📜
నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స
సుబోధాలఙ్కారో
౧. దోసావబోధ-పఠమపరిచ్ఛేద
రతనత్తయప్పణామ
మునిన్దవదనమ్భోజ, గబ్భసమ్భవసున్దరీ;
సరణం పాణినం వాణీ, మయ్హం పీణయతం మనం.
నిమిత్త
రామ, సమ్మా’ద్య’లఙ్కారా, సన్తి సన్తో పురాతనా;
తథాపి తు వళఞ్జేన్తి, సుద్ధమాగధికా న తే.
అభిధానాదికం
తేనా’పి నామ తోసేయ్య, మేతే లఙ్కారవజ్జితే;
అనురూపేనా’లఙ్కారే, నే’స మేసో పరిస్సమో.
యేసం న సఞ్చితా పఞ్ఞా, నేకసత్థన్తరో’చితా;
సమ్మోహ’బ్భాహతా వే’తే, నావబుజ్ఝన్తి కిఞ్చిపి.
కిం తేహి పాదసుస్సూసా, యేసం నత్థి గరూని’హ;
యే తప్పాదరజోకిణ్ణా, తే’వ సాధూ వివేకినో.
కబ్బ, నాటకనిక్ఖిత్త, నేత్తచిత్తా కవిజ్జనా;
యంకిఞ్చి రచయన్తే’తం, న విమ్హయకరం పరం.
తేయే’వ పటిభావేన్తో, సో’వ బన్ధో సవిమ్హయో;
యేన తోసేన్తి విఞ్ఞూ యే, తత్థ ప్య’విహితా’దరా.
బన్ధో ¶ చ నామ సద్ద,త్థా, సహితా దోసవజ్జితా;
పజ్జ గజ్జ విమిస్సానం, భేదేనా’యం తిధా భవే.
నిబన్ధో చా’నిబన్ధో చ, పున ద్విధా నిరుప్పతే;
తం తు పాపేన్త్య’లఙ్కారా, విన్దనీయతరత్తనం.
అనవజ్జం ముఖమ్భోజ [‘‘అమ్భోజ’’న్తి పదం పాళియం నత్థి, వారిజవాచకం, సక్కటగన్థతో అనీతం], మనవజ్జా చ భారతీ;
అలఙ్కతా’వ సోభన్తే, కిం ను తే నిర’లఙ్కతా?
వినా గరూపదేసం తం, బాలో’లఙ్కత్తు మిచ్ఛతి;
సమ్పాపుణే న విఞ్ఞూహి, హస్సభావం కథం ను సో?
గన్థోపి కవివాచాన, మలఙ్కార’ప్పకాసకో;
యాతి తబ్బచనీయత్తం, త’బ్బోహారూ’పచారతో.
ద్విప్పకారా అలఙ్కారా, తత్థ సద్ద, త్థభేదతో;
సద్దత్థా బన్ధనామా’వ, తంసజ్జిత తదావలి.
గుణాలఙ్కారసంయుత్తా, అపి దోసలవ’ఙ్కితా;
పసంసియా న విఞ్ఞూహి, సా కఞ్ఞా వియ తాదిసీ.
తేన దోసనిరాసో’వ, మహుస్సాహేన సాధియో;
నిద్దోసా సబ్బథా సా’యం, సగుణా న భవేయ్య కిం?
సా’లఙ్కారవియుత్తా’పి, గుణయుత్తా మనోహరా;
నిద్దోసా దోసరహితా, గుణయుత్తా వధూ వియ.
పదే వాక్యే తదత్థే చ, దోసా యే వివిధా మతా;
సో’దాహరణ మేతేసం, లక్ఖణం కథయామ్య’హం.
పదదోస ఉద్దేస
విరుద్ధత్థన్తరా, ఝత్థ, కిలిట్ఠాని, విరోధి చ;
నేయ్యం, విసేసనాపేక్ఖం, హీనత్థక మనత్థకం.
వాక్యదోస ఉద్దేస
దోసా పదాన వాక్యాన, మేకత్థం భగ్గరీతికం;
తథా బ్యాకిణ్ణ గామ్మాని, యతిహీనం కమచ్చుతం;
అతివుత్త మపేతత్థం, సబన్ధఫరుసం తథా.
వాక్యత్థదోసఉద్దేస
అపక్కమో’ ¶ , చిత్యహీనం, భగ్గరీతి, ససంసయం;
గామ్మం దుట్ఠాలఙ్కతీతి, దోసా వాక్యత్థనిస్సితా.
పదదోసనిద్దేస
విరుద్ధత్థన్తరం తఞ్హి, యస్స’ఞ్ఞత్థో విరుజ్ఝతి;
అధిప్పేతే యథా మేఘో, విసదో సుఖయే జనం.
విసేస్య మధికం యేనా, ఝత్థ మేతం భవే యథా;
ఓభాసితా’సేసదిసో, ఖజ్జోతో’యం విరాజతే.
యస్స’త్థా’వగమో దుక్ఖో, పకత్యా’దివిభాగతో;
కిలిట్ఠం తం యథా తాయ, సో’య మాలిఙ్గ్యతే పియా.
యం కిలిట్ఠపదం మన్దా, భిధేయ్యం యమకాదికం;
కిలిట్ఠపదదోసే’వ, తమ్పి అన్తో కరీయతి.
పతీతసద్దరచితం, సిలిట్ఠపదసన్ధికం;
పసాదగుణసంయుత్తం, యమకం మత మేదిసం.
అబ్యపేతం బ్యపేత’ఞ్ఞ, మావుత్తా’నేకవణ్ణజం;
యమకం తఞ్చ పాదాన, మాది, మజ్ఝ, న్త, గోచరం.
అబ్యపేత పఠమపాదాది యమకం
సుజనా’సుజనా సబ్బే, గుణేనాపి వివేకినో;
వివేకం న సమాయన్తి, అవివేకిజనన్తికే.
అబ్యపేత పఠమ దుతియ పాదాది యమకం
కుసలా’కుసలా సబ్బే, పబలా’పబలా థవా;
నో యాతా యావ’హోసిత్తం, సుఖదుక్ఖప్పదా సియుం;
అబ్యపేత పఠమ దుతియ తతియపాదాది యమకం.
సాదరం సా దరం హన్తు, విహితా విహితా మయా;
వన్దనా వన్దనామాన, భాజనే రతనత్తయే.
అబ్యపేత చతుక్కపాదాది యమకం
కమలం క’మలం కత్తుం, వనదో వనదో’మ్బరం;
సుగతో సుగతో లోకం, సహితం స హితం కరం.
అబ్యపేతాదియమక ¶ , స్సేసో లేసో నిదస్సితో;
ఞేయ్యాని’మాయేవ దిసా, య’ఞ్ఞాని యమకానిపి.
అచ్చన్తబహవో తేసం, భేదా సమ్భేదయోనియో;
తథాపి కేచి సుకరా, కేచి అచ్చన్తదుక్కరా.
యమకం తం పహేలీ [పహేళి (క.)] చ, నేకన్తమధురాని’తి;
ఉపేక్ఖియన్తి సబ్బాని, సిస్సఖేదభయా మయా.
దేసకాలకలాలోక, ఞాయాగమవిరోధి యం;
తం విరోధిపదం చే’త, ముదాహరణతో ఫుటం.
య దప్పతీత మానీయ, వత్తబ్బం నేయ్య మాహు తం;
యథా సబ్బాపి ధవలా, దిసా రోచన్తి రత్తియం.
నేదిసం బహు మఞ్ఞన్తి, సబ్బే సబ్బత్థ విఞ్ఞునో;
దుల్లభా’వగతీ సద్ద, సామత్థియవిలఙ్ఘినీ.
సియా విసేసనాపేక్ఖం, యం తం పత్వా విసేసనం;
సాత్థకం తం యథా తం సో, భియ్యో పస్సతి చక్ఖునా.
హీనం కరే విసేస్యం యం, తం హీనత్థం భవే యథా;
నిప్పభీ కత ఖజ్జోతో, సముదేతి దివాకరో.
పాదపూరణమత్తం యం, అనత్థమితి తం మతం;
యథా హి వన్దే బుద్ధస్స, పాదపఙ్కేరుహం పి చ.
వాక్యదోస నిద్దేస
సద్దతో అత్థతో వుత్తం, యత్థ భియ్యోపి వుచ్చతి;
త మేకత్థం యథా’భాతి, వారిదో వారిదో అయం.
యథా చ
తిత్థియఙ్కురబీజాని, జహం దిట్ఠిగతాని’హ;
పసాదేతి పసన్నే’సో, మహాముని మహాజనే.
ఆరద్ధక్కమవిచ్ఛేదా, భగ్గరీతి భవే యథా;
కాపి పఞ్ఞా, కోపి పగుణో, పకతీపి అహో తవ.
పదానం ¶ దుబ్బినిక్ఖేపా, బ్యామోహో యత్థ జాయతి;
తం బ్యాకిణ్ణన్తి విఞ్ఞేయ్యం, తదుదాహరణం యథా.
బహుగుణే పణమతి, దుజ్జనానం ప్యయం జనో;
హితం పముదితో నిచ్చం, సుగతం సమనుస్సరం.
విసిట్ఠవచనా’పేతం, గామ్మం’త్య’భిమతం యథా;
కఞ్ఞే కామయమానం మం, న కామయసి కింన్వి’దం?
పదసన్ధానతో కిఞ్చి, దుప్పతీతికరం భవే;
తమ్పి గామ్మం త్య’భిమతం, యథా యాభవతో పియా.
వుత్తేసు సూచితే ట్ఠానే, పదచ్ఛేదో భవే యతి;
యం తాయ హీనం తం వుత్తం, యతిహీనన్తి సా పన.
యతి సబ్బత్థపాదన్తే, వుత్తడ్ఢే చ విసేసతో;
పుబ్బాపరానేకవణ్ణ, పదమజ్ఝేపి కత్థచి.
తత్థోదాహరణపచ్చుదాహరణాని యథా
తం నమే సిరసా చామి, కరవణ్ణం తథాగతం;
సకలాపి దిసా సిఞ్చ, తివ సోణ్ణరసేహి యో.
సరో సన్ధిమ్హి పుబ్బన్తో, వియ లోపే విభత్తియా;
అఞ్ఞథా త్వ’ఞ్ఞథా తత్థ, యా’దేసాది పరా’ది’వ.
చాదీ పుబ్బపదన్తా’వ, నిచ్చం పుబ్బపదస్సితా;
పాదయో నిచ్చసమ్బన్ధా, పరాదీవ పరేన తు.
సబ్బత్థోదాహరణాని యథా
నమే తం సిరసా సబ్బో, పమా’తీతం తథాగతం;
యస్స లోకగ్గతం పత్త, స్సో’పమా న హి యుజ్జతి.
మునిన్దం తం సదా వన్దా, మ్య’నన్తమతి ముత్తమం;
యస్స పఞ్ఞా చ మేత్తా చ, నిస్సీమాతి విజమ్భతి.
చాదిపాదీసు పచ్చుదాహరణాని యథా
మహామేత్తా మహాపఞ్ఞా, చ యత్థ పరమోదయా;
పణమామి జినం తం ప, వరం వరగుణా’లయం.
పదత్థక్కమతో ముత్తం, కమచ్చుత మిదం యథా;
ఖేత్తం వా దేహి గామం వా, దేసం వా మమ సోభనం.
లోకియత్థ ¶ మతిక్కన్తం, అతివుత్తం మతం యథా;
అతిసమ్బాధ మాకాస, మేతిస్సా థనజమ్భనే.
సముదాయత్థతో’పేతం, తం అపేతత్థకం యథా;
గావిపుత్తో బలిబద్ధో, తిణం ఖాదీ పివీ జలం.
బన్ధే ఫరుసతా యత్థ, తం బన్ధఫరుసం యథా;
ఖరా ఖిలా పరిక్ఖీణా, ఖేత్తే ఖిత్తం ఫలత్య’లం.
వాక్యత్థదోస నిద్దేస
ఞేయ్యం లక్ఖణ మన్వత్థ, వసేనా’పక్కమాదినం;
ఉదాహరణ మేతేసం, దాని సన్దస్సయామ్య’హం.
తత్థా’పక్కమం యథా
భావనా, దాన, సీలాని, సమ్మా సమ్పాదితాని’హ;
భోగ, సగ్గాది, నిబ్బాన, సాధనాని న సంసయో.
ఓచిత్యహీనం యథా
పూజనీయతరో లోకే, అహ మేకో నిరన్తరం;
మయేకస్మిం గుణా సబ్బే, యతో సముదితా అహుం.
యథా చ
యాచితో’హం కథం నామ, న దజ్జామ్య’పి జీవితం;
తథాపి పుత్తదానేన, వేధతే హదయం మమ.
భగ్గరీతి యథా
ఇత్థీనం దుజ్జనానఞ్చ, విస్సాసో నోపపజ్జతే;
విసే సిఙ్గిమ్హి నదియం, రోగే రాజకులమ్హి చ.
ససంసయం యథా
మునిన్దచన్దిమా లోక, సరలోలవిలోచనో;
జనో’ వక్కన్తపన్థో’వ, గోపదస్సనపీణితో.
వాక్యత్థతో దుప్పతీతి, కరం గామ్మం మతం యథా;
పోసో వీరియవా సో’యం, పరం హన్త్వా న విస్సమీ.
దుట్ఠాలఙ్కరణం తేతం [త్వేథం (?)], యత్థా’లఙ్కారదూసనం;
తస్సా’లఙ్కారనిద్దేసే, రూప మావి భవిస్సతి.
కతో’త్ర ¶ సఙ్ఖేపనయా మయా’యం,
దోసాన మేసం పవరో విభాగో;
ఏసో’వ’లం బోధయితుం కవీనం,
తమత్థి చే ఖేదకరం పరమ్పి.
ఇతి సఙ్ఘరక్ఖితమహాసామివిరచితే సుబోధాలఙ్కారే
దోసావబోధో నామ
పఠమో పరిచ్ఛేదో.
౨. దోసపరిహారావబోధ-దుతియపరిచ్ఛేద
కదాచి కవికోసల్లా, విరోధో సకలో ప్య’యం;
దోససఙ్ఖ్య మతిక్కమ్మ, గుణవీథిం విగాహతే.
తేన వుత్తవిరోధాన, మవిరోధో యథా సియా;
తథా దోసపరిహారా, వబోధో దాని నీయతే.
తత్థ విరుద్ధత్థన్తరస్స పరిహారో యథా
విన్దన్తం పాకసాలీనం, సాలీనం దస్సనా సుఖం;
తం కథం నామ మేఘో’యం, విసదో సుఖయే జనం?
యథా వా
వినాయకోపి నాగో సి, గోతమోపి మహామతి;
పణీతోపి రసా’పేతో, చిత్తా మే సామి తే గతి.
అఝ’త్థస్స యథా
కథం తాదిగుణాభావే, లోకం తోసేతి దుజ్జనో?
ఓభాసితాసేసదిసో, ఖజ్జోతో నామ కిం భవే?
పహేలికాయ [పహేళికాయ (క.)] మారుళ్హా, న హి దుట్ఠా కిలిట్ఠతా;
పియా సుఖా’లిఙ్గితం క, మాలిఙ్గతి ను నో ఇతి.
యమకే నో పయోజేయ్య, కిలిట్ఠపద మిచ్ఛితే;
తతో యమక మఞ్ఞం తు, సబ్బ మేతంమయం వియ.
దేసవిరోధినో యథా
బోధిసత్తప్పభావేన ¶ , థలేపి జలజాన్య’హుం;
నుదన్తాని’వ సుచిరా, వాసక్లేసం తహిం జలే.
కాలవిరోధినో యథా
మహానుభావ పిసునో, మునినో మన్ద మారుతో;
సబ్బోతుకమయం వాయి, ధునన్తో కుసుమం సమం.
కలావిరోధినో యథా
నిముగ్గమానసో బుద్ధ, గుణే పఞ్చసిఖస్సపి;
తన్తిస్సర విరోధో సో, న సమ్పీణేతి కం జనం?
లోకవిరోధినో యథా
గణయే చక్కవాళం సో, చన్దనాయపి సీతలం;
సమ్బోధి సత్త హదయో, పదిత్త’ఙ్గారపూరితం.
ఞాయవిరోధినో యథా
పరిచ్చత్తభవోపి త్వ, ముపనీతభవో అసి;
అచిన్త్యగుణసారాయ, నమో తే మునిపుఙ్గవ.
ఆగమవిరోధినో యథా
నేవా’లపతి కేనా’పి, వచీవిఞ్ఞత్తితో యతి;
సమ్పజానముసావాదా, ఫుసేయ్యా’పత్తిదుక్కటం.
నేయ్యస్స యథా
మరీచిచన్దనా’లేప, లాభా సీతమరీచినో;
ఇమా సబ్బాపి ధవలా, దిసా రోచన్తి నిబ్భరం.
యథా వా
మనోనురఞ్జనో మార, ఙ్గనాసిఙ్గారవిబ్భమో;
జినేనా’సమనుఞ్ఞాతో, మారస్స హదయా’నలో.
విసేసనాపేక్ఖస్స యథా
అపయాతా’పరాధమ్పి, అయం వేరీ జనం జనో;
కోధపాటలభూతేన, భియ్యో పస్సతి చక్ఖునా.
హీనత్థస్స యథా
అప్పకానమ్పి పాపానం, పభావం నాసయే బుధో;
అపి నిప్పభాతా’నీత, ఖజ్జోతో హోతి భాణుమా.
అనత్థస్స యథా
న ¶ పాదపూరణత్థాయ, పదం యోజేయ్య కత్థచి,
యథా వన్దే మునిన్దస్స, పాదపఙ్కేరుహం వరం.
భయకోధపసంసాది, విసేసో తాదిసో యది;
వత్తుం కామీయతే దోసో, న తత్థే’కత్థతాకతో.
యథా
సప్పో సప్పో! అయం హన్ద, నివత్తతు భవం తతో,
యది జీవితుకామో’సి, కథం త ముపసప్పసి?
భగ్గరీతినో యథా
యోకోచి రూపా’తిసయో, కన్తి కాపి మనోహరా;
విలాసా’తిసయో కోపి,
అహో! బుద్ధమహో’దయో.
అబ్యామోహకరం బన్ధం, అబ్యాకిణ్ణం మనోహరం;
అదూరపద విన్యాసం, పసంసన్తి కవిస్సరా.
యథా
నీలుప్పలా’భం నయనం, బన్ధుకరుచిరో’ధరో;
నాసా హేమ’ఙ్కుసో తేన, జినో’యం పియదస్సనో.
సమతిక్కన్త గామ్మత్తం, కన్త వాచా’భిసఙ్ఖతం;
బన్ధనం రసహేతుత్తా, గామ్మత్తం అతివత్తతి.
యథా
దునోతి కామచణ్డాలో, సో మం సదయ నిద్దయో;
ఈదిసం బ్యసనా’పన్నం, సుఖీపి కి ముపేక్ఖసే?
యతిహీనపరిహారో, న పునే’దాని నీయతే;
యతో న సవను’బ్బేగం, హేట్ఠా యేసం విచారితం.
కమచ్చుతస్స యథా
ఉదారచరితో’సి త్వం, తేనే’వా’రాధనా త్వయి;
దేసం వా దేహి గామం వా, ఖేత్తం వా మమ సోభనం.
అతివుత్తస్స యథా
మునిన్దచన్దసమ్భూత, యసోరాసిమరీచినం;
సకలోప్య’య మాకాసో, నా’వకాసో విజమ్భనే.
వాక్యం ¶ బ్యాపన్నచిత్తానం, అపేతత్థం అనిన్దితం;
తేను’మ్మత్తాదికానం తం, వచనా’ఞ్ఞత్ర దుస్సతి.
యథా
సముద్దో పీయతే సో’య, మహ’మజ్జ జరాతురో;
ఇమే గజ్జన్తి జీమూతా, సక్కస్సే’రావణో పియో.
సుఖుమాలా’విరోధిత్త, దిత్తభావప్పభావితం;
బన్ధనం బన్ధఫరుస, దోసం సందూసయేయ్య తం.
యథా
పస్సన్తా రూపవిభవం, సుణన్తా మధురం గిరం;
చరన్తి సాధూ సమ్బుద్ధ, కాలే కేళిపరమ్ముఖా.
అపక్కమస్స యథా
భావనా, దాన, సీలాని, సమ్మా సమ్పాదితాని’హ;
నిబ్బాన, భోగ, సగ్గాది, సాధనాని న సంసయో.
ఉద్దిట్ఠవిసయో కోచి, విసేసో తాదిసో యది;
అను’ద్దిట్ఠేసు నేవ’త్థి, దోసో కమవిలఙ్ఘనే.
యథా
కుసలా’కుసలం అబ్యా, కత’మిచ్చేసు పచ్ఛిమం;
అబ్యాకతం పాకదం న, పాకదం పఠమద్వయం.
సగుణానా’వికరణే, కారణే సతి తాదిసే;
ఓచిత్యహీనతా’పత్తి, నత్థి భూతత్థసంసినో.
ఓచిత్యం నామ విఞ్ఞేయ్యం, లోకే విఖ్యాత మాదరా;
తత్థో’పదేసపభవా, సుజనా కవిపుఙ్గవా.
విఞ్ఞాతోచిత్యవిభవో, చిత్యహీనం పరిహరే;
తతో’చిత్యస్స సమ్పోసే,
రసపోసో సియా కతే.
యథా
యో మారసేన మాసన్న, మాసన్నవిజయు’స్సవో;
తిణాయపి న మఞ్ఞిత్థ, సో వో దేతు జయం జినో.
ఆరద్ధకత్తుకమ్మాది, కమా’తిక్కమలఙ్ఘనే;
భగ్గరీతివిరోధో’యం, గతిం న క్వా’పి విన్దతి.
యథా
సుజన’ఞ్ఞాన మిత్థీనం, ¶ విస్సాసో నో’పపజ్జతే;
విసస్స సిఙ్గినో రోగ, నదీరాజకులస్స చ.
యథా
భేసజ్జే విహితే సుద్ధ, బుద్ధాదిరతనత్తయే;
పసాద మాచరే నిచ్చం, సజ్జనే సగుణేపి చ.
ససంసయస్స యథా
మునిన్దచన్దిమా’లోక, రస లోల విలోచనో;
జనో’వక్కన్తపన్థో’వ, రంసిదస్సనపీణితో.
సంసయాయే’వ యంకిఞ్చి, యది కీళాదిహేతునా;
పయుజ్జతే న దోసో’వ, ససంసయసమప్పితో.
యథా
యాతే దుతియం నిలయం, గరుమ్హి సకగేహతో;
పాపుణేయ్యామ నియతం, సుఖ’మజ్ఝయనా’దినా.
సుభగా భగినీ సా’యం, ఏతస్సి’చ్చేవమాదికం;
న ‘గామ్మ’మితి నిద్దిట్ఠం, కవీహి సకలేహిపి.
దుట్ఠా’లఙ్కారవిగమే, సోభనా’లఙ్కతిక్కమో;
అలఙ్కారపరిచ్ఛేదే, ఆవిభావం గమిస్సతి.
దోసే పరీహరితు మేస వరో’పదేసో,
సత్థన్తరానుసరణేన కతో మయేవం;
విఞ్ఞాయి’మం గరువరాన’ధిక’ప్పసాదా,
దోసే పరం పరిహరేయ్య యసోభిలాసీ.
ఇతి సఙ్ఘరక్ఖితమహాసామివిరచితే సుబోధాలఙ్కారే
దోసపరిహారావబోధో నామ
దుతియో పరిచ్ఛేదో.
౩. గుణావబోధ-తతియపరిచ్ఛేద
అనుసన్ధి
సమ్భవన్తి ¶ గుణా యస్మా, దోసానే’వ’మతిక్కమే;
దస్సేస్సం తే తతో దాని, సద్దే సమ్భూసయన్తి యే.
సద్దాలఙ్కార ఉద్దేస
పసాదో’జో, మధురతా, సమతా, సుఖుమాలతా;
సిలేసో’దరతా, కన్తి, అత్థబ్యత్తి, సమాధయో.
సద్దాలఙ్కార పయోజన
గుణేహే’తేహి సమ్పన్నో, బన్ధో కవిమనోహరో;
సమ్పాదియతి కత్తూనం, కిత్తి మచ్చన్తనిమ్మలం.
సద్దాలఙ్కార నిద్దేస
అదూరాహితసమ్బన్ధ, సుభగా యా పదా’వలి;
సుపసిద్ధా’భిధేయ్యా’యం, పసాదం జనయే యథా.
అలఙ్కరోన్తా వదనం, మునినో’ధరరంసియో;
సోభన్తే’రుణరంసీ’వ, సమ్పతన్తా’మ్బుజో’దరే.
ఓజో సమాసబాహుల్య, మేసో గజ్జస్స జీవితం;
పజ్జేప్య’నా’కులో సో’యం,
కన్తో కామీయతే యథా.
మునిన్ద మన్ద సఞ్జాత, హాస చన్దన లిమ్పితా;
పల్లవా ధవలా తస్సే, వేకో నా’ధరపల్లవో.
పదా’భిధేయ్యవిసయం, సమాస బ్యాస సమ్భవం;
యం పారిణత్యం హోతీ’హ, సోపి ఓజో’వ తం యథా.
జోతయిత్వాన సద్ధమ్మం, సన్తారేత్వా సదేవకే;
జలిత్వా అగ్గిఖన్ధో’వ, నిబ్బుతో సో ససావకో.
మత్థకట్ఠీ మతస్సా’పి, రజోభావం వజన్తు మే;
యతో పుఞ్ఞేన తే సేన్తు, జిన పాద’మ్బుజద్వయే.
ఇచ్చత్ర ¶ నిచ్చప్పణతి, గేధో సాధు పదిస్సతి;
జాయతే’యం గుణో తిక్ఖ, పఞ్ఞానమభియోగతో.
మధురత్తం పదాసత్తి, ర’నుప్పాసవసా ద్విధా;
సియా సమసుతి పుబ్బా, వణ్ణా’వుత్తి పరో యథా.
యదా ఏసో’భిసమ్బోధిం, సమ్పత్తో మునిపుఙ్గవో;
తదా పభుతి ధమ్మస్స, లోకే జాతో మహు’స్సవో.
మునిన్దమన్దహాసా తే, కున్ద సన్దోహవిబ్భమా;
దిసన్త మనుధావన్తి, హసన్తా చన్దకన్తియో.
సబ్బకోమలవణ్ణేహి, నా’నుప్పాసో పసంసియో;
యథా’యం మాలతీమాలా, లిన లోలా’లిమాలినీ.
ముదూహి వా కేవలేహి, కేవలేహి ఫుటేహి వా,
మిస్సేహి వా తిధా హోతి, వణ్ణేహి సమతా యథా.
కేవలముదుసమతా
కోకిలా’లాపసంవాదీ, మునిన్దా’లాపవిబ్భమో;
హదయఙ్గమతం యాతి, సతం దేతి చ నిబ్బుతిం.
కేవలఫుటసమతా
సమ్భావనీయసమ్భావం, భగవన్తం భవన్తగుం;
భవన్తసాధనా’కఙ్ఖీ, కో న సమ్భావయే విభుం.
మిస్సకసమతా
లద్ధచన్దనసంసగ్గ, సుగన్ధి మలయా’నిలో;
మన్ద మాయాతి భీతో’వ, మునిన్దముఖమారుతా.
అనిట్ఠుర’క్ఖర’ప్పాయా, సబ్బకోమల నిస్సటా;
కిచ్ఛముచ్చారణా’పేత, బ్యఞ్జనా సుఖుమాలతా.
పస్సన్తా రూపవిభవం, సుణన్తా మధురం గిరం;
చరన్తి సాధూ [సాధు (సీ-ఛన్ధానురక్ఖణత్థం)] సమ్బుద్ధ, కాలే కేళిపరమ్ముఖా.
అలఙ్కారవిహీనా’పి, సతం సమ్ముఖతే’దిసీ;
ఆరోహతి విసేసేన, రమణీయా త’దుజ్జలా.
రోమఞ్చ ¶ పిఞ్ఛ రచనా, సాధు వాదాహితద్ధనీ;
లళన్తి’మే మునిమేఘు, మ్మదా సాధు సిఖావలా.
సుఖుమాలత్త మత్థే’వ, పదత్థవిసయమ్పి చ;
యథా మతాదిసద్దేసు, కిత్తిసేసాదికిత్తనం.
సిలిట్ఠ పద సంసగ్గ, రమణీయ గుణా’లయో;
సబన్ధగారవో సో’యం, సిలేసో నామ తం యథా.
బాలి’న్దువిబ్భమ’చ్ఛేది, నఖరా’వలి కన్తిభి;
సా మునిన్దపద’మ్భోజ, కన్తి వో వలితా’వతం.
ఉక్కంసవన్తో యోకోచి, గుణో యది పతీయతే;
ఉదారో’యం భవే తేన, సనాథా బన్ధపద్ధతి.
పాదమ్భోజ రజో లిత్త, గత్తా యే తవ గోతమ;
అహో! తే జన్తవో యన్తి, సబ్బథా నిరజత్తనం.
ఏవం జినా’నుభావస్స, సముక్కంసో’త్ర దిస్సతి;
పఞ్ఞవా విధినా’నేన, చిన్తయే పర మీదిసం.
ఉదారో సోపి విఞ్ఞేయ్యో, యం పసత్థ విసేసనం;
యథా కీళాసరో లీలా, హాసో హేమఙ్గదా’దయో.
లోకియ’త్థా’న’తిక్కన్తా, కన్తా సబ్బజనానపి;
కన్తి నామా’తివుత్తస్స, వుత్తా సా పరిహారతో.
యథా మునిన్ద ఇచ్చాది.
అత్థబ్యత్తా’భిధేయ్యస్సా,
నేయ్యతా సద్దతో’త్థతో;
సా’యం తదుభయా నేయ్య, పరిహారే పదస్సితా;
యథా మరీచిచ్చాది చ, మనోనురఞ్జనోచ్చాది.
పున అత్థేన యథా
సభావా’మలతా ధీర, ముధా పాదనఖేసు తే;
యతో తే’వనతా’నన్త, మోళిచ్ఛాయా జహన్తి నో.
‘బన్ధసారో’తి మఞ్ఞన్తి, యం సమగ్గాపి విఞ్ఞునో;
దస్సనా’వసరం పత్తో, సమాధి నామ’యం గుణో.
అఞ్ఞధమ్మో తతో’ఞ్ఞత్థ, లోకసీమా’నురోధతో;
సమ్మా ఆధీయతే’చ్చే’సో, ‘సమాధీ’తి నిరుచ్చతి.
సమాధి ఉద్దేస
అపాణే ¶ పాణీనం ధమ్మో, సమ్మా ఆధీయతే క్వచి,;
నిరూపే రూపయుత్తస్స, నిరసే సరసస్స, చ.
అద్రవే ద్రవయుత్తస్స, అకత్తరిపి కత్తుతా,;
కఠినస్సా’సరీరే,పి, రూపం తేసం కమా సియా.
సమాధినిద్దేస
అపాణే పాణీనం ధమ్మో
ఉణ్ణా పుణ్ణి’న్దునా నాథ! దివాపి సహ సఙ్గమా;
వినిద్దా సమ్పమోదన్తి, మఞ్ఞే కుముదినీ తవ.
నిరుపే రూపయుత్తస్స
దయారసేసు ముజ్జన్తా, జనా’మతరసేస్వి’వ;
సుఖితా హతదోసా తే, నాథ! పాద’మ్బుజా’నతా.
నిరసే సరసస్స
మధురేపి గుణే ధీర, న’ప్పసీదన్తి యే తవ;
కీదిసీ మనసోవుత్తి, తేసం ఖారగుణాన భో’.
అద్రవే ద్రవయుత్తస్స
సబ్బత్థసిద్ధ! చూళక, పుటపేయ్యా మహాగుణా;
దిసా సమన్తా ధావన్తి, కున్దసోభా స లక్ఖణా.
అకత్తరిపి కత్తుతా
మారా’రిబలవిస్సట్ఠా, కుణ్ఠా నానావిధా’యుధా;
లజ్జమానా’ఞ్ఞవేసేన, జిన! పాదా’నతా తవ.
కఠినస్సా సరీరే
మునిన్దభాణుమా కాలో,
దితో బోధో’దయా’చలే;
సద్ధమ్మరంసినా భాతి, భిన్ద మన్దతమం పరం.
వమను’గ్గిరనాద్యే’తం, గుణవుత్య’పరిచ్చుతం;
అతిసున్దర మఞ్ఞం తు, కామం విన్దతి గామ్మతం.
కన్తీనం వమనబ్యాజా, మునిపాదనఖా’వలీ;
చన్దకన్తీ పివన్తీ’వ, నిప్పభం తం కరోన్తియో.
అచిత్తకత్తుకం ¶ రుచ్య [రుచ్చ (సీ.)], మిచ్చేవం గుణకమ్మతం;
సచిత్తకత్తుకం పే’తం, గుణకమ్మం యదు’త్తమం.
ఉగ్గిరన్తో’వ సస్నేహ, రసం జినవరో జనే;
భాసన్తో మధురం ధమ్మం, కం న సప్పీణయే జనం.
యో సద్దసత్థకుసలో కుసలో నిఘణ్డు,
ఛన్దోఅలఙ్కతిసు నిచ్చకతా’భియోగో;
సో’యం కవిత్తవికలోపి కవీసు సఙ్ఖ్య,
మోగ్గయ్హ విన్దతి హి కిత్తి’ మమన్దరూపం.
ఇతి సఙ్ఘరక్ఖితమహాసామివిరచితే సుబోధాలఙ్కారే
గుణావబోధో నామ
తతియో పరిచ్ఛేదో.
౪. అత్థాలఙ్కారావబోధ-చతుత్థపరిచ్ఛేద
అత్థాలఙ్కారసహితా, సగుణా బన్ధపద్ధతి;
అచ్చన్తకన్తా కన్తా [యతో అచ్చన్తకన్తా (క.)] వ వుచ్చన్తే తే తతో’ధునా.
సభావ, వఙ్కవుత్తీనం, భేదా ద్విధా అలంక్రియా;
పఠమా తత్థ వత్థూనం, నానావత్థా’విభావినీ.
యథా
లీలా వికన్తి సుభగో, దిసా థిర విలోకనో;
బోధిసత్తఙ్కురో భాసం, విరోచి వాచ మాసభిం.
వుత్తి వత్థుసభావస్స, యా’ఞ్ఞథా సా’పరా భవే;
తస్సా’నన్తవికప్పత్తా, హోతి బీజో’పదస్సనం.
వఙ్కవుత్తి అత్థాలఙ్కార
ఉద్దేస
తత్థా’తిసయ, ఉపమా, రూపకా, వుత్తి, దీపకం,;
అక్ఖేపో, త్థన్తరన్యాసో, బ్యతిరేకో, విభావనా.
హేతు ¶ , క్కమో, పియతరం, సమాస, పరికప్పనా;
సమాహితం, పరియాయ, వుత్తి, బ్యాజోపవణ్ణనం.
విసేస, రుళ్హాహఙ్కారా, సిలేసో, తుల్యయోగితా;
నిదస్సనం, మహన్తత్తం, వఞ్చనా, ప్పకతత్థుతి,.
ఏకావలి, అఞ్ఞమఞ్ఞం, సహవుత్తి, విరోధితా;
పరివుత్తి, బ్భమో, భావో, మిస్స, మాసీ, రసీ, ఇతి.
ఏతే భేదా సముద్దిట్ఠా, భావో జీవిత ముచ్చతే;
వఙ్కవుత్తీసు పోసేసి, సిలేసో తు సిరిం పరం.
నిద్దేస
పకాసకా విసేసస్స, సియా’తిసయవుత్తి యా;
లోకా’తిక్కన్తవిసయా, లోకియా,తి చ సా ద్విధా.
లోకియాతిసయస్సే’తే,
భేదా యే జాతిఆదయో;
పటిపాదీయతే త్వ’జ్జ, లోకాతిక్కన్తగోచరా.
పివన్తి దేహకన్తీ యే, నేత్తఞ్జలిపుటేన తే;
నా’లం హన్తుం జినే’సం త్వం, తణ్హం తణ్హాహరోపి కిం?
ఉపమానో’పమేయ్యానం, సధమ్మత్తం సియో’పమా;
సద్ద, త్థగమ్మా, వాక్యత్థ, విసయా,తి చ సా భిధా.
సమాస, పచ్చయే, వా’దీ, సద్దా తేసం వసా తిధా;
సద్దగమ్మా సమాసేన, మునిన్దో చన్దిమా’ననో.
ఆయాదీ పచ్చయా తేహి, వదనం పఙ్కజాయతే;
మునిన్దనయన ద్వన్దం, నీలుప్పలదలీయతి.
ఇవాదీ ఇవ, వా, తుల్య, సమాన, నిభ, సన్నిభా;
యథా, సఙ్కాస, తులిత, ప్పకాస, పతిరూపకా.
సరీ, సరిక్ఖ, సంవాదీ, విరోధి, సదిసా, వియ;
పటిపక్ఖ, పచ్చనీకా, సపక్ఖో, పమితో, పమా.
పటిబిమ్బ, పటిచ్ఛన్న, సరూప, సమ, సమితా;
సవణ్ణా, భా, పటినిధి, సధమ్మా, ది సలక్ఖణా.
జయత్య ¶ , క్కోసతి, హసతి, పతిగజ్జతి, దూభతి;
ఉసూయత్య, వజానాతి, నిన్దతి, స్సతి, రున్ధతి.
తస్స చోరేతి సోభగ్గం, తస్స కన్తిం విలుమ్పతి;
తేన సద్ధిం వివదతి, తుల్యం తేనా’ధిరోహతి.
కచ్ఛం విగాహతే, తస్స, త మన్వేత్య, నుబన్ధతి;
తంసీలం, తంనిసేధేతి, తస్స చా’నుకరోతి, మే.
ఉపమానో’పమేయ్యానం, సధమ్మత్తం విభావిభి;
ఇమేహి ఉపమాభేదా, కేచి నియ్యన్తి సమ్పతి.
వికాసిపదుమం’వా’తి, సున్దరం సుగతా’ననం;
ఇతి ధమ్మోపమా నామ, తుల్యధమ్మనిదస్సనా.
ధమ్మహీనా ‘‘ముఖ’మ్భోజ, సదిసం మునినో’’ఇతి;
విపరీతో’పమా ‘‘తుల్య, మాననేన’మ్బుజం తవ’’.
తవా’నన’మివ’మ్భోజం, అమ్భోజ’మివ తే ముఖం;
అఞ్ఞమఞ్ఞోపమా సా’యం, అఞ్ఞమఞ్ఞోపమానతో.
‘‘యది కిఞ్చి భవే’మ్భోజం, లోచన’బ్భమువిబ్భమం;
ధారేతుం ముఖసోభం తం, తవే’’తి అబ్భుతోపమా.
‘‘సుగన్ధి సోభా సమ్బన్ధీ, సిసిరం’సు విరోధి చ;
ముఖం తవ’మ్బుజంవే’తి’’, సా సిలేసోపమా మతా.
సరూపసద్దవాచ్చత్తా, సా సన్తానోపమా యథా;
బాలా’వు’య్యానమాలా’యం, సా’లకా’ననసోభినీ.
ఖయీ చన్దో, బహురజం, పదుమం, తేహి తే ముఖం;
సమానమ్పి సముక్కంసి, త్య’యం నిన్దోపమా మతా.
అసమత్థో ముఖేని’న్దు, జిన! తే పటిగజ్జితుం;
జళో కలఙ్కీ’తి అయం, పటిసేధోపమా సియా.
‘‘కచ్ఛం చన్దారవిన్దానం, అతిక్కమ్మ ముఖం తవ;
అత్తనా’వ సమం జాత’’, మిత్య’సాధారణోపమా.
‘‘సబ్బ’మ్భోజ’ప్పభాసారో, రాసిభూతో’వ కత్థచి;
తవా’ననం విభాతీ’’తి, హోతా’భూతోపమా అయం.
పతీయతే’త్థగమ్మా తు, సద్దసామత్థియా క్వచి;
సమాస, ప్పచ్చయే, వాది, సద్దయోగం వినా అపి.
భిఙ్గానే’మాని ¶ చక్ఖూని, నా’మ్బుజం ముఖ’మేవి’దం;
సుబ్యత్తసదిసత్తేన, సా సరూపోపమా మతా.
‘‘మయే’వ ముఖసోభా’స్సే, త్యల’మిన్దు! వికత్థనా;
యతో’మ్బుజేపి సా’త్థీతి’’, పరికప్పోపమా అయం.
‘‘కిం వా’మ్బుజ’న్తోభన్తాలి, కిం లోలనయనం ముఖం;
మమ దోలాయతే చిత్త’’, మిచ్చ’యం సంసయోపమా.
కిఞ్చి వత్థుం పదస్సేత్వా, సధమ్మస్సా’భిధానతో;
సామ్యప్పతీతిసబ్భావా, పతివత్థుపమా యథా.
జనేసు జాయమానేసు, నే’కోపి జినసాదిసో;
దుతియో నను నత్థే’వ, పారిజాతస్స పాదపో.
వాక్యత్థేనే’వ వాక్యత్థో, యది కోచూ’పమీయతే;
ఇవయుత్తా, వియుత్తత్తా, సా వాక్యత్థోపమా ద్విధా.
ఇవయుత్తా
జినో సంక్లేసతత్తానం, ఆవిభూతో జనాన’యం;
ఘమ్మసన్తాపతత్తానం, ఘమ్మకాలే’మ్బుదో వియ.
ఇవవియుత్తా
మునిన్దానన మాభాతి, విలాసేకమనోహరం;
ఉద్ధం సముగ్గతస్సా’పి, కిం తే చన్ద విజమ్భనా.
సముబ్బేజేతి ధీమన్తం, భిన్నలిఙ్గాదికం తు యం;
ఉపమాదూసనాయా’ల, మేతం కత్థచి తం యథా.
హంసీ’వా’యం ససీ భిన్న, లిఙ్గా, కాసం సరాని’వ;
విజాతి వచనా, హీనా, సా’వ భత్తో భటో’ధిపే.
‘‘ఖజ్జోతో భాణుమాలీ’వ, విభాతి’’త్యధికోపమా;
అఫుట్ఠత్థా ‘‘బలమ్బోధి, సాగరో వియ సంఖుభి.’’
‘‘చన్దే కలఙ్కో భిఙ్గో’వే’, త్యు’పమాపేక్ఖినీ అయం;
ఖణ్డితా కేరవా’కారో, సకలఙ్కో నిసాకరో.
ఇచ్చేవమాదిరూపేసు, భవన్తి విగతా’దరా;
కరోన్తి చా’దరం ధీరా, పయోగే క్వచి దే’వ తు.
ఇత్థీయం’వా’జనో యాతి, వదత్యే’సా పుమా వియ;
పియో పాణా ఇవా’యం మే, విజ్జా ధన’మివ’చ్చితా.
భవం ¶ వియ మహీపాల, దేవరాజా విరోచతే;
అల’మంసుమతో కచ్ఛం, తేజసా రోహితుం అయం.
ఉపమానో’పమేయ్యానం, అభేదస్స నిరూపనా;
ఉపమా’వ తిరోభూత, భేదా రూపక ముచ్చతే.
అసేస వత్థు విసయం, ఏకదేస వివుత్తి [వివత్తి (టీకా)], చ;
తం ద్విధా పున పచ్చేకం, సమాసాదివసా తిధా.
అసేసవత్థువిసయసమాస
అఙ్గులిదల సంసోభిం, నఖదీధితి కేసరం;
సిరసా న పిలన్ధన్తి, కే మునిన్ద పద’మ్బుజం.
అసేసవత్థువిసయఅసమాస
రతనాని గుణా భూరీ, కరుణా సీతలం జలం;
గమ్భీరత్త మగాధత్తం, పచ్చక్ఖో’యం జినో’మ్బుధి.
అసేసవత్థువిసయమిస్సక
చన్దికా మన్దహాసా తే, మునిన్ద! వదని’న్దునో;
పబోధయత్య’యం సాధు, మనో కుముద కాననం.
అసేసవత్థువిసయే, పభేదో రూపకే అయం;
ఏకదేసవివుత్తిమ్హి, భేదో దాని పవుచ్చతి.
ఏకదేసవివుత్తిసమాస
విలాస హాస కుసుమం, రుచిరా’ధర పల్లవం;
సుఖం కే వా న విన్దన్తి, పస్సన్తా మునినో ముఖం.
ఏకదేసవివుత్తిఅసమాస
పాదద్వన్దం మునిన్దస్స, దదాతు విజయం తవ;
నఖరంసీ పరం కన్తా, యస్స పాపజయద్ధజా.
ఏకదేసవివుత్తిమిస్సక
సునిమ్మలకపోలస్స, మునిన్ద వదని’న్దునో;
సాధు’ప్పబుద్ధ హదయం, జాతం కేరవ కాననం.
రూపకాని ¶ బహూన్యే’వ [టీకాయం ఉద్ధటం యుత్తరూపకం సితపుప్ఫుజలం లోల, నేత్తభిఙ్గ తవా’ననం; కస్స నామ మనో ధీర, నాకడ్ఢతి మనోహరం;], యుత్తా, యుత్తాదిభేదతో;
విసుం న తాని వుత్తాని, ఏత్థే’వ’న్తోగధాని’తి.
‘‘చన్దిమా’కాసపదుమ’’, మిచ్చేతం ఖణ్డరూపకం;
దుట్ఠ, ‘‘మమ్బోరుహవనం, నేత్తాని’చ్చా’’ది సున్దరం.
పరియన్తో వికప్పానం, రూపకస్సో’పమాయ చ;
నత్థి యం తేన విఞ్ఞేయ్యం, అవుత్త మనుమానతో.
పునప్పున ముచ్చారణం [పునప్పునుచ్చారణం యం (సీ. క.)], యమత్థస్స, పదస్స చ;
ఉభయేసఞ్చ విఞ్ఞేయ్యా, సా’య’మావుత్తి నామతో.
అత్థావుత్తి
మనో హరతి సబ్బేసం, ఆదదాతి దిసా దస;
గణ్హాతి నిమ్మలత్తఞ్చ, యసోరాసి జినస్స’యం.
పదావుత్తి
విభాసేన్తి దిసా సబ్బా, మునినో దేహకన్తియో;
విభా సేన్తి చ సబ్బాపి, చన్దాదీనం హతా వియ.
ఉభయావుత్తి
జిత్వా విహరతి క్లేస, రిపుం లోకే జినో అయం;
విహరత్య’రివగ్గో’యం, రాసిభూతో’వ దుజ్జనే.
ఏకత్థ వత్తమానమ్పి, సబ్బవాక్యో’పకారకం;
దీపకం నామ తం చాది, మజ్ఝ, న్తవిసయం తిధా.
ఆది దీపక
అకాసి బుద్ధో వేనేయ్య, బన్ధూన మమితో’దయం;
సబ్బపాపేహి చ సమం, నేకతిత్థియమద్దనం.
మజ్ఝే దీపక
దస్సనం మునినో సాధు, జనానం జాయతే’మతం;
తద’ఞ్ఞేసం తు జన్తూనం, విసం నిచ్చో’పతాపనం.
అన్తదీపక
అచ్చన్త ¶ కన్త లావణ్య, చన్దా’తప మనోహరో;
జినా’నని’న్దు ఇన్దు చ, కస్స నా’నన్దకో భవే.
మాలాదీపక
హోతా’విప్పటిసారాయ, సీలం, పామోజ్జహేతు సో;
తం పీతిహేతు, సా చా’యం, పస్సద్ధ్యా’ది పసిద్ధియా.
ఇచ్చా’దిదీపకత్తేపి, పుబ్బం పుబ్బ మపేక్ఖినీ;
వాక్యమాలా పవత్తాతి, తం మాలాదీపకం మతం.
అనేనే’వ’ప్పకారేన, సేసాన మపి దీపకే;
వికప్పానం విధాతబ్బా, నుగతి సుద్ధబుద్ధిభి.
విసేస వచని’చ్ఛాయం, నిసేధవచనం తు యం;
అక్ఖేపో నామ సోయఞ్చ, తిధా కాలప్పభేదతో.
ఏకాకీ’ నేకసేనం తం, మారం స విజయీ జినో;
కథం త మథవా తస్స, పారమీబల మీదిసం.
అతీతక్ఖేపో.
కిం చిత్తే’జాసముగ్ఘాతం, అపత్తో’స్మీతి ఖిజ్జసే;
పణామో నను సో యే’వ, సకిమ్పి సుగతే గతో.
వత్తమానక్ఖేపో.
సచ్చం న తే గమిస్సన్తి, సివం సుజనగోచరం;
మిచ్ఛాదిట్ఠి పరిక్కన్త [పరికన్త (క.)], మానసా యే సుదుజ్జనా.
అనాగతక్ఖేపో.
ఞేయ్యో అత్థన్తరన్యాసో, యో, ఞ్ఞవాక్యత్థసాధనో;
సబ్బబ్యాపీ విసేసట్ఠో, హివిసిట్ఠ’స్స భేదతో.
హి రహిత సబ్బబ్యాపీ
తేపి లోకహితా సత్తా, సూరియో చన్దిమా అపి;
అత్థం పస్స గమిస్సన్తి, నియమో కేన లఙ్ఘ్యతే.
హి సహిత సబ్బబ్యాపీ
సత్థా దేవమనుస్సానం, వసీ సోపి మునిస్సరో;
గతో’వ నిబ్బుతిం సబ్బే, సఙ్ఖారా న హి సస్సతా.
హి రహిత విసేసట్ఠ
జినో ¶ సంసారకన్తారా, జనం పాపేతి [పాపేసి (క.)] నిబ్బుతిం;
నను యుత్తా గతి సా’యం, వేసారజ్జ సమఙ్గినం.
హి సహిత విసేసట్ఠ
సురత్తం తే’ధరఫుటం, జిన! రఞ్జేతి మానసం;
సయం రాగపరీతా హి, పరే రఞ్జేన్తి సఙ్గతే.
వాచ్చే గమ్మే థ వత్థూనం, సదిసత్తే పభేదనం;
బ్యతిరేకో’య’మప్యే’కో, భయభేదా చతుబ్బిధో.
వాచ్చఏకబ్యతిరేక
గమ్భీరత్త మహత్తాది, గుణా జలధినా జిన!;
తుల్యో త్వ మసి భేదో తు, సరీరేనే’దిసేన తే.
వాచ్చ ఉభయబ్యతిరేక
మహాసత్తా’తిగమ్భీరా, సాగరో సుగతోపి చ;
సాగరో’ఞ్జనసఙ్కాసో, జినో చామీకరజ్జుతి.
గమ్మ ఏకబ్యతిరేక
న సన్తాపాపహం నేవి, చ్ఛితదం మిగలోచనం;
మునిన్ద! నయనద్వన్దం, తవ తగ్గుణ భూసితం.
గమ్మఉభయబ్యతిరేక
మునిన్దానన మమ్భోజ, మేసం నానత్త మీదిసం;
సువుత్తా’మతసన్దాయీ, వదనం నే’దిస’మ్బుజం.
పసిద్ధం కారణం యత్థ, నివత్తేత్వా’ ఞాకారణం;
సాభావికత్త మథవా, విభాబ్యం సా విభావనా.
కారణన్తరవిభావనా
అనఞ్జితా’సితం నేత్తం, అధరో రఞ్జితా’రుణో;
సమానతా భము చా’యం, జినా’నావఞ్చితా తవ.
సాభావిక విభావనా
న హోతి ఖలు దుజ్జన్య, మపి దుజ్జనసఙ్గమే;
సభావనిమ్మలతరే, సాధుజన్తూన చేతసి.
జనకో ¶ , ఞాపకో చేతి, దువిధా హేతవో సియుం;
పటిసఙ్ఖరణం తేసం, అలఙ్కారతాయో’దితం.
భావా’భావ కిచ్చవసా, చిత్తహేతువసాపి చ;
భేదా’నన్తా ఇదం తేసం, ముఖమత్త నిదస్సనం.
పరమత్థపకాసే’క, రసా సబ్బమనోహరా;
మునినో దేసనా’యం మే, కామం తోసేతి మానసం.
భావకిచ్చో కారకహేతు.
ధీరేహి సహ సంవాసా, సద్ధమ్మస్సా’భియోగతో;
నిగ్గహేని’న్ద్రియానఞ్చ, దుక్ఖస్సు’పసమో సియా.
అభావకిచ్చో కారకహేతు.
మునిన్ద’చన్ద సంవాది, కన్తభావో’పసోభినా;
ముఖేనే’వ సుబోధం తే, మనం పాపా’భినిస్సటం.
భావకిచ్చో ఞాపకహేతు.
సాధుహత్థా’రవిన్దాని, సఙ్కోచయతి తే కథం;
మునిన్ద! చరణద్వన్ద, రాగబాలా’తపో ఫుసం?
అయుత్తకారీ చిత్తహేతు.
సఙ్కోచయన్తి జన్తూనం, పాణిపఙ్కేరుహాని’హ;
మునిన్ద! చరణద్వన్ద, నఖ చన్దాన’ మంసవో.
యుత్తకారీ చిత్తహేతు.
ఉద్దిట్ఠానం పదత్థానం, అనుద్దేసో యథాక్కమం;
‘సఙ్ఖ్యాన’మితి నిద్దిట్ఠం, యథాసఙ్ఖ్యం కమోపి చ.
ఆలాప హాస లీళాహి, మునిన్ద! విజయా తవ;
కోకిలా కుముదాని చో, పసేవన్తే వనం జలం.
సియా పియతరం నామ, అత్థరూపస్స కస్సచి;
పియస్సా’తిసయేనే’తం, యం హోతి పటిపాదనం.
పీతియా మే సముప్పన్నా, సన్త! సన్దస్సనా తవ;
కాలేనా’యం భవే పీతి, తవే’వ పున దస్సనా.
వణ్ణితేనో’పమానేన, వుత్యా’ధిప్పేత వత్థునో;
సమాసవుత్తి నామా’యం, అత్థ సఙ్ఖేప రూపతో.
సా’యం ¶ విసేస్యమత్తేన, భిన్నా’భిన్నవిసేసనా;
అత్థే’వ అపరా ప్య’త్థి, భిన్నా’భిన్నవిసేసనా.
అభిన్నవిసేసన
విసుద్ధా’మతసన్దాయీ, పసత్థరతనా’లయో;
గమ్భీరో చా’య’ మమ్బోధి, పుఞ్ఞేనా’పాదితో మయా.
భిన్నాభిన్నవిసేసన
ఇచ్ఛిత’త్థపదో సారో, ఫలపుప్ఫో’పసోభితో;
సచ్ఛాయో’య’మపుబ్బోవ కప్పరుక్ఖో సముట్ఠితో.
సాగరత్తేన సద్ధమ్మో, రుక్ఖత్తేనో’దితో జినో;
సబ్బే సాధారణా ధమ్మా, పుబ్బత్రా’ఞ్ఞత్ర తు’త్తయం.
వత్థునో’ఞ్ఞప్పకారేన, ఠితా వుత్తి తద’ఞ్ఞథా;
పరికప్పీయతే యత్థ, సా హోతి పరికప్పనా.
ఉపమా’బ్భన్తరత్తేన, కిరియాదివసేన చ;
కమేనో’దాహరిస్సామి, వివిధా పరికప్పనా.
ఉపమాబ్భన్తరపరికప్పనా
ఇచ్ఛాభఙ్గా’తురా’సీనా, తా’తినిచ్చల మచ్ఛరా;
వసం నేన్తి’వ ధీరం తం, తదా యోగా’భియోగతో.
క్రియాపరికప్పనా
గజం మారో సమారుళ్హో, యుద్ధాయ’చ్చన్త’మున్నతం;
మగ్గ మన్వేసతీ నూన, జినభీతో పలాయితుం.
గుణపరికప్పనా
మునిన్ద! పాదద్వన్దే తే, చారు రాజివ సున్దరే;
మఞ్ఞే పాపా’భి’సమ్మద్ద, జాతసోణేన సోణిమా.
మఞ్ఞే, సఙ్కే, ధువం, నూన, మివ, మిచ్చేవ మాదిహి;
సా’యం బ్యఞ్జీయతే క్వా’పి, క్వా’పి వాక్యేన గమ్యతే.
గమ్మపరికప్పనా
దయా సఞ్జాత సరసా, దేహా నిక్ఖన్తకన్తియో;
పీణేన్తా జిన! తే సాధు, జనం సరసతం నయుం.
ఆరబ్భన్తస్స ¶ యంకిఞ్చి, కత్తుం పుఞ్ఞవసా పున;
సాధన’న్తరలాభో యో, తం వదన్తి సమాహితం.
మారా’రిభఙ్గా’భిముఖ, మానసో తస్స సత్థునో;
మహామహీ మహారవం, రవీ’య’ముపకారికా.
అవత్వా’భిమతం తస్స, సిద్ధియా దస్సన’ఞ్ఞథా;
వదన్తి తం ‘పరియాయ, వుత్తీ’తి సుచిబుద్ధయో.
వివట’ఙ్గణనిక్ఖిత్తం, ధన’మారక్ఖ వజ్జితం;
ధనకామ! యథాకామం, తువం గచ్ఛ యదిచ్ఛసి.
థుతిం కరోతి నిన్దన్తో, వియ తం బ్యాజవణ్ణనం;
దోసా’భాసా గుణా ఏవ, యన్తి సన్నిధి మత్ర హి.
సఞ్చాలేతు మలం త్వం’సి, భుసం కువలయా’ఖిలం;
విసేసం తావతా నాథ!, గుణానం తే వదామ కిం?
విసేసి’చ్ఛాయం దబ్బస్స, క్రియా, జాతి, గుణస్స చ;
వేకల్లదస్సనం యత్ర, విసేసో నామ యం భవే.
న రథా, న చ మాతఙ్గా, న హయా, న పదాతయో;
జితో మారారి మునినా, సమ్భారావజ్జనేన హి.
దబ్బవిసేసవుత్తి.
న బద్ధా భూకుటి, నేవ, ఫురితో దసనచ్ఛదో;
మారారిభఙ్గం చా’కాసి, ముని వీరో వరో సయం.
క్రియావిసేసవుత్తి.
న దిసాసు బ్యాత్తా [తతా (క.)] రంసి,
నా’లోకో లోకపత్థటో;
తథాప్య’న్ధతమహరం, పరం సాధుసుభాసితం.
జాతివిసేసవుత్తి.
న ఖరం, న హి వా థద్ధం, మునిన్ద! వచనం తవ;
తథాపి గాళ్హం ఖణతి, నిమ్మూలం జనతామదం.
గుణవిసేసవుత్తి
దస్సీయతే’తిరిత్తం ¶ తు, సూరవీరత్తనం యహిం;
వదన్తి విఞ్ఞూవచనం, రుళ్హాహఙ్కార మీదిసం.
దమే నన్దోపనన్దస్స, కిం మే బ్యాపారదస్సనా?
పుత్తా మే పాదసమ్భత్తా, సజ్జా సన్తే’వ తాదిసే.
సిలేసో వచనా’నేకా, భిధేయ్యే’కపదాయుతం;
అభిన్నపదవాక్యాది, వసా తేధా’య మీరితో.
అన్ధతమహరో హారీ, సమారుళ్హో మహోదయం;
రాజతే రంసిమాలీ’యం, భగవా బోధయం జనే.
అభిన్నపదవాక్యసిలేసో.
సారదా’మలకా’భాసో, సమానీత పరిక్ఖయో;
కుముదా’కరసమ్బోధో, పీణేతి జనతం సుధీ.
భిన్నపదవాక్యసిలేసో.
సమాహిత’త్తవినయో, అహీన మద మద్దనో;
సుగతో విసదం పాతు, పాణినం సో వినాయకో.
భిన్నాభిన్నపదవాక్యసిలేసో.
విరుద్ధా, విరుద్ధా, భిన్న, కమ్మా, నియమవా, పరో;
నియమ’క్ఖేపవచనో, అవిరోధి, విరోధ్య’పి.
ఓచిత్య సమ్పోసకాది, సిలేసో, పదజా’ది [పదజాతి (క.)] పి;
ఏసం నిదస్సనేస్వే’వ, రూప మావి భవిస్సతి.
విరుద్ధకమ్మసిలేస
సవసే వత్తయం లోకం, అఖిలం కల్లవిగ్గహో;
పరాభవతి మారారి, ధమ్మరాజా విజమ్భతే.
అవిరుద్ధకమ్మసిలేస
సభావమధురం పుఞ్ఞ విసేసో’దయ సమ్భవం;
సుణన్తి వాచం మునినో, జనా పస్సన్తి చా’మతం.
అభిన్నకమ్మసిలేస
అన్ధకారా’పహారాయ ¶ , సభావ మధురాయ చ;
మనో పీణేతి జన్తూనం, జినో వాచాయ భాయ చ.
నియమవన్తసిలేస
కేస’క్ఖీనం’వ కణ్హత్తం, భమూనంయేవ వఙ్కతా;
పాణిపాదా’ధరానం’వ, మునిన్దస్సా’భిరత్తతా.
నియమక్ఖేపసిలేస
పాణిపాదా’ధరేస్వే’వ, సారాగో తవ దిస్సతి;
దిస్సతే సో’య మథవా, నాథ! సాధుగుణేస్వ’పి.
అవిరోధిసిలేస
సలక్ఖణో’తిసుభగో, తేజస్సీ నియతో’దయో;
లోకేసో జితసంక్లేసో,
విభాతి సమణిస్సరో.
విరోధిసిలేస
అసమోపి సమో లోకే,
లోకేసోపి నరుత్తమో;
సదయో ప్య’దయో పాపే, చిత్తా’యం మునినో గతి.
ఓచిత్యసమ్పోసకపదసిలేస
సంసారదుక్ఖో’పహతా, వనతా జనతా త్వయి;
సుఖ మిచ్ఛిత మచ్చన్తం, అమతన్దద! విన్దతి.
గుణయుత్తేహి వత్థూహి, సమం కత్వాన కస్సచి;
సంకిత్తనం భవతి యం, సా మతా తుల్యయోగితా.
సమ్పత్తసమ్మదో లోకో, సమ్పత్తా’లోకసమ్పదో;
ఉభోహి రంసిమాలీ చ, భగవా చ తమోనుదో.
అత్థన్తరం సాధయతా, కిఞ్చి తం సదిసం ఫలం;
దస్సీయతే అసన్తం వా, సన్తం వా తం నిదస్సనం.
అసన్తఫలనిదస్సన
ఉదయా ¶ సమణిన్దస్స, యన్తి పాపా పరాభవం;
ధమ్మరాజవిరుద్ధానం, సూచయన్తా దుర’న్తతం.
సన్తఫలనిదస్సన
సిరో నిక్ఖిత్త చరణో, చ్ఛరియాన’మ్బుజాన’యం;
పరమ’బ్భుతతం లోకే, విఞ్ఞాపేత’త్తనో జినో.
విభూతియా మహన్తత్తం, అధిప్పాయస్స వా సియా;
పరముక్కంసతం యాతం, తం మహన్తత్త మీరితం.
విభూతిమహన్తత్త
కిరీట రతన’చ్ఛాయా, నువిద్ధా’తప వారణో;
పురా పరం సిరిం విన్ది, బోధిసత్తో’ భినిక్ఖమా.
అధిప్పాయమహన్తత్త
సత్తో సమ్బోధియం బోధి, సత్తో సత్తహితాయ సో;
హిత్వా స్నేహరసాబన్ధ, మపి రాహులమాతరం.
గోపేత్వా వణ్ణనీయం యం, కిఞ్చి దస్సీయతే పరం;
అసమం వా సమం తస్స, యది సా వఞ్చనా మతా.
అసమవఞ్చనా
పురతో న సహస్సేసు, న పఞ్చేసు చ తాదినో;
మారో పరేసు తస్సే’సం, సహస్సం దసవడ్ఢితం.
సమవఞ్చనా
వివాద మనుయుఞ్జన్తో, మునిన్దవదని’న్దునా;
సమ్పుణ్ణో చన్దిమా నా’యం, ఛత్త మేతం మనోభునో.
పరానువత్తనాదీహి, నిబ్బిన్దేని’హ యా కతా;
థుతి ర’ప్పకతే సా’యం, సియా అప్పకతత్థుతి.
సుఖం జీవన్తి హరిణా, వనేస్వ’పరసేవినో;
అనాయాసో పలాభేహి, జలదబ్భఙ్కురాదిభి.
ఉత్తరం ఉత్తరం యత్థ, పుబ్బపుబ్బవిసేసనం;
సియా ఏకావలి సా’యం, ద్విధా విధి, నిసేధతో.
విధిఏకావలి
పాదా ¶ నఖాలి రుచిరా, నఖాలి రంసి భాసురా;
రంసీతమోపహానే’క, రసా సోభన్తి సత్థునో.
నిసేధఏకావలి
అసన్తుట్ఠో యతి నేవ,
సన్తోసో నా’లయాహతో;
నా’లయో యో స జన్తూనం, నా’నన్త బ్యసనా వహో.
యహిం భూసియ భూసత్తం, అఞ్ఞమఞ్ఞం తు వత్థునం;
వినా’వ సదిసత్తం తం, అఞ్ఞమఞ్ఞవిభూసనం.
బ్యామం’సు మణ్డలం తేన, మునినా లోకబన్ధునా;
మహన్తిం విన్దతీ కన్తిం, సోపి తేనేవ తాదిసిం.
కథనం సహభావస్స, క్రియాయ చ, గుణస్స చ;
‘సహవుత్తీ’తి విఞ్ఞేయ్యం, త’దుదాహరణం యథా.
క్రియాసహవుత్తి
జలన్తి చన్దరంసీహి, సమం సత్థు నఖం సవో;
విజమ్భతి చ చన్దేన, సమం తమ్ముఖచన్దిమా.
గుణసహవుత్తి
జినో’దయేన మలీనం, సహ దుజ్జన చేతసా;
పాపం దిసా సువిమలా, సహ సజ్జన చేతసా.
విరోధీనం పద’త్థానం, యత్థ సంసగ్గదస్సనం;
సముక్కంసా’భిధానత్థం, మతా సా’యం విరోధితా.
గుణా సభావ మధురా, అపి లోకే’క బన్ధునో;
సేవితా పాప సేవీనం, సమ్పదూసేన్తి మానసం.
యస్స కస్స చి దానేన, యస్స కస్స చి వత్థునో;
విసిట్ఠస్స య మాదానం, ‘పరివుత్తీ’తి సా మతా.
పురా పరేసం దత్వాన, మనుఞ్ఞం నయనాదికం;
మునినా సమనుప్పత్తా, దాని సబ్బఞ్ఞుతాసిరీ [మునిన్ద! సమనుప్పత్తో, దాని సబ్బఞ్ఞుతాసిరిం (క.)].
కిఞ్చి ¶ దిస్వాన విఞ్ఞాతా, పటిపజ్జతి తంసమం;
సంసయా’పగతం వత్థుం, యత్థ సో’యం భమో మతో.
సమం దిసాసు’జ్జలాసు, జిన పాద నఖం’సునా;
పస్సన్తా అభినన్దన్తి, చన్దా’తప మనా జనా.
పవుచ్చతే యం నామాది, కవీనం భావబోధనం;
యేన కేనచి వణ్ణేన, భావో నామా’య మీరితో.
నను తేయే’వ సన్తానో, సాగరా న కులాచలా;
మనమ్పి మరియాదం యే, సంవట్టేపి జహన్తి నో.
అఙ్గఙ్గి భావా సదిస, బలభావా చ బన్ధనే;
సంసగ్గో’లఙ్కతీనం యో, తం ‘మిస్స’న్తి పవుచ్చతి.
అఙ్గఙ్గీభావమిస్స
పసత్థా మునినో పాద, నఖ రంసి మహానదీ;
అహో! గాళ్హం నిముగ్గేపి, సుఖయత్యే’వ తే జనే.
సదిస బల భావ మిస్స
వేసో సభావ మధురో, రూపం నేత్త రసాయనం;
మధూ’వ మునినో వాచా, న సమ్పీణేతి కం జనం.
ఆసీ నామ సియా’త్థస్స, ఇట్ఠస్సా’సీసనం యథా;
తిలోకే’కగతి నాథో,
పాతు లోక మపాయతో.
రస’ప్పతీతి జనకం, జాయతే యం విభూసనం;
‘రసవన్త’న్తి తం ఞేయ్యం, రసవన్త విధానతో.
రాగా’నత’బ్భుత సరోజ ముఖం ధరాయ,
పాదా తిలోకగరునో’ధిక బన్ధరాగా;
ఆదాయ నిచ్చసరసేన కరేన గాళ్హం,
సఞ్చుమ్బయన్తి సతతా’హిత సమ్భమేన.
ఇచ్చా’నుగమ్మ ¶ పురిమాచరియా’నుభావం,
సఙ్ఖేపతో నిగదితో’య మలఙ్కతీనం;
భేదో’పరూపరి కవీహి వికప్పియానం,
కో నామ పస్సితు మలం ఖలు తాస మన్తం.
ఇతి సఙ్ఘరక్ఖితమహాసామి విరచితే సుబోధాలఙ్కారే
అత్థాలఙ్కారావబోధో నామ
చతుత్థో పరిచ్ఛేదో.
౫. భావావబోధ-పఞ్చమపరిచ్ఛేద
పటిభానవతా లోక, వోహార’మనుసారినా;
తతో’చిత్య సముల్లాస, వేదినా కవినా పరం.
ఠాయిసమ్బన్ధినో భావ, విభావా సా’నుభావకా;
సమ్బజ్ఝన్తి నిబన్ధా తే, రస’స్సాదాయ సాధునం.
భావఅధిప్పాయ
చిత్త వుత్తి విసేసా తు, భావయన్తి రసే యతో;
రత్యాదయో తతో భావ, సద్దేన పరికిత్తితా.
ఠాయీభావఅధిప్పాయ
విరోధినా’ఞ్ఞభావేన, యో భావో న తిరోహితో;
సీలేన తిట్ఠతి’చ్చేసో, ‘ఠాయీభావో’తి సద్దితో.
ఠాయీభావప్పభేదఉద్దేస
రతి, హస్సో, చ సోకో, చ,
కోధు, స్సాహా, భయం,పి చ;
జిగుచ్ఛా, విమ్హయో, చేవ, సమో చ నవ ఠాయినో.
బ్యభిచారీభావఅధిప్పాయ
తిరోభావా, విభావా’ది, విసేసనా’భిముఖ్యతో;
యే తే చరన్తి సీలేన, తే హోన్తి బ్యభిచారినో.
బ్యభిచారిభావపభేద
నిబ్బేదో ¶ , తక్క, సఙ్కా, సమ,
ధితి, జళతా, దీనతు, గ్గా, లసత్తం,
సుత్తం, తాసో, గిలాను, స్సుక, హరిస,
సతి, స్సా, విసాదా, బహిత్థా [బహిద్ధా (క.)];
చిన్తా, గబ్బా, పమారో, మరిస, మద,
మతు, మ్మాద, మోహా, విబోధో,
నిద్దా, వేగా, సబిలం, మరణ,
చపలతా [సచపలా (క.)], బ్యాధి, తేత్తింస మేతే.
సత్తికభావఅధిప్పాయ
సమాహిత’త్త’ప్పభవం, సత్తం [సత్వం (క.)] తేనో’పపాదితా;
సత్తికా [సాత్వికా (క.)] ప్య’నుభావత్తే, విసుం భావా భవన్తి తే.
సత్తికభావప్పభేద
థమ్భో, పళయ, రోమఞ్చా, తథా సేద, స్సు, వేపథు;
వేవణ్ణియం, విసరతా, భావా’ట్ఠే’తే తు సత్తికా.
యదా రత్యాదయో భావా, ఠితిసీలా న హోన్తి చే;
తదా సబ్బేపి తే భావా, భవన్తి బ్యభిచారినో.
విభావో కారణం తేసు, ప్పత్తియు’ద్దీపనే తథా;
యో సియా బోధకో తేసం,
అనుభావో’య మీరితో.
నేకహేతుం మనోవుత్తి, విసేసఞ్చ విభావితుం;
భావం విభావా’నుభావా, వణ్ణియా బన్ధనే ఫుటం.
సవిభావా’నుభావేహి, భావా తే తే యథారహం;
వణ్ణనీయా యథో’చిత్యం, లోకరూపా’నుగామినా.
చిత్త ¶ వుత్తి విసేసత్తా, మానసా సత్తికా’ఙ్గతో;
బహి నిస్సట సేదాది, అనుభావేహి వణ్ణియా.
రసఅధిప్పాయ
సామాజికాన మానన్దో, యో బన్ధత్థా’నుసారినం;
రసీయతీతి తఞ్ఞూహి, రసో నామా’య’మీరితో.
రసప్పభేద
సవిభావా, నుభావేహి, సత్తిక,బ్యభిచారిభి;
అస్సాదియత్త మానీయ, మానో ఠాయే’వ సో రసో.
సిఙ్గార,హస్స,కరుణా, రుద్ద,వీర,భయానకా;
బీభచ్ఛ,బ్భుత,సన్తా, చ, రసా ఠాయీన నుక్కమా.
దుక్ఖరూపే’య’ మానన్దో, కథం ను కరుణాదికే?
సియా సోతూనమానన్దో,
సోకో వేస్సన్తరస్స హి.
ఠాయీభావ నిద్దేస రతిట్ఠాయీభావ
రమ్మ,దేస, కలా, కాల, వేసాది, పటిసేవనా;
యువాన’ఞ్ఞోఞ్ఞరత్తానం, పమోదో రతి రుచ్చతే.
యుత్యా భావానుభావా తే, నిబన్ధా పోసయన్తి నం;
సోప్య’యోగ, విప్పయోగ, సమ్భోగానం వసా తిధా.
హస్సట్ఠాయీభావ
వికారా’కతిఆదీహి, అత్తనో థ పరస్స వా;
హస్సో నిద్దా, సమా’లస్య, ముచ్ఛాది,బ్యభిచారిభి;
పరిపోసే సియా హస్సో, భియ్యో’త్థిపభుతీనం సో.
హస్సప్పభేద
సిత మిహ వికాసి నయనం,
కిఞ్చా’లక్ఖియ దిజం తు తం హసితం;
మధురస్సరం విహసితం, అంససిరోకమ్పముపహసితం.
అపహసితం ¶ సజల’క్ఖి, విక్ఖిత్తఙ్గం భవత్య’తిహసితం;
ద్వే ద్వే కథితా చే’సం,
జేట్ఠే [మజ్ఝే’ధమేతి ఏత్థ మజ్ఝే అధమేతి పదచ్ఛేదో] మజ్ఝే’ధమే చ కమసో.
కరుణట్ఠాయీభావ
సోకరూపో తు కరుణో, నిట్ఠప్పత్తి’ట్ఠ నాసతో;
తత్థా’నుభావా రుదిత, పళయ,త్థమ్భకాదయో;
విసాదా,లస్య,మరణ, చిన్తా’దీ బ్యభిచారినో.
రుద్దట్ఠాయీభావ
కోధో మచ్ఛరియా’దీహి, పోసే తాస, మదాదిభి;
నయనా’రుణతాదీహి, రుద్దో నామ రసో భవే.
వీరట్ఠాయీభావ
పతాప, విక్కమా’దీహు, స్సాహో ‘వీరో’తి సఞ్ఞితో;
రణ,దాన,దయాయోగా, వీరో’యం తివిధో భవే;
తేవా’నుభావా ధితి,మ, త్యా’దయో బ్యభిచారినో.
భయట్ఠాయీభావ
వికారా,సని,సత్తా’ది, భయు’క్కంసో భయానకో;
సేదా’దయో నుభావే’త్థ, తాసా’దీ బ్యభిచారినో.
జిగుచ్ఛాట్ఠాయీభావ
జిగుచ్ఛా రుధిరా’దీహి, పూత్యా’దీహి విరాగతో;
బీభచ్ఛో ఖోభను’బ్బేగీ, కమేన కరుణాయుతో;
నాసా వికూణనాదీహి, సఙ్కాదీహి’స్స పోసనం.
విమ్హయట్ఠాయీభావ
అతి లోక పదత్థేహి, విమ్హయో’యం రసో’బ్భుతో;
తస్సా’నుభావా సేద,స్సు, సాధువాదా’దయో సియుం;
తాసా,వేగ,ధితి,ప్పఞ్ఞా, హోన్తే’త్థ బ్యభిచారినో.
సమట్ఠాయీభావ
ఠాయీభావో సమో మేత్తా, దయా,మోదా’ది సమ్భవో;
భావాదీహి త’దుక్కంసో, సన్తో సన్త నిసేవితో.
ఇతి సఙ్ఘరక్ఖిత మహాసామివిరచితే సుబోధాలఙ్కారే
రసభావా’వబోధో నామ
పఞ్చమో పరిచ్ఛేదో.
సుబోధాలఙ్కారో సమత్తో.