📜

నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స

అభిధమ్మావతారో

గన్థారమ్భకథా

౧.

అనన్తకరుణాపఞ్ఞం ¶ ¶ ¶ , తథాగతమనుత్తరం;

వన్దిత్వా సిరసా బుద్ధం, ధమ్మం సాధుగణమ్పి చ.

౨.

పణ్డుకమ్బలనామాయ, సిలాయాతులవిక్కమో;

నిసిన్నో దేవరాజస్స, విమలే సీతలే తలే.

౩.

యం దేవదేవో దేవానం, దేవదేవేహి పూజితో;

దేసేసి దేవలోకస్మిం, ధమ్మం దేవపురక్ఖతో.

౪.

తత్థాహం ¶ పాటవత్థాయ, భిక్ఖూనం పిటకుత్తమే;

అభిధమ్మావతారన్తు, మధురం మతివడ్ఢనం.

౫.

తాళం మోహకవాటస్స, విఘాటనమనుత్తరం;

భిక్ఖూనం పవిసన్తానం, అభిధమ్మమహాపురం.

౬.

సుదుత్తరం తరన్తానం, అభిధమ్మమహోదధిం;

సుదుత్తరం తరన్తానం, తరంవ మకరాకరం.

౭.

ఆభిధమ్మికభిక్ఖూనం, హత్థసారమనుత్తరం;

పవక్ఖామి సమాసేన, తం సుణాథ సమాహితా.

౧. పఠమో పరిచ్ఛేదో

చిత్తనిద్దేసో

౮.

చిత్తం ¶ చేతసికం రూపం, నిబ్బానన్తి నిరుత్తరో;

చతుధా దేసయీ ధమ్మే, చతుసచ్చప్పకాసనో.

తత్థ చిత్తన్తి విసయవిజాననం చిత్తం, తస్స పన కో వచనత్థో? వుచ్చతే – సబ్బసఙ్గాహకవసేన పన చిన్తేతీతి చిత్తం, అత్తసన్తానం వా చినోతీతిపి చిత్తం.

౯.

విచిత్తకరణా ¶ చిత్తం, అత్తనో చిత్తతాయ వా;

పఞ్ఞత్తియమ్పి విఞ్ఞాణే, విచిత్తే చిత్తకమ్మకే;

చిత్తసమ్ముతి దట్ఠబ్బా, విఞ్ఞాణే ఇధ విఞ్ఞునా.

తం పన సారమ్మణతో ఏకవిధం, సవిపాకావిపాకతో దువిధం. తత్థ సవిపాకం నామ కుసలాకుసలం, అవిపాకం అబ్యాకతం. కుసలాకుసలాబ్యాకతజాతిభేదతో తివిధం.

తత్థ ¶ కుసలన్తి పనేతస్స కో వచనత్థో?

౧౦.

కుచ్ఛితానం సలనతో, కుసానం లవనేన వా;

కుసేన లాతబ్బత్తా వా, కుసలన్తి పవుచ్చతి.

౧౧.

ఛేకే కుసలసద్దోయం, ఆరోగ్యే అనవజ్జకే;

దిట్ఠో ఇట్ఠవిపాకేపి, అనవజ్జాదికే ఇధ.

తస్మా అనవజ్జఇట్ఠవిపాకలక్ఖణం కుసలం, అకుసలవిద్ధంసనరసం, వోదానపచ్చుపట్ఠానం. వజ్జపటిపక్ఖత్తా అనవజ్జలక్ఖణం వా కుసలం, వోదానభావరసం, ఇట్ఠవిపాకపచ్చుపట్ఠానం, యోనిసోమనసికారపదట్ఠానం. సావజ్జానిట్ఠవిపాకలక్ఖణమకుసలం. తదుభయవిపరీతలక్ఖణమబ్యాకతం, అవిపాకారహం వా.

తత్థ ¶ కుసలచిత్తం ఏకవీసతివిధం హోతి, తదిదం భూమితో చతుబ్బిధం హోతి – కామావచరం, రూపావచరం, అరూపావచరం, లోకుత్తరఞ్చేతి.

తత్థ కామావచరకుసలచిత్తం భూమితో ఏకవిధం, సవత్థుకావత్థుకభేదతో దువిధం, హీనమజ్ఝిమపణీతభేదతో తివిధం, సోమనస్సుపేక్ఖాఞాణప్పయోగభేదతో అట్ఠవిధం హోతి. సేయ్యథిదం – సోమనస్ససహగతం ఞాణసమ్పయుత్తం అసఙ్ఖారికమేకం, ససఙ్ఖారికమేకం, సోమనస్ససహగతం ఞాణవిప్పయుత్తం అసఙ్ఖారికమేకం, ససఙ్ఖారికమేకం, ఉపేక్ఖాసహగతం ఞాణసమ్పయుత్తం అసఙ్ఖారికమేకం, ససఙ్ఖారికమేకం, ఉపేక్ఖాసహగతం ఞాణవిప్పయుత్తం అసఙ్ఖారికమేకం, ససఙ్ఖారికమేకన్తి ఇదం అట్ఠవిధమ్పి కామావచరకుసలచిత్తం నామ.

౧౨.

ఉద్దానతో దువే కామా, క్లేసవత్థువసా పన;

కిలేసో ఛన్దరాగోవ, వత్థు తేభూమవట్టకం.

౧౩.

కిలేసకామో ¶ కామేతి, వత్థు కామీయతీతి చ;

సిజ్ఝతి దువిధోపేస, కామో వో కారకద్వయే.

౧౪.

యస్మిం ¶ పన పదేసే సో, కామోయం దువిధోపి చ;

సమ్పత్తీనం వసేనావ-చరతీతి చ సో పన.

౧౫.

పదేసో చతుపాయానం, ఛన్నం దేవానమేవ చ;

మనుస్సానం వసేనేవ, ఏకాదసవిధో పన.

౧౬.

కామోవచరతీతేత్థ, కామావచరసఞ్ఞితో;

అస్సాభిలక్ఖితత్తా హి, ససత్థావచరో వియ.

౧౭.

స్వాయం రూపభవో రూపం, ఏవం కామోతి సఞ్ఞితో;

ఉత్తరస్స పదస్సేవ, లోపం కత్వా ఉదీరితో.

౧౮.

తస్మిం ¶ కామే ఇదం చిత్తం, సదావచరతీతి చ;

కామావచరమిచ్చేవం, కథితం కామఘాతినా.

౧౯.

పటిసన్ధిం భవే కామే, అవచారయతీతి వా;

కామావచరమిచ్చేవం, పరియాపన్నన్తి తత్ర వా.

౨౦.

ఇదం అట్ఠవిధం చిత్తం, కామావచరసఞ్ఞితం;

దసపుఞ్ఞక్రియవత్థు-వసేనేవ పవత్తతి.

౨౧.

దానం సీలం భావనా పత్తిదానం,

వేయ్యావచ్చం దేసనా చానుమోదో;

దిట్ఠిజ్జుత్తం సంసుతిచ్చాపచాయో,

ఞేయ్యో ఏవం పుఞ్ఞవత్థుప్పభేదో.

౨౨.

గచ్ఛన్తి సఙ్గహం దానే, పత్తిదానానుమోదనా;

తథా సీలమయే పుఞ్ఞే, వేయ్యావచ్చాపచాయనా.

౨౩.

దేసనా సవనం దిట్ఠి-ఉజుకా భావనామయే;

పున తీణేవ సమ్భోన్తి, దస పుఞ్ఞక్రియాపి చ.

౨౪.

సబ్బానుస్సతిపుఞ్ఞఞ్చ, పసంసా సరణత్తయం;

యన్తి దిట్ఠిజుకమ్మస్మిం, సఙ్గహం నత్థి సంసయో.

౨౫.

పురిమా ¶ ముఞ్చనా చేవ, పరా తిస్సోపి చేతనా;

హోతి దానమయం పుఞ్ఞం, ఏవం సేసేసు దీపయే.

ఇదాని అస్స పనట్ఠవిధస్సాపి కామావచరకుసలచిత్తస్స అయముప్పత్తిక్కమో వేదితబ్బో. యదా హి యో దేయ్యధమ్మప్పటిగ్గాహకాదిసమ్పత్తిం, అఞ్ఞం వా సోమనస్సహేతుం ఆగమ్మ హట్ఠపహట్ఠో ‘‘అత్థి దిన్న’’న్తి ఆదినయప్పవత్తం సమ్మాదిట్ఠిం పురక్ఖత్వా పరేహి అనుస్సాహితో దానాదీని పుఞ్ఞాని కరోతి, తదాస్స సోమనస్ససహగతం ఞాణసమ్పయుత్తం ¶ అసఙ్ఖారికం ¶ పఠమం మహాకుసలచిత్తం ఉప్పజ్జతి. యదా పన వుత్తనయేనేవ హట్ఠపహట్ఠో సమ్మాదిట్ఠిం పురక్ఖత్వా పరేహి ఉస్సాహితో కరోతి, తదాస్స తమేవ చిత్తం ససఙ్ఖారికం హోతి. ఇమస్మిం పనత్థే సఙ్ఖారోతి అత్తనో వా పరస్స వా పవత్తస్స పుబ్బప్పయోగస్సాధివచనం. యదా పన ఞాతిజనస్స పటిపత్తిదస్సనేన జాతపరిచయా బాలకా భిక్ఖూ దిస్వా సోమనస్సజాతా సహసా యం కిఞ్చి హత్థగతం దదన్తి వా వన్దన్తి వా, తదా తేసం తతియచిత్తముప్పజ్జతి. యదా పన తే ‘‘దేథ వన్దథ, అయ్యే’’తి వదన్తి, ఏవం ఞాతిజనేన ఉస్సాహితా హుత్వా హత్థగతం దదన్తి వా వన్దన్తి వా, తదా తేసం చతుత్థచిత్తముప్పజ్జతి. యదా పన దేయ్యధమ్మప్పటిగ్గాహకాదీనం అసమ్పత్తిం వా అఞ్ఞేసం వా సోమనస్సహేతూనం అభావం ఆగమ్మ చతూసుపి వికప్పేసు సోమనస్సరహితా హోన్తి, తదా సేసాని చత్తారి ఉపేక్ఖాసహగతాని ఉప్పజ్జన్తి. ఏవం సోమనస్సుపేక్ఖాఞాణప్పయోగభేదతో అట్ఠవిధం కామావచరకుసలచిత్తం వేదితబ్బం.

౨౬.

దసపుఞ్ఞక్రియాదీనం, వసేన చ బహూనిపి;

ఏతాని పన చిత్తాని, భవన్తీతి పకాసయే.

౨౭.

సత్తరస సహస్సాని, ద్వే సతాని అసీతి చ;

కామావచరపుఞ్ఞాని, భవన్తీతి వినిద్దిసే.

తం పన యథానురూపం కామావచరసుగతియం భవభోగసమ్పత్తిం అభినిప్ఫాదేతి.

ఇతరేసు పన రూపావచరకుసలచిత్తం సవత్థుకతో ఏకవిధం, ద్వీసు భవేసు ఉప్పజ్జనతో దువిధం, హీనమజ్ఝిమపణీతభేదతో తివిధం, పటిపదాదిభేదతో చతుబ్బిధం, ఝానఙ్గయోగభేదతో పఞ్చవిధం. సేయ్యథిదం – కామచ్ఛన్దబ్యాపాదథినమిద్ధఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చవిచికిచ్ఛావిప్పహీనం వితక్కవిచారపీతిసుఖచిత్తేకగ్గతాసమ్పయుత్తం ¶ పఠమం, వితక్కవిప్పహీనం విచారపీతిసుఖచిత్తేకగ్గతాసమ్పయుత్తం ¶ దుతియం, వితక్కవిచారవిప్పహీనం పీతిసుఖచిత్తేకగ్గతాసమ్పయుత్తం తతియం, వితక్కవిచారపీతివిప్పహీనం సుఖచిత్తేకగ్గతాసమ్పయుత్తం చతుత్థం, వితక్కవిచారపీతిసుఖవిప్పహీనం ఉపేక్ఖాచిత్తేకగ్గతాసమ్పయుత్తం పఞ్చమన్తి ఇదం పఞ్చవిధం ¶ రూపావచరకుసలచిత్తం నామ.

తం పన యథాసమ్భవం పథవీకసిణాదీసు ఆరమ్మణేసు పవత్తివసేన అనేకవిధం హోతి. సబ్బం పనేతం రూపావచరభావనాపుఞ్ఞవసప్పవత్తం యథానురూపం రూపావచరూపపత్తినిప్ఫాదకం హోతి. ఏవం తావ రూపావచరకుసలం వేదితబ్బం.

సేసేసు పన ద్వీసు అరూపావచరకుసలచిత్తం తావ ఉపేక్ఖావేదనాయోగభేదతో ఏకవిధం, సవత్థుకావత్థుకభేదతో దువిధం, హీనమజ్ఝిమపణీతభేదతో తివిధం, ఆరమ్మణభేదతో చతుబ్బిధం. కసిణుగ్ఘాటిమాకాసం, తత్థ పవత్తవిఞ్ఞాణం, తస్స అపగమో, ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనన్తి ఇదమస్స చతుబ్బిధమారమ్మణం. యథాపటిపాటియా ఏతస్సారమ్మణస్స భేదతో చతుబ్బిధం హోతి. సేయ్యథిదం – సబ్బసో రూపసఞ్ఞానం సమతిక్కమా పటిఘసఞ్ఞానం అత్థఙ్గమా నానత్తసఞ్ఞానం అమనసికారా ఆకాసానఞ్చాయతనసఞ్ఞాసహగతం, విఞ్ఞాణఞ్చాయతనసఞ్ఞాసహగతం, ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసఞ్ఞాసహగతం, నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసఞ్ఞాసహగతన్తి ఇదం చతుబ్బిధం అరూపావచరకుసలచిత్తం నామ. సబ్బం పనేతం అరూపావచరభావనాపుఞ్ఞవసప్పవత్తం యథానురూపం అరూపూపపత్తినిప్ఫాదకం హోతి. ఏవం అరూపావచరకుసలచిత్తం వేదితబ్బం.

ఇతరం పన లోకుత్తరకుసలచిత్తం నిబ్బానారమ్మణతో ఏకవిధం, నియతానియతవత్థుకభేదతో దువిధం, తీహి విమోక్ఖముఖేహి పత్తబ్బతో తివిధం, చతుమగ్గయోగభేదతో చతుబ్బిధం ¶ . సేయ్యథిదం – సక్కాయదిట్ఠివిచికిచ్ఛాసీలబ్బతపరామాససఞ్ఞోజనప్పహానకరం సోతాపత్తిమగ్గచిత్తం, రాగదోసమోహానం తనుత్తకరం సకదాగామిమగ్గచిత్తం, కామరాగబ్యాపాదానం నిరవసేసప్పహానకరం అనాగామిమగ్గచిత్తం, రూపరాగఅరూపరాగమానఉద్ధచ్చఅవిజ్జాపహానకరం అరహత్తమగ్గచిత్తన్తి ఇదం చతుబ్బిధం లోకుత్తరకుసలచిత్తం నామ. ఏకేకం పనేత్థ ఝానఙ్గయోగభేదతో పఞ్చవిధం హోతి, తస్మా వీసతివిధం హోతి. సబ్బం పనేతం లోకుత్తరభావనాపుఞ్ఞవసప్పవత్తం మగ్గానురూపఫలప్పవత్తియా చత్తారో అరియపుగ్గలే అభినిప్ఫాదేతి. ఏవం లోకుత్తరకుసలం వేదితబ్బం.

౨౮.

కామే ¶ ¶ అట్ఠేవ రూపే చ, పఞ్చ చత్తారిరూపిసు;

చత్తారానుత్తరానేవం, కుసలానేకవీసతి.

౨౯.

కుసలాకుసలాపగతేన సతా,

కుసలే కుసలేన చ యం కుసలం;

చతుభూమిగతం మునినా వసినా,

లపితం లపితం సకలమ్పి మయా.

అకుసలం పన భూమితో ఏకవిధం కామావచరమేవ, నియతానియతవత్థువసేన చ ఏకహేతుకదుహేతుకవసేన చ పటిసన్ధిజనకాజనకవసేన చ దువిధం, తీహి వేదనాహి యోగతో చ లోభమూలం దోసమూలం మోహమూలన్తి మూలతో చ తివిధం హోతి. తత్థ లోభమూలం పన సోమనస్సుపేక్ఖాదిట్ఠిప్పయోగభేదతో అట్ఠవిధం హోతి. సేయ్యథిదం – సోమనస్ససహగతం దిట్ఠిగతసమ్పయుత్తం అసఙ్ఖారికమేకం, ససఙ్ఖారికమేకం, సోమనస్ససహగతం దిట్ఠిగతవిప్పయుత్తం అసఙ్ఖారికమేకం, ససఙ్ఖారికమేకం, ఉపేక్ఖాసహగతం దిట్ఠిగతసమ్పయుత్తం అసఙ్ఖారికమేకం, ససఙ్ఖారికమేకం, ఉపేక్ఖాసహగతం దిట్ఠిగతవిప్పయుత్తం అసఙ్ఖారికమేకం, ససఙ్ఖారికమేకన్తి.

యదా ¶ హి ‘‘నత్థి కామేసు ఆదీనవో’’తిఆదినా నయేన మిచ్ఛాదిట్ఠిం పురక్ఖత్వా కేవలం హట్ఠతుట్ఠో కామే వా పరిభుఞ్జతి, దిట్ఠమఙ్గలాదీని వా సారతో పచ్చేతి సభావతిక్ఖేనేవ అనుస్సాహితేన చిత్తేన, తదాస్స పఠమం అకుసలచిత్తం ఉప్పజ్జతి. యదా పన మన్దేన సముస్సాహితేన, తదా దుతియం. యదా మిచ్ఛాదిట్ఠిం అపురక్ఖత్వా కేవలం హట్ఠతుట్ఠో మేథునం ధమ్మం వా పరిభుఞ్జతి, పరసమ్పత్తిం వా అభిజ్ఝాయతి, పరస్స భణ్డం వా హరతి సభావతిక్ఖేనేవ అనుస్సాహితేన చిత్తేన, తదా తతియం. యదా మన్దేన సముస్సాహితేన, తదా చతుత్థం ఉప్పజ్జతి. యదా పన కామానం వా అసమ్పత్తిం ఆగమ్మ అఞ్ఞేసం వా సోమనస్సహేతూనం అభావేన చతూసుపి వికప్పేసు సోమనస్సరహితా హోన్తి, తదా సేసాని చత్తారి ఉపేక్ఖాసహగతాని ఉప్పజ్జన్తీతి. ఏవం సోమనస్సుపేక్ఖాదిట్ఠిప్పయోగభేదతో అట్ఠవిధం లోభమూలం వేదితబ్బం.

దోసమూలం పన ఏకన్తసవత్థుకతో ఏకవిధం, అసఙ్ఖారససఙ్ఖారభేదతో దువిధం దోమనస్ససహగతం పటిఘసమ్పయుత్తం అసఙ్ఖారం, ససఙ్ఖారన్తి. అస్స పన పాణాతిపాతాదీసు తిక్ఖమన్దప్పవత్తికాలే ఉప్పత్తి వేదితబ్బా.

మోహమూలమ్పి ¶ ¶ విచికిచ్ఛుద్ధచ్చయోగతో దువిధం హోతి ఉపేక్ఖాసహగతం విచికిచ్ఛాసమ్పయుత్తం, ఉపేక్ఖాసహగతం ఉద్ధచ్చసమ్పయుత్తన్తి. తస్స అసన్నిట్ఠానవిక్ఖేపకాలేసు పవత్తి వేదితబ్బాతి.

ఏవం తావ ద్వాదసవిధం అకుసలచిత్తం వేదితబ్బం, సబ్బం పనేతం యథానురూపం అపాయేసు ఉపపత్తియా, సుగతియమ్పి దుక్ఖవిసేసస్స అభినిప్ఫాదకం హోతి.

౩౦.

లోభమూలవసేనట్ఠ, దోసమూలవసా దువే;

మోహమూలవసేన ద్వే, ఏవం ద్వాదసధా సియుం.

౩౧.

పాపాపాపేస్వపాపేన ¶ , యం వుత్తం పాపమానసం;

పాపాపాపప్పహీనేన, తం మయా సముదాహటం.

ఇతరం పన అబ్యాకతమవిపాకారహతో ఏకవిధం హోతి, జాతిభేదతో దువిధం విపాకచిత్తం కిరియచిత్తన్తి. తత్థ విపాకచిత్తం భూమిభేదతో చతుబ్బిధం కామావచరం రూపావచరం అరూపావచరం లోకుత్తరన్తి. తత్థ కామావచరం దువిధం కుసలవిపాకం అకుసలవిపాకన్తి. కుసలవిపాకం దువిధం సహేతుకమహేతుకఞ్చేతి.

తత్థ సహేతుకవిపాకచిత్తం సకకుసలం వియ సోమనస్సుపేక్ఖాఞాణప్పయోగభేదతో అట్ఠవిధం. సేయ్యథిదం – సోమనస్ససహగతం ఞాణసమ్పయుత్తం అసఙ్ఖారం, ససఙ్ఖారం, సోమనస్ససహగతం ఞాణవిప్పయుత్తం అసఙ్ఖారం, ససఙ్ఖారం, ఉపేక్ఖాసహగతం ఞాణసమ్పయుత్తం అసఙ్ఖారం, ససఙ్ఖారం, ఉపేక్ఖాసహగతం ఞాణవిప్పయుత్తం అసఙ్ఖారం, ససఙ్ఖారన్తి ఇదం అట్ఠవిధం సహేతుకవిపాకం నామ.

యథా పనస్స కుసలం దానాదివసేన ఛసు ఆరమ్మణేసు పవత్తతి, న ఇదం తథా. ఇదం హి పటిసన్ధిభవఙ్గచుతితదారమ్మణవసేన పరిత్తధమ్మపరియాపన్నేసుయేవ ఛసు ఆరమ్మణేసు పవత్తతి. సమ్పయుత్తధమ్మానఞ్చ విసేసే అసతిపి ఆదాసతలాదీసు ముఖనిమిత్తం వియ నిరుస్సాహం విపాకం, ముఖం వియ సఉస్సాహం కుసలన్తి వేదితబ్బం. ఇమేసం పన విపచ్చనట్ఠానం వేదితబ్బం. ఇమాని హి పటిసన్ధిభవఙ్గచుతితదారమ్మణాని హుత్వా విపచ్చన్తి.

౩౨.

కామావచరదేవానం ¶ , మనుస్సానం ఇమే పన;

దుహేతుకతిహేతూనం, భవన్తి పటిసన్ధియో.

౩౩.

తతో పవత్తియం హుత్వా, భవఙ్గం యావతాయుకం;

బలవారమ్మణే హుత్వా, తదారమ్మణమేవ చ.

౩౪.

తతో ¶ ¶ మరణకాలస్మిం, చుతి హుత్వా పవత్తరే;

ఏవం చతూసు ఠానేసు, విపచ్చన్తీతి నిద్దిసే.

౩౫.

సభూమికుసలేహేవ, మహాపాకా సమా వినా;

కమ్మద్వారఞ్చ కమ్మఞ్చ, పుఞ్ఞానం క్రియవత్థుకం.

౩౬.

అవిఞ్ఞత్తిజనత్తా హి, అవిపాకసభావతో;

అప్పవత్తనతో చేవ, పాకా పుఞ్ఞేహి నో సమా.

౩౭.

పరిత్తారమ్మణత్తా హి, తేసమేకన్తతో పన;

కరుణాముదితా తేసు, న జాయన్తి కదాచిపి.

౩౮.

తథా విరతియో తిస్సో, న పనేతేసు జాయరే;

పఞ్చ సిక్ఖాపదా వుత్తా, కుసలాతి హి సత్థునా.

౩౯.

తథాధిపతినోపేత్థ, న సన్తీతి వినిద్దిసే;

ఛన్దాదీని ధురం కత్వా, అనుప్పజ్జనతో పన.

౪౦.

అసఙ్ఖారససఙ్ఖార-విధానం పన పుఞ్ఞతో;

ఞేయ్యం పచ్చయతో చేవ, విపాకేసు చ విఞ్ఞునా.

౪౧.

హీనాదీనం విపాకత్తా, పుఞ్ఞానం పుఞ్ఞవాదినా;

హీనాదయో భవన్తీతి, విపాకా పరిదీపితా.

౪౨.

ఇదం అట్ఠవిధం చిత్తం, ఏకన్తేన సవత్థుకం;

జాయతే కామలోకస్మిం, న పనఞ్ఞత్థ జాయతే.

ఏవం తావ సహేతుకవిపాకచిత్తం వేదితబ్బం.

అహేతుకవిపాకచిత్తం ¶ పన అలోభాదిహేతువిరహితం ఉపేక్ఖాసహగతం చక్ఖువిఞ్ఞాణం, ఉపేక్ఖాసహగతం సోతవిఞ్ఞాణం, ఉపేక్ఖాసహగతం ఘానవిఞ్ఞాణం, ఉపేక్ఖాసహగతం జివ్హావిఞ్ఞాణం, సుఖసహగతం కాయవిఞ్ఞాణం, ఉపేక్ఖాసహగతం అహేతుకమనోధాతుసమ్పటిచ్ఛనం, సోమనస్ససహగతం అహేతుకమనోవిఞ్ఞాణధాతుసన్తీరణం ¶ , ఉపేక్ఖాసహగతం అహేతుకమనోవిఞ్ఞాణధాతుసన్తీరణన్తి ఇదం పన అట్ఠవిధం అహేతుకవిపాకచిత్తం నామ.

ఇదం పన అట్ఠవిధం నియతవత్థుకతో ఏకవిధం, నియతానియతారమ్మణతో దువిధం. తత్థ విఞ్ఞాణపఞ్చకం నియతారమ్మణం, సేసత్తయం అనియతారమ్మణం. సుఖసోమనస్సుపేక్ఖావేదనాయోగతో తివిధం. తత్థ సుఖసహగతం కాయవిఞ్ఞాణం, ద్విట్ఠానికం సన్తీరణం సోమనస్సుపేక్ఖాయుత్తం, సేసముపేక్ఖాయుత్తన్తి.

దిట్ఠారమ్మణసుతారమ్మణముతారమ్మణదిట్ఠసుతముతారమ్మణదిట్ఠ-సుతముతవిఞ్ఞాతారమ్మణవసేన పఞ్చవిధం. తత్థ దిట్ఠారమ్మణం చక్ఖువిఞ్ఞాణం, సుతారమ్మణం ¶ సోతవిఞ్ఞాణం, ముతారమ్మణం ఘానజివ్హాకాయవిఞ్ఞాణత్తయం, దిట్ఠసుతముతారమ్మణం మనోధాతుసమ్పటిచ్ఛనం, దిట్ఠసుతముతవిఞ్ఞాతారమ్మణం సేసమనోవిఞ్ఞాణధాతుద్వయన్తి.

వత్థుతో ఛబ్బిధం. కథం? చక్ఖువిఞ్ఞాణస్స చక్ఖుమేవ వత్థు, తథా సోతఘానజివ్హాకాయవిఞ్ఞాణానం సోతఘానజివ్హాకాయవత్థు, అవసేసత్తయస్స హదయవత్థుమేవాతి.

ఆరమ్మణతో సత్తవిధం హోతి. కథం? రూపారమ్మణమేవ చక్ఖువిఞ్ఞాణం, తథా సద్దగన్ధరసఫోట్ఠబ్బారమ్మణాని పటిపాటియా సోతఘానజివ్హాకాయవిఞ్ఞాణాని, రూపాదిపఞ్చారమ్మణా మనోధాతు, సేసమనోవిఞ్ఞాణధాతుద్వయం ఛళారమ్మణన్తి.

తం సబ్బం పన అహేతుకవిపాకచిత్తం కిచ్చతో అట్ఠవిధం హోతి. కథం? దస్సనకిచ్చం చక్ఖువిఞ్ఞాణం, సవనఘాయనసాయనఫుసనసమ్పటిచ్ఛనసన్తీరణతదారమ్మణకిచ్చాని అవసేసాని.

తత్థ ¶ చక్ఖుతో పవత్తం విఞ్ఞాణం, చక్ఖుమ్హి సన్నిస్సితం విఞ్ఞాణన్తి వా చక్ఖువిఞ్ఞాణం, తథా సోతవిఞ్ఞాణాదీని. తత్థ చక్ఖుసన్నిస్సితరూపవిజాననలక్ఖణం చక్ఖువిఞ్ఞాణం ¶ , రూపమత్తారమ్మణరసం, రూపాభిముఖభావపచ్చుపట్ఠానం, రూపారమ్మణాయ కిరియామనోధాతుయా అపగమపదట్ఠానం. తథా సోతఘానజివ్హాకాయవిఞ్ఞాణాని సోతాదిసన్నిస్సితసద్దాదివిజాననలక్ఖణాని, సద్దాదిమత్తారమ్మణరసాని, సద్దాదీసు అభిముఖభావపచ్చుపట్ఠానాని, సద్దాదిఆరమ్మణానం కిరియామనోధాతూనం అపగమపదట్ఠానాని. మనోధాతుసమ్పటిచ్ఛనం పన చక్ఖువిఞ్ఞాణాదీనం అనన్తరా రూపాదివిజాననలక్ఖణం, రూపాదిసమ్పటిచ్ఛనరసం, తథాభావపచ్చుపట్ఠానం, చక్ఖువిఞ్ఞాణాదీనం అపగమపదట్ఠానం.

సేసా పన ద్వే అహేతుకమనోవిఞ్ఞాణధాతుయో ఛళారమ్మణవిజాననలక్ఖణా, సన్తీరణాదిరసా, తథాభావపచ్చుపట్ఠానా, హదయవత్థుపదట్ఠానాతి వేదితబ్బా. తత్థ పఠమా ఏకన్తమిట్ఠారమ్మణే పవత్తిసబ్భావతో సోమనస్సయుత్తావ హుత్వా పఞ్చద్వారే సన్తీరణకిచ్చం సాధయమానా పఞ్చసు ద్వారేసు ఠత్వా విపచ్చతి, ఛసు పన ద్వారేసు బలవారమ్మణే తదారమ్మణం హుత్వా విపచ్చతి. దుతియా ¶ పన ఇట్ఠమజ్ఝత్తారమ్మణే పవత్తిసబ్భావతో ఉపేక్ఖాసహగతా హుత్వా సన్తీరణతదారమ్మణపటిసన్ధిభవఙ్గచుతివసేన పవత్తనతో పఞ్చసు ఠానేసు విపచ్చతి. కథం? మనుస్సలోకే తావ జచ్చన్ధజచ్చబధిరజచ్చజళజచ్చుమ్మత్తకపణ్డకఉభతోబ్యఞ్జననపుంసకాదీనం పటిసన్ధిగ్గహణకాలే పటిసన్ధి హుత్వా విపచ్చతి. పటిసన్ధియా వీతివత్తాయ పవత్తియం యావతాయుకం భవఙ్గం హుత్వా విపచ్చతి. ఇట్ఠమజ్ఝత్తే పఞ్చారమ్మణవీథియా సన్తీరణం హుత్వా, బలవారమ్మణే ఛద్వారే తదారమ్మణం హుత్వా, మరణకాలే చుతి హుత్వాతి ఇమేసు పన పఞ్చసు ఠానేసు విపచ్చతీతి. ఏవం తావ అహేతుకవిపాకచిత్తాని వేదితబ్బాని.

౪౩.

కామావచరపుఞ్ఞస్స ¶ , విపాకా హోన్తి సోళస;

తం తిహేతుకపుఞ్ఞస్స, వసేన పరిదీపయే.

ఇదాని రూపావచరవిపాకచిత్తాని వుచ్చన్తి. తాని నియతవత్థుకతో ఏకవిధాని, ఝానఙ్గయోగభేదతో పఞ్చవిధాని. కథం? వితక్కవిచారపీతిసుఖచిత్తేకగ్గతాసమ్పయుత్తం పఠమం, విచారపీతిసుఖచిత్తేకగ్గతాసమ్పయుత్తం దుతియం, పీతిసుఖచిత్తేకగ్గతాసమ్పయుత్తం తతియం, సుఖచిత్తేకగ్గతాసమ్పయుత్తం చతుత్థం, ఉపేక్ఖాచిత్తేకగ్గతాసమ్పయుత్తం పఞ్చమన్తి ఇమాని పఞ్చపి రూపావచరవిపాకచిత్తాని ఉపపత్తియం పటిసన్ధిభవఙ్గచుతివసేన పవత్తన్తి.

ఇదాని ¶ అరూపావచరవిపాకచిత్తాని వుచ్చన్తి. తాని సకకుసలాని వియ ఆరమ్మణభేదతో చతుబ్బిధాని హోన్తి. కథం? ఆకాసానఞ్చాయతనసఞ్ఞాసహగతం, విఞ్ఞాణఞ్చాయతనసఞ్ఞాసహగతం, ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసఞ్ఞాసహగతం, నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసఞ్ఞాసహగతన్తి ఇమాని చత్తారి అరూపావచరవిపాకచిత్తాని.

౪౪.

కుసలానుగతం కత్వా, భాజితం కిం మహగ్గతం;

కామావచరపుఞ్ఞంవ, నాసమానఫలం యతో.

౪౫.

అత్తనో కుసలేహేవ, సమానం సబ్బథా ఇదం;

గజాదీనం యథా ఛాయా, గజాదిసదిసా తథా.

౪౬.

కామావచరపుఞ్ఞంవ, నాపరాపరియవేదనం;

ఝానా అపరిహీనస్స, సత్తస్స భవగామినో.

౪౭.

కుసలానన్తరంయేవ ¶ , ఫలం ఉప్పజ్జతీతి చ;

ఞాపనత్థం పనేతస్స, కుసలానుగతం కతం.

౪౮.

పటిప్పదాక్కమో చేవ, హీనాదీనఞ్చ భేదతో;

ఝానాగమనతో చేత్థ, వేదితబ్బో విభావినా.

౪౯.

అభావోధిపతీనఞ్చ ¶ , అయమేవ విసేసకో;

సేసం సబ్బం చ సేసేన, కుసలేన సమం మతం. –

ఏవం రూపావచరారూపావచరవిపాకా వేదితబ్బా.

ఇదాని లోకుత్తరవిపాకచిత్తాని హోన్తి. తాని చతుమగ్గయుత్తచిత్తఫలత్తా చతుబ్బిధాని హోన్తి. కథం? సోతాపత్తిమగ్గఫలచిత్తం, సకదాగామిమగ్గఫలచిత్తం, అనాగామిమగ్గఫలచిత్తం, అరహత్తమగ్గఫలచిత్తన్తి. ఏవం పనేత్థ ఏకేకం ఝానఙ్గయోగభేదతో పఞ్చవిధం, పున మగ్గవీథిఫలసమాపత్తివసేన పవత్తితో దువిధం. ఏవం లోకుత్తరకుసలవిపాకచిత్తాని వేదితబ్బాని.

౫౦.

సుఞ్ఞతం ¶ అనిమిత్తన్తి, తథాపణిహితన్తిపి;

ఏతాని తీణి నామాని, మగ్గస్సానన్తరే ఫలే.

౫౧.

లబ్భన్తి పరభాగస్మిం, వళఞ్జనఫలేసు న;

విపస్సనావసేనేవ, తాని నామాని లబ్భరే.

౫౨.

హోన్తి సాధిపతీనేవ, లోకుత్తరఫలాని తు;

విపాకేధిపతీ నత్థి, ఠపేత్వా తు అనాసవే.

౫౩.

అత్తనో మగ్గభావేన, మగ్గో ‘‘మగ్గో’’తి వుచ్చతి;

ఫలం మగ్గముపాదాయ, మగ్గో నామాతి వుచ్చతి. –

ఏవం లోకుత్తరవిపాకా వేదితబ్బా.

ఇదాని సత్తాకుసలవిపాకాని వుచ్చన్తి. అకుసలవిపాకం ఉపేక్ఖాసహగతం చక్ఖువిఞ్ఞాణం, ఉపేక్ఖాసహగతం సోతవిఞ్ఞాణం, ఉపేక్ఖాసహగతం ఘానవిఞ్ఞాణం, ఉపేక్ఖాసహగతం జివ్హావిఞ్ఞాణం, దుక్ఖసహగతం కాయవిఞ్ఞాణం, ఉపేక్ఖాసహగతం అహేతుకమనోధాతుసమ్పటిచ్ఛనం, ఉపేక్ఖాసహగతం అహేతుకమనోవిఞ్ఞాణధాతుసన్తీరణన్తి ఇమాని సత్త అకుసలవిపాకచిత్తాని.

ఏత్థ ¶ పన ఉపేక్ఖాసహగతాహేతుకమనోవిఞ్ఞాణధాతు ఏకాదసవిధేనాపి అకుసలచిత్తేన కమ్మే ఆయూహితే కమ్మకమ్మనిమిత్తగతినిమిత్తేసు అఞ్ఞతరం ఆరమ్మణం కత్వా చతూసు అపాయేసు పటిసన్ధి హుత్వా విపచ్చతి, పటిసన్ధియా వీతివత్తాయ ¶ దుతియచిత్తవారం తతో పట్ఠాయ యావతాయుకం భవఙ్గం హుత్వా, అనిట్ఠమజ్ఝత్తారమ్మణాయ పఞ్చవిఞ్ఞాణవీథియా సన్తీరణం హుత్వా, బలవారమ్మణే ఛసు ద్వారేసు తదారమ్మణం హుత్వా, మరణకాలే చుతి హుత్వా విపచ్చతి. ఏవం పఞ్చసు ఠానేసు విపచ్చతి. కేవలం హి తాని కుసలవిపాకాహేతుకచిత్తాని కుసలకమ్మపచ్చయాని, ఇమాని అకుసలకమ్మపచ్చయాని. అయమిమేసం, తేసఞ్చ విసేసో.

౫౪.

అనిట్ఠానిట్ఠమజ్ఝత్తగోచరే వత్తరే ఇమే;

సుఖాదిత్తయయుత్తా తే, దుక్ఖుపేక్ఖాయుతా ఇమే.

ఏవం ¶ కామావచరకుసలవిపాకసహేతుకమట్ఠవిధం, అహేతుకమట్ఠవిధం, ఝానఙ్గయోగభేదతో రూపావచరవిపాకం పఞ్చవిధం, ఆరమ్మణభేదతో అరూపావచరవిపాకం చతుబ్బిధం, మగ్గసమ్పయుత్తచిత్తఫలభేదతో లోకుత్తరవిపాకం చతుబ్బిధం, చక్ఖువిఞ్ఞాణాదిభేదతో అకుసలవిపాకం సత్తవిధన్తి ఛత్తింసవిధం విపాకచిత్తం వేదితబ్బం.

౫౫.

ఏవం ఛత్తింసధా పాకం, పాకసాసనపూజితో;

సవిపాకావిపాకేసు, కుసలో సుగతోబ్రవి.

కిరియాబ్యాకతచిత్తం పన అవిపాకతో ఏకవిధం, పరిత్తమహగ్గతతో దువిధం, కామావచరరూపావచరఅరూపావచరభూమిభేదతో తివిధం. తత్థ కామావచరం దువిధం సహేతుకమహేతుకన్తి. తత్థ సహేతుకం ఏకవిధం అరహతో ఏవ ఉప్పజ్జనతో. సోమనస్సుపేక్ఖాఞాణప్పయోగభేదతో కామావచరకుసలం వియ అట్ఠవిధం హోతి. సేయ్యథిదం – సోమనస్ససహగతం ఞాణసమ్పయుత్తం అసఙ్ఖారికం, ససఙ్ఖారికం, సోమనస్ససహగతం ¶ ఞాణవిప్పయుత్తం అసఙ్ఖారికం, ససఙ్ఖారికం, ఉపేక్ఖాసహగతం ఞాణసమ్పయుత్తం అసఙ్ఖారికం, ససఙ్ఖారికం, ఉపేక్ఖాసహగతం ఞాణవిప్పయుత్తం అసఙ్ఖారికం, ససఙ్ఖారికన్తి ఇమాని అట్ఠ సహేతుకకిరియచిత్తాని. ఏతాని పన యథానురూపం దానాదివసేన ఖీణాసవానంయేవ పవత్తన్తి. ఏవం సహేతుకకిరియచిత్తాని వేదితబ్బాని.

అహేతుకకిరియచిత్తం పన తివిధం కిరియాహేతుకమనోధాతుఉపేక్ఖాసహగతావజ్జనచిత్తం, కిరియాహేతుకమనోవిఞ్ఞాణధాతుసోమనస్ససహగతం హసితుప్పాదచిత్తం, కిరియాహేతుకమనోవిఞ్ఞాణధాతుఉపేక్ఖాసహగతం వోట్ఠబ్బనచిత్తన్తి ¶ .

తత్థ కిరియాహేతుకమనోధాతు ఉపేక్ఖాసహగతా హదయవత్థుం నిస్సాయ చక్ఖుద్వారే ఇట్ఠఇట్ఠమజ్ఝత్తఅనిట్ఠఅనిట్ఠమజ్ఝత్తేసు రూపారమ్మణేసు యేన కేనచి పసాదే ఘట్టితే తం తం ఆరమ్మణం గహేత్వా ఆవజ్జనవసేన చక్ఖువిఞ్ఞాణస్స పురేచారీ హుత్వా భవఙ్గం ఆవట్టయమానా ఉప్పజ్జతి. సోతద్వారాదీసుపి ఏసేవ నయో. ఇతరా పన ద్వే అహేతుకమనోవిఞ్ఞాణధాతుయో సాధారణాసాధారణాతి దువిధా హోన్తి. తత్థ అసాధారణా పన కిరియాహేతుకమనోవిఞ్ఞాణధాతు సోమనస్ససహగతా ఖీణాసవస్సేవ ఛసు ద్వారేసు ఛసు అనుళారేసు ఆరమ్మణేసు హసితుప్పాదకిచ్చా నియతవత్థుకా ఉప్పజ్జతి. సాధారణా పన అహేతుకమనోవిఞ్ఞాణధాతు ఉపేక్ఖాసహగతా ఛళారమ్మణవిజాననలక్ఖణా ¶ , తథాభావపచ్చుపట్ఠానా, సా తీసు భవేసు సబ్బేసం సచిత్తకసత్తానం సాధారణా, న కస్సచి పన సచిత్తకస్స న ఉప్పజ్జతి నామ. ఉప్పజ్జమానా పనాయం పఞ్చద్వారమనోద్వారేసు వోట్ఠబ్బనావజ్జనకిచ్చా ఉప్పజ్జతి. ఛ అసాధారణఞాణానిపి ఏతాయ గహితారమ్మణమేవ గణ్హన్తి. సబ్బారమ్మణగహణసమత్థతాయ ¶ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణగతికాతి వేదితబ్బా. ఇమాని తీణి అహేతుకకిరియచిత్తాని.

ఇధ ఠత్వా హసనచిత్తాని పరిగ్గణ్హితబ్బాని. తేరస హసనచిత్తాని. కుసలతో చతూహి సోమనస్ససహగతేహి, అకుసలతో చతూహీతి ఇమేహి అట్ఠహి చిత్తేహి పుథుజ్జనా హసన్తి, సేఖా పన కుసలతో చతూహి, అకుసలతో ద్వీహి దిట్ఠిగతవిప్పయుత్తసోమనస్ససహగతేహీతి ఛహి హసన్తి, ఖీణాసవా కిరియతో పఞ్చహి సోమనస్ససహగతేహి హసన్తీతి.

౫౬.

సోమనస్సయుతానట్ఠ, కుసలాకుసలాని చ;

క్రియతో పన పఞ్చేవం, హాసచిత్తాని తేరస.

౫౭.

పుథుజ్జనా హసన్తేత్థ, చిత్తేహి పన అట్ఠహి;

ఛహి సేఖా అసేఖా చ, హసన్తి పన పఞ్చహి.

ఇదాని రూపావచరకిరియచిత్తాని హోన్తి. వితక్కవిచారపీతిసుఖచిత్తేకగ్గతాసమ్పయుత్తం పఠమం, విచారపీతిసుఖచిత్తేకగ్గతాసమ్పయుత్తం దుతియం, పీతిసుఖచిత్తేకగ్గతాసమ్పయుత్తం తతియం, సుఖచిత్తేకగ్గతాసమ్పయుత్తం చతుత్థం, ఉపేక్ఖాచిత్తేకగ్గతాసమ్పయుత్తం పఞ్చమన్తి ఇమాని పఞ్చ రూపావచరకిరియచిత్తాని.

ఇదాని ¶ అరూపావచరకిరియచిత్తాని వుచ్చన్తి. ఆకాసానఞ్చాయతనసఞ్ఞాసహగతం, విఞ్ఞాణఞ్చాయతనసఞ్ఞాసహగతం, ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసఞ్ఞాసహగతం, నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసఞ్ఞాసహగతన్తి ఇమాని చత్తారి అరూపావచరకిరియచిత్తాని. ఇమాని పన రూపారూపకిరియచిత్తాని సకసకభూమికుసలసదిసాని. కేవలం పనేతాని కిరియచిత్తాని ఖీణాసవానంయేవ ఉప్పజ్జన్తి, కుసలాని పన సేఖపుథుజ్జనానం. ఇమాని చ ఖీణాసవానం భావనాకారవసప్పవత్తాని, తాని పన సేఖపుథుజ్జనానం భావనాపుఞ్ఞవసప్పవత్తానీతి అయమేవ ఇమేసం, తేసఞ్చ విసేసో.

౫౮.

యా ¶ ¶ పుథుజ్జనకాలస్మిం, అభినిబ్బత్తితా పన;

రూపారూపసమాపత్తి, సా ఖీణాసవభిక్ఖునో.

౫౯.

యావ ఖీణాసవో భిక్ఖు, న సమాపజ్జతేవ నం;

తావ తా కుసలా ఏవ, సమాపన్నా సచే క్రియా.

ఏవం సోమనస్సాదిభేదతో కామావచరసహేతుకకిరియచిత్తమట్ఠవిధం, మనోధాతుమనోవిఞ్ఞాణధాతుద్వయభేదతో అహేతుకం తివిధం, ఝానఙ్గయోగభేదతో రూపావచరం పఞ్చవిధం, ఆరమ్మణభేదతో అరూపావచరం చతుబ్బిధం, ఏవం భూమివసేన వీసతివిధం కిరియచిత్తం వేదితబ్బన్తి.

౬౦.

ఏకాదసవిధం కామే, రూపే పఞ్చ అరూపిసు;

చత్తారీతి చ సబ్బాని, క్రియాచిత్తాని వీసతి.

౬౧.

లోకుత్తరక్రియచిత్తం, పన కస్మా న విజ్జతి;

ఏకచిత్తక్ఖణత్తా హి, మగ్గస్సాతి న విజ్జతి.

౬౨.

క్రియాక్రియాపత్తివిభాగదేసకో,

క్రియాక్రియం చిత్తమవోచ యం జినో;

హితాహితానం సక్రియాక్రియారతో,

క్రియాక్రియం తన్తు మయా సమీరితం.

ఏత్తావతా ఏకవీసతివిధం కుసలం, ద్వాదసవిధం అకుసలం ఛత్తింసవిధం విపాకం, వీసతివిధం కిరియచిత్తన్తి ఆదిమ్హి నిక్ఖిత్తం చిత్తం ఏకూననవుతిప్పభేదేన విధినా పకాసితం హోతీతి.

౬౩.

ఏకవీసతి ¶ పుఞ్ఞాని, ద్వాదసాకుసలాని చ;

ఛత్తింసేవ విపాకాని, క్రియచిత్తాని వీసతి.

౬౪.

ఏకూననవుతి సబ్బే, చిత్తుప్పాదా మహేసినా;

అట్ఠ లోకుత్తరే కత్వా, నిద్దిట్ఠా హి సమాసతో.

౬౫.

పిటకే ¶ ¶ అభిధమ్మస్మిం, యే భిక్ఖూ పాటవత్థినో;

తేహాయం ఉగ్గహేతబ్బో, చిన్తేతబ్బో పునప్పునం.

౬౬.

అభిధమ్మావతారేన, అభిధమ్మమహోదధిం;

యే తరన్తి ఇమం లోకం, పరఞ్చేవ తరన్తి తేతి.

ఇతి అభిధమ్మావతారే చిత్తనిద్దేసో నామ

పఠమో పరిచ్ఛేదో.

౨. దుతియో పరిచ్ఛేదో

చేతసికనిద్దేసో

౬౭.

చిత్తానన్తరముద్దిట్ఠా ¶ , యే చ చేతసికా మయా;

తేసం దాని కరిస్సామి, విభాజనమితో పరం.

తత్థ చిత్తసమ్పయుత్తా, చిత్తే భవా వా చేతసికా. తేపి చిత్తం వియ సారమ్మణతో ఏకవిధా, సవిపాకావిపాకతో దువిధా, కుసలాకుసలాబ్యాకతభేదతో తివిధా, కామావచరాదిభేదతో చతుబ్బిధా.

తత్థ కామావచరచిత్తసమ్పయుత్తా కామావచరా. తేసు కామావచరపఠమమహాకుసలచిత్తసమ్పయుత్తా తావ నియతా సరూపేన ఆగతా ఏకూనతింస ధమ్మా హోన్తి. సేయ్యథిదం – ఫస్సో వేదనా సఞ్ఞా చేతనా వితక్కో విచారో పీతి చిత్తేకగ్గతా సద్ధా సతి వీరియం పఞ్ఞా జీవితిన్ద్రియం అలోభో అదోసో హిరీ ఓత్తప్పం కాయప్పస్సద్ధి చిత్తప్పస్సద్ధి కాయలహుతా చిత్తలహుతా కాయముదుతా చిత్తముదుతా కాయకమ్మఞ్ఞతా చిత్తకమ్మఞ్ఞతా కాయపాగుఞ్ఞతా చిత్తపాగుఞ్ఞతా కాయుజుకతా చిత్తుజుకతాతి. పున ఛన్దో, అధిమోక్ఖో, తత్రమజ్ఝత్తతా, మనసికారో చాతి చత్తారో నియతయేవాపనకా హోన్తి. ఇమేహి చతూహి తేత్తింస హోన్తి ¶ . పున కరుణా ముదితా కాయదుచ్చరితవిరతి ¶ వచీదుచ్చరితవిరతి మిచ్ఛాజీవవిరతి చేతి ఇమే పఞ్చ అనియతా. ఇమే పన కదాచి ఉప్పజ్జన్తి.

ఇమేసు పన కరుణాముదితావసేన భావనాకాలే కరుణాపుబ్బభాగో వా ముదితాపుబ్బభాగో వా ఏతా ఉప్పజ్జన్తి, న పనేకతో ఉప్పజ్జన్తి. యదా పన ఇమినా చిత్తేన మిచ్ఛాకమ్మన్తాదీహి విరమతి, తదా సమ్మాకమ్మన్తాదీని పరిపూరేన్తి, ఏకా విరతి ఉప్పజ్జతి, కరుణాముదితాహి సహ, అఞ్ఞమఞ్ఞేన చ న ఉప్పజ్జన్తి. తస్మా ఏతేసు ఏకేన సహ చతుత్తింసేవ ధమ్మా హోన్తి.

౬౮.

ఆదినా ¶ పుఞ్ఞచిత్తేన, తేత్తింస నియతా మతా;

కరుణాముదితేకేన, చతుత్తింస భవన్తి తే.

౬౯.

కస్మా పనేత్థ మేత్తా చ, ఉపేక్ఖా చ న ఉద్ధటా;

యేవాపనకధమ్మేసు, ధమ్మరాజేన సత్థునా.

౭౦.

అబ్యాపాదేన మేత్తాపి, తత్రమజ్ఝత్తతాయ చ;

ఉపేక్ఖా గహితా యస్మా, తస్మా న గహితా ఉభో.

౭౧.

కస్మా యేవాపనా ధమ్మా, బుద్ధేనాదిచ్చబన్ధునా;

సరూపేనేవ సబ్బేతే, పాళియం న చ ఉద్ధటా.

౭౨.

యస్మా అనియతా కేచి, యస్మా రాసిం భజన్తి న;

యస్మా చ దుబ్బలా కేచి, తస్మా వుత్తా న పాళియం.

౭౩.

ఛన్దాధిమోక్ఖముదితా మనసి చ కారో,

మజ్ఝత్తతా చ కరుణా విరతిత్తయం చ;

పుఞ్ఞేసు తేన నియతానియతా చ సబ్బే,

యేవాపనా మునివరేన న చేవ వుత్తా.

౭౪.

కస్మా పనేత్థ ఫస్సోవ, పఠమం సముదీరితో;

పఠమాభినిపాతత్తా, చిత్తస్సారమ్మణే కిర.

౭౫.

ఫుసిత్వా ¶ ¶ పన ఫస్సేన, వేదనాయ చ వేదయే;

సఞ్జానాతి చ సఞ్ఞాయ, చేతనాయ చ చేతయే.

౭౬.

బలవపచ్చయత్తా చ, సహజాతానమేవ హి;

ఫస్సోవ పఠమం వుత్తో, తస్మా ఇధ మహేసినా.

౭౭.

అకారణమిదం సబ్బం, చిత్తానం తు సహేవ చ;

ఏకుప్పాదాదిభావేన, చిత్తజానం పవత్తితో.

౭౮.

అయం తు పఠముప్పన్నో, అయం పచ్ఛాతి నత్థిదం;

బలవపచ్చయత్తేపి, కారణఞ్చ న దిస్సతి.

౭౯.

దేసనాక్కమతో చేవ, పఠమం సముదీరితో;

ఇచ్చేవం పన విఞ్ఞేయ్యం, విఞ్ఞునా న విసేసతో.

౮౦.

న చ పరియేసితబ్బోయం, తస్మా పుబ్బాపరక్కమో;

వచనత్థలక్ఖణాదీహి, ధమ్మా ఏవ విజానతా.

యస్మా పన ఇమే ధమ్మా వచనత్థలక్ఖణాదీహి వుచ్చమానా పాకటా హోన్తి సువిఞ్ఞేయ్యావ, తస్మా తేసం వచనత్థలక్ఖణాదీని పవక్ఖామి. సేయ్యథిదం – ఫుసతీతి ఫస్సో. స్వాయం ఫుసనలక్ఖణో, సఙ్ఘట్టనరసో, సన్నిపాతపచ్చుపట్ఠానో, ఫలట్ఠేన వేదనాపచ్చుపట్ఠానో వా, ఆపాథగతవిసయపదట్ఠానో. అయం హి అరూపధమ్మోపి సమానో ఆరమ్మణేసు ఫుసనాకారేనేవ ¶ పవత్తతి, సో ద్విన్నం మేణ్డానం సన్నిపాతో వియ దట్ఠబ్బో.

సున్దరం మనోతి సుమనో, సుమనస్స భావో సోమనస్సం, సోమనస్సమేవ వేదనా సోమనస్సవేదనా. సా వేదయితలక్ఖణా, ఇట్ఠాకారానుభవనరసా రాజా వియ సుభోజనరసం, చేతసికఅస్సాదపచ్చుపట్ఠానా, పస్సద్ధిపదట్ఠానా.

నీలాదిభేదం ¶ ఆరమ్మణం సఞ్జానాతీతి సఞ్ఞా. సా సఞ్జాననలక్ఖణా, పచ్చాభిఞ్ఞాణకరణరసా వడ్ఢకిస్స అభిఞ్ఞాణకరణమివ, యథాగహితనిమిత్తవసేన అభినివేసకరణపచ్చుపట్ఠానా, యథోపట్ఠితవిసయపదట్ఠానా.

చేతయతీతి ¶ చేతనా. సద్ధిం అత్తనా సమ్పయుత్తధమ్మే ఆరమ్మణే అభిసన్దహతీతి అత్థో. సా చేతయితలక్ఖణా, ఆయూహనరసా, సంవిదహనపచ్చుపట్ఠానా సకకిచ్చపరకిచ్చసాధకా జేట్ఠసిస్సమహావడ్ఢకిఆదయో వియ.

వితక్కేతీతి వితక్కో. వితక్కనం వా వితక్కో. స్వాయం ఆరమ్మణే చిత్తస్స అభినిరోపనలక్ఖణో, ఆహననపరియాహననరసో, ఆరమ్మణే చిత్తస్స ఆనయనపచ్చుపట్ఠానో.

ఆరమ్మణే తేన చిత్తం విచరతీతి విచారో. విచరణం వా విచారో. అనుసఞ్చరణన్తి వుత్తం హోతి. స్వాయం ఆరమ్మణానుమజ్జనలక్ఖణో, తత్థ సహజాతానుయోజనరసో, చిత్తస్స అనుపబన్ధపచ్చుపట్ఠానో.

పినయతీతి పీతి. సా సమ్పియాయనలక్ఖణా, కాయచిత్తపీణనరసా, ఫరణరసా వా, ఓదగ్యపచ్చుపట్ఠానా.

చిత్తస్స ఏకగ్గభావో చిత్తేకగ్గతా. సమాధిస్సేతం నామం. సో అవిసారలక్ఖణో, అవిక్ఖేపలక్ఖణో వా, సహజాతానం సమ్పిణ్డనరసో న్హానియచుణ్ణానం ఉదకం వియ, ఉపసమపచ్చుపట్ఠానో, విసేసతో సుఖపదట్ఠానో.

సద్దహన్తి ఏతాయ, సయం వా సద్దహతి, సద్దహనమత్తమేవ వా ఏసాతి సద్ధా. సా పనేసా సద్దహనలక్ఖణా, పసాదనరసా ఉదకప్పసాదకమణి వియ, అకాలుసియపచ్చుపట్ఠానా, సద్ధేయ్యవత్థుపదట్ఠానా.

సరన్తి ¶ ఏతాయ, సయం వా సరతి, సరణమత్తమేవ వా ఏసాతి సతి. సా అపిలాపనలక్ఖణా, అసమ్మోసరసా, ఆరక్ఖపచ్చుపట్ఠానా, థిరసఞ్ఞాపదట్ఠానా.

వీరభావో ¶ వీరియం. వీరానం వా కమ్మం వీరియం. తం పనేతం ఉస్సాహనలక్ఖణం, సహజాతానం ఉపత్థమ్భనరసం, అసంసీదనభావపచ్చుపట్ఠానం, సంవేగపదట్ఠానం.

పజానాతీతి ¶ పఞ్ఞా. సా పనేసా విజాననలక్ఖణా, విసయోభాసనరసా పదీపో వియ, అసమ్మోహపచ్చుపట్ఠానా అరఞ్ఞగతసుదేసకో వియ.

జీవన్తి తేన తంసమ్పయుత్తధమ్మాతి జీవితం. తం పన అత్తనా అవినిబ్భుత్తానం ధమ్మానం అనుపాలనలక్ఖణం, తేసం పవత్తనరసం, తేసంయేవ ఠపనపచ్చుపట్ఠానం, యాపయితబ్బధమ్మపదట్ఠానం. సన్తేపి చ తేసం అనుపాలనలక్ఖణాదిమ్హి విధానే అత్థిక్ఖణేయేవ తం తే ధమ్మే అనుపాలేతి ఉదకం వియ ఉప్పలాదీని, యథాసకం పచ్చయుప్పన్నేపి చ ధమ్మే అనుపాలేతి ధాతి వియ కుమారం, సయంపవత్తితధమ్మసమ్బన్ధేనేవ పవత్తతి నియామకో వియ, న భఙ్గతో ఉద్ధం పవత్తయతి అత్తనో చ పవత్తయితబ్బానఞ్చ అభావా, న భఙ్గక్ఖణే ఠపేతి సయం భిజ్జమానత్తా ఖీయమానో వియ వత్తిస్నేహోవ పదీపసిఖన్తి.

న లుబ్భన్తి తేన, సయం వా న లుబ్భతి, అలుబ్భనమత్తమేవ వా తన్తి అలోభో. సో ఆరమ్మణే చిత్తస్స అలగ్గభావలక్ఖణో కమలదలే జలబిన్దు వియ, అపరిగ్గహరసో ముత్తభిక్ఖు వియ, అనల్లీనభావపచ్చుపట్ఠానో అసుచిమ్హి పతితపురిసో వియ.

న దుస్సన్తి తేన, సయం వా న దుస్సతి, అదుస్సనమత్తమేవ వా తన్తి అదోసో. సో అచణ్డిక్కలక్ఖణో, అవిరోధలక్ఖణో వా అనుకూలమిత్తో వియ, ఆఘాతవినయనరసో, పరిళాహవినయనరసో ¶ వా చన్దనం వియ, సోమ్మభావపచ్చుపట్ఠానో పుణ్ణచన్దో వియ.

కాయదుచ్చరితాదీహి హిరీయతీతి హిరీ. లజ్జాయేతం అధివచనం. తేహియేవ ఓత్తప్పతీతి ఓత్తప్పం. పాపతో ఉబ్బేగస్సేతం అధివచనం. తత్థ పాపతో జిగుచ్ఛనలక్ఖణా హిరీ, ఓత్తాసలక్ఖణం ఓత్తప్పం. ఉభోపి పాపానం అకరణరసా, పాపతో సఙ్కోచనపచ్చుపట్ఠానా, అత్తగారవపరగారవపదట్ఠానా. ఇమే ధమ్మా లోకపాలాతి దట్ఠబ్బా.

కాయపస్సమ్భనం కాయపస్సద్ధి. చిత్తపస్సమ్భనం చిత్తపస్సద్ధి. కాయోతి చేత్థ వేదనాదయో తయో ఖన్ధా. ఉభోపి పనేతా ఏకతో హుత్వా కాయచిత్తదరథవూపసమలక్ఖణా ¶ , కాయచిత్తదరథనిమ్మదనరసా, కాయచిత్తానం అపరిప్ఫన్దనసీతిభావపచ్చుపట్ఠానా, కాయచిత్తపదట్ఠానా, కాయచిత్తానం అవూపసమతాఉద్ధచ్చాదికిలేసప్పటిపక్ఖభూతాతి వేదితబ్బా.

కాయలహుభావో ¶ కాయలహుతా. చిత్తలహుభావో చిత్తలహుతా. కాయచిత్తానం గరుభావవూపసమలక్ఖణా, కాయచిత్తగరుభావనిమ్మదనరసా, కాయచిత్తానం అదన్ధతాపచ్చుపట్ఠానా, కాయచిత్తపదట్ఠానా, కాయచిత్తానం గరుభావకరథినమిద్ధాదికిలేసప్పటిపక్ఖభూతాతి వేదితబ్బా.

కాయముదుభావో కాయముదుతా. చిత్తముదుభావో చిత్తముదుతా. కాయచిత్తానం థద్ధభావవూపసమలక్ఖణా, కాయచిత్తానం థద్ధభావనిమ్మదనరసా, అప్పటిఘాతపచ్చుపట్ఠానా, కాయచిత్తపదట్ఠానా, కాయచిత్తానం థద్ధభావకరదిట్ఠిమానాదికిలేసప్పటిపక్ఖభూతాతి వేదితబ్బా.

కాయకమ్మఞ్ఞభావో కాయకమ్మఞ్ఞతా. చిత్తకమ్మఞ్ఞభావో చిత్తకమ్మఞ్ఞతా. కాయచిత్తానం అకమ్మఞ్ఞభావవూపసమలక్ఖణా, కాయచిత్తానం అకమ్మఞ్ఞభావనిమ్మదనరసా, కాయచిత్తానం ఆరమ్మణకరణసమ్పత్తిపచ్చుపట్ఠానా, కాయచిత్తపదట్ఠానం, కాయచిత్తానం ¶ అకమ్మఞ్ఞభావకరఅవసేసనీవరణాదికిలేసప్పటిపక్ఖభూతాతి వేదితబ్బా.

కాయపాగుఞ్ఞభావో కాయపాగుఞ్ఞతా. చిత్తపాగుఞ్ఞభావో చిత్తపాగుఞ్ఞతా. కాయచిత్తానం అగేలఞ్ఞభావలక్ఖణా, కాయచిత్తానం గేలఞ్ఞనిమ్మదనరసా, నిరాదీనవపచ్చుపట్ఠానా, కాయచిత్తపదట్ఠానా, కాయచిత్తానం గేలఞ్ఞభావకరఅస్సద్ధాదికిలేసప్పటిపక్ఖభూతాతి దట్ఠబ్బా.

కాయస్స ఉజుకభావో కాయుజుకతా. చిత్తస్స ఉజుకభావో చిత్తుజుకతా. కాయచిత్తానం అకుటిలభావలక్ఖణా, కాయచిత్తానం అజ్జవలక్ఖణా వా, కాయచిత్తానం కుటిలభావనిమ్మదనరసా, అజిమ్హతాపచ్చుపట్ఠానా, కాయచిత్తపదట్ఠానా, కాయచిత్తానం కుటిలభావకరమాయాసాఠేయ్యాదికిలేసప్పటిపక్ఖభూతాతి దట్ఠబ్బా.

ఛన్దోతి కత్తుకమ్యతాయేతం అధివచనం. తస్మా సో కత్తుకమ్యతాలక్ఖణో ఛన్దో, ఆరమ్మణపరియేసనరసో, ఆరమ్మణేన అత్థికతాపచ్చుపట్ఠానో, తదేవస్స పదట్ఠానో.

అధిముచ్చనం ¶ అధిమోక్ఖో. సో సన్నిట్ఠానలక్ఖణో, అసంసప్పనరసో, నిచ్ఛయపచ్చుపట్ఠానో, సన్నిట్ఠేయ్యధమ్మపదట్ఠానో, ఆరమ్మణే నిచ్చలభావేన ఇన్దఖీలో వియ దట్ఠబ్బో.

తేసు ¶ తేసు ధమ్మేసు మజ్ఝత్తభావో తత్రమజ్ఝత్తతా. సా చిత్తచేతసికానం సమవాహితలక్ఖణా, ఊనాధికతానివారణరసా, పక్ఖపాతుపచ్ఛేదనరసా వా, మజ్ఝత్తభావపచ్చుపట్ఠానా.

కిరియా కారో, మనస్మిం కారో మనసికారో. పురిమమనతో విసదిసం మనం కరోతీతి చ మనసికారో.

స్వాయం ¶ ఆరమ్మణపటిపాదకో, వీథిపటిపాదకో, జవనపటిపాదకోతి తిప్పకారో. తత్థ ఆరమ్మణపటిపాదకో మనస్మిం కారో మనసికారో. సో సారణలక్ఖణో, సమ్పయుత్తానం ఆరమ్మణే సంయోజనరసో, ఆరమ్మణాభిముఖభావపచ్చుపట్ఠానో, ఆరమ్మణపదట్ఠానో, సఙ్ఖారక్ఖన్ధపరియాపన్నో ఆరమ్మణపటిపాదకత్తేన సమ్పయుత్తానం సారథీ వియ దట్ఠబ్బో. వీథిపటిపాదకోతి పఞ్చద్వారావజ్జనస్సేతం అధివచనం, జవనపటిపాదకోతి మనోద్వారావజ్జనస్సేతం అధివచనం, న తే ఇధ అధిప్పేతా.

కరుణాతి పరదుక్ఖే సతి సాధూనం హదయకమ్పనం కరోతీతి కరుణా, కినాతి వినాసేతి వా పరదుక్ఖన్తి కరుణా. సా పరదుక్ఖాపనయనాకారప్పవత్తిలక్ఖణా, పరదుక్ఖాసహనరసా, అవిహింసాపచ్చుపట్ఠానా, దుక్ఖాభిభూతానం అనాథభావదస్సనపదట్ఠానా.

మోదన్తి తాయ, సయం వా మోదతీతి ముదితా. సా పమోదనలక్ఖణా, అనిస్సాయనరసా, అరతివిఘాతపచ్చుపట్ఠానా, సత్తానం సమ్పత్తిదస్సనపదట్ఠానా. కేచి పన మేత్తుపేక్ఖాయోపి అనియతే ఇచ్ఛన్తి, తం న గహేతబ్బం. అత్థతో హి అదోసో ఏవ మేత్తా, తత్రమజ్ఝత్తుపేక్ఖాయేవ ఉపేక్ఖాతి.

కాయదుచ్చరితతో విరతి కాయదుచ్చరితవిరతి. ఏసేవ నయో సేసేసుపి ద్వీసు. లక్ఖణాదితో పన ఏతా తిస్సోపి విరతియో కాయదుచ్చరితాదివత్థూనం అవీతిక్కమలక్ఖణా, కాయదుచ్చరితాదివత్థుతో సఙ్కోచనరసా, అకిరియపచ్చుపట్ఠానా, సద్ధాహిరిఓత్తప్పఅప్పిచ్ఛతాదిగుణపదట్ఠానా. కేచి పన ఇమాసు ఏకేకం నియతం విరతిం ఇచ్ఛన్తి. ఏవం కామావచరపఠమమహాకుసలచిత్తేన ఇమే తేత్తింస వా చతుత్తింస వా ధమ్మా సమ్పయోగం గచ్ఛన్తీతి వేదితబ్బా.

యథా ¶ ¶ ¶ చ పఠమేన, ఏవం దుతియచిత్తేనాపి. ససఙ్ఖారభావమత్తమేవ హి ఏత్థ విసేసో. పున తతియేన ఞాణవిప్పయోగతో ఠపేత్వా అమోహం అవసేసా ద్వత్తింస వా తేత్తింస వా వేదితబ్బా. తథా చతుత్థేనాపి ససఙ్ఖారభావమత్తమేవ విసేసో, పఠమే వుత్తేసు పన ఠపేత్వా పీతిం అవసేసా పఞ్చమేన సమ్పయోగం గచ్ఛన్తి. సోమనస్సట్ఠానే చేత్థ ఉపేక్ఖావేదనా పవిట్ఠా. సా పన ఇట్ఠానిట్ఠవిపరీతానుభవనలక్ఖణా, పక్ఖపాతుపచ్ఛేదనరసా. యథా చ పఞ్చమేన, ఏవం ఛట్ఠేనాపి. ససఙ్ఖారమత్తమేవ హోతి విసేసో. సత్తమేన పన ఠపేత్వా పఞ్ఞం అవసేసా ఏకతింస వా ద్వత్తింస వా ధమ్మా హోన్తి, తథా అట్ఠమేనాపి. ససఙ్ఖారమత్తమేవ విసేసో. ఏవం తావ కామావచరకుసలచేతసికా వేదితబ్బా.

౮౧.

ఉపేక్ఖాయుత్తచిత్తేసు, న దుక్ఖసుఖపీతియో;

జాయన్తేవ విసుం పఞ్చ, కరుణాముదితాదయో.

అవసేసేసు పన రూపావచరచిత్తసమ్పయుత్తా రూపావచరా, తత్థ పఠమచిత్తసమ్పయుత్తా తావ కామావచరపఠమచిత్తే వుత్తేసు ఠపేత్వా విరతిత్తయం అవసేసా వేదితబ్బా. విరతియో పన కామావచరకుసలలోకుత్తరేస్వేవ ఉప్పజ్జన్తి, న అఞ్ఞేసు. దుతియేన వితక్కవజ్జా ద్వత్తింస వా తేత్తింస వా. తతియేన విచారవజ్జా ఏకతింస వా ద్వత్తింస వా. చతుత్థేన తతో పీతివజ్జా తింస వా ఏకతింస వా. పఞ్చమేన తతో కరుణాముదితావజ్జా తింస హోన్తి, సోమనస్సట్ఠానే ఉపేక్ఖా పవిట్ఠా. ఏవం రూపావచరకుసలచేతసికా వేదితబ్బా.

అరూపావచరచిత్తసమ్పయుత్తా అరూపావచరా, తే పన రూపావచరపఞ్చమే వుత్తనయేన వేదితబ్బా. అరూపావచరభావోవేత్థ విసేసో.

లోకుత్తరచిత్తసమ్పయుత్తా ¶ లోకుత్తరా, తే పన పఠమజ్ఝానికే మగ్గచిత్తే పఠమరూపావచరచిత్తే వుత్తనయేన దుతియజ్ఝానికాదిభేదేపి మగ్గచిత్తే దుతియరూపావచరచిత్తాదీసు వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బా. కరుణాముదితానమభావో చ నియతవిరతిభావో చ లోకుత్తరభావో చేత్థ విసేసో. ఏవం తావ కుసలచిత్తసమ్పయుత్తచేతసికా వేదితబ్బా.

అకుసలా పన చేతసికా భూమితో ఏకవిధా కామావచరాయేవ, తేసు లోభమూలపఠమాకుసలచిత్తసమ్పయుత్తా ¶ తావ నియతా సరూపేనాగతా పన్నరస, యేవాపనకా నియతా చత్తారోతి ¶ ఏకూనవీసతి హోన్తి. అనియతా ఛ యేవాపనకాతి సబ్బే పఞ్చవీసతి హోన్తి. సేయ్యథిదం – ఫస్సో సోమనస్సవేదనా సఞ్ఞా చేతనా వితక్కో విచారో పీతి చిత్తస్సేకగ్గతా వీరియం జీవితం అహిరికం అనోత్తప్పం లోభో మోహో మిచ్ఛాదిట్ఠీతి ఇమే సరూపేనాగతా పన్నరస, ఛన్దో అధిమోక్ఖో ఉద్ధచ్చం మనసికారోతి ఇమే చత్తారో నియతయేవాపనకా, ఇమే పన పటిపాటియా దససు చిత్తేసు నియతా హోన్తి, మానో ఇస్సా మచ్ఛరియం కుక్కుచ్చం థినమిద్ధన్తి ఇమే ఛయేవ అనియతయేవాపనకా.

౮౨.

ఏవం యేవాపనా సబ్బే, నియతానియతా దస;

నిద్దిట్ఠా పాపచిత్తేసు, హతపాపేన తాదినా.

తత్థ ఫస్సోతి అకుసలచిత్తసహజాతో ఫస్సో. ఏస నయో సేసేసుపి. న హిరీయతీతి అహిరికో, అహిరికస్స భావో అహిరికం. కాయదుచ్చరితాదీహి ఓత్తప్పతీతి ఓత్తప్పం, న ఓత్తప్పం అనోత్తప్పం. తత్థ కాయదుచ్చరితాదీహి అజిగుచ్ఛనలక్ఖణం, అలజ్జాలక్ఖణం వా అహిరికం, అనోత్తప్పం తేహేవ అసారజ్జనలక్ఖణం, అనుత్తాసలక్ఖణం వా.

లుబ్భన్తి ¶ తేన, సయం వా లుబ్భతి, లుబ్భనమత్తమేవ వా తన్తి లోభో. సో ఆరమ్మణగహణలక్ఖణో మక్కటాలేపో వియ, అభిసఙ్గరసో తత్తకపాలే పక్ఖిత్తమంసపేసి వియ, అపరిచ్చాగపచ్చుపట్ఠానో తేలఞ్జనరాగో వియ, సంయోజనియేసు ధమ్మేసు అస్సాదదస్సనపదట్ఠానో.

ముయ్హన్తి తేన, సయం వా ముయ్హతి, ముయ్హనమత్తమేవ వా తన్తి మోహో. సో చిత్తస్స అన్ధభావలక్ఖణో, అఞ్ఞాణలక్ఖణో వా, అసమ్పటివేధరసో, ఆరమ్మణసభావచ్ఛాదనరసో వా, అన్ధకారపచ్చుపట్ఠానో, అయోనిసోమనసికారపదట్ఠానో.

మిచ్ఛా పస్సన్తి తాయ, సయం వా మిచ్ఛా పస్సతి, మిచ్ఛాదస్సనమత్తమేవ వా ఏసాతి మిచ్ఛాదిట్ఠి. సా అయోనిసోఅభినివేసలక్ఖణా, పరామాసరసా, మిచ్ఛాభినివేసపచ్చుపట్ఠానా, అరియానం అదస్సనకామతాదిపదట్ఠానా.

ఉద్ధతభావో ¶ ఉద్ధచ్చం. తం అవూపసమలక్ఖణం వాతాభిఘాతచలజలం వియ, అనవట్ఠానరసం వాతాభిఘాతచలధజపటాకా వియ, భన్తత్తపచ్చుపట్ఠానం పాసాణాభిఘాతసముద్ధతభస్మం వియ, అయోనిసోమనసికారపదట్ఠానం.

మఞ్ఞతీతి ¶ మానో. సో ఉణ్ణతిలక్ఖణో, సమ్పగ్గహణరసో, కేతుకమ్యతాపచ్చుపట్ఠానో, దిట్ఠివిప్పయుత్తలోభపదట్ఠానో.

ఇస్సతీతి ఇస్సా. సా పరసమ్పత్తీనం ఉసూయనలక్ఖణా, తత్థేవ అనభిరతిరసా, తతో విముఖభావపచ్చుపట్ఠానా, పరసమ్పత్తిపదట్ఠానా.

మచ్ఛరభావో మచ్ఛరియం. తం అత్తనో సమ్పత్తీనం నిగుహణలక్ఖణం, తాసంయేవ పరేహి సాధారణభావఅక్ఖమనరసం, సఙ్కోచనపచ్చుపట్ఠానం, అత్తసమ్పత్తిపదట్ఠానం.

కుచ్ఛితం ¶ కతం కుకతం, తస్స భావో కుక్కుచ్చం. తం పచ్ఛానుతాపలక్ఖణం, కతాకతానుసోచనరసం, విప్పటిసారపచ్చుపట్ఠానం, కతాకతపదట్ఠానం.

థినతా థినం. మిద్ధతా మిద్ధం. అనుస్సాహనసంసీదనతా, అసత్తివిఘాతో చాతి అత్థో. థినఞ్చ మిద్ధఞ్చ థినమిద్ధం. తత్థ థినం అనుస్సాహనలక్ఖణం, వీరియవినోదనరసం, సంసీదనభావపచ్చుపట్ఠానం. మిద్ధం అకమ్మఞ్ఞతాలక్ఖణం, ఓనహనరసం, లీనతాపచ్చుపట్ఠానం, ఉభయమ్పి అయోనిసోమనసికారపదట్ఠానం. సేసా కుసలే వుత్తనయేన వేదితబ్బా.

ఏత్థ పన వితక్కవీరియసమాధీనం మిచ్ఛాసఙ్కప్పమిచ్ఛావాయామమిచ్ఛాసమాధయో విసేసకా. ఇతి ఇమే ఏకూనవీసతి చేతసికా పఠమాకుసలచిత్తేన సమ్పయోగం గచ్ఛన్తీతి వేదితబ్బా. యథా చ పఠమేన, ఏవం దుతియేనాపి. ససఙ్ఖారభావో చేత్థ థినమిద్ధస్స నియతభావో చ విసేసో. తతియేన పఠమే వుత్తేసు ఠపేత్వా దిట్ఠిం సేసా అట్ఠారస వేదితబ్బా. మానో పనేత్థ అనియతో హోతి, దిట్ఠియా సహ న ఉప్పజ్జతీతి. చతుత్థేన దుతియే వుత్తేసు ఠపేత్వా దిట్ఠిం అవసేసా వేదితబ్బా. ఏత్థాపి చ మానో అనియతో హోతి. పఞ్చమేన పఠమే వుత్తేసు ఠపేత్వా పీతిం అవసేసా సమ్పయోగం గచ్ఛన్తీతి. సోమనస్సట్ఠానే పనేత్థ ఉపేక్ఖా పవిట్ఠా. ఛట్ఠేనాపి పఞ్చమే వుత్తసదిసా ఏవ. ససఙ్ఖారతా ¶ , థినమిద్ధస్స నియతభావో చ విసేసో. సత్తమేన పఞ్చమే వుత్తేసు ఠపేత్వా దిట్ఠిం అవసేసా వేదితబ్బా. మానో పనేత్థ అనియతో. అట్ఠమేన ఛట్ఠే వుత్తేసు ఠపేత్వా దిట్ఠిం అవసేసా వేదితబ్బా. ఏత్థాపి మానో ¶ అనియతో హోతి. ఏవం లోభమూలచేతసికా వేదితబ్బా.

దోమనస్ససహగతేసు పటిఘసమ్పయుత్తేసు దోసమూలేసు ద్వీసు పఠమేన అసఙ్ఖారికేన సమ్పయుత్తా నియతా సరూపేనాగతా ¶ తేరస. సేయ్యథిదం – ఫస్సో దోమనస్సవేదనా సఞ్ఞా చేతనా చిత్తేకగ్గతా వితక్కో విచారో వీరియం జీవితం అహిరికం అనోత్తప్పం దోసో మోహో చేతి ఇమే తేరస ధమ్మా ఛన్దాదీహి చతూహి నియతయేవాపనకేహి సత్తరస హోన్తి ఇస్సామచ్ఛరియకుక్కుచ్చేసు అనియతేసు తీసు ఏకేన సహ అట్ఠారస హోన్తి, ఏతేపి తయో న ఏకతో ఉప్పజ్జన్తి.

తత్థ దుట్ఠు మనోతి దుమనో, దుమనస్స భావో దోమనస్సం, దోమనస్సవేదనాయేతం అధివచనం. తేన సహగతం దోమనస్ససహగతం. తం అనిట్ఠారమ్మణానుభవనలక్ఖణం, అనిట్ఠాకారసమ్భోగరసం, చేతసికాబాధపచ్చుపట్ఠానం, ఏకన్తేనేవ హదయవత్థుపదట్ఠానం.

దుస్సన్తి తేన, సయం వా దుస్సతి, దుస్సనమత్తమేవ వా తన్తి దోసో. సో చణ్డిక్కలక్ఖణో పహతాసీవిసో వియ, విసప్పనరసో విసనిపాతో వియ, అత్తనో నిస్సయదహనరసో వా దావగ్గి వియ, దుస్సనపచ్చుపట్ఠానో లద్ధోకాసో వియ సపత్తో, ఆఘాతవత్థుపదట్ఠానో. అవసేసా హేట్ఠా వుత్తప్పకారావ. ఇతి ఇమే సత్తరస వా అట్ఠారస వా నవమేన సమ్పయోగం గచ్ఛన్తీతి వేదితబ్బా. యథా చ నవమేన, ఏవం దసమేనాపి. ససఙ్ఖారతా, పనేత్థ థినమిద్ధసమ్భవో చ విసేసో.

ద్వీసు పన మోహమూలేసు విచికిచ్ఛాసమ్పయుత్తేన ఏకాదసమేన సమ్పయుత్తా తావ ఫస్సో ఉపేక్ఖావేదనా సఞ్ఞా చేతనా వితక్కో విచారో వీరియం జీవితం చిత్తట్ఠితి అహిరికం అనోత్తప్పం మోహో విచికిచ్ఛాతి సరూపేనాగతా తేరస, ఉద్ధచ్చం మనసికారోతి ద్వే యేవాపనకా నియతా. తేహి సద్ధిం పన్నరస హోన్తి.

తత్థ ¶ పవత్తట్ఠితిమత్తా ఏకగ్గతా. విగతా చికిచ్ఛాతి విచికిచ్ఛా. సభావం విచినన్తో ¶ ఏతాయ కిచ్ఛతి కిలమతీతి విచికిచ్ఛా. సా సంసయలక్ఖణా, కమ్పనరసా, అనిచ్ఛయపచ్చుపట్ఠానా, అయోనిసోమనసికారపదట్ఠానా. సేసా వుత్తనయా ఏవ.

ద్వాదసమేన ఉద్ధచ్చసమ్పయుత్తేన సమ్పయుత్తా సరూపేనాగతా ¶ విచికిచ్ఛాసహగతే వుత్తేసు విచికిచ్ఛాహీనా ఉద్ధచ్చం సరూపేన ఆగతం, తస్మా తేరసేవ హోన్తి. విచికిచ్ఛాయ అభావేన పనేత్థ అధిమోక్ఖో ఉప్పజ్జతి, తేన సద్ధిం చుద్దస హోన్తి. అధిమోక్ఖసమ్భవతో సమాధి బలవా హోతి, అధిమోక్ఖమనసికారా ద్వే యేవాపనకా, తేహి సహ పన్నరసేవ హోన్తి. ఏవం తావ అకుసలచేతసికా వేదితబ్బా.

ఇదాని అబ్యాకతా వుచ్చన్తి, అబ్యాకతా పన దువిధా విపాకకిరియభేదతో. తత్థ విపాకా కుసలా వియ భూమివసేన చతుబ్బిధా కామావచరం రూపావచరం అరూపావచరం లోకుత్తరఞ్చేతి. తత్థ కామావచరవిపాకా సహేతుకాహేతుకవసేన దువిధా. తత్థ సహేతుకవిపాకసమ్పయుత్తా సహేతుకా. తే సహేతుకకామావచరకుసలసమ్పయుత్తసదిసా. యా పన కరుణాముదితా అనియతా, తా సత్తారమ్మణత్తా విపాకేసు నుప్పజ్జన్తి. కామావచరవిపాకానం ఏకన్తపరిత్తారమ్మణత్తా విరతియో పనేత్థ ఏకన్తకుసలత్తా న లబ్భన్తి. విభఙ్గే ‘‘పఞ్చ సిక్ఖాపదా కుసలాయేవా’’తి హి వుత్తం. ఏవం కామావచరసహేతుకవిపాకచేతసికా వేదితబ్బా.

౮౩.

తేత్తింసాదిద్వయే ధమ్మా, ద్వత్తింసేవ తతో పరే;

బాత్తింస పఞ్చమే ఛట్ఠే, ఏకతింస తతో పరే.

అహేతుకచిత్తసమ్పయుత్తా ¶ పన అహేతుకా. తేసు చక్ఖువిఞ్ఞాణసమ్పయుత్తా తావ ఫస్సో ఉపేక్ఖావేదనా సఞ్ఞా చేతనా జీవితం చిత్తట్ఠితీతి సరూపేనాగతా ఛ, మనసికారేన చ సత్త హోన్తి. సోతఘానజివ్హాకాయవిఞ్ఞాణసమ్పయుత్తాపి సత్త సత్తేవ చేతసికా. తత్థ కాయవిఞ్ఞాణసమ్పయుత్తేసు పన ఉపేక్ఖాఠానే సుఖవేదనా పవిట్ఠా. సా కాయికసాతలక్ఖణా, పీణనరసా, సేసా వుత్తనయా ఏవ.

౮౪.

ఇట్ఠారమ్మణయోగస్మిం, చక్ఖువిఞ్ఞాణకాదిసు;

సతి కస్మా ఉపేక్ఖావ, వుత్తా చతూసు సత్థునా.

౮౫.

ఉపాదాయ ¶ చ రూపేన, ఉపాదారూపకే పన;

సఙ్ఘట్టనానిఘంసస్స, దుబ్బలత్తాతి దీపయే.

౮౬.

పసాదం పనతిక్కమ్మ, కూటంవ పిచుపిణ్డకం;

భూతరూపేన భూతానం, ఘట్టనాయ సుఖాదికం.

తస్మా ¶ కాయవిఞ్ఞాణం సుఖాదిసమ్పయుత్తన్తి వేదితబ్బం. మనోధాతునా సమ్పయుత్తా సరూపేనాగతా చక్ఖువిఞ్ఞాణేన సద్ధిం వుత్తా ఛ, వితక్కవిచారేహి సహ అట్ఠ, అధిమోక్ఖమనసికారేహి ద్వీహి యేవాపనకేహి దస ధమ్మా హోన్తి. తథా మనోవిఞ్ఞాణధాతుఉపేక్ఖాసహగతేన. సోమనస్ససహగతేన పీతిఅధికా వేదనాపరివత్తనఞ్చ నానత్తం. తస్మావేత్థ ఏకాదస ధమ్మా హోన్తి. ఏవం అహేతుకాపి కామావచరవిపాకచేతసికా వేదితబ్బా.

రూపావచరవిపాకచిత్తసమ్పయుత్తా పన రూపావచరా. అరూపావచరవిపాకచిత్తసమ్పయుత్తా అరూపావచరా. తే సబ్బేపి అత్తనో అత్తనో కుసలచిత్తసమ్పయుత్తచేతసికేహి సదిసాయేవాతి.

లోకుత్తరవిపాకచిత్తసమ్పయుత్తా ¶ లోకుత్తరా. తే సబ్బే తేసంయేవ లోకుత్తరవిపాకచిత్తానం సదిసా కుసలచిత్తసమ్పయుత్తేహి చేతసికేహి సదిసా. ఏవం రూపావచరారూపావచరలోకుత్తరవిపాకచేతసికా వేదితబ్బా.

అకుసలవిపాకచిత్తసమ్పయుత్తా పన అకుసలవిపాకచేతసికా నామ. తే పన కుసలవిపాకాహేతుకచిత్తేసు చక్ఖువిఞ్ఞాణాదీసు వుత్తచేతసికసదిసా. ఏత్థ పన కాయవిఞ్ఞాణే దుక్ఖవేదనా పవిట్ఠా. సా కాయికాబాధలక్ఖణా. సేసా వుత్తనయాయేవాతి. ఏవం ఛత్తింస విపాకచిత్తసమ్పయుత్తచేతసికా వేదితబ్బా.

కిరియాబ్యాకతా చ చేతసికా భూమితో తివిధా హోన్తి కామావచరా రూపావచరా అరూపావచరాతి. తత్థ కామావచరా సహేతుకాహేతుకతో దువిధా హోన్తి. తేసు సహేతుకకిరియచిత్తసమ్పయుత్తా సహేతుకా, తే పన అట్ఠహి కామావచరకుసలచిత్తసమ్పయుత్తేహి సమానా ఠపేత్వా విరతిత్తయం అనియతయేవాపనకేసు కరుణాముదితాయేవ ఉప్పజ్జన్తి. అహేతుకకిరియచిత్తసమ్పయుత్తా అహేతుకా, తే కుసలవిపాకాహేతుకమనోధాతుమనోవిఞ్ఞాణధాతుచిత్తసమ్పయుత్తేహి సమానా. మనోవిఞ్ఞాణధాతుద్వయే ¶ పన వీరియిన్ద్రియం అధికం. వీరియిన్ద్రియసమ్భవతో పనేత్థ బలప్పత్తో సమాధి హోతి. హసితుప్పాదచిత్తేన సమ్పయుత్తా ద్వాదస ధమ్మా హోన్తి పీతియా సహ. అయమేత్థ విసేసో.

రూపావచరకిరియచిత్తసమ్పయుత్తా పన రూపావచరా. అరూపావచరకిరియచిత్తసమ్పయుత్తా అరూపావచరా. తే సబ్బేపి సకసకభూమికుసలచిత్తసమ్పయుత్తేహి సమానాతి. ఏవం వీసతి కిరియచిత్తసమ్పయుత్తా చ చేతసికా వేదితబ్బా.

ఏత్తావతా ¶ ¶ కుసలాకుసలవిపాకకిరియభేదభిన్నేన ఏకూననవుతియా చిత్తేన సమ్పయుత్తా చేతసికా నిద్దిట్ఠా హోన్తి.

౮౭.

కుసలాకుసలేహి విపాకక్రియా-

హదయేహి యుతా పన చేతసికా;

సకలాపి చ సాధు మయా కథితా,

సుగతేన మహామునినా కథితా.

౮౮.

అవగచ్ఛతి యో ఇమం అనునం,

పరమం తస్స సమన్తతో మతి;

అభిధమ్మనయే దూరాసదే,

అతిగమ్భీరఠానే విజమ్భతే.

ఇతి అభిధమ్మావతారే చేతసికనిద్దేసో నామ

దుతియో పరిచ్ఛేదో.

౩. తతియో పరిచ్ఛేదో

చేతసికవిభాగనిద్దేసో

౮౯.

సబ్బే ¶ ¶ చేతసికా వుత్తా, బుద్ధేనాదిచ్చబన్ధునా;

నామసామఞ్ఞతోయేవ, ద్వేపఞ్ఞాస భవన్తి తే.

సేయ్యథిదం – ఫస్సో వేదనా సఞ్ఞా చేతనా వితక్కో విచారో పీతి చిత్తేకగ్గతా వీరియం జీవితం ఛన్దో అధిమోక్ఖో మనసికారో తత్రమజ్ఝత్తతా సద్ధా సతి హిరీ ఓత్తప్పం అలోభో అదోసో అమోహో కాయప్పస్సద్ధిఆదీని ఛ యుగాని, తిస్సో విరతియో, కరుణా ముదితా లోభో దోసో మోహో ఉద్ధచ్చం మానో దిట్ఠి ఇస్సా మచ్ఛరియం కుక్కుచ్చం థినం మిద్ధం విచికిచ్ఛా అహిరికం అనోత్తప్పఞ్చాతి.

౯౦.

చతుపఞ్ఞాసధా ¶ కామే, రూపే పఞ్చదసేరితా;

తే హోన్తి ద్వాదసారూపే, చత్తాలీసమనాసవా.

౯౧.

ఏకవీససతం సబ్బే, చిత్తుప్పాదా సమాసతో;

ఏతేసు తేసముప్పత్తిం, ఉద్ధరిత్వా పనేకకం.

౯౨.

ఫస్సాదీనం తు ధమ్మానం, పవక్ఖామి ఇతో పరం;

పాటవత్థాయ భిక్ఖూనం, చిత్తచేతసికేస్వహం.

౯౩.

ఏకగ్గతా మనక్కారో, జీవితం ఫస్సపఞ్చకం;

అట్ఠేతే అవినిబ్భోగా, ఏకుప్పాదా సహక్ఖయా.

౯౪.

ఫస్సో చ వేదనా సఞ్ఞా, చేతనా జీవితిన్ద్రియం;

ఏకగ్గతా మనక్కారో, సబ్బసాధారణా ఇమే.

౯౫.

వితక్కో పఞ్చపఞ్ఞాస-చిత్తేసు సముదీరితో;

చారో ఛసట్ఠిచిత్తేసు, జాయతే నత్థి సంసయో.

౯౬.

ఏకపఞ్ఞాసచిత్తేసు ¶ , పీతి తేసట్ఠియా సుఖం;

ఉపేక్ఖా పఞ్చపఞ్ఞాస-చిత్తే దుక్ఖం తు తీసు హి.

౯౭.

హోతి ద్వాసట్ఠిచిత్తేసు, సోమనస్సిన్ద్రియం పన;

దుక్ఖిన్ద్రియం పనేకస్మిం, తథేకమ్హి సుఖిన్ద్రియం.

౯౮.

పఞ్చుత్తరసతే ¶ చిత్తే, వీరియం ఆహ నాయకో;

చతుత్తరసతే చిత్తే, సమాధిన్ద్రియమబ్రవి.

౯౯.

సబ్బాహేతుకచిత్తాని, ఠపేత్వా చేకహేతుకే;

ఏకుత్తరసతే చిత్తే, ఛన్దస్సుప్పత్తిముద్దిసే.

౧౦౦.

ఠపేత్వా దస విఞ్ఞాణే, విచికిచ్ఛాయుతమ్పి చ;

దసుత్తరసతే చిత్తే, అధిమోక్ఖో ఉదీరితో.

౧౦౧.

సద్ధా ¶ సతి హిరోత్తప్పం, అలోభాదోసమజ్ఝతా;

ఛళేవ యుగళా చాతి, ధమ్మా ఏకూనవీసతి.

౧౦౨.

ఏకనవుతియా చిత్తే, జాయన్తి నియతా ఇమే;

అహేతుకేసు చిత్తేసు, అపుఞ్ఞేసు న జాయరే.

౧౦౩.

ఏకూనాసీతియా చిత్తే, పఞ్ఞా జాయతి సబ్బదా;

అట్ఠవీసతియా చిత్తే, కరుణాముదితా సియుం.

౧౦౪.

కామావచరపుఞ్ఞేసు, సబ్బలోకుత్తరేసు చ;

చత్తాలీసవిధే చిత్తే, సాట్ఠకే విరతిత్తయం.

౧౦౫.

సద్ధా సతి హిరోత్తప్పం, అలోభాదిత్తయమ్పి చ;

యుగళాని ఛ మజ్ఝత్తం, కరుణాముదితాపి చ.

౧౦౬.

తథా విరతియో తిస్సో, సబ్బే తే పఞ్చవీసతి;

కుసలాబ్యాకతా చాపి, కుసలేన పకాసితా.

౧౦౭.

అహిరీకమనోత్తప్పం, మోహో ఉద్ధచ్చమేవ చ;

ద్వాదసాపుఞ్ఞచిత్తేసు, నియతాయేవ జాయరే.

౧౦౮.

లోభో ¶ దోసో చ మోహో చ, మానో దిట్ఠి చ సంసయో;

మిద్ధముద్ధచ్చకుక్కుచ్చం, థినం మచ్ఛరియమ్పి చ.

౧౦౯.

అహిరీకమనోత్తప్పం, ఇస్సా చ దోమనస్సకం;

ఏతే అకుసలా వుత్తా, ఏకన్తేన మహేసినా.

౧౧౦.

లోభో అట్ఠసు నిద్దిట్ఠో, వుత్తా చతూసు దిట్ఠితు;

మానో దిట్ఠివియుత్తేసు, దోసోద్వీస్వేవ జాయతే.

౧౧౧.

ఇస్సామచ్ఛేరకుక్కుచ్చా, ద్వీసు జాయన్తి నో సహ;

విచికిచ్ఛా పనేకస్మిం, థినమిద్ధం తు పఞ్చసు.

౧౧౨.

ఫస్సో ¶ చ వేదనా సఞ్ఞా, చేతనా జీవితం మనో;

వితక్కో చ విచారో చ, పీతి వీరియసమాధి చ.

౧౧౩.

ఛన్దో చేవాధిమోక్ఖో చ, మనసికారో చ చుద్దస;

కుసలాకుసలా చేవ, హోన్తి అబ్యాకతాపి చ.

౧౧౪.

ఏకూనతింసచిత్తేసు, ఝానం పఞ్చఙ్గికం మతం;

చతుఝానఙ్గయుత్తాని, సత్తతింసాతి నిద్దిసే.

౧౧౫.

ఏకాదసవిధం చిత్తం, తివఙ్గికముదీరితం;

చతుతింసవిధం చిత్తం, దువఙ్గికముదీరితం.

౧౧౬.

సభావేనావితక్కేసు ¶ , ఝానఙ్గాని న ఉద్ధరే;

సబ్బాహేతుకచిత్తేసు, మగ్గఙ్గాని న ఉద్ధరే.

౧౧౭.

తీణి సోళసచిత్తేసు, ఇన్ద్రియాని వదే బుధో;

ఏకస్మిం పన చత్తారి, పఞ్చ తేరససుద్ధరే.

౧౧౮.

సత్త ద్వాదసచిత్తేసు, ఇన్ద్రియాని జినోబ్రవి;

ఏకేనూనేసు అట్ఠేవ, చత్తాలీసమనేసు చ.

౧౧౯.

చత్తాలీసాయ ¶ చిత్తేసు, నవకం నాయకోబ్రవి;

ఏవం ఇన్ద్రియయోగోపి, వేదితబ్బో విభావినా.

౧౨౦.

అమగ్గఙ్గాని నామేత్థ, అట్ఠారస అహేతుకా;

ఝానఙ్గాని న విజ్జన్తి, విఞ్ఞాణేసు ద్విపఞ్చసు.

౧౨౧.

ఏకం చిత్తం దుమగ్గఙ్గం, తిమగ్గఙ్గాని సత్తసు;

చత్తాలీసాయ చిత్తేసు, మగ్గో సో చతురఙ్గికో.

౧౨౨.

పఞ్చద్దససు చిత్తేసు, మగ్గో పఞ్చఙ్గికో మతో;

వుత్తో ద్వత్తింసచిత్తేసు, మగ్గో సత్తఙ్గికోపి చ.

౧౨౩.

మగ్గో ¶ అట్ఠసు చిత్తేసు, మతో అట్ఠఙ్గికోతి హి;

ఏవం తు సబ్బచిత్తేసు, మగ్గఙ్గాని సముద్ధరే.

౧౨౪.

బలాని ద్వే ద్విచిత్తేసు, ఏకస్మిం తీణి దీపయే;

ఏకాదససు చత్తారి, ఛ ద్వాదససు నిద్దిసే.

౧౨౫.

ఏకూనాసీతియా సత్త, సోళసేవాబలాని తు;

చిత్తమేవం తు విఞ్ఞేయ్యం, సబలం అబలమ్పి చ.

౧౨౬.

ఝానఙ్గమగ్గఙ్గబలిన్ద్రియాని,

చిత్తేసు జాయన్తి హి యేసు యాని;

మయా సమాసేన సముద్ధరిత్వా,

వుత్తాని సబ్బానిపి తాని తేసు.

ఇతి అభిధమ్మావతారే చేతసికవిభాగనిద్దేసో నామ

తతియో పరిచ్ఛేదో.

౪. చతుత్థో పరిచ్ఛేదో

ఏకవిధాదినిద్దేసో

౧౨౭.

ఇతో ¶ ¶ పరం పవక్ఖామి, నయమేకవిధాదికం;

ఆభిధమ్మికభిక్ఖూనం, బుద్ధియా పన వుద్ధియా.

౧౨౮.

సబ్బమేకవిధం చిత్తం, విజాననసభావతో;

దువిధఞ్చ భవే చిత్తం, అహేతుకసహేతుతో.

౧౨౯.

పుఞ్ఞాపుఞ్ఞవిపాకా హి, కామే దస చ పఞ్చ చ;

క్రియా తిస్సోతి సబ్బేపి, అట్ఠారస అహేతుకా.

౧౩౦.

ఏకసత్తతి సేసాని, చిత్తుప్పాదా మహేసినా;

సహేతుకాతి నిద్దిట్ఠా, తాదినా హేతువాదినా.

౧౩౧.

సవత్థుకావత్థుకతో ¶ , తథోభయవసేన చ;

సబ్బం వుత్తపకారం తు, తివిధం హోతి మానసం.

౧౩౨.

సబ్బో కామవిపాకో చ, రూపే పఞ్చదసాపి చ;

ఆదిమగ్గో సితుప్పాదో, మనోధాతు క్రియాపి చ.

౧౩౩.

దోమనస్సద్వయఞ్చాపి, తేచత్తాలీస మానసా;

నుప్పజ్జన్తి వినా వత్థుం, ఏకన్తేన సవత్థుకా.

౧౩౪.

అరూపావచరపాకా చ, ఏకన్తేన అవత్థుకా;

ద్వాచత్తాలీస సేసాని, చిత్తానుభయథా సియుం.

౧౩౫.

ఏకేకారమ్మణం చిత్తం, పఞ్చారమ్మణమేవ చ;

ఛళారమ్మణకఞ్చేతి, ఏవమ్పి తివిధం సియా.

౧౩౬.

విఞ్ఞాణాని చ ద్వేపఞ్చ, అట్ఠ లోకుత్తరాని చ;

సబ్బం మహగ్గతఞ్చేవ, ఠపేత్వాభిఞ్ఞమానసం.

౧౩౭.

తేచత్తాలీస ¶ విఞ్ఞేయ్యా, ఏకేకారమ్మణా పన;

మనోధాతుత్తయం తత్థ, పఞ్చారమ్మణమీరితం.

౧౩౮.

తేచత్తాలీస సేసాని, ఛళారమ్మణికా మతా;

తథా చ తివిధం చిత్తం, కుసలాకుసలాదితో.

౧౩౯.

అహేతుం ఏకహేతుఞ్చ, ద్విహేతుఞ్చ తిహేతుకం;

ఏవం చతుబ్బిధం చిత్తం, విఞ్ఞాతబ్బం విభావినా.

౧౪౦.

హేట్ఠా మయాపి నిద్దిట్ఠా, అట్ఠారస అహేతుకా;

విచికిచ్ఛుద్ధచ్చసంయుత్తం, ఏకహేతుముదీరితం.

౧౪౧.

కామే ¶ ద్వాదసధా పుఞ్ఞ-విపాకక్రియతో పన;

దసధాకుసలా చాతి, బావీసతి దుహేతుకా.

౧౪౨.

కామే ¶ ద్వాదసధా పుఞ్ఞ-విపాకక్రియతో పన;

సబ్బం మహగ్గతఞ్చేవ, అప్పమాణం తిహేతుకం.

౧౪౩.

రూపీరియాపథవిఞ్ఞత్తి-జనకాజనకాదితో;

ఏవఞ్చాపి హి తం చిత్తం, హోతి సబ్బం చతుబ్బిధం.

౧౪౪.

ద్వాదసాకుసలా తత్థ, కుసలా కామధాతుయా;

తథా దస క్రియా కామే, అభిఞ్ఞామానసం ద్వయం.

౧౪౫.

సముట్ఠాపేన్తి రూపాని, కప్పేన్తి ఇరియాపథం;

జనయన్తి చ విఞ్ఞత్తిం, ఇమే ద్వత్తింస మానసా.

౧౪౬.

కుసలా చ క్రియా చేవ, తే మహగ్గతమానసా;

అట్ఠానాసవచిత్తాని, ఛబ్బీసతి చ మానసా.

౧౪౭.

సముట్ఠాపేన్తి రూపాని, కప్పేన్తి ఇరియాపథం;

చోపనం న చ పాపేన్తి, ద్వికిచ్చా నియతా ఇమే.

౧౪౮.

ఠపేత్వా దస విఞ్ఞాణే, విపాకా ద్వీసు భూమిసు;

క్రియా చేవ మనోధాతు, ఇమానేకూనవీసతి.

౧౪౯.

సముట్ఠాపేన్తి ¶ రూపాని, న కరోన్తితరద్వయం;

పున ద్వేపఞ్చవిఞ్ఞాణా, విపాకా చ అరూపిసు.

౧౫౦.

సబ్బేసం సన్ధిచిత్తఞ్చ, చుతిచిత్తఞ్చారహతో;

న కరోన్తి తికిచ్చాని, ఇమే సోళస మానసా.

౧౫౧.

ఏకద్వితిచతుట్ఠాన-పఞ్చట్ఠానపభేదతో;

పఞ్చధా చిత్తమక్ఖాసి, పఞ్చనిమ్మలలోచనో.

౧౫౨.

కుసలాకుసలా సబ్బే, చిత్తుప్పాదా మహాక్రియా;

మహగ్గతా క్రియా చేవ, చత్తారో ఫలమానసా.

౧౫౩.

సబ్బేవ ¶ పఞ్చపఞ్ఞాస, నిప్పపఞ్చేన సత్థునా;

జవనట్ఠానతోయేవ, ఏకట్ఠానే నియామితా.

౧౫౪.

పున ద్వేపఞ్చవిఞ్ఞాణా, దస్సనే సవనే తథా;

ఘాయనే సాయనే ఠానే, ఫుసనే పటిపాటియా.

౧౫౫.

మనోధాతుత్తికం ఠానే, ఆవజ్జనే పటిచ్ఛనే;

అట్ఠసట్ఠి భవన్తేతే, ఏకట్ఠానికతం గతా.

౧౫౬.

పున ద్విట్ఠానికం నామ, చిత్తద్వయముదీరితం;

సోమనస్సయుతం పఞ్చ-ద్వారే సన్తీరణం సియా.

౧౫౭.

తదారమ్మణం ఛద్వారే, బలవారమ్మణే సతి;

తథా వోట్ఠబ్బనం హోతి, పఞ్చద్వారేసు వోట్ఠబో.

౧౫౮.

మనోద్వారేసు సబ్బేసం, హోతి ఆవజ్జనం పన;

ఇదం ద్విట్ఠానికం నామ, హోతి చిత్తద్వయం పన.

౧౫౯.

పటిసన్ధిభవఙ్గస్స, చుతియా ఠానతో పన;

మహగ్గతవిపాకా తే, నవ తిట్ఠానికా మతా.

౧౬౦.

అట్ఠ ¶ కామా మహాపాకా, పటిసన్ధిభవఙ్గతో;

తదారమ్మణతో చేవ, చుతిట్ఠానవసేన చ.

౧౬౧.

చతుట్ఠానికచిత్తాని ¶ , అట్ఠ హోన్తీతి నిద్దిసే;

కుసలాకుసలపాకం తు-పేక్ఖాసహగతద్వయం.

౧౬౨.

సన్తీరణం భవే పఞ్చ-ద్వారే ఛద్వారికేసు చ;

తదారమ్మణతం యాతి, బలవారమ్మణే సతి.

౧౬౩.

పటిసన్ధిభవఙ్గానం, చుతిట్ఠానవసేన చ;

పఞ్చట్ఠానికచిత్తన్తి, ఇదం ద్వయముదీరితం.

౧౬౪.

పఞ్చకిచ్చం ¶ ద్వయం చిత్తం, చతుకిచ్చం పనట్ఠకం;

తికిచ్చం నవకం ద్వే తు, ద్వికిచ్చా సేసమేకకం.

౧౬౫.

భవఙ్గావజ్జనఞ్చేవ, దస్సనం సమ్పటిచ్ఛనం;

సన్తీరణం వోట్ఠబ్బనం, జవనం భవతి సత్తమం.

౧౬౬.

ఛబ్బిధం హోతి తం ఛన్నం, విఞ్ఞాణానం పభేదతో;

సత్తధా సత్తవిఞ్ఞాణ-ధాతూనం తు పభేదతో.

౧౬౭.

ఏకేకారమ్మణం ఛక్కం, పఞ్చారమ్మణభేదతో;

ఛళారమ్మణతో చేవ, హోతి అట్ఠవిధం మనో.

౧౬౮.

తత్థ ద్వేపఞ్చవిఞ్ఞాణా, హోన్తి ఏకేకగోచరా;

రూపారమ్మణికా ద్వే తు, ద్వే ద్వే సద్దాదిగోచరా.

౧౬౯.

సబ్బం మహగ్గతం చిత్తం, పఞ్చాభిఞ్ఞావివజ్జితం;

సబ్బం లోకుత్తరఞ్చేతి, ఏకేకారమ్మణం భవే.

౧౭౦.

ఏకేకారమ్మణం ఛక్క-మిదం ఞేయ్యం విభావినా;

పఞ్చారమ్మణికం నామ, మనోధాతుత్తయం భవే.

౧౭౧.

కామావచరచిత్తాని, చత్తాలీసం తథేకకం;

అభిఞ్ఞాని చ సబ్బాని, ఛళారమ్మణికానితి.

౧౭౨.

చిత్తం నవవిధం హోతి, సత్తవిఞ్ఞాణధాతుసు;

పచ్ఛిమఞ్చ తిధా కత్వా, కుసలాకుసలాదితో.

౧౭౩.

పుఞ్ఞాపుఞ్ఞవసేనేవ ¶ , విపాకక్రియభేదతో;

ఛసత్తతివిధో భేదో, మనోవిఞ్ఞాణధాతుయా.

౧౭౪.

మనోధాతుం ద్విధా కత్వా, విపాకక్రియభేదతో;

నవధా పుబ్బవుత్తేహి, దసధా హోతి మానసం.

౧౭౫.

ధాతుద్వయం ¶ తిధా కత్వా, పచ్ఛిమం పున పణ్డితో;

ఏకాదసవిధం చిత్తం, హోతీతి పరిదీపయే.

౧౭౬.

మనోవిఞ్ఞాణధాతుమ్పి, కుసలాకుసలాదితో;

చతుధా విభజిత్వాన, వదే ద్వాదసధా ఠితం.

౧౭౭.

భవే ¶ చుద్దసధా చిత్తం, చుద్దసట్ఠానభేదతో;

పటిసన్ధిభవఙ్గస్స, చుతియావజ్జనస్స చ.

౧౭౮.

పఞ్చన్నం దస్సనాదీనం, సమ్పటిచ్ఛనచేతసో;

సన్తీరణస్స వోట్ఠబ్బ-జవనానం వసేన చ.

౧౭౯.

తదారమ్మణచిత్తస్స, తథేవ ఠానభేదతో;

ఏవం చుద్దసధా చిత్తం, హోతీతి పరిదీపయే.

౧౮౦.

భూమిపుగ్గలనానాత్త-వసేన చ పవత్తితో;

బహుధా పనిదం చిత్తం, హోతీతి చ విభావయే.

౧౮౧.

ఏకవిధాదినయే పనిమస్మిం,

యో కుసలో మతిమా ఇధ భిక్ఖు;

తస్సభిధమ్మగతా పన అత్థా,

హత్థగతామలకా వియ హోన్తి.

ఇతి అభిధమ్మావతారే ఏకవిధాదినిద్దేసో నామ

చతుత్థో పరిచ్ఛేదో.

౫. పఞ్చమో పరిచ్ఛేదో

భూమిపుగ్గలచిత్తుప్పత్తినిద్దేసో

౧౮౨.

ఇతో ¶ ¶ పరం పవక్ఖామి, బుద్ధివుద్ధికరం నయం;

చిత్తానం భూమీసుప్పత్తిం, పుగ్గలానం వసేన చ.

౧౮౩.

దేవాచేవ ¶ మనుస్సా చ, తిస్సో వాపాయభూమియో;

గతియో పఞ్చ నిద్దిట్ఠా, సత్థునా తు తయో భవా.

౧౮౪.

భూమియో తత్థ తింసేవ, తాసు తింసేవ పుగ్గలా;

భూమీస్వేతాసు ఉప్పన్నా, సబ్బే చ పన పుగ్గలా.

౧౮౫.

పటిసన్ధికచిత్తానం, వసేనేకూనవీసతి;

పటిసన్ధి చ నామేసా, దువిధా సముదీరితా.

౧౮౬.

అచిత్తకా సచిత్తా చ, అసఞ్ఞీనమచిత్తకా;

సేసా సచిత్తకా ఞేయ్యా, సా పనేకూనవీసతి.

౧౮౭.

పటిసన్ధివసేనేవ, హోన్తి వీసతి పుగ్గలా;

ఇధ చిత్తాధికారత్తా, అచిత్తా న చ ఉద్ధటా.

౧౮౮.

అహేతుద్వితిహేతూతి, పుగ్గలా తివిధా సియుం;

అరియా పన అట్ఠాతి, సబ్బే ఏకాదసేరితా.

౧౮౯.

ఏతేసం పన సబ్బేసం, పుగ్గలానం పభేదతో;

చిత్తానం భూమీసుప్పత్తిం, భణతో మే నిబోధథ.

౧౯౦.

తింసభూమీసు చిత్తాని, కతి జాయన్తి మే వద;

చుద్దసేవ తు చిత్తాని, హోన్తి సబ్బాసు భూమిసు.

౧౯౧.

సదా వీసతి చిత్తాని, కామేయేవ భవే సియుం;

పఞ్చ రూపభవేయేవ, చత్తారేవ అరూపిసు.

౧౯౨.

కామరూపభవేస్వేవ ¶ , అట్ఠారస భవన్తి హి;

ద్వేచత్తాలీస చిత్తాని, హోన్తి తీసు భవేసుపి.

౧౯౩.

ఠపేత్వా పన సబ్బాసం, చతస్సోపాయభూమియో;

తేరసేవ చ చిత్తాని, హోన్తి ఛబ్బీసభూమిసు.

౧౯౪.

అపరాని ¶ చతస్సోపి, ఠపేత్వారుప్పభూమియో;

చిత్తాని పన జాయన్తి, ఛ చ ఛబ్బీసభూమిసు.

౧౯౫.

సుద్ధావాసికదేవానం ¶ , ఠపేత్వా పఞ్చ భూమియో;

పఞ్చ చిత్తాని జాయన్తే, పఞ్చవీసతిభూమిసు.

౧౯౬.

అపరాని దువే హోన్తి, పఞ్చవీసతిభూమిసు;

ఠపేత్వా నేవసఞ్ఞఞ్చ, చతస్సోపాయభూమియో.

౧౯౭.

ద్వేపి చిత్తాని జాయన్తి, చతువీసతిభూమిసు;

ఆకిఞ్చఞ్ఞం నేవసఞ్ఞఞ్చ, ఠపేత్వాపాయభూమియో.

౧౯౮.

అపాయభూమియో హిత్వా, తిస్సో ఆరుప్పభూమియో;

ద్వేయేవ పన చిత్తాని, హోన్తి తేవీసభూమిసు.

౧౯౯.

అరూపే చ అపాయే చ, ఠపేత్వా అట్ఠ భూమియో;

ఏకాదసవిధం చిత్తం, హోన్తి ద్వావీసభూమిసు.

౨౦౦.

సుద్ధావాసే అపాయే చ, ఠపేత్వా నవ భూమియో;

ఏకవీసాసు నిచ్చమ్పి, చత్తారోవ భవన్తి హి.

౨౦౧.

ఏకం సత్తరసస్వేవ, చిత్తం జాయతి భూమిసు;

సుద్ధావాసే ఠపేత్వా తు, అపాయారుప్పభూమియో.

౨౦౨.

ద్వాదసేవ తు జాయన్తే, ఏకాదససు భూమిసు;

ఠపేత్వా పన సబ్బాపి, భూమియో హి మహగ్గతా.

౨౦౩.

కామావచరదేవానం, మనుస్సానం వసేన తు;

అట్ఠ చిత్తాని జాయన్తే, సదా సత్తసు భూమిసు.

౨౦౪.

పఞ్చమజ్ఝానపాకేకో ¶ , జాయతే ఛసు భూమిసు;

చత్తారి పన చిత్తాని, తీసు తీస్వేవ భూమిసు.

౨౦౫.

చత్తారి ¶ పన చిత్తాని, హోన్తి ఏకేకభూమిసు;

అరూపావచరపాకానం, వసేన పరిదీపయే.

౨౦౬.

కుసలాకుసలా కామే,

తేసం పాకా అహేతుకా;

ఆవజ్జనద్వయఞ్చాతి,

సత్తతింసేవ మానసా.

౨౦౭.

నరకాదీస్వపాయేసు, చతూసుపి చ జాయరే;

ద్వేపఞ్ఞాసావసేసాని, నుప్పజ్జన్తి కదాచిపి.

౨౦౮.

కామే దేవమనుస్సానం, నవ పాకా మహగ్గతా;

నేవ జాయన్తి జాయన్తి, అసీతి హదయా సదా.

౨౦౯.

కామే అట్ఠ మహాపాకా, దోమనస్సద్వయమ్పి చ;

తథా ఘానాదివిఞ్ఞాణ-త్తయం పాకా అపుఞ్ఞజా.

౨౧౦.

నత్థి ఆరుప్పపాకా చ, రూపావచరభూమియం;

ఇమేహి సహ చిత్తేహి, తయో మగ్గా ఫలద్వయం.

౨౧౧.

చత్తారో దిట్ఠిసంయుత్తా, విచికిచ్ఛాయుతమ్పి చ;

చత్తారో హేట్ఠిమా పాకా, సుద్ధావాసే న లబ్భరే.

౨౧౨.

సేసాని ఏకపఞ్ఞాస, చిత్తాని పన లబ్భరే;

రూపావచరికా సబ్బే, విపాకా కామధాతుయా.

౨౧౩.

దోమనస్సాదిమగ్గో చ, క్రియా చ ద్వే అహేతుకా;

తేచత్తాలీస చిత్తాని, నత్థి ఆరుప్పభూమియం.

౨౧౪.

ఏవం ¶ భూమివసేనేవ, చిత్తుప్పత్తిం విభావయే;

తథా ఏకాదసన్నమ్పి, పుగ్గలానం వసేన చ.

౨౧౫.

కుసలాకుసలా ¶ ¶ కామే,

తేసం పాకా అహేతుకా;

ఆవజ్జనద్వయఞ్చాతి,

సత్తతింసేవ మానసా.

౨౧౬.

అహేతుకస్స సత్తస్స, జాయన్తే పఞ్చభూమిసు;

ద్వేపఞ్ఞాసావసేసాని, న జాయన్తి కదాచిపి.

౨౧౭.

అహేతుకస్స వుత్తేహి, కామపాకా దుహేతుకా;

దుహేతుకస్స జాయన్తే, చత్తాలీసం తథేకకం.

౨౧౮.

సబ్బే మహగ్గతా చేవ, సబ్బేపి చ అనాసవా;

తిహేతుకా విపాకా చ, కామే నవ క్రియాపి చ.

౨౧౯.

దుహేతునో న జాయన్తి, చత్తాలీసం తథాట్ఠ చ;

కామావచరసత్తస్స, తిహేతుపటిసన్ధినో.

౨౨౦.

పుథుజ్జనస్స జాయన్తే, చతుపఞ్ఞాస మానసా;

ద్విహేతుకస్స వుత్తాని, చత్తాలీసం తథేకకం.

౨౨౧.

చత్తారో ఞాణసంయుత్తా, విపాకా కామధాతుయా;

రూపారూపేసు పుఞ్ఞాని, చతుపఞ్ఞాస మానసా.

౨౨౨.

పుథుజ్జనస్స జాయన్తే, పఞ్చతింస న జాయరే;

ఛదేవేసు మనుస్సేసు, సోతాపన్నస్స దేహినో.

౨౨౩.

పఞ్ఞాసేవస్స చిత్తాని, జాయన్తీతి వినిద్దిసే;

నవతింసేవ చిత్తాని, నుప్పజ్జన్తీతి దీపయే.

౨౨౪.

సోతాపన్నస్స వుత్తాని, ఠపేత్వా పఠమం ఫలం;

అత్తనోవ ఫలేనస్స, సకదాగామినో సియుం.

౨౨౫.

సోతాపన్నస్స ¶ ¶ వుత్తాని, ఠపేత్వా పటిఘద్వయం;

దుతియం చ ఫలం హిత్వా, యాని చిత్తాని తానితి;

అనాగామిస్స సత్తస్స, జాయన్తీతి వినిద్దిసే.

౨౨౬.

కతి చిత్తాని జాయన్తే, కామే అరహతో పన;

చత్తారీసఞ్చ చత్తారి, కామే అరహతో సియుం.

౨౨౭.

మగ్గట్ఠానం చతున్నమ్పి, పుగ్గలానం సకం సకం;

మగ్గచిత్తం సియా తేసం, ఏకచిత్తక్ఖణా హి తే.

౨౨౮.

పుథుజ్జనస్స తీస్వేవ, పఠమజ్ఝానభూమిసు;

పఞ్చతింసేవ చిత్తాని, జాయన్తేతి వినిద్దిసే.

౨౨౯.

ఘానాదీసు చ విఞ్ఞాణ-త్తయం సత్త అపుఞ్ఞజా;

మహాపాకా తథా పాకా, ఉపరిజ్ఝానభూమికా.

౨౩౦.

విపాకాపి చ ఆరుప్పా, దోమనస్సద్వయమ్పి చ;

అట్ఠారస క్రియా చేవ, అట్ఠ లోకుత్తరాని చ.

౨౩౧.

పఠమజ్ఝాననిబ్బత్త-పుథుజ్జనసరీరినో;

ఏతాని చతుపఞ్ఞాస, చిత్తాని న చ లబ్భరే.

౨౩౨.

సోతాపన్నస్స ¶ చిత్తాని, తత్థేకతింస జాయరే;

పుథుజ్జనస్స వుత్తేసు, హిత్వా చాపుఞ్ఞపఞ్చకం.

౨౩౩.

సకదాగామినో తత్థ, ఠపేత్వా పఠమం ఫలం;

ఏకతింసేవ జాయన్తే, పక్ఖిపిత్వా సకం ఫలం.

౨౩౪.

అనాగామిస్స తత్థేవ, ఠపేత్వా దుతియం ఫలం;

ఏకతింసేవ జాయన్తే, ఫలచిత్తేన అత్తనో.

౨౩౫.

విఞ్ఞాణం చక్ఖుసోతానం, పుఞ్ఞజం సమ్పటిచ్ఛనం;

సన్తీరణద్వయఞ్చేవ, క్రియచిత్తాని వీసతి.

౨౩౬.

అరహత్తఫలం ¶ ¶ పాకో, పఠమజ్ఝానసమ్భవో;

సత్తవీసతి చిత్తాని, అరహన్తస్స జాయరే.

౨౩౭.

పుథుజ్జనస్స తీస్వేవ, దుతియజ్ఝానభూమిసు;

ఛత్తింస దుతియజ్ఝాన-తతియజ్ఝానపాకతో.

౨౩౮.

పుథుజ్జనస్స వుత్తేసు, హిత్వా వాపుఞ్ఞపఞ్చకం;

సోతాపన్నస్స బాత్తింస, ఫలేన సహ అత్తనో.

౨౩౯.

సోతాపన్నస్స వుత్తేసు, ఠపేత్వా పఠమం ఫలం;

బాత్తింస ఫలచిత్తేన, సకదాగామిస్స అత్తనో.

౨౪౦.

సకదాగామీసు వుత్తేసు, ఠపేత్వా దుతియం ఫలం;

అనాగామిఫలేనస్స, బాత్తింసేవ భవన్తి హి.

౨౪౧.

అరహన్తస్స తీస్వేవ, అట్ఠవీసతి అత్తనో;

ఫలేన దుతియజ్ఝాన-తతియజ్ఝానపాకతో.

౨౪౨.

పరిత్తకసుభాదీనం, దేవానం తీసు భూమిసు;

పఞ్చతింసేవ జాయన్తే, చతుత్థజ్ఝానపాకతో.

౨౪౩.

సోతాపన్నస్స తత్థేక-తింస చిత్తాని జాయరే;

సకదాగామినో ఏవం, తథానాగామినోపి చ.

౨౪౪.

ఖీణాసవస్స తత్థేవ, సత్తవీసతి మానసా;

తథా వేహప్ఫలే చాపి, సబ్బేసం హోన్తి మానసా.

౨౪౫.

ఏకతింసేవ చిత్తాని, సుద్ధావాసికభూమిసు;

అనాగామికసత్తస్స, హోన్తీతి పరిదీపయే.

౨౪౬.

అరహతో పన తత్థేవ, మానసా సత్తవీసతి;

ఏవం రూపీసు చిత్తాని, విఞ్ఞేయ్యాని విభావినా.

౨౪౭.

చతువీసతి ¶ చిత్తాని, పఠమారుప్పభూమియం;

పుథుజ్జనస్స సత్తస్స, జాయన్తీతి వినిద్దిసే.

౨౪౮.

సోతాపన్నస్స ¶ తత్థేవ, ఠపేత్వాపుఞ్ఞపఞ్చకం;

సమవీసతి చిత్తాని, ఫలేన సహ అత్తనో.

౨౪౯.

సకదాగామినో తత్థ, తథానాగామినోపి చ;

జాయన్తి వీస చిత్తాని, పుబ్బపుబ్బఫలం వినా.

౨౫౦.

ఖీణాసవస్స తత్థేవ, దసపఞ్చ చ మానసా;

పుథుజ్జనస్స సత్తస్స, దుతియారుప్పభూమియం.

౨౫౧.

హోన్తి ¶ తేవీస చిత్తాని, ఇతి వత్వా విభావయే;

తిణ్ణన్నమ్పేత్థ సేఖానం, చిత్తానేకూనవీసతి.

౨౫౨.

చుద్దసేవ తు చిత్తాని, దుతియారుప్పభూమియం;

క్రియాద్వాదస పాకేకో, ఫలం ఖీణాసవస్స తు.

౨౫౩.

పుథుజ్జనస్స సత్తస్స, తతియారుప్పభూమియం;

బావీసతి చ చిత్తాని, భవన్తీతి పకాసయే.

౨౫౪.

అట్ఠారసేవ చిత్తాని, సోతాపన్నస్స జాయరే;

సకదాగామినో తాని, ఠపేత్వా పఠమం ఫలం.

౨౫౫.

సకదాగామివుత్తేసు, ఠపేత్వా దుతియం ఫలం;

అట్ఠారసేవ చిత్తాని, అనాగామిస్స జాయరే.

౨౫౬.

తేరసేవ చ చిత్తాని, తతియారుప్పభూమియం;

ఖీణాసవస్స సత్తస్స, భవన్తీతి వినిద్దిసే.

౨౫౭.

ఏకవీసతి చిత్తాని, చతుత్థారుప్పభూమియం;

పుథుజ్జనస్స సత్తస్స, జాయన్తీతి వినిద్దిసే.

౨౫౮.

సోతాపన్నస్స ¶ సత్తస్స, సత్తరస పకాసయే;

సకదాగామినో తాని, ఠపేత్వా పఠమం ఫలం.

౨౫౯.

సకదాగామివుత్తేసు, ఠపేత్వా దుతియం ఫలం;

హోన్తి సత్తరసేవస్స, అనాగామిస్స మానసా.

౨౬౦.

ద్వాదసేవ ¶ తు చిత్తాని, చతుత్థారుప్పభూమియం;

జాయన్తి అరహన్తస్స, ఇతి వత్వా విభావయే.

౨౬౧.

హేట్ఠిమానం అరూపీనం, బ్రహ్మానం ఉపరూపరి;

అరూపకుసలా చేవ, ఉప్పజ్జన్తి క్రియాపి చ.

౨౬౨.

ఉద్ధముద్ధమరూపీనం, హేట్ఠిమా హేట్ఠిమా పన;

ఆరుప్పానేవ జాయన్తే, దిట్ఠాదీనవతో కిర.

౨౬౩.

ఠపేత్వా పఠమం మగ్గం, కుసలానుత్తరా తయో;

కామావచరపుఞ్ఞాని, అపుఞ్ఞాని తథా దస.

౨౬౪.

చత్తారారుప్పపుఞ్ఞాని, సబ్బే పాకా అనుత్తరా;

పఠమారుప్పపాకో చ, నవ కామక్రియాపి చ.

౨౬౫.

ఆరుప్పాపి క్రియా సబ్బా, తేచత్తాలీస మానసా;

ఉప్పజ్జన్తి పనేతాని, పఠమారుప్పభూమియం.

౨౬౬.

సబ్బో కామవిపాకో చ, సబ్బో రూపోమహగ్గతో;

చిత్తుప్పాదో మనోధాతు, దోమనస్సద్వయమ్పి చ.

౨౬౭.

ఆదిమగ్గో తయో పాకా, ఆరుప్పా చ తథూపరి;

ఛచత్తాలీస నత్థేత్థ, పఠమారుప్పభూమియం.

౨౬౮.

వుత్తేసు పన చిత్తేసు, పఠమారుప్పభూమియం;

ఠపేత్వా పఠమారుప్ప-త్తయం పాకో చ అత్తనో.

౨౬౯.

తాలీసేతాని ¶ జాయన్తే, దుతియారుప్పభూమియం;

ఏవం సేసద్వయే ఞేయ్యా, హిత్వా హేట్ఠిమహేట్ఠిమం.

౨౭౦.

అత్తనో ¶ అత్తనో పాకా, చత్తారో చ అనాసవా;

విపాకా హోన్తి సబ్బేవ, చతూస్వారుప్పభూమిసు.

౨౭౧.

వోట్ఠబ్బనేన చిత్తేన, కామే అట్ఠ మహాక్రియా;

చతస్సోపి చ ఆరుప్పా, తేరసేవ క్రియా సియుం.

౨౭౨.

ఖీణాసవస్స ¶ జాయన్తే, పఠమారుప్పభూమియం;

ద్వాదసేవ క్రియా హోన్తి, దుతియారుప్పభూమియం.

౨౭౩.

ఏకాదస క్రియా హోన్తి, తతియారుప్పభూమియం;

దసేవ చ క్రియా ఞేయ్యా, చతుత్థారుప్పభూమియం.

౨౭౪.

అరహతో పన చిత్తాని, హోన్తి ఏకూనవీసతి;

అరహత్తం క్రియా సబ్బా, ఠపేత్వావజ్జనద్వయం.

౨౭౫.

చతున్నఞ్చ ఫలట్ఠానం, తిహేతుకపుథుజ్జనే;

తేరసేవ చ చిత్తాని, భవన్తీతి పకాసయే.

౨౭౬.

చత్తారో ఞాణసంయుత్తా, మహాపాకా తథా నవ;

రూపారూపవిపాకా చ, తేరసేవ భవన్తిమే.

౨౭౭.

చతున్నఞ్చ ఫలట్ఠానం, దుహేతుకపుథుజ్జనే;

ఞాణహీనాని చత్తారి, విపాకా ఏవ జాయరే.

౨౭౮.

పుథుజ్జనానం తిణ్ణమ్పి, చతున్నం అరియదేహినం;

సత్తరసేవ చిత్తాని, సత్తన్నమ్పి భవన్తి హి.

౨౭౯.

విఞ్ఞాణాని దువే పఞ్చ, మనోధాతుత్తయమ్పి చ;

సన్తీరణాని వోట్ఠబ్బం, హోన్తి సత్తరసేవిమే.

౨౮౦.

హేట్ఠా తిణ్ణం ఫలట్ఠానం, తిహేతుకపుథుజ్జనే;

నవేవ కుసలా హోన్తి, చతున్నమ్పి మహగ్గతా.

౨౮౧.

తిణ్ణం ¶ పుథుజ్జనానఞ్చ, తిణ్ణమరియానమాదితో;

తేరసేవ తు చిత్తాని, ఉప్పజ్జన్తీతి నిద్దిసే.

౨౮౨.

అట్ఠేవ కామపుఞ్ఞాని, దిట్ఠిహీనా అపుఞ్ఞతో;

చత్తారోపి చ ఉద్ధచ్చ-సంయుత్తఞ్చాతి తేరస.

౨౮౩.

హేట్ఠా ద్విన్నం ఫలట్ఠానం, తథా సబ్బపుథుజ్జనే;

దోమనస్సయుత్తం చిత్తం, ద్వయమేవ తు జాయతే.

౨౮౪.

తిణ్ణం ¶ పుథుజ్జనానం తు, పఞ్చేవ పన జాయరే;

చత్తారి దిట్ఠియుత్తాని, విచికిచ్ఛాయుతమ్పి చ.

౨౮౫.

మగ్గట్ఠానం చతున్నమ్పి, మగ్గచిత్తం సకం సకం;

ఏకమేవ భవే తేసం, ఇతి వత్వా విభావయే.

౨౮౬.

మయా భవేసు చిత్తానం, పుగ్గలానం వసేన చ;

భిక్ఖూనం పాటవత్థాయ, చిత్తుప్పత్తి పకాసితా.

౨౮౭.

ఏవం సబ్బమిదం చిత్తం, భూమిపుగ్గలభేదతో;

బహుధాపి చ హోతీతి, విఞ్ఞాతబ్బం విభావినా.

౨౮౮.

సక్కా ¶ వుత్తానుసారేన, భేదో ఞాతుం విభావినా;

గన్థవిత్థారభీతేన, సంఖిత్తం పనిదం మయా.

౨౮౯.

పుబ్బాపరం విలోకేత్వా, చిన్తేత్వా చ పునప్పునం;

అత్థం ఉపపరిక్ఖిత్వా, గహేతబ్బం విభావినా.

౨౯౦.

ఇమఞ్చాభిధమ్మావతారం సుసారం,

వరం సత్తమోహన్ధకారప్పదీపం;

సదా సాధు చిన్తేతి వాచేతి యో తం,

నరం రాగదోసా చిరం నోపయన్తి.

ఇతి అభిధమ్మావతారే భూమిపుగ్గలవసేన చిత్తుప్పత్తినిద్దేసో నామ

పఞ్చమో పరిచ్ఛేదో.

౬. ఛట్ఠో పరిచ్ఛేదో

ఆరమ్మణవిభాగనిద్దేసో

౨౯౧.

ఏతేసం ¶ ¶ ¶ పన చిత్తానం, ఆరమ్మణమితో పరం;

దస్సయిస్సామహం తేన, వినా నత్థి హి సమ్భవో.

౨౯౨.

రూపం సద్దం గన్ధం రసం, ఫోట్ఠబ్బం ధమ్మమేవ చ;

ఛధా ఆరమ్మణం ఆహు, ఛళారమ్మణకోవిదా.

౨౯౩.

తత్థ భూతే ఉపాదాయ, వణ్ణో చతుసముట్ఠితో;

సనిదస్సనపటిఘో, రూపారమ్మణసఞ్ఞితో.

౨౯౪.

దువిధో హి సముద్దిట్ఠో, సద్దో చిత్తోతుసమ్భవో;

సవిఞ్ఞాణకసద్దోవ, హోతి చిత్తసముట్ఠితో.

౨౯౫.

అవిఞ్ఞాణకసద్దో యో,

సో హోతూతుసముట్ఠితో;

దువిధోపి అయం సద్దో,

సద్దారమ్మణతం గతో.

౨౯౬.

ధరీయతీతి గచ్ఛన్తో, గన్ధో సూచనతోపి వా;

అయం చతుసముట్ఠానో, గన్ధారమ్మణసమ్మతో.

౨౯౭.

రసమానా రసన్తీతి, రసోతి పరికిత్తితో;

సోవ చతుసముట్ఠానో, రసారమ్మణనామకో.

౨౯౮.

ఫుసీయతీతి ఫోట్ఠబ్బం, పథవీతేజవాయవో;

ఫోట్ఠబ్బం చతుసమ్భూతం, ఫోట్ఠబ్బారమ్మణం మతం.

౨౯౯.

సబ్బం నామఞ్చ రూపఞ్చ, హిత్వా రూపాదిపఞ్చకం;

లక్ఖణాని చ పఞ్ఞత్తి-ధమ్మారమ్మణసఞ్ఞితం.

౩౦౦.

ఛారమ్మణాని ¶ లబ్భన్తి, కామావచరభూమియం;

తీణి రూపే పనారూపే, ధమ్మారమ్మణమేకకం.

౩౦౧.

ఖణవత్థుపరిత్తత్తా ¶ , ఆపాథం న వజన్తి యే;

తే ధమ్మారమ్మణా హోన్తి, యేసం రూపాదయో కిర.

౩౦౨.

తే పటిక్ఖిపితబ్బావ, అఞ్ఞమఞ్ఞస్స గోచరం;

నేవ పచ్చనుభోన్తానం, మనో తేసం తు గోచరం.

౩౦౩.

తఞ్చ ¶ ‘‘పచ్చనుభోతీ’’తి, వుత్తత్తా పన సత్థునా;

రూపాదారమ్మణానేవ, హోన్తి రూపాదయో పన.

౩౦౪.

దిబ్బచక్ఖాదిఞాణానం, రూపాదీనేవ గోచరా;

అనాపాథగతానేవ, తానీతిపి న యుజ్జతి.

౩౦౫.

యం రూపారమ్మణం హోన్తం, తం ధమ్మారమ్మణం కథం;

ఏవం సతి పనేతేసం, నియమోతి కథం భవే.

౩౦౬.

సబ్బం ఆరమ్మణం ఏతం, ఛబ్బిధం సముదీరితం;

తం పరిత్తత్తికాదీనం, వసేన బహుధా మతం.

౩౦౭.

సబ్బో కామవిపాకో చ, క్రియాహేతుద్వయమ్పి చ;

పఞ్చవీసతి ఏకన్తం, పరిత్తారమ్మణా సియుం.

౩౦౮.

ఇట్ఠాదిభేదా పఞ్చేవ, రూపసద్దాదయో పన;

విఞ్ఞాణానం ద్విపఞ్చన్నం, గోచరా పటిపాటియా.

౩౦౯.

రూపాదిపఞ్చకం సబ్బం, మనోధాతుత్తయస్స తు;

తేరసన్నం పనేతేసం, రూపక్ఖన్ధోవ గోచరో.

౩౧౦.

నారూపం న చ పఞ్ఞత్తిం, నాతీతం న చనాగతం;

ఆరమ్మణం కరోన్తే చ, వత్తమానో హి గోచరో.

౩౧౧.

తేరసేతాని చిత్తాని, జాయన్తే కామధాతుయం;

చత్తారి రూపావచరే, నేవ కిఞ్చి అరూపిసు.

౩౧౨.

మహాపాకానమట్ఠన్నం ¶ ¶ , సన్తీరణత్తయస్సపి;

ఛసు ద్వారేసు రూపాదిఛపరిత్తాని గోచరా.

౩౧౩.

రూపాదయో పరిత్తా ఛ, హసితుప్పాదగోచరా;

పఞ్చద్వారే పటుప్పన్నా, మనోద్వారే తికాలికా.

౩౧౪.

దుతియారుప్పచిత్తఞ్చ, చతుత్థారుప్పమానసం;

ఛబ్బిధం నియతం హోతి, తం మహగ్గతగోచరం.

౩౧౫.

నిబ్బానారమ్మణత్తా హి, ఏకన్తేన అనఞ్ఞతో;

అట్ఠానాసవచిత్తానం, అప్పమాణోవ గోచరో.

౩౧౬.

చత్తారో ఞాణహీనా చ, కామావచరపుఞ్ఞతో;

క్రియతోపి చ చత్తారో, ద్వాదసాకుసలాని చ.

౩౧౭.

పరిత్తారమ్మణా చేవ, తే మహగ్గతగోచరా;

పఞ్ఞత్తారమ్మణత్తా హి, నవత్తబ్బావ హోన్తి తే.

౩౧౮.

చత్తారో ఞాణసంయుత్తా, పుఞ్ఞతో క్రియతోపి చ;

తథాభిఞ్ఞాద్వయఞ్చేవ, క్రియావోట్ఠబ్బనమ్పి చ.

౩౧౯.

ఏకాదసన్నమేతేసం, తివిధో హోతి గోచరో;

పఞ్ఞత్తారమ్మణత్తా హి, నవత్తబ్బాపి హోన్తిమే.

౩౨౦.

యాని వుత్తావసేసాని, చిత్తాని పన తాని హి;

నవత్తబ్బారమ్మణానీతి, విఞ్ఞేయ్యాని విభావినా.

పరిత్తారమ్మణత్తికం సమత్తం.

౩౨౧.

దుతియారుప్పచిత్తఞ్చ ¶ , చతుత్థారుప్పమానసం;

ఛబ్బిధం పన ఏకన్త-అతీతారమ్మణం సియా.

౩౨౨.

విఞ్ఞాణానం ద్విపఞ్చన్నం, మనోధాతుత్తయస్స చ;

పఞ్చ రూపాదయో ధమ్మా, పచ్చుప్పన్నావ గోచరా.

౩౨౩.

అట్ఠ ¶ ¶ కామమహాపాకా, సన్తీరణత్తయమ్పి చ;

హసితుప్పాదచిత్తన్తి, ద్వాదసేతే తు మానసా.

౩౨౪.

సియాతీతారమ్మణా పచ్చు-ప్పన్నానాగతగోచరా;

కుసలాకుసలా కామే, క్రియతో నవ మానసా.

౩౨౫.

అభిఞ్ఞామానసా ద్వేపి, సియాతీతాదిగోచరా;

సన్తపఞ్ఞత్తికాలేపి, నవత్తబ్బా భవన్తిమే.

౩౨౬.

సేసాని పన సబ్బాని, రూపారూపభవేసుపి;

నవత్తబ్బాని హోన్తేవ, అతీతారమ్మణాదినా.

౩౨౭.

కామతో చ క్రియా పఞ్చ, రూపతో పఞ్చమీ క్రియా;

చిత్తానం ఛన్నమేతేసం, నత్థి కిఞ్చి అగోచరం.

౩౨౮.

నిబ్బానఞ్చ ఫలం మగ్గం, రూపఞ్చారూపమేవ చ;

సక్కోన్తి గోచరం కాతుం, కతి చిత్తాని మే వద.

౩౨౯.

చత్తారో ఞాణసంయుత్తా,

పుఞ్ఞతో క్రియతో తథా;

అభిఞ్ఞాహదయా ద్వేపి,

క్రియా వోట్ఠబ్బనమ్పి చ.

౩౩౦.

సక్కోన్తి గోచరం కాతుం, చిత్తానేకాదసాపి చ;

నిబ్బానఞ్చ ఫలం మగ్గం, రూపఞ్చారూపమేవ చ.

౩౩౧.

చిత్తేసు పన సబ్బేసు, కతి చిత్తాని మే వద;

అరహత్తఫలం మగ్గం, కాతుం సక్కోన్తి గోచరం.

౩౩౨.

సబ్బేసు పన చిత్తేసు, ఛ చ చిత్తాని మే సుణ;

అరహత్తఫలం మగ్గం, కాతుం సక్కోన్తి గోచరం.

౩౩౩.

చత్తారో ఞాణసంయుత్తా, క్రియా వోట్ఠబ్బనమ్పి చ;

క్రియాభిఞ్ఞా మనోధాతు, ఛ చ సక్కోన్తి గోచరం.

౩౩౪.

చత్తారో ¶ ¶ ఞాణసంయుత్తా-భిఞ్ఞాచిత్తఞ్చ పుఞ్ఞతో;

నారహత్తం ఫలం మగ్గం, కాతుం సక్కోన్తి గోచరం.

౩౩౫.

కస్మా అరహతో మగ్గ-చిత్తం వా ఫలమానసం;

పుథుజ్జనా వా సేక్ఖా వా, న సక్కోన్తి హి జానితుం.

౩౩౬.

పుథుజ్జనో న జానాతి,

సోతాపన్నస్స మానసం;

సోతాపన్నో న జానాతి,

సకదాగామిస్స మానసం.

౩౩౭.

సకదాగామీ న జానాతి, అనాగామిస్స మానసం;

అనాగామీ న జానాతి, అరహన్తస్స మానసం.

౩౩౮.

హేట్ఠిమో ¶ హేట్ఠిమో నేవ, జానాతి ఉపరూపరి;

ఉపరూపరి జానాతి, హేట్ఠిమస్స చ మానసం.

౩౩౯.

యో ధమ్మో యస్స ధమ్మస్స,

హోతి ఆరమ్మణం పన;

తముద్ధరిత్వా ఏకేకం,

పవక్ఖామి ఇతో పరం.

౩౪౦.

కుసలారమ్మణం కామే, కుసలాకుసలస్స చ;

అభిఞ్ఞామానసస్సాపి, కుసలస్స క్రియస్స చ.

౩౪౧.

కామావచరపాకస్స, తథా కామక్రియస్స చ;

ఏతేసం పన రాసీనం, ఛన్నం ఆరమ్మణం సియా.

౩౪౨.

రూపావచరపుఞ్ఞాని, కామపాకం తతో వినా;

పఞ్చన్నం పన రాసీనం, హోన్తి ఆరమ్మణాని హి.

౩౪౩.

ఆరుప్పకుసలఞ్చాపి, తేభూమకుసలస్స చ;

తేభూమకక్రియస్సాపి, తథేవాకుసలస్సపి.

౩౪౪.

అరూపావచరపాకానం ¶ ¶ , ద్విన్నం పన చతుత్థదు;

ఇమేసం అట్ఠరాసీనం, హోతారమ్మణపచ్చయో.

౩౪౫.

అపరియాపన్నపుఞ్ఞమ్పి, కామావచరతోపి చ;

రూపతో పఞ్చమస్సాపి, కుసలస్స క్రియస్స చ.

౩౪౬.

చతున్నం పన రాసీనం, హోతి ఆరమ్మణం సదా;

తథేవాకుసలం కామ-రూపావచరతో పన.

౩౪౭.

కుసలస్స క్రియస్సాపి, తథేవాకుసలస్స చ;

కామావచరపాకానం, ఛన్నం రాసీనమీరితం.

౩౪౮.

విపాకారమ్మణం కామే, కామావచరతోపి చ;

రూపావచరతో చేవ, కుసలస్స క్రియస్స చ.

౩౪౯.

కామావచరపాకానం, తథేవాకుసలస్స చ;

ఛన్నఞ్చ పన రాసీనం, హోతారమ్మణపచ్చయో.

౩౫౦.

విపాకారమ్మణం రూపే, కామావచరతోపి చ;

రూపావచరతో చేవ, కుసలస్స క్రియస్స చ.

౩౫౧.

అపుఞ్ఞస్సాతి పఞ్చన్నం, రాసీనం హోతి గోచరో;

అరూపావచరపాకేసు, అయమేవ నయో మతో.

౩౫౨.

అపరియాపన్నపాకమ్పి, కామతో రూపతోపి చ;

కుసలస్స క్రియస్సాపి, హోతి ఆరమ్మణం పన.

౩౫౩.

క్రియచిత్తమిదం కామే, కామావచరతోపి చ;

రూపావచరతో చేవ, కుసలస్స క్రియస్స చ.

౩౫౪.

కామావచరపాకస్స, తథేవాకుసలస్స చ;

ఛన్నం రాసీనమేతేసం, హోతారమ్మణపచ్చయో.

౩౫౫.

యం ¶ క్రియామానసం రూపే, కామపాకం తతో వినా;

పఞ్చన్నం పన రాసీనం, హోతి ఆరమ్మణం పన.

౩౫౬.

క్రియాచిత్తం ¶ ¶ పనారుప్పే, తేసం పఞ్చన్నమేవ చ;

ఆరుప్పస్స క్రియస్సాపి, ఛన్నం హోతేవ గోచరో.

౩౫౭.

రూపం చతుసముట్ఠానం, రూపారమ్మణసఞ్ఞితం;

కామావచరపుఞ్ఞస్స, తథేవ కుసలస్స చ.

౩౫౮.

అభిఞ్ఞాద్వయచిత్తస్స, కామపాకక్రియస్స చ;

ఛన్నం రాసీనమేతేసం, హోతారమ్మణపచ్చయో.

౩౫౯.

నిబ్బానారమ్మణం కామ-రూపావచరతో పన;

కుసలస్సుభయస్సాపి, కామరూపక్రియస్స చ.

౩౬౦.

అపరియాపన్నతో చేవ, ఫలస్స కుసలస్స చ;

ఛన్నం రాసీనమేతేసం, హోతారమ్మణపచ్చయో.

౩౬౧.

నానప్పకారకం సబ్బం, పఞ్ఞత్తారమ్మణం పన;

తేభూమకస్స పుఞ్ఞస్స, తథేవాకుసలస్స చ.

౩౬౨.

రూపారూపవిపాకస్స, తేభూమకక్రియస్స చ;

నవన్నం పన రాసీనం, హోతారమ్మణపచ్చయో.

౩౬౩.

రూపారమ్మణికా ద్వే తు, ద్వే ద్వే సద్ధాదిగోచరా;

పఞ్చారమ్మణికా నామ, చిత్తుప్పాదా తయో మతా.

౩౬౪.

ఇధేకచత్తాలీసేవ, ఛళారమ్మణికా మతా;

కామావచరచిత్తాన-మయమారమ్మణక్కమో.

౩౬౫.

పఞ్చాభిఞ్ఞా వివజ్జేత్వా, రూపారూపా అనాసవా;

చిత్తుప్పాదా ఇమే సబ్బే, ధమ్మారమ్మణగోచరా.

౩౬౬.

పఠమారుప్పకుసలం, దుతియారుప్పచేతసో;

కుసలస్స విపాకస్స, క్రియస్సారమ్మణం భవే.

౩౬౭.

పఠమారుప్పపాకోయం ¶ , దుతియారుప్పచేతసో;

కుసలస్స విపాకస్స, క్రియస్సారమ్మణం న హి.

౩౬౮.

పఠమం ¶ తు క్రియాచిత్తం, దుతియారుప్పచేతసో;

న పుఞ్ఞస్స న పాకస్స, హోతి ఆరమ్మణం పన.

౩౬౯.

పఠమం తు క్రియాచిత్తం, దుతియారుప్పచేతసో;

క్రియస్సారమ్మణం హోతి, ఇతి ఞేయ్యం విభావినా.

౩౭౦.

పుథుజ్జనస్స సేక్ఖస్స, అరూపారమ్మణం ద్విధా;

కుసలం కుసలస్సాపి, విపాకస్స చ తం సియా.

౩౭౧.

ఖీణాసవస్స భిక్ఖుస్స, పఠమారుప్పమానసం;

ఆరమ్మణం తిధా హోతి, ఇతి వుత్తం మహేసినా.

౩౭౨.

క్రియస్సాపి క్రియా హోతి, కుసలమ్పి క్రియస్స చ;

కుసలం తు విపాకస్స, ఏవం హోతి తిధా పన.

౩౭౩.

తతియారుప్పచిత్తమ్పి, చతుత్థారుప్పచేతసో;

ఏవమేవ ద్విధా చేవ, తిధా చారమ్మణం సియా.

౩౭౪.

యం యం పన ఇధారబ్భ,

యే యే జాయన్తి గోచరం;

సో సో తేసఞ్చ తేసఞ్చ,

హోతారమ్మణపచ్చయో.

౩౭౫.

యో ¶ పనిమస్స నరో కిర పారం,

దుత్తరముత్తరముత్తరతీధ;

సో అభిధమ్మమహణ్ణవపారం,

దుత్తరముత్తరముత్తరతేవ.

ఇతి అభిధమ్మావతారే ఆరమ్మణవిభాగో నామ

ఛట్ఠో పరిచ్ఛేదో.

౭. సత్తమో పరిచ్ఛేదో

విపాకచిత్తప్పవత్తినిద్దేసో

౩౭౬.

అనన్తఞాణేన ¶ ¶ ¶ నిరఙ్గణేన,

గుణేసినా కారుణికేన తేన;

వుత్తే విపాకే మతిపాటవత్థం,

విపాకచిత్తప్పభవం సుణాథ.

౩౭౭.

ఏకూనతింస కమ్మాని, పాకా ద్వత్తింస దస్సితా;

తీసు ద్వారేసు కమ్మాని, విపాకా ఛసు దిస్సరే.

౩౭౮.

కుసలం కామలోకస్మిం, పవత్తే పటిసన్ధియం;

తం తం పచ్చయమాగమ్మ, దదాతి వివిధం ఫలం.

౩౭౯.

ఏకాయ చేతనాయేకా, పటిసన్ధి పకాసితా;

నానాకమ్మేహి నానా చ, భవన్తి పటిసన్ధియో.

౩౮౦.

తిహేతుకం తు యం కమ్మం, కామావచరసఞ్ఞితం;

తిహేతుకం దుహేతుఞ్చ, విపాకం దేత్యహేతుకం.

౩౮౧.

దుహేతుకం తు యం కమ్మం, తం న దేతి తిహేతుకం;

దుహేతుకమహేతుఞ్చ, విపాకం దేతి అత్తనో.

౩౮౨.

తిహేతుకేన కమ్మేన,

పటిసన్ధి తిహేతుకా;

దుహేతుకాపి హోతేవ,

న చ హోతి అహేతుకా.

౩౮౩.

దుహేతుకేన కమ్మేన,

పటిసన్ధి దుహేతుకా;

అహేతుకాపి ¶ హోతేవ,

న చ హోతి తిహేతుకా.

౩౮౪.

అసఙ్ఖారమసఙ్ఖారం ¶ , ససఙ్ఖారమ్పి దేతి హి;

ససఙ్ఖారమసఙ్ఖారం, ససఙ్ఖారం ఫలం తథా.

౩౮౫.

ఏకాయ చేతనాయేత్థ, కుసలస్స చ సోళస;

విధా విపాకచిత్తాని, భవన్తీతి పకాసయే.

౩౮౬.

ఆరమ్మణేన హోతేవ, వేదనాపరివత్తనం;

తదారమ్మణచిత్తమ్పి, జవనేన నియామితం.

౩౮౭.

కామావచరచిత్తేన, కుసలేనాదినా పన;

తుల్యేన పాకచిత్తేన, గహితా పటిసన్ధి చే.

౩౮౮.

బలవారమ్మణే ¶ ఇట్ఠే, చక్ఖుస్సాపాథమాగతే;

మనోధాతు భవఙ్గస్మిం, తాయ ఆవట్టితే పన.

౩౮౯.

వీథిచిత్తేసు జాతేసు, చక్ఖువిఞ్ఞాణకాదిసు;

జాయతే జవనం హుత్వా, పఠమం కామమానసం.

౩౯౦.

సత్తక్ఖత్తుం జవిత్వాన, పఠమే కుసలే గతే;

తదేవారమ్మణం కత్వా, తేనేవ సదిసం పున.

౩౯౧.

విపాకం జాయతే చిత్తం, తదారమ్మణసఞ్ఞితం;

సన్ధియా తుల్యతో మూల-భవఙ్గన్తి పవుచ్చతే.

౩౯౨.

తఞ్చ సన్తీరణం ఏత్థ, దస్సనం సమ్పటిచ్ఛనం;

గణనూపగచిత్తాని, చత్తారేవ భవన్తి హి.

౩౯౩.

యదా హి దుతియం చిత్తం, కుసలం జవనం తదా;

తేన తుల్యవిపాకమ్పి, తదారమ్మణకం సియా.

౩౯౪.

సన్ధియా అసమానత్తా, ద్వే నామానిస్స లబ్భరే;

‘‘ఆగన్తుకభవఙ్గ’’న్తి, ‘‘తదారమ్మణక’’న్తి చ.

౩౯౫.

యదా ¶ ¶ హి తతియం పుఞ్ఞం, జవనం హోతి తేన చ;

సదిసం తతియం పాకం, తదారమ్మణకం సియా.

౩౯౬.

‘‘ఆగన్తుకభవఙ్గ’’న్తి, ఇదమ్పి చ పవుచ్చతి;

ఇమినా పన సద్ధిం ఛ, పురిమాని చ పఞ్చపి.

౩౯౭.

యదా చతుత్థం కుసలం, జవనం హోతి తేన చ;

తుల్యం చతుత్థం పాకం తు, తదారమ్మణతం వజే.

౩౯౮.

ఆగన్తుకభవఙ్గం తు, తదారమ్మణనామకం;

పురిమాని ఛ పాకాని, ఇమినా హోన్తి సత్త తు.

౩౯౯.

తస్మిం ద్వారే యదా ఇట్ఠ-మజ్ఝత్తారమ్మణం పన;

ఆగచ్ఛతి తదాపాథం, తదా వుత్తనయేనిధ.

౪౦౦.

ఆరమ్మణవసేనేవ, వేదనా పరివత్తతి;

ఉపేక్ఖాసహితం తస్మా, హోతి సన్తీరణం మనో.

౪౦౧.

ఉపేక్ఖాసహితేస్వేవ, జవనేసు చతూసుపి;

తేహి తుల్యాని చత్తారి, పాకచిత్తాని జాయరే.

౪౦౨.

వేదనాయాసమానత్తా, అచ్చన్తం పురిమేహి తు;

హోన్తి పిట్ఠిభవఙ్గాని, చత్తారీతి చ నామతో.

౪౦౩.

పఞ్చిమాని విపాకాని, పురిమేహి చ సత్తహి;

సద్ధిం ద్వాదస పాకాని, భవన్తీతి వినిద్దిసే.

౪౦౪.

చక్ఖుద్వారే తథా ఏవం, సోతాదీస్వపి నిద్దిసే;

ద్వాదస ద్వాదస పాకా, సమసట్ఠి భవన్తిమే.

౪౦౫.

ఏకాయ చేతనాయేవ, కమ్మే ఆయూహితే పన;

సమసట్ఠి విపాకాని, ఉప్పజ్జన్తి న సంసయో.

౪౦౬.

గహితాగహణేనేత్థ ¶ ¶ , చక్ఖుద్వారేసు ద్వాదస;

సోతవిఞ్ఞాణకాదీని, చత్తారీతి చ సోళస.

౪౦౭.

ఏవమేవ ¶ ససఙ్ఖార-తిహేతుకుసలేనపి;

అసఙ్ఖారససఙ్ఖారు-పేక్ఖాసహగతేహిపి.

౪౦౮.

కమ్మే ఆయూహితే తేసం, విపాకేహి చ తీహిపి;

ఏసేవ చ నయో తేహి, దిన్నాయ పటిసన్ధియా.

౪౦౯.

పఠమం ఇట్ఠమజ్ఝత్త-గోచరస్స వసేనిధ;

పవత్తిం పన దస్సేత్వా, ఉపేక్ఖాసహితద్వయే.

౪౧౦.

దస్సేతబ్బా తప్పచ్ఛా తు, ఇట్ఠస్మిం గోచరే ఇధ;

ఏకేకస్మిం పన ద్వారే, ద్వాదస ద్వాదసేవ తు.

౪౧౧.

గహితాగహణేనేత్థ, పాకచిత్తాని సోళస;

పుబ్బే వుత్తనయేనేవ, ఞేయ్యం సబ్బమసేసతో.

౪౧౨.

తిహేతుకేన కమ్మేన, పటిసన్ధి తిహేతుకా;

భవతీతి అయం వారో, వుత్తో ఏత్తావతా మయా.

౪౧౩.

సన్ధిమేకం తు కమ్మేకం, జనేతి న తతో పరం;

అనేకాని విపాకాని, సఞ్జనేతి పవత్తియం.

౪౧౪.

ఏకస్మా హి యథా బీజా, జాయతే ఏకమఙ్కురం;

సుబహూని ఫలానిస్స, హోన్తి హేతుపవత్తితో.

౪౧౫.

దుహేతుకేన కమ్మేన, పటిసన్ధి దుహేతుకా;

హోతీతి హి అయం వారో, అనుపుబ్బేన ఆగతో.

౪౧౬.

దుహేతుకేన కమ్మేన, సోమనస్సయుతేనిధ;

అసఙ్ఖారికచిత్తేన, కమ్మే ఆయూహితే పన.

౪౧౭.

తేన ¶ తుల్యేన పాకేన, గహితా పటిసన్ధి చే;

ఇట్ఠే ఆరమ్మణే చక్ఖు-ద్వారే ఆపాథమాగతే.

౪౧౮.

సోమనస్సయుతే ఞాణ-హీనే కుసలమానసే;

సత్తక్ఖత్తుం జవిత్వాన, గతే తస్మిం దుహేతుకే.

౪౧౯.

తదేవారమ్మణం ¶ కత్వా, జాయతే తదనన్తరం;

తంసరిక్ఖకమేకం తు, అసఙ్ఖారికమానసం.

౪౨౦.

తం హి మూలభవఙ్గన్తి, తదారమ్మణమిచ్చపి;

ఉభయమ్పి చ తస్సేవ, నామన్తి పరిదీపితం.

౪౨౧.

దుహేతుకససఙ్ఖారే, జవితేపి చ తంసమం;

హోతాగన్తుకసఙ్ఖాతం, తదారమ్మణమానసం.

౪౨౨.

తథేవ చ దుహేతూనం, ఇట్ఠమజ్ఝత్తగోచరే;

ద్విన్నం ఉపేక్ఖాయుత్తానం, జవనానమనన్తరం.

౪౨౩.

ద్వే తాదిసాని జాయన్తే, తదారమ్మణమానసా;

తేసం ‘‘పిట్ఠిభవఙ్గ’’న్తి, నామం ‘‘ఆగన్తుక’’న్తి చ.

౪౨౪.

సన్తీరణద్వయఞ్చేవ, దస్సనం సమ్పటిచ్ఛనం;

ఇమాని చ భవఙ్గాని, చక్ఖుద్వారే పనట్ఠ హి.

౪౨౫.

ఏవమట్ఠట్ఠ ¶ కత్వాన, ద్వారేసుపి చ పఞ్చసు;

చత్తాలీస విపాకాని, భవన్తీతి పవత్తియం.

౪౨౬.

గహితాగహణేనేత్థ, చక్ఖుద్వారే పనట్ఠ చ;

సోతఘానాదినా సద్ధిం, ద్వాదసేవ భవన్తి హి.

౪౨౭.

ఏకాయ చేతనాయేవం, కమ్మే ఆయూహితే పన;

ద్వాదసేవ విపాకాని, భవన్తీతి పకాసితం.

౪౨౮.

దుహేతుకత్తయేనాపి ¶ , సేసేన సదిసేన తు;

పాకేనాదిన్నసన్ధియా, అయమేవ నయో మతో.

౪౨౯.

దుహేతుకేన కమ్మేన, పటిసన్ధి దుహేతుకా;

హోతీతిపి అయం వారో, వుత్తో ఏత్తావతా మయా.

౪౩౦.

దుహేతుకేన కమ్మేన, పటిసన్ధి అహేతుకా;

హోతీతి చ అయం వారో, అనుపుబ్బేన ఆగతో.

౪౩౧.

దుహేతుకేసు ¶ చిత్తేసు, కుసలేసు చతూసుపి;

తేసు అఞ్ఞతరేనేవ, కమ్మే ఆయూహితే పన.

౪౩౨.

తస్సేవ పాకభూతాయ, ఆదిన్నపటిసన్ధినో;

ఉపేక్ఖాసహితాహేతు, మనోవిఞ్ఞాణధాతుయా.

౪౩౩.

పటిసన్ధి న వత్తబ్బా, సా కమ్మసదిసాతి హి;

కమ్మం దుహేతుకం హోతి, పటిసన్ధి అహేతుకా.

౪౩౪.

తస్స బుద్ధిముపేతస్స, ఇట్ఠమజ్ఝత్తగోచరే;

ఆపాథమాగతే చక్ఖు-ద్వారే పున చ దేహినో.

౪౩౫.

దుహేతూనం చతున్నమ్పి, పుఞ్ఞానం యస్స కస్సచి;

జవనస్సావసానస్మిం, అహేతుకమిదం మనో.

౪౩౬.

తదారమ్మణభావేన, జాయతే నత్థి సంసయో;

తం తు మూలభవఙ్గఞ్చ, తదారమ్మణమేవ చ.

౪౩౭.

వీథిచిత్తేసు జాతేసు, చక్ఖువిఞ్ఞాణకాదిసు;

ఉపేక్ఖాసహితంయేవ, హోతి సన్తీరణమ్పి చ.

౪౩౮.

తేసు ఏకం ఠపేత్వాన, గహితాగహణేనిధ;

గణనూపగచిత్తాని, తీణియేవ భవన్తి హి.

౪౩౯.

ఇట్ఠే ¶ ఆరమ్మణే చక్ఖు-ద్వారే ఆపాథమాగతే;

తదా సన్తీరణఞ్చేవ, తదారమ్మణమానసం.

౪౪౦.

సోమనస్సయుతంయేవ, గహేత్వా తేసు ఏకకం;

పురిమాని చ తీణీతి, చత్తారోవ భవన్తి హి.

౪౪౧.

ఏవం చత్తారి చిత్తాని, ద్వారేసుపి చ పఞ్చసు;

హోన్తి వీసతి చిత్తాని, విపాకాని పవత్తియం.

౪౪౨.

చక్ఖుద్వారే తు చత్తారి, గహితాగహణేనిధ;

సోతఘానాదినా సద్ధిం, హోతేవాహేతుకట్ఠకం.

౪౪౩.

అహేతుపటిసన్ధిస్స ¶ , న తదారమ్మణం భవే;

దుహేతుకం తిహేతుం వా, దుహేతుపటిసన్ధినో.

౪౪౪.

జాతా ¶ సుగతియం యేన, పాకేన పటిసన్ధి తు;

తేన తుల్యమ్పి హీనం వా, తదారమ్మణకం భవే.

౪౪౫.

మనుస్సలోకం సన్ధాయ, వుత్తఞ్చాహేతుకట్ఠకం;

చతూసుపి అపాయేసు, పవత్తే పన లబ్భతి.

౪౪౬.

థేరో నేరయికానం తు, ధమ్మం దేసేతి వస్సతి;

గన్ధం వాయుఞ్చ మాపేతి, యదా తేసం తదా పన.

౪౪౭.

థేరం దిస్వా చ సుత్వా చ, ధమ్మం గన్ధఞ్చ ఘాయతం;

పివతఞ్చ జలం వాయుం, ఫుసతం ముదుమేవ చ.

౪౪౮.

చక్ఖువిఞ్ఞాణకాదీని, పుఞ్ఞజానేవ పఞ్చపి;

సన్తీరణద్వయం ఏకా, మనోధాతూతి అట్ఠకం.

౪౪౯.

అయం తావ కథా ఇట్ఠ-ఇట్ఠమజ్ఝత్తగోచరే;

కామావచరపుఞ్ఞానం, జవనానం వసేనిధ.

౪౫౦.

నియమత్థం ¶ తు యం వుత్తం, తదారమ్మణచేతసో;

కుసలం పన సన్ధాయ, తం వుత్తన్తి హి దీపితం.

౪౫౧.

ఇధాకుసలచిత్తేసు, సోమనస్సయుతేసుపి;

ఇట్ఠే ఆరమ్మణే తేసు, జవితేసు చతూసుపి.

౪౫౨.

సోమనస్సయుతాహేతు-మనోవిఞ్ఞాణధాతు హి;

తదారమ్మణభావేన, జాయతే తదనన్తరం.

౪౫౩.

ఛస్వాకుసలచిత్తేసు, ఉపేక్ఖాయ యుతేసు హి;

గోచరే ఇట్ఠమజ్ఝత్తే, జవితేసు అనన్తరం.

౪౫౪.

ఉపేక్ఖాసహితాహేతు-మనోవిఞ్ఞాణధాతు హి;

తదారమ్మణభావేన, జాయతే పన పుఞ్ఞజా.

౪౫౫.

ఇట్ఠారమ్మణయోగస్మిం ¶ , కఙ్ఖతో ఉద్ధతస్స వా;

సోమనస్సయుతం హోతి, తదారమ్మణమానసం.

౪౫౬.

సోమనస్సయుతే చిత్తే, జవనే జవితే పన;

గవేసితబ్బా పఞ్చేవ, తదారమ్మణమానసా.

౪౫౭.

ఉపేక్ఖాసహితే చిత్తే, జవనే జవితే పన;

ఛళేవ గవేసితబ్బా, తదారమ్మణమానసా.

౪౫౮.

తిహేతుసోమనస్సేన, ఆదిన్నపటిసన్ధినో;

ఝానతో పరిహీనస్స, తం ఝానం పచ్చవేక్ఖతో.

౪౫౯.

దోమనస్సయుతం చిత్తం, హోతి విప్పటిసారినో;

తస్స కిం జాయతే బ్రూహి, తదారమ్మణమానసం.

౪౬౦.

పట్ఠానే పటిసిద్ధా హి, దోమనస్సఅనన్తరం;

సోమనస్సస్స ఉప్పత్తి, దోమనస్సస్స చస్స వా.

౪౬౧.

మహగ్గతం ¶ పనారబ్భ, జవనే జవితేపి చ;

తత్థేవ పటిసిద్ధం తు, తదారమ్మణమానసం.

౪౬౨.

తస్మా ¶ భవఙ్గపాతోవ, తదారమ్మణమేవ వా;

న హోతి కిం ను కాతబ్బం, వద త్వం ఆభిధమ్మిక.

౪౬౩.

ఉపేక్ఖాసహితాహేతు-మనోవిఞ్ఞాణధాతు తు;

పుఞ్ఞాపుఞ్ఞవిపాకా హి, తదారమ్మణికా సియా.

౪౬౪.

ఆవజ్జనం కిమస్సాతి, నత్థి తం జాయతే కథం;

భవఙ్గావజ్జనానం కిం, మగ్గస్సానన్తరస్స చ.

౪౬౫.

ఫలస్సపి నిరోధా చ, వుట్ఠహన్తస్స భిక్ఖునో;

ఫలచిత్తస్స వా ఏవం, నత్థి ఆవజ్జనం కిర.

౪౬౬.

వినా ఆవజ్జనేనాపి, హోతి జాయతు మానసం;

కిమస్సారమ్మణం బ్రూహి, యది జానాసి పణ్డిత.

౪౬౭.

వినా ¶ ఆరమ్మణేనేవ, న హి జాయతి మానసం;

రూపాదీసు పరిత్తేసు, యం కిఞ్చారబ్భ జాయతే.

౪౬౮.

ఉతుబీజనియామో చ, కమ్మధమ్మనియామతా;

చిత్తస్స చ నియామోతి, ఞేయ్యా పఞ్చ నియామతా.

౪౬౯.

తత్థ ఏకప్పహారేన, ఫలపుప్ఫాదిధారణం;

రుక్ఖానం పన సబ్బేసం, అయం ఉతునియామతా.

౪౭౦.

తేసం తేసం తు బీజానం, తంతంతుల్యఫలుబ్భవో;

మత్థకే నాళికేరస్స, ఛిద్దత్తం బీజజో అయం.

౪౭౧.

తిహేతుకం తిహేతుఞ్చ, దుహేతుఞ్చ అహేతుకం;

విపాకం తు యతో దేతి, అయం కమ్మనియామతా.

౪౭౨.

జాతియం ¶ బోధిసత్తస్స, మేదనీకమ్పనాదికం;

విసేసత్తమనేకమ్పి, అయం ధమ్మనియామతా.

౪౭౩.

గోచరేన పసాదస్మిం, ఘట్టితే పన తేనిధ;

ఉప్పత్తావజ్జనాదీనం, అయం చిత్తనియామతా.

౪౭౪.

అన్ధజ్జనానం హదయన్ధకారం,

విద్ధంసనం దీపమిమం జలన్తం;

సిక్ఖేథ ధీరో సతతం పయుత్తో,

మోహన్ధకారాపగమం యదిచ్ఛేతి.

ఇతి అభిధమ్మావతారే విపాకచిత్తప్పవత్తినిద్దేసో నామ

సత్తమో పరిచ్ఛేదో.

౮. అట్ఠమో పరిచ్ఛేదో

పకిణ్ణకనిద్దేసో

౪౭౫.

ఇదాని ¶ ¶ పన సబ్బేసం, ఏతేసం మానసం మయా;

పాటవత్థాయ భిక్ఖూనం, కథీయతి పకిణ్ణకం.

౪౭౬.

పన్థమక్కటకో నామ, దిసాసు పన పఞ్చసు;

తత్థ సుత్తం పసారేత్వా, జాలమజ్ఝే నిపజ్జతి.

౪౭౭.

పఠమాయ దిసాయేత్థ, సుత్తే పన పసారితే;

పాణకేన పటఙ్గేన, ఘట్టితే మక్ఖికాయ వా.

౪౭౮.

నిపన్నట్ఠానతో కిఞ్చి, చలిత్వా ఉణ్ణనాభి తు;

గన్త్వా సుత్తానుసారేన, యూసం పివతి తస్స సా.

౪౭౯.

పునాగన్త్వాన తత్థేవ, నిపజ్జతి యథాసుఖం;

ఏవమేవ కరోతేవ, దిసాసు దుతియాదిసు.

౪౮౦.

పసాదా ¶ పఞ్చ దట్ఠబ్బా, సుత్తం పఞ్చదిసాస్వివ;

చిత్తం పన చ దట్ఠబ్బం, మజ్ఝే మక్కటకో వియ.

౪౮౧.

పాణకాదీహి సుత్తస్స, తస్స సఙ్ఘట్టనా వియ;

పసాదానం తు దట్ఠబ్బా, ఘట్టనారమ్మణేన హి.

౪౮౨.

చలనం వియ తంమజ్ఝే, నిపన్నాయుణ్ణనాభియా;

పసాదఘట్టనం తత్థ, గహేత్వారమ్మణం పన.

౪౮౩.

మనోధాతుక్రియాచిత్తం, భవఙ్గావట్టనం మతం;

తస్సా సుత్తానుసారంవ, వీథిచిత్తపవత్తనం.

౪౮౪.

సీసే పనస్స విజ్ఝిత్వా, యూసపానంవ చేతసో;

ఆరమ్మణేసు దట్ఠబ్బం, జవనస్స పవత్తనం.

౪౮౫.

పునాగన్త్వా ¶ యథా సుత్త-జాలమజ్ఝే నిపజ్జనం;

వత్థుంయేవ చ నిస్సాయ, చిత్తస్స పరివత్తనం.

౪౮౬.

ఇదం తు పన ఓపమ్మం, అత్థం దీపేతి కిం తు హి;

ఆరమ్మణేన పఠమం, పసాదే ఘట్టితే పన.

౪౮౭.

పసాదవత్థుతో చిత్తా, వత్థుసన్నిస్సితం మనో;

తతో హి పఠమంయేవ, జాయతీతి హి దీపితం.

౪౮౮.

ఏకేకారమ్మణం ¶ ద్వీసు, ద్వీసు ద్వారేసు సబ్బసో;

ఆగచ్ఛతి తేనాపాథం, అయమత్థోపి దీపితో.

౪౮౯.

రూపం చక్ఖుపసాదమ్హి, ఘట్టిత్వా తఙ్ఖణే పన;

మనోద్వారే తథాపాథ-మాగచ్ఛతి నిసంసయో.

౪౯౦.

ఖగో యథా హి రుక్ఖగ్గే, నిలీయన్తోవ సాఖినో;

సాఖం ఘట్టేతి తస్సీధ, ఛాయా ఫరతి భూమియం.

౪౯౧.

సాఖాయ ¶ ఘట్టనచ్ఛాయా, ఫరణాని చ సబ్బసో;

అపుబ్బాచరిమం ఏక-క్ఖణస్మింయేవ జాయరే.

౪౯౨.

ఏవమేవ చ రూపస్స, పసాదస్స చ ఘట్టనం;

భవఙ్గచలనస్సాపి, పచ్చయత్తేన అత్థతో.

౪౯౩.

తథేవ చ మనోద్వారే, ఆపాథగమనమ్పి చ;

అపుబ్బాచరిమం ఏక-క్ఖణస్మింయేవ హోతితి.

౪౯౪.

తతో భవఙ్గం ఛిన్దిత్వా, చక్ఖుద్వారే యథాక్కమం;

ఆవజ్జనే సముప్పన్నే, దస్సనే సమ్పటిచ్ఛనే.

౪౯౫.

సన్తీరణే సముప్పన్నే, తతో వోట్ఠబ్బనేపి చ;

కుసలం జవనం చిత్తం, తథాకుసలమేవ వా.

౪౯౬.

ఏసో ఏవ నయో సోత-ద్వారాదీసుపి విఞ్ఞునా;

అవిసేసేన విఞ్ఞేయ్యో, సద్దాదీనం తు ఘట్టనే.

౪౯౭.

దోవారికోపమాదీని ¶ , ఏతస్సత్థస్స దీపనే;

ఉద్ధరిత్వాన తానేత్థ, దస్సేతబ్బాని విఞ్ఞునా.

౪౯౮.

అసమ్భేదేన చక్ఖుస్స, రూపాపాథగమేన చ;

ఆలోకనిస్సయేనాపి, సమనక్కారహేతునా.

౪౯౯.

పచ్చయేహి పనేతేహి, సమేతేహి చతూహిపి;

జాయతే చక్ఖువిఞ్ఞాణం, సమ్పయుత్తేహి తం సహ.

౫౦౦.

అసమ్భేదేన సోతస్స, సద్దాపాథగమేన చ;

ఆకాసనిస్సయేనాపి, సమనక్కారహేతునా.

౫౦౧.

పచ్చయేహి పనేతేహి, సమేతేహి చతూహిపి;

జాయతే సోతవిఞ్ఞాణం, సమ్పయుత్తేహి తం సహ.

౫౦౨.

అసమ్భేదేన ¶ ఘానస్స, గన్ధాపాథగమేన చ;

వాయోసన్నిస్సయేనాపి, సమనక్కారహేతునా.

౫౦౩.

పచ్చయేహి పనేతేహి, సమేతేహి చతూహిపి;

జాయతే ఘానవిఞ్ఞాణం, సమ్పయుత్తేహి తం సహ.

౫౦౪.

అసమ్భేదేన జివ్హాయ, రసాపాథగమేన చ;

ఆపోసన్నిస్సయేనాపి, సమనక్కారహేతునా.

౫౦౫.

పచ్చయేహి పనేతేహి, సమేతేహి చతూహిపి;

జాయతే జివ్హావిఞ్ఞాణం, సమ్పయుత్తేహి తం సహ.

౫౦౬.

అసమ్భేదేన ¶ కాయస్స, ఫోట్ఠబ్బాపాథసఙ్గమా;

పథవీనిస్సయేనాపి, సమనక్కారహేతునా.

౫౦౭.

పచ్చయేహి పనేతేహి, సమేతేహి చతూహిపి;

జాయతే కాయవిఞ్ఞాణం, సమ్పయుత్తేహి తం సహ.

౫౦౮.

అసమ్భేదా మనస్సాపి, ధమ్మాపాథగమేన చ;

వత్థుసన్నిస్సయేనాపి, సమనక్కారహేతునా.

౫౦౯.

పచ్చయేహి ¶ పనేతేహి, సమేతేహి చతూహిపి;

మనోవిఞ్ఞాణమేవం తు, సమ్పయుత్తేహి జాయతే.

౫౧౦.

మనో భవఙ్గచిత్తన్తి, వేదితబ్బం విభావినా;

ఆవజ్జనక్రియాచిత్తం, సమనక్కారోతి సఞ్ఞితం.

౫౧౧.

వత్థుసన్నిస్సయేనాతి, నాయం సబ్బత్థ గచ్ఛతి;

భవం తు పఞ్చవోకారం, సన్ధాయ కథితో పన.

౫౧౨.

పటిసన్ధాదిచిత్తాని, సబ్బానేకూనవీసతి;

కామే దస చ రూపేసు, పఞ్చ చత్తారిరూపిసు.

౫౧౩.

కమ్మం ¶ కమ్మనిమిత్తఞ్చ, తథా గతినిమిత్తకం;

ఇదం హి తివిధం తేసం, ఆరమ్మణముదీరితం.

౫౧౪.

కామావచరసన్ధీనం, పరిత్తారమ్మణం మతం;

పచ్చుప్పన్నమతీతం వా, హోతి నత్థి అనాగతం.

౫౧౫.

అట్ఠేవ చ మహాపాకా, తీణి సన్తీరణాని చ;

ఏకాదసవిధం చిత్తం, తదారమ్మణసఞ్ఞితం.

౫౧౬.

ఏకాదసవిధే చిత్తే, తదారమ్మణసఞ్ఞితే;

దస పుఞ్ఞవిపాకాని, ఏకం హోతి అపుఞ్ఞజం.

౫౧౭.

మహాపాకా న జాయన్తే, రూపారూపభవద్వయే;

కామే రూపే భవే చేవ, హోతి సన్తీరణత్తయం.

౫౧౮.

తదారమ్మణచిత్తాని, యాని వుత్తాని సత్థునా;

తేసు చిత్తం పనేకమ్పి, రూపారూపభవద్వయే.

౫౧౯.

న తదారమ్మణం హుత్వా, పవత్తతి కదాచిపి;

కస్మా న హోతి చే తత్థ, బీజస్సాభావతో పన.

౫౨౦.

పటిసన్ధిబీజం నత్థేత్థ, కామావచరసఞ్ఞితం;

రూపాదిగోచరే తస్స, భవేయ్య జనకం తు యం.

౫౨౧.

చక్ఖువిఞ్ఞాణకాదీనం ¶ , నత్థితాపజ్జతీతి చే;

నిన్ద్రియానం పవత్తాను-భావతో చిత్తసమ్భవో.

౫౨౨.

ఏకన్తేన యథా చేతం, తదారమ్మణమానసం;

నప్పవత్తతి సబ్బమ్పి, రూపారూపభవద్వయే.

౫౨౩.

అకామావచరధమ్మేపి, తదేతం నానుబన్ధతి;

కస్మా అజనకత్తా హి, జనకస్సాసమానతో.

౫౨౪.

జనకం ¶ తేన తుల్యం వా, కామావచరసఞ్ఞితం;

కుసలాకుసలాదిం తు, జవనం అనుబన్ధతి.

౫౨౫.

కామావచరధమ్మాపి ¶ , యే మహగ్గతగోచరా;

హుత్వా వత్తన్తి తే చాపి, ఇదం నేవానుబన్ధతి.

౫౨౬.

పరిత్తారమ్మణత్తా చ, ఏకన్తేన పనస్స హి;

తథాపరిచితత్తా చ, నానుబన్ధతి సబ్బదా.

౫౨౭.

కిం తేన యుత్తివాదేన, వుత్తం అట్ఠకథాసు హి;

తదారమ్మణచిత్తాని, ఏకాదసపి సబ్బసో.

౫౨౮.

నామగోత్తం పనారబ్భ, జవనే జవితేపి చ;

తదారమ్మణం న గణ్హన్తి, రూపారూపభవేసు వా.

౫౨౯.

యదా పఞ్ఞత్తిమారబ్భ, జవనే జవితేపి వా;

తథా విపస్సనాయాపి, లక్ఖణారమ్మణాయ చ.

౫౩౦.

తదారమ్మణా న లబ్భన్తి, మిచ్ఛత్తనియతేసుపి;

న లోకుత్తరధమ్మేపి, ఆరబ్భ జవనే గతే.

౫౩౧.

తథా మహగ్గతే ధమ్మే, ఆరబ్భ జవనే పన;

పటిసమ్భిదాఞాణాని, ఆరబ్భ జవితేపి చ.

౫౩౨.

మనోద్వారేపి సబ్బేసం, జవనానమనన్తరం;

తదారమ్మణచిత్తాని, భవన్తి అనుపుబ్బతో.

౫౩౩.

న ¶ విజ్జతి మనోద్వారే, ఘట్టనారమ్మణస్స హి;

కథం భవఙ్గతో హోతి, వుట్ఠానం పన చేతసో.

౫౩౪.

మనోద్వారేపి ఆపాథ-మాగచ్ఛన్తేవ గోచరా;

ఘట్టనాయ వినా తస్మా, చిత్తానం హోతి సమ్భవో.

౫౩౫.

ద్వాదసాపుఞ్ఞచిత్తానం ¶ , విపాకా సత్తసత్తతి;

భవన్తి చతురాసీతి, పాపపాకా పవత్తియం.

౫౩౬.

ఏకాదసవిధానం తు, హిత్వా ఉద్ధచ్చమానసం;

ఏకాదసవిధా చేవ, భవన్తి పటిసన్ధియో.

౫౩౭.

క్రియచిత్తేసు సబ్బేసు, జవనం న చ హోతి యం;

తం వే కరణమత్తత్తా, వాతపుప్ఫసమం మతం.

౫౩౮.

జవనత్తం తు సమ్పత్తం, కిచ్చసాధనతో పన;

ఛిన్నమూలస్స రుక్ఖస్స, పుప్ఫంవ అఫలం సియా.

౫౩౯.

పటిచ్చ పన ఏతస్మా, ఫలమేతీతి పచ్చయో;

యో ధమ్మో యస్స ధమ్మస్స, ఠితియుప్పత్తియాపి వా.

౫౪౦.

ఉపకారో హి సో తస్స, పచ్చయోతి పవుచ్చతి;

సమ్భవోపభవో హేతు, కారణం పచ్చయో మతో.

౫౪౧.

లోభాది పన యో ధమ్మో, మూలట్ఠేనుపకారకో;

హేతూతి పన సో ధమ్మో, విఞ్ఞాతబ్బో విభావినా.

౫౪౨.

లోభో దోసో చ మోహో చ,

తథాలోభాదయో తయో;

ఛళేవ హేతుయో హోన్తి,

జాతితో నవధా సియుం.

౫౪౩.

ధమ్మానం కుసలాదీనం, కుసలాదిత్తసాధకో;

మూలట్ఠోతి వదన్తేవం, ఏకే ఆచరియా పన.

౫౪౪.

ఏవం ¶ ¶ సన్తే తు హేతూనం, తంసముట్ఠానరూపిసు;

హేతుపచ్చయతా నేవ, సమ్పజ్జతి కదాచిపి.

౫౪౫.

న హి తే పన రూపానం, సాధేన్తి కుసలాదికం;

న తేసం పన రూపానం, పచ్చయా న చ హోన్తి తే.

౫౪౬.

తస్మా ¶ హి కుసలాదీనం, కుసలాదిత్తసాధకో;

మూలట్ఠోతి న గన్తబ్బో, విఞ్ఞునా సమయఞ్ఞునా.

౫౪౭.

సుప్పతిట్ఠితభావస్స, సాధనేనుపకారకో;

మూలట్ఠోతి చ హేతూనం, విఞ్ఞాతబ్బో విభావినా.

౫౪౮.

కుసలాకుసలా హేతూ, క్రియాహేతూ చ సబ్బసో;

ధమ్మానం సమ్పయుత్తానం, తంసముట్ఠానరూపినం.

౫౪౯.

హేతుపచ్చయతం యాతా, పఞ్చవోకారభూమియం;

సమ్పయుత్తానమేవేతే, చతువోకారభూమియం.

౫౫౦.

కామే విపాకహేతూపి, కామావచరభూమియం;

అత్తనా సమ్పయుత్తానం, పటిసన్ధిక్ఖణే పన.

౫౫౧.

కటత్తారూపజాతానం, తథేవ చ పవత్తియం;

చిత్తజానఞ్చ రూపానం, హేతుపచ్చయతం గతా.

౫౫౨.

రూపే విపాకహేతు చ, రూపావచరభూమియం;

తథా వుత్తప్పకారానం, హోన్తి తే హేతుపచ్చయా.

౫౫౩.

హేతుయో పఞ్చవోకారే, లోకుత్తరవిపాకజా;

చిత్తజానఞ్చ రూపానం, సమ్పయుత్తానమేవ చ.

౫౫౪.

తే హేతుపచ్చయా హోన్తి, చతువోకారభూమియం;

భవన్తి సమ్పయుత్తానం, ఇతరే చ సభూమియం.

౫౫౫.

హేతుత్థో హేతుయో చేవ, హేతుపచ్చయసమ్భవో;

ఏవమేవ చ విఞ్ఞేయ్యో, సఞ్జాతసుఖహేతునా.

౫౫౬.

ఛన్దో ¶ చిత్తఞ్చ వీరియం, వీమంసా చాతి సత్థునా;

లోకాధిపతినా వుత్తా, చతుధాధిపతీ సియుం.

౫౫౭.

ఛన్దం ¶ తు జేట్ఠకం కత్వా, ఛన్దం కత్వా ధురం పన;

చిత్తస్సుప్పత్తికాలస్మిం, ఛన్దాధిపతి నామసో.

౫౫౮.

ఏసేవ చ నయో ఞేయ్యో, సేసేసుపి చ తీసుపి;

అధిప్పతీతి నిద్దిట్ఠో, జేట్ఠట్ఠేనుపకారకో.

౫౫౯.

సుమతిమతివిబోధనం విచిత్తం,

కుమతిమతిన్ధనపావకం పధానం;

ఇమమతిమధురం అవేది యో యో,

జినవచనం సకలం అవేది సో సో.

ఇతి అభిధమ్మావతారే పకిణ్ణకనిద్దేసో నామ

అట్ఠమో పరిచ్ఛేదో.

౯. నవమో పరిచ్ఛేదో

పుఞ్ఞవిపాకపచ్చయనిద్దేసో

౫౬౦.

బాత్తింస ¶ పాకచిత్తాని, లోకికానేవ యాని హి;

ఏతేసం పాకచిత్తానం, పటిసన్ధిపవత్తిసు.

౫౬౧.

పుఞ్ఞాపుఞ్ఞాదిసఙ్ఖారా, యథా యేసఞ్చ పచ్చయా;

భవాదీసు తథా తేపి, విఞ్ఞాతబ్బా విభావినా.

౫౬౨.

తయో భవా చతస్సో చ, యోనియో గతిపఞ్చకం;

విఞ్ఞాణట్ఠితియో సత్త, సత్తావాసా నవేరితా.

౫౬౩.

కామే ¶ పుఞ్ఞాభిసఙ్ఖార-సఞ్ఞితా అట్ఠ చేతనా;

నవన్నం పాకచిత్తానం, కామే సుగతియం పన.

౫౬౪.

నానాక్ఖణికకమ్మూప-నిస్సయపచ్చయేహి చ;

ద్వేధా హి పచ్చయా తేసం, భవన్తి పటిసన్ధియం.

౫౬౫.

ఉపేక్ఖాసహితాహేతు-మనోవిఞ్ఞాణధాతుయా ¶ ;

వినా పరిత్తపాకానం, హోన్తి ద్వేధా పవత్తియం.

౫౬౬.

తాయేవ చేతనా రూప-భవే ద్వేధావ పచ్చయా;

పఞ్చన్నం పాకచిత్తానం, భవన్తి హి పవత్తియం.

౫౬౭.

అట్ఠన్నం తు పరిత్తానం, కామే దుగ్గతియం తథా;

పవత్తే పచ్చయా హోన్తి, న హోన్తి పటిసన్ధియం.

౫౬౮.

హోన్తి వుత్తప్పకారావ, కామే సుగతియం తథా;

సోళసన్నం విపాకానం, పవత్తే పటిసన్ధియం.

౫౬౯.

రూపే పుఞ్ఞాభిసఙ్ఖారా, రూపావచరభూమియం;

పఞ్చన్నం పాకచిత్తానం, పచ్చయా పటిసన్ధియం.

౫౭౦.

హోన్తిమాపుఞ్ఞసఙ్ఖారా, కామే దుగ్గతియం ద్విధా;

విఞ్ఞాణస్స పనేకస్స, పచ్చయా పటిసన్ధియం.

౫౭౧.

ఛన్నం పన పవత్తేవ, హోన్తి నో పటిసన్ధియం;

సత్తన్నమ్పి భవన్తేవ, పవత్తే పటిసన్ధియం.

౫౭౨.

కామే సుగతియం తేసం, సత్తన్నమ్పి తథేవ చ;

పవత్తే పచ్చయా హోన్తి, న హోన్తి పటిసన్ధియం.

౫౭౩.

విఞ్ఞాణానం చతున్నమ్పి, తేసం రూపభవే తథా;

పవత్తే పచ్చయా హోన్తి, న హోన్తి పటిసన్ధియం.

౫౭౪.

సో ¶ చ కామభవేనిట్ఠ-రూపాదిఉపలద్ధియం;

అనిట్ఠరూపాదయో పన, బ్రహ్మలోకే న విజ్జరే.

౫౭౫.

తథేవానేఞ్జసఙ్ఖారో ¶ , అరూపావచరభూమియం;

చతున్నం పాకచిత్తానం, పవత్తే పటిసన్ధియం.

౫౭౬.

ఏవం ¶ తావ భవేస్వేతే, పటిసన్ధిపవత్తిసు;

యథా చ పచ్చయా హోన్తి, తథా ఞేయ్యా విభావినా.

౫౭౭.

ఏసేవ చ నయో ఞేయ్యో, యోనిఆదీసు తత్రిదం;

ఆదితో పన పట్ఠాయ, ముఖమత్తనిదస్సనం.

౫౭౮.

అవిసేసేన పుఞ్ఞాభి-సఙ్ఖారో ద్విభవేసుపి;

దత్వాన పటిసన్ధిం తు, సబ్బపాకం జనేతి సో.

౫౭౯.

తథా చతూసు విఞ్ఞేయ్యో, అణ్డజాదీసు యోనిసు;

బహుదేవమనుస్సానం, గతీసు ద్వీసు ఏవ చ.

౫౮౦.

తథా నానత్తకాయాది-విఞ్ఞాణానం ఠితీసుపి;

తథా వుత్తప్పకారస్మిం, సత్తావాసే చతుబ్బిధే.

౫౮౧.

ఏవం పుఞ్ఞాభిసఙ్ఖారో, భవాదీసు యథారహం;

ఏకవీసతిపాకానం, పచ్చయో హోతి చ ద్విధా.

౫౮౨.

కామే అపుఞ్ఞసఙ్ఖారో, భవే చతూసు యోనిసు;

తీసు గతీసు ఏకిస్సా, విఞ్ఞాణట్ఠితియాపి చ.

౫౮౩.

సత్తావాసే పనేకస్మిం,

ఉహోతి సో పచ్చయో ద్విధా;

సత్తన్నం పాకచిత్తానం,

పవత్తే పటిసన్ధియం.

౫౮౪.

తథేవానేఞ్జసఙ్ఖారో, ఏకారూపభవే పున;

ఏకిస్సా యోనియా చేవ, ఏకిస్సా గతియాపి చ.

౫౮౫.

తీసు చిత్తట్ఠితీస్వేవ, సత్తావాసే చతుబ్బిధే;

చతున్నం పాకచిత్తానం, ద్వేధా సో హోతి పచ్చయో.

౫౮౬.

పటిసన్ధిపవత్తీనం ¶ , వసేనేవ భవాదిసు;

విజానితబ్బా సఙ్ఖారా, యథా యేసఞ్చ పచ్చయా.

౫౮౭.

న ¶ రూపారూపధమ్మానం, సఙ్కన్తి పన విజ్జతి;

సఙ్కన్తిభావే అసతి, పటిసన్ధి కథం సియా.

౫౮౮.

నత్థి చిత్తస్స సఙ్కన్తి, అతీతభవతో ఇధ;

తతో హేతుం వినా తస్స, పాతుభావో న విజ్జతి.

౫౮౯.

సులద్ధపచ్చయం రూపా-రూపమత్తం తు జాయతి;

ఉప్పజ్జమానమేవం తు, లభిత్వా పచ్చయం పన.

౫౯౦.

భవన్తరముపేతీతి, సమఞ్ఞాయ పవుచ్చతి;

న చ సత్తో న చ జీవో, న అత్తా వాపి విజ్జతి.

౫౯౧.

తయిదం పాకటం కత్వా, పటిసన్ధిక్కమం పన;

దస్సయిస్సామహం సాధు, నిబోధథ సుదుబ్బుధం.

౫౯౨.

అతీతస్మిం ¶ భవే తస్స, ఆసన్నమరణస్స హి;

హరితం తాలపణ్ణంవ, పక్ఖిత్తం ఆతపే పన.

౫౯౩.

సుస్సమానే సరీరస్మిం, నట్ఠే చక్ఖున్ద్రియాదికే;

హదయవత్థుమత్తస్మిం, ఠితే కాయప్పసాదికే.

౫౯౪.

వత్థుసన్నిస్సితం చిత్తం, హోతి తస్మిం ఖణేపి చ;

పుబ్బానుసేవితం కమ్మం, పుఞ్ఞం వాపుఞ్ఞమేవ వా.

౫౯౫.

కమ్మం కమ్మనిమిత్తం వా, ఆలమ్బిత్వా పవత్తతి;

ఏవం పవత్తమానం తం, విఞ్ఞాణం లద్ధపచ్చయం.

౫౯౬.

అవిజ్జాయ పటిచ్ఛన్నా-దీనవే విసయే పన;

తణ్హా నమేతి సఙ్ఖారా, ఖిపన్తి సహజా పన.

౫౯౭.

న మీయమానం తణ్హాయ, తం సన్తతివసా పన;

ఓరిమా పన తీరమ్హా, ఆలమ్బిత్వాన రజ్జుకం.

౫౯౮.

మాతికాతిక్కమోవేతం ¶ ¶ , పురిమం జహతి నిస్సయం;

అపరం కమ్మసమ్భూతం, లమ్బిత్వా వాపి నిస్సయం.

౫౯౯.

తం పనారమ్మణాదీహి, పచ్చయేహి పవత్తతి;

పురిమం చవనం ఏత్థ, పచ్ఛిమం పటిసన్ధి తు.

౬౦౦.

తదేతం నాపి పురిమా, భవతోపి ఇధాగతం;

కమ్మాదిఞ్చ వినా హేతుం, పాతుభూతం న చేవ తం.

౬౦౧.

ఏత్థ చేతస్స చిత్తస్స, పురిమా భవతో పన;

ఇధానాగమనేతీత-భవహేతూహి సమ్భవే.

౬౦౨.

పటిఘోసదీపముద్దాదీ, భవన్తేత్థ నిదస్సనా;

యథా ఆగన్త్వా అఞ్ఞత్ర, హోన్తి సద్దాదిహేతుకా.

౬౦౩.

ఏవమేవ చ విఞ్ఞాణం, వేదితబ్బం విభావినా;

సన్తానబన్ధతో నత్థి, ఏకతా వాపి నానతా.

౬౦౪.

సతి సన్తానబన్ధే తు, ఏకన్తేనేకతా సియా;

ఖీరతో దధిసమ్భూతం, న భవేయ్య కదాచిపి.

౬౦౫.

అథాపి పన ఏకన్త-నానతా సా భవేయ్య చే;

ఖీరసామీ నరో నేవ, దధిసామీ భవేయ్య సో.

౬౦౬.

తస్మా ఏత్థ పనేకన్త-ఏకతానానతాపి వా;

న చేవ ఉపగన్తబ్బా, విఞ్ఞునా సమయఞ్ఞునా.

౬౦౭.

నను ఏవమసఙ్కన్తి-పాతుభావే తస్స సతి;

యే ఇమస్మిం మనుస్సత్త-భావే ఖన్ధాభిసమ్భవా.

౬౦౮.

తేసం ఇధ నిరుద్ధత్తా, కమ్మస్స ఫలహేతునో;

పరత్థాగమతో చేవ, ఇధ తస్స కతస్స హి.

౬౦౯.

అఞ్ఞస్స ¶ అఞ్ఞతో చేవ, కమ్మతో తం ఫలం సియా;

తస్మా న సున్దరం ఏతం, విధానం సబ్బమేవ చ.

ఏత్థాహ ¶ –

౬౧౦.

సన్తానే ¶ యం ఫలం ఏతం, నాఞ్ఞస్స న చ అఞ్ఞతో;

బీజానం అభిసఙ్ఖారో, ఏతస్సత్థస్స సాధకో.

౬౧౧.

ఏకస్మిం పన సన్తానే, వత్తమానం ఫలం పన;

అఞ్ఞస్సాతిపి వా నేవ, అఞ్ఞతో వా న హోతి తం.

౬౧౨.

బీజానం అభిసఙ్ఖారా, ఏతస్సత్థస్స సాధకో;

బీజానం అభిసఙ్ఖారే, కతే తు మధుఆదినా.

౬౧౩.

తస్స బీజస్స సన్తానే, పఠమం లద్ధపచ్చయో;

మధురో ఫలసో తస్స, హోతి కాలన్తరే పన.

౬౧౪.

న హి తాని హి బీజాని, అభిసఙ్ఖరణమ్పి వా;

పాపుణన్తి ఫలట్ఠానం, ఏవం ఞేయ్యమిదమ్పి చ.

౬౧౫.

బాలకాలే పయుత్తేన, విజ్జాసిప్పోసధాదినా;

దీపేతబ్బో అయం వుద్ధ-కాలస్మిం ఫలదాయినా.

౬౧౬.

ఏవం సన్తేపి తం కమ్మం, విజ్జమానమ్పి వా పన;

ఫలస్స పచ్చయో హోతి, అథ వావిజ్జమానకం.

౬౧౭.

విజ్జమానం సచే హోతి, తప్పవత్తిక్ఖణే పన;

భవితబ్బం విపాకేన, సద్ధిమేవ చ హేతునా.

౬౧౮.

అథ వావిజ్జమానం తం, నిరుద్ధం పచ్చయో భవే;

పవత్తిక్ఖణతో పుబ్బే, పచ్ఛా నిచ్చఫలం సియా.

వుచ్చతే ¶ –

౬౧౯.

కటత్తా పచ్చయో కమ్మం, తస్మా నిచ్చఫలం న చ;

పాటిభోగాదికం కమ్మం, వేదితబ్బం నిదస్సనం.

౬౨౦.

కటత్తాయేవ ¶ తం కమ్మం, ఫలస్స పన పచ్చయో;

న చస్స విజ్జమానత్తం, తస్స వావిజ్జమానతా.

౬౨౧.

అభిధమ్మావతారోయం, పరమత్థపకాసనో;

సోతబ్బో పన సోతూనం, పీతిబుద్ధివివడ్ఢనో.

ఇతి అభిధమ్మావతారే పుఞ్ఞవిపాకపచ్చయనిద్దేసో నామ

నవమో పరిచ్ఛేదో.

౧౦. దసమో పరిచ్ఛేదో

రూపవిభాగనిద్దేసో

౬౨౨.

వుత్తమాదిమ్హి ¶ యం రూపం, చిత్తజానమనన్తరం;

తస్స దాని కరిస్సామి, సమాసేన విభావనం.

౬౨౩.

యం రుప్పతీతి రూపన్తి, తథా రూపయతీతి వా;

రూపారూపభవాతీతో, సురూపో రూపమబ్రవి.

౬౨౪.

తం రూపం దువిధం హోతి, భూతోపాదాయభేదతో;

చతుబ్బిధా మహాభూతా, ఉపాదా చతువీసతి.

౬౨౫.

పథవీధాతు ఆపో చ,

తేజో వాయో తథేవ చ;

చత్తారోమే మహాభూతా,

మహాభూతేన దేసితా.

౬౨౬.

మహన్తా పాతుభూతాతి, మహాభూతసమాతి వా;

వఞ్చకత్తా అభూతేన, మహాభూతాతి సఞ్ఞితా.

౬౨౭.

చక్ఖు ¶ ¶ సోతఞ్చ ఘానఞ్చ, జివ్హా కాయో చ రూపతా;

సద్దో గన్ధో రసో ఇత్థి-పురిసిన్ద్రియజీవితం.

౬౨౮.

వత్థుమాహారతా కాయ-వచీవిఞ్ఞత్తియో దువే;

ఆకాసో చేవ రూపస్స, లహుతాదిత్తయమ్పి చ.

౬౨౯.

ఉపచయో సన్తతిరూపం, జరతానిచ్చతాపి చ;

ఉపాదాతి పవుచ్చన్తి, ఇమాని చతువీసతి.

౬౩౦.

మహాభూతాని నిస్సాయ, అముఞ్చిత్వా పవత్తితో;

ఉపాదారూపమిచ్చాహ, నిరుపాదానమానసో.

౬౩౧.

పథవీ పత్థటత్తా చ, వాయో వాయనతో భవే;

తేజో తేజేతి రూపాని, ఆపో ఆపేతి పాలనా.

౬౩౨.

తేసం దాని పవక్ఖామి, రూపానం లక్ఖణాదికం;

లక్ఖణాదీసు ఞాతేసు, ధమ్మా ఆవి భవన్తి హి.

౬౩౩.

సామఞ్ఞం వా సభావో వా, ధమ్మానం లక్ఖణం మతం;

కిచ్చం వా తస్స సమ్పత్తి, రసోతి పరిదీపితో.

౬౩౪.

ఫలం వా పచ్చుపట్ఠానం, ఉపట్ఠాననయోపి వా;

ఆసన్నకారణం యం తు, తం పదట్ఠానసఞ్ఞితం.

తత్థ ¶ కక్ఖళత్తలక్ఖణా పథవీధాతు, పతిట్ఠానరసా, సమ్పటిచ్ఛనపచ్చుపట్ఠానా. పగ్ఘరణలక్ఖణా ఆపోధాతు, ఉపబ్రూహనరసా, సఙ్గహపచ్చుపట్ఠానా. ఉణ్హత్తలక్ఖణా తేజోధాతు, పరిపాచనరసా, మద్దవానుప్పదానపచ్చుపట్ఠానా. విత్థమ్భనలక్ఖణా వాయోధాతు, సముదీరణరసా, అభినీహారపచ్చుపట్ఠానా. ఏకేకాయ చేత్థ సేసభూతత్తయపదట్ఠానాతి వేదితబ్బా.

చక్ఖతీతి చక్ఖు, రూపం విభావేతీతి అత్థో.

౬౩౫.

తత్థ ¶ ¶ చక్ఖు ద్విధా వుత్తం, పఞ్ఞామంసప్పభేదతో;

తత్థ పఞ్ఞామయం చక్ఖు, హోతి పఞ్చవిధం పన.

౬౩౬.

బుద్ధధమ్మసమన్తేహి, ఞాణదిబ్బేహి నామతో;

యథానుక్కమతో తేసం, నానత్తం మే నిబోధథ.

౬౩౭.

ఆసయానుసయే ఞాణం, ఇన్ద్రియానం పరోపరే;

బుద్ధచక్ఖున్తి నిద్దిట్ఠం, మునినా లోకచక్ఖునా.

౬౩౮.

హేట్ఠామగ్గత్తయే ఞాణం, ధమ్మచక్ఖున్తి సఞ్ఞితం;

ఞేయ్యం సమన్తచక్ఖున్తి, ఞాణం సబ్బఞ్ఞుతా పన.

౬౩౯.

యం ‘‘చక్ఖుం ఉదపాదీ’’తి, ఆగతం ఞాణచక్ఖు తం;

అభిఞ్ఞాచిత్తజా పఞ్ఞా, దిబ్బచక్ఖున్తి వుచ్చతి.

౬౪౦.

మంసచక్ఖుపి దువిధం, ససమ్భారపసాదతో;

ససమ్భారఞ్చ నామేత్థ, అక్ఖికూపే పతిట్ఠితం.

౬౪౧.

అక్ఖికూపట్ఠినా హేట్ఠా, ఉద్ధఞ్చ భముకట్ఠినా;

ఉభతో అక్ఖికూటేహి, మత్థలుఙ్గేన అన్తతో.

౬౪౨.

బహిద్ధా అక్ఖిలోమేహి, పరిచ్ఛిన్నో చ యో పన;

న్హారుసుత్తేన ఆబన్ధో, మంసపిణ్డో పవుచ్చతి.

౬౪౩.

సకలోపి చ లోకోయం, కమలస్స దలం వియ;

పుథులం విపులం నీలం, ఇతి జానాతి లోచనం.

౬౪౪.

చక్ఖు నామ న తం హోతి, వత్థు తస్సాతి వుచ్చతి;

ఇదం పన ససమ్భార-చక్ఖున్తి పరిదీపితం.

౬౪౫.

వణ్ణో గన్ధో రసో ఓజా,

చతస్సో చాపి ధాతుయో;

భావసమ్భవసణ్ఠానం,

జీవితాని తథేవ చ.

౬౪౬.

కాయచక్ఖుపసాదాతి ¶ ¶ ,

సమ్భారా హోన్తి చుద్దస;

తథా విత్థారతో చేతం,

చతస్సో చాపి ధాతుయో.

౬౪౭.

వణ్ణో గన్ధో రసో ఓజా,

సణ్ఠానసమ్భవో తథా;

దసేతే చతుసముట్ఠానా,

చత్తాలీస భవన్తి తే.

౬౪౮.

చక్ఖు ¶ కాయప్పసాదో చ, భావో జీవితమేవ చ;

చత్తాలీసఞ్చ రూపాని, చత్తారి తు భవన్తి హి.

౬౪౯.

ఇమేసం పన రూపానం, వసేన పరిపిణ్డితం;

ఇదం సమ్భారచక్ఖున్తి, పణ్డితేహి పకాసితం.

౬౫౦.

యో పనేత్థ సితో అత్థి, పరిబన్ధో పరిత్తకో;

చతున్నం పన భూతానం, పసాదో కమ్మసమ్భవో.

౬౫౧.

ఇదం పసాదచక్ఖున్తి, అక్ఖాతం పఞ్చచక్ఖునా;

తదేతం తస్స మజ్ఝే తు, ససమ్భారస్స చక్ఖునో.

౬౫౨.

సేతేన మణ్డలేనస్స, పరిక్ఖిత్తస్స సబ్బసో;

కణ్హమణ్డలమజ్ఝే వా, నివిట్ఠే దిట్ఠమణ్డలే.

౬౫౩.

సన్ధారణాదికిచ్చాహి, ధాతూహి చ చతూహిపి;

కతూపకారం హుత్వాన, ఉతుచిత్తాదినా పన.

౬౫౪.

ఉపత్థమ్భియమానం తం, ఆయునా కతపాలనం;

వణ్ణగన్ధరసాదీహి, రూపేహి పరివారితం.

౬౫౫.

చక్ఖువిఞ్ఞాణకాదీనం, వత్థుద్వారఞ్చ సాధయం;

ఊకాసిరసమానేన, పమాణేనేవ తిట్ఠతి.

వుత్తం ¶ ¶ హేతం –

౬౫౬.

‘‘యేన చక్ఖుపసాదేన, రూపానిమనుపస్సతి;

పరిత్తం సుఖుమం ఏతం, ఊకాసిరసమూపమ’’న్తి.

౬౫౭.

సోతాదీసు చ ఏసేవ, నయో ఞేయ్యో విభావినా;

విసేసమత్తమేవేత్థ, పవక్ఖామి ఇతో పరం.

సుణాతీతి సోతం, తం తనుతమ్బలోమాచితే అఙ్గులివేధకసణ్ఠానే పదేసే వుత్తప్పకారాహి ధాతూహి కతూపకారం ఉతుచిత్తాహారేహి ఉపత్థమ్భియమానం ఆయునా పరిపాలియమానం సోతవిఞ్ఞాణాదీనం వత్థుద్వారభావం సాధయమానం తిట్ఠతి.

ఘాయతీతి ఘానం, తం ససమ్భారఘానబిలస్స అన్తో అజపదసణ్ఠానే పదేసే యథావుత్తప్పకారా హుత్వా తిట్ఠతి.

సాయతీతి జివ్హా, జీవితమవ్హాయతీతి వా జివ్హా, సా ససమ్భారజివ్హామజ్ఝస్స ఉపరి ఉప్పలదలగ్గసణ్ఠానే పదేసే యథావుత్తప్పకారా హుత్వా తిట్ఠతి.

కుచ్ఛితానం మలానం ఆయోతి కాయో. యావతా పన ఇమస్మిం కాయే ఉపాదిన్నకం రూపం అత్థి, సబ్బత్థ కాయపసాదో కప్పాసపటలే స్నేహో వియ యథావుత్తప్పకారో హుత్వా తిట్ఠతి.

ఏత్థ పనేతేసం లక్ఖణాదీని పవక్ఖామి – దట్ఠుకామతానిదానకమ్మసముట్ఠానభూతపసాదలక్ఖణం ¶ చక్ఖు, రూపేసు ఆవిఞ్ఛనరసం, చక్ఖువిఞ్ఞాణస్స ఆధారభావపచ్చుపట్ఠానం, దట్ఠుకామతానిదానకమ్మజభూతపదట్ఠానం.

సోతుకామతానిదానకమ్మసముట్ఠానభూతపసాదలక్ఖణం ¶ సోతం, సద్దేసు ఆవిఞ్ఛనరసం, సోతవిఞ్ఞాణస్స ఆధారభావపచ్చుపట్ఠానం, సోతుకామతానిదానకమ్మజభూతపదట్ఠానం.

ఘాయితుకామతానిదానకమ్మసముట్ఠానభూతపసాదలక్ఖణం ఘానం, గన్ధేసు ఆవిఞ్ఛనరసం, ఘానవిఞ్ఞాణస్స ఆధారభావపచ్చుపట్ఠానం, ఘాయితుకామతానిదానకమ్మజభూతపదట్ఠానం.

సాయితుకామతానిదానకమ్మసముట్ఠానభూతపసాదలక్ఖణాజివ్హా ¶ , రసేసు ఆవిఞ్ఛనరసా, జివ్హావిఞ్ఞాణస్స ఆధారభావపచ్చుపట్ఠానా, సాయితుకామతానిదానకమ్మజభూతపదట్ఠానా.

ఫుసితుకామతానిదానకమ్మసముట్ఠానభూతపసాదలక్ఖణో కాయో, ఫోట్ఠబ్బేసు ఆవిఞ్ఛనరసో, కాయవిఞ్ఞాణస్స ఆధారభావపచ్చుపట్ఠానో, ఫుసితుకామతానిదానకమ్మజభూతపదట్ఠానో.

కేచి పనాహు –

౬౫౮.

తేజాధికానం భూతానం, పసాదో పన చక్ఖుతి;

ఆకాసానిలతోయుబ్బిఅధికానం తు సేసకా.

౬౫౯.

తే పనేవం తు వత్తబ్బా, ‘‘సుత్తం ఆహరథా’’తి హి;

సుత్తమేవ చ తే అద్ధా, న దక్ఖిస్సన్తి కిఞ్చిపి.

౬౬౦.

విసేసే సతి భూతానం, పసాదో హి కథం భవే;

సమానానం హి భూతానం, పసాదో పరిదీపితో.

౬౬౧.

తస్మా నిస్సయభూతానం, చతున్నం సబ్బసో పన;

పహాయేవ పనేతేసం, విసేసపరికప్పనం.

౬౬౨.

ఞేయ్యా కమ్మవిసేసేన, పసాదానం విసేసతా;

న హి భూతవిసేసేన, హోతి తేసం విసేసతా.

౬౬౩.

ఏవమేతేసు ¶ చక్ఖుఞ్చ, సోతం అపత్తగాహకం;

సేసం తు పన ఘానాదిత్తయం సమ్పత్తగాహకం.

రూపన్తి రూపయతీతి రూపం, వణ్ణవికారమాపజ్జమానం హదయఙ్గతభావం పకాసేతీతి అత్థో. తం పన చక్ఖుపటిహననలక్ఖణం, చక్ఖువిఞ్ఞాణస్స విసయభావరసం, తస్సేవ గోచరభావపచ్చుపట్ఠానం, చతుమహాభూతపదట్ఠానం. యథా చేతం, తథా సబ్బానిపి ఉపాదారూపానీతి ¶ .

సద్దోతి ¶ సద్దయతీతి సద్దో, సో పన సోతపటిహననలక్ఖణో, సోతవిఞ్ఞాణస్స విసయభావరసో, తస్సేవ గోచరభావపచ్చుపట్ఠానో.

రసోతి రసన్తి తేనాతి రసో, సో జివ్హాపటిహననలక్ఖణో, జివ్హావిఞ్ఞాణస్స విసయభావరసో, తస్సేవ గోచరభావపచ్చుపట్ఠానో.

గన్ధోతి అత్తానం గన్ధయతి సూచయతీతి గన్ధో, సో ఘానపటిహననలక్ఖణో, ఘానవిఞ్ఞాణస్స విసయభావరసో, తస్సేవ గోచరభావపచ్చుపట్ఠానో.

ఇత్థిన్ద్రియన్తి –

౬౬౪.

కమ్మజో ఇత్థిభావోయం, పటిసన్ధిసముట్ఠితో;

యఞ్చేతం ఇత్థిలిఙ్గాది, న తు తం ఇన్ద్రియం సియా.

౬౬౫.

ఇత్థిన్ద్రియం పటిచ్చేవ, ఇత్థిలిఙ్గాదయో పన;

పవత్తేయేవ జాయన్తే, న తాని పటిసన్ధియం.

౬౬౬.

న చ తం చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యం, మనోవిఞ్ఞేయ్యమేవ తం;

ఇత్థిలిఙ్గాదయో చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యా హోన్తి వా న వా.

౬౬౭.

ఏసేవ చ నయో ఞేయ్యో, సేసేపి పురిసిన్ద్రియే;

ఇదం పఠమకప్పానం, ఉభయం తు పవత్తియం.

౬౬౮.

సముట్ఠాతీతి ¶ విఞ్ఞేయ్యం, పరతో పటిసన్ధియం;

పవత్తేపి సముట్ఠాయ, పవత్తే పరివత్తతి.

౬౬౯.

మహతా పాపకమ్మేన, పురిసత్తం వినస్సతి;

మహతా కుసలేనేవ, జాయతే పురిసిన్ద్రియం.

౬౭౦.

దుబ్బలాకుసలేనేవ, ఇత్థిలిఙ్గం వినస్సతి;

దుబ్బలేనేవ పుఞ్ఞేన, ఇత్థిభావో హి జాయతే.

౬౭౧.

ఉభతోబ్యఞ్జనస్సాపి ¶ , ఏకమేవిన్ద్రియం సియా;

ఏవం సన్తే అభావో చ, దుతియబ్యఞ్జనస్స తు.

౬౭౨.

న చాభావో సియా కస్మా, న తం బ్యఞ్జనకారణం;

తస్స కమ్మసహాయం హి, రాగచిత్తం తు కారణం.

ఉభయస్స పనేతస్స లక్ఖణాదీని వుచ్చతి. తత్థ ఇత్థిభావలక్ఖణం ఇత్థిన్ద్రియం, ‘‘ఇత్థీ’’తి పకాసనరసం, ఇత్థిలిఙ్గనిమిత్తకుత్తాకప్పానం కారణభావపచ్చుపట్ఠానం.

పురిసభావలక్ఖణం పురిసిన్ద్రియం, ‘‘పురిసో’’తి పకాసనరసం, పురిసలిఙ్గనిమిత్తకుత్తాకప్పానం కారణభావపచ్చుపట్ఠానం.

జీవితన్తి –

౬౭౩.

జీవితిన్ద్రియనిద్దేసే, వత్తబ్బం యం సియా ఇధ;

అరూపజీవితే వుత్త-నయేనేవ చ తం వదే.

లక్ఖణాదీని ¶ పనస్స ఏవం వేదితబ్బాని. సహజరూపపరిపాలనలక్ఖణం జీవితిన్ద్రియం, తేసం పవత్తనరసం, తేసమేవ ఠపనపచ్చుపట్ఠానం, యాపయితబ్బభూతపదట్ఠానన్తి.

వత్థూతి హదయవత్థు.

౬౭౪.

యం నిస్సాయ మనోధాతు-మనోవిఞ్ఞాణధాతుయో;

వత్తన్తి పఞ్చవోకారే, తం ‘‘వత్థూ’’తి పవుచ్చతి.

మనోధాతుమనోవిఞ్ఞాణధాతూనం ¶ నిస్సయలక్ఖణం హదయవత్థు, తాసఞ్చేవ ధాతూనం ఆధారణరసం, ఉబ్బాహనపచ్చుపట్ఠానం.

ఆహారతాతి కబళీకారో ఆహారో. ఓజట్ఠమకం రూపం ఆహరతీతి ఆహారో.

౬౭౫.

యాయ ¶ ఓజాయ యాపేన్తి, యత్థ యత్థ చ పాణినో;

అయం తు ‘‘కబళీకారో, ఆహారో’’తి పవుచ్చతి.

౬౭౬.

అన్నపానాదికం వత్థు, అగ్గిం హరతి కమ్మజం;

కేవలం న చ సక్కోతి, పాలేతుం జీవితం పన.

౬౭౭.

ఓజా సక్కోతి పాలేతుం, హరితుం న చ పాచకం;

హరితుమ్పి చ పాలేతుం, ఉభో సక్కోన్తి ఏకతో.

లక్ఖణాదితో పనస్స ఓజాలక్ఖణో కబళీకారో ఆహారో, రూపాహరణరసో, ఉపత్థమ్భనపచ్చుపట్ఠానో, కబళం కత్వా అజ్ఝోహరితబ్బవత్థుపదట్ఠానోతి వేదితబ్బో.

కాయవిఞ్ఞత్తినిద్దేసే కాయేన అత్తనో భావం విఞ్ఞాపేన్తానం కాయగ్గహణానుసారేన గహితాయ ఏతాయ భావో విఞ్ఞాయతీతి విఞ్ఞత్తి. సయం వా కాయగ్గహణానుసారేన విఞ్ఞాయతీతిపి విఞ్ఞత్తి. ‘‘కాయేన సంవరో సాధు, సాధు వాచాయ సంవరో’’తి ఆగతో చోపనసఙ్ఖాతో కాయోవ విఞ్ఞత్తి కాయవిఞ్ఞత్తి. కాయవిప్ఫన్దనేన అధిప్పాయవిఞ్ఞాపనహేతుత్తా సయఞ్చ తథా విఞ్ఞేయ్యత్తా కాయేన విఞ్ఞత్తీతిపి కాయవిఞ్ఞత్తి.

౬౭౮.

తత్థ యా సహజాతస్స, చిత్తజానిలధాతుయా;

రూపస్స చలనే హేతు, ఏకాకారవికారతా.

౬౭౯.

కాయవిఞ్ఞత్తి నామాయం, కాయద్వారన్తి సా మతా;

తత్థ యా చేతనాసిద్ధా, పుఞ్ఞాపుఞ్ఞవసా పన.

౬౮౦.

కాయకమ్మన్తి ¶ నిద్దిట్ఠా, సత్థునా సా హితేసినా;

సమ్పవత్తి పనేతిస్సా, వచీద్వారేపి జాయతే.

౬౮౧.

లభిత్వా ¶ పనుపత్థమ్భం, ఏకావజ్జనవీథియం;

హేట్ఠాహి ఛహి చిత్తేహి, వాయోధాతుసముట్ఠితం.

౬౮౨.

సత్తమేన తు చిత్తేన, వాయోధాతుసముట్ఠితా;

చాలేతి సహజం రూపం, విఞ్ఞత్తిసహితాత్తనా.

వచీవిఞ్ఞత్తినిద్దేసే ¶ పన –

౬౮౩.

పచ్చయో చిత్తజాతాయ, ఉపాదిన్నకఘట్టనే;

యో ఆకారవికారేకో, అయం పథవిధాతుయా.

౬౮౪.

వచీవిఞ్ఞత్తి విఞ్ఞేయ్యా, సహ సద్దవసా పన;

వచీద్వారన్తి నిద్దిట్ఠా, సావ సక్యకులిన్దునా.

౬౮౫.

సద్దో న చిత్తజో అత్థి, వినా విఞ్ఞత్తిఘట్టనం;

ధాతుసఙ్ఘట్టనేనేవ, సహ సద్దో హి జాయతి.

౬౮౬.

సా విఞ్ఞాపనతో చేవ, అయం విఞ్ఞేయ్యతోపి చ;

విఞ్ఞత్తీతి సియా తస్సా, సమ్భవో కారకద్వయే.

౬౮౭.

న విఞ్ఞత్తిద్వయం అట్ఠ, రూపాని వియ చిత్తజం;

చిత్తజానం వికారత్తా, చిత్తజన్తి పవుచ్చతి.

తత్థ కాయవిఞ్ఞత్తి అధిప్పాయపకాసనరసా, కాయవిప్ఫన్దనహేతుభావపచ్చుపట్ఠానా, చిత్తసముట్ఠానవాయోధాతుపదట్ఠానా. తథా వచీవిఞ్ఞత్తి అధిప్పాయపకాసనరసా, వచీఘోసస్స హేతుభావపచ్చుపట్ఠానా, చిత్తసముట్ఠానపథవీధాతుపదట్ఠానా.

౬౮౮.

న కస్సతీతి ఆకాసో, రూపానం వివరో పన;

యో రూపానం పరిచ్ఛేదో, స్వాకాసోతి పవుచ్చతి.

సో ¶ రూపపరిచ్ఛేదలక్ఖణో, రూపపరియన్తపకాసనరసో, రూపమరియాదపచ్చుపట్ఠానో, అసమ్ఫుట్ఠభావఛిద్దవివరభావపచ్చుపట్ఠానో వా, పరిచ్ఛిన్నరూపపదట్ఠానో.

రూపస్స లహుతాదిత్తయనిద్దేసే –

౬౮౯.

హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ, రూపస్స లహుతాదిసు;

తిస్సో రూపవికారాతి, విఞ్ఞాతబ్బా విభావినా.

౬౯౦.

ఏతాసం ¶ పన తిస్సన్నం, కమతో చ పవత్తియం;

అరోగీ మద్దితం చమ్మం, ధన్తహేమం నిదస్సనం.

౬౯౧.

కమ్మం కాతుం న సక్కోతి, లహుతాదిత్తయం పన;

ఆహారాదిత్తయంయేవ, తం కరోతి తతో తిజం.

తత్థ ¶ అదన్ధతాలక్ఖణా రూపస్స లహుతా, రూపానం గరుభావవినోదనరసా, లహుపరివత్తితాపచ్చుపట్ఠానా, లహురూపపదట్ఠానా.

అథద్ధతాలక్ఖణా రూపస్స ముదుతా, రూపానం థద్ధభావవినోదనరసా, సబ్బకిరియాసు అవిరోధితాపచ్చుపట్ఠానా, ముదురూపపదట్ఠానా.

సరీరకిరియానుకూలకమ్మఞ్ఞతాలక్ఖణా రూపస్స కమ్మఞ్ఞతా, అకమ్మఞ్ఞతావినోదనరసా, అదుబ్బలభావపచ్చుపట్ఠానా, కమ్మఞ్ఞతారూపపదట్ఠానా. ఏతా పన తిస్సోపి న అఞ్ఞమఞ్ఞం విజహన్తి.

ఉపచయసన్తతినిద్దేసే –

౬౯౨.

రూపానమాచయో యో హి, వుత్తో ఉపచయోతి సో;

అనుప్పబన్ధతా తేసం, సన్తతీతి పవుచ్చతి.

౬౯౩.

అత్థతో ¶ ఉభయమ్పేతం, జాతిరూపన్తి దీపితం;

వుత్తమాకారనానత్తా, వేనేయ్యానం వసేన వా.

లక్ఖణాదితో పన ఆచయలక్ఖణో రూపస్స ఉపచయో, పుబ్బన్తతో రూపానం ఉమ్ముజ్జాపనరసో, నియ్యాతనపచ్చుపట్ఠానో, పరిపుణ్ణభావపచ్చుపట్ఠానో వా, ఉపచితరూపపదట్ఠానో.

పవత్తిలక్ఖణా రూపస్స సన్తతి, అనుప్పబన్ధనరసా, అనుపచ్ఛేదపచ్చుపట్ఠానా, అనుప్పబన్ధరూపపదట్ఠానా.

జరానిద్దేసే ¶ జీరణం జరా.

౬౯౪.

దువిధాయం జరా నామ, పాకటాపాకటాతి చ;

పాకటా రూపధమ్మేసు, అరూపేసు అపాకటా.

రూపస్స పరిపాకతాలక్ఖణా రూపస్స జరతా, ఉపనయనరసా, సభావానం అపగమేపి నసభావాపగమపచ్చుపట్ఠానా వీహిపురాణభావో వియ, పరిపచ్చమానరూపపదట్ఠానా.

పరిభేదలక్ఖణా రూపస్స అనిచ్చతా, సంసీదనరసా, ఖయవయపచ్చుపట్ఠానా, పరిభిజ్జమానరూపపదట్ఠానాతి వేదితబ్బాతి.

ఏవం చతువీసతి ఉపాదారూపాని వేదితబ్బాని.

౬౯౫.

భూతరూపాని చత్తారి, ఉపాదా చతువీసతి;

అట్ఠవీసతి రూపాని, సబ్బానేవ భవన్తి హి.

౬౯౬.

ఇమేసు పన రూపేసు, అసమ్మోహత్థమేవ తం;

సమోధానం సముట్ఠానం, నిప్ఫన్నం సఙ్ఖతమ్పి చ.

౬౯౭.

చోదనం ¶ పరిహారఞ్చ, నయమేకవిధాదికం;

సఙ్ఖేపేన పవక్ఖామి, పకిణ్ణకమిదం సుణ.

తత్థ ¶ సమోధానన్తి సబ్బమేవ ఇదం రూపం సబ్బసమోధానతో పథవీధాతు ఆపోధాతు తేజోధాతు వాయోధాతు చక్ఖాయతనం…పే… జరతా అనిచ్చతాతి అట్ఠవీసతివిధం చ హోతి, ఇతో అఞ్ఞం రూపం నామ నత్థి. కేచి పన మిద్ధవాదినో ‘‘మిద్ధరూపం నామ అత్థీ’’తి వదన్తి, తే ‘‘అద్ధా మునీసి సమ్బుద్ధో, నత్థి నీవరణా తవా’’తి చ ‘‘థినమిద్ధనీవరణం అవిజ్జానీవరణఞ్చ నీవరణసమ్పయుత్త’’న్తి సమ్పయుత్తవచనతో చ మహాపకరణపట్ఠానే ‘‘నీవరణం ధమ్మం పటిచ్చ నీవరణో ధమ్మో ఉప్పజ్జతి నపురేజాతపచ్చయా’’తి అరూపేపి ‘‘కామచ్ఛన్దనీవరణం పటిచ్చ థినమిద్ధఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చావిజ్జానీవరణ’’న్తి ఏవమాదీహి పాళీహి విరుజ్ఝనతో చ అరూపమేవ మిద్ధన్తి పటిక్ఖిపితబ్బా.

౬౯౮.

అరూపేపి ¶ పనేతస్స, మిద్ధస్సుప్పత్తి పాఠతో;

నిట్ఠమేత్థావగన్తబ్బా, అరూపన్తి చ విఞ్ఞునా.

అపరే ‘‘బలరూపేన సద్ధిం ఏకూనతింస, సమ్భవరూపేన సద్ధిం తింస, జాతిరూపేన సద్ధిం ఏకతింస, రోగరూపేన సద్ధిం ద్వత్తింస రూపానీ’’తి వదన్తి. తేపి తేసం విసుం విసుం అభావం దస్సేత్వా పటిక్ఖిపితబ్బా. వాయోధాతుయా గహితాయ బలరూపం గహితమేవ, అఞ్ఞం బలరూపం నామ నత్థి. ఆపోధాతుయా సమ్భవరూపం, ఉపచయసన్తతీతి జాతిరూపం, జరతాఅనిచ్చతాదీహి రోగరూపం గహితం, అఞ్ఞం రోగరూపం నామ నత్థీతి, తస్మా అట్ఠవీసతివిధానేవ రూపానీతి.

ఏవం సమోధానతో వేదితబ్బానీతి.

సముట్ఠానన్తి చత్తారి రూపసముట్ఠానాని ఉతుచిత్తాహారకమ్మానీతి.

౬౯౯.

కమ్మం ¶ ఉతు చ చిత్తఞ్చ, ఆహారో రూపహేతుయో;

ఏతేహేవ చ రూపాని, జాయన్తి న పనఞ్ఞతో.

౭౦౦.

తస్మా ఏకసముట్ఠానా, ఏకాదస భవన్తి హి;

అట్ఠిన్ద్రియాని వత్థుఞ్చ, విఞ్ఞత్తిద్వయమేవ చ.

౭౦౧.

అట్ఠిన్ద్రియాని వత్థుఞ్చ, ఏకన్తేనేవ కమ్మజా;

చిత్తజంయేవ విఞ్ఞత్తి-ద్వయం వుత్తం మహేసినా.

౭౦౨.

చిత్తేన ఉతునా చేవ, సద్దో ద్వీహి సముట్ఠితో;

ఉతుఆహారచిత్తేహి, లహుతాదిత్తయం కతం.

౭౦౩.

వణ్ణో ¶ గన్ధో రసో ఓజా,

చతస్సో చాపి ధాతుయో;

సన్తత్యుపచయాకాసా,

ఏకాదస చతుబ్భవా.

౭౦౪.

ఏకాదసేకతో ¶ జాతా,

ద్విజేకోవ తిజా తయో;

చతుజేకాదసక్ఖాతా,

ద్వే న కేనచి జాయరే.

౭౦౫.

కమ్మేన వీసతి రూపా, సత్తరస తు చేతసా;

ఉతునా దసపఞ్చేవ, చుద్దసాహారతో పన.

౭౦౬.

ఛసట్ఠి సబ్బానేతాని, సముట్ఠానవిభాగతో;

అట్ఠసట్ఠి చ హోన్తేవ, జరతానిచ్చతాహి తే.

౭౦౭.

జరతానిచ్చతా చేవ, న కేనచి సముట్ఠితా;

జాతస్స పాకభేదత్తా, జాయేయ్యుం యది తానిపి.

౭౦౮.

ఏవం సన్తే తు తేసమ్పి, పాకభేదా సియుం న హి;

పాకో పచ్చతి భేదో వా, న చ భిజ్జతి నత్థి తం.

౭౦౯.

జాతస్స ¶ పాకభేదత్తా, ద్వయమేతం న జాయతి;

సియా కత్థచి బుద్ధేత్థ, ‘‘రూపస్సుపచయో’’తి హి.

౭౧౦.

వచనేన యథా ‘‘జాతి, జాయతీ’’తి చ దీపితం;

పాకోపి పచ్చతేవం తు, భేదోపి పరిభిజ్జతు.

౭౧౧.

న చేవ జాయతే జాతి, ఇతి ఞేయ్యా విభావినా;

జాయమానస్స ధమ్మస్స, నిబ్బత్తీతి పకాసితా.

౭౧౨.

తత్థ యథా సియా జాతి, యేసం ధమ్మానమేవ సా;

తప్పచ్చయత్తవోహారం, అభినిబ్బత్తిసమ్ముతిం.

౭౧౩.

లభతేవ తథా తేసం, పాకభేదా లబ్భన్తి తే;

తప్పచ్చయత్తవోహారం, అభినిబ్బత్తిసమ్ముతిం.

౭౧౪.

ఏవం ఇదం ద్వయఞ్చాపి, హోతి కమ్మాదిసమ్భవం;

న పాకభేదా వోహారం, తం లభన్తి కదాచిపి.

౭౧౫.

కస్మా ¶ హి జనకానం తు, పచ్చయానమభావతో;

ఆనుభావఖణుప్పాదే, జాతియా పన లబ్భతి.

౭౧౬.

తప్పచ్చయత్తవోహారం, అభినిబ్బత్తిసమ్ముతిం;

తస్మా లభతి జాతి చ, లభతీ నేతరద్వయం.

౭౧౭.

జియ్యతీతి న వత్తబ్బం, తం ద్వయం భిజ్జతీతి వా;

ఆనుభావఖణే తస్స, పచ్చయానమభావతో.

౭౧౮.

‘‘అనిచ్చం సఙ్ఖతఞ్చేతం, జరామరణ’’మిచ్చపి;

వుత్తత్తా జాయతిచ్చేతం, అథ మఞ్ఞసి చే తువం.

౭౧౯.

ఏవమ్పి చ న వత్తబ్బం, సా హి పరియాయదేసనా;

అనిచ్చానం తు ధమ్మానం, జరామరణతో తథా.

౭౨౦.

అనిచ్చం ¶ సఙ్ఖతఞ్చాతి, వుత్తం విఞ్ఞత్తియో వియ;

యది ఏవం తయమేతం, అజాతత్తా చ సబ్బథా.

౭౨౧.

నత్థీతి ¶ చే ఖంపుప్ఫంవ, నిచ్చం వాసఙ్ఖతం వియ;

నోభయం పనిదం కస్మా, నిస్సయాయత్తవుత్తితో.

౭౨౨.

భావే పథవియాదీనం, నిస్సయానం తు భావతో;

తస్మా హి చ ఖంపుప్ఫంవ, న నత్థి పన తం తయం.

౭౨౩.

యస్మా పథవియాదీనం, అభావేన చ లబ్భతి;

తస్మా న పన నిచ్చం వా, నిబ్బానం వియ తం తయం.

నిప్ఫన్నన్తి ఏత్థ చత్తారో మహాభూతా చక్ఖుసోతఘానజివ్హాకాయరూపసద్దగన్ధరసఇత్థిపురిసజీవితిన్ద్రియకబళీకారాహారహదయవత్థూతి అట్ఠారస రూపాని నిప్ఫన్నాని నామ. సేసాని దస అనిప్ఫన్నాని నామ.

౭౨౪.

అట్ఠారస నిప్ఫన్నాని, అనిప్ఫన్నావసేసకా;

యది హోన్తి అనిప్ఫన్నా, భవేయ్యుం తే అసఙ్ఖతా.

౭౨౫.

తేసమేవ ¶ చ రూపానం, వికారత్తా అసఙ్ఖతా;

కథం నామ భవేయ్యుం తే, నిప్ఫన్నా చేవ సఙ్ఖతా.

ఏవం నిప్ఫన్నసఙ్ఖతో వేదితబ్బో.

చోదనాపరిహారన్తి ఏత్థ –

౭౨౬.

ఇత్థిభావో పుమత్తఞ్చ, జీవితం సమ్భవోపి చ;

తథా కాయప్పసాదోతి, సబ్బట్ఠానాతి వణ్ణితా.

౭౨౭.

ఏవం సన్తే తు ధమ్మానం, హోతి సఙ్కరదోసతా;

చక్ఖుకాయపసాదానం, ఏకత్తం ఉపపజ్జతి.

౭౨౮.

అఞ్ఞం పన చ అఞ్ఞస్మిం, న చత్థి పరమత్థతో;

తస్మా కాయిన్ద్రియం చక్ఖు-పసాదేన న సఙ్కరం.

౭౨౯.

అఞ్ఞమఞ్ఞావినిబ్భోగవసేన ¶ తు పవత్తితో;

తేసం ఠానన్తరం వత్తుం, న సక్కా సమయఞ్ఞునా.

౭౩౦.

యావతా అనుపాదిన్నసన్తానం అత్థి తత్థ సో;

అత్థి కాయపసాదోతి, తస్మా ఏవముదీరితం.

౭౩౧.

లక్ఖణాదివసేనాపి, నానత్తం సముపాగతం;

ధజానం పఞ్చవణ్ణానం, ఛాయా ఉపమతం గతా.

౭౩౨.

తస్మా ¶ హి పన ధమ్మానం, అఞ్ఞమఞ్ఞం విమిస్సతా;

న హోతేవాతి విఞ్ఞేయ్యా, విఞ్ఞునా సమయఞ్ఞునా.

ఏవం నిప్ఫన్నానిప్ఫన్నభావో, చోదనాపరిహారో చ వేదితబ్బో.

నయమేకవిధాదికన్తి –

౭౩౩.

లోకికత్తా ¶ నహేతుత్తా, సఙ్ఖతత్తా చ సాసవా;

సబ్బమేకవిధం రూపం, పచ్చయాయత్తవుత్తితో.

౭౩౪.

అజ్ఝత్తికబహిద్ధా చ, ఇన్ద్రియానిన్ద్రియాపి చ;

సుఖుమోళారికా చేవ, ఉపాదిన్నాదితో ద్విధా.

౭౩౫.

చక్ఖుఆయతనాదీని, పఞ్చ అజ్ఝత్తికాని తు;

తేవీసతివిధం సేసం, బాహిరన్తి పవుచ్చతి.

౭౩౬.

చక్ఖుసోతిన్ద్రియాదీని, ఇన్ద్రియాని పనట్ఠ తు;

సేసఞ్చ తు వీసం రూపం, అనిన్ద్రియముదీరితం.

౭౩౭.

చక్ఖుఆయతనాదీని, నవ ఫోట్ఠబ్బమేవ చ;

తం బారసవిధం రూపం, ఓళారికముదీరితం.

౭౩౮.

సేసాని పన రూపాని, సుఖుమాని తు సోళస;

కమ్మజం తు ఉపాదిన్నం, అనుపాదిన్నమఞ్ఞథా.

ఏవఞ్చ దువిధం హోతి.

పున ¶ సనిదస్సనసప్పటిఘఅనిదస్సనసప్పటిఘ- అనిదస్సనఅప్పటిఘభేదతో చ, కమ్మజాకమ్మజనేవకమ్మజానాకమ్మజభేదతో చ తివిధం. తత్థ రూపాయతనం సనిదస్సనసప్పటిఘం, ఏకాదసవిధం సేసోళారికరూపం అనిదస్సనసప్పటిఘం, సేసం సోళసవిధం సుఖుమరూపం అనిదస్సనఅప్పటిఘం. కమ్మతో జాతం కమ్మజం, అట్ఠిన్ద్రియాని, వత్థు చ కమ్మజం, తదఞ్ఞప్పచ్చయా జాతం అకమ్మజం, నకుతోచి జాతం నేవకమ్మజానాకమ్మజం జరతా అనిచ్చతా చ. ఏవం తివిధం హోతి.

పున దిట్ఠసుతముతవిఞ్ఞాతవసేన చ, ద్వారఞ్చేవ వత్థు చ, ద్వారమేవ హుత్వా న వత్థు చ, వత్థుమేవ హుత్వా న ద్వారఞ్చ, నేవ ద్వారఞ్చ న వత్థు చాతి ఏవం భేదతో చ, ద్వారఞ్చేవిన్ద్రియఞ్చ, ద్వారంయేవ హుత్వా నేవిన్ద్రియఞ్చ, ఇన్ద్రియమేవ హుత్వా న ద్వారఞ్చ, నేవ ద్వారఞ్చ నేవిన్ద్రియఞ్చాతి ఏవం ¶ భేదతో చ, వత్థు చేవ ఇన్ద్రియఞ్చ, ఇన్ద్రియమేవ హుత్వా న వత్థు చ, వత్థుమేవ హుత్వా నేవిన్ద్రియఞ్చ, నేవిన్ద్రియం న వత్థు చేతి ఏవం భేదతో చ చతుబ్బిధం.

తత్థ ¶ దిట్ఠం నామ రూపాయతనం, సుతం నామ సద్దాయతనం, ముతం నామ గన్ధరసఫోట్ఠబ్బాయతనత్తయం, విఞ్ఞాతం నామ అవసేసచక్ఖాయతనాదిపఞ్చకం, సోళసవిధం సుఖుమరూపఞ్చ. చక్ఖాయతనాదిపఞ్చకం ద్వారఞ్చేవ వత్థు చ, విఞ్ఞత్తిద్వయం ద్వారమేవ హోతి, న వత్థు, హదయవత్థు వత్థుమేవ హోతి, న ద్వారం, సేసం సబ్బం రూపం నేవ ద్వారం న వత్థు చ. తతియచతుక్కే ఇన్ద్రియమేవ హుత్వా న ద్వారన్తి ఇత్థిన్ద్రియపురిసిన్ద్రియజీవితిన్ద్రియాని. ఇమాని హి ఇన్ద్రియానేవ హోన్తి, న ద్వారాని, సేసమనన్తరచతుక్కే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం. చతుత్థచతుక్కే తతియపదం హదయవత్థుం సన్ధాయ వుత్తం, సేసం వుత్తనయమేవ. ఏవం చతుబ్బిధం హోతీతి వేదితబ్బం.

పున ఏకజద్విజతిజచతుజనకుతోచిజాతభేదతో, ద్వారిన్ద్రియం వత్థు చ, ద్వారమేవ హుత్వా నేవిన్ద్రియం న వత్థు చ, వత్థుమేవ హుత్వా నేవిన్ద్రియం న ద్వారఞ్చ, ఇన్ద్రియమేవ హుత్వా న వత్థు న ద్వారఞ్చ, నేవిన్ద్రియం ¶ న వత్థు న ద్వారఞ్చాతి ఏవం పభేదతో పఞ్చవిధం.

తత్థ –

౭౩౯.

అట్ఠిన్ద్రియాని వత్థుఞ్చ, విఞ్ఞత్తిద్వయమేవ చ;

ఏకాదసవిధం రూపం, ఏకజన్తి పవుచ్చతి.

౭౪౦.

సద్దో ఏకో ద్విజో నామ, లహుతాదిత్తయం తిజం;

ఏకాదసవిధం సేసం, చతుజన్తి పకాసితం.

౭౪౧.

జరతానిచ్చతా చేవ, నకుతోచి భవే పన;

చక్ఖాదిపఞ్చకం ద్వారం, ఇన్ద్రియం వత్థుమేవ చ.

౭౪౨.

విఞ్ఞత్తీనం ద్వయం ద్వారం, నేవిన్ద్రియం న వత్థు చ;

హదయవత్థు వత్థూవ, న ద్వారం నేవిన్ద్రియం పన.

ఇత్థిపురిసజీవితిన్ద్రియాని ¶ ఇన్ద్రియమేవ న వత్థు న ద్వారఞ్చ, సేసం పన రూపం నేవిన్ద్రియం న వత్థు న ద్వారన్తి. ఏవం పఞ్చవిధన్తి వేదితబ్బం.

పున కమ్మజచిత్తజఉతుచిత్తజఉతుచిత్తాహారజచతుజనకుతోచిజాతభేదతో, చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యసోతఘానజివ్హాకాయమనోవిఞ్ఞేయ్యవసేన ఛబ్బిధం.

తత్థ అట్ఠిన్ద్రియాని వత్థు చ కమ్మజమేవ, విఞ్ఞత్తిద్వయం చిత్తజమేవ, సద్దో ఉతుచిత్తజో, లహుతాదిత్తయం ఉతుచిత్తాహారజమేవ, సేసం ఏకాదసవిధం చతుజం నామ, జరతా అనిచ్చతా నకుతోచిజాతం నామ. దుతియఛక్కే చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యం ¶ నామ చక్ఖువిఞ్ఞాణేన విఞ్ఞేయ్యం రూపాయతనం…పే… కాయవిఞ్ఞేయ్యం నామ ఫోట్ఠబ్బాయతనం, మనోవిఞ్ఞేయ్యం నామ సేసా పఞ్చ ఓళారికా చ సోళస సుఖుమరూపాని చాతి ఏకవీసతివిధం హోతి. ఏవం ఛబ్బిధం హోతి.

పున ఛవత్థుఅవత్థుభేదతో చ, చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యం సోతఘానజివ్హాకాయవిఞ్ఞేయ్యం మనోధాతువిఞ్ఞేయ్యం మనోవిఞ్ఞాణధాతువిఞ్ఞేయ్యన్తి సత్తవిధం హోతి.

తత్థ ¶ చక్ఖాదిపఞ్చవత్థూని హదయవత్థునా సద్ధిం ఛ వత్థూని, సేసం బావీసతివిధం రూపం అవత్థు నామ, దుతియసత్తకముత్తానమేవ. ఏవం సత్తవిధం హోతి.

పున సత్తద్వారాద్వారభేదతో అట్ఠవిధం. తత్థ చక్ఖుద్వారాదీని పఞ్చ కాయవిఞ్ఞత్తివచీవిఞ్ఞత్తిద్వారేహి సద్ధిం సత్త ద్వారాని, సేసమద్వారన్తి ఏవం అట్ఠవిధం హోతి.

పున అట్ఠిన్ద్రియానిన్ద్రియభేదతో పన నవవిధం.

పున నవకమ్మజాకమ్మజభేదతో దసవిధం.

పున ఆయతనభేదతో ఏకాదసవిధం.

భవేసు రూపకలాపపవత్తిభేదతో బహువిధన్తి వేదితబ్బం.

౭౪౩.

ఇతో పరం పవక్ఖామి, కామరూపభవద్వయే;

ఉప్పత్తిం పన రూపానం, పటిసన్ధిపవత్తిసు.

౭౪౪.

భుమ్మవజ్జేసు ¶ దేవేసు, నిరయే నిజ్ఝామతణ్హికే;

యోనియో పురిమా తిస్సో, న సన్తీతి వినిద్దిసే.

౭౪౫.

సేసే గతిత్తయే భుమ్మ-దేవేసుపి చ యోనియో;

చతస్సో చ భవన్తీతి, వేదితబ్బా విభావినా.

౭౪౬.

గబ్భసేయ్యకసత్తస్స, పటిసన్ధిక్ఖణే పన;

తింస రూపాని జాయన్తే, సభావస్సేవ దేహినో.

౭౪౭.

అభావగబ్భసేయ్యానం, అణ్డజానఞ్చ వీసతి;

భవన్తి పన రూపాని, కాయవత్థువసేన తు.

౭౪౮.

గహితాగహణేనేత్థ, ఏకాదస భవన్తి తే;

ఏసేవ చ నయో ఞేయ్యో, సబ్బేసు దసకేసుపి.

౭౪౯.

జీవితేన యదా సద్ధిం, జాతే సుద్ధకమట్ఠకం;

జీవితనవకం నామ, హోతీతి సముదీరితం.

౭౫౦.

జీవితనవకం ¶ కాయపసాదేనేకతో సియా;

తం కాయదసకం నామ, హోతీతి పరియాపుటం.

౭౫౧.

ఏసేవ చ నయో ఞేయ్యో, సద్ధిం భావేన వత్థునా;

చక్ఖాదీహి చ యోజేత్వా, దసకా సత్త విఞ్ఞునా.

౭౫౨.

ఓపపాతికసత్తానం, మనుస్సేసూపపత్తియం;

కామావచరదేవానం, నిచ్చం రూపాని సత్తతి.

౭౫౩.

చక్ఖు ¶ సోతఞ్చ ఘానఞ్చ, జివ్హా కాయో చ వత్థు చ;

భావో చాతి హి సత్తన్నం, దసకానం వసా పన.

౭౫౪.

బ్రహ్మానం రూపినం చక్ఖు-సోతవత్థువసా పన;

దసకాని చ తీణేవ, నవకం జీవితస్స చ.

౭౫౫.

చతున్నం తు కలాపానం, వసేన పన రూపినం;

చత్తాలీసేవ రూపాని, ఏకూనాని భవన్తి హి.

౭౫౬.

జీవితనవకేనేవ ¶ , అసఞ్ఞుప్పత్తి దీపితా;

జచ్చన్ధబధిరాఘాన-రహితే తు నపుంసకే.

౭౫౭.

వత్థునో కాయజివ్హానం, వసా తింసావకంసతో;

ఉక్కంసస్సావకంసస్స, అన్తరే అనురూపతో.

౭౫౮.

పరిపుణ్ణానం రూపానం, వసేన పన పాణినం;

రూపానం తు సముప్పత్తి, వేదితబ్బా విభావినా.

౭౫౯.

సత్తవీసతి రూపాని, కామావచరదేహినో;

అప్పవత్తనతో హోన్తి, ద్విన్నం భావానమేకతో.

౭౬౦.

ఘానం జివ్హా చ కాయో చ, తథా భావద్వయమ్పి చ;

బ్రహ్మానం పన రూపీనం, పఞ్చ రూపా న విజ్జరే.

౭౬౧.

చతుసన్తతి కామస్మిం, రూపే హోన్తి తిసన్తతి;

ద్విసన్తతి అసఞ్ఞేసు, బహిద్ధా ఏకసన్తతి.

౭౬౨.

రూపం ¶ నిబ్బత్తమానం తు, సబ్బేసం పన పాణినం;

పఠమం కమ్మతోయేవ, నిబ్బత్తతి న సంసయో.

౭౬౩.

గబ్భసేయ్యకసత్తానం, పటిసన్ధిక్ఖణే పన;

తఞ్చ ఖో సన్ధిచిత్తస్స, ఉప్పాదేయేవ జాయరే.

౭౬౪.

యథేవ తస్స ఉప్పాదే, తింస రూపాని జాయరే;

తథేవ ఠితిభఙ్గేసు, తింస తింసేవ జాయరే.

౭౬౫.

సబ్బానేతాని రూపాని, రూపక్ఖన్ధోతి సఞ్ఞితో;

అనిచ్చో అద్ధువోనత్తా, దుక్ఖక్ఖన్ధోవ కేవలో.

౭౬౬.

రోగతో గణ్డతో రూపం, పరతో చ పలోకతో;

దిస్వాన దుక్ఖతో రూపం, రూపే ఛన్దం విరాజయే.

౭౬౭.

గన్తుం పనిచ్ఛే పిటకేభిధమ్మే,

యో ధమ్మసేనాపతినా సమత్తం;

హితత్థినా ¶ తేన చ భిక్ఖునాయం,

సక్కచ్చ సమ్మా పన సిక్ఖితబ్బో.

ఇతి అభిధమ్మావతారే రూపవిభాగో నామ

దసమో పరిచ్ఛేదో.

౧౧. ఏకాదసమో పరిచ్ఛేదో

నిబ్బాననిద్దేసో

౭౬౮.

రూపానన్తరముద్దిట్ఠం ¶ , నిబ్బానం యం పనాదితో;

తస్సిదాని అనుప్పత్తో, విభావననయక్కమో.

౭౬౯.

తస్మాహం తస్స దస్సేతుం, దుక్కరస్స యథాబలం;

దుబ్బోధస్స పవక్ఖామి, విభావనమితో పరం.

తత్థ ¶ నిబ్బానన్తి భవాభవం విననతో వానం వుచ్చతి తణ్హా, వానతో నిక్ఖన్తత్తా నిబ్బానన్తి చ పవుచ్చతి అమతం అసఙ్ఖతం పరమం సుఖం. వుత్తం హేతం ‘‘యో సో సబ్బసఙ్ఖారసమథో సబ్బూపధిపటినిస్సగ్గో తణ్హాక్ఖయో విరాగో నిరోధో నిబ్బాన’’న్తి.

౭౭౦.

యస్స చాధిగమా సబ్బ-కిలేసానం ఖయో భవే;

నిబ్బానమితి నిద్దిట్ఠం, నిబ్బానకుసలేన తం.

ఏతం చ నిబ్బానం నామ తయిదం సన్తిలక్ఖణం, అచ్చుతిరసం, అస్సాసకరణరసం వా, అనిమిత్తపచ్చుపట్ఠానం, నిస్సరణపచ్చుపట్ఠానం వాతి వేదితబ్బం.

ఏత్థాహ – న పరమత్థతో నిబ్బానం నామ ఏకో సభావో అత్థి, తిత్థియానం అత్తా వియ, ససవిసాణం ¶ వియ చ అనుపలబ్భనీయతోతి? న, పఞ్ఞాచక్ఖునా ఉపపరిక్ఖియమానానం హితగవేసీనం యథానురూపాయ పటిపత్తియా ఉపలబ్భనీయతో. యం హి పుథుజ్జనా నోపలబ్భన్తి, తం ‘‘నత్థీ’’తి న వత్తబ్బం. అథాయస్మతా సారిపుత్తత్థేరేన ధమ్మసేనాపతినా ‘‘కతమం ను ఖో, ఆవుసో, నిబ్బాన’’న్తి నిబ్బానం పుట్ఠేన ‘‘యో ఖో, ఆవుసో, రాగక్ఖయో దోసక్ఖయో మోహక్ఖయో’’తి రాగాదీనం ఖయోవ దస్సితో, తస్మా రాగాదీనం ¶ ఖయమత్తమేవ నిబ్బానన్తి చే? తం న. కస్మా? అరహత్తస్సాపి రాగాదీనం ఖయమత్తపసఙ్గదోసాపత్తితో. కథం? నిబ్బానం పుచ్ఛానన్తరమేవ ‘‘కతమం ను ఖో, ఆవుసో, అరహత్త’’న్తి పుట్ఠేన ‘‘యో ఖో, ఆవుసో, రాగక్ఖయో దోసక్ఖయో మోహక్ఖయో’’తి రాగాదీనం ఖయోవ వుత్తో, తస్మా తవ మతేన అరహత్తఫలస్సాపి రాగాదీనం ఖయమత్తతా భవేయ్య, న చేతం యుత్తం అనుత్తరస్స లోకుత్తరఫలచిత్తస్స రాగానం ఖయమత్తతాపజ్జనం, తస్మా మా ¶ ఏవం బ్యఞ్జనచ్ఛాయాయ వదేసి, ఉభిన్నం పన సుత్తానం అత్థో ఉపపరిక్ఖితబ్బో.

యస్స పన ధమ్మస్సాధిగమేన రాగాదీనం ఖయో హోతి, సో ధమ్మో రాగాదీనం ఖయస్స ఉపనిస్సయత్తా అక్ఖయోపి సమానో ‘‘రాగాదీనం ఖయో నిబ్బాన’’న్తి ఖయోపచారేన వుత్తో, ‘‘తిపుసం జరో గుళో సేమ్హో’’తిఆదీసు వియ ఫలూపచారేన వుత్తన్తి వేదితబ్బం. అరహత్తం పన ఖయన్తే ఉప్పన్నత్తా ‘‘ఖయో’’తి వుత్తం. యది రాగాదీనం ఖయమత్తం నిబ్బానం భవేయ్య, సబ్బే బాలపుథుజ్జనాపి సమధిగతనిబ్బానా సచ్ఛికతనిరోధా భవేయ్యుం. కిఞ్చ భియ్యో – నిబ్బానస్స బహుత్తాదిదోసాపత్తితో చ. ఏవఞ్హి సతి రాగాదిక్ఖయానం బహుభావతో నిబ్బానస్సాపి బహుభావో భవేయ్య, సఙ్ఖతలక్ఖణఞ్చ నిబ్బానం భవేయ్య, సఙ్ఖతలక్ఖణత్తా సఙ్ఖతపరియాపన్నఞ్చ, సఙ్ఖతపరియాపన్నత్తా అనిచ్చం దుక్ఖం నిబ్బానం భవేయ్యాతి.

కిఞ్చ భియ్యో – యది ఖయో నిబ్బానం భవేయ్య, గోత్రభువోదానమగ్గఫలచిత్తానం కిం ను ఆరమ్మణం వదేసి, వద భద్రముఖాతి? రాగాదీనం ఖయమేవ వదామీతి. కిం పన రాగాదయో గోత్రభుఆదీనం ఖణే ఖీయన్తి, ఉదాహు ఖీయిస్సన్తి, అథ ఖీణాతి? కిం పనేత్థ ‘‘ఖీణేస్వేవ ఖయం వదామీ’’తి. సుట్ఠు ఉపధారేత్వా వద భద్రముఖాతి, యది ఖీణేస్వేవ ఖయం వదేసి, న గోత్రభుచిత్తాదీనం నిబ్బానారమ్మణతా సిజ్ఝతీతి. కిం కారణం? గోత్రభుక్ఖణే రాగాదయో ఖీయిస్సన్తి, తథా వోదానక్ఖణే, మగ్గక్ఖణే పన ఖీయన్తి, న ఖీణా, ఫలక్ఖణే ఖీణా. ఏవం సన్తే భవతో మతేన ఫలమేవ ఖయారమ్మణం, న ఇతరే, ఇతరేసం పన కిమారమ్మణం వదేసీతి ¶ ? అద్ధా సో ఆరమ్మణం అపస్సన్తో నిరుత్తరో ¶ భవిస్సతి. అపిచ కిలేసక్ఖయో నామ సప్పురిసేహి కరీయతి, యథానురూపాయ పటిపత్తియా ఉప్పాదీయతీతి అత్థో. నిబ్బానం పన న కేనచి కరీయతి న ఉప్పాదీయతి, తస్మా నిబ్బానమమతమసఙ్ఖతం. తమకతం ¶ జానాతీతి అరియసావకో ‘‘అకతఞ్ఞూ’’తి పవుచ్చతి. వుత్తఞ్చేతం –

౭౭౧.

‘‘అసద్ధో అకతఞ్ఞూ చ,

సన్ధిచ్ఛేదో చ యో నరో;

హతావకాసో వన్తాసో,

స వే ఉత్తమపోరిసో’’తి.

అపిచ ‘‘నిస్సరణ’’న్తి భగవతా వుత్తత్తా చ. ‘‘నిస్సరణ’’న్తి హి నిబ్బానస్సేతం నామం. యథాహ ‘‘తయో ఖోమే, భిక్ఖవే, ధమ్మా దుప్పటివిజ్ఝా. కతమే తయో ధమ్మా దుప్పటివిజ్ఝా? తిస్సో నిస్సరణధాతుయో. కామానమేతం నిస్సరణం, యదిదం నేక్ఖమ్మం. రూపానమేతం నిస్సరణం, యదిదం అరూపం. యం ఖో పన కిఞ్చి భూతం సఙ్ఖతం పటిచ్చసముప్పన్నం, నిరోధో తస్స నిస్సరణ’’న్తి హి వుత్తం. ఏవం వుత్తస్స తస్స నిబ్బానస్స అభావపత్తిదోసతో పఠమజ్ఝానాకాసానఞ్చాయతనానమ్పి అభావో భవేయ్య, తస్మా అయుత్తం అక్ఖయస్స నిబ్బానస్స ఖయదోసాపజ్జనన్తి, న తు ఖయో నిబ్బానం.

‘‘అత్థి నిస్సరణం లోకే, పఞ్ఞాయ మే సుఫుసిత’’న్తి చ ‘‘అత్థి, భిక్ఖవే, అజాతం అభూతం అకతం అసఙ్ఖత’’న్తి చ ధమ్మసామినా తథాగతేన సమ్మాసమ్బుద్ధేన అనేకేసు సుత్తన్తేసు పరమత్థవసేన వుత్తత్తా ‘‘అత్థి నిబ్బానం నామ ఏకో ధమ్మో’’తి నిట్ఠమేత్థ గన్తబ్బం. అపిచ పరిత్తత్తికే ‘‘కతమే ధమ్మా అప్పమాణా’’తి పదముద్ధరిత్వా – ‘‘చత్తారో మగ్గా అపరియాపన్నా చత్తారి చ సామఞ్ఞఫలాని నిబ్బానఞ్చ, ఇమే ధమ్మా అప్పమాణా’’తి వుత్తత్తా రాగాదీనం ఖయస్స అప్పమాణత్తం కథం యుజ్జతి, తస్మా పరమత్థతో అత్థియేవ నిబ్బానం నామ ఏకో సభావోతి. తం ¶ పన పకతివాదీనం పకతి వియ, తిత్థియానం అత్తా వియ చ ససవిసాణం వియ చ నావిజ్జమానం.

అథ పఞ్ఞత్తిమత్తం నిబ్బానన్తి చే, తమ్పి అయుత్తం. కస్మా? నిబ్బానారమ్మణానం చిత్తచేతసికానం నవత్తబ్బారమ్మణత్తా. కథం? పరిత్తారమ్మణత్తికే చ పన ‘‘కతమే ధమ్మా అప్పమాణారమ్మణా’’తి ¶ పదముద్ధరిత్వా ‘‘చత్తారో మగ్గా అపరియాపన్నా చత్తారి చ సామఞ్ఞఫలాని ¶ , ఇమే ధమ్మా అప్పమాణారమ్మణా’’తి హి వుత్తం. యది పనేతేసం పఞ్ఞత్తిఆరమ్మణం సియా, అప్పమాణారమ్మణతా న యుజ్జేయ్య, నవత్తబ్బారమ్మణపక్ఖం భజేయ్యుం. ‘‘నవత్తబ్బారమ్మణా పన రూపావచరత్తికచతుక్కజ్ఝానా కుసలతో చ విపాకతో చ కిరియతో చ, చతుత్థస్స ఝానస్స విపాకో, ఆకాసానఞ్చాయతనం ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం కుసలతో చ విపాకతో చ కిరియతో చ, ఇమే ధమ్మా నవత్తబ్బారమ్మణా’’తి హి వుత్తం, తస్మా న పఞ్ఞత్తిమత్తం నిబ్బానం. యస్మా చ పణ్ణత్తిభావో నిబ్బానస్స న యుజ్జతి, తస్మా మగ్గఫలానం ఆరమ్మణపచ్చయభూతం ఉప్పాదాదీనమభావతో నిచ్చం, రూపసభావాభావతో అరూపం, పపఞ్చాభావతో నిప్పపఞ్చం నిబ్బానం నామ అత్థీతి ఉపగన్తబ్బన్తి.

౭౭౨.

అచ్చన్తమనన్తం సన్తం, అమతం అపలోకితం;

పణీతం సరణం ఖేమం, తాణం లేణం పరాయణం.

౭౭౩.

సివఞ్చ నిపుణం సచ్చం, దుక్ఖక్ఖయమనాసవం;

సుదుద్దసం పరం పారం, నిబ్బానమనిదస్సనం.

౭౭౪.

తణ్హాక్ఖయం ధువం దీపం, అబ్యాపజ్ఝమనీతికం;

అనాలయమరూపఞ్చ, పదమచ్చుతమక్ఖరం.

౭౭౫.

విరాగఞ్చ నిరోధఞ్చ, విముత్తి మోక్ఖమేవ చ;

ఇమేహి పన నామేహి, నిబ్బానం తు కథీయతి.

౭౭౬.

ఏవఞ్చ ¶ పన విఞ్ఞాయ, నిబ్బానమ్పి చ అచ్చుతం;

తస్స చాధిగమూపాయో, కత్తబ్బో విఞ్ఞునా సదా.

౭౭౭.

సద్ధాబుద్ధికరం తథాగతమతే సమ్మోహవిద్ధంసనం,

పఞ్ఞాసమ్భవసమ్పసాదనకరం జానాతి యో చే ఇమం;

అత్థబ్యఞ్జనసాలినం సుమధురం సారఞ్ఞువిమ్హాపనం,

గమ్భీరే నిపుణాభిధమ్మపిటకే సో యాభినిట్ఠం పదం.

ఇతి అభిధమ్మావతారే నిబ్బాననిద్దేసో నామ

ఏకాదసమో పరిచ్ఛేదో.

౧౨. ద్వాదసమో పరిచ్ఛేదో

పఞ్ఞత్తినిద్దేసో

ఏత్థాహ ¶ ¶ – ‘‘కిం ఏత్తకమేవ ఞేయ్యం, ఉదాహు అఞ్ఞమ్పి అత్థీ’’తి? అత్థి పఞ్ఞత్తి నామాతి. సా పనేసా పఞ్ఞపేతబ్బతో, పఞ్ఞాపనతో చ ‘‘పఞ్ఞత్తీ’’తి వుచ్చతి. తేనేవాహ – ‘‘యా తేసం తేసం ధమ్మానం సఙ్ఖా సమఞ్ఞా పఞ్ఞత్తి వోహారో నామం నామకమ్మం నామధేయ్యం నిరుత్తి బ్యఞ్జనం అభిలాపో’’తి. తత్థ సఙ్ఖాయతీతి సఙ్ఖా, కథీయతీతి అత్థో. కిన్తి కథీయతి? ‘‘అహ’’న్తి ‘‘మమ’’న్తి ‘‘పరో’’తి ‘‘పరస్సా’’తి ‘‘మఞ్చో’’తి ‘‘పీఠ’’న్తి అనేకేహి ఆకారేహి కథీయతీతి సఙ్ఖా. సమఞ్ఞాయతీతి సమఞ్ఞా. పఞ్ఞాపీయతీతి పఞ్ఞత్తి. వోహరీయతీతి వోహారో. కిన్తి వోహరీయతి? ‘‘అహ’’న్తి ‘‘మమ’’న్తి ‘‘పరో’’తి ‘‘పరస్సా’’తి ‘‘మఞ్చో’’తి ‘‘పీఠ’’న్తి. ఏవం తావ పఞ్ఞపేతబ్బతో పఞ్ఞత్తీతి వుత్తా. ‘‘అహ’’న్తి హి రూపాదయో ధమ్మే ఉపాదాయ పటిచ్చ కారణం కత్వా యథా తే రూపాదయో ధమ్మా ఉప్పాదవయవన్తో, న ఏవంవిధా, కేవలం లోకసఙ్కేతేన ¶ సిద్ధా యా అయం ‘‘అహ’’న్తి కథీయతి చేవ పఞ్ఞాపీయతి చ, ఏసా పఞ్ఞత్తీతి అత్థో.

ఇదాని పఞ్ఞాపనతో పఞ్ఞత్తిం పకాసేతుం ‘‘నామం నామకమ్మ’’న్తిఆదిమాహ. తత్థ నామన్తి తం తం ధమ్మం ‘‘ఏస ఇత్థన్నామో నామా’’తి పఞ్ఞపేతి, తస్మా తం పఞ్ఞత్తీతి పవుచ్చతి. నామకమ్మన్తిఆదీని తస్సా ఏవ వేవచనాని. అయం పఞ్ఞాపనతో పఞ్ఞత్తి నామ.

సా పనేసా తజ్జాపఞ్ఞత్తి ఉపాదాపఞ్ఞత్తి ఉపనిధాపఞ్ఞత్తీతి తివిధా హోతి. తత్థ తజ్జాపఞ్ఞత్తి నామ చక్ఖుసోతరూపసద్దపథవీతేజోవాయోతిఆదినయప్పవత్తా. ఉపాదాపఞ్ఞత్తి పన సమూహాసమూహవసేన దువిధా హోతి. తత్థ సమూహపఞ్ఞత్తి నామ రూపారూపధమ్మేసు ఏకస్స వా బహూనం వా నామం గహేత్వా సమూహమేవోపాదాయ వుచ్చతి. కథం? అచ్ఛతరచ్ఛఘటపటాదిప్పభేదా. అయం సమూహపఞ్ఞత్తి ¶ నామ. అసమూహపఞ్ఞత్తి పన దిసాకాసకాలనిమిత్తాభావనిరోధాదిభేదా.

యదా పన సా విజ్జమానం పరమత్థం జోతయతి, తదా ‘‘విజ్జమానపఞ్ఞత్తీ’’తి పవుచ్చతి. యదా అవిజ్జమానం సమూహాసమూహభేదం నామమత్తం జోతయతి, తదా ‘‘అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తీ’’తి పవుచ్చతి ¶ . దువిధాపి పనేసా సోతద్వారజవనానన్తరం గహితపుబ్బసఙ్కేతమనోద్వారజవనవిఞ్ఞాణేన విఞ్ఞాయతి. యాయ గహితపుబ్బసఙ్కేతేన మనోద్వారజవనవిఞ్ఞాణేన పఞ్ఞాపీయతి. యం సన్ధాయ ‘‘విజ్జమానపఞ్ఞత్తి, అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తి, విజ్జమానేన అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తి, అవిజ్జమానేన విజ్జమానపఞ్ఞత్తి, విజ్జమానేన విజ్జమానపఞ్ఞత్తి, అవిజ్జమానేన అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తీ’’తి ఛక్కనయో వుత్తో. తత్థ పరమత్థతో విజ్జమానానం రూపాదీనం పఞ్ఞాపనా విజ్జమానపఞ్ఞత్తి. తథా అవిజ్జమానానమిత్థిపురిసాదీనం పఞ్ఞాపనా అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తి. ఠపేత్వా పన వచనత్థం కేనచి ఆకారేన అనుపలబ్భమానానం పఞ్చమసచ్చాదీనం, తిత్థియపరికప్పితానం వా పకతిపురిసాదీనం పఞ్ఞాపనాపి అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తియేవ ¶ . ‘‘తేవిజ్జో, ఛళభిఞ్ఞో’’తి ఏవమాదినయప్పవత్తా విజ్జమానేన అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తి. ‘‘ఇత్థిసద్దో, పురిససద్దో’’తి ఏవమాదికా అవిజ్జమానేన విజ్జమానపఞ్ఞత్తి. ‘‘చక్ఖువిఞ్ఞాణం, సోతవిఞ్ఞాణ’’న్తి ఏవమాదికా విజ్జమానేన విజ్జమానపఞ్ఞత్తి. ‘‘ఖత్తియకుమారో, బ్రాహ్మణకుమారో, భిక్ఖుకుమారో’’తి ఏవమాదికా అవిజ్జమానేన అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తీతి ఏవం వుత్తా ఛ పఞ్ఞత్తియోపి ఏత్థేవ సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. అయం ఉపాదాపఞ్ఞత్తి నామ.

ఉపనిధాపఞ్ఞత్తిపి ఏతిస్సా ఏవ పభేదా, సా పన ‘‘దీఘం ఉపనిధాయ రస్సో, రస్సం ఉపనిధాయ దీఘో’’తిఆదినయప్పవత్తా ‘‘కపణం మానుసకం రజ్జం దిబ్బసుఖం ఉపనిధాయా’’తి ఏవమాదికా చ, తస్మా పఞ్ఞపేతబ్బతో చ పఞ్ఞాపనతో చ పఞ్ఞత్తీతి వేదితబ్బా. సమఞ్ఞా సమత్తా.

౭౭౮.

పరమత్థతో చ పఞ్ఞత్తి, తతియా కోటి న విజ్జతి;

ద్వీసు ఠానేసు కుసలో, పరవాదేసు న కమ్పతి.

ఇతి అభిధమ్మావతారే పఞ్ఞత్తినిద్దేసో నామ

ద్వాదసమో పరిచ్ఛేదో.

౧౩. తేరసమో పరిచ్ఛేదో

కారకపటివేధనిద్దేసో

ఏత్థాహ ¶ ¶ – నిద్దిట్ఠా కుసలాదయో నామ ధమ్మా, న పనేతేసం కారకో అత్తా నిద్దిట్ఠో. తస్స హి కారకస్స వేదకస్స అత్తనో అభావే కుసలాకుసలానం ధమ్మానం అభావో సియా, తేసమభావే తదాయత్తవుత్తీనం తేసం విపాకానమభావో హోతి, తస్మా కుసలాదీనం ధమ్మానం దేసనా నిరత్థికాతి? అత్ర వుచ్చతే – నాయం ¶ నిరత్థికా, సాత్థికావాయం దేసనా. యది కారకస్సాభావా కుసలాదీనమభావో సియా, తస్స పరికప్పితస్స అత్తనోపి అభావో సియా. కిం కారణన్తి చే? తస్స అత్తనో అఞ్ఞస్స కారకస్సాభావతో. కారకాభావేపి కత్తా అత్తా అత్థీతి చే? తథా కుసలాదీనమ్పి అసతిపి కత్తరి అత్థితా ఉపగన్తబ్బా, కుతోయం తవ తత్థానురోధో, ఇధ విరోధోతి. అథాపి యథా పన లోకే కారకాభావేపి పథవీఆపతేజఉతుఆదయో పటిచ్చ అఙ్కురాదీనం అభినిబ్బత్తి దిస్సతి, తథా ఏతేసమ్పి కుసలాదీనం ధమ్మానం హేతుపచ్చయసామగ్గియా అభినిబ్బత్తి హోతీతి వేదితబ్బా.

అథాపి చేత్థ తస్సా పఞ్ఞాయ పరికప్పితో నిచ్చో ధువో కుసలాదీనం కత్తా అత్తా పరమత్థతో అత్థీతి చే? తముపపరిక్ఖిస్సామ తావ, సో పన తావ అత్తా కారకో వేదకో కిం సచేతనో వా, ఉదాహు అచేతనో వాతి? కిఞ్చేత్థ – యది అచేతనో సియా, పాకారతరుపాసాణసదిసో సియా. తస్స కారకవేదకత్తాభావో సియా. యది సచేతనో, సో చేతనాయ అఞ్ఞో వా సియా, అనఞ్ఞో వా. అథానఞ్ఞో, చేతనాయ నాసే అత్తనోపి నాసో సియా. కిం కారణన్తి చే? చేతనాయ అనఞ్ఞత్తా.

అథాపి భవతో అధిప్పాయో ఏవం సియా, అత్తనో పన నాసో ¶ న భవతి నిచ్చత్తా, చేతనాయయేవ నాసో భవతీతి? వుచ్చతే – అత్తనో అనాసే సతి చేతనాయపి నాసో న భవతి. కిం కారణన్తి చే? చేతనాయ అనఞ్ఞత్తా. చేతనత్తానం అనఞ్ఞత్తే సతి చేతనాయయేవ నాసో భవతి, న అత్తనోతి అయుత్తమేతం. అథ చేతనాయయేవ వినాసే విసేసకారణం నత్థి, అత్తావ నస్సతు, తిట్ఠతు చేతనా. అథ చేతనాయ నాసే అత్తనో నాసో ¶ న భవతీతి చే? చేతనాయ అత్తా అఞ్ఞో సియా. అథ అఞ్ఞస్స అత్తస్స నాసే సతి సయం నాసో న భవతి, ఏవఞ్చ సతి ‘‘చేతనాయ ¶ అనఞ్ఞో అత్తా’’తి తవ పటిఞ్ఞా హీనా. అథాపి చేతనత్తానం అనఞ్ఞత్తే సతి అత్తనో అనాసో చేతనాయపి అనాసో భవతు. అథ న భవతి, పటిఞ్ఞా హీనా. అథ వుత్తప్పకారతో విపరీతం వా సియా, అత్తా నస్సతు, చేతనా తిట్ఠతు. అథ పన ఏవం న భవతీతి చే? అనఞ్ఞత్తపక్ఖం పరిచ్చజ. అథ పన న పరిచ్చజసి, పటిఞ్ఞాహీనో భవసి.

అథాయం భవతో అధిప్పాయో సియా ‘‘నాయం మమ అత్తా చేతనాయ అనఞ్ఞో, అఞ్ఞోయేవా’’తి? తత్ర వుచ్చతే – ఇధ పన అఞ్ఞత్తం దువిధం హోతి లక్ఖణకతమఞ్ఞత్తఞ్చ దేసన్తరకతమఞ్ఞత్తఞ్చాతి. తత్థ కిం త్వం చేతనత్తానం లక్ఖణకతమఞ్ఞత్తం వదేసి, ఉదాహు దేసన్తరకతమఞ్ఞత్తన్తి? అహం లక్ఖణకతమఞ్ఞత్తం వదామీతి. యథా హి రూపరసగన్ధాదీనమేకదేసే వత్తమానానమ్పి లక్ఖణతో అఞ్ఞత్తం హోతి, ఏవం చేతనత్తానమేకదేసే వత్తమానానమ్పి లక్ఖణతో అఞ్ఞత్తం హోతి, తస్మా లక్ఖణకతమఞ్ఞత్తం వదామీతి. తత్ర వుచ్చతే – యథా హి జాతవేదస్స డయ్హమానే ఆమకసఙ్ఘటే ఆమకవణ్ణవినాసే రసాదీనం వినాసో భవతి, తథేవ చేతనాయ వినాసే అత్తనోపి వినాసో సియా. కిం కారణన్తి చే? రూపరసాదీనం వియ ఏకదేసత్తాతి.

అథేవం భవతో మతి సియా ‘‘ఏకదేసత్తే సతిపి అత్తనో పన నాసో న భవతి, చేతనాయయేవ వినాసో భవతీ’’తి? అత్ర వుచ్చతే – అత్తనో అనాసే చేతనాయపి అనాసోవ హోతి. కిం కారణన్తి చే? రూపరసాదీనం వియ అవినిబ్భోగతో. అథ సమానే ఏకదేసత్తే అవినిబ్భోగభావేపి ¶ కేన హేతునా చేతనాయ ఏవ నాసో భవతి, న పన అత్తనో. అథ విసేసకారణం నత్థి, తవ లద్ధియా అత్తావ నస్సతు, తిట్ఠతు చేతనా. అథ చేతనాయ నాసే అత్తనో నాసో ¶ న భవతి, ఉభిన్నం ఏకదేసతా నత్థి. ఏవఞ్చ సతి కో దోసోతి చే? యం పన తయా వుత్తం, యథా రూపరసగన్ధాదీనం ఏకదేసే వత్తమానానమ్పి లక్ఖణతో అఞ్ఞత్తం, తథా చేతనత్తానమేకదేసే వత్తమానానమ్పి లక్ఖణతో అఞ్ఞత్తన్తి? తమయుత్తన్తి తవ పటిఞ్ఞా హీనా. అథ రూపరసాదీనం వియ సమానేపి ఏకదేసత్తే యది అత్తనో అనాసే చేతనాయపి అనాసో న భవతి, పటిఞ్ఞాహీనో అసి. అథ వుత్తప్పకారతో విపరీతం వా సియా, తవ అత్తా నస్సతు, చేతనా తిట్ఠతు. అథేవం న భవతీతి చే? ఏకదేసతావ నత్థీతి.

అథ దేసన్తరకతమఞ్ఞత్తం వదేసి, చేతనత్తానం అఞ్ఞత్తే సతి ఘటపటసకటగేహాదీనం వియ అఞ్ఞత్తం సియా. చేతనాయ వినా అనఞ్ఞతా తే అత్తా న ఘటేన వినా పటో వియ అఞ్ఞో సియా ¶ . అఞ్ఞో చ హి ఘటో అఞ్ఞో చ పటోతి? న, ఏవఞ్చ సతి కో దోసోతి చే? ‘‘అచేతనో అత్తా’’తి పుబ్బే వుత్తదోసతో న పరిముచ్చతీతి. తస్మా పరమత్థతో న కోచి కత్తా వా వేదకో వా అత్తా అత్థీతి దట్ఠబ్బన్తి.

యది ఏవం అథ కస్మా భగవతా –

౭౭౯.

‘‘అస్మా లోకా పరం లోకం,

సో చ సన్ధావతీ నరో;

సో చ కరోతి వేదేతి,

సుఖదుక్ఖం సయంకత’’న్తి చ.

౭౮౦.

‘‘సత్తో ¶ సంసారమాపన్నో,

దుక్ఖమస్స మహబ్భయం;

అత్థి మాతా అత్థి పితా,

అత్థి సత్తోపపాతికో’’తి చ.

౭౮౧.

‘‘భారా హవే పఞ్చక్ఖన్ధా,

భారహారో చ పుగ్గలో;

భారాదానం దుక్ఖం లోకే,

భారనిక్ఖేపనం సుఖ’’న్తి చ.

౭౮౨.

‘‘యఞ్హి కరోతి పురిసో,

కాయేన వాచా ఉద చేతసా;

తఞ్హి తస్స సకం హోతి,

తఞ్చ ఆదాయ గచ్ఛతీ’’తి చ.

౭౮౩.

‘‘ఏకస్సేకేన కప్పేన,

పుగ్గలస్సట్ఠిసఞ్చయో;

సియా పబ్బతసమో రాసి,

ఇతి వుత్తం మహేసినా’’తి చ.

౭౮౪.

‘‘అసద్ధో ¶ అకతఞ్ఞూ చ,

సన్ధిచ్ఛేదో చ యో నరో;

హతావకాసో వన్తాసో,

స వే ఉత్తమపోరిసో’’తి చ. –

వుత్తన్తి. సచ్చం ఏవం వుత్తం భగవతా, తఞ్చ ఖో సమ్ముతివసేన, న పరమత్థతో. నను భగవతా ఇదమ్పి వుత్తం –

౭౮౫.

‘‘కిం ¶ ను సత్తోతి పచ్చేసి, మార దిట్ఠిగతం ను తే;

సుద్ధసఙ్ఖారపుఞ్జోయం, నయిధ సత్తుపలబ్భతీ’’తి చ.

౭౮౬.

‘‘యథాపి ¶ అఙ్గసమ్భారా,

హోతి సద్దో రథో ఇతి;

ఏవం ఖన్ధేసు సన్తేసు,

హోతి సత్తోతి సమ్ముతీ’’తి చ.

తస్మా న వచనమత్తమేవావలమ్బితబ్బం, న చ దళ్హమూళ్హగాహినా చ భవితబ్బం, గరుకులముపసేవిత్వా సుత్తపదానం అధిప్పాయో జానితబ్బో, సుత్తపదేసు అభియోగో కాతబ్బో. ద్వే సచ్చాని భగవతా వుత్తాని – ‘‘సమ్ముతిసచ్చం, పరమత్థసచ్చఞ్చా’’తి. తస్మా ద్వేపి సమ్ముతిపరమత్థసచ్చాని అసఙ్కరతో ఞాతబ్బాని. ఏవం అసఙ్కరతో ఞత్వా కోచి కారకో వా వేదకో వా నిచ్చో ధువో అత్తా పరమత్థతో నత్థీతి ఉపపరిక్ఖిత్వా పచ్చయసామగ్గియా ధమ్మానం పవత్తిం సల్లక్ఖేత్వా పణ్డితేన కులపుత్తేన అత్థకామేన దుక్ఖస్సన్తకిరియాయ పటిపజ్జితబ్బన్తి.

౭౮౭.

యో ఇమం గన్థం అచ్చన్తం, చిన్తేతి సతతమ్పి సో;

కమేన పరమా పఞ్ఞా, తస్స గచ్ఛతి వేపులం.

౭౮౮.

అతిమతికరమాధినీహరం,

విమతివినాసకరం పియక్కరం;

పఠతి ¶ సుణతి యో సదా ఇమం,

వికసతి తస్స మతీధ భిక్ఖునో.

ఇతి అభిధమ్మావతారే కారకపటివేధనిద్దేసో నామ

తేరసమో పరిచ్ఛేదో.

౧౪. చుద్దసమో పరిచ్ఛేదో

రూపావచరసమాధిభావనానిద్దేసో

౭౮౯.

భావనానయమహం ¶ ¶ హితానయం,

మానయఞ్చ సుగతం సుఖానయం;

బ్యాకరోమి పరమం ఇతో పరం,

తం సుణాథ మధురత్థవణ్ణనం.

౭౯౦.

ఉత్తరం తు మనుస్సానం, ధమ్మతో ఞాణదస్సనం;

పత్తుకామేన కాతబ్బం, ఆదితో సీలసోధనం.

౭౯౧.

సఙ్కస్సరసమాచారే, దుస్సీలే సీలవజ్జితే;

నత్థి ఝానం కుతో మగ్గో, తస్మా సీలం విసోధయే.

౭౯౨.

సీలం చారిత్తవారిత్తవసేన దువిధం మతం;

తం పనాచ్ఛిద్దమక్ఖణ్డమకమ్మాసమనిన్దితం.

౭౯౩.

కత్తబ్బం అత్థకామేన, వివేకసుఖమిచ్ఛతా;

సీలఞ్చ నామ భిక్ఖూనం, అలఙ్కారో అనుత్తరో.

౭౯౪.

రతనం సరణం ఖేమం, తాణం లేణం పరాయణం;

చిన్తామణి పణీతో చ, సీలం యానమనుత్తరం.

౭౯౫.

సీతలం ¶ సలిలం సీలం, కిలేసమలధోవనం;

గుణానం మూలభూతఞ్చ, దోసానం బలఘాతి చ.

౭౯౬.

తిదివారోహణఞ్చేతం, సోపానం పరముత్తమం;

మగ్గో ఖేమో చ నిబ్బాననగరస్స పవేసనే.

౭౯౭.

తస్మా సుపరిసుద్ధం తం, సీలం దువిధలక్ఖణం;

కత్తబ్బం అత్థకామేన, పియసీలేన భిక్ఖునా.

౭౯౮.

కాతబ్బో పన సీలస్మిం, పరిసుద్ధే ఠితేనిధ;

పలిబోధస్సుపచ్ఛేదో, పలిబోధా దసాహు చ.

౭౯౯.

‘‘ఆవాసో ¶ చ కులం లాభో,

గణో కమ్మఞ్చ పఞ్చమం;

అద్ధానం ఞాతి ఆబాధో,

గన్థో ఇద్ధీతి తే దసా’’తి.

౮౦౦.

పలిబోధస్సుపచ్ఛేదం, కత్వా దసవిధస్సపి;

ఉపసఙ్కమితబ్బో సో, కమ్మట్ఠానస్స దాయకో.

౮౦౧.

పియో ¶ గరు భావనీయో, వత్తా చ వచనక్ఖమో;

గమ్భీరఞ్చ కథం కత్తా, నో చట్ఠానే నియోజకో.

౮౦౨.

ఏవమాదిగుణోపేతముపగన్త్వా హితేసినం;

కల్యాణమిత్తం కాలేన, కమ్మట్ఠానస్స దాయకం.

౮౦౩.

కమ్మట్ఠానం గహేతబ్బం, వత్తం కత్వా పనస్స తు;

తేనాపి చరితం ఞత్వా, దాతబ్బం తస్స భిక్ఖునో.

౮౦౪.

చరితం పనిదం రాగదోసమోహవసేన చ;

సద్ధాబుద్ధివితక్కానం, వసేన ఛబ్బిధం మతం.

౮౦౫.

వోమిస్సకనయా తేసం, చతుసట్ఠి భవన్తి తే;

తేహి అత్థో న చత్థీతి, న మయా ఇధ దస్సితా.

౮౦౬.

అసుభా ¶ చ దసేవేత్థ, తథా కాయగతాసతి;

ఏకాదస ఇమే రాగ-చరితస్సానుకూలతా.

౮౦౭.

చతస్సో అప్పమఞ్ఞాయో, సవణ్ణకసిణా ఇమే;

అట్ఠేవ చ సదా దోస-చరితస్సానుకూలతా.

౮౦౮.

తం మోహచరితస్సేత్థ, వితక్కచరితస్స చ;

అనుకూలన్తి నిద్దిట్ఠం, ఆనాపానం పనేకకం.

౮౦౯.

పురిమానుస్సతిఛక్కం, సద్ధాచరితదేహినో;

మరణూపసమాయుత్తా, సతిమాహారనిస్సితా.

౮౧౦.

సఞ్ఞా ¶ ధాతువవత్థానం, బుద్ధిప్పకతిజన్తునో;

ఇమే పన చ చత్తారో, అనుకూలాతి దీపితా.

౮౧౧.

చత్తారోపి చ ఆరుప్పా, సేసాని కసిణాని చ;

అనుకూలా ఇమే సబ్బ-చరితానన్తి వణ్ణితా.

౮౧౨.

ఇదం సబ్బం పనేకన్త-విపచ్చనీకభావతో;

అతిసప్పాయతో వుత్త-మితి ఞేయ్యం విభావినా.

౮౧౩.

కమ్మట్ఠానాని సబ్బాని, చత్తాలీసాతి నిద్దిసే;

కసిణాని దస చేవ, అసుభానుస్సతీ దస.

౮౧౪.

చతస్సో అప్పమఞ్ఞాయో, చత్తారో చ అరూపినో;

చతుధాతువవత్థానం, సఞ్ఞా చాహారతా ఇతి.

౮౧౫.

కమ్మట్ఠానేసు ఏతేసు, ఉపచారవహా కతి;

ఆనాపానసతిం కాయ-గతం హిత్వా పనట్ఠపి.

౮౧౬.

సేసానుస్సతియో సఞ్ఞా, వవత్థానన్తి తేరస;

ఉపచారవహా వుత్తా, సేసా తే అప్పనావహా.

౮౧౭.

అప్పనాయావహేస్వేత్థ, కసిణాని దసాపి చ;

ఆనాపానసతీ చేవ, చతుక్కజ్ఝానికా ఇమే.

౮౧౮.

అసుభాని ¶ దస చేత్థ, తథా కాయగతాసతి;

ఏకాదస ఇమే ధమ్మా, పఠమజ్ఝానికా సియుం.

౮౧౯.

ఆదిబ్రహ్మవిహారాతి ¶ , తికజ్ఝానవహా తయో;

చతుత్థాపి చ ఆరుప్పా, చతుత్థజ్ఝానికా మతా.

౮౨౦.

వసేనారమ్మణఙ్గానం, దువిధో సమతిక్కమో;

గోచరాతిక్కమారూపే, రూపే ఝానఙ్గతిక్కమో.

౮౨౧.

దసేవ కసిణానేత్థ, వడ్ఢేతబ్బాని హోన్తి హి;

న చ వడ్ఢనియా సేసా, భవన్తి అసుభాదయో.

౮౨౨.

దసేవ కసిణానేత్థ, అసుభాని దసాపి చ;

ఆనాపానసతీ చేవ, తథా కాయగతాసతి.

౮౨౩.

పటిభాగనిమిత్తాని ¶ , హోన్తి ఆరమ్మణాని హి;

సేసానేవ పటిభాగ-నిమిత్తారమ్మణా సియుం.

౮౨౪.

అసుభాని దసాహార-సఞ్ఞా కాయగతాసతి;

దేవేసు నప్పవత్తన్తి, ద్వాదసేతాని సబ్బదా.

౮౨౫.

తాని ద్వాదస చేతాని, ఆనాపానసతీపి చ;

తేరసేవ పనేతాని, బ్రహ్మలోకే న విజ్జరే.

౮౨౬.

ఠపేత్వా చతురారూపే, నత్థి కిఞ్చి అరూపిసు;

మనుస్సలోకే సబ్బాని, పవత్తన్తి న సంసయో.

౮౨౭.

చతుత్థం కసిణం హిత్వా, కసిణా అసుభాని చ;

దిట్ఠేనేవ గహేతబ్బా, ఇమే ఏకూనవీసతి.

౮౨౮.

సతియమ్పి చ కాయమ్హి, దిట్ఠేన తచపఞ్చకం;

సేసమేత్థ సుతేనేవ, గహేతబ్బన్తి దీపితం.

౮౨౯.

ఆనాపానసతీ ఏత్థ, ఫుట్ఠేన పరిదీపితా;

వాయోకసిణమేవేత్థ, దిట్ఠఫుట్ఠేన గయ్హతి.

౮౩౦.

సుతేనేవ ¶ గహేతబ్బా, సేసా అట్ఠారసాపి చ;

ఉపేక్ఖా అప్పమఞ్ఞా చ, అరూపా చేవ పఞ్చిమే.

౮౩౧.

ఆదితోవ గహేతబ్బా, న హోన్తీతి పకాసితా;

పఞ్చతింసావసేసాని, గహేతబ్బాని ఆదితో.

౮౩౨.

కమ్మట్ఠానేసు హేతేసు, ఆకాసకసిణం వినా;

కసిణా నవ హోన్తే చ, అరూపానం తు పచ్చయా.

౮౩౩.

దసాపి కసిణా హోన్తి, అభిఞ్ఞానం తు పచ్చయా;

తయో బ్రహ్మవిహారాపి, చతుక్కస్స భవన్తి తు.

౮౩౪.

హేట్ఠిమం హేట్ఠిమారుప్పం, ఉపరూపరిమస్స హి;

తథా చతుత్థమారుప్పం, నిరోధస్సాతి దీపితం.

౮౩౫.

సబ్బాని చ పనేతాని, చత్తాలీసవిధాని తు;

విపస్సనాభవసమ్పత్తి-సుఖానం పచ్చయా సియుం.

౮౩౬.

కమ్మట్ఠానం ¶ గహేత్వాన, ఆచరియస్స సన్తికే;

వసన్తస్స కథేతబ్బం, ఆగతస్సాగతక్ఖణే.

౮౩౭.

ఉగ్గహేత్వా ¶ పనఞ్ఞత్ర, గన్తుకామస్స భిక్ఖునో;

నాతిసఙ్ఖేపవిత్థారం, కథేతబ్బం తు తేనపి.

౮౩౮.

కమ్మట్ఠానం గహేత్వాన, సమ్మట్ఠానం మనోభునో;

అట్ఠారసహి దోసేహి, నిచ్చం పన వివజ్జితే.

౮౩౯.

అనురూపే విహారస్మిం, విహాతబ్బం తు గామతో;

నాతిదూరే నచ్చాసన్నే, సివే పఞ్చఙ్గసంయుతే.

౮౪౦.

ఖుద్దకో పలిబోధోపి, ఛిన్దితబ్బో పనత్థి చే;

దీఘా కేసా నఖా లోమా, ఛిన్దితబ్బా విభావినా.

౮౪౧.

చీవరం రజితబ్బం తం, కిలిట్ఠం తు సచే సియా;

సచే పత్తే మలం హోతి, పచితబ్బోవ సుట్ఠు సో.

౮౪౨.

అచ్ఛిన్నపలిబోధేన ¶ , పచ్ఛా తేన చ భిక్ఖునా;

పవివిత్తే పనోకాసే, వసన్తేన యథాసుఖం.

౮౪౩.

వజ్జేత్వా మత్తికం నీలం, పీతం సేతఞ్చ లోహితం;

సణ్హాయారుణవణ్ణాయ, మత్తికాయ మనోరమం.

౮౪౪.

కత్తబ్బం కసిణజ్ఝానం, పత్తుకామేన ధీమతా;

సేనాసనే వివిత్తస్మిం, బహిద్ధా వాపి తాదిసే.

౮౪౫.

పటిచ్ఛన్నే పనట్ఠానే, పబ్భారే వా గుహన్తరే;

సంహారిమం వా కాతబ్బం, తం తత్రట్ఠకమేవ వా.

౮౪౬.

సంహారిమం కరోన్తేన, దణ్డకేసు చతూస్వపి;

చమ్మం వా కటసారం వా, దుస్సపత్తమ్పి వా తథా.

౮౪౭.

బన్ధిత్వా తథా కాతబ్బం, మత్తికాయ పమాణతో;

భూమియం పత్థరిత్వా చ, ఓలోకేతబ్బమేవ తం.

౮౪౮.

తత్రట్ఠం భూమియం వట్టం, ఆకోటిత్వాన ఖాణుకే;

వల్లీహి తం వినన్ధిత్వా, కాతబ్బం కణ్ణికం సమం.

౮౪౯.

విత్థారతో ¶ పమాణేన, విదత్థిచతురఙ్గులం;

వట్టం వత్తతి తం కాతుం, వివట్టం పన మిచ్ఛతా.

౮౫౦.

భేరీతలసమం సాధు, కత్వా కసిణమణ్డలం;

సమ్మజ్జిత్వాన తం ఠానం, న్హత్వా ఆగమ్మ పణ్డితో.

౮౫౧.

హత్థపాసపమాణస్మిం, తమ్హా కసిణమణ్డలా;

పదేసే తు సుపఞ్ఞత్తే, ఆసనస్మిం సుఅత్థతే.

౮౫౨.

ఉచ్చే తత్థ నిసీదిత్వా, విదత్థిచతురఙ్గులే;

ఉజుకాయం పణిధాయ, కత్వా పరిముఖం సతిం.

౮౫౩.

కామేస్వాదీనవం దిస్వా, నేక్ఖమ్మం దట్ఠు ఖేమతో;

పరమం పీతిపామోజ్జం, జనేత్వా రతనత్తయే.

౮౫౪.

‘‘భాగీ ¶ అస్సమహం అద్ధా, ఇమాయ పటిపత్తియా;

పవివేకసుఖస్సా’’తి, కత్వా ఉస్సాహముత్తమం.

౮౫౫.

ఆకారేన ¶ సమేనేవ, ఉమ్మీలిత్వాన లోచనం;

నిమిత్తం గణ్హతా సాధు, భావేతబ్బం పునప్పునం.

౮౫౬.

న వణ్ణో పేక్ఖితబ్బో సో, దట్ఠబ్బం న చ లక్ఖణం;

వణ్ణం పన అముఞ్చిత్వా, ఉస్సదస్స వసేన హి.

౮౫౭.

చిత్తం పణ్ణత్తిధమ్మస్మిం, ఠపేత్వేకగ్గమానసో;

‘‘పథవీ పథవి’’చ్చేవం, వత్వా భావేయ్య పణ్డితో.

౮౫౮.

పథవీ మేదనీ భూమి, వసుధా చ వసున్ధరా;

ఏవం పథవినామేసు, ఏకం వత్తుమ్పి వట్టతి.

౮౫౯.

ఉమ్మీలిత్వా నిమీలిత్వా, ఆవజ్జేయ్య పునప్పునం;

యావుగ్గహనిమిత్తం తు, నుప్పజ్జతి చ తావ సో.

౮౬౦.

ఏవం భావయతో తస్స, పున ఏకగ్గచేతసో;

యదా పన నిమీలేత్వా, ఆవజ్జన్తస్స యోగినో.

౮౬౧.

యథా ఉమ్మీలితేకాలే, తథాపాథం తు యాతి చే;

తదుగ్గహనిమిత్తం త-ముప్పన్నన్తి పవుచ్చతి.

౮౬౨.

నిమిత్తే ¶ పన సఞ్జాతే, తతో పభుతి యోగినా;

నిసీదితబ్బం నో చేవం, తస్మిం ఠానే విజానతా.

౮౬౩.

అత్తనో వసనట్ఠానం, పవిసిత్వాన ధీమతా;

తేన తత్థ నిసిన్నేన, భావేతబ్బం యథాసుఖం.

౮౬౪.

పపఞ్చపరిహారత్థం, పాదానం పన ధోవనే;

తస్సేకతలికా ద్వే చ, ఇచ్ఛితబ్బా ఉపాహనా.

౮౬౫.

సమాధితరుణో తస్స, అసప్పాయేన కేనచి;

సచే నస్సతి తం ఠానం, గన్త్వావాదాయ తం పన.

౮౬౬.

పీఠే ¶ సుఖనిసిన్నేన, భావేతబ్బం పునప్పునం;

సమన్నాహరితబ్బఞ్చ, కరే తక్కాహతమ్పి చ.

౮౬౭.

నిమిత్తం పన తం హిత్వా, చిత్తం ధావతి చే బహి;

నివారేత్వా నిమిత్తస్మిం, ఠపేతబ్బం తు మానసం.

౮౬౮.

యత్థ యత్థ నిసీదిత్వా, తమిచ్ఛతి తపోధనో;

తత్థ తత్థ దివారత్తిం, తస్సుపట్ఠాతి చేతసో.

౮౬౯.

ఏవం తస్స కరోన్తస్స, అనుపుబ్బేన యోగినో;

విక్ఖమ్భన్తి చ సబ్బాని, పఞ్చ నీవరణానిపి.

౮౭౦.

సమాధియతి చిత్తమ్పి, ఉపచారసమాధినా;

పటిభాగనిమిత్తమ్పి, ఉప్పజ్జతి చ యోగినో.

౮౭౧.

కో పనాయం విసేసో హి, ఇమస్స పురిమస్స వా;

థవికా నీహతాదాస-మణ్డలం వియ మజ్జితం.

౮౭౨.

మేఘతో వియ నిక్ఖన్తం, సమ్పుణ్ణచన్దమణ్డలం;

పటిభాగనిమిత్తం తం, బలాకా వియ తోయదే.

౮౭౩.

తదుగ్గహనిమిత్తం ¶ తం, పదాలేత్వావ నిగ్గతం;

తతోధికతరం సుద్ధం, హుత్వాపట్ఠాతి తస్స తం.

౮౭౪.

తనుసణ్ఠానవన్తఞ్చ, వణ్ణవన్తం న చేవ తం;

ఉపట్ఠాకారమత్తం తం, పఞ్ఞజం భావనామయం.

౮౭౫.

పటిభాగే ¶ సముప్పన్నే, నిమిత్తే భావనామయే;

హోన్తి విక్ఖమ్భితానేవ, పఞ్చ నీవరణానిపి.

౮౭౬.

కిలేసా సన్నిసిన్నావ, యుత్తయోగస్స భిక్ఖునో;

చిత్తం సమాహితంయేవ, ఉపచారసమాధినా.

౮౭౭.

ఆకారేహి పన ద్వీహి, సమాధియతి మానసం;

ఉపచారక్ఖణే తస్స, పటిలాభే సమాధినో.

౮౭౮.

నీవారణప్పహానేన ¶ , ఉపచారక్ఖణే తథా;

అఙ్గానం పాతుభావేన, పటిలాభక్ఖణే పన.

౮౭౯.

ద్విన్నం పన సమాధీనం, కిం నానాకరణం పన;

అఙ్గాని థామజాతాని, ఉపచారక్ఖణేన చ.

౮౮౦.

అప్పనాయ పనఙ్గాని, థామజాతాని జాయరే;

తస్మా తం అప్పనాచిత్తం, దివసమ్పి పవత్తతి.

౮౮౧.

పల్లఙ్కేన చ తేనేవ, వడ్ఢేత్వా తం నిమిత్తకం;

అప్పనం అధిగన్తుం సో, సక్కోతి యది సున్దరం.

౮౮౨.

నో చే సక్కోతి సో తేన,

తం నిమిత్తం తు యోగినా;

చక్కవత్తియ గబ్భోవ,

రతనం వియ దుల్లభం.

౮౮౩.

సతతం అప్పమత్తేన, రక్ఖితబ్బం సతీమతా;

నిమిత్తం రక్ఖతో లద్ధం, పరిహాని న విజ్జతి.

౮౮౪.

ఆరక్ఖణే అసన్తమ్హి, లద్ధం లద్ధం వినస్సతి;

రక్ఖితబ్బం హి తస్మా తం, తత్రాయం రక్ఖణావిధి.

౮౮౫.

ఆవాసో గోచరో భస్సం, పుగ్గలో భోజనం ఉతు;

ఇరియాపథోతి సత్తేతే, అసప్పాయే వివజ్జయే.

౮౮౬.

సప్పాయే ¶ సత్త సేవేయ్య, ఏవఞ్హి పటిపజ్జతో;

న చిరేనేవ కాలేన, హోతి భిక్ఖుస్స అప్పనా.

౮౮౭.

యస్సప్పనా న హోతేవ, ఏవమ్పి పటిపజ్జతో;

అప్పనాయ చ కోసల్లం, సమ్మా సమ్పాదయే బుధో.

౮౮౮.

అప్పనాయ హి కోసల్ల-మిదం దసవిధం ఇధ;

గన్థవిత్థారభీతేన, మయా విస్సజ్జితన్తి చ.

౮౮౯.

ఏవఞ్హి ¶ సమ్పాదయతో, అప్పనాకోసల్లం పన;

పటిలద్ధే నిమిత్తస్మిం, అప్పనా సమ్పవత్తతి.

౮౯౦.

ఏవమ్పి పటిపన్నస్స, సచే సా నప్పవత్తతి;

తథాపి న జహే యోగం, వాయమేథేవ పణ్డితో.

౮౯౧.

చిత్తప్పవత్తిఆకారం ¶ , తస్మా సల్లక్ఖయం బుధో;

సమతం వీరియస్సేవ, యోజయేథ పునప్పునం.

౮౯౨.

ఈసకమ్పి లయం యన్తం, పగ్గణ్హేథేవ మానసం;

అచ్చారద్ధం నిసేధేత్వా, సమమేవ పవత్తయే.

౮౯౩.

లీనతుద్ధతభావేహి, మోచయిత్వాన మానసం;

పటిభాగనిమిత్తాభి-ముఖం తం పటిపాదయే.

౮౯౪.

ఏవం నిమిత్తాభిముఖం, పటిపాదయతో పన;

ఇదానేవప్పనా తస్స, సా సమిజ్ఝిస్సతీతి చ.

౮౯౫.

భవఙ్గం పన పచ్ఛిజ్జ, పథవీకసిణం తథా;

తదేవారమ్మణం కత్వా, మనోద్వారమ్హి యోగినో.

౮౯౬.

జాయతేవజ్జనం చిత్తం, తత్రేవారమ్మణే తతో;

జవనాని చ జాయన్తే, తస్స చత్తారి పఞ్చ వా.

౮౯౭.

అవసానే పనేకం తు, రూపావచరికం భవే;

తక్కాదయో పనఞ్ఞేహి, భవన్తి బలవత్తరా.

౮౯౮.

అప్పనాచేతసో తాని, పరికమ్మోపచారతో;

వుచ్చన్తి పరికమ్మాని, ఉపచారాని చాతిపి.

౮౯౯.

అప్పనాయానులోమత్తా ¶ , అనులోమాని ఏవ చ;

యం తం సబ్బన్తిమం ఏత్థ, గోత్రభూతి పవుచ్చతి.

౯౦౦.

గహితాగహణేనేత్థ, పరికమ్మప్పనాదికం;

దుతియం ఉపచారం తం, తతియం అనులోమకం.

౯౦౧.

చతుత్థం ¶ గోత్రభు దిట్ఠం, పఞ్చమం అప్పనామనో;

పఠమం ఉపచారం వా, దుతియం అనులోమకం.

౯౦౨.

తతియం గోత్రభు దిట్ఠం, చతుత్థం అప్పనామనో;

చతుత్థం పఞ్చమం వాతి, అప్పేతి న తతో పరం.

౯౦౩.

ఛట్ఠే వా సత్తమే వాపి, అప్పనా నేవ జాయతి;

ఆసన్నత్తా భవఙ్గస్స, జవనం పతి తావదే.

౯౦౪.

పురిమేహాసేవనం లద్ధా, ఛట్ఠం వా సత్తమమ్పి వా;

అప్పేతీతి పనేత్థాహ, గోదత్తో ఆభిధమ్మికో.

౯౦౫.

ధావన్తో హి యథా కోచి,

నరో ఛిన్నతటాముఖో;

ఠాతుకామో పరియన్తే,

ఠాతుం సక్కోతి నేవ సో.

౯౦౬.

ఏవమేవ పనచ్ఛట్ఠే, సత్తమే వాపి మానసో;

న సక్కోతీతి అప్పేతుం, వేదితబ్బం విభావినా.

౯౦౭.

ఏకచిత్తక్ఖణాయేవ, హోతాయం అప్పనా పన;

తతో భవఙ్గపాతోవ, హోతీతి పరిదీపితం.

౯౦౮.

తతో భవఙ్గం ఛిన్దిత్వా, పచ్చవేక్ఖణహేతుకం;

ఆవజ్జనం తతో ఝాన-పచ్చవేక్ఖణమానసం.

౯౦౯.

కామచ్ఛన్దో ¶ చ బ్యాపాదో, థినమిద్ధఞ్చ ఉద్ధతో;

కుక్కుచ్చం విచికిచ్ఛా చ, పహీనా పఞ్చిమే పన.

౯౧౦.

వితక్కేన విచారేన, పీతియా చ సుఖేన చ;

ఏకగ్గతాయ సంయుత్తం, ఝానం పఞ్చఙ్గికం ఇదం.

౯౧౧.

నానావిసయలుద్ధస్స ¶ , కామచ్ఛన్దవసా పన;

ఇతో చితో భమన్తస్స, వనే మక్కటకో వియ.

౯౧౨.

ఏకస్మిం ¶ విసయేయేవ, సమాధానేవ చేతసో;

‘‘సమాధి కామచ్ఛన్దస్స, పటిపక్ఖో’’తి వుచ్చతి.

౯౧౩.

పామోజ్జభావతో చేవ, సీతలత్తా సభావతో;

‘‘బ్యాపాదస్స తతో పీతి, పటిపక్ఖా’’తి భాసితా.

౯౧౪.

సవిప్ఫారికభావేన, నేక్ఖమ్మాదిపవత్తితో;

‘‘వితక్కో థినమిద్ధస్స, పటిపక్ఖో’’తి వణ్ణితో.

౯౧౫.

అవూపసన్తభావస్స, సయఞ్చేవాతిసన్తతో;

‘‘సుఖం ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చ-ద్వయస్స పటిపక్ఖకం’’.

౯౧౬.

మతియా అనురూపత్తా, ‘‘అనుమజ్జనలక్ఖణో;

విచారో విచికిచ్ఛాయ, పటిపక్ఖో’’తి దీపితో.

౯౧౭.

పఞ్చఙ్గవిప్పయుత్తం తం, ఝానం పఞ్చఙ్గసంయుతం;

సివం తివిధకల్యాణం, దసలక్ఖణసంయుతం.

౯౧౮.

ఏవఞ్చాధిగతం హోతి, పఠమం తేన యోగినా;

సుచిరట్ఠితికామేన, తస్స ఝానస్స సబ్బసో.

౯౧౯.

తం సమాపజ్జితబ్బం తు, విసోధేత్వాన పాపకే;

తం సమాపజ్జతో తస్స, సుచిరట్ఠితికం భవే.

౯౨౦.

చిత్తభావనవేపుల్లం, పత్థయన్తేన భిక్ఖునా;

పటిభాగనిమిత్తం తం, వడ్ఢేతబ్బం యథాక్కమం.

౯౨౧.

వడ్ఢనాభూమియో ద్వే చ, ఉపచారఞ్చ అప్పనా;

ఉపచారమ్పి వా పత్వా, వడ్ఢేతుం తఞ్చ వత్తతి.

౯౨౨.

అప్పనం పన పత్వా వా, తత్రాయం వడ్ఢనక్కమో;

కసితబ్బం యథాఠానం, పరిచ్ఛిన్దతి కస్సకో.

౯౨౩.

యోగినా ఏవమేవమ్పి, అఙ్గులద్వఙ్గులాదినా;

పరిచ్ఛిజ్జ పరిచ్ఛిజ్జ, వడ్ఢేతబ్బం యథిచ్ఛకం.

౯౨౪.

పత్తేపి ¶ ¶ పఠమే ఝానే, ఆకారేహిపి పఞ్చహి;

సుచిణ్ణవసినా తేన, భవితబ్బం తపస్సినా.

౯౨౫.

ఆవజ్జనం సమాపత్తి, అధిట్ఠానేసు తీసు చ;

వుట్ఠానపచ్చవేక్ఖాసు, వసితా పఞ్చ భాసితా.

౯౨౬.

ఆవజ్జిత్వా అధిట్ఠిత్వా, సమాపజ్జ పునప్పునం;

వుట్ఠిత్వా పచ్చవేక్ఖిత్వా, వసితా పఞ్చ సాధయే.

౯౨౭.

పఠమే ¶ అవసిపత్తే, దుతియం యో పనిచ్ఛతి;

ఉభతో భట్ఠోభవే యోగీ, పఠమా దుతియాపి చ.

౯౨౮.

కామస్సహగతా సఞ్ఞా, మనక్కారా చరన్తి చే;

పమాదయోగినో ఝానం, హోతి తం హానభాగియం.

౯౨౯.

సతి సన్తిట్ఠతే తస్మిం, సన్తా తదనుధమ్మతా;

మన్దస్స యోగినో ఝానం, హోతి తం ఠితిభాగియం.

౯౩౦.

అతక్కసహితా సఞ్ఞా, మనక్కారా చరన్తి చే;

అప్పమత్తస్స తం ఝానం, విసేసభాగియం సియా.

౯౩౧.

నిబ్బిదాసంయుతా సఞ్ఞా, మనక్కారా చరన్తి చే;

నిబ్బేధభాగియం ఝానం, హోతీతి పరిదీపితం.

౯౩౨.

తస్మా పఞ్చసు ఏతేసు, సుచిణ్ణవసినా పన;

పఠమా పగుణతో ఝానా, వుట్ఠాయ విధినా తతో.

౯౩౩.

యస్మా అయం సమాపత్తి, ఆసన్నాకుసలారికా;

థూలత్తా తక్కచారానం, తతోయం అఙ్గదుబ్బలా.

౯౩౪.

ఇతి ఆదీనవం దిస్వా, పఠమే పన యోగినా;

దుతియం సన్తతో ఝానం, చిన్తయిత్వాన ధీమతా.

౯౩౫.

నికన్తిం పరియాదాయ, ఝానస్మిం పఠమే పున;

దుతియాధిగమత్థాయ, కాతబ్బో భావనక్కమో.

౯౩౬.

అథస్స ¶ పఠమజ్ఝానా, వుట్ఠాయ విధినా యదా;

సతస్స సమ్పజానస్స, ఝానఙ్గం పచ్చవేక్ఖతో.

౯౩౭.

థూలతో ¶ తక్కచారా హి, ఉపతిట్ఠన్తి యోగినో;

సేసమఙ్గత్తయం తస్స, సన్తమేవోపతిట్ఠతి.

౯౩౮.

థూలఙ్గానం పహానాయ, తదా తస్స చ యోగినో;

సన్తఙ్గపటిలాభాయ, నిమిత్తం తు తదేవ చ.

౯౩౯.

‘‘పథవీ పథవి’’చ్చేవం, కరోతో మనసా పున;

ఇదాని దుతియజ్ఝాన-ముప్పజ్జిస్సతి తం ఇతి.

౯౪౦.

భవఙ్గం పన పచ్ఛిజ్జ, పథవీకసిణం పన;

తదేవారమ్మణం కత్వా, మనోద్వారమ్హి యోగినో.

౯౪౧.

జాయతావజ్జనం చిత్తం, తస్మిం ఆరమ్మణే తతో;

జవనాని హి జాయన్తే, తస్స చత్తారి పఞ్చ వా.

౯౪౨.

అవసానే పనేకమ్పి, తేసం జవనచేతసం;

రూపావచరికం హోతి, దుతియజ్ఝానమానసం.

౯౪౩.

సమ్పసాదనమజ్ఝత్తం, పీతియా చ సుఖేన చ;

ఏకగ్గతాయ సంయుత్తం, ఝానం హోతి తివఙ్గికం.

౯౪౪.

హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ, సేసం సముపలక్ఖయే;

ఏవం దువఙ్గహీనం తు, తీహి అఙ్గేహి సంయుతం.

౯౪౫.

ఝానం ¶ తివిధకల్యాణం, దసలక్ఖణసంయుతం;

దుతియాధిగతం హోతి, భిక్ఖునా భావనామయం.

౯౪౬.

దుతియాధిగతే ఝానే, ఆకారేహి చ పఞ్చహి;

సుచిణ్ణవసినా హుత్వా, దుతియేపి సతీమతా.

౯౪౭.

తస్మా పగుణతో ఝానా, వుట్ఠాయ దుతియా పున;

ఆసన్నతక్కచారారి, సమాపత్తి అయం ఇతి.

౯౪౮.

పీతియా ¶ పియతో తస్స, చేతసో ఉప్పిలాపనం;

పీతియా పన థూలత్తా, తతోయం అఙ్గదుబ్బలా.

౯౪౯.

తత్థ ¶ ఆదీనవం దిస్వా, తతియే సన్తతో పన;

నికన్తిం పరియాదాయ, ఝానస్మిం దుతియే పున.

౯౫౦.

తతియాధిగమత్థాయ, కాతబ్బో భావనక్కమో;

అథస్స దుతియజ్ఝానా, వుట్ఠాయ చ యదా పన.

౯౫౧.

సతస్స సమ్పజానస్స, ఝానఙ్గం పచ్చవేక్ఖతో;

థూలతో పీతుపట్ఠాతి, సుఖాది సన్తతో పన.

౯౫౨.

థూలఙ్గానం పహానాయ, తదా తస్స చ యోగినో;

సన్తఙ్గపటిలాభాయ, నిమిత్తం తు తదేవ చ.

౯౫౩.

‘‘పథవీ పథవి’’చ్చేవం, కరోతో మనసా పున;

ఇదాని తతియం ఝాన-ముప్పజ్జిస్సతి తం ఇతి.

౯౫౪.

భవఙ్గం మనుపచ్ఛిజ్జ, పథవీకసిణం పన;

తదేవారమ్మణం కత్వా, మనోద్వారమ్హి యోగినో.

౯౫౫.

జాయతావజ్జనం చిత్తం, తస్మిం ఆరమ్మణే తతో;

జవనాని చ జాయన్తే, తస్స చత్తారి పఞ్చ వా.

౯౫౬.

అవసానే పనేకం తు, తేసం జవనచేతసం;

రూపావచరికం హోతి, తతియజ్ఝానమానసం.

౯౫౭.

సతియా సమ్పజఞ్ఞేన, సమ్పన్నం తు సుఖేన చ;

ఏకగ్గతాయ సంయుత్తం, దువఙ్గం తతియం మతం.

౯౫౮.

హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ, సేసం సముపలక్ఖయే;

ఏవమేకఙ్గహీనం తు, ద్వీహి అఙ్గేహి సంయుతం.

౯౫౯.

ఝానం తివిధకల్యాణం, దసలక్ఖణసంయుతం;

తతియాధిగతం హోతి, భిక్ఖునా భావనామయం.

౯౬౦.

తతియాధిగతే ¶ ఝానే, ఆకారేహి చ పఞ్చహి;

సుచిణ్ణవసినా హుత్వా, తస్మిం పన సతీమతా.

౯౬౧.

తస్మా పగుణతో ఝానా, వుట్ఠాయ తతియా పున;

ఆసన్నపీతిదోసా హి, సమాపత్తి అయన్తి చ.

౯౬౨.

యదేవచేత్థ ¶ ఆభోగో, సుఖమిచ్చేవ చేతసో;

ఏవం సుఖస్స థూలత్తా, హోతాయం అఙ్గదుబ్బలా.

౯౬౩.

ఇతి ¶ ఆదీనవం దిస్వా, ఝానస్మిం తతియే పున;

చతుత్థం సన్తతో దిస్వా, చేతసా పన యోగినా.

౯౬౪.

నికన్తిం పరియాదాయ, ఝానస్మిం తతియే పున;

చతుత్థాధిగమత్థాయ, కాతబ్బో భావనక్కమో.

౯౬౫.

అథస్స తతియజ్ఝానా, వుట్ఠాయ హి యదా పన;

సతస్స సమ్పజానస్స, ఝానఙ్గం పచ్చవేక్ఖతో.

౯౬౬.

థూలతో తస్సుపట్ఠాతి, సుఖం తం మానసం తతో;

ఉపేక్ఖా సన్తతో తస్స, చిత్తస్సేకగ్గతాపి చ.

౯౬౭.

థూలఙ్గస్స పహానాయ, సన్తఙ్గస్సూపలద్ధియా;

తదేవ చ నిమిత్తఞ్హి, ‘‘పథవీ పథవీ’’తి చ.

౯౬౮.

కరోతో మనసా ఏవ, పునప్పునఞ్చ యోగినో;

చతుత్థం పనిదం ఝానం, ఉప్పజ్జిస్సతి తం ఇతి.

౯౬౯.

భవఙ్గం పనుపచ్ఛిజ్జ, పథవీకసిణం తథా;

తదేవారమ్మణం కత్వా, మనోద్వారమ్హి యోగినో.

౯౭౦.

జాయతావజ్జనం చిత్తం, తస్మిం ఆరమ్మణే తతో;

జవనాని చ జాయన్తే, తస్స చత్తారి పఞ్చ వా.

౯౭౧.

అవసానే పనేకం తు, తేసం జవనచేతసం;

రూపావచరికం హోతి, చతుత్థజ్ఝానమానసం.

౯౭౨.

ఏకఙ్గవిప్పహీనం ¶ తు, ద్వీహి అఙ్గేహి యోగతో;

చతుత్థం పనిదం ఝానం, దువఙ్గన్తి పవుచ్చతి.

౯౭౩.

ఏవం తివిధకల్యాణం, దసలక్ఖణసంయుతం;

చతుత్థాధిగతం హోతి, భిక్ఖునా భావనామయం.

౯౭౪.

యస్మా సుఖముపేక్ఖాయ, న హోతాసేవనం పన;

ఉపేక్ఖాసహగతానేవ, జవనాని జవన్తి చ.

౯౭౫.

ఉపేక్ఖాసహగతం ¶ తస్మా, చతుత్థం సముదీరితం;

అయమేత్థ విసేసో హి, సేసం వుత్తనయం పన.

౯౭౬.

యం చతుక్కనయే ఝానం, దుతియం తం ద్విధా పన;

కత్వాన పఞ్చకనయే, దుతియం తతియం కతం.

౯౭౭.

తతియం తం చతుత్థఞ్చ, చతుత్థం పఞ్చమం ఇధ;

పఠమం పఠమంయేవ, అయమేత్థ విసేసతా.

౯౭౮.

ఏవమేత్తావతా వుత్తా, నాతిసఙ్ఖేపతో మయా;

నాతివిత్థారతో చాయం, రూపావచరభావనా.

౯౭౯.

సుమధురవరతరవచనో, కం ను జనం నేవ రఞ్జయతి;

అతినిసితవిసదబుద్ధి-పసాదజన వేదనీయోయం.

ఇతి అభిధమ్మావతారే రూపావచరసమాధిభావనానిద్దేసో

నామ చుద్దసమో పరిచ్ఛేదో.

౧౫. పన్నరసమో పరిచ్ఛేదో

అరూపావచరసమాధిభావనానిద్దేసో

౯౮౦.

రూపారూపమతీతేన ¶ ¶ , రూపారూపాదివేదినా;

యాని చారూపపుఞ్ఞాని, సరూపేనీరితాని తు.

౯౮౧.

తేసం దాని పవక్ఖామి, భావనానయముత్తమం;

యోగావచరభిక్ఖూనం, హితత్థాయ సమాసతో.

౯౮౨.

‘‘రూపే ఖో విజ్జమానస్మిం, దణ్డాదానాదయో సియుం;

అనేకాపి పనాబాధా, చక్ఖురోగాదయో’’ఇతి.

౯౮౩.

రూపే ఆదీనవం దిస్వా, రూపే నిబ్బిన్దమానసో;

తస్సాతిక్కమనత్థాయ, అరూపం పటిపజ్జతి.

౯౮౪.

తమ్హా ¶ కసిణరూపాపి, సో నిబ్బిజ్జ విసారదో;

అపక్కమితుకామో చ, సూకరాభిహతోవ సా.

౯౮౫.

చతుత్థే పన ఝానస్మిం, హుత్వా చిణ్ణవసీ వసీ;

చతుత్థజ్ఝానతో ధీమా, వుట్ఠాయ విధినా పున.

౯౮౬.

కరోతి పనిదం చిత్తం, రూపమారమ్మణం యతో;

ఆసన్నసోమనస్సఞ్చ, థూలసన్తవిమోక్ఖతో.

౯౮౭.

ఇతి ఆదీనవం దిస్వా, చతుత్థే తత్థ సబ్బసో;

నికన్తిం పరియాదాయ, పఠమారుప్పఞ్చ సన్తతో.

౯౮౮.

చక్కవాళపరియన్తం, యత్తకం వా పనిచ్ఛతి;

తత్తకం పత్థరిత్వాన, ఫుట్ఠోకాసఞ్చ తేన తం.

౯౮౯.

ఆకాసో ¶ ఇతి వానన్తో,

ఆకాసో ఇతి వా పున;

మనసా హి కరోన్తోవ,

ఉగ్ఘాటేతి పవుచ్చతి.

౯౯౦.

ఉగ్ఘాటేన్తో హి కసిణం, న సంవేల్లేతి తం పన;

న చుద్ధరతి సో యోగీ, పూవం వియ కపాలతో.

౯౯౧.

కేవలం పన తం నేవ, ఆవజ్జతి న పేక్ఖతి;

నావజ్జన్తో నపేక్ఖన్తో, ఉగ్ఘాటేతి హి నామసో.

౯౯౨.

కసిణుగ్ఘాటిమాకాసం ¶ , నిమిత్తం పన తంవ సో;

ఆకాసో ఇతి చిత్తేన, ఆవజ్జతి పునప్పునం.

౯౯౩.

ఆవజ్జతో హి తస్సేవం,

కరోతో తక్కాహతమ్పి చ;

పఞ్చ నీవరణా తస్స,

విక్ఖమ్భన్తి హి సబ్బసో.

౯౯౪.

ఆసేవతి ¶ చ భావేతి, తం నిమిత్తం పునప్పునం;

కరోతో పన తస్సేవ, సన్తచిత్తస్స యోగినో.

౯౯౫.

తత్రాకాసే పనాప్పేతి, పఠమారుప్పమానసం;

ఇధాపి పురిమే భాగే, తీణి చత్తారి వా పన.

౯౯౬.

జవనాని ఉపేక్ఖాయ, సమ్పయుత్తాని హోన్తి హి;

చతుత్థం పఞ్చమం వాపి, హోతి ఆరుప్పమానసం.

౯౯౭.

పున భావేతుకామేన, దుతియారుప్పమానసం;

సుచిణ్ణవసినా హుత్వా, పఠమారుప్పమానసే.

౯౯౮.

ఆసన్నరూపావచర-జ్ఝానపచ్చత్థికన్తి చ;

దుతియారుప్పచిత్తంవ, న చ సన్తమిదన్తి చ.

౯౯౯.

ఏవమాదీనవం ¶ దిస్వా, పఠమారుప్పమానసే;

నికన్తిం పరియాదాయ, దుతియం సన్తతో పన.

౧౦౦౦.

తమాకాసం ఫరిత్వాన, పవత్తమానసం పన;

తఞ్చ విఞ్ఞాణమిచ్చేవం, కత్తబ్బం మనసా బహుం.

౧౦౦౧.

ఆవజ్జనఞ్చ కత్తబ్బం, తథా తక్కాహతమ్పి చ;

‘‘అనన్త’’న్తి ‘‘అనన్త’’న్తి, కాతబ్బం మనసా నిధ.

౧౦౦౨.

తస్మిం పన నిమిత్తస్మిం, విచారేన్తస్స మానసం;

ఉపచారేన తం చిత్తం, సమాధియతి యోగినో.

౧౦౦౩.

ఆసేవతి చ భావేతి, తం నిమిత్తం పునప్పునం;

తస్స చేవం కరోన్తస్స, సతిసమ్పన్నచేతసో.

౧౦౦౪.

ఆకాసం ఫుసవిఞ్ఞాణే, దుతియారుప్పమానసం;

అప్పేతి అప్పనా యస్మిం, నయో వుత్తనయోవ సో.

౧౦౦౫.

ఆకాసోయమనన్తోతి, ఏవమాకాసమేవ తం;

ఫరిత్వా పవత్తవిఞ్ఞాణం, ‘‘విఞ్ఞాణఞ్చ’’న్తి వుచ్చతి.

౧౦౦౬.

మనక్కారవసేనాపి, అనన్తం పరిదీపితం;

‘‘విఞ్ఞాణానన్త’’మిచ్చేవ, వత్తబ్బం పనిదం సియా.

౧౦౦౭.

అథ ¶ భావేతుకామేన, తతియారుప్పమానసం;

సుచిణ్ణవసినా హుత్వా, దుతియారుప్పమానసే.

౧౦౦౮.

ఆసన్నపఠమారుప్ప-చిత్తపచ్చత్థికన్తి చ;

తతియారుప్పచిత్తంవ, న చ సన్తమిదన్తి చ.

౧౦౦౯.

ఏవమాదీనవం దిస్వా, దుతియారుప్పమానసే;

నికన్తిం పరియాదాయ, తతియం సన్తతో పన.

౧౦౧౦.

ఏవం మనసి కత్వాన, కాతబ్బో మనసా పున;

పఠమారుప్పవిఞ్ఞాణా-భావో తస్సేవ సుఞ్ఞతో.

౧౦౧౧.

తం ¶ ¶ పనాకాసవిఞ్ఞాణం, అకత్వా మనసా పున;

‘‘నత్థి నత్థీ’’తి వాతేన, ‘‘సుఞ్ఞం సుఞ్ఞ’’న్తి వా తతో.

౧౦౧౨.

ఆవజ్జితబ్బమేవఞ్హి, కత్తబ్బం మనసాపి చ;

తక్కాహతఞ్చ కాతబ్బం, పునప్పునంవ ధీమతా.

౧౦౧౩.

తస్మిం నిమిత్తే తస్సేవం, విచారేన్తస్స మానసం;

సతి తిట్ఠతి భియ్యోపి, సమాధియతి మానసం.

౧౦౧౪.

ఆసేవతి చ భావేతి, తం నిమిత్తం పునప్పునం;

తస్స చేవం కరోన్తస్స, సతిసమ్పన్నచేతసో.

౧౦౧౫.

కసిణుగ్ఘాటిమాకాసం, ఫరిత్వాన సమన్తతో;

విఞ్ఞాణస్స పవత్తస్స, నత్థిభావే అభావకే.

౧౦౧౬.

తతియారుప్పవిఞ్ఞాణం,

తం పనాప్పేతి యోగినో;

అప్పనాయ నయోపేత్థ,

హోతి వుత్తనయోవ సో.

౧౦౧౭.

ఆకాసగతవిఞ్ఞాణం, దుతియారుప్పచక్ఖునా;

పస్సన్తో విహరిత్వాన, ‘‘నత్థి నత్థీ’’తిఆదినా.

౧౦౧౮.

పరికమ్మమనక్కారే ¶ , తస్మిం అన్తరహితే పన;

తస్సాపగమమత్తంవ, పస్సన్తో వసతీ చ సో.

౧౦౧౯.

సన్నిపాతం యథా కోచి, దిస్వా సఙ్ఘస్స కత్థచి;

గతే సఙ్ఘే తు తం ఠానం, సుఞ్ఞమేవానుపస్సతి.

౧౦౨౦.

పున భావేతుకామేన, చతుత్థారుప్పమానసం;

సుచిణ్ణవసినా హుత్వా, తతియారుప్పమానసే.

౧౦౨౧.

ఆసన్నదుతియారుప్ప-చిత్తపచ్చత్థికన్తి చ;

చతుత్థారుప్పచిత్తంవ, న చ సన్తమిదన్తి చ.

౧౦౨౨.

ఏవమాదీనవం ¶ దిస్వా, తతియారుప్పమానసే;

నికన్తిం పరియాదాయ, చతుత్థం సన్తతో పన.

౧౦౨౩.

ఏవం మనసి కత్వాన, పున తత్థేవ ధీమతా;

అభావారమ్మణం కత్వా, సమ్పవత్తమిదం మనో.

౧౦౨౪.

‘‘సన్తం సన్తమిదం చిత్త’’-మిచ్చేవం తం పునప్పునం;

హోతి ఆవజ్జితబ్బఞ్చ, కాతబ్బం మనసాపి చ.

౧౦౨౫.

తస్మిం నిమిత్తే తస్సేవం, విచారేన్తస్స మానసం;

సతి తిట్ఠతి భియ్యోపి, సమాధియతి మానసం.

౧౦౨౬.

ఆసేవతి చ భావేతి, తం నిమిత్తం పునప్పునం;

తస్స చేవం కరోన్తస్స, సతిసమ్పన్నచేతసో.

౧౦౨౭.

తతియారుప్పసఙ్ఖాత-ఖన్ధేసు చ చతూసుపి;

చతుత్థారుప్పవిఞ్ఞాణం, తం పనాప్పేతి యోగినో.

౧౦౨౮.

అప్పనాయ ¶ నయోపేత్థ, హేట్ఠా వుత్తనయూపమో;

అపిచేత్థ విసేసోయం, వేదితబ్బో విభావినా.

౧౦౨౯.

‘‘అహో సన్తా వతాయ’’న్తి, సమాపత్తి పదిస్సతి;

యా పనాభావమత్తమ్పి, కత్వా ఠస్సతి గోచరం.

౧౦౩౦.

సన్తారమ్మణతాయేవ, ‘‘సన్తాయ’’న్తి విపస్సతి;

సన్తతో చే మనక్కారో, కథఞ్చ సమతిక్కమో.

౧౦౩౧.

అనాపజ్జితుకామత్తా ¶ , హోతేవ సమతిక్కమో;

‘‘సమాపజ్జామహమేత’’-మిచ్చాభోగో న విజ్జతి.

౧౦౩౨.

సన్తతో తం కరోన్తో హి, మనసా సుఖుమం పరం;

అసఞ్ఞం పన దుబ్బల్యం, పాపుణాతి మహగ్గతం.

౧౦౩౩.

నేవసఞ్ఞీ చ నాసఞ్ఞీ,

యాయ సఞ్ఞాయ హోతి సో;

న ¶ కేవలం తు సఞ్ఞావ,

ఏదిసీ అథ ఖో పన.

౧౦౩౪.

ఏవమేవ భవన్తేత్థ, సుఖుమా వేదనాదయో;

పత్తమక్ఖనతేలేన, మగ్గస్మిం ఉదకేన చ.

౧౦౩౫.

సావేతబ్బో అయం అత్థో, చతుత్థారుప్పబోధనే;

పటుసఞ్ఞాయ కిచ్చస్స, నేవక్కరణతో అయం.

౧౦౩౬.

‘‘నేవసఞ్ఞా’’తి నిద్దిట్ఠా, చతుత్థారుప్పసమ్భవా;

పటుసఞ్ఞాయ కిచ్చం సా, కాతుం సక్కోతి నేవ చ.

౧౦౩౭.

యథా దహనకిచ్చం తు, తేజోధాతు సుఖోదకే;

సా సఙ్ఖారావసేసత్తా, సుఖుమత్తేన విజ్జతి;

తస్మా పన చ సా సఞ్ఞా, ‘‘నాసఞ్ఞా’’తి పవుచ్చతి.

౧౦౩౮.

ఏతా హి రూపమాకాసం,

విఞ్ఞాణం తదభావకం;

అతిక్కమిత్వా కమతో,

చతస్సో హోన్తి ఆహ చ.

౧౦౩౯.

‘‘ఆరమ్మణాతిక్కమతో, చతస్సోపి భవన్తిమా;

అఙ్గాతిక్కమమేతాసం, న ఇచ్ఛన్తి విభావినో.

౧౦౪౦.

సుపణీతతరా ¶ హోన్తి,

పచ్ఛిమా పచ్ఛిమా ఇధ;

ఉపమా తత్థ విఞ్ఞేయ్యా,

పాసాదతలసాటికా’’తి.

౧౦౪౧.

సఙ్ఖేపేన మయారుప్ప-సమాపత్తినయో అయం;

దస్సితో దస్సితో సుద్ధ-దస్సినా పియదస్సినా.

౧౦౪౨.

రూపారూపజ్ఝానసమాపత్తివిధానం ¶ ,

జానాతిమం సారతరం యో పన భిక్ఖు;

రూపారూపజ్ఝానసమాపత్తీసు దక్ఖో,

రూపారూపం యాతి భవం సో అభిభుయ్య.

ఇతి అభిధమ్మావతారే అరూపావచరసమాధిభావనానిద్దేసో నామ

పన్నరసమో పరిచ్ఛేదో.

౧౬. సోళసమో పరిచ్ఛేదో

అభిఞ్ఞానిద్దేసో

౧౦౪౩.

ఇతో ¶ పరం కరిస్సామి, పఞ్ఞాసుద్ధికరం పరం;

పఞ్చన్నమ్పి అభిఞ్ఞానం, ముఖమత్తనిదస్సనం.

౧౦౪౪.

రూపారూపసమాపత్తీ,

నిబ్బత్తేత్వా పనట్ఠపి;

లోకికాపి అభిఞ్ఞాయో,

భావేతబ్బా విభావినా.

౧౦౪౫.

చతుత్థజ్ఝానమత్తేపి, సుచిణ్ణవసినా సతా;

అనుయోగమభిఞ్ఞాసు, కాతుం వత్తతి యోగినో.

౧౦౪౬.

అభిఞ్ఞా ¶ నామ భిక్ఖూనం, సాభిఞ్ఞానం అనుత్తరో;

అలఙ్కారో హి తాణన్తి, సత్థన్తి చ పవుచ్చతి.

౧౦౪౭.

నిబ్బత్తితాస్వభిఞ్ఞాసు, యోగావచరభిక్ఖునా;

సమాధిభావనా హిస్స, తదా నిట్ఠఙ్గతా సియా.

౧౦౪౮.

దిబ్బాని ¶ చక్ఖుసోతాని, ఇద్ధిచిత్తవిజాననం;

పుబ్బేనివాసఞాణన్తి, పఞ్చాభిఞ్ఞా ఇమా సియుం.

౧౦౪౯.

కసిణానులోమతాదీహి, చతుద్దసనయేహి చ;

దమేతబ్బమభిఞ్ఞాయో, పత్తుకామేన మానసం.

౧౦౫౦.

దన్తే సమాహితే సుద్ధే, పరియోదాతే అనఙ్గణే;

నుపక్లేసే ముదుభూతే, కమ్మనీయే ఠితాచలే.

౧౦౫౧.

ఇతి అట్ఠఙ్గసమ్పన్నే, చిత్తే ఇద్ధివిధాయ చ;

అభినీహరతి చే చిత్తం, సిజ్ఝతిద్ధివికుబ్బనం.

౧౦౫౨.

అభిఞ్ఞాపాదకజ్ఝానం, సమాపజ్జ తతో పన;

వుట్ఠాయ హి సతం వాపి, సహస్సం వా యదిచ్ఛతి.

౧౦౫౩.

‘‘సతం హోమి సతం హోమీ’’-చ్చేవం కత్వాన మానసం;

అభిఞ్ఞాపాదకజ్ఝానం, సమాపజ్జ తతో పన.

౧౦౫౪.

వుట్ఠాయ పునధిట్ఠాతి,

సహాధిట్ఠానచేతసా;

సతం హోతి హి సో యోగీ,

సహస్సాదీస్వయం నయో.

౧౦౫౫.

పాదకజ్ఝానచిత్తం తు, నిమిత్తారమ్మణం సియా;

పరికమ్మమనానేత్థ, సతారమ్మణికాని తు.

౧౦౫౬.

తదాధిట్ఠానచిత్తమ్పి ¶ , సతారమ్మణమేవ తం;

పుబ్బే వుత్తప్పనాచిత్తం, వియ గోత్రభునన్తరం.

౧౦౫౭.

తమేకం ¶ జాయతే తత్థ, చతుత్థజ్ఝానికం మనో;

పరికమ్మవిసేసోవ, సేసం పుబ్బసమం ఇధ.

ఇద్ధివిధఞాణం.

౧౦౫౮.

దిబ్బసోతమిదం ¶ తత్థ, భావేతబ్బం కథం సియా;

అభిఞ్ఞాపాదకజ్ఝానం, సమాపజ్జ తతో పున.

౧౦౫౯.

వుట్ఠాయ పరికమ్మేన, కామావచరచేతసా;

సద్దో ఆవజ్జితబ్బోవ, మహన్తో సుఖుమోపి చ.

౧౦౬౦.

తస్సేవం పన సద్దస్స, నిమిత్తం మనసి కుబ్బతో;

దిబ్బసోతమిదానిస్స, ఉప్పజ్జిస్సతి తం ఇతి.

౧౦౬౧.

సద్దేస్వఞ్ఞతరం సద్దం, కత్వా ఆరమ్మణం తతో;

ఉప్పజ్జిత్వా నిరుద్ధే తు, మనోద్వారావజ్జనే పున.

౧౦౬౨.

జవనాని హి జాయన్తే, తస్స చత్తారి పఞ్చ వా;

పురిమానేత్థ చిత్తేసు, తీణి చత్తారి వా పన.

౧౦౬౩.

పరికమ్మోపచారాను-లోమగోత్రభునామకా;

చతుత్థం పఞ్చమం వాపి, అప్పనాచిత్తమీరితం.

౧౦౬౪.

సహజాతం తు యం ఞాణం, అప్పనామానసేన హి;

తం ఞాణం దిబ్బసోతన్తి, వదన్తి సుతకోవిదా.

౧౦౬౫.

థామజాతం కరోన్తేన, తం ఞాణం తేన యోగినా;

‘‘ఏత్థన్తరగతం సద్దం, సుణామీ’’తి చ చేతసా.

౧౦౬౬.

అఙ్గులం ద్వఙ్గులం భియ్యో,

విదత్థి రతనం తథా;

గామో దేసో తతో యావ,

చక్కవాళా తతో పరం.

౧౦౬౭.

ఇచ్చేవం తు పరిచ్ఛిజ్జ, వడ్ఢేతబ్బం యథాక్కమం;

ఏసో అధిగతాభిఞ్ఞో, పాదకారమ్మణేన తు.

౧౦౬౮.

ఫుట్ఠోకాసగతే ¶ సద్దే, సబ్బే పన సుణాతి సో;

సుణన్తో పాటియేక్కమ్పి, సల్లక్ఖేతుం పహోతి సో.

దిబ్బసోతఞాణం.

౧౦౬౯.

కథం ¶ పనుప్పాదేతబ్బం, చేతోపరియమానసం;

దిబ్బచక్ఖువసేనేవ, ఇదం ఞాణం పనిజ్ఝతి.

౧౦౭౦.

ఆలోకం పన వడ్ఢేత్వా, తస్మా దిబ్బేన చక్ఖునా;

హదయం పన నిస్సాయ, వత్తమానం తు లోహితం.

౧౦౭౧.

దిస్వా పరస్స విఞ్ఞేయ్యం,

హోతి చిత్తం తు భిక్ఖునా;

సోమనస్సయుతే చిత్తే,

లోహితం లోహితం సియా.

౧౦౭౨.

దోమనస్సయుతే చిత్తే, వత్తమానే తు కాళకం;

ఉపేక్ఖాసహితే చిత్తే, తిలతేలూపమం సియా.

౧౦౭౩.

తస్మా ¶ పరస్స సత్తస్స, దిస్వా హదయలోహితం;

చేతోపరియఞాణం తం, కాతబ్బం థామతం గతం.

౧౦౭౪.

ఏవం థామగతే తస్మిం, యథానుక్కమతో పన;

చిత్తమేవ విజానాతి, వినా లోహితదస్సనం.

౧౦౭౫.

కామావచరచిత్తఞ్చ, రూపారూపేసు మానసం;

సబ్బమేవ విజానాతి, సరాగాదిప్పభేదకం.

చేతోపరియఞాణం.

౧౦౭౬.

పుబ్బేనివాసఞాణేన, కత్తబ్బా తదనుస్సతి;

తం సమ్పాదేతుకామేన, ఆదికమ్మికభిక్ఖునా;

ఝానాని పన చత్తారి, సమాపజ్జానుపుబ్బతో.

౧౦౭౭.

అభిఞ్ఞాపాదకజ్ఝానా, వుట్ఠాయ హి తతో పున;

భిక్ఖునా వజ్జితబ్బావ, నిసజ్జా సబ్బపచ్ఛిమా.

౧౦౭౮.

తతో ¶ ¶ పభుతి సబ్బమ్పి, పటిలోమక్కమా పన;

సబ్బమావజ్జితబ్బం తం, దివసే రత్తియం కతం.

౧౦౭౯.

పటిలోమక్కమేనేవ, దుతియే తతియేపి చ;

దివసే పక్ఖమాసేసు, తథా సంవచ్ఛరేసుపి.

౧౦౮౦.

యావ అస్మిం భవే సన్ధి, తావ తేన చ భిక్ఖునా;

కతమావజ్జితబ్బం తం, పురిమస్మిం భవేపి చ.

౧౦౮౧.

చుతిక్ఖణేపి నిబ్బత్తం, నామరూపఞ్చ సాధుకం;

ఏవమావజ్జితే తస్మిం, నామరూపే యదా పన.

౧౦౮౨.

తదేవారమ్మణం కత్వా, నామరూపం చుతిక్ఖణే;

మనోద్వారే మనక్కారో, ఉప్పజ్జతి తదా పన.

౧౦౮౩.

ఆవజ్జనే నిరుద్ధస్మిం, తదేవారమ్మణం పన;

కత్వా జవనచిత్తాని, హోన్తి చత్తారి పఞ్చ వా;

పుబ్బే వుత్తనయేనేవ, సేసం ఞేయ్యం విభావినా.

౧౦౮౪.

పరికమ్మాదినామాని, పురిమాని భవన్తి తు;

పచ్ఛిమం అప్పనాచిత్తం, రూపావచరికం భవే.

౧౦౮౫.

తేన చిత్తేన యం ఞాణం, సంయుత్తం తేన యా పన;

సంయుత్తా సతి సా పుబ్బే-నివాసానుస్సతీరితా.

పుబ్బేనివాసానుస్సతిఞాణం.

౧౦౮౬.

రూపం పస్సితుకామేన, భిక్ఖునా దిబ్బచక్ఖునా;

కసిణారమ్మణం ఝానం, అభిఞ్ఞాపాదకం పన.

౧౦౮౭.

అభినీహారక్ఖమం కత్వా, తేజోకసిణమేవ వా;

ఓదాతకసిణం వాపి, ఆలోకకసిణమ్పి వా.

౧౦౮౮.

ఇమేసు ¶ కతపుఞ్ఞేహి, కసిణేసు చ తీసుపి;

ఆలోకకసిణం ఏత్థ, సేట్ఠన్తి పరిదీపితం.

౧౦౮౯.

తస్మా ¶ ¶ తమితరం వాపి, ఉప్పాదేత్వా యథాక్కమం;

ఉపచారభూమియంయేవ, ఠత్వా తం పన పణ్డితో.

౧౦౯౦.

వడ్ఢేత్వాన ఠపేతబ్బం, న ఉప్పాదేయ్య అప్పనం;

ఉప్పాదేతి సచే హోతి, పాదకజ్ఝాననిస్సితం.

౧౦౯౧.

ఝానస్స వడ్ఢితస్సన్తో-గతం రూపం తు యోగినా;

పస్సితబ్బం భవే రూపం, పస్సతో పన తస్స తం.

౧౦౯౨.

పరికమ్మస్స వారో హి, అతిక్కమతి తావదే;

ఆలోకోపి తతో తస్స, ఖిప్పమన్తరధాయతి.

౧౦౯౩.

తస్మిం అన్తరహితే రూప-గతమ్పి చ న దిస్సతి;

తేనాథ పాదకజ్ఝానం, పవిసిత్వా తతో పున.

౧౦౯౪.

వుట్ఠాయ పన ఆలోకో, ఫరితబ్బోవ భిక్ఖునా;

ఏవం అనుక్కమేనేవ, ఆలోకో థామవా సియా.

౧౦౯౫.

‘‘ఆలోకో ఏత్థ హోతూ’’తి,

యత్తకం ఠానమేవ సో;

పరిచ్ఛిన్దతి తత్థేవ,

ఆలోకో పన తిట్ఠతి.

౧౦౯౬.

దివసమ్పి నిసీదిత్వా, పస్సతో హోతి దస్సనం;

తిణుక్కాయ గతో మగ్గం, పురిసేత్థ నిదస్సనం.

౧౦౯౭.

ఉప్పాదనక్కమోపిస్స, తత్రాయం దిబ్బచక్ఖునో;

వుత్తప్పకారరూపం తం, కత్వా ఆరమ్మణం పన.

౧౦౯౮.

మనోద్వారే మనక్కారే, జాతే యాని తదేవ చ;

రూపం ఆరమ్మణం కత్వా, జాయన్తి జవనాని హి.

౧౦౯౯.

కామావచరచిత్తాని ¶ , తాని చత్తారి పఞ్చ వా;

హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ, సేసం ఞేయ్యం విభావినా.

౧౧౦౦.

అత్థసాధకచిత్తం తం, చతుత్థజ్ఝానికం మతం;

తంచిత్తసంయుతం ఞాణం, దిబ్బచక్ఖున్తి వుచ్చతి.

౧౧౦౧.

అనాగతంసఞాణస్స ¶ , యథాకమ్ముపగస్స చ;

పరికమ్మం విసుం నత్థి, ఇజ్ఝన్తి దిబ్బచక్ఖునా.

౧౧౦౨.

చుతూపపాతఞాణమ్పి, దిబ్బచక్ఖున్తి వా పన;

అత్థతో ఏకమేవేదం, బ్యఞ్జనే పన నానతా.

దిబ్బచక్ఖుఞాణం.

౧౧౦౩.

యోధ సుణాతి కరోతి చ చిత్తే,

గన్థమిమం పరమం పన భిక్ఖు;

సో అభిధమ్మమహణ్ణవపారం,

యాతి అనేన తరేన తరిత్వా.

ఇతి అభిధమ్మావతారే అభిఞ్ఞానిద్దేసో నామ

సోళసమో పరిచ్ఛేదో.

౧౭. సత్తరసమో పరిచ్ఛేదో

అభిఞ్ఞారమ్మణనిద్దేసో

౧౧౦౪.

అనాగతంసఞాణఞ్చ ¶ , యథాకమ్ముపగమ్పి చ;

పఞ్చ ఇద్ధివిధాదీని, సత్తాభిఞ్ఞా ఇమా పన.

౧౧౦౫.

ఏతాసం ¶ పన సత్తన్నం, అభిఞ్ఞానమితో పరం;

పవక్ఖామి సమాసేన, ఆరమ్మణవినిచ్ఛయం.

౧౧౦౬.

ఆరమ్మణత్తికా వుత్తా, యే చత్తారో మహేసినా;

సత్తన్నమేత్థ ఞాణానం, సమ్పవత్తిం సుణాథ మే.

౧౧౦౭.

తత్థ ఇద్ధివిధఞాణం, పరిత్తాదీసు సత్తసు;

ఆరమ్మణవిభాగేసు, పవత్తతి కథం పన.

౧౧౦౮.

కాయేనాదిస్సమానేన, గన్తుకామో యదాభవే;

చిత్తసన్నిస్సితం కత్వా, కాయం చిత్తవసేన తం.

౧౧౦౯.

మహగ్గతే ¶ చ చిత్తస్మిం, సమారోపేతి సో తదా;

కాయారమ్మణతో ఞాణం, పరిత్తారమ్మణం సియా.

౧౧౧౦.

దిస్సమానేన కాయేన, గన్తుకామో యదా భవే;

కాయసన్నిస్సితం కత్వా, చిత్తం కాయవసేన తం.

౧౧౧౧.

పాదకజ్ఝానచిత్తం తం, కాయే రోపేతి సో తదా;

ఝానారమ్మణతో ఞాణం, తం మహగ్గతగోచరం.

౧౧౧౨.

అనాగతమతీతఞ్చ, కరోతి విసయం యదా;

అతీతారమ్మణం హోతి, తదానాగతగోచరం.

౧౧౧౩.

కాయేన దిస్సమానేన, గమనే పన భిక్ఖునో;

పచ్చుప్పన్నో భవే తస్స, గోచరోతి వినిద్దిసే.

౧౧౧౪.

కాయం చిత్తవసేనాపి, చిత్తం కాయవసేన వా;

పరిణామనకాలస్మిం, అజ్ఝత్తారమ్మణం సియా.

౧౧౧౫.

బహిద్ధారమ్మణం హోతి, బహిద్ధారూపదస్సనే;

ఏవమిద్ధివిధం ఞాణం, సమ్పవత్తతి సత్తసు.

౧౧౧౬.

పచ్చుప్పన్నే పరిత్తే చ, బహిద్ధజ్ఝత్తికేసుపి;

చతూస్వేతేసు ధమ్మేసు, దిబ్బసోతం పవత్తతి.

౧౧౧౭.

పచ్చుప్పన్నో ¶ ¶ పరిత్తో చ, సద్దో ఆరమ్మణం యతో;

పరిత్తారమ్మణం పచ్చు-ప్పన్నారమ్మణతం గతం.

౧౧౧౮.

అత్తనో కుచ్ఛిసద్దస్స, సవనేపి పరస్స చ;

అజ్ఝత్తారమ్మణఞ్చేవ, బహిద్ధారమ్మణమ్పి చ.

౧౧౧౯.

చేతోపరియఞాణమ్పి, పరిత్తాదీసు అట్ఠసు;

ఆరమ్మణవిభాగేసు, పవత్తతి కథం పన.

౧౧౨౦.

పరిత్తారమ్మణం హోతి, పరిత్తానం పజాననే;

జాననే మజ్ఝిమానం తు, తం మహగ్గతగోచరం.

౧౧౨౧.

జాననే పన మగ్గస్స, ఫలస్సాపి పజాననే;

తదా పనస్స ఞాణస్స, అప్పమాణోవ గోచరో.

౧౧౨౨.

తం ¶ మగ్గారమ్మణం హోతి, మగ్గచిత్తస్స జాననే;

పరియాయేనేవేతస్స, మగ్గారమ్మణతా మతా.

౧౧౨౩.

అతీతే సత్తదివస-బ్భన్తరే చ యదా పన;

అనాగతే తథా సత్త-దివసబ్భన్తరేపి చ.

౧౧౨౪.

పరేసం పన చిత్తస్స, జాననే సముదీరితం;

అతీతారమ్మణఞ్చేవ, తదానాగతగోచరం.

౧౧౨౫.

కథఞ్చ పన తం పచ్చుప్పన్నగోచరతం గతం;

పచ్చుప్పన్నం తిధా వుత్తం, ఖణసన్తతిఅద్ధతో.

౧౧౨౬.

తత్థ తిక్ఖణసమ్పత్తం, పచ్చుప్పన్నఖణాదికం;

ఏకద్వేసన్తతివారపరియాపన్నమిదం పన.

౧౧౨౭.

సన్తతిపచ్చుప్పన్నన్తి, ఆహు సన్తతికోవిదా;

ఏకబ్భవపరిచ్ఛిన్నం, పచ్చుప్పన్నన్తి పచ్ఛిమం.

౧౧౨౮.

ఖణాదికత్తయం పచ్చు-ప్పన్నం తమాహు కేచిధ;

చేతోపరియఞాణస్స, హోతి ఆరమ్మణం ఇతి.

౧౧౨౯.

యథా ¶ చ పుప్ఫముట్ఠిమ్హి, ఉక్ఖిత్తే గగనే పన;

అవస్సం ఏకమేకస్స, వణ్టం వణ్టేన విజ్ఝతి.

౧౧౩౦.

ఏవం మహాజనస్సాపి, చిత్తే ఆవజ్జితే పన;

ఏకస్స చిత్తమేకేన, అవస్సం పన విజ్ఝతి.

౧౧౩౧.

యేనావజ్జతి చిత్తేన, యేన జానాతి చేతసా;

తేసం ద్విన్నం సహట్ఠానా-భావతో తం న యుజ్జతి.

౧౧౩౨.

జవనావజ్జనానం తు, నానారమ్మణపత్తితో;

అనిట్ఠే పన హి ఠానే, అయుత్తన్తి పకాసితం.

౧౧౩౩.

తస్మా సన్తతిఅద్ధాన-పచ్చుప్పన్నానమేవ తు;

వసేన పచ్చుప్పన్నం తం, హోతి ఆరమ్మణం ఇదం.

౧౧౩౪.

పచ్చుప్పన్నమ్పి అద్ధాఖ్యం, ఇదం జవనవారతో;

దీపేతబ్బన్తి నిద్దిట్ఠం, తత్రాయం దీపనానయో.

౧౧౩౫.

యదా ¶ ¶ పరస్స చిత్తఞ్హి, ఞాతుమావజ్జతిద్ధిమా;

ఆవజ్జనమనో తస్స, పచ్చుప్పన్నఖణవ్హయం.

౧౧౩౬.

ఆరమ్మణం తదా కత్వా, తేన సద్ధిం నిరుజ్ఝతి;

జవనాని హి జాయన్తే, తస్స చత్తారి పఞ్చ వా.

౧౧౩౭.

ఏతేసం పచ్ఛిమం చిత్తం, ఇద్ధిచిత్తముదీరితం;

కామావచరచిత్తాని, సేసానీతి వినిద్దిసే.

౧౧౩౮.

ఏతేసం పన సబ్బేసం, నిరుద్ధం తు తదేవ చ;

చిత్తం ఆరమ్మణం హోతి, తస్మా సబ్బాని తానిపి.

౧౧౩౯.

ఏకారమ్మణతం యన్తి, న నానారమ్మణాని హి;

అద్ధావసా భవే పచ్చు-ప్పన్నారమ్మణతో పన.

౧౧౪౦.

ఏకారమ్మణభావేపి, ఇద్ధిమానసమేవ చ;

పరస్స చిత్తం జానాతి, నేతరాని యథా పన.

౧౧౪౧.

చక్ఖుద్వారే ¶ తు విఞ్ఞాణం, రూపం పస్సతి నేతరం;

ఏవమేవ చ తం ఇద్ధి-చిత్తమేవ చ జానాతి.

౧౧౪౨.

పరచిత్తారమ్మణత్తా, బహిద్ధారమ్మణం సియా;

చేతోపరియఞాణమ్పి, అట్ఠస్వేవ పవత్తతి.

౧౧౪౩.

పుబ్బేనివాసఞాణమ్పి, పరిత్తాదీసు అట్ఠసు;

ఆరమ్మణవిభాగేసు, పవత్తతి కథం పన.

౧౧౪౪.

కామావచరఖన్ధానం, సమనుస్సరణే పన;

పరిత్తారమ్మణంయేవ, హోతీతి పరిదీపయే.

౧౧౪౫.

రూపావచరికారుప్పఖన్ధానుస్సరణే పన;

భవతీతి హి ఞాతబ్బం, తం మహగ్గతగోచరం.

౧౧౪౬.

అతీతే అత్తనా మగ్గం, భావితం తు ఫలమ్పి వా;

సమనుస్సరతో ఏవ-ప్పమాణారమ్మణం సియా.

౧౧౪౭.

సమనుస్సరతో మగ్గం, మగ్గారమ్మణమేవ తం;

అతీతారమ్మణంయేవ, హోతి ఏకన్తతో ఇదం.

౧౧౪౮.

చేతోపరియఞాణమ్పి ¶ , యథాకమ్ముపగమ్పి చ;

అతీతారమ్మణా హోన్తి, కిఞ్చాపి అథ ఖో పన.

౧౧౪౯.

చేతోపరియఞాణస్స, సత్తద్దివసబ్భన్తరం;

అతీతం చిత్తమేవస్స, ఆరమ్మణముదీరితం.

౧౧౫౦.

అతీతే చేతనామత్తం, యథాకమ్ముపగస్సపి;

పుబ్బేనివాసఞాణస్స, నత్థి కిఞ్చి అగోచరం.

౧౧౫౧.

అజ్ఝత్తారమ్మణం అత్త-ఖన్ధానుస్సరణే సియా;

బహిద్ధారమ్మణం అఞ్ఞ-ఖన్ధానుస్సరణే భవే.

౧౧౫౨.

సరణే నామగోత్తస్స, తం నవత్తబ్బగోచరం;

పుబ్బేనివాసఞాణమ్పి, అట్ఠస్వేవ పవత్తతి.

౧౧౫౩.

పచ్చుప్పన్నే ¶ పరిత్తే చ, బహిద్ధజ్ఝత్తికేసుపి;

చతూస్వేతేసు ధమ్మేసు, దిబ్బచక్ఖు పవత్తతి.

౧౧౫౪.

దిబ్బసోతసమం ¶ దిబ్బ-చక్ఖుఆరమ్మణక్కమే;

రూపం సద్దోతి ద్విన్నం తు, అయమేవ విసేసతా.

౧౧౫౫.

అనాగతంసఞాణమ్పి, పరిత్తాదీసు అట్ఠసు;

ఆరమ్మణవిభాగేసు, పవత్తతి కథం పన.

౧౧౫౬.

నిబ్బత్తిస్సతి యం కామా-వచరేతి పజానతో;

పరిత్తారమ్మణం హోతి, రూపారూపేస్వనాగతే.

౧౧౫౭.

నిబ్బత్తిస్సతి యఞ్చాపి, సియా మహగ్గతగోచరం;

భావేస్సతి అయం మగ్గం, ఫలం సచ్ఛికరిస్సతి.

౧౧౫౮.

ఏవం పజాననే అప్ప-మాణారమ్మణతం భవే;

మగ్గం భావేస్సతిచ్చేవ, జాననే మగ్గగోచరం.

౧౧౫౯.

ఏకన్తేన ఇదం ఞాణం, హోతానాగతగోచరం;

చేతోపరియం తు కిఞ్చాపి, హోతానాగతగోచరం.

౧౧౬౦.

అథ ఖో పన తం సత్త-దివసబ్భన్తరం పన;

చిత్తమేవ చ జానాతి, న హి తం అఞ్ఞగోచరం.

౧౧౬౧.

అనాగతంసఞాణస్స ¶ , అనాగతంసగోచరం;

‘‘అహం దేవో భవిస్సామి’’-చ్చేవమజ్ఝత్తగోచరం.

౧౧౬౨.

‘‘తిస్సో ఫుస్సో అముత్రాయం,

నిబ్బత్తిస్సతినాగతే’’;

ఇచ్చేవం జాననే తస్స,

బహిద్ధారమ్మణం సియా.

౧౧౬౩.

జాననే నామగోత్తస్స, యస్స కస్సచినాగతే;

పుబ్బేనివాసఞాణంవ, తం నవత్తబ్బగోచరం.

౧౧౬౪.

యథాకమ్ముపగఞాణం ¶ , పరిత్తాదీసు పఞ్చసు;

ఆరమ్మణవిభాగేసు, పవత్తతి కథం పన.

౧౧౬౫.

జాననే కామకమ్మస్స, పరిత్తారమ్మణం సియా;

తథా మహగ్గతకమ్మస్స, తం మహగ్గతగోచరం.

౧౧౬౬.

అతీతమేవ జానాతి, తస్మా చాతీతగోచరం;

అజ్ఝత్తారమ్మణం హోతి, అత్తనో కమ్మజాననే.

౧౧౬౭.

బహిద్ధారమ్మణం హోతి, పరకమ్మపజాననే;

ఏవం పవత్తి ఞాతబ్బా, యథాకమ్ముపగస్సపి.

౧౧౬౮.

సత్తన్నమ్పి అభిఞ్ఞానం, వుత్తో ఆరమ్మణక్కమో;

ఏత్థ వుత్తనయేనేవ, వేదితబ్బో విభావినా.

౧౧౬౯.

వివిధత్థవణ్ణపదేహి సమ్పన్నం,

మధురత్థమతినీహరం గన్థం;

సోతుజనస్స హదయపీతికరం,

సుణేయ్య కోచి మనుజో సచేతనో.

ఇతి అభిధమ్మావతారే అభిఞ్ఞారమ్మణనిద్దేసో నామ

సత్తరసమో పరిచ్ఛేదో.

౧౮. అట్ఠారసమో పరిచ్ఛేదో

దిట్ఠివిసుద్ధినిద్దేసో

౧౧౭౦.

సమాధిం ¶ ¶ పన సాభిఞ్ఞం, భావేత్వా తదనన్తరం;

భావేతబ్బా యతో పఞ్ఞా, భిక్ఖునా తేన ధీమతా.

౧౧౭౧.

తతోహం ¶ దాని వక్ఖామి, పఞ్ఞాభావనముత్తమం;

సమాసేనేవ భిక్ఖూనం, పరం పీతిసుఖావహం.

౧౧౭౨.

కా పఞ్ఞా పన కో చత్థో,

కిమస్సా లక్ఖణాదికం;

కతిధా సా కథం తేన,

భావేతబ్బాతి వుచ్చతే. –

౧౧౭౩.

పఞ్ఞా విపస్సనాపఞ్ఞా, పుఞ్ఞచిత్తసమాయుతా;

పజానాతీతి పఞ్ఞా సా, జాననా వా పకారతో.

౧౧౭౪.

సఞ్ఞావిఞ్ఞాణపఞ్ఞానం, కో విసేసో కిమన్తరం;

సఞ్ఞావిఞ్ఞాణపఞ్ఞానం, జాననత్తే సమేపి చ.

౧౧౭౫.

యా సఞ్జాననమత్తంవ, సఞ్ఞా నీలాదితో పన;

లక్ఖణప్పటివేధం తు, కాతుం సక్కోతి నేవ సా.

౧౧౭౬.

విఞ్ఞాణం పన జానాతి, నీలపీతాదిగోచరం;

సక్కోతిపి అనిచ్చాదిలక్ఖణం పటివిజ్ఝితుం.

౧౧౭౭.

ఉస్సక్కిత్వా న సక్కోతి, మగ్గం పాపేతుమేవ తం;

పఞ్ఞా వుత్తనయం కాతుం, సక్కోతి తివిధమ్పి తం.

౧౧౭౮.

ఇమేసం పన తిణ్ణమ్పి, విసేసో సముదీరితో;

సబ్బేసం పన ధమ్మానం, సభావపటివేధనం.

౧౧౭౯.

లక్ఖణం పన పఞ్ఞాయ, లక్ఖణఞ్ఞూహి దీపితం;

సమ్మోహనన్ధకారస్స, విద్ధంసనరసా మతా.

౧౧౮౦.

అసమ్మోహపచ్చుపట్ఠానా ¶ , సమాధాసన్నకారణా;

ఏవమేత్థ చ విఞ్ఞేయ్యా, పఞ్ఞాయ లక్ఖణాదికా.

కతిధాతి ¶ ఏత్థ –

౧౧౮౧.

లక్ఖణేనేకధా వుత్తా,

లోకికాలోకికా ద్విధా;

లోకియేనేత్థ మగ్గేన,

యుత్తా సా లోకికా సియా.

౧౧౮౨.

లోకుత్తరేన ¶ మగ్గేన, యుత్తా లోకుత్తరా మతా;

తివిధాపి సియా పఞ్ఞా, చిన్తాసుతమయాదితో.

౧౧౮౩.

తత్థత్తనోవ చిన్తాయ, నిప్ఫన్నత్తాతి తస్స సా;

హోతి చిన్తామయా పఞ్ఞా, భూరిపఞ్ఞేన దేసితా.

౧౧౮౪.

పరతో పన సుత్వాన, లద్ధా పఞ్ఞా అయం ఇధ;

సుతేనేవ చ నిప్ఫన్నా, పఞ్ఞా సుతమయా మతా.

౧౧౮౫.

యథా వాపి తథా చేత్థ, భావనాయ వసేన తు;

నిప్ఫన్నా అప్పనాపత్తా, పఞ్ఞా సా భావనామయా.

౧౧౮౬.

పటిసమ్భిదాచతుక్కస్స, వసేన చతుధా సియా;

అత్థధమ్మనిరుత్తీసు, ఞాణం ఞాణేసు తీసుపి.

౧౧౮౭.

యం కిఞ్చి పచ్చయుప్పన్నం, విపాకా చ క్రియా తథా;

నిబ్బానం భాసితత్థో చ, పఞ్చేతే అత్థసఞ్ఞితా.

౧౧౮౮.

ఫలనిబ్బత్తకో హేతు, అరియమగ్గో చ భాసితం;

కుసలాకుసలఞ్చేతి, పఞ్చేతే ధమ్మసఞ్ఞితా.

౧౧౮౯.

తస్మిం అత్థే చ ధమ్మే చ, యా సభావనిరుత్తి తు;

నిరుత్తీతి చ నిద్దిట్ఠా, నిరుత్తికుసలేన సా.

౧౧౯౦.

ఞాణం ఆరమ్మణం కత్వా, తివిధం పచ్చవేక్ఖతో;

తేసు ఞాణేసు యం ఞాణం, పటిభానన్తి తం మతం.

౧౧౯౧.

పరియత్తిపరిపుచ్ఛాహి ¶ ¶ , సవనాధిగమేహి చ;

పుబ్బయోగేన గచ్ఛన్తి, పభేదం పటిసమ్భిదా.

కథం భావేతబ్బాతి ఏత్థ –

౧౧౯౨.

ఖన్ధాదీసు హి ధమ్మేసు, భూమిభూతేసు యోగినా;

ఉగ్గహాదివసేనేత్థ, కత్వా పరిచయం పన.

౧౧౯౩.

సీలం చిత్తవిసుద్ధిఞ్చ, సమ్పాదేత్వా తతో పరం;

దిట్ఠిసుద్ధాదయో పఞ్చ, సమ్పాదేన్తేన సుద్ధియా.

౧౧౯౪.

తాయ పఞ్ఞాయ యుత్తేన, భీతేన జననాదితో;

భావేతబ్బా భవాభావం, పత్థయన్తేన భిక్ఖునా.

౧౧౯౫.

రూపఞ్చ వేదనా సఞ్ఞా, సఙ్ఖారా చేవ సబ్బసో;

విఞ్ఞాణఞ్చేతి పఞ్చేతే, ఖన్ధా సమ్బుద్ధదేసితా.

౧౧౯౬.

తత్థ యం కిఞ్చి రూపం తం, అతీతానాగతాదికం;

అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా, సుఖుమోళారికమ్పి వా.

౧౧౯౭.

హీనం వాపి పణీతం వా, యం దూరే యఞ్చ సన్తికే;

సబ్బం తమేకతో కత్వా, రూపక్ఖన్ధోతి వుచ్చతి.

౧౧౯౮.

ఇతరేసుపి యం కిఞ్చి, తం వేదయితలక్ఖణం;

సబ్బం తమేకతో కత్వా, వేదనాక్ఖన్ధతా కతా.

౧౧౯౯.

చిత్తజం ¶ పన యం కిఞ్చి, తం సఞ్జాననలక్ఖణం;

సబ్బం తమేకతో కత్వా, సఞ్ఞాక్ఖన్ధోతి వుచ్చతి.

౧౨౦౦.

యం కిఞ్చి చిత్తసమ్భూతం, అభిసఙ్ఖారలక్ఖణం;

సబ్బం తమేకతో కత్వా, సఙ్ఖారక్ఖన్ధతా కతా.

౧౨౦౧.

తత్థ చిత్తం తు యం కిఞ్చి, తం విజాననలక్ఖణం;

సబ్బం తమేకతో కత్వా, విఞ్ఞాణక్ఖన్ధతా కతా.

౧౨౦౨.

చత్తారో ¶ చ మహాభూతా, ఉపాదా చతువీసతి;

అట్ఠవీసతిధా చేతం, రూపం రూపన్తి గణ్హతి.

౧౨౦౩.

ఏకాసీతియా ¶ చిత్తేన, సంయుత్తా వేదనాదయో;

వేదనాసఞ్ఞాసఙ్ఖార-విఞ్ఞాణక్ఖన్ధసఞ్ఞితా.

౧౨౦౪.

చత్తారోరూపినో ఖన్ధే, నామన్తి పరిగణ్హతి;

రూపక్ఖన్ధో భవే రూపం, నామక్ఖన్ధా అరూపినో.

౧౨౦౫.

రుప్పనలక్ఖణం రూపం, నామం నమనలక్ఖణం;

ఇతి సఙ్ఖేపతో నామ-రూపం సో పరిగణ్హతి.

౧౨౦౬.

ఫాలేన్తో వియ తాలస్స, కన్దం తు యమకం ద్విధా;

వవత్థపేతి నామఞ్చ, రూపఞ్చాతి ద్విధా పన.

౧౨౦౭.

నామతో రూపతో అఞ్ఞో,

సత్తో వా పుగ్గలోపి వా;

అత్తా వా కోచి నత్థీతి,

నిట్ఠం గచ్ఛతి సబ్బదా.

౧౨౦౮.

ఏవం వవత్థపేత్వా సో, నామరూపం సభావతో;

సత్తసమ్మోహఘాతత్థం, బహుసుత్తవసేనిధ.

౧౨౦౯.

నామరూపమత్తఞ్ఞేవ, నత్థి కోచిధ పుగ్గలో;

ఏవమేత్థ పణ్డితో పోసో, వవత్థపేతి తం పన.

వుత్తం హేతం –

౧౨౧౦.

‘‘యథాపి అఙ్గసమ్భారా,

హోతి సద్దో రథో ఇతి;

ఏవం ఖన్ధేసు సన్తేసు,

హోతి సత్తోతి సమ్ముతీ’’తి.

౧౨౧౧.

యథాపి ¶ దారుయన్తమ్పి, నిజ్జీవఞ్చ నిరీహకం;

దారురజ్జుసమాయోగే, తం గచ్ఛతిపి తిట్ఠతి.

౧౨౧౨.

తథేదం నామరూపమ్పి, నిజ్జీవఞ్చ నిరీహకం;

అఞ్ఞమఞ్ఞసమాయోగే, తం గచ్ఛతిపి తిట్ఠతి.

తేనాహు పోరాణా –

౧౨౧౩.

‘‘నామఞ్చ ¶ రూపఞ్చ ఇధత్థి సచ్చతో,

న హేత్థ సత్తో మనుజో చ విజ్జతి;

సుఞ్ఞం ఇదం యన్తమివాభిసఙ్ఖతం,

దుక్ఖస్స పుఞ్జో తిణకట్ఠసాదిసో’’తి.

౧౨౧౪.

అఞ్ఞమఞ్ఞూపనిస్సాయ ¶ , దణ్డకేసు ఠితేసు హి;

ఏకస్మిం పతమానే తు, తథేవ పతతీతరో.

తేనాహు పోరాణా –

౧౨౧౫.

‘‘యమకం నామరూపఞ్చ, ఉభో అఞ్ఞోఞ్ఞనిస్సితా;

ఏకస్మిం భిజ్జమానస్మిం, ఉభో భిజ్జన్తి పచ్చయా’’తి.

౧౨౧౬.

ఉతిన్నం నామరూపానం, నామం నిత్తేజమేత్థ తం;

సకేనేవ హి తేజేన, న సక్కోతి పవత్తితుం.

౧౨౧౭.

న బ్యాహరతి నో సేతి, న తిట్ఠతి న గచ్ఛతి;

న భేదేతి న చోరేతి, న భుఞ్జతి న ఖాదతి.

౧౨౧౮.

తథా రూపమ్పి నిత్తేజం, వినా నామఞ్చ సబ్బథా;

సకేనేవ హి తేజేన, న సక్కోతి పవత్తితుం.

౧౨౧౯.

భుఞ్జామీతి పివామీతి, ఖాదామీతి తథేవ చ;

రోదామీతి హసామీతి, రూపస్సేతం న విజ్జతి.

౧౨౨౦.

నామం ¶ నిస్సాయ రూపం తు, రూపం నిస్సాయ నామకం;

పవత్తతి సదా సబ్బం, పఞ్చవోకారభూమియం.

౧౨౨౧.

ఇమస్స పన అత్థస్స, ఆవిభావత్థమేవ చ;

జచ్చన్ధపీఠసప్పీనం, వత్తబ్బా ఉపమా ఇధ.

౧౨౨౨.

యథా హి నావం నిస్సాయ, మనుస్సా యన్తి అణ్ణవే;

ఏవం రూపమ్పి నిస్సాయ, నామకాయో పవత్తతి.

౧౨౨౩.

యథా ¶ మనుస్సే నిస్సాయ, నావా గచ్ఛతి అణ్ణవే;

ఏవం నామమ్పి నిస్సాయ, రూపకాయో పవత్తతి.

౧౨౨౪.

సత్తసఞ్ఞం వినోదేత్వా, నామరూపస్స సబ్బథా;

యాథావదస్సనం ఏతం, ‘‘దిట్ఠిసుద్ధీ’’తి వుచ్చతి.

౧౨౨౫.

పరిముచ్చితుకామో చ, దుక్ఖతో జాతిఆదితో;

అన్తద్వయం వివజ్జేత్వా, భావయే పన పణ్డితో.

౧౨౨౬.

దిట్ఠివిసుద్ధిమిమం పరిసుద్ధం,

సుట్ఠుతరం తు కరోతి నరో యో;

దిట్ఠిగతాని మలాని అసేసం,

నాసముపేన్తి హి తస్స నరస్స.

ఇతి అభిధమ్మావతారే దిట్ఠివిసుద్ధినిద్దేసో నామ

అట్ఠారసమో పరిచ్ఛేదో.

౧౯. ఏకూనవీసతిమో పరిచ్ఛేదో

కఙ్ఖావితరణవిసుద్ధినిద్దేసో

౧౨౨౭.

ఏతస్స ¶ ¶ నామరూపస్స, జానిత్వా హేతుపచ్చయే;

కఙ్ఖా తీసు పనద్ధాసు, వితరిత్వా ఠితం పన.

౧౨౨౮.

కఙ్ఖావితరణం నామ, ఞాణం తం సముదీరితం;

తం సమ్పాదేతుకామేన, అత్థకామేన భిక్ఖునా.

౧౨౨౯.

నామరూపస్స కో హేతు, కోను వా పచ్చయో భవే;

ఆవజ్జిత్వా తమిచ్చేవం, రూపకాయస్స తావదే.

౧౨౩౦.

కేసా లోమా నఖా దన్తా, తచో మంసం నహారు చ;

అట్ఠిమిఞ్జఞ్చ వక్కఞ్చ, హదయం యకనమ్పి చ.

౧౨౩౧.

ఇచ్చేవమాదిబాత్తింస-కోట్ఠాసపచ్చయస్స హి;

పరిగ్గణ్హతి కాయస్స, మనసా హేతుపచ్చయే.

౧౨౩౨.

అవిజ్జా ¶ తణ్హుపాదానం, కమ్మం హేతు చతుబ్బిధో;

ఏతస్స రూపకాయస్స, ఆహారో పచ్చయో మతో.

౧౨౩౩.

జనకో హేతు అక్ఖాతో,

పచ్చయో అనుపాలకో;

హేత్వఙ్కురస్స బీజం తు,

పచ్చయా పథవాదయో.

౧౨౩౪.

ఇతిమే పఞ్చ ధమ్మా హి, హేతుపచ్చయతం గతా;

అవిజ్జాదయో తయో తత్థ, మాతావ ఉపనిస్సయా.

౧౨౩౫.

జనకం పన కమ్మం తు, పుత్తస్స హి పితా వియ;

ధాతీ వియ కుమారస్స, ఆహారో ధారకో భవే.

౧౨౩౬.

ఇచ్చేవం ¶ రూపకాయస్స, సో పచ్చయపరిగ్గహం;

కత్వా పునపి ‘‘చక్ఖుఞ్చ, రూపమాలోకమేవ చ.

౧౨౩౭.

పటిచ్చ చక్ఖువిఞ్ఞాణం, హోతి’’ఇచ్చేవమాదినా;

నయేన నామకాయస్స, పచ్చయం పరిగణ్హతి.

౧౨౩౮.

సో ఏవం నామరూపస్స, వుత్తిం దిస్వాన పచ్చయా;

యథా ఏతరహిదం తు, అతీతేపి తథేవిదం.

౧౨౩౯.

పచ్చయా చ పవత్తిత్థ, తథేవానాగతేపి చ;

పవత్తిస్సతి అద్ధాసు, తీస్వేవం అనుపస్సతి.

౧౨౪౦.

తస్సేవం ¶ పస్సతో యా సా, పుబ్బన్తే పఞ్చధా తథా;

అపరన్తే సియా కఙ్ఖా, పఞ్చధా సముదీరితా.

౧౨౪౧.

పచ్చుప్పన్నేపి అద్ధానే, ఛబ్బిధా పరికిత్తితా;

సబ్బా చానవసేసావ, యోగినో సా పహియ్యతి.

౧౨౪౨.

ఏకో కమ్మవిపాకానం, వసేనాపి చ పణ్డితో;

ఏతస్స నామరూపస్స, పచ్చయం పరిగణ్హతి.

౧౨౪౩.

కమ్మం చతుబ్బిధం దిట్ఠ-ధమ్మవేదనియం తథా;

ఉపపజ్జాపరాపరియా-హోసికమ్మవసా పన.

తత్థ ¶ ఏకజవనవీథియం సత్తసు చిత్తేసు కుసలా వా అకుసలా వా పఠమజవనచేతనా దిట్ఠధమ్మవేదనీయకమ్మం నామ. తం ఇమస్మింయేవ అత్తభావే విపాకం దేతి, తథా అసక్కోన్తం పన ‘‘అహోసికమ్మం నాహోసి కమ్మవిపాకో, న భవిస్సతి కమ్మవిపాకో, నత్థి కమ్మవిపాకో’’తి ఇమస్స తికస్స వసేన అహోసికమ్మం నామ హోతి. అత్థసాధికా పన సత్తమజవనచేతనా ఉపపజ్జవేదనీయకమ్మం నామ. తమనన్తరే అత్తభావే విపాకం దేతి, తథా అసక్కోన్తం వుత్తనయేన అహోసికమ్మం నామ హోతి. ఉభిన్నమన్తరే పఞ్చజవనచేతనా అపరాపరియవేదనీయకమ్మం నామ. తమనాగతే యదా ఓకాసం లభతి, తదా విపాకం దేతి, సతి సంసారప్పవత్తియా అహోసికమ్మం నామ న హోతి.

౧౨౪౪.

అపరం ¶ చతుబ్బిధం కమ్మం, గరుకం బహులమ్పి చ;

ఆసన్నఞ్చ కటత్తా చ, కమ్మన్తి సముదీరితం.

౧౨౪౫.

అఞ్ఞం చతుబ్బిధం కమ్మం, జనకం ఉపథమ్భకం;

తథూపపీళకం కమ్మ-ముపఘాతకమేవ చ.

తత్థ జనకం నామ కుసలం వా అకుసలం వా కమ్మం పటిసన్ధియమ్పి పవత్తేపి రూపారూపవిపాకక్ఖన్ధే జనేతి. ఉపత్థమ్భకం పన విపాకం జనేతుం న సక్కోతి, అఞ్ఞేన కమ్మేన దిన్నాయ పటిసన్ధియా జనితే విపాకే ఉప్పజ్జనకసుఖదుక్ఖం ఉపత్థమ్భేతి, అద్ధానం పవత్తేతి. ఉపపీళకం పన అఞ్ఞేన కమ్మేన దిన్నాయ పటిసన్ధియా జనితే విపాకే ఉప్పజ్జనకసుఖదుక్ఖం పీళేతి బాధతి, అద్ధానం పవత్తితుం న దేతి. ఉపఘాతకం పన సయం కుసలమ్పి అకుసలమ్పి సమానం ¶ అఞ్ఞం దుబ్బలకమ్మం ఘాతేత్వా తస్స విపాకం పటిబాహిత్వా అత్తనో విపాకస్స ఓకాసం కరోతి. ఏవం పన కమ్మేన ఓకాసే కతే తంవిపాకముప్పన్నం నామ హోతి. ఇతి ఇమం ద్వాదసవిధం కమ్మం కమ్మవట్టే పక్ఖిపిత్వా ¶ ఏవమేకో కమ్మవిపాకవసేన నామరూపస్స పచ్చయపరిగ్గహం కరోతి.

ఇతి ఏవం కమ్మవిపాకవట్టవసేన నామరూపస్స పవత్తిం దిస్వా ‘‘యథా ఇదం ఏతరహి, ఏవమతీతేపి అద్ధానే కమ్మవిపాకవసేన పచ్చయతో పవత్తిత్థ, అనాగతేపి పవత్తిస్సతీ’’తి ఇతి కమ్మఞ్చేవ విపాకో చాతి కమ్మవిపాకవసేన లోకో పవత్తతీతి తం సమనుపస్సతి. తస్సేవం సమనుపస్సతో సబ్బా సోళసవిధా కఙ్ఖా పహియ్యతి.

౧౨౪౬.

హేతుఫలస్స సమ్బన్ధవసేనేవ పవత్తతి;

కేవలం నామరూపన్తి, సమ్మా సమనుపస్సతి.

౧౨౪౭.

ఏవం కారణతో ఉద్ధం, కారణం న చ పస్సతి;

పాకపవత్తితో ఉద్ధం, న పాకపటివేదకం.

తేనాహు పోరాణా –

౧౨౪౮.

‘‘కమ్మస్స కారకో నత్థి, విపాకస్స చ వేదకో;

సుద్ధధమ్మా పవత్తన్తి, ఏవేతం సమ్మదస్సనం.

౧౨౪౯.

ఏవం ¶ కమ్మే విపాకే చ, వత్తమానే సహేతుకే;

బీజరుక్ఖాదికానంవ, పుబ్బా కోటి న నాయతి.

౧౨౫౦.

అనాగతేపి సంసారే, అప్పవత్తి న దిస్సతి;

ఏతమత్థమనఞ్ఞాయ, తిత్థియా అసయంవసీ.

౧౨౫౧.

సత్తసఞ్ఞం గహేత్వాన, సస్సతుచ్ఛేదదస్సినో;

ద్వాసట్ఠిదిట్ఠిం గణ్హన్తి, అఞ్ఞమఞ్ఞవిరోధినో.

౧౨౫౨.

దిట్ఠిబన్ధనబద్ధా తే, తణ్హాసోతేన వుయ్హరే;

తణ్హాసోతేన వుయ్హన్తా, న తే దుక్ఖా పముచ్చరే.

౧౨౫౩.

ఏవమేతం అభిఞ్ఞాయ, భిక్ఖు బుద్ధస్స సావకో;

గమ్భీరం నిపుణం సుఞ్ఞం, పచ్చయం పటివిజ్ఝతి.

౧౨౫౪.

కమ్మం ¶ నత్థి విపాకమ్హి, పాకో కమ్మే న విజ్జతి;

అఞ్ఞమఞ్ఞం ఉభో సుఞ్ఞా, న చ కమ్మం వినా ఫలం.

౧౨౫౫.

యథా న సూరియే అగ్గి, న మణిమ్హి న గోమయే;

న తేసం బహి సో అత్థి, సమ్భారేహి చ జాయతి.

౧౨౫౬.

తథా న అన్తో కమ్మస్స, విపాకో ఉపలబ్భతి;

బహిద్ధాపి న కమ్మస్స, న కమ్మం తత్థ విజ్జతి.

౧౨౫౭.

ఫలేన ¶ సుఞ్ఞం తం కమ్మం, ఫలం కమ్మే న విజ్జతి;

కమ్మఞ్చ ఖో ఉపాదాయ, తతో నిబ్బత్తతే ఫలం.

౧౨౫౮.

న హేత్థ దేవో బ్రహ్మా వా,

సంసారస్సత్థి కారకో;

సుద్ధధమ్మా పవత్తన్తి,

హేతుసమ్భారపచ్చయా’’తి.

౧౨౫౯.

ఏవం నానప్పకారేహి, నామరూపస్స పచ్చయం;

పరిగ్గహేత్వా అద్ధాసు, తరిత్వా కఙ్ఖముట్ఠితం.

౧౨౬౦.

కఙ్ఖావితరణం ¶ నామ, ఞాణం తం సముదీరితం;

ధమ్మట్ఠితి యథాభూతం, తం సమ్మాదస్సనన్తిపి.

౧౨౬౧.

ఇమినా పన ఞాణేన,

సంయుత్తో బుద్ధసాసనే;

హోతి లద్ధపతిట్ఠోవ,

సోతాపన్నో హి చూళకో.

౧౨౬౨.

తస్మా సపఞ్ఞో పన అత్థకామో,

యో నామరూపస్స హేతుపచ్చయాని;

పరిగ్గహం సాధు కరోతి ధీరో,

ఖిప్పం స నిబ్బానపురం ఉపేతి.

ఇతి అభిధమ్మావతారే కఙ్ఖావితరణవిసుద్ధినిద్దేసో నామ

ఏకూనవీసతిమో పరిచ్ఛేదో.

౨౦. వీసతిమో పరిచ్ఛేదో

మగ్గామగ్గఞాణదస్సనవిసుద్ధినిద్దేసో

౧౨౬౩.

కలాపసమ్మసనేనేవ ¶ ¶ ,

యోగో కరణియో సియా;

మగ్గామగ్గే తు ఞాణం త-

మధిగన్తుం పనిచ్ఛతా.

౧౨౬౪.

పచ్చుప్పన్నస్స ధమ్మస్స, నిబ్బత్తి ఉదయో మతో;

వయో విపరిణామోతి, తస్సేవ సముదీరితా.

౧౨౬౫.

అనుపస్సనాపి ¶ ఞాణన్తి, వరఞాణేన దేసితం;

సో పనేవం పజానాతి, యోగావచరమాణవో.

౧౨౬౬.

ఇమస్స నామరూపస్స, పుబ్బే ఉప్పత్తితో పన;

నిచయో రాసి వా నత్థి, తథా ఉప్పజ్జతోపి చ.

౧౨౬౭.

రాసితో నిచయా వాపి, నత్థి ఆగమనన్తి చ;

తథా నిరుజ్ఝమానస్స, న దిసాగమనన్తి చ.

౧౨౬౮.

నిరుద్ధస్సాపి ఏకస్మిం, ఠానే నత్థి చయోతి చ;

ఏత్థ వీణూపమా వుత్తా, ఏతస్సత్థస్స దీపనే.

౧౨౬౯.

ఉదబ్బయమనక్కారమేవం సఙ్ఖేపతో పన;

కత్వా తస్సేవ ఞాణస్స, విభఙ్గస్స వసేన తు.

౧౨౭౦.

‘‘అవిజ్జాసముదయా రూపసముదయో’’తి హి ఆదినా;

నయేనేకేకఖన్ధస్స, ఉదయబ్బయదస్సనే.

౧౨౭౧.

దస దసాతి కత్వాన, వుత్తా పఞ్ఞాసలక్ఖణా;

తేసం పన వసేనాపి, ధమ్మే సమనుపస్సతి.

౧౨౭౨.

ఏవం రూపుదయో హోతి, ఏవమస్స వయో ఇతి;

ఉదేతి ఏవం రూపమ్పి, ఏవం రూపం తు వేతి చ.

౧౨౭౩.

ఏవం ¶ పచ్చయతోపేత్థ, ఖణతో ఉదయబ్బయం;

పస్సతో సబ్బధమ్మా చ, పాకటా హోన్తి తస్స తే.

౧౨౭౪.

ఉదకే దణ్డరాజీవ, ఆరగ్గేరివ సాసపో;

విజ్జుప్పాదావ ధమ్మా తే, పరిత్తట్ఠాయినో సియుం.

౧౨౭౫.

కదలీసుపినాలాతచక్కమాయుపమా ఇమే;

అసారా పన నిస్సారా, హుత్వా ఖాయన్తి యోగినో.

౧౨౭౬.

ఏవమేత్తావతా ¶ తేన, ఉదయబ్బయదస్సనం;

లక్ఖణాని చ పఞ్ఞాస, పటివిజ్ఝ ఠితం పన.

౧౨౭౭.

ఞాణం ¶ అధిగతం హోతి, తరుణం పఠమం పన;

యస్స చాధిగమా యోగీ, హోతారద్ధవిపస్సకో.

౧౨౭౮.

విపస్సనాయ హేతాయ,

కరుణాయాథ యోగినో;

విపస్సకస్స జాయన్తే,

ఉపక్లేసా దసేవిమే.

౧౨౭౯.

ఓభాసో పీతి పస్సద్ధి, ఞాణం సద్ధా సతీ సుఖం;

ఉపేక్ఖా వీరియం నికన్తీతి, ఉపక్లేసా దసేవిమే.

౧౨౮౦.

సమ్పత్తపటివేధస్స, సోతాపన్నాదినోపి చ;

తథా విప్పటిపన్నస్స, ఉపక్లేసా న జాయరే.

౧౨౮౧.

సమ్మావ పటిపన్నస్స, యుత్తయోగస్స భిక్ఖునో;

సదా విపస్సకస్సేవ, ఉప్పజ్జన్తి కిరస్సు తే.

౧౨౮౨.

విపస్సనాయ ఓభాసో, ఓభాసోతి పవుచ్చతి;

తస్మిం పన సముప్పన్నే, యోగావచరభిక్ఖు సో.

౧౨౮౩.

మగ్గప్పత్తో ఫలప్పత్తో, అహమస్మీతి గణ్హతి;

అమగ్గంయేవ మగ్గోతి, తస్సేవం పన గణ్హతో.

౧౨౮౪.

ఏవం ¶ విపస్సనావీథి,

ఓక్కన్తా నామ హోతి సా;

ఓభాసమేవ సో భిక్ఖు,

అస్సాదేన్తో నిసీదతి.