තීකා > විනයපිටක (ටීකා) > විනයවිනිච්ඡය ටීකා-2

1830-1. එවං ¶ ¶ නාතිසඞ්ඛෙපවිත්ථාරනයෙන ද්වෙනවුති පාචිත්තියානි දස්සෙත්වා තදනන්තරං නිද්දිට්ඨෙ පාටිදෙසනීයෙ දස්සෙතුමාහ ‘‘යො චන්තරඝර’’න්තිආදි. තත්ථ අන්තරඝරන්ති රථිකාදිමාහ. යථාහ ‘‘අන්තරඝරං නාම රථිකා බ්යූහං සිඞ්ඝාටකං ඝර’’න්ති.

යො ¶ පන භික්ඛු අන්තරඝරං පවිට්ඨාය අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා හත්ථතො යං කිඤ්චි ඛාදනං, භොජනම්පි වා සහත්ථා පටිග්ගණ්හෙය්ය, තස්ස භික්ඛුනො ගහණෙ දුක්කටං, භොගෙ අජ්ඣොහාරෙ පාටිදෙසනීයං සියාති යොජනා.

ඉතො පට්ඨාය චතස්සො ගාථා උප්පටිපාටියා පොත්ථකෙසු ලිඛිතා, තාසං අයං පටිපාටි – ‘‘එත්ථන්තරඝර’’න්ති තතියා, ‘‘තස්මා භික්ඛුනියා’’ති චතුත්ථී, ‘‘රථිකාදීසූ’’ති පඤ්චමී ¶ , ‘‘රථිකායපි වා’’ති ඡට්ඨී. පටිපාටි පනායං මාතිකට්ඨකථක්කමෙන වෙදිතබ්බා. ඉමාය පටිපාටියා තාසං අත්ථවණ්ණනා හොති –

1832-3. පුරිමගාථාද්වයෙන පදභාජනාගතසාමඤ්ඤවිනිච්ඡයං දස්සෙත්වා ඉදානි අට්ඨකථාගතං විසෙසං දස්සෙතුමාහ ‘‘එත්ථා’’තිආදි. තත්ථ එත්ථාති ඉමස්මිං පඨමපාටිදෙසනීයසික්ඛාපදෙ. තස්සාති අඤ්ඤාතිකභික්ඛුනියා. වාක්යතොති ‘‘අන්තරඝරං පවිට්ඨායා’’ති වචනතො. හි-සද්දො හෙතුම්හි. යස්මා භික්ඛුස්ස ඨිතට්ඨානං නප්පමාණන්ති අට්ඨකථාය (පාචි. අට්ඨ. 553) වණ්ණිතං, තස්මා ආරාමාදීසු ඨත්වා දෙන්තියා භික්ඛුනියා හත්ථතො වීථිආදීසු ඨත්වා යො පටිග්ගණ්හෙය්ය චෙ, එවං පටිග්ගණ්හතො තස්ස භික්ඛුනො න දොසොති යොජනා. පරිභොගස්ස පටිග්ගහණමූලකත්තා න දොසො. ‘‘පටිග්ගණ්හතො’’ති ඉමිනා පරිභොගෙ පාටිදෙසනීයාභාවො ච දීපිතො හොති.

1834. සචෙ භික්ඛුනී රථිකාදීසු ඨත්වා භොජනං දෙති, භික්ඛු අන්තරාරාමෙ ඨත්වා පටිග්ගණ්හාති චෙ, තස්ස ආපත්තීති යොජනා. ගාථාබන්ධවසෙන ‘‘භික්ඛුනි භොජන’’න්ති රස්සත්තං. ආපත්තීති ච පටිග්ගහණපරිභොගෙසු දුක්කටපාටිදෙසනීයාපත්තියො සන්ධාය වුත්තං.

1835. රථිකාදීසු ඨත්වා භික්ඛුනී භොජනං දෙති චෙ, තං රථිකායපි වා…පෙ… අයං නයොති යොජනා. තත්ථ රථිකාති රච්ඡා. බ්යූහන්ති අනිබ්බිජ්ඣිත්වා ඨිතා ගතපච්චාගතරච්ඡා. සන්ධි නාම ඝරසන්ධි. සිඞ්ඝාටකන්ති චතුක්කොණං වා තිකොණං වා මග්ගසමොධානට්ඨානං. අයං නයොති ‘‘ආපත්තී’’ති අනන්තරගාථාය වුත්තනයො.

1837. ආමිසෙන ¶ ¶ අසම්භින්නරසං සන්ධාය ඉදං දුක්කටං භාසිතං. ආමිසෙන සම්භින්නෙ එකරසෙ යාමකාලිකාදිම්හි පටිග්ගහෙත්වා අජ්ඣොහාරෙ පාටිදෙසනීයාපත්ති සියාති යොජනා.

1838. එකතොඋපසම්පන්නහත්ථතොති භික්ඛුනීනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නාය හත්ථතො. යථාහ ‘‘එකතොඋපසම්පන්නායාති භික්ඛුනීනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නායා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 553). භික්ඛූනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නාය පන යථාවත්ථුකමෙවාති.

1839. අඤ්ඤාතිකාය ඤාතිකසඤ්ඤිස්ස, තථෙව විමතිස්ස ච දුක්කටන්ති යොජනා.

1840. අඤ්ඤාතිකාය දාපෙන්තියා භූමියා නික්ඛිපිත්වා දදමානාය වා අන්තරාරාමාදීසු ඨත්වා දෙන්තියා පටිග්ගණ්හතො භික්ඛුස්ස අනාපත්තීති යොජනා. අන්තරාරාමාදීසූති එත්ථ ආදි-සද්දෙන භික්ඛුනුපස්සයතිත්ථියසෙය්යාපටික්කමනාදිං සඞ්ගණ්හාති. පටික්කමනං නාම භොජනසාලා.

1841. ගාමතො බහි නීහරිත්වා දෙතීති යොජනා.

1842. හත්ථතොති එත්ථ ‘‘ගහණෙ’’ති සෙසො. තථාති අනාපත්ති. සමුට්ඨානං ඉදං සික්ඛාපදං එළකලොමෙන සමං මතන්ති යොජනා.

1843-4. අවුත්තෙති වක්ඛමානනයෙන අවුත්තෙ. එකෙනපි ච භික්ඛුනාති සම්බන්ධො. අපසක්කාති අපගච්ඡ. ආදි-අත්ථවාචිනා ඉති-සද්දෙන ‘‘අපසක්ක තාව, භගිනි, යාව භික්ඛූ භුඤ්ජන්තී’’ති වාක්යසෙසො සඞ්ගහිතොති දට්ඨබ්බො. ඉමිනා අපසාදනාකාරො ¶ සන්දස්සිතො. ‘‘එකෙනපි ච භික්ඛුනා’’ති ඉමිනා අවකංසො දස්සිතො. උක්කංසො පන ‘‘තෙහි භික්ඛූහි සා භික්ඛුනී අපසාදෙතබ්බා’’ති පාළිතොපි දට්ඨබ්බො. ‘‘ආමිස’’න්ති සාමඤ්ඤවචනෙපි පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරස්සෙව ගහණං. යථාහ ‘‘පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරෙනා’’ති. භොගෙති ච එකතොඋපසම්පන්නන්ති ච වුත්තත්ථමෙව.

1845. තථෙවාති ¶ දුක්කටං. තත්ථාති අනුපසම්පන්නාය.

1846. අත්තනො භත්තෙ දින්නෙපි ඉමිනා සික්ඛාපදෙන අනාපත්ති, පුරිමසික්ඛාපදෙන පන ආපත්තිසම්භවා ‘‘න දෙතී’’ති වුත්තං. යථාහ ‘‘අත්තනො භත්තං දාපෙති, න දෙතීති එත්ථ සචෙපි අත්තනො භත්තං දෙති, ඉමිනා සික්ඛාපදෙන අනාපත්තියෙව, පුරිමසික්ඛාපදෙන ආපත්තී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 558). තථාති අනාපත්ති. උභයසික්ඛාපදෙහිපි අනාපත්තිං දස්සෙතුමාහ ‘‘පදෙති චෙ’’ති. යථාහ ‘‘අඤ්ඤෙසං භත්තං දෙති, න දාපෙතීති එත්ථ පන සචෙපි දාපෙය්ය, ඉමිනා සික්ඛාපදෙන ආපත්ති භවෙය්ය, දෙන්තියා පන නෙව ඉමිනා, න පුරිමෙන ආපත්තී’’ති.

1847. භික්ඛුනී යං න දින්නං, තං දාපෙති, යත්ථ වා න දින්නං, තත්ථ දාපෙති, තම්පි සබ්බෙසං මිත්තාමිත්තානං සමං දාපෙති, තත්ථාපි අනාපත්ති.

1848. සික්ඛමානා වා සාමණෙරිකා වා ‘‘ඉධ සූපං දෙථ, ඔදනං දෙථා’’ති වොසාසන්තී විධානං කරොන්තී ඨිතා, තං අනපසාදෙන්තස්ස අනාපත්ති. පඤ්චෙව භොජනානි විනා අඤ්ඤං වොසාසන්තිං භික්ඛුනිං අනපසාදෙන්තස්ස අනාපත්ති. අනපසාදෙන්තස්ස උම්මත්තකාදිනොපි අනාපත්තීති යොජනා.

1849. සමුට්ඨානන්ති ¶ එත්ථ ‘‘ඉමස්සා’’ති සෙසො. භොජනං කිරියං, වොසාසන්තියා අනිවාරණං අකිරියන්ති එවමිදං ක්රියාක්රියං.

1850-1. සෙක්ඛන්ති සම්මතෙති ‘‘සෙක්ඛසම්මතං නාම කුලං යං කුලං සද්ධාය වඩ්ඪති, භොගෙන හායති, එවරූපස්ස කුලස්ස ඤත්තිදුතියෙන කම්මෙන සෙක්ඛසම්මුති දින්නා හොතී’’ති (පාචි. 567) වුත්තං ඉදං කුලං සෙක්ඛසම්මතං නාම. තෙනාහ ‘‘ලද්ධසම්මුතිකෙ කුලෙ’’ති. ලද්ධා සම්මුති යෙනාති විග්ගහො. ඝරූපචාරං ඔක්කන්තෙ නිමන්තිතොපි අනිමන්තිතොව හොතීති ආහ ‘‘ඝරූපචාරොක්කමනා පුබ්බෙවා’’ති. යථාහ ‘‘අනිමන්තිතො නාම අජ්ජතනාය වා ස්වාතනාය ¶ වා අනිමන්තිතො, ඝරූපචාරං ඔක්කමන්තෙ නිමන්තෙති, එසො අනිමන්තිතො නාමා’’ති (පාචි. 567).

‘‘අගිලානො නාම යො සක්කොති පිණ්ඩාය චරිතු’’න්ති වුත්තත්තා භික්ඛාය චරිතුං සමත්ථො අගිලානො නාම. ගහෙත්වාති සහත්ථා පටිග්ගහෙත්වා. ‘‘ආමිස’’න්ති ඉමිනා සම්බන්ධො. යථාහ ‘‘ඛාදනීයං වා භොජනීයං වා සහත්ථා පටිග්ගහෙත්වා’’ති (පාචි. 567). ගහණෙති එත්ථ ‘‘ආහාරත්ථායා’’ති සෙසො.

1853. තත්ථාති අසෙක්ඛසම්මතෙ කුලෙ. තථෙව පරිදීපිතන්ති දුක්කටං පරිදීපිතං.

1854. නිමන්තිතස්ස වාති එත්ථ වා-සද්දෙන නිමන්තිතස්ස අවසෙසං ගණ්හාති. යථාහ ‘‘නිමන්තිතස්ස වා ගිලානස්ස වා සෙසකං භුඤ්ජතී’’ති. අඤ්ඤෙසං භික්ඛා තත්ථ දීයතීති යොජනා. තත්ථාති තස්මිං සෙක්ඛසම්මතෙ කුලෙ.

1855. යත්ථ ¶ කත්ථචීති ආසනසාලාදීසු යත්ථ කත්ථචි. නිච්චභත්තාදිකෙ වාපීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන සලාකභත්තපක්ඛිකඋපොසථිකපාටිපදිකභත්තානං ගහණං.

1856. ද්වාරෙති එත්ථ ‘‘ඨපෙත්වා’’ති සෙසො. සම්පත්තෙති එත්ථ ‘‘පච්ඡා’’ති සෙසො. යථාහ ‘‘සචෙපි අනාගතෙ භික්ඛුම්හි පඨමංයෙව නීහරිත්වා ද්වාරෙ ඨපෙත්වා පච්ඡා සම්පත්තස්ස දෙන්ති, වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 569).

1857. මහාපච්චරියා(පආචි. අට්ඨ. 569) ගතවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘භික්ඛු’’න්තිආදි. සමුට්ඨානෙළකූපමන්ති සමුට්ඨානතො එළකලොමසික්ඛාපදසදිසන්ති අත්ථො.

1858-9. ‘‘පඤ්චන්නං පටිසංවිදිතං, එතං අප්පටිසංවිදිතං නාමා’’ති වචනතො ච ඉධාපි ‘‘සහධම්මිකඤාපිත’’න්ති වක්ඛමානත්තා ච අගහට්ඨ-සද්දෙන පරිබ්බාජකානං ගහණං. වුත්තමෙව ¶ නයං වොහාරන්තරෙන දස්සෙතුමාහ ‘‘ඉත්ථියා පුරිසෙන වා’’ති. ‘‘යානි ඛො පන තානි ආරඤ්ඤකානි සෙනාසනානී’’ති (පාචි. 573) වචනතො ආරාමන්ති ආරඤ්ඤකාරාමමාහ. සචෙ එවමාරොචිතං පටිසංවිදිතන්ති හි වුත්තං පදභාජනෙති (පාචි. 573) යොජනා. පටිසංවිදිතන්ති පගෙව නිවෙදිතං.

1860. පච්ඡා යථාරොචිතං තමෙව වා තස්ස ච පරිවාරං කත්වා අඤ්ඤං බහුං වා ආහරීයතු, තම්පි පටිසංවෙදිතං නාමාති යොජනා.

1861. යාගුයා විදිතං කත්වාති එත්ථ ‘‘තං ඨපෙත්වා’’ති ඉදං සාමත්ථියා ලබ්භති. ඉදම්පි විදිතං කුරුන්දියං වට්ටතීති වුත්තන්ති යොජනා.

1862. පනාති ¶ අපි-සද්දත්ථො. අඤ්ඤානිපි කුලානීති යොජනා. එත්ථ ‘‘අසුකං නාම කුලං පටිසංවෙදිතං කත්වා ඛාදනීයාදීනි ගහෙත්වා ගච්ඡතීති සුත්වා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 573) අට්ඨකථාසෙසො. තෙනාති කතපටිසංවෙදිතෙන. තම්පි ච සබ්බං වට්ටතීති යොජනා.

1863. එවං යං අනාරොචිතන්ති ‘‘ආරාමං වා උපචාරං වා පවිසිත්වා’’තිආදිනා නයෙන යං පඨමං අනිවෙදිතං. ‘‘එව’’න්ති ඉදං ‘‘යං ආරාමමනාභත’’න්ති ඉමිනාපි යොජෙතබ්බං. එවන්ති ‘‘තස්ස පරිවාරං කත්වා’’තිආදිනා පකාරෙන. ‘‘තං අසංවිදිතං නාමා’’ති ඉදං ‘‘සහධම්මිකඤාපිත’’න්ති ඉමිනාපි යොජෙතබ්බං. යථාහ ‘‘පඤ්චන්නං පටිසංවිදිතං, එතං අප්පටිසංවිදිතං නාමා’’ති (පාචි. 573). අට්ඨකථායඤ්ච ‘‘පඤ්චන්නං පටිසංවිදිතන්ති පඤ්චසු සහධම්මිකෙසු යං කිඤ්චි පෙසෙත්වා ‘ඛාදනීයං වා භොජනීයං වා ආහරිස්සාමා’ති පටිසංවිදිතං කතම්පි අප්පටිසංවිදිතමෙවාති අත්ථො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 573) වුත්තං.

1864. කාරාපෙත්වාති එත්ථ ‘‘පටිසංවිදිත’’න්ති සෙසො.

1865. භික්ඛුනා වා ගන්ත්වා අන්තරාමග්ගෙ ගහෙතබ්බන්ති යොජනා. එවමකත්වාති ‘‘බහිආරාමං පෙසෙත්වා’’තිආදිනා වුත්තවිධානං අකත්වා. උපචාරතොති එත්ථ භුම්මත්ථෙ තො-පච්චයො වෙදිතබ්බො.

1868. ‘‘පටිසංවිදිතෙ’’තිආදීනං ¶ පදානං ‘‘අනාපත්තෙ වා’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. පටිසංවිදිතෙති එත්ථ ‘‘ගිලානස්සා’’ති සෙසො. පටිසංවිදිතෙ අනාපත්ති, ගිලානස්සාපි අනාපත්ති, අප්පටිසංවිදිතෙපි තස්ස පටිසංවිදිතස්ස අවසෙසකෙ වා ගිලානස්ස අවසෙසකෙ වා අනාපත්ති එවාති සම්බන්ධො ¶ . යථාහ අනාපත්තිවාරෙ ‘‘පටිසංවිදිතස්ස වා ගිලානස්ස වා සෙසකං භුඤ්ජතී’’ති (පාචි. 575). බහාරාමෙ පටිග්ගහෙත්වා අන්තොයෙව භුඤ්ජතො අස්ස අනාපත්තීති යොජනා. ගහෙත්වා වාති එත්ථ වා-සද්දො ‘‘තස්සා’’තිආදීසුපි යොජෙතබ්බො.

1869. තත්ථාති තස්මිං ආරඤ්ඤකාරාමෙ. ඛාදතො අනාපත්ති එවාති යොජනා, තත්ථ ‘‘අඤ්ඤෙන කප්පියං කත්වා දින්නානී’’ති සෙසො.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

පාටිදෙසනීයකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

1870. එවං පාටිදෙසනීයවිනිච්ඡයං දස්සෙත්වා තදනන්තරං උද්දිට්ඨානං සෙඛියානං විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘යො අනාදරියෙනෙවා’’තිආදි. යොති ථෙරො වා නවො වා මජ්ඣිමො වා. එත්ථ අනාදරියං නාම සඤ්චිච්ච ආපත්තිආපජ්ජනං, නිවාසනාදිවත්ථස්ස උග්ගහණෙ නිරුස්සාහඤ්ච. පච්ඡතොපි වාති එත්ථ වා-සද්දෙන ‘‘පස්සතොපි වා’’ති ඉදං සඞ්ගණ්හාති. තස්ස චාති එත්ථ ච-සද්දො වක්ඛමානසමුච්චයො.

1871. න කෙවලං වුත්තනයෙන නිවාසෙන්තස්සෙව හොති, ඛන්ධකාගතහත්ථිසොණ්ඩාදිආකාරෙනාපි නිවාසෙන්තස්ස දුක්කටං හොතීති ආහ ‘‘හත්ථිසොණ්ඩාදී’’තිආදි. හත්ථිසොණ්ඩාදිනිවාසනං පරතො ඛුද්දකවත්ථුක්ඛන්ධකෙ (චූළව. 280) ආවි ¶ භවිස්සති. පරිමණ්ඩලන්ති සමන්තතො මණ්ඩලං කත්වා. වත්ථබ්බන්ති නිවත්ථබ්බං නිවාසෙතබ්බන්ති අත්ථො.

1872. ජාණුමණ්ඩලතො ¶ හෙට්ඨාති එත්ථ ‘‘ජඞ්ඝට්ඨිසීසතො පට්ඨායා’’ති සෙසො. අට්ඨඞ්ගුලප්පමාණකන්ති වඩ්ඪකිඅඞ්ගුලෙන අට්ඨඞ්ගුලමත්තන්ති ආචරියා. ‘‘යො පන සුක්ඛජඞ්ඝො වා මහාපිණ්ඩිකමංසො වා හොති, තස්ස සාරුප්පත්ථාය ජාණුමණ්ඩලතො අට්ඨඞ්ගුලාධිකම්පි ඔතාරෙත්වා නිවාසෙතුං වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 576) අට්ඨකථං සඞ්ගණ්හිතුමාහ ‘‘තතො ඌනං න වට්ටතී’’ති.

1873. අසඤ්චිච්ච අපරිමණ්ඩලං නිවාසෙන්තස්ස අනාපත්තීති යොජනා. එවමුපරිපි. අසඤ්චිච්චාති ‘‘අපරිමණ්ඩලං නිවාසෙස්සාමී’’ති එවං අසඤ්චිච්ච, අථ ඛො ‘‘පරිමණ්ඩලංයෙව නිවාසෙස්සාමී’’ති විරජ්ඣිත්වා අපරිමණ්ඩලං නිවාසෙන්තස්ස අනාපත්ති. අසතිස්සාපීති අඤ්ඤවිහිතස්සාපි තථා නිවාසෙන්තස්ස අනාපත්ති. අජානන්තස්සාති කෙවලං පරිමණ්ඩලං නිවාසෙතුං අජානන්තස්ස අනාපත්ති. අපිච නිවාසනවත්තං උග්ගහෙතබ්බං. උග්ගහිතවත්තොපි සචෙ ‘‘ආරුළ්හ’’න්ති වා ‘‘ඔරුළ්හ’’න්ති වා න ජානාති, තස්සාපි අනාපත්තියෙව. ගිලානස්සාති යස්ස ජඞ්ඝාය වා පාදෙ වා වණො හොති, තස්ස උක්ඛිපිත්වා වා ඔතාරෙත්වා වා නිවාසෙන්තස්ස අනාපත්ති. පාදොති චෙත්ථ පාදසමීපං අධිප්පෙතං. ආපදාසූති වාළා වා චොරා වා අනුබන්ධන්ති, එවරූපාසු ආපදාසු අනාපත්ති.

1874. උභො කොණෙ සමං කත්වාති පාරුපනස්ස එකංසෙ කතස්ස පිට්ඨිපස්සෙ, උදරපස්සෙ ච ඔලම්බමානෙ උභො ¶ කණ්ණෙ හත්ථිපිට්ඨෙ ගණ්ඩා විය සමං කත්වා. පරිමණ්ඩලං කත්වාති එතස්සෙව අත්ථපදං. සාදරන්ති භාවනපුංසකනිද්දෙසො. සාදරං වා පාරුපිතබ්බන්ති යොජනා, සාදරං පාරුපනං කත්තබ්බන්ති අත්ථො. එවං අකරොන්තස්සාති පාරුපනවත්තෙ ආදරං ජනෙත්වා එවං අපාරුපන්තස්ස.

1875. ‘‘පරිමණ්ඩලං නිවාසෙස්සාමීති සික්ඛා කරණීයා’’ති (පාචි. 576) වා ‘‘පරිමණ්ඩලං පාරුපිස්සාමීති සික්ඛා කරණීයා’’ති (පාචි. 577) වා ‘‘අන්තරඝරෙ’’ති අවිසෙසෙත්වා වුත්තත්තා ආහ ‘‘අවිසෙසෙන වුත්ත’’න්ති. ඉදං සික්ඛාපදද්වයං යස්මා අවිසෙසෙන වුත්තං, තස්මා ඝරෙ, විහාරෙ වා කාතබ්බං පරිමණ්ඩලන්ති යොජනා. ඝරෙති අන්තරඝරෙ. විහාරෙ වාති බුද්ධුපට්ඨානාදිකාලං ¶ සන්ධාය වුත්තං. පරිමණ්ඩලං කත්තබ්බන්ති පරිමණ්ඩලමෙව නිවාසෙතබ්බං පාරුපිතබ්බන්ති අත්ථො.

1876. උභො කොණෙ සමං කත්වාති සම්බන්ධො. ගීවමෙව ච අනුවාතෙන ඡාදෙත්වාති යොජනා.

1877. තථා අකත්වාති යථාවුත්තවිධානං අකත්වා. ජත්තූනිපීති උභො අංසකූටානිපි. උරම්පි චාති හදයම්පි. විවරිත්වාති අප්පටිච්ඡාදෙත්වා. යථාකාමන්ති ඉච්ඡානුරූපං. ගච්ඡතොති එත්ථ ‘‘අන්තරඝරෙ’’ති සෙසො. අන්තරඝරං නාම ගාමෙ වා හොතු විහාරෙ වා, පචිත්වා භුඤ්ජිත්වා ගිහීනං වසනට්ඨානං.

1878-9. ‘‘මණිබන්ධතො’’ති ඉමිනාපි ‘‘හෙට්ඨා’’ති යොජෙතබ්බං. වාසූපගස්සාති එත්ථ ‘‘කායං විවරිත්වා නිසීදතො’’ති ¶ සෙසො. වාසූපගො නාම රත්තිවාසත්ථාය උපගතො, එතෙන වාසත්ථාය අන්තරඝරං උපගච්ඡන්තෙන සුප්පටිච්ඡන්නෙනෙව උපගන්තබ්බන්ති දීපිතං හොති, එතෙනෙව වාසූපගතස්ස සන්තිකං උපගතස්ස යථාකාමං ගමනෙ න දොසොති ච වුත්තමෙව හොති. තෙනාහ ගණ්ඨිපදෙ ‘‘එකදිවසම්පි වාසූපගතස්ස සන්තිකං යථාසුඛං ගන්තුං වට්ටති, කො පන වාදො චතුපඤ්චාහං වාසමධිට්ඨාය වසිතභික්ඛූනං සන්තික’’න්ති.

1880. සුවිනීතෙනාති හත්ථපාදානං අකීළාපනෙනෙව සුට්ඨු විනීතෙන.

1881. ගාථාබන්ධවසෙන ‘‘සතීමතා’’ති දීඝො කතො. අවිකාරෙනාති තංතදවලොකාසහිතෙන ¶ . යුගං මත්තා පමාණං එතස්සාති යුගමත්තං, රථයුගං චතුහත්ථප්පමාණං, තත්තකං පදෙසං. පෙක්ඛිනාති ඔලොකෙන්තෙන. ‘‘භික්ඛුනා ඔක්ඛිත්තචක්ඛුනා’’ති පදච්ඡෙදො.

1882. අන්තරඝරෙ යත්ථ කත්ථචිපි එකස්මිම්පි ඨානෙ ඨත්වාති යොජනා. එවං වුත්තෙපි තථාරූපෙ අන්තරායෙ සති ගච්ඡතොපි ඔලොකෙතුං ලබ්භති. එකස්මිං පන ඨානෙ ඨත්වාති එත්ථ ගච්ඡන්තොපි පරිස්සයාභාවං ඔලොකෙතුං ලබ්භතියෙව. ‘‘තථා ගාමෙ පූජ’’න්ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. පි-සද්දො පන-සද්දත්ථො, ඔලොකෙතුං පන වට්ටතීති වුත්තං හොති.

1883. ඔලොකෙන්තො තහං තහන්ති යො අනාදරියං පටිච්ච තං තං දිසාභාගං පාසාදං කූටාගාරං වීථිං ඔලොකෙන්තො.

1884. එකතො ¶ වාපීති එකඅංසකූටතො වා. උභතො වාපීති උභයංසකූටතො වා. ඉන්දඛීලකතො අන්තොති ගාමද්වාරින්දඛීලතො අන්තො, ඝරෙති වුත්තං හොති.

1885. තථා නිසින්නකාලෙපීති ඉන්දඛීලස්ස අන්තො නිසින්නකාලෙපි. කුණ්ඩිකං නීහරන්තෙන ච චීවරං අනුක්ඛිපිත්වා දාතබ්බා කුණ්ඩිකාති යොජනා. කුණ්ඩිකන්ති ච උපලක්ඛණමත්තං. ධම්මකරණාදීසුපි එසෙව නයො.

1886. ගන්තුඤ්චෙව නිසීදිතුඤ්ච න වට්ටතීති යොජනා. ච-සද්දො කිරියාසමුච්චයො. හසනීයස්මිං වත්ථුස්මින්ති හාසජනකෙ කාරණෙ. සිතමත්තන්ති මන්දහාසං.

1887. අප්පසද්දෙනාති ¶ ‘‘කිත්තාවතා අප්පසද්දො හොති? ද්වාදසහත්ථෙ ගෙහෙ ආදිම්හි සඞ්ඝත්ථෙරො, මජ්ඣෙ දුතියත්ථෙරො, අන්තෙ තතියත්ථෙරොති එවං නිසින්නෙසුයං සඞ්ඝත්ථෙරො දුතියත්ථෙරෙන සද්ධිං මන්තෙති, දුතියත්ථෙරො තස්ස සද්දඤ්චෙව සුණාති, කථඤ්ච වවත්ථපෙති. තතියත්ථෙරො පන සද්දමෙව සුණාති, කථං න වවත්ථපෙති. එත්තාවතා අප්පසද්දො හොතී’’ති (පාචි. 588) වුත්තඅප්පසද්දයුත්තෙන. සචෙ ¶ පන තතියත්ථෙරො කථඤ්ච වවත්ථපෙති, මහාසද්දො නාම හොතීති.

1888. කායප්පචාලකං කත්වාති කායං චාලෙත්වා චාලෙත්වා. උපරිපි එසෙව නයො. හත්ථස්ස වුත්තලක්ඛණත්තා ‘‘බාහූ’’ති මණිබන්ධතො යාව අංසකූටා ගහෙතබ්බා.

1889. උජුං පග්ගහෙත්වාති උජුං ඨපෙත්වා. ආසිතබ්බන්ති නිසීදිතබ්බං. ‘‘සමෙන ඉරියාපථෙන තූ’’ති පදච්ඡෙදො.

1890. ඉත්ථම්භූතෙ කරණවචනං. ගමනපටිසංයුත්තෙසු සික්ඛාපදෙසු ගමනස්ස අසම්භවොති ආහ ‘‘නිසීදනෙන යුත්තෙසූ’’ති.

1891. ඛම්භං කත්වාති කටියා එකපස්සෙ වා ද්වීසු වා පස්සෙසු කප්පරසන්ධිතො ආභුජිත්වා හත්ථං ඨපෙත්වා. යථාහ – ‘‘ඛම්භකතො නාම කටියං හත්ථං ඨපෙත්වා කතඛම්භො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 596). උක්කුටිකාය වා ගච්ඡතොති යොජනා. උක්කුටිකා වුච්චති පණ්හියො උක්ඛිපිත්වා අග්ගපාදෙහි වා අග්ගපාදෙ උක්ඛිපිත්වා පණ්හීහි එව වා භූමිං ඵුසන්තස්ස ගමනං.

1892. දුස්සපල්ලත්ථිකායාති ආයොගපල්ලත්ථිකාය. අන්තරඝරෙ නිසීදන්තස්ස තස්ස දුක්කටං හොතීති යොජනා.

1893. දුතියෙ ¶ චාති ‘‘න ඛම්භකතො අන්තරඝරෙ නිසීදිස්සාමී’’ති (පාචි. 597) සික්ඛාපදෙ ච. චතුත්ථෙ චාති ‘‘න ඔගුණ්ඨිතො ¶ අන්තරඝරෙ නිසීදිස්සාමී’’ති (පාචි. 599) සික්ඛාපදෙ ච. ඡට්ඨෙති ‘‘න පල්ලත්ථිකාය අන්තරඝරෙ’’ඉච්චාදි (පාචි. 601) සික්ඛාපදෙ ච. ඉති එවං සාරුප්පා සමණාචාරානුච්ඡවිකා ඡබ්බීසති සික්ඛාපදානි පකාසිතානි.

පඨමදුතියතතියචතුත්ථපඤ්චමඡට්ඨානි.

1894. විඤ්ඤුනා භික්ඛුනා සක්කච්චං සතියුත්තෙන, පත්තසඤ්ඤිනා ච හුත්වා සමසූපොව පිණ්ඩපාතො ගහෙතබ්බොති යොජනා. එවං එතාය ගාථාය සික්ඛාපදත්තයං සඞ්ගහිතං. සක්කච්චන්ති සතිං උපට්ඨපෙත්වා. ‘‘සතියුත්තෙනා’’ති ඉදං ‘‘සක්කච්ච’’න්ති එතස්ස අත්ථපදං. ‘‘සතිං උපට්ඨපෙත්වා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 602) හි අට්ඨකථායං වුත්තං. පත්තෙ සඤ්ඤා පත්තසඤ්ඤා, සා අස්ස අත්ථීති පත්තසඤ්ඤී, අනඤ්ඤවිහිතෙන අත්තනො භාජනෙයෙව උපනිබද්ධසඤ්ඤිනාති අත්ථො.

1895. භත්තචතුබ්භාගොති භත්තස්ස චතුබ්භාගප්පමාණො. තතො අධිකං ගණ්හතො දුක්කටං.

1896. ‘‘රසරසෙ’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘රසෙරසෙ’’ති ගාථාබන්ධවසෙන වුත්තං. ද්වෙ සූපෙ ඨපෙත්වා අවසෙසානි ඔලොණිසාකසූපෙය්යමච්ඡරසමංසරසාදීනි රසරසාති වෙදිතබ්බානි. එත්ථ ච ‘‘ඔලොණීති දධිකතං ගොරස’’න්ති කෙචි. ‘‘එකා බ්යඤ්ජනවිකතී’’ති අපරෙ. ‘‘යො කොචි සුද්ධො කඤ්ජිකතක්කාදිරසො’’ති අඤ්ඤෙ. සාකසූපෙය්යග්ගහණෙන යා කාචි සූපෙය්යසාකෙහි කතා බ්යඤ්ජනවිකති වුත්තා. මංසරසාදීනීති ආදි-සද්දෙන අවසෙසා සබ්බාපි බ්යඤ්ජනවිකති සඞ්ගහිතාති දට්ඨබ්බං. ඤාතකාදීනන්ති එත්ථ ‘‘සන්තකං ගණ්හන්තස්සා’’ති සෙසො. අඤ්ඤත්ථායාති එත්ථ ‘‘කතං ගණ්හන්තස්සා’’ති සෙසො. ධනෙනාති එත්ථ ‘‘අත්තනො’’ති ච ¶ ‘‘කීත’’න්ති ච ‘‘ගණ්හන්තස්සා’’ති ච සෙසො. ඤාතකාදීනං සන්තකං ගණ්හන්තස්ස, අඤ්ඤත්ථාය කතං ගණ්හන්තස්ස, අත්තනො ධනෙන කීතං ගණ්හන්තස්ස අනාපත්තීති අත්ථො.

1897. අධිට්ඨානූපගස්ස ¶ පත්තස්ස මුඛවට්ටියා අන්තොලෙඛාපමාණෙන පූරිතොව ගහෙතබ්බොති යොජනා.

1898. අනාපත්තිවිසයං දස්සෙත්වා ආපත්තිවිසයං දස්සෙතුමාහ ‘‘තත්ථා’’තිආදි. තත්ථාති අධිට්ඨානූපගෙ පත්තෙ. ථූපීකතං කත්වාති එත්ථ ‘‘දිය්යමාන’’න්ති සෙසො. යථාවුත්තලෙඛාතික්කමො යථා හොති, එවං ථූපීකතං දිය්යමානං ගණ්හතො ආපත්ති දුක්කටන්ති සම්බන්ධො. ඉමිනා පඨමං ථූපීකතස්ස අධිට්ඨානූපගපත්තස්ස පච්ඡා පටිග්ගහණඤ්ච පඨමපටිග්ගහිතපත්තෙ පච්ඡා භොජනස්ස ථූපීකතස්ස පටිග්ගහණඤ්ච නිවාරිතන්ති වෙදිතබ්බං.

1899. කාලිකත්තයමෙව ච ථූපීකතං වට්ටතෙවාති යොජනා. සෙසෙති අනධිට්ඨානූපගෙ පත්තෙ. සබ්බන්ති චතුබ්බිධං කාලිකං ථූපීකතං වට්ටතීති යොජනා.

1900. පෙසෙතීති එත්ථ ‘‘භික්ඛූ’’ති සෙසො. භික්ඛු භික්ඛූනං යදි පෙසෙතීති යොජනා. ‘‘විහාරං පෙසෙතුං වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 605) අට්ඨකථාය අධිප්පායං දස්සෙතුං ‘‘භික්ඛූන’’න්ති වචනෙන පටිග්ගහණං අවිජහිත්වා භික්ඛුනා එව පෙසිතං ගණ්හන්තානං භික්ඛූනං අනාපත්තීති දීපිතං හොති. අඤ්ඤථා ‘‘පූරෙතුං වට්ටතී’’ති එත්තකමෙව වත්තබ්බන්ති විඤ්ඤායති.

1901. පක්ඛිප්පමානන්ති මුඛවට්ටිතො උච්චං කත්වා මජ්ඣෙ පක්ඛිපියමානං. ඵලාදිකන්ති ආදි-සද්දෙන ඔදනාදිම්පි සඞ්ගණ්හාති. හෙට්ඨා ¶ ඔරොහතීති සමන්තා ඔකාසසම්භවතො චාලියමානං මුඛවට්ටිප්පමාණතො හෙට්ඨා භස්සති.

1902. තක්කොලකාදීනන්ති එත්ථ ආදි-සද්දෙන පූගඵලාදීනං සඞ්ගහො. ඨපෙත්වාති භත්තමත්ථකෙ නික්ඛිපිත්වා. වටංසකන්ති අවටංසකං.

1903. පූවස්සාති විකාරසම්බන්ධෙ සාමිවචනං, පූවවටංසකන්ති වුත්තං හොති. පූවස්ස යාවකාලිකත්තා ආහ ‘‘ඉදං ථූපීකතං සියා’’ති.

1904. පණ්ණානං විසුං භාජනත්තා ආහ ‘‘වට්ටතී’’ති.

1905. අස්සාති ¶ භික්ඛුස්ස. තං තු සබ්බන්ති ‘‘ථූපීකතත්තා න වට්ටතී’’ති වුත්තං තං පන සබ්බං. ගහිතං සුගහිතන්ති විරාධෙත්වා පටිග්ගහිතං චෙ, සුප්පටිග්ගහිතං.

1906. ‘‘උපරි ඔධි’’න්ති පදච්ඡෙදො. උපරීති භත්තස්ස උපරි. ඔධින්ති පරිච්ඡෙදං. පටිපාටියාති අත්තනො දිසාය පරියන්තතො පට්ඨාය අනුක්කමෙන.

1907. අඤ්ඤෙසන්ති එත්ථ ‘‘දෙන්තො’’ති සෙසො. අත්තනො භත්තං අඤ්ඤෙසං දෙන්තො අඤ්ඤස්ස භාජනෙ ආකිරං ආකිරන්තො පන පටිපාටිං විනාපි තහිං තහිං ඔමසති චෙ, නත්ථි දොසොති යොජනා. උත්තරිභඞ්ගකං තථා ආකිරන්තො තත්ථ තත්ථ ඔමසති, නත්ථි දොසොති යොජනා ¶ . භුඤ්ජනත්ථාය ගණ්හන්තොපි චෙත්ථ වත්තබ්බො. උත්තරිභඞ්ගං නාම බ්යඤ්ජනං.

1908. මත්ථකං ඔමද්දිත්වා පරිභුඤ්ජතො දොසොති යොජනා. ‘‘ථූපකතොති මත්ථකතො, වෙමජ්ඣතො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 610) අට්ඨකථාවචනතො මත්ථකන්ති එත්ථ භත්තමත්ථකමාහ. ඔමද්දිත්වාති හත්ථෙන භත්තං අවමද්දිත්වා.

1909. සෙසකෙ පරිත්තෙපි චාති අවසිට්ඨෙ අප්පකෙපි ච. සංකඩ්ඪිත්වානාති තස්මිං තස්මිං ඨානෙ ඨිතං සංහරිත්වා. එකතො පන මද්දිත්වා භුඤ්ජතො අනාපත්තීති යොජනා.

1910. භිය්යොකම්යතාහෙතූති පුන ගණ්හිතුකාමතාහෙතු. සූපං වාති මුග්ගාදිසූපං වා. බ්යඤ්ජනං වාති උත්තරිභඞ්ගං වා.

1911. විඤ්ඤත්තියන්ති ¶ සූපොදනවිඤ්ඤත්තියං. ‘‘ඤාතකානං වා පවාරිතානං වා අඤ්ඤස්ස අත්ථාය වා අත්තනො ධනෙන වා’’ති ඉදං අනාපත්තියං අධිකං. ගිලානොපි හුත්වා පරෙසං පත්තං උජ්ඣානසඤ්ඤාය ඔලොකෙන්තස්ස ආපත්ති හොතීති ආහ ‘‘උජ්ඣානෙ ගිලානොපි න මුච්චතී’’ති. උජ්ඣානෙති නිමිත්තත්ථෙ භුම්මං.

1912. දස්සාමීති ඉමස්ස භත්තං ඔලොකෙත්වා ‘‘යං තත්ථ නත්ථි, තං දස්සාමී’’ති වා ‘‘දාපෙස්සාමී’’ති වා. අවමඤ්ඤිත්වා උජ්ඣායනචිත්තං උජ්ඣානං, උජ්ඣානෙ සඤ්ඤා උජ්ඣානසඤ්ඤා, සා ¶ අස්ස අත්ථීති විග්ගහො. නඋජ්ඣානසඤ්ඤිනො ච අනාපත්තීති ඤාතබ්බන්ති යොජනා.

1913. ‘‘තෙසං මජ්ඣප්පමාණෙනා’’ති ඉමිනා අසාරුප්පවසෙන ඛුද්දකපටික්ඛෙපො කතොති වෙදිතබ්බො. ‘‘නාතිමහන්ත’’න්ති ච අතිමහන්තස්සෙව පටික්ඛිත්තත්තා ඛුද්දකෙ ආපත්ති න දිස්සතීති. කබළොති ආලොපො.

1914. මූලඛාදනීයාදිකෙ සබ්බත්ථ ඛජ්ජකෙ පනාති යොජනා. ඵලාඵලෙති ඛුද්දකෙ, මහන්තෙ ච ඵලෙ.

1916. ‘‘අනාහටෙ’’ති එතස්ස අත්ථපදං ‘‘මුඛද්වාරං අප්පත්තෙ’’ති. යථාහ ‘‘අනාහටෙති අනාහරිතෙ, මුඛද්වාරං අසම්පාපිතෙති අත්ථො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 617). ‘‘මුඛද්වාරං විවරන්තස්සා’’ති එත්තකෙ වුත්තෙ මුඛද්වාර-සද්දස්ස සම්බන්ධිසද්දත්තා කස්සාති අපෙක්ඛාය ‘‘මුඛද්වාරං විවරිස්සාමී’’ති ¶ අත්තනොපදෙකවචනෙන බ්යඤ්ජිතමෙවත්ථං පකාසෙතුං අත්තනො-ගහණං කතන්ති වෙදිතබ්බං. ච-සද්දො එවකාරත්ථො, අප්පත්තෙ වාති යොජෙතබ්බො, අසම්පත්තෙයෙවාති අත්ථො.

1917. සකලං ¶ හත්ථන්ති එත්ථ හත්ථ-සද්දො තදෙකදෙසෙසු අඞ්ගුලීසු දට්ඨබ්බො. ‘‘හත්ථමුද්දා’’තිආදීසු විය සමුදායෙ පවත්තවොහාරස්ස අවයවෙපි පවත්තනතො එකඞ්ගුලිම්පි මුඛෙ පක්ඛිපිතුං න වට්ටති.

1918. අස්සාති භික්ඛුනො. බ්යාහරන්තස්සාති කථෙන්තස්ස.

1920. පිණ්ඩුක්ඛෙපකන්ති පිණ්ඩං උක්ඛිපිත්වා උක්ඛිපිත්වා. ඉධාපි ඛජ්ජකඵලාඵලෙසු අනාපත්ති. කබළච්ඡෙදකම්පි වාති කබළං ඡින්දිත්වා. ඉධ ඛජ්ජකඵලාඵලෙහි සද්ධිං උත්තරිභඞ්ගෙපි අනාපත්ති. ගණ්ඩෙ කත්වාති එත්ථ ඵලාඵලමත්තෙයෙව අනාපත්ති.

1921-2. හත්ථං නිද්ධුනිත්වානාති හත්ථං නිද්ධුනිත්වා භත්තං භුඤ්ජතොති ච සම්බන්ධො. සිත්ථාවකාරකන්ති සිත්ථානි අවකිරිත්වා අවකිරිත්වා. ජිව්හානිච්ඡාරකං වාපීති ජිව්හං නිච්ඡාරෙත්වා නිච්ඡාරෙත්වා. චපු චපූති වාති ‘‘චපු චපූ’’ති එවං සද්දං කත්වා. සත්තමෙති ‘‘න හත්ථනිද්ධුනක’’න්ති සික්ඛාපදෙ. අට්ඨමෙති ‘‘න සිත්ථාවකාරක’’න්ති සික්ඛාපදෙ. කචවරුජ්ඣනෙති කචවරාපනයනෙ.

1923. ‘‘සුරු ¶ සුරූ’’ති එවං සද්දං කත්වා න භොත්තබ්බන්ති යොජනා. හත්ථනිල්ලෙහකං වාපීති හත්ථං නිල්ලෙහිත්වා නිල්ලෙහිත්වා.

1924. ඵාණිතං ¶ , ඝනයාගුං වා අඞ්ගුලීහි ගහෙත්වා අඞ්ගුලියො මුඛෙ පවෙසෙත්වාපි තං භොත්තුං වට්ටතීති යොජනා.

1925. එකාය අඞ්ගුලිකායපි පත්තො න ලෙහිතබ්බොව. ජිව්හාය එකඔට්ඨොපි න නිල්ලෙහිතබ්බකොති යොජනා. බහි ඔට්ඨඤ්ච ජිව්හාය න ලෙහිතබ්බං. ඔට්ඨෙ ලග්ගං සිත්ථාදිං යං කිඤ්චි උභොහි ඔට්ඨමංසෙහියෙව ගහෙත්වා අන්තො කාතුං වට්ටති.

1926-8. න ච ගහෙතබ්බං, පටික්කූලවසෙන පටික්ඛිත්තන්ති යොජනා. හි-ඉති ‘‘යස්මා’’ති එතස්ස අත්ථෙ, තෙනෙව වක්ඛති ‘‘තස්මා’’ති. ‘‘පානීයථාලක’’න්ති ඉදං උපලක්ඛණමත්තං සඞ්ඛාදීනම්පි තථා නගහෙතබ්බත්තා. සරාවං වාති තට්ටකං වා.

අනාමිසෙන හත්ථෙනාති ආමිසරහිතෙන හත්ථෙකදෙසෙන. යථාහ ‘‘සචෙ පන හත්ථස්ස

එකදෙසො ආමිසමක්ඛිතො න හොති, තෙන පදෙසෙන ගහෙතුං වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 631). ආමිසමක්ඛිතෙනෙව හත්ථෙන ‘‘ධොවිස්සාමී’’ති වා ‘‘ධොවාපෙස්සාමී’’ති වා ගණ්හන්තස්ස පන අනාපත්ති.

1929. උද්ධරිත්වාති සසිත්ථකා පත්තධොවනා සිත්ථකානි උද්ධරිත්වා තං පත්තධොවනොදකං ඝරා බහි අන්තරඝරෙ ඡඩ්ඩෙන්තස්ස අනාපත්ති. භින්දිත්වාති සසිත්ථකෙ පත්තධොවනෙ සිත්ථකානි මද්දිත්වා උදකෙන සම්භින්දිත්වා උදකගතිකානෙව කත්වා තං උදකං ඝරා බහි අන්තරඝරෙ ඡඩ්ඩෙන්තස්ස අනාපත්ති. ගහෙත්වාති සසිත්ථකං පත්තධොවනොදකං ගහෙත්වා පටිග්ගහෙ ඡඩ්ඩෙන්තස්ස අනාපත්ති. සසිත්ථකං පත්තධොවනොදකං ඝරා ¶ බහි නීහරිත්වා අන්තරඝරෙ ඡඩ්ඩෙන්තස්ස අනාපත්තීති අජ්ඣාහාරයොජනා ¶ වෙදිතබ්බා. එත්ථ පටිග්ගහො නාම ඛෙළමල්ලාදිකො උච්ඡිට්ඨහත්ථධොවනභාජනවිසෙසො.

1930. ඡත්තං යං කිඤ්චීති ‘‘ඡත්තං නාම තීණි ඡත්තානි සෙතච්ඡත්තං කිලඤ්ජච්ඡත්තං පණ්ණච්ඡත්තං මණ්ඩලබද්ධං සලාකබද්ධ’’න්ති (පාචි. 634) වුත්තෙසු තීසු ඡත්තෙසු අඤ්ඤතරං. එත්ථ ච සෙතච්ඡත්තන්ති වත්ථපලිගුණ්ඨිතං පණ්ඩරච්ඡත්තං. කිලඤ්ජච්ඡත්තන්ති විලීවච්ඡත්තං. පණ්ණච්ඡත්තන්ති තාලපණ්ණාදීහි යෙහි කෙහිචි කතං. ‘‘මණ්ඩලබද්ධං සලාකබද්ධ’’න්ති ඉදං පන තිණ්ණම්පි ඡත්තානං පඤ්ජරදස්සනත්ථං වුත්තං. තානි හි මණ්ඩලබද්ධානි චෙව හොන්ති සලාකබද්ධානි ච. ‘‘යං කිඤ්චී’’ති අනවසෙසපරිග්ගහවචනෙන ‘‘යම්පි ච තත්ථජාතදණ්ඩෙන කතං එකපණ්ණච්ඡත්තං හොති, තම්පි ඡත්තමෙවා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 634) අට්ඨකථාය වුත්තං ඡත්තවිසෙසං ගණ්හාති. හත්ථෙනාති එත්ථ ‘‘අමුඤ්චිත්වා’’ති සෙසො. සරීරාවයවෙනාති එත්ථ ‘‘ගහෙත්වා’’ති සෙසො. වා-සද්දො අපි-සද්දත්ථො. අංසකූටාදිසරීරාවයවෙන ගහෙත්වාපි හත්ථෙන අමුඤ්චිත්වා ධාරෙන්තස්සාති අත්ථො.

සචෙ පනස්ස අඤ්ඤො ඡත්තං ධාරෙති, ඡත්තපාදුකාය වා ඨිතං හොති, පස්සෙ වා ඨිතං හොති,

හත්ථතො අපගතමත්තෙ ඡත්තපාණි නාම න හොති, තස්ස ධම්මං දෙසෙතුං වට්ටති. ‘‘න ඡත්තපාණිස්ස අගිලානස්සා’’ති වචනතො, ඉධ ‘‘සබ්බත්ථ අගිලානස්සා’’ති වක්ඛමානත්තා ච එත්ථ ‘‘අගිලානස්සා’’ති ලබ්භති. ධම්මපරිච්ඡෙදො චෙත්ථ පදසොධම්මෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. එවමුපරිපි.

1931. දණ්ඩපාණිම්හීති ¶ එත්ථ දණ්ඩො පාණිම්හි අස්සාති විග්ගහො. කිත්තකප්පමාණො දණ්ඩොති ආහ ‘‘චතුහත්ථප්පමාණො’’තිආදි. මජ්ඣිමහත්ථතොති පමාණමජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස හත්ථතො, යො ‘‘වඩ්ඪකිහත්ථො’’ති වුච්චති.

1932. සත්ථපාණිස්සාති ¶ එත්ථාපි විග්ගහො වුත්තනයොව. වක්ඛමානං සකලං ධනුවිකතිං, සරවිකතිඤ්ච ඨපෙත්වා අවසෙසං ඛග්ගාදි සත්ථං නාම. ඛග්ගං සන්නහිත්වා ඨිතොපි සත්ථපාණි නු ඛොති ආසඞ්කාය නිවත්තනත්ථමාහ ‘‘සත්ථපාණී’’තිආදි. ‘‘න හොති අසි’’න්ති පදච්ඡෙදො.

1933-5. සරෙන සද්ධිං ධනුං වා සුද්ධධනුං වා සුද්ධසරං වා සජියං ධනුදණ්ඩං වා නිජියං ධනුදණ්ඩං වා ගහෙත්වා ඨිතස්සාපි වා නිසින්නස්සාපි වා නිපන්නස්සාපි වා සචෙ යො තථා පදසොධම්මෙ වුත්තලක්ඛණං සද්ධම්මං දෙසෙති, තස්ස ආපත්ති දුක්කටං හොතීති යොජනා. සචෙ පනස්ස ධනු ඛන්ධෙ පටිමුක්කං හොති, යාව න ගණ්හාති, තාව වට්ටති. ජියාය සහ වත්තතීති සජියං.

1936. පාදුකාරුළ්හකස්සාති පාදුකං ආරුළ්හො පාදුකාරුළ්හො, සොයෙව පාදුකාරුළ්හකො, තස්ස. කථං ආරුළ්හස්සාති ආහ ‘‘අක්කමිත්වා’’තිආදි. අක්කමිත්වා ඨිතස්සාති ¶ ඡත්තදණ්ඩකෙ අඞ්ගුලන්තරං අප්පවෙසෙත්වා කෙවලං පාදුකං අක්කමිත්වා ඨිතස්ස. පටිමුක්කස්ස වාති පටිමුඤ්චිත්වා ඨිතස්ස. එතං ද්වයම්පි ‘‘පාදුකාරුළ්හකස්සා’’ති එතස්ස අත්ථපදං. යථාහ ‘‘න පාදුකාරුළ්හස්ස අගිලානස්ස ධම්මො දෙසෙතබ්බො. යො අනාදරියං පටිච්ච අක්කන්තස්ස වා පටිමුක්කස්ස වා ඔමුක්කස්ස වා අගිලානස්ස ධම්මං දෙසෙති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාචි. 638).

1937-40. උපාහනගතස්සාපීති අක්කන්තාදිආකාරෙන උපාහනාරුළ්හස්ස ච. යථාහ ‘‘අක්කන්තස්ස වා පටිමුක්කස්ස වා’’ති. සබ්බත්ථාති ඡත්තපාණිආදීසු සබ්බසික්ඛාපදෙසු. අගිලානස්සාති ඉදං යොජෙතබ්බන්ති සෙසො. යානෙ වා ගතස්ස අගිලානස්ස ධම්මං දෙසෙති, දුක්කටන්ති යොජනා. තත්ථ යානෙ වා ගතස්සාති සචෙ ද්වීහි ජනෙහි හත්ථසඞ්ඝාතෙන ගහිතො, සාටකෙ ¶ වා ඨපෙත්වා වංසෙන වය්හති, අයුත්තෙ වා වය්හාදිකෙ යානෙ, විසඞ්ඛරිත්වා වා ඨපිතෙ චක්කමත්තෙපි නිසින්නො හොති, යානගතොත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති.

සයනෙපි වා අන්තමසො කටසාරකෙ වා ඡමාය වා නිපන්නස්සාපි අගිලානස්සාති යොජනා. යථාහ ‘‘සයනගතස්සාති අන්තමසො කටසාරකෙපි පකතිභූමියම්පි නිපන්නස්සා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 641). උච්චෙ පීඨෙ වා උච්චෙ මඤ්චෙපි වා නිසින්නෙන, ඨිතෙන වා නිපන්නස්ස දෙසෙතුං න වට්ටතීති යොජනා. ‘‘ඨත්වා’’ති ඉමිනා ‘‘නිසීදිත්වා’’ති ඉදඤ්ච සඞ්ගහිතමෙව. සයනෙසු ගතස්ස ච දෙසෙන්තෙන සයනෙසු ගතෙනාපි සමානෙ වාපි උච්චෙ වා නිපන්නෙනෙව වට්ටතීති යොජනා.

1941. ‘‘තථෙව ¶ චා’’ති ඉමිනා ‘‘වට්ටතී’’ති ඉදං ගහිතං.

1942. ‘‘පල්ලත්ථිකාය නිසින්නස්සා’’ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන යකාරස්ස ලොපං කත්වා ‘‘පල්ලත්ථිකා නිසින්නස්සා’’ති වුත්තං, ආයොගපල්ලත්ථිකාය වා හත්ථපල්ලත්ථිකාය වා දුස්සපල්ලත්ථිකාය වා යාය කායචි පල්ලත්ථිකාය නිසින්නස්සාති අත්ථො. වෙඨිතසීසස්සාති දුස්සවෙඨනෙන වා මොලිආදීහි වා යථා කෙසන්තො න දිස්සති, එවං වෙඨිතසීසස්ස.

1943. යදි කෙසන්තං විවරාපෙත්වා දෙසෙති, වට්ටතීති යොජනා. ‘‘අයමෙව විනිච්ඡයො’’ති ඉමිනා ‘‘සීසං විවරාපෙත්වා දෙසෙති, වට්ටතී’’ති අනාපත්තිවාරොපි වුත්තො හොති.

1944-5. අට්ඨමෙ ‘‘ආසනෙ නිසින්නස්සාති අන්තමසො වත්ථම්පි තිණානිපි සන්ථරිත්වා නිසින්නස්සා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 645) ඉදඤ්ච නවමෙ ‘‘උච්චෙ ආසනෙති අන්තමසො භූමිප්පදෙසෙපි උන්නතෙ ඨානෙ නිසින්නස්ස දෙසෙතුං න වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 647) ඉදඤ්ච දසමෙ ‘‘සචෙපී’’තිආදිනා වක්ඛමානවිනිච්ඡයඤ්ච ඨපෙත්වා වත්තබ්බවිසෙසාභාවා ආහ ‘‘අට්ඨමෙ නවමෙ ¶ වාපි, දසමෙ නත්ථි කිඤ්චිපී’’ති. එත්ථ ‘‘වත්තබ්බ’’න්ති සෙසො. ථෙරුපට්ඨානං ගන්ත්වාන ඨිතං දහරං ආසනෙ නිසින්නො ථෙරො චෙ පඤ්හං පුච්ඡතීති අජ්ඣාහාරයොජනා. කථෙතබ්බමුපායං දස්සෙතුමාහ ‘‘තස්ස පස්සෙ පනඤ්ඤස්ස, කථෙතබ්බං විජානතා’’ති. එත්ථ ‘‘ඨිතස්සා’’ති සෙසො ¶ . තස්ස සමීපවත්තිනො කස්සචි අභාවෙ සජ්ඣායං අධිට්ඨහිත්වාපි වත්තුං වට්ටති.

1946. ගච්ඡතො පුරතොති එත්ථ ‘‘පච්ඡතො ගච්ඡන්තෙනා’’ති සෙසො. පච්ඡතො ගච්ඡන්තෙන පුරතො ගච්ඡතො පඤ්හං න වත්තබ්බන්ති යොජනා. සචෙ පුරතො ගච්ඡන්තො පඤ්හං පුච්ඡති, කිං කාතබ්බන්ති ආහ ‘‘පච්ඡිමස්සා’’තිආදි.

1947. උග්ගහිතං ධම්මං පුරතො ගච්ඡන්තෙන සද්ධිං පච්ඡතො ගච්ඡන්තො සජ්ඣායති, වට්ටතීති යොජනා. සමමෙව ගච්ඡතො යුගග්ගාහං කථෙතුං වට්ටතීති යොජනා. යුගග්ගාහන්ති අඤ්ඤමඤ්ඤං. අඤ්ඤමඤ්ඤ-සද්දපරියායො හි යුගග්ගාහ-සද්දො.

1948. සකටමග්ගෙ එකෙකස්ස චක්කස්ස පථෙන ගච්ඡන්තො එකෙකස්ස චක්කස්ස පථෙන සමං ගච්ඡතො ධම්මං දෙසෙතුං වට්ටති. උප්පථෙනාපි ගච්ඡන්තො උප්පථෙන සමං ගච්ඡන්තස්ස ධම්මං දෙසෙතුං වට්ටතීති අජ්ඣාහාරයොජනා. උප්පථෙනාති අමග්ගෙන. එවං අනාපත්තිවිසයෙ දස්සිතෙ තබ්බිපරියායතො ආපත්තිවිසයො දස්සිතොයෙවාති වෙදිතබ්බො.

1949. තතියෙ නත්ථි වත්තබ්බන්ති ‘‘න ඨිතො අගිලානො උච්චාරං වා පස්සාවං වා කරිස්සාමී’’ති (පාචි. 651) එතස්ස විනිච්ඡයො යථාරුතවසෙන ¶ සුවිඤ්ඤෙය්යොති කත්වා වුත්තං. සචෙ පටිච්ඡන්නං ඨානං ගච්ඡන්තස්ස සහසා උච්චාරො වා පස්සාවො වා නික්ඛමති, අසඤ්චිච්ච ¶ කතො නාම, අනාපත්ති. අයමෙත්ථ විසෙසො දට්ඨබ්බො. සිඞ්ඝාණිකාය ඛෙළෙනෙව සඞ්ගහිතත්තෙපි බාත්තිංසකොට්ඨාසෙසු විසුංයෙව දස්සිතො එකො කොට්ඨාසොති සික්ඛාපදෙසු අවුත්තම්පි සඞ්ගහෙත්වා ආහ ‘‘උච්චාරාදිචතුක්ක’’න්ති.

1950. එත්ථ හරිතං නාම ඉදන්ති දස්සෙතුමාහ ‘‘ජීවරුක්ඛස්සා’’තිආදි. රුක්ඛස්සාති උපලක්ඛණං ජීවමානකතිණලතාදීනම්පි හරිතෙයෙව සඞ්ගහිතත්තා. ‘‘දිස්සමානං ගච්ඡතී’’ති වචනෙනෙව අදිස්සමානගතං අහරිතන්ති බ්යතිරෙකතො විඤ්ඤායති. සාඛා වා භූමිලග්ගා දිස්සමානා ගච්ඡති, තං සබ්බං හරිතමෙවාති යොජනා.

1951. සහසා වච්චං නික්ඛමතෙවාති සම්බන්ධො. අස්ස භික්ඛුනො. වච්චන්ති උපලක්ඛණං පස්සාවාදීනම්පි දස්සිතත්තා. වට්ටතීති එත්ථ ‘‘ගිලානට්ඨානෙ ඨිතත්තා’’ති සෙසො.

1952. පලාලණ්ඩුපකෙ වාපීති පලාලචුම්බටකෙපි. එත්ථ ‘‘අප්පහරිතං අලභන්තෙනා’’ති සෙසො. කිස්මිඤ්චීති සුක්ඛතිණාදිම්හි කිස්මිඤ්චි. තං වච්චං පච්ඡා හරිතං ඔත්ථරති, වට්ටතීති යොජනා.

1953. එතීති පවිසති. එත්ථාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ. ‘‘ඛෙළෙන එව චා’’ති පදච්ඡෙදො.

1954. වච්චකුටිසමුද්දාදිඋදකෙසූති එත්ථ ආදි-සද්දෙන සබ්බං අපරිභොගජලං සඞ්ගණ්හාති. තෙනෙව ‘‘තෙසං අපරිභොගත්තා’’ති අපරිභොගත්තමෙව කාරණමාහ.

1955. උදකොඝෙති ¶ එත්ථ ‘‘ජාතෙ’’ති සෙසො. අජලන්ති අජලට්ඨානං. ජලෙති පරිභොගාරහජලෙ. ඉධාපි ථලකතො උදකං ඔත්ථරති, අනාපත්ති.

1956-7. පකිණ්ණකවිනිච්ඡයං ¶ දස්සෙතුමාහ ‘‘සමුට්ඨානාදයො’’තිආදි. ඤෙය්යාති වක්ඛමානනයෙන වෙදිතබ්බා. එත්ථාති එතෙසු සෙඛියෙසු. උජ්ජග්ඝිකා ආදි යෙසන්ති විග්ගහො, තග්ගුණසංවිඤ්ඤාණොයං බාහිරත්ථසමාසො, උජ්ජග්ඝිකාඅප්පසද්දපටිසංයුත්තානි චත්තාරි සික්ඛාපදානීති අත්ථො. ඡමා ච නීචාසනඤ්ච ඨානඤ්ච පච්ඡා ච උප්පථො ච ඡමානීචාසනට්ඨානපච්ඡාඋප්පථා, තෙ සද්දා එතෙසං සික්ඛාපදානං අත්ථීති තප්පටිසංයුත්තානි සික්ඛාපදානි ඡමා…පෙ… උප්පථවා, ඡමාදිපදවන්තානි පඤ්ච සික්ඛාපදානීති අත්ථො. එත්ථ ඨාන-සද්දෙන ඨා-ධාතුස්සෙව රූපත්තා සික්ඛාපදාගතො ඨිත-සද්දො ගහිතො. ‘‘දසසූ’’ති වත්තබ්බෙ වණ්ණලොපෙන, විභත්තිවිපල්ලාසෙන වා ‘‘දසා’’ති වුත්තං. සමනුභාසනෙ සමුට්ඨානාදීහි එතෙසු දසසු සික්ඛාපදෙසු සමුට්ඨානාදයො තුල්යා වුත්තාති යොජනා.

කිං වුත්තං හොති? ඉමානි දස සික්ඛාපදානි සමනුභාසනසමුට්ඨානානි, එකෙකමෙත්ථ කිරියං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං, සචිත්තකං, ලොකවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, අකුසලචිත්තං, දුක්ඛවෙදනන්ති වුත්තං හොති.

1958-9. ‘‘ඡත්ත’’න්තිආදීනි සික්ඛාපදානං උපලක්ඛණපදානි. එතානි එකාදස සික්ඛාපදානි සමුට්ඨානාදිනා පන ධම්මදෙසනෙන තුල්යාව සදිසා එවාති යොජනා. ඉදං වුත්තං ¶ හොති – ඉමානි එකාදස සික්ඛාපදානි ධම්මදෙසනාසමුට්ඨානානි, කිරියාකිරියානි, සඤ්ඤාවිමොක්ඛානි, සචිත්තකානි, ලොකවජ්ජානි, වචීකම්මානි, අකුසලචිත්තානි, දුක්ඛවෙදනානීති.

සූපොදනෙන විඤ්ඤත්තීති සූපොදන-සද්දෙන ලක්ඛිතං විඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදං. විඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදානං බහුත්තා ඉදමෙව විසෙසිතං. ථෙය්යසත්ථසමං මතන්ති සමුට්ඨානාදීහි ථෙය්යසත්ථසික්ඛාපදෙන සමානං මතන්ති අත්ථො. ඉදං වුත්තං හොති – සූපොදනවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදං ථෙය්යසත්ථසමුට්ඨානං, කිරියං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං, සචිත්තකං, ලොකවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, අකුසලචිත්තං, දුක්ඛවෙදනන්ති.

1960. අවසෙසා තිපඤ්ඤාසාති අවසෙසානි තෙපඤ්ඤාසසික්ඛාපදානි. සමානා පඨමෙන තූති පඨමෙන පාරාජිකෙන සමුට්ඨානාදිතො සමානානීති අත්ථො, පඨමපාරාජිකසදිසසමුට්ඨානානීති ¶ වුත්තං හොති. ‘‘අනාපත්ති ආපදාසූ’’ති පදච්ඡෙදො. පරිමණ්ඩලං නිවාසෙත්වා, පාරුපිත්වා චරන්තානං චොරුපද්දවාදි ආපදා නාම. අපි-සද්දෙන නදිසන්තරණාදිං සඞ්ගණ්හාති. සෙඛියෙසු සබ්බෙසූති යෙභුය්යවසෙන වුත්තං.

1961. ‘‘න උජ්ඣානසඤ්ඤී පරෙසං පත්තං ඔලොකෙස්සාමී’’තිආදීනං (පාචි. 614) ඉමස්ස අනාපත්තිවාරස්ස අසම්භවතො න පනාගතොති පාළියං න වුත්තො. තස්සාපි යථාවත්ථුකාව ආපත්තියො දට්ඨබ්බා.

1962. යො ¶ ඉමං විනිච්ඡයං විදිත්වා ඨිතො, සො හි යස්මා විනයෙ විසාරදො හොති, විනීතමානසො ච හොති, පරෙහි දුප්පධංසියො ච හොති, තතො තස්මා කාරණා සමාහිතො සතතං ඉමං විනයවිනිච්ඡයං සික්ඛෙය්යාති යොජනා.

තත්ථ ඉමං විනිච්ඡයං විදිත්වාති සබ්බලොකියලොකුත්තරගුණසම්පත්තිනිදානං ඉමං විනයවිනිච්ඡයං අත්ථතො, ගන්ථතො, විනිච්ඡයතො ච සක්කච්චං ඤත්වා. විසාරදොති සාරජ්ජනං සාරදො, විගතො සාරදො අස්සාති විසාරදො, විනයපරියත්තියා, ආපත්තාදිවිභාගෙ ච නිබ්භයො නිරාසඞ්කොති වුත්තං හොති. න කෙවලං ඉමස්ස ජානනෙ එසොව ආනිසංසො, අථ ඛො විනීතමානසො ච හොති, සංයතචිත්තො හොතීති අත්ථො. සොති ඉමං විනිච්ඡයං සක්කච්චං විදිත්වා ඨිතො භික්ඛු. පරෙහීති ඉමං අජානන්තෙහි අඤ්ඤෙහි. දුප්පධංසියො ච හොතීති අනභිභවනීයො ච හොති.

තතොති තස්මා විනයෙ විසාරදතාදිසබ්බගුණසම්පන්නහෙතුත්තා. හීති යස්මාති අත්ථො. සික්ඛෙති සජ්ඣායනසවනාදිවසෙන සික්ඛෙය්ය, උග්ගණ්හෙය්යාති අත්ථො. ‘‘සතත’’න්ති ඉමිනා සබ්බත්ථකකම්මට්ඨානෙ විය එත්ථාපි සතතාභියොගො කාතබ්බොති දස්සෙති. වික්ඛිත්තස්ස යථාභූතපටිවෙධාභාවතො තප්පටිපක්ඛාය එකග්ගතාය නියොජෙන්තො ආහ ‘‘සමාහිතො’’ති, සම්මා විනයවිනිච්ඡයෙ ¶ ආහිතො පතිට්ඨිතො එකග්ගචිත්තොති වුත්තං හොති. යථාහ ‘‘අවික්ඛිත්තස්සායං ධම්මො, නායං ධම්මො වික්ඛිත්තස්සා’’ති.

1963. එවං ඉමාය ගාථාය වුත්තමෙවත්ථං පකාරන්තරෙනාපි දස්සෙතුමාහ ‘‘ඉම’’න්තිආදි. තෙති අපෙක්ඛිත්වා ‘‘යෙ’’ති ¶ ලබ්භති. යෙ ථෙරා වා නවා වා මජ්ඣිමා වා. පරමන්ති අමතමහානිබ්බානප්පත්තියා මූලකාරණස්ස සීලස්ස පකාසනතො උත්තමං. අසංකරන්ති නිකායන්තරලද්ධීහි අසම්මිස්සං. සංකරන්ති වුත්තප්පකාරගුණොපෙතත්තා කායචිත්තසුඛකාරණං සම්මුඛං කරොතීති සංකරං. සවනාමතන්ති සද්දරසාදියොගෙන කණ්ණරසායනං. අමතන්ති තතොයෙව අමතං සුමධුරං. අමතමහානිබ්බානාවහත්තා වා ඵලූපචාරෙන අමතං. ඉමං විනයවිනිච්ඡයං. අවෙච්චාති සක්කච්චං විදිත්වා. අධිකෙති අධිසීලාදිසික්ඛත්තයප්පකාසනෙන උක්කට්ඨෙ. හිතෙති ලොකියලොකුත්තරසුඛහෙතුත්තෙන හිතෙ. හිනොති අත්තනො ඵලන්ති ‘‘හිත’’න්ති සුඛහෙතු වුච්චති. කලිසාසනෙති ලොභාදිකිලෙසවිද්ධංසනෙ. සාසනෙති විනයපරියත්තිසඞ්ඛාතසාසනෙකදෙසෙ. පටුත්තන්ති බ්යත්තභාවං. න යන්ති න ගච්ඡන්ති. කෙ තෙති කතමෙ තෙ. ‘‘න කෙචි සන්ති චා’’ති නිස්සන්දෙහෙ ඉමිස්සා ගාථාය අත්ථො ලිඛිතො.

එවං එත්ථ අත්ථයොජනා වෙදිතබ්බා – පරමං උත්තමං අසංකරං නිකායන්තරලද්ධීහි අසම්මිස්සං සංකරං සකලලොකියලොකුත්තරසුඛාභිනිප්ඵාදකං සවනාමතං සොතරසායනං ඉමං විනිච්ඡයප්පකරණං අවෙච්ච සක්කච්චං විදිත්වා අධිකෙ අධිසීලාදිසික්ඛත්තයප්පකාසනෙන උක්කට්ඨෙ හිතෙ ලොකියලොකුත්තරසුඛහෙතුභූතෙ කලිසාසනෙ සකලසංකිලෙසවිද්ධංසකෙ සාසනෙ විනයපිටකසඞ්ඛාතෙ පරියත්තිසාසනෙ යෙ පටුත්තං න යන්ති, තෙ කෙ නාමාති යොජනා, යෙ ඉමං පකරණං අවෙච්ච විදිත්වා ඨිතා, තෙ එකංසතො විනයපිටකෙ පටුත්තං පාපුණන්ති යෙවාති අධිප්පායො.

භික්ඛුවිභඞ්ගකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

1964. එවං ¶ භික්ඛුවිභඞ්ගපාළියා, අට්ඨකථාය ච ආගතං විනිච්ඡයසාරං නාතිසඞ්ඛෙපවිත්ථාරනයෙන ¶ දස්සෙත්වා ඉදානි තදනන්තරාය භික්ඛුනිවිභඞ්ගපාළියා, තදට්ඨකථාය ච ආගතවිනිච්ඡයසාරං දස්සෙතුමාරභන්තො ආහ ‘‘භික්ඛුනීන’’න්තිආදි. තස්මිං අපීති එත්ථ අපි-සද්දො වුත්තාපෙක්ඛායං. ‘‘සමාසෙනා’’ති ඉදං ගන්ථවසෙන සඞ්ඛිපනං සන්ධාය වුත්තං. ‘‘කිඤ්චිමත්ත’’න්ති ඉදං අත්ථවසෙනාති වෙදිතබ්බං.

1965. ඡන්දසොති මෙථුනසෙවනරාගපටිසංයුත්තෙන ඡන්දෙන. එතෙන ‘‘ඡන්දෙ පන අසති බලක්කාරෙන පධංසිතාය අනාපත්තී’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. මෙථුනධම්මසික්ඛාපදවණ්ණනා) අට්ඨකථා සූචිතා හොති. සා සමණී පාරාජිකා නාම හොතීති පවුච්චතීති යොජනා.

1966-7. ‘‘සජීවස්ස අපි අජීවස්සා’’ති පදච්ඡෙදො. ‘‘සන්ථතං වා අසන්ථත’’න්ති ඉදං ‘‘අඞ්ගජාත’’න්ති ඉමස්ස විසෙසනං. අත්තනො තිවිධෙ මග්ගෙති අත්තනො වච්චපස්සාවමුඛමග්ගානං අඤ්ඤතරස්මිං මග්ගෙ. එත්ථ ‘‘සන්ථතෙ වා අසන්ථතෙ වා’’ති සෙසො, ‘‘අල්ලොකාසෙ’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. ‘‘යෙභුය්යඅක්ඛායිතාදික’’න්ති පදච්ඡෙදො. ආදි-සද්දෙන අක්ඛායිතං සඞ්ගණ්හාති.

මනුස්සපුරිසාදීනං නවන්නං සජීවස්සපි අජීවස්සපි යස්ස කස්සචි සන්ථතං වා අසන්ථතං වා යෙභුය්යක්ඛායිතාදිකං අඞ්ගජාතං අත්තනො සන්ථතෙ වා අසන්ථතෙ වා තිවිධෙ මග්ගෙ අල්ලොකාසෙ තිලඵලමත්තම්පි පවෙසෙන්තී පරාජිතාති යොජනා.

1968. සාධාරණවිනිච්ඡයන්ති ¶ භික්ඛුභික්ඛුනීනං සාධාරණසික්ඛාපදවිනිච්ඡයං.

1969-70. අධක්ඛකන්ති එත්ථ අක්ඛකානං අධොති විග්ගහො. උබ්භජාණුමණ්ඩලන්ති ජාණුමණ්ඩලානං උබ්භන්ති විග්ගහො. උබ්භ-සද්දො උද්ධං-සද්දපරියායො. ඉධ ‘‘අත්තනො’’ති සෙසො. අවස්සුතස්සාති කායසංසග්ගරාගෙන තින්තස්ස. අවස්සුතාති එත්ථාපි එසෙව නයො. යාති වුත්තත්තා ‘‘සා’’ති ලබ්භති. සරීරන්ති එත්ථ ‘‘යං කිඤ්චී’’ති සෙසො. පරොපක්කමමූලකං පාරාජිකං දස්සෙතුමාහ ¶ ‘‘තෙන වා ඵුට්ඨා’’ති. එත්ථ ‘‘යථාපරිච්ඡින්නෙ කායෙ’’ති ච ‘‘සාදියෙය්යා’’ති ච වත්තබ්බං.

යා පන භික්ඛුනී අවස්සුතා අවස්සුතස්ස මනුස්සපුග්ගලස්ස යං කිඤ්චි සරීරං අත්තනො අධක්ඛකං උබ්භජාණුමණ්ඩලං යං සරීරකං, තෙන සරීරකෙන ඡුපෙය්ය, තෙන මනුස්සපුරිසෙන යථාපරිච්ඡින්නෙ කායෙ ඵුට්ඨා සාදියෙය්ය වා, සා පාරාජිකා සියාති යොජනා.

1971-2. ‘‘ගහිතං උබ්භජාණුනා’’ති ඉමිනා කප්පරතො උද්ධං පාරාජිකක්ඛෙත්තමෙවාති දීපෙති. අත්තනො යථාවුත්තප්පකාරෙන කායෙනාති යොජනා, අත්තනො ‘‘අධක්ඛක’’න්තිආදිවුත්තප්පකාරෙන කායෙනාති අත්ථො. තථා අවස්සුතාය අවස්සුතස්ස පුරිසස්ස කායපටිබද්ධං ඵුසන්තියා ථුල්ලච්චයං හොති. අත්තනො යථාපරිච්ඡින්නකායපටිබද්ධෙන තථා අවස්සුතාය අවස්සුතස්ස පුරිසස්ස කායං ඵුසන්තියා ථුල්ලච්චයං හොති.

1973. අත්තනො අවසෙසෙන කායෙන අවස්සුතාය අවස්සුතස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස කායං ඵුසන්තියා ථුල්ලච්චයං ¶ හොති. එවං අත්තනො පයොගෙ ච පුරිසස්ස පයොගෙ ච තස්සා භික්ඛුනියායෙව ථුල්ලච්චයං හොතීති යොජනා.

1974. යක්ඛපෙතතිරච්ඡානපණ්ඩකානං කායං ‘‘අධක්ඛකං උබ්භජාණුමණ්ඩල’’න්ති යථාපරිච්ඡින්නං තථෙව අත්තනො කායෙන උභතොඅවස්සවෙ සති ඵුසන්තියා අස්සා භික්ඛුනියා ථුල්ලච්චයං, තථෙව යක්ඛාදීනං පයොගෙපි තස්සායෙව ථුල්ලච්චයං හොතීති යොජනා.

1975. එකතොවස්සවෙ චාපීති භික්ඛුනියා වසෙන එකතොඅවස්සවෙ චාපි. ථුල්ලච්චයමුදීරිතන්ති පාරාජිකක්ඛෙත්තභූතෙන අත්තනො කායෙන මනුස්සපුරිසස්ස කායං ඵුසන්තියා ථුල්ලච්චයං අට්ඨකථායං (පාචි. අට්ඨ. 662) වුත්තන්ති අත්ථො. අවසෙසෙ ච සබ්බත්ථාති යථාවුත්තපාරාජිකක්ඛෙත්තතො අවසෙසෙ ථුල්ලච්චයක්ඛෙත්තෙ සබ්බත්ථ එකතොඅවස්සවෙ සති දුක්කටං හොතීති අත්ථො. කායපටිබද්ධෙන කායපටිබද්ධාමසනාදීසු සබ්බත්ථ උභතොඅවස්සවෙ වා එකතොඅවස්සවෙ වා දුක්කටමෙව හොති.

1976. ‘‘උබ්භක්ඛකමධොජාණුමණ්ඩල’’න්ති ¶ යං අපාරාජිකක්ඛෙත්තං ඉධ දස්සිතං, එත්ථ එකතොඅවස්සවෙ දුක්කටං හොති. කප්පරස්ස ච හෙට්ඨාපි එත්ථෙව අධොජාණුමණ්ඩලෙ සඞ්ගහං ගතන්ති යොජනා.

1977-9. භික්ඛු භික්ඛුනියා සද්ධිං සචෙ කායසංසග්ගං කෙලායති සෙවතීති යොජනා. භික්ඛුනියා නාසො සියාති සීලවිනාසො පාරාජිකාපත්ති සියාති අත්ථො. ගෙහපෙමන්ති එත්ථ ‘‘ගෙහසිතපෙම’’න්ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන සිත-සද්දලොපො, අත්ථො පනස්ස භික්ඛුවිභඞ්ගෙ වුත්තනයොව.

1980. අවිසෙසෙනාති ¶ ‘‘භික්ඛුනියා’’ති වා ‘‘භික්ඛුස්සා’’ති වා විසෙසං අකත්වා.

1981. යස්සාති භික්ඛුස්ස වා භික්ඛුනියා වා. යත්ථාති භික්ඛුනියං වා භික්ඛුස්මිං වා. මනොසුද්ධන්ති කායසංසග්ගාදිරාගරහිතං. තස්ස භික්ඛුස්ස වා භික්ඛුනියා වා තත්ථ භික්ඛුනියං වා භික්ඛුස්මිං වා විසයෙ නදොසතා අනාපත්තීති අත්ථො.

1982. භින්දිත්වාති සීලභෙදං කත්වා. භික්ඛුනියා අපකතත්තා ආහ ‘‘නෙව හොති භික්ඛුනිදූසකො’’ති.

1983. අථාති වාක්යාරම්භෙ. න හොතාපත්ති භික්ඛුනොති එත්ථ භික්ඛුනීහි කායසංසග්ගසඞ්ඝාදිසෙසමාහ.

1984. ‘‘ඛෙත්තෙ’’ති වක්ඛමානං ‘‘ඵුට්ඨා’’ති ඉමිනා යොජෙත්වා ‘‘පාරාජික’’න්තිආදීහි, ‘‘ථුල්ලච්චයං ඛෙත්තෙ’’තිආදීහි ච සම්බන්ධිතබ්බං. ‘‘පාරාජික’’න්ති වක්ඛමානත්තා ඵුට්ඨාති එත්ථ ‘‘පාරාජිකක්ඛෙත්තෙ’’ති සෙසො.

1985. තථාති නිච්චලාපි සාදියති. ඛෙත්තෙති ථුල්ලච්චයාදීනං ඛෙත්තෙ. කායෙන නිච්චලායපි චිත්තෙන සාදියන්තියා ආපත්ති කස්මා වුත්තාති ආහ ‘‘වුත්තත්තා…පෙ… සත්ථුනා’’ති ¶ , භික්ඛුපාතිමොක්ඛෙ විය ‘‘කායසංසග්ගං සමාපජ්ජෙය්යා’’ති අවත්වා ඉධ ‘‘කායසංසග්ගං සාදියෙය්යා’’ති වුත්තත්තාති අධිප්පායො.

1986. තස්සා ආපත්තියා. ක්රියසමුට්ඨානන්ති කිරියාය සමුට්ඨානං. එවං සතීති සාදියනමත්තෙනෙව ආපජ්ජිතබ්බභාවෙ සති. ඉදන්ති ‘‘කිරියසමුට්ඨාන’’මිතිවිධානං. තබ්බහුලෙනෙව නයෙනාති ¶ කිරියසමුට්ඨානබාහුල්ලෙන නයෙන ඛදිරවනාදිවොහාරො වියාති දට්ඨබ්බං.

1987. තස්සා භික්ඛුනියා අසඤ්චිච්ච විරජ්ඣිත්වා ආමසන්තියා අනාපත්ති, ‘‘අයං පුරිසො’’ති වා ‘‘ඉත්ථී’’ති වා අජානිත්වා ආමසන්තියා අනාපත්ති, පුරිසස්ස ආමසනෙ සති ඵස්සං අසාදියන්තියා වා අනාපත්තීති යොජනා.

1988. ඛිත්තචිත්තායාති යක්ඛුම්මත්තාය. උම්මත්තිකාය වාති පිත්තකොපෙන උම්මාදප්පත්තාය. ඉදඤ්ච ‘‘අසුචී’’ති වා ‘‘චන්දන’’න්ති වා විසෙසතං අජානනමෙව පමාණං.

1989-90. ‘‘පාරාජිකත්තං ජානන්තී’’ති ඉමිනා අවසෙසාපත්තිං ජානිත්වා ඡාදෙන්තියා පාරාජිකාභාවං දීපෙති. සලිඞ්ගෙ තු ඨිතායාති පබ්බජ්ජාලිඞ්ගෙයෙව ඨිතාය. ඉති ධුරෙ නික්ඛිත්තමත්තස්මින්ති යොජනා. ඉති-සද්දො නිදස්සනෙ. ඉතරාය පුබ්බෙයෙව ආපන්නත්තා තමපෙක්ඛිත්වා ‘‘සා චා’’ති ආහ.

1991. වුත්තාවිසිට්ඨං සබ්බං විනිච්ඡයං සඞ්ගහෙතුමාහ ‘‘සෙස’’න්තිආදි. තත්ථාති දුට්ඨුල්ලපටිච්ඡාදනෙ.

1992-5. සඞ්ඝෙනාති සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන. උක්ඛිත්තකොති ආපත්තියා අදස්සනාදීසු උක්ඛිත්තකො. ‘‘උක්ඛෙපනෙ ඨිතො’’ති ඉමිනා උක්ඛෙපනීයකම්මකතස්ස අනොසාරිතභාවං දීපෙති. යා ¶ දිට්ඨි එතස්සාති යංදිට්ඨිකො, සො උක්ඛිත්තකො භික්ඛු යාය දිට්ඨියා සමන්නාගතො හොතීති අධිප්පායො ¶ . ‘‘තස්සා දිට්ඨියා ගහණෙනා’’ති ඉමිනා අනුවත්තප්පකාරො දස්සිතො. තං උක්ඛිත්තකං භික්ඛුන්ති යොජනා. සා භික්ඛුනී අඤ්ඤාහි භික්ඛුනීහි විසුම්පිච සඞ්ඝමජ්ඣෙපි ‘‘එසො ඛො අය්යෙ භික්ඛු සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන උක්ඛිත්තො’’තිආදිනා (පාචි. 669) නයෙන තික්ඛත්තුං වුච්චමානාති යොජනා. තං වත්ථුං අචජන්තී ගහෙත්වා යදි තථෙව තිට්ඨතීති යොජනා. එත්ථ ‘‘යාවතතියං සමනුභාසිතබ්බා’’ති සෙසො. තස්ස කම්මස්ස ඔසානෙති තතියාය කම්මවාචාය ය්යකාරප්පත්තවසෙන අස්ස සමනුභාසනකම්මස්ස පරියොසානෙ. අසාකියධීතරාති අසාකියධීතා, පච්චත්තෙ කරණවචනං. ‘‘පුන අප්පටිසන්ධෙයා’’ති ඉමිනා පුන තෙනෙව ච අත්තභාවෙන භික්ඛුනිභාවෙ පටිසන්ධාතුං අනරහතා වුත්තා.

1996. තිකදුක්කටං නිද්දිට්ඨන්ති අධම්මකම්මෙ අධම්මකම්මසඤ්ඤා, වෙමතිකා, ධම්මකම්මසඤ්ඤාති එතාසං වසෙන තිකදුක්කටං වුත්තං. සමනුභාසනෙ වුත්තා සමුට්ඨානාදයො සබ්බෙ ඉධ වත්තබ්බාති යොජනා.

1997. ‘‘හත්ථග්ගහණං වා සාදියෙය්යාති හත්ථො නාම කප්පරං උපාදාය යාව අග්ගනඛා. එතස්ස අසද්ධම්මස්ස පටිසෙවනත්ථාය උබ්භක්ඛකං අධොජාණුමණ්ඩලං ගහණං සාදියති, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්සා’’ති (පාචි. 676) වුත්තත්තා ආහ ‘‘අපාරාජිකඛෙත්තස්සා’’තිආදි. ‘‘ත’’න්ති වක්ඛමානත්තා ‘‘ය’’න්ති ලබ්භති. අපාරාජිකක්ඛෙත්තස්ස යස්ස කස්සචි අඞ්ගස්ස යං ගහණං, තං හත්ථග්ගහණන්ති පවුච්චතීති යොජනා. හත්ථෙ ගහණං හත්ථග්ගහණං.

1998. යස්ස කස්සචීති වුත්තප්පකාරෙන යස්ස කස්සචි චීවරස්ස යං ගහණන්ති යොජනා.

1999. අසද්ධම්ම-සද්දෙන ¶ මෙථුනස්සාපි වුච්චමානත්තා තතො විසෙසෙතුමාහ ‘‘කායසංසග්ග ¶ …පෙ… කාරණා’’ති. භික්ඛුනී කායසංසග්ගසඞ්ඛාතස්ස අසද්ධම්මස්ස කාරණා පුරිසස්ස හත්ථපාසස්මිං තිට්ඨෙය්ය වාති යොජනා.

2000. තතොති තස්ස අසද්ධම්මස්ස කාරණා. තත්ථාති හත්ථපාසෙ. පුරිසෙනාති එත්ථ ‘‘කත’’න්ති සෙසො, ‘‘සඞ්කෙත’’න්ති ඉමිනා සම්බන්ධො. ‘‘ආගමනං අස්සා’’ති පදච්ඡෙදො. ඉච්ඡෙය්යාති වුත්තෙපි න ගමනිච්ඡාමත්තෙන, අථ ඛො භික්ඛුනියා පුරිසස්ස හත්ථපාසං, පුරිසෙන ච භික්ඛුනියා හත්ථපාසං ඔක්කන්තකාලෙයෙව වත්ථුපූරණං දට්ඨබ්බං. යථාහ ‘‘සඞ්කෙතං වා ගච්ඡෙය්යාති එතස්ස අසද්ධම්මස්ස පටිසෙවනත්ථාය පුරිසෙන ‘ඉත්ථන්නාමං ආගච්ඡා’ති වුත්තා ගච්ඡති, පදෙ පදෙ ආපත්ති දුක්කටස්ස. පුරිසස්ස හත්ථපාසං ඔක්කන්තමත්තෙ ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්සා’’ති (පාචි. 676) ච ‘‘පුරිසස්ස අබ්භාගමනං සාදියති, ආපත්ති දුක්කටස්ස. හත්ථපාසං ඔක්කන්තමත්තෙ ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්සා’’ති (පාචි. 676) ච. එත්ථ ච ඉත්ථන්නාමං ආගච්ඡාති ඉත්ථන්නාමං ඨානං ආගච්ඡාති අත්ථො.

2001. තදත්ථායාති තස්සෙව කායසංසග්ගසඞ්ඛාතඅසද්ධම්මස්ස සෙවනත්ථාය. පටිච්ඡන්නට්ඨානඤ්චාති වත්ථාදිනා යෙන කෙනචි පටිච්ඡන්නඔකාසං. පුරිසස්ස හත්ථපාසෙ ඨිතා තදත්ථාය කායං උපසංහරෙය්ය වාති යොජනා.

2002. හත්ථග්ගහණාදීනං වුත්තප්පකාරානං අට්ඨන්නං වත්ථූනං පූරණෙන ‘‘අට්ඨවත්ථුකා’’ති සඞ්ඛාතා අයං භික්ඛුනී විනට්ඨා හොති සීලවිනාසෙන, තතොයෙව අස්සමණී හොති අභික්ඛුනී හොතීති යොජනා.

2003. අනුලොමෙන ¶ වාති හත්ථග්ගහණාදිපටිපාටියා වා. පටිලොමෙන වාති තබ්බිපරියතො පටිලොමෙන වා. එකන්තරිකාය වාති එකමෙකං අන්තරිත්වා පුන තස්සාපි කරණවසෙන එකන්තරිකාය වා. අනුලොමෙන වා පටිලොමෙන වා තථෙකන්තරිකාය වා අට්ඨමං වත්ථුං පරිපූරෙන්තී චුතාති යොජනා.

2004. එතදෙව අත්ථං බ්යතිරෙකමුඛෙන සමත්ථෙතුමාහ ‘‘අථාදිතො’’තිආදි. සතක්ඛත්තුම්පීති ¶ බහුක්ඛත්තුම්පි. සත-සද්දො හෙත්ථ බහු-සද්දපරියායො. පාරාජිකා නෙව සියාති යොජනා, ඉමිනා තංතංවත්ථුමූලකං දුක්කටථුල්ලච්චයං ආපජ්ජතීති වුත්තං හොති.

2005. යා පන ආපත්තියො ආපන්නා, දෙසෙත්වා තාහි මුච්චතීති යොජනා. ධුරනික්ඛෙපනං කත්වාති ‘‘න පුනෙවං කරිස්සාමී’’ති ධුරං නික්ඛිපිත්වා. දෙසිතා ගණනූපිකාති දෙසිතා දෙසිතගණනමෙව උපෙති, පාරාජිකස්ස අඞ්ගං න හොතීති අත්ථො. තස්මා යා එකං ආපන්නා, ධුරනික්ඛෙපං කත්වා දෙසෙත්වා පුන කිලෙසවසෙන ආපජ්ජති, පුන දෙසෙති, එවං අට්ඨ වත්ථූනි පූරෙන්තීපි පාරාජිකා න හොති.

2006. සඋස්සාහාය දෙසිතාති පුන ආපජ්ජනෙ අනික්ඛිත්තධුරාය භික්ඛුනියා දෙසිතාපි ආපත්ති දෙසනාගණනං න උපෙති. කිං හොතීති ආහ ‘‘දෙසිතාපි අදෙසිතා’’ති, තස්මා පාරාජිකාපත්තියා අඞ්ගමෙව හොතීති අධිප්පායො.

2008. අයං අත්ථොති ‘‘අසද්ධම්මො නාම කායසංසග්ගො’’ති අයං අත්ථො. උද්දිසිතොති පකාසිතො.

2009. අයමත්ථො ¶ කෙන වචනෙන උද්දිසිතොති ආහ ‘‘විඤ්ඤූ…පෙ… සාධකං වචනං ඉද’’න්ති. ඉදං වචනන්ති ‘‘විඤ්ඤූ පටිබලො කායසංසග්ගං සමාපජ්ජිතු’’න්ති (පාචි. 676) ඉදං වචනං. සාධකං පමාණං.

2010. අවස්සුතා, වජ්ජපටිච්ඡාදිකා, උක්ඛිත්තානුවත්තිකා, අට්ඨවත්ථුකාති ඉමා චතස්සො පාරාජිකාපත්තියො මහෙසිනා අසාධාරණා භික්ඛුනීනමෙව පඤ්ඤත්තාති යොජනා.

2011. එවං ¶ භික්ඛුනිවිභඞ්ගෙ ආගතං පාරාජිකවිනිච්ඡයං වත්වා ඉදානි තදනන්තරුද්දිට්ඨං සඞ්ඝාදිසෙසවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘යා පන භික්ඛුනී’’තිආදි. උස්සයවාදාති කොධුස්සයමානුස්සයවසෙන විවදමානා. තතොයෙව අට්ටං කරොති සීලෙනාති අට්ටකාරී. එත්ථ ච ‘‘අට්ටො’’ති වොහාරිකවිනිච්ඡයො වුච්චති, යං පබ්බජිතා ‘‘අධිකරණ’’න්තිපි වදන්ති. සබ්බත්ථ වත්තබ්බෙ මුඛමස්සා අත්ථීති මුඛරී, බහුභාණීති අත්ථො. යෙන කෙනචි නරෙන සද්ධින්ති ‘‘ගහපතිනා වා ගහපතිපුත්තෙන වා’’තිආදිනා (පාචි. 679) දස්සිතෙන යෙන කෙනචි මනුස්සෙන සද්ධිං. ඉධාති ඉමස්මිං සාසනෙ. කිරාති පදපූරණෙ, අනුස්සවනෙ වා.

2012. සක්ඛිං ¶ වාති පච්චක්ඛතො ජානනකං වා. අට්ටං කාතුං ගච්ඡන්තියා පදෙ පදෙ තථා දුක්කටන්ති යොජනා.

2013. වොහාරිකෙති විනිච්ඡයාමච්චෙ.

2014. අනන්තරන්ති තස්ස වචනානන්තරං.

2015. ඉතරොති අට්ටකාරකො. පුබ්බසදිසොව විනිච්ඡයොති පඨමාරොචනෙ දුක්කටං, දුතියාරොචනෙ ථුල්ලච්චයන්ති වුත්තං හොති.

2016. ‘‘තව, මමාපි ච කථං තුවමෙව ආරොචෙහී’’ති ඉතරෙන වුත්තා භික්ඛුනීති යොජනා. යථාකාමන්ති තස්සා ච අත්තනො ච වචනෙ යං පඨමං වත්තුමිච්ඡති, තං ඉච්ඡානුරූපං ආරොචෙතු.

2018-9. උභින්නම්පි යථා තථා ආරොචිතකථං සුත්වාති යොජනා. යථා තථාති පුබ්බෙ වුත්තනයෙන කෙනචි පකාරෙන. තෙහීති වොහාරිකෙහි. අට්ටෙ පන ච නිට්ඨිතෙති අට්ටකාරකෙසු එකස්මිං පක්ඛෙ පරාජිතෙ. යථාහ ‘‘පරාජිතෙ අට්ටකාරකෙ අට්ටපරියොසානං නාම හොතී’’ති. අට්ටස්ස පරියොසානෙති එත්ථ ‘‘තස්සා’’ති සෙසො. තස්ස අට්ටස්ස පරියොසානෙති යොජනා.

2020-23. අනාපත්තිවිසයං ¶ දස්සෙතුමාහ ‘‘දූතං වාපී’’තිආදි. පච්චත්ථිකමනුස්සෙහි දූතං වාපි පහිණිත්වා සයම්පි වා ආගන්ත්වා යා පන ආකඩ්ඪීයතීති යොජනා. අඤ්ඤෙහීති ගාමදාරකාදීහි අඤ්ඤෙහි. කිඤ්චි පරං අනොදිස්සාති යොජනා. ඉමිස්සා ඔදිස්ස වුත්තෙ තෙහි ගහිතදණ්ඩෙ තස්සා ච ගීවාති සූචිතං හොති. යා රක්ඛං යාචති ¶ , තත්ථ තස්මිං රක්ඛායාචනෙ තස්සා අනාපත්ති පකාසිතාති යොජනා. අඤ්ඤතො සුත්වාති යොජනා. උම්මත්තිකාදීනන්ති එත්ථ ආදි-සද්දෙන ආදිකම්මිකා ගහිතා.

සමුට්ඨානං කථිනෙන තුල්යන්ති යොජනා. සෙසං දස්සෙතුමාහ ‘‘සකිරියං ඉද’’න්ති. ඉදං සික්ඛාපදං. කිරියාය සහ වත්තතීති සකිරියං අට්ටකරණෙන ආපජ්ජනතො. ‘‘සමුට්ඨාන’’න්ති ඉමිනා ච සමුට්ඨානාදිවිනිච්ඡයො උපලක්ඛිතොති දට්ඨබ්බො.

2024-5. ජානන්තීති ‘‘සාමං වා ජානාති, අඤ්ඤෙ වා තස්සා ආරොචෙන්තී’’ති (පාචි. 684) වුත්තනයෙන ජානන්තී. චොරින්ති යාය පඤ්චමාසග්ඝනකතො පට්ඨාය යං කිඤ්චි පරසන්තකං අවහරිතං, අයං චොරී නාම. වජ්ඣං විදිතන්ති ‘‘තෙන කම්මෙන වධාරහා අය’’න්ති එවං විදිතං. සඞ්ඝන්ති භික්ඛුනිසඞ්ඝං. අනපලොකෙත්වාති අනාපුච්ඡා. රාජානං වාති රඤ්ඤා අනුසාසිතබ්බට්ඨානෙ තං රාජානං වා. යථාහ ‘‘රාජා නාම යත්ථ රාජා අනුසාසති, රාජා අපලොකෙතබ්බො’’ති. ගණමෙව වාති ‘‘තුම්හෙව තත්ථ අනුසාසථා’’ති රාජූහි දින්නං ගාමනිගමමල්ලගණාදිකං ගණං වා. මල්ලගණං නාම පානීයට්ඨපනපොක්ඛරණිඛණනාදිපුඤ්ඤකම්මනියුත්තො ජනසමූහො. එතෙනෙව එවමෙව දින්නගාමවරා පූගා ච සෙනියො ච සඞ්ගහිතා. වුට්ඨාපෙය්යාති උපසම්පාදෙය්ය. කප්පන්ති ච වක්ඛමානලක්ඛණං කප්පං. සා චොරිවුට්ඨාපනන්ති සම්බන්ධො. උපජ්ඣායා හුත්වා යා චොරිං උපසම්පාදෙති, සා භික්ඛුනීති අත්ථො. උපජ්ඣායස්ස භික්ඛුස්ස දුක්කටං.

2026. පඤ්චමාසග්ඝනන්ති එත්ථ පඤ්චමාසඤ්ච පඤ්චමාසග්ඝනකඤ්ච පඤ්චමාසග්ඝනන්ති එකදෙසසරූපෙකසෙසනයෙන පඤ්චමාසස්සාපි ¶ ගහණං. අතිරෙකග්ඝනං වාපීති එත්ථාපි එසෙව නයො.

2027. පබ්බජිතං ¶ පුබ්බං යාය සා පබ්බජිතපුබ්බා. වුත්තප්පකාරං චොරකම්මං කත්වාපි තිත්ථායතනාදීසු යා පඨමං පබ්බජිතාති අත්ථො.

2028-30. ඉදානි පුබ්බපයොගදුක්කටාදිආපත්තිවිභාගං දස්සෙතුමාහ ‘‘වුට්ඨාපෙති ච යා චොරි’’න්තිආදි. ඉධ ‘‘උපජ්ඣායා හුත්වා’’ති සෙසො. ඉදං කප්පං ඨපෙත්වාති යොජනා. සීමං සම්මන්නති චාති අභිනවං සීමං සම්මන්නති, බන්ධතීති වුත්තං හොති. අස්සාති භවෙය්ය. ‘‘දුක්කට’’න්ති ඉමිනා ච ‘‘ථුල්ලච්චයං ද්වය’’න්ති ඉමිනා ච යොජෙතබ්බං.

කම්මන්තෙති උපසම්පදකම්මස්ස පරියොසානෙ, තතියාය කම්මවාචාය ය්යකාරප්පත්තායාති වුත්තං හොති.

2031. අජානන්තීති චොරිං අජානන්තී. (ඉදං සික්ඛාපදං.)

2032. චොරිවුට්ඨාපනං නාමාති ඉදං සික්ඛාපදං චොරිවුට්ඨාපනසමුට්ඨානං නාම. වාචචිත්තතොති ඛණ්ඩසීමං අගන්ත්වා කරොන්තියා වාචාචිත්තෙහි. කායවාචාදිතො චෙවාති ගන්ත්වා කරොන්තියා කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨාති. යථාහ ‘‘කෙනචිදෙව කරණීයෙන පක්කන්තාසු භික්ඛුනීසු අගන්ත්වා ඛණ්ඩසීමං වා නදිං වා යථානිසින්නට්ඨානෙයෙව අත්තනො නිස්සිතකපරිසාය සද්ධිං වුට්ඨාපෙන්තියා වාචාචිත්තතො සමුට්ඨාති, ඛණ්ඩසීමං වා නදිං වා ගන්ත්වා වුට්ඨාපෙන්තියා ¶ කායවාචාචිත්තතො සමුට්ඨාතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 683). ක්රියාක්රියන්ති අනාපුච්ඡාවුට්ඨාපනවසෙන කිරියාකිරියං.

2033-4. ගාමන්තරන්ති අඤ්ඤං ගාමං. යා එකා සචෙ ගච්ඡෙය්යාති සම්බන්ධො. නදීපාරන්ති එත්ථාපි එසෙව නයො. නදියා පාරං නදීපාරං. ‘‘එකා වා’’ති උපරිපි යොජෙතබ්බං. ඔහීයෙය්යාති විනා භවෙය්ය. ඉධ ‘‘අරඤ්ඤෙ’’ති සෙසො. අරඤ්ඤලක්ඛණං ‘‘ඉන්දඛීල’’ඉච්චාදිනා වක්ඛති. ‘‘එකා වා රත්තිං විප්පවසෙය්ය, එකා වා ගණම්හා ඔහීයෙය්යා’’ති සික්ඛාපදක්කමො, එවං සන්තෙපි ගාථාබන්ධවසෙන ‘‘රත්තිං විප්පවසෙය්යා’’ති අන්තෙ වුත්තං ¶ . තෙනෙව විභාගවිනිච්ඡයෙ දෙසනාරුළ්හක්කමෙනෙව ‘‘පුරෙරුණොදයායෙවා’’තිආදිං වක්ඛති. සා පඨමාපත්තිකං ගරුකං ධම්මං ආපන්නා සියාති යොජනා. පඨමං ආපත්ති එතස්සාති පඨමාපත්තිකො, වීතික්කමක්ඛණෙයෙව ආපජ්ජිතබ්බොති අත්ථො. ‘‘ගරුකං ධම්ම’’න්ති ඉමිනා සම්බන්ධො. සකගාමා නික්ඛමන්තියාති භික්ඛුනියා අත්තනො වසනගාමතො නික්ඛමන්තියා.

2036-7. එකෙන පදවාරෙන ඉතරස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපෙ අතික්කන්තෙ, උපචාරොක්කමෙ වා ථුල්ලච්චයන්ති යොජනා. අතික්කන්තෙ ඔක්කන්තෙති එත්ථ ‘‘පරික්ඛෙපෙ උපචාරෙ’’ති අධිකාරතො ලබ්භති.

2038-9. නික්ඛමිත්වාති අත්තනො පවිට්ඨගාමතො නික්ඛමිත්වා. අයමෙව නයොති ‘‘එකෙන පදවාරෙන ථුල්ලච්චයං, දුතියෙන ගරුකාපත්තී’’ති අයං නයො.

වතිච්ඡිද්දෙන ¶ වා ඛණ්ඩපාකාරෙන වාති යොජනා. ‘‘තථා’’ති ඉමිනා ‘‘පාකාරෙනා’’ති එත්ථාපි වා-සද්දස්ස සම්බන්ධනීයතං දස්සෙති. ‘‘භික්ඛුවිහාරස්ස භූමි තාසමකප්පියා’’ති වක්ඛමානත්තා විහාරස්ස භූමින්ති භික්ඛුනිවිහාරභූමි ගහිතා. ‘‘කප්පියන්ති පවිට්ඨත්තා’’ති ඉමිනා වක්ඛමානස්ස කාරණං දස්සෙති. කොචි දොසොති ථුල්ලච්චයසඞ්ඝාදිසෙසො වුච්චමානො යො කොචි දොසො.

2040. තාසන්ති භික්ඛුනීනං. ‘‘අකප්පියා’’ති ඉමිනා තත්ථාපි පවිට්ඨාය ගාමන්තරපච්චයා ආපත්තිසම්භවමාහ.

2041. ‘‘පඨමං පාදං අතික්කාමෙන්තියා’’ති (පාචි. 692) වුත්තත්තා ‘‘හත්ථි…පෙ… අනාපත්ති සියාපත්ති, පදසා ගමනෙ පනා’’ති වුත්තං.

2042. ‘‘යං කිඤ්චි…පෙ… ආපත්ති පවිසන්තියා’’ති වුත්තස්සෙවත්ථස්ස උපසංහාරත්තා න පුනරුත්තිදොසො.

2043-4. ලක්ඛණෙනුපපන්නායාති ¶ ‘‘නදී නාම තිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙත්වා යත්ථ කත්ථචි උත්තරන්තියා භික්ඛුනියා අන්තරවාසකො තෙමියතී’’ති (පාචි. 692) වුත්තලක්ඛණෙන සමන්නාගතාය නදියා. යා පාරං තීරං ගච්ඡතීති යොජනා.

පඨමං පාදං උද්ධරිත්වාන තීරෙ ඨපෙන්තියාති ‘‘ඉදානි පදවාරෙන අතික්කමතී’’ති වත්තබ්බකාලෙ පඨමං පාදං උක්ඛිපිත්වා පරතීරෙ ඨපෙන්තියා. ‘‘දුතියපාදුද්ධාරෙ සඞ්ඝාදිසෙසො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 692) අට්ඨකථාවචනතො ‘‘අතික්කමෙ’’ති ඉමිනා උද්ධාරො ගහිතො.

2045. අන්තරනදියන්ති නදිවෙමජ්ඣෙ. භණ්ඩිත්වාති කලහං කත්වා. ඔරිමං තීරන්ති ආගතදිසාය තීරං. තථා පඨමෙ ථුල්ලච්චයං ¶ , දුතියෙ ගරු හොතීති අත්ථො. ඉමිනා සකලෙන වචනෙන ‘‘ඉතරිස්සා පන අයං පක්කන්තට්ඨානෙ ඨිතා හොති, තස්මා පරතීරං ගච්ඡන්තියාපි අනාපත්තී’’ති අට්ඨකථාපි උල්ලිඞ්ගිතා.

2046. රජ්ජුයාති වල්ලිආදිකාය යාය කායචි රජ්ජුයා.

2047. පිවිතුන්ති එත්ථ ‘‘පානීය’’න්ති පකරණතො ලබ්භති. අවුත්තසමුච්චයත්ථෙන අපි-සද්දෙන භණ්ඩධොවනාදිං සඞ්ගණ්හාති. අථාති වාක්යාරම්භෙ නිපාතො. ‘‘නහානාදිකිච්චං සම්පාදෙත්වා ඔරිමමෙව තීරං ආගමිස්සාමී’’ති ආලයස්ස විජ්ජමානත්තා ආහ ‘‘වට්ටතී’’ති.

2048. පදසානදිං ඔතරිත්වානාති යොජනා. සෙතුං ආරොහිත්වා තථා පදසා උත්තරන්තියා අනාපත්තීති යොජනා.

2049. ගන්ත්වානාති එත්ථ ‘‘නදි’’න්ති සෙසො. උත්තරණකාලෙ පදසා යාතීති යොජනා.

2050. වෙගෙනාති එකෙනෙව වෙගෙන, අන්තරා අනිවත්තිත්වාති අත්ථො.

2051. ‘‘නිසීදිත්වා’’ති ඉදං ‘‘ඛන්ධෙ වා’’තිආදීහිපි යොජෙතබ්බං. ඛන්ධාදයො චෙත්ථ සභාගානමෙව ගහෙතබ්බා. හත්ථසඞ්ඝාතනෙ වාති උභොහි බද්ධහත්ථවලයෙ වා.

2052-3. පාසන්ති ¶ හත්ථපාසං. ‘‘ආභොගං විනා’’ති ඉමිනා ‘‘ගමිස්සාමී’’ති ආභොගෙ කතෙ අජානන්තියා අරුණෙ ¶ උට්ඨිතෙපි අනාපත්තීති දීපිතං හොති. යථාහ ‘‘සචෙ සජ්ඣායං වා සවනං වා අඤ්ඤං වා කිඤ්චි කම්මං කුරුමානා ‘පුරෙඅරුණෙයෙව දුතියිකාය සන්තිකං ගමිස්සාමී’ති ආභොගං කරොති, අජානන්තියා එව චස්සා අරුණො උග්ගච්ඡති, අනාපත්තී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 692). නානාගබ්භෙ වත්තබ්බමෙව නත්ථීති දස්සෙතුමාහ ‘‘එකගබ්භෙපි වා’’ති. එකගබ්භෙපි වා දුතියිකාය හත්ථපාසං අතික්කම්ම අරුණං උට්ඨපෙන්තියා භික්ඛුනියා ආපත්ති සියාති යොජනා.

2054. දුතියාපාසන්ති දුතියිකාය හත්ථපාසං. ‘‘ගමිස්සාමී’’ති ආභොගං කත්වා ගච්ඡන්තියා සචෙ අරුණං උට්ඨෙති, න දොසොති යොජනා.

2055-6. අඤ්ඤත්ථ පඤ්චධනුසතිකස්ස (පාරා. 654) පච්ඡිමස්ස ආරඤ්ඤකසෙනාසනස්ස වුත්තත්තා තතො නිවත්තෙතුමාහ ‘‘ඉන්දඛීලමතික්කම්මා’’තිආදි. එත්ථාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ. දීපිතන්ති අට්ඨකථාය ‘‘අරඤ්ඤෙති එත්ථ නික්ඛමිත්වා බහි ඉන්දඛීලා සබ්බමෙතං අරඤ්ඤ’’න්ති (පාචි. අට්ඨ. 692) එවං වුත්තලක්ඛණමෙව අරඤ්ඤං දස්සිතන්ති අත්ථො.

දුතියිකාය දස්සනූපචාරං විජහන්තියා තස්සාති යොජනා. ‘‘ජහිතෙ’’ති ඉදං අපෙක්ඛිත්වා ‘‘උපචාරෙ’’ති විභත්තිවිපරිණාමො කාතබ්බො.

2057. සාණිපාකාරපාකාරතරුඅන්තරිතෙ ඨානෙ අසති දස්සනූපචාරෙ සතිපි සවනූපචාරෙ ආපත්ති හොතීති යොජනා.

2058-60. එත්ථ කථන්ති යත්ථ දූරෙපි දස්සනං හොති, එවරූපෙ අජ්ඣොකාසෙ ආපත්තිනියමො කථං කාතබ්බොති ¶ අත්ථො. අනෙකෙසු ඨානෙසු ‘‘සවනූපචාරාතික්කමෙ’’ති වුච්චමානත්තා තත්ථ ලක්ඛණං ඨපෙතුමාහ ‘‘මග්ග…පෙ… එවරූපකෙ’’ති. එත්ථ ‘‘ඨානෙ’’ති සෙසො. කූජන්තියාති යථාවණ්ණවවත්ථානං න හොති, එවං අබ්යත්තසද්දං කරොන්තියා.

එවරූපකෙ ඨානෙ ධම්මස්සවනාරොචනෙ විය ච මග්ගමූළ්හස්ස සද්දෙන විය ච ‘‘අය්යෙ’’ති කූජන්තියා ¶ තස්සා සද්දස්ස සවනාතික්කමෙ භික්ඛුනියා ගරුකා ආපත්ති හොතීති යොජනා. ‘‘භික්ඛුනියා ගරුකා හොතී’’ති ඉදං ‘‘දුතියිකං න පාපුණිස්සාමී’’ති නිරුස්සාහවසෙන වෙදිතබ්බං. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘ඔහීයිත්වාථ ගච්ඡන්තී’’තිආදි. එත්ථාති ‘‘ගණම්හා ඔහීයෙය්යා’’ති ඉමස්මිං.

2061. අථ ගච්ඡන්තී ඔහීයිත්වාති යොජනා. ‘‘ඉදානි අහං පාපුණිස්සාමි’’ ඉති එවං සඋස්සාහා අනුබන්ධති, වට්ටති, දුතියොපචාරාතික්කමෙපි අනාපත්තීති වුත්තං හොති.

2062. ‘‘ගච්ඡතු අයං’’ ඉති උස්සාහස්සච්ඡෙදං කත්වා ඔහීනා චෙ, තස්සා ආපත්තීති අජ්ඣාහාරයොජනා.

2063. ඉතරාපීති ගන්තුං සමත්ථාපි. ඔහීයතු අයන්ති චාති නිරුස්සාහප්පකාරො සන්දස්සිතො. වුත්තත්ථමෙව සමත්ථයිතුමාහ ‘‘සඋස්සාහා න හොති චෙ’’ති.

2064-5. පුරිමා එකකං මග්ගං යාතීති යොජනා. එකමෙව එකකං. තස්මාති යස්මා එකිස්සා ඉතරා පක්කන්තට්ඨානෙ තිට්ඨති, තස්මා. තත්ථාති තස්මිං ගණම්හාඔහීයනෙ. පි-සද්දො එවකාරත්ථො. අනාපත්ති එව පකාසිතාති යොජනා.

2066-7. ගාමන්තරගතායාති ගාමසීමගතාය. ‘‘නදියා’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. ආපත්තියොචතස්සොපීති රත්තිවිප්පවාස ගාමන්තරගමන නදිපාරගමන ගණම්හාඔහීයන සඞ්ඛාතා චතස්සො ¶ සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තියො. ගණම්හාඔහීයනමූලකාපත්තියා ගාමතො බහි ආපජ්ජිතබ්බත්තෙපි ගාමන්තරොක්කමනමූලකාපත්තියා අන්තොගාමෙ ආපජ්ජිතබ්බත්තෙපි එකක්ඛණෙති ගාමූපචාරං සන්ධායාහ.

2068-9. යා සද්ධිං යාතා දුතියිකා, සා ච පක්කන්තා වා සචෙ හොති, විබ්භන්තා වා හොති, පෙතානං ලොකං යාතා වා හොති, කාලකතා වා හොතීති අධිප්පායො, පක්ඛසඞ්කන්තා වා හොති, තිත්ථායතනසඞ්කන්තා වා හොතීති අධිප්පායො, නට්ඨා වා හොති, පාරාජිකාපන්නා වා හොතීති ¶ අධිප්පායො. එවරූපෙ කාලෙ ගාමන්තරොක්කමනාදීනි…පෙ… අනාපත්තීති ඤාතබ්බන්ති යොජනා. උම්මත්තිකායපි එවං චත්තාරිපි කරොන්තියා අනාපත්තීති යොජනා.

2070. ‘‘අගාමකෙ අරඤ්ඤෙ’’ති ඉදං ගාමාභාවෙන වුත්තං, න විඤ්ඣාටවිසදිසතාය.

2071. ගාමභාවතො නදිපාරගමනගණම්හාඔහීයනාපත්ති න සම්භවති, තස්සාපි සකගාමත්තා ගාමන්තරගමනමූලිකාපත්ති ච දිවසභාගත්තා රත්තිවිප්පවාසමූලිකාපත්ති ච න සම්භවතීති ආහ ‘‘සකගාමෙ…පෙ… න විජ්ජරෙ’’ති. යථාකාමන්ති යථිච්ඡිතං, දුතියිකාය අසන්තියාපීති අත්ථො.

2072. සමුට්ඨානාදයො පඨමන්තිමවත්ථුනා තුල්යාති යොජනා.

2073. සීමාසම්මුතියා චෙවාති ‘‘සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන ධම්මෙන විනයෙන උක්ඛිත්තං භික්ඛුනිං කාරකසඞ්ඝං අනාපුච්ඡා තස්සෙව කාරකසඞ්ඝස්ස ඡන්දං අජානිත්වා ඔසාරෙස්සාමී’’ති නවසීමාසම්මන්නනෙ ච. ද්වීහි කම්මවාචාහි දුවෙ ථුල්ලච්චයා හොන්තීති යොජනා.

2074. කම්මස්ස ¶ පරියොසානෙති ඔසාරණකම්මස්ස අවසානෙ. තිකසඞ්ඝාදිසෙසන්ති ‘‘ධම්මකම්මෙ ධම්මකම්මසඤ්ඤා ඔසාරෙති, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්ස. ධම්මකම්මෙ වෙමතිකා, ධම්මකම්මෙ අධම්මකම්මසඤ්ඤා ඔසාරෙති, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්සා’’ති (පාචි. 697) තිකසඞ්ඝාදිසෙසං වුත්තං. කම්මන්ති ච උක්ඛෙපනීයකම්මං. අධම්මෙ තිකදුක්කටන්ති ‘‘අධම්මකම්මෙ ධම්මකම්මසඤ්ඤා ඔසාරෙති, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අධම්මකම්මෙ වෙමතිකා, අධම්මකම්මසඤ්ඤා ඔසාරෙති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති තිකදුක්කටං වුත්තං.

2075. ගණස්සාති තස්සෙව කාරකගණස්ස. වත්තෙ වා පන වත්තන්තින්ති තෙචත්තාලීසප්පභෙදෙ නෙත්තාරවත්තෙ වත්තමානං. තෙචත්තාලීසප්පභෙදං පන වත්තක්ඛන්ධකෙ (චූළව. 376) ආවි භවිස්සති. නෙත්තාරවත්තෙති කම්මතො නිත්ථරණස්ස හෙතුභූතෙ වත්තෙ.

2077. ඔසාරණං ¶ ක්රියං. අනාපුච්ඡනං අක්රියං.

2078-9. අවස්සුතාති මෙථුනරාගෙන තින්තා. එවමුපරිපි. ‘‘මනුස්සපුග්ගලස්සා’’ති ඉමිනා යක්ඛාදීනං පටික්ඛෙපො. ‘‘උදකෙ…පෙ… දුක්කට’’න්ති වක්ඛමානත්තා ආමිසන්ති අඤ්ඤත්ර දන්තපොනා අජ්ඣොහරණීයස්ස ගහණං. පයොගතොති පයොගගණනාය.

2080. එකතොවස්සුතෙති පුමිත්ථියා සාමඤ්ඤෙන පුල්ලිඞ්ගනිද්දෙසො. කථමෙතං විඤ්ඤායතීති? ‘‘එකතොඅවස්සුතෙති එත්ථ භික්ඛුනියා අවස්සුතභාවො දට්ඨබ්බොති මහාපච්චරියං වුත්තං. මහාඅට්ඨකථායං පනෙතං න වුත්තං, තං ¶ පාළියා සමෙතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 701) වුත්තත්තා විඤ්ඤායති. එත්ථ ච එතං න වුත්තන්ති ‘‘භික්ඛුනියා අවස්සුතභාවො දට්ඨබ්බො’’ති එතං නියමනං න වුත්තං. තන්ති තං නියමෙත්වා අවචනං. පාළියා සමෙතීති ‘‘එකතොඅවස්සුතෙ’’ති (පාචි. 701-702) අවිසෙසෙත්වා වුත්තපාළියා, ‘‘අනවස්සුතොති ජානන්තී පටිග්ගණ්හාතී’’ති (පාචි. 703) ඉමාය ච පාළියා සමෙති. යදි හි පුග්ගලස්ස අවස්සුතභාවො නප්පමාණං, කිං ‘‘අනවස්සුතොති ජානන්තී’’ති ඉමිනා වචනෙන. ‘‘අනාපත්ති උභො අනවස්සුතා හොන්ති, අනවස්සුතා පටිග්ගණ්හාතී’’ති එත්තකමෙව වත්තබ්බං සියා. අජ්ඣොහාරපයොගෙසු බහූසු ථුල්ලච්චයචයො ථුල්ලච්චයානං සමූහො සියා, පයොගගණනාය බහූනි ථුල්ලච්චයානි හොන්තීති අධිප්පායො.

2081. සම්භවෙ, බ්යභිචාරෙ ච විසෙසනං සාත්ථකං භවතීති ‘‘මනුස්සවිග්ගහාන’’න්ති ඉදං විසෙසනං යක්ඛපෙතතිරච්ඡානපදෙහි යොජෙතබ්බං. උභතොඅවස්සුතෙ සති මනුස්සවිග්ගහානං යක්ඛපෙතතිරච්ඡානානං හත්ථතො ච පණ්ඩකානං හත්ථතො ච තථාති යොජනා. තථා-සද්දෙනෙත්ථ ‘‘යං කිඤ්චි ආමිසං පටිග්ගණ්හාති, දුක්කටං. අජ්ඣොහාරපයොගෙසු ථුල්ලච්චයචයො සියා’’ති යථාවුත්තමතිදිසති.

2082. එත්ථාති ඉමෙසු යක්ඛාදීසු. එකතොඅවස්සුතෙ සති ආමිසං පටිග්ගණ්හන්තියා දුක්කටං. සබ්බත්ථාති සබ්බෙසු මනුස්සාමනුස්සෙසු එකතො, උභතො වා අනවස්සුතෙසු. උදකෙ දන්තකට්ඨකෙති ¶ උදකස්ස, දන්තකට්ඨස්ස ච ගහණෙ. පරිභොගෙ චාති පටිග්ගහණෙ චෙව පරිභොගෙ ච.

2083-4. උභයාවස්සුතාභාවෙති භික්ඛුනියා, පුග්ගලස්ස ච උභින්නං අවස්සුතත්තෙ අසති යදි ආමිසං පටිග්ගණ්හාති ¶ , න දොසොති යොජනා. අයං පුරිසපුග්ගලො. න ච අවස්සුතොති නෙව අවස්සුතොති ඤත්වා. යා පන ආමිසං පටිග්ගණ්හාති, තස්සා ච උම්මත්තිකාදීනඤ්ච අනාපත්ති පකාසිතාති යොජනා. ‘‘යා ගණ්හාති, තස්සා අනාපත්තී’’ති වුත්තෙපි පරිභුඤ්ජන්තියාව අනාපත්තිභාවො දට්ඨබ්බො.

2085. උය්යොජනෙති ‘‘කිං තෙ අය්යෙ එසො පුරිසපුග්ගලො කරිස්සති අවස්සුතො වා අනවස්සුතො වා, යතො ත්වං අනවස්සුතා, ඉඞ්ඝ අය්යෙ යං තෙ එසො පුරිසපුග්ගලො දෙති ඛාදනීයං වා භොජනීයං වා, තං ත්වං සහත්ථා පටිග්ගහෙත්වා ඛාද වා භුඤ්ජ වා’’ති (පාචි. 705) වුත්තනයෙන නියොජනෙ. එකිස්සාති උය්යොජිකාය. ඉතරිස්සාති උය්යොජිතාය. පටිග්ගහෙති අවස්සුතස්ස හත්ථතො ආමිසපටිග්ගහණෙ. දුක්කටානි චාති උය්යොජිකාය දුක්කටානි. භොගෙසූති උය්යොජිතාය තථා පටිග්ගහිතස්ස ආමිසස්ස පරිභොගෙසු. ථුල්ලච්චයගණො සියාති උය්යොජිකාය ථුල්ලච්චයසමූහො සියාති අත්ථො.

2086-7. භොජනස්සාවසානස්මින්ති උය්යොජිතාය භොජනපරියන්තෙ. සඞ්ඝාදිසෙසතාති උය්යොජිකාය සඞ්ඝාදිසෙසාපත්ති හොති.

යක්ඛාදීනන්ති එත්ථ ආදි-සද්දෙන පෙතපණ්ඩකතිරච්ඡානගතා ගහිතා. තථෙව පුරිසස්ස චාති අවස්සුතස්ස මනුස්සපුරිසස්ස. ‘‘ගහණෙ උය්යොජනෙ’’ති පදච්ඡෙදො. ගහණෙති උය්යොජිතාය ගහණෙ. උය්යොජනෙති උය්යොජිකාය අත්තනො උය්යොජනෙ. තෙසන්ති උදකදන්තපොනානං. පරිභොගෙති උය්යොජිතාය පරිභුඤ්ජනෙ. දුක්කටං පරිකිත්තිතන්ති උය්යොජිකාය දුක්කටං වුත්තං.

2088. සෙසස්සාති ¶ ¶ උදකදන්තපොනතො අඤ්ඤස්ස පරිභුඤ්ජිතබ්බාමිසස්ස. ‘‘ගහණුය්යොජනෙ’’තිආදි වුත්තනයමෙව.

2089-90. යා පන භික්ඛුනී ‘‘අනවස්සුතො’’ති ඤත්වා උය්යොජෙති, ‘‘කුපිතා වා න පටිග්ගණ්හතී’’ති උය්යොජෙති, ‘‘කුලානුද්දයතා වාපි න පටිග්ගණ්හතී’’ති උය්යොජෙති, තස්සා ච උම්මත්තිකාදීනඤ්ච අනාපත්ති පකාසිතාති යොජනා. යථාහ ‘‘අනාපත්ති ‘අනවස්සුතො’ති ජානන්තී උය්යොජෙති, ‘කුපිතා න පටිග්ගණ්හතී’ති උය්යොජෙති, ‘කුලානුද්දයතාය න පටිග්ගණ්හතී’ති උය්යොජෙතී’’තිආදි (පාචි. 708).

2091. සත්තමන්ති ‘‘යා පන භික්ඛුනී කුපිතා අනත්තමනා එවං වදෙය්ය බුද්ධං පච්චක්ඛාමී’’තිආදිනයප්පවත්තං (පාචි. 710) සත්තමසික්ඛාපදඤ්ච. අට්ඨමන්ති ‘‘යා පන භික්ඛුනී කිස්මිඤ්චිදෙව අධිකරණෙ පච්චාකතා’’තිආදිනයප්පවත්තං (පාචි. 716) අට්ඨමසික්ඛාපදඤ්ච.

2092. නවමෙති ‘‘භික්ඛුනියො පනෙව සංසට්ඨා විහරන්තී’’තිආදිසික්ඛාපදෙ (පාචි. 722) ච. දසමෙති ‘‘යා පන භික්ඛුනී එවං වදෙය්ය සංසට්ඨාව අය්යෙ තුම්හෙ විහරථ, මා තුම්හෙ නානා විහරිත්ථා’’තිආදිසික්ඛාපදෙ (පාචි. 728) ච.

2093. තෙන මහාවිභඞ්ගාගතෙන දුට්ඨදොසද්වයෙන ච තත්ථෙව ආගතෙන තෙන සඤ්චරිත්තසික්ඛාපදෙන චාති ඉමෙහි තීහි සද්ධිං ඉධාගතානි ඡ සික්ඛාපදානීති එවං නව පඨමාපත්තිකා ¶ . ඉතො භික්ඛුනිවිභඞ්ගතො චත්තාරි යාවතතියකානි තතො මහාවිභඞ්ගතො චත්තාරි යාවතතියකානීති ¶ එවං අට්ඨ යාවතතියකානි, පුරිමානි නව චාති සත්තරස සඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදානි මයා චෙත්ථ දස්සිතානීති අධිප්පායො.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

සඞ්ඝාදිසෙසකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2094-5. එවං සත්තරසසඞ්ඝාදිසෙසෙ දස්සෙත්වා ඉදානි තදනන්තරානි නිස්සග්ගියානි දස්සෙතුමාහ ‘‘අධිට්ඨානුපගං පත්ත’’න්තිආදි. ‘‘අධිට්ඨානුපගං පත්ත’’න්ති ඉමිනා පදෙන කෙනචි කාරණෙන අනධිට්ඨානුපගෙ පත්තෙ අනාපත්තිභාවං දීපෙති. ‘‘තස්සා’’ති ත-සද්දාපෙක්ඛාය භික්ඛුනීති එත්ථ ‘‘යා’’ති ලබ්භති. පත්තසන්නිධිකාරණාති අනධිට්ඨාය, අවිකප්පෙත්වා එකරත්තම්පි පත්තස්ස නික්ඛිත්තකාරණා.

2096. ඉධ ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ සෙසො සබ්බො විනිච්ඡයො කථාමග්ගොති යොජනා, අවසෙසසබ්බවිනිච්ඡයකථාමග්ගොති අත්ථො. පත්තසික්ඛාපදෙති මහාවිභඞ්ගපඨමපත්තසික්ඛාපදෙ.

2098. අකාලෙති ‘‘අනත්ථතකථිනෙ විහාරෙ එකාදස මාසා, අත්ථතකථිනෙ විහාරෙ සත්ත මාසා’’ති (පාචි. 740 අත්ථතො සමානං) එවං ¶ වුත්තෙ අකාලෙ. විකප්පන්තරං දස්සෙතුමාහ ‘‘දින්නං කාලෙපි කෙනචී’’තිආදි. වුත්තවිපරියායෙන කාලනියමො වෙදිතබ්බො. කෙනචි අකාලෙ යං චීවරං දින්නං, කාලෙපි යං චීවරං ආදිස්ස දින්නං, තං අකාලචීවරං නාමාති යොජනා. ආදිස්ස දානප්පකාරං දස්සෙතුමාහ ‘‘සම්පත්තා භාජෙන්තූ’’ති. නියාමිතන්ති ‘‘සම්පත්තා භාජෙන්තූ’’ති එවං වත්වා දින්නඤ්ච ‘‘ඉදං ගණස්ස, ඉදං තුය්හං දම්මී’’ති වත්වා වා දාතුකාමතාය පාදමූලෙ ඨපෙත්වා වා දින්නඤ්ච ආදිස්ස දින්නං නාමාති අත්ථො. යථාහ ‘‘සම්පත්තා භාජෙන්තූ’ති වත්වා වා ‘ඉදං ¶ ගණස්ස, ඉදං තුම්හාකං දම්මී’ති වත්වා වා දාතුකම්යතාය පාදමූලෙ ඨපෙත්වා වා දින්නම්පි ආදිස්ස දින්නං නාම හොතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 740).

2099. අකාලචීවරන්ති වුත්තප්පකාරං අකාලචීවරං.

2100. අත්තනා පටිලද්ධන්ති තතො යං චීවරං අත්තනා වස්සග්ගෙන පටිලද්ධං. නිස්සජ්ජිත්වා පටිලද්ධකාලෙ කත්තබ්බවිධිං දස්සෙතුමාහ ‘‘ලභිත්වා…පෙ… නියොජයෙ’’ති. යථාදානෙ නියොජයෙති යථා දායකෙන දින්නං, තථා උපනෙතබ්බං, අකාලචීවරපක්ඛෙයෙව ඨපෙතබ්බන්ති වුත්තං හොති.

2101. තස්සාති ‘‘යථාදානෙ නියොජයෙ’’ති වචනස්ස. විනයකම්මං කත්වා පටිලද්ධම්පි තං පුන සෙවිතුං න ච වට්ටතීති අයමධිප්පායොති යොජනා.

2102. කාලචීවරෙ අකාලවත්ථසඤ්ඤාය දුක්කටන්ති යොජනා. උභයත්ථපීති අකාලචීවරෙපි කාලචීවරෙපි. වෙමතිකාය තථා දුක්කටන්ති යොජනා.

2103. උභයත්ථපි ¶ චීවරෙ කාලචීවරෙ ච අකාලචීවරෙ චාති උභයචීවරෙපි කාලචීවරසඤ්ඤාය භාජාපෙන්තියා නදොසොති යොජනා. සචිත්තකසමුට්ඨානත්තයං සන්ධායාහ ‘‘තිසමුට්ඨානතා’’ති.

2104. සචෙ සයං අච්ඡින්දති අඤ්ඤාය භික්ඛුනියා සද්ධිං චීවරං පරිවත්තෙත්වා පච්ඡා ‘‘තුය්හං චීවරං ත්වමෙව ගණ්හ, මය්හං චීවරං දෙහී’’ති එවං යදි සයං අච්ඡින්දති. එත්ථ ‘‘සකසඤ්ඤායා’’ති සෙසො. සකසඤ්ඤාය ගහිතත්තා පාචිත්තියං, දුක්කටඤ්ච වුත්තං, ඉතරථා භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බො.

2105. ඉතරෙසූති අබන්ධනඤ්ච ආණත්තිබහුත්තඤ්ච සඞ්ගණ්හාති. තෙනාහ ‘‘වත්ථූනං පයොගස්ස වසා සියා’’ති.

2106. ‘‘තිකපාචිත්තී’’ති ¶ ඉදමපෙක්ඛිත්වා ‘‘උද්දිට්ඨා’’ති සම්බන්ධනීයං, උපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤා, වෙමතිකා, අනුපසම්පන්නසඤ්ඤාති එතාසං වසෙන තිකපාචිත්ති වුත්තාති අත්ථො. අඤ්ඤස්මිං පරික්ඛාරෙති උපසම්පන්නානුපසම්පන්නානං අඤ්ඤස්මිං පරික්ඛාරෙ. ඉතරිස්සාති අනුපසම්පන්නාය. තිකදුක්කටන්ති අනුපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤාවෙමතිකාඅනුපසම්පන්නසඤ්ඤානං වසෙන තිකදුක්කටං උද්දිට්ඨං.

2107. තාය වා දීයමානං තාය අඤ්ඤාය භික්ඛුනියා දුට්ඨාය වා තුට්ඨාය වා දීයමානං ගණ්හන්තියා, තස්සා විස්සාසමෙව වා ගණ්හන්තියා අනාපත්තීති යොජනා. ‘‘තිසමුට්ඨානතා මතා’’ති ඉදං වුත්තත්ථමෙව.

2108. යා ¶ පන භික්ඛුනී ‘‘කිං තෙ, අය්යෙ, අඵාසු, කිං ආහරීයතූ’’ති වුත්තා අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙත්වා තං ආහටං පටික්ඛිපිත්වා තඤ්ච අඤ්ඤඤ්ච ගණ්හිතුකාමා සචෙ අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙති, තස්සා විඤ්ඤත්තිදුක්කටං, ලාභා නිස්සග්ගියං සියාති සාධිප්පායයොජනා. විඤ්ඤත්තියා දුක්කටං විඤ්ඤත්තිදුක්කටං.

2109-11. තිකපාචිත්තියං වුත්තන්ති ‘‘අඤ්ඤෙ අඤ්ඤසඤ්ඤා, අඤ්ඤෙ වෙමතිකා, අඤ්ඤෙ අනඤ්ඤසඤ්ඤා අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙත්වා අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 751) තිකපාචිත්තියං වුත්තං. අනඤ්ඤෙ ද්විකදුක්කටන්ති අනඤ්ඤෙ අඤ්ඤසඤ්ඤාය, වෙමතිකාය ච වසෙන ද්විකදුක්කටං. ‘‘අනඤ්ඤෙනඤ්ඤසඤ්ඤායා’’තිආදිනා අනාපත්තිවිසයො දස්සිතො. ‘‘අනඤ්ඤෙ අනඤ්ඤසඤ්ඤායා’’ති පදච්ඡෙදො. අනඤ්ඤෙ අනඤ්ඤසඤ්ඤාය විඤ්ඤාපෙන්තියා අනාපත්ති. තස්මිං පඨමවිඤ්ඤාපිතෙ අප්පහොන්තෙ වා තඤ්ඤෙව වා විඤ්ඤාපෙන්තියා අනාපත්ති. අඤ්ඤෙනපි අත්ථෙ සති තෙන සද්ධිං අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙන්තියා අනාපත්ති. ඉදං වුත්තං හොති – සචෙ පඨමං සප්පි විඤ්ඤත්තං, ‘‘ආමකමංසං පචිතබ්බ’’න්ති ච වෙජ්ජෙන වුත්තත්තා තෙලෙන අත්ථො හොති, තතො ‘‘තෙලෙනාපි මෙ අත්ථො’’ති එවං අඤ්ඤඤ්ච විඤ්ඤාපෙතීති. ආනිසංසඤ්ච දස්සෙත්වා තතො අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙන්තියාපි අනාපත්තීති ඤාතබ්බන්ති යොජනා. ඉදං වුත්තං හොති – සචෙ කහාපණස්ස ¶ සප්පි ආභතං හොති, ඉමිනා මූලෙන දිගුණං තෙලං ලබ්භති, තෙලෙනාපි ච ඉදං කිච්චං නිප්පජ්ජති, තස්මා තෙලමාහරාති එවං ආනිසංසං දස්සෙත්වා විඤ්ඤාපෙතීති.

2112-3. පුබ්බං ¶ අඤ්ඤං චෙතාපෙත්වාති යොජනා, අත්තනො කප්පියභණ්ඩෙන ‘‘ඉදං නාම ආහරා’’ති පුබ්බං අඤ්ඤං පරිවත්තාපෙත්වාති අත්ථො. එවන්ති එත්ථ ‘‘වුත්තෙ’’ති සෙසො. ධනෙන නිබ්බත්තං ධඤ්ඤං, අත්තනො ධනෙන නිප්ඵාදිතත්තා තෙලාදි ඉධ ‘‘ධඤ්ඤ’’න්ති අධිප්පෙතං, න වීහාදි. එවං වුත්තෙ මය්හං අඤ්ඤං ධඤ්ඤං ආනෙත්වා දෙති ඉති සඤ්ඤාය පච්ඡා අඤ්ඤං චෙතාපෙය්යාති යොජනා, න මෙ ඉමිනා අත්ථො, අඤ්ඤං ආහරාති වුත්තෙ ඉදඤ්ච දත්වා අඤ්ඤඤ්ච ආහරිත්වා දෙතීති සඤ්ඤාය ‘‘න මෙ ඉදං රුච්චති, අඤ්ඤං ආහරා’’ති පච්ඡා අඤ්ඤං පරිවත්තාපෙය්යාති අත්ථො. චෙතාපනපයොගෙනාති ආණත්තාය චෙතාපනවසෙන. මූලට්ඨායාති ආණාපිකාය. තෙන ච අඤ්ඤෙන වා මූලෙන ආභතං හොතු, තස්ස ලාභෙ නිස්සග්ගියං හොතීති යොජනා.

2114. සෙසන්ති තිකපාචිත්තියාදිකං විනිච්ඡයවිසෙසං.

2115-6. අඤ්ඤදත්ථාය දින්නෙනාති උපාසකෙහි ‘‘එවරූපං ගහෙත්වා භාජෙත්වා පරිභුඤ්ජථා’’ති අඤ්ඤස්සත්ථාය දින්නෙන. ‘‘සඞ්ඝිකෙන පරික්ඛාරෙනා’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. පරික්ඛාරෙනාති කප්පියභණ්ඩෙන. සඞ්ඝිකෙනාති සඞ්ඝස්ස පරිච්චත්තෙන. ඉධාති ඉමස්මිං සාසනෙ. තස්සාති යාය චෙතාපිතං. නිස්සග්ගියං සියාති එත්ථ නිස්සට්ඨපටිලද්ධං යථාදානෙ උපනෙතබ්බන්ති වත්තබ්බං. යථාහ ‘‘නිස්සට්ඨං පටිලභිත්වා යථාදානෙ උපනෙතබ්බ’’න්ති (පාචි. 761). ඉදං හෙට්ඨා වුත්තත්ථාධිප්පායමෙව. එත්ථාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ. ‘‘අනඤ්ඤදත්ථිකෙ අඤ්ඤදත්ථිකසඤ්ඤා, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අනඤ්ඤදත්ථිකෙ වෙමතිකා, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තත්තා ආහ ‘‘අනඤ්ඤදත්ථිකෙ නිද්දිට්ඨං ¶ ද්විකදුක්කට’’න්ති. ඉමිනා ච ‘‘අඤ්ඤදත්ථිකෙ තිකපාචිත්තිය’’න්ති ඉදං වුත්තමෙව. ‘‘අඤ්ඤදත්ථිකෙ අඤ්ඤදත්ථිකසඤ්ඤා, වෙමතිකා, අනඤ්ඤදත්ථිකසඤ්ඤා අඤ්ඤං චෙතාපෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 761) හි වුත්තං.

2117. සෙසකන්ති ¶ යදත්ථාය දින්නං, තං චෙතාපෙත්වා ආහරිත්වා අතිරිත්තං මූලං අඤ්ඤදත්ථාය උපනෙන්තියා අනාපත්තීති යොජෙතබ්බං. සාමිකෙ පුච්ඡිත්වාති ‘‘තුම්හෙහි චීවරත්ථාය දින්නං, අම්හාකඤ්ච චීවරං සංවිජ්ජති, තෙලාදීහි පන අත්ථො’’ති එවං සාමිකෙ පුච්ඡිත්වා. තන්ති තං චෙතාපන්නං. ආපදාසූති භික්ඛුනීහි විහාරං පහාය ගමනාරහමුපද්දවො ගහිතො. යථාහ ‘‘ආපදාසූති තථාරූපෙසු උපද්දවෙසු භික්ඛුනියො විහාරං ඡඩ්ඩෙත්වා පක්කමන්ති, එවරූපාසු ආපදාසු යං වා තං වා චෙතාපෙතුං වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 762).

2118. සයං යාචිතකං විනාති ‘‘සංයාචිතක’’න්ති පදං විනා, එත්තකමෙව විසදිසන්ති වුත්තං හොති.

2119. අධිකවචනං දස්සෙතුමාහ ‘‘මහාජනිකසඤ්ඤාචිකෙනා’’ති. පදතාධිකාති පදමෙව පදතා. මහාජනිකෙනාති ගණස්ස පරිච්චත්තෙන. සඤ්ඤාචිකෙනාති සයං යාචිතකෙන.

2120. අනන්තරසමා මතාති ඉධ ‘‘පුග්ගලිකෙනා’’ති පදං විනා සමුට්ඨානාදිනා සද්ධිං සබ්බෙ විනිච්ඡයා අනන්තරසික්ඛාපදසදිසා මතාති අත්ථො. ‘‘යා පන භික්ඛුනී අඤ්ඤදත්ථිකෙන පරික්ඛාරෙන අඤ්ඤුද්දිසිකෙන පුග්ගලිකෙනා’’ති හි ¶ සික්ඛාපදං. පුග්ගලිකෙනාති එකභික්ඛුනියා පරිච්චත්තෙන. ‘‘කිඤ්චිපී’’ති ලිඛන්ති. ‘‘කොචිපී’’ති පාඨො සුන්දරො ‘‘විසෙසො’’ති ඉමිනා තුල්යාධිකරණත්තා.

2121-2. චත්තාරි කංසානි සමාහටානි, චතුන්නං කංසානං සමාහාරො වා චතුක්කංසං, චතුක්කංසතො අතිරෙකං අතිරෙකචතුක්කංසං, තෙන අතිරෙකචතුක්කංසග්ඝනකං පාවුරණමාහ, උපචාරෙන ‘‘අතිරෙකචතුක්කංස’’න්ති වුත්තං. කංසපරිමාණං පනෙත්ථ සයමෙව වක්ඛති ‘‘කහාපණචතුක්කං තු, කංසො නාම පවුච්චතී’’ති. තස්මා අතිරෙකසොළසකහාපණග්ඝනකන්ති අත්ථො. ගරුපාවුරණන්ති සීතකාලෙ පාරුපිතබ්බපාවුරණං. චෙතාපෙය්යාති විඤ්ඤාපෙය්ය. චත්තාරි සච්චානි ¶ සමාහටානි, චතුන්නං වා සච්චානං සමාහාරො චතුසච්චං, තං පකාසෙති සීලෙනාති චතුසච්චප්පකාසී, තෙන, චතුන්නං අරියසච්චානං නිද්දිසකෙන සම්මාසම්බුද්ධෙන. පයොගෙති ‘‘දෙහී’’ති එවං විඤ්ඤාපනපයොගෙ. ලාභෙති පටිලාභෙ.

චතුන්නං සමූහො චතුක්කං, කහාපණානං චතුක්කං කහාපණචතුක්කං. කහාපණො චෙත්ථ තංතංකාලෙ, තංතංපදෙසෙ ච වොහාරූපගො ගහෙතබ්බො. ඉමා වුත්තප්පකාරා නිස්සග්ගියාවසානාපත්තියො ‘‘ඤාතකානඤ්ච සන්තකෙ’’ති අනාපත්තිවිසයෙ වක්ඛමානත්තා ‘‘යදා යෙන අත්ථො, තදා තං වදෙය්යාථා’’ති එවං නිච්චපවාරණං අකත්වා තස්මිං කාලෙ කිස්මිඤ්චි ගුණෙ පසීදිත්වා ‘‘වදෙය්යාථ යෙන අත්ථො’’ති එවං පවාරිතට්ඨානෙ සම්භවන්තීති දට්ඨබ්බා.

2123-5. ඌනකචතුක්කංසෙ ¶ අතිරෙකසඤ්ඤා, ආපත්ති දුක්කටස්ස. ඌනකචතුක්කංසෙ වෙමතිකා, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තත්තා ආහ ‘‘ඌනකෙ තු චතුක්කංසෙ, උද්දිට්ඨං ද්විකදුක්කට’’න්ති. ඉමිනා ‘‘අතිරෙකචතුක්කංසෙ අතිරෙකසඤ්ඤා, වෙමතිකා, ඌනකසඤ්ඤා චෙතාපෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති තිකපාචිත්තියඤ්ච දස්සිතං හොති.

ගරුකන්ති ගරුපාවුරණං. තදූනං වාති චතුක්කංසතො ඌනකං වා. ඤාතකානඤ්චාති එත්ථ ච-සද්දෙන පවාරිතානං සඞ්ගහො. යථාහ අනාපත්තිවාරෙ ‘‘ඤාතකානං, පවාරිතාන’’න්ති (පාචි. 787). එත්ථ ච ‘‘අතිරෙකචතුක්කංසම්පී’’ති වත්තබ්බං ‘‘තදූනං වා’’ති ඉමිනා චතුක්කංසූනස්ස වුත්තත්තා. ‘‘අප්පමෙව වා’’ති ඉමිනා අතිරෙකචතුක්කංසෙපි මහග්ඝතරං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

2126-7. ‘‘ලහුපාවුරණං පන භික්ඛුනියා චෙතාපෙන්තියා අඩ්ඪතෙය්යකංසපරමං චෙතාපෙතබ්බ’’න්ති (පාචි. 789) වචනතො ලහුපාවුරණන්ති එත්ථ ‘‘චෙතාපෙන්තියා භික්ඛුනියා’’ති ච අඩ්ඪතෙය්යකංසග්ඝනන්ති එත්ථ ‘‘චෙතාපෙතබ්බ’’න්ති ච සෙසො. ලහුපාවුරණන්ති උණ්හකාලෙ පාවුරණං. තිණ්ණං පූරණො තෙය්යො, අඩ්ඪො තෙය්යො අස්සාති අඩ්ඪතෙය්යො, අඩ්ඪතෙය්යො ච සො කංසො චාති අඩ්ඪතෙය්යකංසො, තං අග්ඝතීති අඩ්ඪතෙය්යකංසග්ඝනං, දසකහාපණග්ඝනකන්ති අත්ථො. තතොති අඩ්ඪතෙය්යකංසග්ඝනකතො. යං පන පාවුරණං අඩ්ඪතෙය්යකංසග්ඝනකං, තං ලහුපාවුරණං ¶ . තතො අඩ්ඪතෙය්යකංසග්ඝනකතො ලහුපාවුරණතො. උත්තරින්ති අතිරෙකං. අඩ්ඪතෙය්යකංසග්ඝනකං යං පාවුරණං යා භික්ඛුනී චෙතාපෙති ¶ , තස්ස පාවුරණස්ස පටිලාභෙ තස්සා භික්ඛුනියා නිස්සග්ගියපාචිත්තියා වුත්තාති යොජනා.

‘‘අනන්තරසමං සෙස’’න්ති ඉදං සමත්ථෙතුමාහ ‘‘නත්ථි කාචි විසෙසතා’’ති. විසෙසොයෙව විසෙසතා.

2128. ඉදානි පාතිමොක්ඛුද්දෙසෙ ආගතෙසු සමතිංසනිස්සග්ගියෙසු කෙසඤ්චි අත්තනො අවචනෙ කාරණඤ්ච අවුත්තෙහි සද්ධිං වුත්තානං ගහණඤ්ච දස්සෙතුමාහ ‘‘සාධාරණානී’’තිආදි. හි යස්මා භික්ඛුනීනං භික්ඛූහි සාධාරණානි යානි සික්ඛාපදානි සෙසානි ඉධ වුත්තෙහි අඤ්ඤානි, තානි අට්ඨාරස සික්ඛාපදානි චෙව ඉධ වුත්තසරූපානි ද්වාදස සික්ඛාපදානි චෙති ඉච්චෙවං නිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදානි සමතිංසෙව හොන්තීති යොජනා.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

නිස්සග්ගියකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2129-30. එවං තිංස නිස්සග්ගියපාචිත්තියානි දස්සෙත්වා ඉදානි සුද්ධපාචිත්තියානි දස්සෙතුමාහ ‘‘ලසුණ’’න්තිආදි. ලසුණන්ති එත්ථ ඉති-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො. ‘‘ලසුණං’’ඉති භණ්ඩිකං වුත්තං අට්ඨකථායං (පාචි. අට්ඨ. 793-795). චතුපඤ්චමිඤ්ජාදිප්පභෙදං භණ්ඩිකං ලසුණං නාම, න තතො ඌනං. තෙනාහ ‘‘න එකද්විතිමිඤ්ජක’’න්ති. පක්කලසුණතො, සීහළදීපසම්භවතො ච විසෙසමාහ ‘‘ආමකං මාගධංයෙවා’’ති. මගධෙසු ජාතං මාගධං, ‘‘වුත්ත’’න්ති ඉමිනා සම්බන්ධො. යථාහ ‘‘මගධරට්ඨෙ ජාතලසුණමෙව ¶ හි ඉධ ලසුණන්ති අධිප්පෙත’’න්ති (පාචි. අට්ඨ. 795). තං ‘‘ඛාදිස්සාමී’’ති ගණ්හතීති සම්බන්ධො. වුත්තප්පකාරං පාචිත්තියඤ්ච අජ්ඣොහාරවසෙනාති දස්සෙතුමාහ ‘‘අජ්ඣොහාරවසෙනෙව, පාචිත්තිං පරිදීපයෙ’’ති.

2131. තදෙව ¶ වක්ඛති ‘‘ද්වෙ තයො’’තිආදිනා. සද්ධින්ති එකතො. සඞ්ඛාදිත්වාති ගලබිලං අප්පවෙසෙත්වා දන්තෙහි සංචුණ්ණියන්තී ඛාදිත්වා. අජ්ඣොහරති පරගලං කරොති.

2132. තත්ථාති තස්මිං භණ්ඩිකලසුණෙ. ‘‘මිඤ්ජානං ගණනායා’’ති ඉමිනා අජ්ඣොහාරපයොගගණනායෙව දීපිතා. යථාහ ‘‘භින්දිත්වා එකෙකං මිඤ්ජං ඛාදන්තියා පන පයොගගණනාය පාචිත්තියානී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 795).

2135. යථාවුත්තපලණ්ඩුකාදීනං නානත්තං දස්සෙතුමාහ ‘‘එකා මිඤ්ජා’’තිආදි. ඉධ මිඤ්ජානං වසෙනෙව නානත්තං දස්සිතං. අට්ඨකථායං පන වණ්ණවසෙනාපි. යථාහ ‘‘පලණ්ඩුකො පණ්ඩුවණ්ණො හොති. භඤ්ජනකො ලොහිතවණ්ණො. හරිතකො හරිතපණ්ණවණ්ණො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 797).

2136. ‘‘සාළවෙ උත්තරිභඞ්ගකෙ’’ති පදච්ඡෙදො. ‘‘බදරසාළවාදීසූ’’ති (පාචි. අට්ඨ. 797) අට්ඨකථාවචනතො එත්ථ බදර-සද්දො සෙසො. බදරසාළවං නාම බදරඵලානි සුක්ඛාපෙත්වා චුණ්ණෙත්වා කාතබ්බා ඛාදනීයවිකති. උම්මත්තිකාදීනන්ති එත්ථ ආදි-සද්දෙන ආදිකම්මිකා ගහිතා. යථාහ ‘‘උම්මත්තිකාය ආදිකම්මිකායා’’ති (පාචි. 797).

2137. සම්බාධෙති ¶ පටිච්ඡන්නොකාසෙ. තස්ස විභාගං දස්සෙතුමාහ ‘‘උපකච්ඡෙසු මුත්තස්ස කරණෙපි වා’’ති.

2138. අස්සා තථා පාචිත්තීති සම්බන්ධො. ‘‘න ලොමගණනායා’’ති ඉමිනා ‘‘පයොගගණනායා’’ති ඉදමෙව සමත්ථයති.

2139. ආබාධෙති කණ්ඩුආදිකෙ රොගෙ. යථාහ – ‘‘ආබාධපච්චයාති කණ්ඩුකච්ඡුආදිආබාධපච්චයා’’ති ¶ (පාචි. අට්ඨ. 801). මග්ගසංවිධානසමා මතාති භික්ඛුනියා සංවිධාය එකද්ධානසික්ඛාපදෙන සදිසා මතා ඤාතාති අත්ථො.

2140. පදුමස්ස වා පුණ්ඩරීකස්ස වා අන්තමසො කෙසරෙනාපි කාමරාගෙන මුත්තකරණස්ස තලඝාතනෙ මුත්තකරණම්පි පහාරදානෙ පාචිත්ති හොතීති යොජනා. කෙසරෙනාපීති අපි-සද්දෙන මහාපදුමපණ්ණෙහි වත්තබ්බමෙව නත්ථීති දීපෙති. යථාහ – ‘‘අන්තමසො උප්පලපත්තෙනාපීති එත්ථ පත්තං තාව මහන්තං, කෙසරෙනාපි පහාරං දෙන්තියා ආපත්තියෙවා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 803).

2141. තත්ථාති තස්මිං මුත්තකරණතලෙ.

2142. යා පන භික්ඛුනී කාමරාගපරෙතා කාමරාගෙන පීළිතා අත්තනො බ්යඤ්ජනෙ මුත්තපථෙ උප්පලපත්තම්පි පවෙසෙති, න වට්ටති පාචිත්ති හොතීති යොජනා. පි-සද්දෙන ‘‘කෙසරමත්තම්පි පන පවෙසෙන්තියා ආපත්තියෙවා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 812) අට්ඨකථා උල්ලිඞ්ගිතා.

2143-4. යද්යෙවං ¶ ‘‘ජතුමට්ඨකෙ පාචිත්තිය’’න්ති කස්මා වුත්තන්ති ආහ ‘‘ඉදං…පෙ… ජතුමට්ඨක’’න්ති. ඉදං ජතුමට්ඨකං වත්ථුවසෙනෙව වුත්තන්ති ‘‘අථ ඛො සා භික්ඛුනී ජතුමට්ඨකං ආදියිත්වා ධොවිතුං විස්සරිත්වා එකමන්තං ඡඩ්ඩෙසි. භික්ඛුනියො මක්ඛිකාහි සම්පරිකිණ්ණං පස්සිත්වා එවමාහංසු ‘කස්සිදං කම්ම’න්ති. සා එවමාහ ‘මය්හිදං කම්ම’න්ති. යා තා භික්ඛුනියො අප්පිච්ඡා, තා උජ්ඣායන්ති ඛිය්යන්ති විපාචෙන්ති ‘කථඤ්හි නාම භික්ඛුනී ජතුමට්ඨකං ආදියිස්සතී’’ති (පාචි. 806) ආගතවත්ථුවසෙනෙව වුත්තං, න තං විනා අඤ්ඤස්ස වට්ටකස්ස සම්භවතොති අධිප්පායො. ජතුමට්ඨකං නාම ජතුනා කතො මට්ඨදණ්ඩකො.

දණ්ඩන්ති ¶ එත්ථ ‘‘යං කිඤ්චී’’ති සෙසො. යථාහ ‘‘අන්තමසො උප්පලපත්තම්පි මුත්තකරණං පවෙසෙතී’’ති (පාචි. 808). එතම්පි ච අතිමහන්තං, කෙසරමත්තම්පි පන පවෙසෙන්තියා ආපත්ති එව. එළාලුකන්ති කක්කාරිඵලං වා. තස්මින්ති අත්තනො මුත්තකරණෙ.

2145. ආබාධපච්චයාති මුත්තකරණප්පදෙසෙ ජාතවණාදිම්හි වණට්ඨානනිරුපනාදිපච්චයා.

2146. අග්ගපබ්බද්වයාධිකන්ති අග්ගපබ්බද්වයතො කෙසග්ගමත්තම්පි අධිකං. යථාහ ‘‘අන්තමසො කෙසග්ගමත්තම්පි අතික්කාමෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති (පාචි. 812). දකසුද්ධිං කරොන්තියාති මුත්තකරණට්ඨානෙ ධොවනං කරොන්තියා. යථාහ ‘‘උදකසුද්ධිකං නාම මුත්තකරණස්ස ධොවනා වුච්චතී’’ති (පාචි. 812).

2147. ‘‘තීණී’’ති ¶ ඉමිනා එකඞ්ගුලියා පබ්බද්වයස්ස පවෙසෙත්වා ධොවනෙ දොසාභාවං දීපෙති. දීඝතොති අඞ්ගුලියා දීඝතො. තීණි පබ්බානි ගම්භීරතො මුත්තකරණෙ පවෙසෙත්වා උදකසුද්ධිං ආදියන්තියා පාචිත්තියං භවෙති යොජනා.

2148. තිස්සො, චතස්සො වා අඞ්ගුලියො එකතො කත්වා විත්ථාරෙන පවෙසනෙ එකපබ්බෙපි පවිට්ඨෙ ‘‘ද්වඞ්ගුලපබ්බපරම’’න්ති නියමිතප්පමාණාතික්කමතො ආහ ‘‘එකපබ්බම්පි යා පනා’’ති. යා පන භික්ඛුනී චතුන්නං වාපි අඞ්ගුලීනං තිස්සන්නං වාපි අඞ්ගුලීනං එකපබ්බම්පි විත්ථාරතො පවෙසෙති, තස්සා පාචිත්තියං සියාති යොජනා.

2149. ඉතීති එවං. සබ්බප්පකාරෙනාති ගම්භීරපවෙසනාදිනා සබ්බෙන පකාරෙන. අභිබ්යත්තතරං කත්වාති සුපාකටතරං කත්වා. අයමත්ථොති ‘‘එකිස්සඞ්ගුලියා තීණී’’තිආදිනා වුත්තො අයමත්ථො.

2150. ද්වඞ්ගුලපබ්බෙ දොසො නත්ථීති යොජනා. උදකසුද්ධිපච්චයෙ පන සතිපි ඵස්සසාදියනෙ ¶ යථාවුත්තපරිච්ඡෙදෙ අනාපත්ති. අධිකම්පීති ද්වඞ්ගුලපබ්බතො අධිකම්පි. උදකසුද්ධිං කරොන්තියා දොසො නත්ථීති යොජනා.

2151. තථා උදකසුද්ධිං කරොන්තීනං උම්මත්තිකාදීනං අනාපත්ති පකාසිතාති යොජනා.

2152. භුඤ්ජතො පන භික්ඛුස්සාති පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරං භුඤ්ජතො භික්ඛුස්ස. යථාහ ‘‘භුඤ්ජන්තස්සාති පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරං භොජනං භුඤ්ජන්තස්සා’’ති (පාචි. 817). පානීයං වා විධූපනං ¶ වාති වක්ඛමානං පානීයං, බීජනීයඤ්ච. උපතිට්ඨෙය්යාති ‘‘හත්ථපාසෙ තිට්ඨතී’’ති (පාචි. 817) වචනතො එත්ථ උප-සද්දො හත්ථපාසසඞ්ඛාතං සමීපං වදතීති වෙදිතබ්බං.

2153. වත්ථකොණාදි යා කාචි ‘‘බීජනී’’ති වුච්චතීති යොජනා, ඉමිනා ‘‘බීජනිකිච්චං සම්පාදෙස්සාමී’’ති අධිට්ඨාය ගහිතචීවරකොණප්පකාරං යං කිඤ්චි ‘‘බීජනී’’ති වුච්චතීති අත්ථො.

2154. ‘‘අථ ඛො සා භික්ඛුනී තස්ස භික්ඛුනො භුඤ්ජන්තස්ස පානීයෙන ච විධූපනෙන ච උපතිට්ඨිත්වා අච්චාවදති. අථ ඛො සො භික්ඛු තං භික්ඛුනිං අපසාදෙති ‘මා, භගිනි, එවරූපං අකාසි, නෙතං කප්පතී’ති. ‘පුබ්බෙ මං ත්වං එවඤ්ච එවඤ්ච කරොසි, ඉදානි එත්තකං න සහසී’ති පානීයථාලකං මත්ථකෙ ආසුම්භිත්වා විධූපනෙන පහාරං අදාසී’’ති (පාචි. 815) ඉමස්මිං වත්ථුම්හි භික්ඛූහි ආරොචිතෙ ‘‘කථඤ්හි නාම, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනී භික්ඛුස්ස පහාරං දස්සතී’’තිආදීනි (පාචි. 815) වත්වා ‘‘යා පන භික්ඛුනී භික්ඛුස්ස භුඤ්ජන්තස්ස පානීයෙන වා විධූපනෙන වා උපතිට්ඨෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 816) වුත්තත්තා පහාරපච්චයා නු ඛොති ආසඞ්කං නිවත්තෙතුමාහ ‘‘හත්ථපාසෙ ඉධ ඨානපච්චයාපත්ති දීපිතා’’ති. එත්ථ ච ආසුම්භිත්වාති පාතෙත්වා. ඉධාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ. ‘‘න, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනියා භික්ඛුස්ස පහාරො දාතබ්බො. යා දදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (චූළව. 420) භික්ඛුනික්ඛන්ධකෙ ¶ වුත්තං ගහෙත්වා ආහ ‘‘පහාරපච්චයා වුත්තං, ඛන්ධකෙ දුක්කටං විසු’’න්ති. ඉමිනා වුත්තස්සෙවත්ථස්ස කාරණං දස්සිතං හොති.

2155. හත්ථපාසං ජහිත්වාති එත්ථ ‘‘භොජනං භුඤ්ජතො’’ති ච ඛාදනං ඛාදතොති එත්ථ ‘‘හත්ථපාසෙ’’ති ච වත්තබ්බං ¶ . භොජනං භුඤ්ජතො හත්ථපාසං ජහිත්වා උපතිට්ඨන්තියා වා ඛාදනං ඛාදතො හත්ථපාසෙ උපතිට්ඨන්තියා වා හොති ආපත්ති දුක්කටන්ති යොජනා.

2156. දෙතීති පානීයං වා සූපාදිං වා ‘‘ඉමං පිවථ, ඉමිනා භුඤ්ජථා’’ති දෙති. තාලවණ්ටං ‘‘ඉමිනා බීජන්තා භුඤ්ජථා’’ති දෙති. දාපෙතීති අඤ්ඤෙන උභයම්පි දාපෙති. ඉදං සික්ඛාපදං සමුට්ඨානතො එළකලොමෙන සමං මතන්ති යොජනා.

2157. විඤ්ඤත්වාති සයං විඤ්ඤත්වා, අඤ්ඤාය වා විඤ්ඤාපෙත්වා. ‘‘විඤ්ඤත්වා වා විඤ්ඤාපෙත්වා වා’’ති (පාචි. 821) හි සික්ඛාපදං. ආමකං ධඤ්ඤන්ති අපක්කං අභට්ඨං සාලිආදිකං සත්තවිධං ධඤ්ඤං. යථාහ – ‘‘ආමකධඤ්ඤං නාම සාලි වීහි යවො ගොධුමො කඞ්ගු වරකො කුද්රූසකො’’ති (පාචි. 822). කොට්ටෙත්වාති මුසලෙහි කොට්ටෙත්වා. යදි පරිභුඤ්ජතීති යොජනා.

2158-60. ‘‘භුඤ්ජිස්සාමීති පටිග්ගණ්හාති, ආපත්ති දුක්කටස්සාති ඉදං පයොගදුක්කටං නාම, තස්මා න කෙවලං පටිග්ගහණෙයෙව දුක්කටං හොතී’’තිආදිනා (පාචි. අට්ඨ. 822) අට්ඨකථාගතං විභාගං දස්සෙතුමාහ ‘‘න කෙවලං තු ධඤ්ඤාන’’න්තිආදි. පනාති අපි-සද්දත්ථෙ, සුක්ඛාපනෙපීති අත්ථො. භජ්ජනත්ථායාති එත්ථ ‘‘වද්දලිදිවසෙ’’ති සෙසො. ‘‘කපල්ලසජ්ජනෙ උද්ධනසජ්ජනෙ’’ති පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. දබ්බිසජ්ජනෙති කටච්ඡුසම්පාදනෙ. තත්ථ කපල්ලකෙ ධඤ්ඤපක්ඛිපනෙති යොජනා. ‘‘ඝට්ටනකොට්ටනෙ’’ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන න-කාරලොපං කත්වා ‘‘ඝට්ටකොට්ටනෙ’’ති වුත්තං.

2161-3. පමාණ-සද්දස්ස ¶ ආවත්තලිඞ්ගසඞ්ඛ්යත්තා ආහ ‘‘භොජනඤ්චෙව විඤ්ඤත්තිපමාණ’’න්ති ¶ . ආවත්තලිඞ්ගසඞ්ඛ්යත්තං නාම නියතලිඞ්ගෙකත්තබහුත්තං. තථා හෙත්ථ පමාණ-සද්දො නියතනපුංසකලිඞ්ගෙ නියතෙකත්තං වුච්චති. එත්ථ ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ භොජනඤ්චෙව විඤ්ඤත්ති චාති ඉදං ද්වයං හි යස්මා පමාණං, තස්මා සයං විඤ්ඤත්වා වා අඤ්ඤතො භජ්ජනාදීනි කාරාපෙත්වා වා අඤ්ඤාය පන විඤ්ඤාපෙත්වා සයං භජ්ජනාදීනි කත්වා වා යා පන භික්ඛුනී අජ්ඣොහරති, තස්සා අජ්ඣොහාරපයොගෙසු පාචිත්තියො සියුන්ති යොජනා.

මහාපච්චරියං (පාචි. අට්ඨ. 823) වුත්තං විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘මාතරං වා’’තිආදි. මාතරං වාපි යාචිත්වාති එත්ථ වා-සද්දො අත්ථන්තරවිකප්පනෙ. පි-සද්දො සම්භාවනෙ. මාතරං වා පිතරං වා අඤ්ඤං වා ඤාතකං වා පවාරිතං වා ආමකධඤ්ඤං යාචිත්වා වා අඤ්ඤාය කාරාපෙත්වා වා යා පරිභුඤ්ජති, තස්සා පාචිත්තීති යොජනා.

2164. අවිඤ්ඤත්තියා ලද්ධං සයං වා භජ්ජනාදීනි කත්වා වා අඤ්ඤාය කාරාපෙත්වා වා යා පරිභුඤ්ජති, තස්සා දුක්කටන්ති යොජනා.

2165. අඤ්ඤාය පන විඤ්ඤත්තියා ලද්ධං තාය කාරාපෙත්වාපි සයං කත්වා වා අජ්ඣොහරන්තියා තථා ආපත්ති දුක්කටන්ති යොජනා. ඉදඤ්ච මහාපච්චරියාගතනයං ගහෙත්වා වුත්තං. මහාඅට්ඨකථායං පන ‘‘අඤ්ඤාය විඤ්ඤත්තං භුඤ්ජන්තියා දුක්කට’’න්ති (පාචි. අට්ඨ. 822) වුත්තත්තා විඤ්ඤත්තියාපි අඤ්ඤාය ලද්ධං ආමකං ධඤ්ඤං තාය කාරාපෙත්වා වා සයං කත්වා වා පරිභුඤ්ජන්තස්සාපි දුක්කටමෙව වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

2166-7. සෙදකම්මාදිඅත්ථායාති ¶ වාතරොගාදිනා ආතුරානං සෙදනාදිපටිකාරත්ථාය. ඉධ ‘‘අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතට්ඨානෙපී’’ති සෙසො. භික්ඛූනම්පි එසෙව නයො. ඨපෙත්වා සත්ත ධඤ්ඤානි ඤාතකපවාරිතට්ඨානෙ සෙසවිඤ්ඤත්තියාපි අනාපත්තීති ඤාතබ්බන්ති යොජනා. සෙසවිඤ්ඤත්තියාති මුග්ගමාසඅලාබුකුම්භණ්ඩකාදීනං වුත්තධඤ්ඤාවසෙසානං විඤ්ඤත්තියා.

සාලිආදීනං සත්තන්නං ධඤ්ඤානං දුක්කටස්ස වුත්තත්තා, අනාමාසත්තා ච සබ්බෙන සබ්බං න වට්ටන්තීති දස්සෙතුමාහ ‘‘ඤාතකානම්පී’’තිආදි.

2168. ලද්ධන්ති ¶ ලබ්භමානං. නවකම්මෙසූති නවකම්මත්ථාය, නිමිත්තත්ථෙ භුම්මං. එත්ථ ‘‘සම්පටිච්ඡිතු’’න්ති සෙසො. ‘‘අවිඤ්ඤත්තියා ලබ්භමානං පන නවකම්මත්ථාය සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 823) මහාපච්චරියං වුත්තං.

2169. සඞ්කාරන්ති කචවරං. විඝාසකං වාති උච්ඡිට්ඨකමච්ඡකණ්ටකමංසට්ඨිචලකමුඛධොවනාදිකං යං කිඤ්චි. ඡඩ්ඩෙය්ය වාති එත්ථ ‘‘සය’’න්ති සෙසො ‘‘ඡඩ්ඩාපෙය්ය පරෙහී’’ති වක්ඛමානත්තා. කුට්ටස්ස තිරො තිරොකුට්ටං, තස්මිං, කුට්ටස්ස පරභාගෙති අත්ථො. ‘‘පාකාරෙපි අයං නයො’’ති වක්ඛමානත්තා කුට්ටන්ති වා බ්යතිරිත්තා භිත්ති ගහෙතබ්බා.

2171. එකාති එත්ථ ආපත්තීති සෙසො. ‘‘තස්සා’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො.

2172. ඡඩ්ඩනෙති එත්ථ පි-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො. දන්තකට්ඨස්ස ඡඩ්ඩනෙපි භික්ඛුනියා පාචිත්ති පරිදීපිතාති යොජනා.

2173-4. සබ්බත්ථාති ¶ වුත්තප්පකාරෙසු සබ්බෙසු විකප්පෙසු. අනාපත්තිවිසයං දස්සෙතුමාහ ‘‘අවලඤ්ජෙපී’’තිආදි. අවලඤ්ජෙ ඨානෙ අනොලොකෙත්වා ඡඩ්ඩෙන්තියාපි වා වලඤ්ජෙ ඨානෙ ඔලොකෙත්වාපි වා පන ඡඩ්ඩෙන්තියා අනාපත්තීති යොජනා. ඡඩ්ඩනං ක්රියං. අනොලොකනං අක්රියං.

2175-6. යා පන භික්ඛුනී ඛෙත්තෙ වා නාළිකෙරාදිආරාමෙ වා යත්ථ කත්ථචි රොපිමෙ හරිතට්ඨානෙ තානි විඝාසුච්චාරසඞ්කාරමුත්තසඞ්ඛාතානි චත්තාරි වත්ථූනි සචෙ සයං ඡඩ්ඩෙති වා, තථා පරෙ ඡඩ්ඩාපෙති වා, තස්සා භික්ඛුනියා ආපත්තිවිනිච්ඡයො වුත්තනයො ‘‘එකෙක’’මිච්චාදිනා යථාවුත්තපකාරොති යොජනා.

2177-8. යා පන භික්ඛුනී හරිතෙ ඛෙත්තෙ නිසීදිත්වා භුඤ්ජමානා වා තථා හරිතෙ තත්ථ ¶ ඛෙත්තෙ උච්ඡුආදීනි ඛාදන්ති ඛාදමානා ගච්ඡන්තී වා යදි උච්ඡිට්ඨං උදකං වා චලකාදිං වා ඡඩ්ඩෙති, තස්සා පාචිත්තියං හොතීති යොජනා. චලකං නාම වමිකරං.

2179. තාදිසෙ හරිතෙ ඨානෙ අන්තමසො මත්ථකඡින්නං නාළිකෙරම්පි ජලං පිවිත්වා ඡඩ්ඩෙන්තියා ආපත්ති සියාති යොජනා.

2180. සබ්බෙසන්ති භික්ඛුභික්ඛුනීනං.

2181. ලායිතම්පි ඛෙත්තං පුන රොහණත්ථාය මනුස්සා රක්ඛන්ති චෙ, තත්ථ තස්මිං ඛෙත්තෙ විඝාසුච්චාරාදීනි ඡඩ්ඩෙන්තියා අස්සා භික්ඛුනියා යථාවත්ථුකමෙව හි පාචිත්තියමෙවාති ¶ යොජනා. ‘‘අස්සා යථාවත්ථුක’’න්ති ඉමිනා භික්ඛුස්ස දුක්කටන්ති වුත්තමෙව හොති.

2182. ඡඩ්ඩිතෙ ඛෙත්තෙති මනුස්සෙහි උද්ධටසස්සෙ ඛෙත්තෙ. යථාහ – ‘‘මනුස්සෙසු සස්සං උද්ධරිත්වා ගතෙසු ඡඩ්ඩිතඛෙත්තං නාම හොති, තත්ථ වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 830). එවං අකතෙපි ඛෙත්තෙ සාමිකෙ ආපුච්ඡිත්වා කාතුං වට්ටති. යථාහ ‘‘සාමිකෙ අපලොකෙත්වා ඡඩ්ඩෙතී’’ති (පාචි. 832). ඉධ ඛෙත්තපාලකා, ආරාමාදිගොපකා ච සාමිකා එව. සඞ්ඝස්ස ඛෙත්තෙ, ආරාමෙ ච සචෙ ‘‘තත්ථ කචවරං න ඡඩ්ඩෙතබ්බ’’න්ති කතිකා නත්ථි, භික්ඛුස්ස ඡඩ්ඩෙතුං වට්ටති සඞ්ඝපරියාපන්නත්තා, න භික්ඛුනීනං. තාසං පන භික්ඛුසඞ්ඝෙ වුත්තනයෙන න වට්ටති, න තස්ස භික්ඛුස්ස, එවං සන්තෙපි සාරුප්පවසෙන කාතබ්බන්ති. සබ්බන්ති උච්චාරාදි චතුබ්බිධං.

2183. එත්ථ ‘‘නච්චං නාම යං කිඤ්චි නච්චං. ගීතං නාම යං කිඤ්චි ගීතං. වාදිතං නාම යං කිඤ්චි වාදිත’’න්ති (පාචි. 835) වචනතො ‘‘යං කිඤ්චී’’ති සෙසො. යා පන භික්ඛුනී යං කිඤ්චි නච්චං වා යං කිඤ්චි ගීතං වා යං කිඤ්චි වාදිතං වා දස්සනත්ථාය ගච්ඡෙය්යාති යොජනා. තත්ථ යං කිඤ්චි නච්චන්ති නටාදයො වා නච්චන්තු සොණ්ඩා වා, අන්තමසො මොරසුකමක්කටාදයොපි, සබ්බම්පෙතං නච්චමෙව. යං කිඤ්චි ගීතන්ති නටාදීනං වා ගීතං හොතු අරියානං පරිනිබ්බානකාලෙ රතනත්තයගුණූපසංහිතං සාධුකීළිතගීතං වා අසඤ්ඤතභික්ඛූනං ¶ ධම්මභාණකගීතං වා, සබ්බම්පෙතං ගීතමෙව. යං කිඤ්චි වාදිතන්ති ඝනාදිවාදනීයභණ්ඩවාදිතං වා හොතු කුටභෙරිවාදිතං වා අන්තමසො උදරභෙරිවාදිතම්පි ¶ , සබ්බම්පෙතං වාදිතමෙව. ‘‘දස්සනසවනත්ථායා’’ති වත්තබ්බෙ විරූපෙකසෙසනයෙන ‘‘දස්සනත්ථායා’’ති වුත්තං. පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං යථාසකං විසයස්ස ආලොචනසභාවතාය වා ‘‘දස්සනත්ථාය’’ ඉච්චෙව වුත්තං.

2184. පුබ්බපයොගදුක්කටෙන සහ පාචිත්තියං දස්සෙතුමාහ ‘‘දස්සනත්ථාය නච්චස්සා’’තිආදි. ගීතස්සාති එත්ථ ‘‘වාදිතස්සා’’ති පකරණතො ලබ්භති.

2185. එකපයොගෙනාති එකදිසාවලොකනපයොගෙන. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘අඤ්ඤස්මිම්පි…පෙ… සියු’’න්ති. පස්සතීති එත්ථ ‘‘නච්ච’’න්ති සෙසො. තෙසන්ති යෙසං නච්චං පස්සති. පි-සද්දෙන වාදිතම්පි සම්පිණ්ඩෙති. යථාහ ‘‘තෙසංයෙව ගීතවාදිතං සුණාති, එකමෙව පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. අට්ඨ. 836).

2186. අඤ්ඤතොති අඤ්ඤස්මිං දිසාභාගෙ.

2187. ‘‘විසුං පාචිත්තියො සියු’’න්ති ඉදමෙව පකාසෙතුමාහ ‘‘පයොගගණනායෙත්ථ, ආපත්තිගණනා සියා’’ති. එත්ථාති ඉමස්මිං නානාදිසාභාගෙ. නච්චගීතවාදිතානං දස්සනසවනෙ අට්ඨකථාගතං විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘නච්චිතු’’න්තිආදි.

2188. ‘‘නච්ච ඉතී’’ති පදච්ඡෙදො, ‘‘නච්චාහී’’තිපි පාඨො. උපට්ඨානන්ති භෙරිසද්දපූජං. සම්පටිච්ඡිතුන්ති ‘‘සාධූ’’ති අධිවාසෙතුං. ඉමස්ස උපලක්ඛණවසෙන වුත්තත්තා නච්චගීතෙපි එසෙව නයො.

2189-90. සබ්බත්ථාති නච්චනාදීසු සබ්බත්ථ. උපට්ඨානං කරොමාති තුම්හාකං චෙතියස්ස නච්චාදීහි උපහාරං කරොමාති. උපට්ඨානං පසත්ථන්ති උපට්ඨානකරණං නාම සුන්දරන්ති.

යා ¶ ආරාමෙයෙව ච ඨත්වා පස්සති වා සුණාති වාති යොජනා, ඉධ ‘‘අන්තරාරාමෙ වා’’තිආදි ¶ සෙසො. ‘‘ආරාමෙ ඨත්වා අන්තරාරාමෙ වා බහිආරාමෙ වා නච්චාදීනි පස්සති වා සුණාති වා, අනාපත්තී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 837) අට්ඨකථාය වුත්තං. ‘‘ඨත්වා’’ති වුත්තෙපි සබ්බෙසුපි ඉරියාපථෙසු ලබ්භති. ආරාමෙ ඨත්වාති න කෙවලං ඨත්වාව, තතො ගන්ත්වාපි සබ්බිරියාපථෙහිපි ලභති. ‘‘ආරාමෙ ඨිතා’’ති (පාචි. 837) පන ආරාමපරියාපන්නදස්සනත්ථං වුත්තං. ඉතරථා නිසින්නාපි න ලභෙය්යාති ගණ්ඨිපදාදීසු වුත්තං. භික්ඛූනම්පි එසෙව නයො.

2191. යා අත්තනො ඨිතොකාසං ආගන්ත්වා පයොජිතං පස්සති වා සුණාති වාති යොජනා. ඨිතොකාසන්ති එත්ථ ගතිනිවත්තිසාමඤ්ඤෙන සයිතනිසින්නම්පි ගය්හති. තථාරූපා හි කාරණා ගන්ත්වා පස්සන්තියා වාපීති යොජනා. කාරණං නාම සලාකභත්තාදිකාරණං. යථාහ ‘‘සති කරණීයෙති සලාකභත්තාදීනං වා අත්ථාය අඤ්ඤෙන වා කෙනචි කරණීයෙන ගන්ත්වා ගතට්ඨානෙ පස්සති වා සුණාති වා, අනාපත්තී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 837).

2192. මග්ගං ගච්ඡන්තී පටිපථෙ නච්චං අට්ඨත්වා පස්සතීති එවං පස්සන්තියාපි ච තථා අනාපත්තීති අජ්ඣාහාරයොජනා. පටිපථෙති ගමනමග්ගාභිමුඛෙ. ආපදාසුපීති තාදිසෙන උපද්දවෙන උපද්දුතා සමජ්ජට්ඨානං පවිසති, එවං පවිසිත්වා පස්සන්තියා වා සුණන්තියා වා අනාපත්ති.

2193. ඉදං සික්ඛාපදං සමුට්ඨානතො එළකලොමසික්ඛාපදෙන සමං මතං ‘‘සමාන’’න්ති විඤ්ඤාතං.

2194-5. ඉධ ¶ ඉමස්මිං සාසනෙ යා පන භික්ඛුනී රත්තන්ධකාරස්මිං අප්පදීපෙ පුරිසෙන සද්ධිං එකිකා සචෙ සන්තිට්ඨති, තස්සා පාචිත්තියං වුත්තන්ති යොජනා. රත්තන්ධකාරස්මින්ති රත්තියං. රත්තිපරියායො හි රත්තන්ධකාර-සද්දො. යථාහ පදභාජනෙ ‘‘රත්තන්ධකාරෙති ඔග්ගතෙ සූරියෙ’’ති (පාචි. 840). අප්පදීපෙති පජ්ජොතචන්දසූරියඅග්ගීසු එකෙනාපි අනොභාසිතෙ, ඉමිනා ¶ රත්තික්ඛෙත්තං දස්සෙති. ‘‘සන්තිට්ඨතී’’ති ඉමිනා ගමනනිසින්නසයනසඞ්ඛාතං ඉරියාපථත්තිකඤ්ච උපලක්ඛිතන්ති දට්ඨබ්බං. වුත්තඤ්හි වජිරබුද්ධිනා ‘‘සන්තිට්ඨෙය්යාති එත්ථ ඨානාපදෙසෙන චතුබ්බිධොපි ඉරියාපථො සඞ්ගහිතො, තස්මා පුරිසෙන සද්ධිං චඞ්කමනාදීනි කරොන්තියාපි පාචිත්තියඤ්ච උපලබ්භතී’’ති (වජිර. ටී. පාචිත්තිය 839 ථොකං විසදිසං). පුරිසෙන සද්ධින්ති සන්තිට්ඨිතුං, සල්ලපිතුඤ්ච විඤ්ඤුනා මනුස්සපුරිසෙන සද්ධිං.

රහස්සාදවසෙන පුරිසස්ස හත්ථපාසං සමාගන්ත්වා තෙන සද්ධිං සල්ලපන්තියා වා පාචිත්තියං වුත්තන්ති යොජනා.

2196-7. යා පන භික්ඛුනී සචෙ මනුස්සපුරිසස්ස හත්ථපාසං විජහිත්වා සන්තිට්ඨති වා සල්ලපති වා, යක්ඛපෙතතිරච්ඡානගතානං හත්ථපාසං අවිජහිත්වා සන්තිට්ඨති වා සල්ලපති වා, තස්සා දුක්කටං පරිදීපිතන්ති යොජනා.

විඤ්ඤුග්ගහණෙන අවිඤ්ඤූ පුරිසො අනාපත්තිං න කරොතීති දීපෙති.

2198. අඤ්ඤවිහිතායාති රහොඅස්සාදතො අඤ්ඤං චින්තෙන්තියා. යථාහ ‘‘රහොඅස්සාදතො අඤ්ඤවිහිතාව හුත්වා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 841). චතුත්ථෙන, ඡට්ඨෙන ච සමුට්ඨානෙන සමුට්ඨානතො ¶ ථෙය්යසත්ථසමුට්ඨානං. සන්තිට්ඨනසල්ලපනවසෙන ක්රියං. සඤ්ඤාය විමොක්ඛො එතස්මින්ති සඤ්ඤාවිමොක්ඛකං.

2199. පටිච්ඡන්නෙ ඔකාසෙති කුට්ටාදීසු යෙන කෙනචි පටිච්ඡන්නෙ ඔකාසෙ. ඉදං වචනං.

2200. තතියෙ ‘‘අජ්ඣොකාසෙ’’ති ච චතුත්ථෙ ‘‘රථිකාය, බ්යූහෙ, සිඞ්ඝාටකෙ’’ති පදානි ච වජ්ජෙත්වා අවසෙසං සන්ධායාහ ‘‘අපුබ්බං නත්ථි කිඤ්චිපී’’ති. එත්ථ ‘‘වත්තබ්බ’’න්ති සෙසො. එත්ථ ¶ ච රථිකායාති රච්ඡාය. බ්යූහෙති අනිබ්බිද්ධරච්ඡාය. සිඞ්ඝාටකෙති චච්චරෙ ඔකාසෙ, තිකොණං වා චතුකොණං වා මග්ගසමොධානට්ඨානෙති වුත්තං හොති.

2201-2. ‘‘යා පන භික්ඛුනී පුරෙභත්තං කුලානි උපසඞ්කමිත්වා ආසනෙ නිසීදිත්වා සාමිකෙ අනාපුච්ඡා පක්කමෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 855) වචනතො යා පන භික්ඛුනී පුරෙභත්තං කුලානි උපසඞ්කමිත්වා ඡදනන්තො ආසනෙ නිසීදිත්වා සාමිකෙ අනාපුච්ඡා අනොවස්සකප්පදෙසං අතික්කමෙති, යා ච අජ්ඣොකාසෙ වා නිසීදිත්වා සචෙ උපචාරං අතික්කමෙති, තස්සා පඨමෙ පදෙ දුක්කටං හොති, දුතියෙ පදෙ පාචිත්ති පරියාපුතාති යොජනා. ‘‘ආසනෙ’’ති ඉමිනා පල්ලඞ්කමාභුජිත්වා නිසීදනාරහමාසනං අධිප්පෙතං. යථාහ – ‘‘ආසනං නාම පල්ලඞ්කස්ස ඔකාසො වුච්චතී’’ති (පාචි. 856). අනොවස්සප්පදෙසන්ති නිබ්බකොසබ්භන්තරං. අබ්භොකාසෙ ආපත්තිඛෙත්තං දස්සෙතුමාහ ‘‘උපචාරම්පි වා සචෙ’’ති. උපචාරන්ති ද්වාදසහත්ථප්පමාණං ¶ පදෙසං. යථාහ ගණ්ඨිපදෙ ‘‘උපචාරො ද්වාදසහත්ථො’’ති.

2203. ‘‘තථා’’ති ඉමිනා ‘‘දුක්කටං සමුදීරිත’’න්ති ඉදං පච්චාමසති. ආපුට්ඨෙ අනාපුට්ඨසඤ්ඤාය ආපුට්ඨෙ විචිකිච්ඡතො පක්කමන්තියා තථා දුක්කටන්ති යොජනා. එත්ථ ච ‘‘භික්ඛුනියා’’ති සම්බන්ධිනියා සමානත්තා ‘‘විචිකිච්ඡන්තියා’’ති වත්තබ්බෙ ලිඞ්ගවිපල්ලාසවසෙන ‘‘විචිකිච්ඡතො’’ති වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං.

2204. ගිලානායාති යා තාදිසෙන ගෙලඤ්ඤෙන ආපුච්ඡිතුං න සක්කොති. ආපදාසූති ඝරෙ අග්ගි උට්ඨිතො හොති චොරා වා, එවරූපෙ උපද්දවෙ අනාපුච්ඡා පක්කමන්තියා අනාපත්ති.

2205-6. ‘‘ගච්ඡන්තියා වජන්තියා’’ති ච නිසීදනනිපජ්ජනාවසානදස්සනත්ථං වුත්තං. පාචිත්තියං පන පච්ඡාභත්තං සාමිකෙ ‘‘ඉධ නිසීදාම වා සයාම වා’’ති අනාපුච්ඡිත්වා නිසින්නනිපන්නපච්චයා ¶ හොතීති වෙදිතබ්බං. පච්ඡාභත්තං සාමිකෙ අනාපුච්ඡා ආසනෙ නිසීදිත්වා ගච්ඡන්තියා එකා පාචිත්ති හොතීති යොජනා. එස නයො ‘‘නිපජ්ජිත්වා’’තිආදීසුපි.

යථා පන තත්ථ අසංහාරිමෙ අනාපත්ති, එවමිධ ධුවපඤ්ඤත්තෙ වා අනාපත්තීති.

2207. තිසමුට්ඨානන්ති සචිත්තකෙහි තීහි සමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨානතො.

2208. යා ¶ පන භික්ඛුනී අත්තානම්පි වා පරම්පි වා නිරයබ්රහ්මචරියෙහි අභිසපෙය්ය, තස්සා වාචතො වාචතො සියා පාචිත්තීති යොජනා. තත්ථ අභිසපෙය්යාති සපථං කරෙය්ය, ‘‘නිරයෙ නිබ්බත්තාමි, අවීචිම්හි නිබ්බත්තාමී’’ති අත්තානං වා ‘‘නිරයෙ නිබ්බත්තතු, අවීචිම්හි නිබ්බත්තතූ’’ති පරං වා ‘‘ගිහිනී හොමි, ඔදාතවත්ථා හොමී’’ති අත්තානං වා ‘‘ගිහිනී හොතු, ඔදාතවත්ථා හොතූ’’ති පරං වා අභිසපෙය්යාති වුත්තං හොති.

2210. අක්කොසති අත්තානං වා පරං වාති සම්බන්ධො. තිකපාචිත්තියන්ති උපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤාවෙමතිකාඅනුපසම්පන්නසඤ්ඤාවසෙන. සෙසායාති අනුපසම්පන්නාය. අනුපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤා, වෙමතිකා, අනුපසම්පන්නසඤ්ඤා අක්කොසති, දුක්කටන්ති එවං තිකදුක්කටං.

2211. අත්ථධම්මානුසාසනිං පුරක්ඛත්වා වදන්තීනං අනාපත්තීති යොජනා. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘අත්ථපුරෙක්ඛාරායාති අට්ඨකථං කථෙන්තියා. ධම්මපුරෙක්ඛාරායාති පාළිං වාචෙන්තියා. අනුසාසනිපුරෙක්ඛාරායාති ‘ඉදානිපි ත්වං එදිසා, සාධු විරමස්සු, නො චෙ විරමසි, අද්ධා පුන එවරූපානි කම්මානි කත්වා නිරයෙ උප්පජ්ජිස්සසි, තිරච්ඡානයොනියා උප්පජ්ජිස්සසී’ති එවං අනුසාසනියං ඨත්වා වදන්තියා අනාපත්තී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 878).

2212. වධිත්වාති ¶ සත්ථාදීහි පහරිත්වා. වධිත්වා වාති එත්ථ වා-සද්දො පාළියං ‘‘වධිත්වා වධිත්වා’’ති (පාචි. 880) වුත්තං ආමෙඩිතං සූචෙති.

2213. එත්ථාති ¶ ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ. කායවාචාචිත්තසමුට්ඨානං ධුරනික්ඛෙපසමුට්ඨානං නාම, සමනුභාසනසමුට්ඨානන්තිපි එතස්සෙව නාමං.

2214. යා පන භික්ඛුනී නග්ගා අනිවත්ථා අපාරුතා හුත්වා නහායති, අස්සා සබ්බපයොගෙ දුක්කටං. තස්ස නහානස්ස වොසානෙ පරියොසානෙ සා භික්ඛුනී ජිනවුත්තං ජිනෙන භගවතා භික්ඛුනීනං පඤ්ඤත්තං දොසං පාචිත්තියාපත්තිං සමුපෙති ආපජ්ජතීති යොජනා. භික්ඛුනි දොසන්ති එත්ථ ගාථාබන්ධවසෙන රස්සො කතො.

2215. අච්ඡින්නචීවරාති අච්ඡින්නඋදකසාටිකචීවරා. නට්ඨචීවරාති චොරාදීහි නට්ඨඋදකසාටිකචීවරා. ආපදාසු වාති ‘‘මහග්ඝං ඉමං දිස්වා චොරාපි හරෙය්යු’’න්ති එවරූපාසු ආපදාසු වා නග්ගාය නහායන්තියා න දොසො.

2216. දුතියෙති ‘‘උදකසාටිකං පන භික්ඛුනියා කාරයමානායා’’තිආදිසික්ඛාපදෙ (පාචි. 888).

2217-8. දුස්සිබ්බිතං චීවරන්ති අසක්කච්චසිබ්බිතං චීවරං. විසිබ්බෙත්වාති දුස්සිබ්බිතං පුන සිබ්බනත්ථාය සයං වා විගතසිබ්බනං කත්වා. ‘‘විසිබ්බාපෙත්වා’’ති සෙසො. යථාහ ‘‘විසිබ්බෙත්වා වා විසිබ්බාපෙත්වා වා’’ති (පාචි. 893). අනන්තරායාති දසසු අන්තරායෙසු ¶ අඤ්ඤතරන්තරායරහිතා. තං විසිබ්බිතං, විසිබ්බාපිතං වා චීවරං. ‘‘අනන්තරායා තං ¶ පච්ඡා’’ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන රස්සො කතො. න සිබ්බෙය්යාති එත්ථාපි ‘‘න සිබ්බාපෙය්යා’’ති සෙසො. යථාහ ‘‘නෙව සිබ්බෙය්ය, න සිබ්බාපනාය උස්සුක්කං කරෙය්යා’’ති (පාචි. 893).

චතුපඤ්චාහන්ති එත්ථ ‘‘උත්තරිඡප්පඤ්චවාචාහි (පාචි. 62-64), උත්තරිදිරත්තතිරත්ත’’න්තිආදීසු (පාචි. 51-52) විය අප්පසඞ්ඛ්යාය බහුසඞ්ඛ්යායං අන්තොගධත්තෙපි උභයවචනං ලොකවොහාරවසෙන වචනසිලිට්ඨතායාති දට්ඨබ්බං. ධුරෙති සිබ්බනුස්සාහෙ. නික්ඛිත්තමත්තෙති විස්සට්ඨමත්තෙ.

2219. තිකපාචිත්තියං වුත්තන්ති උපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤා, වෙමතිකා, අනුපසම්පන්නසඤ්ඤාති තීසු වාරෙසු තිකපාචිත්තියං වුත්තං. සෙසායාති අනුපසම්පන්නාය. තිකදුක්කටන්ති වාරත්තයෙ දුක්කටත්තයං.

2220. උභින්නන්ති උපසම්පන්නානුපසම්පන්නානං. අඤ්ඤස්මින්ති චීවරතො අඤ්ඤස්මිං. අන්තරායෙපි වා සතීති රාජචොරාදිඅන්තරායානං දසන්නං අඤ්ඤතරෙ සති.

2221. ‘‘ධුරනික්ඛෙපනං නාම, සමුට්ඨානමිදං මත’’න්ති ඉදං අට්ඨකථාය ‘‘ධුරනික්ඛෙපසමුට්ඨාන’’න්ති (පාචි. අට්ඨ. 893) වුත්තමෙව ගහෙත්වා වුත්තං, තෙරසසු සමුට්ඨානසීසෙසු ‘‘ධුරනික්ඛෙපසමුට්ඨාන’’න්ති විසුං සමුට්ඨානසීසං නාම නත්ථි. මාතිකට්ඨකථායඤ්ච ‘‘සමනුභාසනසමුට්ඨාන’’න්ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. චීවරසිබ්බනසික්ඛාපදවණ්ණනා, අත්ථතො සමානං) වුත්තං, තං සමුට්ඨානසීසෙසු අන්තොගධමෙව. තස්මා ‘‘ධුරනික්ඛෙපසමුට්ඨාන’’න්ති ඉදං සමනුභාසනසමුට්ඨානස්සෙව පරියායොති ගහෙතබ්බං.

2222. පඤ්ච ¶ අහානි පඤ්චාහං, පඤ්චාහමෙව පඤ්චාහිකං. ‘‘අතික්කමෙය්යා’’ති කිරියාය ද්විකම්මකත්තා ‘‘පඤ්චාහික’’න්ති ච ‘‘සඞ්ඝාටිචාර’’න්ති ච උපයොගත්ථෙ එව උපයොගවචනං. සඞ්ඝටිතට්ඨෙන සඞ්ඝාටි, ඉති වක්ඛමානානං පඤ්චන්නං චීවරානමෙවාධිවචනං, සඞ්ඝාටීනං ¶ චාරො සඞ්ඝාටිචාරො, පරිභොගවසෙන වා ඔතාපනවසෙන වා පරිවත්තනන්ති අත්ථො. ‘‘පඤ්චාහිකං සඞ්ඝාටිචාරං අතික්කමෙය්යාති පඤ්චමං දිවසං පඤ්ච චීවරානි නෙව නිවාසෙති න පාරුපති න ඔතාපෙති පඤ්චමං දිවසං අතික්කාමෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති (පාචි. 899) වචනතො පඤ්චදිවසබ්භන්තරෙ යං කිඤ්චි අකත්වා අතික්කාමෙන්තියා චීවරගණනාය පාචිත්ති හොතීති දස්සෙතුමාහ ‘‘යාතික්කමෙය්යා’’තිආදි.

2223. තිචීවරන්ති අන්තරවාසකඋත්තරාසඞ්ගසඞ්ඝාටිසඞ්ඛාතං තිචීවරඤ්ච. සංකච්චීති ථනවෙඨනසඞ්ඛාතං චීවරඤ්ච. දකසාටීති උතුනිකාලෙ නිවාසෙතබ්බඋදකසාටිචීවරඤ්ච. ඉති ඉමෙ පඤ්ච. පඤ්ච තූති පඤ්ච චීවරානි නාම.

2224-5. තිකපාචිත්තීති පඤ්චාහාතික්කන්තසඤ්ඤා, වෙමතිකා, අනතික්කන්තසඤ්ඤාති විකප්පත්තයෙ පාචිත්තියත්තයං හොති. පඤ්චාහානතික්කන්තෙ අතික්කන්තසඤ්ඤාවෙමතිකානං වසෙන ද්විකදුක්කටං.

‘‘පඤ්චමෙ දිවසෙ’’තිආදි අනාපත්තිවාරසන්දස්සනං. නිසෙවතීති නිවාසෙති වා පාරුපති වා. ඔතාපෙතීති එත්ථ වා-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො, ඔතාපෙති වාති අත්ථො. ආපදාසුපීති මහග්ඝං චීවරං, න සක්කා හොති චොරභයාදීසු පරිභුඤ්ජිතුං, එවරූපෙ උපද්දවෙ අනාපත්ති.

2226. අඤ්ඤිස්සා ¶ සඞ්කමෙතබ්බචීවරං අනාපුච්ඡා ගහෙත්වා යා පරිභුඤ්ජති, තස්සා පාචිත්තියං සියාති යොජනා, අඤ්ඤිස්සා උපසම්පන්නාය සන්තකං පඤ්චන්නං චීවරානං අඤ්ඤතරං තස්සා අවත්වා ආදාය පුන තස්සා දාතබ්බං, අදත්වා යා භික්ඛුනී පටිසෙවති, තස්සා පාචිත්තියං හොතීති අත්ථො. ‘‘සඞ්කමෙතබ්බචීවරං සඞ්කමනීය’’න්ති පරියායසද්දා එතෙ. යථාහ ‘‘චීවරසඞ්කමනීයන්ති සඞ්කමෙතබ්බචීවරං, අඤ්ඤිස්සා සන්තකං අනාපුච්ඡා ගහිතං පුන පටිදාතබ්බචීවරන්ති අත්ථො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 903).

2227. තිකපාචිත්තියං වුත්තන්ති ‘‘උපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤා…පෙ… වෙමතිකා ¶ …පෙ… අනුපසම්පන්නසඤ්ඤා චීවරසඞ්කමනීයං ධාරෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති (පාචි. 905) එවං තිකපාචිත්තියං පාළියං වුත්තං. සෙසායාති අනුපසම්පන්නාය. ‘‘තිකදුක්කට’’න්ති ඉදඤ්ච වුත්තනයමෙව. ආපදාසූති සචෙ අපාරුතං වා අනිවත්ථං වා චොරා හරන්ති, එවරූපාසු ආපදාසු වා.

2228. එතං සමුට්ඨානං කථිනෙන තුල්යන්ති යොජනා. ගහණං, පරිභොගො ච ක්රියං. අනාපුච්ඡනං අක්රියං.

2229. ලභිතබ්බං තු චීවරන්ති ලභිතබ්බං විකප්පනුපගං චීවරං. නිවාරෙතීති යථා තෙ දාතුකාමා න දෙන්ති, එවං අන්තරායං පරක්කමති. පාචිත්තිං පරිදීපයෙති සචෙ තස්සා වචනෙන තෙ න දෙන්ති, භික්ඛුනියා පාචිත්තියං වදෙය්යාති අත්ථො.

2230. එත්ථ පඨමං ‘‘සඞ්ඝස්සා’’ති වුත්තත්තා ගණස්සාති ද්වෙ තයොව ගහෙතබ්බා. ලාභෙති එත්ථ ‘‘නිවාරිතෙ’’ති සෙසො. සචෙ අඤ්ඤං පරික්ඛාරං නිවාරෙති, තථෙව දුක්කටන්ති යොජනා. අඤ්ඤන්ති විකප්පනුපගචීවරතො අඤ්ඤං. පරික්ඛාරන්ති ¶ යං කිඤ්චි ථාලකාදීනං වා සප්පිතෙලාදීනං වා අඤ්ඤතරං.

2231. ආනිසංසං නිදස්සෙත්වාති ‘‘කිත්තකං අග්ඝනකං දාතුකාමත්ථාති පුච්ඡති, ‘එත්තකං නාමා’ති වදන්ති, ‘ආගමෙථ තාව, ඉදානි වත්ථු මහග්ඝං, කතිපාහෙන කප්පාසෙ ආගතෙ සමග්ඝං භවිස්සතී’’ති එවං ආනිසංසං දස්සෙත්වා. න දොසතාති න දොසො, අනාපත්තීති අත්ථො.

2232-3. ධම්මිකං සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන සන්නිපතිත්වා කරියමානං චීවරානං විභඞ්ගං භාජනං යා භික්ඛුනී පටිසෙධෙය්ය පටිබාහෙය්ය, තස්සා එවං පටිසෙධෙන්තියා පාචිත්තියං හොතීති යොජනා. අධම්මෙ ධම්මසඤ්ඤාය දුක්කටං පරිදීපිතන්ති යොජනා. උභො වෙමතිකාය වාති උභොසු වෙමතිකාය. ගාථාබන්ධවසෙන සු-සද්දලොපො. ධම්මිකෙ අධම්මිකෙ චීවරවිභඞ්ගෙ වෙමතිකාය පටිබාහන්තියා ¶ දුක්කටං පරිදීපිතන්ති යොජනා. යථාහ ‘‘ධම්මිකෙ වෙමතිකා පටිබාහති, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අධම්මිකෙ වෙමතිකා පටිබාහති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති. ආනිසංසං නිදස්සෙත්වාති ‘‘එකිස්සා එකං සාටකං නප්පහොති, ආගමෙථ තාව, කතිපාහෙනෙව උප්පජ්ජිස්සති, තතො භාජෙස්සාමී’’ති (පාචි. 914) එවං ආනිසංසං දස්සෙත්වා.

2235-6. නිවාසනුපගං වා තථා පාරුපනුපගං වා කප්පබින්දුකතං වා යං කිඤ්චි චීවරං පඤ්ච සහධම්මිකෙ ච මාතාපිතරොපි මුඤ්චිත්වා අඤ්ඤස්ස යස්ස කස්සචි ගහට්ඨස්ස වා පරිබ්බාජකස්ස වා ¶ යදි දදෙය්ය, තස්සාපි පාචිත්තියං පරියාපුතන්ති යොජනා. එත්ථ ච ‘‘පිතරො’’ති මාතා ච පිතා ච මාතාපිතරොති වත්තබ්බෙ විරූපෙකසෙසවසෙන නිද්දෙසො දට්ඨබ්බො.

2237. එත්ථ ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ තා පන පාචිත්තියො චීවරානං ගණනාය වසෙන ගණෙතබ්බාති යොජනා.

2238. තාව සම්පටිච්ඡිතො කාලො එතස්සාති තාවකාලිකං, චීවරං. ‘‘අඤ්ඤස්සා’’ති පුබ්බෙ වුත්තස්ස දූරත්තා පුනපි ‘‘අඤ්ඤෙස’’න්ති ආහ, සොයෙවත්ථො.

2239. යා පන භික්ඛුනී ‘‘සචෙ මයං සක්කොම, දස්සාම කරිස්සාමාති එවං වාචා භින්නා හොතී’’ති වුත්තාය දුබ්බලාය චීවරපච්චාසාය චීවරස්ස විභඞ්ගං නිසෙධෙත්වා චීවරෙ කාලං අතික්කමෙය්ය, අස්සා දොසතා පාචිත්තියාපත්ති හොතීති යොජනා. චීවරෙ කාලන්ති ‘‘චීවරකාලසමයො නාම අනත්ථතෙ කථිනෙ වස්සානස්ස පච්ඡිමො මාසො, අත්ථතෙ කථිනෙ පඤ්චමාසා’’ති (පාචි. 922) පදභාජනෙ වුත්තං චීවරකාලං. අතික්කමෙය්යාති ‘‘අනත්ථතෙ කථිනෙ වස්සානස්ස පච්ඡිමං දිවසං, අත්ථතෙ කථිනෙ කථිනුද්ධාරදිවසං අතික්කාමෙතී’’ති වුත්තවිධිං අතික්කාමෙය්ය.

2240. ‘‘අදුබ්බලචීවරෙ ¶ දුබ්බලචීවරසඤ්ඤා, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වචනතො සුදුබ්බලන්ති චෙතසාති එත්ථ සු-සද්දො පදපූරණෙ. උභොසූති දුබ්බලෙ, අදුබ්බලෙ ච. කඞ්ඛිතාය වාති වෙමතිකාය වා.

2241. ආනිසංසං නිදස්සෙත්වාති ‘‘කිඤ්චාපි ‘න මයං අය්යෙ සක්කොමා’ති වදන්ති, ඉදානි පන තෙසං කප්පාසො ආගමිස්සති, සද්ධො පසන්නො පුරිසො ආගමිස්සති ¶ , අද්ධා දස්සතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 921) එවං අට්ඨකථාය වුත්තනයෙන ආනිසංසං දස්සෙත්වා.

2242. ධම්මිකං කථිනුද්ධාරන්ති ‘‘ධම්මිකො නාම කථිනුද්ධාරො සමග්ගො භික්ඛුනිසඞ්ඝො සන්නිපතිත්වා උද්ධරතී’’ති (පාචි. 929) වුත්තං කථිනුද්ධාරං.

2243. යස්සාති යස්ස කථිනස්ස. අත්ථාරමූලකො ආනිසංසො නාම ‘‘යො ච තත්ථ චීවරුප්පාදො, සො නෙසං භවිස්සතී’’ති (මහාව. 306) අනුඤ්ඤාතො තස්මිං විහාරෙ උප්පජ්ජනකචීවරවත්ථානිසංසො. උද්ධාරමූලකො නාම අන්තරුබ්භාරං කාරාපෙන්තෙහි උපාසකෙහි දිය්යමානචීවරවත්ථානිසංසො.

2245. සමානිසංසොපීති අත්ථාරආනිසංසෙන සමානිසංසොපි උබ්භාරො. සද්ධාපාලනකආරණාති පසාදානුරක්ඛනත්ථාය දාතබ්බොති යොජනා. ආනිසංසං නිදස්සෙත්වාති ‘‘භික්ඛුනිසඞ්ඝො ජිණ්ණචීවරො, කථිනානිසංසමූලකො මහාලාභො’’ති එවරූපං ආනිසංසං දස්සෙත්වා.

2246. සමුට්ඨානාදිනා සද්ධිං සෙසං පන විනිච්ඡයජාතං අසෙසෙන සබ්බාකාරෙන සත්තමෙන සික්ඛාපදෙන සමං මතං ‘‘සදිස’’න්ති විඤ්ඤාතං. කිඤ්චිපි අප්පකම්පි අපුබ්බං තත්ථ වුත්තනයතො අඤ්ඤං නත්ථීති යොජනා.

2247. ‘‘යා ¶ ¶ පන භික්ඛුනියො ද්වෙ එකමඤ්චෙ තුවට්ටෙය්යුං, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 933) පඤ්ඤත්තසික්ඛාපදෙ විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘එකායා’’තිආදි. එකායාති එකාය භික්ඛුනියා. අපරාති අඤ්ඤා උපසම්පන්නා. නිපජ්ජෙය්යුන්ති එත්ථ ‘‘එකමඤ්චෙ’’ති සෙසො. ද්වෙති ද්වෙ භික්ඛුනියො.

2248-9. ‘‘එකාය චා’’තිආදි අනාපත්තිවාරනිද්දෙසො. උභො වාපි සමං නිසීදන්තීති යොජනා. එළකෙනාති එළකලොමසික්ඛාපදෙන.

2250-1. පාවාරකටසාරාදින්ති එත්ථ භුම්මෙකවචනං. ‘‘සංහාරිමෙසූ’’ති ඉමිනා සමානාධිකරණත්තා බහුවචනප්පසඞ්ගෙ වචනවිපල්ලාසෙනෙත්ථ එකවචනනිද්දෙසොති දට්ඨබ්බො. පාවාරො ච කටසාරො ච තෙ ආදි යස්සාති විග්ගහො, නිද්ධාරණෙ චෙතං භුම්මං. එකකන්ති නිද්ධාරිතබ්බනිදස්සනං. එකමෙව එකකං. සංහාරිමෙසු පාවාරාදීසු අඤ්ඤතරන්ති අත්ථො. ‘‘පාවාරොති කොජවාදයො’’ති වදන්ති. කටසාරොති කටොයෙව. ආදි-සද්දෙන අත්ථරිත්වා සයනාරහං සබ්බං සඞ්ගණ්හාති. තෙනෙවාති යං අත්ථතං, තෙනෙව. පාරුපිත්වා සචෙ යා පන ද්වෙ සහෙව නිපජ්ජන්ති, තාසං පාචිත්තියං සියාති යොජනා. එත්ථ ච අත්ථරණපාවුරණකිච්චෙ එකස්සෙව නිද්දිට්ඨත්තා එකස්ස අන්තස්ස අත්ථරණඤ්ච එකස්ස අන්තස්ස පාරුපනඤ්ච විඤ්ඤායති. යථාහ ‘‘සංහාරිමානං පාවාරත්ථරණකටසාරකාදීනං එකං අන්තං අත්ථරිත්වා එකං පාරුපිත්වා තුවට්ටෙන්තීනමෙතං අධිවචන’’න්ති (පාචි. අට්ඨ. 937).

එකස්මිං එකත්ථරණෙ වා එකපාවුරණෙ වා නිපජ්ජනෙ සති තාසං ද්වින්නං භික්ඛුනීනං දුක්කටන්ති සම්බන්ධො. ද්විකදුක්කටං වුත්තන්ති ¶ ‘‘නානත්ථරණපාවුරණෙ එකත්ථරණපාවුරණසඤ්ඤා…පෙ… වෙමතිකා, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාචි. 939) වුත්තං දුක්කටද්වයං.

2252. වවත්ථානං නිදස්සෙත්වාති මජ්ඣෙ කාසාවං වා කත්තරයට්ඨිං වා අන්තමසො කායබන්ධනම්පි ¶ ඨපෙත්වා නිපජ්ජන්ති, අනාපත්තීති අත්ථො. සෙසං සමුට්ඨානාදිවිධානං. ආදිනාති ඉමස්මිංයෙව වග්ගෙ පඨමසික්ඛාපදෙන. තුල්යන්ති සමානං.

2253. අඤ්ඤිස්සා භික්ඛුනියා. අඵාසුකාරණාති අඵාසුකරණහෙතු. අනාපුච්ඡාති අනාපුච්ඡිත්වා. තස්සා පුරතො ච චඞ්කමනාදයො යදි කරෙය්ය, එවං කරොන්තියා පාචිත්තියාපත්ති හොතීති යොජනා. චඞ්කමනාදයොති එත්ථ ආදි-සද්දෙන ‘‘තිට්ඨති වා නිසීදති වා සෙය්යං වා කප්පෙති උද්දිසති වා උද්දිසාපෙති වා සජ්ඣායං වා කරොතී’’ති (පාචි. 943) පදභාජනෙ වුත්තානං සඞ්ගහො.

2254. නිවත්තනානං ගණනායාති චඞ්කමන්තියා චඞ්කමස්ස උභයකොටිං පත්වා නිවත්තන්තියා නිවත්තනගණනාය. පයොගතොයෙවාති පයොගගණනායෙව, ඉරියාපථපරිවත්තනගණනායෙවාති වුත්තං හොති. දොසාති පාචිත්තියාපත්තියො.

2255. පදානං ගණනාවසාති එත්ථ ආදි-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො. යථාහ ‘‘පදාදිගණනායා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 943). තිකපාචිත්තියං වුත්තන්ති උපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤා, වෙමතිකා, අනුපසම්පන්නසඤ්ඤාති විකප්පත්තයස්ස වසෙන පාචිත්තියත්තයං වුත්තං. සෙසායාති අනුපසම්පන්නාය.

2256. න ¶ ච අඵාසුකාමායාති ආපුච්ඡිත්වා තස්සා භික්ඛුනියා පුරතො චඞ්කමනාදීනි කරොන්තියා අනාපත්තීති යොජනා.

2257. ක්රියාක්රියන්ති චඞ්කමනාදිකරණං කිරියං. ආපුච්ඡාය අකරණං අකිරියං. පාපමානසන්ති අකුසලචිත්තං.

2258-9. අනන්තරායාති වක්ඛමානෙසු රාජන්තරායාදීසු දසසු අන්තරායෙසු අඤ්ඤතරරහිතා ¶ භික්ඛුනී. දුක්ඛිතන්ති ගිලානං. යථාහ ‘‘දුක්ඛිතා නාම ගිලානා වුච්චතී’’ති (පාචි. 948). සහජීවිනින්ති සද්ධිවිහාරිනිං. යථාහ ‘‘සහජීවිනී නාම සද්ධිවිහාරිනී වුච්චතී’’ති. අඤ්ඤාය වා නුපට්ඨාපෙය්යාති අඤ්ඤාය භික්ඛුනියා, සික්ඛමානාය, සාමණෙරියා වා ගිහිනියා වා උපට්ඨානං න කාරාපෙය්ය. නුපට්ඨෙය්ය සයම්පි වාති යා උපට්ඨානං න කරෙය්ය. ධුරෙ නික්ඛිත්තමත්තෙ වාති ‘‘නෙව උපට්ඨෙස්සාමි, න උපට්ඨාපනාය උස්සුක්කං කරිස්සාමී’’ති ධුරෙ උස්සාහෙ නික්ඛිත්තමත්තෙයෙව. තස්සාති උපජ්ඣායාය.

අන්තෙවාසිනියා වාපීති පබ්බජ්ජාඋපසම්පදාධම්මනිස්සයවසෙන චතුබ්බිධාසු අන්තෙවාසිනීසු අඤ්ඤතරාය. ඉතරායාති අනුපසම්පන්නාය.

2260. ගිලානායාති සයං ගිලානාය. ‘‘ගවෙසිත්වා අලභන්තියා’’ති පදච්ඡෙදො, අඤ්ඤං උපට්ඨායිකං පරියෙසිත්වා අලභමානායාති අත්ථො. ‘‘ආපදාසු උම්මත්තිකාදීන’’න්ති පදච්ඡෙදො. ගාථාබන්ධවසෙන වණ්ණලොපොපි දට්ඨබ්බො. ආපදාසූති තථාරූපෙ උපද්දවෙ සති. ධුරනික්ඛෙපනොදයන්ති ¶ ධුරනික්ඛෙපසමුට්ඨානං. යදෙත්ථ වත්තබ්බං, තං හෙට්ඨා වුත්තමෙව.

2261-2. පුග්ගලිකස්ස අත්තායත්තපරායත්තවසෙන අනියමිතත්තා ‘‘සක’’න්ති ඉමිනා නියමෙති. සකං පුග්ගලිකන්ති අත්තනො පුග්ගලිකං. දත්වාති එත්ථ ‘‘භික්ඛුනියා’’ති සෙසො. සකවාටන්ති පරිවත්තකද්වාරකවාටසහිතං. උපස්සයන්ති ගෙහං. ද්වාරාදීසූති එත්ථ ආදි-සද්දෙන ගබ්භපමුඛානං සඞ්ගහො, නිද්ධාරණෙ චෙතං භුම්මං. බහූනිපීති නිද්ධාරෙතබ්බනිදස්සනං. බහූනිපි ද්වාරානි වා බහූ ගබ්භෙ වා බහූනි පමුඛානි වා. තන්ති යස්සා උපස්සයො දින්නො, තං භික්ඛුනිං. නික්කඩ්ඪන්තියාති අතික්කාමෙන්තියා. තස්සාති යා නික්කඩ්ඪති, තස්සා.

2263. එත්ථාති නික්කඩ්ඪනෙ. එසෙව නයොති ‘‘පයොගගණනාය ආපත්තී’’ති දස්සිතනයො. එත්ථ පයොගො නාම ආණාපනං, ඉමිනා ‘‘එකායාණත්තියා අනෙකෙසු ද්වාරෙසු අතික්කාමිතෙසුපි එකාව ආපත්ති හොතී’’ති එවමාදිකං අට්ඨකථාගතවිනිච්ඡයං (පාචි. අට්ඨ. 943, 952 අත්ථතො සමානං) සඞ්ගණ්හාති.

2264. තෙසු ¶ විනිච්ඡයෙසු එකං විනිච්ඡයවිසෙසං දස්සෙතුමාහ ‘‘එත්තකාව ඉමං ද්වාරා’’තිආදි. ද්වාරගණනාය ආපත්තියො ද්වාරගණනාපත්තියො.

2265. අකවාටම්හාති අකවාටබන්ධතො උපස්සයා නික්කඩ්ඪන්තියා දුක්කටන්ති යොජනා. සෙසායාති අනුපසම්පන්නාය. තිකදුක්කටන්ති අනුපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤාය, වෙමතිකාය, අනුපසම්පන්නසඤ්ඤාය ච වසෙන තිකදුක්කටං. උභින්නන්ති උපසම්පන්නානුපසම්පන්නානං. පරික්ඛාරෙසූති පත්තචීවරාදීසු පරික්ඛාරෙසු ¶ . සබ්බත්ථාති සබ්බෙසු පයොගෙසු, නික්කඩ්ඪියමානෙසු, නික්කඩ්ඪාපියමානෙසු චාති වුත්තං හොති.

2266. එත්ථ ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ සමුට්ඨානාදිවිනිච්ඡයෙන සහ සෙසං විනිච්ඡයජාතං අසෙසෙන සබ්බප්පකාරෙන සඞ්ඝිකා විහාරස්මා නික්කඩ්ඪනසික්ඛාපදෙන සමං මතං ‘‘සදිස’’න්ති සල්ලක්ඛිතන්ති යොජනා.

2267. ඡට්ඨෙති ‘‘යා පන භික්ඛුනී සංසට්ඨා විහරෙය්ය ගහපතිනා වා ගහපතිපුත්තෙන වා’’තිආදිමාතිකාය (පාචි. 956) නිද්දිට්ඨෙ ඡට්ඨසික්ඛාපදෙ. ඉධ වත්තබ්බන්ති ඉමස්මිං විනයවිනිච්ඡයෙ කථෙතබ්බං. අරිට්ඨස්ස සික්ඛාපදෙනාති අරිට්ඨසික්ඛාපදෙන. විනිච්ඡයොති සමුට්ඨානාදිකො.

2268. සාසඞ්කසම්මතෙති එත්ථ ‘‘සප්පටිභයෙ’’ති සෙසො. උභයම්පි හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව. අන්තොරට්ඨෙති යස්ස විජිතෙ විහරති, තස්සෙව රට්ඨෙ. සාසඞ්කසම්මතෙ සප්පටිභයෙ අන්තොරට්ඨෙ සත්ථෙන විනා චාරිකං චරන්තියා භික්ඛුනියා ආපත්ති සියාති යොජනා.

2269. එවං චරන්තියා සගාමකට්ඨානෙ ගාමන්තරප්පවෙසෙ ච අගාමකෙ අරඤ්ඤෙ අද්ධයොජනෙ ච විනයඤ්ඤුනා භික්ඛුනා පාචිත්තියනයො පාචිත්තියාපත්තිවිධානක්කමො ඤෙය්යො ඤාතබ්බොති යොජනා.

2270. සහ ¶ සත්ථෙන චරන්තියා න දොසොති යොජනා. ඛෙමට්ඨානෙ චරන්තියා, ආපදාසු වා චරන්තියා න දොසොති යොජනා.

2271. අට්ඨමෙ ¶ නවමෙ වාපීති ‘‘යා පන භික්ඛුනී තිරොරට්ඨෙ’’තිආදිකෙ (පාචි. 966) අට්ඨමසික්ඛාපදෙ ච ‘‘යා පන භික්ඛුනී අන්තොවස්සං චාරිකං චරෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 970) වුත්තනවමසික්ඛාපදෙ ච. අනුත්තානං න විජ්ජති, සබ්බං උත්තානමෙව, තස්මා එත්ථ මයා න විචාරීයතීති අධිප්පායො.

2272. ‘‘යා පන භික්ඛුනී වස්සංවුත්ථා චාරිකං න පක්කමෙය්ය අන්තමසො ඡප්පඤ්චයොජනානිපි, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 974) වුත්තසික්ඛාපදෙ විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘පාචිත්තී’’තිආදි. අහං න ගමිස්සාමි න පක්කමිස්සාමීති ධුරනික්ඛෙපෙ කතෙ පාචිත්තීති යොජනා. තථාති පාචිත්ති.

2273. වස්සංවුත්ථාය පවාරෙත්වා අන්තමසො පඤ්ච යොජනානි ගන්තුං වට්ටති. එත්ථ අපි-සද්දස්ස සම්භාවනත්ථතං දස්සෙතුමාහ ‘‘ඡසූ’’තිආදි. ඉධ ඉමස්මිං අනාපත්තිවාරෙ ඡසු යොජනෙසු යදත්ථි වත්තබ්බං, තං කින්නු නාම සියා, නත්ථි කිඤ්චි වත්තබ්බන්ති අත්ථො. පවාරෙත්වා ඡ යොජනානි ගච්ඡන්තියා අනාපත්තිභාවො අවුත්තසිද්ධොවාති දීපෙති.

2274. තීණි යොජනානි. තෙනෙවාති යෙන ගතා, තෙනෙව මග්ගෙන. අඤ්ඤෙන මග්ගෙනාති ගතමග්ගතො අඤ්ඤෙන පථෙන.

2275. දසවිධෙ අන්තරායස්මිං සතීති වක්ඛමානෙසු අන්තරායෙසු අඤ්ඤතරස්මිං සති. තස්සා අනාපත්තීති යොජනා. ආපදාසූති අට්ටාදිකාරණෙන කෙනචි පලිබුද්ධාදිභාවසඞ්ඛාතාසු ආපදාසු. ගිලානායාති සයං ගිලානාය. දුතියාය භික්ඛුනියා අලාභෙ වා අපක්කමන්තියා අනාපත්ති.

2276. රාජා ¶ ¶ ච චොරා ච අමනුස්සා ච අග්ගි ච තොයඤ්ච වාළා ච සරීසපා චාති විග්ගහො. මනුස්සොති එත්ථ ගාථාබන්ධවසෙන පුබ්බපදලොපො ‘‘ලාබූනි සීදන්තී’’තිආදීසු (ජා. 1.1.77) විය. ජීවිතඤ්ච බ්රහ්මචරියා ච ජීවිතබ්රහ්මචරියන්ති සමාහාරද්වන්දෙ සමාසො, තස්ස ජීවිතබ්රහ්මචරියස්ස. අන්තරායා එව අන්තරායිකා. එතෙසං දසන්නං අඤ්ඤතරස්මිං අපක්කමන්තියා අනාපත්ති. යථාහ ‘‘අන්තරායෙති දසවිධෙ අන්තරායෙ. ‘පරං ගච්ඡිස්සාමී’ති නික්ඛන්තා, නදිපූරො පන ආගතො, චොරා වා මග්ගෙ හොන්ති, මෙඝො වා උට්ඨාති, නිවත්තිතුං වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 976).

2277. අපක්කමනං අක්රියං. අනාදරියෙන ආපජ්ජනතො ආහ ‘‘දුක්ඛවෙදන’’න්ති.

2278-80. රාජාගාරන්ති රඤ්ඤො කීළනඝරං. චිත්තාගාරන්ති කීළනචිත්තසාලං. ආරාමන්ති කීළනඋපවනං. කීළුය්යානන්ති කීළනත්ථාය කතං උය්යානං. කීළාවාපින්ති එත්ථ කිඤ්චාපි පාළියං (පාචි. 979) පොක්ඛරණී වුත්තා, සා පන සබ්බජලාසයානං කීළාය කතානං උපලක්ඛණවසෙන වුත්තාති ආහ ‘‘කීළාවාපි’’න්ති, කීළනත්ථාය කතවාපින්ති අත්ථො. ‘‘නානාකාර’’න්ති ඉදං යථාවුත්තපදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. සබ්බසඞ්ගාහිකවසෙන ‘‘තානී’’ති වුත්තං. නානාකාරං රාජාගාරං චිත්තාගාරං ආරාමං කීළුය්යානං වා කීළාවාපිං දට්ඨුං ගච්ඡන්තීනං තානි සබ්බානි එකතො දට්ඨුං ගච්ඡන්තීනං තාසං භික්ඛුනීනං පදෙ පදෙ දුක්කටං මුනිනා නිද්දිට්ඨන්ති යොජනා.

පඤ්චපීති ¶ රාජාගාරාදීනි පඤ්චපි. එකායෙව පාචිත්ති ආපත්ති පරිදීපිතාති යොජනා. තං තං දිසාභාගං ගන්ත්වා පස්සන්ති චෙ, පාටෙක්කාපත්තියො පයොගගණනාය සියුන්ති යොජනා.

2281. ගමනබාහුල්ලෙන ආපත්තිබාහුල්ලං පකාසෙත්වා ගීවාපරිවත්තනසඞ්ඛාතෙන පයොගබාහුල්ලෙනාපි ¶ ආපත්තිබාහුල්ලං පකාසෙතුමාහ ‘‘පයොගබහුතායාපි, පාචිත්තිබහුතා සියා’’ති. සබ්බත්ථාති යත්ථ භික්ඛුනියා පාචිත්තියං වුත්තං, තත්ථ සබ්බත්ථ.

2282. ‘‘අවසෙසොපි අනාපත්තී’’ති පදච්ඡෙදො. අනාපත්ති ච කථාමග්ගො ච අනාපත්තිකථාමග්ගො, තෙසං විනිච්ඡයො අනාපත්තිකථාමග්ගවිනිච්ඡයො, ‘‘අනාපත්ති ආරාමෙ ඨිතා පස්සතී’’තිආදිකො (පාචි. 981) අනාපත්තිවිනිච්ඡයො ච අට්ඨකථාගතො (පාචි. අට්ඨ. 981) අවසෙසවිනිච්ඡයො චාති අත්ථො. ‘‘ආරාමෙ ඨිතා’’ති එතෙන අජ්ඣාරාමෙ රාජාගාරාදීනි කරොන්ති, තානි පස්සන්තියා අනාපත්තීති අයමනාපත්තිවාරො දස්සිතො. එතෙනෙව අන්තොආරාමෙ තත්ථ තත්ථ ගන්ත්වා නච්චාදීනි විය රාජාගාරාදීනිපි පස්සිතුං ලභතීතිපි සිද්ධං. ආදි-සද්දෙන ‘‘පිණ්ඩපාතාදීනං අත්ථාය ගච්ඡන්තියා මග්ගෙ හොන්ති, තානි පස්සති, අනාපත්ති. රඤ්ඤො සන්තිකං කෙනචි කරණීයෙන ගන්ත්වා පස්සති, අනාපත්ති. කෙනචි උපද්දුතා පවිසිත්වා පස්සති, අනාපත්තී’’ති එතෙ අනාපත්තිවාරා සඞ්ගහිතා. නච්චදස්සන…පෙ… සහාති සමුට්ඨානාදිනා විනිච්ඡයෙන සහ නච්චදස්සනසික්ඛාපදසදිසොව.

2283. මානතො ¶ පමාණතො අතීතා අපෙතා මානාතීතා, ආසන්දී, තං. වාළෙහි උපෙතො වාළූපෙතො, පල්ලඞ්කො, තං. ‘‘ආසන්දී නාම අතික්කන්තප්පමාණා වුච්චතී’’ති වචනතො හෙට්ඨා අට්ටනියා වඩ්ඪකිහත්ථතො උච්චතරපාදො ආයාමචතුරස්සො මඤ්චපීඨවිසෙසො ආසන්දී නාම සමචතුරස්සානං අතික්කන්තප්පමාණානම්පි අනුඤ්ඤාතත්තා. ‘‘පල්ලඞ්කො නාම ආහරිමෙහි වාළෙහි කතො’’ති (පාචි. 984) වචනතො පමාණයුත්තොපි එවරූපො න වට්ටති. ආහරිත්වා යථානුරූපට්ඨානෙ ඨපෙතබ්බවාළරූපානි ආහරිමවාළා නාම, සංහරිමවාළරූපයුත්තොති වුත්තං හොති. මානාතීතං ආසන්දිං වා වාළූපෙතං පල්ලඞ්කං වා සෙවන්තීනං අභිනිසීදන්තීනං, අභිනිපජ්ජන්තීනඤ්ච යාසං භික්ඛුනීනං සත්ථා පාචිත්තියාපත්තිං ආහ.

2284. තාසං නිසීදනස්සාපි නිපජ්ජනස්සාපි පයොගබාහුල්ලවසෙන පාචිත්තියානං ගණනා හොති ඉති එවං නිද්දිට්ඨා එවං අයං ගණනා අච්චන්තයසෙන අනන්තපරිවාරෙන භගවතා වුත්තාති ¶ යොජනා. එත්ථ ච ඉච්චෙවන්ති නිපාතසමුදායො, ඉති-සද්දො නිදස්සනෙ, එවං-සද්දො ඉදමත්ථෙ දට්ඨබ්බො.

2285. පාදෙ ආසන්දියා ඡෙත්වාති ආසන්දියා පාදෙ පමාණතො අධිකට්ඨානඡින්දනෙන ඡෙත්වා. පල්ලඞ්කස්ස පාදෙ වාළකා පල්ලඞ්කවාළකා, තෙ හිත්වා අපනෙත්වා, අනාපත්තීති සෙවන්තීනං අනාපත්ති.

2286-7. ඡන්නන්ති ඛොමාදීනං ඡන්නං, නිද්ධාරණෙ සාමිවචනං. අඤ්ඤතරං සුත්තන්ති නිද්ධාරිතබ්බනිදස්සනං. හත්ථාති හත්ථෙන, කරණත්ථෙ චෙතං නිස්සක්කවචනං. අඤ්චිතන්ති හත්ථායාමෙන ආකඩ්ඪිතං ¶ . තස්මින්ති තස්මිං අඤ්ඡිතෙ සුත්තප්පදෙසෙ. තක්කම්හීති කන්තනසූචිම්හි. වෙඨිතෙති පලිවෙඨිතෙ.

සුත්තකන්තනතො සබ්බපුබ්බපයොගෙසූති සුත්තකන්තනතො පුබ්බෙසු කප්පාසවිචිනනාදිසබ්බපයොගෙසු. හත්ථවාරතොති හත්ථවාරගණනාය. යථාහ ‘‘කප්පාසවිචිනනං ආදිං කත්වා සබ්බපුබ්බපයොගෙසු හත්ථවාරගණනාය දුක්කට’’න්ති (පාචි. අට්ඨ. 988).

2288. කන්තිතං සුත්තන්ති පඨමමෙව කන්තිතං දසිකසුත්තාදිං. පුන කන්තන්තියාති කොටියා කොටිං සඞ්ඝාටෙත්වා පුන කන්තන්තියා.

2289. තණ්ඩුලානං කොට්ටනං තු ආදිං කත්වා ගිහීනං වෙය්යාවච්චං කරොන්තියා සබ්බපුබ්බපයොගෙසු දුක්කටන්ති යොජනා.

2290. යාගුආදිසු නිප්ඵාදෙතබ්බෙසු තදාධාරානි භාජනානි ගණෙත්වාව පාචිත්තිං පරිදීපයෙ, ඛජ්ජකාදීසු රූපානං ගණනාය පාචිත්තිං පරිදීපයෙති යොජනා. යාගුආදිසූති එත්ථ ¶ ආදි-සද්දෙන භත්තසූපාදීනං සඞ්ගහො. ඛජ්ජකාදීසූති ආදි-සද්දෙන මච්ඡමංසාදිඋත්තරිභඞ්ගානං සඞ්ගහො.

2291. ‘‘සචෙපි මාතාපිතරො ආගච්ඡන්ති, යංකිඤ්චි බීජනිං වා සම්මජ්ජනිදණ්ඩං වා කාරාපෙත්වා වෙය්යාවච්චකරට්ඨානෙ ඨපෙත්වාව යං කිඤ්චි පචිතුං වට්ටතී’’ති අට්ඨකථාගතං විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘සචෙ’’තිආදි. සචෙති එත්ථ ‘‘මාතාපිතරො ආගච්ඡන්තී’’ති සෙසො. අත්තනො එවමාගතානං මාතාපිතූනම්පි ¶ කිඤ්චි කම්මං අකාරෙත්වා කිඤ්චි කම්මං කාතුං න වට්ටතීති යොජනා. අපි-සද්දො සම්භාවනෙ, තෙන අඤ්ඤෙසං කථායෙව නත්ථීති දීපෙති.

2292-3. සඞ්ඝස්ස යාගුපානෙ වෙය්යාවච්චං කරොන්තියා අනාපත්තීති යොජනා. ‘‘සඞ්ඝභත්තෙපී’’තිආදීසුපි එසෙව නයො. අත්තනො වෙය්යාවච්චකරස්ස වාති සම්බන්ධො. යථාහ ‘‘යාගුපානෙති මනුස්සෙහි සඞ්ඝස්සත්ථාය කරියමානෙ යාගුපානෙ වා සඞ්ඝභත්තෙ වා තෙසං සහායිකභාවෙන යං කිඤ්චි පචන්තියා අනාපත්ති. චෙතියපූජාය සහායිකා හුත්වා ගන්ධමාලාදීනි පූජෙති, වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 993).

2294. ‘‘යා පන භික්ඛුනී ‘එහාය්යෙ ඉමං අධිකරණං වූපසමෙහී’ති වුච්චමානා ‘සාධූ’ති පටිස්සුණිත්වා සා පච්ඡා අනන්තරායිකිනී නෙව වූපසමෙය්ය න වූපසමාය උස්සුක්කං කරෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 995) සික්ඛාපදස්ස විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘පාචිත්ති ධුරනික්ඛෙපෙ’’තිආදි. ධුරනික්ඛෙපෙති න දානි තං වූපසමෙස්සාමි, අඤ්ඤාහි වා න වූපසමාපෙස්සාමී’’ති එවං ධුරස්ස උස්සාහස්ස නික්ඛෙපෙ පාචිත්තීති යොජනා. චීවරසිබ්බනෙ යථා පඤ්චාහපරිහාරො ලබ්භති, ඉධ පන තථා එකාහම්පි පරිහාරො න ලබ්භතීති යොජනා.

2295. සෙසන්ති ‘‘ධුරං නික්ඛිපිත්වා පච්ඡා විනිච්ඡිනන්තී ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වාව විනිච්ඡිනාතී’’තිආදිකං විනිච්ඡයජාතං. තත්ථ චීවරසිබ්බනෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති යොජනා.

2296-7. යා ¶ ¶ පන භික්ඛුනී ගිහීනං වා සහධම්මිකෙ ඨපෙත්වා අඤ්ඤෙසං පරිබ්බාජකපරිබ්බාජිකානං වා දන්තපොනොදකං විනා අඤ්ඤං යං කිඤ්චි අජ්ඣොහරණීයං ඛාදනීයං, භොජනීයං වා කායෙන වා කායපටිබද්ධෙන වා නිස්සග්ගියෙන වා දදාති, තස්සා පාචිත්තියං හොතීති යොජනා.

2298-9. ඉධ ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ මුනිනා දන්තකට්ඨොදකෙ දුක්කටං වුත්තන්ති යොජනා. යා පන භික්ඛුනී කායාදීහි සයං න දෙති අඤ්ඤෙන දාපෙති, තස්සා ච කායාදීහි අදත්වා භූමියං නික්ඛිපිත්වා දෙන්තියාපි යා බාහිරලෙපං වා දෙති, තස්සාපි උම්මත්තිකාය ච න දොසො අනාපත්තීති යොජනා.

2300-1. ආවසථචීවරන්ති ‘‘උතුනියො භික්ඛුනියො පරිභුඤ්ජන්තූ’’ති දින්නං චීවරං. යා භික්ඛුනී යං ‘‘ආවසථචීවර’’න්ති නියමිතං චීවරං, තං චතුත්ථෙ දිවසෙ ධොවිත්වා අන්තමසො උතුනියා සාමණෙරාය වා අදත්වා සචෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, තස්සා පාචිත්තියං වුත්තන්ති යොජනා. තිකපාචිත්තියං සියාති ‘‘අනිස්සජ්ජිතෙ අනිස්සජ්ජිතසඤ්ඤා…පෙ… වෙමතිකා…පෙ… නිස්සජ්ජිතසඤ්ඤා පරිභුඤ්ජති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති (පාචි. 1006) වුත්තං පාචිත්තියං හොතීති යොජනා.

2302-3. තස්මිං චීවරෙ නිස්සජ්ජිතෙ අනිස්සජ්ජිතසඤ්ඤාය වා වෙමතිකාය වා තස්සා භික්ඛුනියා ද්විකදුක්කටං වුත්තන්ති යොජනා. අඤ්ඤාසං උතුනීනං අභාවෙ අදත්වාපි පරිභුඤ්ජන්තියා අනාපත්ති. පුන පරියයෙති පුන උතුනිවාරෙ යථාකාලං පරිභුඤ්ජන්තියා අනාපත්ති. අච්ඡින්නචීවරාදීනඤ්ච අනාපත්තීති යොජනා. පරියයෙති ගාථාබන්ධවසෙන රස්සත්තං ¶ . අච්ඡින්නචීවරාදීනන්ති එත්ථ ආදි-සද්දෙන නට්ඨචීවරාදීනං සඞ්ගහො. ආපදාසුපීති මහග්ඝචීවරං සරීරතො මොචෙත්වා සුප්පටිසාමිතම්පි චොරා හරන්ති, එවරූපාසු ආපදාසු පරිභුඤ්ජන්තියා අනාපත්තීති යොජනා.

2304. සකවාටකං ¶ විහාරන්ති කවාටබන්ධවිහාරං, ද්වාරකවාටයුත්තං සුගුත්තසෙනාසනන්ති වුත්තං හොති. රක්ඛනත්ථාය අදත්වාති ‘‘ඉමං ජග්ගෙය්යාසී’’ති එවං අනාපුච්ඡිත්වා.

2305-6. ‘‘හොති පාචිත්තියං තස්සා, චාරිකං පක්කමන්තියා’’ති වුත්තමෙව පකාසෙතුමාහ ‘‘අත්තනො ගාමතො’’තිආදි. අත්තනො ගාමතොති අත්තනො වසනකගාමතො. තථා ඉතරස්සාති අපරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස පරික්ඛෙපං උපචාරං. තන්තිආදිපදත්තයෙ භුම්මත්ථෙ උපයොගවචනං වෙදිතබ්බං. පරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස පරික්ඛෙපෙ පඨමෙන පදෙන සමතික්කන්තෙ දුක්කටං, තථා ඉතරස්ස අපරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස තස්මිං උපචාරෙ අතික්කන්තෙ දුක්කටං. දුතියෙන පදෙන පරික්ඛෙපෙ, උපචාරෙ සමතික්කන්තමත්තෙ පාචිත්තීති යොජනා.

2307. අකවාටබන්ධනස්මිං කවාටබන්ධරහිතෙ විහාරෙ තථා අනිස්සජ්ජන්තියා දුක්කටං පරිදීපිතං. ජග්ගිකං අලභන්තියාති එත්ථ ‘‘පරියෙසිත්වා’’ති සෙසො. ජග්ගිකන්ති විහාරපටිජග්ගිකං.

2308. ආපදාසූති රට්ඨෙ භිජ්ජන්තෙ ආවාසෙ ඡඩ්ඩෙත්වා ගච්ඡන්ති, එවරූපාසු ආපදාසු. ගිලානායාති වචීභෙදං කාතුං අසමත්ථායාති.

2309-10. හත්ථී ¶ ච අස්සො ච රථො ච හත්ථිඅස්සරථා, තෙ ආදි යෙසං තෙ හත්ථිඅස්සරථාදයො, තෙහි. ආදි-සද්දෙන ධනු ථරූති පදද්වයං ගහිතං. සංයුත්තන්ති යථාවුත්තෙහි හත්ථිඅස්සාදිපදෙහි සංයොජිතං, ‘‘හත්ථීනං සිප්පං හත්ථිසිප්ප’’න්තිආදිනා කතසමාසන්ති අත්ථො, ‘‘හත්ථිසිප්පං අස්සසිප්පං රථසිප්පං ධනුසිප්පං ථරුසිප්ප’’න්ති එවං වුත්තං යං කිඤ්චි සිප්පන්ති වුත්තං හොති. හත්ථිසික්ඛාදිසිප්පං සන්දීපකො ගන්ථො වච්චවාචකානං අභෙදොපචාරෙන එවං වුත්තොති ගහෙතබ්බං. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘පදාදීනං වසෙනිධා’’ති. පරූපඝාතකං මන්තාගදයොගප්පභෙදකං කිඤ්චීති පරෙසං අන්තරායකරං ඛිලනවසීකරණසොසාපනාදිභෙදං ආථබ්බණමන්තඤ්ච විසයොගාදිප්පභෙදකඤ්ච යං කිඤ්චි සිප්පන්ති අත්ථො.

එත්ථ ¶ ච ඛිලනමන්තො නාම දාරුසාරඛිලං මන්තෙත්වා පථවියං පවෙසෙත්වා මාරණමන්තො. වසීකරණමන්තො නාම පරං අත්තනො වසෙ වත්තාපනකමන්තො. සොසාපනකමන්තො නාම පරසරීරං රසාදිධාතුක්ඛයෙන සුක්ඛභාවං පාපනකමන්තො. ආදි-සද්දෙන විදෙස්සනාදිමන්තානං සඞ්ගහො. විදෙස්සනං නාම මිත්තානං අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස වෙරිභාවාපාදනං. ඉධ ඉමස්මිං සාසනෙ යා භික්ඛුනී හත්ථි…පෙ… කිඤ්චි යස්ස කස්සචි සන්තිකෙ පදාදීනං වසෙන පරියාපුණෙය්ය අධීයෙය්ය චෙ, තස්සා පාචිත්තියං හොතීති යොජනා.

2311. ලෙඛෙති ලිඛිතසිප්පෙ. ධාරණාය චාති ධාරණසත්ථෙ, යස්මිං වුත්තනයෙන පටිපජ්ජන්තා බහූනිපි ගන්ථානි ධාරෙන්ති. ගුත්තියාති අත්තනො වා පරෙසං වා ගුත්තත්ථාය. පරිත්තෙසු ච සබ්බෙසූති යක්ඛපරිත්තචොරවාළාදිසබ්බෙසු පරිත්තෙසු ච.

2312. දසමෙති ¶ ‘‘යා පන භික්ඛුනී තිරච්ඡානවිජ්ජං වාචෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1018) සමුද්දිට්ඨෙ දසමසික්ඛාපදෙ. ඉදං දසමසික්ඛාපදං.

2313. සභික්ඛුකං ආරාමන්ති යත්ථ භික්ඛූ රුක්ඛමූලෙපි වසන්ති, තං පදෙසං. ජානිත්වාති ‘‘සභික්ඛුක’’න්ති ජානිත්වා. යං කිඤ්චීති භික්ඛුං වා සාමණෙරං වා ආරාමිකං වා යං කිඤ්චි.

2314-5. ‘‘සභික්ඛුකො නාම ආරාමො යත්ථ භික්ඛූ රුක්ඛමූලෙපි වසන්තී’’ති (පාචි. 1025) වචනතො ආහ ‘‘සචෙ අන්තමසො’’තිආදි. යා පන භික්ඛුනී අන්තමසො රුක්ඛමූලස්සපි අනාපුච්ඡා සචෙ පරික්ඛෙපං අතික්කාමෙති, තස්සා පඨමෙ පාදෙ දුක්කටං, අපරික්ඛිත්තෙ තස්ස විහාරස්ස උපචාරොක්කමෙ වාපි භික්ඛුනියා දුක්කටං, දුතියෙ පාදෙ අතික්කාමිතෙ පාචිත්ති සියාති යොජනා.

2316. අභික්ඛුකෙ ¶ ආරාමෙ සභික්ඛූති සඤ්ඤාය උභොසුපි සභික්ඛුකාභික්ඛුකෙසු ආරාමෙසු ජාතකඞ්ඛාය සඤ්ජාතවිචිකිච්ඡාය, වෙමතිකායාති අත්ථො. තස්සා ආපත්ති දුක්කටං හොතීති යොජනා.

2317. සීසානුලොකිකා යා භික්ඛුනී ගච්ඡති, තස්සා ච අනාපත්ති පකාසිතාති යොජනා. එවමුපරිපි. තා භික්ඛුනියො යත්ථ සන්නිපතිතා හොන්ති, තාසං සන්තිකං ‘‘ගච්ඡාමී’’ති ගච්ඡති. යථාහ ‘‘යත්ථ භික්ඛුනියො පඨමතරං ¶ පවිසිත්වා සජ්ඣායං වා චෙතියවන්දනාදීනි වා කරොන්ති, තත්ථ තාසං සන්තිකං ගච්ඡාමීති ගන්තුං වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 1027).

2318. ‘‘සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡා’’ති වචනෙනෙව අභික්ඛුකං ආරාමං කිඤ්චි අනාපුච්ඡා පවිසන්තියා අනාපත්තීති දීපිතං හොති. ආරාමමජ්ඣතො වා මග්ගො හොති, තෙන ගච්ඡන්තියාපි. ආපදාසූති යෙන කෙනචි උපද්දුතා හොති, එවරූපාසු ආපදාසු පවිසන්තියා.

2320. අක්කොසෙය්යාති දසන්නං අක්කොසවත්ථූනං අඤ්ඤතරෙන සම්මුඛා, පරම්මුඛා වා අක්කොසෙය්ය වා. පරිභාසෙය්ය වාති භය’මස්ස උපදංසෙය්ය වා. තිකපාචිත්තියන්ති ‘‘උපසම්පන්නෙ උපසම්පන්නසඤ්ඤා…පෙ… වෙමතිකා…පෙ… අනුපසම්පන්නසඤ්ඤා අක්කොසති වා පරිභාසති වා, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති (පාචි. 1031) තිකපාචිත්තියං වුත්තං. සෙසෙති අනුපසම්පන්නෙ. තිකදුක්කටං තස්සා හොතීති යොජනා.

2321. ‘‘පුරක්ඛත්වා’’තිආදීසු යං වත්තබ්බං, තං ‘‘අභිසපෙය්යා’’ති (පාචි. 875) වුත්තසික්ඛාපදෙ වුත්තනයමෙව.

2322-3. සඞ්ඝන්ති භික්ඛුනිසඞ්ඝං. පරිභාසෙය්යාති ‘‘බාලා එතා, අබ්යත්තා එතා, නෙතා ජානන්ති කම්මං වා කම්මදොසං වා කම්මවිපත්තිං වා කම්මසම්පත්තිං වා’’ති (පාචි. 1035) ආගතනයෙන ¶ පරිභාසෙය්යාති අත්ථො. ඉතරායාති එත්ථ උපයොගත්ථෙ කරණවචනං. එකං භික්ඛුනිං වා සම්බහුලා භික්ඛුනියො ¶ වා තථෙව ඉතරං අනුපසම්පන්නං වා පරිභාසන්තියා තස්සා දුක්කටං පරිදීපිතන්ති යොජනා.

2324-6. යා නිමන්තනපවාරණා උභොපි ගණභොජනසික්ඛාපදෙ (පාචි. 217-219), පවාරණසික්ඛාපදෙ (පාචි. 238-239) ච වුත්තලක්ඛණා, තාහි උභොහි නිමන්තනපවාරණාහි යා ච භික්ඛුනී සචෙ නිමන්තිතාපි වා පවාරිතාපි වා භවෙය්ය, සා පුරෙභත්තං යාගුඤ්ච යාමකාලිකාදිකාලිකත්තයඤ්ච ඨපෙත්වා යං කිඤ්චි ආමිසං යාවකාලිකං අජ්ඣොහරණත්ථාය පටිග්ගණ්හාති චෙ, තස්සා ගහණෙ දුක්කටං සියා, අජ්ඣොහාරවසෙන එත්ථ ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ පාචිත්ති පරිදීපිතාති යොජනා.

එත්ථ ච නිමන්තිතා නාම ‘‘පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරෙන භොජනෙන නිමන්තිතා’’ති ගණභොජනසික්ඛාපදෙ වුත්තලක්ඛණා. පවාරණා ච ‘‘පවාරිතො නාම අසනං පඤ්ඤායති, භොජනං පඤ්ඤායති, හත්ථපාසෙ ඨිතො අභිහරති, පටික්ඛෙපො පඤ්ඤායතී’’ති පවාරණසික්ඛාපදෙ වුත්තලක්ඛණාති වෙදිතබ්බා.

2327. කාලිකානි ච තීණෙවාති යාමකාලිකාදීනි තීණි කාලිකානි එව.

2328-9. නිමන්තිතපවාරිතානං ද්වින්නං සාධාරණාපත්තිං දස්සෙත්වා අනාපත්තිං දස්සෙතුමාහ ‘‘නිමන්තිතා’’තිආදි. ඉධ ඉමස්මිං සාසනෙ යා පන භික්ඛුනී නිමන්තිතා අප්පවාරිතා සචෙ යාගුං පිවති, වට්ටති අනාපත්තීති අත්ථො. සාමිකස්සාති යෙන නිමන්තිතා, තස්ස නිමන්තනසාමිකස්සෙව. අඤ්ඤභොජනන්ති ¶ යෙන නිමන්තිතා, තතො අඤ්ඤස්ස භොජනං. සචෙ සා භුඤ්ජති, තථා වට්ටතීති යොජනා.

කාලිකානි ච තීණෙවාති යාමකාලිකාදීනි තීණි කාලිකානෙව. පච්චයෙ සතීති පිපාසාදිපච්චයෙ සති.

2330. ඉමස්ස ¶ සික්ඛාපදස්ස ඉදං සමුට්ඨානං අද්ධානෙන තුල්යන්ති යොජනා. පවාරිතාය, අප්පවාරිතාය වා නිමන්තිතාය වසෙන කිරියාකිරියතං දස්සෙතුමාහ ‘‘නිමන්තිතා’’තිආදි. නිමන්තිතා පන සාමිකං අනාපුච්ඡා භුඤ්ජති චෙ, තස්සා වසෙන ඉදං සික්ඛාපදං කිරියාකිරියං හොති. එත්ථ භුඤ්ජනං ක්රියං. සාමිකස්ස අනාපුච්ඡනං අක්රියං.

2331. ‘‘කප්පියං කාරාපෙත්වා’’තිආදිං පවාරිතමෙව සන්ධායාහ. යා යදි පරිභුඤ්ජති, තස්සා ච පාචිත්ති සියා කිරියතො හොතීති යොජනා. සියාති අවස්සං. පවාරණසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙන කප්පියං කාරෙත්වා වා අකාරාපෙත්වා වා පරිභුඤ්ජන්තියා තස්සා පරිභොගෙනෙව ඉමිනා සික්ඛාපදෙන අවස්සං ආපත්ති හොතීති අත්ථො.

2332. ‘‘යා පන භික්ඛුනී කුලමච්ඡරිනී අස්ස, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1043) ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘භික්ඛුනීන’’න්තිආදි. කුලසන්තිකෙ භික්ඛුනීනං අවණ්ණං වදන්තියා පාචිත්තීති සම්බන්ධො, කුලස්ස සන්තිකෙ ‘‘භික්ඛුනියො දුස්සීලා පාපධම්මා’’ති භික්ඛුනීනං අවණ්ණං භාසන්තියාති අත්ථො. කුලස්සාවණ්ණනං වාපීති ‘‘තං කුලං අස්සද්ධං අප්පසන්න’’න්ති භික්ඛුනීනං සන්තිකෙ කුලස්ස අවණ්ණං අගුණං වදන්තියා පාචිත්තීති සම්බන්ධො.

2333. සන්තං ¶ භාසන්තියා දොසන්ති අමච්ඡරායිත්වා කුලස්ස වා භික්ඛුනීනං වා සන්තං දොසං ආදීනවං කථෙන්තියා.

2334-5. ඔවාදදායකොති අට්ඨහි ගරුධම්මෙහි ඔවාදං දෙන්තො. වස්සං උපගච්ඡන්තියාති වස්සං වසන්තියා.

2336. භික්ඛූති ඔවාදදායකා භික්ඛූ.

2338. යා ¶ සා භික්ඛුනී වස්සං වුත්ථා පුරිමං වා පච්ඡිමං වා තෙමාසං වුත්ථා තතො අනන්තරං උභතොසඞ්ඝෙ භික්ඛුනිසඞ්ඝෙ ච භික්ඛුසඞ්ඝෙ ච ‘‘නාහං පවාරෙස්සාමී’’ති ධුරං නික්ඛිපති චෙති යොජනා.

2341. ඔවාදාදීනමත්ථායාති අට්ඨගරුධම්මස්සවනාදීනමත්ථාය. ආදි-සද්දෙන උපොසථපුච්ඡනපවාරණානං ගහණං.

2342. ඔවාදාදීනමත්ථාය අගමනෙන අක්රියං. කායිකන්ති කායකම්මං.

2343. ‘‘අන්වද්ධමාසං භික්ඛුනියා භික්ඛුසඞ්ඝතො ද්වෙ ධම්මා පච්චාසීසිතබ්බා උපොසථපුච්ඡනඤ්ච ඔවාදූපසඞ්කමනඤ්ච, තං අතික්කාමෙන්තියා පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1059) ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘න යාචිස්සාමී’’තිආදි. තං උත්තානත්ථමෙව.

2346-7. පසාඛො ¶ නාම නාභියා හෙට්ඨා, ජාණුමණ්ඩලානං උපරි පදෙසො. තථා හි යස්මා රුක්ඛස්ස සාඛා විය උභො ඌරූ පභිජ්ජිත්වා ගතා, තස්මා සො පසාඛොති වුච්චති, තස්මිං පසාඛෙ. සඤ්ජාතන්ති උට්ඨිතං. ගණ්ඩන්ති යං කිඤ්චි ගණ්ඩං. රුධිතන්ති යං කිඤ්චි වණං. සඞ්ඝං වාති භික්ඛුනිසඞ්ඝං වා. ගණං වාති සම්බහුලා භික්ඛුනියො වා. එකෙනාති එත්ථ ‘‘පුරිසෙනා’’ති සෙසො, සහත්ථෙ ඉදං කරණවචනං. යථාහ ‘‘පුරිසෙන සද්ධිං එකෙනෙකා’’ති. පුරිසොති ච මනුස්සපුරිසොව ගහෙතබ්බො.

ධොවාති එත්ථ ආදි-අත්ථෙ වත්තමානෙන ඉති-සද්දෙන ‘‘ආලිම්පාපෙය්ය වා බන්ධාපෙය්ය වා මොචාපෙය්ය වා’’ති (පාචි. 1063) සික්ඛාපදාගතානං ඉතරෙසං තිණ්ණං සඞ්ගණ්හනතො ‘‘ආලිම්ප ¶ බන්ධ මොචෙහී’’ති ආණත්තිත්තයං සඞ්ගහිතං. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘දුක්කටානිච්ඡ පාචිත්තියො ඡ චා’’ති.

යා පන භික්ඛුනී පසාඛෙ ජාතං ගණ්ඩං වා රුධිතං වා සඞ්ඝං වා ගණං වා අනාපුච්ඡිත්වා එකෙන පුරිසෙන එකිකා ‘‘භින්ද ඵාලෙහි ධොව ආලිම්ප බන්ධ මොචෙහී’’ති සබ්බානි කාතබ්බානි ආණාපෙති, තස්සා ඡ දුක්කටානි, කතෙසු භින්දනාදීසු ඡසු කිච්චෙසු තස්සා ඡ පාචිත්තියො හොන්තීති යොජනා.

2348-9. එත්ථාති ගණ්ඩෙ වා වණෙ වා. ‘‘යං කාතබ්බං අත්ථි, තං සබ්බං ත්වං කරොහි’’ඉති සචෙ එවං යා ආණාපෙතීති යොජනා. තස්සා එකාය ආණාපනවාචාය ඡ දුක්කටානි ච පාචිත්තියච්ඡක්කඤ්චෙති ද්වාදසාපත්තියො සියුන්ති යොජනා.

2351. ආපුච්ඡිත්වා ¶ වාති සඞ්ඝං වා ගණං වා ආපුච්ඡිත්වා. දුතියන්ති දුතියිකං. විඤ්ඤුං දුතියං ගහෙත්වාපි වාති යොජනා.

2353. ‘‘ගණපරියෙසනාදිස්මි’’න්ති වත්තබ්බෙ ඡන්දානුරක්ඛනත්ථං නිග්ගහිතාගමො. ගබ්භිනින්ති ආපන්නසත්තං, කුච්ඡිපවිට්ඨසත්තන්ති අත්ථො. වුට්ඨාපෙන්තියාති උපසම්පාදෙන්තියා. කම්මවාචාහීති ද්වීහි කම්මවාචාහි.

2354-5. කම්මවාචාය ඔසානෙති තතියකම්මවාචාය පරියොසානෙ, ය්යකාරප්පත්තෙති අත්ථො. ගබ්භිනිසඤ්ඤාය න ච ගබ්භිනියාති අගබ්භිනියා ගබ්භිනිසඤ්ඤාය ච. උභො සඤ්ජාතකඞ්ඛායාති උභොසු සමුප්පන්නසංසයාය, ගබ්භිනියා, අගබ්භිනියා ච වෙමතිකායාති අත්ථො. ගාථාබන්ධවසෙනෙත්ථ සු-සද්දලොපො. තථා වුට්ඨාපෙන්තියා උපජ්ඣායාය ආපත්ති දුක්කටං හොතීති යොජනා. ආචරිනියා තස්සාති උපජ්ඣායා ගබ්භිනිං වුට්ඨාපෙති, තස්සා කම්මවාචං සාවෙන්තියා ¶ ආචරිනියා ච. ගණස්සාති උපජ්ඣායාචරිනීහි අඤ්ඤස්ස භික්ඛුනිගණස්ස ච. තථා දුක්කටං දීපිතන්ති යොජනා.

2356. ‘‘ද්වීසු අගබ්භිනිසඤ්ඤායා’’ති පදච්ඡෙදො. ද්වීසූති ගබ්භිනියා, අගබ්භිනියා ච.

2357. දුතියෙති ‘‘යා පන භික්ඛුනී පායන්තිං වුට්ඨාපෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1073) සික්ඛාපදෙ. ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ පායන්තී ¶ නාම මාතා වා හොති ධාති වාති අයං විසෙසො.

2358. යා පන භික්ඛුනී ද්වෙ වස්සානි ඡසු ධම්මෙසු අසික්ඛිතසික්ඛං සික්ඛමානං සචෙ වුට්ඨාපෙය්ය, පාචිත්ති සියාති යොජනා. තත්ථ ද්වෙ වස්සානීති පවාරණවසෙන ද්වෙ සංවච්ඡරානි. ඡසු ධම්මෙසූති පාණාතිපාතාවෙරමණිආදීසු විකාලභොජනාවෙරමණිපරියොසානෙසු ඡසු ධම්මෙසු. අසික්ඛිතසික්ඛන්ති ‘‘පාණාතිපාතාවෙරමණිං ද්වෙ වස්සානි අවීතික්කම්ම සමාදානං සමාදියාමී’’තිආදිනා (පාචි. 1079) නයෙන අනාදින්නසික්ඛාපදං වා එවං සමාදියිත්වාපි කුපිතසික්ඛං වා. සික්ඛමානං තෙසු ඡසු ධම්මෙසු සික්ඛනතො වා තෙ වා සික්ඛාසඞ්ඛාතෙ ධම්මෙ මානනතො එවං ලද්ධනාමං අනුපසම්පන්නං. වුට්ඨාපෙය්යාති උපසම්පාදෙය්ය. ආපත්ති සියාති පඨමසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව කම්මවාචාපරියොසානෙ පාචිත්ති ආපත්ති සියා, පාචිත්ති හොතීති අත්ථො.

2359. ‘‘ධම්මකම්මෙ ධම්මකම්මසඤ්ඤා වුට්ඨාපෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්ස. ධම්මකම්මෙ වෙමතිකා වුට්ඨාපෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්ස. ධම්මකම්මෙ අධම්මකම්මසඤ්ඤා වුට්ඨාපෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති එවං ධම්මකම්මෙ සත්ථුනා තිකපාචිත්තියං වුත්තං. ‘‘අධම්මකම්මෙ ධම්මකම්මසඤ්ඤා, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අධම්මකම්මෙ වෙමතිකා ආපත්ති දුක්කටස්ස. අධම්මකම්මෙ අධම්මකම්මසඤ්ඤා වුට්ඨාපෙති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාචි. 1082) එවං අධම්මෙ පන කම්මස්මිං සත්ථුනා තිකදුක්කටං දීපිතං.

2361. සචෙ ¶ උපසම්පදාපෙක්ඛා පබ්බජ්ජාය සට්ඨිවස්සාපි හොති, තස්සා ඉමා ඡ සික්ඛායො ද්වෙ වස්සානි අවීතික්කමනීයා පදාතබ්බා, ඉමා අදත්වා න කාරයෙ නෙව වුට්ඨාපෙය්යාති යොජනා.

2362. චතුත්ථෙ නත්ථි වත්තබ්බන්ති වක්ඛමානවිසෙසතො අඤ්ඤං වත්තබ්බං නත්ථීති යථාවුත්තනයමෙවාති අධිප්පායො. ‘‘ඉධා’’තිආදිනා ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ ලබ්භමානවිසෙසං දස්සෙති. ඉධ ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ සඞ්ඝෙන සම්මතං තං සික්ඛමානං වුට්ඨාපෙන්තියා භික්ඛුනියා අනාපත්ති හොතීති යොජනා.

2363. ද්වෙ වස්සානි ඡසු ධම්මෙසු සික්ඛිතසික්ඛාය සික්ඛමානාය භික්ඛුනිසඞ්ඝෙන උපසම්පදතො පඨමං ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය යා වුට්ඨානසම්මුති දාතබ්බා හොති, සා වුට්ඨානසම්මුති සචෙ පඨමං අදින්නා හොති. තත්ථ තස්මිං උපසම්පදමාළකෙපි පදාතබ්බායෙවාති යොජනා.

2364. තතියඤ්චාති තතියසික්ඛාපදඤ්ච. චතුත්ථඤ්චාති ඉදං චතුත්ථසික්ඛාපදඤ්ච. පඨමෙන සමං ඤෙය්යන්ති පඨමෙන සික්ඛාපදෙන සමුට්ඨානාදිනා විනිච්ඡයෙන සමානන්ති ඤාතබ්බං. චතුත්ථං පන සික්ඛාපදං වුට්ඨාපනසම්මුතිං අදාපෙත්වා වුට්ඨාපනවසෙන ක්රියාක්රියං හොති.

2365. ගිහිගතන්ති පුරිසන්තරගතං, පුරිසසමාගමප්පත්තන්ති අත්ථො. පරිපුණ්ණද්වාදසවස්සා පරිපුණ්ණා උත්තරපදලොපෙන. කිඤ්චාපි න දොසොති යොජනා. වුට්ඨාපෙන්තියාති උපජ්ඣායා හුත්වා උපසම්පාදෙන්තියා.

2366. සෙසන්ති ¶ ¶ වුත්තං. අසෙසෙන සබ්බසො.

2368. දුක්ඛිතං සහජීවිනින්ති එත්ථ ‘‘සික්ඛාපද’’න්ති සෙසො. තුවට්ටකවග්ගස්මිං ‘‘දුක්ඛිතං සහජීවිනි’’න්ති ඉමෙහි පදෙහි යුත්තං යං සික්ඛාපදං වුත්තං, තෙන සික්ඛාපදෙන අට්ඨමං සමං ඤෙය්යං, න විසෙසතා විසෙසො නත්ථීති යොජනා. අට්ඨමන්ති ‘‘යා පන භික්ඛුනී සහජීවිනිං වුට්ඨාපෙත්වා ද්වෙ වස්සානි නෙව අනුග්ගණ්හෙය්ය න අනුග්ගණ්හාපෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1108) වුත්තසික්ඛාපදං. තත්ථ සහජීවිනින්ති සද්ධිවිහාරිනිං. නෙව අනුග්ගණ්හෙය්යාති සයං උද්දෙසාදීහි නානුග්ගණ්හෙය්ය. න අනුග්ගණ්හාපෙය්යාති ‘‘ඉමිස්සා අය්යෙ උද්දෙසාදීනි දෙහී’’ති එවං න අඤ්ඤාය අනුග්ගණ්හාපෙය්ය. පාචිත්තියන්ති ධුරෙ නික්ඛිත්තමත්තෙ පාචිත්තියං.

2369. යා කාචි භික්ඛුනී වුට්ඨාපිතපවත්තිනිං ද්වෙ වස්සානි නානුබන්ධෙය්ය චෙ, තස්සා පාචිත්ති පරියාපුතා කථිතාති යොජනා. වුට්ඨාපෙතීති වුට්ඨාපිතා, පවත්තෙති සුසික්ඛාපෙතීති පවත්තිනී, වුට්ඨාපිතා ච සා පවත්තිනී චාති වුට්ඨාපිතපවත්තිනී, උපජ්ඣායායෙතං අධිවචනං, තං, උපජ්ඣායං. නානුබන්ධෙය්යාති චුණ්ණෙන, මත්තිකාය, දන්තකට්ඨෙන, මුඛොදකෙනාති එවං තෙන තෙන කරණීයෙන උපට්ඨහෙය්ය.

2370. ‘‘ද්වෙ වස්සානි අහං නානුබන්ධිස්සාමී’’ති ධුරං නික්ඛිපති චෙ, එවං ධුරෙ නික්ඛිත්තමත්තස්මිං පන තස්සා පාචිත්තියං සියාති යොජනා.

2371. යා ¶ පන භික්ඛුනී උපජ්ඣායං බාලං වා අලජ්ජිං වා නානුබන්ධති, තස්සා, ගිලානාය වා ආපදාසු වා උම්මත්තිකාය වා නානුබන්ධන්තියා න දොසොති යොජනා.

2372. අනුපට්ඨානෙන හොතීති ආහ ‘‘අක්රියං වුත්ත’’න්ති.

2373-5. යා ¶ කාචි භික්ඛුනී සහජීවිනිං සද්ධිවිහාරිනිං වුට්ඨාපෙත්වා උපසම්පාදෙත්වා තං ගහෙත්වා අන්තමසො ඡප්පඤ්චයොජනානිපි න ගච්ඡෙය්ය න චඤ්ඤං ආණාපෙය්ය ‘‘ඉමං, අය්යෙ, ගහෙත්වා ගච්ඡා’’ති අඤ්ඤඤ්ච න නියොජෙය්ය චෙ, ධුරෙ නික්ඛිත්තමත්තස්මිං ‘‘න දානි ගච්ඡිස්සාමි, අඤ්ඤඤ්ච ගහෙත්වා ගන්තුං න නියොජෙස්සාමී’’ති උස්සාහෙ විස්සට්ඨමත්තෙ තස්සා පාචිත්තියං සියාති යොජනා.

අන්තරායස්මිං සති වා දුතියං අලභන්තියා වා ආපදාසු වා ගිලානාය වා උම්මත්තිකාය වා න දොසොති යොජනා.

2376. ගිහිගතෙහි තීහෙවාති අනන්තරෙ ගබ්භිනිවග්ගෙ ගිහිගතපදයුත්තෙහි පඤ්චමඡට්ඨසත්තමෙහි තීහෙව සික්ඛාපදෙහි. සදිසානීති ඉධ වීසතිවස්සවචනඤ්ච කුමාරිභූතවචනඤ්ච තත්ථ ද්වාදසවස්සවචනඤ්ච ගිහිගතවචනඤ්ච ඨපෙත්වා අවසෙසෙහි විනිච්ඡයෙහි යථාක්කමං සදිසානෙවාති.

2377. මහූපපදාති මහා උපපදො යාසං සික්ඛමානානං තා මහූපපදා. උපපදං නාම පදානමෙව යුජ්ජති, න අත්ථානන්ති ¶ ‘‘යාස’’න්ති අඤ්ඤපදෙන සික්ඛමානාදිපදානං ගහණං, සද්දත්ථානමභෙදොපචාරස්ස පන ඉච්ඡිතත්තා සික්ඛමානපදගහිතානමෙත්ථ ගහණං වෙදිතබ්බං, මහාසික්ඛමානාති වුත්තං හොති. ආදිතොති එත්ථ ‘‘වුත්තා’’ති සෙසො, ගබ්භිනිවග්ගෙ තිස්සන්නං ගිහිගතානං පුරිමෙසු තතියචතුත්ථසික්ඛාපදෙසු ආගතා ද්වෙ සික්ඛමානාති අත්ථො. ගිහිගතාය ‘‘පරිපුණ්ණද්වාදසවස්සා’’ති ච කුමාරිභූතාය ‘‘පරිපුණ්ණවීසතිවස්සා’’ති ච වස්සවසෙන නානාකරණස්ස වුත්තත්තා තාහි ද්වීහි මහාසික්ඛමානාය වස්සවසෙනෙව නානාකරණං දස්සෙතුමාහ ‘‘ගතා වීසතිවස්සාති, විඤ්ඤාතබ්බා විභාවිනා’’ති, අතික්කන්තවීසතිවස්සා මහාසික්ඛමානා නාම හොතීති අත්ථො.

2378. තා ද්වෙ මහාසික්ඛමානා සචෙ ගිහිගතා වා හොන්තු, න ච පුරිසගතා වා හොන්තු ¶ , සම්මුතිආදිසු කම්මවාචාය ‘‘සික්ඛමානා’’ති වත්තබ්බාති යොජනා. එත්ථ ච සම්මුති නාම ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය කාතබ්බාය සික්ඛාය සම්මුති චෙව වුට්ඨානසම්මුති ච. ආදි-සද්දෙන උපසම්පදාකම්මං ගහිතං.

2379. ඉමාසං ද්වින්නං සම්මුතිදානාදීසු ඤත්තියා ච කම්මවාචාය ච වත්තබ්බං දස්සෙත්වා ඉදානි අවත්තබ්බං දස්සෙතුමාහ ‘‘න තා’’තිආදි. තා එතා උභොපි මහාසික්ඛමානා ‘‘කුමාරිභූතා’’ති වා තථා ‘‘ගිහිගතා’’ති වා කම්මවාචාය න වත්තබ්බා යස්මා, තස්මා එවං වත්තුං න වට්ටතීති යොජනා. ‘‘න වත්තබ්බා’’ති ඉමිනා තථා චෙ කම්මවාචා වුච්චෙය්ය, තං කම්මං කුප්පතීති දීපෙති. ඉධ පන-සද්දො යස්මා-පදත්ථොති තදත්ථවසෙන යොජනා දස්සිතා.

2380. සම්මුතින්ති ¶ සික්ඛමානසම්මුතිං. දසවස්සායාති එත්ථ ‘‘ගිහිගතායා’’ති සෙසො. යථාහ – ‘‘ගිහිගතාය දසවස්සකාලෙ සික්ඛාසම්මුතිං දත්වා ද්වාදසවස්සකාලෙ උපසම්පදා කාතබ්බා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 1119). සෙසාසුපීති එකාදසවස්සකාලෙ දත්වා තෙරසවස්සකාලෙ කාතබ්බා, ද්වාදස, තෙරස, චුද්දස, පන්නරස, සොළස, සත්තරස, අට්ඨාරසවස්සකාලෙ සික්ඛාසම්මුතිං දත්වා වීසතිවස්සකාලෙ කාතබ්බාති එවං අට්ඨාරසවස්සපරියන්තාසු සෙසාසුපි සික්ඛමානාසු. අයං නයොති ‘‘සම්මුතියා දින්නසංවච්ඡරතො ආගාමිනි දුතියෙ සංවච්ඡරෙ උපසම්පාදෙතබ්බා’’ති අයං නයො. තෙනෙව වුත්තං ‘‘එකාදසවස්සකාලෙ දත්වා තෙරසවස්සකාලෙ කාතබ්බා’’තිආදි.

2381. ‘‘කුමාරිභූතා’’තිපි ‘‘ගිහිගතා’’තිපි වත්තුං වට්ටතීති අට්ඨකථායං වුත්තාති යොජනා.

2382. යා පන පරිපුණ්ණවීසතිවස්සා සාමණෙරී ‘‘කුමාරිභූතා’’ති වුත්තා, සා කම්මවාචාය ‘‘කුමාරිභූතා’’ඉච්චෙව වත්තබ්බා, අඤ්ඤථා පන න වත්තබ්බා ‘‘ගිහිගතා’’ති වා ‘‘පුරිසන්තරගතා’’ති වා න වත්තබ්බාති යොජනා. යථාහ ‘‘කුමාරිභූතා පන ‘ගිහිගතා’ති න වත්තබ්බා, ‘කුමාරිභූතා’ඉච්චෙව වත්තබ්බා’’ති.

2383. එතා තු පන තිස්සොපීති මහාසික්ඛමානා ගිහිගතා, කුමාරිභූතාති වුත්තා පන ¶ එතා තිස්සොපි. අපි-සද්දෙන ගිහිගතා කුමාරිභූතා ද්වෙ සකසකනාමෙනාපි වත්තුං වට්ටන්තීති දීපෙති. ‘‘කුමාරිභූතසික්ඛමානායා’’ති පාළියං අවුත්තත්තා න වට්ටතීති කොචි මඤ්ඤෙය්යාති ¶ ආහ ‘‘න සංසයො’’ති. තථා වත්තබ්බතාහෙතුදස්සනත්ථමාහ ‘‘සික්ඛාසම්මුතිදානතො’’ති.

2384-5. යා පන භික්ඛුනී ඌනද්වාදසවස්සාව උපසම්පදාවසෙන අපරිපුණ්ණද්වාදසවස්සා එව සයං උපජ්ඣායා හුත්වා පරං සික්ඛමානං සචෙ වුට්ඨාපෙති, පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව ගණපරියෙසනාදිදුතියානුස්සාවනපරියොසානෙසු ආපන්නානං දුක්කටානං අනන්තරං කම්මවාචානං ඔසානෙ තතියානුස්සාවනාය ය්යතාරප්පත්තාය තස්සා පාචිත්ති පරිදීපිතාති යොජනා.

2386. පඤ්චමෙති ‘‘යා පන භික්ඛුනී පරිපුණ්ණද්වාදසවස්සා සඞ්ඝෙන අසම්මතා වුට්ඨාපෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1142) සික්ඛාපදෙ. කායචිත්තවාචාචිත්තකායවාචාචිත්තවසෙන තිසමුට්ඨානං. ක්රියාක්රියන්ති වුට්ඨාපනං කිරියං, සඞ්ඝසම්මුතියා අග්ගහණං අකිරියං.

2387. සඞ්ඝෙනාති භික්ඛුනිසඞ්ඝෙන. උපපරික්ඛිත්වාති අලජ්ජිභාවාදිං උපපරික්ඛිත්වා. අලං තාවාති එත්ථ ‘‘තෙ අය්යෙ’’ති සෙසො. වාරිතාති එත්ථ ‘‘සාධූති පටිස්සුණිත්වා’’ති සෙසො. ‘‘අලං තාව තෙ, අය්යෙ, උපසම්පාදිතෙනා’’ති වාරිතා ‘‘සාධූ’’ති පටිස්සුණිත්වා එත්ථ එතස්මිං පවාරණෙ පච්ඡා ඛීයති ‘‘අහමෙව නූන බාලා, අහමෙව නූන අලජ්ජිනී’’තිආදිනා අවණ්ණං පකාසෙති, දොසතා පාචිත්තියාපත්ති හොතීති යොජනා.

2388. ඡන්දදොසාදීහි ¶ කරොන්තියාති එත්ථ ‘‘පකතියා’’ති සෙසො. පකතියා ඡන්දදොසාදීහි අගතිගමනෙහි නිවාරණං කරොන්තියා සචෙ උජ්ඣායති, න දොසොති යොජනා.

2389-90. ලද්ධෙ ¶ චීවරෙති සික්ඛාමානාය ‘‘සචෙ මෙ ත්වං, අය්යෙ, චීවරං දස්සසි, එවාහං තං වුට්ඨාපෙස්සාමී’’ති වත්වා යාචිතෙ තස්මිං චීවරෙ ලද්ධෙ. පච්ඡාති චීවරලාභතො පච්ඡා. අසන්තෙ අන්තරායිකෙති දසන්නං අන්තරායානං අඤ්ඤතරස්මිං අන්තරායෙ අවිජ්ජමානෙ. වුට්ඨාපෙස්සාමිනාහන්ති අහං තං න සමුට්ඨාපෙස්සාමීති ධුරනික්ඛෙපනෙ තස්සා පාචිත්තියං හොතීති යොජනා.

2391. ඉදන්ති ඉදං සික්ඛාපදං. අවුට්ඨාපනෙන අක්රියං.

2392. අට්ඨමන්ති ‘‘යා පන භික්ඛුනී සික්ඛමානං ‘සචෙ මං ත්වං, අය්යෙ, ද්වෙ වස්සානි අනුබන්ධිස්සසි, එවාහං තං වුට්ඨාපෙස්සාමී’’තිආදි (පාචි. 1155) සික්ඛාපදං. නවමෙති ‘‘යා පන භික්ඛුනී පුරිසසංසට්ඨං කුමාරකසංසට්ඨං චණ්ඩිං සොකාවාසං සික්ඛමානං වුට්ඨාපෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1159) වුත්තසික්ඛාපදෙ. ‘‘වත්තබ්බං නත්ථී’’ති ඉදං සද්දත්ථවිසෙසමන්තරෙන විනිච්ඡයස්ස සුවිඤ්ඤෙය්යත්තා වුත්තං. තෙනෙවාහ ‘‘උත්තානමෙවිද’’න්ති.

සද්දත්ථො පන එවං වෙදිතබ්බො – පුරිසසංසට්ඨන්ති පරිපුණ්ණවීසතිවස්සෙන පුරිසෙන අනනුලොමිකෙන කායවචීකම්මෙන සංසට්ඨං. කුමාරකසංසට්ඨන්ති ඌනවීසතිවස්සෙන කුමාරෙන තථෙව සංසට්ඨං. චණ්ඩින්ති කොධනං. සොකාවාසන්ති සඞ්කෙතං කත්වා ¶ ආගච්ඡමානා පුරිසානං අන්තො සොකං පවෙසෙතීති සොකාවාසා, තං සොකාවාසං. අථ වා ඝරං විය ඝරසාමිකා, අයම්පි පුරිසසමාගමං අලභමානා සොකං ආවිසති, ඉති යං ආවිසති, ස්වාස්සා ආවාසො හොතීති සොකාවාසා. තෙනෙවස්ස පදභාජනෙ ‘‘සොකාවාසා නාම පරෙසං දුක්ඛං උප්පාදෙති, සොකං ආවිසතී’’ති (පාචි. 1160) ද්වෙධා අත්ථො වුත්තො. පාචිත්තියන්ති එවරූපං වුට්ඨාපෙන්තියා වුත්තනයෙනෙව කම්මවාචාපරියොසානෙ උපජ්ඣායාය පාචිත්තියං.

2393. ‘‘නත්ථි අජානන්තියා’’ති පච්ඡෙදො, සික්ඛමානාය පුරිසසංසට්ඨාදිභාවං අජානන්තියාති අත්ථො.

2394. විජාතමාතරා ¶ වා ජනකපිතරා වා සාමිනා පරිග්ගාහකසාමිනා වා නානුඤ්ඤාතං උපසම්පදත්ථාය අනනුඤ්ඤාතං තං සික්ඛමානං වුට්ඨාපෙන්තියා තස්සා පාචිත්තියාපත්ති සියාති යොජනා.

2395. න භික්ඛුනාති භික්ඛුනා ද්වික්ඛත්තුං න පුච්ඡිතබ්බං, සකිමෙව පුච්ඡිතබ්බන්ති වුත්තං හොති. යථාහ ‘‘භික්ඛුනීහි ද්වික්ඛත්තුං ආපුච්ඡිතබ්බං පබ්බජ්ජාකාලෙ ච උපසම්පදාකාලෙ ච, භික්ඛූනං පන සකිං ආපුච්ඡිතෙපි වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 1162).

2396-7. අත්ථිතන්ති අත්ථිභාවං. චතූහි සමුට්ඨාති, චත්තාරි වා සමුට්ඨානානි එතස්සාති චතුසමුට්ඨානං. කතමෙහි චතූහි සමුට්ඨාතීති ආහ ‘‘වාචතො…පෙ… කායවාචාදිතොපි චා’’ති. කථං වාචාදීහි චතූහි සමුට්ඨාති? අබ්භානකම්මාදීසු කෙනචිදෙව කරණීයෙන ඛණ්ඩසීමායං නිසින්නා ¶ ‘‘පක්කොසථ සික්ඛමානං, ඉධෙව නං උපසම්පාදෙස්සාමා’’ති උපසම්පාදෙති, එවං වාචතො සමුට්ඨාති. ‘‘උපස්සයතො පට්ඨාය උපසම්පාදෙස්සාමී’’ති වත්වා ඛණ්ඩසීමං ගච්ඡන්තියා කායවාචතො සමුට්ඨාති. ද්වීසුපි ඨානෙසු පණ්ණත්තිං ජානිත්වා වීතික්කමං කරොන්තියා වාචාචිත්තතො, කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨාති. උපසම්පාදනං ක්රියං, අනාපුච්ඡනං අක්රියං.

2398. එත්ථ ඉමස්මිං සාසනෙ යා භික්ඛුනී පාරිවාසිකෙන ඡන්දදානෙන සික්ඛමානං සචෙ වුට්ඨාපෙති, තස්සා පාචිත්තියං සියාති යොජනා. තත්ථ පාරිවාසිකෙන ඡන්දදානෙනාති චතුබ්බිධං පාරිවාසියං පරිසපාරිවාසියං, රත්තිපාරිවාසියං, ඡන්දපාරිවාසියං, අජ්ඣාසයපාරිවාසියන්ති.

තත්ථ පරිසපාරිවාසියං නාම භික්ඛූ කෙනචිදෙව කරණීයෙන සන්නිපතිතා හොන්ති, අථ මෙඝො වා උට්ඨහති, උස්සාරණා වා කරීයති, මනුස්සා වා අජ්ඣොත්ථරන්තා ආගච්ඡන්ති, භික්ඛූ ‘‘අනොකාසො අයං, අඤ්ඤත්ර ගච්ඡාමා’’ති ඡන්දං අවිස්සජ්ජෙත්වාව උට්ඨහන්ති. ඉදං පරිසපාරිවාසියං. කිඤ්චාපි පරිසපාරිවාසියං, ඡන්දස්ස පන අවිස්සට්ඨත්තා කම්මං කාතුං වට්ටති.

පුන ¶ භික්ඛූ ‘‘උපොසථාදීනි කරිස්සාමා’’ති රත්තිං සන්නිපතිත්වා ‘‘යාව සබ්බෙ සන්නිපතන්ති, තාව ධම්මං සුණිස්සාමා’’ති එකං අජ්ඣෙසන්ති, තස්මිං ධම්මකථං කථෙන්තෙයෙව අරුණො උග්ගච්ඡති. සචෙ ‘‘චාතුද්දසිකං උපොසථං කරිස්සාමා’’ති නිසින්නා, ‘‘පන්නරසො’’ති කාතුං වට්ටති. සචෙ පන්නරසිකං කාතුං ¶ නිසින්නා, පාටිපදෙ අනුපොසථෙ උපොසථං කාතුං න වට්ටති. අඤ්ඤං පන සඞ්ඝකිච්චං කාතුං වට්ටති. ඉදං පන රත්තිපාරිවාසියං නාම.

පුන භික්ඛූ ‘‘කිඤ්චිදෙව අබ්භානාදිසඞ්ඝකම්මං කරිස්සාමා’’ති නිසින්නා හොන්ති, තත්රෙකො නක්ඛත්තපාඨකො භික්ඛු එවං වදති ‘‘අජ්ජ නක්ඛත්තං දාරුණං, මා ඉදං කම්මං කරොථා’’ති, තෙ තස්ස වචනෙන ඡන්දං විස්සජ්ජෙත්වා තත්ථෙව නිසින්නා හොන්ති, අථඤ්ඤො ආගන්ත්වා –

‘‘නක්ඛත්තං පටිමානෙන්තං, අත්ථො බාලං උපච්චගා’’ති. (ජා. 1.1.49) –

වත්වා ‘‘කිං නක්ඛත්තෙන, කරොථා’’ති වදති. ඉදං ඡන්දපාරිවාසියඤ්චෙව අජ්ඣාසයපාරිවාසියඤ්ච. එතස්මිං පාරිවාසියෙ පුන ඡන්දපාරිසුද්ධිං අනාහරිත්වා කම්මං කාතුං න වට්ටති. ඉදං සන්ධාය වුත්තං ‘‘පාරිවාසිකෙන ඡන්දදානෙනා’’ති.

පාචිත්තියං සියාති එවං වුට්ඨාපෙන්තියා වුත්තනයෙනෙව කම්මවාචාපරියොසානෙ පාචිත්තියං සියාති අත්ථො.

2399. ඡන්දං අවිහාය වා අවිස්සජ්ජෙත්වාව අවුට්ඨිතාය පරිසාය තු යථානිසින්නාය පරිසාය වුට්ඨාපෙන්තියා අනාපත්තීති යොජනා. වා-සද්දො එවකාරත්ථො.

2400. ද්වාදසෙති ‘‘යා පන භික්ඛුනී අනුවස්සං වුට්ඨාපෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1171) සික්ඛාපදෙ. තෙරසෙති ‘‘යා පන භික්ඛුනී එකං වස්සං ද්වෙ වුට්ඨාපෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1175) සික්ඛාපදෙ.

2401. අගිලානාති ¶ ¶ ඡත්තුපාහනෙන වූපසමෙතබ්බරොගරහිතා. යථාහ ‘‘අගිලානා නාම යස්සා විනා ඡත්තුපාහනා ඵාසු හොතී’’ති. ඡත්තඤ්ච උපාහනා ච ඡත්තුපාහනං. තත්ථ ඡත්තං වුත්තලක්ඛණං, උපාහනා වක්ඛමානලක්ඛණා. ධාරෙය්යාති උභයං එකතො ධාරෙය්ය. විසුං ධාරෙන්තියා හි දුක්කටං වක්ඛති.

2402. දිවසන්ති අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. සචෙ ධාරෙතීති යොජනා.

2403. කද්දමාදීනීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන මහාවාලුකාදීනං ගහණං.

2404. සචෙ ගච්ඡතීති සම්බන්ධො. දිස්වා ගච්ඡාදිකන්ති ඡත්තෙ ලග්ගනයොග්ගං නීචතරං ගච්ඡාදිකං දිස්වා. ආදි-සද්දෙන ගුම්බාදීනං ගහණං. දුක්කටන්ති උපාහනමත්තස්සෙව ධාරණෙ දුක්කටං.

2405. අපනාමෙත්වාති සීසතො අපනාමෙත්වා. ඔමුඤ්චිත්වාති පාදතො ඔමුඤ්චිත්වා. හොති පාචිත්තියන්ති පුන පාචිත්තියං හොති.

2406. පයොගගණනායෙවාති ඡත්තුපාහනස්ස අපනෙත්වා අපනෙත්වා එකතො ධාරණපයොගගණනාය. තිකපාචිත්තියං වුත්තන්ති ‘‘අගිලානා අගිලානසඤ්ඤා, වෙමතිකා, ගිලානසඤ්ඤා ඡත්තුපාහනං ධාරෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති (පාචි. 1181) එවං තිකපාචිත්තියං වුත්තං. ‘‘ගිලානා අගිලානසඤ්ඤා, ගිලානා වෙමතිකා, ඡත්තුපාහනං ධාරෙති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාචි. 1182) එවං ද්විකදුක්කටං තථෙව වුත්තන්ති සම්බන්ධො.

2407. යත්ථ ¶ භික්ඛූ වා භික්ඛුනියො වා නිවසන්ති, තස්මිං ආරාමෙ වා උපචාරෙ වා අපරික්ඛිත්තස්ස ආරාමස්ස උපචාරෙ වා. ආපදාසූති රට්ඨභෙදාදිආපදාසු.

2408. භික්ඛුනියාති එත්ථ ‘‘අගිලානායා’’ති සෙසො, පාදෙන ගන්තුං සමත්ථාය අගිලානාය ¶ භික්ඛුනියාති අත්ථො. යථාහ ‘‘අගිලානා නාම සක්කොති පදසා ගන්තු’’න්ති (පාචි. 1187). යානං නාම රථාදි, තං හෙට්ඨා වුත්තසරූපමෙව.

2409. ආපදාසූති රට්ඨභෙදාදිආපදාසු. ඡත්තුපාහනසික්ඛාපදෙ ආරාමෙ, ආරාමූපචාරෙ ච අනාපත්ති වුත්තා, ඉධ තථා අවුත්තත්තා සබ්බත්ථාපි ආපත්තියෙව වෙදිතබ්බා.

2410. ‘‘යං කිඤ්චිපි කටූපිය’’න්ති ඉදං ‘‘සඞ්ඝාණි’’න්ති එතස්ස අත්ථපදං. යථාහ – ‘‘සඞ්ඝාණි නාම යා කාචි කටූපගා’’ති. සඞ්ඝාණි නාම මෙඛලාදිකටිපිළන්ධනං. කටූපියන්ති කටිප්පදෙසොපගං.

2412. කටිසුත්තං නාම කටියං පිළන්ධනරජ්ජුසුත්තකං.

2413. ඉධ ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ චිත්තං අකුසලං, ඉදං පන සික්ඛාපදං ලොකවජ්ජං, ඉති ඉදං උභයමෙව විසෙසතා පුරිමසික්ඛාපදතො ඉමස්ස නානාකරණං.

2414. සීසූපගාදිසු ¶ යං කිඤ්චි සචෙ යා ධාරෙති, තස්සා තස්ස වත්ථුස්ස ගණනාය ආපත්තියො සියුන්ති යොජනා. සීසං උපගච්ඡතීති සීසූපගං, සීසෙ පිළන්ධනාරහන්ති අත්ථො. ආදි-සද්දෙන ගීවූපගාදීනං ගහණං. යථාහ – ‘‘ඉත්ථාලඞ්කාරො නාම සීසූපගො ගීවූපගො හත්ථූපගො පාදූපගො කටූපගො’’ති.

2415. න ච දොසොති යොජනා. ‘‘සදිසන්ති පරිදීපිත’’න්ති වත්තබ්බෙ ඉති-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො.

2416. යෙන ¶ කෙනචි ගන්ධෙනාති චන්දනතගරාදිනා යෙන කෙනචි ගන්ධකක්කෙන. සවණ්ණාවණ්ණකෙන චාති වණ්ණෙන සහ වත්තතීති සවණ්ණකං, හලිද්දිකක්කාදි, නත්ථි එතස්ස උබ්බට්ටනපච්චයා දිස්සමානො වණ්ණවිසෙසොති අවණ්ණකං, සාසපකක්කාදි, සවණ්ණකඤ්ච අවණ්ණකඤ්ච සවණ්ණාවණ්ණකං, තෙන සවණ්ණාවණ්ණකෙන ච. උබ්බට්ටෙත්වා න්හායන්තියා න්හානොසානෙ පාචිත්තියාපත්ති පකාසිතාති යොජනා.

2417. සබ්බපයොගෙති සබ්බස්මිං පුබ්බපයොගෙ. ආබාධපච්චයාති දද්දුකුට්ඨාදිරොගපච්චයා.

2418. ඡට්ඨන්ති ‘‘යා පන භික්ඛුනී වාසිතකෙන පිඤ්ඤාකෙන නහායෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1203) සික්ඛාපදං.

2419. යා පන භික්ඛුනී අඤ්ඤාය භික්ඛුනියා සචෙ උබ්බට්ටාපෙය්ය වා සම්බාහාපෙය්ය වා, තස්සා භික්ඛුනියා තථා පාචිත්තියාපත්ති හොතීති යොජනා.

2420. එත්ථ ¶ ඉමස්මිං උබ්බට්ටනෙ, සම්බාහනෙ ච හත්ථං අමොචෙත්වා උබ්බට්ටනෙ එකා ආපත්ති සියා, හත්ථං මොචෙත්වා මොචෙත්වා උබ්බට්ටනෙ පයොගගණනාය සියාති යොජනා.

2421. ආපදාසූති චොරභයාදීහි සරීරකම්පනාදීසු. ගිලානායාති අන්තමසො මග්ගගමනපරිස්සමෙනාපි ආබාධිකාය.

2422. අට්ඨමසික්ඛාපදෙ ‘‘සික්ඛමානායා’’ති ච නවමසික්ඛාපදෙ ‘‘සාමණෙරියා’’ති ච දසමසික්ඛාපදෙ ‘‘ගිහිනියා’’ති ච විසෙසං වජ්ජෙත්වා අවසෙසවිනිච්ඡයො සත්තමෙනෙව සමානොති දස්සෙතුමාහ ‘‘අට්ඨමාදීනි තීණිපී’’ති.

2423. අන්තොඋපචාරස්මින්ති ¶ ද්වාදසරතනබ්භන්තරෙ. ‘‘භික්ඛුස්ස පුරතො’’ති ඉදං උපලක්ඛණං. තස්මා පුරතො වා හොතු පච්ඡතො වා පස්සතො වා, සමන්තතො ද්වාදසරතනබ්භන්තරෙති නිදස්සනපදමෙතං. ඡමායපීති අනන්තරහිතාය භූමියාපි. යා නිසීදෙය්යාති සම්බන්ධො. න වට්ටති පාචිත්තියාපත්ති හොතීති අත්ථො.

2424. තිකපාචිත්තියං වුත්තන්ති අනාපුච්ඡිතෙ අනාපුච්ඡිතසඤ්ඤා, වෙමතිකා, ආපුච්ඡිතසඤ්ඤාති තීසු විකප්පෙසු පාචිත්තියත්තයං වුත්තං. ආපුච්ඡිතෙ අනාපුච්ඡිතසඤ්ඤා, වෙමතිකා වා භික්ඛුස්ස පුරතො නිසීදෙය්යාති විකප්පද්වයෙ දුක්කටද්වයං හොති. ආපදාසූති රට්ඨභෙදාදිආපදාසු. ආපුච්ඡිතුඤ්ච ඨාතුඤ්ච අසක්කොන්තියා ගිලානාය.

2425. නිපජ්ජනං ක්රියං. අනාපුච්ඡනං අක්රියං.

2426. ඔකාසො ¶ කතො යෙන සො ඔකාසකතො, න ඔකාසකතො අනොකාසකතො, තං, අකතොකාසන්ති අත්ථො, ‘‘අසුකස්මිං නාම ඨානෙ පුච්ඡාමී’’ති අත්තනා පුච්ඡිතබ්බවිනයාදීනං නාමං ගහෙත්වා ඔකාසං කාරාපනකාලෙ අධිවාසනවසෙන අකතොකාසන්ති වුත්තං හොති. දොසතාති පාචිත්තියාපත්ති. එකස්මිං පිටකෙ ඔකාසං කාරාපෙත්වා අඤ්ඤස්මිං පිටකෙ පඤ්හං පුච්ඡන්තියාපි පාචිත්තියං හොතීති දස්සෙතුමාහ ‘‘විනයෙ චා’’තිආදි.

පුච්ඡන්තියාපි චාති එත්ථ පි-සද්දෙන ‘‘අභිධම්මං පුච්ඡන්තියාපී’’ති ඉදඤ්ච අනුත්තසමුච්චයත්ථෙන ච-සද්දෙන ‘‘සුත්තන්තෙ ඔකාසං කාරාපෙත්වා විනයං වා අභිධම්මං වා පුච්ඡති, ආපත්ති පාචිත්තියස්ස. අභිධම්මෙ ඔකාසං කාරාපෙත්වා සුත්තන්තං වා විනයං වා පුච්ඡති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති ඉදඤ්ච සඞ්ගහිතං.

2427. අනොදිස්සාති ‘‘අසුකස්මිං නාම පුච්ඡාමී’’ති එවං අනියමෙත්වා කෙවලං ‘‘පුච්ඡිතබ්බං අත්ථි, පුච්ඡාමි අය්යා’’ති එවං වත්වා.

2428-9. සංකච්චිකන්ති ¶ ථනවෙඨනචීවරං, තං පන පාරුපන්තියා අධක්ඛකං උබ්භනාභිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙන්තියා පාරුපිතබ්බං. තෙනාහ මාතිකට්ඨකථායං ‘‘අසංකච්චිකාති අධක්ඛකඋබ්භනාභිමණ්ඩලසඞ්ඛාතස්ස සරීරස්ස පටිච්ඡාදනත්ථං අනුඤ්ඤාතසංකච්චිකචීවරරහිතා’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. අසංකච්චිකසික්ඛාපදවණ්ණනා). ‘‘සංකච්චිකාය පමාණං තිරියං දියඩ්ඪහත්ථන්ති පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්ත’’න්ති (වජිර. ටී. පාචිත්තිය 1224-1226) වජිරබුද්ධිත්ථෙරො. පරික්ඛෙපොක්කමෙති පරික්ඛෙපස්ස අන්තොපවෙසනෙ. උපචාරොක්කමෙපීති ¶ අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස දුතියලෙඩ්ඩුපාතබ්භන්තරපවෙසනෙපි. එත්ථාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ. එසෙව නයොති ‘‘පඨමෙ පාදෙ දුක්කටං, දුතියෙ පාචිත්තිය’’න්ති යථාවුත්තොයෙව නයො මතො විඤ්ඤාතොති අත්ථො.

2430. ආපදාසුපීති මහග්ඝං හොති සංකච්චිකං, පාරුපිත්වා ගච්ඡන්තියා ච උපද්දවො උප්පජ්ජති, එවරූපාසු ආපදාසු අනාපත්ති.

2431. සෙසන්ති ඉධ සරූපතො අදස්සිතඤ්ච. වුත්තනයෙනෙවාති මාතිකාපදභාජනාදීසු වුත්තනයෙනෙව. සුනිපුණස්මිං ධම්මජාතං, අත්ථජාතඤ්ච විභාවෙති විවිධෙනාකාරෙන පකාසෙතීති විභාවී, තෙන විභාවිනා.

එවං නවහි වග්ගෙහි භික්ඛුනීනං භික්ඛූහි අසාධාරණානි ඡන්නවුති සික්ඛාපදානි දස්සෙත්වා ඉතො පරෙසු මුසාවාදවග්ගාදීසු සත්තසු වග්ගෙසු භික්ඛූහි සාධාරණසික්ඛාපදානි භික්ඛුපාතිමොක්ඛවිනිච්ඡයකථාය වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බානීති තානි ඉධ න දස්සිතානි.

සබ්බානෙව භික්ඛුනීනං ඛුද්දකෙසු ඡන්නවුති, භික්ඛූනං ද්වෙනවුතීති අට්ඨාසීතිසතං සික්ඛාපදානි. තතො පරං සකලං භික්ඛුනිවග්ගං, පරම්පරභොජනං, අනතිරිත්තභොජනං, අනතිරිත්තෙන අභිහට්ඨුං පවාරණං, පණීතභොජනවිඤ්ඤත්ති, අචෙලකසික්ඛාපදං, දුට්ඨුල්ලපඅච්ඡාදනං, ඌනවීසතිවස්සඋපසම්පාදනං, මාතුගාමෙන සද්ධිං සංවිධාය අද්ධානගමනං, රාජන්තෙපුරප්පවෙසනං ¶ , සන්තං ¶ භික්ඛුං අනාපුච්ඡා විකාලෙ ගාමප්පවෙසනං, නිසීදනං, වස්සිකසාටිකන්ති ඉමානි බාවීසති සික්ඛාපදානි අපනෙත්වා සෙසානි සතඤ්ච ඡසට්ඨි ච සික්ඛාපදානි භික්ඛුනිපාතිමොක්ඛුද්දෙසමග්ගෙන උද්දිට්ඨානීති වෙදිතබ්බානි.

තත්රායං සඞ්ඛෙපතො අසාධාරණසික්ඛාපදෙසු සමුට්ඨානවිනිච්ඡයො – ගිරග්ගසමජ්ජා, චිත්තාගාරසික්ඛාපදං, සඞ්ඝාණි, ඉත්ථාලඞ්කාරො, ගන්ධවණ්ණකො, වාසිතකපිඤ්ඤාකො, භික්ඛුනිආදීහි උම්මද්දනපරිමද්දනානීති ඉමානි දස සික්ඛාපදානි අචිත්තකානි, ලොකවජ්ජානි, අකුසලචිත්තානි. අයං පනෙත්ථ අධිප්පායො – විනාපි චිත්තෙන ආපජ්ජිතබ්බත්තා අචිත්තකානි, චිත්තෙ පන සති අකුසලෙනෙව ආපජ්ජිතබ්බත්තා ලොකවජ්ජානි චෙව අකුසලචිත්තානි ච. අවසෙසානි අචිත්තකානි පණ්ණත්තිවජ්ජානෙව. චොරිවුට්ඨාපනං, ගාමන්තරං, ආරාමසික්ඛාපදං, ගබ්භිනිවග්ගෙ ආදිතො පට්ඨාය සත්ත, කුමාරිභූතවග්ගෙ ආදිතො පට්ඨාය පඤ්ච, පුරිසසංසට්ඨං, පාරිවාසියඡන්දදානං, අනුවස්සවුට්ඨාපනං, එකන්තරිකවුට්ඨාපනන්ති ඉමානි එකූනවීසති සික්ඛාපදානි සචිත්තකානි, පණ්ණත්තිවජ්ජානි. අවසෙසානි සචිත්තකානි ලොකවජ්ජානෙවාති.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

පාචිත්තියකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2432. එවං පාචිත්තියවිනිච්ඡයං දස්සෙත්වා ඉදානි පාටිදෙසනීයං දස්සෙතුමාහ ‘‘අගිලානා’’තිආදි. යා පන භික්ඛුනී ¶ අගිලානා සයං අත්තනා විඤ්ඤත්තියා ලද්ධං සප්පිං සචෙ ‘‘භුඤ්ජිස්සාමී’’ති ගණ්හති, තස්සා එවං ගහණෙ දුක්කටං පරිදීපිතන්ති යොජනා. තත්ථ යස්සා විනා සප්පිනා ඵාසු හොති, සා අගිලානා නාම. සප්පින්ති පුබ්බෙ වුත්තවිනිච්ඡයං පාළිආගතං ගොසප්පිආදිකමෙව.

2433. තිපාටිදෙසනීයන්ති අගිලානා අගිලානසඤ්ඤා, වෙමතිකා, ගිලානසඤ්ඤාති තීසු ¶ විකප්පෙසු තීණි පාටිදෙසනීයානි. ගිලානා ද්විකදුක්කටන්ති ගිලානාය ද්විකදුක්කටං. ගිලානා අගිලානසඤ්ඤා, වෙමතිකා වාති ද්වීසු විකප්පෙසු ද්වෙ දුක්කටානි.

2434-5. ගිලානා හුත්වා සප්පිං විඤ්ඤාපෙත්වා පච්ඡා වූපසන්තගෙලඤ්ඤා හුත්වා සෙවන්තියා පරිභුඤ්ජන්තියාපි ච ගිලානාය අවසෙසං පරිභුඤ්ජන්තියා වා ඤාතකාදිතො ඤාතකපවාරිතට්ඨානතො විඤ්ඤත්තං භුඤ්ජන්තියා වා අඤ්ඤස්සත්ථාය විඤ්ඤත්තං පරිභුඤ්ජන්තියා වා අත්තනො ධනෙන ගහිතං භුඤ්ජන්තියා වා උම්මත්තිකාය වා අනාපත්තීති යොජනා.

2436. සෙසෙසු දුතියාදීසූති ‘‘යා පන භික්ඛුනී අගිලානා තෙලං…පෙ… මධුං…පෙ… ඵාණිතං…පෙ… මච්ඡං…පෙ… මංසං…පෙ… ඛීරං…පෙ… දධිං විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජෙය්ය, පටිදෙසෙතබ්බං තාය භික්ඛුනියා ගාරය්හං අය්යෙ ධම්මං ආපජ්ජිං අසප්පායං පාටිදෙසනීයං, තං පටිදෙසෙමී’’ති (පාචි. 1236) එවං දුතියාදීසු සත්තසු පාටිදෙසනීයෙසු. නත්ථි කාචි විසෙසතාති තෙලාදිපදානි විනා අඤ්ඤො කොචි විසෙසො නත්ථීති අත්ථො.

2437. පාළියං ¶ අනාගතෙසු සබ්බෙසු සප්පිආදීසු අට්ඨසු අඤ්ඤතරං විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජන්තියාපි දුක්කටන්ති යොජනා.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

පාටිදෙසනීයකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2438. පාටිදෙසනීයානන්තරං උද්දිට්ඨානි පඤ්චසත්තති සෙඛියානි මහාවිභඞ්ගෙ වුත්තවිනිච්ඡයානෙවාති තදෙව අතිදිසන්තො ආහ ‘‘සෙඛියා පන යෙ ධම්මා’’තිආදි. යෙ පන පඤ්චසත්තති ¶ සෙඛියා ධම්මා පාටිදෙසනීයානන්තරං උද්දිට්ඨා, තෙසං අත්ථවිනිච්ඡයො මහාවිභඞ්ගෙ වුත්තොවාති යොජනා, අත්ථිකෙහි තතොව ගහෙතබ්බො, න පුන ඉධ දස්සෙස්සාමීති අධිප්පායො.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

සික්ඛාකරණීයකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2439-40. සවිභඞ්ගානං උභතොවිභඞ්ගසහිතානං උභතොපාතිමොක්ඛානං භික්ඛූනං, භික්ඛුනීනඤ්ච පාතිමොක්ඛානං අට්ඨකථාසාරො සබ්බට්ඨකථානං සාරභූතො යො සො අත්ථො විසෙසතො සමන්තපාසාදිකායං වුත්තො. තං සබ්බං සාරභූතං අත්ථං සමාදාය යො විනයස්සවිනිච්ඡයො භික්ඛූනං, භික්ඛුනීනඤ්ච හිතත්ථාය මයා කතො විරචිතොති සම්බන්ධො.

2441. නො අම්හාකං පටිභාණජං පටිභාණතො ජාතං ඉමං තු ඉමං විනයවිනිච්ඡයං පන යෙ ජන්තුනො සත්තා සුණන්ති ¶ , තෙ ජන්තුනො ජනස්ස සත්තලොකස්ස හිතෙ අධිසීලසික්ඛාපකාසකත්තා උපකාරකෙ සුමතස්ස සොභණන්ති බුද්ධාදීහි මතස්ස, සොභණෙහි වා බුද්ධාදීහි මතස්ස පටිවිද්ධස්ස අමතමහානිබ්බානස්ස අයනෙ අඤ්ජසභූතෙ ජනස්ස තායනෙ කායිකවාචසිකවීතික්කමපටිපක්ඛත්තා අපායභයනිවාරණට්ඨෙන තාණභූතෙ විනයෙ විනයපිටකෙ පකතඤ්ඤුනො යථාසභාවං ජානන්තා තඤ්ඤුනො භවන්ති තං තං කප්පියාකප්පියං සෙවිතබ්බාසෙවිතබ්බං ජානන්තා භවන්තෙවාති අත්ථො.

2442. බහවො සාරභූතා නයා එත්ථාති බහුසාරනයො, තස්මිං බහුසාරනයෙ. පරමෙ උත්තමෙ විනයෙ විනයපිටකෙ විසාරදතං වෙසාරජ්ජං අසංහීරඤාණං අභිපත්ථයතා විසෙසතො ඉච්ඡන්තෙන බුද්ධිමතා ඤාණාතිසයමන්තෙන යතිනා සබ්බකාලං තිවිධසික්ඛාපරිපූරණෙ අසිථිලපවත්තසම්මාවායාමෙන භික්ඛුනා ඉමස්මිං විනයවිනිච්ඡයෙ පරමා උත්තරිතරා මහතී ආදරතා කරණීයතමා විසෙසෙන කාතබ්බායෙවාති අත්ථො.

2443. ඉච්චෙවං සීලවිසුද්ධිසාධනෙ විනයපිටකෙ වෙසාරජ්ජහෙතුතාය ඉමස්ස විනයවිනිච්ඡයස්ස සීලවිසුද්ධිආදිසත්තවිසුද්ධිපරම්පරාය අධිගන්තබ්බස්ස අමතමහානිබ්බානස්ස පත්තියාපි මූලභූතතං දස්සෙතුමාහ ‘‘අවගච්ඡතී’’තිආදි.

යො ¶ පන භික්ඛු අත්ථයුත්තං මහතා පයොජනත්ථෙන, අභිධෙය්යත්ථෙන ච සමන්නාගතං ඉමං විනයස්සවිනිච්ඡයං අවගච්ඡති අවෙච්ච යාථාවතො ජානාති, සො අපරම්පරං මරණාභාවා අමරං ජරායාභාවා අජරං රාගාදිකිලෙසරජපටිපක්ඛත්තා අරජං අනෙකප්පකාරරොගානං අප්පවත්තිහෙතුත්තා අරුජං සන්තිපදං සබ්බකිලෙසදරථපරිළාහානං වූපසමහෙතුත්තා ¶ සන්තිසඞ්ඛාතං නිබ්බානපදං අධිගච්ඡති සීලවිසුද්ධිආදිසත්තවිසුද්ධිපරම්පරාය ගන්ත්වා පටිවිජ්ඣතීති යොජනා.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

භික්ඛුනිවිභඞ්ගකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2444. ඉච්චෙවං ¶ ¶ නාතිසඞ්ඛෙපවිත්ථාරවසෙන විභඞ්ගද්වයෙ, තදට්ඨකථාය ච ආගතං විනිච්ඡයං දස්සෙත්වා ඉදානි ඛන්ධකාගතං විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාරභන්තො ආහ ‘‘සීලක්ඛන්ධාදී’’තිආදි. තත්ථ සීලක්ඛන්ධාදියුත්තෙනාති සීලසමාධිපඤ්ඤාවිමුත්තිවිමුත්තිඤාණදස්සනසඞ්ඛාතෙහි පඤ්චහි ඛන්ධෙහි ගුණරාසීහි යුත්තෙන සමන්නාගතෙන. සුභක්ඛන්ධෙනාති සුවණ්ණාලිඞ්ගසදිසවට්ටක්ඛන්ධතාය සුභො සුන්දරො ඛන්ධො එතස්සාති සුභක්ඛන්ධො, භගවා, තෙන. ඉමිනා බාත්තිංසලක්ඛණානමෙකදෙසභූතස්ස සමවට්ටක්ඛන්ධතාලක්ඛණස්ස පරිදීපකෙන වචනෙන ලක්ඛණාහාරනයෙන බාත්තිංසලක්ඛණාදිකා සබ්බාපි රූපකායසිරී සන්දස්සිතාති වෙදිතබ්බා.

ඛන්ධකෙති ඛන්ධානං සමූහො ඛන්ධකො, ඛන්ධානං වා කායනතො දීපනතො ඛන්ධකො. ‘‘ඛන්ධා’’ති චෙත්ථ පබ්බජ්ජූපසම්පදාදිවිනයකම්මසඞ්ඛාතා, චාරිත්තවාරිත්තසික්ඛාපදසඞ්ඛාතා ච පඤ්ඤත්තියො අධිප්පෙතා. පබ්බජ්ජාදීනි හි භගවතා පඤ්ඤත්තත්තා ‘‘පඤ්ඤත්තියො’’ති වුච්චන්ති. පඤ්ඤත්තියඤ්ච ඛන්ධ-සද්දො දිස්සති ‘‘දාරුක්ඛන්ධො (සං. නි. 4.241) අග්ගික්ඛන්ධො (පටි. ම. 1.116) උදකක්ඛන්ධො’’තිආදීසු (අ. නි. 6.37) විය. අපිච භාගරාසත්ථතා ¶ චෙත්ථ යුජ්ජතියෙව තාසං පඤ්ඤත්තීනං භාගසො, රාසිතො ච විභත්තත්තා. තස්මිං ඛන්ධකෙ. පි-සද්දො වුත්තාපෙක්ඛාය පඤ්චසතිකසත්තසතිකක්ඛන්ධකෙ ද්වෙ වජ්ජෙත්වා ¶ පබ්බජ්ජක්ඛන්ධකාදිකෙ භික්ඛුනිඛන්ධකපරියොසානෙ වීසතිවිධෙ ඛන්ධකෙ වුත්තවිනිච්ඡයස්ස ඉධ වක්ඛමානත්තා. තදෙව සන්ධායාහ ‘‘ඛන්ධකෙපි පවක්ඛාමි, සමාසෙන විනිච්ඡය’’න්ති.

2445. ‘‘මාතරා පිතරා’’ති ඉමිනා ජනකායෙව අධිප්පෙතා. ‘‘භණ්ඩුකම්මං, සමණකරණං, පබ්බාජනන්ති ච පරියාය-සද්දා’’ති ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝං අපලොකෙතුං භණ්ඩුකම්මායා’’ති (මහාව. 98) ඉමිස්සා පාළියා අට්ඨකථාය (මහාව. අට්ඨ. 98) වුත්තං. ආපුච්ඡිත්වාති එත්ථ ‘‘සඞ්ඝ’’න්ති සෙසො.

2446. වාවටොති පසුතො, යුත්තපයුත්තොති අත්ථො. ‘‘පබ්බාජෙත්වා ආනය ඉති චා’’ති පදච්ඡෙදො. එත්ථ ච තිධා පබ්බාජනං වෙදිතබ්බං කෙසච්ඡෙදනං, කාසායඅච්ඡාදනං, සරණදානන්ති, ඉමානි තීණි කරොන්තො ‘‘පබ්බාජෙතී’’ති වුච්චති. තෙසු එකං, ද්වෙ වාපි කරොන්තො තථා වොහරීයතියෙව. තස්මා ‘‘පබ්බාජෙත්වානයා’’ති ඉමිනා කෙසෙ ඡින්දිත්වා කාසායානි අච්ඡාදෙත්වා ආනෙහීති අයමත්ථො දීපිතොති දට්ඨබ්බො.

2447. අවුත්තොති උපජ්ඣායෙන අනුය්යොජිතො. සො දහරො සචෙ තං සයමෙව කෙසච්ඡෙදනකාසායච්ඡාදනෙහි පබ්බාජෙති, වට්ටතීති යොජනා.

2448. තත්ථාති අත්තනො සමීපෙ. ඛණ්ඩසීමං නෙත්වාති භණ්ඩුකම්මාරොචනපරිහාරත්ථං වුත්තං. තෙන සභික්ඛුකෙ විහාරෙ අඤ්ඤම්පි භික්ඛුං ‘‘එතස්ස කෙසෙ ඡින්දා’’ති වත්තුං න වට්ටති. පබ්බාජෙත්වාති කෙසච්ඡෙදනං සන්ධාය වදති.

2450. ‘‘පුරිසං ¶ භික්ඛුතො අඤ්ඤො, පබ්බාජෙති න වට්ටතී’’ති ඉදං සරණදානං සන්ධාය වුත්තං. තෙනෙවාහ ‘‘සාමණෙරො’’තිආදි.

2451. උභින්නම්පි ථෙරථෙරීනං ‘‘ඉමෙහි චීවරෙහි ඉමං අච්ඡාදෙහී’’ති ආණත්තියා සාමණෙරොපි ¶ වා හොතු, තථා සාමණෙරී වා හොතු, තෙ උභො සාමණෙරසාමණෙරී කාසායානි දාතුං ලභන්තීති යොජනා.

2452-4. පබ්බාජෙන්තෙන භික්ඛුනාති එත්ථ ‘‘තචපඤ්චකකම්මට්ඨානං දත්වා’’ති වත්තබ්බං එවඤ්හි කත්වා කෙසාපනයනස්ස අට්ඨකථායං වුත්තත්තා. වුත්තඤ්හි තත්ථ ‘‘ආවුසො, සුට්ඨු උපධාරෙහි, සතිං උපට්ඨාපෙහීති වත්වා තචපඤ්චකකම්මට්ඨානං ආචික්ඛිතබ්බං. ආචික්ඛන්තෙන ච වණ්ණසණ්ඨානගන්ධාසයොකාසවසෙන අසුචිජෙගුච්ඡපටික්කූලභාවං, නිජ්ජීවනිස්සත්තභාවං වා පාකටං කරොන්තෙන ආචික්ඛිතබ්බ’’න්තිආදි. කිමත්ථමෙවං කරීයතීති චෙ? සචෙ උපනිස්සයසම්පන්නො හොති, තස්ස ඛුරග්ගෙයෙව අරහත්තපාපුණනත්ථං. වුත්තඤ්චෙතං අට්ඨකථායං –

‘‘යෙ හි කෙචි ඛුරග්ගෙ අරහත්තං පත්තා, සබ්බෙ තෙ එවරූපං සවනං ලභිත්වා කල්යාණමිත්තෙන ආචරියෙන දින්නනයං නිස්සාය, නො අනිස්සාය, තස්මාස්ස ආදිතොව එවරූපී කථා කථෙතබ්බා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 34).

එතෙනෙව බ්යතිරෙකතො ඉතො අඤ්ඤා අනිය්යානිකකථා න කථෙතබ්බාති දීපිතං හොති. ගොමයාදිනාති ගොමයචුණ්ණාදිනා. ආදි-සද්දෙන මත්තිකාදීනං ගහණං. පීළකා වාති ථුල්ලපීළකා වා. කච්ඡු වාති සුඛුමකච්ඡු වා. නියංපුත්තන්ති ¶ අත්තනො පුත්තං. ‘‘භික්ඛුනා’’ති ඉමස්ස පදස්ස දූරත්තා ‘‘යතිනා’’ති ආහ.

2455-6. කස්මා පන එවං නහාපෙතබ්බොති ආහ ‘‘එත්තකෙනාපී’’තිආදි. සොති පබ්බජ්ජාපෙක්ඛො. උපජ්ඣායකාදිසූති එත්ථ ආදි-සද්දෙන ආචරියසමානුපජ්ඣායකාදීනං ගහණං. පාපුණන්ති හීති එත්ථ හි-සද්දො යස්මා-පදත්ථෙ වත්තති. යස්මා එත්තකෙනාපි උපජ්ඣායාදීසු සගාරවො හොති, යස්මා ච එවරූපං උපකාරං ලභිත්වා කුලපුත්තා උප්පන්නං අනභිරතිං පටිවිනොදෙත්වා සික්ඛායො පරිපූරෙත්වා නිබ්බානං පාපුණිස්සන්ති, තස්මා එවරූපො උපකාරො කාතබ්බොති අත්ථො.

2458. එකතොති සබ්බානි චීවරානි එකතො කත්වා.

2459. අථාති ¶ අධිකාරන්තරාරම්භෙ නිපාතො. තස්ස හත්ථෙ අදත්වාපි උපජ්ඣායො වා ආචරියො වාපි සයමෙව තං පබ්බජ්ජාපෙක්ඛං අච්ඡාදෙති, වට්ටතීති යොජනා.

2460. අදින්නචීවරස්ස අග්ගහෙතබ්බත්තා ආහ ‘‘අපනෙත්වා තතො සබ්බං, පුන දාතබ්බමෙව ත’’න්ති. තතොති තස්ස සරීරතො. තන්ති චීවරං.

2461-2. එතදෙව ආහ ‘‘භික්ඛුනා’’තිආදිනා. අදින්නං න වට්ටතීති එත්ථ පබ්බජ්ජා න රුහතීති වදන්ති. තස්සෙව සන්තකං වාපි චීවරං අදින්නං න වට්ටති අත්තසන්තකෙ ආචරියුපජ්ඣායානං අත්තනො සන්තකෙ චීවරෙ කා කථා වත්තබ්බමෙව නත්ථීති අත්ථො. භික්ඛූති යෙ තත්ථ සන්නිපතිතා. කාරාපෙත්වාන උක්කුටින්ති එත්ථ සබ්බධාත්වත්ථානුගතො කරොති-සද්දො ගහිතොති උක්කුටිකං නිසීදාපෙත්වාති අත්ථො ගහෙතබ්බො, ‘‘උක්කුටික’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 34) අට්ඨකථාපාඨො ගාථාබන්ධසුඛත්ථං ඉධ ක-කාරලොපෙන නිද්දිට්ඨො.

2464. එකපදං ¶ වාපීති බුද්ධමිච්චාදිකං එකම්පි වා පදං. එකක්ඛරම්පි වාති බුකාරාදිඅක්ඛරෙසු එකම්පි වා අක්ඛරං. පටිපාටින්ති ‘‘බුද්ධ’’මිච්චාදිකං පදපන්තිං.

2465. අකත්තබ්බප්පකාරන්තරං දස්සෙතුමාහ ‘‘තික්ඛත්තුං යදි වා’’තිආදි. තථා සෙසෙසූති යදි වා ‘‘ධම්මං සරණ’’න්ති තික්ඛත්තුං දෙති, ‘‘සඞ්ඝං සරණ’’න්ති යදි වා තික්ඛත්තුං දෙති, එවම්පි තීණි සරණානි අදින්නානෙව හොන්ති.

2466. අනුනාසිකන්තානි කත්වා දාතබ්බානීති සම්බන්ධො. අනුනාසිකන්තං කත්වා දානකාලෙ අන්තරාවිච්ඡෙදං අකත්වා දාතබ්බානීති දස්සෙතුං ‘‘එකාබද්ධානි වා පනා’’ති වුත්තං. විච්ඡින්දිත්වා පදපටිපාටිතො ම-කාරන්තං කත්වා දානසමයෙ විච්ඡෙදං කත්වා. මන්තානීති ‘‘බුද්ධං සරණං ඉච්චාදිනා ම-කාරන්තානි. ‘‘බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමී’’තිආදිනා නයෙන නිග්ගහිතන්තමෙව කත්වා න දාතබ්බන්ති ‘‘අථා’’ති ආහ.

2467. සුද්ධි නාම ආචරියස්ස ඤත්තියා, කම්මවාචාය ච උච්චාරණවිසුද්ධි. පබ්බජ්ජාති සාමණෙරසාමණෙරිපබ්බජ්ජා. උභතොසුද්ධියා විනාති උභතොසුද්ධිං විනා ආචරියන්තෙවාසීනං ¶ උභින්නං තීසු සරණත්තයදානග්ගහණෙසු උච්චාරණසුද්ධිං විනා, එකස්සාපි අක්ඛරස්ස විපත්තිසබ්භාවෙ න හොතීති අත්ථො.

2468-9. ‘‘පබ්බජ්ජාගුණමිච්ඡතා’’ති ඉදං ‘‘ආචරියෙන, අන්තෙවාසිකෙනා’’ති පදද්වයස්ස විසෙසනං දට්ඨබ්බං, අන්තෙවාසිකස්ස පබ්බජ්ජාගුණං ඉච්ඡන්තෙන ආචරියෙන, අත්තනො පබ්බජ්ජාගුණං ඉච්ඡන්තෙන අන්තෙවාසිකෙන ච බු-ද්ධ-කාරාදයො වණ්ණා බු-කාර ධ-කාරාදයො වණ්ණා අක්ඛරා ඨානකරණසම්පදං කණ්ඨතාලුමුද්ධදන්තඔට්ඨනාසිකාභෙදං ඨානසම්පදඤ්ච ¶ අක්ඛරුප්පත්තිසාධකතමජිව්හාමජ්ඣාදිකරණසම්පදඤ්ච අහාපෙන්තෙන අපරිහාපෙන්තෙන වත්තබ්බාති යොජනා. කස්මා ඉදමෙව දළ්හං කත්වා වුත්තන්ති ආහ ‘‘එකවණ්ණවිනාසෙනා’’තිආදි. හි-සද්දො යස්මා-පදත්ථෙ, යස්මා එකස්සාපි වණ්ණස්ස විනාසෙන අනුච්චාරණෙන වා දුරුච්චාරණෙන වා පබ්බජ්ජා න රුහති, තස්මා එවං වුත්තන්ති අධිප්පායො.

2470. යදි සිද්ධාති සාසඞ්කවචනෙන උභතොඋච්චාරණසුද්ධියා දුක්කරත්තං දීපෙත්වා ‘‘අප්පමත්තෙහි භවිතබ්බ’’න්ති උභින්නං ආචරියන්තෙවාසිකානං අනුසිට්ඨි දින්නා හොති. සරණගමනතොවාති අවධාරණෙන සාමණෙරපබ්බජ්ජා උපසම්පදා විය ඤත්තිචතුත්ථෙන කම්මෙන න හොති, ඉදානිපි සරණගමනෙනෙව සිජ්ඣතීති දීපෙති. හි-සද්දො පසිද්ධියං. යථාහ –

‘‘යස්මා සරණගමනෙන උපසම්පදා පරතො පටික්ඛිත්තා, තස්මා සා එතරහි සරණගමනමත්තෙනෙව න රුහති. සාමණෙරස්ස පබ්බජ්ජා පන යස්මා පරතොපි ‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඉමෙහි තීහි සරණගමනෙහි සාමණෙරපබ්බජ්ජ’න්ති (මහාව. 105) අනුඤ්ඤාතා එව, තස්මා සා එතරහිපි සරණගමනමත්තෙනෙව රුහතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 34).

සරණගමනතො එව පබ්බජ්ජා යදිපි කිඤ්චාපි සිද්ධා නිප්ඵන්නා, තථාපි අස්ස සාමණෙරස්ස ‘‘ඉදඤ්චිදඤ්ච මයා පූරෙතබ්බං සීල’’න්ති ඤත්වා පරිපූරණත්ථාය භික්ඛුනා දස සීලානි දාතබ්බානීති යොජනා. යථාහ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සාමණෙරානං දස සික්ඛාපදානි, තෙසු ච සාමණෙරෙහි සික්ඛිතුං. පාණාතිපාතා වෙරමණී’’තිආදි (මහාව. 106).

2471. උපජ්ඣායන්ති ¶ ¶ වජ්ජාවජ්ජෙ උපනිජ්ඣායතීති උපජ්ඣායො, තං, භගවතා වුත්තෙහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතො පරිපුණ්ණදසවස්සො පුග්ගලො. නිවාසෙත්වා ච පාරුපිත්වා ච සිරසි අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා අත්තනො අභිමුඛෙ උක්කුටිකං නිසීදිත්වා ‘‘උපජ්ඣායො මෙ, භන්තෙ, හොහී’’ති තික්ඛත්තුං වත්වා ආයාචනාය කතාය ‘‘සාහු, ලහු, ඔපායිකං, පටිරූපං, පාසාදිකෙන සම්පාදෙහී’’ති ඉමෙසු පඤ්චසු පදෙසු අඤ්ඤතරං කායෙන වා වාචාය වා උභයෙන වා විඤ්ඤාපෙත්වා තස්මිං සම්පටිච්ඡිතෙ පිතුට්ඨානෙ ඨත්වා අත්රජමිව තං ගහෙත්වා වජ්ජාවජ්ජං උපපරික්ඛිත්වා දොසෙන නිග්ගණ්හිත්වා සද්ධිවිහාරිකෙ සික්ඛාපෙන්තො උපජ්ඣායො නාම.

විජ්ජාසිප්පං, ආචාරසමාචාරං වා සික්ඛිතුකාමෙහි ආදරෙන චරිතබ්බො උපට්ඨාතබ්බොති ආචරියො, තං, උපජ්ඣායෙ වුත්තලක්ඛණසමන්නාගතොයෙව පුග්ගලො. වුත්තනයෙනෙව නිසීදිත්වා ‘‘ආචරියො මෙ, භන්තෙ, හොහි, ආයස්මතො නිස්සාය වච්ඡාමී’’ති තික්ඛත්තුං වත්වා ආයාචනාය කතාය ‘‘සාහූ’’තිආදීසු පඤ්චසු අඤ්ඤතරං වත්වා තස්මිං සම්පටිච්ඡිතෙ පිතුට්ඨානෙ ඨත්වා පුත්තට්ඨානියං අන්තෙවාසිං සික්ඛාපෙන්තො ආචරියො නාම.

එත්ථ ච සාහූති සාධු. ලහූති අගරු, මම තුය්හං උපජ්ඣායභාවෙ භාරියං නත්ථීති අත්ථො. ඔපායිකන්ති උපායපටිසංයුත්තං, තං උපජ්ඣායග්ගහණං ඉමිනා උපායෙන ත්වං මෙ ඉතො පට්ඨාය භාරො ජාතොසීති වුත්තං හොති. පටිරූපන්ති අනුරූපං තෙ උපජ්ඣායග්ගහණන්ති අත්ථො. පාසාදිකෙනාති පසාදාවහෙන කායවචීපයොගෙන. සම්පාදෙහීති තිවිධං සික්ඛං නිප්ඵාදෙහීති අත්ථො. කායෙන වාති හත්ථමුද්දාදිං දස්සෙන්තො කායෙන වා. නාමවිසෙසං විනා පූරෙතබ්බවත්තානං සමතාය උභොපි එකතො වුත්තා.

එතානි ¶ වත්තානි උපජ්ඣායස්ස සද්ධිවිහාරිකෙන, ආචරියස්ස අන්තෙවාසිකෙනාපි එවමෙව කාතබ්බානෙවාති. වසතාති වසන්තෙන. පියසීලෙනාති පියං සීලමෙතස්සාති පියසීලො, තෙන, සීලං පරිපූරිතුකාමෙනාති වුත්තං හොති.

2472-3. ආසනං පඤ්ඤපෙතබ්බන්ති එත්ථ ‘‘කාලස්සෙව වුට්ඨාය උපාහනා ඔමුඤ්චිත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා’’ති (මහාව. 66) වුත්තා පුබ්බකිරියා වත්තබ්බා. ආසනං පඤ්ඤපෙතබ්බන්ති ¶ දන්තකට්ඨඛාදනට්ඨානං සම්මජ්ජිත්වා නිසීදනත්ථාය ආසනං පඤ්ඤපෙතබ්බං. ඉමිනා ච යාගුපානට්ඨානාදීසුපි ආසනානි පඤ්ඤපෙතබ්බානෙවාති දස්සිතං හොති.

දන්තකට්ඨං දාතබ්බන්ති මහන්තං, මජ්ඣිමං, ඛුද්දකන්ති තීණි දන්තකට්ඨානි උපනෙත්වා තතො යං තීණි දිවසානි ගණ්හාති, චතුත්ථදිවසතො පට්ඨාය තාදිසමෙව දාතබ්බං. සචෙ අනියමං කත්වා යං වා තං වා ගණ්හාති, අථ යාදිසං ලභති, තාදිසං දාතබ්බං.

මුඛොදකං දාතබ්බන්ති මුඛධොවනොදකං මුඛොදකන්ති මජ්ඣෙපදලොපීසමාසො, තං දෙන්තෙන සීතඤ්ච උණ්හඤ්ච උදකං උපනෙත්වා තතො යං තීණි දිවසානි වළඤ්ජෙති, චතුත්ථදිවසතො පට්ඨාය තාදිසමෙව මුඛධොවනොදකං දාතබ්බං. සචෙ අනියමං කත්වා යං වා තං වා ගණ්හාති, අථ යාදිසං ලභති, තාදිසං දාතබ්බං. සචෙ දුවිධම්පි වළඤ්ජෙති, දුවිධම්පි උපනෙතබ්බං. ‘‘මුඛොදකං මුඛධොවනට්ඨානෙ ඨපෙත්වා අවසෙසට්ඨානානි සම්මජ්ජිතබ්බානි. සම්මජ්ජන්තෙන ච වච්චකුටිතො පට්ඨාය සම්මජ්ජිතබ්බං. ථෙරෙ වච්චකුටිං ගතෙ පරිවෙණං සම්මජ්ජිතබ්බං, එවං පරිවෙණං අසුඤ්ඤං හොතී’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 64 අත්ථතො සමානං) වුත්තනයෙනෙව සම්මජ්ජිතබ්බං.

තතො ¶ උත්තරිං කත්තබ්බං දස්සෙතුමාහ ‘‘තස්ස කාලෙනා’’තිආදි. තස්සාති උපජ්ඣායස්ස වා ආචරියස්ස වා. කාලෙනාති යාගුපානකාලෙ. ඉධාපි ‘‘ආසනං පඤ්ඤපෙතබ්බ’’න්ති සෙසො. යථාහ ‘‘ථෙරෙ වච්චකුටිතො අනික්ඛන්තෙයෙව ආසනං පඤ්ඤපෙතබ්බං. සරීරකිච්චං කත්වා ආගන්ත්වා තස්මිං නිසින්නස්ස ‘සචෙ යාගු හොතී’තිආදිනා නයෙන වුත්තං වත්තං කාතබ්බ’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 64).

යාගු තස්සුපනෙතබ්බාති එත්ථ ‘‘භාජනං ධොවිත්වා’’ති සෙසො. යථාහ – ‘‘භාජනං ධොවිත්වා යාගු උපනාමෙතබ්බා’’ති (මහාව. 66). සඞ්ඝතො වාති සලාකාදිවසෙන සඞ්ඝතො ලබ්භමානා වා. කුලතොපි වාති උපාසකාදිකුලතො වා.

‘‘පත්තෙ වත්තඤ්ච කාතබ්බ’’න්ති ඉදං ‘‘යාගුං පීතස්ස උදකං දත්වා භාජනං පටිග්ගහෙත්වා නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන ධොවිත්වා පටිසාමෙතබ්බං, උපජ්ඣායම්හි වුට්ඨිතෙ ආසනං උද්ධරිතබ්බං ¶ . සචෙ සො දෙසො උක්ලාපො හොති, සො දෙසො සම්මජ්ජිතබ්බො’’ති (මහාව. 66) ආගතවත්තං සන්ධායාහ. දිවා භුත්තපත්තෙපි කාතබ්බං එතෙනෙව දස්සිතං හොති.

වත්තං ‘‘ගාමප්පවෙසනෙ’’ති ඉදං ‘‘සචෙ උපජ්ඣායො ගාමං පවිසිතුකාමො හොති, නිවාසනං දාතබ්බං, පටිනිවාසනං පටිග්ගහෙතබ්බ’’න්තිආදිනයප්පවත්තං (මහාව. 66) වත්තං සන්ධායාහ. ‘‘කාතබ්බ’’න්ති ඉදං සබ්බපදෙහි යොජෙතබ්බං.

2474. චීවරෙ යානි වත්තානීති ගාමං පවිසිතුකාමස්ස චීවරදානෙ, පටිනිවත්තස්ස චීවරග්ගහණසඞ්ඝරණපටිසාමනෙසු මහෙසිනා යානි වත්තානි වුත්තානි, තානි ච කාතබ්බානි. සෙනාසනෙ තථාති ‘‘යස්මිං විහාරෙ උපජ්ඣායො විහරතී’’තිආදිනා ¶ (මහාව. 66) වුත්තනයෙන ‘‘සෙනාසනෙ කත්තබ්බ’’න්ති දස්සිතං සෙනාසනවත්තඤ්ච.

පාදපීඨකථලිකාදීසු තථාති යොජනා. උපජ්ඣායෙ ගාමතො පටිනිවත්තෙ ච ජන්තාඝරෙ ච ‘‘පාදොදකං පාදපීඨං පාදකථලිකං උපනික්ඛිපිතබ්බ’’න්ති (මහාව. 66) එවමාගතං වත්තඤ්ච කාතබ්බං. ආදි-සද්දෙන ‘‘උපජ්ඣායො පානීයෙන පුච්ඡිතබ්බො’’තිආදිවත්තං (මහාව. 66) සඞ්ගණ්හාති.

2475. එවං සබ්බත්ථ වත්තෙසු පාටියෙක්කං දස්සියමානෙසු පපඤ්චොති ඛන්ධකං ඔලොකෙත්වා සුඛග්ගහණත්ථාය ගණනං දස්සෙතුකාමො ආහ ‘‘එවමාදීනී’’තිආදි. රොගතො වුට්ඨානාගමනන්තානීති ආචරියුපජ්ඣායානං රොගතො වුට්ඨානාගමනපරියොසානානි. සත්තතිංසසතං සියුන්ති සත්තතිංසාධිකසතවත්තානීති අත්ථො.

තානි පන වත්තානි ඛන්ධකපාළියා (මහාව. 66) ආගතක්කමෙන එවං යථාවුත්තගණනාය සමානෙතබ්බානි – දන්තකට්ඨදානං, මුඛොදකදානං, ආසනපඤ්ඤාපනං, සචෙ යාගු හොති, භාජනං ධොවිත්වා යාගුයා උපනාමනං, යාගුං පීතස්ස උදකං දත්වා භාජනං පටිග්ගහෙත්වා නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන ධොවිත්වා පටිසාමනං, උපජ්ඣායම්හි වුට්ඨිතෙ ආසනස්ස උද්ධරණං, සචෙ සො දෙසො උක්ලාපො හොති, තස්ස සම්මජ්ජනං, සචෙ උපජ්ඣායො ගාමං පවිසිතුකාමො හොති, තස්ස නිවාසනදානං, පටිනිවාසනපටිග්ගහණං, කායබන්ධනදානං, සගුණං කත්වා ¶ සඞ්ඝාටිදානං, ධොවිත්වා සොදකපත්තස්ස දානං, සචෙ උපජ්ඣායො පච්ඡාසමණං ආකඞ්ඛති, තිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙන්තෙන පරිමණ්ඩලං නිවාසෙත්වා කායබන්ධනං බන්ධිත්වා සගුණං කත්වා සඞ්ඝාටියො පාරුපිත්වා ¶ ගණ්ඨිකං පරිමුඤ්චිත්වා ධොවිත්වා පත්තං ගහෙත්වා උපජ්ඣායස්ස පච්ඡාසමණෙන ගමනං, නාතිදූරනච්චාසන්නෙ ගමනං, පත්තපරියාපන්නස්ස පටිග්ගහණං, න උපජ්ඣායස්ස භණමානස්ස අන්තරන්තරා කථාඔපාතනං, උපජ්ඣායස්ස ආපත්තිසාමන්තා භණමානස්ස ච නිවාරණං, නිවත්තන්තෙන පඨමතරං ආගන්ත්වා ආසනපඤ්ඤාපනං, පාදොදකපාදපීඨපාදකථලිකානං උපනික්ඛිපනං, පච්චුග්ගන්ත්වා පත්තචීවරපටිග්ගහණං, පටිනිවාසනදානං, නිවාසනපටිග්ගහණං, සචෙ චීවරං සින්නං හොති, මුහුත්තං උණ්හෙ ඔතාපනං, නෙව උණ්හෙ චීවරස්ස නිදහනං, මජ්ඣෙ යථා භඞ්ගො න හොති, එවං චතුරඞ්ගුලං කණ්ණං උස්සාරෙත්වා චීවරස්ස සඞ්ඝරණං, ඔභොගෙ කායබන්ධනස්ස කරණං, සචෙ පිණ්ඩපාතො හොති, උපජ්ඣායො ච භුඤ්ජිතුකාමො හොති, උදකං දත්වා පිණ්ඩපාතස්ස උපනාමනං, උපජ්ඣායස්ස පානීයෙන පුච්ඡනං, භුත්තාවිස්ස උදකං දත්වා පත්තං පටිග්ගහෙත්වා නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන ධොවිත්වා වොදකං කත්වා මුහුත්තං උණ්හෙ ඔතාපනං, න ච උණ්හෙ පත්තස්ස නිදහනං, පත්තචීවරං නික්ඛිපිතබ්බං –

පත්තං නික්ඛිපන්තෙන එකෙන හත්ථෙන පත්තං ගහෙත්වා එකෙන හත්ථෙන හෙට්ඨාමඤ්චං වා හෙට්ඨාපීඨං වා පරාමසිත්වා පත්තස්ස නික්ඛිපනං, න ච අනන්තරහිතාය භූමියා පත්තස්ස නික්ඛිපනං, චීවරං නික්ඛිපන්තෙන එකෙන හත්ථෙන චීවරං ගහෙත්වා එකෙන හත්ථෙන චීවරවංසං වා චීවරරජ්ජුං වා පමජ්ජිත්වා පාරතො අන්තං ඔරතො භොගං කත්වා චීවරස්ස නික්ඛිපනං, උපජ්ඣායම්හි වුට්ඨිතෙ ආසනස්ස උද්ධරණං, පාදොදකපාදපීඨපාදකථලිකානං පටිසාමනං, සචෙ සො දෙසො උක්ලාපො හොති, තස්ස සම්මජ්ජනං, සචෙ උපජ්ඣායො න්හායිතුකාමො හොති, න්හානස්ස පටියාදනං, සචෙ සීතෙන අත්ථො හොති, සීතස්ස සචෙ උණ්හෙන අත්ථො හොති, උණ්හස්ස පටියාදනං, සචෙ උපජ්ඣායො ජන්තාඝරං පවිසිතුකාමො හොති, චුණ්ණස්ස ¶ සන්නයනං, මත්තිකාතෙමනං, ජන්තාඝරපීඨං ආදාය උපජ්ඣායස්ස පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො ගන්ත්වා ජන්තාඝරපීඨං දත්වා චීවරං පටිග්ගහෙත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, චුණ්ණදානං, මත්තිකාදානං, සචෙ උස්සහති, ජන්තාඝරං පවිසිතබ්බං –

ජන්තාඝරං පවිසන්තෙන මත්තිකාය මුඛං මක්ඛෙත්වා පුරතො ච පච්ඡතො ච පටිච්ඡාදෙත්වා ජන්තාඝරප්පවෙසො, න ථෙරානං භික්ඛූනං අනුපඛජ්ජ නිසීදනං, න නවානං භික්ඛූනං ආසනෙන පටිබාහනං, ජන්තාඝරෙ උපජ්ඣායස්ස පරිකම්මස්ස කරණං, ජන්තාඝරා නික්ඛමන්තෙන ජන්තාඝරපීඨං ආදාය ¶ පුරතො ච පච්ඡතො ච පටිච්ඡාදෙත්වා ජන්තාඝරා නික්ඛමනං, උදකෙපි උපජ්ඣායස්ස පරිකම්මකරණං, න්හාතෙන පඨමතරං උත්තරිත්වා අත්තනො ගත්තං වොදකං කත්වා නිවාසෙත්වා උපජ්ඣායස්ස ගත්තතො උදකස්ස පමජ්ජනං, නිවාසනදානං, සඞ්ඝාටිදානං, ජන්තාඝරපීඨං ආදාය පඨමතරං ආගන්ත්වා ආසනස්ස පඤ්ඤාපනං, පාදොදකපාදපීඨපාදකථලිකානං උපනික්ඛිපනං, උපජ්ඣායස්ස පානීයෙන පුච්ඡනං, සචෙ උද්දිසාපෙතුකාමො හොති, උද්දිසාපනං, සචෙ පරිපුච්ඡිතුකාමො හොති, පරිපුච්ඡනං, යස්මිං විහාරෙ උපජ්ඣායො විහරති, සචෙ සො විහාරො උක්ලාපො හොති, සචෙ උස්සහති, තස්ස සොධනං, විහාරං සොධෙන්තෙන පඨමං පත්තචීවරස්ස නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, නිසීදනපච්චත්ථරණස්ස නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, භිසිබිබ්බොහනස්ස නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, මඤ්චස්ස නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන අසඞ්ඝට්ටෙන්තෙන කවාටපීඨං නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, පීඨස්ස නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන අසඞ්ඝට්ටෙන්තෙන කවාටපීඨං නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, මඤ්චපටිපාදකානං නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, ඛෙළමල්ලකස්ස නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, අපස්සෙනඵලකස්ස නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, භූමත්ථරණස්ස යථාපඤ්ඤත්තස්ස සල්ලක්ඛෙත්වා නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං ¶ , සචෙ විහාරෙ සන්තානකං හොති, උල්ලොකා පඨමං ඔහාරණං, ආලොකසන්ධිකණ්ණභාගානං පමජ්ජනං, සචෙ ගෙරුකපරිකම්මකතා භිත්ති කණ්ණකිතා හොති, චොළකං තෙමෙත්වා පීළෙත්වා පමජ්ජනං, සචෙ කාළවණ්ණකතා භූමි කණ්ණකිතා හොති, චොළකං තෙමෙත්වා පීළෙත්වා පමජ්ජනං, සචෙ අකතා හොති භූමි, උදකෙන පරිප්ඵොසිත්වා පමජ්ජනං ‘‘මා විහාරො රජෙන උහඤ්ඤී’’ති, සඞ්කාරං විචිනිත්වා එකමන්තං ඡඩ්ඩනං, භූමත්ථරණස්ස ඔතාපෙත්වා සොධෙත්වා පප්ඵොටෙත්වා අතිහරිත්වා යථාපඤ්ඤත්තං පඤ්ඤාපනං, මඤ්චපටිපාදකානං ඔතාපෙත්වා පමජ්ජිත්වා අතිහරිත්වා යථාට්ඨානෙ ඨපනං, මඤ්චස්ස ඔතාපෙත්වා සොධෙත්වා පප්ඵොටෙත්වා නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන අසඞ්ඝට්ටෙන්තෙන කවාටපීඨං අතිහරිත්වා යථාපඤ්ඤත්තං පඤ්ඤාපනං, පීඨස්ස ඔතාපෙත්වා සොධෙත්වා පප්ඵොටෙත්වා නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන අසඞ්ඝට්ටෙන්තෙන කවාටපීඨං අතිහරිත්වා යථාපඤ්ඤත්තං පඤ්ඤාපනං, භිසිබිබ්බොහනස්ස ඔතාපෙත්වා සොධෙත්වා පප්ඵොටෙත්වා අතිහරිත්වා යථාපඤ්ඤත්තං පඤ්ඤාපනං, නිසීදනපච්චත්ථරණස්ස ඔතාපෙත්වා සොධෙත්වා පප්ඵොටෙත්වා අතිහරිත්වා යථාපඤ්ඤත්තං පඤ්ඤාපනං, ඛෙළමල්ලකස්ස ඔතාපෙත්වා පමජ්ජිත්වා අතිහරිත්වා යථාට්ඨානෙ ඨපනං, අපස්සෙනඵලකස්ස ඔතාපෙත්වා පමජ්ජිත්වා අතිහරිත්වා යථාට්ඨානෙ ඨපනං, පත්තචීවරං නික්ඛිපිතබ්බං –

පත්තං ¶ නික්ඛිපන්තෙන එකෙන හත්ථෙන පත්තං ගහෙත්වා එකෙන හත්ථෙන හෙට්ඨාමඤ්චං වා හෙට්ඨාපීඨං වා පරාමසිත්වා පත්තස්ස නික්ඛිපනං, න ච අනන්තරහිතාය භූමියා පත්තස්ස නික්ඛිපනං, චීවරං නික්ඛිපන්තෙන එකෙන හත්ථෙන චීවරං ගහෙත්වා එකෙන හත්ථෙන ¶ චීවරවංසං වා චීවරරජ්ජුං වා පමජ්ජිත්වා පාරතො අන්තං ඔරතො භොගං කත්වා චීවරස්ස නික්ඛිපනං, සචෙ පුරත්ථිමාය සරජා වාතා වායන්ති, පුරත්ථිමානං වාතපානානං ථකනං, තථා පච්ඡිමානං, තථා උත්තරානං, තථා දක්ඛිණානං වාතපානානං ථකනං, සචෙ සීතකාලො හොති, දිවා වාතපානානං විවරණං, රත්තිං ථකනං, සචෙ උණ්හකාලො හොති, දිවා වාතපානානං ථකනං, රත්තිං විවරණං, සචෙ පරිවෙණං උක්ලාපං හොති, පරිවෙණස්ස සම්මජ්ජනං, සචෙ කොට්ඨකො උක්ලාපො හොති, කොට්ඨකස්ස සම්මජ්ජනං, සචෙ උපට්ඨානසාලා උක්ලාපා හොති, තස්සා සම්මජ්ජනං, සචෙ අග්ගිසාලා උක්ලාපා හොති, තස්සා සම්මජ්ජනං, සචෙ වච්චකුටි උක්ලාපා හොති, තස්සා සම්මජ්ජනං, සචෙ පානීයං න හොති, පානීයස්ස උපට්ඨාපනං, සචෙ පරිභොජනීයං න හොති, පරිභොජනීයස්ස උපට්ඨාපනං, සචෙ ආචමනකුම්භියා උදකං න හොති, ආචමනකුම්භියා උදකස්ස ආසිඤ්චනං, සචෙ උපජ්ඣායස්ස අනභිරති උප්පන්නා හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන වූපකාසනං වූපකාසාපනං වා, ධම්මකථාය වා තස්ස කරණං, සචෙ උපජ්ඣායස්ස කුක්කුච්චං උප්පන්නං හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන විනොදනං විනොදාපනං වා, ධම්මකථාය වා තස්ස කරණං, සචෙ උපජ්ඣායස්ස දිට්ඨිගතං උප්පන්නං හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන විවෙචනං විවෙචාපනං වා, ධම්මකථාය වා තස්ස කරණං, සචෙ උපජ්ඣායො ගරුධම්මං අජ්ඣාපන්නො හොති පරිවාසාරහො, සද්ධිවිහාරිකෙන උස්සුක්කකරණං ‘‘කින්ති නු ඛො සඞ්ඝො උපජ්ඣායස්ස පරිවාසං දදෙය්යා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායො මූලායපටිකස්සනාරහො හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන උස්සුක්කකරණං ‘‘කින්ති ¶ නු ඛො සඞ්ඝො උපජ්ඣායං මූලාය පටිකස්සෙය්යා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායො මානත්තාරහො හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන උස්සුක්කකරණං ‘‘කින්ති නු ඛො සඞ්ඝො උපජ්ඣායස්ස මානත්තං දදෙය්යා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායො අබ්භානාරහො හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන උස්සුක්කකරණං ‘‘කින්ති නු ඛො සඞ්ඝො උපජ්ඣායං අබ්භෙය්යා’’ති, සචෙ සඞ්ඝො උපජ්ඣායස්ස කම්මං කත්තුකාමො හොති තජ්ජනීයං වා නියස්සං වා පබ්බාජනීයං වා පටිසාරණීයං වා උක්ඛෙපනීයං වා, සද්ධිවිහාරිකෙන උස්සුක්කකරණං ‘‘කින්ති නු ඛො සඞ්ඝො උපජ්ඣායස්ස කම්මං න කරෙය්ය, ලහුකාය වා පරිණාමෙය්යා’’ති, කතං වා පනස්ස හොති සඞ්ඝෙන කම්මං තජ්ජනීයං වා නියස්සං වා පබ්බාජනීයං වා පටිසාරණීයං වා උක්ඛෙපනීයං වා, සද්ධිවිහාරිකෙන උස්සුක්කකරණං ‘‘කින්ති නු ඛො උපජ්ඣායො සම්මා වත්තෙය්ය, ලොමං පාතෙය්ය, නෙත්ථාරං වත්තෙය්ය, සඞ්ඝො තං කම්මං පටිප්පස්සම්භෙය්යා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායස්ස චීවරං ධොවිතබ්බං හොති ¶ , සද්ධිවිහාරිකෙන ධොවනං උස්සුක්කකරණං වා ‘‘කින්ති නු ඛො උපජ්ඣායස්ස චීවරං ධොවියෙථා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායස්ස චීවරං කාතබ්බං හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන කරණං උස්සුක්කකරණං වා ‘‘කින්ති නු ඛො උපජ්ඣායස්ස චීවරං කරියෙථා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායස්ස රජනං පචිතබ්බං හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන පචනං උස්සුක්කකරණං වා ‘‘කින්ති නු ඛො උපජ්ඣායස්ස රජනං පචියෙථා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායස්ස චීවරං රජෙතබ්බං හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන රජනං උස්සුක්කකරණං වා ‘‘කින්ති නු ඛො උපජ්ඣායස්ස චීවරං රජියෙථා’’ති, චීවරං රජන්තෙන සාධුකං සම්පරිවත්තකං සම්පරිවත්තකං රජනං, න ච අච්ඡින්නෙ ථෙවෙ පක්කමනං, උපජ්ඣායං අනාපුච්ඡා න එකච්චස්ස පත්තදානං, න එකච්චස්ස පත්තපටිග්ගහණං, න එකච්චස්ස චීවරදානං, න එකච්චස්ස චීවරපටිග්ගහණං, න එකච්චස්ස පරික්ඛාරදානං, න එකච්චස්ස පරික්ඛාරපටිග්ගහණං, න එකච්චස්ස කෙසච්ඡෙදනං, න එකච්චෙන කෙසානං ඡෙදාපනං, න එකච්චස්ස පරිකම්මකරණං, න එකච්චෙන පරිකම්මස්ස කාරාපනං, න එකච්චස්ස වෙය්යාවච්චකරණං, න එකච්චෙන වෙය්යාවච්චස්ස ¶ කාරාපනං, න එකච්චස්ස පච්ඡාසමණෙන ගමනං, න එකච්චස්ස පච්ඡාසමණස්ස ආදානං, න එකච්චස්ස පිණ්ඩපාතස්ස නීහරණං, න එකච්චෙන පිණ්ඩපාතනීහරාපනං, න උපජ්ඣායං අනාපුච්ඡා ගාමප්පවෙසනං, න සුසානගමනං, න දිසාපක්කමනං, සචෙ උපජ්ඣායො ගිලානො හොති, යාවජීවං උපට්ඨානං, වුට්ඨානමස්ස ආගමනන්ති තෙසු කානිචි වත්තානි සවිභත්තිකානි, කානිචි අවිභත්තිකානි, තෙසු අවිභත්තිකානං විභාගෙ වුච්චමානෙ යථාවුත්තගණනාය අතිරෙකතරානි හොන්ති, තං පන විභාගං අනාමසිත්වා පිණ්ඩවසෙන ගහෙත්වා යථා අයං ගණනා දස්සිතාති වෙදිතබ්බා.

2476. අකරොන්තස්සාති එත්ථ ‘‘වත්ත’’න්ති සෙසො. අනාදරවසෙනෙව වත්තං අකරොන්තස්ස භික්ඛුනො තෙන වත්තභෙදෙන වත්තාකරණෙන සබ්බත්ථ සත්තතිංසාධිකසතප්පභෙදට්ඨානෙ තත්තකංයෙව දුක්කටං පකාසිතන්ති යොජනා.

2477. එවං උපජ්ඣායාචරියවත්තානි සඞ්ඛෙපෙන දස්සෙත්වා උපජ්ඣායාචරියෙහි සද්ධිවිහාරිකන්තෙවාසීනං කාතබ්බවත්තානි දස්සෙතුමාහ ‘‘උපජ්ඣායස්ස වත්තානී’’තිආදි. උපජ්ඣායස්ස වත්තානීති උපජ්ඣායෙන සද්ධිවිහාරිකස්ස යුත්තපත්තකාලෙ කත්තබ්බත්තා උපජ්ඣායායත්තවත්තානීති ¶ අත්ථො. තථා සද්ධිවිහාරිකෙති යථා සද්ධිවිහාරිකෙන උපජ්ඣායස්ස කාතබ්බානි, තථා උපජ්ඣායෙන සද්ධිවිහාරිකෙ කාතබ්බානි.

උපජ්ඣායාචරියවත්තෙසු ගාමප්පවෙසෙ පච්ඡාසමණෙන හුත්වා නාතිදූරනච්චාසන්නගමනං, න අන්තරන්තරා කථාඔපාතනං, ආපත්තිසාමන්තා භණමානස්ස නිවාරණං, පත්තපරියාපන්නපටිග්ගහණන්ති චත්තාරි වත්තානි, න එකච්චස්ස පත්තදානාදිඅනාපුච්ඡාදිසාපක්කමනාවසානානි වීසති පටික්ඛෙපා චෙති එතානි ¶ චතුවීසති වත්තානි ඨපෙත්වා අවසෙසානි තෙරසාධිකසතවත්තානි සන්ධායාහ ‘‘සතං තෙරස හොන්තෙවා’’ති, තෙරසාධිකසතවත්තානි හොන්තීති අත්ථො. ආචරියෙන අන්තෙවාසිකෙපි ච කාතබ්බවත්තානි තථා තත්තකානෙවාති අත්ථො.

සද්ධිවිහාරිකන්තෙවාසිකවත්තකථාවණ්ණනා.

2478. උපජ්ඣායාචරියෙහි සද්ධිවිහාරිකන්තෙවාසිකානං නිස්සයපටිප්පස්සද්ධිප්පකාරං දස්සෙතුමාහ ‘‘පක්කන්තෙ වාපී’’තිආදි. පක්කන්තෙ වාපි විබ්භන්තෙ වාපි පක්ඛසඞ්කන්තෙ වාපි මතෙ වාපි ආණත්තියා වාපි එවං පඤ්චධා උපජ්ඣායා සද්ධිවිහාරිකෙන ගහිතො නිස්සයො පටිප්පස්සම්භතීති යොජනා. පක්කන්තෙති තදහු අපච්චාගන්තුකාමතාය දිසං ගතෙ. විබ්භන්තෙති ගිහිභාවං පත්තෙ. පක්ඛසඞ්කන්තකෙති තිත්ථියායතනං ගතෙ. මතෙති කාලකතෙ. ආණත්තියාති නිස්සයපණාමනෙන.

2479-80. ආචරියම්හාපි අන්තෙවාසිකෙන ගහිතනිස්සයස්ස භෙදනං ඡධා ඡප්පකාරෙන හොතීති යොජනා. කථන්ති ආහ ‘‘පක්කන්තෙ චා’’තිආදි. තං උපජ්ඣායතො නිස්සයභෙදෙ වුත්තනයමෙව. විසෙසං පන සයමෙව වක්ඛති ‘‘ආණත්තිය’’න්තිආදිනා. ආණත්තියන්ති එත්ථ විසෙසත්ථජොතකො පන-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො. උභින්නම්පි ධුරනික්ඛෙපනෙපි චාති ආචරියස්ස නිස්සයපණාමනෙ පන උභින්නං ආචරියන්තෙවාසිකානංයෙව අඤ්ඤමඤ්ඤනිරාලයභාවෙ සති නිස්සයභෙදො හොති, න එකස්සාති අත්ථො. තමෙවත්ථං බ්යතිරෙකතො දළ්හීකරොති ‘‘එකෙකස්සා’’තිආදිනා. එකෙකස්ස වා උභින්නං වා ආලයෙ සති න භිජ්ජතීති යොජනා. යථාහ –

‘‘ආණත්තියං ¶ ¶ පන සචෙපි ආචරියො මුඤ්චිතුකාමොව හුත්වා නිස්සයපණාමනාය පණාමෙති, අන්තෙවාසිකො ච ‘කිඤ්චාපි මං ආචරියො පණාමෙති, අථ ඛො හදයෙන මුදුකො’ති සාලයොව හොති, නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භතියෙව. සචෙපි ආචරියො සාලයො, අන්තෙවාසිකො නිරාලයො ‘න දානි ඉමං නිස්සාය වසිස්සාමී’ති ධුරං නික්ඛිපති, එවම්පි න පටිප්පස්සම්භති. උභින්නං සාලයභාවෙ පන න පටිප්පස්සම්භතියෙව. උභින්නං ධුරනික්ඛෙපෙන පටිප්පස්සම්භතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 83).

අයං පන විසෙසො ආචරියාණත්තියා නිස්සයභෙදෙයෙව දස්සිතො, න උපජ්ඣායාණත්තියා. සාරත්ථදීපනියං පන ‘‘සචෙපි ආචරියො මුඤ්චිතුකාමොව හුත්වා නිස්සයපණාමනාය පණාමෙතීතිආදි සබ්බං උපජ්ඣායස්ස ආණත්තියම්පි වෙදිතබ්බ’’න්ති වුත්තං.

2481. එවං පඤ්ච සාධාරණඞ්ගානි දස්සෙත්වා අසාධාරණඞ්ගං දස්සෙතුමාහ ‘‘උපජ්ඣායසමොධාන-ගතස්සාපි ච භිජ්ජතී’’ති. තත්ථ සමොධානගමනං සරූපතො, පභෙදතො ච දස්සෙතුමාහ ‘‘දස්සනං සවනඤ්චාති, සමොධානං ද්විධා මත’’න්ති. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන සමන්තපාසාදිකායං (මහාව. අට්ඨ. 83) ගහෙතබ්බො. ගන්ථවිත්ථාරභීරූනං අනුග්ගහාය පන ඉධ න විත්ථාරිතො.

2482-3. සභාගෙ දායකෙ අසන්තෙ අද්ධිකස්ස ච ගිලානස්ස ච ‘‘ගිලානෙන මං උපට්ඨහා’’ති යාචිතස්ස ගිලානුපට්ඨාකස්ස ච නිස්සයං විනා වසිතුං දොසො නත්ථීති යොජනා ¶ . ‘‘ගිලානුපට්ඨාකස්සා’’ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන රස්සත්තං. ඉමිනා සභාගෙ නිස්සයදායකෙ සන්තෙ එකදිවසම්පි පරිහාරො න ලබ්භතීති දීපෙති. අත්තනො වනෙ ඵාසුවිහාරතං ජානතාති අත්තනො සමථවිපස්සනාපටිලාභස්ස වනෙ ඵාසුවිහාරං ජානන්තෙනපි. ‘‘සභාගෙ දායකෙ අසන්තෙ’’ති පදච්ඡෙදො. සබ්බමෙතං විධානං අන්තොවස්සතො අඤ්ඤස්මිං කාලෙ වෙදිතබ්බං. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන සමන්තපාසාදිකාය ගහෙතබ්බො.

නිස්සයපටිප්පස්සම්භනකථාවණ්ණනා.

2484. කුට්ඨමස්ස ¶ අත්ථීති කුට්ඨී, තං. ‘‘ගණ්ඩි’’න්තිආදීසුපි එසෙව නයො. රත්තසෙතාදිභෙදෙන යෙන කෙනචි කුට්ඨෙන වෙවණ්ණියං පත්තසරීරන්ති අත්ථො. යථාහ –

‘‘රත්තකුට්ඨං වා හොතු කාළකුට්ඨං වා, යං කිඤ්චි කිටිභදද්දුකච්ඡුආදිප්පභෙදම්පි සබ්බං කුට්ඨමෙවාති වුත්තං. තඤ්චෙ නඛපිට්ඨිප්පමාණම්පි වඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතං හොති, න පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙ පන නිවාසනපාරුපනෙහි පකතිපටිච්ඡන්නට්ඨානෙ නඛපිට්ඨිප්පමාණං අවඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතං හොති, වට්ටති. මුඛෙ, පන හත්ථපාදපිට්ඨෙසු වා සචෙපි අවඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතං නඛපිට්ඨිතො ඛුද්දකපමාණම්පි න වට්ටතියෙවාති කුරුන්දියං වුත්තං. තං තිකිච්ඡාපෙත්වා පබ්බාජෙන්තෙනාපි පකතිවණ්ණෙ ජාතෙයෙව පබ්බාජෙතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 88).

නඛපිට්ඨිප්පමාණන්ති එත්ථ ‘‘කනිට්ඨඞ්ගුලිනඛපිට්ඨි අධිප්පෙතා’’ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං.

ගණ්ඩින්ති ¶ මෙදගණ්ඩාදිගණ්ඩභෙදවන්තං. යථාහ ‘‘මෙදගණ්ඩො වා හොතු අඤ්ඤො වා, යො කොචි කොලට්ඨිමත්තකොපි චෙ වඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතො ගණ්ඩො හොති, න පබ්බාජෙතබ්බො’’තිආදි (මහාව. අට්ඨ. 88). කොලට්ඨීති බදරට්ඨි. කිලාසින්ති කිලාසවන්තං. යථාහ – ‘‘කිලාසොති නභිජ්ජනකං නපග්ඝරණකං පදුමපුණ්ඩරීකපත්තවණ්ණං කුට්ඨං, යෙන ගුන්නං විය සබලං සරීරං හොතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 88). ච-සද්දො සබ්බෙහි උපයොගවන්තෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බො. සොසින්ති ඛයරොගවන්තං. යථාහ – ‘‘සොසොති සොසබ්යාධි. තස්මිං සති න පබ්බාජෙතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 88). අපමාරිකන්ති අපමාරවන්තං. යථාහ – ‘‘අපමාරොති පිත්තුම්මාරො වා යක්ඛුම්මාරො වා. තත්ථ පුබ්බවෙරිකෙන අමනුස්සෙන ගහිතො දුත්තිකිච්ඡො හොති, අප්පමත්තකෙපි පන අපමාරෙ සති න පබ්බාජෙතබ්බො’’ති.

රාජභටන්ති රඤ්ඤො භත්තවෙතනභටං වා ඨානන්තරං පත්තං වා අප්පත්තං වා රාජපුරිසං. යථාහ – ‘‘අමච්චො වා හොතු මහාමත්තො වා සෙවකො වා කිඤ්චි ඨානන්තරං පත්තො වා අප්පත්තො වා, යො කොචි රඤ්ඤො භත්තවෙතනභටො. සබ්බො ‘රාජභටො’ති සඞ්ඛ්යං ගච්ඡතී’’ති. චොරන්ති මනුස්සෙහි අප්පමාදනං ගාමඝාතපන්ථඝාතාදිකම්මෙන පාකටං චොරඤ්ච. ලිඛිතකන්ති යං කඤ්චි චොරිකං වා අඤ්ඤං වා ගරුං රාජාපරාධං කත්වා පලාතං, රාජා ච නං පණ්ණෙ වා පොත්ථකෙ වා ‘‘ඉත්ථන්නාමො ¶ යත්ථ දිස්සති, තත්ථ ගහෙත්වා මාරෙතබ්බො’’ති වා ‘‘හත්ථපාදාදීනිස්ස ඡින්දිතබ්බානී’’ති වා ‘‘එත්තකං නාම දණ්ඩං හරාපෙතබ්බො’’ති වා ලිඛාපෙති, එවරූපං ලිඛිතකං.

‘‘කාරභෙදක’’න්ති ගාථාබන්ධවසෙන රස්සො කතො. කාරභෙදකන්ති දාතබ්බකරස්ස වා කතචොරකම්මස්ස වා කාරණා ¶ කාරාඝරෙ පක්ඛිත්තො වා නිගළබන්ධනාදීහි බද්ධො වා, තතො සො මුච්චිත්වා පලායති, එවරූපං කාරාභෙදකඤ්ච. යථාහ – ‘‘කාරා වුච්චති බන්ධනාගාරං, ඉධ පන අන්දුබන්ධනං වා හොතු සඞ්ඛලිකබන්ධනං වා රජ්ජුබන්ධනං වා ගාමබන්ධනං වා නිගමබන්ධනං වා නගරබන්ධනං වා පුරිසගුත්ති වා ජනපදබන්ධනං වා දීපබන්ධනං වා, යො එතෙසු යං කිඤ්චි බන්ධනං ඡින්දිත්වා භින්දිත්වා මුඤ්චිත්වා විවරිත්වා වා පස්සමානානං වා අපස්සමානානං වා පලායති, සො ‘කාරාභෙදකො’ති සඞ්ඛ්යං ගච්ඡතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 92).

2485. කසාහතන්ති ඉණං ගහෙත්වා දාතුං අසමත්ථත්තා ‘‘අයමෙව තෙ දණ්ඩො හොතූ’’ති කසාදිනා දින්නප්පහාරං අවූපසන්තවණං. යථාහ –

‘‘යො වචනපෙසනාදීනි අකරොන්තො හඤ්ඤති, න සො කතදණ්ඩකම්මො. යො පන කෙණියා වා අඤ්ඤථා වා කිඤ්චි ගහෙත්වා ඛාදිත්වා පුන දාතුං අසක්කොන්තො ‘අයමෙව තෙ දණ්ඩො හොතූ’ති කසාහි හඤ්ඤති, අයං කසාහතො කතදණ්ඩකම්මො. යො ච කසාහි වා හතො හොතු අද්ධදණ්ඩකාදීනං වා අඤ්ඤතරෙන, යාව අල්ලවණො හොති, තාව න පබ්බාජෙතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 94).

ලක්ඛණාහතන්ති එකංසං කත්වා පාරුතෙන උත්තරාසඞ්ගෙන අප්පටිච්ඡාදනීයට්ඨානෙ තත්තෙන ලොහෙන ආහතං අසච්ඡවිභූතලක්ඛණෙන සමන්නාගතං. යථාහ –

‘‘යස්ස පන නලාටෙ වා උරාදීසු වා තත්තෙන ලොහෙන ලක්ඛණං ආහතං හොති, සො සචෙ භුජිස්සො, යාව අල්ලවණො හොති, තාව න පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙපිස්ස වණා රුළ්හා හොන්ති ඡවියා ¶ සමපරිච්ඡෙදා, ලක්ඛණං පන පඤ්ඤායති, තිමණ්ඩලං නිවත්ථස්ස උත්තරාසඞ්ගෙ ¶ කතෙ පටිච්ඡන්නොකාසෙ චෙ හොති, පබ්බාජෙතුං වට්ටති. අප්පටිච්ඡන්නොකාසෙ චෙ, න වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 95).

ඉණායිකඤ්චාති මාතාපිතුපිතාමහාදීහි වා අත්තනා වා ගහිතඉණං. යථාහ –

‘‘ඉණායිකො නාම යස්ස පිතිපිතාමහෙහි වා ඉණං ගහිතං හොති, සයං වා ඉණං ගහිතං හොති, යං වා ආඨපෙත්වා මාතාපිතූහි කිඤ්චි ගහිතං හොති, සො තං ඉණං පරෙසං ධාරෙතීති ඉණායිකො. යං පන අඤ්ඤෙ ඤාතකා ආඨපෙත්වා කිඤ්චි ගණ්හන්ති, සො න ඉණායිකො. න හි තෙ තං ආඨපෙතුං ඉස්සරා. තස්මා තං පබ්බාජෙතුං වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 96).

දාසන්ති අන්තොජාතො, ධනක්කීතො, කරමරානීතො, සයං වා දාසබ්යං උපගතොති චතුන්නං දාසානං අඤ්ඤතරං. දාසවිනිච්ඡයො පනෙත්ථ සමන්තපාසාදිකාය (මහාව. අට්ඨ. 97) විත්ථාරතො ගහෙතබ්බො. පබ්බාජෙන්තස්ස දුක්කටන්ති ‘‘කුට්ඨි’’න්තිආදීහි උපයොගවන්තපදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං.

2486. හත්ථච්ඡින්නන්ති හත්ථතලෙ වා මණිබන්ධෙ වා කප්පරෙ වා යත්ථ කත්ථචි ඡින්නහත්ථං. අට්ඨච්ඡින්නන්ති යථා නඛං න පඤ්ඤායති, එවං චතූසු අඞ්ගුට්ඨකෙසු අඤ්ඤතරං වා සබ්බෙ වා යස්ස ඡින්නා හොන්ති, එවරූපං. පාදච්ඡින්නන්ති යස්ස අග්ගපාදෙසු වා ගොප්ඵකෙසු වා ජඞ්ඝාය වා යත්ථ කත්ථචි එකො වා ද්වෙ වා පාදා ඡින්නා හොන්ති. හත්ථපාදඡින්නස්සාපි පාළියං (මහාව. 119) ආගතත්තා සොපි ඉධ වත්තබ්බො, යථාවුත්තනයෙනෙව තස්ස දුක්කටවත්ථුතා පඤ්ඤායතීති න වුත්තොති දට්ඨබ්බං.

කණ්ණනාසඞ්ගුලිච්ඡින්නන්ති ¶ එත්ථ ‘‘කණ්ණච්ඡින්නං නාසච්ඡින්නං කණ්ණනාසච්ඡින්නං අඞ්ගුලිච්ඡින්න’’න්ති යොජනා. කණ්ණච්ඡින්නන්ති යස්ස කණ්ණමූලෙ වා කණ්ණසක්ඛලිකාය වා එකො වා ද්වෙ වා කණ්ණා ඡින්නා හොන්ති. යස්ස පන කණ්ණාවට්ටෙ ඡින්නා හොන්ති, සක්කා ච හොන්ති සඞ්ඝාටෙතුං, සො කණ්ණං සඞ්ඝාටෙත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. නාසච්ඡින්නන්ති යස්ස අජපදකෙ වා අග්ගෙ වා එකපුටෙ වා යත්ථ කත්ථචි නාසා ඡින්නා හොති. යස්ස පන නාසිකා සක්කා හොති සන්ධෙතුං, සො ¶ තං ඵාසුකං කත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. කණ්ණනාසච්ඡින්නන්ති තදුභයච්ඡින්නං. අඞ්ගුලිච්ඡින්නන්ති යස්ස නඛසෙසං අදස්සෙත්වා එකා වා බහූ වා අඞ්ගුලියො ඡින්නා හොන්ති. යස්ස පන සුත්තතන්තුමත්තම්පි නඛසෙසං පඤ්ඤායති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. කණ්ඩරච්ඡින්නමෙව චාති යස්ස කණ්ඩරනාමකා මහාන්හාරූ පුරතො වා පච්ඡතො වා ඡින්නා හොන්ති, යෙසු එකස්සාපි ඡින්නත්තා අග්ගපාදෙන වා චඞ්කමති, මූලෙන වා චඞ්කමති, න වා පාදං පතිට්ඨාපෙතුං සක්කොති.

2487. කාණන්ති පසන්නන්ධො වා හොතු පුප්ඵාදීහි වා උපහතපසාදො, යො ද්වීහි වා එකෙන වා අක්ඛිනා න පස්සති, තං කාණං. කුණින්ති හත්ථකුණී වා පාදකුණී වා අඞ්ගුලිකුණී වා, යස්ස එතෙසු හත්ථාදීසු යං කිඤ්චි වඞ්කං පඤ්ඤායති, සො කුණී. ඛුජ්ජඤ්චාති යො උරස්ස වා පිට්ඨියා වා පස්සස්ස වා නික්ඛන්තත්තා ඛුජ්ජසරීරො, තං ඛුජ්ජං. යස්ස පන කිඤ්චි කිඤ්චි අඞ්ගපච්චඞ්ගං ඊසකං වඞ්කං, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. මහාපුරිසො එව හි බ්රහ්මුජුගත්තො, අවසෙසො සත්තො අඛුජ්ජො නාම නත්ථි.

වාමනන්ති යො ජඞ්ඝවාමනො වා කටිවාමනො වා උභයවාමනො වා, තං. තත්ථ ජඞ්ඝවාමනස්ස කටිතො පට්ඨාය හෙට්ඨිමකායො ¶ රස්සො හොති, උපරිමකායො පරිපුණ්ණො. කටිවාමනස්ස කටිතො පට්ඨාය උපරිමකායො රස්සො හොති, හෙට්ඨිමකායො පරිපුණ්ණො හොති. උභයවාමනස්ස උභොපි කායා රස්සා හොන්ති. යෙසං කායරස්සත්තා භූතානං විය පරිවටුමො මහාකුච්ඡිඝටසදිසො අත්තභාවො හොති. තං තිවිධම්පි පබ්බාජෙතුං න වට්ටති.

ඵණහත්ථකන්ති යස්ස වග්ගුලිපක්ඛකා විය අඞ්ගුලියො සම්බද්ධා හොන්ති, තං. එතං පබ්බාජෙතුකාමෙන අඞ්ගුලන්තරිකායො ඵාලෙත්වා සබ්බං අන්තරචම්මං අපනෙත්වා ඵාසුකං කත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. යස්සාපි ඡ අඞ්ගුලියො හොන්ති, තං පබ්බාජෙතුකාමෙන අධිකං අඞ්ගුලිං ඡින්දිත්වා ඵාසුකං කත්වා පබ්බාජෙතබ්බො.

ඛඤ්ජන්ති යො නතජාණුකො වා භින්නජඞ්ඝො වා මජ්ඣෙ සංකුටිතපාදත්තා කුණ්ඩපාදකො වා පිට්ඨිපාදමජ්ඣෙන චඞ්කමන්තො අග්ගෙ සංකුටිතපාදත්තා කුණ්ඩපාදකො වා පිට්ඨිපාදග්ගෙන චඞ්කමන්තො අග්ගපාදෙනෙව චඞ්කමනඛඤ්ජො වා පණ්හිකාය චඞ්කමනඛඤ්ජො වා පාදස්ස බාහිරන්තෙන චඞ්කමනඛඤ්ජො වා පාදස්ස අබ්භන්තරන්තෙන චඞ්කමනඛඤ්ජො වා ගොප්ඵකානං උපරි භග්ගත්තා සකලෙන ¶ පිට්ඨිපාදෙන චඞ්කමනඛඤ්ජො වා, තං පබ්බාජෙතුං න වට්ටති. එත්ථ නතජාණුකොති අන්තොපවිට්ඨආනතපාදො. පක්ඛහතන්ති යස්ස එකො හත්ථො වා පාදො වා අඩ්ඪසරීරං වා සුඛං න වහති.

සීපදින්ති භාරපාදං. යස්ස පාදො ථූලො හොති සඤ්ජාතපීළකො ඛරො, සො න පබ්බාජෙතබ්බො. යස්ස පන න තාව ඛරභාවං ගණ්හාති, සක්කා හොති උපනාහං බන්ධිත්වා උදකආවාටෙ පවෙසෙත්වා උදකවාලිකාය පූරෙත්වා ¶ යථා සිරා පඤ්ඤායන්ති, ජඞ්ඝා ච තෙලනාළිකා විය හොන්ති, එවං මිලාපෙතුං සක්කා, තස්ස පාදං ඊදිසං කත්වා තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. සචෙ පුන වඩ්ඪති, උපසම්පාදෙන්තෙනාපි තථා කත්වාව උපසම්පාදෙතබ්බො. පාපරොගිනන්ති යො අරිසභගන්දරපිත්තසෙම්හකාසසොසාදීසු යෙන කෙනචි රොගෙන නිච්චාතුරො අතෙකිච්ඡරොගො ජෙගුච්ඡො අමනාපො, තං.

2488. ජරාය දුබ්බලන්ති යො ජිණ්ණභාවෙන දුබ්බලො අත්තනො චීවරරජනාදිකම්මම්පි කාතුං අසමත්ථො, තං. යො පන මහල්ලකොපි බලවා හොති අත්තානං පටිජග්ගිතුං සක්කොති, සො පබ්බාජෙතබ්බො. අන්ධන්ති ජච්චන්ධං. පධිරඤ්චෙවාති යො සබ්බෙන සබ්බං න සුණාති, තං. යො පන මහාසද්දං සුණාති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. මම්මනන්ති යස්ස වචීභෙදො වත්තති, සරණගමනං පරිපුණ්ණං භාසිතුං න සක්කොති, තාදිසං මම්මනම්පි පබ්බාජෙතුං න වට්ටති. යො පන සරණගමනමත්තං පරිපුණ්ණං භාසිතුං සක්කොති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. අථ වා මම්මනන්ති ඛලිතවචනං, යො එකමෙව අක්ඛරං චතුපඤ්චක්ඛත්තුං වදති, තස්සෙතමධිවචනං. පීඨසප්පින්ති ඡින්නිරියාපථං. මූගන්ති යස්ස වචීභෙදො නප්පවත්තති.

2489. අත්තනො විරූපභාවෙන පරිසං දූසෙන්තෙන පරිසදූසකෙ (මහාව. අට්ඨ. 119) දස්සෙතුමාහ ‘‘අතිදීඝො’’තිආදි. අතිදීඝොති අඤ්ඤෙසං සීසප්පමාණනාභිප්පදෙසො. අතිරස්සොති වුත්තප්පකාරො උභයවාමනො විය අතිරස්සො. අතිකාළො වාති ඣාපිතඛෙත්තෙ ඛාණුකො විය අතිකාළවණ්ණො. මට්ඨතම්බලොහනිදස්සනො අච්චොදාතොපි වාති සම්බන්ධො, දධිතක්කාදීහි මජ්ජිතමට්ඨතම්බලොහවණ්ණො අතීව ඔදාතසරීරොති අත්ථො.

2490. අතිථූලො ¶ වාති භාරියමංසො මහොදරො මහාභූතසදිසො. අතිකිසොති මන්දමංසලොහිතො ¶ අට්ඨිසිරාචම්මසරීරො විය. අතිමහාසීසො වාති යොජනා. අතිමහාසීසො වාති පච්ඡිං සීසෙ කත්වා ඨිතො විය. ‘‘අතිඛුද්දකසීසෙන අසහිතෙනා’’ති පදච්ඡෙදො. අසහිතෙනාති සරීරස්ස අනනුරූපෙන. ‘‘අතිඛුද්දකසීසෙනා’’ති එතස්ස විසෙසනං. අසහිතෙන අතිඛුද්දකසීසෙන සමන්නාගතොති යොජනා. යථාහ – ‘‘අතිඛුද්දකසීසො වා සරීරස්ස අනනුරූපෙන අතිඛුද්දකෙන සීසෙන සමන්නාගතො’’ති.

2491. කුටකුටකසීසොති තාලඵලපිණ්ඩිසදිසෙන සීසෙන සමන්නාගතො. සිඛරසීසකොති උද්ධං අනුපුබ්බතනුකෙන සීසෙන සමන්නාගතො, මත්ථකතො සංකුටිකො මූලතො විත්ථතො හුත්වා ඨිතපබ්බතසිඛරසදිසසීසොති අත්ථො. වෙළුනාළිසමානෙනාති මහාවෙළුපබ්බසදිසෙන. සීසෙනාති දීඝසීසෙන. යථාහ – ‘‘නාළිසීසො වා මහාවෙළුපබ්බසදිසෙන සීසෙන සමන්නාගතො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 119).

2492. කප්පසීසොපීති මජ්ඣෙ දිස්සමානආවාටෙන හත්ථිකුම්භසදිසෙන ද්විධාභූතසීසෙන සමන්නාගතො. පබ්භාරසීසො වාති චතූසු පස්සෙසු යෙන කෙනචි පස්සෙන ඔණතෙන සීසෙන සමන්නාගතො. වණසීසකොති වණෙහි සමන්නාගතසීසො. කණ්ණිකකෙසො වාති පාණකෙහි ඛායිතකෙදාරෙ සස්සසදිසෙහි තහිං තහිං උට්ඨිතෙහි කෙසෙහි සමන්නාගතො. ථූලකෙසොපි වාති තාලහීරසදිසෙහි කෙසෙහි සමන්නාගතො.

2493. පූතිසීසොති ¶ දුග්ගන්ධසීසො. නිල්ලොමසීසො වාති ලොමරහිතසීසො. ජාතිපණ්ඩරකෙසකොති ජාතිඵලිතෙහි පණ්ඩරකෙසො වා. ජාතියා තම්බකෙසො වාති ආදිත්තෙහි විය තම්බවණ්ණෙහි කෙසෙහි සමන්නාගතො. ආවට්ටසීසකොති ගුන්නං සරීරෙ ආවට්ටසදිසෙහි උද්ධග්ගෙහි කෙසාවට්ටෙහි සමන්නාගතො.

2494. සීසලොමෙකබද්ධෙහි භමුකෙහි යුතොපීති සීසලොමෙහි සද්ධිං එකාබද්ධලොමෙහි භමුකෙහි සමන්නාගතො. සම්බද්ධභමුකො වාති එකාබද්ධඋභයභමුකො, මජ්ඣෙ සඤ්ජාතලොමෙහි භමුකෙහි සමන්නාගතොති අත්ථො. නිල්ලොමභමුකොපි වාති භමුලොමරහිතො. නිල්ලොමභමුකොපි වාති පි-සද්දෙන අවුත්තසමුච්චයත්ථෙන මක්කටභමුකො සඞ්ගහිතො.

2495. මහන්තඛුද්දනෙත්තො ¶ වාති එත්ථ නෙත්ත-සද්දො මහන්තඛුද්ද-සද්දෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බො, මහන්තනෙත්තො වා ඛුද්දකනෙත්තො වාති අත්ථො. මහන්තනෙත්තො වාති අතිමහන්තෙහි නෙත්තෙහි සමන්නාගතො. ඛුද්දකනෙත්තො වාති මහිංසචම්මෙ වාසිකොණෙන පහරිත්වා කතඡිද්දසදිසෙහි අතිඛුද්දකක්ඛීහි සමන්නාගතො. විසමලොචනොති එකෙන මහන්තෙන, එකෙන ඛුද්දකෙන අක්ඛිනා සමන්නාගතො. කෙකරො වාපීති තිරියං පස්සන්තො. එත්ථ අපි-සද්දෙන නික්ඛන්තක්ඛිං සම්පිණ්ඩෙති, යස්ස කක්කටකස්සෙව අක්ඛිතාරකා නික්ඛන්තා හොන්ති. ගම්භීරනෙත්තොති යස්ස ගම්භීරෙ උදපානෙ උදකතාරකා විය අක්ඛිතාරකා පඤ්ඤායන්ති. එත්ථ ච උදකතාරකා නාම උදකපුබ්බුළං. අක්ඛිතාරකාති අක්ඛිගෙණ්ඩකා. විසමචක්කලොති එකෙන උද්ධං, එකෙන අධොති එවං විසමජාතෙහි අක්ඛිචක්කෙහි සමන්නාගතො.

2496. ජතුකණ්ණො ¶ වාති අතිඛුද්දිකාහි කණ්ණසක්ඛලීහි සමන්නාගතො. මූසිකකණ්ණො වාති මූසිකානං කණ්ණසදිසෙහි කණ්ණෙහි සමන්නාගතො. හත්ථිකණ්ණොපි වාති අනනුරූපාහි මහන්තාහි හත්ථිකණ්ණසදිසාහි කණ්ණසක්ඛලීහි සමන්නාගතො. ඡිද්දමත්තකකණ්ණො වාති යස්ස විනා කණ්ණසක්ඛලීහි කණ්ණච්ඡිද්දමෙව හොති. අවිද්ධකණ්ණකොති කණ්ණබන්ධත්ථාය අවිද්ධෙන කණ්ණෙන සමන්නාගතො.

2497. ටඞ්කිතකණ්ණො වාති ගොභත්තනාළිකාය අග්ගසදිසෙහි කණ්ණෙහි සමන්නාගතො, ගොහනුකොටිසණ්ඨානෙහි කණ්ණෙහි සමන්නාගතොති අත්ථො. පූතිකණ්ණොපි වාති සදා පග්ඝරිතපුබ්බෙන කණ්ණෙන සමන්නාගතො. පූතිකණ්ණොපීති අපි-සද්දෙන කණ්ණභගන්දරිකො ගහිතො. කණ්ණභගන්දරිකොති නිච්චපූතිනා කණ්ණෙන සමන්නාගතො. අවිද්ධකණ්ණො පරිසදූසකො වුත්තො, කථං යොනකජාතීනං පබ්බජ්ජාති ආහ ‘‘යොනකාදිප්පභෙදොපි, නායං පරිසදූසකො’’ති, කණ්ණාවෙධනං යොනකානං සභාවො, අයං යොනකාදිප්පභෙදො පරිසදූසකො න හොතීති වුත්තං හොති.

2498. අතිපිඞ්ගලනෙත්තොති ¶ අතිසයෙන පිඞ්ගලෙහි නෙත්තෙහි සමන්නාගතො. මධුපිඞ්ගලං පන පබ්බාජෙතුං වට්ටති. නිප්පඛුමක්ඛි වාති අක්ඛිදලරොමෙහි විරහිතඅක්ඛිකො. පඛුම-සද්දො හි ලොකෙ අක්ඛිදලරොමෙසු නිරුළ්හො. අස්සුපග්ඝරනෙත්තො වාති පග්ඝරණස්සූහි නෙත්තෙහි සමන්නාගතො. පක්කපුප්ඵිතලොචනොති පක්කලොචනො පුප්ඵිතලොචනොති යොජනා. පරිපක්කනෙත්තො සඤ්ජාතපුප්ඵනෙත්තොති අත්ථො.

2499. මහානාසොති සරීරස්ස අනනුරූපාය මහතියා නාසාය සමන්නාගතො. අතිඛුද්දකනාසිකොති තථා ¶ අතිඛුද්දිකාය නාසාය සමන්නාගතො. චිපිටනාසො වාති චිපිටාය අන්තො පවිට්ඨාය විය අල්ලිනාසාය සමන්නාගතො. චිපිටනාසො වාති අවුත්තවිකප්පත්ථෙන වා-සද්දෙන දීඝනාසිකො සඞ්ගය්හති. සො ච සුකතුණ්ඩසදිසාය ජිව්හාය ලෙහිතුං සක්කුණෙය්යාය නාසිකාය සමන්නාගතො. කුටිලනාසිකොති මුඛමජ්ඣෙ අප්පතිට්ඨහිත්වා එකපස්සෙ ඨිතනාසිකො.

2500. නිච්චවිස්සවනාසො වාති නිච්චපග්ඝරිතසිඞ්ඝාණිකනාසො වා. මහාමුඛොති යස්ස පටඞ්ගමණ්ඩුකස්සෙව මුඛනිමිත්තංයෙව මහන්තං හොති, මුඛං පන ලාබුසදිසං අතිඛුද්දකං. පටඞ්ගමණ්ඩුකො නාම මහාමුඛමණ්ඩුකො. වඞ්කභින්නමුඛො වාපීති එත්ථ ‘‘වඞ්කමුඛො වා භින්නමුඛො වාපී’’ති යොජනා. වඞ්කමුඛොති භමුකස්ස, නලාතස්ස වා එකපස්සෙ නින්නතාය වඞ්කමුඛො. භින්නමුඛො වාති මක්කටස්සෙව භින්නමුඛො. මහාඔට්ඨොපි වාති උක්ඛලිමුඛවට්ටිසදිසෙහි ඔට්ඨෙහි සමන්නාගතො.

2501. තනුකඔට්ඨො වාති භෙරිචම්මසදිසෙහි දන්තෙ පිදහිතුං අසමත්ථෙහි ඔට්ඨෙහි සමන්නාගතො. භෙරිචම්මසදිසෙහීති භෙරිමුඛචම්මසදිසෙහි. තනුකඔට්ඨො වාති එත්ථ වා-සද්දෙන මහාධරොට්ඨො වා තනුකඋත්තරොට්ඨො වා තනුකඅධරොට්ඨො වාති තයො විකප්පා සඞ්ගහිතා. විපුලුත්තරඔට්ඨකොති මහාඋත්තරොට්ඨො. ඔට්ඨඡින්නොති යස්ස එකො වා ද්වෙ වා ඔට්ඨා ඡින්නා හොන්ති. උප්පක්කමුඛොති පක්කමුඛො. එළමුඛොපි වාති නිච්චපග්ඝරණමුඛො.

2502-3. සඞ්ඛතුණ්ඩොපීති බහි සෙතෙහි අන්තො අතිරත්තෙහි ඔට්ඨෙහි සමන්නාගතො. දුග්ගන්ධමුඛොති දුග්ගන්ධකුණපමුඛො. මහාදන්තොපීති අට්ඨකදන්තසදිසෙහි සමන්නාගතො ¶ . අච්චන්තන්ති අතිසයෙන. ‘‘හෙට්ඨා උපරිතො වාපි, බහි නික්ඛන්තදන්තකො’’ති ඉදං ‘‘අසුරදන්තකො’’ති එතස්ස අත්ථපදං. අසුරොති දානවො. ‘‘සිප්පිදන්තො වා ඔට්ඨදන්තො වා’’ති ගණ්ඨිපදෙ ලිඛිතො. යස්ස පන සක්කා හොන්ති ඔට්ඨෙහි පිදහිතුං, කථෙන්තස්සෙව පඤ්ඤායති, නො අකථෙන්තස්ස, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. අදන්තොති දන්තරහිතො. පූතිදන්තොති පූතිභූතෙහි දන්තෙහි සමන්නාගතො.

2504. ‘‘අතිඛුද්දකදන්තකො’’ති ඉමස්ස ‘‘යස්සා’’තිආදි අපවාදො. යස්ස දන්තන්තරෙ කාළකදන්තසන්නිභො ¶ කලන්දකදන්තසදිසො දන්තො සුඛුමොව ඨිතො චෙ, තං තු පබ්බාජෙතුං වට්ටතීති යොජනා. පබ්බාජෙතුම්පීති එත්ථ පි-සද්දො තු-සද්දත්ථො.

2505. යො පොසොති සම්බන්ධො. මහාහනුකොති ගොහනුසදිසෙන හනුනා සමන්නාගතො. ‘‘රස්සෙන හනුනා යුතො’’ති ඉදං ‘‘චිපිටහනුකො වා’’ති ඉමස්ස අත්ථපදං. යථාහ – ‘‘චිපිටහනුකො වා අන්තොපවිට්ඨෙන විය අතිරස්සෙන හනුකෙන සමන්නාගතො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 119). චිපිටහනුකො වාපීති එත්ථ පි-සද්දෙන ‘‘භින්නහනුකො වා වඞ්කහනුකො වා’’ති විකප්පද්වයං සඞ්ගණ්හාති.

2506. නිම්මස්සුදාඨිකො වාපීති භික්ඛුනිසදිසමුඛො. අතිදීඝගලොපි වාති බකගලසදිසෙන ගලෙන සමන්නාගතො. අතිරස්සගලොපි වාති අන්තොපවිට්ඨෙන විය ගලෙන සමන්නාගතො. භින්නගලො වා ගණ්ඩගලොපි වාති යොජනා, භින්නගලට්ඨිකො වා ගණ්ඩෙන සමන්නාගතගලොපි වාති අත්ථො.

2507. භට්ඨංසකූටො ¶ වාති මාතුගාමස්ස විය භට්ඨෙන අංසකූටෙන සමන්නාගතො. භින්නපිට්ඨි වා භින්නඋරොපි වාති යොජනා, සුදීඝහත්ථො වා සුරස්සහත්ථො වාති යොජනා, අතිදීඝහත්ථො වා අතිරස්සහත්ථො වාති අත්ථො. වා-සද්දෙන අහත්ථඑකහත්ථානං ගහණං. කච්ඡුසමායුතො වා කණ්ඩුසමායුතො වාති යොජනා. වා-සද්දෙන ‘‘දද්දුගත්තො වා ගොධාගත්තො වා’’ති ඉමෙ ද්වෙ සඞ්ගණ්හාති. තත්ථ ගොධාගත්තො වාති යස්ස ගොධාය විය ගත්තතො චුණ්ණානි පතන්ති.

2508. මහානිසදමංසොති ඉමස්ස අත්ථපදං ‘‘උද්ධනග්ගුපමායුතො’’ති. යථාහ – ‘‘මහාආනිසදො වා උද්ධනකූටසදිසෙහි ආනිසදමංසෙහි අච්චුග්ගතෙහි සමන්නාගතො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 119). මහානිසදමංසො වාති එත්ථ වා-සද්දෙන භට්ඨකටිකො සඞ්ගහිතො. වාතණ්ඩිකොති අණ්ඩකොසෙසු වුද්ධිරොගෙන සමන්නාගතො. මහාඌරූති සරීරස්ස අනනුරූපෙහි මහන්තෙහි සත්තීහි සමන්නාගතො. සඞ්ඝට්ටනකජාණුකොති අඤ්ඤමඤ්ඤං සඞ්ඝට්ටෙහි ජාණූහි සමන්නාගතො.

2509. භින්නජාණූති යස්ස එකො වා ද්වෙ වා ජාණූ භින්නා හොන්ති. මහාජාණූති මහන්තෙන ¶ ජාණුනා සමන්නාගතො. දීඝජඞ්ඝොති යට්ඨිසදිසජඞ්ඝො. විකටො වාති තිරියං ගමනපාදෙහි සමන්නාගතො, යස්ස චඞ්කමතො ජාණුකා බහි නිග්ගච්ඡන්ති. පණ්හො වාති පච්ඡතො පරිවත්තපාදෙහි සමන්නාගතො, යස්ස චඞ්කමතො ජාණුකා අන්තො පවිසන්ති. ‘‘පන්තො’’ති ච ‘‘සණ්හො’’ති ච එතස්සෙව වෙවචනානි. උබ්බද්ධපිණ්ඩිකොති හෙට්ඨා ඔරුළ්හාහි වා උපරි ආරුළ්හාහි වා මහතීහි ජඞ්ඝපිණ්ඩිකාහි සමන්නාගතො.

2510. යට්ඨිජඞ්ඝොති ¶ යට්ඨිසදිසාය ජඞ්ඝාය සමන්නාගතො. මහාජඞ්ඝොති සරීරස්ස අනනුරූපාය මහතියා ජඞ්ඝාය සමන්නාගතො. මහාපාදොපි වාති සරීරස්ස අනනුරූපෙහි මහන්තෙහි පාදෙහි සමන්නාගතො. අපි-සද්දෙන ථූලජඞ්ඝපිණ්ඩිකො සඞ්ගහිතො, භත්තපුටසදිසාය ථූලාය ජඞ්ඝපිණ්ඩියා සමන්නාගතොති අත්ථො. පිට්ඨිකපාදො වාති පාදවෙමජ්ඣතො උට්ඨිතජඞ්ඝො. මහාපණ්හිපි වාති අනනුරූපෙහි අතිමහන්තෙහි පණ්හීහි සමන්නාගතො.

2511. වඞ්කපාදොති අන්තො වා බහි වා පරිවත්තපාදවසෙන දුවිධො වඞ්කපාදො. ගණ්ඨිකඞ්ගුලිකොති සිඞ්ගිවෙරඵණසදිසාහි අඞ්ගුලීහි සමන්නාගතො. ‘‘අන්ධනඛො වාපී’’ති එතස්ස අත්ථපදං ‘‘කාළපූතිනඛොපි චා’’ති. යථාහ – ‘‘අන්ධනඛො වා කාළවණ්ණෙහි පූතිනඛෙහි සමන්නාගතො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 119).

2512. ඉච්චෙවන්ති යථාවුත්තවචනීයනිදස්සනත්ථොයං නිපාතසමුදායො. අඞ්ගවෙකල්ලතාය බහුවිධත්තා අනවසෙසං වෙකල්ලප්පකාරං සඞ්ගණ්හිතුමාහ ‘‘ඉච්චෙවමාදික’’න්ති.

2514. පත්තචීවරන්ති එත්ථ ‘‘සාමණෙරස්සා’’ති අධිකාරතො ලබ්භති. අන්තො නික්ඛිපතොති ඔවරකාදීනං අන්තො නික්ඛිපන්තස්ස. සබ්බපයොගෙසූති පත්තචීවරස්ස ආමසනාදිසබ්බපයොගෙසු.

2515-6. දණ්ඩකම්මං කත්වාති දණ්ඩකම්මං යොජෙත්වා. දණ්ඩෙන්ති විනෙන්ති එතෙනාති දණ්ඩො, සොයෙව කත්තබ්බත්තා කම්මන්ති ¶ දණ්ඩකම්මං, ආවරණාදි. අනාචාරස්ස දුබ්බචසාමණෙරස්ස කෙවලං ¶ හිතකාමෙන භික්ඛුනා දණ්ඩකම්මං කත්වා දණ්ඩකම්මං යොජෙත්වා යාගුං වා භත්තං වා වා-සද්දෙන පත්තං වා චීවරං වා දස්සෙත්වා ‘‘දණ්ඩකම්මෙ ආහටෙ ත්වං ඉදං ලච්ඡසි’’ ඉති භාසිතුං වට්ටතීති යොජනා. කිරාති පදපූරණත්ථෙ නිපාතො.

2517. ධම්මසඞ්ගාහකත්ථෙරෙහි ඨපිතදණ්ඩකම්මං දස්සෙතුමාහ ‘‘අපරාධානුරූපෙනා’’තිආදි. තං අපරාධානුරූපදණ්ඩකම්මං නාම වාලිකාසලිලාදීනං ආහරාපනමෙවාති යොජෙතබ්බං. ආදි-සද්දෙන දාරුආදීනං ආහරාපනං ගණ්හාති. තඤ්ච ඛො ‘‘ඔරමිස්සතී’’ති අනුකම්පාය, න ‘‘නස්සිස්සති විබ්භමිස්සතී’’තිආදිනයප්පවත්තෙන පාපජ්ඣාසයෙන.

2518-9. අකත්තබ්බං දණ්ඩකම්මං දස්සෙතුමාහ ‘‘සීසෙ වා’’තිආදි. සීසෙ වාති එත්ථ ‘‘සාමණෙරස්සා’’ති අධිකාරතො ලබ්භති. පාසාණාදීනීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන ඉට්ඨකාදීනං ගහණං. සාමණෙරං උණ්හෙ පාසාණෙ නිපජ්ජාපෙතුං වා උණ්හාය භූමියා නිපජ්ජාපෙතුං වා උදකං පවෙසෙතුං වා භික්ඛුනො න වට්ටතීති යොජනා.

භගවතා අනුඤ්ඤාතදණ්ඩකම්මං දස්සෙතුමාහ ‘‘ඉධා’’තිආදි. ඉධාති ඉමස්මිං දණ්ඩකම්මාධිකාරෙ. ආවරණමත්තන්ති ‘‘මා ඉධ පාවිසී’’ති නිවාරණමත්තං. පකාසිතන්ති ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යත්ථ වා වසති, යත්ථ වා පටික්කමති, තත්ථ ආවරණං කාතු’’න්ති (මහාව. 107) භාසිතං.

‘‘යත්ථ වා වසති, යත්ථ වා පටික්කමතීති යත්ථ වසති වා පවිසති වා, උභයෙනාපි අත්තනො පරිවෙණඤ්ච වස්සග්ගෙන පත්තසෙනාසනඤ්ච වුත්ත’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 107) අට්ඨකථාය වුත්තත්තා යාව යොජිතං ¶ දණ්ඩකම්මං කරොන්ති, තාව අත්තනො පුග්ගලිකපරිවෙණං වා වස්සග්ගෙන පත්තසෙනාසනං වා පවිසිතුං අදත්වා නිවාරණං ආවරණං නාම. අට්ඨකථායං ‘‘අත්තනො’’ති වචනං යෙ ආවරණං කරොන්ති, තෙ ආචරියුපජ්ඣායෙ සන්ධාය වුත්තන්ති විඤ්ඤායති. කෙචි පනෙත්ථ ‘‘අත්තනො’’ති ඉදං යස්ස ආවරණං කරොන්ති, තං සන්ධාය වුත්තන්ති ගහෙත්වා තත්ථ විනිච්ඡයං වදන්ති. කෙචි උභයථාපි අත්ථං ගහෙත්වා උභයත්ථාපි ආවරණං කාතබ්බන්ති වදන්ති. වීමංසිත්වා යමෙත්ථ යුත්තතරං, තං ගහෙතබ්බං.

2520. පක්ඛො ¶ ච ඔපක්කමිකො ච ආසිත්තො චාති විග්ගහො. එත්ථ ච ‘‘අනුපොසථෙ උපොසථං කරොතී’’තිආදීසු යථා උපොසථදිනෙ කත්තබ්බකම්මං ‘‘උපොසථො’’ති වුච්චති, තථා මාසස්ස පක්ඛෙ පණ්ඩකභාවමාපජ්ජන්තො ‘‘පක්ඛො’’ති වුත්තො. අථ වා පක්ඛපණ්ඩකො පක්ඛො උත්තරපදලොපෙන යථා ‘‘භීමසෙනො භීමො’’ති. ඉදඤ්ච පාපානුභාවෙන කණ්හපක්ඛෙයෙව පණ්ඩකභාවමාපජ්ජන්තස්ස අධිවචනං. යථාහ ‘‘අකුසලවිපාකානුභාවෙන කාළපක්ඛෙ කාළපක්ඛෙ පණ්ඩකො හොති, ජුණ්හපක්ඛෙ පනස්ස පරිළාහො වූපසම්මති, අයං පක්ඛපණ්ඩකො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 109).

යස්ස උපක්කමෙන බීජානි අපනීතානි, අයං ඔපක්කමිකපණ්ඩකො. යස්ස පරෙසං අඞ්ගජාතං මුඛෙන ගහෙත්වා අසුචිනා ආසිත්තස්ස පරිළාහො වූපසම්මති, අයං ආසිත්තපණ්ඩකො. උසූයකොති යස්ස පරෙසං අජ්ඣාචාරං පස්සතො උසූයාය උප්පන්නාය පරිළාහො වූපසම්මති, අයං උසූයපණ්ඩකො. යො පටිසන්ධියංයෙව අභාවකො උප්පන්නො, අයං නපුංසකපණ්ඩකො.

2521. තෙසූති ¶ තෙසු පඤ්චසු පණ්ඩකෙසු. ‘‘පක්ඛපණ්ඩකස්ස යස්මිංපක්ඛෙ පණ්ඩකො හොති, තස්මිංයෙවස්ස පක්ඛෙ පබ්බජ්ජා වාරිතා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 109) කුරුන්දියං වුත්තත්තා ‘‘තිණ්ණං නිවාරිතා’’ති ඉදං තස්ස පණ්ඩකස්ස පණ්ඩකපක්ඛං සන්ධාය වුත්තන්ති ගහෙතබ්බං.

2522. ‘‘නාසෙතබ්බො’’ති ඉදං ලිඞ්ගනාසනං සන්ධාය වුත්තං. යථාහ ‘‘සොපි ලිඞ්ගනාසනෙනෙව නාසෙතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 109). එස නයො උපරිපි ඊදිසෙසු ඨානෙසු.

2523. ථෙනෙතීති ථෙනො, ලිඞ්ගස්ස පබ්බජිතවෙසස්ස ථෙනො ලිඞ්ගථෙනො. සංවාසස්ස භික්ඛුවස්සගණනාදිකස්ස ථෙනො සංවාසථෙනො. තදුභයස්ස චාති තස්ස ලිඞ්ගස්ස, සංවාසස්ස ච උභයස්ස ථෙනොති සම්බන්ධො. එස තිවිධොපි ථෙය්යසංවාසකො නාම පවුච්චතීති යොජනා.

2524-6. තත්ථ තෙසු තීසු ථෙය්යසංවාසකෙසු යො සයමෙව පබ්බජිත්වා භික්ඛුවස්සානි න ගණ්හති, යථාවුඩ්ඪං වන්දනම්පි නෙව ගණ්හති, අපි-සද්දෙන ආසනෙන නෙව පටිබාහති උපොසථපවාරණාදීසු ¶ නෙව සන්දිස්සතීති සඞ්ගණ්හනතො තදුභයම්පි න කරොති, අයං ලිඞ්ගමත්තස්ස පබ්බජිතවෙසමත්තස්ස ථෙනතො චොරිකාය ගහණතො ලිඞ්ගත්ථෙනො සියාති යොජනා.

යො ච පබ්බජිතො හුත්වා භික්ඛුවස්සානි ගණ්හති, සො යථාවුඩ්ඪවන්දනාදිකං සංවාසං සාදියන්තොව සංවාසත්ථෙනකො මතොති යොජනා. යථාහ – ‘‘භික්ඛුවස්සගණනාදිකො හි සබ්බොපි කිරියභෙදො ඉමස්මිං අත්ථෙ ‘සංවාසො’ති වෙදිතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 110).

වුත්තනයොයෙවාති ¶ උභින්නං පච්චෙකං වුත්තලක්ඛණමෙව එතස්ස ලක්ඛණන්ති කත්වා වුත්තං. අයං තිවිධොපි ථෙය්යසංවාසකො අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො, පුන පබ්බජ්ජං යාචන්තොපි න පබ්බාජෙතබ්බො. බ්යතිරෙකමුඛෙන ථෙය්යසංවාසලක්ඛණං නියමෙතුං අට්ඨකථාය (මහාව. අට්ඨ. 110) වුත්තගාථාද්වයං උදාහරන්තො ආහ ‘‘යථාහ චා’’ති. යථා අට්ඨකථාචරියො රාජදුබ්භික්ඛාදිගාථාද්වයමාහ, තථායමත්ථො බ්යතිරෙකතො වෙදිතබ්බොති අධිප්පායො.

2527-8. රාජදුබ්භික්ඛකන්තාර-රොගවෙරිභයෙහි වාති එත්ථ භය-සද්දො පච්චෙකං යොජෙතබ්බො ‘‘රාජභයෙන දුබ්භික්ඛභයෙනා’’තිආදිනා. චීවරාහරණත්ථං වාති අත්තනා පරිච්චත්තචීවරං පුන විහාරං ආහරණත්ථාය. ඉධ ඉමස්මිං සාසනෙ. සංවාසං නාධිවාසෙති, යාව සො සුද්ධමානසොති රාජභයාදීහි ගහිතලිඞ්ගතාය සො සුද්ධමානසො යාව සංවාසං නාධිවාසෙතීති අත්ථො.

යො හි රාජභයාදීහි විනා කෙවලං භික්ඛූ වඤ්චෙත්වා තෙහි සද්ධිං වසිතුකාමතාය ලිඞ්ගං ගණ්හාති, සො අසුද්ධචිත්තතාය ලිඞ්ගග්ගහණෙනෙව ථෙය්යසංවාසකො නාම හොති. අයං පන තාදිසෙන අසුද්ධචිත්තෙන භික්ඛූ වඤ්චෙතුකාමතාය අභාවතො යාව සංවාසං නාධිවාසෙති, තාව ථෙය්යසංවාසකො නාම න හොති. තෙනෙව ‘‘රාජභයාදීහි ගහිතලිඞ්ගානං ‘ගිහී මං සමණොති ජානන්තූ’ති වඤ්චනාචිත්තෙ සතිපි භික්ඛූනං වඤ්චෙතුකාමතාය අභාවා දොසො න ජාතො’’ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං.

කෙචි ¶ පන ‘‘වූපසන්තභයතා ඉධ සුද්ධචිත්තතා’’ති වදන්ති, එවඤ්ච සති සො වූපසන්තභයො යාව සංවාසං නාධිවාසෙති, තාව ථෙය්යසංවාසකො නාම න හොතීති අයමත්ථො විඤ්ඤායති. ඉමස්මිඤ්ච අත්ථෙ විඤ්ඤායමානෙ අවූපසන්තභයස්ස සංවාසසාදියනෙපි ථෙය්යසංවාසකතා ¶ න හොතීති ආපජ්ජෙය්ය, න ච අට්ඨකථායං අවූපසන්තභයස්ස සංවාසසාදියනෙ අථෙය්යසංවාසකතා දස්සිතා. ‘‘සබ්බපාසණ්ඩියභත්තානි භුඤ්ජන්තො’’ති ච ඉමිනා අවූපසන්තභයෙනාපි සංවාසං අසාදියන්තෙනෙව වසිතබ්බන්ති දීපෙති. තෙනෙව තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං ‘‘යස්මා විහාරං ආගන්ත්වා සඞ්ඝිකං ගණ්හන්තස්ස සංවාසං පරිහරිතුං දුක්කරං, තස්මා ‘සබ්බපාසණ්ඩියභත්තානි භුඤ්ජන්තො’ති ඉදං වුත්ත’’න්ති. තස්මා රාජභයාදීහි ගහිතලිඞ්ගතා චෙත්ථ සුද්ධචිත්තතාති ගහෙතබ්බං.

තාව එස ථෙය්යසංවාසකො නාම න වුච්චතීති යොජනා. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන ‘‘තත්රායං විත්ථාරනයො’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 110) ආගතනයෙන වෙදිතබ්බො.

2529-30. යො උපසම්පන්නො භික්ඛු ‘‘අහං තිත්ථියො භවිස්ස’’න්ති සලිඞ්ගෙනෙව අත්තනො භික්ඛුවෙසෙනෙව තිත්ථියානං උපස්සයං යාති චෙති සම්බන්ධො. තිත්ථියෙසු පක්කන්තකො පවිට්ඨො තිත්ථියපක්කන්තකො. තෙසං ලිඞ්ගෙ නිස්සිතෙති තෙසං තිත්ථියානං වෙසෙ ගහිතෙ.

2531. ‘‘අහං තිත්ථියො භවිස්ස’’න්ති කුසචීරාදිකං යො සයමෙව නිවාසෙති, සොපි පක්කන්තකො තිත්ථියපක්කන්තකො සියාති යොජනා.

2532-4. නග්ගො ¶ තෙසං ආජීවකාදීනං උපස්සයං ගන්ත්වාති යොජනා. කෙසෙ ලුඤ්චාපෙතීති අත්තනො කෙසෙ ලුඤ්චාපෙති. තෙසං වතානි ආදියති වාති යොජනා. වතානි ආදියතීති උක්කුටිකප්පධානාදීනි වා වතානි ආදියති. තෙසං තිත්ථියානං මොරපිඤ්ඡාදිකං ලිඞ්ගං සඤ්ඤාණං සචෙ ගණ්හාති වා තෙසං පබ්බජ්ජං, ලද්ධිමෙව වා සාරතො වා එති උපගච්ඡති වාති යොජනා. ‘‘අයං පබ්බජ්ජා සෙට්ඨාති සෙට්ඨභාවං වා උපගච්ඡතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 110 තිත්ථියපක්කන්තකකථා) අට්ඨකථායං වුත්තං. එස තිත්ථියපක්කන්තකො හොති එව, න පන විමුච්චති තිත්ථියපක්කන්තභාවතො. නග්ගස්ස ගච්ඡතොති ‘‘ආජීවකො භවිස්ස’’න්ති කාසායාදීනි අනාදාය නග්ගස්ස ආජීවකානං උපසංගච්ඡතො.

2535. ථෙය්යසංවාසකො ¶ අනුපසම්පන්නවසෙන වුත්තො, නො උපසම්පන්නවසෙන. ඉමිනා ‘‘උපසම්පන්නො භික්ඛු කූටවස්සං ගණ්හන්තොපි අස්සමණො න හොති. ලිඞ්ගෙ සඋස්සාහො පාරාජිකං ආපජ්ජිත්වා භික්ඛුවස්සාදීනි ගණෙන්තොපි ථෙය්යසංවාසකො න හොතී’’ති අට්ඨකථාගතවිනිච්ඡයං දීපෙති. තථා වුත්තොති යොජනා. ‘‘උපසම්පන්නභික්ඛුනා’’ති ඉමිනා අනුපසම්පන්නං නිවත්තෙති. තෙන ච ‘‘සාමණෙරො සලිඞ්ගෙන තිත්ථායතනං ගතොපි පුන පබ්බජ්ජඤ්ච උපසම්පදඤ්ච ලභතී’’ති කුරුන්දට්ඨකථාගතවිනිච්ඡයං දස්සෙති.

තිත්ථියපක්කන්තකස්ස කිං කාතබ්බන්ති? න පබ්බාජෙතබ්බො, පබ්බාජිතොපි න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පාදිතො ච කාසායානි අපනෙත්වා සෙතකානි දත්වා ගිහිභාවං උපනෙතබ්බො. අයමත්ථො ච ‘‘තිත්ථියපක්කන්තකො භික්ඛවෙ අනුපසම්පන්නො ¶ න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො’’ති (මහාව. 110) පාළිතො ච ‘‘සො න කෙවලං න උපසම්පාදෙතබ්බො, අථ ඛො න පබ්බාජෙතබ්බොපී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 110 තිත්ථියපක්කන්තකකථා) අට්ඨකථාවචනතො ච වෙදිතබ්බො.

2536. ඉධාති ඉමස්මිං පබ්බජ්ජූපසම්පදාධිකාරෙ. මනුස්සජාතිකතො අඤ්ඤස්ස තිරච්ඡානගතෙයෙව අන්තොගධත්තං දස්සෙතුමාහ ‘‘යක්ඛො සක්කොපි වා’’ති. තිරච්ඡානගතො වුත්තොති එත්ථ ඉති-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො. ‘‘තිරච්ඡානගතො, භික්ඛවෙ, අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො’’ති (මහාව. 111) වචනතො පබ්බජ්ජාපි උපලක්ඛණතො නිවාරිතායෙවාති කත්වා වුත්තං ‘‘පබ්බාජෙතුං න වට්ටතී’’ති. තෙන තිරච්ඡානගතො ච භගවතො අධිප්පායඤ්ඤූහි අට්ඨකථාචරියෙහි න පබ්බාජෙතබ්බොති (මහාව. අට්ඨ. 111) වුත්තං.

2537. පඤ්චානන්තරිකෙ පොසෙති මාතුඝාතකො, පිතුඝාතකො, අරහන්තඝාතකො, ලොහිතුප්පාදකො, සඞ්ඝභෙදකොති ආනන්තරියකම්මෙහි සමන්නාගතෙ පඤ්ච පුග්ගලෙ.

තත්ථ ¶ මාතුඝාතකො (මහාව. අට්ඨ. 112) නාම යෙන මනුස්සිත්ථිභූතා ජනිකා මාතා සයම්පි මනුස්සජාතිකෙනෙව සතා සඤ්චිච්ච ජීවිතා වොරොපිතා, අයං ආනන්තරියෙන මාතුඝාතකකම්මෙන මාතුඝාතකො, එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච පටික්ඛිත්තා. යෙන පන මනුස්සිත්ථිභූතාපි අජනිකා පොසාවනිකමාතා වා චූළමාතා වා මහාමාතා වා ජනිකාපි වා නමනුස්සිත්ථිභූතා ¶ මාතාඝාතිතා, තස්ස පබ්බජ්ජා න වාරිතා, න ච ආනන්තරියො හොති. යෙන සයං තිරච්ඡානභූතෙන මනුස්සිත්ථිභූතා මාතා ඝාතිතා, සොපි ආනන්තරියො න හොති, තිරච්ඡානගතත්තා පනස්ස පබ්බජ්ජා පටික්ඛිත්තාව. පිතුඝාතකෙපි එසෙව නයො. සචෙපි හි වෙසියා පුත්තො හොති, ‘‘අයං මෙ පිතා’’ති න ජානාති, යස්ස සම්භවෙන නිබ්බත්තො, සො චෙ අනෙන ඝාතිතො, ‘‘පිතුඝාතකො’’ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති, ආනන්තරියඤ්ච ඵුසති.

අරහන්තඝාතකොපි මනුස්සඅරහන්තවසෙනෙව වෙදිතබ්බො. මනුස්සජාතියඤ්හි අන්තමසො අපබ්බජිතම්පි ඛීණාසවං දාරකං වා දාරිකං වා සඤ්චිච්ච ජීවිතා වොරොපෙන්තො අරහන්තඝාතකොව හොති, ආනන්තරියඤ්ච ඵුසති, පබ්බජ්ජා චස්ස වාරිතා. අමනුස්සජාතිකං පන අරහන්තං, මනුස්සජාතිකං වා අවසෙසං අරියපුග්ගලං ඝාතෙත්වා ආනන්තරියො න හොති, පබ්බජ්ජාපිස්ස න වාරිතා, කම්මං පන බලවං හොති. තිරච්ඡානො මනුස්සඅරහන්තම්පි ඝාතෙත්වා ආනන්තරියො න හොති, කම්මං පන භාරියං.

යො දෙවදත්තො විය දුට්ඨචිත්තෙන වධකචිත්තෙන තථාගතස්ස ජීවමානකසරීරෙ ඛුද්දකමක්ඛිකාය පිවනකමත්තම්පි ලොහිතං උප්පාදෙති, අයං ලොහිතුප්පාදකො නාම, එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච වාරිතා. යො පන රොගවූපසමනත්ථං ජීවකො විය සත්ථෙන ඵාලෙත්වා පූතිමංසඤ්ච ලොහිතඤ්ච නීහරිත්වා ඵාසුං කරොති, බහුං සො පුඤ්ඤං පසවති.

යො දෙවදත්තො විය සාසනං උද්ධම්මං උබ්බිනයං කත්වා චතුන්නං කම්මානං අඤ්ඤතරවසෙන සඞ්ඝං භින්දති, අයං සඞ්ඝභෙදකො නාම, එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච වාරිතා. ‘‘මාතුඝාතකො, භික්ඛවෙ, අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො ¶ නාසෙතබ්බො’’තිආදිකාය (මහාව. 112) පාළියා උපසම්පදාපටික්ඛෙපො පබ්බජ්ජාපටික්ඛෙපස්ස උපලක්ඛණන්ති ආහ ‘‘පබ්බාජෙන්තස්ස දුක්කට’’න්ති.

උභතොබ්යඤ්ජනඤ්චෙව ¶ භික්ඛුනිදූසකඤ්ච තථා පබ්බාජෙන්තස්ස දුක්කටන්ති සම්බන්ධො. උභතොබ්යඤ්ජනන්ති ක-කාරලොපෙන නිද්දෙසො. ඉත්ථිනිමිත්තුප්පාදනකම්මතො ච පුරිසනිමිත්තුප්පාදනකම්මතො ච උභතො බ්යඤ්ජනමස්ස අත්ථීති උභතොබ්යඤ්ජනකො. සො දුවිධො හොති ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකො, පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකොති.

තත්ථ ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස (මහාව. අට්ඨ. 116) ඉත්ථිනිමිත්තං පාකටං හොති, පුරිසනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං. පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස පුරිසනිමිත්තං පාකටං හොති, ඉත්ථිනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං. ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස ඉත්ථීසු පුරිසත්තං කරොන්තස්ස ඉත්ථිනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං හොති, පුරිසනිමිත්තං පාකටං හොති. පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස පුරිසානං ඉත්ථිභාවං උපගච්ඡන්තස්ස පුරිසනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං හොති, ඉත්ථිනිමිත්තං පාකටං හොති. ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකො සයඤ්ච ගබ්භං ගණ්හාති, පරඤ්ච ගබ්භං ගණ්හාපෙති. පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකො සයං න ගණ්හාති, පරං ගණ්හාපෙතීති ඉදමෙතෙසං නානාකරණං. ඉමස්ස පන දුවිධස්සාපි උභතොබ්යඤ්ජනකස්සනෙව පබ්බජ්ජා අත්ථි, න උපසම්පදාති ඉදමිධ සන්නිට්ඨානං වෙදිතබ්බං.

යො පකතත්තං භික්ඛුනිං (මහාව. අට්ඨ. 115) තිණ්ණං මග්ගානං අඤ්ඤතරස්මිං දූසෙති, අයං භික්ඛුනිදූසකො නාම, එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච වාරිතා. යො පන කායසංසග්ගෙන සීලවිනාසං පාපෙති, තස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච න වාරිතා. බලක්කාරෙන පන ඔදාතවත්ථවසනං කත්වා අනිච්ඡමානංයෙව දූසෙන්තොපි භික්ඛුනිදූසකොයෙව. බලක්කාරෙන පන ඔදාතවත්ථවසනං ¶ කත්වා ඉච්ඡමානං දූසෙන්තො භික්ඛුනිදූසකො න හොති. කස්මා? යස්මා ගිහිභාවෙ සම්පටිච්ඡිතමත්තෙයෙව සා අභික්ඛුනී හොති. සකිං සීලවිපන්නං පන පච්ඡා දූසෙන්තො නෙව භික්ඛුනිදූසකො හොති, පබ්බජ්ජම්පි උපසම්පදම්පි ලභති.

2538. පාළිඅට්ඨකථාවිමුත්තං ආචරියපරම්පරාභතවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘එකතො’’තිආදි. ‘‘එකතො’’ති ඉමිනා භික්ඛුසඞ්ඝස්සාපි ගහණං භවෙය්යාති තං පරිවජ්ජෙතුං ‘‘භික්ඛුනීනං තු සන්තිකෙ’’ති වුත්තං. එතෙන තංදූසකස්ස භබ්බතං දීපෙති. සො නෙව භික්ඛුනිදූසකො සියා, ‘‘උපසම්පදං ලභතෙව ච පබ්බජ්ජං, සා ච නෙව පරාජිතා’’ති ඉදං දුතියගාථාය ඉධානෙත්වා යොජෙතබ්බං. කෙවලං භික්ඛුනිසඞ්ඝෙ උපසම්පන්නා නාම න හොතීති අධිප්පායෙනෙව වුත්තං. ‘‘සා ච නෙව පරාජිතා’’ති ඉමිනා තස්සා ච පුන පබ්බජ්ජූපසම්පදාය භබ්බතං ¶ දීපෙති. අයමත්ථො අට්ඨකථාගණ්ඨිපදෙපි වුත්තොයෙව ‘‘භික්ඛුනීනං වසෙන එකතොඋපසම්පන්නං දූසෙත්වා භික්ඛුනිදූසකො න හොති, පබ්බජ්ජාදීනි ලභති, සා ච පාරාජිකා න හොතීති විනිච්ඡයො’’ති.

2539. ‘‘සික්ඛමානාසාමණෙරීසු ච විප්පටිපජ්ජන්තො නෙව භික්ඛුනිදූසකො හොති, පබ්බජ්ජම්පි උපසම්පදම්පි ලභතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 115) අට්ඨකථාගතවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘සචෙ අනුපසම්පන්නදූසකො’’ති. ‘‘උපසම්පදං ලභතෙව ච පබ්බජ්ජ’’න්ති ඉදං යථාඨානෙපි යොජෙතබ්බං. සා ච නෙව පරාජිතාති ඉදං පන අට්ඨකථාය අනාගතත්තා ච අනුපසම්පන්නාය උපසම්පන්නවිකප්පාභාවා ච න යොජෙතබ්බං. අසති හි උපසම්පන්නවිකප්පෙ පරාජිතවිකප්පාසඞ්ගහො පටිසෙධො නිරත්ථකොති සා පබ්බජ්ජූපසම්පදානං භබ්බායෙවාති දට්ඨබ්බා. ඉමෙ ¶ පන පණ්ඩකාදයො එකාදස පුග්ගලා ‘‘පණ්ඩකො, භික්ඛවෙ, අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො’’තිආදිවචනතො (මහාව. 109) අභබ්බායෙව, නෙසං පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච න රුහති, තස්මා න පබ්බාජෙතබ්බා. ජානිත්වා පබ්බාජෙන්තො, උපසම්පාදෙන්තො ච දුක්කටං ආපජ්ජති. අජානිත්වාපි පබ්බාජිතා, උපසම්පාදිතා ච ජානිත්වා ලිඞ්ගනාසනාය නාසෙතබ්බා.

2540. නූපසම්පාදනීයොවාති න උපසම්පාදෙතබ්බොව. අනුපජ්ඣායකොති අසන්නිහිතඋපජ්ඣායො වා අග්ගහිතඋපජ්ඣායග්ගහණො වා. කරොතොති අනුපජ්ඣායකං උපසම්පාදයතො. දුක්කටං හොතීති ආචරියස්ස ච ගණස්ස ච දුක්කටාපත්ති හොති. න කුප්පති සචෙ කතන්ති සචෙ අනුපජ්ඣායකස්ස උපසම්පදාකම්මං කතං භවෙය්ය, තං න කුප්පති සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන අකුප්පෙන ඨානාරහෙන කතත්තා.

2541. එකෙති අභයගිරිවාසිනො. ‘‘න ගහෙතබ්බමෙවා’’ති අට්ඨකථාය දළ්හං වුත්තත්තා වුත්තං. තං වචනං. එත්ථ ච උපජ්ඣායෙ අසන්නිහිතෙපි උපජ්ඣායග්ගහණෙ අකතෙපි කම්මවාචායං පන උපජ්ඣායකිත්තනං කතංයෙවාති දට්ඨබ්බං. අඤ්ඤථා ‘‘පුග්ගලං න පරාමසතී’’ති වුත්තාය කම්මවිපත්තියා සම්භවතො කම්මං කුප්පෙය්ය. තෙනෙව ‘‘උපජ්ඣායං අකිත්තෙත්වා’’ති අවත්වා ‘‘උපජ්ඣං අග්ගාහාපෙත්වා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 117) අට්ඨකථායං වුත්තං. යථා ච අපරිපුණ්ණපත්තචීවරස්ස ¶ උපසම්පදාකාලෙ කම්මවාචායං ‘‘පරිපුණ්ණස්ස පත්තචීවර’’න්ති අසන්තං වත්ථුං කිත්තෙත්වා කම්මවාචාය කතායපි උපසම්පදා රුහති, එවං ‘‘අයං බුද්ධරක්ඛිතො ආයස්මතො ධම්මරක්ඛිතස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති අසන්තං පුග්ගලං කිත්තෙත්වා කෙවලං සන්තපදනීහාරෙන කම්මවාචාය ¶ කතාය උපසම්පදා රුහතියෙවාති දට්ඨබ්බං. තෙනෙවාහ ‘‘න කුප්පති සචෙ කත’’න්ති. ‘‘න, භික්ඛවෙ, අනුපජ්ඣායකො උපසම්පාදෙතබ්බො, යො උපසම්පාදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 117) එත්තකමෙව වත්වා ‘‘සො ච පුග්ගලො අනුපසම්පන්නො’’ති අවුත්තත්තා, කම්මවිපත්තිලක්ඛණස්ස ච අසම්භවතො ‘‘න ගහෙතබ්බමෙව ත’’න්ති වුත්තං.

සෙසෙසු සබ්බත්ථපීති සඞ්ඝගණපණ්ඩකථෙය්යසංවාසකතිත්ථියපක්කන්තකතිරච්ඡානගතමාතුපිතුඅරහන්තඝාතකභික්ඛුනිදූසකසඞ්ඝභෙදකලොහිතුප්පාදකඋභතොබ්යඤ්ජනකසඞ්ඛාතෙහි උපජ්ඣායෙහි උපසම්පාදිතෙසු සබ්බෙසු තෙරසසු විකප්පෙසු. වුත්තඤ්හි භගවතා ‘‘න, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝෙන උපජ්ඣායෙන උපසම්පාදෙතබ්බො, යො උපසම්පාදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’තිආදි. න කෙවලං එතෙසුයෙව තෙරසසු, අථ ‘‘අපත්තකඅචීවරකඅචීවරපත්තකයාචිතකපත්තයාචිතකචීවරයාචිතකපත්තචීවරකා’’ති එතෙසු ඡසු විකප්පෙසු අයං නයො යොජෙතබ්බොති. සෙස-ග්ගහණෙන එතෙසම්පි සඞ්ගහො. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා ‘‘න, භික්ඛවෙ, අපත්තකො උපසම්පාදෙතබ්බො, යො උපසම්පාදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’තිආදි (මහාව. 118). අයං නයොති ‘‘න කුප්පති සචෙ කත’’න්ති වුත්තනයො.

2542. පඤ්චවීසතීති චතුවීසති පාරාජිකා, ඌනවීසතිවස්සො චාති පඤ්චවීසති. වුත්තඤ්හි ‘‘න, භික්ඛවෙ, ජානං ඌනවීසතිවස්සො පුග්ගලො උපසම්පාදෙතබ්බො. යො උපසම්පාදෙය්ය, යථාධම්මො කාරෙතබ්බො’’ති (මහාව. 99). ඔසාරොති උපසම්පදාසඞ්ඛාතො ඔසාරො. තෙනෙව චම්පෙය්යක්ඛන්ධකෙ ‘‘තඤ්චෙ සඞ්ඝො ඔසාරෙති, එකච්චො සොසාරිතො’’තිආදිපාඨස්ස (මහාව. 396) අට්ඨකථායං ‘‘ඔසාරෙතීති උපසම්පදාකම්මවසෙන ¶ පවෙසෙතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 396) වුත්තං. ‘‘නාසනාරහො’’ති ඉමිනා ‘‘පණ්ඩකො, භික්ඛවෙ, අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො’’තිආදිවචනතො (මහාව. 109) උපසම්පාදිතස්සාපි සෙතකානි දත්වා ගිහිභාවං පාපෙතබ්බතං දීපෙති.

2543. හත්ථච්ඡින්නාදි ¶ බාත්තිංසාති චම්පෙය්යක්ඛන්ධකෙ –

‘‘හත්ථච්ඡින්නො, භික්ඛවෙ, අප්පත්තො ඔසාරණං, තඤ්චෙ සඞ්ඝො ඔසාරෙති, සොසාරිතො. පාදච්ඡින්නො…පෙ… හත්ථපාදච්ඡින්නො… කණ්ණච්ඡින්නො… නාසච්ඡින්නො… කණ්ණනාසච්ඡින්නො… අඞ්ගුලිච්ඡින්නො… අළච්ඡින්නො… කණ්ඩරච්ඡින්නො… ඵණහත්ථකො… ඛුජ්ජො… වාමනො… ගලගණ්ඩී… ලක්ඛණාහතො… කසාහතො… ලිඛිතකො… සීපදිකො… පාපරොගී… පරිසදූසකො… කාණො… කුණී… ඛඤ්ජො… පක්ඛහතො… ඡින්නිරියාපථො… ජරාදුබ්බලො… අන්ධො… මූගො… පධිරො… අන්ධමූගො… අන්ධපධිරො… මූගපධිරො… අන්ධමූගපධිරො, භික්ඛවෙ, අප්පත්තො ඔසාරණං, තඤ්චෙ සඞ්ඝො ඔසාරෙති, සොසාරිතො’’ති (මහාව. 396) බාත්තිංස.

කුට්ඨිආදි ච තෙරසාති මහාඛන්ධකෙ ආගතා –

‘‘කුට්ඨිං ගණ්ඩිං කිලාසිඤ්ච, සොසිඤ්ච අපමාරිකං;

තථා රාජභටං චොරං, ලිඛිතං කාරභෙදකං.

‘‘කසාහතං නරඤ්චෙව, පුරිසං ලක්ඛණාහතං;

ඉණායිකඤ්ච දාසඤ්ච, පබ්බාජෙන්තස්ස දුක්කට’’න්ති. –

එවමෙතෙ පඤ්චචත්තාලීස වුත්තා. තෙසු කසාහතලක්ඛණාහතලිඛිතකානං තිණ්ණං උභයත්ථ ආගතත්තා අග්ගහිතග්ගහණෙන ද්වාචත්තාලීසෙව දට්ඨබ්බා.

‘‘හත්ථච්ඡින්නාදිබාත්තිංස ¶ , කුට්ඨිආදි ච තෙරසා’’ති යෙ පුග්ගලා වුත්තා, තෙසං. ඔසාරො අප්පත්තොති උපසම්පදාඅනනුරූපාති අත්ථො. කතො චෙති අකත්තබ්බභාවමසල්ලක්ඛන්තෙහි භික්ඛූහි යදි උපසම්පදාසඞ්ඛාතො ඔසාරො කතො භවෙය්ය. රූහතීති සිජ්ඣති, තෙ පුග්ගලා උපසම්පන්නායෙවාති අධිප්පායො. ආචරියාදයො පන ආපත්තිං ආපජ්ජන්ති. යථාහ චම්පෙය්යක්ඛන්ධකට්ඨකථායං ¶ – ‘‘හත්ථච්ඡින්නාදයො පන ද්වත්තිංස සුඔසාරිතා, උපසම්පාදිතා උපසම්පන්නාව හොන්ති, න තෙ ලබ්භා කිඤ්චි වත්තුං. ආචරියුපජ්ඣායා, පන කාරකසඞ්ඝො ච සාතිසාරා, න කොචි ආපත්තිතො මුච්චතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 396).

2544-5. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ද්වෙ තයො එකානුස්සාවනෙ කාතුං, තඤ්ච ඛො එකෙන උපජ්ඣායෙනා’’ති (මහාව. 123) වචනතො සචෙ තයො ආචරියා එකසීමායං නිසින්නා එකස්ස උපජ්ඣායස්ස නාමං ගහෙත්වා තිණ්ණං උපසම්පදාපෙක්ඛානං විසුං විසුංයෙව කම්මවාචං එකක්ඛණෙ වත්වා තයො උපසම්පාදෙන්ති, වට්ටතීති දස්සෙතුමාහ ‘‘එකූපජ්ඣායකො හොතී’’තිආදි.

‘‘තයො’’ති ඉදං අට්ඨුප්පත්තියං ‘‘සම්බහුලානං ථෙරාන’’න්ති (මහාව. 123) ආගතත්තා වුත්තං. එකතොති එකක්ඛණෙ. අනුසාවනන්ති කම්මවාචං. ඔසාරෙත්වාති වත්වා. කම්මන්ති උපසම්පදාකම්මං. න ච කුප්පතීති න විපජ්ජති. කප්පතීති අවිපජ්ජනතො එවං කාතුං වට්ටති.

2546-7. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ද්වෙ තයො එකානුස්සාවනෙ කාතු’’න්ති (මහාව. 123) වචනතො සචෙ එකො ආචරියො ‘‘බුද්ධරක්ඛිතො ච ධම්මරක්ඛිතො ච සඞ්ඝරක්ඛිතො ච ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති උපසම්පදාපෙක්ඛානං ¶ පච්චෙකං නාමං ගහෙත්වා කම්මවාචං වත්වා ද්වෙ තයොපි උපසම්පාදෙති, වට්ටතීති දස්සෙතුමාහ ‘‘එකූපජ්ඣායකො හොතී’’තිආදි.

උපසම්පදං අපෙක්ඛන්තීති ‘‘උපසම්පදාපෙක්ඛා’’ති උපසම්පජ්ජනකා වුච්චන්ති. තෙසං නාමන්ති තෙසං උපසම්පජ්ජන්තානඤ්චෙව උපජ්ඣායානඤ්ච නාමං. අනුපුබ්බෙන සාවෙත්වාති යොජනා, ‘‘බුද්ධරක්ඛිතො’’තිආදිනා යථාවුත්තනයෙන කම්මවාචායං සකට්ඨානෙ වත්වා සාවෙත්වාති වුත්තං හොති. තෙනාති එකෙන ආචරියෙන. එකතොති ද්වෙ තයො ජනෙ එකතො කත්වා. අනුසාවෙත්වාති කම්මවාචං වත්වා. කතං උපසම්පදාකම්මං.

2548. අඤ්ඤමඤ්ඤානුසාවෙත්වාති ¶ අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස නාමං අනුසාවෙත්වා, ගහෙත්වාති අත්ථො, අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස නාමං ගහෙත්වා කම්මවාචං වත්වාති වුත්තං හොති.

2549. තං විධිං දස්සෙතුමාහ ‘‘සුමනො’’තිආදි. සුමනොති ආචරියො. තිස්සථෙරස්ස උපජ්ඣායස්ස. සිස්සකං සද්ධිවිහාරිකං. අනුසාවෙතීති කම්මවාචං සාවෙති. තිස්සොති පඨමං උපජ්ඣායභූතස්ස ගහණං. සුමනථෙරස්සාති පඨමං ආචරියත්ථෙරමාහ. ඉමෙ ද්වෙ එකසීමායං නිසීදිත්වා එකක්ඛණෙ අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස සද්ධිවිහාරිකානං කම්මවාචං වදන්තා අත්තනො අත්තනො සද්ධිවිහාරිකං පටිච්ච උපජ්ඣායාපි හොන්ති, අන්තෙවාසිකෙ පටිච්ච ආචරියාපි හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගණපූරකා ච හොන්තීති වුත්තං හොති. යථාහ –

‘‘සචෙ පන නානාචරියා නානාඋපජ්ඣායා හොන්ති, තිස්සත්ථෙරො සුමනත්ථෙරස්ස සද්ධිවිහාරිකං, සුමනත්ථෙරො තිස්සත්ථෙරස්ස සද්ධිවිහාරිකං අනුස්සාවෙති ¶ , අඤ්ඤමඤ්ඤඤ්ච ගණපූරකා හොන්ති, වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 123).

2550. ඉධාති ඉමස්මිං උපසම්පදාධිකාරෙ. පටික්ඛිත්තාති ‘‘න ත්වෙව නානුපජ්ඣායෙනා’’ති (මහාව. 123) පටිසිද්ධා. ලොකියෙහි ආදිච්චපුත්තො මනූති යො පඨමකප්පිකො මනුස්සානං ආදිරාජා වුච්චති, තස්ස වංසෙ ජාතත්තා ආදිච්චො බන්ධු එතස්සාති ආදිච්චබන්ධු, භගවා, තෙන.

2551-2. යා එකාදසහි සීමාවිපත්තීහි වජ්ජිතා තිසම්පත්තිසංයුතා නිමිත්තෙන නිමිත්තං ඝටෙත්වා සම්මතා, සා අයං බද්ධසීමා නාම සියාති යොජනා. තත්ථ අතිඛුද්දකා, අතිමහතී, ඛණ්ඩනිමිත්තා, ඡායානිමිත්තා, අනිමිත්තා, බහිසීමෙ ඨිතසම්මතා, නදියා සම්මතා, සමුද්දෙ සම්මතා, ජාතස්සරෙ සම්මතා, සීමාය සීමං සම්භින්දන්තෙන සම්මතා, සීමාය සීමං අජ්ඣොත්ථරන්තෙන සම්මතාති ‘‘ඉමෙහි එකාදසහි ආකාරෙහි සීමතො කම්මානි විපජ්ජන්තී’’ති ¶ (පරි. 486) වචනතො ඉමා එකාදස විපත්තිසීමායො නාම, විපන්නසීමාති වුත්තං හොති.

තත්ථ අතිඛුද්දකා නාම යත්ථ එකවීසති භික්ඛූ නිසීදිතුං න සක්කොන්ති. අතිමහතී නාම යා අන්තමසො කෙසග්ගමත්තෙනාපි තියොජනං අතික්කමිත්වා සම්මතා. ඛණ්ඩනිමිත්තා නාම අඝටිතනිමිත්තා වුච්චති. පුරත්ථිමාය දිසාය නිමිත්තං කිත්තෙත්වා අනුක්කමෙනෙව දක්ඛිණාය, පච්ඡිමාය, උත්තරාය දිසාය කිත්තෙත්වා පුන පුරත්ථිමාය දිසාය පුබ්බකිත්තිතං ¶ පටිකිත්තෙත්වා ඨපෙතුං වට්ටති, එවං අඛණ්ඩනිමිත්තා හොති. සචෙ පන අනුක්කමෙන ආහරිත්වා උත්තරාය දිසාය නිමිත්තං කිත්තෙත්වා තත්ථෙව ඨපෙති, ඛණ්ඩනිමිත්තා නාම හොති. අපරාපි ඛණ්ඩනිමිත්තා නාම යා අනිමිත්තුපගං තචසාරරුක්ඛං වා ඛාණුකං වා පංසුපුඤ්ජවාලිකාපුඤ්ජානං වා අඤ්ඤතරං අන්තරා එකං නිමිත්තං කත්වා සම්මතා. ඡායානිමිත්තා නාම පබ්බතච්ඡායාදීනං යං කිඤ්චි ඡායං නිමිත්තං කත්වා සම්මතා. අනිමිත්තා නාම සබ්බෙන සබ්බං නිමිත්තානි අකිත්තෙත්වා සම්මතා. බහිසීමෙ ඨිතසම්මතා නාම නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා නිමිත්තානං බහි ඨිතෙන සම්මතා.

නදියා සමුද්දෙ ජාතස්සරෙ සම්මතා නාම එතෙසු නදිආදීසු සම්මතා. සා හි එවං සම්මතාපි ‘‘සබ්බා, භික්ඛවෙ, නදී අසීමා, සබ්බො සමුද්දො අසීමො, සබ්බො ජාතස්සරො අසීමො’’ති (මහාව. 148) වචනතො අසම්මතාව හොති. සීමාය සීමං සම්භින්දන්තෙන සම්මතා නාම අත්තනො සීමාය පරෙසං සීමං සම්භින්දන්තෙන සම්මතා. සචෙ හි පොරාණකස්ස විහාරස්ස පුරත්ථිමාය දිසාය අම්බො චෙව ජම්බූ චාති ද්වෙ රුක්ඛා අඤ්ඤමඤ්ඤං සංසට්ඨවිටපා හොන්ති, තෙසු අම්බස්ස පච්ඡිමදිසාභාගෙ ජම්බූ, විහාරසීමා ච ජම්බුං අන්තො කත්වා අම්බං කිත්තෙත්වා බද්ධා හොති, අථ පච්ඡා තස්ස විහාරස්ස පුරත්ථිමාය දිසාය විහාරෙ කතෙ සීමං බන්ධන්තා භික්ඛූ තං අම්බං අන්තො කත්වා ජම්බුං කිත්තෙත්වා බන්ධන්ති, සීමාය සීමං සම්භින්නා හොති. සීමාය සීමං අජ්ඣොත්ථරන්තෙන සම්මතා නාම අත්තනො සීමාය පරෙසං සීමං අජ්ඣොත්ථරන්තෙන සම්මතා. සචෙ හි පරෙසං බද්ධසීමං සකලං වා තස්සා පදෙසං වා අන්තො කත්වා අත්තනො සීමං සම්මන්නති, සීමාය සීමා අජ්ඣොත්ථරිතා නාම හොතීති. ඉති ඉමාහි එකාදසහි විපත්තිසීමාහි වජ්ජිතාති අත්ථො.

තිසම්පත්තිසංයුතාති ¶ නිමිත්තසම්පත්ති, පරිසාසම්පත්ති, කම්මවාචාසම්පත්තීති ඉමාහි තීහි සම්පත්තීහි ¶ සමන්නාගතා. තත්ථ නිමිත්තසම්පත්තියුත්තා නාම ‘‘පබ්බතනිමිත්තං, පාසාණනිමිත්තං, වනනිමිත්තං, රුක්ඛනිමිත්තං, මග්ගනිමිත්තං, වම්මිකනිමිත්තං, නදිනිමිත්තං, උදකනිමිත්ත’’න්ති (මහාව. 138) එවං වුත්තෙසු අට්ඨසු නිමිත්තෙසු තස්මිං තස්මිං දිසාභාගෙ යථාලද්ධානි නිමිත්තුපගානි නිමිත්තානි ‘‘පුරත්ථිමාය දිසාය කිං නිමිත්තං? පබ්බතො, භන්තෙ, එසො පබ්බතො නිමිත්ත’’න්තිආදිනා නයෙන සම්මා කිත්තෙත්වා සම්මතා.

පරිසාසම්පත්තියුත්තා නාම සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන චතූහි භික්ඛූහි සන්නිපතිත්වා යාවතිකා තස්මිං ගාමඛෙත්තෙ බද්ධසීමං වා නදිසමුද්දජාතස්සරෙ වා අනොක්කමිත්වා ඨිතා භික්ඛූ, තෙ සබ්බෙ හත්ථපාසෙ වා කත්වා, ඡන්දං වා ආහරිත්වා සම්මතා.

කම්මවාචාසම්පත්තියුත්තා නාම ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, යාවතා සමන්තා නිමිත්තා කිත්තිතා’’තිආදිනා (මහාව. 139) නයෙන වුත්තාය පරිසුද්ධාය ඤත්තිදුතියකම්මවාචාය සම්මතා. එවං එකාදස විපත්තිසීමායො අතික්කමිත්වා තිවිධසම්පත්තියුත්තා නිමිත්තෙන නිමිත්තං ඝටෙත්වා සම්මතා සීමා බද්ධසීමාති වෙදිතබ්බා.

2553-4. ඛණ්ඩසමානසංවාසඅවිප්පවාසා ආදයො ආදිභූතා, ආදිම්හි වා යාසං සීමානං තා ඛණ්ඩසමානසංවාසාවිප්පවාසාදී, තාසං, තාහි වා පභෙදො ඛණ්ඩසමානසංවාසාදිභෙදො, තතො ඛණ්ඩසමානසංවාසාදිභෙදතො, ඛණ්ඩසීමා, සමානසංවාසසීමා, අවිප්පවාසසීමාති ඉමාසං සීමානං එතාහි වා කරණභූතාහි, හෙතුභූතාහි වා ජාතෙන විභාගෙනාති වුත්තං හොති. සමානසංවාසාවිප්පවාසානමන්තරෙ ඛණ්ඩා පරිච්ඡින්නා තාහි අසඞ්කරා ¶ සීමා ඛණ්ඩසීමා නාම. සමානසංවාසෙහි භික්ඛූහි එකතො උපොසථාදිකො සංවාසො එත්ථ කරීයතීති සමානසංවාසා නාම. අවිප්පවාසාය ලක්ඛණං ‘‘බන්ධිත්වා’’තිආදිනා වක්ඛති. ඉති බද්ධා තිධා වුත්තාති එවං බද්ධසීමා තිප්පභෙදා වුත්තා.

උදකුක්ඛෙපාති හෙතුම්හි නිස්සක්කවචනං. සත්තන්නං අබ්භන්තරානං සමාහාරා සත්තබ්භන්තරා, තතොපි ච. අබද්ධාපි තිවිධාති සම්බන්ධො. තත්ථාති තාසු තීසු අබද්ධසීමාසු. ගාමපරිච්ඡෙදොති සබ්බදිසාසු සීමං පරිච්ඡින්දිත්වා ‘‘ඉමස්ස පදෙසස්ස එත්තකො කරො’’ති එවං කරෙන නියමිතො ගාමප්පදෙසො. යථාහ – ‘‘යත්තකෙ පදෙසෙ තස්ස ගාමස්ස භොජකා බලිං හරන්ති ¶ , සො පදෙසො අප්පො වා හොතු මහන්තො වා, ‘ගාමසීමා’ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. යම්පි එකස්මිංයෙව ගාමක්ඛෙත්තෙ එකං පදෙසං ‘අයං විසුං ගාමො හොතූ’ති පරිච්ඡින්දිත්වා රාජා කස්සචි දෙති, සොපි විසුංගාමසීමා හොතියෙවා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 147).

‘‘ගාමපරිච්ඡෙදො’’ති ඉමිනා ච නගරපරිච්ඡෙදො ච සඞ්ගහිතො. යථාහ – ‘‘ගාමග්ගහණෙන චෙත්ථ නගරම්පි ගහිතමෙව හොතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 147). නිගමසීමාය විසුංයෙව වුත්තත්තා තස්සා ඉධ සඞ්ගහො න වත්තබ්බො. වුත්තඤ්හි පාළියං ‘‘යං ගාමං වා නිගමං වා උපනිස්සාය විහරති. යා තස්ස වා ගාමස්ස ගාමසීමා, නිගමස්ස වා නිගමසීමා, අයං තත්ථ සමානසංවාසා එකුපොසථා’’ති (මහාව. 147). ඉමිස්සා විසුංයෙව ලක්ඛණස්ස වුත්තත්තා ගාමසීමාලක්ඛණෙනෙව උපලක්ඛිතා.

2555. ‘‘ජාතස්සරෙ’’තිආදීසු ජාතස්සරාදීනං ලක්ඛණං එවං වෙදිතබ්බං – යො පන කෙනචි ඛණිත්වා අකතො සයංජාතො සොබ්භො සමන්තතො ආගතෙන උදකෙන පූරිතො ¶ තිට්ඨති, යත්ථ නදියං වක්ඛමානප්පකාරෙ වස්සකාලෙ උදකං සන්තිට්ඨති, අයං ජාතස්සරො නාම. යොපි නදිං වා සමුද්දං වා භින්දිත්වා නික්ඛන්තඋදකෙන ඛණිතො සොබ්භො එතං ලක්ඛණං පාපුණාති, අයම්පි ජාතස්සරොයෙව. සමුද්දො පාකටොයෙව.

යස්සා ධම්මිකානං රාජූනං කාලෙ අන්වඩ්ඪමාසං අනුදසාහං අනුපඤ්චාහං අනතික්කමිත්වා දෙවෙ වස්සන්තෙ වලාහකෙසු විගතමත්තෙසු සොතං පච්ඡිජ්ජති, අයං නදිසඞ්ඛ්යං න ගච්ඡති. යස්සා පන ඊදිසෙ සුවුට්ඨිකාලෙ වස්සානස්ස චතුමාසෙ සොතං න පච්ඡිජ්ජති, යත්ථ තිත්ථෙන වා අතිත්ථෙන වා සික්ඛාකරණීයෙ ආගතලක්ඛණෙන තිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙත්වා අන්තරවාසකං අනුක්ඛිපිත්වා උත්තරන්තියා භික්ඛුනියා එකද්වඞ්ගුලමත්තම්පි අන්තරවාසකො තෙමියති, අයං සමුද්දං වා පවිසතු තළාකං වා, පභවතො පට්ඨාය නදී නාම.

සමන්තතොති සමන්තා. මජ්ඣිමස්සාති ථාමමජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස. උදකුක්ඛෙපොති වක්ඛමානෙන නයෙන ථාමප්පමාණෙන ඛිත්තස්ස උදකස්ස වා වාලුකාය වා පතිතට්ඨානෙන පරිච්ඡින්නො අන්තොපදෙසො. යථා අක්ඛධුත්තා දාරුගුළං ඛිපන්ති, එවං උදකං වා වාලුකං වා හත්ථෙන ගහෙත්වා ථාමමජ්ඣිමෙන පුරිසෙන සබ්බථාමෙන ඛිපිතබ්බං, තත්ථ යත්ථ එවං ඛිත්තං උදකං වා ¶ වාලුකා වා පතති, අයං උදකුක්ඛෙපො නාමාති. උදකුක්ඛෙපසඤ්ඤිතොති ‘‘උදකුක්ඛෙපො’’ති සල්ලක්ඛිතො.

2556. අගාමකෙ අරඤ්ඤෙති විඤ්ඣාටවිසදිසෙ ගාමරහිතෙ මහාඅරඤ්ඤෙ. සමන්තතො සත්තෙවබ්භන්තරාති අත්තනො ඨිතට්ඨානතො පරික්ඛිපිත්වා සත්තෙව අබ්භන්තරා යස්සා සීමාය පරිච්ඡෙදො, අයං සත්තබ්භන්තරනාමිකා සීමා නාම.

2557. ගුළුක්ඛෙපනයෙනාති ¶ අක්ඛධුත්තකානං දාරුගුළුක්ඛිපනාකාරෙන. උදකුක්ඛෙපකාති උදකුක්ඛෙපසදිසවසෙන.

2558. ඉමාසං ද්වින්නං සීමානං වඩ්ඪනක්කමං දස්සෙතුමාහ ‘‘අබ්භන්තරූදකුක්ඛෙපා, ඨිතොකාසා පරං සියු’’න්ති. ඨිතොකාසා පරන්ති පරිසාය ඨිතට්ඨානතො පරං, පරිසපරියන්තතො පට්ඨාය සත්තබ්භන්තරා ච මිනිතබ්බා, උදකුක්ඛෙපො ච කාතබ්බොති අත්ථො.

2559-60. අන්තොපරිච්ඡෙදෙති උදකුක්ඛෙපෙන වා සත්තබ්භන්තරෙහි වා පරිච්ඡින්නොකාසස්ස අන්තො. හත්ථපාසං විහාය ඨිතො වා පරං තත්තකං පරිච්ඡෙදං අනතික්කම්ම ඨිතො වාති යොජනා, සීමන්තරිකත්ථාය ඨපෙතබ්බං එකං උදකුක්ඛෙපං වා සත්තබ්භන්තරං එව වා අනතික්කම්ම ඨිතොති අත්ථො.

කම්මං විකොපෙතීති අන්තො ඨිතො කම්මස්ස වග්ගභාවකරණතො, බහි තත්තකං පදෙසං අනතික්කමිත්වා ඨිතො අඤ්ඤස්ස සඞ්ඝස්ස ගණපූරණභාවං ගච්ඡන්තො සීමාය සඞ්කරභාවකරණෙන කම්මං විකොපෙති. ඉති යස්මා අට්ඨකථානයො, තස්මා සො අන්තොසීමාය හත්ථපාසං විජහිත්වා ඨිතො හත්ථපාසෙ වා කාතබ්බො, සීමන්තරිකත්ථාය පරිච්ඡින්නොකාසතො බහි වා කාතබ්බො. තත්තකං පරිච්ඡෙදං අනතික්කමිත්වා ඨිතො යථාඨිතොව සචෙ අඤ්ඤස්ස කම්මස්ස ගණපූරකො න හොති, කම්මං න කොපෙතීති ගහෙතබ්බං.

2561-2. සණ්ඨානන්ති තිකොටිසණ්ඨානං. නිමිත්තන්ති පබ්බතාදිනිමිත්තං. දිසකිත්තනන්ති ‘‘පුරත්ථිමාය දිසාය කිං නිමිත්ත’’න්තිආදිනා දිසාකිත්තනං. පමාණන්ති තියොජනපරමං පමාණං ¶ . සොධෙත්වාති යස්මිං ගාමක්ඛෙත්තෙ සීමං බන්ධති, තත්ථ වසන්තෙ ¶ උපසම්පන්නභික්ඛූ බද්ධසීමවිහාරෙ වසන්තෙ සීමාය බහි ගන්තුං අදත්වා, අබද්ධසීමවිහාරෙ වසන්තෙ හත්ථපාසං උපනෙතබ්බෙ හත්ථපාසං නෙත්වා අවසෙසෙ බහිසීමාය කත්වා සබ්බමග්ගෙසු ආරක්ඛං විදහිත්වාති වුත්තං හොති. සීමන්ති ඛණ්ඩසීමං.

කීදිසන්ති ආහ ‘‘තිකොණ’’න්තිආදි. පණවූපමන්ති පණවසණ්ඨානං මජ්ඣෙ සංඛිත්තං උභයකොටියා විත්ථතං. ‘‘විතානාකාරං ධනුකාකාර’’න්ති ආකාර-සද්දො පච්චෙකං යොජෙතබ්බො. ධනුකාකාරන්ති ආරොපිතධනුසණ්ඨානං, ‘‘මුදිඞ්ගූපමං සකටූපම’’න්ති උපමා-සද්දො පච්චෙකං යොජෙතබ්බො. මුදිඞ්ගූපමන්ති මජ්ඣෙ විත්ථතං උභයකොටියා තනුකං තුරියවිසෙසං මුදිඞ්ගන්ති වදන්ති, තාදිසන්ති අත්ථො. සීමං බන්ධෙය්යාති යොජනා.

2563. පබ්බතාදිනිමිත්තුපගනිමිත්තානි දස්සෙතුමාහ ‘‘පබ්බත’’න්තිආදි. ඉති අට්ඨ නිමිත්තානි දීපයෙති යොජනා. තත්රෙවං සඞ්ඛෙපතො නිමිත්තුපගතා වෙදිතබ්බා – සුද්ධපංසුසුද්ධපාසාණඋභයමිස්සකවසෙන (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා; මහාව. අට්ඨ. 138) තිවිධොපි හි පබ්බතො හත්ථිප්පමාණතො පට්ඨාය උද්ධං නිමිත්තුපගො, තතො ඔමකතරො න වට්ටති. අන්තොසාරෙහි වා අන්තොසාරමිස්සකෙහි වා රුක්ඛෙහි චතුපඤ්චරුක්ඛමත්තම්පි වනං නිමිත්තුපගං, තතො ඌනතරං න වට්ටති. පාසාණනිමිත්තෙ අයගුළම්පි පාසාණසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡති, තස්මා යො කොචි පාසාණො උක්කංසෙන හත්ථිප්පමාණතො ඔමකතරං ආදිං කත්වා හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන ද්වත්තිංසපලගුළපිණ්ඩපරිමාණො නිමිත්තුපගො, න තතො ඛුද්දකතරො. පිට්ඨිපාසාණො පන අතිමහන්තොපි වට්ටති. රුක්ඛො ජීවන්තොයෙව අන්තොසාරො භූමියං පතිට්ඨිතො අන්තමසො උබ්බෙධතො අට්ඨඞ්ගුලො ¶ පරිණාහතො සූචිදණ්ඩප්පමාණොපි නිමිත්තුපගො, න තතො ඔරං වට්ටති. මග්ගො ජඞ්ඝමග්ගො වා හොතු සකටමග්ගො වා, යො විනිවිජ්ඣිත්වා ද්වෙ තීණි ගාමක්ඛෙත්තානි ගච්ඡති, තාදිසො ජඞ්ඝසකටසත්ථෙහි වළඤ්ජියමානොයෙව නිමිත්තුපගො, අවළඤ්ජො න වට්ටති. හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන තංදිවසං ජාතො අට්ඨඞ්ගුලුබ්බෙධො ගොවිසාණමත්තොපි වම්මිකො නිමිත්තුපගො, තතො ඔරං න වට්ටති. උදකං යං අසන්දමානං ආවාටපොක්ඛරණිතළාකජාතස්සරලොණිසමුද්දාදීසු ඨිතං, තං ආදිං කත්වා අන්තමසො තඞ්ඛණංයෙව පථවියං ඛතෙ ආවාටෙ ඝටෙහි ආහරිත්වා පූරිතම්පි යාව කම්මවාචාපරියොසානා සණ්ඨහනකං නිමිත්තුපගං, ඉතරං සන්දමානකං, වුත්තපරිච්ඡෙදකාලං ¶ අතිට්ඨන්තං, භාජනගතං වා න වට්ටති. යා අබද්ධසීමාලක්ඛණෙ නදී වුත්තා, සා නිමිත්තුපගා, අඤ්ඤා න වට්ටතීති.

2564. තෙසූති නිද්ධාරණෙ භුම්මං. තීණීති නිද්ධාරිතබ්බදස්සනං, ඉමිනා එකං වා ද්වෙ වා නිමිත්තානි න වට්ටන්තීති දස්සෙති. යථාහ – ‘‘සා එවං සම්මන්නිත්වා බජ්ඣමානා එකෙන, ද්වීහි වා නිමිත්තෙහි අබද්ධා හොතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 138). සතෙනාපීති එත්ථ පි-සද්දො සම්භාවනායං දට්ඨබ්බො, තෙන වීසතියා, තිංසාය වා නිමිත්තෙහි වත්තබ්බමෙව නත්ථීති දීපෙති.

2565. තියොජනං පරං උක්කට්ඨො පරිච්ඡෙදො එතිස්සාති තියොජනපරා. ‘‘වීසතී’’තිආදීනං සඞ්ඛ්යානෙ, සඞ්ඛ්යෙය්යෙ ච වත්තනතො ඉධ සඞ්ඛ්යානෙ වත්තමානං වීසති-සද්දං ගහෙත්වා එකවීසති භික්ඛූනන්ති භින්නාධිකරණනිද්දෙසො කතොති දට්ඨබ්බං. ‘‘එකවීසති’’න්ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන නිග්ගහීතලොපො, වීසතිවග්ගකරණීයපරමත්තා සඞ්ඝකම්මස්ස කම්මාරහෙන සද්ධිං භික්ඛූනං එකවීසතිං ගණ්හන්තීති අත්ථො, ඉදඤ්ච ¶ නිසින්නානං වසෙන වුත්තං. හෙට්ඨිමන්තතො හි යත්ථ එකවීසති භික්ඛූ නිසීදිතුං සක්කොන්ති, තත්තකෙ පදෙසෙ සීමං බන්ධිතුං වට්ටතීති.

2566. යා උක්කට්ඨායපි යා ච හෙට්ඨිමායපි කෙසග්ගමත්තතොපි අධිකා වා ඌනා වා, එතා ද්වෙපි සීමායො ‘‘අසීමා’’ති ආදිච්චබන්ධුනා වුත්තාති යොජනා.

2567. සමන්තතො සබ්බමෙව නිමිත්තං කිත්තෙත්වාති පුබ්බදිසානුදිසාදීසු පරිතො සබ්බදිසාසු යථාලද්ධං නිමිත්තොපගං සබ්බනිමිත්තං ‘‘විනයධරෙන පුච්ඡිතබ්බං ‘පුරත්ථිමාය දිසාය කිං නිමිත්ත’න්ති? ‘පබ්බතො, භන්තෙ’ති. පුන විනයධරෙන ‘එසො පබ්බතො නිමිත්ත’’න්තිආදිනා (මහාව. අට්ඨ. 138) අට්ඨකථායං වුත්තනයෙන නිමිත්තෙන නිමිත්තං ඝටෙත්වා කිත්තෙත්වා. ඤත්ති දුතියා යස්සාති විග්ගහො, ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, යාවතා සමන්තා නිමිත්තා කිත්තිතා’’තිආදිනා (මහාව. 139) පදභාජනෙ වුත්තෙන ඤත්තිදුතියෙන කම්මෙනාති අත්ථො. අරහති පහොති විනයධරොති අධිප්පායො.

2568. බන්ධිත්වාති යථාවුත්තලක්ඛණනයෙන සමානසංවාසසීමං පඨමං බන්ධිත්වා. අනන්තරන්ති කිච්චන්තරෙන බ්යවහිතං අකත්වා, කාලක්ඛෙපං අකත්වාති වුත්තං හොති, සීමං සමූහනිතුකාමානං ¶ පච්චත්තිකානං ඔකාසං අදත්වාති අධිප්පායො. පච්ඡාති සමානසංවාසසම්මුතිතො පච්ඡා. චීවරාවිප්පවාසකං සම්මන්නිත්වාන යා බද්ධා, සා ‘‘අවිප්පවාසා’’ති වුච්චතීති යොජනා.

තත්ථ චීවරාවිප්පවාසකං සම්මන්නිත්වාන යා බද්ධාති ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, යා සා සඞ්ඝෙන සීමා සම්මතා සමානසංවාසා ¶ එකුපොසථා…පෙ… ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්ච, ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති (මහාව. 144) වුත්තනයෙන චීවරෙන අවිප්පවාසං සම්මන්නිත්වා යා බද්ධා. සා අවිප්පවාසාති වුච්චතීති තත්ථ වසන්තානං භික්ඛූනං චීවරෙන විප්පවාසනිමිත්තාපත්තියා අභාවතො තථා වුච්චති, ‘‘අවිප්පවාසසීමා’’ති වුච්චතීති වුත්තං හොති.

2569. ‘‘යා කාචි නදිලක්ඛණප්පත්තා නදී නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා ‘එතං බද්ධසීමං කරොමා’ති කතාපි අසීමාව හොතී’’තිආදිකං (මහාව. අට්ඨ. 147) අට්ඨකථානයං දස්සෙතුමාහ ‘‘නදී…පෙ… න වොත්ථරතී’’ති, න පත්ථරති සීමාභාවෙන බ්යාපිනී න හොතීති අත්ථො. තෙනෙවාති යෙන න වොත්ථරති, තෙනෙව කාරණෙන. අබ්රවීති ‘‘සබ්බා, භික්ඛවෙ, නදී අසීමා, සබ්බො සමුද්දො අසීමො, සබ්බො ජාතස්සරො අසීමො’’ති (මහාව. 147) අවොච.

2570. අට්ඨමියාපි උපොසථවොහාරත්තා දිනවසෙන උපොසථානං අතිරෙකත්තෙපි ඉධ අධිප්පෙතෙයෙව උපොසථෙ ගහෙත්වා ආහ ‘‘නවෙවා’’ති.

2571-3. තෙ සරූපතො දස්සෙතුමාහ ‘‘චාතුද්දසො…පෙ… කම්මෙනුපොසථා’’ති. චතුද්දසන්නං පූරණො චාතුද්දසො. පන්නරසන්නං පූරණො පන්නරසො. යදා පන කොසම්බක්ඛන්ධකෙ (මහාව. 451 ආදයො) ආගතනයෙන භින්නෙ සඞ්ඝෙ ඔසාරිතෙ තස්මිං භික්ඛුස්මිං සඞ්ඝො තස්ස වත්ථුස්ස වූපසමාය සඞ්ඝසාමග්ගිං කරොති, තදා ‘‘තාවදෙව උපොසථො කාතබ්බො, පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බ’’න්ති (මහාව. 475) වචනතො ඨපෙත්වා චාතුද්දසපන්නරසෙ ¶ අඤ්ඤොපි යො කොචි දිවසො සාමග්ගී උපොසථොති. එත්ථ ඉති-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො. චාතුද්දසො, පන්නරසො, සාමග්ගී ච උපොසථොති එතෙ තයොපි උපොසථා දිවසෙනෙව නිද්දිට්ඨා දිවසෙනෙව වුත්තාති යොජනා.

සඞ්ඝෙඋපොසථොති ¶ සඞ්ඝෙන කාතබ්බඋපොසථො. ගණෙපුග්ගලුපොසථොති එත්ථාපි එසෙව නයො. සාධ්යසාධනලක්ඛණස්ස සම්බන්ධස්ස ලබ්භමානත්තා ‘‘සඞ්ඝෙ’’තිආදීසු සාමිවචනප්පසඞ්ගෙ භුම්මනිද්දෙසො. උපොසථො සාධ්යො කම්මභාවතො, සඞ්ඝගණපුග්ගලා සාධනං කාරකභාවතො.

සුත්තස්ස උද්දෙසො සුත්තුද්දෙසො, සුත්තුද්දෙසොති අභිධානං නාමං යස්ස සො සුත්තුද්දෙසාභිධානො. කම්මෙනාති කිච්චවසෙන.

2574. ‘‘අධිට්ඨාන’’න්ති වාච්චලිඞ්ගමපෙක්ඛිත්වා ‘‘නිද්දිට්ඨ’’න්ති නපුංසකනිද්දෙසො. වාච්චලිඞ්ගා හි තබ්බාදයොති පාතිමොක්ඛො නිද්දිට්ඨො, පාරිසුද්ධි නිද්දිට්ඨාති පුමිත්ථිලිඞ්ගෙන යොජෙතබ්බා.

2575. වුත්තාති ‘‘පඤ්චිමෙ, භික්ඛවෙ, පාතිමොක්ඛුද්දෙසා, නිදානං උද්දිසිත්වා අවසෙසං සුතෙන සාවෙතබ්බං, අයං පඨමො පාතිමොක්ඛුද්දෙසො’’තිආදිනා (මහාව. 150) දෙසිතා, සයඤ්ච තෙසඤ්ච උද්දෙසෙ සඞ්ඛෙපතො දස්සෙතුමාහ ‘‘නිදාන’’න්තිආදි. සාවෙතබ්බන්ති එත්ථ ‘‘සුතෙනා’’ති සෙසො. සෙසකන්ති අනුද්දිට්ඨට්ඨානං –

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො…පෙ… ආවිකතා හිස්ස ඵාසු හොතීති ඉමං නිදානං උද්දිසිත්වා ‘උද්දිට්ඨං ඛො ¶ ආයස්මන්තො නිදානං, තත්ථායස්මන්තෙ පුච්ඡාමි කච්චිත්ථ පරිසුද්ධා, දුතියම්පි පුච්ඡාමි…පෙ… එවමෙතං ධාරයාමී’ති වත්වා ‘උද්දිට්ඨං ඛො ආයස්මන්තො නිදානං. සුතා ඛො පනායස්මන්තෙහි චත්තාරො පාරාජිකා ධම්මා…පෙ… අවිවදමානෙහි සික්ඛිතබ්බ’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 150) –

අට්ඨකථාය වුත්තනයෙන අවසෙසං සුතෙන සාවෙතබ්බං.

2576. සෙසෙසුපීති උද්දිට්ඨාපෙක්ඛාය සෙසෙසු පාරාජිකුද්දෙසාදීසුපි. ‘‘අයමෙව නයො ඤෙය්යො’’ති සාමඤ්ඤෙන වුත්තෙපි ‘‘විත්ථාරෙනෙව පඤ්චමො’’ති වචනතො විත්ථාරුද්දෙසෙ ‘‘සාවෙතබ්බං තු සෙසක’’න්ති අයං නයො න ලබ්භති. ‘‘සාවෙතබ්බං තු සෙසක’’න්ති වචනතො පාරාජිකුද්දෙසාදීසු යස්මිං විප්පකතෙ අන්තරායො උප්පජ්ජති, තෙන සද්ධිං අවසෙසං සුතෙන සාවෙතබ්බං. නිදානුද්දෙසෙ පන ¶ අනුද්දිට්ඨෙ සුතෙන සාවෙතබ්බං නාම නත්ථි. භික්ඛුනිපාතිමොක්ඛෙ අනියතුද්දෙසස්ස පරිහීනත්තා ‘‘භික්ඛුනීනඤ්ච චත්තාරො’’ති වුත්තං. උද්දෙසා නවිමෙ පනාති භික්ඛූනං පඤ්ච, භික්ඛුනීනං චත්තාරොති උභතොපාතිමොක්ඛෙ ඉමෙ නව උද්දෙසා වුත්තාති අත්ථො.

2577. උපොසථෙති සඞ්ඝුපොසථෙ. අන්තරායන්ති රාජන්තරායාදිකං දසවිධං අන්තරායං. යථාහ – ‘‘රාජන්තරායො චොරන්තරායො අග්යන්තරායො උදකන්තරායො මනුස්සන්තරායො අමනුස්සන්තරායො වාළන්තරායො සරීසපන්තරායො ජීවිතන්තරායො බ්රහ්මචරියන්තරායො’’ති (මහාව. 150).

තත්ථ සචෙ භික්ඛූසු ‘‘උපොසථං කරිස්සාමා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 150) නිසින්නෙසු රාජා ආගච්ඡති, අයං රාජන්තරායො. චොරා ආගච්ඡන්ති ¶ , අයං චොරන්තරායො. දවදාහො ආගච්ඡති වා, ආවාසෙ වා අග්ගි උට්ඨහති, අයං අග්යන්තරායො. මෙඝො වා උට්ඨෙති, ඔඝො වා ආගච්ඡති, අයං උදකන්තරායො. බහූ මනුස්සා ආගච්ඡන්ති, අයං මනුස්සන්තරායො. භික්ඛුං යක්ඛො ගණ්හාති, අයං අමනුස්සන්තරායො. බ්යග්ඝාදයො චණ්ඩමිගා ආගච්ඡන්ති, අයං වාළන්තරායො. භික්ඛුං සප්පාදයො ඩංසන්ති, අයං සරීසපන්තරායො. භික්ඛු ගිලානො වා හොති, කාලං වා කරොති, වෙරිනො වා තං මාරෙතුං ගණ්හන්ති, අයං ජීවිතන්තරායො. මනුස්සා එකං වා බහුං වා භික්ඛූ බ්රහ්මචරියා චාවෙතුකාමා ගණ්හන්ති, අයං බ්රහ්මචරියන්තරායො.

‘‘චෙවා’’ති ඉමිනා අන්තරායෙව අන්තරායසඤ්ඤිනා විත්ථාරුද්දෙසෙ අකතෙපි අනාපත්තීති දීපෙති. අනුද්දෙසොති විත්ථාරෙන අනුද්දෙසො. නිවාරිතොති ‘‘න, භික්ඛවෙ, අසති අන්තරායෙ සංඛිත්තෙන පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බ’’න්තිආදිනා (මහාව. 150) පටිසිද්ධො. ඉමිනා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සති අන්තරායෙ සංඛිත්තෙන පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතු’’න්ති (මහාව. 150) ඉදම්පි විභාවිතං හොති.

2578. තස්සාති පාතිමොක්ඛස්ස. ඉස්සරණස්ස හෙතුමාහ ‘‘‘ථෙරාධෙය්ය’න්ති පාඨතො’’ති. ථෙරාධෙය්යන්ති ථෙරාධීනං, ථෙරායත්තන්ති අත්ථො. පාඨතොති පාළිවචනතො. ‘‘යො තත්ථ භික්ඛු බ්යත්තො පටිබලො, තස්සාධෙය්යං පාතිමොක්ඛ’’න්ති (මහාව. 155) වචනතො ආහ ‘‘අවත්තන්තෙනා’’තිආදි. අවත්තන්තෙනාති අන්තමසො ද්වෙපි උද්දෙසෙ උද්දිසිතුං අසක්කොන්තෙන. ථෙරෙන යො ¶ අජ්ඣිට්ඨො, එවමජ්ඣිට්ඨස්ස යස්ස පන ථෙරස්ස, නවස්ස, මජ්ඣිමස්ස වා සො පාතිමොක්ඛො ¶ වත්තති පගුණො හොති, සො ඉස්සරොති සම්බන්ධො.

අජ්ඣිට්ඨොති ‘‘ත්වං, ආවුසො, පාතිමොක්ඛං උද්දිසා’’ති ආණත්තො, ඉමිනා අනාණත්තස්ස උද්දිසිතුං සාමත්ථියා සතිපි අනිස්සරභාවො දීපිතො හොති. යථාහ – ‘‘සචෙ ථෙරස්ස පඤ්ච වා චත්තාරො වා තයො වා පාතිමොක්ඛුද්දෙසා නාගච්ඡන්ති, ද්වෙ පන අඛණ්ඩා සුවිසදා වාචුග්ගතා හොන්ති, ථෙරායත්තොව පාතිමොක්ඛො. සචෙ පන එත්තකම්පි විසදං කාතුං න සක්කොති, බ්යත්තස්ස භික්ඛුනො ආයත්තො හොතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 155).

2579. උද්දිසන්තෙති පාතිමොක්ඛුද්දෙසකෙ පාතිමොක්ඛං උද්දිසන්තෙ. සමා වාති ආවාසිකෙහි ගණනෙන සමා වා. අප්පා වාති ඌනා වා. ආගච්ඡන්ති සචෙ පනාති සචෙ පන ආගන්තුකා භික්ඛූ ආගච්ඡන්ති. සෙසකන්ති අනුද්දිට්ඨට්ඨානං.

2580. උද්දිට්ඨමත්තෙති උද්දිට්ඨක්ඛණෙයෙව කථාරම්භතො පුබ්බමෙව. ‘‘වා’’ති ඉදං එත්ථාපි යොජෙතබ්බං, ඉමිනා අවුත්තං ‘‘අවුට්ඨිතාය වා’’ති ඉමං විකප්පං සම්පිණ්ඩෙති. අවුට්ඨිතාය පරිසායාති ච භික්ඛුපරිසාය අඤ්ඤමඤ්ඤං සුඛකථාය නිසින්නායයෙවාති අත්ථො. පරිසායාති එත්ථ ‘‘එකච්චායා’’ති ච ‘‘සබ්බායා’’ති ච සෙසො. භික්ඛූනං එකච්චාය පරිසාය වුට්ඨිතාය වා සබ්බාය පරිසාය වුට්ඨිතාය වාති යොජනා. තෙසන්ති වුත්තප්පකාරානං ආවාසිකානං. මූලෙති සන්තිකෙ. පාරිසුද්ධි කාතබ්බාති යොජනා. ‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ…පෙ… ආගච්ඡන්ති බහුතරා, තෙහි, භික්ඛවෙ, භික්ඛූහි පුන පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බ’’න්ති වුත්තනයං දස්සෙතුමාහ ‘‘සචෙ බහූ’’ති. එත්ථ ‘‘පුන පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බ’’න්ති සෙසො. සබ්බවිකප්පෙසු පුබ්බකිච්චං කත්වා ¶ පුන පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බන්ති අත්ථො. අයං පනෙත්ථ සෙසවිනිච්ඡයො –

‘‘පන්නරසොවාසිකානං, ඉතරානං සචෙතරො;

සමානෙතරෙනුවත්තන්තු, පුරිමානං සචෙධිකා;

පුරිමා අනුවත්තන්තු, තෙසං සෙසෙප්යයං නයො.

‘‘පාටිපදෙගන්තුකානං, එවමෙව අයං නයො;

සාවෙය්ය සුත්තං සඤ්චිච්ච, අස්සාවෙන්තස්ස දුක්කටන්ති.

2581. විනිද්දිට්ඨස්සාති ආණත්තස්ස, ඉමිනා ඉතරෙසං අනාපත්තීති දීපෙති. ඉධ ‘‘අගිලානස්සා’’ති සෙසො. ථෙරෙන ආණාපෙන්තෙන ‘‘කිඤ්චි කම්මං කරොන්තො වා සදාකාලමෙව එකො වා භාරනිත්ථරණකො වා සරභාණකධම්මකථිකාදීසු අඤ්ඤතරො වා න උපොසථාගාරසම්මජ්ජනත්ථං ආණාපෙතබ්බො, අවසෙසා පන වාරෙන ආණාපෙතබ්බා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 159) අට්ඨකථාය වුත්තවිධිනා ආණාපෙතබ්බො. සචෙ ආණත්තො සම්මජ්ජනිං තාවකාලිකම්පි න ලභති, සාඛාභඞ්ගං කප්පියං කාරෙත්වා සම්මජ්ජිතබ්බං. තම්පි අලභන්තස්ස ලද්ධකප්පියං හොති.

ආසනපඤ්ඤාපනාණත්තියම්පි ¶ වුත්තනයෙනෙව ආණාපෙතබ්බො. ආණාපෙන්තෙන ච සචෙ උපොසථාගාරෙ ආසනානි නත්ථි, සඞ්ඝිකාවාසතොපි ආහරිත්වා පඤ්ඤපෙත්වා පුන ආහරිතබ්බානි. ආසනෙසු අසති කටසාරකෙපි තට්ටිකායොපි පඤ්ඤපෙතුං වට්ටති, තට්ටිකාසුපි අසති සාඛාභඞ්ගානි කප්පියං කාරෙත්වා පඤ්ඤපෙතබ්බානි, කප්පියකාරකං අලභන්තස්ස ලද්ධකප්පියං හොති.

පදීපකරණෙපි වුත්තනයෙනෙව ආණාපෙතබ්බො. ආණාපෙන්තෙන ච ‘‘අසුකස්මිං නාම ඔකාසෙ තෙලං වා වට්ටි වා කපල්ලිකා වා අත්ථි, තං ගහෙත්වා කරොහී’’ති වත්තබ්බො. සචෙ තෙලාදීනි නත්ථි ¶ , භික්ඛාචාරෙනපි පරියෙසිතබ්බානි. පරියෙසිත්වා අලභන්තස්ස ලද්ධකප්පියං හොති. අපිච කපාලෙ අග්ගිපි ජාලෙතබ්බො.

2582. දීපන්ති එත්ථ ‘‘ජාලෙත්වා’’ති සෙසො. අථ වා ‘‘කත්වා’’ති ඉමිනා ච යොජෙතබ්බං. ගණඤත්තිං ඨපෙත්වාති ‘‘සුණන්තු මෙ, ආයස්මන්තා, අජ්ජුපොසථො පන්නරසො, යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, මයං අඤ්ඤමඤ්ඤං පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරෙය්යාමා’’ති එවං ගණඤත්තිං නික්ඛිපිත්වා. කත්තබ්බො තීහුපොසථොති තීහි භික්ඛූහි උපොසථො කාතබ්බො. තීසු ථෙරෙන එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ද්වෙ එවං තික්ඛත්තුමෙව වත්තබ්බො ‘‘පරිසුද්ධො අහං, ආවුසො, ‘පරිසුද්ධො’ති මං ධාරෙථා’’ති (මහාව. 168). දුතියෙන, තතියෙන ච යථාක්කමං ‘‘පරිසුද්ධො අහං, භන්තෙ, ‘පරිසුද්ධො’ති මං ධාරෙථා’’ති තික්ඛත්තුමෙව වත්තබ්බං.

2583. පුබ්බකිච්චාදීනි කත්වා ඤත්තිං අට්ඨපෙත්වා ථෙරෙන නවො එවං තික්ඛත්තුමෙව වත්තබ්බො ‘‘පරිසුද්ධො අහං, ආවුසො ¶ , ‘පරිසුද්ධො’ති මං ධාරෙහී’’ති (මහාව. 168), නවෙන ථෙරොපි ‘‘පරිසුද්ධො අහං, භන්තෙ, ‘පරිසුද්ධො’ති මං ධාරෙථා’’ති (මහාව. 168) තික්ඛත්තුං වත්තබ්බො. ඉමස්මිං පන වාරෙ ඤත්තියා අට්ඨපනඤ්ච ‘‘ධාරෙහී’’ති එකවචනනිද්දෙසො චාති එත්තකොව විසෙසොති තං අනාදියිත්වා පුග්ගලෙන කාතබ්බං උපොසථවිධිං දස්සෙතුමාහ ‘‘පුබ්බකිච්චං සමාපෙත්වා, අධිට්ඨෙය්ය පනෙකකො’’ති. අධිට්ඨෙය්යාති ‘‘අජ්ජ මෙ උපොසථො, පන්නරසො’ති වා ‘චාතුද්දසො’ති වා අධිට්ඨාමී’’ති අධිට්ඨෙය්ය. අස්සාති අවසානෙ වුත්තපුග්ගලං සන්ධාය එකවචනනිද්දෙසො. යථාවුත්තො සඞ්ඝොපි තයොපි ද්වෙපි අත්තනො අත්තනො අනුඤ්ඤාතං උපොසථං අන්තරායං විනා සචෙ න කරොන්ති, එවමෙව ආපත්තිමාපජ්ජන්තීති වෙදිතබ්බො.

2584-5. ඉදානි ‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, උපොසථකම්මානි, අධම්මෙන වග්ගං උපොසථකම්ම’’න්තිආදිනා (මහාව. 149) නයෙන වුත්තං කම්මචතුක්කං දස්සෙතුමාහ ‘‘අධම්මෙන ච වග්ගෙනා’’තිආදි. අධම්මෙන වග්ගෙන කම්මං, අධම්මතො සමග්ගෙන කම්මං, ධම්මෙන වග්ගෙන කම්මං, ධම්මතො සමග්ගෙන කම්මන්ති එතානි චත්තාරි උපොසථස්ස කම්මානීති ජිනො අබ්රවීති යොජනා. චතූස්වපි පනෙතෙසූති එතෙසු චතූසු කම්මෙසු පන. චතුත්ථන්ති ‘‘සමග්ගෙන ච ධම්මතො’’ති වුත්තං චතුත්ථං උපොසථකම්මං ‘‘ධම්මකම්ම’’න්ති අධිප්පෙතං.

2586-7. තානි ¶ කම්මානි විභාවෙතුමාහ ‘‘අධම්මෙනිධා’’තිආදි. ඉධ ඉමස්මිං සාසනෙ එත්ථ එතෙසු චතූසු උපොසථෙසු. අධම්මෙන වග්ගො උපොසථො කතමොති කථෙතුකාමතාපුච්ඡා. යත්ථ යස්සං එකසීමායං භික්ඛුනො චත්තාරො වසන්තීති යොජනා.

තත්ර ¶ එකස්ස පාරිසුද්ධිං ආනයිත්වා තෙ තයො ජනා පාරිසුද්ධිං උපොසථං කරොන්ති චෙ, එවං කතො උපොසථො අධම්මො වග්ගුපොසථො නාමාති යොජනා, එකසීමට්ඨෙහි චතූහි සඞ්ඝුපොසථෙ කාතබ්බෙ ගණුපොසථස්ස කතත්තා අධම්මො ච සඞ්ඝමජ්ඣං විනා ගණමජ්ඣං පාරිසුද්ධියා අගමනතො තස්ස හත්ථපාසං අනුපගමනෙන වග්ගො ච හොතීති අත්ථො.

2588. අධම්මෙන සමග්ගොති එත්ථ ‘‘උපොසථො කතමො’’ති අනුවත්තෙතබ්බං. ‘‘භික්ඛුනො එකතො’’ති පදච්ඡෙදො. ‘‘හොති අධම්මිකො’’ති පදච්ඡෙදො. චතූහි සමග්ගෙහි සඞ්ඝුපොසථෙ කාතබ්බෙ ගණුපොසථකරණං අධම්මො, හත්ථපාසුපගමනතො සමග්ගො හොති.

2589-90. යො උපොසථො ධම්මෙන වග්ගො හොති, සො කතමොති යොජනා. යත්ථ යස්සං එකසීමායං චත්තාරො භික්ඛුනො වසන්ති, තත්ර එකස්ස පාරිසුද්ධිං ආනයිත්වා තෙ තයො ජනා පාතිමොක්ඛං උද්දිසන්තෙ චෙ, ධම්මෙන වග්ගො උපොසථො හොතීති යොජනා. එකසීමට්ඨෙහි චතූහි සඞ්ඝුපොසථස්ස කතත්තා ධම්මො, එකස්ස හත්ථපාසං අනුපගමනෙන වග්ගො ච හොතීති අත්ථො.

2591. යො ධම්මතො සමග්ගො, සො කතමොති යොජනා. ඉධ ඉමස්මිං සාසනෙ චත්තාරො භික්ඛුනො එකතො පාතිමොක්ඛං උද්දිසන්ති චෙ, අයං ධම්මතො සමග්ගො උපොසථොති මතො අධිප්පෙතොති යොජනා. චතූහි සඞ්ඝුපොසථස්ස කතත්තා ධම්මො, එකස්සාපි හත්ථපාසං අවිජහනෙන සමග්ගොති අධිප්පායො.

2592. වග්ගෙ සඞ්ඝෙ වග්ගොති සඤ්ඤිනො, සමග්ගෙ ච සඞ්ඝෙ වග්ගොති සඤ්ඤිනො උභයත්ථ විමතිස්ස වා උපොසථං කරොන්තස්ස දුක්කටං ආපත්ති හොතීති යොජනා.

2593. භෙදාධිප්පායතොති ¶ ‘‘නස්සන්තෙතෙ, විනස්සන්තෙතෙ, කො තෙහි අත්ථො’’ති එවං භෙදපුරෙක්ඛාරතාය ‘‘උපොසථං කරොන්තස්සා’’ති ආනෙත්වා යොජෙතබ්බං. තස්ස භික්ඛුනො ථුල්ලච්චයං හොති ¶ අකුසලබලවතාය ච ථුල්ලච්චයං හොතීති. යථාහ – ‘‘භෙදපුරෙක්ඛාරපන්නරසකෙ අකුසලබලවතාය ථුල්ලච්චයං වුත්ත’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 176). වග්ගෙ වා සමග්ගෙ වා සඞ්ඝෙ සමග්ගො ඉති සඤ්ඤිනො උපොසථං කරොන්තස්ස අනාපත්තීති යොජනා. අවසෙසො පනෙත්ථ වත්තබ්බවිනිච්ඡයො පවාරණවිනිච්ඡයාවසානෙ ‘‘පාරිසුද්ධිප්පදානෙනා’’තිආදීහි (වි. වි. 2642) එකතො වත්තුමිච්ඡන්තෙන න වුත්තො.

2594-5. ‘‘උක්ඛිත්තෙනා’’තිආදිකානි කරණවචනන්තානි පදානි ‘‘සහා’’ති ඉමිනා සද්ධිං ‘‘උපොසථො න කාතබ්බො’’ති පදෙන පච්චෙකං යොජෙතබ්බානි. උක්ඛිත්තෙනාති ආපත්තියා අදස්සනෙ උක්ඛිත්තකො, ආපත්තියා අප්පටිකම්මෙ උක්ඛිත්තකො, පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගෙ උක්ඛිත්තකොති තිවිධෙන උක්ඛිත්තෙන. එතෙසු හි තිවිධෙ උක්ඛිත්තකෙ සති උපොසථං කරොන්තො සඞ්ඝො පාචිත්තියං ආපජ්ජති.

‘‘ගහට්ඨෙනා’’ති ඉමිනා තිත්ථියොපි සඞ්ගහිතො. සෙසෙහි සහධම්මිහීති භික්ඛුනී, සික්ඛමානා, සාමණෙරො, සාමණෙරීති චතූහි සහධම්මිකෙහි. චුතනික්ඛිත්තසික්ඛෙහීති එත්ථ චුතො ච නික්ඛිත්තසික්ඛො චාති විග්ගහො. චුතො නාම අන්තිමවත්ථුං අජ්ඣාපන්නකො. නික්ඛිත්තසික්ඛො නාම සික්ඛාපච්චක්ඛාතකො.

එකාදසහීති පණ්ඩකො, ථෙය්යසංවාසකො, තිත්ථියපක්කන්තකො, තිරච්ඡානගතො, මාතුඝාතකො, පිතුඝාතකො, අරහන්තඝාතකො, භික්ඛුනිදූසකො, සඞ්ඝභෙදකො ¶ , ලොහිතුප්පාදකො, උභතොබ්යඤ්ජනකොති ඉමෙහි එකාදසහි අභබ්බෙහි.

සභාගාපත්තිකෙන වා සහ උපොසථො න කාතබ්බො, පාරිවුත්ථෙන ඡන්දෙන උපොසථො න කාතබ්බො, කරොතො දුක්කටං හොතීති යොජනා. එවං උක්ඛිත්තවජ්ජිතෙසු සබ්බවිකප්පෙසු දුක්කටමෙව වෙදිතබ්බං. ‘‘යං ද්වෙපි ජනා විකාලභොජනාදිනා සභාගවත්ථුනා ආපත්තිං ආපජ්ජන්ති, එවරූපා වත්ථුසභාගා ‘සභාගා’ති වුච්චතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 169) වචනතො ‘‘සභාගාපත්තී’’ති වත්ථුසභාගාපත්තියෙව ගහෙතබ්බා.

උපොසථදිවසෙ සබ්බොව සඞ්ඝො සචෙ සභාගාපත්තිං ආපන්නො හොති,

‘‘ඉධ ¶ පන, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතරස්මිං ආවාසෙ තදහුපොසථෙ සබ්බො සඞ්ඝො සභාගං ආපත්තිං ආපන්නො හොති, තෙහි, භික්ඛවෙ, භික්ඛූහි එකො භික්ඛු සාමන්තා ආවාසා සජ්ජුකං පාහෙතබ්බො ‘ගච්ඡාවුසො, තං ආපත්තිං පටිකරිත්වා ආගච්ඡ, මයං තෙ සන්තිකෙ තං ආපත්තිං පටිකරිස්සාමා’ති. එවඤ්චෙතං ලභෙථ, ඉච්චෙතං කුසලං. නො චෙ ලභෙථ, බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන සඞ්ඝො ඤාපෙතබ්බො – ‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං සබ්බො සඞ්ඝො සභාගං ආපත්තිං ආපන්නො, යදා අඤ්ඤං භික්ඛුං සුද්ධං අනාපත්තිකං පස්සිස්සති, තදා තස්ස සන්තිකෙ තං ආපත්තිං පටිකරිස්සතී’’ති (මහාව. 171) ච,

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං සබ්බො සඞ්ඝො සභාගාය ආපත්තියා වෙමතිකො, යදා නිබ්බෙමතිකො ¶ භවිස්සති, තදා තං ආපත්තිං පටිකරිස්සතී’’ති (මහාව. 171) ච,

එත්ථ ච සජ්ඣුකන්ති තදහෙවාගමනත්ථාය. ගණුපොසථාදීසුපි එසෙව නයො. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථාගණ්ඨිපදෙ ‘‘යථා සඞ්ඝො සභාගං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා සුද්ධං අලභිත්වා ‘යදා සුද්ධං පස්සිස්සති, තදා තස්ස සන්තිකෙ තං ආපත්තිං පටිකරිස්සතී’ති වත්වා උපොසථං කාතුං ලභති, එවං ද්වීහිපි අඤ්ඤමඤ්ඤං ආරොචෙත්වා උපොසථං කාතුං වට්ටති. එකෙනාපි ‘පරිසුද්ධං ලභිත්වා පටිකරිස්සාමී’ති ආභොගං කත්වා කාතුං වට්ටති කිරා’’ති. කිරාති චෙත්ථ අනුස්සවත්ථෙ දට්ඨබ්බො, න පනාරුචියං.

පාරිවුත්ථෙන ඡන්දෙනාති ඡන්දං ආහරිත්වා කම්මං කාතුං නිසින්නෙනපි ‘‘අසුභලක්ඛණතාදිනා කෙනචි කාරණෙන න කරිස්සාමී’’ති විස්සට්ඨෙ ඡන්දෙ සචෙ පුන කරිස්සති, පුන ඡන්දපාරිසුද්ධිං ආහරිත්වා කාතබ්බං. යථාහ – ‘‘එතස්මිං පාරිවාසියෙ පුන ඡන්දපාරිසුද්ධිං අනානෙත්වා කම්මං කාතුං න වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 1167).

2596. අදෙසෙත්වා ¶ පනාපත්තින්ති ආපන්නං ආපත්තිං අදෙසෙත්වා. නාවිකත්වාන වෙමතින්ති ‘‘අහං, භන්තෙ, සම්බහුලාසු ආපත්තීසු වෙමතිකො, යදා නිබ්බෙමතිකො භවිස්සාමි, තදා තා ආපත්තියො පටිකරිස්සාමී’’ති විමතිං අනාරොචෙත්වා. ‘‘යදා නිබ්බෙමතිකොති එත්ථ සචෙ පනෙස නිබ්බෙමතිකො න හොති, වත්ථුං කිත්තෙත්වාව දෙසෙතුං වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 169) අන්ධකට්ඨකථායං වුත්තං. තත්රායං දෙසනාවිධි – සචෙ මෙඝච්ඡන්නෙ සූරියෙ ‘‘කාලො නු ඛො, විකාලො’’ති ¶ වෙමතිකො භුඤ්ජති, තෙන භික්ඛුනා ‘‘අහං, භන්තෙ, වෙමතිකො භුඤ්ජිං, සචෙ කාලො අත්ථි, සම්බහුලා දුක්කටා ආපත්තියො ආපන්නොම්හි. නො චෙ අත්ථි, සම්බහුලා පාචිත්තියාපත්තියො ආපන්නොම්හී’’ති එවං වත්ථුං කිත්තෙත්වා ‘‘අහං, භන්තෙ, යා තස්මිං වත්ථුස්මිං සම්බහුලා දුක්කටා වා පාචිත්තියා වා ආපත්තියො ආපන්නො, තා තුම්හමූලෙ පටිදෙසෙමී’’ති වත්තබ්බං. එසෙව නයො සබ්බාපත්තීසූති.

ගණ්ඨිපදෙසු පනෙවං විනිච්ඡයො වුත්තො – ‘‘අහං, ආවුසො, ඉත්ථන්නාමාය ආපත්තියා වෙමතිකො, යදා නිබ්බෙමතිකො භවිස්සාමි, තදා තං ආපත්තිං පටිකරිස්සාමී’ති වත්වා උපොසථො කාතබ්බො, පාතිමොක්ඛං සොතබ්බ’’න්ති (මහාව. 170) වචනතො යාව නිබ්බෙමතිකො න හොති, තාව සභාගාපත්තිං පටිග්ගහෙතුං න ලභති. අඤ්ඤෙසඤ්ච කම්මානං පරිසුද්ධො නාම හොති. ‘‘පුන නිබ්බෙමතිකො හුත්වා දෙසෙතබ්බමෙවා’’ති (කඞ්ඛා. අභි. ටී. නිදානවණ්ණනා) නෙව පාළියං, න අට්ඨකථායං අත්ථි, දෙසිතෙ පන න දොසො. ‘‘ඉතො වුට්ඨහිත්වා තං ආපත්තිං පටිකරිස්සාමී’’ති (මහාව. 170) එත්ථාපි එසෙව නයොති.

2597. උපොසථෙති දිනකාරකකත්තබ්බාකාරවසෙන පන්නරසී, සඞ්ඝුපොසථො, සුත්තුද්දෙසොති ඉමෙහි තීහි ලක්ඛණෙහි සමන්නාගතෙ උපොසථෙ. සභික්ඛුම්හා ච ආවාසාති ‘‘යස්මිං උපොසථෙ කිච්ච’’න්තිආදිනා වක්ඛමානප්පකාරා සභික්ඛුකා ආවාසා. ඉධ ‘‘අනාවාසා’’ති සෙසො. ආවාසො වා අනාවාසො වාති එත්ථ ‘‘අභික්ඛුකො වා නානාසංවාසකෙහි සභික්ඛුකො වා’’ති ච ¶ න ගන්තබ්බොති එත්ථ ‘‘අඤ්ඤත්ර සඞ්ඝෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා’’ති ච සෙසො. ‘‘අනාවාසො’’ති උදොසිතාදයො වුත්තා. භික්ඛුනා උපොසථෙ සභික්ඛුම්හා ආවාසා වා අනාවාසා වා අභික්ඛුකො වා නානාසංවාසකෙහි සභික්ඛුකො වා ආවාසො වා අනාවාසො වා අඤ්ඤත්ර සඞ්ඝෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා කුදාචනං කදාචිපි න ගන්තබ්බොති යොජනා.

2598. යස්මිං ¶ ආවාසෙ පන උපොසථෙ කිච්චං සචෙ වත්තති, සො ආවාසො ‘‘සභික්ඛුකො නාමා’’ති පකාසිතොති යොජනා, ඉමිනා සචෙ යත්ථ උපොසථො න වත්තති, සො සන්තෙසුපි භික්ඛූසු අභික්ඛුකො නාමාති දීපෙති.

2599. උපොසථස්ස පයොජනං, තප්පසඞ්ගෙන පවාරණාය ච නිද්ධාරෙතුකාමතායාහ ‘‘උපොසථො කිමත්ථායා’’තිආදි.

2600. පටික්කොසෙය්යාති නිවාරෙය්ය. අදෙන්තස්සපි දුක්කටන්ති එත්ථ ‘‘කොපෙතුං ධම්මිකං කම්ම’’න්ති ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං.

2601. සො චාති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) චතුවග්ගාදිප්පභෙදෙන පඤ්චවිධො සො සඞ්ඝො ච. හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන කත්තබ්බකම්මානං වසෙන පරිදීපිතො, න ඡබ්බග්ගාදීනං කාතුං අයුත්තතාදස්සනවසෙන.

2602. චතුවග්ගාදිභෙදනිබන්ධනං කම්මං දස්සෙතුමාහ ‘‘පවාරණ’’න්තිආදි. පවාරණඤ්ච තථා අබ්භානඤ්ච උපසම්පදඤ්ච ඨපෙත්වා චතුවග්ගෙන අකත්තබ්බං කම්මං න විජ්ජතීති යොජනා.

2603. මජ්ඣදෙසෙ ¶ උපසම්පදා මජ්ඣදෙසූපසම්පදා, තං. අබ්භානං, මජ්ඣදෙසූපසම්පදඤ්ච විනා පඤ්චවග්ගෙන සබ්බං කම්මං කාතුං වට්ටතීති යොජනා.

2604. කිඤ්චිපි කම්මං න න කත්තබ්බන්ති යොජනා, සබ්බම්පි කම්මං කත්තබ්බමෙවාති අත්ථො. ද්වෙ පටිසෙධා පකතත්ථං ගමයන්තීති. වීසතිවග්ගෙන සඞ්ඝෙන සබ්බෙසම්පි කම්මානං කත්තබ්බභාවෙ කිමත්ථං අතිරෙකවීසතිවග්ගස්ස ගහණන්ති ආහ ‘‘ඌනෙ දොසොති ඤාපෙතුං, නාධිකෙ අතිරෙකතා’’ති. යථාවුත්තෙ චතුබ්බිධෙ සඞ්ඝෙ ගණනතො ඌනෙ දොසො හොති, අධිකෙ දොසො න හොතීති ඤාපෙතුං අතිරෙකතා දස්සිතා, අතිරෙකවීසතිවග්ගසඞ්ඝො දස්සිතොති අධිප්පායො.

2605. චතුවග්ගෙන කත්තබ්බෙ පකතත්තාව චත්තාරො කම්මප්පත්තාති දීපිතාති යොජනා. සෙසා ¶ පකතත්තා ඡන්දාරහාති සෙසො. පකතත්තාති අනුක්ඛිත්තා චෙව අන්තිමවත්ථුං අනජ්ඣාපන්නා ච ගහෙතබ්බා. සෙසෙසු චාති පඤ්චවග්ගාදීසුපි.

2606. චතුවග්ගාදිකත්තබ්බකම්මං අසංවාසපුග්ගලං ගණපූරං කත්වා කරොන්තස්ස දුක්කටං හොති. න කෙවලං දුක්කටමෙව, කතඤ්ච කම්මං කුප්පතීති යොජනා.

2607. පරිවාසාදීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන මූලායපටිකස්සනාදීනං ගහණං. තත්රට්ඨන්ති පරිවාසාදීසු ඨිතං. ‘‘තථා’’ති ඉමිනා ‘‘කතං කුප්පති දුක්කට’’න්ති ඉදං අනුවත්තෙති. සෙසං තූති පරිවාසාදිකම්මතො අඤ්ඤං පන උපොසථාදිකම්මං ¶ . වට්ටතීති තෙ පාරිවාසිකාදයො ගණපූරකෙ කත්වා කාතුං වට්ටති.

වස්සූපනායිකක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා

2608. වස්සූපනායිකා වුත්තාති සෙසො. පච්ඡිමා චාති එත්ථ ඉති-සද්දො නිදස්සනෙ. වස්සූපනායිකාති වස්සූපගමනා. ආලයො, වචීභෙදො වා කාතබ්බො උපගච්ඡතාති ඉමිනා වස්සූපගමනප්පකාරො දස්සිතො. උපගච්ඡතා ආලයො කත්තබ්බො, වචීභෙදො වා කත්තබ්බොති සම්බන්ධො. උපගච්ඡන්තෙන ච සෙනාසනෙ අසති ‘‘ඉධ වස්සං වසිස්සාමී’’ති චිත්තුප්පාදමත්තං වා කාතබ්බං, සෙනාසනෙ සති ‘‘ඉමස්මිං විහාරෙ ඉමං තෙමාසං වස්සං උපෙමී’’ති ච ‘‘ඉධ වස්සං උපෙමී’’ති ච වචීභෙදො වා කාතබ්බොති අත්ථො.

2609. ජානං වස්සූපගමනං අනුපගච්ඡතො වාපීති යොජනා. තෙමාසන්ති එත්ථ ‘‘පුරිමං වා පච්ඡිමං වා’’ති සෙසො. චරන්තස්සාපීති එත්ථ ‘‘චාරික’’න්ති සෙසො. පුරිමං වා තෙමාසං පච්ඡිමං වා තෙමාසං අවසිත්වාව චාරිකං චරන්තස්සාපි දුක්කටන්ති යොජනා. තෙමාසන්ති අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. යථාහ – ‘‘න, භික්ඛවෙ, වස්සං උපගන්ත්වා පුරිමං වා තෙමාසං පච්ඡිමං වා තෙමාසං අවසිත්වා චාරිකා පක්කමිතබ්බා, යො පක්කමෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 185).

2610. රුක්ඛස්ස ¶ සුසිරෙති එත්ථ ‘‘සුද්ධෙ’’ති සෙසො. යථාහ – ‘‘රුක්ඛසුසිරෙති එත්ථ සුද්ධෙ රුක්ඛසුසිරෙයෙව න වට්ටති, මහන්තස්ස පන රුක්ඛසුසිරස්ස අන්තො පදරච්ඡදනං කුටිකං ¶ කත්වා පවිසනද්වාරං යොජෙත්වා උපගන්තුං වට්ටතී’’ති. ‘‘රුක්ඛස්ස සුසිරෙ’’ති ඉමිනා රුක්ඛෙකදෙසො විටපොපි සඞ්ගහිතො, සොපි සුද්ධොව න වට්ටති. යථාහ – ‘‘රුක්ඛවිටභියාති එත්ථාපි සුද්ධෙ විටපමත්තෙ න වට්ටති, මහාවිටපෙ පන අට්ටකං බන්ධිත්වා තත්ථ පදරච්ඡදනං කුටිකං කත්වා උපගන්තුං වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 203).

‘‘ඡත්තෙති එත්ථාපි චතූසු ථම්භෙසු ඡත්තං ඨපෙත්වා ආවරණං කත්වා ද්වාරං යොජෙත්වා උපගන්තුං වට්ටති, ඡත්තකුටිකා නාමෙසා හොති. චාටියාති එත්ථාපි මහන්තෙන කපල්ලෙන ඡත්තෙ වුත්තනයෙන කුටිං කත්වාව උපගන්තුං වට්ටතී’’ති අට්ඨකථාවචනතො එවමකතාසු සුද්ධඡත්තචාටීසු නිවාරණං වෙදිතබ්බං. ඡවකුටීති ටඞ්කිතමඤ්චාදයො වුත්තා. යථාහ – ‘‘ඡවකුටිකා නාම ටඞ්කිතමඤ්චාදිභෙදා කුටි, තත්ථ උපගන්තුං න වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 203).

සුසානෙ පන අඤ්ඤං කුටිකං කත්වා උපගන්තුං වට්ටති. ‘‘ඡවසරීරං ඣාපෙත්වා ඡාරිකාය, අට්ඨිකානඤ්ච අත්ථාය කුටිකා කරීයතී’’ති අන්ධකට්ඨකථායං ඡවකුටි වුත්තා. ‘‘ටඞ්කිතමඤ්චොති කසිකුටිකාපාසාණඝරන්ති ලිඛිත’’න්ති (වජිර. ටී. මහාවග්ග 203) වජිරබුද්ධිත්ථෙරො. චතුන්නං පාසාණානං උපරි පාසාණං අත්ථරිත්වා කතො ගෙහොපි ‘‘ටඞ්කිතමඤ්චො’’ති වුච්චති. දීඝෙ මඤ්චපාදෙ මජ්ඣෙ විජ්ඣිත්වා අටනියො පවෙසෙත්වා මඤ්චං කරොන්තීති තස්ස ඉදං උපරි, ඉදං හෙට්ඨාති නත්ථි, පරිවත්තෙත්වා අත්ථතොපි තාදිසොව හොති, තං සුසානෙ, දෙවට්ඨානෙ ච ඨපෙන්ති, අයම්පි ටඞ්කිතමඤ්චො නාම.

2611. ‘‘සති පච්චයවෙකල්ලෙ, සරීරාඵාසුතාය වා’’ති අවසෙසන්තරායානං වක්ඛමානත්තා ‘‘අන්තරායො’’ති ඉමිනා රාජන්තරායාදි දසවිධො ගහෙතබ්බො.

2612-4. ‘‘අනුජානාමි ¶ , භික්ඛවෙ, සත්තන්නං සත්තාහකරණීයෙන අප්පහිතෙපි ගන්තුං, පගෙව පහිතෙ භික්ඛුස්ස භික්ඛුනියා සික්ඛමානාය සාමණෙරස්ස සාමණෙරියා මාතුයා ච පිතුස්ස චා’’ති (මහාව. 198) වුත්තනයං දස්සෙතුමාහ ‘‘මාතාපිතූන’’න්තිආදි.

මාතාපිතූනං ¶ දස්සනත්ථං, පඤ්චන්නං සහධම්මිකානං දස්සනත්ථං වා නෙසං අත්ථෙ සති වා නෙසං අන්තරෙ ගිලානං දට්ඨුං වා තදුපට්ඨාකානං භත්තාදිං පරියෙසනත්ථං වා නෙසං භත්තාදිං පරියෙසනත්ථං වා තථා නෙසං පඤ්චන්නං සහධම්මිකානං අඤ්ඤතරං අනභිරතං උක්කණ්ඨිතං අහං ගන්ත්වා වූපකාසෙස්සං වා වූපකාසාපෙස්සාමි වා ධම්මකථමස්ස කරිස්සාමීති වා තස්ස පඤ්චන්නං සහධම්මිකානං අඤ්ඤතරස්ස උට්ඨිතං උප්පන්නං දිට්ඨිං විවෙචෙස්සාමි වා විවෙචාපෙස්සාමි වා ධම්මකථමස්ස කරිස්සාමීති වා තථා උප්පන්නං කුක්කුච්චං විනොදෙස්සාමීති වා විනොදාපෙස්සාමීති වා ධම්මකථමස්ස කරිස්සාමීති වා එවං විනයඤ්ඤුනා භික්ඛුනා සත්තාහකිච්චෙන අපෙසිතෙපි ගන්තබ්බං, පගෙව පහිතෙති යොජනා.

භත්තාදීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන භෙසජ්ජපරියෙසනාදිං සඞ්ගණ්හාති. යථාහ – ‘‘ගිලානභත්තං වා පරියෙසිස්සාමි, ගිලානුපට්ඨාකභත්තං වා පරියෙසිස්සාමි, ගිලානභෙසජ්ජං වා පරියෙසිස්සාමි, පුච්ඡිස්සාමි වා උපට්ඨහිස්සාමි වා’’ති. වූපකාසෙස්සන්ති යත්ථ අනභිරති උප්පන්නා, තතො අඤ්ඤත්ථ ගහෙත්වා ගමිස්සාමීති අත්ථො.

විනොදෙස්සාමහන්ති වාති එත්ථ වා-සද්දෙන ‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ගරුධම්මං අජ්ඣාපන්නො හොති පරිවාසාරහො, සො චෙ භික්ඛූනං සන්තිකෙ දූතං පහිණෙය්ය ‘අහඤ්හි ගරුධම්මං අජ්ඣාපන්නො පරිවාසාරහො, ආගච්ඡන්තු භික්ඛූ, ඉච්ඡාමි ¶ භික්ඛූනං ආගත’න්ති. ගන්තබ්බං, භික්ඛවෙ, සත්තාහකරණීයෙන අප්පහිතෙපි, පගෙව පහිතෙ ‘පරිවාසදානං උස්සුක්කං කරිස්සාමි වා අනුස්සාවෙස්සාමි වා ගණපූරකො වා භවිස්සාමී’’තිආදිනයං (මහාව. 193) සඞ්ගණ්හාති. එවං සත්තාහකිච්චෙන ගච්ඡන්තෙන අන්තොඋපචාරසීමාය ඨිතෙනෙව ‘‘අන්තොසත්තාහෙ ආගච්ඡිස්සාමී’’ති ආභොගං කත්වා ගන්තබ්බං. සචෙ ආභොගං අකත්වා උපචාරසීමං අතික්කමති, ඡින්නවස්සො හොතීති වදන්ති.

2615. ‘‘අයං පනෙත්ථ පාළිමුත්තකරත්තිච්ඡෙදවිනිච්ඡයො’’ති අට්ඨකථාගතං රත්තිච්ඡෙදවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘වස්සං උපගතෙනෙත්ථා’’තිආදි. එත්ථාති ඉමස්මිං සත්තාහකිච්චාධිකාරෙ. අයං පාළිමුත්තකවිනිච්ඡයො දට්ඨබ්බොති අත්ථො.

2616. ‘‘අසුකං නාම දිවස’’න්තිආදිනා නිමන්තනාකාරං වක්ඛති. පුබ්බන්ති පඨමං. වට්ටතීති ¶ සත්තාහකිච්චෙන ගන්තුං වට්ටති. යථාහ – ‘‘සචෙ එකස්මිං මහාවාසෙ පඨමංයෙව කතිකා කතා හොති ‘අසුකදිවසං නාම සන්නිපතිතබ්බ’න්ති, නිමන්තිතොයෙව නාම හොති, ගන්තුං වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 199). ‘‘උපාසකෙහි ‘ඉමස්මිං නාම දිවසෙ දානාදීනි කරොම, සබ්බෙ එව සන්නිපතන්තූ’ති කතිකායපි කතාය ගන්තුං වට්ටති, නිමන්තිතොයෙව නාම හොතී’’ති කෙචි.

2617. භණ්ඩකන්ති අත්තනො චීවරභණ්ඩං. න වට්ටතීති සත්තාහකිච්චෙන ගන්තුං න වට්ටති. පහිණන්තීති චීවරධොවනාදිකම්මෙන පහිණන්ති. ආචරියුපජ්ඣායානං ආණත්තියෙන කෙනචි අනවජ්ජකිච්චෙන සත්තාහකරණීයෙන ගන්තුං වට්ටතීති ඉමිනාව දීපිතං හොති.

2618. උද්දෙසාදීනමත්ථායාති ¶ පාළිවාචනානි සන්ධාය. ආදි-සද්දෙන පරිපුච්ඡාදිං සඞ්ගණ්හාති. ගරූනන්ති අගිලානානම්පි ආචරියුපජ්ඣායානං. ගන්තුං ලභතීති සත්තාහකරණීයෙන ගන්තුං ලභති. පුග්ගලොති පකරණතො භික්ඛුංයෙව ගණ්හාති.

2619. ආචරියොති නිදස්සනමත්තං, උපජ්ඣායෙන නිවාරිතෙපි එසෙව නයො. ‘‘සචෙ පන නං ආචරියො ‘අජ්ජ මා ගච්ඡා’ති වදති, වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 199) අට්ඨකථානයං දස්සෙතුමාහ ‘‘රත්තිච්ඡෙදෙ අනාපත්ති, හොතීති පරිදීපිතා’’ති. රත්තිච්ඡෙදෙති වස්සච්ඡෙදනිමිත්තං. ‘‘රත්තිච්ඡෙදෙ’’ති සබ්බත්ථ වස්සච්ඡෙදොති සන්නිට්ඨානං කත්වා වදන්ති, එවං සත්තාහකරණීයෙන ගතං නං අන්තොසත්තාහෙයෙව පුන ආගච්ඡන්තං සචෙ ආචරියො වා උපජ්ඣායො වා ‘‘අජ්ජ මා ගච්ඡා’’ති වදති, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්තීති අධිප්පායො, වස්සච්ඡෙදො පන හොතියෙවාති දට්ඨබ්බං සත්තාහස්ස බහිද්ධා වීතිනාමිතත්තා.

2620. යස්ස කස්සචි ඤාතිස්සාති මාතාපිතූහි අඤ්ඤස්ස ඤාතිජනස්ස. ‘‘ගච්ඡතො දස්සනත්ථායා’’ති ඉමිනා සෙසඤාතිකෙහි ‘‘මයං ගිලානා භදන්තානං ආගමනං ඉච්ඡාමා’’ති ච ‘‘උපට්ඨාකකුලෙහි දානං දස්සාම, ධම්මං සොස්සාම, භික්ඛූනං දස්සනං ඉච්ඡාමා’’ති ච එවං කත්තබ්බං නිද්දිසිත්වා දූතෙ වා පෙසිතෙ සත්තාහකරණීයෙන ගච්ඡතො රත්තිච්ඡෙදො ච දුක්කටඤ්ච න හොතීති වුත්තං හොති. යථාහ ‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුස්ස ඤාතකො ගිලානො හොති…පෙ… ගන්තබ්බං, භික්ඛවෙ, සත්තාහකරණීයෙන පහිතෙ, න ත්වෙව අප්පහිතෙ’’ති (මහාව. 199) ච ¶ ‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, උපාසකෙන සඞ්ඝං උද්දිස්ස විහාරො කාරාපිතො හොති…පෙ… ඉච්ඡාමි දානඤ්ච ¶ දාතුං ධම්මඤ්ච සොතුං භික්ඛූ ච පස්සිතුන්ති. ගන්තබ්බං, භික්ඛවෙ, සත්තාහකරණීයෙන පහිතෙ, න ත්වෙව අප්පහිතෙ’’ති (මහාව. 188) ච.

2621. ‘‘අහං ගාමකං ගන්ත්වා අජ්ජෙව ආගමිස්සාමී’’ති ආගච්ඡං ආගච්ඡන්තො සචෙ පාපුණිතුං න සක්කොතෙව, වට්ටතීති යොජනා. වට්ටතීති එත්ථ ‘‘අජ්ජෙව ආගමිස්සාමී’’ති ගන්ත්වා ආගච්ඡන්තස්ස අන්තරාමග්ගෙ සචෙ අරුණුග්ගමනං හොති, වස්සච්ඡෙදොපි න හොති, රත්තිච්ඡෙදදුක්කටඤ්ච නත්ථීති අධිප්පායො.

2622. වජෙති (මහාව. අට්ඨ. 203) ගොපාලකානං නිවාසනට්ඨානෙ. සත්ථෙති ජඞ්ඝසත්ථසකටසත්ථානං සන්නිවිට්ඨොකාසෙ. තීසු ඨානෙසු භික්ඛුනො, වස්සච්ඡෙදෙ අනාපත්තීති තෙහි සද්ධිං ගච්ඡන්තස්සෙව නත්ථි ආපත්ති, තෙහි වියුඤ්ජිත්වා ගමනෙ පන ආපත්තියෙව, පවාරෙතුඤ්ච න ලභති.

වජාදීසු වස්සං උපගච්ඡන්තෙන වස්සූපනායිකදිවසෙ තෙන භික්ඛුනා උපාසකා වත්තබ්බා ‘‘කුටිකා ලද්ධුං වට්ටතී’’ති. සචෙ කරිත්වා දෙන්ති, තත්ථ පවිසිත්වා ‘‘ඉධ වස්සං උපෙමී’’ති තික්ඛත්තුං වත්තබ්බං. නො චෙ දෙන්ති, සාලාසඞ්ඛෙපෙන ඨිතසකටස්ස හෙට්ඨා උපගන්තබ්බං. තම්පි අලභන්තෙන ආලයො කාතබ්බො. සත්ථෙ පන කුටිකාදීනං අභාවෙ ‘‘ඉධ වස්සං උපෙමී’’ති වචීභෙදං කත්වා උපගන්තුං න වට්ටති, ආලයකරණමත්තමෙව වට්ටති. ආලයො නාම ‘‘ඉධ වස්සං වසිස්සාමී’’ති චිත්තුප්පාදමත්තං.

සචෙ මග්ගප්පටිපන්නෙයෙව සත්ථෙ පවාරණදිවසො හොති, තත්ථෙව පවාරෙතබ්බං. අථ සත්ථො අන්තොවස්සෙයෙව භික්ඛුනා පත්ථිතට්ඨානං පත්වා අතික්කමති. පත්ථිතට්ඨානෙ ¶ වසිත්වා තත්ථ භික්ඛූහි සද්ධිං පවාරෙතබ්බං. අථාපි සත්ථො අන්තොවස්සෙයෙව අන්තරා එකස්මිං ගාමෙ තිට්ඨති වා විප්පකිරති වා, තස්මිංයෙව ගාමෙ භික්ඛූහි සද්ධිං වසිත්වා පවාරෙතබ්බං, අප්පවාරෙත්වා තතො පරං ගන්තුං න වට්ටති.

නාවාය වස්සං උපගච්ඡන්තෙනාපි කුටියංයෙව උපගන්තබ්බං. පරියෙසිත්වා අලභන්තෙ ආලයො කාතබ්බො ¶ . සචෙ අන්තොතෙමාසං නාවා සමුද්දෙයෙව හොති, තත්ථෙව පවාරෙතබ්බං. අථ නාවා කූලං ලභති, සයඤ්ච පරතො ගන්තුකාමො හොති, ගන්තුං න වට්ටති. නාවාය ලද්ධගාමෙයෙව වසිත්වා භික්ඛූහි සද්ධිං පවාරෙතබ්බං. සචෙපි නාවා අනුතීරමෙව අඤ්ඤත්ථ ගච්ඡති, භික්ඛු ච පඨමං ලද්ධගාමෙයෙව වසිතුකාමො, නාවා ගච්ඡතු, භික්ඛුනා තත්ථෙව වසිත්වා භික්ඛූහි සද්ධිං පවාරෙතබ්බං.

ඉති වජෙ, සත්ථෙ, නාවායන්ති තීසු ඨානෙසු නත්ථි වස්සච්ඡෙදෙ ආපත්ති, පවාරෙතුඤ්ච ලභති.

2623. සති පච්චයවෙකල්ලෙති පිණ්ඩපාතාදීනං පච්චයානං ඌනත්තෙ සති. සරීරාඵාසුතාය වාති සරීරස්ස අඵාසුතාය ආබාධෙ වා සති. වස්සං ඡෙත්වාපි පක්කමෙති වස්සච්ඡෙදං කත්වාපි යථාඵාසුකට්ඨානං ගච්ඡෙය්ය. අපි-සද්දෙන වස්සං අඡෙත්වා වස්සච්ඡෙදකාරණෙ සති සත්තාහකරණීයෙන ගන්තුම්පි වට්ටතීති දීපෙති.

2624. යෙන කෙනන්තරායෙනාති රාජන්තරායාදීසු යෙන කෙනචි අන්තරායෙන. යො භික්ඛු වස්සං නොපගතො, තෙනාපි ඡින්නවස්සෙන වාපි දුතියා වස්සූපනායිකා උපගන්තබ්බාති යොජනා.

2625-6. සත්තාහන්ති ¶ අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. ‘‘වීතිනාමෙතී’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. උපගන්ත්වාපි වා බහිද්ධා එව සත්තාහං වීතිනාමෙති චෙ. යො ගච්ඡති, යො ච වීතිනාමෙති, තස්ස භික්ඛුස්ස. පුරිමාපි න විජ්ජතීති අනුපගතත්තා, ඡින්නවස්සත්තා ච පුරිමාපි වස්සූපනායිකා න විජ්ජති න ලභති. ඉමෙසං ද්වින්නං යථාක්කමං උපචාරාතික්කමෙ, සත්තාහාතික්කමෙ ච ආපත්ති වෙදිතබ්බා.

පටිස්සවෙ ච භික්ඛුස්ස, හොති ආපත්ති දුක්කටන්ති ‘‘ඉධ වස්සං වසථා’’ති වුත්තෙ ‘‘සාධූ’’ති පටිස්සුණිත්වා තස්ස විසංවාදෙ අසච්චාපනෙ ආපත්ති හොති. කතමාති ආහ ‘‘දුක්කට’’න්ති. න කෙවලං එතස්සෙව විසංවාදෙ ආපත්ති හොති, අථ ඛො ඉතරෙසම්පි පටිස්සවානං විසංවාදෙ ආපත්ති වෙදිතබ්බා. යථාහ – ‘‘පටිස්සවෙ ච ආපත්ති දුක්කටස්සාති එත්ථ න කෙවලං ‘ඉමං තෙමාසං ඉධ වස්සං වසථා’ති එතස්සෙව පටිස්සවස්ස විසංවාදෙ ආපත්ති, ‘ඉමං ¶ තෙමාසං භික්ඛං ගණ්හථ, උභොපි මයං ඉධ වස්සං වසිස්සාම, එකතොව උද්දිසාපෙස්සාමා’ති එවමාදිනාපි තස්ස තස්ස පටිස්සවස්ස විසංවාදෙ දුක්කට’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 207). තඤ්ච ඛො පටිස්සවකාලෙ සුද්ධචිත්තස්ස පච්ඡා විසංවාදනපච්චයා හොති. පඨමං අසුද්ධචිත්තස්ස පන පටිස්සවෙ පාචිත්තියං, විසංවාදෙන දුක්කටන්ති පාචිත්තියෙන සද්ධිං දුක්කටං යුජ්ජති.

2627. ‘‘වස්සං උපගන්ත්වා පන අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වා තදහෙව සත්තාහකරණීයෙන පක්කමන්තස්සාපි අන්තොසත්තාහෙ නිවත්තන්තස්ස අනාපත්තී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 207) අට්ඨකථාවචනතො, ‘‘කො වාදො වසිත්වා බහි ගච්ඡතො’’ති වක්ඛමානත්තා ¶ ච ‘‘නුට්ඨාපෙත්වා පනාරුණ’’න්ති පාඨො ගහෙතබ්බො. කත්ථචි පොත්ථකෙසු ‘‘උට්ඨාපෙත්වා පනාරුණ’’න්ති පාඨො දිස්සති, සො න ගහෙතබ්බො.

2628. වසිත්වාති ද්වීහතීහං වසිත්වා. යථා වස්සං වසිත්වා අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වාව සත්තාහකරණීයෙන ගච්ඡතො අනාපත්ති, තථා ගතට්ඨානතො අන්තොසත්තාහෙ ආගන්ත්වා පුනපි අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වාව සත්තාහකරණීයෙන ගච්ඡතො අනාපත්ති. ‘‘සත්තාහවාරෙන අරුණො උට්ඨාපෙතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 201) අට්ඨකථාවචනං සත්තමාරුණෙන පටිබද්ධදිවසං සත්තමෙන අරුණෙනෙව සඞ්ගහෙත්වා සත්තමඅරුණබ්භන්තරෙ අනාගන්ත්වා අට්ඨමං අරුණං බහි උට්ඨාපෙන්තස්ස රත්තිච්ඡෙදදස්සනපරං, න සත්තමඅරුණස්සෙව තත්ථ උට්ඨාපෙතබ්බභාවදස්සනපරන්ති ගහෙතබ්බං සික්ඛාභාජනඅට්ඨකථාය, සීහළගණ්ඨිපදෙසු ච තථා විනිච්ඡිතත්තා.

2629. ‘‘නොපෙති අසතියා’’ති පදච්ඡෙදො, නොපෙතීති ‘‘ඉමස්මිං විහාරෙ ඉමං තෙමාසං වස්සං උපෙමී’’ති වචීභෙදෙන න උපගච්ඡති.

2630. වුත්තමෙවත්ථං සමත්ථෙතුමාහ ‘‘න දොසො කොචි විජ්ජතී’’ති.

2631. ‘‘ඉමස්මිං විහාරෙ ඉමං තෙමාසං වස්සං උපෙමී’’ති තික්ඛත්තුං වචනෙ නිච්ඡාරිතෙ එව වස්සං උපගතො සියාති යොජනා. ‘‘නිච්ඡාරිතෙව තික්ඛත්තු’’න්ති ඉදං උක්කංසවසෙන වුත්තං, සකිං, ද්වික්ඛත්තුං වා නිච්ඡාරිතෙපි වස්සූපගතො නාම හොතීති. යථාහ – ‘‘ඉමස්මිං විහාරෙ ඉමං ¶ තෙමාසං වස්සං උපෙමීති සකිං වා ද්වත්තික්ඛත්තුං වා වාචං නිච්ඡාරෙත්වාව වස්සං උපගන්තබ්බ’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 184).

2632. නවමිතො ¶ පට්ඨාය ගන්තුං වට්ටති, ආගච්ඡතු වා මා වා, අනාපත්තී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 207) අට්ඨකථානයං දස්සෙතුමාහ ‘‘ආදිං තු නවමිං කත්වා’’තිආදි. නවමිං පභුති ආදිං කත්වා, නවමිතො පට්ඨායාති වුත්තං හොති. ගන්තුං වට්ටතීති සත්තාහකරණීයෙනෙව ගන්තුං වට්ටති, තස්මා පවාරණදිවසෙපි තදහෙව ආගන්තුං අසක්කුණෙය්යට්ඨානං පවාරණත්ථාය ගච්ඡන්තෙන ලබ්භමානෙන සත්තාහකරණීයෙන ගන්තුං වට්ටති. ‘‘පවාරෙත්වා පන ගන්තුං වට්ටති පවාරණාය තංදිවසසන්නිස්සිතත්තා’’ති (වජිර. ටී. මහාවග්ග 207) හි වජිරබුද්ධිත්ථෙරො. සො පච්ඡා ආගච්ඡතු වා මා වා, දොසො න විජ්ජතීති යොජනා.

වස්සූපනායිකක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා.

2633. ‘‘පවාරණා’’ති ඉදං ‘‘චාතුද්දසී’’තිආදීහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. තස්මිං තස්මිං දිනෙ කාතබ්බා පවාරණා අභෙදොපචාරෙන තථා වුත්තා. සාමග්ගී උපොසථක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනාය වුත්තසරූපාව. සාමග්ගිපවාරණං කරොන්තෙහි ච පඨමං පවාරණං ඨපෙත්වා පාටිපදතො පට්ඨාය යාව කත්තිකචාතුමාසිපුණ්ණමා එත්ථන්තරෙ කාතබ්බා, තතො පච්ඡා වා පුරෙ වා න වට්ටති. තෙවාචී ද්වෙකවාචීති ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ…පෙ… තෙවාචිකං පවාරෙය්ය, ද්වෙවාචිකං පවාරෙය්ය, එකවාචිකං පවාරෙය්යා’’ති තං තං ඤත්තිං ඨපෙත්වා කාතබ්බා පවාරණා වුච්චති.

2634. තීණි කම්මානි මුඤ්චිත්වා, අන්තෙනෙව පවාරයෙති ‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, පවාරණකම්මානි, අධම්මෙන වග්ගං පවාරණකම්මං…පෙ… ධම්මෙන සමග්ගං පවාරණකම්ම’’න්ති (මහාව. 212) වත්වා ‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ ¶ , යදිදං අධම්මෙන වග්ගං පවාරණකම්මං, න, භික්ඛවෙ, එවරූපං පවාරණකම්මං කාතබ්බං…පෙ… තත්ර, භික්ඛවෙ, යදිදං ධම්මෙන සමග්ගං පවාරණකම්මං, එවරූපං, භික්ඛවෙ, පවාරණකම්මං කාතබ්බ’’න්තිආදිවචනතො (මහාව. 212) තීණි ¶ අකත්තබ්බානි පවාරණකම්මානි මුඤ්චිත්වා කාතුං අනුඤ්ඤාතෙන චතුත්ථෙන පවාරණකම්මෙන පවාරෙය්යාති අත්ථො. තස්ස විභාගෙකදෙසං ‘‘පඤ්ච යස්මිං පනාවාසෙ’’තිආදිනා වක්ඛති.

2635. පුබ්බකිච්චං සමාපෙත්වාති –

‘‘සම්මජ්ජනී පදීපො ච, උදකං ආසනෙන ච;

පවාරණාය එතානි, ‘පුබ්බකරණ’න්ති වුච්චති.

‘‘ඡන්දපාරිසුද්ධිඋතුක්ඛානං, භික්ඛුගණනා ච ඔවාදො;

පවාරණාය එතානි, ‘පුබ්බකිච්ච’න්ති වුච්චතී’’ති. –

වුත්තං නවවිධං පුබ්බකිච්චං නිට්ඨාපෙත්වා.

‘‘පවාරණා යාවතිකා ච භික්ඛූ කම්මප්පත්තා,

වජ්ජනීයා ච පුග්ගලා තස්මිං න හොන්ති,

‘පත්තකල්ල’න්ති වුච්චතී’’ති. –

වුත්තෙ චතුබ්බිධෙ පත්තකල්ලෙ සමොධානිතෙ පරිසමාපිතෙ.

ඤත්තිං ඨපෙත්වාති ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අජ්ජ පවාරණා, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො පවාරෙය්යා’’ති (මහාව. 210) එවං සබ්බසඞ්ගාහිකවසෙන ච ‘‘තෙවාචිකං පවාරෙය්යා’’ති ච දානාදිකරණෙන යෙභුය්යෙන රත්තියා ඛෙපිතාය ච රාජාදිඅන්තරායෙ සති ච තදනුරූපතො ‘‘ද්වෙවාචිකං, එකවාචිකං, සමානවස්සිකං පවාරෙය්යා’’ති ච ඤත්තිං ඨපෙත්වා ¶ , තාසං විසෙසො අට්ඨකථායං දස්සිතොයෙව. යථාහ –

‘‘එවඤ්හි ¶ වුත්තෙ තෙවාචිකඤ්ච ද්වෙවාචිකඤ්ච එකවාචිකඤ්ච පවාරෙතුං වට්ටති, සමානවස්සිකං න වට්ටති. ‘තෙවාචිකං පවාරෙය්යා’ති වුත්තෙ පන තෙවාචිකමෙව වට්ටති, අඤ්ඤං න වට්ටති, ‘ද්වෙවාචිකං පවාරෙය්යා’ති වුත්තෙ ද්වෙවාචිකඤ්ච තෙවාචිකඤ්ච වට්ටති, එකවාචිකඤ්ච සමානවස්සිකඤ්ච න වට්ටති. ‘එකවාචිකං පවාරෙය්යා’ති වුත්තෙ පන එකවාචිකද්වෙවාචිකතෙවාචිකානි වට්ටන්ති, සමානවස්සිකමෙව න වට්ටති. ‘සමානවස්සික’න්ති වුත්තෙ සබ්බං වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 210).

කාතබ්බාති ථෙරෙන භික්ඛුනා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා එවමස්ස වචනීයො ‘‘සඞ්ඝං, ආවුසො, පවාරෙමි දිට්ඨෙන වා…පෙ… තතියම්පි ආවුසො, සඞ්ඝං පවාරෙමි දිට්ඨෙන වා…පෙ… පස්සන්තො පටිකරිස්සාමී’’ති (මහාව. 210) වුත්තනයෙන කාතබ්බා. නවකෙන භික්ඛුනා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා…පෙ… තතියම්පි, භන්තෙ, සඞ්ඝං පවාරෙමි දිට්ඨෙන වා…පෙ… පස්සන්තො පටිකරිස්සාමීති (මහාව. 210) වුත්තනයෙන කාතබ්බා.

2636. ථෙරෙසු පවාරෙන්තෙසු යො පන නවො, සො සයං යාව පවාරෙති, තාව උක්කුටිකං නිසීදෙය්යාති යොජනා.

2637. චත්තාරො වා තයොපි වා එකාවාසෙ එකසීමායං වසන්ති චෙ, ඤත්තිං වත්වා ‘‘සුණන්තු මෙ, ආයස්මන්තො, අජ්ජ පවාරණා, යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, මයං අඤ්ඤමඤ්ඤං පවාරෙය්යාමා’’ති (මහාව. 216) ගණඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරෙය්යුන්ති යොජනා.

පවාරෙය්යුන්ති ¶ එත්ථ ථෙරෙන භික්ඛුනා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා තෙ තයො වා ද්වෙ වා භික්ඛූ එවමස්සු වචනීයා ‘‘අහං, ආවුසො, ආයස්මන්තෙ පවාරෙමි දිට්ඨෙන වා සුතෙන වා පරිසඞ්කාය වා, වදන්තු මං ආයස්මන්තො අනුකම්පං උපාදාය, පස්සන්තො පටිකරිස්සාමි. දුතියම්පි…පෙ… තතියම්පි අහං, ආවුසො, ආයස්මන්තෙ පවාරෙමි දිට්ඨෙන වා සුතෙන වා පරිසඞ්කාය වා, වදන්තු මං ආයස්මන්තො අනුකම්පං උපාදාය, පස්සන්තො පටිකරිස්සාමී’’ති (මහාව. 216) පවාරෙතබ්බං. නවෙනපි ‘‘අහං, භන්තෙ, ආයස්මන්තෙ පවාරෙමි දිට්ඨෙන වා සුතෙන වා පරිසඞ්කාය වා, වදන්තු මං ආයස්මන්තො අනුකම්පං උපාදාය ¶ , පස්සන්තො පටිකරිස්සාමි. දුතියම්පි…පෙ… තතියම්පි අහං, භන්තෙ, ආයස්මන්තෙ පවාරෙමි දිට්ඨෙන වා සුතෙන වා පරිසඞ්කාය වා, වදන්තු මං ආයස්මන්තො අනුකම්පං උපාදාය, පස්සන්තො පටිකරිස්සාමී’’ති පවාරෙතබ්බං.

2638. අඤ්ඤමඤ්ඤං පවාරෙය්යුං, විනා ඤත්තිං දුවෙ ජනා. තෙසු ථෙරෙන ‘‘අහං, ආවුසො, ආයස්මන්තං පවාරෙමි දිට්ඨෙන වා සුතෙන වා පරිසඞ්කාය වා, වදතු මං ආයස්මා අනුකම්පං උපාදාය, පස්සන්තො පටිකරිස්සාමි. දුතියම්පි…පෙ… තතියම්පි අහං, ආවුසො, ආයස්මන්තං පවාරෙමි…පෙ… පටිකරිස්සාමී’’ති (මහාව. 217) පවාරෙතබ්බං. නවෙනපි ‘‘අහං, භන්තෙ, ආයස්මන්තං පවාරෙමි…පෙ… වදතු මං ආයස්මා අනුකම්පං උපාදාය, පස්සන්තො පටිකරිස්සාමි. දුතියම්පි…පෙ… තතියම්පි අහං, භන්තෙ, ආයස්මන්තං පවාරෙමි…පෙ… පටිකරිස්සාමී’’ති පවාරෙතබ්බං.

අධිට්ඨෙය්යාති පුබ්බකිච්චං සමාපෙත්වා ‘‘අජ්ජ මෙ පවාරණා චාතුද්දසී’’ති වා ‘‘පන්නරසී’’ති වා වත්වා ‘‘අධිට්ඨාමී’’ති අධිට්ඨෙය්ය ¶ . යථාහ ‘‘අජ්ජ මෙ පවාරණාති එත්ථ සචෙ චාතුද්දසිකා හොති, ‘අජ්ජ මෙ පවාරණා චාතුද්දසී’ති, සචෙ පන්නරසිකා, ‘අජ්ජ මෙ පවාරණා පන්නරසී’ති එවං අධිට්ඨාතබ්බ’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 218), ඉමිනා සබ්බසඞ්ගාහාදිඤත්තීසු ච තස්මිං තස්මිං දිවසෙ සො සො වොහාරො කාතබ්බොති දීපිතමෙව.

සෙසා සඞ්ඝපවාරණාති පඤ්චහි, අතිරෙකෙහි වා භික්ඛූහි කත්තබ්බා පවාරණා සඞ්ඝපවාරණා.

2639. පවාරිතෙති පඨමපවාරණාය පවාරිතෙ. අනාගතොති කෙනචි අන්තරායෙන පුරිමිකාය ච පච්ඡිමිකාය ච වස්සූපනායිකාය වස්සං අනුපගතො. අවුත්ථොති පච්ඡිමිකාය උපගතො. වුත්තඤ්හි ඛුද්දසික්ඛාවණ්ණනාය ‘‘අවුත්ථොති පච්ඡිමිකාය උපගතො අපරිනිට්ඨිතත්තා ‘අවුත්ථො’ති වුච්චතී’’ති. පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරෙය්යාති යොජනා. එත්ථ ‘‘තෙසං සන්තිකෙ’’ති සෙසො.

2640-1. යස්මිං ¶ පනාවාසෙ පඤ්ච වා චත්තාරො වා තයො වා සමණා වසන්ති, තෙ තත්ථ එකෙකස්ස පවාරණං හරිත්වාන සචෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං පවාරෙන්ති, ආපත්ති දුක්කටන්ති යොජනා.

සෙසන්ති ‘‘අධම්මෙන සමග්ග’’න්තිආදිකං විනිච්ඡයං. ඉධාති ඉමස්මිං පවාරණාධිකාරෙ. බුධොති විනයධරො. උපොසථෙ වුත්තනයෙනාති උපොසථවිනිච්ඡයෙ වුත්තක්කමෙන. නයෙති ජානෙය්ය.

2642. සම්පාදෙතත්තනො සුචින්ති අත්තනො උපොසථං සම්පාදෙති. සබ්බං සාධෙතීති උපොසථාදිසබ්බං කම්මං නිප්ඵාදෙති. නත්තනොති අත්තනො උපොසථං න නිප්ඵාදෙති.

2643. තස්මාති ¶ යස්මා අත්තනො සුචිං න සාධෙති, තස්මා. උභින්නන්ති අත්තනො ච සඞ්ඝස්ස ච. කිච්චසිද්ධත්ථමෙවිධාති උපොසථාදිකම්මනිප්පජ්ජනත්ථං ඉධ ඉමස්මිං උපොසථකම්මාදිපකරණෙ. පාරිසුද්ධිපීති එත්ථ පි-සද්දෙන පවාරණා සඞ්ගහිතා. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘ඡන්දං වා පාරිසුද්ධිං වා, ගහෙත්වා වා පවාරණ’’න්ති.

ඡන්දපාරිසුද්ධිපවාරණං දෙන්තෙන සචෙ සාපත්තිකො හොති, ආපත්තිං දෙසෙත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ඡන්දාදිහාරකො භික්ඛු වත්තබ්බො ‘‘ඡන්දං දම්මි, ඡන්දං මෙ හර, ඡන්දං මෙ ආරොචෙහී’’ති (මහාව. 165), ‘‘පාරිසුද්ධිං දම්මි, පාරිසුද්ධිං මෙ හර, පාරිසුද්ධිං මෙ ආරොචෙහී’’ති (මහාව. 164), ‘‘පවාරණං දම්මි, පවාරණං මෙ හර, පවාරණං මෙ ආරොචෙහි, මමත්ථාය පවාරෙහී’’ති (මහාව. 213).

2644. ‘‘ඡන්දො එකෙනා’’ති පදච්ඡෙදො. එකෙන බහූනම්පි ඡන්දො හාතබ්බො, තථා පාරිසුද්ධි හාතබ්බා. පි-සද්දෙන පවාරණා හාතබ්බාති යොජනා. පරම්පරාහටො ඡන්දොති බහූනං වා එකස්ස වා ඡන්දාදිහාරකස්ස හත්ථතො අන්තරා අඤ්ඤෙන ගහිතා ඡන්දපාරිසුද්ධිපවාරණා. විසුද්ධියා න ගච්ඡති අනවජ්ජභාවාය න පාපුණාති බිළාලසඞ්ඛලිකඡන්දාදීනං සඞ්ඝමජ්ඣං අගමනෙන වග්ගභාවකරණතො.

එත්ථ ච යථා බිළාලසඞ්ඛලිකාය පඨමවලයං දුතියවලයං පාපුණාති, න තතියං, එවමිමෙපි ඡන්දාදයො දායකෙන යස්ස දින්නා, තතො අඤ්ඤත්ථ න ගච්ඡතීති බිළාලසඞ්ඛලිකාසදිසත්තා ¶ ‘‘බිළාලසඞ්ඛලිකා’’ති වුත්තා. බිළාලසඞ්ඛලිකාග්ගහණඤ්චෙත්ථ යාසං කාසඤ්චි සඞ්ඛලිකානං උපලක්ඛණමත්තන්ති දට්ඨබ්බං.

2645-6. ඡන්දං ¶ වා පාරිසුද්ධිං වා පවාරණං වා ගහෙත්වා ඡන්දාදිහාරකො සඞ්ඝමප්පත්වා සචෙ සාමණෙරාදිභාවං පටිජානෙය්ය වා විබ්භමෙය්ය වා මරෙය්ය වා, තං සබ්බං ඡන්දාදිභාවං නාහටං හොති, සඞ්ඝං පත්වා එවං සියා සාමණෙරාදිභාවං පටිජානන්තො, විබ්භන්තො, කාලකතො වා භවෙය්ය, තං සබ්බං හටං ආනීතං හොතීති යොජනා.

තත්ථ සාමණෙරාදිභාවං වා පටිජානෙය්යාති ‘‘අහං සාමණෙරො’’තිආදිනා භූතං සාමණෙරාදිභාවං කථෙය්ය, පච්ඡා සාමණෙරභූමියං පතිට්ඨහෙය්යාති අත්ථො. ආදි-සද්දෙන අන්තිමවත්ථුං අජ්ඣාපන්නො ගහිතො.

2647. සඞ්ඝං පත්වාති අන්තමසො තංතංකම්මප්පත්තස්ස චතුවග්ගාදිසඞ්ඝස්ස හත්ථපාසං පත්වාති අත්ථො. පමත්තොති පමාදං සතිසම්මොසං පත්තො. සුත්තොති නිද්දූපගතො. ඛිත්තචිත්තකොති යක්ඛාදීහි වික්ඛෙපමාපාදිතචිත්තො. නාරොචෙතීති අත්තනො ඡන්දාදීනං ආහටභාවං එකස්සාපි භික්ඛුනො න කථෙති. සඤ්චිච්චාති සඤ්චෙතෙත්වා ජානන්තොයෙව අනාදරියො නාරොචෙති, දුක්කටං හොති.

2648. යෙ තෙති යෙ තෙ භික්ඛූ ථෙරා වා නවා වා මජ්ඣිමා වා. විපස්සනාති සහචරියෙන සමථොපි ගය්හති. සමථවිපස්සනා ච ඉධ තරුණායෙව අධිප්පෙතා, තස්මා විපස්සනායුත්තාති එත්ථ තරුණාහි සමථවිපස්සනාහි සමන්නාගතාති අත්ථො. රත්තින්දිවන්ති අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. අතන්දිතාති අනලසා.

‘‘රත්තින්දිව’’න්ති එත්ථ රත්ති-සද්දෙන රත්තියායෙව ගහණං, උදාහු එකදෙසස්සාති ආහ ‘‘පුබ්බරත්තාපරරත්ත’’න්ති. පුබ්බා ච සා රත්ති චාති පුබ්බරත්ති, පඨමයාමො, අපරා ච ¶ සා රත්ති චාති අපරරත්ති, පච්ඡිමයාමො, පුබ්බරත්ති ච අපරරත්ති චාති සමාහාරද්වන්දෙ සමාසන්තෙ අ-කාරපච්චයං කත්වා ‘‘පුබ්බරත්තාපරරත්ත’’න්ති වුත්තං. ඉධාපි අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. මජ්ඣිමයාමෙ කායදරථවූපසමනත්ථාය සුපනං අනුඤ්ඤාතන්ති තං වජ්ජෙත්වා පුරිමපච්ඡිමයාමෙසු නිරන්තරභාවනානුයොගො කාතබ්බොති දස්සනත්ථමෙව වුත්තං. විපස්සනා පරායනා සමථවිපස්සනාව පරං ¶ අයනං පතිට්ඨා එතෙසන්ති විපස්සනාපරායනා, සමථවිපස්සනාය යුත්තපයුත්තා හොන්තීති වුත්තං හොති.

2649. ලද්ධො ඵාසුවිහාරො යෙහි තෙ ලද්ධඵාසුවිහාරා, තෙසං. ඵාසුවිහාරොති ච සුඛවිහාරස්ස මූලකාරණත්තා තරුණා සමථවිපස්සනා අධිප්පෙතා, පටිලද්ධතරුණසමථවිපස්සනානන්ති අත්ථො. සියා න පරිහානිති පරිහානි නාම එවං කතෙ න භවෙය්ය.

කත්තිකමාසකෙති චීවරමාසසඞ්ඛාතෙ කත්තිකමාසෙ පවාරණාය සඞ්ගහො වුත්තොති යොජනා. ගාථාබන්ධවසෙන ‘‘සඞ්ගාහො’’ති දීඝො කතො, පවාරණාසඞ්ගහො වුත්තොති අත්ථො. යථාහ –

‘‘පවාරණාසඞ්ගහො ච නාමායං විස්සට්ඨකම්මට්ඨානානං ථාමගතසමථවිපස්සනානං සොතාපන්නාදීනඤ්ච න දාතබ්බො. තරුණසමථවිපස්සනාලාභිනො පන සබ්බෙ වා හොන්තු, උපඩ්ඪා වා, එකපුග්ගලො වා, එකස්සපි වසෙන දාතබ්බොයෙව. දින්නෙ පවාරණාසඞ්ගහෙ අන්තොවස්සෙ පරිහාරොව හොති, ආගන්තුකා තෙසං සෙනාසනං ගහෙතුං න ලභන්ති. තෙහිපි ඡින්නවස්සෙහි න භවිතබ්බං, පවාරෙත්වා පන අන්තරාපි චාරිකං පක්කමිතුං ලභන්තී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 241).

පවාරණාසඞ්ගහස්ස ¶ දානප්පකාරො පන පාළිතො ගහෙතබ්බො.

2650. එළකා ච අජා ච මිගා චාති විග්ගහො. පසූනං ද්වන්දෙ එකත්තනපුංසකත්තස්ස විභාසිතත්තා බහුවචනනිද්දෙසො. එළකානඤ්ච අජානඤ්ච මිගානං රොහිතෙණිකුරුඞ්ගානඤ්ච. පසදා ච මිගමාතා ච පසදමිගමාතා, ‘‘පසදමිගමාතුයා’’ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන ‘‘පසද’’න්ති නිග්ගහිතාගමො. පසදමිගමාතුයා ච චම්මං භික්ඛුනො වට්ටතීති යොජනා. ‘‘මිගාන’’න්ති ඉමිනා ගහිතානමෙවෙත්ථ විභාගදස්සනං ‘‘රොහිතෙණී’’තිආදි. රොහිතාදයො මිගවිභාගවිසෙසා.

2651. එතෙසං ¶ යථාවුත්තසත්තානං චම්මං ඨපෙත්වා අඤ්ඤං චම්මං දුක්කටාපත්තියා වත්ථුභූතන්ති අත්ථො. අඤ්ඤන්ති ච –

‘‘මක්කටො කාළසීහො ච, සරභො කදලීමිගො;

යෙ ච වාළමිගා හොන්ති, තෙසං චම්මං න වට්ටතී’’ති. (මහාව. අට්ඨ. 259) –

අට්ඨකථාය පටික්ඛිත්තං චම්මමාහ. මක්කටො නාම සාඛමිගො. කාළසීහො නාම මහාමුඛවානරජාතිකො. වාළමිගා නාම සීහබ්යග්ඝාදයො. යථාහ – ‘‘තත්ථ වාළමිගාති සීහබ්යග්ඝඅච්ඡතරච්ඡා, න කෙවලඤ්ච එතෙයෙව, යෙසං පන චම්මං වට්ටතීති වුත්තං, තෙ ඨපෙත්වා අවසෙසා අන්තමසො ගොමහිංසස්සමිළාරාදයොපි සබ්බෙ ඉමස්මිං අත්ථෙ ‘වාළමිගා’ත්වෙව වෙදිතබ්බා’’ති.

ථවිකා ¶ ච උපාහනා ච ථවිකොපාහනං. අමානුසං මනුස්සචම්මරහිතං සබ්බං චම්මං ථවිකොපාහනෙ වට්ටතීති යොජනා. එත්ථ ථවිකාති උපාහනාදිකොසකස්ස ගහණං. යථාහ ‘‘මනුස්සචම්මං ඨපෙත්වා යෙන කෙනචි චම්මෙන උපාහනා වට්ටති. උපාහනාකොසකසත්ථකකොසකකුඤ්ජිකාකොසකෙසුපි එසෙව නයො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 259).

2652. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සබ්බපච්චන්තිමෙසු ජනපදෙසු ගුණඞ්ගුණූපාහන’’න්ති (මහාව. 259) වචනතො ‘‘වට්ටන්ති මජ්ඣිමෙ දෙසෙ, න ගුණඞ්ගුණූපාහනා’’ති වුත්තං. මජ්ඣිමෙ දෙසෙති ‘‘පුරත්ථිමාය දිසාය ගජඞ්ගලං නාම නිගමො’’තිආදිනා (මහාව. 259) වුත්තසීමාපරිච්ඡෙදෙ මජ්ඣිමදෙසෙ. ගුණඞ්ගුණූපාහනාති චතුපටලතො පට්ඨාය බහුපටලා උපාහනා. යථාහ – ‘‘ගුණඞ්ගුණූපාහනාති චතුපටලතො පට්ඨාය වුච්චතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 245). මජ්ඣිමදෙසෙ ගුණඞ්ගුණූපාහනා න වට්ටන්තීති යොජනා. අන්තොආරාමෙති එත්ථ පකරණතො ‘‘සබ්බෙස’’න්ති ලබ්භති, ගිලානානමිතරෙසඤ්ච සබ්බෙසන්ති අත්ථො. සබ්බත්ථාපි චාති අන්තොආරාමෙ, බහි චාති සබ්බත්ථාපි. රොගිනොති ගිලානස්ස වට්ටන්තීති යොජනා.

2653. පුටබද්ධා ඛල්ලකබද්ධාචාති පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. විසෙසො පනෙතාසං අට්ඨකථායමෙව ¶ වුත්තො ‘‘පුටබද්ධාති යොනකඋපාහනා වුච්චති, යා යාවජඞ්ඝතො සබ්බපාදං පටිච්ඡාදෙති. ඛල්ලකබද්ධාති පණ්හිපිධානත්ථං තලෙ ඛල්ලකං බන්ධිත්වා කතා’’ති. පාලිගුණ්ඨිමා ච ‘‘පලිගුණ්ඨිත්වා කතා, යා උපරි පාදමත්තමෙව පටිච්ඡාදෙති, න ජඞ්ඝ’’න්ති අට්ඨකථායං දස්සිතාව. තූලපුණ්ණාති තූලපිචුනා පූරෙත්වා කතා.

සබ්බාව ¶ නීලා සබ්බනීලා, සා ආදි යාසං තා සබ්බනීලාදයො. ආදි-සද්දෙන මහානාමරත්තපරියන්තානං ගහණං. එතාසං සරූපං අට්ඨකථායමෙව වුත්තං ‘‘නීලිකා උමාපුප්ඵවණ්ණා හොති, පීතිකා කණිකාරපුප්ඵවණ්ණා, ලොහිතිකා ජයසුමනපුප්ඵවණ්ණා, මඤ්ජිට්ඨිකා මඤ්ජිට්ඨවණ්ණා එව, කණ්හා අද්දාරිට්ඨකවණ්ණා, මහාරඞ්ගරත්තා සතපදිපිට්ඨිවණ්ණා, මහානාමරත්තා සම්භින්නවණ්ණා හොති පණ්ඩුපලාසවණ්ණා. කුරුන්දියං පන ‘පදුමපුප්ඵවණ්ණා’ති වුත්ත’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 246). සබ්බනීලාදයොපි චාති අපි-සද්දෙන නීලාදිවද්ධිකානං ගහණං.

2654. චිත්රාති විචිත්රා. මෙණ්ඩවිසාණූපමවද්ධිකාති මෙණ්ඩානං විසාණසදිසවද්ධිකා, කණ්ණිකට්ඨානෙ මෙණ්ඩසිඞ්ගසණ්ඨානෙ වද්ධෙ යොජෙත්වා කතාති අත්ථො. ‘‘මෙණ්ඩවිසාණූපමවද්ධිකා’’ති ඉදං අජවිසාණූපමවද්ධිකානං උපලක්ඛණං. මොරස්ස පිඤ්ඡෙන පරිසිබ්බිතාති තලෙසු වා වද්ධෙසු වා මොරපිඤ්ඡෙහි සුත්තකසදිසෙහි පරිසිබ්බිතා. උපාහනා න ච වට්ටන්තීති යොජනා.

2655. මජ්ජාරාති බිළාරා. කාළකා රුක්ඛකණ්ටකා. ඌලූකා පක්ඛිබිළාලා. සීහාති කෙසරසීහාදයො සීහා. උද්දාති චතුප්පදජාතිකා. දීපී සද්දලා. අජිනස්සාති එවංනාමිකස්ස. පරික්ඛටාති උපාහනපරියන්තෙ චීවරෙ අනුවාතං විය වුත්තප්පකාරං චම්මං යොජෙත්වා කතා.

2656. සචෙ ඊදිසා උපාහනා ලභන්ති, තාසං වළඤ්ජනප්පකාරං දස්සෙතුමාහ ‘‘පුටාදිං අපනෙත්වා’’තිආදි. පුටාදිං සබ්බසො ඡින්දිත්වා වා අපනෙත්වා වා උපාහනා ධාරෙතබ්බාති යොජනා. එවමකත්වා ලද්ධනීහාරෙනෙව ධාරෙන්තස්ස දුක්කටං. යථාහ – ‘‘එතාසු යං කිඤ්චි ලභිත්වා සචෙ ¶ තානි ඛල්ලකාදීනි අපනෙත්වා සක්කා හොන්ති වළඤ්ජිතුං, වළඤ්ජෙතබ්බා, තෙසු පන සති වළඤ්ජන්තස්ස දුක්කට’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 246).

වණ්ණභෙදං ¶ තථා කත්වාති එත්ථ ‘‘එකදෙසෙනා’’ති සෙසො. ‘‘සබ්බසො වා’’ති ආහරිත්වා සබ්බසො වා එකදෙසෙන වා වණ්ණභෙදං කත්වා සබ්බනීලාදයො උපාහනා ධාරෙතබ්බාති යොජනා. තථා අකත්වා ධාරෙන්තස්ස දුක්කටං. යථාහ ‘‘එතාසු යං කිඤ්චි ලභිත්වා රජනං චොළකෙන පුඤ්ඡිත්වා වණ්ණං භින්දිත්වා ධාරෙතුං වට්ටති. අප්පමත්තකෙපි භින්නෙ වට්ටතියෙවා’’ති. නීලවද්ධිකාදයොපි වණ්ණභෙදං කත්වා ධාරෙතබ්බා.

2657. තත්ථ ඨානෙ පස්සාවපාදුකා, වච්චපාදුකා, ආචමනපාදුකාති තිස්සො පාදුකායො ඨපෙත්වා සබ්බාපි පාදුකා තාලපත්තිකාදිභෙදා සබ්බාපි සඞ්කමනීයා පාදුකා ධාරෙතුං න වට්ටන්තීති යොජනා.

2658. අතික්කන්තපමාණං උච්චාසයනසඤ්ඤිතං ආසන්දිඤ්චෙව පල්ලඞ්කඤ්ච සෙවමානස්ස දුක්කටන්ති යොජනා. ආසන්දී වුත්තලක්ඛණාව. පල්ලඞ්කොති පාදෙසු ආහරිමානි වාළරූපානි ඨපෙත්වා කතො, එකස්මිංයෙව දාරුම්හි කට්ඨකම්මවසෙන ඡින්දිත්වා කතානි අසංහාරිමානි තත්රට්ඨානෙව වාළරූපානි යස්ස පාදෙසු සන්ති, එවරූපො පල්ලඞ්කො කප්පතීති ‘‘ආහරිමෙනා’’ති ඉමිනාව දීපිතං. ‘‘අකප්පියරූපකතො අකප්පියමඤ්චො පල්ලඞ්කො’’ති හි සාරසමාසෙ වුත්තං.

2659. ගොනකන්ති දීඝලොමකමහාකොජවං. චතුරඞ්ගුලාධිකානි කිර තස්ස ලොමානි, කාළවණ්ණඤ්ච හොති. ‘‘චතුරඞ්ගුලතො ඌනකප්පමාණලොමො කොජවො වට්ටතී’’ති වදන්ති. කුත්තකන්ති සොළසන්නං නාටකිත්ථීනං ඨත්වා නච්චනයොග්ගං ¶ උණ්ණාමයත්ථරණං. චිත්තන්ති භිත්තිච්ඡිද්දාදිකවිචිත්රං උණ්ණාමයත්ථරණං. පටිකන්ති උණ්ණාමයං සෙතත්ථරණං. පටලිකන්ති ඝනපුප්ඵකං උණ්ණාමයං ලොහිතත්ථරණං, යො ‘‘ආමලකපත්තො’’තිපි වුච්චති.

එකන්තලොමින්ති උභතො උග්ගතලොමං උණ්ණාමයත්ථරණං. විකතින්ති සීහබ්යග්ඝාදිරූපවිචිත්රං උණ්ණාමයත්ථරණං. ‘‘එකන්තලොමීති එකතොදසං උණ්ණාමයත්ථරණ’’න්ති දීඝනිකා. තූලිකන්ති රුක්ඛතූලලතාතූලපොටකිතූලසඞ්ඛාතානං තිණ්ණං තූලානං අඤ්ඤතරපුණ්ණං පකතිතූලිකං. උද්දලොමිකන්ති එකතො උග්ගතලොමං උණ්ණාමයත්ථරණං. ‘‘උද්දලොමීති උභතොදසං උණ්ණාමයත්ථරණං. එකන්තලොමීති එකතොදසං උණ්ණාමයත්ථරණ’’න්ති (දී. නි. අට්ඨ. 1.15) දීඝනිකායට්ඨකථායං ¶ වුත්තං. සාරසමාසෙ පන ‘‘උද්දලොමීති එකතො උග්ගතපුප්ඵං. එකන්තලොමීති උභතො උග්ගතපුප්ඵ’’න්ති වුත්තං.

2660. කට්ටිස්සන්ති රතනපරිසිබ්බිතං කොසෙය්යකට්ටිස්සමයං පච්චත්ථරණං. ‘‘කොසෙය්යකට්ටිස්සමයන්ති කොසෙය්යකසටමය’’න්ති (දී. නි. ටී. 1.15) ආචරියධම්මපාලත්ථෙරෙන වුත්තං, කන්තිතකොසෙය්යපුටමයන්ති අත්ථො. කොසෙය්යන්ති රතනපරිසිබ්බිතං කොසියසුත්තමයං පච්චත්ථරණං. රතනපරිසිබ්බනරහිතං සුද්ධකොසෙය්යං පන වට්ටති.

දීඝනිකායට්ඨකථායං පනෙත්ථ ‘‘ඨපෙත්වා තූලිකං සබ්බානෙව ගොනකාදීනි රතනපරිසිබ්බිතානි න වට්ටන්තී’’ති (දී. නි. අට්ඨ. 1.15) වුත්තං. තත්ථ ‘‘ඨපෙත්වා තූලික’’න්ති එතෙන රතනපරිසිබ්බනරහිතාපි තූලිකා න වට්ටතීති දීපෙති. ‘‘රතනපරිසිබ්බිතානි න වට්ටන්තී’’ති ඉමිනා පන යානි රතනපරිසිබ්බිතානි, තානි භූමත්ථරණවසෙන යථානුරූපං මඤ්චාදීසු ච උපනෙතුං වට්ටතීති දීපිතන්ති ¶ වෙදිතබ්බං. එත්ථ ච විනයපරියායං පත්වා ගරුකෙ ඨාතබ්බත්තා ඉධ වුත්තනයෙනෙවෙත්ථ විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො. සුත්තන්තිකදෙසනායං පන ගහට්ඨානම්පි වසෙන වුත්තත්තා නෙසං සඞ්ගණ්හනත්ථං ‘‘ඨපෙත්වා තූලිකං…පෙ… වට්ටන්තීති වුත්ත’’න්ති (දී. නි. අට්ඨ. 1.15) අපරෙ.

හත්ථිඅස්සරථත්ථරන්ති හත්ථිපිට්ඨෙ අත්ථරිතං අත්ථරණං හත්ථත්ථරණං නාම. අස්සරථත්ථරෙපි එසෙව නයො. කදලිමිගපවර-පච්චත්ථරණකම්පි චාති කදලිමිගචම්මං නාම අත්ථි, තෙන කතං පවරපච්චත්ථරණන්ති අත්ථො. තං කිර සෙතවත්ථස්ස උපරි කදලිමිගචම්මං පත්ථරිත්වා සිබ්බෙත්වා කරොන්ති. පි-සද්දෙන අජිනප්පවෙණී ගහිතා. අජිනප්පවෙණී නාම අජිනචම්මෙහි මඤ්චපමාණෙන සිබ්බෙත්වා කතා පවෙණී. තානි කිර චම්මානි සුඛුමතරානි, තස්මා දුපට්ටතිපට්ටානි කත්වා සිබ්බන්ති. තෙන වුත්තං ‘‘අජිනප්පවෙණී’’ති.

2661. රත්තවිතානස්ස හෙට්ඨාති කුසුම්භාදිරත්තස්ස ලොහිතවිතානස්ස හෙට්ඨා කප්පියපච්චත්ථරණෙහි අත්ථතං සයනාසනඤ්ච. කසාවරත්තවිතානස්ස පන හෙට්ඨා කප්පියපච්චත්ථරණෙන අත්ථතං වට්ටති. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘හෙට්ඨා අකප්පියෙ’’තිආදි.

ද්විධා ¶ රත්තූපධානකන්ති සීසපස්සෙ, පාදපස්සෙ චාති උභතොපස්සෙ පඤ්ඤත්තරත්තබිබ්බොහනවන්තඤ්ච සයනාසනං. ඉදං සබ්බං අකප්පියං පරිභුඤ්ජතො දුක්කටං හොති. ‘‘යං පන එකමෙව උපධානං උභොසු පස්සෙසු රත්තං වා හොති පදුමවණ්ණං වා විචිත්රං වා, සචෙ පමාණයුත්තං, වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 254) අට්ඨකථාවිනිච්ඡයො එතෙනෙව බ්යතිරෙකතො වුත්තො හොති. ‘‘යෙභුය්යරත්තානිපි ද්වෙ බිබ්බොහනානි න වට්ටන්තී’’ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. තෙනෙව යෙභුය්යෙන රත්තවිතානම්පි න වට්ටතීති විඤ්ඤායති.

එත්ථ ¶ ච කිඤ්චාපි දීඝනිකායට්ඨකථායං ‘‘අලොහිතකානි ද්වෙපි වට්ටන්තියෙව, තතො උත්තරි ලභිත්වා අඤ්ඤෙසං දාතබ්බානි, දාතුං අසක්කොන්තො මඤ්චෙ තිරියං අත්ථරිත්වා උපරි පච්චත්ථරණං දත්වා නිපජ්ජිතුම්පි ලභතී’’ති (දී. නි. අට්ඨ. 1.15) අවිසෙසෙන වුත්තං. සෙනාසනක්ඛන්ධකසංවණ්ණනායං පන ‘‘අගිලානස්ස සීසූපධානඤ්ච පාදූපධානඤ්චාති ද්වයමෙව වට්ටති, ගිලානස්ස බිබ්බොහනානි සන්ථරිත්වා උපරි පච්චත්ථරණං දත්වා නිපජ්ජිතුම්පි වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 297) වුත්තත්තා ගිලානොයෙව මඤ්චෙ තිරියං අත්ථරිත්වා නිපජ්ජිතුං ලභතීති වෙදිතබ්බං.

2662. උද්ධං සෙතවිතානම්පි හෙට්ඨා අකප්පියෙ පච්චත්ථරණෙ සති න වට්ටතීති යොජනා. තස්මින්ති අකප්පියපච්චත්ථරණෙ.

2663. ‘‘ඨපෙත්වා’’ති ඉමිනා ආසන්දාදිත්තයස්ස වට්ටනාකාරො නත්ථීති දීපෙති. සෙසං සබ්බන්ති ගොනකාදි ද්විධාරත්තූපධානකපරියන්තං සබ්බං. ගිහිසන්තකන්ති ගිහීනං සන්තකං තෙහියෙව පඤ්ඤත්තං, ඉමිනා පඤ්චසු සහධම්මිකෙසු අඤ්ඤතරෙන වා තෙසං ආණත්තියා වා පඤ්ඤත්තං න වට්ටතීති දීපෙති. ලභතෙති නිසීදිතුං ලභති.

2664. තං කත්ථ ලභතීති පදෙසනියමං දස්සෙතුමාහ ‘‘ධම්මාසනෙ’’තිආදි. ධම්මාසනෙති එත්ථ අට්ඨකථායං ‘‘යදි ධම්මාසනෙ සඞ්ඝිකම්පි ගොනකාදිං භික්ඛූහි අනාණත්තා ආරාමිකාදයො සයමෙව පඤ්ඤාපෙන්ති චෙව නීහරන්ති ච, එතං ගිහිවිකතනීහාරං නාම. ඉමිනා ගිහිවිකතනීහාරෙන වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 320; වි. සඞ්ග. අට්ඨ. පකිණ්ණකවිනිච්ඡයකථා 56 අත්ථතො සමානං) වුත්තං. භත්තග්ගෙ වාති විහාරෙ නිසීදාපෙත්වා පරිවෙසනට්ඨානෙ ¶ වා භොජනසාලායං වා. අපිසද්දෙන ගිහීනං ගෙහෙපි තෙහි පඤ්ඤත්තෙ ගොනකාදිම්හි නිසීදිතුං ¶ අනාපත්තීති දීපෙති. ධම්මාසනාදිපදෙසනියමනෙන තතො අඤ්ඤත්ථ ගිහිපඤ්ඤත්තෙපි තත්ථ නිසීදිතුං න වට්ටතීති බ්යතිරෙකතො විඤ්ඤායති.

භූමත්ථරණකෙති එත්ථ ‘‘කතෙ’’ති සෙසො. තත්ථාති සඞ්ඝිකෙ වා ගිහිසන්තකෙ වා ගොනකාදිම්හි සහධම්මිකෙහි අනාණත්තෙහි ගිහීහි එව භූමත්ථරණෙ කතෙ. සයිතුන්ති උපරි අත්තනො පච්චත්ථරණං දත්වා නිපජ්ජිතුං වට්ටති. අපි-සද්දෙන නිසීදිතුම්පි වාති සමුච්චිනොති. ‘‘භූමත්ථරණකෙ’’ති ඉමිනා ගිහීහි එව මඤ්චාදීසු සයනත්ථං අත්ථතෙ උපරි අත්තනො පච්චත්ථරණං දත්වා සයිතුං වා නිසීදිතුං වා න වට්ටතීති දීපෙති.

2665. ගහපතිස්ස භූමි, සම්මුතිභූමි, උස්සාවනන්තිකාභූමි, ගොනිසාදිභූමීති කප්පියභූමියො චතස්සො හොන්තීති වුත්තා භගවතාති යොජනා.

2666. කථං කප්පියං කත්තබ්බන්ති ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, චතස්සො කප්පියභූමියො උස්සාවනන්තිකං ගොනිසාදිකං ගහපතිං සම්මුති’’න්ති (මහාව. 295) එවං චතස්සො භූමියො උද්ධරිත්වා තාසං සාමඤ්ඤලක්ඛණං දස්සෙතුමාහ ‘‘සඞ්ඝස්සා’’තිආදි. සඞ්ඝස්ස සන්තකං වාසත්ථාය කතං ගෙහං වා භික්ඛුනො සන්තකං වාසත්ථාය කතං ගෙහං වාති යොජනා. කප්පියං කත්තබ්බන්ති කප්පියට්ඨානං කත්තබ්බං. සහසෙය්යප්පහොනකන්ති සබ්බච්ඡන්නපරිච්ඡන්නාදිලක්ඛණෙන සහසෙය්යාරහං.

2667. ඉදානි ¶ චතස්සොපි භූමියො සරූපතො දස්සෙතුමාහ ‘‘ඨපෙත්වා’’තිආදි. භික්ඛුං ඨපෙත්වා අඤ්ඤෙහි කප්පියභූමියා අත්ථාය දින්නං වා තෙසං සන්තකං වා යං ගෙහං, ඉදං එව ගහපතිභූමි නාමාති යොජනා.

2668. යා පන කුටි සඞ්ඝෙන සම්මතා ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය, සා සම්මුතිකා නාම. තස්සා සම්මන්නනකාලෙ කම්මවාචං අවත්වා අපලොකනං වා කාතුං වට්ටතෙවාති යොජනා.

2669-70. පඨමඉට්ඨකාය ¶ වා පඨමපාසාණස්ස වා පඨමත්ථම්භස්ස වා ආදි-ග්ගහණෙන පඨමභිත්තිපාදස්ස වා ඨපනෙ පරෙසු මනුස්සෙසු උක්ඛිපිත්වා ඨපෙන්තෙසු සමන්තතො පරිවාරෙත්වා ‘‘කප්පියකුටිං කරොම, කප්පියකුටිං කරොමා’’ති අභික්ඛණං වදන්තෙහි ආමසිත්වා වා සයමෙව උක්ඛිපිත්වා වා ඉට්ඨකා ඨපෙය්ය පාසාණො වා ථම්භො වා භිත්තිපාදො වා ඨපෙය්ය ඨපෙතබ්බො, අයං උස්සාවනන්තිකා කුටීති යොජනා.

2671. ඉට්ඨකාදිපතිට්ඨානන්ති පඨමිට්ඨකාදීනං භූමියං පතිට්ඨානං. වදතන්ති ‘‘කප්පියකුටිං කරොම, කප්පියකුටිං කරොමා’’ති වදන්තානං. සමකාලං තු වට්ටතීති එකකාලං වට්ටති, ඉමිනා ‘‘සචෙ හි අනිට්ඨිතෙ වචනෙ ථම්භො පතිට්ඨාති, අප්පතිට්ඨිතෙ වා තස්මිං වචනං නිට්ඨාති, අකතා හොති කප්පියකුටී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 295) අට්ඨකථාවිනිච්ඡයො සූචිතො.

2672. ආරාමො සකලො අපරික්ඛිත්තො වා යෙභුය්යතො අපරික්ඛිත්තො වාති දුවිධොපි විඤ්ඤූහි විනයධරෙහි ¶ ‘‘ගොනිසාදී’’ති වුච්චති. පවෙසනිවාරණාභාවෙන පවිට්ඨානං ගුන්නං නිසජ්ජායොගතො තථා වුච්චතීති යොජනා.

2673. පයොජනං දස්සෙතුමාහ ‘‘එත්ථ පක්කඤ්චා’’තිආදි. ආමිසන්ති පුරිමකාලිකද්වයං. ‘‘ආමිස’’න්ති ඉමිනා නිරාමිසං ඉතරකාලිකද්වයං අකප්පියකුටියං වුත්ථම්පි පක්කම්පි කප්පතීති දීපෙති.

2674-5. ඉමා කප්පියකුටියො කදා ජහිතවත්ථුකා හොන්තීති ආහ ‘‘උස්සාවනන්තිකා යා සා’’තිආදි. යා උස්සාවනන්තිකා යෙසු ථම්භාදීසු අධිට්ඨිතා, සා තෙසු ථම්භාදීසු අපනීතෙසු තදඤ්ඤෙසුපි ථම්භාදීසු තිට්ඨතීති යොජනා.

සබ්බෙසු ථම්භාදීසු අපනීතෙසු සා ජහිතවත්ථුකා සියාති යොජනා. ගොනිසාදිකුටි පරික්ඛිත්තා වතිආදීහි ජහිතවත්ථුකා සියා. පරික්ඛිත්තාති ච ‘‘ආරාමො පන උපඩ්ඪපරික්ඛිත්තොපි බහුතරං පරික්ඛිත්තොපි පරික්ඛිත්තොයෙව නාමා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 295) කුරුන්දිමහාපච්චරියාදීසු වුත්තත්තා න කෙවලං සබ්බපරික්ඛිත්තාව, උපඩ්ඪපරික්ඛිත්තාපි යෙභුය්යපරික්ඛිත්තාපි ගහෙතබ්බා.

සෙසාති ¶ ගහපතිසම්මුතිකුටියො. ඡදනනාසතො ජහිතවත්ථුකා සියුන්ති යොජනා. ඡදනනාසතොති එත්ථ ‘‘ගොපානසිමත්තං ඨපෙත්වා’’ති සෙසො. සචෙ ගොපානසීනං උපරි එකම්පි පක්ඛපාසමණ්ඩලං අත්ථි, රක්ඛති. යත්ර පනිමා චතස්සොපි කප්පියභූමියො නත්ථි, තත්ථ කිං කාතබ්බං? අනුපසම්පන්නස්ස දත්වා තස්ස සන්තකං කත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං.

2676. භික්ඛුං ¶ ඨපෙත්වා අඤ්ඤෙසං හත්ථතො පටිග්ගහො ච තෙසං සන්නිධි ච තෙසං අන්තොවුත්ථඤ්ච භික්ඛුස්ස වට්ටතීති යොජනා.

2677. භික්ඛුස්ස සන්තකං සඞ්ඝිකම්පි වා අකප්පියභූමියං සහසෙය්යප්පහොනකෙ ගෙහෙ අන්තොවුත්ථඤ්ච අන්තොපක්කඤ්ච භික්ඛුස්ස න වට්ටති. භික්ඛුනියා සන්තකං සඞ්ඝිකම්පි වා අකප්පියභූමියං සහසෙය්යප්පහොනකෙ ගෙහෙ අන්තොවුත්ථඤ්ච අන්තොපක්කඤ්ච භික්ඛුනියා න වට්ටතීති එවං උභින්නං භික්ඛුභික්ඛුනීනං න වට්ටතීති යොජනා.

2678. අකප්පකුටියාති අකප්පියකුටියා, ‘‘අකප්පියභූමියං සහසෙය්යප්පහොනකෙ ගෙහෙ’’ති අට්ඨකථායං වුත්තාය අකප්පියභූමියාති අත්ථො. ආදි-සද්දෙන නවනීතතෙලමධුඵාණිතානං ගහණං.

2679. තෙහෙව අන්තොවුත්ථෙහි සප්පිආදීහි සත්තාහකාලිකෙහි සහ භික්ඛුනා පක්කං තං යාවජීවිකං නිරාමිසං සත්තාහං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතෙවාති යොජනා.

2680. පක්කං සාමංපක්කං තං යාවජීවිකං සචෙ ආමිසසංසට්ඨං පරිභුඤ්ජති, අන්තොවුත්ථඤ්ච භුඤ්ජති, කිඤ්ච භිය්යො සාමංපක්කඤ්ච භුඤ්ජතීති යොජනා. යාවජීවිකස්ස ආමිසසංසට්ඨස්ස ආමිසගතිකත්තා ‘‘අන්තොවුත්ථ’’න්ති වුත්තං.

2682. උදකං න හොති කාලිකං චතූසු කාලිකෙසු අසඞ්ගහිතත්තා.

2683. තිකාලිකා යාවකාලිකා යාමකාලිකා සත්තාහකාලිකාති තයො කාලිකා පටිග්ගහවසෙනෙව ¶ අත්තනො ¶ අත්තනො කාලං අතික්කමිත්වා භුත්තා දොසකරා හොන්ති, තතියං සත්තාහාතික්කමෙ නිස්සග්ගියපාචිත්තියවත්ථුත්තා අභුත්තම්පි දොසකරන්ති යොජනා.

‘‘භුත්තා දොසකරා’’ති ඉමිනා පුරිමකාලිකද්වයං පටිග්ගහෙත්වා කාලාතික්කමනමත්තෙන ආපත්තියා කාරණං න හොති, භුත්තමෙව හොති. සත්තාහකාලිකං කාලාතික්කමෙන අපරිභුත්තම්පි ආපත්තියා කාරණං හොතීති දීපෙති. තෙසු සත්තාහකාලිකෙයෙව විසෙසං දස්සෙතුමාහ ‘‘අභුත්තං තතියම්පි චා’’ති. ච-සද්දො තු-සද්දත්ථෙ. යාවජීවිකං පන පටිග්ගහෙත්වා යාවජීවං පරිභුඤ්ජියමානං ඉතරකාලිකසංසග්ගං විනා දොසකරං න හොතීති න ගහිතං.

2684. අම්බාදයො සද්දා රුක්ඛානං නාමභූතා තංතංඵලෙපි වත්තමානා ඉධ උපචාරවසෙන තජ්ජෙ පානකෙ වුත්තා, තෙනෙවාහ ‘‘පානකං මත’’න්ති. චොචං අට්ඨිකකදලිපානං. මොචං ඉතරකදලිපානං. මධූති මුද්දිකඵලානං රසං. මුද්දිකාති සීතොදකෙ මද්දිතානං මුද්දිකඵලානං පානං. ‘‘සාලූකපානන්ති රත්තුප්පලනීලුප්පලාදීනං සාලූකෙ මද්දිත්වා කතපාන’’න්ති පාළියං, අට්ඨකථාය (මහාව. අට්ඨ. 300) ච සාලූක-සද්දස්ස දීඝවසෙන සංයොගදස්සනතො ‘‘සාලු ඵාරුසකඤ්චා’’ති ගාථාබන්ධවසෙන රස්සො කතො.

සාලූකං කුමුදුප්පලානං ඵලරසං. ඛුද්දසික්ඛාවණ්ණනායං පන ‘‘සාලූකපානං නාම රත්තුප්පලනීලුප්පලාදීනං කිඤ්ජක්ඛරෙණූහි කතපාන’’න්ති වුත්තං. ‘‘ඵාරුසක’න්තිආදීසු එකො රුක්ඛො’’ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. තස්ස ඵලරසො ඵාරුසකං නාම. එතෙසං අට්ඨන්නං ඵලානං රසො උදකසම්භින්නො වට්ටති, සීතුදකෙ මද්දිතො පසන්නො නික්කසටොව වට්ටති, උදකෙන පන අසම්භින්නො රසො යාවකාලිකො.

2685. ඵලන්ති ¶ අම්බාදිඵලං. සවත්ථුකපටිග්ගහොති පානවත්ථුකානං ඵලානං පටිග්ගහො. වසති එත්ථ පානන්ති වත්ථු, ඵලං, වත්ථුනා සහ වට්ටතීති සවත්ථුකං, පානං, සවත්ථුකස්ස පටිග්ගහො සවත්ථුකපටිග්ගහො. සවත්ථුකස්ස පටිග්ගහං නාම වත්ථුපටිග්ගහණමෙවාති කත්වා වුත්තං ‘‘පානවත්ථුකානං ඵලානං පටිග්ගහො’’ති.

2686. ‘‘සුකොට්ටෙත්වා’’ති වුච්චමානත්තා ‘‘අම්බපක්ක’’න්ති ආමකමෙව අම්බඵලං වුච්චති ¶ . උදකෙති සීතොදකෙ. පරිස්සවං පරිස්සාවිතං. කත්වාති මධුආදීහි අභිසඞ්ඛරිත්වා. යථාහ – ‘‘තදහුපටිග්ගහිතෙහි මධුසක්කරකප්පූරාදීහි යොජෙත්වා කාතබ්බ’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 300). පාතුං වට්ටතීති එත්ථ විනිච්ඡයො ‘‘එවං කතං පුරෙභත්තමෙව කප්පති, අනුපසම්පන්නෙහි කතං ලභිත්වා පන පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං පුරෙභත්තං සාමිසපරිභොගෙනාපි වට්ටති, පච්ඡාභත්තං නිරාමිසපරිභොගෙන යාව අරුණුග්ගමනා වට්ටතියෙව. එස නයො සබ්බපානෙසූ’’ති අට්ඨකථායං වුත්තො.

2687. සෙසපානකෙසුපීති ජම්බුපානකාදීසුපි.

2688. උච්ඡුරසො අන්තොගධත්තා ඉධ වුත්තො, න පන යාමකාලිකත්තා, සො පන සත්තාහකාලිකොයෙව.

2689. මධුකස්ස රසන්ති මධුකපුප්ඵස්ස රසං. එත්ථ මධුකපුප්ඵරසො අග්ගිපාකො වා හොතු ආදිච්චපාකො වා, පච්ඡාභත්තං න වට්ටති. පුරෙභත්තම්පි යං පානං ගහෙත්වා මජ්ජං කරොන්ති, සො ආදිතො පට්ඨාය න වට්ටති. මධුකපුප්ඵං පන අල්ලං වා සුක්ඛං වා භජ්ජිතං වා තෙන කතඵාණිතං වා යතො පට්ඨාය මජ්ජං න කරොන්ති, තං සබ්බං පුරෙභත්තං වට්ටති.

පක්කඩාකරසන්ති ¶ පක්කස්ස යාවකාලිකස්ස රසං. සබ්බො පත්තරසො යාමකාලිකො වුත්තොති යොජනා. අට්ඨකථායං ‘‘යාවකාලිකපත්තානඤ්හි පුරෙභත්තංයෙව රසො කප්පතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 300) ඉමමෙව සන්ධාය වුත්තං.

2690. සානුලොමානං සත්තන්නං ධඤ්ඤානං ඵලජං රසං ඨපෙත්වා සබ්බො ඵලජො රසො විකාලෙ යාමසඤ්ඤිතෙ අනුලොමතො පරිභුඤ්ජිතුං අනුඤ්ඤාතොති යොජනා.

2691. යාවකාලිකපත්තානං සීතුදකෙ මද්දිත්වා කතො රසොපි අපක්කො, ආදිච්චපාකොපි විකාලෙ පන වට්ටතීති යොජනා.

2692-3. සත්තධඤ්ඤානුලොමානි සරූපතො දස්සෙතුමාහ ‘‘තාලඤ්චනාළිකෙරඤ්චා’’තිආදි. අපරණ්ණං ¶ මුග්ගාදි. ‘‘සත්තධඤ්ඤානුලොමික’’න්ති ඉමිනා එතෙසං රසො යාවකාලිකො යාමකාලසඞ්ඛාතෙ විකාලෙ පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටතීති දස්සෙති.

2695. එවමාදීනං ඛුද්දකානං ඵලානං රසො පන අට්ඨපානානුලොමත්තා අනුලොමිකෙ යාමකාලිකානුලොමිකෙ නිද්දිට්ඨො කථිතොති යොජනා.

2696. ඉධ ඉමස්මිං ලොකෙ සානුලොමස්ස ධඤ්ඤස්ස ඵලජං රසං ඨපෙත්වා අයාමකාලිකො අඤ්ඤො ඵලරසො නත්ථීති යොජනා, සබ්බො යාමකාලිකොයෙවාති දීපෙති.

2697. වුත්ථවස්සානං ¶ පුරිමිකාය වස්සං උපගන්ත්වා යාව මහාපවාරණා, තාව රත්තිච්ඡෙදං අකත්වා වුත්ථවස්සානං භික්ඛූනං එකස්ස වා ද්වින්නං තිණ්ණං චතුන්නං පඤ්චන්නං අතිරෙකානං වා භික්ඛූනං පඤ්චන්නං ආනිසංසානං වක්ඛමානානං අනාමන්තචාරාදීනං පඤ්චන්නං ආනිසංසානං පටිලාභකාරණා මුනිපුඞ්ගවො සබ්බෙසං අගාරිකාදිමුනීනං සකලගුණගණෙහි උත්තමො භගවා කථිනත්ථාරං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, වස්සංවුත්ථානං භික්ඛූනං කථිනං අත්ථරිතු’’න්ති (මහාව. 306) අබ්ර්වි කථෙසීති යොජනා.

එත්ථායං විනිච්ඡයො – ‘‘කථිනත්ථාරං කෙ ලභන්ති, කෙ න ලභන්තීති? ගණනවසෙන තාව පච්ඡිමකොටියා පඤ්ච ජනා ලභන්ති, උද්ධං සතසහස්සම්පි, පඤ්චන්නං හෙට්ඨා න ලභන්තී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 306) ඉදං අට්ඨකථාය අත්ථාරකස්ස භික්ඛුනො සඞ්ඝස්ස කථිනදුස්සදානකම්මං සන්ධාය වුත්තං. ‘‘වුත්ථවස්සවසෙන පුරිමිකාය වස්සං උපගන්ත්වා පඨමපවාරණාය පවාරිතා ලභන්ති, ඡින්නවස්සා වා පච්ඡිමිකාය උපගතා වා න ලභන්ති. අඤ්ඤස්මිං විහාරෙ වුත්ථවස්සාපි න ලභන්තීති මහාපච්චරියං වුත්ත’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 306) ඉදං අට්ඨකථාය ආනිසංසලාභං සන්ධාය වුත්තං, න කම්මං.

ඉදානි තදුභයං විභජිත්වා දස්සෙති –

‘‘පුරිමිකාය ¶ උපගතානං පන සබ්බෙ ගණපූරකා හොන්ති, ආනිසංසං න ලභන්ති, ආනිසංසො ඉතරෙසංයෙව හොති. සචෙ පුරිමිකාය උපගතා චත්තාරො වා හොන්ති, තයො වා ද්වෙ වා එකො වා, ඉතරෙ ගණපූරකෙ කත්වා කථිනං අත්ථරිතබ්බං. අථ චත්තාරො භික්ඛූ උපගතා, එකො පරිපුණ්ණවස්සො සාමණෙරො, සො චෙ පච්ඡිමිකාය උපසම්පජ්ජති, ගණපූරකො චෙව හොති, ආනිසංසඤ්ච ලභති ¶ . තයො භික්ඛූ ද්වෙ සාමණෙරා, ද්වෙ භික්ඛූ තයො සාමණෙරා, එකො භික්ඛු චත්තාරො සාමණෙරාති එත්ථාපි එසෙව නයො. සචෙ පුරිමිකාය උපගතා කථිනත්ථාරකුසලා න හොන්ති, අත්ථාරකුසලා ඛන්ධකභාණකත්ථෙරා පරියෙසිත්වා ආනෙතබ්බා, කම්මවාචං සාවෙත්වා කථිනං අත්ථරාපෙත්වා දානඤ්ච භුඤ්ජිත්වා ගමිස්සන්ති, ආනිසංසො පන ඉතරෙසංයෙව හොතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 306).

කථිනං කෙන දින්නං වට්ටතීති? යෙන කෙනචි දෙවෙන වා මනුස්සෙන වා පඤ්චන්නං වා සහධම්මිකානං අඤ්ඤතරෙන දින්නං වට්ටති. කථිනදායකස්ස වත්තං අත්ථි, සචෙ සො තං අජානන්තො පුච්ඡති ‘‘භන්තෙ, කථං කථිනං දාතබ්බ’’න්ති, තස්ස එවං ආචික්ඛිතබ්බං ‘‘තිණ්ණං චීවරානං අඤ්ඤතරප්පහොනකං සූරියුග්ගමනසමයෙ වත්ථං ‘කථිනචීවරං දෙමා’ති දාතුං වට්ටති, තස්ස පරිකම්මත්ථං එත්තකා නාම සූචියො, එත්තකං සුත්තං, එත්තකං රජනං, පරිකම්මං කරොන්තානං එත්තකානං භික්ඛූනං යාගුභත්තඤ්ච දාතුං වට්ටතී’’ති.

කථිනත්ථාරකෙනාපි ධම්මෙන සමෙන උප්පන්නං කථිනං අත්ථරන්තෙන වත්තං ජානිතබ්බං. තන්තවායගෙහතො හි ආභතසන්තානෙනෙව ඛලිමක්ඛිතසාටකොපි න වට්ටති, මලීනසාටකොපි න වට්ටති, තස්මා කථිනත්ථාරසාටකං ලභිත්වා සුද්ධං ධොවිත්වා සූචිආදීනි චීවරකම්මූපකරණානි සජ්ජෙත්වා බහූහි භික්ඛූහි සද්ධිං තදහෙව සිබ්බිත්වා නිට්ඨිතසූචිකම්මං රජිත්වා කප්පබින්දුං දත්වා කථිනං අත්ථරිතබ්බං. සචෙ තස්මිං අනත්ථතෙයෙව අඤ්ඤො කථිනසාටකං අත්ථරිතබ්බකං ආහරති, අඤ්ඤානි ච බහූනි කථිනානිසංසවත්ථානි දෙති, යො ¶ ආනිසංසං බහුං දෙති, තස්ස සන්තකෙනෙව අත්ථරිතබ්බං. ඉතරො යථා තථා ඔවදිත්වා සඤ්ඤාපෙතබ්බො.

කථිනං පන කෙන අත්ථරිතබ්බං? යස්ස සඞ්ඝො කථිනචීවරං දෙති. සඞ්ඝෙන පන කස්ස දාතබ්බං? යො ජිණ්ණචීවරො හොති. සචෙ බහූ ජිණ්ණචීවරා හොන්ති, වුඩ්ඪස්ස දාතබ්බං. වුඩ්ඪෙසුපි යො මහාපරිවාරො තදහෙව චීවරං කත්වා අත්ථරිතුං සක්කොති, තස්ස දාතබ්බං. සචෙ වුඩ්ඪො ¶ න සක්කොති, නවකතරො සක්කොති, තස්ස දාතබ්බං. අපි ච සඞ්ඝෙන මහාථෙරස්ස සඞ්ගහං කාතුං වට්ටති, තස්මා ‘‘තුම්හෙ, භන්තෙ, ගණ්හථ, මයං කත්වා දස්සාමා’’ති වත්තබ්බං.

තීසු චීවරෙසු යං ජිණ්ණං හොති, තදත්ථාය දාතබ්බං. පකතියා දුපට්ටචීවරස්ස දුපට්ටත්ථායෙව දාතබ්බං. සචෙපිස්ස එකපට්ටචීවරං ඝනං හොති, කථිනසාටකො ච පෙලවො, සාරුප්පත්ථාය දුපට්ටප්පහොනකමෙව දාතබ්බං. ‘‘අහං අලභන්තො එකපට්ටං පාරුපාමී’’ති වදන්තස්සාපි දුපට්ටං දාතුං වට්ටති. යො පන ලොභපකතිකො හොති, තස්ස න දාතබ්බං. තෙනාපි කථිනං අත්ථරිත්වා ‘‘පච්ඡා විසිබ්බිත්වා ද්වෙ චීවරානි කරිස්සාමී’’ති න ගහෙතබ්බං.

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, ඉදං සඞ්ඝස්ස කථිනදුස්සං උප්පන්නං, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො ඉමං කථිනදුස්සං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දදෙය්ය කථිනං අත්ථරිතුං, එසා ඤත්ති.

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, ඉදං සඞ්ඝස්ස කථිනදුස්සං උප්පන්නං, සඞ්ඝො ඉමං කථිනදුස්සං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දෙති කථිනං අත්ථරිතුං, යස්සායස්මතො ඛමති ¶ ඉමස්ස කථිනදුස්සස්ස ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දානං කථිනං අත්ථරිතුං, සො තුණ්හස්ස, යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්ය.

‘‘දින්නං ඉදං සඞ්ඝෙන කථිනදුස්සං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො කථිනං අත්ථරිතුං, ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති (මහාව. 307) –

එවං ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය දාතබ්බන්ති එවං දින්නං.

2698-9. න උල්ලිඛිතමත්තාදි-චතුවීසතිවජ්ජිතන්ති පාළියං ආගතෙහි ‘‘න උල්ලිඛිතමත්තෙන අත්ථතං හොති කථින’’න්ති (මහාව. 308) උල්ලිඛිතමත්තාදීහි චතුවීසතියා ආකාරෙහි වජ්ජිතං. චීවරන්ති ‘‘අහතෙන අත්ථතං හොති කථින’’න්ති (මහාව. 309) පාළියං ¶ ආගතානං සොළසන්නං ආකාරානං අඤ්ඤතරෙන යුත්තං කතපරියොසිතං දින්නං කප්පබින්දුං තිණ්ණං චීවරානං අඤ්ඤතරචීවරං. තෙ පන චතුවීසති ආකාරා, සොළසාකාරා ච පාළිතො (මහාව. 308), අට්ඨකථාතො (මහාව. අට්ඨ. 308) ච ගහෙතබ්බා. ගන්ථගාරවපරිහාරත්ථමිධ න වුත්තා.

භික්ඛුනා වක්ඛමානෙ අට්ඨධම්මෙ ජානන්තෙන අත්ථරකෙන ආදාය ගහෙත්වා පුරාණකං අත්තනා පරිභුඤ්ජියමානං අත්ථරිතබ්බචීවරෙන එකනාමකං පුරාණචීවරං උද්ධරිත්වා පච්චුද්ධරිත්වා නවං අත්ථරිතබ්බං චීවරං අධිට්ඨහිත්වා පුරාණපච්චුද්ධටචීවරස්ස නාමෙන අධිට්ඨහිත්වාව තං අන්තරවාසකං චෙ, ‘‘ඉමිනා අන්තරවාසකෙන කථිනං අත්ථරාමි’’ඉති වචසා වත්තබ්බන්ති යොජනා. සචෙ උත්තරාසඞ්ගො හොති, ‘‘ඉමිනා උත්තරාසඞ්ගෙන කථිනං අත්ථරාමි’’, සචෙ සඞ්ඝාටි හොති, ‘‘ඉමාය සඞ්ඝාටියා කථිනං අත්ථරාමී’’ති වත්තබ්බං.

2700-1. ඉච්චෙවං ¶ තික්ඛත්තුං වුත්තෙ කථිනං අත්ථතං හොතීති යොජනා. තෙන පන භික්ඛුනා නවකෙන කථිනචීවරං ආදාය සඞ්ඝං උපසඞ්කම්ම ‘‘අත්ථතං, භන්තෙ, සඞ්ඝස්ස කථිනං, ධම්මිකො කථිනත්ථාරො, අනුමොදථ’’ඉති වත්තබ්බන්ති යොජනා.

2702. අනුමොදකෙසු ච ථෙරෙහි ‘‘අත්ථතං, ආවුසො, සඞ්ඝස්ස කථිනං, ධම්මිකො කථිනත්ථාරො, අනුමොදාමා’’ති වත්තබ්බං, නවෙන පන ‘‘අත්ථතං, භන්තෙ, සඞ්ඝස්ස කථිනං, ධම්මිකො කථිනත්ථාරො, අනුමොදාමී’’ති ඉති පුන ඊරයෙ කථෙය්යාති යොජනා. ගාථාය පන අනුමොදනපාඨස්ස අත්ථදස්සනමුඛෙන ‘‘සුඅත්ථතං තයා භන්තෙ’’ති වුත්තං, න පාඨක්කමදස්සනවසෙනාති වෙදිතබ්බං.

අත්ථාරකෙසු ච අනුමොදකෙසු ච නවෙහි වුඩ්ඪානං වචනක්කමො වුත්තො, වුඩ්ඪෙහි නවානං වචනක්කමො පන තදනුසාරෙන යථාරහං යොජෙත්වා වත්තබ්බොති ගාථාසු න වුත්තොති වෙදිතබ්බො. අත්ථාරකෙන ථෙරෙන වා නවෙන වා ගණපුග්ගලානං වචනක්කමො ච ගණපුග්ගලෙහි අත්ථාරකස්ස වචනක්කමො ච වුත්තනයෙන යථාරහං යොජෙතුං සක්කාති න වුත්තො.

එවං අත්ථතෙ පන කථිනෙ සචෙ කථිනචීවරෙන සද්ධිං ආභතං ආනිසංසං දායකා ‘‘යෙන අම්හාකං ¶ කථිනං ගහිතං, තස්සෙව ච දෙමා’’ති දෙන්ති, භික්ඛුසඞ්ඝො අනිස්සරො. අථ අවිචාරෙත්වාව දත්වා ගච්ඡන්ති, භික්ඛුසඞ්ඝො ඉස්සරො. තස්මා සචෙ කථිනත්ථාරකස්ස සෙසචීවරානිපි දුබ්බලානි හොන්ති, සඞ්ඝෙන අපලොකෙත්වා තෙසම්පි අත්ථාය වත්ථානි දාතබ්බානි, කම්මවාචාය පන එකායෙව වට්ටති. අවසෙසෙ ¶ කථිනානිසංසෙ බලවවත්ථානි වස්සාවාසිකඨිතිකාය දාතබ්බානි, ඨිතිකාය අභාවෙ ථෙරාසනතො පට්ඨාය දාතබ්බානි, ගරුභණ්ඩං න භාජෙතබ්බං. සචෙ පන එකසීමාය බහූ විහාරා හොන්ති, සබ්බෙ භික්ඛූ සන්නිපාතෙත්වා එකත්ථ කථිනං අත්ථරිතබ්බං, විසුං විසුං අත්ථරිතුං න වට්ටති.

2703. ‘‘කථිනස්ස ච කිං මූල’’න්තිආදීනි සයමෙව විවරිස්සති.

2706. අට්ඨධම්මුද්දෙසගාථාය පුබ්බකිච්චං පුබ්බ-වචනෙනෙව උත්තරපදලොපෙන වුත්තං. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘පුබ්බකිච්චන්ති වුච්චතී’’ති. ‘‘පච්චුද්ධාර’’ඉති වත්තබ්බෙ ‘‘පච්චුද්ධර’’ඉති ගාථාබන්ධවසෙන රස්සො. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘පච්චුද්ධාරො’’ති. අධිට්ඨහනං අධිට්ඨානං. පච්චුද්ධාරො ච අධිට්ඨානඤ්ච පච්චුද්ධරාධිට්ඨානා. ඉතරීතරයොගෙන ද්වන්දසමාසො. අත්ථාරොති එත්ථ ‘‘කථිනත්ථාරො’’ති පකරණතො ලබ්භති.

‘‘මාතිකා’’ති ඉමිනා ‘‘අට්ඨ කථිනුබ්භාරමාතිකා’’ති පකරණතො විඤ්ඤායති. යථාහ – ‘‘අට්ඨිමා, භික්ඛවෙ, මාතිකා කථිනස්ස උබ්භාරායා’’ති (මහාව. 310). මාතිකාති මාතරො ජනෙත්තියො, කථිනුබ්භාරං එතා අට්ඨ ජනෙන්තීති අත්ථො. උද්ධාරොති කථිනස්ස උද්ධාරො. ආනිසංසාති එත්ථ ‘‘කථිනස්සා’’ති පකරණතො ලබ්භති. කථිනස්ස ආනිසංසාති ඉමෙ අට්ඨ ධම්මාති යොජනා. යථාහ ‘‘අත්ථතකථිනානං වො, භික්ඛවෙ, පඤ්ච කප්පිස්සන්තී’’තිආදි (මහාව. 306). ‘‘ආනිසංසෙනා’’තිපි පාඨො. ආනිසංසෙන සහ ඉමෙ අට්ඨ ධම්මාති යොජනා.

2707. ‘‘න උල්ලිඛිතමත්තාදි-චතුවීසතිවජ්ජිත’’න්තිආදිනා කථිනං අත්ථරිතුං කතපරියොසිතං චීවරං චෙ ලද්ධං, තත්ථ ¶ පටිපජ්ජනවිධිං දස්සෙත්වා සචෙ අකතසිබ්බනාදිකම්මං වත්ථමෙව ලද්ධං, තත්ථ පටිපජ්ජනවිධිං පුබ්බකිච්චවසෙන දස්සෙතුමාහ ‘‘ධොවන’’න්තිආදි. තත්ථ ධොවනන්ති කථිනදුස්සස්ස සෙතභාවකරණං. විචාරොති ‘‘පඤ්චකං වා සත්තකං වා නවකං වා එකාදසකං ¶ වා හොතූ’’ති විචාරණං. ඡෙදනන්ති යථාවිචාරිතස්ස වත්ථස්ස ඡෙදනං. බන්ධනන්ති මොඝසුත්තකාරොපනං. සිබ්බනන්ති සබ්බසූචිකම්මං. රජනන්ති රජනකම්මං. කප්පන්ති කප්පබින්දුදානං. ‘‘පුබ්බකිච්ච’’න්ති වුච්චති ඉදං සබ්බං කථිනත්ථාරස්ස පඨමමෙව කත්තබ්බත්තා.

2708. අන්තරවාසකොති එත්ථ ඉති-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො. සඞ්ඝාටි, උත්තරාසඞ්ගො, අථො අන්තරවාසකොති එසමෙව තු පච්චුද්ධාරොපි අධිට්ඨානම්පි අත්ථාරොපි වුත්තොති යොජනා.

2709. අට්ඨමාතිකා (මහාව. 310-311; පරි. 415; මහාව. අට්ඨ. 310-311) දස්සෙතුමාහ ‘‘පක්කමනඤ්චා’’තිආදි. පක්කමනං අන්තො එතස්සාති පක්කමනන්තිකාති වත්තබ්බෙ උත්තරපදලොපෙන ‘‘පක්කමන’’න්ති වුත්තං. එස නයො සබ්බත්ථ. අට්ඨිමාති එත්ථ ‘‘මාතිකා’’ති පකරණතො ලබ්භති. ඉමා අට්ඨ මාතිකාති යොජනා.

2710. උද්දෙසානුක්කමෙන නිද්දිසිතුමාහ ‘‘කතචීවරමාදායා’’තිආදි. ‘‘කතචීවරමාදායා’’ති ඉමිනා චීවරපලිබොධුපච්ඡෙදො දස්සිතො. ‘‘ආවාසෙ නිරපෙක්ඛකො’’ති ඉමිනා දුතියො ආවාසපලිබොධුපච්ඡෙදො දස්සිතො. එත්ථ සබ්බවාක්යෙසු ‘‘අත්ථතකථිනො යො භික්ඛු සචෙ පක්කමතී’’ති සෙසො. අතික්කන්තාය සීමායාති විහාරසීමාය අතික්කන්තාය. හොති පක්කමනන්තිකාති එත්ථ ‘‘තස්ස භික්ඛුනො’’ති සෙසො, තස්ස භික්ඛුනො පක්කමනන්තිකා නාම මාතිකා හොතීති අත්ථො.

2711-2. ආනිසංසං ¶ නාම වුත්ථවස්සෙන ලද්ධං අකතසූචිකම්මවත්ථං. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘කරොතී’’තිආදි. ‘‘විහාරෙ අනපෙක්ඛකො’’ති ඉමිනා එත්ථ පඨමං ආවාසපලිබොධුපච්ඡෙදො දස්සිතො. සුඛවිහරණං පයොජනමස්සාති සුඛවිහාරිකො, විහාරොති. තත්ථ තස්මිං විහාරෙ විහරන්තොව තං චීවරං යදි කරොති, තස්මිං චීවරෙ නිට්ඨිතෙ නිට්ඨානන්තා නිට්ඨානන්තිකාති වුච්චතීති යොජනා. ‘‘නිට්ඨිතෙචීවරෙ’’ති ඉමිනා චීවරපලිබොධුපච්ඡෙදො දස්සිතො.

2713. තමස්සමන්ති තං වුත්ථවස්සාවාසං. ධුරනික්ඛෙපෙති උභයධුරනික්ඛෙපවසෙන චිත්තප්පවත්තක්ඛණෙ. සන්නිට්ඨානං නාම ධුරනික්ඛෙපො. එත්ථ පලිබොධද්වයස්ස එකක්ඛණෙයෙව උපච්ඡෙදො අට්ඨකථායං ¶ වුත්තො ‘‘සන්නිට්ඨානන්තිකෙ ද්වෙපි පලිබොධා ‘නෙවිමං චීවරං කාරෙස්සං, න පච්චෙස්ස’න්ති චින්තිතමත්තෙයෙව එකතො ඡිජ්ජන්තී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 311).

2714. කථිනච්ඡාදනන්ති කථිනානිසංසං චීවරවත්ථුං. න පච්චෙස්සන්ති න පච්චාගමිස්සාමි. කරොන්තස්සෙවාති එත්ථ ‘‘චීවර’’න්ති පකරණතො ලබ්භති. ‘‘කථිනච්ඡාදන’’න්ති ඉදං වා සම්බන්ධනීයං. කරොන්තස්සාති අනාදරෙ සාමිවචනං. නට්ඨන්ති චොරෙහි හටත්තා වා උපචිකාදීහි ඛාදිතත්තා වා නට්ඨං. දඩ්ඪං වාති අග්ගිනා දඩ්ඪං වා. නාසනන්තිකාති එවං චීවරස්ස නාසනන්තෙ ලබ්භමානා අයං මාතිකා නාසනන්තිකා නාමාති අත්ථො. එත්ථ ‘‘න පච්චෙස්ස’’න්ති ඉමිනා පඨමං ආවාසපලිබොධුපච්ඡෙදො දස්සිතො. ‘‘කරොන්තස්සෙවා’’ති ඉමිනා දුතියං චීවරපලිබොධුපච්ඡෙදො දස්සිතො.

2715. ලද්ධානිසංසොති ලද්ධකථිනානිසංසචීවරො. ආනිසංසෙ චීවරෙ සාපෙක්ඛො අපෙක්ඛවා බහිසීමගතො වස්සංවුත්ථසීමාය ¶ බහිසීමගතො තං චීවරං කරොති, සො කතචීවරො අන්තරුබ්භාරං අන්තරා උබ්භාරං සුණාති චෙ, සවනන්තිකා නාම හොතීති යොජනා. ‘‘බහිසීමගතො’’තිආදිනා දුතියපලිබොධුපච්ඡෙදො දස්සිතො. එත්ථ ‘‘කතචීවරො’’ති වුත්තත්තා චීවරපලිබොධුපච්ඡෙදො පඨමං හොති, ඉතරො පන ‘‘සහ සවනෙන ආවාසපලිබොධො ඡිජ්ජතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 311) අට්ඨකථාය වුත්තත්තා පච්ඡා හොති.

2716-7. චීවරාසාය වස්සංවුත්ථො ආවාසතො පක්කන්තො ‘‘තුය්හං චීවරං දස්සාමී’’ති කෙනචි වුත්තො බහිසීමගතො පන සවති, පුන ‘‘තව චීවරං දාතුං න සක්කොමී’’ති වුත්තො ආසාය ඡින්නමත්තාය චීවරෙ පච්චාසාය උපච්ඡින්නමත්තාය ආසාවච්ඡෙදිකා නාම මාතිකාති මතා ඤාතාති යොජනා. ආසාවච්ඡාදිකෙ කථිනුබ්භාරෙ ආවාසපලිබොධො පඨමං ඡිජ්ජති, චීවරාසාය උපච්ඡින්නාය චීවරපලිබොධො ඡිජ්ජති.

2718-20. යො වස්සංවුත්ථවිහාරම්හා අඤ්ඤං විහාරං ගතො හොති, සො ආගච්ඡං ආගච්ඡන්තො අන්තරාමග්ගෙ කථිනුද්ධාරං අතික්කමෙය්ය, තස්ස සො කථිනුද්ධාරො සීමාතික්කන්තිකො මතොති යොජනා. තත්ථ සීමාතික්කන්තිකෙ කථිනුබ්භාරෙ චීවරපලිබොධො පඨමං ඡිජ්ජති, තස්ස බහිසීමෙ ආවාසපලිබොධො ඡිජ්ජති.

එත්ථ ¶ ච ‘‘සීමාතික්කන්තිකො නාම චීවරකාලසීමාතික්කන්තිකො’’ති කෙනචි වුත්තං. ‘‘බහිසීමායං චීවරකාලසමයස්ස අතික්කන්තත්තා සීමාතික්කන්තිකො’’ති (සාරත්ථ. ටී. මහාව. 311) සාරත්ථදීපනියං වුත්තං. ‘‘ආගච්ඡං අන්තරාමග්ගෙ, තදුද්ධාරමතික්කමෙ’’ති වුත්තත්තා පන සඞ්ඝෙන ¶ කරියමානං අන්තරුබ්භාරං ආගච්ඡන්තො විහාරසීමං අසම්පත්තෙයෙව කථිනුබ්භාරස්ස ජාතත්තා තං න සම්භුණෙය්ය, තස්සෙවං සීමමතික්කන්තස්සෙව සතො පුන ආගච්ඡතො අන්තරාමග්ගෙ ජාතො කථිනුබ්භාරො සීමාතික්කන්තිකොති අම්හාකං ඛන්ති.

කථිනානිසංසචීවරං ආදාය සචෙ ආවාසෙ සාපෙක්ඛොව ගතො හොති, පුන ආගන්ත්වා කථිනුද්ධාරං කථිනස්ස අන්තරුබ්භාරමෙව සම්භුණාති චෙ යදි පාපුණෙය්ය, තස්ස සො කථිනුද්ධාරො හොති, සො ‘‘සහුබ්භාරො’’ති වුච්චතීති යොජනා. සහුබ්භාරෙ ද්වෙ පලිබොධා අපුබ්බං අචරිමං ඡිජ්ජන්ති.

2721. ‘‘සීමාතික්කන්තිකෙනා’’ති වත්තබ්බෙ උත්තරපදලොපෙන ‘‘සීමතො’’ති වුත්තං. පක්කමනඤ්ච නිට්ඨානඤ්ච සන්නිට්ඨානඤ්ච සීමතො සීමාතික්කන්තිකෙන සහ ඉමෙ චත්තාරො කථිනුබ්භාරා පුග්ගලාධීනා පුග්ගලායත්තා සහුබ්භාරසඞ්ඛාතො අන්තරුබ්භාරො සඞ්ඝාධීනොති යොජනා. ‘‘අන්තරුබ්භරො’’ති ගාථාබන්ධවසෙන රස්සත්තං.

2722. නාසනන්ති නාසනන්තිකො. සවනන්ති සවනන්තිකො. ආසාවච්ඡෙදිකාපි චාති තයොපි කථිනුබ්භාරා. න තු සඞ්ඝා න භික්ඛුතොති සඞ්ඝතොපි න හොන්ති, පුග්ගලතොපි න හොන්තීති අත්ථො. චීවරස්ස විනාසො සඞ්ඝස්ස වා චීවරසාමිකස්ස වා පයොගෙන න ජාතොති නාසනකො තාව කථිනුබ්භාරො උභතොපි න හොතීති වුත්තො. සවනඤ්ච උභයෙසං පයොගතො න ජාතන්ති තථා වුත්තං. තථා ආසාවච්ඡෙදිකාපි.

2723. ආවාසොයෙව පලිබොධොති විග්ගහො. පලිබොධො ච චීවරෙති එත්ථ චීවරෙති භෙදවචනිච්ඡාය නිමිත්තත්ථෙ ¶ භුම්මං, චීවරනිමිත්තපලිබොධොති අත්ථො, චීවරසඞ්ඛාතො පලිබොධොති වුත්තං හොති. සච්චාදිගුණයුත්තං මුසාවාදාදිදොසවිමුත්තං අත්ථං වදති සීලෙනාති යුත්තමුත්තත්ථවාදී, තෙන.

2724. අට්ඨන්නං ¶ මාතිකානන්ති බහිසීමගතානං වසෙන වුත්තා පක්කමනන්තිකාදයො සත්ත මාතිකා, බහිසීමං ගන්ත්වා අන්තරුබ්භාරං සම්භුණන්තස්ස වසෙන වුත්තො සහුබ්භාරොති ඉමාසං අට්ඨන්නං මාතිකානං වසෙන ච. අන්තරුබ්භාරතොපි වාති බහිසීමං අගන්ත්වා තත්ථෙව වසිත්වා කථිනුබ්භාරකම්මෙන උබ්භාරකථිනානං වසෙන ලබ්භනතො අන්තරුබ්භාරතො චාති මහෙසිනා කථිනස්ස දුවෙ උබ්භාරාපි වුත්තාති යොජනා. බහිසීමං ගන්ත්වා ආගතස්ස වසෙන සහුබ්භාරො, බහිසීමං ආගතානං වසෙන අන්තරුබ්භාරොති එකොයෙව උබ්භාරො ද්විධා වුත්තො, තස්මා අන්තරුබ්භාරං විසුං අග්ගහෙත්වා අට්ඨෙව මාතිකා පාළියං (මහාව. 310) විභත්තාති වෙදිතබ්බා.

2725. අනාමන්තචාරො උත්තරපදලොපවසෙන ‘‘අනාමන්තා’’ ඉති වුත්තො. යාව කථිනං න උද්ධරීයති, තාව අනාමන්තෙත්වා චරණං කප්පිස්සති, චාරිත්තසික්ඛාපදෙන අනාපත්ති භවිස්සතීති අත්ථො.

අසමාදානචාරො ‘‘අසමාදාන’’න්ති උත්තරපදලොපෙන වුත්තො. අසමාදානචාරොති තිචීවරං අසමාදාය චරණං, චීවරවිප්පවාසො කප්පිස්සතීති අත්ථො.

‘‘ගණතො’’ති ඉමිනා උත්තරපදලොපෙන ගණභොජනං දස්සිතං. ගණභොජනම්පි කප්පිස්සති, තං සරූපතො පාචිත්තියකණ්ඩෙ වුත්තං.

‘‘යාවදත්ථික’’න්ති ¶ ඉමිනා යාවදත්ථචීවරං වුත්තං. යාවදත්ථචීවරන්ති යාවතකෙන චීවරෙන අත්ථො, තාවතකං අනධිට්ඨිතං අවිකප්පිතං කප්පිස්සතීති අත්ථො.

‘‘තත්ථ යො චීවරුප්පාදො’’ති ඉමිනා ‘‘යො ච තත්ථ චීවරුප්පාදො’’ති (මහාව. 306) වුත්තො ආනිසංසො දස්සිතො. යො ච තත්ථ චීවරුප්පාදොති තත්ථ කථිනත්ථතසීමායං මතකචීවරං වා හොතු සඞ්ඝස්ස උද්දිස්ස දින්නං වා සඞ්ඝිකෙන තත්රුප්පාදෙන ආභතං වා, යෙන කෙනචි ආකාරෙන යං සඞ්ඝිකං චීවරං උප්පජ්ජති, තං තෙසං භවිස්සතීති අත්ථො. ඉමෙ පඤ්ච කථිනානිසංසා ච වුත්තාති සම්බන්ධො.

2726-7. චීවරං ¶ උප්පජ්ජති එතාසූති ‘‘උප්පාදා’’ති ජනිකාව වුච්චන්ති, චීවරවත්ථපරිලාභක්ඛෙත්තන්ති අත්ථො. යථාහ – ‘‘යථාවුත්තානං චීවරානං පටිලාභාය ඛෙත්තං දස්සෙතුං අට්ඨිමා භික්ඛවෙ මාතිකාතිආදිමාහා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 379). චීවරමාතිකාති චීවරුප්පාදහෙතුභූතමාතරො. තෙනාහ කථිනක්ඛන්ධකවණ්ණනායං ‘‘මාතිකාති මාතරො, ජනෙත්තියොති අත්ථො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 310). මාතිකාති චෙත්ථ චීවරදානමධිප්පෙතං. යථාහ ‘‘සීමාය දානං එකා මාතිකා, කතිකාය දානං දුතියා’’තිආදි. සීමාය දෙති, කතිකාය දෙති, භික්ඛාපඤ්ඤත්තියා දෙති, සඞ්ඝස්ස දෙති, උභතොසඞ්ඝෙ දෙති, වස්සංවුත්ථසඞ්ඝස්ස දෙති, ආදිස්ස දෙති, පුග්ගලස්ස දෙති. ‘‘ඉමා පන අට්ඨ මාතිකා’’ති වුත්තමෙව නිගමනවසෙන වුත්තං.

2728. තත්ථාති ¶ තාසු අට්ඨමාතිකාසු. සීමාය දෙතීති ‘‘සීමාය දම්මී’’ති එවං සීමං පරාමසිත්වා දෙන්තො සීමාය දෙති, එවං දින්නං අන්තොසීමගතෙහි භික්ඛූහි භාජෙතබ්බන්ති වණ්ණිතන්ති යොජනා. තත්ථ අන්තොසීමගතෙහීති දායකො යං සීමං අපෙක්ඛිත්වා එවමාහ, තස්සා සීමාය අන්තොගතෙහි සබ්බෙහි. භාජෙතබ්බන්ති තං චීවරං භාජෙතබ්බං. වරවණ්ණිනාති ‘‘ඉතිපි සො භගවා අරහ’’න්තිආදිනා සකලලොකබ්යාපිගුණාතිසයයුත්තෙන බ්යාමප්පභාය, ඡබ්බණ්ණානං රංසීනඤ්ච වසෙන උත්තමප්පභාතිසයයුත්තෙන වරවණ්ණිනා වණ්ණිතං කථිතං. අයමෙත්ථ පදවණ්ණනා, අයං පන විනිච්ඡයො – සීමාය දෙතීති එත්ථ තාව ඛණ්ඩසීමා උපචාරසීමා සමානසංවාසසීමා අවිප්පවාසසීමා ලාභසීමා ගාමසීමා නිගමසීමා නගරසීමා අබ්භන්තරසීමා උදකුක්ඛෙපසීමා ජනපදසීමා රට්ඨසීමා රජ්ජසීමා දීපසීමා චක්කවාළසීමා ඉති පන්නරස සීමා වෙදිතබ්බා.

තත්ථ ඛණ්ඩසීමා සීමාකථායං වුත්තා. උපචාරසීමා පරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස පරික්ඛෙපෙන, අපරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස පරික්ඛෙපාරහට්ඨානෙන පරිච්ඡින්නා හොති. අපිච භික්ඛූනං ධුවසන්නිපාතට්ඨානතො වා පරියන්තෙ ඨිතභොජනසාලතො වා නිබද්ධවසනකආවාසතො වා ථාමමජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස ද්වින්නං ලෙඩ්ඩුපාතානං අන්තො උපචාරසීමා වෙදිතබ්බා. සා පන ආවාසෙසු වඩ්ඪන්තෙසු වඩ්ඪති, පරිහායන්තෙසු පරිහායති. මහාපච්චරියං පන ‘‘භික්ඛූසුපි වඩ්ඪන්තෙසු වඩ්ඪතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 379) වුත්තං. තස්මා සචෙ විහාරෙ සන්නිපතිතභික්ඛූහි සද්ධිං ¶ එකාබද්ධා හුත්වා යොජනසතම්පි පූරෙත්වා නිසීදන්ති, යොජනසතම්පි උපචාරසීමාව හොති, සබ්බෙසං ලාභො පාපුණාති. සමානසංවාසඅවිප්පවාසසීමාද්වයම්පි වුත්තමෙව.

ලාභසීමා ¶ නාම නෙව සම්මාසම්බුද්ධෙන අනුඤ්ඤාතා, න ධම්මසඞ්ගාහකත්ථෙරෙහි ඨපිතා, අපිච ඛො රාජරාජමහාමත්තා විහාරං කාරෙත්වා ගාවුතං වා අඩ්ඪයොජනං වා යොජනං වා සමන්තතො පරිච්ඡින්දිත්වා ‘‘අයං අම්හාකං විහාරස්ස ලාභසීමා’’ති නාමලිඛිතකෙ ථම්භෙ නිඛණිත්වා ‘‘යං එත්ථන්තරෙ උප්පජ්ජති, සබ්බං තං අම්හාකං විහාරස්ස දෙමා’’ති සීමං ඨපෙන්ති, අයං ලාභසීමා නාම. ගාමනිගමනගරඅබ්භන්තරඋදකුක්ඛෙපසීමාපි වුත්තා එව.

ජනපදසීමා නාම කාසිකොසලරට්ඨාදීනං අන්තො බහූ ජනපදා හොන්ති, එත්ථ එකෙකො ජනපදපරිච්ඡෙදො ජනපදසීමා. රට්ඨසීමා නාම කාසිකොසලාදිරට්ඨපරිච්ඡෙදො. රජ්ජසීමා නාම මහාචොළභොගො කෙරළභොගොති එවං එකෙකස්ස රඤ්ඤො ආණාපවත්තිට්ඨානං. දීපසීමා නාම සමුද්දන්තෙන සමුච්ඡින්නමහාදීපා ච අන්තරදීපා ච. චක්කවාළසීමා නාම චක්කවාළපබ්බතෙනෙව පරිච්ඡින්නා.

එවමෙතාසු සීමාසු ඛණ්ඩසීමාය කෙනචි කම්මෙන සන්නිපතිතං සඞ්ඝං දිස්වා ‘‘එත්ථෙව සීමාය සඞ්ඝස්ස දෙමී’’ති වුත්තෙ යාවතිකා භික්ඛූ අන්තොඛණ්ඩසීමගතා, තෙහි භාජෙතබ්බං. තෙසංයෙව හි තං පාපුණාති, අඤ්ඤෙසං සීමන්තරිකාය වා උපචාරසීමාය වා ඨිතානම්පි න පාපුණාති. ඛණ්ඩසීමාය ඨිතෙ පන රුක්ඛෙ වා පබ්බතෙ වා ඨිතස්ස හෙට්ඨා වා පථවියා වෙමජ්ඣං ගතස්ස පාපුණාතියෙව.

‘‘ඉමිස්සා උපචාරසීමාය සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති දින්නං පන ඛණ්ඩසීමාසීමන්තරිකාසු ඨිතානම්පි පාපුණාති. ‘‘සමානසංවාසසීමාය දම්මී’’ති දින්නං පන ඛණ්ඩසීමාසීමන්තරිකාසු ඨිතානං න පාපුණාති. අවිප්පවාසසීමාලාභසීමාසු දින්නං තාසු සීමාසු අන්තොගතානංයෙව පාපුණාති. ගාමසීමාදීසු දින්නං ¶ තාසං සීමානං අබ්භන්තරෙ බද්ධසීමාය ඨිතානම්පි පාපුණාති. අබ්භන්තරසීමාඋදකුක්ඛෙපසීමාසු දින්නං තත්ථ අන්තොගතානංයෙව පාපුණාති. ජනපදරට්ඨරජ්ජදීපචක්කවාළසීමාසුපි ගාමසීමාදීසු වුත්තසදිසොයෙව විනිච්ඡයො.

සචෙ ¶ පන ජම්බුදීපෙ ඨිතො ‘‘තම්බපණ්ණිදීපෙ සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති වදති, තම්බපණ්ණිදීපතො එකොපි ගන්ත්වා සබ්බෙසං ගණ්හිතුං ලභති. සචෙපි තත්රෙව එකො සභාගභික්ඛු සභාගානං භාගං ගණ්හාති, න වාරෙතබ්බො. එවං තාව යො සීමං පරාමසිත්වා දෙති, තස්ස දානෙ විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො.

යො පන ‘‘අසුකසීමායා’’ති වත්තුං න ජානාති, කෙවලං ‘‘සීමා’’ති වචනමත්තමෙව ජානන්තො විහාරං ආගන්ත්වා ‘‘සීමාය දම්මී’’ති වා ‘‘සීමට්ඨකසඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති වා භණති, සො පුච්ඡිතබ්බො ‘‘සීමා නාම බහුවිධා, කතරං සීමං සන්ධාය භණසී’’ති, සචෙ වදති ‘‘අහං ‘අසුකසීමා’ති න ජානාමි, සීමට්ඨකසඞ්ඝො භාජෙත්වා ගණ්හතූ’’ති, කතරසීමාය භාජෙතබ්බං? මහාසීවත්ථෙරො කිරාහ ‘‘අවිප්පවාසසීමායා’’ති. තතො නං ආහංසු ‘‘අවිප්පවාසසීමා නාම තියොජනාපි හොති, එවං සන්තෙ තියොජනෙ ඨිතා ලාභං ගණ්හිස්සන්ති, තියොජනෙ ඨත්වා ආගන්තුකවත්තං පූරෙත්වා ආරාමං පවිසිතබ්බං භවිස්සති, ගමිකො තියොජනං ගන්ත්වා සෙනාසනං ආපුච්ඡිස්සති, නිස්සයපටිපන්නස්ස තියොජනාතික්කමෙ නිස්සයො පටිප්පස්සම්භිස්සති, පාරිවාසිකෙන තියොජනං අතික්කමිත්වා අරුණං උට්ඨාපෙතබ්බං භවිස්සති, භික්ඛුනියා තියොජනෙ ඨත්වා ආරාමප්පවෙසනං ආපුච්ඡිතබ්බං භවිස්සති, සබ්බම්පෙතං උපචාරසීමාපරිච්ඡෙදවසෙනෙව කත්තුං වට්ටති. තස්මා උපචාරසීමායමෙව භාජෙතබ්බ’’න්ති.

2729. යෙ ¶ විහාරා සඞ්ඝෙන කතිකාය එකලාභකා සමානලාභකා එත්ථ එතෙසු විහාරෙසු දින්නං ‘‘කතිකාය දම්මී’’ති දින්නං සබ්බෙහි භික්ඛූහි සහ භාජෙතබ්බං චීවරං කතිකාය වුච්චතීති යොජනා.

අයමෙත්ථ විනිච්ඡයො – කතිකා නාම සමානලාභකතිකා, තත්රෙවං කතිකා කාතබ්බා – එකස්මිං විහාරෙ සන්නිපතිතෙහි භික්ඛූහි යං විහාරං සඞ්ගණ්හිතුකාමා සමානලාභං කාතුං ඉච්ඡන්ති, අස්ස නාමං ගහෙත්වා ‘‘අසුකො නාම විහාරො පොරාණකො’’ති වා ‘‘බුද්ධාධිවුත්ථො’’ති වා ‘‘අප්පලාභො’’ති වා යං කිඤ්චි කාරණං වත්වා ‘‘තං විහාරං ඉමිනා විහාරෙන සද්ධිං එකලාභං කාතුං සඞ්ඝස්ස රුච්චතී’’ති තික්ඛත්තුං සාවෙතබ්බං. එත්තාවතා තස්මිං විහාරෙ නිසින්නොපි ඉධ නිසින්නොව හොති. තස්මිං විහාරෙපි සඞ්ඝෙන එවමෙව කාතබ්බං. එත්තාවතා ඉධ ¶ නිසින්නොපි තස්මිං විහාරෙ නිසින්නොව හොති. එකස්මිං ලාභෙ භාජියමානෙ ඉතරස්මිං ඨිතස්ස භාගං ගහෙතුං වට්ටති. එවං එකෙන විහාරෙන සද්ධිං බහූපි ආවාසා එකලාභා කාතබ්බාති.

2730. චීවරදායකෙන ධුවකාරා පාකවත්තාදිනිච්චසක්කාරා යත්ථ සඞ්ඝස්ස ක්රීයන්ති කරීයන්ති තත්ථ තස්මිං විහාරෙ තෙනෙව දායකෙන සඞ්ඝස්ස දින්නං විහාරං ‘‘භික්ඛාපඤ්ඤත්තියා දින්න’’න්ති මහෙසිනා වුත්තන්ති යොජනා.

තත්රායං විනිච්ඡයො – යස්මිං විහාරෙ ඉමස්ස චීවරදායකස්ස සන්තකං සඞ්ඝස්ස පාකවත්තං වා වත්තති, යස්මිං වා විහාරෙ භික්ඛූ අත්තනො භාරං කත්වා සදා ගෙහෙ භොජෙති, යත්ථ වා තෙන ආවාසො කාරිතො, සලාකභත්තාදීනි වා නිබද්ධානි, යෙන පන සකලොපි විහාරො ¶ පතිට්ඨාපිතො, තත්ථ වත්තබ්බමෙව නත්ථි, ඉමෙ ධුවකාරා නාම. තස්මා සචෙ සො ‘‘යත්ථ මය්හං ධුවකාරා කරීයන්ති, එත්ථ දම්මී’’ති වා ‘‘තත්ථ දෙථා’’ති වා භණති, බහූසු චෙපි ඨානෙසු ධුවකාරා හොන්ති, සබ්බත්ථ දින්නමෙව හොති.

සචෙ පන එකස්මිං විහාරෙ භික්ඛූ බහුතරා හොන්ති, තෙහි වත්තබ්බං ‘‘තුම්හාකං ධුවකාරෙ එකත්ථ භික්ඛූ බහූ, එකත්ථ අප්පකා’’ති, සචෙ ‘‘භික්ඛුගණනාය ගණ්හථා’’ති භණති, තථා භාජෙත්වා ගණ්හිතුං වට්ටති. එත්ථ ච වත්ථභෙසජ්ජාදි අප්පකම්පි සුඛෙන භාජීයති, යදි පන මඤ්චො වා පීඨකං වා එකමෙව හොති, තං පුච්ඡිත්වා යස්ස වා විහාරස්ස එකවිහාරෙපි වා යස්ස සෙනාසනස්ස සො විචාරෙති, තත්ථ දාතබ්බං. සචෙ ‘‘අසුකභික්ඛු ගණ්හතූ’’ති වදති, වට්ටති.

අථ ‘‘මය්හං ධුවකාරෙ දෙථා’’ති වත්වා අවිචාරෙත්වාව ගච්ඡති, සඞ්ඝස්සපි විචාරෙතුං වට්ටති. එවං පන විචාරෙතබ්බං – ‘‘සඞ්ඝත්ථෙරස්ස වසනට්ඨානෙ දෙථා’’ති වත්තබ්බං. සචෙ තත්ථ සෙනාසනං පරිපුණ්ණං හොති. යත්ථ නප්පහොති, තත්ථ දාතබ්බං. සචෙ එකො භික්ඛු ‘‘මය්හං වසනට්ඨානෙ සෙනාසනපරිභොගභණ්ඩං නත්ථී’’ති වදති, තත්ථ දාතබ්බන්ති.

2731. සඞ්ඝස්ස පන යං දින්නන්ති විහාරං පවිසිත්වා ‘‘ඉමානි චීවරානි සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති යං චීවරං දින්නං. ‘‘සම්මුඛීභූතෙනා’’ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධෙන රස්සත්තං. සම්මුඛිභූතෙනාති ච ¶ උපචාරසීමාය ඨිතෙන. භාජෙතබ්බන්ති ඝණ්ටිං පහරිත්වා කාලං ඝොසෙත්වා භාජෙතබ්බං. ඉදමෙත්ථ මුඛමත්තදස්සනං. විනිච්ඡයො අට්ඨකථාය (මහාව. අට්ඨ. 379) වෙදිතබ්බො. සෙය්යථිදං – චීවරදායකෙන ¶ විහාරං පවිසිත්වා ‘‘ඉමානි චීවරානි සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති දින්නෙසු භාජියමානෙසු සීමට්ඨස්ස අසම්පත්තස්සපි භාගං ගණ්හන්තො න වාරෙතබ්බො. විහාරො මහා හොති, ථෙරාසනතො පට්ඨාය වත්ථෙසු දිය්යමානෙසු අලසජාතිකා මහාථෙරා පච්ඡා ආගච්ඡන්ති, ‘‘භන්තෙ, වීසතිවස්සානං දිය්යති, තුම්හාකං ඨිතිකා අතික්කන්තා’’ති න වත්තබ්බා, ඨිතිකං ඨපෙත්වා තෙසං දත්වා පච්ඡා ඨිතිකාය දාතබ්බං.

‘‘අසුකවිහාරෙ කිර බහුං චීවරං උප්පන්න’’න්ති සුත්වා යොජනන්තරිකවිහාරතොපි භික්ඛූ ආගච්ඡන්ති, සම්පත්තසම්පත්තානං ඨිතට්ඨානතො පට්ඨාය දාතබ්බං. අසම්පත්තානම්පි උපචාරසීමං පවිට්ඨානං අන්තෙවාසිකාදීසු ගණ්හන්තෙසු දාතබ්බමෙව. ‘‘බහි උපචාරසීමාය ඨිතානං දෙථා’’ති වදන්ති, න දාතබ්බං. සචෙ පන උපචාරසීමං ඔක්කන්තෙහි එකාබද්ධා හුත්වා අත්තනො විහාරද්වාරෙ වා අන්තොවිහාරෙයෙව වා හොන්ති, පරිසවසෙන වඩ්ඪිතා නාම සීමා හොති, තස්මා දාතබ්බං. සඞ්ඝනවකස්ස දින්නෙපි පච්ඡා ආගතානං දාතබ්බමෙව. දුතියභාගෙ පන ථෙරාසනං ආරුළ්හෙ ආගතානං පඨමභාගො න පාපුණාති, දුතියභාගතො වස්සග්ගෙන දාතබ්බං.

එකස්මිං විහාරෙ දස භික්ඛූ හොන්ති, දස වත්ථානි ‘‘සඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති දෙන්ති, පාටෙක්කං භාජෙතබ්බානි. සචෙ ‘‘සබ්බානෙව අම්හාකං පාපුණන්තී’’ති ගහෙත්වා ගච්ඡන්ති, දුප්පාපිතානි චෙව දුග්ගහිතානි ච, ගතගතට්ඨානෙ සඞ්ඝිකානෙව හොන්ති. එකං පන උද්ධරිත්වා ‘‘ඉදං තුම්හාකං පාපුණාතී’’ති සඞ්ඝත්ථෙරස්ස දත්වා සෙසානි ‘‘ඉමානි අම්හාකං පාපුණන්තී’’ති ගහෙතුං වට්ටති.

එකමෙව වත්ථං ‘‘සඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති ආහරන්ති, අභාජෙත්වාව ‘‘අම්හාකං පාපුණාතී’’ති ගණ්හන්ති, දුප්පාපිතඤ්චෙව දුග්ගහිතඤ්ච, සත්ථකෙන, පන හලිද්දිආදිනා වා ලෙඛං කත්වා එකං ¶ කොට්ඨාසං ‘‘ඉමං ඨානං තුම්හාකං පාපුණාතී’’ති සඞ්ඝත්ථෙරස්ස පාපෙත්වා සෙසං ‘‘අම්හාකං පාපුණාතී’’ති ගහෙතුං වට්ටති. යං පන වත්ථස්සෙව පුප්ඵං වා වලි වා, තෙන පරිච්ඡෙදං කාතුං න වට්ටති. සචෙ එකං තන්තං උද්ධරිත්වා ‘‘ඉදං ඨානං තුම්හාකං පාපුණාතී’’ති සඞ්ඝත්ථෙරස්ස දත්වා සෙසං ‘‘අම්හාකං පාපුණාතී’’ති ගණ්හන්ති, වට්ටති. ඛණ්ඩං ඛණ්ඩං ඡින්දිත්වා භාජියමානං වට්ටතියෙව.

එකභික්ඛුකෙ ¶ විහාරෙ සඞ්ඝස්ස චීවරෙසු උප්පන්නෙසු සචෙ පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව සො භික්ඛු ‘‘සබ්බානි මය්හං පාපුණන්තී’’ති ගණ්හාති, සුග්ගහිතානි, ඨිතිකා පන න තිට්ඨති. සචෙ එකෙකං උද්ධරිත්වා ‘‘ඉදං මය්හං පාපුණාතී’’ති ගණ්හාති, ඨිතිකා තිට්ඨති. තත්ථ ඨිතිකාය අට්ඨිතාය පුන අඤ්ඤස්මිං චීවරෙ උප්පන්නෙ සචෙ එකො භික්ඛු ආගච්ඡති, මජ්ඣෙ ඡින්දිත්වා ද්වීහිපි ගහෙතබ්බං. ඨිතාය ඨිතිකාය පුන අඤ්ඤස්මිං චීවරෙ උප්පන්නෙ සචෙ නවකතරො ආගච්ඡති, ඨිතිකා හෙට්ඨා ඔරොහති. සචෙ වුඩ්ඪතරො ආගච්ඡති, ඨිතිකා උද්ධං ආරොහති. අථ අඤ්ඤො නත්ථි, පුන අත්තනො පාපෙත්වා ගහෙතබ්බං.

‘‘සඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති වා ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති වා යෙන කෙනචි ආකාරෙන සඞ්ඝං ආමසිත්වා දින්නං පන පංසුකූලිකානං න වට්ටති ‘‘ගහපතිචීවරං පටික්ඛිපාමි, පංසුකූලිකඞ්ගං සමාදියාමී’’ති වුත්තත්තා, න පන අකප්පියත්තා. භික්ඛුසඞ්ඝෙන අපලොකෙත්වා දින්නම්පි න ගහෙතබ්බං. යං පන භික්ඛු අත්තනො සන්තකං දෙති, තං භික්ඛුදත්තියං නාම වට්ටති. පංසුකූලං පන න හොති. එවං සන්තෙපි ධුතඞ්ගං න භිජ්ජති. ‘‘භික්ඛූනං දෙම, ථෙරානං දෙමා’’ති වුත්තෙ පන පංසුකූලිකානම්පි වට්ටති. ‘‘ඉදං වත්ථං සඞ්ඝස්ස දෙම, ඉමිනා උපාහනත්ථවිකපත්තත්ථවිකආයොගඅංසබද්ධකාදීනි ¶ කරොථා’’ති දින්නම්පි වට්ටති.

පත්තත්ථවිකාදීනං අත්ථාය දින්නානි බහූනිපි හොන්ති, චීවරත්ථායපි පහොන්ති, තතො චීවරං කත්වා පාරුපිතුං වට්ටති. සචෙ පන සඞ්ඝො භාජිතාතිරිත්තානි වත්ථානි ඡින්දිත්වා උපාහනත්ථවිකාදීනං අත්ථාය භාජෙති, තතො ගහෙතුං න වට්ටති. සාමිකෙහි විචාරිතමෙව හි වට්ටති, න ඉතරං.

‘‘පංසුකූලිකසඞ්ඝස්ස ධම්මකරණඅංසබද්ධාදීනං අත්ථාය දෙමා’’ති වුත්තෙපි ගහෙතුං වට්ටති. පරික්ඛාරො නාම පංසුකූලිකානම්පි ඉච්ඡිතබ්බො. යං තත්ථ අතිරෙකං හොති, තං චීවරෙපි උපනෙතුං වට්ටති. සුත්තං සඞ්ඝස්ස දෙන්ති, පංසුකූලිකෙහිපි ගහෙතබ්බං. අයං තාව විහාරං පවිසිත්වා ‘‘ඉමානි චීවරානි සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති දින්නෙසු විනිච්ඡයො.

සචෙ පන බහි උපචාරසීමාය අද්ධානපටිපන්නෙ භික්ඛූ දිස්වා ‘‘සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති සඞ්ඝත්ථෙරස්ස වා සඞ්ඝනවකස්ස වා ආරොචෙති, සචෙපි යොජනං ඵරිත්වා පරිසා ඨිතා හොති, එකාබද්ධා ¶ චෙ, සබ්බෙසං පාපුණාති. යෙ පන ද්වාදසහි හත්ථෙහි පරිසං අසම්පත්තා, තෙසං න පාපුණාතීති.

2732. ඉදානි ‘‘උභතොසඞ්ඝෙ දෙතී’’ති මාතිකං විවරන්තො ආහ ‘‘උභතොසඞ්ඝමුද්දිස්සා’’තිආදි. උභතොසඞ්ඝමුද්දිස්සාති භික්ඛුසඞ්ඝං, භික්ඛුනිසඞ්ඝඤ්ච උද්දිසිත්වා. දෙතීති ‘‘උභතොසඞ්ඝස්ස දෙමී’’ති දෙති. ‘‘බහු වා’’ති එත්ථ ‘‘බහූ වා’’ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන රස්සත්තං. භික්ඛුනීනං භික්ඛූ ථොකා වා හොන්තු බහූ වා, පුග්ගලග්ගෙන අකත්වා උභතොසඞ්ඝවසෙන සමභාගොව කාතුං වට්ටතීති යොජනා.

තත්රායං ¶ විනිච්ඡයො – ‘‘උභතොසඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති වුත්තෙපි ‘‘ද්වෙධාසඞ්ඝස්ස දම්මි, ද්වින්නං සඞ්ඝානං දම්මි, භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච භික්ඛුනිසඞ්ඝස්ස ච දම්මී’’ති වුත්තෙපි උභතොසඞ්ඝස්ස දින්නමෙව හොති, ද්වෙ භාගෙ සමෙ කත්වා එකො දාතබ්බො.

‘‘උභතොසඞ්ඝස්ස ච තුය්හඤ්ච දම්මී’’ති වුත්තෙ සචෙ දස දස භික්ඛූ, භික්ඛුනියො ච හොන්ති, එකවීසති පටිවීසෙ කත්වා එකො පුග්ගලස්ස දාතබ්බො, දස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස, දස භික්ඛුනිසඞ්ඝස්ස. යෙන පුග්ගලිකො ලද්ධො, සො සඞ්ඝතොපි අත්තනො වස්සග්ගෙන ගහෙතුං ලභති. කස්මා? උභතොසඞ්ඝග්ගහණෙන ගහිතත්තා.

‘‘උභතොසඞ්ඝස්ස ච චෙතියස්ස ච දම්මී’’ති වුත්තෙපි එසෙව නයො. ඉධ පන චෙතියස්ස සඞ්ඝතො පාපුණනකොට්ඨාසො නාම නත්ථි, එකපුග්ගලස්ස පත්තකොට්ඨාසසමොව කොට්ඨාසො හොති.

‘‘උභතොසඞ්ඝස්ස ච තුය්හඤ්ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙ පන ද්වාවීසති කොට්ඨාසෙ කත්වා දස භික්ඛූනං, දස භික්ඛුනීනං, එකො පුග්ගලස්ස, එකො චෙතියස්ස දාතබ්බො. තත්ථ පුග්ගලො සඞ්ඝතොපි අත්තනො වස්සග්ගෙන පුන ගහෙතුං ලභති. චෙතියස්ස එකොයෙව.

‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච භික්ඛුනීනඤ්ච දම්මී’’ති වුත්තෙ පන මජ්ඣෙ භින්දිත්වා න දාතබ්බං, භික්ඛූ ච භික්ඛුනියො ච ගණෙත්වා දාතබ්බං.

‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ¶ ච භික්ඛුනීනඤ්ච තුය්හඤ්චා’’ති වුත්තෙ පන පුග්ගලො විසුං ¶ න ලභති, පාපුණනට්ඨානතො එකමෙව ලභති. කස්මා? භික්ඛුසඞ්ඝග්ගහණෙන ගහිතත්තා.

‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච භික්ඛුනීනඤ්ච තුය්හඤ්ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙපි චෙතියස්ස එකපුග්ගලපටිවීසො ලබ්භති, පුග්ගලස්ස විසුං න ලබ්භති. තස්මා එකං චෙතියස්ස දත්වා අවසෙසං භික්ඛූ ච භික්ඛුනියො ච ගණෙත්වා භාජෙතබ්බං.

‘‘භික්ඛූනඤ්ච භික්ඛුනීනඤ්ච දම්මී’’ති වුත්තෙපි න මජ්ඣෙ භින්දිත්වා දාතබ්බං, පුග්ගලගණනාය එව විභජිතබ්බං.

‘‘භික්ඛූනඤ්ච භික්ඛුනීනඤ්ච තුය්හඤ්ච චෙතියස්ස චා’’ති එවං වුත්තෙපි චෙතියස්ස එකපුග්ගලපටිවීසො ලබ්භති, පුග්ගලස්ස විසුං නත්ථි, භික්ඛූ ච භික්ඛුනියො ච ගණෙත්වා එව භාජෙතබ්බං. යථා ච භික්ඛුසඞ්ඝං ආදිං කත්වා නයො නීතො, එවං භික්ඛුනිසඞ්ඝං ආදිං කත්වාපි නෙතබ්බො.

‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච තුය්හඤ්චා’’ති වුත්තෙ පුග්ගලස්ස විසුං න ලබ්භති, වස්සග්ගෙනෙව ගහෙතබ්බං.

‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙ පන චෙතියස්ස විසුං පටිවීසො ලබ්භති.

‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච තුය්හඤ්ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙපි චෙතියස්සෙව ලබ්භති, න පුග්ගලස්ස.

‘‘භික්ඛූනඤ්ච තුය්හඤ්චා’’ති වුත්තෙපි විසුං න ලබ්භති.

‘‘භික්ඛූනඤ්ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙ පන චෙතියස්ස ලබ්භති.

‘‘භික්ඛූනඤ්ච ¶ තුය්හඤ්ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙපි චෙතියස්සෙව විසුං ලබ්භති, න පුග්ගලස්ස. භික්ඛුනිසඞ්ඝං ආදිං කත්වාපි එවමෙව යොජෙතබ්බං.

පුබ්බෙ බුද්ධප්පමුඛස්ස උභතොසඞ්ඝස්ස දානං දෙන්ති, භගවා මජ්ඣෙ නිසීදති, දක්ඛිණතො භික්ඛූ, වාමතො භික්ඛුනියො නිසීදන්ති, භගවා උභින්නං සඞ්ඝත්ථෙරො, තදා භගවා අත්තනො ලද්ධපච්චයෙ අත්තනාපි පරිභුඤ්ජති, භික්ඛූනම්පි දාපෙති. එතරහි පන පණ්ඩිතමනුස්සා සධාතුකං පටිමං වා චෙතියං වා ඨපෙත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස උභතොසඞ්ඝස්ස දානං දෙන්ති, පටිමාය වා ¶ චෙතියස්ස වා පුරතො ආධාරකෙ පත්තං ඨපෙත්වා දක්ඛිණොදකං දත්වා ‘‘බුද්ධානං දෙමා’’ති තත්ථ යං පඨමං ඛාදනීයං භොජනීයං දෙන්ති, විහාරං වා ආහරිත්වා ‘‘ඉදං චෙතියස්ස දෙමා’’ති පිණ්ඩපාතඤ්ච මාලාගන්ධාදීනි ච දෙන්ති, තත්ථ කථං පටිපජ්ජිතබ්බන්ති? මාලාගන්ධාදීනි තාව චෙතියෙ ආරොපෙතබ්බානි, වත්ථෙහි පටාකා, තෙලෙන පදීපා කාතබ්බා. පිණ්ඩපාතමධුඵාණිතාදීනි පන යො නිබද්ධං චෙතියස්ස ජග්ගකො හොති පබ්බජිතො වා ගහට්ඨො වා, තස්ස දාතබ්බානි. නිබද්ධජග්ගකෙ අසති ආහටපත්තං ඨපෙත්වා වත්තං කත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. උපකට්ඨෙ කාලෙ භුඤ්ජිත්වා පච්ඡාපි වත්තං කාතුං වට්ටතියෙව.

මාලාගන්ධාදීසු ච යං කිඤ්චි ‘‘ඉදං හරිත්වා චෙතියස්ස පූජං කරොථා’’ති වුත්තෙ දූරම්පි හරිත්වා පූජෙතබ්බං. ‘‘භික්ඛං සඞ්ඝස්ස හරා’’ති වුත්තෙපි හරිතබ්බං. සචෙ පන ‘‘අහං පිණ්ඩාය චරාමි, ආසනසාලාය භික්ඛූ අත්ථි, තෙ හරිස්සන්තී’’ති වුත්තෙ ‘‘භන්තෙ, තුය්හංයෙව දම්මී’’ති වදති, භුඤ්ජිතුං වට්ටති. අථ පන ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස දස්සාමී’’ති හරන්තස්ස ගච්ඡතො අන්තරාව කාලො උපකට්ඨො හොති, අත්තනො පාපෙත්වා භුඤ්ජිතුං වට්ටති.

2733. යං පන චීවරං ‘‘යස්මිං ආවාසෙ වස්සංවුත්ථස්ස සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති දෙති, තස්මිංයෙව ආවාසෙ වුත්ථවස්සෙන සඞ්ඝෙන වා ගණෙන වා පුග්ගලෙන වා තං චීවරං භාජෙතබ්බන්ති වණ්ණිතං දෙසිතන්ති යොජනා.

තත්රායං විනිච්ඡයො – විහාරං පවිසිත්වා ‘‘ඉමානි චීවරානි වස්සංවුත්ථසඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති දෙති, යාවතිකා භික්ඛූ තස්මිං ආවාසෙ වස්සංවුත්ථා, යත්තකා වස්සච්ඡෙදං අකත්වා පුරිමවස්සංවුත්ථා, තෙහි භාජෙතබ්බං, අඤ්ඤෙසං න පාපුණාති. දිසාපක්කන්තස්සාපි ¶ සති ගාහකෙ ¶ යාව කථිනස්ස උබ්භාරා දාතබ්බං. අනත්ථතෙ පන කථිනෙ අන්තොහෙමන්තෙ එවඤ්ච වත්වා දින්නං පච්ඡිමවස්සංවුත්ථානම්පි පාපුණාතීති ලක්ඛණඤ්ඤූ වදන්ති. අට්ඨකථාසු පනෙතං අවිචාරිතං.

සචෙ පන බහි උපචාරසීමායං ඨිතො ‘‘වස්සංවුත්ථසඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති වදති, සම්පත්තානං සබ්බෙසං පාපුණාති. අථ ‘‘අසුකවිහාරෙ වස්සංවුත්ථසඞ්ඝස්සා’’ති වදති, තත්ර වස්සංවුත්ථානමෙව යාව කථිනස්සුබ්භාරා පාපුණාති. සචෙ පන ගිම්හානං පඨමදිවසතො පට්ඨාය එවං වදති, තත්ර සම්මුඛීභූතානංයෙව සබ්බෙසං පාපුණාති. කස්මා? පිට්ඨිසමයෙ උප්පන්නත්තා. අන්තොවස්සෙයෙව ‘‘වස්සං වසන්තානං දම්මී’’ති වුත්තෙ ඡින්නවස්සා න ලභන්ති, වස්සං වසන්තාව ලභන්ති. චීවරමාසෙ පන ‘‘වස්සං වසන්තානං දම්මී’’ති වුත්තෙ පච්ඡිමිකාය වස්සූපගතානංයෙව පාපුණාති, පුරිමිකාය වස්සූපගතානඤ්ච ඡින්නවස්සානඤ්ච න පාපුණාති.

චීවරමාසතො පට්ඨාය යාව හෙමන්තස්ස පච්ඡිමො දිවසො, තාව ‘‘වස්සාවාසිකං දෙමා’’ති වුත්තෙ කථිනං අත්ථතං වා හොතු අනත්ථතං වා, අතීතවස්සංවුත්ථානමෙව පාපුණාති. ගිම්හානං පඨමදිවසතො පට්ඨාය වුත්තෙ පන මාතිකා ආරොපෙතබ්බා ‘‘අතීතවස්සාවාසස්ස පඤ්ච මාසා අභික්කන්තා, අනාගතෙ චාතුමාසච්චයෙන භවිස්සති, කතරවස්සාවාසස්ස දෙසී’’ති. සචෙ ‘‘අතීතවස්සංවුත්ථානං දම්මී’’ති වදති, තං අන්තොවස්සං වුත්ථානමෙව පාපුණාති. දිසාපක්කන්තානම්පි සභාගා ගණ්හිතුං ලභන්ති.

සචෙ ‘‘අනාගතෙ වස්සාවාසිකං දම්මී’’ති වදති, තං ඨපෙත්වා වස්සූපනායිකදිවසෙ ගහෙතබ්බං. අථ ‘‘අගුත්තො විහාරො, චොරභයං අත්ථි, න සක්කා ඨපෙතුං, ගණ්හිත්වා වා ආහිණ්ඩිතු’’න්ති ¶ වුත්තෙ ‘‘සම්පත්තානං දම්මී’’ති වදති, භාජෙත්වා ගහෙතබ්බං. සචෙ වදති ‘‘ඉතො මෙ, භන්තෙ, තතියෙ වස්සෙ වස්සාවාසිකං න දින්නං, තං දම්මී’’ති, තස්මිං අන්තොවස්සෙ වුත්ථභික්ඛූනං පාපුණාති. සචෙ තෙ දිසාපක්කන්තා, අඤ්ඤො විස්සාසිකො ගණ්හාති, දාතබ්බං. අථ එකොයෙව අවසිට්ඨො, සෙසා කාලකතා, සබ්බං එකස්සෙව පාපුණාති. සචෙ එකොපි නත්ථි, සඞ්ඝිකං හොති, සම්මුඛීභූතෙහි භාජෙතබ්බන්ති.

2734. යාගුයා පන පීතාය වා භත්තෙ වා භුත්තෙ සචෙ පන ආදිස්ස ‘‘යෙන මෙ යාගු පීතා, තස්ස දම්මි, යෙන මෙ භත්තං භුත්තං, තස්ස දම්මී’’ති පරිච්ඡින්දිත්වා චීවරං දෙති, විනයධරෙන ¶ තත්ථ තත්ථෙව දානං දාතබ්බන්ති යොජනා. එස නයො ඛාදනීයචීවරසෙනාසනභෙසජ්ජාදීසු.

තත්රායං විනිච්ඡයො – භික්ඛූ අජ්ජතනාය වා ස්වාතනාය වා යාගුයා නිමන්තෙත්වා තෙසං ඝරං පවිට්ඨානං යාගුං දෙති, යාගුං දත්වා පීතාය යාගුයා ‘‘ඉමානි චීවරානි යෙහි මය්හං යාගු පීතා, තෙසං දම්මී’’ති දෙති, යෙහි නිමන්තිතෙහි යාගු පීතා, තෙසංයෙව පාපුණන්ති, යෙහි පන භික්ඛාචාරවත්තෙන ඝරද්වාරෙන ගච්ඡන්තෙහි වා ඝරං පවිට්ඨෙහි වා යාගු ලද්ධා, යෙසං වා ආසනසාලතො පත්තං ආහරිත්වා මනුස්සෙහි නීතා, යෙ වා ථෙරෙහි පෙසිතා, තෙසං න පාපුණන්ති.

සචෙ පන නිමන්තිතභික්ඛූහි සද්ධිං අඤ්ඤෙපි බහූ ආගන්ත්වා අන්තොගෙහඤ්ච බහිගෙහඤ්ච පූරෙත්වා නිසින්නා, දායකො ච එවං වදති ‘‘නිමන්තිතා වා හොන්තු අනිමන්තිතා වා, යෙසං මයා යාගු දින්නා, සබ්බෙසං ඉමානි වත්ථානි හොන්තූ’’ති, සබ්බෙසං පාපුණන්ති. යෙහි පන ථෙරානං හත්ථතො යාගු ¶ ලද්ධා, තෙසං න පාපුණන්ති. අථ සො ‘‘යෙහි මය්හං යාගු පීතා, සබ්බෙසං හොන්තූ’’ති වදති, සබ්බෙසං පාපුණන්ති. භත්තඛාදනීයෙසුපි එසෙව නයො.

චීවරෙ වාති පුබ්බෙපි යෙන වස්සං වාසෙත්වා භික්ඛූනං චීවරං දින්නපුබ්බං හොති, සො චෙ භික්ඛූ භොජෙත්වා වදති ‘‘යෙසං මයා පුබ්බෙ චීවරං දින්නං, තෙසංයෙව ඉමං චීවරං වා සුත්තං වා සප්පිමධුඵාණිතාදීනි වා හොන්තූ’’ති, සබ්බං තෙසංයෙව පාපුණාති.

සෙනාසනෙ වාති ‘‘යො මයා කාරිතෙ විහාරෙ වා පරිවෙණෙ වා වසති, තස්සිදං හොතූ’’ති වුත්තෙ තස්සෙව හොති.

භෙසජ්ජෙ වාති ‘‘මයං කාලෙන කාලං ථෙරානං සප්පිආදීනි භෙසජ්ජානි දෙම, යෙහි තානි ලද්ධානි, තෙසංයෙවිදං හොතූ’’ති වුත්තෙ තෙසංයෙව හොතීති.

2735. දීයතෙති දානන්ති කම්මසාධනෙන චීවරං වුච්චති. යං-සද්දෙන චීවරස්ස පරාමට්ඨත්තා තං-සද්දෙනාපි තදෙව පරාමසිතබ්බන්ති.

තත්රායං විනිච්ඡයො – ‘‘ඉමං ¶ චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’’ති එවං පරම්මුඛා වා ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, තුම්හාකං දම්මී’’ති එවං සම්මුඛා වා පාදමූලෙ ඨපෙත්වා වා දෙති, තං තස්සෙව හොති. සචෙ පන ‘‘ඉදං තුම්හාකඤ්ච තුම්හාකං අන්තෙවාසිකානඤ්ච දම්මී’’ති එවං වදති, ථෙරස්ස ච අන්තෙවාසිකානඤ්ච පාපුණාති. උද්දෙසං ගහෙතුං ආගතො ගහෙත්වා ගච්ඡන්තො ච අත්ථි, තස්සාපි පාපුණාති. ‘‘තුම්හෙහි සද්ධිං නිබද්ධචාරිකභික්ඛූනං දම්මී’’ති වුත්තෙ උද්දෙසන්තෙවාසිකානං වත්තං කත්වා උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීනි ගහෙත්වා විචරන්තානං සබ්බෙසං පාපුණාතීති.

2737. වදතිච්චෙවමෙව ¶ චෙති ඉච්චෙවං යථාවුත්තනයෙන වදති චෙ. තන්ති තං පරික්ඛාරං. තෙසන්ති මාතුආදීනං. සඞ්ඝස්සෙව සන්තකං හොතීති යොජනා.

2738. ‘‘පඤ්චන්නං…පෙ… හොතී’’ති ඉමිනා පුරිමගාථාද්වයෙන විත්ථාරිතමෙවත්ථං සංඛිපිත්වා දස්සෙති. පඤ්චන්නං සහධම්මිකානං. අච්චයෙති කාලකිරියාය. දානන්ති ‘‘මයි කාලකතෙ ඉමං පරික්ඛාරං තුය්හං හොතු, තව සන්තකං කරොහී’’තිආදිනා පරිච්චජනං. කිඤ්චිපීති අන්තමසො දන්තකට්ඨම්පි. ගිහීනං පන දානං තථා දායකානං ගිහීනමෙව අච්චයෙ රූහතීති යොජනා.

2739. භික්ඛු වා සාමණෙරො වා භික්ඛුනිඋපස්සයෙ කාලං කරොති, අස්ස භික්ඛුස්ස වා සාමණෙරස්ස වා පරික්ඛාරා භික්ඛූනංයෙව සන්තකා භික්ඛුසඞ්ඝස්සෙව සන්තකාති යොජනා. භික්ඛුසඞ්ඝස්සෙව සන්තකා කාලකතස්ස භික්ඛුසඞ්ඝපරියාපන්නත්තා.

2740. සාමණෙරී වාති එත්ථ වා-සද්දෙන ‘‘සික්ඛමානා වා’’ති ඉදං සඞ්ගණ්හාති. විහාරස්මිං භික්ඛූනං නිවාසනට්ඨානෙ. තස්සාති භික්ඛුනියා වා සාමණෙරියා වා සික්ඛමානාය වා පරික්ඛාරා භික්ඛුනීනං සන්තකා හොන්තීති යොජනා. සන්තකාති එත්ථාපි භික්ඛූසු වුත්තනයෙනෙවත්ථො ගහෙතබ්බො.

2741. දෙහි නෙත්වාති එත්ථ ‘‘ඉමං චීවර’’න්ති පකරණතො ලබ්භති. ‘‘ඉමං චීවරං නෙත්වා අසුකස්ස දෙහී’’ති යං චීවරං දින්නං, තං තස්ස පුරිමස්සෙව සන්තකං හොති. ‘‘ඉදං චීවරං ¶ අසුකස්ස දම්මී’’ති යං චීවරං දින්නං, තං යස්ස පහිය්යති, තස්ස පච්ඡිමස්සෙව සන්තකං හොතීති යොජනා.

2742. යථාවුත්තවචනප්පකාරානුරූපෙන ¶ සාමිකෙ ඤත්වා සාමිකෙසු විස්සාසෙන වා තෙසු මතෙසු මතකචීවරම්පි ගණ්හිතුං වට්ටතීති දස්සෙතුං ආහ ‘‘එව’’න්තිආදි. ‘‘මතස්ස වා අමතස්ස වා’’ති පදච්ඡෙදො. විස්සාසං වාපි ගණ්හෙය්යාති ජීවන්තස්ස සන්තකං විස්සාසග්ගාහං ගණ්හෙය්ය. ගණ්හෙ මතකචීවරන්ති මතස්ස චීවරං මතකපරික්ඛාරනීහාරෙන පාපෙත්වා ගණ්හෙය්ය.

2743. රජතෙ අනෙනාති රජනන්ති මූලාදිසබ්බමාහ. වන්තදොසෙනාති සවාසනසමුච්ඡින්නරාගාදිදොසෙන. තාදිනාති රූපාදීසු ඡළාරම්මණෙසු රාගාදීනං අනුප්පත්තියා අට්ඨසු ලොකධම්මෙසු නිබ්බිකාරතාය එකසදිසෙන.

2744-5. ‘‘මූලෙ’’තිආදීසු නිද්ධාරණෙ භුම්මං. මූලරජනෙ හලිද්දිං ඨපෙත්වා සබ්බං මූලරජනං වට්ටති. ඛන්ධෙසු රජනෙසු මඤ්ජෙට්ඨඤ්ච තුඞ්ගහාරකඤ්ච ඨපෙත්වා සබ්බං ඛන්ධරජනං වට්ටති. පත්තෙසු රජනෙසු අල්ලියා පත්තං තථා නීලියා පත්තඤ්ච ඨපෙත්වා සබ්බං පත්තරජනං වට්ටති. පුප්ඵරජනෙසු කුසුම්භඤ්ච කිංසුකඤ්ච ඨපෙත්වා සබ්බං පුප්ඵරජනං වට්ටති. තචරජනෙ ලොද්දඤ්ච කණ්ඩුලඤ්ච ඨපෙත්වා සබ්බං තචරජනං වට්ටති. ඵලරජනං සබ්බම්පි වට්ටතීති යොජනා.

මඤ්ජෙට්ඨන්ති එකො සකණ්ටකරුක්ඛො, වල්ලිවිසෙසො ච, යස්ස රජනං මඤ්ජෙට්ඨබීජවණ්ණං හොති. මඤ්ජෙට්ඨරුක්ඛස්ස ඛන්ධො සෙතවණ්ණොති සො ඉධ න ගහෙතබ්බො රජනාධිකාරත්තා. තුඞ්ගහාරකො නාම එකො සකණ්ටකරුක්ඛො, යස්ස රජනං හරිතාලවණ්ණං හොති. අල්ලීති චුල්ලතාපිඤ්ඡරුක්ඛො, යස්ස පණ්ණරජනං හලිද්දිවණ්ණං හොති. නීලීති ගච්ඡවිසෙසො, යස්ස පන රජනං නීලවණ්ණං හොති. කිංසුකං නාම වල්ලිකිංසුකපුප්ඵං, යස්ස රජනං ලොහිතවණ්ණං හොති.

2746. කිලිට්ඨසාටකන්ති ¶ මලීනසාටකං. ධොවිතුන්ති එකවාරං ධොවිතුං. අල්ලියා ධොතං කිර සම්මදෙව රජනං පටිග්ගණ්හාති.

2747. චීවරානං ¶ කථා සෙසාති භෙදකාරණප්පකාරකථාදිකා ඉධ අවුත්තකථා. පඨමෙ කථිනෙ වුත්තාති සෙසො. විභාවිනාති ඛන්ධකභාණකෙන.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

මහාවග්ගවිනිච්ඡයවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2748. එවං ¶ ¶ මහාවග්ගවිනිච්ඡයං සඞ්ඛෙපෙන දස්සෙත්වා චූළවග්ගාගතවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘තජ්ජනීය’’න්තිආදි. තජ්ජනීයන්ති කලහකාරකානං භික්ඛූනං තතො විරමනත්ථාය නිග්ගහවසෙන අනුඤ්ඤාතං ඤත්තිචතුත්ථං තජ්ජනීයකම්මඤ්ච. නියස්සන්ති බාලස්ස අබ්යත්තස්ස ආපත්තිබහුලස්ස අනපදානස්ස අනනුලොමිකෙහි ගිහිසංසග්ගෙහි සංසට්ඨස්ස විහරතො භික්ඛුනො නිග්ගහවසෙන නිස්සාය වසනත්ථාය කාතුං අනුඤ්ඤාතං ඤත්තිචතුත්ථං නියස්සකම්මඤ්ච.

පබ්බාජන්ති කුලදූසකස්ස භික්ඛුනො යත්ථ තෙන කුලදූසනං කතං, තත්ථ න ලභිතබ්බආවාසත්ථාය නිග්ගහවසෙන අනුඤ්ඤාතං ඤත්තිචතුත්ථං පබ්බාජනීයකම්මඤ්ච. පටිසාරණන්ති සද්ධස්ස උපාසකස්ස දායකස්ස කාරකස්ස සඞ්ඝුපට්ඨාකස්ස ජාතිආදීහි අක්කොසවත්ථූහි අක්කොසකස්ස භික්ඛුනො තංඛමාපනත්ථාය නිග්ගහවසෙන අනුඤ්ඤාතං ඤත්තිචතුත්ථං පටිසාරණීයකම්මඤ්ච.

තිවිධුක්ඛෙපනන්ති ආපත්තියා අදස්සනෙ, ආපත්තියා අප්පටිකම්මෙ, පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගෙ ච තතො ඔරමිතුං නිග්ගහවසෙන අනුඤ්ඤාතං ඤත්තිචතුත්ථං තිවිධං උක්ඛෙපනීයකම්මඤ්චාති. දීපයෙති පාළියා, අට්ඨකථාය ච වුත්තනයෙන පකාසෙය්යාති අත්ථො.

තජ්ජනීයාදිකම්මානං ඔසාරණනිස්සාරණවසෙන පච්චෙකං දුවිධත්තෙපි තං භෙදං අනාමසිත්වා කෙවලං ¶ ජාතිවසෙන ‘‘සත්ත කම්මානී’’ති වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. යථා දස්සිතො පනෙතෙසං ¶ විසෙසො අත්ථුප්පත්තිවසෙනාති දට්ඨබ්බො. විත්ථාරො පනෙසං කම්මක්ඛන්ධකතො වෙදිතබ්බො.

2749. ඛන්ධකෙ කම්මසඞ්ඛාතෙ ඛන්ධකෙ ආගතානි තෙචත්තාලීස වත්තානි. තදනන්තරෙති තස්ස කම්මක්ඛන්ධකස්ස අනන්තරෙ. ඛන්ධකෙති පාරිවාසිකක්ඛන්ධකෙ. නව අධිකානි යෙසං තෙ නවාධිකානි තිංසෙව වත්තානි, එකූනචත්තාලීස වත්තානීති වුත්තං හොති.

‘‘ආපත්තියා අදස්සනෙ උක්ඛෙපනීයකම්මකතෙන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා සම්මා වත්තිතබ්බං. තත්රායං සම්මාවත්තනා – න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො, න භික්ඛුනොවාදකසම්මුති සාදිතබ්බා, සම්මතෙනාපි භික්ඛුනියො න ඔවදිතබ්බා, යාය ආපත්තියා සඞ්ඝෙන ආපත්තියා අදස්සනෙ උක්ඛෙපනීයකම්මං කතං හොති, සා ආපත්ති න ආපජ්ජිතබ්බා, අඤ්ඤා වා තාදිසිකා, තතො වා පාපිට්ඨතරා, කම්මං න ගරහිතබ්බං, කම්මිකා න ගරහිතබ්බා, න පකතත්තස්ස භික්ඛුනො අභිවාදනං පච්චුට්ඨානං අඤ්ජලිකම්මං සාමීචිකම්මං ආසනාභිහාරො සෙය්යාභිහාරො පාදොදකං පාදපීඨං පාදකථලිකං පත්තචීවරපටිග්ගහණං නහානෙ පිට්ඨිපරිකම්මං සාදිතබ්බං, න පකතත්තො භික්ඛු සීලවිපත්තියා අනුද්ධංසෙතබ්බො, න ආචාරවිපත්තියා අනුද්ධංසෙතබ්බො, න දිට්ඨිවිපත්තියා අනුද්ධංසෙතබ්බො, න ආජීවවිපත්තියා අනුද්ධංසෙතබ්බො, න භික්ඛු භික්ඛූහි භෙදෙතබ්බො, න ගිහිද්ධජො ධාරෙතබ්බො, න තිත්ථියද්ධජො ධාරෙතබ්බො, න තිත්ථියා සෙවිතබ්බා, භික්ඛූ සෙවිතබ්බා, භික්ඛුසික්ඛාය ¶ සික්ඛිතබ්බං, න පකතත්තෙන භික්ඛුනා සද්ධිං එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වත්ථබ්බං, න එකච්ඡන්නෙ අනාවාසෙ වත්ථබ්බං, න එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වා අනාවාසෙ වා වත්ථබ්බං, පකතත්තං භික්ඛුං දිස්වා ආසනා වුට්ඨාතබ්බං, න පකතත්තො භික්ඛු ආසාදෙතබ්බො අන්තො වා බහි වා, න පකතත්තස්ස භික්ඛුනො උපොසථො ඨපෙතබ්බො, න පවාරණා ඨපෙතබ්බා, න සවචනීයං කාතබ්බං, න අනුවාදො පට්ඨපෙතබ්බො, න ඔකාසො කාරෙතබ්බො, න චොදෙතබ්බො, න සාරෙතබ්බො, න භික්ඛූහි සම්පයොජෙතබ්බ’’න්ති (චූළව. 51) –

එවං ¶ චෙතානි තෙචත්තාලීස වත්තානි සන්ධාය වුත්තං ‘‘තෙචත්තාලීස වත්තානි, ඛන්ධකෙ කම්මසඤ්ඤිතෙ’’ති.

පාරිවාසිකක්ඛන්ධකෙ (චූළව. 76-82) –

‘‘පාරිවාසිකෙන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා සම්මා වත්තිතබ්බං. තත්රායං සම්මාවත්තනා – න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො, න භික්ඛුනොවාදකසම්මුති සාදිතබ්බා, සම්මතෙනපි භික්ඛුනියො න ඔවදිතබ්බා, යාය ආපත්තියා සඞ්ඝෙන පරිවාසො දින්නො හොති, සා ආපත්ති න ආපජ්ජිතබ්බා, අඤ්ඤා වා තාදිසිකා, තතො වා පාපිට්ඨතරා, කම්මං න ගරහිතබ්බං, කම්මිකා න ගරහිතබ්බා, න පකතත්තස්ස භික්ඛුනො උපොසථො ඨපෙතබ්බො, න පවාරණා ඨපෙතබ්බා, න සවචනීයං කාතබ්බං, න අනුවාදො පට්ඨපෙතබ්බො, න ඔකාසො කාරෙතබ්බො, න චොදෙතබ්බො, න සාරෙතබ්බො, න භික්ඛූහි සම්පයොජෙතබ්බං.

‘‘න ¶ , භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා පකතත්තස්ස භික්ඛුනො පුරතො ගන්තබ්බං, න පුරතො නිසීදිතබ්බං, යො හොති සඞ්ඝස්ස ආසනපරියන්තො සෙය්යාපරියන්තො විහාරපරියන්තො, සො තස්ස පදාතබ්බො, තෙන ච සො සාදිතබ්බො.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා පකතත්තස්ස භික්ඛුනො පුරෙසමණෙන වා පච්ඡාසමණෙන වා කුලානි උපසඞ්කමිතබ්බානි, න ආරඤ්ඤිකඞ්ගං සමාදාතබ්බං, න පිණ්ඩපාතිකඞ්ගං සමාදාතබ්බං, න ච තප්පච්චයා පිණ්ඩපාතො නීහරාපෙතබ්බො ‘මා මං ජානිංසූ’ති.

‘‘පාරිවාසිකෙන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා ආගන්තුකෙන ආරොචෙතබ්බං, ආගන්තුකස්ස ආරොචෙතබ්බං, උපොසථෙ ආරොචෙතබ්බං, පවාරණාය ආරොචෙතබ්බං, සචෙ ගිලානො හොති, දූතෙනපි ආරොචෙතබ්බං.

‘‘න ¶ , භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා අභික්ඛුකො ආවාසො ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා අභික්ඛුකො අනාවාසො ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා අභික්ඛුකො ආවාසො වා අනාවාසො වා ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා අනාවාසා අභික්ඛුකො ආවාසො ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා අනාවාසා අභික්ඛුකො ¶ අනාවාසො ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා අනාවාසා අභික්ඛුකො ආවාසො වා අනාවාසො වා ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා වා අනාවාසා වා අභික්ඛුකො ආවාසො ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා වා අනාවාසා වා අභික්ඛුකො අනාවාසො ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා වා අනාවාසා වා අභික්ඛුකො ආවාසො වා අනාවාසො වා ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා සභික්ඛුකො ආවාසො ගන්තබ්බො යත්ථස්සු භික්ඛූ නානාසංවාසකා අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා සභික්ඛුකො අනාවාසො ගන්තබ්බො යත්ථස්සු භික්ඛූ නානාසංවාසකා අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා සභික්ඛුකො ආවාසො ¶ වා අනාවාසො වා ගන්තබ්බො යත්ථස්සු භික්ඛූ නානාසංවාසකා අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා අනාවාසා සභික්ඛුකො ආවාසො ගන්තබ්බො යත්ථස්සු ¶ භික්ඛූ නානාසංවාසකා අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා අනාවාසා සභික්ඛුකො අනාවාසො ගන්තබ්බො යත්ථස්සු භික්ඛූ නානාසංවාසකා අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා අනාවාසා සභික්ඛුකො ආවාසො වා අනාවාසො වා ගන්තබ්බො යත්ථස්සු භික්ඛූ නානාසංවාසකා අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා වා අනාවාසා වා සභික්ඛුකො ආවාසො ගන්තබ්බො යත්ථස්සු භික්ඛූ නානාසංවාසකා අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා වා අනාවාසා වා සභික්ඛුකො අනාවාසො ගන්තබ්බො යත්ථස්සු භික්ඛූ නානාසංවාසකා අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා වා අනාවාසා වා සභික්ඛුකො ආවාසො වා අනාවාසො වා ගන්තබ්බො යත්ථස්සු භික්ඛූ නානාසංවාසකා අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා.

‘‘ගන්තබ්බො, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා සභික්ඛුකො ආවාසො යත්ථස්සු භික්ඛූ සමානසංවාසකා යං ජඤ්ඤා ‘සක්කොමි අජ්ජෙව ගන්තු’න්ති.

‘‘ගන්තබ්බො, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා සභික්ඛුකො අනාවාසො යත්ථස්සු ¶ භික්ඛූ සමානසංවාසකා යං ජඤ්ඤා ‘සක්කොමි අජ්ජෙව ගන්තු’න්ති.

‘‘ගන්තබ්බො, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා සභික්ඛුකො ¶ ආවාසො වා අනාවාසො වා යත්ථස්සු භික්ඛූ සමානසංවාසකා යං ජඤ්ඤා ‘සක්කොමි අජ්ජෙව ගන්තු’න්ති.

‘‘ගන්තබ්බො, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා අනාවාසා සභික්ඛුකො ආවාසො යත්ථස්සු භික්ඛූ සමානසංවාසකා යං ජඤ්ඤා ‘සක්කොමි අජ්ජෙව ගන්තු’න්ති.

‘‘ගන්තබ්බො, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා අනාවාසා සභික්ඛුකො අනාවාසො යත්ථස්සු භික්ඛූ සමානසංවාසකා යං ජඤ්ඤා ‘සක්කොමි අජ්ජෙව ගන්තු’න්ති.

‘‘ගන්තබ්බො, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා අනාවාසා සභික්ඛුකො ආවාසො වා අනාවාසො වා යත්ථස්සු භික්ඛූ සමානසංවාසකා යං ජඤ්ඤා ‘සක්කොමි අජ්ජෙව ගන්තු’න්ති.

‘‘ගන්තබ්බො, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා වා අනාවාසා වා සභික්ඛුකො ආවාසො යත්ථස්සු භික්ඛූ සමානසංවාසකා යං ජඤ්ඤා ‘සක්කොමි අජ්ජෙව ගන්තු’න්ති.

‘‘ගන්තබ්බො, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා වා අනාවාසා වා සභික්ඛුකො අනාවාසො යත්ථස්සු භික්ඛූ සමානසංවාසකා යං ජඤ්ඤා ‘සක්කොමි අජ්ජෙව ගන්තු’න්ති.

‘‘ගන්තබ්බො ¶ , භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා වා අනාවාසා වා සභික්ඛුකො ආවාසො වා අනාවාසො වා යත්ථස්සු භික්ඛූ සමානසංවාසකා යං ජඤ්ඤා ‘සක්කොමි අජ්ජෙව ගන්තු’න්ති.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා පකතත්තෙන භික්ඛුනා සද්ධිං එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ ¶ වත්ථබ්බං, න එකච්ඡන්නෙ අනාවාසෙ වත්ථබ්බං, න එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වා අනාවාසෙ වා වත්ථබ්බං, පකතත්තං භික්ඛුං දිස්වා ආසනා වුට්ඨාතබ්බං, පකතත්තො භික්ඛු ආසනෙන නිමන්තෙතබ්බො, න පකතත්තෙන භික්ඛුනා සද්ධිං එකාසනෙ නිසීදිතබ්බං, න නීචෙ ආසනෙ නිසින්නෙ උච්චෙ ආසනෙ නිසීදිතබ්බං, න ඡමායං නිසින්නෙ ආසනෙ නිසීදිතබ්බං, න එකචඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බං, න නීචෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමන්තෙ උච්චෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බං, න ඡමායං චඞ්කමන්තෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බං.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා පාරිවාසිකෙන වුඩ්ඪතරෙන භික්ඛුනා සද්ධිං…පෙ… මූලායපටිකස්සනාරහෙන භික්ඛුනා සද්ධිං…පෙ… මානත්තාරහෙන භික්ඛුනා සද්ධිං…පෙ… මානත්තචාරිකෙන භික්ඛුනා සද්ධිං…පෙ… අබ්භානාරහෙන භික්ඛුනා සද්ධිං එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වත්ථබ්බං, න එකච්ඡන්නෙ අනාවාසෙ වත්ථබ්බං, න එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වා අනාවාසෙ වා වත්ථබ්බං, න එකාසනෙ නිසීදිතබ්බං, න නීචෙ ආසනෙ නිසින්නෙ උච්චෙ ආසනෙ නිසීදිතබ්බං, න ඡමායං නිසින්නෙ ආසනෙ නිසීදිතබ්බං, න එකචඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බං, න නීචෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමන්තෙ උච්චෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බං, න ඡමායං චඞ්කමන්තෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බං.

‘‘පාරිවාසිකචතුත්ථො ¶ චෙ, භික්ඛවෙ, පරිවාසං දදෙය්ය, මූලාය පටිකස්සෙය්ය, මානත්තං දදෙය්ය, තංවීසො අබ්භෙය්ය, අකම්මං න ච කරණීය’’න්ති (චූළව. 76-82) –

එවං පාරිවාසිකානං චතුනවුති වත්තානි.

සා ච නෙසං චතුනවුතිසඞ්ඛා එවං වෙදිතබ්බා – නඋපසම්පාදනාදිනකම්මිකගරහපරියොසානානි නව වත්තානි, තතො පකතත්තස්ස උපොසථට්ඨපනාදිභික්ඛූහිසම්පයොජනපරියොසානානි අට්ඨ, තතො නපුරතොගමනාදී පඤ්ච, නපුරෙගමනාදී චත්තාරි, ආගන්තුකෙන ආරොචනාදී චත්තාරීති තිංස, සභික්ඛුකාවාසාදිතො අභික්ඛුකාවාසාදිගමනපඅසංයුත්තානි තීණි නවකානි චාති සත්තපඤ්ඤාස, තතො නපකතත්තෙන සද්ධිං එකච්ඡන්නවාසාදිපටිසංයුත්තානි එකාදස, තතො නපාරිවාසිකවුඩ්ඪතරමූලායපටිකස්සනාරහමානත්තාරහමානත්තචාරිකඅබ්භානාරහෙහි ¶ සද්ධිං එකච්ඡන්නවාසාදිපටිසංයුත්තානි පච්චෙකං එකාදස කත්වා පඤ්චපඤ්ඤාසාය වත්තෙසු පාරිවාසිකවුඩ්ඪතරමූලායපටිකස්සනාරහමානත්තාරහානං තිණ්ණං සමානත්තා තෙසු එකං එකාදසකං, මානත්තචාරිකඅබ්භානාරහානං ද්වින්නං සමානත්තා තෙසු එකං එකාදසකන්ති දුවෙ එකාදසකානි, අන්තෙ පාරිවාසිකචතුත්ථස්ස සඞ්ඝස්ස පරිවාසාදිදානචතුක්කෙ ගණපූරණත්ථදොසතො නිවත්තිවසෙන චත්තාරි චත්තාරීති චතුනවුති වත්තානි. තානි අග්ගහිතග්ගහණෙන එකූනචත්තාලීසවත්තානි නාම. ආදිතො නව, උපොසථට්ඨපනාදීනි අට්ඨ, පකතත්තෙන එකච්ඡන්නවාසාදී චත්තාරි චාති එකවීසති වත්තානි කම්මක්ඛන්ධකෙ ගහිතත්තා ඉධ ගණනාය අග්ගහෙත්වා තතො සෙසෙසු තෙසත්තතියා වත්තෙසු පාරිවාසිකවුඩ්ඪතරාදීහි එකච්ඡන්නෙ වාසාදිපටිසංයුත්තානි ද්වාවීසති වත්තානි පකතත්තෙහි සමානත්තා තානි ච ‘‘ගන්තබ්බො භික්ඛවෙ’’තිආදිකං නවකං තථා ¶ ගච්ඡන්තස්ස අනාපත්තිදස්සනපරං, න ආවාසතො ගච්ඡන්තස්ස ආපත්තිදස්සනපරන්ති තඤ්ච අග්ගහෙත්වා අවසෙසෙසු ද්වාචත්තාලීසවත්තෙසු පාරිවාසිකචතඋත්ථාදිකම්මචතුක්කං ගරුකාපත්තිවුට්ඨානාය ගණපූරණත්ථසාමඤ්ඤෙන එකං කත්වා තයො අපනෙත්වා ගණිතානි එකූනචත්තාලීසානි හොන්තීති වුත්තං ‘‘නවාධිකානි තිංසෙව, ඛන්ධකෙ තදනන්තරෙ’’ති.

2750. ඉමානි එකූනචත්තාලීස වත්තානි පුරිමෙහි තෙචත්තාලීසවත්තෙහි සද්ධිං ද්වාසීති හොන්තීති ආහ ‘‘එවං සබ්බානි…පෙ… ගහිතාගහණෙන තූ’’ති.

එවං කම්මක්ඛන්ධකපාරිවාසිකක්ඛන්ධකෙසු මහෙසිනා වුත්තානි ඛන්ධකවත්තානි ගහිතාගහණෙන ද්වාසීති එව හොන්තීති යොජනා. එවමෙත්ථ ද්වාසීතික්ඛන්ධකවත්තානි දස්සිතානි.

‘‘පාරිවාසිකානං භික්ඛූනං වත්තං පඤ්ඤපෙස්සාමීති (චූළව. 75) ආරභිත්වා ‘න උපසම්පාදෙතබ්බං…පෙ… න ඡමායං චඞ්කමන්තෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බ’න්ති (චූළව. 76-81) වුත්තාවසානානි ඡසට්ඨි, තතො පරං ‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා පාරිවාසිකෙන වුඩ්ඪතරෙන භික්ඛුනා සද්ධිං, මූලායපටිකස්සනාරහෙන, මානත්තාරහෙන, මානත්තචාරිකෙන, අබ්භානාරහෙන භික්ඛුනා සද්ධිං එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වත්ථබ්බ’න්තිආදීනං (චූළව. 82) පකතත්තෙ චරිතබ්බෙහි අනඤ්ඤත්තා විසුං තෙ අගණෙත්වා පාරිවාසිකවුඩ්ඪතරාදීසු ¶ පුග්ගලන්තරෙසු චරිතබ්බත්තා තෙසං වසෙන සම්පිණ්ඩෙත්වා එකෙකං කත්වා ගණිතානි පඤ්චාති එකසත්තති වත්තානි, උක්ඛෙපනීයකම්මකතවත්තෙසු වත්තපඤ්ඤාපනවසෙන වුත්තං ‘න පකතත්තස්ස භික්ඛුනො අභිවාදනං ¶ …පෙ… නහානෙ පිට්ඨිපරිකම්මං සාදිතබ්බ’න්ති (චූළව. 51) ඉදං අභිවාදනාදීනං අසාදියනං එකං, ‘න පකතත්තො භික්ඛු සීලවිපත්තියා අනුද්ධංසෙතබ්බො’තිආදීනි ච දසාති එවමෙතානි ද්වාසීති හොන්ති. එතෙස්වෙව කානිචි තජ්ජනීයකම්මාදිවත්තානි, කානිචි පාරිවාසිකාදිවත්තානීති අග්ගහිතග්ගහණෙන ද්වාසීති එවා’’ති (ම. නි. ටී. 2.25; සාරත්ථ. ටී. 2.39; වි. වි. ටී. 1.39) –

වුත්තං. එතානි පන වත්තානි කදාචි තජ්ජනීයකම්මකතාදිකාලෙ, පාරිවාසිකාදිකාලෙ ච චරිතබ්බානි ඛුද්දකවත්තානීති ගහෙතබ්බානි ආගන්තුකවත්තාදීනං චුද්දසමහාවත්තානං වක්ඛමානත්තා.

2751. ඉදානි පාරිවාසිකස්ස භික්ඛුනො රත්තිච්ඡෙදං, වත්තභෙදඤ්ච දස්සෙතුමාහ ‘‘පරිවාසඤ්ච වත්තඤ්චා’’තිආදි. පරිවාසඤ්ච වත්තඤ්ච සමාදින්නස්සාති ‘‘පරිවාසං සමාදියාමී’’ති පරිවාසඤ්ච ‘‘වත්තං සමාදියාමී’’ති වත්තඤ්ච පකතත්තස්ස භික්ඛුනො සන්තිකෙ උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා වචීභෙදං කත්වා සමාදින්නස්ස. භික්ඛුනොති පාරිවාසිකස්ස භික්ඛුනො.

2752. සහවාසාදයො ‘‘එකච්ඡන්නෙ’’තිආදිනා සයමෙව වක්ඛති. සහවාසො, විනාවාසො, අනාරොචනමෙව චාති ඉමෙහි තීහි පාරිවාසිකභික්ඛුස්ස රත්තිච්ඡෙදො ච දුක්කටඤ්ච හොතීති යොජනා.

2753. උදකපාතෙන සමන්තා නිබ්බකොසස්ස උදකපාතට්ඨානෙන. එකච්ඡන්නෙති එකච්ඡන්නෙ පරිච්ඡන්නෙ වා අපරිච්ඡන්නෙ වා ආවාසෙ. පකතත්තෙන භික්ඛුනා සහ උක්ඛිත්තස්ස නිවාසො ¶ නිවාරිතොති යොජනා. ‘‘නිවාරිතො’’ති ඉමිනා දුක්කටං හොතීති දීපෙති.

2754. අන්තොයෙවාති එකච්ඡන්නස්ස ආවාසපරිච්ඡෙදස්ස අන්තොයෙව. ‘‘න ලබ්භතී’’ති ඉමිනා රත්තිච්ඡෙදො ච දුක්කටඤ්ච හොතීති දීපෙති.

2755. මහාඅට්ඨකථාදිසූති ¶ ආදි-සද්දෙන කුරුන්දට්ඨකථාදිං සඞ්ගණ්හාති. උභින්නන්ති උක්ඛිත්තකපාරිවාසිකානං. ඉති අවිසෙසෙන නිද්දිට්ඨන්ති යොජනා.

2756. ඉමිනා සහවාසෙන රත්තිච්ඡෙදඤ්ච දුක්කටඤ්ච දස්සෙත්වා විනාවාසෙන දස්සෙතුමාහ ‘‘අභික්ඛුකෙ පනාවාසෙ’’ති. ආවාසෙති වසනත්ථාය කතසෙනාසනෙ. අනාවාසෙති වාසත්ථාය අකතෙ චෙතියඝරෙ වා බොධිඝරෙ වා සම්මජ්ජනිඅට්ටකෙ වා දාරුඅට්ටකෙ වා පානීයමාළෙ වා වච්චකුටියං වා ද්වාරකොට්ඨකෙ වා අඤ්ඤත්ර වා යත්ථ කත්ථචි එවරූපෙ ඨානෙ. විප්පවාසං වසන්තස්සාති පකතත්තෙන විනා වාසං කප්පෙන්තස්ස. රත්තිච්ඡෙදො ච දුක්කටන්ති රත්තිච්ඡෙදො චෙව වත්තභෙදදුක්කටඤ්ච හොති.

2757. එවං විප්පවාසෙන රත්තිච්ඡෙදදුක්කටානි දස්සෙත්වා අනාරොචනෙන දස්සෙතුමාහ ‘‘පාරිවාසිකභික්ඛුස්සා’’තිආදි. භික්ඛුං දිස්වානාති ආකාසෙනාපි ගච්ඡන්තං සමානසංවාසකං ආගන්තුකං භික්ඛුං දිස්වා. තඞ්ඛණෙති තස්මිං දිට්ඨක්ඛණෙයෙව. ‘‘අනාරොචෙන්තස්ස එව එතස්සා’’ති පදච්ඡෙදො. එවකාරෙන රත්තිච්ඡෙදො ච දුක්කටඤ්චාති උභයං එතස්ස හොතීති දීපෙන්තෙන අදිට්ඨො චෙ, රත්තිච්ඡෙදොව හොතීති ඤාපෙති. යථාහ – ‘‘සොපිස්ස රත්තිච්ඡෙදං කරොති, අඤ්ඤාතත්තා පන වත්තභෙදදුක්කටං නත්ථී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 75). නානාසංවාසකෙන ¶ සහ විනයකම්මං කාතුං න වට්ටති, තස්ස අනාරොචනෙපි රත්තිච්ඡෙදො න හොති.

2758-9. පාරිවාසිකො භික්ඛු යත්ථ සඞ්ඝනවකට්ඨානෙ ඨිතො, තත්ථෙව තස්මිංයෙව ඨානෙ ඨත්වා යථාවුඩ්ඪං පකතත්තෙහිපි සද්ධිං වුඩ්ඪපටිපාටියා පඤ්ච කිච්චානි කාතුං වට්ටතීති යොජනා.

තානි සරූපතො දස්සෙතුමාහ ‘‘උපොසථපවාරණ’’න්තිආදි. උපොසථපවාරණං යථාවුඩ්ඪං කාතුං ලභතීති යොජනා. දෙන්තීති එත්ථ ‘‘ඝණ්ටිං පහරිත්වා’’ති සෙසො. සඞ්ඝදායකාති කම්මධාරයසමාසො. සඞ්ඝස්ස එකත්තෙපි ගරූසු බහුවචනනිද්දෙසො. ‘‘දෙති චෙ සඞ්ඝදායකො’’තිපි පාඨො. තත්ථ ඝණ්ටිං පහරිත්වා භාජෙත්වා දෙන්තො සඞ්ඝො වස්සිකසාටිකං දෙති චෙ, පාරිවාසිකො යථාවුඩ්ඪං අත්තනො පත්තට්ඨානෙ ලභතීති යොජනා.

ඔණොජනන්ති විස්සජ්ජනං, සඞ්ඝතො අත්තනො පත්තානං ද්වින්නං, තිණ්ණං වා උද්දෙසභත්තාදීනං අත්තනො ¶ පුග්ගලිකභත්තපච්චාසාය පටිග්ගහෙත්වා ‘‘මය්හං අජ්ජ භත්තපච්චාසා අත්ථි, ස්වෙ ගණ්හිස්සාමී’’ති වත්වා සඞ්ඝවිස්සජ්ජනං ලභතීති වුත්තං හොති. භත්තන්ති ආගතාගතෙහි වුඩ්ඪපටිපාටියා ගහෙත්වා ගන්තබ්බං විහාරෙ සඞ්ඝස්ස චතුස්සාලභත්තං. තථා පාරිවාසිකො යථාවුඩ්ඪං ලභතීති යොජනා. ඉමෙ පඤ්චාති වුත්තමෙවත්ථං නිගමයති.

තත්රායං විනිච්ඡයො (චූළව. අට්ඨ. 75) – උපොසථපවාරණෙ තාව පාතිමොක්ඛෙ උද්දිස්සමානෙ හත්ථපාසෙ නිසීදිතුං වට්ටති. මහාපච්චරියං පන ‘‘පාළියා අනිසීදිත්වා පාළිං විහාය හත්ථපාසං අමුඤ්චන්තෙන නිසීදිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. පාරිසුද්ධිඋපොසථෙ කරියමානෙ සඞ්ඝනවකට්ඨානෙ නිසීදිත්වා තත්ථෙව ¶ නිසින්නෙන අත්තනො පාළියා පාරිසුද්ධිඋපොසථො කාතබ්බොව. පවාරණායපි සඞ්ඝනවකට්ඨානෙ නිසීදිත්වා තත්ථෙව නිසින්නෙන අත්තනො පාළියා පවාරෙතබ්බං. සඞ්ඝෙන ඝණ්ටිං පහරිත්වා භාජියමානං වස්සිකසාටිකම්පි අත්තනො පත්තට්ඨානෙ ගහෙතුං වට්ටති.

ඔණොජනෙ සචෙ පාරිවාසිකස්ස ද්වෙ තීණි උද්දෙසභත්තාදීනි පාපුණන්ති, අඤ්ඤා චස්ස පුග්ගලිකභත්තපච්චාසා හොති, තානි පටිපාටියා ගහෙත්වා ‘‘භන්තෙ, හෙට්ඨා ගාහෙථ, අජ්ජ මය්හං භත්තපච්චාසා අත්ථි, ස්වෙව ගණ්හිස්සාමී’’ති වත්වා විස්සජ්ජෙතබ්බානි, එවං තානි පුනදිවසෙසු ගණ්හිතුං ලභති. ‘‘පුනදිවසෙ සබ්බපඨමං එතස්ස දාතබ්බ’’න්ති කුරුන්දියං වුත්තං. යදි පන න ගණ්හාති න විස්සජ්ජෙති, පුනදිවසෙ න ලභති. ඉදං ඔණොජනං නාම පාරිවාසිකස්සෙව ඔදිස්ස අනුඤ්ඤාතං. කස්මා? තස්ස හි සඞ්ඝනවකට්ඨානෙ නිසින්නස්ස භත්තග්ගෙ යාගුඛජ්ජකාදීනි පාපුණන්ති වා න වා, තස්මා ‘‘සො භික්ඛාහාරෙන මා කිලමිත්ථා’’ති ඉදමස්ස සඞ්ගහකරණත්ථාය ඔදිස්ස අනුඤ්ඤාතං.

භත්තෙ චතුස්සාලභත්තං යථාවුඩ්ඪං ලභති, පාළියා පන ගන්තුං වා ඨාතුං වා න ලභති. තස්මා පාළිතො ඔසක්කිත්වා හත්ථපාසෙ ඨිතෙන හත්ථං පසාරෙත්වා යථා සෙනො නිපතිත්වා ගණ්හාති, එවං ගණ්හිතබ්බං. ආරාමිකසමණුද්දෙසෙහි ආහරාපෙතුං න ලභති. සචෙ සයමෙව ආහරන්ති, වට්ටති. රඤ්ඤො මහාපෙළභත්තෙපි එසෙව නයො. චතුස්සාලභත්තෙ පන සචෙ ඔණොජනං කත්තුකාමො හොති, අත්තනො අත්ථාය උක්ඛිත්තෙ පිණ්ඩෙ ‘‘අජ්ජ මෙ භත්තං අත්ථි, ස්වෙව ගණ්හිස්සාමී’’ති වත්තබ්බං. ‘‘පුනදිවසෙ ද්වෙ පිණ්ඩෙ ලභතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 75) මහාපච්චරියං වුත්තං. උද්දෙසභත්තාදීනිපි ¶ පාළිතො ඔසක්කිත්වාව ගහෙතබ්බානි. යත්ථ පන නිසීදාපෙත්වා පරිවිසන්ති ¶ , තත්ථ සාමණෙරානං ජෙට්ඨකෙන භික්ඛූනං සඞ්ඝනවකෙන හුත්වා නිසීදිතබ්බන්ති.

2760. ඉදානි සමථවිනිච්ඡයං දස්සෙතුං යෙසු අධිකරණෙසු සන්තෙසු සමථෙහි භවිතබ්බං, තානි තාව දස්සෙන්තො ආහ ‘‘විවාදාධාරතා’’තිආදි. විවාදාධාරතාති විවාදාධිකරණං. ආපත්තාධාරතාති එත්ථාපි එසෙව නයො. ආධාරතාති අධිකරණපරියායො. ආධාරීයති අභිභුය්යති වූපසම්මති සමථෙහීති ආධාරො, විවාදො ච සො ආධාරො චාති විවාදාධාරො, සො එව විවාදාධාරතා. එවමාධාරාධිකරණ-සද්දානං විවාදාදිසද්දෙහි සහ කම්මධාරයසමාසො දට්ඨබ්බො. අධිකරීයති අභිභුය්යති වූපසම්මති සමථෙහීති අධිකරණන්ති විවාදාදිචතුබ්බිධමෙව පාළියං දස්සිතං. අයමත්ථො ‘‘එතෙසං තු චතුන්නම්පි, සමත්තා සමථා මතා’’ති වක්ඛමානෙන විඤ්ඤායති.

2761. එතානි චත්තාරි අධිකරණානි ච ‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ විවදන්ති ‘ධම්මො’ති වා ‘අධම්මො’ති වා’’ති (චූළව. 215) අට්ඨාරස භෙදකාරකවත්ථූනි ච මහෙසිනා වුත්තානි. තත්ථ තෙසු චතූසු අධිකරණෙසු විවාදො අධිකරණසඞ්ඛාතො එතානි අට්ඨාරස භෙදකරවත්ථූනි නිස්සිතො නිස්සාය පවත්තොති යොජනා.

2762. විපත්තියො චතස්සොවාති ‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ භික්ඛුං අනුවදන්ති සීලවිපත්තියා වා ආචාරවිපත්තියා වා ¶ දිට්ඨිවිපත්තියා වා ආජීවවිපත්තියා වා’’ති (චූළව. 215) වුත්තා චතස්සො විපත්තියො. දිට්ඨාදීනං අනුගන්ත්වා සීලවිපත්තිආදීහි වදනං චොදනා අනුවාදො. උපාගතොති නිස්සිතො, අනුවාදො චතස්සො විපත්තියො නිස්සාය පවත්තොති අත්ථො. ‘‘තත්ථා’’ති පඨමමෙව නිද්ධාරණස්ස වුත්තත්තා ඉධ පුනවචනෙ පයොජනං න දිස්සති, ‘‘සම්භවා’’ති වචනස්සාපි න කොචි අත්ථවිසෙසො දිස්සති. තස්මා ‘‘ආපත්තාධාරතා තත්ථ, සත්තආපත්තිසම්භවා’’ති පාඨො න යුජ්ජති, ‘‘ආපත්තාධාරතා නාම, සත්ත ආපත්තියො මතා’’ති පාඨො ¶ යුත්තතරො, ආපත්තාධාරතා නාම ආපත්තාධිකරණං නාම සත්ත ආපත්තියො මතා සත්ත ආපත්තියොව අධිප්පෙතාති අත්ථො.

2763. සඞ්ඝකිච්චානි නිස්සායාති අපලොකනකම්මාදීනි චත්තාරි සඞ්ඝකම්මානි උපාදාය කිච්චාධිකරණාභිධානං සියා, කිච්චාධිකරණං නාම චත්තාරි සඞ්ඝකම්මානීති අත්ථො. එතෙසං තු චතුන්නම්පීති එතෙසං පන චතුන්නම්පි අධිකරණානං. සමත්තාති වූපසමහෙතුත්තා. සමථා මතාති සම්මුඛාවිනයාදයො සත්ත අධිකරණසමථාති අධිප්පෙතා. අධිකරණානි සමෙන්ති, සම්මන්ති වා එතෙහීති ‘‘සමථා’’ති වුච්චන්තීති ‘‘සමත්තා සමථා මතා’’ති ඉමිනා සමථ-සද්දස්ස අන්වත්ථං දීපෙති.

2764-5. තෙ සරූපතො දස්සෙතුමාහ ‘‘සම්මුඛා’’තිආදි. ‘‘විනයො’’ති ඉදං සම්මුඛාදිපදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං ‘‘සම්මුඛාවිනයො සතිවිනයො අමූළ්හවිනයො’’ති. ‘‘පටිඤ්ඤාවිනයො’’ති ච පටිඤ්ඤාතකරණං වුත්තං. සත්තමො විනයොති සමථො අධිප්පෙතො. තිණවත්ථාරකොති ඉමෙ සත්ත සමථා බුද්ධෙනාදිච්චබන්ධුනා වුත්තාති යොජනා.

2766. චතූසු ¶ අධිකරණෙසු යං අධිකරණං යත්තකෙහි සමථෙහි සම්මති, තෙ සඞ්ගහෙත්වා දස්සෙන්තො ආහ ‘‘විවාදො’’තිආදි.

2767-9. ‘‘විවාදො’’තිආදිනා උද්දිට්ඨමත්ථං නිද්දිසන්තො ආහ ‘‘ඡට්ඨෙනා’’තිආදි. එත්ථ එතෙසු චතූසු අධිකරණෙසු, සමථෙසු ච කිං කෙන සම්මතීති චෙ? විවාදො විවාදාධිකරණං ඡට්ඨෙන යෙභුය්යසිකාය, පඨමෙන සමථෙන සම්මුඛාවිනයෙන චාති ද්වීහි සමථෙහි සම්මති. යස්සා කිරියාය ධම්මවාදිනො බහුතරා, එසා යෙභුය්යසිකා. ‘‘සඞ්ඝසම්මුඛතා, ධම්මසම්මුඛතා, විනයසම්මුඛතා, පුග්ගලසම්මුඛතා’’ති (චූළව. 229, 234, 236, 237, 242) වුත්තානං සඞ්ඝාදීනං චතුන්නං සන්නිධානෙන වා ගණපුග්ගලෙහි සමියමානං විවාදාධිකරණං සඞ්ඝසම්මුඛතං විනා ඉතරෙහි තීහි වා සම්මතීති වුත්තං හොති.

එත්ථ ච කාරකසඞ්ඝස්ස සඞ්ඝසාමග්ගිවසෙන සම්මුඛීභාවො සඞ්ඝසම්මුඛතා, සමෙතබ්බස්ස වත්ථුනො ¶ භූතතා ධම්මසම්මුඛතා, යථා තං සමෙතබ්බං, තථෙවස්ස සමනං විනයසම්මුඛතා, යො ච විවදති, යෙන ච විවදති, තෙසං උභින්නං අත්ථපච්චත්ථිකානං සම්මුඛීභාවො පුග්ගලසම්මුඛතා.

‘‘අනුවාදො චතූහිපී’’ති උද්දිට්ඨං නිද්දිසන්තො ආහ ‘‘සම්මුඛා’’තිආදි. අනුපුබ්බෙනාති අනුපටිපාටියා. සම්මුඛාවිනයාදීහි තීහිපීති සම්මුඛාවිනයසතිවිනයඅමූළ්හවිනයෙහි තීහිපි. තථෙවාති යථා තීහි, තථා පඤ්චමෙන තස්සපාපියසිකාසමථෙනාපි අනුවාදො සම්මති, පගෙව චතූහීති අත්ථො.

යො පාපුස්සන්නතාය පාපියො පුග්ගලො, තස්ස කත්තබ්බතො ‘‘තස්සපාපියසිකා’’ති කම්මං වුච්චති. ආයස්මතො දබ්බස්ස ¶ මල්ලපුත්තස්ස විය සතිවෙපුල්ලප්පත්තස්ස ඛීණාසවස්ස කතා අමූලිකා සීලවිපත්තිචොදනා සම්මුඛාවිනයෙන, ඤත්තිචතුත්ථාය කම්මවාචාය දින්නෙන සතිවිනයෙන ච සම්මති. උම්මත්තකස්ස භික්ඛුනො කතා ආපත්තිචොදනා සම්මුඛාවිනයෙන ච තථෙව දින්නෙන අමූළ්හවිනයෙන ච සම්මති. සඞ්ඝමජ්ඣෙ ආපත්තියා චොදියමානස්ස අවජානිත්වා පටිජානනාදිං කරොන්තස්ස පාපභික්ඛුනො බහුලාපත්තිචොදනා සම්මුඛාවිනයෙන චෙව තථෙව පකතෙන තස්සපාපියසිකාකම්මෙන ච වූපසම්මතීති වුත්තං හොති.

‘‘ආපත්ති පන තීහෙවා’’ති උද්දෙසස්ස නිද්දෙසමාහ ‘‘සම්මුඛෙනා’’තිආදි. සම්මුඛෙන සම්මුඛාවිනයෙන, පටිඤ්ඤාය පටිඤ්ඤාතකරණෙන, තිණවත්ථාරකෙන වා ඉමෙහි තීහි එව සමථෙහි සා ආපත්ති ආපත්තාධිකරණං උපසමං යාතීති යොජනා. එත්ථ පටිඤ්ඤාතකරණං නාම ආපත්තිං පටිග්ගණ්හන්තෙන ‘‘පස්සසී’’ති වුත්තෙ ආපත්තිං දෙසෙන්තෙන ‘‘ආම පස්සාමී’’ති සම්පටිච්ඡනං. තිණවත්ථාරකං පන සයමෙව වක්ඛති.

තීහෙව සමථෙහීති එත්ථ ගරුකාපත්ති සම්මුඛාවිනයෙන, පටිඤ්ඤාතකරණෙන චාති ද්වීහි, ලහුකාපත්තිං ආපජ්ජිත්වා සඞ්ඝෙ වා ගණෙ වා පුග්ගලෙ වා දෙසනාය සම්මුඛාවිනයෙන චෙව පටිඤ්ඤාතකරණෙන ච, කොසම්බකානං විග්ගහසදිසං මහාවිග්ගහං කරොන්තෙහි ආපන්නා අනෙකවිධා ආපත්තියො සචෙ හොන්ති, තාසු වක්ඛමානසරූපං ථුල්ලවජ්ජාදිං ඨපෙත්වා අවසෙසා සබ්බා ආපත්තියො සම්මුඛාවිනයෙන, තිණවත්ථාරකෙන ච සම්මන්තීති අත්ථො.

කිච්චං ¶ කිච්චාධිකරණං එකෙන සම්මුඛාවිනයෙනෙව සම්මතීති යොජනා.

2770. යෙභුය්යසිකකම්මෙති ¶ එත්ථ නිමිත්තත්ථෙ භුම්මං. සලාකං ගාහයෙති විනිච්ඡයකාරකෙ සඞ්ඝෙ ධම්මවාදීනං බහුත්තං වා අප්පතරත්තං වා ජානිතුං වක්ඛමානෙන නයෙන සලාකං ගාහාපෙය්ය. බුධොති ‘‘න ඡන්දාගතිං ගච්ඡති…පෙ… ගහිතාගහිතඤ්ච ජානාතී’’ති වුත්තං පඤ්චහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතං පුග්ගලං දස්සෙති. ‘‘ගූළ්හෙනා’’තිආදිනා සලාකග්ගාහප්පකාරො දස්සිතො. කණ්ණජප්පෙනාති එත්ථ කණ්ණෙ ජප්පො යස්මිං සලාකග්ගාහපයොගෙති විග්ගහො. එත්ථ ගූළ්හසලාකග්ගාහො නාම ධම්මවාදිසලාකා ච අධම්මවාදිසලාකා ච විසුං විසුං චීවරකණ්ණෙ පක්ඛිපිත්වා පුග්ගලානං සන්තිකං විසුං විසුං උපසඞ්කමිත්වා සලාකා විසුං විසුං දස්සෙත්වා ‘‘ඉතො තව රුච්චනකං ගණ්හාහී’’ති රහො ඨත්වා ගාහාපනං. විවටකං නාම ධම්මවාදීනං බහුභාවං ඤත්වා සබ්බෙසු ජානන්තෙසු පුග්ගලානං සන්තිකං ගාහාපනං. කණ්ණජප්පනං නාම එවමෙව කණ්ණමූලෙ රහො ඨත්වා ගාහාපනං.

2771. අලජ්ජුස්සදෙති එත්ථ ‘‘සඞ්ඝෙ’’ති සෙසො. ලජ්ජිසු බාලෙසූති එත්ථාපි ‘‘උස්සදෙසූ’’ති වත්තබ්බං.

2772. සකෙන කම්මුනායෙවාති අත්තනො යං කිච්චං, තෙනෙවාති.

2773-5. ‘‘ආපජ්ජතී’’තිආදි ‘‘අලජ්ජී, ලජ්ජී, බාලො’’ති ජානනස්ස හෙතුභූතකම්මදස්සනං. දුච්චින්තිතොති අභිජ්ඣාදිතිවිධමනොදුච්චරිතවසෙන දුට්ඨු චින්තෙන්තො. දුබ්භාසීති මුසාවාදාදිචතුබ්බිධවචීදුච්චරිතවසෙන වචීද්වාරෙ පඤ්ඤත්තානං සික්ඛාපදානං වීතික්කමවසෙන දුට්ඨු භාසනසීලො. දුක්කටකාරිකොති පාණාතිපාතාදිතිවිධකායදුච්චරිතවසෙන කායද්වාරෙ ¶ පඤ්ඤත්තසික්ඛාපදානං වීතික්කමවසෙන කුච්ඡිතකම්මස්ස කරණසීලො. ඉති ලක්ඛණෙනෙවාති යථාවුත්තං අලජ්ජීලජ්ජීබාලලක්ඛණං නිගමෙති.

2776. ‘‘යෙභුය්යසිකා’’තිආදිගාථාහි නිද්දිට්ඨමෙව අත්ථං නිගමෙතුමාහ ‘‘තිධා’’තිආදි. තිධාසලාකගාහෙනාති තිවිධස්ස සලාකගාහස්ස අඤ්ඤතරෙන. බහුකා ධම්මවාදිනො යදි සියුන්ති යොජනා. කාතබ්බන්ති එත්ථ ‘‘විවාදාධිකරණවූපසමන’’න්ති සෙසො.

2777. යො ¶ පුග්ගලො අලජ්ජී ච හොති සානුවාදො ච කම්මතො කායකම්මතො, වචීකම්මතො ච අසුචි ච සම්බුද්ධජිගුච්ඡනීයොති අත්ථො. සො එවංවිධො පාපපුග්ගලො තස්ස පාපියසිකකම්මස්ස යොගො හොතීති සම්බන්ධො. සානුවාදොති එත්ථ අනුවාදො නාම චොදනා, සහ අනුවාදෙන වත්තතීති සානුවාදො, පාපගරහිතපුග්ගලෙහි කාතබ්බචොදනාය අනුරූපොති අත්ථො.

2778-9. භණ්ඩනෙති කලහස්ස පුබ්බභාගෙ. කලහෙති කායවචීද්වාරප්පවත්තෙ හත්ථපරාමසාදිකෙ කලහෙ ච. විවාදම්හි අනප්පකෙති බහුවිධෙ විවාදෙ ජාතෙ. බහුඅස්සාමණෙ චිණ්ණෙති සමණානං අනනුච්ඡවිකෙ නානප්පකාරෙ කායිකවාචසිකවීතික්කමෙ ච කතෙ. අනග්ගෙති අනන්තෙ. භස්සකෙති කුච්ඡිතෙ අමනාපවචනෙ චිණ්ණෙති යොජනා, භාසිතෙති අත්ථො. ගවෙසන්තන්ති ගවෙසියමානං, ආපත්තාධිකරණන්ති සෙසො. වාළන්ති චණ්ඩං. කක්ඛළන්ති ආසජ්ජං. කාතබ්බන්ති වූපසමෙතබ්බං.

2780-2. යථා ච වූපසම්මති, තථා තිණවත්ථාරකෙ සුද්ධො හොතීති සම්බන්ධො.

ථුල්ලවජ්ජන්ති ¶ පාරාජිකඤ්චෙව සඞ්ඝාදිසෙසඤ්ච. ගිහීහි පටිසංයුතන්ති ගිහීනං ජාතිආදීහි පාළියා ආගතෙහි දසහි අක්කොසවත්ථූහි, අට්ඨකථාගතෙහි ච තදඤ්ඤෙහි අක්කොසවත්ථූහි ඛුංසනවම්භනපච්චයා ච ධම්මිකපටිස්සවස්ස අසච්චාපනපච්චයා ච ආපන්නාපත්තිං. එසා එව හි ආපත්ති ගිහිපටිසංයුත්තා නාම පරිවාරෙ ‘‘අත්ථි ගිහිපටිසංයුත්තා, අත්ථි නගිහිපටිසංයුත්තා’’ති දුකං නික්ඛිපිත්වා ‘‘ගිහිපටිසංයුත්තාති සුධම්මත්ථෙරස්ස ආපත්ති, යා ච ධම්මිකස්ස පටිස්සවස්ස අසච්චාපනෙ ආපත්ති. අවසෙසා නගිහිපටිසංයුත්තා’’ති (පරි. අට්ඨ. 321) වචනතො.

සුධම්මත්ථෙරස්ස ආපත්තීති ච තෙන චිත්තස්ස ගහපතිනො ජාතිං පටිච්ච ඛුංසනවම්භනපච්චයා ආපන්නා ඔමසවාදසික්ඛාපදවිභාගගතා දුක්කටාපත්ති ගහෙතබ්බා. ඉදඤ්ච උපලක්ඛණමත්තං, තස්මා ඉතරෙහිපි අක්කොසවත්ථූහි ගිහිං ඛුංසෙන්තානං වම්භෙන්තානං ඉතරෙසං භික්ඛූනං සා ආපත්ති ගිහිපටිසංයුත්තාවාති වෙදිතබ්බං. තථා ආපන්නං ආපත්තිං දෙසාපෙන්තෙන දස්සනූපචාරං අවිජහාපෙත්වා සවනූපචාරං ජහාපෙත්වා එකංසෙ උත්තරාසඞ්ගං කාරාපෙත්වා උක්කුටිකං නිසීදාපෙත්වා අඤ්ජලිං පග්ගණ්හාපෙත්වා සා ආපත්ති දෙසාපෙතබ්බා.

දිට්ඨාවිකම්මිකන්ති ¶ දිට්ඨාවිකම්මෙ නියුත්තො දිට්ඨාවිකම්මිකො, තං, අට්ඨකථායං ‘‘යෙ පන ‘න මෙතං ඛමතී’ති අඤ්ඤමඤ්ඤං දිට්ඨාවිකම්මං කරොන්තී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 214) යෙ පුග්ගලා දස්සිතා, තෙසමඤ්ඤතරස්සෙව ගහණං.

යොති භණ්ඩනකාරකෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං මහන්තං විග්ගහං කත්වා සම්බහුලා ආපත්තියො ආපන්නො යො භික්ඛු. තත්ථාති තස්මිං තිණවත්ථාරකසමථකාරකෙ භික්ඛුසමූහෙ. න හොතීති ඡන්දං දත්වා තං භික්ඛුපරිසං අනාගතත්තා න සංවිජ්ජති. තඤ්ච ඨපෙත්වාති යොජනා.

තිණවත්ථාරකෙ ¶ කතෙ සති යාව උපසම්පදමාළතො පභුති ආපන්නාය සෙසාය ආපත්තියා නිරාපත්ති හුත්වා සුද්ධො හොති සඞ්ඝොති යොජනා.

ඛුද්දකවත්ථුක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා

2783. කුට්ටෙති ඉට්ඨකාසිලාදාරුකුට්ටානං අඤ්ඤතරස්මිං. අට්ටානෙති එත්ථ අට්ටානං නාම රුක්ඛෙ ඵලකං විය තච්ඡෙත්වා අට්ඨපදාකාරෙන රාජියො ඡින්දිත්වා නහානතිත්ථෙ නිඛණන්ති, තත්ථ චුණ්ණානි ආකිරිත්වා මනුස්සා කායං ඝංසන්ති.

2784. ගන්ධබ්බහත්ථෙනාති නහානතිත්ථෙ ඨපිතෙන දාරුමයහත්ථෙන. තෙන කිර චුණ්ණානි ගහෙත්වා මනුස්සා සරීරං ඝංසන්ති. කුරුවින්දකසුත්තියාති කුරුවින්දකපාසාණචුණ්ණානි ලාඛාය බන්ධිත්වා කතගුළිකකලාපකො වුච්චති, තං උභොසු අන්තෙසු ගහෙත්වා සරීරං ඝංසන්ති. මල්ලකෙනාති මකරදන්තකං ඡින්දිත්වා මල්ලකමූලසණ්ඨානෙන කතෙන මල්ලකෙන, ඉදං ගිලානස්සාපි න වට්ටති. අඤ්ඤමඤ්ඤඤ්ච කායතොති අඤ්ඤමඤ්ඤං සරීරෙන ඝංසෙය්ය.

2785. අකතං මල්ලකං නාම මකරදන්තෙ අච්ඡින්දිත්වා කතං, ඉදං අගිලානස්ස න වට්ටති.

2786. කපාලිට්ඨකඛණ්ඩානීති කපාලඛණ්ඩඉට්ඨකඛණ්ඩානි. සබ්බස්සාති ගිලානාගිලානස්ස ¶ සරීරෙ ඝංසිත්වා උබ්බට්ටෙතුං වට්ටති. ‘‘පුථුපාණික’’න්ති හත්ථපරිකම්මං වුච්චති, තස්මා සබ්බස්ස හත්ථෙන පිට්ඨිපරිකම්මං කාතුං වට්ටති. ‘‘වත්ථවට්ටී’’ති ඉදං පාළියං වුත්තඋක්කාසිකස්ස ¶ පරියායං, තස්මා නහායන්තස්ස යස්ස කස්සචි නහානසාටකවට්ටියාපි ඝංසිතුං වට්ටති.

2787. ඵෙණකං නාම සමුද්දඵෙණං. කථලන්ති කපාලඛණ්ඩං. පාදඝංසනෙ වුත්තා අනුඤ්ඤාතා. කතකං නාම පදුමකණ්ණිකාකාරං පාදඝංසනත්ථං කණ්ටකෙ උට්ඨාපෙත්වා කතං, එතං නෙව පටිග්ගහෙතුං, න පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති.

2788. යං කිඤ්චිපි අලඞ්කාරන්ති හත්ථූපගාදිඅලඞ්කාරෙසු යං කිඤ්චි අලඞ්කාරං.

2789. ඔසණ්ඨෙය්යාති අලඞ්කාරත්ථං සඞ්ඛරොන්තො නමෙය්ය. හත්ථඵණකෙනාති හත්ථෙනෙව ඵණකිච්චං කරොන්තා අඞ්ගුලීහි ඔසණ්ඨෙන්ති. ඵණකෙනාති දන්තමයාදීසු යෙන කෙනචි. කොච්ඡෙනාති උසිරමයෙන වා මුඤ්ජපබ්බජමයෙන වා කොච්ඡෙන.

2790. සිත්ථතෙලොදතෙලෙහීති සිත්ථතෙලඤ්ච උදකතෙලඤ්චාති විග්ගහො, තෙහි. තත්ථ සිත්ථතෙලං නාම මධුසිත්ථකනිය්යාසාදි යං කිඤ්චි චික්කණං. චික්කණං නාම නිය්යාසං. උදකතෙලං නාම උදකමිස්සකං තෙලං. කත්ථචි පොත්ථකෙසු ‘‘සිට්ඨා’’ති පාඨො, සොයෙවත්ථො. අනුලොමනිපාතත්ථන්ති නලාටාභිමුඛං අනුලොමෙන පාතනත්ථං. උද්ධලොමෙනාති උද්ධග්ගං හුත්වා ඨිතලොමෙන.

2791. හත්ථං තෙලෙන තෙමෙත්වාති කරතලං තෙලෙන මක්ඛෙත්වා. සිරොරුහා කෙසා. උණ්හාභිතත්තස්සාති උණ්හාභිතත්තරජසිරස්ස. අල්ලහත්ථෙන සිරොරුහෙ පුඤ්ඡිතුං වට්ටතීති යොජනා.

2792. ආදාසෙ ¶ උදපත්තෙ වාති එත්ථ කංසපත්තාදීනිපි, යෙසු මුඛනිමිත්තං පඤ්ඤායති, සබ්බානි ආදාසසඞ්ඛමෙව ගච්ඡන්ති, කඤ්ජියාදීනිපි ච උදපත්තසඞ්ඛමෙව, තස්මා යත්ථ කත්ථචි ඔලොකෙන්තස්ස දුක්කටං.

2793. යෙන ¶ හෙතුනා මුඛං ඔලොකෙන්තස්ස අනාපත්ති, තං දස්සෙතුමාහ ‘‘සඤ්ඡවි’’න්තිආදි. ආබාධපච්චයා ‘‘මෙ මුඛෙ වණො සඤ්ඡවි නු ඛො, උදාහු න සඤ්ඡවී’’ති මුඛං දට්ඨුඤ්ච ‘‘අහං ජිණ්ණො නු ඛො, උදාහු නො’’ති අත්තනො ආයුසඞ්ඛාරජානනත්ථඤ්ච මුඛං දට්ඨුං වට්ටතීති යොජනා.

2794. නච්චං වාති යං කිඤ්චි නච්චං අන්තමසො මොරනච්චම්පි. ගීතන්ති යං කිඤ්චි නටගීතං වා සාධුගීතං වා අන්තමසො දන්තගීතම්පි, යං ‘‘ගායිස්සාමා’’ති පුබ්බභාගෙ ඔකූජන්තා කරොන්ති, එතම්පි න වට්ටති. වාදිතන්ති යං කිඤ්චි වාදිතං. දට්ඨුං වා පන සොතුං වාති නච්චං දට්ඨුං වා ගීතං වාදිතං සොතුං වා.

2795. සයං නච්චන්තස්ස වා නච්චාපෙන්තස්ස වා ගායන්තස්ස වා ගායාපෙන්තස්ස වා වාදෙන්තස්ස වා වාදාපෙන්තස්ස වා දුක්කටමෙව අට්ඨකථාය (චූළව. අට්ඨ. 248) වුත්තන්ති තදෙකදෙසං දස්සෙතුමාහ ‘‘දට්ඨුමන්තමසො’’තිආදි.

2796. සුණාතීති ගීතං වා වාදිතං වා. පස්සතීති නච්චං පස්සති.

2797. පස්සිස්සාමීති එත්ථ ‘‘සුණිස්සාමී’’ති සෙසො. ‘‘නච්චං පස්සිස්සාමි, ගීතං, වාදිතං වා සුණිස්සාමී’’ති විහාරතො විහාරං ගච්ඡතො වාපි දුක්කටං හොතීති යොජනා.

2798. උට්ඨහිත්වාන ගච්ඡතොති ‘‘නච්චං පස්සිස්සාමී’’ති, ‘‘ගීතං, වාදිතං වා සුණිස්සාමී’’ති නිසින්නට්ඨානතො උට්ඨහිත්වා අන්තොවිහාරෙපි ¶ තං තං දිසං ගච්ඡතො ආපත්ති හොතීති යොජනා. වීථියං ඨත්වා ගීවං පසාරෙත්වා පස්සතොපි ච ආපත්තීති යොජනා.

2799. දීඝාති ද්වඞ්ගුලතො දීඝා. න ධාරෙය්යාති න ධාරෙතබ්බා. ද්වඞ්ගුලං වා දුමාසං වාති එත්ථ ද්වෙ අඞ්ගුලානි පරිමාණං එතස්සාති ද්වඞ්ගුලො, කෙසො. ද්වෙ මාසා උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදො අස්සාති දුමාසො. කෙසං ධාරෙන්තො ද්වඞ්ගුලං වා ධාරෙය්ය දුමාසං වා. තතො උද්ධං න වට්ටතීති තතො ද්වඞ්ගුලතො වා දුමාසතො වා කෙසතො උද්ධං කෙසං ධාරෙතුං න වට්ටති.

අථ ¶ වා ද්වෙ අඞ්ගුලානි සමාහටානි ද්වඞ්ගුලං, ද්වෙ මාසා සමාහටා දුමාසං, උභයත්ථ අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. කෙසෙ ධාරෙන්තො ද්වඞ්ගුලමත්තං වා ධාරෙය්ය දුමාසමත්තං වා, තතො කාලපරිමාණතො උද්ධං කෙසෙ ධාරෙතුං න වට්ටතීති අත්ථො. සචෙ කෙසෙ අන්තොද්වෙමාසෙ ද්වඞ්ගුලෙ පාපුණන්ති, අන්තොද්වෙමාසෙයෙව ඡින්දිතබ්බා. ද්වඞ්ගුලෙ හි අතික්කමෙතුං න වට්ටති. සචෙපි න දීඝා, ද්වෙමාසතො එකදිවසම්පි අතික්කමෙතුං න ලභතියෙව. එවමයං උභයෙනපි උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදෙනෙව වුත්තො, තතො ඔරං පන නවට්ටනභාවො නාම නත්ථි.

2800. දීඝෙ නඛෙ, දීඝානි නාසිකලොමානි ච න ධාරයෙති යොජනා, න ධාරෙය්ය, ඡින්දෙය්යාති අත්ථො. වීසතිමට්ඨන්ති වීසතියා නඛානං මට්ඨං ලිඛිතමට්ඨභාවං කාතුං භික්ඛුනො න වට්ටතීති යොජනා. සත්ථකෙන තච්ඡෙත්වා චුණ්ණකෙන පමජ්ජිත්වා ඵලිකමණීනං විය උජ්ජලකරණං ලිඛිතමට්ඨං නාම. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, මලමත්තං අපකඩ්ඪිතු’’න්ති (චූළව. 274) අනුඤ්ඤාතත්තා මුග්ගඵලතචාදීහි නඛමලං අපනෙතුං වට්ටති.

2801. කප්පාපෙය්ය ¶ විසුං මස්සුන්ති යො කෙසච්ඡින්නො විසුං මස්සුං කප්පාපෙය්ය. දාඨිකං ඨපෙය්යාති කෙසෙ ඡින්දාපෙත්වා මස්සුං අකප්පාපෙත්වා විසුං ඨපෙය්ය. සම්බාධෙති උපකච්ඡකමුත්තකරණසඞ්ඛාතෙ සම්බාධට්ඨානෙ. ලොමං සංහරාපෙය්යවාති සත්ථෙන වා සණ්ඩාසෙන වා අඤ්ඤෙන යෙන කෙනචි පරෙන ඡින්දාපෙය්ය, සයං වා ඡින්දෙය්ය. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආබාධපච්චයා සම්බාධෙ ලොමං සංහරාපෙතු’’න්ති (චූළව. 275) අනුඤ්ඤාතත්තා යථාවුත්තසම්බාධෙ ගණ්ඩපිළකවණාදිකෙ ආබාධෙ සති ලොමං සංහරාපෙතුං වට්ටති.

2802. අගිලානස්ස ඡින්දතො දුක්කටං වුත්තං. අඤ්ඤෙන වා පුග්ගලෙන තථා කත්තරියා ඡින්දාපෙන්තස්ස දුක්කටං වුත්තන්ති සම්බන්ධො.

2803. සෙසඞ්ගඡෙදනෙති අඞ්ගුලියාදිඅවසෙසසරීරාවයවානං ඡෙදනෙ. අත්තවධෙති අත්තුපක්කමෙන වා ආණත්තියා උපක්කමෙන වා අත්තනො ජීවිතනාසෙ.

2804. අඞ්ගන්ති අඞ්ගජාතතො අවසෙසං සරීරාවයවං. අහිකීටාදිදට්ඨස්ස තප්පටිකාරවසෙන ¶ අඞ්ගං ඡින්දතො න දොසො. තාදිසාබාධපච්චයා තප්පටිකාරවසෙන අඞ්ගං ඡින්දතො න දොසො. ලොහිතං මොචෙන්තස්සාපි න දොසොති යොජනා.

2805. අපරිස්සාවනො භික්ඛු සචෙ මග්ගං ගච්ඡති, දුක්කටං. මග්ගෙ අද්ධානෙ තං පරිස්සාවනං යාචමානස්ස යො න දදාති, තස්ස අදදතො අදෙන්තස්සාපි තථෙව දුක්කටමෙවාති යොජනා. යො පන අත්තනො හත්ථෙ පරිස්සාවනෙ විජ්ජමානෙපි යාචති, තස්ස න අකාමා දාතබ්බං.

2806. ‘‘නග්ගො’’ති ¶ පදං ‘‘න භුඤ්ජෙ’’තිආදි කිරියාපදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. න භුඤ්ජෙති භත්තාදිං භුඤ්ජිතබ්බං න භුඤ්ජෙය්ය. න පිවෙති යාගුආදිං පාතබ්බං න පිවෙය්ය. න ච ඛාදෙති මූලඛාදනීයාදිකං ඛාදනීයං න ඛාදෙය්ය. න සායයෙති ඵාණිතාදිකං සායිතබ්බඤ්ච න සායෙය්ය න ලිහෙය්ය. න දදෙති අඤ්ඤස්ස භත්තාදිං කිඤ්චි න දදෙය්ය. න ගණ්හෙය්යාති තථා සයං නග්ගො හුත්වා න පටිග්ගණ්හෙය්ය. අඤ්ජසං මග්ගං.

2807. පරිකම්මං න කාතබ්බන්ති පිට්ඨිපරිකම්මාදිපරිකම්මං න කාතබ්බං. කාරයෙති සයං නග්ගො හුත්වා අඤ්ඤෙන පිට්ඨිපරිකම්මාදිපරිකම්මං න කාරාපෙය්යාති අත්ථො.

2808. පිට්ඨිකම්මාදිකෙ පරිකම්මෙ ජන්තාඝරාදිකා තිස්සො පටිච්ඡාදී වුත්තා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තිස්සො පටිච්ඡාදියො ජන්තාඝරපටිච්ඡාදිං උදකපටිච්ඡාදිං වත්ථපටිච්ඡාදි’’න්ති (චූළව. 261) අනුඤ්ඤාතාති යොජනා. පටිච්ඡාදෙති හිරිකොපිනන්ති පටිච්ඡාදි, ජන්තාඝරමෙව පටිච්ඡාදි ජන්තාඝරපටිච්ඡාදි. උදකමෙව පටිච්ඡාදි උදකපටිච්ඡාදි. වත්ථමෙව පටිච්ඡාදි වත්ථපටිච්ඡාදි. ‘‘සබ්බත්ථ පන වට්ටතී’’ති ඉමිනා ඉතරපටිච්ඡාදිද්වයං පරිකම්මෙයෙව වට්ටතීති දීපෙති. සබ්බත්ථාති භොජනාදිසබ්බකිච්චෙසු.

2809. යත්ථ කත්ථචි පෙළායන්ති තම්බලොහවට්ටලොහකංසලොහකාළලොහසුවණ්ණරජතාදීහි කතාය වා දාරුමයාය වා යාය කායචි පෙළාය ආසිත්තකූපධානෙ. භුඤ්ජිතුං න ච වට්ටතීති භාජනං ඨපෙත්වා භුඤ්ජිතුං න වට්ටති. යථාහ – ‘‘ආසිත්තකූපධානං නාම තම්බලොහෙන වා රජතෙන වා කතාය පෙළාය එතං අධිවචනං, ‘න භික්ඛවෙ ආසිත්තකූපධානෙ භුඤ්ජිතබ්බ’න්ති සාමඤ්ඤෙන පටික්ඛිත්තත්තා ¶ පන ¶ දාරුමයාපි න වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 264). ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ මළොරික’’න්ති (චූළව. 264) අනුඤ්ඤාතත්තා මළොරිකාය ඨපෙත්වා භුඤ්ජිතුං වට්ටති. ‘‘මළොරිකා’’ති ච දණ්ඩාධාරකො වුච්චති, යං තයො, චත්තාරො, බහූ වා දණ්ඩකෙ උපරි ච හෙට්ඨා ච විත්ථතං මජ්ඣෙ සඞ්කුචිතං කත්වා බන්ධිත්වා ආධාරකං කරොන්ති. යට්ඨිආධාරකපණ්ණාධාරකපච්ඡිකපිට්ඨඝටකකවාටකාදිභාජනමුඛඋදුක්ඛලාදීනිපි එත්ථෙව සඞ්ගහං ගච්ඡන්ති. යට්ඨිආධාරකොති යට්ඨිංයෙව උජුකං ඨපෙත්වා බන්ධීකතආධාරකො.

එකභාජනෙ විසුං විසුං භොජනස්සාපි සම්භවතො ‘‘භුඤ්ජතො එකභාජනෙ’’ති එත්තකෙයෙව වුත්තෙ තස්සාපි පසඞ්ගො සියාති තන්නිවත්තනත්ථමාහ ‘‘එකතො’’ති. ‘‘භුඤ්ජතො’’ති ඉදං උපලක්ඛණං. එකතො එකභාජනෙ යාගුආදිපානම්පි න වට්ටති. යථාහ – ‘‘න, භික්ඛවෙ, එකථාලකෙ පාතබ්බ’’න්ති (චූළව. 264). අථ වා භුඤ්ජතොති අජ්ඣොහාරසාමඤ්ඤෙන පානම්පි සඞ්ගහිතන්ති වෙදිතබ්බං. අයමෙත්ථ විනිච්ඡයො – සචෙ එකො භික්ඛු භාජනතො ඵලං වා පූවං වා ගහෙත්වා ගච්ඡති, තස්මිං අපගතෙ ඉතරස්ස සෙසකං භුඤ්ජිතුං වට්ටති. ඉතරස්සාපි තස්මිං ඛණෙ පුන ගහෙතුං වට්ටතීති.

2810. යෙ ද්වෙ වා තයො වා භික්ඛූ එකපාවුරණා වා එකත්ථරණා වා එකත්ථරණපාවුරණා වා නිපජ්ජන්ති, තෙසඤ්ච, යෙ එකමඤ්චෙපි එකතො නිපජ්ජන්ති, තෙසඤ්ච ආපත්ති දුක්කටං හොතීති යොජනා.

2811. සඞ්ඝාටිපල්ලත්ථිකමුපාගතොති එත්ථ සඞ්ඝාටීති සඞ්ඝාටිනාමෙන අධිට්ඨිතචීවරමාහ. සඞ්ඝාටිපල්ලත්ථිකං උපගතෙන යුත්තො හුත්වාති අත්ථො. න නිසීදෙය්යාති විහාරෙ ¶ වා අන්තරඝරෙ වා යත්ථ කත්ථචි න නිසීදෙය්ය. ‘‘සඞ්ඝාටීති නාමෙන අධිට්ඨිතචීවරවොහාරප්පත්තමධිට්ඨිතචීවරං ‘සඞ්ඝාටී’ති වුත්ත’’න්ති නිස්සන්දෙහෙ, ඛුද්දසික්ඛාවණ්ණනායම්පි ‘‘සඞ්ඝාටියා න පල්ලත්ථෙති අධිට්ඨිතචීවරෙන විහාරෙ වා අන්තරඝරෙ වා පල්ලත්ථිකො න කාතබ්බො’’ති වුත්තං. අට්ඨකථායං පන ‘‘අන්තොගාමෙ වාසත්ථාය උපගතෙන අධිට්ඨිතං සඞ්ඝාටිං විනා සෙසචීවරෙහි පල්ලත්ථිකාය නිසීදිතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං.

කිඤ්චි ¶ කීළං න කීළෙය්යාති ජුතකීළාදිකං යං කිඤ්චි කායිකවාචසිකකීළිකං න කීළෙය්ය. න ච ගාහයෙති න ච ගාහාපෙය්ය, න හරාපෙය්යාති අත්ථො.

2812. දාඨිකායපීති මස්සුම්හි. උග්ගතන්ති එත්ථ ‘‘බීභච්ඡ’’න්ති සෙසො. අඤ්ඤන්ති අපලිතං. තාදිසන්ති බීභච්ඡං.

2813. ‘‘අගිලානො’’ති ඉමිනා ගිලානස්ස අනාපත්තිභාවං දීපෙති. ‘‘ධාරෙය්යා’’ති ඉමිනා සුද්ධකත්තුනිද්දෙසෙන අගිලානස්සපි පරං ධාරාපනෙ, පරස්ස ධාරණසාදියනෙ ච අනාපත්තීති විඤ්ඤායතීති. අත්තනො ගුත්තත්ථං, චීවරාදීනං ගුත්තත්ථඤ්ච වට්ටතීති යොජනා. තත්රායං විනිච්ඡයො (චූළව. අට්ඨ. 270) – යස්ස කායදාහො වා පිත්තකොපො වා හොති, චක්ඛු වා දුබ්බලං, අඤ්ඤො වා කොචි ආබාධො විනා ඡත්තෙන උප්පජ්ජති, තස්ස ගාමෙ වා අරඤ්ඤෙ වා ඡත්තං වට්ටති. වාළමිගචොරභයෙසු අත්තගුත්තත්ථං, වස්සෙ පන චීවරගුත්තත්ථම්පි වට්ටති. එකපණ්ණච්ඡත්තං පන සබ්බත්ථෙව වට්ටති. ‘‘එකපණ්ණච්ඡත්තං නාම තාලපත්ත’’න්ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තන්ති.

2814. හත්ථිසොණ්ඩාකාරො අභෙදොපචාරෙන ‘‘හත්ථිසොණ්ඩ’’න්ති වුත්තො. එවමුපරිපි. චීවරස්ස නාමධෙය්යං ‘‘වසන’’න්ති ¶ ඉදං. ‘‘නිවාසෙන්තස්ස දුක්කට’’න්ති පදද්වයඤ්ච ‘‘හත්ථිසොණ්ඩ’’න්තිආදීහි සබ්බපදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. වෙල්ලියන්ති එත්ථ ගාථාබන්ධවසෙන සං-සද්දලොපො, සංවෙල්ලියන්ති අත්ථො.

එත්ථ හත්ථිසොණ්ඩං (චූළව. අට්ඨ. 280) නාම නාභිමූලතො හත්ථිසොණ්ඩසණ්ඨානං ඔලම්බකං කත්වා නිවත්ථං චොළිකිත්ථීනං නිවාසනං විය. චතුක්කණ්ණං නාම උපරිතො ද්වෙ, හෙට්ඨතො ද්වෙති එවං චත්තාරො කණ්ණෙ දස්සෙත්වා නිවත්ථං. මච්ඡවාළකං නාම එකතො දසන්තං එකතො පාසන්තං ඔලම්බෙත්වා නිවත්ථං. සංවෙල්ලියන්ති මල්ලකම්මකාරාදයො විය කච්ඡං බන්ධිත්වා නිවාසනං. තාලවණ්ටකං නාම තාලවණ්ටාකාරෙන සාටකං ඔලම්බෙත්වා නිවාසනං. ච-සද්දෙන සතවලිකං සඞ්ගණ්හාති. සතවලිකං නාම දීඝසාටකං අනෙකක්ඛත්තුං ඔභඤ්ජිත්වා ඔවට්ටිකං කරොන්තෙන නිවත්ථං, වාමදක්ඛිණපස්සෙසු වා නිරන්තරං වලියො දස්සෙත්වා නිවත්ථං. සචෙ පන ජාණුතො පට්ඨාය එකා වා ද්වෙ වා වලියො පඤ්ඤායන්ති, වට්ටති. එවං නිවාසෙතුං ගිලානස්සපි මග්ගපටිපන්නස්සපි න වට්ටති.

යම්පි ¶ මග්ගං ගච්ඡන්තා එකං වා ද්වෙ වා කොණෙ උක්ඛිපිත්වා අන්තරවාසකස්ස උපරි ලග්ගෙන්ති, අන්තො වා එකං කාසාවං තථා නිවාසෙත්වා බහි අපරං නිවාසෙන්ති, සබ්බං න වට්ටති. ගිලානො පන අන්තොකාසාවස්ස ඔවට්ටිකං දස්සෙත්වා අපරං උපරි නිවාසෙතුං ලභති. අගිලානෙන ද්වෙ නිවාසෙන්තෙන සගුණං කත්වා නිවාසෙතබ්බානි. ඉති යඤ්ච ඉධ පටික්ඛිත්තං, යඤ්ච සෙඛියවණ්ණනායං, තං සබ්බං වජ්ජෙත්වා නිබ්බිකාරං තිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙන්තෙන පරිමණ්ඩලං නිවාසෙතබ්බං. යං කිඤ්චි විකාරං කරොන්තො දුක්කටා න මුච්චති.

2815. ගිහිපාරුපනන්ති ¶ ‘‘සෙතපටපාරුතං (චූළව. අට්ඨ. 280) පරිබ්බාජකපාරුතං එකසාටකපාරුතං සොණ්ඩපාරුතං අන්තෙපුරිකපාරුතං මහාජෙට්ඨකපාරුතං කුටිපවෙසකපාරුතං බ්රාහ්මණපාරුතං පාළිකාරකපාරුත’’න්ති එවමාදිපරිමණ්ඩලලක්ඛණතො අඤ්ඤථා පාරුතං, සබ්බමෙතං ගිහිපාරුතං නාම. තස්මා යථා සෙතපටා අඩ්ඪපාලකනිගණ්ඨා පාරුපන්ති, යථා ච එකච්චෙ පරිබ්බාජකා උරං විවරිත්වා ද්වීසු අංසකූටෙසු පාවුරණං ඨපෙන්ති, යථා ච එකසාටකා මනුස්සා නිවත්ථසාටකස්ස එකෙනන්තෙන පිට්ඨිං පාරුපිත්වා උභො කණ්ණෙ උභොසු අංසකූටෙසු ඨපෙන්ති, යථා ච සුරාසොණ්ඩාදයො සාටකෙන ගීවං පරික්ඛිපන්තා උභො අන්තෙ උදරෙ වා ඔලම්බෙන්ති, පිට්ඨියං වා ඛිපන්ති, යථා ච අන්තෙපුරිකායො අක්ඛිතාරකමත්තං දස්සෙත්වා ඔගුණ්ඨිකං පාරුපන්ති, යථා ච මහාජෙට්ඨා දීඝසාටකං නිවාසෙත්වා තස්සෙව එකෙනන්තෙන සකලසරීරං පාරුපන්ති, යථා ච කස්සකා ඛෙත්තකුටිං පවිසන්තා සාටකං පලිවෙඨෙත්වා උපකච්ඡකෙ පක්ඛිපිත්වා තස්සෙව එකෙනන්තෙන සරීරං පාරුපන්ති, යථා ච බ්රාහ්මණා උභින්නං උපකච්ඡකානං අන්තරෙන සාටකං පවෙසෙත්වා අංසකූටෙසු පක්ඛිපන්ති, යථා ච පාළිකාරකො භික්ඛු එකංසපාරුපනෙන පාරුතං වාමබාහං විවරිත්වා චීවරං අංසකූටං ආරොපෙති, එවං අපාරුපිත්වා සබ්බෙපි එතෙ, අඤ්ඤෙ ච එවරූපෙ පාරුපනදොසෙ වජ්ජෙත්වා නිබ්බිකාරං පරිමණ්ඩලං පාරුපිතබ්බං. තථා අපාරුපිත්වා ආරාමෙ වා අන්තරඝරෙ වා අනාදරෙන යං කිඤ්චි විකාරං කරොන්තස්ස දුක්කටං. පරිමණ්ඩලතො විමුත්තලක්ඛණනිවාසනපාරුපනදොසෙ වජ්ජෙත්වා පරිමණ්ඩලභාවොයෙව වුත්තලක්ඛණො අධිප්පෙතොති අත්ථො.

2816. ලොකායතං න වාචෙය්යාති ‘‘සබ්බං උච්ඡිට්ඨං, සබ්බං අනුච්ඡිට්ඨං, සෙතො කාකො, කාළො බකො ඉමිනා ච ඉමිනා ච කාරණෙනා’’ති එවමාදිනිරත්ථකකාරණපටිසංයුත්තං තිත්ථියසත්ථං ¶ අඤ්ඤෙසං න වාචෙය්ය. න ච තං පරියාපුණෙති තං ලොකායතං න ච පරියාපුණෙය්ය න ¶ උග්ගණ්හෙය්ය. තිරච්ඡානවිජ්ජාති හත්ථිසිප්පඅස්සසිප්පධනුසිප්පාදිකා පරොපඝාතකරා විජ්ජා ච. භික්ඛුනා න පරියාපුණිතබ්බා, න වාචෙතබ්බාති යොජනා.

2817. සබ්බාචාමරිබීජනීති සෙතාදිවණ්ණෙහි සබ්බෙහි චමරවාලෙහි කතා බීජනී. න චාලිම්පෙය්ය දායං වාති දවඩාහාදිඋපද්දවනිවාරණාය අනුඤ්ඤාතං පටග්ගිදානකාරණං විනා අරඤ්ඤං අග්ගිනා න ආලිම්පෙය්ය. දවඩාහෙ පන ආගච්ඡන්තෙ අනුපසම්පන්නෙ අසති පටග්ගිං දාතුං, අප්පහරිතකරණෙන වා පරිඛාඛණනෙන වා පරිත්තාණං කාතුං, සෙනාසනං පත්තං වා අප්පත්තං වා අග්ගිං අල්ලසාඛං භඤ්ජිත්වා නිබ්බාපෙතුඤ්ච ලභති. උදකෙන පන කප්පියෙනෙව ලභති, නෙතරෙන. අනුපසම්පන්නෙ පන සති තෙනෙව කප්පියවොහාරෙන කාරාපෙතබ්බං. මුඛං න ච ලඤ්ජෙති මනොසිලාදිනා මුඛං න ලිම්පෙය්ය, තිලකෙන අඞ්ගං න කරෙය්යාති අත්ථො.

2818. උභතොකාජන්ති උභතොකොටියා භාරවහනකොටිකාජං. අන්තරකාජකන්ති උභයකොටියා ඨිතවාහකෙහි වහිතබ්බං මජ්ඣෙභාරයුත්තකාජං. සීසක්ඛන්ධකටිභාරාදයො හෙට්ඨා වුත්තලක්ඛණාව.

2819. යො භික්ඛු වඩ්ඪකිඅඞ්ගුලෙන අට්ඨඞ්ගුලාධිකං වා තෙනෙව අඞ්ගුලෙන චතුරඞ්ගුලපච්ඡිමං වා දන්තකට්ඨං ඛාදති, එවං ඛාදතො තස්ස ආපත්ති දුක්කටං හොතීති යොජනා.

2820. කිච්චෙ සතිපීති සුක්ඛකට්ඨාදිග්ගහණකිච්චෙ පන සති. පොරිසන්ති පුරිසප්පමාණං, බ්යාමමත්තන්ති වුත්තං හොති. ආපදාසූති වාළමිගාදයො වා දිස්වා මග්ගමූළ්හො වා දිසා ඔලොකෙතුකාමො හුත්වා දවඩාහං වා උදකොඝං වා ආගච්ඡන්තං ¶ දිස්වා වා එවරූපාසු ආපදාසු. වට්ටතෙවාභිරූහිතුන්ති අතිඋච්චම්පි රුක්ඛං ආරොහිතුං වට්ටති එව.

2821. සචෙ අකල්ලකො ගිලානො න සියා, ලසුණං මාගධං ආමකං භණ්ඩිකලසුණං න ච ඛාදෙය්ය නෙව පරිභුඤ්ජෙය්යාති යොජනා. භණ්ඩිකලසුණං නාම චතුමිඤ්ජතො පට්ඨාය බහුමිඤ්ජං. පලණ්ඩුකභඤ්ජනකාදිලසුණෙ මගධෙසු ජාතත්තෙපි න දොසො. ලසුණවිභාගො හෙට්ඨා දස්සිතොයෙව. ගිලානස්ස පන ලසුණං ඛාදිතුං වට්ටති. යථාහ – ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආබාධපච්චයා ලසුණං ඛාදිතු’’න්ති (චූළව. 289). ආබාධපච්චයාති යස්ස ආබාධස්ස ලසුණං ¶ භෙසජ්ජං හොති, තප්පච්චයාති අත්ථො. බුද්ධවචනන්ති සඞ්ගීතිත්තයාරුළ්හා පිටකත්තයපාළි. අඤ්ඤථාති සක්කටාදිඛලිතවචනමයං වාචනාමග්ගං න රොපෙතබ්බං, තථා න ඨපෙතබ්බන්ති වුත්තං හොති.

2822. ඛිපිතෙති යෙන කෙනචි ඛිපිතෙ. ‘‘ජීවා’’ති න වත්තබ්බන්ති යොජනා. භික්ඛුනා ඛිපිතෙ ගිහිනා ‘‘ජීවථා’’ති වුත්තෙන පුන ‘‘චිරං ජීවා’’ති වත්තුං වට්ටතීති යොජනා. ‘‘චිර’’න්ති පදෙ සතිපි වට්ටති.

2823. ආකොටෙන්තස්සාති කායෙන වා කායපටිබද්ධාදීහි වා පහරන්තස්ස. පුප්ඵසංකිණ්ණෙති පුප්ඵසන්ථතෙ.

2824. න්හාපිතා පුබ්බකා එතස්සාති න්හාපිතපුබ්බකො, න්හාපිතජාතිකොති අත්ථො. ඛුරභණ්ඩන්ති න්හාපිතපරික්ඛාරං. න ගණ්හෙය්යාති න පරිහරෙය්ය. සචෙ යො න්හාපිතජාතිකො හොති, සො ඛුරභණ්ඩං ගහෙත්වා න හරෙය්යාති අත්ථො. අඤ්ඤස්ස හත්ථතො ගහෙත්වා කෙසච්ඡෙදාදි කාතුං වට්ටති. උණ්ණීති කෙසකම්බලං විනා උණ්ණමයා පාවුරණජාති. ‘‘ගොනකං ¶ කුත්තකං චිත්තක’’මිච්චාදිනා වුත්තභෙදවන්තතාය ආහ ‘‘සබ්බා’’ති. උණ්ණමයං අන්තොකරිත්වා පාරුපිතුං වට්ටතීති ආහ ‘‘බාහිරලොමිකා’’ති. යථාහ – ‘‘න, භික්ඛවෙ, බාහිරලොමී උණ්ණීධාරෙතබ්බා’’ති (චූළව. 249). සික්ඛාපදට්ඨකථායං ‘‘උණ්ණලොමානි බහි කත්වා උණ්ණපාවාරං පාරුපන්ති, තථා ධාරෙන්තස්ස දුක්කටං. ලොමානි අන්තො කත්වා පාරුපිතුං වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 249).

2825. අඞ්ගරාගං නාම කුඞ්කුමාදි. කරොන්තස්සාති අබ්භඤ්ජන්තස්ස. අකායබන්ධනස්ස ගාමං පවිසතොපි දුක්කටං සමුදීරිතන්ති යොජනා. එත්ථ ච අසතියා අබන්ධිත්වා නික්ඛන්තෙන යත්ථ සරති, තත්ථ බන්ධිතබ්බං. ‘‘ආසනසාලාය බන්ධිස්සාමී’’ති ගන්තුං වට්ටති. සරිත්වා යාව න බන්ධති, න තාව පිණ්ඩාය චරිතබ්බං.

2826. සබ්බං ආයුධං විනා සබ්බං ලොහජං ලොහමයභණ්ඩඤ්ච පත්තං, සඞ්කමනීයපාදුකං, යථාවුත්තලක්ඛණං පල්ලඞ්කං, ආසන්දිඤ්ච විනා සබ්බං දාරුජං දාරුමයභණ්ඩඤ්ච වුත්තලක්ඛණමෙව කතකං ¶ , කුම්භකාරිකං ධනියස්සෙව සබ්බමත්තිකාමයං කුටිඤ්ච විනා සබ්බං මත්තිකාමයං භණ්ඩඤ්ච කප්පියන්ති යොජනා.

ඛුද්දකවත්ථුක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා.

2827. ආසන්දිකොති චතුරස්සපීඨං. අතික්කන්තපමාණොති හෙට්ඨා අටනියා වඩ්ඪකිහත්ථතො උච්චතරප්පමාණපාදකො. එකපස්සතො දීඝො පන උච්චපාදකො න වට්ටති. යථාහ ¶ – ‘‘උච්චකම්පි ආසන්දිකන්ති වචනතො එකතොභාගෙන දීඝපීඨමෙව හි අට්ඨඞ්ගුලාධිකපාදකං න වට්ටති, චතුරස්සආසන්දිකො පන පමාණාතික්කන්තොපි වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 297).

තථාති ඉමිනා ‘‘අතික්කන්තපමාණො’’ති ඉදං පච්චාමසති. පඤ්චඞ්ගපීඨන්ති චත්තාරො පාදා, අපස්සෙනන්ති ඉමෙහි පඤ්චඞ්ගෙහි යුත්තපීඨං. සත්තඞ්ගන්ති තීසු දිසාසු අපස්සයෙ යොජෙත්වා කතං. තඤ්හි චතූහි පාදෙහි, තීහි අපස්සෙහි ච යුත්තත්තා ‘‘සත්තඞ්ගපීඨ’’න්ති වුත්තං. එස නයො මඤ්චෙපි. යථාහ – ‘‘සත්තඞ්ගො නාම තීසු දිසාසු අපස්සයං කත්වා කතමඤ්චො, අයම්පි පමාණාතික්කන්තො වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 297).

2828. තූලොනද්ධාති උපරි තූලං පක්ඛිපිත්වා බද්ධා. ඝරෙයෙවාති ගිහීනං ගෙහෙයෙව නිසීදිතුං වට්ටතීති සම්බන්ධො. ‘‘නිසීදිතු’’න්ති ඉමිනාව සයනං පටික්ඛිත්තං. සීසපාදූපධානන්ති සීසූපධානඤ්චෙව පාදූපධානඤ්ච. ච-සද්දො පි-සද්දත්ථෙ සො ‘‘අගිලානස්සා’’ති එත්ථ ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බො, තෙන අගිලානස්සාපි තාව වට්ටති, පගෙව ගිලානස්සාති දීපෙති.

2829. න කෙවලං ගිලානස්ස සීසපාදූපධානමෙව වට්ටති, අථ ඛො ඉදම්පීති දස්සෙතුමාහ ‘‘සන්ථරිත්වා’’තිආදි. උපධානානි සන්ථරිත්වාති බහූ උපධානානි අත්ථරිත්වා. තත්ථ චාති තස්මිං උපධානසන්ථරෙ. පච්චත්ථරණකං දත්වාති උපරි පච්චත්ථරණකං අත්ථරිත්වා.

2830. තිරියන්ති ¶ විත්ථාරතො. මුට්ඨිරතනන්ති පාකතිකමුට්ඨිකරතනං. තං පන වඩ්ඪකීනං විදත්ථිමත්තං. මිතන්ති පාකටිතං පමාණයුත්තං හොතීති යොජනා. කත්ථචි පොත්ථකෙසු ‘‘මත’’න්ති ¶ පාඨො දිස්සති, සො න ගහෙතබ්බො. දීඝතොති බිම්බොහනස්ස දීඝතො. දියඩ්ඪන්ති දියඩ්ඪහත්ථං වා ද්විහත්ථං වා හොතීති කුරුන්දියං වුත්තන්ති සම්බන්ධො. ඉදමෙව හි ‘‘සීසප්පමාණබිම්බොහන’’න්ති අධිප්පෙතං. යථාහ –

‘‘සීසප්පමාණං නාම යස්ස විත්ථාරතො තීසු කණ්ණෙසු ද්වින්නං කණ්ණානං අන්තරං මිනියමානං විදත්ථි චෙව චතුරඞ්ගුලඤ්ච හොති, මජ්ඣට්ඨානං මුට්ඨිරතනං හොති. දීඝතො පන දියඩ්ඪරතනං වා ද්විරතනං වාති කුරුන්දියං වුත්තං. අයං සීසප්පමාණස්ස උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදො, ඉතො උද්ධං න වට්ටති, හෙට්ඨා පන වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 297).

2831. චොළන්ති පිලොතිකා. පණ්ණන්ති රුක්ඛලතානං පණ්ණං. උණ්ණාති එළකාදීනං ලොමං. තිණන්ති දබ්බතිණාදි යං කිඤ්චි තිණං. වාකන්ති කදලිඅක්කමකචිවාකාදිකං. එතෙහි පඤ්චහි පූරිතා භිසියො තූලානං ගණනාවසා හෙතුගබ්භානං එතෙසං පඤ්චන්නං ගබ්භානං ගණනාවසෙන පඤ්ච භාසිතාති යොජනා.

2832. බිම්බොහනගබ්භං දස්සෙතුමාහ ‘‘භිසී’’තිආදි. පඤ්චෙවාති යථාවුත්තචොළාදිපඤ්චෙව. තථා තූලානි තීණිපීති ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තීණි තූලානි රුක්ඛතූලං ලතාතූලං පොටකිතූල’’න්ති (චූළව. 297) අනුඤ්ඤාතානි තීණිපි තූලානි. එත්ථ ච රුක්ඛතූලං නාම සිම්බලිරුක්ඛාදීනං යෙසං කෙසඤ්චි රුක්ඛානං තූලං. ලතාතූලං නාම ඛීරවල්ලිආදීනං යාසං කාසඤ්චි වල්ලීනං තූලං. පොටකිතූලං නාම පොටකිතිණාදීනං යෙසං කෙසඤ්චි තිණජාතිකානං අන්තමසො උච්ඡුනළාදීනම්පි තූලං. ලොමානි මිගපක්ඛීනන්ති සීහාදිචතුප්පදානං, මොරාදිපක්ඛීනං ලොමානි. ඉමෙති භිසිගබ්භාදයො ඉමෙ දස බිම්බොහනස්ස ගබ්භාති සම්බන්ධො.

2833. එවං ¶ කප්පියං භිසිබිම්බොහනගබ්භං දස්සෙත්වා ඉදානි අකප්පියං දස්සෙතුමාහ ‘‘මනුස්සලොම’’න්තිආදි. ලොමෙසු මනුස්සලොමඤ්ච පුප්ඵෙසු බකුලපියඞ්ගුපුප්ඵාදිකං සබ්බං පුප්ඵඤ්ච පණ්ණෙසු ¶ ච සුද්ධං කෙවලං තමාලපත්තඤ්ච න වට්ටතීති යොජනා. ‘‘සුද්ධ’’න්ති ඉමිනා තමාලපත්තං සෙසගබ්භෙහි මිස්සං වට්ටතීති බ්යතිරෙකතො දීපෙති.

2834. මසූරකෙති චම්මඡවිභිසිබිම්බොහනෙ.

2835. ‘‘සුද්ධ’’න්ති ඉමිනා බ්යතිරෙකතො දස්සිතමෙවත්ථං සරූපතො විභාවෙතුමාහ ‘‘මිස්ස’’න්තිආදි.

2836. තිරච්ඡානගතස්ස වාති අන්තමසො ගණ්ඩුප්පාදස්සාපි. කාරෙන්තස්සාති චිත්තකම්මකට්ඨකම්මාදිවසෙන කාරාපෙන්තස්ස වා කරොන්තස්ස වා.

2837. ජාතකන්ති අපණ්ණකජාතකාදිජාතකඤ්ච. වත්ථුන්ති විමානවත්ථුආදිකං පසාදජනකං වා පෙතවත්ථුආදිකං සංවෙගජනකං වා වත්ථුං. වා-සද්දෙන අට්ඨකථාගතං ඉධ දස්සිතපකරණං සඞ්ගණ්හාති. පරෙහි වාති එත්ථ වා-සද්දො අවධාරණෙ, තෙන පරෙහි කාරාපෙතුමෙව වට්ටති, න සයං කාතුන්ති දීපෙති. සයං කාතුම්පීති එත්ථ අපි-සද්දො පගෙව කාරාපෙතුන්ති දීපෙති.

2838. යො පන භික්ඛු ද්වීහි වස්සෙහි වා එකෙන වා වස්සෙන යස්ස භික්ඛුනො වුඩ්ඪතරො වා හොති දහරතරො වා, සො තෙන භික්ඛුනා සමානාසනිකො නාම හොතීති යොජනා.

2839. ‘‘සත්තවස්සෙන පඤ්චවස්සො’’ති ඉදං ද්වීහි වස්සෙහි වුඩ්ඪනවකානං සමානාසනිකත්තෙ උදාහරණං. ‘‘ඡ ¶ වස්සෙන පඤ්චවස්සො’’ති ඉදං එකවස්සෙන වුඩ්ඪනවකානං සමානාසනිකත්තෙ උදාහරණං.

2840. යං තිණ්ණං නිසීදිතුං පහොති, තං හෙට්ඨා දීඝාසනං නාමාති යොජනා. ‘‘සමානාසනිකා මඤ්චෙ නිසීදිත්වා මඤ්චං භින්දිංසු, පීඨෙ නිසීදිත්වා පීඨං භින්දිංසූ’’ති (චූළව. 320) ආරොපිතෙ වත්ථුම්හි ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, දුවග්ගස්ස මඤ්චං දුවග්ගස්ස පීඨ’’න්ති (චූළව. 320) අනුඤ්ඤාතත්තා ‘‘ද්වෙ’’ති සමානාසනිකෙ ද්වෙ සන්ධාය වුත්තං.

2841. උභතොබ්යඤ්ජනං ¶ , ඉත්ථිං, පණ්ඩකං ඨපෙත්වා සබ්බෙහිපි ගහට්ඨෙහි, පබ්බජිතෙහි වා පුරිසෙහි සහ දීඝාසනෙ නිසීදිතුං අනුඤ්ඤාතන්ති යොජනා. පොත්ථකෙසු පන කත්ථචි ‘‘සබ්බෙස’’න්ති සාමිවචනන්තො පාඨො දිස්සති, තතො ‘‘සබ්බෙහිපී’’ති කරණවචනන්තොව පාඨො යුත්තතරො. කරණවචනප්පසඞ්ගෙ වා සාමිවචනනිද්දෙසොති වෙදිතබ්බං. යථාහ ‘‘යං තිණ්ණං පහොති, තං සංහාරිමං වා හොතු අසංහාරිමං වා, තථාරූපෙ අපි ඵලකඛණ්ඩෙ අනුපසම්පන්නෙනාපි සද්ධිං නිසීදිතුං වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 320).

2842. පුරිමිකොති ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය සම්මතෙන ‘‘න ඡන්දාගතිං ගච්ඡෙය්ය…පෙ… ගහිතාගහිතඤ්ච ජානෙය්යා’’ති (චූළව. 317) වුත්තෙහි පඤ්චහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා පුරිමවස්සූපනායිකදිවසෙ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඨමං භික්ඛූ ගණෙතුං, පඨමං භික්ඛූ ගණෙත්වා සෙය්යා ගණෙතුං, සෙය්යා ගණෙත්වා සෙය්යග්ගෙන ගාහෙතු’’න්තිආදිනා (චූළව. 318) නයෙන අනුඤ්ඤාතනියාමෙනෙව සෙනාසනග්ගාහාපනං පුරිමිකො නාම සෙනාසනග්ගාහො. එවමෙව පච්ඡිමිකාය ¶ වස්සූපනායිකදිවසෙ සෙනාසනග්ගාහාපනං පච්ඡිමිකො නාම. එවමෙව මහාපවාරණාදිවසස්ස අනන්තරදිවසෙ ‘‘භන්තෙ, අන්තරාමුත්තකං සෙනාසනං ගණ්හථා’’ති වත්වා වුඩ්ඪපටිපාටියා සෙනාසනග්ගාහාපනං අන්තරාමුත්තකො නාම. පකාසිතො ‘‘අපරජ්ජුගතාය ආසාළ්හියාපුරිමිකො ගාහාපෙතබ්බො, මාසගතාය ආසාළ්හියා පච්ඡිමිකො ගාහෙතබ්බො, අපරජ්ජුගතාය පවාරණාය ආයතිං වස්සාවාසත්ථාය අන්තරාමුත්තකො ගාහෙතබ්බො’’ති (චූළව. 318) වුත්තො.

2843. වුත්තමෙවත්ථං නියමෙත්වා දස්සෙතුමාහ ‘‘පුබ්බාරුණා’’තිආදි. ඉධ පාටිපදා නාම ද්වෙ වස්සූපනායිකදිවසා චෙව මහාපවාරණාය අනන්තරදිවසො ච. ඉමෙසං තිණ්ණං පාටිපදදිවසානං අරුණො පුබ්බාරුණො නාම. තෙ දිවසෙ අතික්කම්ම දුතියතිථිපටිබද්ධො අරුණො පුනාරුණො නාම. ඉදන්ති උභයාරුණානන්තරං. සෙනාසනගාහකස්සාති එත්ථ සකත්ථෙ ක-පච්චයො, සෙනාසනග්ගාහස්සාති අත්ථො. යථාහ – ‘‘ඉදඤ්හි සෙනාසනග්ගාහස්ස ඛෙත්ත’’න්ති. වස්සූපගතෙ වස්සූපගමෙ කාතබ්බෙ සති, සාධෙතබ්බපයොජනෙ භුම්මං. වස්සූපගතෙති වා නිමිත්තත්ථෙ භුම්මං. පුරිමිකාය, හි පච්ඡිමිකාය ච වස්සූපගමනස්ස තං තදහු සෙනාසනග්ගාහො නිමිත්තං, අන්තරාමුත්තකො පන ආගමිනො වස්සූපගමනස්සාති එවං තිවිධොපි සෙනාසනග්ගාහො වස්සූපගමනස්ස නිමිත්තං හොති.

2844. පාටිපදදිවසස්ස ¶ අරුණෙ උග්ගතෙයෙව සෙනාසනෙ පන ගාහිතෙ අඤ්ඤො භික්ඛු ආගන්ත්වා සචෙ සෙනාසනපඤ්ඤාපකං සෙනාසනං යාචති, සො භික්ඛු සෙනාසනපඤ්ඤාපකෙන ¶ ‘‘සෙනාසනං ගාහිත’’න්ති වත්තබ්බොති යොජනා.

2845. වස්සාවාසස්ස ඉදං වස්සාවාසිකං, වස්සංවුත්ථානං දාතබ්බචීවරං, ගාථාබන්ධවසෙන ‘‘වස්සවාසික’’න්ති රස්සත්තං. සඞ්ඝිකං අපලොකෙත්වා ගහිතං වස්සාවාසිකං චීවරං සචෙ තත්රජං තත්රුප්පාදං හොති, අන්තොවස්සෙ විබ්භන්තොපි ලභතෙති යොජනා. ‘‘තත්රජං සචෙ’’ති ඉමිනා චස්ස දායකානං වස්සාවාසිකපච්චයවසෙන ගාහිතං පන න ලභතීති දීපෙති. යථාහ – ‘‘පච්චයවසෙන ගාහිතං පන න ලභතීති වදන්තී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 318).

2846-8. සචෙ වුත්ථවස්සො යො භික්ඛු ආවාසිකහත්ථතො කිඤ්චි තිචීවරාදිකං කප්පියභණ්ඩං අත්තනො ගහෙත්වා ‘‘අසුකස්මිං කුලෙ මය්හං ගහිතං වස්සාවාසිකචීවරං ගණ්හ’’ ඉති එවං වත්වා තස්ස ආවාසිකස්ස දත්වා දිසං ගච්ඡති පක්කමති, සො තත්ථ ගතට්ඨානෙ සචෙ උප්පබ්බජති ගිහී හොති, තස්ස දිසංගතස්ස සම්පත්තං තං වස්සාවාසිකං තෙන තථා දින්නම්පි ආවාසිකො භික්ඛු ගහෙතුං න ලභති, තස්ස පාපිතං වස්සාවාසිකචීවරං සඞ්ඝිකංයෙව සියාති යොජනා. යථාහ – ‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, වස්සංවුත්ථො භික්ඛු විබ්භමති, සඞ්ඝස්සෙවෙත’’න්ති.

2849. තස්මිං කුලෙ දායකෙ මනුස්සෙ සම්මුඛා චෙ පටිච්ඡාපෙති, තස්ස දිසංගමිස්ස සම්පත්තං වස්සාවාසිකචීවරං ආවාසිකො ලභතීති යොජනා.

2850. තත්ථ ආරාමො නාම පුප්ඵාරාමො වා ඵලාරාමො වා. විහාරො නාම යං කිඤ්චි පාසාදාදිසෙනාසනං. වත්ථූනි දුවිධස්සපීති ආරාමවත්ථු, විහාරවත්ථූති දුවිධස්ස වත්ථූනි ¶ ච. ආරාමවත්ථු නාම තෙසංයෙව ආරාමානං අත්ථාය පරිච්ඡින්දිත්වා ඨපිතොකාසො, තෙසු වා ආරාමෙසු විනට්ඨෙසු තෙසං පොරාණකභූමිභාගො. විහාරවත්ථු නාම තස්ස පතිට්ඨානොකාසො. භිසි නාම උණ්ණභිසිආදීනං පඤ්චන්නං අඤ්ඤතරා. බිම්බොහනං නාම වුත්තප්පකාරානං බිම්බොහනානං අඤ්ඤතරං. මඤ්චං නාම මසාරකො බුන්දිකාබද්ධො, කුළීරපාදකො, ආහච්චපාදකොති ඉමෙසං පුබ්බෙ වුත්තානං චතුන්නං මඤ්චානං අඤ්ඤතරං. පීඨං නාම මසාරකාදීනංයෙව චතුන්නං පීඨානං අඤ්ඤතරං.

2851. ලොහකුම්භී ¶ නාම කාළලොහෙන වා තම්බලොහෙන වා යෙන කෙනචි ලොහෙන කතා කුම්භී. කටාහො පාකටොව. ‘‘භාණක’’න්ති අලඤ්ජරො වුච්චති. අලඤ්ජරොති ච බහුඋදකගණ්හනිකා මහාචාටි, ජලං ගණ්හිතුං අලන්ති අලඤ්ජරො. ‘‘වට්ටචාටි විය හුත්වා ථොකං දීඝමුඛො මජ්ඣෙ පරිච්ඡෙදං දස්සෙත්වා කතො’’ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. වාරකොති ඝටො. කු වුච්චති පථවී, තස්සා දාලනතො විදාරණතො ‘‘කුදාලො’’ති අයොමයඋපකරණවිසෙසො වුච්චති.

2852. වල්ලිවෙළුආදීසු වෙළූති මහාවෙණු. තිණන්ති ගෙහච්ඡාදනං තිණං. පණ්ණං තාලපණ්ණාදිකං. මුඤ්ජන්ති මුඤ්ජතිණං. පබ්බජන්ති පබ්බජතිණං, මත්තිකා පකතිමත්තිකා වා ගෙරුකාදිපඤ්චවණ්ණා වා මත්තිකා. ආහ ච අට්ඨකථාචරියො.

2853. ද්වෙති පඨමදුතියගරුභණ්ඩානි. ද්වීහි සඞ්ගහිතානි ‘‘ආරොමො, ආරාමවත්ථු, ඉදං පඨමං. විහාරො, විහාරවත්ථු, ඉදං දුතිය’’න්ති (චූළව. 321-322) වුත්තත්තා. චතුසඞ්ගහන්ති චතූහි භිසිආදීහි ¶ සඞ්ගහො යස්සාති විග්ගහො. නවකොට්ඨාසන්ති ලොහකුම්භිආදයො නව කොට්ඨාසා අස්සාති විග්ගහො. අට්ඨධා වල්ලිආදීහි අට්ඨහි පකාරෙහි.

2854. ඉතීති නිදස්සනත්ථෙ. එවං වුත්තනයෙන පඤ්චහි රාසීහි නිද්දිට්ඨානං ගරුභණ්ඩගණනානං පිණ්ඩවසෙන පඤ්චවීසතිවිධං ගරුභණ්ඩං පඤ්චනිම්මලලොචනො නාථො පකාසයීති යොජනා. පඤ්ච නිම්මලානි ලොචනානි යස්සාති විග්ගහො, මංසදිබ්බධම්මබුද්ධසමන්තචක්ඛුවසෙන පඤ්චවිධවිප්පසන්නලොචනොති අත්ථො.

2855. විස්සජ්ජෙන්තොති ඉස්සරවතාය පරස්ස විස්සජ්ජෙන්තො. විභාජෙන්තොති වස්සග්ගෙන පාපෙත්වා විභාජෙන්තො. ඉදඤ්හි සබ්බම්පි ගරුභණ්ඩං සෙනාසනක්ඛන්ධකෙ (චූළව. 321) ‘‘අවිස්සජ්ජියං. කිටාගිරිවත්ථුම්හි (චූළව. 322) අවෙභඞ්ගිය’’න්ති ච වුත්තං. උභයත්ථ ආගතවොහාරභෙදදස්සනමුඛෙන තත්ථ විප්පටිපජ්ජන්තස්ස ආපත්තිං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘භික්ඛු ථුල්ලච්චයං ඵුසෙ’’ති. පරිවාරෙ පන –

අවිස්සජ්ජියං ¶ අවෙභඞ්ගියං, පඤ්ච වුත්තා මහෙසිනා;

විස්සජ්ජෙන්තස්ස පරිභුඤ්ජන්තස්ස අනාපත්ති;

පඤ්හා මෙසා කුසලෙහි චින්තිතාති. (පරි. 479) –

ආගතං. තස්මා මූලච්ඡෙජ්ජවසෙන අවිස්සජ්ජියං, අවෙභඞ්ගියඤ්ච, පරිවත්තනවසෙන පන විස්සජ්ජෙන්තස්ස, පරිභුඤ්ජන්තස්ස ච අනාපත්තීති එවමෙත්ථ අධිප්පායො.

2856. භික්ඛුනා පුග්ගලෙන වා සඞ්ඝෙන වා ගණෙන වා ගරුභණ්ඩං තු විස්සජ්ජිතං අවිස්සට්ඨමෙව හොති, විභත්තඤ්ච අවිභාජිතමෙව හොතීති යොජනා.

2857. එත්ථ ¶ එතෙසු පඤ්චසු ගරුභණ්ඩෙසු පුරිමෙසු තීසු අගරුභණ්ඩකං කිඤ්චි න ච අත්ථීති යොජනා. චතුත්ථෙ පන ගරුභණ්ඩෙ අට්ඨකථාය ‘‘ලොහකුම්භී, ලොහභාණකං, ලොහකටාහන්ති ඉමානි තීණි මහන්තානි වා හොන්තු ඛුද්දකානි වා, අන්තමසො පසතමත්තඋදකගණ්හනකානිපි ගරුභණ්ඩානියෙවා’’ති වුත්තනයං දස්සෙතුමාහ ‘‘ලොහකුම්භී’’තිආදි.

2858. ඉදං තිවිධන්ති සම්බන්ධො. පාදගණ්හනකොති එත්ථ පාදො නාම මගධනාළියා පඤ්චනාළිමත්තගණ්හනකො භාජනවිසෙසො. භාජනානං පමාණං කරොන්තා සීහළදීපෙ යෙභුය්යෙන තෙනෙව පාදෙන මිනන්ති. තස්මා අට්ඨකථායං ‘‘සීහළදීපෙ පාදගණ්හනකො භාජෙතබ්බො’’ති (චූළව. අට්ඨ. 321) වුත්තං. ලොහවාරකොති කාළලොහතම්බලොහවට්ටලොහකංසලොහානං යෙන කෙනචි කතො. භාජියොති භාජෙතබ්බො.

2859. තතො උද්ධන්ති තතො පාදගණ්හනකවාරකතො උද්ධං අධිකං ගණ්හනකො. එවං පාළිආගතානං විනිච්ඡයං දස්සෙත්වා අට්ඨකථාගතානං (චූළව. අට්ඨ. 321) දස්සෙතුමාහ ‘‘භිඞ්ගාරාදීනී’’තිආදි. භිඞ්ගාරො නාම උක්ඛිත්තහත්ථිසොණ්ඩාකාරෙන කතජලනිග්ගමකණ්ණිකො උච්චගීවො මහාමුඛඋදකභාජනවිසෙසො. ආදි-සද්දෙන අට්ඨකථාගතානි ‘‘පටිග්ගහඋළුඞ්කදබ්බිකටච්ඡුපාතිතට්ටකසරකසමුග්ගඅඞ්ගාරකපල්ලධූමකටච්ඡුආදීනි ඛුද්දකානි වා මහන්තානි වා’’ති (චූළව. අට්ඨ. 321) වුත්තානි සඞ්ගණ්හාති. සබ්බානීති ඛුද්දකානි වා මහන්තානි වා.

2860. තම්බථාලකා ¶ අයථාලකා භාජෙතබ්බාති යොජනා. ච-සද්දෙන අට්ඨකථායං වුත්තං ‘‘ඨපෙත්වා පන භාජනවිකතිං ¶ අඤ්ඤස්මිම්පි කප්පියලොහභණ්ඩෙ අඤ්ජනී අඤ්ජනිසලාකා කණ්ණමලහරණී සූචි පණ්ණසූචි ඛුද්දකො පිප්ඵලකො ඛුද්දකං ආරකණ්ටකං කුඤ්චිකා තාළං කත්තරයට්ඨිවෙධකො නත්ථුදානං භින්දිවාලො ලොහකූටො ලොහකුට්ටි ලොහගුළො ලොහපිණ්ඩි ලොහඅරණී චක්කලිකං අඤ්ඤම්පි විප්පකතං ලොහභණ්ඩං භාජිය’’න්ති (චූළව. අට්ඨ. 321) වචනං සඞ්ගණ්හාති. ධූමනෙත්තන්ති ධූමනාළිකා. ආදි-සද්දෙන ‘‘ඵාලදීපරුක්ඛදීපකපල්ලකඔලම්බකදීපකඉත්ථිපුරිසතිරච්ඡානගතරූපකානි පන අඤ්ඤානි වා භිත්තිච්ඡදනකවාටාදීසු උපනෙතබ්බානි අන්තමසො ලොහඛිලකං උපාදාය සබ්බානි ලොහභණ්ඩානි ගරුභණ්ඩානියෙව හොන්තී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 321) වුත්තං සඞ්ගණ්හාති.

2861. අත්තනා පටිලද්ධන්ති එත්ථ පි-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො, අත්තනා පටිලද්ධම්පීති අත්ථො. භික්ඛුනා අත්තනා පටිලද්ධම්පි තං ලොහභණ්ඩං කිඤ්චිපි පුග්ගලිකපරිභොගෙන න භුඤ්ජිතබ්බන්ති යොජනා.

2862. කංසවට්ටලොහානං විකාරභූතානි තම්බමයභාජනානිපි පුග්ගලිකපරිභොගෙන සබ්බසො පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටන්තීති යොජනා.

2863. එසෙව නයොති ‘‘න පුග්ගලිකභොගෙනා’’තිආදිනා දස්සිතනයො. සඞ්ඝිකෙසු වා ගිහීනං සන්තකෙසු වා යථාවුත්තභණ්ඩෙසු පරිභොගපච්චයා දොසො න අත්ථීති යොජනා. ‘‘කංසලොහාදිභාජනං සඞ්ඝස්ස දින්නම්පි පාරිහාරියං න වට්ටති, ගිහිවිකතනීහාරෙනෙව පරිභුඤ්ජිතබ්බ’’න්ති (චූළව. අට්ඨ. 321) මහාපච්චරියං වුත්තං. එත්ථ ච පාරිහාරියං න වට්ටති අත්තනො සන්තකං විය ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටතීති. ‘‘ගිහිවිකතනීහාරෙනෙව ¶ පරිභුඤ්ජිතබ්බ’’න්ති ඉමිනා සචෙ ආරාමිකාදයො පටිසාමෙත්වා පටිදෙන්ති, පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතීති දස්සෙති.

2864. ඛීරපාසාණන්ති මුදුකා පාණජාති. වුත්තඤ්හි මාතිකාට්ඨකථාගණ්ඨිපදෙ ‘‘ඛීරපාසාණො නාම මුදුකො පාසාණො’’ති. ගරුකන්ති ගරුභණ්ඩං. තට්ටකාදිකන්ති ආදි-සද්දෙන සරකාදීනං ¶ සඞ්ගහො. ඝටකොති ඛීරපාසාණමයොයෙව වාරකො. ‘‘පාදගණ්හනතො උද්ධ’’න්ති ඉමිනා පාදගණ්හනකො අගරුභණ්ඩන්ති දීපෙති.

2865. ‘‘සුවණ්ණරජතහාරකූටජාතිඵලිකභාජනානි ගිහිවිකතානිපි න වට්ටන්ති, පගෙව සඞ්ඝිකපරිභොගෙන වා පුග්ගලිකපරිභොගෙන වා’’ති (චූළව. අට්ඨ. 321) අට්ඨකථායං වුත්තනයං දස්සෙතුමාහ ‘‘සිඞ්ගී’’තිආදි. සිඞ්ගීති සුවණ්ණං. සජ්ඣු රජතං. හාරකූටං නාම සුවණ්ණවණ්ණං ලොහජාතං. ඵලිකෙන උබ්භවං ජාතං, ඵලිකමයං භාජනන්ති අත්ථො. ගිහීනං සන්තකානිපීති අපි-සද්දෙන ගිහිවිකතපරිභොගෙනාපි තාව න වට්ටන්ති, පගෙව සඞ්ඝිකපරිභොගෙන වා පුග්ගලිකපරිභොගෙන වාති දීපෙති. සෙනාසනපරිභොගෙ පන ආමාසම්පි අනාමාසම්පි සබ්බං වට්ටති.

2866. ඛුද්දාති යාය වාසියා ඨපෙත්වා දන්තකට්ඨච්ඡෙදනං වා උච්ඡුතච්ඡනං වා අඤ්ඤං මහාකම්මං කාතුං න සක්කා, එවරූපා ඛුද්දකා වාසි භාජනීයා. මහත්තරීති යථාවුත්තප්පමාණාය වාසියා මහන්තතරා යෙන කෙනචි ආකාරෙන කතවාසි ගරුභණ්ඩං. වෙජ්ජානං සිරාවෙධනකම්පි ච ඵරසු තථා ගරුභණ්ඩන්ති යොජනා.

2867. කුඨාරීති ¶ එත්ථ ඵරසුසදිසොව විනිච්ඡයො. යා පන ආවුධසඞ්ඛෙපෙන කතා, අයං අනාමාසා. කුදාලො අන්තමසො චතුරඞ්ගුලමත්තොපි. සිඛරන්ති ධනුරජ්ජුතො නාමෙත්වා දාරුආදීනං විජ්ඣනකකණ්ටකො. තෙනෙවාති නිඛාදනෙනෙව.

2868. නිඛාදනස්ස භෙදවන්තතාය තං විභජිත්වා දස්සෙතුමාහ ‘‘චතුරස්සමුඛං දොණිමුඛ’’න්ති. දොණිමුඛන්ති දොණි විය උභයපස්සෙන නාමිතමුඛං. වඞ්කන්ති අග්ගතො නාමෙත්වා කතනිඛාදනං. පි-සද්දෙන උජුකං සඞ්ගණ්හාති. තත්ථ චාති තස්මිං නිඛාදනෙ. සදණ්ඩං ඛුද්දකඤ්ච නිඛාදනං සබ්බං ගරුභණ්ඩන්ති යොජනා. ‘‘සදණ්ඩං ඛුද්දක’’න්ති ඉමිනා විසෙසනද්වයෙන අදණ්ඩං ඵලමත්තං සිපාටිකාය ඨපෙත්වා පරිහරණයොග්ගං සම්මජ්ජනිදණ්ඩවෙධනකං නිඛාදනං අගරුභණ්ඩං, තතො මහන්තං නිඛාදනං අදණ්ඩම්පි ගරුභණ්ඩන්ති දීපෙති. යෙහි මනුස්සෙහි විහාරෙ වාසිආදීනි දින්නානි ච හොන්ති, තෙ චෙ ඝරෙ දඩ්ඪෙ වා චොරෙහි වා විලුත්තෙ ‘‘දෙථ නො, භන්තෙ, උපකරණෙ ¶ පුන පාකතිකෙ කරිස්සාමා’’ති වදන්ති, දාතබ්බා. සචෙ ආහරන්ති, න වාරෙතබ්බා, අනාහරන්තාපි න චොදෙතබ්බා.

2869. ‘‘කම්මාරතට්ටකාරචුන්දකාරනළකාරමණිකාරපත්තබන්ධකානං අධිකරණිමුට්ඨිකසණ්ඩාසතුලාදීනි සබ්බානි ලොහමයඋපකරණානි සඞ්ඝෙ දින්නකාලතො පට්ඨාය ගරුභණ්ඩානි. තිපුකොට්ටකසුවණ්ණකාරචම්මකාරඋපකරණෙසුපි එසෙව නයො. අයං පන විසෙසො – තිපුකොට්ටකඋපකරණෙසුපි තිපුච්ඡෙදනසත්ථකං, සුවණ්ණකාරඋපකරණෙසු සුවණ්ණච්ඡෙදනසත්ථකං, චම්මකාරඋපකරණෙසු කතපරිකම්මචම්මඡින්දනකං ඛුද්දකසත්ථන්ති ඉමානි භාජනීයභණ්ඩානී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 321) අට්ඨකථාගතං විනිච්ඡයෙකදෙසං දස්සෙතුමාහ ‘‘මුට්ඨික’’න්තිආදි ¶ . තුලාදිකන්ති එත්ථ ආදි-සද්දෙන කත්තරිආදිඋපකරණං සඞ්ගණ්හාති.

2870. ‘‘නහාපිතතුන්නකාරානං උපකරණෙසුපි ඨපෙත්වා මහාකත්තරිං, මහාසණ්ඩාසං, මහාපිප්ඵලකඤ්ච සබ්බං භාජනීයං. මහාකත්තරිආදීනි ගරුභණ්ඩානී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 321) අට්ඨකථාගතං විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘න්හාපිතකස්සා’’තිආදි. න්හාපිතකස්ස උපකරණෙසු සණ්ඩාසො, මහත්තරී කත්තරී ච තුන්නකාරානඤ්ච උපකරණෙසු මහත්තරී කත්තරී ච මහාපිප්ඵලකඤ්ච ගරුභණ්ඩකන්ති යොජනා.

2871. එත්තාවතා චතුත්ථගරුභණ්ඩෙ විනිච්ඡයං දස්සෙත්වා ඉදානි පඤ්චමගරුභණ්ඩෙ විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘වල්ලී’’තිආදි. වෙත්තලතාදිකා වල්ලි දුල්ලභට්ඨානෙ සඞ්ඝස්ස දින්නා වා තත්ථ සඞ්ඝස්ස භූමියං ජාතා, රක්ඛිතා ගොපිතා වා අඩ්ඪබාහුප්පමාණා ගරුභණ්ඩං හොතීති යොජනා. ‘‘අඩ්ඪබාහූති කප්පරතො පට්ඨාය යාව අංසකූට’’න්ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. ‘‘අඩ්ඪබාහු නාම විදත්ථිචතුරඞ්ගුල’’න්තිපි වදන්ති. සචෙ සා වල්ලි සඞ්ඝකම්මෙ, චෙතියකම්මෙ ච කතෙ අතිරෙකා හොති, පුග්ගලිකකම්මෙපි උපනෙතුං වට්ටති. අරක්ඛිතා පන ගරුභණ්ඩමෙව න හොති.

2872. අට්ඨකථායං ‘‘සුත්තමකචිවාකනාළිකෙරහීරචම්මමයා රජ්ජුකා වා යොත්තානි වා වාකෙ ච නාළිකෙරහීරෙ ච වට්ටෙත්වා කතා එකවට්ටා වා ද්විවට්ටා වා සඞ්ඝස්ස දින්නකාලතො පට්ඨාය ගරුභණ්ඩං. සුත්තං පන අවට්ටෙත්වා දින්නං, මකචිවාකනාළිකෙරහීරා ච භාජනීයා’’ති (චූළව. අට්ඨ. 321) ආගතවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘සුත්තවාකාදිනිබ්බත්තා’’තිආදි. වාකාදීති ¶ ආදි-සද්දෙන මකචිවාකනාළිකෙරහීරචම්මානං ගහණං. නාතිදීඝා රජ්ජුකා. අතිදීඝං යොත්තකං.

2873. නාළිකෙරස්ස ¶ හීරෙ වා මකචිවාකෙ වා වට්ටෙත්වා කතා එකවට්ටාපි ගරුභණ්ඩකන්ති යොජනා. යෙහි පනෙතානි රජ්ජුකයොත්තාදීනි දින්නානි හොන්ති, තෙ අත්තනො කරණීයෙන හරන්තා න වාරෙතබ්බා.

2874. වඩ්ඪකිඅඞ්ගුලෙන අට්ඨඞ්ගුලායතො සූචිදණ්ඩමත්තො පරිණාහතො සීහළදීපෙ ලෙඛකානං ලෙඛනිසූචිදණ්ඩමත්තො සඞ්ඝස්ස දින්නො වා තත්ථජාතකො වා රක්ඛිතො ගොපිතො වෙළු ගරුභණ්ඩං සියාති යොජනා. ‘‘යං මජ්ඣිමපුරිසස්ස කනිට්ඨඞ්ගුලියා අග්ගප්පමාණං, ඉදං සීහළදීපෙ ලෙඛකානං ලෙඛනිසූචියා පමාණ’’න්ති වදන්ති. සො ච සඞ්ඝකම්මෙ ච චෙතියකම්මෙ ච කතෙ අතිරෙකො පුග්ගලිකකම්මෙ දාතුං වට්ටති.

2875. දණ්ඩො ච සලාකා ච දණ්ඩසලාකා, ඡත්තස්ස දණ්ඩසලාකාති විග්ගහො. ඡත්තදණ්ඩො නාම ඡත්තපිණ්ඩි. ඡත්තසලාකාති ඡත්තපඤ්ජරසලාකා. දණ්ඩොති උපාහනදණ්ඩකො. ‘‘දණ්ඩො’’ති සාමඤ්ඤෙන වුත්තෙපි අට්ඨකථාගතෙසු සරූපෙන ඉධාවුත්තො උපාහනදණ්ඩොයෙව සාමඤ්ඤවචනෙන පාරිසෙසතො ගහෙතබ්බොති. දඩ්ඪගෙහමනුස්සා ගණ්හිත්වා ගච්ඡන්තා න වාරෙතබ්බා.

2876. මුඤ්ජාදීසු ගෙහච්ඡදනාරහෙසු තිණෙසු යං කිඤ්චි මුට්ඨිමත්තං තිණං වා ගෙහච්ඡදනාරහං තාලපණ්ණාදි එකම්පි සඞ්ඝස්ස දින්නං වා තත්ථ සඞ්ඝිකභූමියං ජාතං වා ගරුභණ්ඩං සියාති යොජෙතබ්බා. තත්ථ මුට්ඨිමත්තං නාම කරළමත්තං. ඉදඤ්ච කරළං කත්වා ඡාදෙන්තානං ඡදනකරළවසෙන ගහෙතබ්බං. තාලපණ්ණාදීති ආදි-සද්දෙන නාළිකෙරපණ්ණාදිගෙහච්ඡදනපණ්ණානං ගහණං. තම්පි මුඤ්ජාදි සඞ්ඝකම්මෙ ච චෙතියකම්මෙ ච කතෙ අතිරෙකං පුග්ගලිකකම්මෙ දාතුං වට්ටති. දඩ්ඪගෙහමනුස්සා ගහෙත්වා ගච්ඡන්ති, න වාරෙතබ්බාති.

2877-8. අට්ඨඞ්ගුලප්පමාණොති ¶ දීඝතො අට්ඨඞ්ගුලමත්තො. කෙචි ‘‘පුථුලතො’’ති වදන්ති. රිත්තපොත්ථකොති ලෙඛාහි සුඤ්ඤපොත්ථකො, න ලිඛිතපොත්ථකොති වුත්තං හොති. ‘‘අට්ඨඞ්ගුලප්පමාණො’’ති ¶ ඉමිනා අට්ඨඞ්ගුලතො ඌනප්පමාණො භාජියො, ‘‘රිත්තපොත්ථකො’’ති ඉමිනා අට්ඨඞ්ගුලතො අතිරෙකප්පමාණොපි ලිඛිතපොත්ථකො භාජියොති දස්සෙති.

‘‘මත්තිකා පකතිමත්තිකා වා හොතු පඤ්චවණ්ණා වා සුධා වා සජ්ජුරසකඞ්ගුට්ඨසිලෙසාදීසු වා යං කිඤ්චි දුල්ලභට්ඨානෙ ආනෙත්වා වා දින්නං තත්ථජාතකං වා රක්ඛිතගොපිතං තාලඵලපක්කමත්තං ගරුභණ්ඩං හොතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 321) අට්ඨකථාගතවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘මත්තිකා’’තිආදි. පාකතිකා වා සෙතගෙරුකාදිපඤ්චවණ්ණා වාපි මත්තිකාති යොජනා. සිලෙසො නාම කබිට්ඨාදිසිලෙසො. ආදි-සද්දෙන සජ්ජුරසකඞ්ගුට්ඨාදීනං ගහණං. තාලපක්කපමාණන්ති එකට්ඨිතාලඵලපමාණාපි. තම්පි මත්තිකාදි සඞ්ඝකම්මෙ, චෙතියකම්මෙ ච නිට්ඨිතෙ අතිරෙකං පුග්ගලිකකම්මෙ දාතුං වට්ටති.

2879-80. ‘‘වෙළුආදික’’න්ති පදච්ඡෙදො. රක්ඛිතං ගොපිතං වාපි ගණ්හතා සමකං වා අතිරෙකං වා ථාවරං අන්තමසො තංඅග්ඝනකං වාලිකමෙව වා දත්වා ගහෙතබ්බන්ති යොජනා.

අට්ඨකථායං පන ‘‘රක්ඛිතගොපිතං වෙළුං ගණ්හන්තෙන සමකං වා අතිරෙකං වා ථාවරං අන්තමසො තංඅග්ඝනකවාලිකායපි ඵාතිකම්මං කත්වා ගහෙතබ්බො. ඵාතිකම්මං අකත්වා ගණ්හන්තෙන තත්ථෙව වළඤ්ජෙතබ්බො, ගමනකාලෙ සඞ්ඝිකෙ ආවාසෙ ඨපෙත්වා ගන්තබ්බං. අසතියා ගහෙත්වා ගතෙන ¶ පන පහිණිත්වා දාතබ්බො. දෙසන්තරගතෙන සම්පත්තවිහාරෙ සඞ්ඝිකාවාසෙ ඨපෙතබ්බො’’ති (චූළව. අට්ඨ. 321) වෙළුම්හියෙව අයං විනිච්ඡයො වුත්තො, ඉධ පන ‘‘වල්ලිවෙළාදිකං කිඤ්චී’’ති වල්ලිආදීනම්පි සාමඤ්ඤෙන වුත්තත්තා තං උපලක්ඛණමත්තං වල්ලිආදීසුපි යථාරහං ලබ්භතීති වෙදිතබ්බං.

2881. අඤ්ජනන්ති සිලාමයො. එවං හරිතාලමනොසිලාපි.

2882. දාරුභණ්ඩෙ අයං විනිච්ඡයො – පරිණාහතො යථාවුත්ත සූචිදණ්ඩප්පමාණකො අට්ඨඞ්ගුලදීඝො යො කොචි දාරුභණ්ඩකො දාරුදුල්ලභට්ඨානෙ සඞ්ඝස්ස දින්නො වා තත්ථජාතකො වා රක්ඛිතගොපිතො ගරුභණ්ඩං හොතීති යොජනා.

2883. එවං ¶ කුරුන්දට්ඨකථාය ආගතවිනිච්ඡයං දස්සෙත්වා මහාඅට්ඨකථාය (චූළව. අට්ඨ. 321) ආගතං දස්සෙතුමාහ ‘‘මහාඅට්ඨකථාය’’න්තිආදි. තත්ථ ආසන්දිකසත්තඞ්ගා වුත්තලක්ඛණාව. ‘‘භද්දපීඨ’’න්ති වෙත්තමයං පීඨං වුච්චති. පීඨිකාති පිලොතිකාබද්ධපීඨමෙව.

2884. එළකපාදපීඨං නාම දාරුපට්ටිකාය උපරි පාදෙ ඨපෙත්වා භොජනපල්ලඞ්කං විය කතපීඨං වුච්චති. ‘‘ආමලකවට්ටකපීඨ’’න්ති එතස්ස ‘‘ආමණ්ඩකවට්ටක’’න්ති පරියායො, තස්මා උභයෙනාපි ආමලකාකාරෙන යොජිතං බහුපාදකපීඨං වුච්චති. කෙසුචි පොත්ථකෙසු ‘‘තථාමණ්ඩකපීඨක’’න්ති පාඨො. ගාථාබන්ධවසෙන මණ්ඩක-සද්දපයොගො. කොච්ඡං භූතගාමවග්ගෙ චතුත්ථසික්ඛාපදෙ වුත්තසරූපං. පලාලපීඨන්ති නිපජ්ජනත්ථාය කතා පලාලභිසි, ඉමිනා කදලිපත්තාදිමයපීඨම්පි උපලක්ඛණතො දස්සිතං. යථාහ – ‘‘පලාලපීඨෙන චෙත්ථ කදලිපත්තාදිපීඨානිපි සඞ්ගහිතානී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 321). ධොවනෙ ¶ ඵලකන්ති චීවරධොවනඵලකං, ධොවනාදිසද්දානං වියෙත්ථ විභත්තිඅලොපො. ඉමෙසු තාව යං කිඤ්චි ඛුද්දකං වා හොතු මහන්තං වා, සඞ්ඝස්ස දින්නං ගරුභණ්ඩං හොති. බ්යග්ඝචම්මඔනද්ධම්පි වාළරූපපරික්ඛිත්තං රතනපරිසිබ්බිතං කොච්ඡං ගරුභණ්ඩමෙව.

2885. භණ්ඩිකාති දණ්ඩකට්ඨච්ඡෙදනභණ්ඩිකා. මුග්ගරොති දණ්ඩමුග්ගරො. දණ්ඩමුග්ගරො නාම යෙන රජිතචීවරං පොථෙන්ති. වත්ථඝට්ටනමුග්ගරොති චීවරඝට්ටනමුග්ගරො, යෙන අනුවාතාදිං ඝට්ටෙන්ති. අම්බණන්ති ඵලකෙහි පොක්ඛරණිසදිසං කතපානීයභාජනං. මඤ්ජූසා නාම දොණිපෙළා. නාවා පොතො. රජනදොණිකා නාම යත්ථ චීවරං රජන්ති, පක්කරජනං වා ආකිරන්ති.

2886. උළුඞ්කොති නාළිකෙරඵලකටාහාදිමයො උළුඞ්කො. උභයං පිධානසමකො සමුග්ගො. ‘‘ඛුද්දකො පරිවිධනො කරණ්ඩ’’න්ති වදන්ති. කරණ්ඩො ච පාදගණ්හනකතො අතිරෙකප්පමාණො ඉධ අධිප්පෙතො. කටච්ඡූති දබ්බි. ආදි-සද්දෙන පානීයසරාවපානීයසඞ්ඛාදීනං ගහණං.

2887. ගෙහසම්භාරන්ති ගෙහොපකරණං. ථම්භතුලාසොපානඵලකාදි දාරුමයං, පාසාණමයම්පි ඉමිනාව ගහිතං. කප්පියචම්මන්ති ‘‘එළකාජමිගාන’’න්තිආදිනා (වි. වි. 2650) හෙට්ඨා දස්සිතං කප්පියචම්මං. තබ්බිපරියායං අකප්පියං. අභාජියං ගරුභණ්ඩත්තා. භූමත්ථරණං කත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති.

2888. අට්ඨකථායං ¶ ‘‘එළකචම්මං පන පච්චත්ථරණගතිකමෙව හොති, තම්පි ගරුභණ්ඩමෙවා’’ති (චූළව. අට්ඨ. 321) වුත්තත්තා ආහ ‘‘එළචම්මං ගරුං වුත්ත’’න්ති. කුරුන්දියං පන ‘‘සබ්බං මඤ්චප්පමාණං චම්මං ගරුභණ්ඩ’’න්ති (චූළව. අට්ඨ. 321) ¶ වුත්තං. එත්ථ ච ‘‘පච්චත්ථරණගතිකමෙවා’’ති ඉමිනා මඤ්චපීඨෙපි අත්ථරිතුං වට්ටතීති දීපෙති. ‘‘පාවාරාදිපච්චත්ථරණම්පි ගරුභණ්ඩ’’න්ති එකෙ, ‘‘නො’’ති අපරෙ, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බං. මඤ්චප්පමාණන්ති ච පමාණයුත්තං මඤ්චං. පමාණයුත්තමඤ්චො නාම යස්ස දීඝසො නව විදත්ථියො තිරියඤ්ච තදුපඩ්ඪං. උද්ධං මුඛමස්සාති උදුක්ඛලං. ආදි-සද්දෙන මුසලං, සුප්පං, නිසදං, නිසදපොතො, පාසාණදොණි, පාසාණකටාහඤ්ච සඞ්ගහිතං. පෙසකාරාදීති ආදි-සද්දෙන චම්මකාරාදීනං ගහණං. තුරිවෙමාදි පෙසකාරභණ්ඩඤ්ච භස්තාදි චම්මකාරභණ්ඩඤ්ච කසිභණ්ඩඤ්ච යුගනඞ්ගලාදි සඞ්ඝිකං සඞ්ඝසන්තකං ගරුභණ්ඩන්ති යොජනා.

2889. ‘‘තථෙවා’’ති ඉමිනා ‘‘සඞ්ඝික’’න්ති ඉදං පච්චාමසති. ආධාරකොති පත්තාධාරො. තාලවණ්ටන්ති තාලවණ්ටෙහි කතං. වෙළුදන්තවිලීවෙහි වා මොරපිඤ්ඡෙහි වා චම්මවිකතීහි වා කතම්පි තංසදිසං ‘‘තාලවණ්ට’’න්තෙව වුච්චති. වට්ටවිධූපනානං තාලවණ්ටෙයෙව අන්තොගධත්තා ‘‘බීජනී’’ති චතුරස්සවිධූපනඤ්ච කෙතකපාරොහකුන්තාලපණ්ණාදිමයදන්තමයවිසාණමයදණ්ඩකමකසබීජනී ච වුච්චති. පච්ඡි පාකටායෙව. පච්ඡිතො ඛුද්දකො තාලපණ්ණාදිමයො භාජනවිසෙසො චඞ්කොටකං. සබ්බා සම්මජ්ජනීති නාළිකෙරහීරාදීහි බද්ධා යට්ඨිසම්මජ්ජනී, මුට්ඨිසම්මජ්ජනීති දුවිධා පරිවෙණඞ්ගණාදිසම්මජ්ජනී ච තථෙව දුවිධා ඛජ්ජූරිනාළිකෙරපණ්ණාදීහි බද්ධා ගෙහසම්මජ්ජනී චාති සබ්බාපි සම්මජ්ජනී ගරුභණ්ඩං හොති.

2890. චක්කයුත්තකයානන්ති හත්ථවට්ටකසකටාදියුත්තයානඤ්ච.

2891. ඡත්තන්ති පණ්ණකිලඤ්ජසෙතච්ඡත්තවසෙන තිවිධං ඡත්තං. මුට්ඨිපණ්ණන්ති තාලපණ්ණං සන්ධාය වුත්තං. විසාණභාජනඤ්ච තුම්බභාජනඤ්චාති ¶ විග්ගහො, එකදෙසසරූපෙකසෙසො, ගාථාබන්ධවසෙන නිග්ගහිතාගමො ච. විසාණමයං, භාජනං තුම්බමයං භාජනඤ්චාති අත්ථො. ඉධ ‘‘පාදගණ්හනකතො අතිරිත්තප්පමාණ’’න්ති සෙසො. අරණී අරණිසහිතං. ආදි-සද්දෙන ආමලකතුම්බං අනුඤ්ඤාතවාසියා දණ්ඩඤ්ච සඞ්ගණ්හාති. ලහු අගරුභණ්ඩං, භාජනීයන්ති අත්ථො. පාදගණ්හනකතො අතිරිත්තප්පමාණං ගරුභණ්ඩං.

2892. විසාණන්ති ¶ ගොවිසාණාදි යං කිඤ්චි විසාණං. අතච්ඡිතං යථාගතමෙව භාජනීයං. අනිට්ඨිතං මඤ්චපාදාදි යං කිඤ්චි භාජනීයන්ති යොජනා. යථාහ – ‘‘මඤ්චපාදො මඤ්චඅටනී පීඨපාදො පීඨඅටනී වාසිඵරසුආදීනං දණ්ඩොති එතෙසු යං කිඤ්චි විප්පකතතච්ඡනකම්මං අනිට්ඨිතමෙව භාජනීයං, තච්ඡිතමට්ඨං පන ගරුභණ්ඩං හොතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 321).

2893. නිට්ඨිතො තච්ඡිතො වාපීති තච්ඡිතනිට්ඨිතොපි. විධොති කායබන්ධනෙ අනුඤ්ඤාතවිධො. හිඞ්ගුකරණ්ඩකොති හිඞ්ගුමයො වා තදාධාරො වා කරණ්ඩකො. අඤ්ජනීති අඤ්ජනනාළිකා ච අඤ්ජනකරණ්ඩකො ච. සලාකායොති අඤ්ජනිසලාකා. උදපුඤ්ඡනීති හත්ථිදන්තවිසාණාදිමයා උදකපුඤ්ඡනී. ඉදං සබ්බං භාජනීයමෙව.

2894. පරිභොගාරහන්ති මනුස්සානං උපභොගපරිභොගයොග්ගං. කුලාලභණ්ඩන්ති ඝටපිඨරාදිකුම්භකාරභණ්ඩම්පි. පත්තඞ්ගාරකටාහන්ති පත්තකටාහං, අඞ්ගාරකටාහඤ්ච. ධූමදානං නාළිකා. කපල්ලිකාති දීපකපල්ලිකා.

2895. ථුපිකාති පාසාදාදිථුපිකා. දීපරුක්ඛොති පදීපාධාරො. චයනච්ඡදනිට්ඨකාති පාකාරචෙතියාදීනං චයනිට්ඨකා ¶ ච ගෙහාදීනං ඡදනිට්ඨකා ච. සබ්බම්පීති යථාවුත්තං සබ්බම්පි අනවසෙසං පරික්ඛාරං.

2896. කඤ්චනකොති සරකො. ඝටකොති පාදගණ්හනකතො අනතිරිත්තප්පමාණො ඝටකො. ‘‘යථා ච මත්තිකාභණ්ඩෙ, එවං ලොහභණ්ඩෙපි කුණ්ඩිකා භාජනීයකොට්ඨාසමෙව භජතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 321) අට්ඨකථානයං සඞ්ගහෙතුමාහ ‘‘ලොහභණ්ඩෙපි කුණ්ඩිකාපි ච භාජියා’’ති.

2897. ගරු නාම පච්ඡිමං ගරුභණ්ඩත්තයං. ථාවරං නාම පුරිමද්වයං. සඞ්ඝස්සාති සඞ්ඝෙන. පරිවත්තෙත්වාති පුග්ගලිකාදීහි තාදිසෙහි තෙහි පරිවත්තෙත්වා. තත්රායං පරිවත්තනනයො (චූළව. අට්ඨ. 321) – සඞ්ඝස්ස නාළිකෙරාරාමො දූරෙ හොති, කප්පියකාරකා තං බහුතරං ඛාදන්ති, තතො සකටවෙතනං දත්වා අප්පමෙව ආහරන්ති, අඤ්ඤෙසං පන තස්ස ආරාමස්ස අවිදූරගාමවාසීනං මනුස්සානං විහාරස්ස සමීපෙ ආරාමො හොති, තෙ සඞ්ඝං උපසඞ්කමිත්වා සකෙන ආරාමෙන ¶ තං ආරාමං යාචන්ති, සඞ්ඝෙන ‘‘රුච්චති සඞ්ඝස්සා’’ති අපලොකෙත්වා සම්පටිච්ඡිතබ්බො. සචෙපි භික්ඛූනං රුක්ඛසහස්සං හොති, මනුස්සානං පඤ්චසතානි, ‘‘නනු තුම්හාකං ආරාමො ඛුද්දකො’’ති න වත්තබ්බං. කිඤ්චාපි හි අයං ඛුද්දකො, අථ ඛො ඉතරතො බහුතරං ආයං දෙති. සචෙපි සමකමෙව දෙති, එවම්පි ඉච්ඡිතිච්ඡිතක්ඛණෙ පරිභුඤ්ජිතුං සක්කාති ගහෙතබ්බමෙව.

සචෙ පන මනුස්සානං බහුතරා රුක්ඛා හොන්ති, ‘‘නනු තුම්හාකං බහුතරා රුක්ඛා’’ති වත්තබ්බං. සචෙ ‘‘අතිරෙකං අම්හාකං පුඤ්ඤං හොතු, සඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති වදන්ති, ජානාපෙත්වා සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. භික්ඛූනං රුක්ඛා ඵලධාරිනො, මනුස්සානං රුක්ඛා න තාව ඵලං ගණ්හන්ති. කිඤ්චාපි න ගණ්හන්ති, න ¶ චිරස්සෙව ගණ්හිස්සන්තීති සම්පටිච්ඡිතබ්බමෙව. මනුස්සානං රුක්ඛා ඵලධාරිනො, භික්ඛූනං න තාව ඵලං ගණ්හන්ති. ‘‘නනු තුම්හාකං රුක්ඛා ඵලධාරිනො’’ති වත්තබ්බං. සචෙ ‘‘ගණ්හථ, භන්තෙ, අම්හාකං පුඤ්ඤං භවිස්සතී’’ති වදන්ති, ජානාපෙත්වා සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. එවං ආරාමෙන ආරාමො පරිවත්තෙතබ්බො. එතෙනෙව නයෙන ආරාමවත්ථුපි විහාරොපි විහාරවත්ථුපි ආරාමෙන පරිවත්තෙතබ්බං. ආරාමවත්ථුනා ච මහන්තෙන වා ඛුද්දකෙන වා ආරාමආරාමවත්ථුවිහාරවිහාරවත්ථූනි.

කථං විහාරෙන විහාරො පරිවත්තෙතබ්බො? සඞ්ඝස්ස අන්තොගාමෙ ගෙහං හොති, මනුස්සානං විහාරමජ්ඣෙ පාසාදො, උභොපි අග්ඝෙන සමකා, සචෙ මනුස්සා තෙන පාසාදෙන තං ගෙහං යාචන්ති, සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. භික්ඛූනං චෙ මහග්ඝතරං ගෙහං හොති, ‘‘මහග්ඝතරං අම්හාකං ගෙහ’’න්ති වුත්තෙ ච ‘‘කිඤ්චාපි මහග්ඝතරං, පබ්බජිතානං පන අසාරුප්පං, න සක්කා තත්ථ පබ්බජිතෙහි වසිතුං, ඉදං පන සාරුප්පං, ගණ්හථා’’ති වදන්ති, එවම්පි සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. සචෙ පන මනුස්සානං මහග්ඝං හොති, ‘‘නනු තුම්හාකං ගෙහං මහග්ඝ’’න්ති වත්තබ්බං. ‘‘හොතු, භන්තෙ, අම්හාකං පුඤ්ඤං භවිස්සති, ගණ්හථා’’ති වුත්තෙ පන සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. එවං විහාරෙන විහාරො පරිවත්තෙතබ්බො. එතෙනෙව නයෙන විහාරවත්ථුපි ආරාමොපි ආරාමවත්ථුපි විහාරෙන පරිවත්තෙතබ්බං. විහාරවත්ථුනා ච මහග්ඝෙන වා අප්පග්ඝෙන වා විහාරවිහාරවත්ථුආරාමආරාමවත්ථූනි. එවං තාව ථාවරෙන ථාවරපරිවත්තනං වෙදිතබ්බං.

ගරුභණ්ඩෙන ගරුභණ්ඩපරිවත්තනෙ පන මඤ්චපීඨං මහන්තං වා හොතු ඛුද්දකං වා, අන්තමසො චතුරඞ්ගුලපාදකං ¶ ගාමදාරකෙහි පංස්වාගාරකෙසු කීළන්තෙහි කතම්පි සඞ්ඝස්ස දින්නකාලතො පට්ඨාය ගරුභණ්ඩං හොති. සචෙපි රාජරාජමහාමත්තාදයො එකප්පහාරෙනෙව මඤ්චසතං වා මඤ්චසහස්සං වා ¶ දෙන්ති, සබ්බෙ කප්පියමඤ්චා සම්පටිච්ඡිතබ්බා, සම්පටිච්ඡිත්වා වුඩ්ඪපටිපාටියා ‘‘සඞ්ඝිකපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජථා’’ති දාතබ්බා, පුග්ගලිකවසෙන න දාතබ්බා. අතිරෙකමඤ්චෙ භණ්ඩාගාරාදීසු පඤ්ඤපෙත්වා පත්තචීවරං නික්ඛිපිතුම්පි වට්ටති.

බහිසීමාය ‘‘සඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති දින්නමඤ්චො සඞ්ඝත්ථෙරස්ස වසනට්ඨානෙ දාතබ්බො. තත්ථ චෙ බහූ මඤ්චා හොන්ති, මඤ්චෙන කම්මං නත්ථි, යස්ස වසනට්ඨානෙ කම්මං අත්ථි, තත්ථ ‘‘සඞ්ඝිකපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජථා’’ති දාතබ්බො. මහග්ඝෙන සතග්ඝනකෙන, සහස්සග්ඝනකෙන වා මඤ්චෙන අඤ්ඤං මඤ්චසතං ලභති, පරිවත්තෙත්වා ගහෙතබ්බං. න කෙවලං මඤ්චෙන මඤ්චොයෙව, ආරාමආරාමවත්ථුවිහාරවිහාරවත්ථුපීඨභිසිබිම්බොහනානිපි පරිවත්තෙතුං වට්ටන්ති. එස නයො පීඨභිසිබිම්බොහනෙසුපි එතෙසු හි කප්පියාකප්පියං වුත්තනයමෙව. තත්ථ අකප්පියං න පරිභුඤ්ජිතබ්බං, කප්පියං සඞ්ඝිකපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බං. අකප්පියං වා මහග්ඝං කප්පියං වා පරිවත්තෙත්වා වුත්තවත්ථූනි ගහෙතබ්බානි, අගරුභණ්ඩුපගං පන භිසිබිම්බොහනං නාම නත්ථීති.

2898. භික්ඛු අධොතෙන පාදෙන, අල්ලපාදෙන වා සෙනාසනං නක්කමෙති සම්බන්ධො. සයන්ති එත්ථ, ආසන්ති චාති සයනාසනං, පරිකම්මකතභූමත්ථරණාදි. අල්ලපාදෙන වාති යෙන අක්කන්තට්ඨානෙ උදකං පඤ්ඤායති, එවරූපෙන තින්තපාදෙන. යථාහ – ‘‘අල්ලෙහි පාදෙහීති යෙහි අක්කන්තට්ඨානෙ උදකං පඤ්ඤායති, එවරූපෙහි පාදෙහි පරිභණ්ඩකතභූමි වා සෙනාසනං වා න අක්කමිතබ්බං. සචෙ පන උදකසිනෙහමත්තමෙව පඤ්ඤායති, න උදකං, වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 324). සඋපාහනොති එත්ථ ‘‘ධොතපාදක’’න්ති වත්තබ්බං. පාදෙ පටිමුක්කාහි උපාහනාහි සඋපාහනො භික්ඛු ධොතපාදකං ධොතපාදෙහි අක්කමිතබ්බට්ඨානං තථෙව න අක්කමෙති යොජනා.

2899. පරිකම්මකතායාති ¶ සුධාදිපරිකම්මකතාය. නිට්ඨුභන්තස්සාති ඛෙළං පාතෙන්තස්ස. පරිකම්මකතං භිත්තින්ති සෙතභිත්තිං වා චිත්තකම්මකතං වා භිත්තිං. න කෙවලඤ්ච භිත්තිමෙව, ද්වාරම්පි වාතපානම්පි අපස්සෙනඵලකම්පි පාසාණත්ථම්භම්පි රුක්ඛත්ථම්භම්පි චීවරෙන වා කෙනචි වා අප්පටිච්ඡාදෙත්වා අපස්සයිතුං න ලභතියෙව. ‘‘ද්වාරවාතපානාදයො පන අපරිකම්මකතාපි අපටිච්ඡාදෙත්වා න අපස්සයිතබ්බා’’ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං.

2901. නිද්දායතො ¶ තස්ස කොචි සරීරාවයවො පච්චත්ථරණෙ සඞ්කුටිතෙ සහසා යදි මඤ්චං ඵුසති, දුක්කටන්ති යොජනා.

2902. ලොමෙසු මඤ්චං ඵුසන්තෙසු. හත්ථපාදානං තලෙන අක්කමිතුං වට්ටතීති යොජනා. මඤ්චපීඨං නීහරන්තස්ස කායෙ පටිහඤ්ඤති, අනාපත්ති.

‘‘දායකෙහි ‘කායෙන ඵුසිත්වා යථාසුඛං පරිභුඤ්ජථා’ති දින්නසෙනාසනං, මඤ්චපීඨාදිඤ්ච දායකෙන වුත්තනියාමෙන පරිභුඤ්ජන්තස්ස දොසො නත්ථී’’ති මාතිකට්ඨකථාය සීහළගණ්ඨිපදෙ වුත්තත්තා තථා පරිභුඤ්ජන්තස්ස අනාපත්ති. ‘‘ඉමං මඤ්චපීඨාදිං සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති වුත්තෙ ගරුභණ්ඩං හොති, න භාජෙතබ්බං සඞ්ඝස්ස පරාමට්ඨත්තා. ‘‘ඉමං මඤ්චපීඨාදිං භදන්තානං වස්සග්ගෙන ගණ්හිතුං දම්මී’’ති වුත්තෙ සතිපි ගරුභණ්ඩභාවෙ කප්පියවත්ථුං භාජෙත්වා ගණ්හිතුං වට්ටති, අකප්පියභණ්ඩමෙව භාජෙත්වා ගහෙතුං න ලබ්භති. ‘‘ඉමං මඤ්චපීඨං වස්සග්ගෙන ගහෙතුං සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති වුත්තෙ වස්සග්ගෙන භාජෙත්වා ගහෙතබ්බං වස්සග්ගෙන භාජනං පඨමං වත්වා පච්ඡා සඞ්ඝස්ස පරාමට්ඨත්තා. ‘‘සඞ්ඝස්ස ඉමං මඤ්චපීඨං වස්සග්ගෙන ගණ්හිතුං දම්මී’’ති වුත්තෙ පන ගරුභණ්ඩං හොති පඨමං සඞ්ඝස්ස පරාමට්ඨත්තාති ¶ අයම්පි විසෙසො මාතිකට්ඨකථා ගණ්ඨිපදෙයෙව වුත්තො.

2903-4. උද්දෙසභත්තවිනිච්ඡයෙකදෙසං දස්සෙතුමාහ ‘‘සහස්සග්ඝනකො’’තිආදි. සහස්සග්ඝනකො සචීවරො පිණ්ඩපාතො අවස්සිකං භික්ඛුං පත්තො, තස්මිං විහාරෙ ච ‘‘එවරූපො පිණ්ඩපාතො අවස්සිකං භික්ඛුං පත්තො’’ති ලිඛිත්වා ඨපිතොපි ච හොති, තතො සට්ඨිවස්සානමච්චයෙ තාදිසො සහස්සග්ඝනකො සචීවරො කොචි පිණ්ඩපාතො සචෙ උප්පන්නො හොති, තං පිණ්ඩපාතං බුධො විනිච්ඡයකුසලො භික්ඛු අවස්සිකට්ඨිතිකාය අදත්වා සට්ඨිවස්සිකට්ඨිතිකාය දදෙය්යාති යොජනා.

2905. උද්දෙසභත්තං භුඤ්ජිත්වාති උපසම්පන්නකාලෙ අත්තනො වස්සග්ගෙන පත්තං උද්දෙසභත්තං පරිභුඤ්ජිත්වා. ජාතො චෙ සාමණෙරකොති සික්ඛාපච්චක්ඛානාදිවසෙන සචෙ සාමණෙරො ජාතො. තන්ති උපසම්පන්නකාලෙ ගහිතං තදෙව උද්දෙසභත්තං. සාමණෙරස්ස පාළියාති සාමණෙරපටිපාටියා අත්තනො පත්තං පච්ඡා ගහෙතුං ලභති.

2906. යො ¶ සාමණෙරො සම්පුණ්ණවීසතිවස්සො ‘‘ස්වෙ උද්දෙසං ලභිස්සතී’’ති වත්තබ්බො, අජ්ජ සො උපසම්පන්නො හොති, ඨිතිකා අතීතා සියාති යොජනා, ස්වෙ පාපෙතබ්බා සාමණෙරට්ඨිතිකා අජ්ජ උපසම්පන්නත්තා අතික්කන්තා හොතීති අත්ථො, තං භත්තං න ලභතීති වුත්තං හොති.

2907. උද්දෙසභත්තානන්තරං සලාකභත්තං දස්සෙතුමාහ ‘‘සචෙ පනා’’තිආදි. සචෙ සලාකා ලද්ධා, තංදිනෙ භත්තං න ලද්ධං, පුනදිනෙ තස්ස භත්තං ගහෙතබ්බං, න සංසයො ‘‘ගහෙතබ්බං ¶ නු ඛො, න ගහෙතබ්බ’’න්ති එවං සංසයො න කාතබ්බොති යොජනා.

2908. උත්තරි උත්තරං අතිරෙකං භඞ්ගං බ්යඤ්ජනං එතස්සාති උත්තරිභඞ්ගං, තස්ස, අතිරෙකබ්යඤ්ජනස්සාති අත්ථො. එකචරස්සාති එකචාරිකස්ස. සලාකායෙව සලාකිකා.

2909. උත්තරිභඞ්ගමෙව උත්තරිභඞ්ගකං.

2910. යෙන යෙන හීති ගාහිතසලාකෙන යෙන යෙන භික්ඛුනා. යං යන්ති භත්තබ්යඤ්ජනෙසු යං යං භත්තං වා යං යං බ්යඤ්ජනං වා.

2911. සඞ්ඝුද්දෙසාදිකන්ති සඞ්ඝභත්තඋද්දෙසභත්තාදිකං. ආදි-සද්දෙන නිමන්තනං, සලාකං, පක්ඛිකං, උපොසථිකං, පාටිපදිකන්ති පඤ්ච භත්තානි ගහිතානි.

තත්ථ සබ්බසඞ්ඝස්ස දින්නං සඞ්ඝභත්තං නාම. ‘‘සඞ්ඝතො එත්තකෙ භික්ඛූ උද්දිසිත්වා දෙථා’’තිආදිනා වත්වා දින්නං උද්දෙසභත්තං. ‘‘සඞ්ඝතො එත්තකානං භික්ඛූනං භත්තං ගණ්හථා’’තිආදිනා වත්වා දින්නං නිමන්තනං නාම. අත්තනො අත්තනො නාමෙන සලාකගාහකානං භික්ඛූනං දින්නං සලාකභත්තං නාම. චාතුද්දසියං දින්නං පක්ඛිකං. උපොසථෙ දින්නං උපොසථිකං. පාටිපදෙ දින්නං පාටිපදිකං. තංතංනාමෙන දින්නමෙව තථා තථා වොහරීයති. එතෙසං පන විත්ථාරකථා ‘‘අභිලක්ඛිතෙසූ’’තිආදිනා (චූළව. අට්ඨ. 325 පක්ඛිකභත්තාදිකථා) අට්ඨකථායං වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බා. ආගන්තුකාදීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන ගමිකභත්තං, ගිලානභත්තං, ගිලානුපට්ඨාකභත්තන්ති ¶ තීණි ගහිතානි. ආගන්තුකානං දින්නං භත්තං ආගන්තුකභත්තං. එසෙව නයො සෙසෙසු.

2912. විහාරන්ති ¶ විහාරභත්තං උත්තරපදලොපෙන, විහාරෙ තත්රුප්පාදභත්තස්සෙතං අධිවචනං. වාරභත්තන්ති දුබ්භික්ඛසමයෙ ‘‘වාරෙන භික්ඛූ ජග්ගිස්සාමා’’ති ධුරගෙහතො පට්ඨාය දින්නං. නිච්චන්ති නිච්චභත්තං උත්තරපදලොපෙන, තඤ්ච තථා වත්වාව දින්නං. කුටිභත්තං නාම සඞ්ඝස්ස ආවාසං කත්වා ‘‘අම්හාකං සෙනාසනවාසිනො අම්හාකං භත්තං ගණ්හන්තූ’’ති දින්නං. පන්නරසවිධං සබ්බමෙව භත්තං ඉධ ඉමස්මිං සෙනාසනක්ඛන්ධකෙ උද්දිට්ඨං කථිතං. එතෙසං විත්ථාරවිනිච්ඡයො අත්ථිකෙහි සමන්තපාසාදිකාය ගහෙතබ්බො.

2913. පච්චයභාජනෙ මිච්ඡාපටිපත්තියා මහාදීනවත්තා අප්පමත්තෙනෙව පටිපජ්ජිතබ්බන්ති පච්චයභාජනකං අනුසාසන්තො ආහ ‘‘පාළි’’න්තිආදි.

2914-5. ආගන්තුකො ච ආවාසිකො ච පිණ්ඩචාරිකො ච සෙනාසනඤ්ච ආරඤ්ඤකො ච අනුමොදනා චාති විග්ගහො, තාසු වත්තානි, ඉතරීතරයොගද්වන්දසමාසස්ස උත්තරපදලිඞ්ගත්තා ඉත්ථි ලිඞ්ගනිද්දෙසො. භත්තෙ භත්තග්ගෙ, උත්තරපදලොපො. ‘‘භත්තෙ’’තිආදීහි පදෙහි ‘‘වත්තානී’’ති පච්චෙකං යොජෙතබ්බං.

ආචරියො ච උපජ්ඣායකො ච සිස්සො ච සද්ධිවිහාරිකො ච, තෙසං වත්තානීති විග්ගහො. සබ්බසොති සබ්බාවයවභෙදෙහි. චතුද්දසෙවාති අවයවභෙදෙහි බහුවිධානිපි වත්තානි විසයභෙදෙන චුද්දස එව වුත්තානි. විසුද්ධචිත්තෙනාති සවාසනසකලසංකිලෙසප්පහානතො අච්චන්තපරිසුද්ධචිත්තසන්තානෙන ¶ . විනායකෙනාති සත්තෙ විනෙතීති විනායකො, අනුත්තරපුරිසදම්මසාරථිභාවෙන දම්මදෙවබ්රහ්මනාගාදිකෙ සත්තෙ නානාවිධෙන විනයනුපායෙන දමෙතීති අත්ථො. අථ වා විගතො නායකො අස්සාති විනායකො, තෙන.

2916. ආරාමන්ති ¶ එත්ථ තංසමීපෙ තබ්බොහාරො. යථාහ ‘‘ඉදානි ‘ආරාමං පවිසිස්සාමී’ති ඉමිනා උපචාරසීමසමීපං දස්සෙති, තස්මා උපචාරසීමං පත්වා උපාහනාඔමුඤ්චනාදි සබ්බං කාතබ්බ’’න්ති (චූළව. අට්ඨ. 357). ‘‘පන අපනෙතබ්බ’’න්ති පදච්ඡෙදො. මුඤ්චිතබ්බාති උපාහනා පාදතො අපනෙතබ්බා.

2917. ඔගුණ්ඨනන්ති සසීසපාරුපනං. සීසෙ චීවරමෙව වා න කාතබ්බන්ති සම්බන්ධො. තෙනාති ආගන්තුකෙන. පානීයවාරිනාති පාතබ්බජලෙන.

2918. පුච්ඡිත්වාති වස්සගණනං පුච්ඡිත්වා. විහාරෙ වුඩ්ඪභික්ඛුනො ආගන්තුකෙන භික්ඛුනා වන්දිතබ්බාව. කාලෙති කාලස්සෙව. තෙන ආගන්තුකෙන භික්ඛුනා සෙනාසනං ‘‘මය්හං කතරං සෙනාසනං පාපුණාතී’’ති පුච්ඡිතබ්බඤ්චාති යොජනා.

2919. ‘‘පුච්ඡිතබ්බ’’න්ති ඉදං ‘‘වච්චට්ඨාන’’න්තිආදිකෙහි සබ්බෙහි උපයොගන්තපදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. පානීයමෙව චාති ‘‘කිං ඉමිස්සා පොක්ඛරණියා පානීයමෙව පිවන්ති, උදාහු නහානාදිපරිභොගම්පි කරොන්තී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 357) අට්ඨකථාගතනයෙන පානීයඤ්ච. තථා පරිභොජනීයඤ්ච. සඞ්ඝකතිකන්ති ‘‘කෙසුචි ඨානෙසු වාළමිගා වා අමනුස්සා වා හොන්ති, තස්මා කං කාලං පවිසිතබ්බං, කං කාලං නික්ඛමිතබ්බ’’න්ති අට්ඨකථාගතනයෙන සඞ්ඝස්ස කතිකසණ්ඨානඤ්ච. ගොචරාදිකන්ති ¶ එත්ථ ච ‘‘ගොචරො පුච්ඡිතබ්බොති ‘ගොචරගාමො ආසන්නෙ, උදාහු දූරෙ, කාලස්සෙව ච පිණ්ඩාය චරිතබ්බං, උදාහු නො’ති එවං භික්ඛාචාරො පුච්ඡිතබ්බො’’ති (චූළව. අට්ඨ. 357) වුත්තනයෙන ගොචරඤ්ච. ආදි-සද්දෙන අගොචරං ගහිතං. ‘‘අගොචරො නාම මිච්ඡාදිට්ඨිකානං වා ගාමො පරිච්ඡින්නභික්ඛො වා ගාමො, යත්ථ එකස්ස වා ද්වින්නං වා භික්ඛා දිය්යති, සොපි පුච්ඡිතබ්බො’’ති (චූළව. අට්ඨ. 357) වුත්තනයෙන අගොචරඤ්ච.

2920. එවං ආගන්තුකවත්තං දස්සෙත්වා ඉදානි ආවාසිකවත්තං දස්සෙතුමාහ ‘‘වුඩ්ඪ’’න්තිආදි. පච්චුග්ගන්ත්වා පත්තඤ්ච චීවරඤ්ච පටිග්ගහෙතබ්බන්ති යොජනා. ච-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො.

2921. තස්සාති ¶ ආගන්තුකස්ස. පාදොදකඤ්චාති ච-සද්දෙන ධොතාධොතපාදා යත්ථ ඨපීයන්ති, තං පාදපීඨං, පාදකථලිකඤ්ච උපනික්ඛිපිතබ්බන්ති එතං ගහිතං. පුච්ඡිතබ්බඤ්ච වාරිනාති ‘‘පානීයෙන පුච්ඡන්තෙන සචෙ සකිං ආනීතං පානීයං සබ්බං පිවති, ‘පුන ආනෙමී’ති පුච්ඡිතබ්බොයෙවා’’ති වුත්තනයෙන පානීයෙන පුච්ඡිතබ්බො. ඉධ ච-සද්දෙන –

‘‘අපිච බීජනෙනපි බීජිතබ්බො, බීජන්තෙන සකිං පාදපිට්ඨියං බීජිත්වා සකිං මජ්ඣෙ, සකිං සීසෙ බීජිතබ්බං, ‘අලං හොතූ’ති වුත්තෙන තතො මන්දතරං බීජිතබ්බං. පුන ‘අල’න්ති වුත්තෙන තතො මන්දතරං බීජිතබ්බං. තතියවාරං වුත්තෙන බීජනී ඨපෙතබ්බා. පාදාපිස්ස ධොවිතබ්බා, ධොවිත්වා සචෙ අත්තනො තෙලං අත්ථි, තෙන මක්ඛෙතබ්බා. නො චෙ අත්ථි, තස්ස සන්තකෙන මක්ඛෙතබ්බා’’ති (චූළව. අට්ඨ. 359) –

2922-3. වන්දෙය්යොති ¶ වුඩ්ඪාගන්තුකො වන්දිතබ්බො. පඤ්ඤපෙතබ්බන්ති ‘‘කත්ථ මය්හං සෙනාසනං පාපුණාතී’’ති පුච්ඡිතෙන සෙනාසනං පඤ්ඤපෙතබ්බං, ‘‘එතං සෙනාසනං තුම්හාකං පාපුණාතී’’ති එවං ආචික්ඛිතබ්බන්ති අත්ථො. ‘‘වත්තබ්බො’’ති ඉදං ‘‘අජ්ඣාවුත්ථමවුත්ථ’’න්තිආදීහි පදෙහි තංතංලිඞ්ගවචනානුරූපෙන පරිවත්තෙත්වා පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. අජ්ඣාවුත්ථන්ති පඤ්ඤත්තසෙනාසනස්ස භික්ඛූහි පඨමං වුත්ථභාවං. අවුත්ථං වාති චීවරකාලං තස්මිං භික්ඛූහි අනජ්ඣාවුත්ථභාවං වා. ගොචරාගොචරං වුත්තමෙව.

සෙක්ඛකුලානි චාති ලද්ධසෙක්ඛසම්මුතිකානි කුලානි ච වත්තබ්බානි. ‘‘පවෙසෙ නික්ඛමෙ කාලො’’ති ඉදං ‘‘සඞ්ඝකතික’’න්ති එත්ථ වුත්තත්ථමෙව. පානීයාදිකන්ති ආදි-සද්දෙන පරිභොජනීයකත්තරයට්ඨීනං ආචික්ඛනං සඞ්ගණ්හාති.

2924. යථානිසින්නෙනෙවාති අත්තනා නිසින්නට්ඨානෙයෙව නිසින්නෙන. අස්සාති නවකස්ස.

2925. ‘‘අත්ර පත්තං ඨපෙහි, ඉදමාසනං නිසීදාහී’’ති ඉච්චෙවං ඉමිනා පකාරෙන සබ්බං වත්තබ්බන්ති යොජනා. දෙය්යං සෙනාසනම්පි චාති සෙනාසනඤ්ච දාතබ්බං. ච-සද්දෙන ‘‘අවුත්ථං වා අජ්ඣාවුත්ථං ¶ වා ආචික්ඛිතබ්බ’’න්තිආදිනා වුත්තං සම්පිණ්ඩෙති. මහාආවාසෙපි අත්තනො සන්තිකං සම්පත්තස්ස ආගන්තුකස්ස වත්තං අකාතුං න ලබ්භති.

2926. ‘‘මාතිකාය නිද්දිට්ඨක්කමෙනෙව වත්තානි කාතබ්බානි, උදාහු යථානුප්පත්තිවසෙනා’’ති කොචි මඤ්ඤෙය්යාති මාතිකාක්කමෙනෙව කාතබ්බන්ති නියමො නත්ථි, යථානුප්පත්තවසෙනෙව කාතබ්බන්ති විඤ්ඤාපෙතුං මාතිකාක්කමමනාදියිත්වා ගමිකවත්තං ආරද්ධං. අථ වා වත්තිච්ඡානුපුබ්බකත්තා සද්දපයොගස්ස ¶ මාතිකාක්කමමනාදියිත්වා යථිච්ඡං නිද්දෙසො කතොති වෙදිතබ්බොති. දාරුමත්තිකභණ්ඩානීති මඤ්චපීඨාදීනි චෙව රජනභාජනානි ච. පටිසාමෙත්වාති ගුත්තට්ඨානෙ ඨපෙත්වා. ආවසථම්පි ථකෙත්වාති ආවසථෙ ද්වාරකවාටාදීනි ච ථකෙත්වා.

2927. ආපුච්ඡිත්වාපීති භික්ඛුස්ස වා සාමණෙරස්ස වා ආරාමිකස්ස වා ‘‘ඉමං පටිජග්ගාහී’’ති නිය්යාදෙත්වා වා. පුච්ඡිතබ්බෙ අසන්තෙපීති එත්ථ පි-සද්දො පන-සද්දත්ථො. ගොපෙත්වා වාපි සාධුකන්ති ‘‘චතූසු පාසාණෙසු මඤ්චං පඤ්ඤපෙත්වා මඤ්චෙ මඤ්චං ආරොපෙත්වා’’තිආදිනා (චූළව. 360) වුත්තනයෙන සම්මා පටිසාමෙත්වා ගන්තබ්බන්ති යොජනා.

2928. පිණ්ඩචාරිකවත්තං දස්සෙතුමාහ ‘‘සහසා’’තිආදි. පිණ්ඩචාරිකො භික්ඛු අන්තරඝරං පවිසන්තො සහසා න පවිසෙ සීඝං න පවිසෙය්ය, නික්ඛමන්තො සහසා න නික්ඛමෙ සීඝං න නික්ඛමෙය්ය, භික්ඛුසාරුප්පෙන පවිසෙය්ය, නික්ඛමෙය්ය ච. පිණ්ඩචාරිනා භික්ඛුනා ගෙහද්වාරං සම්පත්තෙන අතිදූරෙ න ඨාතබ්බං නිබ්බකොසතො අතිදූරට්ඨානෙ න ඨාතබ්බං. අච්චාසන්නෙ න ඨාතබ්බං නිබ්බකොසතො ආසන්නතරෙ ඨානෙ න ඨාතබ්බං.

2929. උච්චාරෙත්වාති උපනාමෙත්වා. භාජනන්ති පත්තං. දක්ඛිණෙන පණාමෙත්වාති දක්ඛිණෙන හත්ථෙන උපනාමෙත්වා. භික්ඛං ගණ්හෙය්යාති එත්ථ ‘‘උභොහි හත්ථෙහි පටිග්ගහෙත්වා’’ති සෙසො. යථාහ – ‘‘උභොහි හත්ථෙහි පත්තං පටිග්ගහෙත්වා භික්ඛා ගහෙතබ්බා’’ති (චූළව. 366).

2930. සූපං දාතුකාමා වා අදාතුකාමා වා ඉති මුහුත්තකං සල්ලක්ඛෙය්ය තිට්ඨෙය්ය. අන්තරාති ¶ භික්ඛාදානසමයෙ. න ¶ භික්ඛාදායිකාති ඉත්ථී වා හොතු පුරිසො වා, භික්ඛාදානසමයෙ මුඛං න ඔලොකෙතබ්බන්ති.

2931. පිණ්ඩචාරිකවත්තං දස්සෙත්වා ආරඤ්ඤිකවත්තං දස්සෙතුමාහ ‘‘පානීයාදී’’තිආදි. පානීයාදීති ආදි-සද්දෙන පරිභොජනීයඅග්ගිඅරණිසහිතකත්තරයට්ඨීනං ගහණං. තත්රායං විනිච්ඡයො – පානීයං උපට්ඨාපෙතබ්බන්ති සචෙ භාජනානි නප්පහොන්ති, පානීයමෙව පරිභොජනීයම්පි කත්වා උපට්ඨාපෙතබ්බං. භාජනං අලභන්තෙන වෙළුනාළිකායපි උපට්ඨාපෙතබ්බං. තම්පි අලභන්තස්ස යථා සමීපෙ ඛුද්දකආවාටො හොති, එවං කාතබ්බං. අරණිසහිතෙ අසති අග්ගිං අකාතුම්පි ච වට්ටති. යථා ච ආරඤ්ඤිකස්ස, එවං කන්තාරපටිපන්නස්සාපි අරණිසහිතං ඉච්ඡිතබ්බං. ගණවාසිනො පන තෙන විනාපි වට්ටතීති.

නක්ඛත්තන්ති අස්සයුජාදිසත්තවීසතිවිධං නක්ඛත්තං ජානිතබ්බන්ති සම්බන්ධො. කථං ජානිතබ්බන්ති ආහ ‘‘තෙන යොගො චා’’ති, තෙන නක්ඛත්තෙන චන්දස්ස යොගො ඤාතබ්බොති අත්ථො. ජානිතබ්බා දිසාපි චාති අරඤ්ඤෙ විහරන්තෙන අට්ඨපි දිසා අසම්මොහතො ජානිතබ්බා.

2932. අඤ්ඤවත්තං දස්සෙතුමාහ ‘‘වච්චපස්සාවතිත්ථානී’’තිආදි. පටිපාටියා භවන්තීති ගතානුක්කමෙන සෙවිතබ්බා භවන්ති. යථාහ – ‘‘වච්චකුටියං, පස්සාවට්ඨානෙ, න්හානතිත්ථෙති තීසුපි ආගතපටිපාටියෙව පමාණ’’න්ති (චූළව. අට්ඨ. 373). යථාවුඩ්ඪං කරොන්තස්සාති ගතපටිපාටිං විනා වුඩ්ඪපටිපාටියා කරොන්තස්ස.

2933. වච්චකුටිං ¶ පවිසන්තො සහසා න පවිසෙය්ය. උබ්භජිත්වාති චීවරං උක්ඛිපිත්වා.

2934. නිත්ථුනන්තෙන භික්ඛුනා වච්චං න කාතබ්බන්ති යොජනා. ‘‘වච්චස්ස දුන්නිග්ගමනෙන උපහතො හුත්වා නිත්ථුනති චෙ, න දොසො’’ති සික්ඛාභාජනවිනිච්ඡයෙ වුත්තං. දණ්ඩකට්ඨං ඛාදතො වච්චං කරොතො භික්ඛුනො දුක්කටං හොතීති යොජනා.

2936. ඛරෙනාති ඵරුසෙන වා ඵාලිතකට්ඨෙන වා ගණ්ඨිකෙන වා කණ්ටකෙන වා සුසිරෙන ¶ වා පූතිනා වා දණ්ඩෙන න අවලෙඛෙය්ය න පුඤ්ඡෙය්ය. න කට්ඨං වච්චකූපකෙ ඡඩ්ඩෙය්යාති තං කට්ඨං වච්චකූපෙ න ඡඩ්ඩෙය්ය. පස්සාවදොණියා ඛෙළං න පාතෙය්යාති යොජනා.

2937. පාදුකාසූති වච්චපස්සාවපාදුකාසු. නික්ඛමනෙ නික්ඛමනකාලෙ. තත්ථෙවාති වච්චපස්සාවපාදුකාස්වෙව. පටිච්ඡාදෙය්යාති උක්ඛිත්තං චීවරං ඔතාරෙත්වා සරීරං පටිච්ඡාදෙය්ය.

2938. යො වච්චං කත්වා සලිලෙ සති සචෙ නාචමෙය්ය උදකකිච්චං න කරෙය්ය, තස්ස දුක්කටං උද්දිට්ඨන්ති යොජනා. මොහනාසිනාති සවාසනස්ස මොහස්ස, තෙන සහජෙකට්ඨපහානෙකට්ඨානං සකලසංකිලෙසානඤ්ච පහායිනා ආසවක්ඛයඤාණෙන සමුච්ඡින්දතා මුනිනා සබ්බඤ්ඤුනා සම්මාසම්බුද්ධෙන. ‘‘සලිලෙ සතී’’ති ඉමිනා අසති නිද්දොසතං දීපෙති. යථාහ –

‘‘සති උදකෙති එත්ථ සචෙ උදකං අත්ථි, පටිච්ඡන්නට්ඨානං පන නත්ථි, භාජනෙන නීහරිත්වා ආචමිතබ්බං. භාජනෙ අසති පත්තෙන නීහරිතබ්බං. පත්තෙපි අසති අසන්තං නාම හොති. ‘ඉදං අතිවිවටං, පුරතො අඤ්ඤං ¶ උදකං භවිස්සතී’ති ගතස්ස උදකං අලභන්තස්සෙව භික්ඛාචාරවෙලා හොති, කට්ඨෙන වා කෙනචි වා පුඤ්ඡිත්වා ගන්තබ්බං, භුඤ්ජිතුම්පි අනුමොදනම්පි කාතුං වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 373).

2939. සසද්දන්ති උදකසද්දං කත්වා. ‘‘පාසාණාදිට්ඨානෙ පහරිත්වා උදකං සද්දායති චෙ, න දොසො’’ති සික්ඛාභාජනවිනිච්ඡයෙ වුත්තං. චපු චපූති චාති තාදිසං අනුකරණං කත්වා නාචමෙතබ්බන්ති යොජනා. ආචමිත්වාති උදකකිච්චං කත්වා. සරාවෙ ආචමනභාජනෙ උදකං න සෙසෙතබ්බන්ති යොජනා, ඉදං පන සබ්බසාධාරණට්ඨානං සන්ධාය වුත්තං. යථාහ අට්ඨකථායං –

‘‘ආචමනසරාවකෙති සබ්බසාධාරණට්ඨානං සන්ධායෙතං වුත්තං. තත්ර හි අඤ්ඤෙ අඤ්ඤෙ ආගච්ඡන්ති, තස්මා උදකං න සෙසෙතබ්බං. යං පන සඞ්ඝිකෙපි විහාරෙ එකදෙසෙ නිබද්ධගමනත්ථාය කතං ඨානං හොති පුග්ගලිකට්ඨානං වා, තස්මිං වට්ටති. විරෙචනං පිවිත්වා පුනප්පුනං පවිසන්තස්සාපි වට්ටතියෙවා’’ති (චූළව. අට්ඨ. 374).

2940. ඌහතම්පීති අඤ්ඤෙන වා අත්තනා වා අසඤ්චිච්ච ඌහතං මලෙන දූසිතට්ඨානං. අධොවිත්වාති ¶ ජලෙ සති අසොධෙත්වා ජලෙ අසති කට්ඨෙන වා කෙනචි වා පුඤ්ඡිත්වා ගන්තබ්බං. යථාහ – ‘‘උදකං අත්ථි භාජනං නත්ථි, අසන්තං නාම හොති, භාජනං අත්ථි උදකං නත්ථි, එතම්පි අසන්තං, උභයෙ පන අසති අසන්තමෙව, කට්ඨෙන වා කෙනචි වා පුඤ්ඡිත්වා ගන්තබ්බ’’න්ති (චූළව. අට්ඨ. 374). උක්ලාපාපි සචෙ හොන්තීති වච්චපස්සාවට්ඨානානි සචෙ කචවරාකිණ්ණානි හොන්ති. ‘‘අසෙසතො සොධෙතබ්බ’’න්ති ඉමිනා තතො කස්සචි කචවරස්ස ¶ අපනයනං සොධනං නාම න හොති, නිස්සෙසකචවරාපනයනමෙව සොධනන්ති දීපෙති.

2941. පිඨරොති අවලෙඛනකට්ඨනික්ඛෙපනභාජනං. කුම්භී චෙ රිත්තාති ආචමනකුම්භී සචෙ තුච්ඡා.

2942. එවං වච්චකුටිවත්තං දස්සෙත්වා සෙනාසනවත්තං දස්සෙතුමාහ ‘‘අනජ්ඣිට්ඨො’’තිආදි. අනජ්ඣිට්ඨොති අනනුඤ්ඤාතො.

2943. වුඩ්ඪං ආපුච්ඡිත්වා කථෙන්තස්සාති යොජනා. වුඩ්ඪතරාගමෙති යං ආපුච්ඡිත්වා කථෙතුමාරද්ධො, තතොපි වුඩ්ඪතරස්ස භික්ඛුනො ආගමෙ සති.

2944. එකවිහාරස්මින්ති එකස්මිං ගෙහෙ. ‘‘අනාපුච්ඡා’’ති ඉදං වක්ඛමානෙහි යථාරහං යොජෙතබ්බං.

2945. පඨමං යත්ථ කත්ථචි වුඩ්ඪානං සන්නිධානෙ කත්තබ්බවත්තං නිද්දිට්ඨන්ති ඉදානි එකවිහාරෙ වසන්තෙනාපි තස්ස කාතබ්බතං දස්සෙතුං පුනපි ‘‘න ච ධම්මො කථෙතබ්බො’’ති ආහ. ධම්මචක්ඛුනාති ධම්මලොචනෙන ධම්මගරුකෙන, ඉමිනා අතාදිසස්ස කතො වාරො නිරත්ථකොති දීපෙති.

2946. කාතබ්බොති ජාලෙතබ්බො. සොති දීපො. ‘‘ද්වාරං නාම යස්මා මහාවළඤ්ජං, තස්මා තත්ථ ආපුච්ඡනකිච්චං නත්ථී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 369) වචනතො තං අවත්වා ආපත්තික්ඛෙත්තමෙව දස්සෙතුමාහ ‘‘වාතපානකවාටානි, ථකෙය්ය විවරෙය්ය නො’’ති.

2947. වුඩ්ඪතො ¶ පරිවත්තයෙති යෙන වුඩ්ඪො, තතො පරිවත්තයෙ, පිට්ඨිං අදස්සෙත්වා වුඩ්ඪාභිමුඛො තෙන පරිවත්තයෙති අත්ථො. චීවරකණ්ණෙන වා කායෙන වා තං වුඩ්ඪං න ච ඝට්ටයෙ.

2948. එවං ¶ සෙනාසනවත්තං දස්සෙත්වා ජන්තාඝරවත්තං දස්සෙතුමාහ ‘‘පුරතො’’තිආදි. ථෙරානං පුරතො නෙව න්හායෙය්ය, උපරි පටිසොතෙ න ච න්හායෙය්ය, ඔතරන්තානං වුඩ්ඪානං උත්තරං උත්තරන්තො මග්ගං දදෙය්ය, න ඝට්ටයෙ කායෙන වා චීවරෙන වා න ඝට්ටයෙය්යාති යොජනා.

‘‘තිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙන්තෙන පරිමණ්ඩලං නිවාසෙත්වා කායබන්ධනං බන්ධිත්වා’’තිආදිනා (චූළව. 364) නයෙන වුත්තානං භත්තග්ගවත්තානං සෙඛියකථාය වුත්තත්තා ච උපජ්ඣායවත්තාදීනං මහාඛන්ධකකථාය වුත්තත්තා ච අනුමොදනවත්තානං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, භත්තග්ගෙ චතූහි පඤ්චහි ථෙරානුථෙරෙහි භික්ඛූහි ආගමෙතු’’න්තිආදිනා (චූළව. 362) නයෙන භත්තග්ගවත්තෙයෙව අන්තොගධභාවෙන වුත්තත්තා ච නිද්දෙසෙ තානි න වුත්තානි, තථාපි තෙසු අනුමොදනවත්තං එවං වෙදිතබ්බං (චූළව. අට්ඨ. 362) – සඞ්ඝත්ථෙරෙ අනුමොදනත්ථාය නිසින්නෙ හෙට්ඨා පටිපාටියා චතූහි නිසීදිතබ්බං. අනුථෙරෙ නිසින්නෙ මහාථෙරෙන ච හෙට්ඨා ච තීහි නිසීදිතබ්බං. පඤ්චමෙ නිසින්නෙ උපරි චතූහි නිසීදිතබ්බං. සඞ්ඝත්ථෙරෙන හෙට්ඨා දහරභික්ඛුස්මිං අජ්ඣිට්ඨෙපි සඞ්ඝත්ථෙරතො පට්ඨාය චතූහි නිසීදිතබ්බමෙව. සචෙ පන අනුමොදකො භික්ඛු ‘‘ගච්ඡථ, භන්තෙ, ආගමෙතබ්බකිච්චං නත්ථී’’ති වදති, ගන්තුං වට්ටති. මහාථෙරෙන ‘‘ගච්ඡාම, ආවුසො’’ති වුත්තෙ ‘‘ගච්ඡථා’’ති වදති, එවම්පි වට්ටති. ‘‘බහිගාමෙ ආගමෙස්සාමා’’ති ආභොගං කත්වාපි බහිගාමං ගන්ත්වා අත්තනො නිස්සිතකෙ ‘‘තුම්හෙ තස්ස ආගමනං ආගමෙථා’’ති වත්වාපි ගන්තුං වට්ටතියෙව. සචෙ පන මනුස්සා අත්තනො රුචිතෙන එකෙන අනුමොදනං කාරෙන්ති, නෙව තස්ස අනුමොදතො ආපත්ති, න ච මහාථෙරස්ස භාරො හොති. උපනිසින්නකථායමෙව හි මනුස්සෙසු කථාපෙන්තෙසු ¶ මහාථෙරො ආපුච්ඡිතබ්බො, මහාථෙරෙන ච අනුමොදනාය අජ්ඣිට්ඨොව ආගමෙතබ්බොති ඉදමෙත්ථ ලක්ඛණන්ති.

2949. වත්තන්ති යථාවුත්තං ආභිසමාචාරිකවත්තං. යථාහ – ‘‘ආභිසමාචාරිකං අපරිපූරෙත්වා සීලං පරිපූරෙස්සතීති නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති. න වින්දතීති න ලභති.

2950. අනෙකග්ගොති ¶ වික්ඛිත්තත්තායෙව අසමාහිතචිත්තො. න ච පස්සතීති ඤාණචක්ඛුනා න පස්සති, දට්ඨුං සමත්ථො න හොතීති අත්ථො. දුක්ඛාති ජාතිදුක්ඛාදිදුක්ඛතො.

2951. තස්මාති යස්මා දුක්ඛා න පරිමුච්චති, තස්මා. ඔවාදං කත්වා කිං විසෙසං පාපුණාතීති ආහ ‘‘ඔවාදං බුද්ධසෙට්ඨස්ස, කත්වා නිබ්බානමෙහිතී’’ති. එහිති පාපුණිස්සති.

2952. විවරිත්වාන චීවරං අපනෙත්වා.

2953. යං කිඤ්චි සම්පයොජෙන්තියාති යං කිඤ්චි අනාචාරං කරොන්තියා. තතොති තෙන අනාචාරසඞ්ඛාතෙන අසද්ධම්මෙන. භාසන්තියාති වාචාය භාසන්තියා.

2954-6. දීඝන්ති එකපරික්ඛෙපතො දීඝං. විලීවෙන ච පට්ටෙනාති සණ්හෙහිපි විලීවෙහි කතපට්ටෙන. චම්මපට්ටෙනාති චම්මමයපට්ටෙන. දුස්සපට්ටෙනාති සෙතවත්ථෙන. දුස්සවෙණියාති දුස්සෙන ගණ්ඨිතවෙණියා. දුස්සවට්ටියාති දුස්සෙන කතවට්ටියා ¶ . න ඵාසුකා නමෙතබ්බාති මජ්ඣිමස්ස තනුභාවත්ථාය ගාමදාරිකා විය ඵාසුලිකා න නාමෙතබ්බා. ජඝනන්ති මුත්තකරණප්පදෙසං. අට්ඨිකාදිනාති ගොජාණුට්ඨිකාදිනා. න ඝංසාපෙය්යාති න ඝට්ටාපෙය්ය. ‘‘අට්ඨිකාදිනා’’ති ඉදං ‘‘න ඝංසාපෙය්යා’’ති ඉමිනා ච ‘‘කොට්ටාපෙතී’’ති ඉමිනා කිරියාපදෙන ච සම්බන්ධිතබ්බං.

2957. ‘‘කොට්ටාපෙතී’’ති ඉදං ‘‘හත්ථං වා’’තිආදීහි උපයොගන්තපදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. හත්ථන්ති අග්ගබාහං. හත්ථකොච්ඡන්ති පිට්ඨිහත්ථං. පාදන්ති ජඞ්ඝං.

2958. න මුඛං ලිම්පිතබ්බන්ති ඡවිපසාදකරෙන තිලසාසපකක්කාදිනා අනෙකවිධෙන ලිම්පනෙන ¶ න ලිම්පිතබ්බං. න චුණ්ණෙතබ්බන්ති මුඛචුණ්ණලෙපනං න කාතබ්බං. මනොසිලාය මුඛං ලඤ්ජන්තියා ආපත්ති සියාති යොජනා.

2959. අඞ්ගරාගො න කාතබ්බොති හලිද්දිකුඞ්කුමාදීහි සරීරච්ඡවිරාගො න කාතබ්බො. අවඞ්ගං න ච කාතබ්බන්ති අඤ්ජනං බහි අක්ඛිකොටියා ලෙඛං ඨපෙත්වා න අඤ්ජිතබ්බං. න කාතබ්බං විසෙසකන්ති ගණ්ඩපදෙසෙ විචිත්රසණ්ඨානං විසෙසකං වත්තභඞ්ගං න කාතබ්බං.

2960. ඔලොකනකතොති වාතපානතො. රාගාති කාමරාගෙන. ඔලොකෙතුන්ති අන්තරවීථිං විලොකෙතුං, සාලොකෙ න ච ඨාතබ්බන්ති යොජනා. සාලොකෙ ද්වාරං විවරිත්වා උපඩ්ඪකායං දස්සෙන්තීහි න ඨාතබ්බං. සනච්චන්ති නටසමජ්ජං.

2961. ගණිකං වුට්ඨාපෙන්තියා වෙසිං වුට්ඨාපෙන්තියා. ‘‘වික්කිණන්තියා’’ති ඉදං ‘‘සුර’’න්තිආදීහි උපයොගන්තපදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං.

2963. න ¶ චෙවුපට්ඨාපෙතබ්බොති අත්තනො වෙය්යාවච්චං නෙව කාරාපෙතබ්බො. තිරච්ඡානගතොපි දාසො වා දාසී වා තිරච්ඡානගතොපි කම්මකරො වා න චෙව උපට්ඨාපෙතබ්බො නෙව අත්තනො වෙය්යාවච්චං කාරාපෙතබ්බො. අපි-සද්දෙන පගෙව මනුස්සභූතොති දීපෙති.

2964. ‘‘සබ්බනීලාදි’’න්ති ඉමිනා –

‘‘සබ්බනීලකමඤ්ජෙට්ඨ-කණ්හලොහිතපීතකෙ;

මහානාමමහාරඞ්ග-රත්තෙසූ’’ති. (වි. වි. 598) –

වුත්තානි අකප්පියචීවරානි සඞ්ගහිතානි. ‘‘නමතකං නාම එළකලොමෙහි කතං අවායිමං චම්මඛණ්ඩපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බ’’න්ති (චූළව. අට්ඨ. 264) අට්ඨකථාය වුත්තත්තා, ගණ්ඨිපදෙ ච ‘‘සන්ථරණසදිසො පිලොතිකාහි කතො පරික්ඛාරවිසෙසො’’ති වුත්තත්තා ච නිපජ්ජාය පරිභුඤ්ජිතබ්බො පරික්ඛාරවිසෙසො නමතකං නාම.

2965. ඡන්නම්පි ¶ පුරිසබ්යඤ්ජනං ‘‘එත්ථා’’ති චින්තෙත්වා රාගචිත්තෙන ඔලොකෙන්තියා දුක්කටං හොති. සබ්බන්ති වුත්තප්පකාරං සබ්බං.

2966. භික්ඛුං දූරතොව පස්සිත්වා තස්ස භික්ඛුනො දූරතො ඔක්කමිත්වාන මග්ගො දාතබ්බොති යොජනා.

2967. භික්ඛං චරන්තියා භික්ඛුනියා භික්ඛුං පස්සිත්වා පන යෙන භික්ඛාය චරති, තං පත්තං නීහරිත්වා උපරි ඡාදෙත්වා ඨිතං සඞ්ඝාටිචීවරං අපනෙත්වා උක්කුජ්ජං උද්ධංමුඛං කත්වා භික්ඛුනො දස්සෙතබ්බන්ති යොජනා.

2968. උතුනීනං ¶ භික්ඛුනීනං උතුකාලෙ සඤ්ජාතපුප්ඵෙ කාලෙ සංවෙල්ලිකං කාතුං කච්ඡං බන්ධිතුං මහෙසිනා කටිසුත්තකං අනුඤ්ඤාතන්ති යොජනා, ඉමිනා අඤ්ඤස්මිං කාලෙ කටිසුත්තකං බන්ධිතුං න වට්ටතීති දීපෙති. යථාහ – ‘‘න, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනියා සබ්බකාලං කටිසුත්තකං ධාරෙතබ්බං, යා ධාරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, උතුනියා කටිසුත්තක’’න්ති (චූළව. 422).

2969. ඉත්ථිපොසයුතන්ති ඉත්ථීහි වා පුරිසෙහි වා ඉත්ථිපුරිසෙහි වා යුත්තං. ඉත්ථිපොසයුත්තං හත්ථවට්ටකමෙව වා. පාටඞ්කීති පටපොට්ටලිකං.

2970. ගරුධම්මෙති සඞ්ඝාදිසෙසෙ. මානත්තන්ති පක්ඛමානත්තං. සම්මන්නිත්වාති ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය සම්මන්නිත්වා.

2971. යස්සා ඉත්ථියා පබ්බජිතකාලෙ ගබ්භො වුට්ඨාති විජායති යදි, පුත්තො චෙ, තස්සාපි දාරකමාතු යාව සො දාරකො විඤ්ඤුතං පාපුණාති, යාව ඛාදිතුං, භුඤ්ජිතුං, නහායිතුඤ්ච අත්තනො ධම්මතාය සක්කොති, තාව දුතියා භික්ඛුනී තථා සම්මන්නිත්වා දාතබ්බාති යොජනා.

2972. සා ¶ පන මාතා භික්ඛුනී අත්තනො පුත්තං පායෙතුං, භොජෙතුං, මණ්ඩෙතුං, උරෙ කත්වා සයිතුඤ්ච ලභතීති යොජනා.

2973. දුතියිකාය භික්ඛුනියා දාරකෙන සහසෙය්යං ඨපෙත්වා යථා අඤ්ඤෙසු පුරිසෙසු වත්තිතබ්බං පටිපජ්ජිතබ්බං, තථා එව තස්මිං දාරකෙ වත්තිතබ්බන්ති යොජනා.

2974. විබ්භමෙනෙවාති අත්තනො රුචියා සෙතවත්ථානං ගහණෙනෙව. යථාහ – ‘‘යස්මා සා විබ්භන්තා අත්තනො රුචියා ¶ ඛන්තියා ඔදාතානි වත්ථානි නිවත්ථා, තස්මායෙව සා අභික්ඛුනී, න සික්ඛාපච්චක්ඛානෙනා’’ති (චූළව. අට්ඨ. 434). ඉධාති ඉමස්මිං සාසනෙ.

2975. ගතායාති එත්ථ ‘‘සකාවාසා’’ති සෙසො. යථාහ – ‘‘යා සා, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනී සකාවාසා තිත්ථායතනං සඞ්කන්තා, සා ආගතා න උපසම්පාදෙතබ්බා’’ති. න කෙවලං න උපසම්පාදෙතබ්බා, පබ්බජ්ජම්පි න ලභති. ඔදාතානි ගහෙත්වා විබ්භන්තා පන පබ්බජ්ජාමත්තං ලභති.

2976. වන්දනන්ති පාදෙ සම්බාහෙත්වා වන්දනං. සාදිතුං වට්ටතීති ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සාදිතු’’න්ති (චූළව. 434) අනුඤ්ඤාතත්තා වට්ටති. තත්රෙකෙ ආචරියා ‘‘සචෙ එකතො වා උභතො වා අවස්සුතා හොන්ති සාරත්තා, යථාවත්ථුකමෙවා’’ති වදන්ති. එකෙ ආචරියා ‘‘නත්ථි එත්ථ ආපත්තී’’ති වදන්තීති එවං ආචරියවාදං දස්සෙත්වා ‘‘ඉදං ඔදිස්ස අනුඤ්ඤාතං වට්ටතී’’ති අට්ඨකථාසු වුත්තං, තං පමාණං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සාදිතු’’න්ති (චූළව. 434) හි වචනෙනෙව කප්පියං.

2977. යාය කායචි වච්චකුටියා වච්චො න කාතබ්බො, හෙට්ඨා විවටෙ උද්ධං පටිච්ඡන්නෙ පන වච්චං කාතුං වට්ටති. හෙට්ඨා විවටෙ උපරි පටිච්ඡන්නෙති අට්ඨකථායං ‘‘සචෙ කූපො ඛතො හොති, උපරි පන පදරමත්තමෙව සබ්බදිසාසු පඤ්ඤායති, එවරූපෙපි වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 435) වුත්තං.

2978. සබ්බත්ථාති ¶ භික්ඛුනිඋපස්සයඅන්තරඝරාදිසබ්බට්ඨානෙසු. ගිලානායාති යස්සා විනා පල්ලඞ්කං න ඵාසු හොති. අඩ්ඪපල්ලඞ්කන්ති එකපාදං ආභුජිත්වා කතපල්ලඞ්කං. සො ¶ එකං පණ්හිං ඌරුමූලාසන්නං කත්වා ඉතරං දූරෙ කත්වා ආභුජිතපල්ලඞ්කො නාම.

2979. නරතිත්ථෙති පුරිසානං නහානතිත්ථෙ. යථාහ – ‘‘න, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනියා පුරිසතිත්ථෙ නහායිතබ්බං, යා නහායෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, මහිලාතිත්ථෙ නහායිතු’’න්ති (චූළව. 436).

2980. යා සමණී ගන්ධචුණ්ණෙන වා වාසිතමත්තියා වාසිතකාය මත්තිකාය වා පටිසොතෙ වා න්හායෙය්ය, තස්සා ආපත්ති දුක්කටන්ති යොජනා. වාසිතවිසෙසනෙන අවාසිතා වට්ටතීති දීපෙති. යථාහ – ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පකතිමත්තික’’න්ති (චූළව. 436).

2981. අභුත්වාති එත්ථ ආමිසඅග්ගං ගහණමත්තම්පි අකත්වා, පත්තචීවරං කතිපයදිවසානිපි අපරිභුඤ්ජිත්වාති අත්ථො. සචෙ අසප්පායං, සබ්බම්පි අපනෙතුං වට්ටති.

2982. අනුපසම්පන්නෙ අසන්තෙ සබ්බං භික්ඛූහි පටිග්ගහිතං වා අප්පටිග්ගහිතං වා සන්නිධිකතං වා සබ්බං අජ්ඣොහරණීයං භික්ඛූහි පටිග්ගහාපෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං භික්ඛුනීනං වට්ටතීති යොජනා. ‘‘භික්ඛුනීනං වට්ටතී’’ති ඉදං පකරණවසෙන වුත්තං. භික්ඛුනීහිපි පටිග්ගහාපෙත්වා භික්ඛූනම්පි තථාවිධං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. යථාහ – ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං සන්නිධිං භික්ඛුනීහි පටිග්ගාහාපෙත්වා පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති (චූළව. 421).

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

2983. අපලොකනසඤ්ඤිතං ¶ කම්මං, ඤත්තිකම්මං, ඤත්තිදුතියකම්මං, ඤත්තිචතුත්ථකම්මන්ති ඉමානි ¶ චත්තාරි කම්මානීති යොජනා. තත්ථ චත්තාරීති ගණනපරිච්ඡෙදො. ඉමානීති අනන්තරමෙව වක්ඛමානත්තා ආසන්නපච්චක්ඛවචනං. කම්මානීති පරිච්ඡින්නකම්මනිදස්සනං. ‘‘අපලොකනසඅඤත’’න්තිආදි තෙසං සරූපදස්සනං.

තත්රායං සඞ්ඛෙපතො විනිච්ඡයො (චූළව. අට්ඨ. 215; පරි. අට්ඨ. 482) – අපලොකනකම්මං නාම සීමට්ඨකසඞ්ඝං සොධෙත්වා ඡන්දාරහානං ඡන්දං ආහරිත්වා සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්ස අනුමතියා තං තං වත්ථුං කිත්තෙත්වා ‘‘රුච්චති සඞ්ඝස්සා’’ති තික්ඛත්තුං සාවෙත්වා කත්තබ්බං කම්මං වුච්චති. ඤත්තිකම්මං නාම වුත්තනයෙනෙව සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්ස අනුමතියා එකාය ඤත්තියා කත්තබ්බං කම්මං. ඤත්තිදුතියකම්මං නාම වුත්තනයෙනෙව සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්ස අනුමතියා එකාය ඤත්තියා, එකාය ච අනුස්සාවනායාති එවං ඤත්තිදුතියාය අනුස්සාවනාය කත්තබ්බං කම්මං. ඤත්තිචතුත්ථකම්මං නාම වුත්තනයෙනෙව සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්ස අනුමතියා එකාය ඤත්තියා, තීහි ච අනුස්සාවනාහීති එවං ඤත්තිචතුත්ථාහි තීහි අනුස්සාවනාහි කත්තබ්බං කම්මං. ඤත්ති දුතියා යස්ස අනුස්සාවනස්ස තං ඤත්තිදුතියං, තෙන කත්තබ්බං කම්මං ඤත්තිදුතියකම්මං. ඤත්ති චතුත්ථා යස්ස අනුස්සාවනත්තයස්ස තං ඤත්තිචතුත්ථං, තෙන කාතබ්බං කම්මං ඤත්තිචතුත්ථකම්මං.

2984-7. තෙසං ඨානවසෙන භෙදං දස්සෙතුමාහ ‘‘අපලොකනකම්ම’’න්තිආදි. නවන්නං ඨානානං සමාහාරො නවට්ඨානං, ‘‘ගච්ඡතී’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. ඤත්තිකම්මන්ති ගමනකිරියාකත්තුනිදස්සනං ¶ . නවට්ඨානන්ති කම්මනිදස්සනං. දුතියන්ති ඤත්තිදුතියකම්මං. සත්ත ඨානානි ගච්ඡතීති යොජනා.

ඉදානි තං ඨානභෙදං සරූපතො දස්සෙතුමාහ ‘‘නිස්සාරණඤ්චා’’තිආදි. නිස්සාරණාදි කම්මවිසෙසානං සඤ්ඤා. අපලොකනකම්මඤ්හි නිස්සාරණං…පෙ… පඤ්චමං කම්මලක්ඛණන්ති ඉමානි පඤ්ච ඨානානි ගච්ඡතීති යොජනා.

එවං නාමවසෙන දස්සිතානි නිස්සාරණාදීනි අත්ථතො විභජිත්වා දස්සෙතුමාහ ‘‘නිස්සාරණඤ්චා’’තිආදි. සමණුද්දෙසතොති කණ්ටකසාමණෙරතො නිස්සාරණඤ්ච ඔසාරණඤ්ච වදෙති යොජනා. තත්ථ කණ්ටකසාමණෙරස්ස නිස්සාරණා තාදිසානංයෙව සම්මාවත්තං දිස්වා පවෙසනා ‘‘ඔසාරණා’’ති වෙදිතබ්බා.

පබ්බජන්තෙන ¶ හෙතුභූතෙන භණ්ඩුකං භණ්ඩුකම්මපුච්ඡනං වදෙය්යාති අත්ථො. පබ්බජ්ජාපෙක්ඛස්ස කෙසච්ඡෙදනපුච්ඡනං භණ්ඩුකම්මං නාම. ඡන්නෙන හෙතුභූතෙන බ්රහ්මදණ්ඩකං කම්මං වදෙති යොජනා. තථාරූපස්සාති ඡන්නසදිසස්ස මුඛරස්ස භික්ඛූ දුරුත්තවචනෙන ඝට්ටෙන්තස්ස. කාතබ්බොති ‘‘භන්තෙ, ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු මුඛරො භික්ඛූ දුරුත්තවචනෙහි ඝට්ටෙන්තො විහරති, සො භික්ඛු යං ඉච්ඡෙය්ය, තං වදෙය්ය. භික්ඛූහි ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු නෙව වත්තබ්බො, න ඔවදිතබ්බො, න අනුසාසිතබ්බො. සඞ්ඝං, භන්තෙ, පුච්ඡාමි ‘ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො බ්රහ්මදණ්ඩස්ස දානං රුච්චති සඞ්ඝස්සා’ති. දුතියම්පි පුච්ඡාමි… තතියම්පි පුච්ඡාමි ‘ඉත්ථන්නාමස්ස, භන්තෙ, භික්ඛුනො බ්රහ්මදණ්ඩස්ස දානං රුච්චති සඞ්ඝස්සා’’ති (පරි. අට්ඨ. 495-496) එවං බ්රහ්මදණ්ඩො කාතබ්බො.

2988-9. ‘‘ආපුච්ඡිත්වානා’’ති පුබ්බකිරියාය ‘‘ගහිතායා’’ති අපරකිරියා අජ්ඣාහරිතබ්බා, ‘‘රුචියා’’ති එතස්ස ¶ විසෙසනං. දෙතීති එත්ථ ‘‘අච්ඡින්නචීවරාදීන’’න්ති සෙසො. සබ්බො සඞ්ඝො සන්නිපතිත්වාන සබ්බසො සබ්බෙ සීමට්ඨෙ ආගතාගතෙ භික්ඛූ ආපුච්ඡිත්වාන ‘‘ඉත්ථන්නාමෙන පරික්ඛාරෙන භවිතබ්බං, රුච්චති තස්ස දාන’’න්ති විසුං පුච්ඡිත්වා ගහිතාය භික්ඛූනං රුචියා තික්ඛත්තුං අපලොකෙත්වා චීවරාදිපරික්ඛාරං අච්ඡින්නචීවරාදීනං දෙති, යං එවංභූතං සඞ්ඝස්ස දානං, තං තස්ස අපලොකනකම්මස්ස කම්මලක්ඛණං හොතීති යොජනා. ලක්ඛීයතීති ලක්ඛණං, කම්මමෙව ලක්ඛණං, න නිස්සාරණාදීනීති කම්මලක්ඛණං.

2990-1. එවං අපලොකනකම්මස්ස පඤ්ච ඨානානි උද්දෙසනිද්දෙසවසෙන දස්සෙත්වා ඉදානි ඤත්තිකම්මස්ස කම්මලක්ඛණං තාව දස්සෙතුමාහ ‘‘නිස්සාරණ’’න්තිආදි. ඉති ‘‘ඤත්තියා නව ඨානානී’’ති අයමුද්දෙසො වක්ඛමානෙන ‘‘විනිච්ඡයෙ’’තිආදිනිද්දෙසෙනෙව විභාවීයති.

2992. විනිච්ඡයෙති උබ්බාහිකවිනිච්ඡයෙ. අසම්පත්තෙති නිට්ඨං අගතෙ. ථෙරස්සාති ධම්මකථිකස්ස. තෙනෙවාහ ‘‘අවිනයඤ්ඤුනො’’ති. තස්ස ‘‘සුණන්තු මෙ ආයස්මන්තා, අයං ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු ධම්මකථිකො, ඉමස්ස නෙව සුත්තං ආගච්ඡති, නො සුත්තවිභඞ්ගො, සො අත්ථං අසල්ලක්ඛෙත්වා බ්යඤ්ජනච්ඡායාය අත්ථං පටිබාහති, යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, ඉත්ථන්නාමං භික්ඛුං වුට්ඨාපෙත්වා අවසෙසා ඉමං අධිකරණං වූපසමෙය්යාමා’’ති (චූළව. 233) එවං උබ්බාහිකවිනිච්ඡයෙ ධම්මකථිකස්ස භික්ඛුනො යා නිස්සරණා වුත්තා, සා ඤත්තිකම්මෙ ‘‘නිස්සාරණා’’ති වුත්තාති යොජනා.

2993-4. උපසම්පදාපෙක්ඛස්ස ¶ ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, ඉත්ථන්නාමො ඉත්ථන්නාමස්ස ආයස්මතො උපසම්පදාපෙක්ඛො ¶ , අනුසිට්ඨො සො මයා, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, ඉත්ථන්නාමො ආගච්ඡෙය්යාති. ආගච්ඡාහී’’ති (මහාව. 126) වචනපටිසංයුත්තස්ස සඞ්ඝස්ස සම්මුඛානයනං, සා ඔසාරණා නාම. ‘‘ආගච්ඡ ඔසාරණා’’ති පදච්ඡෙදො.

උපොසථවසෙනාපි, පවාරණාවසෙනාපි. ඤත්තියා ඨපිතත්තාති ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අජ්ජුපොසථො පන්නරසො, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො උපොසථං කරෙය්ය’’ (මහාව. 134), ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අජ්ජ පවාරණා පන්නරසී, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො පවාරෙය්යා’’ති (මහාව. 210) උපොසථපවාරණාවසෙන ඤත්තියා ඨපිතත්තා උපොසථො, පවාරණා වාති ඉමානි ද්වෙ ඤත්තිකම්මානි.

‘‘උපසම්පදාපෙක්ඛඤ්හි, අනුසාසෙය්යහන්ති චා’’ති ඉමිනා ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, ඉත්ථන්නාමො ඉත්ථන්නාමස්ස ආයස්මතො උපසම්පදාපෙක්ඛො, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං ඉත්ථන්නාමං අනුසාසෙය්ය’’න්ති (මහාව. 126) අයං එකා ඤත්ති ගහිතා.

2995. ‘‘ඉත්ථන්නාමමහං භික්ඛුං, පුච්ඡෙය්යං විනයන්ති චා’’ති ඉමිනා ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං ඉත්ථන්නාමං විනයං පුච්ඡෙය්ය’’න්ති (මහාව. 151) අයං එකා ඤත්ති ගහිතා. එවමාදීති ආදි-සද්දෙන ‘‘යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, ඉත්ථන්නාමො ඉත්ථන්නාමං අනුසාසෙය්යා’’ති, ‘‘යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං ඉත්ථන්නාමං අන්තරායිකෙ ධම්මෙ පුච්ඡෙය්ය’’න්ති (මහාව. 126), ‘‘යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, ඉත්ථන්නාමො ඉත්ථන්නාමං අන්තරායිකෙ ධම්මෙ පුච්ඡෙය්යා’’ති, ‘‘යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, ඉත්ථන්නාමො ඉත්ථන්නාමං විනයං පුච්ඡෙය්යා’’ති (මහාව. 151), ‘‘යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං ඉත්ථන්නාමෙන විනයං පුට්ඨො විස්සජ්ජෙය්ය’’න්ති ¶ (මහාව. 152), ‘‘යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, ඉත්ථන්නාමො ඉත්ථන්නාමෙන විනයං පුට්ඨො විස්සජ්ජෙය්යා’’ති – (මහාව. 152) ඉමා ඡ ඤත්තියො ගහිතා. එවං පුරිමා ද්වෙ, ඉමා ච ඡාති එදිසා ඉමා අට්ඨ ඤත්තියො ‘‘සම්මුතී’’ති වුත්තා.

2996. නිස්සට්ඨචීවරාදීනං දානන්ති ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, ඉදං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො නිස්සග්ගියං සඞ්ඝස්ස නිස්සට්ඨං, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො ¶ දදෙය්යා’’ති (පාරා. 464) එවං නිස්සට්ඨචීවරපත්තාදීනං දානං ‘‘දාන’’න්ති වුච්චති. ආපත්තීනං පටිග්ගාහොති ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු ආපත්තිං සරති විවරති උත්තානිං කරොති දෙසෙති, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො ආපත්තිං පටිග්ගණ්හෙය්ය’’න්ති (චූළව. 239), ‘‘යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, අහං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො ආපත්තිං පටිග්ගණ්හෙය්ය’’න්ති (චූළව. 239). තෙන වත්තබ්බො ‘‘පස්සසී’’ති. ‘‘ආම පස්සාමී’’ති. ‘‘ආයතිං සංවරෙය්යාසී’’ති. එවං ආපත්තීනං පටිග්ගාහො ‘‘පටිග්ගාහො’’ති වුච්චති.

2997. පවාරුක්කඩ්ඪනාති පවාරණුක්කඩ්ඪනා. ගාථාබන්ධවසෙන ණ-කාරලොපො. අථ වා පවාරණං පවාරොති පවාරණ-සද්දපරියායො පවාර-සද්දො. ‘‘ඉමං උපොසථං කත්වා, කාළෙ පවාරයාමී’’ති ඉමිනා ‘‘සුණන්තු මෙ ආයස්මන්තා ආවාසිකා, යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, ඉදානි උපොසථං කරෙය්යාම, පාතිමොක්ඛං උද්දිසෙය්යාම, ආගමෙ කාළෙ පවාරෙය්යාමා’’ති (මහාව. 240) අයං ඤත්ති උපලක්ඛණතො දස්සිතා. එවං කතපවාරණා ‘‘පච්චුක්කඩ්ඪනා’’ති මතා. එත්ථ ච කාළෙති පුබ්බකත්තිකමාසස්ස කාළපක්ඛුපොසථෙ. ඉමිනා ච ‘‘ආගමෙ ජුණ්හෙ පවාරෙය්යාමා’’ති අයං ¶ ඤත්ති ච උපලක්ඛිතා. ජුණ්හෙති අපරකත්තිකජුණ්හපක්ඛඋපොසථෙ.

2998. තිණවත්ථාරකෙති තිණවත්ථාරකසමථෙ. සබ්බපඨමා ඤත්තීති සබ්බසඞ්ගාහිකා ඤත්ති වුච්චති. ඉතරා චාති උභයපක්ඛෙ පච්චෙකං ඨපිතා ද්වෙ ඤත්තියො චාති එවං තිධා පවත්තං එතං ඤත්තිකම්මං කම්මලක්ඛණං ඉති එවං වුත්තනයෙන ‘‘විනිච්ඡයෙ’’තිආදිනා ඤත්තියා නව ඨානානි වෙදිතබ්බානීති යොජනා.

2999-3000. එවං ඤත්තිකම්මෙ නව ඨානානි දස්සෙත්වා ඉදානි ඤත්තිදුතියකම්මෙ සත්ත ඨානානි දස්සෙතුමාහ ‘‘ඤත්තිදුතියකම්මම්පී’’තිආදි. ‘‘ඤත්තිදුතියකම්ම’’න්තිආදිකා උද්දෙසගාථා උත්තානත්ථාව.

නිද්දෙසෙ පත්තනික්කුජ්ජනාදීති ආදි-සද්දෙන පත්තුක්කුජ්ජනං ගහිතං. නිස්සාරොසාරණා මතාති ‘‘නිස්සාරණා, ඔසාරණා’’ති ච මතා. තත්ථ භික්ඛූනං අලාභාය පරිසක්කනාදිකෙහි අට්ඨහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතස්ස උපාසකස්ස සඞ්ඝෙන අසම්භොගකරණත්ථං පත්තනික්කුජ්ජනවසෙන නිස්සාරණා ච ¶ තස්සෙව සම්මා වත්තන්තස්ස පත්තුක්කුජ්ජනවසෙන ඔසාරණා ච වෙදිතබ්බා. සා ඛුද්දකවත්ථුක්ඛන්ධකෙ වඩ්ඪලිච්ඡවිවත්ථුස්මිං (චූළව. 265) වුත්තා.

3001. සීමාදිසම්මුති සම්මුති නාම. සා පඤ්චදසධා මතාති සීමාසම්මුති තිචීවරෙනඅවිප්පවාසසම්මුති සන්ථතසම්මුති භත්තුද්දෙසක සෙනාසනග්ගාහාපක භණ්ඩාගාරික චීවරපටිග්ගාහක යාගුභාජක ඵලභාජක ඛජ්ජභාජක අප්පමත්තකවිස්සජ්ජක සාටියග්ගාහාපක පත්තග්ගාහාපක ආරාමිකපෙසක සාමණෙරපෙසකසම්මුතීති එවං සා සම්මුති පඤ්චදසවිධා ¶ මතාති අත්ථො. කථිනස්ස වත්ථං, තස්ස. මතොයෙව මතකො, මතකස්ස වාසො මතකවාසො, තස්ස මතකවාසසො, මතකචීවරස්ස.

3002. ආනිසංසඛෙත්තභූතපඤ්චමාසබ්භන්තරෙයෙව උබ්භාරො අන්තරුබ්භාරො. කුටිවත්ථුස්ස, විහාරස්ස වත්ථුනො ච දෙසනා දෙසනා නාමාති යොජනා.

3003. තිණවත්ථාරකෙ ද්වින්නං පක්ඛානං සාධාරණවසෙන ඨපෙතබ්බඤත්ති ච පච්ඡා පක්ඛද්වයෙ විසුං විසුං ඨපෙතබ්බා ද්වෙ ඤත්තියො චාති තිස්සො ඤත්තියො කම්මවාචාය අභාවෙන ඤත්තිකම්මෙ ‘‘කම්මලක්ඛණ’’න්ති දස්සිතා, පච්ඡා විසුං විසුං ද්වීසු පක්ඛෙසු වත්තබ්බා ද්වෙ ඤත්තිදුතියකම්මවාචා ඤත්තිදුතියකම්මෙ ‘‘කම්මලක්ඛණ’’න්ති දස්සිතාති තං දස්සෙතුමාහ ‘‘තිණවත්ථාරකෙ කම්මෙ’’ති. ‘‘මොහාරොපනතාදිසූ’’ති ඉමිනා පාචිත්තියෙසු දස්සිතමොහාරොපනකම්මඤ්ච අඤ්ඤවාදකවිහෙසකාරොපනකම්මාදිඤ්ච සඞ්ගණ්හාති. එත්ථාති ඉමස්මිං ඤත්තිදුතියකම්මෙ. කම්මලක්ඛණමෙව කම්මලක්ඛණතා.

3004-5. ඉති එවං යථාවුත්තනයෙන ඉමෙ සත්ත ඨානභෙදා ඤත්තිදුතියකම්මස්ස. එවං ඤත්තිදුතියකම්මෙ සත්ත ඨානානි දස්සෙත්වා ඤත්තිචතුත්ථකම්මෙ ඨානභෙදං දස්සෙතුමාහ ‘‘තථා’’තිආදි.

3006. තජ්ජනාදීනන්ති ආදි-සද්දෙන නියස්සාදීනං ගහණං. තෙසං සත්තන්නං කම්මානං. පස්සද්ධි වූපසමො.

3007. ‘‘භික්ඛුනීනං ¶ ඔවාදො’’ති භික්ඛුනොවාදකසම්මුති ඵලූපචාරෙන වුත්තා.

3008-9. මූලපටික්කස්සො ¶ මූලාය පටිකස්සනා, ගාථාබන්ධවසෙන ක-කාරස්ස ද්වෙභාවො. උක්ඛිත්තස්සානුවත්තිකාති උක්ඛිත්තානුවත්තිකා එකා යාවතතියකා, අට්ඨ සඞ්ඝාදිසෙසා, අරිට්ඨො චණ්ඩකාළී ච ද්වෙ, ඉමෙ එකාදස යාවතතියකා භවන්ති. ඉමෙසං වසාති උක්ඛිත්තානුවත්තිකාදීනි පුග්ගලාධිට්ඨානෙන වුත්තානි, ඉමෙසං සමනුභාසනකම්මානං වසෙන. දසෙකාති එකාදස.

3011. එවං චතුන්නම්පි කම්මානං ඨානභෙදං දස්සෙත්වා අන්වයතො, බ්යතිරෙකතො ච කාතබ්බප්පකාරං දස්සෙතුමාහ ‘‘අපලොකනකම්මඤ්චා’’තිආදි. ඤත්තියාපි න කාරයෙ, ඤත්තිදුතියෙනපි න කාරයෙති යොජනා.

3012. අපලොකනකම්මෙ වුත්තලක්ඛණෙන ඤත්තිකම්මාදීනම්පි කාතබ්බප්පකාරො සක්කා විඤ්ඤාතුන්ති තං අදස්සෙත්වා ඤත්තිදුතියකම්මෙ ලබ්භමානවිසෙසං දස්සෙතුමාහ ‘‘ඤත්තිදුතියකම්මානී’’තිආදි. අපලොකෙත්වා කාතබ්බානි ලහුකානිපි ඤත්තිදුතියකම්මානි අත්ථීති යොජනා. තානි පන කතමානීති ආහ ‘‘සබ්බා සම්මුතියො සියු’’න්ති. එත්ථ සීමාසම්මුතිං විනා සෙසා තිචීවරෙනඅවිප්පවාසසම්මුතිආදයො සබ්බාපි සම්මුතියොති අත්ථො.

3013. සෙසානීති යථාවුත්තෙහි සෙසානි සීමාසම්මුතිආදීනි ඡ කම්මානි. න වට්ටතීති න වට්ටන්ති, ගාථාබන්ධවසෙන න-කාරලොපො. යථාහ ‘‘සීමාසම්මුති, සීමාසමූහනනං, කථිනදානං, කථිනුද්ධාරො, කුටිවත්ථුදෙසනා, විහාරවත්ථුදෙසනාති ඉමානි ඡ කම්මානි ගරුකානි අපලොකෙත්වා කාතුං න වට්ටන්ති, ඤත්තිදුතියකම්මවාචං සාවෙත්වාව ¶ කාතබ්බානී’’ති (පරි. අට්ඨ. 482). ‘‘අපලොකෙත්වා කාතුං පන න වට්ටතී’’ති ඉදං නිදස්සනමත්තං, ඤත්තිචතුත්ථකම්මවසෙනාපි කාතුං න වට්ටන්තෙව. තෙනෙවාහ ‘‘යථාවුත්තනයෙනෙව, තෙන තෙනෙව කාරයෙ’’ති, යො යො නයො තං තං කම්මං කාතුං වුත්තො, තෙනෙව තෙනෙව නයෙනාති අත්ථො.

3014. කම්මානං ¶ විපත්තියා දස්සිතාය සම්පත්තිපි බ්යතිරෙකතො විඤ්ඤායතීති කම්මවිපත්තිං තාව දස්සෙතුමාහ ‘‘වත්ථුතො’’තිආදි. වසති එත්ථ කම්මසඞ්ඛාතං ඵලං තදායත්තවුත්තිතායාති වත්ථු, කම්මස්ස පධානකාරණං, තතො වත්ථුතො ච. අනුස්සාවනසීමතොති අනුස්සාවනතො, සීමතො ච. පඤ්චෙවාති එවකාරෙන කම්මදොසානං එතංපරමතං දස්සෙති.

3015. යථානික්ඛිත්තකම්මදොසමාතිකානුක්කමෙ කම්මවිපත්තිං විභජිත්වා දස්සෙතුමාහ ‘‘සම්මුඛා’’තිආදි. සඞ්ඝධම්මවිනයපුග්ගලසම්මුඛාසඞ්ඛාතං චතුබ්බිධං සම්මුඛාවිනයං උපනෙත්වා කාතබ්බං කම්මං සම්මුඛාකරණීයං නාම.

තත්ථ යාවතිකා භික්ඛූ කම්මපත්තා, තෙ ආගතා හොන්ති, ඡන්දාරහානං ඡන්දො ආහටො හොති, සම්මුඛීභූතා න පටික්කොසන්ති, අයං සඞ්ඝසම්මුඛතා. යෙන ධම්මෙන යෙන විනයෙන යෙන සත්ථුසාසනෙන සඞ්ඝො තං කම්මං කරොති, අයං ධම්මසම්මුඛතා, විනයසම්මුඛතා. තත්ථ ධම්මොති භූතං වත්ථු. විනයොති චොදනා චෙව සාරණා ච. සත්ථුසාසනං නාම ඤත්තිසම්පදා චෙව අනුස්සාවනසම්පදා ච. යස්ස සඞ්ඝො ¶ තං කම්මං කරොති, තස්ස සම්මුඛභාවො පුග්ගලසම්මුඛතා. එවං චතුබ්බිධෙන සම්මුඛාවිනයෙන යං සඞ්ඝකම්මං ‘‘කරණීය’’න්ති වුත්තං, තං අසම්මුඛා කරොති චතුබ්බිධලක්ඛණතො එකම්පි පරිහාපෙත්වා කරොති, තං කම්මං වත්ථුවිපන්නං සම්මුඛාවිනයසඞ්ඛාතෙන වත්ථුනා වෙකල්ලං ‘‘අධම්මකම්ම’’න්ති පවුච්චතීති යොජනා.

3016-8. එවං සම්මුඛාකරණීයෙ වත්ථුතො කම්මවිපත්තිං දස්සෙත්වා අසම්මුඛාකරණීයං විභජිත්වා දස්සෙතුමාහ ‘‘අසම්මුඛා’’තිආදි.

දෙවදත්තස්ස කතං පකාසනීයකම්මඤ්ච. සෙක්ඛසම්මුති උම්මත්තකසම්මුතීති යොජනා. අවන්දියකම්මං පුග්ගලසීසෙන ‘‘අවන්දියො’’ති වුත්තං. අඩ්ඪකාසියා ගණිකාය අනුඤ්ඤාතා දූතෙන උපසම්පදා දූතූපසම්පදා. ඉති ඉමානි අට්ඨ කම්මානි ඨපෙත්වාන සෙසානි පන සබ්බසො සබ්බානි කම්මානි ‘‘සම්මුඛාකරණීයානී’’ති සොභනගමනාදීහි සුගතො සත්ථා අබ්ර්වි කථෙසීති යොජනා.

3019-20. එවං ¶ වත්ථුතො කම්මවිපත්තිං දස්සෙත්වා ඤත්තිතො දස්සෙතුමාහ ‘‘ඤත්තිතො’’තිආදි. විපජ්ජනනයාති විනයවිපජ්ජනක්කමා. වත්ථුං න පරාමසතීති යස්ස උපසම්පදාදිකම්මං කරොති, තං න පරාමසති තස්ස නාමං න ගණ්හාති. ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති වදති. එවං වත්ථුං න පරාමසති.

සඞ්ඝං න පරාමසතීති සඞ්ඝස්ස නාමං න පරාමසති තස්ස නාමං න ගණ්හාති. ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, අයං ධම්මරක්ඛිතො’’ති වදති. එවං සඞ්ඝං න පරාමසති.

පුග්ගලං ¶ න පරාමසතීති යො උපසම්පදාපෙක්ඛස්ස උපජ්ඣායො, තං න පරාමසති තස්ස නාමං න ගණ්හාති. ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති වදති. එවං පුග්ගලං න පරාමසති.

ඤත්තිං න පරාමසතීති සබ්බෙන සබ්බං ඤත්තිං න පරාමසති, ඤත්තිදුතියකම්මෙ ඤත්තිං අට්ඨපෙත්වා ද්වික්ඛත්තුං කම්මවාචාය එව අනුස්සාවනකම්මං කරොති, ඤත්තිචතුත්ථකම්මෙපි ඤත්තිං අට්ඨපෙත්වා චතුක්ඛත්තුං කම්මවාචාය එව අනුස්සාවනකම්මං කරොති. එවං ඤත්තිං න පරාමසති.

පච්ඡා වා ඤත්තිං ඨපෙතීති පඨමං කම්මවාචාය අනුස්සාවනකම්මං කත්වා ‘‘එසා ඤත්තී’’ති වත්වා ‘‘ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති වදති. එවං පච්ඡා ඤත්තිං ඨපෙති. පඤ්චහෙතෙහීති එතෙහි පඤ්චහි කාරණෙහි.

3021-2. එවං ඤත්තිතො කම්මවිපත්තිං දස්සෙත්වා ඉදානි අනුස්සාවනතො දස්සෙතුමාහ ‘‘අනුස්සාවනතො’’තිආදි. අනුස්සාවනතො කම්මදොසා පඤ්ච පකාසිතාති යොජනා. ‘‘න පරාමසති වත්ථුං වා’’තිආදීසු වත්ථුආදීනි වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බානි. එවං පන නෙසං අපරාමසනං හොති (පරි. අට්ඨ. 485) – ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො’’ති පඨමානුස්සාවනෙ වා ¶ ‘‘දුතියම්පි එතමත්ථං වදාමි… තතියම්පි එතමත්ථං වදාමි, ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො’’ති දුතියතතියානුස්සාවනෙසු වා ‘‘අයං ධම්මරක්ඛිතො ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතස්සා’’ති වදන්තො වත්ථුං න පරාමසති නාම.

‘‘සුණාතු ¶ මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, අයං ධම්මරක්ඛිතො’’ති වදන්තො සඞ්ඝං න පරාමසති නාම.

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතස්සා’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති වදන්තො පුග්ගලං න පරාමසති නාම.

සාවනං හාපෙතීති සබ්බෙන සබ්බං කම්මවාචාය අනුස්සාවනං න කරොති, ඤත්තිදුතියකම්මෙ ද්වික්ඛත්තුං ඤත්තිමෙව ඨපෙති, ඤත්තිචතුත්ථකම්මෙ චතුක්ඛත්තුං ඤත්තිමෙව ඨපෙති. එවං අනුස්සාවනං හාපෙති. යොපි ඤත්තිදුතියකම්මෙ එකං ඤත්තිං ඨපෙත්වා එකං කම්මවාචං අනුස්සාවෙන්තො අක්ඛරං වා ඡඩ්ඩෙති, පදං වා දුරුත්තං කරොති, අයම්පි අනුස්සාවනං හාපෙතියෙව. ඤත්තිචතුත්ථකම්මෙ පන එකං ඤත්තිං ඨපෙත්වා සකිමෙව වා ද්වික්ඛත්තුං වා කම්මවාචාය අනුස්සාවනං කරොන්තොපි අක්ඛරං වා පදං වා ඡඩ්ඩෙන්තොපි දුරුත්තං කරොන්තොපි අනුස්සාවනං හාපෙතියෙවාති වෙදිතබ්බො.

දුරුත්තං කරොතීති එත්ථ පන අයං විනිච්ඡයො (පරි. අට්ඨ. 485) – යො හි අඤ්ඤස්මිං අක්ඛරෙ වත්තබ්බෙ අඤ්ඤං වදති, අයං දුරුත්තං කරොති නාම. තස්මා කම්මවාචං කරොන්තෙන භික්ඛුනා ය්වායං –

දසධා බ්යඤ්ජනබුද්ධියා පභෙදො’’ති. (පරි. අට්ඨ. 485) –

වුත්තො ¶ , අයං සුට්ඨු උපලක්ඛෙතබ්බො.

එත්ථ හි සිථිලං නාම පඤ්චසු වග්ගෙසු පඨමතතියං. ධනිතං නාම තෙස්වෙව දුතියචතුත්ථං. දීඝන්ති දීඝෙන කාලෙන වත්තබ්බං ආකාරාදි ¶ . රස්සන්ති තතො උපඩ්ඪකාලෙන වත්තබ්බං අකාරාදි. ගරුකන්ති දීඝමෙව, යං වා ‘‘ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතත්ථෙරස්ස, යස්ස නක්ඛමතී’’ති එවං සංයොගපරං කත්වා වුච්චති. ලහුකන්ති රස්සමෙව, යං වා ‘‘ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතථෙරස්ස, යස්ස න ඛමතී’’ති එවං අසංයොගපරං කත්වා වුච්චති. නිග්ගහිතන්ති යං කරණානි නිග්ගහෙත්වා අවිස්සජ්ජෙත්වා අවිවටෙන මුඛෙන අනුනාසිකං කත්වා වත්තබ්බං. සම්බන්ධන්ති යං පරපදෙන සම්බන්ධිත්වා ‘‘තුණ්හස්සා’’ති වා ‘‘තුණ්හිස්සා’’ති වා වුච්චති. වවත්ථිතන්ති යං පරපදෙන අසම්බන්ධං කත්වා විච්ඡින්දිත්වා ‘‘තුණ්හී අස්සා’’ති වා ‘‘තුණ්හ අස්සා’’ති වා වුච්චති. විමුත්තන්ති යං කරණානි අනිග්ගහෙත්වා විස්සජ්ජෙත්වා විවටෙන මුඛෙන අනුනාසිකං අකත්වා වුච්චති.

තත්ථ ‘‘සුණාතු මෙ’’ති වත්තබ්බෙ ත-කාරස්ස ථ-කාරං කත්වා ‘‘සුණාථු මෙ’’ති වචනං සිථිලස්ස ධනිතකරණං නාම, තථා ‘‘පත්තකල්ලං, එසා ඤත්තී’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘පත්ථකල්ලං, එසා ඤත්ථී’’තිආදිවචනඤ්ච. ‘‘භන්තෙ සඞ්ඝො’’ති වත්තබ්බෙ භකාරඝකාරානං බකාරගකාරෙ කත්වා ‘‘බන්තෙ සංගො’’ති වචනං ධනිතස්ස සිථිලකරණං නාම. ‘‘සුණාතු මෙ’’ති විවටෙන මුඛෙන වත්තබ්බෙ පන ‘‘සුණංතු මෙ’’ති වා ‘‘එසා ඤත්තී’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘එසං ඤත්තී’’ති වා අවිවටෙන මුඛෙන අනුනාසිකං කත්වා වචනං විමුත්තස්ස නිග්ගහිතවචනං නාම. ‘‘පත්තකල්ල’’න්ති අවිවටෙන මුඛෙන අනුනාසිකං කත්වා වත්තබ්බෙ ‘‘පත්තකල්ලා’’ති විවටෙන මුඛෙන අනුනාසිකං අකත්වා වචනං නිග්ගහිතස්ස විමුත්තවචනං නාම. ඉති සිථිලෙ කත්තබ්බෙ ධනිතං, ධනිතෙ කත්තබ්බෙ සිථිලං, විමුත්තෙ කත්තබ්බෙ නිග්ගහිතං, නිග්ගහිතෙ කත්තබ්බෙ විමුත්තන්ති ඉමානි චත්තාරි බ්යඤ්ජනානි අන්තොකම්මවාචාය කම්මං දූසෙන්ති. එවං වදන්තො හි අඤ්ඤස්මිං අක්ඛරෙ වත්තබ්බෙ අඤ්ඤං වදති, දුරුත්තං කරොතීති වුච්චති.

ඉතරෙසු ¶ පන දීඝරස්සාදීසු ඡසු බ්යඤ්ජනෙසු දීඝට්ඨානෙ දීඝමෙව, රස්සට්ඨානෙ ච රස්සමෙවාති එවං යථාඨානෙ තං තදෙව අක්ඛරං භාසන්තෙන අනුක්කමාගතං පවෙණිං අවිනාසෙන්තෙන කම්මවාචා කාතබ්බා. සචෙ පන එවං අකත්වා දීඝෙ වත්තබ්බෙ රස්සං, රස්සෙ වා වත්තබ්බෙ දීඝං වදති ¶ , තථා ගරුකෙ වත්තබ්බෙ ලහුකං, ලහුකෙ වා වත්තබ්බෙ ගරුකං වදති, සම්බන්ධෙ වා පන වත්තබ්බෙ වවත්ථිතං, වවත්ථිතෙ වා වත්තබ්බෙ සම්බන්ධං වදති, එවං වුත්තෙපි කම්මවාචා න කුප්පති. ඉමානි හි ඡ බ්යඤ්ජනානි කම්මං න කොපෙන්ති.

යං පන සුත්තන්තිකත්ථෙරා ‘‘ද-කාරො ත-කාරමාපජ්ජති, ත-කාරො ද-කාරමාපජ්ජති, ච-කාරො ජ-කාරමාපජ්ජති, ජ-කාරො ච-කාරමාපජ්ජති, ය-කාරො ක-කාරමාපජ්ජති, ක-කාරො ය-කාරමාපජ්ජති, තස්මා ද-කාරාදීසු වත්තබ්බෙසු ත-කාරාදිවචනං න විරුජ්ඣතී’’ති වදන්ති, තං කම්මවාචං පත්වා න වට්ටති. තස්මා විනයධරෙන නෙව ද-කාරො ත-කාරො කාතබ්බො…පෙ… න ක-කාරො ය-කාරො. යථාපාළියා නිරුත්තිං සොධෙත්වා දසවිධාය බ්යඤ්ජනනිරුත්තියා වුත්තදොසෙ පරිහරන්තෙන කම්මවාචා කාතබ්බා. ඉතරථා හි සාවනං හාපෙති නාම.

අසමයෙ සාවෙතීති සාවනාය අකාලෙ අනවකාසෙ ඤත්තිං අට්ඨපෙත්වා පඨමංයෙව අනුස්සාවනකම්මං කත්වා පච්ඡා ඤත්තිං ඨපෙති. ඉති ඉමෙහි පඤ්චහාකාරෙහි අනුස්සාවනතො කම්මානි විපජ්ජන්ති. තෙනාහ – ‘‘එවං පන විපජ්ජන්ති, අනුස්සාවනතොපි චා’’ති.

3023. එවං අනුස්සාවනතො කම්මවිපත්තිං දස්සෙත්වා සීමතො කම්මවිපත්ති උපොසථක්ඛන්ධකකථාය වුත්තනයා එවාති තමෙව අතිදිසන්තො ආහ ‘‘එකාදසහි…පෙ… මයා’’ති. කම්මදොසොයෙව කම්මදොසතා. තාව පඨමං.

3024-7. එවං ¶ සීමතො කම්මවිපත්තිං අතිදෙසතො දස්සෙත්වා ඉදානි පරිසවසෙන දස්සෙතුමාහ ‘‘චතුවග්ගෙනා’’තිආදි. කම්මපත්තාති එත්ථ ‘‘චත්තාරො පකතත්තා’’ති සෙසො. යථාහ – ‘‘චතුවග්ගකරණෙ කම්මෙ චත්තාරො භික්ඛූ පකතත්තා කම්මපත්තා’’ති (පරි. 497). එත්ථ ච පකතත්තා නාම අනුක්ඛිත්තා අනිස්සාරිතා පරිසුද්ධසීලා චත්තාරො භික්ඛූ. කම්මපත්තා කම්මස්ස අරහා අනුච්ඡවිකා සාමිනො. න තෙහි විනා තං කම්මං කරීයති, න තෙසං ඡන්දො වා පාරිසුද්ධි වා එති. අනාගතාති පරිසාය හත්ථපාසං අනාගතා. ඡන්දොති එත්ථ ‘‘ඡන්දාරහාන’’න්ති සෙසො. යථාහ ‘‘අවසෙසා පකතත්තා ඡන්දාරහා’’ති. ඉමිනා අයමත්ථො දීපිතො හොති – ‘‘අවසෙසා පන සචෙපි සහස්සමත්තා හොන්ති, සචෙ සමානසංවාසකා, සබ්බෙ ඡන්දාරහාව ¶ හොන්ති, ඡන්දපාරිසුද්ධිං දත්වා ආගච්ඡන්තු වා මා වා, කම්මං පන තිට්ඨතී’’ති. සම්මුඛාති සම්මුඛීභූතා.

තිවඞ්ගිකොති කම්මපත්තානාගමනඡන්දානාහරණපටික්කොසනසඞ්ඛාතඅඞ්ගත්තයයුත්තො. දොසො කම්මවිපත්තිලක්ඛණො. පරිසාය වසා සියාති පරිසවසෙන හොති.

පටිසෙධෙන්තීති පටික්කොසන්ති. දුතියෙ චතුවග්ගිකෙ කම්මෙ දුවඞ්ගිකො දොසො පරිසාය වසා සියාති යොජනා.

එත්ථ එතස්මිං තතියෙ චතුවග්ගිකෙ පටික්කොසොව අත්ථි, න ඉතරෙ පරිසදොසාති එකඞ්ගිකො දොසො පරිසාය වසා සියාති යොජනා. දුවඞ්ග යුත්තපරිසාදොසස්ස දුතියං දෙසිතත්තා දුවඞ්ග යුත්තපරිසාදොසො ‘‘දුතියො’’ති ¶ වුත්තො. තථා තතියං දෙසිතත්තා එකඞ්ගයුත්තො තතියො වෙදිතබ්බො. ඉමමෙව නයං පඤ්චවග්ගාදිසඞ්ඝත්තයස්ස අතිදිසන්තො ආහ ‘‘එවං…පෙ… තිවිධෙසුපී’’ති. ආදි-සද්දෙන දසවග්ගවීසතිවග්ගසඞ්ඝානං ගහණං.

3028. එවං චතූසු සඞ්ඝෙසු චතුන්නං තිකානං වසෙන පරිසතො කම්මවිපත්තියා ද්වාදසවිධතං දස්සෙතුමාහ ‘‘චතුත්ථිකා’’ති. අනුවාදෙන ‘‘දස ද්වෙ සියු’’න්ති විධීයති. පරිසාවසා චතුත්ථිකා දොසා දස ද්වෙ ද්වාදස සියුන්ති යොජනා. එත්ථාති එතෙසු ‘‘වත්ථුතො’’තිආදිනා වුත්තෙසු පඤ්චසු කම්මදොසෙසු, නිද්ධාරණෙ භුම්මං. ‘‘පරිසාවසා’’ති ඉදං නිද්ධාරෙතබ්බං. කම්මානීති අපලොකනාදීනි චත්තාරි. එත්ථ ච චතුවග්ගාදිකරණීයෙසු කම්මෙසු පකතත්තෙන කම්මවාචං සාවෙත්වා කතමෙව කම්මං කම්මපත්තෙන කතං හොති. කම්මපත්තෙ පකතත්තෙ ඨපෙත්වා අපකතත්තෙන කෙනචි, කෙවලෙනෙව කම්මවාචං සාවෙත්වා කතං අපකතත්තකම්මපත්තලක්ඛණාභාවා, කම්මපත්තෙන ච කම්මවාචාය අස්සාවිතත්තා අනුස්සාවනදොසෙන විපන්නං හොතීති වෙදිතබ්බං. තෙනෙව පොරාණකවිනයධරත්ථෙරා කම්මවිපත්තිසඞ්කාපරිහාරත්ථං ද්වීහි තීහි එකතො කම්මවාචං සාවයන්ති. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන පරිවාරාවසානෙ පාළියා (පරි. 482 ආදයො) වා අට්ඨකථාය (පරි. අට්ඨ. 482 ආදයො) ච ගහෙතබ්බො.

3029. ඡත්තං ¶ පණ්ණමයං කිඤ්චීති තාලපණ්ණාදිපණ්ණච්ඡදනං යං කිඤ්චි ඡත්තං. බහීති උපරි. අන්තොති හෙට්ඨා. සිබ්බිතුන්ති රූපං දස්සෙත්වා සූචිකම්මං කාතුං.

3030. පණ්ණෙති ¶ ඡදනපණ්ණෙ. අඩ්ඪචන්දන්ති අඩ්ඪචන්දාකාරං. මකරදන්තකන්ති මකරදන්තාකාරං, යං ‘‘ගිරිකූට’’න්ති වුච්චති. ඡින්දිතුං න වට්ටතීති සම්බන්ධො. මුඛවට්ටියා නාමෙත්වා බද්ධපණ්ණකොටියා වා මත්ථකිමණ්ඩලකොටියා වා ගිරිකූටාදිං කරොන්ති, ඉමිනා තං පටික්ඛිත්තං. දණ්ඩෙති ඡත්තදණ්ඩෙ. ඝටකන්ති ඝටාකාරො. වාළරූපං වාති බ්යග්ඝාදිවාළානං රූපකං වා. ලෙඛාති උක්කිරිත්වා වා ඡින්දිත්වා වා චිත්තකම්මවසෙන වා කතරාජි.

3031. පඤ්චවණ්ණානං සුත්තානං අන්තරෙ නීලාදිඑකවණ්ණෙන සුත්තෙන ථිරත්ථං ඡත්තං අන්තො ච බහි ච සිබ්බිතුං වා ඡත්තදණ්ඩග්ගාහකසලාකපඤ්ජරං ථිරත්ථං විනන්ධිතුං වා වට්ටතීති යොජනා. ‘‘පඤ්චවණ්ණානං එකවණ්ණෙන ථිරත්ථ’’න්ති ඉමිනා අනෙකවණ්ණෙහි සුත්තෙහි වණ්ණමට්ඨත්ථාය සිබ්බිතුඤ්ච විනන්ධිතුඤ්ච න වට්ටතීති දීපෙති.

පොත්ථකෙසු පන ‘‘පඤ්චවණ්ණෙනා’’ති පාඨො දිස්සති, තස්ස එකවණ්ණෙන, පඤ්චවණ්ණෙන වා සුත්තෙන ථිරත්ථං සිබ්බිතුං, විනන්ධිතුං වා වට්ටතීති යොජනා කාතබ්බා හොති, සො එත්ථෙව හෙට්ඨා වුත්තෙන –

‘‘පඤ්චවණ්ණෙන සුත්තෙන, සිබ්බිතුං න ච වට්ටතී’’ති –

පාඨෙන ච ‘‘කෙචි තාලපණ්ණච්ඡත්තං අන්තො වා බහි වා පඤ්චවණ්ණෙන සුත්තෙන සිබ්බන්තා වණ්ණමට්ඨං කරොන්ති, තං න වට්ටති. එකවණ්ණෙන පන නීලෙන වා පීතකෙන වා යෙන කෙනචි සුත්තෙන අන්තො වා බහි වා සිබ්බිතුං ඡත්තදණ්ඩග්ගාහකං සලාකපඤ්ජරං වා විනන්ධිතුං වට්ටති, තඤ්ච ඛො ථිරකරණත්ථං, න වණ්ණමට්ඨත්ථායා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 1.85 පාළිමුත්තකවිනිච්ඡය) අට්ඨකථාපාඨෙන ච විරුජ්ඣති, තස්මා සො න ගහෙතබ්බො.

3032. ලෙඛා ¶ ¶ වා පන කෙවලාති යථාවුත්තප්පකාරා සලාකලෙඛා වා. ඡින්දිත්වාති උක්කිරිත්වා කතං ඡින්දිත්වා. ඝංසිත්වාති චිත්තකම්මාදිවසෙන කතං ඝංසිත්වා.

3033. දණ්ඩබුන්දම්හීති ඡත්තදණ්ඩස්ස පඤ්ජරෙ ගාහණත්ථාය ඵාලිතබුන්දම්හි, මූලෙති අත්ථො. අයමෙත්ථ නිස්සන්දෙහෙ වුත්තනයො. ඛුද්දසික්ඛාගණ්ඨිපදෙ පන ‘‘ඡත්තපිණ්ඩියා මූලෙ’’ති වුත්තං. අහිඡත්තකසණ්ඨානන්ති ඵුල්ලඅහිඡත්තාකාරං. රජ්ජුකෙහි ගාහාපෙත්වා දණ්ඩෙ බන්ධන්ති, තස්මිං බන්ධට්ඨානෙ වලයමිව උක්කිරිත්වා උට්ඨාපෙත්වා. බන්ධනත්ථායාති වාතෙන යථා න චලති, එවං රජ්ජූහි දණ්ඩෙ පඤ්ජරස්ස බන්ධනත්ථාය. උක්කිරිත්වා කතා ලෙඛා වට්ටතීති යොජනා. යථාහ – ‘‘වාතප්පහාරෙන අචලනත්ථං ඡත්තමණ්ඩලිකං රජ්ජුකෙහි ගාහාපෙත්වා දණ්ඩෙ බන්ධන්ති, තස්මිං බන්ධනට්ඨානෙ වලයමිව උක්කිරිත්වා ලෙඛං ඨපෙන්ති, සා වට්ටතී’’ති. ‘‘සචෙපි න බන්ධන්ති, බන්ධනාරහට්ඨානත්තා වලයං උක්කිරිතුං වට්ටතී’’ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං.

3034. සමං සතපදාදීනන්ති සතපදාදීහි සදිසං, තුල්යත්ථෙ කරණවචනප්පසඞ්ගෙ සාමිවචනං.

3035. පත්තස්ස පරියන්තෙ වාති අනුවාතස්ස උභයපරියන්තෙ වා. පත්තමුඛෙපි වාති ද්වින්නං ආරාමවිත්ථාරපත්තානං සඞ්ඝටිතට්ඨානෙ කණ්ණෙපි වා, එකස්සෙව වා පත්තස්ස ඌනපූරණත්ථං සඞ්ඝටිතට්ඨානෙපි වා. වෙණින්ති කුද්රූසසීසාකාරෙන සිබ්බනං. කෙචි ‘‘වරකසීසාකාරෙනා’’ති වදන්ති. සඞ්ඛලිකන්ති බිළාලදාමසදිසං සිබ්බනං. කෙචි ‘‘සතපදිසම’’න්ති වදන්ති.

3036. පට්ටන්ති ¶ පට්ටම්පි. අට්ඨකොණාදිකො විධි පකාරො එතස්සාති අට්ඨකොණාදිකවිධි, තං. ‘‘අට්ඨකොණාදික’’න්ති ගාථාබන්ධවසෙන නිග්ගහිතාගමො. ‘‘අට්ඨකොණාදිකං විධි’’න්ති එතං ‘‘පට්ට’’න්ති එතස්ස සමානාධිකරණවිසෙසනං, කිරියාවිසෙසනං වා, ‘‘කරොන්තී’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. අථ වා පට්ටන්ති එත්ථ භුම්මත්ථෙ උපයොගවචනං, පට්ටෙති අත්ථො. ඉමස්මිං පක්ඛෙ ‘‘අට්ඨකොණාදික’’න්ති උපයොගවචනං. ‘‘විධි’’න්ති එතස්ස විසෙසනං. ඉධ වක්ඛමානචතුකොණසණ්ඨානතො අඤ්ඤං අට්ඨකොණාදිකං නාමං. තත්ථාති තස්මිං පට්ටද්වයෙ. අග්ඝියගදාරූපන්ති අග්ඝියසණ්ඨානඤ්චෙව ගදාසණ්ඨානඤ්ච සිබ්බනං. මුග්ගරන්ති ලගුළසණ්ඨානසිබ්බනං. ආදි-සද්දෙන චෙතියාදිසණ්ඨානානං ගහණං.

3037. තත්ථාති ¶ පට්ටද්වයෙ තස්මිං ඨානෙ. කක්කටකක්ඛීනීති කුළීරඅච්ඡිසදිසානි සිබ්බනවිකාරානි. උට්ඨාපෙන්තීති කරොන්ති. තත්ථාති තස්මිං ගණ්ඨිකපාසකපට්ටකෙ. සුත්තාති කොණතො කොණං සිබ්බිතසුත්තා චෙව චතුරස්සෙ සිබ්බිතසුත්තා ච. පිළකාති තෙසමෙව සුත්තානං නිවත්තෙත්වා සිබ්බිතකොටියො ච. දුවිඤ්ඤෙය්යාවාති රජනකාලෙ දුවිඤ්ඤෙය්යරූපා අනොළාරිකා දීපිතා වට්ටන්තීති. යථාහ – ‘‘කොණසුත්තපිළකා ච චීවරෙ රත්තෙ දුවිඤ්ඤෙය්යරූපා වට්ටන්තී’’ති.

3038. ගණ්ඨිපාසකපට්ටකාති ගණ්ඨිකපට්ටකපාසකපට්ටකාති යොජනා. කණ්ණකොණෙසු සුත්තානීති චීවරකණ්ණෙසු සුත්තානි චෙව ගණ්ඨිකපාසකපට්ටානං කොණෙසු සුත්තානි ච ඡින්දෙය්ය. එත්ථ ච චීවරෙ ආයාමතො, විත්ථාරතො ච සිබ්බිත්වා අනුවාතතො බහි නික්ඛන්තසුත්තං චීවරං රජිත්වා සුක්ඛාපනකාලෙ රජ්ජුයා වා චීවරවංසෙ වා බන්ධිත්වා ඔලම්බිතුං අනුවාතෙ බද්ධසුත්තානි ච කණ්ණසුත්තානි නාම. යථාහ ¶ – ‘‘චීවරස්ස කණ්ණසුත්තකං න වට්ටති, රජිතකාලෙ ඡින්දිතබ්බං. යං පන ‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කණ්ණසුත්තක’න්ති (මහාව. 344) එවං අනුඤ්ඤාතං, තං අනුවාතෙ පාසකං කත්වා බන්ධිතබ්බං, රජනකාලෙ ලග්ගනත්ථායා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 1.85 පාළිමුත්තකවිනිච්ඡය).

3039. සූචිකම්මවිකාරං වාති චීවරමණ්ඩනත්ථාය නානාසුත්තකෙහි සතපදිසදිසං සිබ්බන්තා ආගන්තුකපට්ටං ඨපෙන්ති, එවරූපං සූචිකම්මවිකාරං වා. අඤ්ඤං වා පන කිඤ්චිපීති අඤ්ඤම්පි යං කිඤ්චි මාලාකම්මමිගපක්ඛිපාදාදිකං සිබ්බනවිකාරං. කාතුන්ති සයං කාතුං. කාරාපෙතුන්ති අඤ්ඤෙන වා කාරාපෙතුං.

3040. යො භික්ඛු පරං උත්තමං වණ්ණමට්ඨං අභිපත්ථයං පත්ථයන්තො කඤ්ජිපිට්ඨඛලිඅල්ලිකාදීසු චීවරං පක්ඛිපති, තස්ස පන භික්ඛුනො දුක්කටා මොක්ඛො න විජ්ජතීති යොජනා. කඤ්ජීති වායනතන්තමක්ඛනකඤ්ජිසදිසා ථූලාකඤ්ජි. පිට්ඨන්ති තණ්ඩුලපිට්ඨං. තණ්ඩුලපිට්ඨෙහි පක්කා ඛලි. අල්ලිකාති නිය්යාසො. ආදි-සද්දෙන ලාඛාදීනං ගහණං.

3041. චීවරස්ස කරණෙ කරණකාලෙ සමුට්ඨිතානං සූචිහත්ථමලාදීනං ධොවනත්ථං, කිලිට්ඨකාලෙ ච ධොවනත්ථං කඤ්ජිපිට්ඨිඛලිඅල්ලිකාදීසු පක්ඛිපති, වට්ටතීති යොජනා.

3042. තත්ථාති ¶ යෙන කසාවෙන චීවරං රජති, තස්මිං රජනෙ චීවරස්ස සුගන්ධභාවත්ථාය ගන්ධං වා උජ්ජලභාවත්ථාය තෙලං වා වණ්ණත්ථාය ලාඛං වා. කිඤ්චීති එවරූපං යං කිඤ්චි.

3043. මණිනාති පාසාණෙන. අඤ්ඤෙනපි ච කෙනචීති යෙන උජ්ජලං හොති, එවරූපෙන මුග්ගරාදිනා අඤ්ඤෙනාපි කෙනචි ¶ වත්ථුනා. දොණියාති රජනම්බණෙ. න ඝංසිතබ්බං හත්ථෙන ගාහෙත්වා න ඝට්ටෙතබ්බං.

3044. රත්තං චීවරං හත්ථෙහි කිඤ්චි ථොකං පහරිතුං වට්ටතීති යොජනා. ‘‘යත්ථ පක්කරජනං පක්ඛිපන්ති, සා රජනදොණි, තත්ථ අංසබද්ධකකායබන්ධනාදිං ඝට්ටෙතුං වට්ටතී’’ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං.

3045. ගණ්ඨිකෙති වෙළුදන්තවිසාණාදිමයගණ්ඨිකෙ. ලෙඛා වාති වට්ටාදිභෙදා ලෙඛා වා. පිළකා වාති සාසපබීජසදිසා ඛුද්දකපුබ්බුළා වා. පාළිකණ්ණිකභෙදකොති මණිකාවළිරූපපුප්ඵකණ්ණිකරූපභෙදකො. කප්පබින්දුවිකාරො වා න වට්ටතීති යොජනා.

3046. ආරග්ගෙනාති ආරකණ්ටකග්ගෙන, සූචිමුඛෙන වා. කාචිපි ලෙඛාති වට්ටකගොමුත්තාදිසණ්ඨානා යා කාචිපි රාජි.

3047. භමං ආරොපෙත්වාති භමෙ අල්ලියාපෙත්වා.

3048. පත්තමණ්ඩලකෙති පත්තෙ ඡවිරක්ඛනත්ථාය තිපුසීසාදීහි කතෙ පත්තස්ස හෙට්ඨා ආධාරාදීනං උපරි කාතබ්බෙ පත්තමණ්ඩලකෙ. භිත්තිකම්මන්ති විභත්තං කත්වා නානාකාරරූපකකම්මචිත්තං. යථාහ ‘‘න භික්ඛවෙ චිත්රානි පත්තමණ්ඩලානි ධාරෙතබ්බානි රූපකාකිණ්ණානි භිත්තිකම්මකතානී’’ති (චූළව. 253). තත්ථාති තස්මිං පත්තමණ්ඩලෙ. අස්සාති භික්ඛුස්ස. මකරදන්තකන්ති ගිරිකූටාකාරං.

3049. මුඛවට්ටියං ¶ ¶ යා ලෙඛා පරිස්සාවනබන්ධනත්ථාය අනුඤ්ඤාතා, තං ලෙඛං ඨපෙත්වා ධම්මකරණච්ඡත්තෙ වා කුච්ඡියං වා කාචිපි ලෙඛා න වට්ටතීති යොජනා.

3050. තහිං තහින්ති මත්තිකාය තත්ථ තත්ථ. තන්ති තථාකොට්ටිතදිගුණසුත්තකායබන්ධනං.

3051. අන්තෙසු දළ්හත්ථාය දසාමුඛෙ දිගුණං කත්වා කොට්ටෙන්ති, වට්ටතීති යොජනා. චිත්තිකම්පීති මාලාකම්මලතාකම්මචිත්තයුත්තම්පි කායබන්ධනං.

3052. අක්ඛීනීති කුඤ්ජරක්ඛීනි. තත්ථාති කායබන්ධනෙ වට්ටතීති කා කථා. උට්ඨාපෙතුන්ති උක්කිරිතුං.

3053. ඝටන්ති ඝටසණ්ඨානං. දෙඩ්ඩුභසීසං වාති උදකසප්පසීසමුඛසණ්ඨානං වා. යං කිඤ්චි විකාරරූපං දසාමුඛෙ න වට්ටතීති යොජනා.

3054. මච්ඡකණ්ටන්ති මච්ඡකණ්ටකාකාරං. ඛජ්ජූරිපත්තකාකාරන්ති ඛජ්ජූරිපත්තසණ්ඨානං. මච්ඡකණ්ටං වා මට්ඨං පට්ටිකං වා ඛජ්ජූරිපත්තකාකාරං වා උජුකං කත්වා කොට්ටිතං වට්ටතීති යොජනා. එත්ථ ච උභයපස්සෙසු මච්ඡකණ්ටකයුත්තං මච්ඡස්ස පිට්ඨිකණ්ටකං විය යස්ස පට්ටිකාය වායනං හොති, ඉදං කායබන්ධනං මච්ඡකණ්ටකං නාම. යස්ස ඛජ්ජූරිපත්තසණ්ඨානමිව වායනං හොති, තං ඛජ්ජූරිපත්තකාකාරං නාම.

3055. පකතිවීතා පට්ටිකා. සූකරන්තංනාම කුඤ්චිකාකොසකසණ්ඨානං. තස්ස දුවිධස්ස කායබන්ධනස්ස. තත්ථ රජ්ජුකා සූකරන්තානුලොමිකා, දුස්සපට්ටං පට්ටිකානුලොමිකං. ආදි-සද්දෙන මුද්දිකකායබන්ධනං ගහිතං, තඤ්ච සූකරන්තානුලොමිකං. යථාහ – ‘‘එකරජ්ජුකං, පන මුද්දිකකායබන්ධනඤ්ච සූකරන්තකං ¶ අනුලොමෙතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 278). තත්ථ එකරජ්ජුකා නාම එකවට්ටා. බහුරජ්ජුකස්ස අකප්පියභාවං වක්ඛති. ‘‘මුද්දිකකායබන්ධනං නාම චතුරස්සං අකත්වා සජ්ජිත’’න්ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං.

3056. මුරජං නාම මුරජවට්ටිසණ්ඨානං වෙඨෙත්වා කතං. වෙඨෙත්වාති නානාසුත්තෙහි වෙඨෙත්වා. සික්ඛාභාජනවිනිච්ඡයෙ ¶ පන ‘‘බහුකා රජ්ජුයො එකතො කත්වා එකාය රජ්ජුයා වෙඨිතං මුරජං නාමා’’ති වුත්තං. මද්දවීණං නාම පාමඞ්ගසණ්ඨානං. දෙඩ්ඩුභකං නාම උදකසප්පසීසසදිසං. කලාබුකං නාම බහුරජ්ජුකං. රජ්ජුයොති උභයකොටියං එකතො අබද්ධා බහූ රජ්ජුයො, තථා බද්ධා කලාබුකං නාම හොතීති. න වට්ටන්තීති මුරජාදීනි ඉමානි සබ්බානි කායබන්ධනානි න වට්ටන්ති. පුරිමා ද්වෙති මුරජං, මද්දවීණඤ්චාති ද්වෙ. ‘‘දසාසු සියු’’න්ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන වණ්ණලොපෙන ‘‘දසා සියු’’න්ති වුත්තං. යථාහ – ‘‘මුරජං මද්දවීණ’න්ති ඉදං දසාසුයෙව අනුඤ්ඤාත’’න්ති (චූළව. අට්ඨ. 278).

3057. පාමඞ්ගසණ්ඨානාති පාමඞ්ගදාමං විය චතුරස්සසණ්ඨානා.

3058. එකරජ්ජුමයන්ති නානාවට්ටෙ එකතො වට්ටෙත්වා කතරජ්ජුමයං කායබන්ධනං. වට්ටං වට්ටතීති ‘‘රජ්ජුකා දුස්සපට්ටාදී’’ති එත්ථ එකවට්ටරජ්ජුකා ගහිතා, ඉධ පන නානාවට්ටෙ එකතො වට්ටෙත්වා කතාව එකරජ්ජුකා ගහිතා. තඤ්චාති තම්පි එකරජ්ජුකකායබන්ධනං. පාමඞ්ගසණ්ඨානං එකම්පි න ච වට්ටතීති කෙවලම්පි න වට්ටති.

3059. බහූ රජ්ජුකෙ එකතො කත්වාති යොජනා. වට්ටති බන්ධිතුන්ති මුරජං, කලාබුකං වා න හොති, රජ්ජුකකායබන්ධනමෙව ¶ හොතීති අධිප්පායො. අයං පන විනිච්ඡයො ‘‘බහූ රජ්ජුකෙ එකතො කත්වා එකෙන නිරන්තරං වෙඨෙත්වා කතං ‘බහුරජ්ජුක’න්ති න වත්තබ්බං, තං වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 1.85 පාළිමුත්තකවිනිච්ඡය) අට්ඨකථාගතොව ඉධ වුත්තො. සික්ඛාභාජනවිනිච්ඡයෙ ‘‘බහුකා රජ්ජුයො එකතො කත්වා එකාය රජ්ජුයා වෙඨිතං මුරජං නාමා’’ති යං වුත්තං, තං ඉමිනා විරුජ්ඣනතො න ගහෙතබ්බං.

3060. දන්ත-සද්දෙන හත්ථිදන්තා වුත්තා. ජතූති ලාඛා. සඞ්ඛමයන්ති සඞ්ඛනාභිමයං. විධකා මතාති එත්ථ ‘‘වෙඨකා’’තිපි පාඨො විධපරියායො.

3061. කායබන්ධනවිධෙති කායබන්ධනස්ස දසාය ථිරභාවත්ථං කට්ඨදන්තාදීහි කතෙ විධෙ. විකාරො අට්ඨමඞ්ගලාදිකො. තත්ථ තත්ථාති තස්මිං තස්මිං ඨානෙ, උභයකොටියන්ති අත්ථො. තු-සද්දෙන ඝටාකාරොපි වට්ටතීති දීපෙති.

3062. මාලා ¶ …පෙ… විචිත්තිතාති මාලාකම්මලතාකම්මෙහි ච මිගපක්ඛිරූපාදිනානාරූපෙහි ච විචිත්තිතා. ජනරඤ්ජනීති බාලජනපලොභිනී.

3064. අට්ඨංසා වාපීති එත්ථ අපි-සද්දෙන සොළසංසාදීනං ගහණං. වණ්ණමට්ඨාති මාලාකම්මාදිවණ්ණමට්ඨා.

3065. අඤ්ජනිසලාකාපි තථා වණ්ණමට්ඨා න වට්ටතීති යොජනා. ‘‘අඤ්ජනිත්ථවිකාය ච, නානාවණ්ණෙහි සුත්තෙහි, චිත්තකම්මං න වට්ටතී’’ති පාඨො යුජ්ජති. ‘‘ථවිකාපි චා’’ති පාඨො දිස්සති, සො න ගහෙතබ්බො.

3066. රත්තාදිනා යෙන කෙනචි එකවණ්ණෙන සුත්තෙන පිලොතිකාදිමයං යං කිඤ්චි සිපාටිකං සිබ්බෙත්වා වළඤ්ජන්තස්ස වට්ටතීති යොජනා.

3067. මණිකන්ති ¶ ථූලපුබ්බුළං. පිළකන්ති සුඛුමපුබ්බුළං. පිප්ඵලෙති වත්ථච්ඡෙදනසත්ථෙ. ආරකණ්ටකෙති පත්තාධාරවලයානං විජ්ඣනකණ්ටකෙ. ඨපෙතුන්ති උට්ඨාපෙතුං. යං කිඤ්චීති සෙසං වණ්ණමට්ඨම්පි ච.

3068. දණ්ඩකෙති පිප්ඵලදණ්ඩකෙ. යථාහ – ‘‘පිප්ඵලකෙපි මණිකං වා පිළකං වා යං කිඤ්චි උට්ඨාපෙතුං න වට්ටති, දණ්ඩකෙ පන පරිච්ඡෙදලෙඛා වට්ටතී’’ති. පරිච්ඡෙදලෙඛාමත්තන්ති ආණිබන්ධනට්ඨානං පත්වා පරිච්ඡින්දනත්ථං එකාව ලෙඛා වට්ටති. වලිත්වාති උභයකොටියා මුඛං කත්වා මජ්ඣෙ වලියො ගාහෙත්වා. නඛච්ඡෙදනං යස්මා කරොන්ති, තස්මා වට්ටතීති යොජනා.

3069. අරණිසහිතෙ කන්තකිච්චකරො දණ්ඩො උත්තරාරණී නාම. වාපීති පි-සද්දෙන අධරාරණිං සඞ්ගණ්හාති, උදුක්ඛලදණ්ඩස්සෙතං අධිවචනං. අඤ්ඡනකයන්තධනු ධනුකං නාම. මුසලමත්ථකපීළනදණ්ඩකො පෙල්ලදණ්ඩකො නාම.

3070. සණ්ඩාසෙති අග්ගිසණ්ඩාසං වදන්ති. කට්ඨච්ඡෙදනවාසියා තථා යං කිඤ්චි වණ්ණමට්ඨං න වට්ටතීති සම්බන්ධො. ද්වීසු පස්සෙසූති වාසියා උභොසු පස්සෙසු. ලොහෙනාති කප්පියලොහෙන ¶ . බන්ධිතුං වට්ටතීති උජුකමෙව චතුරස්සං වා අට්ඨංසං වා බන්ධිතුං වට්ටති. ‘‘සණ්ඩාසෙති අග්ගිසණ්ඩාසෙ’’ති නිස්සන්දෙහෙ වුත්තං. අට්ඨකථායං පනෙත්ථ සූචිසණ්ඩාසො දස්සිතො.

3071. හෙට්ඨතොති හෙට්ඨා අයොපට්ටවලයස්ස. ‘‘උපරි අහිච්ඡත්තමකුලමත්ත’’න්ති අට්ඨකථායං වුත්තං.

3072. විසාණෙති තෙලාසිඤ්චනකගවයමහිංසාදිසිඞ්ගෙ. නාළියං වාපීති වෙළුනාළිකාදිනාළියං. අපි-සද්දෙන අලාබුං ¶ සඞ්ගණ්හාති. ආමණ්ඩසාරකෙති ආමලකචුණ්ණමයතෙලඝටෙ. තෙලභාජනකෙති වුත්තප්පකාරෙයෙව තෙලභාජනෙ. සබ්බං වණ්ණමට්ඨං වට්ටතීති පුමිත්ථිරූපරහිතං මාලාකම්මාදි සබ්බං වණ්ණමට්ඨං වට්ටති.

3073-5. පානීයස්ස උළුඞ්කෙති පානීයඋළුඞ්කෙ. දොණියං රජනස්සපීති රජනදොණියම්පි. ඵලකපීඨෙති ඵලකමයෙ පීඨෙ. වලයාධාරකාදිකෙති දන්තවලයාදිආධාරකෙ. ආදි-සද්දෙන දණ්ඩාධාරකො සඞ්ගහිතො. පාදපුඤ්ඡනියන්ති චොළාදිමයපාදපුඤ්ඡනියං. පීඨෙති පාදපීඨෙ. සහචරියෙන පාදකථලිකායඤ්ච. චිත්තං සබ්බමෙව ච වට්ටතීති යථාවුත්තෙ භික්ඛුපරික්ඛාරෙ මාතුගාමරූපරහිතං, භික්ඛුනිපරික්ඛාරෙ පුරිසරූපරහිතං අවසෙසං සබ්බං චිත්තකම්මං.

3076. නානා ච තෙ මණයො චාති නානාමණී, ඉන්දනීලාදයො, නානාමණීහි කතා නානාමණිමයා, ථම්භා ච කවාටා ච ද්වාරා ච භිත්තියො ච ථම්භකවාටද්වාරභිත්තියො, නානාමණිමයා ථම්භකවාටද්වාරභිත්තියො යස්මිං තං තථා වුත්තං. කා කථා වණ්ණමට්ඨකෙති මාලාකම්මලතාකම්මචිත්තකම්මාදිවණ්ණමට්ඨකෙ වත්තබ්බමෙව නත්ථීති අත්ථො.

3077. ථාවරස්ස රතනමයපාසාදස්ස කප්පියභාවං දස්සෙත්වා සුවණ්ණාදිමයස්සාපි සබ්බපාසාදපරිභොගස්ස කප්පියභාවං දස්සෙතුමාහ ‘‘සොවණ්ණය’’න්තිආදි. සොවණ්ණයන්ති සුවණ්ණමයං. ද්වාරකවාටානං අනන්තරගාථාය දස්සිතත්තා ‘‘ද්වාරකවාටබන්ධ’’න්ති ඉමිනා ද්වාරකවාටබාහාසඞ්ඛාතං පිට්ඨසඞ්ඝාටං ගහිතං. ද්වාරඤ්ච කවාටඤ්ච ද්වාරකවාටානි, ද්වාරකවාටානං බන්ධං ද්වාරකවාටබන්ධං, උත්තරපාසකුම්මාරසඞ්ඛාතං පිට්ඨසඞ්ඝාටන්ති අත්ථො. නානා ච තෙ මණයො චාති නානාමණී ¶ , සුවණ්ණඤ්ච නානාමණී ච සුවණ්ණනානාමණී, භිත්ති ච භූමි ච භිත්තිභූමි සුවණ්ණනානාමණීහි ¶ කතා භිත්තිභූමි සුවණ්ණනානාමණිභිත්තිභූමි. ඉති ඉමෙසු සෙනාසනාවයවෙසු. න කිඤ්චි එකම්පි නිසෙධනීයන්ති එකම්පි සෙනාසනපරික්ඛාරං කිඤ්චි න නිසෙධනීයං, සෙනාසනම්පි න පටික්ඛිපිතබ්බන්ති අත්ථො. සෙනාසනං වට්ටති සබ්බමෙවාති සබ්බමෙව සෙනාසනපරිභොගං වට්ටති. යථාහ –

‘‘සබ්බං පාසාදපරිභොගන්ති සුවණ්ණරජතාදිවිචිත්රානි කවාටානි මඤ්චපීඨානි තාලවණ්ටානි සුවණ්ණරජතමයානි පානීයඝටපානීයසරාවානි යං කිඤ්චි චිත්තකම්මකතං, සබ්බං වට්ටති. ‘පාසාදස්ස දාසිදාසං ඛෙත්තවත්ථුං ගොමහිංසං දෙමා’ති වදන්ති, පාටෙක්කං ගහණකිච්චං නත්ථි, පාසාදෙ පටිග්ගහිතෙ පටිග්ගහිතමෙව හොති. ගොනකාදීනි සඞ්ඝිකවිහාරෙ වා පුග්ගලිකවිහාරෙ වා මඤ්චපීඨකෙසු අත්ථරිත්වා පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටන්ති. ධම්මාසනෙ පන ගිහිවිකතනීහාරෙන ලබ්භන්ති, තත්රාපි නිපජ්ජිතුං න වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 320).

‘‘සොවණ්ණද්වාරකවාටබන්ධ’’න්ති වා පාඨො, බහුබ්බීහිසමාසො. ඉමිනා ච දුතියපදෙන ච සෙනාසනං විසෙසීයති.

3078. න දවං කරෙති ‘‘කිං බුද්ධො සිලකබුද්ධො? කිං ධම්මො ගොධම්මො අජධම්මො? කිං සඞ්ඝො ගොසඞ්ඝො අජසඞ්ඝො මිගසඞ්ඝො’’ති පරිහාසං න කරෙය්ය. තිත්ථියබ්බතං මූගබ්බතාදිකං නෙව ගණ්හෙය්යාති යොජනා.

3079. තා භික්ඛුනියො උදකාදිනා වාපි න සිඤ්චෙය්යාති යොජනා.

3080. අඤ්ඤත්ථ ¶ අඤ්ඤස්මිං විහාරෙ වස්සංවුත්ථො අඤ්ඤත්ථ අඤ්ඤස්මිං විහාරෙ භාගං වස්සාවාසිකභාගං ගණ්හාති චෙ, දුක්කටං. තස්මිං චීවරෙ නට්ඨෙ වා ජජ්ජරෙ ජිණ්ණෙ වා ගීවා පුන දාතබ්බන්ති යොජනා.

3081. සොති අඤ්ඤත්ථ භාගං ගණ්හනකො භික්ඛු. තෙහීති චීවරසාමිකෙහි. තන්ති තථා ගහිතං වස්සාවාසිකභාගං. තෙසන්ති චීවරසාමිකානං.

3082. කරොතොති ¶ කාරාපයතො. දවා සිලං පවිජ්ඣන්තොති පන්තිකීළාය කීළත්ථිකානං සිප්පදස්සනවසෙන සක්ඛරං වා නින්නට්ඨානං පවට්ටනවසෙන පාසාණං වා පවිජ්ඣන්තො. න කෙවලඤ්ච පාසාණං, අඤ්ඤම්පි යං කිඤ්චි දාරුඛණ්ඩං වා ඉට්ඨකඛණ්ඩං වා හත්ථෙන වා යන්තෙන වා පවිජ්ඣිතුං න වට්ටති. චෙතියාදීනං අත්ථාය පාසාණාදයො හසන්තා හසන්තා පවට්ටෙන්තිපි ඛිපන්තිපි උක්ඛිපන්තිපි, කම්මසමයොති වට්ටති.

3083. ගිහිගොපකදානස්මින්ති ගිහීනං උය්යානගොපකාදීහි අත්තනා ගොපිතඋය්යානාදිතො ඵලාදීනං දානෙ යාවදත්ථං දිය්යමානෙපි. න දොසො කොචි ගණ්හතොති පටිග්ගණ්හතො භික්ඛුනො කොචි දොසො නත්ථි. සඞ්ඝචෙතියසන්තකෙ තාලඵලාදිම්හි උය්යානගොපකාදීහි දිය්යමානෙ පරිච්ඡෙදනයො තෙසං වෙතනවසෙන පරිච්ඡින්නානංයෙව ගහණෙ අනාපත්තිනයො වුත්තොති යොජනා.

3084. පුරිසසංයුත්තන්ති පරිවිසකෙහි පුරිසෙහි වුය්හමානං. හත්ථවට්ටකන්ති හත්ථෙනෙව පවට්ටෙතබ්බසකටං.

3085. භික්ඛුනියා සද්ධිං කිඤ්චිපි අනාචාරං න සම්පයොජෙය්ය න කාරෙය්යාති යොජනා. ‘‘කිඤ්චී’’තිපි පාඨො, ගහට්ඨං ¶ වා පබ්බජිතං වා කිඤ්චි භික්ඛුනියා සද්ධිං අනාචාරවසෙන න සම්පයොජෙය්යාති අත්ථො. ඔභාසෙන්තස්සාති කාමාධිප්පායං පකාසෙන්තස්ස.

3087. අත්තනො පරිභොගත්ථං දින්නන්ති ‘‘තුම්හෙයෙව පරිභුඤ්ජථා’’ති වත්වා දින්නං තිචීවරාදිං.

3088. අසප්පායන්ති පිත්තාදිදොසානං කොපනවසෙන අඵාසුකාරණං. අපනෙතුම්පි ජහිතුම්පි, පගෙව දාතුන්ති අධිප්පායො. අග්ගං ගහෙත්වා දාතුං වාති තථා ගහණාරහං අන්නාදිං සන්ධාය වුත්තං. ‘‘කතිපාහං භුත්වා’’ති සෙසො. පිණ්ඩපාතාදිතො අග්ගං ගහෙත්වා පත්තාදිං කතිපාහං භුත්වා දාතුං වට්ටතීති අත්ථො.

3089. පඤ්චවග්ගූපසම්පදාති ¶ විනයධරපඤ්චමෙන සඞ්ඝෙන කාතබ්බඋපසම්පදා. නවාති අඤ්ඤෙහි එකවාරම්පි අපරිභුත්තා. ගුණඞ්ගුණඋපාහනා චතුපටලතො පට්ඨාය බහුපටලඋපාහනා. චම්මත්ථාරොති කප්පියචම්මත්ථරණඤ්ච. ධුවන්හානන්ති පකතිනහානං.

3090. සම්බාධස්සාති වච්චමග්ගපස්සාවමග්ගද්වයස්ස සාමන්තා ද්වඞ්ගුලා අන්තො සත්ථවත්ථිකම්මං වාරිතන්ති යොජනා. සත්ථෙන අන්තමසො නඛෙනාපි ඡෙදනඵාලනාදිවසෙන සත්ථකම්මඤ්ච වත්ථීහි භෙසජ්ජතෙලස්ස අන්තො පවිසනවසෙන කාතබ්බං වත්ථිකම්මඤ්ච ථුල්ලච්චයාපත්තිවිධානෙන වාරිතන්ති අත්ථො. පස්සාවමග්ගස්ස සාමන්තා ද්වඞ්ගුලං අඞ්ගජාතස්ස අග්ගතො පට්ඨාය ගහෙතබ්බං.

3091. ‘‘පාකත්ථ’’න්ති ඉමිනා නිබ්බාපෙතුං චලනෙ නිද්දොසභාවං දීපෙති.

3092. උපළාලෙතීති ¶ ‘‘පත්තචීවරාදිපරික්ඛාරං තෙ දම්මී’’ති වත්වා පලොභෙත්වා ගණ්හාති. තත්ථාති තස්මිං පුග්ගලෙ. ආදීනවන්ති අලජ්ජිතාදිභාවං දස්සෙත්වා තෙන සහ සම්භොගාදිකරණෙ අලජ්ජිභාවාපජ්ජනාදිආදීනවං. තස්සාති තතො වියොජෙතබ්බස්ස තස්ස.

3093. ආදීනවදස්සනප්පකාරං දස්සෙතුමාහ ‘‘මක්ඛන’’න්තිආදි. ‘‘නහායිතුං ගතෙන ගූථමුත්තෙහි මක්ඛනං විය දුස්සීලං නිස්සාය විහරතා තයා කත’’න්ති එවං තත්ථ ආදීනවං වත්තුං වට්ටතීති යොජනා.

3094-5. භත්තග්ගෙ භොජනසාලාය භුඤ්ජමානො. යාගුපානෙති යාගුං පිවනකාලෙ. අන්තොගාමෙති අන්තරඝරෙ. වීථියන්ති නිගමනගරගාමාදීනං රථිකාය. අන්ධකාරෙති අන්ධකාරෙ වත්තමානෙ, අන්ධකාරගතොති අත්ථො. තඤ්හි වන්දන්තස්ස මඤ්චපාදාදීසුපි නලාටං පටිහඤ්ඤෙය්ය. අනාවජ්ජොති කිච්චපසුතත්තා වන්දනං අසමන්නාහරන්තො. එකාවත්තොති එකතො ආවත්තො සපත්තපක්ඛෙ ඨිතො වෙරී විසභාගපුග්ගලො. අයඤ්හි වන්දියමානො පාදෙනපි පහරෙය්ය. වාවටොති සිබ්බනකම්මාදිකිච්චන්තරපසුතො.

සුත්තොති නිද්දං ඔක්කන්තො. ඛාදන්ති පිට්ඨකඛජ්ජකාදීනි ඛාදන්තො. භුඤ්ජන්තොති ඔදනාදීනි ¶ භුඤ්ජන්තො. වච්චං මුත්තම්පි වා කරන්ති උච්චාරං වා පස්සාවං වා කරොන්තො ඉති ඉමෙසං තෙරසන්නං වන්දනා අයුත්තත්ථෙන වාරිතාති සම්බන්ධො.

3096-7. කම්මලද්ධිසීමාවසෙන තීසු නානාසංවාසකෙසු කම්මනානාසංවාසකස්ස උක්ඛිත්තග්ගහණෙන ගහිතත්තා, සීමානානාසංවාසකවුඩ්ඪතරපකතත්තස්ස වන්දියත්තා, පාරිසෙසඤායෙන ‘‘නානාසංවාසකො වුඩ්ඪතරො අධම්මවාදී අවන්දියො’’ති ¶ (පරි. 467) වචනතො ච ලද්ධිනානාසංවාසකො ඉධ ‘‘නානාසංවාසකො’’ති ගහිතොති වෙදිතබ්බො. උක්ඛිත්තොති තිවිධෙනාපි උක්ඛෙපනීයකම්මෙන උක්ඛිත්තකො. ගරුකට්ඨා ච පඤ්චාති පාරිවාසිකමූලායපටිකස්සනාරහමානත්තාරහමානත්තචාරිකඅබ්භානාරහසඞ්ඛාතා පඤ්ච ගරුකට්ඨා ච. ඉමෙ පන අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස යථාවුඩ්ඪං වන්දනාදීනි ලභන්ති, පකතත්තෙන අවන්දියත්තාව අවන්දියෙසු ගහිතා. ඉමෙ බාවීසති පුග්ගලෙති නග්ගාදයො යථාවුත්තෙ.

3098. ‘‘ධම්මවාදී’’ති ඉදං ‘‘නානාසංවාසවුඩ්ඪකො’’ති එතස්ස විසෙසනං. යථාහ ‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, වන්දියා. පච්ඡා උපසම්පන්නෙන පුරෙඋපසම්පන්නො වන්දියො, නානාසංවාසකො වුඩ්ඪතරො ධම්මවාදී වන්දියො, සදෙවකෙ ලොකෙ, භික්ඛවෙ, සමාරකෙ…පෙ… තථාගතො අරහං සම්මාසම්බුද්ධො වන්දියො’’ති (චූළව. 312).

3099. ‘‘එතෙයෙව වන්දියා, න අඤ්ඤෙ’’ති නියාමස්ස අකතත්තා අඤ්ඤෙසම්පි වන්දියානං සබ්භාවං දස්සෙතුමාහ ‘‘තජ්ජනාදී’’තිආදි. එත්ථ ආදි-සද්දෙන නියස්සපබ්බාජනීයපඅසාරණීයකම්මෙ සඞ්ගණ්හාති. එත්ථාති එතස්මිං වන්දනීයාධිකාරෙ. කම්මන්ති අපලොකනාදි චතුබ්බිධං කම්මං.

3100. සඞ්ඝෙන අධම්මකම්මෙ කරියමානෙ තං වාරෙතුං අසක්කොන්තෙන, අසක්කොන්තෙහි ච පටිපජ්ජිතබ්බවිධිං දස්සෙතුමාහ ‘‘අධිට්ඨාන’’න්තිආදි. අධිට්ඨානං පනෙකස්ස උද්දිට්ඨන්ති යොජනා, අධම්මකම්මං කරොන්තානං භික්ඛූනමන්තරෙ නිසීදිත්වා තං ‘‘අධම්ම’’න්ති ජානිත්වාපි තං වාරෙතුං අසක්කොන්තස්ස එකස්ස ‘‘න මෙතං ඛමතී’’ති චිත්තෙන අධිට්ඨානමුද්දිට්ඨන්ති වුත්තං හොති. ද්වින්නං වා තිණ්ණමෙව චාති තමෙව වාරෙතුං අසක්කොන්තානං ¶ ද්වින්නං වා තිණ්ණං වා භික්ඛූනං අඤ්ඤමඤ්ඤං ‘‘න මෙතං ඛමතී’’ති දිට්ඨාවිකම්මං සකසකදිට්ඨියා පකාසනං උද්දිට්ඨන්ති අත්ථො. තතො උද්ධං තීහි ¶ උද්ධං චතුන්නං කම්මස්ස පටික්කොසනං ‘‘ඉදං අධම්මකම්මං මා කරොථා’’ති පටික්ඛිපනං උද්දිට්ඨන්ති අත්ථො.

3101. විස්සාසග්ගාහලක්ඛණං අග්ගහිතග්ගහණෙන පඤ්චවිධන්ති දස්සෙතුමාහ ‘‘සන්දිට්ඨො’’තිආදි. යොජනා පනෙත්ථ එවං වෙදිතබ්බා – සන්දිට්ඨො ච හොති, ජීවති ච, ගහිතෙ ච අත්තමනො හොති, සම්භත්තො ච හොති, ජීවති ච, ගහිතෙ ච අත්තමනො හොති, ආලපිතො ච හොති, ජීවති ච, ගහිතෙ ච අත්තමනො හොතීති එවං සන්දිට්ඨසම්භත්තආලපිතානං තිණ්ණමෙකෙකස්ස තීණි තීණි විස්සාසග්ගාහලක්ඛණානි කත්වා නවවිධං හොතීති වෙදිතබ්බං. වචනත්ථො, පනෙත්ථ විනිච්ඡයො ච හෙට්ඨා වුත්තොව.

3102. සීලවිපත්ති, දිට්ඨිවිපත්ති ච ආචාරාජීවසම්භවා ද්වෙ විපත්තියො චාති යොජනා, ආචාරවිපත්ති, ආජීවවිපත්ති චාති වුත්තං හොති.

3103. තත්ථාති තෙසු චතූසු විපත්තීසු. අප්පටිකම්මා පාරාජිකා වුට්ඨානගාමිනී සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තිකා දුවෙ ආපත්තියො සීලවිපත්තීති පකාසිතාති යොජනා.

3104. යා ච අන්තග්ගාහිකා දිට්ඨි, යා දසවත්ථුකා දිට්ඨි, අයං දුවිධා දිට්ඨි දිට්ඨිවිපත්තීති දීපිතාති යොජනා. තත්ථ අන්තග්ගාහිකදිට්ඨි නාම උච්ඡෙදන්තසස්සතන්තගාහවසෙන පවත්තා දිට්ඨි. ‘‘නත්ථි දින්න’’න්තිආදිනයප්පවත්තා දසවත්ථුකා දිට්ඨි.

3105. ථුල්ලච්චයාදිකා දෙසනාගාමිනිකා යා පඤ්ච ආපත්තියො, ආචාරකුසලෙන භගවතා සා ආචාරවිපත්තීති ¶ වුත්තාති යොජනා. ආදි-සද්දෙන පාචිත්තියපාටිදෙසනීයදුක්කටදුබ්භාසිතානං ගහණං. යාති පඤ්චාපත්තියො අපෙක්ඛිත්වා බහුත්තං. සාති ආචාරවිපත්ති සාමඤ්ඤමපෙක්ඛිත්වා එකත්තං.

3106. කුහනාදීති ආදි-සද්දෙන ලපනා නෙමිත්තිකතා නිප්පෙසිකතා ලාභෙන ලාභං නිජිගීසනතා ගහිතා, කුහනාදීනං විත්ථාරො විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 1.16) වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බො. ආජීවො පච්චයො හෙතු යස්සා ආපත්තියාති විග්ගහො. ඡබ්බිධාති චතුත්ථපාරාජිකසඤ්චරිත්තථුල්ලච්චයපාචිත්තියපාටිදෙසනීයදුක්කටාපත්තීනං ¶ වසෙන ඡබ්බිධා. පකාසිතා –

‘‘ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා පාපිච්ඡො ඉච්ඡාපකතො අසන්තං අභූතං උත්තරිමනුස්සධම්මං උල්ලපති, ආපත්ති පාරාජිකස්ස. ආජීවහෙතු…පෙ… සඤ්චරිත්තං සමාපජ්ජති, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්ස. ආජීවහෙතු…පෙ… ‘යො තෙ විහාරෙ වසති, සො භික්ඛු අරහා’ති භණති, පටිජානන්තස්ස ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්ස. ආජීවහෙතු…පෙ… භික්ඛු පණීතභොජනානි අගිලානො අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජති, ආපත්ති පාචිත්තියස්ස. ආජීවහෙතු…පෙ… භික්ඛුනී පණීතභොජනානි අගිලානා අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජති, ආපත්ති පාටිදෙසනීයස්ස. ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා සූපං වා ඔදනං වා අගිලානො අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පරි. 287) –

දෙසිතා. ඉමිනා ආජීවවිපත්ති දීපිතා.

3107. ‘‘උක්ඛිත්තො’’තිආදි ¶ යථාක්කමෙන තෙසං තිණ්ණං නානාසංවාසකානං සරූපදස්සනං. තත්ථ තයො උක්ඛිත්තකා වුත්තායෙව.

3108-9. ‘‘යො සඞ්ඝෙන උක්ඛෙපනීයකම්මකතානං අධම්මවාදීනං පක්ඛෙ නිසින්නො ‘තුම්හෙ කිං භණථා’ති තෙසඤ්ච ඉතරෙසඤ්ච ලද්ධිං සුත්වා ‘ඉමෙ අධම්මවාදිනො, ඉතරෙ ධම්මවාදිනො’ති චිත්තං උප්පාදෙති, අයං තෙසං මජ්ඣෙ නිසින්නොව තෙසං නානාසංවාසකො හොති, කම්මං කොපෙති. ඉතරෙසම්පි හත්ථපාසං අනාගතත්තා කොපෙතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 455) ආගත අට්ඨකථාවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘අධම්මවාදිපක්ඛස්මි’’න්තිආදි.

අධම්මවාදිපක්ඛස්මින්ති උක්ඛෙපනීයකම්මෙන නිස්සාරිතානං අධම්මවාදීනං පක්ඛස්මිං. නිසින්නොවාති හත්ථපාසං අවිජහිත්වා ගණපූරකො හුත්වා නිසින්නොව. විචින්තයන්ති ‘‘ඉමෙ නු ඛො ධම්මවාදිනො, උදාහු එතෙ’’ති විවිධෙනාකාරෙන චින්තයන්තො. ‘‘එතෙ පන ධම්මවාදී’’ති මානසං උප්පාදෙති, එවං උප්පන්නෙ පන මානසෙ. අධම්මවාදිපක්ඛස්මිං නිසින්නොව එවං මානසං උප්පාදෙන්තො අයං ¶ භික්ඛු. ලද්ධියාති එවං උප්පාදිතමානසසඞ්ඛාතාය ලද්ධියා. තෙසං අධම්මවාදීනං නානාසංවාසකො නාම හොතීති පකාසිතො.

තත්රට්ඨො පන සොති තස්මිං අධම්මවාදිපක්ඛස්මිං නිසින්නොව සො. සද-ධාතුයා ගතිනිවාරණත්ථත්තා තත්ර නිසින්නො ‘‘තත්රට්ඨො’’ති වුච්චති. ද්වින්නන්ති ධම්මවාදිඅධම්මවාදිපක්ඛානං ද්වින්නං සඞ්ඝානං. කම්මන්ති චතුවග්ගාදිසඞ්ඝෙන කරණීයකම්මං. කොපෙතීති අධම්මවාදීනං අසංවාසභාවං ගන්ත්වා තෙසං ගණපූරණත්තා, ඉතරෙසං එකසීමායං ඨත්වා හත්ථපාසං අනුපගතත්තා, ඡන්දස්ස ච අදින්නත්තා කම්මං කොපෙති. යො පන අධම්මවාදීනං පක්ඛෙ ¶ නිසින්නො ‘‘අධම්මවාදිනො ඉමෙ, ඉතරෙ ධම්මවාදිනො’’ති තෙසං මජ්ඣෙ පවිසති, යත්ථ වා තත්ථ වා පක්ඛෙ නිසින්නො ‘‘ඉමෙ ධම්මවාදිනො’’ති ගණ්හාති, අයං අත්තනාව අත්තානං සමානසංවාසකං කරොතීති වෙදිතබ්බො.

3110. බහිසීමාගතො පකතත්තො භික්ඛු සචෙ හත්ථපාසෙ ඨිතො හොති, සො සීමාය නානාසංවාසකො මතොති යොජනා. තං ගණපූරණං කත්වා කතකම්මම්පි කුප්පති. එවං යථාවුත්තනියාමෙන තයො නානාසංවාසකා මහෙසිනා වුත්තාති යොජනා.

3111. චුතොති පාරාජිකාපන්නො සාසනතො චුතත්තා ‘‘චුතො’’ති ගහිතො. ‘‘භික්ඛුනී එකාදස අභබ්බා’’ති පදච්ඡෙදො. ඉමෙති භෙදමනපෙක්ඛිත්වා සාමඤ්ඤෙන සත්තරස ජනා. අසංවාසාති න සංවසිතබ්බා, නත්ථි වා එතෙහි පකතත්තානං එකකම්මාදිකො සංවාසොති අසංවාසා නාම සියුං.

3112. අසංවාසස්ස සබ්බස්සාති යථාවුත්තස්ස සත්තරසවිධස්ස සබ්බස්ස අසංවාසස්ස. තථා කම්මාරහස්ස චාති ‘‘යස්ස සඞ්ඝො කම්මං කරොති, සො නෙව කම්මපත්තො, නාපි ඡන්දාරහො, අපිච කම්මාරහො’’ති (පරි. 488) එවං පරිවාරෙ වුත්තකම්මාරහස්ස ච. උම්මත්තකාදීනන්ති ආදි-සද්දෙන ඛිත්තචිත්තාදීනං ගහණං. සඞ්ඝෙ තජ්ජනීයාදීනි කරොන්තෙ. පටික්ඛෙපොති පටික්කොසනා. න රූහතීති පටික්කොසට්ඨානෙ න තිට්ඨති, කම්මං න කොපෙතීති අධිප්පායො.

3113. සසංවාසෙක…පෙ… භික්ඛුනොති වුත්තනයෙන කම්මෙන වා ලද්ධියා වා අසංවාසිකභාවං ¶ අනුපගතත්තා සමානසංවාසකස්ස සීමාය අසංවාසිකභාවං අනුපගන්ත්වා එකසීමාය ¶ ඨිතස්ස අන්තිමවත්ථුං අනජ්ඣාපන්නත්තා පකතත්තස්ස භික්ඛුනො. අනන්තරස්සපි හත්ථපාසෙ වචනෙන වචීභෙදකරණෙන පටික්ඛෙපො පටික්කොසො රුහති පටික්කොසනට්ඨානෙයෙව තිට්ඨති, කම්මං කොපෙතීති අධිප්පායො.

3114. ඡහි ආකාරෙහීති (පාචි. අට්ඨ. 438; කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) ලජ්ජිතාය, අඤ්ඤාණතාය, කුක්කුච්චපකතතාය, සතිසම්මොසාය, අකප්පියෙකප්පියසඤ්ඤිතාය, කප්පියෙඅකප්පියසඤ්ඤිතායාති ඉමෙහි ඡහි ආකාරෙහි. පඤ්ච සමණකප්පා ච වුත්තා, පඤ්ච විසුද්ධියො ච වුත්තාති යොජනා.

‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහි සමණකප්පෙහි ඵලං පරිභුඤ්ජිතුං, අග්ගිපරිජිතං සත්ථපරිජිතං නඛපරිජිතං අබීජං නිබ්බට්ටබීජඤ්ඤෙව පඤ්චම’’න්ති (චූළව. 250) ඛුද්දකවත්ථුකෙ අනුඤ්ඤාතා පඤ්ච සමණකප්පා නාම. පඤ්ච විසුද්ධියොති පරිවාරෙ එකුත්තරෙ ‘‘පඤ්ච විසුද්ධියො’’ති ඉමස්ස නිද්දෙසෙ ‘‘නිදානං උද්දිසිත්වා අවසෙසං සුතෙන සාවෙතබ්බං, අයං පඨමා විසුද්ධී’’තිආදිනා (පරි. 325) නයෙන දස්සිතා පඤ්ච පාතිමොක්ඛුද්දෙසසඞ්ඛාතා පඤ්ච විසුද්ධියො ච ‘‘සුත්තුද්දෙසො පාරිසුද්ධිඋපොසථො අධිට්ඨානුපොසථො පවාරණා සාමග්ගිඋපොසථොයෙව පඤ්චමො’’ති (පරි. 325) එවං වුත්තා පඤ්ච විසුද්ධියො චාති ද්වෙපඤ්චවිසුද්ධියො ‘‘ද්විපඤ්චවිඤ්ඤාණානී’’තිආදීසු විය සාමඤ්ඤවචනෙන සඞ්ගහිතා.

3115-7. නිස්සෙසෙන දීයති පඤ්ඤපීයති එත්ථ සික්ඛාපදන්ති නිදානං, තෙසං තෙසං සික්ඛාපදානං පඤ්ඤත්තියා ඨානභූතං වෙසාලීආදි. පුං වුච්චති නිරයො, තං ගලති මද්දති නෙරයිකදුක්ඛං අනුභවතීති පුග්ගලො, සත්තො. අරියපුග්ගලා ¶ තංසදිසත්තා, භූතපුබ්බගතියා වා ‘‘පුග්ගලා’’ති වෙදිතබ්බා. ඉධ පනෙතෙ සික්ඛාපදවීතික්කමස්ස ආදිකම්මිකා අධිප්පෙතා. ඉදානි පුග්ගලනිද්දෙසං වක්ඛති. වසති එත්ථ භගවතො ආණාසඞ්ඛාතා සික්ඛාපදපඤ්ඤත්ති තං පටිච්ච පවත්තතීති වත්ථු, තස්ස තස්ස පුග්ගලස්ස සික්ඛාපදපඤ්ඤත්තිහෙතුභූතො අජ්ඣාචාරො.

විධානං විභජනං විධි, පභෙදො. පඤ්ඤාපීයති භගවතො ආණා පකාරෙන ඤාපීයති එතායාති පඤ්ඤත්ති, පඤ්ඤත්තියා විධි පභෙදො ‘‘පඤ්ඤත්තිවිධි’’න්ති වත්තබ්බෙ ‘‘විධිං පඤ්ඤත්තියා’’ති ¶ ගාථාබන්ධවසෙන අසමත්ථනිද්දෙසො. සා පන පඤ්ඤත්තිවිධි පඤ්ඤත්තිඅනුපඤ්ඤත්ති අනුප්පන්නපඤ්ඤත්ති සබ්බත්ථපඤ්ඤත්ති පදෙසපඤ්ඤත්ති සාධාරණපඤ්ඤත්ති අසාධාරණපඤ්ඤත්ති එකතොපඤ්ඤත්ති උභතොපඤ්ඤත්තිවසෙන නවවිධා හොති.

‘‘විපත්ති ආපත්ති අනාපත්තී’’ති පදච්ඡෙදො, විපජ්ජන්ති එතාය සීලාදයොති විපත්ති. සා පන සීලආචාරදිට්ඨිආජීවානං වසෙන චතුබ්බිධා. සා පන උද්දෙසවසෙන හෙට්ඨා දස්සිතාව. ආපජ්ජන්ති එතාය අකුසලාබ්යාකතභූතාය භගවතො ආණාවීතික්කමන්ති ආපත්ති. සා පුබ්බපයොගාදිවසෙන අනෙකප්පභෙදා ආපත්ති. අනාපත්ති අජානනාදිවසෙන ආණාය අනතික්කමනං. සමුට්ඨාති එතෙහි ආපත්තීති සමුට්ඨානානි, කායාදිවසෙන ඡබ්බිධානි ආපත්තිකාරණානි. සමුට්ඨානානං නයො සමුට්ඨානනයො, තං.

වජ්ජඤ්ච කම්මඤ්ච කිරියා ච සඤ්ඤා ච චිත්තඤ්ච ආණත්ති ච වජ්ජකම්මක්රියාසඤ්ඤාචිත්තාණත්තියො, තාසං විධි තථා වුච්චති, තං. වජ්ජවිධින්ති ‘‘යස්සා සචිත්තකපක්ඛෙ චිත්තං අකුසලමෙව හොති, අයං ලොකවජ්ජා, සෙසා පණ්ණත්තිවජ්ජා’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. පඨමපාරාජිකවණ්ණනා) වුත්තං වජ්ජවිධිං. කම්මවිධින්ති ‘‘සබ්බා ච කායකම්මවචීකම්මතදුභයවසෙන තිවිධා හොන්තී’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. පඨමපාරාජිකවණ්ණනා) දස්සිතං කම්මවිධිං ¶ . ක්රියාවිධින්ති ‘‘අත්ථාපත්ති කිරියතො සමුට්ඨාති, අත්ථි අකිරියතො, අත්ථි කිරියාකිරියතො, අත්ථි සියා කිරියතො සියා අකිරියතො’’තිආදිනා (කඞ්ඛා. අට්ඨ. පඨමපාරාජිකවණ්ණනා) නයෙන දස්සිතං කිරියාවිධිං. සඤ්ඤාවිධින්ති ‘‘සඤ්ඤාවිමොක්ඛා’’තිආදිනා (කඞ්ඛා. අට්ඨ. පඨමපාරාජිකවණ්ණනා) නයෙන දස්සිතං සඤ්ඤාවිධිං.

චිත්තවිධින්ති ‘‘සබ්බාපි චිත්තවසෙන දුවිධා හොන්ති සචිත්තකා, අචිත්තකා චා’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. පඨමපාරාජිකවණ්ණනා) වුත්තං චිත්තවිධිං. ආණත්තිවිධින්ති ‘‘සාණත්තිකං අනාණත්තික’’න්ති වුත්තං ආණත්තිවිධිං. අඞ්ගවිධානන්ති සබ්බසික්ඛාපදෙසු ආපත්තීනං වුත්තං අඞ්ගවිධානඤ්ච. වෙදනාත්තිකං, කුසලත්තිකඤ්චාති යොජනා. තං පන ‘‘අකුසලචිත්තං, ද්විචිත්තං, තිචිත්තං, දුක්ඛවෙදනං, ද්විවෙදනං, තිවෙදන’’න්ති තත්ථ තත්ථ දස්සිතමෙව.

සත්තරසවිධං ¶ එතං ලක්ඛණන්ති යථාවුත්තනිදානාදිසත්තරසප්පභෙදං සබ්බසික්ඛාපදානං සාධාරණලක්ඛණං. දස්සෙත්වාති පකාසෙත්වා. බුධො විනයකුසලො. තත්ථ තත්ථ සික්ඛාපදෙසු යථාරහං යොජෙය්යාති සම්බන්ධො.

3118. ඉමෙසු සත්තරසසු ලක්ඛණෙසු නිදානපුග්ගලෙ තාව නිද්දිසිතුමාහ ‘‘නිදාන’’න්තිආදි. තත්ථාති තෙසු සත්තරසසු සාධාරණලක්ඛණෙසු, නිද්ධාරණෙ චෙතං භුම්මං. නිදානන්ති නිද්ධාරිතබ්බදස්සනං. ‘‘පුර’’න්ති ඉදං ‘‘වෙසාලී’’තිආදිපදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. සක්කභග්ගාති එතෙහි ජනපදවාචීහි සද්දෙහි ඨානනිස්සිතා නාගරාව ගහෙතබ්බා. තානි ච ‘‘සක්කෙසු විහරති කපිලවත්ථුස්මිං, භග්ගෙසු විහරති සුසුමාරගිරෙ’’ති තත්ථ තත්ථ සික්ඛාපදනිදානෙ නිදස්සිතානෙව.

3119. ‘‘දස වෙසාලියා’’තිආදීනං අත්ථවිනිච්ඡයො උත්තරෙ ආවි භවිස්සති. ගිරිබ්බජෙති රාජගහනගරෙ. තඤ්හි ¶ සමන්තා ඨිතෙහි ඉසිගිලිආදීහි පඤ්චහි පබ්බතෙහි වජසදිසන්ති ‘‘ගිරිබ්බජ’’න්ති වුච්චති.

3121. භික්ඛූනං පාතිමොක්ඛස්මිං සුදින්නධනියාදයො තෙවීසතිවිධා ආදිකම්මිකපුග්ගලා වුත්තාති යොජනා.

3122. උභයපාතිමොක්ඛෙ ආගතා තෙ සබ්බෙ ආදිකම්මිකපුග්ගලා පරිපිණ්ඩිතා තිංස භවන්තීති යොජනා. වත්ථුආදීනං විනිච්ඡයො උත්තරෙ වක්ඛමානත්තා ඉධ න වුත්තො. නනු ච නිදානපුග්ගලවිනිච්ඡයම්පි තත්ථ වක්ඛතීති සො ඉධ කස්මා වුත්තොති? නායං දොසො, ඉමස්ස පකරණත්තා ඉධාපි වත්තබ්බොති. යදි එවං වත්ථුආදිවිනිච්ඡයොපි ඉධ වත්තබ්බො සියා, සො කස්මා න වුත්තොති? එකයොගනිද්දිට්ඨස්ස ඉමස්ස වචනෙන සොපි වුත්තොයෙව හොතීති එකදෙසදස්සනවසෙන සංඛිත්තොති දට්ඨබ්බො.

3123. යො එනං තරුං ජානාති, සො පඤ්ඤත්තිං අසෙසතො ජානාතීති සම්බන්ධො. එත්ථ ‘‘එනං තරු’’න්ති ඉමිනා නිදානාදිසත්තරසප්පකාරං සබ්බසික්ඛාපදසාධාරණලක්ඛණසමුදායං රූපකෙන දස්සෙති. කිං විසිට්ඨං තරුන්ති ආහ ‘‘තිමූල’’න්තිආදි.

තත්ථ ¶ තිමූලන්ති නිදානපුග්ගලවත්ථුසඞ්ඛාතානි තීණි මූලානි එතස්සාති තිමූලං. නවපත්තන්ති නවවිධපණ්ණත්තිසඞ්ඛාතානි පත්තානි එතස්සාති නවපත්තං. ද්වයඞ්කුරන්ති ලොකවජ්ජපණ්ණත්තිවජ්ජසඞ්ඛාතා ද්වෙ අඞ්කුරා එතස්සාති ද්වයඞ්කුරං. ‘‘ද්විඅඞ්කුර’’න්ති වත්තබ්බෙ ඉ-කාරස්ස අයාදෙසං කත්වා ‘‘ද්වයඞ්කුර’’න්ති වුත්තං. සත්තඵලන්ති ආණත්තිආපත්තිඅනාපත්තිවිපත්තිසඤ්ඤාවෙදනාකුසලත්තිකසඞ්ඛාතානි සත්ත ඵලානි එතස්සාති සත්තඵලං. ඡපුප්ඵන්ති ඡසමුට්ඨානසඞ්ඛාතානි පුප්ඵානි එතස්සාති ඡපුප්ඵං. ද්විප්පභවන්ති චිත්තකම්මසඞ්ඛාතා ද්වෙ පභවා එතස්සාති ද්විප්පභවං. ද්විසාඛන්ති ¶ කිරියඅඞ්ගසඞ්ඛාතා ද්වෙ සාඛා එතස්සාති ද්විසාඛං. එනං තරුං යො ජානාතීති යො වුත්තො භික්ඛු වුත්තසරූපසාධාරණසත්තරසලක්ඛණරාසිවිනිච්ඡයසඞ්ඛාතතරුං ජානාති. සොති සො භික්ඛු. පඤ්ඤත්තින්ති විනයපිටකං. අසෙසතොති සබ්බසො.

3124. ඉති එවං මධුරපදත්ථං අනාකුලං පරමං උත්තමං ඉමං විනිච්ඡයං යො පඨති වාචුග්ගතං කරොන්තො පරියාපුණාති, ගරුසන්තිකෙ සාධුකං සුණාති, පරිපුච්ඡතෙ ච අත්ථං පරිපුච්ඡති ච, සො භික්ඛු විනය විනිච්ඡයෙ උපාලිසමො භවති විනයධරානං එතදග්ගට්ඨානෙ නික්ඛිත්තෙන උපාලිමහාථෙරෙන සදිසො භවතීති යොජනා.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

පකිණ්ණකවිනිච්ඡයකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

කම්මට්ඨානවිභාවනාවිධානකථාවණ්ණනා

එසා කථිකසණ්ඨිතී’’ති. (දී. නි. අට්ඨ. 1.190; ම. නි. අට්ඨ. 1.291; අ. නි. අට්ඨ. 2.3.64) –

වුත්තං ධම්මකථිකලක්ඛණං සමනුස්සරන්තොයමාචරියො පාතිමොක්ඛසංවරසීලපරිදීපකං විනිච්ඡයං නාතිසඞ්ඛෙපවිත්ථාරමුඛෙන දස්සෙත්වා තංමූලකානං ඉතරෙසඤ්ච තිණ්ණං සීලානං තංදස්සනෙනෙව දස්සිතභාවඤ්ච ¶ සීලවිසුද්ධිමූලිකා චිත්තවිසුද්ධිආදියො පඤ්චවිසුද්ධියො ච තංමූලිකඤ්ච අරියමග්ගසඞ්ඛාතං ඤාණදස්සනවිසුද්ධිං තදධිගමනීයං නිබ්බානඤ්ච දස්සෙත්වා යථාරද්ධං ¶ විනයකථං පරියොසාපෙතුකාමො ආහ ‘‘පාමොක්ඛෙ’’තිආදි. තත්ථ පාමොක්ඛෙති සමාධිආදීනං අනවජ්ජධම්මානං පතිට්ඨාභාවෙන උත්තමෙ. මොක්ඛප්පවෙසනෙති අමතමහානිබ්බානනගරස්ස පවෙසනනිමිත්තෙ. මුඛෙ අසහායද්වාරභූතෙ. යථාහ –

‘‘සග්ගාරොහණසොපානං, අඤ්ඤං සීලසමං කුතො;

ද්වාරං වා පන නිබ්බාන-නගරස්ස පවෙසනෙ’’ති. (විසුද්ධි. 1.9; බු. බං. අට්ඨ. 3.දීපඞ්කරබුද්ධවංසවණ්ණනා);

සබ්බදුක්ඛක්ඛයෙති ජාතිදුක්ඛාදිසබ්බදුක්ඛානං ඛයස්ස අරියමග්ගස්ස අධිගමූපායත්තා ඵලූපචාරෙන සබ්බදුක්ඛක්ඛයසඞ්ඛාතෙ. ‘‘පාමොක්ඛෙ’’ති ච ‘‘මොක්ඛප්පවෙසනෙ මුඛෙ’’ති ච ‘‘සබ්බදුක්ඛක්ඛයෙ’’ති ච ‘‘පාතිමොක්ඛස්මි’’න්ති එතස්ස විසෙසනං. වුත්තෙති පාරාජිකතො පට්ඨාය නානප්පකාරතො නිද්දිට්ඨෙ සති. ඉතරත්තයං වුත්තමෙවාති සම්බන්ධො. ඉන්ද්රියසංවරසීලආජීවපාරිසුද්ධිසීලපච්චයසන්නිස්සිතසීලසඞ්ඛාතං ඉතරං සීලත්තයං වුත්තමෙව හොති ‘‘රාජා ආගතො’’ති වුත්තෙ පරිසාය ආගමනං විය, තස්මා තං න වක්ඛාමාති අධිප්පායො.

3126. ඉදං චතුබ්බිධං සීලන්ති පාතිමොක්ඛසංවරසීලාදිං චතුපාරිසුද්ධිසීලං. ඤත්වාති ලක්ඛණාදිතො, වොදානතො, හානභාගියට්ඨිතිභාගියවිසෙසභාගියනිබ්බෙධභාගියාදිප්පකාරතො ච ජානිත්වා. තත්ථාති චතුබ්බිධසීලෙ. පතිට්ඨිතොති අච්ඡිද්දාදිඅඞ්ගසමන්නාගතභාවමාපාදනෙන පතිට්ඨිතො. සමාධින්ති උපචාරප්පනාභෙදලොකියසමාධිං. භාවෙත්වාති සමචත්තාලීසාය කම්මට්ඨානෙසු පුනප්පුනං අනුයොගවසෙන වඩ්ඪෙත්වා. පඤ්ඤායාති තිලක්ඛණාකාරාදිපරිච්ඡෙදිකාය ලොකුත්තරාය පඤ්ඤාය හෙතුභූතාය, කරණභූතාය ච. පරිමුච්චතීති සබ්බකිලෙසබන්ධනං ඡෙත්වා ¶ සංසාරචාරකා සමන්තතො මුච්චති, අනුපාදිසෙසාය නිබ්බානධාතුයා පරිනිබ්බායතීති අධිප්පායො.

3127. එවං සමාසතො වුත්තමෙවත්ථං නිද්දිසන්තො ආහ ‘‘දසානුස්සතියො’’තිආදි. දස අනුස්සතියො ච දස කසිණා ච දස අසුභා ච චතස්සො අප්පමඤ්ඤායො ච තථා චත්තාරො ආරුප්පා ච වුත්තා. අපරං කම්මට්ඨානද්වයඤ්ච වුත්තන්ති සම්බන්ධො.

තත්ථ ¶ දසානුස්සතියො නාම ‘‘බුද්ධානුස්සති, ධම්මානුස්සති, සඞ්ඝානුස්සති, සීලානුස්සති, චාගානුස්සති, දෙවතානුස්සති, කායගතාසති, මරණානුස්සති, ආනාපානසති, උපසමානුස්සතී’’ති (විසුද්ධි. 1.47) එවං වුත්තා දස අනුස්සතියො.

දස කසිණා නාම ‘‘පථවීකසිණං, ආපොකසිණං, තෙජොකසිණං, වායොකසිණං, නීලකසිණං, පීතකසිණං, ලොහිතකසිණං, ඔදාතකසිණං, ආලොකකසිණං, පරිච්ඡින්නාකාසකසිණ’’න්ති (විසුද්ධි. 1.47) වුත්තා ඉමෙ දස කසිණා.

දස අසුභා නාම ‘‘උද්ධුමාතකං, විනීලකං, විපුබ්බකං, විච්ඡිද්දකං, වික්ඛායිතකං, වික්ඛිත්තකං, හතවික්ඛිත්තකං, ලොහිතකං, පුළුවකං, අට්ඨික’’න්ති (විසුද්ධි. 1.47) වුත්තා ඉමෙ දස අසුභා.

චතස්සො අප්පමඤ්ඤායො නාම ‘‘මෙත්තා, කරුණා, මුදිතා, උපෙක්ඛා’’ති (විසුද්ධි. 1.47) වුත්තා ඉමෙ අප්පමඤ්ඤායො.

චත්තාරො ආරුප්පා නාම ‘‘ආකාසානඤ්චායතනං, විඤ්ඤාණඤ්චායතනං, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතන’’න්ති (විසුද්ධි. 1.47) වුත්තා ඉමෙ ආරුප්පා. අපරං කම්මට්ඨානද්වයං නාම ‘‘ආහාරෙපටික්කූලසඤ්ඤා, චතුධාතුවවත්ථාන’’න්ති වුත්තං ට්ඨානඋභයං.

3128. ඉච්චෙවං ¶ චත්තාලීසවිධං මනොභුනො කම්මට්ඨානං සබ්බම්පි කම්මට්ඨානං සමුද්දිට්ඨං සියාති යොජනා. කම්මස්ස යොගසඞ්ඛාතස්ස ඨානං ආරම්මණභාවෙන පවත්තිට්ඨානන්ති කම්මට්ඨානං. තිට්ඨති එත්ථ ඵලං තදායත්තවුත්තිතායාති ඨානං, කාරණං, කම්මස්ස විපස්සනාය ඨානං කාරණං කම්මට්ඨානං, කස්සාති ආහ ‘‘මනොභුනො’’ති. මනො අභිභවතීති මනොභූ, තස්ස මනොභුනො, කුසලචිත්තප්පවත්තිනිවාරණෙන තථාලද්ධනාමස්ස කාමදෙවස්සාති අත්ථො. ඉමිනා කම්මට්ඨානගණනාපරිච්ඡෙදො දස්සිතො.

3129-30. ඉමෙසං කම්මට්ඨානානං භාවනාමයං භින්දිත්වා දස්සෙතුං මාතිකං තාව දස්සෙන්තො ආහ ‘‘උපචාරප්පනාතො’’තිආදි. තත්ථ උපචාරප්පනාතොති ‘‘එත්තකානි කම්මට්ඨානානි උපචාරාවහානි ¶ , එත්තකානි අප්පනාවහානී’’ති එවං උපචාරප්පනාවසෙන ච. ඣානභෙදාති ‘‘එත්තකානි පඨමජ්ඣානිකානි, එත්තකානි තිකචතුක්කජ්ඣානිකානි, එත්තකානි පඤ්චකජ්ඣානිකානී’’තිආදිනා ඣානභෙදා ච. අතික්කමාති අඞ්ගානං, ආරම්මණානඤ්ච අතික්කමතො. වඩ්ඪනාවඩ්ඪනා චාපීති අඞ්ගුලද්වඞ්ගුලාදිවසෙන වඩ්ඪෙතබ්බා, අවඩ්ඪෙතබ්බා ච. ආරම්මණභූමිතොති නිමිත්තාරම්මණාදිආරම්මණතො චෙව ලබ්භමානාලබ්භමානභූමිතො ච.

ගහණාති දිට්ඨාදිවසෙන ගහෙතබ්බතො. පච්චයාති තංතංඨානානං පච්චයභාවතො ච. භිය්යොති පුන-සද්දත්ථනීහාරත්ථො. චරියානුකූලතොති රාගචරියාදීනං අනුකූලභාවතොති අයං විසෙසො අයං භෙදො. එතෙසු චත්තාලීසාය කම්මට්ඨානෙසු.

3131. එවං මාතිකං නිද්දිසිත්වා යථාක්කමං නිද්දිසන්තො පඨමං තාව උපචාරාවහාදයො දස්සෙතුමාහ ‘‘අට්ඨානුස්සතියො’’තිආදි ¶ . තත්ථාති තිස්සං මාතිකායං, තෙසු වා චත්තාලීසාය කම්මට්ඨානෙසු. අට්ඨානුස්සතියොති කායගතාසතිආනාපානසතිද්වයවජ්ජිතා බුද්ධානුස්සතිආදිකා අට්ඨ අනුස්සතියො ච. සඤ්ඤා ආහාරෙපටික්කූලසඤ්ඤා ච. වවත්ථානඤ්ච චතුධාතුවවත්ථානඤ්චාති ඉමෙ දස. උපචාරාවහාති බුද්ධගුණාදීනං පරමත්ථභාවතො, අනෙකවිධත්තා, එකස්සාපි ගම්භීරභාවතො ච එතෙසු දසසු කම්මට්ඨානෙසු අප්පනාවසෙන සමාධිස්ස පතිට්ඨාතුමසක්කුණෙය්යත්තා අප්පනාභාවනාප්පත්තො සමාධි උපචාරභාවෙයෙව පතිට්ඨාති, තස්මා එතෙ උපචාරාවහා.

නනු චෙත්ථ දුතියචතුත්ථාරුප්පසමාධි, ලොකුත්තරො ච සමාධි පරමත්ථධම්මෙ අප්පනං පාපුණාති, තස්මා ‘‘පරමත්ථභාවතො’’ති හෙතු අප්පනමපාපුණනෙ කාරණභාවෙන න වුච්චතීති? න, තස්ස භාවනාවිසෙසෙන පරමත්ථධම්මෙ පවත්තිසම්භවතො, ඉමස්ස ච රූපාවචරචතුත්ථභාවනාවිසෙසසම්භවතො ච. තථා හි දුතියචතුත්ථාරුප්පසමාධි අප්පනාපත්තස්ස අරූපාවචරසමාධිස්ස චතුත්ථජ්ඣානස්ස ආරම්මණසමතික්කමමත්තභාවනාවසෙන සභාවාරම්මණෙපි අප්පනං පාපුණාති. විසුද්ධිභාවනානුක්කමබලෙන ලොකුත්තරො සමාධි අප්පනං පාපුණාතීති.

3132. තත්ථාති තෙසු ඣානාවහෙසු තිංසකම්මට්ඨානෙසු. අසුභාති උද්ධුමාතකාදයො දස අසුභා. කායගතාසතීති කායගතාසති චාති ඉමෙ එකාදස. පඨමජ්ඣානිකාති ඉමෙසං පටික්කූලාරම්මණත්තා, පටික්කූලාරම්මණෙ ච චිත්තස්ස චණ්ඩසොතාය නදියා අරිත්තබලෙන නාවාට්ඨානං ¶ විය විතක්කබලෙනෙව පවත්තිසම්භවතො අවිතක්කානං දුතියජ්ඣානාදීනං අසම්භවොති සවිතක්කස්ස පඨමජ්ඣානස්සෙව සම්භවතො පඨමජ්ඣානිකා. ආනාපානඤ්ච ¶ කසිණා චාති ඉමෙ එකාදස චතුක්කජ්ඣානිකා රූපාවචරචතුක්කජ්ඣානිකා ච චතුක්කනයෙන, පඤ්චකජ්ඣානිකා ච.

3133. තිස්සොව අප්පමඤ්ඤාති මෙත්තා, කරුණා, මුදිතාති අප්පමඤ්ඤා තිස්සොව. සාමඤ්ඤනිද්දෙසෙ එතාසමෙව ගහණං කථං විඤ්ඤායතීති? ‘‘අථ පච්ඡිමා’’තිආදිනා චතුත්ථාය අප්පමඤ්ඤාය චතුත්ථජ්ඣානිකභාවස්ස වක්ඛමානත්තා පාරිසෙසතො තං විඤ්ඤායති. තිකජ්ඣානානීති තිකජ්ඣානිකා. ‘‘තිකජ්ඣානා’’ති වත්තබ්බෙ ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන එවං වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. මෙත්තාදීනං දොමනස්සසහගතබ්යාපාදවිහිංසානභිරතීනං පහායකත්තා දොමනස්සපටිපක්ඛෙන සොමනස්සෙනෙව සහගතතා වුත්තාති චතුක්කනයෙන තිකජ්ඣානිකතා වුත්තා, පඤ්චකනයෙන චතුක්කජ්ඣානිකතා ච.

‘‘අථා’’ති ඉදං ‘‘පච්ඡිමා’’ති පදස්ස ‘‘තිස්සො’’ති ඉමිනා පුරිමපදෙන සම්බන්ධනිවත්තනත්ථං. පච්ඡිමා අප්පමඤ්ඤා, චත්තාරො ආරුප්පා ච චතුත්ථජ්ඣානිකා මතා චතුක්කනයෙන, පඤ්චමජ්ඣානිකා ච. ‘‘සබ්බෙ සත්තා සුඛිතා හොන්තු, දුක්ඛා මුච්චන්තු, ලද්ධසුඛසම්පත්තිතො මා විගච්ඡන්තූ’’ති මෙත්තාදිතිවිධවසප්පවත්තං බ්යාපාරත්තයං පහාය කම්මස්සකතාදස්සනෙන සත්තෙසු මජ්ඣත්තාකාරප්පත්තභාවනානිබ්බත්තාය තත්රමජ්ඣත්තොපෙක්ඛාය බලවතරත්තා අප්පනාප්පත්තස්ස උපෙක්ඛාබ්රහ්මවිහාරස්ස සුඛසහගතතාසම්භවතො උපෙක්ඛාසහගතතා වුත්තා.

3134. අඞ්ගාරම්මණතො අතික්කමො ද්විධා වුත්තොති යොජනා. චතුක්කතිකජ්ඣානෙසූති දසකසිණා, ආනාපානසතීති එකාදසසු චතුක්කජ්ඣානිකෙසු චෙව මෙත්තාදිපුරිමබ්රහ්මවිහාරත්තයසඞ්ඛාතෙසු ¶ තිකජ්ඣානිකෙසු ච කම්මට්ඨානෙසු. අඞ්ගාතික්කමතාති එකස්මිංයෙව ආරම්මණෙ විතක්කාදිඣානඞ්ග සමතික්කමෙන පඨමජ්ඣානාදීනං ආරම්මණෙයෙව දුතියජ්ඣානාදීනං උප්පත්තිතො අඞ්ගාතික්කමො අධිප්පෙතොති අත්ථො. අඞ්ගාතික්කමොයෙව අඞ්ගාතික්කමතා.

3135. අඞ්ගාතික්කමතොති තතියජ්ඣානසම්පයුත්තසොමනස්සාතික්කමනතො. ආරම්මණමතික්කම්මාති පටිභාගනිමිත්තකසිණුග්ඝාටිමාකාසතබ්බිසයපඨමාරුප්පවිඤ්ඤාණතදභාවසඞ්ඛාතානි චත්තාරි ආරම්මණානි යථාක්කමං අතික්කමිත්වා. කසිණුග්ඝාටිමාකාසතබ්බිසයපඨමාරුප්පවිඤ්ඤාණතදභාවතබ්බිසයතතියාරුප්පවිඤ්ඤාණසඞ්ඛාතෙසු ¶ චතූසු ආරම්මණෙසු ආරුප්පා ආකාසානඤ්චායතනාදීනි චත්තාරි අරූපාවචරජ්ඣානානි ජායරෙ උප්පජ්ජන්ති.

3136. එත්ථාති එතෙසු ආරම්මණෙසු. වඩ්ඪෙතබ්බානීති ‘‘යත්තකං ඔකාසං කසිණෙන ඵරති, තදබ්භන්තරෙ දිබ්බාය සොතධාතුයා සද්දං සොතුං, දිබ්බෙන චක්ඛුනා රූපං පස්සිතුං, පරසත්තානඤ්ච චෙතසා චිත්තං අඤ්ඤාතුං සමත්ථො හොතී’’ති වුත්තප්පයොජනං සන්ධාය අඞ්ගගණනාදිවසෙන පරිච්ඡින්දිත්වා යත්තකං ඉච්ඡති, තත්තකං වඩ්ඪෙතබ්බානි. සෙසං අසුභාදි සබ්බං තං කම්මට්ඨානං පයොජනාභාවා න වඩ්ඪෙතබ්බමෙවාති යොජනා.

3137. තත්ථ තෙසු කම්මට්ඨානෙසු දස කසිණා ච දස අසුභා ච කායගතාසති, ආනාපානසතීති ඉමෙ බාවීසති කම්මට්ඨානානි පටිභාගාරම්මණානීති යොජනා. එත්ථ ‘‘කසිණා’’තිආදිනා තදාරම්මණානි ඣානානි ගහිතානි.

3138. ධාතුවවත්ථනන්ති ¶ චතුධාතුවවත්ථානං, ගාථාබන්ධවසෙන රස්සත්තං. විඤ්ඤාණඤ්චාති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං. නෙවසඤ්ඤාති නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං. දස ද්වෙති ද්වාදස. භාවගොචරාති සභාවධම්මගොචරා, පරමත්ථධම්මාලම්බණාති වුත්තං හොති.

3139. ද්වෙ ච ආරුප්පමානසාති ආකාසානඤ්චායතනආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඞ්ඛාතා අරූපාවචරචිත්තුප්පාදා ද්වෙ ච. ඡ ඉමෙ ධම්මා නවත්තබ්බගොචරා නිද්දිට්ඨාති යොජනා චතුන්නං අප්පමඤ්ඤානං සත්තපඤ්ඤත්තියා, පඨමාරුප්පස්ස කසිණුග්ඝාටිමාකාසපඤ්ඤත්තියා, තතියාරුප්පස්ස පඨමාරුප්පවිඤ්ඤාණාභාවපඤ්ඤත්තියා ච ආරම්මණත්තා.

3140. පටික්කූලසඤ්ඤාති ආහාරෙපටික්කූලසඤ්ඤා. කායගතාසතීති ද්වාදසෙව භූමිතො දෙවෙසු කාමාවචරදෙවෙසු කුණපානං, පටික්කූලාරහස්ස ච අසම්භවා න පවත්තන්තීති යොජනා.

3141. තානි ද්වාදස ච. භිය්යොති අධිකත්ථෙ නිපාතො, තතො අධිකං ආනාපානසති චාති තෙරස රූපාරූපලොකෙ අස්සාසපස්සාසානඤ්ච අභාවා සබ්බසො න ජායරෙති යොජනා.

3142. අරූපාවචරෙ ¶ අරූපභවෙ චතුරො ආරුප්පෙ ඨපෙත්වා අඤ්ඤෙ ඡත්තිංස ධම්මා රූපසමතික්කමාභාවා න ජායන්තීති යොජනා. සබ්බෙ සමචත්තාලීස ධම්මා මානුසෙ මනුස්සලොකෙ සබ්බෙසමෙව ලබ්භමානත්තා ජායන්ති.

3143. චතුත්ථකසිණං හිත්වාති වායොකසිණං දිට්ඨඵුට්ඨෙන ගහෙතබ්බත්තා තං වජ්ජෙත්වා නව කසිණා ච දස අසුභා චාති තෙ එකූනවීසති ධම්මා දිට්ඨෙනෙව චක්ඛුවිඤ්ඤාණෙන පුබ්බභාගෙ පරිකම්මකාලෙ ගහෙතබ්බා භවන්තීති ¶ යොජනා. පුබ්බභාගෙ චක්ඛුනා ඔලොකෙත්වා පරිකම්මං කතං, තෙන උග්ගහිතනිමිත්තං තෙසං ගහෙතබ්බන්ති වුත්තං හොති.

3144. ඵුට්ඨෙනාති නාසිකග්ගෙ, උත්තරොට්ඨෙ වා ඵුට්ඨවසෙන. කායගතාසතියං තචපඤ්චකං දිට්ඨෙන ගහෙතබ්බං. මාලුතොති වායොකසිණං දිට්ඨඵුට්ඨෙන ගහෙතබ්බං උච්ඡුසස්සාදීනං පත්තෙසු චලමානවණ්ණග්ගහණමුඛෙන, කායප්පසාදඝට්ටනෙන ච ගහෙතබ්බත්තා. එත්ථ එතෙසු කම්මට්ඨානෙසු. සෙසකන්ති වුත්තාවසෙසං. බුද්ධානුස්සතිආදිකා අට්ඨානුස්සතියො, චත්තාරො බ්රහ්මවිහාරා, චත්තාරො ආරුප්පා, ආහාරෙපටික්කූලසඤ්ඤා, චතුධාතුවවත්ථානං, කායගතාසතියං වක්කපඤ්චකාදීනි චාති සබ්බමෙතං පරතො සුත්වා ගහෙතබ්බත්තා සුතෙනෙව ගහෙතබ්බන්ති වුත්තං.

3145. එත්ථ එතෙසු කම්මට්ඨානෙසු ආකාසකසිණං ඨපෙත්වා නව කසිණා පඨමාරුප්පචිත්තස්ස ආරම්මණභූතකසිණුග්ඝාටිමාකාසස්ස හෙතුභාවතො පච්චයා ජායරෙ පච්චයා භවන්තීති යොජනා.

3146. දසපි කසිණා අභිඤ්ඤානං දිබ්බචක්ඛුඤාණාදීනං පච්චයා භවන්තීති යොජනා. චතුත්ථස්සාති චතුත්ථස්ස බ්රහ්මවිහාරස්ස.

3147. හෙට්ඨිමහෙට්ඨිමාරුප්පන්ති ආකාසානඤ්චායතනාදිකං. පරස්ස ච පරස්ස චාති විඤ්ඤාණඤ්චායතනාදිඋත්තරජ්ඣානස්ස පච්චයොති පකාසිතන්ති යොජනා. නෙවසඤ්ඤාති නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං. නිරොධස්සාති සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධස්ස, තාය නිරොධසමාපත්තියා.

3148. සබ්බෙති ¶ සමචත්තාලීසකම්මට්ඨානධම්මා. සුඛවිහාරස්සාති දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරස්ස. භවනිස්සරණස්ස ¶ චාති විභවූපනිස්සයතාය විපස්සනාපාදකත්තෙන ආසවක්ඛයඤාණෙන අධිගන්තබ්බස්ස නිබ්බානස්ස ච. භවසුඛානඤ්චාති පරිකම්මොපචාරභාවනාවසප්පවත්තානි කාමාවචරකුසලචිත්තානි කාමසුගතිභවසුඛානං, රූපාවචරප්පනාවසපවත්තානි රූපාවචරචිත්තානි රූපාවචරභවසුඛානං, ඉතරානි අරූපාවචරභූතානි අරූපාවචරභවසුඛානඤ්ච පච්චයාති දීපිතා.

3149. දස අසුභා, කායගතාසතීති ඉමෙ එකාදස රාගචරිතස්ස විසෙසතො අනුකූලා විඤ්ඤෙය්යාති යොජනා. ‘‘විසෙසතො’’ති ඉමිනා රාගස්ස උජුවිපච්චනීකභාවෙන ච අතිසප්පායතො ච වුත්තො, ඉතරෙ ච අපටික්ඛිත්තාති දීපෙති. වුත්තඤ්හෙතං විසුද්ධිමග්ගෙ ‘‘සබ්බඤ්චෙතං උජුවිපච්චනීකවසෙන ච අතිසප්පායවසෙන ච වුත්තං, රාගාදීනං පන අවික්ඛම්භිකා, සද්ධාදීනං වා අනුපකාරා කුසලභාවනා නාම නත්ථී’’ති (විසුද්ධි. 1.47).

3150. සවණ්ණකසිණාති චතූහි වණ්ණකෙහි කසිණෙහි සහිතා. චතස්සො අප්පමඤ්ඤායොති ඉමෙ අට්ඨ දොසචරිතස්ස අනුකූලාති පකාසිතාති යොජනා.

3151. මොහප්පකතිනොති මොහචරිතස්ස. ‘‘ආනාපානසති එකාවා’’ති පදච්ඡෙදො.

3152. මරණූපසමෙති මරණඤ්ච උපසමො ච මරණූපසමං, තස්මිං මරණූපසමෙ. සතීති මරණානුස්සති, උපසමානුස්සති චාති එතෙ චත්තාරො ධම්මා. පඤ්ඤාපකතිනොති බුද්ධිචරිතස්ස.

3153. ආදිඅනුස්සතිච්ඡක්කන්ති ¶ බුද්ධධම්මසඞ්ඝසීලචාගදෙවතානුස්සතිසඞ්ඛාතං ඡක්කං. සද්ධාචරිතවණ්ණිතන්ති සද්ධාචරිතස්ස අනුකූලන්ති කථිතං. ආරුප්පාති චත්තාරො ආරුප්පා. සෙසා කසිණාති භූතකසිණආලොකාකාසකසිණානං වසෙන ඡ කසිණාති සෙසා දස ධම්මා. සබ්බානුරූපකාති සබ්බෙසං ඡන්නං චරියානං අනුකූලාති අත්ථො.

3154-8. එවං යථානික්ඛිත්තමාතිකානුක්කමෙන කම්මට්ඨානප්පභෙදං විභාවෙත්වා ඉදානි භාවනානයං දස්සෙතුමාහ ‘‘එව’’න්තිආදි. එවං පභෙදතො ඤත්වා කම්මට්ඨානානීති යථාවුත්තභෙදනයමුඛෙන ¶ භාවනාමයාරම්භදස්සනං. පණ්ඩිතොති තිහෙතුකපටිසන්ධිපඤ්ඤාය පඤ්ඤවා භබ්බපුග්ගලො. තෙසූති නිද්ධාරණෙ භුම්මං. මෙධාවීති පාරිහාරියපඤ්ඤාය සමන්නාගතො. දළ්හං ගහෙත්වානාතිආදිමජ්ඣපරියොසානෙ සුට්ඨු සල්ලක්ඛන්තෙන දළ්හං අට්ඨිං කත්වා සක්කච්චං උග්ගහෙත්වා. කල්යාණමිත්තකොති –

නො චට්ඨානෙ නියොජකො’’ති. (විසුද්ධි. 1.37; නෙත්ති. 113) –

වුත්තලක්ඛණකො සීලසුතපඤ්ඤාදිගුණසමන්නාගතකල්යාණමිත්තකො.

පඨමමෙව පලිබොධානං උච්ඡෙදං කත්වාති යොජනා. පඨමන්ති භාවනාරම්භතො පඨමමෙව. පලිබොධානං උච්ඡෙදං කත්වාති –

ගන්ථො ඉද්ධීති තෙ දසා’’ති. (විසුද්ධි. 1.41) –

වුත්තානං දසමහාපලිබොධානං, දීඝකෙසනඛලොමච්ඡෙදනචීවරරජනපත්තපචනාදීනං ඛුද්දකපඅබොධානඤ්චාති උභයෙසං පලිබොධානං උච්ඡෙදං කත්වා නිට්ඨාපනෙන වා ආලයපරිච්චාගෙන වා උච්ඡෙදං කත්වා. ඉද්ධි පනෙත්ථ විපස්සනාය පලිබොධො හොති, න සමාධිභාවනාය. වුත්තඤ්හෙතං විසුද්ධිමග්ගෙ ‘‘ඉද්ධීති පොථුජ්ජනිකා ඉද්ධි. සා හි උත්තානසෙය්යකදාරකො විය, තරුණසස්සං විය ච දුප්පරිහාරා හොති, අප්පමත්තකෙනෙව භිජ්ජති. සා පන විපස්සනාය පලිබොධො හොති, න සමාධිස්ස සමාධිං පත්වා පත්තබ්බත්තා’’ති (විසුද්ධි. 1.41).

දොසවජ්ජිතෙ ¶ , අනුරූපෙ ච විහාරෙ වසන්තෙනාති යොජනා. දොසවජ්ජිතෙති –

‘‘මහාවාසං නවාවාසං, ජරාවාසඤ්ච පන්ථනිං;

සොණ්ඩිං පණ්ණඤ්ච පුප්ඵඤ්ච, ඵලං පත්ථිතමෙව ච.

‘‘නගරං දාරුනා ඛෙත්තං, විසභාගෙන පට්ටනං;

පච්චන්තසීමාසප්පායං, යත්ථ මිත්තො න ලබ්භති.

‘‘අට්ඨාරසෙතානි ඨානානි, ඉති විඤ්ඤාය පණ්ඩිතො;

ආරකා පරිවජ්ජෙය්ය, මග්ගං පටිභයං යථා’’ති. (විසුද්ධි. 1.52) –

අට්ඨකථාසු වුත්තෙහි ඉමෙහි අට්ඨාරසහි දොසෙහි ගජ්ජිතෙ.

‘‘ඉධ ¶ , භික්ඛවෙ, සෙනාසනං නාතිදූරං හොති නච්චාසන්නං ගමනාගමනසම්පන්නං, දිවා අප්පාකිණ්ණං, රත්තිං අප්පසද්දං අප්පනිග්ඝොසං, අප්පඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සං, තස්මිං ඛො පන සෙනාසනෙ විහරන්තස්ස අප්පකසිරෙනෙව උප්පජ්ජන්ති චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරා, තස්මිං ඛො පන සෙනාසනෙ යෙ තෙ භික්ඛූ විහරන්ති බහුස්සුතා ආගතාගමා ධම්මධරා විනයධරා මාතිකාධරා, තෙ කාලෙන කාලං උපසඞ්කමිත්වා පරිපුච්ඡති පරිපඤ්හති ‘ඉදං, භන්තෙ, කථං, ඉමස්ස කො අත්ථො’ති, තස්ස තෙ ආයස්මන්තො අවිවටඤ්චෙව විවරන්ති, අනුත්තානීකතඤ්ච උත්තානිං කරොන්ති, අනෙකවිහිතෙසු ච කඞ්ඛට්ඨානීයෙසු ධම්මෙසු කඞ්ඛං පටිවිනොදෙන්ති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, සෙනාසනං පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතං හොතී’’ති (අ. නි. 10.11) –

එවං භගවතා වණ්ණිතෙහි පඤ්චහි ගුණෙහි සමන්නාගතත්තා අනුරූපෙ භාවනාකම්මානුගුණෙ විහාරෙ විහරන්තෙනාති අත්ථො. පඨමාදීනීති පඨමදුතියාදීනි රූපාවචරජ්ඣානානි. සබ්බසො භාවෙත්වාති විසුද්ධිමග්ගෙ ¶ ‘‘සබ්බං භාවනාවිධානං අපරිහාපෙන්තෙන භාවෙතබ්බො’’ති (විසුද්ධි. 1.41) නික්ඛිත්තස්ස මාතිකාපදස්ස විත්ථාරක්කමෙන භාවෙත්වා, චිත්තවිසුද්ධිං සම්පාදෙත්වාති වුත්තං හොති.

සප්පඤ්ඤොති කම්මජතිහෙතුකපටිසන්ධිපඤ්ඤාය චෙව කම්මට්ඨානමනසිකාරසප්පායානි පරිග්ගහෙත්වා අසප්පායං පරිවජ්ජෙත්වා සප්පායසෙවනොපකාරාය පාරිහාරියපඤ්ඤාය ච සමන්නාගතො යොගාවචරො. තතොති නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනවජ්ජිතරූපාරූපජ්ඣානං විපස්සනාපාදකභාවෙන සමාපජ්ජිත්වා අට්ඨන්නං විපස්සනාපාදකජ්ඣානානමඤ්ඤතරතො ඣානා වුට්ඨාය. තෙනාහ විසුද්ධිමග්ගෙ ‘‘ඨපෙත්වා නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං ¶ අවසෙසරූපාරූපාවචරජ්ඣානානං අඤ්ඤතරතො වුට්ඨායා’’ති (විසුද්ධි. 2.663).

නාමරූපවවත්ථානං කත්වාති විසුද්ධිමග්ගෙ දිට්ඨිවිසුද්ධිනිද්දෙසෙ වුත්තනයෙන පඤ්චක්ඛන්ධාදිමුඛෙසු යථිච්ඡිතෙන මුඛෙන පවිසිත්වා නාමරූපං වවත්ථපෙත්වා ‘‘ඉදං නාමං, ඉදං රූපං, ඉමම්හා නාමරූපතො බ්යතිරිත්තං අත්තාදි කිඤ්චි වත්තබ්බං නත්ථී’’ති නිට්ඨං ගන්ත්වා, ඉමිනා දිට්ඨිවිසුද්ධි දස්සිතා.

කඞ්ඛං විතීරියාති යථාදිට්ඨනාමරූපධම්මානං විසුද්ධිමග්ගෙ කඞ්ඛාවිතරණවිසුද්ධිනිද්දෙසෙ (විසුද්ධි. 2.678 ආදයො) වුත්තනයෙන පඤ්චධා පරිග්ගහෙත්වා ‘‘න තාවිදං නාමරූපං අහෙතුකං, න අත්තාදිහෙතුක’’න්ති යාථාවතො නාමරූපස්ස පඤ්චධා දස්සනෙන අද්ධත්තයගතං ‘‘අහොසිං නු ඛො අහං අතීතමද්ධාන’’න්තිආදිනයප්පවත්තං (ම. නි. 1.18; සං. නි. 2.20; මහානි. 174) සොළසවිධං කඞ්ඛං, ‘‘සත්ථරි කඞ්ඛතී’’තිආදිනයප්පවත්තං (ධ. ස. 1008) අට්ඨවිධඤ්ච කඞ්ඛං වීරියෙන තරිත්වා පජහිත්වා, ඉමිනා කඞ්ඛාවිතරණවිසුද්ධි දස්සිතා හොති.

එවං කඞ්ඛාවිතරණවිසුද්ධිනිප්ඵාදනෙන ඤාතපරිඤ්ඤාය ඨිතො යොගාවචරො සප්පායං නාමරූපං ලක්ඛණත්තයං ආරොපෙත්වා කඞ්ඛාවූපසමඤාණෙන මග්ගාමග්ගඤාණදස්සනවිසුද්ධිනිද්දෙසෙ (විසුද්ධි. 2.692 ආදයො) වුත්තනයෙන සඞ්ඛාරෙ සම්මසන්තො ඔභාසො, ඤාණං, පීති, පස්සද්ධි, සුඛං, අධිමොක්ඛො, පග්ගහො, උපට්ඨානං, උපෙක්ඛා, නිකන්තීති දසසු උපක්කිලෙසෙසු පාතුභූතෙසු තථා පාතුභූතෙ ඔභාසාදයො දස උපක්කිලෙසෙ ‘‘අමග්ගො’’ති මග්ගවීථිපටිපන්නං විපස්සනාඤාණමෙව ‘‘මග්ගො’’ති ¶ පණ්ඩිතො පඤ්ඤවා යොගාවචරො ජානාතීති අත්ථො, ඉමිනා මග්ගාමග්ගඤාණදස්සනවිසුද්ධි සඞ්ඛෙපතො දස්සිතා හොති.

3159. එත්තාවතා ¶ තෙසං තිණ්ණං වවත්ථානෙති යොජනා. එත්තාවතාති ‘‘නාමරූපවවත්ථානං කත්වා’’තිආදිනා සඞ්ඛෙපතො දස්සිතනයෙන. තෙසං තිණ්ණන්ති දිට්ඨිවිසුද්ධි, කඞ්ඛාවිතරණවිසුද්ධි, මග්ගාමග්ගඤාණදස්සනවිසුද්ධීති තීහි විසුද්ධීහි සකසකවිපස්සනානං නාමරූපතප්පච්චයමග්ගාමග්ගානං තිණ්ණං. වවත්ථානෙ කතෙ නියමෙ කතෙ. තිණ්ණං සච්චානන්ති දුක්ඛසමුදයමග්ගසඞ්ඛආතානං තිණ්ණං සච්චානං. වවත්ථානං කතං සියාති ඤාතතීරණපරිඤ්ඤාසඞ්ඛාතෙන ලොකියෙනෙව ඤාණෙන අනුබොධවසෙන නිච්ඡයො කතො හොතීති අත්ථො. කථං? නාමරූපවවත්ථානසඞ්ඛාතෙන දිට්ඨිවිසුද්ධිඤාණෙන දුක්ඛසච්චවවත්ථානං කතං හොති, පච්චයපරිග්ගහසඞ්ඛාතෙන කඞ්ඛාවිතරණවිසුද්ධිඤාණෙන සමුදයසච්චවවත්ථානං, මග්ගාමග්ගවවත්ථානසඞ්ඛාතෙන මග්ගාමග්ගඤාණදස්සනෙන මග්ගසච්චවවත්ථානං.

3160-1. එවං ඤාතතීරණපරිඤ්ඤාද්වයං සඞ්ඛෙපතො දස්සෙත්වා පහානපරිඤ්ඤාය සරීරභූතානි නව ඤාණානි දස්සෙතුමාහ ‘‘උදයබ්බයා’’තිආදි. තත්ථ උදයබ්බයාති උප්පාදභඞ්ගානුපස්සනාවසප්පවත්තා උත්තරපදලොපෙන ‘‘උදයබ්බයා’’ති වුත්තා. තත්ථ උදයං මුඤ්චිත්වා වයෙ වා පවත්තා භඞ්ගානුපස්සනා ‘‘භඞ්ගා’’ති වුත්තා. භයඤ්ච ආදීනවො ච නිබ්බිදා ච භයාදීනවනිබ්බිදා, සඞ්ඛාරානං භයතො අනුපස්සනවසෙන පවත්තා භයානුපස්සනා ච දිට්ඨභයානං ආදීනවතො පෙක්ඛනවසෙන පවත්තා ආදීනවානුපස්සනා ච දිට්ඨාදීනවෙසු නිබ්බෙදවසෙන පවත්තා නිබ්බිදානුපස්සනා ච තථා වුත්තා. නිබ්බින්දිත්වා සඞ්ඛාරෙහි මුච්චිතුකාමතාවසෙනෙව පවත්තං ඤාණං මුච්චිතුකාමතාඤාණං. මුච්චනස්ස උපායසම්පටිපාදනත්ථං පුන සඞ්ඛාරත්තයපටිග්ගහවසපවත්තං ඤාණං පටිසඞ්ඛානුපස්සනා.

සඞ්ඛාරධම්මෙ භයනන්දිවිවජ්ජනවසෙන අජ්ඣුපෙක්ඛිත්වා පවත්තඤාණං සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාඤාණං, සච්චානුලොමො තදධිගමාය එකන්තපච්චයො ¶ හොතීති ‘‘සච්චානුලොමික’’න්ති ච කලාපසම්මසනඤාණාදීනං පුරිමානං නවන්නං කිච්චනිප්ඵත්තියා, උපරි ච සත්තතිංසාය බොධිපක්ඛියධම්මානඤ්ච අනුලොමනතො ‘‘අනුලොමඤාණ’’න්ති ච වුත්තං නවමං ඤාණඤ්චාති යා නවානුපුබ්බවිපස්සනාසඞ්ඛාතා පහානපරිඤ්ඤා දස්සිතා, අයං ‘‘පටිපදාඤාණදස්සන’’න්ති පකාසිතාති යොජනා.

3162. තතො ¶ අනුලොමඤාණතො පරං මග්ගස්ස ආවජ්ජනට්ඨානියං හුත්වා නිබ්බානමාලම්බිත්වා උප්පන්නස්ස පුථුජ්ජනගොත්තස්ස අභිභවනතො, අරියගොත්තස්ස භාවනතො වඩ්ඪනතො ච ‘‘ගොත්රභූ’’ති සඞ්ඛං ගතස්ස චිත්තස්ස සමනන්තරමෙව ච. සන්තිමාරම්මණං කත්වාති සබ්බකිලෙසදරථානඤ්ච සඞ්ඛාරදුක්ඛග්ගිනො ච වූපසමනිමිත්තත්තා ‘‘සන්ති’’න්ති සඞ්ඛාතං නිරොධමාලම්බිත්වා. ඤාණදස්සනන්ති චතුන්නං අරියසච්චානං පරිඤ්ඤාභිසමයාදිවසෙන ජානනට්ඨෙන ඤාණං, චක්ඛුනා විය පච්චක්ඛතො දස්සනට්ඨෙන දස්සනන්ති සඞ්ඛං ගතං සොතාපත්තිමග්ගඤාණසඞ්ඛාතං සත්තමවිසුද්ධිඤාණං ජායතෙ උප්පජ්ජතීති අත්ථො.

3163. පච්චවෙක්ඛණපරියන්තන්ති පච්චවෙක්ඛණජවනපරියොසානං. තස්සාති ඤාණදස්සනසඞ්ඛාතස්ස සොතාපත්තිමග්ගස්ස. ඵලන්ති ඵලචිත්තං අනු පච්ඡා මග්ගානන්තරං හුත්වා ජායතෙ.

එත්ථ ‘‘පච්චවෙක්ඛණපරියන්ත’’න්ති ඉදං ‘‘ඵල’’න්ති එතස්ස විසෙසනං, කිරියාවිසෙසනං වා, පච්චවෙක්ඛණජවනං මරියාදං කත්වාති අත්ථො. මග්ගානන්තරං ඵලෙ ද්වික්ඛත්තුං, තික්ඛත්තුං වා උප්පජ්ජිත්වා නිරුද්ධෙ තදනන්තරමෙව භවඞ්ගං හොති, භවඞ්ගං ආවට්ටෙත්වා පච්චවෙක්ඛිතබ්බං මග්ගමාලම්බිත්වා මනොද්වාරාවජ්ජනං උප්පජ්ජති, තතො පච්චවෙක්ඛණජවනානි. එවං ඵලචිත්තං භවඞ්ගපරියන්තමෙව හොති, න පච්චවෙක්ඛණපරියන්තං. තථාපි අඤ්ඤෙන ජවනෙන අනන්තරිකං ¶ හුත්වා ඵලජවනානමනන්තරං පච්චවෙක්ඛණජවනමෙව පවත්තතීති දස්සනත්ථං ඵලපච්චවෙක්ඛණජවනානන්තරෙ උප්පන්නානි භවඞ්ගාවජ්ජනානි අබ්බොහාරිකානි කත්වා ‘‘පච්චවෙක්ඛණපරියන්තං, ඵලං තස්සානුජායතෙ’’ති වුත්තන්ති ගහෙතබ්බං.

පච්චවෙක්ඛණඤ්ච මග්ගඵලනිබ්බානපහීනකිලෙසඅවසිට්ඨකිලෙසානං පච්චවෙක්ඛණවසෙන පඤ්චවිධං හොති. තෙසු එකෙකං එකෙකෙන ජවනවාරෙන පච්චවෙක්ඛතීති පඤ්ච පච්චවෙක්ඛණජවනවාරානි හොන්ති. තානි පච්චවෙක්ඛණග්ගහණෙන සාමඤ්ඤතො දස්සිතානීති දට්ඨබ්බානි.

3164. තෙනෙව ච උපායෙනාති උදයබ්බයානුපස්සනාදිවිපස්සනානං පඨමං මග්ගො අධිගතො, තෙනෙව උපායෙන. සො භික්ඛූති සො යොගාවචරො භික්ඛු. පුනප්පුනං භාවෙන්තොති පුනප්පුනං ¶ විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා. යථා පඨමමග්ගඵලානි පත්තො, තථා. සෙසමග්ගඵලානි චාති දුතියාදිමග්ගඵලානි ච පාපුණාති.

3165. ඉච්චෙවං යථාවුත්තනයෙන උප්පාදවයන්තාතීතකත්තා අච්චන්තං අමතං ධම්මං අවෙච්ච පටිවිජ්ඣිත්වා අසෙසං අකුසලං විද්ධංසයිත්වා සමුච්ඡෙදප්පහානෙන පජහිත්වා තයො භවෙ කාමභවාදීසු තීසු භවෙසු නිකන්තියා සොසනවසෙන තයො භවෙ විසෙසෙන සොසයිත්වා සො අග්ගදක්ඛිණෙය්යො ඛීණාසවො භික්ඛු පඨමං කිලෙසපරිනිබ්බානෙ සොසිතවිපාකක්ඛන්ධකටත්තාරූපසඞ්ඛාතඋපාදිසෙසරහිතත්තා නිරුපාදිසෙසං නිබ්බානධාතුං උපෙති අධිගච්ඡතීති යොජනා.

ඉච්චෙවං සඞ්ඛෙපතො කම්මට්ඨානභාවනානයො ආචරියෙන දස්සිතොති ගන්ථභීරුජනානුග්ගහවසෙන විත්ථාරවණ්ණනං අනාමසිත්වා ¶ අනුපදවණ්ණනාමත්තමෙවෙත්ථ කතං. විත්ථාරවණ්ණනා පනස්ස විසුද්ධිමග්ගතො, තබ්බණ්ණනතො ච ගහෙතබ්බා.

3166-7. විඤ්ඤාසක්කමතො වාපීති අක්ඛරපදවාක්යසඞ්ඛාතගන්ථරචනක්කමතො වා. පුබ්බාපරවසෙන වාති වත්තබ්බානමත්ථවිසෙසානං පටිපාටිවසෙන වා. අක්ඛරබන්ධෙ වාති සද්දසත්ථඅලඞ්කාරසත්ථඡන්දොවිචිතිසත්ථානුපාතෙන කාතබ්බාය අක්ඛරපදරචනාය, ගාථාබන්ධෙති අත්ථො. අයුත්තං විය යදි දිස්සතීති යොජනා.

තන්ති තං ‘‘අයුත්ත’’න්ති දිස්සමානට්ඨානං. තථා න ගහෙතබ්බන්ති දිස්සමානාකාරෙනෙව අයුත්තන්ති න ගහෙතබ්බං. කථං ගහෙතබ්බන්ති ආහ ‘‘ගහෙතබ්බමදොසතො’’ති. තස්ස කාරණමාහ ‘‘මයා උපපරික්ඛිත්වා, කතත්තා පන සබ්බසො’’ති. යො යො පනෙත්ථ දොසො දිස්සති ඛිත්තදොසො වා හොතු විපල්ලාසග්ගහණදොසො වා, නාපරං දොසොති දීපෙති. තෙනෙතං පකරණං සබ්බෙසං තිපිටකපරියත්තිප්පභෙදායතනබහුස්සුතානං සික්ඛාකාමානං ථෙරානං අත්තනො පමාණභූතතං සූචෙති. අත්තනො පමාණසූචනෙන අත්තනා විරචිතස්ස විනයවිනිච්ඡයස්සාපි පමාණතං විභාවෙන්තො තස්ස සවනුග්ගහධාරණාදීසු සොතුජනං නියොජෙතීති දට්ඨබ්බං.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

කම්මට්ඨානභාවනාවිධානකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3168-78. එවං ¶ ¶ ‘‘විනයො සංවරත්ථාය, සංවරො අවිප්පටිසාරත්ථාය, අවිප්පටිසාරො පාමොජ්ජත්ථාය, පාමොජ්ජං පීතත්ථාය, පීති පස්සද්ධත්ථාය, පස්සද්ධි සුඛත්ථාය, සුඛං සමාධත්ථාය, සමාධි යථාභූතඤාණදස්සනත්ථාය, යථාභූතඤාණදස්සනං නිබ්බිදත්ථාය, නිබ්බිදා විරාගත්ථාය, විරාගො විමුත්තත්ථාය, විමුත්ති විමුත්තිඤාණදස්සනත්ථාය, විමුත්තිඤාණදස්සනං අනුපාදාපඅනිබ්බානත්ථායා’’ති (පරි. 365) දස්සිතානිසංසපරම්පරානිද්ධාරණමුඛෙන අනුපාදිසෙසනිබ්බානධාතුපරියන්තං සානිසංසං විනයකථං කථෙත්වා තස්සා පමාණතඤ්ච විභාවෙත්වා අත්තනො සුතබුද්ධත්තා ‘‘සනිදානං, භික්ඛවෙ, ධම්මං දෙසෙමී’’ති (අ. නි. 3.126; කථා. 806) වචනතො භගවතො චරිතමනුවත්තන්තො තස්ස දෙසකාලාදිවසෙන නිදානං දස්සෙතුමාහ ‘‘සෙට්ඨස්සා’’තිආදි.

තත්ථ සෙට්ඨස්සාති ධනධඤ්ඤවත්ථාලඞ්කාරාදිඋපභොගපරිභොගසම්පත්තියා චෙව ගාමරාජධානිඛෙත්තවත්ථුනදිතළාකාරාමාදිසම්පත්තියා ච පසත්ථතරස්ස. නාභිභූතෙති මජ්ඣවත්තිතාය නාභිසදිසෙ. නිරාකුලෙති මජ්ඣවත්තිතායෙව පරිමණ්ඩලාදිසම්භවතො විලොපාදිආකුලරහිතෙ. සබ්බස්ස පන ලොකස්ස රාමණීයකෙ සම්පිණ්ඩිතෙ විය රමණීයතරෙ භූතමඞ්ගලෙ ගාමෙති සම්බන්ධො.

පුනපි කිංවිසිට්ඨෙති ආහ ‘‘කදලී’’තිආදි. කදලී ච සාලඤ්ච තාලඤ්ච උච්ඡු ච නාළිකෙරා ච කදලී…පෙ… නාළිකෙරා, තෙසං වනානි කදලී…පෙ… නාළිකෙරවනානි, තෙහි ආකුලෙ ආකිණ්ණෙති අත්ථො. කමලානි ච උප්පලානි ච කමලුප්පලානි, තෙහි සඤ්ඡන්නා කමලුප්පලසඤ්ඡන්නා, සලිලස්ස ආසයා සලිලාසයා, කමලුප්පලසඤ්ඡන්නා ච ¶ තෙ සලිලාසයා චාති කමල…පෙ… සලිලාසයා, තෙහි සොභිතො කමලුප්පලසඤ්ඡන්නසලිලාසයසොභිතො, තස්මිං.

කාවෙරියා ජලං කාවෙරිජලං, කාවෙරිජලස්ස සම්පාතො පවත්තනං කාවෙරිජලසම්පාතො, තෙන පරි සමන්තතො භූතං පවත්තිතං මහීතලං එතස්සාති කාවෙරිජලසම්පාතපරිභූතමහීතලො, තස්මිං. ඉද්ධෙති නානාසම්පත්තියා සමිද්ධෙ. සබ්බඞ්ගසම්පන්නෙති සබ්බසුඛොපකරණසම්පන්නෙ. මඞ්ගලෙති ජනානං ඉද්ධිවුද්ධිකාරණභූතෙ. භූතමඞ්ගලෙති එවංනාමකෙ ගාමෙ.

පවරො ¶ තිරතාරීණතලාදිගණෙහි කුලාචලචක්කභොගිනා භොගවලයසීදන්තරසාගරාදි ආකාරො එතාසන්ති පවරාකාරා, පාකාරා ච පරිඛා ච පාකාරපරිඛා, පවරාකාරා ච තා පාකාරපරිඛා චාති පවරාකාරපාකාරපරිඛා, තාහි පරිවාරිතො පවරාකාරපාකාරපරිඛාපරිවාරිතො, තස්මිං. දස්සනීයෙති දස්සනාරහෙ. මනො රමති එත්ථාති මනොරමො, තස්මිං.

තීරස්ස අන්තො තීරන්තො, තීරමෙව වා අන්තො තීරන්තො, පොක්ඛරණිසොබ්භඋදකවාහකපරිඛාදීනං කූලප්පදෙසො, තීරන්තෙ රුහිංසු ජායිංසූති තීරන්තරුහා, තීරන්තරුහා ච තෙ බහුත්තා අතීරා අපරිච්ඡෙදා චාති තීරන්තරුහවාතීරා. ව-කාරො සන්ධිජො, තරූනං රාජානො තරුරාජානො, තීරන්තරුහවාතීරා ච තෙ තරුරාජානො චාති තීරන්තරුහවාතීරතරුරාජානො, තෙහි විරාජිතො තීරන්ත…පෙ… විරාජිතො, තස්මිං, පුප්ඵූපගඵලූපගඡායූපගෙහි මහාරුක්ඛෙහි පටිමණ්ඩිතෙති අත්ථො. ‘‘තීරන්තරුහවානතරුරාජිවිරාජිතෙ’’ති වා පාඨො, තීරන්තරුහානං වානතරූනං වෙතරූපරුක්ඛානං රාජීහි පන්තීහි පටිමණ්ඩිතෙති ¶ අත්ථො. දිජානං ගණා දිජගණා, නානා ච තෙ දිජගණා චාති නානාදිජගණා, තෙ තතො තතො ආගන්ත්වා රමන්ති එත්ථාති නානාදිජගණාරාමො, තස්මිං, සුකකොකිලමයූරාදිසකුණානං ආගන්ත්වා රමනට්ඨානභූතෙති අත්ථො. නානාරාමමනොරමෙති නානා අනෙකෙ ආරාමා පුප්ඵඵලාරාමා නානාරාමා, තෙහි මනොරමොති නානාරාමමනොරමො, තස්මිං.

චාරූ ච තෙ පඞ්කජා චාති චාරුපඞ්කජා, කමලුප්පලකුමුදාදයො, චාරුපඞ්කජෙහි සංකිණ්ණා සඤ්ඡන්නා චාරුපඞ්කජසංකිණ්ණා, චාරුපඞ්කජසංකිණ්ණා ච තෙ තළාකා චෙති චාරුපඞ්කජසංකිණ්ණතළාකා, තෙහි සමලඞ්කතො විභූසිතො චාරු…පෙ… සමලඞ්කතො, තස්මිං. සුන්දරො මධුරො රසො අස්සාති සුරසං, සුරසඤ්ච තං උදකඤ්චාති සුරසොදකං, සුරසොදකෙන සම්පුණ්ණා සුරසොදකසම්පුණ්ණා, වරා ච තෙ කූපා චාති වරකූපා, සුරසොදකසම්පුණ්ණා ච තෙ වරකූපා චෙති සුරසොදකසම්පුණ්ණවරකූපා, තෙහි උපසොභිතො සුරසො…පෙ… කූපසොභිතො, තස්මිං.

විසෙසෙන චිත්රාති විචිත්රා, විචිත්රා ච තෙ විපුලා චාති විචිත්රවිපුලා, විචිත්රවිපුලා ච තෙ මණ්ඩපා චාති…පෙ… මණ්ඩපා, අතිසයෙන උග්ගතා අච්චුග්ගතා, අච්චුග්ගතා ච තෙ වරමණ්ඩපා චාති අච්චුග්ගවරමණ්ඩපා, ගාථාබන්ධවසෙන වණ්ණලොපො, විචිත්රවිපුලා ¶ ච තෙ අච්චුග්ගවරමණ්ඩපා චාති විචිත්රවිපුලඅච්චුග්ගවරමණ්ඩපා, තෙහි මණ්ඩිතො විභූසිතො විචිත්ර…පෙ… මණ්ඩිතො, තස්මිං. මණ්ඩං සූරියරස්මිං පාති රක්ඛතීති මණ්ඩපො. තතො තතො ආගම්ම වසන්ති එත්ථාති ආවාසො, පාසාදහම්මියමාළාදයො. අනෙකෙහීති බහූහි. අච්චන්තන්ති අතිසයෙන.

ධරණීතලං ¶ භෙත්වා උග්ගතෙන විය, ඛරං ඵරුසං කෙලාසසිඛරං ජිත්වා අවහසන්තෙන විය ථූපෙන ච උපසොභිතෙ විහාරෙති යොජනා.

අම්බුං දදාතීති අම්බුදො, සරදෙ අම්බුදො සරදම්බුදො, ථුල්ලනතමහන්තභාවසාමඤ්ඤෙන සරදම්බුදෙන සඞ්කාසො සරදම්බුදසඞ්කාසො, තස්මිං. සම්මා උස්සිතො උග්ගතොති සමුස්සිතො, තස්මිං. ඔලොකෙන්තානං, වසන්තානඤ්ච පසාදං චිත්තස්ස තොසං ජනෙතීති පසාදජනනං, තස්මිං. එත්තාවතා විනයවිනිච්ඡයකථාය පවත්තිතදෙසං දස්සෙති, ‘‘වසතා මයා’’ති කත්තාරං.

දෙවදත්තචිඤ්චමාණවිකාදීහි කතාපරාධස්ස, සීතුණ්හාදිපරිස්සයස්ස ච සහනතො, සසන්තානගතකිලෙසාදීනං හනනතො ච සීහො වියාති සීහො, බුද්ධො ච සො සීහො චාති බුද්ධසීහො. සෙට්ඨපරියායො වා සීහ-සද්දො, බුද්ධසෙට්ඨෙනාති අත්ථො. වුත්තස්සාති දෙසිතස්ස. විනයස්ස විනයපිටකස්ස. විනිච්ඡයොති පාඨාගතො චෙව අට්ඨකථාගතො ච ආචරියපරම්පරාභතො ච විනිච්ඡයො. බුද්ධසීහන්ති එවංනාමකං මහාථෙරං. සමුද්දිස්සාති උද්දිසිත්වා, තෙන කතආයාචනං පටිච්චාති වුත්තං හොති. ඉමිනා බාහිරනිමිත්තං දස්සිතං.

අයං විනිච්ඡයො මම සද්ධිවිහාරිකං බුද්ධසීහං සමුද්දිස්ස භික්ඛූනං හිතත්ථාය සමාසතො වරපාසාදෙ වසතා මයා කතොති යොජනා.

කිමත්ථායාති ආහ ‘‘විනයස්සාවබොධත්ථං, සුඛෙනෙවාචිරෙන චා’’ති, අනුපාදිසෙසෙන නිබ්බානපරියන්තානිසංසස්ස විනයපිටකස්ස පකරණස්ස ගන්ථවසෙන සමාසෙත්වා අත්ථවසෙන සුට්ඨු විනිච්ඡිතත්තා සුඛෙන චෙව අචිරෙන ¶ ච අවබොධනත්ථන්ති වුත්තං හොති. භික්ඛූනන්ති පධානනිදස්සනං, එකසෙසනිද්දෙසො වා හෙට්ඨා –

‘‘භික්ඛූනං ¶ භික්ඛුනීනඤ්ච හිතත්ථාය සමාහිතො. පවක්ඛාමී’’ති (වි. වි. ගන්ථාරම්භකථා 2) –

ආරද්ධත්තා. ඉමිනා පයොජනං දස්සිතං.

3179. එවං දෙසකත්තුනිමිත්තපයොජනානි දස්සෙත්වා කාලනියමං දස්සෙතුමාහ ‘‘අච්චුතා’’තිආදි. වික්කමනං වික්කන්තො, වික්කමොති අත්ථො. අච්චුතං කෙනචි අනභිභූතං, තඤ්ච තං වික්කන්තඤ්චාති අච්චුතවික්කන්තං, අච්චුතස්ස නාරායනස්ස විය අච්චුතවික්කන්තං එතස්සාති අච්චුතච්චුතවික්කන්තො. කො සො? රාජා, තස්මිං. කලම්භකුලං නන්දයතීති කලම්භකුලනන්දනො, තස්මිං. ඉමිනා තස්ස කුලවංසො නිදස්සිතො. කලම්භකුලවංසජාතෙ අච්චුතච්චුතවික්කන්තනාමෙ චොළරාජිනි මහිං චොළරට්ඨං සමනුසාසන්තෙ සම්මා අනුසාසන්තෙ සති තස්මිං චොළරාජිනි රජ්ජං කාරෙන්තෙ සති අයං විනිච්ඡයො මයා ආරද්ධො චෙව සමාපිතො චාති. ඉමිනා කාලං නිදස්සෙති.

3180. ඉදානි ඉමං විනයවිනිච්ඡයප්පකරණං කරොන්තෙන අත්තනො පුඤ්ඤසම්පදං සකලලොකහිතත්ථාය පරිණාමෙන්තො ආහ ‘‘යථා’’තිආදි. අයං විනයවිනිච්ඡයො අන්තරායං විනා යථා සිද්ධිං නිප්ඵත්තිං පත්තො, තථා සත්තානං ධම්මසංයුතා කුසලනිස්සිතා සඞ්කප්පා චිත්තුප්පාදා, අධිප්පෙතත්ථා වා සබ්බෙ අන්තරායං විනා සිජ්ඣන්තු නිප්පජ්ජන්තූති යොජනා.

3181. තෙනෙව පුඤ්ඤප්ඵලභාවෙන සකලලොකහිතෙකහෙතුනො භගවතො සාසනස්ස චිරට්ඨිතිමාසීසන්තො ආහ ‘‘යාව තිට්ඨතී’’තිආදි. ‘‘මන්දාරො’’ති වුච්චති ¶ සීතසිනිද්ධඑකපබ්බතරාජා. කං වුච්චති උදකං, තෙන දාරිතො නිග්ගමප්පදෙසො ‘‘කන්දරො’’ති වුච්චති. සීතසිනිද්ධවිපුලපුලිනතලෙහි, සන්දමානසාතසීතලපසන්නසලිලෙහි, කීළමානනානප්පකාරමච්ඡගුම්බෙහි, උභයතීරපුප්ඵඵලපල්ලවාලඞ්කතතරුලතාවනෙහි, කූජමානසුකසාලිකකඔකිලමයූරහංසාදිසකුන්තාභිරුතෙහි, තත්ථ තත්ථ පරිභමන්තභමරාමවජ්ජාහි ච චාරු මනුඤ්ඤා කන්දරා එතස්සාති චාරුකන්දරො. කලි වුච්චති අපරාධො, තං සාසති හිංසති අපනෙතීති කලිසාසනං. ‘‘කලුසාසන’’න්ති වා පාඨො. කලුසං වුච්චති පාපං, තං අසති වික්ඛිපති දූරමුස්සාරයතීති කලුසාසනං, පරියත්තිපටිපත්තිපටිවෙධසඞ්ඛාතං තිවිධසාසනං.

3182. එවං ¶ ඔකස්ස දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකපරමත්ථහිතසාධකස්ස සාසනස්ස චිරට්ඨිතිං පත්ථෙත්වා තෙනෙව පුඤ්ඤකම්මානුභාවෙන ලොකස්ස දිට්ඨධම්මිකත්ථහෙතුමාසීසන්තො ආහ ‘‘කාලෙ’’තිආදි. කාලෙති සස්සසමිද්ධීනං අනුරූපෙ කාලෙ. සම්මා පවස්සන්තූති අවුට්ඨිඅතිවුට්ඨිදොසරහිතා යථා සස්සාදීනි සම්පජ්ජන්ති, තථා වස්සං වුට්ඨිධාරං පවස්සන්තූති අත්ථො. වස්සවලාහකාති වස්සවලාහකාධිට්ඨිතා පජ්ජුන්නදෙවපුත්තා. මහීපාලාති රාජානො. ධම්මතොති දසරාජධම්මතො. සකලං මහින්ති පථවිනිස්සිතසබ්බජනකායං.

3183. එවං සබ්බලොකස්ස ලොකියලොකුත්තරසම්පත්තිසාධනත්ථාය අත්තනො පුඤ්ඤපරිණාමං කත්වා ඉදානි විදිතලොකුත්තරසම්පත්තිනිප්ඵාදනවසෙනෙව පුඤ්ඤපරිණාමං කරොන්තො ආහ ‘‘ඉම’’න්තිආදි. ඉමිනා අත්තනො විරචිතං පච්චක්ඛං විනිච්ඡයමාහ. සාරභූතන්ති සීලසාරාදිතිවිධසික්ඛාසාරස්ස පකාසනතො හත්ථසාරමිව භූතං. හිතන්ති තදත්ථෙ පටිපජ්ජන්තානං අනුපාදිසෙසනිබ්බානාවසානස්ස හිතස්ස ආවහනතො, සංසාරදුක්ඛස්ස ච වූපසමනතො ¶ අමතොසධං විය හිතං. අත්ථයුත්තන්ති දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකපරමත්ථානං විනයනාදීහි යුත්තත්තා අත්ථයුත්තං. කරොන්තෙනාති රචයන්තෙන මයා. යං පුඤ්ඤං පත්තන්ති කාරකං පුනාතීති පුඤ්ඤං, පුජ්ජභවඵලනිප්ඵාදනතො වා ‘‘පුඤ්ඤ’’න්ති සඞ්ඛං ගතං යං කුසලකම්මං අපරිමෙය්යභවපරියන්තං පසුතං අධිගතං. තෙන පුඤ්ඤෙන හෙතුභූතෙන. අයං ලොකොති අයං සකලොපි සත්තලොකො. මුනින්දප්පයාතන්ති මුනින්දෙන සම්මාසම්බුද්ධෙන සම්පත්තං. වීතසොකන්ති විගතසොකං. සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සඋපායාසාදීහි විගතත්තා, තෙසං නික්කමනනිමිත්තත්තා ච අපගතසොකාදිසංසාරදුක්ඛං. සිවං පුරං නිබ්බානපුරං පාපුණාතු සච්ඡිකරොතු, කිලෙසපරිනිබ්බානෙන, අනුපාදිසෙසාය නිබ්බානධාතුයා ච පරිනිබ්බාතූති වුත්තං හොති.

ඉති තම්බපණ්ණියෙනාතිආදි පකරණකාරකස්ස පභවසුද්ධිබාහුසච්චාදිගුණමුඛෙන පකරණෙ ගාරවං ජනෙතුකාමෙන එතස්ස සිස්සෙන ඨපිතං වාක්යං.

තත්ථ තම්බපණ්ණියෙනාති තම්බපණ්ණිම්හි ජාතො, තත්ථ විදිතො, තතො ආගතොති වා තම්බපණ්ණියො, තෙන. බ්යාකරණමවෙච්ච අධීතවාති වෙය්යාකරණො, පරමො ච උත්තමො ච සො වෙය්යාකරණො චාති පරමවෙය්යාකරණො, තෙන. තීණි පිටකානි සමාහටානි, තිණ්ණං පිටකානං සමාහාරො වා තිපිටකං, නීයන්ති බුජ්ඣීයන්ති සෙය්යත්ථිකෙහීති නයා, නයන්ති වා එතෙහි ලොකියලොකුත්තරසම්පත්තිං ¶ විසෙසෙනාති නයා, පාළිනයඅත්ථනයඑකත්තනයාදයොව, තිපිටකෙ ආගතා නයා තිපිටකනයා, විධානං පසාසනං, පවත්තනං වා විධි, තිපිටකනයානං විධි තිපිටකනයවිධි, තිපිටකනයවිධිම්හි කුසලො තිපිටකනයවිධිකුසලො, තෙන.

පරමා ¶ ච තෙ කවිජනා චාති පරමකවිජනා, පරමකවිජනානං හදයානි පරමකවිජනහදයානි, පදුමානං වනානි පදුමවනානි, පරමකවිජනහදයානි ච තානි පදුමවනානි චාති පරමකවිජනහදයපදුමවනානි, තෙසං විකසනං බොධං සූරියො විය කරොතීති පරමකවිජනහදයපදුමවනවිකසනකරො, තෙන. කවී ච තෙ වරා චාති කවිවරා, කවීනං වරාති වා කවිවරා, කවිවරානං වසභො උත්තමො කවිවරවසභො, තෙන, කවිරාජරාජෙනාති අත්ථො.

පරමා ච සා රති චාති පරමරති, පරමරතිං කරොන්තීති පරමරතිකරානි, වරානි ච තානි මධුරානි චාති වරමධුරානි, වරමධුරානි ච තානි වචනානි චාති වරමධුරවචනානි, පරමරතිකරානි ච තානි වරමධුරවචනානි චාති පරමරතිකරවරමධුරවචනානි, උග්ගිරණං කථනං උග්ගාරො, පරමරතිකරවරමධුරවචනානං උග්ගාරො එතස්සාති පරම…පෙ… වචනුග්ගාරො, තෙන. උරගපුරං පරමපවෙණිගාමො අස්ස නිවාසොති උරගපුරො, තෙන. බුද්ධදත්තෙනාති එවංනාමකෙන ථෙරෙන, ආචරියබුද්ධදත්තත්ථෙරෙනාති අත්ථො. අයං විනයවිනිච්ඡයො රචිතොති සම්බන්ධො.

නිට්ඨිතා චායං විනයත්ථසාරසන්දීපනී නාම

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

දෙවාතිදෙවං ¶ ¶ සුගතං, දෙවබ්රහ්මින්දවන්දිතං;

ධම්මඤ්ච වට්ටුපච්ඡෙදං, නත්වා වට්ටාතිතං ගණං.

වන්දනාමයපුඤ්ඤෙන, කම්මෙන රතනත්තයෙ;

ඡෙත්වා උපද්දවෙ සබ්බෙ, ආරභිස්සං සමාහිතො.

ථෙරෙන බුද්ධදත්තෙන, රචිතස්ස සමාසතො;

සංවණ්ණනමසංකිණ්ණං, උත්තරස්ස යථාබලං.

1. අථායමාචරියො අත්තනො විරචිතෙ විනයෙ තස්සුපනිස්සයෙ විනයපිටකෙ ච භික්ඛූනං නානප්පකාරකොසල්ලජනනත්ථං පරිවාරට්ඨකථායඤ්ච ආගතවිනිච්ඡයං සඞ්ගහෙත්වා උත්තරපකරණං වණ්ණයිතුකාමො ¶ පඨමං තාව අන්තරායනිවාරණෙන යථාධිප්පෙතසාධනත්ථං රතනත්තයං වන්දන්තො ආහ ‘‘සබ්බසත්තුත්තම’’න්තිආදි.

පකරණාරම්භෙ රතනත්තයවන්දනාපයොජනං තත්ථ තත්ථාචරියෙහි බහුධා පපඤ්චිතං, අම්හෙහි ච විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනායං සමාසතො දස්සිතන්ති න තං ඉධ වණ්ණයිස්සාම. පකරණාභිධෙය්ය කරණප්පකාරපයොජනානිපි ¶ තත්ථ දස්සිතනයානුසාරෙන ඉධාපි වෙදිතබ්බානි. සම්බන්ධාදිදස්සනමුඛෙන අනුත්තානපදවණ්ණනමෙවෙත්ථ කරිස්සාමි.

ජිනං, ධම්මඤ්ච, ගණඤ්ච වන්දිත්වා උත්තරං දානි කරිස්සාමීති සම්බන්ධො. කිංවිසිට්ඨං ජිනං, ධම්මං, ගණඤ්ච වන්දිත්වාති ආහ ‘‘සබ්බසත්තුත්තම’’න්තිආදි. තත්ථ සබ්බසත්තුත්තමන්ති පඤ්චසු කාමගුණෙසු සත්තා ආසත්තා විසත්තා ලග්ගිතාති සත්තා, පරමත්ථතො සත්තපඤ්ඤත්තියා උපාදානභූතා උපාදානක්ඛන්ධා වොහාරතො ඛන්ධසන්තතිං උපාදාය පඤ්ඤත්තා සම්මුති ‘‘සත්තා’’ති වුච්චන්ති. තෙ පන කාමාවචරාදිභූමිවසෙන, නිරයාදිපදෙසවසෙන, අහෙතුකාදිපටිසන්ධිවසෙනාති එවමාදීහි අනන්තපභෙදා. තෙසු ඛීණාසවානං යථාවුත්තනිබ්බචනත්ථෙන සත්තවොහාරො න ලබ්භති. තථාපි තෙ භූතපුබ්බගතියා වා තංසදිසත්තා වා ‘‘සත්තා’’ති වුච්චන්ති. සබ්බෙ ච තෙ සත්තා චා ති සබ්බසත්තා. උද්ධටතමත්තා, උග්ගතතමත්තා, සෙට්ඨත්තා ච උත්තමො, සබ්බසත්තානං ලොකියලොකුත්තරෙහි රූපාරූපගුණෙහි උත්තමො, සබ්බසත්තෙසු වා උත්තමො පවරො සෙට්ඨොති සබ්බසත්තුත්තමො. ‘‘ජින’’න්ති එතස්ස විසෙසනං.

පුනපි කිංවිසිට්ඨන්ති ආහ ‘‘ධීර’’න්ති. ධී වුච්චති පඤ්ඤා, තාය ඊරති වත්තතීති ධීරො, තං. තාදිභාවෙන ඉන්දඛීලසිනෙරුආදයො විය අට්ඨලොකධම්මසඞ්ඛාතෙන භුසවාතෙන අකම්පියට්ඨෙන, චතුවෙසාරජ්ජවසෙන සදෙවකෙ ලොකෙ කෙනචි අකම්පනීයට්ඨෙන ච ධීරං, ධිතිසම්පන්නන්ති අත්ථො. ඉදම්පි තස්සෙව විසෙසනං.

වන්දිත්වාති කායවචීමනොද්වාරෙහි අභිවාදෙත්වාති අත්ථො, යථාභුච්චගුණසංකිත්තනෙන ථොමෙත්වා. සිරසාති භත්තිභාවනතුත්තමඞ්ගෙන කරණභූතෙන. ඉමිනා විසෙසතො ¶ කායපණාමො දස්සිතො, ගුණසංකිත්තනෙන වචීපණාමො, උභයපණාමෙහි නානන්තරියකතාය මනොපණාමොපි දස්සිතො ච හොති.

ජිනන්ති ¶ දෙවපුත්තකිලෙසාභිසඞ්ඛාරමච්චුඛන්ධමාරසඞ්ඛාතෙ පඤ්චවිධෙ මාරෙ බලවිධමනසමඋච්ඡෙදපහානසහායවෙකල්ලනිදානොපච්ඡෙදවිසයාතික්කමවසෙන පඤ්චහි ආකාරෙහි ජිතවාති ජිනො, තං.

‘‘ධම්ම’’න්ති එතස්ස නිබ්බචනාදිවසෙන අත්ථවිනිච්ඡයො හෙට්ඨා දස්සිතොව. අධම්මවිද්ධංසන්ති ධම්මසඞ්ඛාතස්ස කුසලස්ස පටිපක්ඛත්තා අධම්මො වුච්චති අකුසලධම්මො, තං අකුසලසඞ්ඛාතං අධම්මං විද්ධංසෙති විනාසෙති පජහති තදඞ්ගවික්ඛම්භනසමුච්ඡෙදපටිප්පස්සද්ධිනිස්සරණප්පහානෙනාති අධම්මවිද්ධංසො, සපරියත්තිකො නවලොකුත්තරො ධම්මො. පරියත්ති හි පඤ්චන්නං පහානානං මූලකාරණත්තා ඵලූපචාරෙන තථා වුච්චති, තං අධම්මවිද්ධංසං. ‘‘ධම්ම’’න්ති එතස්ස විසෙසනං.

ගණන්ති අට්ඨන්නං අරියපුග්ගලානං සමූහං, සඞ්ඝන්ති අත්ථො. අඞ්ගණනාසනන්ති අත්තනො නිස්සයං අඞ්ගන්ති මත්ථෙන්තීති අඞ්ගණා, කිලෙසා රාගදොසමොහා, තෙ අඞ්ගණෙ නාසෙති යථායොගං තදඞ්ගවික්ඛම්භනසමුච්ඡෙදපටිප්පස්සද්ධිනිස්සරණප්පහානෙහි පජහතීති අඞ්ගණනාසනො, තං. ‘‘ගණ’’න්ති එතස්ස විසෙසනං.

2. මයා විනයස්ස යො සාරො විනිච්ඡයො රචිතො, තස්ස විනිච්ඡයස්සාති යොජනා. නත්ථි තස්ස උත්තරොති අනුත්තරො, සබ්බෙසු විනිච්ඡයෙසු, සබ්බෙසං වා විනිච්ඡයානං අනුත්තරො උත්තමො විනිච්ඡයොති සබ්බානුත්තරො, තං. උත්තරං පකරණං ඉදානි කරිස්සාමීති යොජනා.

3. භණතොති භණන්තස්ස පගුණං වාචුග්ගතං කරොන්තස්ස. පඨතොති පඨන්තස්ස වාචුග්ගතං සජ්ඣායන්තස්ස. පයුඤ්ජතොති තත්ථ ¶ පකාරෙන යුඤ්ජන්තස්ස, තං අඤ්ඤෙසං වාචෙන්තස්ස වා. සුණතොති පරෙහි වුච්චමානං සුණන්තස්ස. චින්තයතොති යථාසුතං අත්ථතො, සද්දතො ච චින්තෙන්තස්ස. ‘‘අබුද්ධස්ස බුද්ධිවඩ්ඪන’’න්ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන විභත්තිලොපො. අබුද්ධස්ස බාලස්ස විනයෙ අප්පකතඤ්ඤුනො භික්ඛුභික්ඛුනිජනස්ස. බුද්ධිවඩ්ඪනං විනයවිනිච්ඡයෙ පඤ්ඤාවුද්ධිනිප්ඵාදකං. අථ වා බුද්ධස්ස විනිච්ඡයෙ කතපරිචයත්තා පඤ්ඤවතො ජනස්ස බුද්ධිවඩ්ඪනං බුද්ධියා පඤ්ඤාය තික්ඛවිසදභාවාපාදනෙන භිය්යොභාවසාධකං. පරමං උත්තමං උත්තරං නාම ¶ පකරණං වදතො කථෙන්තස්ස මෙ මම සන්තිකා නිරතා විනිච්ඡයෙ, තීසු සික්ඛාසු වා විසෙසෙන රතා නිබොධථ ජානාථ සුතමයඤාණං අභිනිප්ඵාදෙථාති සොතුජනං සවනෙ නියොජෙති.

4. එවං සොතුජනං සවනෙ නියොජෙත්වා යථාපටිඤ්ඤාතං උත්තරවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘මෙථුන’’න්තිආදි. ‘‘කති ආපත්තියො’’ති අයං දිට්ඨසංසන්දනා, අදිට්ඨජොතනා, විමතිච්ඡෙදනා, අනුමති, කථෙතුකම්යතාපුච්ඡාති පඤ්චන්නං පුච්ඡානං කථෙතුකම්යතාපුච්ඡා. තිස්සො ආපත්තියො ඵුසෙති තස්සා සඞ්ඛෙපතො විස්සජ්ජනං.

5. එවං ගණනාවසෙන දස්සිතානං ‘‘භවෙ’’තිආදි සරූපතො දස්සනං. ඛෙත්තෙති තිණ්ණං මග්ගානං අඤ්ඤතරස්මිං අල්ලොකාසෙ තිලබීජමත්තෙපි පදෙසෙ. මෙථුනං පටිසෙවන්තස්ස පාරාජිකං භවෙති සම්බන්ධො. ‘‘ථුල්ලච්චය’’න්ති වුත්තන්ති යොජනා. ‘‘යෙභුය්යක්ඛායිතෙ’’ති ඉදං නිදස්සනමත්තං, උපඩ්ඪක්ඛායිතෙපි ථුල්ලච්චයස්ස හෙට්ඨා වුත්තත්තා. වට්ටකතෙ මුඛෙ අඵුසන්තං අඞ්ගජාතං පවෙසෙන්තස්ස දුක්කටං වුත්තන්ති යොජනා.

6. ‘‘අදින්නං ¶ ආදියන්තො’’තිආදයොපි වුත්තනයායෙව.

7. පඤ්චමාසග්ඝනෙ වාපීති පොරාණකස්ස නීලකහාපණස්ස චතුත්ථභාගසඞ්ඛාතෙ පඤ්චමාසෙ, තදග්ඝනකෙ වා. අධිකෙ වාති අතිරෙකපඤ්චමාසකෙ වා තදග්ඝනකෙ වා. අදින්නෙ පඤ්චවීසතියා අවහාරානං අඤ්ඤතරෙන අවහටෙ පරාජයො හොතීති අත්ථො. මාසෙ වා ඌනමාසෙ වා තදග්ඝනකෙ වා දුක්කටං. තතො මජ්ඣෙති පඤ්චමාසකතො මජ්ඣෙ. පඤ්ච මාසා සමාහටා, පඤ්චන්නං මාසානං සමාහාරොති වා පඤ්චමාසං, පඤ්චමාසං අග්ඝතීති පඤ්චමාසග්ඝනං, පඤ්චමාසඤ්ච පඤ්චමාසග්ඝනඤ්ච පඤ්චමාසග්ඝනං, එකදෙසසරූපෙකසෙසොයං, තස්මිං. මාසෙ වාති එත්ථාපි මාසො ච මාසග්ඝනකඤ්ච මාසමාසග්ඝනකොති වත්තබ්බෙ ‘‘මාසෙ’’ති එකදෙසසරූපෙකසෙසො, උත්තරපදලොපො ච දට්ඨබ්බො.

‘‘පඤ්චමාසග්ඝනෙ’’ති සාමඤ්ඤෙන වුත්තෙපි පොරාණකස්ස නීලකහාපණස්සෙව චතුත්ථභාගවසෙන පඤ්චමාසනියමො ¶ කාතබ්බො. තථා හි භගවතා දුතියපාරාජිකං පඤ්ඤාපෙන්තෙන භික්ඛූසු පබ්බජිතං පුරාණවොහාරිකමහාමත්තං භික්ඛුං ‘‘කිත්තකෙන වත්ථුනා රාජා මාගධො සෙනියො බිම්බිසාරො චොරං ගහෙත්වා හනති වා බන්ධති වා පබ්බාජෙති වා’’ති පුච්ඡිත්වා තෙන ‘‘පාදෙන වා පාදාරහෙන වා’’ති වුත්තෙ තෙනෙව පමාණෙන අදින්නං ආදියන්තස්ස පඤ්ඤත්තං. අට්ඨකථායඤ්ච –

‘‘පඤ්චමාසකො පාදොති පාළිං උල්ලිඞ්ගිත්වා ‘තදා රාජගහෙ වීසතිමාසකො කහාපණො හොති, තස්මා ¶ පඤ්චමාසකො පාදො’. එතෙන ලක්ඛණෙන සබ්බජනපදෙසු කහාපණස්ස චතුත්ථො භාගො ‘පාදො’ති වෙදිතබ්බො. සො ච ඛො පොරාණකස්ස නීලකහාපණස්ස වසෙන, න ඉතරෙසං දුද්රදාමකාදීනං. තෙන හි පාදෙන අතීතා බුද්ධාපි පාරාජිකං පඤ්ඤපෙසුං, අනාගතාපි පඤ්ඤපෙස්සන්ති. සබ්බබුද්ධානඤ්හි පාරාජිකවත්ථුම්හි වා පාරාජිකෙ වා නානත්තං නත්ථි, ඉමානෙව චත්තාරි පාරාජිකවත්ථූනි, ඉමානෙව චත්තාරි පාරාජිකානි, ඉතො ඌනං වා අතිරෙකං වා නත්ථි. තස්මා භගවාපි ධනියං විගරහිත්වා පාදෙනෙව දුතියපාරාජිකං පඤ්ඤපෙන්තො ‘යො පන භික්ඛු අදින්නං ථෙය්යසඞ්ඛාත’න්තිආදිමාහා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 1.88) වුත්තං.

‘‘චතුත්ථො භාගො පාදොති වෙදිතබ්බොති ඉමිනාව සබ්බජනපදෙසු කහාපණස්සෙව වීසතිමො භාගොමාසකොති ඉදඤ්ච වුත්තමෙව හොතීති දට්ඨබ්බං. පොරාණසත්ථානුරූපං ලක්ඛණසම්පන්නා උප්පාදිතා නීලකහාපණාති වෙදිතබ්බා. දුද්රදාමෙන උප්පාදිතො දුද්රදාමකො. සො කිර නීලකහාපණස්ස තිභාගං අග්ඝතී’ති වත්වා ‘යස්මිං පදෙසෙ නීලකහාපණා න සන්ති, තත්ථාපි නීලකහාපණවසෙනෙව පරිච්ඡෙදො කාතබ්බො. කථං? නීලකහාපණානං වළඤ්ජනට්ඨානෙ ච අවළඤ්ජනට්ඨානෙ ච සමානඅග්ඝවසෙන පවත්තමානං භණ්ඩං නීලකහාපණෙන සමානග්ඝං ගහෙත්වා තස්ස චතුත්ථභාගග්ඝනකං නීලකහාපණස්ස පාදග්ඝනකන්ති පරිච්ඡින්දිත්වා විනිච්ඡයො කාතබ්බො’’ති (සාරත්ථ. ටී. 2.88) අයමත්ථොව වුත්තො.

එත්ථ ¶ කහාපණං නාම කරොන්තා සුවණ්ණෙනපි කරොන්ති රජතෙනපි තම්බෙනපි සුවණ්ණරජතතම්බමිස්සකෙනපි ¶ . තෙසු කතරං කහාපණං නීලකහාපණන්ති? කෙචි තාව ‘‘සුවණ්ණකහාපණ’’න්ති. කෙචි ‘‘මිස්සකකහාපණ’’න්ති. තත්ථ ‘‘සුවණ්ණකහාපණ’’න්ති වදන්තානං අයමධිප්පායො – පාරාජිකවත්ථුනා පාදෙන සබ්බත්ථ එකලක්ඛණෙන භවිතබ්බං, කාලදෙසපරිභොගාදිවසෙන අග්ඝනානත්තං පාදස්සෙව භවිතබ්බං. භගවතා හි ධම්මිකරාජූහි හනනබන්ධනපබ්බාජනානුරූපෙනෙව අදින්නාදානෙ පාරාජිකං පඤ්ඤත්තං, න ඉතරථා. තස්මා එසා සබ්බදා සබ්බත්ථ අබ්යභිචාරීති සුවණ්ණමයස්ස කහාපණස්ස චතුත්ථෙන පාදෙන භවිතබ්බන්ති.

‘‘මිස්සකකහාපණ’’න්ති වදන්තානං පන අයමධිප්පායො –

‘‘තදා රාජගහෙ වීසතිමාසකො කහාපණො හොති, තස්මා පඤ්චමාසකො පාදො. එතෙන ලක්ඛණෙන සබ්බජනපදෙසු කහාපණස්ස චතුත්ථො භාගො ‘පාදො’ති වෙදිතබ්බො. සො ච ඛො පොරාණකස්ස නීලකහාපණස්ස වසෙන, න ඉතරෙසං දුද්රදාමකාදීන’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 1.88) –

වුත්තත්තා, සාරත්ථදීපනියඤ්ච –

‘‘පොරාණසත්ථානුරූපං ලක්ඛණසම්පන්නා උප්පාදිතා නීලකහාපණාති වෙදිතබ්බා’’ති (සාරත්ථ. ටී. 2.88) –

වුත්තත්තා ච ‘‘විනයවිනිච්ඡයං පත්වා ගරුකෙ ඨාතබ්බ’’න්ති වචනතො ච මිස්සකකහාපණොයෙව නීලකහාපණො. තත්ථෙව හි පොරාණසත්ථවිහිතං ලක්ඛණං දිස්සති. කථං? පඤ්ච ¶ මාසා සුවණ්ණස්ස, තථා රජතස්ස, දස මාසා තම්බස්සාති එතෙ වීසති මාසෙ මිස්සෙත්වා බන්ධනත්ථාය වීහිමත්තං ලොහං පක්ඛිපිත්වා අක්ඛරානි ච හත්ථිආදීනමඤ්ඤතරඤ්ච රූපං දස්සෙත්වා කතො නිද්දොසත්තා නීලකහාපණො නාම හොතීති.

සික්ඛාභාජනවිනිච්ඡයෙ ච කෙසුචි පොත්ථකෙසු ‘‘පාදො නාම පඤ්ච මාසා සුවණ්ණස්සා’’ති පුරිමපක්ඛවාදීනං ¶ මතෙන පාඨො ලිඛිතො. කෙසුචි පොත්ථකෙසු දුතියපක්ඛවාදීනං මතෙන ‘‘පඤ්ච මාසා හිරඤ්ඤස්සා’’ති පාඨො ලිඛිතො. සීහළභාසාය පොරාණකෙහි ලිඛිතාය සාමණෙරසික්ඛාය පන –

‘‘පොරාණකස්ස නීලකහාපණස්සාති වුත්තඅට්ඨකථාවචනස්ස, පොරාණකෙ රතනසුත්තාභිධානකසුත්තෙ වුත්තකහාපණලක්ඛණස්ස ච අනුරූපතො ‘සුවණ්ණරජතතම්බානි මිස්සෙත්වා උට්ඨාපෙත්වා කතකහාපණං කහාපණං නාමා’ති ච ‘සාමණෙරානමුපසම්පන්නානඤ්ච අදින්නාදානපාරාජිකවත්ථුම්හි කො විසෙසො’ති පුච්ඡං කත්වා ‘සාමණෙරානං දසිකසුත්තෙනාපි පාරාජිකො හොති, උපසම්පන්නානං පන සුවණ්ණස්ස වීසතිවීහිමත්තෙනා’’ති –

තං පන සුවණ්ණමාසකවසෙන අඩ්ඪතියමාසකං හොති, පඤ්චමාසකෙන ච භගවතා පාරාජිකං පඤ්ඤත්තං. තස්මා තස්ස යථාවුත්තලක්ඛණස්ස කහාපණස්ස සබ්බදෙසෙසු අලබ්භමානත්තා සබ්බදෙසසාධාරණෙන තස්ස මිස්සකකහාපණස්ස පඤ්චමාසපාදග්ඝනකෙන සුවණ්ණෙනෙව පාරාජිකවත්ථුම්හි නියමිතෙ සබ්බදෙසවාසීනං උපකාරාය හොතීති එවං සුවණ්ණෙනෙව පාරාජිකවත්ථුපරිච්ඡෙදො කතො. අයමෙව නියමො ¶ සීහළාචරියවාදෙහි සාරොති ගහිතො. තස්මා සික්ඛාගරුකෙහි සබ්බත්ථ පෙසලෙහි විනයධරෙහි අයමෙව විනිච්ඡයො සාරතො පච්චෙතබ්බො. හොන්ති චෙත්ථ –

‘‘හෙමරජතතම්බෙහි, සත්ථෙ නිද්දිට්ඨලක්ඛණං;

අහාපෙත්වා කතො වීස-මාසො නීලකහාපණො.

හෙමපාදං සජ්ඣුපාදං, තම්බපාදද්වයඤ්හි සො;

මිස්සෙත්වා රූපමප්පෙත්වා, කාතුං සත්ථෙසු දස්සිතො.

‘එලා’ති වුච්චතෙ දොසො, නිද්දොසත්තා තථීරිතො;

තස්ස පාදො සුවණ්ණස්ස, වීසවීහග්ඝනො මතො.

යස්මිං ¶ පන පදෙසෙ සො, න වත්තති කහාපණො;

වීසසොවණ්ණවීහග්ඝං, තප්පාදග්ඝන්ති වෙදියං.

වීසසොවණ්ණවීහග්ඝං, ථෙනෙන්තා භික්ඛවො තතො;

චවන්ති සාමඤ්ඤගුණා, ඉච්චාහු විනයඤ්ඤුනො’’ති.

9. ඔපාතන්ති ආවාටං. දුක්ඛෙ ජාතෙති යොජනා.

10. උත්තරිං ධම්මන්ති එත්ථ ‘‘උත්තරිමනුස්සධම්ම’’න්ති වත්තබ්බෙ නිරුත්තිනයෙන මජ්ඣපදලොපං, නිග්ගහීතාගමඤ්ච කත්වා ‘‘උත්තරිං ධම්ම’’න්ති වුත්තං. උත්තරිමනුස්සානං ඣායීනඤ්චෙව අරියානඤ්ච ධම්මං උත්තරිමනුස්සධම්මං. අත්තුපනායිකන්ති අත්තනි තං උපනෙති ‘‘මයි අත්ථී’’ති සමුදාචරන්තො, අත්තානං වා තත්ථ උපනෙති ‘‘අහං එත්ථ සන්දිස්සාමී’’ති සමුදාචරන්තොති අත්තුපනායිකො, තං අත්තුපනායිකං, එවං කත්වා වදන්තොති සම්බන්ධො.

11. පරියායෙති ‘‘යො තෙ විහාරෙ වසති, සො භික්ඛු අරහා’’තිආදිනා (පරි. 287) පරියායභණනෙ. ඤාතෙති යං ¶ උද්දිස්ස භණති, තස්මිං විඤ්ඤුම්හි මනුස්සජාතිකෙ අචිරෙන ඤාතෙ. නො චෙති නො චෙ ජානාති.

13. චෙතෙති, උපක්කමති, මුච්චති, එවං අඞ්ගත්තයෙ පුණ්ණෙ ගරුකං වුත්තං. ද්වඞ්ගෙ චෙතෙති, උපක්කමති යදි න මුච්චති, එවං අඞ්ගද්වයෙ ථුල්ලච්චයන්ති යොජනා. පයොගෙති පයොජෙත්වා උපක්කමිතුං අඞ්ගජාතාමසනං, පරස්ස ආණාපනන්ති එවරූපෙ සාහත්ථිකාණත්තිකපයොගෙ.

14. වුත්තනයෙනෙව උපරූපරි පඤ්හාපුච්ඡනං ඤාතුං සක්කාති තං අවත්තුකාමො ආහ ‘‘ඉතො පට්ඨායා’’තිආදි. මයම්පි යදෙත්ථ පුබ්බෙ අවුත්තමනුත්තානත්ථඤ්ච, තදෙව වණ්ණයිස්සාම.

15. කායෙනාති ¶ අත්තනො කායෙන. කායන්ති ඉත්ථියා කායං. එස නයො ‘‘කායබද්ධ’’න්ති එත්ථාපි.

16. අත්තනො කායෙන පටිබද්ධෙන ඉත්ථියා කායපටිබද්ධෙ ඵුට්ඨෙ තු දුක්කටන්ති යොජනා.

17. තිස්සො ආපත්තියො සියුන්ති යොජනා. ද්වින්නං මග්ගානන්ති වච්චමග්ගපස්සාවමග්ගානං.

18. වණ්ණාදිභඤ්ඤෙති වණ්ණාදිනා භණනෙ. කායපටිබද්ධෙ වණ්ණාදිනා භඤ්ඤෙ දුක්කටන්ති යොජනා.

19. අත්තකාමචරියායාති අත්තකාමපාරිචරියාය.

20. පණ්ඩකස්ස සන්තිකෙපි අත්තකාමපාරිචරියාය වණ්ණං වදතො තස්ස භික්ඛුනොති යොජනා. තිරච්ඡානගතස්සාපි සන්තිකෙති එත්ථාපි එසෙව නයො.

21. ඉත්ථිපුරිසානමන්තරෙ ¶ සඤ්චරිත්තං සඤ්චරණභාවං සමාපන්නෙ භික්ඛුම්හි පටිග්ගණ්හනවීමංසාපච්චාහරණකත්තිකෙ සම්පන්නෙ තස්ස බුධො ගරුකං නිද්දිසෙති යොජනා.

22. ද්වඞ්ගසමායොගෙති තීස්වෙතෙසු ද්වින්නං අඞ්ගානං යථාකථඤ්චි සමායොගෙ. අඞ්ගෙ සති පනෙකස්මින්ති තිණ්ණමෙකස්මිං පන අඞ්ගෙ සති.

24. පයොගෙති ‘‘අදෙසිතවත්ථුකං පමාණාතික්කන්තං කුටිං, අදෙසිතවත්ථුකං මහල්ලකවිහාරඤ්ච කාරෙස්සාමී’’ති උපකරණත්ථං අරඤ්ඤගමනතො පට්ඨාය සබ්බපයොගෙ. එකපිණ්ඩෙ අනාගතෙති සබ්බපරියන්තිමං පිණ්ඩං සන්ධාය වුත්තං.

25. ඉධ යො භික්ඛු අමූලකෙන පාරාජිකෙන ධම්මෙන අනුද්ධංසෙතීති යොජනා.

26. ඔකාසං ¶ න ච කාරෙත්වාති ‘‘කරොතු මෙ, ආයස්මා, ඔකාසං, අහං තෙ වත්තුකාමො’’ති එවං තෙන භික්ඛුනා ඔකාසං අකාරාපෙත්වා.

28. අඤ්ඤභාගියෙති අඤ්ඤභාගියපදෙන උපලක්ඛිතසික්ඛාපදෙ. එවං අඤ්ඤත්රපි ඊදිසෙසු ඨානෙසු අත්ථො වෙදිතබ්බො.

29. ‘‘සමනුභාසනාය එවා’’ති පදච්ඡෙදො. න පටිනිස්සජන්ති අප්පටිනිස්සජන්තො.

30. ඤත්තියා දුක්කටං ආපන්නො සියා, ද්වීහි කම්මවාචාහි ථුල්ලතං ආපන්නො සියා, කම්මවාචාය ඔසානෙ ගරුකං ආපන්නො සියාති යොජනා. ‘‘ථුල්ලත’’න්ති ඉදං ථුල්ලච්චයාපත්තිඋපලක්ඛණවචනං.

31. චතූසු ¶ යාවතතියකෙසු පඨමෙ ආපත්තිපරිච්ඡෙදං දස්සෙත්වා ඉතරෙසං තිණ්ණං තෙනපි එකපරිච්ඡෙදත්තා තත්ථ වුත්තනයමෙව තෙසු අතිදිසන්තො ආහ ‘‘භෙදානුවත්තකෙ’’තිආදි.

සඞ්ඝාදිසෙසකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

32. අතිරෙකචීවරන්ති අනධිට්ඨිතං, අවිකප්පිතං විකප්පනුපගපමාණං චීවරං ලද්ධා දසාහං අතික්කමන්තො එකමෙව නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං ආපජ්ජති. තිචීවරෙන එකරත්තිම්පි විනා වසන්තො එකමෙව නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං ආපජ්ජති. ඉදඤ්ච ජාතිවසෙන එකත්තං සන්ධාය වුත්තං වත්ථුගණනාය ආපත්තීනං පරිච්ඡින්දිතබ්බත්තා.

33. ගහෙත්වාකාලචීවරන්ති අකාලචීවරං පටිග්ගහෙත්වා. මාසන්ති සතියා පච්චාසාය නික්ඛිපිතුං අනුඤ්ඤාතං මාසං. අතික්කමන්තොති සතියාපි පච්චාසාය වීතික්කමන්තො අන්තොමාසෙ අනධිට්ඨහිත්වා, අවිකප්පෙත්වා වා තිංසදිවසානි අතික්කමන්තො, චීවරුප්පාදදිවසං අරුණං ආදිං කත්වා එකතිංසමං අරුණං උට්ඨාපෙන්තොති අත්ථො. එකං නිස්සග්ගියං ආපත්තිං ආපජ්ජතීති උදීරිතන්ති යොජනා.

34. අඤ්ඤාතිකාය ¶ භික්ඛුනියා. යංකිඤ්චි පුරාණචීවරන්ති එකවාරම්පි පරිභුත්තං සඞ්ඝාටිආදීනමඤ්ඤතරං චීවරං.

35. පයොගස්මින්ති ‘‘ධොවා’’තිආදිකෙ භික්ඛුනො ආණත්තිකපයොගෙ, එවං ආණත්තාය ච භික්ඛුනියා උද්ධනාදිකෙ සබ්බස්මිං පයොගෙ ච. ‘‘නිස්සග්ගියාව පාචිත්ති හොතීති නිස්සග්ගියා පාචිත්ති ච හොතීති යොජනා.

36. පටිගණ්හතොති ¶ එත්ථ ‘‘අඤ්ඤත්ර පාරිවත්තකා’’ති යොජනා.

38. පයොගස්මින්ති විඤ්ඤාපනපයොගෙ. විඤ්ඤාපිතෙති විඤ්ඤාපිතචීවරෙ පටිලද්ධෙ.

39. භික්ඛූති අච්ඡින්නචීවරො වා නට්ඨචීවරො වා භික්ඛු. තදුත්තරින්ති සන්තරුත්තරපරමතො උත්තරිං.

41. පයොගෙති විකප්පනාපජ්ජනපයොගෙ.

42. දුවෙති දුක්කටපාචිත්තියවසෙන දුවෙ ආපත්තියො ඵුසෙති යොජෙතබ්බං.

44. පයොගෙති අනුඤ්ඤාතපයොගතො අතිරෙකාභිනිප්ඵාදනපයොගෙ. ලාභෙති චීවරස්ස පටිලාභෙ.

45. කොසියවග්ගස්ස ආදීසු පඤ්චසු සික්ඛාපදෙසු ද්වෙ ද්වෙ ආපත්තියොති යොජනා. පයොගෙති කරණකාරාපනපයොගෙ. ලාභෙති කත්වා වා කාරෙත්වා වා පරිනිට්ඨාපනෙ.

46. ‘‘ගහෙත්වා එළකලොමානී’’ති පදච්ඡෙදො. අතික්කමන්ති අතික්කමන්තො.

47. අඤ්ඤායාති අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා. ‘‘ධොවාපෙති එළලොමක’’න්ති පදච්ඡෙදො. එළලොමකන්ති ¶ එළකලොමානි. නිරුත්තිනයෙන ක-කාරස්ස විපරියායො. පයොගෙති ධොවාපනපයොගෙ.

49. නානාකාරන්ති ¶ නානප්පකාරං. සමාපජ්ජන්ති සමාපජ්ජන්තො භික්ඛු. සමාපන්නෙති සංවොහාරෙ සමාපන්නෙ සති. පයොගෙති සමාපජ්ජනපයොගෙ.

50. පයොගෙති කයවික්කයාපජ්ජනපයොගෙ. තස්මිං කතෙති තස්මිං භණ්ඩෙ අත්තනො සන්තකභාවං නීතෙ.

51. අතිරෙකකන්ති අනධිට්ඨිතං, අවිකප්පිතං වා පත්තං. දසාහං අතික්කමෙන්තස්ස තස්ස භික්ඛුනො එකාව නිස්සග්ගියාපත්ති හොතීති යොජනා.

52-3. නත්ථි එතස්ස පඤ්ච බන්ධනානීති අපඤ්චබන්ධනො, තස්මිං, ඌනපඤ්චබන්ධනෙ පත්තෙති අත්ථො. පයොගෙති විඤ්ඤාපනපයොගෙ. තස්ස පත්තස්ස ලාභෙ පටිලාභෙ.

56. පයොගෙති අච්ඡින්දනඅච්ඡින්දාපනපයොගෙ. හටෙති අච්ඡින්දිත්වා ගහිතෙ.

57. ද්වෙ පනාපත්තියො ඵුසෙති වායාපනපයොගෙ දුක්කටං, විකප්පනුපගපච්ඡිමචීවරපමාණෙන වීතෙ නිස්සග්ගියන්ති ද්වෙ ආපත්තියො ආපජ්ජතීති අත්ථො.

58-9. යො පන භික්ඛු අප්පවාරිතො අඤ්ඤාතකස්සෙව තන්තවායෙ සමෙච්ච උපසඞ්කමිත්වා චීවරෙ ¶ විකප්පං ආපජ්ජන්තො හොති. සොති සො භික්ඛු. ද්වෙ ආපත්තියො ආපජ්ජති, න සංසයොති යොජනා. පයොගෙති විකප්පාපජ්ජනපයොගෙ.

60. අච්චෙකසඤ්ඤිතං ¶ චීවරං පටිග්ගහෙත්වාති යොජනා. කාලන්ති චීවරකාලං.

61. තිණ්ණමඤ්ඤතරං වත්ථන්ති තිණ්ණං චීවරානං අඤ්ඤතරං චීවරං. ඝරෙති අන්තරඝරෙ. නිදහිත්වාති නික්ඛිපිත්වා. තෙන චීවරෙන විනා ඡාරත්තතො අධිකං දිවසං යස්ස ආරඤ්ඤකස්ස විහාරස්ස ගොචරගාමෙ තං චීවරං නික්ඛිත්තං, තම්හා විහාරා අඤ්ඤත්ර වසන්තො නිස්සග්ගියං ඵුසෙති යොජනා.

62. සඞ්ඝිකං ලාභං පරිණතං ජානං ජානන්තො.

63. පයොගෙති පරිණාමනපයොගෙ. සබ්බත්ථාති පාරාජිකාදීසු සබ්බසික්ඛාපදෙසු. අප්පනාවාරපරිහානීති පරිවාරෙ පඨමං වුත්තකත්ථපඤ්ඤත්තිවාරස්ස පරිහාපනං, ඉධ අවචනන්ති අත්ථො, තස්ස වාරස්ස පරිවාරෙ සබ්බපඨමත්තා පඨමං වත්තබ්බභාවෙපි තත්ථ වත්තබ්බං පච්ඡා ගණ්හිතුකාමෙන මයා තං ඨපෙත්වා පඨමං ආපත්තිදස්සනත්ථං තදනන්තරො කතාපත්තිවාරො පඨමං වුත්තොති අධිප්පායො.

තිංසනිස්සග්ගියකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

64. මනුස්සුත්තරිධම්මෙති උත්තරිමනුස්සධම්මෙ. අභූතස්මිං උත්තරිමනුස්සධම්මෙ සමුල්ලපිතෙ පරාජයො පාරාජිකාපත්ති.

65. අමූලන්තිමවත්ථුනා අමූලකෙන පාරාජිකෙන ධම්මෙන භික්ඛුං චොදනාය ගරු සඞ්ඝාදිසෙසො හොතීති යොජනා. පරියායවචනෙති ‘‘යො තෙ විහාරෙ වසතී’’තිආදිනා (පරි. 287) ¶ පරියායෙන කථනෙ. ඤාතෙති යස්ස කථෙති, තස්මිං වචනානන්තරමෙව ඤාතෙ.

66. නො ¶ චෙ පන විජානාතීති අථ තං පරියායෙන වුත්තං වචනානන්තරමෙව සචෙ න ජානාති. සමුදාහටන්ති කථිතං.

67. ඔමසතො භික්ඛුස්ස දුවෙ ආපත්තියො වුත්තා. උපසම්පන්නං ඔමසතො පාචිත්ති සියා. ඉතරං අනුපසම්පන්නං ඔමසතො දුක්කටං සියාති යොජනා.

68. පෙසුඤ්ඤහරණෙපි ද්වෙ ආපත්තියො හොන්ති.

69. පයොගෙති පදසො ධම්මං වාචෙන්තස්ස වචනකිරියාරම්භතො පට්ඨාය යාව පදාදීනං පරිසමාපනං, එත්ථන්තරෙ අක්ඛරුච්චාරණපයොගෙ දුක්කටං. පදානං පරිසමත්තියං පාචිත්තියං.

70. ‘‘තිරත්තා අනුපසම්පන්නසහසෙය්යායා’’ති පදච්ඡෙදො. අනුපසම්පන්නෙන සහසෙය්යා අනුපසම්පන්නසහසෙය්යා, තාය. තිරත්තා උත්තරිං අනුපසම්පන්නසහසෙය්යායාති යොජනා. පයොගෙති සයනත්ථාය සෙය්යාපඤ්ඤාපනකායාවජ්ජනාදිපුබ්බපයොගෙ. පන්නෙති කායපසාරණලක්ඛණෙන සයනෙන නිපන්නෙ.

71. යො පන භික්ඛු එකරත්තියං මාතුගාමෙන සහසෙය්යං කප්පෙති. දුක්කටාදයොති ‘‘පයොගෙ දුක්කටං, නිපන්නෙ පාචිත්තිය’’න්ති යථාවුත්තද්වෙආපත්තියො ආපජ්ජතීති යොජනා.

72. පයොගෙති යථාවුත්තලක්ඛණපයොගෙ.

73. අනුපසම්පන්නෙති ¶ සමීපත්ථෙ චෙතං භුම්මං. අනුපසම්පන්නස්ස සන්තිකෙ භූතං උත්තරිමනුස්සධම්මං යො සචෙ ආරොචෙතීති යොජනා. දුක්කටාදයොති යස්ස ආරොචෙති, සො නප්පටිවිජානාති, දුක්කටං, පටිවිජානාති, පාචිත්තියන්ති එවං ද්වෙ ආපත්තියො තස්ස හොන්ති.

74. අඤ්ඤතො අඤ්ඤස්ස උපසම්පන්නස්ස දුට්ඨුල්ලස්ස ආපත්තිං අනුපසම්පන්නෙ අනුපසම්පන්නස්ස සන්තිකෙ වදං වදන්තොති යොජනා. පයොගෙති ආරම්භතො පට්ඨාය පුබ්බපයොගෙ දුක්කටං ආගච්ඡති දුක්කටං ආපජ්ජති. ආරොචිතෙ පාචිත්ති සියාති යොජනා.

75. පයොගෙති ¶ ‘‘අකප්පියපථවිං ඛණිස්සාමී’’ති කුදාල පරියෙසනාදිසබ්බපයොගෙති.

76. පාතෙන්තොති විකොපෙන්තො. තස්සාති භූතගාමස්ස. පාතෙති විකොපනෙ.

77. අඤ්ඤවාදකවිහෙසකානං එකයොගනිද්දිට්ඨත්තා තත්ථ වුත්තනයෙනෙව විහෙසකෙ ච ඤාතුං සක්කාති තත්ථ විසුං ආපත්තිභෙදො න වුත්තො.

78. පරන්ති අඤ්ඤං සඞ්ඝෙන සම්මතසෙනාසනපඤ්ඤාපකාදිකං උපසම්පන්නං. උජ්ඣාපෙන්තොති තස්ස අයසං උප්පාදෙතුකාමතාය භික්ඛූහි අවජානාපෙතුං ‘‘ඡන්දාය ඉත්ථන්නාමො ඉදං නාම කරොතී’’තිආදීනි වත්වා අවඤ්ඤාය ඔලොකාපෙන්තො, ලාමකතො වා චින්තාපෙන්තො. පයොගෙති උජ්ඣාපනත්ථාය තස්ස අවණ්ණභණනාදිකෙ පුබ්බපයොගෙ.

83. සඞ්ඝිකෙ ¶ විහාරෙ පුබ්බූපගතං භික්ඛුං ජානං ජානන්තො අනුපඛජ්ජ සෙය්යං කප්පෙති, තස්සෙවං සෙය්යං කප්පයතොති යොජනා. පයොගෙදුක්කටාදයොති එත්ථ අලුත්තසමාසො. ආදි-සද්දෙන සෙය්යාකප්පනෙ පාචිත්තියං සඞ්ගණ්හාති.

84. පයොගෙති ‘‘නික්කඩ්ඪථ ඉම’’න්තිආදිකෙ ආණත්තිකෙ වා ‘‘යාහි යාහී’’තිආදිකෙ වාචසිකෙ වා හත්ථෙන තස්ස අඞ්ගපරාමසනාදිවසෙන කතෙ කායිකෙ වා නික්කඩ්ඪනපයොගෙ. සෙසන්ති පාචිත්තියං.

85. ‘‘වෙහාසකුටියා උපරී’’ති පදච්ඡෙදො. ආහච්චපාදකෙති එත්ථ ‘‘මඤ්චෙ වා පීඨෙ වා’’ති සෙසො. සීදන්ති නිසීදන්තො. දුක්කටාදයොති පයොගෙ දුක්කටං, නිපජ්ජාය පාචිත්තියන්ති ඉමා ආපත්තියො ඵුසෙති අත්ථො.

86. අස්ස පජ්ජස්ස පඨමපාදං දසක්ඛරපාදකං ඡන්දොවිචිතියං වුත්තගාථා, ‘‘ගාථාඡන්දො අතීතද්වය’’න්ති ඉමිනා ඡන්දොවිචිතිලක්ඛණෙන ගාථාඡන්දත්තා අධිට්ඨිත්වා ද්වත්තිපරියායෙති එත්ථ අක්ඛරද්වයං ¶ අධිකං වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. පයොගෙති අධිට්ඨානපයොගෙ. අධිට්ඨිතෙති ද්වත්තිපරියායානං උපරි අධිට්ඨානෙ කතෙ.

87. පයොගෙති සිඤ්චනසිඤ්චාපනපයොගෙ. සිත්තෙති සිඤ්චනකිරියපරියොසානෙ.

88. දුක්කටං ඵුසෙති යොජනා. ඔවදිතෙ පාචිත්ති සියාති යොජනා.

90. අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා අඤ්ඤත්ර පාරිවත්තකා චීවරං දෙන්තො භික්ඛු දුවෙ ආපත්තියො ඵුසෙති යොජනා. පයොගෙති දානපයොගෙ.

93. ‘‘නාවං එක’’න්ති පදච්ඡෙදො. පයොගෙති අභිරුහණපයොගෙ. දුක්කටාදයොති ආදි-සද්දෙන අභිරුළ්හෙ පාචිත්තියං සඞ්ගණ්හාති.

94. ‘‘දුවිධං ආපත්ති’’න්ති පදච්ඡෙදො.

96. භික්ඛුනියා සද්ධිං රහො නිසජ්ජං කප්පෙන්තො භික්ඛු පයොගෙදුක්කටාදයො ද්වෙපි ආපත්තියො ඵුසෙති යොජනා.

97. තදුත්තරින්ති තතො භුඤ්ජිතුං අනුඤ්ඤාතඑකදිවසතො උත්තරිං දුතියදිවසතො පට්ඨාය. අනන්තරස්ස වග්ගස්සාති ඔවාදවග්ගස්ස. නවමෙනාති භික්ඛුනියා පරිපාචිතපිණ්ඩපාතසික්ඛාපදෙන.

99. ද්වත්තිපත්තෙති ¶ ද්වත්තිපත්තපූරෙ. තදුත්තරින්ති ද්වත්තිපත්තපූරතො උත්තරිං. පයොගෙති පටිග්ගහණපයොගෙ.

102. තස්සාති අභිහරන්තස්ස. පිටකෙති විනයපිටකෙ.

103. දසමෙපීති එත්ථ ‘‘දසමෙ අපී’’ති පදච්ඡෙදො.

104. අචෙලකාදිනොති ¶ ආදි-සද්දෙන ‘‘පරිබ්බාජකස්ස වා පරිබ්බාජිකාය වා’’ති (පාචි. 270) වුත්තෙ සඞ්ගණ්හාති. භොජනාදිකන්ති ආදි-සද්දෙන ඛාදනීයං සඞ්ගණ්හාති. පයොගෙති සහත්ථා දානපයොගෙ.

105. දාපෙත්වා වා අදාපෙත්වා වා කිඤ්චි ආමිසං. පයොගෙති උය්යොජනපයොගෙ. තස්මින්ති තස්මිං භික්ඛුම්හි. උය්යොජිතෙ පාචිත්ති සියාති යොජනා.

109. උම්මාරාතික්කමෙති ඉන්දඛීලාතික්කමෙ.

110. තදුත්තරින්ති තතො පරිච්ඡින්නරත්තිපරියන්තතො වා පරිච්ඡින්නභෙසජ්ජපරියන්තතො වා උත්තරිං.

111. උය්යුත්තං දස්සනත්ථාය ගච්ඡන්තො ද්වෙ ආපත්තියො ඵුසෙති යොජනා.

114. මෙරෙය්යන්ති මෙරයං. නිරුත්තිනයෙන අ-කාරස්ස එ-කාරො, ය-කාරස්ස ච ද්විත්තං. මෙරය-සද්දපරියායො වා මෙරෙය්ය-සද්දො. මුනීති භික්ඛු.

115. ‘‘භික්ඛු ¶ අඞ්ගුලිපතොදෙනා’’ති පදච්ඡෙදො. පයොගෙති හාසාපනපයොගෙ. තස්සාති හාසාපෙන්තස්ස.

116. ගොප්ඵකා හෙට්ඨා උදකෙ දුක්කටං. ගොප්ඵකතො උපරි උපරිගොප්ඵකං, උදකං, තස්මිං, ගොප්ඵකතො අධිකප්පමාණෙ උදකෙති අත්ථො.

117. අනාදරියන්ති ¶ පුග්ගලානාදරියං, ධම්මානාදරියං වා. පයොගෙති අනාදරියවසෙන පවත්තෙ කායපයොගෙ වා වචීපයොගෙ වා. කතෙ අනාදරියෙ.

119. ජොතින්ති අග්ගිං. සමාදහිත්වානාති ජාලෙත්වා. ‘‘විසිබ්බෙන්තො’’ති ඉමිනා ඵලූපචාරෙන කාරණං වුත්තං. විසිබ්බනකිරියා හි සමාදහනකිරියාය ඵලන්ති විසිබ්බනකිරියාවොහාරෙන සමාදහනකිරියාව. තස්මා විසිබ්බෙන්තොති එත්ථ සමාදහන්තොති අත්ථො. පයොගෙති සමාදහනසමාදහාපනපයොගෙ. විසීවිතෙති වුත්තනයෙන සමාදහිතෙති අත්ථො.

120. පයොගෙති චුණ්ණමත්තිකාභිසඞ්ඛරණාදිසබ්බපයොගෙ. ඉතරන්ති පාචිත්තියං.

121. තිණ්ණං දුබ්බණ්ණකරණානන්ති කංසනීලපත්තනීලකද්දමසඞ්ඛාතානං තිණ්ණං දුබ්බණ්ණකරණානං. එකං අඤ්ඤතරං අනාදිය අදත්වා. චීවරන්ති නවචීවරං.

122. නත්ථි එතස්ස උද්ධාරන්ති අනුද්ධාරො, තං අනුද්ධාරන්ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන රස්සත්තං, අකතපච්චුද්ධාරන්ති අත්ථො.

123. අපනිධෙන්තොති අපනෙත්වා නිධෙන්තො නික්ඛිපෙන්තො. පත්තාදිකන්ති ආදි-සද්දෙන චීවරනිසීදනසූචිඝරකායබන්ධනානං ගහණං. පයොගෙති අපනිධානපයොගෙ. තස්මිං පත්තාදිකෙ පඤ්චවිධෙ පරික්ඛාරෙ. අපනිහිතෙ සෙසා පාචිත්තියාපත්ති සියාති යොජනා.

124. තපොධනොති ¶ ¶ පාතිමොක්ඛසංවරසීලසඞ්ඛාතං තපොධනමස්සාති තපොධනො, භික්ඛු.

126. මනුස්සවිග්ගහො මනුස්සසරීරො. තිරච්ඡානගතො නාගො වා සුපණ්ණො වා. තස්ස ඔපාතඛණකස්ස.

127. පටුබුද්ධිනාති සබ්බෙසු ඤෙය්යධම්මෙසු නිපුනඤාණෙන භගවතා.

128. පයොගෙති පරිභොගත්ථාය ගහණාදිකෙ පයොගෙ. තස්සාති භික්ඛුස්ස.

129. උක්කොටෙන්තොති උච්චාලෙන්තො යථාඨානෙ ඨාතුං අදෙන්තො. පයොගෙති උක්කොටනපයොගෙ. උක්කොටිතෙ පාචිත්තියං සියාති යොජනා.

130. දුට්ඨුල්ලං වජ්ජකන්ති සඞ්ඝාදිසෙසාදිකෙ. එකං පාචිත්තියං ආපත්තිං ආපජ්ජති ඉති දීපිතන්ති යොජනා.

131. පයොගෙති ගණපරියෙසනාදිපයොගෙ. දුක්කටං පත්තො සියා දුක්කටාපත්තිං ආපන්නො භවෙය්යාති අත්ථො. සෙසාති පාචිත්තියාපත්ති උපසම්පාදිතෙ සියා. ගාථාබන්ධවසෙන උපසග්ගලොපො.

132-3. ජානං ථෙය්යසත්ථෙන සහ සංවිධාය මග්ගං පටිපජ්ජතො ච තථෙව මාතුගාමෙන සහ සංවිධාය මග්ගං පටිපජ්ජතො චාති යොජනා. පයොගෙති සංවිධාය ගන්තුං පටිපුච්ඡාදිකරණපයොගෙ. පටිපන්නෙති මග්ගපටිපන්නෙ. අනන්තරන්ති අද්ධයොජනගාමන්තරාතික්කමනානන්තරං.

134. ඤත්තියා ඔසානෙ දුක්කටං ඵුසෙති යොජනා.

135. අකතානුධම්මෙනාති ¶ ¶ අනුධම්මො වුච්චති ආපත්තියා අදස්සනෙ වා අප්පටිකම්මෙ වා පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගෙ වා ධම්මෙන විනයෙන සත්ථුසාසනෙන උක්ඛිත්තකස්ස අනුලොමවත්තං දිස්වා කත්වා ඔසාරණා, සො ඔසාරණසඞ්ඛාතො අනුධම්මො යස්ස න කතො, අයං අකතානුධම්මො නාම, තාදිසෙන භික්ඛුනා සද්ධින්ති අත්ථො. සම්භුඤ්ජන්තොති ආමිසසම්භොගං කරොන්තො භික්ඛු. පයොගෙති භුඤ්ජිතුං ආමිසපටිග්ගහණාදිපයොගෙ. භුත්තෙති සම්භුත්තෙ, උභයසම්භොගෙ, තදඤ්ඤතරෙ වා කතෙති අත්ථො.

136. උපලාපෙන්තොති පත්තචීවරඋද්දෙසපරිපුච්ඡනාදිවසෙන සඞ්ගණ්හන්තො. පයොගෙති උපලාපනපයොගෙ.

137. සහධම්මිකන්ති කරණත්ථෙ උපයොගවචනං, පඤ්චහි සහධම්මිකෙහි සික්ඛිතබ්බත්තා, තෙසං වා සන්තකත්තා ‘‘සහධම්මික’’න්ති ලද්ධනාමෙන බුද්ධපඤ්ඤත්තෙන සික්ඛාපදෙන වුච්චමානස්සාති අත්ථො. භණතොති ‘‘භික්ඛුස්සා’’ති ඉමිනා සමානාධිකරණං.

138. විවණ්ණෙන්තොති ‘‘කිං පනිමෙහි ඛුද්දානුඛුද්දකෙහි සික්ඛාපදෙහි උද්දිට්ඨෙහී’’තිආදිනා ගරහන්තො. පයොගෙති ‘‘කිං ඉමෙහී’’තිආදිනා ගරහණවසෙන පවත්තෙ වචීපයොගෙ. විවණ්ණිතෙ ගරහිතෙ.

139. මොහෙන්තොති ‘‘ඉදානෙව ඛො අහං, ආවුසො, ජානාමී’’තිආදිනා අත්තනො අජානනත්තෙන ආපන්නභාවං දීපෙත්වා භික්ඛුං මොහෙන්තො, වඤ්චෙන්තොති අත්ථො. මොහෙති මොහාරොපනකම්මෙ. අරොපිතෙ කතෙ.

140. භික්ඛුස්ස ¶ කුපිතො පහාරං දෙන්තො ඵුසෙති යොජනා. පයොගෙති දණ්ඩාදානාදිපයොගෙ.

141. පයොගෙති උග්ගිරණපයොගෙ. උග්ගිරිතෙති උච්චාරිතෙ.

142. අමූලෙනෙවාති ¶ දිට්ඨාදිමූලවිරහිතෙනෙව. යොගෙති ඔකාසකාරාපනාදිපයොගෙ. උද්ධංසිතෙති චොදිතෙ.

143. කුක්කුච්චං ජනයන්තොති ‘‘ඌනවීසතිවස්සො ත්වං මඤ්ඤෙ උපසම්පන්නො’’තිආදිනා කුක්කුච්චං උපදහන්තො. යොගෙති කුක්කුච්චුප්පාදනපයොගෙ. උප්පාදිතෙති කුක්කුච්චෙ උප්පාදිතෙ.

144. ‘‘තිට්ඨන්තො උපස්සුති’’න්ති පදච්ඡෙදො. සුතියා සමීපං උපස්සුති, සවනූපචාරෙති අත්ථො.

145. ධම්මිකානං තු කම්මානන්ති ධම්මෙන විනයෙන සත්ථුසාසනෙන කතානං අපලොකනාදීනං චතුන්නං කම්මානං. තතො පුනාති ඡන්දදානතො පච්ඡා. ඛීයනධම්මන්ති අත්තනො අධිප්පෙතභාවවිභාවනමන්තනං. ද්වෙ ඵුසෙ දුක්කටාදයොති ඛීයනධම්මාපජ්ජනපයොගෙ දුක්කටං, ඛීයනධම්මෙ ආපන්නෙ පාචිත්තියන්ති එවං දුක්කටාදයො ද්වෙ ආපත්තියො ආපජ්ජෙය්යාති අත්ථො.

146. සඞ්ඝෙ සඞ්ඝමජ්ඣෙ. විනිච්ඡයෙති වත්ථුතො ඔතිණ්ණවිනිච්ඡයෙ. නිට්ඨං අගතෙති වත්ථුම්හි අවිනිච්ඡිතෙ, ඤත්තිං ඨපෙත්වා කම්මවාචාය වා අපරියොසිතාය.

148. සමග්ගෙන සඞ්ඝෙනාති සමානසංවාසකෙන සමානසීමායං ඨිතෙන සඞ්ඝෙන.

150. අවිදිතො ¶ හුත්වාති රඤ්ඤො අවිදිතාගමනො හුත්වා.

152. රතනන්ති මුත්තාදිදසවිධං රතනං. පයොගෙති රතනග්ගහණපයොගෙ.

153. විකාලෙති මජ්ඣන්තිකාතික්කමතො පට්ඨාය අරුණෙ.

155. අට්ඨිදන්තවිසාණාභිනිබ්බත්තන්ති අට්ඨිදන්තවිසාණමයං. පයොගෙති කාරාපනපයොගෙ.

156. තස්මිං ¶ මඤ්චාදිම්හි කාරාපිතෙ සෙසා පාචිත්තියාපත්ති සියාති යොජනා.

පාචිත්තියකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

159. චතූසු පාටිදෙසනීයෙසුපි අවිසෙසෙන ආදිච්චබන්ධුනා බුද්ධෙන ද්විධා ආපත්ති නිද්දිට්ඨාති යොජනා.

162. පරිවාරෙ පඨමං දස්සිතසොළසවාරප්පභෙදෙ මහාවිභඞ්ගෙ ‘‘පඨමං පාරාජිකං කත්ථ පඤ්ඤත්ත’’න්තිආදිප්පභෙදො (පරි. 1) කත්ථපඤ්ඤත්තිවාරො ¶ , ‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තො කති ආපත්තියො ආපජ්ජතී’’තිආදිප්පභෙදො (පරි. 157) කතාපත්තිවාරො, ‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තස්ස ආපත්තියො චතුන්නං විපත්තීනං කති විපත්තියො භජන්තී’’තිආදිප්පභෙදො (පරි. 182) විපත්තිවාරො, ‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තස්ස ආපත්තියො සත්තන්නං ආපත්තික්ඛන්ධානං කතිහි ආපත්තික්ඛන්ධෙහි සඞ්ගහිතා’’තිආදිප්පභෙදො (පරි. 182) සඞ්ගහවාරො, ‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තස්ස ආපත්තියො ඡන්නං ආපත්තිසමුට්ඨානානං කතිහි සමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨහන්තී’’තිආදිප්පභෙදො (පරි. 184) සමුට්ඨානවාරො, ‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තස්ස ආපත්තියො චතුන්නං අධිකරණානං කතමං අධිකරණ’’න්තිආදිප්පභෙදො (පරි. 185) අධිකරණවාරො, ‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තස්ස ආපත්තියො සත්තන්නං සමථානං කතිහි සමථෙහි සම්මන්තී’’තිආදිප්පභෙදො (පරි. 186) සමථවාරො, තදනන්තරො ඉමෙහි සත්තහි වාරෙහි මිස්සො ¶ අට්ඨමො සමුච්චයවාරොති ඉමෙසු අට්ඨසු වාරෙසු ආදිභූතෙ කත්ථපඤ්ඤත්තිනාමධෙය්යෙ අප්පනාවාරෙ සඞ්ගහෙතබ්බානං නිදානාදිසත්තරසලක්ඛණානං උභයවිභඞ්ගසාධාරණතො උපරි වක්ඛමානත්තා තං වාරං ඨපෙත්වා තදනන්තරං අසාධාරණං කතාපත්තිවාරං සෙඛියාවසානං පාළික්කමානුරූපං දස්සෙත්වා තදනන්තරා විපත්තිවාරාදයො ඡ වාරා උභයවිභඞ්ගසාධාරණතො වක්ඛමානාති කත්වා තෙපි ඨපෙත්වා ඉමෙ පච්චයසද්දෙන අයොජෙත්වා දස්සිතා අට්ඨෙව වාරා, පුන ‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවනපච්චයා පාරාජිකං කත්ථ පඤ්ඤත්ත’’න්තිආදිනා (පරි. 188) පච්චය-සද්දං යොජෙත්වා දස්සිතා අපරෙ අට්ඨ වාරා යොජිතාති තත්ථාපි දුතියං කතාපත්තිපච්චයවාරං ඉමිනා කතාපත්තිවාරෙන එකපරිච්ඡෙදං කත්වා දස්සෙතුමාහ ‘‘පඤ්ඤත්තා’’තිආදි. පටිසෙවනපච්චයාති පටිසෙවනහෙතුනා.

163. අල්ලොකාසප්පවෙසනෙති ¶ ජීවමානසරීරෙ තිණ්ණං මග්ගානං අඤ්ඤතරස්මිං මග්ගෙ අල්ලොකාසප්පවෙසනෙ. මතෙ අක්ඛායිතෙ වා පි-සද්දෙන යෙභුය්යඅක්ඛායිතෙ පවෙසනෙ පවෙසනනිමිත්තං මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තො භික්ඛු පාරාජිකං ඵුසෙති සම්බන්ධො.

164. තථා යෙභුය්යක්ඛායිතෙ, උපඩ්ඪක්ඛායිතෙ ච මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තො භික්ඛු ථුල්ලච්චයං ඵුසෙති යොජනා. වට්ටකතෙ මුඛෙ දුක්කටං වුත්තන්ති සම්බන්ධො. ජතුමට්ඨකෙති භික්ඛුනියා ජතුමට්ඨකෙ දින්නෙ පාචිත්ති වුත්තාති සම්බන්ධො.

166. අවස්සුතස්සාති කායසංසග්ගරාගෙන තින්තස්ස. පොසස්සාති ගහණකිරියාසම්බන්ධෙ සාමිවචනං. භික්ඛුනියාති අත්තසම්බන්ධෙ සාමිවචනං. ‘‘අත්තනො’’ති සෙසො. අවස්සුතෙන පොසෙන අත්තනො අධක්ඛකාදිගහණං සාදියන්තියා තථා අවස්සුතාය භික්ඛුනියා පාරාජිකන්ති යොජනා.

167. කායෙනාති අත්තනො කායෙන. කායන්ති මාතුගාමස්ස කායං. ඵුසතොති කායසංසග්ගරාගෙන ඵුසතො. කායෙන කායබද්ධන්ති එත්ථාපි එසෙව නයො.

168. කායෙන පටිබද්ධෙනාති අත්තනො කායපටිබද්ධෙන. පටිබද්ධන්ති ඉත්ථියා කායපටිබද්ධං ඵුසන්තස්ස දුක්කටං. තස්ස භික්ඛුස්ස.

‘‘මහාවිභඞ්ගසඞ්ගහො ¶ නිට්ඨිතො’’ති කස්මා වුත්තං, නනු සොළසවාරසඞ්ගහෙ මහාවිභඞ්ගෙ කතාපත්තිවාරොයෙවෙත්ථ වුත්තො, න ඉතරෙ වාරාති? සච්චං, අවයවෙ පන සමුදායොපචාරෙන වුත්තං. සාධාරණාසාධාරණානං මහාවිභඞ්ගෙ ¶ ගතානං සබ්බාපත්තිපභෙදානං දස්සනොපචාරභූතො කතාපත්තිවාරො දස්සිතොති තංදස්සනෙන අප්පධානා ඉතරෙපි වාරා උපචාරතො දස්සිතා හොන්තීති ච තථා වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

මහාවිභඞ්ගසඞ්ගහවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

170. විනයස්ස විනිච්ඡයෙ භික්ඛූනං පාටවත්ථායාති භික්ඛුනීනං පාටවස්සාපි තදධීනත්තා පධානදස්සනවසෙන වුත්තං. අථ වා දස්සනලිඞ්ගන්තරසාධාරණත්තෙ ඉච්ඡිතෙ පුල්ලිඞ්ගෙන, නපුංසකලිඞ්ගෙන වා නිද්දෙසො සද්දසත්ථානුයොගතොති ‘‘භික්ඛූන’’න්ති පුල්ලිඞ්ගෙන වුත්තං.

172. තිස්සො ආපත්තියො ඵුසෙති යොජනා. ජාණුස්ස උද්ධං, අක්ඛකස්ස අධො ගහණං සාදියන්තියා තස්සා පාරාජිකන්ති යොජනා.

173. කායපටිබද්ධෙ වා ගහණං සාදියන්තියා දුක්කටං.

174. වජ්ජන්ති අඤ්ඤිස්සා භික්ඛුනියා පාරාජිකාපත්තිං.

176. තං ¶ ලද්ධින්ති උක්ඛිත්තස්ස යං ලද්ධිං අත්තනො රොචෙසි, තං ලද්ධිං න නිස්සජ්ජන්තීති යොජනා.

178. ‘‘ඉධ ආගච්ඡා’’ති පදච්ඡෙදො. ‘‘වුත්තා ආගච්ඡතී’’ති පදච්ඡෙදො.

179. හත්ථපාසප්පවෙසනෙති ¶ හත්ථපාසූපගමනෙ. ‘‘හත්ථගතප්පවෙසනෙ’’ති වා පාඨො, සොයෙව අත්ථො.

ඉති උත්තරෙ ලීනත්ථපකාසනියා භික්ඛුනිවිභඞ්ගෙ

180. එකස්සාති අත්තනො අත්තනො අට්ටකාරස්ස වා. ආරොචනෙති වත්තබ්බස්ස වොහාරිකානං නිවෙදනෙ.

181. දුතියාරොචනෙති දුතියස්ස, දුතියං එවං ආරොචනෙ.

182. ද්වීහීති ද්වීහි කම්මවාචාහි. කම්මවාචොසානෙති කම්මවාචාඔසානෙ.

183. පරික්ඛෙපෙ අතික්කන්තෙති අත්තනො ගාමතො ගන්ත්වා ඉතරං ගාමං පවිසන්තියා පඨමෙන පාදෙන තස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපෙ අතික්කන්තෙ, පඨමපාදෙ පරික්ඛෙපං අතික්කමෙත්වා අන්තොගාමසඞ්ඛෙපං ගතෙති අත්ථො.

184. දුතියෙනාති ගාමපරික්ඛෙපතො බහි ඨිතෙන දුතියපාදෙන. අතික්කන්තෙති තස්මිං ගාමපරික්ඛෙපෙ අතික්කන්තෙ, තස්මිං පාදෙ අන්තොගාමං පවෙසිතෙති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙව.

ඉති උත්තරෙ ලීනත්ථපකාසනියා භික්ඛුනිවිභඞ්ගෙ

සඞ්ඝාදිසෙසකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

193. ඉහ ¶ භික්ඛුනී පත්තසන්නිචයං කරොන්තී හොති, සා එකං නිස්සග්ගියං පාචිත්තියංයෙව ඵුසෙති යොජනා.

194. අකාලචීවරං කාලචීවරං කත්වා භාජාපෙන්තියාති යොජනා. පයොගෙති භාජනපයොගෙ.

196. තතො පරන්ති තතො පඨමතො අඤ්ඤං.

ඉති උත්තරෙ ලීනත්ථපකාසනියා භික්ඛුනිවිභඞ්ගෙ

නිස්සග්ගියකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

199. ලසුණං ඛාදති චෙ, ද්වෙ ආපත්තියො ඵුටාති යොජනා.

200. පයොගෙති සංහාරාපනපයොගෙ. සංහටෙති අත්තනා සංහටෙ, පරෙන සංහරාපිතෙ ච ආපත්ති පාචිත්ති හොති.

202. ජතුනා මට්ඨකන්ති ජතුනා කතං මට්ඨදණ්ඩකං. ‘‘දුක්කටං ආදින්නෙ’’ති පදච්ඡෙදො.

204. භුඤ්ජමානස්ස භික්ඛුස්ස හත්ථපාසෙති යොජනා. හිත්වා හත්ථපාසං.

205. විඤ්ඤාපෙත්වාති අන්තමසො මාතරම්පි යාචිත්වා. අජ්ඣොහාරෙ පාචිත්තිං දීපයෙති යොජනා.

206. උච්චාරාදින්ති ආදි-සද්දෙන විඝාසසඞ්කාරමුත්තානං ගහණං.

209. ඉධ ¶ ඉමස්මිං රත්තන්ධකාරවග්ගෙ. පඨමෙ, දුතියෙ, තතියෙ, චතුත්ථෙපි විනිච්ඡයො ලසුණවග්ගස්ස ඡට්ඨෙන සික්ඛාපදෙන තුල්යො සදිසොති යොජනා.

210. ආසනෙති ¶ පල්ලඞ්කෙ තස්සොකාසභූතෙ. සාමිකෙ අනාපුච්ඡාති තස්මිං කුලෙ යං කිඤ්චි විඤ්ඤුමනුස්සං අනාපුච්ඡා.

211. අනොවස්සන්ති භිත්තියා බහි නිබ්බකොසබ්භන්තරං. දුතියාතික්කමෙති දුතියෙන පාදෙන නිබ්බකොසස්ස උදකපාතට්ඨානාතික්කමෙ.

214. නිරයාදිනා අත්තානං වා පරං වා අභිසප්පෙන්තී සපථං කරොන්තී ද්වෙ ඵුසෙති යොජනා. අභිසප්පිතෙති අභිසපිතෙ.

215. වධිත්වාති හත්ථාදීහි පහරිත්වා. ‘‘කරොති එක’’න්ති පදච්ඡෙදො.

රත්තන්ධකාරවග්ගවණ්ණනා දුතියා.

216. නග්ගාති අනිවත්ථා වා අපාරුතා වා. පයොගෙති චුණ්ණමත්තිකාඅභිසඞ්ඛරණාදිපයොගෙ.

217. පමාණාතික්කන්තන්ති ‘‘දීඝසොචතස්සො විදත්ථියො සුගතවිදත්ථියා, තිරියං ද්වෙ විදත්ථියො’’ති (පාචි. 888) වුත්තපමාණමතික්කන්තං. පයොගෙති කාරාපනපයොගෙ.

218. විසිබ්බෙත්වාති දුස්සිබ්බිතං පුන සිබ්බනත්ථාය විසිබ්බෙත්වා.

219. පඤ්ච ¶ අහානි පඤ්චාහං, පඤ්චාහමෙව පඤ්චාහිකං. සඞ්ඝාටීනං චාරො සඞ්ඝාටිචාරො, පරිභොගවසෙන වා ඔතාපනවසෙන ¶ වා සඞ්ඝටිතට්ඨෙන ‘‘සඞ්ඝාටී’’ති ලද්ධනාමානං ‘‘තිචීවරං, උදකසාටිකා, සංකච්චිකා’’ති ඉමෙසං පඤ්චන්නං චීවරානං පරිවත්තනං. අතික්කමෙති භික්ඛුනී අතික්කමෙය්ය. අස්සා පන එකාව පාචිත්ති පරිදීපිතාති යොජනා.

220. සඞ්කමනීයන්ති සඞ්කමෙතබ්බං. අඤ්ඤිස්සා සන්තකං අනාපුච්ඡා ගහිතං පුන දාතබ්බං පඤ්චන්නං අඤ්ඤතරං.

221. ගණචීවරලාභස්සාති භික්ඛුනිසඞ්ඝෙන ලභිතබ්බචීවරස්ස. අන්තරායං කරොතීති යථා තෙ දාතුකාමා න දෙන්ති, එවං පරක්කමති.

222. ධම්මිකන්ති සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන සන්නිපතිත්වා කරියමානං. පටිබාහන්තීති පටිසෙධෙන්තී. පටිබාහිතෙ පටිසෙධිතෙ.

223. අගාරිකාදිනොති ආදි-සද්දෙන ‘‘පරිබ්බාජකස්ස වා පරිබ්බාජිකාය වා’’ති (පාරා. 917) වුත්තෙ සඞ්ගණ්හාති. සමණචීවරන්ති කප්පකතං නිවාසනපාරුපනුපගං. පයොගෙති දානපයොගෙ.

224. චීවරෙ දුබ්බලාසායාති දුබ්බලචීවරපච්චාසාය ‘‘සචෙ සක්කොම, දස්සාමා’’ති එත්තකමත්තං සුත්වා උප්පාදිතාය ආසායාති අත්ථො. කාලන්ති චීවරකාලසමයං. සමතික්කමෙති භික්ඛුනීහි කාලචීවරෙ භාජියමානෙ ‘‘ආගමෙථ, අය්යෙ, අත්ථි සඞ්ඝස්ස චීවරපච්චාසා’’ති වත්වා තං චීවරවිභඞ්ගං සමතික්කමෙය්ය.

225. ධම්මිකං කථිනුද්ධාරන්ති සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන කරියමානං කථිනස්ස අන්තරුබ්භාරං. පටිබාහන්තියාති නිවාරෙන්තියා.

226. තුවට්ටෙය්යුන්ති ¶ නිපජ්ජෙය්යුං. ඉතරං පාචිත්තියං.

227. පයොගෙති ¶ භික්ඛුනියා අඵාසුකකරණපයොගෙ කරියමානෙ.

228. දුක්ඛිතන්ති ගිලානං. නුපට්ඨාපෙන්තියා වාපීති තස්සා උපට්ඨානං පරෙහි අකාරාපෙන්තියා, සයං වා අකරොන්තියා.

229. උපස්සයං දත්වාති කවාටබන්ධං අත්තනො පුග්ගලිකවිහාරං දත්වා. කඩ්ඪිතෙති නික්කඩ්ඪිතෙ.

230. සංසට්ඨාති ගහපතිනා වා ගහපතිපුත්තෙන වා සංසට්ඨවිහාරී භික්ඛුනී සඞ්ඝෙන සංසට්ඨවිහාරතො නිවත්තියමානා. ඤත්තියා දුක්කටං ඵුසෙති සමනුභාසනකම්මඤත්තියා දුක්කටං ආපජ්ජෙය්ය.

231. අන්තොරට්ඨෙති යස්ස විජිතෙ විහරති, තස්ස රට්ඨෙ. පටිපන්නායාති චාරිකං කප්පෙන්තියා. සෙසකන්ති පාචිත්තියං.

233. රාජාගාරාදිකන්ති ආදි-සද්දෙන චිත්තාගාරාදීනං ගහණං.

235. පයොගෙති කප්පාසවිචාරණං ආදිං කත්වා සබ්බපයොගෙ. උජ්ජවුජ්ජවනෙති යත්තකං හත්ථෙන අඤ්ඡිතං හොති, තස්මිං තක්කම්හි වෙඨිතෙ.

237. පයොගෙති අගාරිකස්ස වා පරිබ්බාජකස්ස වා පරිබ්බාජිකාය වා සහත්ථා ඛාදනීයාදීනං දානපයොගෙ.

238. ‘‘සමං ආපත්තිපභෙදතො’’ති පදච්ඡෙදො.

239. තිරච්ඡානගතං ¶ විජ්ජන්ති යං කිඤ්චි බාහිරකං අනත්ථසංහිතං පරූපඝාතකරං හත්ථිසික්ඛාදිසිප්පං ¶ . පඨන්තියාති සික්ඛන්තියා. පයොගෙති දුරුපසඞ්කමනාදිපයොගෙ. පදෙ පදෙති පදාදිවසෙන පරියාපුණන්තියා පදෙ පදෙ අක්ඛරපදානං වසෙන.

240. නවමෙ ‘‘පරියාපුණාතී’’ති පදං, දසමෙ ‘‘වාචෙතී’’ති පදන්ති එවං පදමත්තමෙව උභින්නං විසෙසකං භෙදකං.

241. තමාරාමන්ති යත්ථ භික්ඛූ රුක්ඛමූලෙපි වසන්ති, තං සභික්ඛුකං පදෙසං.

243. අක්කොසතීති දසන්නං අක්කොසවත්ථූනං අඤ්ඤතරෙන සම්මුඛා වා පරම්මුඛා වා අක්කොසති. පරිභාසතීති භයදස්සනෙන තජ්ජෙති. ‘‘පාචිත්ති අක්කොසිතෙ’’ති පදච්ඡෙදො.

244. චණ්ඩිකභාවෙනාති කොධෙන. ගණන්ති භික්ඛුනිසඞ්ඝං. පරිභාසතීති ‘‘බාලා එතා’’තිආදීහි වචනෙහි අක්කොසති. පයොගෙති පරිභාසනපයොගෙ. පරිභට්ඨෙති අක්කොසිතෙ. ඉතරං පාචිත්තියං.

245. නිමන්තිතාති ගණභොජනෙ වුත්තනයෙන නිමන්තිතා. පවාරිතාති පවාරණසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙන වාරිතා. ඛාදනං භොජනම්පි වාති යාගුපූවඛජ්ජකං, යාවකාලිකං මූලඛාදනීයාදිඛාදනීයං, ඔදනාදිභොජනම්පි වා යා භික්ඛුනී භුඤ්ජන්තී හොති, සා පන ද්වෙයෙව ආපත්තියො ඵුසෙති යොජනා.

247. මච්ඡරායන්තීති මච්ඡරං කරොන්තී, අත්තනො පච්චයදායකකුලස්ස අඤ්ඤෙහි සාධාරණභාවං අසහන්තීති අත්ථො ¶ . පයොගෙති තදනුරූපෙ කායවචීපයොගෙ. මච්ඡරිතෙති මච්ඡරවසෙන කතපයොගෙ නිප්ඵන්නෙ.

248. අභික්ඛුකෙ පනාවාසෙති යතො භික්ඛුනුපස්සයතො අද්ධයොජනබ්භන්තරෙ ඔවාදදායකා භික්ඛූ න වසන්ති, මග්ගො වා අඛෙමො හොති, න සක්කා අනන්තරායෙන ගන්තුං, එවරූපෙ ¶ ආවාසෙ. පුබ්බකිච්චෙසූති ‘‘වස්සං වසිස්සාමී’’ති සෙනාසනපඤ්ඤාපනපානීයඋපට්ඨාපනාදිපුබ්බකිච්චෙ පන කරියමානෙ දුක්කටං භවෙති යොජනා.

249. වස්සංවුත්ථාති පුරිමං වා පච්ඡිමං වා තෙමාසං වුත්ථා. උභතොසඞ්ඝෙති භික්ඛුනිසඞ්ඝෙ, භික්ඛුසඞ්ඝෙ ච. තීහිපි ඨානෙහීති ‘‘දිට්ඨෙන වා’’තිආදිනා වුත්තෙහි තීහි කාරණෙහි.

250. ඔවාදත්ථායාති ගරුධම්මොවාදනත්ථාය. සංවාසත්ථායාති උපොසථපුච්ඡනත්ථාය චෙව පවාරණත්ථාය ච. න ගච්ඡතීති භික්ඛුං න උපගච්ඡති.

251. ඔවාදම්පි න යාචන්තීති උපොසථාදිවසෙන ඔවාදූපසඞ්කමනං භික්ඛුං න යාචන්තී න පුච්ඡන්තී. උපොසථන්ති උපොසථදිවසතො පුරිමදිවසෙ තෙරසියං වා චාතුද්දසියං වා උපොසථං න පුච්ඡන්තී.

252. අපුච්ඡිත්වාව සඞ්ඝං වාති සඞ්ඝං වා ගණං වා අනපලොකෙත්වාව. ‘‘භෙදාපෙතී’’ති ඉදං නිදස්සනමත්තං ‘‘ඵාලාපෙය්ය වා ධොවාපෙය්ය වා ආලිම්පාපෙය්ය වා බන්ධාපෙය්ය වා මොචාපෙය්ය වා’’ති ඉමෙසම්පි කිරියාවිකප්පානං සඞ්ගහෙතබ්බත්තා. පසාඛජන්ති නාභියා හෙට්ඨා, ජාණුමණ්ඩලානං ¶ උපරි පදෙසෙ ජාතං ගණ්ඩං වා රුධිතං වා. පයොගෙති භෙදාපනාදිපයොගෙ.

253. ගබ්භිනින්ති ආපන්නසත්තං සික්ඛමානං. වුට්ඨාපෙන්තීති උපජ්ඣායා හුත්වා උපසම්පාදෙන්තී. පයොගෙති ගණපරියෙසනාදිපයොගෙ. වුට්ඨාපිතෙති උපසම්පාදිතෙ, කම්මවාචාපරියොසානෙති අත්ථො.

255. සහජීවිනින්ති සද්ධිවිහාරිනිං. නානුග්ගණ්හන්තීති උද්දෙසදානාදීහි න සඞ්ගණ්හන්තී.

258. ‘‘අලං ¶ වුට්ඨාපිතෙනා’’ති වුච්චමානා භික්ඛුනීහි නිවාරියමානා. ඛීයතීති අඤ්ඤාසං බ්යත්තානං ලජ්ජීනං වුට්ඨානසම්මුතිං දීයමානං දිස්වා ‘‘අහමෙව නූන බාලා’’තිආදිනා භණමානා ඛීයති. පයොගෙති ඛීයමානපයොගෙ. ඛීයිතෙති ඛීයනපයොගෙ නිට්ඨිතෙ.

260. ඡත්තුපාහනන්ති වුත්තලක්ඛණං ඡත්තඤ්ච උපාහනායො ච. පයොගෙති ධාරණපයොගෙ.

261. යානෙනාති වය්හාදිනා. යායන්තීති සචෙ යානෙන ගතා හොති.

262. සඞ්ඝාණින්ති යං කිඤ්චි කටූපගං. ධාරෙන්තියාති කටියං පටිමුච්චන්තියා.

263. ගන්ධවණ්ණෙනාති ¶ යෙන කෙනචි වණ්ණෙන ච යෙන කෙනචි ගන්ධෙන ච. ගන්ධො නාම චන්දනාලෙපාදි. වණ්ණො නාම කුඞ්කුමහලිද්දාදි. පයොගෙති ගන්ධාදිපයොගෙ රචනතො පට්ඨාය පුබ්බපයොගෙ.

266. අනාපුච්ඡාති ‘‘නිසීදාමි, අය්යා’’ති අනාපුච්ඡිත්වා. නිසීදිතෙ භික්ඛුස්ස උපචාරෙ අන්තමසො ඡමාය නිසින්නෙ.

267. අනොකාසකතන්ති ‘‘අසුකස්මිං නාම ඨානෙ පුච්ඡිස්සාමී’’ති එවං අකතඔකාසං.

268. පවිසන්තියාති විනිච්ඡයං ආරාමවග්ගස්ස පඨමෙනෙව සික්ඛාපදෙන සදිසං කත්වා වදෙය්යාති යොජනා.

ඉති උත්තරෙ ලීනත්ථපකාසනියා භික්ඛුනිවිභඞ්ගෙ

පාචිත්තියකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

269-70. අට්ඨසු ¶ පාටිදෙසනීයසික්ඛාපදෙසුපි ද්විධා ආපත්ති හොතීති යොජනා. තතොති ගහණහෙතු. සබ්බෙසූති පාටිදෙසනීයසික්ඛාපදෙසු.

271-2. ඉමං පරමං උත්තමං නිරුත්තරං කෙනචි වා වත්තබ්බෙන උත්තරෙන රහිතං නිද්දොසං උත්තරං එවංනාමකං ධීරො පඤ්ඤවා භික්ඛු අත්ථවසෙන විදිත්වා දුරුත්තරං කිච්ඡෙන උත්තරිතබ්බං පඤ්ඤත්තමහාසමුද්දං විනයමහාසාගරං සුඛෙනෙව යස්මා උත්තරති, තස්මා කඞ්ඛච්ඡෙදෙ විනයවිචිකිච්ඡාය ඡින්දනෙ සත්ථෙ ¶ සත්ථසදිසෙ අස්මිං සත්ථෙ ඉමස්මිං උත්තරපකරණෙ උස්මායුත්තො කම්මජතෙජොධාතුයා සමන්නාගතො ජීවමානො භික්ඛු නිච්චං නිරන්තරං සත්තො අභිරතො නිච්චං යොගං සතතාභියොගං කාතුං යුත්තො අනුරූපොති යොජනා.

භික්ඛුනිවිභඞ්ගො නිට්ඨිතොති එත්ථාපි උප්පත්ති වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බා.

භික්ඛුනිවිභඞ්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

273. ඉදානි උභයසාධාරණං කත්වා විපත්තිවාරාදීනං විසිට්ඨවාරානං සඞ්ගහං කාතුමාහ ‘‘කති ආපත්තියො’’තිආදි.

274. භික්ඛුනී සචෙ ඡාදෙති, චුතා හොති. සචෙ වෙමතිකා ඡාදෙති, ථුල්ලච්චයං සියාති යොජනා.

275. සඞ්ඝාදිසෙසන්ති පරස්ස සඞ්ඝාදිසෙසං.

276. ‘‘කති ආචාරවිපත්තිපච්චයා’’ති පදච්ඡෙදො.

277. ආචාරවිපත්තින්ති ¶ අත්තනො වා පරස්ස වා ආචාරවිපත්තිං.

279. පාපිකං දිට්ඨින්ති අහෙතුකඅකිරියනත්ථිකදිට්ඨිආදිං ලාමිකං දිට්ඨිං.

281. මනුස්සුත්තරිධම්මන්ති උත්තරිමනුස්සධම්මං.

282. ආජීවහෙතු ¶ සඤ්චරිත්තං සමාපන්නොති යොජනා. පරියායවචනෙති ‘‘යො තෙ විහාරෙ වසති, සො භික්ඛු අරහා’’තිආදිකෙ ලෙසවචනෙ. ඤාතෙති යං උද්දිස්ස වදති, තස්මිං මනුස්සජාතිකෙ වචනසමනන්තරමෙව ඤාතෙ.

283. වත්වාති අගිලානො අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වා. භික්ඛුනී පන සචෙ එවං හොති, භික්ඛුනී අගිලානා අත්තනො අත්ථාය පණීතභොජනං විඤ්ඤාපෙත්වා භුත්තාවිනී සචෙ හොතීති අධිප්පායො. තස්සා පාටිදෙසනීයං සියාති යොජනා.

284. ‘‘අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වානා’’ති ඉමිනා පරස්ස ඤාතකපවාරිතෙ තස්සෙවත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වා තෙන දින්නං වා තස්ස විස්සාසෙන වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස තෙසං අත්තනො අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙ සුද්ධචිත්තතාය අනාපත්තීති දීපෙති.

චතුවිපත්තිකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

285. විවාදාධිකරණම්හාති ‘‘අධම්මං ‘ධම්මො’ති දීපෙතී’’තිආදිනයප්පවත්තා අට්ඨාරසභෙදකරවත්ථුනිස්සිතා විවාදාධිකරණම්හා.

286. උපසම්පන්නං ඔමසතො භික්ඛුස්ස පාචිත්ති හොතීති යොජනා.

287. අනුවාදාධිකරණපච්චයාති ¶ ¶ චොදනාපරනාමධෙය්යං අනුවාදාධිකරණමෙව පච්චයො, තස්මා, අනුවාදනාධිකරණහෙතූති අත්ථො.

289. ‘‘තථා’’ති ඉමිනා අමූලකත්තං අතිදිසති.

290. ආපත්තිපච්චයාති ආපත්තාධිකරණපච්චයා.

293. කිච්චාධිකරණපච්චයාති අපලොකනාදිචතුබ්බිධකම්මසඞ්ඛාතකිච්චාධිකරණහෙතු.

294. අච්චජන්තීවාති අත්තනො ලද්ධිං අපරිච්චජන්තී එව.

297. පාපිකාය දිට්ඨියා පරිච්චජනත්ථාය කතාය යාවතතියකං සමනුභාසනාය තං දිට්ඨිං අච්චජන්තියා තස්සා භික්ඛුනියා, තස්ස භික්ඛුස්ස ච අච්චජතො පාචිත්ති හොතීති යොජනා.

අධිකරණපච්චයකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

300. සෙසෙසූති අභබ්බපුග්ගලපරිදීපකෙසු සබ්බපදෙසු.

302. ‘‘නස්සන්තු එතෙ’’ති පදච්ඡෙදො. පුරක්ඛකාති එත්ථ සාමිඅත්ථෙ පච්චත්තවචනං, භෙදපුරෙක්ඛකස්ස, භෙදපුරෙක්ඛකායාති අත්ථො.

303. සෙසෙසූති අවසෙසෙසු අසංවාසකාදිදීපකෙසු පටික්ඛෙපපදෙසු.

304. එකාව ¶ දුක්කටාපත්ති වුත්තාති වස්සං අනුපගමනාදිපච්චයා ජාතිතො එකාව දුක්කටාපත්ති වුත්තා.

305. උපොසථසමා ¶ මතාති උපොසථක්ඛන්ධකෙ වුත්තසදිසා ජාතා ආපත්තියො මතා අධිප්පෙතා.

306. චම්මෙති චම්මක්ඛන්ධකෙ. වච්ඡතරිං ගහෙත්වා මාරෙන්තානං ඡබ්බග්ගියානං පාචිත්ති වුත්තාති සම්බන්ධො. වච්ඡතරින්ති බලසම්පන්නං තරුණගාවිං. සා හි වච්ඡකභාවං තරිත්වා අතික්කමිත්වා ඨිතත්තා ‘‘වච්ඡතරී’’ති වුච්චති.

307. අඞ්ගජාතං ඡුපන්තස්සාති ගාවීනං අඞ්ගජාතං අත්තනො අඞ්ගජාතෙන බහි ඡුපන්තස්ස. සෙසෙසූති ගාවීනං විසාණාදීසු ගහණෙ, පිට්ඨිඅභිරුහණෙ ච. යථාහ ‘‘ඡබ්බග්ගියා භික්ඛූ අචිරවතියා නදියා ගාවීනං තරන්තීනං විසාණෙසුපි ගණ්හන්තී’’තිආදි (මහාව. 252).

309. තත්ථ භෙසජ්ජක්ඛන්ධකෙ. සාමන්තා ද්වඞ්ගුලෙති වච්චමග්ගපස්සාවමග්ගානං සාමන්තා ද්වඞ්ගුලමත්තෙ පදෙසෙ. සත්ථකම්මං කරොන්තස්ස ථුල්ලච්චයමුදීරිතන්ති යොජනා. යථාහ – ‘‘න, භික්ඛවෙ, සම්බාධස්ස සාමන්තා ද්වඞ්ගුලෙ සත්ථකම්මං වා වත්ථිකම්මං වා කාරෙතබ්බං, යො කාරෙය්ය, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්සා’’ති (මහාව. 279). එත්ථ ච ‘‘සාමන්තා ද්වඞ්ගුලෙ’’ති ඉදං සත්ථකම්මංයෙව සන්ධාය වුත්තං. වත්ථිකම්මං පන සම්බාධෙයෙව පටික්ඛිත්තං.

‘‘න, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤත්ර නිමන්තිතෙන අඤ්ඤස්ස භොජ්ජයාගු පරිභුඤ්ජිතබ්බා, යො පරිභුඤ්ජෙය්ය, යථාධම්මො කාරෙතබ්බො’’ති (මහාව. 283) වුත්තත්තා ආහ ‘‘භොජ්ජයාගූසු පාචිත්තී’’ති. එත්ථ ¶ ච භොජ්ජයාගු නාම බහලයාගු. ‘‘පිණ්ඩං වට්ටෙත්වා පාතබ්බයාගූ’’ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. පාචිත්තීති පරම්පරභොජනපවාරණසික්ඛාපදෙහි පාචිත්ති. සෙසෙසූති අන්තොවුත්ථඅන්තොපක්කසයංපක්කපරිභොගාදීසු. යථාහ ‘‘න, භික්ඛවෙ, අන්තොවුත්ථං අන්තොපක්කං සාමංපක්කං පරිභුඤ්ජිතබ්බං, යො පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’තිආදි (මහාව. 274).

310. චීවරසංයුත්තෙති චීවරක්ඛන්ධකෙ.

313. චම්පෙය්යකෙ ¶ ච කොසම්බෙති චම්පෙය්යක්ඛන්ධකෙ චෙව කොසම්බකක්ඛන්ධකෙ ච. ‘‘කම්මස්මි’’න්තිආදීසුපි එසෙව නයො.

317. රොමන්ථෙති භුත්තස්ස ලහුං පාකත්තාය කුච්ඡිගතං මුඛං ආරොපෙත්වා සණ්හකරණවසෙන අනුචාලනෙ.

318. සෙනාසනස්මින්ති සෙනාසනක්ඛන්ධකෙ. ගරුනොති ගරුභණ්ඩස්ස.

320. සඞ්ඝභෙදෙති සඞ්ඝභෙදකක්ඛන්ධකෙ.

321. භෙදානුවත්තකානන්ති සඞ්ඝභෙදානුවත්තකානං. ගණභොගෙති ගණභොජනෙ.

322. සාති එත්ථ සබ්බවත්තෙසු අනාදරියෙන හොතීති සෙසො. සෙසං උත්තානත්ථමෙව.

ඛන්ධකපුච්ඡාකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

325-6. මහෙසිනා ¶ ද්වීසු විභඞ්ගෙසු පඤ්ඤත්තානි යානි පාරාජිකාදීනි සික්ඛාපදානි උපොසථෙ උද්දිසන්ති, තෙසං සික්ඛාපදානං සමුට්ඨානං භික්ඛූනං පාටවත්ථාය ඉතො පරං පවක්ඛාමි, තං සමාහිතා සුණාථාති යොජනා.

327. කායො ච වාචා ච කායවාචා චාති අචිත්තකානි යානි තීණි සමුට්ඨානානි, තානෙව චිත්තෙන පච්චෙකං යොජිතානි සචිත්තකානි තීණි සමුට්ඨානානි හොන්තීති එවමෙව සමුට්ඨානං පුරිමානං ද්වින්නං වසෙන එකඞ්ගිකං, තතියචතුත්ථපඤ්චමානං වසෙන ද්වඞ්ගිකං, ඡට්ඨස්ස වසෙන තිවඞ්ගිකඤ්චාති එවං ඡධා සමුට්ඨානවිධිං වදන්තීති යොජනා. කායො, වාචාති එකඞ්ගිකං ද්වයං, කායවාචා ¶ , කායචිත්තං, වාචාචිත්තන්ති දුවඞ්ගිකත්තයං, කායවාචාචිත්තන්ති අඞ්ගභෙදෙන තිවිධම්පි අවයවභෙදෙන සමුට්ඨානභෙදවිධිං ඡප්පකාරං වදන්තීති අධිප්පායො.

328. තෙසු ඡසු සමුට්ඨානෙසු එකෙන වා සමුට්ඨානෙන ද්වීහි වා තීහි වා චතූහි වා ඡහි වා සමුට්ඨානෙහි නානා ආපත්තියො ජායරෙති සම්බන්ධො.

329. තත්ථ තාසු නානාපත්තීසු. පඤ්ච සමුට්ඨානානි එතිස්සාති පඤ්චසමුට්ඨානා, එවරූපා කාචි ආපත්ති න විජ්ජති. එකමෙකං සමුට්ඨානං යාසන්ති විග්ගහො. පච්ඡිමෙහෙව තීහිපීති සචිත්තකෙහෙව තීහි සමුට්ඨානෙහි, යා ආපත්ති එකසමුට්ඨානා හොති, සා සචිත්තකානං තිණ්ණමඤ්ඤතරෙන හොතීති අධිප්පායො.

330-1. තතියච්ඡට්ඨතොපි චාති කායවාචතො, කායවාචාචිත්තතො ච. චතුත්ථච්ඡට්ඨතො චෙවාති කායචිත්තතො ¶ කායවාචාචිත්තතො ච. පඤ්චමච්ඡට්ඨතොපි චාති වාචාචිත්තතො කායවාචාචිත්තතො ච. ‘‘කායතො කායචිත්තතො’’ති පඨමං ද්විසමුට්ඨානං, ‘‘වාචතො වාචාචිත්තතො’’ති දුතියං, ‘‘කායවාචතො කායවාචාචිත්තතො’’ති තතියං, ‘‘කායචිත්තතො කායවාචාචිත්තතො’’ති චතුත්ථං, ‘‘වාචාචිත්තතො කායවාචාචිත්තතො’’ති පඤ්චමං ද්විසමුට්ඨානන්ති එවං පඤ්චධා එව ඨිතෙහි ද්වීහි සමුට්ඨානෙහි එසා ද්විසමුට්ඨානාපත්ති ජායතෙ සමුට්ඨාති. න අඤ්ඤතොති කායතො වාචතොති එකං, වාචතො කායවාචතොති එකන්ති එවං යථාවුත්තක්කමවිපරියායෙන යොජිතෙහි අඤ්ඤෙහි සමුට්ඨානෙහි න සමුට්ඨාති.

332. පඨමෙහි ච තීහීති ‘‘කායතො, වාචතො, කායවාචතො’’ති පඨමං නිද්දිට්ඨෙහි තීහි අචිත්තකසමුට්ඨානෙහි. පච්ඡිමෙහි චාති ‘‘කායචිත්තතො, වාචාචිත්තතො, කායවාචාචිත්තතො’’ති එවං පච්ඡා වුත්තෙහි සචිත්තකෙහි තීහි සමුට්ඨානෙහි. න අඤ්ඤතොති ‘‘කායතො, වාචතො, කායචිත්තතො, වාචතො, කායවාචතො, කායචිත්තතො’’ති එවං වුත්තවිපල්ලාසතො අඤ්ඤෙහි තීහි සමුට්ඨානෙහි න සමුට්ඨාති.

333-4. පඨමා තතියා චෙව, චතුත්ථච්ඡට්ඨතොපි චාති කායතො, කායවාචතො, කායචිත්තතො, කායවාචාචිත්තතොති එතෙහි චතූහි සමුට්ඨානෙහි චෙව. දුතියා…පෙ… ච්ඡට්ඨතොපි චාති ¶ වාචතො, කායවාචතො, වාචාචිත්තතො, කායවාචාචිත්තතොති ඉමෙහි චතූහි චාති චතුසමුට්ඨානෙනාපත්ති.

සා එවං ද්විධා ඨිතෙහි චතූහි සමුට්ඨානෙහි ජායතෙ. න පනඤ්ඤතොති ‘‘කායතො, වාචතො, කායවාචතො, කායචිත්තතො’’ති එවමාදිනා විපල්ලාසනයෙන යොජිතෙහි ¶ චතූහි සමුට්ඨානෙහි න සමුට්ඨාති. ඡ සමුට්ඨානානි යස්සා සා ඡසමුට්ඨානා. සචිත්තකෙහි තීහි, අචිත්තකෙහි තීහීති ඡහි එව සමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨාතීති. පකාරන්තරාභාවා ඉධ ‘‘න අඤ්ඤතො’’ති න වුත්තං.

ආහ ච අට්ඨකථාචරියො මාතිකට්ඨකථායං.

335. සමුට්ඨාති එතස්මාති සමුට්ඨානං, කායාදි ඡබ්බිධං, එකං සමුට්ඨානං කාරණං යස්සා සා එකසමුට්ඨානා. පකාරන්තරාභාවා තිධා. කථං? සචිත්තකානං තිණ්ණං සමුට්ඨානානං වසෙන තිවිධා. ද්වීහි සමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨිතා ද්විසමුට්ඨිතා, ද්විසමුට්ඨානාපත්තීති අත්ථො. පඤ්චධාති වුත්තනයෙන පඤ්චප්පකාරා. තීණි සමුට්ඨානානි යස්සා සා තිසමුට්ඨානා, චත්තාරි සමුට්ඨානානි යස්සා සා චතුරුට්ඨානා, තිසමුට්ඨානා ච චතුරුට්ඨානා ච තිචතුරුට්ඨානාති එකදෙසසරූපෙකසෙසො, තිසමුට්ඨානා ද්විධා විභත්තා, චතුසමුට්ඨානා ච ද්විධා එව විභත්තාති අත්ථො. ඡහි සමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨිතා ඡසමුට්ඨිතා, ඡසමුට්ඨානාති අත්ථො. එකධාති පකාරන්තරාභාවා එකධාව ඨිතාති අධිප්පායො.

336. සබ්බා ආපත්තියො සමුට්ඨානවිසෙසතො එවං තෙරසධා ඨිතානං සමුට්ඨානභෙදානං නානත්තතො තෙහි සමුට්ඨිතානං පඨමං පඤ්ඤත්තත්තා සීසභූතානං සික්ඛාපදානං වසෙන තෙරසෙව නාමානි ලභන්ති, තානි ඉතො පරං වක්ඛාමීති යොජනා.

337. පඨමන්තිමවත්ථුඤ්චාති පඨමපාරාජිකසමුට්ඨානං. දුතියන්ති අදින්නාදානසමුට්ඨානං. සඤ්චරිත්තකන්ති සඤ්චරිත්තසමුට්ඨානං. සමනුභාසනන්ති සමනුභාසනසමුට්ඨානං. ‘‘කථිනං එළකලොමක’’න්ති පදච්ඡෙදො, කථිනසමුට්ඨානං එළකලොමසමුට්ඨානඤ්ච.

338. පදසොධම්මන්ති ¶ ¶ පදසොධම්මසමුට්ඨානං. අද්ධානං ථෙය්යසත්ථන්ති අද්ධානසමුට්ඨානං ථෙය්යසත්ථසමුට්ඨානං. දෙසනාති ධම්මදෙසනාසමුට්ඨානං. භූතාරොචනකන්ති භූතාරොචනසමුට්ඨානං. චොරිවුට්ඨාපනන්ති චොරිවුට්ඨාපනසමුට්ඨානං.

339. අනනුඤ්ඤාතකඤ්චාති අනනුඤ්ඤාතකසමුට්ඨානඤ්චාති එතානි තෙරස තෙහි සමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨිතානං තෙසං සික්ඛාපදානං පඨමං පඨමං නිද්දිට්ඨානං පඨමපාරාජිකාදිසික්ඛාපදසමුට්ඨානානං ඉතරෙසං පුබ්බඞ්ගමභාවතො ‘‘සීසානී’’ති වුත්තානි. යථාහ පරිවාරට්ඨකථායං ‘‘පඨමපාරාජිකං නාම එකං සමුට්ඨානසීසං, සෙසානි තෙන සදිසානී’’තිආදි (පරි. අට්ඨ. 258). තෙරසෙතෙ සමුට්ඨානනයාති එතෙ සීසවසෙන දස්සිතා තෙරස සමුට්ඨානනයා. විඤ්ඤූහි උපාලිත්ථෙරාදීහි.

340. තත්ථ තෙරසසු සමුට්ඨානසීසෙසු. යාති යා පන ආපත්ති. ආදිපාරාජිකුට්ඨානාති පඨමපාරාජිකසමුට්ඨානා.

341. අදින්නාදාන-සද්දො පුබ්බකො පඨමො එතිස්සා තංසමුට්ඨානාපත්තියාති අදින්නාදානපුබ්බකා, අදින්නාදානසමුට්ඨානාති උද්දිට්ඨාති යොජනා.

343. අයං සමුට්ඨානවසෙන ‘‘සමනුභාසනාසමුට්ඨානා’’ති වුත්තාති යොජනා.

344. කථින-සද්දො උපපදො යස්සා තංසමුට්ඨානාය ආපත්තියා සා කථිනුපපදා, කථිනසමුට්ඨානාති මතා ඤාතා, අයං සමුට්ඨානවසෙන ‘‘කථිනසමුට්ඨානා’’ති ඤාතාති අත්ථො.

345. එළකලොම-සද්දො ¶ ආදි යස්සා තංසමුට්ඨානාපත්තියා සා එළකලොමාදිසමුට්ඨානාති අත්ථො.

350. භූතාරොචන-සද්දො ¶ පුබ්බභාගො එතිස්සා තංසමුට්ඨානාය ආපත්තියාති භූතාරොචනපුබ්බකා, භූතාරොචනසමුට්ඨානාති අත්ථො.

351. සමුට්ඨානං සමුට්ඨිතං, චොරිවුට්ඨාපනං සමුට්ඨිතං යස්සා සා චොරිවුට්ඨාපනසමුට්ඨිතා, චොරිවුට්ඨාපනසමුට්ඨානාති අත්ථො.

353. තත්ථාති තෙරසසමුට්ඨානසීසෙසු, ‘‘සමුට්ඨානං සචිත්තක’’න්ති ඉදං ‘‘පඨම’’න්තිආදීහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. පඨමං සමුට්ඨානන්ති පඨමපාරාජිකසමුට්ඨානං. දුතියං සමුට්ඨානන්ති අදින්නාදානසමුට්ඨානං. චතුත්ථං සමුට්ඨානන්ති සමනුභාසනසමුට්ඨානං. නවමං සමුට්ඨානන්ති ථෙය්යසත්ථසමුට්ඨානං. දසමං සමුට්ඨානන්ති ධම්මදෙසනාසමුට්ඨානං. ද්වාදසමං සමුට්ඨානන්ති චොරිවුට්ඨාපනසමුට්ඨානං.

354. සමුට්ඨානෙති සමුට්ඨානසීසෙ. සදිසාති තෙන තෙන සමුට්ඨානසීසෙන සමුට්ඨානා ආපත්තියො. ඉධාති ඉමස්මිං සමුට්ඨානවිනිච්ඡයෙ. දිස්සරෙති දිස්සන්තෙ, දිස්සන්තීති අත්ථො. අථ වා ඉධ දිස්සරෙති ඉධ උභතොවිභඞ්ගෙ එතෙසු තෙරසසමුට්ඨානෙසු එකෙකස්මිං අඤ්ඤානිපි සදිසානි සමුට්ඨානානි දිස්සන්තීති අත්ථො. ඉදානි තානි සරූපතො නිදස්සෙතුමාහ ‘‘සුක්කඤ්චා’’තිආදි. තත්ථ සුක්කන්ති සුක්කවිස්සට්ඨිසික්ඛාපදං. එස නයො ‘‘කායසංසග්ගො’’තිආදීසුපි. යදෙත්ථ දුවිඤ්ඤෙය්යං, තං වක්ඛාම.

355. පුබ්බුපපරිපාකො චාති ¶ ‘‘ජානං පුබ්බුපගතං භික්ඛු’’න්ති (පාචි. 120) සික්ඛාපදඤ්ච ‘‘භික්ඛුනිපරිපාචිත’’න්ති (පාචි. 192, 194) පිණ්ඩපාතසික්ඛාපදඤ්ච. රහො භික්ඛුනියාසහාති භික්ඛුනියා සද්ධිං රහො නිසජ්ජසික්ඛාපදඤ්ච. සභොජනෙ, රහො ද්වෙ චාති සභොජනෙ කුලෙ අනුපඛජ්ජසික්ඛාපදඤ්ච ද්වෙ රහොනිසජ්ජසික්ඛාපදානි ච. අඞ්ගුලී උදකෙ හසන්ති අඞ්ගුලිපතොදඤ්ච උදකහසධම්මසික්ඛාපදඤ්ච.

356. පහාරෙ උග්ගිරෙ චෙවාති පහාරදානසික්ඛාපදඤ්ච තලසත්තිඋග්ගිරණසික්ඛාපදඤ්ච. තෙපඤ්ඤාසා ච සෙඛියාති පඤ්චසත්තතිසෙඛියාසු වක්ඛමානානි උජ්ජග්ඝිකාදීනි සමනුභාසනසමුට්ඨානානි දස, ඡත්තපාණිආදීනි ධම්මදෙසනාසමුට්ඨානානි එකාදස, ථෙය්යසත්ථසමුට්ඨානං ¶ , සූපොදනවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදඤ්චාති බාවීසති සික්ඛාපදානි ඨපෙත්වා පරිමණ්ඩලනිවාසනාදීනි ඉතරානි තෙපඤ්ඤාස සෙඛියසික්ඛාපදානි ච. අධක්ඛකුබ්භජාණුඤ්චාති භික්ඛුනීනං අධක්ඛකඋබ්භජාණුසික්ඛාපදඤ්ච. ගාමන්තරමවස්සුතාති ගාමන්තරගමනං, අවස්සුතස්ස හත්ථතො ඛාදනීයග්ගහණසික්ඛාපදඤ්ච.

357-8. තලමට්ඨුදසුද්ධි චාති තලඝාතං, ජතුමට්ඨං, උදකසුද්ධිකාදියනඤ්ච. වස්සංවුත්ථාති ‘‘වස්සංවුත්ථා…පෙ… ඡප්පඤ්චයොජනානී’’ති (පාචි. 974) සික්ඛාපදඤ්ච. ඔවාදාය න ගච්ඡන්තීති ඔවාදාය අගමනසික්ඛාපදඤ්ච. නානුබන්ධෙ පවත්තිනින්ති ‘‘වුට්ඨාපිතං පවත්තිනිං ද්වෙ වස්සානි නානුබන්ධෙය්යා’’ති (පාචි. 1112) සික්ඛාපදඤ්චාති උභතොවිභඞ්ගෙ නිද්දිට්ඨා ඉමෙ පඤ්චසත්තති ධම්මා කායචිත්තසමුට්ඨිතා මෙථුනෙන සමා එකසමුට්ඨානා මතාති යොජනා.

එත්ථ ච පාළියං ‘‘ඡසත්තතී’’ති ගණනපරිච්ඡෙදො සමුට්ඨානසික්ඛාපදෙන සහ දස්සිතො. ඉධ පන තං විනා තංසදිසානමෙව ¶ ගණනා දස්සිතා. තෙනෙව පඨමං සමුට්ඨානසීසං පාළියං ගණනායපි දස්සිතං, ඉධෙව න දස්සිතං. උපරි කත්ථචි සමුට්ඨානසීසස්ස දස්සනං පනෙත්ථ වක්ඛමානානං තංසදිසභාවදස්සනත්ථං, ගණනාය වක්ඛමානාය අන්තොගධභාවදස්සනත්ථං. තෙනෙව තත්ථපි තං විනා ගණනං වක්ඛති.

359. විග්ගහන්ති මනුස්සවිග්ගහසික්ඛාපදං. උත්තරි චෙවාති උත්තරිමනුස්සධම්මසික්ඛාපදඤ්ච. දුට්ඨුල්ලන්ති දුට්ඨුල්ලවාචාසික්ඛාපදං. අත්තකාමතාති අත්තකාමපාරිචරියසික්ඛාපදඤ්ච. දුට්ඨදොසා දුවෙ චෙවාති ද්වෙ දුට්ඨදොසසික්ඛාපදානි ච. දුතියානියතොපි චාති දුතියඅනියතසික්ඛාපදඤ්ච.

360. අච්ඡින්දනඤ්චාති සාමං චීවරං දත්වා අච්ඡින්දනඤ්ච. පරිණාමොති සඞ්ඝිකලාභස්ස අත්තනො පරිණාමනඤ්ච. මුසාඔමසපෙසුණාති මුසාවාදො ච ඔමසවාදො ච භික්ඛුපෙසුඤ්ඤඤ්ච. දුට්ඨුල්ලාරොචනඤ්චෙවාති දුට්ඨුල්ලාපත්තිආරොචනසික්ඛාපදඤ්ච. පථවීඛණනම්පි චාති පථවීඛණනසික්ඛාපදඤ්ච.

361. භූතගාමඤ්ච ¶ වාදො චාති භූතගාමසික්ඛාපදං, අඤ්ඤවාදකසික්ඛාපදඤ්ච. උජ්ඣාපනකමෙව චාති උජ්ඣාපනකසික්ඛාපදඤ්ච. නික්කඩ්ඪො සිඤ්චනඤ්චෙවාති විහාරතො නික්කඩ්ඪනඤ්ච උදකෙ තිණාදිසිඤ්චනඤ්ච. ආමිසහෙතු චාති ආමිසහෙතු භික්ඛුනියො ඔවාදසික්ඛාපදඤ්ච.

362. භුත්තාවින්ති භුත්තාවිං අනතිරිත්තෙන ඛාදනීයාදිනා පවාරණසික්ඛාපදඤ්ච. එහනාදරින්ති ‘‘එහාවුසො, ගාමං වා’’ති (පාචි. 275) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච අනාදරියසික්ඛාපදඤ්ච. භිංසාපනමෙව චාති ¶ භික්ඛුභිංසනකඤ්ච. අපනිධෙය්යාති පත්තාදිඅපනිධානසික්ඛාපදඤ්ච. සඤ්චිච්ච පාණන්ති සඤ්චිච්ච පාණං ජීවිතාවොරොපනඤ්ච. සප්පාණකම්පි චාති ජානං සප්පාණකඋදකසික්ඛාපදඤ්ච.

363. උක්කොටනඤ්චාති පුනකම්මාය උක්කොටනඤ්ච. ඌනොති ඌනවීසතිවස්සසික්ඛාපදඤ්ච. සංවාසොති උක්ඛිත්තකෙන සද්ධිං සංවාසසික්ඛාපදඤ්ච. නාසනෙ චාති නාසිතකසාමණෙරසම්භොගසික්ඛාපදඤ්ච. සහධම්මිකන්ති සහධම්මිකං වුච්චමානසික්ඛාපදඤ්ච. විලෙඛා චාති ‘‘විලෙඛාය සංවත්තන්තී’’ති (පාචි. 439) ආගතසික්ඛාපදඤ්ච. මොහනාති මොහනසික්ඛාපදඤ්ච. අමූලකෙන චාති අමූලකෙන සඞ්ඝාදිසෙසෙන අනුද්ධංසනසික්ඛාපදඤ්ච.

364. කුක්කුච්චං ඛීයනං දත්වාති කුක්කුච්චඋප්පාදනඤ්ච ධම්මිකානං කම්මානං ඡන්දං දත්වා ඛීයනඤ්ච චීවරං දත්වා ඛීයනඤ්ච. පරිණාමෙය්ය පුග්ගලෙති සඞ්ඝිකං ලාභං පුග්ගලස්ස පරිණාමනසික්ඛාපදඤ්ච. කිං තෙ, අකාලං, අච්ඡින්දෙති ‘‘කිං තෙ, අය්යෙ, එසො පුරිසපුග්ගලො කරිස්සතී’’ති (පාචි. 705) ආගතසික්ඛාපදඤ්ච අකාලචීවරං ‘‘කාලචීවර’’න්ති අධිට්ඨහිත්වා භාජනසික්ඛාපදඤ්ච භික්ඛුනියා සද්ධිං චීවරං පරිවත්තෙත්වා අච්ඡින්දනසික්ඛාපදඤ්ච. දුග්ගහනිරයෙන චාති දුග්ගහිතෙන දුපධාරිතෙන පරං උජ්ඣාපනසික්ඛාපදඤ්ච නිරයෙන වා බ්රහ්මචරියෙන වා අභිසපනසික්ඛාපදඤ්ච.

365. ගණස්ස චාති ‘‘ගණස්ස චීවරලාභං අන්තරායං කරෙය්යා’’ති (පාචි. 908) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. විභඞ්ගඤ්චාති ‘‘ධම්මිකං චීවරවිභඞ්ගං පටිබාහෙය්යා’’ති (පාචි. 912) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. දුබ්බලාසා තථෙව චාති ‘‘දුබ්බලචීවරපච්චාසාය චීවරකාලසමයං අතික්කාමෙය්යා’’ති ¶ (පාචි. 921) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. ධම්මිකං කථිනුද්ධාරන්ති ‘‘ධම්මිකං ¶ කථිනුද්ධාරං පටිබාහෙය්යා’’ති (පාචි. 928) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. සඤ්චිච්චාඵාසුමෙව චාති ‘‘භික්ඛුනියා සඤ්චිච්ච අඵාසුං කරෙය්යා’’ති (පාචි. 942) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච.

366. සයං උපස්සයං දත්වාති ‘‘භික්ඛුනියා උපස්සයං දත්වා කුපිතා අනත්තමනා නික්කඩ්ඪෙය්යා’’ති (පාචි. 951) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. අක්කොසෙය්ය චාති ‘‘භික්ඛුං අක්කොසෙය්ය වා පරිභාසෙය්ය වා’’ති (පාචි. 1029) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. චණ්ඩිකාති ‘‘චණ්ඩීකතා ගණං පරිභාසෙය්යා’’ති (පාචි. 1034) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. කුලමච්ඡරිනී අස්සාති ‘‘කුලමච්ඡරිනී අස්සා’’ති (පාචි. 1043) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. ගබ්භිනිං වුට්ඨාපෙය්ය චාති ‘‘ගබ්භිනිං වුට්ඨාපෙය්යා’’ති (පාචි. 1068) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච.

367. පායන්තින්ති ‘‘පායන්තිං වුට්ඨාපෙය්යා’’ති (පාචි. 1073) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. ද්වෙ ච වස්සානීති ‘‘ද්වෙ වස්සානි ඡසු ධම්මෙසු අසික්ඛිතසික්ඛං සික්ඛමානං වුට්ඨාපෙය්යා’’ති (පාචි. 1080) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. සඞ්ඝෙනාසම්මතන්ති ‘‘සික්ඛිතසික්ඛං සික්ඛමානං සඞ්ඝෙන අසම්මතං වුට්ඨාපෙය්යා’’ති (පාචි. 1086) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. තිස්සො ගිහිගතා වුත්තාති ‘‘ඌනද්වාදසවස්සං ගිහිගතං (පාචි. 1091), පරිපුණ්ණද්වාදසවස්සං ගිහිගතං ද්වෙ වස්සානි ඡසු ධම්මෙසු අසික්ඛිතසික්ඛං (පාචි. 1097), ද්වෙවස්සානි සික්ඛිතසික්ඛං සඞ්ඝෙන අසම්මත’’න්ති (පාචි. 1103) වුත්තසික්ඛාපදානි ච. තිස්සොයෙව කුමාරිකාති ‘‘ඌනවීසතිවස්සං කුමාරිභූත’’න්තිආදිනා (පාචි. 1120) නයෙන වුත්තා තිස්සො ච.

368. ඌනද්වාදසවස්සා ද්වෙති ‘‘ඌනද්වාදසවස්සා වුට්ඨාපෙය්ය (පාචි. 1137), පරිපුණ්ණද්වාදසවස්සා සඞ්ඝෙන අසම්මතා වුට්ඨාපෙය්යා’’ති (පාචි. 1142) වුත්තානි ද්වෙ සික්ඛාපදානි ච. අලං තාව තෙති ‘‘අලං ¶ තාව තෙ, අය්යෙ, වුට්ඨාපිතෙනා’’ති (පාචි. 1147) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. සොකාවස්සාති ‘‘චණ්ඩිං සොකාවාසං සික්ඛමානං වුට්ඨාපෙය්යා’’ති (පාචි. 1159) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. පාරිවාසිකච්ඡන්දදානතොති ‘‘පාරිවාසිකඡන්දදානෙන සික්ඛමානං වුට්ඨාපෙය්යා’’ති (පාචි. 1167) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච.

369. අනුවස්සං දුවෙ චාති ‘‘අනුවස්සං වුට්ඨාපෙය්ය (පාචි. 1171), එකං වස්සං ද්වෙ වුට්ඨාපෙය්යා’’ති ¶ (පාචි. 1175) වුත්තසික්ඛාපදානි චාති එකූනසත්තති සික්ඛාපදානි. අදින්නාදානතුල්යත්තාති අදින්නාදානෙන සමානසමුට්ඨානත්තා. තිසමුට්ඨානිකා කතාති සචිත්තකෙහි තීහි සමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨහන්තීති වුත්තා.

370. සඤ්චරිකුටිමහල්ලකන්ති සඤ්චරිත්තං, සඤ්ඤාචිකාය කුටිකරණං, මහල්ලකවිහාරකරණඤ්ච. ධොවාපනඤ්ච පටිග්ගහොති අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා පුරාණචීවරධොවාපනඤ්ච චීවරපටිග්ගහණඤ්ච. චීවරස්ස ච විඤ්ඤත්තින්ති අඤ්ඤාතකං ගහපතිං වා ගහපතානිං වා චීවරවිඤ්ඤාපනසික්ඛාපදඤ්ච. ගහණඤ්ච තදුත්තරින්ති තදුත්තරිසාදියනසික්ඛාපදඤ්ච.

371. උපක්ඛටද්වයඤ්චෙවාති ‘‘චීවරචෙතාපන්නං උපක්ඛටං හොතී’’ති (පාරා. 528) ආගතසික්ඛාපදද්වයඤ්ච. තථා දූතෙන චීවරන්ති දූතෙනචීවරචෙතාපන්නපහිතසික්ඛාපදඤ්ච. කොසියන්ති කොසියමිස්සකසික්ඛාපදඤ්ච. සුද්ධකාළානන්ති ‘‘සුද්ධකාළකාන’’න්තිආදිසික්ඛාපදඤ්ච (පාරා. 548). ද්වෙ භාගාදානමෙව චාති ‘‘ද්වෙ භාගා ආදාතබ්බා’’ති (පාරා. 553) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච.

372. ඡබ්බස්සානීති ¶ ඡබ්බස්සානි ධාරණසික්ඛාපදඤ්ච. පුරාණස්සාති ‘‘පුරාණසන්ථතස්සා’’ති (පාරා. 567) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. ලොමධොවාපනම්පි චාති එළකලොමධොවාපනසික්ඛාපදඤ්ච. රූපියස්ස පටිග්ගාහොති රූපියපටිග්ගහණසික්ඛාපදඤ්ච. උභො නානප්පකාරකාති රූපියසංවොහාරකයවික්කයසික්ඛාපදානි ච.

373. ඌනබන්ධනපත්තො චාති ඌනපඤ්චබන්ධනපත්තසික්ඛාපදඤ්ච. වස්සසාටිකසුත්තකන්ති වස්සිකසාටිකසික්ඛාපදඤ්ච සුත්තං විඤ්ඤාපෙත්වා චීවරකාරාපනසික්ඛාපදඤ්ච. විකප්පාපජ්ජනන්ති තන්තවායෙ උපසඞ්කමිත්වා චීවරෙ විකප්පාපජ්ජනඤ්ච. යාව ද්වාරදානඤ්ච සිබ්බනන්ති ‘‘යාව ද්වාරකොසා අග්ගළට්ඨපනායා’’ති (පාචි. 135) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච ‘‘අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා චීවරං දදෙය්ය (පාචි. 171), චීවරං සිබ්බෙය්යා’’ති (පාචි. 176) වුත්තසික්ඛාපදද්වයඤ්ච.

374. පූවෙහීති ¶ පූවෙහි වා මන්ථෙහි වා අභිහට්ඨුං පවාරණසික්ඛාපදඤ්ච. පච්චයොති චතුමාසපච්චයපවාරණසික්ඛාපදඤ්ච. ජොතීති ජොතියා සමාදහනසික්ඛාපදඤ්ච. රතනන්ති රතනසික්ඛාපදඤ්ච. සූචි…පෙ… සුගතස්ස චාති සූචිඝරසික්ඛාපදාදීනි සත්ත සික්ඛාපදානි ච.

375. අඤ්ඤවිඤ්ඤත්තිසික්ඛා චාති ‘‘අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙය්යා’’ති (පාචි. 749) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. අඤ්ඤං චෙතාපනම්පි චාති ‘‘අඤ්ඤං චෙතාපෙත්වා අඤ්ඤං චෙතාපෙය්යා’’ති (පාචි. 749) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. සඞ්ඝිකෙන දුවෙ වුත්තාති ‘‘සඞ්ඝිකෙන අඤ්ඤං චෙතාපෙය්ය (පාචි. 759), සඞ්ඝිකෙන සඤ්ඤාචිකෙන අඤ්ඤං චෙතාපෙය්යා’’ති (පාචි. 764) වුත්තානි ද්වෙ සික්ඛාපදානි ච. ද්වෙ මහාජනිකෙනාති ‘‘මහාජනිකෙන අඤ්ඤං චෙතාපෙය්ය (පාචි. 769), මහාජනිකෙන සඤ්ඤාචිකෙන අඤ්ඤං චෙතාපෙය්යා’’ති (පාචි. 774) වුත්තානි ද්වෙ සික්ඛාපදානි ච.

376. තථා ¶ පුග්ගලිකෙනෙකන්ති ‘‘පුග්ගලිකෙන සඤ්ඤාචිකෙන අඤ්ඤං චෙතාපෙය්යා’’ති (පාචි. 779) වුත්තමෙකසික්ඛාපදඤ්ච. ගරුපාවුරණන්ති ගරුපාවුරණචෙතාපනසික්ඛාපදඤ්ච. ලහුන්ති ලහුපාවුරණචෙතාපනසික්ඛාපදං. ‘‘විඝාසා උදසාටි චා’’ති පදච්ඡෙදො. ද්වෙ විඝාසාති ‘‘උච්චාරං වා පස්සාවං වා සඞ්කාරං වා විඝාසං වා තිරොකුට්ටෙ වා තිරොපාකාරෙ වා ඡඩ්ඩෙය්ය වා ඡඩ්ඩාපෙය්ය වා (පාචි. 825), හරිතෙ ඡඩ්ඩෙය්ය වා ඡඩ්ඩාපෙය්ය වා’’ති (පාචි. 829) එවං වුත්තානි ද්වෙ විඝාසසික්ඛාපදානි ච. උදසාටි චාති උදකසාටිකසික්ඛාපදඤ්ච. තථා සමණචීවරන්ති තථා ‘‘සමණචීවරං දදෙය්යා’’ති (පාචි. 917) වුත්තසික්ඛාපදඤ්චාති.

377. ඉති එතෙ එකූනපණ්ණාස ධම්මා දුක්ඛන්තදස්සිනා භගවතා ඡසමුට්ඨානිකා තෙයෙව සඤ්චරිත්තසමා සඤ්චරිත්තසික්ඛාපදෙන සමා කතා අනුමතා පඤ්ඤත්තාති යොජනා.

378. සඞ්ඝභෙදොති සඞ්ඝභෙදසික්ඛාපදඤ්ච. භෙදානුවත්තදුබ්බචදූසකාති භෙදානුවත්තකදුබ්බචකුලදූසකසික්ඛාපදානි ච. දුට්ඨුල්ලච්ඡාදනන්ති දුට්ඨුල්ලපටිච්ඡාදනසික්ඛාපදඤ්ච. දිට්ඨීති දිට්ඨිඅප්පටිනිස්සජ්ජනසික්ඛාපදඤ්ච ¶ . ඡන්දඋජ්ජග්ඝිකා දුවෙති ඡන්දංඅදත්වාගමනසික්ඛාපදඤ්ච උජ්ජග්ඝිකාය අන්තරඝරෙ ගමනනිසීදනසික්ඛාපදද්වයඤ්ච.

379. අප්පසද්දා දුවෙ වුත්තාති ‘‘අප්පසද්දො අන්තරඝරෙ ගමිස්සාමි, නිසීදිස්සාමී’’ති (පාචි. 588, 589) වුත්තානි ද්වෙ සික්ඛාපදානි ච. න බ්යාහරෙති ‘‘න සකබළෙන මුඛෙන බ්යාහරිස්සාමී’’ති (පාචි. 619) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. ඡමා, නීචාසනෙ, ඨානන්ති ‘‘ඡමායං නිසීදිත්වා (පාචි. 645), නීචෙ ¶ ආසනෙ නිසීදිත්වා (පාචි. 647), ඨිතො නිසින්නස්සා’’ති (පාචි. 648) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. පච්ඡතො උප්පථෙන චාති ‘‘පච්ඡතො ගච්ඡන්තො පුරතො ගච්ඡන්තස්ස (පාචි. 649), උප්පථෙන ගච්ඡන්තො පථෙන ගච්ඡන්තස්සා’’ති (පාචි. 650) වුත්තසික්ඛාපදද්වයඤ්ච.

380. වජ්ජච්ඡාදාති වජ්ජතො පටිච්ඡාදනසික්ඛාපදඤ්ච. අනුවත්තා චාති උක්ඛිත්තානුවත්තනසික්ඛාපදඤ්ච. ගහණන්ති ‘‘හත්ථග්ගහණං වා සාදියෙය්යා’’ති (පාචි. 675) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. ඔසාරෙය්ය චාති ‘‘අනපලොකෙත්වා කාරකසඞ්ඝං අනඤ්ඤාය ගණස්ස ඡන්දං ඔසාරෙය්යා’’ති (පාචි. 695) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. පච්චක්ඛාමීති සික්ඛා චාති ‘‘බුද්ධං පච්චාචික්ඛාමී’’ති (පාචි. 710) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. තථා කිස්මිඤ්චිදෙව චාති ‘‘කිස්මිඤ්චිදෙව අධිකරණෙ පච්චාකතා’’ති (පාචි. 716) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච.

381. සංසට්ඨා ද්වෙ චාති ‘‘භික්ඛුනියො පනෙව සංසට්ඨා විහරන්තී’’ති (පාචි. 722) ච ‘‘යා පන භික්ඛුනී එවං වදෙය්ය සංසට්ඨාව, අය්යෙ, තුම්හෙ විහරථා’’තිආදිවචනං (පාචි. 728) පටිච්ච වුත්තසික්ඛාපදද්වයඤ්ච. වධිත්වා චාති ‘‘අත්තානං වධිත්වා වධිත්වා රොදෙය්යා’’ති (පාචි. 880) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. විසිබ්බෙත්වා චාති ‘‘භික්ඛුනියා චීවරං විසිබ්බෙත්වා වා විසිබ්බාපෙත්වා වා’’ති (පාචි. 893) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. දුක්ඛිතන්ති ‘‘දුක්ඛිතං සහජීවිනි’’න්ති (පාචි. 947) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. පුනදෙව ච සංසට්ඨාති ‘‘සංසට්ඨා විහරෙය්ය ගහපතිනා වා ගහපතිපුත්තෙන වා’’ති (පාචි. 956) එවං පුන වුත්තසංසට්ඨසික්ඛාපදඤ්ච. නෙව වූපසමෙය්ය චාති ‘‘‘එහාය්යෙ, ඉමං අධිකරණං වූපසමෙහී’ති (පාචි. 995) වුච්චමානා ‘සාධූ’ති පටිස්සුණිත්වා සා පච්ඡා අනන්තරායිකිනී නෙව වූපසමෙය්යා’’ති වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච.

382. ජානං ¶ ¶ සභික්ඛුකාරාමන්ති ‘‘ජානං සභික්ඛුකං ආරාමං අනාපුච්ඡා පවිසෙය්යා’’ති (පාචි. 1024) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. තථෙව න පවාරයෙති ‘‘උභතොසඞ්ඝෙ තීහි ඨානෙහි න පවාරෙය්යා’’ති (පාචි. 1051) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. තථා අන්වද්ධමාසඤ්චාති ‘‘අන්වද්ධමාසං භික්ඛුනියා භික්ඛුසඞ්ඝතො ද්වෙ ධම්මා පච්චාසීසිතබ්බා’’ති (පාචි. 1059) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. සහජීවිනියො දුවෙති ‘‘සහජීවිනිං වුට්ඨාපෙත්වා ද්වෙ වස්සානි නෙව අනුග්ගණ්හෙය්ය (පාචි. 1108), සහජීවිනිං වුට්ඨාපෙත්වා නෙව වූපකාසෙය්යා’’ති (පාචි. 1116) වුත්තසික්ඛාපදද්වයඤ්ච.

383-4. සචෙ මෙ චීවරං අය්යෙති ‘‘සචෙ මෙ ත්වං, අය්යෙ, චීවරං දස්සසි, එවාහං තං වුට්ඨාපෙස්සාමී’’ති (පාචි. 1151) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. අනුබන්ධිස්සසීති ‘‘සචෙ මං ත්වං, අය්යෙ, ද්වෙ වස්සානි අනුබන්ධිස්සසි, එවාහං තං වුට්ඨාපෙස්සාමී’’ති (පාචි. 1155) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. අසමෙන සම්බුද්ධෙන පකාසිතා ඉමෙ සත්තතිංස ධම්මා සබ්බෙ කායවාචාදිතො කායවාචාචිත්තතො එකසමුට්ඨානා කතා සමනුභාසනා සියුං සමුට්ඨානතො සමනුභාසනසික්ඛාපදෙන සදිසා සියුන්ති යොජනා.

385. කථිනානි ච තීණීති ‘‘නිට්ඨිතචීවරස්මිං භික්ඛුනා උබ්භතස්මිං කථිනෙ’’ති (පාරා. 462) වුත්තානි ආදිතො තීණි සික්ඛාපදානි. පත්තොති ‘‘දසාහපරමං අතිරෙකපත්තො’’ති (පාරා. 601) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. භෙසජ්ජමෙව චාති ‘‘පටිසායනීයානි භෙසජ්ජානී’’ති (පාරා. 622) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. අච්චෙකම්පි චාති අච්චෙකසික්ඛාපදඤ්ච. සාසඞ්කන්ති ¶ තදනන්තරමෙව සාසඞ්කසික්ඛාපදඤ්ච. පක්කමන්තද්වයම්පි චාති ‘‘තං පක්කමන්තො නෙව උද්ධරෙය්යා’’ති (පාචි. 109, 115) භූතගාමවග්ගෙ වුත්තසික්ඛාපදද්වයඤ්ච.

386. තථා උපස්සයං ගන්ත්වාති ‘‘භික්ඛුනුපස්සයං උපසඞ්කමිත්වා භික්ඛුනියො ඔවදෙය්යා’’ති (පාචි. 158) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. පරම්පරං භොජනන්ති ‘‘පරම්පරභොජනෙ පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 221) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. අනතිරිත්තන්ති ‘‘අනතිරිත්තං ඛාදනීයං වා භොජනීයං වා’’ති (පාචි. 238) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. සභත්තොති ‘‘නිමන්තිතො සභත්තො සමානො’’ති ¶ (පාචි. 299) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. විකප්පෙත්වා තථෙව චාති ‘‘චීවරං විකප්පෙත්වා’’ති (පාචි. 373) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච.

387. රඤ්ඤොති ‘‘රඤ්ඤො ඛත්තියස්සා’’ති (පාචි. 498) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. විකාලෙති ‘‘විකාලෙ ගාමං පවිසෙය්යා’’ති (පාචි. 509-512) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. වොසාසාති ‘‘වොසාසමානරූපා ඨිතා’’ති (පාචි. 558) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. ‘‘ආරඤ්ඤකෙ උස්සයවාදිකා’’ති පදච්ඡෙදො. ආරඤ්ඤකෙති ‘‘තථාරූපෙසු ආරඤ්ඤකෙසු සෙනාසනෙසු පුබ්බෙ අප්පටිසංවිදිත’’න්ති (පාචි. 570) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. උස්සයවාදිකාති ‘‘උස්සයවාදිකා විහරෙය්යා’’ති (පාචි. 679) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. පත්තසන්නිචයඤ්චෙවාති ‘‘පත්තසන්නිචයං කරෙය්යා’’ති (පාචි. 734) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. පුරෙ, පච්ඡා, විකාලකෙති ‘‘යා පන භික්ඛුනී පුරෙභත්තං කුලානි උපසඞ්කමිත්වා’’ති (පාචි. 855) ච ‘‘පච්ඡාභත්තං කුලානි උපසඞ්කමිත්වා’’ති (පාචි. 860) ච ‘‘විකාලෙ කුලානි උපසඞ්කමිත්වා’’ති (පාචි. 865) ච වුත්තසික්ඛාපදත්තයඤ්ච.

388-9. පඤ්චාහිකන්ති ¶ ‘‘පඤ්චාහිකං සඞ්ඝාටිචාරං අතික්කමෙය්යා’’ති (පාචි. 898) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. සඞ්කමනින්ති ‘‘චීවරසඞ්කමනීයං ධාරෙය්යා’’ති (පාචි. 903) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. තථා ආවසථද්වයන්ති ‘‘ආවසථචීවරං අනිස්සජ්ජිත්වා පරිභුඤ්ජෙය්ය (පාචි. 1004), ආවසථං අනිස්සජ්ජිත්වා චාරිකං පක්කමෙය්යා’’ති (පාචි. 1009) එවං ආවසථෙන සද්ධිං වුත්තසික්ඛාපදද්වයඤ්ච. පසාඛෙති ‘‘පසාඛෙ ජාතං ගණ්ඩං වා’’ති (පාචි. 1063) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. ආසනෙ චාති ‘‘භික්ඛුස්ස පුරතො අනාපුච්ඡා ආසනෙ නිසීදෙය්යා’’ති (පාචි. 1215) වුත්තසික්ඛාපදඤ්චාති ඉමෙ පන එකූනතිංස ධම්මා කායවාචතො, කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨානතො සබ්බෙ ද්විසමුට්ඨානිකා, තතොයෙව කථිනසම්භවා කථිනසමුට්ඨානා හොන්තීති යොජනා.

390. ද්වෙ සෙය්යාති ද්වෙ සහසෙය්යසික්ඛාපදානි ච. ආහච්චපාදො චාති ආහච්චපාදකසික්ඛාපදඤ්ච. පිණ්ඩඤ්චාති ආවසථපිණ්ඩභොජනසික්ඛාපදඤ්ච. ගණභොජනන්ති ගණභොජනසික්ඛාපදඤ්ච ¶ . විකාලෙති විකාලභොජනසික්ඛාපදඤ්ච. සන්නිධිඤ්චෙවාති සන්නිධිකාරකසික්ඛාපදඤ්ච. දන්තපොනන්ති දන්තපොනසික්ඛාපදඤ්ච. අචෙලකන්ති අචෙලකසික්ඛාපදඤ්ච.

391. උය්යුත්තඤ්චාති ‘‘උය්යුත්තං සෙනං දස්සනාය ගච්ඡෙය්යා’’ති (පාචි. 311) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. ‘‘වසෙ උය්යොධි’’න්ති පදච්ඡෙදො. වසෙති ‘‘සෙනාය වසෙය්යා’’ති (පාචි. 318) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. උය්යොධින්ති ‘‘උය්යොධිකං වා…පෙ… අනීකදස්සනං වා ගච්ඡෙය්යා’’ති (පාචි. 323) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච ¶ . සුරාති සුරාපානසික්ඛාපදඤ්ච. ඔරෙන න්හායනන්ති ඔරෙනද්ධමාසනහායනසික්ඛාපදඤ්ච. දුබ්බණ්ණකරණඤ්චෙවාති ‘‘තිණ්ණං දුබ්බණ්ණකරණාන’’න්ති (පාචි. 368) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. පාටිදෙසනීයද්වයන්ති වුත්තාවසෙසං පාටිදෙසනීයද්වයඤ්ච.

392. ලසුණන්ති ලසුණසික්ඛාපදඤ්ච. උපතිට්ඨෙය්යාති ‘‘භික්ඛුස්ස භුඤ්ජන්තස්ස පානීයෙන වා විධූපනෙන වා උපතිට්ඨෙය්යා’’ති (පාචි. 816) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. නච්චදස්සනමෙව චාති ‘‘නච්චං වා ගීතං වා වාදිතං වා දස්සනාය ගච්ඡෙය්යා’’ති (පාචි. 834) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. නග්ගන්ති ‘‘නග්ගා නහායෙය්යා’’ති (පාචි. 884) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. අත්ථරණන්ති ‘‘එකත්ථරණපාවුරණා තුවට්ටෙය්යු’’න්ති (පාචි. 937) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. මඤ්චෙති ‘‘එකමඤ්චෙ තුවට්ටෙය්යු’’න්ති (පාචි. 933) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. අන්තොරට්ඨෙති ‘‘අන්තොරට්ඨෙ සාසඞ්කසම්මතෙ’’ති (පාචි. 962) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. තථා බහීති ‘‘තිරොරට්ඨෙ සාසඞ්කසම්මතෙ’’ති (පාචි. 966) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච.

393. අන්තොවස්සන්ති ‘‘අන්තොවස්සං චාරිකං චරෙය්යා’’ති (පාචි. 970) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. අගාරඤ්චාති ‘‘රාජාගාරං වා චිත්තාගාරං වා…පෙ… පොක්ඛරණිං වා දස්සනාය ගච්ඡෙය්යා’’ති (පාචි. 978) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. ආසන්දින්ති ‘‘ආසන්දිං වා පල්ලඞ්කං වා පරිභුඤ්ජෙය්යා’’ති (පාචි. 983) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. සුත්තකන්තනන්ති ‘‘සුත්තං කන්තෙය්යා’’ති (පාචි. 987) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. වෙය්යාවච්චන්ති ‘‘ගිහිවෙය්යාවච්චං කරෙය්යා’’ති (පාචි. 991) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. සහත්ථා චාති ‘‘අගාරිකස්ස වා පරිබ්බාජකස්ස වා පරිබ්බාජිකාය වා සහත්ථා ඛාදනීයං වා භොජනීයං වා දදෙය්යා’’ති (පාචි. 1000) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච ¶ ¶ . ආවාසෙ ච අභික්ඛුකෙති ‘‘අභික්ඛුකෙ ආවාසෙ වස්සං වසෙය්යා’’ති (පාචි. 1047) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච.

394. ඡත්තන්ති ‘‘ඡත්තුපාහනං ධාරෙය්යා’’ති (පාචි. 1178) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. යානඤ්චාති ‘‘යානෙන යායෙය්යා’’ති (පාචි. 1186) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. සඞ්ඝාණින්ති ‘‘සඞ්ඝාණිං ධාරෙය්යා’’ති (පාචි. 1191) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. අලඞ්කාරන්ති ‘‘ඉත්ථාලඞ්කාරං ධාරෙය්යා’’ති (පාචි. 1195) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. ගන්ධවාසිතන්ති ‘‘ගන්ධවණ්ණකෙන නහායෙය්ය (පාචි. 1199), වාසිතකෙන පිඤ්ඤාකෙන නහායෙය්යා’’ති (පාචි. 1203) වුත්තසික්ඛාපදද්වයඤ්ච. ‘‘භික්ඛුනී…පෙ… ගිහිනියා’’ති එතෙන ‘‘භික්ඛුනියා උම්මද්දාපෙය්යා’’තිආදීනි (පාචි. 1207) චත්තාරි සික්ඛාපදානි වුත්තානි.

395. තථාසංකච්චිකාති ‘‘අසංකච්චිකා ගාමං පවිසෙය්යා’’ති (පාචි. 1225) එවං වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. ඉමෙ පන තෙචත්තාලීස ධම්මා සබ්බෙ කායචිත්තවසෙන ද්විසමුට්ඨානිකා. එළකලොමෙන සමුට්ඨානතො සමා හොන්තීති යොජනා.

396-7. අඤ්ඤත්රාති ‘‘මාතුගාමස්ස උත්තරිඡප්පඤ්චවාචාහි ධම්මං දෙසෙය්ය අඤ්ඤත්ර විඤ්ඤුනා පුරිසවිග්ගහෙනා’’ති (පාචි. 63) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. අසම්මතො චෙවාති ‘‘අසම්මතො භික්ඛුනියො ඔවදෙය්යා’’ති (පාචි. 146) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. තථා අත්ථඞ්ගතෙන චාති ‘‘අත්ථඞ්ගතෙ සූරියෙ භික්ඛුනියො ඔවදෙය්යා’’ති (පාචි. 154) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. තිරච්ඡානවිජ්ජා ද්වෙ වුත්තාති ‘‘තිරච්ඡානවිජ්ජං පරියාපුණෙය්ය, වාචෙය්යා’’ති (පාචි. 1014, 1018) එවං වුත්තානි ද්වෙ සික්ඛාපදානි ච. අනොකාසකතම්පි චාති ‘‘අනොකාසකතං භික්ඛුං පඤ්හං ¶ පුච්ඡෙය්යා’’ති (පාචි. 1220) වුත්තසික්ඛාපදඤ්චාති ඉමෙ පන සබ්බෙ ඡ ධම්මා වාචතො, වාචාචිත්තතො චාති ඉමෙහි ද්වීහි සමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨානිකා හොන්ති. පදසොධම්මතුල්යතා අයමෙතෙසං පදසොධම්මෙන සදිසභාවොති යොජනා.

398-9. එකන්ති ¶ ‘‘භික්ඛුනියා සද්ධිං සංවිධාය එකද්ධානමග්ගං පටිපජ්ජෙය්යා’’ති (පාචි. 180) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. නාවන්ති ‘‘එකනාවං අභිරුහෙය්යා’’ති (පාචි. 188) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. පණීතඤ්චාති ‘‘පණීතභොජනානි අගිලානො අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වාභුඤ්ජෙය්යා’’ති (පාචි. 259) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. සංවිධානඤ්චාති මාතුගාමෙන සද්ධිං සංවිධාය ගමනසික්ඛාපදඤ්ච. සංහරෙති ‘‘සම්බාධෙ ලොමං සංහරාපෙය්යා’’ති (පාචි. 799) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. ධඤ්ඤන්ති ‘‘ආමකධඤ්ඤං විඤ්ඤත්වා වා’’ති (පාචි. 821) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. නිමන්තිතා චෙවාති ‘‘නිමන්තිතා වා පවාරිතා වා ඛාදනීයං වා භොජනීයං වා ඛාදෙය්ය වා භුඤ්ජෙය්ය වා’’ති (පාචි. 1038) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. පාටිදෙසනියට්ඨකන්ති භික්ඛුනීනං වුත්තා අට්ඨ පාටිදෙසනීයා චෙති බුද්ධසෙට්ඨෙන පඤ්ඤත්තා එතා චුද්දස සික්ඛා චතුසමුට්ඨානා කායතො, කායවාචතො, කායචිත්තතො, වාචාචිත්තතො චාති චතූහි සමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨහන්ති. සමුට්ඨානතො අද්ධානෙන අද්ධානසික්ඛාපදෙන සමා හොන්තීති මතාති යොජනා.

400-1. සුතින්ති ¶ උපස්සුතිතිට්ඨනසික්ඛාපදඤ්ච. සූපාදිවිඤ්ඤත්තින්ති සූපොදනවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදඤ්ච. අන්ධකාරෙති ‘‘රත්තන්ධකාරෙ අප්පදීපෙ’’ති (පාචි. 839) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. තථෙව ච පටිච්ඡන්නෙති ‘‘පටිච්ඡන්නෙ ඔකාසෙ’’ති (පාචි. 843) වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. ඔකාසෙති ‘‘අජ්ඣොකාසෙ පුරිසෙන සද්ධි’’න්ති (පාචි. 847) එවං වුත්තසික්ඛාපදඤ්ච. බ්යූහෙ චාති තදනන්තරමෙව ‘‘රථිකාය වා බ්යූහෙ වා සිඞ්ඝාටකෙ වා පුරිසෙන සද්ධි’’න්ති (පාචි. 851) ආගතසික්ඛාපදඤ්චාති ඉමෙ සබ්බෙපි ආදිච්චබන්ධුනා දෙසිතා ඡ ධම්මා චතුත්ථච්ඡට්ඨතො කායචිත්තතො, කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨහන්තා ථෙය්යසත්ථසමුට්ඨානා ථෙය්යසත්ථසික්ඛාපදෙන සමානසමුට්ඨානා සියුන්ති යොජනා.

402. ඡත්ත, දණ්ඩකරස්සාපීති ‘‘න ඡත්තපාණිස්ස දණ්ඩපාණිස්සා’’ති (පාචි. 635) වුත්තසික්ඛාපදද්වයඤ්ච. සත්ථාවුධකරස්සාපීති ‘‘න සත්ථපාණිස්ස (පාචි. 636), න ආවුධපාණිස්සා’’ති (පාචි. 637) වුත්තසික්ඛාපදද්වයඤ්ච. පාදුකූපාහනා, යානන්ති ‘‘න පාදුකාරුළ්හස්ස ¶ (පාචි. 638), න උපාහනාරුළ්හස්ස (පාචි. 639), න යානගතස්සා’’ති (පාචි. 640) වුත්තසික්ඛාපදත්තයඤ්ච. සෙය්යා, පල්ලත්ථිකාය චාති ‘‘න සයනගතස්ස (පාචි. 641), න පල්ලත්ථිකාය නිසින්නස්සා’’ති (පාචි. 642) වුත්තසික්ඛාපදද්වයඤ්ච.

403. වෙඨිතොගුණ්ඨිතො චාති ‘‘න වෙඨිතසීසස්ස (පාචි. 643), න ඔගුණ්ඨිතසීසස්සා’’ති (පාචි. 644) වුත්තසික්ඛාපදද්වයඤ්චාති නිදස්සිතා සබ්බෙ එකාදස ධම්මා වාචාචිත්තසඞ්ඛාතෙන එකෙන සමුට්ඨානෙන ¶ සමුට්ඨිතා ධම්මදෙසනසමුට්ඨානාති සඤ්ඤිතා සල්ලක්ඛිතාති යොජනා.

404. එවං තාව සම්භින්නසමුට්ඨානං වෙදිතබ්බං, නියතසමුට්ඨානං තිවිධං, තං එකස්සෙව සික්ඛාපදස්ස හොතීති විසුංයෙව දස්සෙතුමාහ ‘‘භූතාරොචනකඤ්චෙවා’’තිආදි. භූතාරොචනකඤ්චෙවාති තීහි අචිත්තකසමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨිතං භූතාරොචනසික්ඛාපදඤ්ච. චොරිවුට්ඨාපනම්පි චාති වාචාචිත්තතො, කායවාචාචිත්තතො චාති ද්වීහි සමුට්ඨිතං චොරිවුට්ඨාපනසික්ඛාපදඤ්ච. අනනුඤ්ඤාතමෙව අනනුඤ්ඤාතමත්තං. අනනුඤ්ඤාතමත්තන්ති වාචතො, කායවාචතො, වාචාචිත්තතො, කායවාචාචිත්තතො චාති චතූහි සමුට්ඨිතං අනනුඤ්ඤාතසික්ඛාපදඤ්චාති. ඉදං තයන්ති ඉදං සික්ඛාපදත්තයං. අසම්භින්නන්ති කෙනචි අඤ්ඤෙන සික්ඛාපදෙන අසම්මිස්සසමුට්ඨානං.

සමුට්ඨානසීසකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

405. ආදිනාති පඨමෙන කායසඞ්ඛාතෙන සමුට්ඨානෙන.

406-7. දුක්කටාදයොති ආදි-සද්දෙන ථුල්ලච්චයසඞ්ඝාදිසෙසා ගහිතා. යථාහ – ‘‘පයොගෙ දුක්කටං ¶ . එකං පිණ්ඩං අනාගතෙ ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්ස. තස්මිං පිණ්ඩෙ ආගතෙ ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්සා’’ති (පරි. 277). විකාලෙ පන පාචිත්තීති විකාලභොජනපාචිත්ති. අඤ්ඤාතිහත්ථතොති අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා අන්තරඝරං පවිට්ඨාය හත්ථතො. ගහෙත්වාති ¶ ඛාදනීයං වා භොජනීයං වා සහත්ථා පටිග්ගහෙත්වා. ‘‘පඤ්ච ඉමා ආපත්තියො’’ති පදච්ඡෙදො.

408. දුතියෙනාති වාචාසඞ්ඛාතෙන සමුට්ඨානෙන.

409-10. සමාදිසති කථෙති චෙ. සබ්බථා විපන්නන්ති අදෙසිතවත්ථුකතාදිනා සබ්බප්පකාරෙන විපන්නප්පදෙසං. කුටින්ති සඤ්ඤාචිකාය කුටිං. යථාහ පරිවාරෙ ‘‘තස්ස කුටිං කරොන්ති අදෙසිතවත්ථුකං පමාණාතික්කන්තං සාරම්භං අපරික්කමන’’න්ති (පරි. 278). පදසොධම්මං මූලං සමුට්ඨානං යස්ස පාචිත්තියස්සාති තථා වුත්තං, තෙන පදසොධම්මමූලෙන, සහත්ථෙ චෙතං කරණවචනං.

411. තතියෙන සමුට්ඨානෙනාති කායවාචාසඞ්ඛාතෙන සමුට්ඨානෙන.

412. සංවිදහිත්වානාති සද්ධිං විදහිත්වා, ‘‘කුටිං කරොමා’’ති අඤ්ඤෙහි සද්ධිං මන්තෙත්වාති අත්ථො.

413. වත්වාති අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වා. භික්ඛුනින්ති භික්ඛූනං භුඤ්ජනට්ඨානෙ ඨත්වා ‘‘ඉධ සූපං දෙථ, ඉධ ඔදනං දෙථා’’ති වොසාසමානං උපාසකානං වත්වා දාපෙන්තිං භික්ඛුනිං. න නිවාරෙත්වාති ‘‘අපසක්ක තාව, භගිනි, යාව භික්ඛූ භුඤ්ජන්තී’’ති අනපසාදෙත්වා භුඤ්ජතොති යොජනා.

414. චතුත්ථෙන කායචිත්තසමුට්ඨානෙන කති ආපත්තියො සියුන්ති යොජනා.

417. පඤ්චමෙනාති වාචාචිත්තසමුට්ඨානෙන. වදන්ති වදන්තො සමුදාචරන්තො.

418. කුටින්ති ¶ ¶ නිදස්සනමත්තං, අදෙසිතවත්ථුකං පමාණාතික්කන්තං සාරම්භං අපරික්කමනං සෙනාසනම්පි ගහණං වෙදිතබ්බං.

419. වාචෙති පදසො ධම්මන්ති එත්ථ ‘‘අනුපසම්පන්න’’න්ති සෙසො. යථාහ – ‘‘භික්ඛු අකප්පියසඤ්ඤී අනුපසම්පන්නං පදසො ධම්මං වාචෙතී’’ති (පරි. 281). දවකම්යතා වදන්තස්සාති ජාතිආදීහි අක්කොසවත්ථූහි කීළාධිප්පායෙන වදන්තස්ස. දවකම්යතාති ච ‘‘පටිසඞ්ඛා යොනිසො’’තිආදීසු (ම. නි. 1.22, 24, 422; අ. නි. 6.58; 8.9; මහානි. 199, 206; ධ. ස. 1355; විභ. 518) විය ය-කාරලොපෙන නිද්දෙසො.

420. ඡට්ඨෙන කායවාචාචිත්තසමුට්ඨානෙන. සංවිදහිත්වානාති සංවිධාය, ‘‘ත්වඤ්ච අහඤ්ච එකතො අවහරිස්සාමා’’ති සම්මන්තනං කත්වා. භණ්ඩං හරතීති ‘‘භාරියං ත්වං එකං පස්සං ගණ්හ, අහං ඉම’’න්ති වත්වා තෙන සහ ඨානා චාවෙති චෙ.

423. ඉධ ඉමස්මිං සාසනෙ. විමතූපරමං පරමන්ති එත්ථ ‘‘කප්පියං නු ඛො, අකප්පිය’’න්ති වා ‘‘ආපත්ති නු ඛො, අනාපත්තී’’ති වා ‘‘ධම්මො නු ඛො, අධම්මො’’ති වා එවමාදිනා නයෙන විවිධෙනාකාරෙන පවත්තා විමති විචිකිච්ඡා විමති. විමතිං උපරමෙති විනාසෙතීති විමතූපරමං. පරමං උත්තමං. උත්තරන්ති විභඞ්ගඛන්ධකාගතානං නිදානාදිවිනිච්ඡයානං පඤ්හඋත්තරභාවෙන ඨිතත්තා උත්තරං. ඉමං උත්තරං නාම පකරණං යො උත්තරති පඤ්ඤාය ඔගාහෙත්වා පරියොසාපෙති. ඉධ ‘‘උත්තරං උත්තර’’න්ති පදද්වයෙ එකං ගුණනිදස්සනං, එකං සත්ථනිදස්සනන්ති ගහෙතබ්බං. සුනයෙන යුතො සො පුග්ගලො විනයං පිටකං උත්තරතීති සම්බන්ධො. කිං විසිට්ඨන්ති ආහ ‘‘සුනය’’න්තිආදි ¶ . සුට්ඨු චාරිත්තවාරිත්තදළ්හීකරණසිථිලකරණභෙදා පඤ්ඤත්තිඅනඋපඤ්ඤත්තාදිනයා එත්ථාති සුනයො, තං. සුට්ඨු නීයති විනිච්ඡයො එතෙනාති සුනයො, උත්තරවිනිච්ඡයො, තෙන. විනිච්ඡයාවබොධෙන සංයුත්තො සමන්නාගතො. දුක්ඛෙන උත්තරීයතීති දුත්තරං. පාතිමොක්ඛසංවරසීලදීපකත්තෙන සමාධිපඤ්ඤානිබ්බානසඞ්ඛාතඋත්තරප්පත්තියා පතිට්ඨාභාවතො උත්තරං උත්තරති ඔගාහෙත්වා පරියොසානං පාපුණාතීති අත්ථො.

ඉධ යො විමතූපරමං පරමං උත්තරං උත්තරං නාම පකරණං උත්තරති, සුනයෙන යුතො සො පුග්ගලො ¶ සුනයං දුත්තරං උත්තරං විනයං උත්තරතීති යොජනා. ච-සද්දෙන සත්ථන්තරසමුච්චයත්ථෙන ඉමමත්ථං දීපෙති. සෙය්යථිදං, ඉධ යො සුනයං දුත්තරං උත්තරං විනයං උත්තරති, සුනයෙන යුතො සො පුග්ගලො විමතූපරමං පරමං උත්තරං උත්තරං නාම පකරණං උත්තරතීති. ඉමිනා යො උත්තරං ජානාති, සො විනයං ජානාති. යො විනයං ජානාති, සො උත්තරං ජානාතීති උත්තරපකරණස්ස විනයපිටකජානනෙ අච්චන්තූපකාරිතා විභාවිතාති දට්ඨබ්බං.

ආපත්තිසමුට්ඨානකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

424. ඉතො පරන්ති ඉතො සමුට්ඨානවිනිච්ඡයකථාය පරං. පරන්ති උත්තමං. එකුත්තරං නයන්ති එකෙකඅඞ්ගාතිරෙකතාය එකුත්තරසඞ්ඛාතං එකකදුකාදිනයං.

425-7. කෙ ආපත්තිකරා ධම්මා…පෙ… කා චාදෙසනගාමිනීති එකෙකපඤ්හවසෙන උත්තානත්ථොයෙව.

428. සමුට්ඨානානීති ආදිකො ¶ විස්සජ්ජනසඞ්ඛාතො උත්තරවාදො. තත්ථ සමුට්ඨානානි…පෙ… දීපිතාති යස්මා එතෙසං වසෙන පුග්ගලො ආපත්තිං කරොති ආපජ්ජති, තස්මා ‘‘ආපත්තිකරා’’ති වුත්තා.

429. තත්ථාති තාසු ආපත්තීසු. ලහුකාති ලහුකෙන විනයකම්මෙන විසුජ්ඣනතො ලහුකා. ගරුකෙන විනයකම්මෙන විසුජ්ඣනතො සඞ්ඝාදිසෙසාපත්ති, කෙනචි ආකාරෙන අනාපත්තිභාවං උපනෙතුං අසක්කුණෙය්යතො පාරාජිකාපත්ති ච ගරුකාපත්ති නාම, තා පන ලහුකාසු වුත්තාසු තබ්බිපරියායතො ඤාතුං සක්කාති විස්සජ්ජනෙ විසුං න වුත්තා.

431. දුට්ඨුං කුච්ඡිතභාවං පරමජෙගුච්ඡං නින්දනීයභාවං උලති ගච්ඡතීති දුට්ඨුල්ලං, පාරාජිකසඞ්ඝාදිසෙසං. තෙනාහ ‘‘දුවිධාපත්ති ආදිතො’’ති.

432. පඤ්චානන්තරියසංයුත්තාති ¶ මාතුඝාතකපිතුඝාතකඅරහන්තඝාතකෙහි ආපන්නා මනුස්සවිග්ගහපාරාජිකාපත්ති ච ලොහිතුප්පාදකසඞ්ඝභෙදකානං අභබ්බතාහෙතුකා කායවචීද්වාරප්පවත්තා අකුසලචෙතනාසඞ්ඛාතා පාරාජිකා ච අනන්තරමෙව අපායුප්පත්තිහෙතුතාය ඉමෙ පඤ්ච අනන්තරසංයුත්තා නාම. තා පන මිච්ඡත්තනියතෙසු අන්තොගධත්තා ‘‘නියතා’’ති වුත්තා.

පරිවාරෙ (පරි. 321) පන අඤ්ඤෙපි අන්තරායිකාදී බහූ එකකා දස්සිතා, තෙ පන ගන්ථභීරුකජනානුග්ගහෙන ආචරියෙන ඉධ න දස්සිතා. අත්ථිකෙහි පරිවාරෙයෙව (පරි. 321) ගහෙතබ්බා. එත්ථ ච සත්තපි ආපත්තියො සඤ්චිච්ච වීතික්කන්තා සග්ගන්තරායඤ්චෙව මොක්ඛන්තරායඤ්ච කරොන්තීති අන්තරායිකා. අජානන්තෙන වීතික්කන්තා පන පණ්ණත්තිවජ්ජාපත්ති නෙව සග්ගන්තරායං, න මොක්ඛන්තරායං ¶ කරොතීති අනන්තරායිකා. අන්තරායිකං ආපන්නස්සපි දෙසනාගාමිනිං දෙසෙත්වා වුට්ඨානගාමිනිතො වුට්ඨාය සුද්ධිපත්තස්ස, සාමණෙරභූමියං ඨිතස්ස ච අවාරිතො සග්ගමග්ගමොක්ඛමග්ගොති.

435. අද්ධවිහීනො නාම ඌනවීසතිවස්සො. අඞ්ගවිහීනො නාම හත්ථච්ඡින්නාදිභෙදො. වත්ථුවිපන්නො නාම පණ්ඩකො, තිරච්ඡානගතො, උභතොබ්යඤ්ජනකො ච. අවසෙසා ථෙය්යසංවාසකාදයො අට්ඨ අභබ්බට්ඨානප්පත්තා දුක්කටකාරිනො නාම, ඉමස්මිංයෙව අත්තභාවෙ දුක්කටෙන අත්තනො කම්මෙන අභබ්බට්ඨානප්පත්තාති අත්ථො. අපරිපුණ්ණොති අපරිපුණ්ණපත්තචීවරො. නො යාචතීති උපසම්පන්නං න යාචති. පටිසිද්ධාති ‘‘ද්වෙ පුග්ගලා න උපසම්පාදෙතබ්බා’’තිආදිනා (පරි. 322) වාරිතා.

436. හවෙති එකංසත්ථෙ නිපාතො. ලද්ධසමාපත්තිස්ස භික්ඛුනො දීපිතා ආපත්ති අත්ථි හවෙ අත්ථෙව. නො ලද්ධසමාපත්තිස්සාති අලද්ධසමාපත්තිස්ස දීපිතා ආපත්ති අත්ථෙවාති යොජනා.

437. භූතස්සාති අත්තනි සන්තස්ස උත්තරිමනුස්සධම්මස්ස. අභූතාරොචනාපත්තීති චතුත්ථපාරාජිකාපත්ති. අසමාපත්තිලාභිනො නිද්දිසෙති යොජනා.

438. ‘‘අත්ථි ¶ සද්ධම්මසංයුත්තා’’තිආදීසු අත්ථි-සද්දො පච්චත්තෙකවචනන්තෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බො.

439. පදසොධම්මමූලාදීති ආදි-සද්දෙන ‘‘උත්තරිඡප්පඤ්චවාචාධම්මදෙසනා’’ති ආපත්තීනං ගහණං.

440. භොගෙති ¶ පරිභොගෙ. ‘‘සපරික්ඛාරසංයුතා’’ති ඉදඤ්ච නිදස්සනමත්තං. ‘‘පත්තචීවරානං නිස්සජ්ජනෙ, කිලිට්ඨචීවරානං අධොවනෙ, මලග්ගහිතපත්තස්ස අපචනෙ’’ති එවමාදිකා අයුත්තපරිභොගා ආපත්තියොපි සකපරික්ඛාරසංයුත්තායෙව.

441. මඤ්චපීඨාදින්ති ආදි-සද්දෙන භිසිආදීනං ගහණං. අජ්ඣොකාසත්ථරෙපි චාති අජ්ඣොකාසෙ අත්ථරෙ අත්ථරාපනෙ සති. අනාපුච්ඡාව ගමනෙති අනාපුච්ඡිත්වා වා ගමනෙ. වා-සද්දෙන අනුද්ධරිත්වා වා අනුද්ධරාපෙත්වා වා ගමනං සඞ්ගණ්හාති. පරසන්තකසංයුතාති පරපරික්ඛාරපටිබද්ධා.

443. ‘‘සිඛරණීසී’’ති යං වචනං සච්චං, තං භණතො ගරුකං දුට්ඨුල්ලවාචාසඞ්ඝාදිසෙසො සියාති යොජනා.

445. ගරුකාපත්තීති උත්තරිමනුස්සධම්මපාරාජිකාපත්ති. භූතස්සාරොචනෙති භූතස්ස උත්තරිමනුස්සධම්මස්ස අනුපසම්පන්නස්ස ආරොචනෙ. සච්චං වදතොති සච්චං වචනං වදන්තස්ස. ලහුකාති පාචිත්තියාපත්ති.

447. විකොපෙතුන්ති වග්ගකරණෙන විකොපෙතුං. හත්ථපාසං ජහන්ති අන්තොසීමාය එව හත්ථපාසං ජහන්තො, හත්ථපාසං ජහිත්වා එකමන්තං නිසීදන්තොති අත්ථො. ඵුසෙති භූමිගතො ඵුසෙය්ය.

448. වෙහාසකුටියා උපරි ආහච්චපාදකං මඤ්චං වා පීඨං වා අභිනිසීදන්තො වෙහාසගතො ¶ ආපජ්ජතීති යොජනා. සචෙ තං භූමියං පඤ්ඤපෙත්වා නිසජ්ජෙය්ය, න ආපජ්ජෙය්ය. තෙන වුත්තං ‘‘න භූමිතො’’ති.

449. පවිසන්තොති ආරාමං පවිසන්තො. නික්ඛමන්ති තතො එව නික්ඛමන්තො. තන්ති ආරාමං.

450. වත්තමපූරෙත්වානාති ¶ සීසතො ඡත්තාපනයනං, පාදතො උපාහනාමුඤ්චනවත්තං අකත්වා. නික්ඛමන්ති බහි නික්ඛමන්තො ඡත්තුපාහනං ධාරෙන්තොපි න ආපජ්ජති.

451. ‘‘නික්ඛමන්තො’’ති ඉදං ‘‘නික්ඛම’’න්ති එතස්ස අත්ථපදං. පවිසං න චාති යං ආරාමං සන්ධාය ගතො, තං පවිසන්තො න ආපජ්ජෙය්ය.

453. යා කාචි භික්ඛුනී අතිගම්භීරං උදකසුද්ධිකං ආදියන්තී ආපත්තිං ආපජ්ජතීති යොජනා.

457. වත්තං පනත්තනොති යං අත්තනො නෙත්ථාරවත්තං වුත්තං, සො තං අසමාදියන්තොව ආපජ්ජති නාමාති යොජනා.

460. ඉතරස්ස ආචරියස්ස, තථා සද්ධිවිහාරිකස්ස ච.

462. දදමානොති පාරිවත්තකං විනා දදමානො.

463. මුදූති මුදුපිට්ඨිකො. ‘‘ලම්බීආදිනො’’ති පදච්ඡෙදො. ආදි-සද්දෙන ‘‘හත්ථෙන උපක්කමිත්වා අසුචිං මොචෙන්තස්ස, ඌරුනා අඞ්ගජාතං පෙල්ලන්තස්ස, අත්තානං වධිත්වා වධිත්වා රොදන්තියා භික්ඛුනියා ආපත්තී’’ති එවමාදීනං සඞ්ගහො. අත්තාති එත්ථ නිස්සිතාති උත්තරපදලොපො, විභත්තිලොපො ච නිරුත්තිලක්ඛණෙන දට්ඨබ්බො. සෙසාති මෙථුනධම්මකායසංසග්ගපහාරදානාදීසු වුත්තාපත්ති. පරනිස්සිතාති පරං නිස්සාය ආපජ්ජිතබ්බාති අත්ථො.

465. ‘‘න ¶ , භික්ඛවෙ, ඔවාදො න ගහෙතබ්බො’’ති වචනතො ඔවාදං න ගණ්හන්තො න පටිග්ගණ්හන්තො වජ්ජතං ආපජ්ජති නාම.

470. අරුණුග්ගෙති ¶ අරුණුග්ගමනෙ. නඅරුණුග්ගමෙති අරුණුග්ගමනතො අඤ්ඤස්මිං කාලෙ.

471. එකරත්තාතික්කමෙ ඡාරත්තාතික්කමෙ සත්තාහාතික්කමෙ දසාහාතික්කමෙති යොජනා. ආදි-සද්දෙන මාසාදීනං සඞ්ගහො. වුත්තමාපත්තින්ති සබ්බත්ථ නිස්සග්ගියෙ පාචිත්තියාපත්තිං. ‘‘ආපජ්ජති අරුණුග්ගමෙ’’ති පදච්ඡෙදො.

473. පරසන්තකං රුක්ඛලතාදිං ථෙය්යාය ඡින්දන්තස්ස පාරාජිකං, ඡින්දන්තස්ස පාචිත්තිමත්තං හොතීති ආහ ‘‘භූතගාමං ඡින්දන්තො පාරාජිකඤ්ච පාචිත්තිඤ්ච ඵුසෙ’’ති.

475. ඡාදෙන්තො පනාති එත්ථ ‘‘කා ආපත්තී’’ති සෙසො. තත්ර ආහ ‘‘ආපත්තිං ඡාදෙන්තො නරො ආපජ්ජතී’’ති.

අච්ඡින්නොති අච්ඡින්නචීවරො. නච්ඡාදෙන්තොති තිණෙන වා පණ්ණෙන වා සාඛාභඞ්ගාදිනා යෙන කෙනචි අත්තනො හිරිකොපිනං අප්පටිච්ඡාදෙන්තො. යථාහ – ‘‘තිණෙන වා පණ්ණෙන වා පටිච්ඡාදෙත්වා ආගන්තබ්බං, න ත්වෙව නග්ගෙන ආගන්තබ්බං. යො ආගච්ඡෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාරා. 517).

476. කුසචීරාදින්ති ආදි-සද්දෙන වාකචීරඵලකචීරාදීනං තිත්ථියධජානං ගහණං. ධාරෙන්තො කොචි ආපජ්ජතීති සෙසො. තත්රාහ – ‘‘කුසචීරාදීනි ධාරෙන්තො ධාරෙන්තො ආපජ්ජතී’’ති (පරි. අට්ඨ. 322).

477. යං නිස්සට්ඨපත්තං ‘‘අයං තෙ භික්ඛු පත්තො යාවභෙදනාය ධාරෙතබ්බො’’ති දින්නං, තං සක්කච්චං අධාරෙන්තො ච ¶ දොසවා හොති ආපජ්ජති ආපත්තිං. සචිත්තකාචිත්තකදුකස්ස සඤ්ඤාවිමොක්ඛදුකං යථාක්කමං පරියායොති ආහ ‘‘සචිත්තකදුක’’න්තිආදි.

478. යා ¶ ආපත්ති නාථෙ තිට්ඨන්තෙ හොති, නො පරිනිබ්බුතෙ, සා ආපත්ති අත්ථි. යා ආපත්ති නාථෙ පරිනිබ්බුතෙ හොති, න තු තිට්ඨන්තෙ, සාපි අත්ථි. යා ආපත්ති නාථෙ තිට්ඨන්තෙපි හොති පරිනිබ්බුතෙපි, සා ආපත්ති අත්ථීති යොජනා.

479. සා කතමාති ආහ ‘‘රුහිරුප්පාදනාපත්තී’’තිආදි. තත්ථ ථෙරමාවුසවාදෙන, වදතො පරිනිබ්බුතෙති ‘‘යථා ඛො පනානන්ද, එතරහි භික්ඛූ අඤ්ඤමඤ්ඤං ආවුසොවාදෙන සමුදාචරන්ති, න ඛො මමච්චයෙන එවං සමුදාචරිතබ්බං…පෙ… නවකතරෙන භික්ඛුනා ථෙරතරො භික්ඛු ‘භන්තෙ’ති වා ‘ආයස්මා’ති වා සමුදාචරිතබ්බො’’ති (දී. නි. 2.216) වචනතො ථෙරං ආවුසොවාදෙන සමුදාචරණපච්චයා ආපත්තිං පරිනිබ්බුතෙ භගවති ආපජ්ජති, නො තිට්ඨන්තෙති අත්ථො.

481. කථං කාලෙයෙව ආපත්ති සියා, න විකාලෙ. කථං විකාලෙයෙව ආපත්ති සියා, කාලෙ න සියා. කථං කාලෙ චෙව විකාලෙ චාති උභයත්ථ සියාති පඤ්හෙ.

482. යථාක්කමං විස්සජ්ජෙන්තො ආහ ‘‘භුඤ්ජතො’’තිආදි.

483. අවසෙසං පන සබ්බං ආපත්තිං කාලවිකාලෙසු සබ්බදා ආපජ්ජති, තත්ථ ච සංසයො නත්ථීති යොජනා.

484. ‘‘අත්ථාපත්ති ¶ රත්තිං ආපජ්ජති, නො දිවා, අත්ථාපත්ති දිවා ආපජ්ජති, නො රත්තිං, අත්ථාපත්ති රත්තිඤ්චෙව ආපජ්ජති දිවා චා’’ති (පරි. 323) වුත්තං තිකං දස්සෙතුමාහ ‘‘රත්තිමෙවා’’තිආදි.

486. අත්ථාපත්ති දසවස්සො ආපජ්ජති, නො ඌනදසවස්සො, සා කථං සියා. අත්ථාපත්ති ඌනදසවස්සො ආපජ්ජති, නො දසවස්සො, සා කථං හොති. අත්ථාපත්ති දසවස්සොපි ආපජ්ජති ඌනදසවස්සොපීති උභයත්ථපි ආපත්ති කථං හොතීති යොජනා.

487. තත්ථ ¶ විස්සජ්ජනමාහ ‘‘උපට්ඨාපෙතී’’තිආදි. ‘‘බාලො’’ති එතස්ස හි අත්ථපදං ‘‘අබ්යත්තො’’ති.

488. ඌනදසවස්සො එවං ‘‘අහං පණ්ඩිතො’’ති පරිසං ගණ්හති, තථා ආපත්තිං ආපජ්ජතීති යොජනා. ‘‘දසවස්සො ඌනො’’ති පදච්ඡෙදො. දසවස්සො, ඌනදසවස්සො චාති උභොපෙතෙ පරිසුපට්ඨාපනාපත්තිතො අඤ්ඤං ආපත්තිං ආපජ්ජතීති යොජනා. එත්ථ ච ‘‘ආපජ්ජන්තෙ’’ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන න-කාරලොපො.

489. කථං කාළෙ ආපත්තිං ආපජ්ජති, න ජුණ්හෙ, කථං ජුණ්හෙ ආපත්තිං ආපජ්ජති, න කාළස්මිං, කථං කාළෙ ච ජුණ්හෙ චාති උභයත්ථපි ආපජ්ජතීති යොජනා.

490. විස්සජ්ජනමාහ ‘‘වස්ස’’න්තිආදි. ‘‘ආපජ්ජතෙ අප්පවාරෙන්තො’’ති පදච්ඡෙදො. ජුණ්හෙති පුරිමපක්ඛෙ. කාළකෙති අපරපක්ඛෙ.

491. අවිපත්තිනාති චතුබ්බිධවිපත්තිරහිතත්තා අවිපත්තිනා භගවතා පඤ්ඤත්තං. අවසෙසන්ති වස්සං අනුපගමනාපත්තියා ච පවාරණාපත්තියා ච අවසෙසං සබ්බං ආපත්තිං.

492. වස්සූපගමනං ¶ කාළෙ කප්පති, ජුණ්හෙ නො කප්පති, පවාරණා ජුණ්හෙ කප්පති, කාළෙ නො කප්පති, සෙසං අනුඤ්ඤාතං සබ්බං සඞ්ඝකිච්චං කාළෙ ච ජුණ්හෙ චාති උභයත්ථපි කප්පතීති යොජනා.

493. අත්ථාපත්ති හෙමන්තෙ හොති, ඉතරඋතුද්වයෙ ගිම්හානවස්සානසඞ්ඛාතෙ න හොති, අත්ථාපත්ති ගිම්හෙයෙව හොති, න සෙසෙසු වස්සානහෙමන්තසඞ්ඛාතෙසු, අත්ථාපත්ති වස්සෙ හොති, නො ඉතරද්වයෙ හෙමන්තගිම්හසඞ්ඛාතෙති යොජනා.

494-6. සා තිවිධාපි ආපත්ති කතමාති ආහ ‘‘දිනෙ පාටිපදක්ඛාතෙ’’තිආදි. තත්ථ දිනෙ…පෙ… පුණ්ණමාසියාති අපරකත්තිකපුණ්ණමාසියා කාළපක්ඛපාටිපදදිවසෙ පච්චුද්ධරිත්වා ¶ විකප්පෙත්වා ඨපිතං පන තං වස්සසාටිකචීවරං සචෙ හෙමන්තෙ නිවාසෙති, හෙමන්තෙ ආපජ්ජතීති යොජනා.

පච්ඡිමෙති එත්ථ සාමිවචනප්පසඞ්ගෙ භුම්මං. පච්ඡිමස්ස කත්තිකස්ස යස්මිං පුණ්ණමෙ දිවසෙ වස්සිකසාටිකචීවරං පච්චුද්ධරිතබ්බං, තස්මිං දිවසෙ තං අපච්චුද්ධරිත්වාව පාටිපදෙ අරුණං උට්ඨාපෙන්තො අපච්චුද්ධරණපච්චයා ආපත්ති හෙමන්තෙයෙව ආපජ්ජති, ඉතරෙ ගිම්හානවස්සානඋතුද්වයෙ න ආපජ්ජතීති කුරුන්දට්ඨකථායං (පරි. අට්ඨ. 323) නිද්දිට්ඨන්ති යොජනා. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, වස්සිකසාටිකං වස්සානං චතුමාසං අධිට්ඨාතුං, තතො පරං විකප්පෙතු’’න්ති (මහාව. 358) වුත්තපාළියා කුරුන්දට්ඨකථාවචනස්ස අවිරුජ්ඣනතො ‘‘තම්පි සුවුත්ත’’න්ති (පරි. අට්ඨ. 323) සමන්තපාසාදිකාය වුත්තත්තා ‘‘හෙමන්තෙ ආපජ්ජතී’’ති වචනස්ස උභයම්පි අත්ථො හොතීති ගහෙතබ්බං.

497. ගිම්හානමාසානං ¶ සම්බන්ධිනි ගිම්හිකෙ උතුම්හි. මාසතො අතිරෙකො අතිරෙකමාසොති කත්වා අතිරෙකමාසො කාලො සෙසොති වත්තබ්බෙ කාලෙ. පරියෙසන්තොති අඤ්ඤාතිකඅප්පවාරිතට්ඨානතො සතුප්පාදකරණෙන වස්සිකසාටිකං පරියෙසන්තො ච අතිරෙකමාසො සෙසොති කත්වා නිවාසෙන්තො ච ගිම්හෙ ආපත්තිං ආපජ්ජති. ‘‘න තු එව ඉතරඋතුද්වයෙ’’ති පදච්ඡෙදො. ගිම්හෙ පරියෙසන්තො පුරිමමාසත්තයෙ ආපජ්ජතීති කත්වා නිවාසෙන්තො අඩ්ඪමාසාධිකෙ ගිම්හමාසත්තයෙ ආපජ්ජති. නිස්සන්දෙහෙ ‘‘ගිම්හානං පච්ඡිමමාසතො පුරිමෙසු සත්තසු මාසෙසූ’’ති වුත්තං, තදයුත්තං ‘‘ගිම්හානෙයෙව ආපජ්ජතී’’ති ගිම්හාපත්තියා දස්සිතත්තා, ‘‘ඉතරඋතුද්වයෙ’’ති පටිසිද්ධත්තා ච. එත්ථ ච ගාථාය පරියෙසනාපත්තියායෙව දස්සනං නිදස්සනමත්තන්ති කත්වා නිවාසනාපත්තියා ච ගිම්හෙයෙව සම්භවොති සාපි දස්සිතා.

498. ඉධ පන ඉමස්මිං සාසනෙ යො භික්ඛු වස්සිකසාටිකචීවරෙ විජ්ජමානෙ නග්ගො කායං ඔවස්සාපෙති, සො හවෙ එකංසෙන වස්සෙ වස්සානඋතුම්හි ආපජ්ජතීති යොජනා.

499. ‘‘අත්ථාපත්ති සඞ්ඝො ආපජ්ජති, න ගණො න පුග්ගලො, අත්ථාපත්ති ගණො ආපජ්ජති, න සඞ්ඝො න පුග්ගලො, අත්ථාපත්ති පුග්ගලො ආපජ්ජති, න සඞ්ඝො න ගණො’’ති (පරි. 323) වුත්තත්තිකං දස්සෙතුමාහ ‘‘ආපජ්ජති හි සඞ්ඝොවා’’තිආදි.

500. කථමාපජ්ජතීති ¶ ආහ ‘‘අධිට්ඨාන’’න්තිආදි. අධිට්ඨානන්ති අධිට්ඨානුපොසථං කරොන්තො පාරිසුද්ධිඋපොසථං වාති සම්බන්ධො. ඉධ අත්තනො යථාපත්තමුපොසථං අකත්වා ¶ අපත්තඋපොසථකරණං ආපජ්ජිතබ්බාපත්තිදස්සනස්ස අධිප්පෙතත්තා, අත්තකරණදොසස්ස විසුං විසුං වක්ඛමානත්තා ච න ගණො න ච පුග්ගලොති එත්ථ අධිට්ඨානං කරොන්තො පුග්ගලො ච පාරිසුද්ධිං කරොන්තො ගණො ච නාපජ්ජතීති යථාලාභයොජනා කාතබ්බා. යථාක්කමං යොජනං කරොමීති විපරියායවිකප්පො න කාතබ්බො. එවමුපරිපි විපරියායවිපක්ඛං කත්වා යථාලාභයොජනාව කාතබ්බා.

501. ‘‘උපොසථ’’න්ති ඉදං ‘‘සුත්තුද්දෙසමධිට්ඨාන’’න්ති පදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං.

502. සුත්තුද්දෙසං කරොන්තො වාති එත්ථ වා-සද්දෙන පාරිසුද්ධිං ගණ්හාති. සුත්තුද්දෙසං, පාරිසුද්ධිං වා උපොසථං කරොන්තො පුග්ගලො ආපත්තිං ආපජ්ජති, සුත්තුද්දෙසං කරොන්තො සඞ්ඝො ච නාපජ්ජති, පාරිසුද්ධිං කරොන්තො ගණො ච න ආපජ්ජතීති යොජනා.

503. කථං පන ගිලානොව ආපත්තිං ආපජ්ජති, න අගිලානො, කථං අගිලානොව ආපත්තිං ආපජ්ජති, නො ගිලානො, කථං ගිලානො ච අගිලානො ච උභොපි ආපජ්ජන්තීති යොජනා.

504. යො පන අකල්ලකො ගිලානො අඤ්ඤෙන පන භෙසජ්ජෙන අත්ථෙ සති තදඤ්ඤං තතො අඤ්ඤං භෙසජ්ජං විඤ්ඤාපෙති, සො ආපජ්ජති පාචිත්තියාපත්තින්ති යොජනා.

505. භෙසජ්ජෙන අත්ථෙ අවිජ්ජමානෙපි සචෙ භෙසජ්ජං විඤ්ඤාපෙති, අගිලානොව විඤ්ඤත්තිපච්චයා ආපත්තිං ආපජ්ජති. සෙසං පන ආපත්තිං ගිලානඅගිලානා උභොපි ආපජ්ජන්ති.

506. අත්ථාපත්ති ¶ අන්තොව ආපජ්ජති, න බහිද්ධා, තථා අත්ථාපත්ති බහි එව ආපජ්ජති, න අන්තො, අත්ථාපත්ති අන්තො, බහිද්ධාති උභයත්ථපි ආපජ්ජතීති යොජනා.

507. කෙවලං ¶ අන්තොයෙව ආපජ්ජතීති යොජනා.

508. මඤ්චාදින්ති සඞ්ඝිකමඤ්චාදිං.

509. ‘‘අන්තොසීමාය එව ආපත්ති’’න්ති පදච්ඡෙදො. කථං අන්තොසීමාය එව ආපත්තිං ආපජ්ජති, නෙව බහිසීමාය ආපත්තිං ආපජ්ජති, කථං බහිසීමාය එව ආපත්තිං ආපජ්ජති, නො අන්තොසීමාය ආපත්තිං ආපජ්ජති, කථං අන්තොසීමාය ච බහිසීමාය චාති උභයත්ථපි ආපජ්ජතීති යොජනා.

510. සඡත්තුපාහනො භික්ඛූති ඡත්තුපාහනසහිතො ආගන්තුකො භික්ඛු. පවිසන්තො තපොධනොති ආගන්තුකවත්තං අදස්සෙත්වා සඞ්ඝාරාමං පවිසන්තො.

511. ‘‘උපචාරස්ස අතික්කමෙ’’ති පදච්ඡෙදො.

512. සෙසං සබ්බං ආපත්තිං අන්තොසීමාය ච බහිසීමාය ච ආපජ්ජතීති යොජනා. එත්ථ ච කිඤ්චාපි වස්සච්ඡෙදාපත්තිං බහිසීමාගතො ආපජ්ජති, භික්ඛුනීආරාමපවෙසනාපත්තිං අන්තොසීමාය ආපජ්ජති, තදුභයං පන ආගන්තුකගමිකවත්තභෙදාපත්තීහි එකපරිච්ඡෙදන්ති උපලක්ඛණතො එතෙනෙව විඤ්ඤායතීති විසුං න වුත්තන්ති ගහෙතබ්බං. එවං සබ්බත්ථ ඊදිසෙසු ඨානෙසු විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො.

515. වචීද්වාරිකමාපත්තින්ති ¶ මුසාවාදපෙසුඤ්ඤහරණාදිවසෙන වචීද්වාරෙ ආපජ්ජිතබ්බාපත්තිං. පරවාචාය සුජ්ඣතීති සඞ්ඝමජ්ඣෙ එකවාචිකාය තිණවත්ථාරකකම්මවාචාය සුජ්ඣති.

516. වජ්ජමෙව වජ්ජතා, තං, පාචිත්තියන්ති අත්ථො.

518-9. තං ¶ දෙසෙත්වා විසුජ්ඣන්තොති තං දෙසෙත්වා විසුද්ධො හොන්තො. යාවතතියකං පනාති යාවතතියෙන සමනුභාසනකම්මෙන ආපන්නං සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තිං පන. පරිවාසාදීති ආදි-සද්දෙන මානත්තමූලායපටිකස්සනඅබ්භානානි ගහිතානි.

522. කායද්වාරිකමාපත්තින්ති කායද්වාරෙන ආපජ්ජිතබ්බං පහාරදානාදිආපත්තිං.

523. කායෙනෙව විසුජ්ඣතීති තිණවත්ථාරකං ගන්ත්වා කායසාමග්ගිං දෙන්තො විසුජ්ඣති.

526. යො සුත්තො ආපත්තිං ආපජ්ජති, සො කථං පටිබුද්ධො විසුජ්ඣති. යො පටිබුද්ධොව ආපන්නො, සො කථං සුත්තො සුජ්ඣතීති යොජනා.

528. සගාරසෙය්යකාදින්ති මාතුගාමෙන සහසෙය්යාදිආපත්තිං.

529. ජග්ගන්තොති ජාගරන්තො නිද්දං විනොදෙන්තො.

531. පටිබුද්ධොති අනිද්දායන්තො.

532. අචිත්තොති ‘‘සික්ඛාපදං වීතික්කමිස්සාමී’’ති චිත්තා භාවෙන අචිත්තො.

535. සචිත්තකාපත්තින්ති ¶ විකාලභොජනාදිආපත්තිං. තිණවත්ථාරෙ සයන්තො නිද්දායන්තො තිණවත්ථාරකකම්මෙ කරියමානෙ ‘‘ඉමිනාහං කම්මෙන ආපත්තිතො වුට්ඨාමී’’ති චිත්තරහිතො වුට්ඨහන්තො අචිත්තකො විසුජ්ඣති.

‘‘ආපජ්ජිත්වා අචිත්තොව, අචිත්තොව විසුජ්ඣති;

ආපජ්ජිත්වා සචිත්තොව, සචිත්තොව විසුජ්ඣතී’’ති. –

පදද්වයං ¶ . අමිස්සෙත්වාති අචිත්තසචිත්තපදෙහි එවමෙව මිස්සං අකත්වා. එත්ථාති පුරිමපදද්වයෙ. වුත්තානුසාරෙනාති වුත්තනයානුසාරෙන.

540. ආපජ්ජිත්වා අකම්මතොති සමනුභාසනකම්මං විනාව ආපජ්ජිත්වා.

541. සමනුභාසනෙ ආපජ්ජිතබ්බං සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තිං සමනුභාසනමාහ කාරණූපචාරෙන.

542. අවසෙසන්ති මුසාවාදපාචිත්තියාදිකං.

543. විසුජ්ඣති අසම්මුඛාති සඞ්ඝස්ස අසම්මුඛා විසුජ්ඣති. ඉදඤ්ච සම්මුඛාවිනයෙන චෙව පටිඤ්ඤාතකරණෙන ච සමෙන්තං ආපත්තාධිකරණං සන්ධාය වුත්තං. තත්ථ පුග්ගලසම්මුඛතාය සබ්භාවෙපි සඞ්ඝස්ස අසම්මුඛතාය ආපජ්ජති වා විසුජ්ඣති වාති ‘‘අසම්මුඛා’’ති වුත්තං.

551. ‘‘අචිත්තකචතුක්කං අජානන්තචතුක්ක’’න්ති කුසලත්තිකඵස්සපඤ්චකාදිවොහාරො විය ආදිපදවසෙන වුත්තො.

552-3. අත්ථාපත්ති ¶ ආගන්තුකො ආපජ්ජති, න චෙතරො ආවාසිකො ආපජ්ජති, අත්ථාපත්ති ආවාසිකොව ආපජ්ජති, න චෙතරො ආගන්තුකො ආපජ්ජති, අත්ථාපත්ති ආගන්තුකො ච ආවාසිකො ච තෙ උභොපි ආපජ්ජන්ති, උභො සෙසං න ආපජ්ජන්ති අත්ථීති යොජනා.

555. ඉතරොති ආවාසිකො. ආවාසවත්තන්ති ආවාසිකෙන ආගන්තුකස්ස කාතබ්බවත්තං. ආවාසීති ආවාසිකො.

556. න චෙවාගන්තුකොති තං ආවාසිකවත්තං අකරොන්තො ආගන්තුකො න චෙව ආපජ්ජති ¶ . සෙසං කායවචීද්වාරිකං ආපත්තිං. උභොපි ආගන්තුකආවාසිකා. භික්ඛුභික්ඛුනීනං අසාධාරණං ආපත්තිං න ආපජ්ජන්ති.

557. වත්ථුනානත්තතාති වීතික්කමනානත්තතා. ආපත්තිනානත්තතාති පාරාජිකාදීනං සත්තන්නං ආපත්තික්ඛන්ධානං අඤ්ඤමඤ්ඤනානත්තතා.

563. ‘‘පාරාජිකානං…පෙ… නානභාවො’’ති ඉදං නිදස්සනමත්තං සඞ්ඝාදිසෙසානං අනියතාදීහි වත්ථුනානතාය චෙව ආපත්තිනානතාය ච ලබ්භමානත්තා.

565. අයමෙව විනිච්ඡයොති න කෙවලං පාරාජිකාපත්තීසුයෙව සාධාරණාපත්තියො එකතො ච විසුඤ්ච ආපජ්ජන්තානං යථාවුත්තවිනිච්ඡයො, අථ ඛො අවසෙසසාධාරණාපත්තියොපි වුත්තනයෙන ආපජ්ජති, අයමෙව විනිච්ඡයො යොජෙතබ්බො.

577. ආදියන්තො ගණ්හන්තො. පයොජෙන්තොති ගණ්හාපෙන්තො.

579. ඌනකං ¶ පාදං…පෙ… ලහුං ඵුසෙති ථුල්ලච්චයං, දුක්කටඤ්ච සන්ධායාහ.

580. එතෙනෙව උපායෙන, සෙසකම්පි පදත්තයන්ති යො අයං පඨමවිනිච්ඡයෙ වුත්තනයො, එතෙනෙව නයෙන ඌනපාදං ආදියන්තො ලහුකාපත්තිං ආපජ්ජති, පාදං වා අතිරෙකපාදං වා ගහණත්ථං ආණාපෙන්තො ගරුං පාරාජිකාපත්තිං ආපජ්ජති, පාදං වා අතිරෙකපාදං වා ගණ්හන්තො ච ගහණත්ථාය ආණාපෙන්තො ච ගරුකෙ පාරාජිකාපත්තියංයෙව තිට්ඨති, ඌනපාදං ගණ්හන්තො ච ගහණත්ථාය ආණාපෙන්තො ච ලහුකෙ ථුල්ලච්චයෙ, දුක්කටෙ වා තිට්ඨතීති එවං සෙසකම්පි ඉමං පදත්තයං. අත්ථසම්භවතොයෙවාති යථාවුත්තස්ස අත්ථස්ස සම්භවවසෙනෙව.

581-2. කථං කාලෙයෙව ආපත්ති සියා, නො විකාලෙ, විකාලෙයෙව ආපත්ති සියා, න ච කාලෙ, අත්ථාපත්ති කාලෙ ච පකාසිතා විකාලෙ ච, අත්ථාපත්ති නෙව කාලෙ ච පකාසිතා නෙව විකාලෙ චාති යොජනා.

586-7. කාලෙ ¶ පටිග්ගහිතං කිං කාලෙ කප්පති විකාලෙ තු නො කප්පති, විකාලෙ ගහිතං කිං විකාලෙ කප්පති, නො කාලෙ කප්පති, කාලෙ ච විකාලෙ ච පටිග්ගහිතං කිං නාම කාලෙ ච විකාලෙ ච කප්පති, කාලෙ ච විකාලෙ ච පටිග්ගහිතං කිං නාම කාලෙ ච විකාලෙ ච න කප්පති, වද භද්රමුඛාති යොජනා.

589. විකාලෙයෙව කප්පති, අපරජ්ජු කාලෙපි න කප්පතීති යොජනා.

592. කුලදූසනකම්මාදින්ති ආදි-සද්දෙන අභූතාරොචනරූපියසංවොහාරවිඤ්ඤත්තිකුහනාදීනං සඞ්ගහො.

593-4. කතමා ¶ ආපත්ති පච්චන්තිමෙසු දෙසෙසු ආපජ්ජති, න මජ්ඣිමෙ, කතමා ආපත්ති මජ්ඣිමෙ පන දෙසස්මිං ආපජ්ජති, න ච පච්චන්තිමෙසු, කතමා ආපත්ති පච්චන්තිමෙසු චෙව දෙසෙසු ආපජ්ජති මජ්ඣිමෙ ච, කතමා ආපත්ති පච්චන්තිමෙසු චෙව දෙසෙසු න ආපජ්ජති න මජ්ඣිමෙ චාති යොජනා.

596. ‘‘සො ගුණඞ්ගුණුපාහන’’න්ති පදච්ඡෙදො. සො භික්ඛූති අත්ථො.

599. එවං ‘‘ආපජ්ජති, නාපජ්ජතී’’ති පදවසෙන පච්චන්තිමචතුක්කං දස්සෙත්වා ‘‘නෙව කප්පති, න කප්පතී’’ති පදවසෙන දස්සෙතුමාහ ‘‘පච්චන්තිමෙසූ’’තිආදි.

601. වුත්තන්ති ‘‘ගණෙන පඤ්චවග්ගෙනා’’තිආදිගාථාය හෙට්ඨා වුත්තං.

603. එවං වත්තුන්ති ‘‘න කප්පතී’’ති වත්තුං. පඤ්චලොණාදිකන්ති ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ලොණානී’’තිආදි.

608. අනුඤ්ඤාතට්ඨානස්ස අන්තො නො ආපජ්ජති, තං අතික්කමන්තො බහියෙව ච ආපජ්ජතීති යොජනා.

612. සෙක්ඛපඤ්ඤත්තීති ¶ සෙඛියපඤ්ඤත්ති.

613. අගණාති අදුතියා. එත්ථ හි එකාපි ගණො නාම.

614. උභයත්ථපි අසාධාරණමාපත්තින්ති භික්ඛුනීනං නියතාපඤ්ඤත්ති වෙදිතබ්බා.

616. ගිලානො ¶ ච නාපජ්ජති, අගිලානො ච නාපජ්ජතීති එවං උභොපි නාපජ්ජන්තීති යොජනා. තිකාදීසු දස්සිතානං පදානං චතුක්කාදිදස්සනවසෙන පුනප්පුනං ගහණං.

618. ‘‘ආපජ්ජති අගිලානොවා’’ති පදච්ඡෙදො.

620. ‘‘ගරුථුල්ලච්චය’’න්ති වත්තබ්බෙ ‘‘ගරු’’න්ති නිග්ගහීතාගමො.

621. පඤ්ච කථිනානිසංසා හෙට්ඨා වුත්තායෙව.

626. අග්ගිසත්ථනඛක්කන්තන්ති අග්ගිසත්ථනඛෙහි අක්කන්තං ඵුට්ඨං, පහටන්ති අත්ථො. අබීජන්ති නොබීජං. උබ්බට්ටබීජකන්ති නිබ්බට්ටබීජකං.

628. පවාරණාපීති පටික්ඛෙපපවාරණාපි. ඔදනාදීහීති ආදි-සද්දෙන සත්තුකුම්මාසමච්ඡමංසානං ගහණං. කායාදිගහණෙනාති කායෙන වා කායපටිබද්ධෙන වා ගහණෙන. ‘‘දාතුකාමාභිහාරො ච, හත්ථපාසෙරණක්ඛම’’න්ති ඉමෙහි චතූහි අඞ්ගෙහි සද්ධිං තෙසං ද්වින්නමෙකං ගහෙත්වා පටිග්ගහණා පඤ්චෙව හොන්ති.

629-30. විනයඤ්ඤුකස්මින්ති විනයධරෙ පුග්ගලෙ. සකඤ්ච සීලන්ති අත්තනො පාතිමොක්ඛසංවරසීලඤ්ච. සුරක්ඛිතං හොතීති ආපත්තානාපත්තිකප්පියාකප්පියානං විජානන්තතාය අසෙවිතබ්බං පහාය සෙවිතබ්බංයෙව සෙවනවසෙන සුට්ඨු රක්ඛිතං හොති. කුක්කුච්චමඤ්ඤස්ස නිරාකරොතීති ¶ අඤ්ඤස්ස සබ්රහ්මචාරිනො කප්පියාකප්පියවිසයෙ උප්පන්නං කුක්කුච්චං නිවාරෙති. විසාරදො භාසති සඞ්ඝමජ්ඣෙති කප්පියාකප්පියානං ¶ විනිච්ඡයකථාය උප්පන්නාය නිරාසඞ්කො නිබ්භයො වොහරති. වෙරිභික්ඛූති අත්තපච්චත්ථිකෙ පුග්ගලෙ. ධම්මස්ස චෙව ඨිතියා පවත්තොති ‘‘විනයො නාම සාසනස්ස ආයු, විනයෙ ඨිතෙ සාසනං ඨිතං හොතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 1.පඨමමහාසඞ්ගීතිකථා; දී. නි. අට්ඨ. 1.පඨමමහාසඞ්ගීතිකථා; ඛු. පා. අට්ඨ. 5.මඞ්ගලසුත්තවණ්ණනා; ථෙරගා. අට්ඨ. 1.251) වචනතො සද්ධම්මට්ඨිතියා පටිපන්නො හොති. තස්මා කාරණා. තත්ථ විනයඤ්ඤුභාවෙ. ධීරො පඤ්ඤවා භික්ඛු.

631-2. ඡළභිඤ්ඤෙනාති ඡ අභිඤ්ඤා එතස්සාති ඡළභිඤ්ඤො, තෙන. අතික්කන්තපමාණං මඤ්චපීඨං, අතික්කන්තපමාණං නිසීදනඤ්ච තථා අතික්කන්තපමාණං කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිවස්සසාටිකචීවරඤ්ච සුගතස්ස චීවරෙ පමාණිකචීවරන්ති ඡ.

633-4. අඤ්ඤාණඤ්ච කුක්කුච්චඤ්ච අඤ්ඤාණකුක්කුච්චා, තෙහි, අඤ්ඤාණතාය චෙව කුක්කුච්චපකතතාය චාති වුත්තං හොති. විපරීතාය සඤ්ඤාය කප්පියෙ අකප්පියසඤ්ඤාය, අකප්පියෙ කප්පියසඤ්ඤාය.

තත්ථ කථං අලජ්ජිතාය ආපජ්ජති? අකප්පියභාවං ජානන්තොයෙව මද්දිත්වා වීතික්කමං කරොති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා). වුත්තම්පි චෙතං –

එදිසො වුච්චති අලජ්ජී පුග්ගලො’’ති. (පරි. 359);

කථං අඤ්ඤාණතාය ආපජ්ජති? අඤ්ඤාණපුග්ගලො මන්දො මොමූහො කත්තබ්බාකත්තබ්බං අජානන්තො අකත්තබ්බං කරොති, කත්තබ්බං විරාධෙති. එවං අඤ්ඤාණතාය ආපජ්ජති.

කථං ¶ ¶ කුක්කුච්චපකතතාය ආපජ්ජති? කප්පියාකප්පියං නිස්සාය කුක්කුච්චෙ උප්පන්නෙ විනයධරං පුච්ඡිත්වා කප්පියං චෙ, කත්තබ්බං සියා, අකප්පියං චෙ, න කත්තබ්බං, අයං පන ‘‘වට්ටතී’’ති මද්දිත්වා වීතික්කමතියෙව. එවං කුක්කුච්චපකතතාය ආපජ්ජති.

කථං කප්පියෙ අකප්පියසඤ්ඤාය ආපජ්ජති? සූකරමංසං ‘‘අච්ඡමංස’’න්ති ඛාදති, කාලෙ විකාලසඤ්ඤාය භුඤ්ජති. එවං කප්පියෙ අකප්පියසඤ්ඤාය ආපජ්ජති.

කථං අකප්පියෙ කප්පියසඤ්ඤාය ආපජ්ජති? අච්ඡමංසං ‘‘සූකරමංස’’න්ති ඛාදති, විකාලෙ කාලසඤ්ඤාය භුඤ්ජති. එවං අකප්පියෙ කප්පියසඤ්ඤාය ආපජ්ජති.

කථං සතිසම්මොසාය ආපජ්ජති? සහසෙය්යචීවරවිප්පවාසාදීනි සතිසම්මොසාය ආපජ්ජති.

635-8. ‘‘භික්ඛුනා උපට්ඨපෙතබ්බො’’ති පදච්ඡෙදො. ධම්මචක්ඛුනාති පාතිමොක්ඛසංවරසීලසඞ්ඛාතො පටිපත්තිධම්මොව චක්ඛු එතස්සාති ධම්මචක්ඛු, තෙන ඡහි අඞ්ගෙහි යුත්තෙන ධම්මචක්ඛුනා පන භික්ඛුනා උපසම්පාදනා කාතබ්බා, නිස්සයො චෙව දාතබ්බො, සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බොති යොජනා. ආපත්තිං ජානාති, අනාපත්තිං ජානාති, ගරුං ආපත්තිං ජානාති, ලහුං ආපත්තිං ජානාතීති යොජනා. අස්ස භික්ඛුනො උභයානි පාතිමොක්ඛානි විත්ථාරා ස්වාගතානි භවන්ති, අත්ථතො සුවිභත්තානි භවන්ති, සුත්තසො අනුබ්යඤ්ජනසො සුවිනිච්ඡිතානි භවන්ති, දසවස්සො වා හොති, අතිරෙකදසවස්සො වාති යොජනා.

639. සත්ත ¶ සාමීචියො වුත්තාති ‘‘සො ච භික්ඛු අනබ්භිතො, තෙ ච භික්ඛූ ගාරය්හා, අයං තත්ථ සාමීචි, යුඤ්ජන්තායස්මන්තො සකං, මා වො සකං විනස්සාති අයං තත්ථ සාමීචි, අයං තෙ භික්ඛු පත්තො යාව භෙදනාය ධාරෙතබ්බොති, අයං තත්ථ සාමීචි, තතො නීහරිත්වා භික්ඛූහි සද්ධිං සංවිභජිතබ්බං, අයං තත්ථ සාමීචි, අඤ්ඤාතබ්බං පරිපුච්ඡිතබ්බං පරිපඤ්හිතබ්බං, අයං තත්ථ සාමීචි, යස්ස භවිස්සති, සො හරිස්සතීති, අයං තත්ථ සාමීචී’’ති ¶ ඡ සාමීචියො භික්ඛුපාතිමොක්ඛෙවුත්තා, ‘‘සා ච භික්ඛුනී අනබ්භිතා, තා ච භික්ඛුනියො ගාරය්හා, අයං තත්ථ සාමීචී’’ති භික්ඛුනිපාතිමොක්ඛෙ වුත්තාය සද්ධිං සත්ත සාමීචියො වුත්තා. සත්තෙව සමථාපි චාති සම්මුඛාවිනයාදිසමථාපි සත්තෙව වුත්තා. පඤ්ඤත්තාපත්තියො සත්තාති පාරාජිකාදයො පඤ්ඤත්තාපත්තියො සත්ත වුත්තා. සත්තබොජ්ඣඞ්ගදස්සිනාති සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගාදයො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ යාථාවතො පස්සන්තෙන භගවතා.

640-1. ඉධ කුලදූසකො භික්ඛු ආජීවස්සෙව කාරණා පුප්ඵෙන, ඵලෙන, චුණ්ණෙන, මත්තිකාය, දන්තකට්ඨෙහි, වෙළුයා, වෙජ්ජිකාය, ජඞ්ඝපෙසනිකෙනාති ඉමෙහි අට්ඨහි ආකාරෙහි කුලානි දූසෙතීති යොජනා. ‘‘පුප්ඵෙනා’’තිආදිනා පුප්ඵාදිනා දානමෙව උපලක්ඛණතො දස්සෙති. පුප්ඵෙනාති පුප්ඵදානෙනාති අත්ථො ගහෙතබ්බො. පුප්ඵදානාදයො කුලදූසනෙ වුත්තා.

642-5. ‘‘අට්ඨධානතිරිත්තාපි, අතිරිත්තාපි අට්ඨධා’’තිද්වීසු අට්ඨකෙසු අට්ඨ අනතිරිත්තෙ තාව දස්සෙතුමාහ ‘‘අකප්පියකතඤ්චෙවා’’තිආදි ¶ . ගිලානානතිරිත්තකන්ති නිද්දිට්ඨා ඉමෙ අට්ඨෙව අනතිරිත්තකා ඤෙය්යාති යොජනා. අකප්පියකතාදයො පවාරණසික්ඛාපදකථාවණ්ණනාය වුත්තා.

646. ඤාතඤත්තිසූති ඤාතදුක්කටං, ඤත්තිදුක්කටඤ්ච. පටිසාවනෙති පටිස්සවෙ. අට්ඨදුක්කටානං විනිච්ඡයො දුතියපාරාජිකකථාවණ්ණනාය වුත්තො.

648-9. එහිභික්ඛූපසම්පදාති යසකුලපුත්තාදීනං ‘‘එහි භික්ඛූ’’ති වචනෙන භගවතා දින්නඋපසම්පදා. සරණගමනෙන චාති පඨමබොධියං තීහි සරණගමනෙහි අනුඤ්ඤාතඋපසම්පදා. පඤ්හාබ්යාකරණොවාදාති සොපාකස්ස පඤ්හාබ්යාකරණොපසම්පදා, මහාකස්සපත්ථෙරස්ස දින්නඔවාදපටිග්ගහණොපසම්පදා ච. ගරුධම්මපටිග්ගහොති මහාපජාපතියා ගොතමියා අනුඤ්ඤාතගරුධම්මපටිග්ගහණොපසම්පදා.

ඤත්තිචතුත්ථෙන කම්මෙනාති ඉදානි භික්ඛුඋපසම්පදා. අට්ඨවාචිකාති භික්ඛුනීනං සන්තිකෙ ඤත්තිචතුත්ථෙන කම්මෙන, භික්ඛූනං සන්තිකෙ ඤත්තිචතුත්ථෙන කම්මෙනාති අට්ඨහි කම්මවාචාහි භික්ඛුනීනං ¶ උපසම්පදා අට්ඨවාචිකා නාම. දූතෙන භික්ඛුනීනන්ති අඩ්ඪකාසියා ගණිකාය අනුඤ්ඤාතා භික්ඛුනීනං දූතෙන උපසම්පදා.

650. සුද්ධදිට්ඨිනාති සුට්ඨු සවාසනකිලෙසානං පහානෙන පරිසුද්ධා සමන්තචක්ඛුසඞ්ඛාතා දිට්ඨි එතස්සාති සුද්ධදිට්ඨි, තෙන සමන්තචක්ඛුනා සම්මාසම්බුද්ධෙන.

651. පාපිච්ඡා නාම අසන්තගුණසම්භාවනිච්ඡා.

652-3. න ¶ ච මජ්ජපො සියාති මජ්ජපො න සියා මජ්ජං පිවන්තො න භවෙය්ය, මජ්ජං න පිවෙය්යාති අත්ථො. අබ්රහ්මචරියාති (අ. නි. අට්ඨ. 2.3.71) අසෙට්ඨචරියතො මෙථුනා විරමෙය්ය. රත්තිං න භුඤ්ජෙය්ය විකාලභොජනන්ති උපොසථං උපවුත්ථො රත්තිභොජනඤ්ච දිවාවිකාලභොජනඤ්ච න භුඤ්ජෙය්ය. න ච ගන්ධමාචරෙති ගන්ධඤ්ච න විලිම්පෙය්ය. මඤ්චෙ ඡමායං ව සයෙථ සන්ථතෙති කප්පියමඤ්චෙ වා සුධාදිපරිකම්මකතාය භූමියා වා තිණපණ්ණපලාලාදීනි සන්ථරිත්වා කතෙ සන්ථතෙ වා සයෙථාති අත්ථො. එතඤ්හි අට්ඨඞ්ගිකමාහුපොසථන්ති එතං පාණාතිපාතාදීනි අසමාචරන්තෙන උපවුත්ථං උපොසථං අට්ඨහඞ්ගෙහි සමන්නාගතත්තා ‘‘අට්ඨඞ්ගික’’න්ති වදන්ති. දුක්ඛන්තගුනාති වට්ටදුක්ඛස්ස අන්තං අමතමහානිබ්බානං ගතෙන පත්තෙන බුද්ධෙන පකාසිතන්ති යොජනා.

654. භික්ඛුනොවාදකභික්ඛුනො අට්ඨඞ්ගානි භික්ඛුනොවාදකථාවණ්ණනාය දස්සිතානෙව.

655. භොජනානි පණීතානි නව වුත්තානීති පණීතානි හි භොජනසික්ඛාපදෙ වුත්තානි. දසසු අකප්පියමංසෙසු මනුස්සමංසවජ්ජිතානි නව මංසානි ඛාදන්තස්ස දුක්කටං නිද්දිට්ඨන්ති යොජනා.

656. පාතිමොක්ඛ…පෙ… පරිදීපිතාති භික්ඛූනං පඤ්චුද්දෙසා, භික්ඛුනීනං අනියතුද්දෙසෙහි විනා චත්තාරොති උද්දෙසා නව දීපිතා. උපොසථා නවෙවාති දිවසවසෙන තයො, කාරකවසෙන ¶ තයො, කරණවසෙන තයොති නව උපොසථා. එත්ථාති ඉමස්මිං සාසනෙ. සඞ්ඝො නවහි භිජ්ජතීති නවහි පුග්ගලෙහි සඞ්ඝො භිජ්ජතීති යොජනා. යථාහ –

‘‘එකතො ¶ , උපාලි, චත්තාරො හොන්ති, එකතො චත්තාරො, නවමො අනුස්සාවෙති, සලාකං ගාහෙති ‘අයං ධම්මො, අයං විනයො, ඉදං සත්ථුසාසනං, ඉමං ගණ්හථ, ඉමං රොචෙථා’ති. එවම්පි ඛො, උපාලි, සඞ්ඝරාජි චෙව හොති සඞ්ඝභෙදො ච. නවන්නං වා, උපාලි, අතිරෙකනවන්නං වා සඞ්ඝරාජි චෙව හොති සඞ්ඝභෙදො චා’’ති (චූළව. 351).

657. දස අක්කොසවත්ථූනි වක්ඛති. දස සික්ඛාපදානි පාකටානෙව. මනුස්සමංසාදීනි දස අකප්පියමංසානි හෙට්ඨා වුත්තානෙව. සුක්කානි වෙ දසාති නීලාදීනි දස සුක්කානි.

659. රඤ්ඤො අන්තෙපුරප්පවෙසනෙ දස ආදීනවා එවං පාළිපාඨෙන වෙදිතබ්බා –

‘‘දසයිමෙ, භික්ඛවෙ, ආදීනවා රාජන්තෙපුරප්පවෙසනෙ. කතමෙ දස? ඉධ, භික්ඛවෙ, රාජා මහෙසියා සද්ධිං නිසින්නො හොති, තත්ර භික්ඛු පවිසති, මහෙසී වා භික්ඛුං දිස්වා සිතං පාතුකරොති, භික්ඛු වා මහෙසිං දිස්වා සිතං පාතුකරොති, තත්ථ රඤ්ඤො එවං හොති ‘අද්ධා ඉමෙසං කතං වා කරිස්සන්ති වා’ති. අයං, භික්ඛවෙ, පඨමො ආදීනවො රාජන්තෙපුරප්පවෙසනෙ.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, රාජා බහුකිච්චො බහුකරණීයො අඤ්ඤතරං ඉත්ථිං ගන්ත්වා න සරති, සා තෙන ගබ්භං ගණ්හාති, තත්ථ රඤ්ඤො එවං හොති ‘න ඛො ඉධ අඤ්ඤො කොචි පවිසති අඤ්ඤත්ර පබ්බජිතෙන, සියා නු ඛො පබ්බජිතස්ස කම්ම’න්ති. අයං, භික්ඛවෙ, දුතියො ආදීනවො රාජන්තෙපුරප්පවෙසනෙ.

‘‘පුන ¶ ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, රඤ්ඤො අන්තෙපුරෙ අඤ්ඤතරං රතනං නස්සති, තත්ථ රඤ්ඤො එවං හොති ‘න ඛො ඉධ අඤ්ඤො කොචි පවිසති අඤ්ඤත්ර පබ්බජිතෙන, සියා නු ඛො පබ්බජිතස්ස කම්ම’න්ති. අයං, භික්ඛවෙ, තතියො ආදීනවො රාජන්තෙපුරප්පවෙසනෙ.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, රඤ්ඤො අන්තෙපුරෙ අබ්භන්තරා ගුය්හමන්තා බහිද්ධා සම්භෙදං ගච්ඡන්ති, තත්ථ රඤ්ඤො එවං හොති ‘න ඛො ඉධ අඤ්ඤො කොචි පවිසති අඤ්ඤත්ර පබ්බජිතෙන, සියා නු ඛො පබ්බජිතස්ස කම්ම’න්ති. අයං, භික්ඛවෙ, චතුත්ථො ආදීනවො රාජන්තෙපුරප්පවෙසනෙ.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, රඤ්ඤො අන්තෙපුරෙ පිතා වා පුත්තං පත්ථෙති, පුත්තො වා පිතරං පත්ථෙති, තෙසං එවං හොති ‘න ඛො ඉධ අඤ්ඤො කොචි පවිසති අඤ්ඤත්ර පබ්බජිතෙන, සියා නු ඛො පබ්බජිතස්ස කම්ම’න්ති. අයං, භික්ඛවෙ, පඤ්චමො ආදීනවො රාජන්තෙපුරප්පවෙසනෙ.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, රාජා නීචට්ඨානියං උච්චෙ ඨානෙ ඨපෙති, යෙසං තං අමනාපං, තෙසං එවං හොති ‘රාජා ඛො පබ්බජිතෙන සංසට්ඨො, සියා නු ඛො පබ්බජිතස්ස කම්ම’න්ති. අයං, භික්ඛවෙ, ඡට්ඨො ආදීනවො රාජන්තෙපුරප්පවෙසනෙ.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, රාජා උච්චට්ඨානියං නීචෙ ඨානෙ ඨපෙති, යෙසං තං අමනාපං, තෙසං එවං හොති ‘රාජා ඛො පබ්බජිතෙන සංසට්ඨො, සියා නු ඛො පබ්බජිතස්ස කම්ම’න්ති. අයං, භික්ඛවෙ, සත්තමො ආදීනවො රාජන්තෙපුරප්පවෙසනෙ.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, රාජා අකාලෙ සෙනං උය්යොජෙති, යෙසං තං අමනාපං, තෙසං එවං හොති ‘රාජා ඛො පබ්බජිතෙන සංසට්ඨො, සියා නු ¶ ඛො පබ්බජිතස්ස කම්ම’න්ති. අයං, භික්ඛවෙ, අට්ඨමො ආදීනවො රාජන්තෙපුරප්පවෙසනෙ.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, රාජා කාලෙ සෙනං උය්යොජෙත්වා අන්තරාමග්ගතො නිවත්තාපෙති, යෙසං තං අමනාපං, තෙසං එවං හොති ‘රාජා ඛො පබ්බජිතෙන සංසට්ඨො, සියා ¶ නු ඛො පබ්බජිතස්ස කම්ම’න්ති. අයං, භික්ඛවෙ, නවමො ආදීනවො රාජන්තෙපුරප්පවෙසනෙ.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, රඤ්ඤො අන්තෙපුරං හත්ථිසම්මද්දං අස්සසම්මද්දං රථසම්මද්දං රජනීයානි රූපසද්දගන්ධරසඵොට්ඨබ්බානි, යානි න පබ්බජිතස්ස සාරුප්පානි, අයං, භික්ඛවෙ, දසමො ආදීනවො රාජන්තෙපුරප්පවෙසනෙ. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, දස ආදීනවා රාජන්තෙපුරප්පවෙසනෙ’’ති (අ. නි. 10.45; පාචි. 497).

තත්ථ ච පිතා වා පුත්තං පත්ථෙතීති පුත්තං මාරෙතුමිච්ඡතීති අත්ථො. එසෙව නයො පුත්තො පිතරං පත්ථෙතීති. හත්ථිසම්මද්දන්ති හත්ථීනං සම්මද්දො සංසට්ඨො එත්ථාති හත්ථිසම්මද්දං. එවං ‘‘අස්සසම්මද්ද’’න්තිආදීසුපි.

ඡන්නා දසඞ්ගෙහරුණුග්ගමම්හීති. –

660. දස කම්මපථා පුඤ්ඤාති පාණාතිපාතාවෙරමණිආදයො දස කුසලකම්මපථා. අපුඤ්ඤාපි තථා දසාති පාණාතිපාතාදයො ¶ දස අකුසලකම්මපථාව. දස දානවත්ථූනි වක්ඛති. දසෙව රතනානි චාති –

‘‘මුත්තා මණී වෙළුරියා ච සඞ්ඛා;

දස්සෙති ධීරො රතනානි ජඤ්ඤා’’ති. –

662. මුනින්දෙන අවන්දියා දස පුග්ගලා දීපිතාති යොජනා. කථං? ‘‘දසයිමෙ, භික්ඛවෙ, අවන්දියා. පුරෙ උපසම්පන්නෙන පච්ඡා උපසම්පන්නො අවන්දියො, අනුපසම්පන්නො අවන්දියො, නානාසංවාසකො වුඩ්ඪතරො අධම්මවාදී අවන්දියො, මාතුගාමො අවන්දියො, පණ්ඩකො අවන්දියො, පාරිවාසිකො අවන්දියො, මූලායපටිකස්සනාරහො අවන්දියො, මානත්තාරහො අවන්දියො, මානත්තචාරිකො අවන්දියො, අබ්භානාරහො අවන්දියො. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, දස අවන්දියා’’ති (චූළව. 312).

663-4. සොසානිකන්ති සුසානෙ ඡඩ්ඩිතං. පාපණිකන්ති ආපණද්වාරෙ ඡඩ්ඩිතං. උන්දූරක්ඛායිතන්ති උන්දූරෙහි ඛායිතං පරිච්චත්තං පිලොතිකං. ගොඛායිතාදීසුපි එසෙව නයො. ථූපචීවරිකන්ති බලිකම්මත්ථාය වම්මිකෙ පරික්ඛිපිත්වා පරිච්චත්තවත්ථං. ආභිසෙකියන්ති රාජූනං අභිසෙකමණ්ඩපෙ පරිච්චත්තවත්ථං. ගතපච්චාගතඤ්චාති සුසානගතමනුස්සෙහි පච්චාගන්ත්වා නහායිත්වා ඡඩ්ඩිතං පිලොතිකං.

665. සබ්බනීලාදයො වුත්තා, දස චීවරධාරණාති ‘‘සබ්බනීලකානි චීවරානි ධාරෙන්තීති වුත්තවසෙන දසා’’ති (පරි. අට්ඨ. 330) කුරුන්දියං වුත්තං. එත්ථ ඉමස්මිං දසකෙ සංකච්චිකාය වා උදකසාටිකාය ¶ වා සද්ධිං තිචීවරානි නාමෙන අධිට්ඨිතානි නව චීවරානි ‘‘දසචීවරධාරණා’’ති වුත්තානි. යථාහ – ‘‘නවසු කප්පියචීවරෙසු උදකසාටිකං වා සංකච්චිකං වා පක්ඛිපිත්වා දසාති වුත්ත’’න්ති (පරි. අට්ඨ. 330).

666. පණ්ඩකාදයො එකාදස අභබ්බපුග්ගලා පන උපසම්පාදිතාපි අනුපසම්පන්නා හොන්තීති යොජනා.

667. ‘‘අකප්පියා’’ති ¶ වුත්තා පත්තා එකාදස භවන්තීති යොජනා. දාරුජෙන පත්තෙනාති දාරුමයෙන පත්තෙන. රතනුබ්භවාති රතනමයා දස පත්තා එකාදස භවන්තීති යොජනා. දාරුජෙන චාති එත්ථ ච-සද්දෙන තම්බලොහමයපත්තස්ස සඞ්ගහො. යථාහ ‘‘එකාදස පත්තාති තම්බලොහමයෙන වා දාරුමයෙන වා සද්ධිං දසරතනමයා’’ති. ඉධ රතනං නාම මුත්තාදිදසරතනං.

668. අකප්පියා පාදුකා එකාදස හොන්තීති යොජනා. යථාහ ‘‘එකාදස පාදුකාති දස රතනමයා, එකා කට්ඨපාදුකා. තිණපාදුකමුඤ්ජපාදුකපබ්බජපාදුකාදයො පන කට්ඨපාදුකසඞ්ගහමෙව ගච්ඡන්තී’’ති.

669-70. අතිඛුද්දකා අතිමහන්තාති යොජනා. ඛණ්ඩනිමිත්තකා ඡායානිමිත්තකාති යොජනා. බහිට්ඨෙන සම්මතාති සීමාය බහි ඨිතෙන සම්මතා. නදියං, ජාතස්සරෙ, සමුද්දෙ වා තථා සම්මතාති යොජනා. සීමාය සම්භින්නා සීමාය අජ්ඣොත්ථටා සීමාති යොජනා. ඉමා එකාදස අසීමායො සියුන්ති යොජනා.

671. එකාදසෙව ¶ පථවී කප්පියා, එකාදසෙව පථවී අකප්පියාති යොජනා.

තත්ථ එකාදස කප්පියපථවී නාම සුද්ධපාසාණා, සුද්ධසක්ඛරා, සුද්ධකථලා, සුද්ධමරුම්බා, සුද්ධවාලුකා, යෙභුය්යෙනපාසාණා, යෙභුය්යෙනසක්ඛරා, යෙභුය්යෙනකථලා, යෙභුය්යෙනමරුම්බා, යෙභුය්යෙනවාලුකාති ඉමා දස දඩ්ඪාය පථවියා වා චතුමාසොවට්ඨකපංසුපුඤ්ජෙන වා මත්තිකාපුඤ්ජෙන වා සද්ධිං එකාදස. ‘‘අප්පපංසුකා, අප්පමත්තිකා’’ති (පාචි. 86) අපරාපි පථවියො වුත්තා, තා යෙභුය්යෙනපාසාණාදීසු පඤ්චසුයෙව සඞ්ගහිතා.

එකාදස අකප්පියපථවී නාම ‘‘සුද්ධපංසු සුද්ධමත්තිකා අප්පපාසාණා අප්පසක්ඛරා අප්පකථලා අප්පමරුම්බා අප්පවාලුකා යෙභුය්යෙනපංසුකා යෙභුය්යෙනමත්තිකා, අදඩ්ඪාපි වුච්චති ජාතා පථවී. යොපි පංසුපුඤ්ජො වා මත්තිකාපුඤ්ජො වා අතිරෙකචාතුමාසං ඔවට්ඨො, අයම්පි වුච්චති ජාතපථවී’’ති (පාචි. 86) වුත්තා එකාදස.

ගණ්ඨිකා ¶ කප්පියා වුත්තා, එකාදස ච වීධකාති එත්ථ කප්පියා ගණ්ඨිකා විධකා ච එකාදස වුත්තාති යොජනා. තෙ පන –

‘‘වෙළුදන්තවිසාණට්ඨි-කට්ඨලාඛාඵලාමයා;

සඞ්ඛනාභිමයා සුත්ත-නළලොහමයාපි ච;

විධා කප්පන්ති කප්පියා, ගණ්ඨියො චාපි තම්මයා’’ති. –

ඉමාය ගාථාය සඞ්ගහිතාති වෙදිතබ්බා.

674-5. උක්ඛිත්තස්සානුවත්තිකා භික්ඛුනී උභින්නං භික්ඛුභික්ඛුනීනං වසා සඞ්ඝාදිසෙසෙසු අට්ඨ යාවතතියකාති ඉමෙ ¶ එකාදස යාවතතියකාති පකාසිතාති යොජනා.

676. නිස්සයස්ස පටිප්පස්සද්ධියො දසෙකාව එකාදසෙව වුත්තාති යොජනා. ඡධාචරියතො වුත්තාති –

‘‘පක්කන්තෙ පක්ඛසඞ්කන්තෙ, විබ්භන්තෙ චාපි නිස්සයො;

මරණාණත්තුපජ්ඣාය-සමොධානෙහි සම්මතී’’ති. –

ආචරියතො ඡධා නිස්සයපටිප්පස්සද්ධියො වුත්තා. උපජ්ඣායා තු පඤ්චධාති තාසු උපජ්ඣායසමොධානං විනා අවසෙසාහි පඤ්චධා උපජ්ඣායපටිප්පස්සද්ධියො වුත්තාති ඉමෙ එකාදස.

677. තෙරසෙව ධුතඞ්ගානීති පංසුකූලිකඞ්ගාදීනි ධුතඞ්ගානි තෙරසෙව හොන්ති.

පරමානි ච චුද්දසාති ‘‘දසාහපරමං අතිරෙකචීවරං ධාරෙතබ්බං, මාසපරමං තෙන භික්ඛුනා තං චීවරං නික්ඛිපිතබ්බං, සන්තරුත්තරපරමං තෙන භික්ඛුනා තතො චීවරං සාදිතබ්බං, ඡක්ඛත්තුපරමං තුණ්හීභූතෙන උද්දිස්ස ඨාතබ්බං, නවං පන භික්ඛුනා සන්ථතං කාරාපෙත්වා ඡබ්බස්සානි ධාරෙතබ්බං ¶ ඡබ්බස්සපරමතා ධාරෙතබ්බං, තියොජනපරමං සහත්ථා හරිතබ්බානි, දසාහපරමං අතිරෙකපත්තො ධාරෙතබ්බො, සත්තාහපරමං සන්නිධිකාරකං පරිභුඤ්ජිතබ්බානි, ඡාරත්තපරමං තෙන භික්ඛුනා තෙන චීවරෙන විප්පවසිතබ්බං, චතුක්කංසපරමං, අඩ්ඪතෙය්යකංසපරමං, ද්වඞ්ගුලපබ්බපරමං ආදාතබ්බං, අට්ඨඞ්ගුලපරමං මඤ්චපටිපාදකං, අට්ඨඞ්ගුලපරමං දන්තකට්ඨ’’න්ති ඉති ඉමානි චුද්දස පරමානි.

සොළසෙව තු ‘‘ජාන’’න්ති පඤ්ඤත්තානීති ‘‘ජාන’’න්ති එවං වත්වා පඤ්ඤත්තානි සොළස. තෙ එවං වෙදිතබ්බා – ජානං සඞ්ඝිකං ¶ ලාභං පරිණතං අත්තනො පරිණාමෙය්ය, ජානං පුබ්බුපගතං භික්ඛුං අනුපඛජ්ජ සෙය්යං කප්පෙය්ය, ජානං සප්පාණකං උදකං තිණං වා මත්තිකං වා සිඤ්චෙය්ය වා සිඤ්චාපෙය්ය වා, ජානං භික්ඛුනිපරිපාචිතං පිණ්ඩපාතං පරිභුඤ්ජෙය්ය, ජානං ආසාදනාපෙක්ඛො, භුත්තස්මිං පාචිත්තියං, ජානං සප්පාණකං උදකං පරිභුඤ්ජෙය්ය, ජානං යථාධම්මං නිහටාධිකරණං පුන කම්මාය උක්කොටෙය්ය, ජානං දුට්ඨුල්ලං ආපත්තිං පටිච්ඡාදෙය්ය, ජානං ඌනවීසතිවස්සං පුග්ගලං උපසම්පාදෙය්ය, ජානං ථෙය්යසත්ථෙන සද්ධිං සංවිධාය එකද්ධානමග්ගං පටිපජ්ජෙය්ය, ජානං තථාවාදිනා භික්ඛුනා අකතානුධම්මෙන, ජානං තථානාසිතං සමණුද්දෙසං, ජානං සඞ්ඝිකං ලාභං පරිණතං පුග්ගලස්ස පරිණාමෙය්ය, ජානං පාරාජිකං ධම්මං අජ්ඣාපන්නං භික්ඛුනිං නෙවත්තනා පටිචොදෙය්ය, ජානං චොරිං වජ්ඣං විදිතං අනපලොකෙත්වා, ජානං සභික්ඛුකං ආරාමං අනාපුච්ඡා පවිසෙය්යාති.

678. ඉධ ඉමස්මිං සාසනෙ යො භික්ඛු අනුත්තරං සඋත්තරං උත්තරපකරණෙන සහිතං සකලම්පි විනයවිනිච්ඡයං ජානාති, මහත්තරෙ අතිවිපුලෙ අනුත්තරෙ උත්තරවිරහිතෙ උත්තමෙ විනයනයෙ විනයාගතෙ ආපත්තිඅනාපත්තිගරුකලහුකකප්පියඅකප්පියාදිවිනිච්ඡයකම්මෙ. අථ වා විනයනයෙ විනයපිටකෙ පවත්තමානො සො භික්ඛු නිරුත්තරො භවති පච්චත්ථිකෙහි වත්තබ්බං උත්තරං අතික්කමිත්වා ඨිතො, සෙට්ඨො වා භවති, තස්ස චෙව පරෙසඤ්ච සංසයො න කාතබ්බොති යොජනා. ජානතීති ගාථාබන්ධවසෙන රස්සො.

එකුත්තරනයකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

679. සුණතං ¶ ¶ සුණන්තානං භික්ඛූනං පටුභාවකරා විනයවිනිච්ඡයෙ පඤ්ඤාකොසල්ලසාධිකා තතොයෙව වරා උත්තමා. සෙදමොචනගාථායොති අත්ථපච්චත්ථිකානං, සාසනපච්චත්ථිකානඤ්ච විස්සජ්ජෙතුමසක්කුණෙය්යභාවෙන චින්තයන්තස්ස ඛින්නසරීරා සෙදෙ මොචෙන්තීති සෙදමොචනා. අත්ථානුගතපඤ්හා උපාලිත්ථෙරෙන ඨපිතා පඤ්හගාථායො, තප්පටිබද්ධා විස්සජ්ජනගාථායො ච ඉතො පරං වක්ඛාමීති යොජනා.

681. කබන්ධං නාම අසීසං උරසි ජාතඅක්ඛිමුඛසරීරං. යථාහ – ‘‘අසීසකං කබන්ධං, යස්ස උරෙ අක්ඛීනි චෙව මුඛඤ්ච හොතී’’ති (පරි. අට්ඨ. 479). මුඛෙන කරණභූතෙන. කත්වාති සෙවිත්වා.

682. තස්ස භික්ඛුනො කථං පාරාජිකො සියා පාරාජිකධම්මො කථං සියා.

684. කිඤ්චීති පාදං වා පාදාරහං වා පරසන්තකං. පරඤ්ච න සමාදපෙති ‘‘අමුකස්ස ඉත්ථන්නාමං භණ්ඩං අවහරාහී’’ති පරං න ආණාපෙය්ය.

685. පරස්ස කිඤ්චි නාදියන්තොති සම්බන්ධො. ආණත්තිඤ්චාති ච-සද්දෙන සංවිධානං, සඞ්කෙතඤ්ච සඞ්ගණ්හාති.

686. ගරුකං භණ්ඩන්ති පාදග්ඝනකභාවෙන ගරුභණ්ඩං. ‘‘පරික්ඛාර’’න්ති එතස්ස විසෙසනං. පරස්ස පරික්ඛාරන්ති පරසන්තකං යං කිඤ්චි පරික්ඛාරං.

692. මනුස්සුත්තරිකෙ ධම්මෙති උත්තරිමනුස්සධම්මවිසයෙ. කතිකං කත්වානාති ‘‘එවං නිසින්නෙ එවං ඨිතෙ එවං ගමනෙ අත්ථං ¶ ආවිකරොතී’’තිආදිං කත්වා. සම්භාවනාධිප්පායොති ‘‘අරහා’’ති ගහෙත්වා මහාසම්භාවනං කරොතීති අධිප්පායො හුත්වා. අතික්කමති චෙති තථා කතං කතිකං අතික්කමති චෙ, තථාරූපං නිසජ්ජං වා ඨානං වා ගමනං වා කරොතීති අත්ථො. චුතොති ¶ තථාරූපං නිසජ්ජාදිං දිස්වා කෙනචි මනුස්සජාතිකෙන ‘‘අරහා’’ති තඞ්ඛණෙ ඤාතෙ සො පුග්ගලො පාරාජිකං ආපජ්ජති.

693. එකවත්ථුකා කථං භවෙය්යුන්ති යොජනා.

694. ඉත්ථියාති එකිස්සා ඉත්ථියා. පටිපජ්ජන්තොති එකක්ඛණෙ අඤ්ඤෙන පුරිසෙන වුත්තසාසනං වත්වා, ඉමිනා ච ‘‘පටිග්ගණ්හාති, වීමංසතී’’ති අඞ්ගද්වයස්ස පුරිමසිද්ධතං දීපෙති ඉමස්ස පච්චාහරණකතඤ්ච. කායසංසග්ගං සමාපජ්ජිත්වා දුට්ඨුල්ලං වත්වා අත්තකාමපාරිචරියාය වණ්ණං භණන්තො.

695. යථාවුත්තං වත්තං අචරිත්වාති භගවතා වුත්තං පරිවාසාදිවත්තං අචරිත්වා.

696. භික්ඛුනීහි අසාධාරණසික්ඛාපදත්තා ආහ ‘‘නත්ථි සඞ්ඝාදිසෙසතා’’ති.

697. යෙන කුද්ධො පසංසිතොති එත්ථ ‘‘නින්දිතො චා’’ති සෙසො.

698. තිත්ථියානං වණ්ණම්හි භඤ්ඤමානෙ යො කුජ්ඣති, සො ආරාධකොති යොජනා, පරිතොසිතො පසංසිතොති අධිප්පායො. තිත්ථියපුබ්බො ඉමස්මිං සාසනෙ පබ්බජ්ජං ලභිත්වා තිත්ථියානං වණ්ණස්මිං භඤ්ඤමානෙ සුත්වා සචෙ කුප්පති අනත්තමනං කරොති, ආරාධකො සඞ්ඝාරාධකො සඞ්ඝං පරිතොසෙන්තො හොති, සම්බුද්ධස්ස වණ්ණස්මිං භඤ්ඤමානෙ යදි කුජ්ඣති, නින්දිතොති යොජනා. එත්ථ සම්බුද්ධස්සාති උපලක්ඛණං.

751. ‘‘න රත්තචිත්තො’’තිආදිනා පුරිමානං තිණ්ණං පාරාජිකානං වීතික්කමචිත්තුප්පාදමත්තස්සාපි අභාවං දීපෙති. මරණායාති එත්ථ ‘‘මනුස්සජාතිකස්සා’’ති ඉදං පාරාජිකපකරණතොව ලබ්භති. තස්සාති කිඤ්චි දෙන්තස්ස. තන්ති තථා දීයමානං.

752. ‘‘පරාජයො’’ති ¶ ඉදං අභබ්බපුග්ගලෙසු සඞ්ඝභෙදකස්ස අන්තොගධත්තා වුත්තං. සලාකග්ගාහෙනාපි සඞ්ඝං භින්දන්තො සඞ්ඝභෙදකොව හොති.

753. අද්ධයොජනෙ යං තිණ්ණං චීවරානං අඤ්ඤතරං එකං චීවරං නික්ඛිපිත්වානාති යොජනා.

754. සුප්පතිට්ඨිතනිග්රොධසදිසෙ රුක්ඛමූලකෙ තිචීවරං නික්ඛිපිත්වා අද්ධයොජනෙ අරුණං උට්ඨාපෙන්තස්සාති යොජනා.

755. කායිකා නානාවත්ථුකායො සම්බහුලා ආපත්තියො අපුබ්බං අචරිමං එකක්ඛණෙ කථං ඵුසෙති යොජනා.

757. වාචසිකා න කායිකා නානාවත්ථුකායො සම්බහුලා ආපත්තියො අපුබ්බං අචරිමං එකක්ඛණෙ කථං ඵුසෙති යොජනා.

758. විනයනසත්ථෙති විනයපිටකෙ. තස්ස භික්ඛුස්ස.

759. ‘‘ඉත්ථියා’’තිආදීසු සහත්ථෙ කරණවචනං. ඉත්ථියා වා පුරිසෙන වා පණ්ඩකෙන වා නිමිත්තකෙ මෙථුනං න සෙවන්තො න පටිසෙවන්තො මෙථුනපච්චයා චුතොති යොජනා.

760. කායසංසග්ගොයෙව ¶ කායසංසග්ගතා, තං ආපන්නා. අට්ඨවත්ථුකං ඡෙජ්ජන්ති එවංනාමකං පාරාජිකං.

762. සමයෙ පිට්ඨිසඤ්ඤිතෙති ගිම්හානං පච්ඡිමමාසස්ස පඨමදිවසතො යාව හෙමන්තස්ස පඨමදිවසො, එත්ථන්තරෙ සත්තමාසමත්තෙ පිට්ඨිසඤ්ඤිතෙ සමයෙ. ‘‘මාතුයාපි චා’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘මාතරම්පි චා’’ති වුත්තං. සොයෙව වා පාඨො.

764. ‘‘අවස්සුතහත්ථතො හි පිණ්ඩං ගහෙත්වා’’ති ඉමිනා සඞ්ඝාදිසෙසස්ස වත්ථුමාහ, ලසුණන්ති ¶ පාචිත්තියස්ස වත්ථුං, මනුස්සමංසන්ති ථුල්ලච්චයවත්ථුං, අකප්පමඤ්ඤන්ති දුක්කටවත්ථුං. අකප්පමඤ්ඤන්ති එත්ථ ‘‘මංස’’න්ති සෙසො. ‘‘සබ්බෙ එකතො’’ති පදච්ඡෙදො. එකතොති එත්ථ ‘‘මද්දිත්වා’’ති සෙසො, අකප්පියමංසෙහි සද්ධිං එකතො මද්දිත්වා ඛාදතීති අත්ථො. සබ්බමෙතං ‘‘ගහෙත්වා, මද්දිත්වා, ඛාදතී’’ති කිරියානං කම්මවචනං. මනුස්සමංසඤ්චාති එත්ථ ච-සද්දො පච්චෙකං යොජෙතබ්බො හොති. තස්සාති භික්ඛුනියා. සඞ්ඝාදිසෙසපාචිත්තියදුක්කටපාටිදෙසනීයථුල්ලච්චයානි එකක්ඛණෙ හොන්ති.

765. ‘‘පුග්ගලො එකො’’ති පදච්ඡෙදො. ද්වෙපි ච පුණ්ණවස්සාති පරිපුණ්ණවීසතිවස්සා ච ද්වෙ සාමණෙරා. එකාව තෙසං පන කම්මවාචාති තෙසං උභින්නං සාමණෙරානං එකෙන ආචරියෙන එකාව උපසම්පදකම්මවාචා කතා. එකස්සාති එකස්සාපි සාමණෙරස්ස. කම්මන්ති උපසම්පදකම්මං. න රූහතෙති න සම්පජ්ජති, කිමෙත්ථ කාරණං, වද භද්දමුඛාති අධිප්පායො.

766. මහිද්ධිකෙසූති ද්වීසු සාමණෙරෙසු. සචෙ පන එකො කෙසග්ගමත්තම්පි ආකාසගො ආකාසට්ඨො හොති ¶ , ආකාසගතස්සෙව කතං තං උපසම්පදකම්මං නෙව රූහති නෙව සම්පජ්ජති, භූමිගතස්ස රූහතීති යොජනා.

767. ඉද්ධියා ආකාසෙ ඨිතෙන සඞ්ඝෙන භූමිගතස්ස සාමණෙරස්ස උපසම්පදකම්මං න කාතබ්බං. යදි කරොති, කුප්පතීති යොජනා. ඉදඤ්ච සබ්බකම්මානං සාධාරණලක්ඛණං. යථාහ – ‘‘සඞ්ඝෙනාපි ආකාසෙ නිසීදිත්වා භූමිගතස්ස කම්මං න කාතබ්බං. සචෙ කරොති, කුප්පතී’’ති (පරි. අට්ඨ. 481).

768. වත්ථං කප්පකතඤ්ච න හොති, රත්තඤ්ච න හොති, කෙසකම්බලාදි අකප්පියඤ්ච හොති, නිවත්ථස්ස පනාපත්ති තං පන නිවත්ථස්ස භික්ඛුනො ආපත්ති හොති. අනාපත්ති කථං සියා, වද භද්දමුඛාති යොජනා.

769. එත්ථ එතස්මිං අකප්පියවත්ථුධාරණෙ තන්නිමිත්තං. අච්ඡින්නචීවරස්ස භික්ඛුනො අනාපත්ති සියාති යොජනා. ‘‘කිඤ්චිපී’’තිආදිනා වුත්තමෙවත්ථං සමත්ථෙති. අස්ස අච්ඡින්නචීවරස්ස ¶ භික්ඛුස්ස අකප්පියං නාම කිඤ්චිපි චීවරං න විජ්ජති, තස්මා අනාපත්තීති අධිප්පායො.

770. කුතොපි ච පුරිසස්ස හත්ථතො භොජනස්ස කිඤ්චි න ගණ්හති, භොජනතො කිඤ්චිපි සයම්පි කස්සචි පුරිසස්ස න දෙති, තථාපි ගරුකං වජ්ජං සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තිං උපෙති ආපජ්ජති, තං කථමාපජ්ජති, ත්වං යදි විනයෙ කුසලො අසි, මෙ මය්හං වද එතං කාරණං කථෙහීති යොජනා. හවෙති නිපාතමත්තං.

771. යා පන භික්ඛුනී අඤ්ඤාය භික්ඛුනියා ‘‘ඉඞ්ඝ, අය්යෙ, යං තෙ එසො පුරිසපුග්ගලො දෙති ඛාදනීයං වා’’තිආදිනා (පාචි. 705) සඞ්ඝාදිසෙසමාතිකාය වුත්තනයෙන උය්යොජිතා අවස්සුතම්හා පුරිසපුග්ගලා යං කිඤ්චි භොජනං ආදාය පටිග්ගහෙත්වා ¶ සචෙ භුඤ්ජති, සා තථා භුඤ්ජන්තී යාය උය්යොජිතා භුඤ්ජති, තස්සා උය්යොජිකාය ධීරා විනයධරා පණ්ඩිතා සඞ්ඝාදිසෙසං කථයන්ති තස්සා උය්යොජිතාය භොජනපරියොසානෙ උය්යොජිකාය සඞ්ඝාදිසෙසං වදන්තීති යොජනා. යථාහ – ‘‘තස්සා හි භොජනපරියොසානෙ උය්යොජිකාය සඞ්ඝාදිසෙසො හොතී’’ති (පරි. අට්ඨ. 481).

772. තං කථං යදි බුජ්ඣසි ජානාසි, සාධුකං බ්රූහි කථෙහීති යොජනා.

773. නිසෙවිතෙති තාය උය්යොජිතාය භික්ඛුනියා තස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස හත්ථතො පටිග්ගහිතෙ තස්මිං දන්තපොනෙ පරිභුත්තෙ උය්යොජිකා ලහුවජ්ජං ආපජ්ජතීති අත්ථො.

775. ‘‘උක්ඛිත්තකො’’ති ඉමිනා ආපත්තිවජ්ජමාහ. යථාහ – ‘‘තෙන හි සද්ධිං විනයකම්මං නත්ථි, තස්මා සො සඞ්ඝාදිසෙසං ආපජ්ජිත්වා ඡාදෙන්තො වජ්ජං න ඵුසතී’’ති.

776. සප්පාණප්පාණජන්ති සප්පාණකෙ ච අප්පාණකෙ ච ජාතං. නෙව ජඞ්ගමන්ති පාදෙහි භූමියං නෙව චරන්තං. න විහඞ්ගමන්ති ආකාසෙ පක්ඛං පසාරෙත්වා න චරන්තං. ද්විජන්ති ද්වීහි පච්චයෙහි, ද්වික්ඛත්තුං වා ජාතත්තා ද්විජං. කන්තන්ති මනොහරං. අකන්තන්ති අමනොහරං.

777. සප්පාණජො ¶ සද්දො චිත්තජො වුත්තො, අප්පාණජො උතුජො සද්දො වුත්තො, සො පන ද්වීහෙව පච්චයෙහි ජාතත්තා ‘‘ද්විජො’’ති මතොති යොජනා.

778. ‘‘විනයෙ’’තිආදිගාථා වණ්ණිතත්ථායෙව.

779-80. සබ්බසික්ඛාපදානන්ති ¶ උභතොවිභඞ්ගාගතානං සබ්බසික්ඛාපදානං. භික්ඛූහි භික්ඛුනීහීති උභයත්ථ සහත්ථෙ කරණවචනං. භික්ඛූහි භික්ඛුනීනඤ්ච, භික්ඛුනීහි භික්ඛූනඤ්චාති උභයත්ථ අසාධාරණපඤ්ඤත්තඤ්ච, තථා භික්ඛූහි භික්ඛුනීනඤ්ච, භික්ඛුනීහි භික්ඛූනඤ්චාති උභයත්ථ සාධාරණසික්ඛාපදඤ්ච අහං වක්ඛාමීති යොජනා. සමාහිතාති එකග්ගචිත්තා. තං මයා වුච්චමානං නිදානාදිනයං. සුණාථාති සොතුජනං සක්කච්චසවනෙ නියොජෙති.

781. ‘‘නිදාන’’න්තිආදිගාථා වුත්තත්ථාව.

782-3. ‘‘කති වෙසාලියා’’තිආදි පුච්ඡාගාථා උත්තානත්ථායෙව.

786. ‘‘දස වෙසාලියා’’තිආදිවිස්සජ්ජනගාථානං ‘‘මෙථුන’’න්තිආදයො නිද්දෙසවසෙන වුත්තා. විග්ගහොති මනුස්සවිග්ගහං පාරාජිකං. චතුත්ථන්තිමවත්ථුකන්ති උත්තරිමනුස්සධම්මපාරාජිකං. අතිරෙකචීවරන්ති පඨමකථිනං. සුද්ධකාළකෙළකලොමකන්ති එළකලොමවග්ගෙ දුතියං.

787. භූතන්ති පඨමෙ මුසාවාදවග්ගෙ අට්ඨමං. පරම්පරඤ්චෙවාති පරම්පරභොජනසික්ඛාපදං. මුඛද්වාරන්ති චතුත්ථෙ භොජනවග්ගෙ දසමං. භික්ඛුනීසු ච අක්කොසොති භික්ඛුනිපාතිමොක්ඛෙ ඡට්ඨෙ ආරාමවග්ගෙ දුතියං.

788. ද්වෙ ¶ අනුද්ධංසනානීති අට්ඨමනවමසඞ්ඝාදිසෙසා. චීවරස්ස පටිග්ගහොති චීවරවග්ගෙ පඤ්චමං.

789. රූපියන්ති එළකලොමවග්ගෙ අට්ඨමං. සුත්තවිඤ්ඤත්තීති පත්තවග්ගෙ ඡට්ඨං. උජ්ඣාපනන්ති දුතියෙ භූතගාමවග්ගෙ තතියං. පරිපාචිතපිණ්ඩොති ¶ තතියෙ ඔවාදවග්ගෙ නවමං. තථෙව ගණභොජනන්ති චතුත්ථෙ භොජනවග්ගෙ දුතියං.

790. විකාලෙ භොජනඤ්චෙවාති තත්ථෙව සත්තමං. චාරිත්තන්ති අචෙලකවග්ගෙ පඤ්චමෙ ඡට්ඨං. න්හානන්ති සුරාපානවග්ගෙ ඡට්ඨෙ සත්තමං. ඌනවීසතිවස්සන්ති සත්තමෙ සප්පාණකවග්ගෙ පඤ්චමං. දත්වා සඞ්ඝෙන චීවරන්ති අට්ඨමෙ සහධම්මිකවග්ගෙ නවමං.

791. වොසාසන්තීති දුතියං භික්ඛුපාටිදෙසනීයං. නච්චං වා ගීතං වාති පඨමෙ ලසුණවග්ගෙ දසමං. චාරිකද්වයන්ති චතුත්ථෙ තුවට්ටවග්ගෙ සත්තමට්ඨමානි. ඡන්දදානෙනාති අට්ඨමෙ කුමාරිභූතවග්ගෙ එකාදසමං. ‘‘ඡන්දදානෙතී’’ති වා පාඨො. ‘‘ඡන්දදානං ඉති ඉමෙ’’ති පදච්ඡෙදො.

792. කුටීති ඡට්ඨො සඞ්ඝාදිසෙසො. කොසියන්ති නිස්සග්ගියෙසු දුතියෙ එළකලොමවග්ගෙ පඨමං. සෙය්යන්ති මුසාවාදවග්ගෙ පඤ්චමං. පථවීති මුසාවාදවග්ගෙ දසමං. භූතගාමකන්ති භූතගාමවග්ගෙ දුතියෙ පඨමං. සප්පාණකඤ්ච සිඤ්චන්තීති භූතගාමවග්ගෙ දසමං.

800. ඡඌනානි තීණෙව සතානීති ඡහි ඌනානි තීණෙව සතානි, චතුනවුතාධිකානි ද්විසතානීති අත්ථො. සමචෙතසාති –

‘‘වධකෙ දෙවදත්තම්හි, චොරෙ අඞ්ගුලිමාලකෙ;

ධනපාලෙ රාහුලෙ ච, සබ්බත්ථ සමමානසො’’ති. (මි. ප. 6.6.5; ධ. ප. අට්ඨ. 1.16 දෙවදත්තවත්ථු; ඉතිවු. අට්ඨ. 100) –

වචනතො ¶ සබ්බෙසු හිතාහිතෙසු, ලාභාලාභාදීසු ච අට්ඨසු ලොකධම්මෙසු නිබ්බිකාරතාය ච සමානචිත්තෙන තථාගතෙන.

වුත්තාවසෙසාති ¶ වෙසාලියාදීසු ඡසු නගරෙසු වුත්තෙහි අවසිට්ඨානි. ඉමෙ සබ්බෙ ඉමානි සබ්බානි සික්ඛාපදානි සාවත්ථියං කතානි භවන්ති, පඤ්ඤත්තානි හොන්තීති අත්ථො.

801. පාරාජිකානි චත්තාරීති වෙසාලියං වුත්තං මෙථුනමනුස්සවිග්ගහඋත්තරිමනුස්සධම්මං, රාජගහෙ අදින්නාදානන්ති චත්තාරි. සත්ත සඞ්ඝාදිසෙසකාති රාජගහෙ වුත්තා ද්වෙ අනුද්ධංසනා, ද්වෙ ච භෙදා, ආළවියං කුටිකාරො, කොසම්බියං මහල්ලකවිහාරො, දොවචස්සන්ති සත්ත. නිස්සග්ගියානි අට්ඨෙවාති වෙසාලියං අතිරෙකචීවරං, කාළකඑළකලොමං, රාජගහෙ චීවරපටිග්ගහණං, රූපියපටිග්ගහණං, සුත්තවිඤ්ඤත්ති, ආළවියං කොසියමිස්සකං, කපිලවත්ථුම්හි එළකලොමධොවනං, ඌනපඤ්චබන්ධනන්ති අට්ඨ.

ද්වත්තිංසෙව ච ඛුද්දකාති වෙසාලියං භූතාරොචනං, පරම්පරභොජනං, අප්පටිග්ගහණං, අචෙලකං, ‘‘යා පන භික්ඛුනී භික්ඛුං අක්කොසෙය්යා’’ති පඤ්ච, රාජගහෙ උජ්ඣාපනකං, භික්ඛුනිපරිපාචිතපිණ්ඩො, ගණභොජනං, විකාලභොජනං, ‘‘යො පන භික්ඛු නිමන්තිතො’’තිආදි ච, ‘‘ඔරෙනඩ්ඪමාසං නහායෙය්යා’’ති, ඌනවීසතිවස්සං, ‘‘සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන චීවරං දත්වා’’ති භික්ඛූනං අට්ඨ, භික්ඛුනීනං පන ‘‘නච්චං වා ගීතං වා’’තිආදි ච, ‘‘යා පන භික්ඛුනී අන්තොවස්ස’’න්තිආදි ච, ‘‘යා පන භික්ඛුනී වස්සංවුත්ථා’’තිආදි චාති ද්වයං, ‘‘යා පන භික්ඛුනී පාරිවාසිකඡන්දදානෙනා’’තිආදි චාති චත්තාරි, ආළවියං අනුපසම්පන්නෙන උත්තරි දිරත්තතිරත්තං, ‘‘පථවිං ඛණෙය්ය වා’’තිආදි, භූතගාමපාතබ්යතාය, ‘‘ජානං සප්පාණකං උදක’’න්ති චත්තාරි, කොසම්බියං අඤ්ඤවාදකෙ විහෙසකෙ, යාවද්වාරකොසා අග්ගළට්ඨපනාය, සුරාමෙරයපානෙ, අනාදරියෙ, ‘‘යො පන භික්ඛු භික්ඛූහි සහධම්මික’’න්තිආදි චාති පඤ්ච, කපිලවත්ථුම්හි ‘‘භික්ඛුනුපස්සයං ගන්ත්වා’’තිආදි, ‘‘අගිලානෙන ¶ භික්ඛුනා චාතුමාස’’න්තිආදි, ‘‘අට්ඨිමයං වා දන්තමයං වා’’තිආදි තීණි භික්ඛූනං, භික්ඛුනීනං පන ‘‘උදකසුද්ධිකං පනා’’තිආදි, ‘‘ඔවාදාය වා’’තිආදීති ද්වෙ, භග්ගෙසු ‘‘අගිලානො විසිබ්බනාපෙක්ඛො’’තිආදි එකන්ති එතානි බාත්තිංසෙව පාචිත්තියානි.

802. ද්වෙ ¶ ගාරය්හාති ‘‘භික්ඛු පනෙව කුලෙසූ’’තිආදි, ‘‘යානි ඛො පන තානි ආරඤ්ඤකානී’’තිආදි චාති ද්වෙ පාටිදෙසනීයා. තයො සෙඛාති කොසම්බියං න සුරුසුරුකාරකං, භග්ගෙසු න සාමිසෙන හත්ථෙන පානීයථාලකං, න සසිත්ථකං පත්තධොවනන්ති තීණි සෙඛියානි. ඡප්පඤ්ඤාසෙව සික්ඛාපදානි පිණ්ඩිතානි වෙසාලියාදීසු ඡසු නගරෙසු පඤ්ඤත්තානි භවන්තීති යොජනා.

803. සත්තසු නගරෙසු පඤ්ඤත්තානි එතානි සබ්බානෙව සික්ඛාපදානි පන අඩ්ඪුඩ්ඪානි සතානෙව භවන්ති. සාවත්ථියං පඤ්ඤත්තෙහි චතුනවුතාධිකද්විසතසික්ඛාපදෙහි සද්ධිං ඡසු නගරෙසු පඤ්ඤත්තානි ඡපඤ්ඤාස සික්ඛාපදානි පඤ්ඤාසාධිකානි තීණි සතානි භවන්තීති අත්ථො. අඩ්ඪෙන චතුත්ථං යෙසං තානි අඩ්ඪුඩ්ඪානි.

804-10. එවං නිදානවසෙන නගරං දස්සෙත්වා ඉදානි නිදානමඤ්ඤමසෙසෙත්වා උභතොවිභඞ්ගාගතානං සබ්බෙසං සික්ඛාපදානං කෙවලං පිණ්ඩවසෙන ගණනං දස්සෙතුමාහ ‘‘සික්ඛාපදානි භික්ඛූන’’න්තිආදි.

811. එවං සබ්බසික්ඛාපදානං නිදානඤ්ච ගණනඤ්ච දස්සෙත්වා ඉදානි අසාධාරණානි දස්සෙතුමාහ ‘‘ඡචත්තාලීසා’’තිආදි. භික්ඛූනං භික්ඛුනීහි අසාධාරණභාවං මහෙසිනා ගමිතානි සික්ඛාපදානි ඡචත්තාලීසෙව හොන්තීති යොජනා. ඉමිනා උද්දෙසමාහ.

814. ‘‘ඡ ¶ ච සඞ්ඝාදිසෙසා’’තිආදීහි ද්වීහි ගාථාහි නිද්දෙසං දස්සෙත්වා ‘‘විස්සට්ඨී’’තිආදිනා පටිනිද්දෙසමාහ.

815. ‘‘නිස්සග්ගියෙ ආදිවග්ගස්මි’’න්ති පදච්ඡෙදො. ධොවනන්ති අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා චීවරධොවනං. පටිග්ගහොති තස්සායෙව හත්ථතො චීවරපටිග්ගහණං.

816. ආරඤ්ඤන්ති එකූනතිංසතිමං සික්ඛාපදං.

817. භික්ඛූනං, භික්ඛුනීනඤ්ච වුත්තානි සබ්බානි පාචිත්තියානි ගණනාවසා අට්ඨාසීතිසතං ¶ භවන්තීති යොජනා. අට්ඨාසීතිසතන්ති භික්ඛුනිපාතිමොක්ඛාගතං ඡසට්ඨිසතපාචිත්තියං වක්ඛමානෙහි භික්ඛුනියතෙහි බාවීසතිපාචිත්තියෙහි සද්ධිං අට්ඨාසීතිසතං හොති. තතොති අට්ඨාසීතාධිකසතපාචිත්තියතො නිද්ධාරිතානි එතානි ද්වාවීසති ඛුද්දකානි භික්ඛූනං පාතිමොක්ඛකෙ භවන්තීති යොජනා.

818. භික්ඛුනිවග්ගොති භික්ඛුනීනං ඔවාදවග්ගො. පරම්පරභොජනෙ පඤ්ඤත්තං සික්ඛාපදං පරම්පරභොජනං, පරම්පරභොජනෙන සහ වත්තතීති සපරම්පරභොජනො.

822. ‘‘එකතො පන පඤ්ඤත්තා’’තිආදි නිගමනං. භික්ඛුනීහි අසාධාරණතං ගතා එකතොව පඤ්ඤත්තා ඉමෙ ඉමානි සික්ඛාපදානි පිණ්ඩිතානි ඡචත්තාලීස හොන්තීති යොජනා.

823. මහෙසිනා භික්ඛූහි අසාධාරණභාවං ගමිතානි භික්ඛුනීනං සික්ඛාපදානි පරිපිණ්ඩිතානි සතං, තිංස ච භවන්තීති යොජනා.

824. එවං ¶ උද්දිට්ඨානං නිද්දෙසමාහ ‘‘පාරාජිකානී’’තිආදිනා. පාරාජිකානි චත්තාරීති උබ්භජාණුමණ්ඩලිකවජ්ජපටිච්ඡාදිකඋක්ඛිත්තානුවත්තිකඅට්ඨවත්ථුකසඞ්ඛාතානි චත්තාරි පාරාජිකානි.

826. ද්වීහි ගාථාහි නිද්දිට්ඨානං පටිනිද්දෙසො ‘‘භික්ඛුනීනං තු සඞ්ඝාදිසෙසෙහී’’තිආදි. චතුන්නං පාරාජිකානං උද්දෙසවසෙනෙව පාකටත්තා පටිනිද්දෙසෙ අග්ගහණං. ආදිතො ඡාති උස්සයවාදිකාදයො ඡ සඞ්ඝාදිසෙසා. ‘‘ආදිතො’’ති ඉදං ‘‘යාවතතියකා’’ති ඉමිනාපි යොජෙතබ්බං, අට්ඨසු යාවතතියකෙසු පුරිමානි චත්තාරි සික්ඛාපදානීති වුත්තං හොති.

827. සත්තඤ්ඤදත්ථිකාදීනීති ආදි-සද්දෙන අඤ්ඤදත්ථිකසික්ඛාපදතො පච්ඡිමානි චත්තාරි, පුරිමානි ‘‘අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙය්ය, අඤ්ඤං චෙතාපෙය්යා’’ති ද්වෙ ච ගහිතානි. පත්තො චෙවාති පඨමං පත්තසන්නිචයසික්ඛාපදමාහ. දුතියවග්ගෙ පුරිමසික්ඛාපදද්වයං ‘‘ගරුං ලහු’’න්ති ඉමිනා ගහිතං.

828. ඉධ ¶ භික්ඛුනිපාතිමොක්ඛෙ එතානි පන ද්වාදසෙව නිස්සග්ගියානි සත්ථාරා භික්ඛුනීනං වසෙන එකතො පඤ්ඤත්තානීති යොජනා.

829-30. ‘‘සබ්බෙව ගණනාවසා’’තිආදි නිගමනං. භික්ඛූහි අසාධාරණතං ගතා භික්ඛුනීනං එකතො පඤ්ඤත්තා සතං, තිංස භවන්තීති යොජනා.

831-3. ‘‘අසාධාරණා උභින්න’’න්ති පදච්ඡෙදො. උභින්නං අසාධාරණසික්ඛාපදානි සතඤ්ච සත්තති ච ඡ ච භවන්ති. එවමුද්දිට්ඨානං නිද්දෙසො ‘‘පාරාජිකානි චත්තාරී’’තිආදි. භික්ඛූහි අසාධාරණානි භික්ඛුනීනං චත්තාරි පාරාජිකානි. දසච්ඡ ¶ චාති භික්ඛූහි අසාධාරණානි භික්ඛුනීනං සඞ්ඝාදිසෙසා දස, භික්ඛුනීහි අසාධාරණානි භික්ඛූනං විස්සට්ඨිආදිකා සඞ්ඝාදිසෙසා ඡ චාති සඞ්ඝාදිසෙසා සොළස.

අනියතා දුවෙ චෙවාති භික්ඛුනීහි අසාධාරණානි භික්ඛූනං අනියතා ද්වෙ ච. නිස්සග්ගා චතුවීසතීති භික්ඛුනීහි අසාධාරණානි භික්ඛූනං ද්වාදස, භික්ඛූහි අසාධාරණානි භික්ඛුනීනං ද්වාදසාති එවං නිස්සග්ගියා චතුවීසති ච. සතං අට්ඨාරස ඛුද්දකාති භික්ඛුනීහි අසාධාරණානි භික්ඛූනං බාවීසති, භික්ඛූහි අසාධාරණානි භික්ඛුනීනං ඡන්නවුතීති අට්ඨාරසාධිකසතං ඛුද්දකානි ච. එත්ථාති ඉමස්මිං අසාධාරණසඞ්ගහෙ.

ද්වාදසෙව ච ගාරය්හාති භික්ඛුනීහි අසාධාරණානි භික්ඛූනං චත්තාරි, භික්ඛූහි අසාධාරණානි භික්ඛුනීනං අට්ඨාති එතෙ පාටිදෙසනීයා චාති ඉමෙ ඡසත්තතිඅධිකානි සතසික්ඛාපදානි උභින්නම්පි අසාධාරණානීති යොජනා.

834. උභින්නම්පි සාධාරණානි සත්ථුනා පඤ්ඤත්තානි සික්ඛාපදානි සතඤ්ච සත්තති ච චත්තාරි ච භවන්තීති පකාසිතාති යොජනා.

835-6. පාරාජිකානි චත්තාරීති මෙථුනඅදින්නාදානමනුස්සවිග්ගහඋත්තරිමනුස්සධම්මපාරාජිකානි චත්තාරි ච. සත්ත සඞ්ඝාදිසෙසකාති සඤ්චරිත්තඅමූලකඅඤ්ඤභාගියා, චත්තාරො යාවතතියකා චාති සඞ්ඝාදිසෙසා සත්ත ච. අට්ඨාරස ච නිස්සග්ගාති නිස්සග්ගියෙසු පඨමෙ චීවරවග්ගෙ ¶ ධොවනපටිග්ගහණසික්ඛාපදද්වයවජ්ජිතානි අට්ඨ, එළකලොමවග්ගෙ අට්ඨමනවමදසමානීති තයො, පත්තවග්ගෙ පඨමපත්තවස්සිකසාටිකආරඤ්ඤකසික්ඛාපදත්තයස්ස වජ්ජිතානි සත්ත චාති ¶ ඉමානි අට්ඨාරස නිස්සග්ගියසික්ඛාපදානි ච. සමසත්තති ඛුද්දකාති –

‘‘සබ්බො භික්ඛුනිවග්ගොපි…පෙ… ද්වාවීසති භවන්ති හී’’ති. (උ. වි. 818-821) –

වුත්තා භික්ඛූනං භික්ඛුනීහි අසාධාරණාති ඉමෙහි බාවීසතිපාචිත්තියෙහි වජ්ජිතානි අවසෙසානි සත්තති පාචිත්තියානි ච උභයසාධාරණවසෙන පඤ්ඤත්තානි. පඤ්චසත්තති සෙඛියාපි චාති උභින්නං භික්ඛුභික්ඛුනීනං සමසික්ඛතා සාධාරණසික්ඛාපදානි සබ්බසො සතං, සත්තති, චත්තාරි ච හොන්තීති යොජනා.

සාධාරණාසාධාරණකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

837. ඉතොති සාධාරණාසාධාරණකථාය පරං. සබ්බගන්ති සබ්බසික්ඛාපදසාධාරණං. වදතො මෙති වදතො මම වචනං. නිබොධථාති නිසාමෙථ, එකග්ගචිත්තා හුත්වා සක්කච්චං සුණාථාති අත්ථො.

838-9. ‘‘විපත්ති ආපත්ති අනාපත්තී’’ති පදච්ඡෙදො. ‘‘ආණත්ති අඞ්ග’’න්ති පදච්ඡෙදො. වජ්ජකම්මපභෙදකන්ති වජ්ජපභෙදකං කම්මපභෙදකං. තිකද්වයන්ති කුසලත්තිකවෙදනාත්තිකද්වයං. සබ්බත්ථාති ඉදං පන සත්තරසවිධසබ්බසාධාරණලක්ඛණං. සබ්බත්ථ සබ්බෙසු සික්ඛාපදෙසු.

840. ඉධ ඉමස්මිං සත්තරසවිධෙ යං ලක්ඛණං පුබ්බෙ වුත්තනයං, යඤ්ච උත්තානං, තං සබ්බං වජ්ජෙත්වා අත්ථජොතනං අත්ථප්පකාසනං කරිස්සාමීති යොජනා.

841. නිදානං ¶ ¶ නාම රාජගහාදිසික්ඛාපදපඤ්ඤත්තිට්ඨානභූතානි සත්ත නගරානි, තං පුබ්බෙ දස්සිතන්ති අවසිට්ඨානි දස්සෙතුමාහ ‘‘පුග්ගලො’’තිආදි. පුග්ගලො නාම කතමො? යං යං භික්ඛුනිං, භික්ඛුඤ්ච ආරබ්භ සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං, අයං භික්ඛුනී ච භික්ඛු ච සික්ඛාපදපඤ්ඤත්තියා ආදිකම්මිකො පුග්ගලොති වුච්චතීති යොජනා.

842. ධනියාදයොති ආදි-සද්දෙන සම්බහුලා භික්ඛූ, වග්ගුමුදාතීරියා භික්ඛූ, සෙය්යසකො, උදායී, ආළවකා භික්ඛූ, ඡන්නො, මෙත්තියභූමජකා, දෙවදත්තො, අස්සජිපුනබ්බසුකා භික්ඛූ, ඡබ්බග්ගියා භික්ඛූ, උපනන්දො සක්යපුත්තො, අඤ්ඤතරො භික්ඛු, හත්ථකො සක්යපුත්තො, අනුරුද්ධො, සත්තරසවග්ගියා භික්ඛූ, චූළපන්ථකො, බෙලට්ඨසීසො, ආයස්මා ආනන්දො, සාගතත්ථෙරො, අරිට්ඨො භික්ඛු, ආයස්මා ආනන්දොති ඉමෙ එකවීසති සඞ්ගහිතා.

843. ථුල්ලනන්දාදයොති ආදි-සද්දෙන සුන්දරීනන්දා, ඡබ්බග්ගියා භික්ඛුනියො, අඤ්ඤතරා භික්ඛුනී, චණ්ඩකාළී, සම්බහුලා භික්ඛුනියො, ද්වෙ භික්ඛුනියොති ඡයිමෙ සඞ්ගහිතා. සබ්බෙති උභයපාතිමොක්ඛෙ ආදිකම්මිකා සබ්බෙ පුග්ගලා.

844. වත්ථූති වත්ථු නාම සුදින්නාදිනො තස්ස තස්සෙව පුග්ගලස්ස මෙථුනාදිකස්ස ච වත්ථුනො සබ්බප්පකාරෙන අජ්ඣාචාරො වීතික්කමො පවුච්චතීති යොජනා.

845-6. කෙවලා මූලභූතා පඤ්ඤත්ති. අනු ච අනුප්පන්නො ච සබ්බත්ථ ච පදෙසො ච අන්වනුප්පන්නසබ්බත්ථපදෙසා, තෙයෙව පදානි අන්වනුප්පන්නසබ්බත්ථපදෙසපදානි, තානි පුබ්බකානි යාසං පඤ්ඤත්තීනං තා අන්වනුප්පන්නසබ්බත්ථපදෙසපදපුබ්බිකා. තථෙව සා පඤ්ඤත්තීති යොජනා. අනුපඤ්ඤත්ති අනුප්පන්නපඤ්ඤත්ති සබ්බත්ථපඤ්ඤත්ති පදෙසපඤ්ඤත්ති හොති. එකතො උභතො පුබ්බා කථෙව ¶ සා පඤ්ඤත්තීති යොජනා. එකතොපදං උභතොපදඤ්ච පුබ්බමස්සාති එකතොඋභතොපුබ්බා, එකතොපඤ්ඤත්ති උභතොපඤ්ඤත්තීති වුත්තං හොති.

847. තත්ථ නවධාසු පඤ්ඤත්තීසු. පඤ්ඤත්ති නාම කතමාති ආහ ‘‘යො මෙථුන’’න්තිආදි. ‘‘යො භික්ඛු මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවෙය්යා’’ති ච ‘‘යො භික්ඛු අදින්නං ආදියෙය්යා’’ති ච එවමාදිකා සික්ඛාපදස්ස මූලභූතා පඤ්ඤත්ති හොතීති යොජනා.

848. ඉච්චෙවමාදිකාති ¶ ආදි-සද්දෙන ‘‘සික්ඛං අපච්චක්ඛාය දුබ්බල්යං අනාවිකත්වා’’ති ච ‘‘ගාමා වා අරඤ්ඤා වා’’ති ච එවමාදීනං සඞ්ගහො.

849. වජ්ජකෙ අනුප්පන්නෙයෙව පඤ්ඤත්තා අනුප්පන්නපඤ්ඤත්ති, සා අනුප්පන්නපඤ්ඤත්ති.

850-1. ගුණඞ්ගුණුපාහනසික්ඛාපදෙන සහ චම්මත්ථරණසික්ඛාපදඤ්ච ධුවන්හානං ධුවනහානසික්ඛාපදං, පඤ්චවග්ගෙන උපසම්පාදනසික්ඛාපදඤ්චාති එසා චතුබ්බිධා පඤ්ඤත්ති පදෙසපඤ්ඤත්ති නාමාති වුත්තාති යොජනා. මජ්ඣිමදෙසස්මිංයෙව හොතීති මජ්ඣිමදෙසස්මිංයෙව ආපත්තිකරා හොති. න අඤ්ඤතොති න අඤ්ඤත්ර පච්චන්තිමෙසු ජනපදෙසු දෙසන්තරෙ ඨානෙ.

852. ඉතොති චතුබ්බිධපදෙසපඤ්ඤත්තිතො. එත්ථාති ඉමස්මිං පඤ්ඤත්තිභෙදෙ. සාධාරණදුකාදිකන්ති සාධාරණපඤ්ඤත්ති අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, එකතොපඤ්ඤත්ති උභතොපඤ්ඤත්තීති දුකද්වයං. අත්ථතො එකමෙවාති අත්ථතො අඤ්ඤමඤ්ඤසමානමෙව. විපත්තාපත්තානාපත්තිවිනිච්ඡයො විත්ථාරිතොති ඉධ න දස්සිතො. අයං පනෙත්ථ සඞ්ඛෙපො – විපත්තීති සීලආචාරදිට්ඨිආජීවවිපත්තීනං ¶ අඤ්ඤතරා. ආපත්තීති පුබ්බපයොගාදිවසෙන ආපත්තිභෙදො. අනාපත්තීති අජානනාදිවසෙන අනාපත්ති.

853. ආපත්ති පන සාණත්තිකාපි හොති, අනාණත්තිකාපි හොතීති යොජනා. ‘‘ආණත්තීති ච නාමෙසා ආණාපනා’’ති ඉමිනා ආණත්ති-සද්දස්ස සභාවසාධාරණත්තාති ඉධාහ.

854. සබ්බසික්ඛාපදෙසුපි සබ්බාසං ආපත්තීනං සබ්බො පන අඞ්ගභෙදොපි විභාවිනා ඤාතබ්බොති යොජනා.

856. ‘‘සා ච අක්රියසමුට්ඨානා’’ති පදච්ඡෙදො. කායෙන, වාචාය වා දසාහබ්භන්තරෙ අතිරෙකචීවරස්ස අනධිට්ඨානෙන නිස්සග්ගියපාචිත්තියං හොතීති ‘‘පඨමෙ කථිනෙ වියා’’ති උදාහරණං කතං.

857. ක්රියාක්රියතො හොතීති කිරියතො ච අකිරියතො ච හොති. තත්ථ උදාහරණමාහ ‘‘චීවරග්ගහණෙ ¶ වියා’’ති. අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා හත්ථතො චීවරග්ගහණං ක්රියා, පාරිවත්තකස්ස අදානං අක්රියාති එවං කිරියාය චෙව අකිරියාය ච ඉමං ආපජ්ජති.

858. සියා පන කරොන්තස්ස අකරොන්තස්සාති යා පන ආපත්ති සියා කරොන්තස්ස, සියා අකරොන්තස්ස හොති, අයං සියා කිරියතො, සියා අකිරියතො සමුට්ඨාති. සියාති ච කදාචි-සද්දත්ථෙ නිපාතො. අත්රොදාහරණමාහ ‘‘රූපියොග්ගහණෙ වියා’’ති. රූපියස්ස උග්ගහණෙ, උග්ගණ්හාපනෙ සියා කදාචි කිරියතො සමුට්ඨාති, උපනික්ඛිත්තස්ස සාදියනෙ කායවාචාහි කාතබ්බස්ස අකරණෙන කදාචි අකරොන්තස්ස හොතීති.

859. යා ¶ කරොතො අකුබ්බතො, කදාචි කරොන්තස්ස ච හොති, සා ආපත්ති සියා කිරියාකිරියතො, සියා කිරියතොපි ච හොතීති යොජනා. ‘‘කුටිකාරාපත්ති වියා’’ති වත්තබ්බං. සා හි වත්ථුං දෙසාපෙත්වා පමාණාතික්කන්තං කරොතො කිරියතො සමුට්ඨාති, අදෙසාපෙත්වා පමාණාතික්කන්තං, පමාණයුත්තං වා කරොතො කිරියාකිරියතො සමුට්ඨාති.

861. යතො ආපත්තිතො. අයං ආපත්ති. සඤ්ඤාය කරණභූතාය විමොක්ඛො එතායාති සඤ්ඤාවිමොක්ඛා. එත්ථ ච වීතික්කමසඤ්ඤා අවිජ්ජමානාපි ආපත්තියා විමුච්චනස්ස සාධකතමට්ඨෙන ගහිතා. යථා වුට්ඨියා අභාවෙන ජාතං දුබ්භික්ඛං ‘‘වුට්ඨිකත’’න්ති වුච්චති, එවංසම්පදමිදං වෙදිතබ්බං. අයං සචිත්තකාපත්ති.

862-4. ඉතරා පන අචිත්තකාපත්ති. වීතික්කමසඤ්ඤාය අභාවෙන නත්ථි විමොක්ඛො එතායාති නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛා. සුචිත්තෙන සවාසනකිලෙසප්පහානෙන, සකලලොකියලොකුත්තරකුසලසම්පයොගෙන ච සුන්දරචිත්තෙන භගවතා පකාසිතා සබ්බාව ආපත්ති චිත්තස්ස වසෙන දුවිධා සියුන්ති යොජනා. සචිත්තකසමුට්ඨානවසෙන පනාති සචිත්තකසමුට්ඨානවසෙනෙව. සචිත්තකමිස්සකවිවජ්ජනත්ථාය පන-සද්දො එවකාරත්ථො වුත්තො.

යා සචිත්තකෙහි වා අචිත්තකමිස්සකසමුට්ඨානවසෙන වා සමුට්ඨාති, අයං අචිත්තකා.

865. සුවිජ්ජෙනාති සොභමානාහි තීහි විජ්ජාහි වා අට්ඨහි වා විජ්ජාහි සමන්නාගතත්තා ¶ සුවිජ්ජෙන. අනවජ්ජෙනාති සවාසනකිලෙසාවජ්ජරහිතත්තා අනවජ්ජෙන භගවතා ¶ . ලොකපණ්ණත්තිවජ්ජතො ලොකපණ්ණත්තිවජ්ජවසෙන සබ්බාව ආපත්තියො වජ්ජවසෙන දුවිධා දුකා වුත්තාති යොජනා.

866. යස්සා සචිත්තකෙ පක්ඛෙ, චිත්තං අකුසලං සියාති යස්සා සචිත්තකාචිත්තකසමුට්ඨානාය අචිත්තකාය සුරාපානාදිආපත්තියා සචිත්තකසමුට්ඨානපක්ඛෙ චිත්තං අකුසලමෙව හොති, අයං ලොකවජ්ජා නාමාති අත්ථො. යස්සා පන සචිත්තකසමුට්ඨානාය පඨමපාරාජිකාදිආපත්තියා චිත්තං අකුසලමෙව හොති, තස්සා ලොකවජ්ජතාය වත්තබ්බමෙව නත්ථි. අචිත්තකාපි වා ආපත්ති සචිත්තකපක්ඛෙ කුසලචිත්තෙ සති ලොකවජ්ජතාය සිද්ධාය අචිත්තකපක්ඛෙපි ලොකවජ්ජො හොති, කිමඞ්ගං පන අකුසලචිත්තෙනෙව ආපජ්ජිතබ්බාය ආපත්තියා ලොකවජ්ජතාති සා විසුං න වුත්තා.

යස්මා පන පණ්ණත්තිවජ්ජාය වත්ථුවීතික්කමවජ්ජා සියා කුසලං, සියා අබ්යාකතං, තස්මා තස්සා සචිත්තකපක්ඛෙ චිත්තං කුසලමෙවාති අයං නියමො නත්ථීති ආහ ‘‘සෙසා පණ්ණත්තිවජ්ජකා’’ති. ‘‘පණ්ණත්තිවජ්ජකා’’ති ඉමිනා ච ලක්ඛණෙන වත්ථුවිජානනචිත්තෙන සචිත්තකපක්ඛෙ චිත්තං සියා කුසලං, සියා අකුසලං, සියා අබ්යාකතං, තස්මා තස්සා සචිත්තකපක්ඛෙ චිත්තං අකුසලමෙවාති අයං නියමො නත්ථීති ආහ.

867. කායද්වාරෙන ආපජ්ජිතබ්බා කායකම්මං. උභයත්ථ ආපජ්ජිතබ්බා තදුභයං කායකම්මං වචීකම්මං. මනොද්වාරෙ ආපත්ති නාම නත්ථීති මනොකම්මං න වුත්තං. ‘‘මනොද්වාරෙ ආපත්ති නාම නත්ථීති ච ඉදං යෙභුය්යවසෙන වුත්තං උපනික්ඛිත්තසාදියනාදීසු මනොද්වාරෙපි ආපත්තිසම්භවතො’’ති ආචරියා.

868-9. කුසලාදිතිකද්වයන්ති ¶ කුසලත්තිකඤ්චෙව වෙදනාත්තිකඤ්ච. ආපත්තිං ආපජ්ජන්තො කුසලාකුසලචිත්තො, තථා අබ්යාකතචිත්තො වා හුත්වා ආපජ්ජතීති යොජනා.

දුක්ඛාදිසංයුතොති ආදි-සද්දෙන උපෙක්ඛාවෙදනාසමඞ්ගිනො සඞ්ගහො. එවං සන්තෙපි සබ්බසික්ඛාපදෙසු අකුසලචිත්තවසෙන එකං චිත්තං, කුසලාබ්යාකතවසෙන ද්වෙ චිත්තානි, සබ්බෙසං වසෙන තීණි චිත්තානි. දුක්ඛවෙදනාවසෙන එකා වෙදනා, සුඛඋපෙක්ඛාවසෙන ද්වෙ, සබ්බාසං වසෙන ¶ තිස්සො වෙදනාති අයමෙව භෙදො ලබ්භති, න අඤ්ඤො භෙදො.

කුසලත්තිකං සචෙපි ගහිතං, න පන සබ්බෙසමෙව චිත්තානං වසෙන ලබ්භති, අථ ඛො ආපත්තිසමුට්ඨාපකානං බාත්තිංසචිත්තානමෙව වසෙන ලබ්භති. බාත්තිංසෙව හි චිත්තානි ආපත්තිසමුට්ඨාපකානි. ද්වාදස අකුසලානි, අට්ඨ කාමාවචරකුසලානි, දස කාමාවචරකිරියචිත්තානි, කුසලතො, කිරියතො ච ද්වෙ අභිඤ්ඤාචිත්තානි චාති එවං බාත්තිංසචිත්තෙහි සමුට්ඨිතාපි ආපත්ති අකුසලා වා හොති අබ්යාකතා වා, නත්ථි ආපත්ති කුසලං. යථාහ සමථක්ඛන්ධකෙ ‘‘ආපත්තාධිකරණං සියා අකුසලං සියා අබ්යාකතං, නත්ථි ආපත්තාධිකරණං කුසල’’න්ති (චූළව. 222; පරි. 303). අයං පන පාඨො පණ්ණත්තිවජ්ජංයෙව සන්ධාය වුත්තො, න ලොකවජ්ජං. යස්මිඤ්හි පථවිඛණනභූතගාමපාතබ්යතාදිකෙ ආපත්තාධිකරණෙ කුසලචිත්තං අඞ්ගං හොති, තස්මිඤ්ච සති න සක්කා වත්තුං ‘‘නත්ථි ආපත්තාධිකරණං කුසල’’න්ති. තස්මා නයිදං අඞ්ගපහොනකචිත්තං සන්ධාය වුත්තං. යං තාව ආපත්තාධිකරණං ලොකවජ්ජං, තං එකන්තතො අකුසලමෙව. තත්ථ ‘‘සියා අකුසල’’න්ති විකප්පො නත්ථි. යං පන පණ්ණත්තිවජ්ජං, තං යස්මා සඤ්චිච්ච ‘‘ඉමං ආපත්තිං වීතික්කමාමී’’ති වීතික්කමන්තස්සෙව අකුසලං ¶ හොති, අසඤ්චිච්ච පන කිඤ්චි අජානන්තස්ස සහසෙය්යාදිවසෙන ආපජ්ජනතො අබ්යාකතං හොති, තස්මා තත්ථ සඤ්චිච්චාසඤ්චිච්චවසෙන ඉමං විකප්පභාවං සන්ධාය ඉදං වුත්තං ‘‘ආපත්තාධිකරණං සියා අකුසලං සියා අබ්යාකතං, නත්ථි ආපත්තාධිකරණං කුසල’’න්ති. සචෙ පන ‘‘යං කුසලචිත්තො ආපජ්ජති, ඉදං වුච්චති ආපත්තාධිකරණං කුසල’’න්ති වදෙය්ය, අචිත්තකානං එළකලොමපදසොධම්මාදිසමුට්ඨානානම්පි කුසලචිත්තං ආපජ්ජෙය්ය, න ච තත්ථ විජ්ජමානම්පි කුසලචිත්තං ආපත්තියා අඞ්ගං, කායවචීවිඤ්ඤත්තිවසෙන පන චලිතපවත්තානං කායවාචානං අඤ්ඤතරමෙව අඞ්ගං, තඤ්ච රූපක්ඛන්ධපරියාපන්නත්තා අබ්යාකතන්ති.

870. ඉදං තු ලක්ඛණන්ති ඉදං නිදානාදිසාධාරණවිනිච්ඡයලක්ඛණං.

871. ‘‘තරු’’න්තිආදිගාථා පුබ්බෙ වුත්තත්ථාව. අයං පන විසෙසො – තත්ථ ‘‘ද්වයඞ්කුර’’න්ති වුත්තං, ඉධ ‘‘චතුස්සිඛ’’න්ති. තත්ථ ‘‘ද්වයඞ්කුර’’න්ති ලොකවජ්ජපණ්ණත්තිවජ්ජානං ගහණං ¶ , ඉධ චතුස්සිඛන්ති චතුන්නං විපත්තීනං. චත්තාරො සීඛා අඞ්කුරා එතස්සාති විග්ගහො. තත්ථ විපත්ති ‘‘සත්තඵල’’න්ති සත්තඵලෙසු අන්තොගධා, ඉධ විපත්තිට්ඨානෙ වජ්ජං ගහෙත්වා සත්තඵලානි.

872. අනුත්තරතං ගතං අත්තනා උත්තරස්ස උත්තමස්ස කස්සචි අවිජ්ජමානත්තා ඉමං උත්තරං උත්තරං නාම පකරණං යො ථෙරනවමජ්ඣිමෙසු අඤ්ඤතරො පරියාපුණාති පාඨස්ස පගුණවාචුග්ගතකරණෙන අධීයති, පරිපුච්ඡති අත්ථඤ්ච අත්ථවණ්ණනං සුත්වා සක්කච්චං උග්ගහෙත්වා මනසා පෙක්ඛිත්වා පඤ්ඤාය සුප්පටිවිජ්ඣිත්වා ධාරෙති, සො ච භික්ඛු ච-සද්දෙන එවමෙව විනයවිනිච්ඡයෙ යො භික්ඛු යුත්තො, සො ච කායවාචවිනයෙ කායවාචාවීතික්කමානං විනයනෙ සංවරණෙ ¶ විනයෙ විනයපිටකෙ අනුත්තරතං උපයාති අත්තනො උත්තරිතරස්ස අවිජ්ජමානතං උපගච්ඡති. එත්ථ කාරණමාහ ‘‘උත්තරතො’’ති, පගුණවාචුග්ගතකරණෙන අධීතෙන අත්ථවණ්ණනං සුත්වා ධාරණෙන සුට්ඨු ධාරිතෙන ඉමිනා උත්තරපකරණෙන හෙතුභූතෙනාති අත්ථො.

873. පරිවාරෙ මුඛාගතා කත්ථපඤ්ඤත්තිවාරාදයො අට්ඨ වාරා, තෙයෙව පච්චය-සද්දෙන යොජෙත්වා වුත්තා අට්ඨපච්චයවාරාති විභඞ්ගද්වයෙ විසුං විසුං දස්සිතා සොළස පරිවාරා අස්සාති සොළසපරිවාරො, තස්ස සොළසපරිවාරස්ස. සබ්බං සඞ්කලනං නයන්ති සබ්බෙසං වුත්තානං සඞ්කලනනයානං සඞ්ගහෙතබ්බතො සබ්බං සඞ්කලභෙදනං නයං.

875. කායිකා ඡබ්බිධාති පඨමපාරාජිකාපත්ති, කුටිකරණෙ පයොගෙ දුක්කටාපත්ති, එකං පිණ්ඩං අනාගතෙ ථුල්ලච්චයාපත්ති, තස්මිං ආගතෙ සඞ්ඝාදිසෙසාපත්ති, විකාලභොජනෙ පාචිත්තියාපත්ති, පඨමපාටිදෙසනීයාපත්තීති ඡබ්බිධා.

තථා වාචසිකාපි චාති චතුත්ථපාරාජිකා, කුටියා කාරාපනෙ පුබ්බගතියො, පදසොධම්මපාචිත්තියං, දවකම්යතාය හීනෙන ඛුංසනං, තස්ස දුබ්භාසිතන්ති තථා ඡබ්බිධා.

ඡාදෙන්තස්ස ¶ ච තිස්සොති භික්ඛුනියා වජ්ජපටිච්ඡාදිකාය පාරාජිකං, භික්ඛුනො සඞ්ඝාදිසෙසඡාදනෙ පාචිත්තියං, අත්තනො දුට්ඨුල්ලච්ඡාදනෙ දුක්කටන්ති තිස්සො ච.

පඤ්ච ¶ සංසග්ගපච්චයාති කායසංසග්ගෙ භික්ඛුනියා පාරාජිකං, භික්ඛුනො සඞ්ඝාදිසෙසො, කායෙන කායපටිබද්ධෙ ථුල්ලච්චයං, නිස්සග්ගියෙන කායපටිබද්ධෙ දුක්කටං, අඞ්ගුලිපතොදකෙ පාචිත්තියන්ති කායසංසග්ගපච්චයා පඤ්ච ආපත්තියො.

877. භික්ඛුනියා වජ්ජපටිච්ඡාදිකාය පාරාජිකං, භික්ඛුස්ස සඞ්ඝාදිසෙසපටිච්ඡාදකස්ස පාචිත්තියන්ති දුට්ඨුල්ලච්ඡාදනෙ දුවෙ.

879. ‘‘ගාමන්තරෙ චතස්සොවා’’තිආදි පටිනිද්දෙසතො ච විඤ්ඤායති.

885. යා පන භික්ඛුනී රත්තන්ධකාරෙ අප්පදීපෙ හත්ථපාසෙ පුරිසෙන සද්ධිං යදි සල්ලපෙය්ය, තස්සා පාචිත්ති. දූරෙ ඨිතා හත්ථපාසං විජහිත්වා ඨිතා වදෙය්ය චෙ, දුක්කටමෙවාති යොජනා.

886. යා පන භික්ඛුනී ඡන්නෙ පටිච්ඡන්නට්ඨානෙ දිවා පුරිසෙන සද්ධිං අස්ස පුරිසස්ස හත්ථපාසෙ ඨිතා වදෙය්ය සල්ලපෙය්ය, තස්සා පාචිත්ති. හත්ථපාසං විජහිත්වා වදෙය්ය චෙ, දුක්කටමෙවාති යොජනා.

891. සනිස්සග්ගා ච පාචිත්තීති නිස්සජ්ජනවිනයකම්මසහිතායෙව පාචිත්ති.

898. සමානසංවාසකභූමි ¶ නාම පකතත්තස්ස භික්ඛුනො සමානලද්ධිකස්ස එකසීමායං ඨිතභාවො. නානාපදං පුබ්බං එතිස්සාති නානාපදපුබ්බිකා, නානාසංවාසකභූමීති අත්ථො ¶ . උක්ඛිත්තනානාලද්ධිකනානාසීමගතා නානාසංවාසකභූමි. ඉමා ද්වෙයෙව සංවාසකභූමියො හි මහෙසිනා කාරුණිකෙන වුත්තාති යොජනා.

899. දුවින්නන්ති පාරිවාසිකමානත්තචාරීනං ද්වින්නං පුග්ගලානං. ද්වයාතීතෙනාති කාමසුඛල්ලිකානුයොගඅත්තකිලමථානුයොගසඞ්ඛාතං අන්තද්වයං අතික්කම්ම මජ්ඣිමාය පටිපදාය ඨිතෙන. අථ වා සස්සතුච්ඡෙදද්වයං අතික්කන්තෙන.

900. ‘‘ද්වඞ්ගුලපබ්බපරමං ආදාතබ්බ’’න්ති ච තථෙව ‘‘ද්වඞ්ගුලං වා දුමාසං වා’’ති ච ද්වඞ්ගුලා දුවෙ පඤ්ඤත්තාති යොජනා.

905. ආණත්තියා මනුස්සමාරණං, ආණත්තියා අදින්නාදානම්පීති යොජනා.

907. තිස්සො ඔභාසනායිමාති ඉමා තිස්සො මෙථුනාධිප්පායප්පකාසනා.

908. සඞ්ඝාදිසෙසො එව සඞ්ඝාදිසෙසතා.

910. වනප්පති නාම පුප්ඵං විනා ඵලන්තී නිග්රොධඋදුම්බරඅස්සත්ථපිලක්ඛකාදිරුක්ඛජාති, ඉධ පන වනජෙට්ඨො රක්ඛිතගොපිතචෙතියරුක්ඛො වනප්පතීති අධිප්පායො. ථුල්ලතාති ථුල්ලච්චයං.

912. විස්සට්ඨීති විස්සජ්ජි සම්භවධාතු. ඡඩ්ඩනෙති උපක්කමිත්වා මොචනෙ. ‘‘හරිතෙ උච්චාරං පස්සාවං ඡඩ්ඩනෙ’’ති පදච්ඡෙදො.

913. කිං පමාණමෙතාසන්ති කිත්තකා.

915. භික්ඛු ¶ ¶ භික්ඛුනියා සද්ධින්ති එත්ථ භික්ඛූති සාමිවචනප්පසඞ්ගෙ පච්චත්තං, භික්ඛුනොති අත්ථො. ගාථාබන්ධවසෙන වා වණ්ණලොපො.

922. ‘‘යාවතතියකෙ තිස්සො ආපත්තියො’’ති (පරි. අට්ඨ. 476 අත්ථතො සමානං) පදස්ස නිද්දෙසෙ ‘‘ථුල්ලච්චයං සියා සඞ්ඝ-භෙදකස්සානුවත්තිනො’’ති පඨන්ති. ‘‘තිණ්ණං සඞ්ඝභෙදානුවත්තාකානං කොකාලිකාදීනං සඞ්ඝාදිසෙසො’’ති අට්ඨකථායං වුත්තත්තා තථා පාඨො න ගහෙතබ්බො.

923. යාවතතියකෙති තිණ්ණං පූරණී තතියා, කම්මවාචා, යාවතතියාය කම්මවාචාය පරියොසානෙ ආපජ්ජිතබ්බා ආපත්ති යාවතතියකා නාම.

926. ‘‘අවස්සුතස්ස…පෙ… කිඤ්චී’’ති ඉදං ගරුකාපත්තියා වත්ථුදස්සනං. ‘‘සබ්බං මංසං අකප්පිය’’න්ති ඉදං ථුල්ලච්චයදුක්කටානං වත්ථුදස්සනං.

927. ‘‘විඤ්ඤාපෙත්වාන…පෙ… භොජනම්පි චා’’ති ඉදං පාටිදෙසනීයවත්ථුදස්සනං. ‘‘ලසුණම්පි චා’’ති ඉදං පාචිත්තියවත්ථුදස්සනං. ‘‘එකතො අජ්ඣොහරන්තියා’’ති පදච්ඡෙදො.

930. රත්තචිත්තෙන ඉත්ථියා අඞ්ගජාතං ඔලොකෙන්තස්ස දුක්කටං වුත්තන්ති යොජනා.

931. සම්මාවත්තනාව සම්මාවත්තනකා. තෙචත්තාලීස වත්තනා ද්වාසීතික්ඛන්ධකවත්තානං පරිපූරණට්ඨානෙ දස්සිතා.

932. අදස්සනඅපටිකම්මෙ ආපන්නාපත්තියා දුවෙ පුග්ගලා, පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගෙ ආපන්නාපත්තියා එකොති ඉමෙ තයො උක්ඛිත්තපුග්ගලා.

934. දූසකොති ¶ භික්ඛුනිදූසකො. කණ්ටකොති කණ්ටකසාමණෙරො.

937. දදෙය්යච්චෙවමාදිකාති ¶ ඤත්තිකාලෙ ‘‘සඞ්ඝො දදෙය්යා’’තිආදිභෙදා ඤත්තිකප්පනා, ඤත්තිකිරියාති අත්ථො. දෙති සඞ්ඝො කරොතීතිආදීති කම්මවාචාකාලෙ ‘‘සඞ්ඝො දෙතී’’ති වා ‘‘කරොතී’’ති වා ආදිභෙදා වචනකම්මස්ස අනිට්ඨිතත්තා විප්පකතපච්චුප්පන්නං නාම සියා.

938. දින්නං කතං පනිච්චාදීති කම්මවාචාය නිට්ඨිතාය ‘‘දින්නං සඞ්ඝෙනා’’ති වා ‘‘කතං සඞ්ඝෙනා’’ති වාතිආදිවචනං අතීතකරණං නාම සියා.

‘‘කාරණෙහි පන ද්වීහි, සඞ්ඝො භිජ්ජති නඤ්ඤථා’’ති කස්මා වුත්තං, නනු ‘‘පඤ්චහුපාලි, ආකාරෙහි සඞ්ඝො භිජ්ජති. කතමෙහි පඤ්චහි? කම්මෙන, උද්දෙසෙන, වොහරන්තො, අනුස්සාවනෙන, සලාකග්ගාහෙනා’’ති (පරි. 458) වුත්තත්තා, අට්ඨකථායඤ්ච (පරි. අට්ඨ. 458) ‘‘පඤ්චහි කාරණෙහී’’ති වචනතො ච ඉධ ඉමෙහි ද්වීහෙව කාරණෙහි සඞ්ඝභෙදකථනං අයුත්තන්ති? වුච්චතෙ – නායුත්තං පුබ්බපයොගකාරකවසෙන වුත්තත්තා. තථා හි අට්ඨකථායං –

‘‘කම්මෙනාති අපලොකනාදීසු චතූසු කම්මෙසු අඤ්ඤතරෙන කම්මෙන. උද්දෙසෙනාති පඤ්චසු පාතිමොක්ඛුද්දෙසෙසු අඤ්ඤතරෙන උද්දෙසෙන. වොහරන්තොති කථයන්තො, තාහි තාහි උපපත්තීහි ‘අධම්මං ධම්මො’තිආදීනි අට්ඨාරස භෙදකරවත්ථූනි දීපෙන්තො. අනුස්සාවනෙනාති ‘නනු තුම්හෙ ජානාථ මය්හං උච්චාකුලා පබ්බජිතභාවං, බහුස්සුතභාවඤ්ච, මාදිසො ¶ නාම උද්ධම්මං උබ්බිනයං සත්ථුසාසනං කරෙය්යාති චිත්තෙ උප්පාදෙතුං තුම්හාකං යුත්තං, කිං මය්හං අවීචි නීලුප්පලවනමිව සීතලො, කිමහං අපායතො න භායාමී’තිආදිනා නයෙන කණ්ණමූලෙ වචීභෙදං කත්වා අනුස්සාවනෙන. සලාකග්ගාහෙනාති එවං අනුස්සාවෙත්වා තෙසං චිත්තං උපත්ථම්භෙත්වා අනිවත්තිධම්මෙ කත්වා ‘ගණ්හථ ඉමං සලාක’න්ති සලාකග්ගාහෙන.

‘‘එත්ථ ච කම්මමෙව, උද්දෙසො වා පමාණං, වොහාරානුස්සාවනසලාකග්ගාහා පන පුබ්බභාගා. අට්ඨාරසවත්ථුදීපනවසෙන හි වොහරන්තෙ තත්ථ රුචිජනනත්ථං අනුස්සාවෙත්වා සලාකාය ගහිතායපි අභින්නොව හොති සඞ්ඝො. යදා පන එවං චත්තාරො වා අතිරෙකෙ වා ¶ සලාකං ගාහෙත්වා ආවෙණිකං කම්මං වා උද්දෙසං වා කරොති, තදා සඞ්ඝො භින්නො නාම හොතී’’ති (පරි. අට්ඨ. 458) –

වුත්තත්තා සලාකග්ගාහකම්මානි ද්වෙ පධානකාරණානීති ඉධ තානෙව දස්සිතානි.

නනු ච සලාකග්ගාහොපි සඞ්ඝභෙදස්ස පුබ්බභාගො වුත්තො, උද්දෙසකම්මානෙව පධානභාවෙන වුත්තානි, තස්මා කථමස්ස සලාකග්ගාහස්ස පධානකාරණභාවොති? වුච්චතෙ – උද්දෙසකම්මානිපි සලාකග්ගාහෙ සිද්ධෙ අවස්සම්භවනතො අත්ථසාධනපයොගෙන විනා අසිද්ධානෙව හොන්තීති සො පධානභාවෙන ඉධ ගහිතො, උද්දෙසො පන පඤ්ඤත්තකම්මපුබ්බඞ්ගමත්තා කම්මෙනෙව සඞ්ගහිතොති ඉධ විසුං න වුත්තොති දට්ඨබ්බං.

941. පයුත්තායුත්තවාචායාති ¶ පච්චයුප්පාදනත්ථාය පයුත්තා ච සා සක්යපුත්තියභාවස්ස අයුත්තා අනනුරූපා චාති පයුත්තායුත්තා, සායෙව වාචාති පයුත්තායුත්තවාචා, තාය.

944. යා භික්ඛුනී විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජති, තස්සා ච පාටිදෙසනීයං සියාති යොජනා.

946. ‘‘දසසතානී’’තිආදිගාථාය රත්තීනන්ති එත්ථ ‘‘සත’’න්ති සෙසො. ඡාදනකිරියාය අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. දසසතානි ආපත්තියො රත්තීනං සතං ඡාදෙත්වාති යොජනා. එවං කත්තබ්බයොජනායං –

‘‘දස සතං රත්තිසතං, ආපත්තියො ඡාදයිත්වාන;

දස රත්තියො වසිත්වාන, මුච්චෙය්ය පාරිවාසිකො’’ති. (පරි. 477) –

අයං පරිවාරගාථාපමාණං. එකදිවසං සතංසඞ්ඝාදිසෙසාපත්තියො ආපජ්ජිත්වා දසදිවසෙ ඡාදනවසෙන සතංදිවසෙ සහස්සසඞ්ඝාදිසෙසාපත්තියො ඡාදයිත්වාති අත්ථො. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපත්ථො – යො ¶ දසදිවසෙ සතං සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්තියො ආපජ්ජිත්වා දසදිවසෙ පටිච්ඡාදෙති, තෙන රත්තිසතං ආපත්තිසහස්සං පටිච්ඡාදිතං හොතීති. දස රත්තියො වසිත්වානාති ‘‘සබ්බාව තා ආපත්තියො දසාහපටිච්ඡන්නා’’ති පරිවාසං යාචිත්වා දස රත්තියො වසිත්වාති අත්ථො. මුච්චෙය්ය පාරිවාසිකොති පරිවාසං වසන්තො භික්ඛු අත්තනා වසිතබ්බපරිවාසතො මුච්චෙය්ය, මුත්තො භවෙය්යාති අත්ථො.

947. පාරාජිකානි අට්ඨෙවාති අග්ගහිතග්ගහණෙන. තෙවීස ගරුකාති භික්ඛූහි අසාධාරණා භික්ඛුනීනං දස, භික්ඛුනීහි ¶ අසාධාරණා භික්ඛූනං ඡ, උභින්නං සාධාරණා සත්තාති එවං තෙවීස සඞ්ඝාදිසෙසා.

948. වුත්තානීති යථාවුත්තානි නිස්සග්ගියානි. ද්වෙචත්තාලීස හොන්තීති භික්ඛුවිභඞ්ගාගතා තිංස, භික්ඛූහි අසාධාරණා භික්ඛුනීනං ආදිතො ද්වාදස චාති ද්වාචත්තාලීස නිස්සග්ගියානි හොන්ති. අට්ඨාසීතිසතං පාචිත්තියා පුබ්බෙ දස්සිතාව.

949. සුසික්ඛෙනාති සුට්ඨු සික්ඛිතඅධිසීලාදිතිවිධසික්ඛෙන භගවතා.

950. සුපඤ්ඤෙනාති සොභණා දසබලචතුවෙසාරජ්ජඡඅසාධාරණාදයො පඤ්ඤා යස්ස සො සුපඤ්ඤො, තෙන. යසස්සිනාති අට්ඨඅරියපුග්ගලසමූහසඞ්ඛාතපරිවාරයසා ච සබ්බලොකබ්යාපකගුණඝොසසඞ්ඛාතකිත්තියසා ච තෙන සමන්නාගතත්තා යසස්සිනා. අඩ්ඪුඩ්ඪානි සතානි භවන්තීති යථාදස්සිතගණනාය පිණ්ඩවසෙන පඤ්ඤාසාධිකානි තීණි සතානි භවන්තීති අත්ථො. සුපඤ්ඤෙන යසස්සිනා ගොතමෙන පඤ්ඤත්තානි සබ්බානි සික්ඛාපදානි අඩ්ඪුඩ්ඪානි සතානි භවන්තීති යොජනා.

951. එතෙසු සික්ඛාපදෙසු යො සාරභූතො විනිච්ඡයො වත්තබ්බො, සො සකලො මයා සමාසෙන සබ්බථා සබ්බාකාරෙන වුත්තොති යොජනා.

953. තස්මාති මයා විචාරෙත්වා වුත්තත්තාව. අත්ථෙති වචනත්ථභාවත්ථාදිභෙදෙ අත්ථෙ වා. අක්ඛරබන්ධෙ ¶ වාති අක්ඛරසඞ්ඛාතපදබන්ධෙ වා. විඤ්ඤාසස්ස කමෙපි වාති උද්දෙසවසෙන ගන්ථනික්ඛෙපස්ස කමෙපි. කඞ්ඛා න කාතබ්බාති ‘‘යථාඅධිප්පෙතස්ස ¶ ඉදං වාචකං නු ඛො, අවාචක’’න්ති වා ‘‘ඉදමයුත්තං නු ඛො, යුත්ත’’න්ති වා ‘‘ඉදමධිකං නු ඛො, ඌන’’න්ති වා ‘‘ඉදමඝට්ටිතක්කමං නු ඛො, ඝට්ටිතක්කම’’න්ති වා ‘‘ඉදං විරුද්ධසමයං නු ඛො, අවිරුද්ධසමය’’න්ති වා ‘‘ඉදං දුරුත්තං නු ඛො, සුවුත්ත’’න්ති වා ‘‘ඉදං සත්ථකං නු ඛො, නිරත්ථක’’න්ති වා කඞ්ඛා විමති යෙන කෙනචි න කාතබ්බා. බහුමානතාති ‘‘විනයො සංවරත්ථායා’’තිආදිනා (පරි. 366) නිද්දිට්ඨපයොජනපරම්පරාය මූලකාරණත්තා මහතී සම්මානා කාතබ්බාති අත්ථො.

954. යො භික්ඛු සඋත්තරං උත්තරපකරණෙන සහිතං විනයස්සවිනිච්ඡයං නාම පකරණං ජානාති ධම්මතො චෙව අත්ථතො ච විනිච්ඡයතො ච සබ්බථා අවබුජ්ඣති, සො භික්ඛු අත්තනා සික්ඛිතබ්බාය සික්ඛාය සබ්බසො විඤ්ඤාතත්තා සික්ඛාපකෙන ආචරියෙන විනාපි සික්ඛිතුං සමත්ථොති. නිස්සයං විමුඤ්චිත්වාති ආචරියුපජ්ඣායෙ නිස්සාය වාසං මුඤ්චිත්වා. යථාකාමඞ්ගතො සියාති යාදිසා යාදිසා අත්තනා ගාමිතා, තත්ථ තත්ථ ගමනාරහො භවෙය්යාති අත්ථො.

955. නිස්සයං දාතුකාමෙන. සහ විභඞ්ගෙන සවිභඞ්ගං. සහ මාතිකාය සමාතිකං. ඉදං සඋත්තරං විනයවිනිච්ඡයපකරණං සුට්ඨු වාචුග්ගතං කත්වා ගන්ථතො සුට්ඨු පගුණං වාචුග්ගතං කත්වා අත්ථතො, විනිච්ඡයතො ච සම්මා ජානිත්වා එවං දාතබ්බන්ති යොජනා.

956-7. යො භික්ඛු ඉමං සඋත්තරං විනයවිනිච්ඡයපකරණං වාචාය පඨති, මනසා චින්තෙති, අඤ්ඤෙහි වුච්චමානං සුණාති, අත්ථං පරිපුච්ඡති, පරං වාචෙති, නිච්චං අත්ථං උපපරික්ඛති යථාපරිපුච්ඡිතමත්ථං හෙතුඋදාහරණපවත්තිවසෙන උපගන්ත්වා සමන්තතො ¶ ඉක්ඛති පඤ්ඤාය නියමෙති වවත්ථපෙති, තස්ස පන භික්ඛුස්ස විනයනිස්සිතා සබ්බෙව අත්ථා ආපත්තානාපත්තිකප්පියාකප්පියාදිපභෙදා සබ්බෙ අත්ථා හත්ථෙ ආමලකං විය කරතලෙ අමලමණිරතනං විය උපට්ඨහන්ති පාකටා භවන්තීති යොජනා. නත්ථි එතස්ස මලන්ති අමලං, අමලමෙව ආමලකන්ති මණිරතනං වුච්චති.

958. නත්ථි එතෙසං බුද්ධීති අබුද්ධී, අබුද්ධී ච තෙ ජනා චාති අබුද්ධිජනා, අබුද්ධිජනානං ¶ සාරං අවසාරං ඔසීදනං දදාති ආදදාති කරොතීති අබුද්ධිජනසාරදං, බුද්ධිවිරහිතානං අගාධං ගම්භීරං. තෙහි අලද්ධපතිට්ඨං අමතසාගරං සද්දත්ථරසාමතස්ස, නිබ්බානාමතස්ස වා පටිලාභකාරණත්තා සාගරසදිසං පරමං උත්තමං ඉමං උත්තරං සාගරං ආසන්නපච්චක්ඛං උත්තරපකරණසඞ්ඛාතං සමුද්දසාගරං සාරදො හුත්වා උත්තරං උත්තරන්තො පරියොසාපෙන්තො නරො භික්ඛු හි යස්මා විනයපාරගො විනයපිටකස්ස පරියන්තං ගතො හුත්වා පාරගො පාරං සංසාරස්ස පාරසඞ්ඛාතං නිබ්බානං ගච්ඡන්තො සියා භවෙය්යාති යොජනා.

959. අතොති තස්මාදෙව කාරණා අවපූරතොරතො පාපපූරතො නිරාසඞ්කතාය ඔරතො නිවත්තො පාපභීරුකො නරො තමං විධූය පාපභීරුකතාය එව චිත්තපරියුට්ඨානවසෙන උප්පජ්ජනකං මොහන්ධකාරං තදඞ්ගපහානවසෙන විධමෙත්වා. සබ්බඞ්ගණකම්මදං සබ්බෙසං රාගාදීනං අඞ්ගණානං කම්මං තදඞ්ගාදිපහානං දදාති ආවහතීති ‘‘සබ්බඞ්ගණකම්මද’’න්ති ලද්ධනාමං සුඛස්ස පදං ලොකියලොකුත්තරස්ස සුඛස්ස කාරණං ගුණසංහිතං සීලාදීහි අත්ථභූතෙහි ගුණෙහි සංහිතං යුත්තං ගුණප්පකාසකං හිතං අමතොසධං විය ¶ සබ්බදොසසබ්බබ්යාධිරහිතතාය අජරාඅමතාදිගුණාවහත්තා හිතං ඉමං උත්තරං නාම පකරණං සක්කච්චං ආදරො හුත්වා නිච්චං සතතං සික්ඛෙ ‘‘එවං පරිචයන්තං කරොමී’’ති චින්තෙත්වා එකන්තෙන යථාවුත්තපයොජනසාධනයොග්ගං කත්වා අජ්ඣෙනාදිවසෙන සික්ඛෙය්ය එව, න අජ්ඣුපෙක්ඛකො භවෙය්යාති යොජනා.

960. පටුභාවකරෙ පාතිමොක්ඛසංවරසීලපූරණෙ, සාසනපච්චත්ථිකාභිභවනෙ ච පටුභාවං ඡෙකත්තං වෙසාරජ්ජං කරොති අත්තානං ධාරෙන්තානං ලජ්ජිපුග්ගලානන්ති පටුභාවකරෙ පරමෙ තතොයෙව උත්තමෙ පිටකෙ විනයපිටකෙ පටුතං පාටවං පඤ්ඤාකොසල්ලං අභිපත්ථයන්තෙන පටුනා යතිනා නිම්මලප්පවත්තිකෙන පටුනා විධිනා ඡෙකෙන සාරෙන විධානෙන ඉදං සඋත්තරං විනයවිනිච්ඡයපකරණං සතතං නිරන්තරං පරියාපුණිතබ්බං උග්ගහණධාරණපරිපුච්ඡාචින්තනාදිවසෙන සික්ඛිතබ්බන්ති යොජනා.

සබ්බසඞ්කලනනයකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

961-3. මහෙසිනො ¶ තිවිධස්සාපි සාසනස්ස සුචිරට්ඨිතිකාමෙන අතිචිරකාලප්පවත්තිං ඉච්ඡන්තෙන ධීමතා පසත්ථතරඤාණෙන සුද්ධචිත්තෙන ලාභසක්කාරනිරපෙක්ඛතාය පරිසුද්ධජ්ඣාසයෙන බුද්ධදත්තෙන බුද්ධදත්තාභිධානෙන ආචරියවරෙන රචිතො.

පජ්ජවසෙන ගන්ථතො, අත්ථතො චෙව පරමුත්තරො උත්තරො විනිච්ඡයො අන්තරායං අන්තරෙන අජ්ඣත්තිකං, බාහිරං වා ¶ අන්තරායං විනා යථා සිද්ධිං උපාගතො පරිනිට්ඨානං පත්තො, තථා සත්තානං ධම්මසංයුතා කුසලූපසංහිතා සඞ්කප්පා මනොරථා සිජ්ඣන්තු අන්තරායං විනා නිප්පජ්ජන්තු, එතෙන උත්තරවිනිච්ඡයරචනාමයෙන මහතා පුඤ්ඤොදයෙන චතූහි සඞ්ගහවත්ථූහි ජනං රඤ්ජෙතීති ‘‘රාජා’’ති සඞ්ඛං ගතො මහීපාලො මහිං පථවිසන්නිස්සිතං ජනකායං සම්මා ඤායෙන දස රාජධම්මෙ අකොපෙන්තො පාලෙතු. දෙවො පජ්ජුන්නො කාලෙ ථාවරජඞ්ගමානං උපයොගාරහකාලෙ සම්මා පවස්සතු අවුට්ඨිඅතිවුට්ඨිකං අකත්වා සම්මා පවච්ඡතු.

964. සෙලින්දො සිනෙරුපබ්බතරාජා යාව තිට්ඨති යාව ලොකෙ පවත්තති, චන්දො සකලජනපදනයනසායනො යාව විරොචති යාව අත්තනො සභාවං ජොතෙති, තාව යසස්සිනො ගොතමස්ස අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස සද්ධම්මො පරියත්තිපටිපත්තිපටිවෙධවසෙන තිවිධො සද්ධම්මො තිට්ඨතු පවත්තතු.

965. සීහාදීනං, දාහාදීනඤ්ච බාහිරජ්ඣත්තිකානං පරිස්සයානං ඛමනං සහනං අභිභවිත්වා පවත්තනං ඛන්ති. සොරච්චන්ති සොභනෙ රතොති සුරතො, සුරතස්ස භාවො සොරච්චං. සුන්දරං අඛණ්ඩතාදිගුණසමන්නාගතං සීලං අස්සාති සුසීලො. සුසීලස්ස භාවො.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනී නාම විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනා,

ලීනත්ථපකාසනී නාම උත්තරවිනිච්ඡයවණ්ණනා ච

ථෙරෙන ¶ ¶ ථිරචිත්තෙන, සාසනුජ්ජොතනත්ථිනා;

පුඤ්ඤවා ඤාණවා සීලී, සුහජ්ජො මුදුකො තථා.

යො සීහළාරිමද්දෙසු, චන්දිමා සූරියො විය;

පාකටො සීවලිත්ථෙරො, මහාතෙජො මහායසො.

තෙන නීතා සීහළා යා, ඉධ පත්තා සුධීමතා;

එසා සංවණ්ණනා සීහ-ළක්ඛරෙන සුලික්ඛිතා.

රෙවතො ඉති නාමෙන, ථෙරෙන ථිරචෙතසා;

අරිමද්දිකෙ රක්ඛන්තෙන, පරිවත්තෙත්වාන සාධුකං.

ලිඛාපිතා හිතත්ථාය, භික්ඛූනං අරිමද්දිකෙ;

එසා සංවණ්ණනා සුට්ඨු, සන්නිට්ඨානමුපාගතා;

තථෙව සබ්බසත්තානං, සබ්බත්ථො ච සමිජ්ඣතූති.