📜
నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స
సూరస్సతీనీతి
పఠమో భాగో
పణామగాథా
ముఖమ్హా ¶ భగవన్తస్స,
సుగన్ధకమలా సుభా;
సఞ్జాతం ఉత్తమం వాణిం,
వన్దామి విత్తమానసా.
సమజ్ఝిట్ఠో రచిస్సామి,
దక్ఖేన రాజమన్తినా;
నామేన సన్తేన,
నీతిం లోకహితావహం;
సాలఙ్కారం సోపదేసం,
నామేనాహం స్వరస్సతిం.
పేక్ఖన్త్విమం నీతిం సన్తా,
మఞ్జూసరుక్ఖసన్నిభం;
నానోపదేససంపుణ్ణం,
సదత్థకుసలా సదా.
సూరస్సతీనీతి
కతఞ్ఞుతా ¶ చ సచ్చఞ్చ,
లోకసారా హి తే దువే;
లోకాపి తేహి తిట్ఠన్తి,
రట్ఠం అకంసు ఇస్సరం.
కాకాచ ¶ దుజ్జనా లోకే,
మలీభూతావ సబ్బదా;
ఇట్ఠం గుణం నాసయన్తి,
తే వే లోకస్స వేరినో.
మిగానం ¶ సిఙ్గాలో అన్తో,
పక్ఖీనం పన వాయసో.
అకారణవేరీ ¶ హోన్తి,
మచ్ఛానం ధీవరా యథా;
గుణీనం సజ్జనానఞ్చ,
దుజ్జనా నిచ్చవేరినో.
సిరిం ¶ భోన్తో సుపోసేథ,
సిరి మూలా హి సమ్పదా;
సిరియ ఇధ జోతన్తి,
సిరీ సా సబ్బసిద్ధికా.
ముసా ¶ తమోకరా లోకే,
సచ్చం మీదితికారకం;
ముసాతమేన దుక్ఖన్తి,
సచ్చాభాయ సుఖన్తివే.
సువిజానం ¶ సిఙ్గాలానం,
సకుణానఞ్చ వస్సితం;
మనుస్సవస్సితం రాజ,
దుబ్బిజానతరం తతో.
కప్పగ్గిసదిసా ¶ ఇస్సా,
ఝాపేతి సబ్బసమ్పదం;
ముదితా కప్పమేఘోవ,
రోపేతి సబ్బసమ్పదం.
యథా ¶ అసన్థిరా థమ్భా,
థుసరాసిమ్హి ఉస్సితా;
తథేవ కపిచిత్తానం,
కమ్మన్తా చఞ్చలఙ్గతా.
హలిద్దిరాగం ¶ కపిచిత్తం;
పురిసం రాగవిరాగినం,
ఏదిసం తాత మాసేవి;
నిమ్మనుస్సమ్పి చే సియా.
పుప్ఫచుమ్బి ¶ చిత్తపత్తీ,
సకవణ్ణేన మజ్జితో;
విక్కమీ పుప్ఫతో పుప్ఫం,
నస్సాగారం న సఙ్గమో.
[ఖ]
కిప్పిలికా దుబ్బణ్ణాపి,
సమగ్గాచ పరక్కమా;
మా హోథ పుప్ఫచుమ్బీవ,
హోథ వో పచికా యథా.
యే ¶ మరన్తి కీళన్తా తే,
స్వానా అఞ్ఞోఞ్ఞమోదితా;
దిస్వాన ఛట్టితం భత్తం,
సీఘవేరీ విహింసరే.
తథేకేపి ¶ జనా దాని,
సమగ్గా ఞ్ఞోఞ్ఞమోదితా;
ధనహేతు విహింసన్తి,
ధీరత్థు సీఘవేరికా.
వసన్తే ¶ హేమన్తే గిమ్హే;
నేవ తాలా విసేసినో;
థిరచిత్తా జనా సన్తా;
సుఖదుక్ఖేసు నిచ్చలా.
యథా ¶ పవట్టమానమ్హి,
సుట్ఠు తిట్ఠతి గేణ్ఠుకే;
అప్పవట్టే భూమ్యం సేతి,
తథేవ గేణ్ఠుకో జనో.
అగ్ఘాపేతుం ¶ నసక్కోన్తి,
కాలఞ్హి కాలికా జనా;
వజిరాదిఞ్చ సక్కోన్తి,
తేన కాలో అనగ్ఘికో.
అసనో ¶ హి దీఘద్ధానో,
సారసారో సుగన్ధికో;
నిగ్గన్ధో త్వేవ నిస్సారో,
దీఘద్ధానోపి సిమ్బలీ.
[ఖ]
తథేవేకే ¶ జనా లోకే,
దీఘద్ధానా సుసారకా;
నిస్సారా కేచి ఫేగ్గూవ,
దీఘద్ధానాపి గోయథా.
ఉపకారో ¶ చాపకారో,
యస్మిం గచ్ఛతి నట్ఠతం;
పాసాణహదయస్సస్స,
జీవతీత్యా భిధాముధా.
పసాదో నిప్ఫలో యస్స,
కోపోచాపి నిరత్థకో;
న తం సఙ్గన్తు మిచ్ఛేయ్య,
థీపుమావ నపుంసకం.
ఉపచారో ¶ హి కాతబ్బో,
న యావ సోహదం భవే;
ఉపచారో సుమిత్తమ్హి,
మాయా చ హోతి కోటిలం.
కమేన ¶ అగ్గతో ఉచ్ఛు,
రసో సాదుతరో యథా;
తథేవ సుమిత్తో లోకే,
దుమ్మిత్తో పన నేదిసో.
సోకారాతి ¶ పరిత్తాణం,
విస్సాసపీతిభాజనం;
రతనాభిరతనం ఇచ్ఛే,
సుమిత్తం అక్ఖరత్తయం.
దమ్పతీనం ¶ సుమిత్తానం,
ముఖం అఞ్ఞోఞ్ఞదప్పణం,
సుఖే సుఖం దుక్ఖే దుక్ఖం,
పటిచ్ఛాయేవ దప్పణే.
కథం ¶ ను తాసం హదయం,
సుఖరావత ఇత్థియో;
యాసామికే దుక్ఖితమ్హి,
సుఖమిచ్ఛన్తి అత్తనో.
నివాతఞ్చ ¶ పురే కత్వా,
మానం కత్వాన పచ్ఛతో;
సకత్థం ధారయే ధీరో,
అత్థభఞ్జో హి ముళ్హతా.
పురేచారం ¶ సతిం కత్వా,
సద్ధం కరేయ్య పచ్ఛతో;
తురం న సద్దహే ధీరో,
సీఘసద్ధో హి మన్దకో.
వనే ౦.౦౦౯౯ బహూని కట్ఠాని;
దుల్లభం రత్తచన్దనం;
తథా జనా బహూ లోకే;
పుమా జఞ్ఞో సుదుల్లభో.
తిణకట్ఠపలాసేహి ¶ ;
సుక్ఖేహి దయ్హతే వనం;
ఏతాదీహి అసారేహి;
లోకో జనేహి దయ్హతే.
అన్తోవస్సే ¶ తిమాసమ్హి,
పుఞ్ఞకమ్మేన మోదితా;
సుఖం వసింసు పోరాణా,
బుద్ధసాసనమామకా.
మిగమదేన ¶ ఏకేన,
తం వనం సురభిగన్ధికం;
తథా జనేన తం రట్ఠం,
గుణినా హి సిరీమతా.
సరీరం ¶ ఖణవిద్ధంసీ,
కప్పన్తట్ఠాయినో గుణా.
ఖరానం ¶ సీహబ్యగ్ఘానం,
సఙ్గమో నో హిసబ్బదా;
తథేవ బ్యగ్ఘచిత్తానం,
సజాతికా ఖయోనతా.
సక ¶ సాధుపి నో సాధూ,
యో చేఞ్ఞ దుట్ఠకారకో;
బహూనం సాధూ పాయేన,
స వే సాధూతి వుచ్చతే.
బహూదకే ¶ సముద్దేపి,
జలం నత్థేవ పాతవే;
ఖుద్దకే ఖతకూపమ్హి,
సాదుం అత్థి బహుం దకం.
మా ¶ సీఘం వివరేయ్యాథ,
నిన్దితుఞ్చ పసంసితుం;
ముఖఞ్హి వో కథాద్వారం,
నిరున్ధేయ్యాథ సబ్బదా.
మా ¶ సీఘం వివరేయ్యాథ,
చక్ఖుం వో దస్సితుం పియం;
సణికఞ్హి పియలాభం,
ధనలాభం తురం కరే.
అనారమ్భో ¶ హి కమ్మానం,
పఠమం బుద్ధిలక్ఖణం;
నిట్ఠఙ్గతం ఆరద్ధస్స,
దుతియం బుద్ధిలక్ఖణం.
అసమేక్ఖితకమ్మన్తం ¶ ,
తురితాభినిపాతినం;
సాని కమ్మాని తప్పేన్తి,
ఉణ్హం వజ్ఝోహటం ముఖే.
అఫలాని ¶ దురన్తాని,
జనతా నిన్దితాని చ;
అసక్యాని చ కమ్మాని,
నారభేథ విచక్ఖణో.
అతివిరోధభీతానం ¶ ,
సఙ్కితానం పదే పదే;
పరప్పవాదతాసానం,
దూరతో యన్తి సమ్పదా.
సద్దమత్తం ¶ న భేతబ్బం,
లోకో సద్దస్స గోచరో;
యో చ సద్దపరిత్తాసో,
వనే భన్తమిగో హి సో.
ద్విన్నం ¶ తణ్డులథూసానం,
విసేసో సుట్ఠు ఖాయతి;
రన్ధితోపి సినిద్ధో నో,
థుసో విరసఫారుసో;
తణ్డులం సినిద్ధం రసం,
ఏవం లోకేపి ఞాయతే.
ఏరణ్డం ¶ నిస్సితా వల్లి,
రుహతే కిం యథాబలం;
మహాసాలం సునిస్సాయ,
రుహతే బ్రహతం గతా.
మేత్తా ¶ హి సీమసమ్భేదా,
పక్ఖపాత విఘాతికా;
పక్ఖపాతేన దుక్ఖన్తి,
నిప్పక్ఖో వసతే సుఖం.
నరా ¶ పఞ్ఞా చ లఙ్కారా,
యథాఠానే నియుజ్జరే;
నో హి చూళామణి పాదే,
పాదుకా చ సిరోపరి.
ఉక్కుట్ఠే ¶ సూర మిచ్ఛన్తి;
మన్తీసు అకుతూహలం;
వియఞ్చ అన్నపానమ్హి;
అత్థే జాతే చ పణ్డితం.
పమాదో ¶ హి తమో లోకే,
కాలో చోరో భయానకో;
కాయగేహం బహుఛిద్దం,
కాలచోరస్స చోరితం.
చఞ్చలో ¶ కాలదాసో హి,
ధీతిమా కాలఇస్సరో;
కాలిస్సరో రట్ఠిస్సరం,
అతివత్తతి సబ్బసో.
విలుప్పన్తి ¶ ౮ ధనం ఏకే,
కాలమేకే అనేక్ఖకా;
తేసు కాలవిలోపావ,
భయానకా తికక్ఖళా.
రఞ్ఞా ¶ రట్ఠహితం కత్తా,
రఞ్ఞో హితం జనేహి వే;
దేస్సో అత్తహితం దస్సీ,
గారయ్హో కిన్ను కారకో.
అత్తదత్థం ¶ పరత్థేన;
బహునాపి న హాపయే.
యస్స ఉపకారో దిన్నో,
ఉపకారం దదే పున;
తతో పకారం నిచ్ఛేయ్య,
కతఞ్ఞూ దుల్లభో ఇధ.
సచ్చం ¶ కిరేవ మాహంసు,
నరా ఏకచ్చియా ఇధ;
కట్ఠం నిప్లవితం సేయ్యో,
నత్వేవే కచ్చియో నరో.
కారుకో ¶ సకపఞ్ఞాయ,
మహగ్ఘం దారుకం కరే;
తథా జనోపి అత్తానం,
మహగ్ఘో లోకమానితో.
అప్పగ్ఘో ¶ హి అయో హేమం,
మహగ్ఘం ఛిన్దతే యథా;
నిగ్గుణో సగుణం లోకే,
అలక్ఖీచ సిరిం తథా.
సూరస్సతీనీతి
దుతియో భాగో
ధనస్స ¶ దుబ్బిధం కిచ్చం,
పాపేతి ఉణ్ణతం ధనిం;
అధనిం ఓణతం లోకే,
సఞ్చినే తేన తం ధనం.
వట్టతే ¶ సతతం సీఘం,
కాలచక్కం అవారితం;
తేన ఘటీ దినం మాసో,
వస్సో భవత్య చీరతో.
సత్తునా ¶ న హి సన్ధేయ్య,
ఏకదా సో భయం కరో;
సుతత్తమపి పానీయం,
సమయతే ను పావకం.
విజహం ¶ పకతిం యో హి,
వికతిం పున గచ్ఛతి;
సభావేన ఆకారేన,
విప్పల్లాసం స గచ్ఛతి;
సంసుమార గతా గోధా,
యథా థీ పుమవేసికా.
పక్ఖం ¶ లద్ధాన ఉడ్డేన్తి,
ఉపచికా హి వమ్మికా;
నిక్ఖన్తా మరణం యన్తి,
ఉప్పతా నిప్పతం గతా.
సబ్బంపియస్స ¶ దజ్జేయ్య,
నిస్సేసం పియమానసం;
సద్ధాచిత్తం తు నో విఞ్ఞూ,
సద్ధాయికో పక్ఖలితో.
సక్కోతి ¶ లఙ్ఘితుం బ్యామం,
మహుస్సాహేన యో హి సో;
తదడ్ఢం అనుస్సాహేన,
నోస్సాహో తేసు థోమితో;
మహుస్సాహో దుక్ఖో లోకే,
అనుస్సాహో సదా సుఖో.
దుక్ఖమం ¶ అక్ఖమన్తో యో,
పిట్ఠికారీచ దుక్కరం,
కదా లభేయ్య సో లోకే,
సుఖమం సుకరం ముధా;
పచ్చక్ఖఞ్హి సో కరేయ్య,
దుక్ఖమఞ్చాపి దుక్కరం.
అనగ్ఘో ¶ మనుస్సో లోకే,
తోసనాపోసనాదినా;
తేన సో మహగ్ఘం కమ్మం,
కరే లోకహితాయుతం.
వాతేన ¶ నప్పభిజ్జన్తి,
నిన్నా వేళూ కసా నళా;
యథావాతం నగచ్ఛన్తి,
తథా చరే జనే కదా.
పురతో ¶ చ పచ్ఛతో చే,
నిస్సయో నత్థి పస్సతో;
అధికం వీరియం హోతి,
అత్తనాథో తదా భవే.
ఖణం ¶ ఆఖుబిలం సీహో,
పాసాణసకలాకులం;
పప్పోతి నఖభఙ్గంవా,
ఫలంవా మూసికో భవే.
మగ్గముళ్హా ¶ జనా అన్ధా,
అమగ్గా మగ్గసఞ్ఞినో;
తథేవ దుప్పఞ్ఞా ముళ్హా,
తథత్థం నావ బుజ్ఝరే.
పియరూపం ¶ వీరరూపం,
దువిధా రూపసమ్పదా,
నారిం ఇచ్ఛే పియరూపిం,
పురిసం వీరరూపకం.
పజ్జలన్తి ¶ హి ఖజ్జోతా,
పక్ఖచాలనకమ్మునా;
కుసితా సుపితా నేతే,
తథా జనాపి కమ్మికా.
కుమ్మసఙ్కోచమోపమ్య ¶ ,
నిగ్గహమపి సంఖమే;
పత్తకాలే తు నీతిఞ్ఞో,
కణ్హసప్పోవ ఉట్ఠహే.
భక్ఖసేసం ¶ నఖాదన్తి,
సీహా ఉన్నతచేతసా;
పరంపి నపణామేన్తి,
వుద్ధికామా తథా చరే.
న ¶ వ వస్సో సముప్పన్నో,
ఖీణో పురాణహాయనో;
నవవస్సే నవా మేత్తా,
భావితబ్బా హితేసినా.
సన్తాపయన్తి ¶ కమయాప్యభుజం న రోగా,
దుమ్మన్తినం కముపయన్తి న నీతిదోసా;
కం స్రీ న మానయతి కం న చ హన్తి మచ్చు,
కం థీకతా న విసయా పరిపీళయన్తి.
(వసన్తతిలకాగాథా.)
(క) బ్యామమత్తేన ¶ దణ్డేన,
యోలుమ్బ్య ఉదకం మినే;
అగమ్భీరం గమ్భీరంవా,
అగాధే మఞ్ఞి గమ్భీరం.
(ఖ)
తథా మన్దో సఞ్ఞాణేన,
అగాధే మఞ్ఞి పణ్డితం;
సమాసమం న జానాతి,
బహ్వప్పం తిక్ఖమన్దతం.
దుట్ఠకమ్మే ¶ సఙ్గమన్తి,
ఛేకకమ్మే చ నో ఇధ;
మచ్చుం వహన్తి సీసేన,
తే ముళ్హా ముళ్హసఙ్గమా.
దువిధో ¶ సఙ్గమో లోకే,
ఉజుకో కుటిలో భవే;
ఉజుకోవ పసంసేయ్యో,
నోహ్యఞ్ఞో సాజసఙ్గమో.
తే ¶ ఇమినా ఉపాయేన సమగ్గా సమ్మోదమానా మహా భిత్తిపిట్ఠికాయ వసన్తి. (మహోసధజాతక అట్ఠకథా)
యూథికా ¶ పుప్ఫతే నోహి,
సిఞ్చితాపి పునప్పునం;
పుప్ఫతే సమ్పత్తే కాలే,
ఏవం ధారేథ వీరియం.
ధనుచ్చయో ¶ ధనక్ఖేపో,
దువిధా హి ధనాకతి;
ధనుచ్చయే నయో అత్థి,
ధనక్ఖేపమ్హి నో ఇధ.
అమాతా ¶ పితరసం వడ్ఢం,
జూతకారఞ్చ చఞ్చలం;
నాలపేయ్య విసేసఞ్ఞూ,
యదిచ్ఛే సిద్ధి మత్తనో.
హలిద్దిరాగం ¶ కపిచిత్తం,
పురిసం రాగవిరాగినం;
ఏదిసం తాత మాసేవి,
నిమ్మనుస్సంపి చే సియా.
గుణా గుణఞ్ఞూసు గుణా భవన్తి,
తే నిగ్గుణం పత్వా భవన్తి దోసా;
ఆసాద్యతోయా పభవన్తి నజ్జో,
సముద్రమాసజ్జ భవన్త్యపేయ్యా.
(ఉపజాతిగాథా)
సిలారూపం ¶ నిమ్మినన్తి,
కోట్టేత్వాన పునప్పునం;
కోట్టకోవ తథా బాలా,
సాధుం ఓవజ్జ నిమ్మితా.
చాణక్యనీతిలా గాథా
లాలనే ¶ బహవో దోసా,
తాళనే బహవో గుణా;
తస్మా పుత్తఞ్చ సిస్సఞ్చ,
తాళయే న చ లాలయే.
అతీతస్స ¶ హి మిత్తస్స,
యో చే దోసం పకాసయే;
సో హవే పచ్చుప్పన్నస్స,
దోసం భాసేతి ఞాయతి.
లతావియ ¶ సేవకా తే,
యే నిస్సయం పలమ్బరే;
నిస్సయస్స వినాసేన,
భూమ్యం సేన్తి అనాథకా.
దోససిఙ్గేహి ¶ విజ్ఝన్తో,
మానఖూరేహి అక్కమం;
భయం కరోతి లోకమ్హి,
గోవ బాలో విహింసకో.
ఆదో ¶ ఉపరి లోకోయం,
ఉజులేఖాయ తిట్ఠతి;
ముసావాతేహి తంలోకం,
నిపాతేసి అనజ్జవం.
సుఘటం ¶ కుమ్భకారేన,
నారహో పరిభుఞ్జితుం;
తథూపమాయ వేక్ఖేయ్య,
సకమ్మపరకమ్మని.
అనన్తరంసీ ¶ సూరోపి,
నసక్కోతి ఘనం తమం;
విజ్ఝితుం రంసియా లోకే,
తథా మదనమోహితా;
నసక్కోన్తి మదం భేత్వా,
పఞ్ఞాభాయ పభాసితుం.
ఖేదవేరం ¶ దలిద్దమ్హి,
భోగిమ్హి రోగుపద్దవం;
దేస్సవేరఞ్చ ఆణిమ్హి,
పస్సే లోకస్స వేరితం.
సంలద్ధేన ¶ సుభోగేన,
జీవం సుద్ధం కరే నిజం;
సేట్ఠో సో తేన జీవేన,
జేగుచ్ఛో మలజీవికో.
వజిర ¶ పుప్ఫరాగానం,
విసేసం యో నబుజ్ఝతి;
కథఞ్హి సో విక్కీణేయ్య,
కీణేయ్య వా యథాతథం.
కిప్పీలి ¶ కోపి చిన్తేత్వా,
పబ్బతం భేత్తు ముస్సహం;
అబలా తనుమజ్ఝత్తా,
చిన్తా హస్యావ సా ముధా.
జాతమత్తం ¶ న యో సత్తుం,
రోగఞ్చూపసమం నయే;
మహాబలోపి తేనేవ,
వుద్ధింపత్వా స హఞ్ఞతే.
సజీవమంసభక్ఖేహి ¶ ,
సదాఠీహి ముఖేహి భో;
బిళారబ్యగ్ఘసీహానం ¶ ,
నిహీనాని అనేకధా;
తిక్ఖాని ఖరవాదాని,
మనుస్సానం ముఖాని వే.
విలుప్పన్తా ¶ విధావన్తి,
సజీవవుత్తికమ్మునా;
జనా తేన విహఞ్ఞన్తి,
చరన్తి ధమ్మవేముఖా.
సులభం ¶ లోకియం లోకే,
సాసనీయంవ దుల్లభం;
దుల్లభం తం వమఞ్ఞన్తో,
ఏసో బాలతమో భవే.
యో ¶ పతిత్థ అగ్యావాటం,
మోహా తం ఉపకారితుం;
అఞ్ఞోరోహి తదా వాటం,
దుతీయో ముళ్హముళ్హకో.
బ్యగ్ఘో ¶ ఆవుధవిద్ధో హి,
అకా దుట్ఠాని నిన్నదం;
తథేవ సాధుసత్థేన,
విద్ధో బాలో పకుప్పితో.
పివన్తి ¶ లోహితం డంసా,
అన్తో తుణ్డేన మక్ఖికా;
బహిద్ధా పరివారేన్తి,
జనో తేన డంసాయయే.
అధనస్స ¶ ఖణో అప్పో,
సద్ధమ్మో అప్పకాలినో;
అప్పకో తేన యుఞ్జేయ్యుం,
ఖణం బహుం లభేతవే.