📜

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

විනයපිටකෙ

විනයවිනිච්ඡය-ටීකා (දුතියො භාගො)

පාටිදෙසනීයකථාවණ්ණනා

1830-1. එවං නාතිසඞ්ඛෙපවිත්ථාරනයෙන ද්වෙනවුති පාචිත්තියානි දස්සෙත්වා තදනන්තරං නිද්දිට්ඨෙ පාටිදෙසනීයෙ දස්සෙතුමාහ ‘‘යො චන්තරඝර’’න්තිආදි. තත්ථ අන්තරඝරන්ති රථිකාදිමාහ. යථාහ ‘‘අන්තරඝරං නාම රථිකා බ්යූහං සිඞ්ඝාටකං ඝර’’න්ති.

යො පන භික්ඛු අන්තරඝරං පවිට්ඨාය අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා හත්ථතො යං කිඤ්චි ඛාදනං, භොජනම්පි වා සහත්ථා පටිග්ගණ්හෙය්ය, තස්ස භික්ඛුනො ගහණෙ දුක්කටං, භොගෙ අජ්ඣොහාරෙ පාටිදෙසනීයං සියාති යොජනා.

ඉතො පට්ඨාය චතස්සො ගාථා උප්පටිපාටියා පොත්ථකෙසු ලිඛිතා, තාසං අයං පටිපාටි – ‘‘එත්ථන්තරඝර’’න්ති තතියා, ‘‘තස්මා භික්ඛුනියා’’ති චතුත්ථී, ‘‘රථිකාදීසූ’’ති පඤ්චමී, ‘‘රථිකායපි වා’’ති ඡට්ඨී. පටිපාටි පනායං මාතිකට්ඨකථක්කමෙන වෙදිතබ්බා. ඉමාය පටිපාටියා තාසං අත්ථවණ්ණනා හොති –

1832-3. පුරිමගාථාද්වයෙන පදභාජනාගතසාමඤ්ඤවිනිච්ඡයං දස්සෙත්වා ඉදානි අට්ඨකථාගතං විසෙසං දස්සෙතුමාහ ‘‘එත්ථා’’තිආදි. තත්ථ එත්ථාති ඉමස්මිං පඨමපාටිදෙසනීයසික්ඛාපදෙ. තස්සාති අඤ්ඤාතිකභික්ඛුනියා. වාක්යතොති ‘‘අන්තරඝරං පවිට්ඨායා’’ති වචනතො. හි-සද්දො හෙතුම්හි. යස්මා භික්ඛුස්ස ඨිතට්ඨානං නප්පමාණන්ති අට්ඨකථාය (පාචි. අට්ඨ. 553) වණ්ණිතං, තස්මා ආරාමාදීසු ඨත්වා දෙන්තියා භික්ඛුනියා හත්ථතො වීථිආදීසු ඨත්වා යො පටිග්ගණ්හෙය්ය චෙ, එවං පටිග්ගණ්හතො තස්ස භික්ඛුනො න දොසොති යොජනා. පරිභොගස්ස පටිග්ගහණමූලකත්තා න දොසො. ‘‘පටිග්ගණ්හතො’’ති ඉමිනා පරිභොගෙ පාටිදෙසනීයාභාවො ච දීපිතො හොති.

1834. සචෙ භික්ඛුනී රථිකාදීසු ඨත්වා භොජනං දෙති, භික්ඛු අන්තරාරාමෙ ඨත්වා පටිග්ගණ්හාති චෙ, තස්ස ආපත්තීති යොජනා. ගාථාබන්ධවසෙන ‘‘භික්ඛුනි භොජන’’න්ති රස්සත්තං. ආපත්තීති ච පටිග්ගහණපරිභොගෙසු දුක්කටපාටිදෙසනීයාපත්තියො සන්ධාය වුත්තං.

1835. රථිකාදීසු ඨත්වා භික්ඛුනී භොජනං දෙති චෙ, තං රථිකායපි වා…පෙ… අයං නයොති යොජනා. තත්ථ රථිකාති රච්ඡා. බ්යූහන්ති අනිබ්බිජ්ඣිත්වා ඨිතා ගතපච්චාගතරච්ඡා. සන්ධි නාම ඝරසන්ධි. සිඞ්ඝාටකන්ති චතුක්කොණං වා තිකොණං වා මග්ගසමොධානට්ඨානං. අයං නයොති ‘‘ආපත්තී’’ති අනන්තරගාථාය වුත්තනයො.

1837. ආමිසෙන අසම්භින්නරසං සන්ධාය ඉදං දුක්කටං භාසිතං. ආමිසෙන සම්භින්නෙ එකරසෙ යාමකාලිකාදිම්හි පටිග්ගහෙත්වා අජ්ඣොහාරෙ පාටිදෙසනීයාපත්ති සියාති යොජනා.

1838. එකතොඋපසම්පන්නහත්ථතොති භික්ඛුනීනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නාය හත්ථතො. යථාහ ‘‘එකතොඋපසම්පන්නායාති භික්ඛුනීනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නායා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 553). භික්ඛූනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නාය පන යථාවත්ථුකමෙවාති.

1839. අඤ්ඤාතිකාය ඤාතිකසඤ්ඤිස්ස, තථෙව විමතිස්ස ච දුක්කටන්ති යොජනා.

1840. අඤ්ඤාතිකාය දාපෙන්තියා භූමියා නික්ඛිපිත්වා දදමානාය වා අන්තරාරාමාදීසු ඨත්වා දෙන්තියා පටිග්ගණ්හතො භික්ඛුස්ස අනාපත්තීති යොජනා. අන්තරාරාමාදීසූති එත්ථ ආදි-සද්දෙන භික්ඛුනුපස්සයතිත්ථියසෙය්යාපටික්කමනාදිං සඞ්ගණ්හාති. පටික්කමනං නාම භොජනසාලා.

1841. ගාමතො බහි නීහරිත්වා දෙතීති යොජනා.

1842. හත්ථතොති එත්ථ ‘‘ගහණෙ’’ති සෙසො. තථාති අනාපත්ති. සමුට්ඨානං ඉදං සික්ඛාපදං එළකලොමෙන සමං මතන්ති යොජනා.

පඨමපාටිදෙසනීයකථාවණ්ණනා.

1843-4. අවුත්තෙති වක්ඛමානනයෙන අවුත්තෙ. එකෙනපි ච භික්ඛුනාති සම්බන්ධො. අපසක්කාති අපගච්ඡ. ආදි-අත්ථවාචිනා ඉති-සද්දෙන ‘‘අපසක්ක තාව, භගිනි, යාව භික්ඛූ භුඤ්ජන්තී’’ති වාක්යසෙසො සඞ්ගහිතොති දට්ඨබ්බො. ඉමිනා අපසාදනාකාරො සන්දස්සිතො. ‘‘එකෙනපි ච භික්ඛුනා’’ති ඉමිනා අවකංසො දස්සිතො. උක්කංසො පන ‘‘තෙහි භික්ඛූහි සා භික්ඛුනී අපසාදෙතබ්බා’’ති පාළිතොපි දට්ඨබ්බො. ‘‘ආමිස’’න්ති සාමඤ්ඤවචනෙපි පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරස්සෙව ගහණං. යථාහ ‘‘පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරෙනා’’ති. භොගෙති ච එකතොඋපසම්පන්නන්ති ච වුත්තත්ථමෙව.

1845. තථෙවාති දුක්කටං. තත්ථාති අනුපසම්පන්නාය.

1846. අත්තනො භත්තෙ දින්නෙපි ඉමිනා සික්ඛාපදෙන අනාපත්ති, පුරිමසික්ඛාපදෙන පන ආපත්තිසම්භවා ‘‘න දෙතී’’ති වුත්තං. යථාහ ‘‘අත්තනො භත්තං දාපෙති, න දෙතීති එත්ථ සචෙපි අත්තනො භත්තං දෙති, ඉමිනා සික්ඛාපදෙන අනාපත්තියෙව, පුරිමසික්ඛාපදෙන ආපත්තී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 558). තථාති අනාපත්ති. උභයසික්ඛාපදෙහිපි අනාපත්තිං දස්සෙතුමාහ ‘‘පදෙති චෙ’’ති. යථාහ ‘‘අඤ්ඤෙසං භත්තං දෙති, න දාපෙතීති එත්ථ පන සචෙපි දාපෙය්ය, ඉමිනා සික්ඛාපදෙන ආපත්ති භවෙය්ය, දෙන්තියා පන නෙව ඉමිනා, න පුරිමෙන ආපත්තී’’ති.

1847. භික්ඛුනී යං න දින්නං, තං දාපෙති, යත්ථ වා න දින්නං, තත්ථ දාපෙති, තම්පි සබ්බෙසං මිත්තාමිත්තානං සමං දාපෙති, තත්ථාපි අනාපත්ති.

1848. සික්ඛමානා වා සාමණෙරිකා වා ‘‘ඉධ සූපං දෙථ, ඔදනං දෙථා’’ති වොසාසන්තී විධානං කරොන්තී ඨිතා, තං අනපසාදෙන්තස්ස අනාපත්ති. පඤ්චෙව භොජනානි විනා අඤ්ඤං වොසාසන්තිං භික්ඛුනිං අනපසාදෙන්තස්ස අනාපත්ති. අනපසාදෙන්තස්ස උම්මත්තකාදිනොපි අනාපත්තීති යොජනා.

1849. සමුට්ඨානන්ති එත්ථ ‘‘ඉමස්සා’’ති සෙසො. භොජනං කිරියං, වොසාසන්තියා අනිවාරණං අකිරියන්ති එවමිදං ක්රියාක්රියං.

දුතියපාටිදෙසනීයකථාවණ්ණනා.

1850-1. සෙක්ඛන්ති සම්මතෙති ‘‘සෙක්ඛසම්මතං නාම කුලං යං කුලං සද්ධාය වඩ්ඪති, භොගෙන හායති, එවරූපස්ස කුලස්ස ඤත්තිදුතියෙන කම්මෙන සෙක්ඛසම්මුති දින්නා හොතී’’ති (පාචි. 567) වුත්තං ඉදං කුලං සෙක්ඛසම්මතං නාම. තෙනාහ ‘‘ලද්ධසම්මුතිකෙ කුලෙ’’ති. ලද්ධා සම්මුති යෙනාති විග්ගහො. ඝරූපචාරං ඔක්කන්තෙ නිමන්තිතොපි අනිමන්තිතොව හොතීති ආහ ‘‘ඝරූපචාරොක්කමනා පුබ්බෙවා’’ති. යථාහ ‘‘අනිමන්තිතො නාම අජ්ජතනාය වා ස්වාතනාය වා අනිමන්තිතො, ඝරූපචාරං ඔක්කමන්තෙ නිමන්තෙති, එසො අනිමන්තිතො නාමා’’ති (පාචි. 567).

‘‘අගිලානො නාම යො සක්කොති පිණ්ඩාය චරිතු’’න්ති වුත්තත්තා භික්ඛාය චරිතුං සමත්ථො අගිලානො නාම. ගහෙත්වාති සහත්ථා පටිග්ගහෙත්වා. ‘‘ආමිස’’න්ති ඉමිනා සම්බන්ධො. යථාහ ‘‘ඛාදනීයං වා භොජනීයං වා සහත්ථා පටිග්ගහෙත්වා’’ති (පාචි. 567). ගහණෙති එත්ථ ‘‘ආහාරත්ථායා’’ති සෙසො.

1853. තත්ථාති අසෙක්ඛසම්මතෙ කුලෙ. තථෙව පරිදීපිතන්ති දුක්කටං පරිදීපිතං.

1854. නිමන්තිතස්ස වාති එත්ථ වා-සද්දෙන නිමන්තිතස්ස අවසෙසං ගණ්හාති. යථාහ ‘‘නිමන්තිතස්ස වා ගිලානස්ස වා සෙසකං භුඤ්ජතී’’ති. අඤ්ඤෙසං භික්ඛා තත්ථ දීයතීති යොජනා. තත්ථාති තස්මිං සෙක්ඛසම්මතෙ කුලෙ.

1855. යත්ථ කත්ථචීති ආසනසාලාදීසු යත්ථ කත්ථචි. නිච්චභත්තාදිකෙ වාපීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන සලාකභත්තපක්ඛිකඋපොසථිකපාටිපදිකභත්තානං ගහණං.

1856. ද්වාරෙති එත්ථ ‘‘ඨපෙත්වා’’ති සෙසො. සම්පත්තෙති එත්ථ ‘‘පච්ඡා’’ති සෙසො. යථාහ ‘‘සචෙපි අනාගතෙ භික්ඛුම්හි පඨමංයෙව නීහරිත්වා ද්වාරෙ ඨපෙත්වා පච්ඡා සම්පත්තස්ස දෙන්ති, වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 569).

1857. මහාපච්චරියා(පආචි. අට්ඨ. 569) ගතවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘භික්ඛු’’න්තිආදි. සමුට්ඨානෙළකූපමන්ති සමුට්ඨානතො එළකලොමසික්ඛාපදසදිසන්ති අත්ථො.

තතියපාටිදෙසනීයකථාවණ්ණනා.

1858-9. ‘‘පඤ්චන්නං පටිසංවිදිතං, එතං අප්පටිසංවිදිතං නාමා’’ති වචනතො ච ඉධාපි ‘‘සහධම්මිකඤාපිත’’න්ති වක්ඛමානත්තා ච අගහට්ඨ-සද්දෙන පරිබ්බාජකානං ගහණං. වුත්තමෙව නයං වොහාරන්තරෙන දස්සෙතුමාහ ‘‘ඉත්ථියා පුරිසෙන වා’’ති. ‘‘යානි ඛො පන තානි ආරඤ්ඤකානි සෙනාසනානී’’ති (පාචි. 573) වචනතො ආරාමන්ති ආරඤ්ඤකාරාමමාහ. සචෙ එවමාරොචිතං පටිසංවිදිතන්ති හි වුත්තං පදභාජනෙති (පාචි. 573) යොජනා. පටිසංවිදිතන්ති පගෙව නිවෙදිතං.

1860. පච්ඡා යථාරොචිතං තමෙව වා තස්ස ච පරිවාරං කත්වා අඤ්ඤං බහුං වා ආහරීයතු, තම්පි පටිසංවෙදිතං නාමාති යොජනා.

1861. යාගුයා විදිතං කත්වාති එත්ථ ‘‘තං ඨපෙත්වා’’ති ඉදං සාමත්ථියා ලබ්භති. ඉදම්පි විදිතං කුරුන්දියං වට්ටතීති වුත්තන්ති යොජනා.

1862. පනාති අපි-සද්දත්ථො. අඤ්ඤානිපි කුලානීති යොජනා. එත්ථ ‘‘අසුකං නාම කුලං පටිසංවෙදිතං කත්වා ඛාදනීයාදීනි ගහෙත්වා ගච්ඡතීති සුත්වා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 573) අට්ඨකථාසෙසො. තෙනාති කතපටිසංවෙදිතෙන. තම්පි ච සබ්බං වට්ටතීති යොජනා.

1863. එවං යං අනාරොචිතන්ති ‘‘ආරාමං වා උපචාරං වා පවිසිත්වා’’තිආදිනා නයෙන යං පඨමං අනිවෙදිතං. ‘‘එව’’න්ති ඉදං ‘‘යං ආරාමමනාභත’’න්ති ඉමිනාපි යොජෙතබ්බං. එවන්ති ‘‘තස්ස පරිවාරං කත්වා’’තිආදිනා පකාරෙන. ‘‘තං අසංවිදිතං නාමා’’ති ඉදං ‘‘සහධම්මිකඤාපිත’’න්ති ඉමිනාපි යොජෙතබ්බං. යථාහ ‘‘පඤ්චන්නං පටිසංවිදිතං, එතං අප්පටිසංවිදිතං නාමා’’ති (පාචි. 573). අට්ඨකථායඤ්ච ‘‘පඤ්චන්නං පටිසංවිදිතන්ති පඤ්චසු සහධම්මිකෙසු යං කිඤ්චි පෙසෙත්වා ‘ඛාදනීයං වා භොජනීයං වා ආහරිස්සාමා’ති පටිසංවිදිතං කතම්පි අප්පටිසංවිදිතමෙවාති අත්ථො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 573) වුත්තං.

1864. කාරාපෙත්වාති එත්ථ ‘‘පටිසංවිදිත’’න්ති සෙසො.

1865. භික්ඛුනා වා ගන්ත්වා අන්තරාමග්ගෙ ගහෙතබ්බන්ති යොජනා. එවමකත්වාති ‘‘බහිආරාමං පෙසෙත්වා’’තිආදිනා වුත්තවිධානං අකත්වා. උපචාරතොති එත්ථ භුම්මත්ථෙ තො-පච්චයො වෙදිතබ්බො.

1868. ‘‘පටිසංවිදිතෙ’’තිආදීනං පදානං ‘‘අනාපත්තෙ වා’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. පටිසංවිදිතෙති එත්ථ ‘‘ගිලානස්සා’’ති සෙසො. පටිසංවිදිතෙ අනාපත්ති, ගිලානස්සාපි අනාපත්ති, අප්පටිසංවිදිතෙපි තස්ස පටිසංවිදිතස්ස අවසෙසකෙ වා ගිලානස්ස අවසෙසකෙ වා අනාපත්ති එවාති සම්බන්ධො. යථාහ අනාපත්තිවාරෙ ‘‘පටිසංවිදිතස්ස වා ගිලානස්ස වා සෙසකං භුඤ්ජතී’’ති (පාචි. 575). බහාරාමෙ පටිග්ගහෙත්වා අන්තොයෙව භුඤ්ජතො අස්ස අනාපත්තීති යොජනා. ගහෙත්වා වාති එත්ථ වා-සද්දො ‘‘තස්සා’’තිආදීසුපි යොජෙතබ්බො.

1869. තත්ථාති තස්මිං ආරඤ්ඤකාරාමෙ. ඛාදතො අනාපත්ති එවාති යොජනා, තත්ථ ‘‘අඤ්ඤෙන කප්පියං කත්වා දින්නානී’’ති සෙසො.

චතුත්ථපාටිදෙසනීයකථාවණ්ණනා.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

පාටිදෙසනීයකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සෙඛියකථාවණ්ණනා

1870. එවං පාටිදෙසනීයවිනිච්ඡයං දස්සෙත්වා තදනන්තරං උද්දිට්ඨානං සෙඛියානං විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘යො අනාදරියෙනෙවා’’තිආදි. යොති ථෙරො වා නවො වා මජ්ඣිමො වා. එත්ථ අනාදරියං නාම සඤ්චිච්ච ආපත්තිආපජ්ජනං, නිවාසනාදිවත්ථස්ස උග්ගහණෙ නිරුස්සාහඤ්ච. පච්ඡතොපි වාති එත්ථ වා-සද්දෙන ‘‘පස්සතොපි වා’’ති ඉදං සඞ්ගණ්හාති. තස්ස චාති එත්ථ -සද්දො වක්ඛමානසමුච්චයො.

1871. න කෙවලං වුත්තනයෙන නිවාසෙන්තස්සෙව හොති, ඛන්ධකාගතහත්ථිසොණ්ඩාදිආකාරෙනාපි නිවාසෙන්තස්ස දුක්කටං හොතීති ආහ ‘‘හත්ථිසොණ්ඩාදී’’තිආදි. හත්ථිසොණ්ඩාදිනිවාසනං පරතො ඛුද්දකවත්ථුක්ඛන්ධකෙ (චූළව. 280) ආවි භවිස්සති. පරිමණ්ඩලන්ති සමන්තතො මණ්ඩලං කත්වා. වත්ථබ්බන්ති නිවත්ථබ්බං නිවාසෙතබ්බන්ති අත්ථො.

1872. ජාණුමණ්ඩලතො හෙට්ඨාති එත්ථ ‘‘ජඞ්ඝට්ඨිසීසතො පට්ඨායා’’ති සෙසො. අට්ඨඞ්ගුලප්පමාණකන්ති වඩ්ඪකිඅඞ්ගුලෙන අට්ඨඞ්ගුලමත්තන්ති ආචරියා. ‘‘යො පන සුක්ඛජඞ්ඝො වා මහාපිණ්ඩිකමංසො වා හොති, තස්ස සාරුප්පත්ථාය ජාණුමණ්ඩලතො අට්ඨඞ්ගුලාධිකම්පි ඔතාරෙත්වා නිවාසෙතුං වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 576) අට්ඨකථං සඞ්ගණ්හිතුමාහ ‘‘තතො ඌනං න වට්ටතී’’ති.

1873. අසඤ්චිච්ච අපරිමණ්ඩලං නිවාසෙන්තස්ස අනාපත්තීති යොජනා. එවමුපරිපි. අසඤ්චිච්චාති ‘‘අපරිමණ්ඩලං නිවාසෙස්සාමී’’ති එවං අසඤ්චිච්ච, අථ ඛො ‘‘පරිමණ්ඩලංයෙව නිවාසෙස්සාමී’’ති විරජ්ඣිත්වා අපරිමණ්ඩලං නිවාසෙන්තස්ස අනාපත්ති. අසතිස්සාපීති අඤ්ඤවිහිතස්සාපි තථා නිවාසෙන්තස්ස අනාපත්ති. අජානන්තස්සාති කෙවලං පරිමණ්ඩලං නිවාසෙතුං අජානන්තස්ස අනාපත්ති. අපිච නිවාසනවත්තං උග්ගහෙතබ්බං. උග්ගහිතවත්තොපි සචෙ ‘‘ආරුළ්හ’’න්ති වා ‘‘ඔරුළ්හ’’න්ති වා න ජානාති, තස්සාපි අනාපත්තියෙව. ගිලානස්සාති යස්ස ජඞ්ඝාය වා පාදෙ වා වණො හොති, තස්ස උක්ඛිපිත්වා වා ඔතාරෙත්වා වා නිවාසෙන්තස්ස අනාපත්ති. පාදොති චෙත්ථ පාදසමීපං අධිප්පෙතං. ආපදාසූති වාළා වා චොරා වා අනුබන්ධන්ති, එවරූපාසු ආපදාසු අනාපත්ති.

පරිමණ්ඩලකථාවණ්ණනා.

1874. උභො කොණෙ සමං කත්වාති පාරුපනස්ස එකංසෙ කතස්ස පිට්ඨිපස්සෙ, උදරපස්සෙ ච ඔලම්බමානෙ උභො කණ්ණෙ හත්ථිපිට්ඨෙ ගණ්ඩා විය සමං කත්වා. පරිමණ්ඩලං කත්වාති එතස්සෙව අත්ථපදං. සාදරන්ති භාවනපුංසකනිද්දෙසො. සාදරං වා පාරුපිතබ්බන්ති යොජනා, සාදරං පාරුපනං කත්තබ්බන්ති අත්ථො. එවං අකරොන්තස්සාති පාරුපනවත්තෙ ආදරං ජනෙත්වා එවං අපාරුපන්තස්ස.

1875. ‘‘පරිමණ්ඩලං නිවාසෙස්සාමීති සික්ඛා කරණීයා’’ති (පාචි. 576) වා ‘‘පරිමණ්ඩලං පාරුපිස්සාමීති සික්ඛා කරණීයා’’ති (පාචි. 577) වා ‘‘අන්තරඝරෙ’’ති අවිසෙසෙත්වා වුත්තත්තා ආහ ‘‘අවිසෙසෙන වුත්ත’’න්ති. ඉදං සික්ඛාපදද්වයං යස්මා අවිසෙසෙන වුත්තං, තස්මා ඝරෙ, විහාරෙ වා කාතබ්බං පරිමණ්ඩලන්ති යොජනා. ඝරෙති අන්තරඝරෙ. විහාරෙ වාති බුද්ධුපට්ඨානාදිකාලං සන්ධාය වුත්තං. පරිමණ්ඩලං කත්තබ්බන්ති පරිමණ්ඩලමෙව නිවාසෙතබ්බං පාරුපිතබ්බන්ති අත්ථො.

දුතියං.

1876. උභො කොණෙ සමං කත්වාති සම්බන්ධො. ගීවමෙව ච අනුවාතෙන ඡාදෙත්වාති යොජනා.

1877. තථා අකත්වාති යථාවුත්තවිධානං අකත්වා. ජත්තූනිපීති උභො අංසකූටානිපි. උරම්පි චාති හදයම්පි. විවරිත්වාති අප්පටිච්ඡාදෙත්වා. යථාකාමන්ති ඉච්ඡානුරූපං. ගච්ඡතොති එත්ථ ‘‘අන්තරඝරෙ’’ති සෙසො. අන්තරඝරං නාම ගාමෙ වා හොතු විහාරෙ වා, පචිත්වා භුඤ්ජිත්වා ගිහීනං වසනට්ඨානං.

තතියං.

1878-9. ‘‘මණිබන්ධතො’’ති ඉමිනාපි ‘‘හෙට්ඨා’’ති යොජෙතබ්බං. වාසූපගස්සාති එත්ථ ‘‘කායං විවරිත්වා නිසීදතො’’ති සෙසො. වාසූපගො නාම රත්තිවාසත්ථාය උපගතො, එතෙන වාසත්ථාය අන්තරඝරං උපගච්ඡන්තෙන සුප්පටිච්ඡන්නෙනෙව උපගන්තබ්බන්ති දීපිතං හොති, එතෙනෙව වාසූපගතස්ස සන්තිකං උපගතස්ස යථාකාමං ගමනෙ න දොසොති ච වුත්තමෙව හොති. තෙනාහ ගණ්ඨිපදෙ ‘‘එකදිවසම්පි වාසූපගතස්ස සන්තිකං යථාසුඛං ගන්තුං වට්ටති, කො පන වාදො චතුපඤ්චාහං වාසමධිට්ඨාය වසිතභික්ඛූනං සන්තික’’න්ති.

චතුත්ථං.

1880. සුවිනීතෙනාති හත්ථපාදානං අකීළාපනෙනෙව සුට්ඨු විනීතෙන.

පඤ්චමං.

1881. ගාථාබන්ධවසෙන ‘‘සතීමතා’’ති දීඝො කතො. අවිකාරෙනාති තංතදවලොකාසහිතෙන. යුගං මත්තා පමාණං එතස්සාති යුගමත්තං, රථයුගං චතුහත්ථප්පමාණං, තත්තකං පදෙසං. පෙක්ඛිනාති ඔලොකෙන්තෙන. ‘‘භික්ඛුනා ඔක්ඛිත්තචක්ඛුනා’’ති පදච්ඡෙදො.

1882. අන්තරඝරෙ යත්ථ කත්ථචිපි එකස්මිම්පි ඨානෙ ඨත්වාති යොජනා. එවං වුත්තෙපි තථාරූපෙ අන්තරායෙ සති ගච්ඡතොපි ඔලොකෙතුං ලබ්භති. එකස්මිං පන ඨානෙ ඨත්වාති එත්ථ ගච්ඡන්තොපි පරිස්සයාභාවං ඔලොකෙතුං ලබ්භතියෙව. ‘‘තථා ගාමෙ පූජ’’න්ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. පි-සද්දො පන-සද්දත්ථො, ඔලොකෙතුං පන වට්ටතීති වුත්තං හොති.

1883. ඔලොකෙන්තො තහං තහන්ති යො අනාදරියං පටිච්ච තං තං දිසාභාගං පාසාදං කූටාගාරං වීථිං ඔලොකෙන්තො.

සත්තමං.

1884. එකතො වාපීති එකඅංසකූටතො වා. උභතො වාපීති උභයංසකූටතො වා. ඉන්දඛීලකතො අන්තොති ගාමද්වාරින්දඛීලතො අන්තො, ඝරෙති වුත්තං හොති.

නවමං.

1885. තථා නිසින්නකාලෙපීති ඉන්දඛීලස්ස අන්තො නිසින්නකාලෙපි. කුණ්ඩිකං නීහරන්තෙන ච චීවරං අනුක්ඛිපිත්වා දාතබ්බා කුණ්ඩිකාති යොජනා. කුණ්ඩිකන්ති ච උපලක්ඛණමත්තං. ධම්මකරණාදීසුපි එසෙව නයො.

දසමං.

පඨමො වග්ගො.

1886. ගන්තුඤ්චෙව නිසීදිතුඤ්ච න වට්ටතීති යොජනා. -සද්දො කිරියාසමුච්චයො. හසනීයස්මිං වත්ථුස්මින්ති හාසජනකෙ කාරණෙ. සිතමත්තන්ති මන්දහාසං.

පඨමදුතියානි.

1887. අප්පසද්දෙනාති ‘‘කිත්තාවතා අප්පසද්දො හොති? ද්වාදසහත්ථෙ ගෙහෙ ආදිම්හි සඞ්ඝත්ථෙරො, මජ්ඣෙ දුතියත්ථෙරො, අන්තෙ තතියත්ථෙරොති එවං නිසින්නෙසුයං සඞ්ඝත්ථෙරො දුතියත්ථෙරෙන සද්ධිං මන්තෙති, දුතියත්ථෙරො තස්ස සද්දඤ්චෙව සුණාති, කථඤ්ච වවත්ථපෙති. තතියත්ථෙරො පන සද්දමෙව සුණාති, කථං න වවත්ථපෙති. එත්තාවතා අප්පසද්දො හොතී’’ති (පාචි. 588) වුත්තඅප්පසද්දයුත්තෙන. සචෙ පන තතියත්ථෙරො කථඤ්ච වවත්ථපෙති, මහාසද්දො නාම හොතීති.

තතියං.

1888. කායප්පචාලකං කත්වාති කායං චාලෙත්වා චාලෙත්වා. උපරිපි එසෙව නයො. හත්ථස්ස වුත්තලක්ඛණත්තා ‘‘බාහූ’’ති මණිබන්ධතො යාව අංසකූටා ගහෙතබ්බා.

1889. උජුං පග්ගහෙත්වාති උජුං ඨපෙත්වා. ආසිතබ්බන්ති නිසීදිතබ්බං. ‘‘සමෙන ඉරියාපථෙන තූ’’ති පදච්ඡෙදො.

1890. ඉත්ථම්භූතෙ කරණවචනං. ගමනපටිසංයුත්තෙසු සික්ඛාපදෙසු ගමනස්ස අසම්භවොති ආහ ‘‘නිසීදනෙන යුත්තෙසූ’’ති.

පඤ්චමඡට්ඨසත්තමට්ඨමනවමානි.

දුතියො වග්ගො.

1891. ඛම්භං කත්වාති කටියා එකපස්සෙ වා ද්වීසු වා පස්සෙසු කප්පරසන්ධිතො ආභුජිත්වා හත්ථං ඨපෙත්වා. යථාහ – ‘‘ඛම්භකතො නාම කටියං හත්ථං ඨපෙත්වා කතඛම්භො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 596). උක්කුටිකාය වා ගච්ඡතොති යොජනා. උක්කුටිකා වුච්චති පණ්හියො උක්ඛිපිත්වා අග්ගපාදෙහි වා අග්ගපාදෙ උක්ඛිපිත්වා පණ්හීහි එව වා භූමිං ඵුසන්තස්ස ගමනං.

1892. දුස්සපල්ලත්ථිකායාති ආයොගපල්ලත්ථිකාය. අන්තරඝරෙ නිසීදන්තස්ස තස්ස දුක්කටං හොතීති යොජනා.

1893. දුතියෙ චාති ‘‘න ඛම්භකතො අන්තරඝරෙ නිසීදිස්සාමී’’ති (පාචි. 597) සික්ඛාපදෙ ච. චතුත්ථෙ චාති ‘‘න ඔගුණ්ඨිතො අන්තරඝරෙ නිසීදිස්සාමී’’ති (පාචි. 599) සික්ඛාපදෙ ච. ඡට්ඨෙති ‘‘න පල්ලත්ථිකාය අන්තරඝරෙ’’ඉච්චාදි (පාචි. 601) සික්ඛාපදෙ ච. ඉති එවං සාරුප්පා සමණාචාරානුච්ඡවිකා ඡබ්බීසති සික්ඛාපදානි පකාසිතානි.

පඨමදුතියතතියචතුත්ථපඤ්චමඡට්ඨානි.

1894. විඤ්ඤුනා භික්ඛුනා සක්කච්චං සතියුත්තෙන, පත්තසඤ්ඤිනා ච හුත්වා සමසූපොව පිණ්ඩපාතො ගහෙතබ්බොති යොජනා. එවං එතාය ගාථාය සික්ඛාපදත්තයං සඞ්ගහිතං. සක්කච්චන්ති සතිං උපට්ඨපෙත්වා. ‘‘සතියුත්තෙනා’’ති ඉදං ‘‘සක්කච්ච’’න්ති එතස්ස අත්ථපදං. ‘‘සතිං උපට්ඨපෙත්වා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 602) හි අට්ඨකථායං වුත්තං. පත්තෙ සඤ්ඤා පත්තසඤ්ඤා, සා අස්ස අත්ථීති පත්තසඤ්ඤී, අනඤ්ඤවිහිතෙන අත්තනො භාජනෙයෙව උපනිබද්ධසඤ්ඤිනාති අත්ථො.

1895. භත්තචතුබ්භාගොති භත්තස්ස චතුබ්භාගප්පමාණො. තතො අධිකං ගණ්හතො දුක්කටං.

1896. ‘‘රසරසෙ’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘රසෙරසෙ’’ති ගාථාබන්ධවසෙන වුත්තං. ද්වෙ සූපෙ ඨපෙත්වා අවසෙසානි ඔලොණිසාකසූපෙය්යමච්ඡරසමංසරසාදීනි රසරසාති වෙදිතබ්බානි. එත්ථ ච ‘‘ඔලොණීති දධිකතං ගොරස’’න්ති කෙචි. ‘‘එකා බ්යඤ්ජනවිකතී’’ති අපරෙ. ‘‘යො කොචි සුද්ධො කඤ්ජිකතක්කාදිරසො’’ති අඤ්ඤෙ. සාකසූපෙය්යග්ගහණෙන යා කාචි සූපෙය්යසාකෙහි කතා බ්යඤ්ජනවිකති වුත්තා. මංසරසාදීනීති ආදි-සද්දෙන අවසෙසා සබ්බාපි බ්යඤ්ජනවිකති සඞ්ගහිතාති දට්ඨබ්බං. ඤාතකාදීනන්ති එත්ථ ‘‘සන්තකං ගණ්හන්තස්සා’’ති සෙසො. අඤ්ඤත්ථායාති එත්ථ ‘‘කතං ගණ්හන්තස්සා’’ති සෙසො. ධනෙනාති එත්ථ ‘‘අත්තනො’’ති ච ‘‘කීත’’න්ති ච ‘‘ගණ්හන්තස්සා’’ති ච සෙසො. ඤාතකාදීනං සන්තකං ගණ්හන්තස්ස, අඤ්ඤත්ථාය කතං ගණ්හන්තස්ස, අත්තනො ධනෙන කීතං ගණ්හන්තස්ස අනාපත්තීති අත්ථො.

සත්තමට්ඨමනවමානි.

1897. අධිට්ඨානූපගස්ස පත්තස්ස මුඛවට්ටියා අන්තොලෙඛාපමාණෙන පූරිතොව ගහෙතබ්බොති යොජනා.

1898. අනාපත්තිවිසයං දස්සෙත්වා ආපත්තිවිසයං දස්සෙතුමාහ ‘‘තත්ථා’’තිආදි. තත්ථාති අධිට්ඨානූපගෙ පත්තෙ. ථූපීකතං කත්වාති එත්ථ ‘‘දිය්යමාන’’න්ති සෙසො. යථාවුත්තලෙඛාතික්කමො යථා හොති, එවං ථූපීකතං දිය්යමානං ගණ්හතො ආපත්ති දුක්කටන්ති සම්බන්ධො. ඉමිනා පඨමං ථූපීකතස්ස අධිට්ඨානූපගපත්තස්ස පච්ඡා පටිග්ගහණඤ්ච පඨමපටිග්ගහිතපත්තෙ පච්ඡා භොජනස්ස ථූපීකතස්ස පටිග්ගහණඤ්ච නිවාරිතන්ති වෙදිතබ්බං.

1899. කාලිකත්තයමෙව ච ථූපීකතං වට්ටතෙවාති යොජනා. සෙසෙති අනධිට්ඨානූපගෙ පත්තෙ. සබ්බන්ති චතුබ්බිධං කාලිකං ථූපීකතං වට්ටතීති යොජනා.

1900. පෙසෙතීති එත්ථ ‘‘භික්ඛූ’’ති සෙසො. භික්ඛු භික්ඛූනං යදි පෙසෙතීති යොජනා. ‘‘විහාරං පෙසෙතුං වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 605) අට්ඨකථාය අධිප්පායං දස්සෙතුං ‘‘භික්ඛූන’’න්ති වචනෙන පටිග්ගහණං අවිජහිත්වා භික්ඛුනා එව පෙසිතං ගණ්හන්තානං භික්ඛූනං අනාපත්තීති දීපිතං හොති. අඤ්ඤථා ‘‘පූරෙතුං වට්ටතී’’ති එත්තකමෙව වත්තබ්බන්ති විඤ්ඤායති.

1901. පක්ඛිප්පමානන්ති මුඛවට්ටිතො උච්චං කත්වා මජ්ඣෙ පක්ඛිපියමානං. ඵලාදිකන්ති ආදි-සද්දෙන ඔදනාදිම්පි සඞ්ගණ්හාති. හෙට්ඨා ඔරොහතීති සමන්තා ඔකාසසම්භවතො චාලියමානං මුඛවට්ටිප්පමාණතො හෙට්ඨා භස්සති.

1902. තක්කොලකාදීනන්ති එත්ථ ආදි-සද්දෙන පූගඵලාදීනං සඞ්ගහො. ඨපෙත්වාති භත්තමත්ථකෙ නික්ඛිපිත්වා. වටංසකන්ති අවටංසකං.

1903. පූවස්සාති විකාරසම්බන්ධෙ සාමිවචනං, පූවවටංසකන්ති වුත්තං හොති. පූවස්ස යාවකාලිකත්තා ආහ ‘‘ඉදං ථූපීකතං සියා’’ති.

1904. පණ්ණානං විසුං භාජනත්තා ආහ ‘‘වට්ටතී’’ති.

1905. අස්සාති භික්ඛුස්ස. තං තු සබ්බන්ති ‘‘ථූපීකතත්තා න වට්ටතී’’ති වුත්තං තං පන සබ්බං. ගහිතං සුගහිතන්ති විරාධෙත්වා පටිග්ගහිතං චෙ, සුප්පටිග්ගහිතං.

දසමං.

තතියො වග්ගො.

1906. ‘‘උපරි ඔධි’’න්ති පදච්ඡෙදො. උපරීති භත්තස්ස උපරි. ඔධින්ති පරිච්ඡෙදං. පටිපාටියාති අත්තනො දිසාය පරියන්තතො පට්ඨාය අනුක්කමෙන.

1907. අඤ්ඤෙසන්ති එත්ථ ‘‘දෙන්තො’’ති සෙසො. අත්තනො භත්තං අඤ්ඤෙසං දෙන්තො අඤ්ඤස්ස භාජනෙ ආකිරං ආකිරන්තො පන පටිපාටිං විනාපි තහිං තහිං ඔමසති චෙ, නත්ථි දොසොති යොජනා. උත්තරිභඞ්ගකං තථා ආකිරන්තො තත්ථ තත්ථ ඔමසති, නත්ථි දොසොති යොජනා. භුඤ්ජනත්ථාය ගණ්හන්තොපි චෙත්ථ වත්තබ්බො. උත්තරිභඞ්ගං නාම බ්යඤ්ජනං.

තතියං.

1908. මත්ථකං ඔමද්දිත්වා පරිභුඤ්ජතො දොසොති යොජනා. ‘‘ථූපකතොති මත්ථකතො, වෙමජ්ඣතො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 610) අට්ඨකථාවචනතො මත්ථකන්ති එත්ථ භත්තමත්ථකමාහ. ඔමද්දිත්වාති හත්ථෙන භත්තං අවමද්දිත්වා.

1909. සෙසකෙ පරිත්තෙපි චාති අවසිට්ඨෙ අප්පකෙපි ච. සංකඩ්ඪිත්වානාති තස්මිං තස්මිං ඨානෙ ඨිතං සංහරිත්වා. එකතො පන මද්දිත්වා භුඤ්ජතො අනාපත්තීති යොජනා.

පඤ්චමං.

1910. භිය්යොකම්යතාහෙතූති පුන ගණ්හිතුකාමතාහෙතු. සූපං වාති මුග්ගාදිසූපං වා. බ්යඤ්ජනං වාති උත්තරිභඞ්ගං වා.

ඡට්ඨං.

1911. විඤ්ඤත්තියන්ති සූපොදනවිඤ්ඤත්තියං. ‘‘ඤාතකානං වා පවාරිතානං වා අඤ්ඤස්ස අත්ථාය වා අත්තනො ධනෙන වා’’ති ඉදං අනාපත්තියං අධිකං. ගිලානොපි හුත්වා පරෙසං පත්තං උජ්ඣානසඤ්ඤාය ඔලොකෙන්තස්ස ආපත්ති හොතීති ආහ ‘‘උජ්ඣානෙ ගිලානොපි න මුච්චතී’’ති. උජ්ඣානෙති නිමිත්තත්ථෙ භුම්මං.

1912. දස්සාමීති ඉමස්ස භත්තං ඔලොකෙත්වා ‘‘යං තත්ථ නත්ථි, තං දස්සාමී’’ති වා ‘‘දාපෙස්සාමී’’ති වා. අවමඤ්ඤිත්වා උජ්ඣායනචිත්තං උජ්ඣානං, උජ්ඣානෙ සඤ්ඤා උජ්ඣානසඤ්ඤා, සා අස්ස අත්ථීති විග්ගහො. නඋජ්ඣානසඤ්ඤිනො ච අනාපත්තීති ඤාතබ්බන්ති යොජනා.

සත්තමට්ඨමානි.

1913. ‘‘තෙසං මජ්ඣප්පමාණෙනා’’ති ඉමිනා අසාරුප්පවසෙන ඛුද්දකපටික්ඛෙපො කතොති වෙදිතබ්බො. ‘‘නාතිමහන්ත’’න්ති ච අතිමහන්තස්සෙව පටික්ඛිත්තත්තා ඛුද්දකෙ ආපත්ති න දිස්සතීති. කබළොති ආලොපො.

1914. මූලඛාදනීයාදිකෙ සබ්බත්ථ ඛජ්ජකෙ පනාති යොජනා. ඵලාඵලෙති ඛුද්දකෙ, මහන්තෙ ච ඵලෙ.

නවමං.

1915. දසමෙ නත්ථි කිඤ්චි වත්තබ්බං.

දසමං.

චතුත්ථො වග්ගො.

1916. ‘‘අනාහටෙ’’ති එතස්ස අත්ථපදං ‘‘මුඛද්වාරං අප්පත්තෙ’’ති. යථාහ ‘‘අනාහටෙති අනාහරිතෙ, මුඛද්වාරං අසම්පාපිතෙති අත්ථො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 617). ‘‘මුඛද්වාරං විවරන්තස්සා’’ති එත්තකෙ වුත්තෙ මුඛද්වාර-සද්දස්ස සම්බන්ධිසද්දත්තා කස්සාති අපෙක්ඛාය ‘‘මුඛද්වාරං විවරිස්සාමී’’ති අත්තනොපදෙකවචනෙන බ්යඤ්ජිතමෙවත්ථං පකාසෙතුං අත්තනො-ගහණං කතන්ති වෙදිතබ්බං. -සද්දො එවකාරත්ථො, අප්පත්තෙ වාති යොජෙතබ්බො, අසම්පත්තෙයෙවාති අත්ථො.

පඨමං.

1917. සකලං හත්ථන්ති එත්ථ හත්ථ-සද්දො තදෙකදෙසෙසු අඞ්ගුලීසු දට්ඨබ්බො. ‘‘හත්ථමුද්දා’’තිආදීසු විය සමුදායෙ පවත්තවොහාරස්ස අවයවෙපි පවත්තනතො එකඞ්ගුලිම්පි මුඛෙ පක්ඛිපිතුං න වට්ටති.

1918. අස්සාති භික්ඛුනො. බ්යාහරන්තස්සාති කථෙන්තස්ස.

දුතියතතියානි.

1920. පිණ්ඩුක්ඛෙපකන්ති පිණ්ඩං උක්ඛිපිත්වා උක්ඛිපිත්වා. ඉධාපි ඛජ්ජකඵලාඵලෙසු අනාපත්ති. කබළච්ඡෙදකම්පි වාති කබළං ඡින්දිත්වා. ඉධ ඛජ්ජකඵලාඵලෙහි සද්ධිං උත්තරිභඞ්ගෙපි අනාපත්ති. ගණ්ඩෙ කත්වාති එත්ථ ඵලාඵලමත්තෙයෙව අනාපත්ති.

චතුත්ථපඤ්චමඡට්ඨානි.

1921-2. හත්ථං නිද්ධුනිත්වානාති හත්ථං නිද්ධුනිත්වා භත්තං භුඤ්ජතොති ච සම්බන්ධො. සිත්ථාවකාරකන්ති සිත්ථානි අවකිරිත්වා අවකිරිත්වා. ජිව්හානිච්ඡාරකං වාපීති ජිව්හං නිච්ඡාරෙත්වා නිච්ඡාරෙත්වා. චපු චපූති වාති ‘‘චපු චපූ’’ති එවං සද්දං කත්වා. සත්තමෙති ‘‘න හත්ථනිද්ධුනක’’න්ති සික්ඛාපදෙ. අට්ඨමෙති ‘‘න සිත්ථාවකාරක’’න්ති සික්ඛාපදෙ. කචවරුජ්ඣනෙති කචවරාපනයනෙ.

සත්තමට්ඨමනවමදසමානි.

පඤ්චමො වග්ගො.

1923. ‘‘සුරු සුරූ’’ති එවං සද්දං කත්වා න භොත්තබ්බන්ති යොජනා. හත්ථනිල්ලෙහකං වාපීති හත්ථං නිල්ලෙහිත්වා නිල්ලෙහිත්වා.

1924. ඵාණිතං, ඝනයාගුං වා අඞ්ගුලීහි ගහෙත්වා අඞ්ගුලියො මුඛෙ පවෙසෙත්වාපි තං භොත්තුං වට්ටතීති යොජනා.

1925. එකාය අඞ්ගුලිකායපි පත්තො න ලෙහිතබ්බොව. ජිව්හාය එකඔට්ඨොපි න නිල්ලෙහිතබ්බකොති යොජනා. බහි ඔට්ඨඤ්ච ජිව්හාය න ලෙහිතබ්බං. ඔට්ඨෙ ලග්ගං සිත්ථාදිං යං කිඤ්චි උභොහි ඔට්ඨමංසෙහියෙව ගහෙත්වා අන්තො කාතුං වට්ටති.

පඨමදුතියතතියචතුත්ථානි.

1926-8. ච ගහෙතබ්බං, පටික්කූලවසෙන පටික්ඛිත්තන්ති යොජනා. හි-ඉති ‘‘යස්මා’’ති එතස්ස අත්ථෙ, තෙනෙව වක්ඛති ‘‘තස්මා’’ති. ‘‘පානීයථාලක’’න්ති ඉදං උපලක්ඛණමත්තං සඞ්ඛාදීනම්පි තථා නගහෙතබ්බත්තා. සරාවං වාති තට්ටකං වා.

අනාමිසෙන හත්ථෙනාති ආමිසරහිතෙන හත්ථෙකදෙසෙන. යථාහ ‘‘සචෙ පන හත්ථස්ස

එකදෙසො ආමිසමක්ඛිතො න හොති, තෙන පදෙසෙන ගහෙතුං වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 631). ආමිසමක්ඛිතෙනෙව හත්ථෙන ‘‘ධොවිස්සාමී’’ති වා ‘‘ධොවාපෙස්සාමී’’ති වා ගණ්හන්තස්ස පන අනාපත්ති.

පඤ්චමං.

1929. උද්ධරිත්වාති සසිත්ථකා පත්තධොවනා සිත්ථකානි උද්ධරිත්වා තං පත්තධොවනොදකං ඝරා බහි අන්තරඝරෙ ඡඩ්ඩෙන්තස්ස අනාපත්ති. භින්දිත්වාති සසිත්ථකෙ පත්තධොවනෙ සිත්ථකානි මද්දිත්වා උදකෙන සම්භින්දිත්වා උදකගතිකානෙව කත්වා තං උදකං ඝරා බහි අන්තරඝරෙ ඡඩ්ඩෙන්තස්ස අනාපත්ති. ගහෙත්වාති සසිත්ථකං පත්තධොවනොදකං ගහෙත්වා පටිග්ගහෙ ඡඩ්ඩෙන්තස්ස අනාපත්ති. සසිත්ථකං පත්තධොවනොදකං ඝරා බහි නීහරිත්වා අන්තරඝරෙ ඡඩ්ඩෙන්තස්ස අනාපත්තීති අජ්ඣාහාරයොජනා වෙදිතබ්බා. එත්ථ පටිග්ගහො නාම ඛෙළමල්ලාදිකො උච්ඡිට්ඨහත්ථධොවනභාජනවිසෙසො.

ඡට්ඨං.

1930. ඡත්තං යං කිඤ්චීති ‘‘ඡත්තං නාම තීණි ඡත්තානි සෙතච්ඡත්තං කිලඤ්ජච්ඡත්තං පණ්ණච්ඡත්තං මණ්ඩලබද්ධං සලාකබද්ධ’’න්ති (පාචි. 634) වුත්තෙසු තීසු ඡත්තෙසු අඤ්ඤතරං. එත්ථ ච සෙතච්ඡත්තන්ති වත්ථපලිගුණ්ඨිතං පණ්ඩරච්ඡත්තං. කිලඤ්ජච්ඡත්තන්ති විලීවච්ඡත්තං. පණ්ණච්ඡත්තන්ති තාලපණ්ණාදීහි යෙහි කෙහිචි කතං. ‘‘මණ්ඩලබද්ධං සලාකබද්ධ’’න්ති ඉදං පන තිණ්ණම්පි ඡත්තානං පඤ්ජරදස්සනත්ථං වුත්තං. තානි හි මණ්ඩලබද්ධානි චෙව හොන්ති සලාකබද්ධානි ච. ‘‘යං කිඤ්චී’’ති අනවසෙසපරිග්ගහවචනෙන ‘‘යම්පි ච තත්ථජාතදණ්ඩෙන කතං එකපණ්ණච්ඡත්තං හොති, තම්පි ඡත්තමෙවා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 634) අට්ඨකථාය වුත්තං ඡත්තවිසෙසං ගණ්හාති. හත්ථෙනාති එත්ථ ‘‘අමුඤ්චිත්වා’’ති සෙසො. සරීරාවයවෙනාති එත්ථ ‘‘ගහෙත්වා’’ති සෙසො. වා-සද්දො අපි-සද්දත්ථො. අංසකූටාදිසරීරාවයවෙන ගහෙත්වාපි හත්ථෙන අමුඤ්චිත්වා ධාරෙන්තස්සාති අත්ථො.

සචෙ පනස්ස අඤ්ඤො ඡත්තං ධාරෙති, ඡත්තපාදුකාය වා ඨිතං හොති, පස්සෙ වා ඨිතං හොති,

හත්ථතො අපගතමත්තෙ ඡත්තපාණි නාම න හොති, තස්ස ධම්මං දෙසෙතුං වට්ටති. ‘‘න ඡත්තපාණිස්ස අගිලානස්සා’’ති වචනතො, ඉධ ‘‘සබ්බත්ථ අගිලානස්සා’’ති වක්ඛමානත්තා ච එත්ථ ‘‘අගිලානස්සා’’ති ලබ්භති. ධම්මපරිච්ඡෙදො චෙත්ථ පදසොධම්මෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. එවමුපරිපි.

සත්තමං.

1931. දණ්ඩපාණිම්හීති එත්ථ දණ්ඩො පාණිම්හි අස්සාති විග්ගහො. කිත්තකප්පමාණො දණ්ඩොති ආහ ‘‘චතුහත්ථප්පමාණො’’තිආදි. මජ්ඣිමහත්ථතොති පමාණමජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස හත්ථතො, යො ‘‘වඩ්ඪකිහත්ථො’’ති වුච්චති.

අට්ඨමං.

1932. සත්ථපාණිස්සාති එත්ථාපි විග්ගහො වුත්තනයොව. වක්ඛමානං සකලං ධනුවිකතිං, සරවිකතිඤ්ච ඨපෙත්වා අවසෙසං ඛග්ගාදි සත්ථං නාම. ඛග්ගං සන්නහිත්වා ඨිතොපි සත්ථපාණි නු ඛොති ආසඞ්කාය නිවත්තනත්ථමාහ ‘‘සත්ථපාණී’’තිආදි. ‘‘න හොති අසි’’න්ති පදච්ඡෙදො.

නවමං.

1933-5. සරෙන සද්ධිං ධනුං වා සුද්ධධනුං වා සුද්ධසරං වා සජියං ධනුදණ්ඩං වා නිජියං ධනුදණ්ඩං වා ගහෙත්වා ඨිතස්සාපි වා නිසින්නස්සාපි වා නිපන්නස්සාපි වා සචෙ යො තථා පදසොධම්මෙ වුත්තලක්ඛණං සද්ධම්මං දෙසෙති, තස්ස ආපත්ති දුක්කටං හොතීති යොජනා. සචෙ පනස්ස ධනු ඛන්ධෙ පටිමුක්කං හොති, යාව න ගණ්හාති, තාව වට්ටති. ජියාය සහ වත්තතීති සජියං.

දසමං.

ඡට්ඨො වග්ගො.

1936. පාදුකාරුළ්හකස්සාති පාදුකං ආරුළ්හො පාදුකාරුළ්හො, සොයෙව පාදුකාරුළ්හකො, තස්ස. කථං ආරුළ්හස්සාති ආහ ‘‘අක්කමිත්වා’’තිආදි. අක්කමිත්වා ඨිතස්සාති ඡත්තදණ්ඩකෙ අඞ්ගුලන්තරං අප්පවෙසෙත්වා කෙවලං පාදුකං අක්කමිත්වා ඨිතස්ස. පටිමුක්කස්ස වාති පටිමුඤ්චිත්වා ඨිතස්ස. එතං ද්වයම්පි ‘‘පාදුකාරුළ්හකස්සා’’ති එතස්ස අත්ථපදං. යථාහ ‘‘න පාදුකාරුළ්හස්ස අගිලානස්ස ධම්මො දෙසෙතබ්බො. යො අනාදරියං පටිච්ච අක්කන්තස්ස වා පටිමුක්කස්ස වා ඔමුක්කස්ස වා අගිලානස්ස ධම්මං දෙසෙති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාචි. 638).

පඨමං.

1937-40. උපාහනගතස්සාපීති අක්කන්තාදිආකාරෙන උපාහනාරුළ්හස්ස ච. යථාහ ‘‘අක්කන්තස්ස වා පටිමුක්කස්ස වා’’ති. සබ්බත්ථාති ඡත්තපාණිආදීසු සබ්බසික්ඛාපදෙසු. අගිලානස්සාති ඉදං යොජෙතබ්බන්ති සෙසො. යානෙ වා ගතස්ස අගිලානස්ස ධම්මං දෙසෙති, දුක්කටන්ති යොජනා. තත්ථ යානෙ වා ගතස්සාති සචෙ ද්වීහි ජනෙහි හත්ථසඞ්ඝාතෙන ගහිතො, සාටකෙ වා ඨපෙත්වා වංසෙන වය්හති, අයුත්තෙ වා වය්හාදිකෙ යානෙ, විසඞ්ඛරිත්වා වා ඨපිතෙ චක්කමත්තෙපි නිසින්නො හොති, යානගතොත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති.

සයනෙපි වා අන්තමසො කටසාරකෙ වා ඡමාය වා නිපන්නස්සාපි අගිලානස්සාති යොජනා. යථාහ ‘‘සයනගතස්සාති අන්තමසො කටසාරකෙපි පකතිභූමියම්පි නිපන්නස්සා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 641). උච්චෙ පීඨෙ වා උච්චෙ මඤ්චෙපි වා නිසින්නෙන, ඨිතෙන වා නිපන්නස්ස දෙසෙතුං න වට්ටතීති යොජනා. ‘‘ඨත්වා’’ති ඉමිනා ‘‘නිසීදිත්වා’’ති ඉදඤ්ච සඞ්ගහිතමෙව. සයනෙසු ගතස්ස ච දෙසෙන්තෙන සයනෙසු ගතෙනාපි සමානෙ වාපි උච්චෙ වා නිපන්නෙනෙව වට්ටතීති යොජනා.

1941. ‘‘තථෙව චා’’ති ඉමිනා ‘‘වට්ටතී’’ති ඉදං ගහිතං.

දුතියතතියචතුත්ථානි.

1942. ‘‘පල්ලත්ථිකාය නිසින්නස්සා’’ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන යකාරස්ස ලොපං කත්වා ‘‘පල්ලත්ථිකා නිසින්නස්සා’’ති වුත්තං, ආයොගපල්ලත්ථිකාය වා හත්ථපල්ලත්ථිකාය වා දුස්සපල්ලත්ථිකාය වා යාය කායචි පල්ලත්ථිකාය නිසින්නස්සාති අත්ථො. වෙඨිතසීසස්සාති දුස්සවෙඨනෙන වා මොලිආදීහි වා යථා කෙසන්තො න දිස්සති, එවං වෙඨිතසීසස්ස.

1943. යදි කෙසන්තං විවරාපෙත්වා දෙසෙති, වට්ටතීති යොජනා. ‘‘අයමෙව විනිච්ඡයො’’ති ඉමිනා ‘‘සීසං විවරාපෙත්වා දෙසෙති, වට්ටතී’’ති අනාපත්තිවාරොපි වුත්තො හොති.

පඤ්චමඡට්ඨසත්තමානි.

1944-5. අට්ඨමෙ ‘‘ආසනෙ නිසින්නස්සාති අන්තමසො වත්ථම්පි තිණානිපි සන්ථරිත්වා නිසින්නස්සා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 645) ඉදඤ්ච නවමෙ ‘‘උච්චෙ ආසනෙති අන්තමසො භූමිප්පදෙසෙපි උන්නතෙ ඨානෙ නිසින්නස්ස දෙසෙතුං න වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 647) ඉදඤ්ච දසමෙ ‘‘සචෙපී’’තිආදිනා වක්ඛමානවිනිච්ඡයඤ්ච ඨපෙත්වා වත්තබ්බවිසෙසාභාවා ආහ ‘‘අට්ඨමෙ නවමෙ වාපි, දසමෙ නත්ථි කිඤ්චිපී’’ති. එත්ථ ‘‘වත්තබ්බ’’න්ති සෙසො. ථෙරුපට්ඨානං ගන්ත්වාන ඨිතං දහරං ආසනෙ නිසින්නො ථෙරො චෙ පඤ්හං පුච්ඡතීති අජ්ඣාහාරයොජනා. කථෙතබ්බමුපායං දස්සෙතුමාහ ‘‘තස්ස පස්සෙ පනඤ්ඤස්ස, කථෙතබ්බං විජානතා’’ති. එත්ථ ‘‘ඨිතස්සා’’ති සෙසො. තස්ස සමීපවත්තිනො කස්සචි අභාවෙ සජ්ඣායං අධිට්ඨහිත්වාපි වත්තුං වට්ටති.

අට්ඨමනවමදසමානි.

සත්තමො වග්ගො.

1946. ගච්ඡතො පුරතොති එත්ථ ‘‘පච්ඡතො ගච්ඡන්තෙනා’’ති සෙසො. පච්ඡතො ගච්ඡන්තෙන පුරතො ගච්ඡතො පඤ්හං න වත්තබ්බන්ති යොජනා. සචෙ පුරතො ගච්ඡන්තො පඤ්හං පුච්ඡති, කිං කාතබ්බන්ති ආහ ‘‘පච්ඡිමස්සා’’තිආදි.

1947. උග්ගහිතං ධම්මං පුරතො ගච්ඡන්තෙන සද්ධිං පච්ඡතො ගච්ඡන්තො සජ්ඣායති, වට්ටතීති යොජනා. සමමෙව ගච්ඡතො යුගග්ගාහං කථෙතුං වට්ටතීති යොජනා. යුගග්ගාහන්ති අඤ්ඤමඤ්ඤං. අඤ්ඤමඤ්ඤ-සද්දපරියායො හි යුගග්ගාහ-සද්දො.

පඨමං.

1948. සකටමග්ගෙ එකෙකස්ස චක්කස්ස පථෙන ගච්ඡන්තො එකෙකස්ස චක්කස්ස පථෙන සමං ගච්ඡතො ධම්මං දෙසෙතුං වට්ටති. උප්පථෙනාපි ගච්ඡන්තො උප්පථෙන සමං ගච්ඡන්තස්ස ධම්මං දෙසෙතුං වට්ටතීති අජ්ඣාහාරයොජනා. උප්පථෙනාති අමග්ගෙන. එවං අනාපත්තිවිසයෙ දස්සිතෙ තබ්බිපරියායතො ආපත්තිවිසයො දස්සිතොයෙවාති වෙදිතබ්බො.

දුතියං.

1949. තතියෙ නත්ථි වත්තබ්බන්ති ‘‘න ඨිතො අගිලානො උච්චාරං වා පස්සාවං වා කරිස්සාමී’’ති (පාචි. 651) එතස්ස විනිච්ඡයො යථාරුතවසෙන සුවිඤ්ඤෙය්යොති කත්වා වුත්තං. සචෙ පටිච්ඡන්නං ඨානං ගච්ඡන්තස්ස සහසා උච්චාරො වා පස්සාවො වා නික්ඛමති, අසඤ්චිච්ච කතො නාම, අනාපත්ති. අයමෙත්ථ විසෙසො දට්ඨබ්බො. සිඞ්ඝාණිකාය ඛෙළෙනෙව සඞ්ගහිතත්තෙපි බාත්තිංසකොට්ඨාසෙසු විසුංයෙව දස්සිතො එකො කොට්ඨාසොති සික්ඛාපදෙසු අවුත්තම්පි සඞ්ගහෙත්වා ආහ ‘‘උච්චාරාදිචතුක්ක’’න්ති.

1950. එත්ථ හරිතං නාම ඉදන්ති දස්සෙතුමාහ ‘‘ජීවරුක්ඛස්සා’’තිආදි. රුක්ඛස්සාති උපලක්ඛණං ජීවමානකතිණලතාදීනම්පි හරිතෙයෙව සඞ්ගහිතත්තා. ‘‘දිස්සමානං ගච්ඡතී’’ති වචනෙනෙව අදිස්සමානගතං අහරිතන්ති බ්යතිරෙකතො විඤ්ඤායති. සාඛා වා භූමිලග්ගා දිස්සමානා ගච්ඡති, තං සබ්බං හරිතමෙවාති යොජනා.

1951. සහසා වච්චං නික්ඛමතෙවාති සම්බන්ධො. අස්ස භික්ඛුනො. වච්චන්ති උපලක්ඛණං පස්සාවාදීනම්පි දස්සිතත්තා. වට්ටතීති එත්ථ ‘‘ගිලානට්ඨානෙ ඨිතත්තා’’ති සෙසො.

1952. පලාලණ්ඩුපකෙ වාපීති පලාලචුම්බටකෙපි. එත්ථ ‘‘අප්පහරිතං අලභන්තෙනා’’ති සෙසො. කිස්මිඤ්චීති සුක්ඛතිණාදිම්හි කිස්මිඤ්චි. තං වච්චං පච්ඡා හරිතං ඔත්ථරති, වට්ටතීති යොජනා.

1953. එතීති පවිසති. එත්ථාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ. ‘‘ඛෙළෙන එව චා’’ති පදච්ඡෙදො.

තතියචතුත්ථානි.

1954. වච්චකුටිසමුද්දාදිඋදකෙසූති එත්ථ ආදි-සද්දෙන සබ්බං අපරිභොගජලං සඞ්ගණ්හාති. තෙනෙව ‘‘තෙසං අපරිභොගත්තා’’ති අපරිභොගත්තමෙව කාරණමාහ.

1955. උදකොඝෙති එත්ථ ‘‘ජාතෙ’’ති සෙසො. අජලන්ති අජලට්ඨානං. ජලෙති පරිභොගාරහජලෙ. ඉධාපි ථලකතො උදකං ඔත්ථරති, අනාපත්ති.

පඤ්චමං.

අට්ඨමො වග්ගො.

1956-7. පකිණ්ණකවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘සමුට්ඨානාදයො’’තිආදි. ඤෙය්යාති වක්ඛමානනයෙන වෙදිතබ්බා. එත්ථාති එතෙසු සෙඛියෙසු. උජ්ජග්ඝිකා ආදි යෙසන්ති විග්ගහො, තග්ගුණසංවිඤ්ඤාණොයං බාහිරත්ථසමාසො, උජ්ජග්ඝිකාඅප්පසද්දපටිසංයුත්තානි චත්තාරි සික්ඛාපදානීති අත්ථො. ඡමා ච නීචාසනඤ්ච ඨානඤ්ච පච්ඡා ච උප්පථො ච ඡමානීචාසනට්ඨානපච්ඡාඋප්පථා, තෙ සද්දා එතෙසං සික්ඛාපදානං අත්ථීති තප්පටිසංයුත්තානි සික්ඛාපදානි ඡමා…පෙ… උප්පථවා, ඡමාදිපදවන්තානි පඤ්ච සික්ඛාපදානීති අත්ථො. එත්ථ ඨාන-සද්දෙන ඨා-ධාතුස්සෙව රූපත්තා සික්ඛාපදාගතො ඨිත-සද්දො ගහිතො. ‘‘දසසූ’’ති වත්තබ්බෙ වණ්ණලොපෙන, විභත්තිවිපල්ලාසෙන වා ‘‘දසා’’ති වුත්තං. සමනුභාසනෙ සමුට්ඨානාදීහි එතෙසු දසසු සික්ඛාපදෙසු සමුට්ඨානාදයො තුල්යා වුත්තාති යොජනා.

කිං වුත්තං හොති? ඉමානි දස සික්ඛාපදානි සමනුභාසනසමුට්ඨානානි, එකෙකමෙත්ථ කිරියං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං, සචිත්තකං, ලොකවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, අකුසලචිත්තං, දුක්ඛවෙදනන්ති වුත්තං හොති.

1958-9. ‘‘ඡත්ත’’න්තිආදීනි සික්ඛාපදානං උපලක්ඛණපදානි. එතානි එකාදස සික්ඛාපදානි සමුට්ඨානාදිනා පන ධම්මදෙසනෙන තුල්යාව සදිසා එවාති යොජනා. ඉදං වුත්තං හොති – ඉමානි එකාදස සික්ඛාපදානි ධම්මදෙසනාසමුට්ඨානානි, කිරියාකිරියානි, සඤ්ඤාවිමොක්ඛානි, සචිත්තකානි, ලොකවජ්ජානි, වචීකම්මානි, අකුසලචිත්තානි, දුක්ඛවෙදනානීති.

සූපොදනෙන විඤ්ඤත්තීති සූපොදන-සද්දෙන ලක්ඛිතං විඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදං. විඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදානං බහුත්තා ඉදමෙව විසෙසිතං. ථෙය්යසත්ථසමං මතන්ති සමුට්ඨානාදීහි ථෙය්යසත්ථසික්ඛාපදෙන සමානං මතන්ති අත්ථො. ඉදං වුත්තං හොති – සූපොදනවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදං ථෙය්යසත්ථසමුට්ඨානං, කිරියං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං, සචිත්තකං, ලොකවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, අකුසලචිත්තං, දුක්ඛවෙදනන්ති.

1960. අවසෙසා තිපඤ්ඤාසාති අවසෙසානි තෙපඤ්ඤාසසික්ඛාපදානි. සමානා පඨමෙන තූති පඨමෙන පාරාජිකෙන සමුට්ඨානාදිතො සමානානීති අත්ථො, පඨමපාරාජිකසදිසසමුට්ඨානානීති වුත්තං හොති. ‘‘අනාපත්ති ආපදාසූ’’ති පදච්ඡෙදො. පරිමණ්ඩලං නිවාසෙත්වා, පාරුපිත්වා චරන්තානං චොරුපද්දවාදි ආපදා නාම. අපි-සද්දෙන නදිසන්තරණාදිං සඞ්ගණ්හාති. සෙඛියෙසු සබ්බෙසූති යෙභුය්යවසෙන වුත්තං.

1961. ‘‘න උජ්ඣානසඤ්ඤී පරෙසං පත්තං ඔලොකෙස්සාමී’’තිආදීනං (පාචි. 614) ඉමස්ස අනාපත්තිවාරස්ස අසම්භවතො න පනාගතොති පාළියං න වුත්තො. තස්සාපි යථාවත්ථුකාව ආපත්තියො දට්ඨබ්බා.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා

විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

සෙඛියකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

1962. යො ඉමං විනිච්ඡයං විදිත්වා ඨිතො, සො හි යස්මා විනයෙ විසාරදො හොති, විනීතමානසො ච හොති, පරෙහි දුප්පධංසියො ච හොති, තතො තස්මා කාරණා සමාහිතො සතතං ඉමං විනයවිනිච්ඡයං සික්ඛෙය්යාති යොජනා.

තත්ථ ඉමං විනිච්ඡයං විදිත්වාති සබ්බලොකියලොකුත්තරගුණසම්පත්තිනිදානං ඉමං විනයවිනිච්ඡයං අත්ථතො, ගන්ථතො, විනිච්ඡයතො ච සක්කච්චං ඤත්වා. විසාරදොති සාරජ්ජනං සාරදො, විගතො සාරදො අස්සාති විසාරදො, විනයපරියත්තියා, ආපත්තාදිවිභාගෙ ච නිබ්භයො නිරාසඞ්කොති වුත්තං හොති. න කෙවලං ඉමස්ස ජානනෙ එසොව ආනිසංසො, අථ ඛො විනීතමානසො ච හොති, සංයතචිත්තො හොතීති අත්ථො. සොති ඉමං විනිච්ඡයං සක්කච්චං විදිත්වා ඨිතො භික්ඛු. පරෙහීති ඉමං අජානන්තෙහි අඤ්ඤෙහි. දුප්පධංසියො ච හොතීති අනභිභවනීයො ච හොති.

තතොති තස්මා විනයෙ විසාරදතාදිසබ්බගුණසම්පන්නහෙතුත්තා. හීති යස්මාති අත්ථො. සික්ඛෙති සජ්ඣායනසවනාදිවසෙන සික්ඛෙය්ය, උග්ගණ්හෙය්යාති අත්ථො. ‘‘සතත’’න්ති ඉමිනා සබ්බත්ථකකම්මට්ඨානෙ විය එත්ථාපි සතතාභියොගො කාතබ්බොති දස්සෙති. වික්ඛිත්තස්ස යථාභූතපටිවෙධාභාවතො තප්පටිපක්ඛාය එකග්ගතාය නියොජෙන්තො ආහ ‘‘සමාහිතො’’ති, සම්මා විනයවිනිච්ඡයෙ ආහිතො පතිට්ඨිතො එකග්ගචිත්තොති වුත්තං හොති. යථාහ ‘‘අවික්ඛිත්තස්සායං ධම්මො, නායං ධම්මො වික්ඛිත්තස්සා’’ති.

1963. එවං ඉමාය ගාථාය වුත්තමෙවත්ථං පකාරන්තරෙනාපි දස්සෙතුමාහ ‘‘ඉම’’න්තිආදි. තෙති අපෙක්ඛිත්වා ‘‘යෙ’’ති ලබ්භති. යෙ ථෙරා වා නවා වා මජ්ඣිමා වා. පරමන්ති අමතමහානිබ්බානප්පත්තියා මූලකාරණස්ස සීලස්ස පකාසනතො උත්තමං. අසංකරන්ති නිකායන්තරලද්ධීහි අසම්මිස්සං. සංකරන්ති වුත්තප්පකාරගුණොපෙතත්තා කායචිත්තසුඛකාරණං සම්මුඛං කරොතීති සංකරං. සවනාමතන්ති සද්දරසාදියොගෙන කණ්ණරසායනං. අමතන්ති තතොයෙව අමතං සුමධුරං. අමතමහානිබ්බානාවහත්තා වා ඵලූපචාරෙන අමතං. ඉමං විනයවිනිච්ඡයං. අවෙච්චාති සක්කච්චං විදිත්වා. අධිකෙති අධිසීලාදිසික්ඛත්තයප්පකාසනෙන උක්කට්ඨෙ. හිතෙති ලොකියලොකුත්තරසුඛහෙතුත්තෙන හිතෙ. හිනොති අත්තනො ඵලන්ති ‘‘හිත’’න්ති සුඛහෙතු වුච්චති. කලිසාසනෙති ලොභාදිකිලෙසවිද්ධංසනෙ. සාසනෙති විනයපරියත්තිසඞ්ඛාතසාසනෙකදෙසෙ. පටුත්තන්ති බ්යත්තභාවං. න යන්ති න ගච්ඡන්ති. කෙ තෙති කතමෙ තෙ. ‘‘න කෙචි සන්ති චා’’ති නිස්සන්දෙහෙ ඉමිස්සා ගාථාය අත්ථො ලිඛිතො.

එවං එත්ථ අත්ථයොජනා වෙදිතබ්බා – පරමං උත්තමං අසංකරං නිකායන්තරලද්ධීහි අසම්මිස්සං සංකරං සකලලොකියලොකුත්තරසුඛාභිනිප්ඵාදකං සවනාමතං සොතරසායනං ඉමං විනිච්ඡයප්පකරණං අවෙච්ච සක්කච්චං විදිත්වා අධිකෙ අධිසීලාදිසික්ඛත්තයප්පකාසනෙන උක්කට්ඨෙ හිතෙ ලොකියලොකුත්තරසුඛහෙතුභූතෙ කලිසාසනෙ සකලසංකිලෙසවිද්ධංසකෙ සාසනෙ විනයපිටකසඞ්ඛාතෙ පරියත්තිසාසනෙ යෙ පටුත්තං න යන්ති, තෙ කෙ නාමාති යොජනා, යෙ ඉමං පකරණං අවෙච්ච විදිත්වා ඨිතා, තෙ එකංසතො විනයපිටකෙ පටුත්තං පාපුණන්ති යෙවාති අධිප්පායො.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා

විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

භික්ඛුවිභඞ්ගකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

භික්ඛුනිවිභඞ්ගො

1964. එවං භික්ඛුවිභඞ්ගපාළියා, අට්ඨකථාය ච ආගතං විනිච්ඡයසාරං නාතිසඞ්ඛෙපවිත්ථාරනයෙන දස්සෙත්වා ඉදානි තදනන්තරාය භික්ඛුනිවිභඞ්ගපාළියා, තදට්ඨකථාය ච ආගතවිනිච්ඡයසාරං දස්සෙතුමාරභන්තො ආහ ‘‘භික්ඛුනීන’’න්තිආදි. තස්මිං අපීති එත්ථ අපි-සද්දො වුත්තාපෙක්ඛායං. ‘‘සමාසෙනා’’ති ඉදං ගන්ථවසෙන සඞ්ඛිපනං සන්ධාය වුත්තං. ‘‘කිඤ්චිමත්ත’’න්ති ඉදං අත්ථවසෙනාති වෙදිතබ්බං.

පාරාජිකකථාවණ්ණනා

1965. ඡන්දසොති මෙථුනසෙවනරාගපටිසංයුත්තෙන ඡන්දෙන. එතෙන ‘‘ඡන්දෙ පන අසති බලක්කාරෙන පධංසිතාය අනාපත්තී’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. මෙථුනධම්මසික්ඛාපදවණ්ණනා) අට්ඨකථා සූචිතා හොති. සා සමණී පාරාජිකා නාම හොතීති පවුච්චතීති යොජනා.

1966-7. ‘‘සජීවස්ස අපි අජීවස්සා’’ති පදච්ඡෙදො. ‘‘සන්ථතං වා අසන්ථත’’න්ති ඉදං ‘‘අඞ්ගජාත’’න්ති ඉමස්ස විසෙසනං. අත්තනො තිවිධෙ මග්ගෙති අත්තනො වච්චපස්සාවමුඛමග්ගානං අඤ්ඤතරස්මිං මග්ගෙ. එත්ථ ‘‘සන්ථතෙ වා අසන්ථතෙ වා’’ති සෙසො, ‘‘අල්ලොකාසෙ’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. ‘‘යෙභුය්යඅක්ඛායිතාදික’’න්ති පදච්ඡෙදො. ආදි-සද්දෙන අක්ඛායිතං සඞ්ගණ්හාති.

මනුස්සපුරිසාදීනං නවන්නං සජීවස්සපි අජීවස්සපි යස්ස කස්සචි සන්ථතං වා අසන්ථතං වා යෙභුය්යක්ඛායිතාදිකං අඞ්ගජාතං අත්තනො සන්ථතෙ වා අසන්ථතෙ වා තිවිධෙ මග්ගෙ අල්ලොකාසෙ තිලඵලමත්තම්පි පවෙසෙන්තී පරාජිතාති යොජනා.

1968. සාධාරණවිනිච්ඡයන්ති භික්ඛුභික්ඛුනීනං සාධාරණසික්ඛාපදවිනිච්ඡයං.

1969-70. අධක්ඛකන්ති එත්ථ අක්ඛකානං අධොති විග්ගහො. උබ්භජාණුමණ්ඩලන්ති ජාණුමණ්ඩලානං උබ්භන්ති විග්ගහො. උබ්භ-සද්දො උද්ධං-සද්දපරියායො. ඉධ ‘‘අත්තනො’’ති සෙසො. අවස්සුතස්සාති කායසංසග්ගරාගෙන තින්තස්ස. අවස්සුතාති එත්ථාපි එසෙව නයො. යාති වුත්තත්තා ‘‘සා’’ති ලබ්භති. සරීරන්ති එත්ථ ‘‘යං කිඤ්චී’’ති සෙසො. පරොපක්කමමූලකං පාරාජිකං දස්සෙතුමාහ ‘‘තෙන වා ඵුට්ඨා’’ති. එත්ථ ‘‘යථාපරිච්ඡින්නෙ කායෙ’’ති ච ‘‘සාදියෙය්යා’’ති ච වත්තබ්බං.

යා පන භික්ඛුනී අවස්සුතා අවස්සුතස්ස මනුස්සපුග්ගලස්ස යං කිඤ්චි සරීරං අත්තනො අධක්ඛකං උබ්භජාණුමණ්ඩලං යං සරීරකං, තෙන සරීරකෙන ඡුපෙය්ය, තෙන මනුස්සපුරිසෙන යථාපරිච්ඡින්නෙ කායෙ ඵුට්ඨා සාදියෙය්ය වා, සා පාරාජිකා සියාති යොජනා.

1971-2. ‘‘ගහිතං උබ්භජාණුනා’’ති ඉමිනා කප්පරතො උද්ධං පාරාජිකක්ඛෙත්තමෙවාති දීපෙති. අත්තනො යථාවුත්තප්පකාරෙන කායෙනාති යොජනා, අත්තනො ‘‘අධක්ඛක’’න්තිආදිවුත්තප්පකාරෙන කායෙනාති අත්ථො. තථා අවස්සුතාය අවස්සුතස්ස පුරිසස්ස කායපටිබද්ධං ඵුසන්තියා ථුල්ලච්චයං හොති. අත්තනො යථාපරිච්ඡින්නකායපටිබද්ධෙන තථා අවස්සුතාය අවස්සුතස්ස පුරිසස්ස කායං ඵුසන්තියා ථුල්ලච්චයං හොති.

1973. අත්තනො අවසෙසෙන කායෙන අවස්සුතාය අවස්සුතස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස කායං ඵුසන්තියා ථුල්ලච්චයං හොති. එවං අත්තනො පයොගෙ ච පුරිසස්ස පයොගෙ ච තස්සා භික්ඛුනියායෙව ථුල්ලච්චයං හොතීති යොජනා.

1974. යක්ඛපෙතතිරච්ඡානපණ්ඩකානං කායං ‘‘අධක්ඛකං උබ්භජාණුමණ්ඩල’’න්ති යථාපරිච්ඡින්නං තථෙව අත්තනො කායෙන උභතොඅවස්සවෙ සති ඵුසන්තියා අස්සා භික්ඛුනියා ථුල්ලච්චයං, තථෙව යක්ඛාදීනං පයොගෙපි තස්සායෙව ථුල්ලච්චයං හොතීති යොජනා.

1975. එකතොවස්සවෙ චාපීති භික්ඛුනියා වසෙන එකතොඅවස්සවෙ චාපි. ථුල්ලච්චයමුදීරිතන්ති පාරාජිකක්ඛෙත්තභූතෙන අත්තනො කායෙන මනුස්සපුරිසස්ස කායං ඵුසන්තියා ථුල්ලච්චයං අට්ඨකථායං (පාචි. අට්ඨ. 662) වුත්තන්ති අත්ථො. අවසෙසෙ ච සබ්බත්ථාති යථාවුත්තපාරාජිකක්ඛෙත්තතො අවසෙසෙ ථුල්ලච්චයක්ඛෙත්තෙ සබ්බත්ථ එකතොඅවස්සවෙ සති දුක්කටං හොතීති අත්ථො. කායපටිබද්ධෙන කායපටිබද්ධාමසනාදීසු සබ්බත්ථ උභතොඅවස්සවෙ වා එකතොඅවස්සවෙ වා දුක්කටමෙව හොති.

1976. ‘‘උබ්භක්ඛකමධොජාණුමණ්ඩල’’න්ති යං අපාරාජිකක්ඛෙත්තං ඉධ දස්සිතං, එත්ථ එකතොඅවස්සවෙ දුක්කටං හොති. කප්පරස්ස ච හෙට්ඨාපි එත්ථෙව අධොජාණුමණ්ඩලෙ සඞ්ගහං ගතන්ති යොජනා.

1977-9. භික්ඛු භික්ඛුනියා සද්ධිං සචෙ කායසංසග්ගං කෙලායති සෙවතීති යොජනා. භික්ඛුනියා නාසො සියාති සීලවිනාසො පාරාජිකාපත්ති සියාති අත්ථො. ගෙහපෙමන්ති එත්ථ ‘‘ගෙහසිතපෙම’’න්ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන සිත-සද්දලොපො, අත්ථො පනස්ස භික්ඛුවිභඞ්ගෙ වුත්තනයොව.

1980. අවිසෙසෙනාති ‘‘භික්ඛුනියා’’ති වා ‘‘භික්ඛුස්සා’’ති වා විසෙසං අකත්වා.

1981. යස්සාති භික්ඛුස්ස වා භික්ඛුනියා වා. යත්ථාති භික්ඛුනියං වා භික්ඛුස්මිං වා. මනොසුද්ධන්ති කායසංසග්ගාදිරාගරහිතං. තස්ස භික්ඛුස්ස වා භික්ඛුනියා වා තත්ථ භික්ඛුනියං වා භික්ඛුස්මිං වා විසයෙ නදොසතා අනාපත්තීති අත්ථො.

1982. භින්දිත්වාති සීලභෙදං කත්වා. භික්ඛුනියා අපකතත්තා ආහ ‘‘නෙව හොති භික්ඛුනිදූසකො’’ති.

1983. අථාති වාක්යාරම්භෙ. න හොතාපත්ති භික්ඛුනොති එත්ථ භික්ඛුනීහි කායසංසග්ගසඞ්ඝාදිසෙසමාහ.

1984. ‘‘ඛෙත්තෙ’’ති වක්ඛමානං ‘‘ඵුට්ඨා’’ති ඉමිනා යොජෙත්වා ‘‘පාරාජික’’න්තිආදීහි, ‘‘ථුල්ලච්චයං ඛෙත්තෙ’’තිආදීහි ච සම්බන්ධිතබ්බං. ‘‘පාරාජික’’න්ති වක්ඛමානත්තා ඵුට්ඨාති එත්ථ ‘‘පාරාජිකක්ඛෙත්තෙ’’ති සෙසො.

1985. තථාති නිච්චලාපි සාදියති. ඛෙත්තෙති ථුල්ලච්චයාදීනං ඛෙත්තෙ. කායෙන නිච්චලායපි චිත්තෙන සාදියන්තියා ආපත්ති කස්මා වුත්තාති ආහ ‘‘වුත්තත්තා…පෙ… සත්ථුනා’’ති, භික්ඛුපාතිමොක්ඛෙ විය ‘‘කායසංසග්ගං සමාපජ්ජෙය්යා’’ති අවත්වා ඉධ ‘‘කායසංසග්ගං සාදියෙය්යා’’ති වුත්තත්තාති අධිප්පායො.

1986. තස්සා ආපත්තියා. ක්රියසමුට්ඨානන්ති කිරියාය සමුට්ඨානං. එවං සතීති සාදියනමත්තෙනෙව ආපජ්ජිතබ්බභාවෙ සති. ඉදන්ති ‘‘කිරියසමුට්ඨාන’’මිතිවිධානං. තබ්බහුලෙනෙව නයෙනාති කිරියසමුට්ඨානබාහුල්ලෙන නයෙන ඛදිරවනාදිවොහාරො වියාති දට්ඨබ්බං.

1987. තස්සා භික්ඛුනියා අසඤ්චිච්ච විරජ්ඣිත්වා ආමසන්තියා අනාපත්ති, ‘‘අයං පුරිසො’’ති වා ‘‘ඉත්ථී’’ති වා අජානිත්වා ආමසන්තියා අනාපත්ති, පුරිසස්ස ආමසනෙ සති ඵස්සං අසාදියන්තියා වා අනාපත්තීති යොජනා.

1988. ඛිත්තචිත්තායාති යක්ඛුම්මත්තාය. උම්මත්තිකාය වාති පිත්තකොපෙන උම්මාදප්පත්තාය. ඉදඤ්ච ‘‘අසුචී’’ති වා ‘‘චන්දන’’න්ති වා විසෙසතං අජානනමෙව පමාණං.

උබ්භජාණුමණ්ඩලකථාවණ්ණනා.

1989-90. ‘‘පාරාජිකත්තං ජානන්තී’’ති ඉමිනා අවසෙසාපත්තිං ජානිත්වා ඡාදෙන්තියා පාරාජිකාභාවං දීපෙති. සලිඞ්ගෙ තු ඨිතායාති පබ්බජ්ජාලිඞ්ගෙයෙව ඨිතාය. ඉති ධුරෙ නික්ඛිත්තමත්තස්මින්ති යොජනා. ඉති-සද්දො නිදස්සනෙ. ඉතරාය පුබ්බෙයෙව ආපන්නත්තා තමපෙක්ඛිත්වා ‘‘සා චා’’ති ආහ.

1991. වුත්තාවිසිට්ඨං සබ්බං විනිච්ඡයං සඞ්ගහෙතුමාහ ‘‘සෙස’’න්තිආදි. තත්ථාති දුට්ඨුල්ලපටිච්ඡාදනෙ.

වජ්ජපටිච්ඡාදිකථාවණ්ණනා.

1992-5. සඞ්ඝෙනාති සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන. උක්ඛිත්තකොති ආපත්තියා අදස්සනාදීසු උක්ඛිත්තකො. ‘‘උක්ඛෙපනෙ ඨිතො’’ති ඉමිනා උක්ඛෙපනීයකම්මකතස්ස අනොසාරිතභාවං දීපෙති. යා දිට්ඨි එතස්සාති යංදිට්ඨිකො, සො උක්ඛිත්තකො භික්ඛු යාය දිට්ඨියා සමන්නාගතො හොතීති අධිප්පායො. ‘‘තස්සා දිට්ඨියා ගහණෙනා’’ති ඉමිනා අනුවත්තප්පකාරො දස්සිතො. තං උක්ඛිත්තකං භික්ඛුන්ති යොජනා. සා භික්ඛුනී අඤ්ඤාහි භික්ඛුනීහි විසුම්පිච සඞ්ඝමජ්ඣෙපි ‘‘එසො ඛො අය්යෙ භික්ඛු සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන උක්ඛිත්තො’’තිආදිනා (පාචි. 669) නයෙන තික්ඛත්තුං වුච්චමානාති යොජනා. තං වත්ථුං අචජන්තී ගහෙත්වා යදි තථෙව තිට්ඨතීති යොජනා. එත්ථ ‘‘යාවතතියං සමනුභාසිතබ්බා’’ති සෙසො. තස්ස කම්මස්ස ඔසානෙති තතියාය කම්මවාචාය ය්යකාරප්පත්තවසෙන අස්ස සමනුභාසනකම්මස්ස පරියොසානෙ. අසාකියධීතරාති අසාකියධීතා, පච්චත්තෙ කරණවචනං. ‘‘පුන අප්පටිසන්ධෙයා’’ති ඉමිනා පුන තෙනෙව ච අත්තභාවෙන භික්ඛුනිභාවෙ පටිසන්ධාතුං අනරහතා වුත්තා.

1996. තිකදුක්කටං නිද්දිට්ඨන්ති අධම්මකම්මෙ අධම්මකම්මසඤ්ඤා, වෙමතිකා, ධම්මකම්මසඤ්ඤාති එතාසං වසෙන තිකදුක්කටං වුත්තං. සමනුභාසනෙ වුත්තා සමුට්ඨානාදයො සබ්බෙ ඉධ වත්තබ්බාති යොජනා.

උක්ඛිත්තානුවත්තිකකථාවණ්ණනා.

1997. ‘‘හත්ථග්ගහණං වා සාදියෙය්යාති හත්ථො නාම කප්පරං උපාදාය යාව අග්ගනඛා. එතස්ස අසද්ධම්මස්ස පටිසෙවනත්ථාය උබ්භක්ඛකං අධොජාණුමණ්ඩලං ගහණං සාදියති, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්සා’’ති (පාචි. 676) වුත්තත්තා ආහ ‘‘අපාරාජිකඛෙත්තස්සා’’තිආදි. ‘‘ත’’න්ති වක්ඛමානත්තා ‘‘ය’’න්ති ලබ්භති. අපාරාජිකක්ඛෙත්තස්ස යස්ස කස්සචි අඞ්ගස්ස යං ගහණං, තං හත්ථග්ගහණන්ති පවුච්චතීති යොජනා. හත්ථෙ ගහණං හත්ථග්ගහණං.

1998. යස්ස කස්සචීති වුත්තප්පකාරෙන යස්ස කස්සචි චීවරස්ස යං ගහණන්ති යොජනා.

1999. අසද්ධම්ම-සද්දෙන මෙථුනස්සාපි වුච්චමානත්තා තතො විසෙසෙතුමාහ ‘‘කායසංසග්ග …පෙ… කාරණා’’ති. භික්ඛුනී කායසංසග්ගසඞ්ඛාතස්ස අසද්ධම්මස්ස කාරණා පුරිසස්ස හත්ථපාසස්මිං තිට්ඨෙය්ය වාති යොජනා.

2000. තතොති තස්ස අසද්ධම්මස්ස කාරණා. තත්ථාති හත්ථපාසෙ. පුරිසෙනාති එත්ථ ‘‘කත’’න්ති සෙසො, ‘‘සඞ්කෙත’’න්ති ඉමිනා සම්බන්ධො. ‘‘ආගමනං අස්සා’’ති පදච්ඡෙදො. ඉච්ඡෙය්යාති වුත්තෙපි න ගමනිච්ඡාමත්තෙන, අථ ඛො භික්ඛුනියා පුරිසස්ස හත්ථපාසං, පුරිසෙන ච භික්ඛුනියා හත්ථපාසං ඔක්කන්තකාලෙයෙව වත්ථුපූරණං දට්ඨබ්බං. යථාහ ‘‘සඞ්කෙතං වා ගච්ඡෙය්යාති එතස්ස අසද්ධම්මස්ස පටිසෙවනත්ථාය පුරිසෙන ‘ඉත්ථන්නාමං ආගච්ඡා’ති වුත්තා ගච්ඡති, පදෙ පදෙ ආපත්ති දුක්කටස්ස. පුරිසස්ස හත්ථපාසං ඔක්කන්තමත්තෙ ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්සා’’ති (පාචි. 676) ච ‘‘පුරිසස්ස අබ්භාගමනං සාදියති, ආපත්ති දුක්කටස්ස. හත්ථපාසං ඔක්කන්තමත්තෙ ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්සා’’ති (පාචි. 676) ච. එත්ථ ච ඉත්ථන්නාමං ආගච්ඡාති ඉත්ථන්නාමං ඨානං ආගච්ඡාති අත්ථො.

2001. තදත්ථායාති තස්සෙව කායසංසග්ගසඞ්ඛාතඅසද්ධම්මස්ස සෙවනත්ථාය. පටිච්ඡන්නට්ඨානඤ්චාති වත්ථාදිනා යෙන කෙනචි පටිච්ඡන්නඔකාසං. පුරිසස්ස හත්ථපාසෙ ඨිතා තදත්ථාය කායං උපසංහරෙය්ය වාති යොජනා.

2002. හත්ථග්ගහණාදීනං වුත්තප්පකාරානං අට්ඨන්නං වත්ථූනං පූරණෙන ‘‘අට්ඨවත්ථුකා’’ති සඞ්ඛාතා අයං භික්ඛුනී විනට්ඨා හොති සීලවිනාසෙන, තතොයෙව අස්සමණී හොති අභික්ඛුනී හොතීති යොජනා.

2003. අනුලොමෙන වාති හත්ථග්ගහණාදිපටිපාටියා වා. පටිලොමෙන වාති තබ්බිපරියතො පටිලොමෙන වා. එකන්තරිකාය වාති එකමෙකං අන්තරිත්වා පුන තස්සාපි කරණවසෙන එකන්තරිකාය වා. අනුලොමෙන වා පටිලොමෙන වා තථෙකන්තරිකාය වා අට්ඨමං වත්ථුං පරිපූරෙන්තී චුතාති යොජනා.

2004. එතදෙව අත්ථං බ්යතිරෙකමුඛෙන සමත්ථෙතුමාහ ‘‘අථාදිතො’’තිආදි. සතක්ඛත්තුම්පීති බහුක්ඛත්තුම්පි. සත-සද්දො හෙත්ථ බහු-සද්දපරියායො. පාරාජිකා නෙව සියාති යොජනා, ඉමිනා තංතංවත්ථුමූලකං දුක්කටථුල්ලච්චයං ආපජ්ජතීති වුත්තං හොති.

2005. යා පන ආපත්තියො ආපන්නා, දෙසෙත්වා තාහි මුච්චතීති යොජනා. ධුරනික්ඛෙපනං කත්වාති ‘‘න පුනෙවං කරිස්සාමී’’ති ධුරං නික්ඛිපිත්වා. දෙසිතා ගණනූපිකාති දෙසිතා දෙසිතගණනමෙව උපෙති, පාරාජිකස්ස අඞ්ගං න හොතීති අත්ථො. තස්මා යා එකං ආපන්නා, ධුරනික්ඛෙපං කත්වා දෙසෙත්වා පුන කිලෙසවසෙන ආපජ්ජති, පුන දෙසෙති, එවං අට්ඨ වත්ථූනි පූරෙන්තීපි පාරාජිකා න හොති.

2006. සඋස්සාහාය දෙසිතාති පුන ආපජ්ජනෙ අනික්ඛිත්තධුරාය භික්ඛුනියා දෙසිතාපි ආපත්ති දෙසනාගණනං න උපෙති. කිං හොතීති ආහ ‘‘දෙසිතාපි අදෙසිතා’’ති, තස්මා පාරාජිකාපත්තියා අඞ්ගමෙව හොතීති අධිප්පායො.

2008. අයං අත්ථොති ‘‘අසද්ධම්මො නාම කායසංසග්ගො’’ති අයං අත්ථො. උද්දිසිතොති පකාසිතො.

2009. අයමත්ථො කෙන වචනෙන උද්දිසිතොති ආහ ‘‘විඤ්ඤූ…පෙ… සාධකං වචනං ඉද’’න්ති. ඉදං වචනන්ති ‘‘විඤ්ඤූ පටිබලො කායසංසග්ගං සමාපජ්ජිතු’’න්ති (පාචි. 676) ඉදං වචනං. සාධකං පමාණං.

අට්ඨවත්ථුකකථාවණ්ණනා.

2010. අවස්සුතා, වජ්ජපටිච්ඡාදිකා, උක්ඛිත්තානුවත්තිකා, අට්ඨවත්ථුකාති ඉමා චතස්සො පාරාජිකාපත්තියො මහෙසිනා අසාධාරණා භික්ඛුනීනමෙව පඤ්ඤත්තාති යොජනා.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා

විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

පාරාජිකකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සඞ්ඝාදිසෙසකථාවණ්ණනා

2011. එවං භික්ඛුනිවිභඞ්ගෙ ආගතං පාරාජිකවිනිච්ඡයං වත්වා ඉදානි තදනන්තරුද්දිට්ඨං සඞ්ඝාදිසෙසවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘යා පන භික්ඛුනී’’තිආදි. උස්සයවාදාති කොධුස්සයමානුස්සයවසෙන විවදමානා. තතොයෙව අට්ටං කරොති සීලෙනාති අට්ටකාරී. එත්ථ ච ‘‘අට්ටො’’ති වොහාරිකවිනිච්ඡයො වුච්චති, යං පබ්බජිතා ‘‘අධිකරණ’’න්තිපි වදන්ති. සබ්බත්ථ වත්තබ්බෙ මුඛමස්සා අත්ථීති මුඛරී, බහුභාණීති අත්ථො. යෙන කෙනචි නරෙන සද්ධින්ති ‘‘ගහපතිනා වා ගහපතිපුත්තෙන වා’’තිආදිනා (පාචි. 679) දස්සිතෙන යෙන කෙනචි මනුස්සෙන සද්ධිං. ඉධාති ඉමස්මිං සාසනෙ. කිරාති පදපූරණෙ, අනුස්සවනෙ වා.

2012. සක්ඛිං වාති පච්චක්ඛතො ජානනකං වා. අට්ටං කාතුං ගච්ඡන්තියා පදෙ පදෙ තථා දුක්කටන්ති යොජනා.

2013. වොහාරිකෙති විනිච්ඡයාමච්චෙ.

2014. අනන්තරන්ති තස්ස වචනානන්තරං.

2015. ඉතරොති අට්ටකාරකො. පුබ්බසදිසොව විනිච්ඡයොති පඨමාරොචනෙ දුක්කටං, දුතියාරොචනෙ ථුල්ලච්චයන්ති වුත්තං හොති.

2016. ‘‘තව, මමාපි ච කථං තුවමෙව ආරොචෙහී’’ති ඉතරෙන වුත්තා භික්ඛුනීති යොජනා. යථාකාමන්ති තස්සා ච අත්තනො ච වචනෙ යං පඨමං වත්තුමිච්ඡති, තං ඉච්ඡානුරූපං ආරොචෙතු.

2018-9. උභින්නම්පි යථා තථා ආරොචිතකථං සුත්වාති යොජනා. යථා තථාති පුබ්බෙ වුත්තනයෙන කෙනචි පකාරෙන. තෙහීති වොහාරිකෙහි. අට්ටෙ පන ච නිට්ඨිතෙති අට්ටකාරකෙසු එකස්මිං පක්ඛෙ පරාජිතෙ. යථාහ ‘‘පරාජිතෙ අට්ටකාරකෙ අට්ටපරියොසානං නාම හොතී’’ති. අට්ටස්ස පරියොසානෙති එත්ථ ‘‘තස්සා’’ති සෙසො. තස්ස අට්ටස්ස පරියොසානෙති යොජනා.

2020-23. අනාපත්තිවිසයං දස්සෙතුමාහ ‘‘දූතං වාපී’’තිආදි. පච්චත්ථිකමනුස්සෙහි දූතං වාපි පහිණිත්වා සයම්පි වා ආගන්ත්වා යා පන ආකඩ්ඪීයතීති යොජනා. අඤ්ඤෙහීති ගාමදාරකාදීහි අඤ්ඤෙහි. කිඤ්චි පරං අනොදිස්සාති යොජනා. ඉමිස්සා ඔදිස්ස වුත්තෙ තෙහි ගහිතදණ්ඩෙ තස්සා ච ගීවාති සූචිතං හොති. යා රක්ඛං යාචති, තත්ථ තස්මිං රක්ඛායාචනෙ තස්සා අනාපත්ති පකාසිතාති යොජනා. අඤ්ඤතො සුත්වාති යොජනා. උම්මත්තිකාදීනන්ති එත්ථ ආදි-සද්දෙන ආදිකම්මිකා ගහිතා.

සමුට්ඨානං කථිනෙන තුල්යන්ති යොජනා. සෙසං දස්සෙතුමාහ ‘‘සකිරියං ඉද’’න්ති. ඉදං සික්ඛාපදං. කිරියාය සහ වත්තතීති සකිරියං අට්ටකරණෙන ආපජ්ජනතො. ‘‘සමුට්ඨාන’’න්ති ඉමිනා ච සමුට්ඨානාදිවිනිච්ඡයො උපලක්ඛිතොති දට්ඨබ්බො.

අට්ටකාරිකාකථාවණ්ණනා.

2024-5. ජානන්තීති ‘‘සාමං වා ජානාති, අඤ්ඤෙ වා තස්සා ආරොචෙන්තී’’ති (පාචි. 684) වුත්තනයෙන ජානන්තී. චොරින්ති යාය පඤ්චමාසග්ඝනකතො පට්ඨාය යං කිඤ්චි පරසන්තකං අවහරිතං, අයං චොරී නාම. වජ්ඣං විදිතන්ති ‘‘තෙන කම්මෙන වධාරහා අය’’න්ති එවං විදිතං. සඞ්ඝන්ති භික්ඛුනිසඞ්ඝං. අනපලොකෙත්වාති අනාපුච්ඡා. රාජානං වාති රඤ්ඤා අනුසාසිතබ්බට්ඨානෙ තං රාජානං වා. යථාහ ‘‘රාජා නාම යත්ථ රාජා අනුසාසති, රාජා අපලොකෙතබ්බො’’ති. ගණමෙව වාති ‘‘තුම්හෙව තත්ථ අනුසාසථා’’ති රාජූහි දින්නං ගාමනිගමමල්ලගණාදිකං ගණං වා. මල්ලගණං නාම පානීයට්ඨපනපොක්ඛරණිඛණනාදිපුඤ්ඤකම්මනියුත්තො ජනසමූහො. එතෙනෙව එවමෙව දින්නගාමවරා පූගා ච සෙනියො ච සඞ්ගහිතා. වුට්ඨාපෙය්යාති උපසම්පාදෙය්ය. කප්පන්ති ච වක්ඛමානලක්ඛණං කප්පං. සා චොරිවුට්ඨාපනන්ති සම්බන්ධො. උපජ්ඣායා හුත්වා යා චොරිං උපසම්පාදෙති, සා භික්ඛුනීති අත්ථො. උපජ්ඣායස්ස භික්ඛුස්ස දුක්කටං.

2026. පඤ්චමාසග්ඝනන්ති එත්ථ පඤ්චමාසඤ්ච පඤ්චමාසග්ඝනකඤ්ච පඤ්චමාසග්ඝනන්ති එකදෙසසරූපෙකසෙසනයෙන පඤ්චමාසස්සාපි ගහණං. අතිරෙකග්ඝනං වාපීති එත්ථාපි එසෙව නයො.

2027. පබ්බජිතං පුබ්බං යාය සා පබ්බජිතපුබ්බා. වුත්තප්පකාරං චොරකම්මං කත්වාපි තිත්ථායතනාදීසු යා පඨමං පබ්බජිතාති අත්ථො.

2028-30. ඉදානි පුබ්බපයොගදුක්කටාදිආපත්තිවිභාගං දස්සෙතුමාහ ‘‘වුට්ඨාපෙති ච යා චොරි’’න්තිආදි. ඉධ ‘‘උපජ්ඣායා හුත්වා’’ති සෙසො. ඉදං කප්පං ඨපෙත්වාති යොජනා. සීමං සම්මන්නති චාති අභිනවං සීමං සම්මන්නති, බන්ධතීති වුත්තං හොති. අස්සාති භවෙය්ය. ‘‘දුක්කට’’න්ති ඉමිනා ච ‘‘ථුල්ලච්චයං ද්වය’’න්ති ඉමිනා ච යොජෙතබ්බං.

කම්මන්තෙති උපසම්පදකම්මස්ස පරියොසානෙ, තතියාය කම්මවාචාය ය්යකාරප්පත්තායාති වුත්තං හොති.

2031. අජානන්තීති චොරිං අජානන්තී. (ඉදං සික්ඛාපදං.)

2032. චොරිවුට්ඨාපනං නාමාති ඉදං සික්ඛාපදං චොරිවුට්ඨාපනසමුට්ඨානං නාම. වාචචිත්තතොති ඛණ්ඩසීමං අගන්ත්වා කරොන්තියා වාචාචිත්තෙහි. කායවාචාදිතො චෙවාති ගන්ත්වා කරොන්තියා කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨාති. යථාහ ‘‘කෙනචිදෙව කරණීයෙන පක්කන්තාසු භික්ඛුනීසු අගන්ත්වා ඛණ්ඩසීමං වා නදිං වා යථානිසින්නට්ඨානෙයෙව අත්තනො නිස්සිතකපරිසාය සද්ධිං වුට්ඨාපෙන්තියා වාචාචිත්තතො සමුට්ඨාති, ඛණ්ඩසීමං වා නදිං වා ගන්ත්වා වුට්ඨාපෙන්තියා කායවාචාචිත්තතො සමුට්ඨාතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 683). ක්රියාක්රියන්ති අනාපුච්ඡාවුට්ඨාපනවසෙන කිරියාකිරියං.

චොරිවුට්ඨාපනකථාවණ්ණනා.

2033-4. ගාමන්තරන්ති අඤ්ඤං ගාමං. යා එකා සචෙ ගච්ඡෙය්යාති සම්බන්ධො. නදීපාරන්ති එත්ථාපි එසෙව නයො. නදියා පාරං නදීපාරං. ‘‘එකා වා’’ති උපරිපි යොජෙතබ්බං. ඔහීයෙය්යාති විනා භවෙය්ය. ඉධ ‘‘අරඤ්ඤෙ’’ති සෙසො. අරඤ්ඤලක්ඛණං ‘‘ඉන්දඛීල’’ඉච්චාදිනා වක්ඛති. ‘‘එකා වා රත්තිං විප්පවසෙය්ය, එකා වා ගණම්හා ඔහීයෙය්යා’’ති සික්ඛාපදක්කමො, එවං සන්තෙපි ගාථාබන්ධවසෙන ‘‘රත්තිං විප්පවසෙය්යා’’ති අන්තෙ වුත්තං. තෙනෙව විභාගවිනිච්ඡයෙ දෙසනාරුළ්හක්කමෙනෙව ‘‘පුරෙරුණොදයායෙවා’’තිආදිං වක්ඛති. සා පඨමාපත්තිකං ගරුකං ධම්මං ආපන්නා සියාති යොජනා. පඨමං ආපත්ති එතස්සාති පඨමාපත්තිකො, වීතික්කමක්ඛණෙයෙව ආපජ්ජිතබ්බොති අත්ථො. ‘‘ගරුකං ධම්ම’’න්ති ඉමිනා සම්බන්ධො. සකගාමා නික්ඛමන්තියාති භික්ඛුනියා අත්තනො වසනගාමතො නික්ඛමන්තියා.

2035. තතො සකගාමතො.

2036-7. එකෙන පදවාරෙන ඉතරස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපෙ අතික්කන්තෙ, උපචාරොක්කමෙ වා ථුල්ලච්චයන්ති යොජනා. අතික්කන්තෙ ඔක්කන්තෙති එත්ථ ‘‘පරික්ඛෙපෙ උපචාරෙ’’ති අධිකාරතො ලබ්භති.

2038-9. නික්ඛමිත්වාති අත්තනො පවිට්ඨගාමතො නික්ඛමිත්වා. අයමෙව නයොති ‘‘එකෙන පදවාරෙන ථුල්ලච්චයං, දුතියෙන ගරුකාපත්තී’’ති අයං නයො.

වතිච්ඡිද්දෙන වා ඛණ්ඩපාකාරෙන වාති යොජනා. ‘‘තථා’’ති ඉමිනා ‘‘පාකාරෙනා’’ති එත්ථාපි වා-සද්දස්ස සම්බන්ධනීයතං දස්සෙති. ‘‘භික්ඛුවිහාරස්ස භූමි තාසමකප්පියා’’ති වක්ඛමානත්තා විහාරස්ස භූමින්ති භික්ඛුනිවිහාරභූමි ගහිතා. ‘‘කප්පියන්ති පවිට්ඨත්තා’’ති ඉමිනා වක්ඛමානස්ස කාරණං දස්සෙති. කොචි දොසොති ථුල්ලච්චයසඞ්ඝාදිසෙසො වුච්චමානො යො කොචි දොසො.

2040. තාසන්ති භික්ඛුනීනං. ‘‘අකප්පියා’’ති ඉමිනා තත්ථාපි පවිට්ඨාය ගාමන්තරපච්චයා ආපත්තිසම්භවමාහ.

2041. ‘‘පඨමං පාදං අතික්කාමෙන්තියා’’ති (පාචි. 692) වුත්තත්තා ‘‘හත්ථි…පෙ… අනාපත්ති සියාපත්ති, පදසා ගමනෙ පනා’’ති වුත්තං.

2042. ‘‘යං කිඤ්චි…පෙ… ආපත්ති පවිසන්තියා’’ති වුත්තස්සෙවත්ථස්ස උපසංහාරත්තා න පුනරුත්තිදොසො.

2043-4. ලක්ඛණෙනුපපන්නායාති ‘‘නදී නාම තිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙත්වා යත්ථ කත්ථචි උත්තරන්තියා භික්ඛුනියා අන්තරවාසකො තෙමියතී’’ති (පාචි. 692) වුත්තලක්ඛණෙන සමන්නාගතාය නදියා. යා පාරං තීරං ගච්ඡතීති යොජනා.

පඨමං පාදං උද්ධරිත්වාන තීරෙ ඨපෙන්තියාති ‘‘ඉදානි පදවාරෙන අතික්කමතී’’ති වත්තබ්බකාලෙ පඨමං පාදං උක්ඛිපිත්වා පරතීරෙ ඨපෙන්තියා. ‘‘දුතියපාදුද්ධාරෙ සඞ්ඝාදිසෙසො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 692) අට්ඨකථාවචනතො ‘‘අතික්කමෙ’’ති ඉමිනා උද්ධාරො ගහිතො.

2045. අන්තරනදියන්ති නදිවෙමජ්ඣෙ. භණ්ඩිත්වාති කලහං කත්වා. ඔරිමං තීරන්ති ආගතදිසාය තීරං. තථා පඨමෙ ථුල්ලච්චයං, දුතියෙ ගරු හොතීති අත්ථො. ඉමිනා සකලෙන වචනෙන ‘‘ඉතරිස්සා පන අයං පක්කන්තට්ඨානෙ ඨිතා හොති, තස්මා පරතීරං ගච්ඡන්තියාපි අනාපත්තී’’ති අට්ඨකථාපි උල්ලිඞ්ගිතා.

2046. රජ්ජුයාති වල්ලිආදිකාය යාය කායචි රජ්ජුයා.

2047. පිවිතුන්ති එත්ථ ‘‘පානීය’’න්ති පකරණතො ලබ්භති. අවුත්තසමුච්චයත්ථෙන අපි-සද්දෙන භණ්ඩධොවනාදිං සඞ්ගණ්හාති. අථාති වාක්යාරම්භෙ නිපාතො. ‘‘නහානාදිකිච්චං සම්පාදෙත්වා ඔරිමමෙව තීරං ආගමිස්සාමී’’ති ආලයස්ස විජ්ජමානත්තා ආහ ‘‘වට්ටතී’’ති.

2048. පදසානදිං ඔතරිත්වානාති යොජනා. සෙතුං ආරොහිත්වා තථා පදසා උත්තරන්තියා අනාපත්තීති යොජනා.

2049. ගන්ත්වානාති එත්ථ ‘‘නදි’’න්ති සෙසො. උත්තරණකාලෙ පදසා යාතීති යොජනා.

2050. වෙගෙනාති එකෙනෙව වෙගෙන, අන්තරා අනිවත්තිත්වාති අත්ථො.

2051. ‘‘නිසීදිත්වා’’ති ඉදං ‘‘ඛන්ධෙ වා’’තිආදීහිපි යොජෙතබ්බං. ඛන්ධාදයො චෙත්ථ සභාගානමෙව ගහෙතබ්බා. හත්ථසඞ්ඝාතනෙ වාති උභොහි බද්ධහත්ථවලයෙ වා.

2052-3. පාසන්ති හත්ථපාසං. ‘‘ආභොගං විනා’’ති ඉමිනා ‘‘ගමිස්සාමී’’ති ආභොගෙ කතෙ අජානන්තියා අරුණෙ උට්ඨිතෙපි අනාපත්තීති දීපිතං හොති. යථාහ ‘‘සචෙ සජ්ඣායං වා සවනං වා අඤ්ඤං වා කිඤ්චි කම්මං කුරුමානා ‘පුරෙඅරුණෙයෙව දුතියිකාය සන්තිකං ගමිස්සාමී’ති ආභොගං කරොති, අජානන්තියා එව චස්සා අරුණො උග්ගච්ඡති, අනාපත්තී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 692). නානාගබ්භෙ වත්තබ්බමෙව නත්ථීති දස්සෙතුමාහ ‘‘එකගබ්භෙපි වා’’ති. එකගබ්භෙපි වා දුතියිකාය හත්ථපාසං අතික්කම්ම අරුණං උට්ඨපෙන්තියා භික්ඛුනියා ආපත්ති සියාති යොජනා.

2054. දුතියාපාසන්ති දුතියිකාය හත්ථපාසං. ‘‘ගමිස්සාමී’’ති ආභොගං කත්වා ගච්ඡන්තියා සචෙ අරුණං උට්ඨෙති, න දොසොති යොජනා.

2055-6. අඤ්ඤත්ථ පඤ්චධනුසතිකස්ස (පාරා. 654) පච්ඡිමස්ස ආරඤ්ඤකසෙනාසනස්ස වුත්තත්තා තතො නිවත්තෙතුමාහ ‘‘ඉන්දඛීලමතික්කම්මා’’තිආදි. එත්ථාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ. දීපිතන්ති අට්ඨකථාය ‘‘අරඤ්ඤෙති එත්ථ නික්ඛමිත්වා බහි ඉන්දඛීලා සබ්බමෙතං අරඤ්ඤ’’න්ති (පාචි. අට්ඨ. 692) එවං වුත්තලක්ඛණමෙව අරඤ්ඤං දස්සිතන්ති අත්ථො.

දුතියිකාය දස්සනූපචාරං විජහන්තියා තස්සාති යොජනා. ‘‘ජහිතෙ’’ති ඉදං අපෙක්ඛිත්වා ‘‘උපචාරෙ’’ති විභත්තිවිපරිණාමො කාතබ්බො.

2057. සාණිපාකාරපාකාරතරුඅන්තරිතෙ ඨානෙ අසති දස්සනූපචාරෙ සතිපි සවනූපචාරෙ ආපත්ති හොතීති යොජනා.

2058-60. එත්ථ කථන්ති යත්ථ දූරෙපි දස්සනං හොති, එවරූපෙ අජ්ඣොකාසෙ ආපත්තිනියමො කථං කාතබ්බොති අත්ථො. අනෙකෙසු ඨානෙසු ‘‘සවනූපචාරාතික්කමෙ’’ති වුච්චමානත්තා තත්ථ ලක්ඛණං ඨපෙතුමාහ ‘‘මග්ග…පෙ… එවරූපකෙ’’ති. එත්ථ ‘‘ඨානෙ’’ති සෙසො. කූජන්තියාති යථාවණ්ණවවත්ථානං න හොති, එවං අබ්යත්තසද්දං කරොන්තියා.

එවරූපකෙ ඨානෙ ධම්මස්සවනාරොචනෙ විය ච මග්ගමූළ්හස්ස සද්දෙන විය ච ‘‘අය්යෙ’’ති කූජන්තියා තස්සා සද්දස්ස සවනාතික්කමෙ භික්ඛුනියා ගරුකා ආපත්ති හොතීති යොජනා. ‘‘භික්ඛුනියා ගරුකා හොතී’’ති ඉදං ‘‘දුතියිකං න පාපුණිස්සාමී’’ති නිරුස්සාහවසෙන වෙදිතබ්බං. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘ඔහීයිත්වාථ ගච්ඡන්තී’’තිආදි. එත්ථාති ‘‘ගණම්හා ඔහීයෙය්යා’’ති ඉමස්මිං.

2061. අථ ගච්ඡන්තී ඔහීයිත්වාති යොජනා. ‘‘ඉදානි අහං පාපුණිස්සාමි’’ ඉති එවං සඋස්සාහා අනුබන්ධති, වට්ටති, දුතියොපචාරාතික්කමෙපි අනාපත්තීති වුත්තං හොති.

2062. ‘‘ගච්ඡතු අයං’’ ඉති උස්සාහස්සච්ඡෙදං කත්වා ඔහීනා චෙ, තස්සා ආපත්තීති අජ්ඣාහාරයොජනා.

2063. ඉතරාපීති ගන්තුං සමත්ථාපි. ඔහීයතු අයන්ති චාති නිරුස්සාහප්පකාරො සන්දස්සිතො. වුත්තත්ථමෙව සමත්ථයිතුමාහ ‘‘සඋස්සාහා න හොති චෙ’’ති.

2064-5. පුරිමා එකකං මග්ගං යාතීති යොජනා. එකමෙව එකකං. තස්මාති යස්මා එකිස්සා ඉතරා පක්කන්තට්ඨානෙ තිට්ඨති, තස්මා. තත්ථාති තස්මිං ගණම්හාඔහීයනෙ. පි-සද්දො එවකාරත්ථො. අනාපත්ති එව පකාසිතාති යොජනා.

2066-7. ගාමන්තරගතායාති ගාමසීමගතාය. ‘‘නදියා’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. ආපත්තියොචතස්සොපීති රත්තිවිප්පවාස ගාමන්තරගමන නදිපාරගමන ගණම්හාඔහීයන සඞ්ඛාතා චතස්සො සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තියො. ගණම්හාඔහීයනමූලකාපත්තියා ගාමතො බහි ආපජ්ජිතබ්බත්තෙපි ගාමන්තරොක්කමනමූලකාපත්තියා අන්තොගාමෙ ආපජ්ජිතබ්බත්තෙපි එකක්ඛණෙති ගාමූපචාරං සන්ධායාහ.

2068-9. යා සද්ධිං යාතා දුතියිකා, සා ච පක්කන්තා වා සචෙ හොති, විබ්භන්තා වා හොති, පෙතානං ලොකං යාතා වා හොති, කාලකතා වා හොතීති අධිප්පායො, පක්ඛසඞ්කන්තා වා හොති, තිත්ථායතනසඞ්කන්තා වා හොතීති අධිප්පායො, නට්ඨා වා හොති, පාරාජිකාපන්නා වා හොතීති අධිප්පායො. එවරූපෙ කාලෙ ගාමන්තරොක්කමනාදීනි…පෙ… අනාපත්තීති ඤාතබ්බන්ති යොජනා. උම්මත්තිකායපි එවං චත්තාරිපි කරොන්තියා අනාපත්තීති යොජනා.

2070. ‘‘අගාමකෙ අරඤ්ඤෙ’’ති ඉදං ගාමාභාවෙන වුත්තං, න විඤ්ඣාටවිසදිසතාය.

2071. ගාමභාවතො නදිපාරගමනගණම්හාඔහීයනාපත්ති න සම්භවති, තස්සාපි සකගාමත්තා ගාමන්තරගමනමූලිකාපත්ති ච දිවසභාගත්තා රත්තිවිප්පවාසමූලිකාපත්ති ච න සම්භවතීති ආහ ‘‘සකගාමෙ…පෙ… න විජ්ජරෙ’’ති. යථාකාමන්ති යථිච්ඡිතං, දුතියිකාය අසන්තියාපීති අත්ථො.

2072. සමුට්ඨානාදයො පඨමන්තිමවත්ථුනා තුල්යාති යොජනා.

ගාමන්තරගමනකථාවණ්ණනා.

2073. සීමාසම්මුතියා චෙවාති ‘‘සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන ධම්මෙන විනයෙන උක්ඛිත්තං භික්ඛුනිං කාරකසඞ්ඝං අනාපුච්ඡා තස්සෙව කාරකසඞ්ඝස්ස ඡන්දං අජානිත්වා ඔසාරෙස්සාමී’’ති නවසීමාසම්මන්නනෙ ච. ද්වීහි කම්මවාචාහි දුවෙ ථුල්ලච්චයා හොන්තීති යොජනා.

2074. කම්මස්ස පරියොසානෙති ඔසාරණකම්මස්ස අවසානෙ. තිකසඞ්ඝාදිසෙසන්ති ‘‘ධම්මකම්මෙ ධම්මකම්මසඤ්ඤා ඔසාරෙති, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්ස. ධම්මකම්මෙ වෙමතිකා, ධම්මකම්මෙ අධම්මකම්මසඤ්ඤා ඔසාරෙති, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්සා’’ති (පාචි. 697) තිකසඞ්ඝාදිසෙසං වුත්තං. කම්මන්ති ච උක්ඛෙපනීයකම්මං. අධම්මෙ තිකදුක්කටන්ති ‘‘අධම්මකම්මෙ ධම්මකම්මසඤ්ඤා ඔසාරෙති, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අධම්මකම්මෙ වෙමතිකා, අධම්මකම්මසඤ්ඤා ඔසාරෙති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති තිකදුක්කටං වුත්තං.

2075. ගණස්සාති තස්සෙව කාරකගණස්ස. වත්තෙ වා පන වත්තන්තින්ති තෙචත්තාලීසප්පභෙදෙ නෙත්තාරවත්තෙ වත්තමානං. තෙචත්තාලීසප්පභෙදං පන වත්තක්ඛන්ධකෙ (චූළව. 376) ආවි භවිස්සති. නෙත්තාරවත්තෙති කම්මතො නිත්ථරණස්ස හෙතුභූතෙ වත්තෙ.

2077. ඔසාරණං ක්රියං. අනාපුච්ඡනං අක්රියං.

චතුත්ථං.

2078-9. අවස්සුතාති මෙථුනරාගෙන තින්තා. එවමුපරිපි. ‘‘මනුස්සපුග්ගලස්සා’’ති ඉමිනා යක්ඛාදීනං පටික්ඛෙපො. ‘‘උදකෙ…පෙ… දුක්කට’’න්ති වක්ඛමානත්තා ආමිසන්ති අඤ්ඤත්ර දන්තපොනා අජ්ඣොහරණීයස්ස ගහණං. පයොගතොති පයොගගණනාය.

2080. එකතොවස්සුතෙති පුමිත්ථියා සාමඤ්ඤෙන පුල්ලිඞ්ගනිද්දෙසො. කථමෙතං විඤ්ඤායතීති? ‘‘එකතොඅවස්සුතෙති එත්ථ භික්ඛුනියා අවස්සුතභාවො දට්ඨබ්බොති මහාපච්චරියං වුත්තං. මහාඅට්ඨකථායං පනෙතං න වුත්තං, තං පාළියා සමෙතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 701) වුත්තත්තා විඤ්ඤායති. එත්ථ ච එතං න වුත්තන්ති ‘‘භික්ඛුනියා අවස්සුතභාවො දට්ඨබ්බො’’ති එතං නියමනං න වුත්තං. න්ති තං නියමෙත්වා අවචනං. පාළියා සමෙතීති ‘‘එකතොඅවස්සුතෙ’’ති (පාචි. 701-702) අවිසෙසෙත්වා වුත්තපාළියා, ‘‘අනවස්සුතොති ජානන්තී පටිග්ගණ්හාතී’’ති (පාචි. 703) ඉමාය ච පාළියා සමෙති. යදි හි පුග්ගලස්ස අවස්සුතභාවො නප්පමාණං, කිං ‘‘අනවස්සුතොති ජානන්තී’’ති ඉමිනා වචනෙන. ‘‘අනාපත්ති උභො අනවස්සුතා හොන්ති, අනවස්සුතා පටිග්ගණ්හාතී’’ති එත්තකමෙව වත්තබ්බං සියා. අජ්ඣොහාරපයොගෙසු බහූසු ථුල්ලච්චයචයො ථුල්ලච්චයානං සමූහො සියා, පයොගගණනාය බහූනි ථුල්ලච්චයානි හොන්තීති අධිප්පායො.

2081. සම්භවෙ, බ්යභිචාරෙ ච විසෙසනං සාත්ථකං භවතීති ‘‘මනුස්සවිග්ගහාන’’න්ති ඉදං විසෙසනං යක්ඛපෙතතිරච්ඡානපදෙහි යොජෙතබ්බං. උභතොඅවස්සුතෙ සති මනුස්සවිග්ගහානං යක්ඛපෙතතිරච්ඡානානං හත්ථතො ච පණ්ඩකානං හත්ථතො ච තථාති යොජනා. තථා-සද්දෙනෙත්ථ ‘‘යං කිඤ්චි ආමිසං පටිග්ගණ්හාති, දුක්කටං. අජ්ඣොහාරපයොගෙසු ථුල්ලච්චයචයො සියා’’ති යථාවුත්තමතිදිසති.

2082. එත්ථාති ඉමෙසු යක්ඛාදීසු. එකතොඅවස්සුතෙ සති ආමිසං පටිග්ගණ්හන්තියා දුක්කටං. සබ්බත්ථාති සබ්බෙසු මනුස්සාමනුස්සෙසු එකතො, උභතො වා අනවස්සුතෙසු. උදකෙ දන්තකට්ඨකෙති උදකස්ස, දන්තකට්ඨස්ස ච ගහණෙ. පරිභොගෙ චාති පටිග්ගහණෙ චෙව පරිභොගෙ ච.

2083-4. උභයාවස්සුතාභාවෙති භික්ඛුනියා, පුග්ගලස්ස ච උභින්නං අවස්සුතත්තෙ අසති යදි ආමිසං පටිග්ගණ්හාති, න දොසොති යොජනා. අයං පුරිසපුග්ගලො. න ච අවස්සුතොති නෙව අවස්සුතොති ඤත්වා. යා පන ආමිසං පටිග්ගණ්හාති, තස්සා ච උම්මත්තිකාදීනඤ්ච අනාපත්ති පකාසිතාති යොජනා. ‘‘යා ගණ්හාති, තස්සා අනාපත්තී’’ති වුත්තෙපි පරිභුඤ්ජන්තියාව අනාපත්තිභාවො දට්ඨබ්බො.

පඤ්චමං.

2085. උය්යොජනෙති ‘‘කිං තෙ අය්යෙ එසො පුරිසපුග්ගලො කරිස්සති අවස්සුතො වා අනවස්සුතො වා, යතො ත්වං අනවස්සුතා, ඉඞ්ඝ අය්යෙ යං තෙ එසො පුරිසපුග්ගලො දෙති ඛාදනීයං වා භොජනීයං වා, තං ත්වං සහත්ථා පටිග්ගහෙත්වා ඛාද වා භුඤ්ජ වා’’ති (පාචි. 705) වුත්තනයෙන නියොජනෙ. එකිස්සාති උය්යොජිකාය. ඉතරිස්සාති උය්යොජිතාය. පටිග්ගහෙති අවස්සුතස්ස හත්ථතො ආමිසපටිග්ගහණෙ. දුක්කටානි චාති උය්යොජිකාය දුක්කටානි. භොගෙසූති උය්යොජිතාය තථා පටිග්ගහිතස්ස ආමිසස්ස පරිභොගෙසු. ථුල්ලච්චයගණො සියාති උය්යොජිකාය ථුල්ලච්චයසමූහො සියාති අත්ථො.

2086-7. භොජනස්සාවසානස්මින්ති උය්යොජිතාය භොජනපරියන්තෙ. සඞ්ඝාදිසෙසතාති උය්යොජිකාය සඞ්ඝාදිසෙසාපත්ති හොති.

යක්ඛාදීනන්ති එත්ථ ආදි-සද්දෙන පෙතපණ්ඩකතිරච්ඡානගතා ගහිතා. තථෙව පුරිසස්ස චාති අවස්සුතස්ස මනුස්සපුරිසස්ස. ‘‘ගහණෙ උය්යොජනෙ’’ති පදච්ඡෙදො. ගහණෙති උය්යොජිතාය ගහණෙ. උය්යොජනෙති උය්යොජිකාය අත්තනො උය්යොජනෙ. තෙසන්ති උදකදන්තපොනානං. පරිභොගෙති උය්යොජිතාය පරිභුඤ්ජනෙ. දුක්කටං පරිකිත්තිතන්ති උය්යොජිකාය දුක්කටං වුත්තං.

2088. සෙසස්සාති උදකදන්තපොනතො අඤ්ඤස්ස පරිභුඤ්ජිතබ්බාමිසස්ස. ‘‘ගහණුය්යොජනෙ’’තිආදි වුත්තනයමෙව.

2089-90. යා පන භික්ඛුනී ‘‘අනවස්සුතො’’ති ඤත්වා උය්යොජෙති, ‘‘කුපිතා වා න පටිග්ගණ්හතී’’ති උය්යොජෙති, ‘‘කුලානුද්දයතා වාපි න පටිග්ගණ්හතී’’ති උය්යොජෙති, තස්සා ච උම්මත්තිකාදීනඤ්ච අනාපත්ති පකාසිතාති යොජනා. යථාහ ‘‘අනාපත්ති ‘අනවස්සුතො’ති ජානන්තී උය්යොජෙති, ‘කුපිතා න පටිග්ගණ්හතී’ති උය්යොජෙති, ‘කුලානුද්දයතාය න පටිග්ගණ්හතී’ති උය්යොජෙතී’’තිආදි (පාචි. 708).

ඡට්ඨං.

2091. සත්තමන්ති ‘‘යා පන භික්ඛුනී කුපිතා අනත්තමනා එවං වදෙය්ය බුද්ධං පච්චක්ඛාමී’’තිආදිනයප්පවත්තං (පාචි. 710) සත්තමසික්ඛාපදඤ්ච. අට්ඨමන්ති ‘‘යා පන භික්ඛුනී කිස්මිඤ්චිදෙව අධිකරණෙ පච්චාකතා’’තිආදිනයප්පවත්තං (පාචි. 716) අට්ඨමසික්ඛාපදඤ්ච.

සත්තමට්ඨමානි.

2092. නවමෙති ‘‘භික්ඛුනියො පනෙව සංසට්ඨා විහරන්තී’’තිආදිසික්ඛාපදෙ (පාචි. 722) ච. දසමෙති ‘‘යා පන භික්ඛුනී එවං වදෙය්ය සංසට්ඨාව අය්යෙ තුම්හෙ විහරථ, මා තුම්හෙ නානා විහරිත්ථා’’තිආදිසික්ඛාපදෙ (පාචි. 728) ච.

නවමදසමානි.

2093. තෙන මහාවිභඞ්ගාගතෙන දුට්ඨදොසද්වයෙන ච තත්ථෙව ආගතෙන තෙන සඤ්චරිත්තසික්ඛාපදෙන චාති ඉමෙහි තීහි සද්ධිං ඉධාගතානි ඡ සික්ඛාපදානීති එවං නව පඨමාපත්තිකා. ඉතො භික්ඛුනිවිභඞ්ගතො චත්තාරි යාවතතියකානි තතො මහාවිභඞ්ගතො චත්තාරි යාවතතියකානීති එවං අට්ඨ යාවතතියකානි, පුරිමානි නව චාති සත්තරස සඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදානි මයා චෙත්ථ දස්සිතානීති අධිප්පායො.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

සඞ්ඝාදිසෙසකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිස්සග්ගියකථාවණ්ණනා

2094-5. එවං සත්තරසසඞ්ඝාදිසෙසෙ දස්සෙත්වා ඉදානි තදනන්තරානි නිස්සග්ගියානි දස්සෙතුමාහ ‘‘අධිට්ඨානුපගං පත්ත’’න්තිආදි. ‘‘අධිට්ඨානුපගං පත්ත’’න්ති ඉමිනා පදෙන කෙනචි කාරණෙන අනධිට්ඨානුපගෙ පත්තෙ අනාපත්තිභාවං දීපෙති. ‘‘තස්සා’’ති ත-සද්දාපෙක්ඛාය භික්ඛුනීති එත්ථ ‘‘යා’’ති ලබ්භති. පත්තසන්නිධිකාරණාති අනධිට්ඨාය, අවිකප්පෙත්වා එකරත්තම්පි පත්තස්ස නික්ඛිත්තකාරණා.

2096. ඉධ ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ සෙසො සබ්බො විනිච්ඡයො කථාමග්ගොති යොජනා, අවසෙසසබ්බවිනිච්ඡයකථාමග්ගොති අත්ථො. පත්තසික්ඛාපදෙති මහාවිභඞ්ගපඨමපත්තසික්ඛාපදෙ.

2097. විසෙසොව විසෙසතා.

පඨමං.

2098. අකාලෙති ‘‘අනත්ථතකථිනෙ විහාරෙ එකාදස මාසා, අත්ථතකථිනෙ විහාරෙ සත්ත මාසා’’ති (පාචි. 740 අත්ථතො සමානං) එවං වුත්තෙ අකාලෙ. විකප්පන්තරං දස්සෙතුමාහ ‘‘දින්නං කාලෙපි කෙනචී’’තිආදි. වුත්තවිපරියායෙන කාලනියමො වෙදිතබ්බො. කෙනචි අකාලෙ යං චීවරං දින්නං, කාලෙපි යං චීවරං ආදිස්ස දින්නං, තං අකාලචීවරං නාමාති යොජනා. ආදිස්ස දානප්පකාරං දස්සෙතුමාහ ‘‘සම්පත්තා භාජෙන්තූ’’ති. නියාමිතන්ති ‘‘සම්පත්තා භාජෙන්තූ’’ති එවං වත්වා දින්නඤ්ච ‘‘ඉදං ගණස්ස, ඉදං තුය්හං දම්මී’’ති වත්වා වා දාතුකාමතාය පාදමූලෙ ඨපෙත්වා වා දින්නඤ්ච ආදිස්ස දින්නං නාමාති අත්ථො. යථාහ ‘‘සම්පත්තා භාජෙන්තූ’ති වත්වා වා ‘ඉදං ගණස්ස, ඉදං තුම්හාකං දම්මී’ති වත්වා වා දාතුකම්යතාය පාදමූලෙ ඨපෙත්වා වා දින්නම්පි ආදිස්ස දින්නං නාම හොතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 740).

2099. අකාලචීවරන්ති වුත්තප්පකාරං අකාලචීවරං.

2100. අත්තනා පටිලද්ධන්ති තතො යං චීවරං අත්තනා වස්සග්ගෙන පටිලද්ධං. නිස්සජ්ජිත්වා පටිලද්ධකාලෙ කත්තබ්බවිධිං දස්සෙතුමාහ ‘‘ලභිත්වා…පෙ… නියොජයෙ’’ති. යථාදානෙ නියොජයෙති යථා දායකෙන දින්නං, තථා උපනෙතබ්බං, අකාලචීවරපක්ඛෙයෙව ඨපෙතබ්බන්ති වුත්තං හොති.

2101. තස්සාති ‘‘යථාදානෙ නියොජයෙ’’ති වචනස්ස. විනයකම්මං කත්වා පටිලද්ධම්පි තං පුන සෙවිතුං න ච වට්ටතීති අයමධිප්පායොති යොජනා.

2102. කාලචීවරෙ අකාලවත්ථසඤ්ඤාය දුක්කටන්ති යොජනා. උභයත්ථපීති අකාලචීවරෙපි කාලචීවරෙපි. වෙමතිකාය තථා දුක්කටන්ති යොජනා.

2103. උභයත්ථපි චීවරෙ කාලචීවරෙ ච අකාලචීවරෙ චාති උභයචීවරෙපි කාලචීවරසඤ්ඤාය භාජාපෙන්තියා නදොසොති යොජනා. සචිත්තකසමුට්ඨානත්තයං සන්ධායාහ ‘‘තිසමුට්ඨානතා’’ති.

දුතියං.

2104. සචෙ සයං අච්ඡින්දති අඤ්ඤාය භික්ඛුනියා සද්ධිං චීවරං පරිවත්තෙත්වා පච්ඡා ‘‘තුය්හං චීවරං ත්වමෙව ගණ්හ, මය්හං චීවරං දෙහී’’ති එවං යදි සයං අච්ඡින්දති. එත්ථ ‘‘සකසඤ්ඤායා’’ති සෙසො. සකසඤ්ඤාය ගහිතත්තා පාචිත්තියං, දුක්කටඤ්ච වුත්තං, ඉතරථා භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බො.

2105. ඉතරෙසූති අබන්ධනඤ්ච ආණත්තිබහුත්තඤ්ච සඞ්ගණ්හාති. තෙනාහ ‘‘වත්ථූනං පයොගස්ස වසා සියා’’ති.

2106. ‘‘තිකපාචිත්තී’’ති ඉදමපෙක්ඛිත්වා ‘‘උද්දිට්ඨා’’ති සම්බන්ධනීයං, උපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤා, වෙමතිකා, අනුපසම්පන්නසඤ්ඤාති එතාසං වසෙන තිකපාචිත්ති වුත්තාති අත්ථො. අඤ්ඤස්මිං පරික්ඛාරෙති උපසම්පන්නානුපසම්පන්නානං අඤ්ඤස්මිං පරික්ඛාරෙ. ඉතරිස්සාති අනුපසම්පන්නාය. තිකදුක්කටන්ති අනුපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤාවෙමතිකාඅනුපසම්පන්නසඤ්ඤානං වසෙන තිකදුක්කටං උද්දිට්ඨං.

2107. තාය වා දීයමානං තාය අඤ්ඤාය භික්ඛුනියා දුට්ඨාය වා තුට්ඨාය වා දීයමානං ගණ්හන්තියා, තස්සා විස්සාසමෙව වා ගණ්හන්තියා අනාපත්තීති යොජනා. ‘‘තිසමුට්ඨානතා මතා’’ති ඉදං වුත්තත්ථමෙව.

තතියං.

2108. යා පන භික්ඛුනී ‘‘කිං තෙ, අය්යෙ, අඵාසු, කිං ආහරීයතූ’’ති වුත්තා අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙත්වා තං ආහටං පටික්ඛිපිත්වා තඤ්ච අඤ්ඤඤ්ච ගණ්හිතුකාමා සචෙ අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙති, තස්සා විඤ්ඤත්තිදුක්කටං, ලාභා නිස්සග්ගියං සියාති සාධිප්පායයොජනා. විඤ්ඤත්තියා දුක්කටං විඤ්ඤත්තිදුක්කටං.

2109-11. තිකපාචිත්තියං වුත්තන්ති ‘‘අඤ්ඤෙ අඤ්ඤසඤ්ඤා, අඤ්ඤෙ වෙමතිකා, අඤ්ඤෙ අනඤ්ඤසඤ්ඤා අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙත්වා අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 751) තිකපාචිත්තියං වුත්තං. අනඤ්ඤෙ ද්විකදුක්කටන්ති අනඤ්ඤෙ අඤ්ඤසඤ්ඤාය, වෙමතිකාය ච වසෙන ද්විකදුක්කටං. ‘‘අනඤ්ඤෙනඤ්ඤසඤ්ඤායා’’තිආදිනා අනාපත්තිවිසයො දස්සිතො. ‘‘අනඤ්ඤෙ අනඤ්ඤසඤ්ඤායා’’ති පදච්ඡෙදො. අනඤ්ඤෙ අනඤ්ඤසඤ්ඤාය විඤ්ඤාපෙන්තියා අනාපත්ති. තස්මිං පඨමවිඤ්ඤාපිතෙ අප්පහොන්තෙ වා තඤ්ඤෙව වා විඤ්ඤාපෙන්තියා අනාපත්ති. අඤ්ඤෙනපි අත්ථෙ සති තෙන සද්ධිං අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙන්තියා අනාපත්ති. ඉදං වුත්තං හොති – සචෙ පඨමං සප්පි විඤ්ඤත්තං, ‘‘ආමකමංසං පචිතබ්බ’’න්ති ච වෙජ්ජෙන වුත්තත්තා තෙලෙන අත්ථො හොති, තතො ‘‘තෙලෙනාපි මෙ අත්ථො’’ති එවං අඤ්ඤඤ්ච විඤ්ඤාපෙතීති. ආනිසංසඤ්ච දස්සෙත්වා තතො අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙන්තියාපි අනාපත්තීති ඤාතබ්බන්ති යොජනා. ඉදං වුත්තං හොති – සචෙ කහාපණස්ස සප්පි ආභතං හොති, ඉමිනා මූලෙන දිගුණං තෙලං ලබ්භති, තෙලෙනාපි ච ඉදං කිච්චං නිප්පජ්ජති, තස්මා තෙලමාහරාති එවං ආනිසංසං දස්සෙත්වා විඤ්ඤාපෙතීති.

චතුත්ථං.

2112-3. පුබ්බං අඤ්ඤං චෙතාපෙත්වාති යොජනා, අත්තනො කප්පියභණ්ඩෙන ‘‘ඉදං නාම ආහරා’’ති පුබ්බං අඤ්ඤං පරිවත්තාපෙත්වාති අත්ථො. එවන්ති එත්ථ ‘‘වුත්තෙ’’ති සෙසො. ධනෙන නිබ්බත්තං ධඤ්ඤං, අත්තනො ධනෙන නිප්ඵාදිතත්තා තෙලාදි ඉධ ‘‘ධඤ්ඤ’’න්ති අධිප්පෙතං, න වීහාදි. එවං වුත්තෙ මය්හං අඤ්ඤං ධඤ්ඤං ආනෙත්වා දෙති ඉති සඤ්ඤාය පච්ඡා අඤ්ඤං චෙතාපෙය්යාති යොජනා, න මෙ ඉමිනා අත්ථො, අඤ්ඤං ආහරාති වුත්තෙ ඉදඤ්ච දත්වා අඤ්ඤඤ්ච ආහරිත්වා දෙතීති සඤ්ඤාය ‘‘න මෙ ඉදං රුච්චති, අඤ්ඤං ආහරා’’ති පච්ඡා අඤ්ඤං පරිවත්තාපෙය්යාති අත්ථො. චෙතාපනපයොගෙනාති ආණත්තාය චෙතාපනවසෙන. මූලට්ඨායාති ආණාපිකාය. තෙන ච අඤ්ඤෙන වා මූලෙන ආභතං හොතු, තස්ස ලාභෙ නිස්සග්ගියං හොතීති යොජනා.

2114. සෙසන්ති තිකපාචිත්තියාදිකං විනිච්ඡයවිසෙසං.

පඤ්චමං.

2115-6. අඤ්ඤදත්ථාය දින්නෙනාති උපාසකෙහි ‘‘එවරූපං ගහෙත්වා භාජෙත්වා පරිභුඤ්ජථා’’ති අඤ්ඤස්සත්ථාය දින්නෙන. ‘‘සඞ්ඝිකෙන පරික්ඛාරෙනා’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. පරික්ඛාරෙනාති කප්පියභණ්ඩෙන. සඞ්ඝිකෙනාති සඞ්ඝස්ස පරිච්චත්තෙන. ඉධාති ඉමස්මිං සාසනෙ. තස්සාති යාය චෙතාපිතං. නිස්සග්ගියං සියාති එත්ථ නිස්සට්ඨපටිලද්ධං යථාදානෙ උපනෙතබ්බන්ති වත්තබ්බං. යථාහ ‘‘නිස්සට්ඨං පටිලභිත්වා යථාදානෙ උපනෙතබ්බ’’න්ති (පාචි. 761). ඉදං හෙට්ඨා වුත්තත්ථාධිප්පායමෙව. එත්ථාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ. ‘‘අනඤ්ඤදත්ථිකෙ අඤ්ඤදත්ථිකසඤ්ඤා, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අනඤ්ඤදත්ථිකෙ වෙමතිකා, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තත්තා ආහ ‘‘අනඤ්ඤදත්ථිකෙ නිද්දිට්ඨං ද්විකදුක්කට’’න්ති. ඉමිනා ච ‘‘අඤ්ඤදත්ථිකෙ තිකපාචිත්තිය’’න්ති ඉදං වුත්තමෙව. ‘‘අඤ්ඤදත්ථිකෙ අඤ්ඤදත්ථිකසඤ්ඤා, වෙමතිකා, අනඤ්ඤදත්ථිකසඤ්ඤා අඤ්ඤං චෙතාපෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 761) හි වුත්තං.

2117. සෙසකන්ති යදත්ථාය දින්නං, තං චෙතාපෙත්වා ආහරිත්වා අතිරිත්තං මූලං අඤ්ඤදත්ථාය උපනෙන්තියා අනාපත්තීති යොජෙතබ්බං. සාමිකෙ පුච්ඡිත්වාති ‘‘තුම්හෙහි චීවරත්ථාය දින්නං, අම්හාකඤ්ච චීවරං සංවිජ්ජති, තෙලාදීහි පන අත්ථො’’ති එවං සාමිකෙ පුච්ඡිත්වා. න්ති තං චෙතාපන්නං. ආපදාසූති භික්ඛුනීහි විහාරං පහාය ගමනාරහමුපද්දවො ගහිතො. යථාහ ‘‘ආපදාසූති තථාරූපෙසු උපද්දවෙසු භික්ඛුනියො විහාරං ඡඩ්ඩෙත්වා පක්කමන්ති, එවරූපාසු ආපදාසු යං වා තං වා චෙතාපෙතුං වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 762).

2118. සයං යාචිතකං විනාති ‘‘සංයාචිතක’’න්ති පදං විනා, එත්තකමෙව විසදිසන්ති වුත්තං හොති.

ඡට්ඨසත්තමානි.

2119. අධිකවචනං දස්සෙතුමාහ ‘‘මහාජනිකසඤ්ඤාචිකෙනා’’ති. පදතාධිකාති පදමෙව පදතා. මහාජනිකෙනාති ගණස්ස පරිච්චත්තෙන. සඤ්ඤාචිකෙනාති සයං යාචිතකෙන.

2120. අනන්තරසමා මතාති ඉධ ‘‘පුග්ගලිකෙනා’’ති පදං විනා සමුට්ඨානාදිනා සද්ධිං සබ්බෙ විනිච්ඡයා අනන්තරසික්ඛාපදසදිසා මතාති අත්ථො. ‘‘යා පන භික්ඛුනී අඤ්ඤදත්ථිකෙන පරික්ඛාරෙන අඤ්ඤුද්දිසිකෙන පුග්ගලිකෙනා’’ති හි සික්ඛාපදං. පුග්ගලිකෙනාති එකභික්ඛුනියා පරිච්චත්තෙන. ‘‘කිඤ්චිපී’’ති ලිඛන්ති. ‘‘කොචිපී’’ති පාඨො සුන්දරො ‘‘විසෙසො’’ති ඉමිනා තුල්යාධිකරණත්තා.

අට්ඨමනවමදසමානි.

පඨමො වග්ගො.

2121-2. චත්තාරි කංසානි සමාහටානි, චතුන්නං කංසානං සමාහාරො වා චතුක්කංසං, චතුක්කංසතො අතිරෙකං අතිරෙකචතුක්කංසං, තෙන අතිරෙකචතුක්කංසග්ඝනකං පාවුරණමාහ, උපචාරෙන ‘‘අතිරෙකචතුක්කංස’’න්ති වුත්තං. කංසපරිමාණං පනෙත්ථ සයමෙව වක්ඛති ‘‘කහාපණචතුක්කං තු, කංසො නාම පවුච්චතී’’ති. තස්මා අතිරෙකසොළසකහාපණග්ඝනකන්ති අත්ථො. ගරුපාවුරණන්ති සීතකාලෙ පාරුපිතබ්බපාවුරණං. චෙතාපෙය්යාති විඤ්ඤාපෙය්ය. චත්තාරි සච්චානි සමාහටානි, චතුන්නං වා සච්චානං සමාහාරො චතුසච්චං, තං පකාසෙති සීලෙනාති චතුසච්චප්පකාසී, තෙන, චතුන්නං අරියසච්චානං නිද්දිසකෙන සම්මාසම්බුද්ධෙන. පයොගෙති ‘‘දෙහී’’ති එවං විඤ්ඤාපනපයොගෙ. ලාභෙති පටිලාභෙ.

චතුන්නං සමූහො චතුක්කං, කහාපණානං චතුක්කං කහාපණචතුක්කං. කහාපණො චෙත්ථ තංතංකාලෙ, තංතංපදෙසෙ ච වොහාරූපගො ගහෙතබ්බො. ඉමා වුත්තප්පකාරා නිස්සග්ගියාවසානාපත්තියො ‘‘ඤාතකානඤ්ච සන්තකෙ’’ති අනාපත්තිවිසයෙ වක්ඛමානත්තා ‘‘යදා යෙන අත්ථො, තදා තං වදෙය්යාථා’’ති එවං නිච්චපවාරණං අකත්වා තස්මිං කාලෙ කිස්මිඤ්චි ගුණෙ පසීදිත්වා ‘‘වදෙය්යාථ යෙන අත්ථො’’ති එවං පවාරිතට්ඨානෙ සම්භවන්තීති දට්ඨබ්බා.

2123-5. ඌනකචතුක්කංසෙ අතිරෙකසඤ්ඤා, ආපත්ති දුක්කටස්ස. ඌනකචතුක්කංසෙ වෙමතිකා, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තත්තා ආහ ‘‘ඌනකෙ තු චතුක්කංසෙ, උද්දිට්ඨං ද්විකදුක්කට’’න්ති. ඉමිනා ‘‘අතිරෙකචතුක්කංසෙ අතිරෙකසඤ්ඤා, වෙමතිකා, ඌනකසඤ්ඤා චෙතාපෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති තිකපාචිත්තියඤ්ච දස්සිතං හොති.

ගරුකන්ති ගරුපාවුරණං. තදූනං වාති චතුක්කංසතො ඌනකං වා. ඤාතකානඤ්චාති එත්ථ -සද්දෙන පවාරිතානං සඞ්ගහො. යථාහ අනාපත්තිවාරෙ ‘‘ඤාතකානං, පවාරිතාන’’න්ති (පාචි. 787). එත්ථ ච ‘‘අතිරෙකචතුක්කංසම්පී’’ති වත්තබ්බං ‘‘තදූනං වා’’ති ඉමිනා චතුක්කංසූනස්ස වුත්තත්තා. ‘‘අප්පමෙව වා’’ති ඉමිනා අතිරෙකචතුක්කංසෙපි මහග්ඝතරං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

එකාදසමං.

2126-7. ‘‘ලහුපාවුරණං පන භික්ඛුනියා චෙතාපෙන්තියා අඩ්ඪතෙය්යකංසපරමං චෙතාපෙතබ්බ’’න්ති (පාචි. 789) වචනතො ලහුපාවුරණන්ති එත්ථ ‘‘චෙතාපෙන්තියා භික්ඛුනියා’’ති ච අඩ්ඪතෙය්යකංසග්ඝනන්ති එත්ථ ‘‘චෙතාපෙතබ්බ’’න්ති ච සෙසො. ලහුපාවුරණන්ති උණ්හකාලෙ පාවුරණං. තිණ්ණං පූරණො තෙය්යො, අඩ්ඪො තෙය්යො අස්සාති අඩ්ඪතෙය්යො, අඩ්ඪතෙය්යො ච සො කංසො චාති අඩ්ඪතෙය්යකංසො, තං අග්ඝතීති අඩ්ඪතෙය්යකංසග්ඝනං, දසකහාපණග්ඝනකන්ති අත්ථො. තතොති අඩ්ඪතෙය්යකංසග්ඝනකතො. යං පන පාවුරණං අඩ්ඪතෙය්යකංසග්ඝනකං, තං ලහුපාවුරණං. තතො අඩ්ඪතෙය්යකංසග්ඝනකතො ලහුපාවුරණතො. උත්තරින්ති අතිරෙකං. අඩ්ඪතෙය්යකංසග්ඝනකං යං පාවුරණං යා භික්ඛුනී චෙතාපෙති, තස්ස පාවුරණස්ස පටිලාභෙ තස්සා භික්ඛුනියා නිස්සග්ගියපාචිත්තියා වුත්තාති යොජනා.

‘‘අනන්තරසමං සෙස’’න්ති ඉදං සමත්ථෙතුමාහ ‘‘නත්ථි කාචි විසෙසතා’’ති. විසෙසොයෙව විසෙසතා.

ද්වාදසමං.

2128. ඉදානි පාතිමොක්ඛුද්දෙසෙ ආගතෙසු සමතිංසනිස්සග්ගියෙසු කෙසඤ්චි අත්තනො අවචනෙ කාරණඤ්ච අවුත්තෙහි සද්ධිං වුත්තානං ගහණඤ්ච දස්සෙතුමාහ ‘‘සාධාරණානී’’තිආදි. හි යස්මා භික්ඛුනීනං භික්ඛූහි සාධාරණානි යානි සික්ඛාපදානි සෙසානි ඉධ වුත්තෙහි අඤ්ඤානි, තානි අට්ඨාරස සික්ඛාපදානි චෙව ඉධ වුත්තසරූපානි ද්වාදස සික්ඛාපදානි චෙති ඉච්චෙවං නිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදානි සමතිංසෙව හොන්තීති යොජනා.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

නිස්සග්ගියකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පාචිත්තියකථාවණ්ණනා

2129-30. එවං තිංස නිස්සග්ගියපාචිත්තියානි දස්සෙත්වා ඉදානි සුද්ධපාචිත්තියානි දස්සෙතුමාහ ‘‘ලසුණ’’න්තිආදි. ලසුණන්ති එත්ථ ඉති-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො. ‘‘ලසුණං’’ඉති භණ්ඩිකං වුත්තං අට්ඨකථායං (පාචි. අට්ඨ. 793-795). චතුපඤ්චමිඤ්ජාදිප්පභෙදං භණ්ඩිකං ලසුණං නාම, න තතො ඌනං. තෙනාහ ‘‘න එකද්විතිමිඤ්ජක’’න්ති. පක්කලසුණතො, සීහළදීපසම්භවතො ච විසෙසමාහ ‘‘ආමකං මාගධංයෙවා’’ති. මගධෙසු ජාතං මාගධං, ‘‘වුත්ත’’න්ති ඉමිනා සම්බන්ධො. යථාහ ‘‘මගධරට්ඨෙ ජාතලසුණමෙව හි ඉධ ලසුණන්ති අධිප්පෙත’’න්ති (පාචි. අට්ඨ. 795). තං ‘‘ඛාදිස්සාමී’’ති ගණ්හතීති සම්බන්ධො. වුත්තප්පකාරං පාචිත්තියඤ්ච අජ්ඣොහාරවසෙනාති දස්සෙතුමාහ ‘‘අජ්ඣොහාරවසෙනෙව, පාචිත්තිං පරිදීපයෙ’’ති.

2131. තදෙව වක්ඛති ‘‘ද්වෙ තයො’’තිආදිනා. සද්ධින්ති එකතො. සඞ්ඛාදිත්වාති ගලබිලං අප්පවෙසෙත්වා දන්තෙහි සංචුණ්ණියන්තී ඛාදිත්වා. අජ්ඣොහරති පරගලං කරොති.

2132. තත්ථාති තස්මිං භණ්ඩිකලසුණෙ. ‘‘මිඤ්ජානං ගණනායා’’ති ඉමිනා අජ්ඣොහාරපයොගගණනායෙව දීපිතා. යථාහ ‘‘භින්දිත්වා එකෙකං මිඤ්ජං ඛාදන්තියා පන පයොගගණනාය පාචිත්තියානී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 795).

2133. සභාවතො වට්ටන්තෙවාති යොජනා.

2135. යථාවුත්තපලණ්ඩුකාදීනං නානත්තං දස්සෙතුමාහ ‘‘එකා මිඤ්ජා’’තිආදි. ඉධ මිඤ්ජානං වසෙනෙව නානත්තං දස්සිතං. අට්ඨකථායං පන වණ්ණවසෙනාපි. යථාහ ‘‘පලණ්ඩුකො පණ්ඩුවණ්ණො හොති. භඤ්ජනකො ලොහිතවණ්ණො. හරිතකො හරිතපණ්ණවණ්ණො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 797).

2136. ‘‘සාළවෙ උත්තරිභඞ්ගකෙ’’ති පදච්ඡෙදො. ‘‘බදරසාළවාදීසූ’’ති (පාචි. අට්ඨ. 797) අට්ඨකථාවචනතො එත්ථ බදර-සද්දො සෙසො. බදරසාළවං නාම බදරඵලානි සුක්ඛාපෙත්වා චුණ්ණෙත්වා කාතබ්බා ඛාදනීයවිකති. උම්මත්තිකාදීනන්ති එත්ථ ආදි-සද්දෙන ආදිකම්මිකා ගහිතා. යථාහ ‘‘උම්මත්තිකාය ආදිකම්මිකායා’’ති (පාචි. 797).

පඨමං.

2137. සම්බාධෙති පටිච්ඡන්නොකාසෙ. තස්ස විභාගං දස්සෙතුමාහ ‘‘උපකච්ඡෙසු මුත්තස්ස කරණෙපි වා’’ති.

2138. අස්සා තථා පාචිත්තීති සම්බන්ධො. ‘‘න ලොමගණනායා’’ති ඉමිනා ‘‘පයොගගණනායා’’ති ඉදමෙව සමත්ථයති.

2139. ආබාධෙති කණ්ඩුආදිකෙ රොගෙ. යථාහ – ‘‘ආබාධපච්චයාති කණ්ඩුකච්ඡුආදිආබාධපච්චයා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 801). මග්ගසංවිධානසමා මතාති භික්ඛුනියා සංවිධාය එකද්ධානසික්ඛාපදෙන සදිසා මතා ඤාතාති අත්ථො.

දුතියං.

2140. පදුමස්ස වා පුණ්ඩරීකස්ස වා අන්තමසො කෙසරෙනාපි කාමරාගෙන මුත්තකරණස්ස තලඝාතනෙ මුත්තකරණම්පි පහාරදානෙ පාචිත්ති හොතීති යොජනා. කෙසරෙනාපීති අපි-සද්දෙන මහාපදුමපණ්ණෙහි වත්තබ්බමෙව නත්ථීති දීපෙති. යථාහ – ‘‘අන්තමසො උප්පලපත්තෙනාපීති එත්ථ පත්තං තාව මහන්තං, කෙසරෙනාපි පහාරං දෙන්තියා ආපත්තියෙවා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 803).

2141. තත්ථාති තස්මිං මුත්තකරණතලෙ.

තතියං.

2142. යා පන භික්ඛුනී කාමරාගපරෙතා කාමරාගෙන පීළිතා අත්තනො බ්යඤ්ජනෙ මුත්තපථෙ උප්පලපත්තම්පි පවෙසෙති, න වට්ටති පාචිත්ති හොතීති යොජනා. පි-සද්දෙන ‘‘කෙසරමත්තම්පි පන පවෙසෙන්තියා ආපත්තියෙවා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 812) අට්ඨකථා උල්ලිඞ්ගිතා.

2143-4. යද්යෙවං ‘‘ජතුමට්ඨකෙ පාචිත්තිය’’න්ති කස්මා වුත්තන්ති ආහ ‘‘ඉදං…පෙ… ජතුමට්ඨක’’න්ති. ඉදං ජතුමට්ඨකං වත්ථුවසෙනෙව වුත්තන්ති ‘‘අථ ඛො සා භික්ඛුනී ජතුමට්ඨකං ආදියිත්වා ධොවිතුං විස්සරිත්වා එකමන්තං ඡඩ්ඩෙසි. භික්ඛුනියො මක්ඛිකාහි සම්පරිකිණ්ණං පස්සිත්වා එවමාහංසු ‘කස්සිදං කම්ම’න්ති. සා එවමාහ ‘මය්හිදං කම්ම’න්ති. යා තා භික්ඛුනියො අප්පිච්ඡා, තා උජ්ඣායන්ති ඛිය්යන්ති විපාචෙන්ති ‘කථඤ්හි නාම භික්ඛුනී ජතුමට්ඨකං ආදියිස්සතී’’ති (පාචි. 806) ආගතවත්ථුවසෙනෙව වුත්තං, න තං විනා අඤ්ඤස්ස වට්ටකස්ස සම්භවතොති අධිප්පායො. ජතුමට්ඨකං නාම ජතුනා කතො මට්ඨදණ්ඩකො.

දණ්ඩන්ති එත්ථ ‘‘යං කිඤ්චී’’ති සෙසො. යථාහ ‘‘අන්තමසො උප්පලපත්තම්පි මුත්තකරණං පවෙසෙතී’’ති (පාචි. 808). එතම්පි ච අතිමහන්තං, කෙසරමත්තම්පි පන පවෙසෙන්තියා ආපත්ති එව. එළාලුකන්ති කක්කාරිඵලං වා. තස්මින්ති අත්තනො මුත්තකරණෙ.

2145. ආබාධපච්චයාති මුත්තකරණප්පදෙසෙ ජාතවණාදිම්හි වණට්ඨානනිරුපනාදිපච්චයා.

චතුත්ථං.

2146. අග්ගපබ්බද්වයාධිකන්ති අග්ගපබ්බද්වයතො කෙසග්ගමත්තම්පි අධිකං. යථාහ ‘‘අන්තමසො කෙසග්ගමත්තම්පි අතික්කාමෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති (පාචි. 812). දකසුද්ධිං කරොන්තියාති මුත්තකරණට්ඨානෙ ධොවනං කරොන්තියා. යථාහ ‘‘උදකසුද්ධිකං නාම මුත්තකරණස්ස ධොවනා වුච්චතී’’ති (පාචි. 812).

2147. ‘‘තීණී’’ති ඉමිනා එකඞ්ගුලියා පබ්බද්වයස්ස පවෙසෙත්වා ධොවනෙ දොසාභාවං දීපෙති. දීඝතොති අඞ්ගුලියා දීඝතො. තීණි පබ්බානි ගම්භීරතො මුත්තකරණෙ පවෙසෙත්වා උදකසුද්ධිං ආදියන්තියා පාචිත්තියං භවෙති යොජනා.

2148. තිස්සො, චතස්සො වා අඞ්ගුලියො එකතො කත්වා විත්ථාරෙන පවෙසනෙ එකපබ්බෙපි පවිට්ඨෙ ‘‘ද්වඞ්ගුලපබ්බපරම’’න්ති නියමිතප්පමාණාතික්කමතො ආහ ‘‘එකපබ්බම්පි යා පනා’’ති. යා පන භික්ඛුනී චතුන්නං වාපි අඞ්ගුලීනං තිස්සන්නං වාපි අඞ්ගුලීනං එකපබ්බම්පි විත්ථාරතො පවෙසෙති, තස්සා පාචිත්තියං සියාති යොජනා.

2149. ඉතීති එවං. සබ්බප්පකාරෙනාති ගම්භීරපවෙසනාදිනා සබ්බෙන පකාරෙන. අභිබ්යත්තතරං කත්වාති සුපාකටතරං කත්වා. අයමත්ථොති ‘‘එකිස්සඞ්ගුලියා තීණී’’තිආදිනා වුත්තො අයමත්ථො.

2150. ද්වඞ්ගුලපබ්බෙ දොසො නත්ථීති යොජනා. උදකසුද්ධිපච්චයෙ පන සතිපි ඵස්සසාදියනෙ යථාවුත්තපරිච්ඡෙදෙ අනාපත්ති. අධිකම්පීති ද්වඞ්ගුලපබ්බතො අධිකම්පි. උදකසුද්ධිං කරොන්තියා දොසො නත්ථීති යොජනා.

2151. තථා උදකසුද්ධිං කරොන්තීනං උම්මත්තිකාදීනං අනාපත්ති පකාසිතාති යොජනා.

පඤ්චමං.

2152. භුඤ්ජතො පන භික්ඛුස්සාති පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරං භුඤ්ජතො භික්ඛුස්ස. යථාහ ‘‘භුඤ්ජන්තස්සාති පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරං භොජනං භුඤ්ජන්තස්සා’’ති (පාචි. 817). පානීයං වා විධූපනං වාති වක්ඛමානං පානීයං, බීජනීයඤ්ච. උපතිට්ඨෙය්යාති ‘‘හත්ථපාසෙ තිට්ඨතී’’ති (පාචි. 817) වචනතො එත්ථ උප-සද්දො හත්ථපාසසඞ්ඛාතං සමීපං වදතීති වෙදිතබ්බං.

2153. වත්ථකොණාදි යා කාචි ‘‘බීජනී’’ති වුච්චතීති යොජනා, ඉමිනා ‘‘බීජනිකිච්චං සම්පාදෙස්සාමී’’ති අධිට්ඨාය ගහිතචීවරකොණප්පකාරං යං කිඤ්චි ‘‘බීජනී’’ති වුච්චතීති අත්ථො.

2154. ‘‘අථ ඛො සා භික්ඛුනී තස්ස භික්ඛුනො භුඤ්ජන්තස්ස පානීයෙන ච විධූපනෙන ච උපතිට්ඨිත්වා අච්චාවදති. අථ ඛො සො භික්ඛු තං භික්ඛුනිං අපසාදෙති ‘මා, භගිනි, එවරූපං අකාසි, නෙතං කප්පතී’ති. ‘පුබ්බෙ මං ත්වං එවඤ්ච එවඤ්ච කරොසි, ඉදානි එත්තකං න සහසී’ති පානීයථාලකං මත්ථකෙ ආසුම්භිත්වා විධූපනෙන පහාරං අදාසී’’ති (පාචි. 815) ඉමස්මිං වත්ථුම්හි භික්ඛූහි ආරොචිතෙ ‘‘කථඤ්හි නාම, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනී භික්ඛුස්ස පහාරං දස්සතී’’තිආදීනි (පාචි. 815) වත්වා ‘‘යා පන භික්ඛුනී භික්ඛුස්ස භුඤ්ජන්තස්ස පානීයෙන වා විධූපනෙන වා උපතිට්ඨෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 816) වුත්තත්තා පහාරපච්චයා නු ඛොති ආසඞ්කං නිවත්තෙතුමාහ ‘‘හත්ථපාසෙ ඉධ ඨානපච්චයාපත්ති දීපිතා’’ති. එත්ථ ච ආසුම්භිත්වාති පාතෙත්වා. ඉධාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ. ‘‘න, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනියා භික්ඛුස්ස පහාරො දාතබ්බො. යා දදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (චූළව. 420) භික්ඛුනික්ඛන්ධකෙ වුත්තං ගහෙත්වා ආහ ‘‘පහාරපච්චයා වුත්තං, ඛන්ධකෙ දුක්කටං විසු’’න්ති. ඉමිනා වුත්තස්සෙවත්ථස්ස කාරණං දස්සිතං හොති.

2155. හත්ථපාසං ජහිත්වාති එත්ථ ‘‘භොජනං භුඤ්ජතො’’ති ච ඛාදනං ඛාදතොති එත්ථ ‘‘හත්ථපාසෙ’’ති ච වත්තබ්බං. භොජනං භුඤ්ජතො හත්ථපාසං ජහිත්වා උපතිට්ඨන්තියා වා ඛාදනං ඛාදතො හත්ථපාසෙ උපතිට්ඨන්තියා වා හොති ආපත්ති දුක්කටන්ති යොජනා.

2156. දෙතීති පානීයං වා සූපාදිං වා ‘‘ඉමං පිවථ, ඉමිනා භුඤ්ජථා’’ති දෙති. තාලවණ්ටං ‘‘ඉමිනා බීජන්තා භුඤ්ජථා’’ති දෙති. දාපෙතීති අඤ්ඤෙන උභයම්පි දාපෙති. ඉදං සික්ඛාපදං සමුට්ඨානතො එළකලොමෙන සමං මතන්ති යොජනා.

ඡට්ඨං.

2157. විඤ්ඤත්වාති සයං විඤ්ඤත්වා, අඤ්ඤාය වා විඤ්ඤාපෙත්වා. ‘‘විඤ්ඤත්වා වා විඤ්ඤාපෙත්වා වා’’ති (පාචි. 821) හි සික්ඛාපදං. ආමකං ධඤ්ඤන්ති අපක්කං අභට්ඨං සාලිආදිකං සත්තවිධං ධඤ්ඤං. යථාහ – ‘‘ආමකධඤ්ඤං නාම සාලි වීහි යවො ගොධුමො කඞ්ගු වරකො කුද්රූසකො’’ති (පාචි. 822). කොට්ටෙත්වාති මුසලෙහි කොට්ටෙත්වා. යදි පරිභුඤ්ජතීති යොජනා.

2158-60. ‘‘භුඤ්ජිස්සාමීති පටිග්ගණ්හාති, ආපත්ති දුක්කටස්සාති ඉදං පයොගදුක්කටං නාම, තස්මා න කෙවලං පටිග්ගහණෙයෙව දුක්කටං හොතී’’තිආදිනා (පාචි. අට්ඨ. 822) අට්ඨකථාගතං විභාගං දස්සෙතුමාහ ‘‘න කෙවලං තු ධඤ්ඤාන’’න්තිආදි. පනාති අපි-සද්දත්ථෙ, සුක්ඛාපනෙපීති අත්ථො. භජ්ජනත්ථායාති එත්ථ ‘‘වද්දලිදිවසෙ’’ති සෙසො. ‘‘කපල්ලසජ්ජනෙ උද්ධනසජ්ජනෙ’’ති පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. දබ්බිසජ්ජනෙති කටච්ඡුසම්පාදනෙ. තත්ථ කපල්ලකෙ ධඤ්ඤපක්ඛිපනෙති යොජනා. ‘‘ඝට්ටනකොට්ටනෙ’’ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන න-කාරලොපං කත්වා ‘‘ඝට්ටකොට්ටනෙ’’ති වුත්තං.

2161-3. පමාණ-සද්දස්ස ආවත්තලිඞ්ගසඞ්ඛ්යත්තා ආහ ‘‘භොජනඤ්චෙව විඤ්ඤත්තිපමාණ’’න්ති. ආවත්තලිඞ්ගසඞ්ඛ්යත්තං නාම නියතලිඞ්ගෙකත්තබහුත්තං. තථා හෙත්ථ පමාණ-සද්දො නියතනපුංසකලිඞ්ගෙ නියතෙකත්තං වුච්චති. එත්ථ ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ භොජනඤ්චෙව විඤ්ඤත්ති චාති ඉදං ද්වයං හි යස්මා පමාණං, තස්මා සයං විඤ්ඤත්වා වා අඤ්ඤතො භජ්ජනාදීනි කාරාපෙත්වා වා අඤ්ඤාය පන විඤ්ඤාපෙත්වා සයං භජ්ජනාදීනි කත්වා වා යා පන භික්ඛුනී අජ්ඣොහරති, තස්සා අජ්ඣොහාරපයොගෙසු පාචිත්තියො සියුන්ති යොජනා.

මහාපච්චරියං (පාචි. අට්ඨ. 823) වුත්තං විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘මාතරං වා’’තිආදි. මාතරං වාපි යාචිත්වාති එත්ථ වා-සද්දො අත්ථන්තරවිකප්පනෙ. පි-සද්දො සම්භාවනෙ. මාතරං වා පිතරං වා අඤ්ඤං වා ඤාතකං වා පවාරිතං වා ආමකධඤ්ඤං යාචිත්වා වා අඤ්ඤාය කාරාපෙත්වා වා යා පරිභුඤ්ජති, තස්සා පාචිත්තීති යොජනා.

2164. අවිඤ්ඤත්තියා ලද්ධං සයං වා භජ්ජනාදීනි කත්වා වා අඤ්ඤාය කාරාපෙත්වා වා යා පරිභුඤ්ජති, තස්සා දුක්කටන්ති යොජනා.

2165. අඤ්ඤාය පන විඤ්ඤත්තියා ලද්ධං තාය කාරාපෙත්වාපි සයං කත්වා වා අජ්ඣොහරන්තියා තථා ආපත්ති දුක්කටන්ති යොජනා. ඉදඤ්ච මහාපච්චරියාගතනයං ගහෙත්වා වුත්තං. මහාඅට්ඨකථායං පන ‘‘අඤ්ඤාය විඤ්ඤත්තං භුඤ්ජන්තියා දුක්කට’’න්ති (පාචි. අට්ඨ. 822) වුත්තත්තා විඤ්ඤත්තියාපි අඤ්ඤාය ලද්ධං ආමකං ධඤ්ඤං තාය කාරාපෙත්වා වා සයං කත්වා වා පරිභුඤ්ජන්තස්සාපි දුක්කටමෙව වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

2166-7. සෙදකම්මාදිඅත්ථායාති වාතරොගාදිනා ආතුරානං සෙදනාදිපටිකාරත්ථාය. ඉධ ‘‘අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතට්ඨානෙපී’’ති සෙසො. භික්ඛූනම්පි එසෙව නයො. ඨපෙත්වා සත්ත ධඤ්ඤානි ඤාතකපවාරිතට්ඨානෙ සෙසවිඤ්ඤත්තියාපි අනාපත්තීති ඤාතබ්බන්ති යොජනා. සෙසවිඤ්ඤත්තියාති මුග්ගමාසඅලාබුකුම්භණ්ඩකාදීනං වුත්තධඤ්ඤාවසෙසානං විඤ්ඤත්තියා.

සාලිආදීනං සත්තන්නං ධඤ්ඤානං දුක්කටස්ස වුත්තත්තා, අනාමාසත්තා ච සබ්බෙන සබ්බං න වට්ටන්තීති දස්සෙතුමාහ ‘‘ඤාතකානම්පී’’තිආදි.

2168. ලද්ධන්ති ලබ්භමානං. නවකම්මෙසූති නවකම්මත්ථාය, නිමිත්තත්ථෙ භුම්මං. එත්ථ ‘‘සම්පටිච්ඡිතු’’න්ති සෙසො. ‘‘අවිඤ්ඤත්තියා ලබ්භමානං පන නවකම්මත්ථාය සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 823) මහාපච්චරියං වුත්තං.

සත්තමං.

2169. සඞ්කාරන්ති කචවරං. විඝාසකං වාති උච්ඡිට්ඨකමච්ඡකණ්ටකමංසට්ඨිචලකමුඛධොවනාදිකං යං කිඤ්චි. ඡඩ්ඩෙය්ය වාති එත්ථ ‘‘සය’’න්ති සෙසො ‘‘ඡඩ්ඩාපෙය්ය පරෙහී’’ති වක්ඛමානත්තා. කුට්ටස්ස තිරො තිරොකුට්ටං, තස්මිං, කුට්ටස්ස පරභාගෙති අත්ථො. ‘‘පාකාරෙපි අයං නයො’’ති වක්ඛමානත්තා කුට්ටන්ති වා බ්යතිරිත්තා භිත්ති ගහෙතබ්බා.

2171. එකාති එත්ථ ආපත්තීති සෙසො. ‘‘තස්සා’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො.

2172. ඡඩ්ඩනෙති එත්ථ පි-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො. දන්තකට්ඨස්ස ඡඩ්ඩනෙපි භික්ඛුනියා පාචිත්ති පරිදීපිතාති යොජනා.

2173-4. සබ්බත්ථාති වුත්තප්පකාරෙසු සබ්බෙසු විකප්පෙසු. අනාපත්තිවිසයං දස්සෙතුමාහ ‘‘අවලඤ්ජෙපී’’තිආදි. අවලඤ්ජෙ ඨානෙ අනොලොකෙත්වා ඡඩ්ඩෙන්තියාපි වා වලඤ්ජෙ ඨානෙ ඔලොකෙත්වාපි වා පන ඡඩ්ඩෙන්තියා අනාපත්තීති යොජනා. ඡඩ්ඩනං ක්රියං. අනොලොකනං අක්රියං.

අට්ඨමං.

2175-6. යා පන භික්ඛුනී ඛෙත්තෙ වා නාළිකෙරාදිආරාමෙ වා යත්ථ කත්ථචි රොපිමෙ හරිතට්ඨානෙ තානි විඝාසුච්චාරසඞ්කාරමුත්තසඞ්ඛාතානි චත්තාරි වත්ථූනි සචෙ සයං ඡඩ්ඩෙති වා, තථා පරෙ ඡඩ්ඩාපෙති වා, තස්සා භික්ඛුනියා ආපත්තිවිනිච්ඡයො වුත්තනයො ‘‘එකෙක’’මිච්චාදිනා යථාවුත්තපකාරොති යොජනා.

2177-8. යා පන භික්ඛුනී හරිතෙ ඛෙත්තෙ නිසීදිත්වා භුඤ්ජමානා වා තථා හරිතෙ තත්ථ ඛෙත්තෙ උච්ඡුආදීනි ඛාදන්ති ඛාදමානා ගච්ඡන්තී වා යදි උච්ඡිට්ඨං උදකං වා චලකාදිං වා ඡඩ්ඩෙති, තස්සා පාචිත්තියං හොතීති යොජනා. චලකං නාම වමිකරං.

2179. තාදිසෙ හරිතෙ ඨානෙ අන්තමසො මත්ථකඡින්නං නාළිකෙරම්පි ජලං පිවිත්වා ඡඩ්ඩෙන්තියා ආපත්ති සියාති යොජනා.

2180. සබ්බෙසන්ති භික්ඛුභික්ඛුනීනං.

2181. ලායිතම්පි ඛෙත්තං පුන රොහණත්ථාය මනුස්සා රක්ඛන්ති චෙ, තත්ථ තස්මිං ඛෙත්තෙ විඝාසුච්චාරාදීනි ඡඩ්ඩෙන්තියා අස්සා භික්ඛුනියා යථාවත්ථුකමෙව හි පාචිත්තියමෙවාති යොජනා. ‘‘අස්සා යථාවත්ථුක’’න්ති ඉමිනා භික්ඛුස්ස දුක්කටන්ති වුත්තමෙව හොති.

2182. ඡඩ්ඩිතෙ ඛෙත්තෙති මනුස්සෙහි උද්ධටසස්සෙ ඛෙත්තෙ. යථාහ – ‘‘මනුස්සෙසු සස්සං උද්ධරිත්වා ගතෙසු ඡඩ්ඩිතඛෙත්තං නාම හොති, තත්ථ වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 830). එවං අකතෙපි ඛෙත්තෙ සාමිකෙ ආපුච්ඡිත්වා කාතුං වට්ටති. යථාහ ‘‘සාමිකෙ අපලොකෙත්වා ඡඩ්ඩෙතී’’ති (පාචි. 832). ඉධ ඛෙත්තපාලකා, ආරාමාදිගොපකා ච සාමිකා එව. සඞ්ඝස්ස ඛෙත්තෙ, ආරාමෙ ච සචෙ ‘‘තත්ථ කචවරං න ඡඩ්ඩෙතබ්බ’’න්ති කතිකා නත්ථි, භික්ඛුස්ස ඡඩ්ඩෙතුං වට්ටති සඞ්ඝපරියාපන්නත්තා, න භික්ඛුනීනං. තාසං පන භික්ඛුසඞ්ඝෙ වුත්තනයෙන න වට්ටති, න තස්ස භික්ඛුස්ස, එවං සන්තෙපි සාරුප්පවසෙන කාතබ්බන්ති. සබ්බන්ති උච්චාරාදි චතුබ්බිධං.

නවමං.

2183. එත්ථ ‘‘නච්චං නාම යං කිඤ්චි නච්චං. ගීතං නාම යං කිඤ්චි ගීතං. වාදිතං නාම යං කිඤ්චි වාදිත’’න්ති (පාචි. 835) වචනතො ‘‘යං කිඤ්චී’’ති සෙසො. යා පන භික්ඛුනී යං කිඤ්චි නච්චං වා යං කිඤ්චි ගීතං වා යං කිඤ්චි වාදිතං වා දස්සනත්ථාය ගච්ඡෙය්යාති යොජනා. තත්ථ යං කිඤ්චි නච්චන්ති නටාදයො වා නච්චන්තු සොණ්ඩා වා, අන්තමසො මොරසුකමක්කටාදයොපි, සබ්බම්පෙතං නච්චමෙව. යං කිඤ්චි ගීතන්ති නටාදීනං වා ගීතං හොතු අරියානං පරිනිබ්බානකාලෙ රතනත්තයගුණූපසංහිතං සාධුකීළිතගීතං වා අසඤ්ඤතභික්ඛූනං ධම්මභාණකගීතං වා, සබ්බම්පෙතං ගීතමෙව. යං කිඤ්චි වාදිතන්ති ඝනාදිවාදනීයභණ්ඩවාදිතං වා හොතු කුටභෙරිවාදිතං වා අන්තමසො උදරභෙරිවාදිතම්පි, සබ්බම්පෙතං වාදිතමෙව. ‘‘දස්සනසවනත්ථායා’’ති වත්තබ්බෙ විරූපෙකසෙසනයෙන ‘‘දස්සනත්ථායා’’ති වුත්තං. පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං යථාසකං විසයස්ස ආලොචනසභාවතාය වා ‘‘දස්සනත්ථාය’’ ඉච්චෙව වුත්තං.

2184. පුබ්බපයොගදුක්කටෙන සහ පාචිත්තියං දස්සෙතුමාහ ‘‘දස්සනත්ථාය නච්චස්සා’’තිආදි. ගීතස්සාති එත්ථ ‘‘වාදිතස්සා’’ති පකරණතො ලබ්භති.

2185. එකපයොගෙනාති එකදිසාවලොකනපයොගෙන. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘අඤ්ඤස්මිම්පි…පෙ… සියු’’න්ති. පස්සතීති එත්ථ ‘‘නච්ච’’න්ති සෙසො. තෙසන්ති යෙසං නච්චං පස්සති. පි-සද්දෙන වාදිතම්පි සම්පිණ්ඩෙති. යථාහ ‘‘තෙසංයෙව ගීතවාදිතං සුණාති, එකමෙව පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. අට්ඨ. 836).

2186. අඤ්ඤතොති අඤ්ඤස්මිං දිසාභාගෙ.

2187. ‘‘විසුං පාචිත්තියො සියු’’න්ති ඉදමෙව පකාසෙතුමාහ ‘‘පයොගගණනායෙත්ථ, ආපත්තිගණනා සියා’’ති. එත්ථාති ඉමස්මිං නානාදිසාභාගෙ. නච්චගීතවාදිතානං දස්සනසවනෙ අට්ඨකථාගතං විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘නච්චිතු’’න්තිආදි.

2188. ‘‘නච්ච ඉතී’’ති පදච්ඡෙදො, ‘‘නච්චාහී’’තිපි පාඨො. උපට්ඨානන්ති භෙරිසද්දපූජං. සම්පටිච්ඡිතුන්ති ‘‘සාධූ’’ති අධිවාසෙතුං. ඉමස්ස උපලක්ඛණවසෙන වුත්තත්තා නච්චගීතෙපි එසෙව නයො.

2189-90. සබ්බත්ථාති නච්චනාදීසු සබ්බත්ථ. උපට්ඨානං කරොමාති තුම්හාකං චෙතියස්ස නච්චාදීහි උපහාරං කරොමාති. උපට්ඨානං පසත්ථන්ති උපට්ඨානකරණං නාම සුන්දරන්ති.

යා ආරාමෙයෙව ච ඨත්වා පස්සති වා සුණාති වාති යොජනා, ඉධ ‘‘අන්තරාරාමෙ වා’’තිආදි සෙසො. ‘‘ආරාමෙ ඨත්වා අන්තරාරාමෙ වා බහිආරාමෙ වා නච්චාදීනි පස්සති වා සුණාති වා, අනාපත්තී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 837) අට්ඨකථාය වුත්තං. ‘‘ඨත්වා’’ති වුත්තෙපි සබ්බෙසුපි ඉරියාපථෙසු ලබ්භති. ආරාමෙ ඨත්වාති න කෙවලං ඨත්වාව, තතො ගන්ත්වාපි සබ්බිරියාපථෙහිපි ලභති. ‘‘ආරාමෙ ඨිතා’’ති (පාචි. 837) පන ආරාමපරියාපන්නදස්සනත්ථං වුත්තං. ඉතරථා නිසින්නාපි න ලභෙය්යාති ගණ්ඨිපදාදීසු වුත්තං. භික්ඛූනම්පි එසෙව නයො.

2191. යා අත්තනො ඨිතොකාසං ආගන්ත්වා පයොජිතං පස්සති වා සුණාති වාති යොජනා. ඨිතොකාසන්ති එත්ථ ගතිනිවත්තිසාමඤ්ඤෙන සයිතනිසින්නම්පි ගය්හති. තථාරූපා හි කාරණා ගන්ත්වා පස්සන්තියා වාපීති යොජනා. කාරණං නාම සලාකභත්තාදිකාරණං. යථාහ ‘‘සති කරණීයෙති සලාකභත්තාදීනං වා අත්ථාය අඤ්ඤෙන වා කෙනචි කරණීයෙන ගන්ත්වා ගතට්ඨානෙ පස්සති වා සුණාති වා, අනාපත්තී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 837).

2192. මග්ගං ගච්ඡන්තී පටිපථෙ නච්චං අට්ඨත්වා පස්සතීති එවං පස්සන්තියාපි ච තථා අනාපත්තීති අජ්ඣාහාරයොජනා. පටිපථෙති ගමනමග්ගාභිමුඛෙ. ආපදාසුපීති තාදිසෙන උපද්දවෙන උපද්දුතා සමජ්ජට්ඨානං පවිසති, එවං පවිසිත්වා පස්සන්තියා වා සුණන්තියා වා අනාපත්ති.

2193. ඉදං සික්ඛාපදං සමුට්ඨානතො එළකලොමසික්ඛාපදෙන සමං මතං ‘‘සමාන’’න්ති විඤ්ඤාතං.

දසමං.

ලසුණවග්ගො පඨමො.

2194-5. ඉධ ඉමස්මිං සාසනෙ යා පන භික්ඛුනී රත්තන්ධකාරස්මිං අප්පදීපෙ පුරිසෙන සද්ධිං එකිකා සචෙ සන්තිට්ඨති, තස්සා පාචිත්තියං වුත්තන්ති යොජනා. රත්තන්ධකාරස්මින්ති රත්තියං. රත්තිපරියායො හි රත්තන්ධකාර-සද්දො. යථාහ පදභාජනෙ ‘‘රත්තන්ධකාරෙති ඔග්ගතෙ සූරියෙ’’ති (පාචි. 840). අප්පදීපෙති පජ්ජොතචන්දසූරියඅග්ගීසු එකෙනාපි අනොභාසිතෙ, ඉමිනා රත්තික්ඛෙත්තං දස්සෙති. ‘‘සන්තිට්ඨතී’’ති ඉමිනා ගමනනිසින්නසයනසඞ්ඛාතං ඉරියාපථත්තිකඤ්ච උපලක්ඛිතන්ති දට්ඨබ්බං. වුත්තඤ්හි වජිරබුද්ධිනා ‘‘සන්තිට්ඨෙය්යාති එත්ථ ඨානාපදෙසෙන චතුබ්බිධොපි ඉරියාපථො සඞ්ගහිතො, තස්මා පුරිසෙන සද්ධිං චඞ්කමනාදීනි කරොන්තියාපි පාචිත්තියඤ්ච උපලබ්භතී’’ති (වජිර. ටී. පාචිත්තිය 839 ථොකං විසදිසං). පුරිසෙන සද්ධින්ති සන්තිට්ඨිතුං, සල්ලපිතුඤ්ච විඤ්ඤුනා මනුස්සපුරිසෙන සද්ධිං.

රහස්සාදවසෙන පුරිසස්ස හත්ථපාසං සමාගන්ත්වා තෙන සද්ධිං සල්ලපන්තියා වා පාචිත්තියං වුත්තන්ති යොජනා.

2196-7. යා පන භික්ඛුනී සචෙ මනුස්සපුරිසස්ස හත්ථපාසං විජහිත්වා සන්තිට්ඨති වා සල්ලපති වා, යක්ඛපෙතතිරච්ඡානගතානං හත්ථපාසං අවිජහිත්වා සන්තිට්ඨති වා සල්ලපති වා, තස්සා දුක්කටං පරිදීපිතන්ති යොජනා.

විඤ්ඤුග්ගහණෙන අවිඤ්ඤූ පුරිසො අනාපත්තිං න කරොතීති දීපෙති.

2198. අඤ්ඤවිහිතායාති රහොඅස්සාදතො අඤ්ඤං චින්තෙන්තියා. යථාහ ‘‘රහොඅස්සාදතො අඤ්ඤවිහිතාව හුත්වා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 841). චතුත්ථෙන, ඡට්ඨෙන ච සමුට්ඨානෙන සමුට්ඨානතො ථෙය්යසත්ථසමුට්ඨානං. සන්තිට්ඨනසල්ලපනවසෙන ක්රියං. සඤ්ඤාය විමොක්ඛො එතස්මින්ති සඤ්ඤාවිමොක්ඛකං.

පඨමං.

2199. පටිච්ඡන්නෙ ඔකාසෙති කුට්ටාදීසු යෙන කෙනචි පටිච්ඡන්නෙ ඔකාසෙ. ඉදං වචනං.

දුතියං.

2200. තතියෙ ‘‘අජ්ඣොකාසෙ’’ති ච චතුත්ථෙ ‘‘රථිකාය, බ්යූහෙ, සිඞ්ඝාටකෙ’’ති පදානි ච වජ්ජෙත්වා අවසෙසං සන්ධායාහ ‘‘අපුබ්බං නත්ථි කිඤ්චිපී’’ති. එත්ථ ‘‘වත්තබ්බ’’න්ති සෙසො. එත්ථ රථිකායාති රච්ඡාය. බ්යූහෙති අනිබ්බිද්ධරච්ඡාය. සිඞ්ඝාටකෙති චච්චරෙ ඔකාසෙ, තිකොණං වා චතුකොණං වා මග්ගසමොධානට්ඨානෙති වුත්තං හොති.

තතියචතුත්ථානි.

2201-2. ‘‘යා පන භික්ඛුනී පුරෙභත්තං කුලානි උපසඞ්කමිත්වා ආසනෙ නිසීදිත්වා සාමිකෙ අනාපුච්ඡා පක්කමෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 855) වචනතො යා පන භික්ඛුනී පුරෙභත්තං කුලානි උපසඞ්කමිත්වා ඡදනන්තො ආසනෙ නිසීදිත්වා සාමිකෙ අනාපුච්ඡා අනොවස්සකප්පදෙසං අතික්කමෙති, යා ච අජ්ඣොකාසෙ වා නිසීදිත්වා සචෙ උපචාරං අතික්කමෙති, තස්සා පඨමෙ පදෙ දුක්කටං හොති, දුතියෙ පදෙ පාචිත්ති පරියාපුතාති යොජනා. ‘‘ආසනෙ’’ති ඉමිනා පල්ලඞ්කමාභුජිත්වා නිසීදනාරහමාසනං අධිප්පෙතං. යථාහ – ‘‘ආසනං නාම පල්ලඞ්කස්ස ඔකාසො වුච්චතී’’ති (පාචි. 856). අනොවස්සප්පදෙසන්ති නිබ්බකොසබ්භන්තරං. අබ්භොකාසෙ ආපත්තිඛෙත්තං දස්සෙතුමාහ ‘‘උපචාරම්පි වා සචෙ’’ති. උපචාරන්ති ද්වාදසහත්ථප්පමාණං පදෙසං. යථාහ ගණ්ඨිපදෙ ‘‘උපචාරො ද්වාදසහත්ථො’’ති.

2203. ‘‘තථා’’ති ඉමිනා ‘‘දුක්කටං සමුදීරිත’’න්ති ඉදං පච්චාමසති. ආපුට්ඨෙ අනාපුට්ඨසඤ්ඤාය ආපුට්ඨෙ විචිකිච්ඡතො පක්කමන්තියා තථා දුක්කටන්ති යොජනා. එත්ථ ච ‘‘භික්ඛුනියා’’ති සම්බන්ධිනියා සමානත්තා ‘‘විචිකිච්ඡන්තියා’’ති වත්තබ්බෙ ලිඞ්ගවිපල්ලාසවසෙන ‘‘විචිකිච්ඡතො’’ති වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං.

2204. ගිලානායාති යා තාදිසෙන ගෙලඤ්ඤෙන ආපුච්ඡිතුං න සක්කොති. ආපදාසූති ඝරෙ අග්ගි උට්ඨිතො හොති චොරා වා, එවරූපෙ උපද්දවෙ අනාපුච්ඡා පක්කමන්තියා අනාපත්ති.

පඤ්චමං.

2205-6. ‘‘ගච්ඡන්තියා වජන්තියා’’ති ච නිසීදනනිපජ්ජනාවසානදස්සනත්ථං වුත්තං. පාචිත්තියං පන පච්ඡාභත්තං සාමිකෙ ‘‘ඉධ නිසීදාම වා සයාම වා’’ති අනාපුච්ඡිත්වා නිසින්නනිපන්නපච්චයා හොතීති වෙදිතබ්බං. පච්ඡාභත්තං සාමිකෙ අනාපුච්ඡා ආසනෙ නිසීදිත්වා ගච්ඡන්තියා එකා පාචිත්ති හොතීති යොජනා. එස නයො ‘‘නිපජ්ජිත්වා’’තිආදීසුපි.

යථා පන තත්ථ අසංහාරිමෙ අනාපත්ති, එවමිධ ධුවපඤ්ඤත්තෙ වා අනාපත්තීති.

ඡට්ඨං.

2207. තිසමුට්ඨානන්ති සචිත්තකෙහි තීහි සමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨානතො.

අට්ඨමං.

2208. යා පන භික්ඛුනී අත්තානම්පි වා පරම්පි වා නිරයබ්රහ්මචරියෙහි අභිසපෙය්ය, තස්සා වාචතො වාචතො සියා පාචිත්තීති යොජනා. තත්ථ අභිසපෙය්යාති සපථං කරෙය්ය, ‘‘නිරයෙ නිබ්බත්තාමි, අවීචිම්හි නිබ්බත්තාමී’’ති අත්තානං වා ‘‘නිරයෙ නිබ්බත්තතු, අවීචිම්හි නිබ්බත්තතූ’’ති පරං වා ‘‘ගිහිනී හොමි, ඔදාතවත්ථා හොමී’’ති අත්තානං වා ‘‘ගිහිනී හොතු, ඔදාතවත්ථා හොතූ’’ති පරං වා අභිසපෙය්යාති වුත්තං හොති.

2210. අක්කොසති අත්තානං වා පරං වාති සම්බන්ධො. තිකපාචිත්තියන්ති උපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤාවෙමතිකාඅනුපසම්පන්නසඤ්ඤාවසෙන. සෙසායාති අනුපසම්පන්නාය. අනුපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤා, වෙමතිකා, අනුපසම්පන්නසඤ්ඤා අක්කොසති, දුක්කටන්ති එවං තිකදුක්කටං.

2211. අත්ථධම්මානුසාසනිං පුරක්ඛත්වා වදන්තීනං අනාපත්තීති යොජනා. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘අත්ථපුරෙක්ඛාරායාති අට්ඨකථං කථෙන්තියා. ධම්මපුරෙක්ඛාරායාති පාළිං වාචෙන්තියා. අනුසාසනිපුරෙක්ඛාරායාති ‘ඉදානිපි ත්වං එදිසා, සාධු විරමස්සු, නො චෙ විරමසි, අද්ධා පුන එවරූපානි කම්මානි කත්වා නිරයෙ උප්පජ්ජිස්සසි, තිරච්ඡානයොනියා උප්පජ්ජිස්සසී’ති එවං අනුසාසනියං ඨත්වා වදන්තියා අනාපත්තී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 878).

නවමං.

2212. වධිත්වාති සත්ථාදීහි පහරිත්වා. වධිත්වා වාති එත්ථ වා-සද්දො පාළියං ‘‘වධිත්වා වධිත්වා’’ති (පාචි. 880) වුත්තං ආමෙඩිතං සූචෙති.

2213. එත්ථාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ. කායවාචාචිත්තසමුට්ඨානං ධුරනික්ඛෙපසමුට්ඨානං නාම, සමනුභාසනසමුට්ඨානන්තිපි එතස්සෙව නාමං.

දසමං.

අන්ධකාරවග්ගො දුතියො.

2214. යා පන භික්ඛුනී නග්ගා අනිවත්ථා අපාරුතා හුත්වා නහායති, අස්සා සබ්බපයොගෙ දුක්කටං. තස්ස නහානස්ස වොසානෙ පරියොසානෙ සා භික්ඛුනී ජිනවුත්තං ජිනෙන භගවතා භික්ඛුනීනං පඤ්ඤත්තං දොසං පාචිත්තියාපත්තිං සමුපෙති ආපජ්ජතීති යොජනා. භික්ඛුනි දොසන්ති එත්ථ ගාථාබන්ධවසෙන රස්සො කතො.

2215. අච්ඡින්නචීවරාති අච්ඡින්නඋදකසාටිකචීවරා. නට්ඨචීවරාති චොරාදීහි නට්ඨඋදකසාටිකචීවරා. ආපදාසු වාති ‘‘මහග්ඝං ඉමං දිස්වා චොරාපි හරෙය්යු’’න්ති එවරූපාසු ආපදාසු වා නග්ගාය නහායන්තියා න දොසො.

පඨමං.

2216. දුතියෙති ‘‘උදකසාටිකං පන භික්ඛුනියා කාරයමානායා’’තිආදිසික්ඛාපදෙ (පාචි. 888).

දුතියං.

2217-8. දුස්සිබ්බිතං චීවරන්ති අසක්කච්චසිබ්බිතං චීවරං. විසිබ්බෙත්වාති දුස්සිබ්බිතං පුන සිබ්බනත්ථාය සයං වා විගතසිබ්බනං කත්වා. ‘‘විසිබ්බාපෙත්වා’’ති සෙසො. යථාහ ‘‘විසිබ්බෙත්වා වා විසිබ්බාපෙත්වා වා’’ති (පාචි. 893). අනන්තරායාති දසසු අන්තරායෙසු අඤ්ඤතරන්තරායරහිතා. තං විසිබ්බිතං, විසිබ්බාපිතං වා චීවරං. ‘‘අනන්තරායා තං පච්ඡා’’ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන රස්සො කතො. න සිබ්බෙය්යාති එත්ථාපි ‘‘න සිබ්බාපෙය්යා’’ති සෙසො. යථාහ ‘‘නෙව සිබ්බෙය්ය, න සිබ්බාපනාය උස්සුක්කං කරෙය්යා’’ති (පාචි. 893).

චතුපඤ්චාහන්ති එත්ථ ‘‘උත්තරිඡප්පඤ්චවාචාහි (පාචි. 62-64), උත්තරිදිරත්තතිරත්ත’’න්තිආදීසු (පාචි. 51-52) විය අප්පසඞ්ඛ්යාය බහුසඞ්ඛ්යායං අන්තොගධත්තෙපි උභයවචනං ලොකවොහාරවසෙන වචනසිලිට්ඨතායාති දට්ඨබ්බං. ධුරෙති සිබ්බනුස්සාහෙ. නික්ඛිත්තමත්තෙති විස්සට්ඨමත්තෙ.

2219. තිකපාචිත්තියං වුත්තන්ති උපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤා, වෙමතිකා, අනුපසම්පන්නසඤ්ඤාති තීසු වාරෙසු තිකපාචිත්තියං වුත්තං. සෙසායාති අනුපසම්පන්නාය. තිකදුක්කටන්ති වාරත්තයෙ දුක්කටත්තයං.

2220. උභින්නන්ති උපසම්පන්නානුපසම්පන්නානං. අඤ්ඤස්මින්ති චීවරතො අඤ්ඤස්මිං. අන්තරායෙපි වා සතීති රාජචොරාදිඅන්තරායානං දසන්නං අඤ්ඤතරෙ සති.

2221. ‘‘ධුරනික්ඛෙපනං නාම, සමුට්ඨානමිදං මත’’න්ති ඉදං අට්ඨකථාය ‘‘ධුරනික්ඛෙපසමුට්ඨාන’’න්ති (පාචි. අට්ඨ. 893) වුත්තමෙව ගහෙත්වා වුත්තං, තෙරසසු සමුට්ඨානසීසෙසු ‘‘ධුරනික්ඛෙපසමුට්ඨාන’’න්ති විසුං සමුට්ඨානසීසං නාම නත්ථි. මාතිකට්ඨකථායඤ්ච ‘‘සමනුභාසනසමුට්ඨාන’’න්ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. චීවරසිබ්බනසික්ඛාපදවණ්ණනා, අත්ථතො සමානං) වුත්තං, තං සමුට්ඨානසීසෙසු අන්තොගධමෙව. තස්මා ‘‘ධුරනික්ඛෙපසමුට්ඨාන’’න්ති ඉදං සමනුභාසනසමුට්ඨානස්සෙව පරියායොති ගහෙතබ්බං.

තතියං.

2222. පඤ්ච අහානි පඤ්චාහං, පඤ්චාහමෙව පඤ්චාහිකං. ‘‘අතික්කමෙය්යා’’ති කිරියාය ද්විකම්මකත්තා ‘‘පඤ්චාහික’’න්ති ච ‘‘සඞ්ඝාටිචාර’’න්ති ච උපයොගත්ථෙ එව උපයොගවචනං. සඞ්ඝටිතට්ඨෙන සඞ්ඝාටි, ඉති වක්ඛමානානං පඤ්චන්නං චීවරානමෙවාධිවචනං, සඞ්ඝාටීනං චාරො සඞ්ඝාටිචාරො, පරිභොගවසෙන වා ඔතාපනවසෙන වා පරිවත්තනන්ති අත්ථො. ‘‘පඤ්චාහිකං සඞ්ඝාටිචාරං අතික්කමෙය්යාති පඤ්චමං දිවසං පඤ්ච චීවරානි නෙව නිවාසෙති න පාරුපති න ඔතාපෙති පඤ්චමං දිවසං අතික්කාමෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති (පාචි. 899) වචනතො පඤ්චදිවසබ්භන්තරෙ යං කිඤ්චි අකත්වා අතික්කාමෙන්තියා චීවරගණනාය පාචිත්ති හොතීති දස්සෙතුමාහ ‘‘යාතික්කමෙය්යා’’තිආදි.

2223. තිචීවරන්ති අන්තරවාසකඋත්තරාසඞ්ගසඞ්ඝාටිසඞ්ඛාතං තිචීවරඤ්ච. සංකච්චීති ථනවෙඨනසඞ්ඛාතං චීවරඤ්ච. දකසාටීති උතුනිකාලෙ නිවාසෙතබ්බඋදකසාටිචීවරඤ්ච. ඉති ඉමෙ පඤ්ච. පඤ්ච තූති පඤ්ච චීවරානි නාම.

2224-5. තිකපාචිත්තීති පඤ්චාහාතික්කන්තසඤ්ඤා, වෙමතිකා, අනතික්කන්තසඤ්ඤාති විකප්පත්තයෙ පාචිත්තියත්තයං හොති. පඤ්චාහානතික්කන්තෙ අතික්කන්තසඤ්ඤාවෙමතිකානං වසෙන ද්විකදුක්කටං.

‘‘පඤ්චමෙ දිවසෙ’’තිආදි අනාපත්තිවාරසන්දස්සනං. නිසෙවතීති නිවාසෙති වා පාරුපති වා. ඔතාපෙතීති එත්ථ වා-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො, ඔතාපෙති වාති අත්ථො. ආපදාසුපීති මහග්ඝං චීවරං, න සක්කා හොති චොරභයාදීසු පරිභුඤ්ජිතුං, එවරූපෙ උපද්දවෙ අනාපත්ති.

චතුත්ථං.

2226. අඤ්ඤිස්සා සඞ්කමෙතබ්බචීවරං අනාපුච්ඡා ගහෙත්වා යා පරිභුඤ්ජති, තස්සා පාචිත්තියං සියාති යොජනා, අඤ්ඤිස්සා උපසම්පන්නාය සන්තකං පඤ්චන්නං චීවරානං අඤ්ඤතරං තස්සා අවත්වා ආදාය පුන තස්සා දාතබ්බං, අදත්වා යා භික්ඛුනී පටිසෙවති, තස්සා පාචිත්තියං හොතීති අත්ථො. ‘‘සඞ්කමෙතබ්බචීවරං සඞ්කමනීය’’න්ති පරියායසද්දා එතෙ. යථාහ ‘‘චීවරසඞ්කමනීයන්ති සඞ්කමෙතබ්බචීවරං, අඤ්ඤිස්සා සන්තකං අනාපුච්ඡා ගහිතං පුන පටිදාතබ්බචීවරන්ති අත්ථො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 903).

2227. තිකපාචිත්තියං වුත්තන්ති ‘‘උපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤා…පෙ… වෙමතිකා …පෙ… අනුපසම්පන්නසඤ්ඤා චීවරසඞ්කමනීයං ධාරෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති (පාචි. 905) එවං තිකපාචිත්තියං පාළියං වුත්තං. සෙසායාති අනුපසම්පන්නාය. ‘‘තිකදුක්කට’’න්ති ඉදඤ්ච වුත්තනයමෙව. ආපදාසූති සචෙ අපාරුතං වා අනිවත්ථං වා චොරා හරන්ති, එවරූපාසු ආපදාසු වා.

2228. එතං සමුට්ඨානං කථිනෙන තුල්යන්ති යොජනා. ගහණං, පරිභොගො ච ක්රියං. අනාපුච්ඡනං අක්රියං.

පඤ්චමං.

2229. ලභිතබ්බං තු චීවරන්ති ලභිතබ්බං විකප්පනුපගං චීවරං. නිවාරෙතීති යථා තෙ දාතුකාමා න දෙන්ති, එවං අන්තරායං පරක්කමති. පාචිත්තිං පරිදීපයෙති සචෙ තස්සා වචනෙන තෙ න දෙන්ති, භික්ඛුනියා පාචිත්තියං වදෙය්යාති අත්ථො.

2230. එත්ථ පඨමං ‘‘සඞ්ඝස්සා’’ති වුත්තත්තා ගණස්සාති ද්වෙ තයොව ගහෙතබ්බා. ලාභෙති එත්ථ ‘‘නිවාරිතෙ’’ති සෙසො. සචෙ අඤ්ඤං පරික්ඛාරං නිවාරෙති, තථෙව දුක්කටන්ති යොජනා. අඤ්ඤන්ති විකප්පනුපගචීවරතො අඤ්ඤං. පරික්ඛාරන්ති යං කිඤ්චි ථාලකාදීනං වා සප්පිතෙලාදීනං වා අඤ්ඤතරං.

2231. ආනිසංසං නිදස්සෙත්වාති ‘‘කිත්තකං අග්ඝනකං දාතුකාමත්ථාති පුච්ඡති, ‘එත්තකං නාමා’ති වදන්ති, ‘ආගමෙථ තාව, ඉදානි වත්ථු මහග්ඝං, කතිපාහෙන කප්පාසෙ ආගතෙ සමග්ඝං භවිස්සතී’’ති එවං ආනිසංසං දස්සෙත්වා. න දොසතාති න දොසො, අනාපත්තීති අත්ථො.

ඡට්ඨං.

2232-3. ධම්මිකං සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන සන්නිපතිත්වා කරියමානං චීවරානං විභඞ්ගං භාජනං යා භික්ඛුනී පටිසෙධෙය්ය පටිබාහෙය්ය, තස්සා එවං පටිසෙධෙන්තියා පාචිත්තියං හොතීති යොජනා. අධම්මෙ ධම්මසඤ්ඤාය දුක්කටං පරිදීපිතන්ති යොජනා. උභො වෙමතිකාය වාති උභොසු වෙමතිකාය. ගාථාබන්ධවසෙන සු-සද්දලොපො. ධම්මිකෙ අධම්මිකෙ චීවරවිභඞ්ගෙ වෙමතිකාය පටිබාහන්තියා දුක්කටං පරිදීපිතන්ති යොජනා. යථාහ ‘‘ධම්මිකෙ වෙමතිකා පටිබාහති, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අධම්මිකෙ වෙමතිකා පටිබාහති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති. ආනිසංසං නිදස්සෙත්වාති ‘‘එකිස්සා එකං සාටකං නප්පහොති, ආගමෙථ තාව, කතිපාහෙනෙව උප්පජ්ජිස්සති, තතො භාජෙස්සාමී’’ති (පාචි. 914) එවං ආනිසංසං දස්සෙත්වා.

සත්තමං.

2235-6. නිවාසනුපගං වා තථා පාරුපනුපගං වා කප්පබින්දුකතං වා යං කිඤ්චි චීවරං පඤ්ච සහධම්මිකෙ ච මාතාපිතරොපි මුඤ්චිත්වා අඤ්ඤස්ස යස්ස කස්සචි ගහට්ඨස්ස වා පරිබ්බාජකස්ස වා යදි දදෙය්ය, තස්සාපි පාචිත්තියං පරියාපුතන්ති යොජනා. එත්ථ ච ‘‘පිතරො’’ති මාතා ච පිතා ච මාතාපිතරොති වත්තබ්බෙ විරූපෙකසෙසවසෙන නිද්දෙසො දට්ඨබ්බො.

2237. එත්ථ ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ තා පන පාචිත්තියො චීවරානං ගණනාය වසෙන ගණෙතබ්බාති යොජනා.

2238. තාව සම්පටිච්ඡිතො කාලො එතස්සාති තාවකාලිකං, චීවරං. ‘‘අඤ්ඤස්සා’’ති පුබ්බෙ වුත්තස්ස දූරත්තා පුනපි ‘‘අඤ්ඤෙස’’න්ති ආහ, සොයෙවත්ථො.

අට්ඨමං.

2239. යා පන භික්ඛුනී ‘‘සචෙ මයං සක්කොම, දස්සාම කරිස්සාමාති එවං වාචා භින්නා හොතී’’ති වුත්තාය දුබ්බලාය චීවරපච්චාසාය චීවරස්ස විභඞ්ගං නිසෙධෙත්වා චීවරෙ කාලං අතික්කමෙය්ය, අස්සා දොසතා පාචිත්තියාපත්ති හොතීති යොජනා. චීවරෙ කාලන්ති ‘‘චීවරකාලසමයො නාම අනත්ථතෙ කථිනෙ වස්සානස්ස පච්ඡිමො මාසො, අත්ථතෙ කථිනෙ පඤ්චමාසා’’ති (පාචි. 922) පදභාජනෙ වුත්තං චීවරකාලං. අතික්කමෙය්යාති ‘‘අනත්ථතෙ කථිනෙ වස්සානස්ස පච්ඡිමං දිවසං, අත්ථතෙ කථිනෙ කථිනුද්ධාරදිවසං අතික්කාමෙතී’’ති වුත්තවිධිං අතික්කාමෙය්ය.

2240. ‘‘අදුබ්බලචීවරෙ දුබ්බලචීවරසඤ්ඤා, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වචනතො සුදුබ්බලන්ති චෙතසාති එත්ථ සු-සද්දො පදපූරණෙ. උභොසූති දුබ්බලෙ, අදුබ්බලෙ ච. කඞ්ඛිතාය වාති වෙමතිකාය වා.

2241. ආනිසංසං නිදස්සෙත්වාති ‘‘කිඤ්චාපි ‘න මයං අය්යෙ සක්කොමා’ති වදන්ති, ඉදානි පන තෙසං කප්පාසො ආගමිස්සති, සද්ධො පසන්නො පුරිසො ආගමිස්සති, අද්ධා දස්සතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 921) එවං අට්ඨකථාය වුත්තනයෙන ආනිසංසං දස්සෙත්වා.

නවමං.

2242. ධම්මිකං කථිනුද්ධාරන්ති ‘‘ධම්මිකො නාම කථිනුද්ධාරො සමග්ගො භික්ඛුනිසඞ්ඝො සන්නිපතිත්වා උද්ධරතී’’ති (පාචි. 929) වුත්තං කථිනුද්ධාරං.

2243. යස්සාති යස්ස කථිනස්ස. අත්ථාරමූලකො ආනිසංසො නාම ‘‘යො ච තත්ථ චීවරුප්පාදො, සො නෙසං භවිස්සතී’’ති (මහාව. 306) අනුඤ්ඤාතො තස්මිං විහාරෙ උප්පජ්ජනකචීවරවත්ථානිසංසො. උද්ධාරමූලකො නාම අන්තරුබ්භාරං කාරාපෙන්තෙහි උපාසකෙහි දිය්යමානචීවරවත්ථානිසංසො.

2245. සමානිසංසොපීති අත්ථාරආනිසංසෙන සමානිසංසොපි උබ්භාරො. සද්ධාපාලනකආරණාති පසාදානුරක්ඛනත්ථාය දාතබ්බොති යොජනා. ආනිසංසං නිදස්සෙත්වාති ‘‘භික්ඛුනිසඞ්ඝො ජිණ්ණචීවරො, කථිනානිසංසමූලකො මහාලාභො’’ති එවරූපං ආනිසංසං දස්සෙත්වා.

2246. සමුට්ඨානාදිනා සද්ධිං සෙසං පන විනිච්ඡයජාතං අසෙසෙන සබ්බාකාරෙන සත්තමෙන සික්ඛාපදෙන සමං මතං ‘‘සදිස’’න්ති විඤ්ඤාතං. කිඤ්චිපි අප්පකම්පි අපුබ්බං තත්ථ වුත්තනයතො අඤ්ඤං නත්ථීති යොජනා.

දසමං.

නග්ගවග්ගො තතියො.

2247. ‘‘යා පන භික්ඛුනියො ද්වෙ එකමඤ්චෙ තුවට්ටෙය්යුං, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 933) පඤ්ඤත්තසික්ඛාපදෙ විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘එකායා’’තිආදි. එකායාති එකාය භික්ඛුනියා. අපරාති අඤ්ඤා උපසම්පන්නා. නිපජ්ජෙය්යුන්ති එත්ථ ‘‘එකමඤ්චෙ’’ති සෙසො. ද්වෙති ද්වෙ භික්ඛුනියො.

2248-9. ‘‘එකාය චා’’තිආදි අනාපත්තිවාරනිද්දෙසො. උභො වාපි සමං නිසීදන්තීති යොජනා. එළකෙනාති එළකලොමසික්ඛාපදෙන.

පඨමං.

2250-1. පාවාරකටසාරාදින්ති එත්ථ භුම්මෙකවචනං. ‘‘සංහාරිමෙසූ’’ති ඉමිනා සමානාධිකරණත්තා බහුවචනප්පසඞ්ගෙ වචනවිපල්ලාසෙනෙත්ථ එකවචනනිද්දෙසොති දට්ඨබ්බො. පාවාරො ච කටසාරො ච තෙ ආදි යස්සාති විග්ගහො, නිද්ධාරණෙ චෙතං භුම්මං. එකකන්ති නිද්ධාරිතබ්බනිදස්සනං. එකමෙව එකකං. සංහාරිමෙසු පාවාරාදීසු අඤ්ඤතරන්ති අත්ථො. ‘‘පාවාරොති කොජවාදයො’’ති වදන්ති. කටසාරොති කටොයෙව. ආදි-සද්දෙන අත්ථරිත්වා සයනාරහං සබ්බං සඞ්ගණ්හාති. තෙනෙවාති යං අත්ථතං, තෙනෙව. පාරුපිත්වා සචෙ යා පන ද්වෙ සහෙව නිපජ්ජන්ති, තාසං පාචිත්තියං සියාති යොජනා. එත්ථ ච අත්ථරණපාවුරණකිච්චෙ එකස්සෙව නිද්දිට්ඨත්තා එකස්ස අන්තස්ස අත්ථරණඤ්ච එකස්ස අන්තස්ස පාරුපනඤ්ච විඤ්ඤායති. යථාහ ‘‘සංහාරිමානං පාවාරත්ථරණකටසාරකාදීනං එකං අන්තං අත්ථරිත්වා එකං පාරුපිත්වා තුවට්ටෙන්තීනමෙතං අධිවචන’’න්ති (පාචි. අට්ඨ. 937).

එකස්මිං එකත්ථරණෙ වා එකපාවුරණෙ වා නිපජ්ජනෙ සති තාසං ද්වින්නං භික්ඛුනීනං දුක්කටන්ති සම්බන්ධො. ද්විකදුක්කටං වුත්තන්ති ‘‘නානත්ථරණපාවුරණෙ එකත්ථරණපාවුරණසඤ්ඤා…පෙ… වෙමතිකා, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාචි. 939) වුත්තං දුක්කටද්වයං.

2252. වවත්ථානං නිදස්සෙත්වාති මජ්ඣෙ කාසාවං වා කත්තරයට්ඨිං වා අන්තමසො කායබන්ධනම්පි ඨපෙත්වා නිපජ්ජන්ති, අනාපත්තීති අත්ථො. සෙසං සමුට්ඨානාදිවිධානං. ආදිනාති ඉමස්මිංයෙව වග්ගෙ පඨමසික්ඛාපදෙන. තුල්යන්ති සමානං.

දුතියං.

2253. අඤ්ඤිස්සා භික්ඛුනියා. අඵාසුකාරණාති අඵාසුකරණහෙතු. අනාපුච්ඡාති අනාපුච්ඡිත්වා. තස්සා පුරතො ච චඞ්කමනාදයො යදි කරෙය්ය, එවං කරොන්තියා පාචිත්තියාපත්ති හොතීති යොජනා. චඞ්කමනාදයොති එත්ථ ආදි-සද්දෙන ‘‘තිට්ඨති වා නිසීදති වා සෙය්යං වා කප්පෙති උද්දිසති වා උද්දිසාපෙති වා සජ්ඣායං වා කරොතී’’ති (පාචි. 943) පදභාජනෙ වුත්තානං සඞ්ගහො.

2254. නිවත්තනානං ගණනායාති චඞ්කමන්තියා චඞ්කමස්ස උභයකොටිං පත්වා නිවත්තන්තියා නිවත්තනගණනාය. පයොගතොයෙවාති පයොගගණනායෙව, ඉරියාපථපරිවත්තනගණනායෙවාති වුත්තං හොති. දොසාති පාචිත්තියාපත්තියො.

2255. පදානං ගණනාවසාති එත්ථ ආදි-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො. යථාහ ‘‘පදාදිගණනායා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 943). තිකපාචිත්තියං වුත්තන්ති උපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤා, වෙමතිකා, අනුපසම්පන්නසඤ්ඤාති විකප්පත්තයස්ස වසෙන පාචිත්තියත්තයං වුත්තං. සෙසායාති අනුපසම්පන්නාය.

2256. ච අඵාසුකාමායාති ආපුච්ඡිත්වා තස්සා භික්ඛුනියා පුරතො චඞ්කමනාදීනි කරොන්තියා අනාපත්තීති යොජනා.

2257. ක්රියාක්රියන්ති චඞ්කමනාදිකරණං කිරියං. ආපුච්ඡාය අකරණං අකිරියං. පාපමානසන්ති අකුසලචිත්තං.

තතියං.

2258-9. අනන්තරායාති වක්ඛමානෙසු රාජන්තරායාදීසු දසසු අන්තරායෙසු අඤ්ඤතරරහිතා භික්ඛුනී. දුක්ඛිතන්ති ගිලානං. යථාහ ‘‘දුක්ඛිතා නාම ගිලානා වුච්චතී’’ති (පාචි. 948). සහජීවිනින්ති සද්ධිවිහාරිනිං. යථාහ ‘‘සහජීවිනී නාම සද්ධිවිහාරිනී වුච්චතී’’ති. අඤ්ඤාය වා නුපට්ඨාපෙය්යාති අඤ්ඤාය භික්ඛුනියා, සික්ඛමානාය, සාමණෙරියා වා ගිහිනියා වා උපට්ඨානං න කාරාපෙය්ය. නුපට්ඨෙය්ය සයම්පි වාති යා උපට්ඨානං න කරෙය්ය. ධුරෙ නික්ඛිත්තමත්තෙ වාති ‘‘නෙව උපට්ඨෙස්සාමි, න උපට්ඨාපනාය උස්සුක්කං කරිස්සාමී’’ති ධුරෙ උස්සාහෙ නික්ඛිත්තමත්තෙයෙව. තස්සාති උපජ්ඣායාය.

අන්තෙවාසිනියා වාපීති පබ්බජ්ජාඋපසම්පදාධම්මනිස්සයවසෙන චතුබ්බිධාසු අන්තෙවාසිනීසු අඤ්ඤතරාය. ඉතරායාති අනුපසම්පන්නාය.

2260. ගිලානායාති සයං ගිලානාය. ‘‘ගවෙසිත්වා අලභන්තියා’’ති පදච්ඡෙදො, අඤ්ඤං උපට්ඨායිකං පරියෙසිත්වා අලභමානායාති අත්ථො. ‘‘ආපදාසු උම්මත්තිකාදීන’’න්ති පදච්ඡෙදො. ගාථාබන්ධවසෙන වණ්ණලොපොපි දට්ඨබ්බො. ආපදාසූති තථාරූපෙ උපද්දවෙ සති. ධුරනික්ඛෙපනොදයන්ති ධුරනික්ඛෙපසමුට්ඨානං. යදෙත්ථ වත්තබ්බං, තං හෙට්ඨා වුත්තමෙව.

චතුත්ථං.

2261-2. පුග්ගලිකස්ස අත්තායත්තපරායත්තවසෙන අනියමිතත්තා ‘‘සක’’න්ති ඉමිනා නියමෙති. සකං පුග්ගලිකන්ති අත්තනො පුග්ගලිකං. දත්වාති එත්ථ ‘‘භික්ඛුනියා’’ති සෙසො. සකවාටන්ති පරිවත්තකද්වාරකවාටසහිතං. උපස්සයන්ති ගෙහං. ද්වාරාදීසූති එත්ථ ආදි-සද්දෙන ගබ්භපමුඛානං සඞ්ගහො, නිද්ධාරණෙ චෙතං භුම්මං. බහූනිපීති නිද්ධාරෙතබ්බනිදස්සනං. බහූනිපි ද්වාරානි වා බහූ ගබ්භෙ වා බහූනි පමුඛානි වා. න්ති යස්සා උපස්සයො දින්නො, තං භික්ඛුනිං. නික්කඩ්ඪන්තියාති අතික්කාමෙන්තියා. තස්සාති යා නික්කඩ්ඪති, තස්සා.

2263. එත්ථාති නික්කඩ්ඪනෙ. එසෙව නයොති ‘‘පයොගගණනාය ආපත්තී’’ති දස්සිතනයො. එත්ථ පයොගො නාම ආණාපනං, ඉමිනා ‘‘එකායාණත්තියා අනෙකෙසු ද්වාරෙසු අතික්කාමිතෙසුපි එකාව ආපත්ති හොතී’’ති එවමාදිකං අට්ඨකථාගතවිනිච්ඡයං (පාචි. අට්ඨ. 943, 952 අත්ථතො සමානං) සඞ්ගණ්හාති.

2264. තෙසු විනිච්ඡයෙසු එකං විනිච්ඡයවිසෙසං දස්සෙතුමාහ ‘‘එත්තකාව ඉමං ද්වාරා’’තිආදි. ද්වාරගණනාය ආපත්තියො ද්වාරගණනාපත්තියො.

2265. අකවාටම්හාති අකවාටබන්ධතො උපස්සයා නික්කඩ්ඪන්තියා දුක්කටන්ති යොජනා. සෙසායාති අනුපසම්පන්නාය. තිකදුක්කටන්ති අනුපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤාය, වෙමතිකාය, අනුපසම්පන්නසඤ්ඤාය ච වසෙන තිකදුක්කටං. උභින්නන්ති උපසම්පන්නානුපසම්පන්නානං. පරික්ඛාරෙසූති පත්තචීවරාදීසු පරික්ඛාරෙසු. සබ්බත්ථාති සබ්බෙසු පයොගෙසු, නික්කඩ්ඪියමානෙසු, නික්කඩ්ඪාපියමානෙසු චාති වුත්තං හොති.

2266. එත්ථ ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ සමුට්ඨානාදිවිනිච්ඡයෙන සහ සෙසං විනිච්ඡයජාතං අසෙසෙන සබ්බප්පකාරෙන සඞ්ඝිකා විහාරස්මා නික්කඩ්ඪනසික්ඛාපදෙන සමං මතං ‘‘සදිස’’න්ති සල්ලක්ඛිතන්ති යොජනා.

පඤ්චමං.

2267. ඡට්ඨෙති ‘‘යා පන භික්ඛුනී සංසට්ඨා විහරෙය්ය ගහපතිනා වා ගහපතිපුත්තෙන වා’’තිආදිමාතිකාය (පාචි. 956) නිද්දිට්ඨෙ ඡට්ඨසික්ඛාපදෙ. ඉධ වත්තබ්බන්ති ඉමස්මිං විනයවිනිච්ඡයෙ කථෙතබ්බං. අරිට්ඨස්ස සික්ඛාපදෙනාති අරිට්ඨසික්ඛාපදෙන. විනිච්ඡයොති සමුට්ඨානාදිකො.

ඡට්ඨං.

2268. සාසඞ්කසම්මතෙති එත්ථ ‘‘සප්පටිභයෙ’’ති සෙසො. උභයම්පි හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව. අන්තොරට්ඨෙති යස්ස විජිතෙ විහරති, තස්සෙව රට්ඨෙ. සාසඞ්කසම්මතෙ සප්පටිභයෙ අන්තොරට්ඨෙ සත්ථෙන විනා චාරිකං චරන්තියා භික්ඛුනියා ආපත්ති සියාති යොජනා.

2269. එවං චරන්තියා සගාමකට්ඨානෙ ගාමන්තරප්පවෙසෙ ච අගාමකෙ අරඤ්ඤෙ අද්ධයොජනෙ ච විනයඤ්ඤුනා භික්ඛුනා පාචිත්තියනයො පාචිත්තියාපත්තිවිධානක්කමො ඤෙය්යො ඤාතබ්බොති යොජනා.

2270. සහ සත්ථෙන චරන්තියා න දොසොති යොජනා. ඛෙමට්ඨානෙ චරන්තියා, ආපදාසු වා චරන්තියා න දොසොති යොජනා.

සත්තමං.

2271. අට්ඨමෙ නවමෙ වාපීති ‘‘යා පන භික්ඛුනී තිරොරට්ඨෙ’’තිආදිකෙ (පාචි. 966) අට්ඨමසික්ඛාපදෙ ච ‘‘යා පන භික්ඛුනී අන්තොවස්සං චාරිකං චරෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 970) වුත්තනවමසික්ඛාපදෙ ච. අනුත්තානං න විජ්ජති, සබ්බං උත්තානමෙව, තස්මා එත්ථ මයා න විචාරීයතීති අධිප්පායො.

අට්ඨමනවමානි.

2272. ‘‘යා පන භික්ඛුනී වස්සංවුත්ථා චාරිකං න පක්කමෙය්ය අන්තමසො ඡප්පඤ්චයොජනානිපි, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 974) වුත්තසික්ඛාපදෙ විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘පාචිත්තී’’තිආදි. අහං න ගමිස්සාමි න පක්කමිස්සාමීති ධුරනික්ඛෙපෙ කතෙ පාචිත්තීති යොජනා. තථාති පාචිත්ති.

2273. වස්සංවුත්ථාය පවාරෙත්වා අන්තමසො පඤ්ච යොජනානි ගන්තුං වට්ටති. එත්ථ අපි-සද්දස්ස සම්භාවනත්ථතං දස්සෙතුමාහ ‘‘ඡසූ’’තිආදි. ඉධ ඉමස්මිං අනාපත්තිවාරෙ ඡසු යොජනෙසු යදත්ථි වත්තබ්බං, තං කින්නු නාම සියා, නත්ථි කිඤ්චි වත්තබ්බන්ති අත්ථො. පවාරෙත්වා ඡ යොජනානි ගච්ඡන්තියා අනාපත්තිභාවො අවුත්තසිද්ධොවාති දීපෙති.

2274. තීණි යොජනානි. තෙනෙවාති යෙන ගතා, තෙනෙව මග්ගෙන. අඤ්ඤෙන මග්ගෙනාති ගතමග්ගතො අඤ්ඤෙන පථෙන.

2275. දසවිධෙ අන්තරායස්මිං සතීති වක්ඛමානෙසු අන්තරායෙසු අඤ්ඤතරස්මිං සති. තස්සා අනාපත්තීති යොජනා. ආපදාසූති අට්ටාදිකාරණෙන කෙනචි පලිබුද්ධාදිභාවසඞ්ඛාතාසු ආපදාසු. ගිලානායාති සයං ගිලානාය. දුතියාය භික්ඛුනියා අලාභෙ වා අපක්කමන්තියා අනාපත්ති.

2276. රාජා ච චොරා ච අමනුස්සා ච අග්ගි ච තොයඤ්ච වාළා ච සරීසපා චාති විග්ගහො. මනුස්සොති එත්ථ ගාථාබන්ධවසෙන පුබ්බපදලොපො ‘‘ලාබූනි සීදන්තී’’තිආදීසු (ජා. 1.1.77) විය. ජීවිතඤ්ච බ්රහ්මචරියා ච ජීවිතබ්රහ්මචරියන්ති සමාහාරද්වන්දෙ සමාසො, තස්ස ජීවිතබ්රහ්මචරියස්ස. අන්තරායා එව අන්තරායිකා. එතෙසං දසන්නං අඤ්ඤතරස්මිං අපක්කමන්තියා අනාපත්ති. යථාහ ‘‘අන්තරායෙති දසවිධෙ අන්තරායෙ. ‘පරං ගච්ඡිස්සාමී’ති නික්ඛන්තා, නදිපූරො පන ආගතො, චොරා වා මග්ගෙ හොන්ති, මෙඝො වා උට්ඨාති, නිවත්තිතුං වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 976).

2277. අපක්කමනං අක්රියං. අනාදරියෙන ආපජ්ජනතො ආහ ‘‘දුක්ඛවෙදන’’න්ති.

දසමං.

තුවට්ටවග්ගො චතුත්ථො.

2278-80. රාජාගාරන්ති රඤ්ඤො කීළනඝරං. චිත්තාගාරන්ති කීළනචිත්තසාලං. ආරාමන්ති කීළනඋපවනං. කීළුය්යානන්ති කීළනත්ථාය කතං උය්යානං. කීළාවාපින්ති එත්ථ කිඤ්චාපි පාළියං (පාචි. 979) පොක්ඛරණී වුත්තා, සා පන සබ්බජලාසයානං කීළාය කතානං උපලක්ඛණවසෙන වුත්තාති ආහ ‘‘කීළාවාපි’’න්ති, කීළනත්ථාය කතවාපින්ති අත්ථො. ‘‘නානාකාර’’න්ති ඉදං යථාවුත්තපදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. සබ්බසඞ්ගාහිකවසෙන ‘‘තානී’’ති වුත්තං. නානාකාරං රාජාගාරං චිත්තාගාරං ආරාමං කීළුය්යානං වා කීළාවාපිං දට්ඨුං ගච්ඡන්තීනං තානි සබ්බානි එකතො දට්ඨුං ගච්ඡන්තීනං තාසං භික්ඛුනීනං පදෙ පදෙ දුක්කටං මුනිනා නිද්දිට්ඨන්ති යොජනා.

පඤ්චපීති රාජාගාරාදීනි පඤ්චපි. එකායෙව පාචිත්ති ආපත්ති පරිදීපිතාති යොජනා. තං තං දිසාභාගං ගන්ත්වා පස්සන්ති චෙ, පාටෙක්කාපත්තියො පයොගගණනාය සියුන්ති යොජනා.

2281. ගමනබාහුල්ලෙන ආපත්තිබාහුල්ලං පකාසෙත්වා ගීවාපරිවත්තනසඞ්ඛාතෙන පයොගබාහුල්ලෙනාපි ආපත්තිබාහුල්ලං පකාසෙතුමාහ ‘‘පයොගබහුතායාපි, පාචිත්තිබහුතා සියා’’ති. සබ්බත්ථාති යත්ථ භික්ඛුනියා පාචිත්තියං වුත්තං, තත්ථ සබ්බත්ථ.

2282. ‘‘අවසෙසොපි අනාපත්තී’’ති පදච්ඡෙදො. අනාපත්ති ච කථාමග්ගො ච අනාපත්තිකථාමග්ගො, තෙසං විනිච්ඡයො අනාපත්තිකථාමග්ගවිනිච්ඡයො, ‘‘අනාපත්ති ආරාමෙ ඨිතා පස්සතී’’තිආදිකො (පාචි. 981) අනාපත්තිවිනිච්ඡයො ච අට්ඨකථාගතො (පාචි. අට්ඨ. 981) අවසෙසවිනිච්ඡයො චාති අත්ථො. ‘‘ආරාමෙ ඨිතා’’ති එතෙන අජ්ඣාරාමෙ රාජාගාරාදීනි කරොන්ති, තානි පස්සන්තියා අනාපත්තීති අයමනාපත්තිවාරො දස්සිතො. එතෙනෙව අන්තොආරාමෙ තත්ථ තත්ථ ගන්ත්වා නච්චාදීනි විය රාජාගාරාදීනිපි පස්සිතුං ලභතීතිපි සිද්ධං. ආදි-සද්දෙන ‘‘පිණ්ඩපාතාදීනං අත්ථාය ගච්ඡන්තියා මග්ගෙ හොන්ති, තානි පස්සති, අනාපත්ති. රඤ්ඤො සන්තිකං කෙනචි කරණීයෙන ගන්ත්වා පස්සති, අනාපත්ති. කෙනචි උපද්දුතා පවිසිත්වා පස්සති, අනාපත්තී’’ති එතෙ අනාපත්තිවාරා සඞ්ගහිතා. නච්චදස්සන…පෙ… සහාති සමුට්ඨානාදිනා විනිච්ඡයෙන සහ නච්චදස්සනසික්ඛාපදසදිසොව.

පඨමං.

2283. මානතො පමාණතො අතීතා අපෙතා මානාතීතා, ආසන්දී, තං. වාළෙහි උපෙතො වාළූපෙතො, පල්ලඞ්කො, තං. ‘‘ආසන්දී නාම අතික්කන්තප්පමාණා වුච්චතී’’ති වචනතො හෙට්ඨා අට්ටනියා වඩ්ඪකිහත්ථතො උච්චතරපාදො ආයාමචතුරස්සො මඤ්චපීඨවිසෙසො ආසන්දී නාම සමචතුරස්සානං අතික්කන්තප්පමාණානම්පි අනුඤ්ඤාතත්තා. ‘‘පල්ලඞ්කො නාම ආහරිමෙහි වාළෙහි කතො’’ති (පාචි. 984) වචනතො පමාණයුත්තොපි එවරූපො න වට්ටති. ආහරිත්වා යථානුරූපට්ඨානෙ ඨපෙතබ්බවාළරූපානි ආහරිමවාළා නාම, සංහරිමවාළරූපයුත්තොති වුත්තං හොති. මානාතීතං ආසන්දිං වා වාළූපෙතං පල්ලඞ්කං වා සෙවන්තීනං අභිනිසීදන්තීනං, අභිනිපජ්ජන්තීනඤ්ච යාසං භික්ඛුනීනං සත්ථා පාචිත්තියාපත්තිං ආහ.

2284. තාසං නිසීදනස්සාපි නිපජ්ජනස්සාපි පයොගබාහුල්ලවසෙන පාචිත්තියානං ගණනා හොති ඉති එවං නිද්දිට්ඨා එවං අයං ගණනා අච්චන්තයසෙන අනන්තපරිවාරෙන භගවතා වුත්තාති යොජනා. එත්ථ ච ඉච්චෙවන්ති නිපාතසමුදායො, ඉති-සද්දො නිදස්සනෙ, එවං-සද්දො ඉදමත්ථෙ දට්ඨබ්බො.

2285. පාදෙ ආසන්දියා ඡෙත්වාති ආසන්දියා පාදෙ පමාණතො අධිකට්ඨානඡින්දනෙන ඡෙත්වා. පල්ලඞ්කස්ස පාදෙ වාළකා පල්ලඞ්කවාළකා, තෙ හිත්වා අපනෙත්වා, අනාපත්තීති සෙවන්තීනං අනාපත්ති.

දුතියං.

2286-7. ඡන්නන්ති ඛොමාදීනං ඡන්නං, නිද්ධාරණෙ සාමිවචනං. අඤ්ඤතරං සුත්තන්ති නිද්ධාරිතබ්බනිදස්සනං. හත්ථාති හත්ථෙන, කරණත්ථෙ චෙතං නිස්සක්කවචනං. අඤ්චිතන්ති හත්ථායාමෙන ආකඩ්ඪිතං. තස්මින්ති තස්මිං අඤ්ඡිතෙ සුත්තප්පදෙසෙ. තක්කම්හීති කන්තනසූචිම්හි. වෙඨිතෙති පලිවෙඨිතෙ.

සුත්තකන්තනතො සබ්බපුබ්බපයොගෙසූති සුත්තකන්තනතො පුබ්බෙසු කප්පාසවිචිනනාදිසබ්බපයොගෙසු. හත්ථවාරතොති හත්ථවාරගණනාය. යථාහ ‘‘කප්පාසවිචිනනං ආදිං කත්වා සබ්බපුබ්බපයොගෙසු හත්ථවාරගණනාය දුක්කට’’න්ති (පාචි. අට්ඨ. 988).

2288. කන්තිතං සුත්තන්ති පඨමමෙව කන්තිතං දසිකසුත්තාදිං. පුන කන්තන්තියාති කොටියා කොටිං සඞ්ඝාටෙත්වා පුන කන්තන්තියා.

තතියං.

2289. තණ්ඩුලානං කොට්ටනං තු ආදිං කත්වා ගිහීනං වෙය්යාවච්චං කරොන්තියා සබ්බපුබ්බපයොගෙසු දුක්කටන්ති යොජනා.

2290. යාගුආදිසු නිප්ඵාදෙතබ්බෙසු තදාධාරානි භාජනානි ගණෙත්වාව පාචිත්තිං පරිදීපයෙ, ඛජ්ජකාදීසු රූපානං ගණනාය පාචිත්තිං පරිදීපයෙති යොජනා. යාගුආදිසූති එත්ථ ආදි-සද්දෙන භත්තසූපාදීනං සඞ්ගහො. ඛජ්ජකාදීසූති ආදි-සද්දෙන මච්ඡමංසාදිඋත්තරිභඞ්ගානං සඞ්ගහො.

2291. ‘‘සචෙපි මාතාපිතරො ආගච්ඡන්ති, යංකිඤ්චි බීජනිං වා සම්මජ්ජනිදණ්ඩං වා කාරාපෙත්වා වෙය්යාවච්චකරට්ඨානෙ ඨපෙත්වාව යං කිඤ්චි පචිතුං වට්ටතී’’ති අට්ඨකථාගතං විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘සචෙ’’තිආදි. සචෙති එත්ථ ‘‘මාතාපිතරො ආගච්ඡන්තී’’ති සෙසො. අත්තනො එවමාගතානං මාතාපිතූනම්පි කිඤ්චි කම්මං අකාරෙත්වා කිඤ්චි කම්මං කාතුං න වට්ටතීති යොජනා. අපි-සද්දො සම්භාවනෙ, තෙන අඤ්ඤෙසං කථායෙව නත්ථීති දීපෙති.

2292-3. සඞ්ඝස්ස යාගුපානෙ වෙය්යාවච්චං කරොන්තියා අනාපත්තීති යොජනා. ‘‘සඞ්ඝභත්තෙපී’’තිආදීසුපි එසෙව නයො. අත්තනො වෙය්යාවච්චකරස්ස වාති සම්බන්ධො. යථාහ ‘‘යාගුපානෙති මනුස්සෙහි සඞ්ඝස්සත්ථාය කරියමානෙ යාගුපානෙ වා සඞ්ඝභත්තෙ වා තෙසං සහායිකභාවෙන යං කිඤ්චි පචන්තියා අනාපත්ති. චෙතියපූජාය සහායිකා හුත්වා ගන්ධමාලාදීනි පූජෙති, වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 993).

චතුත්ථං.

2294. ‘‘යා පන භික්ඛුනී ‘එහාය්යෙ ඉමං අධිකරණං වූපසමෙහී’ති වුච්චමානා ‘සාධූ’ති පටිස්සුණිත්වා සා පච්ඡා අනන්තරායිකිනී නෙව වූපසමෙය්ය න වූපසමාය උස්සුක්කං කරෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 995) සික්ඛාපදස්ස විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘පාචිත්ති ධුරනික්ඛෙපෙ’’තිආදි. ධුරනික්ඛෙපෙති න දානි තං වූපසමෙස්සාමි, අඤ්ඤාහි වා න වූපසමාපෙස්සාමී’’ති එවං ධුරස්ස උස්සාහස්ස නික්ඛෙපෙ පාචිත්තීති යොජනා. චීවරසිබ්බනෙ යථා පඤ්චාහපරිහාරො ලබ්භති, ඉධ පන තථා එකාහම්පි පරිහාරො න ලබ්භතීති යොජනා.

2295. සෙසන්ති ‘‘ධුරං නික්ඛිපිත්වා පච්ඡා විනිච්ඡිනන්තී ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වාව විනිච්ඡිනාතී’’තිආදිකං විනිච්ඡයජාතං. තත්ථ චීවරසිබ්බනෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති යොජනා.

පඤ්චමං.

2296-7. යා පන භික්ඛුනී ගිහීනං වා සහධම්මිකෙ ඨපෙත්වා අඤ්ඤෙසං පරිබ්බාජකපරිබ්බාජිකානං වා දන්තපොනොදකං විනා අඤ්ඤං යං කිඤ්චි අජ්ඣොහරණීයං ඛාදනීයං, භොජනීයං වා කායෙන වා කායපටිබද්ධෙන වා නිස්සග්ගියෙන වා දදාති, තස්සා පාචිත්තියං හොතීති යොජනා.

2298-9. ඉධ ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ මුනිනා දන්තකට්ඨොදකෙ දුක්කටං වුත්තන්ති යොජනා. යා පන භික්ඛුනී කායාදීහි සයං න දෙති අඤ්ඤෙන දාපෙති, තස්සා ච කායාදීහි අදත්වා භූමියං නික්ඛිපිත්වා දෙන්තියාපි යා බාහිරලෙපං වා දෙති, තස්සාපි උම්මත්තිකාය ච න දොසො අනාපත්තීති යොජනා.

ඡට්ඨං.

2300-1. ආවසථචීවරන්ති ‘‘උතුනියො භික්ඛුනියො පරිභුඤ්ජන්තූ’’ති දින්නං චීවරං. යා භික්ඛුනී යං ‘‘ආවසථචීවර’’න්ති නියමිතං චීවරං, තං චතුත්ථෙ දිවසෙ ධොවිත්වා අන්තමසො උතුනියා සාමණෙරාය වා අදත්වා සචෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, තස්සා පාචිත්තියං වුත්තන්ති යොජනා. තිකපාචිත්තියං සියාති ‘‘අනිස්සජ්ජිතෙ අනිස්සජ්ජිතසඤ්ඤා…පෙ… වෙමතිකා…පෙ… නිස්සජ්ජිතසඤ්ඤා පරිභුඤ්ජති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති (පාචි. 1006) වුත්තං පාචිත්තියං හොතීති යොජනා.

2302-3. තස්මිං චීවරෙ නිස්සජ්ජිතෙ අනිස්සජ්ජිතසඤ්ඤාය වා වෙමතිකාය වා තස්සා භික්ඛුනියා ද්විකදුක්කටං වුත්තන්ති යොජනා. අඤ්ඤාසං උතුනීනං අභාවෙ අදත්වාපි පරිභුඤ්ජන්තියා අනාපත්ති. පුන පරියයෙති පුන උතුනිවාරෙ යථාකාලං පරිභුඤ්ජන්තියා අනාපත්ති. අච්ඡින්නචීවරාදීනඤ්ච අනාපත්තීති යොජනා. පරියයෙති ගාථාබන්ධවසෙන රස්සත්තං. අච්ඡින්නචීවරාදීනන්ති එත්ථ ආදි-සද්දෙන නට්ඨචීවරාදීනං සඞ්ගහො. ආපදාසුපීති මහග්ඝචීවරං සරීරතො මොචෙත්වා සුප්පටිසාමිතම්පි චොරා හරන්ති, එවරූපාසු ආපදාසු පරිභුඤ්ජන්තියා අනාපත්තීති යොජනා.

සත්තමං.

2304. සකවාටකං විහාරන්ති කවාටබන්ධවිහාරං, ද්වාරකවාටයුත්තං සුගුත්තසෙනාසනන්ති වුත්තං හොති. රක්ඛනත්ථාය අදත්වාති ‘‘ඉමං ජග්ගෙය්යාසී’’ති එවං අනාපුච්ඡිත්වා.

2305-6. ‘‘හොති පාචිත්තියං තස්සා, චාරිකං පක්කමන්තියා’’ති වුත්තමෙව පකාසෙතුමාහ ‘‘අත්තනො ගාමතො’’තිආදි. අත්තනො ගාමතොති අත්තනො වසනකගාමතො. තථා ඉතරස්සාති අපරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස පරික්ඛෙපං උපචාරං. න්තිආදිපදත්තයෙ භුම්මත්ථෙ උපයොගවචනං වෙදිතබ්බං. පරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස පරික්ඛෙපෙ පඨමෙන පදෙන සමතික්කන්තෙ දුක්කටං, තථා ඉතරස්ස අපරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස තස්මිං උපචාරෙ අතික්කන්තෙ දුක්කටං. දුතියෙන පදෙන පරික්ඛෙපෙ, උපචාරෙ සමතික්කන්තමත්තෙ පාචිත්තීති යොජනා.

2307. අකවාටබන්ධනස්මිං කවාටබන්ධරහිතෙ විහාරෙ තථා අනිස්සජ්ජන්තියා දුක්කටං පරිදීපිතං. ජග්ගිකං අලභන්තියාති එත්ථ ‘‘පරියෙසිත්වා’’ති සෙසො. ජග්ගිකන්ති විහාරපටිජග්ගිකං.

2308. ආපදාසූති රට්ඨෙ භිජ්ජන්තෙ ආවාසෙ ඡඩ්ඩෙත්වා ගච්ඡන්ති, එවරූපාසු ආපදාසු. ගිලානායාති වචීභෙදං කාතුං අසමත්ථායාති.

අට්ඨමං.

2309-10. හත්ථී ච අස්සො ච රථො ච හත්ථිඅස්සරථා, තෙ ආදි යෙසං තෙ හත්ථිඅස්සරථාදයො, තෙහි. ආදි-සද්දෙන ධනු ථරූති පදද්වයං ගහිතං. සංයුත්තන්ති යථාවුත්තෙහි හත්ථිඅස්සාදිපදෙහි සංයොජිතං, ‘‘හත්ථීනං සිප්පං හත්ථිසිප්ප’’න්තිආදිනා කතසමාසන්ති අත්ථො, ‘‘හත්ථිසිප්පං අස්සසිප්පං රථසිප්පං ධනුසිප්පං ථරුසිප්ප’’න්ති එවං වුත්තං යං කිඤ්චි සිප්පන්ති වුත්තං හොති. හත්ථිසික්ඛාදිසිප්පං සන්දීපකො ගන්ථො වච්චවාචකානං අභෙදොපචාරෙන එවං වුත්තොති ගහෙතබ්බං. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘පදාදීනං වසෙනිධා’’ති. පරූපඝාතකං මන්තාගදයොගප්පභෙදකං කිඤ්චීති පරෙසං අන්තරායකරං ඛිලනවසීකරණසොසාපනාදිභෙදං ආථබ්බණමන්තඤ්ච විසයොගාදිප්පභෙදකඤ්ච යං කිඤ්චි සිප්පන්ති අත්ථො.

එත්ථ ඛිලනමන්තො නාම දාරුසාරඛිලං මන්තෙත්වා පථවියං පවෙසෙත්වා මාරණමන්තො. වසීකරණමන්තො නාම පරං අත්තනො වසෙ වත්තාපනකමන්තො. සොසාපනකමන්තො නාම පරසරීරං රසාදිධාතුක්ඛයෙන සුක්ඛභාවං පාපනකමන්තො. ආදි-සද්දෙන විදෙස්සනාදිමන්තානං සඞ්ගහො. විදෙස්සනං නාම මිත්තානං අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස වෙරිභාවාපාදනං. ඉධ ඉමස්මිං සාසනෙ යා භික්ඛුනී හත්ථි…පෙ… කිඤ්චි යස්ස කස්සචි සන්තිකෙ පදාදීනං වසෙන පරියාපුණෙය්ය අධීයෙය්ය චෙ, තස්සා පාචිත්තියං හොතීති යොජනා.

2311. ලෙඛෙති ලිඛිතසිප්පෙ. ධාරණාය චාති ධාරණසත්ථෙ, යස්මිං වුත්තනයෙන පටිපජ්ජන්තා බහූනිපි ගන්ථානි ධාරෙන්ති. ගුත්තියාති අත්තනො වා පරෙසං වා ගුත්තත්ථාය. පරිත්තෙසු ච සබ්බෙසූති යක්ඛපරිත්තචොරවාළාදිසබ්බෙසු පරිත්තෙසු ච.

නවමං.

2312. දසමෙති ‘‘යා පන භික්ඛුනී තිරච්ඡානවිජ්ජං වාචෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1018) සමුද්දිට්ඨෙ දසමසික්ඛාපදෙ. ඉදං දසමසික්ඛාපදං.

දසමං.

චිත්තාගාරවග්ගො පඤ්චමො.

2313. සභික්ඛුකං ආරාමන්ති යත්ථ භික්ඛූ රුක්ඛමූලෙපි වසන්ති, තං පදෙසං. ජානිත්වාති ‘‘සභික්ඛුක’’න්ති ජානිත්වා. යං කිඤ්චීති භික්ඛුං වා සාමණෙරං වා ආරාමිකං වා යං කිඤ්චි.

2314-5. ‘‘සභික්ඛුකො නාම ආරාමො යත්ථ භික්ඛූ රුක්ඛමූලෙපි වසන්තී’’ති (පාචි. 1025) වචනතො ආහ ‘‘සචෙ අන්තමසො’’තිආදි. යා පන භික්ඛුනී අන්තමසො රුක්ඛමූලස්සපි අනාපුච්ඡා සචෙ පරික්ඛෙපං අතික්කාමෙති, තස්සා පඨමෙ පාදෙ දුක්කටං, අපරික්ඛිත්තෙ තස්ස විහාරස්ස උපචාරොක්කමෙ වාපි භික්ඛුනියා දුක්කටං, දුතියෙ පාදෙ අතික්කාමිතෙ පාචිත්ති සියාති යොජනා.

2316. අභික්ඛුකෙ ආරාමෙ සභික්ඛූති සඤ්ඤාය උභොසුපි සභික්ඛුකාභික්ඛුකෙසු ආරාමෙසු ජාතකඞ්ඛාය සඤ්ජාතවිචිකිච්ඡාය, වෙමතිකායාති අත්ථො. තස්සා ආපත්ති දුක්කටං හොතීති යොජනා.

2317. සීසානුලොකිකා යා භික්ඛුනී ගච්ඡති, තස්සා ච අනාපත්ති පකාසිතාති යොජනා. එවමුපරිපි. තා භික්ඛුනියො යත්ථ සන්නිපතිතා හොන්ති, තාසං සන්තිකං ‘‘ගච්ඡාමී’’ති ගච්ඡති. යථාහ ‘‘යත්ථ භික්ඛුනියො පඨමතරං පවිසිත්වා සජ්ඣායං වා චෙතියවන්දනාදීනි වා කරොන්ති, තත්ථ තාසං සන්තිකං ගච්ඡාමීති ගන්තුං වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 1027).

2318. ‘‘සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡා’’ති වචනෙනෙව අභික්ඛුකං ආරාමං කිඤ්චි අනාපුච්ඡා පවිසන්තියා අනාපත්තීති දීපිතං හොති. ආරාමමජ්ඣතො වා මග්ගො හොති, තෙන ගච්ඡන්තියාපි. ආපදාසූති යෙන කෙනචි උපද්දුතා හොති, එවරූපාසු ආපදාසු පවිසන්තියා.

පඨමං.

2320. අක්කොසෙය්යාති දසන්නං අක්කොසවත්ථූනං අඤ්ඤතරෙන සම්මුඛා, පරම්මුඛා වා අක්කොසෙය්ය වා. පරිභාසෙය්ය වාති භය’මස්ස උපදංසෙය්ය වා. තිකපාචිත්තියන්ති ‘‘උපසම්පන්නෙ උපසම්පන්නසඤ්ඤා…පෙ… වෙමතිකා…පෙ… අනුපසම්පන්නසඤ්ඤා අක්කොසති වා පරිභාසති වා, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති (පාචි. 1031) තිකපාචිත්තියං වුත්තං. සෙසෙති අනුපසම්පන්නෙ. තිකදුක්කටං තස්සා හොතීති යොජනා.

2321. ‘‘පුරක්ඛත්වා’’තිආදීසු යං වත්තබ්බං, තං ‘‘අභිසපෙය්යා’’ති (පාචි. 875) වුත්තසික්ඛාපදෙ වුත්තනයමෙව.

දුතියං.

2322-3. සඞ්ඝන්ති භික්ඛුනිසඞ්ඝං. පරිභාසෙය්යාති ‘‘බාලා එතා, අබ්යත්තා එතා, නෙතා ජානන්ති කම්මං වා කම්මදොසං වා කම්මවිපත්තිං වා කම්මසම්පත්තිං වා’’ති (පාචි. 1035) ආගතනයෙන පරිභාසෙය්යාති අත්ථො. ඉතරායාති එත්ථ උපයොගත්ථෙ කරණවචනං. එකං භික්ඛුනිං වා සම්බහුලා භික්ඛුනියො වා තථෙව ඉතරං අනුපසම්පන්නං වා පරිභාසන්තියා තස්සා දුක්කටං පරිදීපිතන්ති යොජනා.

තතියං.

2324-6. යා නිමන්තනපවාරණා උභොපි ගණභොජනසික්ඛාපදෙ (පාචි. 217-219), පවාරණසික්ඛාපදෙ (පාචි. 238-239) ච වුත්තලක්ඛණා, තාහි උභොහි නිමන්තනපවාරණාහි යා ච භික්ඛුනී සචෙ නිමන්තිතාපි වා පවාරිතාපි වා භවෙය්ය, සා පුරෙභත්තං යාගුඤ්ච යාමකාලිකාදිකාලිකත්තයඤ්ච ඨපෙත්වා යං කිඤ්චි ආමිසං යාවකාලිකං අජ්ඣොහරණත්ථාය පටිග්ගණ්හාති චෙ, තස්සා ගහණෙ දුක්කටං සියා, අජ්ඣොහාරවසෙන එත්ථ ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ පාචිත්ති පරිදීපිතාති යොජනා.

එත්ථ ච නිමන්තිතා නාම ‘‘පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරෙන භොජනෙන නිමන්තිතා’’ති ගණභොජනසික්ඛාපදෙ වුත්තලක්ඛණා. පවාරණා ච ‘‘පවාරිතො නාම අසනං පඤ්ඤායති, භොජනං පඤ්ඤායති, හත්ථපාසෙ ඨිතො අභිහරති, පටික්ඛෙපො පඤ්ඤායතී’’ති පවාරණසික්ඛාපදෙ වුත්තලක්ඛණාති වෙදිතබ්බා.

2327. කාලිකානි ච තීණෙවාති යාමකාලිකාදීනි තීණි කාලිකානි එව.

2328-9. නිමන්තිතපවාරිතානං ද්වින්නං සාධාරණාපත්තිං දස්සෙත්වා අනාපත්තිං දස්සෙතුමාහ ‘‘නිමන්තිතා’’තිආදි. ඉධ ඉමස්මිං සාසනෙ යා පන භික්ඛුනී නිමන්තිතා අප්පවාරිතා සචෙ යාගුං පිවති, වට්ටති අනාපත්තීති අත්ථො. සාමිකස්සාති යෙන නිමන්තිතා, තස්ස නිමන්තනසාමිකස්සෙව. අඤ්ඤභොජනන්ති යෙන නිමන්තිතා, තතො අඤ්ඤස්ස භොජනං. සචෙ සා භුඤ්ජති, තථා වට්ටතීති යොජනා.

කාලිකානි ච තීණෙවාති යාමකාලිකාදීනි තීණි කාලිකානෙව. පච්චයෙ සතීති පිපාසාදිපච්චයෙ සති.

2330. ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස ඉදං සමුට්ඨානං අද්ධානෙන තුල්යන්ති යොජනා. පවාරිතාය, අප්පවාරිතාය වා නිමන්තිතාය වසෙන කිරියාකිරියතං දස්සෙතුමාහ ‘‘නිමන්තිතා’’තිආදි. නිමන්තිතා පන සාමිකං අනාපුච්ඡා භුඤ්ජති චෙ, තස්සා වසෙන ඉදං සික්ඛාපදං කිරියාකිරියං හොති. එත්ථ භුඤ්ජනං ක්රියං. සාමිකස්ස අනාපුච්ඡනං අක්රියං.

2331. ‘‘කප්පියං කාරාපෙත්වා’’තිආදිං පවාරිතමෙව සන්ධායාහ. යා යදි පරිභුඤ්ජති, තස්සා ච පාචිත්ති සියා කිරියතො හොතීති යොජනා. සියාති අවස්සං. පවාරණසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙන කප්පියං කාරෙත්වා වා අකාරාපෙත්වා වා පරිභුඤ්ජන්තියා තස්සා පරිභොගෙනෙව ඉමිනා සික්ඛාපදෙන අවස්සං ආපත්ති හොතීති අත්ථො.

චතුත්ථං.

2332. ‘‘යා පන භික්ඛුනී කුලමච්ඡරිනී අස්ස, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1043) ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘භික්ඛුනීන’’න්තිආදි. කුලසන්තිකෙ භික්ඛුනීනං අවණ්ණං වදන්තියා පාචිත්තීති සම්බන්ධො, කුලස්ස සන්තිකෙ ‘‘භික්ඛුනියො දුස්සීලා පාපධම්මා’’ති භික්ඛුනීනං අවණ්ණං භාසන්තියාති අත්ථො. කුලස්සාවණ්ණනං වාපීති ‘‘තං කුලං අස්සද්ධං අප්පසන්න’’න්ති භික්ඛුනීනං සන්තිකෙ කුලස්ස අවණ්ණං අගුණං වදන්තියා පාචිත්තීති සම්බන්ධො.

2333. සන්තං භාසන්තියා දොසන්ති අමච්ඡරායිත්වා කුලස්ස වා භික්ඛුනීනං වා සන්තං දොසං ආදීනවං කථෙන්තියා.

පඤ්චමං.

2334-5. ඔවාදදායකොති අට්ඨහි ගරුධම්මෙහි ඔවාදං දෙන්තො. වස්සං උපගච්ඡන්තියාති වස්සං වසන්තියා.

2336. භික්ඛූති ඔවාදදායකා භික්ඛූ.

ඡට්ඨං.

2338. යා සා භික්ඛුනී වස්සං වුත්ථා පුරිමං වා පච්ඡිමං වා තෙමාසං වුත්ථා තතො අනන්තරං උභතොසඞ්ඝෙ භික්ඛුනිසඞ්ඝෙ ච භික්ඛුසඞ්ඝෙ ච ‘‘නාහං පවාරෙස්සාමී’’ති ධුරං නික්ඛිපති චෙති යොජනා.

සත්තමං.

2341. ඔවාදාදීනමත්ථායාති අට්ඨගරුධම්මස්සවනාදීනමත්ථාය. ආදි-සද්දෙන උපොසථපුච්ඡනපවාරණානං ගහණං.

2342. ඔවාදාදීනමත්ථාය අගමනෙන අක්රියං. කායිකන්ති කායකම්මං.

අට්ඨමං.

2343. ‘‘අන්වද්ධමාසං භික්ඛුනියා භික්ඛුසඞ්ඝතො ද්වෙ ධම්මා පච්චාසීසිතබ්බා උපොසථපුච්ඡනඤ්ච ඔවාදූපසඞ්කමනඤ්ච, තං අතික්කාමෙන්තියා පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1059) ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘න යාචිස්සාමී’’තිආදි. තං උත්තානත්ථමෙව.

නවමං.

2346-7. පසාඛො නාම නාභියා හෙට්ඨා, ජාණුමණ්ඩලානං උපරි පදෙසො. තථා හි යස්මා රුක්ඛස්ස සාඛා විය උභො ඌරූ පභිජ්ජිත්වා ගතා, තස්මා සො පසාඛොති වුච්චති, තස්මිං පසාඛෙ. සඤ්ජාතන්ති උට්ඨිතං. ගණ්ඩන්ති යං කිඤ්චි ගණ්ඩං. රුධිතන්ති යං කිඤ්චි වණං. සඞ්ඝං වාති භික්ඛුනිසඞ්ඝං වා. ගණං වාති සම්බහුලා භික්ඛුනියො වා. එකෙනාති එත්ථ ‘‘පුරිසෙනා’’ති සෙසො, සහත්ථෙ ඉදං කරණවචනං. යථාහ ‘‘පුරිසෙන සද්ධිං එකෙනෙකා’’ති. පුරිසොති ච මනුස්සපුරිසොව ගහෙතබ්බො.

ධොවාති එත්ථ ආදි-අත්ථෙ වත්තමානෙන ඉති-සද්දෙන ‘‘ආලිම්පාපෙය්ය වා බන්ධාපෙය්ය වා මොචාපෙය්ය වා’’ති (පාචි. 1063) සික්ඛාපදාගතානං ඉතරෙසං තිණ්ණං සඞ්ගණ්හනතො ‘‘ආලිම්ප බන්ධ මොචෙහී’’ති ආණත්තිත්තයං සඞ්ගහිතං. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘දුක්කටානිච්ඡ පාචිත්තියො ඡ චා’’ති.

යා පන භික්ඛුනී පසාඛෙ ජාතං ගණ්ඩං වා රුධිතං වා සඞ්ඝං වා ගණං වා අනාපුච්ඡිත්වා එකෙන පුරිසෙන එකිකා ‘‘භින්ද ඵාලෙහි ධොව ආලිම්ප බන්ධ මොචෙහී’’ති සබ්බානි කාතබ්බානි ආණාපෙති, තස්සා ඡ දුක්කටානි, කතෙසු භින්දනාදීසු ඡසු කිච්චෙසු තස්සා ඡ පාචිත්තියො හොන්තීති යොජනා.

2348-9. එත්ථාති ගණ්ඩෙ වා වණෙ වා. ‘‘යං කාතබ්බං අත්ථි, තං සබ්බං ත්වං කරොහි’’ඉති සචෙ එවං යා ආණාපෙතීති යොජනා. තස්සා එකාය ආණාපනවාචාය ඡ දුක්කටානි ච පාචිත්තියච්ඡක්කඤ්චෙති ද්වාදසාපත්තියො සියුන්ති යොජනා.

2351. ආපුච්ඡිත්වා වාති සඞ්ඝං වා ගණං වා ආපුච්ඡිත්වා. දුතියන්ති දුතියිකං. විඤ්ඤුං දුතියං ගහෙත්වාපි වාති යොජනා.

දසමං.

ආරාමවග්ගො ඡට්ඨො.

2353. ‘‘ගණපරියෙසනාදිස්මි’’න්ති වත්තබ්බෙ ඡන්දානුරක්ඛනත්ථං නිග්ගහිතාගමො. ගබ්භිනින්ති ආපන්නසත්තං, කුච්ඡිපවිට්ඨසත්තන්ති අත්ථො. වුට්ඨාපෙන්තියාති උපසම්පාදෙන්තියා. කම්මවාචාහීති ද්වීහි කම්මවාචාහි.

2354-5. කම්මවාචාය ඔසානෙති තතියකම්මවාචාය පරියොසානෙ, ය්යකාරප්පත්තෙති අත්ථො. ගබ්භිනිසඤ්ඤාය න ච ගබ්භිනියාති අගබ්භිනියා ගබ්භිනිසඤ්ඤාය ච. උභො සඤ්ජාතකඞ්ඛායාති උභොසු සමුප්පන්නසංසයාය, ගබ්භිනියා, අගබ්භිනියා ච වෙමතිකායාති අත්ථො. ගාථාබන්ධවසෙනෙත්ථ සු-සද්දලොපො. තථා වුට්ඨාපෙන්තියා උපජ්ඣායාය ආපත්ති දුක්කටං හොතීති යොජනා. ආචරිනියා තස්සාති උපජ්ඣායා ගබ්භිනිං වුට්ඨාපෙති, තස්සා කම්මවාචං සාවෙන්තියා ආචරිනියා ච. ගණස්සාති උපජ්ඣායාචරිනීහි අඤ්ඤස්ස භික්ඛුනිගණස්ස ච. තථා දුක්කටං දීපිතන්ති යොජනා.

2356. ‘‘ද්වීසු අගබ්භිනිසඤ්ඤායා’’ති පදච්ඡෙදො. ද්වීසූති ගබ්භිනියා, අගබ්භිනියා ච.

පඨමං.

2357. දුතියෙති ‘‘යා පන භික්ඛුනී පායන්තිං වුට්ඨාපෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1073) සික්ඛාපදෙ. ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ පායන්තී නාම මාතා වා හොති ධාති වාති අයං විසෙසො.

දුතියං.

2358. යා පන භික්ඛුනී ද්වෙ වස්සානි ඡසු ධම්මෙසු අසික්ඛිතසික්ඛං සික්ඛමානං සචෙ වුට්ඨාපෙය්ය, පාචිත්ති සියාති යොජනා. තත්ථ ද්වෙ වස්සානීති පවාරණවසෙන ද්වෙ සංවච්ඡරානි. ඡසු ධම්මෙසූති පාණාතිපාතාවෙරමණිආදීසු විකාලභොජනාවෙරමණිපරියොසානෙසු ඡසු ධම්මෙසු. අසික්ඛිතසික්ඛන්ති ‘‘පාණාතිපාතාවෙරමණිං ද්වෙ වස්සානි අවීතික්කම්ම සමාදානං සමාදියාමී’’තිආදිනා (පාචි. 1079) නයෙන අනාදින්නසික්ඛාපදං වා එවං සමාදියිත්වාපි කුපිතසික්ඛං වා. සික්ඛමානං තෙසු ඡසු ධම්මෙසු සික්ඛනතො වා තෙ වා සික්ඛාසඞ්ඛාතෙ ධම්මෙ මානනතො එවං ලද්ධනාමං අනුපසම්පන්නං. වුට්ඨාපෙය්යාති උපසම්පාදෙය්ය. ආපත්ති සියාති පඨමසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව කම්මවාචාපරියොසානෙ පාචිත්ති ආපත්ති සියා, පාචිත්ති හොතීති අත්ථො.

2359. ‘‘ධම්මකම්මෙ ධම්මකම්මසඤ්ඤා වුට්ඨාපෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්ස. ධම්මකම්මෙ වෙමතිකා වුට්ඨාපෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්ස. ධම්මකම්මෙ අධම්මකම්මසඤ්ඤා වුට්ඨාපෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති එවං ධම්මකම්මෙ සත්ථුනා තිකපාචිත්තියං වුත්තං. ‘‘අධම්මකම්මෙ ධම්මකම්මසඤ්ඤා, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අධම්මකම්මෙ වෙමතිකා ආපත්ති දුක්කටස්ස. අධම්මකම්මෙ අධම්මකම්මසඤ්ඤා වුට්ඨාපෙති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාචි. 1082) එවං අධම්මෙ පන කම්මස්මිං සත්ථුනා තිකදුක්කටං දීපිතං.

2360. අඛණ්ඩතො ඛණ්ඩං අකත්වා.

2361. සචෙ උපසම්පදාපෙක්ඛා පබ්බජ්ජාය සට්ඨිවස්සාපි හොති, තස්සා ඉමා ඡ සික්ඛායො ද්වෙ වස්සානි අවීතික්කමනීයා පදාතබ්බා, ඉමා අදත්වා න කාරයෙ නෙව වුට්ඨාපෙය්යාති යොජනා.

තතියං.

2362. චතුත්ථෙ නත්ථි වත්තබ්බන්ති වක්ඛමානවිසෙසතො අඤ්ඤං වත්තබ්බං නත්ථීති යථාවුත්තනයමෙවාති අධිප්පායො. ‘‘ඉධා’’තිආදිනා ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ ලබ්භමානවිසෙසං දස්සෙති. ඉධ ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ සඞ්ඝෙන සම්මතං තං සික්ඛමානං වුට්ඨාපෙන්තියා භික්ඛුනියා අනාපත්ති හොතීති යොජනා.

2363. ද්වෙ වස්සානි ඡසු ධම්මෙසු සික්ඛිතසික්ඛාය සික්ඛමානාය භික්ඛුනිසඞ්ඝෙන උපසම්පදතො පඨමං ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය යා වුට්ඨානසම්මුති දාතබ්බා හොති, සා වුට්ඨානසම්මුති සචෙ පඨමං අදින්නා හොති. තත්ථ තස්මිං උපසම්පදමාළකෙපි පදාතබ්බායෙවාති යොජනා.

2364. තතියඤ්චාති තතියසික්ඛාපදඤ්ච. චතුත්ථඤ්චාති ඉදං චතුත්ථසික්ඛාපදඤ්ච. පඨමෙන සමං ඤෙය්යන්ති පඨමෙන සික්ඛාපදෙන සමුට්ඨානාදිනා විනිච්ඡයෙන සමානන්ති ඤාතබ්බං. චතුත්ථං පන සික්ඛාපදං වුට්ඨාපනසම්මුතිං අදාපෙත්වා වුට්ඨාපනවසෙන ක්රියාක්රියං හොති.

චතුත්ථං.

2365. ගිහිගතන්ති පුරිසන්තරගතං, පුරිසසමාගමප්පත්තන්ති අත්ථො. පරිපුණ්ණද්වාදසවස්සා පරිපුණ්ණා උත්තරපදලොපෙන. කිඤ්චාපි න දොසොති යොජනා. වුට්ඨාපෙන්තියාති උපජ්ඣායා හුත්වා උපසම්පාදෙන්තියා.

2366. සෙසන්ති වුත්තං. අසෙසෙන සබ්බසො.

පඤ්චමං.

2368. දුක්ඛිතං සහජීවිනින්ති එත්ථ ‘‘සික්ඛාපද’’න්ති සෙසො. තුවට්ටකවග්ගස්මිං ‘‘දුක්ඛිතං සහජීවිනි’’න්ති ඉමෙහි පදෙහි යුත්තං යං සික්ඛාපදං වුත්තං, තෙන සික්ඛාපදෙන අට්ඨමං සමං ඤෙය්යං, න විසෙසතා විසෙසො නත්ථීති යොජනා. අට්ඨමන්ති ‘‘යා පන භික්ඛුනී සහජීවිනිං වුට්ඨාපෙත්වා ද්වෙ වස්සානි නෙව අනුග්ගණ්හෙය්ය න අනුග්ගණ්හාපෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1108) වුත්තසික්ඛාපදං. තත්ථ සහජීවිනින්ති සද්ධිවිහාරිනිං. නෙව අනුග්ගණ්හෙය්යාති සයං උද්දෙසාදීහි නානුග්ගණ්හෙය්ය. න අනුග්ගණ්හාපෙය්යාති ‘‘ඉමිස්සා අය්යෙ උද්දෙසාදීනි දෙහී’’ති එවං න අඤ්ඤාය අනුග්ගණ්හාපෙය්ය. පාචිත්තියන්ති ධුරෙ නික්ඛිත්තමත්තෙ පාචිත්තියං.

අට්ඨමං.

2369. යා කාචි භික්ඛුනී වුට්ඨාපිතපවත්තිනිං ද්වෙ වස්සානි නානුබන්ධෙය්ය චෙ, තස්සා පාචිත්ති පරියාපුතා කථිතාති යොජනා. වුට්ඨාපෙතීති වුට්ඨාපිතා, පවත්තෙති සුසික්ඛාපෙතීති පවත්තිනී, වුට්ඨාපිතා ච සා පවත්තිනී චාති වුට්ඨාපිතපවත්තිනී, උපජ්ඣායායෙතං අධිවචනං, තං, උපජ්ඣායං. නානුබන්ධෙය්යාති චුණ්ණෙන, මත්තිකාය, දන්තකට්ඨෙන, මුඛොදකෙනාති එවං තෙන තෙන කරණීයෙන උපට්ඨහෙය්ය.

2370. ‘‘ද්වෙ වස්සානි අහං නානුබන්ධිස්සාමී’’ති ධුරං නික්ඛිපති චෙ, එවං ධුරෙ නික්ඛිත්තමත්තස්මිං පන තස්සා පාචිත්තියං සියාති යොජනා.

2371. යා පන භික්ඛුනී උපජ්ඣායං බාලං වා අලජ්ජිං වා නානුබන්ධති, තස්සා, ගිලානාය වා ආපදාසු වා උම්මත්තිකාය වා නානුබන්ධන්තියා න දොසොති යොජනා.

2372. අනුපට්ඨානෙන හොතීති ආහ ‘‘අක්රියං වුත්ත’’න්ති.

නවමං.

2373-5. යා කාචි භික්ඛුනී සහජීවිනිං සද්ධිවිහාරිනිං වුට්ඨාපෙත්වා උපසම්පාදෙත්වා තං ගහෙත්වා අන්තමසො ඡප්පඤ්චයොජනානිපි න ගච්ඡෙය්ය න චඤ්ඤං ආණාපෙය්ය ‘‘ඉමං, අය්යෙ, ගහෙත්වා ගච්ඡා’’ති අඤ්ඤඤ්ච න නියොජෙය්ය චෙ, ධුරෙ නික්ඛිත්තමත්තස්මිං ‘‘න දානි ගච්ඡිස්සාමි, අඤ්ඤඤ්ච ගහෙත්වා ගන්තුං න නියොජෙස්සාමී’’ති උස්සාහෙ විස්සට්ඨමත්තෙ තස්සා පාචිත්තියං සියාති යොජනා.

අන්තරායස්මිං සති වා දුතියං අලභන්තියා වා ආපදාසු වා ගිලානාය වා උම්මත්තිකාය වා න දොසොති යොජනා.

දසමං.

ගබ්භිනිවග්ගො සත්තමො.

2376. ගිහිගතෙහි තීහෙවාති අනන්තරෙ ගබ්භිනිවග්ගෙ ගිහිගතපදයුත්තෙහි පඤ්චමඡට්ඨසත්තමෙහි තීහෙව සික්ඛාපදෙහි. සදිසානීති ඉධ වීසතිවස්සවචනඤ්ච කුමාරිභූතවචනඤ්ච තත්ථ ද්වාදසවස්සවචනඤ්ච ගිහිගතවචනඤ්ච ඨපෙත්වා අවසෙසෙහි විනිච්ඡයෙහි යථාක්කමං සදිසානෙවාති.

2377. මහූපපදාති මහා උපපදො යාසං සික්ඛමානානං තා මහූපපදා. උපපදං නාම පදානමෙව යුජ්ජති, න අත්ථානන්ති ‘‘යාස’’න්ති අඤ්ඤපදෙන සික්ඛමානාදිපදානං ගහණං, සද්දත්ථානමභෙදොපචාරස්ස පන ඉච්ඡිතත්තා සික්ඛමානපදගහිතානමෙත්ථ ගහණං වෙදිතබ්බං, මහාසික්ඛමානාති වුත්තං හොති. ආදිතොති එත්ථ ‘‘වුත්තා’’ති සෙසො, ගබ්භිනිවග්ගෙ තිස්සන්නං ගිහිගතානං පුරිමෙසු තතියචතුත්ථසික්ඛාපදෙසු ආගතා ද්වෙ සික්ඛමානාති අත්ථො. ගිහිගතාය ‘‘පරිපුණ්ණද්වාදසවස්සා’’ති ච කුමාරිභූතාය ‘‘පරිපුණ්ණවීසතිවස්සා’’ති ච වස්සවසෙන නානාකරණස්ස වුත්තත්තා තාහි ද්වීහි මහාසික්ඛමානාය වස්සවසෙනෙව නානාකරණං දස්සෙතුමාහ ‘‘ගතා වීසතිවස්සාති, විඤ්ඤාතබ්බා විභාවිනා’’ති, අතික්කන්තවීසතිවස්සා මහාසික්ඛමානා නාම හොතීති අත්ථො.

2378. තා ද්වෙ මහාසික්ඛමානා සචෙ ගිහිගතා වා හොන්තු, න ච පුරිසගතා වා හොන්තු, සම්මුතිආදිසු කම්මවාචාය ‘‘සික්ඛමානා’’ති වත්තබ්බාති යොජනා. එත්ථ ච සම්මුති නාම ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය කාතබ්බාය සික්ඛාය සම්මුති චෙව වුට්ඨානසම්මුති ච. ආදි-සද්දෙන උපසම්පදාකම්මං ගහිතං.

2379. ඉමාසං ද්වින්නං සම්මුතිදානාදීසු ඤත්තියා ච කම්මවාචාය ච වත්තබ්බං දස්සෙත්වා ඉදානි අවත්තබ්බං දස්සෙතුමාහ ‘‘න තා’’තිආදි. තා එතා උභොපි මහාසික්ඛමානා ‘‘කුමාරිභූතා’’ති වා තථා ‘‘ගිහිගතා’’ති වා කම්මවාචාය න වත්තබ්බා යස්මා, තස්මා එවං වත්තුං න වට්ටතීති යොජනා. ‘‘න වත්තබ්බා’’ති ඉමිනා තථා චෙ කම්මවාචා වුච්චෙය්ය, තං කම්මං කුප්පතීති දීපෙති. ඉධ පන-සද්දො යස්මා-පදත්ථොති තදත්ථවසෙන යොජනා දස්සිතා.

2380. සම්මුතින්ති සික්ඛමානසම්මුතිං. දසවස්සායාති එත්ථ ‘‘ගිහිගතායා’’ති සෙසො. යථාහ – ‘‘ගිහිගතාය දසවස්සකාලෙ සික්ඛාසම්මුතිං දත්වා ද්වාදසවස්සකාලෙ උපසම්පදා කාතබ්බා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 1119). සෙසාසුපීති එකාදසවස්සකාලෙ දත්වා තෙරසවස්සකාලෙ කාතබ්බා, ද්වාදස, තෙරස, චුද්දස, පන්නරස, සොළස, සත්තරස, අට්ඨාරසවස්සකාලෙ සික්ඛාසම්මුතිං දත්වා වීසතිවස්සකාලෙ කාතබ්බාති එවං අට්ඨාරසවස්සපරියන්තාසු සෙසාසුපි සික්ඛමානාසු. අයං නයොති ‘‘සම්මුතියා දින්නසංවච්ඡරතො ආගාමිනි දුතියෙ සංවච්ඡරෙ උපසම්පාදෙතබ්බා’’ති අයං නයො. තෙනෙව වුත්තං ‘‘එකාදසවස්සකාලෙ දත්වා තෙරසවස්සකාලෙ කාතබ්බා’’තිආදි.

2381. ‘‘කුමාරිභූතා’’තිපි ‘‘ගිහිගතා’’තිපි වත්තුං වට්ටතීති අට්ඨකථායං වුත්තාති යොජනා.

2382. යා පන පරිපුණ්ණවීසතිවස්සා සාමණෙරී ‘‘කුමාරිභූතා’’ති වුත්තා, සා කම්මවාචාය ‘‘කුමාරිභූතා’’ඉච්චෙව වත්තබ්බා, අඤ්ඤථා පන න වත්තබ්බා ‘‘ගිහිගතා’’ති වා ‘‘පුරිසන්තරගතා’’ති වා න වත්තබ්බාති යොජනා. යථාහ ‘‘කුමාරිභූතා පන ‘ගිහිගතා’ති න වත්තබ්බා, ‘කුමාරිභූතා’ඉච්චෙව වත්තබ්බා’’ති.

2383. එතා තු පන තිස්සොපීති මහාසික්ඛමානා ගිහිගතා, කුමාරිභූතාති වුත්තා පන එතා තිස්සොපි. අපි-සද්දෙන ගිහිගතා කුමාරිභූතා ද්වෙ සකසකනාමෙනාපි වත්තුං වට්ටන්තීති දීපෙති. ‘‘කුමාරිභූතසික්ඛමානායා’’ති පාළියං අවුත්තත්තා න වට්ටතීති කොචි මඤ්ඤෙය්යාති ආහ ‘‘න සංසයො’’ති. තථා වත්තබ්බතාහෙතුදස්සනත්ථමාහ ‘‘සික්ඛාසම්මුතිදානතො’’ති.

පඨමදුතියතතියානි.

2384-5. යා පන භික්ඛුනී ඌනද්වාදසවස්සාව උපසම්පදාවසෙන අපරිපුණ්ණද්වාදසවස්සා එව සයං උපජ්ඣායා හුත්වා පරං සික්ඛමානං සචෙ වුට්ඨාපෙති, පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව ගණපරියෙසනාදිදුතියානුස්සාවනපරියොසානෙසු ආපන්නානං දුක්කටානං අනන්තරං කම්මවාචානං ඔසානෙ තතියානුස්සාවනාය ය්යතාරප්පත්තාය තස්සා පාචිත්ති පරිදීපිතාති යොජනා.

චතුත්ථං.

2386. පඤ්චමෙති ‘‘යා පන භික්ඛුනී පරිපුණ්ණද්වාදසවස්සා සඞ්ඝෙන අසම්මතා වුට්ඨාපෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1142) සික්ඛාපදෙ. කායචිත්තවාචාචිත්තකායවාචාචිත්තවසෙන තිසමුට්ඨානං. ක්රියාක්රියන්ති වුට්ඨාපනං කිරියං, සඞ්ඝසම්මුතියා අග්ගහණං අකිරියං.

පඤ්චමං.

2387. සඞ්ඝෙනාති භික්ඛුනිසඞ්ඝෙන. උපපරික්ඛිත්වාති අලජ්ජිභාවාදිං උපපරික්ඛිත්වා. අලං තාවාති එත්ථ ‘‘තෙ අය්යෙ’’ති සෙසො. වාරිතාති එත්ථ ‘‘සාධූති පටිස්සුණිත්වා’’ති සෙසො. ‘‘අලං තාව තෙ, අය්යෙ, උපසම්පාදිතෙනා’’ති වාරිතා ‘‘සාධූ’’ති පටිස්සුණිත්වා එත්ථ එතස්මිං පවාරණෙ පච්ඡා ඛීයති ‘‘අහමෙව නූන බාලා, අහමෙව නූන අලජ්ජිනී’’තිආදිනා අවණ්ණං පකාසෙති, දොසතා පාචිත්තියාපත්ති හොතීති යොජනා.

2388. ඡන්දදොසාදීහි කරොන්තියාති එත්ථ ‘‘පකතියා’’ති සෙසො. පකතියා ඡන්දදොසාදීහි අගතිගමනෙහි නිවාරණං කරොන්තියා සචෙ උජ්ඣායති, න දොසොති යොජනා.

ඡට්ඨං.

2389-90. ලද්ධෙ චීවරෙති සික්ඛාමානාය ‘‘සචෙ මෙ ත්වං, අය්යෙ, චීවරං දස්සසි, එවාහං තං වුට්ඨාපෙස්සාමී’’ති වත්වා යාචිතෙ තස්මිං චීවරෙ ලද්ධෙ. පච්ඡාති චීවරලාභතො පච්ඡා. අසන්තෙ අන්තරායිකෙති දසන්නං අන්තරායානං අඤ්ඤතරස්මිං අන්තරායෙ අවිජ්ජමානෙ. වුට්ඨාපෙස්සාමිනාහන්ති අහං තං න සමුට්ඨාපෙස්සාමීති ධුරනික්ඛෙපනෙ තස්සා පාචිත්තියං හොතීති යොජනා.

2391. ඉදන්ති ඉදං සික්ඛාපදං. අවුට්ඨාපනෙන අක්රියං.

සත්තමං.

2392. අට්ඨමන්ති ‘‘යා පන භික්ඛුනී සික්ඛමානං ‘සචෙ මං ත්වං, අය්යෙ, ද්වෙ වස්සානි අනුබන්ධිස්සසි, එවාහං තං වුට්ඨාපෙස්සාමී’’තිආදි (පාචි. 1155) සික්ඛාපදං. නවමෙති ‘‘යා පන භික්ඛුනී පුරිසසංසට්ඨං කුමාරකසංසට්ඨං චණ්ඩිං සොකාවාසං සික්ඛමානං වුට්ඨාපෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1159) වුත්තසික්ඛාපදෙ. ‘‘වත්තබ්බං නත්ථී’’ති ඉදං සද්දත්ථවිසෙසමන්තරෙන විනිච්ඡයස්ස සුවිඤ්ඤෙය්යත්තා වුත්තං. තෙනෙවාහ ‘‘උත්තානමෙවිද’’න්ති.

සද්දත්ථො පන එවං වෙදිතබ්බො – පුරිසසංසට්ඨන්ති පරිපුණ්ණවීසතිවස්සෙන පුරිසෙන අනනුලොමිකෙන කායවචීකම්මෙන සංසට්ඨං. කුමාරකසංසට්ඨන්ති ඌනවීසතිවස්සෙන කුමාරෙන තථෙව සංසට්ඨං. චණ්ඩින්ති කොධනං. සොකාවාසන්ති සඞ්කෙතං කත්වා ආගච්ඡමානා පුරිසානං අන්තො සොකං පවෙසෙතීති සොකාවාසා, තං සොකාවාසං. අථ වා ඝරං විය ඝරසාමිකා, අයම්පි පුරිසසමාගමං අලභමානා සොකං ආවිසති, ඉති යං ආවිසති, ස්වාස්සා ආවාසො හොතීති සොකාවාසා. තෙනෙවස්ස පදභාජනෙ ‘‘සොකාවාසා නාම පරෙසං දුක්ඛං උප්පාදෙති, සොකං ආවිසතී’’ති (පාචි. 1160) ද්වෙධා අත්ථො වුත්තො. පාචිත්තියන්ති එවරූපං වුට්ඨාපෙන්තියා වුත්තනයෙනෙව කම්මවාචාපරියොසානෙ උපජ්ඣායාය පාචිත්තියං.

2393. ‘‘නත්ථි අජානන්තියා’’ති පච්ඡෙදො, සික්ඛමානාය පුරිසසංසට්ඨාදිභාවං අජානන්තියාති අත්ථො.

අට්ඨමනවමානි.

2394. විජාතමාතරා වා ජනකපිතරා වා සාමිනා පරිග්ගාහකසාමිනා වා නානුඤ්ඤාතං උපසම්පදත්ථාය අනනුඤ්ඤාතං තං සික්ඛමානං වුට්ඨාපෙන්තියා තස්සා පාචිත්තියාපත්ති සියාති යොජනා.

2395. න භික්ඛුනාති භික්ඛුනා ද්වික්ඛත්තුං න පුච්ඡිතබ්බං, සකිමෙව පුච්ඡිතබ්බන්ති වුත්තං හොති. යථාහ ‘‘භික්ඛුනීහි ද්වික්ඛත්තුං ආපුච්ඡිතබ්බං පබ්බජ්ජාකාලෙ ච උපසම්පදාකාලෙ ච, භික්ඛූනං පන සකිං ආපුච්ඡිතෙපි වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 1162).

2396-7. අත්ථිතන්ති අත්ථිභාවං. චතූහි සමුට්ඨාති, චත්තාරි වා සමුට්ඨානානි එතස්සාති චතුසමුට්ඨානං. කතමෙහි චතූහි සමුට්ඨාතීති ආහ ‘‘වාචතො…පෙ… කායවාචාදිතොපි චා’’ති. කථං වාචාදීහි චතූහි සමුට්ඨාති? අබ්භානකම්මාදීසු කෙනචිදෙව කරණීයෙන ඛණ්ඩසීමායං නිසින්නා ‘‘පක්කොසථ සික්ඛමානං, ඉධෙව නං උපසම්පාදෙස්සාමා’’ති උපසම්පාදෙති, එවං වාචතො සමුට්ඨාති. ‘‘උපස්සයතො පට්ඨාය උපසම්පාදෙස්සාමී’’ති වත්වා ඛණ්ඩසීමං ගච්ඡන්තියා කායවාචතො සමුට්ඨාති. ද්වීසුපි ඨානෙසු පණ්ණත්තිං ජානිත්වා වීතික්කමං කරොන්තියා වාචාචිත්තතො, කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨාති. උපසම්පාදනං ක්රියං, අනාපුච්ඡනං අක්රියං.

දසමං.

2398. එත්ථ ඉමස්මිං සාසනෙ යා භික්ඛුනී පාරිවාසිකෙන ඡන්දදානෙන සික්ඛමානං සචෙ වුට්ඨාපෙති, තස්සා පාචිත්තියං සියාති යොජනා. තත්ථ පාරිවාසිකෙන ඡන්දදානෙනාති චතුබ්බිධං පාරිවාසියං පරිසපාරිවාසියං, රත්තිපාරිවාසියං, ඡන්දපාරිවාසියං, අජ්ඣාසයපාරිවාසියන්ති.

තත්ථ පරිසපාරිවාසියං නාම භික්ඛූ කෙනචිදෙව කරණීයෙන සන්නිපතිතා හොන්ති, අථ මෙඝො වා උට්ඨහති, උස්සාරණා වා කරීයති, මනුස්සා වා අජ්ඣොත්ථරන්තා ආගච්ඡන්ති, භික්ඛූ ‘‘අනොකාසො අයං, අඤ්ඤත්ර ගච්ඡාමා’’ති ඡන්දං අවිස්සජ්ජෙත්වාව උට්ඨහන්ති. ඉදං පරිසපාරිවාසියං. කිඤ්චාපි පරිසපාරිවාසියං, ඡන්දස්ස පන අවිස්සට්ඨත්තා කම්මං කාතුං වට්ටති.

පුන භික්ඛූ ‘‘උපොසථාදීනි කරිස්සාමා’’ති රත්තිං සන්නිපතිත්වා ‘‘යාව සබ්බෙ සන්නිපතන්ති, තාව ධම්මං සුණිස්සාමා’’ති එකං අජ්ඣෙසන්ති, තස්මිං ධම්මකථං කථෙන්තෙයෙව අරුණො උග්ගච්ඡති. සචෙ ‘‘චාතුද්දසිකං උපොසථං කරිස්සාමා’’ති නිසින්නා, ‘‘පන්නරසො’’ති කාතුං වට්ටති. සචෙ පන්නරසිකං කාතුං නිසින්නා, පාටිපදෙ අනුපොසථෙ උපොසථං කාතුං න වට්ටති. අඤ්ඤං පන සඞ්ඝකිච්චං කාතුං වට්ටති. ඉදං පන රත්තිපාරිවාසියං නාම.

පුන භික්ඛූ ‘‘කිඤ්චිදෙව අබ්භානාදිසඞ්ඝකම්මං කරිස්සාමා’’ති නිසින්නා හොන්ති, තත්රෙකො නක්ඛත්තපාඨකො භික්ඛු එවං වදති ‘‘අජ්ජ නක්ඛත්තං දාරුණං, මා ඉදං කම්මං කරොථා’’ති, තෙ තස්ස වචනෙන ඡන්දං විස්සජ්ජෙත්වා තත්ථෙව නිසින්නා හොන්ති, අථඤ්ඤො ආගන්ත්වා –

‘‘නක්ඛත්තං පටිමානෙන්තං, අත්ථො බාලං උපච්චගා’’ති. (ජා. 1.1.49) –

වත්වා ‘‘කිං නක්ඛත්තෙන, කරොථා’’ති වදති. ඉදං ඡන්දපාරිවාසියඤ්චෙව අජ්ඣාසයපාරිවාසියඤ්ච. එතස්මිං පාරිවාසියෙ පුන ඡන්දපාරිසුද්ධිං අනාහරිත්වා කම්මං කාතුං න වට්ටති. ඉදං සන්ධාය වුත්තං ‘‘පාරිවාසිකෙන ඡන්දදානෙනා’’ති.

පාචිත්තියං සියාති එවං වුට්ඨාපෙන්තියා වුත්තනයෙනෙව කම්මවාචාපරියොසානෙ පාචිත්තියං සියාති අත්ථො.

2399. ඡන්දං අවිහාය වා අවිස්සජ්ජෙත්වාව අවුට්ඨිතාය පරිසාය තු යථානිසින්නාය පරිසාය වුට්ඨාපෙන්තියා අනාපත්තීති යොජනා. වා-සද්දො එවකාරත්ථො.

එකාදසමං.

2400. ද්වාදසෙති ‘‘යා පන භික්ඛුනී අනුවස්සං වුට්ඨාපෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1171) සික්ඛාපදෙ. තෙරසෙති ‘‘යා පන භික්ඛුනී එකං වස්සං ද්වෙ වුට්ඨාපෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1175) සික්ඛාපදෙ.

ද්වාදසමතෙරසමානි.

කුමාරිභූතවග්ගො අට්ඨමො.

2401. අගිලානාති ඡත්තුපාහනෙන වූපසමෙතබ්බරොගරහිතා. යථාහ ‘‘අගිලානා නාම යස්සා විනා ඡත්තුපාහනා ඵාසු හොතී’’ති. ඡත්තඤ්ච උපාහනා ච ඡත්තුපාහනං. තත්ථ ඡත්තං වුත්තලක්ඛණං, උපාහනා වක්ඛමානලක්ඛණා. ධාරෙය්යාති උභයං එකතො ධාරෙය්ය. විසුං ධාරෙන්තියා හි දුක්කටං වක්ඛති.

2402. දිවසන්ති අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. සචෙ ධාරෙතීති යොජනා.

2403. කද්දමාදීනීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන මහාවාලුකාදීනං ගහණං.

2404. සචෙ ගච්ඡතීති සම්බන්ධො. දිස්වා ගච්ඡාදිකන්ති ඡත්තෙ ලග්ගනයොග්ගං නීචතරං ගච්ඡාදිකං දිස්වා. ආදි-සද්දෙන ගුම්බාදීනං ගහණං. දුක්කටන්ති උපාහනමත්තස්සෙව ධාරණෙ දුක්කටං.

2405. අපනාමෙත්වාති සීසතො අපනාමෙත්වා. ඔමුඤ්චිත්වාති පාදතො ඔමුඤ්චිත්වා. හොති පාචිත්තියන්ති පුන පාචිත්තියං හොති.

2406. පයොගගණනායෙවාති ඡත්තුපාහනස්ස අපනෙත්වා අපනෙත්වා එකතො ධාරණපයොගගණනාය. තිකපාචිත්තියං වුත්තන්ති ‘‘අගිලානා අගිලානසඤ්ඤා, වෙමතිකා, ගිලානසඤ්ඤා ඡත්තුපාහනං ධාරෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති (පාචි. 1181) එවං තිකපාචිත්තියං වුත්තං. ‘‘ගිලානා අගිලානසඤ්ඤා, ගිලානා වෙමතිකා, ඡත්තුපාහනං ධාරෙති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාචි. 1182) එවං ද්විකදුක්කටං තථෙව වුත්තන්ති සම්බන්ධො.

2407. යත්ථ භික්ඛූ වා භික්ඛුනියො වා නිවසන්ති, තස්මිං ආරාමෙ වා උපචාරෙ වා අපරික්ඛිත්තස්ස ආරාමස්ස උපචාරෙ වා. ආපදාසූති රට්ඨභෙදාදිආපදාසු.

පඨමං.

2408. භික්ඛුනියාති එත්ථ ‘‘අගිලානායා’’ති සෙසො, පාදෙන ගන්තුං සමත්ථාය අගිලානාය භික්ඛුනියාති අත්ථො. යථාහ ‘‘අගිලානා නාම සක්කොති පදසා ගන්තු’’න්ති (පාචි. 1187). යානං නාම රථාදි, තං හෙට්ඨා වුත්තසරූපමෙව.

2409. ආපදාසූති රට්ඨභෙදාදිආපදාසු. ඡත්තුපාහනසික්ඛාපදෙ ආරාමෙ, ආරාමූපචාරෙ ච අනාපත්ති වුත්තා, ඉධ තථා අවුත්තත්තා සබ්බත්ථාපි ආපත්තියෙව වෙදිතබ්බා.

දුතියං.

2410. ‘‘යං කිඤ්චිපි කටූපිය’’න්ති ඉදං ‘‘සඞ්ඝාණි’’න්ති එතස්ස අත්ථපදං. යථාහ – ‘‘සඞ්ඝාණි නාම යා කාචි කටූපගා’’ති. සඞ්ඝාණි නාම මෙඛලාදිකටිපිළන්ධනං. කටූපියන්ති කටිප්පදෙසොපගං.

2412. කටිසුත්තං නාම කටියං පිළන්ධනරජ්ජුසුත්තකං.

2413. ඉධ ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ චිත්තං අකුසලං, ඉදං පන සික්ඛාපදං ලොකවජ්ජං, ඉති ඉදං උභයමෙව විසෙසතා පුරිමසික්ඛාපදතො ඉමස්ස නානාකරණං.

තතියං.

2414. සීසූපගාදිසු යං කිඤ්චි සචෙ යා ධාරෙති, තස්සා තස්ස වත්ථුස්ස ගණනාය ආපත්තියො සියුන්ති යොජනා. සීසං උපගච්ඡතීති සීසූපගං, සීසෙ පිළන්ධනාරහන්ති අත්ථො. ආදි-සද්දෙන ගීවූපගාදීනං ගහණං. යථාහ – ‘‘ඉත්ථාලඞ්කාරො නාම සීසූපගො ගීවූපගො හත්ථූපගො පාදූපගො කටූපගො’’ති.

2415. න ච දොසොති යොජනා. ‘‘සදිසන්ති පරිදීපිත’’න්ති වත්තබ්බෙ ඉති-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො.

චතුත්ථං.

2416. යෙන කෙනචි ගන්ධෙනාති චන්දනතගරාදිනා යෙන කෙනචි ගන්ධකක්කෙන. සවණ්ණාවණ්ණකෙන චාති වණ්ණෙන සහ වත්තතීති සවණ්ණකං, හලිද්දිකක්කාදි, නත්ථි එතස්ස උබ්බට්ටනපච්චයා දිස්සමානො වණ්ණවිසෙසොති අවණ්ණකං, සාසපකක්කාදි, සවණ්ණකඤ්ච අවණ්ණකඤ්ච සවණ්ණාවණ්ණකං, තෙන සවණ්ණාවණ්ණකෙන ච. උබ්බට්ටෙත්වා න්හායන්තියා න්හානොසානෙ පාචිත්තියාපත්ති පකාසිතාති යොජනා.

2417. සබ්බපයොගෙති සබ්බස්මිං පුබ්බපයොගෙ. ආබාධපච්චයාති දද්දුකුට්ඨාදිරොගපච්චයා.

2418. ඡට්ඨන්ති ‘‘යා පන භික්ඛුනී වාසිතකෙන පිඤ්ඤාකෙන නහායෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1203) සික්ඛාපදං.

පඤ්චමඡට්ඨානි.

2419. යා පන භික්ඛුනී අඤ්ඤාය භික්ඛුනියා සචෙ උබ්බට්ටාපෙය්ය වා සම්බාහාපෙය්ය වා, තස්සා භික්ඛුනියා තථා පාචිත්තියාපත්ති හොතීති යොජනා.

2420. එත්ථ ඉමස්මිං උබ්බට්ටනෙ, සම්බාහනෙ ච හත්ථං අමොචෙත්වා උබ්බට්ටනෙ එකා ආපත්ති සියා, හත්ථං මොචෙත්වා මොචෙත්වා උබ්බට්ටනෙ පයොගගණනාය සියාති යොජනා.

2421. ආපදාසූති චොරභයාදීහි සරීරකම්පනාදීසු. ගිලානායාති අන්තමසො මග්ගගමනපරිස්සමෙනාපි ආබාධිකාය.

2422. අට්ඨමසික්ඛාපදෙ ‘‘සික්ඛමානායා’’ති ච නවමසික්ඛාපදෙ ‘‘සාමණෙරියා’’ති ච දසමසික්ඛාපදෙ ‘‘ගිහිනියා’’ති ච විසෙසං වජ්ජෙත්වා අවසෙසවිනිච්ඡයො සත්තමෙනෙව සමානොති දස්සෙතුමාහ ‘‘අට්ඨමාදීනි තීණිපී’’ති.

සත්තමට්ඨමනවමදසමානි.

2423. අන්තොඋපචාරස්මින්ති ද්වාදසරතනබ්භන්තරෙ. ‘‘භික්ඛුස්ස පුරතො’’ති ඉදං උපලක්ඛණං. තස්මා පුරතො වා හොතු පච්ඡතො වා පස්සතො වා, සමන්තතො ද්වාදසරතනබ්භන්තරෙති නිදස්සනපදමෙතං. ඡමායපීති අනන්තරහිතාය භූමියාපි. යා නිසීදෙය්යාති සම්බන්ධො. න වට්ටති පාචිත්තියාපත්ති හොතීති අත්ථො.

2424. තිකපාචිත්තියං වුත්තන්ති අනාපුච්ඡිතෙ අනාපුච්ඡිතසඤ්ඤා, වෙමතිකා, ආපුච්ඡිතසඤ්ඤාති තීසු විකප්පෙසු පාචිත්තියත්තයං වුත්තං. ආපුච්ඡිතෙ අනාපුච්ඡිතසඤ්ඤා, වෙමතිකා වා භික්ඛුස්ස පුරතො නිසීදෙය්යාති විකප්පද්වයෙ දුක්කටද්වයං හොති. ආපදාසූති රට්ඨභෙදාදිආපදාසු. ආපුච්ඡිතුඤ්ච ඨාතුඤ්ච අසක්කොන්තියා ගිලානාය.

2425. නිපජ්ජනං ක්රියං. අනාපුච්ඡනං අක්රියං.

එකාදසමං.

2426. ඔකාසො කතො යෙන සො ඔකාසකතො, න ඔකාසකතො අනොකාසකතො, තං, අකතොකාසන්ති අත්ථො, ‘‘අසුකස්මිං නාම ඨානෙ පුච්ඡාමී’’ති අත්තනා පුච්ඡිතබ්බවිනයාදීනං නාමං ගහෙත්වා ඔකාසං කාරාපනකාලෙ අධිවාසනවසෙන අකතොකාසන්ති වුත්තං හොති. දොසතාති පාචිත්තියාපත්ති. එකස්මිං පිටකෙ ඔකාසං කාරාපෙත්වා අඤ්ඤස්මිං පිටකෙ පඤ්හං පුච්ඡන්තියාපි පාචිත්තියං හොතීති දස්සෙතුමාහ ‘‘විනයෙ චා’’තිආදි.

පුච්ඡන්තියාපි චාති එත්ථ පි-සද්දෙන ‘‘අභිධම්මං පුච්ඡන්තියාපී’’ති ඉදඤ්ච අනුත්තසමුච්චයත්ථෙන -සද්දෙන ‘‘සුත්තන්තෙ ඔකාසං කාරාපෙත්වා විනයං වා අභිධම්මං වා පුච්ඡති, ආපත්ති පාචිත්තියස්ස. අභිධම්මෙ ඔකාසං කාරාපෙත්වා සුත්තන්තං වා විනයං වා පුච්ඡති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති ඉදඤ්ච සඞ්ගහිතං.

2427. අනොදිස්සාති ‘‘අසුකස්මිං නාම පුච්ඡාමී’’ති එවං අනියමෙත්වා කෙවලං ‘‘පුච්ඡිතබ්බං අත්ථි, පුච්ඡාමි අය්යා’’ති එවං වත්වා.

ද්වාදසමං.

2428-9. සංකච්චිකන්ති ථනවෙඨනචීවරං, තං පන පාරුපන්තියා අධක්ඛකං උබ්භනාභිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙන්තියා පාරුපිතබ්බං. තෙනාහ මාතිකට්ඨකථායං ‘‘අසංකච්චිකාති අධක්ඛකඋබ්භනාභිමණ්ඩලසඞ්ඛාතස්ස සරීරස්ස පටිච්ඡාදනත්ථං අනුඤ්ඤාතසංකච්චිකචීවරරහිතා’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. අසංකච්චිකසික්ඛාපදවණ්ණනා). ‘‘සංකච්චිකාය පමාණං තිරියං දියඩ්ඪහත්ථන්ති පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්ත’’න්ති (වජිර. ටී. පාචිත්තිය 1224-1226) වජිරබුද්ධිත්ථෙරො. පරික්ඛෙපොක්කමෙති පරික්ඛෙපස්ස අන්තොපවෙසනෙ. උපචාරොක්කමෙපීති අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස දුතියලෙඩ්ඩුපාතබ්භන්තරපවෙසනෙපි. එත්ථාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ. එසෙව නයොති ‘‘පඨමෙ පාදෙ දුක්කටං, දුතියෙ පාචිත්තිය’’න්ති යථාවුත්තොයෙව නයො මතො විඤ්ඤාතොති අත්ථො.

2430. ආපදාසුපීති මහග්ඝං හොති සංකච්චිකං, පාරුපිත්වා ගච්ඡන්තියා ච උපද්දවො උප්පජ්ජති, එවරූපාසු ආපදාසු අනාපත්ති.

2431. සෙසන්ති ඉධ සරූපතො අදස්සිතඤ්ච. වුත්තනයෙනෙවාති මාතිකාපදභාජනාදීසු වුත්තනයෙනෙව. සුනිපුණස්මිං ධම්මජාතං, අත්ථජාතඤ්ච විභාවෙති විවිධෙනාකාරෙන පකාසෙතීති විභාවී, තෙන විභාවිනා.

තෙරසමං.

ඡත්තුපාහනවග්ගො නවමො.

එවං නවහි වග්ගෙහි භික්ඛුනීනං භික්ඛූහි අසාධාරණානි ඡන්නවුති සික්ඛාපදානි දස්සෙත්වා ඉතො පරෙසු මුසාවාදවග්ගාදීසු සත්තසු වග්ගෙසු භික්ඛූහි සාධාරණසික්ඛාපදානි භික්ඛුපාතිමොක්ඛවිනිච්ඡයකථාය වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බානීති තානි ඉධ න දස්සිතානි.

සබ්බානෙව භික්ඛුනීනං ඛුද්දකෙසු ඡන්නවුති, භික්ඛූනං ද්වෙනවුතීති අට්ඨාසීතිසතං සික්ඛාපදානි. තතො පරං සකලං භික්ඛුනිවග්ගං, පරම්පරභොජනං, අනතිරිත්තභොජනං, අනතිරිත්තෙන අභිහට්ඨුං පවාරණං, පණීතභොජනවිඤ්ඤත්ති, අචෙලකසික්ඛාපදං, දුට්ඨුල්ලපඅච්ඡාදනං, ඌනවීසතිවස්සඋපසම්පාදනං, මාතුගාමෙන සද්ධිං සංවිධාය අද්ධානගමනං, රාජන්තෙපුරප්පවෙසනං, සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡා විකාලෙ ගාමප්පවෙසනං, නිසීදනං, වස්සිකසාටිකන්ති ඉමානි බාවීසති සික්ඛාපදානි අපනෙත්වා සෙසානි සතඤ්ච ඡසට්ඨි ච සික්ඛාපදානි භික්ඛුනිපාතිමොක්ඛුද්දෙසමග්ගෙන උද්දිට්ඨානීති වෙදිතබ්බානි.

තත්රායං සඞ්ඛෙපතො අසාධාරණසික්ඛාපදෙසු සමුට්ඨානවිනිච්ඡයො – ගිරග්ගසමජ්ජා, චිත්තාගාරසික්ඛාපදං, සඞ්ඝාණි, ඉත්ථාලඞ්කාරො, ගන්ධවණ්ණකො, වාසිතකපිඤ්ඤාකො, භික්ඛුනිආදීහි උම්මද්දනපරිමද්දනානීති ඉමානි දස සික්ඛාපදානි අචිත්තකානි, ලොකවජ්ජානි, අකුසලචිත්තානි. අයං පනෙත්ථ අධිප්පායො – විනාපි චිත්තෙන ආපජ්ජිතබ්බත්තා අචිත්තකානි, චිත්තෙ පන සති අකුසලෙනෙව ආපජ්ජිතබ්බත්තා ලොකවජ්ජානි චෙව අකුසලචිත්තානි ච. අවසෙසානි අචිත්තකානි පණ්ණත්තිවජ්ජානෙව. චොරිවුට්ඨාපනං, ගාමන්තරං, ආරාමසික්ඛාපදං, ගබ්භිනිවග්ගෙ ආදිතො පට්ඨාය සත්ත, කුමාරිභූතවග්ගෙ ආදිතො පට්ඨාය පඤ්ච, පුරිසසංසට්ඨං, පාරිවාසියඡන්දදානං, අනුවස්සවුට්ඨාපනං, එකන්තරිකවුට්ඨාපනන්ති ඉමානි එකූනවීසති සික්ඛාපදානි සචිත්තකානි, පණ්ණත්තිවජ්ජානි. අවසෙසානි සචිත්තකානි ලොකවජ්ජානෙවාති.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

පාචිත්තියකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පාටිදෙසනීයකථාවණ්ණනා

2432. එවං පාචිත්තියවිනිච්ඡයං දස්සෙත්වා ඉදානි පාටිදෙසනීයං දස්සෙතුමාහ ‘‘අගිලානා’’තිආදි. යා පන භික්ඛුනී අගිලානා සයං අත්තනා විඤ්ඤත්තියා ලද්ධං සප්පිං සචෙ ‘‘භුඤ්ජිස්සාමී’’ති ගණ්හති, තස්සා එවං ගහණෙ දුක්කටං පරිදීපිතන්ති යොජනා. තත්ථ යස්සා විනා සප්පිනා ඵාසු හොති, සා අගිලානා නාම. සප්පින්ති පුබ්බෙ වුත්තවිනිච්ඡයං පාළිආගතං ගොසප්පිආදිකමෙව.

2433. තිපාටිදෙසනීයන්ති අගිලානා අගිලානසඤ්ඤා, වෙමතිකා, ගිලානසඤ්ඤාති තීසු විකප්පෙසු තීණි පාටිදෙසනීයානි. ගිලානා ද්විකදුක්කටන්ති ගිලානාය ද්විකදුක්කටං. ගිලානා අගිලානසඤ්ඤා, වෙමතිකා වාති ද්වීසු විකප්පෙසු ද්වෙ දුක්කටානි.

2434-5. ගිලානා හුත්වා සප්පිං විඤ්ඤාපෙත්වා පච්ඡා වූපසන්තගෙලඤ්ඤා හුත්වා සෙවන්තියා පරිභුඤ්ජන්තියාපි ච ගිලානාය අවසෙසං පරිභුඤ්ජන්තියා වා ඤාතකාදිතො ඤාතකපවාරිතට්ඨානතො විඤ්ඤත්තං භුඤ්ජන්තියා වා අඤ්ඤස්සත්ථාය විඤ්ඤත්තං පරිභුඤ්ජන්තියා වා අත්තනො ධනෙන ගහිතං භුඤ්ජන්තියා වා උම්මත්තිකාය වා අනාපත්තීති යොජනා.

පඨමං.

2436. සෙසෙසු දුතියාදීසූති ‘‘යා පන භික්ඛුනී අගිලානා තෙලං…පෙ… මධුං…පෙ… ඵාණිතං…පෙ… මච්ඡං…පෙ… මංසං…පෙ… ඛීරං…පෙ… දධිං විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජෙය්ය, පටිදෙසෙතබ්බං තාය භික්ඛුනියා ගාරය්හං අය්යෙ ධම්මං ආපජ්ජිං අසප්පායං පාටිදෙසනීයං, තං පටිදෙසෙමී’’ති (පාචි. 1236) එවං දුතියාදීසු සත්තසු පාටිදෙසනීයෙසු. නත්ථි කාචි විසෙසතාති තෙලාදිපදානි විනා අඤ්ඤො කොචි විසෙසො නත්ථීති අත්ථො.

2437. පාළියං අනාගතෙසු සබ්බෙසු සප්පිආදීසු අට්ඨසු අඤ්ඤතරං විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජන්තියාපි දුක්කටන්ති යොජනා.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

පාටිදෙසනීයකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සික්ඛාකරණීයකථාවණ්ණනා

2438. පාටිදෙසනීයානන්තරං උද්දිට්ඨානි පඤ්චසත්තති සෙඛියානි මහාවිභඞ්ගෙ වුත්තවිනිච්ඡයානෙවාති තදෙව අතිදිසන්තො ආහ ‘‘සෙඛියා පන යෙ ධම්මා’’තිආදි. යෙ පන පඤ්චසත්තති සෙඛියා ධම්මා පාටිදෙසනීයානන්තරං උද්දිට්ඨා, තෙසං අත්ථවිනිච්ඡයො මහාවිභඞ්ගෙ වුත්තොවාති යොජනා, අත්ථිකෙහි තතොව ගහෙතබ්බො, න පුන ඉධ දස්සෙස්සාමීති අධිප්පායො.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

සික්ඛාකරණීයකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2439-40. සවිභඞ්ගානං උභතොවිභඞ්ගසහිතානං උභතොපාතිමොක්ඛානං භික්ඛූනං, භික්ඛුනීනඤ්ච පාතිමොක්ඛානං අට්ඨකථාසාරො සබ්බට්ඨකථානං සාරභූතො යො සො අත්ථො විසෙසතො සමන්තපාසාදිකායං වුත්තො. තං සබ්බං සාරභූතං අත්ථං සමාදාය යො විනයස්සවිනිච්ඡයො භික්ඛූනං, භික්ඛුනීනඤ්ච හිතත්ථාය මයා කතො විරචිතොති සම්බන්ධො.

2441. නො අම්හාකං පටිභාණජං පටිභාණතො ජාතං ඉමං තු ඉමං විනයවිනිච්ඡයං පන යෙ ජන්තුනො සත්තා සුණන්ති, තෙ ජන්තුනො ජනස්ස සත්තලොකස්ස හිතෙ අධිසීලසික්ඛාපකාසකත්තා උපකාරකෙ සුමතස්ස සොභණන්ති බුද්ධාදීහි මතස්ස, සොභණෙහි වා බුද්ධාදීහි මතස්ස පටිවිද්ධස්ස අමතමහානිබ්බානස්ස අයනෙ අඤ්ජසභූතෙ ජනස්ස තායනෙ කායිකවාචසිකවීතික්කමපටිපක්ඛත්තා අපායභයනිවාරණට්ඨෙන තාණභූතෙ විනයෙ විනයපිටකෙ පකතඤ්ඤුනො යථාසභාවං ජානන්තා තඤ්ඤුනො භවන්ති තං තං කප්පියාකප්පියං සෙවිතබ්බාසෙවිතබ්බං ජානන්තා භවන්තෙවාති අත්ථො.

2442. බහවො සාරභූතා නයා එත්ථාති බහුසාරනයො, තස්මිං බහුසාරනයෙ. පරමෙ උත්තමෙ විනයෙ විනයපිටකෙ විසාරදතං වෙසාරජ්ජං අසංහීරඤාණං අභිපත්ථයතා විසෙසතො ඉච්ඡන්තෙන බුද්ධිමතා ඤාණාතිසයමන්තෙන යතිනා සබ්බකාලං තිවිධසික්ඛාපරිපූරණෙ අසිථිලපවත්තසම්මාවායාමෙන භික්ඛුනා ඉමස්මිං විනයවිනිච්ඡයෙ පරමා උත්තරිතරා මහතී ආදරතා කරණීයතමා විසෙසෙන කාතබ්බායෙවාති අත්ථො.

2443. ඉච්චෙවං සීලවිසුද්ධිසාධනෙ විනයපිටකෙ වෙසාරජ්ජහෙතුතාය ඉමස්ස විනයවිනිච්ඡයස්ස සීලවිසුද්ධිආදිසත්තවිසුද්ධිපරම්පරාය අධිගන්තබ්බස්ස අමතමහානිබ්බානස්ස පත්තියාපි මූලභූතතං දස්සෙතුමාහ ‘‘අවගච්ඡතී’’තිආදි.

යො පන භික්ඛු අත්ථයුත්තං මහතා පයොජනත්ථෙන, අභිධෙය්යත්ථෙන ච සමන්නාගතං ඉමං විනයස්සවිනිච්ඡයං අවගච්ඡති අවෙච්ච යාථාවතො ජානාති, සො අපරම්පරං මරණාභාවා අමරං ජරායාභාවා අජරං රාගාදිකිලෙසරජපටිපක්ඛත්තා අරජං අනෙකප්පකාරරොගානං අප්පවත්තිහෙතුත්තා අරුජං සන්තිපදං සබ්බකිලෙසදරථපරිළාහානං වූපසමහෙතුත්තා සන්තිසඞ්ඛාතං නිබ්බානපදං අධිගච්ඡති සීලවිසුද්ධිආදිසත්තවිසුද්ධිපරම්පරාය ගන්ත්වා පටිවිජ්ඣතීති යොජනා.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

භික්ඛුනිවිභඞ්ගකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඛන්ධකකථා

මහාවග්ගො

මහාඛන්ධකකථා

පබ්බජ්ජාකථාවණ්ණනා

2444. ඉච්චෙවං නාතිසඞ්ඛෙපවිත්ථාරවසෙන විභඞ්ගද්වයෙ, තදට්ඨකථාය ච ආගතං විනිච්ඡයං දස්සෙත්වා ඉදානි ඛන්ධකාගතං විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාරභන්තො ආහ ‘‘සීලක්ඛන්ධාදී’’තිආදි. තත්ථ සීලක්ඛන්ධාදියුත්තෙනාති සීලසමාධිපඤ්ඤාවිමුත්තිවිමුත්තිඤාණදස්සනසඞ්ඛාතෙහි පඤ්චහි ඛන්ධෙහි ගුණරාසීහි යුත්තෙන සමන්නාගතෙන. සුභක්ඛන්ධෙනාති සුවණ්ණාලිඞ්ගසදිසවට්ටක්ඛන්ධතාය සුභො සුන්දරො ඛන්ධො එතස්සාති සුභක්ඛන්ධො, භගවා, තෙන. ඉමිනා බාත්තිංසලක්ඛණානමෙකදෙසභූතස්ස සමවට්ටක්ඛන්ධතාලක්ඛණස්ස පරිදීපකෙන වචනෙන ලක්ඛණාහාරනයෙන බාත්තිංසලක්ඛණාදිකා සබ්බාපි රූපකායසිරී සන්දස්සිතාති වෙදිතබ්බා.

ඛන්ධකෙති ඛන්ධානං සමූහො ඛන්ධකො, ඛන්ධානං වා කායනතො දීපනතො ඛන්ධකො. ‘‘ඛන්ධා’’ති චෙත්ථ පබ්බජ්ජූපසම්පදාදිවිනයකම්මසඞ්ඛාතා, චාරිත්තවාරිත්තසික්ඛාපදසඞ්ඛාතා ච පඤ්ඤත්තියො අධිප්පෙතා. පබ්බජ්ජාදීනි හි භගවතා පඤ්ඤත්තත්තා ‘‘පඤ්ඤත්තියො’’ති වුච්චන්ති. පඤ්ඤත්තියඤ්ච ඛන්ධ-සද්දො දිස්සති ‘‘දාරුක්ඛන්ධො (සං. නි. 4.241) අග්ගික්ඛන්ධො (පටි. ම. 1.116) උදකක්ඛන්ධො’’තිආදීසු (අ. නි. 6.37) විය. අපිච භාගරාසත්ථතා චෙත්ථ යුජ්ජතියෙව තාසං පඤ්ඤත්තීනං භාගසො, රාසිතො ච විභත්තත්තා. තස්මිං ඛන්ධකෙ. පි-සද්දො වුත්තාපෙක්ඛාය පඤ්චසතිකසත්තසතිකක්ඛන්ධකෙ ද්වෙ වජ්ජෙත්වා පබ්බජ්ජක්ඛන්ධකාදිකෙ භික්ඛුනිඛන්ධකපරියොසානෙ වීසතිවිධෙ ඛන්ධකෙ වුත්තවිනිච්ඡයස්ස ඉධ වක්ඛමානත්තා. තදෙව සන්ධායාහ ‘‘ඛන්ධකෙපි පවක්ඛාමි, සමාසෙන විනිච්ඡය’’න්ති.

2445. ‘‘මාතරා පිතරා’’ති ඉමිනා ජනකායෙව අධිප්පෙතා. ‘‘භණ්ඩුකම්මං, සමණකරණං, පබ්බාජනන්ති ච පරියාය-සද්දා’’ති ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝං අපලොකෙතුං භණ්ඩුකම්මායා’’ති (මහාව. 98) ඉමිස්සා පාළියා අට්ඨකථාය (මහාව. අට්ඨ. 98) වුත්තං. ආපුච්ඡිත්වාති එත්ථ ‘‘සඞ්ඝ’’න්ති සෙසො.

2446. වාවටොති පසුතො, යුත්තපයුත්තොති අත්ථො. ‘‘පබ්බාජෙත්වා ආනය ඉති චා’’ති පදච්ඡෙදො. එත්ථ ච තිධා පබ්බාජනං වෙදිතබ්බං කෙසච්ඡෙදනං, කාසායඅච්ඡාදනං, සරණදානන්ති, ඉමානි තීණි කරොන්තො ‘‘පබ්බාජෙතී’’ති වුච්චති. තෙසු එකං, ද්වෙ වාපි කරොන්තො තථා වොහරීයතියෙව. තස්මා ‘‘පබ්බාජෙත්වානයා’’ති ඉමිනා කෙසෙ ඡින්දිත්වා කාසායානි අච්ඡාදෙත්වා ආනෙහීති අයමත්ථො දීපිතොති දට්ඨබ්බො.

2447. අවුත්තොති උපජ්ඣායෙන අනුය්යොජිතො. සො දහරො සචෙ තං සයමෙව කෙසච්ඡෙදනකාසායච්ඡාදනෙහි පබ්බාජෙති, වට්ටතීති යොජනා.

2448. තත්ථාති අත්තනො සමීපෙ. ඛණ්ඩසීමං නෙත්වාති භණ්ඩුකම්මාරොචනපරිහාරත්ථං වුත්තං. තෙන සභික්ඛුකෙ විහාරෙ අඤ්ඤම්පි භික්ඛුං ‘‘එතස්ස කෙසෙ ඡින්දා’’ති වත්තුං න වට්ටති. පබ්බාජෙත්වාති කෙසච්ඡෙදනං සන්ධාය වදති.

2450. ‘‘පුරිසං භික්ඛුතො අඤ්ඤො, පබ්බාජෙති න වට්ටතී’’ති ඉදං සරණදානං සන්ධාය වුත්තං. තෙනෙවාහ ‘‘සාමණෙරො’’තිආදි.

2451. උභින්නම්පි ථෙරථෙරීනං ‘‘ඉමෙහි චීවරෙහි ඉමං අච්ඡාදෙහී’’ති ආණත්තියා සාමණෙරොපි වා හොතු, තථා සාමණෙරී වා හොතු, තෙ උභො සාමණෙරසාමණෙරී කාසායානි දාතුං ලභන්තීති යොජනා.

2452-4. පබ්බාජෙන්තෙන භික්ඛුනාති එත්ථ ‘‘තචපඤ්චකකම්මට්ඨානං දත්වා’’ති වත්තබ්බං එවඤ්හි කත්වා කෙසාපනයනස්ස අට්ඨකථායං වුත්තත්තා. වුත්තඤ්හි තත්ථ ‘‘ආවුසො, සුට්ඨු උපධාරෙහි, සතිං උපට්ඨාපෙහීති වත්වා තචපඤ්චකකම්මට්ඨානං ආචික්ඛිතබ්බං. ආචික්ඛන්තෙන ච වණ්ණසණ්ඨානගන්ධාසයොකාසවසෙන අසුචිජෙගුච්ඡපටික්කූලභාවං, නිජ්ජීවනිස්සත්තභාවං වා පාකටං කරොන්තෙන ආචික්ඛිතබ්බ’’න්තිආදි. කිමත්ථමෙවං කරීයතීති චෙ? සචෙ උපනිස්සයසම්පන්නො හොති, තස්ස ඛුරග්ගෙයෙව අරහත්තපාපුණනත්ථං. වුත්තඤ්චෙතං අට්ඨකථායං

‘‘යෙ හි කෙචි ඛුරග්ගෙ අරහත්තං පත්තා, සබ්බෙ තෙ එවරූපං සවනං ලභිත්වා කල්යාණමිත්තෙන ආචරියෙන දින්නනයං නිස්සාය, නො අනිස්සාය, තස්මාස්ස ආදිතොව එවරූපී කථා කථෙතබ්බා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 34).

එතෙනෙව බ්යතිරෙකතො ඉතො අඤ්ඤා අනිය්යානිකකථා න කථෙතබ්බාති දීපිතං හොති. ගොමයාදිනාති ගොමයචුණ්ණාදිනා. ආදි-සද්දෙන මත්තිකාදීනං ගහණං. පීළකා වාති ථුල්ලපීළකා වා. කච්ඡු වාති සුඛුමකච්ඡු වා. නියංපුත්තන්ති අත්තනො පුත්තං. ‘‘භික්ඛුනා’’ති ඉමස්ස පදස්ස දූරත්තා ‘‘යතිනා’’ති ආහ.

2455-6. කස්මා පන එවං නහාපෙතබ්බොති ආහ ‘‘එත්තකෙනාපී’’තිආදි. සොති පබ්බජ්ජාපෙක්ඛො. උපජ්ඣායකාදිසූති එත්ථ ආදි-සද්දෙන ආචරියසමානුපජ්ඣායකාදීනං ගහණං. පාපුණන්ති හීති එත්ථ හි-සද්දො යස්මා-පදත්ථෙ වත්තති. යස්මා එත්තකෙනාපි උපජ්ඣායාදීසු සගාරවො හොති, යස්මා ච එවරූපං උපකාරං ලභිත්වා කුලපුත්තා උප්පන්නං අනභිරතිං පටිවිනොදෙත්වා සික්ඛායො පරිපූරෙත්වා නිබ්බානං පාපුණිස්සන්ති, තස්මා එවරූපො උපකාරො කාතබ්බොති අත්ථො.

2458. එකතොති සබ්බානි චීවරානි එකතො කත්වා.

2459. අථාති අධිකාරන්තරාරම්භෙ නිපාතො. තස්ස හත්ථෙ අදත්වාපි උපජ්ඣායො වා ආචරියො වාපි සයමෙව තං පබ්බජ්ජාපෙක්ඛං අච්ඡාදෙති, වට්ටතීති යොජනා.

2460. අදින්නචීවරස්ස අග්ගහෙතබ්බත්තා ආහ ‘‘අපනෙත්වා තතො සබ්බං, පුන දාතබ්බමෙව ත’’න්ති. තතොති තස්ස සරීරතො. න්ති චීවරං.

2461-2. එතදෙව ආහ ‘‘භික්ඛුනා’’තිආදිනා. අදින්නං න වට්ටතීති එත්ථ පබ්බජ්ජා න රුහතීති වදන්ති. තස්සෙව සන්තකං වාපි චීවරං අදින්නං න වට්ටති අත්තසන්තකෙ ආචරියුපජ්ඣායානං අත්තනො සන්තකෙ චීවරෙ කා කථා වත්තබ්බමෙව නත්ථීති අත්ථො. භික්ඛූති යෙ තත්ථ සන්නිපතිතා. කාරාපෙත්වාන උක්කුටින්ති එත්ථ සබ්බධාත්වත්ථානුගතො කරොති-සද්දො ගහිතොති උක්කුටිකං නිසීදාපෙත්වාති අත්ථො ගහෙතබ්බො, ‘‘උක්කුටික’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 34) අට්ඨකථාපාඨො ගාථාබන්ධසුඛත්ථං ඉධ ක-කාරලොපෙන නිද්දිට්ඨො.

2464. එකපදං වාපීති බුද්ධමිච්චාදිකං එකම්පි වා පදං. එකක්ඛරම්පි වාති බුකාරාදිඅක්ඛරෙසු එකම්පි වා අක්ඛරං. පටිපාටින්ති ‘‘බුද්ධ’’මිච්චාදිකං පදපන්තිං.

2465. අකත්තබ්බප්පකාරන්තරං දස්සෙතුමාහ ‘‘තික්ඛත්තුං යදි වා’’තිආදි. තථා සෙසෙසූති යදි වා ‘‘ධම්මං සරණ’’න්ති තික්ඛත්තුං දෙති, ‘‘සඞ්ඝං සරණ’’න්ති යදි වා තික්ඛත්තුං දෙති, එවම්පි තීණි සරණානි අදින්නානෙව හොන්ති.

2466. අනුනාසිකන්තානි කත්වා දාතබ්බානීති සම්බන්ධො. අනුනාසිකන්තං කත්වා දානකාලෙ අන්තරාවිච්ඡෙදං අකත්වා දාතබ්බානීති දස්සෙතුං ‘‘එකාබද්ධානි වා පනා’’ති වුත්තං. විච්ඡින්දිත්වා පදපටිපාටිතො ම-කාරන්තං කත්වා දානසමයෙ විච්ඡෙදං කත්වා. මන්තානීති ‘‘බුද්ධං සරණං ඉච්චාදිනා ම-කාරන්තානි. ‘‘බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමී’’තිආදිනා නයෙන නිග්ගහිතන්තමෙව කත්වා න දාතබ්බන්ති ‘‘අථා’’ති ආහ.

2467. සුද්ධි නාම ආචරියස්ස ඤත්තියා, කම්මවාචාය ච උච්චාරණවිසුද්ධි. පබ්බජ්ජාති සාමණෙරසාමණෙරිපබ්බජ්ජා. උභතොසුද්ධියා විනාති උභතොසුද්ධිං විනා ආචරියන්තෙවාසීනං උභින්නං තීසු සරණත්තයදානග්ගහණෙසු උච්චාරණසුද්ධිං විනා, එකස්සාපි අක්ඛරස්ස විපත්තිසබ්භාවෙ න හොතීති අත්ථො.

2468-9. ‘‘පබ්බජ්ජාගුණමිච්ඡතා’’ති ඉදං ‘‘ආචරියෙන, අන්තෙවාසිකෙනා’’ති පදද්වයස්ස විසෙසනං දට්ඨබ්බං, අන්තෙවාසිකස්ස පබ්බජ්ජාගුණං ඉච්ඡන්තෙන ආචරියෙන, අත්තනො පබ්බජ්ජාගුණං ඉච්ඡන්තෙන අන්තෙවාසිකෙන ච බු-ද්ධ-කාරාදයො වණ්ණා බු-කාර ධ-කාරාදයො වණ්ණා අක්ඛරා ඨානකරණසම්පදං කණ්ඨතාලුමුද්ධදන්තඔට්ඨනාසිකාභෙදං ඨානසම්පදඤ්ච අක්ඛරුප්පත්තිසාධකතමජිව්හාමජ්ඣාදිකරණසම්පදඤ්ච අහාපෙන්තෙන අපරිහාපෙන්තෙන වත්තබ්බාති යොජනා. කස්මා ඉදමෙව දළ්හං කත්වා වුත්තන්ති ආහ ‘‘එකවණ්ණවිනාසෙනා’’තිආදි. හි-සද්දො යස්මා-පදත්ථෙ, යස්මා එකස්සාපි වණ්ණස්ස විනාසෙන අනුච්චාරණෙන වා දුරුච්චාරණෙන වා පබ්බජ්ජා න රුහති, තස්මා එවං වුත්තන්ති අධිප්පායො.

2470. යදි සිද්ධාති සාසඞ්කවචනෙන උභතොඋච්චාරණසුද්ධියා දුක්කරත්තං දීපෙත්වා ‘‘අප්පමත්තෙහි භවිතබ්බ’’න්ති උභින්නං ආචරියන්තෙවාසිකානං අනුසිට්ඨි දින්නා හොති. සරණගමනතොවාති අවධාරණෙන සාමණෙරපබ්බජ්ජා උපසම්පදා විය ඤත්තිචතුත්ථෙන කම්මෙන න හොති, ඉදානිපි සරණගමනෙනෙව සිජ්ඣතීති දීපෙති. හි-සද්දො පසිද්ධියං. යථාහ –

‘‘යස්මා සරණගමනෙන උපසම්පදා පරතො පටික්ඛිත්තා, තස්මා සා එතරහි සරණගමනමත්තෙනෙව න රුහති. සාමණෙරස්ස පබ්බජ්ජා පන යස්මා පරතොපි ‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඉමෙහි තීහි සරණගමනෙහි සාමණෙරපබ්බජ්ජ’න්ති (මහාව. 105) අනුඤ්ඤාතා එව, තස්මා සා එතරහිපි සරණගමනමත්තෙනෙව රුහතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 34).

සරණගමනතො එව පබ්බජ්ජා යදිපි කිඤ්චාපි සිද්ධා නිප්ඵන්නා, තථාපි අස්ස සාමණෙරස්ස ‘‘ඉදඤ්චිදඤ්ච මයා පූරෙතබ්බං සීල’’න්ති ඤත්වා පරිපූරණත්ථාය භික්ඛුනා දස සීලානි දාතබ්බානීති යොජනා. යථාහ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සාමණෙරානං දස සික්ඛාපදානි, තෙසු ච සාමණෙරෙහි සික්ඛිතුං. පාණාතිපාතා වෙරමණී’’තිආදි (මහාව. 106).

පබ්බජ්ජාකථාවණ්ණනා.

2471. උපජ්ඣායන්ති වජ්ජාවජ්ජෙ උපනිජ්ඣායතීති උපජ්ඣායො, තං, භගවතා වුත්තෙහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතො පරිපුණ්ණදසවස්සො පුග්ගලො. නිවාසෙත්වා ච පාරුපිත්වා ච සිරසි අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා අත්තනො අභිමුඛෙ උක්කුටිකං නිසීදිත්වා ‘‘උපජ්ඣායො මෙ, භන්තෙ, හොහී’’ති තික්ඛත්තුං වත්වා ආයාචනාය කතාය ‘‘සාහු, ලහු, ඔපායිකං, පටිරූපං, පාසාදිකෙන සම්පාදෙහී’’ති ඉමෙසු පඤ්චසු පදෙසු අඤ්ඤතරං කායෙන වා වාචාය වා උභයෙන වා විඤ්ඤාපෙත්වා තස්මිං සම්පටිච්ඡිතෙ පිතුට්ඨානෙ ඨත්වා අත්රජමිව තං ගහෙත්වා වජ්ජාවජ්ජං උපපරික්ඛිත්වා දොසෙන නිග්ගණ්හිත්වා සද්ධිවිහාරිකෙ සික්ඛාපෙන්තො උපජ්ඣායො නාම.

විජ්ජාසිප්පං, ආචාරසමාචාරං වා සික්ඛිතුකාමෙහි ආදරෙන චරිතබ්බො උපට්ඨාතබ්බොති ආචරියො, තං, උපජ්ඣායෙ වුත්තලක්ඛණසමන්නාගතොයෙව පුග්ගලො. වුත්තනයෙනෙව නිසීදිත්වා ‘‘ආචරියො මෙ, භන්තෙ, හොහි, ආයස්මතො නිස්සාය වච්ඡාමී’’ති තික්ඛත්තුං වත්වා ආයාචනාය කතාය ‘‘සාහූ’’තිආදීසු පඤ්චසු අඤ්ඤතරං වත්වා තස්මිං සම්පටිච්ඡිතෙ පිතුට්ඨානෙ ඨත්වා පුත්තට්ඨානියං අන්තෙවාසිං සික්ඛාපෙන්තො ආචරියො නාම.

එත්ථ ච සාහූති සාධු. ලහූති අගරු, මම තුය්හං උපජ්ඣායභාවෙ භාරියං නත්ථීති අත්ථො. ඔපායිකන්ති උපායපටිසංයුත්තං, තං උපජ්ඣායග්ගහණං ඉමිනා උපායෙන ත්වං මෙ ඉතො පට්ඨාය භාරො ජාතොසීති වුත්තං හොති. පටිරූපන්ති අනුරූපං තෙ උපජ්ඣායග්ගහණන්ති අත්ථො. පාසාදිකෙනාති පසාදාවහෙන කායවචීපයොගෙන. සම්පාදෙහීති තිවිධං සික්ඛං නිප්ඵාදෙහීති අත්ථො. කායෙන වාති හත්ථමුද්දාදිං දස්සෙන්තො කායෙන වා. නාමවිසෙසං විනා පූරෙතබ්බවත්තානං සමතාය උභොපි එකතො වුත්තා.

එතානි වත්තානි උපජ්ඣායස්ස සද්ධිවිහාරිකෙන, ආචරියස්ස අන්තෙවාසිකෙනාපි එවමෙව කාතබ්බානෙවාති. වසතාති වසන්තෙන. පියසීලෙනාති පියං සීලමෙතස්සාති පියසීලො, තෙන, සීලං පරිපූරිතුකාමෙනාති වුත්තං හොති.

2472-3. ආසනං පඤ්ඤපෙතබ්බන්ති එත්ථ ‘‘කාලස්සෙව වුට්ඨාය උපාහනා ඔමුඤ්චිත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා’’ති (මහාව. 66) වුත්තා පුබ්බකිරියා වත්තබ්බා. ආසනං පඤ්ඤපෙතබ්බන්ති දන්තකට්ඨඛාදනට්ඨානං සම්මජ්ජිත්වා නිසීදනත්ථාය ආසනං පඤ්ඤපෙතබ්බං. ඉමිනා ච යාගුපානට්ඨානාදීසුපි ආසනානි පඤ්ඤපෙතබ්බානෙවාති දස්සිතං හොති.

දන්තකට්ඨං දාතබ්බන්ති මහන්තං, මජ්ඣිමං, ඛුද්දකන්ති තීණි දන්තකට්ඨානි උපනෙත්වා තතො යං තීණි දිවසානි ගණ්හාති, චතුත්ථදිවසතො පට්ඨාය තාදිසමෙව දාතබ්බං. සචෙ අනියමං කත්වා යං වා තං වා ගණ්හාති, අථ යාදිසං ලභති, තාදිසං දාතබ්බං.

මුඛොදකං දාතබ්බන්ති මුඛධොවනොදකං මුඛොදකන්ති මජ්ඣෙපදලොපීසමාසො, තං දෙන්තෙන සීතඤ්ච උණ්හඤ්ච උදකං උපනෙත්වා තතො යං තීණි දිවසානි වළඤ්ජෙති, චතුත්ථදිවසතො පට්ඨාය තාදිසමෙව මුඛධොවනොදකං දාතබ්බං. සචෙ අනියමං කත්වා යං වා තං වා ගණ්හාති, අථ යාදිසං ලභති, තාදිසං දාතබ්බං. සචෙ දුවිධම්පි වළඤ්ජෙති, දුවිධම්පි උපනෙතබ්බං. ‘‘මුඛොදකං මුඛධොවනට්ඨානෙ ඨපෙත්වා අවසෙසට්ඨානානි සම්මජ්ජිතබ්බානි. සම්මජ්ජන්තෙන ච වච්චකුටිතො පට්ඨාය සම්මජ්ජිතබ්බං. ථෙරෙ වච්චකුටිං ගතෙ පරිවෙණං සම්මජ්ජිතබ්බං, එවං පරිවෙණං අසුඤ්ඤං හොතී’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 64 අත්ථතො සමානං) වුත්තනයෙනෙව සම්මජ්ජිතබ්බං.

තතො උත්තරිං කත්තබ්බං දස්සෙතුමාහ ‘‘තස්ස කාලෙනා’’තිආදි. තස්සාති උපජ්ඣායස්ස වා ආචරියස්ස වා. කාලෙනාති යාගුපානකාලෙ. ඉධාපි ‘‘ආසනං පඤ්ඤපෙතබ්බ’’න්ති සෙසො. යථාහ ‘‘ථෙරෙ වච්චකුටිතො අනික්ඛන්තෙයෙව ආසනං පඤ්ඤපෙතබ්බං. සරීරකිච්චං කත්වා ආගන්ත්වා තස්මිං නිසින්නස්ස ‘සචෙ යාගු හොතී’තිආදිනා නයෙන වුත්තං වත්තං කාතබ්බ’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 64).

යාගු තස්සුපනෙතබ්බාති එත්ථ ‘‘භාජනං ධොවිත්වා’’ති සෙසො. යථාහ – ‘‘භාජනං ධොවිත්වා යාගු උපනාමෙතබ්බා’’ති (මහාව. 66). සඞ්ඝතො වාති සලාකාදිවසෙන සඞ්ඝතො ලබ්භමානා වා. කුලතොපි වාති උපාසකාදිකුලතො වා.

‘‘පත්තෙ වත්තඤ්ච කාතබ්බ’’න්ති ඉදං ‘‘යාගුං පීතස්ස උදකං දත්වා භාජනං පටිග්ගහෙත්වා නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන ධොවිත්වා පටිසාමෙතබ්බං, උපජ්ඣායම්හි වුට්ඨිතෙ ආසනං උද්ධරිතබ්බං. සචෙ සො දෙසො උක්ලාපො හොති, සො දෙසො සම්මජ්ජිතබ්බො’’ති (මහාව. 66) ආගතවත්තං සන්ධායාහ. දිවා භුත්තපත්තෙපි කාතබ්බං එතෙනෙව දස්සිතං හොති.

වත්තං ‘‘ගාමප්පවෙසනෙ’’ති ඉදං ‘‘සචෙ උපජ්ඣායො ගාමං පවිසිතුකාමො හොති, නිවාසනං දාතබ්බං, පටිනිවාසනං පටිග්ගහෙතබ්බ’’න්තිආදිනයප්පවත්තං (මහාව. 66) වත්තං සන්ධායාහ. ‘‘කාතබ්බ’’න්ති ඉදං සබ්බපදෙහි යොජෙතබ්බං.

2474. චීවරෙ යානි වත්තානීති ගාමං පවිසිතුකාමස්ස චීවරදානෙ, පටිනිවත්තස්ස චීවරග්ගහණසඞ්ඝරණපටිසාමනෙසු මහෙසිනා යානි වත්තානි වුත්තානි, තානි ච කාතබ්බානි. සෙනාසනෙ තථාති ‘‘යස්මිං විහාරෙ උපජ්ඣායො විහරතී’’තිආදිනා (මහාව. 66) වුත්තනයෙන ‘‘සෙනාසනෙ කත්තබ්බ’’න්ති දස්සිතං සෙනාසනවත්තඤ්ච.

පාදපීඨකථලිකාදීසු තථාති යොජනා. උපජ්ඣායෙ ගාමතො පටිනිවත්තෙ ච ජන්තාඝරෙ ච ‘‘පාදොදකං පාදපීඨං පාදකථලිකං උපනික්ඛිපිතබ්බ’’න්ති (මහාව. 66) එවමාගතං වත්තඤ්ච කාතබ්බං. ආදි-සද්දෙන ‘‘උපජ්ඣායො පානීයෙන පුච්ඡිතබ්බො’’තිආදිවත්තං (මහාව. 66) සඞ්ගණ්හාති.

2475. එවං සබ්බත්ථ වත්තෙසු පාටියෙක්කං දස්සියමානෙසු පපඤ්චොති ඛන්ධකං ඔලොකෙත්වා සුඛග්ගහණත්ථාය ගණනං දස්සෙතුකාමො ආහ ‘‘එවමාදීනී’’තිආදි. රොගතො වුට්ඨානාගමනන්තානීති ආචරියුපජ්ඣායානං රොගතො වුට්ඨානාගමනපරියොසානානි. සත්තතිංසසතං සියුන්ති සත්තතිංසාධිකසතවත්තානීති අත්ථො.

තානි පන වත්තානි ඛන්ධකපාළියා (මහාව. 66) ආගතක්කමෙන එවං යථාවුත්තගණනාය සමානෙතබ්බානි – දන්තකට්ඨදානං, මුඛොදකදානං, ආසනපඤ්ඤාපනං, සචෙ යාගු හොති, භාජනං ධොවිත්වා යාගුයා උපනාමනං, යාගුං පීතස්ස උදකං දත්වා භාජනං පටිග්ගහෙත්වා නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන ධොවිත්වා පටිසාමනං, උපජ්ඣායම්හි වුට්ඨිතෙ ආසනස්ස උද්ධරණං, සචෙ සො දෙසො උක්ලාපො හොති, තස්ස සම්මජ්ජනං, සචෙ උපජ්ඣායො ගාමං පවිසිතුකාමො හොති, තස්ස නිවාසනදානං, පටිනිවාසනපටිග්ගහණං, කායබන්ධනදානං, සගුණං කත්වා සඞ්ඝාටිදානං, ධොවිත්වා සොදකපත්තස්ස දානං, සචෙ උපජ්ඣායො පච්ඡාසමණං ආකඞ්ඛති, තිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙන්තෙන පරිමණ්ඩලං නිවාසෙත්වා කායබන්ධනං බන්ධිත්වා සගුණං කත්වා සඞ්ඝාටියො පාරුපිත්වා ගණ්ඨිකං පරිමුඤ්චිත්වා ධොවිත්වා පත්තං ගහෙත්වා උපජ්ඣායස්ස පච්ඡාසමණෙන ගමනං, නාතිදූරනච්චාසන්නෙ ගමනං, පත්තපරියාපන්නස්ස පටිග්ගහණං, න උපජ්ඣායස්ස භණමානස්ස අන්තරන්තරා කථාඔපාතනං, උපජ්ඣායස්ස ආපත්තිසාමන්තා භණමානස්ස ච නිවාරණං, නිවත්තන්තෙන පඨමතරං ආගන්ත්වා ආසනපඤ්ඤාපනං, පාදොදකපාදපීඨපාදකථලිකානං උපනික්ඛිපනං, පච්චුග්ගන්ත්වා පත්තචීවරපටිග්ගහණං, පටිනිවාසනදානං, නිවාසනපටිග්ගහණං, සචෙ චීවරං සින්නං හොති, මුහුත්තං උණ්හෙ ඔතාපනං, නෙව උණ්හෙ චීවරස්ස නිදහනං, මජ්ඣෙ යථා භඞ්ගො න හොති, එවං චතුරඞ්ගුලං කණ්ණං උස්සාරෙත්වා චීවරස්ස සඞ්ඝරණං, ඔභොගෙ කායබන්ධනස්ස කරණං, සචෙ පිණ්ඩපාතො හොති, උපජ්ඣායො ච භුඤ්ජිතුකාමො හොති, උදකං දත්වා පිණ්ඩපාතස්ස උපනාමනං, උපජ්ඣායස්ස පානීයෙන පුච්ඡනං, භුත්තාවිස්ස උදකං දත්වා පත්තං පටිග්ගහෙත්වා නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන ධොවිත්වා වොදකං කත්වා මුහුත්තං උණ්හෙ ඔතාපනං, න ච උණ්හෙ පත්තස්ස නිදහනං, පත්තචීවරං නික්ඛිපිතබ්බං –

පත්තං නික්ඛිපන්තෙන එකෙන හත්ථෙන පත්තං ගහෙත්වා එකෙන හත්ථෙන හෙට්ඨාමඤ්චං වා හෙට්ඨාපීඨං වා පරාමසිත්වා පත්තස්ස නික්ඛිපනං, න ච අනන්තරහිතාය භූමියා පත්තස්ස නික්ඛිපනං, චීවරං නික්ඛිපන්තෙන එකෙන හත්ථෙන චීවරං ගහෙත්වා එකෙන හත්ථෙන චීවරවංසං වා චීවරරජ්ජුං වා පමජ්ජිත්වා පාරතො අන්තං ඔරතො භොගං කත්වා චීවරස්ස නික්ඛිපනං, උපජ්ඣායම්හි වුට්ඨිතෙ ආසනස්ස උද්ධරණං, පාදොදකපාදපීඨපාදකථලිකානං පටිසාමනං, සචෙ සො දෙසො උක්ලාපො හොති, තස්ස සම්මජ්ජනං, සචෙ උපජ්ඣායො න්හායිතුකාමො හොති, න්හානස්ස පටියාදනං, සචෙ සීතෙන අත්ථො හොති, සීතස්ස සචෙ උණ්හෙන අත්ථො හොති, උණ්හස්ස පටියාදනං, සචෙ උපජ්ඣායො ජන්තාඝරං පවිසිතුකාමො හොති, චුණ්ණස්ස සන්නයනං, මත්තිකාතෙමනං, ජන්තාඝරපීඨං ආදාය උපජ්ඣායස්ස පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො ගන්ත්වා ජන්තාඝරපීඨං දත්වා චීවරං පටිග්ගහෙත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, චුණ්ණදානං, මත්තිකාදානං, සචෙ උස්සහති, ජන්තාඝරං පවිසිතබ්බං –

ජන්තාඝරං පවිසන්තෙන මත්තිකාය මුඛං මක්ඛෙත්වා පුරතො ච පච්ඡතො ච පටිච්ඡාදෙත්වා ජන්තාඝරප්පවෙසො, න ථෙරානං භික්ඛූනං අනුපඛජ්ජ නිසීදනං, න නවානං භික්ඛූනං ආසනෙන පටිබාහනං, ජන්තාඝරෙ උපජ්ඣායස්ස පරිකම්මස්ස කරණං, ජන්තාඝරා නික්ඛමන්තෙන ජන්තාඝරපීඨං ආදාය පුරතො ච පච්ඡතො ච පටිච්ඡාදෙත්වා ජන්තාඝරා නික්ඛමනං, උදකෙපි උපජ්ඣායස්ස පරිකම්මකරණං, න්හාතෙන පඨමතරං උත්තරිත්වා අත්තනො ගත්තං වොදකං කත්වා නිවාසෙත්වා උපජ්ඣායස්ස ගත්තතො උදකස්ස පමජ්ජනං, නිවාසනදානං, සඞ්ඝාටිදානං, ජන්තාඝරපීඨං ආදාය පඨමතරං ආගන්ත්වා ආසනස්ස පඤ්ඤාපනං, පාදොදකපාදපීඨපාදකථලිකානං උපනික්ඛිපනං, උපජ්ඣායස්ස පානීයෙන පුච්ඡනං, සචෙ උද්දිසාපෙතුකාමො හොති, උද්දිසාපනං, සචෙ පරිපුච්ඡිතුකාමො හොති, පරිපුච්ඡනං, යස්මිං විහාරෙ උපජ්ඣායො විහරති, සචෙ සො විහාරො උක්ලාපො හොති, සචෙ උස්සහති, තස්ස සොධනං, විහාරං සොධෙන්තෙන පඨමං පත්තචීවරස්ස නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, නිසීදනපච්චත්ථරණස්ස නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, භිසිබිබ්බොහනස්ස නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, මඤ්චස්ස නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන අසඞ්ඝට්ටෙන්තෙන කවාටපීඨං නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, පීඨස්ස නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන අසඞ්ඝට්ටෙන්තෙන කවාටපීඨං නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, මඤ්චපටිපාදකානං නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, ඛෙළමල්ලකස්ස නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, අපස්සෙනඵලකස්ස නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, භූමත්ථරණස්ස යථාපඤ්ඤත්තස්ස සල්ලක්ඛෙත්වා නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, සචෙ විහාරෙ සන්තානකං හොති, උල්ලොකා පඨමං ඔහාරණං, ආලොකසන්ධිකණ්ණභාගානං පමජ්ජනං, සචෙ ගෙරුකපරිකම්මකතා භිත්ති කණ්ණකිතා හොති, චොළකං තෙමෙත්වා පීළෙත්වා පමජ්ජනං, සචෙ කාළවණ්ණකතා භූමි කණ්ණකිතා හොති, චොළකං තෙමෙත්වා පීළෙත්වා පමජ්ජනං, සචෙ අකතා හොති භූමි, උදකෙන පරිප්ඵොසිත්වා පමජ්ජනං ‘‘මා විහාරො රජෙන උහඤ්ඤී’’ති, සඞ්කාරං විචිනිත්වා එකමන්තං ඡඩ්ඩනං, භූමත්ථරණස්ස ඔතාපෙත්වා සොධෙත්වා පප්ඵොටෙත්වා අතිහරිත්වා යථාපඤ්ඤත්තං පඤ්ඤාපනං, මඤ්චපටිපාදකානං ඔතාපෙත්වා පමජ්ජිත්වා අතිහරිත්වා යථාට්ඨානෙ ඨපනං, මඤ්චස්ස ඔතාපෙත්වා සොධෙත්වා පප්ඵොටෙත්වා නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන අසඞ්ඝට්ටෙන්තෙන කවාටපීඨං අතිහරිත්වා යථාපඤ්ඤත්තං පඤ්ඤාපනං, පීඨස්ස ඔතාපෙත්වා සොධෙත්වා පප්ඵොටෙත්වා නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන අසඞ්ඝට්ටෙන්තෙන කවාටපීඨං අතිහරිත්වා යථාපඤ්ඤත්තං පඤ්ඤාපනං, භිසිබිබ්බොහනස්ස ඔතාපෙත්වා සොධෙත්වා පප්ඵොටෙත්වා අතිහරිත්වා යථාපඤ්ඤත්තං පඤ්ඤාපනං, නිසීදනපච්චත්ථරණස්ස ඔතාපෙත්වා සොධෙත්වා පප්ඵොටෙත්වා අතිහරිත්වා යථාපඤ්ඤත්තං පඤ්ඤාපනං, ඛෙළමල්ලකස්ස ඔතාපෙත්වා පමජ්ජිත්වා අතිහරිත්වා යථාට්ඨානෙ ඨපනං, අපස්සෙනඵලකස්ස ඔතාපෙත්වා පමජ්ජිත්වා අතිහරිත්වා යථාට්ඨානෙ ඨපනං, පත්තචීවරං නික්ඛිපිතබ්බං –

පත්තං නික්ඛිපන්තෙන එකෙන හත්ථෙන පත්තං ගහෙත්වා එකෙන හත්ථෙන හෙට්ඨාමඤ්චං වා හෙට්ඨාපීඨං වා පරාමසිත්වා පත්තස්ස නික්ඛිපනං, න ච අනන්තරහිතාය භූමියා පත්තස්ස නික්ඛිපනං, චීවරං නික්ඛිපන්තෙන එකෙන හත්ථෙන චීවරං ගහෙත්වා එකෙන හත්ථෙන චීවරවංසං වා චීවරරජ්ජුං වා පමජ්ජිත්වා පාරතො අන්තං ඔරතො භොගං කත්වා චීවරස්ස නික්ඛිපනං, සචෙ පුරත්ථිමාය සරජා වාතා වායන්ති, පුරත්ථිමානං වාතපානානං ථකනං, තථා පච්ඡිමානං, තථා උත්තරානං, තථා දක්ඛිණානං වාතපානානං ථකනං, සචෙ සීතකාලො හොති, දිවා වාතපානානං විවරණං, රත්තිං ථකනං, සචෙ උණ්හකාලො හොති, දිවා වාතපානානං ථකනං, රත්තිං විවරණං, සචෙ පරිවෙණං උක්ලාපං හොති, පරිවෙණස්ස සම්මජ්ජනං, සචෙ කොට්ඨකො උක්ලාපො හොති, කොට්ඨකස්ස සම්මජ්ජනං, සචෙ උපට්ඨානසාලා උක්ලාපා හොති, තස්සා සම්මජ්ජනං, සචෙ අග්ගිසාලා උක්ලාපා හොති, තස්සා සම්මජ්ජනං, සචෙ වච්චකුටි උක්ලාපා හොති, තස්සා සම්මජ්ජනං, සචෙ පානීයං න හොති, පානීයස්ස උපට්ඨාපනං, සචෙ පරිභොජනීයං න හොති, පරිභොජනීයස්ස උපට්ඨාපනං, සචෙ ආචමනකුම්භියා උදකං න හොති, ආචමනකුම්භියා උදකස්ස ආසිඤ්චනං, සචෙ උපජ්ඣායස්ස අනභිරති උප්පන්නා හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන වූපකාසනං වූපකාසාපනං වා, ධම්මකථාය වා තස්ස කරණං, සචෙ උපජ්ඣායස්ස කුක්කුච්චං උප්පන්නං හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන විනොදනං විනොදාපනං වා, ධම්මකථාය වා තස්ස කරණං, සචෙ උපජ්ඣායස්ස දිට්ඨිගතං උප්පන්නං හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන විවෙචනං විවෙචාපනං වා, ධම්මකථාය වා තස්ස කරණං, සචෙ උපජ්ඣායො ගරුධම්මං අජ්ඣාපන්නො හොති පරිවාසාරහො, සද්ධිවිහාරිකෙන උස්සුක්කකරණං ‘‘කින්ති නු ඛො සඞ්ඝො උපජ්ඣායස්ස පරිවාසං දදෙය්යා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායො මූලායපටිකස්සනාරහො හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන උස්සුක්කකරණං ‘‘කින්ති නු ඛො සඞ්ඝො උපජ්ඣායං මූලාය පටිකස්සෙය්යා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායො මානත්තාරහො හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන උස්සුක්කකරණං ‘‘කින්ති නු ඛො සඞ්ඝො උපජ්ඣායස්ස මානත්තං දදෙය්යා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායො අබ්භානාරහො හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන උස්සුක්කකරණං ‘‘කින්ති නු ඛො සඞ්ඝො උපජ්ඣායං අබ්භෙය්යා’’ති, සචෙ සඞ්ඝො උපජ්ඣායස්ස කම්මං කත්තුකාමො හොති තජ්ජනීයං වා නියස්සං වා පබ්බාජනීයං වා පටිසාරණීයං වා උක්ඛෙපනීයං වා, සද්ධිවිහාරිකෙන උස්සුක්කකරණං ‘‘කින්ති නු ඛො සඞ්ඝො උපජ්ඣායස්ස කම්මං න කරෙය්ය, ලහුකාය වා පරිණාමෙය්යා’’ති, කතං වා පනස්ස හොති සඞ්ඝෙන කම්මං තජ්ජනීයං වා නියස්සං වා පබ්බාජනීයං වා පටිසාරණීයං වා උක්ඛෙපනීයං වා, සද්ධිවිහාරිකෙන උස්සුක්කකරණං ‘‘කින්ති නු ඛො උපජ්ඣායො සම්මා වත්තෙය්ය, ලොමං පාතෙය්ය, නෙත්ථාරං වත්තෙය්ය, සඞ්ඝො තං කම්මං පටිප්පස්සම්භෙය්යා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායස්ස චීවරං ධොවිතබ්බං හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන ධොවනං උස්සුක්කකරණං වා ‘‘කින්ති නු ඛො උපජ්ඣායස්ස චීවරං ධොවියෙථා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායස්ස චීවරං කාතබ්බං හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන කරණං උස්සුක්කකරණං වා ‘‘කින්ති නු ඛො උපජ්ඣායස්ස චීවරං කරියෙථා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායස්ස රජනං පචිතබ්බං හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන පචනං උස්සුක්කකරණං වා ‘‘කින්ති නු ඛො උපජ්ඣායස්ස රජනං පචියෙථා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායස්ස චීවරං රජෙතබ්බං හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන රජනං උස්සුක්කකරණං වා ‘‘කින්ති නු ඛො උපජ්ඣායස්ස චීවරං රජියෙථා’’ති, චීවරං රජන්තෙන සාධුකං සම්පරිවත්තකං සම්පරිවත්තකං රජනං, න ච අච්ඡින්නෙ ථෙවෙ පක්කමනං, උපජ්ඣායං අනාපුච්ඡා න එකච්චස්ස පත්තදානං, න එකච්චස්ස පත්තපටිග්ගහණං, න එකච්චස්ස චීවරදානං, න එකච්චස්ස චීවරපටිග්ගහණං, න එකච්චස්ස පරික්ඛාරදානං, න එකච්චස්ස පරික්ඛාරපටිග්ගහණං, න එකච්චස්ස කෙසච්ඡෙදනං, න එකච්චෙන කෙසානං ඡෙදාපනං, න එකච්චස්ස පරිකම්මකරණං, න එකච්චෙන පරිකම්මස්ස කාරාපනං, න එකච්චස්ස වෙය්යාවච්චකරණං, න එකච්චෙන වෙය්යාවච්චස්ස කාරාපනං, න එකච්චස්ස පච්ඡාසමණෙන ගමනං, න එකච්චස්ස පච්ඡාසමණස්ස ආදානං, න එකච්චස්ස පිණ්ඩපාතස්ස නීහරණං, න එකච්චෙන පිණ්ඩපාතනීහරාපනං, න උපජ්ඣායං අනාපුච්ඡා ගාමප්පවෙසනං, න සුසානගමනං, න දිසාපක්කමනං, සචෙ උපජ්ඣායො ගිලානො හොති, යාවජීවං උපට්ඨානං, වුට්ඨානමස්ස ආගමනන්ති තෙසු කානිචි වත්තානි සවිභත්තිකානි, කානිචි අවිභත්තිකානි, තෙසු අවිභත්තිකානං විභාගෙ වුච්චමානෙ යථාවුත්තගණනාය අතිරෙකතරානි හොන්ති, තං පන විභාගං අනාමසිත්වා පිණ්ඩවසෙන ගහෙත්වා යථා අයං ගණනා දස්සිතාති වෙදිතබ්බා.

2476. අකරොන්තස්සාති එත්ථ ‘‘වත්ත’’න්ති සෙසො. අනාදරවසෙනෙව වත්තං අකරොන්තස්ස භික්ඛුනො තෙන වත්තභෙදෙන වත්තාකරණෙන සබ්බත්ථ සත්තතිංසාධිකසතප්පභෙදට්ඨානෙ තත්තකංයෙව දුක්කටං පකාසිතන්ති යොජනා.

උපජ්ඣායාචරියවත්තකථාවණ්ණනා.

2477. එවං උපජ්ඣායාචරියවත්තානි සඞ්ඛෙපෙන දස්සෙත්වා උපජ්ඣායාචරියෙහි සද්ධිවිහාරිකන්තෙවාසීනං කාතබ්බවත්තානි දස්සෙතුමාහ ‘‘උපජ්ඣායස්ස වත්තානී’’තිආදි. උපජ්ඣායස්ස වත්තානීති උපජ්ඣායෙන සද්ධිවිහාරිකස්ස යුත්තපත්තකාලෙ කත්තබ්බත්තා උපජ්ඣායායත්තවත්තානීති අත්ථො. තථා සද්ධිවිහාරිකෙති යථා සද්ධිවිහාරිකෙන උපජ්ඣායස්ස කාතබ්බානි, තථා උපජ්ඣායෙන සද්ධිවිහාරිකෙ කාතබ්බානි.

උපජ්ඣායාචරියවත්තෙසු ගාමප්පවෙසෙ පච්ඡාසමණෙන හුත්වා නාතිදූරනච්චාසන්නගමනං, න අන්තරන්තරා කථාඔපාතනං, ආපත්තිසාමන්තා භණමානස්ස නිවාරණං, පත්තපරියාපන්නපටිග්ගහණන්ති චත්තාරි වත්තානි, න එකච්චස්ස පත්තදානාදිඅනාපුච්ඡාදිසාපක්කමනාවසානානි වීසති පටික්ඛෙපා චෙති එතානි චතුවීසති වත්තානි ඨපෙත්වා අවසෙසානි තෙරසාධිකසතවත්තානි සන්ධායාහ ‘‘සතං තෙරස හොන්තෙවා’’ති, තෙරසාධිකසතවත්තානි හොන්තීති අත්ථො. ආචරියෙන අන්තෙවාසිකෙපි ච කාතබ්බවත්තානි තථා තත්තකානෙවාති අත්ථො.

සද්ධිවිහාරිකන්තෙවාසිකවත්තකථාවණ්ණනා.

2478. උපජ්ඣායාචරියෙහි සද්ධිවිහාරිකන්තෙවාසිකානං නිස්සයපටිප්පස්සද්ධිප්පකාරං දස්සෙතුමාහ ‘‘පක්කන්තෙ වාපී’’තිආදි. පක්කන්තෙ වාපි විබ්භන්තෙ වාපි පක්ඛසඞ්කන්තෙ වාපි මතෙ වාපි ආණත්තියා වාපි එවං පඤ්චධා උපජ්ඣායා සද්ධිවිහාරිකෙන ගහිතො නිස්සයො පටිප්පස්සම්භතීති යොජනා. පක්කන්තෙති තදහු අපච්චාගන්තුකාමතාය දිසං ගතෙ. විබ්භන්තෙති ගිහිභාවං පත්තෙ. පක්ඛසඞ්කන්තකෙති තිත්ථියායතනං ගතෙ. මතෙති කාලකතෙ. ආණත්තියාති නිස්සයපණාමනෙන.

2479-80. ආචරියම්හාපි අන්තෙවාසිකෙන ගහිතනිස්සයස්ස භෙදනං ඡධා ඡප්පකාරෙන හොතීති යොජනා. කථන්ති ආහ ‘‘පක්කන්තෙ චා’’තිආදි. තං උපජ්ඣායතො නිස්සයභෙදෙ වුත්තනයමෙව. විසෙසං පන සයමෙව වක්ඛති ‘‘ආණත්තිය’’න්තිආදිනා. ආණත්තියන්ති එත්ථ විසෙසත්ථජොතකො පන-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො. උභින්නම්පි ධුරනික්ඛෙපනෙපි චාති ආචරියස්ස නිස්සයපණාමනෙ පන උභින්නං ආචරියන්තෙවාසිකානංයෙව අඤ්ඤමඤ්ඤනිරාලයභාවෙ සති නිස්සයභෙදො හොති, න එකස්සාති අත්ථො. තමෙවත්ථං බ්යතිරෙකතො දළ්හීකරොති ‘‘එකෙකස්සා’’තිආදිනා. එකෙකස්ස වා උභින්නං වා ආලයෙ සති න භිජ්ජතීති යොජනා. යථාහ –

‘‘ආණත්තියං පන සචෙපි ආචරියො මුඤ්චිතුකාමොව හුත්වා නිස්සයපණාමනාය පණාමෙති, අන්තෙවාසිකො ච ‘කිඤ්චාපි මං ආචරියො පණාමෙති, අථ ඛො හදයෙන මුදුකො’ති සාලයොව හොති, නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භතියෙව. සචෙපි ආචරියො සාලයො, අන්තෙවාසිකො නිරාලයො ‘න දානි ඉමං නිස්සාය වසිස්සාමී’ති ධුරං නික්ඛිපති, එවම්පි න පටිප්පස්සම්භති. උභින්නං සාලයභාවෙ පන න පටිප්පස්සම්භතියෙව. උභින්නං ධුරනික්ඛෙපෙන පටිප්පස්සම්භතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 83).

අයං පන විසෙසො ආචරියාණත්තියා නිස්සයභෙදෙයෙව දස්සිතො, න උපජ්ඣායාණත්තියා. සාරත්ථදීපනියං පන ‘‘සචෙපි ආචරියො මුඤ්චිතුකාමොව හුත්වා නිස්සයපණාමනාය පණාමෙතීතිආදි සබ්බං උපජ්ඣායස්ස ආණත්තියම්පි වෙදිතබ්බ’’න්ති වුත්තං.

2481. එවං පඤ්ච සාධාරණඞ්ගානි දස්සෙත්වා අසාධාරණඞ්ගං දස්සෙතුමාහ ‘‘උපජ්ඣායසමොධාන-ගතස්සාපි ච භිජ්ජතී’’ති. තත්ථ සමොධානගමනං සරූපතො, පභෙදතො ච දස්සෙතුමාහ ‘‘දස්සනං සවනඤ්චාති, සමොධානං ද්විධා මත’’න්ති. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන සමන්තපාසාදිකායං (මහාව. අට්ඨ. 83) ගහෙතබ්බො. ගන්ථවිත්ථාරභීරූනං අනුග්ගහාය පන ඉධ න විත්ථාරිතො.

2482-3. සභාගෙ දායකෙ අසන්තෙ අද්ධිකස්ස ච ගිලානස්ස ච ‘‘ගිලානෙන මං උපට්ඨහා’’ති යාචිතස්ස ගිලානුපට්ඨාකස්ස ච නිස්සයං විනා වසිතුං දොසො නත්ථීති යොජනා. ‘‘ගිලානුපට්ඨාකස්සා’’ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන රස්සත්තං. ඉමිනා සභාගෙ නිස්සයදායකෙ සන්තෙ එකදිවසම්පි පරිහාරො න ලබ්භතීති දීපෙති. අත්තනො වනෙ ඵාසුවිහාරතං ජානතාති අත්තනො සමථවිපස්සනාපටිලාභස්ස වනෙ ඵාසුවිහාරං ජානන්තෙනපි. ‘‘සභාගෙ දායකෙ අසන්තෙ’’ති පදච්ඡෙදො. සබ්බමෙතං විධානං අන්තොවස්සතො අඤ්ඤස්මිං කාලෙ වෙදිතබ්බං. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන සමන්තපාසාදිකාය ගහෙතබ්බො.

නිස්සයපටිප්පස්සම්භනකථාවණ්ණනා.

2484. කුට්ඨමස්ස අත්ථීති කුට්ඨී, තං. ‘‘ගණ්ඩි’’න්තිආදීසුපි එසෙව නයො. රත්තසෙතාදිභෙදෙන යෙන කෙනචි කුට්ඨෙන වෙවණ්ණියං පත්තසරීරන්ති අත්ථො. යථාහ –

‘‘රත්තකුට්ඨං වා හොතු කාළකුට්ඨං වා, යං කිඤ්චි කිටිභදද්දුකච්ඡුආදිප්පභෙදම්පි සබ්බං කුට්ඨමෙවාති වුත්තං. තඤ්චෙ නඛපිට්ඨිප්පමාණම්පි වඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතං හොති, න පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙ පන නිවාසනපාරුපනෙහි පකතිපටිච්ඡන්නට්ඨානෙ නඛපිට්ඨිප්පමාණං අවඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතං හොති, වට්ටති. මුඛෙ, පන හත්ථපාදපිට්ඨෙසු වා සචෙපි අවඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතං නඛපිට්ඨිතො ඛුද්දකපමාණම්පි න වට්ටතියෙවාති කුරුන්දියං වුත්තං. තං තිකිච්ඡාපෙත්වා පබ්බාජෙන්තෙනාපි පකතිවණ්ණෙ ජාතෙයෙව පබ්බාජෙතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 88).

නඛපිට්ඨිප්පමාණන්ති එත්ථ ‘‘කනිට්ඨඞ්ගුලිනඛපිට්ඨි අධිප්පෙතා’’ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං.

ගණ්ඩින්ති මෙදගණ්ඩාදිගණ්ඩභෙදවන්තං. යථාහ ‘‘මෙදගණ්ඩො වා හොතු අඤ්ඤො වා, යො කොචි කොලට්ඨිමත්තකොපි චෙ වඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතො ගණ්ඩො හොති, න පබ්බාජෙතබ්බො’’තිආදි (මහාව. අට්ඨ. 88). කොලට්ඨීති බදරට්ඨි. කිලාසින්ති කිලාසවන්තං. යථාහ – ‘‘කිලාසොති නභිජ්ජනකං නපග්ඝරණකං පදුමපුණ්ඩරීකපත්තවණ්ණං කුට්ඨං, යෙන ගුන්නං විය සබලං සරීරං හොතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 88). -සද්දො සබ්බෙහි උපයොගවන්තෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බො. සොසින්ති ඛයරොගවන්තං. යථාහ – ‘‘සොසොති සොසබ්යාධි. තස්මිං සති න පබ්බාජෙතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 88). අපමාරිකන්ති අපමාරවන්තං. යථාහ – ‘‘අපමාරොති පිත්තුම්මාරො වා යක්ඛුම්මාරො වා. තත්ථ පුබ්බවෙරිකෙන අමනුස්සෙන ගහිතො දුත්තිකිච්ඡො හොති, අප්පමත්තකෙපි පන අපමාරෙ සති න පබ්බාජෙතබ්බො’’ති.

රාජභටන්ති රඤ්ඤො භත්තවෙතනභටං වා ඨානන්තරං පත්තං වා අප්පත්තං වා රාජපුරිසං. යථාහ – ‘‘අමච්චො වා හොතු මහාමත්තො වා සෙවකො වා කිඤ්චි ඨානන්තරං පත්තො වා අප්පත්තො වා, යො කොචි රඤ්ඤො භත්තවෙතනභටො. සබ්බො ‘රාජභටො’ති සඞ්ඛ්යං ගච්ඡතී’’ති. චොරන්ති මනුස්සෙහි අප්පමාදනං ගාමඝාතපන්ථඝාතාදිකම්මෙන පාකටං චොරඤ්ච. ලිඛිතකන්ති යං කඤ්චි චොරිකං වා අඤ්ඤං වා ගරුං රාජාපරාධං කත්වා පලාතං, රාජා ච නං පණ්ණෙ වා පොත්ථකෙ වා ‘‘ඉත්ථන්නාමො යත්ථ දිස්සති, තත්ථ ගහෙත්වා මාරෙතබ්බො’’ති වා ‘‘හත්ථපාදාදීනිස්ස ඡින්දිතබ්බානී’’ති වා ‘‘එත්තකං නාම දණ්ඩං හරාපෙතබ්බො’’ති වා ලිඛාපෙති, එවරූපං ලිඛිතකං.

‘‘කාරභෙදක’’න්ති ගාථාබන්ධවසෙන රස්සො කතො. කාරභෙදකන්ති දාතබ්බකරස්ස වා කතචොරකම්මස්ස වා කාරණා කාරාඝරෙ පක්ඛිත්තො වා නිගළබන්ධනාදීහි බද්ධො වා, තතො සො මුච්චිත්වා පලායති, එවරූපං කාරාභෙදකඤ්ච. යථාහ – ‘‘කාරා වුච්චති බන්ධනාගාරං, ඉධ පන අන්දුබන්ධනං වා හොතු සඞ්ඛලිකබන්ධනං වා රජ්ජුබන්ධනං වා ගාමබන්ධනං වා නිගමබන්ධනං වා නගරබන්ධනං වා පුරිසගුත්ති වා ජනපදබන්ධනං වා දීපබන්ධනං වා, යො එතෙසු යං කිඤ්චි බන්ධනං ඡින්දිත්වා භින්දිත්වා මුඤ්චිත්වා විවරිත්වා වා පස්සමානානං වා අපස්සමානානං වා පලායති, සො ‘කාරාභෙදකො’ති සඞ්ඛ්යං ගච්ඡතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 92).

2485. කසාහතන්ති ඉණං ගහෙත්වා දාතුං අසමත්ථත්තා ‘‘අයමෙව තෙ දණ්ඩො හොතූ’’ති කසාදිනා දින්නප්පහාරං අවූපසන්තවණං. යථාහ –

‘‘යො වචනපෙසනාදීනි අකරොන්තො හඤ්ඤති, න සො කතදණ්ඩකම්මො. යො පන කෙණියා වා අඤ්ඤථා වා කිඤ්චි ගහෙත්වා ඛාදිත්වා පුන දාතුං අසක්කොන්තො ‘අයමෙව තෙ දණ්ඩො හොතූ’ති කසාහි හඤ්ඤති, අයං කසාහතො කතදණ්ඩකම්මො. යො ච කසාහි වා හතො හොතු අද්ධදණ්ඩකාදීනං වා අඤ්ඤතරෙන, යාව අල්ලවණො හොති, තාව න පබ්බාජෙතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 94).

ලක්ඛණාහතන්ති එකංසං කත්වා පාරුතෙන උත්තරාසඞ්ගෙන අප්පටිච්ඡාදනීයට්ඨානෙ තත්තෙන ලොහෙන ආහතං අසච්ඡවිභූතලක්ඛණෙන සමන්නාගතං. යථාහ –

‘‘යස්ස පන නලාටෙ වා උරාදීසු වා තත්තෙන ලොහෙන ලක්ඛණං ආහතං හොති, සො සචෙ භුජිස්සො, යාව අල්ලවණො හොති, තාව න පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙපිස්ස වණා රුළ්හා හොන්ති ඡවියා සමපරිච්ඡෙදා, ලක්ඛණං පන පඤ්ඤායති, තිමණ්ඩලං නිවත්ථස්ස උත්තරාසඞ්ගෙ කතෙ පටිච්ඡන්නොකාසෙ චෙ හොති, පබ්බාජෙතුං වට්ටති. අප්පටිච්ඡන්නොකාසෙ චෙ, න වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 95).

ඉණායිකඤ්චාති මාතාපිතුපිතාමහාදීහි වා අත්තනා වා ගහිතඉණං. යථාහ –

‘‘ඉණායිකො නාම යස්ස පිතිපිතාමහෙහි වා ඉණං ගහිතං හොති, සයං වා ඉණං ගහිතං හොති, යං වා ආඨපෙත්වා මාතාපිතූහි කිඤ්චි ගහිතං හොති, සො තං ඉණං පරෙසං ධාරෙතීති ඉණායිකො. යං පන අඤ්ඤෙ ඤාතකා ආඨපෙත්වා කිඤ්චි ගණ්හන්ති, සො න ඉණායිකො. න හි තෙ තං ආඨපෙතුං ඉස්සරා. තස්මා තං පබ්බාජෙතුං වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 96).

දාසන්ති අන්තොජාතො, ධනක්කීතො, කරමරානීතො, සයං වා දාසබ්යං උපගතොති චතුන්නං දාසානං අඤ්ඤතරං. දාසවිනිච්ඡයො පනෙත්ථ සමන්තපාසාදිකාය (මහාව. අට්ඨ. 97) විත්ථාරතො ගහෙතබ්බො. පබ්බාජෙන්තස්ස දුක්කටන්ති ‘‘කුට්ඨි’’න්තිආදීහි උපයොගවන්තපදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං.

2486. හත්ථච්ඡින්නන්ති හත්ථතලෙ වා මණිබන්ධෙ වා කප්පරෙ වා යත්ථ කත්ථචි ඡින්නහත්ථං. අට්ඨච්ඡින්නන්ති යථා නඛං න පඤ්ඤායති, එවං චතූසු අඞ්ගුට්ඨකෙසු අඤ්ඤතරං වා සබ්බෙ වා යස්ස ඡින්නා හොන්ති, එවරූපං. පාදච්ඡින්නන්ති යස්ස අග්ගපාදෙසු වා ගොප්ඵකෙසු වා ජඞ්ඝාය වා යත්ථ කත්ථචි එකො වා ද්වෙ වා පාදා ඡින්නා හොන්ති. හත්ථපාදඡින්නස්සාපි පාළියං (මහාව. 119) ආගතත්තා සොපි ඉධ වත්තබ්බො, යථාවුත්තනයෙනෙව තස්ස දුක්කටවත්ථුතා පඤ්ඤායතීති න වුත්තොති දට්ඨබ්බං.

කණ්ණනාසඞ්ගුලිච්ඡින්නන්ති එත්ථ ‘‘කණ්ණච්ඡින්නං නාසච්ඡින්නං කණ්ණනාසච්ඡින්නං අඞ්ගුලිච්ඡින්න’’න්ති යොජනා. කණ්ණච්ඡින්නන්ති යස්ස කණ්ණමූලෙ වා කණ්ණසක්ඛලිකාය වා එකො වා ද්වෙ වා කණ්ණා ඡින්නා හොන්ති. යස්ස පන කණ්ණාවට්ටෙ ඡින්නා හොන්ති, සක්කා ච හොන්ති සඞ්ඝාටෙතුං, සො කණ්ණං සඞ්ඝාටෙත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. නාසච්ඡින්නන්ති යස්ස අජපදකෙ වා අග්ගෙ වා එකපුටෙ වා යත්ථ කත්ථචි නාසා ඡින්නා හොති. යස්ස පන නාසිකා සක්කා හොති සන්ධෙතුං, සො තං ඵාසුකං කත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. කණ්ණනාසච්ඡින්නන්ති තදුභයච්ඡින්නං. අඞ්ගුලිච්ඡින්නන්ති යස්ස නඛසෙසං අදස්සෙත්වා එකා වා බහූ වා අඞ්ගුලියො ඡින්නා හොන්ති. යස්ස පන සුත්තතන්තුමත්තම්පි නඛසෙසං පඤ්ඤායති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. කණ්ඩරච්ඡින්නමෙව චාති යස්ස කණ්ඩරනාමකා මහාන්හාරූ පුරතො වා පච්ඡතො වා ඡින්නා හොන්ති, යෙසු එකස්සාපි ඡින්නත්තා අග්ගපාදෙන වා චඞ්කමති, මූලෙන වා චඞ්කමති, න වා පාදං පතිට්ඨාපෙතුං සක්කොති.

2487. කාණන්ති පසන්නන්ධො වා හොතු පුප්ඵාදීහි වා උපහතපසාදො, යො ද්වීහි වා එකෙන වා අක්ඛිනා න පස්සති, තං කාණං. කුණින්ති හත්ථකුණී වා පාදකුණී වා අඞ්ගුලිකුණී වා, යස්ස එතෙසු හත්ථාදීසු යං කිඤ්චි වඞ්කං පඤ්ඤායති, සො කුණී. ඛුජ්ජඤ්චාති යො උරස්ස වා පිට්ඨියා වා පස්සස්ස වා නික්ඛන්තත්තා ඛුජ්ජසරීරො, තං ඛුජ්ජං. යස්ස පන කිඤ්චි කිඤ්චි අඞ්ගපච්චඞ්ගං ඊසකං වඞ්කං, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. මහාපුරිසො එව හි බ්රහ්මුජුගත්තො, අවසෙසො සත්තො අඛුජ්ජො නාම නත්ථි.

වාමනන්ති යො ජඞ්ඝවාමනො වා කටිවාමනො වා උභයවාමනො වා, තං. තත්ථ ජඞ්ඝවාමනස්ස කටිතො පට්ඨාය හෙට්ඨිමකායො රස්සො හොති, උපරිමකායො පරිපුණ්ණො. කටිවාමනස්ස කටිතො පට්ඨාය උපරිමකායො රස්සො හොති, හෙට්ඨිමකායො පරිපුණ්ණො හොති. උභයවාමනස්ස උභොපි කායා රස්සා හොන්ති. යෙසං කායරස්සත්තා භූතානං විය පරිවටුමො මහාකුච්ඡිඝටසදිසො අත්තභාවො හොති. තං තිවිධම්පි පබ්බාජෙතුං න වට්ටති.

ඵණහත්ථකන්ති යස්ස වග්ගුලිපක්ඛකා විය අඞ්ගුලියො සම්බද්ධා හොන්ති, තං. එතං පබ්බාජෙතුකාමෙන අඞ්ගුලන්තරිකායො ඵාලෙත්වා සබ්බං අන්තරචම්මං අපනෙත්වා ඵාසුකං කත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. යස්සාපි ඡ අඞ්ගුලියො හොන්ති, තං පබ්බාජෙතුකාමෙන අධිකං අඞ්ගුලිං ඡින්දිත්වා ඵාසුකං කත්වා පබ්බාජෙතබ්බො.

ඛඤ්ජන්ති යො නතජාණුකො වා භින්නජඞ්ඝො වා මජ්ඣෙ සංකුටිතපාදත්තා කුණ්ඩපාදකො වා පිට්ඨිපාදමජ්ඣෙන චඞ්කමන්තො අග්ගෙ සංකුටිතපාදත්තා කුණ්ඩපාදකො වා පිට්ඨිපාදග්ගෙන චඞ්කමන්තො අග්ගපාදෙනෙව චඞ්කමනඛඤ්ජො වා පණ්හිකාය චඞ්කමනඛඤ්ජො වා පාදස්ස බාහිරන්තෙන චඞ්කමනඛඤ්ජො වා පාදස්ස අබ්භන්තරන්තෙන චඞ්කමනඛඤ්ජො වා ගොප්ඵකානං උපරි භග්ගත්තා සකලෙන පිට්ඨිපාදෙන චඞ්කමනඛඤ්ජො වා, තං පබ්බාජෙතුං න වට්ටති. එත්ථ නතජාණුකොති අන්තොපවිට්ඨආනතපාදො. පක්ඛහතන්ති යස්ස එකො හත්ථො වා පාදො වා අඩ්ඪසරීරං වා සුඛං න වහති.

සීපදින්ති භාරපාදං. යස්ස පාදො ථූලො හොති සඤ්ජාතපීළකො ඛරො, සො න පබ්බාජෙතබ්බො. යස්ස පන න තාව ඛරභාවං ගණ්හාති, සක්කා හොති උපනාහං බන්ධිත්වා උදකආවාටෙ පවෙසෙත්වා උදකවාලිකාය පූරෙත්වා යථා සිරා පඤ්ඤායන්ති, ජඞ්ඝා ච තෙලනාළිකා විය හොන්ති, එවං මිලාපෙතුං සක්කා, තස්ස පාදං ඊදිසං කත්වා තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. සචෙ පුන වඩ්ඪති, උපසම්පාදෙන්තෙනාපි තථා කත්වාව උපසම්පාදෙතබ්බො. පාපරොගිනන්ති යො අරිසභගන්දරපිත්තසෙම්හකාසසොසාදීසු යෙන කෙනචි රොගෙන නිච්චාතුරො අතෙකිච්ඡරොගො ජෙගුච්ඡො අමනාපො, තං.

2488. ජරාය දුබ්බලන්ති යො ජිණ්ණභාවෙන දුබ්බලො අත්තනො චීවරරජනාදිකම්මම්පි කාතුං අසමත්ථො, තං. යො පන මහල්ලකොපි බලවා හොති අත්තානං පටිජග්ගිතුං සක්කොති, සො පබ්බාජෙතබ්බො. අන්ධන්ති ජච්චන්ධං. පධිරඤ්චෙවාති යො සබ්බෙන සබ්බං න සුණාති, තං. යො පන මහාසද්දං සුණාති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. මම්මනන්ති යස්ස වචීභෙදො වත්තති, සරණගමනං පරිපුණ්ණං භාසිතුං න සක්කොති, තාදිසං මම්මනම්පි පබ්බාජෙතුං න වට්ටති. යො පන සරණගමනමත්තං පරිපුණ්ණං භාසිතුං සක්කොති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. අථ වා මම්මනන්ති ඛලිතවචනං, යො එකමෙව අක්ඛරං චතුපඤ්චක්ඛත්තුං වදති, තස්සෙතමධිවචනං. පීඨසප්පින්ති ඡින්නිරියාපථං. මූගන්ති යස්ස වචීභෙදො නප්පවත්තති.

2489. අත්තනො විරූපභාවෙන පරිසං දූසෙන්තෙන පරිසදූසකෙ (මහාව. අට්ඨ. 119) දස්සෙතුමාහ ‘‘අතිදීඝො’’තිආදි. අතිදීඝොති අඤ්ඤෙසං සීසප්පමාණනාභිප්පදෙසො. අතිරස්සොති වුත්තප්පකාරො උභයවාමනො විය අතිරස්සො. අතිකාළො වාති ඣාපිතඛෙත්තෙ ඛාණුකො විය අතිකාළවණ්ණො. මට්ඨතම්බලොහනිදස්සනො අච්චොදාතොපි වාති සම්බන්ධො, දධිතක්කාදීහි මජ්ජිතමට්ඨතම්බලොහවණ්ණො අතීව ඔදාතසරීරොති අත්ථො.

2490. අතිථූලො වාති භාරියමංසො මහොදරො මහාභූතසදිසො. අතිකිසොති මන්දමංසලොහිතො අට්ඨිසිරාචම්මසරීරො විය. අතිමහාසීසො වාති යොජනා. අතිමහාසීසො වාති පච්ඡිං සීසෙ කත්වා ඨිතො විය. ‘‘අතිඛුද්දකසීසෙන අසහිතෙනා’’ති පදච්ඡෙදො. අසහිතෙනාති සරීරස්ස අනනුරූපෙන. ‘‘අතිඛුද්දකසීසෙනා’’ති එතස්ස විසෙසනං. අසහිතෙන අතිඛුද්දකසීසෙන සමන්නාගතොති යොජනා. යථාහ – ‘‘අතිඛුද්දකසීසො වා සරීරස්ස අනනුරූපෙන අතිඛුද්දකෙන සීසෙන සමන්නාගතො’’ති.

2491. කුටකුටකසීසොති තාලඵලපිණ්ඩිසදිසෙන සීසෙන සමන්නාගතො. සිඛරසීසකොති උද්ධං අනුපුබ්බතනුකෙන සීසෙන සමන්නාගතො, මත්ථකතො සංකුටිකො මූලතො විත්ථතො හුත්වා ඨිතපබ්බතසිඛරසදිසසීසොති අත්ථො. වෙළුනාළිසමානෙනාති මහාවෙළුපබ්බසදිසෙන. සීසෙනාති දීඝසීසෙන. යථාහ – ‘‘නාළිසීසො වා මහාවෙළුපබ්බසදිසෙන සීසෙන සමන්නාගතො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 119).

2492. කප්පසීසොපීති මජ්ඣෙ දිස්සමානආවාටෙන හත්ථිකුම්භසදිසෙන ද්විධාභූතසීසෙන සමන්නාගතො. පබ්භාරසීසො වාති චතූසු පස්සෙසු යෙන කෙනචි පස්සෙන ඔණතෙන සීසෙන සමන්නාගතො. වණසීසකොති වණෙහි සමන්නාගතසීසො. කණ්ණිකකෙසො වාති පාණකෙහි ඛායිතකෙදාරෙ සස්සසදිසෙහි තහිං තහිං උට්ඨිතෙහි කෙසෙහි සමන්නාගතො. ථූලකෙසොපි වාති තාලහීරසදිසෙහි කෙසෙහි සමන්නාගතො.

2493. පූතිසීසොති දුග්ගන්ධසීසො. නිල්ලොමසීසො වාති ලොමරහිතසීසො. ජාතිපණ්ඩරකෙසකොති ජාතිඵලිතෙහි පණ්ඩරකෙසො වා. ජාතියා තම්බකෙසො වාති ආදිත්තෙහි විය තම්බවණ්ණෙහි කෙසෙහි සමන්නාගතො. ආවට්ටසීසකොති ගුන්නං සරීරෙ ආවට්ටසදිසෙහි උද්ධග්ගෙහි කෙසාවට්ටෙහි සමන්නාගතො.

2494. සීසලොමෙකබද්ධෙහි භමුකෙහි යුතොපීති සීසලොමෙහි සද්ධිං එකාබද්ධලොමෙහි භමුකෙහි සමන්නාගතො. සම්බද්ධභමුකො වාති එකාබද්ධඋභයභමුකො, මජ්ඣෙ සඤ්ජාතලොමෙහි භමුකෙහි සමන්නාගතොති අත්ථො. නිල්ලොමභමුකොපි වාති භමුලොමරහිතො. නිල්ලොමභමුකොපි වාති පි-සද්දෙන අවුත්තසමුච්චයත්ථෙන මක්කටභමුකො සඞ්ගහිතො.

2495. මහන්තඛුද්දනෙත්තො වාති එත්ථ නෙත්ත-සද්දො මහන්තඛුද්ද-සද්දෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බො, මහන්තනෙත්තො වා ඛුද්දකනෙත්තො වාති අත්ථො. මහන්තනෙත්තො වාති අතිමහන්තෙහි නෙත්තෙහි සමන්නාගතො. ඛුද්දකනෙත්තො වාති මහිංසචම්මෙ වාසිකොණෙන පහරිත්වා කතඡිද්දසදිසෙහි අතිඛුද්දකක්ඛීහි සමන්නාගතො. විසමලොචනොති එකෙන මහන්තෙන, එකෙන ඛුද්දකෙන අක්ඛිනා සමන්නාගතො. කෙකරො වාපීති තිරියං පස්සන්තො. එත්ථ අපි-සද්දෙන නික්ඛන්තක්ඛිං සම්පිණ්ඩෙති, යස්ස කක්කටකස්සෙව අක්ඛිතාරකා නික්ඛන්තා හොන්ති. ගම්භීරනෙත්තොති යස්ස ගම්භීරෙ උදපානෙ උදකතාරකා විය අක්ඛිතාරකා පඤ්ඤායන්ති. එත්ථ ච උදකතාරකා නාම උදකපුබ්බුළං. අක්ඛිතාරකාති අක්ඛිගෙණ්ඩකා. විසමචක්කලොති එකෙන උද්ධං, එකෙන අධොති එවං විසමජාතෙහි අක්ඛිචක්කෙහි සමන්නාගතො.

2496. ජතුකණ්ණො වාති අතිඛුද්දිකාහි කණ්ණසක්ඛලීහි සමන්නාගතො. මූසිකකණ්ණො වාති මූසිකානං කණ්ණසදිසෙහි කණ්ණෙහි සමන්නාගතො. හත්ථිකණ්ණොපි වාති අනනුරූපාහි මහන්තාහි හත්ථිකණ්ණසදිසාහි කණ්ණසක්ඛලීහි සමන්නාගතො. ඡිද්දමත්තකකණ්ණො වාති යස්ස විනා කණ්ණසක්ඛලීහි කණ්ණච්ඡිද්දමෙව හොති. අවිද්ධකණ්ණකොති කණ්ණබන්ධත්ථාය අවිද්ධෙන කණ්ණෙන සමන්නාගතො.

2497. ටඞ්කිතකණ්ණො වාති ගොභත්තනාළිකාය අග්ගසදිසෙහි කණ්ණෙහි සමන්නාගතො, ගොහනුකොටිසණ්ඨානෙහි කණ්ණෙහි සමන්නාගතොති අත්ථො. පූතිකණ්ණොපි වාති සදා පග්ඝරිතපුබ්බෙන කණ්ණෙන සමන්නාගතො. පූතිකණ්ණොපීති අපි-සද්දෙන කණ්ණභගන්දරිකො ගහිතො. කණ්ණභගන්දරිකොති නිච්චපූතිනා කණ්ණෙන සමන්නාගතො. අවිද්ධකණ්ණො පරිසදූසකො වුත්තො, කථං යොනකජාතීනං පබ්බජ්ජාති ආහ ‘‘යොනකාදිප්පභෙදොපි, නායං පරිසදූසකො’’ති, කණ්ණාවෙධනං යොනකානං සභාවො, අයං යොනකාදිප්පභෙදො පරිසදූසකො න හොතීති වුත්තං හොති.

2498. අතිපිඞ්ගලනෙත්තොති අතිසයෙන පිඞ්ගලෙහි නෙත්තෙහි සමන්නාගතො. මධුපිඞ්ගලං පන පබ්බාජෙතුං වට්ටති. නිප්පඛුමක්ඛි වාති අක්ඛිදලරොමෙහි විරහිතඅක්ඛිකො. පඛුම-සද්දො හි ලොකෙ අක්ඛිදලරොමෙසු නිරුළ්හො. අස්සුපග්ඝරනෙත්තො වාති පග්ඝරණස්සූහි නෙත්තෙහි සමන්නාගතො. පක්කපුප්ඵිතලොචනොති පක්කලොචනො පුප්ඵිතලොචනොති යොජනා. පරිපක්කනෙත්තො සඤ්ජාතපුප්ඵනෙත්තොති අත්ථො.

2499. මහානාසොති සරීරස්ස අනනුරූපාය මහතියා නාසාය සමන්නාගතො. අතිඛුද්දකනාසිකොති තථා අතිඛුද්දිකාය නාසාය සමන්නාගතො. චිපිටනාසො වාති චිපිටාය අන්තො පවිට්ඨාය විය අල්ලිනාසාය සමන්නාගතො. චිපිටනාසො වාති අවුත්තවිකප්පත්ථෙන වා-සද්දෙන දීඝනාසිකො සඞ්ගය්හති. සො ච සුකතුණ්ඩසදිසාය ජිව්හාය ලෙහිතුං සක්කුණෙය්යාය නාසිකාය සමන්නාගතො. කුටිලනාසිකොති මුඛමජ්ඣෙ අප්පතිට්ඨහිත්වා එකපස්සෙ ඨිතනාසිකො.

2500. නිච්චවිස්සවනාසො වාති නිච්චපග්ඝරිතසිඞ්ඝාණිකනාසො වා. මහාමුඛොති යස්ස පටඞ්ගමණ්ඩුකස්සෙව මුඛනිමිත්තංයෙව මහන්තං හොති, මුඛං පන ලාබුසදිසං අතිඛුද්දකං. පටඞ්ගමණ්ඩුකො නාම මහාමුඛමණ්ඩුකො. වඞ්කභින්නමුඛො වාපීති එත්ථ ‘‘වඞ්කමුඛො වා භින්නමුඛො වාපී’’ති යොජනා. වඞ්කමුඛොති භමුකස්ස, නලාතස්ස වා එකපස්සෙ නින්නතාය වඞ්කමුඛො. භින්නමුඛො වාති මක්කටස්සෙව භින්නමුඛො. මහාඔට්ඨොපි වාති උක්ඛලිමුඛවට්ටිසදිසෙහි ඔට්ඨෙහි සමන්නාගතො.

2501. තනුකඔට්ඨො වාති භෙරිචම්මසදිසෙහි දන්තෙ පිදහිතුං අසමත්ථෙහි ඔට්ඨෙහි සමන්නාගතො. භෙරිචම්මසදිසෙහීති භෙරිමුඛචම්මසදිසෙහි. තනුකඔට්ඨො වාති එත්ථ වා-සද්දෙන මහාධරොට්ඨො වා තනුකඋත්තරොට්ඨො වා තනුකඅධරොට්ඨො වාති තයො විකප්පා සඞ්ගහිතා. විපුලුත්තරඔට්ඨකොති මහාඋත්තරොට්ඨො. ඔට්ඨඡින්නොති යස්ස එකො වා ද්වෙ වා ඔට්ඨා ඡින්නා හොන්ති. උප්පක්කමුඛොති පක්කමුඛො. එළමුඛොපි වාති නිච්චපග්ඝරණමුඛො.

2502-3. සඞ්ඛතුණ්ඩොපීති බහි සෙතෙහි අන්තො අතිරත්තෙහි ඔට්ඨෙහි සමන්නාගතො. දුග්ගන්ධමුඛොති දුග්ගන්ධකුණපමුඛො. මහාදන්තොපීති අට්ඨකදන්තසදිසෙහි සමන්නාගතො. අච්චන්තන්ති අතිසයෙන. ‘‘හෙට්ඨා උපරිතො වාපි, බහි නික්ඛන්තදන්තකො’’ති ඉදං ‘‘අසුරදන්තකො’’ති එතස්ස අත්ථපදං. අසුරොති දානවො. ‘‘සිප්පිදන්තො වා ඔට්ඨදන්තො වා’’ති ගණ්ඨිපදෙ ලිඛිතො. යස්ස පන සක්කා හොන්ති ඔට්ඨෙහි පිදහිතුං, කථෙන්තස්සෙව පඤ්ඤායති, නො අකථෙන්තස්ස, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. අදන්තොති දන්තරහිතො. පූතිදන්තොති පූතිභූතෙහි දන්තෙහි සමන්නාගතො.

2504. ‘‘අතිඛුද්දකදන්තකො’’ති ඉමස්ස ‘‘යස්සා’’තිආදි අපවාදො. යස්ස දන්තන්තරෙ කාළකදන්තසන්නිභො කලන්දකදන්තසදිසො දන්තො සුඛුමොව ඨිතො චෙ, තං තු පබ්බාජෙතුං වට්ටතීති යොජනා. පබ්බාජෙතුම්පීති එත්ථ පි-සද්දො තු-සද්දත්ථො.

2505. යො පොසොති සම්බන්ධො. මහාහනුකොති ගොහනුසදිසෙන හනුනා සමන්නාගතො. ‘‘රස්සෙන හනුනා යුතො’’ති ඉදං ‘‘චිපිටහනුකො වා’’ති ඉමස්ස අත්ථපදං. යථාහ – ‘‘චිපිටහනුකො වා අන්තොපවිට්ඨෙන විය අතිරස්සෙන හනුකෙන සමන්නාගතො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 119). චිපිටහනුකො වාපීති එත්ථ පි-සද්දෙන ‘‘භින්නහනුකො වා වඞ්කහනුකො වා’’ති විකප්පද්වයං සඞ්ගණ්හාති.

2506. නිම්මස්සුදාඨිකො වාපීති භික්ඛුනිසදිසමුඛො. අතිදීඝගලොපි වාති බකගලසදිසෙන ගලෙන සමන්නාගතො. අතිරස්සගලොපි වාති අන්තොපවිට්ඨෙන විය ගලෙන සමන්නාගතො. භින්නගලො වා ගණ්ඩගලොපි වාති යොජනා, භින්නගලට්ඨිකො වා ගණ්ඩෙන සමන්නාගතගලොපි වාති අත්ථො.

2507. භට්ඨංසකූටො වාති මාතුගාමස්ස විය භට්ඨෙන අංසකූටෙන සමන්නාගතො. භින්නපිට්ඨි වා භින්නඋරොපි වාති යොජනා, සුදීඝහත්ථො වා සුරස්සහත්ථො වාති යොජනා, අතිදීඝහත්ථො වා අතිරස්සහත්ථො වාති අත්ථො. වා-සද්දෙන අහත්ථඑකහත්ථානං ගහණං. කච්ඡුසමායුතො වා කණ්ඩුසමායුතො වාති යොජනා. වා-සද්දෙන ‘‘දද්දුගත්තො වා ගොධාගත්තො වා’’ති ඉමෙ ද්වෙ සඞ්ගණ්හාති. තත්ථ ගොධාගත්තො වාති යස්ස ගොධාය විය ගත්තතො චුණ්ණානි පතන්ති.

2508. මහානිසදමංසොති ඉමස්ස අත්ථපදං ‘‘උද්ධනග්ගුපමායුතො’’ති. යථාහ – ‘‘මහාආනිසදො වා උද්ධනකූටසදිසෙහි ආනිසදමංසෙහි අච්චුග්ගතෙහි සමන්නාගතො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 119). මහානිසදමංසො වාති එත්ථ වා-සද්දෙන භට්ඨකටිකො සඞ්ගහිතො. වාතණ්ඩිකොති අණ්ඩකොසෙසු වුද්ධිරොගෙන සමන්නාගතො. මහාඌරූති සරීරස්ස අනනුරූපෙහි මහන්තෙහි සත්තීහි සමන්නාගතො. සඞ්ඝට්ටනකජාණුකොති අඤ්ඤමඤ්ඤං සඞ්ඝට්ටෙහි ජාණූහි සමන්නාගතො.

2509. භින්නජාණූති යස්ස එකො වා ද්වෙ වා ජාණූ භින්නා හොන්ති. මහාජාණූති මහන්තෙන ජාණුනා සමන්නාගතො. දීඝජඞ්ඝොති යට්ඨිසදිසජඞ්ඝො. විකටො වාති තිරියං ගමනපාදෙහි සමන්නාගතො, යස්ස චඞ්කමතො ජාණුකා බහි නිග්ගච්ඡන්ති. පණ්හො වාති පච්ඡතො පරිවත්තපාදෙහි සමන්නාගතො, යස්ස චඞ්කමතො ජාණුකා අන්තො පවිසන්ති. ‘‘පන්තො’’ති ච ‘‘සණ්හො’’ති ච එතස්සෙව වෙවචනානි. උබ්බද්ධපිණ්ඩිකොති හෙට්ඨා ඔරුළ්හාහි වා උපරි ආරුළ්හාහි වා මහතීහි ජඞ්ඝපිණ්ඩිකාහි සමන්නාගතො.

2510. යට්ඨිජඞ්ඝොති යට්ඨිසදිසාය ජඞ්ඝාය සමන්නාගතො. මහාජඞ්ඝොති සරීරස්ස අනනුරූපාය මහතියා ජඞ්ඝාය සමන්නාගතො. මහාපාදොපි වාති සරීරස්ස අනනුරූපෙහි මහන්තෙහි පාදෙහි සමන්නාගතො. අපි-සද්දෙන ථූලජඞ්ඝපිණ්ඩිකො සඞ්ගහිතො, භත්තපුටසදිසාය ථූලාය ජඞ්ඝපිණ්ඩියා සමන්නාගතොති අත්ථො. පිට්ඨිකපාදො වාති පාදවෙමජ්ඣතො උට්ඨිතජඞ්ඝො. මහාපණ්හිපි වාති අනනුරූපෙහි අතිමහන්තෙහි පණ්හීහි සමන්නාගතො.

2511. වඞ්කපාදොති අන්තො වා බහි වා පරිවත්තපාදවසෙන දුවිධො වඞ්කපාදො. ගණ්ඨිකඞ්ගුලිකොති සිඞ්ගිවෙරඵණසදිසාහි අඞ්ගුලීහි සමන්නාගතො. ‘‘අන්ධනඛො වාපී’’ති එතස්ස අත්ථපදං ‘‘කාළපූතිනඛොපි චා’’ති. යථාහ – ‘‘අන්ධනඛො වා කාළවණ්ණෙහි පූතිනඛෙහි සමන්නාගතො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 119).

2512. ඉච්චෙවන්ති යථාවුත්තවචනීයනිදස්සනත්ථොයං නිපාතසමුදායො. අඞ්ගවෙකල්ලතාය බහුවිධත්තා අනවසෙසං වෙකල්ලප්පකාරං සඞ්ගණ්හිතුමාහ ‘‘ඉච්චෙවමාදික’’න්ති.

පරිසදූසකකථාවණ්ණනා.

2514. පත්තචීවරන්ති එත්ථ ‘‘සාමණෙරස්සා’’ති අධිකාරතො ලබ්භති. අන්තො නික්ඛිපතොති ඔවරකාදීනං අන්තො නික්ඛිපන්තස්ස. සබ්බපයොගෙසූති පත්තචීවරස්ස ආමසනාදිසබ්බපයොගෙසු.

2515-6. දණ්ඩකම්මං කත්වාති දණ්ඩකම්මං යොජෙත්වා. දණ්ඩෙන්ති විනෙන්ති එතෙනාති දණ්ඩො, සොයෙව කත්තබ්බත්තා කම්මන්ති දණ්ඩකම්මං, ආවරණාදි. අනාචාරස්ස දුබ්බචසාමණෙරස්ස කෙවලං හිතකාමෙන භික්ඛුනා දණ්ඩකම්මං කත්වා දණ්ඩකම්මං යොජෙත්වා යාගුං වා භත්තං වා වා-සද්දෙන පත්තං වා චීවරං වා දස්සෙත්වා ‘‘දණ්ඩකම්මෙ ආහටෙ ත්වං ඉදං ලච්ඡසි’’ ඉති භාසිතුං වට්ටතීති යොජනා. කිරාති පදපූරණත්ථෙ නිපාතො.

2517. ධම්මසඞ්ගාහකත්ථෙරෙහි ඨපිතදණ්ඩකම්මං දස්සෙතුමාහ ‘‘අපරාධානුරූපෙනා’’තිආදි. තං අපරාධානුරූපදණ්ඩකම්මං නාම වාලිකාසලිලාදීනං ආහරාපනමෙවාති යොජෙතබ්බං. ආදි-සද්දෙන දාරුආදීනං ආහරාපනං ගණ්හාති. තඤ්ච ඛො ‘‘ඔරමිස්සතී’’ති අනුකම්පාය, න ‘‘නස්සිස්සති විබ්භමිස්සතී’’තිආදිනයප්පවත්තෙන පාපජ්ඣාසයෙන.

2518-9. අකත්තබ්බං දණ්ඩකම්මං දස්සෙතුමාහ ‘‘සීසෙ වා’’තිආදි. සීසෙ වාති එත්ථ ‘‘සාමණෙරස්සා’’ති අධිකාරතො ලබ්භති. පාසාණාදීනීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන ඉට්ඨකාදීනං ගහණං. සාමණෙරං උණ්හෙ පාසාණෙ නිපජ්ජාපෙතුං වා උණ්හාය භූමියා නිපජ්ජාපෙතුං වා උදකං පවෙසෙතුං වා භික්ඛුනො න වට්ටතීති යොජනා.

භගවතා අනුඤ්ඤාතදණ්ඩකම්මං දස්සෙතුමාහ ‘‘ඉධා’’තිආදි. ඉධාති ඉමස්මිං දණ්ඩකම්මාධිකාරෙ. ආවරණමත්තන්ති ‘‘මා ඉධ පාවිසී’’ති නිවාරණමත්තං. පකාසිතන්ති ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යත්ථ වා වසති, යත්ථ වා පටික්කමති, තත්ථ ආවරණං කාතු’’න්ති (මහාව. 107) භාසිතං.

‘‘යත්ථ වා වසති, යත්ථ වා පටික්කමතීති යත්ථ වසති වා පවිසති වා, උභයෙනාපි අත්තනො පරිවෙණඤ්ච වස්සග්ගෙන පත්තසෙනාසනඤ්ච වුත්ත’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 107) අට්ඨකථාය වුත්තත්තා යාව යොජිතං දණ්ඩකම්මං කරොන්ති, තාව අත්තනො පුග්ගලිකපරිවෙණං වා වස්සග්ගෙන පත්තසෙනාසනං වා පවිසිතුං අදත්වා නිවාරණං ආවරණං නාම. අට්ඨකථායං ‘‘අත්තනො’’ති වචනං යෙ ආවරණං කරොන්ති, තෙ ආචරියුපජ්ඣායෙ සන්ධාය වුත්තන්ති විඤ්ඤායති. කෙචි පනෙත්ථ ‘‘අත්තනො’’ති ඉදං යස්ස ආවරණං කරොන්ති, තං සන්ධාය වුත්තන්ති ගහෙත්වා තත්ථ විනිච්ඡයං වදන්ති. කෙචි උභයථාපි අත්ථං ගහෙත්වා උභයත්ථාපි ආවරණං කාතබ්බන්ති වදන්ති. වීමංසිත්වා යමෙත්ථ යුත්තතරං, තං ගහෙතබ්බං.

නිවාරණකථාවණ්ණනා.

2520. පක්ඛො ච ඔපක්කමිකො ච ආසිත්තො චාති විග්ගහො. එත්ථ ච ‘‘අනුපොසථෙ උපොසථං කරොතී’’තිආදීසු යථා උපොසථදිනෙ කත්තබ්බකම්මං ‘‘උපොසථො’’ති වුච්චති, තථා මාසස්ස පක්ඛෙ පණ්ඩකභාවමාපජ්ජන්තො ‘‘පක්ඛො’’ති වුත්තො. අථ වා පක්ඛපණ්ඩකො පක්ඛො උත්තරපදලොපෙන යථා ‘‘භීමසෙනො භීමො’’ති. ඉදඤ්ච පාපානුභාවෙන කණ්හපක්ඛෙයෙව පණ්ඩකභාවමාපජ්ජන්තස්ස අධිවචනං. යථාහ ‘‘අකුසලවිපාකානුභාවෙන කාළපක්ඛෙ කාළපක්ඛෙ පණ්ඩකො හොති, ජුණ්හපක්ඛෙ පනස්ස පරිළාහො වූපසම්මති, අයං පක්ඛපණ්ඩකො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 109).

යස්ස උපක්කමෙන බීජානි අපනීතානි, අයං ඔපක්කමිකපණ්ඩකො. යස්ස පරෙසං අඞ්ගජාතං මුඛෙන ගහෙත්වා අසුචිනා ආසිත්තස්ස පරිළාහො වූපසම්මති, අයං ආසිත්තපණ්ඩකො. උසූයකොති යස්ස පරෙසං අජ්ඣාචාරං පස්සතො උසූයාය උප්පන්නාය පරිළාහො වූපසම්මති, අයං උසූයපණ්ඩකො. යො පටිසන්ධියංයෙව අභාවකො උප්පන්නො, අයං නපුංසකපණ්ඩකො.

2521. තෙසූති තෙසු පඤ්චසු පණ්ඩකෙසු. ‘‘පක්ඛපණ්ඩකස්ස යස්මිංපක්ඛෙ පණ්ඩකො හොති, තස්මිංයෙවස්ස පක්ඛෙ පබ්බජ්ජා වාරිතා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 109) කුරුන්දියං වුත්තත්තා ‘‘තිණ්ණං නිවාරිතා’’ති ඉදං තස්ස පණ්ඩකස්ස පණ්ඩකපක්ඛං සන්ධාය වුත්තන්ති ගහෙතබ්බං.

2522. ‘‘නාසෙතබ්බො’’ති ඉදං ලිඞ්ගනාසනං සන්ධාය වුත්තං. යථාහ ‘‘සොපි ලිඞ්ගනාසනෙනෙව නාසෙතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 109). එස නයො උපරිපි ඊදිසෙසු ඨානෙසු.

පණ්ඩකකථාවණ්ණනා.

2523. ථෙනෙතීති ථෙනො, ලිඞ්ගස්ස පබ්බජිතවෙසස්ස ථෙනො ලිඞ්ගථෙනො. සංවාසස්ස භික්ඛුවස්සගණනාදිකස්ස ථෙනො සංවාසථෙනො. තදුභයස්ස චාති තස්ස ලිඞ්ගස්ස, සංවාසස්ස ච උභයස්ස ථෙනොති සම්බන්ධො. එස තිවිධොපි ථෙය්යසංවාසකො නාම පවුච්චතීති යොජනා.

2524-6. තත්ථ තෙසු තීසු ථෙය්යසංවාසකෙසු යො සයමෙව පබ්බජිත්වා භික්ඛුවස්සානි න ගණ්හති, යථාවුඩ්ඪං වන්දනම්පි නෙව ගණ්හති, අපි-සද්දෙන ආසනෙන නෙව පටිබාහති උපොසථපවාරණාදීසු නෙව සන්දිස්සතීති සඞ්ගණ්හනතො තදුභයම්පි න කරොති, අයං ලිඞ්ගමත්තස්ස පබ්බජිතවෙසමත්තස්ස ථෙනතො චොරිකාය ගහණතො ලිඞ්ගත්ථෙනො සියාති යොජනා.

යො ච පබ්බජිතො හුත්වා භික්ඛුවස්සානි ගණ්හති, සො යථාවුඩ්ඪවන්දනාදිකං සංවාසං සාදියන්තොව සංවාසත්ථෙනකො මතොති යොජනා. යථාහ – ‘‘භික්ඛුවස්සගණනාදිකො හි සබ්බොපි කිරියභෙදො ඉමස්මිං අත්ථෙ ‘සංවාසො’ති වෙදිතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 110).

වුත්තනයොයෙවාති උභින්නං පච්චෙකං වුත්තලක්ඛණමෙව එතස්ස ලක්ඛණන්ති කත්වා වුත්තං. අයං තිවිධොපි ථෙය්යසංවාසකො අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො, පුන පබ්බජ්ජං යාචන්තොපි න පබ්බාජෙතබ්බො. බ්යතිරෙකමුඛෙන ථෙය්යසංවාසලක්ඛණං නියමෙතුං අට්ඨකථාය (මහාව. අට්ඨ. 110) වුත්තගාථාද්වයං උදාහරන්තො ආහ ‘‘යථාහ චා’’ති. යථා අට්ඨකථාචරියො රාජදුබ්භික්ඛාදිගාථාද්වයමාහ, තථායමත්ථො බ්යතිරෙකතො වෙදිතබ්බොති අධිප්පායො.

2527-8. රාජදුබ්භික්ඛකන්තාර-රොගවෙරිභයෙහි වාති එත්ථ භය-සද්දො පච්චෙකං යොජෙතබ්බො ‘‘රාජභයෙන දුබ්භික්ඛභයෙනා’’තිආදිනා. චීවරාහරණත්ථං වාති අත්තනා පරිච්චත්තචීවරං පුන විහාරං ආහරණත්ථාය. ඉධ ඉමස්මිං සාසනෙ. සංවාසං නාධිවාසෙති, යාව සො සුද්ධමානසොති රාජභයාදීහි ගහිතලිඞ්ගතාය සො සුද්ධමානසො යාව සංවාසං නාධිවාසෙතීති අත්ථො.

යො හි රාජභයාදීහි විනා කෙවලං භික්ඛූ වඤ්චෙත්වා තෙහි සද්ධිං වසිතුකාමතාය ලිඞ්ගං ගණ්හාති, සො අසුද්ධචිත්තතාය ලිඞ්ගග්ගහණෙනෙව ථෙය්යසංවාසකො නාම හොති. අයං පන තාදිසෙන අසුද්ධචිත්තෙන භික්ඛූ වඤ්චෙතුකාමතාය අභාවතො යාව සංවාසං නාධිවාසෙති, තාව ථෙය්යසංවාසකො නාම න හොති. තෙනෙව ‘‘රාජභයාදීහි ගහිතලිඞ්ගානං ‘ගිහී මං සමණොති ජානන්තූ’ති වඤ්චනාචිත්තෙ සතිපි භික්ඛූනං වඤ්චෙතුකාමතාය අභාවා දොසො න ජාතො’’ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං.

කෙචි පන ‘‘වූපසන්තභයතා ඉධ සුද්ධචිත්තතා’’ති වදන්ති, එවඤ්ච සති සො වූපසන්තභයො යාව සංවාසං නාධිවාසෙති, තාව ථෙය්යසංවාසකො නාම න හොතීති අයමත්ථො විඤ්ඤායති. ඉමස්මිඤ්ච අත්ථෙ විඤ්ඤායමානෙ අවූපසන්තභයස්ස සංවාසසාදියනෙපි ථෙය්යසංවාසකතා න හොතීති ආපජ්ජෙය්ය, න ච අට්ඨකථායං අවූපසන්තභයස්ස සංවාසසාදියනෙ අථෙය්යසංවාසකතා දස්සිතා. ‘‘සබ්බපාසණ්ඩියභත්තානි භුඤ්ජන්තො’’ති ච ඉමිනා අවූපසන්තභයෙනාපි සංවාසං අසාදියන්තෙනෙව වසිතබ්බන්ති දීපෙති. තෙනෙව තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං ‘‘යස්මා විහාරං ආගන්ත්වා සඞ්ඝිකං ගණ්හන්තස්ස සංවාසං පරිහරිතුං දුක්කරං, තස්මා ‘සබ්බපාසණ්ඩියභත්තානි භුඤ්ජන්තො’ති ඉදං වුත්ත’’න්ති. තස්මා රාජභයාදීහි ගහිතලිඞ්ගතා චෙත්ථ සුද්ධචිත්තතාති ගහෙතබ්බං.

තාව එස ථෙය්යසංවාසකො නාම න වුච්චතීති යොජනා. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන ‘‘තත්රායං විත්ථාරනයො’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 110) ආගතනයෙන වෙදිතබ්බො.

ථෙය්යසංවාසකකථාවණ්ණනා.

2529-30. යො උපසම්පන්නො භික්ඛු ‘‘අහං තිත්ථියො භවිස්ස’’න්ති සලිඞ්ගෙනෙව අත්තනො භික්ඛුවෙසෙනෙව තිත්ථියානං උපස්සයං යාති චෙති සම්බන්ධො. තිත්ථියෙසු පක්කන්තකො පවිට්ඨො තිත්ථියපක්කන්තකො. තෙසං ලිඞ්ගෙ නිස්සිතෙති තෙසං තිත්ථියානං වෙසෙ ගහිතෙ.

2531. ‘‘අහං තිත්ථියො භවිස්ස’’න්ති කුසචීරාදිකං යො සයමෙව නිවාසෙති, සොපි පක්කන්තකො තිත්ථියපක්කන්තකො සියාති යොජනා.

2532-4. නග්ගො තෙසං ආජීවකාදීනං උපස්සයං ගන්ත්වාති යොජනා. කෙසෙ ලුඤ්චාපෙතීති අත්තනො කෙසෙ ලුඤ්චාපෙති. තෙසං වතානි ආදියති වාති යොජනා. වතානි ආදියතීති උක්කුටිකප්පධානාදීනි වා වතානි ආදියති. තෙසං තිත්ථියානං මොරපිඤ්ඡාදිකං ලිඞ්ගං සඤ්ඤාණං සචෙ ගණ්හාති වා තෙසං පබ්බජ්ජං, ලද්ධිමෙව වා සාරතො වා එති උපගච්ඡති වාති යොජනා. ‘‘අයං පබ්බජ්ජා සෙට්ඨාති සෙට්ඨභාවං වා උපගච්ඡතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 110 තිත්ථියපක්කන්තකකථා) අට්ඨකථායං වුත්තං. එස තිත්ථියපක්කන්තකො හොති එව, න පන විමුච්චති තිත්ථියපක්කන්තභාවතො. නග්ගස්ස ගච්ඡතොති ‘‘ආජීවකො භවිස්ස’’න්ති කාසායාදීනි අනාදාය නග්ගස්ස ආජීවකානං උපසංගච්ඡතො.

2535. ථෙය්යසංවාසකො අනුපසම්පන්නවසෙන වුත්තො, නො උපසම්පන්නවසෙන. ඉමිනා ‘‘උපසම්පන්නො භික්ඛු කූටවස්සං ගණ්හන්තොපි අස්සමණො න හොති. ලිඞ්ගෙ සඋස්සාහො පාරාජිකං ආපජ්ජිත්වා භික්ඛුවස්සාදීනි ගණෙන්තොපි ථෙය්යසංවාසකො න හොතී’’ති අට්ඨකථාගතවිනිච්ඡයං දීපෙති. තථා වුත්තොති යොජනා. ‘‘උපසම්පන්නභික්ඛුනා’’ති ඉමිනා අනුපසම්පන්නං නිවත්තෙති. තෙන ච ‘‘සාමණෙරො සලිඞ්ගෙන තිත්ථායතනං ගතොපි පුන පබ්බජ්ජඤ්ච උපසම්පදඤ්ච ලභතී’’ති කුරුන්දට්ඨකථාගතවිනිච්ඡයං දස්සෙති.

තිත්ථියපක්කන්තකස්ස කිං කාතබ්බන්ති? න පබ්බාජෙතබ්බො, පබ්බාජිතොපි න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පාදිතො ච කාසායානි අපනෙත්වා සෙතකානි දත්වා ගිහිභාවං උපනෙතබ්බො. අයමත්ථො ච ‘‘තිත්ථියපක්කන්තකො භික්ඛවෙ අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො’’ති (මහාව. 110) පාළිතො ච ‘‘සො න කෙවලං න උපසම්පාදෙතබ්බො, අථ ඛො න පබ්බාජෙතබ්බොපී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 110 තිත්ථියපක්කන්තකකථා) අට්ඨකථාවචනතො ච වෙදිතබ්බො.

තිත්ථියපක්කන්තකකථාවණ්ණනා.

2536. ඉධාති ඉමස්මිං පබ්බජ්ජූපසම්පදාධිකාරෙ. මනුස්සජාතිකතො අඤ්ඤස්ස තිරච්ඡානගතෙයෙව අන්තොගධත්තං දස්සෙතුමාහ ‘‘යක්ඛො සක්කොපි වා’’ති. තිරච්ඡානගතො වුත්තොති එත්ථ ඉති-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො. ‘‘තිරච්ඡානගතො, භික්ඛවෙ, අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො’’ති (මහාව. 111) වචනතො පබ්බජ්ජාපි උපලක්ඛණතො නිවාරිතායෙවාති කත්වා වුත්තං ‘‘පබ්බාජෙතුං න වට්ටතී’’ති. තෙන තිරච්ඡානගතො ච භගවතො අධිප්පායඤ්ඤූහි අට්ඨකථාචරියෙහි න පබ්බාජෙතබ්බොති (මහාව. අට්ඨ. 111) වුත්තං.

තිරච්ඡානකථාවණ්ණනා.

2537. පඤ්චානන්තරිකෙ පොසෙති මාතුඝාතකො, පිතුඝාතකො, අරහන්තඝාතකො, ලොහිතුප්පාදකො, සඞ්ඝභෙදකොති ආනන්තරියකම්මෙහි සමන්නාගතෙ පඤ්ච පුග්ගලෙ.

තත්ථ මාතුඝාතකො (මහාව. අට්ඨ. 112) නාම යෙන මනුස්සිත්ථිභූතා ජනිකා මාතා සයම්පි මනුස්සජාතිකෙනෙව සතා සඤ්චිච්ච ජීවිතා වොරොපිතා, අයං ආනන්තරියෙන මාතුඝාතකකම්මෙන මාතුඝාතකො, එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච පටික්ඛිත්තා. යෙන පන මනුස්සිත්ථිභූතාපි අජනිකා පොසාවනිකමාතා වා චූළමාතා වා මහාමාතා වා ජනිකාපි වා නමනුස්සිත්ථිභූතා මාතාඝාතිතා, තස්ස පබ්බජ්ජා න වාරිතා, න ච ආනන්තරියො හොති. යෙන සයං තිරච්ඡානභූතෙන මනුස්සිත්ථිභූතා මාතා ඝාතිතා, සොපි ආනන්තරියො න හොති, තිරච්ඡානගතත්තා පනස්ස පබ්බජ්ජා පටික්ඛිත්තාව. පිතුඝාතකෙපි එසෙව නයො. සචෙපි හි වෙසියා පුත්තො හොති, ‘‘අයං මෙ පිතා’’ති න ජානාති, යස්ස සම්භවෙන නිබ්බත්තො, සො චෙ අනෙන ඝාතිතො, ‘‘පිතුඝාතකො’’ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති, ආනන්තරියඤ්ච ඵුසති.

අරහන්තඝාතකොපි මනුස්සඅරහන්තවසෙනෙව වෙදිතබ්බො. මනුස්සජාතියඤ්හි අන්තමසො අපබ්බජිතම්පි ඛීණාසවං දාරකං වා දාරිකං වා සඤ්චිච්ච ජීවිතා වොරොපෙන්තො අරහන්තඝාතකොව හොති, ආනන්තරියඤ්ච ඵුසති, පබ්බජ්ජා චස්ස වාරිතා. අමනුස්සජාතිකං පන අරහන්තං, මනුස්සජාතිකං වා අවසෙසං අරියපුග්ගලං ඝාතෙත්වා ආනන්තරියො න හොති, පබ්බජ්ජාපිස්ස න වාරිතා, කම්මං පන බලවං හොති. තිරච්ඡානො මනුස්සඅරහන්තම්පි ඝාතෙත්වා ආනන්තරියො න හොති, කම්මං පන භාරියං.

යො දෙවදත්තො විය දුට්ඨචිත්තෙන වධකචිත්තෙන තථාගතස්ස ජීවමානකසරීරෙ ඛුද්දකමක්ඛිකාය පිවනකමත්තම්පි ලොහිතං උප්පාදෙති, අයං ලොහිතුප්පාදකො නාම, එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච වාරිතා. යො පන රොගවූපසමනත්ථං ජීවකො විය සත්ථෙන ඵාලෙත්වා පූතිමංසඤ්ච ලොහිතඤ්ච නීහරිත්වා ඵාසුං කරොති, බහුං සො පුඤ්ඤං පසවති.

යො දෙවදත්තො විය සාසනං උද්ධම්මං උබ්බිනයං කත්වා චතුන්නං කම්මානං අඤ්ඤතරවසෙන සඞ්ඝං භින්දති, අයං සඞ්ඝභෙදකො නාම, එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච වාරිතා. ‘‘මාතුඝාතකො, භික්ඛවෙ, අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො’’තිආදිකාය (මහාව. 112) පාළියා උපසම්පදාපටික්ඛෙපො පබ්බජ්ජාපටික්ඛෙපස්ස උපලක්ඛණන්ති ආහ ‘‘පබ්බාජෙන්තස්ස දුක්කට’’න්ති.

උභතොබ්යඤ්ජනඤ්චෙව භික්ඛුනිදූසකඤ්ච තථා පබ්බාජෙන්තස්ස දුක්කටන්ති සම්බන්ධො. උභතොබ්යඤ්ජනන්ති ක-කාරලොපෙන නිද්දෙසො. ඉත්ථිනිමිත්තුප්පාදනකම්මතො ච පුරිසනිමිත්තුප්පාදනකම්මතො ච උභතො බ්යඤ්ජනමස්ස අත්ථීති උභතොබ්යඤ්ජනකො. සො දුවිධො හොති ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකො, පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකොති.

තත්ථ ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස (මහාව. අට්ඨ. 116) ඉත්ථිනිමිත්තං පාකටං හොති, පුරිසනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං. පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස පුරිසනිමිත්තං පාකටං හොති, ඉත්ථිනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං. ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස ඉත්ථීසු පුරිසත්තං කරොන්තස්ස ඉත්ථිනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං හොති, පුරිසනිමිත්තං පාකටං හොති. පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස පුරිසානං ඉත්ථිභාවං උපගච්ඡන්තස්ස පුරිසනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං හොති, ඉත්ථිනිමිත්තං පාකටං හොති. ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකො සයඤ්ච ගබ්භං ගණ්හාති, පරඤ්ච ගබ්භං ගණ්හාපෙති. පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකො සයං න ගණ්හාති, පරං ගණ්හාපෙතීති ඉදමෙතෙසං නානාකරණං. ඉමස්ස පන දුවිධස්සාපි උභතොබ්යඤ්ජනකස්සනෙව පබ්බජ්ජා අත්ථි, න උපසම්පදාති ඉදමිධ සන්නිට්ඨානං වෙදිතබ්බං.

යො පකතත්තං භික්ඛුනිං (මහාව. අට්ඨ. 115) තිණ්ණං මග්ගානං අඤ්ඤතරස්මිං දූසෙති, අයං භික්ඛුනිදූසකො නාම, එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච වාරිතා. යො පන කායසංසග්ගෙන සීලවිනාසං පාපෙති, තස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච න වාරිතා. බලක්කාරෙන පන ඔදාතවත්ථවසනං කත්වා අනිච්ඡමානංයෙව දූසෙන්තොපි භික්ඛුනිදූසකොයෙව. බලක්කාරෙන පන ඔදාතවත්ථවසනං කත්වා ඉච්ඡමානං දූසෙන්තො භික්ඛුනිදූසකො න හොති. කස්මා? යස්මා ගිහිභාවෙ සම්පටිච්ඡිතමත්තෙයෙව සා අභික්ඛුනී හොති. සකිං සීලවිපන්නං පන පච්ඡා දූසෙන්තො නෙව භික්ඛුනිදූසකො හොති, පබ්බජ්ජම්පි උපසම්පදම්පි ලභති.

2538. පාළිඅට්ඨකථාවිමුත්තං ආචරියපරම්පරාභතවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘එකතො’’තිආදි. ‘‘එකතො’’ති ඉමිනා භික්ඛුසඞ්ඝස්සාපි ගහණං භවෙය්යාති තං පරිවජ්ජෙතුං ‘‘භික්ඛුනීනං තු සන්තිකෙ’’ති වුත්තං. එතෙන තංදූසකස්ස භබ්බතං දීපෙති. සො නෙව භික්ඛුනිදූසකො සියා, ‘‘උපසම්පදං ලභතෙව ච පබ්බජ්ජං, සා ච නෙව පරාජිතා’’ති ඉදං දුතියගාථාය ඉධානෙත්වා යොජෙතබ්බං. කෙවලං භික්ඛුනිසඞ්ඝෙ උපසම්පන්නා නාම න හොතීති අධිප්පායෙනෙව වුත්තං. ‘‘සා ච නෙව පරාජිතා’’ති ඉමිනා තස්සා ච පුන පබ්බජ්ජූපසම්පදාය භබ්බතං දීපෙති. අයමත්ථො අට්ඨකථාගණ්ඨිපදෙපි වුත්තොයෙව ‘‘භික්ඛුනීනං වසෙන එකතොඋපසම්පන්නං දූසෙත්වා භික්ඛුනිදූසකො න හොති, පබ්බජ්ජාදීනි ලභති, සා ච පාරාජිකා න හොතීති විනිච්ඡයො’’ති.

2539. ‘‘සික්ඛමානාසාමණෙරීසු ච විප්පටිපජ්ජන්තො නෙව භික්ඛුනිදූසකො හොති, පබ්බජ්ජම්පි උපසම්පදම්පි ලභතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 115) අට්ඨකථාගතවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘සචෙ අනුපසම්පන්නදූසකො’’ති. ‘‘උපසම්පදං ලභතෙව ච පබ්බජ්ජ’’න්ති ඉදං යථාඨානෙපි යොජෙතබ්බං. සා ච නෙව පරාජිතාති ඉදං පන අට්ඨකථාය අනාගතත්තා ච අනුපසම්පන්නාය උපසම්පන්නවිකප්පාභාවා ච න යොජෙතබ්බං. අසති හි උපසම්පන්නවිකප්පෙ පරාජිතවිකප්පාසඞ්ගහො පටිසෙධො නිරත්ථකොති සා පබ්බජ්ජූපසම්පදානං භබ්බායෙවාති දට්ඨබ්බා. ඉමෙ පන පණ්ඩකාදයො එකාදස පුග්ගලා ‘‘පණ්ඩකො, භික්ඛවෙ, අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො’’තිආදිවචනතො (මහාව. 109) අභබ්බායෙව, නෙසං පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච න රුහති, තස්මා න පබ්බාජෙතබ්බා. ජානිත්වා පබ්බාජෙන්තො, උපසම්පාදෙන්තො ච දුක්කටං ආපජ්ජති. අජානිත්වාපි පබ්බාජිතා, උපසම්පාදිතා ච ජානිත්වා ලිඞ්ගනාසනාය නාසෙතබ්බා.

එකාදසඅභබ්බපුග්ගලකථාවණ්ණනා.

2540. නූපසම්පාදනීයොවාති න උපසම්පාදෙතබ්බොව. අනුපජ්ඣායකොති අසන්නිහිතඋපජ්ඣායො වා අග්ගහිතඋපජ්ඣායග්ගහණො වා. කරොතොති අනුපජ්ඣායකං උපසම්පාදයතො. දුක්කටං හොතීති ආචරියස්ස ච ගණස්ස ච දුක්කටාපත්ති හොති. න කුප්පති සචෙ කතන්ති සචෙ අනුපජ්ඣායකස්ස උපසම්පදාකම්මං කතං භවෙය්ය, තං න කුප්පති සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන අකුප්පෙන ඨානාරහෙන කතත්තා.

2541. එකෙති අභයගිරිවාසිනො. ‘‘න ගහෙතබ්බමෙවා’’ති අට්ඨකථාය දළ්හං වුත්තත්තා වුත්තං. තං වචනං. එත්ථ ච උපජ්ඣායෙ අසන්නිහිතෙපි උපජ්ඣායග්ගහණෙ අකතෙපි කම්මවාචායං පන උපජ්ඣායකිත්තනං කතංයෙවාති දට්ඨබ්බං. අඤ්ඤථා ‘‘පුග්ගලං න පරාමසතී’’ති වුත්තාය කම්මවිපත්තියා සම්භවතො කම්මං කුප්පෙය්ය. තෙනෙව ‘‘උපජ්ඣායං අකිත්තෙත්වා’’ති අවත්වා ‘‘උපජ්ඣං අග්ගාහාපෙත්වා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 117) අට්ඨකථායං වුත්තං. යථා ච අපරිපුණ්ණපත්තචීවරස්ස උපසම්පදාකාලෙ කම්මවාචායං ‘‘පරිපුණ්ණස්ස පත්තචීවර’’න්ති අසන්තං වත්ථුං කිත්තෙත්වා කම්මවාචාය කතායපි උපසම්පදා රුහති, එවං ‘‘අයං බුද්ධරක්ඛිතො ආයස්මතො ධම්මරක්ඛිතස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති අසන්තං පුග්ගලං කිත්තෙත්වා කෙවලං සන්තපදනීහාරෙන කම්මවාචාය කතාය උපසම්පදා රුහතියෙවාති දට්ඨබ්බං. තෙනෙවාහ ‘‘න කුප්පති සචෙ කත’’න්ති. ‘‘න, භික්ඛවෙ, අනුපජ්ඣායකො උපසම්පාදෙතබ්බො, යො උපසම්පාදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 117) එත්තකමෙව වත්වා ‘‘සො ච පුග්ගලො අනුපසම්පන්නො’’ති අවුත්තත්තා, කම්මවිපත්තිලක්ඛණස්ස ච අසම්භවතො ‘‘න ගහෙතබ්බමෙව ත’’න්ති වුත්තං.

සෙසෙසු සබ්බත්ථපීති සඞ්ඝගණපණ්ඩකථෙය්යසංවාසකතිත්ථියපක්කන්තකතිරච්ඡානගතමාතුපිතුඅරහන්තඝාතකභික්ඛුනිදූසකසඞ්ඝභෙදකලොහිතුප්පාදකඋභතොබ්යඤ්ජනකසඞ්ඛාතෙහි උපජ්ඣායෙහි උපසම්පාදිතෙසු සබ්බෙසු තෙරසසු විකප්පෙසු. වුත්තඤ්හි භගවතා ‘‘න, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝෙන උපජ්ඣායෙන උපසම්පාදෙතබ්බො, යො උපසම්පාදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’තිආදි. න කෙවලං එතෙසුයෙව තෙරසසු, අථ ‘‘අපත්තකඅචීවරකඅචීවරපත්තකයාචිතකපත්තයාචිතකචීවරයාචිතකපත්තචීවරකා’’ති එතෙසු ඡසු විකප්පෙසු අයං නයො යොජෙතබ්බොති. සෙස-ග්ගහණෙන එතෙසම්පි සඞ්ගහො. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා ‘‘න, භික්ඛවෙ, අපත්තකො උපසම්පාදෙතබ්බො, යො උපසම්පාදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’තිආදි (මහාව. 118). අයං නයොති ‘‘න කුප්පති සචෙ කත’’න්ති වුත්තනයො.

2542. පඤ්චවීසතීති චතුවීසති පාරාජිකා, ඌනවීසතිවස්සො චාති පඤ්චවීසති. වුත්තඤ්හි ‘‘න, භික්ඛවෙ, ජානං ඌනවීසතිවස්සො පුග්ගලො උපසම්පාදෙතබ්බො. යො උපසම්පාදෙය්ය, යථාධම්මො කාරෙතබ්බො’’ති (මහාව. 99). ඔසාරොති උපසම්පදාසඞ්ඛාතො ඔසාරො. තෙනෙව චම්පෙය්යක්ඛන්ධකෙ ‘‘තඤ්චෙ සඞ්ඝො ඔසාරෙති, එකච්චො සොසාරිතො’’තිආදිපාඨස්ස (මහාව. 396) අට්ඨකථායං ‘‘ඔසාරෙතීති උපසම්පදාකම්මවසෙන පවෙසෙතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 396) වුත්තං. ‘‘නාසනාරහො’’ති ඉමිනා ‘‘පණ්ඩකො, භික්ඛවෙ, අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො’’තිආදිවචනතො (මහාව. 109) උපසම්පාදිතස්සාපි සෙතකානි දත්වා ගිහිභාවං පාපෙතබ්බතං දීපෙති.

2543. හත්ථච්ඡින්නාදි බාත්තිංසාති චම්පෙය්යක්ඛන්ධකෙ

‘‘හත්ථච්ඡින්නො, භික්ඛවෙ, අප්පත්තො ඔසාරණං, තඤ්චෙ සඞ්ඝො ඔසාරෙති, සොසාරිතො. පාදච්ඡින්නො…පෙ… හත්ථපාදච්ඡින්නො… කණ්ණච්ඡින්නො… නාසච්ඡින්නො… කණ්ණනාසච්ඡින්නො… අඞ්ගුලිච්ඡින්නො… අළච්ඡින්නො… කණ්ඩරච්ඡින්නො… ඵණහත්ථකො… ඛුජ්ජො… වාමනො… ගලගණ්ඩී… ලක්ඛණාහතො… කසාහතො… ලිඛිතකො… සීපදිකො… පාපරොගී… පරිසදූසකො… කාණො… කුණී… ඛඤ්ජො… පක්ඛහතො… ඡින්නිරියාපථො… ජරාදුබ්බලො… අන්ධො… මූගො… පධිරො… අන්ධමූගො… අන්ධපධිරො… මූගපධිරො… අන්ධමූගපධිරො, භික්ඛවෙ, අප්පත්තො ඔසාරණං, තඤ්චෙ සඞ්ඝො ඔසාරෙති, සොසාරිතො’’ති (මහාව. 396) බාත්තිංස.

කුට්ඨිආදි ච තෙරසාති මහාඛන්ධකෙ ආගතා –

‘‘කුට්ඨිං ගණ්ඩිං කිලාසිඤ්ච, සොසිඤ්ච අපමාරිකං;

තථා රාජභටං චොරං, ලිඛිතං කාරභෙදකං.

‘‘කසාහතං නරඤ්චෙව, පුරිසං ලක්ඛණාහතං;

ඉණායිකඤ්ච දාසඤ්ච, පබ්බාජෙන්තස්ස දුක්කට’’න්ති. –

යථාවුත්තා තෙරස.

එවමෙතෙ පඤ්චචත්තාලීස වුත්තා. තෙසු කසාහතලක්ඛණාහතලිඛිතකානං තිණ්ණං උභයත්ථ ආගතත්තා අග්ගහිතග්ගහණෙන ද්වාචත්තාලීසෙව දට්ඨබ්බා.

‘‘හත්ථච්ඡින්නාදිබාත්තිංස, කුට්ඨිආදි ච තෙරසා’’ති යෙ පුග්ගලා වුත්තා, තෙසං. ඔසාරො අප්පත්තොති උපසම්පදාඅනනුරූපාති අත්ථො. කතො චෙති අකත්තබ්බභාවමසල්ලක්ඛන්තෙහි භික්ඛූහි යදි උපසම්පදාසඞ්ඛාතො ඔසාරො කතො භවෙය්ය. රූහතීති සිජ්ඣති, තෙ පුග්ගලා උපසම්පන්නායෙවාති අධිප්පායො. ආචරියාදයො පන ආපත්තිං ආපජ්ජන්ති. යථාහ චම්පෙය්යක්ඛන්ධකට්ඨකථායං – ‘‘හත්ථච්ඡින්නාදයො පන ද්වත්තිංස සුඔසාරිතා, උපසම්පාදිතා උපසම්පන්නාව හොන්ති, න තෙ ලබ්භා කිඤ්චි වත්තුං. ආචරියුපජ්ඣායා, පන කාරකසඞ්ඝො ච සාතිසාරා, න කොචි ආපත්තිතො මුච්චතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 396).

2544-5. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ද්වෙ තයො එකානුස්සාවනෙ කාතුං, තඤ්ච ඛො එකෙන උපජ්ඣායෙනා’’ති (මහාව. 123) වචනතො සචෙ තයො ආචරියා එකසීමායං නිසින්නා එකස්ස උපජ්ඣායස්ස නාමං ගහෙත්වා තිණ්ණං උපසම්පදාපෙක්ඛානං විසුං විසුංයෙව කම්මවාචං එකක්ඛණෙ වත්වා තයො උපසම්පාදෙන්ති, වට්ටතීති දස්සෙතුමාහ ‘‘එකූපජ්ඣායකො හොතී’’තිආදි.

‘‘තයො’’ති ඉදං අට්ඨුප්පත්තියං ‘‘සම්බහුලානං ථෙරාන’’න්ති (මහාව. 123) ආගතත්තා වුත්තං. එකතොති එකක්ඛණෙ. අනුසාවනන්ති කම්මවාචං. ඔසාරෙත්වාති වත්වා. කම්මන්ති උපසම්පදාකම්මං. න ච කුප්පතීති න විපජ්ජති. කප්පතීති අවිපජ්ජනතො එවං කාතුං වට්ටති.

2546-7. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ද්වෙ තයො එකානුස්සාවනෙ කාතු’’න්ති (මහාව. 123) වචනතො සචෙ එකො ආචරියො ‘‘බුද්ධරක්ඛිතො ච ධම්මරක්ඛිතො ච සඞ්ඝරක්ඛිතො ච ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති උපසම්පදාපෙක්ඛානං පච්චෙකං නාමං ගහෙත්වා කම්මවාචං වත්වා ද්වෙ තයොපි උපසම්පාදෙති, වට්ටතීති දස්සෙතුමාහ ‘‘එකූපජ්ඣායකො හොතී’’තිආදි.

උපසම්පදං අපෙක්ඛන්තීති ‘‘උපසම්පදාපෙක්ඛා’’ති උපසම්පජ්ජනකා වුච්චන්ති. තෙසං නාමන්ති තෙසං උපසම්පජ්ජන්තානඤ්චෙව උපජ්ඣායානඤ්ච නාමං. අනුපුබ්බෙන සාවෙත්වාති යොජනා, ‘‘බුද්ධරක්ඛිතො’’තිආදිනා යථාවුත්තනයෙන කම්මවාචායං සකට්ඨානෙ වත්වා සාවෙත්වාති වුත්තං හොති. තෙනාති එකෙන ආචරියෙන. එකතොති ද්වෙ තයො ජනෙ එකතො කත්වා. අනුසාවෙත්වාති කම්මවාචං වත්වා. කතං උපසම්පදාකම්මං.

2548. අඤ්ඤමඤ්ඤානුසාවෙත්වාති අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස නාමං අනුසාවෙත්වා, ගහෙත්වාති අත්ථො, අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස නාමං ගහෙත්වා කම්මවාචං වත්වාති වුත්තං හොති.

2549. තං විධිං දස්සෙතුමාහ ‘‘සුමනො’’තිආදි. සුමනොති ආචරියො. තිස්සථෙරස්ස උපජ්ඣායස්ස. සිස්සකං සද්ධිවිහාරිකං. අනුසාවෙතීති කම්මවාචං සාවෙති. තිස්සොති පඨමං උපජ්ඣායභූතස්ස ගහණං. සුමනථෙරස්සාති පඨමං ආචරියත්ථෙරමාහ. ඉමෙ ද්වෙ එකසීමායං නිසීදිත්වා එකක්ඛණෙ අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස සද්ධිවිහාරිකානං කම්මවාචං වදන්තා අත්තනො අත්තනො සද්ධිවිහාරිකං පටිච්ච උපජ්ඣායාපි හොන්ති, අන්තෙවාසිකෙ පටිච්ච ආචරියාපි හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගණපූරකා ච හොන්තීති වුත්තං හොති. යථාහ –

‘‘සචෙ පන නානාචරියා නානාඋපජ්ඣායා හොන්ති, තිස්සත්ථෙරො සුමනත්ථෙරස්ස සද්ධිවිහාරිකං, සුමනත්ථෙරො තිස්සත්ථෙරස්ස සද්ධිවිහාරිකං අනුස්සාවෙති, අඤ්ඤමඤ්ඤඤ්ච ගණපූරකා හොන්ති, වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 123).

2550. ඉධාති ඉමස්මිං උපසම්පදාධිකාරෙ. පටික්ඛිත්තාති ‘‘න ත්වෙව නානුපජ්ඣායෙනා’’ති (මහාව. 123) පටිසිද්ධා. ලොකියෙහි ආදිච්චපුත්තො මනූති යො පඨමකප්පිකො මනුස්සානං ආදිරාජා වුච්චති, තස්ස වංසෙ ජාතත්තා ආදිච්චො බන්ධු එතස්සාති ආදිච්චබන්ධු, භගවා, තෙන.

මහාඛන්ධකකථාවණ්ණනා.

උපොසථක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා

2551-2. යා එකාදසහි සීමාවිපත්තීහි වජ්ජිතා තිසම්පත්තිසංයුතා නිමිත්තෙන නිමිත්තං ඝටෙත්වා සම්මතා, සා අයං බද්ධසීමා නාම සියාති යොජනා. තත්ථ අතිඛුද්දකා, අතිමහතී, ඛණ්ඩනිමිත්තා, ඡායානිමිත්තා, අනිමිත්තා, බහිසීමෙ ඨිතසම්මතා, නදියා සම්මතා, සමුද්දෙ සම්මතා, ජාතස්සරෙ සම්මතා, සීමාය සීමං සම්භින්දන්තෙන සම්මතා, සීමාය සීමං අජ්ඣොත්ථරන්තෙන සම්මතාති ‘‘ඉමෙහි එකාදසහි ආකාරෙහි සීමතො කම්මානි විපජ්ජන්තී’’ති (පරි. 486) වචනතො ඉමා එකාදස විපත්තිසීමායො නාම, විපන්නසීමාති වුත්තං හොති.

තත්ථ අතිඛුද්දකා නාම යත්ථ එකවීසති භික්ඛූ නිසීදිතුං න සක්කොන්ති. අතිමහතී නාම යා අන්තමසො කෙසග්ගමත්තෙනාපි තියොජනං අතික්කමිත්වා සම්මතා. ඛණ්ඩනිමිත්තා නාම අඝටිතනිමිත්තා වුච්චති. පුරත්ථිමාය දිසාය නිමිත්තං කිත්තෙත්වා අනුක්කමෙනෙව දක්ඛිණාය, පච්ඡිමාය, උත්තරාය දිසාය කිත්තෙත්වා පුන පුරත්ථිමාය දිසාය පුබ්බකිත්තිතං පටිකිත්තෙත්වා ඨපෙතුං වට්ටති, එවං අඛණ්ඩනිමිත්තා හොති. සචෙ පන අනුක්කමෙන ආහරිත්වා උත්තරාය දිසාය නිමිත්තං කිත්තෙත්වා තත්ථෙව ඨපෙති, ඛණ්ඩනිමිත්තා නාම හොති. අපරාපි ඛණ්ඩනිමිත්තා නාම යා අනිමිත්තුපගං තචසාරරුක්ඛං වා ඛාණුකං වා පංසුපුඤ්ජවාලිකාපුඤ්ජානං වා අඤ්ඤතරං අන්තරා එකං නිමිත්තං කත්වා සම්මතා. ඡායානිමිත්තා නාම පබ්බතච්ඡායාදීනං යං කිඤ්චි ඡායං නිමිත්තං කත්වා සම්මතා. අනිමිත්තා නාම සබ්බෙන සබ්බං නිමිත්තානි අකිත්තෙත්වා සම්මතා. බහිසීමෙ ඨිතසම්මතා නාම නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා නිමිත්තානං බහි ඨිතෙන සම්මතා.

නදියා සමුද්දෙ ජාතස්සරෙ සම්මතා නාම එතෙසු නදිආදීසු සම්මතා. සා හි එවං සම්මතාපි ‘‘සබ්බා, භික්ඛවෙ, නදී අසීමා, සබ්බො සමුද්දො අසීමො, සබ්බො ජාතස්සරො අසීමො’’ති (මහාව. 148) වචනතො අසම්මතාව හොති. සීමාය සීමං සම්භින්දන්තෙන සම්මතා නාම අත්තනො සීමාය පරෙසං සීමං සම්භින්දන්තෙන සම්මතා. සචෙ හි පොරාණකස්ස විහාරස්ස පුරත්ථිමාය දිසාය අම්බො චෙව ජම්බූ චාති ද්වෙ රුක්ඛා අඤ්ඤමඤ්ඤං සංසට්ඨවිටපා හොන්ති, තෙසු අම්බස්ස පච්ඡිමදිසාභාගෙ ජම්බූ, විහාරසීමා ච ජම්බුං අන්තො කත්වා අම්බං කිත්තෙත්වා බද්ධා හොති, අථ පච්ඡා තස්ස විහාරස්ස පුරත්ථිමාය දිසාය විහාරෙ කතෙ සීමං බන්ධන්තා භික්ඛූ තං අම්බං අන්තො කත්වා ජම්බුං කිත්තෙත්වා බන්ධන්ති, සීමාය සීමං සම්භින්නා හොති. සීමාය සීමං අජ්ඣොත්ථරන්තෙන සම්මතා නාම අත්තනො සීමාය පරෙසං සීමං අජ්ඣොත්ථරන්තෙන සම්මතා. සචෙ හි පරෙසං බද්ධසීමං සකලං වා තස්සා පදෙසං වා අන්තො කත්වා අත්තනො සීමං සම්මන්නති, සීමාය සීමා අජ්ඣොත්ථරිතා නාම හොතීති. ඉති ඉමාහි එකාදසහි විපත්තිසීමාහි වජ්ජිතාති අත්ථො.

තිසම්පත්තිසංයුතාති නිමිත්තසම්පත්ති, පරිසාසම්පත්ති, කම්මවාචාසම්පත්තීති ඉමාහි තීහි සම්පත්තීහි සමන්නාගතා. තත්ථ නිමිත්තසම්පත්තියුත්තා නාම ‘‘පබ්බතනිමිත්තං, පාසාණනිමිත්තං, වනනිමිත්තං, රුක්ඛනිමිත්තං, මග්ගනිමිත්තං, වම්මිකනිමිත්තං, නදිනිමිත්තං, උදකනිමිත්ත’’න්ති (මහාව. 138) එවං වුත්තෙසු අට්ඨසු නිමිත්තෙසු තස්මිං තස්මිං දිසාභාගෙ යථාලද්ධානි නිමිත්තුපගානි නිමිත්තානි ‘‘පුරත්ථිමාය දිසාය කිං නිමිත්තං? පබ්බතො, භන්තෙ, එසො පබ්බතො නිමිත්ත’’න්තිආදිනා නයෙන සම්මා කිත්තෙත්වා සම්මතා.

පරිසාසම්පත්තියුත්තා නාම සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන චතූහි භික්ඛූහි සන්නිපතිත්වා යාවතිකා තස්මිං ගාමඛෙත්තෙ බද්ධසීමං වා නදිසමුද්දජාතස්සරෙ වා අනොක්කමිත්වා ඨිතා භික්ඛූ, තෙ සබ්බෙ හත්ථපාසෙ වා කත්වා, ඡන්දං වා ආහරිත්වා සම්මතා.

කම්මවාචාසම්පත්තියුත්තා නාම ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, යාවතා සමන්තා නිමිත්තා කිත්තිතා’’තිආදිනා (මහාව. 139) නයෙන වුත්තාය පරිසුද්ධාය ඤත්තිදුතියකම්මවාචාය සම්මතා. එවං එකාදස විපත්තිසීමායො අතික්කමිත්වා තිවිධසම්පත්තියුත්තා නිමිත්තෙන නිමිත්තං ඝටෙත්වා සම්මතා සීමා බද්ධසීමාති වෙදිතබ්බා.

2553-4. ඛණ්ඩසමානසංවාසඅවිප්පවාසා ආදයො ආදිභූතා, ආදිම්හි වා යාසං සීමානං තා ඛණ්ඩසමානසංවාසාවිප්පවාසාදී, තාසං, තාහි වා පභෙදො ඛණ්ඩසමානසංවාසාදිභෙදො, තතො ඛණ්ඩසමානසංවාසාදිභෙදතො, ඛණ්ඩසීමා, සමානසංවාසසීමා, අවිප්පවාසසීමාති ඉමාසං සීමානං එතාහි වා කරණභූතාහි, හෙතුභූතාහි වා ජාතෙන විභාගෙනාති වුත්තං හොති. සමානසංවාසාවිප්පවාසානමන්තරෙ ඛණ්ඩා පරිච්ඡින්නා තාහි අසඞ්කරා සීමා ඛණ්ඩසීමා නාම. සමානසංවාසෙහි භික්ඛූහි එකතො උපොසථාදිකො සංවාසො එත්ථ කරීයතීති සමානසංවාසා නාම. අවිප්පවාසාය ලක්ඛණං ‘‘බන්ධිත්වා’’තිආදිනා වක්ඛති. ඉති බද්ධා තිධා වුත්තාති එවං බද්ධසීමා තිප්පභෙදා වුත්තා.

උදකුක්ඛෙපාති හෙතුම්හි නිස්සක්කවචනං. සත්තන්නං අබ්භන්තරානං සමාහාරා සත්තබ්භන්තරා, තතොපි ච. අබද්ධාපි තිවිධාති සම්බන්ධො. තත්ථාති තාසු තීසු අබද්ධසීමාසු. ගාමපරිච්ඡෙදොති සබ්බදිසාසු සීමං පරිච්ඡින්දිත්වා ‘‘ඉමස්ස පදෙසස්ස එත්තකො කරො’’ති එවං කරෙන නියමිතො ගාමප්පදෙසො. යථාහ – ‘‘යත්තකෙ පදෙසෙ තස්ස ගාමස්ස භොජකා බලිං හරන්ති, සො පදෙසො අප්පො වා හොතු මහන්තො වා, ‘ගාමසීමා’ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. යම්පි එකස්මිංයෙව ගාමක්ඛෙත්තෙ එකං පදෙසං ‘අයං විසුං ගාමො හොතූ’ති පරිච්ඡින්දිත්වා රාජා කස්සචි දෙති, සොපි විසුංගාමසීමා හොතියෙවා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 147).

‘‘ගාමපරිච්ඡෙදො’’ති ඉමිනා ච නගරපරිච්ඡෙදො ච සඞ්ගහිතො. යථාහ – ‘‘ගාමග්ගහණෙන චෙත්ථ නගරම්පි ගහිතමෙව හොතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 147). නිගමසීමාය විසුංයෙව වුත්තත්තා තස්සා ඉධ සඞ්ගහො න වත්තබ්බො. වුත්තඤ්හි පාළියං ‘‘යං ගාමං වා නිගමං වා උපනිස්සාය විහරති. යා තස්ස වා ගාමස්ස ගාමසීමා, නිගමස්ස වා නිගමසීමා, අයං තත්ථ සමානසංවාසා එකුපොසථා’’ති (මහාව. 147). ඉමිස්සා විසුංයෙව ලක්ඛණස්ස වුත්තත්තා ගාමසීමාලක්ඛණෙනෙව උපලක්ඛිතා.

2555. ‘‘ජාතස්සරෙ’’තිආදීසු ජාතස්සරාදීනං ලක්ඛණං එවං වෙදිතබ්බං – යො පන කෙනචි ඛණිත්වා අකතො සයංජාතො සොබ්භො සමන්තතො ආගතෙන උදකෙන පූරිතො තිට්ඨති, යත්ථ නදියං වක්ඛමානප්පකාරෙ වස්සකාලෙ උදකං සන්තිට්ඨති, අයං ජාතස්සරො නාම. යොපි නදිං වා සමුද්දං වා භින්දිත්වා නික්ඛන්තඋදකෙන ඛණිතො සොබ්භො එතං ලක්ඛණං පාපුණාති, අයම්පි ජාතස්සරොයෙව. සමුද්දො පාකටොයෙව.

යස්සා ධම්මිකානං රාජූනං කාලෙ අන්වඩ්ඪමාසං අනුදසාහං අනුපඤ්චාහං අනතික්කමිත්වා දෙවෙ වස්සන්තෙ වලාහකෙසු විගතමත්තෙසු සොතං පච්ඡිජ්ජති, අයං නදිසඞ්ඛ්යං න ගච්ඡති. යස්සා පන ඊදිසෙ සුවුට්ඨිකාලෙ වස්සානස්ස චතුමාසෙ සොතං න පච්ඡිජ්ජති, යත්ථ තිත්ථෙන වා අතිත්ථෙන වා සික්ඛාකරණීයෙ ආගතලක්ඛණෙන තිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙත්වා අන්තරවාසකං අනුක්ඛිපිත්වා උත්තරන්තියා භික්ඛුනියා එකද්වඞ්ගුලමත්තම්පි අන්තරවාසකො තෙමියති, අයං සමුද්දං වා පවිසතු තළාකං වා, පභවතො පට්ඨාය නදී නාම.

සමන්තතොති සමන්තා. මජ්ඣිමස්සාති ථාමමජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස. උදකුක්ඛෙපොති වක්ඛමානෙන නයෙන ථාමප්පමාණෙන ඛිත්තස්ස උදකස්ස වා වාලුකාය වා පතිතට්ඨානෙන පරිච්ඡින්නො අන්තොපදෙසො. යථා අක්ඛධුත්තා දාරුගුළං ඛිපන්ති, එවං උදකං වා වාලුකං වා හත්ථෙන ගහෙත්වා ථාමමජ්ඣිමෙන පුරිසෙන සබ්බථාමෙන ඛිපිතබ්බං, තත්ථ යත්ථ එවං ඛිත්තං උදකං වා වාලුකා වා පතති, අයං උදකුක්ඛෙපො නාමාති. උදකුක්ඛෙපසඤ්ඤිතොති ‘‘උදකුක්ඛෙපො’’ති සල්ලක්ඛිතො.

2556. අගාමකෙ අරඤ්ඤෙති විඤ්ඣාටවිසදිසෙ ගාමරහිතෙ මහාඅරඤ්ඤෙ. සමන්තතො සත්තෙවබ්භන්තරාති අත්තනො ඨිතට්ඨානතො පරික්ඛිපිත්වා සත්තෙව අබ්භන්තරා යස්සා සීමාය පරිච්ඡෙදො, අයං සත්තබ්භන්තරනාමිකා සීමා නාම.

2557. ගුළුක්ඛෙපනයෙනාති අක්ඛධුත්තකානං දාරුගුළුක්ඛිපනාකාරෙන. උදකුක්ඛෙපකාති උදකුක්ඛෙපසදිසවසෙන.

2558. ඉමාසං ද්වින්නං සීමානං වඩ්ඪනක්කමං දස්සෙතුමාහ ‘‘අබ්භන්තරූදකුක්ඛෙපා, ඨිතොකාසා පරං සියු’’න්ති. ඨිතොකාසා පරන්ති පරිසාය ඨිතට්ඨානතො පරං, පරිසපරියන්තතො පට්ඨාය සත්තබ්භන්තරා ච මිනිතබ්බා, උදකුක්ඛෙපො ච කාතබ්බොති අත්ථො.

2559-60. අන්තොපරිච්ඡෙදෙති උදකුක්ඛෙපෙන වා සත්තබ්භන්තරෙහි වා පරිච්ඡින්නොකාසස්ස අන්තො. හත්ථපාසං විහාය ඨිතො වා පරං තත්තකං පරිච්ඡෙදං අනතික්කම්ම ඨිතො වාති යොජනා, සීමන්තරිකත්ථාය ඨපෙතබ්බං එකං උදකුක්ඛෙපං වා සත්තබ්භන්තරං එව වා අනතික්කම්ම ඨිතොති අත්ථො.

කම්මං විකොපෙතීති අන්තො ඨිතො කම්මස්ස වග්ගභාවකරණතො, බහි තත්තකං පදෙසං අනතික්කමිත්වා ඨිතො අඤ්ඤස්ස සඞ්ඝස්ස ගණපූරණභාවං ගච්ඡන්තො සීමාය සඞ්කරභාවකරණෙන කම්මං විකොපෙති. ඉති යස්මා අට්ඨකථානයො, තස්මා සො අන්තොසීමාය හත්ථපාසං විජහිත්වා ඨිතො හත්ථපාසෙ වා කාතබ්බො, සීමන්තරිකත්ථාය පරිච්ඡින්නොකාසතො බහි වා කාතබ්බො. තත්තකං පරිච්ඡෙදං අනතික්කමිත්වා ඨිතො යථාඨිතොව සචෙ අඤ්ඤස්ස කම්මස්ස ගණපූරකො න හොති, කම්මං න කොපෙතීති ගහෙතබ්බං.

2561-2. සණ්ඨානන්ති තිකොටිසණ්ඨානං. නිමිත්තන්ති පබ්බතාදිනිමිත්තං. දිසකිත්තනන්ති ‘‘පුරත්ථිමාය දිසාය කිං නිමිත්ත’’න්තිආදිනා දිසාකිත්තනං. පමාණන්ති තියොජනපරමං පමාණං. සොධෙත්වාති යස්මිං ගාමක්ඛෙත්තෙ සීමං බන්ධති, තත්ථ වසන්තෙ උපසම්පන්නභික්ඛූ බද්ධසීමවිහාරෙ වසන්තෙ සීමාය බහි ගන්තුං අදත්වා, අබද්ධසීමවිහාරෙ වසන්තෙ හත්ථපාසං උපනෙතබ්බෙ හත්ථපාසං නෙත්වා අවසෙසෙ බහිසීමාය කත්වා සබ්බමග්ගෙසු ආරක්ඛං විදහිත්වාති වුත්තං හොති. සීමන්ති ඛණ්ඩසීමං.

කීදිසන්ති ආහ ‘‘තිකොණ’’න්තිආදි. පණවූපමන්ති පණවසණ්ඨානං මජ්ඣෙ සංඛිත්තං උභයකොටියා විත්ථතං. ‘‘විතානාකාරං ධනුකාකාර’’න්ති ආකාර-සද්දො පච්චෙකං යොජෙතබ්බො. ධනුකාකාරන්ති ආරොපිතධනුසණ්ඨානං, ‘‘මුදිඞ්ගූපමං සකටූපම’’න්ති උපමා-සද්දො පච්චෙකං යොජෙතබ්බො. මුදිඞ්ගූපමන්ති මජ්ඣෙ විත්ථතං උභයකොටියා තනුකං තුරියවිසෙසං මුදිඞ්ගන්ති වදන්ති, තාදිසන්ති අත්ථො. සීමං බන්ධෙය්යාති යොජනා.

2563. පබ්බතාදිනිමිත්තුපගනිමිත්තානි දස්සෙතුමාහ ‘‘පබ්බත’’න්තිආදි. ඉති අට්ඨ නිමිත්තානි දීපයෙති යොජනා. තත්රෙවං සඞ්ඛෙපතො නිමිත්තුපගතා වෙදිතබ්බා – සුද්ධපංසුසුද්ධපාසාණඋභයමිස්සකවසෙන (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා; මහාව. අට්ඨ. 138) තිවිධොපි හි පබ්බතො හත්ථිප්පමාණතො පට්ඨාය උද්ධං නිමිත්තුපගො, තතො ඔමකතරො න වට්ටති. අන්තොසාරෙහි වා අන්තොසාරමිස්සකෙහි වා රුක්ඛෙහි චතුපඤ්චරුක්ඛමත්තම්පි වනං නිමිත්තුපගං, තතො ඌනතරං න වට්ටති. පාසාණනිමිත්තෙ අයගුළම්පි පාසාණසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡති, තස්මා යො කොචි පාසාණො උක්කංසෙන හත්ථිප්පමාණතො ඔමකතරං ආදිං කත්වා හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන ද්වත්තිංසපලගුළපිණ්ඩපරිමාණො නිමිත්තුපගො, න තතො ඛුද්දකතරො. පිට්ඨිපාසාණො පන අතිමහන්තොපි වට්ටති. රුක්ඛො ජීවන්තොයෙව අන්තොසාරො භූමියං පතිට්ඨිතො අන්තමසො උබ්බෙධතො අට්ඨඞ්ගුලො පරිණාහතො සූචිදණ්ඩප්පමාණොපි නිමිත්තුපගො, න තතො ඔරං වට්ටති. මග්ගො ජඞ්ඝමග්ගො වා හොතු සකටමග්ගො වා, යො විනිවිජ්ඣිත්වා ද්වෙ තීණි ගාමක්ඛෙත්තානි ගච්ඡති, තාදිසො ජඞ්ඝසකටසත්ථෙහි වළඤ්ජියමානොයෙව නිමිත්තුපගො, අවළඤ්ජො න වට්ටති. හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන තංදිවසං ජාතො අට්ඨඞ්ගුලුබ්බෙධො ගොවිසාණමත්තොපි වම්මිකො නිමිත්තුපගො, තතො ඔරං න වට්ටති. උදකං යං අසන්දමානං ආවාටපොක්ඛරණිතළාකජාතස්සරලොණිසමුද්දාදීසු ඨිතං, තං ආදිං කත්වා අන්තමසො තඞ්ඛණංයෙව පථවියං ඛතෙ ආවාටෙ ඝටෙහි ආහරිත්වා පූරිතම්පි යාව කම්මවාචාපරියොසානා සණ්ඨහනකං නිමිත්තුපගං, ඉතරං සන්දමානකං, වුත්තපරිච්ඡෙදකාලං අතිට්ඨන්තං, භාජනගතං වා න වට්ටති. යා අබද්ධසීමාලක්ඛණෙ නදී වුත්තා, සා නිමිත්තුපගා, අඤ්ඤා න වට්ටතීති.

2564. තෙසූති නිද්ධාරණෙ භුම්මං. තීණීති නිද්ධාරිතබ්බදස්සනං, ඉමිනා එකං වා ද්වෙ වා නිමිත්තානි න වට්ටන්තීති දස්සෙති. යථාහ – ‘‘සා එවං සම්මන්නිත්වා බජ්ඣමානා එකෙන, ද්වීහි වා නිමිත්තෙහි අබද්ධා හොතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 138). සතෙනාපීති එත්ථ පි-සද්දො සම්භාවනායං දට්ඨබ්බො, තෙන වීසතියා, තිංසාය වා නිමිත්තෙහි වත්තබ්බමෙව නත්ථීති දීපෙති.

2565. තියොජනං පරං උක්කට්ඨො පරිච්ඡෙදො එතිස්සාති තියොජනපරා. ‘‘වීසතී’’තිආදීනං සඞ්ඛ්යානෙ, සඞ්ඛ්යෙය්යෙ ච වත්තනතො ඉධ සඞ්ඛ්යානෙ වත්තමානං වීසති-සද්දං ගහෙත්වා එකවීසති භික්ඛූනන්ති භින්නාධිකරණනිද්දෙසො කතොති දට්ඨබ්බං. ‘‘එකවීසති’’න්ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන නිග්ගහීතලොපො, වීසතිවග්ගකරණීයපරමත්තා සඞ්ඝකම්මස්ස කම්මාරහෙන සද්ධිං භික්ඛූනං එකවීසතිං ගණ්හන්තීති අත්ථො, ඉදඤ්ච නිසින්නානං වසෙන වුත්තං. හෙට්ඨිමන්තතො හි යත්ථ එකවීසති භික්ඛූ නිසීදිතුං සක්කොන්ති, තත්තකෙ පදෙසෙ සීමං බන්ධිතුං වට්ටතීති.

2566. යා උක්කට්ඨායපි යා ච හෙට්ඨිමායපි කෙසග්ගමත්තතොපි අධිකා වා ඌනා වා, එතා ද්වෙපි සීමායො ‘‘අසීමා’’ති ආදිච්චබන්ධුනා වුත්තාති යොජනා.

2567. සමන්තතො සබ්බමෙව නිමිත්තං කිත්තෙත්වාති පුබ්බදිසානුදිසාදීසු පරිතො සබ්බදිසාසු යථාලද්ධං නිමිත්තොපගං සබ්බනිමිත්තං ‘‘විනයධරෙන පුච්ඡිතබ්බං ‘පුරත්ථිමාය දිසාය කිං නිමිත්ත’න්ති? ‘පබ්බතො, භන්තෙ’ති. පුන විනයධරෙන ‘එසො පබ්බතො නිමිත්ත’’න්තිආදිනා (මහාව. අට්ඨ. 138) අට්ඨකථායං වුත්තනයෙන නිමිත්තෙන නිමිත්තං ඝටෙත්වා කිත්තෙත්වා. ඤත්ති දුතියා යස්සාති විග්ගහො, ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, යාවතා සමන්තා නිමිත්තා කිත්තිතා’’තිආදිනා (මහාව. 139) පදභාජනෙ වුත්තෙන ඤත්තිදුතියෙන කම්මෙනාති අත්ථො. අරහති පහොති විනයධරොති අධිප්පායො.

2568. බන්ධිත්වාති යථාවුත්තලක්ඛණනයෙන සමානසංවාසසීමං පඨමං බන්ධිත්වා. අනන්තරන්ති කිච්චන්තරෙන බ්යවහිතං අකත්වා, කාලක්ඛෙපං අකත්වාති වුත්තං හොති, සීමං සමූහනිතුකාමානං පච්චත්තිකානං ඔකාසං අදත්වාති අධිප්පායො. පච්ඡාති සමානසංවාසසම්මුතිතො පච්ඡා. චීවරාවිප්පවාසකං සම්මන්නිත්වාන යා බද්ධා, සා ‘‘අවිප්පවාසා’’ති වුච්චතීති යොජනා.

තත්ථ චීවරාවිප්පවාසකං සම්මන්නිත්වාන යා බද්ධාති ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, යා සා සඞ්ඝෙන සීමා සම්මතා සමානසංවාසා එකුපොසථා…පෙ… ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්ච, ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති (මහාව. 144) වුත්තනයෙන චීවරෙන අවිප්පවාසං සම්මන්නිත්වා යා බද්ධා. සා අවිප්පවාසාති වුච්චතීති තත්ථ වසන්තානං භික්ඛූනං චීවරෙන විප්පවාසනිමිත්තාපත්තියා අභාවතො තථා වුච්චති, ‘‘අවිප්පවාසසීමා’’ති වුච්චතීති වුත්තං හොති.

2569. ‘‘යා කාචි නදිලක්ඛණප්පත්තා නදී නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා ‘එතං බද්ධසීමං කරොමා’ති කතාපි අසීමාව හොතී’’තිආදිකං (මහාව. අට්ඨ. 147) අට්ඨකථානයං දස්සෙතුමාහ ‘‘නදී…පෙ… න වොත්ථරතී’’ති, න පත්ථරති සීමාභාවෙන බ්යාපිනී න හොතීති අත්ථො. තෙනෙවාති යෙන න වොත්ථරති, තෙනෙව කාරණෙන. අබ්රවීති ‘‘සබ්බා, භික්ඛවෙ, නදී අසීමා, සබ්බො සමුද්දො අසීමො, සබ්බො ජාතස්සරො අසීමො’’ති (මහාව. 147) අවොච.

සීමාකථාවණ්ණනා.

2570. අට්ඨමියාපි උපොසථවොහාරත්තා දිනවසෙන උපොසථානං අතිරෙකත්තෙපි ඉධ අධිප්පෙතෙයෙව උපොසථෙ ගහෙත්වා ආහ ‘‘නවෙවා’’ති.

2571-3. තෙ සරූපතො දස්සෙතුමාහ ‘‘චාතුද්දසො…පෙ… කම්මෙනුපොසථා’’ති. චතුද්දසන්නං පූරණො චාතුද්දසො. පන්නරසන්නං පූරණො පන්නරසො. යදා පන කොසම්බක්ඛන්ධකෙ (මහාව. 451 ආදයො) ආගතනයෙන භින්නෙ සඞ්ඝෙ ඔසාරිතෙ තස්මිං භික්ඛුස්මිං සඞ්ඝො තස්ස වත්ථුස්ස වූපසමාය සඞ්ඝසාමග්ගිං කරොති, තදා ‘‘තාවදෙව උපොසථො කාතබ්බො, පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බ’’න්ති (මහාව. 475) වචනතො ඨපෙත්වා චාතුද්දසපන්නරසෙ අඤ්ඤොපි යො කොචි දිවසො සාමග්ගී උපොසථොති. එත්ථ ඉති-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො. චාතුද්දසො, පන්නරසො, සාමග්ගී ච උපොසථොති එතෙ තයොපි උපොසථා දිවසෙනෙව නිද්දිට්ඨා දිවසෙනෙව වුත්තාති යොජනා.

සඞ්ඝෙඋපොසථොති සඞ්ඝෙන කාතබ්බඋපොසථො. ගණෙපුග්ගලුපොසථොති එත්ථාපි එසෙව නයො. සාධ්යසාධනලක්ඛණස්ස සම්බන්ධස්ස ලබ්භමානත්තා ‘‘සඞ්ඝෙ’’තිආදීසු සාමිවචනප්පසඞ්ගෙ භුම්මනිද්දෙසො. උපොසථො සාධ්යො කම්මභාවතො, සඞ්ඝගණපුග්ගලා සාධනං කාරකභාවතො.

සුත්තස්ස උද්දෙසො සුත්තුද්දෙසො, සුත්තුද්දෙසොති අභිධානං නාමං යස්ස සො සුත්තුද්දෙසාභිධානො. කම්මෙනාති කිච්චවසෙන.

2574. ‘‘අධිට්ඨාන’’න්ති වාච්චලිඞ්ගමපෙක්ඛිත්වා ‘‘නිද්දිට්ඨ’’න්ති නපුංසකනිද්දෙසො. වාච්චලිඞ්ගා හි තබ්බාදයොති පාතිමොක්ඛො නිද්දිට්ඨො, පාරිසුද්ධි නිද්දිට්ඨාති පුමිත්ථිලිඞ්ගෙන යොජෙතබ්බා.

2575. වුත්තාති ‘‘පඤ්චිමෙ, භික්ඛවෙ, පාතිමොක්ඛුද්දෙසා, නිදානං උද්දිසිත්වා අවසෙසං සුතෙන සාවෙතබ්බං, අයං පඨමො පාතිමොක්ඛුද්දෙසො’’තිආදිනා (මහාව. 150) දෙසිතා, සයඤ්ච තෙසඤ්ච උද්දෙසෙ සඞ්ඛෙපතො දස්සෙතුමාහ ‘‘නිදාන’’න්තිආදි. සාවෙතබ්බන්ති එත්ථ ‘‘සුතෙනා’’ති සෙසො. සෙසකන්ති අනුද්දිට්ඨට්ඨානං –

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො…පෙ… ආවිකතා හිස්ස ඵාසු හොතීති ඉමං නිදානං උද්දිසිත්වා ‘උද්දිට්ඨං ඛො ආයස්මන්තො නිදානං, තත්ථායස්මන්තෙ පුච්ඡාමි කච්චිත්ථ පරිසුද්ධා, දුතියම්පි පුච්ඡාමි…පෙ… එවමෙතං ධාරයාමී’ති වත්වා ‘උද්දිට්ඨං ඛො ආයස්මන්තො නිදානං. සුතා ඛො පනායස්මන්තෙහි චත්තාරො පාරාජිකා ධම්මා…පෙ… අවිවදමානෙහි සික්ඛිතබ්බ’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 150) –

අට්ඨකථාය වුත්තනයෙන අවසෙසං සුතෙන සාවෙතබ්බං.

2576. සෙසෙසුපීති උද්දිට්ඨාපෙක්ඛාය සෙසෙසු පාරාජිකුද්දෙසාදීසුපි. ‘‘අයමෙව නයො ඤෙය්යො’’ති සාමඤ්ඤෙන වුත්තෙපි ‘‘විත්ථාරෙනෙව පඤ්චමො’’ති වචනතො විත්ථාරුද්දෙසෙ ‘‘සාවෙතබ්බං තු සෙසක’’න්ති අයං නයො න ලබ්භති. ‘‘සාවෙතබ්බං තු සෙසක’’න්ති වචනතො පාරාජිකුද්දෙසාදීසු යස්මිං විප්පකතෙ අන්තරායො උප්පජ්ජති, තෙන සද්ධිං අවසෙසං සුතෙන සාවෙතබ්බං. නිදානුද්දෙසෙ පන අනුද්දිට්ඨෙ සුතෙන සාවෙතබ්බං නාම නත්ථි. භික්ඛුනිපාතිමොක්ඛෙ අනියතුද්දෙසස්ස පරිහීනත්තා ‘‘භික්ඛුනීනඤ්ච චත්තාරො’’ති වුත්තං. උද්දෙසා නවිමෙ පනාති භික්ඛූනං පඤ්ච, භික්ඛුනීනං චත්තාරොති උභතොපාතිමොක්ඛෙ ඉමෙ නව උද්දෙසා වුත්තාති අත්ථො.

2577. උපොසථෙති සඞ්ඝුපොසථෙ. අන්තරායන්ති රාජන්තරායාදිකං දසවිධං අන්තරායං. යථාහ – ‘‘රාජන්තරායො චොරන්තරායො අග්යන්තරායො උදකන්තරායො මනුස්සන්තරායො අමනුස්සන්තරායො වාළන්තරායො සරීසපන්තරායො ජීවිතන්තරායො බ්රහ්මචරියන්තරායො’’ති (මහාව. 150).

තත්ථ සචෙ භික්ඛූසු ‘‘උපොසථං කරිස්සාමා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 150) නිසින්නෙසු රාජා ආගච්ඡති, අයං රාජන්තරායො. චොරා ආගච්ඡන්ති, අයං චොරන්තරායො. දවදාහො ආගච්ඡති වා, ආවාසෙ වා අග්ගි උට්ඨහති, අයං අග්යන්තරායො. මෙඝො වා උට්ඨෙති, ඔඝො වා ආගච්ඡති, අයං උදකන්තරායො. බහූ මනුස්සා ආගච්ඡන්ති, අයං මනුස්සන්තරායො. භික්ඛුං යක්ඛො ගණ්හාති, අයං අමනුස්සන්තරායො. බ්යග්ඝාදයො චණ්ඩමිගා ආගච්ඡන්ති, අයං වාළන්තරායො. භික්ඛුං සප්පාදයො ඩංසන්ති, අයං සරීසපන්තරායො. භික්ඛු ගිලානො වා හොති, කාලං වා කරොති, වෙරිනො වා තං මාරෙතුං ගණ්හන්ති, අයං ජීවිතන්තරායො. මනුස්සා එකං වා බහුං වා භික්ඛූ බ්රහ්මචරියා චාවෙතුකාමා ගණ්හන්ති, අයං බ්රහ්මචරියන්තරායො.

‘‘චෙවා’’ති ඉමිනා අන්තරායෙව අන්තරායසඤ්ඤිනා විත්ථාරුද්දෙසෙ අකතෙපි අනාපත්තීති දීපෙති. අනුද්දෙසොති විත්ථාරෙන අනුද්දෙසො. නිවාරිතොති ‘‘න, භික්ඛවෙ, අසති අන්තරායෙ සංඛිත්තෙන පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බ’’න්තිආදිනා (මහාව. 150) පටිසිද්ධො. ඉමිනා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සති අන්තරායෙ සංඛිත්තෙන පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතු’’න්ති (මහාව. 150) ඉදම්පි විභාවිතං හොති.

2578. තස්සාති පාතිමොක්ඛස්ස. ඉස්සරණස්ස හෙතුමාහ ‘‘‘ථෙරාධෙය්ය’න්ති පාඨතො’’ති. ථෙරාධෙය්යන්ති ථෙරාධීනං, ථෙරායත්තන්ති අත්ථො. පාඨතොති පාළිවචනතො. ‘‘යො තත්ථ භික්ඛු බ්යත්තො පටිබලො, තස්සාධෙය්යං පාතිමොක්ඛ’’න්ති (මහාව. 155) වචනතො ආහ ‘‘අවත්තන්තෙනා’’තිආදි. අවත්තන්තෙනාති අන්තමසො ද්වෙපි උද්දෙසෙ උද්දිසිතුං අසක්කොන්තෙන. ථෙරෙන යො අජ්ඣිට්ඨො, එවමජ්ඣිට්ඨස්ස යස්ස පන ථෙරස්ස, නවස්ස, මජ්ඣිමස්ස වා සො පාතිමොක්ඛො වත්තති පගුණො හොති, සො ඉස්සරොති සම්බන්ධො.

අජ්ඣිට්ඨොති ‘‘ත්වං, ආවුසො, පාතිමොක්ඛං උද්දිසා’’ති ආණත්තො, ඉමිනා අනාණත්තස්ස උද්දිසිතුං සාමත්ථියා සතිපි අනිස්සරභාවො දීපිතො හොති. යථාහ – ‘‘සචෙ ථෙරස්ස පඤ්ච වා චත්තාරො වා තයො වා පාතිමොක්ඛුද්දෙසා නාගච්ඡන්ති, ද්වෙ පන අඛණ්ඩා සුවිසදා වාචුග්ගතා හොන්ති, ථෙරායත්තොව පාතිමොක්ඛො. සචෙ පන එත්තකම්පි විසදං කාතුං න සක්කොති, බ්යත්තස්ස භික්ඛුනො ආයත්තො හොතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 155).

2579. උද්දිසන්තෙති පාතිමොක්ඛුද්දෙසකෙ පාතිමොක්ඛං උද්දිසන්තෙ. සමා වාති ආවාසිකෙහි ගණනෙන සමා වා. අප්පා වාති ඌනා වා. ආගච්ඡන්ති සචෙ පනාති සචෙ පන ආගන්තුකා භික්ඛූ ආගච්ඡන්ති. සෙසකන්ති අනුද්දිට්ඨට්ඨානං.

2580. උද්දිට්ඨමත්තෙති උද්දිට්ඨක්ඛණෙයෙව කථාරම්භතො පුබ්බමෙව. ‘‘වා’’ති ඉදං එත්ථාපි යොජෙතබ්බං, ඉමිනා අවුත්තං ‘‘අවුට්ඨිතාය වා’’ති ඉමං විකප්පං සම්පිණ්ඩෙති. අවුට්ඨිතාය පරිසායාති ච භික්ඛුපරිසාය අඤ්ඤමඤ්ඤං සුඛකථාය නිසින්නායයෙවාති අත්ථො. පරිසායාති එත්ථ ‘‘එකච්චායා’’ති ච ‘‘සබ්බායා’’ති ච සෙසො. භික්ඛූනං එකච්චාය පරිසාය වුට්ඨිතාය වා සබ්බාය පරිසාය වුට්ඨිතාය වාති යොජනා. තෙසන්ති වුත්තප්පකාරානං ආවාසිකානං. මූලෙති සන්තිකෙ. පාරිසුද්ධි කාතබ්බාති යොජනා. ‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ…පෙ… ආගච්ඡන්ති බහුතරා, තෙහි, භික්ඛවෙ, භික්ඛූහි පුන පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බ’’න්ති වුත්තනයං දස්සෙතුමාහ ‘‘සචෙ බහූ’’ති. එත්ථ ‘‘පුන පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බ’’න්ති සෙසො. සබ්බවිකප්පෙසු පුබ්බකිච්චං කත්වා පුන පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බන්ති අත්ථො. අයං පනෙත්ථ සෙසවිනිච්ඡයො –

‘‘පන්නරසොවාසිකානං, ඉතරානං සචෙතරො;

සමානෙතරෙනුවත්තන්තු, පුරිමානං සචෙධිකා;

පුරිමා අනුවත්තන්තු, තෙසං සෙසෙප්යයං නයො.

‘‘පාටිපදොවාසිකානං,

ඉතරානං උපොසථො;

සමථොකානං සාමග්ගිං,

මූලට්ඨා දෙන්තු කාමතො.

බහි ගන්ත්වාන කාතබ්බො,

නො චෙ දෙන්ති උපොසථො;

දෙය්යානිච්ඡාය සාමග්ගී,

බහූසු බහි වා වජෙ.

‘‘පාටිපදෙගන්තුකානං, එවමෙව අයං නයො;

සාවෙය්ය සුත්තං සඤ්චිච්ච, අස්සාවෙන්තස්ස දුක්කටන්ති.

2581. විනිද්දිට්ඨස්සාති ආණත්තස්ස, ඉමිනා ඉතරෙසං අනාපත්තීති දීපෙති. ඉධ ‘‘අගිලානස්සා’’ති සෙසො. ථෙරෙන ආණාපෙන්තෙන ‘‘කිඤ්චි කම්මං කරොන්තො වා සදාකාලමෙව එකො වා භාරනිත්ථරණකො වා සරභාණකධම්මකථිකාදීසු අඤ්ඤතරො වා න උපොසථාගාරසම්මජ්ජනත්ථං ආණාපෙතබ්බො, අවසෙසා පන වාරෙන ආණාපෙතබ්බා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 159) අට්ඨකථාය වුත්තවිධිනා ආණාපෙතබ්බො. සචෙ ආණත්තො සම්මජ්ජනිං තාවකාලිකම්පි න ලභති, සාඛාභඞ්ගං කප්පියං කාරෙත්වා සම්මජ්ජිතබ්බං. තම්පි අලභන්තස්ස ලද්ධකප්පියං හොති.

ආසනපඤ්ඤාපනාණත්තියම්පි වුත්තනයෙනෙව ආණාපෙතබ්බො. ආණාපෙන්තෙන ච සචෙ උපොසථාගාරෙ ආසනානි නත්ථි, සඞ්ඝිකාවාසතොපි ආහරිත්වා පඤ්ඤපෙත්වා පුන ආහරිතබ්බානි. ආසනෙසු අසති කටසාරකෙපි තට්ටිකායොපි පඤ්ඤපෙතුං වට්ටති, තට්ටිකාසුපි අසති සාඛාභඞ්ගානි කප්පියං කාරෙත්වා පඤ්ඤපෙතබ්බානි, කප්පියකාරකං අලභන්තස්ස ලද්ධකප්පියං හොති.

පදීපකරණෙපි වුත්තනයෙනෙව ආණාපෙතබ්බො. ආණාපෙන්තෙන ච ‘‘අසුකස්මිං නාම ඔකාසෙ තෙලං වා වට්ටි වා කපල්ලිකා වා අත්ථි, තං ගහෙත්වා කරොහී’’ති වත්තබ්බො. සචෙ තෙලාදීනි නත්ථි, භික්ඛාචාරෙනපි පරියෙසිතබ්බානි. පරියෙසිත්වා අලභන්තස්ස ලද්ධකප්පියං හොති. අපිච කපාලෙ අග්ගිපි ජාලෙතබ්බො.

2582. දීපන්ති එත්ථ ‘‘ජාලෙත්වා’’ති සෙසො. අථ වා ‘‘කත්වා’’ති ඉමිනා ච යොජෙතබ්බං. ගණඤත්තිං ඨපෙත්වාති ‘‘සුණන්තු මෙ, ආයස්මන්තා, අජ්ජුපොසථො පන්නරසො, යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, මයං අඤ්ඤමඤ්ඤං පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරෙය්යාමා’’ති එවං ගණඤත්තිං නික්ඛිපිත්වා. කත්තබ්බො තීහුපොසථොති තීහි භික්ඛූහි උපොසථො කාතබ්බො. තීසු ථෙරෙන එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ද්වෙ එවං තික්ඛත්තුමෙව වත්තබ්බො ‘‘පරිසුද්ධො අහං, ආවුසො, ‘පරිසුද්ධො’ති මං ධාරෙථා’’ති (මහාව. 168). දුතියෙන, තතියෙන ච යථාක්කමං ‘‘පරිසුද්ධො අහං, භන්තෙ, ‘පරිසුද්ධො’ති මං ධාරෙථා’’ති තික්ඛත්තුමෙව වත්තබ්බං.

2583. පුබ්බකිච්චාදීනි කත්වා ඤත්තිං අට්ඨපෙත්වා ථෙරෙන නවො එවං තික්ඛත්තුමෙව වත්තබ්බො ‘‘පරිසුද්ධො අහං, ආවුසො, ‘පරිසුද්ධො’ති මං ධාරෙහී’’ති (මහාව. 168), නවෙන ථෙරොපි ‘‘පරිසුද්ධො අහං, භන්තෙ, ‘පරිසුද්ධො’ති මං ධාරෙථා’’ති (මහාව. 168) තික්ඛත්තුං වත්තබ්බො. ඉමස්මිං පන වාරෙ ඤත්තියා අට්ඨපනඤ්ච ‘‘ධාරෙහී’’ති එකවචනනිද්දෙසො චාති එත්තකොව විසෙසොති තං අනාදියිත්වා පුග්ගලෙන කාතබ්බං උපොසථවිධිං දස්සෙතුමාහ ‘‘පුබ්බකිච්චං සමාපෙත්වා, අධිට්ඨෙය්ය පනෙකකො’’ති. අධිට්ඨෙය්යාති ‘‘අජ්ජ මෙ උපොසථො, පන්නරසො’ති වා ‘චාතුද්දසො’ති වා අධිට්ඨාමී’’ති අධිට්ඨෙය්ය. අස්සාති අවසානෙ වුත්තපුග්ගලං සන්ධාය එකවචනනිද්දෙසො. යථාවුත්තො සඞ්ඝොපි තයොපි ද්වෙපි අත්තනො අත්තනො අනුඤ්ඤාතං උපොසථං අන්තරායං විනා සචෙ න කරොන්ති, එවමෙව ආපත්තිමාපජ්ජන්තීති වෙදිතබ්බො.

2584-5. ඉදානි ‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, උපොසථකම්මානි, අධම්මෙන වග්ගං උපොසථකම්ම’’න්තිආදිනා (මහාව. 149) නයෙන වුත්තං කම්මචතුක්කං දස්සෙතුමාහ ‘‘අධම්මෙන ච වග්ගෙනා’’තිආදි. අධම්මෙන වග්ගෙන කම්මං, අධම්මතො සමග්ගෙන කම්මං, ධම්මෙන වග්ගෙන කම්මං, ධම්මතො සමග්ගෙන කම්මන්ති එතානි චත්තාරි උපොසථස්ස කම්මානීති ජිනො අබ්රවීති යොජනා. චතූස්වපි පනෙතෙසූති එතෙසු චතූසු කම්මෙසු පන. චතුත්ථන්ති ‘‘සමග්ගෙන ච ධම්මතො’’ති වුත්තං චතුත්ථං උපොසථකම්මං ‘‘ධම්මකම්ම’’න්ති අධිප්පෙතං.

2586-7. තානි කම්මානි විභාවෙතුමාහ ‘‘අධම්මෙනිධා’’තිආදි. ඉධ ඉමස්මිං සාසනෙ එත්ථ එතෙසු චතූසු උපොසථෙසු. අධම්මෙන වග්ගො උපොසථො කතමොති කථෙතුකාමතාපුච්ඡා. යත්ථ යස්සං එකසීමායං භික්ඛුනො චත්තාරො වසන්තීති යොජනා.

තත්ර එකස්ස පාරිසුද්ධිං ආනයිත්වා තෙ තයො ජනා පාරිසුද්ධිං උපොසථං කරොන්ති චෙ, එවං කතො උපොසථො අධම්මො වග්ගුපොසථො නාමාති යොජනා, එකසීමට්ඨෙහි චතූහි සඞ්ඝුපොසථෙ කාතබ්බෙ ගණුපොසථස්ස කතත්තා අධම්මො ච සඞ්ඝමජ්ඣං විනා ගණමජ්ඣං පාරිසුද්ධියා අගමනතො තස්ස හත්ථපාසං අනුපගමනෙන වග්ගො ච හොතීති අත්ථො.

2588. අධම්මෙන සමග්ගොති එත්ථ ‘‘උපොසථො කතමො’’ති අනුවත්තෙතබ්බං. ‘‘භික්ඛුනො එකතො’’ති පදච්ඡෙදො. ‘‘හොති අධම්මිකො’’ති පදච්ඡෙදො. චතූහි සමග්ගෙහි සඞ්ඝුපොසථෙ කාතබ්බෙ ගණුපොසථකරණං අධම්මො, හත්ථපාසුපගමනතො සමග්ගො හොති.

2589-90. යො උපොසථො ධම්මෙන වග්ගො හොති, සො කතමොති යොජනා. යත්ථ යස්සං එකසීමායං චත්තාරො භික්ඛුනො වසන්ති, තත්ර එකස්ස පාරිසුද්ධිං ආනයිත්වා තෙ තයො ජනා පාතිමොක්ඛං උද්දිසන්තෙ චෙ, ධම්මෙන වග්ගො උපොසථො හොතීති යොජනා. එකසීමට්ඨෙහි චතූහි සඞ්ඝුපොසථස්ස කතත්තා ධම්මො, එකස්ස හත්ථපාසං අනුපගමනෙන වග්ගො ච හොතීති අත්ථො.

2591. යො ධම්මතො සමග්ගො, සො කතමොති යොජනා. ඉධ ඉමස්මිං සාසනෙ චත්තාරො භික්ඛුනො එකතො පාතිමොක්ඛං උද්දිසන්ති චෙ, අයං ධම්මතො සමග්ගො උපොසථොති මතො අධිප්පෙතොති යොජනා. චතූහි සඞ්ඝුපොසථස්ස කතත්තා ධම්මො, එකස්සාපි හත්ථපාසං අවිජහනෙන සමග්ගොති අධිප්පායො.

2592. වග්ගෙ සඞ්ඝෙ වග්ගොති සඤ්ඤිනො, සමග්ගෙ ච සඞ්ඝෙ වග්ගොති සඤ්ඤිනො උභයත්ථ විමතිස්ස වා උපොසථං කරොන්තස්ස දුක්කටං ආපත්ති හොතීති යොජනා.

2593. භෙදාධිප්පායතොති ‘‘නස්සන්තෙතෙ, විනස්සන්තෙතෙ, කො තෙහි අත්ථො’’ති එවං භෙදපුරෙක්ඛාරතාය ‘‘උපොසථං කරොන්තස්සා’’ති ආනෙත්වා යොජෙතබ්බං. තස්ස භික්ඛුනො ථුල්ලච්චයං හොති අකුසලබලවතාය ච ථුල්ලච්චයං හොතීති. යථාහ – ‘‘භෙදපුරෙක්ඛාරපන්නරසකෙ අකුසලබලවතාය ථුල්ලච්චයං වුත්ත’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 176). වග්ගෙ වා සමග්ගෙ වා සඞ්ඝෙ සමග්ගො ඉති සඤ්ඤිනො උපොසථං කරොන්තස්ස අනාපත්තීති යොජනා. අවසෙසො පනෙත්ථ වත්තබ්බවිනිච්ඡයො පවාරණවිනිච්ඡයාවසානෙ ‘‘පාරිසුද්ධිප්පදානෙනා’’තිආදීහි (වි. වි. 2642) එකතො වත්තුමිච්ඡන්තෙන න වුත්තො.

2594-5. ‘‘උක්ඛිත්තෙනා’’තිආදිකානි කරණවචනන්තානි පදානි ‘‘සහා’’ති ඉමිනා සද්ධිං ‘‘උපොසථො න කාතබ්බො’’ති පදෙන පච්චෙකං යොජෙතබ්බානි. උක්ඛිත්තෙනාති ආපත්තියා අදස්සනෙ උක්ඛිත්තකො, ආපත්තියා අප්පටිකම්මෙ උක්ඛිත්තකො, පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගෙ උක්ඛිත්තකොති තිවිධෙන උක්ඛිත්තෙන. එතෙසු හි තිවිධෙ උක්ඛිත්තකෙ සති උපොසථං කරොන්තො සඞ්ඝො පාචිත්තියං ආපජ්ජති.

‘‘ගහට්ඨෙනා’’ති ඉමිනා තිත්ථියොපි සඞ්ගහිතො. සෙසෙහි සහධම්මිහීති භික්ඛුනී, සික්ඛමානා, සාමණෙරො, සාමණෙරීති චතූහි සහධම්මිකෙහි. චුතනික්ඛිත්තසික්ඛෙහීති එත්ථ චුතො ච නික්ඛිත්තසික්ඛො චාති විග්ගහො. චුතො නාම අන්තිමවත්ථුං අජ්ඣාපන්නකො. නික්ඛිත්තසික්ඛො නාම සික්ඛාපච්චක්ඛාතකො.

එකාදසහීති පණ්ඩකො, ථෙය්යසංවාසකො, තිත්ථියපක්කන්තකො, තිරච්ඡානගතො, මාතුඝාතකො, පිතුඝාතකො, අරහන්තඝාතකො, භික්ඛුනිදූසකො, සඞ්ඝභෙදකො, ලොහිතුප්පාදකො, උභතොබ්යඤ්ජනකොති ඉමෙහි එකාදසහි අභබ්බෙහි.

සභාගාපත්තිකෙන වා සහ උපොසථො න කාතබ්බො, පාරිවුත්ථෙන ඡන්දෙන උපොසථො න කාතබ්බො, කරොතො දුක්කටං හොතීති යොජනා. එවං උක්ඛිත්තවජ්ජිතෙසු සබ්බවිකප්පෙසු දුක්කටමෙව වෙදිතබ්බං. ‘‘යං ද්වෙපි ජනා විකාලභොජනාදිනා සභාගවත්ථුනා ආපත්තිං ආපජ්ජන්ති, එවරූපා වත්ථුසභාගා ‘සභාගා’ති වුච්චතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 169) වචනතො ‘‘සභාගාපත්තී’’ති වත්ථුසභාගාපත්තියෙව ගහෙතබ්බා.

උපොසථදිවසෙ සබ්බොව සඞ්ඝො සචෙ සභාගාපත්තිං ආපන්නො හොති,

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතරස්මිං ආවාසෙ තදහුපොසථෙ සබ්බො සඞ්ඝො සභාගං ආපත්තිං ආපන්නො හොති, තෙහි, භික්ඛවෙ, භික්ඛූහි එකො භික්ඛු සාමන්තා ආවාසා සජ්ජුකං පාහෙතබ්බො ‘ගච්ඡාවුසො, තං ආපත්තිං පටිකරිත්වා ආගච්ඡ, මයං තෙ සන්තිකෙ තං ආපත්තිං පටිකරිස්සාමා’ති. එවඤ්චෙතං ලභෙථ, ඉච්චෙතං කුසලං. නො චෙ ලභෙථ, බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන සඞ්ඝො ඤාපෙතබ්බො – ‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං සබ්බො සඞ්ඝො සභාගං ආපත්තිං ආපන්නො, යදා අඤ්ඤං භික්ඛුං සුද්ධං අනාපත්තිකං පස්සිස්සති, තදා තස්ස සන්තිකෙ තං ආපත්තිං පටිකරිස්සතී’’ති (මහාව. 171) ච,

වෙමතිකො චෙ හොති,

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං සබ්බො සඞ්ඝො සභාගාය ආපත්තියා වෙමතිකො, යදා නිබ්බෙමතිකො භවිස්සති, තදා තං ආපත්තිං පටිකරිස්සතී’’ති (මහාව. 171) ච,

වුත්තනයෙන උපොසථො කාතබ්බො.

එත්ථ ච සජ්ඣුකන්ති තදහෙවාගමනත්ථාය. ගණුපොසථාදීසුපි එසෙව නයො. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථාගණ්ඨිපදෙ ‘‘යථා සඞ්ඝො සභාගං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා සුද්ධං අලභිත්වා ‘යදා සුද්ධං පස්සිස්සති, තදා තස්ස සන්තිකෙ තං ආපත්තිං පටිකරිස්සතී’ති වත්වා උපොසථං කාතුං ලභති, එවං ද්වීහිපි අඤ්ඤමඤ්ඤං ආරොචෙත්වා උපොසථං කාතුං වට්ටති. එකෙනාපි ‘පරිසුද්ධං ලභිත්වා පටිකරිස්සාමී’ති ආභොගං කත්වා කාතුං වට්ටති කිරා’’ති. කිරාති චෙත්ථ අනුස්සවත්ථෙ දට්ඨබ්බො, න පනාරුචියං.

පාරිවුත්ථෙන ඡන්දෙනාති ඡන්දං ආහරිත්වා කම්මං කාතුං නිසින්නෙනපි ‘‘අසුභලක්ඛණතාදිනා කෙනචි කාරණෙන න කරිස්සාමී’’ති විස්සට්ඨෙ ඡන්දෙ සචෙ පුන කරිස්සති, පුන ඡන්දපාරිසුද්ධිං ආහරිත්වා කාතබ්බං. යථාහ – ‘‘එතස්මිං පාරිවාසියෙ පුන ඡන්දපාරිසුද්ධිං අනානෙත්වා කම්මං කාතුං න වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 1167).

2596. අදෙසෙත්වා පනාපත්තින්ති ආපන්නං ආපත්තිං අදෙසෙත්වා. නාවිකත්වාන වෙමතින්ති ‘‘අහං, භන්තෙ, සම්බහුලාසු ආපත්තීසු වෙමතිකො, යදා නිබ්බෙමතිකො භවිස්සාමි, තදා තා ආපත්තියො පටිකරිස්සාමී’’ති විමතිං අනාරොචෙත්වා. ‘‘යදා නිබ්බෙමතිකොති එත්ථ සචෙ පනෙස නිබ්බෙමතිකො න හොති, වත්ථුං කිත්තෙත්වාව දෙසෙතුං වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 169) අන්ධකට්ඨකථායං වුත්තං. තත්රායං දෙසනාවිධි – සචෙ මෙඝච්ඡන්නෙ සූරියෙ ‘‘කාලො නු ඛො, විකාලො’’ති වෙමතිකො භුඤ්ජති, තෙන භික්ඛුනා ‘‘අහං, භන්තෙ, වෙමතිකො භුඤ්ජිං, සචෙ කාලො අත්ථි, සම්බහුලා දුක්කටා ආපත්තියො ආපන්නොම්හි. නො චෙ අත්ථි, සම්බහුලා පාචිත්තියාපත්තියො ආපන්නොම්හී’’ති එවං වත්ථුං කිත්තෙත්වා ‘‘අහං, භන්තෙ, යා තස්මිං වත්ථුස්මිං සම්බහුලා දුක්කටා වා පාචිත්තියා වා ආපත්තියො ආපන්නො, තා තුම්හමූලෙ පටිදෙසෙමී’’ති වත්තබ්බං. එසෙව නයො සබ්බාපත්තීසූති.

ගණ්ඨිපදෙසු පනෙවං විනිච්ඡයො වුත්තො – ‘‘අහං, ආවුසො, ඉත්ථන්නාමාය ආපත්තියා වෙමතිකො, යදා නිබ්බෙමතිකො භවිස්සාමි, තදා තං ආපත්තිං පටිකරිස්සාමී’ති වත්වා උපොසථො කාතබ්බො, පාතිමොක්ඛං සොතබ්බ’’න්ති (මහාව. 170) වචනතො යාව නිබ්බෙමතිකො න හොති, තාව සභාගාපත්තිං පටිග්ගහෙතුං න ලභති. අඤ්ඤෙසඤ්ච කම්මානං පරිසුද්ධො නාම හොති. ‘‘පුන නිබ්බෙමතිකො හුත්වා දෙසෙතබ්බමෙවා’’ති (කඞ්ඛා. අභි. ටී. නිදානවණ්ණනා) නෙව පාළියං, න අට්ඨකථායං අත්ථි, දෙසිතෙ පන න දොසො. ‘‘ඉතො වුට්ඨහිත්වා තං ආපත්තිං පටිකරිස්සාමී’’ති (මහාව. 170) එත්ථාපි එසෙව නයොති.

2597. උපොසථෙති දිනකාරකකත්තබ්බාකාරවසෙන පන්නරසී, සඞ්ඝුපොසථො, සුත්තුද්දෙසොති ඉමෙහි තීහි ලක්ඛණෙහි සමන්නාගතෙ උපොසථෙ. සභික්ඛුම්හා ච ආවාසාති ‘‘යස්මිං උපොසථෙ කිච්ච’’න්තිආදිනා වක්ඛමානප්පකාරා සභික්ඛුකා ආවාසා. ඉධ ‘‘අනාවාසා’’ති සෙසො. ආවාසො වා අනාවාසො වාති එත්ථ ‘‘අභික්ඛුකො වා නානාසංවාසකෙහි සභික්ඛුකො වා’’ති ච න ගන්තබ්බොති එත්ථ ‘‘අඤ්ඤත්ර සඞ්ඝෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා’’ති ච සෙසො. ‘‘අනාවාසො’’ති උදොසිතාදයො වුත්තා. භික්ඛුනා උපොසථෙ සභික්ඛුම්හා ආවාසා වා අනාවාසා වා අභික්ඛුකො වා නානාසංවාසකෙහි සභික්ඛුකො වා ආවාසො වා අනාවාසො වා අඤ්ඤත්ර සඞ්ඝෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා කුදාචනං කදාචිපි න ගන්තබ්බොති යොජනා.

2598. යස්මිං ආවාසෙ පන උපොසථෙ කිච්චං සචෙ වත්තති, සො ආවාසො ‘‘සභික්ඛුකො නාමා’’ති පකාසිතොති යොජනා, ඉමිනා සචෙ යත්ථ උපොසථො න වත්තති, සො සන්තෙසුපි භික්ඛූසු අභික්ඛුකො නාමාති දීපෙති.

2599. උපොසථස්ස පයොජනං, තප්පසඞ්ගෙන පවාරණාය ච නිද්ධාරෙතුකාමතායාහ ‘‘උපොසථො කිමත්ථායා’’තිආදි.

2600. පටික්කොසෙය්යාති නිවාරෙය්ය. අදෙන්තස්සපි දුක්කටන්ති එත්ථ ‘‘කොපෙතුං ධම්මිකං කම්ම’’න්ති ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං.

2601. සො චාති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) චතුවග්ගාදිප්පභෙදෙන පඤ්චවිධො සො සඞ්ඝො ච. හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන කත්තබ්බකම්මානං වසෙන පරිදීපිතො, න ඡබ්බග්ගාදීනං කාතුං අයුත්තතාදස්සනවසෙන.

2602. චතුවග්ගාදිභෙදනිබන්ධනං කම්මං දස්සෙතුමාහ ‘‘පවාරණ’’න්තිආදි. පවාරණඤ්ච තථා අබ්භානඤ්ච උපසම්පදඤ්ච ඨපෙත්වා චතුවග්ගෙන අකත්තබ්බං කම්මං න විජ්ජතීති යොජනා.

2603. මජ්ඣදෙසෙ උපසම්පදා මජ්ඣදෙසූපසම්පදා, තං. අබ්භානං, මජ්ඣදෙසූපසම්පදඤ්ච විනා පඤ්චවග්ගෙන සබ්බං කම්මං කාතුං වට්ටතීති යොජනා.

2604. කිඤ්චිපි කම්මං න න කත්තබ්බන්ති යොජනා, සබ්බම්පි කම්මං කත්තබ්බමෙවාති අත්ථො. ද්වෙ පටිසෙධා පකතත්ථං ගමයන්තීති. වීසතිවග්ගෙන සඞ්ඝෙන සබ්බෙසම්පි කම්මානං කත්තබ්බභාවෙ කිමත්ථං අතිරෙකවීසතිවග්ගස්ස ගහණන්ති ආහ ‘‘ඌනෙ දොසොති ඤාපෙතුං, නාධිකෙ අතිරෙකතා’’ති. යථාවුත්තෙ චතුබ්බිධෙ සඞ්ඝෙ ගණනතො ඌනෙ දොසො හොති, අධිකෙ දොසො න හොතීති ඤාපෙතුං අතිරෙකතා දස්සිතා, අතිරෙකවීසතිවග්ගසඞ්ඝො දස්සිතොති අධිප්පායො.

2605. චතුවග්ගෙන කත්තබ්බෙ පකතත්තාව චත්තාරො කම්මප්පත්තාති දීපිතාති යොජනා. සෙසා පකතත්තා ඡන්දාරහාති සෙසො. පකතත්තාති අනුක්ඛිත්තා චෙව අන්තිමවත්ථුං අනජ්ඣාපන්නා ච ගහෙතබ්බා. සෙසෙසු චාති පඤ්චවග්ගාදීසුපි.

2606. චතුවග්ගාදිකත්තබ්බකම්මං අසංවාසපුග්ගලං ගණපූරං කත්වා කරොන්තස්ස දුක්කටං හොති. න කෙවලං දුක්කටමෙව, කතඤ්ච කම්මං කුප්පතීති යොජනා.

2607. පරිවාසාදීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන මූලායපටිකස්සනාදීනං ගහණං. තත්රට්ඨන්ති පරිවාසාදීසු ඨිතං. ‘‘තථා’’ති ඉමිනා ‘‘කතං කුප්පති දුක්කට’’න්ති ඉදං අනුවත්තෙති. සෙසං තූති පරිවාසාදිකම්මතො අඤ්ඤං පන උපොසථාදිකම්මං. වට්ටතීති තෙ පාරිවාසිකාදයො ගණපූරකෙ කත්වා කාතුං වට්ටති.

උපොසථක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා.

වස්සූපනායිකක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා

2608. වස්සූපනායිකා වුත්තාති සෙසො. පච්ඡිමා චාති එත්ථ ඉති-සද්දො නිදස්සනෙ. වස්සූපනායිකාති වස්සූපගමනා. ආලයො, වචීභෙදො වා කාතබ්බො උපගච්ඡතාති ඉමිනා වස්සූපගමනප්පකාරො දස්සිතො. උපගච්ඡතා ආලයො කත්තබ්බො, වචීභෙදො වා කත්තබ්බොති සම්බන්ධො. උපගච්ඡන්තෙන ච සෙනාසනෙ අසති ‘‘ඉධ වස්සං වසිස්සාමී’’ති චිත්තුප්පාදමත්තං වා කාතබ්බං, සෙනාසනෙ සති ‘‘ඉමස්මිං විහාරෙ ඉමං තෙමාසං වස්සං උපෙමී’’ති ච ‘‘ඉධ වස්සං උපෙමී’’ති ච වචීභෙදො වා කාතබ්බොති අත්ථො.

2609. ජානං වස්සූපගමනං අනුපගච්ඡතො වාපීති යොජනා. තෙමාසන්ති එත්ථ ‘‘පුරිමං වා පච්ඡිමං වා’’ති සෙසො. චරන්තස්සාපීති එත්ථ ‘‘චාරික’’න්ති සෙසො. පුරිමං වා තෙමාසං පච්ඡිමං වා තෙමාසං අවසිත්වාව චාරිකං චරන්තස්සාපි දුක්කටන්ති යොජනා. තෙමාසන්ති අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. යථාහ – ‘‘න, භික්ඛවෙ, වස්සං උපගන්ත්වා පුරිමං වා තෙමාසං පච්ඡිමං වා තෙමාසං අවසිත්වා චාරිකා පක්කමිතබ්බා, යො පක්කමෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 185).

2610. රුක්ඛස්ස සුසිරෙති එත්ථ ‘‘සුද්ධෙ’’ති සෙසො. යථාහ – ‘‘රුක්ඛසුසිරෙති එත්ථ සුද්ධෙ රුක්ඛසුසිරෙයෙව න වට්ටති, මහන්තස්ස පන රුක්ඛසුසිරස්ස අන්තො පදරච්ඡදනං කුටිකං කත්වා පවිසනද්වාරං යොජෙත්වා උපගන්තුං වට්ටතී’’ති. ‘‘රුක්ඛස්ස සුසිරෙ’’ති ඉමිනා රුක්ඛෙකදෙසො විටපොපි සඞ්ගහිතො, සොපි සුද්ධොව න වට්ටති. යථාහ – ‘‘රුක්ඛවිටභියාති එත්ථාපි සුද්ධෙ විටපමත්තෙ න වට්ටති, මහාවිටපෙ පන අට්ටකං බන්ධිත්වා තත්ථ පදරච්ඡදනං කුටිකං කත්වා උපගන්තුං වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 203).

‘‘ඡත්තෙති එත්ථාපි චතූසු ථම්භෙසු ඡත්තං ඨපෙත්වා ආවරණං කත්වා ද්වාරං යොජෙත්වා උපගන්තුං වට්ටති, ඡත්තකුටිකා නාමෙසා හොති. චාටියාති එත්ථාපි මහන්තෙන කපල්ලෙන ඡත්තෙ වුත්තනයෙන කුටිං කත්වාව උපගන්තුං වට්ටතී’’ති අට්ඨකථාවචනතො එවමකතාසු සුද්ධඡත්තචාටීසු නිවාරණං වෙදිතබ්බං. ඡවකුටීති ටඞ්කිතමඤ්චාදයො වුත්තා. යථාහ – ‘‘ඡවකුටිකා නාම ටඞ්කිතමඤ්චාදිභෙදා කුටි, තත්ථ උපගන්තුං වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 203).

සුසානෙ පන අඤ්ඤං කුටිකං කත්වා උපගන්තුං වට්ටති. ‘‘ඡවසරීරං ඣාපෙත්වා ඡාරිකාය, අට්ඨිකානඤ්ච අත්ථාය කුටිකා කරීයතී’’ති අන්ධකට්ඨකථායං ඡවකුටි වුත්තා. ‘‘ටඞ්කිතමඤ්චොති කසිකුටිකාපාසාණඝරන්ති ලිඛිත’’න්ති (වජිර. ටී. මහාවග්ග 203) වජිරබුද්ධිත්ථෙරො. චතුන්නං පාසාණානං උපරි පාසාණං අත්ථරිත්වා කතො ගෙහොපි ‘‘ටඞ්කිතමඤ්චො’’ති වුච්චති. දීඝෙ මඤ්චපාදෙ මජ්ඣෙ විජ්ඣිත්වා අටනියො පවෙසෙත්වා මඤ්චං කරොන්තීති තස්ස ඉදං උපරි, ඉදං හෙට්ඨාති නත්ථි, පරිවත්තෙත්වා අත්ථතොපි තාදිසොව හොති, තං සුසානෙ, දෙවට්ඨානෙ ච ඨපෙන්ති, අයම්පි ටඞ්කිතමඤ්චො නාම.

2611. ‘‘සති පච්චයවෙකල්ලෙ, සරීරාඵාසුතාය වා’’ති අවසෙසන්තරායානං වක්ඛමානත්තා ‘‘අන්තරායො’’ති ඉමිනා රාජන්තරායාදි දසවිධො ගහෙතබ්බො.

2612-4. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සත්තන්නං සත්තාහකරණීයෙන අප්පහිතෙපි ගන්තුං, පගෙව පහිතෙ භික්ඛුස්ස භික්ඛුනියා සික්ඛමානාය සාමණෙරස්ස සාමණෙරියා මාතුයා ච පිතුස්ස චා’’ති (මහාව. 198) වුත්තනයං දස්සෙතුමාහ ‘‘මාතාපිතූන’’න්තිආදි.

මාතාපිතූනං දස්සනත්ථං, පඤ්චන්නං සහධම්මිකානං දස්සනත්ථං වා නෙසං අත්ථෙ සති වා නෙසං අන්තරෙ ගිලානං දට්ඨුං වා තදුපට්ඨාකානං භත්තාදිං පරියෙසනත්ථං වා නෙසං භත්තාදිං පරියෙසනත්ථං වා තථා නෙසං පඤ්චන්නං සහධම්මිකානං අඤ්ඤතරං අනභිරතං උක්කණ්ඨිතං අහං ගන්ත්වා වූපකාසෙස්සං වා වූපකාසාපෙස්සාමි වා ධම්මකථමස්ස කරිස්සාමීති වා තස්ස පඤ්චන්නං සහධම්මිකානං අඤ්ඤතරස්ස උට්ඨිතං උප්පන්නං දිට්ඨිං විවෙචෙස්සාමි වා විවෙචාපෙස්සාමි වා ධම්මකථමස්ස කරිස්සාමීති වා තථා උප්පන්නං කුක්කුච්චං විනොදෙස්සාමීති වා විනොදාපෙස්සාමීති වා ධම්මකථමස්ස කරිස්සාමීති වා එවං විනයඤ්ඤුනා භික්ඛුනා සත්තාහකිච්චෙන අපෙසිතෙපි ගන්තබ්බං, පගෙව පහිතෙති යොජනා.

භත්තාදීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන භෙසජ්ජපරියෙසනාදිං සඞ්ගණ්හාති. යථාහ – ‘‘ගිලානභත්තං වා පරියෙසිස්සාමි, ගිලානුපට්ඨාකභත්තං වා පරියෙසිස්සාමි, ගිලානභෙසජ්ජං වා පරියෙසිස්සාමි, පුච්ඡිස්සාමි වා උපට්ඨහිස්සාමි වා’’ති. වූපකාසෙස්සන්ති යත්ථ අනභිරති උප්පන්නා, තතො අඤ්ඤත්ථ ගහෙත්වා ගමිස්සාමීති අත්ථො.

විනොදෙස්සාමහන්ති වාති එත්ථ වා-සද්දෙන ‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ගරුධම්මං අජ්ඣාපන්නො හොති පරිවාසාරහො, සො චෙ භික්ඛූනං සන්තිකෙ දූතං පහිණෙය්ය ‘අහඤ්හි ගරුධම්මං අජ්ඣාපන්නො පරිවාසාරහො, ආගච්ඡන්තු භික්ඛූ, ඉච්ඡාමි භික්ඛූනං ආගත’න්ති. ගන්තබ්බං, භික්ඛවෙ, සත්තාහකරණීයෙන අප්පහිතෙපි, පගෙව පහිතෙ ‘පරිවාසදානං උස්සුක්කං කරිස්සාමි වා අනුස්සාවෙස්සාමි වා ගණපූරකො වා භවිස්සාමී’’තිආදිනයං (මහාව. 193) සඞ්ගණ්හාති. එවං සත්තාහකිච්චෙන ගච්ඡන්තෙන අන්තොඋපචාරසීමාය ඨිතෙනෙව ‘‘අන්තොසත්තාහෙ ආගච්ඡිස්සාමී’’ති ආභොගං කත්වා ගන්තබ්බං. සචෙ ආභොගං අකත්වා උපචාරසීමං අතික්කමති, ඡින්නවස්සො හොතීති වදන්ති.

2615. ‘‘අයං පනෙත්ථ පාළිමුත්තකරත්තිච්ඡෙදවිනිච්ඡයො’’ති අට්ඨකථාගතං රත්තිච්ඡෙදවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘වස්සං උපගතෙනෙත්ථා’’තිආදි. එත්ථාති ඉමස්මිං සත්තාහකිච්චාධිකාරෙ. අයං පාළිමුත්තකවිනිච්ඡයො දට්ඨබ්බොති අත්ථො.

2616. ‘‘අසුකං නාම දිවස’’න්තිආදිනා නිමන්තනාකාරං වක්ඛති. පුබ්බන්ති පඨමං. වට්ටතීති සත්තාහකිච්චෙන ගන්තුං වට්ටති. යථාහ – ‘‘සචෙ එකස්මිං මහාවාසෙ පඨමංයෙව කතිකා කතා හොති ‘අසුකදිවසං නාම සන්නිපතිතබ්බ’න්ති, නිමන්තිතොයෙව නාම හොති, ගන්තුං වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 199). ‘‘උපාසකෙහි ‘ඉමස්මිං නාම දිවසෙ දානාදීනි කරොම, සබ්බෙ එව සන්නිපතන්තූ’ති කතිකායපි කතාය ගන්තුං වට්ටති, නිමන්තිතොයෙව නාම හොතී’’ති කෙචි.

2617. භණ්ඩකන්ති අත්තනො චීවරභණ්ඩං. න වට්ටතීති සත්තාහකිච්චෙන ගන්තුං න වට්ටති. පහිණන්තීති චීවරධොවනාදිකම්මෙන පහිණන්ති. ආචරියුපජ්ඣායානං ආණත්තියෙන කෙනචි අනවජ්ජකිච්චෙන සත්තාහකරණීයෙන ගන්තුං වට්ටතීති ඉමිනාව දීපිතං හොති.

2618. උද්දෙසාදීනමත්ථායාති පාළිවාචනානි සන්ධාය. ආදි-සද්දෙන පරිපුච්ඡාදිං සඞ්ගණ්හාති. ගරූනන්ති අගිලානානම්පි ආචරියුපජ්ඣායානං. ගන්තුං ලභතීති සත්තාහකරණීයෙන ගන්තුං ලභති. පුග්ගලොති පකරණතො භික්ඛුංයෙව ගණ්හාති.

2619. ආචරියොති නිදස්සනමත්තං, උපජ්ඣායෙන නිවාරිතෙපි එසෙව නයො. ‘‘සචෙ පන නං ආචරියො ‘අජ්ජ මා ගච්ඡා’ති වදති, වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 199) අට්ඨකථානයං දස්සෙතුමාහ ‘‘රත්තිච්ඡෙදෙ අනාපත්ති, හොතීති පරිදීපිතා’’ති. රත්තිච්ඡෙදෙති වස්සච්ඡෙදනිමිත්තං. ‘‘රත්තිච්ඡෙදෙ’’ති සබ්බත්ථ වස්සච්ඡෙදොති සන්නිට්ඨානං කත්වා වදන්ති, එවං සත්තාහකරණීයෙන ගතං නං අන්තොසත්තාහෙයෙව පුන ආගච්ඡන්තං සචෙ ආචරියො වා උපජ්ඣායො වා ‘‘අජ්ජ මා ගච්ඡා’’ති වදති, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්තීති අධිප්පායො, වස්සච්ඡෙදො පන හොතියෙවාති දට්ඨබ්බං සත්තාහස්ස බහිද්ධා වීතිනාමිතත්තා.

2620. යස්ස කස්සචි ඤාතිස්සාති මාතාපිතූහි අඤ්ඤස්ස ඤාතිජනස්ස. ‘‘ගච්ඡතො දස්සනත්ථායා’’ති ඉමිනා සෙසඤාතිකෙහි ‘‘මයං ගිලානා භදන්තානං ආගමනං ඉච්ඡාමා’’ති ච ‘‘උපට්ඨාකකුලෙහි දානං දස්සාම, ධම්මං සොස්සාම, භික්ඛූනං දස්සනං ඉච්ඡාමා’’ති ච එවං කත්තබ්බං නිද්දිසිත්වා දූතෙ වා පෙසිතෙ සත්තාහකරණීයෙන ගච්ඡතො රත්තිච්ඡෙදො ච දුක්කටඤ්ච න හොතීති වුත්තං හොති. යථාහ ‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුස්ස ඤාතකො ගිලානො හොති…පෙ… ගන්තබ්බං, භික්ඛවෙ, සත්තාහකරණීයෙන පහිතෙ, න ත්වෙව අප්පහිතෙ’’ති (මහාව. 199) ච ‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, උපාසකෙන සඞ්ඝං උද්දිස්ස විහාරො කාරාපිතො හොති…පෙ… ඉච්ඡාමි දානඤ්ච දාතුං ධම්මඤ්ච සොතුං භික්ඛූ ච පස්සිතුන්ති. ගන්තබ්බං, භික්ඛවෙ, සත්තාහකරණීයෙන පහිතෙ, න ත්වෙව අප්පහිතෙ’’ති (මහාව. 188) ච.

2621. ‘‘අහං ගාමකං ගන්ත්වා අජ්ජෙව ආගමිස්සාමී’’ති ආගච්ඡං ආගච්ඡන්තො සචෙ පාපුණිතුං න සක්කොතෙව, වට්ටතීති යොජනා. වට්ටතීති එත්ථ ‘‘අජ්ජෙව ආගමිස්සාමී’’ති ගන්ත්වා ආගච්ඡන්තස්ස අන්තරාමග්ගෙ සචෙ අරුණුග්ගමනං හොති, වස්සච්ඡෙදොපි න හොති, රත්තිච්ඡෙදදුක්කටඤ්ච නත්ථීති අධිප්පායො.

2622. වජෙති (මහාව. අට්ඨ. 203) ගොපාලකානං නිවාසනට්ඨානෙ. සත්ථෙති ජඞ්ඝසත්ථසකටසත්ථානං සන්නිවිට්ඨොකාසෙ. තීසු ඨානෙසු භික්ඛුනො, වස්සච්ඡෙදෙ අනාපත්තීති තෙහි සද්ධිං ගච්ඡන්තස්සෙව නත්ථි ආපත්ති, තෙහි වියුඤ්ජිත්වා ගමනෙ පන ආපත්තියෙව, පවාරෙතුඤ්ච න ලභති.

වජාදීසු වස්සං උපගච්ඡන්තෙන වස්සූපනායිකදිවසෙ තෙන භික්ඛුනා උපාසකා වත්තබ්බා ‘‘කුටිකා ලද්ධුං වට්ටතී’’ති. සචෙ කරිත්වා දෙන්ති, තත්ථ පවිසිත්වා ‘‘ඉධ වස්සං උපෙමී’’ති තික්ඛත්තුං වත්තබ්බං. නො චෙ දෙන්ති, සාලාසඞ්ඛෙපෙන ඨිතසකටස්ස හෙට්ඨා උපගන්තබ්බං. තම්පි අලභන්තෙන ආලයො කාතබ්බො. සත්ථෙ පන කුටිකාදීනං අභාවෙ ‘‘ඉධ වස්සං උපෙමී’’ති වචීභෙදං කත්වා උපගන්තුං න වට්ටති, ආලයකරණමත්තමෙව වට්ටති. ආලයො නාම ‘‘ඉධ වස්සං වසිස්සාමී’’ති චිත්තුප්පාදමත්තං.

සචෙ මග්ගප්පටිපන්නෙයෙව සත්ථෙ පවාරණදිවසො හොති, තත්ථෙව පවාරෙතබ්බං. අථ සත්ථො අන්තොවස්සෙයෙව භික්ඛුනා පත්ථිතට්ඨානං පත්වා අතික්කමති. පත්ථිතට්ඨානෙ වසිත්වා තත්ථ භික්ඛූහි සද්ධිං පවාරෙතබ්බං. අථාපි සත්ථො අන්තොවස්සෙයෙව අන්තරා එකස්මිං ගාමෙ තිට්ඨති වා විප්පකිරති වා, තස්මිංයෙව ගාමෙ භික්ඛූහි සද්ධිං වසිත්වා පවාරෙතබ්බං, අප්පවාරෙත්වා තතො පරං ගන්තුං න වට්ටති.

නාවාය වස්සං උපගච්ඡන්තෙනාපි කුටියංයෙව උපගන්තබ්බං. පරියෙසිත්වා අලභන්තෙ ආලයො කාතබ්බො. සචෙ අන්තොතෙමාසං නාවා සමුද්දෙයෙව හොති, තත්ථෙව පවාරෙතබ්බං. අථ නාවා කූලං ලභති, සයඤ්ච පරතො ගන්තුකාමො හොති, ගන්තුං න වට්ටති. නාවාය ලද්ධගාමෙයෙව වසිත්වා භික්ඛූහි සද්ධිං පවාරෙතබ්බං. සචෙපි නාවා අනුතීරමෙව අඤ්ඤත්ථ ගච්ඡති, භික්ඛු ච පඨමං ලද්ධගාමෙයෙව වසිතුකාමො, නාවා ගච්ඡතු, භික්ඛුනා තත්ථෙව වසිත්වා භික්ඛූහි සද්ධිං පවාරෙතබ්බං.

ඉති වජෙ, සත්ථෙ, නාවායන්ති තීසු ඨානෙසු නත්ථි වස්සච්ඡෙදෙ ආපත්ති, පවාරෙතුඤ්ච ලභති.

2623. සති පච්චයවෙකල්ලෙති පිණ්ඩපාතාදීනං පච්චයානං ඌනත්තෙ සති. සරීරාඵාසුතාය වාති සරීරස්ස අඵාසුතාය ආබාධෙ වා සති. වස්සං ඡෙත්වාපි පක්කමෙති වස්සච්ඡෙදං කත්වාපි යථාඵාසුකට්ඨානං ගච්ඡෙය්ය. අපි-සද්දෙන වස්සං අඡෙත්වා වස්සච්ඡෙදකාරණෙ සති සත්තාහකරණීයෙන ගන්තුම්පි වට්ටතීති දීපෙති.

2624. යෙන කෙනන්තරායෙනාති රාජන්තරායාදීසු යෙන කෙනචි අන්තරායෙන. යො භික්ඛු වස්සං නොපගතො, තෙනාපි ඡින්නවස්සෙන වාපි දුතියා වස්සූපනායිකා උපගන්තබ්බාති යොජනා.

2625-6. සත්තාහන්ති අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. ‘‘වීතිනාමෙතී’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. උපගන්ත්වාපි වා බහිද්ධා එව සත්තාහං වීතිනාමෙති චෙ. යො ගච්ඡති, යො ච වීතිනාමෙති, තස්ස භික්ඛුස්ස. පුරිමාපි න විජ්ජතීති අනුපගතත්තා, ඡින්නවස්සත්තා ච පුරිමාපි වස්සූපනායිකා න විජ්ජති න ලභති. ඉමෙසං ද්වින්නං යථාක්කමං උපචාරාතික්කමෙ, සත්තාහාතික්කමෙ ච ආපත්ති වෙදිතබ්බා.

පටිස්සවෙ ච භික්ඛුස්ස, හොති ආපත්ති දුක්කටන්ති ‘‘ඉධ වස්සං වසථා’’ති වුත්තෙ ‘‘සාධූ’’ති පටිස්සුණිත්වා තස්ස විසංවාදෙ අසච්චාපනෙ ආපත්ති හොති. කතමාති ආහ ‘‘දුක්කට’’න්ති. න කෙවලං එතස්සෙව විසංවාදෙ ආපත්ති හොති, අථ ඛො ඉතරෙසම්පි පටිස්සවානං විසංවාදෙ ආපත්ති වෙදිතබ්බා. යථාහ – ‘‘පටිස්සවෙ ච ආපත්ති දුක්කටස්සාති එත්ථ න කෙවලං ‘ඉමං තෙමාසං ඉධ වස්සං වසථා’ති එතස්සෙව පටිස්සවස්ස විසංවාදෙ ආපත්ති, ‘ඉමං තෙමාසං භික්ඛං ගණ්හථ, උභොපි මයං ඉධ වස්සං වසිස්සාම, එකතොව උද්දිසාපෙස්සාමා’ති එවමාදිනාපි තස්ස තස්ස පටිස්සවස්ස විසංවාදෙ දුක්කට’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 207). තඤ්ච ඛො පටිස්සවකාලෙ සුද්ධචිත්තස්ස පච්ඡා විසංවාදනපච්චයා හොති. පඨමං අසුද්ධචිත්තස්ස පන පටිස්සවෙ පාචිත්තියං, විසංවාදෙන දුක්කටන්ති පාචිත්තියෙන සද්ධිං දුක්කටං යුජ්ජති.

2627. ‘‘වස්සං උපගන්ත්වා පන අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වා තදහෙව සත්තාහකරණීයෙන පක්කමන්තස්සාපි අන්තොසත්තාහෙ නිවත්තන්තස්ස අනාපත්තී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 207) අට්ඨකථාවචනතො, ‘‘කො වාදො වසිත්වා බහි ගච්ඡතො’’ති වක්ඛමානත්තා ‘‘නුට්ඨාපෙත්වා පනාරුණ’’න්ති පාඨො ගහෙතබ්බො. කත්ථචි පොත්ථකෙසු ‘‘උට්ඨාපෙත්වා පනාරුණ’’න්ති පාඨො දිස්සති, සො න ගහෙතබ්බො.

2628. වසිත්වාති ද්වීහතීහං වසිත්වා. යථා වස්සං වසිත්වා අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වාව සත්තාහකරණීයෙන ගච්ඡතො අනාපත්ති, තථා ගතට්ඨානතො අන්තොසත්තාහෙ ආගන්ත්වා පුනපි අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වාව සත්තාහකරණීයෙන ගච්ඡතො අනාපත්ති. ‘‘සත්තාහවාරෙන අරුණො උට්ඨාපෙතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 201) අට්ඨකථාවචනං සත්තමාරුණෙන පටිබද්ධදිවසං සත්තමෙන අරුණෙනෙව සඞ්ගහෙත්වා සත්තමඅරුණබ්භන්තරෙ අනාගන්ත්වා අට්ඨමං අරුණං බහි උට්ඨාපෙන්තස්ස රත්තිච්ඡෙදදස්සනපරං, න සත්තමඅරුණස්සෙව තත්ථ උට්ඨාපෙතබ්බභාවදස්සනපරන්ති ගහෙතබ්බං සික්ඛාභාජනඅට්ඨකථාය, සීහළගණ්ඨිපදෙසු ච තථා විනිච්ඡිතත්තා.

2629. ‘‘නොපෙති අසතියා’’ති පදච්ඡෙදො, නොපෙතීති ‘‘ඉමස්මිං විහාරෙ ඉමං තෙමාසං වස්සං උපෙමී’’ති වචීභෙදෙන න උපගච්ඡති.

2630. වුත්තමෙවත්ථං සමත්ථෙතුමාහ ‘‘න දොසො කොචි විජ්ජතී’’ති.

2631. ‘‘ඉමස්මිං විහාරෙ ඉමං තෙමාසං වස්සං උපෙමී’’ති තික්ඛත්තුං වචනෙ නිච්ඡාරිතෙ එව වස්සං උපගතො සියාති යොජනා. ‘‘නිච්ඡාරිතෙව තික්ඛත්තු’’න්ති ඉදං උක්කංසවසෙන වුත්තං, සකිං, ද්වික්ඛත්තුං වා නිච්ඡාරිතෙපි වස්සූපගතො නාම හොතීති. යථාහ – ‘‘ඉමස්මිං විහාරෙ ඉමං තෙමාසං වස්සං උපෙමීති සකිං වා ද්වත්තික්ඛත්තුං වා වාචං නිච්ඡාරෙත්වාව වස්සං උපගන්තබ්බ’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 184).

2632. නවමිතො පට්ඨාය ගන්තුං වට්ටති, ආගච්ඡතු වා මා වා, අනාපත්තී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 207) අට්ඨකථානයං දස්සෙතුමාහ ‘‘ආදිං තු නවමිං කත්වා’’තිආදි. නවමිං පභුති ආදිං කත්වා, නවමිතො පට්ඨායාති වුත්තං හොති. ගන්තුං වට්ටතීති සත්තාහකරණීයෙනෙව ගන්තුං වට්ටති, තස්මා පවාරණදිවසෙපි තදහෙව ආගන්තුං අසක්කුණෙය්යට්ඨානං පවාරණත්ථාය ගච්ඡන්තෙන ලබ්භමානෙන සත්තාහකරණීයෙන ගන්තුං වට්ටති. ‘‘පවාරෙත්වා පන ගන්තුං වට්ටති පවාරණාය තංදිවසසන්නිස්සිතත්තා’’ති (වජිර. ටී. මහාවග්ග 207) හි වජිරබුද්ධිත්ථෙරො. සො පච්ඡා ආගච්ඡතු වා මා වා, දොසො න විජ්ජතීති යොජනා.

වස්සූපනායිකක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා.

පවාරණක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා

2633. ‘‘පවාරණා’’ති ඉදං ‘‘චාතුද්දසී’’තිආදීහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. තස්මිං තස්මිං දිනෙ කාතබ්බා පවාරණා අභෙදොපචාරෙන තථා වුත්තා. සාමග්ගී උපොසථක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනාය වුත්තසරූපාව. සාමග්ගිපවාරණං කරොන්තෙහි ච පඨමං පවාරණං ඨපෙත්වා පාටිපදතො පට්ඨාය යාව කත්තිකචාතුමාසිපුණ්ණමා එත්ථන්තරෙ කාතබ්බා, තතො පච්ඡා වා පුරෙ වා න වට්ටති. තෙවාචී ද්වෙකවාචීති ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ…පෙ… තෙවාචිකං පවාරෙය්ය, ද්වෙවාචිකං පවාරෙය්ය, එකවාචිකං පවාරෙය්යා’’ති තං තං ඤත්තිං ඨපෙත්වා කාතබ්බා පවාරණා වුච්චති.

2634. තීණි කම්මානි මුඤ්චිත්වා, අන්තෙනෙව පවාරයෙති ‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, පවාරණකම්මානි, අධම්මෙන වග්ගං පවාරණකම්මං…පෙ… ධම්මෙන සමග්ගං පවාරණකම්ම’’න්ති (මහාව. 212) වත්වා ‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යදිදං අධම්මෙන වග්ගං පවාරණකම්මං, න, භික්ඛවෙ, එවරූපං පවාරණකම්මං කාතබ්බං…පෙ… තත්ර, භික්ඛවෙ, යදිදං ධම්මෙන සමග්ගං පවාරණකම්මං, එවරූපං, භික්ඛවෙ, පවාරණකම්මං කාතබ්බ’’න්තිආදිවචනතො (මහාව. 212) තීණි අකත්තබ්බානි පවාරණකම්මානි මුඤ්චිත්වා කාතුං අනුඤ්ඤාතෙන චතුත්ථෙන පවාරණකම්මෙන පවාරෙය්යාති අත්ථො. තස්ස විභාගෙකදෙසං ‘‘පඤ්ච යස්මිං පනාවාසෙ’’තිආදිනා වක්ඛති.

2635. පුබ්බකිච්චං සමාපෙත්වාති –

‘‘සම්මජ්ජනී පදීපො ච, උදකං ආසනෙන ච;

පවාරණාය එතානි, ‘පුබ්බකරණ’න්ති වුච්චති.

‘‘ඡන්දපාරිසුද්ධිඋතුක්ඛානං, භික්ඛුගණනා ච ඔවාදො;

පවාරණාය එතානි, ‘පුබ්බකිච්ච’න්ති වුච්චතී’’ති. –

වුත්තං නවවිධං පුබ්බකිච්චං නිට්ඨාපෙත්වා.

පත්තකල්ලෙ සමානිතෙති –

‘‘පවාරණා යාවතිකා ච භික්ඛූ කම්මප්පත්තා,

සභාගාපත්තියො ච න විජ්ජන්ති;

වජ්ජනීයා ච පුග්ගලා තස්මිං න හොන්ති,

‘පත්තකල්ල’න්ති වුච්චතී’’ති. –

වුත්තෙ චතුබ්බිධෙ පත්තකල්ලෙ සමොධානිතෙ පරිසමාපිතෙ.

ඤත්තිං ඨපෙත්වාති ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අජ්ජ පවාරණා, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො පවාරෙය්යා’’ති (මහාව. 210) එවං සබ්බසඞ්ගාහිකවසෙන ච ‘‘තෙවාචිකං පවාරෙය්යා’’ති ච දානාදිකරණෙන යෙභුය්යෙන රත්තියා ඛෙපිතාය ච රාජාදිඅන්තරායෙ සති ච තදනුරූපතො ‘‘ද්වෙවාචිකං, එකවාචිකං, සමානවස්සිකං පවාරෙය්යා’’ති ච ඤත්තිං ඨපෙත්වා, තාසං විසෙසො අට්ඨකථායං දස්සිතොයෙව. යථාහ –

‘‘එවඤ්හි වුත්තෙ තෙවාචිකඤ්ච ද්වෙවාචිකඤ්ච එකවාචිකඤ්ච පවාරෙතුං වට්ටති, සමානවස්සිකං න වට්ටති. ‘තෙවාචිකං පවාරෙය්යා’ති වුත්තෙ පන තෙවාචිකමෙව වට්ටති, අඤ්ඤං න වට්ටති, ‘ද්වෙවාචිකං පවාරෙය්යා’ති වුත්තෙ ද්වෙවාචිකඤ්ච තෙවාචිකඤ්ච වට්ටති, එකවාචිකඤ්ච සමානවස්සිකඤ්ච න වට්ටති. ‘එකවාචිකං පවාරෙය්යා’ති වුත්තෙ පන එකවාචිකද්වෙවාචිකතෙවාචිකානි වට්ටන්ති, සමානවස්සිකමෙව න වට්ටති. ‘සමානවස්සික’න්ති වුත්තෙ සබ්බං වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 210).

කාතබ්බාති ථෙරෙන භික්ඛුනා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා එවමස්ස වචනීයො ‘‘සඞ්ඝං, ආවුසො, පවාරෙමි දිට්ඨෙන වා…පෙ… තතියම්පි ආවුසො, සඞ්ඝං පවාරෙමි දිට්ඨෙන වා…පෙ… පස්සන්තො පටිකරිස්සාමී’’ති (මහාව. 210) වුත්තනයෙන කාතබ්බා. නවකෙන භික්ඛුනා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා…පෙ… තතියම්පි, භන්තෙ, සඞ්ඝං පවාරෙමි දිට්ඨෙන වා…පෙ… පස්සන්තො පටිකරිස්සාමීති (මහාව. 210) වුත්තනයෙන කාතබ්බා.

2636. ථෙරෙසු පවාරෙන්තෙසු යො පන නවො, සො සයං යාව පවාරෙති, තාව උක්කුටිකං නිසීදෙය්යාති යොජනා.

2637. චත්තාරො වා තයොපි වා එකාවාසෙ එකසීමායං වසන්ති චෙ, ඤත්තිං වත්වා ‘‘සුණන්තු මෙ, ආයස්මන්තො, අජ්ජ පවාරණා, යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, මයං අඤ්ඤමඤ්ඤං පවාරෙය්යාමා’’ති (මහාව. 216) ගණඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරෙය්යුන්ති යොජනා.

පවාරෙය්යුන්ති එත්ථ ථෙරෙන භික්ඛුනා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා තෙ තයො වා ද්වෙ වා භික්ඛූ එවමස්සු වචනීයා ‘‘අහං, ආවුසො, ආයස්මන්තෙ පවාරෙමි දිට්ඨෙන වා සුතෙන වා පරිසඞ්කාය වා, වදන්තු මං ආයස්මන්තො අනුකම්පං උපාදාය, පස්සන්තො පටිකරිස්සාමි. දුතියම්පි…පෙ… තතියම්පි අහං, ආවුසො, ආයස්මන්තෙ පවාරෙමි දිට්ඨෙන වා සුතෙන වා පරිසඞ්කාය වා, වදන්තු මං ආයස්මන්තො අනුකම්පං උපාදාය, පස්සන්තො පටිකරිස්සාමී’’ති (මහාව. 216) පවාරෙතබ්බං. නවෙනපි ‘‘අහං, භන්තෙ, ආයස්මන්තෙ පවාරෙමි දිට්ඨෙන වා සුතෙන වා පරිසඞ්කාය වා, වදන්තු මං ආයස්මන්තො අනුකම්පං උපාදාය, පස්සන්තො පටිකරිස්සාමි. දුතියම්පි…පෙ… තතියම්පි අහං, භන්තෙ, ආයස්මන්තෙ පවාරෙමි දිට්ඨෙන වා සුතෙන වා පරිසඞ්කාය වා, වදන්තු මං ආයස්මන්තො අනුකම්පං උපාදාය, පස්සන්තො පටිකරිස්සාමී’’ති පවාරෙතබ්බං.

2638. අඤ්ඤමඤ්ඤං පවාරෙය්යුං, විනා ඤත්තිං දුවෙ ජනා. තෙසු ථෙරෙන ‘‘අහං, ආවුසො, ආයස්මන්තං පවාරෙමි දිට්ඨෙන වා සුතෙන වා පරිසඞ්කාය වා, වදතු මං ආයස්මා අනුකම්පං උපාදාය, පස්සන්තො පටිකරිස්සාමි. දුතියම්පි…පෙ… තතියම්පි අහං, ආවුසො, ආයස්මන්තං පවාරෙමි…පෙ… පටිකරිස්සාමී’’ති (මහාව. 217) පවාරෙතබ්බං. නවෙනපි ‘‘අහං, භන්තෙ, ආයස්මන්තං පවාරෙමි…පෙ… වදතු මං ආයස්මා අනුකම්පං උපාදාය, පස්සන්තො පටිකරිස්සාමි. දුතියම්පි…පෙ… තතියම්පි අහං, භන්තෙ, ආයස්මන්තං පවාරෙමි…පෙ… පටිකරිස්සාමී’’ති පවාරෙතබ්බං.

අධිට්ඨෙය්යාති පුබ්බකිච්චං සමාපෙත්වා ‘‘අජ්ජ මෙ පවාරණා චාතුද්දසී’’ති වා ‘‘පන්නරසී’’ති වා වත්වා ‘‘අධිට්ඨාමී’’ති අධිට්ඨෙය්ය. යථාහ ‘‘අජ්ජ මෙ පවාරණාති එත්ථ සචෙ චාතුද්දසිකා හොති, ‘අජ්ජ මෙ පවාරණා චාතුද්දසී’ති, සචෙ පන්නරසිකා, ‘අජ්ජ මෙ පවාරණා පන්නරසී’ති එවං අධිට්ඨාතබ්බ’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 218), ඉමිනා සබ්බසඞ්ගාහාදිඤත්තීසු ච තස්මිං තස්මිං දිවසෙ සො සො වොහාරො කාතබ්බොති දීපිතමෙව.

සෙසා සඞ්ඝපවාරණාති පඤ්චහි, අතිරෙකෙහි වා භික්ඛූහි කත්තබ්බා පවාරණා සඞ්ඝපවාරණා.

2639. පවාරිතෙති පඨමපවාරණාය පවාරිතෙ. අනාගතොති කෙනචි අන්තරායෙන පුරිමිකාය ච පච්ඡිමිකාය ච වස්සූපනායිකාය වස්සං අනුපගතො. අවුත්ථොති පච්ඡිමිකාය උපගතො. වුත්තඤ්හි ඛුද්දසික්ඛාවණ්ණනාය ‘‘අවුත්ථොති පච්ඡිමිකාය උපගතො අපරිනිට්ඨිතත්තා ‘අවුත්ථො’ති වුච්චතී’’ති. පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරෙය්යාති යොජනා. එත්ථ ‘‘තෙසං සන්තිකෙ’’ති සෙසො.

2640-1. යස්මිං පනාවාසෙ පඤ්ච වා චත්තාරො වා තයො වා සමණා වසන්ති, තෙ තත්ථ එකෙකස්ස පවාරණං හරිත්වාන සචෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං පවාරෙන්ති, ආපත්ති දුක්කටන්ති යොජනා.

සෙසන්ති ‘‘අධම්මෙන සමග්ග’’න්තිආදිකං විනිච්ඡයං. ඉධාති ඉමස්මිං පවාරණාධිකාරෙ. බුධොති විනයධරො. උපොසථෙ වුත්තනයෙනාති උපොසථවිනිච්ඡයෙ වුත්තක්කමෙන. නයෙති ජානෙය්ය.

2642. සම්පාදෙතත්තනො සුචින්ති අත්තනො උපොසථං සම්පාදෙති. සබ්බං සාධෙතීති උපොසථාදිසබ්බං කම්මං නිප්ඵාදෙති. නත්තනොති අත්තනො උපොසථං න නිප්ඵාදෙති.

2643. තස්මාති යස්මා අත්තනො සුචිං න සාධෙති, තස්මා. උභින්නන්ති අත්තනො ච සඞ්ඝස්ස ච. කිච්චසිද්ධත්ථමෙවිධාති උපොසථාදිකම්මනිප්පජ්ජනත්ථං ඉධ ඉමස්මිං උපොසථකම්මාදිපකරණෙ. පාරිසුද්ධිපීති එත්ථ පි-සද්දෙන පවාරණා සඞ්ගහිතා. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘ඡන්දං වා පාරිසුද්ධිං වා, ගහෙත්වා වා පවාරණ’’න්ති.

ඡන්දපාරිසුද්ධිපවාරණං දෙන්තෙන සචෙ සාපත්තිකො හොති, ආපත්තිං දෙසෙත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ඡන්දාදිහාරකො භික්ඛු වත්තබ්බො ‘‘ඡන්දං දම්මි, ඡන්දං මෙ හර, ඡන්දං මෙ ආරොචෙහී’’ති (මහාව. 165), ‘‘පාරිසුද්ධිං දම්මි, පාරිසුද්ධිං මෙ හර, පාරිසුද්ධිං මෙ ආරොචෙහී’’ති (මහාව. 164), ‘‘පවාරණං දම්මි, පවාරණං මෙ හර, පවාරණං මෙ ආරොචෙහි, මමත්ථාය පවාරෙහී’’ති (මහාව. 213).

2644. ‘‘ඡන්දො එකෙනා’’ති පදච්ඡෙදො. එකෙන බහූනම්පි ඡන්දො හාතබ්බො, තථා පාරිසුද්ධි හාතබ්බා. පි-සද්දෙන පවාරණා හාතබ්බාති යොජනා. පරම්පරාහටො ඡන්දොති බහූනං වා එකස්ස වා ඡන්දාදිහාරකස්ස හත්ථතො අන්තරා අඤ්ඤෙන ගහිතා ඡන්දපාරිසුද්ධිපවාරණා. විසුද්ධියා න ගච්ඡති අනවජ්ජභාවාය න පාපුණාති බිළාලසඞ්ඛලිකඡන්දාදීනං සඞ්ඝමජ්ඣං අගමනෙන වග්ගභාවකරණතො.

එත්ථ ච යථා බිළාලසඞ්ඛලිකාය පඨමවලයං දුතියවලයං පාපුණාති, න තතියං, එවමිමෙපි ඡන්දාදයො දායකෙන යස්ස දින්නා, තතො අඤ්ඤත්ථ න ගච්ඡතීති බිළාලසඞ්ඛලිකාසදිසත්තා ‘‘බිළාලසඞ්ඛලිකා’’ති වුත්තා. බිළාලසඞ්ඛලිකාග්ගහණඤ්චෙත්ථ යාසං කාසඤ්චි සඞ්ඛලිකානං උපලක්ඛණමත්තන්ති දට්ඨබ්බං.

2645-6. ඡන්දං වා පාරිසුද්ධිං වා පවාරණං වා ගහෙත්වා ඡන්දාදිහාරකො සඞ්ඝමප්පත්වා සචෙ සාමණෙරාදිභාවං පටිජානෙය්ය වා විබ්භමෙය්ය වා මරෙය්ය වා, තං සබ්බං ඡන්දාදිභාවං නාහටං හොති, සඞ්ඝං පත්වා එවං සියා සාමණෙරාදිභාවං පටිජානන්තො, විබ්භන්තො, කාලකතො වා භවෙය්ය, තං සබ්බං හටං ආනීතං හොතීති යොජනා.

තත්ථ සාමණෙරාදිභාවං වා පටිජානෙය්යාති ‘‘අහං සාමණෙරො’’තිආදිනා භූතං සාමණෙරාදිභාවං කථෙය්ය, පච්ඡා සාමණෙරභූමියං පතිට්ඨහෙය්යාති අත්ථො. ආදි-සද්දෙන අන්තිමවත්ථුං අජ්ඣාපන්නො ගහිතො.

2647. සඞ්ඝං පත්වාති අන්තමසො තංතංකම්මප්පත්තස්ස චතුවග්ගාදිසඞ්ඝස්ස හත්ථපාසං පත්වාති අත්ථො. පමත්තොති පමාදං සතිසම්මොසං පත්තො. සුත්තොති නිද්දූපගතො. ඛිත්තචිත්තකොති යක්ඛාදීහි වික්ඛෙපමාපාදිතචිත්තො. නාරොචෙතීති අත්තනො ඡන්දාදීනං ආහටභාවං එකස්සාපි භික්ඛුනො න කථෙති. සඤ්චිච්චාති සඤ්චෙතෙත්වා ජානන්තොයෙව අනාදරියො නාරොචෙති, දුක්කටං හොති.

2648. යෙ තෙති යෙ තෙ භික්ඛූ ථෙරා වා නවා වා මජ්ඣිමා වා. විපස්සනාති සහචරියෙන සමථොපි ගය්හති. සමථවිපස්සනා ච ඉධ තරුණායෙව අධිප්පෙතා, තස්මා විපස්සනායුත්තාති එත්ථ තරුණාහි සමථවිපස්සනාහි සමන්නාගතාති අත්ථො. රත්තින්දිවන්ති අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. අතන්දිතාති අනලසා.

‘‘රත්තින්දිව’’න්ති එත්ථ රත්ති-සද්දෙන රත්තියායෙව ගහණං, උදාහු එකදෙසස්සාති ආහ ‘‘පුබ්බරත්තාපරරත්ත’’න්ති. පුබ්බා ච සා රත්ති චාති පුබ්බරත්ති, පඨමයාමො, අපරා ච සා රත්ති චාති අපරරත්ති, පච්ඡිමයාමො, පුබ්බරත්ති ච අපරරත්ති චාති සමාහාරද්වන්දෙ සමාසන්තෙ අ-කාරපච්චයං කත්වා ‘‘පුබ්බරත්තාපරරත්ත’’න්ති වුත්තං. ඉධාපි අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. මජ්ඣිමයාමෙ කායදරථවූපසමනත්ථාය සුපනං අනුඤ්ඤාතන්ති තං වජ්ජෙත්වා පුරිමපච්ඡිමයාමෙසු නිරන්තරභාවනානුයොගො කාතබ්බොති දස්සනත්ථමෙව වුත්තං. විපස්සනා පරායනා සමථවිපස්සනාව පරං අයනං පතිට්ඨා එතෙසන්ති විපස්සනාපරායනා, සමථවිපස්සනාය යුත්තපයුත්තා හොන්තීති වුත්තං හොති.

2649. ලද්ධො ඵාසුවිහාරො යෙහි තෙ ලද්ධඵාසුවිහාරා, තෙසං. ඵාසුවිහාරොති ච සුඛවිහාරස්ස මූලකාරණත්තා තරුණා සමථවිපස්සනා අධිප්පෙතා, පටිලද්ධතරුණසමථවිපස්සනානන්ති අත්ථො. සියා න පරිහානිති පරිහානි නාම එවං කතෙ න භවෙය්ය.

කත්තිකමාසකෙති චීවරමාසසඞ්ඛාතෙ කත්තිකමාසෙ පවාරණාය සඞ්ගහො වුත්තොති යොජනා. ගාථාබන්ධවසෙන ‘‘සඞ්ගාහො’’ති දීඝො කතො, පවාරණාසඞ්ගහො වුත්තොති අත්ථො. යථාහ –

‘‘පවාරණාසඞ්ගහො ච නාමායං විස්සට්ඨකම්මට්ඨානානං ථාමගතසමථවිපස්සනානං සොතාපන්නාදීනඤ්ච න දාතබ්බො. තරුණසමථවිපස්සනාලාභිනො පන සබ්බෙ වා හොන්තු, උපඩ්ඪා වා, එකපුග්ගලො වා, එකස්සපි වසෙන දාතබ්බොයෙව. දින්නෙ පවාරණාසඞ්ගහෙ අන්තොවස්සෙ පරිහාරොව හොති, ආගන්තුකා තෙසං සෙනාසනං ගහෙතුං න ලභන්ති. තෙහිපි ඡින්නවස්සෙහි න භවිතබ්බං, පවාරෙත්වා පන අන්තරාපි චාරිකං පක්කමිතුං ලභන්තී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 241).

පවාරණාසඞ්ගහස්ස දානප්පකාරො පන පාළිතො ගහෙතබ්බො.

පවාරණක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා.

චම්මක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා

2650. එළකා ච අජා ච මිගා චාති විග්ගහො. පසූනං ද්වන්දෙ එකත්තනපුංසකත්තස්ස විභාසිතත්තා බහුවචනනිද්දෙසො. එළකානඤ්ච අජානඤ්ච මිගානං රොහිතෙණිකුරුඞ්ගානඤ්ච. පසදා ච මිගමාතා ච පසදමිගමාතා, ‘‘පසදමිගමාතුයා’’ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන ‘‘පසද’’න්ති නිග්ගහිතාගමො. පසදමිගමාතුයා ච චම්මං භික්ඛුනො වට්ටතීති යොජනා. ‘‘මිගාන’’න්ති ඉමිනා ගහිතානමෙවෙත්ථ විභාගදස්සනං ‘‘රොහිතෙණී’’තිආදි. රොහිතාදයො මිගවිභාගවිසෙසා.

2651. එතෙසං යථාවුත්තසත්තානං චම්මං ඨපෙත්වා අඤ්ඤං චම්මං දුක්කටාපත්තියා වත්ථුභූතන්ති අත්ථො. අඤ්ඤන්ති ච –

‘‘මක්කටො කාළසීහො ච, සරභො කදලීමිගො;

යෙ ච වාළමිගා හොන්ති, තෙසං චම්මං න වට්ටතී’’ති. (මහාව. අට්ඨ. 259) –

අට්ඨකථාය පටික්ඛිත්තං චම්මමාහ. මක්කටො නාම සාඛමිගො. කාළසීහො නාම මහාමුඛවානරජාතිකො. වාළමිගා නාම සීහබ්යග්ඝාදයො. යථාහ – ‘‘තත්ථ වාළමිගාති සීහබ්යග්ඝඅච්ඡතරච්ඡා, න කෙවලඤ්ච එතෙයෙව, යෙසං පන චම්මං වට්ටතීති වුත්තං, තෙ ඨපෙත්වා අවසෙසා අන්තමසො ගොමහිංසස්සමිළාරාදයොපි සබ්බෙ ඉමස්මිං අත්ථෙ ‘වාළමිගා’ත්වෙව වෙදිතබ්බා’’ති.

ථවිකා ච උපාහනා ච ථවිකොපාහනං. අමානුසං මනුස්සචම්මරහිතං සබ්බං චම්මං ථවිකොපාහනෙ වට්ටතීති යොජනා. එත්ථ ථවිකාති උපාහනාදිකොසකස්ස ගහණං. යථාහ ‘‘මනුස්සචම්මං ඨපෙත්වා යෙන කෙනචි චම්මෙන උපාහනා වට්ටති. උපාහනාකොසකසත්ථකකොසකකුඤ්ජිකාකොසකෙසුපි එසෙව නයො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 259).

2652. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සබ්බපච්චන්තිමෙසු ජනපදෙසු ගුණඞ්ගුණූපාහන’’න්ති (මහාව. 259) වචනතො ‘‘වට්ටන්ති මජ්ඣිමෙ දෙසෙ, න ගුණඞ්ගුණූපාහනා’’ති වුත්තං. මජ්ඣිමෙ දෙසෙති ‘‘පුරත්ථිමාය දිසාය ගජඞ්ගලං නාම නිගමො’’තිආදිනා (මහාව. 259) වුත්තසීමාපරිච්ඡෙදෙ මජ්ඣිමදෙසෙ. ගුණඞ්ගුණූපාහනාති චතුපටලතො පට්ඨාය බහුපටලා උපාහනා. යථාහ – ‘‘ගුණඞ්ගුණූපාහනාති චතුපටලතො පට්ඨාය වුච්චතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 245). මජ්ඣිමදෙසෙ ගුණඞ්ගුණූපාහනා න වට්ටන්තීති යොජනා. අන්තොආරාමෙති එත්ථ පකරණතො ‘‘සබ්බෙස’’න්ති ලබ්භති, ගිලානානමිතරෙසඤ්ච සබ්බෙසන්ති අත්ථො. සබ්බත්ථාපි චාති අන්තොආරාමෙ, බහි චාති සබ්බත්ථාපි. රොගිනොති ගිලානස්ස වට්ටන්තීති යොජනා.

2653. පුටබද්ධා ඛල්ලකබද්ධාචාති පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. විසෙසො පනෙතාසං අට්ඨකථායමෙව වුත්තො ‘‘පුටබද්ධාති යොනකඋපාහනා වුච්චති, යා යාවජඞ්ඝතො සබ්බපාදං පටිච්ඡාදෙති. ඛල්ලකබද්ධාති පණ්හිපිධානත්ථං තලෙ ඛල්ලකං බන්ධිත්වා කතා’’ති. පාලිගුණ්ඨිමා ච ‘‘පලිගුණ්ඨිත්වා කතා, යා උපරි පාදමත්තමෙව පටිච්ඡාදෙති, න ජඞ්ඝ’’න්ති අට්ඨකථායං දස්සිතාව. තූලපුණ්ණාති තූලපිචුනා පූරෙත්වා කතා.

සබ්බාව නීලා සබ්බනීලා, සා ආදි යාසං තා සබ්බනීලාදයො. ආදි-සද්දෙන මහානාමරත්තපරියන්තානං ගහණං. එතාසං සරූපං අට්ඨකථායමෙව වුත්තං ‘‘නීලිකා උමාපුප්ඵවණ්ණා හොති, පීතිකා කණිකාරපුප්ඵවණ්ණා, ලොහිතිකා ජයසුමනපුප්ඵවණ්ණා, මඤ්ජිට්ඨිකා මඤ්ජිට්ඨවණ්ණා එව, කණ්හා අද්දාරිට්ඨකවණ්ණා, මහාරඞ්ගරත්තා සතපදිපිට්ඨිවණ්ණා, මහානාමරත්තා සම්භින්නවණ්ණා හොති පණ්ඩුපලාසවණ්ණා. කුරුන්දියං පන ‘පදුමපුප්ඵවණ්ණා’ති වුත්ත’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 246). සබ්බනීලාදයොපි චාති අපි-සද්දෙන නීලාදිවද්ධිකානං ගහණං.

2654. චිත්රාති විචිත්රා. මෙණ්ඩවිසාණූපමවද්ධිකාති මෙණ්ඩානං විසාණසදිසවද්ධිකා, කණ්ණිකට්ඨානෙ මෙණ්ඩසිඞ්ගසණ්ඨානෙ වද්ධෙ යොජෙත්වා කතාති අත්ථො. ‘‘මෙණ්ඩවිසාණූපමවද්ධිකා’’ති ඉදං අජවිසාණූපමවද්ධිකානං උපලක්ඛණං. මොරස්ස පිඤ්ඡෙන පරිසිබ්බිතාති තලෙසු වා වද්ධෙසු වා මොරපිඤ්ඡෙහි සුත්තකසදිසෙහි පරිසිබ්බිතා. උපාහනා න ච වට්ටන්තීති යොජනා.

2655. මජ්ජාරාති බිළාරා. කාළකා රුක්ඛකණ්ටකා. ඌලූකා පක්ඛිබිළාලා. සීහාති කෙසරසීහාදයො සීහා. උද්දාති චතුප්පදජාතිකා. දීපී සද්දලා. අජිනස්සාති එවංනාමිකස්ස. පරික්ඛටාති උපාහනපරියන්තෙ චීවරෙ අනුවාතං විය වුත්තප්පකාරං චම්මං යොජෙත්වා කතා.

2656. සචෙ ඊදිසා උපාහනා ලභන්ති, තාසං වළඤ්ජනප්පකාරං දස්සෙතුමාහ ‘‘පුටාදිං අපනෙත්වා’’තිආදි. පුටාදිං සබ්බසො ඡින්දිත්වා වා අපනෙත්වා වා උපාහනා ධාරෙතබ්බාති යොජනා. එවමකත්වා ලද්ධනීහාරෙනෙව ධාරෙන්තස්ස දුක්කටං. යථාහ – ‘‘එතාසු යං කිඤ්චි ලභිත්වා සචෙ තානි ඛල්ලකාදීනි අපනෙත්වා සක්කා හොන්ති වළඤ්ජිතුං, වළඤ්ජෙතබ්බා, තෙසු පන සති වළඤ්ජන්තස්ස දුක්කට’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 246).

වණ්ණභෙදං තථා කත්වාති එත්ථ ‘‘එකදෙසෙනා’’ති සෙසො. ‘‘සබ්බසො වා’’ති ආහරිත්වා සබ්බසො වා එකදෙසෙන වා වණ්ණභෙදං කත්වා සබ්බනීලාදයො උපාහනා ධාරෙතබ්බාති යොජනා. තථා අකත්වා ධාරෙන්තස්ස දුක්කටං. යථාහ ‘‘එතාසු යං කිඤ්චි ලභිත්වා රජනං චොළකෙන පුඤ්ඡිත්වා වණ්ණං භින්දිත්වා ධාරෙතුං වට්ටති. අප්පමත්තකෙපි භින්නෙ වට්ටතියෙවා’’ති. නීලවද්ධිකාදයොපි වණ්ණභෙදං කත්වා ධාරෙතබ්බා.

2657. තත්ථ ඨානෙ පස්සාවපාදුකා, වච්චපාදුකා, ආචමනපාදුකාති තිස්සො පාදුකායො ඨපෙත්වා සබ්බාපි පාදුකා තාලපත්තිකාදිභෙදා සබ්බාපි සඞ්කමනීයා පාදුකා ධාරෙතුං න වට්ටන්තීති යොජනා.

2658. අතික්කන්තපමාණං උච්චාසයනසඤ්ඤිතං ආසන්දිඤ්චෙව පල්ලඞ්කඤ්ච සෙවමානස්ස දුක්කටන්ති යොජනා. ආසන්දී වුත්තලක්ඛණාව. පල්ලඞ්කොති පාදෙසු ආහරිමානි වාළරූපානි ඨපෙත්වා කතො, එකස්මිංයෙව දාරුම්හි කට්ඨකම්මවසෙන ඡින්දිත්වා කතානි අසංහාරිමානි තත්රට්ඨානෙව වාළරූපානි යස්ස පාදෙසු සන්ති, එවරූපො පල්ලඞ්කො කප්පතීති ‘‘ආහරිමෙනා’’ති ඉමිනාව දීපිතං. ‘‘අකප්පියරූපකතො අකප්පියමඤ්චො පල්ලඞ්කො’’ති හි සාරසමාසෙ වුත්තං.

2659. ගොනකන්ති දීඝලොමකමහාකොජවං. චතුරඞ්ගුලාධිකානි කිර තස්ස ලොමානි, කාළවණ්ණඤ්ච හොති. ‘‘චතුරඞ්ගුලතො ඌනකප්පමාණලොමො කොජවො වට්ටතී’’ති වදන්ති. කුත්තකන්ති සොළසන්නං නාටකිත්ථීනං ඨත්වා නච්චනයොග්ගං උණ්ණාමයත්ථරණං. චිත්තන්ති භිත්තිච්ඡිද්දාදිකවිචිත්රං උණ්ණාමයත්ථරණං. පටිකන්ති උණ්ණාමයං සෙතත්ථරණං. පටලිකන්ති ඝනපුප්ඵකං උණ්ණාමයං ලොහිතත්ථරණං, යො ‘‘ආමලකපත්තො’’තිපි වුච්චති.

එකන්තලොමින්ති උභතො උග්ගතලොමං උණ්ණාමයත්ථරණං. විකතින්ති සීහබ්යග්ඝාදිරූපවිචිත්රං උණ්ණාමයත්ථරණං. ‘‘එකන්තලොමීති එකතොදසං උණ්ණාමයත්ථරණ’’න්ති දීඝනිකා. තූලිකන්ති රුක්ඛතූලලතාතූලපොටකිතූලසඞ්ඛාතානං තිණ්ණං තූලානං අඤ්ඤතරපුණ්ණං පකතිතූලිකං. උද්දලොමිකන්ති එකතො උග්ගතලොමං උණ්ණාමයත්ථරණං. ‘‘උද්දලොමීති උභතොදසං උණ්ණාමයත්ථරණං. එකන්තලොමීති එකතොදසං උණ්ණාමයත්ථරණ’’න්ති (දී. නි. අට්ඨ. 1.15) දීඝනිකායට්ඨකථායං වුත්තං. සාරසමාසෙ පන ‘‘උද්දලොමීති එකතො උග්ගතපුප්ඵං. එකන්තලොමීති උභතො උග්ගතපුප්ඵ’’න්ති වුත්තං.

2660. කට්ටිස්සන්ති රතනපරිසිබ්බිතං කොසෙය්යකට්ටිස්සමයං පච්චත්ථරණං. ‘‘කොසෙය්යකට්ටිස්සමයන්ති කොසෙය්යකසටමය’’න්ති (දී. නි. ටී. 1.15) ආචරියධම්මපාලත්ථෙරෙන වුත්තං, කන්තිතකොසෙය්යපුටමයන්ති අත්ථො. කොසෙය්යන්ති රතනපරිසිබ්බිතං කොසියසුත්තමයං පච්චත්ථරණං. රතනපරිසිබ්බනරහිතං සුද්ධකොසෙය්යං පන වට්ටති.

දීඝනිකායට්ඨකථායං පනෙත්ථ ‘‘ඨපෙත්වා තූලිකං සබ්බානෙව ගොනකාදීනි රතනපරිසිබ්බිතානි න වට්ටන්තී’’ති (දී. නි. අට්ඨ. 1.15) වුත්තං. තත්ථ ‘‘ඨපෙත්වා තූලික’’න්ති එතෙන රතනපරිසිබ්බනරහිතාපි තූලිකා න වට්ටතීති දීපෙති. ‘‘රතනපරිසිබ්බිතානි න වට්ටන්තී’’ති ඉමිනා පන යානි රතනපරිසිබ්බිතානි, තානි භූමත්ථරණවසෙන යථානුරූපං මඤ්චාදීසු ච උපනෙතුං වට්ටතීති දීපිතන්ති වෙදිතබ්බං. එත්ථ ච විනයපරියායං පත්වා ගරුකෙ ඨාතබ්බත්තා ඉධ වුත්තනයෙනෙවෙත්ථ විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො. සුත්තන්තිකදෙසනායං පන ගහට්ඨානම්පි වසෙන වුත්තත්තා නෙසං සඞ්ගණ්හනත්ථං ‘‘ඨපෙත්වා තූලිකං…පෙ… වට්ටන්තීති වුත්ත’’න්ති (දී. නි. අට්ඨ. 1.15) අපරෙ.

හත්ථිඅස්සරථත්ථරන්ති හත්ථිපිට්ඨෙ අත්ථරිතං අත්ථරණං හත්ථත්ථරණං නාම. අස්සරථත්ථරෙපි එසෙව නයො. කදලිමිගපවර-පච්චත්ථරණකම්පි චාති කදලිමිගචම්මං නාම අත්ථි, තෙන කතං පවරපච්චත්ථරණන්ති අත්ථො. තං කිර සෙතවත්ථස්ස උපරි කදලිමිගචම්මං පත්ථරිත්වා සිබ්බෙත්වා කරොන්ති. පි-සද්දෙන අජිනප්පවෙණී ගහිතා. අජිනප්පවෙණී නාම අජිනචම්මෙහි මඤ්චපමාණෙන සිබ්බෙත්වා කතා පවෙණී. තානි කිර චම්මානි සුඛුමතරානි, තස්මා දුපට්ටතිපට්ටානි කත්වා සිබ්බන්ති. තෙන වුත්තං ‘‘අජිනප්පවෙණී’’ති.

2661. රත්තවිතානස්ස හෙට්ඨාති කුසුම්භාදිරත්තස්ස ලොහිතවිතානස්ස හෙට්ඨා කප්පියපච්චත්ථරණෙහි අත්ථතං සයනාසනඤ්ච. කසාවරත්තවිතානස්ස පන හෙට්ඨා කප්පියපච්චත්ථරණෙන අත්ථතං වට්ටති. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘හෙට්ඨා අකප්පියෙ’’තිආදි.

ද්විධා රත්තූපධානකන්ති සීසපස්සෙ, පාදපස්සෙ චාති උභතොපස්සෙ පඤ්ඤත්තරත්තබිබ්බොහනවන්තඤ්ච සයනාසනං. ඉදං සබ්බං අකප්පියං පරිභුඤ්ජතො දුක්කටං හොති. ‘‘යං පන එකමෙව උපධානං උභොසු පස්සෙසු රත්තං වා හොති පදුමවණ්ණං වා විචිත්රං වා, සචෙ පමාණයුත්තං, වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 254) අට්ඨකථාවිනිච්ඡයො එතෙනෙව බ්යතිරෙකතො වුත්තො හොති. ‘‘යෙභුය්යරත්තානිපි ද්වෙ බිබ්බොහනානි න වට්ටන්තී’’ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. තෙනෙව යෙභුය්යෙන රත්තවිතානම්පි න වට්ටතීති විඤ්ඤායති.

එත්ථ ච කිඤ්චාපි දීඝනිකායට්ඨකථායං ‘‘අලොහිතකානි ද්වෙපි වට්ටන්තියෙව, තතො උත්තරි ලභිත්වා අඤ්ඤෙසං දාතබ්බානි, දාතුං අසක්කොන්තො මඤ්චෙ තිරියං අත්ථරිත්වා උපරි පච්චත්ථරණං දත්වා නිපජ්ජිතුම්පි ලභතී’’ති (දී. නි. අට්ඨ. 1.15) අවිසෙසෙන වුත්තං. සෙනාසනක්ඛන්ධකසංවණ්ණනායං පන ‘‘අගිලානස්ස සීසූපධානඤ්ච පාදූපධානඤ්චාති ද්වයමෙව වට්ටති, ගිලානස්ස බිබ්බොහනානි සන්ථරිත්වා උපරි පච්චත්ථරණං දත්වා නිපජ්ජිතුම්පි වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 297) වුත්තත්තා ගිලානොයෙව මඤ්චෙ තිරියං අත්ථරිත්වා නිපජ්ජිතුං ලභතීති වෙදිතබ්බං.

2662. උද්ධං සෙතවිතානම්පි හෙට්ඨා අකප්පියෙ පච්චත්ථරණෙ සති න වට්ටතීති යොජනා. තස්මින්ති අකප්පියපච්චත්ථරණෙ.

2663. ‘‘ඨපෙත්වා’’ති ඉමිනා ආසන්දාදිත්තයස්ස වට්ටනාකාරො නත්ථීති දීපෙති. සෙසං සබ්බන්ති ගොනකාදි ද්විධාරත්තූපධානකපරියන්තං සබ්බං. ගිහිසන්තකන්ති ගිහීනං සන්තකං තෙහියෙව පඤ්ඤත්තං, ඉමිනා පඤ්චසු සහධම්මිකෙසු අඤ්ඤතරෙන වා තෙසං ආණත්තියා වා පඤ්ඤත්තං න වට්ටතීති දීපෙති. ලභතෙති නිසීදිතුං ලභති.

2664. තං කත්ථ ලභතීති පදෙසනියමං දස්සෙතුමාහ ‘‘ධම්මාසනෙ’’තිආදි. ධම්මාසනෙති එත්ථ අට්ඨකථායං ‘‘යදි ධම්මාසනෙ සඞ්ඝිකම්පි ගොනකාදිං භික්ඛූහි අනාණත්තා ආරාමිකාදයො සයමෙව පඤ්ඤාපෙන්ති චෙව නීහරන්ති ච, එතං ගිහිවිකතනීහාරං නාම. ඉමිනා ගිහිවිකතනීහාරෙන වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 320; වි. සඞ්ග. අට්ඨ. පකිණ්ණකවිනිච්ඡයකථා 56 අත්ථතො සමානං) වුත්තං. භත්තග්ගෙ වාති විහාරෙ නිසීදාපෙත්වා පරිවෙසනට්ඨානෙ වා භොජනසාලායං වා. අපිසද්දෙන ගිහීනං ගෙහෙපි තෙහි පඤ්ඤත්තෙ ගොනකාදිම්හි නිසීදිතුං අනාපත්තීති දීපෙති. ධම්මාසනාදිපදෙසනියමනෙන තතො අඤ්ඤත්ථ ගිහිපඤ්ඤත්තෙපි තත්ථ නිසීදිතුං න වට්ටතීති බ්යතිරෙකතො විඤ්ඤායති.

භූමත්ථරණකෙති එත්ථ ‘‘කතෙ’’ති සෙසො. තත්ථාති සඞ්ඝිකෙ වා ගිහිසන්තකෙ වා ගොනකාදිම්හි සහධම්මිකෙහි අනාණත්තෙහි ගිහීහි එව භූමත්ථරණෙ කතෙ. සයිතුන්ති උපරි අත්තනො පච්චත්ථරණං දත්වා නිපජ්ජිතුං වට්ටති. අපි-සද්දෙන නිසීදිතුම්පි වාති සමුච්චිනොති. ‘‘භූමත්ථරණකෙ’’ති ඉමිනා ගිහීහි එව මඤ්චාදීසු සයනත්ථං අත්ථතෙ උපරි අත්තනො පච්චත්ථරණං දත්වා සයිතුං වා නිසීදිතුං වා න වට්ටතීති දීපෙති.

චම්මක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා.

භෙසජ්ජක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා

2665. ගහපතිස්ස භූමි, සම්මුතිභූමි, උස්සාවනන්තිකාභූමි, ගොනිසාදිභූමීති කප්පියභූමියො චතස්සො හොන්තීති වුත්තා භගවතාති යොජනා.

2666. කථං කප්පියං කත්තබ්බන්ති ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, චතස්සො කප්පියභූමියො උස්සාවනන්තිකං ගොනිසාදිකං ගහපතිං සම්මුති’’න්ති (මහාව. 295) එවං චතස්සො භූමියො උද්ධරිත්වා තාසං සාමඤ්ඤලක්ඛණං දස්සෙතුමාහ ‘‘සඞ්ඝස්සා’’තිආදි. සඞ්ඝස්ස සන්තකං වාසත්ථාය කතං ගෙහං වා භික්ඛුනො සන්තකං වාසත්ථාය කතං ගෙහං වාති යොජනා. කප්පියං කත්තබ්බන්ති කප්පියට්ඨානං කත්තබ්බං. සහසෙය්යප්පහොනකන්ති සබ්බච්ඡන්නපරිච්ඡන්නාදිලක්ඛණෙන සහසෙය්යාරහං.

2667. ඉදානි චතස්සොපි භූමියො සරූපතො දස්සෙතුමාහ ‘‘ඨපෙත්වා’’තිආදි. භික්ඛුං ඨපෙත්වා අඤ්ඤෙහි කප්පියභූමියා අත්ථාය දින්නං වා තෙසං සන්තකං වා යං ගෙහං, ඉදං එව ගහපතිභූමි නාමාති යොජනා.

2668. යා පන කුටි සඞ්ඝෙන සම්මතා ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය, සා සම්මුතිකා නාම. තස්සා සම්මන්නනකාලෙ කම්මවාචං අවත්වා අපලොකනං වා කාතුං වට්ටතෙවාති යොජනා.

2669-70. පඨමඉට්ඨකාය වා පඨමපාසාණස්ස වා පඨමත්ථම්භස්ස වා ආදි-ග්ගහණෙන පඨමභිත්තිපාදස්ස වා ඨපනෙ පරෙසු මනුස්සෙසු උක්ඛිපිත්වා ඨපෙන්තෙසු සමන්තතො පරිවාරෙත්වා ‘‘කප්පියකුටිං කරොම, කප්පියකුටිං කරොමා’’ති අභික්ඛණං වදන්තෙහි ආමසිත්වා වා සයමෙව උක්ඛිපිත්වා වා ඉට්ඨකා ඨපෙය්ය පාසාණො වා ථම්භො වා භිත්තිපාදො වා ඨපෙය්ය ඨපෙතබ්බො, අයං උස්සාවනන්තිකා කුටීති යොජනා.

2671. ඉට්ඨකාදිපතිට්ඨානන්ති පඨමිට්ඨකාදීනං භූමියං පතිට්ඨානං. වදතන්ති ‘‘කප්පියකුටිං කරොම, කප්පියකුටිං කරොමා’’ති වදන්තානං. සමකාලං තු වට්ටතීති එකකාලං වට්ටති, ඉමිනා ‘‘සචෙ හි අනිට්ඨිතෙ වචනෙ ථම්භො පතිට්ඨාති, අප්පතිට්ඨිතෙ වා තස්මිං වචනං නිට්ඨාති, අකතා හොති කප්පියකුටී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 295) අට්ඨකථාවිනිච්ඡයො සූචිතො.

2672. ආරාමො සකලො අපරික්ඛිත්තො වා යෙභුය්යතො අපරික්ඛිත්තො වාති දුවිධොපි විඤ්ඤූහි විනයධරෙහි ‘‘ගොනිසාදී’’ති වුච්චති. පවෙසනිවාරණාභාවෙන පවිට්ඨානං ගුන්නං නිසජ්ජායොගතො තථා වුච්චතීති යොජනා.

2673. පයොජනං දස්සෙතුමාහ ‘‘එත්ථ පක්කඤ්චා’’තිආදි. ආමිසන්ති පුරිමකාලිකද්වයං. ‘‘ආමිස’’න්ති ඉමිනා නිරාමිසං ඉතරකාලිකද්වයං අකප්පියකුටියං වුත්ථම්පි පක්කම්පි කප්පතීති දීපෙති.

2674-5. ඉමා කප්පියකුටියො කදා ජහිතවත්ථුකා හොන්තීති ආහ ‘‘උස්සාවනන්තිකා යා සා’’තිආදි. යා උස්සාවනන්තිකා යෙසු ථම්භාදීසු අධිට්ඨිතා, සා තෙසු ථම්භාදීසු අපනීතෙසු තදඤ්ඤෙසුපි ථම්භාදීසු තිට්ඨතීති යොජනා.

සබ්බෙසු ථම්භාදීසු අපනීතෙසු සා ජහිතවත්ථුකා සියාති යොජනා. ගොනිසාදිකුටි පරික්ඛිත්තා වතිආදීහි ජහිතවත්ථුකා සියා. පරික්ඛිත්තාති ච ‘‘ආරාමො පන උපඩ්ඪපරික්ඛිත්තොපි බහුතරං පරික්ඛිත්තොපි පරික්ඛිත්තොයෙව නාමා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 295) කුරුන්දිමහාපච්චරියාදීසු වුත්තත්තා න කෙවලං සබ්බපරික්ඛිත්තාව, උපඩ්ඪපරික්ඛිත්තාපි යෙභුය්යපරික්ඛිත්තාපි ගහෙතබ්බා.

සෙසාති ගහපතිසම්මුතිකුටියො. ඡදනනාසතො ජහිතවත්ථුකා සියුන්ති යොජනා. ඡදනනාසතොති එත්ථ ‘‘ගොපානසිමත්තං ඨපෙත්වා’’ති සෙසො. සචෙ ගොපානසීනං උපරි එකම්පි පක්ඛපාසමණ්ඩලං අත්ථි, රක්ඛති. යත්ර පනිමා චතස්සොපි කප්පියභූමියො නත්ථි, තත්ථ කිං කාතබ්බං? අනුපසම්පන්නස්ස දත්වා තස්ස සන්තකං කත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං.

2676. භික්ඛුං ඨපෙත්වා අඤ්ඤෙසං හත්ථතො පටිග්ගහො ච තෙසං සන්නිධි ච තෙසං අන්තොවුත්ථඤ්ච භික්ඛුස්ස වට්ටතීති යොජනා.

2677. භික්ඛුස්ස සන්තකං සඞ්ඝිකම්පි වා අකප්පියභූමියං සහසෙය්යප්පහොනකෙ ගෙහෙ අන්තොවුත්ථඤ්ච අන්තොපක්කඤ්ච භික්ඛුස්ස න වට්ටති. භික්ඛුනියා සන්තකං සඞ්ඝිකම්පි වා අකප්පියභූමියං සහසෙය්යප්පහොනකෙ ගෙහෙ අන්තොවුත්ථඤ්ච අන්තොපක්කඤ්ච භික්ඛුනියා න වට්ටතීති එවං උභින්නං භික්ඛුභික්ඛුනීනං න වට්ටතීති යොජනා.

2678. අකප්පකුටියාති අකප්පියකුටියා, ‘‘අකප්පියභූමියං සහසෙය්යප්පහොනකෙ ගෙහෙ’’ති අට්ඨකථායං වුත්තාය අකප්පියභූමියාති අත්ථො. ආදි-සද්දෙන නවනීතතෙලමධුඵාණිතානං ගහණං.

2679. තෙහෙව අන්තොවුත්ථෙහි සප්පිආදීහි සත්තාහකාලිකෙහි සහ භික්ඛුනා පක්කං තං යාවජීවිකං නිරාමිසං සත්තාහං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතෙවාති යොජනා.

2680. පක්කං සාමංපක්කං තං යාවජීවිකං සචෙ ආමිසසංසට්ඨං පරිභුඤ්ජති, අන්තොවුත්ථඤ්ච භුඤ්ජති, කිඤ්ච භිය්යො සාමංපක්කඤ්ච භුඤ්ජතීති යොජනා. යාවජීවිකස්ස ආමිසසංසට්ඨස්ස ආමිසගතිකත්තා ‘‘අන්තොවුත්ථ’’න්ති වුත්තං.

2682. උදකං න හොති කාලිකං චතූසු කාලිකෙසු අසඞ්ගහිතත්තා.

2683. තිකාලිකා යාවකාලිකා යාමකාලිකා සත්තාහකාලිකාති තයො කාලිකා පටිග්ගහවසෙනෙව අත්තනො අත්තනො කාලං අතික්කමිත්වා භුත්තා දොසකරා හොන්ති, තතියං සත්තාහාතික්කමෙ නිස්සග්ගියපාචිත්තියවත්ථුත්තා අභුත්තම්පි දොසකරන්ති යොජනා.

‘‘භුත්තා දොසකරා’’ති ඉමිනා පුරිමකාලිකද්වයං පටිග්ගහෙත්වා කාලාතික්කමනමත්තෙන ආපත්තියා කාරණං න හොති, භුත්තමෙව හොති. සත්තාහකාලිකං කාලාතික්කමෙන අපරිභුත්තම්පි ආපත්තියා කාරණං හොතීති දීපෙති. තෙසු සත්තාහකාලිකෙයෙව විසෙසං දස්සෙතුමාහ ‘‘අභුත්තං තතියම්පි චා’’ති. -සද්දො තු-සද්දත්ථෙ. යාවජීවිකං පන පටිග්ගහෙත්වා යාවජීවං පරිභුඤ්ජියමානං ඉතරකාලිකසංසග්ගං විනා දොසකරං න හොතීති න ගහිතං.

2684. අම්බාදයො සද්දා රුක්ඛානං නාමභූතා තංතංඵලෙපි වත්තමානා ඉධ උපචාරවසෙන තජ්ජෙ පානකෙ වුත්තා, තෙනෙවාහ ‘‘පානකං මත’’න්ති. චොචං අට්ඨිකකදලිපානං. මොචං ඉතරකදලිපානං. මධූති මුද්දිකඵලානං රසං. මුද්දිකාති සීතොදකෙ මද්දිතානං මුද්දිකඵලානං පානං. ‘‘සාලූකපානන්ති රත්තුප්පලනීලුප්පලාදීනං සාලූකෙ මද්දිත්වා කතපාන’’න්ති පාළියං, අට්ඨකථාය (මහාව. අට්ඨ. 300) ච සාලූක-සද්දස්ස දීඝවසෙන සංයොගදස්සනතො ‘‘සාලු ඵාරුසකඤ්චා’’ති ගාථාබන්ධවසෙන රස්සො කතො.

සාලූකං කුමුදුප්පලානං ඵලරසං. ඛුද්දසික්ඛාවණ්ණනායං පන ‘‘සාලූකපානං නාම රත්තුප්පලනීලුප්පලාදීනං කිඤ්ජක්ඛරෙණූහි කතපාන’’න්ති වුත්තං. ‘‘ඵාරුසක’න්තිආදීසු එකො රුක්ඛො’’ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. තස්ස ඵලරසො ඵාරුසකං නාම. එතෙසං අට්ඨන්නං ඵලානං රසො උදකසම්භින්නො වට්ටති, සීතුදකෙ මද්දිතො පසන්නො නික්කසටොව වට්ටති, උදකෙන පන අසම්භින්නො රසො යාවකාලිකො.

2685. ඵලන්ති අම්බාදිඵලං. සවත්ථුකපටිග්ගහොති පානවත්ථුකානං ඵලානං පටිග්ගහො. වසති එත්ථ පානන්ති වත්ථු, ඵලං, වත්ථුනා සහ වට්ටතීති සවත්ථුකං, පානං, සවත්ථුකස්ස පටිග්ගහො සවත්ථුකපටිග්ගහො. සවත්ථුකස්ස පටිග්ගහං නාම වත්ථුපටිග්ගහණමෙවාති කත්වා වුත්තං ‘‘පානවත්ථුකානං ඵලානං පටිග්ගහො’’ති.

2686. ‘‘සුකොට්ටෙත්වා’’ති වුච්චමානත්තා ‘‘අම්බපක්ක’’න්ති ආමකමෙව අම්බඵලං වුච්චති. උදකෙති සීතොදකෙ. පරිස්සවං පරිස්සාවිතං. කත්වාති මධුආදීහි අභිසඞ්ඛරිත්වා. යථාහ – ‘‘තදහුපටිග්ගහිතෙහි මධුසක්කරකප්පූරාදීහි යොජෙත්වා කාතබ්බ’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 300). පාතුං වට්ටතීති එත්ථ විනිච්ඡයො ‘‘එවං කතං පුරෙභත්තමෙව කප්පති, අනුපසම්පන්නෙහි කතං ලභිත්වා පන පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං පුරෙභත්තං සාමිසපරිභොගෙනාපි වට්ටති, පච්ඡාභත්තං නිරාමිසපරිභොගෙන යාව අරුණුග්ගමනා වට්ටතියෙව. එස නයො සබ්බපානෙසූ’’ති අට්ඨකථායං වුත්තො.

2687. සෙසපානකෙසුපීති ජම්බුපානකාදීසුපි.

2688. උච්ඡුරසො අන්තොගධත්තා ඉධ වුත්තො, න පන යාමකාලිකත්තා, සො පන සත්තාහකාලිකොයෙව.

2689. මධුකස්ස රසන්ති මධුකපුප්ඵස්ස රසං. එත්ථ මධුකපුප්ඵරසො අග්ගිපාකො වා හොතු ආදිච්චපාකො වා, පච්ඡාභත්තං න වට්ටති. පුරෙභත්තම්පි යං පානං ගහෙත්වා මජ්ජං කරොන්ති, සො ආදිතො පට්ඨාය න වට්ටති. මධුකපුප්ඵං පන අල්ලං වා සුක්ඛං වා භජ්ජිතං වා තෙන කතඵාණිතං වා යතො පට්ඨාය මජ්ජං න කරොන්ති, තං සබ්බං පුරෙභත්තං වට්ටති.

පක්කඩාකරසන්ති පක්කස්ස යාවකාලිකස්ස රසං. සබ්බො පත්තරසො යාමකාලිකො වුත්තොති යොජනා. අට්ඨකථායං ‘‘යාවකාලිකපත්තානඤ්හි පුරෙභත්තංයෙව රසො කප්පතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 300) ඉමමෙව සන්ධාය වුත්තං.

2690. සානුලොමානං සත්තන්නං ධඤ්ඤානං ඵලජං රසං ඨපෙත්වා සබ්බො ඵලජො රසො විකාලෙ යාමසඤ්ඤිතෙ අනුලොමතො පරිභුඤ්ජිතුං අනුඤ්ඤාතොති යොජනා.

2691. යාවකාලිකපත්තානං සීතුදකෙ මද්දිත්වා කතො රසොපි අපක්කො, ආදිච්චපාකොපි විකාලෙ පන වට්ටතීති යොජනා.

2692-3. සත්තධඤ්ඤානුලොමානි සරූපතො දස්සෙතුමාහ ‘‘තාලඤ්චනාළිකෙරඤ්චා’’තිආදි. අපරණ්ණං මුග්ගාදි. ‘‘සත්තධඤ්ඤානුලොමික’’න්ති ඉමිනා එතෙසං රසො යාවකාලිකො යාමකාලසඞ්ඛාතෙ විකාලෙ පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටතීති දස්සෙති.

2695. එවමාදීනං ඛුද්දකානං ඵලානං රසො පන අට්ඨපානානුලොමත්තා අනුලොමිකෙ යාමකාලිකානුලොමිකෙ නිද්දිට්ඨො කථිතොති යොජනා.

2696. ඉධ ඉමස්මිං ලොකෙ සානුලොමස්ස ධඤ්ඤස්ස ඵලජං රසං ඨපෙත්වා අයාමකාලිකො අඤ්ඤො ඵලරසො නත්ථීති යොජනා, සබ්බො යාමකාලිකොයෙවාති දීපෙති.

භෙසජ්ජක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා.

කථිනක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා

2697. වුත්ථවස්සානං පුරිමිකාය වස්සං උපගන්ත්වා යාව මහාපවාරණා, තාව රත්තිච්ඡෙදං අකත්වා වුත්ථවස්සානං භික්ඛූනං එකස්ස වා ද්වින්නං තිණ්ණං චතුන්නං පඤ්චන්නං අතිරෙකානං වා භික්ඛූනං පඤ්චන්නං ආනිසංසානං වක්ඛමානානං අනාමන්තචාරාදීනං පඤ්චන්නං ආනිසංසානං පටිලාභකාරණා මුනිපුඞ්ගවො සබ්බෙසං අගාරිකාදිමුනීනං සකලගුණගණෙහි උත්තමො භගවා කථිනත්ථාරං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, වස්සංවුත්ථානං භික්ඛූනං කථිනං අත්ථරිතු’’න්ති (මහාව. 306) අබ්ර්වි කථෙසීති යොජනා.

එත්ථායං විනිච්ඡයො – ‘‘කථිනත්ථාරං කෙ ලභන්ති, කෙ න ලභන්තීති? ගණනවසෙන තාව පච්ඡිමකොටියා පඤ්ච ජනා ලභන්ති, උද්ධං සතසහස්සම්පි, පඤ්චන්නං හෙට්ඨා න ලභන්තී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 306) ඉදං අට්ඨකථාය අත්ථාරකස්ස භික්ඛුනො සඞ්ඝස්ස කථිනදුස්සදානකම්මං සන්ධාය වුත්තං. ‘‘වුත්ථවස්සවසෙන පුරිමිකාය වස්සං උපගන්ත්වා පඨමපවාරණාය පවාරිතා ලභන්ති, ඡින්නවස්සා වා පච්ඡිමිකාය උපගතා වා න ලභන්ති. අඤ්ඤස්මිං විහාරෙ වුත්ථවස්සාපි න ලභන්තීති මහාපච්චරියං වුත්ත’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 306) ඉදං අට්ඨකථාය ආනිසංසලාභං සන්ධාය වුත්තං, න කම්මං.

ඉදානි තදුභයං විභජිත්වා දස්සෙති –

‘‘පුරිමිකාය උපගතානං පන සබ්බෙ ගණපූරකා හොන්ති, ආනිසංසං න ලභන්ති, ආනිසංසො ඉතරෙසංයෙව හොති. සචෙ පුරිමිකාය උපගතා චත්තාරො වා හොන්ති, තයො වා ද්වෙ වා එකො වා, ඉතරෙ ගණපූරකෙ කත්වා කථිනං අත්ථරිතබ්බං. අථ චත්තාරො භික්ඛූ උපගතා, එකො පරිපුණ්ණවස්සො සාමණෙරො, සො චෙ පච්ඡිමිකාය උපසම්පජ්ජති, ගණපූරකො චෙව හොති, ආනිසංසඤ්ච ලභති. තයො භික්ඛූ ද්වෙ සාමණෙරා, ද්වෙ භික්ඛූ තයො සාමණෙරා, එකො භික්ඛු චත්තාරො සාමණෙරාති එත්ථාපි එසෙව නයො. සචෙ පුරිමිකාය උපගතා කථිනත්ථාරකුසලා න හොන්ති, අත්ථාරකුසලා ඛන්ධකභාණකත්ථෙරා පරියෙසිත්වා ආනෙතබ්බා, කම්මවාචං සාවෙත්වා කථිනං අත්ථරාපෙත්වා දානඤ්ච භුඤ්ජිත්වා ගමිස්සන්ති, ආනිසංසො පන ඉතරෙසංයෙව හොතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 306).

කථිනං කෙන දින්නං වට්ටතීති? යෙන කෙනචි දෙවෙන වා මනුස්සෙන වා පඤ්චන්නං වා සහධම්මිකානං අඤ්ඤතරෙන දින්නං වට්ටති. කථිනදායකස්ස වත්තං අත්ථි, සචෙ සො තං අජානන්තො පුච්ඡති ‘‘භන්තෙ, කථං කථිනං දාතබ්බ’’න්ති, තස්ස එවං ආචික්ඛිතබ්බං ‘‘තිණ්ණං චීවරානං අඤ්ඤතරප්පහොනකං සූරියුග්ගමනසමයෙ වත්ථං ‘කථිනචීවරං දෙමා’ති දාතුං වට්ටති, තස්ස පරිකම්මත්ථං එත්තකා නාම සූචියො, එත්තකං සුත්තං, එත්තකං රජනං, පරිකම්මං කරොන්තානං එත්තකානං භික්ඛූනං යාගුභත්තඤ්ච දාතුං වට්ටතී’’ති.

කථිනත්ථාරකෙනාපි ධම්මෙන සමෙන උප්පන්නං කථිනං අත්ථරන්තෙන වත්තං ජානිතබ්බං. තන්තවායගෙහතො හි ආභතසන්තානෙනෙව ඛලිමක්ඛිතසාටකොපි න වට්ටති, මලීනසාටකොපි න වට්ටති, තස්මා කථිනත්ථාරසාටකං ලභිත්වා සුද්ධං ධොවිත්වා සූචිආදීනි චීවරකම්මූපකරණානි සජ්ජෙත්වා බහූහි භික්ඛූහි සද්ධිං තදහෙව සිබ්බිත්වා නිට්ඨිතසූචිකම්මං රජිත්වා කප්පබින්දුං දත්වා කථිනං අත්ථරිතබ්බං. සචෙ තස්මිං අනත්ථතෙයෙව අඤ්ඤො කථිනසාටකං අත්ථරිතබ්බකං ආහරති, අඤ්ඤානි ච බහූනි කථිනානිසංසවත්ථානි දෙති, යො ආනිසංසං බහුං දෙති, තස්ස සන්තකෙනෙව අත්ථරිතබ්බං. ඉතරො යථා තථා ඔවදිත්වා සඤ්ඤාපෙතබ්බො.

කථිනං පන කෙන අත්ථරිතබ්බං? යස්ස සඞ්ඝො කථිනචීවරං දෙති. සඞ්ඝෙන පන කස්ස දාතබ්බං? යො ජිණ්ණචීවරො හොති. සචෙ බහූ ජිණ්ණචීවරා හොන්ති, වුඩ්ඪස්ස දාතබ්බං. වුඩ්ඪෙසුපි යො මහාපරිවාරො තදහෙව චීවරං කත්වා අත්ථරිතුං සක්කොති, තස්ස දාතබ්බං. සචෙ වුඩ්ඪො න සක්කොති, නවකතරො සක්කොති, තස්ස දාතබ්බං. අපි ච සඞ්ඝෙන මහාථෙරස්ස සඞ්ගහං කාතුං වට්ටති, තස්මා ‘‘තුම්හෙ, භන්තෙ, ගණ්හථ, මයං කත්වා දස්සාමා’’ති වත්තබ්බං.

තීසු චීවරෙසු යං ජිණ්ණං හොති, තදත්ථාය දාතබ්බං. පකතියා දුපට්ටචීවරස්ස දුපට්ටත්ථායෙව දාතබ්බං. සචෙපිස්ස එකපට්ටචීවරං ඝනං හොති, කථිනසාටකො ච පෙලවො, සාරුප්පත්ථාය දුපට්ටප්පහොනකමෙව දාතබ්බං. ‘‘අහං අලභන්තො එකපට්ටං පාරුපාමී’’ති වදන්තස්සාපි දුපට්ටං දාතුං වට්ටති. යො පන ලොභපකතිකො හොති, තස්ස න දාතබ්බං. තෙනාපි කථිනං අත්ථරිත්වා ‘‘පච්ඡා විසිබ්බිත්වා ද්වෙ චීවරානි කරිස්සාමී’’ති න ගහෙතබ්බං.

යස්ස පන දිය්යති, තස්ස –

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, ඉදං සඞ්ඝස්ස කථිනදුස්සං උප්පන්නං, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො ඉමං කථිනදුස්සං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දදෙය්ය කථිනං අත්ථරිතුං, එසා ඤත්ති.

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, ඉදං සඞ්ඝස්ස කථිනදුස්සං උප්පන්නං, සඞ්ඝො ඉමං කථිනදුස්සං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දෙති කථිනං අත්ථරිතුං, යස්සායස්මතො ඛමති ඉමස්ස කථිනදුස්සස්ස ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දානං කථිනං අත්ථරිතුං, සො තුණ්හස්ස, යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්ය.

‘‘දින්නං ඉදං සඞ්ඝෙන කථිනදුස්සං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො කථිනං අත්ථරිතුං, ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති (මහාව. 307) –

එවං ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය දාතබ්බන්ති එවං දින්නං.

2698-9. න උල්ලිඛිතමත්තාදි-චතුවීසතිවජ්ජිතන්ති පාළියං ආගතෙහි ‘‘න උල්ලිඛිතමත්තෙන අත්ථතං හොති කථින’’න්ති (මහාව. 308) උල්ලිඛිතමත්තාදීහි චතුවීසතියා ආකාරෙහි වජ්ජිතං. චීවරන්ති ‘‘අහතෙන අත්ථතං හොති කථින’’න්ති (මහාව. 309) පාළියං ආගතානං සොළසන්නං ආකාරානං අඤ්ඤතරෙන යුත්තං කතපරියොසිතං දින්නං කප්පබින්දුං තිණ්ණං චීවරානං අඤ්ඤතරචීවරං. තෙ පන චතුවීසති ආකාරා, සොළසාකාරා ච පාළිතො (මහාව. 308), අට්ඨකථාතො (මහාව. අට්ඨ. 308) ච ගහෙතබ්බා. ගන්ථගාරවපරිහාරත්ථමිධ න වුත්තා.

භික්ඛුනා වක්ඛමානෙ අට්ඨධම්මෙ ජානන්තෙන අත්ථරකෙන ආදාය ගහෙත්වා පුරාණකං අත්තනා පරිභුඤ්ජියමානං අත්ථරිතබ්බචීවරෙන එකනාමකං පුරාණචීවරං උද්ධරිත්වා පච්චුද්ධරිත්වා නවං අත්ථරිතබ්බං චීවරං අධිට්ඨහිත්වා පුරාණපච්චුද්ධටචීවරස්ස නාමෙන අධිට්ඨහිත්වාව තං අන්තරවාසකං චෙ, ‘‘ඉමිනා අන්තරවාසකෙන කථිනං අත්ථරාමි’’ඉති වචසා වත්තබ්බන්ති යොජනා. සචෙ උත්තරාසඞ්ගො හොති, ‘‘ඉමිනා උත්තරාසඞ්ගෙන කථිනං අත්ථරාමි’’, සචෙ සඞ්ඝාටි හොති, ‘‘ඉමාය සඞ්ඝාටියා කථිනං අත්ථරාමී’’ති වත්තබ්බං.

2700-1. ඉච්චෙවං තික්ඛත්තුං වුත්තෙ කථිනං අත්ථතං හොතීති යොජනා. තෙන පන භික්ඛුනා නවකෙන කථිනචීවරං ආදාය සඞ්ඝං උපසඞ්කම්ම ‘‘අත්ථතං, භන්තෙ, සඞ්ඝස්ස කථිනං, ධම්මිකො කථිනත්ථාරො, අනුමොදථ’’ඉති වත්තබ්බන්ති යොජනා.

2702. අනුමොදකෙසු ච ථෙරෙහි ‘‘අත්ථතං, ආවුසො, සඞ්ඝස්ස කථිනං, ධම්මිකො කථිනත්ථාරො, අනුමොදාමා’’ති වත්තබ්බං, නවෙන පන ‘‘අත්ථතං, භන්තෙ, සඞ්ඝස්ස කථිනං, ධම්මිකො කථිනත්ථාරො, අනුමොදාමී’’ති ඉති පුන ඊරයෙ කථෙය්යාති යොජනා. ගාථාය පන අනුමොදනපාඨස්ස අත්ථදස්සනමුඛෙන ‘‘සුඅත්ථතං තයා භන්තෙ’’ති වුත්තං, න පාඨක්කමදස්සනවසෙනාති වෙදිතබ්බං.

අත්ථාරකෙසු ච අනුමොදකෙසු ච නවෙහි වුඩ්ඪානං වචනක්කමො වුත්තො, වුඩ්ඪෙහි නවානං වචනක්කමො පන තදනුසාරෙන යථාරහං යොජෙත්වා වත්තබ්බොති ගාථාසු න වුත්තොති වෙදිතබ්බො. අත්ථාරකෙන ථෙරෙන වා නවෙන වා ගණපුග්ගලානං වචනක්කමො ච ගණපුග්ගලෙහි අත්ථාරකස්ස වචනක්කමො ච වුත්තනයෙන යථාරහං යොජෙතුං සක්කාති න වුත්තො.

එවං අත්ථතෙ පන කථිනෙ සචෙ කථිනචීවරෙන සද්ධිං ආභතං ආනිසංසං දායකා ‘‘යෙන අම්හාකං කථිනං ගහිතං, තස්සෙව ච දෙමා’’ති දෙන්ති, භික්ඛුසඞ්ඝො අනිස්සරො. අථ අවිචාරෙත්වාව දත්වා ගච්ඡන්ති, භික්ඛුසඞ්ඝො ඉස්සරො. තස්මා සචෙ කථිනත්ථාරකස්ස සෙසචීවරානිපි දුබ්බලානි හොන්ති, සඞ්ඝෙන අපලොකෙත්වා තෙසම්පි අත්ථාය වත්ථානි දාතබ්බානි, කම්මවාචාය පන එකායෙව වට්ටති. අවසෙසෙ කථිනානිසංසෙ බලවවත්ථානි වස්සාවාසිකඨිතිකාය දාතබ්බානි, ඨිතිකාය අභාවෙ ථෙරාසනතො පට්ඨාය දාතබ්බානි, ගරුභණ්ඩං න භාජෙතබ්බං. සචෙ පන එකසීමාය බහූ විහාරා හොන්ති, සබ්බෙ භික්ඛූ සන්නිපාතෙත්වා එකත්ථ කථිනං අත්ථරිතබ්බං, විසුං විසුං අත්ථරිතුං න වට්ටති.

2703. ‘‘කථිනස්ස ච කිං මූල’’න්තිආදීනි සයමෙව විවරිස්සති.

2706. අට්ඨධම්මුද්දෙසගාථාය පුබ්බකිච්චං පුබ්බ-වචනෙනෙව උත්තරපදලොපෙන වුත්තං. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘පුබ්බකිච්චන්ති වුච්චතී’’ති. ‘‘පච්චුද්ධාර’’ඉති වත්තබ්බෙ ‘‘පච්චුද්ධර’’ඉති ගාථාබන්ධවසෙන රස්සො. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘පච්චුද්ධාරො’’ති. අධිට්ඨහනං අධිට්ඨානං. පච්චුද්ධාරො ච අධිට්ඨානඤ්ච පච්චුද්ධරාධිට්ඨානා. ඉතරීතරයොගෙන ද්වන්දසමාසො. අත්ථාරොති එත්ථ ‘‘කථිනත්ථාරො’’ති පකරණතො ලබ්භති.

‘‘මාතිකා’’ති ඉමිනා ‘‘අට්ඨ කථිනුබ්භාරමාතිකා’’ති පකරණතො විඤ්ඤායති. යථාහ – ‘‘අට්ඨිමා, භික්ඛවෙ, මාතිකා කථිනස්ස උබ්භාරායා’’ති (මහාව. 310). මාතිකාති මාතරො ජනෙත්තියො, කථිනුබ්භාරං එතා අට්ඨ ජනෙන්තීති අත්ථො. උද්ධාරොති කථිනස්ස උද්ධාරො. ආනිසංසාති එත්ථ ‘‘කථිනස්සා’’ති පකරණතො ලබ්භති. කථිනස්ස ආනිසංසාති ඉමෙ අට්ඨ ධම්මාති යොජනා. යථාහ ‘‘අත්ථතකථිනානං වො, භික්ඛවෙ, පඤ්ච කප්පිස්සන්තී’’තිආදි (මහාව. 306). ‘‘ආනිසංසෙනා’’තිපි පාඨො. ආනිසංසෙන සහ ඉමෙ අට්ඨ ධම්මාති යොජනා.

2707. ‘‘න උල්ලිඛිතමත්තාදි-චතුවීසතිවජ්ජිත’’න්තිආදිනා කථිනං අත්ථරිතුං කතපරියොසිතං චීවරං චෙ ලද්ධං, තත්ථ පටිපජ්ජනවිධිං දස්සෙත්වා සචෙ අකතසිබ්බනාදිකම්මං වත්ථමෙව ලද්ධං, තත්ථ පටිපජ්ජනවිධිං පුබ්බකිච්චවසෙන දස්සෙතුමාහ ‘‘ධොවන’’න්තිආදි. තත්ථ ධොවනන්ති කථිනදුස්සස්ස සෙතභාවකරණං. විචාරොති ‘‘පඤ්චකං වා සත්තකං වා නවකං වා එකාදසකං වා හොතූ’’ති විචාරණං. ඡෙදනන්ති යථාවිචාරිතස්ස වත්ථස්ස ඡෙදනං. බන්ධනන්ති මොඝසුත්තකාරොපනං. සිබ්බනන්ති සබ්බසූචිකම්මං. රජනන්ති රජනකම්මං. කප්පන්ති කප්පබින්දුදානං. ‘‘පුබ්බකිච්ච’’න්ති වුච්චති ඉදං සබ්බං කථිනත්ථාරස්ස පඨමමෙව කත්තබ්බත්තා.

2708. අන්තරවාසකොති එත්ථ ඉති-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො. සඞ්ඝාටි, උත්තරාසඞ්ගො, අථො අන්තරවාසකොති එසමෙව තු පච්චුද්ධාරොපි අධිට්ඨානම්පි අත්ථාරොපි වුත්තොති යොජනා.

2709. අට්ඨමාතිකා (මහාව. 310-311; පරි. 415; මහාව. අට්ඨ. 310-311) දස්සෙතුමාහ ‘‘පක්කමනඤ්චා’’තිආදි. පක්කමනං අන්තො එතස්සාති පක්කමනන්තිකාති වත්තබ්බෙ උත්තරපදලොපෙන ‘‘පක්කමන’’න්ති වුත්තං. එස නයො සබ්බත්ථ. අට්ඨිමාති එත්ථ ‘‘මාතිකා’’ති පකරණතො ලබ්භති. ඉමා අට්ඨ මාතිකාති යොජනා.

2710. උද්දෙසානුක්කමෙන නිද්දිසිතුමාහ ‘‘කතචීවරමාදායා’’තිආදි. ‘‘කතචීවරමාදායා’’ති ඉමිනා චීවරපලිබොධුපච්ඡෙදො දස්සිතො. ‘‘ආවාසෙ නිරපෙක්ඛකො’’ති ඉමිනා දුතියො ආවාසපලිබොධුපච්ඡෙදො දස්සිතො. එත්ථ සබ්බවාක්යෙසු ‘‘අත්ථතකථිනො යො භික්ඛු සචෙ පක්කමතී’’ති සෙසො. අතික්කන්තාය සීමායාති විහාරසීමාය අතික්කන්තාය. හොති පක්කමනන්තිකාති එත්ථ ‘‘තස්ස භික්ඛුනො’’ති සෙසො, තස්ස භික්ඛුනො පක්කමනන්තිකා නාම මාතිකා හොතීති අත්ථො.

2711-2. ආනිසංසං නාම වුත්ථවස්සෙන ලද්ධං අකතසූචිකම්මවත්ථං. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘කරොතී’’තිආදි. ‘‘විහාරෙ අනපෙක්ඛකො’’ති ඉමිනා එත්ථ පඨමං ආවාසපලිබොධුපච්ඡෙදො දස්සිතො. සුඛවිහරණං පයොජනමස්සාති සුඛවිහාරිකො, විහාරොති. තත්ථ තස්මිං විහාරෙ විහරන්තොව තං චීවරං යදි කරොති, තස්මිං චීවරෙ නිට්ඨිතෙ නිට්ඨානන්තා නිට්ඨානන්තිකාති වුච්චතීති යොජනා. ‘‘නිට්ඨිතෙචීවරෙ’’ති ඉමිනා චීවරපලිබොධුපච්ඡෙදො දස්සිතො.

2713. තමස්සමන්ති තං වුත්ථවස්සාවාසං. ධුරනික්ඛෙපෙති උභයධුරනික්ඛෙපවසෙන චිත්තප්පවත්තක්ඛණෙ. සන්නිට්ඨානං නාම ධුරනික්ඛෙපො. එත්ථ පලිබොධද්වයස්ස එකක්ඛණෙයෙව උපච්ඡෙදො අට්ඨකථායං වුත්තො ‘‘සන්නිට්ඨානන්තිකෙ ද්වෙපි පලිබොධා ‘නෙවිමං චීවරං කාරෙස්සං, න පච්චෙස්ස’න්ති චින්තිතමත්තෙයෙව එකතො ඡිජ්ජන්තී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 311).

2714. කථිනච්ඡාදනන්ති කථිනානිසංසං චීවරවත්ථුං. න පච්චෙස්සන්ති න පච්චාගමිස්සාමි. කරොන්තස්සෙවාති එත්ථ ‘‘චීවර’’න්ති පකරණතො ලබ්භති. ‘‘කථිනච්ඡාදන’’න්ති ඉදං වා සම්බන්ධනීයං. කරොන්තස්සාති අනාදරෙ සාමිවචනං. නට්ඨන්ති චොරෙහි හටත්තා වා උපචිකාදීහි ඛාදිතත්තා වා නට්ඨං. දඩ්ඪං වාති අග්ගිනා දඩ්ඪං වා. නාසනන්තිකාති එවං චීවරස්ස නාසනන්තෙ ලබ්භමානා අයං මාතිකා නාසනන්තිකා නාමාති අත්ථො. එත්ථ ‘‘න පච්චෙස්ස’’න්ති ඉමිනා පඨමං ආවාසපලිබොධුපච්ඡෙදො දස්සිතො. ‘‘කරොන්තස්සෙවා’’ති ඉමිනා දුතියං චීවරපලිබොධුපච්ඡෙදො දස්සිතො.

2715. ලද්ධානිසංසොති ලද්ධකථිනානිසංසචීවරො. ආනිසංසෙ චීවරෙ සාපෙක්ඛො අපෙක්ඛවා බහිසීමගතො වස්සංවුත්ථසීමාය බහිසීමගතො තං චීවරං කරොති, සො කතචීවරො අන්තරුබ්භාරං අන්තරා උබ්භාරං සුණාති චෙ, සවනන්තිකා නාම හොතීති යොජනා. ‘‘බහිසීමගතො’’තිආදිනා දුතියපලිබොධුපච්ඡෙදො දස්සිතො. එත්ථ ‘‘කතචීවරො’’ති වුත්තත්තා චීවරපලිබොධුපච්ඡෙදො පඨමං හොති, ඉතරො පන ‘‘සහ සවනෙන ආවාසපලිබොධො ඡිජ්ජතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 311) අට්ඨකථාය වුත්තත්තා පච්ඡා හොති.

2716-7. චීවරාසාය වස්සංවුත්ථො ආවාසතො පක්කන්තො ‘‘තුය්හං චීවරං දස්සාමී’’ති කෙනචි වුත්තො බහිසීමගතො පන සවති, පුන ‘‘තව චීවරං දාතුං න සක්කොමී’’ති වුත්තො ආසාය ඡින්නමත්තාය චීවරෙ පච්චාසාය උපච්ඡින්නමත්තාය ආසාවච්ඡෙදිකා නාම මාතිකාති මතා ඤාතාති යොජනා. ආසාවච්ඡාදිකෙ කථිනුබ්භාරෙ ආවාසපලිබොධො පඨමං ඡිජ්ජති, චීවරාසාය උපච්ඡින්නාය චීවරපලිබොධො ඡිජ්ජති.

2718-20. යො වස්සංවුත්ථවිහාරම්හා අඤ්ඤං විහාරං ගතො හොති, සො ආගච්ඡං ආගච්ඡන්තො අන්තරාමග්ගෙ කථිනුද්ධාරං අතික්කමෙය්ය, තස්ස සො කථිනුද්ධාරො සීමාතික්කන්තිකො මතොති යොජනා. තත්ථ සීමාතික්කන්තිකෙ කථිනුබ්භාරෙ චීවරපලිබොධො පඨමං ඡිජ්ජති, තස්ස බහිසීමෙ ආවාසපලිබොධො ඡිජ්ජති.

එත්ථ ච ‘‘සීමාතික්කන්තිකො නාම චීවරකාලසීමාතික්කන්තිකො’’ති කෙනචි වුත්තං. ‘‘බහිසීමායං චීවරකාලසමයස්ස අතික්කන්තත්තා සීමාතික්කන්තිකො’’ති (සාරත්ථ. ටී. මහාව. 311) සාරත්ථදීපනියං වුත්තං. ‘‘ආගච්ඡං අන්තරාමග්ගෙ, තදුද්ධාරමතික්කමෙ’’ති වුත්තත්තා පන සඞ්ඝෙන කරියමානං අන්තරුබ්භාරං ආගච්ඡන්තො විහාරසීමං අසම්පත්තෙයෙව කථිනුබ්භාරස්ස ජාතත්තා තං න සම්භුණෙය්ය, තස්සෙවං සීමමතික්කන්තස්සෙව සතො පුන ආගච්ඡතො අන්තරාමග්ගෙ ජාතො කථිනුබ්භාරො සීමාතික්කන්තිකොති අම්හාකං ඛන්ති.

කථිනානිසංසචීවරං ආදාය සචෙ ආවාසෙ සාපෙක්ඛොව ගතො හොති, පුන ආගන්ත්වා කථිනුද්ධාරං කථිනස්ස අන්තරුබ්භාරමෙව සම්භුණාති චෙ යදි පාපුණෙය්ය, තස්ස සො කථිනුද්ධාරො හොති, සො ‘‘සහුබ්භාරො’’ති වුච්චතීති යොජනා. සහුබ්භාරෙ ද්වෙ පලිබොධා අපුබ්බං අචරිමං ඡිජ්ජන්ති.

2721. ‘‘සීමාතික්කන්තිකෙනා’’ති වත්තබ්බෙ උත්තරපදලොපෙන ‘‘සීමතො’’ති වුත්තං. පක්කමනඤ්ච නිට්ඨානඤ්ච සන්නිට්ඨානඤ්ච සීමතො සීමාතික්කන්තිකෙන සහ ඉමෙ චත්තාරො කථිනුබ්භාරා පුග්ගලාධීනා පුග්ගලායත්තා සහුබ්භාරසඞ්ඛාතො අන්තරුබ්භාරො සඞ්ඝාධීනොති යොජනා. ‘‘අන්තරුබ්භරො’’ති ගාථාබන්ධවසෙන රස්සත්තං.

2722. නාසනන්ති නාසනන්තිකො. සවනන්ති සවනන්තිකො. ආසාවච්ඡෙදිකාපි චාති තයොපි කථිනුබ්භාරා. න තු සඞ්ඝා න භික්ඛුතොති සඞ්ඝතොපි න හොන්ති, පුග්ගලතොපි න හොන්තීති අත්ථො. චීවරස්ස විනාසො සඞ්ඝස්ස වා චීවරසාමිකස්ස වා පයොගෙන න ජාතොති නාසනකො තාව කථිනුබ්භාරො උභතොපි න හොතීති වුත්තො. සවනඤ්ච උභයෙසං පයොගතො න ජාතන්ති තථා වුත්තං. තථා ආසාවච්ඡෙදිකාපි.

2723. ආවාසොයෙව පලිබොධොති විග්ගහො. පලිබොධො ච චීවරෙති එත්ථ චීවරෙති භෙදවචනිච්ඡාය නිමිත්තත්ථෙ භුම්මං, චීවරනිමිත්තපලිබොධොති අත්ථො, චීවරසඞ්ඛාතො පලිබොධොති වුත්තං හොති. සච්චාදිගුණයුත්තං මුසාවාදාදිදොසවිමුත්තං අත්ථං වදති සීලෙනාති යුත්තමුත්තත්ථවාදී, තෙන.

2724. අට්ඨන්නං මාතිකානන්ති බහිසීමගතානං වසෙන වුත්තා පක්කමනන්තිකාදයො සත්ත මාතිකා, බහිසීමං ගන්ත්වා අන්තරුබ්භාරං සම්භුණන්තස්ස වසෙන වුත්තො සහුබ්භාරොති ඉමාසං අට්ඨන්නං මාතිකානං වසෙන ච. අන්තරුබ්භාරතොපි වාති බහිසීමං අගන්ත්වා තත්ථෙව වසිත්වා කථිනුබ්භාරකම්මෙන උබ්භාරකථිනානං වසෙන ලබ්භනතො අන්තරුබ්භාරතො චාති මහෙසිනා කථිනස්ස දුවෙ උබ්භාරාපි වුත්තාති යොජනා. බහිසීමං ගන්ත්වා ආගතස්ස වසෙන සහුබ්භාරො, බහිසීමං ආගතානං වසෙන අන්තරුබ්භාරොති එකොයෙව උබ්භාරො ද්විධා වුත්තො, තස්මා අන්තරුබ්භාරං විසුං අග්ගහෙත්වා අට්ඨෙව මාතිකා පාළියං (මහාව. 310) විභත්තාති වෙදිතබ්බා.

2725. අනාමන්තචාරො උත්තරපදලොපවසෙන ‘‘අනාමන්තා’’ ඉති වුත්තො. යාව කථිනං න උද්ධරීයති, තාව අනාමන්තෙත්වා චරණං කප්පිස්සති, චාරිත්තසික්ඛාපදෙන අනාපත්ති භවිස්සතීති අත්ථො.

අසමාදානචාරො ‘‘අසමාදාන’’න්ති උත්තරපදලොපෙන වුත්තො. අසමාදානචාරොති තිචීවරං අසමාදාය චරණං, චීවරවිප්පවාසො කප්පිස්සතීති අත්ථො.

‘‘ගණතො’’ති ඉමිනා උත්තරපදලොපෙන ගණභොජනං දස්සිතං. ගණභොජනම්පි කප්පිස්සති, තං සරූපතො පාචිත්තියකණ්ඩෙ වුත්තං.

‘‘යාවදත්ථික’’න්ති ඉමිනා යාවදත්ථචීවරං වුත්තං. යාවදත්ථචීවරන්ති යාවතකෙන චීවරෙන අත්ථො, තාවතකං අනධිට්ඨිතං අවිකප්පිතං කප්පිස්සතීති අත්ථො.

‘‘තත්ථ යො චීවරුප්පාදො’’ති ඉමිනා ‘‘යො ච තත්ථ චීවරුප්පාදො’’ති (මහාව. 306) වුත්තො ආනිසංසො දස්සිතො. යො ච තත්ථ චීවරුප්පාදොති තත්ථ කථිනත්ථතසීමායං මතකචීවරං වා හොතු සඞ්ඝස්ස උද්දිස්ස දින්නං වා සඞ්ඝිකෙන තත්රුප්පාදෙන ආභතං වා, යෙන කෙනචි ආකාරෙන යං සඞ්ඝිකං චීවරං උප්පජ්ජති, තං තෙසං භවිස්සතීති අත්ථො. ඉමෙ පඤ්ච කථිනානිසංසා ච වුත්තාති සම්බන්ධො.

කථිනක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා.

චීවරක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා

2726-7. චීවරං උප්පජ්ජති එතාසූති ‘‘උප්පාදා’’ති ජනිකාව වුච්චන්ති, චීවරවත්ථපරිලාභක්ඛෙත්තන්ති අත්ථො. යථාහ – ‘‘යථාවුත්තානං චීවරානං පටිලාභාය ඛෙත්තං දස්සෙතුං අට්ඨිමා භික්ඛවෙ මාතිකාතිආදිමාහා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 379). චීවරමාතිකාති චීවරුප්පාදහෙතුභූතමාතරො. තෙනාහ කථිනක්ඛන්ධකවණ්ණනායං ‘‘මාතිකාති මාතරො, ජනෙත්තියොති අත්ථො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 310). මාතිකාති චෙත්ථ චීවරදානමධිප්පෙතං. යථාහ ‘‘සීමාය දානං එකා මාතිකා, කතිකාය දානං දුතියා’’තිආදි. සීමාය දෙති, කතිකාය දෙති, භික්ඛාපඤ්ඤත්තියා දෙති, සඞ්ඝස්ස දෙති, උභතොසඞ්ඝෙ දෙති, වස්සංවුත්ථසඞ්ඝස්ස දෙති, ආදිස්ස දෙති, පුග්ගලස්ස දෙති. ‘‘ඉමා පන අට්ඨ මාතිකා’’ති වුත්තමෙව නිගමනවසෙන වුත්තං.

2728. තත්ථාති තාසු අට්ඨමාතිකාසු. සීමාය දෙතීති ‘‘සීමාය දම්මී’’ති එවං සීමං පරාමසිත්වා දෙන්තො සීමාය දෙති, එවං දින්නං අන්තොසීමගතෙහි භික්ඛූහි භාජෙතබ්බන්ති වණ්ණිතන්ති යොජනා. තත්ථ අන්තොසීමගතෙහීති දායකො යං සීමං අපෙක්ඛිත්වා එවමාහ, තස්සා සීමාය අන්තොගතෙහි සබ්බෙහි. භාජෙතබ්බන්ති තං චීවරං භාජෙතබ්බං. වරවණ්ණිනාති ‘‘ඉතිපි සො භගවා අරහ’’න්තිආදිනා සකලලොකබ්යාපිගුණාතිසයයුත්තෙන බ්යාමප්පභාය, ඡබ්බණ්ණානං රංසීනඤ්ච වසෙන උත්තමප්පභාතිසයයුත්තෙන වරවණ්ණිනා වණ්ණිතං කථිතං. අයමෙත්ථ පදවණ්ණනා, අයං පන විනිච්ඡයො – සීමාය දෙතීති එත්ථ තාව ඛණ්ඩසීමා උපචාරසීමා සමානසංවාසසීමා අවිප්පවාසසීමා ලාභසීමා ගාමසීමා නිගමසීමා නගරසීමා අබ්භන්තරසීමා උදකුක්ඛෙපසීමා ජනපදසීමා රට්ඨසීමා රජ්ජසීමා දීපසීමා චක්කවාළසීමා ඉති පන්නරස සීමා වෙදිතබ්බා.

තත්ථ ඛණ්ඩසීමා සීමාකථායං වුත්තා. උපචාරසීමා පරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස පරික්ඛෙපෙන, අපරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස පරික්ඛෙපාරහට්ඨානෙන පරිච්ඡින්නා හොති. අපිච භික්ඛූනං ධුවසන්නිපාතට්ඨානතො වා පරියන්තෙ ඨිතභොජනසාලතො වා නිබද්ධවසනකආවාසතො වා ථාමමජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස ද්වින්නං ලෙඩ්ඩුපාතානං අන්තො උපචාරසීමා වෙදිතබ්බා. සා පන ආවාසෙසු වඩ්ඪන්තෙසු වඩ්ඪති, පරිහායන්තෙසු පරිහායති. මහාපච්චරියං පන ‘‘භික්ඛූසුපි වඩ්ඪන්තෙසු වඩ්ඪතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 379) වුත්තං. තස්මා සචෙ විහාරෙ සන්නිපතිතභික්ඛූහි සද්ධිං එකාබද්ධා හුත්වා යොජනසතම්පි පූරෙත්වා නිසීදන්ති, යොජනසතම්පි උපචාරසීමාව හොති, සබ්බෙසං ලාභො පාපුණාති. සමානසංවාසඅවිප්පවාසසීමාද්වයම්පි වුත්තමෙව.

ලාභසීමා නාම නෙව සම්මාසම්බුද්ධෙන අනුඤ්ඤාතා, න ධම්මසඞ්ගාහකත්ථෙරෙහි ඨපිතා, අපිච ඛො රාජරාජමහාමත්තා විහාරං කාරෙත්වා ගාවුතං වා අඩ්ඪයොජනං වා යොජනං වා සමන්තතො පරිච්ඡින්දිත්වා ‘‘අයං අම්හාකං විහාරස්ස ලාභසීමා’’ති නාමලිඛිතකෙ ථම්භෙ නිඛණිත්වා ‘‘යං එත්ථන්තරෙ උප්පජ්ජති, සබ්බං තං අම්හාකං විහාරස්ස දෙමා’’ති සීමං ඨපෙන්ති, අයං ලාභසීමා නාම. ගාමනිගමනගරඅබ්භන්තරඋදකුක්ඛෙපසීමාපි වුත්තා එව.

ජනපදසීමා නාම කාසිකොසලරට්ඨාදීනං අන්තො බහූ ජනපදා හොන්ති, එත්ථ එකෙකො ජනපදපරිච්ඡෙදො ජනපදසීමා. රට්ඨසීමා නාම කාසිකොසලාදිරට්ඨපරිච්ඡෙදො. රජ්ජසීමා නාම මහාචොළභොගො කෙරළභොගොති එවං එකෙකස්ස රඤ්ඤො ආණාපවත්තිට්ඨානං. දීපසීමා නාම සමුද්දන්තෙන සමුච්ඡින්නමහාදීපා ච අන්තරදීපා ච. චක්කවාළසීමා නාම චක්කවාළපබ්බතෙනෙව පරිච්ඡින්නා.

එවමෙතාසු සීමාසු ඛණ්ඩසීමාය කෙනචි කම්මෙන සන්නිපතිතං සඞ්ඝං දිස්වා ‘‘එත්ථෙව සීමාය සඞ්ඝස්ස දෙමී’’ති වුත්තෙ යාවතිකා භික්ඛූ අන්තොඛණ්ඩසීමගතා, තෙහි භාජෙතබ්බං. තෙසංයෙව හි තං පාපුණාති, අඤ්ඤෙසං සීමන්තරිකාය වා උපචාරසීමාය වා ඨිතානම්පි න පාපුණාති. ඛණ්ඩසීමාය ඨිතෙ පන රුක්ඛෙ වා පබ්බතෙ වා ඨිතස්ස හෙට්ඨා වා පථවියා වෙමජ්ඣං ගතස්ස පාපුණාතියෙව.

‘‘ඉමිස්සා උපචාරසීමාය සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති දින්නං පන ඛණ්ඩසීමාසීමන්තරිකාසු ඨිතානම්පි පාපුණාති. ‘‘සමානසංවාසසීමාය දම්මී’’ති දින්නං පන ඛණ්ඩසීමාසීමන්තරිකාසු ඨිතානං න පාපුණාති. අවිප්පවාසසීමාලාභසීමාසු දින්නං තාසු සීමාසු අන්තොගතානංයෙව පාපුණාති. ගාමසීමාදීසු දින්නං තාසං සීමානං අබ්භන්තරෙ බද්ධසීමාය ඨිතානම්පි පාපුණාති. අබ්භන්තරසීමාඋදකුක්ඛෙපසීමාසු දින්නං තත්ථ අන්තොගතානංයෙව පාපුණාති. ජනපදරට්ඨරජ්ජදීපචක්කවාළසීමාසුපි ගාමසීමාදීසු වුත්තසදිසොයෙව විනිච්ඡයො.

සචෙ පන ජම්බුදීපෙ ඨිතො ‘‘තම්බපණ්ණිදීපෙ සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති වදති, තම්බපණ්ණිදීපතො එකොපි ගන්ත්වා සබ්බෙසං ගණ්හිතුං ලභති. සචෙපි තත්රෙව එකො සභාගභික්ඛු සභාගානං භාගං ගණ්හාති, න වාරෙතබ්බො. එවං තාව යො සීමං පරාමසිත්වා දෙති, තස්ස දානෙ විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො.

යො පන ‘‘අසුකසීමායා’’ති වත්තුං න ජානාති, කෙවලං ‘‘සීමා’’ති වචනමත්තමෙව ජානන්තො විහාරං ආගන්ත්වා ‘‘සීමාය දම්මී’’ති වා ‘‘සීමට්ඨකසඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති වා භණති, සො පුච්ඡිතබ්බො ‘‘සීමා නාම බහුවිධා, කතරං සීමං සන්ධාය භණසී’’ති, සචෙ වදති ‘‘අහං ‘අසුකසීමා’ති න ජානාමි, සීමට්ඨකසඞ්ඝො භාජෙත්වා ගණ්හතූ’’ති, කතරසීමාය භාජෙතබ්බං? මහාසීවත්ථෙරො කිරාහ ‘‘අවිප්පවාසසීමායා’’ති. තතො නං ආහංසු ‘‘අවිප්පවාසසීමා නාම තියොජනාපි හොති, එවං සන්තෙ තියොජනෙ ඨිතා ලාභං ගණ්හිස්සන්ති, තියොජනෙ ඨත්වා ආගන්තුකවත්තං පූරෙත්වා ආරාමං පවිසිතබ්බං භවිස්සති, ගමිකො තියොජනං ගන්ත්වා සෙනාසනං ආපුච්ඡිස්සති, නිස්සයපටිපන්නස්ස තියොජනාතික්කමෙ නිස්සයො පටිප්පස්සම්භිස්සති, පාරිවාසිකෙන තියොජනං අතික්කමිත්වා අරුණං උට්ඨාපෙතබ්බං භවිස්සති, භික්ඛුනියා තියොජනෙ ඨත්වා ආරාමප්පවෙසනං ආපුච්ඡිතබ්බං භවිස්සති, සබ්බම්පෙතං උපචාරසීමාපරිච්ඡෙදවසෙනෙව කත්තුං වට්ටති. තස්මා උපචාරසීමායමෙව භාජෙතබ්බ’’න්ති.

2729. යෙ විහාරා සඞ්ඝෙන කතිකාය එකලාභකා සමානලාභකා එත්ථ එතෙසු විහාරෙසු දින්නං ‘‘කතිකාය දම්මී’’ති දින්නං සබ්බෙහි භික්ඛූහි සහ භාජෙතබ්බං චීවරං කතිකාය වුච්චතීති යොජනා.

අයමෙත්ථ විනිච්ඡයො – කතිකා නාම සමානලාභකතිකා, තත්රෙවං කතිකා කාතබ්බා – එකස්මිං විහාරෙ සන්නිපතිතෙහි භික්ඛූහි යං විහාරං සඞ්ගණ්හිතුකාමා සමානලාභං කාතුං ඉච්ඡන්ති, අස්ස නාමං ගහෙත්වා ‘‘අසුකො නාම විහාරො පොරාණකො’’ති වා ‘‘බුද්ධාධිවුත්ථො’’ති වා ‘‘අප්පලාභො’’ති වා යං කිඤ්චි කාරණං වත්වා ‘‘තං විහාරං ඉමිනා විහාරෙන සද්ධිං එකලාභං කාතුං සඞ්ඝස්ස රුච්චතී’’ති තික්ඛත්තුං සාවෙතබ්බං. එත්තාවතා තස්මිං විහාරෙ නිසින්නොපි ඉධ නිසින්නොව හොති. තස්මිං විහාරෙපි සඞ්ඝෙන එවමෙව කාතබ්බං. එත්තාවතා ඉධ නිසින්නොපි තස්මිං විහාරෙ නිසින්නොව හොති. එකස්මිං ලාභෙ භාජියමානෙ ඉතරස්මිං ඨිතස්ස භාගං ගහෙතුං වට්ටති. එවං එකෙන විහාරෙන සද්ධිං බහූපි ආවාසා එකලාභා කාතබ්බාති.

2730. චීවරදායකෙන ධුවකාරා පාකවත්තාදිනිච්චසක්කාරා යත්ථ සඞ්ඝස්ස ක්රීයන්ති කරීයන්ති තත්ථ තස්මිං විහාරෙ තෙනෙව දායකෙන සඞ්ඝස්ස දින්නං විහාරං ‘‘භික්ඛාපඤ්ඤත්තියා දින්න’’න්ති මහෙසිනා වුත්තන්ති යොජනා.

තත්රායං විනිච්ඡයො – යස්මිං විහාරෙ ඉමස්ස චීවරදායකස්ස සන්තකං සඞ්ඝස්ස පාකවත්තං වා වත්තති, යස්මිං වා විහාරෙ භික්ඛූ අත්තනො භාරං කත්වා සදා ගෙහෙ භොජෙති, යත්ථ වා තෙන ආවාසො කාරිතො, සලාකභත්තාදීනි වා නිබද්ධානි, යෙන පන සකලොපි විහාරො පතිට්ඨාපිතො, තත්ථ වත්තබ්බමෙව නත්ථි, ඉමෙ ධුවකාරා නාම. තස්මා සචෙ සො ‘‘යත්ථ මය්හං ධුවකාරා කරීයන්ති, එත්ථ දම්මී’’ති වා ‘‘තත්ථ දෙථා’’ති වා භණති, බහූසු චෙපි ඨානෙසු ධුවකාරා හොන්ති, සබ්බත්ථ දින්නමෙව හොති.

සචෙ පන එකස්මිං විහාරෙ භික්ඛූ බහුතරා හොන්ති, තෙහි වත්තබ්බං ‘‘තුම්හාකං ධුවකාරෙ එකත්ථ භික්ඛූ බහූ, එකත්ථ අප්පකා’’ති, සචෙ ‘‘භික්ඛුගණනාය ගණ්හථා’’ති භණති, තථා භාජෙත්වා ගණ්හිතුං වට්ටති. එත්ථ ච වත්ථභෙසජ්ජාදි අප්පකම්පි සුඛෙන භාජීයති, යදි පන මඤ්චො වා පීඨකං වා එකමෙව හොති, තං පුච්ඡිත්වා යස්ස වා විහාරස්ස එකවිහාරෙපි වා යස්ස සෙනාසනස්ස සො විචාරෙති, තත්ථ දාතබ්බං. සචෙ ‘‘අසුකභික්ඛු ගණ්හතූ’’ති වදති, වට්ටති.

අථ ‘‘මය්හං ධුවකාරෙ දෙථා’’ති වත්වා අවිචාරෙත්වාව ගච්ඡති, සඞ්ඝස්සපි විචාරෙතුං වට්ටති. එවං පන විචාරෙතබ්බං – ‘‘සඞ්ඝත්ථෙරස්ස වසනට්ඨානෙ දෙථා’’ති වත්තබ්බං. සචෙ තත්ථ සෙනාසනං පරිපුණ්ණං හොති. යත්ථ නප්පහොති, තත්ථ දාතබ්බං. සචෙ එකො භික්ඛු ‘‘මය්හං වසනට්ඨානෙ සෙනාසනපරිභොගභණ්ඩං නත්ථී’’ති වදති, තත්ථ දාතබ්බන්ති.

2731. සඞ්ඝස්ස පන යං දින්නන්ති විහාරං පවිසිත්වා ‘‘ඉමානි චීවරානි සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති යං චීවරං දින්නං. ‘‘සම්මුඛීභූතෙනා’’ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධෙන රස්සත්තං. සම්මුඛිභූතෙනාති ච උපචාරසීමාය ඨිතෙන. භාජෙතබ්බන්ති ඝණ්ටිං පහරිත්වා කාලං ඝොසෙත්වා භාජෙතබ්බං. ඉදමෙත්ථ මුඛමත්තදස්සනං. විනිච්ඡයො අට්ඨකථාය (මහාව. අට්ඨ. 379) වෙදිතබ්බො. සෙය්යථිදං – චීවරදායකෙන විහාරං පවිසිත්වා ‘‘ඉමානි චීවරානි සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති දින්නෙසු භාජියමානෙසු සීමට්ඨස්ස අසම්පත්තස්සපි භාගං ගණ්හන්තො න වාරෙතබ්බො. විහාරො මහා හොති, ථෙරාසනතො පට්ඨාය වත්ථෙසු දිය්යමානෙසු අලසජාතිකා මහාථෙරා පච්ඡා ආගච්ඡන්ති, ‘‘භන්තෙ, වීසතිවස්සානං දිය්යති, තුම්හාකං ඨිතිකා අතික්කන්තා’’ති න වත්තබ්බා, ඨිතිකං ඨපෙත්වා තෙසං දත්වා පච්ඡා ඨිතිකාය දාතබ්බං.

‘‘අසුකවිහාරෙ කිර බහුං චීවරං උප්පන්න’’න්ති සුත්වා යොජනන්තරිකවිහාරතොපි භික්ඛූ ආගච්ඡන්ති, සම්පත්තසම්පත්තානං ඨිතට්ඨානතො පට්ඨාය දාතබ්බං. අසම්පත්තානම්පි උපචාරසීමං පවිට්ඨානං අන්තෙවාසිකාදීසු ගණ්හන්තෙසු දාතබ්බමෙව. ‘‘බහි උපචාරසීමාය ඨිතානං දෙථා’’ති වදන්ති, න දාතබ්බං. සචෙ පන උපචාරසීමං ඔක්කන්තෙහි එකාබද්ධා හුත්වා අත්තනො විහාරද්වාරෙ වා අන්තොවිහාරෙයෙව වා හොන්ති, පරිසවසෙන වඩ්ඪිතා නාම සීමා හොති, තස්මා දාතබ්බං. සඞ්ඝනවකස්ස දින්නෙපි පච්ඡා ආගතානං දාතබ්බමෙව. දුතියභාගෙ පන ථෙරාසනං ආරුළ්හෙ ආගතානං පඨමභාගො න පාපුණාති, දුතියභාගතො වස්සග්ගෙන දාතබ්බං.

එකස්මිං විහාරෙ දස භික්ඛූ හොන්ති, දස වත්ථානි ‘‘සඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති දෙන්ති, පාටෙක්කං භාජෙතබ්බානි. සචෙ ‘‘සබ්බානෙව අම්හාකං පාපුණන්තී’’ති ගහෙත්වා ගච්ඡන්ති, දුප්පාපිතානි චෙව දුග්ගහිතානි ච, ගතගතට්ඨානෙ සඞ්ඝිකානෙව හොන්ති. එකං පන උද්ධරිත්වා ‘‘ඉදං තුම්හාකං පාපුණාතී’’ති සඞ්ඝත්ථෙරස්ස දත්වා සෙසානි ‘‘ඉමානි අම්හාකං පාපුණන්තී’’ති ගහෙතුං වට්ටති.

එකමෙව වත්ථං ‘‘සඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති ආහරන්ති, අභාජෙත්වාව ‘‘අම්හාකං පාපුණාතී’’ති ගණ්හන්ති, දුප්පාපිතඤ්චෙව දුග්ගහිතඤ්ච, සත්ථකෙන, පන හලිද්දිආදිනා වා ලෙඛං කත්වා එකං කොට්ඨාසං ‘‘ඉමං ඨානං තුම්හාකං පාපුණාතී’’ති සඞ්ඝත්ථෙරස්ස පාපෙත්වා සෙසං ‘‘අම්හාකං පාපුණාතී’’ති ගහෙතුං වට්ටති. යං පන වත්ථස්සෙව පුප්ඵං වා වලි වා, තෙන පරිච්ඡෙදං කාතුං න වට්ටති. සචෙ එකං තන්තං උද්ධරිත්වා ‘‘ඉදං ඨානං තුම්හාකං පාපුණාතී’’ති සඞ්ඝත්ථෙරස්ස දත්වා සෙසං ‘‘අම්හාකං පාපුණාතී’’ති ගණ්හන්ති, වට්ටති. ඛණ්ඩං ඛණ්ඩං ඡින්දිත්වා භාජියමානං වට්ටතියෙව.

එකභික්ඛුකෙ විහාරෙ සඞ්ඝස්ස චීවරෙසු උප්පන්නෙසු සචෙ පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව සො භික්ඛු ‘‘සබ්බානි මය්හං පාපුණන්තී’’ති ගණ්හාති, සුග්ගහිතානි, ඨිතිකා පන න තිට්ඨති. සචෙ එකෙකං උද්ධරිත්වා ‘‘ඉදං මය්හං පාපුණාතී’’ති ගණ්හාති, ඨිතිකා තිට්ඨති. තත්ථ ඨිතිකාය අට්ඨිතාය පුන අඤ්ඤස්මිං චීවරෙ උප්පන්නෙ සචෙ එකො භික්ඛු ආගච්ඡති, මජ්ඣෙ ඡින්දිත්වා ද්වීහිපි ගහෙතබ්බං. ඨිතාය ඨිතිකාය පුන අඤ්ඤස්මිං චීවරෙ උප්පන්නෙ සචෙ නවකතරො ආගච්ඡති, ඨිතිකා හෙට්ඨා ඔරොහති. සචෙ වුඩ්ඪතරො ආගච්ඡති, ඨිතිකා උද්ධං ආරොහති. අථ අඤ්ඤො නත්ථි, පුන අත්තනො පාපෙත්වා ගහෙතබ්බං.

‘‘සඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති වා ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති වා යෙන කෙනචි ආකාරෙන සඞ්ඝං ආමසිත්වා දින්නං පන පංසුකූලිකානං න වට්ටති ‘‘ගහපතිචීවරං පටික්ඛිපාමි, පංසුකූලිකඞ්ගං සමාදියාමී’’ති වුත්තත්තා, න පන අකප්පියත්තා. භික්ඛුසඞ්ඝෙන අපලොකෙත්වා දින්නම්පි න ගහෙතබ්බං. යං පන භික්ඛු අත්තනො සන්තකං දෙති, තං භික්ඛුදත්තියං නාම වට්ටති. පංසුකූලං පන න හොති. එවං සන්තෙපි ධුතඞ්ගං න භිජ්ජති. ‘‘භික්ඛූනං දෙම, ථෙරානං දෙමා’’ති වුත්තෙ පන පංසුකූලිකානම්පි වට්ටති. ‘‘ඉදං වත්ථං සඞ්ඝස්ස දෙම, ඉමිනා උපාහනත්ථවිකපත්තත්ථවිකආයොගඅංසබද්ධකාදීනි කරොථා’’ති දින්නම්පි වට්ටති.

පත්තත්ථවිකාදීනං අත්ථාය දින්නානි බහූනිපි හොන්ති, චීවරත්ථායපි පහොන්ති, තතො චීවරං කත්වා පාරුපිතුං වට්ටති. සචෙ පන සඞ්ඝො භාජිතාතිරිත්තානි වත්ථානි ඡින්දිත්වා උපාහනත්ථවිකාදීනං අත්ථාය භාජෙති, තතො ගහෙතුං න වට්ටති. සාමිකෙහි විචාරිතමෙව හි වට්ටති, න ඉතරං.

‘‘පංසුකූලිකසඞ්ඝස්ස ධම්මකරණඅංසබද්ධාදීනං අත්ථාය දෙමා’’ති වුත්තෙපි ගහෙතුං වට්ටති. පරික්ඛාරො නාම පංසුකූලිකානම්පි ඉච්ඡිතබ්බො. යං තත්ථ අතිරෙකං හොති, තං චීවරෙපි උපනෙතුං වට්ටති. සුත්තං සඞ්ඝස්ස දෙන්ති, පංසුකූලිකෙහිපි ගහෙතබ්බං. අයං තාව විහාරං පවිසිත්වා ‘‘ඉමානි චීවරානි සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති දින්නෙසු විනිච්ඡයො.

සචෙ පන බහි උපචාරසීමාය අද්ධානපටිපන්නෙ භික්ඛූ දිස්වා ‘‘සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති සඞ්ඝත්ථෙරස්ස වා සඞ්ඝනවකස්ස වා ආරොචෙති, සචෙපි යොජනං ඵරිත්වා පරිසා ඨිතා හොති, එකාබද්ධා චෙ, සබ්බෙසං පාපුණාති. යෙ පන ද්වාදසහි හත්ථෙහි පරිසං අසම්පත්තා, තෙසං න පාපුණාතීති.

2732. ඉදානි ‘‘උභතොසඞ්ඝෙ දෙතී’’ති මාතිකං විවරන්තො ආහ ‘‘උභතොසඞ්ඝමුද්දිස්සා’’තිආදි. උභතොසඞ්ඝමුද්දිස්සාති භික්ඛුසඞ්ඝං, භික්ඛුනිසඞ්ඝඤ්ච උද්දිසිත්වා. දෙතීති ‘‘උභතොසඞ්ඝස්ස දෙමී’’ති දෙති. ‘‘බහු වා’’ති එත්ථ ‘‘බහූ වා’’ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන රස්සත්තං. භික්ඛුනීනං භික්ඛූ ථොකා වා හොන්තු බහූ වා, පුග්ගලග්ගෙන අකත්වා උභතොසඞ්ඝවසෙන සමභාගොව කාතුං වට්ටතීති යොජනා.

තත්රායං විනිච්ඡයො – ‘‘උභතොසඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති වුත්තෙපි ‘‘ද්වෙධාසඞ්ඝස්ස දම්මි, ද්වින්නං සඞ්ඝානං දම්මි, භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච භික්ඛුනිසඞ්ඝස්ස ච දම්මී’’ති වුත්තෙපි උභතොසඞ්ඝස්ස දින්නමෙව හොති, ද්වෙ භාගෙ සමෙ කත්වා එකො දාතබ්බො.

‘‘උභතොසඞ්ඝස්ස ච තුය්හඤ්ච දම්මී’’ති වුත්තෙ සචෙ දස දස භික්ඛූ, භික්ඛුනියො ච හොන්ති, එකවීසති පටිවීසෙ කත්වා එකො පුග්ගලස්ස දාතබ්බො, දස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස, දස භික්ඛුනිසඞ්ඝස්ස. යෙන පුග්ගලිකො ලද්ධො, සො සඞ්ඝතොපි අත්තනො වස්සග්ගෙන ගහෙතුං ලභති. කස්මා? උභතොසඞ්ඝග්ගහණෙන ගහිතත්තා.

‘‘උභතොසඞ්ඝස්ස ච චෙතියස්ස ච දම්මී’’ති වුත්තෙපි එසෙව නයො. ඉධ පන චෙතියස්ස සඞ්ඝතො පාපුණනකොට්ඨාසො නාම නත්ථි, එකපුග්ගලස්ස පත්තකොට්ඨාසසමොව කොට්ඨාසො හොති.

‘‘උභතොසඞ්ඝස්ස ච තුය්හඤ්ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙ පන ද්වාවීසති කොට්ඨාසෙ කත්වා දස භික්ඛූනං, දස භික්ඛුනීනං, එකො පුග්ගලස්ස, එකො චෙතියස්ස දාතබ්බො. තත්ථ පුග්ගලො සඞ්ඝතොපි අත්තනො වස්සග්ගෙන පුන ගහෙතුං ලභති. චෙතියස්ස එකොයෙව.

‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච භික්ඛුනීනඤ්ච දම්මී’’ති වුත්තෙ පන මජ්ඣෙ භින්දිත්වා න දාතබ්බං, භික්ඛූ ච භික්ඛුනියො ච ගණෙත්වා දාතබ්බං.

‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච භික්ඛුනීනඤ්ච තුය්හඤ්චා’’ති වුත්තෙ පන පුග්ගලො විසුං න ලභති, පාපුණනට්ඨානතො එකමෙව ලභති. කස්මා? භික්ඛුසඞ්ඝග්ගහණෙන ගහිතත්තා.

‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච භික්ඛුනීනඤ්ච තුය්හඤ්ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙපි චෙතියස්ස එකපුග්ගලපටිවීසො ලබ්භති, පුග්ගලස්ස විසුං න ලබ්භති. තස්මා එකං චෙතියස්ස දත්වා අවසෙසං භික්ඛූ ච භික්ඛුනියො ච ගණෙත්වා භාජෙතබ්බං.

‘‘භික්ඛූනඤ්ච භික්ඛුනීනඤ්ච දම්මී’’ති වුත්තෙපි න මජ්ඣෙ භින්දිත්වා දාතබ්බං, පුග්ගලගණනාය එව විභජිතබ්බං.

‘‘භික්ඛූනඤ්ච භික්ඛුනීනඤ්ච තුය්හඤ්ච චෙතියස්ස චා’’ති එවං වුත්තෙපි චෙතියස්ස එකපුග්ගලපටිවීසො ලබ්භති, පුග්ගලස්ස විසුං නත්ථි, භික්ඛූ ච භික්ඛුනියො ච ගණෙත්වා එව භාජෙතබ්බං. යථා ච භික්ඛුසඞ්ඝං ආදිං කත්වා නයො නීතො, එවං භික්ඛුනිසඞ්ඝං ආදිං කත්වාපි නෙතබ්බො.

‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච තුය්හඤ්චා’’ති වුත්තෙ පුග්ගලස්ස විසුං න ලබ්භති, වස්සග්ගෙනෙව ගහෙතබ්බං.

‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙ පන චෙතියස්ස විසුං පටිවීසො ලබ්භති.

‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච තුය්හඤ්ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙපි චෙතියස්සෙව ලබ්භති, න පුග්ගලස්ස.

‘‘භික්ඛූනඤ්ච තුය්හඤ්චා’’ති වුත්තෙපි විසුං න ලබ්භති.

‘‘භික්ඛූනඤ්ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙ පන චෙතියස්ස ලබ්භති.

‘‘භික්ඛූනඤ්ච තුය්හඤ්ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙපි චෙතියස්සෙව විසුං ලබ්භති, න පුග්ගලස්ස. භික්ඛුනිසඞ්ඝං ආදිං කත්වාපි එවමෙව යොජෙතබ්බං.

පුබ්බෙ බුද්ධප්පමුඛස්ස උභතොසඞ්ඝස්ස දානං දෙන්ති, භගවා මජ්ඣෙ නිසීදති, දක්ඛිණතො භික්ඛූ, වාමතො භික්ඛුනියො නිසීදන්ති, භගවා උභින්නං සඞ්ඝත්ථෙරො, තදා භගවා අත්තනො ලද්ධපච්චයෙ අත්තනාපි පරිභුඤ්ජති, භික්ඛූනම්පි දාපෙති. එතරහි පන පණ්ඩිතමනුස්සා සධාතුකං පටිමං වා චෙතියං වා ඨපෙත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස උභතොසඞ්ඝස්ස දානං දෙන්ති, පටිමාය වා චෙතියස්ස වා පුරතො ආධාරකෙ පත්තං ඨපෙත්වා දක්ඛිණොදකං දත්වා ‘‘බුද්ධානං දෙමා’’ති තත්ථ යං පඨමං ඛාදනීයං භොජනීයං දෙන්ති, විහාරං වා ආහරිත්වා ‘‘ඉදං චෙතියස්ස දෙමා’’ති පිණ්ඩපාතඤ්ච මාලාගන්ධාදීනි ච දෙන්ති, තත්ථ කථං පටිපජ්ජිතබ්බන්ති? මාලාගන්ධාදීනි තාව චෙතියෙ ආරොපෙතබ්බානි, වත්ථෙහි පටාකා, තෙලෙන පදීපා කාතබ්බා. පිණ්ඩපාතමධුඵාණිතාදීනි පන යො නිබද්ධං චෙතියස්ස ජග්ගකො හොති පබ්බජිතො වා ගහට්ඨො වා, තස්ස දාතබ්බානි. නිබද්ධජග්ගකෙ අසති ආහටපත්තං ඨපෙත්වා වත්තං කත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. උපකට්ඨෙ කාලෙ භුඤ්ජිත්වා පච්ඡාපි වත්තං කාතුං වට්ටතියෙව.

මාලාගන්ධාදීසු ච යං කිඤ්චි ‘‘ඉදං හරිත්වා චෙතියස්ස පූජං කරොථා’’ති වුත්තෙ දූරම්පි හරිත්වා පූජෙතබ්බං. ‘‘භික්ඛං සඞ්ඝස්ස හරා’’ති වුත්තෙපි හරිතබ්බං. සචෙ පන ‘‘අහං පිණ්ඩාය චරාමි, ආසනසාලාය භික්ඛූ අත්ථි, තෙ හරිස්සන්තී’’ති වුත්තෙ ‘‘භන්තෙ, තුය්හංයෙව දම්මී’’ති වදති, භුඤ්ජිතුං වට්ටති. අථ පන ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස දස්සාමී’’ති හරන්තස්ස ගච්ඡතො අන්තරාව කාලො උපකට්ඨො හොති, අත්තනො පාපෙත්වා භුඤ්ජිතුං වට්ටති.

2733. යං පන චීවරං ‘‘යස්මිං ආවාසෙ වස්සංවුත්ථස්ස සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති දෙති, තස්මිංයෙව ආවාසෙ වුත්ථවස්සෙන සඞ්ඝෙන වා ගණෙන වා පුග්ගලෙන වා තං චීවරං භාජෙතබ්බන්ති වණ්ණිතං දෙසිතන්ති යොජනා.

තත්රායං විනිච්ඡයො – විහාරං පවිසිත්වා ‘‘ඉමානි චීවරානි වස්සංවුත්ථසඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති දෙති, යාවතිකා භික්ඛූ තස්මිං ආවාසෙ වස්සංවුත්ථා, යත්තකා වස්සච්ඡෙදං අකත්වා පුරිමවස්සංවුත්ථා, තෙහි භාජෙතබ්බං, අඤ්ඤෙසං න පාපුණාති. දිසාපක්කන්තස්සාපි සති ගාහකෙ යාව කථිනස්ස උබ්භාරා දාතබ්බං. අනත්ථතෙ පන කථිනෙ අන්තොහෙමන්තෙ එවඤ්ච වත්වා දින්නං පච්ඡිමවස්සංවුත්ථානම්පි පාපුණාතීති ලක්ඛණඤ්ඤූ වදන්ති. අට්ඨකථාසු පනෙතං අවිචාරිතං.

සචෙ පන බහි උපචාරසීමායං ඨිතො ‘‘වස්සංවුත්ථසඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති වදති, සම්පත්තානං සබ්බෙසං පාපුණාති. අථ ‘‘අසුකවිහාරෙ වස්සංවුත්ථසඞ්ඝස්සා’’ති වදති, තත්ර වස්සංවුත්ථානමෙව යාව කථිනස්සුබ්භාරා පාපුණාති. සචෙ පන ගිම්හානං පඨමදිවසතො පට්ඨාය එවං වදති, තත්ර සම්මුඛීභූතානංයෙව සබ්බෙසං පාපුණාති. කස්මා? පිට්ඨිසමයෙ උප්පන්නත්තා. අන්තොවස්සෙයෙව ‘‘වස්සං වසන්තානං දම්මී’’ති වුත්තෙ ඡින්නවස්සා න ලභන්ති, වස්සං වසන්තාව ලභන්ති. චීවරමාසෙ පන ‘‘වස්සං වසන්තානං දම්මී’’ති වුත්තෙ පච්ඡිමිකාය වස්සූපගතානංයෙව පාපුණාති, පුරිමිකාය වස්සූපගතානඤ්ච ඡින්නවස්සානඤ්ච න පාපුණාති.

චීවරමාසතො පට්ඨාය යාව හෙමන්තස්ස පච්ඡිමො දිවසො, තාව ‘‘වස්සාවාසිකං දෙමා’’ති වුත්තෙ කථිනං අත්ථතං වා හොතු අනත්ථතං වා, අතීතවස්සංවුත්ථානමෙව පාපුණාති. ගිම්හානං පඨමදිවසතො පට්ඨාය වුත්තෙ පන මාතිකා ආරොපෙතබ්බා ‘‘අතීතවස්සාවාසස්ස පඤ්ච මාසා අභික්කන්තා, අනාගතෙ චාතුමාසච්චයෙන භවිස්සති, කතරවස්සාවාසස්ස දෙසී’’ති. සචෙ ‘‘අතීතවස්සංවුත්ථානං දම්මී’’ති වදති, තං අන්තොවස්සං වුත්ථානමෙව පාපුණාති. දිසාපක්කන්තානම්පි සභාගා ගණ්හිතුං ලභන්ති.

සචෙ ‘‘අනාගතෙ වස්සාවාසිකං දම්මී’’ති වදති, තං ඨපෙත්වා වස්සූපනායිකදිවසෙ ගහෙතබ්බං. අථ ‘‘අගුත්තො විහාරො, චොරභයං අත්ථි, න සක්කා ඨපෙතුං, ගණ්හිත්වා වා ආහිණ්ඩිතු’’න්ති වුත්තෙ ‘‘සම්පත්තානං දම්මී’’ති වදති, භාජෙත්වා ගහෙතබ්බං. සචෙ වදති ‘‘ඉතො මෙ, භන්තෙ, තතියෙ වස්සෙ වස්සාවාසිකං න දින්නං, තං දම්මී’’ති, තස්මිං අන්තොවස්සෙ වුත්ථභික්ඛූනං පාපුණාති. සචෙ තෙ දිසාපක්කන්තා, අඤ්ඤො විස්සාසිකො ගණ්හාති, දාතබ්බං. අථ එකොයෙව අවසිට්ඨො, සෙසා කාලකතා, සබ්බං එකස්සෙව පාපුණාති. සචෙ එකොපි නත්ථි, සඞ්ඝිකං හොති, සම්මුඛීභූතෙහි භාජෙතබ්බන්ති.

2734. යාගුයා පන පීතාය වා භත්තෙ වා භුත්තෙ සචෙ පන ආදිස්ස ‘‘යෙන මෙ යාගු පීතා, තස්ස දම්මි, යෙන මෙ භත්තං භුත්තං, තස්ස දම්මී’’ති පරිච්ඡින්දිත්වා චීවරං දෙති, විනයධරෙන තත්ථ තත්ථෙව දානං දාතබ්බන්ති යොජනා. එස නයො ඛාදනීයචීවරසෙනාසනභෙසජ්ජාදීසු.

තත්රායං විනිච්ඡයො – භික්ඛූ අජ්ජතනාය වා ස්වාතනාය වා යාගුයා නිමන්තෙත්වා තෙසං ඝරං පවිට්ඨානං යාගුං දෙති, යාගුං දත්වා පීතාය යාගුයා ‘‘ඉමානි චීවරානි යෙහි මය්හං යාගු පීතා, තෙසං දම්මී’’ති දෙති, යෙහි නිමන්තිතෙහි යාගු පීතා, තෙසංයෙව පාපුණන්ති, යෙහි පන භික්ඛාචාරවත්තෙන ඝරද්වාරෙන ගච්ඡන්තෙහි වා ඝරං පවිට්ඨෙහි වා යාගු ලද්ධා, යෙසං වා ආසනසාලතො පත්තං ආහරිත්වා මනුස්සෙහි නීතා, යෙ වා ථෙරෙහි පෙසිතා, තෙසං න පාපුණන්ති.

සචෙ පන නිමන්තිතභික්ඛූහි සද්ධිං අඤ්ඤෙපි බහූ ආගන්ත්වා අන්තොගෙහඤ්ච බහිගෙහඤ්ච පූරෙත්වා නිසින්නා, දායකො ච එවං වදති ‘‘නිමන්තිතා වා හොන්තු අනිමන්තිතා වා, යෙසං මයා යාගු දින්නා, සබ්බෙසං ඉමානි වත්ථානි හොන්තූ’’ති, සබ්බෙසං පාපුණන්ති. යෙහි පන ථෙරානං හත්ථතො යාගු ලද්ධා, තෙසං න පාපුණන්ති. අථ සො ‘‘යෙහි මය්හං යාගු පීතා, සබ්බෙසං හොන්තූ’’ති වදති, සබ්බෙසං පාපුණන්ති. භත්තඛාදනීයෙසුපි එසෙව නයො.

චීවරෙ වාති පුබ්බෙපි යෙන වස්සං වාසෙත්වා භික්ඛූනං චීවරං දින්නපුබ්බං හොති, සො චෙ භික්ඛූ භොජෙත්වා වදති ‘‘යෙසං මයා පුබ්බෙ චීවරං දින්නං, තෙසංයෙව ඉමං චීවරං වා සුත්තං වා සප්පිමධුඵාණිතාදීනි වා හොන්තූ’’ති, සබ්බං තෙසංයෙව පාපුණාති.

සෙනාසනෙ වාති ‘‘යො මයා කාරිතෙ විහාරෙ වා පරිවෙණෙ වා වසති, තස්සිදං හොතූ’’ති වුත්තෙ තස්සෙව හොති.

භෙසජ්ජෙ වාති ‘‘මයං කාලෙන කාලං ථෙරානං සප්පිආදීනි භෙසජ්ජානි දෙම, යෙහි තානි ලද්ධානි, තෙසංයෙවිදං හොතූ’’ති වුත්තෙ තෙසංයෙව හොතීති.

2735. දීයතෙති දානන්ති කම්මසාධනෙන චීවරං වුච්චති. යං-සද්දෙන චීවරස්ස පරාමට්ඨත්තා තං-සද්දෙනාපි තදෙව පරාමසිතබ්බන්ති.

තත්රායං විනිච්ඡයො – ‘‘ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’’ති එවං පරම්මුඛා වා ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, තුම්හාකං දම්මී’’ති එවං සම්මුඛා වා පාදමූලෙ ඨපෙත්වා වා දෙති, තං තස්සෙව හොති. සචෙ පන ‘‘ඉදං තුම්හාකඤ්ච තුම්හාකං අන්තෙවාසිකානඤ්ච දම්මී’’ති එවං වදති, ථෙරස්ස ච අන්තෙවාසිකානඤ්ච පාපුණාති. උද්දෙසං ගහෙතුං ආගතො ගහෙත්වා ගච්ඡන්තො ච අත්ථි, තස්සාපි පාපුණාති. ‘‘තුම්හෙහි සද්ධිං නිබද්ධචාරිකභික්ඛූනං දම්මී’’ති වුත්තෙ උද්දෙසන්තෙවාසිකානං වත්තං කත්වා උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීනි ගහෙත්වා විචරන්තානං සබ්බෙසං පාපුණාතීති.

2737. වදතිච්චෙවමෙව චෙති ඉච්චෙවං යථාවුත්තනයෙන වදති චෙ. න්ති තං පරික්ඛාරං. තෙසන්ති මාතුආදීනං. සඞ්ඝස්සෙව සන්තකං හොතීති යොජනා.

2738. ‘‘පඤ්චන්නං…පෙ… හොතී’’ති ඉමිනා පුරිමගාථාද්වයෙන විත්ථාරිතමෙවත්ථං සංඛිපිත්වා දස්සෙති. පඤ්චන්නං සහධම්මිකානං. අච්චයෙති කාලකිරියාය. දානන්ති ‘‘මයි කාලකතෙ ඉමං පරික්ඛාරං තුය්හං හොතු, තව සන්තකං කරොහී’’තිආදිනා පරිච්චජනං. කිඤ්චිපීති අන්තමසො දන්තකට්ඨම්පි. ගිහීනං පන දානං තථා දායකානං ගිහීනමෙව අච්චයෙ රූහතීති යොජනා.

2739. භික්ඛු වා සාමණෙරො වා භික්ඛුනිඋපස්සයෙ කාලං කරොති, අස්ස භික්ඛුස්ස වා සාමණෙරස්ස වා පරික්ඛාරා භික්ඛූනංයෙව සන්තකා භික්ඛුසඞ්ඝස්සෙව සන්තකාති යොජනා. භික්ඛුසඞ්ඝස්සෙව සන්තකා කාලකතස්ස භික්ඛුසඞ්ඝපරියාපන්නත්තා.

2740. සාමණෙරී වාති එත්ථ වා-සද්දෙන ‘‘සික්ඛමානා වා’’ති ඉදං සඞ්ගණ්හාති. විහාරස්මිං භික්ඛූනං නිවාසනට්ඨානෙ. තස්සාති භික්ඛුනියා වා සාමණෙරියා වා සික්ඛමානාය වා පරික්ඛාරා භික්ඛුනීනං සන්තකා හොන්තීති යොජනා. සන්තකාති එත්ථාපි භික්ඛූසු වුත්තනයෙනෙවත්ථො ගහෙතබ්බො.

2741. දෙහි නෙත්වාති එත්ථ ‘‘ඉමං චීවර’’න්ති පකරණතො ලබ්භති. ‘‘ඉමං චීවරං නෙත්වා අසුකස්ස දෙහී’’ති යං චීවරං දින්නං, තං තස්ස පුරිමස්සෙව සන්තකං හොති. ‘‘ඉදං චීවරං අසුකස්ස දම්මී’’ති යං චීවරං දින්නං, තං යස්ස පහිය්යති, තස්ස පච්ඡිමස්සෙව සන්තකං හොතීති යොජනා.

2742. යථාවුත්තවචනප්පකාරානුරූපෙන සාමිකෙ ඤත්වා සාමිකෙසු විස්සාසෙන වා තෙසු මතෙසු මතකචීවරම්පි ගණ්හිතුං වට්ටතීති දස්සෙතුං ආහ ‘‘එව’’න්තිආදි. ‘‘මතස්ස වා අමතස්ස වා’’ති පදච්ඡෙදො. විස්සාසං වාපි ගණ්හෙය්යාති ජීවන්තස්ස සන්තකං විස්සාසග්ගාහං ගණ්හෙය්ය. ගණ්හෙ මතකචීවරන්ති මතස්ස චීවරං මතකපරික්ඛාරනීහාරෙන පාපෙත්වා ගණ්හෙය්ය.

2743. රජතෙ අනෙනාති රජනන්ති මූලාදිසබ්බමාහ. වන්තදොසෙනාති සවාසනසමුච්ඡින්නරාගාදිදොසෙන. තාදිනාති රූපාදීසු ඡළාරම්මණෙසු රාගාදීනං අනුප්පත්තියා අට්ඨසු ලොකධම්මෙසු නිබ්බිකාරතාය එකසදිසෙන.

2744-5. ‘‘මූලෙ’’තිආදීසු නිද්ධාරණෙ භුම්මං. මූලරජනෙ හලිද්දිං ඨපෙත්වා සබ්බං මූලරජනං වට්ටති. ඛන්ධෙසු රජනෙසු මඤ්ජෙට්ඨඤ්ච තුඞ්ගහාරකඤ්ච ඨපෙත්වා සබ්බං ඛන්ධරජනං වට්ටති. පත්තෙසු රජනෙසු අල්ලියා පත්තං තථා නීලියා පත්තඤ්ච ඨපෙත්වා සබ්බං පත්තරජනං වට්ටති. පුප්ඵරජනෙසු කුසුම්භඤ්ච කිංසුකඤ්ච ඨපෙත්වා සබ්බං පුප්ඵරජනං වට්ටති. තචරජනෙ ලොද්දඤ්ච කණ්ඩුලඤ්ච ඨපෙත්වා සබ්බං තචරජනං වට්ටති. ඵලරජනං සබ්බම්පි වට්ටතීති යොජනා.

මඤ්ජෙට්ඨන්ති එකො සකණ්ටකරුක්ඛො, වල්ලිවිසෙසො ච, යස්ස රජනං මඤ්ජෙට්ඨබීජවණ්ණං හොති. මඤ්ජෙට්ඨරුක්ඛස්ස ඛන්ධො සෙතවණ්ණොති සො ඉධ න ගහෙතබ්බො රජනාධිකාරත්තා. තුඞ්ගහාරකො නාම එකො සකණ්ටකරුක්ඛො, යස්ස රජනං හරිතාලවණ්ණං හොති. අල්ලීති චුල්ලතාපිඤ්ඡරුක්ඛො, යස්ස පණ්ණරජනං හලිද්දිවණ්ණං හොති. නීලීති ගච්ඡවිසෙසො, යස්ස පන රජනං නීලවණ්ණං හොති. කිංසුකං නාම වල්ලිකිංසුකපුප්ඵං, යස්ස රජනං ලොහිතවණ්ණං හොති.

2746. කිලිට්ඨසාටකන්ති මලීනසාටකං. ධොවිතුන්ති එකවාරං ධොවිතුං. අල්ලියා ධොතං කිර සම්මදෙව රජනං පටිග්ගණ්හාති.

2747. චීවරානං කථා සෙසාති භෙදකාරණප්පකාරකථාදිකා ඉධ අවුත්තකථා. පඨමෙ කථිනෙ වුත්තාති සෙසො. විභාවිනාති ඛන්ධකභාණකෙන.

චීවරක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

මහාවග්ගවිනිච්ඡයවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

චූළවග්ගො

පාරිවාසිකක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා

2748. එවං මහාවග්ගවිනිච්ඡයං සඞ්ඛෙපෙන දස්සෙත්වා චූළවග්ගාගතවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘තජ්ජනීය’’න්තිආදි. තජ්ජනීයන්ති කලහකාරකානං භික්ඛූනං තතො විරමනත්ථාය නිග්ගහවසෙන අනුඤ්ඤාතං ඤත්තිචතුත්ථං තජ්ජනීයකම්මඤ්ච. නියස්සන්ති බාලස්ස අබ්යත්තස්ස ආපත්තිබහුලස්ස අනපදානස්ස අනනුලොමිකෙහි ගිහිසංසග්ගෙහි සංසට්ඨස්ස විහරතො භික්ඛුනො නිග්ගහවසෙන නිස්සාය වසනත්ථාය කාතුං අනුඤ්ඤාතං ඤත්තිචතුත්ථං නියස්සකම්මඤ්ච.

පබ්බාජන්ති කුලදූසකස්ස භික්ඛුනො යත්ථ තෙන කුලදූසනං කතං, තත්ථ න ලභිතබ්බආවාසත්ථාය නිග්ගහවසෙන අනුඤ්ඤාතං ඤත්තිචතුත්ථං පබ්බාජනීයකම්මඤ්ච. පටිසාරණන්ති සද්ධස්ස උපාසකස්ස දායකස්ස කාරකස්ස සඞ්ඝුපට්ඨාකස්ස ජාතිආදීහි අක්කොසවත්ථූහි අක්කොසකස්ස භික්ඛුනො තංඛමාපනත්ථාය නිග්ගහවසෙන අනුඤ්ඤාතං ඤත්තිචතුත්ථං පටිසාරණීයකම්මඤ්ච.

තිවිධුක්ඛෙපනන්ති ආපත්තියා අදස්සනෙ, ආපත්තියා අප්පටිකම්මෙ, පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගෙ ච තතො ඔරමිතුං නිග්ගහවසෙන අනුඤ්ඤාතං ඤත්තිචතුත්ථං තිවිධං උක්ඛෙපනීයකම්මඤ්චාති. දීපයෙති පාළියා, අට්ඨකථාය ච වුත්තනයෙන පකාසෙය්යාති අත්ථො.

තජ්ජනීයාදිකම්මානං ඔසාරණනිස්සාරණවසෙන පච්චෙකං දුවිධත්තෙපි තං භෙදං අනාමසිත්වා කෙවලං ජාතිවසෙන ‘‘සත්ත කම්මානී’’ති වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. යථා දස්සිතො පනෙතෙසං විසෙසො අත්ථුප්පත්තිවසෙනාති දට්ඨබ්බො. විත්ථාරො පනෙසං කම්මක්ඛන්ධකතො වෙදිතබ්බො.

2749. ඛන්ධකෙ කම්මසඞ්ඛාතෙ ඛන්ධකෙ ආගතානි තෙචත්තාලීස වත්තානි. තදනන්තරෙති තස්ස කම්මක්ඛන්ධකස්ස අනන්තරෙ. ඛන්ධකෙති පාරිවාසිකක්ඛන්ධකෙ. නව අධිකානි යෙසං තෙ නවාධිකානි තිංසෙව වත්තානි, එකූනචත්තාලීස වත්තානීති වුත්තං හොති.

කම්මක්ඛන්ධකෙ තාව –

‘‘ආපත්තියා අදස්සනෙ උක්ඛෙපනීයකම්මකතෙන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා සම්මා වත්තිතබ්බං. තත්රායං සම්මාවත්තනා – න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො, න භික්ඛුනොවාදකසම්මුති සාදිතබ්බා, සම්මතෙනාපි භික්ඛුනියො න ඔවදිතබ්බා, යාය ආපත්තියා සඞ්ඝෙන ආපත්තියා අදස්සනෙ උක්ඛෙපනීයකම්මං කතං හොති, සා ආපත්ති න ආපජ්ජිතබ්බා, අඤ්ඤා වා තාදිසිකා, තතො වා පාපිට්ඨතරා, කම්මං න ගරහිතබ්බං, කම්මිකා න ගරහිතබ්බා, න පකතත්තස්ස භික්ඛුනො අභිවාදනං පච්චුට්ඨානං අඤ්ජලිකම්මං සාමීචිකම්මං ආසනාභිහාරො සෙය්යාභිහාරො පාදොදකං පාදපීඨං පාදකථලිකං පත්තචීවරපටිග්ගහණං නහානෙ පිට්ඨිපරිකම්මං සාදිතබ්බං, න පකතත්තො භික්ඛු සීලවිපත්තියා අනුද්ධංසෙතබ්බො, න ආචාරවිපත්තියා අනුද්ධංසෙතබ්බො, න දිට්ඨිවිපත්තියා අනුද්ධංසෙතබ්බො, න ආජීවවිපත්තියා අනුද්ධංසෙතබ්බො, න භික්ඛු භික්ඛූහි භෙදෙතබ්බො, න ගිහිද්ධජො ධාරෙතබ්බො, න තිත්ථියද්ධජො ධාරෙතබ්බො, න තිත්ථියා සෙවිතබ්බා, භික්ඛූ සෙවිතබ්බා, භික්ඛුසික්ඛාය සික්ඛිතබ්බං, න පකතත්තෙන භික්ඛුනා සද්ධිං එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වත්ථබ්බං, න එකච්ඡන්නෙ අනාවාසෙ වත්ථබ්බං, න එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වා අනාවාසෙ වා වත්ථබ්බං, පකතත්තං භික්ඛුං දිස්වා ආසනා වුට්ඨාතබ්බං, න පකතත්තො භික්ඛු ආසාදෙතබ්බො අන්තො වා බහි වා, න පකතත්තස්ස භික්ඛුනො උපොසථො ඨපෙතබ්බො, න පවාරණා ඨපෙතබ්බා, න සවචනීයං කාතබ්බං, න අනුවාදො පට්ඨපෙතබ්බො, න ඔකාසො කාරෙතබ්බො, න චොදෙතබ්බො, න සාරෙතබ්බො, න භික්ඛූහි සම්පයොජෙතබ්බ’’න්ති (චූළව. 51) –

එවං චෙතානි තෙචත්තාලීස වත්තානි සන්ධාය වුත්තං ‘‘තෙචත්තාලීස වත්තානි, ඛන්ධකෙ කම්මසඤ්ඤිතෙ’’ති.

පාරිවාසිකක්ඛන්ධකෙ (චූළව. 76-82) –

‘‘පාරිවාසිකෙන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා සම්මා වත්තිතබ්බං. තත්රායං සම්මාවත්තනා – න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො, න භික්ඛුනොවාදකසම්මුති සාදිතබ්බා, සම්මතෙනපි භික්ඛුනියො න ඔවදිතබ්බා, යාය ආපත්තියා සඞ්ඝෙන පරිවාසො දින්නො හොති, සා ආපත්ති න ආපජ්ජිතබ්බා, අඤ්ඤා වා තාදිසිකා, තතො වා පාපිට්ඨතරා, කම්මං න ගරහිතබ්බං, කම්මිකා න ගරහිතබ්බා, න පකතත්තස්ස භික්ඛුනො උපොසථො ඨපෙතබ්බො, න පවාරණා ඨපෙතබ්බා, න සවචනීයං කාතබ්බං, න අනුවාදො පට්ඨපෙතබ්බො, න ඔකාසො කාරෙතබ්බො, න චොදෙතබ්බො, න සාරෙතබ්බො, න භික්ඛූහි සම්පයොජෙතබ්බං.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා පකතත්තස්ස භික්ඛුනො පුරතො ගන්තබ්බං, න පුරතො නිසීදිතබ්බං, යො හොති සඞ්ඝස්ස ආසනපරියන්තො සෙය්යාපරියන්තො විහාරපරියන්තො, සො තස්ස පදාතබ්බො, තෙන ච සො සාදිතබ්බො.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා පකතත්තස්ස භික්ඛුනො පුරෙසමණෙන වා පච්ඡාසමණෙන වා කුලානි උපසඞ්කමිතබ්බානි, න ආරඤ්ඤිකඞ්ගං සමාදාතබ්බං, න පිණ්ඩපාතිකඞ්ගං සමාදාතබ්බං, න ච තප්පච්චයා පිණ්ඩපාතො නීහරාපෙතබ්බො ‘මා මං ජානිංසූ’ති.

‘‘පාරිවාසිකෙන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා ආගන්තුකෙන ආරොචෙතබ්බං, ආගන්තුකස්ස ආරොචෙතබ්බං, උපොසථෙ ආරොචෙතබ්බං, පවාරණාය ආරොචෙතබ්බං, සචෙ ගිලානො හොති, දූතෙනපි ආරොචෙතබ්බං.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා අභික්ඛුකො ආවාසො ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා අභික්ඛුකො අනාවාසො ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා අභික්ඛුකො ආවාසො වා අනාවාසො වා ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා අනාවාසා අභික්ඛුකො ආවාසො ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා අනාවාසා අභික්ඛුකො අනාවාසො ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා අනාවාසා අභික්ඛුකො ආවාසො වා අනාවාසො වා ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා වා අනාවාසා වා අභික්ඛුකො ආවාසො ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා වා අනාවාසා වා අභික්ඛුකො අනාවාසො ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා වා අනාවාසා වා අභික්ඛුකො ආවාසො වා අනාවාසො වා ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා සභික්ඛුකො ආවාසො ගන්තබ්බො යත්ථස්සු භික්ඛූ නානාසංවාසකා අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා සභික්ඛුකො අනාවාසො ගන්තබ්බො යත්ථස්සු භික්ඛූ නානාසංවාසකා අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා සභික්ඛුකො ආවාසො වා අනාවාසො වා ගන්තබ්බො යත්ථස්සු භික්ඛූ නානාසංවාසකා අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා අනාවාසා සභික්ඛුකො ආවාසො ගන්තබ්බො යත්ථස්සු භික්ඛූ නානාසංවාසකා අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා අනාවාසා සභික්ඛුකො අනාවාසො ගන්තබ්බො යත්ථස්සු භික්ඛූ නානාසංවාසකා අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා අනාවාසා සභික්ඛුකො ආවාසො වා අනාවාසො වා ගන්තබ්බො යත්ථස්සු භික්ඛූ නානාසංවාසකා අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා වා අනාවාසා වා සභික්ඛුකො ආවාසො ගන්තබ්බො යත්ථස්සු භික්ඛූ නානාසංවාසකා අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා වා අනාවාසා වා සභික්ඛුකො අනාවාසො ගන්තබ්බො යත්ථස්සු භික්ඛූ නානාසංවාසකා අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා. න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා වා අනාවාසා වා සභික්ඛුකො ආවාසො වා අනාවාසො වා ගන්තබ්බො යත්ථස්සු භික්ඛූ නානාසංවාසකා අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා.

‘‘ගන්තබ්බො, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා සභික්ඛුකො ආවාසො යත්ථස්සු භික්ඛූ සමානසංවාසකා යං ජඤ්ඤා ‘සක්කොමි අජ්ජෙව ගන්තු’න්ති.

‘‘ගන්තබ්බො, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා සභික්ඛුකො අනාවාසො යත්ථස්සු භික්ඛූ සමානසංවාසකා යං ජඤ්ඤා ‘සක්කොමි අජ්ජෙව ගන්තු’න්ති.

‘‘ගන්තබ්බො, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා සභික්ඛුකො ආවාසො වා අනාවාසො වා යත්ථස්සු භික්ඛූ සමානසංවාසකා යං ජඤ්ඤා ‘සක්කොමි අජ්ජෙව ගන්තු’න්ති.

‘‘ගන්තබ්බො, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා අනාවාසා සභික්ඛුකො ආවාසො යත්ථස්සු භික්ඛූ සමානසංවාසකා යං ජඤ්ඤා ‘සක්කොමි අජ්ජෙව ගන්තු’න්ති.

‘‘ගන්තබ්බො, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා අනාවාසා සභික්ඛුකො අනාවාසො යත්ථස්සු භික්ඛූ සමානසංවාසකා යං ජඤ්ඤා ‘සක්කොමි අජ්ජෙව ගන්තු’න්ති.

‘‘ගන්තබ්බො, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා අනාවාසා සභික්ඛුකො ආවාසො වා අනාවාසො වා යත්ථස්සු භික්ඛූ සමානසංවාසකා යං ජඤ්ඤා ‘සක්කොමි අජ්ජෙව ගන්තු’න්ති.

‘‘ගන්තබ්බො, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා වා අනාවාසා වා සභික්ඛුකො ආවාසො යත්ථස්සු භික්ඛූ සමානසංවාසකා යං ජඤ්ඤා ‘සක්කොමි අජ්ජෙව ගන්තු’න්ති.

‘‘ගන්තබ්බො, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා වා අනාවාසා වා සභික්ඛුකො අනාවාසො යත්ථස්සු භික්ඛූ සමානසංවාසකා යං ජඤ්ඤා ‘සක්කොමි අජ්ජෙව ගන්තු’න්ති.

‘‘ගන්තබ්බො, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා වා අනාවාසා වා සභික්ඛුකො ආවාසො වා අනාවාසො වා යත්ථස්සු භික්ඛූ සමානසංවාසකා යං ජඤ්ඤා ‘සක්කොමි අජ්ජෙව ගන්තු’න්ති.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා පකතත්තෙන භික්ඛුනා සද්ධිං එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වත්ථබ්බං, න එකච්ඡන්නෙ අනාවාසෙ වත්ථබ්බං, න එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වා අනාවාසෙ වා වත්ථබ්බං, පකතත්තං භික්ඛුං දිස්වා ආසනා වුට්ඨාතබ්බං, පකතත්තො භික්ඛු ආසනෙන නිමන්තෙතබ්බො, න පකතත්තෙන භික්ඛුනා සද්ධිං එකාසනෙ නිසීදිතබ්බං, න නීචෙ ආසනෙ නිසින්නෙ උච්චෙ ආසනෙ නිසීදිතබ්බං, න ඡමායං නිසින්නෙ ආසනෙ නිසීදිතබ්බං, න එකචඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බං, න නීචෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමන්තෙ උච්චෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බං, න ඡමායං චඞ්කමන්තෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බං.

‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා පාරිවාසිකෙන වුඩ්ඪතරෙන භික්ඛුනා සද්ධිං…පෙ… මූලායපටිකස්සනාරහෙන භික්ඛුනා සද්ධිං…පෙ… මානත්තාරහෙන භික්ඛුනා සද්ධිං…පෙ… මානත්තචාරිකෙන භික්ඛුනා සද්ධිං…පෙ… අබ්භානාරහෙන භික්ඛුනා සද්ධිං එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වත්ථබ්බං, න එකච්ඡන්නෙ අනාවාසෙ වත්ථබ්බං, න එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වා අනාවාසෙ වා වත්ථබ්බං, න එකාසනෙ නිසීදිතබ්බං, න නීචෙ ආසනෙ නිසින්නෙ උච්චෙ ආසනෙ නිසීදිතබ්බං, න ඡමායං නිසින්නෙ ආසනෙ නිසීදිතබ්බං, න එකචඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බං, න නීචෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමන්තෙ උච්චෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බං, න ඡමායං චඞ්කමන්තෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බං.

‘‘පාරිවාසිකචතුත්ථො චෙ, භික්ඛවෙ, පරිවාසං දදෙය්ය, මූලාය පටිකස්සෙය්ය, මානත්තං දදෙය්ය, තංවීසො අබ්භෙය්ය, අකම්මං න ච කරණීය’’න්ති (චූළව. 76-82) –

එවං පාරිවාසිකානං චතුනවුති වත්තානි.

සා ච නෙසං චතුනවුතිසඞ්ඛා එවං වෙදිතබ්බා – නඋපසම්පාදනාදිනකම්මිකගරහපරියොසානානි නව වත්තානි, තතො පකතත්තස්ස උපොසථට්ඨපනාදිභික්ඛූහිසම්පයොජනපරියොසානානි අට්ඨ, තතො නපුරතොගමනාදී පඤ්ච, නපුරෙගමනාදී චත්තාරි, ආගන්තුකෙන ආරොචනාදී චත්තාරීති තිංස, සභික්ඛුකාවාසාදිතො අභික්ඛුකාවාසාදිගමනපඅසංයුත්තානි තීණි නවකානි චාති සත්තපඤ්ඤාස, තතො නපකතත්තෙන සද්ධිං එකච්ඡන්නවාසාදිපටිසංයුත්තානි එකාදස, තතො නපාරිවාසිකවුඩ්ඪතරමූලායපටිකස්සනාරහමානත්තාරහමානත්තචාරිකඅබ්භානාරහෙහි සද්ධිං එකච්ඡන්නවාසාදිපටිසංයුත්තානි පච්චෙකං එකාදස කත්වා පඤ්චපඤ්ඤාසාය වත්තෙසු පාරිවාසිකවුඩ්ඪතරමූලායපටිකස්සනාරහමානත්තාරහානං තිණ්ණං සමානත්තා තෙසු එකං එකාදසකං, මානත්තචාරිකඅබ්භානාරහානං ද්වින්නං සමානත්තා තෙසු එකං එකාදසකන්ති දුවෙ එකාදසකානි, අන්තෙ පාරිවාසිකචතුත්ථස්ස සඞ්ඝස්ස පරිවාසාදිදානචතුක්කෙ ගණපූරණත්ථදොසතො නිවත්තිවසෙන චත්තාරි චත්තාරීති චතුනවුති වත්තානි. තානි අග්ගහිතග්ගහණෙන එකූනචත්තාලීසවත්තානි නාම. ආදිතො නව, උපොසථට්ඨපනාදීනි අට්ඨ, පකතත්තෙන එකච්ඡන්නවාසාදී චත්තාරි චාති එකවීසති වත්තානි කම්මක්ඛන්ධකෙ ගහිතත්තා ඉධ ගණනාය අග්ගහෙත්වා තතො සෙසෙසු තෙසත්තතියා වත්තෙසු පාරිවාසිකවුඩ්ඪතරාදීහි එකච්ඡන්නෙ වාසාදිපටිසංයුත්තානි ද්වාවීසති වත්තානි පකතත්තෙහි සමානත්තා තානි ච ‘‘ගන්තබ්බො භික්ඛවෙ’’තිආදිකං නවකං තථා ගච්ඡන්තස්ස අනාපත්තිදස්සනපරං, න ආවාසතො ගච්ඡන්තස්ස ආපත්තිදස්සනපරන්ති තඤ්ච අග්ගහෙත්වා අවසෙසෙසු ද්වාචත්තාලීසවත්තෙසු පාරිවාසිකචතඋත්ථාදිකම්මචතුක්කං ගරුකාපත්තිවුට්ඨානාය ගණපූරණත්ථසාමඤ්ඤෙන එකං කත්වා තයො අපනෙත්වා ගණිතානි එකූනචත්තාලීසානි හොන්තීති වුත්තං ‘‘නවාධිකානි තිංසෙව, ඛන්ධකෙ තදනන්තරෙ’’ති.

2750. ඉමානි එකූනචත්තාලීස වත්තානි පුරිමෙහි තෙචත්තාලීසවත්තෙහි සද්ධිං ද්වාසීති හොන්තීති ආහ ‘‘එවං සබ්බානි…පෙ… ගහිතාගහණෙන තූ’’ති.

එවං කම්මක්ඛන්ධකපාරිවාසිකක්ඛන්ධකෙසු මහෙසිනා වුත්තානි ඛන්ධකවත්තානි ගහිතාගහණෙන ද්වාසීති එව හොන්තීති යොජනා. එවමෙත්ථ ද්වාසීතික්ඛන්ධකවත්තානි දස්සිතානි.

ආගමට්ඨකථාවණ්ණනායං පන –

‘‘පාරිවාසිකානං භික්ඛූනං වත්තං පඤ්ඤපෙස්සාමීති (චූළව. 75) ආරභිත්වා ‘න උපසම්පාදෙතබ්බං…පෙ… න ඡමායං චඞ්කමන්තෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බ’න්ති (චූළව. 76-81) වුත්තාවසානානි ඡසට්ඨි, තතො පරං ‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා පාරිවාසිකෙන වුඩ්ඪතරෙන භික්ඛුනා සද්ධිං, මූලායපටිකස්සනාරහෙන, මානත්තාරහෙන, මානත්තචාරිකෙන, අබ්භානාරහෙන භික්ඛුනා සද්ධිං එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වත්ථබ්බ’න්තිආදීනං (චූළව. 82) පකතත්තෙ චරිතබ්බෙහි අනඤ්ඤත්තා විසුං තෙ අගණෙත්වා පාරිවාසිකවුඩ්ඪතරාදීසු පුග්ගලන්තරෙසු චරිතබ්බත්තා තෙසං වසෙන සම්පිණ්ඩෙත්වා එකෙකං කත්වා ගණිතානි පඤ්චාති එකසත්තති වත්තානි, උක්ඛෙපනීයකම්මකතවත්තෙසු වත්තපඤ්ඤාපනවසෙන වුත්තං ‘න පකතත්තස්ස භික්ඛුනො අභිවාදනං …පෙ… නහානෙ පිට්ඨිපරිකම්මං සාදිතබ්බ’න්ති (චූළව. 51) ඉදං අභිවාදනාදීනං අසාදියනං එකං, ‘න පකතත්තො භික්ඛු සීලවිපත්තියා අනුද්ධංසෙතබ්බො’තිආදීනි ච දසාති එවමෙතානි ද්වාසීති හොන්ති. එතෙස්වෙව කානිචි තජ්ජනීයකම්මාදිවත්තානි, කානිචි පාරිවාසිකාදිවත්තානීති අග්ගහිතග්ගහණෙන ද්වාසීති එවා’’ති (ම. නි. ටී. 2.25; සාරත්ථ. ටී. 2.39; වි. වි. ටී. 1.39) –

වුත්තං. එතානි පන වත්තානි කදාචි තජ්ජනීයකම්මකතාදිකාලෙ, පාරිවාසිකාදිකාලෙ ච චරිතබ්බානි ඛුද්දකවත්තානීති ගහෙතබ්බානි ආගන්තුකවත්තාදීනං චුද්දසමහාවත්තානං වක්ඛමානත්තා.

2751. ඉදානි පාරිවාසිකස්ස භික්ඛුනො රත්තිච්ඡෙදං, වත්තභෙදඤ්ච දස්සෙතුමාහ ‘‘පරිවාසඤ්ච වත්තඤ්චා’’තිආදි. පරිවාසඤ්ච වත්තඤ්ච සමාදින්නස්සාති ‘‘පරිවාසං සමාදියාමී’’ති පරිවාසඤ්ච ‘‘වත්තං සමාදියාමී’’ති වත්තඤ්ච පකතත්තස්ස භික්ඛුනො සන්තිකෙ උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා වචීභෙදං කත්වා සමාදින්නස්ස. භික්ඛුනොති පාරිවාසිකස්ස භික්ඛුනො.

2752. සහවාසාදයො ‘‘එකච්ඡන්නෙ’’තිආදිනා සයමෙව වක්ඛති. සහවාසො, විනාවාසො, අනාරොචනමෙව චාති ඉමෙහි තීහි පාරිවාසිකභික්ඛුස්ස රත්තිච්ඡෙදො ච දුක්කටඤ්ච හොතීති යොජනා.

2753. උදකපාතෙන සමන්තා නිබ්බකොසස්ස උදකපාතට්ඨානෙන. එකච්ඡන්නෙති එකච්ඡන්නෙ පරිච්ඡන්නෙ වා අපරිච්ඡන්නෙ වා ආවාසෙ. පකතත්තෙන භික්ඛුනා සහ උක්ඛිත්තස්ස නිවාසො නිවාරිතොති යොජනා. ‘‘නිවාරිතො’’ති ඉමිනා දුක්කටං හොතීති දීපෙති.

2754. අන්තොයෙවාති එකච්ඡන්නස්ස ආවාසපරිච්ඡෙදස්ස අන්තොයෙව. ‘‘න ලබ්භතී’’ති ඉමිනා රත්තිච්ඡෙදො ච දුක්කටඤ්ච හොතීති දීපෙති.

2755. මහාඅට්ඨකථාදිසූති ආදි-සද්දෙන කුරුන්දට්ඨකථාදිං සඞ්ගණ්හාති. උභින්නන්ති උක්ඛිත්තකපාරිවාසිකානං. ඉති අවිසෙසෙන නිද්දිට්ඨන්ති යොජනා.

2756. ඉමිනා සහවාසෙන රත්තිච්ඡෙදඤ්ච දුක්කටඤ්ච දස්සෙත්වා විනාවාසෙන දස්සෙතුමාහ ‘‘අභික්ඛුකෙ පනාවාසෙ’’ති. ආවාසෙති වසනත්ථාය කතසෙනාසනෙ. අනාවාසෙති වාසත්ථාය අකතෙ චෙතියඝරෙ වා බොධිඝරෙ වා සම්මජ්ජනිඅට්ටකෙ වා දාරුඅට්ටකෙ වා පානීයමාළෙ වා වච්චකුටියං වා ද්වාරකොට්ඨකෙ වා අඤ්ඤත්ර වා යත්ථ කත්ථචි එවරූපෙ ඨානෙ. විප්පවාසං වසන්තස්සාති පකතත්තෙන විනා වාසං කප්පෙන්තස්ස. රත්තිච්ඡෙදො ච දුක්කටන්ති රත්තිච්ඡෙදො චෙව වත්තභෙදදුක්කටඤ්ච හොති.

2757. එවං විප්පවාසෙන රත්තිච්ඡෙදදුක්කටානි දස්සෙත්වා අනාරොචනෙන දස්සෙතුමාහ ‘‘පාරිවාසිකභික්ඛුස්සා’’තිආදි. භික්ඛුං දිස්වානාති ආකාසෙනාපි ගච්ඡන්තං සමානසංවාසකං ආගන්තුකං භික්ඛුං දිස්වා. තඞ්ඛණෙති තස්මිං දිට්ඨක්ඛණෙයෙව. ‘‘අනාරොචෙන්තස්ස එව එතස්සා’’ති පදච්ඡෙදො. එවකාරෙන රත්තිච්ඡෙදො ච දුක්කටඤ්චාති උභයං එතස්ස හොතීති දීපෙන්තෙන අදිට්ඨො චෙ, රත්තිච්ඡෙදොව හොතීති ඤාපෙති. යථාහ – ‘‘සොපිස්ස රත්තිච්ඡෙදං කරොති, අඤ්ඤාතත්තා පන වත්තභෙදදුක්කටං නත්ථී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 75). නානාසංවාසකෙන සහ විනයකම්මං කාතුං න වට්ටති, තස්ස අනාරොචනෙපි රත්තිච්ඡෙදො න හොති.

2758-9. පාරිවාසිකො භික්ඛු යත්ථ සඞ්ඝනවකට්ඨානෙ ඨිතො, තත්ථෙව තස්මිංයෙව ඨානෙ ඨත්වා යථාවුඩ්ඪං පකතත්තෙහිපි සද්ධිං වුඩ්ඪපටිපාටියා පඤ්ච කිච්චානි කාතුං වට්ටතීති යොජනා.

තානි සරූපතො දස්සෙතුමාහ ‘‘උපොසථපවාරණ’’න්තිආදි. උපොසථපවාරණං යථාවුඩ්ඪං කාතුං ලභතීති යොජනා. දෙන්තීති එත්ථ ‘‘ඝණ්ටිං පහරිත්වා’’ති සෙසො. සඞ්ඝදායකාති කම්මධාරයසමාසො. සඞ්ඝස්ස එකත්තෙපි ගරූසු බහුවචනනිද්දෙසො. ‘‘දෙති චෙ සඞ්ඝදායකො’’තිපි පාඨො. තත්ථ ඝණ්ටිං පහරිත්වා භාජෙත්වා දෙන්තො සඞ්ඝො වස්සිකසාටිකං දෙති චෙ, පාරිවාසිකො යථාවුඩ්ඪං අත්තනො පත්තට්ඨානෙ ලභතීති යොජනා.

ඔණොජනන්ති විස්සජ්ජනං, සඞ්ඝතො අත්තනො පත්තානං ද්වින්නං, තිණ්ණං වා උද්දෙසභත්තාදීනං අත්තනො පුග්ගලිකභත්තපච්චාසාය පටිග්ගහෙත්වා ‘‘මය්හං අජ්ජ භත්තපච්චාසා අත්ථි, ස්වෙ ගණ්හිස්සාමී’’ති වත්වා සඞ්ඝවිස්සජ්ජනං ලභතීති වුත්තං හොති. භත්තන්ති ආගතාගතෙහි වුඩ්ඪපටිපාටියා ගහෙත්වා ගන්තබ්බං විහාරෙ සඞ්ඝස්ස චතුස්සාලභත්තං. තථා පාරිවාසිකො යථාවුඩ්ඪං ලභතීති යොජනා. ඉමෙ පඤ්චාති වුත්තමෙවත්ථං නිගමයති.

තත්රායං විනිච්ඡයො (චූළව. අට්ඨ. 75) – උපොසථපවාරණෙ තාව පාතිමොක්ඛෙ උද්දිස්සමානෙ හත්ථපාසෙ නිසීදිතුං වට්ටති. මහාපච්චරියං පන ‘‘පාළියා අනිසීදිත්වා පාළිං විහාය හත්ථපාසං අමුඤ්චන්තෙන නිසීදිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. පාරිසුද්ධිඋපොසථෙ කරියමානෙ සඞ්ඝනවකට්ඨානෙ නිසීදිත්වා තත්ථෙව නිසින්නෙන අත්තනො පාළියා පාරිසුද්ධිඋපොසථො කාතබ්බොව. පවාරණායපි සඞ්ඝනවකට්ඨානෙ නිසීදිත්වා තත්ථෙව නිසින්නෙන අත්තනො පාළියා පවාරෙතබ්බං. සඞ්ඝෙන ඝණ්ටිං පහරිත්වා භාජියමානං වස්සිකසාටිකම්පි අත්තනො පත්තට්ඨානෙ ගහෙතුං වට්ටති.

ඔණොජනෙ සචෙ පාරිවාසිකස්ස ද්වෙ තීණි උද්දෙසභත්තාදීනි පාපුණන්ති, අඤ්ඤා චස්ස පුග්ගලිකභත්තපච්චාසා හොති, තානි පටිපාටියා ගහෙත්වා ‘‘භන්තෙ, හෙට්ඨා ගාහෙථ, අජ්ජ මය්හං භත්තපච්චාසා අත්ථි, ස්වෙව ගණ්හිස්සාමී’’ති වත්වා විස්සජ්ජෙතබ්බානි, එවං තානි පුනදිවසෙසු ගණ්හිතුං ලභති. ‘‘පුනදිවසෙ සබ්බපඨමං එතස්ස දාතබ්බ’’න්ති කුරුන්දියං වුත්තං. යදි පන න ගණ්හාති න විස්සජ්ජෙති, පුනදිවසෙ න ලභති. ඉදං ඔණොජනං නාම පාරිවාසිකස්සෙව ඔදිස්ස අනුඤ්ඤාතං. කස්මා? තස්ස හි සඞ්ඝනවකට්ඨානෙ නිසින්නස්ස භත්තග්ගෙ යාගුඛජ්ජකාදීනි පාපුණන්ති වා න වා, තස්මා ‘‘සො භික්ඛාහාරෙන මා කිලමිත්ථා’’ති ඉදමස්ස සඞ්ගහකරණත්ථාය ඔදිස්ස අනුඤ්ඤාතං.

භත්තෙ චතුස්සාලභත්තං යථාවුඩ්ඪං ලභති, පාළියා පන ගන්තුං වා ඨාතුං වා න ලභති. තස්මා පාළිතො ඔසක්කිත්වා හත්ථපාසෙ ඨිතෙන හත්ථං පසාරෙත්වා යථා සෙනො නිපතිත්වා ගණ්හාති, එවං ගණ්හිතබ්බං. ආරාමිකසමණුද්දෙසෙහි ආහරාපෙතුං න ලභති. සචෙ සයමෙව ආහරන්ති, වට්ටති. රඤ්ඤො මහාපෙළභත්තෙපි එසෙව නයො. චතුස්සාලභත්තෙ පන සචෙ ඔණොජනං කත්තුකාමො හොති, අත්තනො අත්ථාය උක්ඛිත්තෙ පිණ්ඩෙ ‘‘අජ්ජ මෙ භත්තං අත්ථි, ස්වෙව ගණ්හිස්සාමී’’ති වත්තබ්බං. ‘‘පුනදිවසෙ ද්වෙ පිණ්ඩෙ ලභතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 75) මහාපච්චරියං වුත්තං. උද්දෙසභත්තාදීනිපි පාළිතො ඔසක්කිත්වාව ගහෙතබ්බානි. යත්ථ පන නිසීදාපෙත්වා පරිවිසන්ති, තත්ථ සාමණෙරානං ජෙට්ඨකෙන භික්ඛූනං සඞ්ඝනවකෙන හුත්වා නිසීදිතබ්බන්ති.

පාරිවාසිකක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා.

සමථක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා

2760. ඉදානි සමථවිනිච්ඡයං දස්සෙතුං යෙසු අධිකරණෙසු සන්තෙසු සමථෙහි භවිතබ්බං, තානි තාව දස්සෙන්තො ආහ ‘‘විවාදාධාරතා’’තිආදි. විවාදාධාරතාති විවාදාධිකරණං. ආපත්තාධාරතාති එත්ථාපි එසෙව නයො. ආධාරතාති අධිකරණපරියායො. ආධාරීයති අභිභුය්යති වූපසම්මති සමථෙහීති ආධාරො, විවාදො ච සො ආධාරො චාති විවාදාධාරො, සො එව විවාදාධාරතා. එවමාධාරාධිකරණ-සද්දානං විවාදාදිසද්දෙහි සහ කම්මධාරයසමාසො දට්ඨබ්බො. අධිකරීයති අභිභුය්යති වූපසම්මති සමථෙහීති අධිකරණන්ති විවාදාදිචතුබ්බිධමෙව පාළියං දස්සිතං. අයමත්ථො ‘‘එතෙසං තු චතුන්නම්පි, සමත්තා සමථා මතා’’ති වක්ඛමානෙන විඤ්ඤායති.

2761. එතානි චත්තාරි අධිකරණානි ච ‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ විවදන්ති ‘ධම්මො’ති වා ‘අධම්මො’ති වා’’ති (චූළව. 215) අට්ඨාරස භෙදකාරකවත්ථූනි ච මහෙසිනා වුත්තානි. තත්ථ තෙසු චතූසු අධිකරණෙසු විවාදො අධිකරණසඞ්ඛාතො එතානි අට්ඨාරස භෙදකරවත්ථූනි නිස්සිතො නිස්සාය පවත්තොති යොජනා.

2762. විපත්තියො චතස්සොවාති ‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ භික්ඛුං අනුවදන්ති සීලවිපත්තියා වා ආචාරවිපත්තියා වා දිට්ඨිවිපත්තියා වා ආජීවවිපත්තියා වා’’ති (චූළව. 215) වුත්තා චතස්සො විපත්තියො. දිට්ඨාදීනං අනුගන්ත්වා සීලවිපත්තිආදීහි වදනං චොදනා අනුවාදො. උපාගතොති නිස්සිතො, අනුවාදො චතස්සො විපත්තියො නිස්සාය පවත්තොති අත්ථො. ‘‘තත්ථා’’ති පඨමමෙව නිද්ධාරණස්ස වුත්තත්තා ඉධ පුනවචනෙ පයොජනං න දිස්සති, ‘‘සම්භවා’’ති වචනස්සාපි න කොචි අත්ථවිසෙසො දිස්සති. තස්මා ‘‘ආපත්තාධාරතා තත්ථ, සත්තආපත්තිසම්භවා’’ති පාඨො න යුජ්ජති, ‘‘ආපත්තාධාරතා නාම, සත්ත ආපත්තියො මතා’’ති පාඨො යුත්තතරො, ආපත්තාධාරතා නාම ආපත්තාධිකරණං නාම සත්ත ආපත්තියො මතා සත්ත ආපත්තියොව අධිප්පෙතාති අත්ථො.

2763. සඞ්ඝකිච්චානි නිස්සායාති අපලොකනකම්මාදීනි චත්තාරි සඞ්ඝකම්මානි උපාදාය කිච්චාධිකරණාභිධානං සියා, කිච්චාධිකරණං නාම චත්තාරි සඞ්ඝකම්මානීති අත්ථො. එතෙසං තු චතුන්නම්පීති එතෙසං පන චතුන්නම්පි අධිකරණානං. සමත්තාති වූපසමහෙතුත්තා. සමථා මතාති සම්මුඛාවිනයාදයො සත්ත අධිකරණසමථාති අධිප්පෙතා. අධිකරණානි සමෙන්ති, සම්මන්ති වා එතෙහීති ‘‘සමථා’’ති වුච්චන්තීති ‘‘සමත්තා සමථා මතා’’ති ඉමිනා සමථ-සද්දස්ස අන්වත්ථං දීපෙති.

2764-5. තෙ සරූපතො දස්සෙතුමාහ ‘‘සම්මුඛා’’තිආදි. ‘‘විනයො’’ති ඉදං සම්මුඛාදිපදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං ‘‘සම්මුඛාවිනයො සතිවිනයො අමූළ්හවිනයො’’ති. ‘‘පටිඤ්ඤාවිනයො’’ති ච පටිඤ්ඤාතකරණං වුත්තං. සත්තමො විනයොති සමථො අධිප්පෙතො. තිණවත්ථාරකොති ඉමෙ සත්ත සමථා බුද්ධෙනාදිච්චබන්ධුනා වුත්තාති යොජනා.

2766. චතූසු අධිකරණෙසු යං අධිකරණං යත්තකෙහි සමථෙහි සම්මති, තෙ සඞ්ගහෙත්වා දස්සෙන්තො ආහ ‘‘විවාදො’’තිආදි.

2767-9. ‘‘විවාදො’’තිආදිනා උද්දිට්ඨමත්ථං නිද්දිසන්තො ආහ ‘‘ඡට්ඨෙනා’’තිආදි. එත්ථ එතෙසු චතූසු අධිකරණෙසු, සමථෙසු ච කිං කෙන සම්මතීති චෙ? විවාදො විවාදාධිකරණං ඡට්ඨෙන යෙභුය්යසිකාය, පඨමෙන සමථෙන සම්මුඛාවිනයෙන චාති ද්වීහි සමථෙහි සම්මති. යස්සා කිරියාය ධම්මවාදිනො බහුතරා, එසා යෙභුය්යසිකා. ‘‘සඞ්ඝසම්මුඛතා, ධම්මසම්මුඛතා, විනයසම්මුඛතා, පුග්ගලසම්මුඛතා’’ති (චූළව. 229, 234, 236, 237, 242) වුත්තානං සඞ්ඝාදීනං චතුන්නං සන්නිධානෙන වා ගණපුග්ගලෙහි සමියමානං විවාදාධිකරණං සඞ්ඝසම්මුඛතං විනා ඉතරෙහි තීහි වා සම්මතීති වුත්තං හොති.

එත්ථ ච කාරකසඞ්ඝස්ස සඞ්ඝසාමග්ගිවසෙන සම්මුඛීභාවො සඞ්ඝසම්මුඛතා, සමෙතබ්බස්ස වත්ථුනො භූතතා ධම්මසම්මුඛතා, යථා තං සමෙතබ්බං, තථෙවස්ස සමනං විනයසම්මුඛතා, යො ච විවදති, යෙන ච විවදති, තෙසං උභින්නං අත්ථපච්චත්ථිකානං සම්මුඛීභාවො පුග්ගලසම්මුඛතා.

‘‘අනුවාදො චතූහිපී’’ති උද්දිට්ඨං නිද්දිසන්තො ආහ ‘‘සම්මුඛා’’තිආදි. අනුපුබ්බෙනාති අනුපටිපාටියා. සම්මුඛාවිනයාදීහි තීහිපීති සම්මුඛාවිනයසතිවිනයඅමූළ්හවිනයෙහි තීහිපි. තථෙවාති යථා තීහි, තථා පඤ්චමෙන තස්සපාපියසිකාසමථෙනාපි අනුවාදො සම්මති, පගෙව චතූහීති අත්ථො.

යො පාපුස්සන්නතාය පාපියො පුග්ගලො, තස්ස කත්තබ්බතො ‘‘තස්සපාපියසිකා’’ති කම්මං වුච්චති. ආයස්මතො දබ්බස්ස මල්ලපුත්තස්ස විය සතිවෙපුල්ලප්පත්තස්ස ඛීණාසවස්ස කතා අමූලිකා සීලවිපත්තිචොදනා සම්මුඛාවිනයෙන, ඤත්තිචතුත්ථාය කම්මවාචාය දින්නෙන සතිවිනයෙන ච සම්මති. උම්මත්තකස්ස භික්ඛුනො කතා ආපත්තිචොදනා සම්මුඛාවිනයෙන ච තථෙව දින්නෙන අමූළ්හවිනයෙන ච සම්මති. සඞ්ඝමජ්ඣෙ ආපත්තියා චොදියමානස්ස අවජානිත්වා පටිජානනාදිං කරොන්තස්ස පාපභික්ඛුනො බහුලාපත්තිචොදනා සම්මුඛාවිනයෙන චෙව තථෙව පකතෙන තස්සපාපියසිකාකම්මෙන ච වූපසම්මතීති වුත්තං හොති.

‘‘ආපත්ති පන තීහෙවා’’ති උද්දෙසස්ස නිද්දෙසමාහ ‘‘සම්මුඛෙනා’’තිආදි. සම්මුඛෙන සම්මුඛාවිනයෙන, පටිඤ්ඤාය පටිඤ්ඤාතකරණෙන, තිණවත්ථාරකෙන වා ඉමෙහි තීහි එව සමථෙහි සා ආපත්ති ආපත්තාධිකරණං උපසමං යාතීති යොජනා. එත්ථ පටිඤ්ඤාතකරණං නාම ආපත්තිං පටිග්ගණ්හන්තෙන ‘‘පස්සසී’’ති වුත්තෙ ආපත්තිං දෙසෙන්තෙන ‘‘ආම පස්සාමී’’ති සම්පටිච්ඡනං. තිණවත්ථාරකං පන සයමෙව වක්ඛති.

තීහෙව සමථෙහීති එත්ථ ගරුකාපත්ති සම්මුඛාවිනයෙන, පටිඤ්ඤාතකරණෙන චාති ද්වීහි, ලහුකාපත්තිං ආපජ්ජිත්වා සඞ්ඝෙ වා ගණෙ වා පුග්ගලෙ වා දෙසනාය සම්මුඛාවිනයෙන චෙව පටිඤ්ඤාතකරණෙන ච, කොසම්බකානං විග්ගහසදිසං මහාවිග්ගහං කරොන්තෙහි ආපන්නා අනෙකවිධා ආපත්තියො සචෙ හොන්ති, තාසු වක්ඛමානසරූපං ථුල්ලවජ්ජාදිං ඨපෙත්වා අවසෙසා සබ්බා ආපත්තියො සම්මුඛාවිනයෙන, තිණවත්ථාරකෙන ච සම්මන්තීති අත්ථො.

කිච්චං කිච්චාධිකරණං එකෙන සම්මුඛාවිනයෙනෙව සම්මතීති යොජනා.

2770. යෙභුය්යසිකකම්මෙති එත්ථ නිමිත්තත්ථෙ භුම්මං. සලාකං ගාහයෙති විනිච්ඡයකාරකෙ සඞ්ඝෙ ධම්මවාදීනං බහුත්තං වා අප්පතරත්තං වා ජානිතුං වක්ඛමානෙන නයෙන සලාකං ගාහාපෙය්ය. බුධොති ‘‘න ඡන්දාගතිං ගච්ඡති…පෙ… ගහිතාගහිතඤ්ච ජානාතී’’ති වුත්තං පඤ්චහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතං පුග්ගලං දස්සෙති. ‘‘ගූළ්හෙනා’’තිආදිනා සලාකග්ගාහප්පකාරො දස්සිතො. කණ්ණජප්පෙනාති එත්ථ කණ්ණෙ ජප්පො යස්මිං සලාකග්ගාහපයොගෙති විග්ගහො. එත්ථ ගූළ්හසලාකග්ගාහො නාම ධම්මවාදිසලාකා ච අධම්මවාදිසලාකා ච විසුං විසුං චීවරකණ්ණෙ පක්ඛිපිත්වා පුග්ගලානං සන්තිකං විසුං විසුං උපසඞ්කමිත්වා සලාකා විසුං විසුං දස්සෙත්වා ‘‘ඉතො තව රුච්චනකං ගණ්හාහී’’ති රහො ඨත්වා ගාහාපනං. විවටකං නාම ධම්මවාදීනං බහුභාවං ඤත්වා සබ්බෙසු ජානන්තෙසු පුග්ගලානං සන්තිකං ගාහාපනං. කණ්ණජප්පනං නාම එවමෙව කණ්ණමූලෙ රහො ඨත්වා ගාහාපනං.

2771. අලජ්ජුස්සදෙති එත්ථ ‘‘සඞ්ඝෙ’’ති සෙසො. ලජ්ජිසු බාලෙසූති එත්ථාපි ‘‘උස්සදෙසූ’’ති වත්තබ්බං.

2772. සකෙන කම්මුනායෙවාති අත්තනො යං කිච්චං, තෙනෙවාති.

2773-5. ‘‘ආපජ්ජතී’’තිආදි ‘‘අලජ්ජී, ලජ්ජී, බාලො’’ති ජානනස්ස හෙතුභූතකම්මදස්සනං. දුච්චින්තිතොති අභිජ්ඣාදිතිවිධමනොදුච්චරිතවසෙන දුට්ඨු චින්තෙන්තො. දුබ්භාසීති මුසාවාදාදිචතුබ්බිධවචීදුච්චරිතවසෙන වචීද්වාරෙ පඤ්ඤත්තානං සික්ඛාපදානං වීතික්කමවසෙන දුට්ඨු භාසනසීලො. දුක්කටකාරිකොති පාණාතිපාතාදිතිවිධකායදුච්චරිතවසෙන කායද්වාරෙ පඤ්ඤත්තසික්ඛාපදානං වීතික්කමවසෙන කුච්ඡිතකම්මස්ස කරණසීලො. ඉති ලක්ඛණෙනෙවාති යථාවුත්තං අලජ්ජීලජ්ජීබාලලක්ඛණං නිගමෙති.

2776. ‘‘යෙභුය්යසිකා’’තිආදිගාථාහි නිද්දිට්ඨමෙව අත්ථං නිගමෙතුමාහ ‘‘තිධා’’තිආදි. තිධාසලාකගාහෙනාති තිවිධස්ස සලාකගාහස්ස අඤ්ඤතරෙන. බහුකා ධම්මවාදිනො යදි සියුන්ති යොජනා. කාතබ්බන්ති එත්ථ ‘‘විවාදාධිකරණවූපසමන’’න්ති සෙසො.

2777. යො පුග්ගලො අලජ්ජී ච හොති සානුවාදො ච කම්මතො කායකම්මතො, වචීකම්මතො ච අසුචි ච සම්බුද්ධජිගුච්ඡනීයොති අත්ථො. සො එවංවිධො පාපපුග්ගලො තස්ස පාපියසිකකම්මස්ස යොගො හොතීති සම්බන්ධො. සානුවාදොති එත්ථ අනුවාදො නාම චොදනා, සහ අනුවාදෙන වත්තතීති සානුවාදො, පාපගරහිතපුග්ගලෙහි කාතබ්බචොදනාය අනුරූපොති අත්ථො.

2778-9. භණ්ඩනෙති කලහස්ස පුබ්බභාගෙ. කලහෙති කායවචීද්වාරප්පවත්තෙ හත්ථපරාමසාදිකෙ කලහෙ ච. විවාදම්හි අනප්පකෙති බහුවිධෙ විවාදෙ ජාතෙ. බහුඅස්සාමණෙ චිණ්ණෙති සමණානං අනනුච්ඡවිකෙ නානප්පකාරෙ කායිකවාචසිකවීතික්කමෙ ච කතෙ. අනග්ගෙති අනන්තෙ. භස්සකෙති කුච්ඡිතෙ අමනාපවචනෙ චිණ්ණෙති යොජනා, භාසිතෙති අත්ථො. ගවෙසන්තන්ති ගවෙසියමානං, ආපත්තාධිකරණන්ති සෙසො. වාළන්ති චණ්ඩං. කක්ඛළන්ති ආසජ්ජං. කාතබ්බන්ති වූපසමෙතබ්බං.

2780-2. යථා ච වූපසම්මති, තථා තිණවත්ථාරකෙ සුද්ධො හොතීති සම්බන්ධො.

ථුල්ලවජ්ජන්ති පාරාජිකඤ්චෙව සඞ්ඝාදිසෙසඤ්ච. ගිහීහි පටිසංයුතන්ති ගිහීනං ජාතිආදීහි පාළියා ආගතෙහි දසහි අක්කොසවත්ථූහි, අට්ඨකථාගතෙහි ච තදඤ්ඤෙහි අක්කොසවත්ථූහි ඛුංසනවම්භනපච්චයා ච ධම්මිකපටිස්සවස්ස අසච්චාපනපච්චයා ච ආපන්නාපත්තිං. එසා එව හි ආපත්ති ගිහිපටිසංයුත්තා නාම පරිවාරෙ ‘‘අත්ථි ගිහිපටිසංයුත්තා, අත්ථි නගිහිපටිසංයුත්තා’’ති දුකං නික්ඛිපිත්වා ‘‘ගිහිපටිසංයුත්තාති සුධම්මත්ථෙරස්ස ආපත්ති, යා ච ධම්මිකස්ස පටිස්සවස්ස අසච්චාපනෙ ආපත්ති. අවසෙසා නගිහිපටිසංයුත්තා’’ති (පරි. අට්ඨ. 321) වචනතො.

සුධම්මත්ථෙරස්ස ආපත්තීති ච තෙන චිත්තස්ස ගහපතිනො ජාතිං පටිච්ච ඛුංසනවම්භනපච්චයා ආපන්නා ඔමසවාදසික්ඛාපදවිභාගගතා දුක්කටාපත්ති ගහෙතබ්බා. ඉදඤ්ච උපලක්ඛණමත්තං, තස්මා ඉතරෙහිපි අක්කොසවත්ථූහි ගිහිං ඛුංසෙන්තානං වම්භෙන්තානං ඉතරෙසං භික්ඛූනං සා ආපත්ති ගිහිපටිසංයුත්තාවාති වෙදිතබ්බං. තථා ආපන්නං ආපත්තිං දෙසාපෙන්තෙන දස්සනූපචාරං අවිජහාපෙත්වා සවනූපචාරං ජහාපෙත්වා එකංසෙ උත්තරාසඞ්ගං කාරාපෙත්වා උක්කුටිකං නිසීදාපෙත්වා අඤ්ජලිං පග්ගණ්හාපෙත්වා සා ආපත්ති දෙසාපෙතබ්බා.

දිට්ඨාවිකම්මිකන්ති දිට්ඨාවිකම්මෙ නියුත්තො දිට්ඨාවිකම්මිකො, තං, අට්ඨකථායං ‘‘යෙ පන ‘න මෙතං ඛමතී’ති අඤ්ඤමඤ්ඤං දිට්ඨාවිකම්මං කරොන්තී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 214) යෙ පුග්ගලා දස්සිතා, තෙසමඤ්ඤතරස්සෙව ගහණං.

යොති භණ්ඩනකාරකෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං මහන්තං විග්ගහං කත්වා සම්බහුලා ආපත්තියො ආපන්නො යො භික්ඛු. තත්ථාති තස්මිං තිණවත්ථාරකසමථකාරකෙ භික්ඛුසමූහෙ. න හොතීති ඡන්දං දත්වා තං භික්ඛුපරිසං අනාගතත්තා න සංවිජ්ජති. තඤ්ච ඨපෙත්වාති යොජනා.

තිණවත්ථාරකෙ කතෙ සති යාව උපසම්පදමාළතො පභුති ආපන්නාය සෙසාය ආපත්තියා නිරාපත්ති හුත්වා සුද්ධො හොති සඞ්ඝොති යොජනා.

සමථක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා.

ඛුද්දකවත්ථුක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා

2783. කුට්ටෙති ඉට්ඨකාසිලාදාරුකුට්ටානං අඤ්ඤතරස්මිං. අට්ටානෙති එත්ථ අට්ටානං නාම රුක්ඛෙ ඵලකං විය තච්ඡෙත්වා අට්ඨපදාකාරෙන රාජියො ඡින්දිත්වා නහානතිත්ථෙ නිඛණන්ති, තත්ථ චුණ්ණානි ආකිරිත්වා මනුස්සා කායං ඝංසන්ති.

2784. ගන්ධබ්බහත්ථෙනාති නහානතිත්ථෙ ඨපිතෙන දාරුමයහත්ථෙන. තෙන කිර චුණ්ණානි ගහෙත්වා මනුස්සා සරීරං ඝංසන්ති. කුරුවින්දකසුත්තියාති කුරුවින්දකපාසාණචුණ්ණානි ලාඛාය බන්ධිත්වා කතගුළිකකලාපකො වුච්චති, තං උභොසු අන්තෙසු ගහෙත්වා සරීරං ඝංසන්ති. මල්ලකෙනාති මකරදන්තකං ඡින්දිත්වා මල්ලකමූලසණ්ඨානෙන කතෙන මල්ලකෙන, ඉදං ගිලානස්සාපි න වට්ටති. අඤ්ඤමඤ්ඤඤ්ච කායතොති අඤ්ඤමඤ්ඤං සරීරෙන ඝංසෙය්ය.

2785. අකතං මල්ලකං නාම මකරදන්තෙ අච්ඡින්දිත්වා කතං, ඉදං අගිලානස්ස න වට්ටති.

2786. කපාලිට්ඨකඛණ්ඩානීති කපාලඛණ්ඩඉට්ඨකඛණ්ඩානි. සබ්බස්සාති ගිලානාගිලානස්ස සරීරෙ ඝංසිත්වා උබ්බට්ටෙතුං වට්ටති. ‘‘පුථුපාණික’’න්ති හත්ථපරිකම්මං වුච්චති, තස්මා සබ්බස්ස හත්ථෙන පිට්ඨිපරිකම්මං කාතුං වට්ටති. ‘‘වත්ථවට්ටී’’ති ඉදං පාළියං වුත්තඋක්කාසිකස්ස පරියායං, තස්මා නහායන්තස්ස යස්ස කස්සචි නහානසාටකවට්ටියාපි ඝංසිතුං වට්ටති.

2787. ඵෙණකං නාම සමුද්දඵෙණං. කථලන්ති කපාලඛණ්ඩං. පාදඝංසනෙ වුත්තා අනුඤ්ඤාතා. කතකං නාම පදුමකණ්ණිකාකාරං පාදඝංසනත්ථං කණ්ටකෙ උට්ඨාපෙත්වා කතං, එතං නෙව පටිග්ගහෙතුං, න පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති.

2788. යං කිඤ්චිපි අලඞ්කාරන්ති හත්ථූපගාදිඅලඞ්කාරෙසු යං කිඤ්චි අලඞ්කාරං.

2789. ඔසණ්ඨෙය්යාති අලඞ්කාරත්ථං සඞ්ඛරොන්තො නමෙය්ය. හත්ථඵණකෙනාති හත්ථෙනෙව ඵණකිච්චං කරොන්තා අඞ්ගුලීහි ඔසණ්ඨෙන්ති. ඵණකෙනාති දන්තමයාදීසු යෙන කෙනචි. කොච්ඡෙනාති උසිරමයෙන වා මුඤ්ජපබ්බජමයෙන වා කොච්ඡෙන.

2790. සිත්ථතෙලොදතෙලෙහීති සිත්ථතෙලඤ්ච උදකතෙලඤ්චාති විග්ගහො, තෙහි. තත්ථ සිත්ථතෙලං නාම මධුසිත්ථකනිය්යාසාදි යං කිඤ්චි චික්කණං. චික්කණං නාම නිය්යාසං. උදකතෙලං නාම උදකමිස්සකං තෙලං. කත්ථචි පොත්ථකෙසු ‘‘සිට්ඨා’’ති පාඨො, සොයෙවත්ථො. අනුලොමනිපාතත්ථන්ති නලාටාභිමුඛං අනුලොමෙන පාතනත්ථං. උද්ධලොමෙනාති උද්ධග්ගං හුත්වා ඨිතලොමෙන.

2791. හත්ථං තෙලෙන තෙමෙත්වාති කරතලං තෙලෙන මක්ඛෙත්වා. සිරොරුහා කෙසා. උණ්හාභිතත්තස්සාති උණ්හාභිතත්තරජසිරස්ස. අල්ලහත්ථෙන සිරොරුහෙ පුඤ්ඡිතුං වට්ටතීති යොජනා.

2792. ආදාසෙ උදපත්තෙ වාති එත්ථ කංසපත්තාදීනිපි, යෙසු මුඛනිමිත්තං පඤ්ඤායති, සබ්බානි ආදාසසඞ්ඛමෙව ගච්ඡන්ති, කඤ්ජියාදීනිපි ච උදපත්තසඞ්ඛමෙව, තස්මා යත්ථ කත්ථචි ඔලොකෙන්තස්ස දුක්කටං.

2793. යෙන හෙතුනා මුඛං ඔලොකෙන්තස්ස අනාපත්ති, තං දස්සෙතුමාහ ‘‘සඤ්ඡවි’’න්තිආදි. ආබාධපච්චයා ‘‘මෙ මුඛෙ වණො සඤ්ඡවි නු ඛො, උදාහු න සඤ්ඡවී’’ති මුඛං දට්ඨුඤ්ච ‘‘අහං ජිණ්ණො නු ඛො, උදාහු නො’’ති අත්තනො ආයුසඞ්ඛාරජානනත්ථඤ්ච මුඛං දට්ඨුං වට්ටතීති යොජනා.

2794. නච්චං වාති යං කිඤ්චි නච්චං අන්තමසො මොරනච්චම්පි. ගීතන්ති යං කිඤ්චි නටගීතං වා සාධුගීතං වා අන්තමසො දන්තගීතම්පි, යං ‘‘ගායිස්සාමා’’ති පුබ්බභාගෙ ඔකූජන්තා කරොන්ති, එතම්පි න වට්ටති. වාදිතන්ති යං කිඤ්චි වාදිතං. දට්ඨුං වා පන සොතුං වාති නච්චං දට්ඨුං වා ගීතං වාදිතං සොතුං වා.

2795. සයං නච්චන්තස්ස වා නච්චාපෙ