📜

నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స

అభిధమ్మపిటకే

విభఙ్గపాళి

౧. ఖన్ధవిభఙ్గో

౧. సుత్తన్తభాజనీయం

౧. పఞ్చక్ఖన్ధా ¶ ¶ ¶ ¶ – రూపక్ఖన్ధో, వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో, విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧. రూపక్ఖన్ధో

౨. తత్థ ¶ కతమో రూపక్ఖన్ధో? యం కిఞ్చి రూపం అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నం అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా ఓళారికం వా సుఖుమం వా హీనం వా పణీతం వా యం దూరే సన్తికే వా, తదేకజ్ఝం అభిసఞ్ఞూహిత్వా అభిసఙ్ఖిపిత్వా – అయం వుచ్చతి రూపక్ఖన్ధో.

౩. తత్థ కతమం రూపం అతీతం? యం రూపం అతీతం నిరుద్ధం విగతం విపరిణతం అత్థఙ్గతం అబ్భత్థఙ్గతం ఉప్పజ్జిత్వా విగతం అతీతం అతీతంసేన సఙ్గహితం, చత్తారో చ మహాభూతా చతున్నఞ్చ మహాభూతానం ఉపాదాయరూపం – ఇదం వుచ్చతి రూపం అతీతం.

తత్థ కతమం రూపం అనాగతం? యం రూపం అజాతం అభూతం అసఞ్జాతం అనిబ్బత్తం అనభినిబ్బత్తం అపాతుభూతం అనుప్పన్నం అసముప్పన్నం అనుట్ఠితం అసముట్ఠితం అనాగతం అనాగతంసేన సఙ్గహితం, చత్తారో చ మహాభూతా చతున్నఞ్చ మహాభూతానం ఉపాదాయరూపం – ఇదం వుచ్చతి రూపం అనాగతం.

తత్థ ¶ కతమం రూపం పచ్చుప్పన్నం? యం రూపం జాతం భూతం సఞ్జాతం నిబ్బత్తం అభినిబ్బత్తం పాతుభూతం ఉప్పన్నం ¶ సముప్పన్నం ఉట్ఠితం సముట్ఠితం పచ్చుప్పన్నం పచ్చుప్పన్నంసేన సఙ్గహితం, చత్తారో ¶ చ మహాభూతా చతున్నఞ్చ మహాభూతానం ఉపాదాయరూపం – ఇదం వుచ్చతి రూపం పచ్చుప్పన్నం.

౪. తత్థ కతమం రూపం అజ్ఝత్తం? యం రూపం తేసం తేసం సత్తానం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం నియకం పాటిపుగ్గలికం ఉపాదిన్నం, చత్తారో చ మహాభూతా చతున్నఞ్చ మహాభూతానం ఉపాదాయరూపం – ఇదం వుచ్చతి రూపం అజ్ఝత్తం.

తత్థ కతమం రూపం బహిద్ధా? యం రూపం తేసం తేసం పరసత్తానం పరపుగ్గలానం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం నియకం పాటిపుగ్గలికం ఉపాదిన్నం, చత్తారో చ మహాభూతా చతున్నఞ్చ మహాభూతానం ఉపాదాయరూపం – ఇదం వుచ్చతి రూపం బహిద్ధా.

౫. తత్థ ¶ కతమం రూపం ఓళారికం? చక్ఖాయతనం…పే… ఫోట్ఠబ్బాయతనం – ఇదం వుచ్చతి రూపం ఓళారికం.

తత్థ కతమం రూపం సుఖుమం? ఇత్థిన్ద్రియం…పే… కబళీకారో [కబళింకారో (సీ. స్యా.)] ఆహారో – ఇదం వుచ్చతి రూపం సుఖుమం.

౬. తత్థ కతమం రూపం హీనం? యం రూపం తేసం తేసం సత్తానం ఉఞ్ఞాతం అవఞ్ఞాతం హీళితం పరిభూతం అచిత్తీకతం హీనం హీనమతం హీనసమ్మతం అనిట్ఠం అకన్తం అమనాపం, రూపా సద్దా గన్ధా రసా ఫోట్ఠబ్బా – ఇదం వుచ్చతి రూపం హీనం.

తత్థ కతమం రూపం పణీతం? యం రూపం తేసం తేసం సత్తానం అనుఞ్ఞాతం అనవఞ్ఞాతం అహీళితం అపరిభూతం చిత్తీకతం పణీతం పణీతమతం పణీతసమ్మతం ఇట్ఠం కన్తం మనాపం, రూపా సద్దా గన్ధా రసా ఫోట్ఠబ్బా – ఇదం వుచ్చతి రూపం పణీతం. తం తం వా పన ¶ రూపం ఉపాదాయుపాదాయ రూపం హీనం పణీతం దట్ఠబ్బం.

౭. తత్థ కతమం రూపం దూరే? ఇత్థిన్ద్రియం…పే… కబళీకారో ఆహారో, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి రూపం అనాసన్నే అనుపకట్ఠే దూరే అసన్తికే – ఇదం వుచ్చతి రూపం దూరే.

తత్థ ¶ ¶ కతమం రూపం సన్తికే? చక్ఖాయతనం…పే… ఫోట్ఠబ్బాయతనం, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి రూపం ఆసన్నే ఉపకట్ఠే అవిదూరే సన్తికే – ఇదం వుచ్చతి రూపం సన్తికే. తం తం వా పన రూపం ఉపాదాయుపాదాయ రూపం దూరే సన్తికే దట్ఠబ్బం.

౨. వేదనాక్ఖన్ధో

౮. తత్థ కతమో వేదనాక్ఖన్ధో? యా కాచి వేదనా అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నా అజ్ఝత్తా వా బహిద్ధా వా ఓళారికా వా సుఖుమా వా హీనా వా పణీతా వా యా దూరే సన్తికే వా, తదేకజ్ఝం అభిసఞ్ఞూహిత్వా అభిసఙ్ఖిపిత్వా – అయం వుచ్చతి వేదనాక్ఖన్ధో.

౯. తత్థ ¶ కతమా వేదనా అతీతా? యా వేదనా అతీతా నిరుద్ధా విగతా విపరిణతా అత్థఙ్గతా అబ్భత్థఙ్గతా ఉప్పజ్జిత్వా విగతా అతీతా అతీతంసేన సఙ్గహితా, సుఖా వేదనా దుక్ఖా వేదనా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి వేదనా అతీతా.

తత్థ కతమా వేదనా అనాగతా? యా వేదనా అజాతా అభూతా అసఞ్జాతా అనిబ్బత్తా అనభినిబ్బత్తా అపాతుభూతా అనుప్పన్నా అసముప్పన్నా అనుట్ఠితా అసముట్ఠితా అనాగతా అనాగతంసేన సఙ్గహితా, సుఖా వేదనా దుక్ఖా వేదనా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి వేదనా అనాగతా.

తత్థ కతమా వేదనా పచ్చుప్పన్నా? యా వేదనా జాతా భూతా సఞ్జాతా ¶ నిబ్బత్తా అభినిబ్బత్తా పాతుభూతా ఉప్పన్నా సముప్పన్నా ఉట్ఠితా సముట్ఠితా పచ్చుప్పన్నా పచ్చుప్పన్నంసేన సఙ్గహితా, సుఖా వేదనా దుక్ఖా వేదనా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి వేదనా పచ్చుప్పన్నా.

౧౦. తత్థ కతమా వేదనా అజ్ఝత్తా? యా వేదనా తేసం తేసం సత్తానం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం నియకా పాటిపుగ్గలికా ఉపాదిన్నా, సుఖా వేదనా దుక్ఖా వేదనా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి వేదనా అజ్ఝత్తా.

తత్థ కతమా వేదనా బహిద్ధా? యా వేదనా తేసం తేసం పరసత్తానం పరపుగ్గలానం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం నియకా పాటిపుగ్గలికా ఉపాదిన్నా, సుఖా వేదనా దుక్ఖా వేదనా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి వేదనా బహిద్ధా.

౧౧. తత్థ ¶ కతమా వేదనా ఓళారికా సుఖుమా? అకుసలా వేదనా ఓళారికా, కుసలాబ్యాకతా వేదనా సుఖుమా. కుసలాకుసలా వేదనా ఓళారికా, అబ్యాకతా వేదనా సుఖుమా. దుక్ఖా ¶ వేదనా ఓళారికా, సుఖా చ అదుక్ఖమసుఖా చ వేదనా సుఖుమా. సుఖదుక్ఖా వేదనా ఓళారికా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా సుఖుమా. అసమాపన్నస్స వేదనా ఓళారికా, సమాపన్నస్స వేదనా సుఖుమా. సాసవా వేదనా ఓళారికా, అనాసవా వేదనా సుఖుమా. తం తం వా పన వేదనం ఉపాదాయుపాదాయ వేదనా ఓళారికా సుఖుమా దట్ఠబ్బా.

౧౨. తత్థ ¶ కతమా వేదనా హీనా పణీతా? అకుసలా వేదనా హీనా, కుసలాబ్యాకతా ¶ వేదనా పణీతా. కుసలాకుసలా వేదనా హీనా, అబ్యాకతా వేదనా పణీతా. దుక్ఖా వేదనా హీనా, సుఖా చ అదుక్ఖమసుఖా చ వేదనా పణీతా. సుఖదుక్ఖా వేదనా హీనా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా పణీతా. అసమాపన్నస్స వేదనా హీనా, సమాపన్నస్స వేదనా పణీతా. సాసవా వేదనా హీనా, అనాసవా వేదనా పణీతా. తం తం వా పన వేదనం ఉపాదాయుపాదాయ వేదనా హీనా పణీతా దట్ఠబ్బా.

౧౩. తత్థ కతమా వేదనా దూరే? అకుసలా వేదనా కుసలాబ్యాకతాహి వేదనాహి దూరే; కుసలాబ్యాకతా వేదనా అకుసలాయ వేదనాయ దూరే; కుసలా వేదనా అకుసలాబ్యాకతాహి వేదనాహి దూరే; అకుసలాబ్యాకతా వేదనా కుసలాయ వేదనాయ దూరే; అబ్యాకతా వేదనా కుసలాకుసలాహి వేదనాహి దూరే; కుసలాకుసలా వేదనా అబ్యాకతాయ వేదనాయ దూరే. దుక్ఖా వేదనా సుఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి దూరే; సుఖా చ అదుక్ఖమసుఖా చ వేదనా దుక్ఖాయ వేదనాయ దూరే; సుఖా వేదనా దుక్ఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి దూరే; దుక్ఖా చ అదుక్ఖమసుఖా చ వేదనా సుఖాయ వేదనాయ దూరే; అదుక్ఖమసుఖా వేదనా సుఖదుక్ఖాహి వేదనాహి దూరే; సుఖదుక్ఖా వేదనా అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ దూరే. అసమాపన్నస్స వేదనా సమాపన్నస్స వేదనాయ దూరే; సమాపన్నస్స వేదనా అసమాపన్నస్స వేదనాయ దూరే. సాసవా వేదనా అనాసవాయ వేదనాయ దూరే; అనాసవా వేదనా సాసవాయ వేదనాయ దూరే – అయం వుచ్చతి వేదనా దూరే.

తత్థ కతమా వేదనా సన్తికే? అకుసలా వేదనా అకుసలాయ ¶ వేదనాయ సన్తికే; కుసలా వేదనా కుసలాయ వేదనాయ సన్తికే; అబ్యాకతా ¶ వేదనా అబ్యాకతాయ వేదనాయ సన్తికే. దుక్ఖా వేదనా దుక్ఖాయ వేదనాయ సన్తికే; సుఖా వేదనా సుఖాయ వేదనాయ సన్తికే; అదుక్ఖమసుఖా వేదనా అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సన్తికే ¶ . అసమాపన్నస్స వేదనా అసమాపన్నస్స వేదనాయ సన్తికే; సమాపన్నస్స వేదనా సమాపన్నస్స వేదనాయ సన్తికే. సాసవా వేదనా సాసవాయ వేదనాయ సన్తికే; అనాసవా వేదనా అనాసవాయ వేదనాయ సన్తికే. అయం వుచ్చతి వేదనా సన్తికే. తం తం వా పన వేదనం ఉపాదాయుపాదాయ వేదనా దూరే సన్తికే దట్ఠబ్బా.

౩. సఞ్ఞాక్ఖన్ధో

౧౪. తత్థ ¶ కతమో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో? యా కాచి సఞ్ఞా అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నా అజ్ఝత్తా వా బహిద్ధా వా ఓళారికా వా సుఖుమా వా హీనా వా పణీతా వా యా దూరే సన్తికే వా తదేకజ్ఝం అభిసఞ్ఞూహిత్వా అభిసఙ్ఖిపిత్వా – అయం వుచ్చతి సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౧౫. తత్థ కతమా సఞ్ఞా అతీతా? యా సఞ్ఞా అతీతా నిరుద్ధా విగతా విపరిణతా అత్థఙ్గతా అబ్భత్థఙ్గతా ఉప్పజ్జిత్వా విగతా అతీతా అతీతంసేన సఙ్గహితా, చక్ఖుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా సోతసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా ఘానసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా జివ్హాసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా కాయసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా మనోసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా – అయం వుచ్చతి సఞ్ఞా అతీతా.

తత్థ కతమా సఞ్ఞా అనాగతా? యా సఞ్ఞా అజాతా అభూతా అసఞ్జాతా అనిబ్బత్తా అనభినిబ్బత్తా అపాతుభూతా అనుప్పన్నా ¶ అసముప్పన్నా అనుట్ఠితా అసముట్ఠితా అనాగతా అనాగతంసేన సఙ్గహితా, చక్ఖుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా సోతసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా ఘానసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా జివ్హాసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా కాయసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా మనోసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా – అయం వుచ్చతి సఞ్ఞా అనాగతా.

తత్థ కతమా సఞ్ఞా పచ్చుప్పన్నా? యా సఞ్ఞా జాతా భూతా సఞ్జాతా నిబ్బత్తా అభినిబ్బత్తా పాతుభూతా ఉప్పన్నా సముప్పన్నా ఉట్ఠితా సముట్ఠితా పచ్చుప్పన్నా పచ్చుప్పన్నంసేన సఙ్గహితా, చక్ఖుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా సోతసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా ఘానసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా జివ్హాసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా కాయసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా మనోసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా – అయం వుచ్చతి సఞ్ఞా పచ్చుప్పన్నా.

౧౬. తత్థ ¶ కతమా సఞ్ఞా అజ్ఝత్తా? యా సఞ్ఞా తేసం తేసం సత్తానం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం నియకా పాటిపుగ్గలికా ఉపాదిన్నా, చక్ఖుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా సోతసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా ఘానసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా జివ్హాసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా కాయసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా మనోసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా – అయం వుచ్చతి సఞ్ఞా అజ్ఝత్తా.

తత్థ ¶ కతమా సఞ్ఞా బహిద్ధా? యా సఞ్ఞా తేసం తేసం పరసత్తానం పరపుగ్గలానం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం నియకా పాటిపుగ్గలికా ఉపాదిన్నా, చక్ఖుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా సోతసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా ఘానసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా జివ్హాసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా కాయసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా మనోసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా – అయం వుచ్చతి సఞ్ఞా బహిద్ధా.

౧౭. తత్థ ¶ కతమా సఞ్ఞా ఓళారికా సుఖుమా? పటిఘసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా ఓళారికా, అధివచనసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా సుఖుమా. అకుసలా సఞ్ఞా ఓళారికా, కుసలాబ్యాకతా సఞ్ఞా సుఖుమా. కుసలాకుసలా సఞ్ఞా ఓళారికా, అబ్యాకతా సఞ్ఞా సుఖుమా. దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఞ్ఞా ఓళారికా, సుఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి సమ్పయుత్తా సఞ్ఞా సుఖుమా. సుఖదుక్ఖాహి వేదనాహి సమ్పయుత్తా సఞ్ఞా ఓళారికా ¶ , అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఞ్ఞా సుఖుమా. అసమాపన్నస్స సఞ్ఞా ఓళారికా, సమాపన్నస్స సఞ్ఞా సుఖుమా. సాసవా సఞ్ఞా ఓళారికా, అనాసవా సఞ్ఞా సుఖుమా. తం తం వా పన సఞ్ఞం ఉపాదాయుపాదాయ సఞ్ఞా ఓళారికా సుఖుమా దట్ఠబ్బా.

౧౮. తత్థ కతమా సఞ్ఞా హీనా పణీతా? అకుసలా సఞ్ఞా హీనా, కుసలాబ్యాకతా సఞ్ఞా పణీతా. కుసలాకుసలా సఞ్ఞా హీనా, అబ్యాకతా సఞ్ఞా పణీతా. దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఞ్ఞా హీనా, సుఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి సమ్పయుత్తా సఞ్ఞా పణీతా. సుఖదుక్ఖాహి వేదనాహి సమ్పయుత్తా సఞ్ఞా హీనా, అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఞ్ఞా పణీతా. అసమాపన్నస్స సఞ్ఞా హీనా, సమాపన్నస్స సఞ్ఞా పణీతా. సాసవా సఞ్ఞా హీనా, అనాసవా సఞ్ఞా పణీతా. తం తం వా పన సఞ్ఞం ఉపాదాయుపాదాయ సఞ్ఞా హీనా పణీతా దట్ఠబ్బా.

౧౯. తత్థ కతమా సఞ్ఞా దూరే? అకుసలా సఞ్ఞా కుసలాబ్యాకతాహి సఞ్ఞాహి దూరే; కుసలాబ్యాకతా సఞ్ఞా అకుసలాయ సఞ్ఞాయ ¶ దూరే; కుసలా సఞ్ఞా అకుసలాబ్యాకతాహి సఞ్ఞాహి దూరే; అకుసలాబ్యాకతా సఞ్ఞా కుసలాయ సఞ్ఞాయ దూరే. అబ్యాకతా సఞ్ఞా కుసలాకుసలాహి సఞ్ఞాహి దూరే; కుసలాకుసలా సఞ్ఞా అబ్యాకతాయ సఞ్ఞాయ దూరే. దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఞ్ఞా సుఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ ¶ చ వేదనాహి సమ్పయుత్తాహి సఞ్ఞాహి దూరే; సుఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి సమ్పయుత్తా సఞ్ఞా దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తాయ ¶ సఞ్ఞాయ దూరే; సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఞ్ఞా దుక్ఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి సమ్పయుత్తాహి సఞ్ఞాహి దూరే; దుక్ఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి సమ్పయుత్తా సఞ్ఞా సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తాయ సఞ్ఞాయ దూరే; అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఞ్ఞా సుఖదుక్ఖాహి వేదనాహి సమ్పయుత్తాహి సఞ్ఞాహి దూరే; సుఖదుక్ఖాహి వేదనాహి సమ్పయుత్తా సఞ్ఞా అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తాయ సఞ్ఞాయ దూరే. అసమాపన్నస్స సఞ్ఞా సమాపన్నస్స సఞ్ఞాయ దూరే; సమాపన్నస్స ¶ సఞ్ఞా అసమాపన్నస్స సఞ్ఞాయ దూరే. సాసవా సఞ్ఞా అనాసవాయ సఞ్ఞాయ దూరే; అనాసవా సఞ్ఞా సాసవాయ సఞ్ఞాయ దూరే – అయం వుచ్చతి సఞ్ఞా దూరే.

తత్థ కతమా సఞ్ఞా సన్తికే? అకుసలా సఞ్ఞా అకుసలాయ సఞ్ఞాయ సన్తికే; కుసలా సఞ్ఞా కుసలాయ సఞ్ఞాయ సన్తికే; అబ్యాకతా సఞ్ఞా అబ్యాకతాయ సఞ్ఞాయ సన్తికే. దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఞ్ఞా దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తాయ సఞ్ఞాయ సన్తికే; సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఞ్ఞా సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తాయ సఞ్ఞాయ సన్తికే; అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఞ్ఞా అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తాయ సఞ్ఞాయ సన్తికే. అసమాపన్నస్స సఞ్ఞా అసమాపన్నస్స సఞ్ఞాయ సన్తికే; సమాపన్నస్స సఞ్ఞా సమాపన్నస్స సఞ్ఞాయ సన్తికే. సాసవా సఞ్ఞా ¶ సాసవాయ సఞ్ఞాయ సన్తికే; అనాసవా సఞ్ఞా అనాసవాయ సఞ్ఞాయ సన్తికే. అయం వుచ్చతి సఞ్ఞా సన్తికే. తం తం వా పన సఞ్ఞం ఉపాదాయుపాదాయ సఞ్ఞా దూరే సన్తికే దట్ఠబ్బా.

౪. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో

౨౦. తత్థ కతమో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో? యే కేచి సఙ్ఖారా అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నా అజ్ఝత్తా వా బహిద్ధా వా ఓళారికా వా సుఖుమా వా హీనా ¶ వా పణీతా వా యే దూరే సన్తికే వా, తదేకజ్ఝం అభిసఞ్ఞూహిత్వా అభిసఙ్ఖిపిత్వా – అయం వుచ్చతి సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౨౧. తత్థ కతమే సఙ్ఖారా అతీతా? యే సఙ్ఖారా అతీతా నిరుద్ధా విగతా విపరిణతా అత్థఙ్గతా అబ్భత్థఙ్గతా ఉప్పజ్జిత్వా విగతా అతీతా అతీతంసేన సఙ్గహితా, చక్ఖుసమ్ఫస్సజా చేతనా ¶ సోతసమ్ఫస్సజా చేతనా ఘానసమ్ఫస్సజా చేతనా జివ్హాసమ్ఫస్సజా చేతనా కాయసమ్ఫస్సజా చేతనా మనోసమ్ఫస్సజా చేతనా – ఇమే వుచ్చన్తి సఙ్ఖారా అతీతా.

తత్థ కతమే సఙ్ఖారా అనాగతా? యే సఙ్ఖారా అజాతా అభూతా అసఞ్జాతా అనిబ్బత్తా అనభినిబ్బత్తా అపాతుభూతా అనుప్పన్నా అసముప్పన్నా అనుట్ఠితా అసముట్ఠితా అనాగతా అనాగతంసేన సఙ్గహితా, చక్ఖుసమ్ఫస్సజా చేతనా సోతసమ్ఫస్సజా చేతనా ఘానసమ్ఫస్సజా చేతనా జివ్హాసమ్ఫస్సజా చేతనా కాయసమ్ఫస్సజా చేతనా మనోసమ్ఫస్సజా చేతనా – ఇమే వుచ్చన్తి సఙ్ఖారా అనాగతా.

తత్థ కతమే సఙ్ఖారా పచ్చుప్పన్నా? యే సఙ్ఖారా జాతా భూతా సఞ్జాతా నిబ్బత్తా అభినిబ్బత్తా పాతుభూతా ఉప్పన్నా సముప్పన్నా ఉట్ఠితా సముట్ఠితా పచ్చుప్పన్నా ¶ పచ్చుప్పన్నంసేన సఙ్గహితా, చక్ఖుసమ్ఫస్సజా చేతనా సోతసమ్ఫస్సజా చేతనా ఘానసమ్ఫస్సజా చేతనా జివ్హాసమ్ఫస్సజా చేతనా కాయసమ్ఫస్సజా చేతనా మనోసమ్ఫస్సజా ¶ చేతనా – ఇమే వుచ్చన్తి సఙ్ఖారా పచ్చుప్పన్నా.

౨౨. తత్థ కతమే సఙ్ఖారా అజ్ఝత్తా? యే సఙ్ఖారా తేసం తేసం సత్తానం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం నియకా పాటిపుగ్గలికా ఉపాదిన్నా, చక్ఖుసమ్ఫస్సజా చేతనా సోతసమ్ఫస్సజా చేతనా ఘానసమ్ఫస్సజా చేతనా జివ్హాసమ్ఫస్సజా చేతనా కాయసమ్ఫస్సజా చేతనా మనోసమ్ఫస్సజా చేతనా – ఇమే వుచ్చన్తి సఙ్ఖారా అజ్ఝత్తా.

తత్థ కతమే సఙ్ఖారా బహిద్ధా? యే సఙ్ఖారా తేసం తేసం పరసత్తానం పరపుగ్గలానం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం నియకా పాటిపుగ్గలికా ఉపాదిన్నా, చక్ఖుసమ్ఫస్సజా చేతనా సోతసమ్ఫస్సజా చేతనా ఘానసమ్ఫస్సజా చేతనా జివ్హాసమ్ఫస్సజా చేతనా కాయసమ్ఫస్సజా చేతనా మనోసమ్ఫస్సజా చేతనా – ఇమే వుచ్చన్తి సఙ్ఖారా బహిద్ధా.

౨౩. తత్థ ¶ కతమే సఙ్ఖారా ఓళారికా సుఖుమా? అకుసలా సఙ్ఖారా ఓళారికా, కుసలాబ్యాకతా సఙ్ఖారా సుఖుమా. కుసలాకుసలా సఙ్ఖారా ఓళారికా, అబ్యాకతా సఙ్ఖారా సుఖుమా. దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఙ్ఖారా ఓళారికా, సుఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి ¶ సమ్పయుత్తా సఙ్ఖారా సుఖుమా. సుఖదుక్ఖాహి వేదనాహి సమ్పయుత్తా సఙ్ఖారా ఓళారికా, అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఙ్ఖారా సుఖుమా. అసమాపన్నస్స సఙ్ఖారా ఓళారికా, సమాపన్నస్స సఙ్ఖారా సుఖుమా. సాసవా సఙ్ఖారా ఓళారికా, అనాసవా సఙ్ఖారా సుఖుమా. తే తే వా పన సఙ్ఖారే ఉపాదాయుపాదాయ సఙ్ఖారా ఓళారికా సుఖుమా దట్ఠబ్బా.

౨౪. తత్థ కతమే సఙ్ఖారా హీనా పణీతా? అకుసలా సఙ్ఖారా హీనా, కుసలాబ్యాకతా సఙ్ఖారా పణీతా. కుసలాకుసలా సఙ్ఖారా హీనా, అబ్యాకతా సఙ్ఖారా పణీతా. దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఙ్ఖారా హీనా ¶ , సుఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి సమ్పయుత్తా సఙ్ఖారా పణీతా. సుఖదుక్ఖాహి వేదనాహి సమ్పయుత్తా సఙ్ఖారా హీనా, అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఙ్ఖారా పణీతా. అసమాపన్నస్స సఙ్ఖారా హీనా, సమాపన్నస్స సఙ్ఖారా పణీతా. సాసవా సఙ్ఖారా హీనా, అనాసవా సఙ్ఖారా పణీతా. తే తే వా పన సఙ్ఖారే ఉపాదాయుపాదాయ సఙ్ఖారా హీనా పణీతా దట్ఠబ్బా.

౨౫. తత్థ కతమే సఙ్ఖారా దూరే? అకుసలా సఙ్ఖారా కుసలాబ్యాకతేహి సఙ్ఖారేహి దూరే; కుసలాబ్యాకతా సఙ్ఖారా అకుసలేహి సఙ్ఖారేహి దూరే; కుసలా సఙ్ఖారా అకుసలాబ్యాకతేహి సఙ్ఖారేహి దూరే; అకుసలాబ్యాకతా సఙ్ఖారా కుసలేహి సఙ్ఖారేహి దూరే; అబ్యాకతా ¶ సఙ్ఖారా కుసలాకుసలేహి సఙ్ఖారేహి దూరే; కుసలాకుసలా సఙ్ఖారా అబ్యాకతేహి సఙ్ఖారేహి దూరే. దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఙ్ఖారా సుఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి సమ్పయుత్తేహి సఙ్ఖారేహి దూరే; సుఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి సమ్పయుత్తా సఙ్ఖారా దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తేహి సఙ్ఖారేహి దూరే; సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఙ్ఖారా దుక్ఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి సమ్పయుత్తేహి సఙ్ఖారేహి దూరే; దుక్ఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి సమ్పయుత్తా సఙ్ఖారా సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తేహి సఙ్ఖారేహి దూరే; అదుక్ఖమసుఖాయ ¶ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఙ్ఖారా సుఖదుక్ఖాహి వేదనాహి సమ్పయుత్తేహి సఙ్ఖారేహి దూరే; సుఖదుక్ఖాహి వేదనాహి సమ్పయుత్తా సఙ్ఖారా అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తేహి సఙ్ఖారేహి దూరే ¶ . అసమాపన్నస్స సఙ్ఖారా సమాపన్నస్స సఙ్ఖారేహి దూరే; సమాపన్నస్స సఙ్ఖారా అసమాపన్నస్స సఙ్ఖారేహి దూరే. సాసవా సఙ్ఖారా అనాసవేహి సఙ్ఖారేహి దూరే; అనాసవా సఙ్ఖారా సాసవేహి సఙ్ఖారేహి దూరే. ఇమే వుచ్చన్తి సఙ్ఖారా దూరే.

తత్థ ¶ కతమే సఙ్ఖారా సన్తికే? అకుసలా సఙ్ఖారా అకుసలానం సఙ్ఖారానం సన్తికే; కుసలా సఙ్ఖారా కుసలానం సఙ్ఖారానం సన్తికే; అబ్యాకతా సఙ్ఖారా అబ్యాకతానం సఙ్ఖారానం సన్తికే. దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఙ్ఖారా దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తానం సఙ్ఖారానం సన్తికే; సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఙ్ఖారా సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తానం సఙ్ఖారానం సన్తికే; అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా సఙ్ఖారా అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తానం సఙ్ఖారానం సన్తికే. అసమాపన్నస్స సఙ్ఖారా అసమాపన్నస్స సఙ్ఖారానం సన్తికే; సమాపన్నస్స సఙ్ఖారా సమాపన్నస్స సఙ్ఖారానం సన్తికే. సాసవా సఙ్ఖారా సాసవానం సఙ్ఖారానం సన్తికే; అనాసవా సఙ్ఖారా అనాసవానం సఙ్ఖారానం సన్తికే. ఇమే వుచ్చన్తి సఙ్ఖారా సన్తికే. తే తే వా పన సఙ్ఖారే ఉపాదాయుపాదాయ సఙ్ఖారా దూరే సన్తికే దట్ఠబ్బా.

౫. విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో

౨౬. తత్థ కతమో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో? యం కిఞ్చి విఞ్ఞాణం అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నం అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా ఓళారికం వా సుఖుమం వా హీనం వా పణీతం వా యం దూరే సన్తికే వా, తదేకజ్ఝం అభిసఞ్ఞూహిత్వా అభిసఙ్ఖిపిత్వా – అయం వుచ్చతి విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౨౭. తత్థ ¶ కతమం విఞ్ఞాణం అతీతం? యం ¶ విఞ్ఞాణం అతీతం నిరుద్ధం విగతం విపరిణతం అత్థఙ్గతం అబ్భత్థఙ్గతం ఉప్పజ్జిత్వా విగతం అతీతం అతీతంసేన సఙ్గహితం, చక్ఖువిఞ్ఞాణం సోతవిఞ్ఞాణం ఘానవిఞ్ఞాణం జివ్హావిఞ్ఞాణం కాయవిఞ్ఞాణం మనోవిఞ్ఞాణం – ఇదం వుచ్చతి విఞ్ఞాణం అతీతం.

తత్థ కతమం విఞ్ఞాణం అనాగతం? యం విఞ్ఞాణం అజాతం అభూతం అసఞ్జాతం అనిబ్బత్తం అనభినిబ్బత్తం అపాతుభూతం అనుప్పన్నం అసముప్పన్నం అనుట్ఠితం అసముట్ఠితం ¶ అనాగతం అనాగతంసేన సఙ్గహితం, చక్ఖువిఞ్ఞాణం సోతవిఞ్ఞాణం ఘానవిఞ్ఞాణం జివ్హావిఞ్ఞాణం కాయవిఞ్ఞాణం మనోవిఞ్ఞాణం – ఇదం వుచ్చతి విఞ్ఞాణం అనాగతం.

తత్థ కతమం విఞ్ఞాణం పచ్చుప్పన్నం? యం విఞ్ఞాణం జాతం భూతం సఞ్జాతం నిబ్బత్తం అభినిబ్బత్తం పాతుభూతం ఉప్పన్నం సముప్పన్నం ఉట్ఠితం సముట్ఠితం పచ్చుప్పన్నం పచ్చుప్పన్నంసేన సఙ్గహితం, చక్ఖువిఞ్ఞాణం ¶ సోతవిఞ్ఞాణం ఘానవిఞ్ఞాణం జివ్హావిఞ్ఞాణం కాయవిఞ్ఞాణం మనోవిఞ్ఞాణం – ఇదం వుచ్చతి విఞ్ఞాణం పచ్చుప్పన్నం.

౨౮. తత్థ కతమం విఞ్ఞాణం అజ్ఝత్తం? యం విఞ్ఞాణం తేసం తేసం సత్తానం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం నియకం పాటిపుగ్గలికం ఉపాదిన్నం, చక్ఖువిఞ్ఞాణం సోతవిఞ్ఞాణం ఘానవిఞ్ఞాణం జివ్హావిఞ్ఞాణం కాయవిఞ్ఞాణం మనోవిఞ్ఞాణం – ఇదం వుచ్చతి విఞ్ఞాణం అజ్ఝత్తం.

తత్థ కతమం విఞ్ఞాణం బహిద్ధా? యం విఞ్ఞాణం తేసం తేసం పరసత్తానం పరపుగ్గలానం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం నియకం పాటిపుగ్గలికం ఉపాదిన్నం, చక్ఖువిఞ్ఞాణం సోతవిఞ్ఞాణం ఘానవిఞ్ఞాణం జివ్హావిఞ్ఞాణం కాయవిఞ్ఞాణం మనోవిఞ్ఞాణం – ఇదం వుచ్చతి విఞ్ఞాణం బహిద్ధా.

౨౯. తత్థ కతమం విఞ్ఞాణం ఓళారికం సుఖుమం? అకుసలం విఞ్ఞాణం ఓళారికం, కుసలాబ్యాకతా విఞ్ఞాణా సుఖుమా. కుసలాకుసలా విఞ్ఞాణా ఓళారికా ¶ , అబ్యాకతం విఞ్ఞాణం సుఖుమం. దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం విఞ్ఞాణం ఓళారికం, సుఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి సమ్పయుత్తా విఞ్ఞాణా సుఖుమా. సుఖదుక్ఖాహి వేదనాహి సమ్పయుత్తా విఞ్ఞాణా ఓళారికా, అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం విఞ్ఞాణం సుఖుమం. అసమాపన్నస్స విఞ్ఞాణం ఓళారికం, సమాపన్నస్స విఞ్ఞాణం సుఖుమం. సాసవం విఞ్ఞాణం ఓళారికం, అనాసవం విఞ్ఞాణం సుఖుమం. తం తం వా పన విఞ్ఞాణం ఉపాదాయుపాదాయ విఞ్ఞాణం ఓళారికం సుఖుమం దట్ఠబ్బం.

౩౦. తత్థ కతమం విఞ్ఞాణం హీనం పణీతం? అకుసలం విఞ్ఞాణం హీనం, కుసలాబ్యాకతా విఞ్ఞాణా పణీతా ¶ . కుసలాకుసలా విఞ్ఞాణా హీనా, అబ్యాకతం విఞ్ఞాణం పణీతం. దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం విఞ్ఞాణం హీనం, సుఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి సమ్పయుత్తా విఞ్ఞాణా పణీతా. సుఖదుక్ఖాహి వేదనాహి సమ్పయుత్తా విఞ్ఞాణా హీనా, అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ ¶ సమ్పయుత్తం విఞ్ఞాణం పణీతం. అసమాపన్నస్స విఞ్ఞాణం హీనం, సమాపన్నస్స విఞ్ఞాణం పణీతం. సాసవం విఞ్ఞాణం హీనం, అనాసవం విఞ్ఞాణం పణీతం. తం తం వా పన విఞ్ఞాణం ఉపాదాయుపాదాయ విఞ్ఞాణం హీనం పణీతం దట్ఠబ్బం.

౩౧. తత్థ ¶ కతమం విఞ్ఞాణం దూరే? అకుసలం విఞ్ఞాణం కుసలాబ్యాకతేహి విఞ్ఞాణేహి దూరే; కుసలాబ్యాకతా విఞ్ఞాణా అకుసలా విఞ్ఞాణా దూరే; కుసలం విఞ్ఞాణం అకుసలాబ్యాకతేహి విఞ్ఞాణేహి దూరే; అకుసలాబ్యాకతా విఞ్ఞాణా కుసలా విఞ్ఞాణా దూరే; అబ్యాకతం విఞ్ఞాణం కుసలాకుసలేహి ¶ విఞ్ఞాణేహి దూరే; కుసలాకుసలా విఞ్ఞాణా అబ్యాకతా విఞ్ఞాణా దూరే. దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం విఞ్ఞాణం సుఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి సమ్పయుత్తేహి విఞ్ఞాణేహి దూరే; సుఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి సమ్పయుత్తా విఞ్ఞాణా దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా విఞ్ఞాణా దూరే; సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం విఞ్ఞాణం దుక్ఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి సమ్పయుత్తేహి విఞ్ఞాణేహి దూరే; దుక్ఖాయ చ అదుక్ఖమసుఖాయ చ వేదనాహి సమ్పయుత్తా విఞ్ఞాణా సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా విఞ్ఞాణా దూరే; అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం విఞ్ఞాణం సుఖదుక్ఖాహి వేదనాహి సమ్పయుత్తేహి విఞ్ఞాణేహి దూరే; సుఖదుక్ఖాహి వేదనాహి సమ్పయుత్తా విఞ్ఞాణా అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా విఞ్ఞాణా దూరే. అసమాపన్నస్స విఞ్ఞాణం సమాపన్నస్స విఞ్ఞాణా దూరే; సమాపన్నస్స విఞ్ఞాణం అసమాపన్నస్స విఞ్ఞాణా దూరే. సాసవం విఞ్ఞాణం అనాసవా విఞ్ఞాణా దూరే; అనాసవం విఞ్ఞాణం సాసవా విఞ్ఞాణా దూరే – ఇదం వుచ్చతి విఞ్ఞాణం దూరే.

తత్థ కతమం విఞ్ఞాణం సన్తికే? అకుసలం విఞ్ఞాణం అకుసలస్స విఞ్ఞాణస్స సన్తికే; కుసలం ¶ విఞ్ఞాణం కుసలస్స విఞ్ఞాణస్స సన్తికే; అబ్యాకతం విఞ్ఞాణం అబ్యాకతస్స విఞ్ఞాణస్స సన్తికే. దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం విఞ్ఞాణం దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తస్స విఞ్ఞాణస్స సన్తికే; సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం విఞ్ఞాణం సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తస్స విఞ్ఞాణస్స సన్తికే; అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం ¶ విఞ్ఞాణం అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తస్స విఞ్ఞాణస్స సన్తికే. అసమాపన్నస్స విఞ్ఞాణం అసమాపన్నస్స విఞ్ఞాణస్స సన్తికే; సమాపన్నస్స విఞ్ఞాణం సమాపన్నస్స విఞ్ఞాణస్స సన్తికే. సాసవం విఞ్ఞాణం సాసవస్స విఞ్ఞాణస్స ¶ సన్తికే; అనాసవం విఞ్ఞాణం అనాసవస్స విఞ్ఞాణస్స సన్తికే – ఇదం వుచ్చతి విఞ్ఞాణం సన్తికే. తం తం వా పన విఞ్ఞాణం ఉపాదాయుపాదాయ విఞ్ఞాణం దూరే సన్తికే దట్ఠబ్బం.

సుత్తన్తభాజనీయం.

౨. అభిధమ్మభాజనీయం

౩౨. పఞ్చక్ఖన్ధా ¶ – రూపక్ఖన్ధో, వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో, విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧. రూపక్ఖన్ధో

౩౩. తత్థ కతమో రూపక్ఖన్ధో? ఏకవిధేన రూపక్ఖన్ధో – సబ్బం రూపం న హేతు, అహేతుకం, హేతువిప్పయుత్తం, సప్పచ్చయం, సఙ్ఖతం, రూపం, లోకియం, సాసవం, సంయోజనియం, గన్థనియం, ఓఘనియం, యోగనియం, నీవరణియం, పరామట్ఠం, ఉపాదానియం, సంకిలేసికం, అబ్యాకతం, అనారమ్మణం, అచేతసికం, చిత్తవిప్పయుత్తం, నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మం, అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికం, న సవితక్కసవిచారం, న అవితక్కవిచారమత్తం, అవితక్కఅవిచారం, న పీతిసహగతం, న సుఖసహగతం, న ఉపేక్ఖాసహగతం, నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బం, నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకం, నేవాచయగామినాపచయగామీ, నేవసేక్ఖనాసేక్ఖం, పరిత్తం, కామావచరం, న రూపావచరం, న అరూపావచరం, పరియాపన్నం, నో అపరియాపన్నం, అనియతం, అనియ్యానికం, ఉప్పన్నం, ఛహి విఞ్ఞాణేహి ¶ విఞ్ఞేయ్యం, అనిచ్చం, జరాభిభూతం. ఏవం ఏకవిధేన రూపక్ఖన్ధో.

దువిధేన ¶ రూపక్ఖన్ధో – అత్థి రూపం ఉపాదా, అత్థి రూపం నో ఉపాదా [నుపాదా (సీ. క.)]. అత్థి రూపం ఉపాదిన్నం, అత్థి రూపం అనుపాదిన్నం. అత్థి రూపం ఉపాదిన్నుపాదానియం, అత్థి రూపం అనుపాదిన్నుపాదానియం. అత్థి రూపం సనిదస్సనం, అత్థి రూపం అనిదస్సనం. అత్థి రూపం సప్పటిఘం, అత్థి రూపం అప్పటిఘం. అత్థి రూపం ఇన్ద్రియం, అత్థి రూపం న ఇన్ద్రియం. అత్థి రూపం మహాభూతం, అత్థి రూపం న మహాభూతం. అత్థి రూపం విఞ్ఞత్తి, అత్థి రూపం న విఞ్ఞత్తి. అత్థి రూపం చిత్తసముట్ఠానం, అత్థి రూపం న చిత్తసముట్ఠానం. అత్థి రూపం చిత్తసహభు, అత్థి రూపం న చిత్తసహభు. అత్థి రూపం చిత్తానుపరివత్తి, అత్థి రూపం న ¶ చిత్తానుపరివత్తి. అత్థి రూపం అజ్ఝత్తికం, అత్థి రూపం బాహిరం. అత్థి రూపం ఓళారికం, అత్థి రూపం సుఖుమం. అత్థి రూపం దూరే, అత్థి రూపం సన్తికే…పే… అత్థి రూపం కబళీకారో ఆహారో, అత్థి రూపం న కబళీకారో ఆహారో. ఏవం దువిధేన రూపక్ఖన్ధో.

(యథా ¶ రూపకణ్డే విభత్తం, తథా ఇధ విభజితబ్బం.)

తివిధేన రూపక్ఖన్ధో – యం తం రూపం అజ్ఝత్తికం తం ఉపాదా, యం తం రూపం బాహిరం తం అత్థి ఉపాదా, అత్థి నో ఉపాదా. యం తం రూపం అజ్ఝత్తికం తం ఉపాదిన్నం, యం తం రూపం బాహిరం తం అత్థి ఉపాదిన్నం, అత్థి అనుపాదిన్నం. యం తం రూపం అజ్ఝత్తికం తం ఉపాదిన్నుపాదానియం, యం తం రూపం బాహిరం తం అత్థి ఉపాదిన్నుపాదానియం, అత్థి అనుపాదిన్నుపాదానియం…పే… యం తం రూపం అజ్ఝత్తికం తం న కబళీకారో ఆహారో, యం తం రూపం బాహిరం తం ¶ అత్థి కబళీకారో ఆహారో, అత్థి న కబళీకారో ఆహారో. ఏవం తివిధేన రూపక్ఖన్ధో.

చతుబ్బిధేన రూపక్ఖన్ధో – యం తం రూపం ఉపాదా తం అత్థి ఉపాదిన్నం, అత్థి అనుపాదిన్నం; యం తం రూపం నో ఉపాదా తం అత్థి ఉపాదిన్నం, అత్థి అనుపాదిన్నం. యం తం రూపం ఉపాదా తం అత్థి ఉపాదిన్నుపాదానియం, అత్థి అనుపాదిన్నుపాదానియం; యం తం రూపం నో ఉపాదా తం అత్థి ఉపాదిన్నుపాదానియం, అత్థి అనుపాదిన్నుపాదానియం. యం తం రూపం ఉపాదా తం అత్థి సప్పటిఘం, అత్థి అప్పటిఘం; యం తం రూపం నో ఉపాదా తం అత్థి సప్పటిఘం, అత్థి అప్పటిఘం ¶ . యం తం రూపం ఉపాదా తం అత్థి ఓళారికం, అత్థి సుఖుమం; యం తం రూపం నో ఉపాదా తం అత్థి ఓళారికం, అత్థి సుఖుమం. యం తం రూపం ఉపాదా తం అత్థి దూరే, అత్థి సన్తికే; యం తం రూపం నో ఉపాదా తం అత్థి దూరే, అత్థి సన్తికే…పే… దిట్ఠం, సుతం, ముతం, విఞ్ఞాతం రూపం. ఏవం చతుబ్బిధేన రూపక్ఖన్ధో.

పఞ్చవిధేన రూపక్ఖన్ధో – పథవీధాతు, ఆపోధాతు, తేజోధాతు, వాయోధాతు, యఞ్చ రూపం ఉపాదా. ఏవం పఞ్చవిధేన రూపక్ఖన్ధో.

ఛబ్బిధేన రూపక్ఖన్ధో – చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యం రూపం, సోతవిఞ్ఞేయ్యం రూపం, ఘానవిఞ్ఞేయ్యం రూపం, జివ్హావిఞ్ఞేయ్యం రూపం, కాయవిఞ్ఞేయ్యం రూపం, మనోవిఞ్ఞేయ్యం రూపం. ఏవం ఛబ్బిధేన రూపక్ఖన్ధో.

సత్తవిధేన రూపక్ఖన్ధో – చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యం రూపం, సోతవిఞ్ఞేయ్యం రూపం, ఘానవిఞ్ఞేయ్యం రూపం, జివ్హావిఞ్ఞేయ్యం రూపం, కాయవిఞ్ఞేయ్యం రూపం, మనోధాతువిఞ్ఞేయ్యం రూపం, మనోవిఞ్ఞాణధాతువిఞ్ఞేయ్యం రూపం. ఏవం సత్తవిధేన రూపక్ఖన్ధో ¶ .

అట్ఠవిధేన ¶ ¶ రూపక్ఖన్ధో – చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యం రూపం, సోతవిఞ్ఞేయ్యం రూపం, ఘానవిఞ్ఞేయ్యం రూపం, జివ్హావిఞ్ఞేయ్యం రూపం, కాయవిఞ్ఞేయ్యం రూపం అత్థి సుఖసమ్ఫస్సం, అత్థి దుక్ఖసమ్ఫస్సం, మనోధాతువిఞ్ఞేయ్యం రూపం, మనోవిఞ్ఞాణధాతువిఞ్ఞేయ్యం రూపం. ఏవం అట్ఠవిధేన రూపక్ఖన్ధో.

నవవిధేన రూపక్ఖన్ధో – చక్ఖున్ద్రియం, సోతిన్ద్రియం, ఘానిన్ద్రియం, జివ్హిన్ద్రియం, కాయిన్ద్రియం, ఇత్థిన్ద్రియం, పురిసిన్ద్రియం, జీవితిన్ద్రియం, యఞ్చ రూపం న ఇన్ద్రియం. ఏవం నవవిధేన రూపక్ఖన్ధో.

దసవిధేన రూపక్ఖన్ధో – చక్ఖున్ద్రియం, సోతిన్ద్రియం, ఘానిన్ద్రియం, జివ్హిన్ద్రియం, కాయిన్ద్రియం, ఇత్థిన్ద్రియం, పురిసిన్ద్రియం, జీవితిన్ద్రియం, న ఇన్ద్రియం రూపం అత్థి సప్పటిఘం, అత్థి అప్పటిఘం. ఏవం దసవిధేన రూపక్ఖన్ధో.

ఏకాదసవిధేన రూపక్ఖన్ధో – చక్ఖాయతనం, సోతాయతనం, ఘానాయతనం, జివ్హాయతనం, కాయాయతనం, రూపాయతనం, సద్దాయతనం, గన్ధాయతనం, రసాయతనం, ఫోట్ఠబ్బాయతనం, యఞ్చ రూపం అనిదస్సనఅప్పటిఘం ధమ్మాయతనపరియాపన్నం. ఏవం ఏకాదసవిధేన రూపక్ఖన్ధో.

అయం వుచ్చతి రూపక్ఖన్ధో.

౨. వేదనాక్ఖన్ధో

౩౪. తత్థ ¶ కతమో వేదనాక్ఖన్ధో? ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో.

తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో.

చతుబ్బిధేన వేదనాక్ఖన్ధో ¶ – అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో.

పఞ్చవిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి సుఖిన్ద్రియం, అత్థి దుక్ఖిన్ద్రియం, అత్థి సోమనస్సిన్ద్రియం, అత్థి దోమనస్సిన్ద్రియం, అత్థి ఉపేక్ఖిన్ద్రియం. ఏవం పఞ్చవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

ఛబ్బిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సజా వేదనా, సోతసమ్ఫస్సజా వేదనా, ఘానసమ్ఫస్సజా వేదనా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా వేదనా, కాయసమ్ఫస్సజా వేదనా, మనోసమ్ఫస్సజా వేదనా. ఏవం ఛబ్బిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

సత్తవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సజా వేదనా, సోతసమ్ఫస్సజా వేదనా, ఘానసమ్ఫస్సజా వేదనా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా వేదనా, కాయసమ్ఫస్సజా వేదనా, మనోధాతుసమ్ఫస్సజా వేదనా, మనోవిఞ్ఞాణధాతుసమ్ఫస్సజా వేదనా. ఏవం సత్తవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

అట్ఠవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సజా వేదనా, సోతసమ్ఫస్సజా వేదనా, ఘానసమ్ఫస్సజా వేదనా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా వేదనా, కాయసమ్ఫస్సజా వేదనా అత్థి సుఖా, అత్థి దుక్ఖా, మనోధాతుసమ్ఫస్సజా వేదనా, మనోవిఞ్ఞాణధాతుసమ్ఫస్సజా వేదనా. ఏవం అట్ఠవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

నవవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సజా వేదనా, సోతసమ్ఫస్సజా వేదనా, ఘానసమ్ఫస్సజా వేదనా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా వేదనా, కాయసమ్ఫస్సజా వేదనా, మనోధాతుసమ్ఫస్సజా వేదనా, మనోవిఞ్ఞాణధాతుసమ్ఫస్సజా వేదనా అత్థి కుసలా, అత్థి అకుసలా, అత్థి అబ్యాకతా. ఏవం నవవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సజా వేదనా, సోతసమ్ఫస్సజా వేదనా, ఘానసమ్ఫస్సజా వేదనా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా వేదనా, కాయసమ్ఫస్సజా వేదనా అత్థి సుఖా, అత్థి దుక్ఖా, మనోధాతుసమ్ఫస్సజా వేదనా, మనోవిఞ్ఞాణధాతుసమ్ఫస్సజా వేదనా అత్థి కుసలా, అత్థి అకుసలా, అత్థి అబ్యాకతా. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౩౫. ఏకవిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో.

తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి విపాకో, అత్థి విపాకధమ్మధమ్మో, అత్థి నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మో. అత్థి ఉపాదిన్నుపాదానియో, అత్థి అనుపాదిన్నుపాదానియో, అత్థి అనుపాదిన్నఅనుపాదానియో. అత్థి సంకిలిట్ఠసంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలిట్ఠఅసంకిలేసికో. అత్థి సవితక్కసవిచారో, అత్థి అవితక్కవిచారమత్తో, అత్థి ¶ అవితక్కఅవిచారో. అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బో, అత్థి భావనాయ పహాతబ్బో, అత్థి నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బో. అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో. అత్థి ఆచయగామీ, అత్థి అపచయగామీ, అత్థి నేవాచయగామినాపచయగామీ. అత్థి సేక్ఖో, అత్థి అసేక్ఖో, అత్థి నేవసేక్ఖనాసేక్ఖో. అత్థి పరిత్తో, అత్థి మహగ్గతో, అత్థి అప్పమాణో. అత్థి ¶ పరిత్తారమ్మణో, అత్థి మహగ్గతారమ్మణో, అత్థి అప్పమాణారమ్మణో. అత్థి హీనో, అత్థి మజ్ఝిమో, అత్థి పణీతో. అత్థి మిచ్ఛత్తనియతో, అత్థి సమ్మత్తనియతో, అత్థి అనియతో. అత్థి మగ్గారమ్మణో, అత్థి మగ్గహేతుకో, అత్థి మగ్గాధిపతి. అత్థి ఉప్పన్నో, అత్థి అనుప్పన్నో, అత్థి ఉప్పాదీ. అత్థి అతీతో, అత్థి అనాగతో, అత్థి పచ్చుప్పన్నో. అత్థి అతీతారమ్మణో, అత్థి అనాగతారమ్మణో, అత్థి పచ్చుప్పన్నారమ్మణో. అత్థి అజ్ఝత్తో, అత్థి బహిద్ధో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధో. అత్థి ¶ అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౩౬. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి హేతుసమ్పయుత్తో, అత్థి హేతువిప్పయుత్తో…పే… అత్థి న హేతుసహేతుకో, అత్థి న హేతుఅహేతుకో. అత్థి లోకియో, అత్థి లోకుత్తరో. అత్థి కేనచి విఞ్ఞేయ్యో, అత్థి కేనచి న విఞ్ఞేయ్యో. అత్థి ¶ సాసవో, అత్థి అనాసవో. అత్థి ఆసవసమ్పయుత్తో, అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తో. అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తసాసవో, అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవో. అత్థి సంయోజనియో, అత్థి అసంయోజనియో. అత్థి సంయోజనసమ్పయుత్తో, అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తో. అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియో, అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియో. అత్థి గన్థనియో, అత్థి అగన్థనియో. అత్థి గన్థసమ్పయుత్తో, అత్థి గన్థవిప్పయుత్తో ¶ . అత్థి గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియో, అత్థి గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియో. అత్థి ఓఘనియో, అత్థి అనోఘనియో. అత్థి ఓఘసమ్పయుత్తో, అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తో. అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తఓఘనియో, అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తఅనోఘనియో. అత్థి యోగనియో, అత్థి అయోగనియో. అత్థి యోగసమ్పయుత్తో, అత్థి యోగవిప్పయుత్తో. అత్థి ¶ యోగవిప్పయుత్తయోగనియో, అత్థి యోగవిప్పయుత్తఅయోగనియో. అత్థి నీవరణియో, అత్థి అనీవరణియో. అత్థి నీవరణసమ్పయుత్తో, అత్థి నీవరణవిప్పయుత్తో. అత్థి నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియో, అత్థి నీవరణవిప్పయుత్తఅనీవరణియో. అత్థి పరామట్ఠో, అత్థి అపరామట్ఠో. అత్థి పరామాససమ్పయుత్తో, అత్థి పరామాసవిప్పయుత్తో ¶ . అత్థి పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠో, అత్థి పరామాసవిప్పయుత్తఅపరామట్ఠో. అత్థి ఉపాదిన్నో, అత్థి అనుపాదిన్నో. అత్థి ఉపాదానియో, అత్థి అనుపాదానియో. అత్థి ఉపాదానసమ్పయుత్తో, అత్థి ఉపాదానవిప్పయుత్తో. అత్థి ఉపాదానవిప్పయుత్తఉపాదానియో, అత్థి ఉపాదానవిప్పయుత్తఅనుపాదానియో. అత్థి సంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలేసికో. అత్థి సంకిలిట్ఠో, అత్థి అసంకిలిట్ఠో. అత్థి కిలేససమ్పయుత్తో, అత్థి కిలేసవిప్పయుత్తో. అత్థి కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసికో, అత్థి కిలేసవిప్పయుత్తఅసంకిలేసికో. అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బో, అత్థి న దస్సనేన పహాతబ్బో. అత్థి భావనాయ పహాతబ్బో, అత్థి న భావనాయ పహాతబ్బో. అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి న దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకో. అత్థి భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో. అత్థి సవితక్కో, అత్థి అవితక్కో. అత్థి సవిచారో, అత్థి అవిచారో. అత్థి ¶ సప్పీతికో, అత్థి అప్పీతికో. అత్థి పీతిసహగతో, అత్థి న పీతిసహగతో. అత్థి కామావచరో, అత్థి న కామావచరో. అత్థి రూపావచరో, అత్థి న రూపావచరో. అత్థి అరూపావచరో, అత్థి న అరూపావచరో. అత్థి పరియాపన్నో, అత్థి అపరియాపన్నో. అత్థి నియ్యానికో, అత్థి అనియ్యానికో. అత్థి నియతో, అత్థి అనియతో. అత్థి సఉత్తరో, అత్థి అనుత్తరో. అత్థి సరణో, అత్థి అరణో.

తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౩౭. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి సరణో, అత్థి అరణో.

తివిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి విపాకో, అత్థి విపాకధమ్మధమ్మో, అత్థి నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మో. అత్థి ఉపాదిన్నుపాదానియో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో ¶ , అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

దుకమూలకం.

౩౮. ఏకవిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో.

తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౩౯. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి హేతుసమ్పయుత్తో, అత్థి హేతువిప్పయుత్తో.

తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౪౦. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి న హేతుసహేతుకో, అత్థి న హేతుఅహేతుకో. అత్థి లోకియో, అత్థి లోకుత్తరో. అత్థి కేనచి విఞ్ఞేయ్యో, అత్థి కేనచి న విఞ్ఞేయ్యో. అత్థి సాసవో, అత్థి అనాసవో. అత్థి ఆసవసమ్పయుత్తో, అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తో. అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తసాసవో, అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవో…పే… అత్థి సరణో, అత్థి అరణో.

తివిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౪౧. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో.

తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి విపాకో, అత్థి విపాకధమ్మధమ్మో, అత్థి నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మో. ¶ అత్థి ఉపాదిన్నుపాదానియో, అత్థి అనుపాదిన్నుపాదానియో ¶ , అత్థి అనుపాదిన్నఅనుపాదానియో. అత్థి సంకిలిట్ఠసంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలిట్ఠఅసంకిలేసికో. అత్థి సవితక్కసవిచారో, అత్థి అవితక్కవిచారమత్తో, అత్థి అవితక్కఅవిచారో. అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బో, అత్థి భావనాయ పహాతబ్బో, అత్థి నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బో. అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో. అత్థి ఆచయగామీ, అత్థి అపచయగామీ, అత్థి నేవాచయగామినాపచయగామీ. అత్థి సేక్ఖో, అత్థి అసేక్ఖో, అత్థి నేవసేక్ఖనాసేక్ఖో. అత్థి పరిత్తో, అత్థి మహగ్గతో, అత్థి అప్పమాణో. అత్థి పరిత్తారమ్మణో, అత్థి మహగ్గతారమ్మణో, అత్థి అప్పమాణారమ్మణో. అత్థి హీనో, అత్థి మజ్ఝిమో, అత్థి పణీతో. అత్థి మిచ్ఛత్తనియతో, అత్థి సమ్మత్తనియతో, అత్థి అనియతో. అత్థి మగ్గారమ్మణో, అత్థి మగ్గహేతుకో, అత్థి మగ్గాధిపతి. అత్థి ఉప్పన్నో, అత్థి అనుప్పన్నో, అత్థి ఉప్పాదీ. అత్థి అతీతో, అత్థి అనాగతో, అత్థి పచ్చుప్పన్నో. అత్థి అతీతారమ్మణో, అత్థి అనాగతారమ్మణో, అత్థి పచ్చుప్పన్నారమ్మణో. అత్థి అజ్ఝత్తో, అత్థి బహిద్ధో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధో. అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౪౨. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి హేతుసమ్పయుత్తో, అత్థి హేతువిప్పయుత్తో. అత్థి న హేతుసహేతుకో, అత్థి న హేతుఅహేతుకో. అత్థి లోకియో, అత్థి లోకుత్తరో. అత్థి కేనచి విఞ్ఞేయ్యో ¶ , అత్థి కేనచి న విఞ్ఞేయ్యో. అత్థి సాసవో, అత్థి అనాసవో. అత్థి ఆసవసమ్పయుత్తో, అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తో. అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తసాసవో, అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవో. అత్థి సంయోజనియో, అత్థి అసంయోజనియో…పే… అత్థి సరణో ¶ , అత్థి అరణో.

తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

తికమూలకం.

౪౩. ఏకవిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో.

తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౪౪. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి హేతుసమ్పయుత్తో, అత్థి హేతువిప్పయుత్తో.

తివిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి విపాకో, అత్థి విపాకధమ్మధమ్మో, అత్థి నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౪౫. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి న హేతుసహేతుకో, అత్థి న హేతుఅహేతుకో.

తివిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి ఉపాదిన్నుపాదానియో, అత్థి అనుపాదిన్నుపాదానియో, అత్థి అనుపాదిన్నఅనుపాదానియో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౪౬. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి లోకియో, అత్థి లోకుత్తరో.

తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి సంకిలిట్ఠసంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలిట్ఠఅసంకిలేసికో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౪౭. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి కేనచి విఞ్ఞేయ్యో ¶ , అత్థి కేనచి న విఞ్ఞేయ్యో.

తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి సవితక్కసవిచారో, అత్థి అవితక్కవిచారమత్తో, అత్థి అవితక్కఅవిచారో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౪౮. ఏకవిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి సాసవో, అత్థి అనాసవో.

తివిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బో, అత్థి భావనాయ పహాతబ్బో, అత్థి నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౪౯. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి ఆసవసమ్పయుత్తో, అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తో.

తివిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౫౦. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తసాసవో, అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవో.

తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి ఆచయగామీ, అత్థి అపచయగామీ, అత్థి నేవాచయగామినాపచయగామీ…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౫౧. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి సంయోజనియో, అత్థి అసంయోజనియో.

తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి సేక్ఖో, అత్థి అసేక్ఖో, అత్థి నేవసేక్ఖనాసేక్ఖో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౫౨. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి సంయోజనసమ్పయుత్తో, అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తో ¶ .

తివిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి పరిత్తో, అత్థి మహగ్గతో, అత్థి అప్పమాణో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౫౩. ఏకవిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియో, అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియో.

తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి పరిత్తారమ్మణో, అత్థి మహగ్గతారమ్మణో, అత్థి అప్పమాణారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౫౪. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి గన్థనియో, అత్థి అగన్థనియో.

తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి హీనో, అత్థి మజ్ఝిమో, అత్థి పణీతో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౫౫. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి గన్థసమ్పయుత్తో, అత్థి గన్థవిప్పయుత్తో.

తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి మిచ్ఛత్తనియతో, అత్థి సమ్మత్తనియతో, అత్థి అనియతో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౫౬. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియో, అత్థి గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియో.

తివిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి మగ్గారమ్మణో, అత్థి మగ్గహేతుకో, అత్థి మగ్గాధిపతి…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౫౭. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి ఓఘనియో, అత్థి అనోఘనియో.

తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి ఉప్పన్నో, అత్థి అనుప్పన్నో, అత్థి ఉప్పాదీ…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౫౮. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో ¶ – అత్థి ఓఘసమ్పయుత్తో, అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తో.

తివిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి అతీతో, అత్థి అనాగతో, అత్థి పచ్చుప్పన్నో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౫౯. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తఓఘనియో, అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తఅనోఘనియో.

తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి అతీతారమ్మణో, అత్థి అనాగతారమ్మణో, అత్థి పచ్చుప్పన్నారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౬౦. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి యోగనియో, అత్థి అయోగనియో.

తివిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి అజ్ఝత్తో, అత్థి బహిద్ధో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

౬౧. ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి యోగసమ్పయుత్తో, అత్థి యోగవిప్పయుత్తో.

తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

ఉభతోవడ్ఢకం.

సత్తవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో. ఏవం సత్తవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

అపరోపి సత్తవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి విపాకో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో ¶ , అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో. ఏవం సత్తవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

చతువీసతివిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో; సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో…పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో…పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో; చక్ఖుసమ్ఫస్సజా వేదనా, సోతసమ్ఫస్సజా వేదనా, ఘానసమ్ఫస్సజా వేదనా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా వేదనా, కాయసమ్ఫస్సజా వేదనా, మనోసమ్ఫస్సజా వేదనా. ఏవం చతువీసతివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

అపరోపి చతువీసతివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా ¶ వేదనాక్ఖన్ధో అత్థి విపాకో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో, చక్ఖుసమ్ఫస్సజా వేదనా…పే… మనోసమ్ఫస్సజా వేదనా; సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో…పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో…పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో ¶ అత్థి విపాకో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో, చక్ఖుసమ్ఫస్సజా వేదనా…పే… మనోసమ్ఫస్సజా వేదనా. ఏవం చతువీసతివిధేన ¶ వేదనాక్ఖన్ధో.

తింసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో; సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో; చక్ఖుసమ్ఫస్సజా వేదనా, సోతసమ్ఫస్సజా వేదనా, ఘానసమ్ఫస్సజా వేదనా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా వేదనా, కాయసమ్ఫస్సజా వేదనా, మనోసమ్ఫస్సజా వేదనా. ఏవం తింసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

బహువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో; సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో అత్థి కుసలో ¶ , అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో; చక్ఖుసమ్ఫస్సజా వేదనా, సోతసమ్ఫస్సజా వేదనా, ఘానసమ్ఫస్సజా వేదనా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా వేదనా, కాయసమ్ఫస్సజా వేదనా, మనోసమ్ఫస్సజా వేదనా. ఏవం బహువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

అపరోపి బహువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో అత్థి విపాకో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో ¶ , అత్థి అపరియాపన్నో; సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో…పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో…పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా వేదనాక్ఖన్ధో అత్థి విపాకో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో ¶ , అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో ¶ , అత్థి అపరియాపన్నో; చక్ఖుసమ్ఫస్సజా వేదనా, సోతసమ్ఫస్సజా వేదనా, ఘానసమ్ఫస్సజా వేదనా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా వేదనా, కాయసమ్ఫస్సజా వేదనా, మనోసమ్ఫస్సజా వేదనా. ఏవం బహువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో.

అయం వుచ్చతి వేదనాక్ఖన్ధో.

౩. సఞ్ఞాక్ఖన్ధో

౬౨. తత్థ కతమో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో? ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో.

చతుబ్బిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో.

పఞ్చవిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సుఖిన్ద్రియసమ్పయుత్తో, అత్థి దుక్ఖిన్ద్రియసమ్పయుత్తో, అత్థి సోమనస్సిన్ద్రియసమ్పయుత్తో, అత్థి దోమనస్సిన్ద్రియసమ్పయుత్తో, అత్థి ఉపేక్ఖిన్ద్రియసమ్పయుత్తో. ఏవం పఞ్చవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

ఛబ్బిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, సోతసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, ఘానసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, కాయసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, మనోసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా. ఏవం ఛబ్బిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

సత్తవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, సోతసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, ఘానసమ్ఫస్సజా ¶ సఞ్ఞా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, కాయసమ్ఫస్సజా ¶ సఞ్ఞా, మనోధాతుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, మనోవిఞ్ఞాణధాతుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా. ఏవం సత్తవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

అట్ఠవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా…పే… కాయసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా అత్థి సుఖసహగతా, అత్థి దుక్ఖసహగతా, మనోధాతుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, మనోవిఞ్ఞాణధాతుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా. ఏవం అట్ఠవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

నవవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా…పే… కాయసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, మనోధాతుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, మనోవిఞ్ఞాణధాతుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా అత్థి కుసలా, అత్థి అకుసలా, అత్థి అబ్యాకతా. ఏవం నవవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా…పే… కాయసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా అత్థి సుఖసహగతా, అత్థి దుక్ఖసహగతా, మనోధాతుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, మనోవిఞ్ఞాణధాతుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా అత్థి కుసలా, అత్థి అకుసలా, అత్థి అబ్యాకతా. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౬౩. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో.

తివిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౬౪. ఏకవిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి విపాకో, అత్థి విపాకధమ్మధమ్మో, అత్థి నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మో. అత్థి ఉపాదిన్నుపాదానియో, అత్థి అనుపాదిన్నుపాదానియో, అత్థి అనుపాదిన్నఅనుపాదానియో. అత్థి సంకిలిట్ఠసంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికో, అత్థి ¶ అసంకిలిట్ఠఅసంకిలేసికో. అత్థి సవితక్కసవిచారో, అత్థి అవితక్కవిచారమత్తో, అత్థి అవితక్కఅవిచారో. అత్థి పీతిసహగతో, అత్థి సుఖసహగతో, అత్థి ఉపేక్ఖాసహగతో. అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బో, అత్థి భావనాయ పహాతబ్బో, అత్థి నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బో. అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో. అత్థి ఆచయగామీ, అత్థి అపచయగామీ, అత్థి నేవాచయగామినాపచయగామీ. అత్థి సేక్ఖో, అత్థి అసేక్ఖో, అత్థి నేవసేక్ఖనాసేక్ఖో. అత్థి పరిత్తో, అత్థి మహగ్గతో, అత్థి అప్పమాణో. అత్థి పరిత్తారమ్మణో, అత్థి మహగ్గతారమ్మణో, అత్థి అప్పమాణారమ్మణో. అత్థి హీనో, అత్థి మజ్ఝిమో, అత్థి పణీతో. అత్థి మిచ్ఛత్తనియతో, అత్థి సమ్మత్తనియతో, అత్థి అనియతో. అత్థి మగ్గారమ్మణో, అత్థి మగ్గహేతుకో, అత్థి మగ్గాధిపతి. అత్థి ఉప్పన్నో, అత్థి అనుప్పన్నో, అత్థి ఉప్పాదీ. అత్థి అతీతో, అత్థి అనాగతో, అత్థి పచ్చుప్పన్నో. అత్థి అతీతారమ్మణో, అత్థి అనాగతారమ్మణో, అత్థి పచ్చుప్పన్నారమ్మణో. అత్థి అజ్ఝత్తో, అత్థి బహిద్ధో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధో. అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే… ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౬౫. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి హేతుసమ్పయుత్తో, అత్థి హేతువిప్పయుత్తో. అత్థి న హేతుసహేతుకో, అత్థి న హేతుఅహేతుకో. అత్థి లోకియో, అత్థి లోకుత్తరో ¶ . అత్థి కేనచి విఞ్ఞేయ్యో, అత్థి కేనచి న విఞ్ఞేయ్యో. అత్థి సాసవో, అత్థి అనాసవో. అత్థి ఆసవసమ్పయుత్తో, అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తో. అత్థి ¶ ఆసవవిప్పయుత్తసాసవో ¶ , అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవో. అత్థి సంయోజనియో, అత్థి అసంయోజనియో. అత్థి సంయోజనసమ్పయుత్తో, అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తో. అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియో, అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియో. అత్థి గన్థనియో, అత్థి అగన్థనియో. అత్థి గన్థసమ్పయుత్తో, అత్థి గన్థవిప్పయుత్తో. అత్థి గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియో, అత్థి గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియో. అత్థి ఓఘనియో ¶ , అత్థి అనోఘనియో. అత్థి ఓఘసమ్పయుత్తో, అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తో. అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తఓఘనియో, అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తఅనోఘనియో. అత్థి యోగనియో, అత్థి అయోగనియో. అత్థి యోగసమ్పయుత్తో, అత్థి యోగవిప్పయుత్తో. అత్థి యోగవిప్పయుత్తయోగనియో, అత్థి యోగవిప్పయుత్తఅయోగనియో. అత్థి నీవరణియో, అత్థి అనీవరణియో. అత్థి నీవరణసమ్పయుత్తో, అత్థి నీవరణవిప్పయుత్తో. అత్థి నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియో, అత్థి నీవరణవిప్పయుత్తఅనీవరణియో. అత్థి పరామట్ఠో, అత్థి అపరామట్ఠో. అత్థి పరామాససమ్పయుత్తో, అత్థి పరామాసవిప్పయుత్తో. అత్థి పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠో, అత్థి పరామాసవిప్పయుత్తఅపరామట్ఠో. అత్థి ఉపాదిన్నో, అత్థి అనుపాదిన్నో. అత్థి ఉపాదానియో, అత్థి అనుపాదానియో. అత్థి ఉపాదానసమ్పయుత్తో, అత్థి ఉపాదానవిప్పయుత్తో. అత్థి ఉపాదానవిప్పయుత్తఉపాదానియో, అత్థి ఉపాదానవిప్పయుత్తఅనుపాదానియో. అత్థి సంకిలేసికో ¶ , అత్థి అసంకిలేసికో. అత్థి సంకిలిట్ఠో, అత్థి అసంకిలిట్ఠో. అత్థి కిలేససమ్పయుత్తో, అత్థి కిలేసవిప్పయుత్తో. అత్థి కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసికో, అత్థి కిలేసవిప్పయుత్తఅసంకిలేసికో. అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బో, అత్థి న దస్సనేన పహాతబ్బో. అత్థి భావనాయ పహాతబ్బో, అత్థి న భావనాయ పహాతబ్బో. అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి న దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకో. అత్థి భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో. అత్థి సవితక్కో, అత్థి అవితక్కో. అత్థి సవిచారో, అత్థి అవిచారో. అత్థి సప్పీతికో, అత్థి అప్పీతికో. అత్థి పీతిసహగతో, అత్థి న పీతిసహగతో. అత్థి సుఖసహగతో, అత్థి న సుఖసహగతో. అత్థి ఉపేక్ఖాసహగతో, అత్థి న ఉపేక్ఖాసహగతో. అత్థి కామావచరో, అత్థి న కామావచరో. అత్థి రూపావచరో, అత్థి న రూపావచరో. అత్థి అరూపావచరో, అత్థి న అరూపావచరో. అత్థి పరియాపన్నో ¶ , అత్థి అపరియాపన్నో. అత్థి ¶ నియ్యానికో, అత్థి అనియ్యానికో. అత్థి నియతో, అత్థి అనియతో. అత్థి సఉత్తరో, అత్థి అనుత్తరో. అత్థి సరణో, అత్థి అరణో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౬౬. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సరణో, అత్థి అరణో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో. అత్థి విపాకో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో ¶ , అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

(యథా కుసలత్తికే విత్థారో, ఏవం సబ్బేపి తికా విత్థారేతబ్బా.)

దుకమూలకం.

౬౭. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౬౮. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి హేతుసమ్పయుత్తో, అత్థి హేతువిప్పయుత్తో…పే… అత్థి సరణో, అత్థి అరణో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౬౯. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో ¶ . అత్థి విపాకో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౭౦. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి హేతుసమ్పయుత్తో, అత్థి హేతువిప్పయుత్తో…పే… అత్థి సరణో, అత్థి అరణో.

తివిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

తికమూలకం.

౭౧. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౭౨. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి హేతుసమ్పయుత్తో, అత్థి హేతువిప్పయుత్తో.

తివిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౭౩. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి న హేతు సహేతుకో, అత్థి న హేతు అహేతుకో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి విపాకో, అత్థి విపాకధమ్మధమ్మో, అత్థి నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౭౪. ఏకవిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి లోకియో, అత్థి లోకుత్తరో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి ఉపాదిన్నుపాదానియో, అత్థి అనుపాదిన్నుపాదానియో, అత్థి అనుపాదిన్నఅనుపాదానియో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౭౫. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి కేనచి విఞ్ఞేయ్యో, అత్థి కేనచి న విఞ్ఞేయ్యో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో ¶ – అత్థి సంకిలిట్ఠసంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలిట్ఠఅసంకిలేసికో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౭౬. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సాసవో, అత్థి అనాసవో.

తివిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సవితక్కసవిచారో, అత్థి అవితక్కవిచారమత్తో, అత్థి అవితక్కఅవిచారో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౭౭. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి ఆసవసమ్పయుత్తో, అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి పీతిసహగతో, అత్థి సుఖసహగతో, అత్థి ఉపేక్ఖాసహగతో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౭౮. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తసాసవో, అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బో, అత్థి భావనాయ పహాతబ్బో, అత్థి నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౭౯. ఏకవిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సంయోజనియో, అత్థి అసంయోజనియో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౮౦. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సంయోజనసమ్పయుత్తో, అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తో ¶ .

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి ఆచయగామీ, అత్థి అపచయగామీ, అత్థి నేవాచయగామినాపచయగామీ…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౮౧. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియో, అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియో.

తివిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సేక్ఖో, అత్థి అసేక్ఖో, అత్థి నేవసేక్ఖనాసేక్ఖో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౮౨. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి గన్థనియో, అత్థి అగన్థనియో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి పరిత్తో, అత్థి మహగ్గతో, అత్థి అప్పమాణో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౮౩. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి గన్థసమ్పయుత్తో, అత్థి గన్థవిప్పయుత్తో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి పరిత్తారమ్మణో, అత్థి మహగ్గతారమ్మణో, అత్థి అప్పమాణారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౮౪. ఏకవిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియో, అత్థి గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి హీనో, అత్థి మజ్ఝిమో, అత్థి పణీతో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౮౫. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి ఓఘనియో, అత్థి అనోఘనియో.

తివిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి మిచ్ఛత్తనియతో, అత్థి సమ్మత్తనియతో, అత్థి ¶ అనియతో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౮౬. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి ఓఘసమ్పయుత్తో, అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి మగ్గారమ్మణో, అత్థి మగ్గహేతుకో, అత్థి మగ్గాధిపతి…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౮౭. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తఓఘనియో, అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తఅనోఘనియో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి ఉప్పన్నో, అత్థి అనుప్పన్నో, అత్థి ఉప్పాదీ…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౮౮. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి యోగనియో, అత్థి అయోగనియో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి అతీతో, అత్థి అనాగతో, అత్థి పచ్చుప్పన్నో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౮౯. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి యోగసమ్పయుత్తో, అత్థి యోగవిప్పయుత్తో.

తివిధేన ¶ ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి అతీతారమ్మణో, అత్థి అనాగతారమ్మణో, అత్థి పచ్చుప్పన్నారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౯౦. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి యోగవిప్పయుత్తయోగనియో, అత్థి యోగవిప్పయుత్తఅయోగనియో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి అజ్ఝత్తో, అత్థి బహిద్ధో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౯౧. ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి నీవరణియో, అత్థి ¶ అనీవరణియో.

తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

ఉభతోవడ్ఢకం.

సత్తవిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో. ఏవం సత్తవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

అపరోపి సత్తవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో. ఏవం సత్తవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

చతువీసతివిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా సఞ్ఞాక్ఖన్ధో అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో; సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా సఞ్ఞాక్ఖన్ధో అత్థి కుసలో, అత్థి ¶ అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో; చక్ఖుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, సోతసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, ఘానసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, కాయసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, మనోసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా. ఏవం చతువీసతివిధేన ¶ సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

అపరోపి చతువీసతివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా సఞ్ఞాక్ఖన్ధో అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో, చక్ఖుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా…పే… మనోసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా. సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా సఞ్ఞాక్ఖన్ధో అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో; చక్ఖుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా…పే… మనోసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా. ఏవం చతువీసతివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

తింసతివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా సఞ్ఞాక్ఖన్ధో అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో, సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా ¶ …పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా సఞ్ఞాక్ఖన్ధో అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో, చక్ఖుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా…పే… మనోసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా. ఏవం తింసతివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

బహువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా సఞ్ఞాక్ఖన్ధో అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో, సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా ¶ …పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా సఞ్ఞాక్ఖన్ధో అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో, అత్థి కామావచరో ¶ , అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో, చక్ఖుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా…పే… మనోసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా. ఏవం బహువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

అపరోపి ¶ బహువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా సఞ్ఞాక్ఖన్ధో అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో, సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా సఞ్ఞాక్ఖన్ధో అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో, చక్ఖుసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, సోతసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, ఘానసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, కాయసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా, మనోసమ్ఫస్సజా సఞ్ఞా. ఏవం బహువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

అయం వుచ్చతి సఞ్ఞాక్ఖన్ధో.

౪. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో

౯౨. తత్థ ¶ కతమో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో? ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి హేతు, అత్థి న హేతు.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో ¶ , అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో.

చతుబ్బిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో.

పఞ్చవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి సుఖిన్ద్రియసమ్పయుత్తో, అత్థి దుక్ఖిన్ద్రియసమ్పయుత్తో, అత్థి సోమనస్సిన్ద్రియసమ్పయుత్తో, అత్థి దోమనస్సిన్ద్రియసమ్పయుత్తో, అత్థి ఉపేక్ఖిన్ద్రియసమ్పయుత్తో. ఏవం పఞ్చవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

ఛబ్బిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సజా చేతనా, సోతసమ్ఫస్సజా చేతనా, ఘానసమ్ఫస్సజా చేతనా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా చేతనా, కాయసమ్ఫస్సజా చేతనా, మనోసమ్ఫస్సజా చేతనా. ఏవం ఛబ్బిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

సత్తవిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సజా చేతనా, సోతసమ్ఫస్సజా చేతనా, ఘానసమ్ఫస్సజా చేతనా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా చేతనా, కాయసమ్ఫస్సజా చేతనా, మనోధాతుసమ్ఫస్సజా ¶ చేతనా, మనోవిఞ్ఞాణధాతుసమ్ఫస్సజా చేతనా. ఏవం సత్తవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

అట్ఠవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సజా చేతనా…పే… కాయసమ్ఫస్సజా చేతనా అత్థి సుఖసహగతా, అత్థి దుక్ఖసహగతా, మనోధాతుసమ్ఫస్సజా చేతనా, మనోవిఞ్ఞాణధాతుసమ్ఫస్సజా చేతనా ¶ . ఏవం అట్ఠవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

నవవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సజా చేతనా…పే… మనోధాతుసమ్ఫస్సజా చేతనా, మనోవిఞ్ఞాణధాతుసమ్ఫస్సజా చేతనా అత్థి కుసలా, అత్థి అకుసలా, అత్థి అబ్యాకతా. ఏవం నవవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సజా చేతనా…పే… కాయసమ్ఫస్సజా చేతనా అత్థి సుఖసహగతా, అత్థి దుక్ఖసహగతా, మనోధాతుసమ్ఫస్సజా చేతనా, మనోవిఞ్ఞాణధాతుసమ్ఫస్సజా చేతనా అత్థి కుసలా, అత్థి ¶ అకుసలా, అత్థి అబ్యాకతా. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౯౩. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి హేతు, అత్థి న హేతు.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో. అత్థి విపాకో, అత్థి విపాకధమ్మధమ్మో, అత్థి నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మో. అత్థి ఉపాదిన్నుపాదానియో, అత్థి అనుపాదిన్నుపాదానియో, అత్థి అనుపాదిన్నఅనుపాదానియో. అత్థి సంకిలిట్ఠసంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలిట్ఠఅసంకిలేసికో. అత్థి సవితక్కసవిచారో, అత్థి అవితక్కవిచారమత్తో, అత్థి అవితక్కఅవిచారో. అత్థి పీతిసహగతో, అత్థి సుఖసహగతో, అత్థి ఉపేక్ఖాసహగతో. అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బో, అత్థి భావనాయ పహాతబ్బో, అత్థి నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బో. అత్థి దస్సనేన ¶ పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో. అత్థి ఆచయగామీ, అత్థి అపచయగామీ, అత్థి నేవాచయగామినాపచయగామీ. అత్థి సేక్ఖో, అత్థి అసేక్ఖో, అత్థి నేవసేక్ఖనాసేక్ఖో. అత్థి పరిత్తో, అత్థి మహగ్గతో, అత్థి అప్పమాణో. అత్థి పరిత్తారమ్మణో, అత్థి మహగ్గతారమ్మణో, అత్థి అప్పమాణారమ్మణో. అత్థి హీనో, అత్థి మజ్ఝిమో, అత్థి పణీతో. అత్థి మిచ్ఛత్తనియతో, అత్థి సమ్మత్తనియతో, అత్థి అనియతో. అత్థి మగ్గారమ్మణో, అత్థి మగ్గహేతుకో, అత్థి మగ్గాధిపతి. అత్థి ఉప్పన్నో, అత్థి అనుప్పన్నో, అత్థి ¶ ఉప్పాదీ. అత్థి అతీతో, అత్థి అనాగతో, అత్థి పచ్చుప్పన్నో. అత్థి అతీతారమ్మణో, అత్థి అనాగతారమ్మణో, అత్థి పచ్చుప్పన్నారమ్మణో. అత్థి అజ్ఝత్తో, అత్థి బహిద్ధో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధో ¶ . అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౯౪. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో. అత్థి ¶ హేతుసమ్పయుత్తో, అత్థి హేతువిప్పయుత్తో. అత్థి హేతు చేవ సహేతుకో చ, అత్థి సహేతుకో చేవ న చ హేతు. అత్థి హేతు చేవ హేతుసమ్పయుత్తో చ, అత్థి హేతుసమ్పయుత్తో చేవ న చ హేతు. అత్థి న హేతు సహేతుకో, అత్థి న హేతు అహేతుకో. అత్థి లోకియో, అత్థి లోకుత్తరో. అత్థి కేనచి విఞ్ఞేయ్యో, అత్థి కేనచి న విఞ్ఞేయ్యో. అత్థి ఆసవో, అత్థి నో ఆసవో. అత్థి సాసవో, అత్థి అనాసవో. అత్థి ఆసవసమ్పయుత్తో, అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తో. అత్థి ఆసవో చేవ సాసవో చ, అత్థి సాసవో చేవ నో చ ఆసవో. అత్థి ఆసవో చేవ ఆసవసమ్పయుత్తో చ, అత్థి ఆసవసమ్పయుత్తో చేవ నో చ ఆసవో. అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తసాసవో, అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవో. అత్థి సంయోజనం, అత్థి నో సంయోజనం. అత్థి సంయోజనియో, అత్థి అసంయోజనియో. అత్థి సంయోజనసమ్పయుత్తో, అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తో. అత్థి సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనియో చ, అత్థి సంయోజనియో చేవ నో చ సంయోజనం. అత్థి సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తో చ, అత్థి సంయోజనసమ్పయుత్తో ¶ ¶ చేవ నో చ సంయోజనం. అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియో, అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియో.

అత్థి గన్థో, అత్థి నో గన్థో. అత్థి గన్థనియో, అత్థి అగన్థనియో. అత్థి గన్థసమ్పయుత్తో, అత్థి గన్థవిప్పయుత్తో. అత్థి గన్థో చేవ గన్థనియో చ, అత్థి గన్థనియో చేవ నో చ గన్థో. అత్థి గన్థో చేవ గన్థసమ్పయుత్తో చ, అత్థి గన్థసమ్పయుత్తో చేవ నో చ గన్థో. అత్థి ¶ గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియో, అత్థి గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియో. అత్థి ఓఘో, అత్థి నో ఓఘో. అత్థి ఓఘనియో, అత్థి అనోఘనియో. అత్థి ఓఘసమ్పయుత్తో, అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తో. అత్థి ఓఘో చేవ ఓఘనియో చ, అత్థి ఓఘనియో చేవ నో చ ఓఘో. అత్థి ఓఘో చేవ ఓఘసమ్పయుత్తో చ, అత్థి ఓఘసమ్పయుత్తో చేవ నో చ ఓఘో. అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తఓఘనియో, అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తఅనోఘనియో. అత్థి యోగో, అత్థి నో యోగో. అత్థి యోగనియో, అత్థి అయోగనియో. అత్థి యోగసమ్పయుత్తో, అత్థి యోగవిప్పయుత్తో. అత్థి యోగో చేవ యోగనియో చ, అత్థి ¶ యోగనియో చేవ నో చ యోగో. అత్థి యోగో చేవ యోగసమ్పయుత్తో చ, అత్థి యోగసమ్పయుత్తో చేవ నో చ యోగో. అత్థి యోగవిప్పయుత్తయోగనియో, అత్థి యోగవిప్పయుత్తఅయోగనియో. అత్థి నీవరణం, అత్థి నో నీవరణం. అత్థి నీవరణియో, అత్థి అనీవరణియో. అత్థి నీవరణసమ్పయుత్తో, అత్థి నీవరణవిప్పయుత్తో. అత్థి నీవరణఞ్చేవ నీవరణియో చ, అత్థి నీవరణియో చేవ నో చ నీవరణం. అత్థి నీవరణఞ్చేవ నీవరణసమ్పయుత్తో చ, అత్థి నీవరణసమ్పయుత్తో చేవ నో చ నీవరణం. అత్థి నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియో, అత్థి ¶ నీవరణవిప్పయుత్తఅనీవరణియో.

అత్థి పరామాసో, అత్థి నో పరామాసో. అత్థి పరామట్ఠో, అత్థి అపరామట్ఠో. అత్థి పరామాససమ్పయుత్తో, అత్థి పరామాసవిప్పయుత్తో. అత్థి పరామాసో చేవ పరామట్ఠో చ, అత్థి పరామట్ఠో చేవ నో చ పరామాసో. అత్థి ¶ పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠో, అత్థి పరామాసవిప్పయుత్తఅపరామట్ఠో. అత్థి ఉపాదిన్నో, అత్థి అనుపాదిన్నో. అత్థి ఉపాదానం, అత్థి నో ఉపాదానం. అత్థి ఉపాదానియో, అత్థి అనుపాదానియో. అత్థి ఉపాదానసమ్పయుత్తో, అత్థి ఉపాదానవిప్పయుత్తో. అత్థి ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానియో చ, అత్థి ఉపాదానియో చేవ నో చ ఉపాదానం. అత్థి ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానసమ్పయుత్తో చ ¶ , అత్థి ఉపాదానసమ్పయుత్తో చేవ నో చ ఉపాదానం. అత్థి ఉపాదానవిప్పయుత్తఉపాదానియో, అత్థి ఉపాదానవిప్పయుత్తఅనుపాదానియో.

అత్థి కిలేసో, అత్థి నో కిలేసో. అత్థి సంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలేసికో. అత్థి సంకిలిట్ఠో, అత్థి అసంకిలిట్ఠో. అత్థి కిలేససమ్పయుత్తో, అత్థి కిలేసవిప్పయుత్తో. అత్థి కిలేసో చేవ సంకిలేసికో చ, అత్థి సంకిలేసికో చేవ నో చ కిలేసో. అత్థి కిలేసో చేవ సంకిలిట్ఠో చ, అత్థి సంకిలిట్ఠో చేవ నో చ కిలేసో. అత్థి కిలేసో చేవ కిలేససమ్పయుత్తో చ, అత్థి కిలేససమ్పయుత్తో చేవ నో చ కిలేసో. అత్థి కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసికో, అత్థి కిలేసవిప్పయుత్తఅసంకిలేసికో. అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బో, అత్థి న దస్సనేన పహాతబ్బో. అత్థి భావనాయ పహాతబ్బో, అత్థి న భావనాయ పహాతబ్బో. అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి న దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకో. అత్థి భావనాయ ¶ పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో.

అత్థి సవితక్కో, అత్థి అవితక్కో. అత్థి సవిచారో, అత్థి అవిచారో. అత్థి సప్పీతికో ¶ , అత్థి అప్పీతికో. అత్థి ¶ పీతిసహగతో, అత్థి న పీతిసహగతో. అత్థి సుఖసహగతో, అత్థి న సుఖసహగతో. అత్థి ఉపేక్ఖాసహగతో, అత్థి న ఉపేక్ఖాసహగతో. అత్థి కామావచరో, అత్థి న కామావచరో. అత్థి రూపావచరో, అత్థి న రూపావచరో. అత్థి అరూపావచరో, అత్థి న అరూపావచరో. అత్థి పరియాపన్నో, అత్థి అపరియాపన్నో. అత్థి నియ్యానికో, అత్థి అనియ్యానికో. అత్థి నియతో, అత్థి అనియతో. అత్థి సఉత్తరో, అత్థి అనుత్తరో. అత్థి సరణో, అత్థి అరణో.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౯౫. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి సరణో, అత్థి అరణో.

తివిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

దుకమూలకం.

౯౬. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి హేతు, అత్థి న హేతు.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో ¶ .

౯౭. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి సరణో, అత్థి అరణో.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౯౮. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి హేతు, అత్థి న హేతు.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౯౯. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి సరణో, అత్థి అరణో.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

తికమూలకం.

౧౦౦. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి హేతు, అత్థి న హేతు.

తివిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౦౧. ఏకవిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో ¶ – అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౦౨. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి హేతుసమ్పయుత్తో, అత్థి హేతువిప్పయుత్తో.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి విపాకో, అత్థి విపాకధమ్మధమ్మో, అత్థి నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౦౩. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి హేతు చేవ సహేతుకో చ, అత్థి సహేతుకో చేవ న చ హేతు.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి ఉపాదిన్నుపాదానియో, అత్థి అనుపాదిన్నుపాదానియో, అత్థి అనుపాదిన్నఅనుపాదానియో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౦౪. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి హేతు చేవ హేతుసమ్పయుత్తో చ, అత్థి హేతుసమ్పయుత్తో చేవ న చ హేతు.

తివిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి సంకిలిట్ఠసంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలిట్ఠఅసంకిలేసికో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౦౫. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి న హేతు సహేతుకో, అత్థి న హేతు అహేతుకో.

తివిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి సవితక్కసవిచారో, అత్థి అవితక్కవిచారమత్తో, అత్థి అవితక్కఅవిచారో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౦౬. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి లోకియో, అత్థి లోకుత్తరో.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి పీతిసహగతో, అత్థి సుఖసహగతో, అత్థి ఉపేక్ఖాసహగతో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౦౭. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి కేనచి విఞ్ఞేయ్యో, అత్థి కేనచి న విఞ్ఞేయ్యో.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బో, అత్థి భావనాయ పహాతబ్బో, అత్థి నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౦౮. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి ఆసవో, అత్థి నో ఆసవో.

తివిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౦౯. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి సాసవో, అత్థి అనాసవో.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి ఆచయగామీ, అత్థి అపచయగామీ, అత్థి నేవాచయగామినాపచయగామీ…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౧౦. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి ఆసవసమ్పయుత్తో, అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తో.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి సేక్ఖో, అత్థి అసేక్ఖో, అత్థి నేవసేక్ఖనాసేక్ఖో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౧౧. ఏకవిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి ఆసవో చేవ సాసవో చ, అత్థి సాసవో చేవ నో చ ఆసవో ¶ .

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి పరిత్తో, అత్థి మహగ్గతో, అత్థి అప్పమాణో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౧౨. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి ఆసవో చేవ ఆసవసమ్పయుత్తో చ, అత్థి ఆసవసమ్పయుత్తో చేవ నో చ ఆసవో.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి పరిత్తారమ్మణో, అత్థి మహగ్గతారమ్మణో, అత్థి అప్పమాణారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౧౩. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తసాసవో, అత్థి ఆసవిప్పయుత్తఅనాసవో.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి హీనో, అత్థి మజ్ఝిమో, అత్థి పణీతో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౧౪. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి సంయోజనం, అత్థి నో సంయోజనం.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి మిచ్ఛత్తనియతో, అత్థి సమ్మత్తనియతో, అత్థి అనియతో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౧౫. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి సంయోజనియో, అత్థి అసంయోజనియో.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి మగ్గారమ్మణో, అత్థి మగ్గహేతుకో, అత్థి మగ్గాధిపతి…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౧౬. ఏకవిధేన ¶ ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి సంయోజనసమ్పయుత్తో, అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తో.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి ఉప్పన్నో, అత్థి అనుప్పన్నో, అత్థి ఉప్పాదీ…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౧౭. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో ¶ .

దువిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనియో చ, అత్థి సంయోజనియో చేవ నో చ సంయోజనం.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి అతీతో, అత్థి అనాగతో, అత్థి పచ్చుప్పన్నో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౧౮. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తో చ, అత్థి సంయోజనసమ్పయుత్తో చేవ నో చ సంయోజనం.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి అతీతారమ్మణో, అత్థి అనాగతారమ్మణో, అత్థి పచ్చుప్పన్నారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౧౯. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియో, అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియో.

తివిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి అజ్ఝత్తో, అత్థి బహిద్ధో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౧౨౦. ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో.

దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి గన్థో, అత్థి నో గన్థో.

తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

ఉభతోవడ్ఢకం.

సత్తవిధేన ¶ ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో; అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో. ఏవం సత్తవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

అపరోపి సత్తవిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో; అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో; అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో. ఏవం సత్తవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

చతువీసతివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా సఙ్ఖారక్ఖన్ధో అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో; సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా సఙ్ఖారక్ఖన్ధో అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో; చక్ఖుసమ్ఫస్సజా చేతనా…పే… మనోసమ్ఫస్సజా చేతనా. ఏవం చతువీసతివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

అపరోపి ¶ చతువీసతివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా సఙ్ఖారక్ఖన్ధో అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో; చక్ఖుసమ్ఫస్సజా చేతనా…పే… మనోసమ్ఫస్సజా చేతనా; సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా సఙ్ఖారక్ఖన్ధో అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో; చక్ఖుసమ్ఫస్సజా చేతనా, సోతసమ్ఫస్సజా చేతనా, ఘానసమ్ఫస్సజా చేతనా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా చేతనా, కాయసమ్ఫస్సజా చేతనా, మనోసమ్ఫస్సజా చేతనా. ఏవం చతువీసతివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

తింసతివిధేన ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా సఙ్ఖారక్ఖన్ధో అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో ¶ ; సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా ¶ …పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా సఙ్ఖారక్ఖన్ధో అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో; చక్ఖుసమ్ఫస్సజా చేతనా…పే… మనోసమ్ఫస్సజా చేతనా. ఏవం తింసతివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

బహువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా సఙ్ఖారక్ఖన్ధో అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో; సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా సఙ్ఖారక్ఖన్ధో అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో; చక్ఖుసమ్ఫస్సజా చేతనా, సోతసమ్ఫస్సజా చేతనా, ఘానసమ్ఫస్సజా చేతనా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా చేతనా, కాయసమ్ఫస్సజా చేతనా, మనోసమ్ఫస్సజా చేతనా. ఏవం బహువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

అపరోపి బహువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా సఙ్ఖారక్ఖన్ధో అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి ¶ అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో; సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా సఙ్ఖారక్ఖన్ధో అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో ¶ …పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో; చక్ఖుసమ్ఫస్సజా చేతనా, సోతసమ్ఫస్సజా చేతనా, ఘానసమ్ఫస్సజా చేతనా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా చేతనా, కాయసమ్ఫస్సజా చేతనా, మనోసమ్ఫస్సజా చేతనా. ఏవం బహువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

అయం వుచ్చతి సఙ్ఖారక్ఖన్ధో.

౫. విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో

౧౨౧. తత్థ ¶ కతమో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో? ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో.

చతుబ్బిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో.

పఞ్చవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సుఖిన్ద్రియసమ్పయుత్తో, అత్థి దుక్ఖిన్ద్రియసమ్పయుత్తో, అత్థి సోమనస్సిన్ద్రియసమ్పయుత్తో, అత్థి దోమనస్సిన్ద్రియసమ్పయుత్తో, అత్థి ఉపేక్ఖిన్ద్రియసమ్పయుత్తో. ఏవం పఞ్చవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

ఛబ్బిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – చక్ఖువిఞ్ఞాణం, సోతవిఞ్ఞాణం, ఘానవిఞ్ఞాణం, జివ్హావిఞ్ఞాణం, కాయవిఞ్ఞాణం, మనోవిఞ్ఞాణం. ఏవం ఛబ్బిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

సత్తవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – చక్ఖువిఞ్ఞాణం, సోతవిఞ్ఞాణం, ఘానవిఞ్ఞాణం, జివ్హావిఞ్ఞాణం, కాయవిఞ్ఞాణం, మనోధాతు, మనోవిఞ్ఞాణధాతు. ఏవం సత్తవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

అట్ఠవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – చక్ఖువిఞ్ఞాణం, సోతవిఞ్ఞాణం, ఘానవిఞ్ఞాణం, జివ్హావిఞ్ఞాణం, కాయవిఞ్ఞాణం అత్థి సుఖసహగతం, అత్థి దుక్ఖసహగతం, మనోధాతు, మనోవిఞ్ఞాణధాతు ¶ . ఏవం అట్ఠవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

నవవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – చక్ఖువిఞ్ఞాణం, సోతవిఞ్ఞాణం, ఘానవిఞ్ఞాణం, జివ్హావిఞ్ఞాణం, కాయవిఞ్ఞాణం, మనోధాతు, మనోవిఞ్ఞాణధాతు అత్థి కుసలం, అత్థి అకుసలం, అత్థి అబ్యాకతం. ఏవం నవవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – చక్ఖువిఞ్ఞాణం…పే… కాయవిఞ్ఞాణం అత్థి సుఖసహగతం, అత్థి దుక్ఖసహగతం, మనోధాతు, మనోవిఞ్ఞాణధాతు అత్థి కుసలం, అత్థి అకుసలం, అత్థి అబ్యాకతం. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౨౨. ఏకవిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో. అత్థి ¶ విపాకో, అత్థి విపాకధమ్మధమ్మో, అత్థి నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మో. అత్థి ఉపాదిన్నుపాదానియో, అత్థి అనుపాదిన్నుపాదానియో, అత్థి అనుపాదిన్నఅనుపాదానియో. అత్థి సంకిలిట్ఠసంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలిట్ఠఅసంకిలేసికో. అత్థి సవితక్కసవిచారో, అత్థి అవితక్కవిచారమత్తో ¶ , అత్థి అవితక్కఅవిచారో. అత్థి పీతిసహగతో, అత్థి సుఖసహగతో, అత్థి ఉపేక్ఖాసహగతో. అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బో, అత్థి భావనాయ పహాతబ్బో, అత్థి నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బో. అత్థి ¶ దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో. అత్థి ఆచయగామీ, అత్థి అపచయగామీ, అత్థి నేవాచయగామినాపచయగామీ. అత్థి సేక్ఖో, అత్థి అసేక్ఖో, అత్థి నేవసేక్ఖనాసేక్ఖో. అత్థి పరిత్తో, అత్థి మహగ్గతో, అత్థి అప్పమాణో. అత్థి పరిత్తారమ్మణో, అత్థి మహగ్గతారమ్మణో, అత్థి అప్పమాణారమ్మణో. అత్థి హీనో, అత్థి మజ్ఝిమో, అత్థి పణీతో. అత్థి మిచ్ఛత్తనియతో, అత్థి సమ్మత్తనియతో, అత్థి అనియతో. అత్థి మగ్గారమ్మణో, అత్థి మగ్గహేతుకో, అత్థి మగ్గాధిపతి. అత్థి ఉప్పన్నో, అత్థి అనుప్పన్నో, అత్థి ఉప్పాదీ. అత్థి అతీతో, అత్థి అనాగతో, అత్థి పచ్చుప్పన్నో. అత్థి అతీతారమ్మణో, అత్థి అనాగతారమ్మణో, అత్థి పచ్చుప్పన్నారమ్మణో. అత్థి అజ్ఝత్తో, అత్థి బహిద్ధో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధో. అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౨౩. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి హేతుసమ్పయుత్తో, అత్థి హేతువిప్పయుత్తో. అత్థి న హేతు సహేతుకో, అత్థి న హేతు అహేతుకో. అత్థి లోకియో, అత్థి లోకుత్తరో. అత్థి కేనచి విఞ్ఞేయ్యో, అత్థి కేనచి న విఞ్ఞేయ్యో. అత్థి సాసవో, అత్థి అనాసవో. అత్థి ఆసవసమ్పయుత్తో ¶ , అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తో. అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తసాసవో, అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవో. అత్థి సంయోజనియో, అత్థి అసంయోజనియో. అత్థి సంయోజనసమ్పయుత్తో ¶ , అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తో. అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియో, అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియో.

అత్థి గన్థనియో, అత్థి అగన్థనియో. అత్థి గన్థసమ్పయుత్తో, అత్థి గన్థవిప్పయుత్తో. అత్థి గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియో, అత్థి గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియో. అత్థి ఓఘనియో, అత్థి అనోఘనియో. అత్థి ఓఘసమ్పయుత్తో, అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తో. అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తఓఘనియో, అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తఅనోఘనియో. అత్థి యోగనియో, అత్థి అయోగనియో. అత్థి యోగసమ్పయుత్తో, అత్థి యోగవిప్పయుత్తో ¶ . అత్థి యోగవిప్పయుత్తయోగనియో, అత్థి యోగవిప్పయుత్తఅయోగనియో. అత్థి నీవరణియో, అత్థి అనీవరణియో. అత్థి నీవరణసమ్పయుత్తో, అత్థి నీవరణవిప్పయుత్తో. అత్థి నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియో, అత్థి నీవరణవిప్పయుత్తఅనీవరణియో.

అత్థి ¶ పరామట్ఠో, అత్థి అపరామట్ఠో. అత్థి పరామాససమ్పయుత్తో, అత్థి పరామాసవిప్పయుత్తో. అత్థి పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠో, అత్థి పరామాసవిప్పయుత్తఅపరామట్ఠో. అత్థి ఉపాదిన్నో, అత్థి అనుపాదిన్నో. అత్థి ఉపాదానియో, అత్థి అనుపాదానియో. అత్థి ఉపాదానసమ్పయుత్తో, అత్థి ఉపాదానవిప్పయుత్తో. అత్థి ఉపాదానవిప్పయుత్తఉపాదానియో, అత్థి ఉపాదానవిప్పయుత్తఅనుపాదానియో. అత్థి సంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలేసికో. అత్థి సంకిలిట్ఠో, అత్థి అసంకిలిట్ఠో. అత్థి కిలేససమ్పయుత్తో, అత్థి కిలేసవిప్పయుత్తో. అత్థి కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసికో, అత్థి కిలేసవిప్పయుత్తఅసంకిలేసికో. అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బో, అత్థి న దస్సనేన పహాతబ్బో. అత్థి భావనాయ పహాతబ్బో ¶ , అత్థి న భావనాయ పహాతబ్బో. అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి న దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకో. అత్థి భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో.

అత్థి సవితక్కో, అత్థి అవితక్కో. అత్థి సవిచారో, అత్థి అవిచారో. అత్థి సప్పీతికో, అత్థి అప్పీతికో. అత్థి పీతిసహగతో, అత్థి న పీతిసహగతో. అత్థి సుఖసహగతో, అత్థి న సుఖసహగతో. అత్థి ఉపేక్ఖాసహగతో, అత్థి న ఉపేక్ఖాసహగతో. అత్థి కామావచరో ¶ , అత్థి న కామావచరో. అత్థి రూపావచరో, అత్థి న రూపావచరో. అత్థి అరూపావచరో, అత్థి న అరూపావచరో, అత్థి పరియాపన్నో, అత్థి అపరియాపన్నో. అత్థి నియ్యానికో, అత్థి అనియ్యానికో. అత్థి నియతో, అత్థి అనియతో. అత్థి సఉత్తరో, అత్థి అనుత్తరో. అత్థి సరణో, అత్థి అరణో.

తివిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౨౪. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సరణో, అత్థి అరణో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో. అత్థి విపాకో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

దుకమూలకం.

౧౨౫. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౨౬. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి హేతుసమ్పయుత్తో, అత్థి హేతువిప్పయుత్తో…పే… అత్థి సరణో, అత్థి అరణో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౨౭. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో.

తివిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో ¶ . అత్థి విపాకో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౨౮. ఏకవిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి హేతుసమ్పయుత్తో, అత్థి హేతువిప్పయుత్తో…పే… అత్థి సరణో, అత్థి అరణో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

తికమూలకం.

౧౨౯. ఏకవిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౩౦. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి హేతుసమ్పయుత్తో, అత్థి హేతువిప్పయుత్తో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి దుక్ఖాయ వేదనాయ ¶ సమ్పయుత్తో, అత్థి అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౩౧. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి న హేతు సహేతుకో, అత్థి న హేతుఅహేతుకో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి విపాకో, అత్థి విపాకధమ్మధమ్మో, అత్థి నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౩౨. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి లోకియో, అత్థి లోకుత్తరో.

తివిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి ఉపాదిన్నుపాదానియో, అత్థి అనుపాదిన్నుపాదానియో, అత్థి అనుపాదిన్నఅనుపాదానియో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౩౩. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి కేనచి విఞ్ఞేయ్యో, అత్థి కేనచి న విఞ్ఞేయ్యో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సంకిలిట్ఠసంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికో, అత్థి అసంకిలిట్ఠఅసంకిలేసికో…పే…. ఏవం ¶ దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౩౪. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సాసవో, అత్థి అనాసవో.

తివిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సవితక్కసవిచారో, అత్థి అవితక్కవిచారమత్తో, అత్థి అవితక్కఅవిచారో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౩౫. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి ఆసవసమ్పయుత్తో, అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి పీతిసహగతో, అత్థి సుఖసహగతో, అత్థి ఉపేక్ఖాసహగతో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౩౬. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తసాసవో, అత్థి ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బో, అత్థి భావనాయ పహాతబ్బో, అత్థి నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౩౭. ఏకవిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సంయోజనియో, అత్థి అసంయోజనియో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో, అత్థి నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౩౮. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సంయోజనసమ్పయుత్తో, అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి ఆచయగామీ, అత్థి అపచయగామీ ¶ , అత్థి నేవాచయగామినాపచయగామీ…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౩౯. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియో, అత్థి సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సేక్ఖో, అత్థి అసేక్ఖో, అత్థి నేవసేక్ఖనాసేక్ఖో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౪౦. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి గన్థనియో, అత్థి అగన్థనియో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి పరిత్తో, అత్థి మహగ్గతో, అత్థి అప్పమాణో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౪౧. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి గన్థసమ్పయుత్తో, అత్థి గన్థవిప్పయుత్తో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి పరిత్తారమ్మణో, అత్థి మహగ్గతారమ్మణో, అత్థి అప్పమాణారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౪౨. ఏకవిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియో, అత్థి గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి హీనో, అత్థి మజ్ఝిమో, అత్థి పణీతో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౪౩. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి ఓఘనియో, అత్థి అనోఘనియో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి మిచ్ఛత్తనియతో, అత్థి సమ్మత్తనియతో, అత్థి అనియతో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో ¶ .

౧౪౪. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి ఓఘసమ్పయుత్తో, అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి మగ్గారమ్మణో, అత్థి మగ్గహేతుకో, అత్థి మగ్గాధిపతి…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౪౫. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తఓఘనియో, అత్థి ఓఘవిప్పయుత్తఅనోఘనియో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి ఉప్పన్నో, అత్థి అనుప్పన్నో, అత్థి ఉప్పాదీ…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౪౬. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి యోగనియో, అత్థి అయోగనియో.

తివిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి అతీతో, అత్థి అనాగతో, అత్థి పచ్చుప్పన్నో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౪౭. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి యోగసమ్పయుత్తో, అత్థి యోగవిప్పయుత్తో.

తివిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి అతీతారమ్మణో, అత్థి అనాగతారమ్మణో, అత్థి పచ్చుప్పన్నారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౪౮. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి యోగవిప్పయుత్తయోగనియో, అత్థి యోగవిప్పయుత్తఅయోగనియో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి అజ్ఝత్తో, అత్థి బహిద్ధో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౪౯. ఏకవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో ¶ – ఫస్ససమ్పయుత్తో.

దువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి నీవరణియో, అత్థి అనీవరణియో.

తివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో…పే…. ఏవం దసవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

ఉభతోవడ్ఢకం.

సత్తవిధేన ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో, అత్థి ¶ కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో. ఏవం సత్తవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

అపరోపి సత్తవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో. ఏవం సత్తవిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

చతువీసతివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో; సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో; చక్ఖువిఞ్ఞాణం, సోతవిఞ్ఞాణం, ఘానవిఞ్ఞాణం ¶ , జివ్హావిఞ్ఞాణం, కాయవిఞ్ఞాణం, మనోవిఞ్ఞాణం. ఏవం చతువీసతివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో ¶ .

అపరోపి చతువీసతివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో, అత్థి అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో; చక్ఖువిఞ్ఞాణం…పే… కాయవిఞ్ఞాణం, మనోవిఞ్ఞాణం; సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో; చక్ఖువిఞ్ఞాణం, సోతవిఞ్ఞాణం, ఘానవిఞ్ఞాణం, జివ్హావిఞ్ఞాణం, కాయవిఞ్ఞాణం, మనోవిఞ్ఞాణం. ఏవం చతువీసతివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

తింసతివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో; సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా ¶ …పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో; చక్ఖువిఞ్ఞాణం ¶ , సోతవిఞ్ఞాణం, ఘానవిఞ్ఞాణం, జివ్హావిఞ్ఞాణం, కాయవిఞ్ఞాణం, మనోవిఞ్ఞాణం. ఏవం తింసతివిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

బహువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో, చక్ఖువిఞ్ఞాణం…పే… మనోవిఞ్ఞాణం; సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా ¶ …పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో, చక్ఖువిఞ్ఞాణం…పే… మనోవిఞ్ఞాణం. ఏవం బహువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

అపరోపి ¶ బహువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో; సోతసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… ఘానసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… జివ్హాసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… కాయసమ్ఫస్సపచ్చయా…పే… మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో…పే… అత్థి అజ్ఝత్తారమ్మణో, అత్థి బహిద్ధారమ్మణో, అత్థి అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణో, అత్థి కామావచరో, అత్థి రూపావచరో, అత్థి అరూపావచరో, అత్థి అపరియాపన్నో; చక్ఖువిఞ్ఞాణం, సోతవిఞ్ఞాణం, ఘానవిఞ్ఞాణం, జివ్హావిఞ్ఞాణం, కాయవిఞ్ఞాణం, మనోవిఞ్ఞాణం. ఏవం బహువిధేన విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

అయం వుచ్చతి విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

అభిధమ్మభాజనీయం.

౩. పఞ్హాపుచ్ఛకం

౧౫౦. పఞ్చక్ఖన్ధా ¶ – రూపక్ఖన్ధో, వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో, విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో.

౧౫౧. పఞ్చన్నం ఖన్ధానం కతి కుసలా, కతి ¶ అకుసలా, కతి అబ్యాకతా…పే… కతి సరణా, కతి అరణా?

౧. తికం

౧౫౨. రూపక్ఖన్ధో ¶ అబ్యాకతో. చత్తారో ఖన్ధా సియా కుసలా, సియా అకుసలా, సియా అబ్యాకతా. ద్వే ఖన్ధా న వత్తబ్బా – ‘‘సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా’’తిపి, ‘‘దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా’’తిపి, ‘‘అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా’’తిపి. తయో ఖన్ధా సియా సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా, సియా దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా, సియా అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా. రూపక్ఖన్ధో నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మో. చత్తారో ఖన్ధా సియా విపాకా, సియా విపాకధమ్మధమ్మా, సియా నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మా. రూపక్ఖన్ధో సియా ఉపాదిన్నుపాదానియో, సియా అనుపాదిన్నుపాదానియో ¶ . చత్తారో ఖన్ధా సియా ఉపాదిన్నుపాదానియా, సియా అనుపాదిన్నుపాదానియా, సియా అనుపాదిన్నఅనుపాదానియా.

రూపక్ఖన్ధో అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికో. చత్తారో ఖన్ధా సియా సంకిలిట్ఠసంకిలేసికా, సియా అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికా, సియా అసంకిలిట్ఠఅసంకిలేసికా. రూపక్ఖన్ధో అవితక్కఅవిచారో. తయో ఖన్ధా సియా సవితక్కసవిచారా, సియా అవితక్కవిచారమత్తా, సియా అవితక్కఅవిచారా. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా సవితక్కసవిచారో, సియా అవితక్కవిచారమత్తో, సియా అవితక్కఅవిచారో, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘సవితక్కసవిచారో’’తిపి, ‘‘అవితక్కవిచారమత్తో’’తిపి, ‘‘అవితక్కఅవిచారో’’తిపి. రూపక్ఖన్ధో న వత్తబ్బో – ‘‘పీతిసహగతో’’తిపి, ‘‘సుఖసహగతో’’తిపి, ‘‘ఉపేక్ఖాసహగతో’’తిపి. వేదనాక్ఖన్ధో సియా పీతిసహగతో న సుఖసహగతో న ఉపేక్ఖాసహగతో, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘పీతిసహగతో’’తి. తయో ¶ ఖన్ధా సియా ¶ పీతిసహగతా, సియా సుఖసహగతా, సియా ఉపేక్ఖాసహగతా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘పీతిసహగతా’’తిపి, ‘‘సుఖసహగతా’’తిపి, ‘‘ఉపేక్ఖాసహగతా’’తిపి.

రూపక్ఖన్ధో నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బో. చత్తారో ఖన్ధా సియా దస్సనేన పహాతబ్బా, సియా భావనాయ పహాతబ్బా, సియా నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బా. రూపక్ఖన్ధో నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో. చత్తారో ఖన్ధా సియా దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా, సియా భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా, సియా నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా. రూపక్ఖన్ధో నేవాచయగామినాపచయగామీ. చత్తారో ఖన్ధా సియా ఆచయగామినో, సియా అపచయగామినో, సియా నేవాచయగామినాపచయగామినో. రూపక్ఖన్ధో నేవసేక్ఖనాసేక్ఖో. చత్తారో ఖన్ధా సియా సేక్ఖా, సియా అసేక్ఖా, సియా నేవసేక్ఖనాసేక్ఖా. రూపక్ఖన్ధో పరిత్తో. చత్తారో ఖన్ధా సియా పరిత్తా, సియా మహగ్గతా, సియా అప్పమాణా. రూపక్ఖన్ధో అనారమ్మణో. చత్తారో ఖన్ధా సియా పరిత్తారమ్మణా, సియా మహగ్గతారమ్మణా, సియా అప్పమాణారమ్మణా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘పరిత్తారమ్మణా’’తిపి ¶ , ‘‘మహగ్గతారమ్మణా’’తిపి, ‘‘అప్పమాణారమ్మణా’’తిపి. రూపక్ఖన్ధో మజ్ఝిమో. చత్తారో ఖన్ధా సియా హీనా, సియా మజ్ఝిమా, సియా పణీతా. రూపక్ఖన్ధో అనియతో ¶ . చత్తారో ఖన్ధా సియా మిచ్ఛత్తనియతా, సియా సమ్మత్తనియతా, సియా అనియతా.

రూపక్ఖన్ధో అనారమ్మణో. చత్తారో ఖన్ధా సియా మగ్గారమ్మణా, సియా మగ్గహేతుకా, సియా మగ్గాధిపతినో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘మగ్గారమ్మణా’’తిపి, ‘‘మగ్గహేతుకా’’తిపి ¶ , ‘‘మగ్గాధిపతినో’’తిపి; సియా ఉప్పన్నా, సియా అనుప్పన్నా, సియా ఉప్పాదినో; సియా అతీతా, సియా అనాగతా, సియా పచ్చుప్పన్నా. రూపక్ఖన్ధో అనారమ్మణో. చత్తారో ఖన్ధా సియా అతీతారమ్మణా, సియా అనాగతారమ్మణా, సియా పచ్చుప్పన్నారమ్మణా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘అతీతారమ్మణా’’తిపి, ‘‘అనాగతారమ్మణా’’తిపి, ‘‘పచ్చుప్పన్నారమ్మణా’’తిపి; సియా అజ్ఝత్తా, సియా బహిద్ధా, సియా అజ్ఝత్తబహిద్ధా. రూపక్ఖన్ధో అనారమ్మణో. చత్తారో ఖన్ధా సియా అజ్ఝత్తారమ్మణా, సియా బహిద్ధారమ్మణా, సియా అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘అజ్ఝత్తారమ్మణా’’తిపి, ‘‘బహిద్ధారమ్మణా’’తిపి, ‘‘అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణా’’తిపి. చత్తారో ఖన్ధా అనిదస్సనఅప్పటిఘా. రూపక్ఖన్ధో సియా సనిదస్సనసప్పటిఘో, సియా అనిదస్సనసప్పటిఘో, సియా అనిదస్సనఅప్పటిఘో.

౨. దుకం

౧౫౩. చత్తారో ¶ ఖన్ధా న హేతూ. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా హేతు, సియా న హేతు. రూపక్ఖన్ధో అహేతుకో. చత్తారో ఖన్ధా సియా సహేతుకా, సియా అహేతుకా. రూపక్ఖన్ధో హేతువిప్పయుత్తో. చత్తారో ఖన్ధా సియా హేతుసమ్పయుత్తా, సియా హేతువిప్పయుత్తా. రూపక్ఖన్ధో న వత్తబ్బో – ‘‘హేతు చేవ సహేతుకో చా’’తిపి, ‘‘సహేతుకో చేవ న చ హేతూ’’తిపి. తయో ఖన్ధా న వత్తబ్బా – ‘‘హేతూ చేవ సహేతుకా చా’’తి, సియా సహేతుకా చేవ న చ హేతూ, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సహేతుకా చేవ న చ హేతూ’’తి. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా హేతు చేవ సహేతుకో చ, సియా ¶ సహేతుకో చేవ న చ హేతు, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘హేతు చేవ సహేతుకో చా’’తిపి, ‘‘సహేతుకో చేవ న చ హేతూ’’తిపి. రూపక్ఖన్ధో న వత్తబ్బో – ‘‘హేతు చేవ హేతుసమ్పయుత్తో చా’’తిపి, ‘‘హేతుసమ్పయుత్తో చేవ న చ హేతూ’’తిపి. తయో ఖన్ధా న వత్తబ్బా – ‘‘హేతూ చేవ హేతుసమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా హేతుసమ్పయుత్తా చేవ న చ హేతూ, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘హేతుసమ్పయుత్తా చేవ న చ హేతూ’’తి. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా హేతు చేవ హేతుసమ్పయుత్తో చ, సియా హేతుసమ్పయుత్తో చేవ న ¶ చ హేతు, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘హేతు చేవ హేతుసమ్పయుత్తో చా’’తిపి, ‘‘హేతుసమ్పయుత్తో చేవ న చ హేతూ’’తిపి. రూపక్ఖన్ధో న హేతు అహేతుకో ¶ . తయో ఖన్ధా సియా న హేతూ సహేతుకా, సియా న హేతూ అహేతుకా. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా న హేతు సహేతుకో, సియా న హేతు అహేతుకో, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘న హేతు సహేతుకో’’తిపి, ‘‘న హేతు అహేతుకో’’తిపి.

సప్పచ్చయా, సఙ్ఖతా.

చత్తారో ఖన్ధా అనిదస్సనా. రూపక్ఖన్ధో సియా సనిదస్సనో, సియా అనిదస్సనో. చత్తారో ఖన్ధా అప్పటిఘా. రూపక్ఖన్ధో సియా సప్పటిఘో, సియా అప్పటిఘో. రూపక్ఖన్ధో రూపం. చత్తారో ఖన్ధా అరూపా. రూపక్ఖన్ధో లోకియో. చత్తారో ఖన్ధా సియా లోకియా, సియా లోకుత్తరా; కేనచి విఞ్ఞేయ్యా, కేనచి న విఞ్ఞేయ్యా.

చత్తారో ఖన్ధా నో ఆసవా. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా ఆసవో, సియా నో ఆసవో. రూపక్ఖన్ధో సాసవో. చత్తారో ఖన్ధా ¶ సియా సాసవా, సియా అనాసవా. రూపక్ఖన్ధో ఆసవవిప్పయుత్తో. చత్తారో ఖన్ధా సియా ఆసవసమ్పయుత్తా, సియా ఆసవవిప్పయుత్తా. రూపక్ఖన్ధో ¶ న వత్తబ్బో – ‘‘ఆసవో చేవ సాసవో చా’’తి, సాసవో చేవ నో చ ఆసవో. తయో ఖన్ధా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవా చేవ సాసవా చా’’తి, సియా సాసవా చేవ నో చ ఆసవా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సాసవా చేవ నో చ ఆసవా’’తి. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా ఆసవో చేవ సాసవో చ, సియా సాసవో చేవ నో చ ఆసవో, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘ఆసవో చేవ సాసవో చా’’తిపి, ‘‘సాసవో చేవ నో చ ఆసవో’’తిపి. రూపక్ఖన్ధో న వత్తబ్బో – ‘‘ఆసవో చేవ ఆసవసమ్పయుత్తో చా’’తిపి, ‘‘ఆసవసమ్పయుత్తో చేవ నో చ ఆసవో’’తిపి. తయో ఖన్ధా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవా చేవ ఆసవసమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా ఆసవసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఆసవా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఆసవా’’తి. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా ఆసవో చేవ ఆసవసమ్పయుత్తో చ, సియా ఆసవసమ్పయుత్తో చేవ నో చ ఆసవో, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘ఆసవో చేవ ఆసవసమ్పయుత్తో చా’’తిపి, ‘‘ఆసవసమ్పయుత్తో చేవ నో చ ఆసవో’’తిపి. రూపక్ఖన్ధో ఆసవవిప్పయుత్తసాసవో. చత్తారో ఖన్ధా సియా ఆసవవిప్పయుత్తసాసవా, సియా ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవా, సియా ¶ న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవవిప్పయుత్తసాసవా’’తిపి, ‘‘ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవా’’తిపి.

చత్తారో ఖన్ధా నో సంయోజనా. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా సంయోజనం, సియా నో సంయోజనం. రూపక్ఖన్ధో సంయోజనియో. చత్తారో ఖన్ధా ¶ సియా సంయోజనియా, సియా అసంయోజనియా. రూపక్ఖన్ధో సంయోజనవిప్పయుత్తో. చత్తారో ఖన్ధా సియా సంయోజనసమ్పయుత్తా, సియా సంయోజనవిప్పయుత్తా. రూపక్ఖన్ధో న వత్తబ్బో – ‘‘సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనియో చా’’తి, ‘‘సంయోజనియో చేవ నో చ సంయోజనం’’. తయో ఖన్ధా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనా చేవ సంయోజనియా చా’’తి, సియా సంయోజనియా చేవ ¶ నో చ సంయోజనా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనియా చేవ నో చ సంయోజనా’’తి. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనియో చ, సియా సంయోజనియో చేవ నో చ సంయోజనం, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనియో చా’’తిపి, ‘‘సంయోజనియో చేవ నో చ సంయోజన’’న్తిపి. రూపక్ఖన్ధో న వత్తబ్బో – ‘‘సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తో చా’’తిపి, ‘‘సంయోజనసమ్పయుత్తో చేవ నో చ సంయోజన’’న్తిపి. తయో ఖన్ధా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనా చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా సంయోజనసమ్పయుత్తా చేవ నో చ సంయోజనా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనసమ్పయుత్తా చేవ నో చ సంయోజనా’’తి. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తో చ, సియా సంయోజనసమ్పయుత్తో చేవ నో చ సంయోజనం, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తో ¶ చా’’తిపి, ‘‘సంయోజనసమ్పయుత్తో చేవ నో చ సంయోజన’’న్తిపి. రూపక్ఖన్ధో సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియో. చత్తారో ఖన్ధా సియా సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియా, సియా సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియా, సియా న ¶ వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియా’’తిపి, ‘‘సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియా’’తిపి.

చత్తారో ఖన్ధా నో గన్థా. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా గన్థో, సియా నో గన్థో. రూపక్ఖన్ధో గన్థనియో. చత్తారో ఖన్ధా సియా గన్థనియా, సియా అగన్థనియా. రూపక్ఖన్ధో గన్థవిప్పయుత్తో. చత్తారో ఖన్ధా సియా గన్థసమ్పయుత్తా, సియా గన్థవిప్పయుత్తా. రూపక్ఖన్ధో న వత్తబ్బో – ‘‘గన్థో చేవ గన్థనియో చా’’తి, ‘‘గన్థనియో చేవ నో చ గన్థో’’. తయో ఖన్ధా న వత్తబ్బా ¶ – ‘‘గన్థా చేవ గన్థనియా చా’’తి, సియా గన్థనియా చేవ నో చ గన్థా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థనియా చేవ నో చ గన్థా’’తి. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా గన్థో చేవ గన్థనియో చ, సియా గన్థనియో చేవ నో చ గన్థో, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘గన్థో చేవ గన్థనియో చా’’తిపి, ‘‘గన్థనియో చేవ నో చ గన్థో’’తిపి. రూపక్ఖన్ధో న వత్తబ్బో – ‘‘గన్థో చేవ గన్థసమ్పయుత్తో చా’’తిపి, ‘‘గన్థసమ్పయుత్తో చేవ నో చ గన్థో’’తిపి. తయో ఖన్ధా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థా చేవ గన్థసమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా గన్థసమ్పయుత్తా చేవ నో చ గన్థా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థసమ్పయుత్తా చేవ నో చ గన్థా’’తి. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా గన్థో చేవ గన్థసమ్పయుత్తో చ, సియా గన్థసమ్పయుత్తో చేవ నో చ గన్థో, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘గన్థో చేవ గన్థసమ్పయుత్తో చా’’తిపి, ‘‘గన్థసమ్పయుత్తో చేవ నో చ గన్థో’’తి పి. రూపక్ఖన్ధో గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియో. చత్తారో ఖన్ధా సియా గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియా ¶ , సియా గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియా’’తిపి, ‘‘గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియా’’తిపి.

చత్తారో ఖన్ధా నో ఓఘా…పే… నో యోగా…పే… నో ¶ నీవరణా. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా నీవరణం, సియా నో నీవరణం. రూపక్ఖన్ధో నీవరణియో. చత్తారో ఖన్ధా సియా నీవరణియా, సియా అనీవరణియా. రూపక్ఖన్ధో నీవరణవిప్పయుత్తో. చత్తారో ఖన్ధా సియా నీవరణసమ్పయుత్తా, సియా నీవరణవిప్పయుత్తా. రూపక్ఖన్ధో న వత్తబ్బో – ‘‘నీవరణఞ్చేవ నీవరణియో చా’’తి, ‘‘నీవరణియో చేవ నో చ నీవరణం’’. తయో ఖన్ధా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణా చేవ నీవరణియా చా’’తి, సియా నీవరణియా చేవ నో చ నీవరణా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణియా చేవ నో చ నీవరణా’’తి. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా నీవరణఞ్చేవ నీవరణియో ¶ చ, సియా నీవరణియో చేవ నో చ నీవరణం, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘నీవరణఞ్చేవ నీవరణియో చా’’తిపి, ‘‘నీవరణియో చేవ నో చ నీవరణ’’న్తిపి. రూపక్ఖన్ధో న వత్తబ్బో – ‘‘నీవరణఞ్చేవ నీవరణసమ్పయుత్తో చా’’తిపి, ‘‘నీవరణసమ్పయుత్తో చేవ నో చ నీవరణ’’న్తిపి. తయో ఖన్ధా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణా చేవ నీవరణసమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా నీవరణసమ్పయుత్తా చేవ నో చ నీవరణా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణసమ్పయుత్తా చేవ నో చ నీవరణా’’తి. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా నీవరణఞ్చేవ నీవరణసమ్పయుత్తో చ, సియా నీవరణసమ్పయుత్తో చేవ నో చ నీవరణం, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘నీవరణఞ్చేవ నీవరణసమ్పయుత్తో చా’’తిపి, ‘‘నీవరణసమ్పయుత్తో చేవ నో ¶ చ నీవరణ’’న్తిపి. రూపక్ఖన్ధో ¶ నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియో. చత్తారో ఖన్ధా సియా నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియా, సియా నీవరణవిప్పయుత్తఅనీవరణియా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియా’’తిపి, ‘‘నీవరణవిప్పయుత్తఅనీవరణియా’’తిపి.

చత్తారో ఖన్ధా నో పరామాసా. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా పరామాసో, సియా నో పరామాసో. రూపక్ఖన్ధో పరామట్ఠో. చత్తారో ఖన్ధా సియా పరామట్ఠా, సియా అపరామట్ఠా. రూపక్ఖన్ధో పరామాసవిప్పయుత్తో. తయో ఖన్ధా సియా పరామాససమ్పయుత్తా, సియా పరామాసవిప్పయుత్తా. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా పరామాససమ్పయుత్తో, సియా పరామాసవిప్పయుత్తో, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘పరామాససమ్పయుత్తో’’తిపి, ‘‘పరామాసవిప్పయుత్తో’’తిపి. రూపక్ఖన్ధో న వత్తబ్బో – ‘‘పరామాసో చేవ పరామట్ఠో చా’’తి, ‘‘పరామట్ఠో చేవ నో చ పరామాసో’’. తయో ఖన్ధా న వత్తబ్బా – ‘‘పరామాసా చేవ పరామట్ఠా చా’’తి, సియా పరామట్ఠా చేవ నో చ పరామాసా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘పరామట్ఠా చేవ నో చ పరామాసా’’తి. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా పరామాసో చేవ పరామట్ఠో చ, సియా పరామట్ఠో చేవ నో చ పరామాసో, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘పరామాసో చేవ పరామట్ఠో చా’’తిపి, ‘‘పరామట్ఠో చేవ నో చ పరామాసో’’తిపి. రూపక్ఖన్ధో పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠో. చత్తారో ఖన్ధా సియా పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠా, సియా పరామాసవిప్పయుత్తఅపరామట్ఠా ¶ , సియా న వత్తబ్బా – ‘‘పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠా’’తిపి, ‘‘పరామాసవిప్పయుత్తఅపరామట్ఠా’’తిపి.

రూపక్ఖన్ధో ¶ అనారమ్మణో. చత్తారో ఖన్ధా సారమ్మణా. విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో చిత్తం. చత్తారో ఖన్ధా నో చిత్తా. తయో ఖన్ధా చేతసికా. ద్వే ఖన్ధా అచేతసికా. తయో ఖన్ధా చిత్తసమ్పయుత్తా ¶ . రూపక్ఖన్ధో చిత్తవిప్పయుత్తో. విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో న వత్తబ్బో – ‘‘చిత్తేన సమ్పయుత్తో’’తిపి, ‘‘చిత్తేన విప్పయుత్తో’’తిపి. తయో ఖన్ధా చిత్తసంసట్ఠా. రూపక్ఖన్ధో చిత్తవిసంసట్ఠో. విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో న వత్తబ్బో – ‘‘చిత్తేన సంసట్ఠో’’తిపి, ‘‘చిత్తేన విసంసట్ఠో’’తిపి. తయో ఖన్ధా చిత్తసముట్ఠానా. విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో నో చిత్తసముట్ఠానో. రూపక్ఖన్ధో సియా చిత్తసముట్ఠానో, సియా నో చిత్తసముట్ఠానో. తయో ఖన్ధా చిత్తసహభునో. విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో నో చిత్తసహభూ. రూపక్ఖన్ధో సియా చిత్తసహభూ, సియా నో చిత్తసహభూ. తయో ఖన్ధా చిత్తానుపరివత్తినో. విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో నో చిత్తానుపరివత్తి. రూపక్ఖన్ధో ¶ సియా చిత్తానుపరివత్తి, సియా నో చిత్తానుపరివత్తి. తయో ఖన్ధా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానా. ద్వే ఖన్ధా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానా. తయో ఖన్ధా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానసహభునో. ద్వే ఖన్ధా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానసహభునో. తయో ఖన్ధా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానానుపరివత్తినో. ద్వే ఖన్ధా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానానుపరివత్తినో.

విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో అజ్ఝత్తికో. తయో ఖన్ధా బాహిరా. రూపక్ఖన్ధో సియా అజ్ఝత్తికో, సియా బాహిరో. చత్తారో ఖన్ధా నో ఉపాదా. రూపక్ఖన్ధో సియా ఉపాదా, సియా నో ఉపాదా, సియా ఉపాదిన్నా, సియా అనుపాదిన్నా. చత్తారో ¶ ఖన్ధా నో ఉపాదానా. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా ఉపాదానం, సియా నో ఉపాదానం. రూపక్ఖన్ధో ఉపాదానియో. చత్తారో ఖన్ధా సియా ఉపాదానియా, సియా అనుపాదానియా. రూపక్ఖన్ధో ఉపాదానవిప్పయుత్తో. చత్తారో ఖన్ధా సియా ఉపాదానసమ్పయుత్తా, సియా ఉపాదానవిప్పయుత్తా. రూపక్ఖన్ధో న వత్తబ్బో – ‘‘ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానియో చా’’తి, ‘‘ఉపాదానియో చేవ నో చ ఉపాదానం’’. తయో ఖన్ధా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానియా చా’’తి, సియా ఉపాదానియా చేవ నో చ ఉపాదానా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానియా చేవ నో చ ఉపాదానా’’తి. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానియో చ, సియా ఉపాదానియో చేవ నో చ ఉపాదానం, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానియో చా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానియో చేవ నో చ ఉపాదాన’’న్తిపి. రూపక్ఖన్ధో న వత్తబ్బో – ‘‘ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానసమ్పయుత్తో ¶ చా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానసమ్పయుత్తో చేవ నో చ ఉపాదాన’’న్తిపి. తయో ఖన్ధా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానా చేవ ఉపాదానసమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా ఉపాదానసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఉపాదానా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఉపాదానా’’తి. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానసమ్పయుత్తో చ, సియా ఉపాదానసమ్పయుత్తో చేవ నో చ ఉపాదానం, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘ఉపాదానఞ్చేవ ¶ ఉపాదానసమ్పయుత్తో చా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానసమ్పయుత్తో చేవ నో చ ఉపాదాన’’న్తిపి. రూపక్ఖన్ధో ఉపాదానవిప్పయుత్తఉపాదానియో. చత్తారో ఖన్ధా సియా ఉపాదానవిప్పయుత్తఉపాదానియా, సియా ఉపాదానవిప్పయుత్తఅనుపాదానియా ¶ , సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానవిప్పయుత్తఉపాదానియా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానవిప్పయుత్తఅనుపాదానియా’’తిపి.

చత్తారో ఖన్ధా నో కిలేసా. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా కిలేసో, సియా నో కిలేసో. రూపక్ఖన్ధో సంకిలేసికో. చత్తారో ఖన్ధా సియా సంకిలేసికా ¶ , సియా అసంకిలేసికా. రూపక్ఖన్ధో అసంకిలిట్ఠో. చత్తారో ఖన్ధా సియా సంకిలిట్ఠా, సియా అసంకిలిట్ఠా. రూపక్ఖన్ధో కిలేసవిప్పయుత్తో. చత్తారో ఖన్ధా సియా కిలేససమ్పయుత్తా, సియా కిలేసవిప్పయుత్తా. రూపక్ఖన్ధో న వత్తబ్బో – ‘‘కిలేసో చేవ సంకిలేసికో చా’’తి, ‘‘సంకిలేసికో చేవ నో చ కిలేసో’’. తయో ఖన్ధా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసా చేవ సంకిలేసికా చా’’తి, సియా సంకిలేసికా చేవ నో చ కిలేసా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంకిలేసికా చేవ నో చ కిలేసా’’తి. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా కిలేసో చేవ సంకిలేసికో చ, సియా సంకిలేసికో చేవ నో చ కిలేసో, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘కిలేసో చేవ సంకిలేసికో చా’’తిపి, ‘‘సంకిలేసికో చేవ నో చ కిలేసో’’తిపి. రూపక్ఖన్ధో న వత్తబ్బో – ‘‘కిలేసో చేవ సంకిలిట్ఠో చా’’తిపి, ‘‘సంకిలిట్ఠో చేవ నో ¶ చ కిలేసో’’తిపి. తయో ఖన్ధా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసో చేవ సంకిలిట్ఠా చా’’తి, సియా సంకిలిట్ఠా చేవ నో చ కిలేసా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంకిలిట్ఠా చేవ నో చ కిలేసా’’తి. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా కిలేసో చేవ సంకిలిట్ఠో చ, సియా సంకిలిట్ఠో చేవ నో చ కిలేసో, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘కిలేసో చేవ సంకిలిట్ఠో చా’’తిపి, ‘‘సంకిలిట్ఠో చేవ నో చ కిలేసో’’తిపి.

రూపక్ఖన్ధో న వత్తబ్బో – ‘‘కిలేసో చేవ కిలేససమ్పయుత్తో చా’’తిపి, ‘‘కిలేససమ్పయుత్తో చేవ నో చ కిలేసో’’తిపి. తయో ఖన్ధా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసా చేవ కిలేససమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా కిలేససమ్పయుత్తా చేవ నో చ కిలేసా, సియా న వత్తబ్బా – కిలేససమ్పయుత్తా చేవ నో చ కిలేసా’’తి. సఙ్ఖారక్ఖన్ధో సియా కిలేసో చేవ కిలేససమ్పయుత్తో చ, సియా కిలేససమ్పయుత్తో చేవ నో చ కిలేసో, సియా న వత్తబ్బో – ‘‘కిలేసో చేవ కిలేససమ్పయుత్తో చా’’తిపి, ‘‘కిలేససమ్పయుత్తో చేవ నో చ కిలేసో’’తిపి. రూపక్ఖన్ధో కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసికో. చత్తారో ఖన్ధా సియా కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసికా ¶ , సియా ¶ కిలేసవిప్పయుత్తఅసంకిలేసికా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసికా’’తిపి, ‘‘కిలేసవిప్పయుత్తఅసంకిలేసికా’’తిపి.

రూపక్ఖన్ధో న దస్సనేన పహాతబ్బో. చత్తారో ఖన్ధా సియా దస్సనేన పహాతబ్బా, సియా న దస్సనేన పహాతబ్బా. రూపక్ఖన్ధో న భావనాయ పహాతబ్బో ¶ . చత్తారో ఖన్ధా సియా భావనాయ పహాతబ్బా, సియా న భావనాయ పహాతబ్బా. రూపక్ఖన్ధో న దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకో. చత్తారో ఖన్ధా సియా దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా, సియా న దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా. రూపక్ఖన్ధో న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకో. చత్తారో ఖన్ధా సియా భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా, సియా న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా. రూపక్ఖన్ధో అవితక్కో. చత్తారో ఖన్ధా సియా సవితక్కా, సియా అవితక్కా. రూపక్ఖన్ధో అవిచారో. చత్తారో ¶ ఖన్ధా సియా సవిచారా, సియా అవిచారా. రూపక్ఖన్ధో అప్పీతికో, చత్తారో ఖన్ధా సియా సప్పీతికా, సియా అప్పీతికా. రూపక్ఖన్ధో న పీతిసహగతో. చత్తారో ఖన్ధా సియా పీతిసహగతా, సియా న పీతిసహగతా. ద్వే ఖన్ధా న సుఖసహగతా. తయో ఖన్ధా సియా సుఖసహగతా, సియా న సుఖసహగతా. ద్వే ఖన్ధా న ఉపేక్ఖాసహగతా. తయో ఖన్ధా సియా ఉపేక్ఖాసహగతా, సియా న ఉపేక్ఖాసహగతా.

రూపక్ఖన్ధో కామావచరో. చత్తారో ఖన్ధా సియా కామావచరా, సియా న కామావచరా. రూపక్ఖన్ధో న రూపావచరో. చత్తారో ఖన్ధా సియా రూపావచరా, సియా న రూపావచరా. రూపక్ఖన్ధో న అరూపావచరో. చత్తారో ఖన్ధా సియా అరూపావచరా, సియా న అరూపావచరా. రూపక్ఖన్ధో పరియాపన్నో. చత్తారో ఖన్ధా సియా పరియాపన్నా, సియా అపరియాపన్నా. రూపక్ఖన్ధో అనియ్యానికో. చత్తారో ఖన్ధా సియా నియ్యానికా, సియా అనియ్యానికా. రూపక్ఖన్ధో అనియతో. చత్తారో ఖన్ధా సియా నియతా, సియా అనియతా. రూపక్ఖన్ధో సఉత్తరో. చత్తారో ఖన్ధా సియా సఉత్తరా, సియా అనుత్తరా. రూపక్ఖన్ధో అరణో. చత్తారో ఖన్ధా సియా సరణా, సియా అరణాతి.

పఞ్హాపుచ్ఛకం.

ఖన్ధవిభఙ్గో నిట్ఠితో.

౨. ఆయతనవిభఙ్గో

౧. సుత్తన్తభాజనీయం

౧౫౪. ద్వాదసాయతనాని ¶ ¶ ¶ ¶ – చక్ఖాయతనం, రూపాయతనం, సోతాయతనం, సద్దాయతనం, ఘానాయతనం, గన్ధాయతనం, జివ్హాయతనం, రసాయతనం, కాయాయతనం, ఫోట్ఠబ్బాయతనం, మనాయతనం, ధమ్మాయతనం.

చక్ఖుం అనిచ్చం దుక్ఖం అనత్తా విపరిణామధమ్మం. రూపా అనిచ్చా దుక్ఖా అనత్తా విపరిణామధమ్మా. సోతం అనిచ్చం దుక్ఖం అనత్తా విపరిణామధమ్మం. సద్దా అనిచ్చా దుక్ఖా అనత్తా విపరిణామధమ్మా. ఘానం అనిచ్చం దుక్ఖం అనత్తా విపరిణామధమ్మం. గన్ధా అనిచ్చా దుక్ఖా అనత్తా విపరిణామధమ్మా. జివ్హా అనిచ్చా దుక్ఖా అనత్తా విపరిణామధమ్మా. రసా అనిచ్చా దుక్ఖా అనత్తా విపరిణామధమ్మా. కాయో అనిచ్చో దుక్ఖో అనత్తా విపరిణామధమ్మో. ఫోట్ఠబ్బా అనిచ్చా దుక్ఖా అనత్తా విపరిణామధమ్మా. మనో అనిచ్చో దుక్ఖో అనత్తా విపరిణామధమ్మో. ధమ్మా అనిచ్చా దుక్ఖా అనత్తా విపరిణామధమ్మా.

సుత్తన్తభాజనీయం.

౨. అభిధమ్మభాజనీయం

౧౫౫. ద్వాదసాయతనాని ¶ – చక్ఖాయతనం, సోతాయతనం, ఘానాయతనం, జివ్హాయతనం, కాయాయతనం, మనాయతనం, రూపాయతనం, సద్దాయతనం, గన్ధాయతనం, రసాయతనం, ఫోట్ఠబ్బాయతనం, ధమ్మాయతనం.

౧౫౬. తత్థ కతమం చక్ఖాయతనం? యం చక్ఖు [చక్ఖుం (సీ. స్యా. క.) ధ. స. ౫౯౬-౫౯౯] చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ పసాదో అత్తభావపరియాపన్నో అనిదస్సనో సప్పటిఘో, యేన చక్ఖునా ¶ అనిదస్సనేన సప్పటిఘేన రూపం సనిదస్సనం సప్పటిఘం పస్సి వా పస్సతి వా పస్సిస్సతి వా పస్సే వా, చక్ఖుమ్పేతం చక్ఖాయతనమ్పేతం చక్ఖుధాతుపేసా చక్ఖున్ద్రియమ్పేతం లోకోపేసో ద్వారాపేసా సముద్దోపేసో పణ్డరమ్పేతం ఖేత్తమ్పేతం వత్థుమ్పేతం నేత్తమ్పేతం నయనమ్పేతం ఓరిమం తీరమ్పేతం సుఞ్ఞో గామోపేసో. ఇదం వుచ్చతి ‘‘చక్ఖాయతనం’’ ¶ .

౧౫౭. తత్థ ¶ కతమం సోతాయతనం? యం సోతం చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ పసాదో అత్తభావపరియాపన్నో అనిదస్సనో సప్పటిఘో, యేన సోతేన అనిదస్సనేన సప్పటిఘేన సద్దం అనిదస్సనం సప్పటిఘం సుణి వా సుణాతి వా సుణిస్సతి వా సుణే వా, సోతమ్పేతం సోతాయతనమ్పేతం సోతధాతుపేసా సోతిన్ద్రియమ్పేతం లోకోపేసో ద్వారాపేసా సముద్దోపేసో పణ్డరమ్పేతం ఖేత్తమ్పేతం వత్థుమ్పేతం ఓరిమం తీరమ్పేతం సుఞ్ఞో గామోపేసో. ఇదం వుచ్చతి ‘‘సోతాయతనం’’.

౧౫౮. తత్థ కతమం ఘానాయతనం? యం ఘానం చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ పసాదో అత్తభావపరియాపన్నో అనిదస్సనో సప్పటిఘో, యేన ఘానేన అనిదస్సనేన సప్పటిఘేన గన్ధం అనిదస్సనం సప్పటిఘం ఘాయి వా ఘాయతి వా ఘాయిస్సతి వా ఘాయే వా, ఘానమ్పేతం ఘానాయతనమ్పేతం ఘానధాతుపేసా ఘానిన్ద్రియమ్పేతం లోకోపేసో ద్వారాపేసా సముద్దోపేసో పణ్డరమ్పేతం ఖేత్తమ్పేతం వత్థుమ్పేతం ఓరిమం తీరమ్పేతం సుఞ్ఞో గామోపేసో. ఇదం వుచ్చతి ‘‘ఘానాయతనం’’.

౧౫౯. తత్థ కతమం జివ్హాయతనం? యా జివ్హా చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ పసాదో అత్తభావపరియాపన్నో అనిదస్సనో సప్పటిఘో, యాయ జివ్హాయ అనిదస్సనాయ సప్పటిఘాయ రసం అనిదస్సనం సప్పటిఘం సాయి వా సాయతి వా సాయిస్సతి వా సాయే వా, జివ్హాపేసా జివ్హాయతనమ్పేతం ¶ జివ్హాధాతుపేసా జీవ్హిన్ద్రియమ్పేతం లోకోపేసో ద్వారాపేసా సముద్దోపేసో పణ్డరమ్పేతం ఖేత్తమ్పేతం వత్థుమ్పేతం ఓరిమం తీరమ్పేతం సుఞ్ఞో గామోపేసో. ఇదం వుచ్చతి ‘‘జివ్హాయతనం’’.

౧౬౦. తత్థ కతమం కాయాయతనం? యో కాయో చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ పసాదో అత్తభావపరియాపన్నో అనిదస్సనో సప్పటిఘో, యేన కాయేన అనిదస్సనేన సప్పటిఘేన ఫోట్ఠబ్బం అనిదస్సనం సప్పటిఘం ఫుసి వా ఫుసతి వా ఫుసిస్సతి వా ఫుసే వా, కాయోపేసో కాయాయతనమ్పేతం కాయధాతుపేసా కాయిన్ద్రియమ్పేతం లోకోపేసో ద్వారాపేసా సముద్దోపేసో పణ్డరమ్పేతం ఖేత్తమ్పేతం వత్థుమ్పేతం ఓరిమం తీరమ్పేతం సుఞ్ఞో గామోపేసో. ఇదం వుచ్చతి ‘‘కాయాయతనం’’.

౧౬౧. తత్థ ¶ కతమం మనాయతనం? ఏకవిధేన మనాయతనం – ఫస్ససమ్పయుత్తం.

దువిధేన మనాయతనం – అత్థి సహేతుకం, అత్థి అహేతుకం.

తివిధేన మనాయతనం – అత్థి కుసలం, అత్థి అకుసలం, అత్థి అబ్యాకతం.

చతుబ్బిధేన మనాయతనం – అత్థి కామావచరం, అత్థి రూపావచరం, అత్థి అరూపావచరం, అత్థి అపరియాపన్నం.

పఞ్చవిధేన మనాయతనం – అత్థి సుఖిన్ద్రియసమ్పయుత్తం, అత్థి దుక్ఖిన్ద్రియసమ్పయుత్తం, అత్థి సోమనస్సిన్ద్రియసమ్పయుత్తం, అత్థి దోమనస్సిన్ద్రియసమ్పయుత్తం, అత్థి ఉపేక్ఖిన్ద్రియసమ్పయుత్తం.

ఛబ్బిధేన మనాయతనం – చక్ఖువిఞ్ఞాణం, సోతవిఞ్ఞాణం, ఘానవిఞ్ఞాణం, జివ్హావిఞ్ఞాణం, కాయవిఞ్ఞాణం, మనోవిఞ్ఞాణం. ఏవం ఛబ్బిధేన మనాయతనం.

సత్తవిధేన మనాయతనం – చక్ఖువిఞ్ఞాణం, సోతవిఞ్ఞాణం, ఘానవిఞ్ఞాణం, జివ్హావిఞ్ఞాణం, కాయవిఞ్ఞాణం, మనోధాతు, మనోవిఞ్ఞాణధాతు. ఏవం సత్తవిధేన మనాయతనం.

అట్ఠవిధేన మనాయతనం – చక్ఖువిఞ్ఞాణం, సోతవిఞ్ఞాణం, ఘానవిఞ్ఞాణం, జివ్హావిఞ్ఞాణం, కాయవిఞ్ఞాణం ¶ అత్థి సుఖసహగతం, అత్థి దుక్ఖసహగతం, మనోధాతు, మనోవిఞ్ఞాణధాతు. ఏవం అట్ఠవిధేన మనాయతనం.

నవవిధేన మనాయతనం – చక్ఖువిఞ్ఞాణం, సోతవిఞ్ఞాణం, ఘానవిఞ్ఞాణం, జివ్హావిఞ్ఞాణం, కాయవిఞ్ఞాణం, మనోధాతు, మనోవిఞ్ఞాణధాతు అత్థి కుసలం, అత్థి అకుసలం, అత్థి అబ్యాకతం. ఏవం నవవిధేన మనాయతనం.

దసవిధేన మనాయతనం – చక్ఖువిఞ్ఞాణం, సోతవిఞ్ఞాణం, ఘానవిఞ్ఞాణం, జివ్హావిఞ్ఞాణం, కాయవిఞ్ఞాణం అత్థి సుఖసహగతం, అత్థి దుక్ఖసహగతం, మనోధాతు, మనోవిఞ్ఞాణధాతు అత్థి కుసలం, అత్థి అకుసలం, అత్థి అబ్యాకతం. ఏవం దసవిధేన మనాయతనం.

ఏకవిధేన మనాయతనం – ఫస్ససమ్పయుత్తం.

దువిధేన మనాయతనం – అత్థి సహేతుకం, అత్థి అహేతుకం.

తివిధేన ¶ మనాయతనం – అత్థి సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం, అత్థి దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం, అత్థి అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం…పే…. ఏవం బహువిధేన మనాయతనం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘మనాయతనం’’.

౧౬౨. తత్థ ¶ కతమం రూపాయతనం? యం రూపం చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ వణ్ణనిభా సనిదస్సనం సప్పటిఘం నీలం పీతకం లోహితకం [పీతం లోహితం (సీ.)] ఓదాతం కాళకం మఞ్జిట్ఠకం [మఞ్జేట్ఠకం (సీ. స్యా.)] హరి హరివణ్ణం అమ్బఙ్కురవణ్ణం దీఘం రస్సం అణుం థూలం వట్టం పరిమణ్డలం చతురస్సం ఛళంసం అట్ఠంసం సోళసంసం నిన్నం థలం ఛాయా ఆతపో ఆలోకో అన్ధకారో అబ్భా మహికా ధూమో రజో చన్దమణ్డలస్స వణ్ణనిభా సూరియమణ్డలస్స [సురియమణ్డలస్స (సీ. స్యా. కం.)] వణ్ణనిభా తారకరూపానం వణ్ణనిభా ఆదాసమణ్డలస్స వణ్ణనిభా మణిసఙ్ఖముత్తవేళురియస్స వణ్ణనిభా జాతరూపరజతస్స వణ్ణనిభా, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి రూపం చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ వణ్ణనిభా సనిదస్సనం సప్పటిఘం, యం రూపం సనిదస్సనం సప్పటిఘం చక్ఖునా అనిదస్సనేన సప్పటిఘేన పస్సి వా పస్సతి వా పస్సిస్సతి వా పస్సే వా, రూపమ్పేతం రూపాయతనమ్పేతం రూపధాతుపేసా. ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపాయతనం’’.

౧౬౩. తత్థ ¶ కతమం సద్దాయతనం? యో సద్దో చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ అనిదస్సనో సప్పటిఘో భేరిసద్దో ముదిఙ్గసద్దో [ముతిఙ్గసద్ధో (సీ.)] సఙ్ఖసద్దో పణవసద్దో గీతసద్దో వాదితసద్దో సమ్మసద్దో పాణిసద్దో సత్తానం నిగ్ఘోససద్దో ధాతూనం సన్నిఘాతసద్దో వాతసద్దో ఉదకసద్దో మనుస్ససద్దో అమనుస్ససద్దో, యో వా పనఞ్ఞోపి అత్థి సద్దో చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ అనిదస్సనో సప్పటిఘో, యం సద్దం అనిదస్సనం సప్పటిఘం సోతేన అనిదస్సనేన సప్పటిఘేన సుణి వా సుణాతి వా సుణిస్సతి వా సుణే వా, సద్దోపేసో సద్దాయతనమ్పేతం సద్దధాతుపేసా. ఇదం వుచ్చతి ‘‘సద్దాయతనం’’.

౧౬౪. తత్థ కతమం గన్ధాయతనం? యో గన్ధో చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ అనిదస్సనో సప్పటిఘో మూలగన్ధో సారగన్ధో తచగన్ధో పత్తగన్ధో పుప్ఫగన్ధో ఫలగన్ధో ఆమగన్ధో విస్సగన్ధో సుగన్ధో దుగ్గన్ధో, యో వా పనఞ్ఞోపి అత్థి గన్ధో చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ అనిదస్సనో సప్పటిఘో ¶ , యం గన్ధం అనిదస్సనం సప్పటిఘం ఘానేన అనిదస్సనేన సప్పటిఘేన ఘాయి వా ఘాయతి వా ఘాయిస్సతి వా ఘాయే వా, గన్ధోపేసో గన్ధాయతనమ్పేతం గన్ధధాతుపేసా. ఇదం వుచ్చతి ‘‘గన్ధాయతనం’’.

౧౬౫. తత్థ కతమం రసాయతనం? యో రసో చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ అనిదస్సనో సప్పటిఘో మూలరసో ఖన్ధరసో తచరసో పత్తరసో పుప్ఫరసో ఫలరసో అమ్బిలం మధురం తిత్తకం కటుకం లోణికం [లపిలకం (సీ.), లమ్పికం (క. సీ.)] ఖారికం లమ్బికం కసావో సాదు అసాదు, యో వా పనఞ్ఞోపి అత్థి రసో చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ అనిదస్సనో సప్పటిఘో, యం రసం అనిదస్సనం సప్పటిఘం జివ్హాయ అనిదస్సనాయ సప్పటిఘాయ సాయి వా సాయతి వా సాయిస్సతి వా సాయే వా, రసోపేసో రసాయతనమ్పేతం రసధాతుపేసా. ఇదం వుచ్చతి ‘‘రసాయతనం’’.

౧౬౬. తత్థ కతమం ఫోట్ఠబ్బాయతనం? పథవీధాతు తేజోధాతు వాయోధాతు కక్ఖళం ముదుకం సణ్హం ఫరుసం సుఖసమ్ఫస్సం దుక్ఖసమ్ఫస్సం గరుకం లహుకం, యం ఫోట్ఠబ్బం అనిదస్సనం సప్పటిఘం కాయేన అనిదస్సనేన సప్పటిఘేన ఫుసి వా ఫుసతి వా ఫుసిస్సతి వా ఫుసే వా, ఫోట్ఠబ్బోపేసో ఫోట్ఠబ్బాయతనమ్పేతం ఫోట్ఠబ్బధాతుపేసా. ఇదం వుచ్చతి ‘‘ఫోట్ఠబ్బాయతనం’’.

౧౬౭. తత్థ ¶ కతమం ధమ్మాయతనం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో, యఞ్చ రూపం అనిదస్సనఅప్పటిఘం ధమ్మాయతనపరియాపన్నం, అసఙ్ఖతా చ ధాతు.

తత్థ కతమో వేదనాక్ఖన్ధో? ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో. దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో. తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే… ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో…పే… ఏవం బహువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో. అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాక్ఖన్ధో’’.

తత్థ కతమో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో? ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో. దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో. తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి ¶ అబ్యాకతో…పే… ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో…పే… ఏవం బహువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో. అయం వుచ్చతి ‘‘సఞ్ఞాక్ఖన్ధో’’.

తత్థ కతమో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో? ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో. దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి హేతు, అత్థి న హేతు. తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే… ఏవం దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో…పే… ఏవం బహువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో. అయం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారక్ఖన్ధో’’.

తత్థ కతమం ¶ రూపం అనిదస్సనఅప్పటిఘం ధమ్మాయతనపరియాపన్నం? ఇత్థిన్ద్రియం పురిసిన్ద్రియం…పే… కబళీకారో ఆహారో. ఇదం వుచ్చతి రూపం ‘‘అనిదస్సనఅప్పటిఘం ధమ్మాయతనపరియాపన్నం’’.

తత్థ కతమా అసఙ్ఖతా ధాతు? రాగక్ఖయో ¶ , దోసక్ఖయో, మోహక్ఖయో – అయం వుచ్చతి ‘‘అసఙ్ఖతా ధాతు’’.

ఇదం వుచ్చతి ధమ్మాయతనం.

అభిధమ్మభాజనీయం.

౩. పఞ్హాపుచ్ఛకం

౧౬౮. ద్వాదసాయతనాని ¶ – చక్ఖాయతనం, రూపాయతనం, సోతాయతనం, సద్దాయతనం, ఘానాయతనం, గన్ధాయతనం, జివ్హాయతనం, రసాయతనం, కాయాయతనం, ఫోట్ఠబ్బాయతనం, మనాయతనం, ధమ్మాయతనం.

౧౬౯. ద్వాదసన్నం ఆయతనానం కతి కుసలా, కతి అకుసలా, కతి అబ్యాకతా…పే… కతి సరణా, కతి అరణా?

౧. తికం

౧౭౦. దసాయతనా అబ్యాకతా. ద్వాయతనా సియా కుసలా, సియా అకుసలా, సియా అబ్యాకతా. దసాయతనా న వత్తబ్బా – ‘‘సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా’’తిపి, ‘‘దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా’’తిపి, ‘‘అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా’’తిపి. మనాయతనం సియా సుఖాయ వేదనాయ ¶ సమ్పయుత్తం, సియా దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం, సియా అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం. ధమ్మాయతనం సియా సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం, సియా దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం, సియా అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్త’’న్తిపి, ‘‘దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్త’’న్తిపి, ‘‘అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్త’’న్తిపి. దసాయతనా నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మా. ద్వాయతనా సియా విపాకా, సియా విపాకధమ్మధమ్మా, సియా నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మా.

పఞ్చాయతనా ఉపాదిన్నుపాదానియా. సద్దాయతనం ¶ అనుపాదిన్నుపాదానియం. చత్తారో ఆయతనా సియా ఉపాదిన్నుపాదానియా, సియా అనుపాదిన్నుపాదానియా, సియా అనుపాదానియా. ద్వాయతనా సియా ఉపాదిన్నుపాదానియా, సియా అనుపాదిన్నుపాదానియా, సియా అనుపాదిన్నఅనుపాదానియా. దసాయతనా అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికా. ద్వాయతనా సియా సంకిలిట్ఠసంకిలేసికా, సియా అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికా, సియా అసంకిలిట్ఠఅసంకిలేసికా. దసాయతనా అవితక్కఅవిచారా. మనాయతనం సియా సవితక్కసవిచారం, సియా అవితక్కవిచారమత్తం, సియా అవితక్కఅవిచారం. ధమ్మాయతనం సియా సవితక్కసవిచారం, సియా అవితక్కవిచారమత్తం, సియా అవితక్కఅవిచారం ¶ , సియా న వత్తబ్బం – ‘‘సవితక్కసవిచార’’న్తిపి, ‘‘అవితక్కవిచారమత్త’’న్తిపి, ‘‘అవితక్కఅవిచార’’న్తిపి. దసాయతనా న వత్తబ్బా – ‘‘పీతిసహగతా’’తిపి, ‘‘సుఖసహగతా’’తిపి, ‘‘ఉపేక్ఖాసహగతా’’తిపి. ద్వాయతనా సియా పీతిసహగతా, సియా ¶ సుఖసహగతా, సియా ఉపేక్ఖాసహగతా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘పీతిసహగతా’’తిపి, ‘‘సుఖసహగతా’’తిపి, ‘‘ఉపేక్ఖాసహగతా’’తిపి.

దసాయతనా నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బా. ద్వాయతనా సియా దస్సనేన పహాతబ్బా, సియా భావనాయ పహాతబ్బా, సియా నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బా. దసాయతనా నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా. ద్వాయతనా సియా దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా, సియా భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా, సియా నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా. దసాయతనా నేవాచయగామినాపచయగామినో. ద్వాయతనా సియా ఆచయగామినో, సియా అపచయగామినో, సియా నేవాచయగామినాపచయగామినో. దసాయతనా ¶ నేవసేక్ఖనాసేక్ఖా. ద్వాయతనా సియా సేక్ఖా, సియా అసేక్ఖా ¶ , సియా నేవసేక్ఖనాసేక్ఖా. దసాయతనా పరిత్తా. ద్వాయతనా సియా పరిత్తా, సియా మహగ్గతా, సియా అప్పమాణా. దసాయతనా అనారమ్మణా. ద్వాయతనా సియా పరిత్తారమ్మణా, సియా మహగ్గతారమ్మణా, సియా అప్పమాణారమ్మణా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘పరిత్తారమ్మణా’’తిపి, ‘‘మహగ్గతారమ్మణా’’తిపి, ‘‘అప్పమాణారమ్మణా’’తిపి. దసాయతనా మజ్ఝిమా. ద్వాయతనా సియా హీనా, సియా మజ్ఝిమా, సియా పణీతా. దసాయతనా అనియతా. ద్వాయతనా సియా మిచ్ఛత్తనియతా, సియా సమ్మత్తనియతా, సియా అనియతా.

దసాయతనా అనారమ్మణా. ద్వాయతనా సియా మగ్గారమ్మణా, సియా మగ్గహేతుకా, సియా మగ్గాధిపతినో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘మగ్గారమ్మణా’’తిపి, ‘‘మగ్గహేతుకా’’తిపి, ‘‘మగ్గాధిపతినో’’తిపి. పఞ్చాయతనా సియా ఉప్పన్నా, సియా ఉప్పాదినో, న వత్తబ్బా – ‘‘అనుప్పన్నా’’తి. సద్దాయతనం సియా ఉప్పన్నం, సియా అనుప్పన్నం, న వత్తబ్బం – ‘‘ఉప్పాదీ’’తి. పఞ్చాయతనా సియా ఉప్పన్నా, సియా అనుప్పన్నా, సియా ఉప్పాదినో. ధమ్మాయతనం సియా ఉప్పన్నం, సియా అనుప్పన్నం, సియా ఉప్పాది, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘ఉప్పన్న’’న్తిపి, ‘‘అనుప్పన్న’’న్తిపి, ‘‘ఉప్పాదీ’’తిపి. ఏకాదసాయతనా సియా అతీతా, సియా అనాగతా, సియా పచ్చుప్పన్నా. ధమ్మాయతనం సియా అతీతం, సియా అనాగతం, సియా పచ్చుప్పన్నం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘అతీత’’న్తిపి, ‘‘అనాగత’’న్తిపి, ‘‘పచ్చుప్పన్న’’న్తిపి. దసాయతనా అనారమ్మణా. ద్వాయతనా సియా ¶ అతీతారమ్మణా, సియా అనాగతారమ్మణా ¶ , సియా పచ్చుప్పన్నారమ్మణా, సియా న వత్తబ్బా ¶ – ‘‘అతీతారమ్మణా’’తిపి, ‘‘అనాగతారమ్మణా’’తిపి, ‘‘పచ్చుప్పన్నారమ్మణా’’తిపి; సియా అజ్ఝత్తా, సియా బహిద్ధా, సియా అజ్ఝత్తబహిద్ధా. దసాయతనా అనారమ్మణా. ద్వాయతనా సియా అజ్ఝత్తారమ్మణా, సియా బహిద్ధారమ్మణా, సియా అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘అజ్ఝత్తారమ్మణా’’తిపి, ‘‘బహిద్ధారమ్మణా’’తిపి, ‘‘అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణా’’తిపి. రూపాయతనం సనిదస్సనసప్పటిఘం. నవాయతనా అనిదస్సనసప్పటిఘా. ద్వాయతనా అనిదస్సనఅప్పటిఘా.

౨. దుకం

౧౭౧. ఏకాదసాయతనా న హేతూ. ధమ్మాయతనం సియా హేతు, సియా న హేతు. దసాయతనా అహేతుకా. ద్వాయతనా సియా సహేతుకా, సియా అహేతుకా. దసాయతనా హేతువిప్పయుత్తా. ద్వాయతనా సియా హేతుసమ్పయుత్తా, సియా హేతువిప్పయుత్తా. దసాయతనా న వత్తబ్బా – ‘‘హేతూ ¶ చేవ సహేతుకా చా’’తిపి, ‘‘సహేతుకా చేవ న చ హేతూ’’తిపి. మనాయతనం న వత్తబ్బం – ‘‘హేతు చేవ సహేతుకఞ్చా’’తి, సియా సహేతుకఞ్చేవ న చ హేతు, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘సహేతుకఞ్చేవ న చ హేతూ’’తి. ధమ్మాయతనం సియా హేతు చేవ సహేతుకఞ్చ, సియా సహేతుకఞ్చేవ న చ హేతు, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘హేతు చేవ సహేతుకఞ్చా’’తిపి, ‘‘సహేతుకఞ్చేవ న చ హేతూ’’తిపి. దసాయతనా న వత్తబ్బా – ‘‘హేతూ చేవ హేతుసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘హేతుసమ్పయుత్తా చేవ న చ హేతూ’’తిపి. మనాయతనం న వత్తబ్బం – ‘‘హేతు చేవ హేతుసమ్పయుత్తఞ్చా’’తి, సియా హేతుసమ్పయుత్తఞ్చేవ న చ హేతు, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘హేతుసమ్పయుత్తఞ్చేవ న ¶ చ హేతూ’’తి. ధమ్మాయతనం సియా హేతు చేవ హేతుసమ్పయుత్తఞ్చ, సియా హేతుసమ్పయుత్తఞ్చేవ న చ హేతు, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘హేతు చేవ హేతుసమ్పయుత్తఞ్చా’’తిపి, ‘‘హేతుసమ్పయుత్తఞ్చేవ న చ హేతూ’’తిపి. దసాయతనా న హేతూఅహేతుకా. మనాయతనం సియా న హేతుసహేతుకం, సియా న హేతుఅహేతుకం. ధమ్మాయతనం సియా న హేతుసహేతుకం, సియా న హేతుఅహేతుకం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘న హేతుసహేతుక’’న్తిపి, ‘‘న హేతుఅహేతుక’’న్తిపి.

ఏకాదసాయతనా సప్పచ్చయా. ధమ్మాయతనం సియా సప్పచ్చయం, సియా అప్పచ్చయం. ఏకాదసాయతనా సఙ్ఖతా. ధమ్మాయతనం సియా సఙ్ఖతం, సియా అసఙ్ఖతం. రూపాయతనం సనిదస్సనం. ఏకాదసాయతనా ¶ అనిదస్సనా. దసాయతనా ¶ సప్పటిఘా. ద్వాయతనా అప్పటిఘా. దసాయతనా రూపా. మనాయతనం అరూపం. ధమ్మాయతనం సియా రూపం, సియా అరూపం. దసాయతనా లోకియా. ద్వాయతనా సియా లోకియా, సియా లోకుత్తరా; కేనచి విఞ్ఞేయ్యా, కేనచి న విఞ్ఞేయ్యా.

ఏకాదసాయతనా నో ఆసవా. ధమ్మాయతనం సియా ఆసవో, సియా నో ఆసవో. దసాయతనా సాసవా. ద్వాయతనా సియా సాసవా, సియా అనాసవా. దసాయతనా ఆసవవిప్పయుత్తా. ద్వాయతనా సియా ఆసవసమ్పయుత్తా, సియా ఆసవవిప్పయుత్తా. దసాయతనా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవా చేవ సాసవా చా’’తి, ‘‘సాసవా చేవ నో చ ఆసవా’’. మనాయతనం న వత్తబ్బం – ‘‘ఆసవో చేవ సాసవఞ్చా’’తి, సియా సాసవఞ్చేవ నో చ ఆసవో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘సాసవఞ్చేవ నో చ ఆసవో’’తి. ధమ్మాయతనం సియా ఆసవో చేవ సాసవఞ్చ, సియా సాసవఞ్చేవ నో చ ¶ ఆసవో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘ఆసవో చేవ సాసవఞ్చా’’తిపి, ‘‘సాసవఞ్చేవ నో చ ఆసవో’’తిపి. దసాయతనా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవా చేవ ఆసవసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘ఆసవసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఆసవా’’తిపి. మనాయతనం న వత్తబ్బం – ‘‘ఆసవో చేవ ఆసవసమ్పయుత్తఞ్చా’’తి, సియా ఆసవసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ ఆసవో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘ఆసవసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ ఆసవో’’తి. ధమ్మాయతనం సియా ¶ ఆసవో చేవ ఆసవసమ్పయుత్తఞ్చ, సియా ఆసవసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ ఆసవో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘ఆసవో చేవ ఆసవసమ్పయుత్తఞ్చా’’తిపి, ‘‘ఆసవసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ ఆసవో’’తిపి. దసాయతనా ఆసవవిప్పయుత్తసాసవా. ద్వాయతనా సియా ఆసవవిప్పయుత్తసాసవా, సియా ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవవిప్పయుత్తసాసవా’’తిపి, ‘‘ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవా’’తిపి.

ఏకాదసాయతనా నో సంయోజనా. ధమ్మాయతనం సియా సంయోజనం, సియా నో సంయోజనం. దసాయతనా సంయోజనియా. ద్వాయతనా సియా సంయోజనియా, సియా అసంయోజనియా. దసాయతనా సంయోజనవిప్పయుత్తా. ద్వాయతనా సియా సంయోజనసమ్పయుత్తా, సియా సంయోజనవిప్పయుత్తా. దసాయతనా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనా చేవ సంయోజనియా చా’’తి, సంయోజనియా చేవ నో చ సంయోజనా. మనాయతనం న వత్తబ్బం – ‘‘సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనియఞ్చా’’తి, సియా సంయోజనియఞ్చేవ నో చ సంయోజనం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘సంయోజనియఞ్చేవ నో చ సంయోజన’’న్తి. ధమ్మాయతనం ¶ సియా సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనియఞ్చ, సియా సంయోజనియఞ్చేవ నో చ సంయోజనం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘సంయోజనఞ్చేవ ¶ సంయోజనియ’’న్తిపి, ‘‘సంయోజనియఞ్చేవ నో చ సంయోజన’’న్తిపి. దసాయతనా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనా చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘సంయోజనసమ్పయుత్తా చేవ నో చ సంయోజనా’’తిపి. మనాయతనం ¶ న వత్తబ్బం – ‘‘సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తఞ్చా’’తి, సియా సంయోజనసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ సంయోజనం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘సంయోజనసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ సంయోజన’’న్తి. ధమ్మాయతనం సియా సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తఞ్చ, సియా సంయోజనసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ సంయోజనం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తఞ్చా’’తిపి, ‘‘సంయోజనసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ సంయోజన’’న్తిపి. దసాయతనా సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియా ¶ . ద్వాయతనా సియా సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియా, సియా సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియా’’తిపి, ‘‘సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియా’’తిపి.

ఏకాదసాయతనా నో గన్థా. ధమ్మాయతనం సియా గన్థో, సియా నో గన్థో. దసాయతనా గన్థనియా. ద్వాయతనా సియా గన్థనియా, సియా అగన్థనియా. దసాయతనా గన్థవిప్పయుత్తా. ద్వాయతనా సియా గన్థసమ్పయుత్తా, సియా గన్థవిప్పయుత్తా. దసాయతనా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థా చేవ గన్థనియా చా’’తి, గన్థనియా చేవ నో చ గన్థా. మనాయతనం న వత్తబ్బం ¶ – ‘‘గన్థో చేవ గన్థనియఞ్చా’’తి, సియా గన్థనియఞ్చేవ నో చ గన్థో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘గన్థనియఞ్చేవ నో చ గన్థో’’తి. ధమ్మాయతనం సియా గన్థో చేవ గన్థనియఞ్చ, సియా గన్థనియఞ్చేవ నో చ గన్థో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘గన్థో చేవ గన్థనియఞ్చా’’తిపి, ‘‘గన్థనియఞ్చేవ నో చ గన్థో’’తిపి. దసాయతనా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థా చేవ గన్థసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘గన్థసమ్పయుత్తా చేవ నో చ గన్థా’’తిపి. మనాయతనం న వత్తబ్బం – ‘‘గన్థో చేవ గన్థసమ్పయుత్తఞ్చా’’తి, సియా గన్థసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ గన్థో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘గన్థసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ గన్థో’’తి. ధమ్మాయతనం సియా గన్థో చేవ గన్థసమ్పయుత్తఞ్చ, సియా గన్థసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ గన్థో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘గన్థో చేవ గన్థసమ్పయుత్తఞ్చా’’తిపి, ‘‘గన్థసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ గన్థో’’తిపి. దసాయతనా గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియా. ద్వాయతనా సియా గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియా, సియా గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియా’’తిపి, ‘‘గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియా’’తిపి.

ఏకాదసాయతనా నో ఓఘా…పే… నో యోగా…పే… నో నీవరణా. ధమ్మాయతనం సియా ¶ నీవరణం, సియా నో నీవరణం. దసాయతనా నీవరణియా. ద్వాయతనా సియా ¶ నీవరణియా, సియా అనీవరణియా. దసాయతనా నీవరణవిప్పయుత్తా. ద్వాయతనా సియా నీవరణసమ్పయుత్తా, సియా నీవరణవిప్పయుత్తా. దసాయతనా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణా చేవ నీవరణియా చా’’తి, నీవరణియా చేవ నో చ నీవరణా. మనాయతనం న వత్తబ్బం – ‘‘నీవరణఞ్చేవ నీవరణియఞ్చా’’తి ¶ , సియా నీవరణియఞ్చేవ నో చ నీవరణం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘నీవరణియఞ్చేవ నో చ నీవరణ’’న్తి. ధమ్మాయతనం సియా నీవరణఞ్చేవ నీవరణియఞ్చ, సియా నీవరణియఞ్చేవ నో చ నీవరణం, సియా ¶ న వత్తబ్బం – ‘‘నీవరణఞ్చేవ నీవరణియఞ్చా’’తిపి, ‘‘నీవరణియఞ్చేవ నో చ నీవరణ’’న్తిపి. దసాయతనా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణా చేవ నీవరణసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘నీవరణసమ్పయుత్తా చేవ నో చ నీవరణా’’తిపి. మనాయతనం న వత్తబ్బం – ‘‘నీవరణఞ్చేవ నీవరణసమ్పయుత్తఞ్చా’’తి, సియా నీవరణసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ నీవరణం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘నీవరణసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ నీవరణ’’న్తి. ధమ్మాయతనం సియా నీవరణఞ్చేవ నీవరణసమ్పయుత్తఞ్చ, సియా నీవరణసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ నీవరణం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘నీవరణఞ్చేవ నీవరణసమ్పయుత్తఞ్చా’’తిపి, ‘‘నీవరణసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ నీవరణ’’న్తిపి. దసాయతనా నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియా. ద్వాయతనా సియా నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియా, సియా నీవరణవిప్పయుత్తఅనీవరణియా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియా’’తిపి, ‘‘నీవరణవిప్పయుత్తఅనీవరణియా’’తిపి.

ఏకాదసాయతనా నో పరామాసా. ధమ్మాయతనం సియా పరామాసో, సియా నో పరామాసో. దసాయతనా పరామట్ఠా. ద్వాయతనా సియా పరామట్ఠా, సియా అపరామట్ఠా. దసాయతనా పరామాసవిప్పయుత్తా. మనాయతనం సియా పరామాససమ్పయుత్తం, సియా పరామాసవిప్పయుత్తం. ధమ్మాయతనం సియా పరామాససమ్పయుత్తం, సియా పరామాసవిప్పయుత్తం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘పరామాససమ్పయుత్త’’న్తిపి, ‘‘పరామాసవిప్పయుత్త’’న్తిపి. దసాయతనా న ¶ వత్తబ్బా – ‘‘పరామాసా చేవ పరామట్ఠా చా’’తి, ‘‘పరామట్ఠా చేవ నో చ పరామాసా’’. మనాయతనం న వత్తబ్బం – ‘‘పరామాసో చేవ పరామట్ఠఞ్చా’’తి, సియా పరామట్ఠఞ్చేవ నో చ పరామాసో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘పరామట్ఠఞ్చేవ నో చ పరామాసో’’తి. ధమ్మాయతనం సియా పరామాసో చేవ పరామట్ఠఞ్చ, సియా పరామట్ఠఞ్చేవ నో చ పరామాసో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘పరామాసో చేవ పరామట్ఠఞ్చా’’తిపి, ‘‘పరామట్ఠఞ్చేవ నో చ పరామాసో’’తిపి. దసాయతనా పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠా. ద్వాయతనా సియా పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠా ¶ , సియా పరామాసవిప్పయుత్తఅపరామట్ఠా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠా’’తిపి ¶ , ‘‘పరామాసవిప్పయుత్తఅపరామట్ఠా’’తిపి.

దసాయతనా అనారమ్మణా. మనాయతనం సారమ్మణం. ధమ్మాయతనం సియా సారమ్మణం, సియా అనారమ్మణం. మనాయతనం చిత్తం. ఏకాదసాయతనా నో చిత్తా. ఏకాదసాయతనా అచేతసికా. ధమ్మాయతనం సియా చేతసికం, సియా అచేతసికం. దసాయతనా చిత్తవిప్పయుత్తా. ధమ్మాయతనం సియా చిత్తసమ్పయుత్తం, సియా చిత్తవిప్పయుత్తం. మనాయతనం న వత్తబ్బం – ‘‘చిత్తేన సమ్పయుత్త’’న్తిపి ¶ , ‘‘చిత్తేన విప్పయుత్త’’న్తిపి. దసాయతనా చిత్తవిసంసట్ఠా. ధమ్మాయతనం సియా చిత్తసంసట్ఠం, సియా చిత్తవిసంసట్ఠం. మనాయతనం న వత్తబ్బం – ‘‘చిత్తేన సంసట్ఠ’’న్తిపి, ‘‘చిత్తేన విసంసట్ఠ’’న్తిపి. ఛాయతనా నో చిత్తసముట్ఠానా. ఛాయతనా సియా చిత్తసముట్ఠానా, సియా నో చిత్తసముట్ఠానా. ఏకాదసాయతనా నో చిత్తసహభునో. ధమ్మాయతనం సియా చిత్తసహభూ ¶ , సియా నో చిత్తసహభూ. ఏకాదసాయతనా నో చిత్తానుపరివత్తినో. ధమ్మాయతనం సియా చిత్తానుపరివత్తి, సియా నో చిత్తానుపరివత్తి. ఏకాదసాయతనా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానా. ధమ్మాయతనం సియా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానం, సియా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానం. ఏకాదసాయతనా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానసహభునో. ధమ్మాయతనం సియా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానసహభూ, సియా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానసహభూ. ఏకాదసాయతనా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానానుపరివత్తినో. ధమ్మాయతనం సియా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానానుపరివత్తి, సియా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానానుపరివత్తి.

ఛాయతనా అజ్ఝత్తికా. ఛాయతనా బాహిరా. నవాయతనా ఉపాదా. ద్వాయతనా నో ఉపాదా. ధమ్మాయతనం సియా ఉపాదా, సియా నో ఉపాదా. పఞ్చాయతనా ఉపాదిన్నా. సద్దాయతనం అనుపాదిన్నం. ఛాయతనా సియా ఉపాదిన్నా, సియా అనుపాదిన్నా. ఏకాదసాయతనా నో ఉపాదానా. ధమ్మాయతనం సియా ఉపాదానం, సియా నో ఉపాదానం. దసాయతనా ఉపాదానియా. ద్వాయతనా సియా ఉపాదానియా, సియా అనుపాదానియా. దసాయతనా ఉపాదానవిప్పయుత్తా. ద్వాయతనా సియా ఉపాదానసమ్పయుత్తా, సియా ఉపాదానవిప్పయుత్తా. దసాయతనా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానా చేవ ఉపాదానియా చా’’తి, ఉపాదానియా చేవ నో చ ఉపాదానా. మనాయతనం న వత్తబ్బం – ‘‘ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానియఞ్చా’’తి, సియా ఉపాదానియఞ్చేవ నో చ ఉపాదానం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘ఉపాదానియఞ్చేవ నో చ ఉపాదాన’’న్తి. ధమ్మాయతనం సియా ఉపాదానఞ్చేవ ¶ ఉపాదానియఞ్చ, సియా ఉపాదానియఞ్చేవ నో చ ఉపాదానం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘ఉపాదానఞ్చేవ ¶ ¶ ఉపాదానియఞ్చా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానియఞ్చేవ నో చ ఉపాదాన’’న్తిపి. దసాయతనా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానా చేవ ఉపాదానసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఉపాదానా’’తిపి. మనాయతనం న వత్తబ్బం – ‘‘ఉపాదానియఞ్చేవ ఉపాదానసమ్పయుత్తఞ్చా’’తి, సియా ఉపాదానసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ ఉపాదానం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘ఉపాదానసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ ఉపాదాన’’న్తి. ధమ్మాయతనం సియా ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానసమ్పయుత్తఞ్చ, సియా ఉపాదానసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ ఉపాదానం ¶ , సియా న వత్తబ్బం – ‘‘ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానసమ్పయుత్తఞ్చా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ ఉపాదాన’’న్తిపి. దసాయతనా ఉపాదానవిప్పయుత్తఉపాదానియా. ద్వాయతనా సియా ఉపాదానసమ్పయుత్తఉపాదానియా, సియా ఉపాదానవిప్పయుత్తఅనుపాదానియా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానవిప్పయుత్తఉపాదానియా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానవిప్పయుత్తఅనుపాదానియా’’తిపి.

ఏకాదసాయతనా నో కిలేసా. ధమ్మాయతనం సియా కిలేసో, సియా నో కిలేసో. దసాయతనా సంకిలేసికా. ద్వాయతనా సియా సంకిలేసికా, సియా అసంకిలేసికా. దసాయతనా అసంకిలిట్ఠా. ద్వాయతనా సియా సంకిలిట్ఠా, సియా అసంకిలిట్ఠా. దసాయతనా కిలేసవిప్పయుత్తా. ద్వాయతనా సియా కిలేససమ్పయుత్తా, సియా కిలేసవిప్పయుత్తా. దసాయతనా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసా చేవ సంకిలేసికా చా’’తి, ‘‘సంకిలేసికా చేవ నో చ కిలేసా’’. మనాయతనం న వత్తబ్బం – ‘‘కిలేసో చేవ సంకిలేసికఞ్చా’’తి, సియా సంకిలేసికఞ్చేవ నో చ కిలేసో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘సంకిలేసికఞ్చేవ నో చ కిలేసో’’తి. ధమ్మాయతనం సియా కిలేసో చేవ సంకిలేసికఞ్చ, సియా సంకిలేసికఞ్చేవ నో చ కిలేసో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘కిలేసో చేవ సంకిలేసికఞ్చా’’తిపి, ‘‘సంకిలేసికఞ్చేవ నో చ కిలేసో’’తిపి. దసాయతనా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసా చేవ సంకిలిట్ఠా చా’’తిపి, ‘‘సంకిలిట్ఠా చేవ నో చ ¶ కిలేసా’’తిపి. మనాయతనం న వత్తబ్బం – ‘‘కిలేసో చేవ సంకిలిట్ఠఞ్చా’’తి, సియా సంకిలిట్ఠఞ్చేవ నో చ కిలేసో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘సంకిలిట్ఠఞ్చేవ నో చ కిలేసో’’తి. ధమ్మాయతనం సియా కిలేసో చేవ సంకిలిట్ఠఞ్చ, సియా సంకిలిట్ఠఞ్చేవ నో చ కిలేసో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘కిలేసో చేవ సంకిలిట్ఠఞ్చా’’తిపి, ‘‘సంకిలిట్ఠఞ్చేవ నో చ కిలేసో’’తిపి.

దసాయతనా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసా చేవ కిలేససమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘కిలేససమ్పయుత్తా చేవ నో చ న కిలేసా’’తిపి. మనాయతనం న వత్తబ్బం – ‘‘కిలేసో చేవ కిలేససమ్పయుత్తఞ్చా’’తి ¶ , సియా కిలేససమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ కిలేసో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘కిలేససమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ కిలేసో’’తి. ధమ్మాయతనం సియా కిలేసో చేవ కిలేససమ్పయుత్తఞ్చ, సియా కిలేససమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ కిలేసో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘కిలేసో చేవ కిలేససమ్పయుత్తఞ్చా’’తిపి, ‘‘కిలేససమ్పయుత్తఞ్చేవ నో ¶ చ కిలేసో’’తిపి. దసాయతనా కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసికా. ద్వాయతనా సియా కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసికా, సియా కిలేసవిప్పయుత్తఅసంకిలేసికా ¶ , సియా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసికా’’తిపి, ‘‘కిలేసవిప్పయుత్తఅసంకిలేసికా’’తిపి ¶ .

దసాయతనా న దస్సనేన పహాతబ్బా. ద్వాయతనా సియా దస్సనేన పహాతబ్బా, సియా న దస్సనేన పహాతబ్బా. దసాయతనా న భావనాయ పహాతబ్బా. ద్వాయతనా సియా భావనాయ పహాతబ్బా, సియా న భావనాయ పహాతబ్బా. దసాయతనా న దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా. ద్వాయతనా సియా దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా, సియా న దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా. దసాయతనా న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా. ద్వాయతనా సియా భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా, సియా న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా. దసాయతనా అవితక్కా. ద్వాయతనా సియా సవితక్కా, సియా అవితక్కా. దసాయతనా అవిచారా. ద్వాయతనా సియా సవిచారా, సియా అవిచారా. దసాయతనా అప్పీతికా. ద్వాయతనా సియా సప్పీతికా, సియా అప్పీతికా. దసాయతనా న పీతిసహగతా. ద్వాయతనా సియా పీతిసహగతా, సియా న పీతిసహగతా. దసాయతనా న సుఖసహగతా. ద్వాయతనా సియా సుఖసహగతా, సియా న సుఖసహగతా. దసాయతనా న ఉపేక్ఖాసహగతా. ద్వాయతనా సియా ఉపేక్ఖాసహగతా, సియా న ఉపేక్ఖాసహగతా.

దసాయతనా కామావచరా. ద్వాయతనా సియా కామావచరా, సియా న కామావచరా. దసాయతనా న రూపావచరా. ద్వాయతనా సియా రూపావచరా, సియా న రూపావచరా. దసాయతనా న అరూపావచరా. ద్వాయతనా సియా అరూపావచరా, సియా న అరూపావచరా. దసాయతనా పరియాపన్నా. ద్వాయతనా సియా పరియాపన్నా, సియా అపరియాపన్నా. దసాయతనా అనియ్యానికా. ద్వాయతనా సియా నియ్యానికా ¶ , సియా అనియ్యానికా. దసాయతనా అనియతా. ద్వాయతనా సియా నియతా, సియా అనియతా. దసాయతనా సఉత్తరా. ద్వాయతనా సియా సఉత్తరా, సియా అనుత్తరా. దసాయతనా అరణా. ద్వాయతనా సియా సరణా, సియా అరణాతి.

పఞ్హాపుచ్ఛకం.

ఆయతనవిభఙ్గో నిట్ఠితో.

౩. ధాతువిభఙ్గో

౧. సుత్తన్తభాజనీయం

౧౭౨. ఛ ¶ ¶ ¶ ధాతుయో – పథవీధాతు [పఠవీధాతు (సీ. స్యా.) ఏవముపరిపి], ఆపోధాతు, తేజోధాతు, వాయోధాతు, ఆకాసధాతు, విఞ్ఞాణధాతు.

౧౭౩. తత్థ కతమా పథవీధాతు? పథవీధాతుద్వయం – అత్థి అజ్ఝత్తికా, అత్థి బాహిరా. తత్థ కతమా అజ్ఝత్తికా పథవీధాతు? యం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం కక్ఖళం ఖరిగతం కక్ఖళత్తం కక్ఖళభావో అజ్ఝత్తం ఉపాదిన్నం, సేయ్యథిదం – కేసా లోమా నఖా దన్తా తచో మంసం న్హారు [నహారు (సీ.)] అట్ఠి అట్ఠిమిఞ్జం [అట్ఠిమిఞ్జా (సీ.)] వక్కం హదయం యకనం కిలోమకం పిహకం పప్ఫాసం అన్తం అన్తగుణం ఉదరియం కరీసం, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం కక్ఖళం ఖరిగతం కక్ఖళత్తం కక్ఖళభావో అజ్ఝత్తం ఉపాదిన్నం – అయం వుచ్చతి ‘అజ్ఝత్తికా పథవీధాతు’.

తత్థ కతమా బాహిరా పథవీధాతు? యం బాహిరం కక్ఖళం ఖరిగతం కక్ఖళత్తం కక్ఖళభావో బహిద్ధా అనుపాదిన్నం, సేయ్యథిదం ¶ – అయో లోహం తిపు సీసం సజ్ఝం [సజ్ఝు (స్యా.)] ముత్తా మణి వేళురియో సఙ్ఖో సిలా పవాళం రజతం జాతరూపం లోహితఙ్కో [లోహితఙ్గో (స్యా. క.), లోహితకో (?)] మసారగల్లం తిణం కట్ఠం సక్ఖరా కఠలం [కథలం (క.)] భూమి పాసాణో పబ్బతో, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి బాహిరం కక్ఖళం ఖరిగతం కక్ఖళత్తం కక్ఖళభావో బహిద్ధా అనుపాదిన్నం – అయం వుచ్చతి ‘బాహిరా పథవీధాతు’. యా చ అజ్ఝత్తికా పథవీధాతు యా చ బాహిరా పథవీధాతు, తదేకజ్ఝం అభిసఞ్ఞూహిత్వా అభిసఙ్ఖిపిత్వా – అయం వుచ్చతి ‘‘పథవీధాతు’’.

౧౭౪. తత్థ ¶ ¶ కతమా ఆపోధాతు? ఆపోధాతుద్వయం – అత్థి అజ్ఝత్తికా, అత్థి బాహిరా. తత్థ కతమా అజ్ఝత్తికా ఆపోధాతు? యం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం ఆపో ఆపోగతం సినేహో సినేహగతం [స్నేహో స్నేహగతం (స్యా.)] బన్ధనత్తం రూపస్స అజ్ఝత్తం ఉపాదిన్నం, సేయ్యథిదం – పిత్తం సేమ్హం పుబ్బో లోహితం సేదో మేదో అస్సు వసా ఖేళో సిఙ్ఘాణికా లసికా ముత్తం, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి అజ్ఝత్తం ¶ పచ్చత్తం ఆపో ఆపోగతం సినేహో సినేహగతం బన్ధనత్తం రూపస్స అజ్ఝత్తం ఉపాదిన్నం – అయం వుచ్చతి ‘అజ్ఝత్తికా ఆపోధాతు’.

తత్థ కతమా బాహిరా ఆపోధాతు? యం బాహిరం ఆపో ఆపోగతం సినేహో సినేహగతం బన్ధనత్తం రూపస్స బహిద్ధా అనుపాదిన్నం, సేయ్యథిదం – మూలరసో ఖన్ధరసో తచరసో పత్తరసో పుప్ఫరసో ఫలరసో ఖీరం దధి సప్పి నవనీతం తేలం మధు ఫాణితం భుమ్మాని వా ఉదకాని అన్తలిక్ఖాని వా, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి బాహిరం ఆపో ఆపోగతం సినేహో సినేహగతం బన్ధనత్తం రూపస్స బహిద్ధా అనుపాదిన్నం ¶ – అయం వుచ్చతి ‘బాహిరా ఆపోధాతు’. యా చ అజ్ఝత్తికా ఆపోధాతు యా చ బాహిరా ఆపోధాతు, తదేకజ్ఝం అభిసఞ్ఞూహిత్వా అభిసఙ్ఖిపిత్వా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఆపోధాతు’’.

౧౭౫. తత్థ కతమా తేజోధాతు? తేజోధాతుద్వయం – అత్థి అజ్ఝత్తికా, అత్థి బాహిరా. తత్థ కతమా అజ్ఝత్తికా తేజోధాతు? యం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం తేజో తేజోగతం ఉస్మా ఉస్మాగతం ఉసుమం ఉసుమగతం అజ్ఝత్తం ఉపాదిన్నం, సేయ్యథిదం – యేన చ సన్తప్పతి యేన చ జీరీయతి యేన చ పరిడయ్హతి యేన చ అసితపీతఖాయితసాయితం సమ్మా పరిణామం గచ్ఛతి, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం తేజో తేజోగతం ఉస్మా ఉస్మాగతం ఉసుమం ఉసుమగతం అజ్ఝత్తం ఉపాదిన్నం – అయం వుచ్చతి ‘అజ్ఝత్తికా తేజోధాతు’.

తత్థ కతమా బాహిరా తేజోధాతు? యం బాహిరం తేజో తేజోగతం ఉస్మా ఉస్మాగతం ఉసుమం ఉసుమగతం బహిద్ధా అనుపాదిన్నం, సేయ్యథిదం – కట్ఠగ్గి పలాలగ్గి [సకలికగ్గి (సబ్బత్థ)] తిణగ్గి గోమయగ్గి థుసగ్గి సఙ్కారగ్గి ఇన్దగ్గి అగ్గిసన్తాపో సూరియసన్తాపో కట్ఠసన్నిచయసన్తాపో తిణసన్నిచయసన్తాపో ధఞ్ఞసన్నిచయసన్తాపో భణ్డసన్నిచయసన్తాపో, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి బాహిరం తేజో తేజోగతం ఉస్మా ఉస్మాగతం ఉసుమం ఉసుమగతం బహిద్ధా అనుపాదిన్నం – అయం వుచ్చతి ‘బాహిరా తేజోధాతు’. యా ¶ ¶ చ అజ్ఝత్తికా తేజోధాతు యా చ బాహిరా తేజోధాతు, తదేకజ్ఝం అభిసఞ్ఞూహిత్వా అభిసఙ్ఖిపిత్వా – అయం వుచ్చతి ‘‘తేజోధాతు’’.

౧౭౬. తత్థ ¶ ¶ కతమా వాయోధాతు? వాయోధాతుద్వయం – అత్థి అజ్ఝత్తికా, అత్థి బాహిరా. తత్థ కతమా అజ్ఝత్తికా వాయోధాతు? యం అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం వాయో వాయోగతం థమ్భితత్తం రూపస్స అజ్ఝత్తం ఉపాదిన్నం, సేయ్యథిదం – ఉద్ధఙ్గమా వాతా అధోగమా వాతా కుచ్ఛిసయా వాతా కోట్ఠాసయా [కోట్ఠసయా (సీ. స్యా.)] వాతా అఙ్గమఙ్గానుసారినో వాతా సత్థకవాతా ఖురకవాతా ఉప్పలకవాతా అస్సాసో పస్సాసో ఇతి వా, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం వాయో వాయోగతం థమ్భితత్తం రూపస్స అజ్ఝత్తం ఉపాదిన్నం – అయం వుచ్చతి ‘అజ్ఝత్తికా వాయోధాతు’.

తత్థ కతమా బాహిరా వాయోధాతు? యం బాహిరం వాయో వాయోగతం థమ్భితత్తం రూపస్స బహిద్ధా అనుపాదిన్నం, సేయ్యథిదం – పురత్థిమా వాతా పచ్ఛిమా వాతా ఉత్తరా వాతా దక్ఖిణా వాతా సరజా వాతా అరజా వాతా సీతా వాతా ఉణ్హా వాతా పరిత్తా వాతా అధిమత్తా వాతా కాళవాతా వేరమ్భవాతా పక్ఖవాతా సుపణ్ణవాతా తాలవణ్టవాతా విధూపనవాతా, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి బాహిరం వాయో వాయోగతం థమ్భితత్తం రూపస్స బహిద్ధా అనుపాదిన్నం – అయం వుచ్చతి ‘బాహిరా వాయోధాతు’. యా చ అజ్ఝత్తికా వాయోధాతు యా చ బాహిరా వాయోధాతు, తదేకజ్ఝం అభిసఞ్ఞూహిత్వా అభిసఙ్ఖిపిత్వా – అయం వుచ్చతి ‘‘వాయోధాతు’’.

౧౭౭. తత్థ కతమా ఆకాసధాతు? ఆకాసధాతుద్వయం – అత్థి అజ్ఝత్తికా, అత్థి బాహిరా. తత్థ కతమా అజ్ఝత్తికా ఆకాసధాతు? యం ¶ అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం ఆకాసో ఆకాసగతం అఘం అఘగతం వివరో వివరగతం అసమ్ఫుట్ఠం మంసలోహితేహి అజ్ఝత్తం ఉపాదిన్నం, సేయ్యథిదం – కణ్ణచ్ఛిద్దం నాసచ్ఛిద్దం ముఖద్వారం, యేన చ అసితపీతఖాయితసాయితం అజ్ఝోహరతి, యత్థ చ అసితపీతఖాయితసాయితం సన్తిట్ఠతి, యేన చ అసితపీతఖాయితసాయితం అధోభాగం నిక్ఖమతి, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి అజ్ఝత్తం పచ్చత్తం ఆకాసో ఆకాసగతం అఘం అఘగతం వివరో వివరగతం అసమ్ఫుట్ఠం మంసలోహితేహి అజ్ఝత్తం ఉపాదిన్నం – అయం వుచ్చతి ‘అజ్ఝత్తికా ఆకాసధాతు’.

తత్థ కతమా బాహిరా ఆకాసధాతు? యం బాహిరం ఆకాసో ఆకాసగతం అఘం అఘగతం వివరో ¶ వివరగతం ¶ అసమ్ఫుట్ఠం చతూహి మహాభూతేహి ¶ బహిద్ధా అనుపాదిన్నం – అయం వుచ్చతి ‘బాహిరా ఆకాసధాతు’. యా చ అజ్ఝత్తికా ఆకాసధాతు యా చ బాహిరా ఆకాసధాతు, తదేకజ్ఝం అభిసఞ్ఞూహిత్వా అభిసఙ్ఖిపిత్వా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఆకాసధాతు’’.

౧౭౮. తత్థ కతమా విఞ్ఞాణధాతు? చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతు, సోతవిఞ్ఞాణధాతు, ఘానవిఞ్ఞాణధాతు, జివ్హావిఞ్ఞాణధాతు, కాయవిఞ్ఞాణధాతు, మనోవిఞ్ఞాణధాతు – అయం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణధాతు’’.

ఇమా ఛ ధాతుయో.

౧౭౯. అపరాపి ఛ ధాతుయో – సుఖధాతు, దుక్ఖధాతు, సోమనస్సధాతు, దోమనస్సధాతు, ఉపేక్ఖాధాతు, అవిజ్జాధాతు.

౧౮౦. తత్థ కతమా సుఖధాతు? యం కాయికం సాతం కాయికం సుఖం కాయసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయితం కాయసమ్ఫస్సజా సాతా సుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘సుఖధాతు’’.

తత్థ కతమా ¶ దుక్ఖధాతు? యం కాయికం అసాతం కాయికం దుక్ఖం కాయసమ్ఫస్సజం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం కాయసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖధాతు’’.

తత్థ కతమా సోమనస్సధాతు? యం చేతసికం సాతం చేతసికం సుఖం చేతోసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా సాతా సుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘సోమనస్సధాతు’’.

తత్థ కతమా దోమనస్సధాతు? యం చేతసికం అసాతం చేతసికం దుక్ఖం చేతోసమ్ఫస్సజం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘దోమనస్సధాతు’’.

తత్థ కతమా ఉపేక్ఖాధాతు? యం చేతసికం నేవ సాతం నాసాతం చేతోసమ్ఫస్సజం అదుక్ఖమసుఖం ¶ వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఉపేక్ఖాధాతు’’.

తత్థ కతమా అవిజ్జాధాతు? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం అనభిసమయో అననుబోధో అసమ్బోధో అప్పటివేధో అసఙ్గాహణా అపరియోగాహణా అసమపేక్ఖనా అపచ్చవేక్ఖణా అపచ్చక్ఖకమ్మం దుమ్మేజ్ఝం బాల్యం అసమ్పజఞ్ఞం ¶ మోహో పమోహో సమ్మోహో అవిజ్జా అవిజ్జోఘో అవిజ్జాయోగో అవిజ్జానుసయో అవిజ్జాపరియుట్ఠానం ¶ అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జాధాతు’’.

ఇమా ఛ ధాతుయో.

౧౮౧. అపరాపి ఛ ధాతుయో – కామధాతు, బ్యాపాదధాతు, విహింసాధాతు, నేక్ఖమ్మధాతు, అబ్యాపాదధాతు, అవిహింసాధాతు.

౧౮౨. తత్థ కతమా కామధాతు? కామపటిసంయుత్తో తక్కో వితక్కో సఙ్కప్పో అప్పనా బ్యప్పనా చేతసో అభినిరోపనా మిచ్ఛాసఙ్కప్పో – అయం వుచ్చతి కామధాతు. హేట్ఠతో అవీచినిరయం పరియన్తం కరిత్వా ఉపరితో పరనిమ్మితవసవత్తీ దేవే అన్తో కరిత్వా యం ఏతస్మిం అన్తరే ఏత్థావచరా ఏత్థ పరియాపన్నా ఖన్ధధాతుఆయతనా రూపా [రూపం (స్యా.)] వేదనా సఞ్ఞా సఙ్ఖారా విఞ్ఞాణం – అయం వుచ్చతి ¶ ‘‘కామధాతు’’.

తత్థ కతమా బ్యాపాదధాతు? బ్యాపాదపటిసంయుత్తో తక్కో వితక్కో…పే… మిచ్ఛాసఙ్కప్పో – అయం వుచ్చతి ‘‘బ్యాపాదధాతు’’. దససు వా ఆఘాతవత్థూసు చిత్తస్స ఆఘాతో పటిఘాతో పటిఘం పటివిరోధో కోపో పకోపో సమ్పకోపో దోసో పదోసో సమ్పదోసో చిత్తస్స బ్యాపత్తి మనోపదోసో కోధో కుజ్ఝనా కుజ్ఝితత్తం దోసో దుస్సనా దుస్సితత్తం బ్యాపత్తి బ్యాపజ్జనా విరోధో పటివిరోధో చణ్డిక్కం అసురోపో అనత్తమనతా చిత్తస్స – అయం వుచ్చతి ‘‘బ్యాపాదధాతు’’.

తత్థ కతమా విహింసాధాతు? విహింసాపటిసంయుత్తో తక్కో వితక్కో…పే… మిచ్ఛాసఙ్కప్పో ¶ – అయం వుచ్చతి ‘‘విహింసాధాతు’’. ఇధేకచ్చో పాణినా వా లేడ్డునా వా దణ్డేన వా సత్థేన వా రజ్జుయా వా అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన సత్తే విహేఠేతి, యా ఏవరూపా హేఠనా విహేఠనా హింసనా విహింసనా రోసనా విరోసనా పరూపఘాతో – అయం వుచ్చతి ‘‘విహింసాధాతు’’.

తత్థ కతమా నేక్ఖమ్మధాతు? నేక్ఖమ్మపటిసంయుత్తో తక్కో వితక్కో…పే… సమ్మాసఙ్కప్పో – అయం వుచ్చతి ‘‘నేక్ఖమ్మధాతు’’. సబ్బేపి కుసలా ధమ్మా ‘‘నేక్ఖమ్మధాతు’’.

తత్థ ¶ కతమా అబ్యాపాదధాతు? అబ్యాపాదపటిసంయుత్తో తక్కో వితక్కో…పే… సమ్మాసఙ్కప్పో – అయం వుచ్చతి ‘‘అబ్యాపాదధాతు’’. యా సత్తేసు మేత్తి మేత్తాయనా మేత్తాయితత్తం మేత్తాచేతోవిముత్తి – అయం వుచ్చతి ‘‘అబ్యాపాదధాతు’’.

తత్థ కతమా అవిహింసాధాతు? అవిహింసాపటిసంయుత్తో తక్కో వితక్కో సఙ్కప్పో అప్పనా బ్యప్పనా ¶ చేతసో అభినిరోపనా సమ్మాసఙ్కప్పో – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిహింసాధాతు’’ ¶ . యా సత్తేసు కరుణా కరుణాయనా కరుణాయితత్తం కరుణాచేతోవిముత్తి – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిహింసాధాతు’’.

ఇమా ఛ ధాతుయో.

ఇతి ఇమాని తీణి ఛక్కాని తదేకజ్ఝం అభిసఞ్ఞూహిత్వా అభిసఙ్ఖిపిత్వా అట్ఠారస ధాతుయో హోన్తి.

సుత్తన్తభాజనీయం.

౨. అభిధమ్మభాజనీయం

౧౮౩. అట్ఠారస ధాతుయో – చక్ఖుధాతు, రూపధాతు, చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతు, సోతధాతు, సద్దధాతు, సోతవిఞ్ఞాణధాతు, ఘానధాతు, గన్ధధాతు, ఘానవిఞ్ఞాణధాతు, జివ్హాధాతు, రసధాతు, జివ్హావిఞ్ఞాణధాతు ¶ , కాయధాతు, ఫోట్ఠబ్బధాతు, కాయవిఞ్ఞాణధాతు, మనోధాతు, ధమ్మధాతు, మనోవిఞ్ఞాణధాతు.

౧౮౪. తత్థ కతమా చక్ఖుధాతు? యం చక్ఖు చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ పసాదో…పే… సుఞ్ఞో గామోపేసో – అయం వుచ్చతి ‘‘చక్ఖుధాతు’’.

తత్థ కతమా రూపధాతు? యం రూపం చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ వణ్ణనిభా…పే… రూపధాతుపేసా – అయం వుచ్చతి ‘‘రూపధాతు’’.

తత్థ కతమా చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతు? చక్ఖుఞ్చ పటిచ్చ రూపే చ ఉప్పజ్జతి చిత్తం మనో మానసం హదయం పణ్డరం మనో మనాయతనం మనిన్ద్రియం విఞ్ఞాణం విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో తజ్జాచక్ఖువిఞ్ఞాణధాతు – అయం వుచ్చతి ‘‘చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతు’’.

తత్థ ¶ కతమా సోతధాతు? యం సోతం చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ పసాదో…పే… సుఞ్ఞో గామోపేసో – అయం వుచ్చతి ‘‘సోతధాతు’’ ¶ .

తత్థ కతమా సద్దధాతు? యో సద్దో చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ అనిదస్సనో సప్పటిఘో…పే… సద్దధాతుపేసా – అయం వుచ్చతి ‘‘సద్దధాతు’’.

తత్థ కతమా సోతవిఞ్ఞాణధాతు? సోతఞ్చ పటిచ్చ సద్దే చ ఉప్పజ్జతి చిత్తం మనో మానసం హదయం పణ్డరం మనో మనాయతనం మనిన్ద్రియం విఞ్ఞాణం విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో తజ్జాసోతవిఞ్ఞాణధాతు – అయం వుచ్చతి ‘‘సోతవిఞ్ఞాణధాతు’’.

తత్థ కతమా ఘానధాతు? యం ¶ ఘానం చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ పసాదో…పే… సుఞ్ఞో గామోపేసో – అయం వుచ్చతి ‘‘ఘానధాతు’’.

తత్థ కతమా గన్ధధాతు? యో గన్ధో చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ అనిదస్సనో సప్పటిఘో…పే… గన్ధధాతుపేసా – అయం వుచ్చతి ‘‘గన్ధధాతు’’.

తత్థ ¶ కతమా ఘానవిఞ్ఞాణధాతు? ఘానఞ్చ పటిచ్చ గన్ధే చ ఉప్పజ్జతి చిత్తం మనో మానసం హదయం పణ్డరం మనో మనాయతనం మనిన్ద్రియం విఞ్ఞాణం విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో తజ్జాఘానవిఞ్ఞాణధాతు – అయం వుచ్చతి ‘‘ఘానవిఞ్ఞాణధాతు’’.

తత్థ కతమా జివ్హాధాతు? యా జివ్హా చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ పసాదో…పే… సుఞ్ఞో గామోపేసో – అయం వుచ్చతి ‘‘జివ్హాధాతు’’.

తత్థ కతమా రసధాతు? యో రసో చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ అనిదస్సనో సప్పటిఘో…పే… రసధాతుపేసా – అయం వుచ్చతి ‘‘రసధాతు’’.

తత్థ కతమా జివ్హావిఞ్ఞాణధాతు? జివ్హఞ్చ పటిచ్చ రసే చ ఉప్పజ్జతి చిత్తం మనో మానసం హదయం పణ్డరం మనో మనాయతనం మనిన్ద్రియం ¶ విఞ్ఞాణం విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో తజ్జాజివ్హావిఞ్ఞాణధాతు – అయం వుచ్చతి ‘‘జివ్హావిఞ్ఞాణధాతు’’.

తత్థ కతమా కాయధాతు? యో కాయో చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ పసాదో…పే… సుఞ్ఞో గామోపేసో – అయం వుచ్చతి ‘‘కాయధాతు’’.

తత్థ ¶ కతమా ఫోట్ఠబ్బధాతు? పథవీధాతు…పే… ఫోట్ఠబ్బధాతుపేసా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫోట్ఠబ్బధాతు’’.

తత్థ కతమా కాయవిఞ్ఞాణధాతు? కాయఞ్చ పటిచ్చ ఫోట్ఠబ్బే చ ఉప్పజ్జతి చిత్తం మనో మానసం హదయం పణ్డరం మనో మనాయతనం మనిన్ద్రియం విఞ్ఞాణం విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో తజ్జాకాయవిఞ్ఞాణధాతు – అయం వుచ్చతి ‘‘కాయవిఞ్ఞాణధాతు’’.

తత్థ కతమా మనోధాతు? చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతుయా ఉప్పజ్జిత్వా నిరుద్ధసమనన్తరా ఉప్పజ్జతి చిత్తం మనో మానసం హదయం పణ్డరం మనో మనాయతనం మనిన్ద్రియం విఞ్ఞాణం విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో తజ్జామనోధాతు; సోతవిఞ్ఞాణధాతుయా…పే… ఘానవిఞ్ఞాణధాతుయా…పే… జివ్హావిఞ్ఞాణధాతుయా…పే… కాయవిఞ్ఞాణధాతుయా ఉప్పజ్జిత్వా నిరుద్ధసమనన్తరా ఉప్పజ్జతి చిత్తం మనో మానసం ¶ హదయం పణ్డరం మనో మనాయతనం మనిన్ద్రియం విఞ్ఞాణం విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో తజ్జామనోధాతు ¶ సబ్బధమ్మేసు వా పన పఠమసమన్నాహారో ఉప్పజ్జతి చిత్తం మనో మానసం హదయం పణ్డరం మనో మనాయతనం మనిన్ద్రియం విఞ్ఞాణం విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో తజ్జామనోధాతు – అయం వుచ్చతి ‘‘మనోధాతు’’.

తత్థ కతమా ధమ్మధాతు? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో, యఞ్చ రూపం అనిదస్సనఅప్పటిఘం ధమ్మాయతనపరియాపన్నం, అసఙ్ఖతా చ ధాతు.

తత్థ కతమో వేదనాక్ఖన్ధో? ఏకవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో ¶ . దువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో. తివిధేన వేదనాక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే… ఏవం దసవిధేన వేదనాక్ఖన్ధో…పే… ఏవం బహువిధేన వేదనాక్ఖన్ధో. అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాక్ఖన్ధో’’.

తత్థ కతమో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో? ఏకవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – ఫస్ససమ్పయుత్తో. దువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి సహేతుకో, అత్థి అహేతుకో. తివిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే… ఏవం దసవిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో…పే… ఏవం బహువిధేన సఞ్ఞాక్ఖన్ధో. అయం వుచ్చతి ‘‘సఞ్ఞాక్ఖన్ధో’’.

తత్థ కతమో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో? ఏకవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – చిత్తసమ్పయుత్తో. దువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి హేతు, అత్థి అహేతు. తివిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అత్థి కుసలో, అత్థి అకుసలో, అత్థి అబ్యాకతో…పే… ఏవం ¶ దసవిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో…పే… ఏవం బహువిధేన సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – అయం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారక్ఖన్ధో’’.

తత్థ కతమం రూపం అనిదస్సనఅప్పటిఘం ధమ్మాయతనపరియాపన్నం? ఇత్థిన్ద్రియం…పే… కబళీకారో ఆహారో – ఇదం వుచ్చతి రూపం ‘‘అనిదస్సనఅప్పటిఘం ధమ్మాయతనపరియాపన్నం’’.

తత్థ కతమా అసఙ్ఖతా ధాతు? రాగక్ఖయో, దోసక్ఖయో, మోహక్ఖయో – అయం వుచ్చతి ‘‘అసఙ్ఖతా ధాతు’’. అయం వుచ్చతి ‘‘ధమ్మధాతు’’.

తత్థ ¶ కతమా మనోవిఞ్ఞాణధాతు? చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతుయా ఉప్పజ్జిత్వా నిరుద్ధసమనన్తరా ఉప్పజ్జతి మనోధాతు, మనోధాతుయా ఉప్పజ్జిత్వా నిరుద్ధసమనన్తరా ¶ ఉప్పజ్జతి చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు; సోతవిఞ్ఞాణధాతుయా…పే… ఘానవిఞ్ఞాణధాతుయా ¶ …పే… జివ్హావిఞ్ఞాణధాతుయా…పే… కాయవిఞ్ఞాణధాతుయా ఉప్పజ్జిత్వా నిరుద్ధసమనన్తరా ఉప్పజ్జతి మనోధాతు, మనోధాతుయాపి ఉప్పజ్జిత్వా నిరుద్ధసమనన్తరా ఉప్పజ్జతి చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు మనఞ్చ పటిచ్చ ధమ్మే చ ఉప్పజ్జతి చిత్తం మనో మానసం హదయం పణ్డరం మనో మనాయతనం మనిన్ద్రియం విఞ్ఞాణం విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – అయం వుచ్చతి ‘‘మనోవిఞ్ఞాణధాతు’’.

అభిధమ్మభాజనీయం.

౩. పఞ్హాపుచ్ఛకం

అట్ఠారస ధాతుయో – చక్ఖుధాతు, రూపధాతు, చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతు, సోతధాతు, సద్దధాతు, సోతవిఞ్ఞాణధాతు, ఘానధాతు, గన్ధధాతు, ఘానవిఞ్ఞాణధాతు, జివ్హాధాతు, రసధాతు, జివ్హావిఞ్ఞాణధాతు, కాయధాతు, ఫోట్ఠబ్బధాతు, కాయవిఞ్ఞాణధాతు, మనోధాతు, ధమ్మధాతు, మనోవిఞ్ఞాణధాతు.

౧౮౬. అట్ఠారసన్నం ధాతూనం కతి కుసలా, కతి అకుసలా, కతి అబ్యాకతా…పే… కతి సరణా, కతి అరణా?

౧. తికం

౧౮౭. సోళస ¶ ధాతుయో అబ్యాకతా. ద్వే ధాతుయో సియా కుసలా, సియా అకుసలా, సియా అబ్యాకతా. దస ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా’’తిపి, ‘‘దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా’’తిపి, ‘‘అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా’’తిపి. పఞ్చ ధాతుయో ¶ అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా. కాయవిఞ్ఞాణధాతు సియా సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా, సియా దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా. మనోవిఞ్ఞాణధాతు సియా ¶ సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా, సియా దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా, సియా అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా. ధమ్మధాతు సియా సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా, సియా దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా, సియా అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా’’తిపి, ‘‘దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా’’తిపి, ‘‘అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా’’తిపి.

దస ధాతుయో నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మా. పఞ్చ ¶ ధాతుయో విపాకా. మనోధాతు సియా విపాకా, సియా నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మా. ద్వే ధాతుయో సియా విపాకా, సియా విపాకధమ్మధమ్మా, సియా నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మా.

దస ధాతుయో ఉపాదిన్నుపాదానియా. సద్దధాతు అనుపాదిన్నుపాదానియా. పఞ్చ ధాతుయో సియా ఉపాదిన్నుపాదానియా, సియా అనుపాదిన్నుపాదానియా. ద్వే ధాతుయో సియా ఉపాదిన్నుపాదానియా, సియా అనుపాదిన్నుపాదానియా, సియా అనుపాదిన్నఅనుపాదానియా.

సోళస ధాతుయో అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికా. ద్వే ధాతుయో సియా సంకిలిట్ఠసంకిలేసికా, సియా అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికా, సియా అసంకిలిట్ఠఅసంకిలేసికా. పన్నరస ధాతుయో అవితక్కఅవిచారా. మనోధాతు సవితక్కసవిచారా. మనోవిఞ్ఞాణధాతు సియా సవితక్కసవిచారా, సియా అవితక్కవిచారమత్తా, సియా అవితక్కఅవిచారా. ధమ్మధాతు సియా సవితక్కసవిచారా, సియా అవితక్కవిచారమత్తా, సియా అవితక్కఅవిచారా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సవితక్కసవిచారా’’తిపి, ‘‘అవితక్కవిచారమత్తా’’తిపి, ‘‘అవితక్కఅవిచారా’’తిపి. దస ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘పీతిసహగతా’’తిపి, ‘‘సుఖసహగతా’’తిపి, ‘‘ఉపేక్ఖాసహగతా’’తిపి ¶ . పఞ్చ ధాతుయో ఉపేక్ఖాసహగతా. కాయవిఞ్ఞాణధాతు న పీతిసహగతా, సియా ¶ సుఖసహగతా, న ఉపేక్ఖాసహగతా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సుఖసహగతా’’తి. ద్వే ధాతుయో సియా పీతిసహగతా, సియా సుఖసహగతా, సియా ఉపేక్ఖాసహగతా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘పీతిసహగతా’’తిపి, ‘‘సుఖసహగతా’’తిపి, ‘‘ఉపేక్ఖాసహగతా’’తిపి.

సోళస ¶ ధాతుయో నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బా. ద్వే ధాతుయో సియా దస్సనేన పహాతబ్బా, సియా భావనాయ పహాతబ్బా, సియా నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బా. సోళస ధాతుయో నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా. ద్వే ధాతుయో సియా దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా, సియా భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా, సియా నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా. సోళస ధాతుయో నేవాచయగామినాపచయగామినో. ద్వే ధాతుయో సియా ఆచయగామినో, సియా అపచయగామినో, సియా నేవాచయగామినాపచయగామినో. సోళస ధాతుయో నేవసేక్ఖనాసేక్ఖా. ద్వే ధాతుయో సియా సేక్ఖా, సియా అసేక్ఖా, సియా నేవసేక్ఖనాసేక్ఖా.

సోళస ధాతుయో పరిత్తా. ద్వే ధాతుయో సియా పరిత్తా, సియా మహగ్గతా, సియా అప్పమాణా. దస ¶ ధాతుయో అనారమ్మణా. ఛ ధాతుయో పరిత్తారమ్మణా. ద్వే ధాతుయో సియా పరిత్తారమ్మణా, సియా మహగ్గతారమ్మణా, సియా అప్పమాణారమ్మణా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘పరిత్తారమ్మణా’’తిపి, ‘‘మహగ్గతారమ్మణా’’తిపి, ‘‘అప్పమాణారమ్మణా’’తిపి. సోళస ధాతుయో మజ్ఝిమా. ద్వే ధాతుయో సియా హీనా, సియా మజ్ఝిమా, సియా పణీతా. సోళస ధాతుయో అనియతా. ద్వే ¶ ధాతుయో సియా మిచ్ఛత్తనియతా, సియా సమ్మత్తనియతా, సియా అనియతా.

దస ధాతుయో అనారమ్మణా. ఛ ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘మగ్గారమ్మణా’’తిపి, ‘‘మగ్గహేతుకా’’తిపి, ‘‘మగ్గాధిపతినో’’తిపి. ద్వే ధాతుయో సియా మగ్గారమ్మణా, సియా మగ్గహేతుకా, సియా మగ్గాధిపతినో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘మగ్గారమ్మణా’’తిపి, ‘‘మగ్గహేతుకా’’తిపి, ‘‘మగ్గాధిపతినో’’తిపి. దస ధాతుయో సియా ఉప్పన్నా, సియా ఉప్పాదినో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘అనుప్పన్నా’’తి. సద్దధాతు సియా ఉప్పన్నా, సియా అనుప్పన్నా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉప్పాదినీ’’తి. ఛ ధాతుయో సియా ఉప్పన్నా, సియా అనుప్పన్నా, సియా ఉప్పాదినో. ధమ్మధాతు సియా ఉప్పన్నా, సియా అనుప్పన్నా, సియా ఉప్పాదినీ, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉప్పన్నా’’తిపి, ‘‘అనుప్పన్నా’’తిపి, ‘‘ఉప్పాదినీ’’తిపి.

సత్తరస ¶ ధాతుయో సియా అతీతా, సియా అనాగతా, సియా పచ్చుప్పన్నా. ధమ్మధాతు సియా అతీతా, సియా అనాగతా, సియా పచ్చుప్పన్నా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘అతీతా’’తిపి, ‘‘అనాగతా’’తిపి, ‘‘పచ్చుప్పన్నా’’తిపి. దస ధాతుయో అనారమ్మణా. ఛ ధాతుయో పచ్చుప్పన్నారమ్మణా. ద్వే ధాతుయో సియా అతీతారమ్మణా, సియా అనాగతారమ్మణా, సియా పచ్చుప్పన్నారమ్మణా ¶ , సియా న వత్తబ్బా – ‘‘అతీతారమ్మణా’’తిపి, ‘‘అనాగతారమ్మణా’’తిపి, ‘‘పచ్చుప్పన్నారమ్మణా’’తిపి; సియా అజ్ఝత్తా, సియా బహిద్ధా, సియా అజ్ఝత్తబహిద్ధా.

దస ధాతుయో అనారమ్మణా. ఛ ధాతుయో సియా అజ్ఝత్తారమ్మణా, సియా బహిద్ధారమ్మణా, సియా అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణా. ద్వే ధాతుయో సియా అజ్ఝత్తారమ్మణా, సియా బహిద్ధారమ్మణా, సియా అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణా, సియా ¶ న వత్తబ్బా – ‘‘అజ్ఝత్తారమ్మణా’’తిపి, ‘‘బహిద్ధారమ్మణా’’తిపి, ‘‘అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణా’’తిపి. రూపధాతు సనిదస్సనసప్పటిఘా. నవ ధాతుయో అనిదస్సనఅప్పటిఘా. అట్ఠ ధాతుయో అనిదస్సనఅప్పటిఘా.

౨. దుకం

౧౮౮. సత్తరస ధాతుయో న హేతూ. ధమ్మధాతు సియా హేతు, సియా న హేతు. సోళస ధాతుయో అహేతుకా. ద్వే ధాతుయో సియా సహేతుకా, సియా అహేతుకా. సోళస ధాతుయో అహేతుకా. ద్వే ధాతుయో సియా సహేతుకా, సియా అహేతుకా. సోళస ధాతుయో హేతువిప్పయుత్తా ¶ . ద్వే ధాతుయో సియా హేతుసమ్పయుత్తా, సియా హేతువిప్పయుత్తా. సోళస ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘హేతు చేవ సహేతుకా చా’’తిపి, ‘‘సహేతుకా చేవ న చ హేతూ’’తిపి. మనోవిఞ్ఞాణధాతు న వత్తబ్బా – ‘‘హేతు చేవ సహేతుకా చా’’తి, సియా సహేతుకా చేవ న చ హేతు, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సహేతుకా చేవ న చ హేతూ’’తి. ధమ్మధాతు సియా హేతు చేవ సహేతుకా చ, సియా సహేతుకా చేవ న చ హేతు, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘హేతు చేవ సహేతుకా చా’’తిపి, ‘‘సహేతుకా చేవ న చ హేతూ’’తిపి. సోళస ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘హేతూ చేవ హేతుసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘హేతుసమ్పయుత్తా చేవ న చ హేతూ’’తిపి. మనోవిఞ్ఞాణధాతు న వత్తబ్బా – ‘‘హేతు చేవ హేతుసమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా హేతుసమ్పయుత్తా చేవ న చ హేతు, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘హేతుసమ్పయుత్తా చేవ న చ హేతూ’’తి. ధమ్మధాతు సియా హేతు చేవ హేతుసమ్పయుత్తా చ, సియా హేతుసమ్పయుత్తా చేవ న చ హేతు, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘హేతు చేవ హేతుసమ్పయుత్తా ¶ చా’’తిపి, ‘‘హేతుసమ్పయుత్తా చేవ న చ హేతూ’’తిపి. సోళస ధాతుయో న హేతుఅహేతుకా. మనోవిఞ్ఞాణధాతు సియా న హేతుసహేతుకా, సియా న హేతుఅహేతుకా. ధమ్మధాతు సియా న హేతుసహేతుకా, సియా ¶ న హేతుఅహేతుకా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘న హేతుసహేతుకా’’తిపి, ‘‘న హేతుఅహేతుకా’’తిపి.

సత్తరస ¶ ధాతుయో సప్పచ్చయా. ధమ్మధాతు సియా సప్పచ్చయా, సియా అప్పచ్చయా. సత్తరస ధాతుయో సఙ్ఖతా. ధమ్మధాతు సియా సఙ్ఖతా, సియా అసఙ్ఖతా. రూపధాతు సనిదస్సనా. సత్తరస ధాతుయో అనిదస్సనా. దస ధాతుయో సప్పటిఘా. అట్ఠ ధాతుయో అప్పటిఘా. దస ధాతుయో రూపా. సత్త ధాతుయో అరూపా. ధమ్మధాతు సియా రూపా, సియా అరూపా. సోళస ధాతుయో లోకియా. ద్వే ధాతుయో సియా లోకియా, సియా లోకుత్తరా; కేనచి విఞ్ఞేయ్యా, కేనచి న విఞ్ఞేయ్యా.

సత్తరస ధాతుయో నో ఆసవా. ధమ్మధాతు సియా ఆసవా, సియా నో ఆసవా. సోళస ధాతుయో సాసవా. ద్వే ధాతుయో సియా సాసవా, సియా అనాసవా. సోళస ధాతుయో ఆసవవిప్పయుత్తా. ద్వే ధాతుయో సియా ఆసవసమ్పయుత్తా, సియా ఆసవవిప్పయుత్తా. సోళస ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవా చేవ సాసవా చా’’తి, ‘‘సాసవా చేవ ¶ నో చ ఆసవా’’. మనోవిఞ్ఞాణధాతు న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవో చేవ సాసవా చా’’తి, సియా సాసవా చేవ నో చ ఆసవో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సాసవా చేవ నో చ ఆసవో’’తి. ధమ్మధాతు సియా ఆసవో చేవ సాసవా చ, సియా సాసవా చేవ నో చ ఆసవో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవో చేవ సాసవా చా’’తిపి, ‘‘సాసవా చేవ నో చ ఆసవో’’తిపి.

సోళస ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవా చేవ ఆసవసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘ఆసవసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఆసవా’’తిపి. మనోవిఞ్ఞాణధాతు న ¶ వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవో చేవ ఆసవసమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా ఆసవసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఆసవో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఆసవో’’తి. ధమ్మధాతు సియా ఆసవో చేవ ఆసవసమ్పయుత్తా చ, సియా ఆసవసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఆసవో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవో చేవ ఆసవసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘ఆసవసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఆసవో’’తిపి. సోళస ధాతుయో ఆసవవిప్పయుత్తసాసవా. ద్వే ధాతుయో సియా ఆసవవిప్పయుత్తసాసవా, సియా ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవా ¶ , సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవవిప్పయుత్తసాసవా’’తిపి, ‘‘ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవా’’తిపి.

సత్తరస ధాతుయో నో సంయోజనా. ధమ్మధాతు సియా సంయోజనం, సియా నో సంయోజనం. సోళస ధాతుయో సంయోజనియా. ద్వే ధాతుయో సియా సంయోజనియా, సియా అసంయోజనియా. సోళస ¶ ధాతుయో సంయోజనవిప్పయుత్తా. ద్వే ధాతుయో సియా సంయోజనసమ్పయుత్తా, సియా సంయోజనవిప్పయుత్తా. సోళస ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనా చేవ సంయోజనియా చా’’తి, సంయోజనియా చేవ నో చ సంయోజనా. మనోవిఞ్ఞాణధాతు న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనియా చా’’తి, సియా సంయోజనియా చేవ నో చ సంయోజనం, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనియా చేవ నో చ సంయోజన’’న్తి. ధమ్మధాతు సియా సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనియా చ, సియా సంయోజనియా చేవ నో చ సంయోజనం, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనియా చా’’తిపి, ‘‘సంయోజనియా చేవ నో చ సంయోజన’’న్తిపి. సోళస ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనా ¶ చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘సంయోజనసమ్పయుత్తా చేవ నో చ సంయోజనా’’తిపి. మనోవిఞ్ఞాణధాతు న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా సంయోజనసమ్పయుత్తా చేవ నో చ సంయోజనం, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనసమ్పయుత్తా చేవ నో చ సంయోజన’’న్తి. ధమ్మధాతు సియా సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తా చ, సియా సంయోజనసమ్పయుత్తా చేవ నో చ సంయోజనం, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘సంయోజనసమ్పయుత్తా చేవ నో చ సంయోజన’’న్తిపి. సోళస ధాతుయో సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియా. ద్వే ¶ ధాతుయో సియా సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియా, సియా సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియా’’తిపి, ‘‘సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియా’’తిపి.

సత్తరస ధాతుయో నో గన్థా. ధమ్మధాతు సియా గన్థో, సియా నో గన్థో. సోళస ధాతుయో గన్థనియా. ద్వే ధాతుయో సియా గన్థనియా, సియా అగన్థనియా. సోళస ధాతుయో గన్థవిప్పయుత్తా. ద్వే ధాతుయో సియా గన్థసమ్పయుత్తా, సియా గన్థవిప్పయుత్తా. సోళస ధాతుయో ¶ న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థా చేవ గన్థనియా చా’’తి, గన్థనియా చేవ నో చ గన్థా. మనోవిఞ్ఞాణధాతు న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థో చేవ గన్థనియా చా’’తి, సియా గన్థనియా చేవ నో చ గన్థో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థనియా చేవ నో చ గన్థో’’తి. ధమ్మధాతు సియా గన్థో చేవ గన్థనియా చ, సియా గన్థనియా చేవ ¶ నో చ గన్థో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థో చేవ గన్థనియా చా’’తిపి, ‘‘గన్థనియా చేవ నో చ గన్థో’’తిపి. సోళస ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థా చేవ గన్థసమ్పయుత్తా ¶ చా’’తిపి, ‘‘గన్థసమ్పయుత్తా చేవ నో చ గన్థా’’తిపి. మనోవిఞ్ఞాణధాతు న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థో చేవ గన్థసమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా గన్థసమ్పయుత్తా చేవ నో చ గన్థో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థసమ్పయుత్తా చేవ నో చ గన్థో’’తి. ధమ్మధాతు సియా గన్థో చేవ గన్థసమ్పయుత్తా చ, సియా గన్థసమ్పయుత్తా చేవ నో చ గన్థో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థో చేవ గన్థసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘గన్థసమ్పయుత్తా చేవ నో చ గన్థో’’తిపి. సోళస ధాతుయో గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియా. ద్వే ధాతుయో సియా గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియా, సియా గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియా’’తిపి, ‘‘గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియా’’తిపి.

సత్తరస ధాతుయో నో ఓఘా…పే… నో యోగా…పే… నో నీవరణా. ధమ్మధాతు సియా నీవరణం, సియా నో నీవరణం. సోళస ధాతుయో నీవరణియా. ద్వే ధాతుయో సియా నీవరణియా, సియా అనీవరణియా. సోళస ధాతుయో నీవరణవిప్పయుత్తా. ద్వే ధాతుయో సియా నీవరణసమ్పయుత్తా, సియా నీవరణవిప్పయుత్తా. సోళస ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణా చేవ నీవరణియా చా’’తి, నీవరణియా చేవ నో చ నీవరణా. మనోవిఞ్ఞాణధాతు న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణఞ్చేవ నీవరణియా చా’’తి, సియా నీవరణియా చేవ నో చ నీవరణం, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణియా చేవ నో చ నీవరణ’’న్తి. ధమ్మధాతు సియా నీవరణఞ్చేవ నీవరణియా చ, సియా నీవరణియా చేవ నో చ నీవరణం ¶ , సియా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణఞ్చేవ నీవరణియా చా’’తిపి, ‘‘నీవరణియా చేవ నో చ నీవరణ’’న్తిపి. సోళస ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణా చేవ నీవరణసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘నీవరణసమ్పయుత్తా చేవ నో చ నీవరణా’’తిపి. మనోవిఞ్ఞాణధాతు న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణఞ్చేవ నీవరణసమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా నీవరణసమ్పయుత్తా చేవ నో చ నీవరణం, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణసమ్పయుత్తా చేవ నో ¶ చ నీవరణ’’న్తి. ధమ్మధాతు సియా నీవరణఞ్చేవ నీవరణసమ్పయుత్తా చ, సియా నీవరణసమ్పయుత్తా చేవ నో చ నీవరణం, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణఞ్చేవ నీవరణసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘నీవరణసమ్పయుత్తా చేవ నో చ నీవరణ’’న్తిపి. సోళస ధాతుయో నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియా. ద్వే ధాతుయో సియా నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియా, సియా నీవరణవిప్పయుత్తఅనీవరణియా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియా’’తిపి, ‘‘నీవరణవిప్పయుత్తఅనీవరణియా’’తిపి.

సత్తరస ధాతుయో నో పరామాసా. ధమ్మధాతు సియా పరామాసో, సియా నో పరామాసో. సోళస ధాతుయో పరామట్ఠా. ద్వే ధాతుయో సియా పరామట్ఠా, సియా అపరామట్ఠా. సోళస ధాతుయో పరామాసవిప్పయుత్తా. మనోవిఞ్ఞాణధాతు సియా పరామాససమ్పయుత్తా, సియా పరామాసవిప్పయుత్తా. ధమ్మధాతు సియా పరామాససమ్పయుత్తా, సియా పరామాసవిప్పయుత్తా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘పరామాససమ్పయుత్తా’’తిపి ¶ , ‘‘పరామాసవిప్పయుత్తా’’తిపి. సోళస ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘పరామాసా చేవ పరామట్ఠా చాతి పరామట్ఠా చేవ నో చ పరామాసా’’. మనోవిఞ్ఞాణధాతు న ¶ వత్తబ్బా – ‘‘పరామాసో చేవ పరామట్ఠా చా’’తి, సియా పరామట్ఠా చేవ నో చ పరామాసో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘పరామట్ఠా చేవ నో చ పరామాసో’’తి. ధమ్మధాతు సియా పరామాసో చేవ పరామట్ఠా చ, సియా పరామట్ఠా చేవ నో చ పరామాసో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘పరామాసో చేవ పరామట్ఠా చా’’తిపి, ‘‘పరామట్ఠా చేవ నో చ పరామాసో’’తిపి. సోళస ధాతుయో పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠా. ద్వే ధాతుయో సియా పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠా, సియా పరామాసవిప్పయుత్తఅపరామట్ఠా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠా’’తిపి, ‘‘పరామాసవిప్పయుత్తఅపరామట్ఠా’’తిపి.

దస ధాతుయో అనారమ్మణా. సత్త ధాతుయో సారమ్మణా. ధమ్మధాతు సియా సారమ్మణా, సియా అనారమ్మణా. సత్త ధాతుయో చిత్తా. ఏకాదస ధాతుయో నో చిత్తా. సత్తరస ధాతుయో అచేతసికా. ధమ్మధాతు సియా చేతసికా, సియా అచేతసికా. దస ధాతుయో చిత్తవిప్పయుత్తా. ధమ్మధాతు సియా చిత్తసమ్పయుత్తా, సియా చిత్తవిప్పయుత్తా. సత్త ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘చిత్తేన సమ్పయుత్తా’’తిపి, ‘‘చిత్తేన విప్పయుత్తా’’తిపి. దస ధాతుయో చిత్తవిసంసట్ఠా. ధమ్మధాతు సియా చిత్తసంసట్ఠా ¶ , సియా చిత్తవిసంసట్ఠా. సత్త ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘చిత్తేన సంసట్ఠా’’తిపి, ‘‘చిత్తేన విసంసట్ఠా’’తిపి.

ద్వాదస ధాతుయో నో చిత్తసముట్ఠానా. ఛ ధాతుయో సియా చిత్తసముట్ఠానా, సియా నో చిత్తసముట్ఠానా. సత్తరస ¶ ధాతుయో నో చిత్తసహభునో. ధమ్మధాతు సియా చిత్తసహభూ, సియా నో చిత్తసహభూ. సత్తరస ధాతుయో నో చిత్తానుపరివత్తినో. ధమ్మధాతు సియా చిత్తానుపరివత్తీ, సియా నో చిత్తానుపరివత్తీ. సత్తరస ధాతుయో నో ¶ చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానా. ధమ్మధాతు సియా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానా, సియా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానా. సత్తరస ధాతుయో నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానసహభునో. ధమ్మధాతు సియా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానసహభూ, సియా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానసహభూ. సత్తరస ధాతుయో నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానానుపరివత్తినో. ధమ్మధాతు సియా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానానుపరివత్తీ, సియా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానానుపరివత్తీ. ద్వాదస ధాతుయో అజ్ఝత్తికా. ఛ ధాతుయో బాహిరా.

నవ ¶ ధాతుయో ఉపాదా. అట్ఠ ధాతుయో నో ఉపాదా. ధమ్మధాతు సియా ఉపాదా, సియా నో ఉపాదా. దస ధాతుయో ఉపాదిన్నా. సద్దధాతు అనుపాదిన్నా. సత్తధాతుయో సియా ఉపాదిన్నా, సియా అనుపాదిన్నా. సత్తరస ధాతుయో నో ఉపాదానా. ధమ్మధాతు సియా ఉపాదానం, సియా నో ఉపాదానం. సోళస ధాతుయో ఉపాదానియా. ద్వే ధాతుయో సియా ఉపాదానియా, సియా అనుపాదానియా. సోళస ధాతుయో ఉపాదానవిప్పయుత్తా. ద్వే ధాతుయో సియా ఉపాదానసమ్పయుత్తా, సియా ఉపాదానవిప్పయుత్తా. సోళస ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానా చేవ ఉపాదానియా చా’’తి, ‘‘ఉపాదానియా చేవ నో చ ఉపాదానా’’. మనోవిఞ్ఞాణధాతు న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానియా చా’’తి, సియా ఉపాదానియా చేవ నో చ ఉపాదానం, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానియా చేవ నో చ ఉపాదాన’’న్తి. ధమ్మధాతు సియా ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానియా చ, సియా ఉపాదానియా చేవ ¶ నో చ ఉపాదానం, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానియా చా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానియా చేవ నో చ ఉపాదాన’’న్తిపి.

సోళస ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానా చేవ ఉపాదానసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఉపాదానా’’తిపి. మనోవిఞ్ఞాణధాతు న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానసమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా ¶ ఉపాదానసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఉపాదానం, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఉపాదాన’’న్తి. ధమ్మధాతు సియా ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానసమ్పయుత్తా చ, సియా ఉపాదానసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఉపాదానం, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఉపాదాన’’న్తిపి. సోళస ధాతుయో ఉపాదానవిప్పయుత్తఉపాదానియా. ద్వే ధాతుయో సియా ఉపాదానవిప్పయుత్తఉపాదానియా, సియా ఉపాదానవిప్పయుత్తఅనుపాదానియా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానవిప్పయుత్తఉపాదానియా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానవిప్పయుత్తఅనుపాదానియా’’తిపి.

సత్తరస ధాతుయో నో కిలేసా. ధమ్మధాతు సియా కిలేసా, సియా నో కిలేసా. సోళస ధాతుయో సంకిలేసికా. ద్వే ధాతుయో సియా సంకిలేసికా, సియా అసంకిలేసికా. సోళస ధాతుయో అసంకిలిట్ఠా. ద్వే ధాతుయో సియా సంకిలిట్ఠా, సియా అసంకిలిట్ఠా. సోళస ధాతుయో కిలేసవిప్పయుత్తా. ద్వే ధాతుయో సియా కిలేససమ్పయుత్తా, సియా కిలేసవిప్పయుత్తా. సోళస ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసా చేవ ¶ సంకిలేసికా చా’’తి, సంకిలేసికా ¶ చేవ నో చ కిలేసా. మనోవిఞ్ఞాణధాతు న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసో చేవ సంకిలేసికా చా’’తి, సియా సంకిలేసికా చేవ నో చ కిలేసో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంకిలేసికా చేవ నో చ కిలేసో’’తి. ధమ్మధాతు సియా కిలేసో చేవ సంకిలేసికా చ, సియా సంకిలేసికా చేవ నో చ కిలేసో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసో చేవ సంకిలేసికా చా’’తిపి, ‘‘సంకిలేసికా చేవ నో చ కిలేసో’’తిపి.

సోళస ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసా చేవ సంకిలిట్ఠా చా’’తిపి, ‘‘సంకిలిట్ఠా చేవ నో చ కిలేసా’’తిపి. మనోవిఞ్ఞాణధాతు న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసో చేవ సంకిలిట్ఠా చా’’తి, సియా సంకిలిట్ఠా చేవ నో చ కిలేసో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంకిలిట్ఠా చేవ నో చ కిలేసో’’తి. ధమ్మధాతు సియా కిలేసో చేవ సంకిలిట్ఠా చ, సియా సంకిలిట్ఠా చేవ నో చ కిలేసో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసో చేవ సంకిలిట్ఠా చా’’తిపి, ‘‘సంకిలిట్ఠా చేవ నో చ కిలేసో’’తిపి. సోళస ధాతుయో న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసా చేవ కిలేససమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘కిలేససమ్పయుత్తా చేవ నో చ కిలేసా’’తిపి. మనోవిఞ్ఞాణధాతు ¶ న ¶ వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసో చేవ కిలేససమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా కిలేససమ్పయుత్తా చేవ నో చ కిలేసో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేససమ్పయుత్తా చేవ నో చ కిలేసో’’తి. ధమ్మధాతు సియా కిలేసో చేవ కిలేససమ్పయుత్తా చ, సియా కిలేససమ్పయుత్తా చేవ నో చ కిలేసో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసో చేవ కిలేససమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘కిలేససమ్పయుత్తా చేవ నో చ ¶ కిలేసో’’తిపి. సోళస ధాతుయో కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసికా. ద్వే ధాతుయో సియా కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసికా, సియా కిలేసవిప్పయుత్తఅసంకిలేసికా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసికా’’తిపి, ‘‘కిలేసవిప్పయుత్తఅసంకిలేసికా’’తిపి.

సోళస ధాతుయో న దస్సనేన పహాతబ్బా. ద్వే ధాతుయో సియా దస్సనేన పహాతబ్బా, సియా న దస్సనేన పహాతబ్బా. సోళస ధాతుయో న భావనాయ పహాతబ్బా. ద్వే ధాతుయో సియా భావనాయ పహాతబ్బా, సియా న భావనాయ పహాతబ్బా. సోళస ధాతుయో న దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా. ద్వే ధాతుయో సియా దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా, సియా న దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా. సోళస ధాతుయో న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా. ద్వే ధాతుయో సియా భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా, సియా న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా.

పన్నరస ధాతుయో అవితక్కా. మనోధాతు సవితక్కా. ద్వే ధాతుయో సియా సవితక్కా, సియా ¶ అవితక్కా. పన్నరస ధాతుయో అవిచారా. మనోధాతు సవిచారా. ద్వే ధాతుయో సియా సవిచారా, సియా అవిచారా. సోళస ధాతుయో అప్పీతికా. ద్వే ధాతుయో సియా సప్పీతికా, సియా అప్పీతికా. సోళస ధాతుయో న పీతిసహగతా. ద్వే ధాతుయో సియా పీతిసహగతా, సియా న పీతిసహగతా. పన్నరస ధాతుయో న సుఖసహగతా. తిస్సో ధాతుయో సియా సుఖసహగతా, సియా న సుఖసహగతా. ఏకాదస ధాతుయో న ఉపేక్ఖాసహగతా. పఞ్చ ధాతుయో ఉపేక్ఖాసహగతా. ద్వే ధాతుయో సియా ¶ ఉపేక్ఖాసహగతా, సియా న ఉపేక్ఖాసహగతా.

సోళస ధాతుయో కామావచరా. ద్వే ధాతుయో సియా కామావచరా, సియా న కామావచరా. సోళస ధాతుయో న రూపావచరా. ద్వే ధాతుయో సియా రూపావచరా, సియా న రూపావచరా. సోళస ధాతుయో న అరూపావచరా. ద్వే ¶ ధాతుయో సియా అరూపావచరా, సియా న అరూపావచరా. సోళస ధాతుయో పరియాపన్నా. ద్వే ధాతుయో సియా పరియాపన్నా, సియా అపరియాపన్నా. సోళస ధాతుయో అనియ్యానికా. ద్వే ధాతుయో సియా నియ్యానికా, సియా అనియ్యానికా. సోళస ధాతుయో అనియతా. ద్వే ధాతుయో సియా నియతా, సియా అనియతా. సోళస ధాతుయో సఉత్తరా. ద్వే ధాతుయో సియా సఉత్తరా, సియా అనుత్తరా. సోళస ¶ ధాతుయో అరణా. ద్వే ధాతుయో సియా సరణా, సియా అరణాతి.

పఞ్హాపుచ్ఛకం.

ధాతువిభఙ్గో నిట్ఠితో.

౪. సచ్చవిభఙ్గో

౧. సుత్తన్తభాజనీయం

౧౮౯. చత్తారి ¶ ¶ ¶ అరియసచ్చాని – దుక్ఖం అరియసచ్చం, దుక్ఖసముదయం [దుక్ఖసముదయో (స్యా.)] అరియసచ్చం, దుక్ఖనిరోధం [దుక్ఖనిరోధో (స్యా.)] అరియసచ్చం, దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా అరియసచ్చం.

౧. దుక్ఖసచ్చం

౧౯౦. తత్థ కతమం దుక్ఖం అరియసచ్చం? జాతిపి దుక్ఖా, జరాపి దుక్ఖా, మరణమ్పి దుక్ఖం, సోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సుపాయాసాపి దుక్ఖా, అప్పియేహి ¶ సమ్పయోగో దుక్ఖో, పియేహి విప్పయోగో దుక్ఖో, యం పిచ్ఛం న లభతి తమ్పి దుక్ఖం, సంఖిత్తేన పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా దుక్ఖా.

౧౯౧. తత్థ కతమా జాతి? యా తేసం తేసం సత్తానం తమ్హి తమ్హి సత్తనికాయే జాతి సఞ్జాతి ఓక్కన్తి అభినిబ్బత్తి ఖన్ధానం పాతుభావో ఆయతనానం పటిలాభో – అయం వుచ్చతి ‘‘జాతి’’.

౧౯౨. తత్థ కతమా జరా? యా తేసం తేసం సత్తానం తమ్హి తమ్హి సత్తనికాయే జరా జీరణతా ఖణ్డిచ్చం పాలిచ్చం వలిత్తచతా ఆయునో సంహాని ఇన్ద్రియానం పరిపాకో – అయం వుచ్చతి ‘‘జరా’’.

౧౯౩. తత్థ కతమం మరణం? యా తేసం తేసం సత్తానం తమ్హా తమ్హా సత్తనికాయా చుతి చవనతా ¶ భేదో అన్తరధానం మచ్చు మరణం కాలకిరియా ఖన్ధానం భేదో కళేవరస్స నిక్ఖేపో జీవితిన్ద్రియస్సుపచ్ఛేదో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘మరణం’’.

౧౯౪. తత్థ కతమో సోకో? ఞాతిబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స భోగబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స రోగబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స సీలబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స ¶ దిట్ఠిబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన బ్యసనేన సమన్నాగతస్స అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన దుక్ఖధమ్మేన ఫుట్ఠస్స సోకో సోచనా సోచితత్తం అన్తోసోకో అన్తోపరిసోకో చేతసో పరిజ్ఝాయనా దోమనస్సం సోకసల్లం – అయం వుచ్చతి ‘‘సోకో’’.

౧౯౫. తత్థ ¶ కతమో పరిదేవో? ఞాతిబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స భోగబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స రోగబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స సీలబ్యసనేన వా ¶ ఫుట్ఠస్స దిట్ఠిబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన బ్యసనేన సమన్నాగతస్స అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన దుక్ఖధమ్మేన ఫుట్ఠస్స ఆదేవో పరిదేవో ఆదేవనా పరిదేవనా ఆదేవితత్తం పరిదేవితత్తం వాచా పలాపో విప్పలాపో లాలప్పో లాలప్పనా లాలప్పితత్తం [లాలపో లాలపనా లాలపితత్తం (స్యా.)] – అయం వుచ్చతి ‘‘పరిదేవో’’.

౧౯౬. తత్థ కతమం దుక్ఖం? యం కాయికం అసాతం కాయికం దుక్ఖం కాయసమ్ఫస్సజం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం కాయసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖం’’.

౧౯౭. తత్థ కతమం దోమనస్సం? యం చేతసికం అసాతం చేతసికం దుక్ఖం చేతోసమ్ఫస్సజం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దోమనస్సం’’.

౧౯౮. తత్థ కతమో ఉపాయాసో? ఞాతిబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స భోగబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స రోగబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స సీలబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స దిట్ఠిబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన బ్యసనేన సమన్నాగతస్స అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన దుక్ఖధమ్మేన ఫుట్ఠస్స ఆయాసో ఉపాయాసో ఆయాసితత్తం ఉపాయాసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘ఉపాయాసో’’.

౧౯౯. తత్థ కతమో అప్పియేహి సమ్పయోగో దుక్ఖో? ఇధ యస్స తే హోన్తి అనిట్ఠా అకన్తా ¶ అమనాపా రూపా సద్దా గన్ధా రసా ఫోట్ఠబ్బా, యే వా పనస్స తే హోన్తి అనత్థకామా అహితకామా అఫాసుకకామా అయోగక్ఖేమకామా; యా తేహి సఙ్గతి సమాగమో సమోధానం మిస్సీభావో – అయం వుచ్చతి ‘‘అప్పియేహి సమ్పయోగో దుక్ఖో’’.

౨౦౦. తత్థ ¶ కతమో పియేహి విప్పయోగో దుక్ఖో? ఇధ యస్స తే హోన్తి ఇట్ఠా కన్తా మనాపా రూపా సద్దా గన్ధా రసా ఫోట్ఠబ్బా, యే వా పనస్స తే హోన్తి అత్థకామా హితకామా ఫాసుకకామా యోగక్ఖేమకామా మాతా వా పితా వా భాతా వా భగినీ వా మిత్తా వా అమచ్చా వా ఞాతీ వా సాలోహితా ¶ వా; యా తేహి అసఙ్గతి అసమాగమో అసమోధానం అమిస్సీభావో – అయం వుచ్చతి ‘‘పియేహి విప్పయోగో దుక్ఖో’’.

౨౦౧. తత్థ ¶ కతమం యమ్పిచ్ఛం న లభతి తమ్పి దుక్ఖం? జాతిధమ్మానం సత్తానం ఏవం ఇచ్ఛా ఉప్పజ్జతి – ‘‘అహో వత, మయం న జాతిధమ్మా అస్సామ; న చ, వత, నో జాతి ఆగచ్ఛేయ్యా’’తి! న ఖో పనేతం ఇచ్ఛాయ పత్తబ్బం. ఇదమ్పి ‘‘యమ్పిచ్ఛం న లభతి తమ్పి దుక్ఖం’’.

జరాధమ్మానం సత్తానం…పే… బ్యాధిధమ్మానం సత్తానం…పే… మరణధమ్మానం సత్తానం…పే… సోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సుపాయాసధమ్మానం సత్తానం ఏవం ఇచ్ఛా ఉప్పజ్జతి – ‘‘అహో వత, మయం న సోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సుపాయాసధమ్మా అస్సామ; న చ, వత, నో సోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సుపాయాసా ఆగచ్ఛేయ్యు’’న్తి! న ఖో పనేతం ఇచ్ఛాయ పత్తబ్బం. ఇదమ్పి ‘‘యమ్పిచ్ఛం న లభతి తమ్పి దుక్ఖం’’.

౨౦౨. తత్థ కతమే సంఖిత్తేన పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా దుక్ఖా? సేయ్యథిదం – రూపుపాదానక్ఖన్ధో, వేదనుపాదానక్ఖన్ధో, సఞ్ఞుపాదానక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారుపాదానక్ఖన్ధో, విఞ్ఞాణుపాదానక్ఖన్ధో. ఇమే వుచ్చన్తి ‘‘సంఖిత్తేన ¶ పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా దుక్ఖా’’.

ఇదం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖం అరియసచ్చం’’.

౨. సముదయసచ్చం

౨౦౩. తత్థ ¶ కతమం దుక్ఖసముదయం అరియసచ్చం? యాయం తణ్హా పోనోభవికా [పోనోబ్భవికా (స్యా. క.)] నన్దిరాగసహగతా తత్రతత్రాభినన్దినీ, సేయ్యథిదం – కామతణ్హా, భవతణ్హా, విభవతణ్హా.

సా ఖో పనేసా తణ్హా కత్థ ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, కత్థ నివిసమానా నివిసతి? యం లోకే పియరూపం సాతరూపం, ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి.

కిఞ్చ లోకే పియరూపం సాతరూపం? చక్ఖుం లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి. సోతం లోకే…పే… ¶ ఘానం లోకే… జివ్హా లోకే… కాయో లోకే… మనో లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి.

రూపా లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి. సద్దా లోకే…పే… గన్ధా లోకే… రసా లోకే… ఫోట్ఠబ్బా లోకే… ధమ్మా లోకే ¶ పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి.

చక్ఖువిఞ్ఞాణం లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి. సోతవిఞ్ఞాణం లోకే…పే… ఘానవిఞ్ఞాణం లోకే… జివ్హావిఞ్ఞాణం లోకే… కాయవిఞ్ఞాణం లోకే… మనోవిఞ్ఞాణం లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి.

చక్ఖుసమ్ఫస్సో లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి. సోతసమ్ఫస్సో లోకే…పే… ఘానసమ్ఫస్సో లోకే… జివ్హాసమ్ఫస్సో లోకే… కాయసమ్ఫస్సో లోకే… మనోసమ్ఫస్సో లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ ¶ నివిసమానా నివిసతి.

చక్ఖుసమ్ఫస్సజా ¶ వేదనా లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి. సోతసమ్ఫస్సజా వేదనా లోకే…పే… ఘానసమ్ఫస్సజా వేదనా లోకే… జివ్హాసమ్ఫస్సజా వేదనా లోకే… కాయసమ్ఫస్సజా వేదనా లోకే… మనోసమ్ఫస్సజా వేదనా లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి.

రూపసఞ్ఞా లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి. సద్దసఞ్ఞా లోకే…పే… గన్ధసఞ్ఞా లోకే… రససఞ్ఞా లోకే… ఫోట్ఠబ్బసఞ్ఞా లోకే… ధమ్మసఞ్ఞా లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి.

రూపసఞ్చేతనా లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి. సద్దసఞ్చేతనా లోకే…పే… గన్ధసఞ్చేతనా ¶ లోకే… రససఞ్చేతనా లోకే… ఫోట్ఠబ్బసఞ్చేతనా లోకే… ధమ్మసఞ్చేతనా లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి.

రూపతణ్హా లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి. సద్దతణ్హా లోకే…పే… గన్ధతణ్హా లోకే… రసతణ్హా లోకే… ఫోట్ఠబ్బతణ్హా లోకే… ధమ్మతణ్హా లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి.

రూపవితక్కో లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి ¶ . సద్దవితక్కో లోకే…పే… గన్ధవితక్కో లోకే… రసవితక్కో లోకే… ఫోట్ఠబ్బవితక్కో లోకే… ధమ్మవితక్కో లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి.

రూపవిచారో ¶ లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి. సద్దవిచారో లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి ¶ , ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి. గన్ధవిచారో లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి. రసవిచారో లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి. ఫోట్ఠబ్బవిచారో లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి. ధమ్మవిచారో లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతి, ఏత్థ నివిసమానా నివిసతి.

ఇదం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖసముదయం అరియసచ్చం’’.

౩. నిరోధసచ్చం

౨౦౪. తత్థ కతమం దుక్ఖనిరోధం అరియసచ్చం? యో తస్సాయేవ తణ్హాయ అసేసవిరాగనిరోధో చాగో పటినిస్సగ్గో ముత్తి అనాలయో.

సా ¶ ఖో పనేసా తణ్హా కత్థ పహీయమానా పహీయతి, కత్థ నిరుజ్ఝమానా నిరుజ్ఝతి? యం లోకే పియరూపం సాతరూపం, ఏత్థేసా తణ్హా పహీయమానా పహీయతి, ఏత్థ నిరుజ్ఝమానా నిరుజ్ఝతి.

కిఞ్చ లోకే పియరూపం సాతరూపం? చక్ఖుం లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా పహీయమానా పహీయతి, ఏత్థ నిరుజ్ఝమానా నిరుజ్ఝతి. సోతం లోకే…పే… ఘానం ¶ లోకే… జివ్హా లోకే… కాయో లోకే… మనో లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా పహీయమానా పహీయతి, ఏత్థ నిరుజ్ఝమానా నిరుజ్ఝతి.

రూపా లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా పహీయమానా పహీయతి, ఏత్థ నిరుజ్ఝమానా నిరుజ్ఝతి. సద్దా లోకే…పే… గన్ధా లోకే… రసా లోకే… ఫోట్ఠబ్బా లోకే… ధమ్మా లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా పహీయమానా పహీయతి, ఏత్థ నిరుజ్ఝమానా నిరుజ్ఝతి.

చక్ఖువిఞ్ఞాణం ¶ లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా పహీయమానా పహీయతి, ఏత్థ నిరుజ్ఝమానా నిరుజ్ఝతి. సోతవిఞ్ఞాణం లోకే…పే… ఘానవిఞ్ఞాణం లోకే… జివ్హావిఞ్ఞాణం లోకే… కాయవిఞ్ఞాణం లోకే… మనోవిఞ్ఞాణం లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా పహీయమానా పహీయతి, ఏత్థ నిరుజ్ఝమానా నిరుజ్ఝతి.

చక్ఖుసమ్ఫస్సో లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా పహీయమానా పహీయతి, ఏత్థ నిరుజ్ఝమానా నిరుజ్ఝతి. సోతసమ్ఫస్సో లోకే…పే… ఘానసమ్ఫస్సో లోకే… జివ్హాసమ్ఫస్సో లోకే… కాయసమ్ఫస్సో లోకే… మనోసమ్ఫస్సో లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా పహీయమానా పహీయతి, ఏత్థ నిరుజ్ఝమానా నిరుజ్ఝతి.

చక్ఖుసమ్ఫస్సజా వేదనా లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా పహీయమానా పహీయతి, ఏత్థ నిరుజ్ఝమానా నిరుజ్ఝతి. సోతసమ్ఫస్సజా వేదనా లోకే…పే… ఘానసమ్ఫస్సజా వేదనా లోకే… జివ్హాసమ్ఫస్సజా వేదనా లోకే… కాయసమ్ఫస్సజా వేదనా లోకే… మనోసమ్ఫస్సజా వేదనా లోకే ¶ పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా పహీయమానా పహీయతి, ఏత్థ నిరుజ్ఝమానా నిరుజ్ఝతి.

రూపసఞ్ఞా లోకే… ¶ సద్దసఞ్ఞా లోకే… గన్ధసఞ్ఞా లోకే… రససఞ్ఞా లోకే… ఫోట్ఠబ్బసఞ్ఞా లోకే… ధమ్మసఞ్ఞా లోకే పియరూపం ¶ సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా పహీయమానా పహీయతి, ఏత్థ నిరుజ్ఝమానా నిరుజ్ఝతి.

రూపసఞ్చేతనా లోకే… సద్దసఞ్చేతనా లోకే… గన్ధసఞ్చేతనా లోకే… రససఞ్చేతనా లోకే… ఫోట్ఠబ్బసఞ్చేతనా లోకే… ధమ్మసఞ్చేతనా లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా పహీయమానా పహీయతి, ఏత్థ నిరుజ్ఝమానా నిరుజ్ఝతి.

రూపతణ్హా లోకే… సద్దతణ్హా లోకే… గన్ధతణ్హా లోకే… రసతణ్హా లోకే… ఫోట్ఠబ్బతణ్హా లోకే… ధమ్మతణ్హా లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా పహీయమానా పహీయతి, ఏత్థ నిరుజ్ఝమానా నిరుజ్ఝతి.

రూపవితక్కో ¶ లోకే… సద్దవితక్కో లోకే… గన్ధవితక్కో లోకే… రసవితక్కో లోకే… ఫోట్ఠబ్బవితక్కో లోకే… ధమ్మవితక్కో లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా పహీయమానా పహీయతి, ఏత్థ నిరుజ్ఝమానా నిరుజ్ఝతి.

రూపవిచారో లోకే… సద్దవిచారో లోకే… గన్ధవిచారో లోకే… రసవిచారో లోకే… ఫోట్ఠబ్బవిచారో లోకే… ధమ్మవిచారో లోకే పియరూపం సాతరూపం. ఏత్థేసా తణ్హా పహీయమానా ¶ పహీయతి, ఏత్థ నిరుజ్ఝమానా నిరుజ్ఝతి.

ఇదం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖనిరోధం అరియసచ్చం’’.

౪. మగ్గసచ్చం

౨౦౫. తత్థ కతమం దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా అరియసచ్చం? అయమేవ అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో, సేయ్యథిదం – సమ్మాదిట్ఠి, సమ్మాసఙ్కప్పో, సమ్మావాచా, సమ్మాకమ్మన్తో, సమ్మాఆజీవో, సమ్మావాయామో, సమ్మాసతి, సమ్మాసమాధి.

తత్థ కతమా సమ్మాదిట్ఠి? దుక్ఖే ఞాణం, దుక్ఖసముదయే ఞాణం, దుక్ఖనిరోధే ఞాణం, దుక్ఖనిరోధగామినియా పటిపదాయ ఞాణం – అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మాదిట్ఠి’’.

తత్థ ¶ కతమో సమ్మాసఙ్కప్పో? నేక్ఖమ్మసఙ్కప్పో, అబ్యాపాదసఙ్కప్పో, అవిహింసాసఙ్కప్పో – అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మాసఙ్కప్పో’’.

తత్థ ¶ కతమా సమ్మావాచా? ముసావాదా వేరమణీ, పిసుణాయ వాచాయ వేరమణీ, ఫరుసాయ వాచాయ వేరమణీ, సమ్ఫప్పలాపా వేరమణీ – అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మావాచా’’.

తత్థ కతమో సమ్మాకమ్మన్తో? పాణాతిపాతా వేరమణీ, అదిన్నాదానా వేరమణీ, కామేసుమిచ్ఛాచారా వేరమణీ – అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మాకమ్మన్తో’’.

తత్థ ¶ కతమో సమ్మాఆజీవో? ఇధ అరియసావకో మిచ్ఛాఆజీవం పహాయ సమ్మాఆజీవేన జీవికం కప్పేతి – అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మాఆజీవో’’.

తత్థ ¶ కతమో సమ్మావాయామో? ఇధ భిక్ఖు అనుప్పన్నానం పాపకానం అకుసలానం ధమ్మానం అనుప్పాదాయ ఛన్దం జనేతి, వాయమతి, వీరియం ఆరభతి, చిత్తం పగ్గణ్హాతి, పదహతి. ఉప్పన్నానం పాపకానం అకుసలానం ధమ్మానం పహానాయ ఛన్దం జనేతి, వాయమతి, వీరియం ఆరభతి, చిత్తం పగ్గణ్హాతి, పదహతి. అనుప్పన్నానం కుసలానం ధమ్మానం ఉప్పాదాయ ఛన్దం జనేతి, వాయమతి, వీరియం ఆరభతి, చిత్తం పగ్గణ్హాతి, పదహతి. ఉప్పన్నానం కుసలానం ధమ్మానం ఠితియా అసమ్మోసాయ భియ్యోభావాయ వేపుల్లాయ భావనాయ పారిపూరియా ఛన్దం జనేతి, వాయమతి, వీరియం ఆరభతి, చిత్తం పగ్గణ్హాతి, పదహతి. అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మావాయామో’’.

తత్థ కతమా సమ్మాసతి? ఇధ భిక్ఖు కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా, వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం. వేదనాసు…పే… చిత్తే…పే… ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా, వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం. అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మాసతి’’.

తత్థ కతమో సమ్మాసమాధి? ఇధ భిక్ఖు వివిచ్చేవ కామేహి, వివిచ్చ అకుసలేహి ధమ్మేహి, సవితక్కం సవిచారం వివేకజం పీతిసుఖం పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. వితక్కవిచారానం వూపసమా, అజ్ఝత్తం సమ్పసాదనం, చేతసో ఏకోదిభావం అవితక్కం అవిచారం సమాధిజం పీతిసుఖం దుతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. పీతియా చ విరాగా, ఉపేక్ఖకో చ విహరతి, సతో చ సమ్పజానో, సుఖఞ్చ కాయేన పటిసంవేదేతి, యం తం అరియా ఆచిక్ఖన్తి – ‘‘ఉపేక్ఖకో సతిమా సుఖవిహారీ’’తి, తతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ ¶ విహరతి. సుఖస్స ¶ చ పహానా, దుక్ఖస్స చ పహానా, పుబ్బేవ సోమనస్సదోమనస్సానం అత్థఙ్గమా, అదుక్ఖమసుఖం ఉపేక్ఖాసతిపారిసుద్ధిం చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మాసమాధి’’.

ఇదం ¶ వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా అరియసచ్చం’’.

సుత్తన్తభాజనీయం.

౨. అభిధమ్మభాజనీయం

౨౦౬. చత్తారి ¶ సచ్చాని – దుక్ఖం, దుక్ఖసముదయో, దుక్ఖనిరోధో, దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా.

తత్థ కతమో దుక్ఖసముదయో? తణ్హా – అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖసముదయో’’.

తత్థ కతమం దుక్ఖం? అవసేసా చ కిలేసా, అవసేసా చ అకుసలా ధమ్మా, తీణి చ కుసలమూలాని సాసవాని, అవసేసా చ సాసవా కుసలా ధమ్మా, సాసవా చ కుసలాకుసలానం ధమ్మానం విపాకా, యే చ ధమ్మా కిరియా నేవ కుసలా నాకుసలా న చ కమ్మవిపాకా, సబ్బఞ్చ రూపం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖం’’.

తత్థ కతమో దుక్ఖనిరోధో? తణ్హాయ పహానం – అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖనిరోధో’’.

తత్థ కతమా దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా, వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ¶ ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే అట్ఠఙ్గికో మగ్గో హోతి సమ్మాదిట్ఠి…పే… సమ్మాసమాధి.

తత్థ కతమా సమ్మాదిట్ఠి? యా పఞ్ఞా పజాననా…పే… అమోహో ధమ్మవిచయో సమ్మాదిట్ఠి ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మాదిట్ఠి’’.

తత్థ కతమో సమ్మాసఙ్కప్పో? యో తక్కో వితక్కో…పే… సమ్మాసఙ్కప్పో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మాసఙ్కప్పో’’.

తత్థ ¶ కతమా సమ్మావాచా? యా చతూహి వచీదుచ్చరితేహి ఆరతి విరతి పటివిరతి వేరమణీ [వేరమణి (క.) ఏవముపరిపి] అకిరియా అకరణం అనజ్ఝాపత్తి వేలాఅనతిక్కమో సేతుఘాతో సమ్మావాచా మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మావాచా’’.

తత్థ ¶ కతమో సమ్మాకమ్మన్తో? యా తీహి కాయదుచ్చరితేహి ఆరతి విరతి పటివిరతి వేరమణీ అకిరియా అకరణం అనజ్ఝాపత్తి వేలాఅనతిక్కమో సేతుఘాతో సమ్మాకమ్మన్తో ¶ మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మాకమ్మన్తో’’.

తత్థ కతమో సమ్మాఆజీవో? యా మిచ్ఛా ఆజీవా ఆరతి విరతి పటివిరతి వేరమణీ అకిరియా అకరణం అనజ్ఝాపత్తి వేలాఅనతిక్కమో సేతుఘాతో సమ్మాఆజీవో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – అయం వుచ్చతి ¶ ‘‘సమ్మాఆజీవో’’.

తత్థ కతమో సమ్మావాయామో? యో చేతసికో వీరియారమ్భో [విరియారమ్భో (సీ. స్యా.)] …పే… సమ్మావాయామో వీరియసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మావాయామో’’.

తత్థ కతమా సమ్మాసతి? యా సతి అనుస్సతి…పే… సమ్మాసతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మాసతి’’.

తత్థ కతమో సమ్మాసమాధి? యా చిత్తస్స ఠితి సణ్ఠితి…పే… సమ్మాసమాధి సమాధిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మాసమాధి’’. అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా’’. అవసేసా ధమ్మా దుక్ఖనిరోధగామినియా పటిపదాయ సమ్పయుత్తా.

౨౦౭. తత్థ కతమో దుక్ఖసముదయో? తణ్హా చ అవసేసా చ కిలేసా – అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖసముదయో’’.

తత్థ కతమం దుక్ఖం? అవసేసా చ అకుసలా ధమ్మా, తీణి చ కుసలమూలాని సాసవాని, అవసేసా చ సాసవా కుసలా ధమ్మా, సాసవా చ కుసలాకుసలానం ధమ్మానం విపాకా, యే చ ధమ్మా కిరియా నేవ కుసలా నాకుసలా న చ కమ్మవిపాకా, సబ్బఞ్చ రూపం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖం’’.

తత్థ ¶ ¶ కతమో దుక్ఖనిరోధో? తణ్హాయ చ, అవసేసానఞ్చ కిలేసానం ¶ పహానం – అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖనిరోధో’’.

తత్థ కతమా దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా, వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే అట్ఠఙ్గికో మగ్గో హోతి – సమ్మాదిట్ఠి…పే… సమ్మాసమాధి. అయం వుచ్చతి – ‘‘దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా’’. అవసేసా ¶ ధమ్మా దుక్ఖనిరోధగామినియా పటిపదాయ సమ్పయుత్తా.

౨౦౮. తత్థ కతమో దుక్ఖసముదయో? తణ్హా చ అవసేసా చ కిలేసా, అవసేసా చ అకుసలా ధమ్మా – అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖసముదయో’’.

తత్థ కతమం దుక్ఖం? తీణి చ కుసలమూలాని సాసవాని, అవసేసా చ సాసవా కుసలా ధమ్మా, సాసవా చ కుసలాకుసలానం ధమ్మానం విపాకా, యే చ ధమ్మా కిరియా నేవ కుసలా నాకుసలా న చ కమ్మవిపాకా, సబ్బఞ్చ రూపం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖం’’.

తత్థ కతమో దుక్ఖనిరోధో? తణ్హాయ చ, అవసేసానఞ్చ కిలేసానం, అవసేసానఞ్చ అకుసలానం ధమ్మానం పహానం – అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖనిరోధో’’.

తత్థ కతమా దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ¶ ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే అట్ఠఙ్గికో మగ్గో హోతి – సమ్మాదిట్ఠి…పే… సమ్మాసమాధి. అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా’’. అవసేసా ధమ్మా దుక్ఖనిరోధగామినియా పటిపదాయ సమ్పయుత్తా.

౨౦౯. తత్థ ¶ కతమో దుక్ఖసముదయో? తణ్హా చ అవసేసా చ కిలేసా, అవసేసా చ అకుసలా ధమ్మా, తీణి చ కుసలమూలాని సాసవాని – అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖసముదయో’’.

తత్థ కతమం దుక్ఖం? అవసేసా చ సాసవా కుసలా ధమ్మా, సాసవా చ కుసలాకుసలానం ధమ్మానం విపాకా, యే చ ధమ్మా కిరియా నేవ కుసలా నాకుసలా న చ కమ్మవిపాకా, సబ్బఞ్చ రూపం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖం’’.

తత్థ ¶ ¶ కతమో దుక్ఖనిరోధో? తణ్హాయ చ, అవసేసానఞ్చ కిలేసానం, అవసేసానఞ్చ అకుసలానం ధమ్మానం, తిణ్ణఞ్చ కుసలమూలానం సాసవానం పహానం – అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖనిరోధో’’.

తత్థ కతమా దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే అట్ఠఙ్గికో మగ్గో హోతి – సమ్మాదిట్ఠి…పే… సమ్మాసమాధి. అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా’’. అవసేసా ధమ్మా దుక్ఖనిరోధగామినియా పటిపదాయ ¶ సమ్పయుత్తా.

౨౧౦. తత్థ కతమో దుక్ఖసముదయో? తణ్హా చ, అవసేసా చ కిలేసా, అవసేసా చ అకుసలా ధమ్మా, తీణి చ కుసలమూలాని సాసవాని, అవసేసా చ సాసవా కుసలా ధమ్మా – అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖసముదయో’’.

తత్థ కతమం దుక్ఖం? సాసవా కుసలాకుసలానం ధమ్మానం విపాకా, యే చ ధమ్మా కిరియా నేవ కుసలా నాకుసలా న చ కమ్మవిపాకా, సబ్బఞ్చ రూపం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖం’’.

తత్థ కతమో దుక్ఖనిరోధో? తణ్హాయ చ, అవసేసానఞ్చ కిలేసానం, అవసేసానఞ్చ అకుసలానం ధమ్మానం, తిణ్ణఞ్చ కుసలమూలానం సాసవానం, అవసేసానఞ్చ సాసవానం కుసలానం ధమ్మానం పహానం – అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖనిరోధో’’.

తత్థ ¶ కతమా దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా, వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే అట్ఠఙ్గికో మగ్గో హోతి – సమ్మాదిట్ఠి…పే… సమ్మాసమాధి. అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా’’. అవసేసా ధమ్మా దుక్ఖనిరోధగామినియా పటిపదాయ సమ్పయుత్తా.

౨౧౧. చత్తారి ¶ సచ్చాని – దుక్ఖం, దుక్ఖసముదయో, దుక్ఖనిరోధో, దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా.

తత్థ ¶ ¶ కతమో దుక్ఖసముదయో? తణ్హా – అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖసముదయో’’.

తత్థ కతమం దుక్ఖం? అవసేసా చ కిలేసా, అవసేసా చ అకుసలా ధమ్మా, తీణి చ కుసలమూలాని సాసవాని, అవసేసా చ సాసవా కుసలా ధమ్మా, సాసవా చ కుసలాకుసలానం ధమ్మానం విపాకా, యే చ ధమ్మా కిరియా నేవ కుసలా నాకుసలా న చ కమ్మవిపాకా, సబ్బఞ్చ రూపం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖం’’.

తత్థ కతమో దుక్ఖనిరోధో? తణ్హాయ పహానం – అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖనిరోధో’’.

తత్థ కతమా దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా, వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే పఞ్చఙ్గికో మగ్గో హోతి – సమ్మాదిట్ఠి, సమ్మాసఙ్కప్పో, సమ్మావాయామో, సమ్మాసతి, సమ్మాసమాధి.

తత్థ కతమా సమ్మాదిట్ఠి? యా పఞ్ఞా పజాననా…పే… అమోహో ధమ్మవిచయో సమ్మాదిట్ఠి ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మాదిట్ఠి’’.

తత్థ కతమో సమ్మాసఙ్కప్పో? యో తక్కో వితక్కో…పే… సమ్మాసఙ్కప్పో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మాసఙ్కప్పో’’.

తత్థ ¶ ¶ కతమో సమ్మావాయామో? యో చేతసికో వీరియారమ్భో…పే… సమ్మావాయామో వీరియసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మావాయామో’’.

తత్థ కతమా సమ్మాసతి? యా సతి అనుస్సతి…పే… సమ్మాసతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మాసతి’’.

తత్థ కతమో సమ్మాసమాధి? యా చిత్తస్స ఠితి…పే… సమ్మాసమాధి సమాధిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – అయం వుచ్చతి ‘‘సమ్మాసమాధి’’. అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా’’. అవసేసా ధమ్మా దుక్ఖనిరోధగామినియా పటిపదాయ సమ్పయుత్తా.

౨౧౨. తత్థ ¶ కతమో దుక్ఖసముదయో? తణ్హా చ, అవసేసా చ కిలేసా, అవసేసా చ అకుసలా ధమ్మా, తీణి చ కుసలమూలాని సాసవాని ¶ , అవసేసా చ సాసవా కుసలా ధమ్మా – అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖసముదయో’’.

తత్థ కతమం దుక్ఖం? సాసవా కుసలాకుసలానం ధమ్మానం విపాకా, యే చ ధమ్మా కిరియా నేవ కుసలా నాకుసలా న చ కమ్మవిపాకా, సబ్బఞ్చ రూపం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖం’’.

తత్థ కతమో దుక్ఖనిరోధో? తణ్హాయ చ, అవసేసానఞ్చ కిలేసానం, అవసేసానఞ్చ అకుసలానం ధమ్మానం, తిణ్ణఞ్చ కుసలమూలానం సాసవానం, అవసేసానఞ్చ సాసవానం కుసలానం ధమ్మానం పహానం – అయం వుచ్చతి ¶ ‘‘దుక్ఖనిరోధో’’.

తత్థ కతమా దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా, వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే పఞ్చఙ్గికో మగ్గో హోతి – సమ్మాదిట్ఠి, సమ్మాసఙ్కప్పో, సమ్మావాయామో, సమ్మాసతి, సమ్మాసమాధి. అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా’’. అవసేసా ధమ్మా దుక్ఖనిరోధగామినియా పటిపదాయ సమ్పయుత్తా.

౨౧౩. చత్తారి ¶ సచ్చాని – దుక్ఖం, దుక్ఖసముదయో, దుక్ఖనిరోధో, దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా.

తత్థ కతమో దుక్ఖసముదయో? తణ్హా – అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖసముదయో’’.

తత్థ కతమం దుక్ఖం? అవసేసా చ కిలేసా, అవసేసా చ అకుసలా ధమ్మా, తీణి చ కుసలమూలాని సాసవాని, అవసేసా చ సాసవా కుసలా ధమ్మా, సాసవా చ కుసలాకుసలానం ధమ్మానం విపాకా, యే చ ధమ్మా కిరియా నేవ కుసలా నాకుసలా న చ కమ్మవిపాకా, సబ్బఞ్చ రూపం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖం’’.

తత్థ కతమో దుక్ఖనిరోధో? తణ్హాయ పహానం – అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖనిరోధో’’.

తత్థ కతమా దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం ¶ సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం ¶ అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ ¶ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే ఫస్సో హోతి…పే… అవిక్ఖేపో హోతి. అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా’’.

౨౧౪. తత్థ కతమో దుక్ఖసముదయో? తణ్హా చ, అవసేసా చ కిలేసా, అవసేసా చ అకుసలా ధమ్మా, తీణి చ కుసలమూలాని సాసవాని, అవసేసా చ సాసవా కుసలా ధమ్మా – అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖసముదయో’’.

తత్థ కతమం దుక్ఖం? సాసవా కుసలాకుసలానం ధమ్మానం విపాకా, యే చ ధమ్మా కిరియా నేవ కుసలా నాకుసలా న చ కమ్మవిపాకా, సబ్బఞ్చ రూపం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖం’’.

తత్థ కతమో దుక్ఖనిరోధో? తణ్హాయ చ, అవసేసానఞ్చ కిలేసానం, అవసేసానఞ్చ అకుసలానం ధమ్మానం, తిణ్ణఞ్చ కుసలమూలానం సాసవానం, అవసేసానఞ్చ సాసవానం కుసలానం ధమ్మానం పహానం – అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖనిరోధో’’.

తత్థ ¶ కతమా దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే ఫస్సో హోతి…పే… అవిక్ఖేపో హోతి. అయం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖనిరోధగామినీ ¶ పటిపదా’’.

అభిధమ్మభాజనీయం.

౩. పఞ్హాపుచ్ఛకం

౨౧౫. చత్తారి అరియసచ్చాని – దుక్ఖం అరియసచ్చం, దుక్ఖసముదయం అరియసచ్చం, దుక్ఖనిరోధం అరియసచ్చం, దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా అరియసచ్చం.

౨౧౬. చతున్నం అరియసచ్చానం కతి కుసలా, కతి అకుసలా, కతి అబ్యాకతా…పే… కతి సరణా, కతి అరణా?

౧. తికం

౨౧౭. సముదయసచ్చం ¶ అకుసలం. మగ్గసచ్చం కుసలం. నిరోధసచ్చం అబ్యాకతం. దుక్ఖసచ్చం సియా కుసలం, సియా అకుసలం, సియా అబ్యాకతం. ద్వే సచ్చా సియా సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా, సియా అదుక్ఖమసుఖాయ ¶ వేదనాయ సమ్పయుత్తా. నిరోధసచ్చం న వత్తబ్బం – ‘‘సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్త’’న్తిపి, ‘‘దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్త’’న్తిపి, ‘‘అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్త’’న్తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం, సియా దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం, సియా అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్త’’న్తిపి, ‘‘దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్త’’న్తిపి, ‘‘అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్త’’న్తిపి. ద్వే సచ్చా విపాకధమ్మధమ్మా. నిరోధసచ్చం నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మం. దుక్ఖసచ్చం సియా విపాకం, సియా విపాకధమ్మధమ్మం, సియా నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మం. సముదయసచ్చం ¶ అనుపాదిన్నుపాదానియం. ద్వే సచ్చా అనుపాదిన్నఅనుపాదానియా. దుక్ఖసచ్చం సియా ఉపాదిన్నుపాదానియం, సియా అనుపాదిన్నుపాదానియం.

సముదయసచ్చం సంకిలిట్ఠసంకిలేసికం. ద్వే సచ్చా అసంకిలిట్ఠఅసంకిలేసికా. దుక్ఖసచ్చం ¶ సియా సంకిలిట్ఠసంకిలేసికం, సియా అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికం. సముదయసచ్చం సవితక్కసవిచారం. నిరోధసచ్చం అవితక్కఅవిచారం. మగ్గసచ్చం సియా సవితక్కసవిచారం, సియా అవితక్కవిచారమత్తం, సియా అవితక్కఅవిచారం. దుక్ఖసచ్చం సియా సవితక్కసవిచారం, సియా అవితక్కవిచారమత్తం, సియా అవితక్కఅవిచారం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘సవితక్కసవిచార’’న్తిపి, ‘‘అవితక్కవిచారమత్త’’న్తిపి, ‘‘అవితక్కఅవిచార’’న్తిపి. ద్వే సచ్చా సియా పీతిసహగతా, సియా సుఖసహగతా, సియా ఉపేక్ఖాసహగతా. నిరోధసచ్చం న వత్తబ్బం – ‘‘పీతిసహగత’’న్తిపి, ‘‘సుఖసహగత’’న్తిపి, ‘‘ఉపేక్ఖాసహగత’’న్తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా పీతిసహగతం, సియా సుఖసహగతం, సియా ఉపేక్ఖాసహగతం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘పీతిసహగత’’న్తిపి, ‘‘సుఖసహగత’’న్తిపి, ‘‘ఉపేక్ఖాసహగత’’న్తిపి.

ద్వే సచ్చా నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బా. సముదయసచ్చం సియా దస్సనేన పహాతబ్బం, సియా భావనాయ పహాతబ్బం. దుక్ఖసచ్చం సియా దస్సనేన పహాతబ్బం, సియా భావనాయ పహాతబ్బం, సియా నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బం. ద్వే సచ్చా నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా. సముదయసచ్చం సియా దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకం, సియా భావనాయ పహాతబ్బహేతుకం ¶ . దుక్ఖసచ్చం సియా దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకం, సియా భావనాయ పహాతబ్బహేతుకం, సియా నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకం. సముదయసచ్చం ఆచయగామి. మగ్గసచ్చం అపచయగామి. నిరోధసచ్చం ¶ నేవాచయగామినాపచయగామి. దుక్ఖసచ్చం సియా ఆచయగామి, సియా నేవాచయగామినాపచయగామి. మగ్గసచ్చం సేక్ఖం. తీణి సచ్చాని నేవసేక్ఖనాసేక్ఖా. సముదయసచ్చం పరిత్తం ¶ . ద్వే సచ్చా అప్పమాణా. దుక్ఖసచ్చం సియా పరిత్తం, సియా మహగ్గతం. నిరోధసచ్చం అనారమ్మణం. మగ్గసచ్చం అప్పమాణారమ్మణం. సముదయసచ్చం సియా పరిత్తారమ్మణం, సియా మహగ్గతారమ్మణం న అప్పమాణారమ్మణం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘పరిత్తారమ్మణ’’న్తిపి, ‘‘మహగ్గతారమ్మణ’’న్తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా పరిత్తారమ్మణం, సియా మహగ్గతారమ్మణం, సియా అప్పమాణారమ్మణం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘పరిత్తారమ్మణ’’న్తిపి, ‘‘మహగ్గతారమ్మణ’’న్తిపి, ‘‘అప్పమాణారమ్మణ’’న్తిపి.

సముదయసచ్చం ¶ హీనం. ద్వే సచ్చా పణీతా. దుక్ఖసచ్చం సియా హీనం, సియా మజ్ఝిమం. నిరోధసచ్చం అనియతం. మగ్గసచ్చం సమ్మత్తనియతం. ద్వే సచ్చా సియా మిచ్ఛత్తనియతా, సియా అనియతా. నిరోధసచ్చం అనారమ్మణం. సముదయసచ్చం న వత్తబ్బం – ‘‘మగ్గారమ్మణ’’న్తిపి, ‘‘మగ్గహేతుక’’న్తిపి, ‘‘మగ్గాధిపతీ’’తిపి. మగ్గసచ్చం న మగ్గారమ్మణం మగ్గహేతుకం, సియా మగ్గాధిపతి, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘మగ్గాధిపతీ’’తి. దుక్ఖసచ్చం సియా మగ్గారమ్మణం న మగ్గహేతుకం, సియా మగ్గాధిపతి, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘మగ్గారమ్మణ’’న్తిపి, ‘‘మగ్గాధిపతీ’’తిపి. ద్వే సచ్చా సియా ఉప్పన్నా, సియా అనుప్పన్నా, న వత్తబ్బా – ‘‘ఉప్పాదినో’’తి. నిరోధసచ్చం న వత్తబ్బం – ‘‘ఉప్పన్న’’న్తిపి, ‘‘అనుప్పన్న’’న్తిపి, ‘‘ఉప్పాదీ’’తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా ఉప్పన్నం, సియా అనుప్పన్నం, సియా ఉప్పాది. తీణి సచ్చాని సియా అతీతా, సియా అనాగతా, సియా పచ్చుప్పన్నా. నిరోధసచ్చం న వత్తబ్బం – ‘‘అతీత’’న్తిపి, ‘‘అనాగత’’న్తిపి, ‘‘పచ్చుప్పన్న’’న్తిపి. నిరోధసచ్చం అనారమ్మణం. మగ్గసచ్చం న వత్తబ్బం – ‘‘అతీతారమ్మణ’’న్తిపి, ¶ ‘‘అనాగతారమ్మణ’’న్తిపి, ‘‘పచ్చుప్పన్నారమ్మణ’’న్తిపి. ద్వే సచ్చా సియా అతీతారమ్మణా, సియా అనాగతారమ్మణా, సియా పచ్చుప్పన్నారమ్మణా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘అతీతారమ్మణా’’తిపి, ‘‘అనాగతారమ్మణా’’తిపి, ‘‘పచ్చుప్పన్నారమ్మణా’’తిపి. నిరోధసచ్చం ¶ బహిద్ధా. తీణి సచ్చాని సియా అజ్ఝత్తా, సియా బహిద్ధా, సియా అజ్ఝత్తబహిద్ధా. నిరోధసచ్చం అనారమ్మణం. మగ్గసచ్చం బహిద్ధారమ్మణం. సముదయసచ్చం సియా అజ్ఝత్తారమ్మణం, సియా బహిద్ధారమ్మణం, సియా అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణం. దుక్ఖసచ్చం సియా అజ్ఝత్తారమ్మణం, సియా బహిద్ధారమ్మణం, సియా అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణం ¶ , సియా న వత్తబ్బం – ‘‘అజ్ఝత్తారమ్మణ’’న్తిపి, ‘‘బహిద్ధారమ్మణ’’న్తిపి, ‘‘అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణ’’న్తిపి. తీణి సచ్చాని అనిదస్సనఅప్పటిఘా. దుక్ఖసచ్చం సియా సనిదస్సనసప్పటిఘం, సియా అనిదస్సనసప్పటిఘం, సియా అనిదస్సనఅప్పటిఘం.

౨. దుకం

౨౧౮. సముదయసచ్చం హేతు. నిరోధసచ్చం న హేతు. ద్వే సచ్చా సియా హేతూ, సియా న హేతూ. ద్వే సచ్చా సహేతుకా. నిరోధసచ్చం అహేతుకం. దుక్ఖసచ్చం సియా సహేతుకం, సియా అహేతుకం. ద్వే సచ్చా హేతుసమ్పయుత్తా. నిరోధసచ్చం హేతువిప్పయుత్తం. దుక్ఖసచ్చం సియా హేతుసమ్పయుత్తం, సియా హేతువిప్పయుత్తం. సముదయసచ్చం హేతు చేవ సహేతుకఞ్చ. నిరోధసచ్చం న వత్తబ్బం ¶ – ‘‘హేతు చేవ సహేతుకఞ్చా’’తిపి, ‘‘సహేతుకఞ్చేవ న చ హేతూ’’తిపి. మగ్గసచ్చం సియా హేతు చేవ సహేతుకఞ్చ, సియా సహేతుకఞ్చేవ న చ హేతు. దుక్ఖసచ్చం సియా హేతు చేవ సహేతుకఞ్చ, సియా సహేతుకఞ్చేవ న చ హేతు, సియా ¶ న వత్తబ్బం – ‘‘హేతు చేవ సహేతుకఞ్చా’’తిపి, ‘‘సహేతుకఞ్చేవ న చ హేతూ’’తిపి. సముదయసచ్చం హేతు చేవ హేతుసమ్పయుత్తఞ్చ. నిరోధసచ్చం న వత్తబ్బం – ‘‘హేతు చేవ హేతుసమ్పయుత్తఞ్చా’’తిపి, ‘‘హేతుసమ్పయుత్తఞ్చేవ న చ హేతూ’’తిపి. మగ్గసచ్చం సియా హేతు చేవ హేతుసమ్పయుత్తఞ్చ, సియా హేతుసమ్పయుత్తఞ్చేవ న చ హేతు. దుక్ఖసచ్చం సియా హేతు చేవ హేతుసమ్పయుత్తఞ్చ, సియా హేతుసమ్పయుత్తఞ్చేవ న చ హేతు, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘హేతు చేవ హేతుసమ్పయుత్తఞ్చా’’తిపి, ‘‘హేతుసమ్పయుత్తఞ్చేవ న చ హేతూ’’తిపి. నిరోధసచ్చం న హేతుఅహేతుకం. సముదయసచ్చం న వత్తబ్బం – ‘‘న హేతుసహేతుక’’న్తిపి, ‘‘న హేతుఅహేతుక’’న్తిపి. మగ్గసచ్చం సియా న హేతుసహేతుకం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘న హేతుసహేతుక’’న్తిపి, ‘‘న హేతుఅహేతుక’’న్తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా న హేతుసహేతుకం, సియా న హేతుఅహేతుకం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘న హేతుసహేతుక’’న్తిపి, ‘‘న హేతుఅహేతుక’’న్తిపి.

తీణి ¶ సచ్చాని సప్పచ్చయా. నిరోధసచ్చం అప్పచ్చయం. తీణి సచ్చాని సఙ్ఖతా. నిరోధసచ్చం అసఙ్ఖతం. తీణి సచ్చాని అనిదస్సనా. దుక్ఖసచ్చం సియా సనిదస్సనం, సియా అనిదస్సనం. తీణి సచ్చాని అప్పటిఘా. దుక్ఖసచ్చం సియా సప్పటిఘం, సియా అప్పటిఘం. తీణి సచ్చాని అరూపాని. దుక్ఖసచ్చం సియా రూపం, సియా అరూపం. ద్వే సచ్చా ¶ లోకియా. ద్వే సచ్చా లోకుత్తరా; కేనచి విఞ్ఞేయ్యా, కేనచి న విఞ్ఞేయ్యా.

సముదయసచ్చం ఆసవో. ద్వే సచ్చా నో ఆసవా. దుక్ఖసచ్చం సియా ఆసవో, సియా నో ఆసవో. ద్వే సచ్చా సాసవా. ద్వే సచ్చా అనాసవా ¶ . సముదయసచ్చం ఆసవసమ్పయుత్తం. ద్వే సచ్చా ఆసవవిప్పయుత్తా. దుక్ఖసచ్చం సియా ఆసవసమ్పయుత్తం, సియా ఆసవవిప్పయుత్తం. సముదయసచ్చం ఆసవో చేవ సాసవఞ్చ. ద్వే సచ్చా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవా చేవ సాసవా చా’’తిపి, ‘‘సాసవా చేవ నో చ ఆసవా’’తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా ఆసవో చేవ సాసవఞ్చ, సియా సాసవఞ్చేవ నో చ ఆసవో. సముదయసచ్చం ఆసవో చేవ ఆసవసమ్పయుత్తఞ్చ. ద్వే సచ్చా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవా చేవ ఆసవసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘ఆసవసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఆసవా’’తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా ఆసవో చేవ ఆసవసమ్పయుత్తఞ్చ ¶ , సియా ఆసవసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ ఆసవో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘ఆసవో చేవ ఆసవసమ్పయుత్తఞ్చా’’తిపి, ‘‘ఆసవసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ ఆసవో’’తిపి. ద్వే సచ్చా ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవా. సముదయసచ్చం న వత్తబ్బం – ‘‘ఆసవవిప్పయుత్తసాసవ’’న్తిపి, ‘‘ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవ’’న్తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా ఆసవవిప్పయుత్తసాసవం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘ఆసవవిప్పయుత్తసాసవ’’న్తిపి, ‘‘ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవ’’న్తిపి.

సముదయసచ్చం సంయోజనం. ద్వే సచ్చా నో సంయోజనా. దుక్ఖసచ్చం సియా సంయోజనం, సియా నో సంయోజనం. ద్వే సచ్చా సంయోజనియా. ద్వే సచ్చా అసంయోజనియా. సముదయసచ్చం సంయోజనసమ్పయుత్తం. ద్వే సచ్చా సంయోజనవిప్పయుత్తా. దుక్ఖసచ్చం సియా సంయోజనసమ్పయుత్తం, సియా సంయోజనవిప్పయుత్తం. సముదయసచ్చం సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనియఞ్చ. ద్వే సచ్చా ¶ న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనా చేవ ¶ సంయోజనియా చా’’తిపి, ‘‘సంయోజనియా చేవ నో చ సంయోజనా’’తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనియఞ్చ, సియా సంయోజనియఞ్చేవ నో చ సంయోజనం. సముదయసచ్చం సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తఞ్చ. ద్వే సచ్చా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనా చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘సంయోజనసమ్పయుత్తా చేవ నో చ సంయోజనా’’తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తఞ్చ, సియా సంయోజనసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ సంయోజనం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తఞ్చా’’తిపి, ‘‘సంయోజనసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ సంయోజన’’న్తిపి ¶ . ద్వే సచ్చా సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియా. సముదయసచ్చం న వత్తబ్బం – ‘‘సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియ’’న్తిపి, ‘‘సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియ’’న్తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియ’’న్తిపి, ‘‘సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియ’’న్తిపి.

సముదయసచ్చం గన్థో. ద్వే సచ్చా నో గన్థా. దుక్ఖసచ్చం సియా గన్థో, సియా నో గన్థో. ద్వే సచ్చా గన్థనియా. ద్వే సచ్చా అగన్థనియా. ద్వే సచ్చా గన్థవిప్పయుత్తా. ద్వే సచ్చా సియా గన్థసమ్పయుత్తా, సియా గన్థవిప్పయుత్తా. సముదయసచ్చం గన్థో చేవ గన్థనియఞ్చ. ద్వే సచ్చా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థా చేవ గన్థనియా చా’’తిపి, ‘‘గన్థనియా చేవ నో చ గన్థా’’తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా గన్థో చేవ గన్థనియఞ్చ, సియా గన్థనియఞ్చేవ నో చ గన్థో. సముదయసచ్చం గన్థో చేవ గన్థసమ్పయుత్తఞ్చ ¶ , సియా న వత్తబ్బం – ‘‘గన్థో చేవ గన్థసమ్పయుత్తఞ్చా’’తిపి, ‘‘గన్థసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ గన్థో’’తిపి. ద్వే సచ్చా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థా చేవ గన్థసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘గన్థసమ్పయుత్తా చేవ నో చ గన్థా’’తిపి. దుక్ఖసచ్చం ¶ సియా గన్థో చేవ గన్థసమ్పయుత్తఞ్చ, సియా గన్థసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ గన్థో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘గన్థో చేవ గన్థసమ్పయుత్తఞ్చా’’తిపి, ‘‘గన్థసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ గన్థో’’తిపి. ద్వే సచ్చా గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియా. ద్వే సచ్చా సియా గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియా’’తిపి, ‘‘గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియా’’తిపి.

సముదయసచ్చం ఓఘో…పే… యోగో…పే… నీవరణం. ద్వే సచ్చా నో నీవరణా. దుక్ఖసచ్చం సియా నీవరణం, సియా నో నీవరణం. ద్వే సచ్చా నీవరణియా ద్వే సచ్చా అనీవరణియా. సముదయసచ్చం ¶ నీవరణసమ్పయుత్తం. ద్వే సచ్చా నీవరణవిప్పయుత్తా. దుక్ఖసచ్చం సియా నీవరణసమ్పయుత్తం, సియా నీవరణవిప్పయుత్తం. సముదయసచ్చం నీవరణఞ్చేవ నీవరణియఞ్చ. ద్వే సచ్చా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణా చేవ నీవరణియా చా’’తిపి, ‘‘నీవరణియా చేవ నో చ నీవరణా’’తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా నీవరణఞ్చేవ నీవరణియఞ్చ, సియా నీవరణియఞ్చేవ నో చ నీవరణం. సముదయసచ్చం నీవరణఞ్చేవ నీవరణసమ్పయుత్తఞ్చ. ద్వే సచ్చా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణా చేవ నీవరణసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘నీవరణసమ్పయుత్తా చేవ నో చ నీవరణా’’తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా నీవరణఞ్చేవ నీవరణసమ్పయుత్తఞ్చ, సియా నీవరణసమ్పయుత్తఞ్చేవ ¶ నో చ నీవరణం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘నీవరణఞ్చేవ నీవరణసమ్పయుత్తఞ్చా’’తిపి ¶ , ‘‘నీవరణసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ నీవరణ’’న్తిపి. ద్వే సచ్చా నీవరణవిప్పయుత్తఅనీవరణియా. సముదయసచ్చం న వత్తబ్బం – ‘‘నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియ’’న్తిపి, ‘‘నీవరణవిప్పయుత్తఅనీవరణియ’’న్తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియ’’న్తిపి, ‘‘నీవరణవిప్పయుత్తఅనీవరణియ’’న్తిపి.

తీణి సచ్చాని నో పరామాసా. దుక్ఖసచ్చం సియా పరామాసో, సియా నో పరామాసో. ద్వే సచ్చా పరామట్ఠా. ద్వే సచ్చా అపరామట్ఠా. ద్వే సచ్చా పరామాసవిప్పయుత్తా. సముదయసచ్చం సియా పరామాససమ్పయుత్తం, సియా పరామాసవిప్పయుత్తం. దుక్ఖసచ్చం సియా పరామాససమ్పయుత్తం, సియా పరామాసవిప్పయుత్తం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘పరామాససమ్పయుత్త’’న్తిపి, ‘‘పరామాసవిప్పయుత్త’’న్తిపి. సముదయసచ్చం న వత్తబ్బం – ‘‘పరామాసో చేవ పరామట్ఠఞ్చా’’తి, పరామట్ఠఞ్చేవ నో చ పరామాసో. ద్వే సచ్చా న వత్తబ్బా – ‘‘పరామాసా చేవ పరామట్ఠా చా’’తిపి ¶ , ‘‘పరామట్ఠా చేవ నో చ పరామాసా’’తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా పరామాసో చేవ పరామట్ఠఞ్చ, సియా పరామట్ఠఞ్చేవ నో చ పరామాసో. ద్వే సచ్చా పరామాసవిప్పయుత్తఅపరామట్ఠా. ద్వే సచ్చా సియా పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠా’’తిపి, ‘‘పరామాసవిప్పయుత్తఅపరామట్ఠా’’తిపి.

ద్వే సచ్చా సారమ్మణా. నిరోధసచ్చం అనారమ్మణం. దుక్ఖసచ్చం ¶ సియా సారమ్మణం, సియా అనారమ్మణం. తీణి సచ్చాని నో చిత్తా. దుక్ఖసచ్చం సియా చిత్తం, సియా నో చిత్తం. ద్వే సచ్చా చేతసికా. నిరోధసచ్చం అచేతసికం. దుక్ఖసచ్చం సియా చేతసికం, సియా అచేతసికం. ద్వే సచ్చా చిత్తసమ్పయుత్తా ¶ . నిరోధసచ్చం చిత్తవిప్పయుత్తం. దుక్ఖసచ్చం సియా చిత్తసమ్పయుత్తం, సియా చిత్తవిప్పయుత్తం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘చిత్తేన సమ్పయుత్త’’న్తిపి, ‘‘చిత్తేన విప్పయుత్త’’న్తిపి. ద్వే సచ్చా చిత్తసంసట్ఠా. నిరోధసచ్చం చిత్తవిసంసట్ఠం. దుక్ఖసచ్చం సియా చిత్తసంసట్ఠం, సియా చిత్తవిసంసట్ఠం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘చిత్తేన సంసట్ఠ’’న్తిపి, ‘‘చిత్తేన విసంసట్ఠ’’న్తిపి. ద్వే సచ్చా చిత్తసముట్ఠానా. నిరోధసచ్చం నో చిత్తసముట్ఠానం. దుక్ఖసచ్చం సియా చిత్తసముట్ఠానం, సియా నో చిత్తసముట్ఠానం. ద్వే సచ్చా చిత్తసహభునో. నిరోధసచ్చం నో చిత్తసహభూ. దుక్ఖసచ్చం సియా చిత్తసహభూ, సియా నో చిత్తసహభూ. ద్వే సచ్చా చిత్తానుపరివత్తినో. నిరోధసచ్చం నో చిత్తానుపరివత్తి. దుక్ఖసచ్చం సియా చిత్తానుపరివత్తి, సియా నో చిత్తానుపరివత్తి. ద్వే సచ్చా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానా. నిరోధసచ్చం నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానం ¶ . దుక్ఖసచ్చం సియా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానం, సియా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానం. ద్వే సచ్చా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానసహభునో. నిరోధసచ్చం నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానసహభూ. దుక్ఖసచ్చం సియా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానసహభూ, సియా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానసహభూ. ద్వే సచ్చా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానానుపరివత్తినో. నిరోధసచ్చం నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానానుపరివత్తి ¶ . దుక్ఖసచ్చం సియా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానానుపరివత్తి, సియా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానానుపరివత్తి. తీణి సచ్చాని బాహిరా. దుక్ఖసచ్చం సియా అజ్ఝత్తం, సియా బాహిరం.

తీణి సచ్చాని నో ఉపాదా. దుక్ఖసచ్చం సియా ఉపాదా, సియా నో ఉపాదా. తీణి సచ్చాని అనుపాదిన్నా. దుక్ఖసచ్చం సియా ఉపాదిన్నం, సియా అనుపాదిన్నం. సముదయసచ్చం ఉపాదానం. ద్వే సచ్చా నో ఉపాదానా. దుక్ఖసచ్చం సియా ఉపాదానం, సియా నో ఉపాదానం. ద్వే సచ్చా ఉపాదానియా. ద్వే సచ్చా అనుపాదానియా. ద్వే సచ్చా ఉపాదానవిప్పయుత్తా. ద్వే సచ్చా సియా ఉపాదానసమ్పయుత్తా, సియా ¶ ఉపాదానవిప్పయుత్తా. సముదయసచ్చం ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానియఞ్చ. ద్వే సచ్చా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానా చేవ ఉపాదానియా చా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానియా చేవ నో చ ఉపాదానా’’తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానియఞ్చ, సియా ఉపాదానియఞ్చేవ నో చ ఉపాదానం. సముదయసచ్చం సియా ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానసమ్పయుత్తఞ్చ, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘ఉపాదానఞ్చేవ ¶ ఉపాదానసమ్పయుత్తఞ్చా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ ఉపాదాన’’న్తిపి. ద్వే సచ్చా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానా చేవ ఉపాదానసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఉపాదానా’’తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానసమ్పయుత్తఞ్చ, సియా ఉపాదానసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ ఉపాదానం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘ఉపాదానఞ్చేవ ఉపాదానసమ్పయుత్తఞ్చా’’ తిపి, ‘‘ఉపాదానసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ ఉపాదాన’’న్తిపి. ద్వే సచ్చా ¶ ఉపాదానవిప్పయుత్తఅనుపాదానియా. ద్వే సచ్చా సియా ఉపాదానవిప్పయుత్తఉపాదానియా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానవిప్పయుత్తఉపాదానియా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానవిప్పయుత్తఅనుపాదానియా’’తిపి.

సముదయసచ్చం కిలేసో. ద్వే సచ్చా నో కిలేసా. దుక్ఖసచ్చం సియా కిలేసో, సియా నో కిలేసో. ద్వే సచ్చా సంకిలేసికా. ద్వే సచ్చా అసంకిలేసికా. సముదయసచ్చం సంకిలిట్ఠం. ద్వే సచ్చా అసంకిలిట్ఠా. దుక్ఖసచ్చం సియా సంకిలిట్ఠం, సియా అసంకిలిట్ఠం. సముదయసచ్చం కిలేససమ్పయుత్తం. ద్వే సచ్చా కిలేసవిప్పయుత్తా. దుక్ఖసచ్చం సియా కిలేససమ్పయుత్తం, సియా ¶ కిలేసవిప్పయుత్తం. సముదయసచ్చం కిలేసో చేవ సంకిలేసికఞ్చ. ద్వే సచ్చా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసా చేవ సంకిలేసికా చా’’తిపి, ‘‘సంకిలేసికా చేవ నో చ కిలేసా’’తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా కిలేసో చేవ సంకిలేసికఞ్చ, సియా సంకిలేసికఞ్చేవ నో చ కిలేసో. సముదయసచ్చం కిలేసో చేవ సంకిలిట్ఠఞ్చ. ద్వే సచ్చా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసా చేవ సంకిలిట్ఠా చా’’తిపి, ‘‘సంకిలిట్ఠా చేవ నో చ కిలేసా’’తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా కిలేసో చేవ సంకిలిట్ఠఞ్చ, సియా సంకిలిట్ఠఞ్చేవ నో చ కిలేసో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘కిలేసో చేవ సంకిలిట్ఠఞ్చా’’తిపి, ‘‘సంకిలిట్ఠఞ్చేవ నో చ కిలేసో’’తిపి. సముదయసచ్చం కిలేసో చేవ కిలేససమ్పయుత్తఞ్చ. ద్వే సచ్చా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసా చేవ కిలేససమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘కిలేససమ్పయుత్తా చేవ నో చ కిలేసా’’తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా కిలేసో చేవ కిలేససమ్పయుత్తఞ్చ ¶ , సియా కిలేససమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ కిలేసో, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘కిలేసో చేవ కిలేససమ్పయుత్తఞ్చా’’ తిపి, ‘‘కిలేససమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ కిలేసో’’తిపి. ద్వే ¶ సచ్చా కిలేసవిప్పయుత్తఅసంకిలేసికా. సముదయసచ్చం న వత్తబ్బం – ‘‘కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసిక’’న్తిపి, ‘‘కిలేసవిప్పయుత్తఅసంకిలేసిక’’న్తిపి. దుక్ఖసచ్చం సియా కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసికం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసిక’’న్తిపి, ‘‘కిలేసవిప్పయుత్తఅసంకిలేసిక’’న్తిపి.

ద్వే ¶ సచ్చా న దస్సనేన పహాతబ్బా. ద్వే సచ్చా సియా దస్సనేన పహాతబ్బా, సియా న దస్సనేన పహాతబ్బా. ద్వే సచ్చా న భావనాయ పహాతబ్బా. ద్వే సచ్చా సియా భావనాయ పహాతబ్బా, సియా న భావనాయ పహాతబ్బా. ద్వే సచ్చా న దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా. ద్వే సచ్చా సియా దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా, సియా న దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా. ద్వే సచ్చా న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా. ద్వే సచ్చా సియా భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా, సియా న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా. సముదయసచ్చం సవితక్కం. నిరోధసచ్చం అవితక్కం. ద్వే సచ్చా సియా సవితక్కా, సియా అవితక్కా. సముదయసచ్చం సవిచారం. నిరోధసచ్చం అవిచారం. ద్వే సచ్చా సియా సవిచారా, సియా అవిచారా. నిరోధసచ్చం అప్పీతికం. తీణి సచ్చాని సియా సప్పీతికా, సియా అప్పీతికా. నిరోధసచ్చం న పీతిసహగతం. తీణి సచ్చాని సియా పీతిసహగతా, సియా న పీతిసహగతా. నిరోధసచ్చం ¶ న సుఖసహగతం. తీణి ¶ సచ్చాని సియా సుఖసహగతా, సియా న సుఖసహగతా. నిరోధసచ్చం న ఉపేక్ఖాసహగతం. తీణి సచ్చాని సియా ఉపేక్ఖాసహగతా, సియా న ఉపేక్ఖాసహగతా.

సముదయసచ్చం కామావచరం. ద్వే సచ్చా న కామావచరా. దుక్ఖసచ్చం సియా కామావచరం, సియా న కామావచరం. తీణి సచ్చాని న రూపావచరా. దుక్ఖసచ్చం సియా రూపావచరం, సియా న రూపావచరం. తీణి సచ్చాని న అరూపావచరా. దుక్ఖసచ్చం సియా అరూపావచరం, సియా న అరూపావచరం. ద్వే సచ్చా పరియాపన్నా. ద్వే సచ్చా అపరియాపన్నా. మగ్గసచ్చం నియ్యానికం. తీణి సచ్చాని అనియ్యానికా. మగ్గసచ్చం నియతం. నిరోధసచ్చం అనియతం. ద్వే సచ్చా సియా నియతా, సియా అనియతా. ద్వే సచ్చా సఉత్తరా. ద్వే సచ్చా అనుత్తరా. సముదయసచ్చం సరణం. ద్వే సచ్చా అరణా. దుక్ఖసచ్చం సియా సరణం, సియా అరణన్తి.

పఞ్హాపుచ్ఛకం.

సచ్చవిభఙ్గో నిట్ఠితో.

౫. ఇన్ద్రియవిభఙ్గో

౧. అభిధమ్మభాజనీయం

౨౧౯. బావీసతిన్ద్రియాని ¶ ¶ ¶ – చక్ఖున్ద్రియం, సోతిన్ద్రియం, ఘానిన్ద్రియం, జివ్హిన్ద్రియం, కాయిన్ద్రియం, మనిన్ద్రియం, ఇత్థిన్ద్రియం, పురిసిన్ద్రియం, జీవితిన్ద్రియం, సుఖిన్ద్రియం, దుక్ఖిన్ద్రియం, సోమనస్సిన్ద్రియం, దోమనస్సిన్ద్రియం, ఉపేక్ఖిన్ద్రియం, సద్ధిన్ద్రియం ¶ , వీరియిన్ద్రియం [విరియిన్ద్రియం (సీ. స్యా.)], సతిన్ద్రియం, సమాధిన్ద్రియం, పఞ్ఞిన్ద్రియం, అనఞ్ఞాతఞ్ఞస్సామీతిన్ద్రియం, అఞ్ఞిన్ద్రియం, అఞ్ఞాతావిన్ద్రియం.

౨౨౦. తత్థ కతమం చక్ఖున్ద్రియం? యం చక్ఖు చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ పసాదో…పే… సుఞ్ఞో గామోపేసో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘చక్ఖున్ద్రియం’’.

తత్థ కతమం సోతిన్ద్రియం…పే… ఘానిన్ద్రియం…పే… జివ్హిన్ద్రియం…పే… కాయిన్ద్రియం? యో కాయో చతున్నం మహాభూతానం ఉపాదాయ పసాదో…పే… సుఞ్ఞో గామోపేసో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘కాయిన్ద్రియం’’.

తత్థ కతమం మనిన్ద్రియం? ఏకవిధేన మనిన్ద్రియం – ఫస్ససమ్పయుత్తం. దువిధేన మనిన్ద్రియం – అత్థి సహేతుకం, అత్థి అహేతుకం. తివిధేన మనిన్ద్రియం – అత్థి కుసలం, అత్థి అకుసలం, అత్థి అబ్యాకతం. చతుబ్బిధేన మనిన్ద్రియం – అత్థి కామావచరం, అత్థి రూపావచరం, అత్థి అరూపావచరం, అత్థి అపరియాపన్నం. పఞ్చవిధేన మనిన్ద్రియం – అత్థి సుఖిన్ద్రియసమ్పయుత్తం, అత్థి దుక్ఖిన్ద్రియసమ్పయుత్తం, అత్థి సోమనస్సిన్ద్రియసమ్పయుత్తం, అత్థి దోమనస్సిన్ద్రియసమ్పయుత్తం, అత్థి ఉపేక్ఖిన్ద్రియసమ్పయుత్తం ¶ . ఛబ్బిధేన మనిన్ద్రియం – చక్ఖువిఞ్ఞాణం…పే… మనోవిఞ్ఞాణం. ఏవం ఛబ్బిధేన మనిన్ద్రియం.

సత్తవిధేన మనిన్ద్రియం – చక్ఖువిఞ్ఞాణం…పే… కాయవిఞ్ఞాణం, మనోధాతు, మనోవిఞ్ఞాణధాతు. ఏవం సత్తవిధేన మనిన్ద్రియం.

అట్ఠవిధేన మనిన్ద్రియం – చక్ఖువిఞ్ఞాణం…పే… కాయవిఞ్ఞాణం అత్థి సుఖసహగతం, అత్థి దుక్ఖసహగతం, మనోధాతు, మనోవిఞ్ఞాణధాతు. ఏవం అట్ఠవిధేన మనిన్ద్రియం.

నవవిధేన ¶ మనిన్ద్రియం – చక్ఖువిఞ్ఞాణం…పే… కాయవిఞ్ఞాణం, మనోధాతు, మనోవిఞ్ఞాణధాతు అత్థి కుసలా, అత్థి అకుసలా, అత్థి అబ్యాకతా. ఏవం నవవిధేన మనిన్ద్రియం.

దసవిధేన మనిన్ద్రియం – చక్ఖువిఞ్ఞాణం…పే… కాయవిఞ్ఞాణం అత్థి సుఖసహగతం, అత్థి దుక్ఖసహగతం, మనోధాతు, మనోవిఞ్ఞాణధాతు అత్థి కుసలా, అత్థి అకుసలా, అత్థి అబ్యాకతా. ఏవం దసవిధేన మనిన్ద్రియం…పే… ఏవం బహువిధేన మనిన్ద్రియం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘మనిన్ద్రియం’’.

తత్థ కతమం ఇత్థిన్ద్రియం? యం ఇత్థియా ఇత్థిలిఙ్గం ఇత్థినిమిత్తం ఇత్థికుత్తం ఇత్థాకప్పో ఇత్థత్తం ఇత్థిభావో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘ఇత్థిన్ద్రియం’’.

తత్థ కతమం పురిసిన్ద్రియం? యం పురిసస్స పురిసలిఙ్గం పురిసనిమిత్తం పురిసకుత్తం పురిసాకప్పో ¶ పురిసత్తం పురిసభావో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘పురిసిన్ద్రియం’’.

తత్థ కతమం జీవితిన్ద్రియం? జీవితిన్ద్రియం దువిధేన – అత్థి రూపజీవితిన్ద్రియం, అత్థి అరూపజీవితిన్ద్రియం.

తత్థ కతమం రూపజీవితిన్ద్రియం? యో తేసం రూపీనం ధమ్మానం ఆయు ఠితి యపనా యాపనా ఇరియనా వత్తనా పాలనా జీవితం జీవితిన్ద్రియం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపజీవితిన్ద్రియం’’.

తత్థ ¶ కతమం అరూపజీవితిన్ద్రియం? యో తేసం అరూపీనం ధమ్మానం ¶ ఆయు ఠితి యపనా యాపనా ఇరియనా వత్తనా పాలనా జీవితం జీవితిన్ద్రియం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘అరూపజీవతిన్ద్రియం’’. ఇదం వుచ్చతి ‘‘జీవితిన్ద్రియం’’.

తత్థ కతమం సుఖిన్ద్రియం? యం కాయికం సాతం కాయికం సుఖం కాయసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయితం కాయసమ్ఫస్సజా సాతా సుఖా వేదనా – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సుఖిన్ద్రియం’’.

తత్థ కతమం దుక్ఖిన్ద్రియం? యం కాయికం అసాతం కాయికం దుక్ఖం కాయసమ్ఫస్సజం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం కాయసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖిన్ద్రియం’’.

తత్థ కతమం సోమనస్సిన్ద్రియం? యం చేతసికం సాతం చేతసికం సుఖం చేతోసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా సాతా సుఖా వేదనా – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సోమనస్సిన్ద్రియం’’.

తత్థ ¶ కతమం దోమనస్సిన్ద్రియం? యం చేతసికం అసాతం చేతసికం దుక్ఖం చేతోసమ్ఫస్సజం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దోమనస్సిన్ద్రియం’’.

తత్థ కతమం ఉపేక్ఖిన్ద్రియం? యం చేతసికం నేవ సాతం నాసాతం చేతోసమ్ఫస్సజం అదుక్ఖమసుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – ఇదం వుచ్చతి ‘‘ఉపేక్ఖిన్ద్రియం’’.

తత్థ కతమం సద్ధిన్ద్రియం? యా సద్ధా సద్దహనా ఓకప్పనా అభిప్పసాదో సద్ధా సద్ధిన్ద్రియం సద్ధాబలం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సద్ధిన్ద్రియం’’.

తత్థ కతమం వీరియిన్ద్రియం? యో చేతసికో వీరియారమ్భో నిక్కమో పరక్కమో ఉయ్యామో వాయామో ఉస్సాహో ఉస్సోళ్హీ థామో ఠితి అసిథిలపరక్కమతా అనిక్ఖిత్తఛన్దతా అనిక్ఖిత్తధురతా ధురసమ్పగ్గాహో ¶ వీరియం ¶ వీరియిన్ద్రియం వీరియబలం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘వీరియిన్ద్రియం’’.

తత్థ ¶ కతమం సతిన్ద్రియం? యా సతి అనుస్సతి పటిస్సతి సతి సరణతా ధారణతా అపిలాపనతా అసమ్ముస్సనతా సతి సతిన్ద్రియం సతిబలం సమ్మాసతి – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సతిన్ద్రియం’’.

తత్థ కతమం సమాధిన్ద్రియం? యా చిత్తస్స ఠితి సణ్ఠితి అవట్ఠితి అవిసాహారో అవిక్ఖేపో అవిసాహటమానసతా సమథో సమాధిన్ద్రియం సమాధిబలం సమ్మాసమాధి – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సమాధిన్ద్రియం’’.

తత్థ కతమం పఞ్ఞిన్ద్రియం? యా పఞ్ఞా పజాననా…పే… అమోహో ధమ్మవిచయో సమ్మాదిట్ఠి – ఇదం వుచ్చతి ‘‘పఞ్ఞిన్ద్రియం’’.

తత్థ కతమం అనఞ్ఞాతఞ్ఞస్సామీతిన్ద్రియం? యా తేసం ధమ్మానం అనఞ్ఞాతానం అదిట్ఠానం అప్పత్తానం అవిదితానం అసచ్ఛికతానం సచ్ఛికిరియాయ పఞ్ఞా పజాననా…పే… అమోహో ధమ్మవిచయో సమ్మాదిట్ఠి ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘అనఞ్ఞాతఞ్ఞస్సామీతిన్ద్రియం’’.

తత్థ కతమం అఞ్ఞిన్ద్రియం? యా తేసం ధమ్మానం ఞాతానం దిట్ఠానం పత్తానం విదితానం సచ్ఛికతానం సచ్ఛికిరియాయ పఞ్ఞా పజాననా…పే… అమోహో ధమ్మవిచయో సమ్మాదిట్ఠి ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – ఇదం వుచ్చతి అఞ్ఞిన్ద్రియం.

తత్థ ¶ కతమం అఞ్ఞాతావిన్ద్రియం? యా తేసం ధమ్మానం అఞ్ఞాతావీనం దిట్ఠానం పత్తానం విదితానం సచ్ఛికతానం సచ్ఛికిరియాయ పఞ్ఞా పజాననా…పే… అమోహో ధమ్మవిచయో సమ్మాదిట్ఠి ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – ఇదం ¶ వుచ్చతి ‘‘అఞ్ఞాతావిన్ద్రియం’’.

అభిధమ్మభాజనీయం.

౨. పఞ్హాపుచ్ఛకం

౨౨౧. బావీసతిన్ద్రియాని ¶ – చక్ఖున్ద్రియం, సోతిన్ద్రియం, ఘానిన్ద్రియం, జివ్హిన్ద్రియం, కాయిన్ద్రియం, మనిన్ద్రియం, ఇత్థిన్ద్రియం, పురిసిన్ద్రియం, జీవితిన్ద్రియం, సుఖిన్ద్రియం, దుక్ఖిన్ద్రియం, సోమనస్సిన్ద్రియం, దోమనస్సిన్ద్రియం, ఉపేక్ఖిన్ద్రియం, సద్ధిన్ద్రియం, వీరియిన్ద్రియం, సతిన్ద్రియం, సమాధిన్ద్రియం, పఞ్ఞిన్ద్రియం ¶ , అనఞ్ఞాతఞ్ఞస్సామీతిన్ద్రియం, అఞ్ఞిన్ద్రియం, అఞ్ఞాతావిన్ద్రియం.

౨౨౨. బావీసతీనం ఇన్ద్రియానం కతి కుసలా, కతి అకుసలా, కతి అబ్యాకతా…పే… కతి సరణా, కతి అరణా?

౧. తికం

౨౨౩. దసిన్ద్రియా అబ్యాకతా. దోమనస్సిన్ద్రియం అకుసలం. అనఞ్ఞాతఞ్ఞస్సామీతిన్ద్రియం కుసలం. చత్తారిన్ద్రియా సియా కుసలా, సియా అబ్యాకతా. ఛ ఇన్ద్రియా సియా కుసలా, సియా అకుసలా, సియా అబ్యాకతా.

ద్వాదసిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా’’తిపి, ‘‘దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా’’తిపి, ‘‘అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా’’తిపి. ఛ ఇన్ద్రియా సియా సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా, సియా అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా. తీణిన్ద్రియా సియా సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా, సియా దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా, సియా అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా. జీవితిన్ద్రియం సియా సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం, సియా దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం, సియా అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్త’’న్తిపి ¶ , ‘‘దుక్ఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్త’’న్తిపి, ‘‘అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్త’’న్తిపి.

సత్తిన్ద్రియా నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మా. తీణిన్ద్రియా విపాకా. ద్విన్ద్రియా విపాకధమ్మధమ్మా. అఞ్ఞిన్ద్రియం సియా విపాకం, సియా విపాకధమ్మధమ్మం. నవిన్ద్రియా సియా ¶ విపాకా, సియా విపాకధమ్మధమ్మా, సియా నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మా. నవిన్ద్రియా ఉపాదిన్నుపాదానియా ¶ . దోమనస్సిన్ద్రియం అనుపాదిన్నుపాదానియం. తీణిన్ద్రియా అనుపాదిన్నఅనుపాదానియా. నవిన్ద్రియా సియా ఉపాదిన్నుపాదానియా, సియా అనుపాదిన్నుపాదానియా, సియా అనుపాదిన్నఅనుపాదానియా.

నవిన్ద్రియా అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికా. దోమనస్సిన్ద్రియం సంకిలిట్ఠసంకిలేసికం. తీణిన్ద్రియా అసంకిలిట్ఠఅసంకిలేసికా. తీణిన్ద్రియా సియా అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికా, సియా అసంకిలిట్ఠఅసంకిలేసికా. ఛ ఇన్ద్రియా సియా సంకిలిట్ఠసంకిలేసికా, సియా అసంకిలిట్ఠసంకిలేసికా, సియా అసంకిలిట్ఠఅసంకిలేసికా. నవిన్ద్రియా అవితక్కఅవిచారా. దోమనస్సిన్ద్రియం సవితక్కసవిచారం. ఉపేక్ఖిన్ద్రియం సియా సవితక్కసవిచారం, సియా అవితక్కఅవిచారం. ఏకాదసిన్ద్రియా సియా సవితక్కసవిచారా, సియా అవితక్కవిచారమత్తా, సియా అవితక్కఅవిచారా.

ఏకాదసిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘పీతిసహగతా’’తిపి, ‘‘సుఖసహగతా’’తిపి, ‘‘ఉపేక్ఖాసహగతా’’తిపి. సోమనస్సిన్ద్రియం సియా పీతిసహగతం న సుఖసహగతం న ఉపేక్ఖాసహగతం, సియా ¶ న వత్తబ్బం – ‘‘పీతిసహగత’’న్తి. ఛ ఇన్ద్రియా సియా పీతిసహగతా, సియా సుఖసహగతా, సియా ఉపేక్ఖాసహగతా. చత్తారిన్ద్రియా సియా పీతిసహగతా, సియా సుఖసహగతా, సియా ఉపేక్ఖాసహగతా ¶ , సియా న వత్తబ్బా – ‘‘పీతిసహగతా’’తిపి, ‘‘సుఖసహగతా’’తిపి, ‘‘ఉపేక్ఖాసహగతా’’తిపి.

పన్నరసిన్ద్రియా నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బా. దోమనస్సిన్ద్రియం సియా దస్సనేన పహాతబ్బం, సియా భావనాయ పహాతబ్బం. ఛ ఇన్ద్రియా సియా దస్సనేన పహాతబ్బా, సియా భావనాయ పహాతబ్బా, సియా నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బా. పన్నరసిన్ద్రియా నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా. దోమనస్సిన్ద్రియం సియా దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకం, సియా భావనాయ పహాతబ్బహేతుకం. ఛ ఇన్ద్రియా సియా దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా, సియా భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా, సియా నేవ దస్సనేన న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా.

దసిన్ద్రియా నేవాచయగామినాపచయగామినో. దోమనస్సిన్ద్రియం ఆచయగామి. అనఞ్ఞాతఞ్ఞస్సామీతిన్ద్రియం అపచయగామి. అఞ్ఞిన్ద్రియం సియా అపచయగామి, సియా నేవాచయగామినాపచయగామి ¶ . నవిన్ద్రియా సియా ఆచయగామినో, సియా ¶ అపచయగామినో, సియా నేవాచయగామినాపచయగామినో. దసిన్ద్రియా నేవసేక్ఖనాసేక్ఖా. ద్విన్ద్రియా సేక్ఖా. అఞ్ఞాతావిన్ద్రియం అసేక్ఖం. నవిన్ద్రియా సియా సేక్ఖా, సియా అసేక్ఖా, సియా నేవసేక్ఖనాసేక్ఖా.

దసిన్ద్రియా పరిత్తా. తీణిన్ద్రియా అప్పమాణా. నవిన్ద్రియా సియా పరిత్తా, సియా మహగ్గతా, సియా అప్పమాణా. సత్తిన్ద్రియా అనారమ్మణా. ద్విన్ద్రియా పరిత్తారమ్మణా. తీణిన్ద్రియా అప్పమాణారమ్మణా. దోమనస్సిన్ద్రియం సియా పరిత్తారమ్మణం సియా మహగ్గతారమ్మణం, న అప్పమాణారమ్మణం, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘పరిత్తారమ్మణ’’న్తిపి ¶ , ‘‘మహగ్గతారమ్మణ’’న్తి పి. నవిన్ద్రియా సియా పరిత్తారమ్మణా, సియా మహగ్గతారమ్మణా, సియా అప్పమాణారమ్మణా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘పరిత్తారమ్మణా’’తిపి, ‘‘మహగ్గతారమ్మణా’’తిపి, ‘‘అప్పమాణారమ్మణా’’తిపి.

నవిన్ద్రియా మజ్ఝిమా. దోమనస్సిన్ద్రియం హీనం. తీణిన్ద్రియా పణీతా. తీణిన్ద్రియా సియా మజ్ఝిమా, సియా పణీతా. ఛ ఇన్ద్రియా సియా హీనా, సియా మజ్ఝిమా, సియా పణీతా. దసిన్ద్రియా అనియతా. అనఞ్ఞాతఞ్ఞస్సామీతిన్ద్రియం సమ్మత్తనియతం. చత్తారిన్ద్రియా సియా సమ్మత్తనియతా, సియా అనియతా. దోమనస్సిన్ద్రియం సియా మిచ్ఛత్తనియతం, సియా అనియతం ¶ . ఛ ఇన్ద్రియా సియా మిచ్ఛత్తనియతా, సియా సమ్మత్తనియతా, సియా అనియతా. సత్తిన్ద్రియా అనారమ్మణా. చత్తారిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘మగ్గారమ్మణా’’తిపి, ‘‘మగ్గహేతుకా’’తిపి, ‘‘మగ్గాధిపతినో’’తిపి. అనఞ్ఞాతఞ్ఞస్సామీతిన్ద్రియం న మగ్గారమ్మణం, సియా మగ్గహేతుకం, సియా మగ్గాధిపతి, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘మగ్గహేతుక’’న్తిపి, ‘‘మగ్గాధిపతీ’’తిపి. అఞ్ఞిన్ద్రియం న మగ్గారమ్మణం, సియా మగ్గహేతుకం, సియా మగ్గాధిపతి, సియా న వత్తబ్బం – ‘‘మగ్గహేతుక’’న్తిపి, ‘‘మగ్గాధిపతీ’’తిపి. నవిన్ద్రియా సియా మగ్గారమ్మణా, సియా మగ్గహేతుకా, సియా మగ్గాధిపతినో, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘మగ్గారమ్మణా’’తిపి, ‘‘మగ్గహేతుకా’’తిపి, ‘‘మగ్గాధిపతినో’’తిపి.

దసిన్ద్రియా సియా ఉప్పన్నా, సియా ఉప్పాదినో, న వత్తబ్బా – ‘‘అనుప్పన్నా’’తి. ద్విన్ద్రియా సియా ఉప్పన్నా, సియా అనుప్పన్నా, న వత్తబ్బా – ‘‘ఉప్పాదినో’’తి. దసిన్ద్రియా సియా ఉప్పన్నా, సియా అనుప్పన్నా, సియా ఉప్పాదినో ¶ ; సియా అతీతా, సియా అనాగతా, సియా పచ్చుప్పన్నా. సత్తిన్ద్రియా ¶ అనారమ్మణా. ద్విన్ద్రియా పచ్చుప్పన్నారమ్మణా. తీణిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘అతీతారమ్మణా’’తిపి, ‘‘అనాగతారమ్మణా’’తిపి ¶ , ‘‘పచ్చుప్పన్నారమ్మణా’’తిపి. దసిన్ద్రియా సియా అతీతారమ్మణా, సియా అనాగతారమ్మణా, సియా పచ్చుప్పన్నారమ్మణా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘అతీతారమ్మణా’’తిపి, ‘‘అనాగతారమ్మణా’’తిపి, ‘‘పచ్చుప్పన్నారమ్మణా’’తిపి; సియా అజ్ఝత్తా, సియా బహిద్ధా, సియా అజ్ఝత్తబహిద్ధా. సత్తిన్ద్రియా అనారమ్మణా. తీణిన్ద్రియా బహిద్ధారమ్మణా. చత్తారిన్ద్రియా సియా అజ్ఝత్తారమ్మణా, సియా బహిద్ధారమ్మణా, సియా అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణా, అట్ఠిన్ద్రియా సియా అజ్ఝత్తారమ్మణా, సియా బహిద్ధారమ్మణా, సియా అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘అజ్ఝత్తారమ్మణా’’తిపి, ‘‘బహిద్ధారమ్మణా’’తిపి, ‘‘అజ్ఝత్తబహిద్ధారమ్మణా’’తిపి. పఞ్చిన్ద్రియా అనిదస్సనసప్పటిఘా. సత్తరసిన్ద్రియా అనిదస్సనఅప్పటిఘా.

౨. దుకం

౨౨౪. చత్తారిన్ద్రియా హేతూ. అట్ఠారసిన్ద్రియా న హేతూ. సత్తిన్ద్రియా సహేతుకా. నవిన్ద్రియా అహేతుకా. ఛ ఇన్ద్రియా సియా సహేతుకా, సియా అహేతుకా. సత్తిన్ద్రియా హేతుసమ్పయుత్తా. నవిన్ద్రియా హేతువిప్పయుత్తా. ఛ ఇన్ద్రియా సియా హేతుసమ్పయుత్తా, సియా హేతువిప్పయుత్తా. చత్తారిన్ద్రియా హేతూ చేవ సహేతుకా చ. నవిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘హేతూ చేవ సహేతుకా చా’’తిపి, ‘‘సహేతుకా చేవ న చ హేతూ’’తిపి. తీణిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘హేతూ చేవ సహేతుకా చా’’తి. సహేతుకా ¶ చేవ న చ హేతూ. ఛ ఇన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘హేతూ చేవ సహేతుకా చా’’తి, సియా సహేతుకా చేవ న చ హేతూ, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సహేతుకా చేవ న చ హేతూ’’తి.

చత్తారిన్ద్రియా హేతూ చేవ హేతుసమ్పయుత్తా చ ¶ . నవిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘హేతూ చేవ హేతుసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘హేతుసమ్పయుత్తా చేవ న చ హేతూ’’తిపి. తీణిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘హేతూ చేవ హేతుసమ్పయుత్తా చా’’తి, ‘‘హేతుసమ్పయుత్తా చేవ న చ హేతూ’’. ఛ ఇన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘హేతూ చేవ హేతుసమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా హేతుసమ్పయుత్తా చేవ న చ హేతూ, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘హేతుసమ్పయుత్తా చేవ న చ హేతూ’’తి.

నవిన్ద్రియా ¶ న హేతూ అహేతుకా. తీణిన్ద్రియా న హేతూ సహేతుకా. చత్తారిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘న హేతూ సహేతుకా’’తిపి, ‘‘న హేతూ అహేతుకా’’తిపి ¶ . ఛ ఇన్ద్రియా సియా న హేతూ సహేతుకా, సియా న హేతూ అహేతుకా.

సప్పచ్చయా. సఙ్ఖతా. అనిదస్సనా. పఞ్చిన్ద్రియా సప్పటిఘా. సత్తరసిన్ద్రియా అప్పటిఘా. సత్తిన్ద్రియా రూపా. చుద్దసిన్ద్రియా అరూపా. జీవితిన్ద్రియం సియా రూపం, సియా అరూపం. దసిన్ద్రియా లోకియా. తీణిన్ద్రియా లోకుత్తరా. నవిన్ద్రియా సియా లోకియా, సియా లోకుత్తరా; కేనచి విఞ్ఞేయ్యా, కేనచి న విఞ్ఞేయ్యా.

నో ఆసవా. దసిన్ద్రియా సాసవా. తీణిన్ద్రియా అనాసవా. నవిన్ద్రియా సియా సాసవా, సియా అనాసవా. పన్నరసిన్ద్రియా ఆసవవిప్పయుత్తా. దోమనస్సిన్ద్రియం ఆసవసమ్పయుత్తం. ఛ ఇన్ద్రియా ¶ సియా ఆసవసమ్పయుత్తా, సియా ఆసవవిప్పయుత్తా. దసిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవా చేవ సాసవా చా’’తి, ‘‘సాసవా చేవ నో చ ఆసవా’’. తీణిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవా చేవ సాసవా చా’’తిపి, ‘‘సాసవా చేవ నో చ ఆసవా’’తిపి. నవిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవా చేవ సాసవా చా’’తి, సియా సాసవా చేవ నో చ ఆసవా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సాసవా చేవ నో చ ఆసవా’’తి.

పన్నరసిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవా చేవ ఆసవసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘ఆసవసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఆసవా’’తిపి. దోమనస్సిన్ద్రియం న వత్తబ్బం – ‘‘ఆసవో చేవ ఆసవసమ్పయుత్తఞ్చా’’తి, ‘‘ఆసవసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ ఆసవో’’. ఛ ఇన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవా చేవ ఆసవసమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా ఆసవసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఆసవా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఆసవా’’తి. నవిన్ద్రియా ఆసవవిప్పయుత్తసాసవా. తీణిన్ద్రియా ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవా. దోమనస్సిన్ద్రియం న వత్తబ్బం – ‘‘ఆసవవిప్పయుత్తసాసవ’’న్తిపి, ‘‘ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవ’’న్తిపి. తీణిన్ద్రియా సియా ఆసవవిప్పయుత్తసాసవా, సియా ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవా. ఛ ఇన్ద్రియా సియా ఆసవవిప్పయుత్తసాసవా, సియా ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఆసవవిప్పయుత్తసాసవా’’తిపి, ‘‘ఆసవవిప్పయుత్తఅనాసవా’’తిపి.

నో ¶ సంయోజనా. దసిన్ద్రియా సంయోజనియా. తీణిన్ద్రియా అసంయోజనియా. నవిన్ద్రియా సియా సంయోజనియా, సియా అసంయోజనియా. పన్నరసిన్ద్రియా సంయోజనవిప్పయుత్తా. దోమనస్సిన్ద్రియం సంయోజనసమ్పయుత్తం ¶ . ఛ ¶ ఇన్ద్రియా సియా సంయోజనసమ్పయుత్తా ¶ , సియా సంయోజనవిప్పయుత్తా. దసిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనా చేవ సంయోజనియా చా’’తి, సంయోజనియా చేవ నో చ సంయోజనా. తీణిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనా చేవ సంయోజనియా చా’’తిపి, ‘‘సంయోజనియా చేవ నో చ సంయోజనా’’తిపి. నవిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనా చేవ సంయోజనియా చా’’తి, సియా సంయోజనియా చేవ నో చ సంయోజనా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనియా చేవ నో చ సంయోజనా’’తి.

పన్నరసిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనా చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘సంయోజనసమ్పయుత్తా చేవ నో చ సంయోజనా’’తిపి. దోమనస్సిన్ద్రియం న వత్తబ్బం – ‘‘సంయోజనఞ్చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తఞ్చా’’తి, సంయోజనసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ సంయోజనం. ఛ ఇన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనా చేవ సంయోజనసమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా సంయోజనసమ్పయుత్తా చేవ నో చ సంయోజనా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనసమ్పయుత్తా చేవ నో చ సంయోజనా’’తి.

నవిన్ద్రియా సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియా. తీణిన్ద్రియా సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియా. దోమనస్సిన్ద్రియం న వత్తబ్బం – ‘‘సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియ’’న్తిపి, ‘‘సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియ’’న్తిపి. తీణిన్ద్రియా సియా సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియా, సియా సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియా. ఛ ఇన్ద్రియా సియా సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియా, సియా సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంయోజనవిప్పయుత్తసంయోజనియా’’తిపి, ‘‘సంయోజనవిప్పయుత్తఅసంయోజనియా’’తిపి ¶ .

నో గన్థా. దసిన్ద్రియా గన్థనియా. తీణిన్ద్రియా అగన్థనియా. నవిన్ద్రియా సియా గన్థనియా, సియా అగన్థనియా. పన్నరసిన్ద్రియా గన్థవిప్పయుత్తా. దోమనస్సిన్ద్రియం గన్థసమ్పయుత్తం. ఛ ఇన్ద్రియా సియా గన్థసమ్పయుత్తా, సియా గన్థవిప్పయుత్తా. దసిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థా చేవ గన్థనియా చా’’తి, గన్థనియా చేవ నో చ గన్థా. తీణిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థా చేవ గన్థనియా చా’’తిపి, ‘‘గన్థనియా చేవ నో చ గన్థా’’తిపి. నవిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థా ¶ చేవ గన్థనియా చా’’తి, సియా గన్థనియా చేవ నో చ గన్థా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థనియా చేవ నో చ గన్థా’’తి.

పన్నరసిన్ద్రియా ¶ న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థా చేవ గన్థసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘గన్థసమ్పయుత్తా చేవ నో చ గన్థా’’తిపి. దోమనస్సిన్ద్రియం న వత్తబ్బం – ‘‘గన్థో చేవ గన్థసమ్పయుత్త’’ఞ్చాతి, గన్థసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ గన్థో. ఛ ఇన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థా చేవ గన్థసమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా గన్థసమ్పయుత్తా చేవ నో చ గన్థా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘గన్థసమ్పయుత్తా చేవ నో చ గన్థా’’తి.

నవిన్ద్రియా గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియా. తీణిన్ద్రియా గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియా ¶ . దోమనస్సిన్ద్రియం న వత్తబ్బం – ‘‘గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియ’’న్తిపి, ‘‘గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియ’’న్తిపి. తీణిన్ద్రియా సియా గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియా, సియా గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియా. ఛ ఇన్ద్రియా సియా గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియా, సియా గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియా, సియా న వత్తబ్బా ¶ – ‘‘గన్థవిప్పయుత్తగన్థనియా’’తిపి, ‘‘గన్థవిప్పయుత్తఅగన్థనియా’’తిపి.

నో ఓఘా…పే… నో యోగా…పే… నో నీవరణా. దసిన్ద్రియా నీవరణియా. తీణిన్ద్రియా అనీవరణియా. నవిన్ద్రియా సియా నీవరణియా, సియా అనీవరణియా. పన్నరసిన్ద్రియా నీవరణవిప్పయుత్తా. దోమనస్సిన్ద్రియం నీవరణసమ్పయుత్తం. ఛ ఇన్ద్రియా సియా నీవరణసమ్పయుత్తా, సియా నీవరణవిప్పయుత్తా. దసిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణా చేవ నీవరణియా చా’’తి, నీవరణియా చేవ నో చ నీవరణా. తీణిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణా చేవ నీవరణియా చా’’తిపి, ‘‘నీవరణియా చేవ నో చ నీవరణా’’తిపి. నవిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణా చేవ నీవరణియా చా’’తి, సియా నీవరణియా చేవ నో చ నీవరణా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణియా చేవ నో చ నీవరణా’’తి.

పన్నరసిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణా చేవ నీవరణసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘నీవరణసమ్పయుత్తా చేవ నో చ నీవరణా’’తిపి. దోమనస్సిన్ద్రియం న వత్తబ్బం – ‘‘నీవరణఞ్చేవ నీవరణసమ్పయుత్తఞ్చా’’తి, నీవరణసమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ నీవరణం. ఛ ఇన్ద్రియా న ¶ వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణా చేవ నీవరణసమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా నీవరణసమ్పయుత్తా చేవ నో చ నీవరణా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణసమ్పయుత్తా చేవ నో చ నీవరణా’’తి.

నవిన్ద్రియా నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియా. తీణిన్ద్రియా నీవరణవిప్పయుత్తఅనీవరణియా. దోమనస్సిన్ద్రియం న వత్తబ్బం – ‘‘నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియ’’న్తిపి, ‘‘నీవరణవిప్పయుత్తఅనీవరణియ’’న్తిపి. తీణిన్ద్రియా సియా నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియా, సియా నీవరణవిప్పయుత్తఅనీవరణియా ¶ . ఛ ఇన్ద్రియా సియా నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియా ¶ , సియా నీవరణవిప్పయుత్తఅనీవరణియా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘నీవరణవిప్పయుత్తనీవరణియా’’తిపి, ‘‘నీవరణవిప్పయుత్తఅనీవరణియా’’తిపి.

నో పరామాసా. దసిన్ద్రియా పరామట్ఠా. తీణిన్ద్రియా అపరామట్ఠా. నవిన్ద్రియా సియా పరామట్ఠా, సియా అపరామట్ఠా. సోళసిన్ద్రియా పరామాసవిప్పయుత్తా. ఛ ఇన్ద్రియా సియా పరామాససమ్పయుత్తా, సియా పరామాసవిప్పయుత్తా. దసిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘పరామాసా చేవ పరామట్ఠా చా’’తి, పరామట్ఠా చేవ నో చ పరామాసా. తీణిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘పరామాసా చేవ పరామట్ఠా ¶ చా’’తిపి, ‘‘పరామట్ఠా చేవ నో చ పరామాసా’’తిపి. నవిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘పరామాసా చేవ పరామట్ఠా చా’’తి, సియా పరామట్ఠా చేవ నో చ పరామాసా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘పరామట్ఠా చేవ నో చ పరామాసా’’తి. దసిన్ద్రియా పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠా. తీణిన్ద్రియా పరామాసవిప్పయుత్తఅపరామట్ఠా. తీణిన్ద్రియా సియా పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠా, సియా పరామాసవిప్పయుత్తఅపరామట్ఠా. ఛ ఇన్ద్రియా సియా పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠా, సియా పరామాసవిప్పయుత్తఅపరామట్ఠా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘పరామాసవిప్పయుత్తపరామట్ఠా’’తిపి, ‘‘పరామాసవిప్పయుత్తఅపరామట్ఠా’’తిపి.

సత్తిన్ద్రియా అనారమ్మణా. చుద్దసిన్ద్రియా సారమ్మణా. జీవితిన్ద్రియం సియా సారమ్మణం, సియా అనారమ్మణం. ఏకవీసతిన్ద్రియా నో ¶ చిత్తా. మనిన్ద్రియం చిత్తం. తేరసిన్ద్రియా చేతసికా. అట్ఠిన్ద్రియా అచేతసికా. జీవితిన్ద్రియం సియా చేతసికం, సియా అచేతసికం. తేరసిన్ద్రియా చిత్తసమ్పయుత్తా. సత్తిన్ద్రియా చిత్తవిప్పయుత్తా. జీవితిన్ద్రియం సియా చిత్తసమ్పయుత్తం, సియా చిత్తవిప్పయుత్తం. మనిన్ద్రియం న వత్తబ్బం – ‘‘చిత్తేన సమ్పయుత్త’’న్తిపి, ‘‘చిత్తేన విప్పయుత్త’’న్తిపి.

తేరసిన్ద్రియా ¶ చిత్తసంసట్ఠా. సత్తిన్ద్రియా చిత్తవిసంసట్ఠా. జీవితిన్ద్రియం సియా చిత్తసంసట్ఠం, సియా చిత్తవిసంసట్ఠం. మనిన్ద్రియం న వత్తబ్బం – ‘‘చిత్తేన సంసట్ఠ’’న్తిపి, ‘‘చిత్తేన విసంసట్ఠ’’న్తిపి. తేరసిన్ద్రియా చిత్తసముట్ఠానా. అట్ఠిన్ద్రియా నో చిత్తసముట్ఠానా. జీవితిన్ద్రియం సియా చిత్తసముట్ఠానం, సియా నో చిత్తసముట్ఠానం.

తేరసిన్ద్రియా చిత్తసహభునో. అట్ఠిన్ద్రియా నో చిత్తసహభునో. జీవితిన్ద్రియం సియా చిత్తసహభూ, సియా నో చిత్తసహభూ. తేరసిన్ద్రియా చిత్తానుపరివత్తినో. అట్ఠిన్ద్రియా నో చిత్తానుపరివత్తినో. జీవితిన్ద్రియం సియా చిత్తానుపరివత్తి, సియా నో చిత్తానుపరివత్తి.

తేరసిన్ద్రియా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానా. అట్ఠిన్ద్రియా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానా. జీవితిన్ద్రియం సియా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానం, సియా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానం. తేరసిన్ద్రియా ¶ చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానసహభునో. అట్ఠిన్ద్రియా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానసహభునో. జీవితిన్ద్రియం సియా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానసహభూ, సియా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానసహభూ. తేరసిన్ద్రియా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానానుపరివత్తినో. అట్ఠిన్ద్రియా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానానుపరివత్తినో. జీవితిన్ద్రియం సియా చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానానుపరివత్తి ¶ , సియా నో చిత్తసంసట్ఠసముట్ఠానానుపరివత్తి. ఛ ఇన్ద్రియా అజ్ఝత్తికా. సోళసిన్ద్రియా బాహిరా.

సత్తిన్ద్రియా ¶ ఉపాదా. చుద్దసిన్ద్రియా నో ఉపాదా. జీవితిన్ద్రియం సియా ఉపాదా, సియా నో ఉపాదా. నవిన్ద్రియా ఉపాదిన్నా. చత్తారిన్ద్రియా అనుపాదిన్నా. నవిన్ద్రియా సియా ఉపాదిన్నా, సియా అనుపాదిన్నా. నో ఉపాదానా. దసిన్ద్రియా ఉపాదానియా. తీణిన్ద్రియా అనుపాదానియా. నవిన్ద్రియా సియా ఉపాదానియా, సియా అనుపాదానియా. సోళసిన్ద్రియా ఉపాదానవిప్పయుత్తా. ఛ ఇన్ద్రియా సియా ఉపాదానసమ్పయుత్తా, సియా ఉపాదానవిప్పయుత్తా. దసిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానా చేవ ఉపాదానియా చా’’తి, ఉపాదానియా చేవ నో చ ఉపాదానా. తీణిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానా చేవ ఉపాదానియా చా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానియా చేవ నో చ ఉపాదానా’’తిపి. నవిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానా చేవ ఉపాదానియా చా’’తి, సియా ఉపాదానియా చేవ నో చ ఉపాదానా. దసిన్ద్రియా సియా ఉపాదానియా చేవ నో చ ఉపాదానా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానియా చేవ నో చ ఉపాదానా’’తి.

సోళసిన్ద్రియా ¶ న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానా చేవ ఉపాదానసమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఉపాదానా’’తిపి. ఛ ఇన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానా చేవ ఉపాదానసమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా ఉపాదానసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఉపాదానా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానసమ్పయుత్తా చేవ నో చ ఉపాదానా’’తి. దసిన్ద్రియా ఉపాదానవిప్పయుత్తఉపాదానియా. తీణిన్ద్రియా ఉపాదానవిప్పయుత్తఅనుపాదానియా. తీణిన్ద్రియా ¶ సియా ఉపాదానవిప్పయుత్తఉపాదానియా, సియా ఉపాదానవిప్పయుత్తఅనుపాదానియా. ఛ ఇన్ద్రియా సియా ఉపాదానవిప్పయుత్తఉపాదానియా, సియా ఉపాదానవిప్పయుత్తఅనుపాదానియా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘ఉపాదానవిప్పయుత్తఉపాదానియా’’తిపి, ‘‘ఉపాదానవిప్పయుత్తఅనుపాదానియా’’తిపి.

నో ¶ కిలేసా. దసిన్ద్రియా సంకిలేసికా. తీణిన్ద్రియా అసంకిలేసికా. నవిన్ద్రియా సియా సంకిలేసికా, సియా అసంకిలేసికా. పన్నరసిన్ద్రియా అసంకిలిట్ఠా. దోమనస్సిన్ద్రియం సంకిలిట్ఠం. ఛ ఇన్ద్రియా సియా సంకిలిట్ఠా, సియా అసంకిలిట్ఠా. పన్నరసిన్ద్రియా కిలేసవిప్పయుత్తా. దోమనస్సిన్ద్రియం కిలేససమ్పయుత్తం. ఛ ఇన్ద్రియా సియా కిలేససమ్పయుత్తా, సియా కిలేసవిప్పయుత్తా. దసిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసా చేవ సంకిలేసికా చా’’తి, సంకిలేసికా చేవ నో చ కిలేసా. తీణిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసా చేవ సంకిలేసికా చా’’తిపి, ‘‘సంకిలేసికా చేవ నో చ కిలేసా’’తిపి. నవిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసా చేవ సంకిలేసికా చా’’తి, సియా సంకిలేసికా చేవ నో చ కిలేసా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంకిలేసికా చేవ నో చ కిలేసా’’తి.

పన్నరసిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసా చేవ సంకిలిట్ఠా చా’’తిపి, ‘‘సంకిలిట్ఠా చేవ నో చ కిలేసా’’తిపి. దోమనస్సిన్ద్రియం న వత్తబ్బం – ‘‘కిలేసో ¶ చేవ సంకిలిట్ఠఞ్చా’’తి, సంకిలిట్ఠఞ్చేవ నో చ కిలేసో. ఛ ఇన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసా చేవ సంకిలిట్ఠా చా’’తి, సియా సంకిలిట్ఠా చేవ నో చ కిలేసా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘సంకిలిట్ఠా చేవ ¶ నో చ కిలేసా’’తి.

పన్నరసిన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసా చేవ కిలేససమ్పయుత్తా చా’’తిపి, ‘‘కిలేససమ్పయుత్తా చేవ నో చ కిలేసా’’తిపి. దోమనస్సిన్ద్రియం న వత్తబ్బం – ‘‘కిలేసో చేవ కిలేససమ్పయుత్తఞ్చా’’తి, కిలేససమ్పయుత్తఞ్చేవ నో చ కిలేసో. ఛ ఇన్ద్రియా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసా ¶ చేవ కిలేససమ్పయుత్తా చా’’తి, సియా కిలేససమ్పయుత్తా చేవ నో చ కిలేసా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేససమ్పయుత్తా చేవ నో చ కిలేసా’’తి. నవిన్ద్రియా కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసికా. తీణిన్ద్రియా కిలేసవిప్పయుత్తఅసంకిలేసికా. దోమనస్సిన్ద్రియం న వత్తబ్బం – ‘‘కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసిక’’న్తిపి, ‘‘కిలేసవిప్పయుత్తఅసంకిలేసిక’’న్తిపి. తీణిన్ద్రియా సియా కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసికా, సియా కిలేసవిప్పయుత్తఅసంకిలేసికా. ఛ ఇన్ద్రియా సియా కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసికా, సియా కిలేసవిప్పయుత్తఅసంకిలేసికా, సియా న వత్తబ్బా – ‘‘కిలేసవిప్పయుత్తసంకిలేసికా’’తిపి, ‘‘కిలేసవిప్పయుత్తఅసంకిలేసికా’’తిపి.

పన్నరసిన్ద్రియా ¶ న దస్సనేన పహాతబ్బా. సత్తిన్ద్రియా సియా దస్సనేన పహాతబ్బా, సియా న దస్సనేన పహాతబ్బా. పన్నరసిన్ద్రియా న భావనాయ పహాతబ్బా. సత్తిన్ద్రియా సియా భావనాయ పహాతబ్బా, సియా న భావనాయ పహాతబ్బా. పన్నరసిన్ద్రియా న దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా. సత్తిన్ద్రియా సియా దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా, సియా న దస్సనేన పహాతబ్బహేతుకా. పన్నరసిన్ద్రియా న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా. సత్తిన్ద్రియా సియా భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా ¶ , సియా న భావనాయ పహాతబ్బహేతుకా.

నవిన్ద్రియా అవితక్కా. దోమనస్సిన్ద్రియం సవితక్కం. ద్వాదసిన్ద్రియా సియా సవితక్కా, సియా అవితక్కా. నవిన్ద్రియా అవిచారా. దోమనస్సిన్ద్రియం సవిచారం. ద్వాదసిన్ద్రియా సియా సవిచారా, సియా అవిచారా. ఏకాదసిన్ద్రియా అప్పీతికా. ఏకాదసిన్ద్రియా సియా సప్పీతికా, సియా అప్పీతికా. ఏకాదసిన్ద్రియా న పీతిసహగతా. ఏకాదసిన్ద్రియా సియా పీతిసహగతా, సియా న పీతిసహగతా. ద్వాదసిన్ద్రియా న సుఖసహగతా. దసిన్ద్రియా సియా సుఖసహగతా, సియా న సుఖసహగతా. ద్వాదసిన్ద్రియా న ఉపేక్ఖాసహగతా. దసిన్ద్రియా సియా ఉపేక్ఖాసహగతా, సియా న ఉపేక్ఖాసహగతా.

దసిన్ద్రియా కామావచరా. తీణిన్ద్రియా న కామావచరా. నవిన్ద్రియా సియా కామావచరా, సియా న కామావచరా. తేరసిన్ద్రియా న రూపావచరా. నవిన్ద్రియా సియా రూపావచరా, సియా న రూపావచరా. చుద్దసిన్ద్రియా న అరూపావచరా. అట్ఠిన్ద్రియా సియా అరూపావచరా, సియా న అరూపావచరా. దసిన్ద్రియా పరియాపన్నా. తీణిన్ద్రియా అపరియాపన్నా. నవిన్ద్రియా సియా పరియాపన్నా, సియా అపరియాపన్నా. ఏకాదసిన్ద్రియా ¶ అనియ్యానికా. అనఞ్ఞాతఞ్ఞస్సామీతిన్ద్రియం ¶ నియ్యానికం. దసిన్ద్రియా సియా నియ్యానికా, సియా అనియ్యానికా. దసిన్ద్రియా అనియతా. అనఞ్ఞాతఞ్ఞస్సామీతిన్ద్రియం నియతం. ఏకాదసిన్ద్రియా సియా నియతా, సియా అనియతా. దసిన్ద్రియా సఉత్తరా. తీణిన్ద్రియా అనుత్తరా. నవిన్ద్రియా సియా సఉత్తరా, సియా అనుత్తరా. పన్నరసిన్ద్రియా అరణా. దోమనస్సిన్ద్రియం సరణం. ఛ ¶ ఇన్ద్రియా సియా సరణా, సియా అరణాతి.

పఞ్హాపుచ్ఛకం.

ఇన్ద్రియవిభఙ్గో నిట్ఠితో.

౬. పటిచ్చసముప్పాదవిభఙ్గో

౧. సుత్తన్తభాజనీయం

౨౨౫. అవిజ్జాపచ్చయా ¶ ¶ ¶ సఙ్ఖారా, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం, నామరూపపచ్చయా సళాయతనం, సళాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం, ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం సోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సుపాయాసా సమ్భవన్తి. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౨౬. తత్థ కతమా అవిజ్జా? దుక్ఖే అఞ్ఞాణం, దుక్ఖసముదయే అఞ్ఞాణం, దుక్ఖనిరోధే అఞ్ఞాణం, దుక్ఖనిరోధగామినియా పటిపదాయ అఞ్ఞాణం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారా? పుఞ్ఞాభిసఙ్ఖారో, అపుఞ్ఞాభిసఙ్ఖారో, ఆనేఞ్జాభిసఙ్ఖారో, కాయసఙ్ఖారో, వచీసఙ్ఖారో, చిత్తసఙ్ఖారో.

తత్థ కతమో పుఞ్ఞాభిసఙ్ఖారో? కుసలా చేతనా కామావచరా రూపావచరా దానమయా సీలమయా భావనామయా – అయం వుచ్చతి ‘‘పుఞ్ఞాభిసఙ్ఖారో’’.

తత్థ కతమో అపుఞ్ఞాభిసఙ్ఖారో? అకుసలా చేతనా కామావచరా ¶ – అయం వుచ్చతి ‘‘అపుఞ్ఞాభిసఙ్ఖారో’’.

తత్థ ¶ కతమో ఆనేఞ్జాభిసఙ్ఖారో? కుసలా చేతనా అరూపావచరా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఆనేఞ్జాభిసఙ్ఖారో’’.

తత్థ కతమో కాయసఙ్ఖారో? కాయసఞ్చేతనా కాయసఙ్ఖారో, వచీసఞ్చేతనా వచీసఙ్ఖారో, మనోసఞ్చేతనా చిత్తసఙ్ఖారో. ఇమే వుచ్చన్తి ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారా’’.

౨౨౭. తత్థ ¶ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం? చక్ఖువిఞ్ఞాణం, సోతవిఞ్ఞాణం, ఘానవిఞ్ఞాణం, జివ్హావిఞ్ఞాణం, కాయవిఞ్ఞాణం, మనోవిఞ్ఞాణం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం’’.

౨౨౮. తత్థ కతమం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం? అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’ ¶ . తత్థ కతమం రూపం? చత్తారో మహాభూతా, చతున్నఞ్చ మహాభూతానం ఉపాదాయ రూపం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం’’.

౨౨౯. తత్థ కతమం నామరూపపచ్చయా సళాయతనం? చక్ఖాయతనం, సోతాయతనం, ఘానాయతనం, జివ్హాయతనం, కాయాయతనం, మనాయతనం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపపచ్చయా సళాయతనం’’.

౨౩౦. తత్థ కతమో సళాయతనపచ్చయా ఫస్సో? చక్ఖుసమ్ఫస్సో సోతసమ్ఫస్సో ఘానసమ్ఫస్సో జివ్హాసమ్ఫస్సో కాయసమ్ఫస్సో మనోసమ్ఫస్సో – అయం వుచ్చతి ‘‘సళాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

౨౩౧. తత్థ ¶ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? చక్ఖుసమ్ఫస్సజా వేదనా, సోతసమ్ఫస్సజా వేదనా, ఘానసమ్ఫస్సజా వేదనా, జివ్హాసమ్ఫస్సజా వేదనా, కాయసమ్ఫస్సజా వేదనా, మనోసమ్ఫస్సజా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’.

౨౩౨. తత్థ ¶ కతమా వేదనాపచ్చయా తణ్హా? రూపతణ్హా, సద్దతణ్హా, గన్ధతణ్హా, రసతణ్హా, ఫోట్ఠబ్బతణ్హా, ధమ్మతణ్హా – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా తణ్హా’’.

౨౩౩. తత్థ కతమం తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం? కాముపాదానం, దిట్ఠుపాదానం, సీలబ్బతుపాదానం, అత్తవాదుపాదానం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం’’.

౨౩౪. తత్థ కతమో ఉపాదానపచ్చయా భవో? భవో దువిధేన ¶ – అత్థి కమ్మభవో, అత్థి ఉపపత్తిభవో. తత్థ కతమో కమ్మభవో? పుఞ్ఞాభిసఙ్ఖారో, అపుఞ్ఞాభిసఙ్ఖారో, ఆనేఞ్జాభిసఙ్ఖారో – అయం వుచ్చతి ‘‘కమ్మభవో’’. సబ్బమ్పి భవగామికమ్మం కమ్మభవో.

తత్థ కతమో ఉపపత్తిభవో? కామభవో, రూపభవో, అరూపభవో, సఞ్ఞాభవో, అసఞ్ఞాభవో, నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాభవో, ఏకవోకారభవో, చతువోకారభవో, పఞ్చవోకారభవో – అయం వుచ్చతి ‘‘ఉపపత్తిభవో’’. ఇతి అయఞ్చ కమ్మభవో, అయఞ్చ ఉపపత్తిభవో. అయం వుచ్చతి ‘‘ఉపాదానపచ్చయా భవో’’.

౨౩౫. తత్థ ¶ కతమా భవపచ్చయా జాతి? యా తేసం తేసం సత్తానం తమ్హి తమ్హి సత్తనికాయే జాతి సఞ్జాతి ఓక్కన్తి అభినిబ్బత్తి, ఖన్ధానం పాతుభావో ¶ , ఆయతనానం పటిలాభో – అయం వుచ్చతి ‘‘భవపచ్చయా జాతి’’.

౨౩౬. తత్థ కతమం జాతిపచ్చయా జరామరణం? అత్థి జరా, అత్థి మరణం. తత్థ కతమా జరా? యా తేసం తేసం సత్తానం తమ్హి తమ్హి సత్తనికాయే జరా జీరణతా ఖణ్డిచ్చం పాలిచ్చం వలిత్తచతా ఆయునో సంహాని ఇన్ద్రియానం పరిపాకో – అయం వుచ్చతి ‘‘జరా’’.

తత్థ కతమం మరణం? యా తేసం తేసం సత్తానం తమ్హా తమ్హా సత్తనికాయా చుతి చవనతా భేదో అన్తరధానం మచ్చు మరణం కాలకిరియా [కాలంకిరియా (క.)] ఖన్ధానం భేదో కళేవరస్స నిక్ఖేపో జీవితిన్ద్రియస్సుపచ్ఛేదో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘మరణం’’. ఇతి అయఞ్చ జరా, ఇదఞ్చ మరణం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘జాతిపచ్చయా జరామరణం’’.

౨౩౭. తత్థ ¶ కతమో సోకో? ఞాతిబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స, భోగబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స, రోగబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స, సీలబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స, దిట్ఠిబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స, అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన బ్యసనేన సమన్నాగతస్స, అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన దుక్ఖధమ్మేన ఫుట్ఠస్స సోకో సోచనా సోచితత్తం అన్తోసోకో అన్తోపరిసోకో చేతసో పరిజ్ఝాయనా దోమనస్సం సోకసల్లం – అయం వుచ్చతి ‘‘సోకో’’.

౨౩౮. తత్థ కతమో పరిదేవో? ఞాతిబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స, భోగబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స ¶ , రోగబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స, సీలబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స, దిట్ఠిబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స, అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన బ్యసనేన సమన్నాగతస్స, అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన దుక్ఖధమ్మేన ఫుట్ఠస్స ఆదేవో పరిదేవో ¶ ఆదేవనా పరిదేవనా ఆదేవితత్తం పరిదేవితత్తం వాచా పలాపో విప్పలాపో లాలప్పో లాలప్పనా లాలప్పితత్తం – అయం వుచ్చతి పరిదేవో’’.

౨౩౯. తత్థ కతమం దుక్ఖం? యం కాయికం అసాతం కాయికం దుక్ఖం కాయసమ్ఫస్సజం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం కాయసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దుక్ఖం’’.

౨౪౦. తత్థ ¶ కతమం దోమనస్సం? యం చేతసికం అసాతం, చేతసికం దుక్ఖం, చేతోసమ్ఫస్సజం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం, చేతోసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దోమనస్సం’’.

౨౪౧. తత్థ కతమో ఉపాయాసో? ఞాతిబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స, భోగబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స, రోగబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స, సీలబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స, దిట్ఠిబ్యసనేన వా ఫుట్ఠస్స, అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన బ్యసనేన సమన్నాగతస్స, అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన దుక్ఖధమ్మేన ఫుట్ఠస్స ఆయాసో ఉపాయాసో ఆయాసితత్తం ఉపాయాసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘ఉపాయాసో’’.

౨౪౨. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీతి, ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సఙ్గతి హోతి, సమాగమో హోతి, సమోధానం హోతి, పాతుభావో హోతి. తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

సుత్తన్తభాజనీయం.

౨. అభిధమ్మభాజనీయం

౧. పచ్చయచతుక్కం

౨౪౩. అవిజ్జాపచ్చయా ¶ సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం, ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం, ఉపాదానపచ్చయా ¶ భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

అవిజ్జాపచ్చయా ¶ సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం, నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం, ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో ¶ హోతి.

అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం, నామరూపపచ్చయా సళాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం, ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

పచ్చయచతుక్కం.

౨. హేతుచతుక్కం

౨౪౪. అవిజ్జాపచ్చయా ¶ సఙ్ఖారో అవిజ్జాహేతుకో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారహేతుకం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం విఞ్ఞాణహేతుకం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామహేతుకం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనహేతుకో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్సహేతుకా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాహేతుకా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాహేతుకం; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాహేతుకో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారహేతుకం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం విఞ్ఞాణహేతుకం, నామపచ్చయా ఫస్సో నామహేతుకో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్సహేతుకా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాహేతుకా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాహేతుకం; ఉపాదానపచ్చయా ¶ భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాహేతుకో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారహేతుకం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం విఞ్ఞాణహేతుకం ¶ , నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం ¶ నామరూపహేతుకం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనహేతుకో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్సహేతుకా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాహేతుకా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాహేతుకం; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాహేతుకో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారహేతుకం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం విఞ్ఞాణహేతుకం, నామరూపపచ్చయా సళాయతనం నామరూపహేతుకం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనహేతుకో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్సహేతుకా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాహేతుకా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాహేతుకం; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

హేతుచతుక్కం.

౩. సమ్పయుత్తచతుక్కం

౨౪౫. అవిజ్జాపచ్చయా ¶ సఙ్ఖారో అవిజ్జాసమ్పయుత్తో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారసమ్పయుత్తం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం విఞ్ఞాణసమ్పయుత్తం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామసమ్పయుత్తం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనసమ్పయుత్తో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్ససమ్పయుత్తా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాసమ్పయుత్తా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాసమ్పయుత్తం; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాసమ్పయుత్తో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారసమ్పయుత్తం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం విఞ్ఞాణసమ్పయుత్తం ¶ , నామపచ్చయా ఫస్సో నామసమ్పయుత్తో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్ససమ్పయుత్తా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాసమ్పయుత్తా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాసమ్పయుత్తం; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

అవిజ్జాపచ్చయా ¶ సఙ్ఖారో అవిజ్జాసమ్పయుత్తో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారసమ్పయుత్తం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం ¶ విఞ్ఞాణసమ్పయుత్తం నామం, నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామరూపసమ్పయుత్తం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనసమ్పయుత్తో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్ససమ్పయుత్తా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాసమ్పయుత్తా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాసమ్పయుత్తం; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాసమ్పయుత్తో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారసమ్పయుత్తం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం విఞ్ఞాణసమ్పయుత్తం నామం, నామరూపపచ్చయా సళాయతనం నామసమ్పయుత్తం ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనసమ్పయుత్తో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్ససమ్పయుత్తా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాసమ్పయుత్తా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం ఉపాదానసమ్పయుత్తం; ఉపాదానపచ్చయా ¶ భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స ¶ సముదయో హోతి.

సమ్పయుత్తచతుక్కం.

౪. అఞ్ఞమఞ్ఞచతుక్కం

౨౪౬. అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయాపి అవిజ్జా; సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయాపి సఙ్ఖారో; విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయాపి విఞ్ఞాణం; నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయాపి నామం; ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయాపి ఛట్ఠాయతనం; ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయాపి ఫస్సో; వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయాపి వేదనా; తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం, ఉపాదానపచ్చయాపి తణ్హా; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయాపి అవిజ్జా; సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయాపి సఙ్ఖారో; విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయాపి విఞ్ఞాణం; నామపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయాపి నామం; ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయాపి ¶ ఫస్సో; వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయాపి వేదనా; తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం, ఉపాదానపచ్చయాపి తణ్హా; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

అవిజ్జాపచ్చయా ¶ సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయాపి అవిజ్జా; సఙ్ఖారపచ్చయా ¶ విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయాపి సఙ్ఖారో; విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం, నామరూపపచ్చయాపి విఞ్ఞాణం; నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయాపి నామరూపం; ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయాపి ఛట్ఠాయతనం; ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయాపి ఫస్సో; వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయాపి వేదనా; తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం, ఉపాదానపచ్చయాపి తణ్హా; ఉపాదానపచ్చయా ¶ భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయాపి అవిజ్జా; సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయాపి సఙ్ఖారో; విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం, నామరూపపచ్చయాపి విఞ్ఞాణం; నామరూపపచ్చయా సళాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయాపి నామరూపం; ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయాపి ఛట్ఠాయతనం; ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయాపి ఫస్సో; వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయాపి వేదనా; తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం, ఉపాదానపచ్చయాపి తణ్హా; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

అఞ్ఞమఞ్ఞచతుక్కం.

మాతికా

౨౪౭. సఙ్ఖారపచ్చయా అవిజ్జా…పే… విఞ్ఞాణపచ్చయా అవిజ్జా…పే… నామపచ్చయా ¶ అవిజ్జా…పే… ఛట్ఠాయతనపచ్చయా అవిజ్జా…పే… ఫస్సపచ్చయా ¶ అవిజ్జా…పే… వేదనాపచ్చయా అవిజ్జా…పే… తణ్హాపచ్చయా అవిజ్జా…పే… ఉపాదానపచ్చయా అవిజ్జా…పే… అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయా ¶ ఉపాదానం, ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

మాతికా.

౫. పచ్చయచతుక్కం

౨౪౮. కతమే ¶ ¶ ధమ్మా అకుసలా? యస్మిం సమయే అకుసలం చిత్తం ఉప్పన్నం హోతి సోమనస్ససహగతం దిట్ఠిగతసమ్పయుత్తం రూపారమ్మణం వా సద్దారమ్మణం వా గన్ధారమ్మణం వా రసారమ్మణం వా ఫోట్ఠబ్బారమ్మణం వా ధమ్మారమ్మణం వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం, ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౪౯. తత్థ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమో అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా ¶ సఞ్చేతయితత్తం [చేతయితత్తం (సీ. క.)] – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం హదయం పణ్డరం మనో మనాయతనం మనిన్ద్రియం విఞ్ఞాణం విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం’’.

తత్థ కతమం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం’’.

తత్థ కతమం నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం? యం చిత్తం మనో మానసం హదయం పణ్డరం మనో మనాయతనం మనిన్ద్రియం విఞ్ఞాణం విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం’’.

తత్థ ¶ ¶ కతమో ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం చేతసికం సాతం చేతసికం సుఖం చేతోసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా సాతా సుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’.

తత్థ ¶ కతమా వేదనాపచ్చయా తణ్హా? యో రాగో సారాగో అనునయో అనురోధో నన్దీ నన్దిరాగో చిత్తస్స సారాగో – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా తణ్హా’’.

తత్థ కతమం తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం? యా దిట్ఠి దిట్ఠిగతం ¶ దిట్ఠిగహనం దిట్ఠికన్తారో దిట్ఠివిసూకాయికం దిట్ఠివిప్ఫన్దితం దిట్ఠిసంయోజనం గాహో పతిట్ఠాహో అభినివేసో పరామాసో కుమ్మగ్గో మిచ్ఛాపథో మిచ్ఛత్తం తిత్థాయతనం విపరియాసగ్గాహో [విపరియేసగ్గాహో (బహూసు)] – ఇదం వుచ్చతి ‘‘తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం’’.

తత్థ కతమో ఉపాదానపచ్చయా భవో? ఠపేత్వా ఉపాదానం, వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అయం వుచ్చతి ‘‘ఉపాదానపచ్చయా భవో’’.

తత్థ కతమా భవపచ్చయా జాతి? యా తేసం తేసం ధమ్మానం జాతి సఞ్జాతి నిబ్బత్తి అభినిబ్బత్తి పాతుభావో – అయం వుచ్చతి ‘‘భవపచ్చయా జాతి’’.

తత్థ కతమం జాతిపచ్చయా జరామరణం? అత్థి జరా, అత్థి మరణం. తత్థ కతమా జరా? యా తేసం తేసం ధమ్మానం జరా జీరణతా ఆయునో సంహాని – అయం వుచ్చతి ‘‘జరా’’. తత్థ కతమం మరణం? యో తేసం తేసం ధమ్మానం ఖయో వయో భేదో పరిభేదో అనిచ్చతా అన్తరధానం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘మరణం’’. ఇతి అయఞ్చ జరా, ఇదఞ్చ మరణం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘జాతిపచ్చయా జరామరణం’’.

ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీతి. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స ¶ సఙ్గతి హోతి, సమాగమో హోతి, సమోధానం హోతి, పాతుభావో హోతి. తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౨౫౦. తస్మిం ¶ సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా ¶ వేదనా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయా ¶ ఉపాదానం, ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౫౧. తత్థ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమో అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం’’.

తత్థ కతమం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం’’.

నామపచ్చయా ఫస్సోతి. తత్థ కతమం నామం? ఠపేత్వా ఫస్సం, వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’.

తత్థ కతమో నామపచ్చయా ఫస్సో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘నామపచ్చయా ఫస్సో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం ¶ , నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం, ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి ¶ , జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౫౩. తత్థ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమో అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో’’.

తత్థ ¶ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం’’.

తత్థ ¶ కతమం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం? అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? చక్ఖాయతనస్స ఉపచయో, సోతాయతనస్స ఉపచయో, ఘానాయతనస్స ఉపచయో, జివ్హాయతనస్స ఉపచయో, కాయాయతనస్స ఉపచయో, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి రూపం చిత్తజం చిత్తహేతుకం చిత్తసముట్ఠానం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం’’.

నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనన్తి. అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? యం రూపం నిస్సాయ మనోవిఞ్ఞాణధాతు వత్తతి – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపం’’.

తత్థ కతమం నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం? యం ¶ చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం’’.

తత్థ ¶ కతమో ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౨౫౪. తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం, నామరూపపచ్చయా సళాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం, ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౫౫. తత్థ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమో అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో’’.

తత్థ ¶ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం’’.

తత్థ ¶ కతమం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం? అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? చక్ఖాయతనస్స ఉపచయో, సోతాయతనస్స ఉపచయో, ఘానాయతనస్స ఉపచయో, జివ్హాయతనస్స ఉపచయో, కాయాయతనస్స ఉపచయో ¶ , యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి రూపం చిత్తజం చిత్తహేతుకం చిత్తసముట్ఠానం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం’’.

నామరూపపచ్చయా సళాయతనన్తి. అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? చత్తారో ¶ చ మహాభూతా, యఞ్చ రూపం నిస్సాయ మనోవిఞ్ఞాణధాతు వత్తతి – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపం’’.

తత్థ కతమం నామరూపపచ్చయా సళాయతనం? చక్ఖాయతనం, సోతాయతనం, ఘానాయతనం, జివ్హాయతనం, కాయాయతనం, మనాయతనం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపపచ్చయా సళాయతనం’’.

తత్థ కతమో ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

పచ్చయచతుక్కం.

౬. హేతుచతుక్కం

౨౫౬. తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాహేతుకో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారహేతుకం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం విఞ్ఞాణహేతుకం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామహేతుకం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనహేతుకో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్సహేతుకా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాహేతుకా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాహేతుకం; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం ¶ . ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౫౭. తత్థ ¶ ¶ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమో అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాహేతుకో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాహేతుకో’’.

తత్థ ¶ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారహేతుకం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారహేతుకం’’.

తత్థ కతమం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం విఞ్ఞాణహేతుకం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం విఞ్ఞాణహేతుకం’’.

తత్థ కతమం నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామహేతుకం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామహేతుకం’’.

తత్థ కతమో ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనహేతుకో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనహేతుకో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్సహేతుకా? యం చేతసికం సాతం చేతసికం సుఖం చేతోసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా సాతా సుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్సహేతుకా’’.

తత్థ కతమా వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాహేతుకా? యో రాగో సారాగో…పే… చిత్తస్స సారాగో – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాహేతుకా’’.

తత్థ కతమం తణ్హాపచ్చయా ¶ ఉపాదానం తణ్హాహేతుకం? యా దిట్ఠి దిట్ఠిగతం…పే… తిత్థాయతనం విపరియాసగ్గాహో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాహేతుకం’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి’’తి.

౨౫౮. తస్మిం ¶ ¶ సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాహేతుకో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారహేతుకం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం విఞ్ఞాణహేతుకం, నామపచ్చయా ఫస్సో నామహేతుకో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్సహేతుకా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాహేతుకా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాహేతుకం; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౫౯. తత్థ ¶ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమో అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాహేతుకో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాహేతుకో’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారహేతుకం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారహేతుకం.

తత్థ కతమం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం విఞ్ఞాణహేతుకం ¶ ? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం విఞ్ఞాణహేతుకం’’.

నామపచ్చయా ఫస్సో నామహేతుకోతి. తత్థ కతమం నామం? ఠపేత్వా ఫస్సం, వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’.

తత్థ కతమో నామపచ్చయా ఫస్సో నామహేతుకో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘నామపచ్చయా ఫస్సో నామహేతుకో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౨౬౦. తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాహేతుకో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారహేతుకం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం విఞ్ఞాణహేతుకం, నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామరూపహేతుకం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనహేతుకో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్సహేతుకా, వేదనాపచ్చయా ¶ తణ్హా వేదనాహేతుకా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాహేతుకం; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా ¶ జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౬౧. తత్థ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’.

తత్థ ¶ కతమో అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాహేతుకో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాహేతుకో’’.

తత్థ ¶ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారహేతుకం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారహేతుకం’’.

తత్థ కతమం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం విఞ్ఞాణహేతుకం? అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? చక్ఖాయతనస్స ఉపచయో, సోతాయతనస్స ఉపచయో, ఘానాయతనస్స ఉపచయో, జివ్హాయతనస్స ఉపచయో, కాయాయతనస్స ఉపచయో, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి రూపం చిత్తజం చిత్తహేతుకం చిత్తసముట్ఠానం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం విఞ్ఞాణహేతుకం’’.

నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామరూపహేతుకన్తి. అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? యం రూపం నిస్సాయ మనోవిఞ్ఞాణధాతు వత్తతి – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపం’’.

తత్థ కతమం నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామరూపహేతుకం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామరూపహేతుకం’’.

తత్థ కతమో ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనహేతుకో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనహేతుకో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౨౬౨. తస్మిం ¶ ¶ సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాహేతుకో, సఙ్ఖారపచ్చయా ¶ విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారహేతుకం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం విఞ్ఞాణహేతుకం, నామరూపపచ్చయా సళాయతనం నామరూపహేతుకం ¶ , ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనహేతుకో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్సహేతుకా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాహేతుకా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాహేతుకం; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౬౩. తత్థ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమో అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాహేతుకో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాహేతుకో’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారహేతుకం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారహేతుకం’’.

తత్థ కతమం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం విఞ్ఞాణహేతుకం? అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? చక్ఖాయతనస్స ఉపచయో, సోతాయతనస్స ఉపచయో, ఘానాయతనస్స ఉపచయో, జివ్హాయతనస్స ఉపచయో, కాయాయతనస్స ఉపచయో, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి రూపం చిత్తజం చిత్తహేతుకం చిత్తసముట్ఠానం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం విఞ్ఞాణహేతుకం’’.

నామరూపపచ్చయా సళాయతనం నామరూపహేతుకన్తి. అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో ¶ , సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? చత్తారో చ మహాభూతా, యఞ్చ రూపం నిస్సాయ మనోవిఞ్ఞాణధాతు వత్తతి – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపం’’.

తత్థ కతమం నామరూపపచ్చయా సళాయతనం నామరూపహేతుకం? చక్ఖాయతనం ¶ , సోతాయతనం, ఘానాయతనం ¶ , జివ్హాయతనం, కాయాయతనం, మనాయతనం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపపచ్చయా సళాయతనం నామరూపహేతుకం’’.

తత్థ ¶ కతమో ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనహేతుకో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనహేతుకో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్సహేతుకా? యం చేతసికం సాతం చేతసికం సుఖం చేతోసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా సాతా సుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్సహేతుకా’’.

తత్థ కతమా వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాహేతుకా? యో రాగో సారాగో…పే… చిత్తస్స సారాగో – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాహేతుకా’’.

తత్థ కతమం తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాహేతుకం? యా దిట్ఠి దిట్ఠిగతం…పే… తిత్థాయతనం విపరియాసగ్గాహో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాహేతుకం’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

హేతుచతుక్కం.

౭. సమ్పయుత్తచతుక్కం

తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాసమ్పయుత్తో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారసమ్పయుత్తం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం విఞ్ఞాణసమ్పయుత్తం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామసమ్పయుత్తం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనసమ్పయుత్తో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్ససమ్పయుత్తా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాసమ్పయుత్తా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాసమ్పయుత్తం; ఉపాదానపచ్చయా ¶ భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౬౫. తత్థ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’.

తత్థ ¶ కతమో అవిజ్జాపచ్చయా ¶ సఙ్ఖారో అవిజ్జాసమ్పయుత్తో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాసమ్పయుత్తో’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారసమ్పయుత్తం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారసమ్పయుత్తం’’.

తత్థ కతమం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం విఞ్ఞాణసమ్పయుత్తం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం విఞ్ఞాణసమ్పయుత్తం’’.

తత్థ కతమం నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామసమ్పయుత్తం? యం ¶ చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామసమ్పయుత్తం’’.

తత్థ కతమో ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనసమ్పయుత్తో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనసమ్పయుత్తో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్ససమ్పయుత్తా? యం చేతసికం సాతం చేతసికం సుఖం చేతోసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా సాతా సుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్ససమ్పయుత్తా’’.

తత్థ కతమా వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాసమ్పయుత్తా? యో రాగో సారాగో…పే… చిత్తస్స సారాగో – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాసమ్పయుత్తా’’.

తత్థ ¶ కతమం తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాసమ్పయుత్తం? యా దిట్ఠి దిట్ఠిగతం…పే… తిత్థాయతనం విపరియాసగ్గాహో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాసమ్పయుత్తం’’ ¶ …పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౨౬౬. తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాసమ్పయుత్తో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారసమ్పయుత్తం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం విఞ్ఞాణసమ్పయుత్తం, నామపచ్చయా ఫస్సో నామసమ్పయుత్తో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్ససమ్పయుత్తా ¶ , వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాసమ్పయుత్తా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాసమ్పయుత్తం; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౬౭. తత్థ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమో అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాసమ్పయుత్తో? యా ¶ చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాసమ్పయుత్తో’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారసమ్పయుత్తం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారసమ్పయుత్తం’’.

తత్థ కతమం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం విఞ్ఞాణసమ్పయుత్తం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం విఞ్ఞాణసమ్పయుత్తం’’.

నామపచ్చయా ఫస్సో నామసమ్పయుత్తోతి. తత్థ కతమం నామం? ఠపేత్వా ఫస్సం, వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో ¶ విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’.

తత్థ కతమో నామపచ్చయా ఫస్సో నామసమ్పయుత్తో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘నామపచ్చయా ఫస్సో నామసమ్పయుత్తో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౨౬౮. తస్మిం ¶ సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాసమ్పయుత్తో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారసమ్పయుత్తం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం విఞ్ఞాణసమ్పయుత్తం నామం, నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామసమ్పయుత్తం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనసమ్పయుత్తో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్ససమ్పయుత్తా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాసమ్పయుత్తా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాసమ్పయుత్తం; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా ¶ జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౬౯. తత్థ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమో అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాసమ్పయుత్తో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాసమ్పయుత్తో’’.

తత్థ ¶ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారసమ్పయుత్తం? యం చిత్తం మనో మానసం …పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారసమ్పయుత్తం’’.

తత్థ కతమం ¶ విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం విఞ్ఞాణసమ్పయుత్తం నామం? అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? చక్ఖాయతనస్స ఉపచయో, సోతాయతనస్స ఉపచయో, ఘానాయతనస్స ఉపచయో, జివ్హాయతనస్స ఉపచయో, కాయాయతనస్స ఉపచయో, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి రూపం చిత్తజం చిత్తహేతుకం చిత్తసముట్ఠానం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం విఞ్ఞాణసమ్పయుత్తం నామం’’.

నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామసమ్పయుత్తన్తి. అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? యం రూపం నిస్సాయ మనోవిఞ్ఞాణధాతు వత్తతి – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపం’’.

తత్థ ¶ కతమం నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామసమ్పయుత్తం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామసమ్పయుత్తం’’.

తత్థ కతమో ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనసమ్పయుత్తో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనసమ్పయుత్తో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౨౭౦. తస్మిం ¶ సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాసమ్పయుత్తో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారసమ్పయుత్తం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం విఞ్ఞాణసమ్పయుత్తం నామం, నామరూపపచ్చయా సళాయతనం నామసమ్పయుత్తం ¶ ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనసమ్పయుత్తో, ఫస్సపచ్చయా ¶ వేదనా ఫస్ససమ్పయుత్తా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా వేదనాసమ్పయుత్తా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం తణ్హాసమ్పయుత్తం; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౭౧. తత్థ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమో అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాసమ్పయుత్తో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో అవిజ్జాసమ్పయుత్తో’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారసమ్పయుత్తం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారసమ్పయుత్తం’’.

తత్థ కతమం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం విఞ్ఞాణసమ్పయుత్తం నామం? అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? చక్ఖాయతనస్స ఉపచయో, సోతాయతనస్స ఉపచయో, ఘానాయతనస్స ఉపచయో, జివ్హాయతనస్స ఉపచయో, కాయాయతనస్స ఉపచయో, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి ¶ రూపం చిత్తజం చిత్తహేతుకం చిత్తసముట్ఠానం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం విఞ్ఞాణసమ్పయుత్తం నామం’’.

నామరూపపచ్చయా సళాయతనం నామసమ్పయుత్తం ఛట్ఠాయతనన్తి. అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ ¶ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? చత్తారో చ మహాభూతా, యఞ్చ రూపం నిస్సాయ మనోవిఞ్ఞాణధాతు వత్తతి – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపం’’.

తత్థ కతమం నామరూపపచ్చయా సళాయతనం నామసమ్పయుత్తం ఛట్ఠాయతనం? చక్ఖాయతనం, సోతాయతనం, ఘానాయతనం, జివ్హాయతనం, కాయాయతనం, మనాయతనం ¶ – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపపచ్చయా సళాయతనం నామసమ్పయుత్తం ఛట్ఠాయతనం’’.

తత్థ ¶ కతమో ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనసమ్పయుత్తో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనసమ్పయుత్తో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

సమ్పయుత్తచతుక్కం.

౮. అఞ్ఞమఞ్ఞచతుక్కం

౨౭౨. తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయాపి అవిజ్జా; సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయాపి సఙ్ఖారో; విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయాపి విఞ్ఞాణం; నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయాపి నామం; ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయాపి ఛట్ఠాయతనం; ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయాపి ఫస్సో; వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయాపి వేదనా; తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం, ఉపాదానపచ్చయాపి తణ్హా; ఉపాదానపచ్చయా ¶ భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౭౩. తత్థ ¶ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమో అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో’’.

తత్థ కతమా సఙ్ఖారపచ్చయాపి అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయాపి అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం.

తత్థ కతమో విఞ్ఞాణపచ్చయాపి సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయాపి సఙ్ఖారో’’.

తత్థ ¶ కతమం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం’’.

తత్థ కతమం నామపచ్చయాపి విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామపచ్చయాపి విఞ్ఞాణం’’.

తత్థ ¶ కతమం నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం’’.

తత్థ ¶ కతమం ఛట్ఠాయతనపచ్చయాపి నామం? వేదనాక్ఖన్ధో ¶ , సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయాపి నామం’’.

తత్థ కతమో ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ కతమం ఫస్సపచ్చయాపి ఛట్ఠాయతనం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయాపి ఛట్ఠాయతనం’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం చేతసికం సాతం చేతసికం సుఖం చేతోసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా సాతా సుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’.

తత్థ కతమో వేదనాపచ్చయాపి ఫస్సో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయాపి ఫస్సో’’.

తత్థ కతమా వేదనాపచ్చయా తణ్హా? యో రాగో సారాగో…పే… చిత్తస్స సారాగో – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా తణ్హా’’.

తత్థ కతమా తణ్హాపచ్చయాపి వేదనా? యం చేతసికం సాతం చేతసికం సుఖం చేతోసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా సాతా సుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘తణ్హాపచ్చయాపి వేదనా’’.

తత్థ కతమం తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం? యా దిట్ఠి దిట్ఠిగతం…పే… తిత్థాయతనం విపరియాసగ్గాహో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం’’.

తత్థ కతమా ఉపాదానపచ్చయాపి తణ్హా? యో రాగో…పే… చిత్తస్స ¶ సారాగో – అయం వుచ్చతి ‘‘ఉపాదానపచ్చయాపి తణ్హా’’.

తత్థ ¶ కతమో ఉపాదానపచ్చయా భవో? ఠపేత్వా ఉపాదానం, వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అయం వుచ్చతి ‘‘ఉపాదానపచ్చయా భవో’’.

తత్థ కతమా భవపచ్చయా జాతి? యా తేసం తేసం ధమ్మానం జాతి సఞ్జాతి నిబ్బత్తి అభినిబ్బతి పాతుభావో – అయం వుచ్చతి ‘‘భవపచ్చయా జాతి’’.

తత్థ కతమం జాతిపచ్చయా జరామరణం? అత్థి జరా, అత్థి మరణం. తత్థ కతమా జరా? యా తేసం తేసం ధమ్మానం జరా జీరణతా ఆయునో సంహాని – అయం వుచ్చతి ¶ ‘‘జరా’’. తత్థ కతమం మరణం? యో తేసం తేసం ధమ్మానం ఖయో వయో భేదో పరిభేదో అనిచ్చతా అన్తరధానం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘మరణం’’. ఇతి అయఞ్చ జరా, ఇదఞ్చ మరణం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘జాతిపచ్చయా జరామరణం’’.

ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీతి. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సఙ్గతి హోతి, సమాగమో హోతి, సమోధానం హోతి, పాతుభావో హోతి. తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౨౭౪. తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయాపి అవిజ్జా; సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయాపి సఙ్ఖారో; విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయాపి విఞ్ఞాణం; నామపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయాపి నామం; ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయాపి ఫస్సో; వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయాపి వేదనా; తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం ¶ , ఉపాదానపచ్చయాపి తణ్హా; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౭౫. తత్థ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమో అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో’’.

తత్థ ¶ కతమా సఙ్ఖారపచ్చయాపి అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయాపి అవిజ్జా’’.

తత్థ ¶ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం’’.

తత్థ కతమో విఞ్ఞాణపచ్చయాపి సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయాపి సఙ్ఖారో’’.

తత్థ కతమం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం’’.

తత్థ కతమం నామపచ్చయాపి విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామపచ్చయాపి విఞ్ఞాణం’’.

నామపచ్చయా ¶ ఫస్సోతి. తత్థ కతమం నామం? ఠపేత్వా ఫస్సం, వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’.

తత్థ కతమో నామపచ్చయా ఫస్సో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘నామపచ్చయా ఫస్సో’’ ¶ .

తత్థ కతమం ఫస్సపచ్చయాపి నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో, విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయాపి నామం’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౨౭౬. తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయాపి అవిజ్జా; సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయాపి సఙ్ఖారో; విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం, నామరూపపచ్చయాపి విఞ్ఞాణం; నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయాపి నామరూపం; ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ¶ ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయాపి ఛట్ఠాయతనం; ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయాపి ఫస్సో; వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయాపి వేదనా; తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం, ఉపాదానపచ్చయాపి తణ్హా; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౭౭. తత్థ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమో అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో.

తత్థ ¶ కతమా సఙ్ఖారపచ్చయాపి అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయాపి అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం ¶ వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం’’.

తత్థ కతమో విఞ్ఞాణపచ్చయాపి సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయాపి సఙ్ఖారో’’.

తత్థ కతమం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం? అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? చక్ఖాయతనస్స ఉపచయో, సోతాయతనస్స ఉపచయో, ఘానాయతనస్స ఉపచయో, జివ్హాయతనస్స ఉపచయో ¶ , కాయాయతనస్స ఉపచయో, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి రూపం చిత్తజం చిత్తహేతుకం చిత్తసముట్ఠానం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం’’.

నామరూపపచ్చయాపి విఞ్ఞాణన్తి. అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో ¶ , సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? యం రూపం నిస్సాయ మనోవిఞ్ఞాణధాతు వత్తతి – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపం’’.

తత్థ కతమం నామరూపపచ్చయాపి విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపపచ్చయాపి విఞ్ఞాణం’’.

నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనన్తి. అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? యం రూపం నిస్సాయ మనోవిఞ్ఞాణధాతు వత్తతి – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపం’’.

తత్థ కతమం నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం ¶ వుచ్చతి ‘‘నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం’’.

తత్థ కతమం ఛట్ఠాయతనపచ్చయాపి నామరూపం? అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ¶ ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? చక్ఖాయతనస్స ఉపచయో, సోతాయతనస్స ఉపచయో, ఘానాయతనస్స ఉపచయో, జివ్హాయతనస్స ఉపచయో, కాయాయతనస్స ఉపచయో, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి రూపం చిత్తజం చిత్తహేతుకం చిత్తసముట్ఠానం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయాపి నామరూపం’’.

తత్థ కతమో ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ కతమం ఫస్సపచ్చయాపి ఛట్ఠాయతనం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయాపి ఛట్ఠాయతనం’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౨౭౮. తస్మిం ¶ ¶ సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయాపి అవిజ్జా; సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయాపి సఙ్ఖారో; విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం, నామరూపపచ్చయాపి విఞ్ఞాణం; నామరూపపచ్చయా సళాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయాపి నామరూపం; ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయాపి ఛట్ఠాయతనం; ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయాపి ఫస్సో; వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయాపి వేదనా; తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం, ఉపాదానపచ్చయాపి తణ్హా; ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స ¶ సముదయో హోతి.

౨౭౯. తత్థ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమో అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో’’.

తత్థ కతమా సఙ్ఖారపచ్చయాపి అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయాపి అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం’’.

తత్థ కతమో విఞ్ఞాణపచ్చయాపి సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయాపి సఙ్ఖారో’’.

తత్థ ¶ కతమం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం? అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి నామం. తత్థ కతమం రూపం? చక్ఖాయతనస్స ఉపచయో, సోతాయతనస్స ఉపచయో, ఘానాయతనస్స ఉపచయో, జివ్హాయతనస్స ఉపచయో, కాయాయతనస్స ఉపచయో, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి రూపం చిత్తజం చిత్తహేతుకం చిత్తసముట్ఠానం ¶ – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం’’.

నామరూపపచ్చయాపి విఞ్ఞాణన్తి. అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? యం రూపం నిస్సాయ మనోవిఞ్ఞాణధాతు వత్తతి – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం ¶ వుచ్చతి ‘‘నామరూపం’’.

తత్థ ¶ కతమం నామరూపపచ్చయాపి విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపపచ్చయాపి విఞ్ఞాణం’’.

నామరూపపచ్చయా సళాయతనన్తి. అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? చత్తారో చ మహాభూతా, యఞ్చ రూపం నిస్సాయ మనోవిఞ్ఞాణధాతు వత్తతి – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపం’’.

తత్థ కతమం నామరూపపచ్చయా సళాయతనం? చక్ఖాయతనం, సోతాయతనం, ఘానాయతనం, జివ్హాయతనం, కాయాయతనం, మనాయతనం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామరూపపచ్చయా సళాయతనం’’.

తత్థ కతమం ఛట్ఠాయతనపచ్చయాపి నామరూపం? అత్థి నామం, అత్థి రూపం. తత్థ కతమం నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామం’’. తత్థ కతమం రూపం? చక్ఖాయతనస్స ఉపచయో, సోతాయతనస్స ఉపచయో, ఘానాయతనస్స ఉపచయో, జివ్హాయతనస్స ఉపచయో, కాయాయతనస్స ఉపచయో, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అత్థి రూపం చిత్తజం చిత్తహేతుకం చిత్తసముట్ఠానం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘రూపం’’. ఇతి ఇదఞ్చ నామం, ఇదఞ్చ రూపం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయాపి నామరూపం’’.

తత్థ కతమో ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ ¶ ¶ కతమం ఫస్సపచ్చయాపి ఛట్ఠాయతనం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయాపి ఛట్ఠాయతనం’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం చేతసికం సాతం చేతసికం సుఖం చేతోసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా సాతా సుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

అఞ్ఞమఞ్ఞచతుక్కం.

౯. అకుసలనిద్దేసో

౨౮౦. కతమే ¶ ధమ్మా అకుసలా? యస్మిం సమయే అకుసలం చిత్తం ఉప్పన్నం హోతి సోమనస్ససహగతం దిట్ఠిగతసమ్పయుత్తం ససఙ్ఖారేన…పే… సోమనస్ససహగతం దిట్ఠిగతవిప్పయుత్తం రూపారమ్మణం వా…పే… సోమనస్ససహగతం ¶ దిట్ఠిగతవిప్పయుత్తం ససఙ్ఖారేన రూపారమ్మణం వా సద్దారమ్మణం వా గన్ధారమ్మణం వా రసారమ్మణం వా ఫోట్ఠబ్బారమ్మణం వా ధమ్మారమ్మణం వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౮౧. తత్థ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’.

తత్థ కతమో అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో…పే….

తత్థ ¶ కతమో తణ్హాపచ్చయా అధిమోక్ఖో? యో చిత్తస్స అధిమోక్ఖో అధిముచ్చనా తదధిముత్తతా – అయం వుచ్చతి ‘‘తణ్హాపచ్చయా అధిమోక్ఖో’’.

తత్థ కతమో అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో? ఠపేత్వా అధిమోక్ఖం, వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అయం వుచ్చతి ‘‘అధిమోక్ఖపచ్చయా ¶ భవో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౨౮౨. కతమే ¶ ధమ్మా అకుసలా? యస్మిం సమయే అకుసలం చిత్తం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం దిట్ఠిగతసమ్పయుత్తం రూపారమ్మణం వా సద్దారమ్మణం వా గన్ధారమ్మణం వా రసారమ్మణం వా ఫోట్ఠబ్బారమ్మణం వా ధమ్మారమ్మణం వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా, తణ్హాపచ్చయా ఉపాదానం, ఉపాదానపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౮౩. తత్థ ¶ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి అవిజ్జా…పే….

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం చేతసికం నేవ సాతం నాసాతం చేతోసమ్ఫస్సజం అదుక్ఖమసుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౨౮౪. కతమే ధమ్మా అకుసలా? యస్మిం సమయే అకుసలం చిత్తం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం దిట్ఠిగతసమ్పయుత్తం ససఙ్ఖారేన…పే… ఉపేక్ఖాసహగతం దిట్ఠిగతవిప్పయుత్తం రూపారమ్మణం వా…పే… ఉపేక్ఖాసహగతం దిట్ఠిగతవిప్పయుత్తం ససఙ్ఖారేన రూపారమ్మణం వా సద్దారమ్మణం వా గన్ధారమ్మణం వా రసారమ్మణం వా ఫోట్ఠబ్బారమ్మణం వా ధమ్మారమ్మణం వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం ¶ , ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా తణ్హా ¶ , తణ్హాపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౮౫. తత్థ కతమా అవిజ్జా…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౨౮౬. కతమే ¶ ధమ్మా అకుసలా? యస్మిం సమయే అకుసలం చిత్తం ఉప్పన్నం హోతి దోమనస్ససహగతం పటిఘసమ్పయుత్తం రూపారమ్మణం వా…పే… దోమనస్ససహగతం పటిఘసమ్పయుత్తం ససఙ్ఖారేన రూపారమ్మణం వా సద్దారమ్మణం వా గన్ధారమ్మణం వా రసారమ్మణం వా ఫోట్ఠబ్బారమ్మణం వా ధమ్మారమ్మణం వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పటిఘం, పటిఘపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౮౭. తత్థ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’…పే… అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం ¶ చేతసికం అసాతం చేతసికం దుక్ఖం చేతోసమ్ఫస్సజం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’.

తత్థ కతమం వేదనాపచ్చయా పటిఘం? యో చిత్తస్స ఆఘాతో…పే… చణ్డిక్కం అసురోపో [అసులోపో (స్యా.)] అనత్తమనతా చిత్తస్స – ఇదం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా పటిఘం’’ ¶ .

తత్థ కతమో పటిఘపచ్చయా అధిమోక్ఖో? యో చిత్తస్స అధిమోక్ఖో అధిముచ్చనా తదధిముత్తతా – అయం వుచ్చతి ‘‘పటిఘపచ్చయా అధిమోక్ఖో’’.

తత్థ ¶ కతమో అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో? ఠపేత్వా అధిమోక్ఖం, వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అయం వుచ్చతి ‘‘అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౨౮౮. కతమే ధమ్మా అకుసలా? యస్మిం సమయే అకుసలం చిత్తం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం విచికిచ్ఛాసమ్పయుత్తం రూపారమ్మణం వా సద్దారమ్మణం వా గన్ధారమ్మణం వా రసారమ్మణం వా ఫోట్ఠబ్బారమ్మణం వా ధమ్మారమ్మణం వా యం యం వా పనారబ్భ ¶ , తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా విచికిచ్ఛా, విచికిచ్ఛాపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౮౯. తత్థ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’…పే… అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం చేతసికం నేవ సాతం నాసాతం చేతోసమ్ఫస్సజం అదుక్ఖమసుఖం వేదయితం, చేతోసమ్ఫస్సజా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’.

తత్థ ¶ కతమా వేదనాపచ్చయా విచికిచ్ఛా? యా కఙ్ఖా కఙ్ఖాయనా కఙ్ఖాయితత్తం విమతి విచికిచ్ఛా ¶ ద్వేళ్హకం ద్విధాపథో [ద్వేధాపథో (సీ. స్యా.)] సంసయో అనేకంసగ్గాహో ఆసప్పనా పరిసప్పనా అపరియోగాహణా [అపరియోగాహనా (సీ. స్యా. క.)] ఛమ్భితత్తం చిత్తస్స మనోవిలేఖో – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా విచికిచ్ఛా’’.

తత్థ కతమో విచికిచ్ఛాపచ్చయా భవో? ఠపేత్వా విచికిచ్ఛం, వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అయం వుచ్చతి ‘‘విచికిచ్ఛాపచ్చయా భవో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౨౯౦. కతమే ¶ ధమ్మా అకుసలా? యస్మిం సమయే అకుసలం చిత్తం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం ఉద్ధచ్చసమ్పయుత్తం రూపారమ్మణం వా సద్దారమ్మణం వా గన్ధారమ్మణం వా రసారమ్మణం వా ఫోట్ఠబ్బారమ్మణం వా ధమ్మారమ్మణం వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా ఉద్ధచ్చం, ఉద్ధచ్చపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౯౧. తత్థ ¶ కతమా అవిజ్జా? యం అఞ్ఞాణం అదస్సనం…పే… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జా’’…పే… అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం చేతసికం నేవ సాతం నాసాతం చేతోసమ్ఫస్సజం అదుక్ఖమసుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’.

తత్థ కతమం వేదనాపచ్చయా ఉద్ధచ్చం? యం చిత్తస్స ఉద్ధచ్చం అవూపసమో చేతసో విక్ఖేపో భన్తత్తం చిత్తస్స ¶ – ఇదం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా ఉద్ధచ్చం’’.

తత్థ కతమో ఉద్ధచ్చపచ్చయా అధిమోక్ఖో? యో ¶ చిత్తస్స అధిమోక్ఖో అధిముచ్చనా తదధిముత్తతా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఉద్ధచ్చపచ్చయా అధిమోక్ఖో’’.

తత్థ కతమో అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో? ఠపేత్వా అధిమోక్ఖం, వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అయం వుచ్చతి ‘‘అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

అకుసలనిద్దేసో.

౧౦. కుసలనిద్దేసో

౨౯౨. కతమే ¶ ధమ్మా కుసలా? యస్మిం సమయే కామావచరం కుసలం చిత్తం ఉప్పన్నం హోతి సోమనస్ససహగతం ఞాణసమ్పయుత్తం రూపారమ్మణం వా సద్దారమ్మణం వా గన్ధారమ్మణం వా రసారమ్మణం వా ఫోట్ఠబ్బారమ్మణం వా ధమ్మారమ్మణం వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౯౩. తత్థ కతమే కుసలమూలా? అలోభో, అదోసో, అమోహో.

తత్థ ¶ కతమో అలోభో? యో అలోభో అలుబ్భనా అలుబ్భితత్తం అసారాగో అసారజ్జనా అసారజ్జితత్తం అనభిజ్ఝా అలోభో కుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అలోభో’’.

తత్థ కతమో అదోసో? యో అదోసో అదుస్సనా అదుస్సితత్తం అబ్యాపాదో ¶ అబ్యాపజ్జో అదోసో కుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అదోసో’’.

తత్థ కతమో అమోహో? యా పఞ్ఞా పజాననా…పే… అమోహో ధమ్మవిచయో సమ్మాదిట్ఠి – అయం వుచ్చతి ‘‘అమోహో’’. ఇమే వుచ్చన్తి ‘‘కుసలమూలా’’.

తత్థ ¶ కతమో కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం…పే… విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం…పే… నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం…పే… ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో…పే… ఫస్సపచ్చయా వేదనా…పే… అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’.

తత్థ ¶ కతమో వేదనాపచ్చయా పసాదో? యా సద్ధా సద్దహనా ఓకప్పనా అభిప్పసాదో – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా పసాదో’’.

తత్థ కతమో పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో? యో చిత్తస్స అధిమోక్ఖో అధిముచ్చనా తదధిముత్తతా – అయం వుచ్చతి ‘‘పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో’’.

తత్థ కతమో అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో? ఠపేత్వా అధిమోక్ఖం, వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అయం వుచ్చతి ‘‘అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౨౯౪. కతమే ధమ్మా కుసలా? యస్మిం సమయే కామావచరం కుసలం చిత్తం ఉప్పన్నం హోతి సోమనస్ససహగతం ఞాణసమ్పయుత్తం ససఙ్ఖారేన రూపారమ్మణం వా…పే… సోమనస్ససహగతం ఞాణవిప్పయుత్తం రూపారమ్మణం వా…పే… సోమనస్ససహగతం ఞాణవిప్పయుత్తం ససఙ్ఖారేన రూపారమ్మణం వా సద్దారమ్మణం వా గన్ధారమ్మణం వా రసారమ్మణం వా ఫోట్ఠబ్బారమ్మణం వా ధమ్మారమ్మణం వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా ¶ విఞ్ఞాణం ¶ , విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౯౫. తత్థ ¶ కతమే కుసలమూలా? అలోభో, అదోసో.

తత్థ కతమో అలోభో? యో అలోభో అలుబ్భనా అలుబ్భితత్తం అసారాగో అసారజ్జనా అసారజ్జితత్తం అనభిజ్ఝా అలోభో కుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అలోభో’’.

తత్థ కతమో అదోసో? యో అదోసో అదుస్సనా అదుస్సితత్తం అబ్యాపాదో అబ్యాపజ్జో అదోసో కుసలమూలం – అయం వుచ్చతి ‘‘అదోసో’’. ఇమే వుచ్చన్తి ‘‘కుసలమూలా’’.

తత్థ ¶ కతమో కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో’’…పే… అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం చేతసికం సాతం చేతసికం సుఖం చేతోసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా సాతా సుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౨౯౬. కతమే ధమ్మా కుసలా? యస్మిం సమయే కామావచరం కుసలం చిత్తం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం ఞాణసమ్పయుత్తం రూపారమ్మణం వా…పే… ఉపేక్ఖాసహగతం ఞాణసమ్పయుత్తం ససఙ్ఖారేన రూపారమ్మణం వా సద్దారమ్మణం వా గన్ధారమ్మణం వా రసారమ్మణం వా ఫోట్ఠబ్బారమ్మణం వా ధమ్మారమ్మణం వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా ¶ భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౯౭. తత్థ ¶ కతమే కుసలమూలా? అలోభో, అదోసో, అమోహో – ఇమే వుచ్చన్తి ‘‘కుసలమూలా’’.

తత్థ కతమో కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో’’…పే… అయం వుచ్చతి – ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం చేతసికం నేవ సాతం నాసాతం చేతోసమ్ఫస్సజం అదుక్ఖమసుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

కతమే ధమ్మా కుసలా? యస్మిం సమయే కామావచరం కుసలం చిత్తం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం ఞాణవిప్పయుత్తం రూపారమ్మణం వా…పే… ఉపేక్ఖాసహగతం ¶ ఞాణవిప్పయుత్తం ససఙ్ఖారేన రూపారమ్మణం వా సద్దారమ్మణం వా గన్ధారమ్మణం వా రసారమ్మణం వా ఫోట్ఠబ్బారమ్మణం వా ధమ్మారమ్మణం వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౨౯౯. తత్థ కతమే కుసలమూలా? అలోభో, అదోసో – ఇమే వుచ్చన్తి ¶ ‘‘కుసలమూలా’’.

తత్థ కతమో కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౩౦౦. కతమే ధమ్మా కుసలా? యస్మిం సమయే రూపూపపత్తియా మగ్గం భావేతి వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి పథవీకసిణం [పఠవీకసిణం (సీ. స్యా.)], తస్మిం సమయే కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా ¶ విఞ్ఞాణం ¶ , విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౦౧. తత్థ కతమే కుసలమూలా? అలోభో, అదోసో, అమోహో – ఇమే వుచ్చన్తి ‘‘కుసలమూలా’’.

తత్థ కతమో కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౩౦౨. కతమే ¶ ధమ్మా కుసలా? యస్మిం సమయే అరూపూపపత్తియా మగ్గం భావేతి సబ్బసో ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం సమతిక్కమ్మ నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసఞ్ఞాసహగతం సుఖస్స చ పహానా…పే… చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ ¶ విహరతి, తస్మిం సమయే కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౦౩. తత్థ కతమే కుసలమూలా? అలోభో, అదోసో, అమోహో – ఇమే వుచ్చన్తి ‘‘కుసలమూలా’’.

తత్థ కతమో కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో’’…పే… అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం చేతసికం సాతం చేతసికం సుఖం చేతోసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా సాతా సుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౩౦౪. కతమే ¶ ధమ్మా కుసలా? యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ¶ ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా ¶ జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతేసం ధమ్మానం సముదయో హోతి.

౩౦౫. తత్థ కతమే కుసలమూలా? అలోభో, అదోసో, అమోహో.

తత్థ ¶ కతమో అలోభో…పే… అదోసో…పే… అమోహో? యా పఞ్ఞా పజాననా…పే… అమోహో ధమ్మవిచయో సమ్మాదిట్ఠి ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – అయం వుచ్చతి ‘‘అమోహో’’. ఇమే వుచ్చన్తి ‘‘కుసలమూలా’’.

తత్థ కతమో కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో’’…పే… అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం చేతసికం సాతం చేతసికం సుఖం చేతోసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా సాతా సుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’.

తత్థ కతమో వేదనాపచ్చయా పసాదో? యా సద్ధా సద్దహనా ఓకప్పనా అభిప్పసాదో – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా పసాదో’’.

తత్థ కతమో పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో? యో చిత్తస్స అధిమోక్ఖో అధిముచ్చనా తదధిముత్తతా – అయం వుచ్చతి ‘‘పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో’’.

తత్థ కతమో అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో? ఠపేత్వా అధిమోక్ఖం, వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అయం వుచ్చతి ‘‘అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో’’…పే… అయం వుచ్చతి ‘‘జాతిపచ్చయా జరామరణం’’.

ఏవమేతేసం ¶ ధమ్మానం సముదయో హోతీతి. ఏవమేతేసం ధమ్మానం సఙ్గతి హోతి, సమాగమో హోతి, సమోధానం హోతి, పాతుభావో హోతి. తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతేసం ధమ్మానం సముదయో హోతీ’’తి.

కుసలనిద్దేసో.

౧౧. అబ్యాకతనిద్దేసో

౩౦౬. కతమే ¶ ¶ ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే కామావచరస్స కుసలస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకం చక్ఖువిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం రూపారమ్మణం, తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౦౭. తత్థ కతమో సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారో’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జాచక్ఖువిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం’’.

తత్థ కతమం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం? వేదనాక్ఖన్ధో ¶ , సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం’’.

తత్థ కతమం నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జాచక్ఖువిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం’’.

తత్థ కతమో ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం చేతసికం నేవ సాతం నాసాతం చేతోసమ్ఫస్సజం అదుక్ఖమసుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’.

తత్థ ¶ కతమో వేదనాపచ్చయా భవో? ఠపేత్వా వేదనం, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో ¶ – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా భవో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౩౦౮. తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారహేతుకం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం విఞ్ఞాణహేతుకం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామహేతుకం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనహేతుకో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్సహేతుకా, వేదనాపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౦౯. తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం సఙ్ఖారసమ్పయుత్తం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం విఞ్ఞాణసమ్పయుత్తం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం నామసమ్పయుత్తం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ఛట్ఠాయతనసమ్పయుత్తో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ఫస్ససమ్పయుత్తా, వేదనాపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౧౦. తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయాపి సఙ్ఖారో; విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయాపి ¶ విఞ్ఞాణం; నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయాపి నామం; ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయాపి ఛట్ఠాయతనం; ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయాపి ఫస్సో; వేదనాపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా ¶ జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౧౧. కతమే ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే కామావచరస్స కుసలస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకం సోతవిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం సద్దారమ్మణం…పే… ఘానవిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం గన్ధారమ్మణం…పే… జివ్హావిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం రసారమ్మణం…పే… కాయవిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి సుఖసహగతం ఫోట్ఠబ్బారమ్మణం, తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౧౨. తత్థ ¶ ¶ కతమో సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారో’’…పే… అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం కాయికం సాతం కాయికం సుఖం కాయసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయితం కాయసమ్ఫస్సజా సాతా సుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’.

తత్థ కతమో వేదనాపచ్చయా భవో? ఠపేత్వా వేదనం, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా భవో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౩౧౩. కతమే ¶ ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే కామావచరస్స కుసలస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకా మనోధాతు ఉప్పన్నా హోతి ఉపేక్ఖాసహగతా రూపారమ్మణా వా సద్దారమ్మణా వా గన్ధారమ్మణా వా రసారమ్మణా వా ఫోట్ఠబ్బారమ్మణా వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా ¶ విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౧౪. తత్థ కతమో సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారో’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం’’…పే… అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం చేతసికం నేవ సాతం నాసాతం చేతోసమ్ఫస్సజం అదుక్ఖమసుఖం ¶ వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’.

తత్థ కతమో వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో? యో చిత్తస్స అధిమోక్ఖో అధిముచ్చనా తదధిముత్తతా – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో’’.

తత్థ ¶ కతమో అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో? ఠపేత్వా అధిమోక్ఖం, వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అయం వుచ్చతి ‘‘అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౩౧౫. కతమే ¶ ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే కామావచరస్స కుసలస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకా మనోవిఞ్ఞాణధాతు ఉప్పన్నా హోతి సోమనస్ససహగతా రూపారమ్మణా వా సద్దారమ్మణా వా గన్ధారమ్మణా వా రసారమ్మణా వా ఫోట్ఠబ్బారమ్మణా వా ధమ్మారమ్మణా వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౧౬. తత్థ కతమో సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారో’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం’’…పే… అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం చేతసికం సాతం చేతసికం సుఖం చేతోసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా సాతా సుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’.

తత్థ ¶ కతమో వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో? యో చిత్తస్స అధిమోక్ఖో అధిముచ్చనా తదధిముత్తతా – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో’’.

తత్థ కతమో అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో? ఠపేత్వా అధిమోక్ఖం, వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అయం వుచ్చతి ‘‘అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౩౧౭. కతమే ¶ ¶ ¶ ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే కామావచరస్స కుసలస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకా మనోవిఞ్ఞాణధాతు ఉప్పన్నా హోతి ఉపేక్ఖాసహగతా రూపారమ్మణా వా సద్దారమ్మణా వా గన్ధారమ్మణా వా రసారమ్మణా వా ఫోట్ఠబ్బారమ్మణా వా ధమ్మారమ్మణా వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౧౮. తత్థ కతమో సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారో’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం’’…పే… అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం చేతసికం నేవ సాతం నాసాతం చేతోసమ్ఫస్సజం అదుక్ఖమసుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’.

తత్థ కతమో వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో? యో చిత్తస్స అధిమోక్ఖో అధిముచ్చనా తదధిముత్తతా – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో’’.

తత్థ ¶ కతమో అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో? ఠపేత్వా అధిమోక్ఖం, వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో, విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అయం వుచ్చతి ‘‘అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౩౧౯. కతమే ¶ ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే కామావచరస్స కుసలస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకా మనోవిఞ్ఞాణధాతు ఉప్పన్నా హోతి సోమనస్ససహగతా ఞాణసమ్పయుత్తా…పే… సోమనస్ససహగతా ఞాణసమ్పయుత్తా ససఙ్ఖారేన…పే… సోమనస్ససహగతా ఞాణవిప్పయుత్తా…పే… సోమనస్ససహగతా ఞాణవిప్పయుత్తా ససఙ్ఖారేన…పే… ఉపేక్ఖాసహగతా ¶ ఞాణసమ్పయుత్తా…పే… ఉపేక్ఖాసహగతా ఞాణసమ్పయుత్తా ససఙ్ఖారేన…పే… ఉపేక్ఖాసహగతా ఞాణవిప్పయుత్తా…పే… ఉపేక్ఖాసహగతా ఞాణవిప్పయుత్తా ససఙ్ఖారేన రూపారమ్మణా వా…పే… ధమ్మారమ్మణా వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౨౦. తత్థ కతమో సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారో’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం’’…పే… అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’.

తత్థ కతమో వేదనాపచ్చయా పసాదో? యా ¶ సద్ధా సద్దహనా ఓకప్పనా అభిప్పసాదో – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా పసాదో’’.

తత్థ కతమో పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో ¶ ? యో చిత్తస్స అధిమోక్ఖో అధిముచ్చనా తదధిముత్తతా – అయం వుచ్చతి ‘‘పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో’’.

తత్థ ¶ కతమో అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో? ఠపేత్వా అధిమోక్ఖం, వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అయం వుచ్చతి ‘‘అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౩౨౧. కతమే ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే రూపూపపత్తియా మగ్గం భావేతి వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి పథవీకసిణం, తస్మిం సమయే ఫస్సో హోతి…పే… అవిక్ఖేపో హోతి – ఇమే ధమ్మా కుసలా.

తస్సేవ రూపావచరస్స కుసలస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకం వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి పథవీకసిణం, తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం ¶ , ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో ¶ , భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౨౨. కతమే ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే అరూపూపపత్తియా మగ్గం భావేతి సబ్బసో ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం సమతిక్కమ్మ నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసఞ్ఞాసహగతం సుఖస్స చ పహానా…పే… చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ ¶ విహరతి, తస్మిం సమయే ఫస్సో హోతి…పే… అవిక్ఖేపో హోతి – ఇమే ధమ్మా కుసలా.

తస్సేవ అరూపావచరస్స కుసలస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకం సబ్బసో ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం సమతిక్కమ్మ నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసఞ్ఞాసహగతం సుఖస్స చ పహానా…పే… చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి, తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౨౩. కతమే ¶ ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే ఫస్సో హోతి…పే… అవిక్ఖేపో హోతి – ఇమే ధమ్మా కుసలా.

తస్సేవ లోకుత్తరస్స కుసలస్స ఝానస్స కతత్తా భావితత్తా విపాకం వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో ¶ , భవపచ్చయా ¶ జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతేసం ధమ్మానం సముదయో హోతి.

౩౨౪. కతమే ¶ ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే అకుసలస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకం చక్ఖువిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం రూపారమ్మణం…పే… సోతవిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం సద్దారమ్మణం…పే… ఘానవిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం గన్ధారమ్మణం…పే… జివ్హావిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం రసారమ్మణం…పే… కాయవిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి దుక్ఖసహగతం ఫోట్ఠబ్బారమ్మణం, తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౨౫. తత్థ కతమో సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారో’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జాకాయవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం’’…పే… అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ ¶ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం కాయికం అసాతం కాయికం దుక్ఖం కాయసమ్ఫస్సజం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం కాయసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’.

తత్థ కతమో వేదనాపచ్చయా భవో? ఠపేత్వా ¶ వేదనం, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా భవో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౩౨౬. కతమే ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం ¶ సమయే అకుసలస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకా మనోధాతు ఉప్పన్నా హోతి ఉపేక్ఖాసహగతా రూపారమ్మణా వా సద్దారమ్మణా వా గన్ధారమ్మణా వా రసారమ్మణా వా ఫోట్ఠబ్బారమ్మణా వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౨౭. తత్థ ¶ కతమో సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి సఙ్ఖారో.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం’’…పే… అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం చేతసికం నేవ సాతం నాసాతం చేతోసమ్ఫస్సజం అదుక్ఖమసుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’.

తత్థ కతమో వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో? యో చిత్తస్స అధిమోక్ఖో అధిముచ్చనా తదధిముత్తతా – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో’’.

తత్థ ¶ కతమో అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో? ఠపేత్వా అధిమోక్ఖం ¶ , వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అయం వుచ్చతి ‘‘అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౩౨౮. కతమే ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే అకుసలస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకా మనోవిఞ్ఞాణధాతు ఉప్పన్నా హోతి ఉపేక్ఖాసహగతా రూపారమ్మణా వా…పే… ధమ్మారమ్మణా వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౨౯. తత్థ కతమో సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారో’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౩౩౦. కతమే ¶ ¶ ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే మనోధాతు ఉప్పన్నా హోతి కిరియా నేవ కుసలా నాకుసలా న చ కమ్మవిపాకా ఉపేక్ఖాసహగతా రూపారమ్మణా వా…పే… ఫోట్ఠబ్బారమ్మణా వా…పే… మనోవిఞ్ఞాణధాతు ఉప్పన్నా హోతి కిరియా ¶ నేవ కుసలా నాకుసలా న చ కమ్మవిపాకా సోమనస్ససహగతా రూపారమ్మణా వా…పే… ధమ్మారమ్మణా వా…పే… మనోవిఞ్ఞాణధాతు ఉప్పన్నా హోతి కిరియా నేవ కుసలా నాకుసలా న చ కమ్మవిపాకా ఉపేక్ఖాసహగతా రూపారమ్మణా వా…పే… ధమ్మారమ్మణా వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౩౧. కతమే ¶ ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే మనోవిఞ్ఞాణధాతు ఉప్పన్నా హోతి కిరియా నేవ కుసలా నాకుసలా న చ కమ్మవిపాకా సోమనస్ససహగతా ఞాణసమ్పయుత్తా…పే… సోమనస్ససహగతా ఞాణసమ్పయుత్తా ససఙ్ఖారేన…పే… సోమనస్ససహగతా ఞాణవిప్పయుత్తా…పే… సోమనస్ససహగతా ఞాణవిప్పయుత్తా ససఙ్ఖారేన…పే… ఉపేక్ఖాసహగతా ఞాణసమ్పయుత్తా…పే… ఉపేక్ఖాసహగతా ఞాణసమ్పయుత్తా ససఙ్ఖారేన…పే… ఉపేక్ఖాసహగతా ఞాణవిప్పయుత్తా…పే… ఉపేక్ఖాసహగతా ఞాణవిప్పయుత్తా ససఙ్ఖారేన రూపారమ్మణా వా…పే… ధమ్మారమ్మణా వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ¶ ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా ¶ జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౩౨. కతమే ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే రూపావచరం ఝానం భావేతి కిరియం నేవ కుసలం నాకుసలం న చ కమ్మవిపాకం దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారం వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి పథవీకసిణం, తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా ¶ జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౩౩. కతమే ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే అరూపావచరం ఝానం భావేతి కిరియం నేవ కుసలం నాకుసలం న చ కమ్మవిపాకం దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారం సబ్బసో ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం సమతిక్కమ్మ నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసఞ్ఞాసహగతం సుఖస్స చ పహానా…పే… చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి, తస్మిం సమయే సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం ¶ , విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా ¶ జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

అబ్యాకతనిద్దేసో.

౧౨. అవిజ్జామూలకకుసలనిద్దేసో

౩౩౪. కతమే ¶ ధమ్మా కుసలా? యస్మిం సమయే కామావచరం కుసలం చిత్తం ఉప్పన్నం హోతి సోమనస్ససహగతం ఞాణసమ్పయుత్తం రూపారమ్మణం వా…పే… ధమ్మారమ్మణం వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౩౫. తత్థ కతమో అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో’’…పే… అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం చేతసికం సాతం చేతసికం సుఖం చేతోసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా సాతా సుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’.

తత్థ ¶ కతమో వేదనాపచ్చయా పసాదో? యా సద్ధా సద్దహనా ఓకప్పనా అభిప్పసాదో – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా పసాదో’’.

తత్థ కతమో పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో? యో చిత్తస్స అధిమోక్ఖో అధిముచ్చనా తదధిముత్తతా – అయం వుచ్చతి ‘‘పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో’’.

తత్థ కతమో అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో? ఠపేత్వా అధిమోక్ఖం, వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో ¶ సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అయం వుచ్చతి ‘‘అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౩౩౬. తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా ¶ నామం, నామపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౩౭. తస్మిం ¶ సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం, నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౩౮. తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామరూపం, నామరూపపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౩౯. కతమే ¶ ధమ్మా కుసలా? యస్మిం సమయే కామావచరం కుసలం చిత్తం ఉప్పన్నం హోతి సోమనస్ససహగతం ఞాణసమ్పయుత్తం ససఙ్ఖారేన…పే… సోమనస్ససహగతం ఞాణవిప్పయుత్తం…పే… సోమనస్ససహగతం ఞాణవిప్పయుత్తం ససఙ్ఖారేన…పే… ఉపేక్ఖాసహగతం ఞాణసమ్పయుత్తం…పే… ఉపేక్ఖాసహగతం ఞాణసమ్పయుత్తం ¶ ససఙ్ఖారేన…పే… ఉపేక్ఖాసహగతం ఞాణవిప్పయుత్తం…పే… ఉపేక్ఖాసహగతం ఞాణవిప్పయుత్తం ససఙ్ఖారేన రూపారమ్మణం వా…పే… ధమ్మారమ్మణం వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౪౦. కతమే ధమ్మా కుసలా? యస్మిం సమయే రూపూపపత్తియా మగ్గం భావేతి వివిచ్చేవ కామేహి ¶ …పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి పథవీకసిణం, తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా ¶ సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౪౧. కతమే ¶ ధమ్మా కుసలా? యస్మిం సమయే అరూపూపపత్తియా మగ్గం భావేతి సబ్బసో ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం సమతిక్కమ్మ నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసఞ్ఞాసహగతం సుఖస్స చ పహానా…పే… చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి, తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౪౨. కతమే ధమ్మా కుసలా? యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ¶ , వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో ¶ , అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతేసం ధమ్మానం సముదయో హోతి.

అవిజ్జామూలకకుసలనిద్దేసో.

౧౩. కుసలమూలకవిపాకనిద్దేసో

౩౪౩. కతమే ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే కామావచరస్స కుసలస్స ¶ కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకం చక్ఖువిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం రూపారమ్మణం, తస్మిం సమయే ¶ కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౪౪. తత్థ కతమో కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౩౪౫. కతమే ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే కామావచరస్స కుసలస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకం సోతవిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం సద్దారమ్మణం…పే… ఘానవిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం గన్ధారమ్మణం…పే… జివ్హావిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం రసారమ్మణం…పే… కాయవిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి సుఖసహగతం ఫోట్ఠబ్బారమ్మణం…పే… మనోధాతు ఉప్పన్నా హోతి ఉపేక్ఖాసహగతా రూపారమ్మణా వా…పే… ఫోట్ఠబ్బారమ్మణా వా…పే… మనోవిఞ్ఞాణధాతు ఉప్పన్నా హోతి సోమనస్ససహగతా రూపారమ్మణా వా…పే… ధమ్మారమ్మణా వా…పే… మనోవిఞ్ఞాణధాతు ఉప్పన్నా హోతి ఉపేక్ఖాసహగతా ¶ రూపారమ్మణా వా…పే… ధమ్మారమ్మణా వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో ¶ , సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా ¶ , వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౪౬. కతమే ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే కామావచరస్స కుసలస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకా మనోవిఞ్ఞాణధాతు ఉప్పన్నా హోతి సోమనస్ససహగతా ఞాణసమ్పయుత్తా…పే… సోమనస్ససహగతా ఞాణసమ్పయుత్తా ససఙ్ఖారేన…పే… సోమనస్ససహగతా ఞాణవిప్పయుత్తా…పే… సోమనస్ససహగతా ఞాణవిప్పయుత్తా ససఙ్ఖారేన…పే… ఉపేక్ఖాసహగతా ఞాణసమ్పయుత్తా…పే… ఉపేక్ఖాసహగతా ఞాణసమ్పయుత్తా ససఙ్ఖారేన…పే… ఉపేక్ఖాసహగతా ఞాణవిప్పయుత్తా…పే… ఉపేక్ఖాసహగతా ఞాణవిప్పయుత్తా ససఙ్ఖారేన రూపారమ్మణా వా…పే… ధమ్మారమ్మణా ¶ వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౪౭. కతమే ¶ ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే రూపూపపత్తియా మగ్గం భావేతి వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి పథవీకసిణం, తస్మిం సమయే ఫస్సో హోతి…పే… అవిక్ఖేపో హోతి – ఇమే ధమ్మా కుసలా.

తస్సేవ రూపావచరస్స కుసలస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకం వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి పథవీకసిణం, తస్మిం సమయే కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం ¶ . ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౪౮. కతమే ¶ ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే అరూపూపపత్తియా మగ్గం భావేతి సబ్బసో ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం సమతిక్కమ్మ నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసఞ్ఞాసహగతం సుఖస్స చ పహానా…పే… చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి, తస్మిం సమయే ఫస్సో హోతి…పే… అవిక్ఖేపో హోతి – ఇమే ధమ్మా కుసలా.

తస్సేవ అరూపావచరస్స కుసలస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకం సబ్బసో ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం సమతిక్కమ్మ నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసఞ్ఞాసహగతం సుఖస్స చ పహానా…పే… చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి, తస్మిం సమయే కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం ¶ , ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో ¶ , భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౪౯. కతమే ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే ఫస్సో హోతి…పే… అవిక్ఖేపో హోతి – ఇమే ధమ్మా కుసలా.

తస్సేవ లోకుత్తరస్స కుసలస్స ఝానస్స కతత్తా భావితత్తా విపాకం వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం సుఞ్ఞతం, తస్మిం సమయే కుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా పసాదో, పసాదపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతేసం ధమ్మానం సముదయో హోతి.

కుసలమూలకవిపాకనిద్దేసో.

౧౪. అకుసలమూలకవిపాకనిద్దేసో

౩౫౦. కతమే ¶ ¶ ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే అకుసలస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకం చక్ఖువిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం రూపారమ్మణం, తస్మిం సమయే అకుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా ¶ విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౫౧. తత్థ కతమో అకుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం ¶ – అయం వుచ్చతి ‘‘అకుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో’’…పే… తేన వుచ్చతి ‘‘ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

౩౫౨. కతమే ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే అకుసలస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకం సోతవిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం సద్దారమ్మణం…పే… ఘానవిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం గన్ధారమ్మణం…పే… జివ్హావిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం రసారమ్మణం…పే… కాయవిఞ్ఞాణం ఉప్పన్నం హోతి దుక్ఖసహగతం ఫోట్ఠబ్బారమ్మణం…పే… మనోధాతు ఉప్పన్నా హోతి ఉపేక్ఖాసహగతా రూపారమ్మణా వా…పే… ఫోట్ఠబ్బారమ్మణా వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే అకుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో, ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి, జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో ¶ హోతి.

౩౫౩. కతమే ధమ్మా అబ్యాకతా? యస్మిం సమయే అకుసలస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా విపాకా మనోవిఞ్ఞాణధాతు ఉప్పన్నా హోతి ఉపేక్ఖాసహగతా రూపారమ్మణా వా…పే… ధమ్మారమ్మణా వా యం యం వా పనారబ్భ, తస్మిం సమయే అకుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం, నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం, ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో ¶ , ఫస్సపచ్చయా వేదనా, వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో, అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో, భవపచ్చయా జాతి ¶ , జాతిపచ్చయా జరామరణం. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతి.

౩౫౪. తత్థ కతమో అకుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో? యా చేతనా సఞ్చేతనా సఞ్చేతయితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘అకుసలమూలపచ్చయా సఙ్ఖారో’’.

తత్థ కతమం సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సఙ్ఖారపచ్చయా విఞ్ఞాణం’’.

తత్థ ¶ కతమం విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం? వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో – ఇదం వుచ్చతి ‘‘విఞ్ఞాణపచ్చయా నామం’’.

తత్థ కతమం నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం? యం చిత్తం మనో మానసం…పే… తజ్జామనోవిఞ్ఞాణధాతు – ఇదం వుచ్చతి ‘‘నామపచ్చయా ఛట్ఠాయతనం’’.

తత్థ ¶ కతమో ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో? యో ఫస్సో ఫుసనా సమ్ఫుసనా సమ్ఫుసితత్తం – అయం వుచ్చతి ‘‘ఛట్ఠాయతనపచ్చయా ఫస్సో’’.

తత్థ కతమా ఫస్సపచ్చయా వేదనా? యం చేతసికం నేవ సాతం నాసాతం చేతోసమ్ఫస్సజం అదుక్ఖమసుఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా – అయం వుచ్చతి ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’.

తత్థ కతమో వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో? యో చిత్తస్స అధిమోక్ఖో అధిముచ్చనా తదధిముత్తతా – అయం వుచ్చతి ‘‘వేదనాపచ్చయా అధిమోక్ఖో’’.

తత్థ కతమో అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో? ఠపేత్వా అధిమోక్ఖం, వేదనాక్ఖన్ధో సఞ్ఞాక్ఖన్ధో సఙ్ఖారక్ఖన్ధో విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో – అయం వుచ్చతి ‘‘అధిమోక్ఖపచ్చయా భవో’’.

తత్థ కతమా భవపచ్చయా జాతి? యా తేసం తేసం ధమ్మానం జాతి సఞ్జాతి నిబ్బత్తి అభినిబ్బత్తి పాతుభావో – అయం వుచ్చతి ‘‘భవపచ్చయా జాతి’’.

తత్థ కతమం జాతిపచ్చయా జరామరణం? అత్థి జరా, అత్థి మరణం. తత్థ కతమా జరా? యా తేసం తేసం ధమ్మానం జరా జీరణతా ఆయునో సంహాని ¶ – అయం వుచ్చతి జరా. తత్థ కతమం మరణం? యో తేసం తేసం ధమ్మానం ఖయో వయో భేదో పరిభేదో అనిచ్చతా అన్తరధానం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘మరణం’’. ఇతి అయఞ్చ జరా, ఇదఞ్చ మరణం. ఇదం వుచ్చతి ‘‘జాతిపచ్చయా జరామరణం’’.

ఏవమేతస్స ¶ కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీతి. ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సఙ్గతి హోతి, సమాగమో హోతి, సమోధానం ¶ హోతి, పాతుభావో హోతి. తేన ¶ వుచ్చతి ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స సముదయో హోతీ’’తి.

అకుసలమూలకవిపాకనిద్దేసో.

అభిధమ్మభాజనీయం.

పటిచ్చసముప్పాదవిభఙ్గో [పచ్చయాకారవిభఙ్గో (సీ. స్యా.)] నిట్ఠితో.

౭. సతిపట్ఠానవిభఙ్గో

౧. సుత్తన్తభాజనీయం

౩౫౫. చత్తారో ¶ ¶ ¶ సతిపట్ఠానా – ఇధ భిక్ఖు అజ్ఝత్తం కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి బహిద్ధా కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి అజ్ఝత్తబహిద్ధా కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం, అజ్ఝత్తం వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి బహిద్ధా వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి అజ్ఝత్తబహిద్ధా వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం, అజ్ఝత్తం చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి బహిద్ధా చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి అజ్ఝత్తబహిద్ధా చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం, అజ్ఝత్తం ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి బహిద్ధా ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి అజ్ఝత్తబహిద్ధా ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం.

౧. కాయానుపస్సనానిద్దేసో

౩౫౬. కథఞ్చ ¶ భిక్ఖు అజ్ఝత్తం కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు అజ్ఝత్తం కాయం ఉద్ధం పాదతలా అధో కేసమత్థకా తచపరియన్తం పూరం నానప్పకారస్స అసుచినో పచ్చవేక్ఖతి – ‘‘అత్థి ఇమస్మిం కాయే కేసా లోమా నఖా దన్తా తచో మంసం న్హారు [నహారు (సీ.)] అట్ఠి అట్ఠిమిఞ్జం [అట్ఠిమిఞ్జా (సీ.)] వక్కం హదయం యకనం కిలోమకం పిహకం పప్ఫాసం అన్తం అన్తగుణం ఉదరియం కరీసం పిత్తం సేమ్హం పుబ్బో లోహితం సేదో మేదో అస్సు వసా ఖేళో సిఙ్ఘాణికా లసికా ముత్త’’న్తి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవతి భావేతి బహులీకరోతి స్వావత్థితం వవత్థపేతి. సో ¶ తం నిమిత్తం ఆసేవిత్వా భావేత్వా బహులీకరిత్వా స్వావత్థితం వవత్థపేత్వా బహిద్ధా కాయే చిత్తం ఉపసంహరతి.

కథఞ్చ ¶ భిక్ఖు బహిద్ధా కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు బహిద్ధా కాయం ఉద్ధం పాదతలా అధో కేసమత్థకా తచపరియన్తం పూరం నానప్పకారస్స అసుచినో పచ్చవేక్ఖతి – ‘‘అత్థిస్స కాయే కేసా లోమా ¶ నఖా దన్తా తచో మంసం న్హారు అట్ఠి అట్ఠిమిఞ్జం వక్కం హదయం యకనం కిలోమకం పిహకం పప్ఫాసం అన్తం అన్తగుణం ఉదరియం కరీసం పిత్తం సేమ్హం పుబ్బో లోహితం సేదో మేదో అస్సు వసా ఖేళో సిఙ్ఘాణికా లసికా ముత్త’’న్తి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవతి భావేతి బహులీకరోతి స్వావత్థితం వవత్థపేతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవిత్వా భావేత్వా బహులీకరిత్వా స్వావత్థితం వవత్థపేత్వా అజ్ఝత్తబహిద్ధా కాయే చిత్తం ఉపసంహరతి.

కథఞ్చ ¶ భిక్ఖు అజ్ఝత్తబహిద్ధా కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు అజ్ఝత్తబహిద్ధా కాయం ఉద్ధం పాదతలా అధో కేసమత్థకా తచపరియన్తం పూరం నానప్పకారస్స అసుచినో పచ్చవేక్ఖతి – ‘‘అత్థి ఇమస్మిం కాయే కేసా లోమా నఖా దన్తా తచో మంసం న్హారు అట్ఠి అట్ఠిమిఞ్జం వక్కం హదయం యకనం కిలోమకం పిహకం పప్ఫాసం అన్తం అన్తగుణం ఉదరియం కరీసం పిత్తం సేమ్హం పుబ్బో లోహితం సేదో మేదో అస్సు వసా ఖేళో సిఙ్ఘాణికా లసికా ముత్త’’న్తి. ఏవం భిక్ఖు అజ్ఝత్తబహిద్ధా కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం.

౩౫౭. అనుపస్సీతి. తత్థ కతమా అనుపస్సనా? యా పఞ్ఞా పజాననా…పే… అమోహో ధమ్మవిచయో సమ్మాదిట్ఠి – అయం వుచ్చతి ‘‘అనుపస్సనా’’. ఇమాయ అనుపస్సనాయ ఉపేతో హోతి సముపేతో ఉపాగతో సముపాగతో ఉపపన్నో సమ్పన్నో సమన్నాగతో. తేన వుచ్చతి ‘‘అనుపస్సీ’’తి.

౩౫౮. విహరతీతి. ఇరియతి వత్తతి పాలేతి యపేతి యాపేతి చరతి విహరతి. తేన వుచ్చతి ‘‘విహరతీ’’తి.

౩౫౯. ఆతాపీతి. తత్థ కతమో ఆతాపో [కతమం ఆతాపం (సబ్బత్థ)]? యో చేతసికో వీరియారమ్భో…పే… సమ్మావాయామో ¶ – అయం వుచ్చతి ‘‘ఆతాపో’’. ఇమినా ఆతాపేన ఉపేతో హోతి సముపేతో ఉపాగతో సముపాగతో ఉపపన్నో సమ్పన్నో సమన్నాగతో. తేన వుచ్చతి ‘‘ఆతాపీ’’తి.

౩౬౦. సమ్పజానోతి ¶ ¶ . తత్థ కతమం సమ్పజఞ్ఞం? యా పఞ్ఞా పజాననా…పే… అమోహో ధమ్మవిచయో సమ్మాదిట్ఠి – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సమ్పజఞ్ఞం’’. ఇమినా సమ్పజఞ్ఞేన ఉపేతో హోతి సముపేతో ఉపాగతో సముపాగతో ఉపపన్నో ¶ సమ్పన్నో సమన్నాగతో. తేన వుచ్చతి ‘‘సమ్పజానో’’తి.

౩౬౧. సతిమాతి. తత్థ కతమా సతి? యా సతి అనుస్సతి…పే… సమ్మాసతి – అయం వుచ్చతి ‘‘సతి’’. ఇమాయ సతియా ఉపేతో హోతి సముపేతో ఉపాగతో సముపాగతో ఉపపన్నో సమ్పన్నో సమన్నాగతో. తేన వుచ్చతి ‘‘సతిమా’’తి.

౩౬౨. వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సన్తి. తత్థ కతమో లోకో? స్వేవ కాయో లోకో. పఞ్చపి ఉపాదానక్ఖన్ధా లోకో. అయం వుచ్చతి ‘‘లోకో’’. తత్థ కతమా అభిజ్ఝా? యో రాగో సారాగో…పే… చిత్తస్స సారాగో – అయం వుచ్చతి ‘‘అభిజ్ఝా’’. తత్థ కతమం దోమనస్సం? యం చేతసికం అసాతం చేతసికం దుక్ఖం చేతోసమ్ఫస్సజం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దోమనస్సం’’. ఇతి అయఞ్చ అభిజ్ఝా ఇదఞ్చ దోమనస్సం ఇమమ్హి లోకే వినీతా హోన్తి పటివినీతా సన్తా సమితా వూపసన్తా అత్థఙ్గతా అబ్భత్థఙ్గతా అప్పితా బ్యప్పితా సోసితా విసోసితా బ్యన్తీకతా. తేన వుచ్చతి ‘‘వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్స’’న్తి.

కాయానుపస్సనానిద్దేసో.

౨. వేదనానుపస్సనానిద్దేసో

౩౬౩. కథఞ్చ ¶ భిక్ఖు అజ్ఝత్తం వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు సుఖం వేదనం ¶ వేదయమానో ‘‘సుఖం వేదనం వేదయామీ’’తి పజానాతి, దుక్ఖం వేదనం వేదయమానో ‘‘దుక్ఖం వేదనం వేదయామీ’’తి పజానాతి, అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయమానో ‘‘అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయామీ’’తి పజానాతి, సామిసం వా సుఖం వేదనం వేదయమానో ‘‘సామిసం సుఖం వేదనం వేదయామీ’’తి పజానాతి, నిరామిసం వా సుఖం వేదనం వేదయమానో ‘‘నిరామిసం సుఖం వేదనం వేదయామీ’’తి పజానాతి, సామిసం వా దుక్ఖం వేదనం వేదయమానో ‘‘సామిసం దుక్ఖం ¶ వేదనం వేదయామీ’’తి పజానాతి, నిరామిసం వా దుక్ఖం వేదనం వేదయమానో ‘‘నిరామిసం దుక్ఖం వేదనం వేదయామీ’’తి పజానాతి, సామిసం వా అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయమానో ‘‘సామిసం అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయామీ’’తి పజానాతి, నిరామిసం వా అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయమానో ‘‘నిరామిసం అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయామీ’’తి ¶ పజానాతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవతి భావేతి బహులీకరోతి స్వావత్థితం వవత్థపేతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవిత్వా భావేత్వా బహులీకరిత్వా స్వావత్థితం వవత్థపేత్వా బహిద్ధా వేదనాసు చిత్తం ఉపసంహరతి.

కథఞ్చ భిక్ఖు బహిద్ధా వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు సుఖం వేదనం వేదయమానం ‘‘సుఖం వేదనం వేదయతీ’’తి పజానాతి, దుక్ఖం వేదనం వేదయమానం ‘‘దుక్ఖం వేదనం వేదయతీ’’తి పజానాతి, అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయమానం ‘‘అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయతీ’’తి పజానాతి, సామిసం ¶ వా సుఖం వేదనం వేదయమానం ‘‘సామిసం సుఖం వేదనం వేదయతీ’’తి పజానాతి, నిరామిసం వా సుఖం వేదనం వేదయమానం ‘‘నిరామిసం సుఖం వేదనం వేదయతీ’’తి పజానాతి, సామిసం వా దుక్ఖం వేదనం వేదయమానం ‘‘సామిసం దుక్ఖం వేదనం వేదయతీ’’తి పజానాతి, నిరామిసం వా దుక్ఖం వేదనం వేదయమానం ‘‘నిరామిసం దుక్ఖం వేదనం వేదయతీ’’తి పజానాతి, సామిసం వా అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయమానం ‘‘సామిసం అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయతీ’’తి పజానాతి, నిరామిసం వా అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయమానం ‘‘నిరామిసం అదుక్ఖమసుఖం వేదనం వేదయతీ’’తి పజానాతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవతి భావేతి బహులీకరోతి స్వావత్థితం వవత్థపేతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవిత్వా భావేత్వా బహులీకరిత్వా స్వావత్థితం వవత్థపేత్వా అజ్ఝత్తబహిద్ధా వేదనాసు చిత్తం ఉపసంహరతి.

కథఞ్చ భిక్ఖు అజ్ఝత్తబహిద్ధా వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు సుఖం వేదనం ‘‘సుఖా వేదనా’’తి పజానాతి, దుక్ఖం వేదనం ‘‘దుక్ఖా వేదనా’’తి పజానాతి, అదుక్ఖమసుఖం వేదనం ‘‘అదుక్ఖమసుఖా వేదనా’’తి పజానాతి, సామిసం వా సుఖం వేదనం ‘‘సామిసా ¶ సుఖా వేదనా’’తి పజానాతి, నిరామిసం వా సుఖం వేదనం ‘‘నిరామిసా సుఖా వేదనా’’తి పజానాతి, సామిసం వా దుక్ఖం వేదనం ‘‘సామిసా దుక్ఖా వేదనా’’తి పజానాతి, నిరామిసం వా దుక్ఖం వేదనం ‘‘నిరామిసా దుక్ఖా వేదనా’’తి పజానాతి, సామిసం వా అదుక్ఖమసుఖం వేదనం ‘‘సామిసా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా’’తి పజానాతి, నిరామిసం వా అదుక్ఖమసుఖం వేదనం ¶ ‘‘నిరామిసా అదుక్ఖమసుఖా వేదనా’’తి పజానాతి. ఏవం భిక్ఖు అజ్ఝత్తబహిద్ధా వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం.

౩౬౪. అనుపస్సీతి ¶ …పే… విహరతీతి…పే… ఆతాపీతి…పే… సమ్పజానోతి…పే… ¶ సతిమాతి…పే… వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సన్తి. తత్థ కతమో లోకో? సాయేవ వేదనా లోకో. పఞ్చపి ఉపాదానక్ఖన్ధా లోకో. అయం వుచ్చతి ‘‘లోకో’’. తత్థ కతమా అభిజ్ఝా? యో రాగో సారాగో…పే… చిత్తస్స సారాగో – అయం వుచ్చతి ‘‘అభిజ్ఝా’’. తత్థ కతమం దోమనస్సం? యం చేతసికం అసాతం చేతసికం దుక్ఖం చేతోసమ్ఫస్సజం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దోమనస్సం’’. ఇతి అయఞ్చ అభిజ్ఝా ఇదఞ్చ దోమనస్సం ఇమమ్హి లోకే వినీతా హోన్తి పటివినీతా సన్తా సమితా వూపసన్తా అత్థఙ్గతా అబ్భత్థఙ్గతా అప్పితా బ్యప్పితా సోసితా విసోసితా బ్యన్తీకతా. తేన వుచ్చతి ‘‘వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్స’’న్తి.

వేదనానుపస్సనానిద్దేసో.

౩. చిత్తానుపస్సనానిద్దేసో

౩౬౫. కథఞ్చ భిక్ఖు అజ్ఝత్తం చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు సరాగం వా చిత్తం ‘‘సరాగం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, వీతరాగం వా చిత్తం ‘‘వీతరాగం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, సదోసం వా చిత్తం ‘‘సదోసం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, వీతదోసం వా చిత్తం ‘‘వీతదోసం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, సమోహం వా చిత్తం ‘‘సమోహం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, వీతమోహం ¶ వా చిత్తం ‘‘వీతమోహం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, సంఖిత్తం వా చిత్తం ‘‘సంఖిత్తం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, విక్ఖిత్తం వా చిత్తం ‘‘విక్ఖిత్తం మే చిత్త’’న్తి ¶ పజానాతి, మహగ్గతం వా చిత్తం ‘‘మహగ్గతం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, అమహగ్గతం వా చిత్తం ‘‘అమహగ్గతం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, సఉత్తరం వా చిత్తం ‘‘సఉత్తరం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, అనుత్తరం వా చిత్తం ‘‘అనుత్తరం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, సమాహితం వా చిత్తం ‘‘సమాహితం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, అసమాహితం ¶ వా చిత్తం ‘‘అసమాహితం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, విముత్తం వా చిత్తం ‘‘విముత్తం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి, అవిముత్తం వా చిత్తం ‘‘అవిముత్తం మే చిత్త’’న్తి పజానాతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవతి భావేతి బహులీకరోతి స్వావత్థితం వవత్థపేతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవిత్వా భావేత్వా బహులీకరిత్వా స్వావత్థితం వవత్థపేత్వా బహిద్ధా చిత్తే చిత్తం ఉపసంహరతి.

కథఞ్చ భిక్ఖు బహిద్ధా చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు సరాగం వాస్స చిత్తం ‘‘సరాగమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, వీతరాగం వాస్స చిత్తం ‘‘వీతరాగమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, సదోసం వాస్స చిత్తం ‘‘సదోసమస్స చిత్త’’న్తి ¶ పజానాతి, వీతదోసం వాస్స చిత్తం ‘‘వీతదోసమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, సమోహం వాస్స చిత్తం ‘‘సమోహమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, వీతమోహం వాస్స చిత్తం ‘‘వీతమోహమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, సంఖిత్తం వాస్స చిత్తం ‘‘సంఖిత్తమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, విక్ఖిత్తం వాస్స చిత్తం ‘‘విక్ఖిత్తమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, మహగ్గతం వాస్స చిత్తం ‘‘మహగ్గతమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, అమహగ్గతం వాస్స చిత్తం ‘‘అమహగ్గతమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, సఉత్తరం వాస్స చిత్తం ‘‘సఉత్తరమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, అనుత్తరం వాస్స ¶ చిత్తం ‘‘అనుత్తరమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, సమాహితం వాస్స చిత్తం ‘‘సమాహితమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, అసమాహితం వాస్స చిత్తం ‘‘అసమాహితమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, విముత్తం వాస్స చిత్తం ‘‘విముత్తమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి, అవిముత్తం వాస్స చిత్తం ‘‘అవిముత్తమస్స చిత్త’’న్తి పజానాతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవతి భావేతి బహులీకరోతి స్వావత్థితం వవత్థపేతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవిత్వా భావేత్వా బహులీకరిత్వా స్వావత్థితం వవత్థపేత్వా అజ్ఝత్తబహిద్ధా చిత్తే చిత్తం ఉపసంహరతి.

కథఞ్చ భిక్ఖు అజ్ఝత్తబహిద్ధా చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు సరాగం వా చిత్తం ‘‘సరాగం చిత్త’’న్తి పజానాతి, వీతరాగం వా చిత్తం ‘‘వీతరాగం చిత్త’’న్తి పజానాతి, సదోసం ¶ వా చిత్తం ‘‘సదోసం చిత్త’’న్తి పజానాతి, వీతదోసం వా చిత్తం ‘‘వీతదోసం చిత్త’’న్తి పజానాతి, సమోహం వా చిత్తం ‘‘సమోహం చిత్త’’న్తి పజానాతి, వీతమోహం వా చిత్తం ‘‘వీతమోహం చిత్త’’న్తి పజానాతి, సంఖిత్తం వా చిత్తం ‘‘సంఖిత్తం చిత్త’’న్తి పజానాతి, విక్ఖిత్తం వా చిత్తం ‘‘విక్ఖిత్తం చిత్త’’న్తి పజానాతి, మహగ్గతం వా చిత్తం ‘‘మహగ్గతం చిత్త’’న్తి పజానాతి, అమహగ్గతం వా చిత్తం ‘‘అమహగ్గతం చిత్త’’న్తి పజానాతి, సఉత్తరం వా చిత్తం ‘‘సఉత్తరం చిత్త’’న్తి పజానాతి, అనుత్తరం వా చిత్తం ‘‘అనుత్తరం చిత్త’’న్తి పజానాతి ¶ , సమాహితం వా చిత్తం ‘‘సమాహితం చిత్త’’న్తి పజానాతి, అసమాహితం వా చిత్తం ‘‘అసమాహితం చిత్త’’న్తి పజానాతి, విముత్తం వా చిత్తం ‘‘విముత్తం చిత్త’’న్తి పజానాతి, అవిముత్తం వా చిత్తం ‘‘అవిముత్తం చిత్త’’న్తి పజానాతి. ఏవం భిక్ఖు ¶ అజ్ఝత్తబహిద్ధా చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం.

౩౬౬. అనుపస్సీతి…పే… విహరతీతి…పే… ఆతాపీతి…పే… సమ్పజానోతి…పే… సతిమాతి…పే… వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సన్తి. తత్థ కతమో లోకో? తంయేవ చిత్తం లోకో. పఞ్చపి ఉపాదానక్ఖన్ధా లోకో – తత్థ కతమా అభిజ్ఝా? యో ¶ రాగో సారాగో…పే… చిత్తస్స సారాగో – అయం వుచ్చతి ‘‘అభిజ్ఝా’’. తత్థ కతమం దోమనస్సం? యం చేతసికం అసాతం చేతసికం దుక్ఖం చేతోసమ్ఫస్సజం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దోమనస్సం’’. ఇతి అయఞ్చ అభిజ్ఝా ఇదఞ్చ దోమనస్సం ఇమమ్హి లోకే వినీతా హోన్తి పటివినీతా సన్తా సమితా వూపసన్తా అత్థఙ్గతా అబ్భత్థఙ్గతా అప్పితా బ్యప్పితా సోసితా విసోసితా బ్యన్తీకతా. తేన వుచ్చతి ‘‘వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్స’’న్తి.

చిత్తానుపస్సనానిద్దేసో.

౪. ధమ్మానుపస్సనానిద్దేసో

౩౬౭. కథఞ్చ భిక్ఖు అజ్ఝత్తం ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు సన్తం వా ¶ అజ్ఝత్తం కామచ్ఛన్దం ‘‘అత్థి మే అజ్ఝత్తం కామచ్ఛన్దో’’తి పజానాతి, అసన్తం వా అజ్ఝత్తం కామచ్ఛన్దం ‘‘నత్థి మే అజ్ఝత్తం కామచ్ఛన్దో’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నస్స కామచ్ఛన్దస్స ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నస్స ¶ కామచ్ఛన్దస్స పహానం హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ పహీనస్స కామచ్ఛన్దస్స ఆయతిం అనుప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి. సన్తం వా అజ్ఝత్తం బ్యాపాదం…పే… సన్తం వా అజ్ఝత్తం థినమిద్ధం [థీనమిద్ధం (సీ. స్యా.)] …పే… సన్తం వా అజ్ఝత్తం ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చం…పే… సన్తం వా అజ్ఝత్తం విచికిచ్ఛం ‘‘అత్థి మే అజ్ఝత్తం విచికిచ్ఛా’’తి పజానాతి, అసన్తం వా అజ్ఝత్తం విచికిచ్ఛం ‘‘నత్థి మే అజ్ఝత్తం విచికిచ్ఛా’’తి ¶ పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నాయ విచికిచ్ఛాయ ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నాయ విచికిచ్ఛాయ పహానం హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ పహీనాయ విచికిచ్ఛాయ ఆయతిం అనుప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి.

సన్తం వా అజ్ఝత్తం సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘అత్థి మే అజ్ఝత్తం సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, అసన్తం వా అజ్ఝత్తం సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘నత్థి మే అజ్ఝత్తం సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ పారిపూరీ హోతి తఞ్చ పజానాతి, సన్తం వా అజ్ఝత్తం ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే… సన్తం వా అజ్ఝత్తం వీరియసమ్బోజ్ఝఙ్గం [విరియసమ్బోజ్ఝఙ్గం (సీ. స్యా.)] …పే… సన్తం వా అజ్ఝత్తం పీతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం ¶ …పే… సన్తం వా అజ్ఝత్తం పస్సద్ధిసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే… సన్తం వా అజ్ఝత్తం సమాధిసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే… సన్తం వా అజ్ఝత్తం ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘అత్థి మే అజ్ఝత్తం ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, అసన్తం వా అజ్ఝత్తం ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గం ¶ ‘‘నత్థి మే అజ్ఝత్తం ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ పారిపూరీ హోతి తఞ్చ పజానాతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవతి భావేతి బహులీకరోతి స్వావత్థితం వవత్థపేతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవిత్వా భావేత్వా బహులీకరిత్వా స్వావత్థితం వవత్థపేత్వా బహిద్ధా ధమ్మేసు చిత్తం ఉపసంహరతి.

కథఞ్చ భిక్ఖు బహిద్ధా ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు సన్తం వాస్స కామచ్ఛన్దం ‘‘అత్థిస్స కామచ్ఛన్దో’’తి పజానాతి, అసన్తం వాస్స కామచ్ఛన్దం ‘‘నత్థిస్స కామచ్ఛన్దో’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నస్స కామచ్ఛన్దస్స ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి ¶ , యథా చ ఉప్పన్నస్స కామచ్ఛన్దస్స పహానం హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ పహీనస్స కామచ్ఛన్దస్స ఆయతిం అనుప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి. సన్తం వాస్స బ్యాపాదం…పే… సన్తం వాస్స థినమిద్ధం…పే… సన్తం వాస్స ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చం…పే… సన్తం వాస్స విచికిచ్ఛం ‘‘అత్థిస్స విచికిచ్ఛా’’తి పజానాతి, అసన్తం వాస్స విచికిచ్ఛం ‘‘నత్థిస్స విచికిచ్ఛా’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నాయ విచికిచ్ఛాయ ¶ ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నాయ విచికిచ్ఛాయ పహానం హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ పహీనాయ విచికిచ్ఛాయ ఆయతిం అనుప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి.

సన్తం వాస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘అత్థిస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి ¶ పజానాతి, అసన్తం వాస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘నత్థిస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ పారిపూరీ హోతి తఞ్చ పజానాతి. సన్తం వాస్స ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే… సన్తం వాస్స వీరియసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే… సన్తం వాస్స పీతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే… సన్తం వాస్స పస్సద్ధిసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే… సన్తం వాస్స సమాధిసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే… సన్తం వాస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘అత్థిస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, అసన్తం వాస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గం ¶ ‘‘నత్థిస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ పారిపూరీ హోతి తఞ్చ పజానాతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవతి భావేతి బహులీకరోతి స్వావత్థితం వవత్థపేతి. సో తం నిమిత్తం ఆసేవిత్వా భావేత్వా బహులీకరిత్వా స్వావత్థితం వవత్థపేత్వా అజ్ఝత్తబహిద్ధా ధమ్మేసు చిత్తం ఉపసంహరతి.

కథఞ్చ భిక్ఖు అజ్ఝత్తబహిద్ధా ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు సన్తం వా కామచ్ఛన్దం ‘‘అత్థి కామచ్ఛన్దో’’తి పజానాతి, అసన్తం వా కామచ్ఛన్దం ‘‘నత్థి కామచ్ఛన్దో’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నస్స కామచ్ఛన్దస్స ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నస్స కామచ్ఛన్దస్స పహానం హోతి తఞ్చ పజానాతి ¶ , యథా చ పహీనస్స కామచ్ఛన్దస్స ఆయతిం అనుప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి. సన్తం వా బ్యాపాదం…పే… సన్తం వా థినమిద్ధం…పే… సన్తం వా ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చం…పే… సన్తం వా విచికిచ్ఛం ‘‘అత్థి విచికిచ్ఛా’’తి పజానాతి, అసన్తం వా విచికిచ్ఛం ‘‘నత్థి విచికిచ్ఛా’’తి ¶ పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నాయ విచికిచ్ఛాయ ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నాయ విచికిచ్ఛాయ పహానం హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ పహీనాయ విచికిచ్ఛాయ ఆయతిం అనుప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి.

సన్తం ¶ వా సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘అత్థి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, అసన్తం వా సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘నత్థి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నస్స సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ పారిపూరీ హోతి తఞ్చ పజానాతి. సన్తం వా ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే… సన్తం వా వీరియసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే… సన్తం వా పీతిసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే… సన్తం వా పస్సద్ధిసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే… సన్తం వా సమాధిసమ్బోజ్ఝఙ్గం…పే… సన్తం వా ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘అత్థి ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, అసన్తం వా ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గం ‘‘నత్థి ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గో’’తి పజానాతి, యథా చ అనుప్పన్నస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదో హోతి తఞ్చ పజానాతి, యథా చ ఉప్పన్నస్స ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ పారిపూరీ హోతి తఞ్చ పజానాతి. ఏవం భిక్ఖు అజ్ఝత్తబహిద్ధా ¶ ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం.

౩౬౮. అనుపస్సీతి. తత్థ కతమా అనుపస్సనా? యా ¶ పఞ్ఞా పజాననా…పే… అమోహో ధమ్మవిచయో సమ్మాదిట్ఠి – అయం వుచ్చతి అనుపస్సనా. ఇమాయ అనుపస్సనాయ ఉపేతో హోతి సముపేతో ఉపాగతో సముపాగతో ఉపపన్నో సమ్పన్నో సమన్నాగతో. తేన వుచ్చతి ‘‘అనుపస్సీ’’తి.

౩౬౯. విహరతీతి. ఇరియతి వత్తతి పాలేతి యపేతి యాపేతి చరతి విహరతి. తేన వుచ్చతి ‘‘విహరతీ’’తి.

౩౭౦. ఆతాపీతి. తత్థ కతమో ఆతాపో? యో చేతసికో వీరియారమ్భో…పే… సమ్మావాయామో – అయం వుచ్చతి ‘‘ఆతాపో’’. ఇమినా ఆతాపేన ఉపేతో హోతి…పే… సమన్నాగతో. తేన వుచ్చతి ‘‘ఆతాపీ’’తి.

౩౭౧. సమ్పజానోతి ¶ . తత్థ కతమం సమ్పజఞ్ఞం? యా పఞ్ఞా పజాననా…పే… అమోహో ధమ్మవిచయో సమ్మాదిట్ఠి – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సమ్పజఞ్ఞం’’. ఇమినా సమ్పజఞ్ఞేన ఉపేతో హోతి…పే… సమన్నాగతో. తేన వుచ్చతి ‘‘సమ్పజానో’’తి.

౩౭౨. సతిమాతి ¶ . తత్థ కతమా సతి? యా సతి అనుస్సతి…పే… సమ్మాసతి – అయం వుచ్చతి ‘‘సతి’’. ఇమాయ సతియా ఉపేతో హోతి…పే… సమన్నాగతో. తేన వుచ్చతి ‘‘సతిమా’’తి.

౩౭౩. వినేయ్య ¶ లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సన్తి. తత్థ కతమో లోకో? తేవ ధమ్మా లోకో. పఞ్చపి ఉపాదానక్ఖన్ధా లోకో. అయం వుచ్చతి ‘‘లోకో’’. తత్థ కతమా అభిజ్ఝా? యో రాగో సారాగో…పే… చిత్తస్స సారాగో – అయం వుచ్చతి ‘‘అభిజ్ఝా’’. తత్థ కతమం దోమనస్సం? యం చేతసికం అసాతం చేతసికం దుక్ఖం చేతోసమ్ఫస్సజం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం చేతోసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా – ఇదం వుచ్చతి ‘‘దోమనస్సం’’. ఇతి అయఞ్చ అభిజ్ఝా ఇదఞ్చ దోమనస్సం ఇమమ్హి లోకే వినీతా హోన్తి పటివినీతా సన్తా సమితా వూపసన్తా అత్థఙ్గతా అబ్భత్థఙ్గతా అప్పితా బ్యప్పితా సోసితా విసోసితా బ్యన్తీకతా. తేన వుచ్చతి ‘‘వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్స’’న్తి.

ధమ్మానుపస్సనానిద్దేసో.

సుత్తన్తభాజనీయం.

౨. అభిధమ్మభాజనీయం

౩౭౪. చత్తారో సతిపట్ఠానా – ఇధ భిక్ఖు కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి, వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి, చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి, ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి.

౩౭౫. కథఞ్చ ¶ భిక్ఖు కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ¶ ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం కాయే కాయానుపస్సీ, యా తస్మిం సమయే సతి అనుస్సతి సమ్మాసతి ¶ సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సతిపట్ఠానం’’. అవసేసా ధమ్మా సతిపట్ఠానసమ్పయుత్తా.

౩౭౬. కథఞ్చ ¶ భిక్ఖు వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం వేదనాసు వేదనానుపస్సీ, యా తస్మిం సమయే సతి అనుస్సతి సమ్మాసతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – ఇదం వుచ్చతి సతిపట్ఠానం. అవసేసా ధమ్మా సతిపట్ఠానసమ్పయుత్తా.

౩౭౭. కథఞ్చ భిక్ఖు చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం చిత్తే చిత్తానుపస్సీ, యా తస్మిం సమయే సతి అనుస్సతి సమ్మాసతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సతిపట్ఠానం’’. అవసేసా ధమ్మా సతిపట్ఠానసమ్పయుత్తా.

౩౭౮. కథఞ్చ భిక్ఖు ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ, యా తస్మిం సమయే సతి అనుస్సతి సమ్మాసతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం ¶ – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సతిపట్ఠానం’’. అవసేసా ధమ్మా సతిపట్ఠానసమ్పయుత్తా.

౩౭౯. తత్థ కతమం సతిపట్ఠానం? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం ¶ అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ, యా తస్మిం సమయే సతి అనుస్సతి సమ్మాసతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సతిపట్ఠానం’’. అవసేసా ధమ్మా సతిపట్ఠానసమ్పయుత్తా.

౩౮౦. చత్తారో సతిపట్ఠానా – ఇధ భిక్ఖు కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి, వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి, చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి, ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరతి.

౩౮౧. కథఞ్చ ¶ ¶ భిక్ఖు కాయే కాయానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే ఫస్సో హోతి…పే… అవిక్ఖేపో హోతి. ఇమే ధమ్మా కుసలా. తస్సేవ లోకుత్తరస్స కుసలస్స ఝానస్స కతత్తా భావితత్తా విపాకం వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం సుఞ్ఞతం కాయే కాయానుపస్సీ, యా తస్మిం సమయే సతి అనుస్సతి సమ్మాసతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం ¶ – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సతిపట్ఠానం’’. అవసేసా ధమ్మా సతిపట్ఠానసమ్పయుత్తా.

౩౮౨. కథఞ్చ భిక్ఖు వేదనాసు వేదనానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే ఫస్సో హోతి…పే… అవిక్ఖేపో హోతి. ఇమే ధమ్మా కుసలా. తస్సేవ లోకుత్తరస్స కుసలస్స ఝానస్స కతత్తా భావితత్తా విపాకం వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం సుఞ్ఞతం వేదనాసు వేదనానుపస్సీ, యా తస్మిం సమయే సతి అనుస్సతి సమ్మాసతి సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో మగ్గఙ్గం మగ్గపరియాపన్నం – ఇదం వుచ్చతి ‘‘సతిపట్ఠానం’’. అవసేసా ధమ్మా సతిపట్ఠానసమ్పయుత్తా.

౩౮౩. కథఞ్చ భిక్ఖు చిత్తే చిత్తానుపస్సీ విహరతి? ఇధ భిక్ఖు యస్మిం సమయే లోకుత్తరం ఝానం భావేతి నియ్యానికం అపచయగామిం దిట్ఠిగతానం పహానాయ పఠమాయ భూమియా పత్తియా ¶ వివిచ్చేవ కామేహి…పే… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి దుక్ఖపటిపదం దన్ధాభిఞ్ఞం, తస్మిం సమయే ఫస్సో హోతి…పే… అవిక్ఖేపో హోతి. ఇమే ధమ్మా కుసలా. తస్సేవ లోకుత్తరస్స కుసలస్స ఝానస్స కతత్తా భా