📜
నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స
చాణక్యనీతిపాళి
నానాసత్థో ¶ ద్ధతం వక్ఖే,
రాజ నీతి సముచ్చయం;
సబ్బ బీజ మిదం సత్థం,
చాణక్యం సారసఙ్గహం.
మూలసుత్తం పవక్ఖామి,
చాణక్యేన యథోదితం;
యస్స విఞ్ఞాన మత్తేన,
మూళ్హో భవతి పణ్డితో.
విదుత్తం ¶ నరపచ్చఞ్చ,
నేవతుల్యం కుదాచనం;
సదేసే పుజ్జతే రాజా,
విదూ సబ్బత్థ పుజ్జతే.
పణ్డితే ¶ చ గుణా సబ్బే,
మూళ్హే దోసా హి కేవలం;
తస్మా మూళ్హసహస్సేసు,
పఞ్ఞో ఏకో విసిస్యతే.
మాతరివ ¶ పరదారేసు,
పరదబ్బేసు లేట్టువ;
అత్తనివ సబ్బభూతేసు,
యో పస్సతి సపణ్డితో.
కింకులేన విసాలేన,
గుణహీనో తు యోనరో;
అకులినోపి సత్థఞ్ఞో,
దేవతాహిపి పుజ్జతే.
రూపయోబ్బనసమ్పన్నా ¶ ,
విసాలకులసమ్భవా;
విజ్జాహీనా నసోభన్తే,
నిగ్గన్ధా ఇవ కింసుకా.
తారానం ¶ భూసణం చన్దో,
నారీనం భూసణం పతి;
పుథబ్యా భూసణం రాజా,
విజ్జా సబ్బస్స భూసణం.
మాతా సత్తు పితా వేరీ,
యేన బాలో నపాట్ఠితో;
న సోభతే సభామజ్ఝే,
హంసమజ్ఝే బకోయథా.
వరమేకో ¶ గుణీ పుత్తో,
న చ మూళ్హసతేహిపి;
ఏకో చన్దో తమో హన్తి,
న చ తారగణేహిపి.
లాలయే ¶ పఞ్చవస్సాని,
దసవస్సాని తాలయే;
పత్తే తు సోళసే వస్సే,
పుత్తం మిత్తంవ ఆచరే.
లాలనే ¶ బహవో దోసా,
తాలనే బహవో గుణా;
తస్మా పుత్తఞ్చ సిస్సఞ్చ,
తాలయే న తు లాలయే.
ఏకేనాపి ¶ సువక్ఖేన,
పుప్ఫితేన సుగన్ధినా;
వాసితస్స వనం సబ్బం,
సుపుత్తేన కులంయథా.
ఏకస్సాపి ¶ కువక్ఖస్స,
కోటరట్ఠేన అగ్గినా;
దయ్హతే హి వనం సబ్బం,
కుపుత్తేన కులం యథా.
దూరతో సోభతే మూళ్హో,
లమ్బమాన పటావుతో;
తావఞ్చ సోభతే మూళ్హో,
యావ కిఞ్చి నభాసతే.
విసతో ¶ అమతం గాయ్హం,
అమేజ్ఝాఅపి కఞ్చనం;
నీచతో ఉత్తమా విజ్జా,
థీరత్నం దుక్కులాఅపి.
ఉస్సవే ¶ బ్యసనేచేవ,
దుబ్భిక్ఖే సత్తువిగ్గహే;
రాజద్వారే సుసానేచ,
యో తిట్ఠతి సబన్ధవో.
పరోక్ఖే కిచ్చహన్తారం,
పచ్చక్ఖే పియవాదినం;
వజ్జయే తాదిసం మిత్తం,
విసకుమ్భం పయోముఖం.
సకిం ¶ దుట్ఠఞ్చ మిత్తం యో,
పున సన్ధాతు మిచ్ఛతి;
సమచ్చు ముపగణ్హాతి,
గబ్భ మస్సతరీ యథా.
న ¶ విస్ససే అవిస్సత్థం,
మిత్తఞ్చాపి న విస్ససే;
కదాచి కుపితం మిత్తం,
సబ్బదోసం పకాసయే.
జానియా ¶ పేసనే భచ్చే,
బన్ధవే బ్యసనాగమే;
మిత్తఞ్చా పదికాలేచ,
భరియఞ్చ విభవక్ఖయే.
ఉపకారగ్గహితేన,
సత్తునాసత్తుముద్ధరే;
పాదలగ్గం కరట్ఠేన,
కణ్టకేనేవ కణ్టకం.
న ¶ మిత్తం కోచి కస్సచి,
న కోచి రిపు కస్సచి;
కారణేన హి ఞాయతి,
మిత్తాని చ రిపూ తథా.
దుజ్జనో ¶ పియవాదీ చ,
నేతం విస్సాసకారణం;
మధు తిట్ఠతి జివ్హగ్గే,
హదయే తు హలాహలం.
దుజ్జనో పరిహన్తబ్బో,
విజ్జాయా లఙ్కతోపి సం;
మణినా భూసితో సప్పో,
కిమే సో నభయం కరో.
సప్పో ¶ కూరో ఖలో కూరో,
సప్పా కూరతరో ఖలో;
మన్తో సధివసో సప్పో,
ఖలో కేన నివాయ్యతే.
నఖీనఞ్చ ¶ నదీనఞ్చ,
సిఙ్గీనం సత్థపాణినం;
విస్సాసో నేవకాతబ్బో,
థీసు రాజకులేసు చ.
హత్థీ ¶ హత్థసహస్సేన,
సతహత్థేన వాజినో;
సిఙ్గినో దసహత్థేన,
ఠానచాగేన దుజ్జనో.
ఆపదత్థం ¶ ధనం రక్ఖే,
దారం రక్ఖే ధనేహిపి;
అత్తానం సతతం రక్ఖే,
దారేహిపి ధనేహిపి.
పరదారం పరదబ్బం,
పరివాదం పరస్స చ;
పరిహాసం గురుట్ఠానే,
చాపల్యఞ్చ వివజ్జయే.
చజే ¶ ఏకం కులస్సత్థే,
గామస్సత్థే కులం చజే;
గామ జనపదస్సత్థే,
అత్తత్థే పథవిం చజే.
చలత్యేకేన ¶ పాదేన,
తిట్ఠ త్యేకేన బుద్ధిమా;
నాసమిక్ఖ్య పరం ఠానం,
పుబ్బమాయతనం చజే.
లుద్ధ మత్థేన గణ్హేయ్య,
థద్ధ మఞ్జలీ కమ్మునా;
మూళ్హం ఛన్దో నువత్తేన,
తథా తథేన పణ్డితం.
అత్థనాసం ¶ మనోతాపం,
గేహే దుచ్చరితాని చ;
వఞ్చనఞ్చ పమాణఞ్చ,
మతిమా న పకాసయే.
ధనధఞ్ఞప్పయోగేసు ¶ ,
తథా విజ్జాగమేసు చ;
ఆహారే బ్యవహారే చ,
చత్తలజ్జో సదా భవే.
ధనినో సోత్థియో రాజా,
నదీ వేజ్జో తు పఞ్చమో;
పఞ్చ యత్ర నవిజ్జన్తే,
తత్ర వాసం నకారయే.
యస్మిందేసే ¶ న సమ్మానం,
న పీతి నచ బన్ధవా;
న చ విజ్జాగమో కోచి,
తందేసం పరివజ్జయే.
మనసా ¶ చిన్తితం కమ్మం,
వచసా నపకాసయే;
అఞ్ఞలక్ఖిత కారియస్స,
యతో సిద్ధి నజాయతే.
కుదేసఞ్చ ¶ కువుత్తిఞ్చ,
కుభరియం కునదిం తథా;
కుదబ్బఞ్చ కుభోజ్జఞ్చ,
వజ్జయే తు విచక్ఖణో.
ఇణసేసోగ్గి సేసో చ,
బ్యాధిసేసో తథేవ చ;
పున చ వడ్ఢతే యస్మా,
తస్మా సేసం నకారయే.
చిన్తా ¶ జరో మనుస్సానం,
వత్థానం ఆతపో జరో;
అసోభగ్యం జరో థీనం,
అస్సానం మేథునం జరో.
అత్థి ¶ పుత్తో వసే యస్స,
భచ్చో భరియా తథేవ చ;
అభావే ప్యతిసన్తోసో,
సగ్గట్ఠో సో మహీతలే.
దుట్ఠా భరియా సఠం మిత్తం,
భచ్చో చుత్తరదాయకో;
స సప్పేచ గహే వాసో,
మచ్చురేవ నసంసయో.
మాతా ¶ యస్స గేహే నత్థి,
భరియాచా పియవాదినీ;
అరఞ్ఞం తేన గన్తబ్బం,
యథా రఞ్ఞం తథాగహం.
ఇణకత్తా ¶ పితా సత్తు,
మాతా చ బ్యభిచారినీ;
భరియా రూపవతీ సత్తు,
పుత్తో సత్తు అపణ్డితో.
కోకిలానం ¶ సరో రూపం,
నారీ రూపం పతిబ్బతా;
విజ్జా రూపం కురూపానం,
ఖమా రూపం తపస్సినం.
అవిజ్జం జీవనం సుఞ్ఞం,
దిసా సుఞ్ఞా అబన్ధవా;
పుత్తహీనం గహం సుఞ్ఞం,
సబ్బసుఞ్ఞా దలిద్దతా.
అదాతా ¶ వంసదోసేన,
కమ్మదోసా దలిద్దతా;
ఉమ్మాదా మాతుదోసేన,
పితుదోసేన మూళ్హతా.
గురు ¶ అగ్గి ద్విజాదీనం,
వణ్ణానం బ్రాహ్మణో గురు;
పతి రేకో గురుత్థీనం,
సబ్బస్సాభ్యాగతో గురు.
అతిదబ్బే ¶ హతా లఙ్కా,
అతిమానే చ కోరవా;
అతిదానే బలీబద్ధో,
సబ్బమచ్చన్త గహితం.
వత్థహీనో ¶ త్వలఙ్కారో,
ఘతహీనఞ్చ భోజనం;
థనహీనా చ యానారీ,
విజ్జాహీనఞ్చ జీవనం.
భోజ్జం భోజనసత్తి చ,
రతిసత్తి వరా థియో;
విభవో దానసత్తి చ,
నాప్పస్స తపసో ఫలం.
పుత్తప్పయోజనా ¶ దారా,
పుత్తో పిణ్డప్పయోజనో;
హితప్పయోజనం మిత్తం,
ధనం సబ్బప్పయోజనం.
దుల్లభం ¶ పాకతికం వాక్యం,
దుల్లభో ఖేమకరో సుతో;
దుల్లభా సదిసీ జాయా,
దుల్లభో సజనో పియో.
సేలేసేలే ¶ నమాణిక్కం,
ముత్తికం న గజేగజే;
సాధవో న హి సబ్బత్ర,
చన్దనం న వనేవనే.
అసోచో ¶ నిద్ధనో పఞ్ఞో,
అసోచో పణ్డితబన్ధవో;
అసోచా విధవా నారీ,
పుత్తనత్త పతిట్ఠితా.
అవిజ్జో పురిసో సోచో,
సోచం మేథున మప్పజం;
నిరాహారా పజా సోచా,
సోచం రజ్జ మరాజకం.
కులేహి ¶ సహ సమ్పక్కం,
పణ్డితేహి చ మిత్తతం;
ఞాతీభి చ సమం మేలం,
కుబ్బానో నవినస్సతి.
కట్ఠా ¶ వుత్తి పరాధినా,
కట్ఠో వాసో నిరాసయో;
నిద్ధనో బ్యవసాయో చ,
సబ్బకట్ఠా దలిద్దతా.
తక్కరస్స కుతో ధమ్మో,
దుజ్జనస్స కుతో ఖమా;
వేసియా చ కుతో స్నేహో,
కుతో సచ్చఞ్చ కామినం.
పేసితస్స ¶ కుతో మానం,
కోపనస్స కుతో సుఖం;
థీనం కుతో సతిత్తఞ్చ,
కుతో మేత్తీ ఖలస్స చ.
దుబ్బలస్స ¶ బలం రాజా,
బాలానం రోదనం బలం;
బలంమూళ్హస్స మోనిత్తం,
చోరానం అతథం బలం.
యో ¶ ధువాని పరిచ్చజ్జ,
అధువం పరిసేవతి;
ధువాని తస్స నస్సన్తి,
అధువం నట్ఠమేవ చ.
సుక్కం మంసం థియో వుద్ధా,
బాలక్క తరుణం దధి;
పభాతే మేథునం నిద్దా,
సజ్జు పాణహరాని ఛ;
సజ్జు ¶ మంసం నవన్నఞ్చ,
బాలా థీ ఖీరభోజనం;
ఘతముణ్హోదకఞ్చేవ,
సజ్జు పాణకరాని ఛ.
సీహాదేకం ¶ బకాదేకం,
ఛ సునా తీణి గద్రభా;
వాయసా చతు సిక్ఖేథ,
చత్తారి కుక్కుటాదపి.
పభూతమప్పకిచ్చం ¶ వా,
యోనరో కత్తుమిచ్ఛతి;
సంయతనేన కత్తబ్బం,
సీహాదేకం పకిత్తితం.
సబ్బిన్ద్రియాని సంయమ,
బకోవ పతితో జనో;
కాలదేసోపపన్నాని,
సబ్బకిచ్చాని సాధయే.
బహ్వాసీ ¶ సాప్పసన్తుట్ఠో,
సునిద్దో సీఘచేతనో;
పభుభత్తో చ సూరో చ,
ఞాతబ్బా ఛ సునా గుణా.
అవిస్సామం ¶ వహే భారం,
సీతుణ్హఞ్చ నవిన్దతి;
స సన్తోసో తథా నిచ్చం,
తీణి సిక్ఖేథ గద్రభా.
గుళ్హమేథునధమ్మఞ్చ,
కాలేకాలే చ సఙ్గహం;
అప్పమాదమనాలస్యం,
చతు సిక్ఖేథ వాయసా.
యుద్ధఞ్చ ¶ పాతరుట్ఠానం,
భోజనం సహ బన్ధుహి;
థియం ఆపదగ్గతం రక్ఖే,
చతు సిక్ఖేథ కుక్కుటా.
కోతిభారో ¶ సమత్థానం,
కిందూరం బ్యవసాయినం;
కో విదేసో సవిజ్జానం,
కో పరో పియవాదినం.
భయస్స కథితో పన్థో,
ఇన్ద్రియానమసంయమో;
తజ్జయో సమ్పదామగ్గో,
యేనిట్ఠం తేన గమ్యతే.
న ¶ చ విజ్జాసమో బన్ధు,
న చ బ్యాధిసమో రిపు;
నచాపచ్చసమో స్నేహో,
న చ దేవా పరం బలం.
సముద్దావరణా ¶ భూమి,
పాకారావరణం గహం;
నరిన్దావరణా దేసా,
చారిత్తావరణా థియో.
ఘతకుమ్భసమా నారీ,
తత్తఙ్గార సమో పుమా;
తస్మా ఘతఞ్చ అగ్గిఞ్చ,
నేకత్ర థపయే బుధో.
ఆహారో ¶ ద్విగుణో థీనం,
బుద్ధి తాసం చతుగ్గుణో;
ఛగుణో బ్యవసాయో చ,
కామోచట్ఠగుణో మతో.
జిణ్ణమన్నం ¶ పసంసేయ్య,
భరియం గతయోబ్బనం;
రణా పచ్చాగతం సూరం,
సస్సఞ్చ గేహమాగతం.
అసన్తుట్ఠా ¶ ద్విజా నట్ఠా,
సన్తుట్ఠాఇవ పాథివా;
సలజ్జా గణికా నట్ఠా,
నిల్లజ్జా చ కులిత్థియో.
అవంసపతితో రాజా,
మూళ్హపుత్తో చ పణ్డితో;
అధనేన ధనం పాప్య,
తిణంవ మఞ్ఞతే జనం.
బ్రహ్మహాపి ¶ నరో పుజ్జో,
యస్సత్థి విపులం ధనం;
ససినో తుల్యవంసోపి,
నిద్ధనో పరిభూయతే.
పోత్థకట్ఠా ¶ తు యావిజ్జా,
పరహత్థగతం ధనం;
కిచ్చకాలే సముప్పన్నే,
న సావిజ్జా న తద్ధనం.
పాదపానం భయం వాతా,
పద్మానం సిసిరా భయం;
పబ్బతానం వజీరమ్హా,
సాధూనం దుజ్జనా భయం.
పఞ్ఞే ¶ నియుజ్జమానే తు,
సన్తి రఞ్ఞో తయోగుణా;
యసో సగ్గనివాసో చ,
విపులో చ ధనాగమో.
మూళ్హే ¶ నియుజ్జమానేతు,
ఖత్తియస్సాగుణా తయో;
అయసో చత్థనాసో చ,
నరకే గమనం తథా.
బహూమూళ్హసఙ్ఘాతేహి,
అఞ్ఞోఞ్ఞపసువుత్తిభి;
పచ్ఛాద్యన్తే గుణా సబ్బే,
మేఘేహివ దివాకరో.
యస్స ఖేత్తం నదీతీరే,
భరియాపి పరప్పియా;
పుత్తస్స వినయో నత్థి,
మచ్చురేవ నసంసయో.
అసమ్భాబ్యం ¶ నవత్తబ్బం,
పచ్చక్ఖమపి దిస్సతే;
సిలా తరతి పానీయం,
గీతం గాయతి వానరో.
సుభిక్ఖం ¶ కసకే నిచ్చం,
నిచ్చం సుఖ మరోగికే;
భరియా భత్తు పియా యస్స,
తస్స నిచ్చోస్సవం గహం.
హేలస్స కమ్మనాసాయ,
బుద్ధినాసాయ నిద్ధనం;
యాచనా మాననాసాయ,
కులనాసాయ భోజనం.
సేవితబ్బో ¶ మహావక్ఖో,
ఫలచ్ఛాయా సమన్వితో;
యది దేవా ఫలం నత్థి,
ఛాయా కేన నివారయే.
పఠమే ¶ నజ్జితా విజ్జా,
దుతీయే నజ్జితం ధనం;
తతీయే నజ్జితం పుఞ్ఞం,
చతుత్థే కింకరిస్సతి.
నదీకూలేచ యే వక్ఖా,
పరహత్థగతం ధనం;
కిచ్చం థీగోచరం యస్స,
సబ్బం తం విఫలం భవే.
కుదేసమాసజ్జ ¶ కుతోత్థసఞ్చయో,
కుపుత్తమాసజ్జ కుతో జలఞ్జలీ;
కుగేహినిం పాప్య గహే కుతో సుఖం,
కుసిస్సమజ్ఝాపయతో కుతో యసో.
కూపోదకం ¶ వటచ్ఛాయా,
సామా థీచిట్ఠకాలయం;
సీతకాలే భవే ఉణ్హం,
గిమ్హకాలే చ సీతలం.
విసం ¶ చఙ్కమనం రత్తిం,
విసం రఞ్ఞోనుకులతా;
విసం థీపి అఞ్ఞాసత్తా,
విసం బ్యాధి అవేక్ఖితో.
దురధీతా ¶ విసం విజ్జా,
అజిణ్ణే భోజనం విసం;
విసం గోట్ఠీ దలిద్దస్స,
వుద్ధస్స తరుణీ విసం.
పదోసే ¶ నిహతో పన్థో,
పతితా నిహతా థియో;
అప్పబీజం హతం ఖేత్తం,
భచ్చదోసా హతో పభూ.
హతమసోత్తియం సద్ధం,
హతో యఞ్ఞో త్వదక్ఖిణో;
హతా రూపవతీ వఞ్ఝా,
హతం సేనమనాయకం.
వేదవేదఙ్గ ¶ తత్తఞ్ఞో,
జపహోమపరాయనో;
ఆసీవాదవచోయుత్తో,
ఏస రాజపురోహితో.
కులసీలగుణోపేతో,
సబ్బధమ్మపరాయనో;
పవీణో పేసనాద్యక్ఖో,
ధమ్మాద్యక్ఖో విధీయతే.
అయుబ్బేదకతాభ్యాసో,
సబ్బేసం పియదస్సనో;
అరియసీలగుణోపేతో,
ఏస వజ్జో విధీయతే.
సకిందుత్త ¶ గహితత్థో,
లహుహత్థో జితక్ఖరో;
సబ్బసత్థ సమాలోకీ,
పకట్ఠో నామ లేఖకో.
సమత్తనీతిసత్తఞ్ఞో,
వాహనే పూజితస్సమో;
సూరవీరగుణోపేతో,
సేనాధ్యక్ఖో విధీయతే.
సుచీ ¶ వాక్యపటుప్పఞ్ఞో,
పరచిత్తోపలక్ఖకో;
ధీరో యథాత్థ వాదీ చ,
ఏస దూతో విధీయతే.
పుత్తనత్త గుణోపేతో,
సత్థఞ్ఞో పిట్ఠపాచకో;
సూరో చ కథినోచేవ,
సూపకారో స ఉచ్చతే.
ఇఙ్గితా ¶ కారతత్తఞ్ఞో,
బలవా పియదస్సనో;
అప్పమాదీ సదా దక్ఖో,
పతిహారో స ఉచ్చతే.
యస్స ¶ నత్థి సయం పఞ్ఞా,
సత్థం తస్స కరోతి కిం;
లోచనేహి విహీనస్స,
దప్పణో కింకరిస్సతి.
కింకరిస్సన్తి వత్తారో,
సోతం యత్థ నవిజ్జతే;
నగ్గకపణకే దేసే,
రజణో కింకరిస్సతి.