📜
నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స
అభిధానప్పదీపికా
బుద్ధప్పణామో
తథాగతో ¶ యో కరుణాకరో కరో,
పయాత’మోసజ్జ సుఖప్పదం పదం;
అకా పరత్థం కలిసమ్భవే భవే,
నమామి తం కేవలదుక్కరం కరం.
ధమ్మప్పణామో
అపూజయుం యం మునికుఞ్జరా జరా,
రుజాదిముత్తా యహిముత్తరే తరే;
ఠితా తివట్టమ్బునిధిం నరానరా,
తరింసు తం ధమ్మమఘప్పహం పహం.
సఙ్ఘప్పణామో
గతం మునిన్దో’రససూనుతం నుతం,
సుపుఞ్ఞఖేత్తం భువనే సుతం సుతం;
గణమ్పి పాణీకతసంవరం వరం,
సదా గుణోఘేన నిరన్తర’న్తరం.
పటిఞ్ఞా
నామలిఙ్గేసు కోసల్ల, మత్థనిచ్ఛయకారణం;
యతో మహబ్బలం బుద్ధ, వచనే పాటవత్థినం.
నామలిఙ్గాన్య’తో ¶ బుద్ధ, భాసితస్సా’రహాన్య’హం;
దస్సయన్తో పకాసేస్స, మభిధానప్పదీపికం.
పరిభాసా
భియ్యో రూపన్తరా సాహ, చరియేన చ కత్థచి;
క్వచా’ హచ్చవిధానేన ఞేయ్యం థీపున్నపుంసకం.
అభిన్నలిఙ్గానంయేవ, ద్వన్దో చ, లిఙ్గవాచకా;
గాథాపాదన్తమజ్ఝట్ఠా, పుబ్బం యన్త్యపరే పరం.
పుమిత్థియం పదం ద్వీసు, సబ్బలిఙ్గే చ తీస్వితి;
అభిధానన్తరారమ్భే, ఞేయ్యం త్వ’న్త మథాది చ.
భియ్యో పయోగ మాగమ్మ, సోగతే ఆగమే క్వచి;
నిఘణ్డు యుత్తి ఞ్చానీయ, నామలిఙ్గం కథీయతీతి.
౧. సగ్గకణ్డ
బుద్ధో దసబలో సత్థా, సబ్బఞ్ఞూ ద్విపదుత్తమో;
మునిన్దో భగవా నాథో, చక్ఖుమ’ఙ్గీరసో ముని.
లోకనాథో’ నధివరో, మహేసి చ వినాయకో;
సమన్తచక్ఖు సుగతో, భూరిపఞ్ఞో చ మారజి.
నరసీహో నరవరో, ధమ్మరాజా మహాముని;
దేవదేవో లోకగరు, ధమ్మస్సామీ తథాగతో.
సయమ్భూ సమ్మాసమ్బుద్ధో, వరపఞ్ఞో చ నాయకో;
జినో, సక్కో తు సిద్ధత్థో, సుద్ధోదని చ గోతమో.
సక్యసీహో తథా సక్య, ముని చాదిచ్చబన్ధు చ;
మోక్ఖో నిరోధో నిబ్బానం, దీపో తణ్హక్ఖయో పరం;
తాణం లేణ మరూపఞ్చ, సన్తం సచ్చ మనాలయం.
అసఙ్ఖతం సివ మమతం సుదుద్దసం,
పరాయణం సరణ మనీతికం తథా;
అనాసవం ధువ మనిదస్సనా’ కతా,
పలోకితం నిపుణ మనన్త మక్ఖరం.
దుక్ఖక్ఖయో ¶ బ్యాబజ్ఝఞ్చ [బ్యాపజ్జం (టీకా)], వివట్టం ఖేమ కేవలం;
అపవగ్గో విరాగో చ, పణీత మచ్చుతం పదం.
యోగక్ఖేమో పార మపి, ముత్తి సన్తి విసుద్ధియో;
విముత్య’ సఙ్ఖతధాతు, సుద్ధి నిబ్బుతియో సియుం.
ఖీణాసవో త్వ’సేక్ఖో చ, వీతరాగో తథా’ రహా;
దేవలోకో దివో సగ్గో [నాకో (సీ.)],
తిదివో తిదసాలయో.
తిదసా త్వ’మరా దేవా, విబుధా చ సుధాసినో;
సురా మరూ దివోకా చా, మతపా సగ్గవాసినో.
నిజ్జరా’ నిమిసా దిబ్బా, అపుమే దేవతాని చ [దేవతా ఏవ దేవతాని, సకత్థే నిపచ్చయో (టీకా)];
సిద్ధో భూతో చ గన్ధబ్బో, గుయ్హకో యక్ఖ రక్ఖసా;
కుమ్భణ్డో చ పిసాచా’దీ, నిద్దిట్ఠా దేవయోనియో.
పుబ్బదేవా సురరిపూ, అసురా దానవా పుమే;
తబ్బిసేసా పహారాదో, సమ్బరో బలిఆదయో.
పితామహో పితా బ్రహ్మా, లోకేసో కమలాసనో;
తథా హిరఞ్ఞగబ్భో చ, సురజేట్ఠో పజాపతి.
వాసుదేవో హరి [హరీ (టీకా)] కణ్హో, కేసవో చక్కపాణ్య’థ;
మహిస్సరో సివో సూలీ, ఇస్సరో పసుపత్య’పి.
హరో వుత్తో కుమారో తు, ఖన్ధో సత్తిధరో భవే;
సక్కో పురిన్దదో దేవ, రాజా వజిరపాణి చ;
సుజమ్పతి సహస్సక్ఖో, మహిన్దో వజిరావుధో.
వాసవో చ దససత, నయనో తిదివాధిభూ;
సురనాథో చ వజిర, హత్థో చ భూతపత్య’పి.
మఘవా కోసియో ఇన్దో, వత్రభూ పాకసాసనో;
విడోజో థ సుజా తస్స [సుజాతా’స్స (టీకా)], భరియా థ పురం భవే.
మసక్కసారా ¶ [మసక్కసారో (సీ.)] వస్సోక, సారా చేవా’ మరావతీ;
వేజయన్తో తు పాసాదో,
సుధమ్మా తు సభా మతా.
వేజయన్తో రథో తస్స,
వుత్తో మాతలి సారథి;
ఏరావణో గజో పణ్డు, కమ్బలో తు సిలాసనం.
సువీరోచ్చాదయో పుత్తా, నన్దా పోక్ఖరణీ భవే;
నన్దనం మిస్సకం చిత్త, లతా ఫారుసకం వనా.
అసని ద్వీసు కులిసం, వజిరం పున్నపుంసకే;
అచ్ఛరాయోత్థియం వుత్తా, రమ్భా అలమ్బుసాదయో;
దేవిత్థియో థ గన్ధబ్బా, పఞ్చసిఖోతి ఆదయో.
విమానో నిత్థియం బ్యమ్హం, పీయూసం త్వమతం సుధా;
సినేరు మేరు తిదివా, ధారో నేరు సుమేరు చ.
యుగన్ధరో ఈసధరో, కరవీకో సుదస్సనో;
నేమిన్ధరో వినతకో, అస్సకణ్ణో కులాచలా.
మన్దాకినీ తథా’కాస, గఙ్గా సురనదీ ప్యథ;
కోవిళారో తథా పారి, చ్ఛత్తకో పారిజాతకో;
కప్పరుక్ఖో తు సన్తానా, దయో దేవద్దుమా సియుం.
పాచీ పతీఝు’ దీచి’త్థీ, పుబ్బ పచ్ఛిమ ఉత్తరా;
దిసాథ దక్ఖిణా’ పాచీ, విదిసా’నుదిసా భవే.
ఏరావతో [ఏరావణో (సీ.), అమరకోసే పన ఏరావతో ఏవ అత్థి] పుణ్డరీకో, వామనో కుముదో’ ఞ్జనో;
పుప్ఫదన్తో సబ్బభుమ్మో, సుప్పతీకో దిసాగజా.
ధతరట్ఠో చ గన్ధబ్బా, ధిపో, కుమ్భణ్డసామి తు;
విరుళ్హకో, విరూపక్ఖో, తు నాగాధిపతీరితో.
యక్ఖాధిపో వేస్సవణో, కువేరో నరవాహనో;
అళకా [అలకా (అమరకోస)] ళకమన్దాస్స, పురీ, పహరణం గదా;
చతుద్దిసాన మధిపా, పుబ్బాదీనం కమా ఇమే.
జాతవేదో ¶ సిఖీ జోతి, పావకో దహనో’ నలో;
హుతావహో’ చ్చిమా ధూమ, కేత్వ’గ్గి గిని భానుమా.
తేజో ధూమసిఖో వాయు, సఖో చ కణ్హవత్తనీ;
వేస్సానరో హుతాసో థ, సిఖాజాల’చ్చి చాపుమే.
విప్ఫులిఙ్గం ఫులిఙ్గఞ్చ, భస్మా [‘భస్మా’ తిపదం రాజాదిగణే పరియాపన్నం (రూపసిద్ధి-ఉణాది), భస్మం (సీ.)] తు సేట్ఠి ఛారికా;
కుక్కుళో తు’ణ్హభస్మస్మి, మఙ్గారో’లాత ముమ్ముకం [తికం దిత్తకట్ఠాదిన్ధనే (టీకా)];
సమిధా ఇధుమం చే’ధో, ఉపాదానం తథిన్ధనం.
అథో’భాసో పకాసో చా,
'లోకో’జ్జోతా’తపా సమా;
మాలుతో పవనో వాయు, వాతో’నిల సమీరణా;
గన్ధవాహో తథా వాయో, సమీరో చ సదాగతి.
వాయుభేదా ఇమే ఛు’ద్ధ, ఙ్గమో చాధోగమో తథా;
కుచ్ఛిట్ఠో చ కోట్ఠాసయో, అస్సాసఙ్గానుసారినో.
అథో అపానం పస్సాసో,
అస్సాసో ఆన ముచ్చతే.
వేగో జవో రయో ఖిప్పం, తు సీఘం తురితం లహు;
ఆసు తుణ్ణ మరం చావి, లమ్బితం తువటంపి చ.
సతతం నిచ్చ మవిరతా, నారత సన్తత మనవరతఞ్చ ధువం;
భుస మతిసయో చ దళ్హం, తిబ్బే’కన్తా’తిమత్త, బాళ్హాని;
ఖిప్పాదీ పణ్డకే దబ్బే, దబ్బగా తేసు యే తిసు.
అవిగ్గహో తు కామో చ, మనోభూ మదనో భవే;
అన్తకో వసవత్తీ చ, పాపిమా చ పజాపతి.
పమత్తబన్ధు కణ్హో చ, మారో నముచి, తస్స తు;
తణ్హా’రతీ రగా ధీతూ, హత్థీ తు గిరిమేఖలో.
యమరాజా చ వేసాయీ, యమో’స్స నయనావుధం;
వేపచిత్తి పులోమో చ, కిమ్పురిసో తు కిన్నరో.
అన్తలిక్ఖం ఖ’మాదిచ్చ, పథో’బ్భం గగన’మ్బరం;
వేహాసో చానిలపథో, ఆకాసో నిత్థియం నభం.
దేవో ¶ వేహాయసో తారా,
పథో సురపథో అఘం.
మేఘో వలాహకో దేవో, పజ్జున్నో’మ్బుధరో ఘనో;
ధారాధరో చ జీమూతో, వారివాహో తథా’మ్బుదో.
అబ్భం తీస్వథ వస్సఞ్చ, వస్సనం వుట్ఠి నారియం;
సతేరతా’క్ఖణా విజ్జు, విజ్జుతా చాచిరప్పభా.
మేఘనాదే తు ధనితం, గజ్జితం రసితాది చ;
ఇన్దావుధం ఇన్దధను, వాతక్ఖిత్తమ్బు సీకరో.
ఆసారో ధారా సమ్పాతో,
కరకా తు ఘనోపలం;
దుద్దినం మేఘచ్ఛన్నాహే, పిధానం త్వపధారణం.
తిరోధాన’న్తరధానా, పిధాన ఛాదనాని చ;
ఇన్దు చన్దో చ నక్ఖత్త, రాజా సోమో నిసాకరో.
ఓసధీసో హిమరంసి, ససఙ్కో చన్దిమా ససీ;
సీతరంసి నిసానాథో, ఉళురాజా చ మా పుమే.
కలా సోళసమో భాగో, బిమ్బం తు మణ్డలం భవే;
అడ్ఢో త్వద్ధో ఉపడ్ఢో చ, వా ఖణ్డం సకలం పుమే.
అద్ధం వుత్తం సమే భాగే, పసాదో తు పసన్నతా;
కోముదీ చన్దికా జుణ్హా, కన్తి సోభా జుతి చ్ఛవి.
కలఙ్కో లఞ్ఛనం లక్ఖం, అఙ్కో’భిఞ్ఞాణ లక్ఖణం;
చిహనం చాపి సోభా తు, పరమా సుసమా థ చ.
సీతం గుణే, గుణిలిఙ్గా, సీత సిసిర సీతలా;
హిమం తుహిన ముస్సావో, నీహారో మహికా ప్యథ.
నక్ఖత్తం జోతి భం తారా, అపుమే తారకో’ళు చ;
అస్సయుజో భరణిత్థీ, సకత్తికా రోహిణీ పిచ;
మిగసిర [మగసిర (సీ.)] మద్దా చ పునబ్బసు, ఫుస్సో [పుస్సో (టీ.)] చాసిలేస’పి.
మాఘా [మఘ (సీ.)] చ ఫగ్గునీ ద్వే చ, హత్థా చిత్తా చ స్వాతిపి;
విసాఖా’ నురాధా జేట్ఠా, మూలా’ సాళ్హా దువే తథా.
సవణో ¶ చ ధనిట్ఠా చ, సతభిసజో పుబ్బు’త్తరభద్దపదా;
రేవత్యపీతి కమతో, సత్తాధికవీసనక్ఖత్తా.
సోబ్భాను కథితో రాహు, సూరాదీ తు నవగ్గహా;
రాసి మేసాదికో భద్ద, పదా పోట్ఠపదా సమా.
ఆదిచ్చో సూరియో సూరో, సతరంసి దివాకరో;
వేరోచనో దినకరో, ఉణ్హరంసి పభఙ్కరో.
అంసుమాలీ దినపతి, తపనో రవి భానుమా;
రంసిమా భాకరో భాను, అక్కో సహస్సరంసి చ.
రంసి ఆభా పభా దిత్తి, రుచి భా జుతి దీధితి;
మరీచి ద్వీసు భాన్వం’సు, మయూఖో కిరణో కరో.
పరిధి పరివేసో థ, మరీచి మిగతణ్హికా;
సూరస్సోదయతో పుబ్బు’, ట్ఠితరంసి సియా’ రుణో.
కాలో’ద్ధా సమయో వేలా,
తబ్బిసేసా ఖణాదయో;
ఖణో దసచ్ఛరాకాలో,
ఖణా దస లయో భవే.
లయా దస ఖణలయో,
ముహుత్తో తే సియా దస;
దస ఖణముహుత్తో తే, దివసో తు అహం దినం.
పభాతఞ్చ విభాతఞ్చ, పచ్చూసో కల్ల మప్యథ;
అభిదోసో పదోసో థ,
సాయో సఞ్ఝా దినచ్చయో.
నిసా చ రజనీ రత్తి, తియామా సంవరీ భవే;
జుణ్హా తు చన్దికాయుత్తా, తముస్సన్నా తిమిసికా.
నిసీథో మజ్ఝిమా రత్తి, అడ్ఢరత్తో మహానిసా;
అన్ధకారో తమో నిత్థీ, తిమిసం తిమిరం మతం.
చతురఙ్గతమం ఏవం, కాళపక్ఖచతుద్దసీ;
వనసణ్డో ఘనో మేఘ, పటలం చా’డ్ఢరత్తి చ.
అన్ధతమం ¶ ఘనతమే, పహారో యామ, సఞ్ఞితో;
పాటిపదో తు దుతియా, తతియాదీ తిథీ [తిథి], తాయతి పాలేతీతి తిథి, తా+ఇతి (ణ్వాది) ద్విసు.
పన్నరసీ పఞ్చదసీ, పుణ్ణమాసీ తు పుణ్ణమా;
అమావసీ ప్యమావాసీ, థియం పన్నరసీ’ పరా.
ఘటికా సట్ఠ్య’ హోరత్తో, పక్ఖో తే దస పఞ్చ చ;
తే తు పుబ్బాపరా సుక్క,
కాళా, మాసో తు తే దువే.
చిత్తో వేసాఖ, జేట్ఠో చా, సాళ్హో ద్వీసు చ సావణో;
పోట్ఠపాద’స్సయుజా చ, మాసా ద్వాదస కత్తికో.
మాగసిరో తథా ఫుస్సో, కమేన మాఘ ఫగ్గుణా;
కత్తిక’స్సయుజా మాసా, పచ్ఛిమ పుబ్బకత్తికా.
సావణో నిక్ఖమనీయో,
చిత్తమాసో తు రమ్మకో.
చతురో చతురో మాసా, కత్తికకాళపక్ఖతో;
కమా హేమన్త గిమ్హాన, వస్సానా ఉతుయో ద్విసు.
హేమన్తో సిసిర ముతూ,
ఛ వా వసన్తో చ గిమ్హ వస్సానా;
సరదోతి కమా మాసా, ద్వే ద్వే వుత్తానుసారేన.
ఉణ్హో నిదాఘో గిమ్హోథ,
వస్సో వస్సాన పావుసా;
ఉతూహి తీహి వస్సానా, దికేహి దక్ఖిణాయనం.
ఉత్తరాయన మఞ్ఞేహి, తీహి వస్సాయనద్వయం;
వస్స సంవచ్ఛరా నిత్థీ, సరదో హాయనో సమా.
కప్పక్ఖయో తు సంవట్టో, యుగన్త పలయా అపి;
అలక్ఖీ కాలకణ్ణిత్థీ, అథ లక్ఖీ సిరి’త్థియం.
దను దానవమాతా థ, దేవమాతా పనా’దితి;
పాపఞ్చ కిబ్బిసం వేరా, ఘం దుచ్చరిత దుక్కటం;
అపుఞ్ఞా’కుసలం కణ్హం, కలుసం దురితా’గు చ.
కుసలం ¶ సుకతం సుక్కం, పుఞ్ఞం ధమ్మ మనిత్థియం;
సుచరిత మథో దిట్ఠ, ధమ్మికం ఇహలోకికం.
సన్దిట్ఠిక మథో పార, లోకికం సమ్పరాయికం;
తక్కాలం తు తదాత్వం చో,
త్తరకాలో తు ఆయతి.
హాసో’ త్తమనతా పీతి, విత్తి తుట్ఠి చ నారియం;
ఆనన్దో పముదా’మోదో, సన్తోసో నన్ది సమ్మదో.
పామోజ్జఞ్చ పమోదో థ, సుఖం సాతఞ్చ ఫాస్వ’థ;
భద్దం సేయ్యో సుభం ఖేమం, కల్యాణం మఙ్గలం సివం.
దుక్ఖఞ్చ కసిరం కిచ్ఛం, నీఘో చ బ్యసనం అఘం;
దబ్బే తు పాపపుఞ్ఞాని, తీస్వాకిచ్ఛం సుఖాది చ.
భాగ్యం నియతి భాగో చ, భాగధేయ్యం విధీ’రితో;
అథో ఉప్పత్తి నిబ్బత్తి, జాతి జనన ముబ్భవో.
నిమిత్తం కారణం ఠానం, పదం బీజం నిబన్ధనం;
నిదానం పభవో హేతు, సమ్భవో సేతు పచ్చయో.
కారణం యం సమాసన్నం, పదట్ఠానన్తి తం మతం;
జీవో తు పురిసో’త్తా థ, పధానం పకతిత్థియం.
పాణో సరీరీ భూతం వా, సత్తో దేహీ చ పుగ్గలో;
జీవో పాణీ పజా జన్తు,
జనో లోకో తథాగతో.
రూపం సద్దో గన్ధ రసా, ఫస్సో ధమ్మో చ గోచరా;
ఆలమ్బా విసయా తే ఛా, రమ్మణా లమ్బణాని చ.
సుక్కో గోరో సితో’దాతా,
ధవలో సేత, పణ్డరా;
సోణో తు లోహితో రత్తో,
తమ్బ మఞ్జిట్ఠ రోహితా.
నీలో కణ్హా’సితా కాళో,
మేచకో సామ సామలా;
సితపీతేతు పణ్డు’త్తో, ఈసంపణ్డుతు ధూసరో.
అరుణో ¶ కిఞ్చిరత్తో థ,
పాటలో సేతలోహితో;
అథో పీతో హలిద్యాభో,
పలాసో హరితో హరి.
కళారో కపిలో నీల, పీతే థ రోచనప్పభే;
పిఙ్గో పిసఙ్గో ప్యథవా, కళారాదీ తు పిఙ్గలే.
కమ్మాసో సబలో చిత్తో,
సావో తు కణ్హపీతకే;
వాచ్చలిఙ్గా గుణిన్యేతే, గుణే సుక్కాదయో పుమే.
నచ్చం నట్టఞ్చ నటనం, నత్తనం లాసనం భవే;
నచ్చం తు వాదితం గీత, మితి నాటుమిదం తయం.
నచ్చట్ఠానం సియా రఙ్గో, భినయో సూచ్యసూచనం;
అఙ్గహారో’ఙ్గవిక్ఖేపో, నట్టకో నటకో నటో.
సిఙ్గారో కరుణో వీర, బ్భుత హస్స భయానకా;
సన్తో బీభచ్ఛ రుద్దాని, నవ నాట్యరసా ఇమే.
పోసస్స నారియం పోసే, ఇత్థియా సఙ్గమం పతి;
యా పిహా ఏస సిఙ్గారో, రతికీళాదికారణో.
ఉత్తమ ప్పకతిప్పాయో, ఇత్థిపురిసహేతుకో;
సో సమ్భోగో వియోగోతి,
సిఙ్గారో దువిధో మతో.
భాసితం ¶ లపితం భాసా, వోహారో వచనం వచో;
ఉత్తి వాచా గిరా వాణీ, భారతీ కథితా [కథా (కత్థచి)] వచీ.
ఏకాఖ్యాతో పదచయో, సియా వాక్యంసకారకో;
ఆమేడితన్తి విఞ్ఞేయ్యం, ద్వత్తిక్ఖత్తు ముదీరణం.
భయే కోధే పసంసాయం, తురితే కోతూహలే’చ్ఛరే;
హాసే సోకే పసాదే చ, కరే ఆమేడితం బుధో.
ఇరు నారీ యజు సామ, మితి వేదా తయో సియుం;
ఏతే ఏవ తయీ నారీ, వేదో మన్తో సుతిత్థియం.
అట్ఠకో వామకో వామ, దేవో చఙ్గీరసో భగు;
యమదగ్గి చ వాసిట్ఠో, భారద్వాజో చ కస్సపో;
వేస్సామిత్తోతి మన్తానం, కత్తారో ఇసయో ఇమే.
కప్పో బ్యాకరణం జోతి, సత్థం సిక్ఖా నిరుత్తి చ;
ఛన్దోవిచితి చేతాని, వేదఙ్గాని వదన్తి ఛ.
ఇతిహాసో పురావుత్త, ప్పబన్ధో భారతాదికో;
నామప్పకాసకం సత్థం, రుక్ఖాదీనం నిఘణ్డు సో.
వితణ్డసత్థం విఞ్ఞేయ్యం, యం తం లోకాయతం ఇతి;
కేటుభం తు క్రియాకప్ప, వికప్పో కవినం హితో.
ఆఖ్యాయికోపలద్ధత్థా, పబన్ధకప్పనా కథా;
దణ్డనీత్య’త్థసత్థస్మిం, వుత్తన్తో తు పవత్తి చ.
సఞ్ఞా, ఖ్యా, వ్హా సమఞ్ఞా చా, భిధానం నామ మవ్హయో;
నామధేయ్యా’ ధివచనం, పటివాక్యం తు ఉత్తరం.
పఞ్హో తీస్వ నుయోగో చ, పుచ్ఛా ప్యథ నిదస్సనం;
ఉపోగ్ఘాతో చ దిట్ఠన్తో, తథో’దాహరణం భవే.
సమా సఙ్ఖేప సంహారా, సమాసో సఙ్గహో ప్యథ;
సతం ధారయసీ త్యాద్య, బ్భక్ఖానం తుచ్ఛభాసనం.
వోహారో తు వివాదో థ, సపనం సపథోపి చ;
యసో సిలోకో కిత్తిత్థీ,
ఘోసనా తు’చ్చసద్దనం.
పటిఘోసో పటిరవో, థో’ పఞ్ఞాసో వచీముఖం;
కత్థనా చ సిలాఘా చ, వణ్ణనా చ నుతి త్థుతి.
థోమనఞ్చ [థోమనం వా (కత్థచి థోమనం థోమనా ద్విలిఙ్గే)] పసంసాథ, కేకా నాదో సిఖణ్డినం;
గజానం కోఞ్చనాదో థ,
మతా హేసా హయద్ధని.
పరియాయో వేవచనం, సాకచ్ఛా తు చ సంకథా;
ఉపవాదో చు’పక్కోసా, వణ్ణవాదా’నువాదో చ;
జనవాదా’పవాదాపి, పరివాదో చ తుల్యత్థా.
ఖేపో ¶ నిన్దా తథా కుచ్ఛా, జిగుచ్ఛా గరహా భవే;
నిన్దాపుబ్బో ఉపారమ్భో, పరిభాసన ముచ్చతే.
అట్ఠానరియవోహార, వసేన యా పవత్తితా;
అభివాక్యం సియా వాచా, సా వీతిక్కమదీపనీ.
ముహుంభాసా నులాపోథ, పలాపో నత్థికా గిరా;
ఆదోభాసన మాలాపో,
విలాపో తు పరిద్దవో.
విప్పలాపో విరోధోత్తి, సన్దేసోత్తి తు వాచికం;
సమ్భాసనం తు సల్లాపో, విరోధరహితం మిథు.
ఫరుసం నిట్ఠురం వాక్యం, మనుఞ్ఞం హదయఙ్గమం;
సంకులం తు కిలిట్ఠఞ్చ, పుబ్బాపరవిరోధినీ.
సముదాయత్థరహితం, అబద్ధమితి [అబన్ధ (క.)] కిత్తితం;
వితథం తు ముసా చాథ [ఆహతం తు ముసాత్థకం (కత్థచి, అమరకోసే)], ఫరుసాదీ తిలిఙ్గికా.
సమ్మా బ్యయఞ్చా వితథం, సచ్చం తచ్ఛం యథాతథం;
తబ్బన్తా తీస్వ లీకం త్వ, సచ్చం మిచ్ఛా ముసా బ్యయం.
రవో నినాదో నినదో చ సద్దో,
నిగ్ఘోస నాద ద్ధనయో చ రావో;
ఆరావ సంరావ విరావ ఘోసా,
రవా సుతిత్థీ సర నిస్సనా చ.
విస్సట్ఠ మఞ్జు విఞ్ఞేయ్యా, సవనీయా విసారినో;
బిన్దు గమ్భీర నిన్నాదీ, త్యేవ మట్ఠఙ్గికో సరో.
తిరచ్ఛానగతానఞ్హి, రుతం వస్సిత ముచ్చతే;
కోలాహలో కలహలో,
గీతం గానఞ్చ గీతికా.
సరా సత్త తయో గామా, చేకవీసతి ముచ్ఛనా;
తానా [ఠానాని (బహూసు)] చేకూనపఞ్ఞాస, ఇచ్చేతం సరమణ్డలం.
ఉసభో ధేవతో చేవ, ఛజ్జ గన్ధార మజ్ఝిమా;
పఞ్చమో చ నిసాదోతి, సత్తే’తే గదితా సరా.
నదన్తి ¶ ఉసభం గావో, తురగా ధేవతం తథా;
ఛజ్జం మయూరా గన్ధార, మజా కోఞ్చా చ మజ్ఝిమం.
పఞ్చమం పరపుట్ఠాదీ, నిసాదమ్పి చ వారణా;
ఛజ్జో చ మజ్ఝిమో గామా,
తయో సాధారణోతి చ.
సరేసు తేసు పచ్చేకే, తిస్సో తిస్సో హి ముచ్ఛనా;
సియుం తథేవ తానాని [ఠానాని (బహూసు)], సత్త సత్తేవ లబ్భరే.
తిస్సో దువే చతస్సో చ, చతస్సో కమతో సరే;
తిస్సో దువే చతస్సోతి, ద్వావీసతి సుతీ సియుం.
ఉచ్చతరే రవే తారో, థాబ్యత్తే మధురే కలో;
గమ్భీరే తు రవే మన్దో, తారాదీ తీస్వథో కలే;
కాకలీ సుఖుమే వుత్తో,
క్రియాదిసమతా లయో.
వీణా చ వల్లకీ సత్త, తన్తీ సా పరివాదినీ;
పోక్ఖరో దోణి వీణాయ,
ఉపవీణో తు వేఠకో.
ఆతతఞ్చేవ వితత, మాతతవితతం ఘనం;
సుసిరం చేతి తూరియం, పఞ్చఙ్గిక ముదీరితం.
ఆతతం నామ చమ్మావ, నద్ధేసు భేరియాదిసు;
తలే’కేకయుతం కుమ్భ, థుణ దద్దరికాదికం.
వితతం చో’భయతలం, తూరియం మురజాదికం;
ఆతతవితతం సబ్బ, వినద్ధం పణవాదికం.
సుసిరం వంససఙ్ఖాది, సమ్మతాలాదికం ఘనం;
ఆతోజ్జం తు చ వాదిత్తం, వాదితం వజ్జ ముచ్చతే.
భేరీ (భేరి) దున్దుభి వుత్తో థ,
ముదిఙ్గో మురజోస్స తు;
ఆలిఙ్గ, ఙ్క్యో, ద్ధకా భేదా,
తిణవో తు చ డిణ్డిమో.
ఆలమ్బరో ¶ తు పణవో, కోణో వీణాదివాదనం;
దద్దరీ పటహో భేరి, ప్పభేదా మద్దలాదయో.
జనప్పియే విమద్దుట్ఠే, గన్ధే పరిమలో భవే;
సో త్వా మోదో దూరగామీ, విస్సన్తా తీస్వితో పరం.
ఇట్ఠగన్ధో చ సురభి, సుగన్ధో చ సుగన్ధి చ;
పూతిగన్ధి తు దుగ్గన్ధో, థ విస్సం ఆమగన్ధి యం.
కుఙ్కుమఞ్చేవ యవన, పుప్ఫఞ్చ తగరం తథా;
తురుక్ఖోతి చతుజ్జాతి, గన్ధా ఏతే పకాసితా.
కసావో నిత్థియం తిత్తో, మధురో లవణో ఇమే;
అమ్బిలో కటుకో చేతి, ఛ రసా తబ్బతీ తిసు.
సియా ఫస్సో చ ఫోట్ఠబ్బో,
విసయీ త్వక్ఖ మిన్ద్రియం;
నయనం త్వక్ఖి నేత్తఞ్చ, లోచనం చ’చ్ఛి చక్ఖు చ.
సోతం సద్దగ్గహో కణ్ణో, సవనం సుతి నత్థు తు;
నాసా చ నాసికా ఘానం, జివ్హాతు రసనా భవే.
సరీరం వపు గత్తఞ్చా, త్తభావో బోన్ది విగ్గహో;
దేహం వా పురిసే కాయో, థియం తను కళేవరం.
చిత్తం చేతో మనో నిత్థీ, విఞ్ఞాణం హదయం తథా;
మానసం ధీ తు పఞ్ఞా చ, బుద్ధి మేధా మతి ముతి.
భూరీ మన్తా చ పఞ్ఞాణం, ఞాణం విజ్జా చ యోని చ;
పటిభాన మమోహో థ, పఞ్ఞాభేదా విపస్సనా.
సమ్మాదిట్ఠి పభుతికా, వీమంసా తు విచారణా;
సమ్పజఞ్ఞం తు నేపక్కం, వేదయితం తు వేదనా.
తక్కో వితక్కో సఙ్కప్పో,
ప్పనో’ హా’ యు తు జీవితం;
ఏకగ్గతా తు సమథో, అవిక్ఖేపో సమాధి చ.
ఉస్సాహా’ తప్ప పగ్గాహా, వాయామో చ పరక్కమో;
పధానం వీరియం చేహా, ఉయ్యామో చ ధితి త్థియం.
చత్తారి వీరియఙ్గాని, తచస్స చ నహారునో;
అవసిస్సన మట్ఠిస్స, మంసలోహితసుస్సనం.
ఉస్సోళ్హీ ¶ త్వ ధిమత్తేహా, సతి త్వ నుస్సతి త్థియ;
లజ్జా హిరీ సమానా థ, ఓత్తప్పం పాపభీరుతా.
మజ్ఝత్తతా తు’పేక్ఖా చ, అదుక్ఖమసుఖా సియా;
చిత్తాభోగో మనక్కారో,
అధిమోక్ఖో తు నిచ్ఛయో.
దయా’ నుకమ్పా కారుఞ్ఞం, కరుణా చ అనుద్దయా;
థియం వేరమణీ చేవ, విరత్యా’ రతి చాప్యథ.
తితిక్ఖా ఖన్తి ఖమనం, ఖమా మేత్తా తు మేత్య’థ;
దస్సనం దిట్ఠి లద్ధిత్థీ, సిద్ధన్తో సమయో భవే.
తణ్హా చ తసిణా ఏజా, జాలినీ చ విసత్తికా;
ఛన్దో జటా నికన్త్యా’సా, సిబ్బినీ భవనేత్తి చ.
అభిజ్ఝా వనథో వానం, లోభో రాగో చ ఆలయో;
పిహా మనోరథో ఇచ్ఛా, భిలాసో కామ దోహళా;
ఆకఙ్ఖా రుచి వుత్తా సా, త్వధికా లాలసా ద్విసు.
వేరం విరోధో విద్దేసో, దోసో చ పటిఘఞ్చ వా;
కోధా’ ఘాతా కోప రోసా,
బ్యాపాదో’ నభిరద్ధి చ.
బద్ధవేర ముపనాహో, సియా సోకో తు సోచనం;
రోదితం కన్దితం రుణ్ణం, పరిదేవో పరిద్దవో.
భీతిత్థి భయ ముత్తాసో, భేరవం తు మహబ్భయం;
భేరవం భీసనం భీమం, దారుణఞ్చ భయానకం;
ఘోరం పటిభయం భేస్మం, భయఙ్కర మిమే తీసు.
ఇస్సా ఉసూయా మచ్ఛేరం, తు మచ్ఛరియ మచ్ఛరం;
మోహో’విజ్జా తథా’ఞాణం, మానో విధా చ ఉన్నతి.
ఉద్ధచ్చ ముద్ధటం చాథ [ఉద్ధవంఉద్ధం ధావతి చిత్త మేతేనాతి ఉద్ధవం (టీకా)], తాపో కుక్కుచ్చమేవ చ;
పచ్ఛాతాపో నుతాపో చ, విప్పటిసారో పకాసితో.
మనోవిలేఖ సన్దేహా, సంసయో చ కథంకథా;
ద్వేళ్హకం విచికిచ్ఛా చ, కఙ్ఖా సఙ్కా విమత్యపి.
గబ్బో ¶ భిమానో’హంకారో, చిన్తాతు ఝాన ముచ్చతే;
నిచ్ఛయో నిణ్ణయో వుత్తో, పటిఞ్ఞా తు పటిస్సవో.
అవమానం తిరక్కారో, పరిభవో ప్య’ నాదరో;
పరాభవో ప్య’ వఞ్ఞా థ, ఉమ్మాదో చిత్తవిబ్భమో.
పేమం సినేహో స్నేహో థ, చిత్తపీళా విసఞ్ఞితా;
పమాదో సతివోస్సగ్గో, కోతూహలం కుతూహలం.
విలాసో లలితం లీలా, హావో హేళా చ విబ్భమో;
ఇచ్చాదికా సియుం నారి, సిఙ్గారభావజా కిరియా.
హసనం హసితం హాసో, మన్దో సో మిహితం సితం;
అట్టహాసో మహాహాసో,
రోమఞ్చో లోమహంసనం.
పరిహాసో దవో ఖిడ్డా, కేళి కీళా చ కీళితం;
నిద్దా తు సుపినం సోప్పం, మిద్ధఞ్చ పచలాయికా.
థియం నికతి కూటఞ్చ, దమ్భో సాఠ్యఞ్చ కేతవం;
సభావో తు నిస్సగ్గో చ, సరూపం పకతిత్థియం.
సీలఞ్చ లక్ఖణం భావో,
ఉస్సవో తు ఛణో మహో [మతో (టీ.)].
ధారేన్తో జన్తు సస్నేహ, మభిధానప్పదీపికం;
ఖుద్దకాద్యత్థజాతాని [ఖుద్దకాన్యత్థజాతాని (క.)], సమ్పస్సతి యథాసుఖం.
సగ్గకణ్డో నిట్ఠితో.
౨. భూకణ్డ
౧. భూమివగ్గ
వగ్గా భూమి, పురీ, మచ్చ, చతుబ్బణ్ణ, వనాదిహి;
పాతాలేన చ వుచ్చన్తే, సఙ్గో’పఙ్గేహి’ధ’క్కమా.
వసున్ధరా ఛమా భూమి, పథవీ మేదనీ మహీ;
ఉబ్బీ వసుమతీ గో కు, వసుధా ధరణీ ధరా;
పుథవీ జగతీ భూరీ, భూ చ భూతధరా’ వనీ.
ఖారా ¶ తు మత్తికా ఊసో, ఊసవా తూసరో తిసు;
థలం థలీత్థీ భూభాగే, థద్ధలూఖమ్హి జఙ్గలో.
పుబ్బవిదేహో చాపర, గోయానం జమ్బుదీపో చ;
ఉత్తరకురు చేతి సియుం, చత్తారోమే మహాదీపా.
పుమ్బహుత్తే కురూ సక్కా, కోసలా మగధా సివీ;
కలిఙ్గా’వన్తి పఞ్చాలా, వజ్జీ గన్ధార చేతయో.
వఙ్గా విదేహా కమ్బోజా, మద్దా భగ్గ’ఙ్గ సీహళా;
కస్మీరా కాసి పణ్డవాదీ, సియుం జనపదన్తరా.
లోకో చ భువనం వుత్తం, దేసో తు విసయో ప్యథ;
మిలక్ఖదేసో పచ్చన్తో, మజ్ఝదేసో తు మజ్ఝిమో.
అనూపో సలిలప్పాయో, కచ్ఛం పుమ నపుంసకే;
సద్దలో హరితే దేసే, తిణేనా, భినవేన హి.
నద్యమ్బుజీవనో దేసో, వుట్ఠినిప్పజ్జసస్సకో;
యో నదీమాతికో దేవ,
మాతికో చ కమేన సో.
తీస్వనూపాద్యథో చన్ద, సూరాదో సస్సతీరితో;
రట్ఠం తు విజితఞ్చాథ, పురిసే సేతు ఆలియం.
ఉపాన్తభూ పరిసరో, గోట్ఠం తు గోకులం వజో;
మగ్గో పన్థో పథో అద్ధా, అఞ్జసం వటుమం తథా.
పజ్జో [పజ్జా…. (క.)], యనఞ్చ పదవీ, వత్తనీ పద్ధతిత్థియం;
తబ్భేదా జఙ్ఘ, సకట, మగ్గా తే చ మహద్ధని.
ఏకపద్యేకపదికే, కన్తారో తు చ దుగ్గమే;
పటిమగ్గో పటిపథో, అద్ధానం దీఘ మఞ్జసం;
సుప్పథో తు సుపన్థో చ, ఉప్పథం త్వపథం భవే.
ఛత్తింసపరమాణూన, మేకో ణు చ ఛత్తింస తే;
తజ్జారీ తాపి ఛత్తింస, రథరేణు ఛత్తింస తే.
లిక్ఖాతా సత్త ఊకా తా, ధఞ్ఞమాసోతి సత్త తే;
సత్త ఙ్గుల’ మము ద్విచ్ఛ, విదత్థి తా దువే సియుం.
రతనం ¶ తాని సత్తేవ, యట్ఠి తా వీసతూ సభం;
గావుత ముసభాసీతి, యోజనం చతుగావుతం.
ధనుపఞ్చసతం కోసో, కరీసం చతురమ్బణం;
అబ్భన్తరం తు హత్థాన, మట్ఠవీస పమాణతో.
భూమివగ్గో నిట్ఠితో.
౨. భూకణ్డ
౨. పురవగ్గ
పురం నగర మిత్థీ వా, ఠానీయం పుటభేదనం;
థియం తు రాజధానీ [రాజఠానీ (టీ.)] చ, ఖన్ధావారో భవే థ చ.
సాఖానగర మఞ్ఞత్ర, యం తం మూలపురా పురం;
బారాణసీ చ సావత్థి, వేసాలీ మిథిలా, ళవీ.
కోసమ్బు, జ్జేనియో తక్క, సిలా చమ్పా చ సాగలం;
సుసుమారగిరం [సంసుమార (టీకా)] రాజ, గహం కపిలవత్థు చ.
సాకేత, మిన్దపత్థఞ్చో, క్కట్ఠా పాటలిపుత్తకం;
జేతుత్తరఞ్చ సఙ్కస్సం, కుసినారాదయో పురీ.
రచ్ఛా చ విసిఖా వుత్తా, రథికా వీథి చాప్యథ;
బ్యూహో రచ్ఛా అనిబ్బిద్ధా, నిబ్బిద్ధా తు పథద్ధి చ.
చతుక్కం చచ్చరే మగ్గ, సన్ధి సిఙ్ఘాటకం భవే;
పాకారో వరణో చాథ, ఉదాపో [ఉద్దాప, ఉద్దాప] ఉపకారికా.
కుట్టం తు భిత్తి నారీ థ, గోపురం ద్వారకోట్ఠకో;
ఏసికా ఇన్దఖీలో చ, అట్టో త్వట్టాలకో భవే.
తోరణం తు బహిద్వారం, పరిఖాతు చ దీఘికా;
మన్దిరం సదనా, గారం, నికాయో నిలయా, లయో.
ఆవాసో భవనం వేస్మం, నికేతనం నివేసనం;
ఘరం గహఞ్చా, వసథో, సరణఞ్చ పతిస్సయో.
ఓకం సాలా ఖయో వాసో, థియం కుటి వసత్య’పి;
గేహఞ్చా, నిత్థి సదుమం, చేతియా, యతనాని తు.
పాసాదో ¶ చేవ యూపో థ, ముణ్డచ్ఛదో చ హమ్మియం;
యూపోతు గజకుమ్భమ్హి, హత్థినఖో పతిట్ఠితో.
సుపణ్ణవఙ్కచ్ఛదన, మడ్ఢయోగో సియా థ చ;
ఏకకూటయుతో మాళో,
పాసాదో చతురస్సకో.
సభాయఞ్చ సభా చాథ, మణ్డపం వా జనాలయో;
అథో ఆసనసాలాయం, పటిక్కమన మీరితం.
జినస్స వాసభవన, మిత్థీ గన్ధకుటి ప్యథ;
థియం రసవతీ పాక, ట్ఠానఞ్చేవ మహానసం.
ఆవేసనం సిప్పసాలా, సోణ్డా తు పానమన్దిరం;
వచ్చట్ఠానం వచ్చకుటి, మునీనం ఠాన మస్సమో.
పణ్యవిక్కయసాలా కు, ఆపణో పణ్యవీథికా;
ఉదోసితో భణ్డసాలా, చఙ్కమనం తు చఙ్కమో.
జన్తాఘరం త్వగ్గిసాలా, పపా పానీయసాలికా;
గబ్భో ఓవరకో వాసా, గారం తు సయనిగ్గహం.
ఇత్థాగారం తు ఓరోధో, సుద్ధన్తో’ న్తేపురమ్పి చ;
అసబ్బవిసయట్ఠానం, రఞ్ఞం కచ్ఛన్తరం మతం.
సోపానో వా’రోహణఞ్చ,
నిస్సేణీ సా, ధిరోహిణీ;
వాతపానం గవక్ఖో చ, జాలఞ్చ సీహపఞ్జరం.
ఆలోకసన్ధి వుత్తో థ, లఙ్గీ’త్థీ పలిఘో భవే;
కపిసీసో, గ్గలత్థమ్భో, నిబ్బం తు ఛద్దకోటియం.
ఛదనం పటలం ఛద్ద, మజిరం చచ్చరో, ఙ్గణం;
పఘానో పఘనా, లిన్దో, పముఖం ద్వారబన్ధనం.
పిట్ఠసఙ్ఘాటకం ద్వార, బాహా కూటం తు కణ్ణికా;
ద్వారఞ్చ పటిహారో థ, ఉమ్మారో దేహనీ, త్థియం.
ఏళకో ఇన్దఖీలో థ, థమ్భో థూణో పుమిత్థియం;
పాటికా, డ్ఢేన్దుపాసాణే, గిఞ్జకా తు చ ఇట్ఠకా.
వలభిచ్ఛాదిదారుమ్హి, వఙ్కే గోపానసీ, త్థియం;
కపోతపాలికాయం తు, విటఙ్కో నిత్థియం భవే.
కుఞ్చికావివరం ¶ తాళ, చ్ఛిగ్గలో ప్యథ కుఞ్చికా;
తాళో’వాపురణం చాథ, వేదికా వేది కథ్యతే.
సఙ్ఘాతో పక్ఖపాసో చ, మన్దిరఙ్గా తులా అపి;
థియం సమ్ముజ్జనీ చేవ, సమ్మజ్జనీ చ సోధనీ.
సఙ్కటీరం తు సఙ్కార, ట్ఠానం సఙ్కారకూటకం;
అథో కచవరో, క్లాపో, సఙ్కారో చ కసమ్బుపి.
ఘరాదిభూమి తం వత్థు, గామో సంవసథో థ సో;
పాకటో నిగమో భోగ, మచ్చాదిభ్యో ధి తూదితో [‘అధిభూ’తి ఈరితో కథితో (టీ.)].
సీమా చ మరియాదా థ,
ఘోసో గోపాలగామకోతి.
పురవగ్గో నిట్ఠితో.
౩. నరవగ్గ
మనుస్సో మానుసో మచ్చో, మానవో మనుజో నరో;
పోసో పుమా చ పురిసో,
పోరిసో ప్యథ పణ్డితో.
బుధో విద్వా విభావీ చ, సన్తో సప్పఞ్ఞ కోవిదా;
ధీమా సుధీ కవి బ్యత్తో, విచక్ఖణో విసారదో.
మేధావీ మతిమా పఞ్ఞో, విఞ్ఞూ చ విదూరో విదూ;
ధీరో విపస్సీ దోసఞ్ఞూ, బుద్ధో చ దబ్బ విద్దసు.
ఇత్థీ సీమన్తినీ నారీ, థీ వధూ వనితా, ఙ్గనా;
పమదా సున్దరీ కన్తా, రమణీ దయితా, బలా.
మాతుగామో చ మహిలా, లలనా భీరు కామినీ;
కుమారికా తు కఞ్ఞా థ, యువతీ తరుణీ భవే.
మహేసీ సాభిసేకాఞ్ఞా,
భోగినీ రాజనారియో;
ధవత్థినీ తు సఙ్కేతం, యాతి యా సా, భిసారికా.
గణికా ¶ వేసియా వణ్ణ, దాసీ నగరసోభినీ;
రూపూపజీవినీ వేసీ, కులటా తు చ బన్ధకీ.
వరారోహో, త్తమా మత్త, కాసినీ వరవణ్ణినీ;
పతిబ్బతా త్వపి సతీ, కులిత్థీ కులపాలికా.
విధవా పతిసుఞ్ఞా థ, పతిమ్బరా సయమ్బరా;
విజాతా తు పసూతా చ, జాతాపచ్చా పసూతికా.
దూతీ సఞ్చారికా దాసీ, తు చేటీ కుటధారికా;
వారుణీ, క్ఖణికా తుల్యా, ఖత్తియానీ తు ఖత్తియా.
దారో జాయా కలత్తఞ్చ, ఘరణీ భరియా పియా,
పజాపతీ చ దుతియా, సా పాదపరిచారికా.
సఖీ త్వా’లీ వయస్సా థ, జారీ చేవా’తిచారినీ;
పుమే తూ’తు రజో పుప్ఫం, ఉతునీ తు రజస్సలా.
పుప్ఫవతీ గరుగబ్భా, పన్నసత్తా చ గబ్భినీ;
గబ్భాసయో జలాబుపి, కలలం పున్నపుంసకే.
ధవోతు సామికో భత్తా, కన్తో పతి వరో పియో;
అథో పపతి జారో థా,
పచ్చం పుత్తో’త్రజో సుతో.
తనుజో తనయో సూను, పుత్తాదీ ధీతరి’త్థియం;
నారియం దుహితా ధీతా,
సజాతో త్వో’రసో సుతో.
జాయాపతీ జనిపతీ, జయమ్పతీ తు దమ్పతీ [దమ్పతీతి పదం పుల్లిఙ్గ బహువచనన్తం ఇకారన్తం, తుదమ్పతి (టీ.)];
అథ వస్సవరో వుత్తో, పణ్డకో చ నపుంసకం.
బన్ధవో బన్ధు సజనో, సగోత్తో ఞాతి ఞాతకో;
సాలోహితో సపిణ్డో చ,
తాతో తు జనకో పితా.
అమ్మ, మ్బా జననీ మాతా, జనేత్తి జనికా భవే;
ఉపమాతా తు ధాతి’త్థీ,
సాలో జాయాయ భాతికో.
ననన్దా ¶ సామిభగినీ, మాతామహీ తు అయ్యికా;
మాతులో మాతుభాతా,స్స, మాతులానీ పజాపతి.
జాయాపతీనం జననీ, సస్సు వుత్తాథ తప్పితా;
ససురో భాగినేయ్యోతు, పుత్తో భగినియా భవే.
నత్తా వుత్తో పపుత్తో థ, సామిభాతా తు దేవరో;
ధీతుపతి తు జామాతా,
అయ్యకో తు పితామహో.
మాతుచ్ఛా మాతుభగినీ, పితుచ్ఛా భగినీ పితు;
పపితామహో పయ్యకో,
సుణ్హా తు సుణిసా హుసా.
సోదరియో సగబ్భో చ, సోదరో సహజో ప్యథ;
మాతాపితూ తే పితరో, పుత్తా తు పుత్తధీతరో.
ససురా సస్సుససురా, భాతుభగినీ భాతరో;
బాలత్తం బాలతా బాల్యం, యోబ్బఞ్ఞంతు చ యోబ్బనం.
సుక్కా తు పలితం కేసా, దయో థ జరతా జరా;
పుథుకో పిల్లకో ఛాపో, కుమారో బాల పోతకా.
అథు’ త్తానసయు’త్తాన, సేయ్యకా థనపోపి చ;
తరుణో చ వయట్ఠో చ, దహరో చ యువా సుసు;
మాణవోదారకోచాథ, సుకుమారో సుఖేధితో.
మహల్లకో చ వుద్ధో చ, థేరో జిణ్ణో చ జిణ్ణకో;
అగ్గజో పుబ్బజో జేట్ఠో, కనియో కనిట్ఠో నుజో.
వలిత్తచో తు వలినో; తీసు’త్తానసయాదయో;
సీసో’త్తమఙ్గాని సిరో, ముద్ధా చ మత్థకో భవే;
కేసో తు కున్తలో వాలో, త్తమఙ్గరుహ ముద్ధజా.
ధమ్మిల్లో సంయతా కేసా,
కాకపక్ఖో సిఖణ్డకో;
పాసో హత్థో కేసచయే;
తాపసానం తహిం జటా.
థియం వేణీ పవేణీ చ;
అథో చూళా సిఖా సియా;
సీమన్తో తు మతో నారి, కేసమజ్ఝమ్హి పద్ధతి.
లోమం ¶ తనురుహం రోమం, పమ్హం పఖుమ మక్ఖిగం;
మస్సు వుత్తం పుమముఖే, భూ త్విత్థీ భముకో భము.
బప్పో [ఖప్పో (టీ.)] నేత్తజల’స్సూని, నేత్తతారా కనీనికా;
వదనం తు ముఖం తుణ్డం, వత్తం లపన మాననం.
ద్విజో లపనజో దన్తో, దసనో రదనో రదో;
దాఠా తుదన్తభేదస్మిం, అపాఙ్గో త్వక్ఖికోటిసు.
దన్తావరణ మోట్ఠో చా, ప్య’ధరో దసనచ్ఛదో;
గణ్డో కపోలో హన్విత్థీ [గణ్డత్థీ (టీ.) హన్వత్థీ=హను+ఇత్థీ; హన+ఉ (ణ్వాది)],
చుబుకం త్వ’ ధరా అధో.
గలో చ కణ్ఠో గీవా చ, కన్ధరా చ సిరోధరా;
కమ్బుగీవా తు యా గీవా, సువణ్ణాలిఙ్గసన్నిభా;
అఙ్కితా తీహి లేఖాహి, కమ్బుగీవా థవా మతా.
అంసో నిత్థీ భుజసిరో, ఖన్ధో తస్సన్ధి జత్తు తం;
బాహుమూలం తు కచ్ఛో, ధో, త్వ’స్స పస్స మనిత్థియం.
బాహు భుజాద్వీసు బాహా, హత్థో తు కర పాణయో;
మణిబన్ధో పకోట్ఠన్తో, కప్పరో తు కపోణ్య’థ.
మణిబన్ధ కనిట్ఠానం, పాణిస్స కరభో,న్తరం;
కరసాఖా, ఙ్గులీ తా తు, పఞ్చ, ఙ్గుట్ఠో చ తజ్జనీ;
మజ్ఝిమా నామికా చాపి, కనిట్ఠా’తి కమా సియుం.
పదేసో తాలగోకణ్ణా, విదత్థి,త్థీ కమా తతే;
తజ్జన్యాదియుతే’ఙ్గుట్ఠే, పసతో పాణి కుఞ్చితో.
రతనం కుక్కు హత్థో థ, పుమే కరపుటో,ఞ్జలి;
కరజో తు నఖో నిత్థీ, ఖటకో ముట్ఠి చ ద్వీసు.
బ్యామో సహకరా బాహు, ద్వే పస్సద్వయవిత్థతా;
ఉద్ధన్తత భుజపోస, ప్పమాణే పోరిసం తిసు.
ఉరో చ హదయం చాథ, థనో కుచ పయోధరా;
చూచుకం తు థనగ్గస్మిం, పిట్ఠం తు పిట్ఠి నారియం.
మజ్ఝో’నిత్థీ ¶ విలగ్గో చ, మజ్ఝిమం కుచ్ఛి [చతుక్కం ఉదరే; ౯౪౪-గాథాపి పస్సితబ్బా] తు ద్విసు;
గహణీత్థ్యుదరం గబ్భో, కోట్ఠోన్తో కుచ్ఛిసమ్భవే.
జఘనం తు నితమ్బో చ, సోణీ చ కటి నారియం;
అఙ్గజాతం రహస్సఙ్గం, వత్థగుయ్హఞ్చ మేహనం.
నిమిత్తఞ్చ వరఙ్గఞ్చ, బీజఞ్చ ఫలమేవ చ;
లిఙ్గం అణ్డం తు కోసో చ,
యోని త్విత్థీపుమేభగం.
అసుచి సమ్భవో సుక్కం, పాయు తు పురిసే గుదం;
వా పుమే గూథ కరీస, వచ్చాని చ మలం ఛకం.
ఉచ్చారో మీళ్హ ముక్కారో, పస్సావో ముత్త ముచ్చతే;
పూతిముత్తఞ్చ గోముత్తే, స్సాదీనం ఛకణం మలే.
ద్వీస్వధో నాభియా వత్థి, ఉచ్ఛఙ్గ’ఙ్కా తు’భో పుమే;
ఊరు సత్థి పుమే ఊరు, పబ్బం తు జాణు జణ్ణు చ.
గోప్ఫకో పాదగణ్ఠిపి, పుమే తు పణ్హి పాసణి;
పాదగ్గం పపదో పాదో, తు పదో చరణఞ్చ వా.
అఙ్గంత్వ’వయవో వుత్తో, ఫాసులికా తు ఫాసుకా;
పణ్డకే అట్ఠి ధాత్విత్థీ, గలన్తట్ఠి తు అక్ఖకో.
కప్పరో తు కపాలం వా, కణ్డరా తు మహాసిరా;
పుమే న్హారు చిత్థీ సిరా, ధమనీ థ రసగ్గసా.
రసహరణ్య’థో మంస, మామిసం పిసితం భవే;
తిలిఙ్గికం తు వల్లూర, ముత్తత్తం అథ లోహితం.
రుధిరం సోణితం రత్తం, లాలా ఖేళో ఏలా భవే;
పురిసే మాయు పిత్తఞ్చ, సేమ్హో నిత్థీ సిలేసుమో.
వసా విలీనస్నేహో థ, మేదో చేవ వపా భవే;
ఆకప్పో వేసో నేపచ్ఛం, మణ్డనం తు పసాధనం.
విభూసనం చాభరణం, అలఙ్కారో పిలన్ధనం;
కిరీట మకుటా’నిత్థీ, చూళామణి సిరోమణి.
సిరోవేఠన ¶ ముణ్హీసం, కుణ్డలం కణ్ణవేఠనం;
కణ్ణికా కణ్ణపూరో చ, సియా కణ్ణవిభూసనం.
కణ్ఠభూసా తు గీవేయ్యం, హారో ముత్తావలి’త్థియం;
నియురో వలయో నిత్థీ, కటకం పరిహారకం.
కఙ్కణం కరభూసా థ, కిఙ్కిణీ [కింకణీ కిం కణికా (క.)] ఖుద్దఘణ్టికా;
అఙ్గులీయక మఙ్గుల్యా, భరణం, సాక్ఖరం తు తం.
ముద్దికా’ఙ్గులిముద్దా థ, రసనా మేఖలా భవే;
కేయూర మఙ్గదఞ్చేవ, బాహుమూలవిభూసనం.
పాదఙ్గదం తు మఞ్జీరో, పాదకటక నూపురా;
అలఙ్కారప్పభేదా తు, ముఖఫుల్లం తథో’ణ్ణతం;
ఉగ్గత్థనం గిఙ్గమక, మిచ్చేవమాదయో సియుం.
చేల మచ్ఛాదనం వత్థం, వాసో వసన మంసుకం;
అమ్బరఞ్చ పటో నిత్థీ, దుస్సం చోలో చ సాటకో.
ఖోమం దుకూలం కోసేయ్యం, పత్తుణ్ణం కమ్బలో చ వా;
సాణం కోటమ్బురం భఙ్గ, న్త్యాది వత్థన్తరం మతం.
నివాసన న్తరీయాన్య, న్తరమన్తరవాసకో;
పావారో తు’త్తరాసఙ్గో, ఉపసంబ్యాన ముత్తరం.
ఉత్తరీయ మథో వత్థ, మహతన్తి మతం నవం;
నన్తకం కప్పటో జిణ్ణ, వసనం తు పటచ్చరం.
కఞ్చుకో వారవాణం వా, థ వత్థావయవే దసా;
నాలిపట్టోతి కథితో, ఉత్తమఙ్గమ్హి కఞ్చుకో.
ఆయామో దీఘతా రోహో,
పరిణాహో విసాలతా.
అరహద్ధజో చ కాసాయ, కాసావాని చ చీవరం;
మణ్డలం తు తదఙ్గాని, వివట్ట కుసిఆదయో.
ఫల,త్తచ, కిమి, రోమా, న్యేతా వత్థస్స యోనియో;
ఫాలం కప్పాసికం తీసు, ఖోమాదీ తు తచబ్భవా.
కోసేయ్యం ¶ కిమిజం, రోమ, మయం తు కమ్బలం భవే;
సమానత్థా జవనికా, సా తిరోకరణీ ప్యథ.
పున్నపుంసక ముల్లోచం, వితానం ద్వయ మీరితం;
నహానఞ్చ సినానే థో, బ్బట్టను’మ్మజ్జనం సమం.
విసేసకో తు తిలకో, త్యూభో నిత్థీ చ చిత్తకం;
చన్దనో నిత్థియం గన్ధ, సారో మలయజో ప్యథ.
గోసీసం తేలపణ్ణికం, పుమే వా హరిచన్దనం;
తిలపణ్ణీ తు పత్తఙ్గ, రఞ్జనం రత్తచన్దనం.
కాళానుసారీ కాళియం, లోహం త్వా’గరు చా’గళు;
కాళాగరుతు కాళే’స్మిం, తురుక్ఖోతు చ పిణ్డకో.
కత్థూరికా మిగమదో, కుట్ఠం తు అజపాలకం;
లవఙ్గం దేవకుసుమం, కస్మీరజం తు కుఙ్కుమం.
యక్ఖధూపో సజ్జులసో, తక్కోలం తు చ కోలకం;
కోసఫల మథో జాతి, కోసం జాతిఫలం భవే.
ఘనసారో సితబ్భో చ, కప్పూరం పున్నపుంసకే;
అలత్తకో యావకో చ, లాఖా జతు నపుంసకే.
సిరివాసో తు సరల, ద్దవో’ ఞ్జనం తు కజ్జలం;
వాసచుణ్ణం వాసయోగో, వణ్ణకం తు విలేపనం.
గన్ధమాల్యాదిసఙ్ఖారో, యో తం వాసన ముచ్చతే;
మాలా మాల్యం పుప్ఫదామే [పుప్ఫం దామం (క.)], భావితం వాసితం తిసు.
ఉత్తంసో సేఖరా’ వేళా, ముద్ధమాల్యే వటంసకో;
సేయ్యా చ సయనం సేనం, పల్లఙ్కో తు చ మఞ్చకో.
మఞ్చాధారో పటిపాదో, మఞ్చఙ్గే త్వటనీ త్థియం,
కుళీరపాదో ఆహచ్చ, పాదో చేవ మసారకో;
చత్తారో బున్దికాబద్ధో, తిమే మఞ్చన్తరా సియుం.
బిబ్బోహనం చో’ పధానం, పీఠికా పీఠ మాసనం;
కోచ్ఛం తు భద్దపీఠే థా, సన్దీ పీఠన్తరే మతా.
మహన్తో ¶ కోజవో దీఘ,
లోమకో గోనకో మతో;
ఉణ్ణామయం త్వత్థరణం, చిత్తకం వానచిత్తకం.
ఘనపుప్ఫం పటలికా, సేతం తు పటికా ప్యథ;
ద్విదసేకదసాన్యు’ ద్ద,లోమి ఏకన్తలోమినో.
తదేవ సోళసిత్థీనం, నచ్చయోగ్గఞ్హి కుత్తకం;
సీహబ్యగ్ఘాదిరూపేహి, చిత్తం వికతికా భవే.
కట్టిస్సం కోసేయ్యం రతన, పరిసిబ్బిత మత్థరణం కమా;
కోసియకట్టిస్సమయం, కోసియసుత్తేన పకతఞ్చ.
దీపో పదీపో పజ్జోతో, పుమే త్వాదాస దప్పణా;
గేణ్డుకో కణ్డుకో తాల, వణ్టం తు బీజనీత్థియం.
చఙ్కోటకో కరణ్డో చ, సముగ్గో సమ్పుటో భవే;
గామధమ్మో అసద్ధమ్మో, బ్యవాయో మేథునం రతి.
వివాహో పయమా పాణి, గ్గహో పరిణయో ప్యథ;
తివగ్గో ధమ్మ, కామ,త్థా, చతువగ్గో సమోక్ఖకా.
ఖుజ్జో చ గణ్డులో రస్స, వామనా తు లకుణ్డకో;
పఙ్గులో పీఠసప్పీ చ, పఙ్గు ఛిన్నిరియాపథో.
పక్ఖో ఖఞ్జో తు ఖోణ్డో థ,
మూగో సుఞ్ఞవచో భవే;
కుణీ హత్థాదివఙ్కో చ, వలిరో తు చ కేకరో.
నిక్కేససీసో ఖల్లాటో,
ముణ్డో తు భణ్డు ముణ్డికో;
కాణో అక్ఖీన మేకేన,
సుఞ్ఞో అన్ధో ద్వయేన థ.
బధిరో సుతిహీనో థ, గిలానో బ్యాధితా’తురా;
ఉమ్మాదవతి ఉమ్మత్తో, ఖుజ్జాదీ వాచ్చలిఙ్గికా.
ఆతఙ్కో ఆమయో బ్యాధి, గదో రోగో రుజాపి చ;
గేలఞ్ఞాకల్ల మాబాధో,
సోసో తు చ ఖయో సియా.
పీనసో [పీనాసోతిపి పాఠో] ¶ నాసికారోగో,
ఘానే సిఙ్ఘానికా స్సవో;
ఞేయ్యం త్వ’రు వణో నిత్థీ, ఫోటో తు పిళకా భవే.
పుబ్బో పూయో థ రత్తాతి, సారో పక్ఖన్దికా ప్యథ;
అపమారో అపస్మారో, పాదఫోటో విపాదికా.
వుడ్ఢిరోగో తు వాతణ్డం, సీపదం భారపాదతా;
కణ్డూ కణ్డూతి కణ్డూయా, ఖజ్జు కణ్డూవనం ప్యథ.
పామం వితచ్ఛికా కచ్ఛు, సోథో తు సయథూ’దితో;
దున్నామకఞ్చ అరిసం, ఛద్దికా వమథూ’దితో.
దవథు పరితాపో థ, తిలకో తిలకాళకో;
విసూచికా ఇతి మహా, విరేకో థ భగన్దలో [భగన్దరో (క.)].
మేహో జరో కాస సాసా, కుట్ఠం సూలామయన్తరా;
వుత్తో వేజ్జో భిసక్కో చ, రోగహారీ తికిచ్ఛకో.
సల్లవేజ్జో సల్లకత్తో, తికిచ్ఛా తు పతిక్రియా;
భేసజ్జ మగదో చేవ, భేసజం మో’సధం ప్యథ.
కుసలా నామయా రోగ్యం,
అథ కల్లో నిరామయోతి,
నరవగ్గో నిట్ఠితో.
౪. చతుబ్బణ్ణవగ్గ
ఖత్తియవగ్గ
కులం వంసో చ సన్తానా, భిజనా గోత్త మన్వయో;
థియం సన్తత్య థో వణ్ణా, చత్తారో ఖత్తియాదయో.
కులీనో సజ్జనో సాధు,
సభ్యో చాయ్యో మహాకులో;
రాజా భూపతి భూపాలో, పత్థివో చ నరాధిపో.
భూనాథో ¶ జగతిపాలో, దిసమ్పతి జనాధిపో;
రట్ఠాధిపో నరదేవో, భూమిపో భూభుజో ప్యథ.
రాజఞ్ఞో ఖత్తియో ఖత్తం, ముద్ధాభిసిత్త బాహుజా;
సబ్బభుమ్మో చక్కవత్తీ, భూపోఞ్ఞో మణ్డలిస్సరో.
పుమే లిచ్ఛవి వజ్జీ చ, సక్యో తు సాకియో థ చ;
భద్దకచ్చానా [భద్దా కచ్చానా (టీ.)] రాహుల, మాతా బిమ్బా యసోధరా.
కోటీనం హేట్ఠిమన్తేన, సతం యేసం నిధానగం;
కహాపణానం దివస, వళఞ్జో వీసతమ్బణం.
తే ఖత్తియమహాసాలా, సీతి కోటిధనాని తు;
నిధానగాని దివస, వళఞ్జో చ దసమ్బణం.
యేసం ద్విజమహాసాలా, తదుపడ్ఢే నిధానగే;
వళఞ్జే చ గహపతి, మహాసాలా ధనే సియుం.
మహామత్తో పధానఞ్చ, మతిసజీవో మన్తినీ;
సజీవో సచివా, మచ్చో, సేనానీ తు చమూపతి.
న్యాసాదీనం వివాదానం, అక్ఖదస్సో పదట్ఠరి;
దోవారికో పతీహారో, ద్వారట్ఠో ద్వారపాలకో.
అనీకట్ఠోతి రాజూనం, అఙ్గరక్ఖగణో మతో;
కఞ్చుకీ సోవిదల్లో చ, అనుజీవీ తు సేవకో.
అజ్ఝక్ఖో ధికతో చేవ,
హేరఞ్ఞికో తు నిక్ఖికో;
సదేసానన్తరో సత్తు, మిత్తోరాజా తతో పరం.
అమిత్తో రిపు వేరీ చ, సపత్తా రాతి సత్వ’రి; (సత్తు+అరి)
పచ్చత్థికో పరిపన్థీ, పటిపక్ఖా హితాపరో.
పచ్చామిత్తో విపక్ఖో చ, పచ్చనీక విరోధినో;
విద్దేసీ చ దిసో దిట్ఠో,థా నురోధో నువత్తనం.
మిత్తో నిత్థీ వయస్సో చ, సహాయో [సుహజ్జో (టీ.)] సుహదో సఖా;
సమ్భత్తో దళ్హమిత్తో థ, సన్దిట్ఠో దిట్ఠమత్తకో.
చరో చ గుళ్హపురిసో, పథావీ పథికో’ద్ధగూ;
దూతో తు సన్దేసహరో, గణకో తు ముహుత్తికో.
లేఖకో ¶ లిపికారో చ, వణ్ణో తు అక్ఖరో ప్యథ;
భేదో దణ్డో సామ దానా, న్యుపాయా చతురో ఇమే.
ఉపజాపోతు భేదో చ, దణ్డో తు సాహసం దమో;
సామ్య’ మచ్చో సఖా కోసో, దుగ్గఞ్చ విజితం బలం;
రజ్జఙ్గానీతి సత్తేతే, సియుం పకతియో పిచ.
పభావు’స్సాహ, మన్తానం, వసా తిస్సో హి సత్తియో;
పభావో దణ్డజో తేజో,
పతాపో తు చ కోసజో.
మన్తో చ మన్తనం సో తు, చతుక్కణ్ణో ద్విగోచరో;
తిగోచరో తు ఛక్కణ్ణో, రహస్సం గుయ్హ ముచ్చతే.
తీసు వివిత్త విజన, ఛన్నా, రహో రహో బ్యయం;
విస్సాసో తు చ విస్సమ్భో,
యుత్తం త్వో’పాయికం తిసు.
ఓవాదో చానుసిట్ఠిత్థీ, పుమవజ్జే నుసాసనం;
ఆణా చ సాసనం ఞేయ్యం, ఉద్దానం తు చ బన్ధనం.
ఆగు వుత్త [మన్తు (క.)] మపరాధో, కరో తు బలి ముచ్చతే;
పుణ్ణపత్తో తుట్ఠిదాయో, ఉపదా తు చ పాభతం.
తథో’పాయన ముక్కోచో, పణ్ణాకారో పహేణకం;
సుఙ్కం త్వనిత్థీ గుమ్బాది, దేయ్యే థా’యో ధనాగమో.
ఆతపత్తం తథా ఛత్తం, రఞ్ఞం తు హేమమాసనం;
సీహాసనం అథో వాళ, బీజనీత్థీ చ చామరం.
ఖగ్గో చ ఛత్త ముణ్హీసం, పాదుకా వాలబీజనీ;
ఇమే కకుధభణ్డాని, భవన్తి పఞ్చ రాజునం.
భద్దకుమ్భో పుణ్ణకుమ్భో, భిఙ్కారో జలదాయకో;
హత్థి,స్స,రథ,పత్తీ తు, సేనా హి చతురఙ్గినీ.
కుఞ్జరో వారణో హత్థీ, మాతఙ్గో ద్విరదో గజో;
నాగో ద్విపో ఇభో దన్తీ,
యూథజేట్ఠో తు యూథపో.
కాళావక ¶ గఙ్గేయ్యా, పణ్డర తమ్బా చ పిఙ్గలో గన్ధో;
మఙ్గల హేమో’పోసథ,
ఛద్దన్తా గజకులాని ఏతాని.
కలభో చేవ భిఙ్కోథ, పభిన్నో మత్త గజ్జితా;
హత్థిఘటా తు గజతా, హత్థీనీ తు కరేణుకా.
కుమ్భో హత్థిసిరోపిణ్డా, కణ్ణమూలం తు చూలికా;
ఆసనం ఖన్ధదేసమ్హి, పుచ్ఛమూలం తు మేచకో.
ఆలాన మాళ్హకో థమ్భో, నిత్థీతు నిగళో’న్దుకో;
సఙ్ఖలం తీస్వథో గణ్డో,
కటో దానం తు సో మదో.
సోణ్డో తు ద్వీసు హత్థో థ,
కరగ్గం పోక్ఖరం భవే;
మజ్ఝమ్హి బన్ధనం కచ్ఛా, కప్పనో తు కుథాదయో.
ఓపవయ్హో రాజవయ్హో, సజ్జితో తు చ కప్పితో;
తోమరో నిత్థియం పాదే, సియా విజ్ఝనకణ్టకో.
తుత్తం తు కణ్ణమూలమ్హి, మత్థకమ్హి తు అఙ్కుసో;
హత్థారోహో హత్థిమేణ్డో,
హత్థిపో హత్థిగోపకో.
గామణీయో తు మాతఙ్గ, హయాద్యాచరియో భవే;
హయో తురఙ్గో తురగో,
వాహో అస్సో చ సిన్ధవో.
భేదో అస్సతరో తస్సా,
జానియో తు కులీనకో;
సుఖవాహీ వినీతో థ,
కిసోరో హయపోతకో.
ఘోటకో తు ఖళుఙ్కో థ, జవనో చ జవాధికో;
ముఖాధానం ఖలీనో వా, కసా త్వ స్సాభితాళినీ.
కుసా తు నాసరజ్జుమ్హి, వళవా’స్సా ఖురో సఫం;
పుచ్ఛ మనిత్థీ నఙ్గుట్ఠం, వాలహత్థో చ వాలధి.
సన్దనో ¶ చ రథో ఫుస్స, రథో తు నరణాయ సో;
చమ్మావుతో చ వేయగ్ఘో,
దేప్పో బ్యగ్ఘస్స దీపినో.
సివికా యాప్యయానఞ్చా, నిత్థీ తు సకటో ప్య’నం [(సకటో పి+అనం)];
చక్కం రథఙ్గ మాఖ్యాతం, తస్సన్తో నేమి నారియం.
తమ్మజ్ఝే పిణ్డికా నాభి, కుబ్బరో తు యుగన్ధరో;
అక్ఖగ్గకీలే ఆణీత్థీ, వరుథో రథగుత్య’థ.
ధురో ముఖే రథస్సఙ్గా, త్వ క్ఖో పక్ఖరఆదయో;
యానఞ్చ వాహనం యోగ్గం, సబ్బహత్థ్యాదివాహనే.
రథచారీ తు సూతో చ, పాజితా చేవ సారథీ;
రథారోహో చ రథికో,
రథీ యోధో తు యో భటో.
పదాతి పత్తీ తు పుమే, పదగో పదికో మతో;
సన్నాహో కఙ్కటో వమ్మం, కవచో వా ఉరచ్ఛదో.
జాలికా థ చ సన్నద్ధో, సజ్జో చ వమ్మికో భవే;
ఆముక్కో పటిముక్కో థ, పురేచారీ పురేచరో.
పుబ్బఙ్గమో పురేగామీ, మన్దగామీ తు మన్థరో;
జవనో తురితో వేగీ, జేతబ్బం జేయ్య ముచ్చతే.
సూర వీరా తు విక్కన్తో, సహాయో నుచరో సమా;
సన్నద్ధప్పభుతీ తీసు, పాథేయ్యం తు చ సమ్బలం.
వాహినీ ధజినీ సేనా, చమూ చక్కం బలం తథా;
అనీకో వా థ విన్యాసో,
బ్యూహో సేనాయ కథ్యతే.
హత్థీ ద్వాదసపోసో,తి,
పురిసో తురగో, రథో;
చతుపోసోతి ఏతేన, లక్ఖణేనా ధమన్తతో.
హత్థానీకం హయానీకం, రథానీకం తయో తయో;
గజాదయో ససత్థా తు, పత్తానీకం చతుజ్జనా.
సట్ఠివంసకలాపేసు, ¶ పచ్చేకం సట్ఠిదణ్డిసు;
ధూలీకతేసు సేనాయ, యన్తియా క్ఖోభనీ [అక్ఖోభిణీ (క.)] త్థియం.
సమ్పత్తి సమ్పదా లక్ఖీ, సిరీ విపత్తి ఆపదా;
అథా వుధఞ్చ [ఆయుధన్తిపి పాఠో] హేతి’త్థీ, సత్థం పహరణం భవే.
ముత్తాముత్త మముత్తఞ్చ, పాణితో ముత్తమేవ చ;
యన్తముత్తన్తి సకలం, ఆయుధం తం చతుబ్బిధం.
ముత్తాముత్తఞ్చ యట్ఠ్యాది, అముత్తం ఛురికాదికం;
పాణిముత్తం తు సత్యాది, యన్తముత్తం సరాదికం.
ఇస్సాసో ధను కోదణ్డం, చాపో నిత్థీ సరాసనం;
అథో గుణో జియా జ్యా థ,
సరో పత్తి చ సాయకో.
వాణో కణ్డ ముసు ద్వీసు, ఖురప్పో [ఉరప్పో (క.)] తేజనా’సనం;
తూణీత్థియం కలాపో చ, తూణో తూణీర వాణధి.
పక్ఖో తు వాజో దిద్ధో తు, విసప్పితో సరో భవే;
లక్ఖం వేజ్ఝం సరబ్యఞ్చ, సరాభ్యాసో తు’పాసనం.
మణ్డలగ్గో తు నేత్తింసో, అసి ఖగ్గో చ సాయకో;
కోసిత్థీ తబ్బిధానే థో, థరు ఖగ్గాదిముట్ఠియం.
ఖేటకం ఫలకం చమ్మం, ఇల్లీ తు కరపాలికా;
ఛురికా సత్య’సిపుత్తీ, లగుళో తు చ ముగ్గరో.
సల్లో నిత్థి సఙ్కు పుమే, వాసీ తు తచ్ఛనీత్థియం;
కుఠారీ [కుధారీ (టీ.)] త్థీఫరసుసో, టఙ్కో పాసాణదారణో.
కణయో భిన్దివాళో చ, చక్కం కున్తో గదా తథా;
సత్యా’దీ సత్థభేదా థ,
కోణో’స్సో కోటి నారియం.
నియ్యానం గమనం యాత్రా, పట్ఠానఞ్చ గమో గతి;
చుణ్ణో పంసు రజో చేవ, ధూలీ’త్థీ రేణు చ ద్విసు.
మాగధో ¶ మధుకో వుత్తో, వన్దీ తు థుతిపాఠకో;
వేతాళికో బోధకరో,
చక్కికో తు చ ఘణ్టికో.
కేతు ధజో పటాకా చ, కదలీ కేతనం ప్యథ;
యో’హంకారో’ఞ్ఞమఞ్ఞస్స, సా’ హమహమికా భవే.
బలం థామో సహం సత్తి, విక్కమో త్వతిసూరతా;
రణే జితస్స యం పానం, జయపానన్తి తం మతం.
సఙ్గామో సమ్పహారో చా, నిత్థియం సమరం రణం;
ఆజిత్థీ ఆహవో యుద్ధ, మాయోధనఞ్చ సంయుగం.
భణ్డనం తు వివాదో చ, విగ్గహో కలహ మేధగా;
ముచ్ఛా మోహో థ పసయ్హో,
బలక్కారో హఠో భవే.
ఉప్పాదో [ఉప్పాతో (క.)౧౦౨౭-గాథా పస్సితబ్బా] భూతవికతి, యా సుభాసుభసూచికా;
ఈతి త్విత్థీ అజఞ్ఞఞ్చ, ఉపసగ్గో ఉపద్దవో.
నిబ్బుద్ధం [నియుద్ధం (క.)] మల్లయుద్ధమ్హి, జయో తు విజయో భవే;
పరాజయో రణే భఙ్గో, పలాయన మపక్కమో.
మారణం హననం ఘాతో, నాసనఞ్చ నిసూదనం;
హింసనం సరణం హింసా, వధో ససన ఘాతనం.
మరణం కాలకిరియా, పలయో మచ్చు అచ్చయో;
నిధనో నిత్థియం నాసో, కాలో’న్తో చవనం భవే.
తీసు పేతో పరేతో చ,
మతో థ చితకో చితో;
ఆళహనం సుసానఞ్చా, నిత్థియం కుణపో ఛవో.
కబన్ధో నిత్థియం దేహో, సిరోసుఞ్ఞో సహక్రియో;
అథ సివథికా వుత్తా, సుసానస్మిఞ్హి ఆమకే.
వన్దీత్థియం కరమరో, పాణో త్వ’సు పకాసితో;
కారా తు బన్ధనాగారం, కారణా తు చ యాతనా.
ఇతి ఖత్తియవగ్గో.
బ్రహ్మబన్ధు ¶ ద్విజో విప్పో, బ్రహ్మా భోవాదీ బ్రాహ్మణో;
సోత్తియో ఛన్దసో సో థ,
సిస్స’ న్తేవాసినో పుమే.
బ్రహ్మచారీ గహట్ఠో చ, వనప్పత్థో చ భిక్ఖుతి;
భవన్తి చత్తారో ఏతే, అస్సమా పున్నపుంసకే.
చరన్తా సహ సీలాదీ, సబ్రహ్మచారినో మిథు;
ఉపజ్ఝాయో ఉపజ్ఝా థా, చరియో నిస్సయదాదికో [నిస్సయదాయకో (టీ.)].
ఉపనీయా థవా పుబ్బం, వేద మజ్ఝాపయే ద్విజో;
యో సఙ్గం సరహస్సఞ్చా, చరియో బ్రాహ్మణేసు సో.
పారమ్పరియ మేతిహ్యం, ఉపదేసో తథే’తిహా;
యాగో తు కతు యఞ్ఞో థ, వేదీత్థీ భూ పరిక్ఖతా.
అస్సమేధో చ పురిస, మేధో చేవ నిరగ్గళో;
సమ్మాపాసో వాజపేయ్య, మితి యాగా మహా ఇమే.
ఇత్విజో [ఇదిత్విజో (టీ.)] యాజకో చాథ,
సభ్యో సామాజికో ప్యథ;
పరిసా సభా సమజ్జా చ, తథా సమితి సంసదో.
చతస్సో పరిసా భిక్ఖు, భిక్ఖునీ చ ఉపాసకా;
ఉపాసికాయోతి ఇమా, థవా ట్ఠ పరిసా సియుం.
తావతింస,ద్విజ,క్ఖత్త,మార,గ్గహపతిస్స చ;
సమణానం వసా చాతు, మహారాజిక, బ్రహ్మునం.
గాయత్తిప్పముఖం ఛన్దం, చతువీస’క్ఖరం తు యం;
వేదాన మాదిభూతం సా, సావిత్తీ తిపదం సియా.
హబ్యపాకే చరు మతో, సుజా తు హోమదబ్బియం;
పరమన్నం తు పాయాసో, హబ్యం తు హవి కథ్యతే.
యూపో థూణాయం నిమ్మన్త్య, దారుమ్హి త్వ’రణీ ద్విసు;
గాహప్పచ్చా’హవనీయో, దక్ఖిణగ్గి తయో’ గ్గయో.
చాగో విస్సజ్జనం దానం, వోస్సగ్గో చాపదేసనం;
విస్సాణనం వితరణం, విహాయితా పవజ్జనం.
పఞ్చ ¶ మహాపరిచ్చాగో, వుత్తో సేట్ఠ, ధనస్స చ;
వసేన పుత్త దారానం, రజ్జస్స’ ఙ్గాన మేవ చ.
అన్నం పానం ఘరం వత్థం, యానం మాలా విలేపనం;
గన్ధో సేయ్యా పదీపేయ్యం, దానవత్థూ సియుం దస.
మతత్థం తదహే దానం, తీస్వేత ముద్ధదేహికం;
పితుదానం తు నివాపో, సద్ధం తు తంవ సాత్థతో.
పుమే అతిథి ఆగన్తు, పాహునా వేసికా ప్యథ;
అఞ్ఞత్థ గన్తు మిచ్ఛన్తో, గమికో థా గ్ఘ మగ్ఘియం.
పజ్జం పాదోదకాదో థ, సత్తా’గన్త్వాదయో తిసు;
అపచిత్య’చ్చనా పూజా, పహారో బలి మాననా.
నమస్సా తు నమక్కారో, వన్దనా చాభివాదనం;
పత్థనా పణిధానఞ్చ, పురిసే పణిధీరితో.
అజ్ఝేసనా తు సక్కార, పుబ్బఙ్గమనియోజనం;
పరియేసనా న్వేసనా, పరియేట్ఠి గవేసనా;
ఉపాసనం తు సుస్సూసా, సా పారిచరియా భవే.
మోన మభాసనం తుణ్హీ, భావో థ పటిపాటి సా;
అనుక్కమో పరియాయో, అనుపుబ్బ్య’పుమే కమో.
తపో చ సంయమో సీలం, నియమో తు వతఞ్చ వా;
వీతిక్కమో’ జ్ఝచారో థ, వివేకో పుథుగత్తతా.
ఖుద్దానుఖుద్దకం ఆభి, సమాచారిక ముచ్చతే;
ఆదిబ్రహ్మచరియం తు, తదఞ్ఞం సీల మీరితం.
యో పాపేహి ఉపావత్తో, వాసో సద్ధిం గుణేహి సో;
ఉపవాసోతి విఞ్ఞేయ్యో, సబ్బభోగవివజ్జితో.
తపస్సీ భిక్ఖు సమణో, పబ్బజితో తపోధనో;
వాచంయమో తు ముని చ, తాపసో తు ఇసీ రితో.
యేసంయతిన్ద్రియగణా, యతయో వసినో చ తే;
సారిపుత్తో’పతిస్సో తు, ధమ్మసేనాపతీ రితో.
కోలితో మోగ్గల్లానో థ,
అరియో ధిగతో సియా;
సోతాపన్నాదికా సేఖా, నరియో తు పుథుజ్జనో.
అఞ్ఞా ¶ తు అరహత్తఞ్చ, థూపో తు చేతియం భవే;
ధమ్మభణ్డాగారికో చ, ఆనన్దో ద్వే సమా థ చ.
విసాఖా మిగారమాతా, సుదత్తో’ నాథపిణ్డికో;
భిక్ఖుపి సామణేరో చ, సిక్ఖమానా చ భిక్ఖునీ;
సామణేరీతి కథితా, పఞ్చేతే సహధమ్మికా.
పత్తో తిచీవరం కాయ, బన్ధనం వాసి సూచి చ;
పరిస్సావన మిచ్చేతే, పరిక్ఖారా’ట్ఠ భాసితా.
సామణేరో చ సమణు, ద్దేసో చాథ దిగమ్బరో;
అచేళకో నిగణ్ఠో చ, జటిలో తు జటాధరో.
కుటీసకాదికా చతు, త్తింస ద్వాసట్ఠి దిట్ఠియో;
ఇతి ఛన్నవుతి ఏతే, పాసణ్డా సమ్పకాసితా.
పవిత్తో పయతో పూతో, చమ్మం తు అజినం ప్యథ;
దన్తపోణో దన్తకట్ఠం, వక్కలో వా తిరీటకం.
పత్తో పాతిత్థియంనిత్థీ, కమణ్డలు తు కుణ్డికా;
అథాలమ్బణదణ్డస్మిం, కత్తరయట్ఠి నారియం.
యం దేహసాధనాపేక్ఖం, నిచ్చం కమ్మమయం యమో;
ఆగన్తుసాధనం కమ్మం, అనిచ్చం నియమో భవే.
ఇతి బ్రాహ్మణవగ్గో.
వేస్సో చ వేసియానో థ, జీవనం వుత్తి జీవికా;
ఆజీవో వత్తనం చాథ, కసికమ్మం కసిత్థియం.
వాణిజ్జఞ్చ వణిజ్జా థ, గోరక్ఖా పసుపాలనం;
వేస్సస్స వుత్తియో తిస్సో, గహట్ఠా’గారికా గిహి.
ఖేత్తాజీవో కస్సకో థ, ఖేత్తం కేదార ముచ్చతే;
లేడ్డు’త్తో మత్తికాఖణ్డో, ఖణిత్తి’త్థ్య’వదారణం.
దాత్తం లవిత్త మసితం [‘‘అసిత’’ సద్దో పుంనపుంసకే-౧౦౦౫-గాథా పస్సితబ్బా], పతోదో తుత్త పాజనం;
యోత్తం తు రజ్జు రస్మిత్థీ, ఫాలో తు కసకో భవే.
నఙ్గలఞ్చ హలం సీరో, ఈసా నఙ్గలదణ్డకో;
సమ్మా తు యుగకీలస్మిం, సీతా తు హలపద్ధతి.
ముగ్గాదికే ¶ పరణ్ణఞ్చ, పుబ్బణ్ణం సాలిఆదికే;
సాలి వీహి చ కుద్రూసో, గోధుమో వరకో యవో;
కఙ్గూతి సత్త ధఞ్ఞాని, నీవారాదీ తు తబ్భిదా.
చణకో చ కళాయో థ,
సిద్ధత్థో సాసపో భవే.
అథ కఙ్గు పియఙ్గు’త్థీ, ఉమ్మా తు అతసీ భవే;
కిట్ఠఞ్చ సస్సం ధఞ్ఞఞ్చ [విఞ్ఞేయ్యం (టీ.)], వీహి థమ్బకరీ [థమ్భకరీ (క.)] రితో.
కణ్డో తు నాళ మథ సో, పలాలం నిత్థి నిప్ఫలో;
భుసం కలిఙ్గరో చాథ, థుసో ధఞ్ఞత్తచే థ చ.
సేతట్టికా సస్సరోగో,
కణో తు కుణ్డకో భవే;
ఖలో చ ధఞ్ఞకరణం, థమ్బో [థమ్భో (క.)] గుమ్బో తిణాదినం.
అయోగ్గో ముసలో నిత్థీ, కుల్లో సుప్ప మనిత్థియం;
అథో’ద్ధనఞ్చ చుల్లి’త్థీ, కిలఞ్జో తు కటో భవే.
కుమ్భీ’త్థీ పిఠరో కుణ్డం, ఖళోప్యు’క్ఖలి థాల్యు’ఖా;
కోలమ్బో చాథ మణికం, భాణకో చ అరఞ్జరో.
ఘటో ద్వీసు కుటో నిత్థీ, కుమ్భో కలస, వారకా;
కంసో భుఞ్జనపత్తో థా, మత్తం పత్తో చ భాజనం.
అణ్డుపకం చుమ్బటకం, సరావో తు చ మల్లకో;
పుమే కటచ్ఛుదబ్బి’త్థీ, కుసూలో కోట్ఠ ముచ్చతే.
సాకో అనిత్థియం డాకో, సిఙ్గీవేరంతు అద్దకం;
మహోసధం తు తం సుక్ఖం, మరిచం తు చ కోలకం.
సోవీరం కఞ్జియం వుత్తం, ఆరనాళం థుసోదకం;
ధఞ్ఞమ్బిలం బిళఙ్గో థ, లవణం లోణ ముచ్చతే.
సాముద్దం సిన్ధవో నిత్థీ, కాళలోణం తు ఉబ్భిదం;
బిళకం [బిళాల (క.)] చేతి పఞ్చేతే, పభేదా లవణస్స హి.
గుళో చ ఫాణితం ఖణ్డో, మచ్ఛణ్డీ సక్ఖరా ఇతి;
ఇమే ఉచ్ఛువికారా థ, గుళస్మిం విసకణ్టకం.
లాజా ¶ సియా’క్ఖతం చాథ, ధానా భట్ఠయవే భవే;
అబద్ధసత్తు మన్థో చ, పూపా’ పూపా తు పిట్ఠకో.
భత్తకారో సూపకారో, సూదో ఆళారికో తథా;
ఓదనికో చ రసకో, సూపో తు బ్యఞ్జనం భవే.
ఓదనో వా కురం భత్తం, భిక్ఖా చా’న్న మథా సనం;
ఆహారో భోజనం ఘాసో,
తరలం యాగు నారియం.
ఖజ్జం తు భోజ్జ లేయ్యాని, పేయ్యన్తి చతుధా’సనం;
నిస్సావో చ తథా’చామో,
ఆలోపో కబళో భవే.
మణ్డో నిత్థీరసగ్గస్మిం, విఘాసో భుత్తసేసకే;
విఘాసాదో చ దమకో, పిపాసా తు చ తస్సనం.
ఖుద్దా జిఘచ్ఛా, మంసస్స, పటిచ్ఛాదనియం రసో;
ఉద్రేకో చేవ ఉగ్గారో, సోహిచ్చం తిత్తి తప్పనం.
కామం త్విట్ఠం నికామఞ్చ, పరియత్తం యథచ్ఛితం;
కయవిక్కయికో సత్థ,వాహా’ పణిక వాణిజా.
విక్కయికో తు విక్కేతా,
కయికో తు చ కాయికో;
ఉత్తమణ్ణో చ ధనికో, ధమణ్ణో తు ఇణాయికో.
ఉద్ధారో తు ఇణం వుత్తం, మూలం తు పాభతం భవే;
సచ్చాపనం సచ్చంకారో, విక్కేయ్యం పణియ్యం తిసు.
పటిదానం పరివత్తో, న్యాసో తూ’పనిధీ రితో;
అట్ఠారసన్తా సఙ్ఖ్యేయ్యే, సఙ్ఖ్యా ఏకాదయో తిసు;
సఙ్ఖ్యానే తు చ సఙ్ఖ్యేయ్యే, ఏకత్తే వీసతాదయో;
వగ్గభేదే బహుత్తేపి, తా ఆనవుతి నారియం.
సతం సహస్సం నియుతం [నహుతం-నయుతం (కత్థచి)], లక్ఖం కోటి పకోటియో;
కోటిపకోటి నహుతం, తథా నిన్నహుతమ్పి చ.
అక్ఖోభనీత్థియం ¶ [అక్ఖోభిణీ (క.)] బిన్దు, అబ్బుదఞ్చ నిరబ్బుదం;
అహహం అబబం చేవా, టటం సోగన్ధి కుప్పలం.
కుముదం పుణ్డరీకఞ్చ, పదుమం కథానమ్పి చ;
మహాకథానా’సఙ్ఖ్యేయ్యా, ని’చ్చేతాసు సతాది చ.
కోట్యాదికం దసగుణం, సతలక్ఖగుణం కమా;
చతుత్థో’డ్ఢేన అడ్ఢుడ్ఢో,
తతియో డ్ఢతియో తథా.
అడ్ఢతేయ్యో దియడ్ఢో తు,
దివడ్ఢో దుతియో భవే;
తులా, పత్థ, ఙ్గులి, వసా, తిధా మాన మథో సియా.
చత్తారో విహయో గుఞ్జా,
ద్వే గుఞ్జా మాసకో భవే;
ద్వే అక్ఖా మాసకా పఞ్చ, క్ఖానం ధరణమట్ఠకం.
సువణ్ణో పఞ్చధరణం, నిక్ఖం త్వనిత్థి పఞ్చ తే;
పాదో భాగే చతుత్థే థ, ధరణాని పలం దస.
తులా పలసతం చాథ, భారో వీసతి తా తులా;
అథో కహాపణో నిత్థీ, కథ్యతే కరిసాపణో.
కుడువో పసతో ఏకో,
పత్థో తే చతురో సియుం;
ఆళ్హకో చతురో పత్థా, దోణం వాచతురా’ళ్హకం.
మానికా చతురో దోణా, ఖారీత్థీ చతుమానికా;
ఖారియో వీస వాహో థ,
సియా కుమ్భో దసమ్బణం.
ఆళ్హకో నిత్థియం తుమ్భో, పత్థోతు నాళి నారియం;
వాహో తు సకటో చేకా,
దస దోణా తు అమ్బణం.
పటివీసో చ కోట్ఠాసో,
అంసో భాగో ధనం తు సో;
దబ్బం విత్తం సాపతేయ్యం, వస్వ’త్థో విభవో భవే.
కోసో ¶ హిరఞ్ఞఞ్చ కతా, కతం కఞ్చన, రూపియం;
కుప్పం తదఞ్ఞం తమ్బాది, రూపియం ద్వయ మాహతం.
సువణ్ణం కనకం జాత, రూపం సోణ్ణఞ్చ కఞ్చనం;
సత్థువణ్ణో హరీ కమ్బు, చారు హేమఞ్చ హాటకం.
తపనియం హిరఞ్ఞం త, బ్భేదా చామీకరమ్పి చ;
సాతకుమ్భం తథా జమ్బు, నదం సిఙ్గీ చ నారియం.
రూపియం రజతం సజ్ఝు, రూపీ సజ్ఝం అథో వసు;
రతనఞ్చ మణి ద్వీసు, పుప్ఫరాగాదీ తబ్భిదా.
సువణ్ణం రజతం ముత్తా, మణి వేళురియాని చ;
వజిరఞ్చ పవాళన్తి, సత్తా’హు రతనాని’ మే.
లోహితఙ్కో చ పదుమ, రాగో రత్తమణి ప్యథ;
వంసవణ్ణో వేళురియం, పవాళం వా చ విద్దుమో.
మసారగల్లం కబరమణి, అథ ముత్తా చ ముత్తికం;
రీతి [రీరీ (టీ.)] త్థీ ఆరకూటో వా, అమలం త్వ’బ్భకం భవే.
లోహో నిత్థీ అయో కాళా,
యసఞ్చ పారదో రసో;
కాళతిపు తు సీసఞ్చ, హరితాలం తు పీతనం.
చినపిట్ఠఞ్చ సిన్దూరం, అథ తూలో తథా పిచు;
ఖుద్దజం తు మధు ఖుద్దం, మధుచ్ఛిట్ఠం తు సిత్థకం.
గోపాలో గోప గోసఙ్ఖ్యా,
గోమా తు గోమికో ప్యథ;
ఉసభో బలీబద్ధో [బలిబద్ద (క.)] చ, గోణో గోవసభో వుసో.
వుద్ధో జరగ్గవో సో థ, దమ్మో వచ్ఛతరో సమా;
ధురవాహీ తు ధోరయ్హో, గోవిన్దో ధికతో గవం.
వహో చ ఖన్ధదేసో థ, కకుధో [కకుదో (క.)] కకు వుచ్చతే;
అథో విసాణం సిఙ్గఞ్చ, రత్తగావీ తు రోహిణీ.
గావీ చ సిఙ్గినీ గో చ, వఞ్ఝా తు కథ్యతే వసా;
నవప్పసూతికా ధేను, వచ్ఛకామా తు వచ్ఛలా.
గగ్గరీ ¶ మన్థనీత్థీ ద్వే, సన్దానం దామముచ్చతే;
గోమిళ్హో గోమయో నిత్థీ, అథో సప్పి ఘతం భవే.
నవుద్ధటం తు నోనీతం, దమిమణ్డం తు మత్థు చ,
ఖీరం దుద్ధం పయో థఞ్ఞం, తక్కం తు మథితం ప్యథ.
ఖీరం దధి ఘతం తక్కం, నోనీతం పఞ్చ గోరసా;
ఉరబ్భో మేణ్డ మేసా చ, ఉరణో అవి ఏళకో.
వస్సో త్వజో ఛగలకో,
ఓట్ఠో తు కరభో భవే;
గద్రభో తు ఖరో వుత్తో, ఉరణీ తు అజీ అజా.
ఇతి వేస్సవగ్గో.
సుద్దో’న్తవణ్ణో వసలో, సంకిణ్ణా మాగధాదయో;
మాగధో సుద్దఖత్తాజో, ఉగ్గో సుద్దాయ ఖత్తజో.
ద్విజాఖత్తియజో సూతో, కారుతు సిప్పికోపుమే;
సఙ్ఘాతోతు సజాతీనం, తేసం సేణీ ద్విసుచ్చతే.
తచ్ఛకో తన్తవాయో చ, రజకో చ నహాపితో;
పఞ్చమో చమ్మకారోతి, కారవో పఞ్చిమే సియుం.
తచ్ఛకో వడ్ఢకీ మతో, పలగణ్డో థపత్యపి;
రథకారో థ సువణ్ణ, కారో నాళిన్ధమో భవే.
తన్తవాయో పేసకారో,
మాలాకారో తు మాలికో;
కుమ్భకారో కులాలో థ,
తున్నవాయో చ సూచికో.
చమ్మకారో రథకారో, కప్పకో తు నహాపితో;
రఙ్గాజీవో చిత్తకారో, పుక్కుసో పుప్ఫఛడ్డకో.
వేనో విలీవకారో చ, నళకారో సమా తయో;
చున్దకారో భమకారో,
కమ్మారో లోహకారకో.
నిన్నేజకో చ రజకో, నేత్తికో ఉదహారకో;
వీణావాదీ వేణికో థ, ఉసుకారో’ సువడ్ఢకీ.
వేణుధమో ¶ వేణవికో,
పాణివాదో తు పాణిఘో [పాణియో (కత్థచి)];
పూపియో పూపపణియో, సోణ్డికో మజ్జవిక్కయీ.
మాయా తు సమ్బరీ మాయా, కారో తు ఇన్దజాలికో;
ఓరబ్భికా సూకరికా, మాగవికా తే చ సాకుణికా;
హన్త్వా జీవన్తే’ళక, సూకర, మిగ, పక్ఖినో కమతో.
వాగురికో జాలికో థ,
భారవాహో తు భారికో;
వేతనికో తు భతకో, కమ్మకరో థ కిం కరో;
దాసో చ చేటకో పేస్సో, భచ్చో చ పరిచారికో.
అన్తోజాతో ధనక్కీతో, దాసబ్యో’పగతో సయం;
దాసా కరమరానీతో, చ్చేవం తే చతుధా సియుం.
అదాసో తు భుజిస్సో థ,
నీచో జమ్మో నిహీనకో;
నిక్కోసజ్జో అకిలాసు,
మన్దో తు అలసో ప్యథ.
సపాకో చేవ చణ్డాలో, మాతఙ్గో సపచో భవే;
తబ్భేదా మిలక్ఖజాతీ, కిరాత, సవరాదయో.
నేసాదో లుద్దకో బ్యాధో,
మిగవో తు మిగబ్యధో;
సారమేయ్యో చ సునఖో, సునో సోణో చ కుక్కురో.
స్వానో సువానో సాళూరో,
సూనో సానో చ సా పుమే;
ఉమ్మత్తాదిత మాపన్నో, అళక్కోతి సునో మతో.
సాబన్ధనం తు గద్దూలో, దీపకో తు చ చేతకో;
బన్ధనం గణ్ఠి పాసో థ, వాగురా [వాకరా (సీ. టీ.)] మిగబన్ధనీ.
థియం కువేణీ కుమీనం, ఆనయో జాల ముచ్చతే;
ఆఘాతనం వధట్ఠానం, సూనా తు అధికోట్టనం.
తక్కరో ¶ మోసకో చోరో,
థేనే’కాగారికో సమా;
థేయ్యఞ్చ చోరికా మోసో,
వేమో వాయనదణ్డకో.
సుత్తం తన్తు పుమే తన్తం, పోత్థం లేప్యాదికమ్మని;
పఞ్చాలికా పోత్థలికా, వత్థదన్తాదినిమ్మితా.
ఉగ్ఘాటనం ఘటీయన్తం, కూపమ్బుబ్బాహనం భవే;
మఞ్జూసా పేళా పిటకో, త్విత్థియం పచ్ఛి పేటకో.
బ్యాభఙ్గీ త్విత్థియం కాజో, సిక్కా త్వత్రా’వలమ్బనం;
ఉపాహనో వా పాదు’త్థీ, తబ్భేదా పాదుకా ప్యథ.
వరత్తా వద్ధికా నద్ధి, భస్తా చమ్మపసిబ్బకం;
సోణ్ణాద్యావత్తనీ మూసా,
థ కూటం వా అయోఘనో.
కమ్మారభణ్డా సణ్డాసో, ముట్ఠ్యా’ధికరణీత్థీయం;
తబ్భస్తా గగ్గరీ నారీ, సత్తం తు పిప్ఫలం భవే.
సాణో తు నికసో వుత్తో,
ఆరా తు సూచివిజ్ఝనం;
ఖరో చ కకచో నిత్థీ, సిప్పం కమ్మం కలాదికం.
పటిమా పటిబిమ్బఞ్చ, బిమ్బో పటినిధీరితో;
తీసు సమో పటిభాగో, సన్నికాసో సరిక్ఖకో.
సమానో సదిసో తుల్యో,
సఙ్కాసో సన్నిభో నిభో;
ఓపమ్మ ముపమానం చు, పమా భతి తు నారియం.
నిబ్బేసో వేతనం మూల్యం, జూతం త్వనిత్థి కేతవం;
ధుత్తో’క్ఖధుత్తో కితవో, జూతకార, క్ఖదేవినో.
పాటిభోగోతు పటిభూ, అక్ఖో తు పాసకో భవే;
పుమేవా’ ట్ఠపదం [అట్ఠాపదం (టీ. సీ.)] సారి, ఫలకే థ పణో, బ్భుతో.
కిణ్ణం ¶ తు మదిరాబీజే, మధు మధ్వాసవే మతం;
మదిరా వారుణీ మజ్జం, సురా భవో తు మేరయం.
సరకో చసకో నిత్థీ, ఆపానం పానమణ్డలం;
యే’త్ర భూరిప్పయోగత్తా, యోగికేకస్మి మీరితా;
లిఙ్గన్తరేపి తే ఞేయ్యా, తద్ధమ్మత్తా’ఞ్ఞవుత్తియన్తి.
ఇతి సుద్దవగ్గో.
చతుబ్బణ్ణవగ్గో నిట్ఠితో.
౫. అరఞ్ఞవగ్గ
అరఞ్ఞం కాననం దాయో, గహనం విపినం వనం;
అటవీ’త్థీ మహారఞ్ఞం, త్వ, రఞ్ఞానీత్థియం భవే.
నగరా నాతిదూరస్మిం, సన్తేహి యో భిరోపితో;
తరుసణ్డో స ఆరామో, తథో పవన ముచ్చతే.
సబ్బసాధారణా’రఞ్ఞం, రఞ్ఞ ముయ్యాన ముచ్చతే;
ఞేయ్యం తదేవ పమద, వన మన్తేపురోచితం.
పన్తి వీథ్యా’వలి సేణీ, పాళి లేఖా తు రాజి చ;
పాదపో విటపీ రుక్ఖో, అగో సాలో మహీరుహో.
దుమో తరు కుజో సాఖీ, గచ్ఛో తు ఖుద్దపాదపో;
ఫలన్తి యే వినా పుప్ఫం, తే వుచ్చన్తి వనప్పతీ.
ఫలపాకావసానే యో,
మరత్యో సధి సా భవే;
తీసు వఞ్చ్యా’ఫలా చాథ, ఫలినో ఫలవా ఫలీ.
సమ్ఫుల్లితో తు వికచో, ఫుల్లో వికసితో తిసు;
సిరో’గ్గం సిఖరో నిత్థీ, సాఖా తు కథితా లతా.
దలం పలాసం ఛదనం, పణ్ణం పత్తం ఛదో ప్యథ;
పల్లవో వా కిసలయం, నవుబ్భిన్నే తు అఙ్కురో.
మకులం వా కుటుమలో, ఖారకో తు చ జాలకం;
కలికా కోరకో నిత్థీ, వణ్టం పుప్ఫాదిబన్ధనం.
పసవో ¶ కుసుమం పుప్ఫం, పరాగో పుప్ఫజో రజో;
మకరన్దో మధు మతం, థవకో తు చ గోచ్ఛకో.
ఫలే త్వా’మే సలాటు’త్తో,
ఫలం తు పక్క ముచ్చతే;
చమ్పక’మ్బాదికుసుమ, ఫలనామం నపుంసకే.
మల్లికాదీ తు కుసుమే, సలిఙ్గా వీహయో ఫలే;
జమ్బూ’త్థీ జమ్బవం జమ్బూ, విటపో విటభీ’త్థియం.
మూల మారబ్భ సాఖన్తో, ఖన్ధో భాగో తరుస్స థ;
కోటరో నిత్థియం రుక్ఖ, చ్ఛిద్దే కట్ఠం తు దారు చ.
బున్దో మూలఞ్చ పాదో థ, సఙ్కు’త్తో ఖాణునిత్థియం;
కరహాటం తు కన్దో థ, కళీరో మత్థకో భవే.
వల్లరీ మఞ్జరీ నారీ, వల్లీ తు కథితా లతా;
థమ్భో గుమ్బో చ అక్ఖన్ధే, లతా విరూ పతానినీ.
అస్సత్థో బోధి చ ద్వీసు, నిగ్రోధో తు వటో భవే;
కబిట్ఠో చ కపిత్థో చ, యఞ్ఞఙ్గో తు ఉదుమ్బరో.
కోవిళారో యుగపత్తో, ఉద్దాలో వాతఘాతకో;
రాజరుక్ఖో కతమాలీ, న్దీవరో బ్యాధిఘాతకో.
దన్తసఠో చ జమ్భీరో, వరణో తు కరేరి చ;
కిం సుకో పాలిభద్దోథ, వఞ్జులో తు చ వేతసో.
అమ్బాటకోపీతనకో, మధుకో తు మధుద్దుమో;
అథో గుళఫలో పీలు, సోభఞ్జనో చ సిగ్గు చ.
సత్తపణ్ణి ఛత్తపణ్ణో, తినిసో త్వ తిముత్తకో;
కిం సుకో తు పలాసో థ,
అరిట్ఠో ఫేనిలో భవే.
మాలూర బేలువాబిల్లో, పున్నాగో తు చ కేసరో;
సాలవో తు చ లోద్దో థ, పియాలో సన్నకద్దు చ.
లికోచకో తథా’ఙ్కోలో,
అథ గుగ్గులు కోసికో;
అమ్బో చూతో సహో త్వేసో,
సహకారో సుగన్ధవా.
పుణ్డరీకో ¶ చ సేతమ్బో, సేలు తు బహువారకో;
సేపణ్ణీ కాస్మిరీ చాథ, కోలీ చ బదరీత్థియం.
కోలం చానిత్థీ బదరో, పిలక్ఖో పిప్పలీ’త్థియం;
పాటలీ కణ్హవన్తా చ, సాదుకణ్టో వికఙ్కతో.
తిన్దుకో కాళక్ఖన్ధో చ, తిమ్బరూసక తిమ్బరూ;
ఏరావతో తు నారఙ్గో, కులకో కాకతిన్దుకో.
కదమ్బో పియకో నీపో, భల్లీ భల్లాతకో తిసు;
ఝావుకో పిచులో చాథ, తిలకో ఖురకో భవే.
చిఞ్చా చ తిన్తిణీ చాథ, గద్దభణ్డో కపీతనో;
సాలో’స్సకణ్ణో సజ్జో థ,
అజ్జునో కకుధో భవే.
నిచులో ముచలిన్దో చ, నీపో థ పియకో తథా;
అసనో పీతసాలో థ,
గోలీసో ఝాటలో భవే.
ఖీరికా రాజాయతనం, కుమ్భీ కుముదికా భవే;
యూపో [పూగో (క.)] తు కముకో చాథ, పట్టి లాఖాపసాదనో.
ఇఙ్గుదీ తాపసతరు, భుజపత్తో తు ఆభుజీ;
పిచ్ఛిలా సిమ్బలీ ద్వీసు, రోచనో కోటసిమ్బలీ.
పకిరియో పూతికో థ, రోహీ రోహితకో భవే;
ఏరణ్డో తు చ ఆమణ్డో, అథ సత్తుఫలా సమీ.
నత్తమాలో కరఞ్జో థ, ఖదిరో దన్తధావనో;
సోమవక్కో తు కదరో, సల్లోతు మదనో భవే.
అథాపి ఇన్దసాలో చ, సల్లకీ ఖారకో సియా;
దేవదారు భద్దదారు, చమ్పేయ్యో తు చ చమ్పకో.
పనసో కణ్టకిఫలో, అభయా తు హరీతకీ;
అక్ఖో విభీతకో తీసు, అమతా’మలకీ తిసు.
లబుజో లికుచో చాథ, కణికారో దుముప్పలో;
నిమ్బో’రిట్ఠో పుచిమన్దో, కరకో తు చ దాళిమో.
సరలో ¶ పూతికట్ఠఞ్చ, కపిలా తు చ సింసపా;
సామా పియఙ్గు కఙ్గుపి, సిరీసో తు చ భణ్డిలో.
సోణకో దీఘవన్తో చ,
వకులో తు చ కేసరో;
కాకోదుమ్బరికా ఫేగ్గు, నాగో తు నాగమాలికా.
అసోకో వఞ్జులో చాథ, తక్కారీ వేజయన్తికా;
తాపిఞ్ఛో చ తమాలో థ, కుటజో గిరిమల్లికా.
ఇన్దయవో ఫలే తస్సా, గ్గిమన్థో కణికా భవే;
నిగుణ్ఠి’త్థీ సిన్దువారో, తిణసుఞ్ఞం [తిణసూలం (టీ.)] తు మల్లికా.
సేఫాలికా నీలికా థ, అప్ఫోటా వనమల్లికా;
బన్ధుకో జయసుమనం, భణ్డికో బన్ధుజీవకో.
సుమనా జాతిసుమనా, మాలతీ జాతి వస్సికీ;
యూథికా మాగధీ చాథ, సత్తలా నవమల్లికా.
వాసన్తీ,త్థీ అతిముత్తో, కరవీరో’స్సమారకో;
మాతులుఙ్గో బీజపూరో, ఉమ్మత్తో తు చ మాతులో.
కరమన్దో సుసేనో చ, కున్దం తు మాఘ్య ముచ్చతే;
దేవతాసో [దేవతాడో (సీ. అమరకోస)] తు జీమూతో,
థా’మిలాతో మహాసహా.
అథో సేరేయ్యకో దాసీ,
కిం కిరాతో కురణ్టకో;
అజ్జుకో సితపణ్ణాసో, సమీరణో ఫణిజ్జకో.
జపా తు జయసుమనం, కరీరో కకచో భవే;
రుక్ఖాదనీ చ వన్దాకా, చిత్తకో త్వ’గ్గిసఞ్ఞితో.
అక్కో వికీరణో తస్మిం,
త్వ’ ళక్కో సేతపుప్ఫకే;
పూతిలతా గళోచీ చ, ముబ్బా మధురసా ప్యథ.
కపికచ్ఛు దుఫస్సో థ, మఞ్జిట్ఠా వికసా భవే;
అమ్బట్ఠా చ తథా పాఠా, కటుకా కటురోహిణీ.
అపామగ్గో ¶ సేఖరికో, పిప్పలీ మాగధీ మతా;
గోకణ్టకో చ సిఙ్ఘాటో, కోలవల్లీ’భపిప్పలీ.
గోలోమీ తు వచా చాథ, గిరికణ్య’పరాజితా;
సీహపుచ్ఛీ పఞ్హిపణ్ణీ, సాలపణ్ణీ తు చ’త్థిరా; (చథిరా).
నిదిద్ధికా తు బ్యగ్ఘీ చ, అథ నీలీ చ నీలినీ;
జిఞ్జుకో [జిఞ్జుకా (క.)] చేవ గుఞ్జా థ, సతమూలీ సతావరీ.
మహోసధం త్వ’తివిసా, బాకుచీ సోమవల్లికా;
దాబ్బీ దారుహలిద్దా థ, బిళఙ్గం చిత్రతణ్డులా.
నుహీ చేవ మహానామో, ముద్దికా తు మధురసా;
అథాపి మధుకం యట్ఠి, మధుకామధుయట్ఠికా [మధులట్ఠికా (సీ. టీ.)].
వాతిఙ్గణో చ భణ్డాకీ, వాత్తాకీ బ్రహతీ ప్యథ;
నాగబలా చేవ ఝసా, లాఙ్గలీ తు చ సారదీ.
రమ్భా చ కదలీ మోచో, కప్పాసీ బదరా భవే;
నాగలతా తు తమ్బూలీ, అగ్గిజాలా తు ధాతకీ.
తివుతా తిపుటా చాథ, సామా కాళా చ కథ్యతే;
అథో సిఙ్గీ చ ఉసభో, రేణుకా కపిళా భవే.
హిరివేరఞ్చ వాలఞ్చ, రత్తఫలా తు బిమ్బికా;
సేలేయ్య’ మస్మపుప్ఫఞ్చ, ఏలా తు బహులా భవే.
కుట్ఠఞ్చ బ్యాధి కథితో, వానేయ్యం తు కుటన్నటం;
ఓసధి జాతిమత్తమ్హి, ఓసధం సబ్బ’ మజాతియం.
మూలం పత్తం కళీర’గ్గం, కన్దం మిఞ్జా ఫలం తథా;
తచో పుప్ఫఞ్చ ఛత్తన్తి, సాకం దసవిధం మతం.
పపున్నాటో ఏళగలో,
తణ్డులేయ్యో’ప్పమారిసో;
జీవన్తి జీవనీ చాథ, మధురకో చ జీవకో.
మహాకన్దో చ లసుణం, పలణ్డు తు సుకన్దకో;
పటోలో తిత్తకో చాథ, భిఙ్గరాజో చ మక్కవో.
పునన్నవా ¶ సోథఘాతీ, వితున్నం సునిసణ్ణకం;
కారవేల్లో తు సుసవీ, తుమ్బ్యా’లాబు చ లాబు సా.
ఏళాలుకఞ్చ కక్కారీ, కుమ్భణ్డో తు చ వల్లిభో;
ఇన్దవారుణీ విసాలా, వత్థుకం వత్థులేయ్యకో.
మూలకో నిత్థియం చుచ్చు, తమ్బకో చ కలమ్బకో;
సాకభేదా కాసమద్ద, ఝజ్ఝరీ ఫగ్గవా’దయో.
సద్దలో చేవ దుబ్బా చ, గోలోమీ సా సితా భవే;
గున్దా చ భద్దముత్తఞ్చ, రసాలో తు’చ్ఛు వేళు తు.
తచసారో వేణు వంసో, పబ్బం తు ఫలు గణ్ఠిసో;
కీచకా తే సియుం వేణూ, యే నదన్త్యా’నిలద్ధుతా.
నళో చ ధమనో పోట, గలో తు కాస మిత్థి న;
తేజనో తు సరో, మూలం, తూ’ సీరం బీరణస్స హి.
కుసో వరహిసం దబ్బో, భూతిణకం తు భూతిణం;
ఘాసో తు యవసో చాథ,
పూగో తు కముకో భవే.
తాలో విభేదికా చాథ, ఖజ్జురీ సిన్ది వుచ్చతి;
హిన్తాల, తాల, ఖజ్జూరీ, నాలికేరా తథేవ చ;
తాలీ చ కేతకీ నారీ, పూగో చ తిణపాదపాతి.
ఇతి అరఞ్ఞవగ్గో.
౬. అరఞ్ఞాదివగ్గ
పబ్బతో గిరి సేలో’ద్ది, నగా’చల, సిలుచ్చయా;
సిఖరీ భూధరోథ బ్భ, పాసాణా’స్మో’పలో సిలా.
గిజ్ఝకూటో చ వేభారో, వేపుల్లో’సిగిలీ నగా;
విఞ్ఝో పణ్డవ వఙ్కాదీ, పుబ్బసేలో తు చో’దయో;
మన్దరో పరసేలో’త్థో, హిమవా తు హిమాచలో.
గన్ధమాదన కేలాస, చిత్తకూట సుదస్సనా;
కాలకూటో తికూటా’స్స, పత్థో తు సాను నిత్థియం.
కూటో ¶ వా సిఖరం సిఙ్గం, పపాతో తు తటో భవే;
నితమ్బో కటకో నిత్థీ, నిజ్ఝరో పసవో’మ్బునో.
దరీ’త్థీ కన్దరో ద్వీసు, లేణం తు గబ్భరం గుహా;
సిలాపోక్ఖరణీ సోణ్డీ, కుఞ్జం నికుఞ్జ మిత్థి న.
ఉద్ధ మధిచ్చకా సేల, స్సాసన్నా భూమ్యు పచ్చకా;
పాదో తు’పన్తసేలో థ,
ధాతు’త్తో గేరికాదికో.
ఇతి సేలవగ్గో.
మిగిన్దో కేసరీ సీహో, తరచ్ఛో తు మిగాదనో;
బ్యగ్ఘో తు పుణ్డరీకో థ, సద్దూలో దీపినీ’రితో.
అచ్ఛో ఇక్కో చ ఇస్సో తు,
కాళసీహో ఇసో ప్యథ;
రోహిసో రోహితో చాథ,
గోకణ్ణో గణి కణ్టకా.
ఖగ్గ ఖగ్గవిసాణా తు, పలాసాదో చ గణ్డకో;
బ్యగ్ఘాదికే వాళమిగో, సాపదో థ ప్లవఙ్గమో.
మక్కటో వానరో సాఖా, మిగో కపి వలీముఖో;
పలవఙ్గో, కణ్హతుణ్డో,
గోనఙ్గులో [గోనఙ్గలో (టీ.)] తి సో మతో.
సిఙ్గాలో [సిగాలో (సీ.)] జమ్బుకో కోత్థు, భేరవో చ సివా ప్యథ;
బిళారో బబ్బు మఞ్జారో, కోకో తు చ వకో భవే.
మహింసో [మహిసో (సీ.)] చ లులాయో థ,
గవజో గవయో సమా;
సల్లో తు సల్లకో థా’స్స,
లోమమ్హి సలలం సలం.
హరిణో మిగ సారఙ్గా, మగో అజినయోని చ;
సూకరో తు వరోహో థ,
పేలకో చ ససో భవే.
ఏణేయ్యో ¶ ఏణీమిగో చ, పమ్పటకో తు పమ్పకో;
వాతమిగో తు చలనీ, మూసికో త్వా’ఖు ఉన్దురో.
చమరో పసదో చేవ, కురుఙ్గో మిగమాతుకా;
రురు రఙ్కు చ నీకో చ, సరభాదీ మిగన్తరా.
పియకో చమూరు కదలీ, మిగాదీ చమ్మయోనయో;
మిగా తు పసవో సీహా, దయో సబ్బచతుప్పదా.
లూతా తు లూతికా ఉణ్ణ, నాభి మక్కటకో సియా;
విచ్ఛికో త్వా’ళి కథితో, సరబూ ఘరగోళికా.
గోధా కుణ్డో ప్యథో కణ్ణ, జలూకా సతపద్యథ;
కలన్దకో కాళకా థ, నకులో మఙ్గుసో భవే.
కకణ్టకో చ సరటో, కీటో తు పుళవో కిమి;
పాణకో చాప్యథో ఉచ్చా,
లిఙ్గో లోమసపాణకో.
విహఙ్గో విహగో పక్ఖీ, విహఙ్గమ ఖగ’ణ్డజా;
సకుణో చ సకున్తో వి, పతఙ్గో సకుణీ ద్విజో.
వక్కఙ్గో పత్తయానో చ, పతన్తో నీళజో భవే;
తబ్భేదా వట్టకా జీవ, ఞ్జీవో చకోర తిత్తిరా.
సాళికా కరవీకో చ, రవిహంసో కుకుత్థకో;
కారణ్డవో చ పిలవో [బిలవో (టీ.)], పోక్ఖరసాతకా’దయో.
పతత్తం పేఖుణం పత్తం, పక్ఖో పిఞ్ఛం ఛదో గరు;
అణ్డం తు పక్ఖిబీజే థ, నీళో నిత్థీ కులావకం.
సుపణ్ణమాతా వినతా, మిథునం థీపుమద్వయం;
యుగం తు యుగలం ద్వన్దం, యమకం యమలం యమం.
సమూహో గణ సఙ్ఘాతా, సముదాయో చ సఞ్చయో;
సన్దోహో నివహో ఓఘో, విసరో నికరో చయో.
కాయో ఖన్ధో సముదయో, ఘటా సమితి సంహతి;
రాసి పుఞ్జో సమవాయో, పూగో జాతం కదమ్బకం.
బ్యూహో ¶ వితాన గుమ్బా చ, కలాపో జాల మణ్డలం;
సమానానం గణో వగ్గో,
సఙ్ఘో సత్థో తు జన్తునం.
సజాతికానం తు కులం, నికాయో తు సధమ్మినం;
యూథో నిత్థీ సజాతియ, తిరచ్ఛానానముచ్చతే.
సుపణ్ణో వేనతేయ్యో చ, గరుళో విహగాధిపో;
పరపుట్ఠో పరభతో, కుణాలో కోకిలో పికో.
మోరో మయూరో వరహీ, నీలగీవ సిఖణ్డినో;
కలాపీ చ సిఖీ కేకీ, చూళా తు చ సిఖా భవే.
సిఖణ్డో వరహఞ్చేవ, కలాపో పిఞ్ఛ మప్యథ;
చన్దకో మేచకో చాథ, ఛప్పదో చ మధుబ్బతో.
మధులీహో మధుకరో, మధుపో భమరో అలి;
పారావతో కపోతో చ, కకుటో చ పారేవతో.
గిజ్ఝో గద్ధోథ కులలో, సేనో బ్యగ్ఘీనసో ప్యథ;
తబ్భేదా సకుణగ్ఘి’త్థీ, ఆటో దబ్బిముఖద్విజో.
ఉహుఙ్కారో ఉలూకో చ, కోసియో వాయసారి చ;
కాకో త్వ’రిట్ఠో ధఙ్కో చ, బలిపుట్ఠో చ వాయసో.
కాకోలో వనకాకో థ,
లాపో లటుకికా ప్యథ;
వారణో హత్థిలిఙ్గో చ, హత్థిసోణ్డవిహఙ్గమో.
ఉక్కుసో కురరో కోల,ట్ఠిపక్ఖిమ్హి చ కుక్కుహో;
సువో తు కీరో చ సుకో, తమ్బచూళో తు కుక్కుటో.
వనకుక్కుటో చ నిజ్జివ్హో, అథ కోఞ్చా చ కున్తనీ;
చక్కవాకో తు చక్కవ్హో, సారఙ్గోతు చ చాతకో.
తులియో పక్ఖిబిళాలో,
సతపత్తో తు సారసో;
బకో తు సుక్కకాకోథ,
బలాకా విసకణ్ఠికా.
లోహపిట్ఠో తథా కఙ్కో, ఖఞ్జరీటో తు ఖఞ్జనో;
కలవిఙ్కో తు చాటకో, దిన్దిభో తు కికీ భవే.
కాదమ్బో ¶ కాళహంసోథ, సకున్తో భాసపక్ఖిని;
ధూమ్యాటో తు కలిఙ్గోథ,
దాత్యూహో కాళకణ్ఠకో.
ఖుద్దాదీ మక్ఖికాభేదా, డంసో పిఙ్గలమక్ఖికా;
ఆసాటికా మక్ఖికాణ్డం, పతఙ్గో సలభో భవే.
సూచిముఖో చ మకసో, చీరీ తు ఝల్లికా [ఝిల్లికా (క.)] థ చ;
జతుకా జినపత్తా థ, హంసో సేతచ్ఛదో భవే.
తే రాజహంసా రత్తేహి, పాదతుణ్డేహి భాసితా;
మల్లికా’ఖ్యా ధతరట్ఠా, మలీనేహ్య’సితేహి చ.
౬౪౮. తిరచ్ఛో తు తిరచ్ఛానో, తిరచ్ఛానగతో సియాతి.
ఇతి అరఞ్ఞాదివగ్గో.
౭. పాతాలవగ్గ
అధోభువనం పాతాలం, నాగలోకో రసాతలం;
రన్ధం తు వివరం ఛిద్దం, కుహరం సుసిరం బిలం.
సుసి’త్థీ ఛిగ్గలం సోబ్భం, సచ్ఛిద్దే సుసిరం తిసు;
థియం తు కాసు ఆవాటో, సప్పరాజా తు వాసుకీ.
అనన్తో నాగరాజా థ, వాహసో’జగరో భవే;
గోనసో తు తిలిచ్ఛో థ,
దేడ్డుభో రాజులో భవే.
కమ్బలో’స్సతరో మేరు, పాదే నాగాథ ధమ్మనీ;
సిలుత్తో ఘరసప్పో థ, నీలసప్పో సిలాభు చ.
ఆసివిసో భుజఙ్గో’హి, భుజగో చ భుజఙ్గమో;
సరీసపో ఫణీ సప్పా, లగద్దా భోగి పన్నగా.
ద్విజివ్హో ఉరగో వాళో, దీఘో చ దీఘపిట్ఠికో;
పాదూదరో విసధరో, భోగో తు ఫణినో తను.
ఆసీ’త్థీ ¶ సప్పదాఠా థ, నిమ్మోకో కఞ్చుకో సమా;
విసం త్వ’నిత్థీ గరళం, తబ్భేదా వా హలాహలో.
కాళకూటాదయో చాథ, వాళగ్గాత్య’హితుణ్డికో;
నిరయో దుగ్గతి’త్థీ చ, నరకో, సో మహా’ట్ఠధా;
సఞ్జీవో కాళసుత్తో చ, మహారోరువ రోరువా;
పతాపనో అవీచి’త్థీ, సఙ్ఘాతో తాపనో ఇతి.
థియం వేతరణీ లోహ, కుమ్భీ తత్థ జలాసయా;
కారణికో నిరయపో,
నేరయికో తు నారకో.
అణ్ణవో సాగరో సిన్ధు, సముద్దో రతనాకరో;
జలనిఝు’ దధి, తస్స, భేదా ఖీరణ్ణవాదయో.
వేలా’స్స కూలదేసో థ,
ఆవట్టో సలిలబ్భమో;
థేవో తు బిన్దు ఫుసితం, భమో తు జలనిగ్గమో.
ఆపో పయో జలం వారి, పానీయం సలిలం దకం;
అణ్ణో నీరం వనం వాలం, తోయం అమ్బు’దకఞ్చ కం.
తరఙ్గో చ తథా భఙ్గో, ఊమి వీచి పుమిత్థియం;
ఉల్లోలో తు చ కల్లోలో, మహావీచీసు కథ్యతే.
జమ్బాలో కలలం పఙ్కో, చిక్ఖల్లం కద్దమో ప్యథ;
పులినం వాలుకా వణ్ణు, మరూ’రు సికతా భవే.
అన్తరీపఞ్చ దీపో వా, జలమజ్ఝగతం థలం;
తీరం తు కూలం రోధఞ్చ, పతీరఞ్చ తటం తిసు.
పారం పరమ్హి తీరమ్హి, ఓరం త్వ’పార ముచ్చతే;
ఉళుమ్పో [ఉళుపో (క.)] తు ప్లవో కుల్లో, తరో చ పచ్చరీ’త్థియం.
తరణీ తరి నావా చ, కూపకో తు చ కుమ్భకం;
పచ్ఛాబన్ధో గోటవిసో, కణ్ణధారో తు నావికో.
అరిత్తం కేనిపాతో థ,
పోతవాహో నియామకో;
సంయత్తికా తు నావాయ, వాణిజ్జమాచరన్తి యే.
నావాయ’ఙ్గా’ ¶ లఙ్కారో చ, వటాకారో ఫియాదయో;
పోతో పవహనం వుత్తం, దోణి త్వి’త్థీ తథా’మ్బణం [అమ్మణం (సీ.)].
గభీర నిన్న గమ్భీరా, థో త్తానం తబ్బిపక్ఖకే;
అగాధం త్వ’తలమ్ఫస్సం, అనచ్ఛో కలుసా’విలా.
అచ్ఛో పసన్నో విమలో, గభీరప్పభుతీ తిసు;
ధీవరో మచ్ఛికో మచ్ఛ, బన్ధ కేవట్ట జాలికా.
మచ్ఛో మీనో జలచరో, పుథులోమో’మ్బుజో ఝసో;
రోహితో మగ్గురో సిఙ్గీ, బలజో ముఞ్జ పావుసా.
సత్తవఙ్కో సవఙ్కో చ, నళమీనో చ గణ్డకో;
సుసుకా సఫరీ మచ్ఛ, ప్పభేదా మకరాదయో.
మహామచ్ఛా తిమి తిమి, ఙ్గలో తిమిరపిఙ్గలో;
ఆనన్దో తిమినన్దో చ, అజ్ఝారోహో మహాతిమి.
పాసాణమచ్ఛో పాఠీనో, వఙ్కో తు బళిసో భవే;
సుసుమారో [సంసుమారో (టీ.), సుంసుమారో (సీ.)] తు కుమ్భీలో,
నక్కో కుమ్మో తు కచ్ఛపో.
కక్కటకో కుళీరో చ, జలూకా తు చ రత్తపా;
మణ్డూకో దద్దురో భేకో;
గణ్డుప్పాదో మహీలతా.
అథ సిప్పీ చ సుత్తి’త్థీ, సఙ్ఖే తు కమ్బు’నిత్థియం;
ఖుద్దసఙ్ఖ్యే సఙ్ఖనఖో, జలసుత్తి చ సమ్బుకో.
జలాసయో జలాధారో, గమ్భీరో రహదో థ చ;
ఉదపానో పానకూపో, ఖాతం పోక్ఖరణీ’త్థియం.
తళాకో చ సరో’నిత్థీ, వాపీ చ సరసీ’త్థియం;
దహో’మ్బుజాకరో చాథ, పల్లలం ఖుద్దకో సరో.
అనోతత్తో తథా కణ్ణ, ముణ్డో చ రథకారకో;
ఛద్దన్తో చ కుణాలో చ, వుత్తా మన్దాకినీ’త్థియం.
తథా సీహప్పపాతోతి, ఏతే సత్త మహాసరా;
ఆహావో తు నిపానఞ్చా, ఖాతం తు దేవఖాతకం.
సవన్తీ ¶ నిన్నగా సిన్ధు, సరితా ఆపగా నదీ;
భాగీరథీ తు గఙ్గా థ, సమ్భేదో సిన్ధుసఙ్గమో.
గఙ్గా’చిరవతీ చేవ, యమునా సరభూ (సరబూ [సరయూ (క.)] ) మహీ;
ఇమా మహానదీ పఞ్చ, చన్దభాగా సరస్సతీ [సరస్వతీ (సీ. టీ.)].
నేరఞ్జరా చ కావేరీ, నమ్మదాదీ చ నిన్నగా;
వారిమగ్గో పణాలీ’త్థీ [పనాళీ (టీ.)], పుమే చన్దనికా తు చ.
జమ్బాలీ ఓలిగల్లో చ, గామద్వారమ్హి కాసుయం;
సరోరుహం సతపత్తం, అరవిన్దఞ్చ వారిజం.
అనిత్థీ పదుమం పఙ్కే, రుహం నలిన పోక్ఖరం;
ముళాలపుప్ఫం కమలం, భిసపుప్ఫం కుసేసయం.
పుణ్డరీకం సితం, రత్తం, కోకనదం కోకాసకో;
కిఞ్జక్ఖో కేసరో నిత్థీ, దణ్డో తు నాల ముచ్చతే.
భిసం ముళాలో నిత్థీ చ, బీజకోసో తు కణ్ణికా;
పదుమాదిసమూహే తు, భవే సణ్డమనిత్థియం.
ఉప్పలం కువలయఞ్చ, నీలం త్వి’న్దీవరం సియా;
సేతేతు కుముదఞ్చస్స, కన్దో సాలూక ముచ్చతే.
సోగన్ధికం కల్లహారం, దకసీతలికం ప్యథ;
సేవాలో నీలికా చాథ, భిసిన్య’మ్బుజినీ భవే.
౬౯౦. సేవాలా తిలబీజఞ్చ, సఙ్ఖే చ పణకాదయోతి.
ఇతి పాతాలవగ్గో.
భూకణ్డో దుతియో.
౩. సామఞ్ఞకణ్డ
౧. విసేస్యాధీనవగ్గ
విసేస్యాధీన సంకిణ్ణా, నేకత్థేహ్య’బ్యయేహి చ;
సా’ఙ్గో’పాఙ్గేహి కథ్యన్తే, కణ్డే వగ్గా ఇహ క్కమా.
గుణదబ్బక్రియాసద్దా, ¶ సియుం సబ్బే విసేసనా;
విసేస్యాధీనభావేన, విసేస్యసమలిఙ్గినో.
సోభనం రుచిరం సాధు, మనుఞ్ఞం చారు సున్దరం;
వగ్గు మనోరమం కన్తం, హారీ మఞ్జు చ పేసలం.
భద్దం వామఞ్చ కల్యాణం, మనాపం లద్ధకం సుభం;
ఉత్తమో పవరో జేట్ఠో, పముఖా’నుత్తరో వరో.
ముఖ్యో పధానం పామోక్ఖో, పర మగ్గఞ్ఞ ముత్తరం;
పణీతం పరమం సేయ్యో, గామణీ సేట్ఠ సత్తమా.
విసిట్ఠా’రియ నాగే’కో, సభగ్గా మోక్ఖ పుఙ్గవా;
సీహ కుఞ్జర సద్దూలా, దీ తు సమాసగా పుమే.
చిత్త’క్ఖి పీతిజనన, మబ్యాసేక మసేచనం;
ఇట్ఠం తు సుభగం హజ్జం, దయితం వల్లభం పియం.
తుచ్ఛఞ్చ రిత్తకం సుఞ్ఞం, అథా’సారఞ్చ ఫేగ్గు చ;
మేజ్ఝం పూతం పవిత్తో థ, అవిరద్ధో అపణ్ణకో.
ఉక్కట్ఠో చ పకట్ఠో థ, నిహీనో హీన లామకా;
పతికిట్ఠం నికిట్ఠఞ్చ, ఇత్తరా’వజ్జ కుచ్ఛితా.
అధమో’మక గారయ్హా,
మలీనో తు మలీమసో;
బ్రహా మహన్తం విపులం, విసాలం పుథులం పుథు.
గరు’రు విత్థిణ్ణ మథో, పీనం థూలఞ్చ పీవరం;
థుల్లఞ్చ వఠరఞ్చా థ, ఆచితం నిచితం భవే.
సబ్బం సమత్త మఖిలం, నిఖిలం సకలం తథా;
నిస్సేసం కసిణా’సేసం, సమగ్గఞ్చ అనూనకం,
భూరి పహుతం పచురం, భియ్యో సమ్బహులం బహు;
యేభుయ్యం బహులం చాథ, బాహిరం పరిబాహిరం.
పరోసతాదీ తే, యేసం, పరం మత్తం సతాదితో;
పరిత్తం సుఖుమం ఖుద్దం, థోక మప్పం కిసం తను.
చుల్లం మత్తే’త్థియం లేస,
లవా’ణుహి కణో పుమే;
సమీపం నికటా’సన్నో, పకట్ఠా’భ్యాస సన్తికం.
అవిదూరఞ్చ ¶ సామన్తం, సన్నికట్ఠ ముపన్తికం;
సకాసం అన్తికం ఞత్తం, దూరం తు విప్పకట్ఠకం.
నిరన్తరం ఘనం సన్దం, విరళం పేలవం తను;
అథా యతం దీఘ మథో, నిత్తలం వట్ట వట్టులం.
ఉచ్చో తు ఉన్నతో తుఙ్గో, ఉదగ్గో చేవ ఉచ్ఛితో;
నీచో రస్సో వామనో థ, అజిమ్హో పగుణో ఉజు.
అళారం వేల్లితం వఙ్కం, కుటిలం జిమ్హ కుఞ్చితం;
ధువో చ సస్సతో నిచ్చో, సదాతన సనన్తనా.
కూటట్ఠో త్వే’కరూపేన, కాలబ్యాపీ పకాసితో;
లహు సల్లహుకం చాథ, సఙ్ఖ్యాతం గణితం మితం.
తిణ్హం తు తిఖిణం తిబ్బం, చణ్డం ఉగ్గం ఖరం భవే;
జఙ్గమఞ్చ చరఞ్చేవ, తసం ఞేయ్యం చరాచరం.
కమ్పనం చలనం చాథ, అతిరిత్తో తథా’ధికో;
థావరో జఙ్గమా అఞ్ఞో, లోలం తు చఞ్చలం చలం.
తరలఞ్చ పురాణో తు, పురాతన సనన్తనా;
చిరన్తనో థ పచ్చగ్ఘో, నూతనో’భినవో నవో.
కురూరం కఠినం దళ్హం, నిట్ఠురం కక్ఖళం భవే;
అనిత్థ్య’న్తో పరియన్తో, పన్తో చ పచ్ఛిమ’న్తిమా.
జిఘఞ్ఞం చరిమం పుబ్బం, త్వ’గ్గం పఠమ మాది సో;
పతిరూపో నుచ్ఛవికం, అథ మోఘం నిరత్థకం.
బ్యత్తం పుట [ఫుటం (సీ.)] ఞ్చ ముదు తు, సుకుమారఞ్చ కోమలం;
పచ్చక్ఖం ఇన్ద్రియగ్గయ్హం, అపచ్చక్ఖం అతిన్ద్రియం.
ఇతరా’ఞ్ఞతరో ఏకో, అఞ్ఞో బహువిధో తు చ;
నానారూపో చ వివిధో, అబాధం తు నిరగ్గలం.
అథే’కాకీ చ ఏకచ్చో, ఏకో చ ఏకకో సమా;
సాధారణఞ్చ సామఞ్ఞం, సమ్బాధో తు చ సంకటం.
వామం కళేవరం సబ్యం; అపసబ్యం తు దక్ఖిణం;
పటికూలం త్వ’పసబ్యం, గహనం కలిలం సమా.
ఉచ్చావచం ¶ బహుభేదం, సంకిణ్ణా’ కిణ్ణ సంకులా;
కతహత్థో చ కుసలో, పవీణా’భిఞ్ఞ సిక్ఖితా.
నిపుణో చ పటు ఛేకో, చాతురో దక్ఖ పేసలా;
బాలో దత్తు జలో మూళ్హో, మన్దో విఞ్ఞూ చ బాలిసో.
పుఞ్ఞవా సుకతీ ధఞ్ఞో, మహుస్సాహో మహాధితి;
మహాతణ్హో మహిచ్ఛో థ, హదయీ హదయాలు చ.
సుమనో హట్ఠచిత్తో థ, దుమ్మనో విమనో ప్యథ;
వదానియో వదఞ్ఞూ చ, దానసోణ్డో బహుప్పదో.
ఖ్యాతో పతీతో పఞ్ఞాతో,
భిఞ్ఞాతో పథితో సుతో,
విస్సుతో విదితో చేవ, పసిద్ధో పాకటో భవే.
ఇస్సరో నాయకో సామీ, పతీ’సా’ధిపతీ పభూ;
అయ్యా’ధిపా’ధిభూ నేతా,
ఇబ్భో త్వ’డ్ఢో తథా ధనీ.
దానారహో దక్ఖిణేయ్యో, సినిద్ధో తు చ వచ్ఛలో;
పరిక్ఖకో కారణికో,
ఆసత్తో తు చ తప్పరో.
కారుణికో దయాలుపి, సూరతో ఉస్సుకో తు చ;
ఇట్ఠత్థే ఉయ్యుతో చాథ, దీఘసుత్తో చిరక్రియో.
పరాధీనో పరాయత్తో, ఆయత్తో తు చ సన్తకో;
పరిగ్గహో అధీనో చ, సచ్ఛన్దో తు చ సేరిని.
అనిసమ్మకారీ జమ్మో, అతితణ్హో తు లోలుపో;
గిద్ధో తు లుద్ధో లోలో థ,
కుణ్ఠో మన్దో క్రియాసు హి.
కామయితా తు కమితా, కామనో కామి కాముకో;
సోణ్డో మత్తో విధేయ్యో తు,
అస్సవో సుబ్బచో సమా.
పగబ్భో ¶ పటిభాయుత్తో, భీసీలో భీరు భీరుకో;
అధీరో [అవీరో (టీ.)] కాతరో చాథ,
హింసాసీలో చ ఘాతుకో.
కోధనో రోసనో [దోసనో (సీ.)] కోపీ,
చణ్డో త్వచ్చన్తకోధనో;
సహనో ఖమనో ఖన్తా, తితిక్ఖవా చ ఖన్తిమా.
సద్ధాయుత్తో తు సద్ధాలు, ధజవా తు ధజాలు చ [లజ్జాలుతు చ లజ్జవా (క.)];
నిద్దాలు నిద్దాసీలో థ, భస్సరో భాసురో భవే.
నగ్గో దిగమ్బరో’వత్థో, ఘస్మరో తు చ భక్ఖకో;
ఏళమూగో తు వత్తుఞ్చ, సోతుం చా’కుసలో భవే.
ముఖరో దుమ్ముఖా’బద్ధ, ముఖా చాప్పియవాదిని;
వాచాలో బహుగారయ్హ, వచే వత్తా తు సో వదో.
నిజో సకో అత్తనియో,
విమ్హయో’చ్ఛరియ’బ్భుతో;
విహత్థో బ్యాకులో చాథ,
ఆతతాయీ వధుద్యతో.
సీసచ్ఛేజ్జమ్హి వజ్ఝో థ, నికతో చ సఠో’నుజు;
సూచకో పిసుణో కణ్ణే,
జపో ధుత్తో తు వఞ్చకో.
అనిసమ్మ హి యో కిచ్చం, పురిసో వధబన్ధనాది మాచరతి;
అవినిచ్ఛితకారిత్తా, సోఖలు చపలోతి విఞ్ఞేయ్యో.
ఖుద్దో కదరియో థద్ధ, మచ్ఛరీ కపణో ప్యథ;
అకిఞ్చనో దలిద్దో చ, దీనో నిద్ధన దుగ్గతా.
అసమ్భావితసమ్పత్తం, కాకతాలియ ముచ్చతే;
అథ యాచనకో అత్థీ, యాచకో చ వనిబ్బకో.
అణ్డజా పక్ఖిసప్పాదీ, నరాదీ తు జలాబుజా;
సేదజా కిమిడంసాదీ, దేవాదీ త్వో’ పపాతికా.
జణ్ణుతగ్ఘో ¶ జణ్ణుమత్తో, కప్పో తు కిఞ్చిదూనకే;
అన్తగ్గతం భు పరియా, పన్న మన్తోగధో’గధా.
రాధితో సాధితో చాథ, నిప్పక్కం కుథితం భవే;
ఆపన్నో త్వా’పదప్పత్తో, వివసో త్వవసో భవే.
నుణ్ణో నుత్తా’త్త, ఖిత్తా చే’, రితా విద్ధా థ కమ్పితో;
ధూతో ఆధూత చలితా, నిసితం తు చ తేజితం.
పత్తబ్బం గమ్మ మాపజ్జం [ఆసజ్జం (క.)], పక్కం పరిణతం సమా;
వేఠితం తు వలయితం, రుద్ధం సంవుత మావుతం.
పరిక్ఖిత్తఞ్చ నివుతం, విసటం విత్థతం తతం;
లిత్తో తు దిద్ధో గూళ్హో తు,
గుత్తో పుట్ఠో తు పోసితో.
లజ్జితో హీళితో చాథ, సనితం ధనితం ప్యథ;
సన్దానితో సితో బద్ధో,
కీలితో సంయతో భవే.
సిద్ధే నిప్ఫన్న నిబ్బత్తా, దారితే భిన్న భేదితా;
ఛన్నో తు ఛాదితే చాథ, విద్ధే ఛిద్దిత వేధితా.
ఆహటో ఆభతా’నీతా,
దన్తో తు దమితో సియా;
సన్తో తు సమితో చేవ,
పుణ్ణో తు పూరితో భవే.
అపచాయితో మహితో, పూజితా’రహితో’చ్చితో;
మానితో చా’పచితో చ, తచ్ఛితం తుతనూకతే.
సన్తత్తో ధూపితో చోప,
చరితో తు ఉపాసితో;
భట్ఠం తు గలితం పన్నం, చుతఞ్చ ధంసితం భవే.
పీతో పముదితో హట్ఠో,
మత్తో తుట్ఠో థ కన్తితో;
సఞ్ఛిన్నో లూన దాతా థ,
పసత్థో వణ్ణితో థుతో.
తిన్తో’ల్ల’ద్ద ¶ కిలిన్నో’న్నా, మగ్గితం పరియేసితం;
అన్వేసితం గవేసితం, లద్ధం తు పత్త ముచ్చతే.
రక్ఖితం గోపితం గుత్తం, తాతం గోపాయితా’వితా;
పాలితం అథ ఓస్సట్ఠం, చత్తం హీనం సముజ్ఝితం.
భాసితం లపితం వుత్తా, భిహితా’ఖ్యాత జప్పితా;
ఉదీరితఞ్చ కథితం, గదితం భణితో’దితా.
అవఞ్ఞాతా’వగణితా, పరిభూతా’వమానితా;
జిఘచ్ఛితో తు ఖుదితో,
ఛాతో చేవ బుభుక్ఖితో.
బుద్ధం ఞాతం పటిపన్నం, విదితా’వగతం మతం;
గిలితో ఖాదితో భుత్తో,
భక్ఖితో’జ్ఝోహటా’సితా.
ఇతి విసేస్యాధీనవగ్గో.
౨. సంకిణ్ణవగ్గ
ఞేయ్యం లిఙ్గ మిహ క్వాపి, పచ్చయత్థవసేన చ;
క్రియా తు కిరియం కమ్మం,
సన్తి తు సమథో సమో;
దమో చ దమథో దన్తి, వత్తం తు సుద్ధకమ్మని;
అథో ఆసఙ్గవచనం, తీసు వుత్తం పరాయణం.
భేదో విదారో ఫుటనం, తప్పనం తు చ పీణనం;
అక్కోసన మభిసఙ్గో,
భిక్ఖా తు యాచనా’త్థనా.
నిన్నిమిత్తం యదిచ్ఛా థా’, పుచ్ఛనా నన్దనాని చ;
సభాజన మథో ఞాయో,
నయో ఫాతి తు వుద్ధియం.
కిలమథో కిలమనం, పసవో తు పసూతియం;
ఉక్కంసో త్వతిసయో థ,
జయో చ జయనం జితి.
వసో ¶ కన్తి, బ్యధో వేధో,
గహో గాహో వరో వుతి;
పచా పాకో హవో హుతి [హూభి (సీ. అమరకోస)],
వేదో వేదన మిత్థి వా.
జీరణం జాని తాణం తు, రక్ఖణం పమితిప్పమా;
సిలేసో సన్ధి చ ఖయో,
త్వపచయో రవో రణో.
నిగాదో నిగదో మాదో, మదో పసితి బన్ధనం;
ఆకరో త్విఙ్గితం ఇఙ్గో,
అథ’త్థాపగమో బ్యయో.
అన్తరాయో చ పచ్చూహో,
వికారో తు వికత్య’పి;
పవిసిలేసో విధురం, ఉపవేసనమాసనం.
అజ్ఝాసయో అధిప్పాయో, ఆసయో చాభిసన్ధి చ;
భావో ధిముత్తి ఛన్దో థ,
దోసో ఆదీనవో భవే.
ఆనిసంసో గుణో చాథ,
మజ్ఝం వేమజ్ఝ ముచ్చతే;
మజ్ఝన్హికో [మజ్ఝన్తికో (టీ. సీ. పీ.)] తు మజ్ఝన్హో, వేమత్తం తు చ నానతా.
వా జాగరో జాగరియం [జాగరియో (టీ.)], పవాహో తు పవత్తి చ;
బ్యాసో పపఞ్చో విత్థారో,
యామో తు సంయమో యమో.
సమ్బాహనం మద్దనఞ్చ, పసరో తు విసప్పనం;
సన్థవో తు పరిచయో,
మేలకో సఙ్గ సఙ్గమా.
సన్నిధి సన్నికట్ఠమ్హి, వినాసో తు అదస్సనం;
లవో భిలావో లవనం,
పత్థావో’వసరో సమా.
ఓసానం ¶ పరియోసానం, ఉక్కంసో’తిసయో భవే [అవసానం సమాపనం (?)];
సన్నివేసో చ సణ్ఠానం, అథా’బ్భన్తర మన్తరం.
పాటిహీరం పాటిహేరం, పాటిహారియ ముచ్చతే;
కిచ్చం తు కరణీయఞ్చ, సఙ్ఖారో వాసనా భవే.
పవనం పవ నిప్పావా, తసరో సుత్తవేఠనం;
సఙ్కమో దుగ్గసఞ్చారో, పక్కమో తు ఉపక్కమో.
పాఠో నిపాఠో నిపఠో, విచయో మగ్గనా పుమే;
ఆలిఙ్గనం పరిస్సఙ్గో, సిలేసో ఉపగూహనం.
ఆలోకనఞ్చ నిజ్ఝానం, ఇక్ఖణం దస్సనం ప్యథ;
పచ్చాదేసో నిరసనం, పచ్చక్ఖానం నిరాకతి.
విపల్లాసో’ఞ్ఞథాభావో, బ్యత్తయో విపరీయయో;
విపరియాసో’తిక్కమో, త్వ’తిపాతో ఉపచ్చయో.
ఇతి సంకిణ్ణవగ్గో.
౩. అనేకత్థవగ్గ
అనేకత్థే పవక్ఖామి, గాథా’ద్ధపాదతో కమా;
ఏత్థ లిఙ్గవిసేసత్థ, మేకస్స పునరుత్తతా.
సమయో సమవాయే చ, సమూహే కారణే ఖణే;
పటివేధే సియా కాలే, పహానే లాభ దిట్ఠిసు.
వణ్ణో సణ్ఠాన రూపేసు, జాతి,చ్ఛవీసు కారణే;
పమాణే చ పసంసాయం, అక్ఖరే చ యసే గుణే.
ఉద్దేసే పాతిమోక్ఖస్స, పణ్ణత్తియ ముపోసథో;
ఉపవాసే చ అట్ఠఙ్గే, ఉపోసథదినే సియా.
రథఙ్గే లక్ఖణే ధమ్మో, రచక్కే’స్వీరియాపథే;
చక్కం సమ్పత్తియం చక్క, రతనే మణ్డలే బలే.
కులాలభణ్డే ఆణాయ, మాయుధే దాన రాసిసు;
దానస్మిం ¶ బ్రహ్మచరియ, మప్పమఞ్ఞాసు సాసనే;
మేథునారతియం వేయ్యా, వచ్చే సదారతుట్ఠియం;
పఞ్చసీలా’రియమగ్గో, పోసథఙ్గ ధితీసు [ఠితీసు (క.)] చ.
ధమ్మో సభావే పరియత్తిపఞ్ఞా,
ఞాయేసు సచ్చప్పకతీసు పుఞ్ఞే;
ఞేయ్యే గుణా’చార సమాధిసూపి,
నిస్సత్తతా’పత్తిసు కారణాదో.
అత్థో పయోజనే సద్దా, భిధేయ్యే వుద్ధియం ధనే;
వత్థుమ్హి కారణే నాసే, హితే పచ్ఛిమపబ్బతే.
యేభుయ్యతా’బ్యామిస్సేసు, విసంయోగే చ కేవలం;
దళ్హత్థే’నతిరేకే చా, నవసేసమ్హి తం తిసు.
గుణో పటల రాసీసు, ఆనిసంసే చ బన్ధనే;
అప్పధానే చ సీలాదో, సుక్కాదిమ్హి జియాయ చ.
రుక్ఖాదో విజ్జమానే చా, రహన్తే ఖన్ధపఞ్చకే;
భూతో సత్త మహాభూతా, మనుస్సేసు న నారియం.
వాచ్చలిఙ్గో అతీతస్మిం, జాతే పత్తే సమే మతో;
సున్దరే దళ్హికమ్మే చా, యాచనే సమ్పటిచ్ఛనే;
సజ్జనే సమ్పహంసాయం, సాధ్వా’భిధేయ్యలిఙ్గికం.
అన్తో నిత్థీ సమీపే చా, వసానే పదపూరణే;
దేహావయవే కోట్ఠాసే, నాస సీమాసు లామకే.
నికాయే సన్ధి సామఞ్ఞ, ప్పసూతీసు కులే భవే;
విసేసే సుమనాయఞ్చ, జాతి సఙ్ఖతలక్ఖణే.
భవభేదే పతిట్ఠాయం, నిట్ఠా’జ్ఝాసయబుద్ధిసు;
వాసట్ఠానే చ గమనే, విసటత్తే [విసరత్త విసదత్తే] గతీరితా.
ఫలే విపస్సనా దిబ్బ, చక్ఖు సబ్బఞ్ఞుతాసు చ;
పచ్చవేక్ఖణఞాణమ్హి, మగ్గే చ ఞాణదస్సనం.
కమ్మారుద్ధన అఙ్గార, కపల్ల దీపికాసు చ;
సువణ్ణకారమూసాయం, ఉక్కా వేగే చ వాయునో.
కేసోహారణ, ¶ జీవిత, వుత్తిసు వపనే చ వాపసమకరణే;
కథనే పముత్తభావ, జ్ఝేనాదో [జ్ఝేసనాదో (సీ.)] వుత్త మపి తీసు.
గమనే విస్సుతే చా’వ, ధారితో’పచితేసు చ;
అనుయోగే కిలిన్నే చ, సుతో’ భిధేయ్యలిఙ్గికో.
సోతవిఞ్ఞేయ్య సత్థేసు, సుతం పుత్తే సుతో సియా;
కప్పో కాలే యుగే లేసే, పఞ్ఞత్తి పరమాయుసు;
సదిసే తీసు సమణ, వోహార కప్పబిన్దుసు;
సమన్తత్థే’న్తరకప్పా, దికే తక్కే విధిమ్హి చ.
నిబ్బాన మగ్గ విరతి, సపథే సచ్చభాసితే;
తచ్ఛే చా’రియసచ్చమ్హి, దిట్ఠియం సచ్చ మీరితం.
సఞ్జాతిదేసే హేతుమ్హి, వాసట్ఠానా’కరేసు చ;
సమోసరణట్ఠానే చా, యతనం పదపూరణే.
అన్తరం మజ్ఝ వత్థ’ఞ్ఞ, ఖణో’కాసో’ధి హేతుసు;
బ్యవధానే వినట్ఠే చ, భేదే ఛిద్దే మనస్య’పి.
ఆరోగ్యే కుసలం ఇట్ఠ, విపాకే కుసలో తథా;
అనవజ్జమ్హి ఛేకే చ, కథితో వాచ్చలిఙ్గికో.
ద్రవా’చారేసు వీరియే, మధురాదీసు పారదే;
సిఙ్గారాదో ధాతుభేదే, కిచ్చే సమ్పత్తియం రసో.
బోధి సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణే, రియమగ్గే చ నారియం;
పఞ్ఞత్తియం పుమే’ స్సత్థ, రుక్ఖమ్హి పురిసిత్థియం.
సేవితో యేన యో నిచ్చం, తత్థాపి విసయో సియా;
రూపాదికే జనపదే, తథా దేసే చ గోచరే.
భావో పదత్థే సత్తాయ, మధిప్పాయ క్రియాసు చ;
సభావస్మిఞ్చ లీలాయం, పురిసి’త్థిన్ద్రియేసు చ.
సో బన్ధవే’త్తని చ సం, సో ధనస్మి మనిత్థియం;
సా పుమే సునఖే వుత్తో, త్తనియే సో తిలిఙ్గికో.
సువణ్ణం కనకే వుత్తం, సువణ్ణో గరుళే తథా;
పఞ్చధరణమత్తే చ, ఛవి సమ్పత్తియమ్పి చ.
వరో ¶ దేవాదికా [దేవాదితో (సీ.)] ఇట్ఠే, జామాతరి పతిమ్హి చ,
ఉత్తమే వాచ్చలిఙ్గో సో, వరం మన్దప్పియే బ్యయం.
మకులే ధనరాసిమ్హి, సియా కోస మనిత్థియం;
నేత్తింసాది పిధానే చ, ధనుపఞ్చసతేపి చ.
పితామహే జినే సేట్ఠే, బ్రాహ్మణే చ పితూస్వపి;
బ్రహ్మా వుత్తో తథా బ్రహ్మం, వేదే తపసి వుచ్చతే.
హత్థీనం మజ్ఝబన్ధే చ, పకోట్ఠే కచ్ఛబన్ధనే;
మేఖలాయం మతా కచ్ఛా, కచ్ఛో వుత్తో లతాయ చ.
తథేవ బాహుమూలమ్హి, అనూపమ్హి తిణేపి చ;
పమాణం హేతు సత్థేసు, మానే చ సచ్చవాదిని;
పమాతరి చ నిచ్చమ్హి, మరియాదాయ ముచ్చతే.
సత్తం దబ్బ’త్తభావేసు, పాణేసు చ బలే, సియా [బలే సక్కా (టీ.)];
సత్తాయఞ్చ, జనేసత్తో, ఆసత్తే సో తిలిఙ్గికో.
సేమ్హాదో రసరత్తాదో, మహాభూతే పభాదికే;
ధాతు ద్వీస్వ’ట్ఠిచక్ఖా’ది, భ్వా’దీసు గేరికాదిసు.
అమచ్చాదో సభావే చ, యోనియం పకతీ’రితా;
సత్వాదిసామ్యా’వత్థాయం, పచ్చయా పఠమేపి చ.
పదం ఠానే పరిత్తాణే, నిబ్బానమ్హి చ కారణే;
సద్దే వత్థుమ్హి కోట్ఠాసే, పాదే తల్లఞ్ఛనే మతం.
లోహముగ్గర మేఘేసు, ఘనో, తాలాదికే ఘనం,;
నిరన్తరే చ కఠినే, వాచ్చలిఙ్గిక ముచ్చతే.
ఖుద్దా చ మక్ఖికాభేదే, మధుమ్హి ఖుద్ద, మప్పకే;
అధమే కపణే చాపి, బహుమ్హి చతూసు త్తిసు.
తక్కే మరణలిఙ్గే చ, అరిట్ఠం అసుభే సుభే,;
అరిట్ఠో ఆసవే కాకే, నిమ్బే చ ఫేనిలద్దుమే.
మానభణ్డే పలసతే, సదిసత్తే తులా తథా;
గేహానం దారుబన్ధత్థ, పీఠికాయఞ్చ దిస్సతి.
మిత్తకారే ¶ లఞ్జదానే, బలే రాసి విపత్తిసు [బలరాసి విపత్తిసు (క.)];
యుద్ధే చేవ పటిఞ్ఞాయం, సఙ్గరో సమ్పకాసితో.
ఖన్ధే భవే నిమిత్తమ్హి, రూపం వణ్ణే చ పచ్చయే;
సభావ సద్ద సణ్ఠాన, రూపజ్ఝాన వపూసు చ.
వత్థు కిలేస కామేసు, ఇచ్ఛాయం మదనే రతే;
కామో, కామం నికామే, చా, నుఞ్ఞాయం కామ మబ్యయం.
పోక్ఖరం పదుమే దేహే, వజ్జభణ్డముఖేపి చ;
సున్దరత్తే చ సలిలే, మాతఙ్గకరకోటియం.
రాసినిచ్చల మాయాసు, దమ్భా’సచ్చేస్వ’యోఘనే;
గిరిసిఙ్గమ్హి సీరఙ్గే, యన్తే కూట మనిత్థియం.
వుద్ధియం జననే కామ, ధాత్వాదీమ్హి చ పత్తియం;
సత్తాయఞ్చేవ సంసారే, భవో సస్సతదిట్ఠియం.
పటివాక్యో’త్తరాసఙ్గే, సు’త్తరం ఉత్తరో తిసు;
సేట్ఠే దిసాదిభేదే చ, పరస్మి ముపరీ’రితో.
నేక్ఖమ్మం పఠమజ్ఝానే, పబ్బజ్జాయం విముత్తియం;
విపస్సనాయ నిస్సేస, కుసలమ్హి చ దిస్సతి.
సఙ్ఖారో సఙ్ఖతే పుఞ్ఞా, భిసఙ్ఖారాదికేపి చ;
పయోగే కాయసఙ్ఖారా, ద్య’భిసఙ్ఖరణేసు చ.
ఆరమ్మణే చ సంసట్ఠే, వోకిణ్ణే నిస్సయే తథా;
తబ్భావే చాప్యభిధేయ్య, లిఙ్గో సహగతో భవే.
తీసు ఛన్నం పతిరూపే, ఛాదితే చ నిగూహితే;
నివాసన పారుపనే, రహో పఞ్ఞత్తియం పుమే.
బుద్ధసమన్తచక్ఖూసు, చక్ఖు పఞ్ఞాయ మీరితం;
ధమ్మచక్ఖుమ్హి చ మంస, దిబ్బచక్ఖుద్వయేసు చ.
వాచ్చలిఙ్గో అభిక్కన్తో, సున్దరమ్హి అభిక్కమే;
అభిరూపే ఖయే వుత్తో, తథేవ’బ్భనుమోదనే.
కారణే దేసనాయఞ్చ, వారే వేవచనేపి చ;
పాకారస్మిం [పకారస్మిం (క.)] అవసరే, పరియాయో కథీయతి.
విఞ్ఞాణే ¶ చిత్తకమ్మే చ, విచిత్తే చిత్త ముచ్చతే;
పఞ్ఞత్తి చిత్తమాసేసు, చిత్తో, తారన్తరే థియం.
సామం వేదన్తరే సాన్త్వే, తం పీతే సామలే తిసు;
సయమత్థే బ్యయం సామం, సామా చ సారివాయపి.
పుమే ఆచరియాదిమ్హి, గరు [గురు (క. టీ.)] మాతాపితూస్వపి;
గరు తీసు మహన్తే చ, దుజ్జరా’లహుకేసు చ.
అచ్చితే విజ్జమానే చ, పసత్థే సచ్చ సాధుసు;
ఖిన్నే చ సమితే చేవ, సన్తోభిధేయ్యలిఙ్గికోతి.
ఇతి గాథాఅనేకత్థవగ్గో.
దేవో విసుద్ధిదేవా’దో, మేఘ మచ్చు నభేసు చ;
అథోపి తరుణే సత్తే, చోరేపి మాణవో భవే.
ఆది కోట్ఠాస కోటీసు, పురతో’గ్గంవరే తీసు;
పచ్చనీకో’త్తమేస్వ’ఞ్ఞే, పచ్ఛాభాగే పరో తిసు.
యోని కామ సిరి’స్సరే, ధమ్ము’య్యామ యసే భగం;
ఉళారో తీసు విపులే, సేట్ఠే చ మధురే సియా.
సమ్పన్నో తీసు సమ్పుణ్ణే, మధురే చ సమఙ్గిని;
సఙ్ఖా తు ఞాణే కోట్ఠాస, పఞ్ఞత్తి గణనేసు చ.
ఠానం ఇస్సరియో’కాస, హేతూసు ఠితియమ్పి చ;
అథో మానే పకారేచ, కోట్ఠాసేచ విధో ద్విసు.
పఞ్ఞో’పవాస ఖన్తీసు, దమో ఇన్ద్రియసంవరే;
ఞాణే చ సోమనస్సేచ, వేదో ఛన్దసి చో’చ్చతే.
ఖన్ధకోట్ఠాస, పస్సావ, మగ్గ, హేతూసు యోని సా [యోని సో (టీ.)];
కాలే తు కూలే సీమాయం, వేలా రాసిమ్హి భాసితా.
వోహారో సద్ద పణ్ణత్తి, వణిజ్జా చేతనాసు చ;
నాగో తు’రగ హత్థీసు, నాగరుక్ఖే తథు’త్తమే.
సేట్ఠా’సహాయ సఙ్ఖ్యా’ఞ్ఞ,
తుల్యేస్వే’కోతిలిఙ్గికో;
రాగే తు మానసో చిత్తా, రహత్తేసు చ మానసం.
మూలం ¶ భే సన్తికే మూల, మూలే హేతుమ్హి పాభతే;
రూపాద్యం’స పకణ్డేసు, ఖన్ధో రాసి గుణేసు చ.
ఆరమ్భో వీరియే కమ్మే, ఆదికమ్మే వికోపనే;
అథో హదయవత్థుమ్హి, చిత్తే చ హదయం ఉరే.
పచ్ఛాతాపా’నుబన్ధేసు, రాగాదో’నుసయో భవే;
మాతఙ్గముద్ధపిణ్డే తు, ఘటే కుమ్భో దసమ్బణే.
పరివారో పరిజనే, ఖగ్గకోసే పరిచ్ఛదే;
ఆలమ్బరో తు సారమ్భే, భేరిభేదే చ దిస్సతి.
ఖణో కాలవిసేసే చ, నిబ్యాపారట్ఠితిమ్హి చ;
కులే త్వ’భిజనో వుత్తో, ఉప్పత్తిభూమియమ్పి చ.
ఆహారో కబళీకారా, హారాదీసు చ కారణే;
విస్సాసే యాచనాయఞ్చ, పేమే చ పణయో మతో.
ణాదో సద్ధా, చీవరాది, హేత్వా’ధారేసు పచ్చయో;
కీళా దిబ్బవిహారాదో, విహారో సుగతాలయే.
సమత్థనే మతో చిత్తే, కగ్గతాయం సమాధి చ;
యోగో సఙ్గతి [సఙ్గే చ (టీ.)] కామాదో,
ఝానో’పాయేసు యుత్తియం.
భోగో సప్పఫణ’ఙ్గేసు, కోటిల్లే భుఞ్జనే ధనే;
భూమిభాగే కిలేసే చ, మలే చా’ఙ్గణ ముచ్చతే.
ధనాదిదప్పే పఞ్ఞాయ, అభిమానో మతో థ చ;
అపదేసో నిమిత్తే చ, ఛలే చ కథనే మతో.
చిత్తే కాయే సభావే చ, సో అత్తా పరమ’త్తని;
అథ గుమ్బో చ థమ్బస్మిం [థమ్భస్మిం (టీ.)], సమూహే బలసజ్జనే.
అన్తోఘరే కుసూలే చ, కోట్ఠో న్తోకుచ్ఛియం ప్యథ;
సోపానఙ్గమ్హి ఉణ్హీసో, మకుటే సీసవేఠనే.
నియ్యాసే సేఖరే ద్వారే, నియ్యూహో నాగదన్తకే;
అథో సిఖణ్డే తూణీరే, కలాపో నికరే మతో.
చూళా సంయతకేసేసు, మకుటే మోళి చ ద్విసు;
సఙ్ఖో త్వ’నిత్థియం కమ్బు, నలాట’ట్ఠీసు [లలాటట్ఠీసు (సీ.)] గోప్ఫకే.
పక్ఖో ¶ కాలే బలే సాధ్యే, సఖీ వాజేసు పఙ్గులే;
దేసే’ణ్ణవే పుమే సిన్ధు, సరితాయం స నారియం.
గజే కరేణు పురిసే, సో హత్థినియ మిత్థియం;
రతనే వజిరో నిత్థీ, మణివేధి’న్దహేతిసు.
విసాణం తీసు మాతఙ్గ, దన్తే చ పసుసిఙ్గకే;
కోటియం తు మతో కోణో, తథా వాదిత్తవాదనే.
వణిప్పథే చ నగరే, వేదే చ నిగమో థ చ;
వివాదాదో’ ధికరణం, సియా’ధారే చ కారణే.
పసుమ్హి వసుధాయఞ్చ, వాచాదో గో పుమిత్థియం;
హరితే తు సువణ్ణే చ, వాసుదేవే హరీ’రితో.
ఆయత్తే పరివారే చ, భరియాయం పరిగ్గహో;
ఉత్తంసో త్వ’ వతంసో చ, కణ్ణపూరే చ సేఖరే.
విజ్జుయం వజిరే చేవా, సని’త్థిపురిసే ప్యథ;
కోణే సఙ్ఖ్యావిసేసస్మిం, ఉక్కంసే కోటి నారియం.
చూళా జాలా పధాన’గ్గ, మోరచూళాసు సా సిఖా;
సప్పదాఠాయ మాసీ’త్థీ, ఇట్ఠస్సా’సీసనాయపి.
వసా విలీన తేలస్మిం, వసగా వఞ్ఝగావిసు;
అభిలాసే తు కిరణే, అభిసఙ్గే రుచి’త్థియం.
సఞ్ఞా సఞ్జాననే నామే, చేతనాయఞ్చ దిస్సతి;
అంసే సిప్పే కలా కాలే, భాగే చన్దస్స సోళసే.
బీజకోసే ఘరకూటే, కణ్ణభూసాయ కణ్ణికా;
ఆగామికాలే దీఘత్తే, పభావే చ మతా’యతి.
ఉణ్ణా మేసాదిలోమే, చ, భూమజ్ఝే రోమధాతుయం;
వారుణీ త్విత్థియం వుత్తా, నట్టకీ మదిరాదిసు.
క్రియచిత్తే చ కరణే, కిరియం కమ్మని క్రియా;
సునిసాయం తు కఞ్ఞాయ, జాయాయ చ వధూ మతా.
పమాణి’స్సరియే మత్తా, అక్ఖరావయవే’ప్పకే;
సుత్తం పావచనే రిట్ఠే [సిద్ధే (టీ.)], తన్తే తం సుపితే తిసు.
రాజలిఙ్గో’సభఙ్గేసు, ¶ రుక్ఖే చ కకుదో [కకుధో (టీ. సీ.)] ప్యథ;
నిమిత్త’క్ఖర సూపేసు, బ్యఞ్జనం చిహనే పదే.
వోహారే జేతు మిచ్ఛాయం, కీళాదో చాపి దేవనం;
భరియాయం తు కేదారే, సరీరే ఖేత్త మీరితం.
సుస్సూసాయఞ్చ విఞ్ఞేయ్యం, ఇస్సాభ్యాసే ప్యు’పాసనం;
సూలం తు నిత్థియం హేతి, భేదే సంకు రుజాసు చ.
తన్తి వీణాగుణే, తన్తం, ముఖ్యసిద్ధన్త తన్తుసు;
రథాద్యఙ్గే తు చ యుగో, కప్పమ్హి యుగలే యుగం.
ఇత్థిపుప్ఫే చ రేణుమ్హి, రజో పకతిజే గుణే;
న్యాసప్పణే తు దానమ్హి, నియ్యాతన ముదీరితం.
గరు’పాయా’వతారేసు, తిత్థం పూతమ్బు దిట్ఠిసు;
పణ్డకే జోతి నక్ఖత్త, రంసీస్వ’గ్గిమ్హి జోతి సో.
కణ్డో నిత్థీ సరే దణ్డే, వగ్గే చావసరే ప్యథ;
ఉద్ధంబాహుద్వయమానే [బాహుద్వయుమ్మానే (సీ. క.)], సూరత్తేపి చ పోరిసం.
ఉట్ఠానం పోరిసే’హాసు, నిసిన్నాద్యు’గ్గమే ప్యథ;
అనిస్సయమహీభాగే, త్వి’రీణం ఊసరే సియా.
ఆరాధనం సాధనే చ, పత్తియం పరితోసనే;
పధానే తు చ సానుమ్హి, విసాణే సిఙ్గ ముచ్చతే.
దిట్ఠా’దిమగ్గే ఞాణ’క్ఖి, క్ఖణ లద్ధీసు దస్సనం;
హేమే పఞ్చసువణ్ణే చ, నిక్ఖో నిత్థీ పసాధనే.
తిథిభేదే చ సాఖాది, ఫళుమ్హి పబ్బ ముచ్చతే;
నాగలోకే తు పాతాలం, భాసితం బలవాముఖే.
కామజే కోపజే దోసే, బ్యసనఞ్చ విపత్తియం;
అథో’పకరణే సిద్ధి, కారకేసు చ సాధనం.
తీస్వీరితో [తీస్వితో (టీ.)] దానసీలే, వదఞ్ఞూ వగ్గువాదిని;
పురక్ఖతో భిసిత్తే చ, పూజితే పురతోకతే.
మన్దో భాగ్యవిహీనే చా, ప్పకే మూళ్హా’పటూస్వపి;
వుద్ధియుత్తే సమున్నద్ధే, ఉప్పన్నే ఉస్సితం భవే.
రథఙ్గే’క్ఖో ¶ సువణ్ణస్మిం, పాసకే, అక్ఖ మిన్ద్రియే;
సస్సతే చ ధువో తీసు, ధువం తక్కే చ నిచ్ఛితే.
హరే సివో, సివం భద్ద, మోక్ఖేసు, జమ్బుకే సివా;
సేనాయం సత్తియఞ్చేవ, థూలత్తే చ బలం భవే.
సఙ్ఖ్యా నరకభేదేసు, పదుమం వారిజే ప్యథ;
దేవభేదే వసు పుమే, పణ్డకం రతనే ధనే.
నిబ్బానం అత్థగమనే, అపవగ్గే సియా థ చ;
సేతమ్బుజే పుణ్డరీకం, బ్యగ్ఘే రుక్ఖన్తరే పుమే.
ఉపహారే బలి పుమే, కరస్మించా’సురన్తరే;
సుక్కం తు సమ్భవే, సుక్కో, ధవలే, కుసలే తిసు.
దాయో దానే విభత్తబ్బ, ధనే చ పితునం వనే [ధనే (టీ.)];
పభుత్తా’యత్తతా’యత్తా’, భిలాసేసు వసో భవే.
పరిభాసన మక్కోసే, నియమే భాసనే థ చ,
ధనమ్హి సేళనం యోధ, సీహనాదమ్హి దిస్సతి.
పభవో జాతిహేతుమ్హి, ఠానే చాద్యుపలద్ధియం;
అథో’తు నారిపుప్ఫస్మిం, హేమన్తాదిమ్హి చ ద్విసు.
కరణం సాధకతమే, క్రియా గత్తేసు ఇన్ద్రియే;
తాతో [తాళో (సీ.)] తు కుఞ్చికాయఞ్చ, తూరియఙ్గే దుమన్తరే.
పుప్ఫే ఫలే చ పసవో, ఉప్పాదే గబ్భమోచనే;
గాయనే గాయకే అస్సే, గన్ధబ్బో దేవతాన్తరే.
వినా పుప్ఫం ఫలగ్గాహి, రుక్ఖే వనప్పతి;
ఆహతే హేమరజతే, రూపియం రజతేపి చ.
ఖగాదిబన్ధనే పాసో, కేసపుబ్బో చయే ప్యథ;
తారా’క్ఖిమజ్ఝే నక్ఖత్తే, తారో ఉచ్చతరస్సరే.
పత్తే చ లోహభేదస్మిం, కంసో చతుకహాపణే;
మజ్ఝిమో దేహమజ్ఝస్మిం, మజ్ఝభవే చ సో తిసు.
ఆవేసనంభూతావేసే, సిప్పసాలా ఘరేసు చ;
సోభా సమ్పత్తీసు సిరీ, లక్ఖీత్థీ దేవతాయ చ.
కుమారో ¶ యువరాజే చ, ఖన్దే వుత్తో సుసుమ్హి చ;
అథా’నిత్థీ పవాళో చ, మణిభేదే తథా’ఙ్కురే.
పణో వేతన మూలేసు, వోహారే చ ధనే మతో;
పటిగ్గహో తు గహణే, కథితో భాజనన్తరే.
అసుభే చ సుభే కమ్మే, భాగ్యం వుత్తం ద్వయే ప్యథ;
పిప్ఫలం తరుభేదే చ, వత్థచ్ఛేదనసత్థకే.
అపవగ్గో పరిచ్చాగా’, వసానేసు విముత్తియం;
లిఙ్గం తు అఙ్గజాతస్మిం, పుమత్తాదిమ్హి లక్ఖణే.
చాగే సభావే నిమ్మానే, సగ్గో జ్ఝాయే దివేప్యథ;
రోహితో లోహితే మచ్ఛ, భేదే చేవ మిగన్తరే.
నిట్ఠా నిప్ఫత్తియం చేవా, వసానమ్హి అదస్సనే;
కణ్టకో తు సపత్తస్మిం, రుక్ఖఙ్గే లోమహంసనే.
ముఖ్యో’పాయేసు వదనే, ఆదిస్మిం ముఖ మీరితం;
దబ్బం భబ్బే గుణాధారే, విత్తే చ బుధ దారుసు.
మానం పమాణే పత్థాదో, మానో వుత్తో విధాయ చ;
అథో పరిస్సమే వుత్తో, వాయామో వీరియేపి చ.
సరోరుహే సతపత్తం, సతపత్తో ఖగన్తరే;
ఛిద్దే తు ఛిద్దవన్తే చ, సుసిరం తూరియన్తరే.
ఏకస్మిం సదిసే సన్తే, సమానం వాచ్చలిఙ్గికం;
అథో గారవ భీతీసు, సంవేగే సమ్భమో మతో.
జుణ్హా చన్దప్పభాయఞ్చ, తదుపేతనిసాయ చ;
విమానం దేవతావాసే, సత్తభూమిఘరమ్హి చ.
మాసే జేట్ఠో, తివుద్ధా’తి, ప్పసత్థేసు చ తీసు సో;
ధమ్మే చ మఙ్గలే సేయ్యో, సో పసత్థతరే తిసు.
ఆదిచ్చాదిమ్హి గహణే, నిబన్ధే చ ఘరే గహో;
కాచో తు మత్తికాభేదే, సిక్కాయం నయనామయే.
తీసు గామణి సేట్ఠస్మిం, అధిపే గామజేట్ఠకే;
బిమ్బం తు పటిబిమ్బే చ, మణ్డలే బిమ్బికాఫలే.
భాజనాది పరిక్ఖారే, భణ్డం మూలధనేపి చ;
మగ్గో త్వరియమగ్గే చ, సమ్మాదిట్ఠాదికే, పథే.
సమా ¶ వస్సే, సమో ఖేద, సన్తీసు, సో నిభే తిసు;
చాపేత్విస్సాస, ముసునో, ఇస్సాసో ఖేపకమ్హి చ.
బాలో తీస్వా’దివయసా, సమఙ్గిని అపణ్డితే;
రత్తం తు సోణితే, తమ్బా, నురత్త, రఞ్జితే తిసు.
తచే కాయే చ తన్విత్థీ, తీస్వ’ప్పే విరళే కిసే;
ఉతుభేదే తు సిసిరో, హిమే సో సీతలే తిసు.
సక్ఖరా గుళభేదే చ, కథలేపి చ దిస్సతి;
అనుగ్గహే తు సఙ్ఖేపే, గహణే సఙ్గహో మతో.
దక్ఖే చ తిఖిణే బ్యత్తే, రోగముత్తే పటుత్తిసు;
రాజా తు ఖత్తియే వుత్తో, నరనాథే పభుమ్హి చ.
ఖలఞ్చ ధఞ్ఞకరణే, కక్కే నీచే ఖలో భవే;
అథు’ప్పాదే సముదయో, సమూహే పచ్చయేపి చ.
బ్రహ్మచారీ గహట్ఠాదో, అస్సమో చ తపోవనే;
భయఙ్కరే తు కఠినే, కురూరో తీసు నిద్దయే.
కనిట్ఠో కనియో తీసు, అత్యప్పే’తియువే ప్యథ;
సీఘమ్హి లహు తం, ఇట్ఠ, నిస్సారా’గరుసుత్తిసు.
అధరో తీస్వధో హీనే, పుమే దన్తచ్ఛదే ప్యథ;
సుస్సుసా సోతు మిచ్ఛాయ, సా పారిచరియాయ చ.
హత్థో పాణిమ్హి రతనే, గణే సోణ్డాయ భన్తరే;
ఆవాటే ఉదపానే చ, కూపో కుమ్భే చ దిస్సతి.
ఆదో పధానే పఠమం, పముఖఞ్చ తిలిఙ్గికం;
వజ్జభేదే చ విత తం, తం విత్థారే తిలిఙ్గికం.
సారో బలే థిరంసే చ, ఉత్తమే సో తిలిఙ్గికో;
భారో తు ఖన్ధభారాదో, ద్విసహస్సపలేపి చ.
మన్దిరే రోగభేదే చ, ఖయో అపచయమ్హి చ;
వాళో తు సాపదే సప్పే, కురూరే సో తిలిఙ్గికో.
సాలో సజ్జద్దుమే రుక్ఖే, సాలాగేహే చ దిస్సతి;
సోతే తు సవనం వుత్తం, యజనే సుతియమ్పి చ.
తీసు పతో పరేతో చ, మతే చ పేతయోనిజే;
ఖ్యాతే తు హట్ఠే విఞ్ఞాతే, పతీతం వాచ్చలిఙ్గికం.
అధిప్పాయే ¶ చ ఆధారే, ఆసయో కథితో థ చ;
పత్తం పక్ఖే దలే, పత్తో, భాజనే సో గతే తిసు.
కుసలే సుకతం, సుట్ఠు, కతే చ సుకతో తిసు;
తపస్సీ త్వ’నుకమ్పాయా, రహే వుత్తో తపోధనే.
తీసు సురాదిలోలస్మిం, సోణ్డో హత్థికరే ద్విసు;
అస్సాదనే తు రసనం, జివ్హాయఞ్చ ధనిమ్హి చ.
పణీతో తీసు మధురే, ఉత్తమే విహితే ప్యథ;
అఞ్జసే విసిఖాయఞ్చ, పన్తియం వీథి నారియం.
పాపస్మిం గగనే దుక్ఖే, బ్యసనే చా’ఘ ముచ్చతే;
సమూహే పటలం నేత్త, రోగే వుత్తం ఛదిమ్హి చ.
సన్ధి సఙ్ఘట్టనే వుత్తో, సన్ధి’త్థి పటిసన్ధియం;
సత్తన్నం పూరణే సేట్ఠే, తిసన్తే సత్తమో తిసు.
ఓజా తు యాపనాయఞ్చ, ఓజో దిత్తి బలేసు చ;
అథో నిసామనం వుత్తం, దస్సనే సవనేపి చ.
గబ్భో కుచ్ఛిట్ఠసత్తే చ, కుచ్ఛి ఓవరకేసు చ;
ఖణ్డనే త్వ’పదానఞ్చ, ఇతివుత్తే చ కమ్మని.
చిత్తకే రుక్ఖభేదే చ, తిలకో తిలకాళకే;
సీలాదో పటిపత్తి’త్థీ, బోధే పత్తి పవత్తిసు.
అసుమ్హి [ఆయుమ్హి (టీ.), ౪౦౭-గాథా పస్సితబ్బా] చ బలే పాణో, సత్తే హదయగా’నిలే;
ఛన్దో వసే అధిప్పాయే, వేదే’చ్ఛా’నుట్ఠుభాదిసు.
కామోఘాదో, సమూహస్మిం, ఓఘోవేగే జలస్స చ;
కపాలం సిరసట్ఠిమ్హి, ఘటాది సకలేపి చ.
వేణ్వాదిసాఖాజాలస్మిం, లగ్గకేసే జటా’లయే;
సరణం తు వధే గేహే, రక్ఖితస్మిఞ్చ రక్ఖణే.
థియం కన్తా పియే, కన్తో, మనుఞ్ఞే, సో తిలిఙ్గికో;
గవక్ఖే తు సమూహే చ, జాలం మచ్ఛాదిబన్ధనే.
పుచ్ఛాయం గరహాయఞ్చా, నియమే కిం తిలిఙ్గికం;
ససద్ధే తీసు నివాపే, సద్ధం, సద్ధా చ పచ్చయే.
బీజం ¶ హేతుమ్హి అట్ఠిస్మిం, అఙ్గజాతే చ దిస్సతి;
పుబ్బో పూయే’గ్గతో [అగ్గతే (టీ.)] ఆదో,
సో దిసాదో తిలిఙ్గికో.
ఫలచిత్తే హేతుకతే, లాభే ధఞ్ఞాదికే ఫలం;
ఆగమనే తు దీఘాది, నికాయేసు చ ఆగమో.
సన్తానో దేవరుక్ఖే చ, వుత్తో సన్తతియం ప్యథ;
ఉత్తరవిపరీతే చ, సేట్ఠే చా’నుత్తరం తిసు.
సత్తిసమ్పత్తియం వుత్తో, కన్తిమత్తే చ విక్కమో;
ఛాయా తు ఆతపాభావే, పటిబిమ్బే పభాయ చ.
గిమ్హే ఘమ్మో నిదాఘో చ, ఉణ్హే సేదజలే ప్యథ;
కప్పనం కన్తనే వుత్తం, వికప్పే సజ్జనే’త్థియం.
అఙ్గా దేసే బహుమ్హ’ఙ్గం, అఙ్గో దేసే వపుమ్హ’[ఙ్గ (టీ.)] తథా’వయవహేతుసు;
దేవాలయే చ థూపస్మిం, చేతియం చేతియ’ద్దుమే.
సజ్జనో సాధుపురిసే, సజ్జనం కప్పనే ప్యథ;
సుపినం సుపినే సుత్త, విఞ్ఞాణే త మనిత్థియం.
పచ్చక్ఖే సన్నిధానే చ, సన్నిధి పరికిత్తితో;
భియ్యో బహుతరత్థే సో, పునరత్థే’బ్యయం భవే.
విసలిత్తసరే దిద్ధో, దిద్ధో లిత్తే తిలిఙ్గికో;
వాసే ధూమాదిసఙ్ఖారే, ధివాసో సమ్పటిచ్ఛనే.
వుత్తో విసారదో తీసు, సుప్పగబ్భే చ పణ్డితే;
అథ సిత్థం మధుచ్ఛిట్ఠే, వుత్తం ఓదనసమ్భవే.
ద్రవే వణ్ణే రసభేదే, కసాయో సురభిమ్హి చ;
అథో ఉగ్గమనం వుత్తం, ఉప్పత్తు’ద్ధగతీసు చ.
లూఖే నిట్ఠురవాచాయం, ఫరుసం వాచ్చలిఙ్గికం;
పవాహో త్వ’మ్బువేగే చ, సన్దిస్సతి పవత్తియం.
నిస్సయే తప్పరే ఇట్ఠే, పరాయణపదం తిసు;
కవచే వారవాణే చ, నిమ్మోకేపి చ కఞ్చుకో.
లోహభేదే ¶ మతం తమ్బం, తమ్బో రత్తే తిలిఙ్గికో;
తీసు త్వ’వసితం ఞాతే, అవసానగతే మతం.
బోధనే చ పదానే చ, విఞ్ఞేయ్యం పటిపాదనం;
సేలే నిజ్జలదేసే చ, దేవతాసు మరూ’రితో.
సత్థం ఆయుధ గన్థేసు, లోహే, సత్థో చ సఞ్చయే;
జీవికాయం వివరణే, వత్తనే వుత్తి నారియం.
వీరియే సూరభావే చ, కథీయతి పరక్కమో;
అథ కమ్బు మతో సఙ్ఖే, సువణ్ణే వలయేపి చ.
సరో కణ్డే అకారాదో, సద్దే వాపిమ్హి’నిత్థియం;
దుప్ఫస్సే తిఖిణే తీసు, గద్రభే కకచే ఖరో.
సురాయు’పద్దవే కామా, సవాదిమ్హి చ ఆసవో;
దేహే వుత్తో రథఙ్గే చ, చతురో’పధిసూ’పధి.
వత్థు’త్తం కారణే దబ్బే, భూభేదే రతనత్తయే;
యక్ఖో దేవే మహారాజే, కువేరా’నుచరే నరే.
దారుక్ఖన్ధే పీఠికాయం, ఆపణే పీఠ మాసనే;
పరివారే పరిక్ఖారో, సమ్భారే చ విభూసనే.
వోహారస్మిఞ్చ ఠపనే, పఞ్ఞత్తి’త్థీ పకాసనే;
పటిభానం తు పఞ్ఞాయం, ఉపట్ఠిత గిరాయ చ.
వచనావయవే మూలే, కథితో హేతు కారణే;
ఉదరే తు తథా పాచా, నలస్మిం గహణీ’త్థియం.
పియో భత్తరి, జాయాయం, పియా, ఇట్ఠే పియో తిసు;
యమరాజే తు యుగళే, సంయమే చ యమో భవే.
ముద్దికస్స చ పుప్ఫస్స, రసే ఖుద్దే మధూ’రితం;
ఉల్లోచే తు చ విత్థారే, వితానం పున్నపుంసకే.
అపవగ్గే చ సలిలే, సుధాయం అమతం మతం;
మోహే తు తిమిరే సఙ్ఖ్యా, గుణే తమ మనిత్థియం.
ఖరే చా’కారియే తీసు, రసమ్హి పురిసే కటు;
పణ్డకే సుకతే, పుఞ్ఞం, మనుఞ్ఞే పవనే తిసు.
రుక్ఖో దుమమ్హి, ఫరుసా, సినిద్ధేసు చ సో తిసు;
ఉప్పత్తియం తు హేతుమ్హి, సఙ్గే సుక్కే చ సమ్భవో.
నిమిత్తం ¶ కారణే వుత్తం, అఙ్గజాతే చ లఞ్ఛనే;
ఆది సీమాపకారేసు, సమీపే’వయవే మతో.
వేదే చ మన్తనే మన్తో, మన్తా పఞ్ఞాయ ముచ్చతే;
అనయో బ్యసనే చేవ, సన్దిస్సతి విపత్తియం.
అరుణో రంసిభేదే చా, బ్యత్తరాగే చ లోహితే;
అనుబన్ధో తు పకతా, నివత్తే నస్సనక్ఖరే.
అవతారో’వతరణే, తిత్థమ్హి వివరే ప్యథ;
ఆకారో కారణే వుత్తో, సణ్ఠానే ఇఙ్గితేపి చ.
సుద్దిత్థి తనయే ఖత్తా, ఉగ్గో, తిబ్బమ్హి సో తిసు;
పధానం తు మహామత్తే, పకత్య’గ్గ’ధితీసు చ.
కల్లం పభాతే, నిరోగ, సజ్జదక్ఖేసు [యుత్తదక్ఖేసు (క.)] తీసు తం;
కుహనా కూటచరియాయం, కుహనో కుహకే తిసు.
కపోతో పక్ఖిభేదే చ, దిట్ఠో పారావతే థ చ;
సారదో సారదబ్భూతే, అపగబ్భే మతో తిసు.
తీసు ఖరే చ కఠినే, కక్కసో సాహసప్పియే [సాహసప్పియే=సాహస+అప్పియే (టీ.)];
అకారియే తు గుయ్హఙ్గే, చీరే కోపీన ముచ్చతే.
మిగభేదే పటాకాయం, మోచే చ కదలీ’త్థియం;
దక్ఖిణా దానభేదస్మిం, వామతో’ఞ్ఞమ్హి దక్ఖిణో.
దుతియా భరియాయఞ్చ, ద్విన్నం పూరణియం మతా;
అథుప్పాదే సియా ధూమ, కేతు వేస్సానరేపి చ.
భవనిగ్గమనే యానే, ద్వారే నిస్సరణం సియా;
నియామకో పోతవాహే, తిలిఙ్గో సో నియన్తరి.
అపవగ్గే వినాసే చ, నిరోధో రోధనే ప్యథ;
భయే పటిభయం వుత్తం, తిలిఙ్గం తం భయంకరే.
పిటకం భాజనే వుత్తం, తథేవ పరియత్తియం;
జరాసిథిలచమ్మస్మిం, ఉదరఙ్గే మతా వలి.
భిన్నం విదారితే’ఞ్ఞస్మిం, నిస్సితే వాచ్చలిఙ్గికం;
ఉపజాపే మతో భేదో, విసేసే చ విదారణే.
మణ్డలం ¶ గామసన్దోహే, బిమ్బే పరిధిరాసిసు;
ఆణాయ మాగమే లేఖే; సాసనం అనుసాసనే.
అగ్గే తు సిఖరం చా’యో, మయవిజ్ఝనకణ్టకే;
గుణుక్కంసే చ విభవే, సమ్పత్తి చేవ సమ్పదా.
భూఖన్తీసు ఖమా, యోగ్యే, హితే సక్కే [యుత్తే (టీ.) ౧౦౦౧-గాథా పస్సితబ్బా] ఖమో తిసు;
అద్ధో భాగే పథే కాలే, ఏకంసే’ద్ధో’బ్యయం భవే;
అథో కరీసం వచ్చస్మిం, వుచ్చతే చతురమ్బణే.
ఉసభో’సధ గో [ఉసభో ఉసభే (టీ.)] సేట్ఠే, సూ’సభం వీసయట్ఠియం;
సేతుస్మిం తన్తి పన్తీసు, నారియం పాళి కథ్యతే.
కటో జయే’త్థినిమిత్తే, కిలఞ్జే సో కతే తిసు;
మహియం జగతీ వుత్తా, మన్దిరాలిన్దవత్థుమ్హి.
వితక్కే మథితే తక్కో, తథా సూచిఫలే మతో;
సుదస్సనం సక్కపురే, తీసు తం దుద్దసే’తరే.
దీపో’న్తరీప పజ్జోత, పతిట్ఠా నిబ్బుతీసు చ;
బద్ధనిస్సిత సేతేసు, తీసు తం మిహితే సితం.
థియం పజాపతి దారే, బ్రహ్మే మారే సురే పుమే;
వాసుదేవే’న్తకే కణ్హో, సో పాపే అసితే తిసు.
ఉపచారో ఉపట్ఠానే, ఆసన్నే అఞ్ఞరోపనే;
సక్కో ఇన్దే జనపదే, సాకియే, సో ఖమే తిసు.
వజ్జనే పరిహారో చ, సక్కారే చేవ రక్ఖణే;
సోతాపన్నాదికే అగ్గే, అరియో తీసు, ద్విజే పుమే.
సుసుకో సుసుమారే చ, బాలకే చ ఉలూపిని;
ఇన్దీవరం మతం నీలు, ప్పలే ఉద్దాలపాదపే.
అసనో పియకే కణ్డే, భక్ఖణే ఖిపనే’ సనం;
యుగే’ధికారే [వికారే (టీ.)] వీరియే, పధానే చా’న్తికే ధురో.
కాళే చ భక్ఖితే తీసు, లవిత్తే అసితో పుమే;
పవారణా పటిక్ఖేపే, కథితా’జ్ఝేసనాయ చ.
ఉమ్మారే ¶ ఏసికత్థమ్భే, ఇన్దఖీలో మతో థ చ;
పోత్థకం మకచివత్థే, గన్థే లేప్యాది కమ్మని.
ధఞ్ఞం సాల్యాదికే వుత్తం, ధఞ్ఞో పుఞ్ఞవతి త్తిసు;
పాణి హత్థే చ సత్తే భూ, సణ్హకరణియం మతో.
తీసు పీతం హలిద్యాభే, హట్ఠే చ పాయితే సియా;
బ్యూహో నిబ్బిద్ధరచ్ఛాయం, బలన్యాసే గణే మతో.
లోహితాదిమ్హి లోభే చ, రాగో చ రఞ్జనే మతో;
పదరో ఫలకే భఙ్గే, పవుద్ధ దరియం పిచ.
సిఙ్ఘాటకం కసేరుస్స, ఫలే, మగ్గసమాగమే;
బహులాయఞ్చ ఖేళమ్హి, ఏళా, దోసే’ళ మీరితం.
ఆధారో చా’ధికరణే, పత్తాధారే’ లవాలకే;
కారో’ గభేదే సక్కారే, కారా తు బన్ధనాలయే.
కరకా మేఘపాసాణే, కరకో కుణ్డికాయ చ;
పాపనే చ పదాతిస్మిం, గమనే పత్తి నారియం.
ఛిద్దం రన్ధఞ్చ వివరం, సుసిరే దూసనేపి చ;
ముత్తా తు ముత్తికే, ముత్తం, పస్సావే, ముచ్చితే తిసు.
నిసేధే వారణం, హత్థి, లిఙ్గ హత్థీసు వారణో;
దానం చాగే మదే సుద్ధే, ఖణ్డనే లవనే ఖయే.
మనోతోసే చ నిబ్బానే, త్థఙ్గమే నిబ్బుతి’త్థియం;
నేగమో నిగముబ్భూతే, తథా’పణోపజీవిని.
హరితస్మిఞ్చ పణ్ణే చ, పలాసో కిం సుకద్దుమే;
పకాసో పాకటేతీసు, ఆలోకస్మిం పుమే మతో.
పక్కం ఫలమ్హి, తం నాసు, మ్ముఖే [నాసముఖే (క.)] పరిణతే తిసు;
పిణ్డో ఆజీవనే దేహే, పిణ్డనే గోళకే మతో.
వట్టో పరిబ్బయే కమ్మా, దికే, సో వట్టులే తిసు;
పచ్చాహారే పటిహారో, ద్వారే చ ద్వారపాలకే.
నారియం భీరు కథితా, భీరుకే సో తిలిఙ్గికో;
వికటం గూథముత్తాదో, వికటో వికతే తిసు.
వామం ¶ సబ్యమ్హి, తం చారు, విపరీతేసు తీస్వ’థ;
సఙ్ఖ్యాభేదే సరబ్యే చ, చిహణే లక్ఖ ముచ్చతే.
సేణీ’త్థీ సమసిప్పీనం, గణే చా’వలియం పిచ;
సుధాయం ధూలియం చుణ్ణో, చుణ్ణఞ్చ వాసచుణ్ణకే.
జేతబ్బే’తిప్పసత్థే’తి, వుద్ధే జేయ్యం తిసూ’రితం;
తక్కే తు మథితం హోత్యా,
లోలితే మథితో తిసు.
అబ్భుతో’చ్ఛరియే తీసు, పణే చేవా’బ్భుతో పుమే;
మేచకో పుచ్ఛమూలమ్హి, కణ్హేపి మేచకో తిసు.
వసవత్తీ పుమే మారే, వసవత్తాపకే తిసు;
సమ్భవే చా’సుచి పుమే, అమేజ్ఝే తీసు దిస్సతి.
అచ్ఛో ఇక్కే పుమే వుత్తో, పసన్నమ్హి తిలిఙ్గికో;
బళిసే సేలభేదే చ, వఙ్కో, సో కుటిలే తిసు.
కుణపమ్హి ఛవో ఞేయ్యో,
లామకే సో తిలిఙ్గికో;
సబ్బస్మిం సకలో తీసు, అద్ధమ్హి పురిసే సియా.
చన్దగ్గాహాదికే చేవు, ప్పాదో ఉప్పత్తియం పిచ;
పదుస్సనే పదోసో చ, కథితో సంవరీముఖే.
రుధిరే లోహితం వుత్తం, రత్తమ్హి లోహితో తిసు;
ఉత్తమఙ్గే పుమే ముద్ధా, ముద్ధో మూళ్హే తిలిఙ్గికో.
రట్ఠమ్హి విజితం వుత్తం, జితే చ విజితో తిసు;
పరిత్తం తు పరిత్తాణే, పరిత్తో తీసు అప్పకే.
కుమ్భణ్డో దేవభేదే చ, దిస్సతి వల్లిజాతియం;
చతుత్థంసే పదే పాదో, పచ్చన్తసేలరంసిసు.
వఙ్గో లోహన్తరే వఙ్గా, దేసే పుమే బహుమ్హి చ;
కమ్మారభణ్డభేదే చ, ఖటకే ముట్ఠి చ ద్విసు.
అమ్బణం దోణియం చే’కా, దసదోణప్పమాణకే;
అధిట్ఠితియ మాధారే, ఠానే’ధిట్ఠాన ముచ్చతే.
పుమే మహేసీ సుగతే, దేవియం నారియం మతా;
ఉపద్దవే ఉపసగ్గో, దిస్సతి పాదికేపి చ.
వక్కం ¶ కోట్ఠాసభేదస్మిం, వక్కో వఙ్కే తిసు’చ్చతే;
విజ్జా వేదే చ సిప్పే చ, తివిజ్జాదో చ బుద్ధియం.
సమాధిమ్హి పుమే’కగ్గో, నాకులే వాచ్చలిఙ్గికో;
పజ్జం సిలోకే, పజ్జో’ద్ధే, పజ్జో పాదహితే తిసు.
కతకో రుక్ఖభేదస్మిం, కతకో కిత్తిమే తిసు;
విధేయ్యే అస్సవో తీసు, పుబ్బమ్హీ పురిసే సియా.
కల్యాణే కథితం ఖేమం, తీసు లద్ధత్థరక్ఖణే;
అథో నియోజనే వుత్తం, కారియేపి పయోజనం.
అస్సత్థో తీసు అస్సాస, ప్పత్తే, బోధిద్దుమే పుమే;
తీసు లుద్దో కురూరే చ, నేసాదమ్హి పుమే సియా.
విలగ్గో తీసు లగ్గస్మిం, పుమే మజ్ఝమ్హి దిస్సతి;
అడ్ఢో త్వనిత్థియం భాగే, ధనిమ్హి వాచ్చలిఙ్గికో.
కట్ఠం దారుమ్హి, తం కిచ్ఛే, గహనే కసితే తిసు;
ససన్తానే చ విసయే, గోచరే’ జ్ఝత్త ముచ్చతేతి.
ఇతి అద్ధానేకత్థవగ్గో.
భువనే చ జనే లోకో, మోరేత్వగ్గిమ్హి సో సిఖీ;
సిలోకో తు యసే పజ్జే,
రుక్ఖే తు సామికే ధవో.
వటబ్యామేసు నిగ్రోధో, ధఙ్కో తు వాయసే బకే;
వారో త్వ’వసరా’హేసు, కుచేత్వబ్భే పయోధరో.
ఉచ్ఛఙ్గే లక్ఖణే చా’ఙ్కో, రస్మి’త్థీ జుతి రజ్జుసు;
దిట్ఠో’భాసేసు ఆలోకో,
బుద్ధో తు పణ్డితే జినే.
సూరం’సూసు పుమే భానూ, దణ్డో తు ముగ్గరే దమే;
దేవమచ్ఛేస్వ’నిమిసో, పత్థో తు మానసానుసు.
ఆతఙ్కో రోగ తాపేసు,
మాతఙ్గో సపచే గజే;
మిగో పసు కురుఙ్గేసు, ఉలూకి’న్దేసు కోసియో.
విగ్గహో ¶ కలహే కాయే, పురిసో మాణవ’త్తసు;
దాయాదో బన్ధవే పుత్తే, సిరే సీసం తిపుమ్హి చ.
బలిహత్థం’సూసు కరో, దన్తే విప్పే’ణ్డజే ద్విజో;
వత్తం పజ్జా’ననా’చారే, ధఞ్ఞఙ్గే సుఖుమే కణో.
థమ్భో థూణ జళత్తేసు, సూపో కుమ్మాస బ్యఞ్జనే;
గణ్డో ఫోటే కపోలమ్హి, అగ్ఘో మూల్యే చ పూజనే.
పకారో తుల్య భేదేసు, సకున్తో భాసపక్ఖిసు;
భాగ్యే విధి విధానే చ, సరే ఖగ్గే చ సాయకో.
సారఙ్గో చాతకే ఏణే, పత్తీ తు సరపక్ఖిసు;
సేదే పాకో విపాకే థ,
భిక్ఖుభేదే చయే గణో.
రాసి పుఞ్జే చ మేసా’దో,
అస్సే లోణే చ సిన్ధవో;
సంవట్టే పలయో నాసే, పూగో కముకరాసిసు.
అమతే తు సుధా లేపే, అభిఖ్యా నామ రంసిసు;
సత్తి సామత్థియే సత్థే, మహీ నజ్జన్తరే భువి;
లీలా క్రియా విలాసేసు,
సత్తే తు అత్రజే పజా.
ఞాణే లాభే ఉపలద్ధి, పవేణీ కుథవేణిసు;
పవత్తి వుత్తి వత్తాసు, వేతనే భరణే భతి.
ఆచారేపి మరియాదా, భూతి సత్తా సమిద్ధిసు;
సోప్పే పమాదే తన్దీ చ, యాత్రా గమన వుత్తిసు.
నిన్దా కుచ్ఛా’పవాదేసు, కఙ్గు ధఞ్ఞ పియఙ్గుసు;
మోక్ఖేసివే సమేసన్తి, విభాగే భత్తి సేవనే.
ఇచ్ఛాయం జుతియం కన్తి, రఞ్జనే సూరతే రతి;
గేహే వసతి వాసే థ, నదీ సేనాసు వాహినీ.
పత్థే నాళే చ నాళి’త్థీ, గణే సమితి సఙ్గమే;
తణ్హా లోభే పిపాసాయం, మగ్గ వుత్తీసు వత్తనీ.
పాణ్యఙ్గే నాభి చక్కన్తే, యాచే విఞ్ఞత్తి ఞాపనే;
విత్తి తోసే వేదనాయం, ఠానే తు జీవితే ఠితి.
తరఙ్గే ¶ చా’న్తరే వీచి, ధీరత్తే ధారణే ధితి;
భూ భూమియఞ్చ భముకే, సద్దే వేదే సవే సుతి.
గోత్తం నామే చ వంసే థ, నగరే చ ఘరే పురం;
ఓకం తు నిస్సయే గేహే, కులం తు గోత్తరాసిసు.
హేమే విత్తే హిరఞ్ఞఞ్చ, పఞ్ఞాణం త్వ’ఙ్క వుద్ధిసు;
అథా’మ్బరఞ్చ ఖే వత్థే, గుయ్హం లిఙ్గే రహస్య’పి.
తపో ధమ్మే వతే చేవ, పాపే త్వా’గుమ్హి కిబ్బిసం;
రతనం మణి సేట్ఠేసు, వస్సం హాయన వుట్ఠిసు.
వనం అరఞ్ఞ వారీసు, ఖీరమ్హి తు జలే పయో;
అక్ఖరం లిపి మోక్ఖేసు, మేథూనం సఙ్గమే రతే.
సోతం కణ్ణే పయోవేగే, రిట్ఠం పాపా’సుభేసు చ;
ఆగు పాపా’పరాధేసు, కేతుమ్హి చిహనే ధజో.
గోపురం ద్వారమత్తేపి, మన్దిరం నగరే ఘరే;
వాచ్చలిఙ్గా పరమితో, బ్యత్తో తు పణ్డితే ఫుటే.
వల్లభో దయితే’జ్ఝక్ఖే, జలే థూలో మహత్యపి;
కురూరే భేరవే భీమో,
లోలో తు లోలుపే చలే.
బీభచ్ఛో వికతే భీమే, కోమలే తిఖిణే ముదు;
ఇట్ఠే చ మధురే సాదు, సాదుమ్హి మధురో పియే.
సితే తు సుద్ధే ఓదాతో, ద్విజివ్హో సూచకా’హిసు;
సక్కే సమత్థో సమ్బన్ధే, సమత్తం నిట్ఠితా’ఖిలే.
సుద్ధో కేవల పూతేసు, జిఘఞ్ఞో’న్తా’ధమేసు చ;
పోణో’పనత నిన్నేసు, అఞ్ఞ నీచేసు చే’తరో.
సుచి సుద్ధే సితే పూతే, పేసలో దక్ఖచారుసు;
అధమో కుచ్ఛితే ఊనే, అప్పియే ప్య’లికో భవే.
బ్యాపే అసుద్ధే సంకిణ్ణో, భబ్బం యోగ్యే చ భావిని;
సుఖుమో అప్పకా’ణూసు, వుద్ధో థేరే చ పణ్డితే.
సుభే సాధుమ్హి భద్దో థ, త్యా’దో చ విపులే బహు;
ధీరో బుధే ధితిమన్తే, వేల్లితం కుటిలే ధుతే.
విసదో ¶ బ్యత్త సేతేసు, తరుణో తు యువే నవే;
యోగ్గం యానే, ఖమే యోగ్గో,
పిణ్డితం గణితే ఘనే.
బుధే’భిజాతో కులజే, వుద్ధో’రూసు మహల్లకో;
కల్యాణం సున్దరే చాపి, హిమో తు సీతలేపి చ.
లోలే తు సీఘే చపలో, వుత్తే ఉదిత ముగ్గతే;
ఆదిత్తే గబ్బితే దిత్తో, పిట్ఠం తు చుణ్ణితేపి చ.
విగతే వాయితే [వాయనే (క.)] వీతం, భావితం వడ్ఢితేపి చ;
భజ్జితే పతితే భట్ఠో, పుట్ఠో పుచ్ఛిత పోసితే.
జాతో భూతే చయే జాతం,
పటిభాగో సమా’రిసు;
సూరో వీరే రవిసూరే, దుట్ఠో కుద్ధే చ దూసితే.
దిట్ఠో’రిమ్హి’క్ఖితే దిట్ఠో [దిట్ఠం (క.)],
మూళ్హే పోతే చ బాలిసో;
నిన్దాయం ఖేపనే ఖేపో, నియమో నిచ్ఛయే వతే.
సలాకాయం కుసో దబ్భే,
బాల్యాదో తు ఖయే వయో;
లేప గబ్బేస్వ’వలేపో, అణ్డజో మీనపక్ఖిసు.
బిలాలే నకులే బబ్బు, మన్థో మన్థనసత్తుసు;
వాలో కేసే’స్సాదిలోమే,
సఙ్ఘాతో ఘాతరాసిసు.
గోపగామే రవే ఘోసో, సూతో సారథివన్దిసు;
మాల్యం తు పుప్ఫే తద్దామే, వాహో తు సకటే హయే.
ఖయే’చ్చనే చా’పచయో, కాలో సమయ మచ్చుసు;
భే తారకా నేత్తమజ్ఝే, సీమా’ వధి, ట్ఠితీసు చ.
ఆభోగో పుణ్ణతా’వజ్జే-
స్వా’ళి’త్థీ సఖి సేతుసు;
సత్తే థూలే తీసు దళ్హో, లతా సాఖాయ వల్లియం.
ముత్తి’త్థీ ¶ మోచనే మోక్ఖే,
కాయో తు దేహ రాసిసు;
నీచే పుథుజ్జనో మూళ్హే, భత్తా సామిని ధారకే.
సిఖా, పిఞ్ఛేసు సిఖణ్డో, సత్తే త్వ’త్తని పుగ్గలో;
సమ్బాధో సంకటే గుయ్హే,
నాసే ఖేపే పరాభవో.
వచ్చో రూపే కరీసే థ, జుతి’త్థీ కన్తిరంసిసు;
లబ్భం యుత్తే చ లద్ధబ్బే, ఖణ్డే పణ్ణే దలం మతం;
సల్లం కణ్డే సలాకాయం, సుచిత్తే ధావనం గతే;
భన్తత్థే విబ్భమో హావే, మోహో’విజ్జాయ ముచ్ఛనే.
సేదో ఘమ్మజలే పాకే,
గోళే ఉచ్ఛుమయే గుళో;
మిత్తే సహాయే చ సఖా, విభూ నిచ్చప్పభూసు సో.
ఖగ్గే కురూరే నేత్తింసో, పరస్మిం అత్ర తీస్వ’ము;
కలఙ్కో’ఙ్కా’పవాదేసు,
దేసే జనపదో జనే.
పజ్జే గాథా వచీభేదే, వంసో త్వ’న్వయవేణుసు;
యానం రథాదో గమనే, సరూపస్మిం అధో తలం.
మజ్ఝో విలగ్గే వేమజ్ఝే, పుప్ఫం తు కుసుమో’తుసు;
సీలం సభావే సుబ్బతే, పుఙ్గవో ఉసభే వరే.
కోసే ఖగాదిబీజే’ణ్డం, కుహరం గబ్భరే బిలే;
నేత్తింసే గణ్డకే ఖగ్గో, కదమ్బో తు దుమే చయే.
భే’ధేనుయం రోహిణీ’త్థీ, వరఙ్గం యోనియం సిరే;
అక్కోసే సపథే సాపో, పఙ్కం పాపే చ కద్దమే.
భోగవత్యు’రగే భోగీ, స్సరో తు సివసామిసు;
బలే పభావే వీరియం, తేజో తేసు చ దిత్తియం.
ధారా సన్తతి ఖగ్గఙ్గే, వానం తణ్హాయ సిబ్బనే;
ఖత్తా సూతే పటిహారే, విత్తి పీళాసు వేదనా.
థియం ¶ మతి’చ్ఛాపఞ్ఞాసు, పాపే యుద్ధే రవే రణో;
లవోతు బిన్దు’చ్ఛేదేసు, పలాలే’ [పలాసే (టీ.), పలాపే-టీ (౪౫౩-౧౧౨౪) గాథా పస్సితబ్బా] తిసయే భుసం.
బాధా దుక్ఖే నిసేధే చ, మూలపదేపి మాతికా;
స్నేహో తేలే’ధికప్పేమే,
ఘరా’పేక్ఖాసు ఆలయో.
కేతుస్మిం కేతనం గేహే, ఠానే భూమి’త్థియం భువి;
లేఖ్యే లేఖో రాజి లేఖా, పూజితే భగవా జినే.
గదా సత్థే గదో రోగే, నిసజ్జా పీఠేస్వా’సనం;
తథాగతో జినే సత్తే,
చయే దేహే సముస్సయో.
బిలం కోట్ఠాస ఛిద్దేసు, వజ్జం దోసే చ భేరియం;
కాలే దీఘఞ్జసే’ద్ధానం, ఆలియం సేతు కారణే.
ఓకాసో కారణే దేసే,
సభా గేహే చ సంసదే;
యూపో థమ్భే చ పాసాదే, అయనం గమనే పథే.
అక్కో రుక్ఖన్తరే సూరే,
అస్సో కోణే హయేపి చ;
అంసో ఖన్ధే చ కోట్ఠాసే,
జాలం సూస్వ’చ్చి నో పుమే.
నాసా’సత్తేస్వ’ భావో థ,
అన్న మోదన భుత్తిసు;
జీవం పానే జనే జీవో,
ఘాసో త్వ’న్నే చ భక్ఖణే.
ఛదనే’చ్ఛాదనం వత్థే, నికాయో గేహరాసిసు;
అన్నాదో ఆమిసం మంసే; దిక్ఖా తు యజనే’చ్చనే.
క్రియాయం కారికా పజ్జే,
కేతు తు చిహనే ధజే;
కుసుమం థీరజే పుప్ఫే, వానరే తు బుధే కవి.
అధరే ¶ ఖరభే ఓట్ఠో, లుద్దో తు లుద్దకేపి చ;
కలుసం త్వా’విలే పాపే, పాపే కలి పరాజయే.
కన్తారో వన, దుగ్గేసు, చరో చారమ్హి చఞ్చలే;
జనావాసే గణే గామో, చమ్మం తు ఫలకే తచే.
ఆమోదో హాస గన్ధేసు,
చారు తు కనకేపి చ;
సత్తాయం భవనం గేహే, లేసే తు ఖలితే ఛలం.
వేరం పాపే చ పటిఘే, తచో చమ్మని వక్కలే;
ఉచ్చే’ధిరోహే ఆరోహో, నేత్తం వత్థన్తర’క్ఖిసు.
పటిహారే ముఖే ద్వారం, పేతే ఞాతే మతో తిసు;
మాసో పరణ్ణ కాలేసు, నగ్గో త్వ’చేలకేపి చ.
దోసే ఘాతే చ పటిఘో, మిగాదో ఛగలే పసు;
అరూపే చా’వ్హయే నామం, దరో దరథ భీతిసు.
యాచనే భోజనే భిక్ఖా,
భారే త్వ’తిసయే భరో;
దబ్బి’న్దజాయాసు సుజా, మేఘే త్వ’బ్భం విహాయసే.
మోదకో ఖజ్జభేదేపి, మణికే రతనే మణి;
సేలా’రామేసు మలయో,
సభావ’ఙ్కేసు లక్ఖణం.
హవి సప్పిమ్హి హోతబ్బే, సిరో సేట్ఠే చ ముద్ధని;
విచారేపి వివేకో థ, సిఖరీ పబ్బతే దుమే.
వేగో జవే పవాహే చ, సఙ్కు తు ఖిలహేతిసు;
నిగ్గహీతే కణే బిన్దు, వరాహో సూకరే గజే.
నేత్తన్తే చిత్తకే’పాఙ్గం, సిద్ధత్థో సాసపే జినే;
హారో ముత్తాగుణే గాహే,
ఖారకో మకుళే రసే.
అచ్చయో’ తిక్కమే దోసే,
సేలరుక్ఖేస్వ’గో నగో;
స్వప్పే’వధారణే మత్తం, అపచిత్య’చ్చనే ఖయే.
ఛిద్దో’తరణేస్వో’తారో,
బ్రహ్మే ¶ చ జనకే పితా;
పితామహో’య్యకే బ్రహ్మే,
పోతో నావాయ బాలకే.
రుక్ఖే వణ్ణే సునే సోణో,
సగ్గే తు గగనే దివో;
వత్థే గన్ధే ఘరే వాసో, చుల్లో ఖుద్దే చ ఉద్ధనే.
కణ్ణో కోణే చ సవణే,
మాలా పుప్ఫే చ పన్తియం;
భాగో భాగ్యే’కదేసేసు,
కుట్ఠం రోగే’ జపాలకే.
సేయ్యా సేనాసనే సేనే, చున్దభణ్డమ్హి చ’బ్భమో;
వత్థాదిలోమం’సు కరే, నిపాతో పతనే’బ్యయే.
సాఖాయం విటపో థమ్భే, సత్తు ఖజ్జన్తరే దిసే;
సామికో పతి’యిరేసు, పట్ఠానం గతి హేతుసు.
రాగే రఙ్గో నచ్చట్ఠానే, పానం పేయ్యే చ పీతియం;
ఇణు’క్ఖేపేసు ఉద్ధారో, ఉమ్మారే ఏళకో అజే.
పహారో పోథనే యామే,
సరదో హాయనో’తుసు;
కుణ్డికాయా’ళ్హకే తుమ్బో,
పలాలో [పలాపో (క.) ౪౫౩-గాథా పస్సితబ్బా] తు భుసమ్హి చ.
మతా’వాటే చయే కాసు, పనిసా కారణే రహో;
కాసో పోటగలే రోగే,
దోసో కోధే గుణే’తరే.
యుత్య’ట్టాల’ట్టితేస్వ’ట్టో, కీళాయం కాననే దవో;
ఉప్పత్తియం చో’ప్పతనం, ఉయ్యానం గమనే వనే.
వోకారో లామకే ఖన్ధే, మూలో’పదాసు పాభతం;
దసా’ వత్థా పటన్తేసు, కారణం ఘాత, హేతుసు.
హత్థిదానే ¶ మదో గబ్బే, ఘటా ఘటన రాసిసు;
ఉపహారో’భిహారేపి, చయో బన్ధన రాసిసు.
గన్ధో థోకే ఘాయనీయే,
చాగో తు దానహానిసు;
పానే పమోదే పీతి’త్థీ, ఇణే గివా గలేపి చ.
పతిట్ఠా నిస్సయే ఠానే, బలక్కారేపి సాహసం;
భఙ్గో భేదే పటే భఙ్గం, ఛత్తం తు ఛవకేపి చ.
ఞాణే భువి చ భూరి’త్తీ, అనఙ్గే మదనో దుమే;
పమాతరిపి మాతా థ, వేఠు’ణీసేసు వేఠనం.
మారిసో తణ్డులేయ్యే’య్యే,
మోక్ఖో నిబ్బాన ముత్తిసు;
ఇన్దో’ధిపతి సక్కేస్వా, రమ్మణం హేతు గోచరే.
అఙ్కే సణ్ఠాన మాకారే,
ఖేత్తే [వప్పే (పాకారమూలే నేత్తజలే ఉసుమే చ వప్పో-టీ)] వప్పో తటేపి చ;
సమ్ముత్య’నుఞ్ఞా వోహారే, స్వ’థ లాజాసు చా’క్ఖతం.
సత్రం యాగే సదాదానే,
సోమో తు ఓసధి’న్దుసు;
సఙ్ఘాతో యుగగేహఙ్గే, ఖారో ఊసే చ భస్మని.
ఆతాపో వీరియే తాపే,
భాగే సీమాయ ఓధి చాతి.
ఇతి పాదానేకత్థవగ్గో.
అనేకత్థవగ్గో నిట్ఠితో.
౩. సామఞ్ఞకణ్డ
౪. అబ్యయవగ్గ
అబ్యయం వుచ్చతే దాని, చిరస్సం తు చిరం తథా;
చిరేన చిరరత్తాయ, సహ సద్ధిం సమం అమా.
పునప్పునం ¶ అభిణ్హఞ్చా, సకిం చా’భిక్ఖణం ముహుం;
వజ్జనే తు వినా నానా, అన్తరేన రితే పుథు.
బలవం సుట్ఠు చా’తీవా, తిసయే కిముత స్వ’తి;
అహో తు కిం కిమూ’ దాహు, వికప్పే కిముతో’ద చ.
అవ్హానే భో అరే అమ్భో,
హమ్భో రే జే’ఙ్గ ఆవుసో;
హే హరే థ కథం కింసు, నను కచ్చి ను కిం సమా.
అధునే’తరహీ’దాని, సమ్పతి అఞ్ఞదత్థు తు;
తగ్ఘే’ కంసే ససక్కఞ్చా, ద్ధా కామం జాతు వే హవే.
యావతా తావతా యావ, తావ కిత్తావతా తథా;
ఏత్తావతా చ కీవే’తి, పరిచ్ఛేదత్థవాచకా.
యథా తథా యథేవే’వం, యథానామ యథాహి చ;
సేయ్యథాప్యే’వమేవం, వా, తథేవ చ యథాపి చ.
ఏవమ్పి చ సేయ్యథాపి, నామ యథరివా’పి చ;
పటిభాగత్థే యథాచ, వియ తథరివా’పి చ.
సం సామఞ్చ సయం చాథ, ఆమ సాహు లహూ’పి చ;
ఓపాయికం పతిరూపం, సాధ్వే’వం సమ్పటిచ్ఛనే.
యం తం యతో తతో యేన,
తేనే’తి కారణే సియుం;
అసాకల్యే తు చన చి, నిప్ఫలే తు ముధా భవే.
కదాచి జాతు తుల్యా’థ, సబ్బతో చ సమన్తతో;
పరితో చ సమన్తాపి, అథ మిచ్ఛా ముసా భవే.
నిసేధే న అనోమా’లం, నహి చేతు సచే యది;
అనుకుల్యే తు సద్ధఞ్చ,
నత్తం [రత్తం (టీ.)] దోసో దివా త్వ’హే.
ఈసం కిఞ్చి మనం అప్పే, సహసా తు అతక్కితే;
పురే గ్గతో తు పురతో, పేచ్చా’ముత్రభవన్తరే.
అహో ¶ హీ విమ్హయే తుణ్హీ,
తు మోనే థా’వి పాతు చ;
తఙ్ఖణే సజ్జు సపది, బలక్కారే పసయ్హ చ.
సుదం ఖో [వో (క.)] అస్సు యగ్ఘే వే,హా’దయో పదపూరణే;
అన్తరేన’న్తరా అన్తో, వస్సం నూన చ నిచ్ఛయే.
ఆనన్దే సఞ్చ దిట్ఠా థ, విరోధకథనే నను;
కామప్పవేదనే కచ్చి, ఉసూయోపగమే’త్థు చ.
ఏవా’వధారణే ఞేయ్యం, యథాత్తం తు యథాతథం;
నీచం అప్పే, మహత్యు’చ్చం, అథ పాతో పగే సమా.
నిచ్చే సదా సనం [సనా (క.)] పాయో,
బాహుల్యే బాహిరం బహి;
బహిద్ధా బాహిరా బాహ్యే, సీఘేతు సణికం భవే.
అత్థం అదస్సనే దుట్ఠు, నిన్దాయం, వన్దనే నమో;
సమ్మా సుట్ఠు పసంసాయం, అథో సత్తాయ మత్థి చ.
సాయం సాయే’జ్జ అత్రా’హే,
సువే తు స్వే అనాగతే;
తతో పరే పరసువే, హియ్యోతు దివసే గతే.
యత్థ యత్ర యహించాథ, తత్థ తత్ర తహింతహం;
అథో ఉద్ధఞ్చ ఉపరి, హేట్ఠా తు చ అధో సమా.
చోదనే ఇఙ్ఘ హన్దా’థ, ఆరాదూరా చ ఆరకా;
పరమ్ముఖా తు చ రహో, సమ్ముఖా త్వా’వి పాతు చ.
సంసయత్థమ్హి అప్పేవ, అప్పేవనామ నూ’తి చ;
నిదస్సనే ఇతి’త్థఞ్చ, ఏవం, కిచ్ఛే కథఞ్చి చ.
హా ఖేదే సచ్ఛి పచ్చక్ఖే,
ధువం థిరే’వధారణే;
తిరో తు తిరియం చాథ, కుచ్ఛాయం దుట్ఠు కు’చ్చతే.
సువత్థి ఆసిట్ఠత్థమ్హి, నిన్దాయం తు ధీ [ధి (క.)] కథ్యతే;
కుహిఞ్చనం కుహిం కుత్ర, కుత్థ కత్థ కహం క్వ థ.
ఇహే’ధా’త్ర ¶ తు ఏత్థా’త్థ,
అథ సబ్బత్ర సబ్బధి;
కదా కుదాచనం చాథ, తదాని చ తదా సమా.
ఆదికమ్మే భుసత్థే చ, సమ్భవో’తిణ్ణ తిత్తిసు;
నియోగి’స్సరియ’ప్పీతి, దాన పూజా’గ్గ, సన్తిసు.
దస్సనే తప్పరే సఙ్గే, పసంసా, గతి, సుద్ధిసు;
హింసా, పకారన్తో’భావ, వియోగా’వయవేసు చ;
పో’పసగ్గో దిసాయోగే, పత్థనా, ధితిఆదిసు.
పరాసద్దో పరిహాని, పరాజయ గతీసు చ;
భుసత్థే పటిలోమత్థే, విక్కమా’మసనాదిసు.
నిస్సేసా’భావ సన్యాస, భుసత్థ మోక్ఖ రాసిసు;
గేహా’దేసో’పమాహీన, పసాదనిగ్గతా’చ్చయే.
దస్సనో’సాననిక్ఖన్తా, ధోభాగేస్వ’వధారణే;
సామీప్యే బన్ధనే ఛేక, న్తోభాగో’పరతీసు చ.
పాతుభావే వియోగే చ, నిసేధాదో ని దిస్సతి;
అథో నీహరణే చేవా, వరణాదో చ నీ సియా.
ఉద్ధకమ్మ వియోగ త్త, లాభ తిత్తి సమిద్ధిసు;
పాతుభావ’చ్చయాభావ, పబలత్తే పకాసనే;
దక్ఖ’గ్గతాసు కథనే, సత్తిమోక్ఖాదికే ఉ చ.
దు కుచ్ఛితే’సదత్థేసు, విరూపత్తే ప్య’సోభనే;
సియా’భావా’సమిద్ధీసు, కిచ్ఛే చా’నన్దనాదికే.
సం సమోధాన సఙ్ఖేప, సమన్తత్త సమిద్ధిసు;
సమ్మా భుస సహ ప్పత్థా, భిముఖత్థేసు సఙ్గతే;
విధానే పభవే పూజా, పునప్పునక్రియాదిసు.
వివిధా’తిసయా’భావ, భుసత్తి’స్సరియా’చ్చయే;
వియోగే కలహే పాతు, భావే భాసే చ కుచ్ఛనే.
దూరా’నభిముఖత్తేసు, మోహా’నవట్ఠితీసు చ;
పధాన దక్ఖతా ఖేద, సహత్థాదో వి దిస్సతి.
వియోగే ¶ జాననే చా’ధో,భాగ నిచ్ఛయ [భాగ’నిచ్ఛయ (భాగ+అనిచ్ఛయ-టీ)] సుద్ధిసు;
ఈసదత్థే పరిభవే, దేస బ్యాపన హానిసు;
వచోక్రియాయ థేయ్యే చ, ఞాణప్పత్తాదికే అవ.
పచ్ఛా భుసత్త సాదిస్యా, నుపచ్ఛిన్నా’నువత్తిసు;
హీనే చ తతియత్థా’ధో, భాగేస్వ’నుగతే హితే;
దేసే లక్ఖణ విచ్ఛే’త్థ, మ్భూత భాగాదికే అను.
సమన్తత్థే పరిచ్ఛేదే, పూజా’లిఙ్గన వజ్జనే;
దోసక్ఖానే నివాసనా, వఞ్ఞా’ధారేసు భోజనే;
సోక బ్యాపన తత్వేసు, లక్ఖణాదో సియా పరి.
ఆభిముఖ్య విసిట్ఠు’ద్ధ, కమ్మసారుప్పవుద్ధిసు;
పూజా’ధిక కులా’సచ్చ, లక్ఖణాదిమ్హి చాప్య’భి.
అధికి’స్సర, పాఠా’ధి, ట్ఠాన, పాపుణనేస్వ’ధి;
నిచ్ఛయే చోపరిత్తా’ధి, భవనే చ విసేసనే.
పటిదాననిసేధేసు, వామా’దాననివత్తిసు;
సాదిసే పటినిధిమ్హి, ఆభిముఖ్యగతీసు చ.
పతిబోధే పతిగతే, తథా పునక్రియాయ చ;
సమ్భావనే పటిచ్చత్థే, పతీతి లక్ఖణాదికే;
సు సోభనే సుఖే సమ్మా, భుస సుట్ఠు సమిద్ధిసు.
ఆభిముఖ్య, సమీపా’ది, కమ్మా’లిఙ్గన పత్తిసు;
మరియాదు’ద్ధకమ్మి’చ్ఛా, బన్ధనా’భివిధీసు ఆ.
నివాసా’వ్హాన గహణ, కిచ్ఛే’సత్థ నివత్తిసు;
అప్పసాదా’సి సరణ, పతిట్ఠా’విమ్హయాదిసు.
అన్తోభావ భుసత్తా’తి, సయ పూజాస్వ’తిక్కమే;
భూతభావే పసంసాయం, దళ్హత్థాదో సియా అతి.
సమ్భావనే చ గరహా, పేక్ఖాసు చ సముచ్చయే;
పఞ్హే సంవరణే చేవ, ఆసీసత్థే అపీ’రితం.
నిద్దేసే వజ్జనే పూజా, పగతే వారణేపి చ;
పదుస్సనే చ గరహా, చోరికా’దో సియా అప.
సమీపపూజా ¶ సాదిస్స, దోసక్ఖానో’పపత్తిసు;
భుసత్తో’పగమా’ధిక్య, పుబ్బకమ్మనివత్తిసు;
గయ్హాకారో’పరిత్తేసు, ఉపే’త్య [ఉపేత్య=ఉప+ఇతి]’నసనా’దికే.
ఏవం నిదస్సనా’కారో, పమాసు సమ్పహంసనే;
ఉపదేసే చ వచన, పటిగ్గాహే’వధారణే;
గరహాయే’దమత్థే చ, పరిమానే చ పుచ్ఛనే.
సముచ్చయే సమాహారే, న్వాచయే చే’తరీతరే;
పదపూరణమత్తే చ, చసద్దో అవధారణే.
ఇతి హేతుపకారేసు, ఆదిమ్హి చా’వధారణే;
నిదస్సనే పదత్థస్స, విపల్లాసే సమాపనే.
సముచ్చయే చో’పమాయం, సంసయే పదపూరణే;
వవత్థితవిభాసాయం, వా’వస్సగ్గే వికప్పనే.
భూసనే వారణే చా’లం, వుచ్చతే పరియత్తియం;
అథో’థా’నన్తరా’రమ్భ, పఞ్హేసు పదపూరణే.
పసంసాగరహాసఞ్ఞా, సీకారాదో [స్వీకార (టీ.)] పి నామ థ;
నిచ్ఛయే చా’నుమానస్మిం, సియా నూన వితక్కనే.
పుచ్ఛా’వధారణా’నుఞ్ఞా, సాన్త్వనా’లపనే [సన్తనాలపనే (క.)] నను;
వతే’కంస, దయా, హాస, ఖేదా’లపన, విమ్హయే.
వాక్యారమ్భ, విసాదేసు, హన్ద హాసే’నుకమ్పనే;
యావ తు తావ సాకల్య, మానా’వధ్య’వధారణే.
పాచీ, పుర, ఙ్గతోత్థేసు, పురత్థా పఠమే ప్యథ;
పబన్ధే చ చిరాతీతే, నికటాగామికే పురా.
నిసేధవాక్యాలఙ్కారా, వధారణపసిద్ధిసు;
ఖల్వా’సన్నే తు అభితో-
భిముఖో’భయతోదికే.
కామం యద్యపిసద్దత్థే, ఏకంసత్థే చ దిస్సతి;
అథో పన విసేసస్మిం, తథేవ పదపూరణే.
హి ¶ కారణే విసేసా’వ, ధారణే పదపూరణే;
తు హేతువజ్జే తత్థా’థ, కు పాపే’సత్థ’కుచ్ఛనే.
ను సంసయే చ పఞ్హే థ, నానా’ నేకత్థ వజ్జనే;
కిం తు పుచ్ఛాజిగుచ్ఛాసు, కం తు వారిమ్హి ముద్ధని.
అమా సహసమీపే థ, భేదే అప్పఠమే పున;
కిరా’నుస్సవా’రుచిసు, ఉదా’ప్యత్థే వికప్పనే.
పతీచీ చరిమే పచ్ఛా, సామి త్వద్ధే జిగుచ్ఛనే;
పకాసే సమ్భవే పాతు,
అఞ్ఞోఞ్ఞే తు రహో మిథో.
హా ఖేదసోకదుక్ఖేసు, ఖేదే త్వ’హహ విమ్హయే;
భింసాపనే [హింసాపనే (టీ.)] ధీ [ధి (క.)] నిన్దాయం, పిధానే తిరియం తిరో.
తున త్వాన తవే త్వా తుం, ధా సో థా క్ఖత్తు, మేవ చ;
తో థ త్ర హిఞ్చనం హింహం, ధి హ హి ధ ధునా రహి.
దాని వోదాచనం దాజ్జ, థం తత్తం జ్ఝ జ్జు ఆదయో;
సమాసో చా’బ్యయీభావో,
యాదేసో చా’బ్యయం భవేతి.
ఇతి అబ్యయవగ్గో.
సామఞ్ఞకణ్డో తతియో.
అభిధానప్పదీపికా సమత్తా.
నిగమన
సగ్గకణ్డో ¶ చ భూకణ్డో, తథా సామఞ్ఞకణ్డితి;
కణ్డత్తయాన్వితా ఏసా, అభిధానప్పదీపికా.
తిదివే మహియం భుజగావసథే,
సకలత్థసమవ్హయదీపని’యం;
ఇహ యో కుసలో మతిమా స నరో,
పటు హోతి మహామునినో వచనే.
పరక్కమభుజో నామ, భూపాలో గుణభూసనో;
లఙ్కాయ మాసి తేజస్సీ, జయీ కేసరివిక్కమో.
విభిన్నం చిరం భిక్ఖుసఙ్ఘం నికాయ-
త్తయస్మిఞ్చ కారేసి సమ్మా సమగ్గే;
సదేహం’వ నిచ్చాదరో దీఘకాలం,
మహగ్ఘేహి రక్ఖేసి యో పచ్చయేహి.
యేన లఙ్కా విహారేహి, గామా’రామపురీహి చ;
కిత్తియా వియ సమ్బాధీ, కతా ఖేత్తేహి వాపిహి.
యస్సా’సాధారణం పత్వా, నుగ్గహం సబ్బకామదం;
అహమ్పి గన్థకారత్తం, పత్తో విబుధగోచరం.
కారితే తేన పాసాద, గోపురాదివిభూసితే;
సగ్గఖణ్డే’వ తత్తోయా, సయస్మిం పతిబిమ్బితే.
మహాజేతవనా’ఖ్యమ్హి, విహారే సాధుసమ్మతే;
సరోగామసమూహమ్హి, వసతా సన్తవుత్తినా.
సద్ధమ్మట్ఠితికామేన, మోగ్గల్లానేన ధీమతా;
థేరేన రచితా ఏసా, అభిధానప్పదీపికాతి.