්ජති, දණ්ඩකම්මං කාරෙත්වා අච්චයං දෙසාපෙතබ්බො, අපටිනිස්සජ්ජන්තොව නාසෙතබ්බො. භික්ඛුනීදූසකො චෙත්ථ කාමං අබ්රහ්මචාරිග්ගහණෙන ගහිතොව, අබ්රහ්මචාරිං පන ආයතිං සංවරෙ ඨාතුකාමං සරණානි දත්වා උපසම්පාදෙතුං වට්ටති. භික්ඛුනීදූසකො ආයතිං සංවරෙ ඨාතුකාමොපි පබ්බජ්ජම්පි න ලභති, පගෙව උපසම්පදන්ති එතමත්ථං දස්සෙතුං ‘‘භික්ඛුනීදූසකො’’ති ඉදං විසුං දසමං අඞ්ගං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.
150. ‘‘අනුජානාමි ¶ , භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතස්ස සාමණෙරස්ස දණ්ඩකම්මං කාතුං. භික්ඛූනං අලාභාය පරිසක්කති, භික්ඛූනං අනත්ථාය පරිසක්කති, භික්ඛූනං අවාසාය පරිසක්කති, භික්ඛූ අක්කොසති, පරිභාසති, භික්ඛූ භික්ඛූහි භෙදෙතී’’ති (මහාව. 107) ‘‘වචනතො පන ඉමානි පඤ්ච අඞ්ගානි, සික්ඛාපදෙසු ච පච්ඡිමානි විකාලභොජනාදීනි පඤ්චාති දස දණ්ඩකම්මවත්ථූනි. කිංපනෙත්ථ දණ්ඩකම්මං කත්තබ්බ’’න්ති? ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යත්ථ වා වසති, යත්ථ වා පටික්කමති, තත්ථ ආවරණං කාතු’’න්ති (මහාව. 107) වචනතො යත්ථ (මහාව. අට්ඨ. 107) වසති වා පවිසති වා, තත්ථ ආවරණං කාතබ්බං ‘‘මා ඉධ පවිසා’’ති. උභයෙනපි අත්තනො පරිවෙණඤ්ච වස්සග්ගෙන පත්තසෙනාසනඤ්ච වුත්තං. තස්මා න සබ්බො සඞ්ඝාරාමො ආවරණං කාතබ්බො, කරොන්තො ච දුක්කටං ආපජ්ජති ‘‘න, භික්ඛවෙ, සබ්බො සඞ්ඝාරාමො ආවරණං කාතබ්බො, යො කරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තත්තා. න ච මුඛද්වාරිකො ආහාරො ආවරණං කාතබ්බො, කරොන්තො ච දුක්කටං ආපජ්ජති ‘‘න, භික්ඛවෙ, මුඛද්වාරිකො ආහාරො ආවරණං කාතබ්බො, යො කරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තත්තා. තස්මා ‘‘අජ්ජ මා ඛාද මා භුඤ්ජා’’ති වදතොපි ‘‘ආහාරම්පි නිවාරෙස්සාමී’’ති පත්තචීවරං අන්තො නික්ඛිපතොපි සබ්බපයොගෙසු දුක්කටං. අනාචාරස්ස පන දුබ්බචසාමණෙරස්ස දණ්ඩකම්මං කත්වා යාගුං වා භත්තං වා පත්තචීවරං වා දස්සෙත්වා ‘‘එත්තකෙ ¶ නාම දණ්ඩකම්මෙ ආහටෙ ඉදං ලච්ඡසී’’ති වත්තුං වට්ටති. භගවතා හි ආවරණමෙව දණ්ඩකම්මං වුත්තං. ධම්මසඞ්ගාහකත්ථෙරෙහි පන ‘‘අපරාධානුරූපං උදකදාරුවාලිකාදීනං ආහරාපනම්පි කාතබ්බ’’න්ති වුත්තං, තස්මා තම්පි කාතබ්බං, තඤ්ච ඛො ‘‘ඔරමිස්සති විරමිස්සතී’’ති අනුකම්පාය, න ‘‘නස්සිස්සති විබ්භමිස්සතී’’තිආදිනයප්පවත්තෙන පාපජ්ඣාසයෙන. ‘‘දණ්ඩකම්මං කරොමී’’ති ච උණ්හපාසාණෙ වා නිපජ්ජාපෙතුං පාසාණිට්ඨකාදීනි වා සීසෙ නික්ඛිපාපෙතුං උදකං වා පවෙසෙතුං න වට්ටති.
උපජ්ඣායං අනාපුච්ඡාපි දණ්ඩකම්මං න කාරෙතබ්බං ‘‘න, භික්ඛවෙ, උපජ්ඣායං අනාපුච්ඡා ආවරණං කාතබ්බං, යො කරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 108) වචනතො. එත්ථ පන ‘‘තුම්හාකං සාමණෙරස්ස අයං නාම අපරාධො, දණ්ඩකම්මමස්ස කරොථා’’ති තික්ඛත්තුං වුත්තෙ සචෙ සො උපජ්ඣායො දණ්ඩකම්මං න කරොති, සයං කාතුං වට්ටති. සචෙපි ආදිතො උපජ්ඣායො වදති ‘‘මය්හං සාමණෙරානං දොසෙ සති තුම්හෙ දණ්ඩකම්මං කරොථා’’ති, කාතුං වට්ටතියෙව. යථා ච සාමණෙරානං, එවං සද්ධිවිහාරිකන්තෙවාසිකානම්පි දණ්ඩකම්මං කාතුං වට්ටති, අඤ්ඤෙසං පන පරිසා න අපලාළෙතබ්බා, අපලාළෙන්තො දුක්කටං ආපජ්ජති ‘‘න, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤස්ස පරිසා අපලාළෙතබ්බා, යො අපලාළෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 108) වචනතො ¶ . තස්මා ‘‘තුම්හාකං පත්තං දෙම, චීවරං දෙමා’’ති අත්තනො උපට්ඨානකරණත්ථං සඞ්ගණ්හිත්වා සාමණෙරා වා හොන්තු උපසම්පන්නා වා, අන්තමසො දුස්සීලභික්ඛුස්සපි පරස්ස පරිසභූතෙ භින්දිත්වා ගණ්හිතුං න වට්ටති, ආදීනවං පන වත්තුං වට්ටති ‘‘තයා නහායිතුං ආගතෙන ගූථමක්ඛනං විය කතං දුස්සීලං නිස්සාය විහරන්තෙනා’’ති. සචෙ සො සයමෙව ජානිත්වා උපජ්ඣං වා නිස්සයං වා යාචති, දාතුං වට්ටති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
පබ්බජ්ජාවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
23. නිස්සයවිනිච්ඡයකථා
151. නිස්සයොති ¶ ¶ එත්ථ පන අයං නිස්සයො නාම කෙන දාතබ්බො, කෙන න දාතබ්බො, කස්ස දාතබ්බො, කස්ස න දාතබ්බො, කථං ගහිතො හොති, කථං පටිප්පස්සම්භති, නිස්සාය කෙන වසිතබ්බං, කෙන ච න වසිතබ්බන්ති? තත්ථ කෙන දාතබ්බො, කෙන න දාතබ්බොති එත්ථ තාව ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන දසවස්සෙන වා අතිරෙකදසවස්සෙන වා උපසම්පාදෙතුං, නිස්සයං දාතු’’න්ති (මහාව. 76, 82) ච වචනතො යො බ්යත්තො හොති පටිබලො උපසම්පදාය දසවස්සො වා අතිරෙකදසවස්සො වා, තෙන දාතබ්බො, ඉතරෙන න දාතබ්බො. සචෙ දෙති, දුක්කටං ආපජ්ජති.
එත්ථ (පාචි. අට්ඨ. 145-147) ච ‘‘බ්යත්තො’’ති ඉමිනා පරිසුපට්ඨාපකබහුස්සුතො වෙදිතබ්බො. පරිසුපට්ඨාපකෙන හි සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන පරිසං අභිවිනයෙ විනෙතුං ද්වෙ විභඞ්ගා පගුණා වාචුග්ගතා කාතබ්බා, අසක්කොන්තෙන තීහි ජනෙහි සද්ධිං පරිවත්තනක්ඛමා කාතබ්බා, කම්මාකම්මඤ්ච ඛන්ධකවත්තඤ්ච උග්ගහෙතබ්බං, පරිසාය පන අභිධම්මෙ විනයනත්ථං සචෙ මජ්ඣිමභාණකො හොති, මූලපණ්ණාසකො උග්ගහෙතබ්බො, දීඝභාණකෙන මහාවග්ගො, සංයුත්තභාණකෙන හෙට්ඨිමා වා තයො වග්ගා මහාවග්ගො වා, අඞ්ගුත්තරභාණකෙන හෙට්ඨා වා උපරි වා උපඩ්ඪනිකායො උග්ගහෙතබ්බො, අසක්කොන්තෙන තිකනිපාතතො පට්ඨාය උග්ගහෙතුම්පි වට්ටති. මහාපච්චරියං පන ‘‘එකං ගණ්හන්තෙන චතුක්කනිපාතං වා පඤ්චකනිපාතං වා උග්ගහෙතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං. ජාතකභාණකෙන සාට්ඨකථං ජාතකං උග්ගහෙතබ්බං, තතො ඔරං න වට්ටති. ‘‘ධම්මපදම්පි සහ වත්ථුනා උග්ගහෙතුං වට්ටතී’’ති මහාපච්චරියං වුත්තං. තතො තතො සමුච්චයං කත්වා මූලපණ්ණාසකමත්තං වට්ටති, ‘‘න වට්ටතී’’ති කුරුන්දට්ඨකථායං පටික්ඛිත්තං, ඉතරාසු විචාරණායෙව නත්ථි. අභිධම්මෙ කිඤ්චි ගහෙතබ්බන්ති න වුත්තං. යස්ස පන සාට්ඨකථම්පි විනයපිටකං අභිධම්මපිටකඤ්ච පගුණං, සුත්තන්තෙ ච වුත්තප්පකාරො ගන්ථො නත්ථි, පරිසං උපට්ඨාපෙතුං න ලභති. යෙන පන සුත්තන්තතො ච විනයතො ච වුත්තප්පමාණො ගන්ථො උග්ගහිතො, අයං පරිසුපට්ඨාකො බහුස්සුතොව හොති, දිසාපාමොක්ඛො යෙනකාමංගමො පරිසං උපට්ඨාපෙතුං ලභති, අයං ඉමස්මිං අත්ථෙ ‘‘බ්යත්තො’’ති අධිප්පෙතො.
යො ¶ ¶ පන අන්තෙවාසිනො වා සද්ධිවිහාරිකස්ස වා ගිලානස්ස සක්කොති උපට්ඨානාදීනි කාතුං, අයං ඉධ ‘‘පටිබලො’’ති අධිප්පෙතො. යං පන වුත්තං –
‘‘පඤ්චහි, භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො. න අසෙක්ඛෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති, න අසෙක්ඛෙන සමාධික්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති, න අසෙක්ඛෙන පඤ්ඤාක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති, න අසෙක්ඛෙන විමුත්තික්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති, න අසෙක්ඛෙන විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො.
‘‘අපරෙහිපි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො. අත්තනා න අසෙක්ඛෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති, න පරං අසෙක්ඛෙ සීලක්ඛන්ධෙ සමාදපෙතා. අත්තනා න අසෙක්ඛෙන සමාධික්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති, න පරං අසෙක්ඛෙ සමාධික්ඛන්ධෙ සමාදපෙතා. අත්තනා න අසෙක්ඛෙන පඤ්ඤාක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති, න පරං අසෙක්ඛෙ පඤ්ඤාක්ඛන්ධෙ සමාදපෙතා. අත්තනා න අසෙක්ඛෙන විමුත්තික්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති, න පරං අසෙක්ඛෙ විමුත්තික්ඛන්ධෙ සමාදපෙතා. අත්තනා න අසෙක්ඛෙන විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති, න පරං අසෙක්ඛෙ විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධෙ සමාදපෙතා. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො.
‘‘අපරෙහිපි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො. අස්සද්ධො හොති, අහිරිකො හොති, අනොත්තප්පී හොති, කුසීතො හොති, මුට්ඨස්සති හොති. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න උපසම්පාදෙතබ්බං ¶ , න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො.
‘‘අපරෙහිපි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො. අධිසීලෙ සීලවිපන්නො හොති, අජ්ඣාචාරෙ ¶ ආචාරවිපන්නො හොති, අතිදිට්ඨියා දිට්ඨිවිපන්නො හොති, අප්පස්සුතො හොති, දුප්පඤ්ඤො හොති. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො.
‘‘අපරෙහිපි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො. න පටිබලො හොති අන්තෙවාසිං වා සද්ධිවිහාරිං වා ගිලානං උපට්ඨාතුං වා උපට්ඨාපෙතුං වා, අනභිරතං වූපකාසෙතුං වා වූපකාසාපෙතුං වා, උප්පන්නං කුක්කුච්චං ධම්මතො විනොදෙතුං, ආපත්තිං න ජානාති, ආපත්තියා වුට්ඨානං න ජානාති. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො.
‘‘අපරෙහිපි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො. න පටිබලො හොති අන්තෙවාසිං වා සද්ධිවිහාරිං වා ආභිසමාචාරිකාය සික්ඛාය සික්ඛාපෙතුං, ආදිබ්රහ්මචරියකාය සික්ඛාය විනෙතුං, අභිධම්මෙ විනෙතුං, අභිවිනයෙ විනෙතුං, උප්පන්නං දිට්ඨිගතං ධම්මතො විවෙචෙතුං. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො.
‘‘අපරෙහිපි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො ¶ . ආපත්තිං න ජානාති, අනාපත්තිං න ජානාති, ලහුකං ආපත්තිං න ජානාති, ගරුකං ආපත්තිං න ජානාති, උභයානි ඛො පනස්ස පාතිමොක්ඛානි විත්ථාරෙන න ස්වාගතානි හොන්ති න සුවිභත්තානි න සුප්පවත්තීනි න සුවිනිච්ඡිතානි සුත්තසො අනුබ්යඤ්ජනසො. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො.
‘‘අපරෙහිපි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො. ආපත්තිං න ජානාති, අනාපත්තිං න ජානාති, ලහුකං ආපත්තිං න ජානාති, ගරුකං ආපත්තිං න ජානාති, ඌනදසවස්සො හොති ¶ . ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො’’තිආදි (මහාව. 84). තම්පි –
‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන දසවස්සෙන වා අතිරෙකදසවස්සෙන වා උපසම්පාදෙතුං, නිස්සයං දාතු’’න්ති (මහාව. 76, 82) ච එවං සඞ්ඛෙපතො වුත්තස්සෙව උපජ්ඣායාචරියලක්ඛණස්ස විත්ථාරදස්සනත්ථං වුත්තං.
තත්ථ (මහාව. අට්ඨ. 84) කිඤ්චි අයුත්තවසෙන පටික්ඛිත්තං, කිඤ්චි ආපත්තිඅඞ්ගවසෙන. තථා හි ‘‘න අසෙක්ඛෙන සීලක්ඛන්ධෙනා’’ති ච ‘‘අත්තනා න අසෙක්ඛෙනා’’ති ච ‘‘අස්සද්ධො’’ති ච ආදීසු තීසු පඤ්චකෙසු අයුත්තවසෙන පටික්ඛෙපො කතො, න ආපත්තිඅඞ්ගවසෙන. යො හි අසෙක්ඛෙහි සීලක්ඛන්ධාදීහි අසමන්නාගතො පරෙ ච තත්ථ සමාදපෙතුං අසක්කොන්තො අස්සද්ධියාදිදොසයුත්තොව හුත්වා පරිසං පරිහරති, තස්ස පරිසා සීලාදීහි පරියායතියෙව න වඩ්ඪති, තස්මා ‘‘තෙන න උපසම්පාදෙතබ්බ’’න්තිආදි අයුත්තවසෙන වුත්තං, න ආපත්තිඅඞ්ගවසෙන. න හි ඛීණාසවස්සෙව උපජ්ඣාචරියභාවො භගවතා අනුඤ්ඤාතො, යදි තස්සෙව අනුඤ්ඤාතො අභවිස්ස, ‘‘සචෙ උපජ්ඣායස්ස අනභිරති උප්පන්නා හොතී’’තිආදිං න වදෙය්ය, යස්මා පන ඛීණාසවස්ස පරිසා සීලාදීහි න පරිහායති, තස්මා ‘‘පඤ්චහි, භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා උපසම්පාදෙතබ්බ’’න්තිආදි වුත්තං.
අධිසීලෙ ¶ සීලවිපන්නොතිආදීසු පාරාජිකඤ්ච සඞ්ඝාදිසෙසඤ්ච ආපන්නො අධිසීලෙ සීලවිපන්නො නාම. ඉතරෙ පඤ්චාපත්තික්ඛන්ධෙ ආපන්නො අජ්ඣාචාරෙ ආචාරවිපන්නො නාම. සම්මාදිට්ඨිං පහාය අන්තග්ගාහිකාය දිට්ඨියා සමන්නාගතො අතිදිට්ඨියා දිට්ඨිවිපන්නො නාම. යත්තකං සුතං පරිසං පරිහරන්තස්ස ඉච්ඡිතබ්බං, තෙන විරහිතත්තා අප්පස්සුතො. යං තෙන ජානිතබ්බං ආපත්තාදි, තස්ස අජානනතො දුප්පඤ්ඤො. ඉමස්මිං පඤ්චකෙ පුරිමානි තීණි පදානි අයුත්තවසෙන වුත්තානි, පච්ඡිමානි ද්වෙ ආපත්තිඅඞ්ගවසෙන.
ආපත්තිං න ජානාතීති ‘‘ඉදං නාම මයා කත’’න්ති වුත්තෙ ‘‘ඉමං නාම ආපත්තිං අයං ආපන්නො’’ති න ජානාති. වුට්ඨානං න ජානාතීති ‘‘වුට්ඨානගාමිනිතො වා දෙසනාගාමිනිතො වා ආපත්තිතො එවං නාම වුට්ඨානං හොතී’’ති න ජානාති. ඉමස්මිඤ්හි පඤ්චකෙ පුරිමානි ද්වෙ පදානි අයුත්තවසෙන වුත්තානි, පච්ඡිමානි තීණි ආපත්තිඅඞ්ගවසෙන.
ආභිසමාචාරිකාය ¶ සික්ඛායාති ඛන්ධකවත්තෙ විනෙතුං න පටිබලො හොතීති අත්ථො. ආදිබ්රහ්මචරියකායාති සෙක්ඛපණ්ණත්තියං විනෙතුං න පටිබලොති අත්ථො. අභිධම්මෙති නාමරූපපරිච්ඡෙදෙ විනෙතුං න පටිබලොති අත්ථො. අභිවිනයෙති සකලෙ විනයපිටකෙ විනෙතුං න පටිබලොති අත්ථො. විනෙතුං න පටිබලොති ච සබ්බත්ථ සික්ඛාපෙතුං න සක්කොතීති අත්ථො. ධම්මතො විවෙචෙතුන්ති ධම්මෙන කාරණෙන විස්සජ්ජාපෙතුං. ඉමස්මිං පඤ්චකෙ සබ්බපදෙසු ආපත්ති.
‘‘ආපත්තිං න ජානාතී’’තිආදිපඤ්චකස්මිං විත්ථාරෙනාති උභතොවිභඞ්ගෙන සද්ධිං. න ස්වාගතානීති න සුට්ඨු ආගතානි. සුවිභත්තානීති සුට්ඨු විභත්තානි පදපච්චාභට්ඨසඞ්කරදොසරඅතානි. සුප්පවත්තීනීති පගුණානි වාචුග්ගතානි සුවිනිච්ඡිතානි. සුත්තසොති ඛන්ධකපරිවාරතො ආහරිතබ්බසුත්තවසෙන සුට්ඨු විනිච්ඡිතානි. අනුබ්යඤ්ජනසොති අක්ඛරපදපාරිපූරියා ච සුවිනිච්ඡිතානි අඛණ්ඩානි අවිපරීතක්ඛරානි. එතෙන අට්ඨකථා දීපිතා. අට්ඨකථාතො හි එස විනිච්ඡයො හොතීති. ඉමස්මිං පඤ්චකෙපි සබ්බපදෙසු ආපත්ති. ඌනදසවස්සපරියොසානපඤ්චකෙපි එසෙව නයො. ඉති ආදිතො තයො පඤ්චකා, චතුත්ථෙ තීණි පදානි, පඤ්චමෙ ද්වෙ පදානීති සබ්බෙපි චත්තාරො පඤ්චකා අයුත්තවසෙන වුත්තා, චතුත්ථෙ පඤ්චකෙ ද්වෙ ¶ පදානි, පඤ්චමෙ තීණි, ඡට්ඨසත්තමට්ඨමා තයො පඤ්චකාති සබ්බෙපි චත්තාරො පඤ්චකා ආපත්තිඅඞ්ගවසෙන වුත්තා.
සුක්කපක්ඛෙ පන වුත්තවිපරියායෙන ‘‘පඤ්චහි, භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා උපසම්පාදෙතබ්බං, නිස්සයො දාතබ්බො, සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො. අසෙක්ඛෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොතී’’තිආදිනා (මහාව. 84) අට්ඨ පඤ්චකා ආගතායෙව. තත්ථ සබ්බත්ථෙව අනාපත්ති.
152. කස්ස දාතබ්බො, කස්ස න දාතබ්බොති එත්ථ පන යො ලජ්ජී හොති, තස්ස දාතබ්බො. ඉතරස්ස න දාතබ්බො ‘‘න, භික්ඛවෙ, අලජ්ජීනං නිස්සයො දාතබ්බො, යො දදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 120) වචනතො. නිස්සාය වසන්තෙනපි අලජ්ජී නිස්සාය න වසිතබ්බං. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘න, භික්ඛවෙ, අලජ්ජීනං නිස්සාය වත්ථබ්බං, යො වසෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 120). එත්ථ (මහාව. අට්ඨ. 120) ච අලජ්ජීනන්ති උපයොගත්ථෙ සාමිවචනං, අලජ්ජිපුග්ගලෙ නිස්සාය න වසිතබ්බන්ති වුත්තං හොති. තස්මා නවං ඨානං ගතෙන ‘‘එහි, භික්ඛු, නිස්සයං ගණ්හාහී’’ති වුච්චමානෙනපි චතූහපඤ්චාහං නිස්සයදායකස්ස ලජ්ජිභාවං උපපරික්ඛිත්වා නිස්සයො ගහෙතබ්බො. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, චතූහපඤ්චාහං ආගමෙතුං යාව භික්ඛුසභාගතං ජානාමී’’ති (මහාව. 120) හි වුත්තං. සචෙ ‘‘ථෙරො ¶ ලජ්ජී’’ති භික්ඛූනං සන්තිකෙ සුත්වා ආගතදිවසෙයෙව ගහෙතුකාමො හොති, ථෙරො පන ‘‘ආගමෙහි තාව, වසන්තො ජානිස්සසී’’ති කතිපාහං ආචාරං උපපරික්ඛිත්වා නිස්සයං දෙති, වට්ටති, පකතියා නිස්සයගහණට්ඨානං ගතෙන පන තදහෙව ගහෙතබ්බො, එකදිවසම්පි පරිහාරො නත්ථි. සචෙ පඨමයාමෙ ආචරියස්ස ඔකාසො නත්ථි, ඔකාසං අලභන්තො ‘‘පච්චූසසමයෙ ගහෙස්සාමී’’ති සයති, අරුණං උග්ගතම්පි න ජානාති, අනාපත්ති. සචෙ පන ‘‘ගණ්හිස්සාමී’’ති ආභොගං අකත්වා සයති, අරුණුග්ගමනෙ දුක්කටං. අගතපුබ්බං ඨානං ගතෙන ද්වෙ තීණි දිවසානි වසිත්වා ගන්තුකාමෙන අනිස්සිතෙන වසිතබ්බං. ‘‘සත්තාහං වසිස්සාමී’’ති ආලයං කරොන්තෙන පන නිස්සයො ගහෙතබ්බො. සචෙ ථෙරො ‘‘කිං සත්තාහං වසන්තස්ස නිස්සයෙනා’’ති වදති, පටික්ඛිත්තකාලතො පට්ඨාය ලද්ධපරිහාරො හොති.
‘‘අනුජානාමි ¶ , භික්ඛවෙ, අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නෙන භික්ඛුනා නිස්සයං අලභමානෙන අනිස්සිතෙන වත්ථු’’න්ති වචනතො පන අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නො සචෙ අත්තනා සද්ධිං අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නං නිස්සයදායකං න ලභති, එවං නිස්සයං අලභමානෙන අනිස්සිතෙන බහූනිපි දිවසානි ගන්තුං වට්ටති. සචෙ පුබ්බෙ නිස්සයං ගහෙත්වා වුත්ථපුබ්බං කිඤ්චි ආවාසං පවිසති, එකරත්තං වසන්තෙනපි නිස්සයො ගහෙතබ්බො. අන්තරාමග්ගෙ විස්සමන්තො වා සත්ථං වා පරියෙසන්තො කතිපාහං වසති, අනාපත්ති. අන්තොවස්සෙ පන නිබද්ධවාසං වසිතබ්බං, නිස්සයො ච ගහෙතබ්බො. නාවාය ගච්ඡන්තස්ස පන වස්සානෙ ආගතෙපි නිස්සයං අලභන්තස්ස අනාපත්ති. සචෙ අන්තරාමග්ගෙ ගිලානො හොති, නිස්සයං අලභමානෙන අනිස්සිතෙන වසිතුං වට්ටති.
ගිලානුපට්ඨාකොපි ගිලානෙන යාචියමානො අනිස්සිතො එව වසිතුං ලභති. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ගිලානෙන භික්ඛුනා නිස්සයං අලභමානෙන අනිස්සිතෙන වත්ථුං, අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ගිලානුපට්ඨාකෙන භික්ඛුනා නිස්සයං අලභමානෙන යාචියමානෙන අනිස්සිතෙන වත්ථු’’න්ති (මහාව. 121). සචෙ පන ‘‘යාචාහි ම’’න්ති වුච්චමානොපි ගිලානො මානෙන න යාචති, ගන්තබ්බං.
‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආරඤ්ඤිකෙන භික්ඛුනා ඵාසුවිහාරං සල්ලක්ඛෙන්තෙන නිස්සයං අලභමානෙන අනිස්සිතෙන වත්ථුං ‘යදා පතිරූපො නිස්සයදායකො ආගච්ඡිස්සති, තදා තස්ස නිස්සාය වසිස්සාමී’’’ති වචනතො පන යත්ථ වසන්තස්ස සමථවිපස්සනානං පටිලාභවසෙන ඵාසු හොති, තාදිසං ඵාසුවිහාරං සල්ලක්ඛෙන්තෙන නිස්සයං අලභමානෙන අනිස්සිතෙන වත්ථබ්බං. ඉමඤ්ච පන පරිහාරං නෙව සොතාපන්නො, න සකදාගාමිඅනාගාමිඅරහන්තො ලභන්ති, න ථාමගතස්ස ¶ සමාධිනො වා විපස්සනාය වා ලාභී, විස්සට්ඨකම්මට්ඨානෙ පන බාලපුථුජ්ජනෙ කථාව නත්ථි. යස්ස ඛො පන සමථො වා විපස්සනා වා තරුණා හොති, අයං ඉමං පරිහාරං ලභති, පවාරණාසඞ්ගහොපි එතස්සෙව අනුඤ්ඤාතො. තස්මා ඉමිනා පුග්ගලෙන ආචරියෙ පවාරෙත්වා ගතෙපි ‘‘යදා පතිරූපොනිස්සයදායකො ආගච්ඡිස්සති, තං නිස්සාය වසිස්සාමී’’ති ආභොගං කත්වා පුන යාව ආසාළ්හීපුණ්ණමා, තාව අනිස්සිතෙන වත්ථුං වට්ටති. සචෙ පන ආසාළ්හීමාසෙ ආචරියො නාගච්ඡති, යත්ථ නිස්සයො ලබ්භති, තත්ථ ගන්තබ්බං.
153. කථං ¶ ගහිතො හොතීති එත්ථ උපජ්ඣායස්ස සන්තිකෙ තාව උපජ්ඣං ගණ්හන්තෙන එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා පාදෙ වන්දිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ‘‘උපජ්ඣායො මෙ, භන්තෙ, හොහී’’ති තික්ඛත්තුං වත්තබ්බං. එවං සද්ධිවිහාරිකෙන වුත්තෙ සචෙ උපජ්ඣායො ‘‘සාහූ’’ති වා ‘‘ලහූ’’ති වා ‘‘ඔපායික’’න්ති වා ‘‘පතිරූප’’න්ති වා ‘‘පාසාදිකෙන සම්පාදෙහී’’ති වා කායෙන විඤ්ඤාපෙති, වාචාය විඤ්ඤාපෙති, කායෙන වාචාය විඤ්ඤාපෙති, ගහිතො හොති උපජ්ඣායො. ඉදමෙව හෙත්ථ උපජ්ඣායග්ගහණං, යදිදං උපජ්ඣායස්ස ඉමෙසු පඤ්චසු පදෙසු යස්ස කස්සචි පදස්ස වාචාය සාවනං කායෙන වා අත්ථවිඤ්ඤාපනන්ති. කෙචි පන ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡනං සන්ධාය වදන්ති, න තං පමාණං. ආයාචනදානමත්තෙන හි ගහිතො හොති උපජ්ඣායො, න එත්ථ සම්පටිච්ඡනං අඞ්ගං. සද්ධිවිහාරිකෙනපි න කෙවලං ‘‘ඉමිනා මෙ පදෙන උපජ්ඣායො ගහිතො’’ති ඤාතුං වට්ටති, ‘‘අජ්ජතග්ගෙ දානි ථෙරො මය්හං භාරො, අහම්පි ථෙරස්ස භාරො’’ති ඉදම්පි ඤාතුං වට්ටති (මහාව. අට්ඨ. 64). වුත්තඤ්හෙතං –
‘‘උපජ්ඣායො, භික්ඛවෙ, සද්ධිවිහාරිකම්හි පුත්තචිත්තං උපට්ඨපෙස්සති, සද්ධිවිහාරිකො උපජ්ඣායම්හි පිතුචිත්තං උපට්ඨපෙස්සති, එවං තෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං සගාරවා සප්පතිස්සා සභාගවුත්තිනො විහරන්තා ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ වුඩ්ඪිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජිස්සන්තී’’ති (මහාව. 65).
ආචරියස්ස සන්තිකෙ නිස්සයග්ගහණෙපි අයමෙව විනිච්ඡයො. අයං පනෙත්ථ විසෙසො – ආචරියස්ස සන්තිකෙ නිස්සයං ගණ්හන්තෙන උක්කුටිකං නිසීදිත්වා ‘‘ආචරියො මෙ, භන්තෙ, හොහි, ආයස්මතො නිස්සාය වච්ඡාමී’’ති (මහාව. 77) තික්ඛත්තුං වත්තබ්බං, සෙසං වුත්තනයමෙව.
154. කථං ¶ පටිප්පස්සම්භතීති එත්ථ තාව උපජ්ඣායම්හා පඤ්චහාකාරෙහි නිස්සයපටිප්පස්සද්ධි වෙදිතබ්බා, ආචරියම්හා ඡහි ආකාරෙහි. වුත්තඤ්හෙතං –
‘‘පඤ්චිමා, භික්ඛවෙ, නිස්සයපටිප්පස්සද්ධියො උපජ්ඣායම්හා. උපජ්ඣායො පක්කන්තො වා හොති, විබ්භන්තො වා, කාලකතො වා, පක්ඛසඞ්කන්තො වා, ආණත්තියෙව පඤ්චමී. ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්ච නිස්සයපටිප්පස්සද්ධියො උපජ්ඣායම්හා.
ඡයිමා ¶ , භික්ඛවෙ, නිස්සයපටිප්පස්සද්ධියො ආචරියම්හා. ආචරියො පක්කන්තො වා හොති, විබ්භන්තො වා, කාලකතො වා, පක්ඛසඞ්කන්තො වා, ආණත්තියෙව පඤ්චමී, උපජ්ඣායෙන වා සමොධානගතො හොති. ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, ඡ නිස්සයපටිප්පස්සද්ධියො ආචරියම්හා’’ති (මහාව. 83).
තත්රායං විනිච්ඡයො (මහාව. අට්ඨ. 83) – පක්කන්තොති දිසං ගතො. එවං ගතෙ ච පන තස්මිං සචෙ විහාරෙ නිස්සයදායකො අත්ථි, යස්ස සන්තිකෙ අඤ්ඤදාපි නිස්සයො වා ගහිතපුබ්බො හොති, යො වා එකසම්භොගපරිභොගො, තස්ස සන්තිකෙ නිස්සයො ගහෙතබ්බො, එකදිවසම්පි පරිහාරො නත්ථි. සචෙ තාදිසො නත්ථි, අඤ්ඤො ලජ්ජී පෙසලො අත්ථි, තස්ස පෙසලභාවං ජානන්තෙන තදහෙව නිස්සයො යාචිතබ්බො. සචෙ දෙති, ඉච්චෙතං කුසලං. අථ පන ‘‘තුම්හාකං උපජ්ඣායො ලහුං ආගමිස්සතී’’ති පුච්ඡති, උපජ්ඣායෙන චෙ තථා වුත්තං, ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති වත්තබ්බං. සචෙ වදති ‘‘තෙන හි උපජ්ඣායස්ස ආගමනං ආගමෙථා’’ති, වට්ටති. අථ පනස්ස පකතියා පෙසලභාවං න ජානාති, චත්තාරි පඤ්ච දිවසානි තස්ස භික්ඛුස්ස සභාගතං ඔලොකෙත්වා ඔකාසං කාරෙත්වා නිස්සයො ගහෙතබ්බො. සචෙ පන විහාරෙ නිස්සයදායකො නත්ථි, උපජ්ඣායො ච ‘‘අහං කතිපාහෙන ආගමිස්සාමි, මා උක්කණ්ඨිත්ථා’’ති වත්වා ගතො, යාව ආගමනා පරිහාරො ලබ්භති, අථාපි නං තත්ථ මනුස්සා පරිච්ඡින්නකාලතො උත්තරිපි පඤ්ච වා දස වා දිවසානි වාසෙන්තියෙව, තෙන විහාරං පවත්ති පෙසෙතබ්බා ‘‘දහරා මා උක්කණ්ඨන්තු, අහං අසුකදිවසං නාම ආගමිස්සාමී’’ති, එවම්පි පරිහාරො ලබ්භති. අථ ආගච්ඡතො අන්තරාමග්ගෙ නදීපූරෙන වා චොරාදීහි වා උපද්දවො හොති, ථෙරො උදකොසක්කනං වා ආගමෙති, සහායෙ වා පරියෙසති, තං චෙ පවත්තිං දහරා සුණන්ති, යාව ආගමනා පරිහාරො ලබ්භති. සචෙ පන සො ‘‘ඉධෙවාහං වසිස්සාමී’’ති පහිණති, පරිහාරො නත්ථි. යත්ථ නිස්සයො ලබ්භති, තත්ථ ගන්තබ්බං. විබ්භන්තෙ පන කාලකතෙ පක්ඛසඞ්කන්තෙ වා එකදිවසම්පි පරිහාරො නත්ථි, යත්ථ නිස්සයො ලබ්භති, තත්ථ ගන්තබ්බං.
ආණත්තීති ¶ ¶ පන නිස්සයපණාමනා වුච්චති, තස්මා ‘‘පණාමෙමි ත’’න්ති වා ‘‘මා ඉධ පටික්කමී’’ති වා ‘‘නීහර තෙ පත්තචීවර’’න්ති වා ‘‘නාහං තයා උපට්ඨාපෙතබ්බො’’ති වාති ඉමිනා පාළිනයෙන ‘‘මා මං ගාමප්පවෙසනං ආපුච්ඡී’’තිආදිනා පාළිමුත්තකනයෙන වා යො නිස්සයපණාමනාය පණාමිතො හොති, තෙන උපජ්ඣායො ඛමාපෙතබ්බො. සචෙ ආදිතොව න ඛමති, දණ්ඩකම්මං ආහරිත්වා තික්ඛත්තුං තාව සයමෙව ඛමාපෙතබ්බො. නො චෙ ඛමති, තස්මිං විහාරෙ මහාථෙරෙ ගහෙත්වා ඛමාපෙතබ්බො. නො චෙ ඛමති, සාමන්තවිහාරෙ භික්ඛූ ගහෙත්වා ඛමාපෙතබ්බො. සචෙ එවම්පි න ඛමති, අඤ්ඤත්ථ ගන්ත්වා උපජ්ඣායස්ස සභාගානං සන්තිකෙ වසිතබ්බං ‘‘අප්පෙව නාම ‘සභාගානං මෙ සන්තිකෙ වසතී’ති ඤත්වාපි ඛමෙය්යා’’ති. සචෙ එවම්පි න ඛමති, තත්රෙව වසිතබ්බං. තත්ර චෙ දුබ්භික්ඛාදිදොසෙන න සක්කා හොති වසිතුං, තංයෙව විහාරං ආගන්ත්වා අඤ්ඤස්ස සන්තිකෙ නිස්සයං ගහෙත්වා වසිතුං වට්ටති. අයමාණත්තියං විනිච්ඡයො.
ආචරියම්හා නිස්සයපටිප්පස්සද්ධීසු ආචරියො පක්කන්තො වා හොතීති එත්ථ කොචි ආචරියො ආපුච්ඡිත්වා පක්කමති, කොචි අනාපුච්ඡිත්වා, අන්තෙවාසිකොපි එවමෙව. තත්ර සචෙ අන්තෙවාසිකො ආචරියං ආපුච්ඡති ‘‘අසුකං නාම, භන්තෙ, ඨානං ගන්තුං ඉච්ඡාමි කෙනචිදෙව කරණීයෙනා’’ති, ආචරියෙන ච ‘‘කදා ගමිස්සසී’’ති වුත්තො ‘‘සායන්හෙ වා රත්තිං වා උට්ඨහිත්වා ගමිස්සාමී’’ති වදති, ආචරියොපි ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡති, තං ඛණංයෙව නිස්සයො පටිප්පස්සම්භති. සචෙ පන ‘‘භන්තෙ, අසුකං නාම ඨානං ගන්තුකාමොම්හී’’ති වුත්තෙ ආචරියො ‘‘අසුකස්මිං නාම ගාමෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡා ජානිස්සසී’’ති වදති, සො ච ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡති, තතො චෙ ගතො සුගතො. සචෙ පන න ගච්ඡති, නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භති. අථාපි ‘‘ගච්ඡාමී’’ති වුත්තෙ ආචරියෙන ‘‘මා තාව ගච්ඡ, රත්තිං මන්තෙත්වා ජානිස්සාමා’’ති වුත්තො මන්තෙත්වා ගච්ඡති, සුගතො. නො චෙ ගච්ඡති, නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භති. ආචරියං අනාපුච්ඡා පක්කමන්තස්ස පන උපචාරසීමාතික්කමෙ නිස්සයො පටිප්පස්සම්භති, අන්තොඋපචාරසීමතො පටිනිවත්තන්තස්ස න පටිප්පස්සම්භති. සචෙ පන ආචරියො අන්තෙවාසිකං ආපුච්ඡති ‘‘ආවුසො, අසුකං නාම ඨානං ගමිස්සාමී’’ති, අන්තෙවාසිකෙන ච ‘‘කදා’’ති ¶ වුත්තෙ ‘‘සායන්හෙ වා රත්තිභාගෙ වා’’ති වදති, අන්තෙවාසිකොපි ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡති, තං ඛණංයෙව නිස්සයො පටිප්පස්සම්භති, සචෙ පන ආචරියො ‘‘ස්වෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා ගමිස්සාමී’’ති වදති, ඉතරො ච ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡති, එකදිවසං තාව නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භති, පුනදිවසෙ පටිප්පස්සද්ධො හොති. ‘‘අසුකස්මිං නාම ගාමෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා ජානිස්සාමි මම ගමනං වා අගමනං වා’’ති වත්වා ¶ පන සචෙ න ගච්ඡති, නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භති. අථාපි ‘‘ගච්ඡාමී’’ති වුත්තෙ අන්තෙවාසිකෙන ‘‘මා තාව ගච්ඡථ, රත්තිං මන්තෙත්වා ජානිස්සථා’’ති වුත්තො මන්තෙත්වාපි න ගච්ඡති, නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භති. සචෙ උභොපි ආචරියන්තෙවාසිකා කෙනචිදෙව කරණීයෙන බහිසීමං ගච්ඡන්ති, තතො චෙ ආචරියො ගමියචිත්තෙ උප්පන්නෙ අනාපුච්ඡාව ගන්ත්වා ද්වින්නං ලෙඩ්ඩුපාතානං අන්තොයෙව නිවත්තති, නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භති. සචෙ ද්වෙ ලෙඩ්ඩුපාතෙ අතික්කමිත්වා නිවත්තති, පටිප්පස්සද්ධො හොති. ආචරියුපජ්ඣායා ද්වෙ ලෙඩ්ඩුපාතෙ අතික්කම්ම අඤ්ඤස්මිං විහාරෙ වසන්ති, නිස්සයො පටිප්පස්සම්භති. ආචරියෙ විබ්භන්තෙ කාලකතෙ පක්ඛසඞ්කන්තෙ ච තං ඛණංයෙව පටිප්පස්සම්භති.
ආණත්තියං පන ආචරියො මුඤ්චිතුකාමොව හුත්වා නිස්සයපණාමනාය පණාමෙති, අන්තෙවාසිකො ච ‘‘කිඤ්චාපි මං ආචරියො පණාමෙති, අථ ඛො හදයෙන මුදුකො’’ති සාලයො හොති, නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භති. සචෙපි ආරියො සාලයො, අන්තෙවාසිකො නිරාලයො ‘‘න දානි ඉමං නිස්සාය වසිස්සාමී’’ති ධුරං නික්ඛිපති, එවම්පි න පටිප්පස්සම්භති. උභින්නං සාලයභාවෙ පන න පටිප්පස්සම්භතියෙව, උභින්නං ධුරනික්ඛෙපෙන පටිප්පස්සම්භති, පණාමිතෙන දණ්ඩකම්මං ආහරිත්වා තික්ඛත්තුං ඛමාපෙතබ්බො. නො චෙ ඛමති, උපජ්ඣායෙ වුත්තනයෙන පටිපජ්ජිතබ්බං. යථාපඤ්ඤත්තං පන ආචරියුපජ්ඣායවත්තං පරිපූරෙන්තං අධිමත්තපෙමාදිපඤ්චඞ්ගසමන්නාගතං අන්තෙවාසිකං සද්ධිවිහාරිකං වා පණාමෙන්තස්ස දුක්කටං, ඉතරං අපණාමෙන්තස්සපි දුක්කටමෙව. වුත්තඤ්හෙතං –
‘‘න, භික්ඛවෙ, සම්මාවත්තන්තො පණාමෙතබ්බො, යො පණාමෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. න ච, භික්ඛවෙ, අසම්මාවත්තන්තො න පණාමෙතබ්බො, යො න පණාමෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස (මහාව. 80).
‘‘පඤ්චහි ¶ , භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතං අන්තෙවාසිකං අපණාමෙන්තො ආචරියො සාතිසාරො හොති, පණාමෙන්තො අනතිසාරො හොති. ආචරියම්හි නාධිමත්තං පෙමං හොති, නාධිමත්තො පසාදො හොති, නාධිමත්තා හිරී හොති, නාධිමත්තො ගාරවො හොති, නාධිමත්තා භාවනා හොති. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතං අන්තෙවාසිකං අපණාමෙන්තො ආචරියො සාතිසාරො හොති, පණාමෙන්තො අනතිසාරො හොති (මහාව. 81).
‘‘පඤ්චහි ¶ , භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතං සද්ධිවිහාරිකං අපණාමෙන්තො උපජ්ඣායො සාතිසාරො හොති, පණාමෙන්තො අනතිසාරො හොති. උපජ්ඣායම්හි නාධිමත්තං පෙමං හොති, නාධිමත්තො පසාදො හොති, නාධිමත්තා හිරී හොති, නාධිමත්තො ගාරවො හොති, නාධිමත්තා භාවනා හොති. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතං සද්ධිවිහාරිකං අපණාමෙන්තො උපජ්ඣායො සාතිසාරො හොති, පණාමෙන්තො අනතිසාරො හොතී’’තිආදි (මහාව. 68).
තත්ථ (මහාව. අට්ඨ. 68) නාධිමත්තං පෙමං හොතීති උපජ්ඣායම්හි අධිමත්තං ගෙහස්සිතපෙමං න හොති. නාධිමත්තා භාවනා හොතීති අධිමත්තා මෙත්තාභාවනා න හොතීති අත්ථො.
උපජ්ඣායෙන වා සමොධානගතොති එත්ථ (මහාව. අට්ඨ. 83) දස්සනසවනවසෙන සමොධානං වෙදිතබ්බං. සචෙ හි ආචරියං නිස්සාය වසන්තො සද්ධිවිහාරිකො එකවිහාරෙ චෙතියං වා වන්දන්තං, එකගාමෙ වා පිණ්ඩාය චරන්තං උපජ්ඣායං පස්සති, නිස්සයො පටිප්පස්සම්භති. උපජ්ඣායො පස්සති, සද්ධිවිහාරිකො න පස්සති, න පටිප්පස්සම්භති. මග්ගප්පටිපන්නං වා ආකාසෙන වා ගච්ඡන්තං උපජ්ඣායං දිස්වා දූරත්තා ‘‘භික්ඛූ’’ති ජානාති, ‘‘උපජ්ඣායො’’ති න ජානාති, න පටිප්පස්සම්භති. සචෙ ජානාති, පටිප්පස්සම්භති. උපරිපාසාදෙ උපජ්ඣායො වසති, හෙට්ඨා සද්ධිවිහාරිකො, තං අදිස්වාව යාගුං පිවිත්වා පටික්කමති, ආසනසාලාය වා නිසින්නං අදිස්වාව එකමන්තෙ භුඤ්ජිත්වා පක්කමති, ධම්මස්සවනමණ්ඩපෙ වා නිසින්නම්පි ¶ තං අදිස්වාව ධම්මං සුත්වා පක්කමති, නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භති. එවං තාව දස්සනවසෙන සමොධානං වෙදිතබ්බං. සවනවසෙන පන සචෙ උපජ්ඣායස්ස විහාරෙ වා අන්තරඝරෙ වා ධම්මං වා කථෙන්තස්ස අනුමොදනං වා කරොන්තස්ස සද්දං සුත්වා ‘‘උපජ්ඣායස්ස මෙ සද්දො’’ති සඤ්ජානාති, නිස්සයො පටිප්පස්සම්භති, අසඤ්ජානන්තස්ස න පටිප්පස්සම්භති. අයං සමොධානෙ විනිච්ඡයො.
155. නිස්සාය කෙන වසිතබ්බං, කෙන න වසිතබ්බන්ති එත්ථ පන ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන පඤ්ච වස්සානි නිස්සාය වත්ථුං, අබ්යත්තෙන යාවජීව’’න්ති (මහාව. 103) වචනතො යො අබ්යත්තො හොති, තෙන යාවජීවං නිස්සායෙව වසිතබ්බං. සචායං (මහාව. අට්ඨ. 103) වුඩ්ඪතරං ආචරියං න ලභති, උපසම්පදාය සට්ඨිවස්සො වා සත්තතිවස්සො වා හොති, නවකතරස්සපි බ්යත්තස්ස සන්තිකෙ උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ‘‘ආචරියො මෙ, ආවුසො, හොති, ආයස්මතො නිස්සාය වච්ඡාමී’’ති ¶ එවං තික්ඛත්තුං වත්වා නිස්සයො ගහෙතබ්බොව. ගාමප්පවෙසනං ආපුච්ඡන්තෙනපි උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ‘‘ගාමප්පවෙසනං ආපුච්ඡාමි ආචරියා’’ති වත්තබ්බං. එස නයො සබ්බආපුච්ඡනෙසු.
යො පන බ්යත්තො හොති උපසම්පදාය පඤ්චවස්සො, තෙන අනිස්සිතෙන වත්ථුං වට්ටති. තස්මා නිස්සයමුච්චනකෙන (පාචි. අට්ඨ. 145-147) උපසම්පදාය පඤ්චවස්සෙන සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන ද්වෙ මාතිකා පගුණා වාචුග්ගතා කත්තබ්බා, පක්ඛදිවසෙසු ධම්මස්සවනත්ථාය සුත්තන්තතො චත්තාරො භාණවාරා, සම්පත්තානං පරිසානං පරිකථනත්ථාය අන්ධකවින්ද(අ. නි. 5.114) මහාරාහුලොවාද(ම. නි. 2.113 ආදයො) අම්බට්ඨ(දඊ. නි. 1.254 ආදයො) සදිසො එකො කථාමග්ගො, සඞ්ඝභත්තමඞ්ගලාමඞ්ගලෙසු අනුමොදනත්ථාය තිස්සො අනුමොදනා, උපොසථපවාරණාදිජානනත්ථං කම්මාකම්මවිනිච්ඡයො, සමණධම්මකරණත්ථං සමාධිවසෙන වා විපස්සනාවසෙන වා අරහත්තපරියොසානමෙකං කම්මට්ඨානං, එත්තකං උග්ගහෙතබ්බං. එත්තාවතා හි අයං බහුස්සුතො හොති චාතුද්දිසො, යත්ථ කත්ථචි අත්තනො ඉස්සරියෙන වසිතුං ලභති. යං පන වුත්තං –
‘‘පඤ්චහි ¶ , භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න අනිස්සිතෙන වත්ථබ්බං. න අසෙක්ඛෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති, න අසෙක්ඛෙන සමාධික්ඛන්ධෙන… න අසෙක්ඛෙන පඤ්ඤාක්ඛන්ධෙන… න අසෙක්ඛෙන විමුත්තික්ඛන්ධෙන… න අසෙක්ඛෙන විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න අනිස්සිතෙන වත්ථබ්බං.
‘‘අපරෙහිපි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න අනිස්සිතෙන වත්ථබ්බං. අස්සද්ධො හොති, අහිරිකො හොති, අනොත්තප්පී හොති, කුසීතො හොති, මුට්ඨස්සති හොති. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න අනිස්සිතෙන වත්ථබ්බං.
‘‘අපරෙහිපි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න අනිස්සිතෙන වත්ථබ්බං. අධිසීලෙ සීලවිපන්නො හොති, අජ්ඣාචාරෙ ආචාරවිපන්නො හොති, අතිදිට්ඨියා දිට්ඨිවිපන්නො හොති, අප්පස්සුතො හොති, දුප්පඤ්ඤො හොති. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න අනිස්සිතෙන වත්ථබ්බං.
‘‘අපරෙහිපි ¶ , භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න අනිස්සිතෙන වත්ථබ්බං. ආපත්තිං න ජානාති, අනාපත්තිං න ජානාති, ලහුකං ආපත්තිං න ජානාති, ගරුකං ආපත්තිං න ජානාති, උභයානි ඛො පනස්ස පාතිමොක්ඛානි විත්ථාරෙන න ස්වාගතානි හොන්ති න සුවිභත්තානි න සුප්පවත්තීනි න සුවිනිච්ඡිතානි සුත්තසො අනුබ්යඤ්ජනසො. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න අනිස්සිතෙන වත්ථබ්බං.
‘‘අපරෙහිපි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න අනිස්සිතෙන වත්ථබ්බං. ආපත්තිං න ජානාති, අනාපත්තිං න ජානාති, ලහුකං ආපත්තිං න ජානාති, ගරුකං ආපත්තිං න ජානාති, ඌනපඤ්චවස්සො හොති. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා න අනිස්සිතෙන වත්ථබ්බ’’න්ති (මහාව. 103). එත්ථාපි ¶ පුරිමනයෙනෙව අයුත්තවසෙන ආපත්තිඅඞ්ගවසෙන ච පටික්ඛෙපො කතොති දට්ඨබ්බං.
බාලානං පන අබ්යත්තානං දිසංගමිකානං අන්තෙවාසිකසද්ධිවිහාරිකානං අනුඤ්ඤා න දාතබ්බා. සචෙ දෙන්ති, ආචරියුපජ්ඣායානං දුක්කටං. තෙ චෙ අනනුඤ්ඤාතා ගච්ඡන්ති, තෙසම්පි දුක්කටං. වුත්තඤ්හෙතං –
‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, සම්බහුලා භික්ඛූ බාලා අබ්යත්තා දිසංගමිකා ආචරියුපජ්ඣායෙ ආපුච්ඡන්ති. තෙ, භික්ඛවෙ, ආචරියුපජ්ඣායෙහි පුච්ඡිතබ්බා ‘‘කහං ගමිස්සථ, කෙන සද්ධිං ගමිස්සථා’’ති. තෙ චෙ, භික්ඛවෙ, බාලා අබ්යත්තා අඤ්ඤෙ බාලෙ අබ්යත්තෙ අපදිසෙය්යුං. න, භික්ඛවෙ, ආචරියුපජ්ඣායෙහි අනුජානිතබ්බා, අනුජානෙය්යුං චෙ, ආපත්ති දුක්කටස්ස. තෙ චෙ, භික්ඛවෙ, බාලා අබ්යත්තා අනනුඤ්ඤාතා ආචරියුපජ්ඣායෙහි ගච්ඡෙය්යුං චෙ, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 163).
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
නිස්සයවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
24. සීමාවිනිච්ඡයකථා
156. සීමාති ¶ එත්ථ (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) සීමා නාමෙසා බද්ධසීමා අබද්ධසීමාති දුවිධා හොති. තත්ථ එකාදස විපත්තිසීමායො අතික්කමිත්වා තිවිධසම්පත්තියුත්තා නිමිත්තෙන නිමිත්තං බන්ධිත්වා සම්මතා සීමා බද්ධසීමා නාම. අතිඛුද්දකා, අතිමහතී, ඛණ්ඩනිමිත්තා, ඡායානිමිත්තා, අනිමිත්තා, බහිසීමෙ ඨිතසම්මතා, නදියා සම්මතා, සමුද්දෙ සම්මතා, ජාතස්සරෙ සම්මතා, සීමාය සීමං සම්භින්දන්තෙන සම්මතා, සීමාය සීමං අජ්ඣොත්ථරන්තෙන සම්මතාති ඉමෙහි එකාදසහි ආකාරෙහි සීමතො කම්මානි විපජ්ජන්තීති වචනතො එතා විපත්තිසීමායො නාම.
තත්ථ අතිඛුද්දකා නාම යත්ථ එකවීසති භික්ඛූ නිසීදිතුං න සක්කොන්ති. අතිමහතී නාම යා කෙසග්ගමත්තෙනපි තියොජනං අතික්කමිත්වා සම්මතා. ඛණ්ඩනිමිත්තා ¶ නාම අඝටිතනිමිත්තා වුච්චති. පුරත්ථිමාය දිසාය නිමිත්තං කිත්තෙත්වා අනුක්කමෙන දක්ඛිණාය දිසාය පච්ඡිමාය උත්තරාය දිසාය කිත්තෙත්වා පුන පුරත්ථිමාය දිසාය පුබ්බකිත්තිතං පටිකිත්තෙත්වා ඨපෙතුං වට්ටති, එවං අඛණ්ඩනිමිත්තා හොති. සචෙ පන අනුක්කමෙන ආහරිත්වා උත්තරාය දිසාය නිමිත්තං කිත්තෙත්වා තත්ථෙව ඨපෙති, ඛණ්ඩනිමිත්තා හොති. අපරාපි ඛණ්ඩනිමිත්තා නාම යා අනිමිත්තුපගං තචසාරරුක්ඛං වා ඛාණුකං වා පංසුපුඤ්ජං වා වාලුකපුඤ්ජං වා අඤ්ඤතරං අන්තරා එකනිමිත්තං කත්වා සම්මතා. ඡායානිමිත්තා නාම පබ්බතඡායාදීනං යං කිඤ්චි ඡායං නිමිත්තං කත්වා සම්මතා. අනිමිත්තා නාම සබ්බෙන සබ්බං නිමිත්තානි අකිත්තෙත්වා සම්මතා. බහිසීමෙ ඨිතසම්මතා නාම නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා නිමිත්තානං බහි ඨිතෙන සම්මතා. නදියා, සමුද්දෙ, ජාතස්සරෙ සම්මතා නාම එතෙසු නදිආදීසු සම්මතා. සා හි එවං සම්මතාපි ‘‘සබ්බා, භික්ඛවෙ, නදී අසීමා, සබ්බො සමුද්දො අසීමො, සබ්බො ජාතස්සරො අසීමො’’ති (මහාව. 147) වචනතො අසම්මතාව හොති. සීමාය සීමං සම්භින්දන්තෙන සම්මතා (මහාව. අට්ඨ. 148) නාම අත්තනො සීමාය පරෙසං සීමං සම්භින්දන්තෙන සම්මතා. සචෙ හි පොරාණකස්ස විහාරස්ස පුරත්ථිමාය දිසාය අම්බො චෙව ජම්බු චාති ද්වෙ රුක්ඛා අඤ්ඤමඤ්ඤං සංසට්ඨවිටපා හොන්ති, තෙසු අම්බස්ස පච්ඡිමදිසාභාගෙ ජම්බු, විහාරසීමා ච ජම්බුං අන්තොකත්වා අම්බං කිත්තෙත්වා බද්ධා හොති. අථ පච්ඡා තස්ස විහාරස්ස පුරත්ථිමාය දිසාය විහාරෙ කතෙ සීමං බන්ධන්තා භික්ඛූ තං අම්බං අන්තොකත්වා ජම්බුං කිත්තෙත්වා බන්ධන්ති ¶ , සීමාය සීමං සම්භින්නා හොති. තස්මා සචෙ පඨමතරං කතස්ස විහාරස්ස සීමා අසම්මතා හොති, සීමාය උපචාරො ඨපෙතබ්බො. සචෙ සම්මතා හොති, පච්ඡිමකොටියා හත්ථමත්තා සීමන්තරිකා ඨපෙතබ්බා. කුරුන්දියං ‘‘විදත්ථිමත්තම්පි’’, මහාපච්චරියං ‘‘චතුරඞ්ගුලමත්තම්පි වට්ටතී’’ති වුත්තං. එකරුක්ඛොපි ච ද්වින්නං සීමානං නිමිත්තං හොති. සො පන වඩ්ඪන්තො සීමසඞ්කරං කරොති, තස්මා න කාතබ්බො. සීමාය සීමං අජ්ඣොත්ථරන්තෙන සම්මතා නාම අත්තනො සීමාය පරෙසං සීමං අජ්ඣොත්ථරන්තෙන සම්මතා. සචෙ හි පරෙසං බද්ධසීමං සකලං වා තස්සා පදෙසං වා අන්තොකත්වා අත්තනො සීමං සම්මන්නන්ති, සීමාය සීමං අජ්ඣොත්ථරිතා නාම හොති. භික්ඛුනීනං පන සීමං අජ්ඣොත්ථරිත්වා අන්තොපි භික්ඛූනං සීමං සම්මන්නිතුං වට්ටති. භික්ඛුනීනම්පි භික්ඛූනං සීමාය එසෙව ¶ නයො. න හි තෙ අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස කම්මෙ ගණපූරකා හොන්ති, න කම්මවාචං වග්ගං කරොන්ති. ඉති ඉමා එකාදස විපත්තිසීමායො අතික්කමිත්වා සීමා සම්මන්නිතබ්බා.
157. තිවිධසම්පත්තියුත්තා නාම නිමිත්තසම්පත්තියා පරිසසම්පත්තියා කම්මවාචාසම්පත්තියා ච යුත්තා. තත්ථ නිමිත්තසම්පත්තියා යුත්තා නාම පබ්බතනිමිත්තං පාසාණනිමිත්තං වනනිමිත්තං රුක්ඛනිමිත්තං මග්ගනිමිත්තං වම්මිකනිමිත්තං නදීනිමිත්තං උදකනිමිත්තන්ති එවං වුත්තෙසු අට්ඨසු නිමිත්තෙසු තස්මිං තස්මිං දිසාභාගෙ යථාලද්ධානි නිමිත්තුපගානි නිමිත්තානි ‘‘පුරත්ථිමාය දිසාය කිං නිමිත්තං. පබ්බතො, භන්තෙ. එසො පබ්බතො නිමිත්ත’’න්තිආදිනා නයෙන සම්මා කිත්තෙත්වා සම්මතා.
තත්රායං විනිච්ඡයො (මහාව. අට්ඨ. 138) – විනයධරෙන පුච්ඡිතබ්බං ‘‘පුරත්ථිමාය දිසාය කිං නිමිත්ත’’න්ති? ‘‘පබ්බතො, භන්තෙ’’ති. ඉදං පන උපසම්පන්නො වා ආචික්ඛතු අනුපසම්පන්නො වා, වට්ටතියෙව. පුන විනයධරෙන ‘‘එසො පබ්බතො නිමිත්ත’’න්ති එවං නිමිත්තං කිත්තෙතබ්බං, ‘‘එතං පබ්බතං නිමිත්තං කරොම, කරිස්සාම, නිමිත්තං කතො, නිමිත්තං හොතු, හොති, භවිස්සතී’’ති එවං පන කිත්තෙතුං න වට්ටති. පාසාණාදීසුපි එසෙව නයො. පුරත්ථිමාය දිසාය, පුරත්ථිමාය අනුදිසාය, දක්ඛිණාය දිසාය, දක්ඛිණාය අනුදිසාය, පච්ඡිමාය දිසාය, පච්ඡිමාය අනුදිසාය, උත්තරාය දිසාය, උත්තරාය අනුදිසාය කිං නිමිත්තං? උදකං, භන්තෙ. එතං උදකං නිමිත්තන්ති කිත්තෙතබ්බං. එත්ථ පන අට්ඨපෙත්වා පුන ‘‘පුරත්ථිමාය දිසාය කිං නිමිත්තං? පබ්බතො, භන්තෙ. එසො පබ්බතො නිමිත්ත’’න්ති එවං පඨමං කිත්තිතනිමිත්තං කිත්තෙත්වාව ඨපෙතබ්බං. එවඤ්හි නිමිත්තෙන නිමිත්තං ඝටිතං හොති, නිමිත්තානි සකිං ¶ කිත්තිතානිපි කිත්තිතානෙව හොන්ති. අන්ධකට්ඨකථායං පන ‘‘තික්ඛත්තුං සීමමණ්ඩලං බන්ධන්තෙන නිමිත්තං කිත්තෙතබ්බ’’න්ති වුත්තං.
158. ඉදානි නිමිත්තුපගානි පබ්බතාදීනි වෙදිතබ්බානි – තිවිධො පබ්බතො සුද්ධපංසුපබ්බතො සුද්ධපාසාණපබ්බතො උභයමිස්සකොති. සො තිවිධොපි වට්ටති, වාලිකරාසි පන න වට්ටති. ඉතරොපි හත්ථිප්පමාණතො ඔමකතරො න වට්ටති, හත්ථිප්පමාණතො පට්ඨාය සිනෙරුප්පමාණොපි වට්ටති. සචෙ චතූසු දිසාසු චත්තාරො තීසු වා තයො පබ්බතා හොන්ති ¶ , චතූහි වා තීහි වා පබ්බතනිමිත්තෙහි සම්මන්නිතුම්පි වට්ටති, ද්වීහි පන නිමිත්තෙහි එකෙන වා සම්මන්නිතුං න වට්ටති. ඉතො පරෙසු පාසාණනිමිත්තාදීසුපි එසෙව නයො. තස්මා පබ්බතනිමිත්තං කරොන්තෙන පුච්ඡිතබ්බං ‘‘එකාබද්ධො, න එකාබද්ධො’’ති. සචෙ එකාබද්ධො හොති, න කාතබ්බො. තඤ්හි චතූසු වා අට්ඨසු වා දිසාසු කිත්තෙන්තෙනපි එකමෙව නිමිත්තං කිත්තිතං හොති, තස්මා යො එවං චක්කසණ්ඨානෙන විහාරම්පි පරික්ඛිපිත්වා ඨිතො පබ්බතො, තං එකදිසාය කිත්තෙත්වා අඤ්ඤාසු දිසාසු තං බහිද්ධා කත්වා අන්තො අඤ්ඤානි නිමිත්තානි කිත්තෙතබ්බානි. සචෙ පබ්බතස්ස තතියභාගං වා උපඩ්ඪං වා අන්තොසීමාය කත්තුකාමා හොන්ති, පබ්බතං අකිත්තෙත්වා යත්තකං පදෙසං අන්තො කත්තුකාමා, තස්ස පරතො තස්මිංයෙව පබ්බතෙ ජාතරුක්ඛවම්මිකාදීසු අඤ්ඤතරං නිමිත්තං කිත්තෙතබ්බං. සචෙ එකයොජනද්වියොජනප්පමාණං සබ්බං පබ්බතං අන්තො කත්තුකාමා හොන්ති, පබ්බතස්ස පරතො භූමියං ජාතරුක්ඛවම්මිකාදීනි නිමිත්තානි කිත්තෙතබ්බානි.
පාසාණනිමිත්තෙ අයගුළොපි පාසාණසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡති, තස්මා යො කොචි පාසාණො වට්ටති. පමාණතො පන හත්ථිප්පමාණො පබ්බතසඞ්ඛ්යං ගතො, තස්මා සො න වට්ටති, මහාගොණමහාමහිංසප්පමාණො පන වට්ටති. හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන ද්වත්තිංසපලගුළපිණ්ඩප්පමාණො වට්ටති, තතො ඛුද්දකතරො ඉට්ඨකා වා මහන්තීපි න වට්ටති, අනිමිත්තුපගපාසාණානං රාසිපි න වට්ටති, පගෙව පංසුවාලුකරාසි. භූමිසමො ඛලමණ්ඩලසදිසො පිට්ඨිපාසාණො වා භූමිතො ඛාණුකො විය උට්ඨිතපාසාණො වා හොති, සොපි පමාණුපගො චෙ, වට්ටති. පිට්ඨිපාසාණො අතිමහන්තොපි පාසාණසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡති, තස්මා සචෙ මහතො පිට්ඨිපාසාණස්ස එකප්පදෙසං අන්තොසීමාය කත්තුකාමා හොන්ති, තං අකිත්තෙත්වා තස්සුපරි අඤ්ඤො පාසාණො කිත්තෙතබ්බො. සචෙ පිට්ඨිපාසාණුපරි විහාරං කරොන්ති, විහාරමජ්ඣෙන වා පිට්ඨිපාසාණො විනිවිජ්ඣිත්වා ගච්ඡති, එවරූපො පිට්ඨිපාසාණො න වට්ටති. සචෙ හි තං කිත්තෙන්ති, නිමිත්තස්ස උපරි විහාරො හොති, නිමිත්තඤ්ච ¶ නාම බහිසීමාය හොති, විහාරොපි බහිසීමායං ආපජ්ජති. විහාරං පරික්ඛිපිත්වා ඨිතපිට්ඨිපාසාණො එකත්ථ කිත්තෙත්වා අඤ්ඤත්ථ න කිත්තෙතබ්බො.
වනනිමිත්තෙ ¶ තිණවනං වා තචසාරතාලනාළිකෙරාදිරුක්ඛවනං වා න වට්ටති, අන්තොසාරානං පන සාකසාලාදීනං අන්තොසාරමිස්සකානං වා රුක්ඛානං වනං වට්ටති, තඤ්ච ඛො හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන චතුපඤ්චරුක්ඛමත්තම්පි, තතො ඔරං න වට්ටති, පරං යොජනසතිකම්පි වට්ටති. සචෙ පන වනමජ්ඣෙ විහාරං කරොන්ති, වනං න කිත්තෙතබ්බං. එකදෙසං අන්තොසීමාය කාතුකාමෙහිපි වනං අකිත්තෙත්වා තත්ථ රුක්ඛපාසාණාදයො කිත්තෙතබ්බා. විහාරං පරික්ඛිපිත්වා ඨිතවනං එකත්ථ කිත්තෙත්වා අඤ්ඤත්ථ න කිත්තෙතබ්බං.
රුක්ඛනිමිත්තෙ තචසාරො තාලනාළිකෙරාදිරුක්ඛො න වට්ටති, අන්තොසාරො ජීවමානකො අන්තමසො උබ්බෙධතො අට්ඨඞ්ගුලො පරිණාහතො සූචිදණ්ඩකප්පමාණොපි වට්ටති. තතො ඔරං න වට්ටති, පරං ද්වාදසයොජනො සුප්පතිට්ඨිතනිග්රොධොපි වට්ටති. වංසනළකසරාවාදීසු බීජං රොපෙත්වා වඩ්ඪාපිතො පමාණුපගොපි න වට්ටති, තතො අපනෙත්වා පන තං ඛණම්පි භූමියං රොපෙත්වා කොට්ඨකං කත්වා උදකං ආසිඤ්චිත්වා කිත්තෙතුං වට්ටති. නවමූලසාඛානිග්ගමනං අකාරණං, ඛන්ධං ඡින්දිත්වා රොපිතෙ පන එතං යුජ්ජති. කිත්තෙන්තෙන ච ‘‘රුක්ඛො’’තිපි වත්තුං වට්ටති ‘‘සාකරුක්ඛො’’තිපි ‘‘සාලරුක්ඛො’’තිපි. එකාබද්ධං පන සුප්පතිට්ඨිතනිග්රොධසදිසං එකත්ථ කිත්තෙත්වා අඤ්ඤත්ථ කිත්තෙතුං න වට්ටති.
මග්ගනිමිත්තෙ අරඤ්ඤඛෙත්තනදීතළාකමග්ගාදයො න වට්ටන්ති, ජඞ්ඝමග්ගො වා සකටමග්ගො වා වට්ටති. යො නිබ්බිජ්ඣිත්වා ද්වෙ තීණි ගාමන්තරානි ගච්ඡති, යො පන ජඞ්ඝමග්ගසකටමග්ගතො ඔක්කමිත්වා පුන සකටමග්ගමෙව ඔතරති, යෙ වා ජඞ්ඝමග්ගසකටමග්ගා අවළඤ්ජා, තෙ න වට්ටන්ති, ජඞ්ඝසත්ථසකටසත්ථෙහි වළඤ්ජියමානායෙව වට්ටන්ති. සචෙ ද්වෙ මග්ගා නික්ඛමිත්වා පච්ඡා සකටධුරමිව එකීභවන්ති, ද්වෙධා භින්නට්ඨානෙ වා සම්බන්ධට්ඨානෙ වා සකිං කිත්තෙත්වා පුන න කිත්තෙතබ්බා. එකාබද්ධනිමිත්තඤ්හෙතං හොති. සචෙ විහාරං පරික්ඛිපිත්වා චත්තාරො මග්ගා චතූසු දිසාසු ගච්ඡන්ති, මජ්ඣෙ එකං කිත්තෙත්වා අපරං කිත්තෙතුං න වට්ටති. එකාබද්ධනිමිත්තඤ්හෙතං. කොණං නිබ්බිජ්ඣිත්වා ගතං පන පරභාගෙ කිත්තෙතුං වට්ටති. විහාරමජ්ඣෙන නිබ්බිජ්ඣිත්වා ගතමග්ගො පන න කිත්තෙතබ්බො, කිත්තිතෙ නිමිත්තස්ස උපරි විහාරො හොති. සචෙ සකටමග්ගස්ස අන්තිමචක්කමග්ගං නිමිත්තං කරොන්ති, මග්ගො බහිසීමාය හොති, සචෙ බාහිරචක්කමග්ගං නිමිත්තං කරොන්ති, බාහිරචක්කමග්ගො බහිසීමාය හොති ¶ , සෙසං අන්තොසීමං භජති. මග්ගං කිත්තෙන්තෙන ‘‘මග්ගො ¶ පන්ථො පථො පජ්ජො’’තිආදීසු දසසු යෙන කෙනචි නාමෙන ච කිත්තෙතුං වට්ටති, පරිඛාසණ්ඨානෙන විහාරං පරික්ඛිපිත්වා ගතමග්ගො එකත්ථ කිත්තෙත්වා අඤ්ඤත්ථ කිත්තෙතුං න වට්ටති.
වම්මිකනිමිත්තෙ හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන තං දිවසං ජාතො අට්ඨඞ්ගුලුබ්බෙධො ගොවිසාණප්පමාණොපි වම්මිකො වට්ටති, තතො ඔරං න වට්ටති. පරං හිමවන්තපබ්බතසදිසොපි වට්ටති, විහාරං පරික්ඛිපිත්වා ඨිතං පන එකාබද්ධං එකත්ථ කිත්තෙත්වා අඤ්ඤත්ථ කිත්තෙතුං න වට්ටති.
නදීනිමිත්තෙ යස්සා ධම්මිකානං රාජූනං කාලෙ අන්වඩ්ඪමාසං අනුදසාහං අනුපඤ්චාහන්ති එවං දෙවෙ වස්සන්තෙ වලාහකෙසු විගතමත්තෙසු සොතං පච්ඡිජ්ජති, අයං නදීසඞ්ඛ්යං න ගච්ඡති. යස්සා පන ඊදිසෙ සුවුට්ඨිකාලෙ වස්සානස්ස චාතුමාසෙ සොතං න පච්ඡිජ්ජති, යත්ථ තිත්ථෙන වා අතිත්ථෙන වා සික්ඛාකරණීයෙ ආගතලක්ඛණෙන තිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙත්වා අන්තරවාසකං අනුක්ඛිපිත්වා උත්තරන්තියා භික්ඛුනියා එකඞ්ගුලද්වඞ්ගුලමත්තම්පි අන්තරවාසකො තෙමියති, අයං නදී සීමං බන්ධන්තානං නිමිත්තං හොති. භික්ඛුනියා නදීපාරගමනෙපි උපොසථාදිසඞ්ඝකම්මකරණෙපි නදීපාරසීමාසම්මන්නනෙපි අයමෙව නදී. යා පන මග්ගො විය සකටධුරසණ්ඨානෙන වා පරිඛාසණ්ඨානෙන වා විහාරං පරික්ඛිපිත්වා ගතා, තං එකත්ථ කිත්තෙත්වා අඤ්ඤත්ථ කිත්තෙතුං න වට්ටති. විහාරස්ස චතූසු දිසාසු අඤ්ඤමඤ්ඤං විනිබ්බිජ්ඣිත්වා ගතෙ නදීචතුක්කෙපි එසෙව නයො. අසම්මිස්සා නදියො පන චතස්සොපි කිත්තෙතුං වට්ටති. සචෙ වතිං කරොන්තො විය රුක්ඛපාදෙ නිඛණිත්වා වල්ලිපලාලාදීහි නදීසොතං රුන්ධන්ති, උදකං අජ්ඣොත්ථරිත්වා ආවරණං පවත්තතියෙව, නිමිත්තං කාතුං වට්ටති. යථා පන උදකං න පවත්තති, එවං සෙතුම්හි කතෙ අපවත්තමානා නදීනිමිත්තං කාතුං න වට්ටති, පවත්තනට්ඨානෙ නදීනිමිත්තං, අප්පවත්තනට්ඨානෙ උදකනිමිත්තං කාතුං වට්ටති. යා පන දුබ්බුට්ඨිකාලෙ වා ගිම්හෙ වා නිරුදකභාවෙන න පවත්තති, සා වට්ටති. මහානදිතො උදකමාතිකං නීහරන්ති, සා කුන්නදීසදිසා හුත්වා තීණි සස්සානි සම්පාදෙන්තී නිච්චං පවත්තති, කිඤ්චාපි පවත්තති, නිමිත්තං කාතුං න වට්ටති. යා පන මූලෙ මහානදිතො නීහතාපි කාලන්තරෙන තෙනෙව නීහතමග්ගෙන නදිං භින්දිත්වා සයං ගච්ඡති, ගච්ඡන්තී පරතො සුසුමාරාදිසමාකිණ්ණා නාවාදීහි සඤ්චරිතබ්බා නදී හොති, තං නිමිත්තං කාතුං වට්ටති.
උදකනිමිත්තෙ ¶ නිරුදකට්ඨානෙ නාවාය වා චාටිආදීසු වා උදකං පූරෙත්වා උදකනිමිත්තං කිත්තෙතුං න වට්ටති, භූමිගතමෙව වට්ටති. තඤ්ච ඛො අප්පවත්තනඋදකං ආවාටපොක්ඛරණීතළආකජාතස්සරලොණිසමුද්දාදීසු ඨිතං, අට්ඨිතං පන ඔඝනදීඋදකවාහකමාතිකාදීසු උදකං න වට්ටති ¶ . අන්ධකට්ඨකථායං පන ‘‘ගම්භීරෙසු ආවාටාදීසු උක්ඛෙපිමං උදකං නිමිත්තං න කාතබ්බ’’න්ති වුත්තං, තං දුවුත්තං, අත්තනොමතිමත්තමෙව. ඨිතං පන අන්තමසො සූකරඛතායපි ගාමදාරකානං කීළනවාපියම්පි තං ඛණඤ්ඤෙව පථවියං ආවාටං කත්වා කුටෙහි ආහරිත්වා පූරිතඋදකම්පි සචෙ යාව කම්මවාචාපරියොසානා තිට්ඨති, අප්පං වා හොතු බහුං වා, වට්ටති. තස්මිං පන ඨානෙ නිමිත්තසඤ්ඤාකරණත්ථං පාසාණවාලිකාපංසුආදිරාසි වා පාසාණත්ථම්භො වා දාරුත්ථම්භො වා කාතබ්බො. තං කාතුං කාරෙතුඤ්ච භික්ඛුස්ස වට්ටති, ලාභසීමායං පන න වට්ටති. සමානසංවාසකසීමා කස්සචි පීළනං න කරොති, කෙවලං භික්ඛූනං විනයකම්මමෙව සාධෙති, තස්මා එත්ථ වට්ටති.
ඉමෙහි ච අට්ඨහි නිමිත්තෙහි අසම්මිස්සෙහිපි අඤ්ඤමඤ්ඤං සම්මිස්සෙහිපි සීමා සම්මන්නිතුං වට්ටතියෙව. සා එවං සම්මන්නිත්වා බජ්ඣමානා එකෙන ද්වීහි වා නිමිත්තෙහි අබද්ධා හොති, තීණි පන ආදිං කත්වා වුත්තප්පකාරානං නිමිත්තානං සතෙනපි බද්ධා හොති. සා තීහි සිඞ්ඝාටකසණ්ඨානා හොති, චතූහි චතුරස්සා වා සිඞ්ඝාටකඅඩ්ඪචන්දමුදිඞ්ගාදිසණ්ඨානා වා, තතො අධිකෙහි නානාසණ්ඨානා. එවං වුත්තනයෙන නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා සම්මතා ‘‘නිමිත්තසම්පත්තියුත්තා’’ති වෙදිතබ්බා.
159. පරිසසම්පත්තියුත්තා නාම සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන චතූහි භික්ඛූහි සන්නිපතිත්වා යාවතිකා තස්මිං ගාමඛෙත්තෙ බද්ධසීමං වා නදීසමුද්දජාතස්සරෙ වා අනොක්කමිත්වා ඨිතා භික්ඛූ, තෙ සබ්බෙ හත්ථපාසෙ වා කත්වා ඡන්දං වා ආහරිත්වා සම්මතා.
160. කම්මවාචාසම්පත්තියුත්තා නාම –
‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, යාවතා සමන්තා නිමිත්තා කිත්තිතා, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො එතෙහි නිමිත්තෙහි සීමං සම්මන්නෙය්ය සමානසංවාසං එකූපොසථං, එසා ඤත්ති.
‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, යාවතා සමන්තා නිමිත්තා කිත්තිතා, සඞ්ඝො එතෙහි නිමිත්තෙහි සීමං සම්මන්නති සමානසංවාසං ¶ එකූපොසථං, යස්සායස්මතො ඛමති එතෙහි නිමිත්තෙහි සීමාය සම්මුති සමානසංවාසාය එකූපොසථාය, සො තුණ්හස්ස. යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්ය.
‘‘සම්මතා ¶ සීමා සඞ්ඝෙන එතෙහි නිමිත්තෙහි සමානසංවාසා එකූපොසථා, ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති (මහාව. 139) –
එවං වුත්තාය පරිසුද්ධාය ඤත්තිදුතියකම්මවාචාය සම්මතා. කම්මවාචාපරියොසානෙ නිමිත්තානං අන්තො සීමා හොති, නිමිත්තානි සීමතො බහි හොන්ති.
161. එවං බද්ධාය ච සීමාය තිචීවරෙන විප්පවාසසුඛත්ථං දළ්හීකම්මත්ථඤ්ච අවිප්පවාසසම්මුති කාතබ්බා. සා පන එවං කත්තබ්බා –
‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, යා සා සඞ්ඝෙන සීමා සම්මතා සමානසංවාසා එකූපොසථා, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො තං සීමං තිචීවරෙන අවිප්පවාසං සම්මන්නෙය්ය ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්ච, එසා ඤත්ති.
‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, යා සා සඞ්ඝෙන සීමා සම්මතා සමානසංවාසා එකූපොසථා, සඞ්ඝො තං සීමං තිචීවරෙන අවිප්පවාසං සම්මන්නති ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්ච, යස්සායස්මතො ඛමති එතිස්සා සීමාය තිචීවරෙන අවිප්පවාසාය සම්මුති ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්ච, සො තුණ්හස්ස. යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්ය.
‘‘සම්මතා සා සීමා සඞ්ඝෙන තිචීවරෙන අවිප්පවාසා ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්ච, ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති (මහාව. 143).
එත්ථ (මහාව. අට්ඨ. 144) ච නිගමනගරානම්පි ගාමෙනෙව සඞ්ගහො වෙදිතබ්බො. ගාමූපචාරොති පරික්ඛිත්තස්ස පරික්ඛෙපො, අපරික්ඛිත්තස්ස පරික්ඛෙපොකාසො. ඉමෙසු පන ගාමගාමූපචාරෙසු අධිට්ඨිතතෙචීවරිකො භික්ඛු පරිහාරං න ලභති. අයඤ්හි අවිප්පවාසසීමා ‘‘ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්චා’’ති වුත්තත්තා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්ච ¶ න ඔත්ථරති, සමානසංවාසකසීමාව ඔත්ථරති. සමානසංවාසකසීමා චෙත්ථ අත්තනො ධම්මතාය ගච්ඡති, අවිප්පවාසසීමා පන යත්ථ සමානසංවාසකසීමා, තත්ථෙව ගච්ඡති. න හි තස්සා විසුං නිමිත්තකිත්තනං අත්ථි, තත්ථ සචෙ අවිප්පවාසාය සම්මුතිකාලෙ ගාමො අත්ථි, තං සා න ඔත්ථරති ¶ . සචෙ පන සම්මතාය සීමාය පච්ඡා ගාමො නිවිසති, සොපි සීමසඞ්ඛ්යංයෙව ගච්ඡති. යථා ච පච්ඡා නිවිට්ඨො, එවං පඨමං නිවිට්ඨස්ස පච්ඡා වඩ්ඪිතප්පදෙසොපි සීමසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡති. සචෙ සීමාසම්මුතිකාලෙ ගෙහානි කතානි, ‘‘පවිසිස්සාමා’’ති ආලයොපි අත්ථි, මනුස්සා පන අප්පවිට්ඨා, පොරාණකගාමං වා සචෙ ගෙහමෙව ඡඩ්ඩෙත්වා අඤ්ඤත්ථ ගතා, අගාමොයෙව එස, සීමා ඔත්ථරති. සචෙ පන එකම්පි කුලං පවිට්ඨං වා අගතං වා අත්ථි, ගාමොයෙව, සීමා න ඔත්ථරති. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො.
162. අයං පන විත්ථාරො (මහාව. අට්ඨ. 138) සීමං බන්ධිතුකාමෙන හි සාමන්තවිහාරෙසු භික්ඛූ තස්ස තස්ස විහාරස්ස සීමාපරිච්ඡෙදං පුච්ඡිත්වා බද්ධසීමවිහාරානං සීමාය සීමන්තරිකං, අබද්ධසීමවිහාරානං සීමාය උපචාරං ඨපෙත්වා දිසාචාරිකභික්ඛූනං නිස්සඤ්චාරසමයෙ සචෙ එකස්මිං ගාමඛෙත්තෙ සීමං බන්ධිතුකාමා, යෙ තත්ථ බද්ධසීමවිහාරා, තෙසු භික්ඛූනං ‘‘මයං අජ්ජ සීමං බන්ධිස්සාම, තුම්හෙ සකසීමාය පරිච්ඡෙදතො මා නික්ඛමිත්ථා’’ති පෙසෙතබ්බං. යෙ අබද්ධසීමවිහාරා, තෙසු භික්ඛූ එකජ්ඣං සන්නිපාතෙතබ්බා, ඡන්දාරහානං ඡන්දො ආහරාපෙතබ්බො. ‘‘සචෙ අඤ්ඤානිපි ගාමඛෙත්තානි අන්තොකාතුකාමා, තෙසු ගාමෙසු යෙ භික්ඛූ වසන්ති, තෙහිපි ආගන්තබ්බං, අනාගච්ඡන්තානං ඡන්දො ආහරිතබ්බො’’ති මහාසුමත්ථෙරො ආහ. මහාපදුමත්ථෙරො පන ‘‘නානාගාමඛෙත්තානි නාම පාටියෙක්කං බද්ධසීමසදිසානි, න තතො ඡන්දපාරිසුද්ධි ආගච්ඡති, අන්තොනිමිත්තගතෙහි පන භික්ඛූහි ආගන්තබ්බ’’න්ති වත්වා පුන ආහ ‘‘සමානසංවාසකසීමාසම්මන්නනකාලෙ ආගමනම්පි අනාගමනම්පි වට්ටති, අවිප්පවාසසීමාසම්මන්නනකාලෙ පන අන්තොනිමිත්තගතෙහි ආගන්තබ්බං, අනාගච්ඡන්තානං ඡන්දො ආහරිතබ්බො’’ති.
එවං සන්නිපතිතෙසු භික්ඛූසු ඡන්දාරහානං ඡන්දෙ ආහටෙ තෙසු තෙසු මග්ගෙසු නදීතිත්ථගාමද්වාරාදීසු ච ආගන්තුකභික්ඛූනං සීඝං සීඝං හත්ථපාසනයනත්ථඤ්චෙව බහිසීමකරණත්ථඤ්ච ආරාමිකෙ චෙව සමණුද්දෙසෙ ච ¶ ඨපෙත්වා භෙරිසඤ්ඤං වා සඞ්ඛසඤ්ඤං වා කත්වා නිමිත්තකිත්තනානන්තරං වුත්තාය ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො’’තිආදිකාය කම්මවාචාය සීමා බන්ධිතබ්බා. කම්මවාචාපරියොසානෙයෙව නිමිත්තානි බහිකත්වා හෙට්ඨා පථවීසන්ධාරකං උදකපරියන්තං කත්වා සීමා ගතා හොති.
163. ඉමං පන සමානසංවාසකසීමං සම්මන්නන්තෙහි පබ්බජ්ජූපසම්පදාදීනං සඞ්ඝකම්මානං සුඛකරණත්ථං පඨමං ඛණ්ඩසීමා බන්ධිතබ්බා. තං පන බන්ධන්තෙහි වත්තං ජානිතබ්බං. සචෙ හි බොධිචෙතියභත්තසාලාදීනි ¶ සබ්බවත්ථූනි පතිට්ඨාපෙත්වා කතවිහාරෙ බන්ධන්ති, විහාරමජ්ඣෙ බහූනං සමොසරණට්ඨානෙ අබන්ධිත්වා විහාරපච්චන්තෙ විවිත්තොකාසෙ බන්ධිතබ්බා. අකතවිහාරෙ බන්ධන්තෙහි බොධිචෙතියාදීනං සබ්බවත්ථූනං ඨානං සල්ලක්ඛෙත්වා යථා පතිට්ඨිතෙසු වත්ථූසු විහාරපච්චන්තෙ විවිත්තොකාසෙ හොති, එවං බන්ධිතබ්බා. සා හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන සචෙ එකවීසති භික්ඛූ ගණ්හාති, වට්ටති, තතො ඔරං න වට්ටති, පරං භික්ඛුසහස්සං ගණ්හන්තීපි වට්ටති. තං බන්ධන්තෙහි සීමමාළකස්ස සමන්තා නිමිත්තුපගා පාසාණා ඨපෙතබ්බා, න ඛණ්ඩසීමාය ඨිතෙහි මහාසීමා බන්ධිතබ්බා, න මහාසීමාය ඨිතෙහි ඛණ්ඩසීමා, ඛණ්ඩසීමායමෙව පන ඨත්වා ඛණ්ඩසීමා බන්ධිතබ්බා.
තත්රායං බන්ධනවිධි – සමන්තා ‘‘එසො පාසාණො නිමිත්ත’’න්ති එවං නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා කම්මවාචාය සීමා සම්මන්නිතබ්බා. අථ තස්සා එව දළ්හීකම්මත්ථං අවිප්පවාසකම්මවාචා කාතබ්බා. එවඤ්හි ‘‘සීමං සමූහනිස්සාමා’’ති ආගතා සමූහනිතුං න සක්ඛිස්සන්ති. සීමං සම්මන්නිත්වා බහි සීමන්තරිකපාසාණා ඨපෙතබ්බා. සීමන්තරිකා පච්ඡිමකොටියා එකරතනප්පමාණා වට්ටති. ‘‘විදත්ථිප්පමාණාපි වට්ටතී’’ති කුරුන්දියං, ‘‘චතුරඞ්ගුලප්පමාණාපි වට්ටතී’’ති මහාපච්චරියං වුත්තං. සචෙ පන විහාරො මහා හොති, ද්වෙපි තිස්සොපි තතුත්තරිම්පි ඛණ්ඩසීමායො බන්ධිතබ්බා.
එවං ඛණ්ඩසීමං සම්මන්නිත්වා මහාසීමසම්මුතිකාලෙ ඛණ්ඩසීමතො නික්ඛමිත්වා මහාසීමායං ඨත්වා සමන්තා අනුපරියායන්තෙහි සීමන්තරිකපාසාණා කිත්තෙතබ්බා, තතො අවසෙසනිමිත්තානි කිත්තෙත්වා හත්ථපාසං අවිජහන්තෙහි කම්මවාචාය සමානසංවාසකසීමං සම්මන්නිත්වා තස්සා දළ්හීකම්මත්ථං අවිප්පවාසකම්මවාචාපි කාතබ්බා. එවඤ්හි ‘‘සීමං සමූහනිස්සාමා’’ති ආගතා සමූහනිතුං න සක්ඛිස්සන්ති. සචෙ පන ඛණ්ඩසීමාය ¶ නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා තතො සීමන්තරිකාය නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා මහාසීමාය නිමිත්තානි කිත්තෙන්ති, එවං තීසු ඨානෙසු නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා යං සීමං ඉච්ඡන්ති, තං පඨමං බන්ධිතුං වට්ටති. එවං සන්තෙපි යථාවුත්තනයෙන ඛණ්ඩසීමතොව පට්ඨාය බන්ධිතබ්බා. එවං බද්ධාසු පන සීමාසු ඛණ්ඩසීමාය ඨිතා භික්ඛූ මහාසීමාය කම්මං කරොන්තානං න කොපෙන්ති, මහාසීමාය වා ඨිතා ඛණ්ඩසීමාය කරොන්තානං, සීමන්තරිකාය පන ඨිතා උභින්නම්පි න කොපෙන්ති. ගාමඛෙත්තෙ ඨත්වා කම්මං කරොන්තානං පන සීමන්තරිකාය ඨිතා කොපෙන්ති. සීමන්තරිකා හි ගාමඛෙත්තං භජති.
සීමා ¶ ච නාමෙසා න කෙවලා පථවීතලෙයෙව බද්ධා බද්ධා නාම හොති, අථ ඛො පිට්ඨිපාසාණෙපි කුටිගෙහෙපි ලෙණෙපි පාසාදෙපි පබ්බතමත්ථකෙපි බද්ධා බද්ධායෙව හොති. තත්ථ පිට්ඨිපාසාණෙ බන්ධන්තෙහි පාසාණපිට්ඨියං රාජිං වා කොට්ටෙත්වා උදුක්ඛලං වා ඛණිත්වා නිමිත්තං න කාතබ්බං, නිමිත්තුපගපාසාණෙ ඨපෙත්වා නිමිත්තානි කිත්තෙතබ්බානි. කම්මවාචාපරියොසානෙ සීමා පථවීසන්ධාරකං උදකපරියන්තං කත්වා ඔතරති. නිමිත්තපාසාණා යථාඨානෙ න තිට්ඨන්ති, තස්මා සමන්තතො රාජි වා උපට්ඨාපෙතබ්බා, චතූසු වා කොණෙසු පාසාණා විජ්ඣිතබ්බා, ‘‘අයං සීමාපරිච්ඡෙදො’’ති වත්වා අක්ඛරානි වා ඡින්දිතබ්බානි. කෙචි උසූයකා ‘‘සීමං ඣාපෙස්සාමා’’ති අග්ගිං දෙන්ති, පාසාණාව ඣායන්ති, න සීමා.
කුටිගෙහෙපි භිත්තිං අකිත්තෙත්වා එකවීසතියා භික්ඛූනං ඔකාසට්ඨානං අන්තොකරිත්වා පාසාණනිමිත්තානි ඨපෙත්වා සීමා සම්මන්නිතබ්බා, අන්තොකුට්ටමෙව සීමා හොති. සචෙ අන්තොකුට්ටෙ එකවීසතියා භික්ඛූනං ඔකාසො නත්ථි, පමුඛෙ නිමිත්තපාසාණෙ ඨපෙත්වා සම්මන්නිතබ්බා. සචෙ එවම්පි නප්පහොති, බහි නිබ්බොදකපතනට්ඨානෙපි නිමිත්තානි ඨපෙත්වා සම්මන්නිතබ්බා. එවං සම්මතාය පන සබ්බං කුටිගෙහං සීමට්ඨමෙව හොති.
චතුභිත්තියලෙණෙපි බන්ධන්තෙහි කුට්ටං අකිත්තෙත්වා පාසාණාව කිත්තෙතබ්බා, අන්තො ඔකාසෙ අසති පමුඛෙපි නිමිත්තානි ඨපෙතබ්බානි, එවං ලෙණස්ස අන්තො ච බහි ච සීමා හොති.
උපරිපාසාදෙපි ¶ භිත්තිං අකිත්තෙත්වා අන්තොපාසාණෙ ඨපෙත්වා සීමා සම්මන්නිතබ්බා. සචෙ නප්පහොති, පමුඛෙපි පාසාණෙ ඨපෙත්වා සම්මන්නිතබ්බා. එවං සම්මතා උපරිපාසාදෙයෙව හොති, හෙට්ඨා න ඔතරති. සචෙ පන බහූසු ථම්භෙසු තුලානං උපරි කතපාසාදස්ස හෙට්ඨිමතලෙ කුට්ටො යථා නිමිත්තානං අන්තො හොති, එවං උට්ඨහිත්වා තුලාරුක්ඛෙහි එකසම්බන්ධො ඨිතො, හෙට්ඨාපි ඔතරති, එකථම්භපාසාදස්ස පන උපරිතලෙ බද්ධා සීමා. සචෙ ථම්භමත්ථකෙ එකවීසතියා භික්ඛූනං ඔකාසො හොති, හෙට්ඨා ඔතරති. සචෙ පාසාදභිත්තිතො නිග්ගතෙසු නිය්යූහකාදීසු පාසාණෙ ඨපෙත්වා සීමං බන්ධන්ති, පාසාදභිත්ති අන්තොසීමාය හොති. හෙට්ඨා පනස්සා ඔතරණානොතරණං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.
හෙට්ඨාපාසාදෙ කිත්තෙන්තෙහිපි භිත්ති ච රුක්ඛත්ථම්භා ච න කිත්තෙතබ්බා, භිත්තිලග්ගෙ පන පාසාණත්ථම්භෙ කිත්තෙතුං වට්ටති. එවං කිත්තිතා සීමා හෙට්ඨාපාසාදස්ස පරියන්තථම්භානං අන්තොයෙව හොති. සචෙ පන හෙට්ඨාපාසාදස්ස කුට්ටො උපරිමතලෙන සම්බද්ධො හොති, උපරිපාසාදම්පි ¶ අභිරුහති. සචෙ පාසාදස්ස බහි නිබ්බොදකපතනට්ඨානෙ නිමිත්තානි කරොන්ති, සබ්බො පාසාදො සීමට්ඨො හොති.
පබ්බතමත්ථකෙ තලං හොති එකවීසතියා භික්ඛූනං ඔකාසාරහං, තත්ථ පිට්ඨිපාසාණෙ විය සීමං බන්ධන්ති, හෙට්ඨාපබ්බතෙපි තෙනෙව පරිච්ඡෙදෙන සීමා ඔතරති. තාලමූලකපබ්බතෙපි උපරි සීමා බද්ධා හෙට්ඨා ඔතරතෙව. යො පන විතානසණ්ඨානො හොති, උපරි එකවීසතියා භික්ඛූනං ඔකාසො අත්ථි, හෙට්ඨා නත්ථි, තස්සුපරි බද්ධා සීමා හෙට්ඨා න ඔතරති. එවං මුදිඞ්ගසණ්ඨානො වා හොතු පණවසණ්ඨානො වා, යස්ස හෙට්ඨා වා මජ්ඣෙ වා සීමප්පමාණං නත්ථි, තස්ස උපරි බද්ධා සීමා හෙට්ඨා න ඔතරති. යස්ස පන ද්වෙ කූටානි ආසන්නෙ ඨිතානි, එකස්සපි උපරි සීමප්පමාණං නප්පහොති, තස්ස කූටන්තරං චිනිත්වා වා පූරෙත්වා වා එකාබද්ධං කත්වා උපරි සීමා සම්මන්නිතබ්බා. එකො සප්පඵණසදිසො පබ්බතො, තස්ස උපරි සීමප්පමාණස්ස අත්ථිතාය සීමං බන්ධන්ති, තස්ස චෙ හෙට්ඨා ආකාසපබ්භාරං හොති, සීමා න ඔතරති. සචෙ පනස්ස වෙමජ්ඣෙ සීමප්පමාණො සුසිරපාසාණො හොති, ඔතරති, සො ච පාසාණො සීමට්ඨොයෙව හොති. අථාපිස්ස හෙට්ඨාලෙණස්ස කුට්ටො අග්ගකොටිං ආහච්ච තිට්ඨති ¶ , ඔතරති, හෙට්ඨා ච උපරි ච සීමායෙව හොති. සචෙ පන හෙට්ඨා උපරිමස්ස සීමාපරිච්ඡෙදස්ස පාරතො අන්තොලෙණං හොති, බහි සීමා න ඔතරති. අථාපි උපරිමස්ස සීමාපරිච්ඡෙදස්ස ඔරතො බහි ලෙණං හොති, අන්තො සීමා න ඔතරති. අථාපි උපරි සීමාපරිච්ඡෙදො ඛුද්දකො, හෙට්ඨා ලෙණං මහන්තං සීමාපරිච්ඡෙදමතික්කමිත්වා ඨිතං, සීමා උපරියෙව හොති, හෙට්ඨා න ඔතරති. යදි පන ලෙණං ඛුද්දකං සබ්බපච්ඡිමසීමාපරිමාණං, උපරි සීමා මහතී නං අජ්ඣොත්ථරිත්වා ඨිතා, සීමා ඔතරති. අථ ලෙණං අතිඛුද්දකං සීමප්පමාණං න හොති, සීමා උපරියෙව හොති, හෙට්ඨා න ඔතරති. සචෙ තතො උපඩ්ඪං භිජ්ජිත්වා පතති, සීමප්පමාණං චෙපි හොති, බහි පතිතං අසීමා. අපතිතං පන යදි සීමප්පමාණං, සීමා හොතියෙව.
ඛණ්ඩසීමා ච නීචවත්ථුකා හොති, තං පූරෙත්වා උච්චවත්ථුකං කරොන්ති, සීමායෙව. සීමාය ගෙහං කරොන්ති, සීමට්ඨකමෙව හොති. සීමාය පොක්ඛරණිං ඛණන්ති, සීමායෙව. ඔඝො සීමාමණ්ඩලං ඔත්ථරිත්වා ගච්ඡති, සීමාමාළකෙ අට්ටං බන්ධිත්වා කම්මං කාතුං වට්ටති. සීමාය හෙට්ඨා උමඞ්ගනදී හොති, ඉද්ධිමා භික්ඛු තත්ථ නිසීදති. සචෙ සා නදී පඨමං ගතා, සීමා පච්ඡා බද්ධා, කම්මං න කොපෙති. අථ පඨමං සීමා බද්ධා, පච්ඡා නදී ගතා, කම්මං කොපෙති, හෙට්ඨාපථවීතලෙ ඨිතො පන කොපෙතියෙව.
සීමාමාළකෙ ¶ වටරුක්ඛො හොති, තස්ස සාඛා වා තතො නිග්ගතපාරොහො වා මහාසීමාය පථවීතලං වා තත්ථජාතරුක්ඛාදීනි වා ආහච්ච තිට්ඨති, මහාසීමං වා සොධෙත්වා කම්මං කාතබ්බං, තෙ වා සාඛාපාරොහා ඡින්දිත්වා බහිට්ඨකා කාතබ්බා. අනාහච්ච ඨිතසාඛාදීසු ආරුළ්හභික්ඛූ හත්ථපාසං ආනෙතබ්බා. එවං මහාසීමාය ජාතරුක්ඛස්ස සාඛා වා පාරොහො වා වුත්තනයෙනෙව සීමාමාළකෙ පතිට්ඨාති, වුත්තනයෙනෙව සීමං සොධෙත්වා වා කම්මං කාතබ්බං, තෙ වා සාඛාපාරොහා ඡින්දිත්වා බහිට්ඨකා කාතබ්බා. සචෙ මාළකෙ කම්මෙ කරියමානෙ කොචි භික්ඛු මාළකස්ස අන්තො පවිසිත්වා වෙහාසං ඨිතසාඛාය නිසීදති, පාදා වාස්ස භූමිගතා හොන්ති, නිවාසනපාරුපනං වා භූමිං ඵුසති, කම්මං කාතුං න වට්ටති. පාදෙ පන නිවාසනපාරුපනඤ්ච උක්ඛිපාපෙත්වා කාතුං කම්මං වට්ටති, ඉදඤ්ච ¶ ලක්ඛණං පුරිමනයෙපි වෙදිතබ්බං. අයං පන විසෙසො – තත්ර උක්ඛිපාපෙත්වා කාතුං න වට්ටති, හත්ථපාසමෙව ආනෙතබ්බො. සචෙ අන්තොසීමතො පබ්බතො අබ්භුග්ගච්ඡති, තත්රට්ඨො භික්ඛු හත්ථපාසං ආනෙතබ්බො. ඉද්ධියා අන්තොපබ්බතං පවිට්ඨෙපි එසෙව නයො. බජ්ඣමානා එව හි සීමා පමාණරහිතං පදෙසං න ඔතරති, බද්ධාය සීමාය ජාතං යං කිඤ්චි යත්ථ කත්ථචි එකසම්බන්ධෙන ගතං සීමාසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡතීති.
තියොජනපරමං පන සීමං සම්මන්නන්තෙන මජ්ඣෙ ඨත්වා යථා චතූසුපි දිසාසු දියඩ්ඪදියඩ්ඪයොජනං හොති, එවං සම්මන්නිතබ්බා. සචෙ පන මජ්ඣෙ ඨත්වා එකෙකදිසතො තියොජනං කරොන්ති, ඡයොජනං හොතීති න වට්ටති. චතුරස්සං වා තිකොණං වා සම්මන්නන්තෙන යථා කොණතො කොණං තියොජනං හොති, එවං සම්මන්නිතබ්බා. සචෙ හි යෙන කෙනචි පරියන්තෙන කෙසග්ගමත්තම්පි තියොජනං අතික්කාමෙති, ආපත්තිඤ්ච ආපජ්ජති, සීමා ච අසීමා හොති.
164. ‘‘න, භික්ඛවෙ, නදීපාරසීමා සම්මන්නිතබ්බා, යො සම්මන්නෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 140) වචනතො නදීපාරසීමා න සම්මන්නිතබ්බා. යත්ර පන ධුවනාවා වා ධුවසෙතු වා අභිමුඛතිත්ථෙයෙව අත්ථි, එවරූපං නදීපාරසීමං සම්මන්නිතුං වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යත්ථස්ස ධුවනාවා වා ධුවසෙතු වා, එවරූපං නදීපාරසීමං සම්මන්නිතු’’න්ති හි වුත්තං. සචෙ ධුවනාවා වා ධුවසෙතු වා අභිමුඛතිත්ථෙ නත්ථි, ඊසකං උද්ධං අභිරුහිත්වා අධො වා ඔරොහිත්වා අත්ථි, එවම්පි වට්ටති. කරවිකතිස්සත්ථෙරො පන ‘‘ගාවුතමත්තබ්භන්තරෙපි වට්ටතී’’ති ආහ.
ඉමඤ්ච පන නදීපාරසීමං සම්මන්නන්තෙන එකස්මිඤ්ච තීරෙ ඨත්වා උපරිසොතෙ නදීතීරෙ නිමිත්තං කිත්තෙත්වා තතො පට්ඨාය අත්තානං පරික්ඛිපන්තෙන යත්තකං පරිච්ඡෙදං ඉච්ඡති, තස්ස පරියොසානෙ ¶ අධොසොතෙපි නදීතීරෙ නිමිත්තං කිත්තෙත්වා පරතීරෙ සම්මුඛට්ඨානෙ නදීතීරෙ නිමිත්තං කිත්තෙතබ්බං. තතො පට්ඨාය යත්තකං පරිච්ඡෙදං ඉච්ඡති, තස්ස වසෙන යාව උපරිසොතෙ පඨමං කිත්තිතනිමිත්තස්ස සම්මුඛා නදීතීරෙ නිමිත්තං, තාව කිත්තෙත්වා පච්චාහරිත්වා පඨමකිත්තිතනිමිත්තෙන සද්ධිං ඝටෙතබ්බං. අථ සබ්බනිමිත්තානං අන්තො ඨිතෙ භික්ඛූ හත්ථපාසගතෙ කත්වා කම්මවාචාය ¶ සීමා සම්මන්නිතබ්බා. නදියා ඨිතා අනාගතාපි කම්මං න කොපෙන්ති, සම්මුතිපරියොසානෙ ඨපෙත්වා නදිං නිමිත්තානං අන්තො පරතීරෙ ච ඔරිමතීරෙ ච එකසීමා හොති, නදී පන බද්ධසීමාසඞ්ඛ්යං න ගච්ඡති. විසුං නදීසීමා එව හි සා.
සචෙ අන්තොනදියං දීපකො හොති, තං අන්තොසීමාය කාතුකාමෙන පුරිමනයෙනෙව අත්තනා ඨිතතීරෙ නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා දීපකස්ස ඔරිමන්තෙ ච පාරිමන්තෙ ච නිමිත්තං කිත්තෙතබ්බං. අථ පරතීරෙ නදියා ඔරිමතීරෙ නිමිත්තස්ස සම්මුඛට්ඨානෙ නිමිත්තං කිත්තෙත්වා තතො පට්ඨාය පුරිමනයෙනෙව යාව උපරිසොතෙ පඨමං කිත්තිතනිමිත්තස්ස සම්මුඛා නිමිත්තං, තාව කිත්තෙතබ්බං. අථ දීපකස්ස පාරිමන්තෙ ච ඔරිමන්තෙ ච නිමිත්තං කිත්තෙත්වා පච්චාහරිත්වා පඨමං කිත්තිතනිමිත්තෙන සද්ධිං ඝටෙතබ්බං. අථ ද්වීසු තීරෙසු දීපකෙසු ච භික්ඛූ සබ්බෙ හත්ථපාසගතෙ කත්වා කම්මවාචාය සීමා සම්මන්නිතබ්බා, නදියං ඨිතා අනාගච්ඡන්තාපි කම්මං න කොපෙන්ති, සම්මුතිපරියොසානෙ ඨපෙත්වා නදිං නිමිත්තානං අන්තො තීරද්වයඤ්ච දීපකො ච එකසීමා හොති, නදී පන නදීසීමායෙව.
සචෙ පන දීපකො විහාරසීමාපරිච්ඡෙදතො උද්ධං වා අධො වා අධිකතරො හොති, අථ විහාරසීමාපරිච්ඡෙදනිමිත්තස්ස උජුකමෙව සම්මුඛීභූතෙ දීපකස්ස ඔරිමන්තෙ නිමිත්තං කිත්තෙත්වා තතො පට්ඨාය දීපකසිඛරං පරික්ඛිපන්තෙන පුන දීපකස්ස ඔරිමන්තෙ නිමිත්තසම්මුඛෙ පාරිමන්තෙ නිමිත්තං කිත්තෙතබ්බං. තතො පරං පුරිමනයෙනෙව පරතීරෙ සම්මුඛනිමිත්තමාදිං කත්වා පරතීරෙ නිමිත්තානි ච දීපකස්ස පාරිමන්තඔරිමන්තෙ නිමිත්තානි ච කිත්තෙත්වා පඨමකිත්තිතනිමිත්තෙන සද්ධිං ඝටනා කාතබ්බා. එවං කිත්තෙත්වා සම්මතා සීමා පබ්බතසණ්ඨානා හොති. සචෙ පන දීපකො විහාරසීමාපරිච්ඡෙදතො උද්ධම්පි අධොපි අධිකතරො හොති, පුරිමනයෙනෙව දීපකස්ස උභොපි සිඛරානි පරික්ඛිපිත්වා නිමිත්තානි කිත්තෙන්තෙන නිමිත්තඝටනා කාතබ්බා. එවං කිත්තෙත්වා සම්මතා සීමා මුදිඞ්ගසණ්ඨානා හොති. සචෙ දීපකො විහාරසීමාපරිච්ඡෙදස්ස අන්තො ඛුද්දකො හොති, සබ්බපඨමෙන නයෙන දීපකෙ නිමිත්තානි කිත්තෙතබ්බානි. එවං කිත්තෙත්වා සම්මතා සීමා පණවසණ්ඨානා හොති. එවං තාව සීමාබන්ධනං වෙදිතබ්බං.
165. එවං ¶ බද්ධා පන සීමා කදා අසීමා හොතීති? යදා සඞ්ඝො සීමං සමූහනති, තදා අසීමා හොති. කථං පනෙසා සමූහනිතබ්බාති? ‘‘සීමං ¶ , භික්ඛවෙ, සම්මන්නන්තෙන පඨමං සමානසංවාසසීමා සම්මන්නිතබ්බා, පච්ඡා තිචීවරෙන අවිප්පවාසො සම්මන්නිතබ්බො. සීමං, භික්ඛවෙ, සමූහනන්තෙන පඨමං තිචීවරෙන අවිප්පවාසො සමූහන්තබ්බො, පච්ඡා සමානසංවාසසීමා සමූහන්තබ්බා’’ති වචනතො පඨමං අවිප්පවාසො සමූහනිතබ්බො, පච්ඡා සීමා සමූහනිතබ්බාති. කථං? බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන සඞ්ඝො ඤාපෙතබ්බො –
‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, යො සො සඞ්ඝෙන තිචීවරෙන අවිප්පවාසො සම්මතො, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො තං තිචීවරෙන අවිප්පවාසං සමූහනෙය්ය, එසා ඤත්ති.
‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, යො සො සඞ්ඝෙන තිචීවරෙන අවිප්පවාසො සම්මතො, සඞ්ඝො තං තිචීරෙන අවිප්පවාසං සමූහනති. යස්සායස්මතො ඛමති එතස්ස තිචීවරෙන අවිප්පවාසස්ස සමුග්ඝාතො, සො තුණ්හස්ස. යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්ය.
‘‘සමූහතො සො සඞ්ඝෙන තිචීවරෙන අවිප්පවාසො, ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති (මහාව. 145) –
එවං තාව අවිප්පවාසො සමූහනිතබ්බො.
‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, යා සා සඞ්ඝෙන සීමා සම්මතා සමානසංවාසා එකූපොසථා, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො තං සීමං සමූහනෙය්ය සමානසංවාසං එකූපොසථං, එසා ඤත්ති.
‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, යා සා සඞ්ඝෙන සීමා සම්මතා සමානසංවාසා එකූපොසථා, සඞ්ඝො තං සීමං සමූහනති සමානසංවාසං එකූපොසථං. යස්සායස්මතො ඛමති එතිස්සා සීමාය සමානසංවාසාය එකූපොසථාය සමුග්ඝාතො, සො තුණ්හස්ස. යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්ය.
‘‘සමූහතා ¶ සා සීමා සඞ්ඝෙන සමානසංවාසා එකූපොසථා, ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති (මහාව. 146) –
එවං ¶ සීමා සමූහනිතබ්බා.
සමූහනන්තෙන පන භික්ඛුනා වත්තං ජානිතබ්බං. තත්රිදං වත්තං (මහාව. අට්ඨ. 144) – ඛණ්ඩසීමාය ඨත්වා අවිප්පවාසසීමා න සමූහන්තබ්බා, තථා අවිප්පවාසසීමාය ඨත්වා ඛණ්ඩසීමාපි. ඛණ්ඩසීමාය පන ඨිතෙන ඛණ්ඩසීමාව සමූහනිතබ්බා, තථා ඉතරාය ඨිතෙන ඉතරා. සීමං නාම ද්වීහි කාරණෙහි සමූහනන්ති පකතියා ඛුද්දකං පුන ආවාසවඩ්ඪනත්ථාය මහතිං වා කාතුං, පකතියා මහතිං පුන අඤ්ඤෙසං විහාරොකාසදානත්ථාය ඛුද්දකං වා කාතුං. තත්ථ සචෙ ඛණ්ඩසීමඤ්ච අවිප්පවාසසීමඤ්ච ජානන්ති, සමූහනිතුඤ්චෙව බන්ධිතුඤ්ච සක්ඛිස්සන්ති. ඛණ්ඩසීමං පන ජානන්තා අවිප්පවාසං අජානන්තාපි සමූහනිතුඤ්චෙව බන්ධිතුඤ්ච සක්ඛිස්සන්ති. ඛණ්ඩසීමං අජානන්තා අවිප්පවාසංයෙව ජානන්තා චෙතියඞ්ගණබොධියඞ්ගණඋපඔසථාගාරාදීසු නිරාසඞ්කට්ඨානෙසු ඨත්වා අප්පෙව නාම සමූහනිතුං සක්ඛිස්සන්ති, පටිබන්ධිතුං පන න සක්ඛිස්සන්තෙව. සචෙ බන්ධෙය්යුං, සීමාසම්භෙදං කත්වා විහාරං අවිහාරං කරෙය්යුං, තස්මා න සමූහනිතබ්බා. යෙ පන උභොපි න ජානන්ති, තෙ නෙව සමූහනිතුං, න බන්ධිතුං සක්ඛිස්සන්ති. අයඤ්හි සීමා නාම කම්මවාචාය වා අසීමා හොති සාසනන්තරධානෙන වා, න ච සක්කා සීමං අජානන්තෙහි කම්මවාචා කාතුං, තස්මා න සමූහනිතබ්බා, සාධුකං පන ඤත්වායෙව සමූහනිතබ්බා චෙව බන්ධිතබ්බා චාති. අයං තාව බද්ධසීමාය විනිච්ඡයො.
166. අබද්ධසීමා පන ගාමසීමා සත්තබ්භන්තරසීමා උදකුක්ඛෙපසීමාති තිවිධා. තත්ථ යාවතා එකං ගාමඛෙත්තං, අයං ගාමසීමා නාම, ගාමග්ගහණෙන චෙත්ථ (මහාව. අට්ඨ. 147) නගරම්පි නිගමම්පි ගහිතමෙව හොති. තත්ථ යත්තකෙ පදෙසෙ තස්ස තස්ස ගාමස්ස ගාමභොජකා බලිං ලභන්ති, සො පදෙසො අප්පො වා හොතු මහන්තො වා, ගාමසීමාත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. නගරනිගමසීමාසුපි එසෙව නයො. යම්පි එකස්මිංයෙව ගාමඛෙත්තෙ එකං පදෙසං ‘‘අයං විසුංගාමො හොතූ’’ති පරිච්ඡින්දිත්වා රාජා කස්සචි දෙති, සොපි විසුංගාමසීමා හොතියෙව, තස්මා සා ච ඉතරා ච පකතිගාමනගරනිගමසීමා ¶ බද්ධසීමාසදිසායෙව හොන්ති, කෙවලං පන තිචීවරවිප්පවාසපරිහාරං න ලභන්ති.
අගාමකෙ පන අරඤ්ඤෙ සමන්තා සත්තබ්භන්තරා සත්තබ්භන්තරසීමා නාම. තත්ථ අගාමකං නාම අරඤ්ඤං විඤ්ඣාටවීආදීසු වා සමුද්දමජ්ඣෙ වා මච්ඡබන්ධානං අගමනපථෙ දීපකෙසු ලබ්භති. සමන්තා සත්තබ්භන්තරාති මජ්ඣෙ ඨිතානං සබ්බදිසාසු සත්තබ්භන්තරා විනිබ්බෙධෙන චුද්දස හොන්ති. තත්ථ එකං අබ්භන්තරං අට්ඨවීසතිහත්ථප්පමාණං හොති. අයඤ්ච සීමා පරිසවසෙන වඩ්ඪති ¶ , තස්මා සමන්තා පරිසපරියන්තතො පට්ඨාය අබ්භන්තරපරිච්ඡෙදො කාතබ්බො. සචෙ පන ද්වෙ සඞ්ඝා විසුං උපොසථං කරොන්ති, ද්වින්නං සත්තබ්භන්තරානං අන්තරෙ අඤ්ඤමෙකං අබ්භන්තරං උපචාරත්ථාය ඨපෙතබ්බං.
167. යා පනෙසා ‘‘සබ්බා, භික්ඛවෙ, නදී අසීමා, සබ්බො සමුද්දො අසීමො, සබ්බො ජාතස්සරො අසීමො’’ති (මහාව. 147) එවං නදීආදීනං බද්ධසීමභාවං පටික්ඛිපිත්වා පුන ‘‘නදියා වා, භික්ඛවෙ, සමුද්දෙ වා ජාතස්සරෙ වා යං මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස සමන්තා උදකුක්ඛෙපා, අයං තත්ථ සමානසංවාසා එකූපොසථා’’ති (මහාව. 147) වුත්තා, අයං උදකුක්ඛෙපසීමා නාම. තත්ථ නදී නදීනිමිත්තෙ වුත්තලක්ඛණාව, සමුද්දොපි පාකටොයෙව. යො පන යෙන කෙනචි ඛණිත්වා අකතො සයංජාතො සොබ්භො සමන්තතො ආගතෙන උදකෙන පූරිතො තිට්ඨති, යත්ථ නදියං වුත්තප්පකාරෙ වස්සකාලෙ උදකං සන්තිට්ඨති, අයං ජාතස්සරො නාම. යොපි නදිං වා සමුද්දං වා භින්දිත්වා නික්ඛන්තඋදකෙන ඛතො සොබ්භො එතං ලක්ඛණං පාපුණාති, අයම්පි ජාතස්සරොයෙව. එතෙසු නදීආදීසු යං ඨානං ථාමමජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස සමන්තතො උදකුක්ඛෙපෙන පරිච්ඡින්නං, අයං උදකුක්ඛෙපසීමා නාම.
කථං පන උදකුක්ඛෙපො කාතබ්බොති? යථා අක්ඛධුත්තා දාරුගුළං ඛිපන්ති, එවං උදකං වා වාලුකං වා හත්ථෙන ගහෙත්වා ථාමමජ්ඣිමෙන පුරිසෙන සබ්බථාමෙන ඛිපිතබ්බං. යත්ථ එවං ඛිත්තං උදකං වා වාලුකා වා පතති, අයමෙකො උදකුක්ඛෙපො, තස්ස අන්තොහත්ථපාසං විජහිත්වා ඨිතො කම්මං කොපෙති. යාව පරිසා වඩ්ඪති, තාව සීමාපි වඩ්ඪති, පරිසපරියන්තතො උදකුක්ඛෙපොයෙව පමාණං, අයං පන එතෙසං නදීආදීනං ¶ අන්තොයෙව ලබ්භති, න බහි. තස්මා නදියා වා ජාතස්සරෙ වා යත්තකං පදෙසං පකතිවස්සකාලෙ චතූසු මාසෙසු උදකං ඔත්ථරති, සමුද්දෙ යස්මිං පදෙසෙ පකතිවීචියො ඔසරිත්වා සණ්ඨහන්ති, තතො පට්ඨාය කප්පියභූමි, තත්ථ ඨත්වා උපොසථාදිකම්මං කාතුං වට්ටති, දුබ්බුට්ඨිකාලෙ වා ගිම්හෙ වා නදීජාතස්සරෙසු සුක්ඛෙසුපි සා එව කප්පියභූමි. සචෙ පන සුක්ඛෙ ජාතස්සරෙ වාපිං වා ඛණන්ති, වප්පං වා කරොන්ති, තං ඨානං ගාමඛෙත්තං හොති. යා පනෙසා ‘‘කප්පියභූමී’’ති වුත්තා, තතො බහි උදකුක්ඛෙපසීමා න ගච්ඡති, අන්තො ගච්ඡති, තස්මා තෙසං අන්තො පරිසපරියන්තතො පට්ඨාය සමන්තා උදකුක්ඛෙපපරිච්ඡෙදො කාතබ්බො, අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො.
අයං පන විත්ථාරො – සචෙ නදී නාතිදීඝා හොති, පභවතො පට්ඨාය යාව මුඛද්වාරා සබ්බත්ථ සඞ්ඝො නිසීදති, උදකුක්ඛෙපසීමාය කම්මං නත්ථි, සකලාපි නදී එතෙසංයෙව භික්ඛූනං පහොති ¶ . යං පන මහාසුමත්ථෙරෙන වුත්තං ‘‘යොජනං පවත්තමානායෙව නදී, තත්රාපි උපරි අඩ්ඪයොජනං පහාය හෙට්ඨා අඩ්ඪයොජනෙ කම්මං කාතුං වට්ටතී’’ති, තං මහාපදුමත්ථෙරෙනෙව පටික්ඛිත්තං. භගවතා හි ‘‘තිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙත්වා යත්ථ කත්ථචි උත්තරන්තියා භික්ඛුනියා අන්තරවාසකො තෙමියතී’’ති (පාචි. 692) ඉදං නදියා පමාණං වුත්තං, න යොජනං වා අඩ්ඪයොජනං වා, තස්මා යා ඉමස්ස සුත්තස්ස වසෙන පුබ්බෙ වුත්තලක්ඛණා නදී, තස්සා පභවතො පට්ඨාය සඞ්ඝකම්මං කාතුං වට්ටති. සචෙ පනෙත්ථ බහූ භික්ඛූ විසුං විසුං කම්මං කරොන්ති, සබ්බෙහි අත්තනො ච අඤ්ඤෙසඤ්ච උදකුක්ඛෙපපරිච්ඡෙදස්ස අන්තරා අඤ්ඤො උදකුක්ඛෙපො සීමන්තරිකත්ථාය ඨපෙතබ්බො, තතො අධිකං වට්ටතියෙව, ඌනං පන න වට්ටතීති වුත්තං. ජාතස්සරසමුද්දෙපි එසෙව නයො.
නදියා පන ‘‘කම්මං කරිස්සාමා’’ති ගතෙහි සචෙ නදී පරිපුණ්ණා හොති සමතිත්තිකා, උදකසාටිකං නිවාසෙත්වා අන්තොනදියංයෙව කම්මං කාතබ්බං. සචෙ න සක්කොන්ති, නාවායපි ඨත්වා කාතබ්බං. ගච්ඡන්තියා පන නාවාය කාතුං න වට්ටති. කස්මා? උදකුක්ඛෙපමත්තමෙව හි සීමා. තං නාවා සීඝමෙව අතික්කමති, එවං සති අඤ්ඤිස්සා සීමාය ඤත්ති, අඤ්ඤිස්සා අනුසාවනා හොති, තස්මා නාවං අරිත්තෙන වා ඨපෙත්වා පාසාණෙ ¶ වා ලම්බෙත්වා අන්තොනදියං ජාතරුක්ඛෙ වා බන්ධිත්වා කම්මං කාතබ්බං. අන්තොනදියං බද්ධඅට්ටකෙපි අන්තොනදියං ජාතරුක්ඛෙපි ඨිතෙහි කාතුං වට්ටති. සචෙ පන රුක්ඛස්ස සාඛා වා තතො නික්ඛන්තපාරොහො වා බහිනදීතීරෙ විහාරසීමාය වා ගාමසීමාය වා පතිට්ඨිතො, සීමං වා සොධෙත්වා සාඛං වා ඡින්දිත්වා කම්මං කාතබ්බං. බහිනදීතීරෙ ජාතරුක්ඛස්ස අන්තොනදියං පවිට්ඨසාඛාය වා පාරොහෙ වා නාවං බන්ධිත්වා කම්මං කාතුං න වට්ටති, කරොන්තෙහි සීමා වා සොධෙතබ්බා, ඡින්දිත්වා වාස්ස බහිපතිට්ඨිතභාවො නාසෙතබ්බො. නදීතීරෙ පන ඛාණුකං කොට්ටෙත්වා තත්ථ බද්ධනාවාය න වට්ටතියෙව. නදියං සෙතුං කරොන්ති, සචෙ අන්තොනදියංයෙව සෙතු ච සෙතුපාදා ච හොන්ති, සෙතුම්හි ඨිතෙහි කම්මං කාතුං වට්ටති. සචෙ පන සෙතු වා සෙතුපාදා වා බහිතීරෙ පතිට්ඨිතා, කම්මං කාතුං න වට්ටති, සීමං සොධෙත්වා කාතබ්බං. අථ සෙතුපාදා අන්තො, සෙතු පන උභින්නම්පි තීරානං උපරිආකාසෙ ඨිතො, වට්ටති.
අන්තොනදියං පාසාණො වා දීපකො වා හොති, තත්ථ යත්තකං පදෙසං පුබ්බෙ වුත්තප්පකාරෙ පකතිවස්සකාලෙ වස්සානස්ස චතූසු මාසෙසු උදකං ඔත්ථරති, සො නදීසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡති. අතිවුට්ඨිකාලෙ ඔඝෙන ඔත්ථතොකාසො න ගහෙතබ්බො. සො හි ගාමසීමාසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡති. නදිතො මාතිකං නීහරන්තා නදියං ආවරණං කරොන්ති, තං චෙ ඔත්ථරිත්වා වා විනිබ්බිජ්ඣිත්වා වා උදකං ගච්ඡති, සබ්බත්ථ පවත්තනට්ඨානෙ කම්මං කාතුං වට්ටති. සචෙ පන ආවරණෙන වා කොට්ටකබන්ධනෙන ¶ වා සොතං පච්ඡින්දති, උදකං නප්පවත්තති, අප්පවත්තනට්ඨානෙ කාතුං න වට්ටති, ආවරණමත්තකෙපි කාතුං න වට්ටති. සචෙ කොචි ආවරණප්පදෙසො පුබ්බෙ වුත්තපාසාණදීපකප්පදෙසො විය උදකෙන අජ්ඣොත්ථරීයති, තත්ථ වට්ටති. සො හි නදීසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡති. නදිං විනාසෙත්වා තළාකං කරොන්ති, හෙට්ඨා පාළිබද්ධා උදකං ආගන්ත්වා තළාකං පූරෙත්වා තිට්ඨති, එත්ථ කම්මං කාතුං න වට්ටති, උපරි පවත්තනට්ඨානෙ හෙට්ඨා ච ඡඩ්ඩිතොදකං නදිං ඔතරිත්වා සන්දනට්ඨානතො පට්ඨාය වට්ටති. දෙවෙ අවස්සන්තෙ හෙමන්තගිම්හෙසු වා සුක්ඛනදියාපි වට්ටති, නදිතො නීහටමාතිකාය න වට්ටති. සචෙ සා කාලන්තරෙන භිජ්ජිත්වා නදී හොති, වට්ටති. කාචි නදී උප්පතිත්වා ගාමනිගමසීමං ඔත්ථරිත්වා පවත්තති, නදීයෙව හොති, කම්මං කාතුං වට්ටති. සචෙ පන විහාරසීමං ඔත්ථරති, විහාරසීමාත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති.
සමුද්දෙපි ¶ කම්මං කරොන්තෙහි යං පදෙසං උද්ධං වඩ්ඪනඋදකං වා පකතිවීචි වා වෙගෙන ආගන්ත්වා ඔත්ථරති, තත්ථ කාතුං න වට්ටති. යස්මිං පන පදෙසෙ පකතිවීචියො ඔසරිත්වා සණ්ඨහන්ති, සො උදකන්තතො පට්ඨාය අන්තො සමුද්දො නාම, තත්ථ ඨිතෙහි කම්මං කාතබ්බං. සචෙ ඌමිවෙගො බාධති, නාවාය වා අට්ටකෙ වා ඨත්වා කාතබ්බං. තෙසු විනිච්ඡයො නදියං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. සමුද්දෙ පිට්ඨිපාසාණො හොති, තං කදාචි ඌමියො ආගන්ත්වා ඔත්ථරන්ති, කදාචි න ඔත්ථරන්ති, තත්ථ කම්මං කාතුං න වට්ටති. සො හි ගාමසීමාසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡති. සචෙ පන වීචීසු ආගතාසුපි අනාගතාසුපි පකතිඋදකෙනෙව ඔත්ථරීයති, වට්ටති. දීපකො වා පබ්බතො වා හොති, සො චෙ දූරෙ හොති මච්ඡබන්ධානං අගමනපථෙ, අරඤ්ඤසීමාසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡති. තෙසං ගමනපරියන්තස්ස ඔරතො පන ගාමසීමාසඞ්ඛ්යං ගච්ඡති, තත්ථ ගාමසීමං අසොධෙත්වා කම්මං කාතුං න වට්ටති. සමුද්දො ගාමසීමං වා නිගමසීමං වා ඔත්ථරිත්වා තිට්ඨති, සමුද්දොව හොති, තත්ථ කම්මං කාතුං වට්ටති. සචෙ පන විහාරසීමං ඔත්ථරති, විහාරසීමාත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති.
ජාතස්සරෙ කම්මං කරොන්තෙහි යත්ථ පුබ්බෙ වුත්තප්පකාරෙ වස්සකාලෙ වස්සෙ පච්ඡින්නමත්තෙ පිවිතුං වා හත්ථපාදෙ වා ධොවිතුං උදකං න හොති, සුක්ඛති, අයං න ජාතස්සරො, ගාමඛෙත්තසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡති, තත්ථ කම්මං න කාතබ්බං. යත්ථ පන වුත්තප්පකාරෙ වස්සකාලෙ උදකං සන්තිට්ඨති, අයමෙව ජාතස්සරො. තස්ස යත්තකෙ පදෙසෙ වස්සානං චාතුමාසෙ උදකං තිට්ඨති, තත්ථ කම්මං කාතුං වට්ටති. සචෙ ගම්භීරං උදකං, අට්ටකං බන්ධිත්වා තත්ථ ඨිතෙහිපි ජාතස්සරස්ස අන්තොජාතරුක්ඛම්හි බද්ධඅට්ටකෙපි කාතුං වට්ටති. පිට්ඨිපාසාණදීපකෙසු පනෙත්ථ නදියං වුත්තසදිසොව විනිච්ඡයො. සමවස්සදෙවකාලෙ පහොනකජාතස්සරො පන චෙපි දුබ්බුට්ඨිකකාලෙ වා ¶ ගිම්හහෙමන්තෙසු වා සුක්ඛති, නිරුදකො හොති, තත්ථ සඞ්ඝකම්මං කාතුං වට්ටති. යං අන්ධකට්ඨකථායං වුත්තං ‘‘සබ්බො ජාතස්සරො සුක්ඛො අනොදකො ගාමඛෙත්තංයෙව භජතී’’ති, තං න ගහෙතබ්බං. සචෙ පනෙත්ථ උදකත්ථාය ආවාටං වා පොක්ඛරණීආදීනි වා ඛණන්ති, තං ඨානං අජාතස්සරො හොති, ගාමසීමාසඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. ලාබුතිපුසකාදිවප්පෙ කතෙපි එසෙව නයො. සචෙ පන නං පූරෙත්වා ථලං වා කරොන්ති, එකස්මිං ¶ දිසාභාගෙ පාළිං බන්ධිත්වා සබ්බමෙව නං මහාතළාකං වා කරොන්ති, සබ්බොපි අජාතස්සරො හොති, ගාමසීමාසඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. ලොණීපි ජාතස්සරසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡති. වස්සිකෙ චත්තාරො මාසෙ උදකට්ඨානොකාසෙ කම්මං කාතුං වට්ටතීති. අයං අබද්ධසීමාය විනිච්ඡයො.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
සීමාවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
25. උපොසථපවාරණාවිනිච්ඡයකථා
168. උපොසථපවාරණාති ¶ එත්ථ (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) දිවසවසෙන තයො උපොසථා චාතුද්දසිකො පන්නරසිකො සාමග්ගීඋපොසථොති. තත්ථ හෙමන්තගිම්හවස්සානානං තිණ්ණං උතූනං තතියසත්තමපක්ඛෙසු ද්වෙ ද්වෙ කත්වා ඡ චාතුද්දසිකා, සෙසා පන්නරසිකාති එවං එකසංවච්ඡරෙ චතුවීසති උපොසථා. ඉදං තාව පකතිචාරිත්තං. තථාරූපපච්චයෙ සති අඤ්ඤස්මිම්පි චාතුද්දසෙ උපොසථං කාතුං වට්ටති. පුරිමවස්සංවුට්ඨානං පන පුබ්බකත්තිකපුණ්ණමා, තෙසංයෙව සචෙ භණ්ඩනකාරකෙහි උපද්දුතා පවාරණං පච්චුක්කඩ්ඪන්ති, අථ කත්තිකමාසස්ස කාළපක්ඛචාතුද්දසො වා පච්ඡිමකත්තිකපුණ්ණමා වා පච්ඡිමවස්සංවුට්ඨානඤ්ච පච්ඡිමකත්තිකපුණ්ණමා එව වාති ඉමෙ තයො පවාරණාදිවසාපි හොන්ති. ඉදම්පි පකතිචාරිත්තමෙව. තථාරූපපච්චයෙ සති ද්වින්නං කත්තිකපුණ්ණමානං පුරිමෙසු චාතුද්දසෙසුපි පවාරණං කාතුං වට්ටති. යදා පන කොසම්බකක්ඛන්ධකෙ (මහාව. 451 ආදයො) ආගතනයෙන භින්නෙ භික්ඛුසඞ්ඝෙ ඔසාරිතෙ තස්මිං භික්ඛුස්මිං සඞ්ඝො තස්ස වත්ථුස්ස වූපසමාය සඞ්ඝසාමග්ගිං කරොති, තදා තාවදෙව උපොසථො කාතබ්බො. ‘‘පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බ’’න්ති වචනතො ඨපෙත්වා චාතුද්දසපන්නරසෙ අඤ්ඤොපි යො කොචි දිවසො උපොසථදිවසො නාම හොති, වස්සංවුට්ඨානං පන කත්තිකමාසබ්භන්තරෙ අයමෙව සාමග්ගීපවාරණාදිවසො නාම හොති. ඉති ඉමෙසු තීසු දිවසෙසු උපොසථො කාතබ්බො. කරොන්තෙන පන සචෙ චාතුද්දසිකො හොති, ‘‘අජ්ජුපොසථො චාතුද්දසො’’ති වත්තබ්බං. සචෙ සාමග්ගීඋපොසථො හොති, ‘‘අජ්ජුපොසථො ¶ සාමග්ගී’’ති වත්තබ්බං. පන්නරසියං පන පාළියං ආගතනයෙනෙව ‘‘අජ්ජුපොසථො පන්නරසො’’ති වත්තබ්බං.
169. සඞ්ඝෙ උපොසථො (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා), ගණෙ උපොසථො, පුග්ගලෙ උපොසථොති එවං කාරකවසෙන අපරෙපි තයො උපොසථා වුත්තා, කත්තබ්බාකාරවසෙන පන සුත්තුද්දෙසො පාරිසුද්ධිඋපොසථො අධිට්ඨානුපොසථොති අපරෙපි තයො උපොසථා. තත්ථ සුත්තුද්දෙසො නාම ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො’’තිආදිනා නයෙන වුත්තො පාතිමොක්ඛුද්දෙසො. යෙ පනිතරෙ ද්වෙ උපොසථා, තෙසු පාරිසුද්ධිඋපොසථො තාව අඤ්ඤෙසඤ්ච සන්තිකෙ අඤ්ඤමඤ්ඤඤ්ච ආරොචනවසෙන දුවිධො. තත්ථ ය්වායං අඤ්ඤෙසං සන්තිකෙ කරීයති, සොපි පවාරිතානඤ්ච අප්පවාරිතානඤ්ච සන්තිකෙ කරණවසෙන දුවිධො. තත්ථ මහාපවාරණාය පවාරිතානං සන්තිකෙ පච්ඡිමිකාය උපගතෙන වා අනුපගතෙන වා ඡින්නවස්සෙන වා චාතුමාසිනියං පන පවාරිතානං සන්තිකෙ අනුපගතෙන වා ඡින්නවස්සෙන ¶ වා කායසාමග්ගිං දත්වා ‘‘පරිසුද්ධො අහං භන්තෙ, පරිසුද්ධොති මං ධාරෙථා’’ති තික්ඛත්තුං වත්වා කාතබ්බො. ඨපෙත්වා පන පවාරණාදිවසං අඤ්ඤස්මිං කාලෙ ආවාසිකෙහි උද්දිට්ඨමත්තෙ පාතිමොක්ඛෙ අවුට්ඨිතාය වා එකච්චාය වුට්ඨිතාය වා සබ්බාය වා වුට්ඨිතාය පරිසාය යෙ අඤ්ඤෙ සමසමා වා ථොකතරා වා ආගච්ඡන්ති, තෙහි තෙසං සන්තිකෙ වුත්තනයෙනෙව පාරිසුද්ධි ආරොචෙතබ්බා.
යො පනායං අඤ්ඤමඤ්ඤං ආරොචනවසෙන කරීයති, සො ඤත්තිං ඨපෙත්වා කරණවසෙන ච අට්ඨපෙත්වා කරණවසෙන ච දුවිධො. තත්ථ යස්මිං ආවාසෙ තයො භික්ඛූ විහරන්ති, තෙසු උපොසථදිවසෙ සන්නිපතිතෙසු එකෙන භික්ඛුනා ‘‘සුණන්තු මෙ ආයස්මන්තා, අජ්ජුපොසථො චාතුද්දසො’’ති වා ‘‘පන්නරසො’’ති වා වත්වා ‘‘යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, මයං අඤ්ඤමඤ්ඤං පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරෙය්යාමා’’ති ඤත්තියා ඨපිතාය ථෙරෙන භික්ඛුනා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ‘‘පරිසුද්ධො අහං, ආවුසො, පරිසුද්ධොති මං ධාරෙථා’’ති තික්ඛත්තුං වත්තබ්බං. ඉතරෙහි ‘‘භන්තෙ’’ති වත්වා එවමෙව වත්තබ්බං. එවං ඤත්තිං ඨපෙත්වා කාතබ්බො. යත්ර පන ද්වෙ භික්ඛූ විහරන්ති, තත්ර ඤත්තිං අට්ඨපෙත්වා වුත්තනයෙනෙව පාරිසුද්ධි ආරොචෙතබ්බාති අයං පාරිසුද්ධිඋපොසථො.
සචෙ ¶ පන එකොව භික්ඛු හොති, සබ්බං පුබ්බකරණීයං කත්වා අඤ්ඤෙසං අනාගමනං ඤත්වා ‘‘අජ්ජ මෙ උපොසථො චාතුද්දසො’’ති වා ‘‘පන්නරසො’’ති වා වත්වා ‘‘අධිට්ඨාමී’’ති වත්තබ්බං. අයං අධිට්ඨානුපොසථොති එවං කත්තබ්බාකාරවසෙන තයො උපොසථා වෙදිතබ්බා. එත්තාවතා නව උපොසථා දීපිතා හොන්ති. තෙසු දිවසවසෙන පන්නරසිකො, කාරකවසෙන සඞ්ඝුපොසථො, කත්තබ්බාකාරවසෙන සුත්තුද්දෙසොති එවං තිලක්ඛණසම්පන්නෙ උපොසථෙ පවත්තමානෙ උපොසථං අකත්වා තදහුපොසථෙ අඤ්ඤං අභික්ඛුකං නානාසංවාසකෙහි වා සභික්ඛුකං ආවාසං වා අනාවාසං වා වාසත්ථාය අඤ්ඤත්ර සඞ්ඝෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා ගච්ඡන්තස්ස දුක්කටං හොති.
170. උපොසථකරණත්ථං සන්නිපතිතෙ සඞ්ඝෙ බහි උපොසථං කත්වා ආගතෙන සන්නිපාතට්ඨානං ගන්ත්වා කායසාමග්ගිං අදෙන්තෙන ඡන්දො දාතබ්බො. යොපි ගිලානො වා හොති කිච්චපසුතො වා, තෙනපි පාරිසුද්ධිං දෙන්තෙන ඡන්දොපි දාතබ්බො. කථං? එකස්ස භික්ඛුනො සන්තිකෙ ‘‘ඡන්දං දම්මි, ඡන්දං මෙ හර, ඡන්දං මෙ ආරොචෙහී’’ති අයමත්ථො කායෙන වා වාචාය වා උභයෙන වා විඤ්ඤාපෙතබ්බො, එවං දින්නො හොති ඡන්දො. අකතුපොසථෙන ගිලානෙන වා කිච්චපසුතෙන වා පාරිසුද්ධි දාතබ්බා. කථං? එකස්ස භික්ඛුනො සන්තිකෙ ‘‘පාරිසුද්ධිං දම්මි, පාරිසුද්ධිං මෙ හර ¶ , පාරිසුද්ධිං මෙ ආරොචෙහී’’ති අයමත්ථො කායෙන වා වාචාය වා උභයෙන වා විඤ්ඤාපෙතබ්බො, එවං දින්නා හොති පාරිසුද්ධි. තං පන දෙන්තෙන ඡන්දොපි දාතබ්බො. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තදහුපොසථෙ පාරිසුද්ධිං දෙන්තෙන ඡන්දම්පි දාතුං, සන්ති සඞ්ඝස්ස කරණීය’’න්ති (මහාව. 165). තත්ථ පාරිසුද්ධිදානං සඞ්ඝස්සපි අත්තනොපි උපොසථකරණං සම්පාදෙති, න අවසෙසං සඞ්ඝකිච්චං, ඡන්දදානං සඞ්ඝස්සෙව උපොසථකරණඤ්ච සෙසකිච්චඤ්ච සම්පාදෙති, අත්තනො පනස්ස උපොසථො අකතොයෙව හොති, තස්මා පාරිසුද්ධිං දෙන්තෙන ඡන්දොපි දාතබ්බො. පුබ්බෙ වුත්තං පන සුද්ධිකච්ඡන්දං වා පාරිසුද්ධිං වා ඉමං වා ඡන්දපාරිසුද්ධිං එකෙන බහූනම්පි ආහරිතුං වට්ටති. සචෙ පන සො අන්තරාමග්ගෙ අඤ්ඤං භික්ඛුං පස්සිත්වා යෙසං තෙන ඡන්දො වා පාරිසුද්ධි වා ගහිතා, තෙසඤ්ච අත්තනො ච ඡන්දපාරිසුද්ධිං දෙති, තස්සෙව ආගච්ඡති. ඉතරා ¶ පන බිළාලසඞ්ඛලිකා ඡන්දපාරිසුද්ධි නාම හොති, සා න ආගච්ඡති, තස්මා සයමෙව සන්නිපාතට්ඨානං ගන්ත්වා ආරොචෙතබ්බං. සචෙ පන සඤ්චිච්ච නාරොචෙති, දුක්කටං ආපජ්ජති, ඡන්දපාරිසුද්ධි පන තස්මිං හත්ථපාසං උපගතමත්තෙයෙව ආගතා හොති.
171. පාරිවාසියෙන පන ඡන්දදානෙන යං කිඤ්චි සඞ්ඝකම්මං කාතුං න වට්ටති. තත්ථ (පාචි. අට්ඨ. 1167) චතුබ්බිධං පාරිවාසියං පරිසපාරිවාසියං රත්තිපාරිවාසියං ඡන්දපාරිවාසියං අජ්ඣාසයපාරිවාසියන්ති. තෙසු පරිසපාරිවාසියං නාම භික්ඛූ කෙනචිදෙව කරණීයෙන සන්නිපතිතා හොන්ති, අථ මෙඝො වා උට්ඨෙති, උස්සාරණා වා කරීයති, මනුස්සා වා අජ්ඣොත්ථරන්තා ආගච්ඡන්ති, භික්ඛූ ‘‘අනොකාසා මයං, අඤ්ඤත්ථ ගච්ඡාමා’’ති ඡන්දං අවිස්සජ්ජෙත්වාව උට්ඨහන්ති. ඉදං පරිසපාරිවාසියං. කිඤ්චාපි පරිසපාරිවාසියං, ඡන්දස්ස පන අවිස්සට්ඨත්තා කම්මං කාතුං වට්ටති.
පුන භික්ඛූ ‘‘උපොසථාදීනි කරිස්සාමා’’ති රත්තිං සන්නිපතිත්වා ‘‘යාව සබ්බෙ සන්නිපතන්ති, තාව ධම්මං සුණිස්සාමා’’ති එකං අජ්ඣෙසන්ති, තස්මිං ධම්මකථං කථෙන්තෙයෙව අරුණො උග්ගච්ඡති. සචෙ ‘‘චාතුද්දසිකං උපොසථං කරිස්සාමා’’ති නිසින්නා, පන්නරසොති කාතුං වට්ටති. සචෙ පන්නරසිකං කාතුං නිසින්නා, පාටිපදෙ අනුපොසථෙ උපොසථං කාතුං න වට්ටති, අඤ්ඤං පන සඞ්ඝකිච්චං කාතුං වට්ටති. ඉදං රත්තිපාරිවාසියං නාම.
පුන භික්ඛූ ‘‘කිඤ්චිදෙව අබ්භානාදිසඞ්ඝකම්මං කරිස්සාමා’’ති නිසින්නා හොන්ති, තත්රෙකො නක්ඛත්තපාඨකො භික්ඛු එවං වදති ‘‘අජ්ජ නක්ඛත්තං දාරුණං, මා ඉමං කරොථා’’ති. තෙ තස්ස ¶ වචනෙන ඡන්දං විස්සජ්ජෙත්වා තත්ථෙව නිසින්නා හොන්ති. අථඤ්ඤො ආගන්ත්වා ‘‘නක්ඛත්තං පතිමානෙන්තං, අත්ථො බාලං උපච්චගා’’ති (ජා. 1.1.49) වත්වා ‘‘කිං නක්ඛත්තෙන, කරොථා’’ති වදති. ඉදං ඡන්දපාරිවාසියඤ්චෙව අජ්ඣාසයපාරිවාසියඤ්ච. එතස්මිං පාරිවාසියෙ පුන ඡන්දපාරිසුද්ධිං අනානෙත්වා කම්මං කාතුං න වට්ටති.
172. සචෙ කොචි භික්ඛු ගිලානො න සක්කොති ඡන්දපාරිසුද්ධිං දාතුං, සො මඤ්චෙන වා පීඨෙන වා සඞ්ඝමජ්ඣං ආනෙතබ්බො. සචෙ ගිලානුපට්ඨාකානං භික්ඛූනං එවං හොති ‘‘සචෙ ඛො මයං ගිලානං ඨානා චාවෙස්සාම, ආබාධො වා අභිවඩ්ඪිස්සති, කාලකිරියා වා භවිස්සතී’’ති, න ¶ සො භික්ඛු ඨානා චාවෙතබ්බො, සඞ්ඝෙන තත්ථ ගන්ත්වා උපොසථො කාතබ්බො. සචෙ බහූ තාදිසා ගිලානා හොන්ති, සඞ්ඝෙන පටිපාටියා ඨත්වා සබ්බෙ හත්ථපාසෙ කාතබ්බා. සචෙ දූරෙ හොන්ති, සඞ්ඝො නප්පහොති, තං දිවසං උපොසථො න කාතබ්බො. න ත්වෙව වග්ගෙන සඞ්ඝෙන උපොසථො කාතබ්බො, කරෙය්ය චෙ, දුක්කටං.
සචෙ (මහාව. අට්ඨ. 149) එකස්මිං විහාරෙ චතූසු භික්ඛූසු වසන්තෙසු එකස්ස ඡන්දපාරිසුද්ධිං ආහරිත්වා තයො පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරොන්ති, තීසු වා වසන්තෙසු එකස්ස ඡන්දපාරිසුද්ධිං ආහරිත්වා ද්වෙ පාතිමොක්ඛං උද්දිසන්ති, අධම්මෙන වග්ගං උපොසථකම්මං හොති. සචෙ පන චත්තාරොපි සන්නිපතිත්වා පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරොන්ති, තයො වා ද්වෙ වා පාතිමොක්ඛං උද්දිසන්ති, අධම්මෙන සමග්ගං නාම හොති. සචෙ චතූසු ජනෙසු එකස්ස පාරිසුද්ධිං ආහරිත්වා තයො පාතිමොක්ඛං උද්දිසන්ති, තීසු වා ජනෙසු එකස්ස පාරිසුද්ධිං ආහරිත්වා ද්වෙ පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරොන්ති, ධම්මෙන වග්ගං නාම හොති. සචෙ පන චත්තාරො එකත්ථ වසන්තා සබ්බෙ සන්නිපතිත්වා පාතිමොක්ඛං උද්දිසන්ති, තයො පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරොන්ති, ද්වෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරොන්ති, ධම්මෙන සමග්ගං නාම හොති.
173. පවාරණාකම්මෙසු (මහාව. අට්ඨ. 212) පන සචෙ එකස්මිං විහාරෙ පඤ්චසු භික්ඛූසු වසන්තෙසු එකස්ස පවාරණං ආහරිත්වා චත්තාරො ගණඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරෙන්ති, චතූසු වා තීසු වා වසන්තෙසු එකස්ස පවාරණං ආහරිත්වා තයො වා ද්වෙ වා සඞ්ඝඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරෙන්ති, සබ්බමෙතං අධම්මෙන වග්ගං පවාරණාකම්මං. සචෙ පන සබ්බෙපි පඤ්ච ජනා එකතො සන්නිපතිත්වා ගණඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරෙන්ති, චත්තාරො වා තයො වා ද්වෙ වා වසන්තා එකතො සන්නිපතිත්වා සඞ්ඝඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරෙන්ති, සබ්බමෙතං අධම්මෙන සමග්ගං පවාරණාකම්මං. සචෙ පඤ්චසු ජනෙසු එකස්ස පවාරණං ආහරිත්වා චත්තාරො සඞ්ඝඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරෙන්ති, චතූසු වා තීසු ¶ වා එකස්ස පවාරණං ආහරිත්වා තයො වා ද්වෙ වා ගණඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරෙන්ති, සබ්බමෙතං ධම්මෙන වග්ගං පවාරණාකම්මං. සචෙ පන සබ්බෙපි පඤ්ච ජනා එකතො සන්නිපතිත්වා සඞ්ඝඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරෙන්ති, චත්තාරො වා තයො වා එකතො සන්නිපතිත්වා ගණඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරෙන්ති, ද්වෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං ¶ පවාරෙන්ති, එකකො වසන්තො අධිට්ඨානපවාරණං කරොති, සබ්බමෙතං ධම්මෙන සමග්ගං නාම පවාරණාකම්මන්ති.
එත්ථ සචෙ චාතුද්දසිකා හොති, ‘‘අජ්ජ මෙ පවාරණා චාතුද්දසී’’ති, සචෙ පන්නරසිකා, ‘‘අජ්ජ මෙ පවාරණා පන්නරසී’’ති එවං අධිට්ඨාතබ්බං. පවාරණං දෙන්තෙන පන ‘‘පවාරණං දම්මි, පවාරණං මෙ හර, මමත්ථාය පවාරෙහී’’ති කායෙන වා වාචාය වා කායවාචාහි වා අයමත්ථො විඤ්ඤාපෙතබ්බො. එවං දින්නාය (මහාව. අට්ඨ. 213) පවාරණාය පවාරණාහාරකෙන සඞ්ඝං උපසඞ්කමිත්වා එවං පවාරෙතබ්බං ‘‘තිස්සො, භන්තෙ, භික්ඛු සඞ්ඝං පවාරෙති දිට්ඨෙන වා සුතෙන වා පරිසඞ්කාය වා, වදතු තං, භන්තෙ, සඞ්ඝො අනුකම්පං උපාදාය, පස්සන්තො පටිකරිස්සති. දුතියම්පි, භන්තෙ…පෙ… තතියම්පි, භන්තෙ, තිස්සො භික්ඛු සඞ්ඝං පවාරෙති…පෙ… පටිකරිස්සතී’’ති. සචෙ පන වුඩ්ඪතරො හොති, ‘‘ආයස්මා, භන්තෙ, තිස්සො’’ති වත්තබ්බං. එවඤ්හි තෙන තස්සත්ථාය පවාරිතං හොති. පවාරණං දෙන්තෙන පන ඡන්දොපි දාතබ්බො, ඡන්දදානං හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. ඉධාපි ඡන්දදානං අවසෙසකම්මත්ථාය. තස්මා සචෙ පවාරණං දෙන්තො ඡන්දං දෙති, වුත්තනයෙන ආහටාය පවාරණාය තෙන ච භික්ඛුනා සඞ්ඝෙන ච පවාරිතමෙව හොති. අථ පවාරණමෙව දෙති, න ඡන්දං, තස්ස ච පවාරණාය ආරොචිතාය සඞ්ඝෙන ච පවාරිතෙ සබ්බෙසං සුප්පවාරිතං හොති, අඤ්ඤං පන කම්මං කුප්පති. සචෙ ඡන්දමෙව දෙති, න පවාරණං, සඞ්ඝස්ස පවාරණා ච සෙසකම්මානි ච න කුප්පන්ති, තෙන පන භික්ඛුනා අප්පවාරිතං හොති, පවාරණාදිවසෙ පන බහිසීමාය පවාරණං අධිට්ඨහිත්වා ආගතෙනපි ඡන්දො දාතබ්බො තෙන සඞ්ඝස්ස පවාරණාකම්මං න කුප්පති.
සචෙ පුරිමිකාය පඤ්ච භික්ඛූ වස්සං උපගතා, පච්ඡිමිකායපි පඤ්ච, පුරිමෙහි ඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරිතෙ පච්ඡිමෙහි තෙසං සන්තිකෙ පාරිසුද්ධිඋපොසථො කාතබ්බො, න එකස්මිං උපොසථග්ගෙ ද්වෙ ඤත්තියො ඨපෙතබ්බා. සචෙපි පච්ඡිමිකාය උපගතා චත්තාරො තයො ද්වෙ එකො වා හොති, එසෙව නයො. අථ පුරිමිකාය චත්තාරො, පච්ඡිමිකායපි චත්තාරො තයො ද්වෙ එකො වා, එසෙව නයො. අථාපි පුරිමිකාය තයො, පච්ඡිමිකායපි තයො ද්වෙ එකො වා, එසෙව නයො. ඉදඤ්හෙත්ථ ලක්ඛණං.
සචෙ ¶ ¶ පුරිමිකාය උපගතෙහි පච්ඡිමිකාය උපගතා ථොකතරා චෙව හොන්ති සමසමා ච, සඞ්ඝපවාරණාය ච ගණං පූරෙන්ති, සඞ්ඝපවාරණාවසෙන ඤත්ති ඨපෙතබ්බා. සචෙ පන පච්ඡිමිකාය එකො හොති, තෙන සද්ධිං තෙ චත්තාරො හොන්ති, චතුන්නං සඞ්ඝඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරෙතුං න වට්ටති. ගණඤත්තියා පන සො ගණපූරකො හොති, තස්මා ගණවසෙන ඤත්තිං ඨපෙත්වා පුරිමෙහි පවාරෙතබ්බං, ඉතරෙන තෙසං සන්තිකෙ පාරිසුද්ධිඋපොසථො කාතබ්බොති. පුරිමිකාය ද්වෙ, පච්ඡිමිකාය ද්වෙ වා එකො වා එසෙව නයො. පුරිමිකාය එකො පච්ඡිමිකාය එකොති එකෙන එකස්ස සන්තිකෙ පවාරෙතබ්බං, එකෙන පාරිසුද්ධිඋපොසථො කාතබ්බො. සචෙ පුරිමෙහි වස්සූපගතෙහි පච්ඡා වස්සූපගතා එකෙනපි අධිකතරා හොන්ති, පඨමං පාතිමොක්ඛං උද්දිසිත්වා පච්ඡා ථොකතරෙහි තෙසං සන්තිකෙ පවාරෙතබ්බං.
කත්තිකාය චාතුමාසිනිපවාරණාය පන සචෙ පඨමවස්සූපගතෙහි මහාපවාරණාය පවාරිතෙහි පච්ඡා උපගතා අධිකතරා වා සමසමා වා හොන්ති, පවාරණාඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරෙතබ්බං. තෙහි පවාරිතෙ පච්ඡා ඉතරෙහි පාරිසුද්ධිඋපොසථො කාතබ්බො. අථ මහාපවාරණායං පවාරිතා බහූ හොන්ති, පච්ඡා වස්සූපගතා ථොකා වා එකො වා, පාතිමොක්ඛෙ උද්දිට්ඨෙ පච්ඡා තෙසං සන්තිකෙ තෙන පවාරෙතබ්බං. කිං පනෙතං පාතිමොක්ඛං සකලමෙව උද්දිසිතබ්බං, උදාහු එකදෙසම්පීති? එකදෙසම්පි උද්දිසිතුං වට්ටති. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා –
‘‘පඤ්චිමෙ, භික්ඛවෙ, පාතිමොක්ඛුද්දෙසා, නිදානං උද්දිසිත්වා අවසෙසං සුතෙන සාවෙතබ්බං, අයං පඨමො පාතිමොක්ඛුද්දෙසො. නිදානං උද්දිසිත්වා චත්තාරි පාරාජිකානි උද්දිසිත්වා අවසෙසං සුතෙන සාවෙතබ්බං, අයං දුතියො පාතිමොක්ඛුද්දෙසො. නිදානං උද්දිසිත්වා චත්තාරි පාරාජිකානි උද්දිසිත්වා තෙරස සඞ්ඝාදිසෙසෙ උද්දිසිත්වා අවසෙසං සුතෙන සාවෙතබ්බං, අයං තතියො පාතිමොක්ඛුද්දෙසො. නිදානං උද්දිසිත්වා චත්තාරි පාරාජිකානි උද්දිසිත්වා තෙරස සඞ්ඝාදිසෙසෙ උද්දිසිත්වා ද්වෙ අනියතෙ උද්දිසිත්වා අවසෙසං භුතෙන සාවෙතබ්බං, අයං චතුත්ථො පාතිමොක්ඛුද්දෙසො. විත්ථාරෙනෙව පඤ්චමො’’ති (මාහාව. 150).
තත්ථ (මහාව. අට්ඨ. 150) ¶ නිදානං උද්දිසිත්වා අවසෙසං සුතෙන සාවෙතබ්බන්ති ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො…පෙ… ආවිකතා හිස්ස ඵාසු හොතී’’ති ඉමං නිදානං උද්දිසිත්වා ‘‘උද්දිට්ඨං ඛො ආයස්මන්තො නිදානං, තත්ථායස්මන්තෙ පුච්ඡාමි කච්චිත්ථ පරිසුද්ධා. දුතියම්පි පුච්ඡාමි…පෙ… එවමෙතං ධාරයාමි. සුතා ඛො පනායස්මන්තෙහි චත්තාරො පාරාජිකා ධම්මා ¶ …පෙ… අවිවදමානෙහි සික්ඛිතබ්බ’’න්ති එවං අවසෙසං සුතෙන සාවෙතබ්බං. එතෙන නයෙන සෙසාපි චත්තාරො පාතිමොක්ඛුද්දෙසා වෙදිතබ්බා.
174. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සති අන්තරායෙ සංඛිත්තෙන පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතුං. න, භික්ඛවෙ, අසති අන්තරායෙ සංඛිත්තෙන පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බං, යො උද්දිසෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 150) වචනතො පන විනා අන්තරායා සංඛිත්තෙන පාතිමොක්ඛං න උද්දිසිතබ්බං. තත්රිමෙ අන්තරායා – රාජන්තරායො චොරන්තරායො අග්යන්තරායො උදකන්තරායො මනුස්සන්තරායො අමනුස්සන්තරායො වාළන්තරායො සරීසපන්තරායො ජීවිතන්තරායො බ්රහ්මචරියන්තරායොති.
තත්ථ සචෙ භික්ඛූසු උපොසථං කරිස්සාමාති නිසින්නෙසු රාජා ආගච්ඡති, අයං රාජන්තරායො. චොරා ආගච්ඡන්ති, අයං චොරන්තරායො. දවඩාහො ආගච්ඡති, ආවාසෙ වා අග්ගි උට්ඨාති, අයං අග්යන්තරායො. මෙඝො වා උට්ඨෙති, ඔඝො වා ආගච්ඡති, අයං උදකන්තරායො. බහූ මනුස්සා ආගච්ඡන්ති, අයං මනුස්සන්තරායො. භික්ඛුං යක්ඛො ගණ්හාති, අයං අමනුස්සන්තරායො. බ්යග්ඝාදයො චණ්ඩමිගා ආගච්ඡන්ති, අයං වාළන්තරායො. භික්ඛුං සප්පාදයො ඩංසන්ති, අයං සරීසපන්තරායො. භික්ඛු ගිලානො වා හොති, කාලං වා කරොති, වෙරිනො වා තං මාරෙතුකාමා ගණ්හන්ති, අයං ජීවිතන්තරායො. මනුස්සා එකං වා බහූ වා භික්ඛූ බ්රහ්මචරියා චාවෙතුකාමා ගණ්හන්ති, අයං බ්රහ්මචරියන්තරායො. එවරූපෙසු අන්තරායෙසු සංඛිත්තෙන පාතිමොක්ඛො උද්දිසිතබ්බො, පඨමො වා උද්දෙසො උද්දිසිතබ්බො. ආදිම්හි ද්වෙ තයො චත්තාරො වා. එත්ථ දුතියාදීසු උද්දෙසෙසු යස්මිං අපරියොසිතෙ අන්තරායො හොති, සොපි සුතෙනෙව සාවෙතබ්බො. නිදානුද්දෙසෙ පන අනිට්ඨිතෙ සුතෙන සාවෙතබ්බං නාම නත්ථි.
පවාරණාකම්මෙපි ¶ සති අන්තරායෙ ද්වෙවාචිකං එකවාචිකං සමානවස්සිකං වා පවාරෙතුං වට්ටති. එත්ථ (මහාව. අට්ඨ. 234) ඤත්තිං ඨපෙන්තෙනපි ‘‘යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො ද්වෙවාචිකං පවාරෙය්යා’’ති වත්තබ්බං. එකවාචිකෙ ‘‘එකවාචිකං පවාරෙය්යා’’ති, සමානවස්සිකෙපි ‘‘සමානවස්සිකං පවාරෙය්යා’’ති වත්තබ්බං. එත්ථ ච බහූපි සමානවස්සා එකතො පවාරෙතුං ලභන්ති. ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, අජ්ජ පවාරණා පන්නරසී, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො පවාරෙය්යා’’ති ඉමාය පන සබ්බසඞ්ගාහිකාය ඤත්තියා ඨපිතාය තෙවාචිකං ද්වෙවාචිකං එකවාචිකඤ්ච පවාරෙතුං වට්ටති, සමානවස්සිකං න වට්ටති. ‘‘තෙවාචිකං පවාරෙය්යා’’ති වුත්තෙ පන තෙවාචිකමෙව වට්ටති, අඤ්ඤං න වට්ටති. ‘‘ද්වෙවාචිකං පවාරෙය්යා’’ති වුත්තෙ ද්වෙවාචිකං තෙවාචිකඤ්ච ¶ වට්ටති, එකවාචිකඤ්ච සමානවස්සිකඤ්ච න වට්ටති. ‘‘එකවාචිකං පවාරෙය්යා’’ති වුත්තෙ පන එකවාචිකද්වෙවාචිකතෙවාචිකානි වට්ටන්ති, සමානවස්සිකමෙව න වට්ටති. ‘‘සමානවස්සික’’න්ති වුත්තෙ සබ්බං වට්ටති.
175. කෙන පන පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බන්ති? ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ථෙරාධිකං පාතිමොක්ඛ’’න්ති (මහාව. 154) වචනතො ථෙරෙන වා පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බං, ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යො තත්ථ භික්ඛු බ්යත්තො පටිබලො, තස්සාධෙය්යං පාතිමොක්ඛ’’න්ති (මහාව. 155) වචනතො නවකතරෙන වා. එත්ථ (මහාව. අට්ඨ. 155) ච කිඤ්චාපි නවකතරස්සපි බ්යත්තස්ස පාතිමොක්ඛං අනුඤ්ඤාතං, අථ ඛො එත්ථ අයං අධිප්පායො – සචෙ ථෙරස්ස පඤ්ච වා චත්තාරො වා තයො වා පාතිමොක්ඛුද්දෙසා නාගච්ඡන්ති, ද්වෙ පන අඛණ්ඩා සුවිසදා වාචුග්ගතා හොන්ති, ථෙරායත්තංව පාතිමොක්ඛං. සචෙ පන එත්තකම්පි විසදං කාතුං න සක්කොති, බ්යත්තස්ස භික්ඛුනො ආයත්ථං හොති, තස්මා සයං වා උද්දිසිතබ්බං, අඤ්ඤො වා අජ්ඣෙසිතබ්බො. ‘‘න, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝමජ්ඣෙ අනජ්ඣිට්ඨෙන පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බං, යො උද්දිසෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 154) වචනතො අනජ්ඣිට්ඨෙන පාතිමොක්ඛං න උද්දිසිතබ්බං. න කෙවලං පාතිමොක්ඛංයෙව, ධම්මොපි න භාසිතබ්බො ‘‘න, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝමජ්ඣෙ අනජ්ඣිට්ඨෙන ධම්මො භාසිතබ්බො, යො භාසෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 150) වචනතො.
අජ්ඣෙසනා ¶ චෙත්ථ සඞ්ඝෙන සම්මතධම්මජ්ඣෙසකායත්තා වා සඞ්ඝත්ථෙ රායත්තා වා, තස්මා ධම්මජ්ඣෙසකෙ අසති සඞ්ඝත්ථෙරං ආපුච්ඡිත්වා වා තෙන යාචිතො වා භාසිතුං ලභති. සඞ්ඝත්ථෙරෙනපි සචෙ විහාරෙ බහූ ධම්මකථිකා හොන්ති, වාරපටිපාටියා වත්තබ්බො. ‘‘ත්වං ධම්මං භණ, ධම්මදානං දෙහී’’ති වා වුත්තෙන තීහිපි විධීහි ධම්මො භාසිතබ්බො, ‘‘ඔසාරෙහී’’ති වුත්තො පන ඔසාරෙතුමෙව ලභති, ‘‘කථෙහී’’ති වුත්තො කථෙතුමෙව, ‘‘සරභඤ්ඤං භණාහී’’ති වුත්තො සරභඤ්ඤමෙව. සඞ්ඝත්ථෙරොපි ච උච්චතරෙ ආසනෙ නිසින්නො යාචිතුං න ලභති. සචෙ උපජ්ඣායො චෙව සද්ධිවිහාරිකො ච හොති, උපජ්ඣායො ච නං උච්චාසනෙ නිසින්නො ‘‘භණා’’ති වදති, සජ්ඣායං අධිට්ඨහිත්වා භණිතබ්බං. සචෙ පනෙත්ථ දහරභික්ඛූ හොන්ති, ‘‘තෙසං භණාමී’’ති භණිතබ්බං. සචෙ විහාරෙ සඞ්ඝත්ථෙරො අත්තනොයෙව නිස්සිතකෙ භණාපෙති, අඤ්ඤෙ මධුරභාණකෙපි නාජ්ඣෙසති, සො අඤ්ඤෙහි වත්තබ්බො – ‘‘භන්තෙ, අසුකං නාම භණාපෙමා’’ති. සචෙ ‘‘භණාපෙථා’’ති වදති, තුණ්හී වා හොති, භණාපෙතුං වට්ටති. සචෙ පන පටිබාහති, න භණාපෙතබ්බං. යදි පන අනාගතෙයෙව සඞ්ඝත්ථෙරෙ ධම්මස්සවනං ආරද්ධං, පුන ආගතෙ ඨපෙත්වා ආපුච්ඡනකිච්චං ¶ නත්ථි. ඔසාරෙත්වා පන කථෙන්තෙන ආපුච්ඡිත්වා අට්ඨපෙත්වායෙව වා කථෙතබ්බං. කථෙන්තස්ස පුන ආගතෙපි එසෙව නයො.
උපනිසින්නකථායම්පි සඞ්ඝත්ථෙරොව සාමී, තස්මා තෙන සයං වා කථෙතබ්බං, අඤ්ඤො වා භික්ඛු ‘‘කථෙහී’’ති වත්තබ්බො, නො ච ඛො උච්චතරෙ ආසන්නෙ නිසින්නෙන, මනුස්සානං පන ‘‘භණාහී’’ති වත්තුං වට්ටති. මනුස්සා අත්තනො ජානනකං භික්ඛුං පුච්ඡන්ති, තෙන ථෙරං ආපුච්ඡිත්වාපි කථෙතබ්බං. සචෙ සඞ්ඝත්ථෙරො ‘‘භන්තෙ, ඉමෙ පඤ්හං පුච්ඡන්තී’’ති පුට්ඨො ‘‘කථෙහී’’ති වා භණති, තුණ්හී වා හොති, කථෙතුං වට්ටති. අන්තරඝරෙ අනුමොදනාදීසුපි එසෙව නයො. සචෙ සඞ්ඝත්ථෙරො ‘‘විහාරෙ වා අන්තරඝරෙ වා මං අනාපුච්ඡිත්වාපි කථෙය්යාසී’’ති අනුජානාති, ලද්ධකප්පියං හොති, සබ්බත්ථ වත්තුං වට්ටති. සජ්ඣායං කරොන්තෙනාපි ථෙරො ආපුච්ඡිතබ්බොයෙව. එකං ආපුච්ඡිත්වා සජ්ඣායන්තස්ස අපරො ආගච්ඡති, පුන ආපුච්ඡනකිච්චං නත්ථි. සචෙපි ‘‘විස්සමිස්සාමී’’ති ඨපිතස්ස ආගච්ඡති, පුන ආරභන්තෙන ආපුච්ඡිතබ්බං. සඞ්ඝත්ථෙරෙ අනාගතෙයෙව ආරද්ධං සජ්ඣායන්තස්සාපි ¶ එසෙව නයො. එකෙන සඞ්ඝත්ථෙරෙන ‘‘මං අනාපුච්ඡාපි යථාසුඛං සජ්ඣායාහී’’ති අනුඤ්ඤාතෙ යථාසුඛං සජ්ඣායිතුං වට්ටති, අඤ්ඤස්මිං පන ආගතෙ තං ආපුච්ඡිත්වාව සජ්ඣායිතබ්බං.
යස්මිං පන විහාරෙ සබ්බෙව භික්ඛූ බාලා හොන්ති අබ්යත්තා න ජානන්ති පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතුං, තත්ථ කිං කාතබ්බන්ති? තෙහි භික්ඛූහි එකො භික්ඛු සාමන්තා ආවාසා සජ්ජුකං පාහෙතබ්බො ‘‘ගච්ඡාවුසො, සංඛිත්තෙන වා විත්ථාරෙන වා පාතිමොක්ඛං පරියාපුණිත්වා ආගච්ඡාහී’’ති. එවඤ්චෙතං ලභෙථ, ඉච්චෙතං කුසලං. නො චෙ ලභෙථ, තෙහි භික්ඛූහි සබ්බෙහෙව යත්ථ තාදිසා භික්ඛූ හොන්ති, සො ආවාසො උපොසථකරණත්ථාය අන්වඩ්ඪමාසං ගන්තබ්බො, අගච්ඡන්තානං දුක්කටං. ඉදඤ්ච උතුවස්සෙයෙව, වස්සානෙ පන පුරිමිකාය පාතිමොක්ඛුද්දෙසකෙන විනා න වස්සං උපගච්ඡිතබ්බං. සචෙ සො වස්සූපගතානං පක්කමති වා විබ්භමති වා කාලං වා කරොති, අඤ්ඤස්මිං සතියෙව පච්ඡිමිකාය වසිතුං වට්ටති, අසති අඤ්ඤත්ථ ගන්තබ්බං, අගච්ඡන්තානං දුක්කටං. සචෙ පන පච්ඡිමිකාය පක්කමති වා විබ්භමති වා කාලං වා කරොති, මාසද්වයං වසිතබ්බං.
යත්ථ පන තෙ බාලා භික්ඛූ විහරන්ති අබ්යත්තා, සචෙ තත්ථ කොචි භික්ඛු ආගච්ඡති බහුස්සුතො ආගතාගමො ධම්මධරො විනයධරො මාතිකාධරො පණ්ඩිතො බ්යත්තො මෙධාවී ලජ්ජී කුක්කුච්චකො සික්ඛාකාමො, තෙහි භික්ඛූහි සො භික්ඛු සඞ්ගහෙතබ්බො අනුග්ගහෙතබ්බො උපලාපෙතබ්බො ¶ , උපට්ඨාපෙතබ්බො චුණ්ණෙන මත්තිකාය දන්තකට්ඨෙන මුඛොදකෙන. නො චෙ සඞ්ගහෙය්යුං අනුග්ගහෙය්යුං උපලාපෙය්යුං, උපට්ඨාපෙය්යුං චුණ්ණෙන මත්තිකාය දන්තකට්ඨෙන මුඛොදකෙන, සබ්බෙසං දුක්කටං. ඉධ නෙව ථෙරා, න දහරා මුච්චන්ති, සබ්බෙහි වාරෙන උපට්ඨාපෙතබ්බො. අත්තනො වාරෙ අනුපට්ඨහන්තස්ස ආපත්ති. තෙන පන මහාථෙරානං පරිවෙණසම්මජ්ජනදන්තකට්ඨදානාදීනි න සාදිතබ්බානි, එවම්පි සති මහාථෙරෙහි සායංපාතං උපට්ඨානං ආගන්තබ්බං, තෙන පන තෙසං ආගමනං ඤත්වා පඨමතරං මහාථෙරානං උපට්ඨානං ගන්තබ්බං. සචස්ස සද්ධිඤ්චරා භික්ඛූ උපට්ඨාකා අත්ථි, ‘‘මය්හං උපට්ඨාකා අත්ථි, තුම්හෙ අප්පොස්සුක්කා විහරථා’’ති වත්තබ්බං. අථාපිස්ස සද්ධිඤ්චරා නත්ථි, තස්මිංයෙව විහාරෙ එකො වා ද්වෙ වා වත්තසම්පන්නා වදන්ති ‘‘මයං ථෙරස්ස කත්තබ්බං කරිස්සාම, අවසෙසා ඵාසු විහරන්තූ’’ති, සබ්බෙසං අනාපත්ති.
176. ‘‘යස්ස ¶ සියා ආපත්ති, සො ආවිකරෙය්යා’’ති(මහාව. 134) ආදිවචනතො න සාපත්තිකෙන උපොසථො කාතබ්බො, තස්මා තදහුපොසථෙ ආපත්තිං සරන්තෙන දෙසෙතබ්බා. දෙසෙන්තෙන ච එකං භික්ඛුං උපසඞ්කමිත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා එවං වත්තබ්බො ‘‘අහං, ආවුසො, ඉත්ථන්නාමං ආපත්තිං ආපන්නො, තං පටිදෙසෙමී’’ති. සචෙ නවකතරො හොති, ‘‘අහං, භන්තෙ’’ති වත්තබ්බං. ‘‘තං පටිදෙසෙමී’’ති ඉදං පන අත්තනො අත්තනො අනුරූපවසෙන ‘‘තං තුය්හමූලෙ, තං තුම්හමූලෙ පටිදෙසෙමී’’ති වුත්තෙපි සුවුත්තමෙව හොති. පටිග්ගාහකෙනපි අත්තනො අත්තනො අනුරූපවසෙන ‘‘පස්සථ, භන්තෙ, තං ආපත්තිං, පස්සසි, ආවුසො, තං ආපත්ති’’න්ති වා වත්තබ්බං, පුන දෙසකෙන ‘‘ආම, ආවුසො, පස්සාමි, ආම, භන්තෙ, පස්සාමී’’ති වා වත්තබ්බං. පුන පටිග්ගාහකෙන ‘‘ආයතිං, භන්තෙ, සංවරෙය්යාථ, ආයතිං, ආවුසො, සංවරෙය්යාසී’’ති වා වත්තබ්බං. එවං වුත්තෙ දෙසකෙන ‘‘සාධු සුට්ඨු ආවුසො සංවරිස්සාමි, සාධු සුට්ඨු, භන්තෙ, සංවරිස්සාමී’’ති වා වත්තබ්බං. සචෙ ආපත්තියා වෙමතිකො හොති, එකං භික්ඛුං උපසඞ්කමිත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා එවං වත්තබ්බො ‘‘අහං, ආවුසො, ඉත්ථන්නාමාය ආපත්තියා වෙමතිකො, යදා නිබ්බෙමතිකො භවිස්සාමි, තදා තං ආපත්තිං පටිකරිස්සාමී’’ති වත්වා උපොසථො කාතබ්බො, පාතිමොක්ඛං සොතබ්බං, න ත්වෙව තප්පච්චයා උපොසථස්ස අන්තරායො කාතබ්බො. ‘‘න, භික්ඛවෙ, සභාගා ආපත්ති දෙසෙතබ්බා, යො දෙසෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. න, භික්ඛවෙ, සභාගා ආපත්ති පටිග්ගහෙතබ්බා, යො පටිග්ගණ්හෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 169) වචනතො යං ද්වෙපි ජනා විකාලභොජනාදිනා සභාගවත්ථුනා ආපත්තිං ආපජ්ජන්ති, එවරූපා වත්ථුසභාගා ආපත්ති නෙව දෙසෙතබ්බා, න ච පටිග්ගහෙතබ්බා. විකාලභොජනපච්චයා ¶ ආපන්නං පන ආපත්තිසභාගං අනතිරිත්තභොජනපච්චයා ආපන්නස්ස සන්තිකෙ දෙසෙතුං වට්ටති.
සචෙ පන සබ්බො සඞ්ඝො විකාලභොජනාදිනා සභාගවත්ථුනා ලහුකාපත්තිං ආපජ්ජති, තත්ථ කිං කාතබ්බන්ති? තෙහි භික්ඛූහි එකො භික්ඛු සාමන්තා ආවාසා සජ්ජුකං පාහෙතබ්බො ‘‘ගච්ඡාවුසො, තං ආපත්තිං ¶ පටිකරිත්වා ආගච්ඡ, මයං තෙ සන්තිකෙ ආපත්තිං පටිකරිස්සාමා’’ති. එවඤ්චෙතං ලභෙථ, ඉච්චෙතං කුසලං. නො චෙ ලභෙථ, බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන සඞ්ඝො ඤාපෙතබ්බො – ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, අයං සබ්බො සඞ්ඝො සභාගං ආපත්තිං ආපන්නො, යදා අඤ්ඤං භික්ඛුං සුද්ධං අනාපත්තිකං පස්සිස්සති, තදා තස්ස සන්තිකෙ තං ආපත්තිං පටිකරිස්සතී’’ති (මහාව. 171) වත්වා උපොසථො කාතබ්බො. සචෙ පන වෙමතිකො හොති, ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, අයං සබ්බො සඞ්ඝො සභාගාය ආපත්තියා වෙමතිකො, යදා නිබ්බෙමතිකො භවිස්සති, තදා තං ආපත්තිං පටිකරිස්සතී’’ති (මහාව. 171) වත්වා උපොසථො කාතබ්බො. සචෙ පනෙත්ථ කොචි ‘‘තං සභාගං ආපත්තිං දෙසෙතුං වට්ටතී’’ති මඤ්ඤමානො එකස්ස සන්තිකෙ දෙසෙති, දෙසිතා සුදෙසිතාව. අඤ්ඤං පන දෙසනාපච්චයා දෙසකො පටිග්ගහණපච්චයා පටිග්ගාහකො චාති උභොපි දුක්කටං ආපජ්ජන්ති, තං නානාවත්ථුකං හොති, තස්මා අඤ්ඤමඤ්ඤං දෙසෙතබ්බං. එත්තාවතා තෙ නිරාපත්තිකා හොන්ති, තෙසං සන්තිකෙ සෙසෙහි සභාගාපත්තියො දෙසෙතබ්බා වා ආරොචෙතබ්බා වා. සචෙ තෙ එවං අකත්වා උපොසථං කරොන්ති, ‘‘පාරිසුද්ධිං ආයස්මන්තො ආරොචෙථා’’තිආදිනා නයෙන සාපත්තිකස්ස උපොසථකරණෙ පඤ්ඤත්තං දුක්කටං ආපජ්ජන්ති.
සචෙ කොචි භික්ඛු පාතිමොක්ඛෙ උද්දිස්සමානෙ ආපත්තිං සරති, තෙන භික්ඛුනා සාමන්තො භික්ඛු එවං වත්තබ්බො ‘‘අහං, ආවුසො, ඉත්ථන්නාමං ආපත්තිං ආපන්නො, ඉතො වුට්ඨහිත්වා තං ආපත්තිං පටිකරිස්සාමී’’ති. සාමන්තො ච භික්ඛු සභාගොයෙව වත්තබ්බො. විසභාගස්ස හි වුච්චමානෙ භණ්ඩනකලහසඞ්ඝභෙදාදීනිපි හොන්ති, තස්මා තස්ස අවත්වා ‘‘ඉතො වුට්ඨහිත්වා පටිකරිස්සාමී’’ති ආභොගං කත්වා උපොසථො කාතබ්බො. සචෙ පන කොචි පාතිමොක්ඛෙ උද්දිස්සමානෙ ආපත්තියා වෙමතිකො හොති, තෙනපි සභාගොයෙව සාමන්තො භික්ඛු එවං වත්තබ්බො ‘‘අහං, ආවුසො, ඉත්ථන්නාමාය ආපත්තියා වෙමතිකො, යදා නිබ්බෙමතිකො භවිස්සාමි, තදා තං ආපත්තිං පටිකරිස්සාමී’’ති. එවඤ්ච වත්වා උපොසථො කාතබ්බො, පාතිමොක්ඛං සොතබ්බං, න ත්වෙව තප්පච්චයා උපොසථස්ස අන්තරායො කාතබ්බො.
177. ‘‘අනුජානාමි ¶ ¶ , භික්ඛවෙ, උපොසථාගාරං සම්මජ්ජිතු’’න්ති(මහාව. 159) ආදිවචනතො –
‘‘සම්මජ්ජනී පදීපො ච, උදකං ආසනෙන ච;
උපොසථස්ස එතානි, පුබ්බකරණන්ති වුච්චතී’’ති. (මහාව. අට්ඨ. 168) –
එවං වුත්තං චතුබ්බිධං පුබ්බකරණං කත්වාව උපොසථො කාතබ්බො. කෙන පන තං කාතබ්බන්ති? ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ථෙරෙන භික්ඛුනා නවං භික්ඛුං ආණාපෙතුං, න, භික්ඛවෙ, ථෙරෙන ආණත්තෙන අගිලානෙන න සම්මජ්ජිතබ්බං, යො න සම්මජ්ජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’තිආදිවචනතො යො ථෙරෙන ආණත්තො, තෙන කාතබ්බං. ආණාපෙන්තෙන ච කිඤ්චි කම්මං කරොන්තො වා සදාකාලමෙව එකො වා භාරනිත්ථරණකො වා සරභාණකධම්මකථිකාදීසු අඤ්ඤතරො වා න උපොසථාගාරසම්මජ්ජනත්ථං ආණාපෙතබ්බො, අවසෙසා පන වාරෙන ආණාපෙතබ්බා. සචෙ ආණත්තො සම්මුඤ්ජනිං තාවකාලිකම්පි න ලභති, සාඛාභඞ්ගං කප්පියං කාරෙත්වා සම්මජ්ජිතබ්බං, තම්පි අලභන්තස්ස ලද්ධකප්පියං හොති.
ආසනපඤ්ඤාපනත්ථං ආණත්තෙන ච සචෙ උපොසථාගාරෙ ආසනානි නත්ථි, සඞ්ඝිකාවාසතො ආහරිත්වා පඤ්ඤපෙත්වා පුන ආහරිතබ්බානි, ආසනෙසු අසති කටසාරකෙපි තට්ටිකායොපි පඤ්ඤාපෙතුං වට්ටති, තට්ටිකාසුපි අසති සාඛාභඞ්ගානි කප්පියං කාරෙත්වා පඤ්ඤපෙතබ්බානි, කප්පියකාරකං අලභන්තස්ස ලද්ධකප්පියං හොති.
පදීපකරණත්ථං ආණාපෙන්තෙන පන ‘‘අසුකස්මිං නාම ඔකාසෙ තෙලං වා වට්ටි වා කපල්ලිකා වා අත්ථි, තං ගහෙත්වා කරොහී’’ති වත්තබ්බො. සචෙ තෙලාදීනි නත්ථි, පරියෙසිතබ්බානි, පරියෙසිත්වා අලභන්තස්ස ලද්ධකප්පියං හොති. අපිච කපාලෙ අග්ගිපි ජාලෙතබ්බො.
‘‘ඡන්දපාරිසුද්ධිඋතුක්ඛානං, භික්ඛුගණනාච ඔවාදො;
උපොසථස්ස එතානි, පුබ්බකිච්චන්ති වුච්චතී’’ති. (මහාව. 168) –
එවං ¶ වුත්තං පන චතුබ්බිධම්පි පුබ්බකිච්චං පුබ්බකරණතො පච්ඡා කාතබ්බං. තම්පි හි අකත්වා උපොසථො න කාතබ්බො.
178. යදි ¶ සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො උපොසථං කරෙය්යා’’ති (මහාව. 143) වචනතො යදා සඞ්ඝස්ස උපොසථකම්මං පත්තකල්ලං හොති, තදා තං කාතබ්බං, පත්තකල්ලඤ්ච නාමෙතං චතූහි අඞ්ගෙහි සඞ්ගහිතං. තෙනාහු අට්ඨකථාචරියා –
‘‘උපොසථො යාවතිකා ච භික්ඛූ කම්මප්පත්තා,
සභාගාපත්තියො ච න විජ්ජන්ති;
වජ්ජනීයා ච පුග්ගලා තස්මිං න හොන්ති,
පත්තකල්ලන්ති වුච්චතී’’ති. (මහාව. අට්ඨ. 168);
තත්ථ උපොසථොති තීසු උපොසථදිවසෙසු අඤ්ඤතරදිවසො. තස්මිඤ්හි සති ඉදං සඞ්ඝස්ස උපොසථකම්මං පත්තකල්ලං නාම හොති, නාසති. යථාහ ‘‘න ච, භික්ඛවෙ, අනුපොසථෙ උපොසථො කාතබ්බො’’ති (මහාව. 183).
යාවතිකා ච භික්ඛූ කම්මප්පත්තාති යත්තකා භික්ඛූ තස්ස උපොසථකම්මස්ස පත්තා යුත්තා අනුරූපා සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන චත්තාරො පකතත්තා, තෙ ච ඛො හත්ථපාසං අවිජහිත්වා එකසීමායං ඨිතා. තෙසු හි චතූසු භික්ඛූසු එකසීමායං හත්ථපාසං අවිජහිත්වා ඨිතෙස්වෙව තං සඞ්ඝස්ස උපොසථකම්මං පත්තකල්ලං නාම හොති, න ඉතරථා. යථාහ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, චතුන්නං පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතු’’න්ති (මහාව. 168).
සභාගාපත්තියො ච න විජ්ජන්තීති එත්ථ යං සබ්බො සඞ්ඝො විකාලභොජනාදිනා සභාගවත්ථුනා ලහුකාපත්තිං ආපජ්ජති, එවරූපා වත්ථුසභාගා සභාගාති වුච්චති. එතාසු අවිජ්ජමානාසුපි සභාගාසු විජ්ජමානාසුපි පත්තකල්ලං හොතියෙව.
වජ්ජනීයා ච පුග්ගලා තස්මිං න හොන්තීති ‘‘න, භික්ඛවෙ, සගහට්ඨාය පරිසාය පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බ’’න්ති (මහාව. 154) වචනතො ගහට්ඨො ච, ‘‘න, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනියා නිසින්නපරිසාය පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බ’’න්තිආදිනා (මහාව. 183) නයෙන වුත්තා භික්ඛුනී, සික්ඛමානා, සාමණෙරො, සාමණෙරී, සික්ඛාපච්චක්ඛාතකො, අන්තිමවත්ථුඅජ්ඣාපන්නකො ¶ , ආපත්තියා අදස්සනෙ උක්ඛිත්තකො, ආපත්තියා අප්පටිකම්මෙ උක්ඛිත්තකො, පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගෙ උක්ඛිත්තකො, පණ්ඩකො, ථෙය්යසංවාසකො, තිත්ථියපක්කන්තකො, තිරච්ඡානගතො, මාතුඝාතකො ¶ , පිතුඝාතකො, අරහන්තඝාතකො, භික්ඛුනීදූසකො, සඞ්ඝභෙදකො, ලොහිතුප්පාදකො, උභතොබ්යඤ්ජනකොති ඉමෙ වීසති චාති එකවීසති පුග්ගලා වජ්ජනීයා නාම. තෙ හත්ථපාසතො බහිකරණවසෙන වජ්ජෙතබ්බා. එතෙසු හි තිවිධෙ උක්ඛිත්තකෙ සති උපොසථං කරොන්තො සඞ්ඝො පාචිත්තියං ආපජ්ජති, සෙසෙසු දුක්කටං, එත්ථ ච තිරච්ඡානගතොති යස්ස උපසම්පදා පටික්ඛිත්තා. තිත්ථියා ගහට්ඨෙනෙව සඞ්ගහිතා. එතෙපි හි වජ්ජනීයා. එවං පත්තකල්ලං ඉමෙහි චතූහි අඞ්ගෙහි සඞ්ගහිතන්ති වෙදිතබ්බං. ඉදඤ්ච සබ්බං පවාරණාකම්මෙපි යොජෙත්වා දස්සෙතබ්බං. ‘‘න, භික්ඛවෙ, පාතිමොක්ඛුද්දෙසකෙන සඤ්චිච්ච න සාවෙතබ්බං, යො න සාවෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පාතිමොක්ඛුද්දෙසකෙන වායමිතුං ‘කථං සාවෙය්ය’න්ති, වායමන්තස්ස අනාපත්තී’’ති (මහාව. 154) වචනතො පාතිමොක්ඛුද්දෙසකෙන පරිසං සාවෙතුං වායමිතබ්බන්ති.
ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ
උපොසථපවාරණාවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.
26. වස්සූපනායිකවිනිච්ඡයකථා
179. වස්සූපනායිකාති ¶ එත්ථ පුරිමිකා පච්ඡිමිකාති දුවෙ වස්සූපනායිකා. තත්ථ (මහාව. අට්ඨ. 184 ආදයො) ආසාළ්හීපුණ්ණමාය අනන්තරෙ පාටිපදදිවසෙ පුරිමිකා උපගන්තබ්බා, පච්ඡිමිකා පන ආසාළ්හීපුණ්ණමතො අපරාය පුණ්ණමාය අනන්තරෙ පාටිපදදිවසෙ. උපගච්ඡන්තෙන ච විහාරං පටිජග්ගිත්වා පානීයං පරිභොජනීයං උපට්ඨාපෙත්වා සබ්බං චෙතියවන්දනාදිසාමීචිකම්මං නිට්ඨාපෙත්වා ‘‘ඉමස්මිං විහාරෙ ඉමං තෙමාසං වස්සං උපෙමී’’ති සකිං වා ද්වත්තික්ඛත්තුං වා වාචං නිච්ඡාරෙත්වා වස්සං උපගන්තබ්බං. සචෙපි ‘‘ඉධ වසිස්සාමී’’ති ආලයො අත්ථි, අසතියා පන වස්සං න උපෙති, ගහිතසෙනාසනං සුග්ගහිතං, ඡින්නවස්සො න හොති, පවාරෙතුං ලභතියෙව. විනාපි හි වචීභෙදං ආලයකරණමත්තෙනපි වස්සං උපගතමෙව හොති. ‘‘ඉධ වස්සං වසිස්සාමී’’ති චිත්තුප්පාදොයෙවෙත්ථ ආලයො නාම.
‘‘න ¶ , භික්ඛවෙ, තදහුවස්සූපනායිකාය වස්සං අනුපගන්තුකාමෙන සඤ්චිච්ච ආවාසො අතික්කමිතබ්බො, යො අතික්කමෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 186) වචනතො වස්සූපනායිකදිවසෙ වස්සං අනුපගන්තුකාමො විහාරසීමං අතික්කමති, විහාරගණනාය දුක්කටං. සචෙ හි තං දිවසං විහාරසතස්ස උපචාරං ඔක්කමිත්වා අතික්කමති, සතං ආපත්තියො. සචෙ පන විහාරං අතික්කමිත්වා අඤ්ඤස්ස විහාරස්ස උපචාරං අනොක්කමිත්වාව නිවත්තති, එකාව ආපත්ති. කෙනචි අන්තරායෙන පුරිමිකං අනුපගතෙන පච්ඡිමිකා උපගන්තබ්බා.
‘‘න, භික්ඛවෙ, අසෙනාසනිකෙන වස්සං උපගන්තබ්බං, යො උපගච්ඡෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 204) වචනතො යස්ස පඤ්චන්නං ඡදනානං අඤ්ඤතරෙන ඡන්නං යොජිතද්වාරබන්ධනං සෙනාසනං නත්ථි, තෙන න උපගන්තබ්බං. ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඡවකුටිකාය වස්සං උපගන්තබ්බං, යො උපගච්ඡෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති(මහාව. 204) ආදිවචනතො ඡවකුටිකායං ඡත