అఞ్ఞ > బ్యాకరణ గన్థ-సఙ్గహో > సుబోధాలఙ్కారపాఠ

MMR Vol 0

Misc. Paragraph

సుబోధాలఙ్కారో

౧. దోసావబోధ-పఠమపరిచ్ఛేద

౨. దోసపరిహారావబోధ-దుతియపరిచ్ఛేద

౩. గుణావబోధ-తతియపరిచ్ఛేద

౪. అత్థాలఙ్కారావబోధ-చతుత్థపరిచ్ఛేద

వఙ్కవుత్తి అత్థాలఙ్కార

౫. భావావబోధ-పఞ్చమపరిచ్ఛేద

ఠాయీభావ నిద్దేస రతిట్ఠాయీభావ

నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స

మునిన్దవదనమ్భోజ, గబ్భసమ్భవసున్దరీ;

సరణం పాణినం వాణీ, మయ్హం పీణయతం మనం.

రామ, సమ్మా’ద్య’లఙ్కారా, సన్తి సన్తో పురాతనా;

తథాపి తు వళఞ్జేన్తి, సుద్ధమాగధికా న తే.

తేనా’పి నామ తోసేయ్య, మేతే లఙ్కారవజ్జితే;

అనురూపేనా’లఙ్కారే, నే’స మేసో పరిస్సమో.

యేసం న సఞ్చితా పఞ్ఞా, నేకసత్థన్తరో’చితా;

సమ్మోహ’బ్భాహతా వే’తే, నావబుజ్ఝన్తి కిఞ్చిపి.

కిం తేహి పాదసుస్సూసా, యేసం నత్థి గరూని’హ;

యే తప్పాదరజోకిణ్ణా, తే’వ సాధూ వివేకినో.

కబ్బ, నాటకనిక్ఖిత్త, నేత్తచిత్తా కవిజ్జనా;

యంకిఞ్చి రచయన్తే’తం, న విమ్హయకరం పరం.

తేయే’వ పటిభావేన్తో, సో’వ బన్ధో సవిమ్హయో;

యేన తోసేన్తి విఞ్ఞూ యే, తత్థ ప్య’విహితా’దరా.

బన్ధో ¶ చ నామ సద్ద,త్థా, సహితా దోసవజ్జితా;

పజ్జ గజ్జ విమిస్సానం, భేదేనా’యం తిధా భవే.

నిబన్ధో చా’నిబన్ధో చ, పున ద్విధా నిరుప్పతే;

తం తు పాపేన్త్య’లఙ్కారా, విన్దనీయతరత్తనం.

అనవజ్జం ముఖమ్భోజ [‘‘అమ్భోజ’’న్తి పదం పాళియం నత్థి, వారిజవాచకం, సక్కటగన్థతో అనీతం], మనవజ్జా చ భారతీ;

అలఙ్కతా’వ సోభన్తే, కిం ను తే నిర’లఙ్కతా?

వినా గరూపదేసం తం, బాలో’లఙ్కత్తు మిచ్ఛతి;

సమ్పాపుణే న విఞ్ఞూహి, హస్సభావం కథం ను సో?

గన్థోపి కవివాచాన, మలఙ్కార’ప్పకాసకో;

యాతి తబ్బచనీయత్తం, త’బ్బోహారూ’పచారతో.

ద్విప్పకారా అలఙ్కారా, తత్థ సద్ద, త్థభేదతో;

సద్దత్థా బన్ధనామా’వ, తంసజ్జిత తదావలి.

గుణాలఙ్కారసంయుత్తా, అపి దోసలవ’ఙ్కితా;

పసంసియా న విఞ్ఞూహి, సా కఞ్ఞా వియ తాదిసీ.

తేన దోసనిరాసో’వ, మహుస్సాహేన సాధియో;

నిద్దోసా సబ్బథా సా’యం, సగుణా న భవేయ్య కిం?

సా’లఙ్కారవియుత్తా’పి, గుణయుత్తా మనోహరా;

నిద్దోసా దోసరహితా, గుణయుత్తా వధూ వియ.

పదే వాక్యే తదత్థే చ, దోసా యే వివిధా మతా;

సో’దాహరణ మేతేసం, లక్ఖణం కథయామ్య’హం.

విరుద్ధత్థన్తరా, ఝత్థ, కిలిట్ఠాని, విరోధి చ;

నేయ్యం, విసేసనాపేక్ఖం, హీనత్థక మనత్థకం.

దోసా పదాన వాక్యాన, మేకత్థం భగ్గరీతికం;

తథా బ్యాకిణ్ణ గామ్మాని, యతిహీనం కమచ్చుతం;

అతివుత్త మపేతత్థం, సబన్ధఫరుసం తథా.

అపక్కమో’ ¶ , చిత్యహీనం, భగ్గరీతి, ససంసయం;

గామ్మం దుట్ఠాలఙ్కతీతి, దోసా వాక్యత్థనిస్సితా.

విరుద్ధత్థన్తరం తఞ్హి, యస్స’ఞ్ఞత్థో విరుజ్ఝతి;

అధిప్పేతే యథా మేఘో, విసదో సుఖయే జనం.

విసేస్య మధికం యేనా, ఝత్థ మేతం భవే యథా;

ఓభాసితా’సేసదిసో, ఖజ్జోతో’యం విరాజతే.

యస్స’త్థా’వగమో దుక్ఖో, పకత్యా’దివిభాగతో;

కిలిట్ఠం తం యథా తాయ, సో’య మాలిఙ్గ్యతే పియా.

యం కిలిట్ఠపదం మన్దా, భిధేయ్యం యమకాదికం;

కిలిట్ఠపదదోసే’వ, తమ్పి అన్తో కరీయతి.

పతీతసద్దరచితం, సిలిట్ఠపదసన్ధికం;

పసాదగుణసంయుత్తం, యమకం మత మేదిసం.

అబ్యపేతం బ్యపేత’ఞ్ఞ, మావుత్తా’నేకవణ్ణజం;

యమకం తఞ్చ పాదాన, మాది, మజ్ఝ, న్త, గోచరం.

సుజనా’సుజనా సబ్బే, గుణేనాపి వివేకినో;

వివేకం న సమాయన్తి, అవివేకిజనన్తికే.

కుసలా’కుసలా సబ్బే, పబలా’పబలా థవా;

నో యాతా యావ’హోసిత్తం, సుఖదుక్ఖప్పదా సియుం;

అబ్యపేత పఠమ దుతియ తతియపాదాది యమకం.

సాదరం సా దరం హన్తు, విహితా విహితా మయా;

వన్దనా వన్దనామాన, భాజనే రతనత్తయే.

కమలం క’మలం కత్తుం, వనదో వనదో’మ్బరం;

సుగతో సుగతో లోకం, సహితం స హితం కరం.

అబ్యపేతాదియమక ¶ , స్సేసో లేసో నిదస్సితో;

ఞేయ్యాని’మాయేవ దిసా, య’ఞ్ఞాని యమకానిపి.

అచ్చన్తబహవో తేసం, భేదా సమ్భేదయోనియో;

తథాపి కేచి సుకరా, కేచి అచ్చన్తదుక్కరా.

యమకం తం పహేలీ [పహేళి (క.)] చ, నేకన్తమధురాని’తి;

ఉపేక్ఖియన్తి సబ్బాని, సిస్సఖేదభయా మయా.

దేసకాలకలాలోక, ఞాయాగమవిరోధి యం;

తం విరోధిపదం చే’త, ముదాహరణతో ఫుటం.

య దప్పతీత మానీయ, వత్తబ్బం నేయ్య మాహు తం;

యథా సబ్బాపి ధవలా, దిసా రోచన్తి రత్తియం.

నేదిసం బహు మఞ్ఞన్తి, సబ్బే సబ్బత్థ విఞ్ఞునో;

దుల్లభా’వగతీ సద్ద, సామత్థియవిలఙ్ఘినీ.

సియా విసేసనాపేక్ఖం, యం తం పత్వా విసేసనం;

సాత్థకం తం యథా తం సో, భియ్యో పస్సతి చక్ఖునా.

హీనం కరే విసేస్యం యం, తం హీనత్థం భవే యథా;

నిప్పభీ కత ఖజ్జోతో, సముదేతి దివాకరో.

పాదపూరణమత్తం యం, అనత్థమితి తం మతం;

యథా హి వన్దే బుద్ధస్స, పాదపఙ్కేరుహం పి చ.

సద్దతో అత్థతో వుత్తం, యత్థ భియ్యోపి వుచ్చతి;

త మేకత్థం యథా’భాతి, వారిదో వారిదో అయం.

తిత్థియఙ్కురబీజాని, జహం దిట్ఠిగతాని’హ;

పసాదేతి పసన్నే’సో, మహాముని మహాజనే.

ఆరద్ధక్కమవిచ్ఛేదా, భగ్గరీతి భవే యథా;

కాపి పఞ్ఞా, కోపి పగుణో, పకతీపి అహో తవ.

పదానం ¶ దుబ్బినిక్ఖేపా, బ్యామోహో యత్థ జాయతి;

తం బ్యాకిణ్ణన్తి విఞ్ఞేయ్యం, తదుదాహరణం యథా.

బహుగుణే పణమతి, దుజ్జనానం ప్యయం జనో;

హితం పముదితో నిచ్చం, సుగతం సమనుస్సరం.

విసిట్ఠవచనా’పేతం, గామ్మం’త్య’భిమతం యథా;

కఞ్ఞే కామయమానం మం, న కామయసి కింన్వి’దం?

పదసన్ధానతో కిఞ్చి, దుప్పతీతికరం భవే;

తమ్పి గామ్మం త్య’భిమతం, యథా యాభవతో పియా.

వుత్తేసు సూచితే ట్ఠానే, పదచ్ఛేదో భవే యతి;

యం తాయ హీనం తం వుత్తం, యతిహీనన్తి సా పన.

యతి సబ్బత్థపాదన్తే, వుత్తడ్ఢే చ విసేసతో;

పుబ్బాపరానేకవణ్ణ, పదమజ్ఝేపి కత్థచి.

తం నమే సిరసా చామి, కరవణ్ణం తథాగతం;

సకలాపి దిసా సిఞ్చ, తివ సోణ్ణరసేహి యో.

సరో సన్ధిమ్హి పుబ్బన్తో, వియ లోపే విభత్తియా;

అఞ్ఞథా త్వ’ఞ్ఞథా తత్థ, యా’దేసాది పరా’ది’వ.

చాదీ పుబ్బపదన్తా’వ, నిచ్చం పుబ్బపదస్సితా;

పాదయో నిచ్చసమ్బన్ధా, పరాదీవ పరేన తు.

నమే తం సిరసా సబ్బో, పమా’తీతం తథాగతం;

యస్స లోకగ్గతం పత్త, స్సో’పమా న హి యుజ్జతి.

మునిన్దం తం సదా వన్దా, మ్య’నన్తమతి ముత్తమం;

యస్స పఞ్ఞా చ మేత్తా చ, నిస్సీమాతి విజమ్భతి.

చాదిపాదీసు పచ్చుదాహరణాని యథా

మహామేత్తా మహాపఞ్ఞా, చ యత్థ పరమోదయా;

పణమామి జినం తం ప, వరం వరగుణా’లయం.

పదత్థక్కమతో ముత్తం, కమచ్చుత మిదం యథా;

ఖేత్తం వా దేహి గామం వా, దేసం వా మమ సోభనం.

లోకియత్థ ¶ మతిక్కన్తం, అతివుత్తం మతం యథా;

అతిసమ్బాధ మాకాస, మేతిస్సా థనజమ్భనే.

సముదాయత్థతో’పేతం, తం అపేతత్థకం యథా;

గావిపుత్తో బలిబద్ధో, తిణం ఖాదీ పివీ జలం.

బన్ధే ఫరుసతా యత్థ, తం బన్ధఫరుసం యథా;

ఖరా ఖిలా పరిక్ఖీణా, ఖేత్తే ఖిత్తం ఫలత్య’లం.

ఞేయ్యం లక్ఖణ మన్వత్థ, వసేనా’పక్కమాదినం;

ఉదాహరణ మేతేసం, దాని సన్దస్సయామ్య’హం.

భావనా, దాన, సీలాని, సమ్మా సమ్పాదితాని’హ;

భోగ, సగ్గాది, నిబ్బాన, సాధనాని న సంసయో.

పూజనీయతరో లోకే, అహ మేకో నిరన్తరం;

మయేకస్మిం గుణా సబ్బే, యతో సముదితా అహుం.

యాచితో’హం కథం నామ, న దజ్జామ్య’పి జీవితం;

తథాపి పుత్తదానేన, వేధతే హదయం మమ.

ఇత్థీనం దుజ్జనానఞ్చ, విస్సాసో నోపపజ్జతే;

విసే సిఙ్గిమ్హి నదియం, రోగే రాజకులమ్హి చ.

మునిన్దచన్దిమా లోక, సరలోలవిలోచనో;

జనో’ వక్కన్తపన్థో’వ, గోపదస్సనపీణితో.

వాక్యత్థతో దుప్పతీతి, కరం గామ్మం మతం యథా;

పోసో వీరియవా సో’యం, పరం హన్త్వా న విస్సమీ.

దుట్ఠాలఙ్కరణం తేతం [త్వేథం (?)], యత్థా’లఙ్కారదూసనం;

తస్సా’లఙ్కారనిద్దేసే, రూప మావి భవిస్సతి.

ఇతి సఙ్ఘరక్ఖితమహాసామివిరచితే సుబోధాలఙ్కారే

౨. దోసపరిహారావబోధ-దుతియపరిచ్ఛేద

కదాచి కవికోసల్లా, విరోధో సకలో ప్య’యం;

దోససఙ్ఖ్య మతిక్కమ్మ, గుణవీథిం విగాహతే.

తేన వుత్తవిరోధాన, మవిరోధో యథా సియా;

తథా దోసపరిహారా, వబోధో దాని నీయతే.

తత్థ విరుద్ధత్థన్తరస్స పరిహారో యథా

విన్దన్తం పాకసాలీనం, సాలీనం దస్సనా సుఖం;

తం కథం నామ మేఘో’యం, విసదో సుఖయే జనం?

వినాయకోపి నాగో సి, గోతమోపి మహామతి;

పణీతోపి రసా’పేతో, చిత్తా మే సామి తే గతి.

కథం తాదిగుణాభావే, లోకం తోసేతి దుజ్జనో?

ఓభాసితాసేసదిసో, ఖజ్జోతో నామ కిం భవే?

పహేలికాయ [పహేళికాయ (క.)] మారుళ్హా, న హి దుట్ఠా కిలిట్ఠతా;

పియా సుఖా’లిఙ్గితం క, మాలిఙ్గతి ను నో ఇతి.

యమకే నో పయోజేయ్య, కిలిట్ఠపద మిచ్ఛితే;

తతో యమక మఞ్ఞం తు, సబ్బ మేతంమయం వియ.

బోధిసత్తప్పభావేన ¶ , థలేపి జలజాన్య’హుం;

నుదన్తాని’వ సుచిరా, వాసక్లేసం తహిం జలే.

మహానుభావ పిసునో, మునినో మన్ద మారుతో;

సబ్బోతుకమయం వాయి, ధునన్తో కుసుమం సమం.

నిముగ్గమానసో బుద్ధ, గుణే పఞ్చసిఖస్సపి;

తన్తిస్సర విరోధో సో, న సమ్పీణేతి కం జనం?

గణయే చక్కవాళం సో, చన్దనాయపి సీతలం;

సమ్బోధి సత్త హదయో, పదిత్త’ఙ్గారపూరితం.

పరిచ్చత్తభవోపి త్వ, ముపనీతభవో అసి;

అచిన్త్యగుణసారాయ, నమో తే మునిపుఙ్గవ.

నేవా’లపతి కేనా’పి, వచీవిఞ్ఞత్తితో యతి;

సమ్పజానముసావాదా, ఫుసేయ్యా’పత్తిదుక్కటం.

మరీచిచన్దనా’లేప, లాభా సీతమరీచినో;

ఇమా సబ్బాపి ధవలా, దిసా రోచన్తి నిబ్భరం.

మనోనురఞ్జనో మార, ఙ్గనాసిఙ్గారవిబ్భమో;

జినేనా’సమనుఞ్ఞాతో, మారస్స హదయా’నలో.

అపయాతా’పరాధమ్పి, అయం వేరీ జనం జనో;

కోధపాటలభూతేన, భియ్యో పస్సతి చక్ఖునా.

అప్పకానమ్పి పాపానం, పభావం నాసయే బుధో;

అపి నిప్పభాతా’నీత, ఖజ్జోతో హోతి భాణుమా.

న ¶ పాదపూరణత్థాయ, పదం యోజేయ్య కత్థచి,

యథా వన్దే మునిన్దస్స, పాదపఙ్కేరుహం వరం.

భయకోధపసంసాది, విసేసో తాదిసో యది;

వత్తుం కామీయతే దోసో, న తత్థే’కత్థతాకతో.

సప్పో సప్పో! అయం హన్ద, నివత్తతు భవం తతో,

యది జీవితుకామో’సి, కథం త ముపసప్పసి?

యోకోచి రూపా’తిసయో, కన్తి కాపి మనోహరా;

అబ్యామోహకరం బన్ధం, అబ్యాకిణ్ణం మనోహరం;

అదూరపద విన్యాసం, పసంసన్తి కవిస్సరా.

నీలుప్పలా’భం నయనం, బన్ధుకరుచిరో’ధరో;

నాసా హేమ’ఙ్కుసో తేన, జినో’యం పియదస్సనో.

సమతిక్కన్త గామ్మత్తం, కన్త వాచా’భిసఙ్ఖతం;

బన్ధనం రసహేతుత్తా, గామ్మత్తం అతివత్తతి.

దునోతి కామచణ్డాలో, సో మం సదయ నిద్దయో;

ఈదిసం బ్యసనా’పన్నం, సుఖీపి కి ముపేక్ఖసే?

యతిహీనపరిహారో, న పునే’దాని నీయతే;

యతో న సవను’బ్బేగం, హేట్ఠా యేసం విచారితం.

ఉదారచరితో’సి త్వం, తేనే’వా’రాధనా త్వయి;

దేసం వా దేహి గామం వా, ఖేత్తం వా మమ సోభనం.

మునిన్దచన్దసమ్భూత, యసోరాసిమరీచినం;

సకలోప్య’య మాకాసో, నా’వకాసో విజమ్భనే.

వాక్యం ¶ బ్యాపన్నచిత్తానం, అపేతత్థం అనిన్దితం;

తేను’మ్మత్తాదికానం తం, వచనా’ఞ్ఞత్ర దుస్సతి.

సముద్దో పీయతే సో’య, మహ’మజ్జ జరాతురో;

ఇమే గజ్జన్తి జీమూతా, సక్కస్సే’రావణో పియో.

సుఖుమాలా’విరోధిత్త, దిత్తభావప్పభావితం;

బన్ధనం బన్ధఫరుస, దోసం సందూసయేయ్య తం.

పస్సన్తా రూపవిభవం, సుణన్తా మధురం గిరం;

చరన్తి సాధూ సమ్బుద్ధ, కాలే కేళిపరమ్ముఖా.

భావనా, దాన, సీలాని, సమ్మా సమ్పాదితాని’హ;

నిబ్బాన, భోగ, సగ్గాది, సాధనాని న సంసయో.

ఉద్దిట్ఠవిసయో కోచి, విసేసో తాదిసో యది;

అను’ద్దిట్ఠేసు నేవ’త్థి, దోసో కమవిలఙ్ఘనే.

కుసలా’కుసలం అబ్యా, కత’మిచ్చేసు పచ్ఛిమం;

అబ్యాకతం పాకదం న, పాకదం పఠమద్వయం.

సగుణానా’వికరణే, కారణే సతి తాదిసే;

ఓచిత్యహీనతా’పత్తి, నత్థి భూతత్థసంసినో.

ఓచిత్యం నామ విఞ్ఞేయ్యం, లోకే విఖ్యాత మాదరా;

తత్థో’పదేసపభవా, సుజనా కవిపుఙ్గవా.

విఞ్ఞాతోచిత్యవిభవో, చిత్యహీనం పరిహరే;

యో మారసేన మాసన్న, మాసన్నవిజయు’స్సవో;

తిణాయపి న మఞ్ఞిత్థ, సో వో దేతు జయం జినో.

ఆరద్ధకత్తుకమ్మాది, కమా’తిక్కమలఙ్ఘనే;

భగ్గరీతివిరోధో’యం, గతిం న క్వా’పి విన్దతి.

సుజన’ఞ్ఞాన మిత్థీనం, ¶ విస్సాసో నో’పపజ్జతే;

విసస్స సిఙ్గినో రోగ, నదీరాజకులస్స చ.

భేసజ్జే విహితే సుద్ధ, బుద్ధాదిరతనత్తయే;

పసాద మాచరే నిచ్చం, సజ్జనే సగుణేపి చ.

మునిన్దచన్దిమా’లోక, రస లోల విలోచనో;

జనో’వక్కన్తపన్థో’వ, రంసిదస్సనపీణితో.

సంసయాయే’వ యంకిఞ్చి, యది కీళాదిహేతునా;

పయుజ్జతే న దోసో’వ, ససంసయసమప్పితో.

యాతే దుతియం నిలయం, గరుమ్హి సకగేహతో;

పాపుణేయ్యామ నియతం, సుఖ’మజ్ఝయనా’దినా.

సుభగా భగినీ సా’యం, ఏతస్సి’చ్చేవమాదికం;

న ‘గామ్మ’మితి నిద్దిట్ఠం, కవీహి సకలేహిపి.

దుట్ఠా’లఙ్కారవిగమే, సోభనా’లఙ్కతిక్కమో;

అలఙ్కారపరిచ్ఛేదే, ఆవిభావం గమిస్సతి.

విఞ్ఞాయి’మం గరువరాన’ధిక’ప్పసాదా,

ఇతి సఙ్ఘరక్ఖితమహాసామివిరచితే సుబోధాలఙ్కారే

సమ్భవన్తి ¶ గుణా యస్మా, దోసానే’వ’మతిక్కమే;

దస్సేస్సం తే తతో దాని, సద్దే సమ్భూసయన్తి యే.

పసాదో’జో, మధురతా, సమతా, సుఖుమాలతా;

సిలేసో’దరతా, కన్తి, అత్థబ్యత్తి, సమాధయో.

గుణేహే’తేహి సమ్పన్నో, బన్ధో కవిమనోహరో;

సమ్పాదియతి కత్తూనం, కిత్తి మచ్చన్తనిమ్మలం.

అదూరాహితసమ్బన్ధ, సుభగా యా పదా’వలి;

సుపసిద్ధా’భిధేయ్యా’యం, పసాదం జనయే యథా.

అలఙ్కరోన్తా వదనం, మునినో’ధరరంసియో;

సోభన్తే’రుణరంసీ’వ, సమ్పతన్తా’మ్బుజో’దరే.

ఓజో సమాసబాహుల్య, మేసో గజ్జస్స జీవితం;

మునిన్ద మన్ద సఞ్జాత, హాస చన్దన లిమ్పితా;

పల్లవా ధవలా తస్సే, వేకో నా’ధరపల్లవో.

పదా’భిధేయ్యవిసయం, సమాస బ్యాస సమ్భవం;

యం పారిణత్యం హోతీ’హ, సోపి ఓజో’వ తం యథా.

జోతయిత్వాన సద్ధమ్మం, సన్తారేత్వా సదేవకే;

జలిత్వా అగ్గిఖన్ధో’వ, నిబ్బుతో సో ససావకో.

మత్థకట్ఠీ మతస్సా’పి, రజోభావం వజన్తు మే;

యతో పుఞ్ఞేన తే సేన్తు, జిన పాద’మ్బుజద్వయే.

ఇచ్చత్ర ¶ నిచ్చప్పణతి, గేధో సాధు పదిస్సతి;

జాయతే’యం గుణో తిక్ఖ, పఞ్ఞానమభియోగతో.

మధురత్తం పదాసత్తి, ర’నుప్పాసవసా ద్విధా;

సియా సమసుతి పుబ్బా, వణ్ణా’వుత్తి పరో యథా.

యదా ఏసో’భిసమ్బోధిం, సమ్పత్తో మునిపుఙ్గవో;

తదా పభుతి ధమ్మస్స, లోకే జాతో మహు’స్సవో.

మునిన్దమన్దహాసా తే, కున్ద సన్దోహవిబ్భమా;

దిసన్త మనుధావన్తి, హసన్తా చన్దకన్తియో.

సబ్బకోమలవణ్ణేహి, నా’నుప్పాసో పసంసియో;

యథా’యం మాలతీమాలా, లిన లోలా’లిమాలినీ.

ముదూహి వా కేవలేహి, కేవలేహి ఫుటేహి వా,

మిస్సేహి వా తిధా హోతి, వణ్ణేహి సమతా యథా.

కోకిలా’లాపసంవాదీ, మునిన్దా’లాపవిబ్భమో;

హదయఙ్గమతం యాతి, సతం దేతి చ నిబ్బుతిం.

సమ్భావనీయసమ్భావం, భగవన్తం భవన్తగుం;

భవన్తసాధనా’కఙ్ఖీ, కో న సమ్భావయే విభుం.

లద్ధచన్దనసంసగ్గ, సుగన్ధి మలయా’నిలో;

మన్ద మాయాతి భీతో’వ, మునిన్దముఖమారుతా.

అనిట్ఠుర’క్ఖర’ప్పాయా, సబ్బకోమల నిస్సటా;

కిచ్ఛముచ్చారణా’పేత, బ్యఞ్జనా సుఖుమాలతా.

పస్సన్తా రూపవిభవం, సుణన్తా మధురం గిరం;

చరన్తి సాధూ [సాధు (సీ-ఛన్ధానురక్ఖణత్థం)] సమ్బుద్ధ, కాలే కేళిపరమ్ముఖా.

అలఙ్కారవిహీనా’పి, సతం సమ్ముఖతే’దిసీ;

ఆరోహతి విసేసేన, రమణీయా త’దుజ్జలా.

రోమఞ్చ ¶ పిఞ్ఛ రచనా, సాధు వాదాహితద్ధనీ;

లళన్తి’మే మునిమేఘు, మ్మదా సాధు సిఖావలా.

సుఖుమాలత్త మత్థే’వ, పదత్థవిసయమ్పి చ;

యథా మతాదిసద్దేసు, కిత్తిసేసాదికిత్తనం.

సిలిట్ఠ పద సంసగ్గ, రమణీయ గుణా’లయో;

సబన్ధగారవో సో’యం, సిలేసో నామ తం యథా.

బాలి’న్దువిబ్భమ’చ్ఛేది, నఖరా’వలి కన్తిభి;

సా మునిన్దపద’మ్భోజ, కన్తి వో వలితా’వతం.

ఉక్కంసవన్తో యోకోచి, గుణో యది పతీయతే;

ఉదారో’యం భవే తేన, సనాథా బన్ధపద్ధతి.

పాదమ్భోజ రజో లిత్త, గత్తా యే తవ గోతమ;

అహో! తే జన్తవో యన్తి, సబ్బథా నిరజత్తనం.

ఏవం జినా’నుభావస్స, సముక్కంసో’త్ర దిస్సతి;

పఞ్ఞవా విధినా’నేన, చిన్తయే పర మీదిసం.

ఉదారో సోపి విఞ్ఞేయ్యో, యం పసత్థ విసేసనం;

యథా కీళాసరో లీలా, హాసో హేమఙ్గదా’దయో.

లోకియ’త్థా’న’తిక్కన్తా, కన్తా సబ్బజనానపి;

కన్తి నామా’తివుత్తస్స, వుత్తా సా పరిహారతో.

సా’యం తదుభయా నేయ్య, పరిహారే పదస్సితా;

యథా మరీచిచ్చాది చ, మనోనురఞ్జనోచ్చాది.

సభావా’మలతా ధీర, ముధా పాదనఖేసు తే;

యతో తే’వనతా’నన్త, మోళిచ్ఛాయా జహన్తి నో.

‘బన్ధసారో’తి మఞ్ఞన్తి, యం సమగ్గాపి విఞ్ఞునో;

దస్సనా’వసరం పత్తో, సమాధి నామ’యం గుణో.

అఞ్ఞధమ్మో తతో’ఞ్ఞత్థ, లోకసీమా’నురోధతో;

సమ్మా ఆధీయతే’చ్చే’సో, ‘సమాధీ’తి నిరుచ్చతి.

అపాణే ¶ పాణీనం ధమ్మో, సమ్మా ఆధీయతే క్వచి,;

నిరూపే రూపయుత్తస్స, నిరసే సరసస్స, చ.

అద్రవే ద్రవయుత్తస్స, అకత్తరిపి కత్తుతా,;

కఠినస్సా’సరీరే,పి, రూపం తేసం కమా సియా.

ఉణ్ణా పుణ్ణి’న్దునా నాథ! దివాపి సహ సఙ్గమా;

వినిద్దా సమ్పమోదన్తి, మఞ్ఞే కుముదినీ తవ.

దయారసేసు ముజ్జన్తా, జనా’మతరసేస్వి’వ;

సుఖితా హతదోసా తే, నాథ! పాద’మ్బుజా’నతా.

మధురేపి గుణే ధీర, న’ప్పసీదన్తి యే తవ;

కీదిసీ మనసోవుత్తి, తేసం ఖారగుణాన భో’.

సబ్బత్థసిద్ధ! చూళక, పుటపేయ్యా మహాగుణా;

దిసా సమన్తా ధావన్తి, కున్దసోభా స లక్ఖణా.

మారా’రిబలవిస్సట్ఠా, కుణ్ఠా నానావిధా’యుధా;

లజ్జమానా’ఞ్ఞవేసేన, జిన! పాదా’నతా తవ.

సద్ధమ్మరంసినా భాతి, భిన్ద మన్దతమం పరం.

వమను’గ్గిరనాద్యే’తం, గుణవుత్య’పరిచ్చుతం;

అతిసున్దర మఞ్ఞం తు, కామం విన్దతి గామ్మతం.

కన్తీనం వమనబ్యాజా, మునిపాదనఖా’వలీ;

చన్దకన్తీ పివన్తీ’వ, నిప్పభం తం కరోన్తియో.

అచిత్తకత్తుకం ¶ రుచ్య [రుచ్చ (సీ.)], మిచ్చేవం గుణకమ్మతం;

సచిత్తకత్తుకం పే’తం, గుణకమ్మం యదు’త్తమం.

ఉగ్గిరన్తో’వ సస్నేహ, రసం జినవరో జనే;

భాసన్తో మధురం ధమ్మం, కం న సప్పీణయే జనం.

యో సద్దసత్థకుసలో కుసలో నిఘణ్డు,

ఛన్దోఅలఙ్కతిసు నిచ్చకతా’భియోగో;

సో’యం కవిత్తవికలోపి కవీసు సఙ్ఖ్య,

మోగ్గయ్హ విన్దతి హి కిత్తి’ మమన్దరూపం.

ఇతి సఙ్ఘరక్ఖితమహాసామివిరచితే సుబోధాలఙ్కారే

౪. అత్థాలఙ్కారావబోధ-చతుత్థపరిచ్ఛేద

అత్థాలఙ్కారసహితా, సగుణా బన్ధపద్ధతి;

అచ్చన్తకన్తా కన్తా [యతో అచ్చన్తకన్తా (క.)] వ వుచ్చన్తే తే తతో’ధునా.

సభావ, వఙ్కవుత్తీనం, భేదా ద్విధా అలంక్రియా;

పఠమా తత్థ వత్థూనం, నానావత్థా’విభావినీ.

లీలా వికన్తి సుభగో, దిసా థిర విలోకనో;

బోధిసత్తఙ్కురో భాసం, విరోచి వాచ మాసభిం.

వుత్తి వత్థుసభావస్స, యా’ఞ్ఞథా సా’పరా భవే;

తస్సా’నన్తవికప్పత్తా, హోతి బీజో’పదస్సనం.

తత్థా’తిసయ, ఉపమా, రూపకా, వుత్తి, దీపకం,;

అక్ఖేపో, త్థన్తరన్యాసో, బ్యతిరేకో, విభావనా.

హేతు ¶ , క్కమో, పియతరం, సమాస, పరికప్పనా;

సమాహితం, పరియాయ, వుత్తి, బ్యాజోపవణ్ణనం.

విసేస, రుళ్హాహఙ్కారా, సిలేసో, తుల్యయోగితా;

నిదస్సనం, మహన్తత్తం, వఞ్చనా, ప్పకతత్థుతి,.

ఏకావలి, అఞ్ఞమఞ్ఞం, సహవుత్తి, విరోధితా;

పరివుత్తి, బ్భమో, భావో, మిస్స, మాసీ, రసీ, ఇతి.

ఏతే భేదా సముద్దిట్ఠా, భావో జీవిత ముచ్చతే;

వఙ్కవుత్తీసు పోసేసి, సిలేసో తు సిరిం పరం.

పకాసకా విసేసస్స, సియా’తిసయవుత్తి యా;

లోకా’తిక్కన్తవిసయా, లోకియా,తి చ సా ద్విధా.

పటిపాదీయతే త్వ’జ్జ, లోకాతిక్కన్తగోచరా.

పివన్తి దేహకన్తీ యే, నేత్తఞ్జలిపుటేన తే;

నా’లం హన్తుం జినే’సం త్వం, తణ్హం తణ్హాహరోపి కిం?

ఉపమానో’పమేయ్యానం, సధమ్మత్తం సియో’పమా;

సద్ద, త్థగమ్మా, వాక్యత్థ, విసయా,తి చ సా భిధా.

సమాస, పచ్చయే, వా’దీ, సద్దా తేసం వసా తిధా;

సద్దగమ్మా సమాసేన, మునిన్దో చన్దిమా’ననో.

ఆయాదీ పచ్చయా తేహి, వదనం పఙ్కజాయతే;

మునిన్దనయన ద్వన్దం, నీలుప్పలదలీయతి.

ఇవాదీ ఇవ, వా, తుల్య, సమాన, నిభ, సన్నిభా;

యథా, సఙ్కాస, తులిత, ప్పకాస, పతిరూపకా.

సరీ, సరిక్ఖ, సంవాదీ, విరోధి, సదిసా, వియ;

పటిపక్ఖ, పచ్చనీకా, సపక్ఖో, పమితో, పమా.

పటిబిమ్బ, పటిచ్ఛన్న, సరూప, సమ, సమితా;

సవణ్ణా, భా, పటినిధి, సధమ్మా, ది సలక్ఖణా.

జయత్య ¶ , క్కోసతి, హసతి, పతిగజ్జతి, దూభతి;

ఉసూయత్య, వజానాతి, నిన్దతి, స్సతి, రున్ధతి.

తస్స చోరేతి సోభగ్గం, తస్స కన్తిం విలుమ్పతి;

తేన సద్ధిం వివదతి, తుల్యం తేనా’ధిరోహతి.

కచ్ఛం విగాహతే, తస్స, త మన్వేత్య, నుబన్ధతి;

తంసీలం, తంనిసేధేతి, తస్స చా’నుకరోతి, మే.

ఉపమానో’పమేయ్యానం, సధమ్మత్తం విభావిభి;

ఇమేహి ఉపమాభేదా, కేచి నియ్యన్తి సమ్పతి.

వికాసిపదుమం’వా’తి, సున్దరం సుగతా’ననం;

ఇతి ధమ్మోపమా నామ, తుల్యధమ్మనిదస్సనా.

ధమ్మహీనా ‘‘ముఖ’మ్భోజ, సదిసం మునినో’’ఇతి;

విపరీతో’పమా ‘‘తుల్య, మాననేన’మ్బుజం తవ’’.

తవా’నన’మివ’మ్భోజం, అమ్భోజ’మివ తే ముఖం;

అఞ్ఞమఞ్ఞోపమా సా’యం, అఞ్ఞమఞ్ఞోపమానతో.

‘‘యది కిఞ్చి భవే’మ్భోజం, లోచన’బ్భమువిబ్భమం;

ధారేతుం ముఖసోభం తం, తవే’’తి అబ్భుతోపమా.

‘‘సుగన్ధి సోభా సమ్బన్ధీ, సిసిరం’సు విరోధి చ;

ముఖం తవ’మ్బుజంవే’తి’’, సా సిలేసోపమా మతా.

సరూపసద్దవాచ్చత్తా, సా సన్తానోపమా యథా;

బాలా’వు’య్యానమాలా’యం, సా’లకా’ననసోభినీ.

ఖయీ చన్దో, బహురజం, పదుమం, తేహి తే ముఖం;

సమానమ్పి సముక్కంసి, త్య’యం నిన్దోపమా మతా.

అసమత్థో ముఖేని’న్దు, జిన! తే పటిగజ్జితుం;

జళో కలఙ్కీ’తి అయం, పటిసేధోపమా సియా.

‘‘కచ్ఛం చన్దారవిన్దానం, అతిక్కమ్మ ముఖం తవ;

అత్తనా’వ సమం జాత’’, మిత్య’సాధారణోపమా.

‘‘సబ్బ’మ్భోజ’ప్పభాసారో, రాసిభూతో’వ కత్థచి;

తవా’ననం విభాతీ’’తి, హోతా’భూతోపమా అయం.

పతీయతే’త్థగమ్మా తు, సద్దసామత్థియా క్వచి;

సమాస, ప్పచ్చయే, వాది, సద్దయోగం వినా అపి.

భిఙ్గానే’మాని ¶ చక్ఖూని, నా’మ్బుజం ముఖ’మేవి’దం;

సుబ్యత్తసదిసత్తేన, సా సరూపోపమా మతా.

‘‘మయే’వ ముఖసోభా’స్సే, త్యల’మిన్దు! వికత్థనా;

యతో’మ్బుజేపి సా’త్థీతి’’, పరికప్పోపమా అయం.

‘‘కిం వా’మ్బుజ’న్తోభన్తాలి, కిం లోలనయనం ముఖం;

మమ దోలాయతే చిత్త’’, మిచ్చ’యం సంసయోపమా.

కిఞ్చి వత్థుం పదస్సేత్వా, సధమ్మస్సా’భిధానతో;

సామ్యప్పతీతిసబ్భావా, పతివత్థుపమా యథా.

జనేసు జాయమానేసు, నే’కోపి జినసాదిసో;

దుతియో నను నత్థే’వ, పారిజాతస్స పాదపో.

వాక్యత్థేనే’వ వాక్యత్థో, యది కోచూ’పమీయతే;

ఇవయుత్తా, వియుత్తత్తా, సా వాక్యత్థోపమా ద్విధా.

జినో సంక్లేసతత్తానం, ఆవిభూతో జనాన’యం;

ఘమ్మసన్తాపతత్తానం, ఘమ్మకాలే’మ్బుదో వియ.

మునిన్దానన మాభాతి, విలాసేకమనోహరం;

ఉద్ధం సముగ్గతస్సా’పి, కిం తే చన్ద విజమ్భనా.

సముబ్బేజేతి ధీమన్తం, భిన్నలిఙ్గాదికం తు యం;

ఉపమాదూసనాయా’ల, మేతం కత్థచి తం యథా.

హంసీ’వా’యం ససీ భిన్న, లిఙ్గా, కాసం సరాని’వ;

విజాతి వచనా, హీనా, సా’వ భత్తో భటో’ధిపే.

‘‘ఖజ్జోతో భాణుమాలీ’వ, విభాతి’’త్యధికోపమా;

అఫుట్ఠత్థా ‘‘బలమ్బోధి, సాగరో వియ సంఖుభి.’’

‘‘చన్దే కలఙ్కో భిఙ్గో’వే’, త్యు’పమాపేక్ఖినీ అయం;

ఖణ్డితా కేరవా’కారో, సకలఙ్కో నిసాకరో.

ఇచ్చేవమాదిరూపేసు, భవన్తి విగతా’దరా;

కరోన్తి చా’దరం ధీరా, పయోగే క్వచి దే’వ తు.

ఇత్థీయం’వా’జనో యాతి, వదత్యే’సా పుమా వియ;

పియో పాణా ఇవా’యం మే, విజ్జా ధన’మివ’చ్చితా.

భవం ¶ వియ మహీపాల, దేవరాజా విరోచతే;

అల’మంసుమతో కచ్ఛం, తేజసా రోహితుం అయం.

ఉపమానో’పమేయ్యానం, అభేదస్స నిరూపనా;

ఉపమా’వ తిరోభూత, భేదా రూపక ముచ్చతే.

అసేస వత్థు విసయం, ఏకదేస వివుత్తి [వివత్తి (టీకా)], చ;

తం ద్విధా పున పచ్చేకం, సమాసాదివసా తిధా.

అఙ్గులిదల సంసోభిం, నఖదీధితి కేసరం;

సిరసా న పిలన్ధన్తి, కే మునిన్ద పద’మ్బుజం.

రతనాని గుణా భూరీ, కరుణా సీతలం జలం;

గమ్భీరత్త మగాధత్తం, పచ్చక్ఖో’యం జినో’మ్బుధి.

చన్దికా మన్దహాసా తే, మునిన్ద! వదని’న్దునో;

పబోధయత్య’యం సాధు, మనో కుముద కాననం.

అసేసవత్థువిసయే, పభేదో రూపకే అయం;

ఏకదేసవివుత్తిమ్హి, భేదో దాని పవుచ్చతి.

విలాస హాస కుసుమం, రుచిరా’ధర పల్లవం;

సుఖం కే వా న విన్దన్తి, పస్సన్తా మునినో ముఖం.

పాదద్వన్దం మునిన్దస్స, దదాతు విజయం తవ;

నఖరంసీ పరం కన్తా, యస్స పాపజయద్ధజా.

సునిమ్మలకపోలస్స, మునిన్ద వదని’న్దునో;

సాధు’ప్పబుద్ధ హదయం, జాతం కేరవ కాననం.

రూపకాని ¶ బహూన్యే’వ [టీకాయం ఉద్ధటం యుత్తరూపకం సితపుప్ఫుజలం లోల, నేత్తభిఙ్గ తవా’ననం; కస్స నామ మనో ధీర, నాకడ్ఢతి మనోహరం;], యుత్తా, యుత్తాదిభేదతో;

విసుం న తాని వుత్తాని, ఏత్థే’వ’న్తోగధాని’తి.

‘‘చన్దిమా’కాసపదుమ’’, మిచ్చేతం ఖణ్డరూపకం;

దుట్ఠ, ‘‘మమ్బోరుహవనం, నేత్తాని’చ్చా’’ది సున్దరం.

పరియన్తో వికప్పానం, రూపకస్సో’పమాయ చ;

నత్థి యం తేన విఞ్ఞేయ్యం, అవుత్త మనుమానతో.

పునప్పున ముచ్చారణం [పునప్పునుచ్చారణం యం (సీ. క.)], యమత్థస్స, పదస్స చ;

ఉభయేసఞ్చ విఞ్ఞేయ్యా, సా’య’మావుత్తి నామతో.

మనో హరతి సబ్బేసం, ఆదదాతి దిసా దస;

గణ్హాతి నిమ్మలత్తఞ్చ, యసోరాసి జినస్స’యం.

విభాసేన్తి దిసా సబ్బా, మునినో దేహకన్తియో;

విభా సేన్తి చ సబ్బాపి, చన్దాదీనం హతా వియ.

జిత్వా విహరతి క్లేస, రిపుం లోకే జినో అయం;

విహరత్య’రివగ్గో’యం, రాసిభూతో’వ దుజ్జనే.

ఏకత్థ వత్తమానమ్పి, సబ్బవాక్యో’పకారకం;

దీపకం నామ తం చాది, మజ్ఝ, న్తవిసయం తిధా.

అకాసి బుద్ధో వేనేయ్య, బన్ధూన మమితో’దయం;

సబ్బపాపేహి చ సమం, నేకతిత్థియమద్దనం.

దస్సనం మునినో సాధు, జనానం జాయతే’మతం;

తద’ఞ్ఞేసం తు జన్తూనం, విసం నిచ్చో’పతాపనం.

అచ్చన్త ¶ కన్త లావణ్య, చన్దా’తప మనోహరో;

జినా’నని’న్దు ఇన్దు చ, కస్స నా’నన్దకో భవే.

హోతా’విప్పటిసారాయ, సీలం, పామోజ్జహేతు సో;

తం పీతిహేతు, సా చా’యం, పస్సద్ధ్యా’ది పసిద్ధియా.

ఇచ్చా’దిదీపకత్తేపి, పుబ్బం పుబ్బ మపేక్ఖినీ;

వాక్యమాలా పవత్తాతి, తం మాలాదీపకం మతం.

అనేనే’వ’ప్పకారేన, సేసాన మపి దీపకే;

వికప్పానం విధాతబ్బా, నుగతి సుద్ధబుద్ధిభి.

విసేస వచని’చ్ఛాయం, నిసేధవచనం తు యం;

అక్ఖేపో నామ సోయఞ్చ, తిధా కాలప్పభేదతో.

ఏకాకీ’ నేకసేనం తం, మారం స విజయీ జినో;

కథం త మథవా తస్స, పారమీబల మీదిసం.

కిం చిత్తే’జాసముగ్ఘాతం, అపత్తో’స్మీతి ఖిజ్జసే;

పణామో నను సో యే’వ, సకిమ్పి సుగతే గతో.

సచ్చం న తే గమిస్సన్తి, సివం సుజనగోచరం;

మిచ్ఛాదిట్ఠి పరిక్కన్త [పరికన్త (క.)], మానసా యే సుదుజ్జనా.

ఞేయ్యో అత్థన్తరన్యాసో, యో, ఞ్ఞవాక్యత్థసాధనో;

సబ్బబ్యాపీ విసేసట్ఠో, హివిసిట్ఠ’స్స భేదతో.

తేపి లోకహితా సత్తా, సూరియో చన్దిమా అపి;

అత్థం పస్స గమిస్సన్తి, నియమో కేన లఙ్ఘ్యతే.

సత్థా దేవమనుస్సానం, వసీ సోపి మునిస్సరో;

గతో’వ నిబ్బుతిం సబ్బే, సఙ్ఖారా న హి సస్సతా.

జినో ¶ సంసారకన్తారా, జనం పాపేతి [పాపేసి (క.)] నిబ్బుతిం;

నను యుత్తా గతి సా’యం, వేసారజ్జ సమఙ్గినం.

సురత్తం తే’ధరఫుటం, జిన! రఞ్జేతి మానసం;

సయం రాగపరీతా హి, పరే రఞ్జేన్తి సఙ్గతే.

వాచ్చే గమ్మే థ వత్థూనం, సదిసత్తే పభేదనం;

బ్యతిరేకో’య’మప్యే’కో, భయభేదా చతుబ్బిధో.

గమ్భీరత్త మహత్తాది, గుణా జలధినా జిన!;

తుల్యో త్వ మసి భేదో తు, సరీరేనే’దిసేన తే.

మహాసత్తా’తిగమ్భీరా, సాగరో సుగతోపి చ;

సాగరో’ఞ్జనసఙ్కాసో, జినో చామీకరజ్జుతి.

న సన్తాపాపహం నేవి, చ్ఛితదం మిగలోచనం;

మునిన్ద! నయనద్వన్దం, తవ తగ్గుణ భూసితం.

మునిన్దానన మమ్భోజ, మేసం నానత్త మీదిసం;

సువుత్తా’మతసన్దాయీ, వదనం నే’దిస’మ్బుజం.

పసిద్ధం కారణం యత్థ, నివత్తేత్వా’ ఞాకారణం;

సాభావికత్త మథవా, విభాబ్యం సా విభావనా.

అనఞ్జితా’సితం నేత్తం, అధరో రఞ్జితా’రుణో;

సమానతా భము చా’యం, జినా’నావఞ్చితా తవ.

న హోతి ఖలు దుజ్జన్య, మపి దుజ్జనసఙ్గమే;

సభావనిమ్మలతరే, సాధుజన్తూన చేతసి.

జనకో ¶ , ఞాపకో చేతి, దువిధా హేతవో సియుం;

పటిసఙ్ఖరణం తేసం, అలఙ్కారతాయో’దితం.

భావా’భావ కిచ్చవసా, చిత్తహేతువసాపి చ;

భేదా’నన్తా ఇదం తేసం, ముఖమత్త నిదస్సనం.

పరమత్థపకాసే’క, రసా సబ్బమనోహరా;

మునినో దేసనా’యం మే, కామం తోసేతి మానసం.

ధీరేహి సహ సంవాసా, సద్ధమ్మస్సా’భియోగతో;

నిగ్గహేని’న్ద్రియానఞ్చ, దుక్ఖస్సు’పసమో సియా.

మునిన్ద’చన్ద సంవాది, కన్తభావో’పసోభినా;

ముఖేనే’వ సుబోధం తే, మనం పాపా’భినిస్సటం.

సాధుహత్థా’రవిన్దాని, సఙ్కోచయతి తే కథం;

మునిన్ద! చరణద్వన్ద, రాగబాలా’తపో ఫుసం?

సఙ్కోచయన్తి జన్తూనం, పాణిపఙ్కేరుహాని’హ;

మునిన్ద! చరణద్వన్ద, నఖ చన్దాన’ మంసవో.

ఉద్దిట్ఠానం పదత్థానం, అనుద్దేసో యథాక్కమం;

‘సఙ్ఖ్యాన’మితి నిద్దిట్ఠం, యథాసఙ్ఖ్యం కమోపి చ.

ఆలాప హాస లీళాహి, మునిన్ద! విజయా తవ;

కోకిలా కుముదాని చో, పసేవన్తే వనం జలం.

సియా పియతరం నామ, అత్థరూపస్స కస్సచి;

పియస్సా’తిసయేనే’తం, యం హోతి పటిపాదనం.

పీతియా మే సముప్పన్నా, సన్త! సన్దస్సనా తవ;

కాలేనా’యం భవే పీతి, తవే’వ పున దస్సనా.

వణ్ణితేనో’పమానేన, వుత్యా’ధిప్పేత వత్థునో;

సమాసవుత్తి నామా’యం, అత్థ సఙ్ఖేప రూపతో.

సా’యం ¶ విసేస్యమత్తేన, భిన్నా’భిన్నవిసేసనా;

అత్థే’వ అపరా ప్య’త్థి, భిన్నా’భిన్నవిసేసనా.

విసుద్ధా’మతసన్దాయీ, పసత్థరతనా’లయో;

గమ్భీరో చా’య’ మమ్బోధి, పుఞ్ఞేనా’పాదితో మయా.

ఇచ్ఛిత’త్థపదో సారో, ఫలపుప్ఫో’పసోభితో;

సచ్ఛాయో’య’మపుబ్బోవ కప్పరుక్ఖో సముట్ఠితో.

సాగరత్తేన సద్ధమ్మో, రుక్ఖత్తేనో’దితో జినో;

సబ్బే సాధారణా ధమ్మా, పుబ్బత్రా’ఞ్ఞత్ర తు’త్తయం.

వత్థునో’ఞ్ఞప్పకారేన, ఠితా వుత్తి తద’ఞ్ఞథా;

పరికప్పీయతే యత్థ, సా హోతి పరికప్పనా.

ఉపమా’బ్భన్తరత్తేన, కిరియాదివసేన చ;

కమేనో’దాహరిస్సామి, వివిధా పరికప్పనా.

ఇచ్ఛాభఙ్గా’తురా’సీనా, తా’తినిచ్చల మచ్ఛరా;

వసం నేన్తి’వ ధీరం తం, తదా యోగా’భియోగతో.

గజం మారో సమారుళ్హో, యుద్ధాయ’చ్చన్త’మున్నతం;

మగ్గ మన్వేసతీ నూన, జినభీతో పలాయితుం.

మునిన్ద! పాదద్వన్దే తే, చారు రాజివ సున్దరే;

మఞ్ఞే పాపా’భి’సమ్మద్ద, జాతసోణేన సోణిమా.

మఞ్ఞే, సఙ్కే, ధువం, నూన, మివ, మిచ్చేవ మాదిహి;

సా’యం బ్యఞ్జీయతే క్వా’పి, క్వా’పి వాక్యేన గమ్యతే.

దయా సఞ్జాత సరసా, దేహా నిక్ఖన్తకన్తియో;

పీణేన్తా జిన! తే సాధు, జనం సరసతం నయుం.

ఆరబ్భన్తస్స ¶ యంకిఞ్చి, కత్తుం పుఞ్ఞవసా పున;

సాధన’న్తరలాభో యో, తం వదన్తి సమాహితం.

మారా’రిభఙ్గా’భిముఖ, మానసో తస్స సత్థునో;

మహామహీ మహారవం, రవీ’య’ముపకారికా.

అవత్వా’భిమతం తస్స, సిద్ధియా దస్సన’ఞ్ఞథా;

వదన్తి తం ‘పరియాయ, వుత్తీ’తి సుచిబుద్ధయో.

వివట’ఙ్గణనిక్ఖిత్తం, ధన’మారక్ఖ వజ్జితం;

ధనకామ! యథాకామం, తువం గచ్ఛ యదిచ్ఛసి.

థుతిం కరోతి నిన్దన్తో, వియ తం బ్యాజవణ్ణనం;

దోసా’భాసా గుణా ఏవ, యన్తి సన్నిధి మత్ర హి.

సఞ్చాలేతు మలం త్వం’సి, భుసం కువలయా’ఖిలం;

విసేసం తావతా నాథ!, గుణానం తే వదామ కిం?

విసేసి’చ్ఛాయం దబ్బస్స, క్రియా, జాతి, గుణస్స చ;

వేకల్లదస్సనం యత్ర, విసేసో నామ యం భవే.

న రథా, న చ మాతఙ్గా, న హయా, న పదాతయో;

జితో మారారి మునినా, సమ్భారావజ్జనేన హి.

న బద్ధా భూకుటి, నేవ, ఫురితో దసనచ్ఛదో;

మారారిభఙ్గం చా’కాసి, ముని వీరో వరో సయం.

న దిసాసు బ్యాత్తా [తతా (క.)] రంసి,

తథాప్య’న్ధతమహరం, పరం సాధుసుభాసితం.

న ఖరం, న హి వా థద్ధం, మునిన్ద! వచనం తవ;

తథాపి గాళ్హం ఖణతి, నిమ్మూలం జనతామదం.

దస్సీయతే’తిరిత్తం ¶ తు, సూరవీరత్తనం యహిం;

వదన్తి విఞ్ఞూవచనం, రుళ్హాహఙ్కార మీదిసం.

దమే నన్దోపనన్దస్స, కిం మే బ్యాపారదస్సనా?

పుత్తా మే పాదసమ్భత్తా, సజ్జా సన్తే’వ తాదిసే.

సిలేసో వచనా’నేకా, భిధేయ్యే’కపదాయుతం;

అభిన్నపదవాక్యాది, వసా తేధా’య మీరితో.

అన్ధతమహరో హారీ, సమారుళ్హో మహోదయం;

రాజతే రంసిమాలీ’యం, భగవా బోధయం జనే.

సారదా’మలకా’భాసో, సమానీత పరిక్ఖయో;

కుముదా’కరసమ్బోధో, పీణేతి జనతం సుధీ.

సమాహిత’త్తవినయో, అహీన మద మద్దనో;

సుగతో విసదం పాతు, పాణినం సో వినాయకో.

విరుద్ధా, విరుద్ధా, భిన్న, కమ్మా, నియమవా, పరో;

నియమ’క్ఖేపవచనో, అవిరోధి, విరోధ్య’పి.

ఓచిత్య సమ్పోసకాది, సిలేసో, పదజా’ది [పదజాతి (క.)] పి;

ఏసం నిదస్సనేస్వే’వ, రూప మావి భవిస్సతి.

సవసే వత్తయం లోకం, అఖిలం కల్లవిగ్గహో;

పరాభవతి మారారి, ధమ్మరాజా విజమ్భతే.

సభావమధురం పుఞ్ఞ విసేసో’దయ సమ్భవం;

సుణన్తి వాచం మునినో, జనా పస్సన్తి చా’మతం.

అన్ధకారా’పహారాయ ¶ , సభావ మధురాయ చ;

మనో పీణేతి జన్తూనం, జినో వాచాయ భాయ చ.

కేస’క్ఖీనం’వ కణ్హత్తం, భమూనంయేవ వఙ్కతా;

పాణిపాదా’ధరానం’వ, మునిన్దస్సా’భిరత్తతా.

పాణిపాదా’ధరేస్వే’వ, సారాగో తవ దిస్సతి;

దిస్సతే సో’య మథవా, నాథ! సాధుగుణేస్వ’పి.

సలక్ఖణో’తిసుభగో, తేజస్సీ నియతో’దయో;

సదయో ప్య’దయో పాపే, చిత్తా’యం మునినో గతి.

సంసారదుక్ఖో’పహతా, వనతా జనతా త్వయి;

సుఖ మిచ్ఛిత మచ్చన్తం, అమతన్దద! విన్దతి.

గుణయుత్తేహి వత్థూహి, సమం కత్వాన కస్సచి;

సంకిత్తనం భవతి యం, సా మతా తుల్యయోగితా.

సమ్పత్తసమ్మదో లోకో, సమ్పత్తా’లోకసమ్పదో;

ఉభోహి రంసిమాలీ చ, భగవా చ తమోనుదో.

అత్థన్తరం సాధయతా, కిఞ్చి తం సదిసం ఫలం;

దస్సీయతే అసన్తం వా, సన్తం వా తం నిదస్సనం.

ఉదయా ¶ సమణిన్దస్స, యన్తి పాపా పరాభవం;

ధమ్మరాజవిరుద్ధానం, సూచయన్తా దుర’న్తతం.

సిరో నిక్ఖిత్త చరణో, చ్ఛరియాన’మ్బుజాన’యం;

పరమ’బ్భుతతం లోకే, విఞ్ఞాపేత’త్తనో జినో.

విభూతియా మహన్తత్తం, అధిప్పాయస్స వా సియా;

పరముక్కంసతం యాతం, తం మహన్తత్త మీరితం.

కిరీట రతన’చ్ఛాయా, నువిద్ధా’తప వారణో;

పురా పరం సిరిం విన్ది, బోధిసత్తో’ భినిక్ఖమా.

సత్తో సమ్బోధియం బోధి, సత్తో సత్తహితాయ సో;

హిత్వా స్నేహరసాబన్ధ, మపి రాహులమాతరం.

గోపేత్వా వణ్ణనీయం యం, కిఞ్చి దస్సీయతే పరం;

అసమం వా సమం తస్స, యది సా వఞ్చనా మతా.

పురతో న సహస్సేసు, న పఞ్చేసు చ తాదినో;

మారో పరేసు తస్సే’సం, సహస్సం దసవడ్ఢితం.

వివాద మనుయుఞ్జన్తో, మునిన్దవదని’న్దునా;

సమ్పుణ్ణో చన్దిమా నా’యం, ఛత్త మేతం మనోభునో.

పరానువత్తనాదీహి, నిబ్బిన్దేని’హ యా కతా;

థుతి ర’ప్పకతే సా’యం, సియా అప్పకతత్థుతి.

సుఖం జీవన్తి హరిణా, వనేస్వ’పరసేవినో;

అనాయాసో పలాభేహి, జలదబ్భఙ్కురాదిభి.

ఉత్తరం ఉత్తరం యత్థ, పుబ్బపుబ్బవిసేసనం;

సియా ఏకావలి సా’యం, ద్విధా విధి, నిసేధతో.

పాదా ¶ నఖాలి రుచిరా, నఖాలి రంసి భాసురా;

రంసీతమోపహానే’క, రసా సోభన్తి సత్థునో.

నా’లయో యో స జన్తూనం, నా’నన్త బ్యసనా వహో.

యహిం భూసియ భూసత్తం, అఞ్ఞమఞ్ఞం తు వత్థునం;

వినా’వ సదిసత్తం తం, అఞ్ఞమఞ్ఞవిభూసనం.

బ్యామం’సు మణ్డలం తేన, మునినా లోకబన్ధునా;

మహన్తిం విన్దతీ కన్తిం, సోపి తేనేవ తాదిసిం.

కథనం సహభావస్స, క్రియాయ చ, గుణస్స చ;

‘సహవుత్తీ’తి విఞ్ఞేయ్యం, త’దుదాహరణం యథా.

జలన్తి చన్దరంసీహి, సమం సత్థు నఖం సవో;

విజమ్భతి చ చన్దేన, సమం తమ్ముఖచన్దిమా.

జినో’దయేన మలీనం, సహ దుజ్జన చేతసా;

పాపం దిసా సువిమలా, సహ సజ్జన చేతసా.

విరోధీనం పద’త్థానం, యత్థ సంసగ్గదస్సనం;

సముక్కంసా’భిధానత్థం, మతా సా’యం విరోధితా.

గుణా సభావ మధురా, అపి లోకే’క బన్ధునో;

సేవితా పాప సేవీనం, సమ్పదూసేన్తి మానసం.

యస్స కస్స చి దానేన, యస్స కస్స చి వత్థునో;

విసిట్ఠస్స య మాదానం, ‘పరివుత్తీ’తి సా మతా.

పురా పరేసం దత్వాన, మనుఞ్ఞం నయనాదికం;

మునినా సమనుప్పత్తా, దాని సబ్బఞ్ఞుతాసిరీ [మునిన్ద! సమనుప్పత్తో, దాని సబ్బఞ్ఞుతాసిరిం (క.)].

కిఞ్చి ¶ దిస్వాన విఞ్ఞాతా, పటిపజ్జతి తంసమం;

సంసయా’పగతం వత్థుం, యత్థ సో’యం భమో మతో.

సమం దిసాసు’జ్జలాసు, జిన పాద నఖం’సునా;

పస్సన్తా అభినన్దన్తి, చన్దా’తప మనా జనా.

పవుచ్చతే యం నామాది, కవీనం భావబోధనం;

యేన కేనచి వణ్ణేన, భావో నామా’య మీరితో.

నను తేయే’వ సన్తానో, సాగరా న కులాచలా;

మనమ్పి మరియాదం యే, సంవట్టేపి జహన్తి నో.

అఙ్గఙ్గి భావా సదిస, బలభావా చ బన్ధనే;

సంసగ్గో’లఙ్కతీనం యో, తం ‘మిస్స’న్తి పవుచ్చతి.

పసత్థా మునినో పాద, నఖ రంసి మహానదీ;

అహో! గాళ్హం నిముగ్గేపి, సుఖయత్యే’వ తే జనే.

వేసో సభావ మధురో, రూపం నేత్త రసాయనం;

మధూ’వ మునినో వాచా, న సమ్పీణేతి కం జనం.

ఆసీ నామ సియా’త్థస్స, ఇట్ఠస్సా’సీసనం యథా;

రస’ప్పతీతి జనకం, జాయతే యం విభూసనం;

‘రసవన్త’న్తి తం ఞేయ్యం, రసవన్త విధానతో.

రాగా’నత’బ్భుత సరోజ ముఖం ధరాయ,

పాదా తిలోకగరునో’ధిక బన్ధరాగా;

ఆదాయ నిచ్చసరసేన కరేన గాళ్హం,

సఞ్చుమ్బయన్తి సతతా’హిత సమ్భమేన.

ఇచ్చా’నుగమ్మ ¶ పురిమాచరియా’నుభావం,

సఙ్ఖేపతో నిగదితో’య మలఙ్కతీనం;

భేదో’పరూపరి కవీహి వికప్పియానం,

కో నామ పస్సితు మలం ఖలు తాస మన్తం.

ఇతి సఙ్ఘరక్ఖితమహాసామి విరచితే సుబోధాలఙ్కారే

పటిభానవతా లోక, వోహార’మనుసారినా;

తతో’చిత్య సముల్లాస, వేదినా కవినా పరం.

ఠాయిసమ్బన్ధినో భావ, విభావా సా’నుభావకా;

సమ్బజ్ఝన్తి నిబన్ధా తే, రస’స్సాదాయ సాధునం.

చిత్త వుత్తి విసేసా తు, భావయన్తి రసే యతో;

రత్యాదయో తతో భావ, సద్దేన పరికిత్తితా.

విరోధినా’ఞ్ఞభావేన, యో భావో న తిరోహితో;

సీలేన తిట్ఠతి’చ్చేసో, ‘ఠాయీభావో’తి సద్దితో.

జిగుచ్ఛా, విమ్హయో, చేవ, సమో చ నవ ఠాయినో.

తిరోభావా, విభావా’ది, విసేసనా’భిముఖ్యతో;

యే తే చరన్తి సీలేన, తే హోన్తి బ్యభిచారినో.

సుత్తం, తాసో, గిలాను, స్సుక, హరిస,

సతి, స్సా, విసాదా, బహిత్థా [బహిద్ధా (క.)];

చపలతా [సచపలా (క.)], బ్యాధి, తేత్తింస మేతే.

సమాహిత’త్త’ప్పభవం, సత్తం [సత్వం (క.)] తేనో’పపాదితా;

సత్తికా [సాత్వికా (క.)] ప్య’నుభావత్తే, విసుం భావా భవన్తి తే.

థమ్భో, పళయ, రోమఞ్చా, తథా సేద, స్సు, వేపథు;

వేవణ్ణియం, విసరతా, భావా’ట్ఠే’తే తు సత్తికా.

యదా రత్యాదయో భావా, ఠితిసీలా న హోన్తి చే;

తదా సబ్బేపి తే భావా, భవన్తి బ్యభిచారినో.

విభావో కారణం తేసు, ప్పత్తియు’ద్దీపనే తథా;

నేకహేతుం మనోవుత్తి, విసేసఞ్చ విభావితుం;

భావం విభావా’నుభావా, వణ్ణియా బన్ధనే ఫుటం.

సవిభావా’నుభావేహి, భావా తే తే యథారహం;

వణ్ణనీయా యథో’చిత్యం, లోకరూపా’నుగామినా.

చిత్త ¶ వుత్తి విసేసత్తా, మానసా సత్తికా’ఙ్గతో;

బహి నిస్సట సేదాది, అనుభావేహి వణ్ణియా.

సామాజికాన మానన్దో, యో బన్ధత్థా’నుసారినం;

రసీయతీతి తఞ్ఞూహి, రసో నామా’య’మీరితో.

సవిభావా, నుభావేహి, సత్తిక,బ్యభిచారిభి;

అస్సాదియత్త మానీయ, మానో ఠాయే’వ సో రసో.

సిఙ్గార,హస్స,కరుణా, రుద్ద,వీర,భయానకా;

బీభచ్ఛ,బ్భుత,సన్తా, చ, రసా ఠాయీన నుక్కమా.

దుక్ఖరూపే’య’ మానన్దో, కథం ను కరుణాదికే?

ఠాయీభావ నిద్దేస రతిట్ఠాయీభావ

రమ్మ,దేస, కలా, కాల, వేసాది, పటిసేవనా;

యువాన’ఞ్ఞోఞ్ఞరత్తానం, పమోదో రతి రుచ్చతే.

యుత్యా భావానుభావా తే, నిబన్ధా పోసయన్తి నం;

సోప్య’యోగ, విప్పయోగ, సమ్భోగానం వసా తిధా.

వికారా’కతిఆదీహి, అత్తనో థ పరస్స వా;

హస్సో నిద్దా, సమా’లస్య, ముచ్ఛాది,బ్యభిచారిభి;

పరిపోసే సియా హస్సో, భియ్యో’త్థిపభుతీనం సో.

కిఞ్చా’లక్ఖియ దిజం తు తం హసితం;

మధురస్సరం విహసితం, అంససిరోకమ్పముపహసితం.

అపహసితం ¶ సజల’క్ఖి, విక్ఖిత్తఙ్గం భవత్య’తిహసితం;

జేట్ఠే [మజ్ఝే’ధమేతి ఏత్థ మజ్ఝే అధమేతి పదచ్ఛేదో] మజ్ఝే’ధమే చ కమసో.

సోకరూపో తు కరుణో, నిట్ఠప్పత్తి’ట్ఠ నాసతో;

తత్థా’నుభావా రుదిత, పళయ,త్థమ్భకాదయో;

విసాదా,లస్య,మరణ, చిన్తా’దీ బ్యభిచారినో.

కోధో మచ్ఛరియా’దీహి, పోసే తాస, మదాదిభి;

నయనా’రుణతాదీహి, రుద్దో నామ రసో భవే.

పతాప, విక్కమా’దీహు, స్సాహో ‘వీరో’తి సఞ్ఞితో;

రణ,దాన,దయాయోగా, వీరో’యం తివిధో భవే;

తేవా’నుభావా ధితి,మ, త్యా’దయో బ్యభిచారినో.

వికారా,సని,సత్తా’ది, భయు’క్కంసో భయానకో;

సేదా’దయో నుభావే’త్థ, తాసా’దీ బ్యభిచారినో.

జిగుచ్ఛా రుధిరా’దీహి, పూత్యా’దీహి విరాగతో;

బీభచ్ఛో ఖోభను’బ్బేగీ, కమేన కరుణాయుతో;

నాసా వికూణనాదీహి, సఙ్కాదీహి’స్స పోసనం.

అతి లోక పదత్థేహి, విమ్హయో’యం రసో’బ్భుతో;

తస్సా’నుభావా సేద,స్సు, సాధువాదా’దయో సియుం;

తాసా,వేగ,ధితి,ప్పఞ్ఞా, హోన్తే’త్థ బ్యభిచారినో.

ఠాయీభావో సమో మేత్తా, దయా,మోదా’ది సమ్భవో;

భావాదీహి త’దుక్కంసో, సన్తో సన్త నిసేవితో.

ఇతి సఙ్ఘరక్ఖిత మహాసామివిరచితే సుబోధాలఙ్కారే