📜
నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స
ఖుద్దకనికాయే
ధమ్మపదపాళి
౧. యమకవగ్గో
మనోపుబ్బఙ్గమా ¶ ¶ ¶ ¶ ధమ్మా, మనోసేట్ఠా మనోమయా;
మనసా చే పదుట్ఠేన, భాసతి వా కరోతి వా;
తతో నం దుక్ఖమన్వేతి, చక్కంవ వహతో పదం.
మనోపుబ్బఙ్గమా ధమ్మా, మనోసేట్ఠా మనోమయా;
మనసా చే పసన్నేన, భాసతి వా కరోతి వా;
తతో నం సుఖమన్వేతి, ఛాయావ అనపాయినీ [అనుపాయినీ (క.)].
అక్కోచ్ఛి ¶ మం అవధి మం, అజిని [అజినీ (?)] మం అహాసి మే;
యే చ తం ఉపనయ్హన్తి, వేరం తేసం న సమ్మతి.
అక్కోచ్ఛి మం అవధి మం, అజిని మం అహాసి మే;
యే చ తం నుపనయ్హన్తి, వేరం తేసూపసమ్మతి.
న ¶ ¶ హి వేరేన వేరాని, సమ్మన్తీధ కుదాచనం;
అవేరేన చ సమ్మన్తి, ఏస ధమ్మో సనన్తనో.
పరే ¶ చ న విజానన్తి, మయమేత్థ యమామసే;
యే చ తత్థ విజానన్తి, తతో సమ్మన్తి మేధగా.
సుభానుపస్సిం విహరన్తం, ఇన్ద్రియేసు అసంవుతం;
భోజనమ్హి చామత్తఞ్ఞుం, కుసీతం హీనవీరియం;
తం వే పసహతి మారో, వాతో రుక్ఖంవ దుబ్బలం.
అసుభానుపస్సిం విహరన్తం, ఇన్ద్రియేసు సుసంవుతం;
భోజనమ్హి చ మత్తఞ్ఞుం, సద్ధం ఆరద్ధవీరియం;
తం వే నప్పసహతి మారో, వాతో సేలంవ పబ్బతం.
అనిక్కసావో కాసావం, యో వత్థం పరిదహిస్సతి;
అపేతో దమసచ్చేన, న సో కాసావమరహతి.
యో చ వన్తకసావస్స, సీలేసు సుసమాహితో;
ఉపేతో దమసచ్చేన, స వే కాసావమరహతి.
అసారే సారమతినో, సారే చాసారదస్సినో;
తే సారం నాధిగచ్ఛన్తి, మిచ్ఛాసఙ్కప్పగోచరా.
సారఞ్చ ¶ సారతో ఞత్వా, అసారఞ్చ అసారతో;
తే సారం అధిగచ్ఛన్తి, సమ్మాసఙ్కప్పగోచరా.
యథా అగారం దుచ్ఛన్నం, వుట్ఠీ సమతివిజ్ఝతి;
ఏవం అభావితం చిత్తం, రాగో సమతివిజ్ఝతి.
యథా ¶ ¶ అగారం సుఛన్నం, వుట్ఠీ న సమతివిజ్ఝతి;
ఏవం సుభావితం చిత్తం, రాగో న సమతివిజ్ఝతి.
ఇధ ¶ సోచతి పేచ్చ సోచతి, పాపకారీ ఉభయత్థ సోచతి;
సో సోచతి సో విహఞ్ఞతి, దిస్వా కమ్మకిలిట్ఠమత్తనో.
ఇధ మోదతి పేచ్చ మోదతి, కతపుఞ్ఞో ఉభయత్థ మోదతి;
సో మోదతి సో పమోదతి, దిస్వా కమ్మవిసుద్ధిమత్తనో.
ఇధ తప్పతి పేచ్చ తప్పతి, పాపకారీ [పాపకారి (?)] ఉభయత్థ తప్పతి;
‘‘పాపం మే కత’’న్తి తప్పతి, భియ్యో [భీయో (సీ.)] తప్పతి దుగ్గతిం గతో.
ఇధ నన్దతి పేచ్చ నన్దతి, కతపుఞ్ఞో ఉభయత్థ నన్దతి;
‘‘పుఞ్ఞం మే కత’’న్తి నన్దతి, భియ్యో నన్దతి సుగ్గతిం గతో.
బహుమ్పి చే సంహిత [సహితం (సీ. స్యా. కం. పీ.)] భాసమానో, న తక్కరో హోతి నరో పమత్తో;
గోపోవ ¶ గావో గణయం పరేసం, న భాగవా సామఞ్ఞస్స హోతి.
అప్పమ్పి చే సంహిత భాసమానో, ధమ్మస్స హోతి [హోతీ (సీ. పీ.)] అనుధమ్మచారీ;
రాగఞ్చ దోసఞ్చ పహాయ మోహం, సమ్మప్పజానో సువిముత్తచిత్తో;
అనుపాదియానో ఇధ వా హురం వా, స భాగవా సామఞ్ఞస్స హోతి.
యమకవగ్గో పఠమో నిట్ఠితో.
౨. అప్పమాదవగ్గో
అప్పమాదో ¶ ¶ ¶ అమతపదం [అమతం పదం (క.)], పమాదో మచ్చునో పదం;
అప్పమత్తా న మీయన్తి, యే పమత్తా యథా మతా.
ఏవం [ఏతం (సీ. స్యా. కం. పీ.)] విసేసతో ఞత్వా, అప్పమాదమ్హి పణ్డితా;
అప్పమాదే పమోదన్తి, అరియానం గోచరే రతా.
తే ఝాయినో సాతతికా, నిచ్చం దళ్హపరక్కమా;
ఫుసన్తి ధీరా నిబ్బానం, యోగక్ఖేమం అనుత్తరం.
ఉట్ఠానవతో సతీమతో [సతిమతో (సీ. స్యా. క.)], సుచికమ్మస్స నిసమ్మకారినో;
సఞ్ఞతస్స ధమ్మజీవినో, అప్పమత్తస్స [అపమత్తస్స (?)] యసోభివడ్ఢతి.
ఉట్ఠానేనప్పమాదేన ¶ , సంయమేన దమేన చ;
దీపం కయిరాథ మేధావీ, యం ఓఘో నాభికీరతి.
పమాదమనుయుఞ్జన్తి, బాలా దుమ్మేధినో జనా;
అప్పమాదఞ్చ మేధావీ, ధనం సేట్ఠంవ రక్ఖతి.
మా పమాదమనుయుఞ్జేథ, మా కామరతిసన్థవం [సన్ధవం (క)];
అప్పమత్తో హి ఝాయన్తో, పప్పోతి విపులం సుఖం.
పమాదం అప్పమాదేన, యదా నుదతి పణ్డితో;
పఞ్ఞాపాసాదమారుయ్హ, అసోకో సోకినిం పజం;
పబ్బతట్ఠోవ భూమట్ఠే [భుమ్మట్ఠే (సీ. స్యా.)], ధీరో బాలే అవేక్ఖతి.
అప్పమత్తో ¶ ¶ పమత్తేసు, సుత్తేసు బహుజాగరో;
అబలస్సంవ ¶ సీఘస్సో, హిత్వా యాతి సుమేధసో.
అప్పమాదేన మఘవా, దేవానం సేట్ఠతం గతో;
అప్పమాదం పసంసన్తి, పమాదో గరహితో సదా.
అప్పమాదరతో భిక్ఖు, పమాదే భయదస్సి వా;
సంయోజనం అణుం థూలం, డహం అగ్గీవ గచ్ఛతి.
అప్పమాదరతో భిక్ఖు, పమాదే భయదస్సి వా;
అభబ్బో పరిహానాయ, నిబ్బానస్సేవ సన్తికే.
అప్పమాదవగ్గో దుతియో నిట్ఠితో.
౩. చిత్తవగ్గో
ఫన్దనం ¶ చపలం చిత్తం, దూరక్ఖం [దురక్ఖం (సబ్బత్థ)] దున్నివారయం;
ఉజుం కరోతి మేధావీ, ఉసుకారోవ తేజనం.
వారిజోవ థలే ఖిత్తో, ఓకమోకతఉబ్భతో;
పరిఫన్దతిదం చిత్తం, మారధేయ్యం పహాతవే.
దున్నిగ్గహస్స లహునో, యత్థకామనిపాతినో;
చిత్తస్స దమథో సాధు, చిత్తం దన్తం సుఖావహం.
సుదుద్దసం ¶ ¶ సునిపుణం, యత్థకామనిపాతినం;
చిత్తం రక్ఖేథ మేధావీ, చిత్తం గుత్తం సుఖావహం.
దూరఙ్గమం ఏకచరం [ఏకచారం (క.)], అసరీరం గుహాసయం;
యే ¶ చిత్తం సంయమేస్సన్తి, మోక్ఖన్తి మారబన్ధనా.
అనవట్ఠితచిత్తస్స, సద్ధమ్మం అవిజానతో;
పరిప్లవపసాదస్స, పఞ్ఞా న పరిపూరతి.
అనవస్సుతచిత్తస్స, అనన్వాహతచేతసో;
పుఞ్ఞపాపపహీనస్స, నత్థి జాగరతో భయం.
కుమ్భూపమం కాయమిమం విదిత్వా, నగరూపమం చిత్తమిదం ఠపేత్వా;
యోధేథ మారం పఞ్ఞావుధేన, జితఞ్చ రక్ఖే అనివేసనో సియా.
అచిరం ¶ వతయం కాయో, పథవిం అధిసేస్సతి;
ఛుద్ధో అపేతవిఞ్ఞాణో, నిరత్థంవ కలిఙ్గరం.
దిసో దిసం యం తం కయిరా, వేరీ వా పన వేరినం;
మిచ్ఛాపణిహితం చిత్తం, పాపియో [పాపియం (?)] నం తతో కరే.
న తం మాతా పితా కయిరా, అఞ్ఞే వాపి చ ఞాతకా;
సమ్మాపణిహితం చిత్తం, సేయ్యసో నం తతో కరే.
చిత్తవగ్గో తతియో నిట్ఠితో.
౪. పుప్ఫవగ్గో
కో ¶ ¶ ¶ ఇమం [కోమం (క.)] పథవిం విచేస్సతి [విజేస్సతి (సీ. స్యా. పీ.)], యమలోకఞ్చ ఇమం సదేవకం;
కో ధమ్మపదం సుదేసితం, కుసలో పుప్ఫమివ పచేస్సతి [పుప్ఫమివప్పచేస్సతి (క.)].
సేఖో పథవిం విచేస్సతి, యమలోకఞ్చ ఇమం సదేవకం;
సేఖో ధమ్మపదం సుదేసితం, కుసలో పుప్ఫమివ పచేస్సతి.
ఫేణూపమం ¶ కాయమిమం విదిత్వా, మరీచిధమ్మం అభిసమ్బుధానో;
ఛేత్వాన మారస్స పపుప్ఫకాని [సపుప్ఫకాని (టీకా)], అదస్సనం మచ్చురాజస్స గచ్ఛే.
పుప్ఫాని హేవ పచినన్తం, బ్యాసత్తమనసం [బ్యాసత్తమానసం (క.)] నరం;
సుత్తం గామం మహోఘోవ, మచ్చు ఆదాయ గచ్ఛతి.
పుప్ఫాని హేవ పచినన్తం, బ్యాసత్తమనసం నరం;
అతిత్తఞ్ఞేవ కామేసు, అన్తకో కురుతే వసం.
యథాపి భమరో పుప్ఫం, వణ్ణగన్ధమహేఠయం [వణ్ణగన్ధమపోఠయం (క.)];
పలేతి రసమాదాయ, ఏవం గామే మునీ చరే.
న పరేసం విలోమాని, న పరేసం కతాకతం;
అత్తనోవ అవేక్ఖేయ్య, కతాని అకతాని చ.
యథాపి ¶ ¶ రుచిరం పుప్ఫం, వణ్ణవన్తం అగన్ధకం;
ఏవం సుభాసితా వాచా, అఫలా హోతి అకుబ్బతో.
యథాపి ¶ రుచిరం పుప్ఫం, వణ్ణవన్తం సుగన్ధకం [సగన్ధకం (సీ. స్యా. కం. పీ.)];
ఏవం సుభాసితా వాచా, సఫలా హోతి కుబ్బతో [సకుబ్బతో (సీ. పీ.), పకుబ్బతో (సీ. అట్ఠ.), సుకుబ్బతో (స్యా. కం.)].
యథాపి ¶ పుప్ఫరాసిమ్హా, కయిరా మాలాగుణే బహూ;
ఏవం జాతేన మచ్చేన, కత్తబ్బం కుసలం బహుం.
న పుప్ఫగన్ధో పటివాతమేతి, న చన్దనం తగరమల్లికా [తగరమల్లికా (సీ. స్యా. కం. పీ.)];
సతఞ్చ గన్ధో పటివాతమేతి, సబ్బా దిసా సప్పురిసో పవాయతి.
చన్దనం తగరం వాపి, ఉప్పలం అథ వస్సికీ;
ఏతేసం గన్ధజాతానం, సీలగన్ధో అనుత్తరో.
అప్పమత్తో అయం గన్ధో, య్వాయం తగరచన్దనం [యాయం తగరచన్దనీ (సీ. స్యా. కం. పీ.)];
యో చ సీలవతం గన్ధో, వాతి దేవేసు ఉత్తమో.
తేసం సమ్పన్నసీలానం, అప్పమాదవిహారినం;
సమ్మదఞ్ఞా విముత్తానం, మారో మగ్గం న విన్దతి.
యథా సఙ్కారఠానస్మిం [సఙ్కారధానస్మిం (సీ. స్యా. కం. పీ.)], ఉజ్ఝితస్మిం మహాపథే;
పదుమం తత్థ జాయేథ, సుచిగన్ధం మనోరమం.
ఏవం ¶ సఙ్కారభూతేసు, అన్ధభూతే [అన్ధీభూతే (క.)] పుథుజ్జనే;
అతిరోచతి పఞ్ఞాయ, సమ్మాసమ్బుద్ధసావకో.
పుప్ఫవగ్గో చతుత్థో నిట్ఠితో.
౫. బాలవగ్గో
దీఘా ¶ ¶ ¶ జాగరతో రత్తి, దీఘం సన్తస్స యోజనం;
దీఘో బాలానం సంసారో, సద్ధమ్మం అవిజానతం.
చరఞ్చే నాధిగచ్ఛేయ్య, సేయ్యం సదిసమత్తనో;
ఏకచరియం [ఏకచరియం (క.)] దళ్హం కయిరా, నత్థి బాలే సహాయతా.
పుత్తా మత్థి ధనమ్మత్థి [పుత్తమత్థి ధనమత్థి (క.)], ఇతి బాలో విహఞ్ఞతి;
అత్తా హి [అత్తాపి (?)] అత్తనో నత్థి, కుతో పుత్తా కుతో ధనం.
యో బాలో మఞ్ఞతి బాల్యం, పణ్డితో వాపి తేన సో;
బాలో చ పణ్డితమానీ, స వే ‘‘బాలో’’తి వుచ్చతి.
యావజీవమ్పి చే బాలో, పణ్డితం పయిరుపాసతి;
న సో ధమ్మం విజానాతి, దబ్బీ సూపరసం యథా.
ముహుత్తమపి ¶ చే విఞ్ఞూ, పణ్డితం పయిరుపాసతి;
ఖిప్పం ధమ్మం విజానాతి, జివ్హా సూపరసం యథా.
చరన్తి బాలా దుమ్మేధా, అమిత్తేనేవ అత్తనా;
కరోన్తా పాపకం కమ్మం, యం హోతి కటుకప్ఫలం.
న ¶ తం కమ్మం కతం సాధు, యం కత్వా అనుతప్పతి;
యస్స అస్సుముఖో రోదం, విపాకం పటిసేవతి.
తఞ్చ ¶ కమ్మం కతం సాధు, యం కత్వా నానుతప్పతి;
యస్స పతీతో సుమనో, విపాకం పటిసేవతి.
మధువా ¶ [మధుం వా (దీ. ని. టీకా ౧)] మఞ్ఞతి బాలో, యావ పాపం న పచ్చతి;
యదా చ పచ్చతి పాపం, బాలో [అథ బాలో (సీ. స్యా.) అథ (?)] దుక్ఖం నిగచ్ఛతి.
మాసే మాసే కుసగ్గేన, బాలో భుఞ్జేయ్య భోజనం;
న సో సఙ్ఖాతధమ్మానం [సఙ్ఖతధమ్మానం (సీ. పీ. క.)], కలం అగ్ఘతి సోళసిం.
న హి పాపం కతం కమ్మం, సజ్జు ఖీరంవ ముచ్చతి;
డహన్తం బాలమన్వేతి, భస్మచ్ఛన్నోవ [భస్మాఛన్నోవ (సీ. పీ. క.)] పావకో.
యావదేవ అనత్థాయ, ఞత్తం [ఞాతం (?)] బాలస్స జాయతి;
హన్తి బాలస్స సుక్కంసం, ముద్ధమస్స విపాతయం.
అసన్తం ¶ భావనమిచ్ఛేయ్య [అసన్తం భావమిచ్ఛేయ్య (స్యా.), అసన్తభావనమిచ్ఛేయ్య (క.)], పురేక్ఖారఞ్చ భిక్ఖుసు;
ఆవాసేసు చ ఇస్సరియం, పూజా పరకులేసు చ.
మమేవ ¶ కత మఞ్ఞన్తు, గిహీపబ్బజితా ఉభో;
మమేవాతివసా అస్సు, కిచ్చాకిచ్చేసు కిస్మిచి;
ఇతి బాలస్స సఙ్కప్పో, ఇచ్ఛా మానో చ వడ్ఢతి.
అఞ్ఞా హి లాభూపనిసా, అఞ్ఞా నిబ్బానగామినీ;
ఏవమేతం అభిఞ్ఞాయ, భిక్ఖు బుద్ధస్స సావకో;
సక్కారం నాభినన్దేయ్య, వివేకమనుబ్రూహయే.
బాలవగ్గో పఞ్చమో నిట్ఠితో.
౬. పణ్డితవగ్గో
నిధీనంవ ¶ ¶ పవత్తారం, యం పస్సే వజ్జదస్సినం;
నిగ్గయ్హవాదిం మేధావిం, తాదిసం పణ్డితం భజే;
తాదిసం భజమానస్స, సేయ్యో హోతి న పాపియో.
ఓవదేయ్యానుసాసేయ్య, అసబ్భా చ నివారయే;
సతఞ్హి సో పియో హోతి, అసతం హోతి అప్పియో.
న భజే పాపకే మిత్తే, న భజే పురిసాధమే;
భజేథ మిత్తే కల్యాణే, భజేథ పురిసుత్తమే.
ధమ్మపీతి ¶ సుఖం సేతి, విప్పసన్నేన చేతసా;
అరియప్పవేదితే ధమ్మే, సదా రమతి పణ్డితో.
ఉదకఞ్హి ¶ నయన్తి నేత్తికా, ఉసుకారా నమయన్తి [దమయన్తి (క.)] తేజనం;
దారుం నమయన్తి తచ్ఛకా, అత్తానం దమయన్తి పణ్డితా.
సేలో యథా ఏకఘనో [ఏకగ్ఘనో (క.)], వాతేన న సమీరతి;
ఏవం నిన్దాపసంసాసు, న సమిఞ్జన్తి పణ్డితా.
యథాపి రహదో గమ్భీరో, విప్పసన్నో అనావిలో;
ఏవం ధమ్మాని సుత్వాన, విప్పసీదన్తి పణ్డితా.
సబ్బత్థ వే సప్పురిసా చజన్తి, న ¶ కామకామా లపయన్తి సన్తో;
సుఖేన ఫుట్ఠా అథ వా దుఖేన, న ఉచ్చావచం [నోచ్చావచం (సీ. అట్ఠ.)] పణ్డితా దస్సయన్తి.
న ¶ అత్తహేతు న పరస్స హేతు, న పుత్తమిచ్ఛే న ధనం న రట్ఠం;
న ఇచ్ఛేయ్య [నయిచ్ఛే (పీ.), నిచ్ఛే (?)] అధమ్మేన సమిద్ధిమత్తనో, స సీలవా పఞ్ఞవా ధమ్మికో సియా.
అప్పకా తే మనుస్సేసు, యే జనా పారగామినో;
అథాయం ఇతరా పజా, తీరమేవానుధావతి.
యే ¶ చ ఖో సమ్మదక్ఖాతే, ధమ్మే ధమ్మానువత్తినో;
తే జనా పారమేస్సన్తి, మచ్చుధేయ్యం సుదుత్తరం.
కణ్హం ¶ ధమ్మం విప్పహాయ, సుక్కం భావేథ పణ్డితో;
ఓకా అనోకమాగమ్మ, వివేకే యత్థ దూరమం.
తత్రాభిరతిమిచ్ఛేయ్య, హిత్వా కామే అకిఞ్చనో;
పరియోదపేయ్య [పరియోదాపేయ్య (?)] అత్తానం, చిత్తక్లేసేహి పణ్డితో.
యేసం సమ్బోధియఙ్గేసు, సమ్మా చిత్తం సుభావితం;
ఆదానపటినిస్సగ్గే, అనుపాదాయ యే రతా;
ఖీణాసవా జుతిమన్తో, తే లోకే పరినిబ్బుతా.
పణ్డితవగ్గో ఛట్ఠో నిట్ఠితో.
౭. అరహన్తవగ్గో
గతద్ధినో ¶ విసోకస్స, విప్పముత్తస్స సబ్బధి;
సబ్బగన్థప్పహీనస్స, పరిళాహో న విజ్జతి.
ఉయ్యుఞ్జన్తి ¶ సతీమన్తో, న నికేతే రమన్తి తే;
హంసావ పల్లలం హిత్వా, ఓకమోకం జహన్తి తే.
యేసం ¶ సన్నిచయో నత్థి, యే పరిఞ్ఞాతభోజనా;
సుఞ్ఞతో అనిమిత్తో చ, విమోక్ఖో యేసం గోచరో;
ఆకాసే వ సకున్తానం [సకుణానం (క.)], గతి తేసం దురన్నయా.
యస్సాసవా ¶ పరిక్ఖీణా, ఆహారే చ అనిస్సితో;
సుఞ్ఞతో అనిమిత్తో చ, విమోక్ఖో యస్స గోచరో;
ఆకాసే వ సకున్తానం, పదం తస్స దురన్నయం.
యస్సిన్ద్రియాని సమథఙ్గతాని [సమథం గతాని (సీ. పీ.)], అస్సా యథా సారథినా సుదన్తా;
పహీనమానస్స అనాసవస్స, దేవాపి తస్స పిహయన్తి తాదినో.
పథవిసమో నో విరుజ్ఝతి, ఇన్దఖిలుపమో [ఇన్దఖీలూపమో (సీ. స్యా. క.)] తాది సుబ్బతో;
రహదోవ అపేతకద్దమో, సంసారా న భవన్తి తాదినో.
సన్తం ¶ తస్స మనం హోతి, సన్తా వాచా చ కమ్మ చ;
సమ్మదఞ్ఞా విముత్తస్స, ఉపసన్తస్స తాదినో.
అస్సద్ధో అకతఞ్ఞూ చ, సన్ధిచ్ఛేదో చ యో నరో;
హతావకాసో వన్తాసో, స వే ఉత్తమపోరిసో.
గామే వా యది వారఞ్ఞే, నిన్నే వా యది వా థలే;
యత్థ అరహన్తో విహరన్తి, తం భూమిరామణేయ్యకం.
రమణీయాని ¶ ¶ అరఞ్ఞాని, యత్థ న రమతీ జనో;
వీతరాగా రమిస్సన్తి, న తే కామగవేసినో.
అరహన్తవగ్గో సత్తమో నిట్ఠితో.
౮. సహస్సవగ్గో
సహస్సమపి ¶ చే వాచా, అనత్థపదసంహితా;
ఏకం అత్థపదం సేయ్యో, యం సుత్వా ఉపసమ్మతి.
సహస్సమపి చే గాథా, అనత్థపదసంహితా;
ఏకం గాథాపదం సేయ్యో, యం సుత్వా ఉపసమ్మతి.
యో చ గాథా సతం భాసే, అనత్థపదసంహితా [అనత్థపదసఞ్హితం (క.) విసేసనం హేతం గాథాతిపదస్స];
ఏకం ధమ్మపదం సేయ్యో, యం సుత్వా ఉపసమ్మతి.
యో సహస్సం సహస్సేన, సఙ్గామే మానుసే జినే;
ఏకఞ్చ జేయ్యమత్తానం [అత్తానం (సీ. పీ.)], స వే సఙ్గామజుత్తమో.
అత్తా ¶ హవే జితం సేయ్యో, యా చాయం ఇతరా పజా;
అత్తదన్తస్స పోసస్స, నిచ్చం సఞ్ఞతచారినో.
నేవ దేవో న గన్ధబ్బో, న మారో సహ బ్రహ్మునా;
జితం అపజితం కయిరా, తథారూపస్స జన్తునో.
మాసే ¶ ¶ మాసే సహస్సేన, యో యజేథ సతం సమం;
ఏకఞ్చ భావితత్తానం, ముహుత్తమపి పూజయే;
సాయేవ పూజనా సేయ్యో, యఞ్చే వస్ససతం హుతం.
యో చ వస్ససతం జన్తు, అగ్గిం పరిచరే వనే;
ఏకఞ్చ భావితత్తానం, ముహుత్తమపి పూజయే;
సాయేవ పూజనా సేయ్యో, యఞ్చే వస్ససతం హుతం.
యం ¶ కిఞ్చి యిట్ఠం వ హుతం వ [యిట్ఠఞ్చ హుతఞ్చ (క.)] లోకే, సంవచ్ఛరం యజేథ పుఞ్ఞపేక్ఖో;
సబ్బమ్పి తం న చతుభాగమేతి, అభివాదనా ఉజ్జుగతేసు సేయ్యో.
అభివాదనసీలిస్స, నిచ్చం వుడ్ఢాపచాయినో [వద్ధాపచాయినో (సీ. పీ.)];
చత్తారో ధమ్మా వడ్ఢన్తి, ఆయు వణ్ణో సుఖం బలం.
యో చ వస్ససతం జీవే, దుస్సీలో అసమాహితో;
ఏకాహం జీవితం సేయ్యో, సీలవన్తస్స ఝాయినో.
యో చ వస్ససతం జీవే, దుప్పఞ్ఞో అసమాహితో;
ఏకాహం జీవితం సేయ్యో, పఞ్ఞవన్తస్స ఝాయినో.
యో ¶ చ వస్ససతం జీవే, కుసీతో హీనవీరియో;
ఏకాహం జీవితం సేయ్యో, వీరియమారభతో దళ్హం.
యో ¶ చ వస్ససతం జీవే, అపస్సం ఉదయబ్బయం;
ఏకాహం జీవితం సేయ్యో, పస్సతో ఉదయబ్బయం.
యో ¶ చ వస్ససతం జీవే, అపస్సం అమతం పదం;
ఏకాహం జీవితం సేయ్యో, పస్సతో అమతం పదం.
యో చ వస్ససతం జీవే, అపస్సం ధమ్మముత్తమం;
ఏకాహం జీవితం సేయ్యో, పస్సతో ధమ్మముత్తమం.
సహస్సవగ్గో అట్ఠమో నిట్ఠితో.
౯. పాపవగ్గో
అభిత్థరేథ ¶ కల్యాణే, పాపా చిత్తం నివారయే;
దన్ధఞ్హి కరోతో పుఞ్ఞం, పాపస్మిం రమతీ మనో.
పాపఞ్చే పురిసో కయిరా, న నం [న తం (సీ. పీ.)] కయిరా పునప్పునం;
న తమ్హి ఛన్దం కయిరాథ, దుక్ఖో పాపస్స ఉచ్చయో.
పుఞ్ఞఞ్చే పురిసో కయిరా, కయిరా నం [కయిరాథేతం (సీ. స్యా.), కయిరాథేనం (పీ.)] పునప్పునం;
తమ్హి ఛన్దం కయిరాథ, సుఖో పుఞ్ఞస్స ఉచ్చయో.
పాపోపి ¶ పస్సతి భద్రం, యావ పాపం న పచ్చతి;
యదా చ పచ్చతి పాపం, అథ పాపో పాపాని [అథ పాపాని (?)] పస్సతి.
భద్రోపి ¶ ¶ పస్సతి పాపం, యావ భద్రం న పచ్చతి;
యదా చ పచ్చతి భద్రం, అథ భద్రో భద్రాని [అథ భద్రాని (?)] పస్సతి.
మావమఞ్ఞేథ [మాప్పమఞ్ఞేథ (సీ. స్యా. పీ.)] పాపస్స, న మన్తం [న మం తం (సీ. పీ.), న మత్తం (స్యా.)] ఆగమిస్సతి;
ఉదబిన్దునిపాతేన, ఉదకుమ్భోపి పూరతి;
బాలో పూరతి [పూరతి బాలో (సీ. క.), ఆపూరతి బాలో (స్యా.)] పాపస్స, థోకం థోకమ్పి [థోక థోకమ్పి (సీ. పీ.)] ఆచినం.
మావమఞ్ఞేథ పుఞ్ఞస్స, న మన్తం ఆగమిస్సతి;
ఉదబిన్దునిపాతేన, ఉదకుమ్భోపి పూరతి;
ధీరో పూరతి పుఞ్ఞస్స, థోకం థోకమ్పి ఆచినం.
వాణిజోవ భయం మగ్గం, అప్పసత్థో మహద్ధనో;
విసం జీవితుకామోవ, పాపాని పరివజ్జయే.
పాణిమ్హి ¶ చే వణో నాస్స, హరేయ్య పాణినా విసం;
నాబ్బణం విసమన్వేతి, నత్థి పాపం అకుబ్బతో.
యో ¶ అప్పదుట్ఠస్స నరస్స దుస్సతి, సుద్ధస్స పోసస్స అనఙ్గణస్స;
తమేవ బాలం పచ్చేతి పాపం, సుఖుమో రజో పటివాతంవ ఖిత్తో.
గబ్భమేకే ఉప్పజ్జన్తి, నిరయం పాపకమ్మినో;
సగ్గం సుగతినో యన్తి, పరినిబ్బన్తి అనాసవా.
న ¶ అన్తలిక్ఖే న సముద్దమజ్ఝే, న పబ్బతానం వివరం పవిస్స [పవిసం (స్యా.)];
న ¶ విజ్జతీ [న విజ్జతి (క. సీ. పీ. క.)] సో జగతిప్పదేసో, యత్థట్ఠితో [యత్రట్ఠితో (స్యా.)] ముచ్చేయ్య పాపకమ్మా.
న అన్తలిక్ఖే న సముద్దమజ్ఝే, న పబ్బతానం వివరం పవిస్స;
న విజ్జతీ సో జగతిప్పదేసో, యత్థట్ఠితం [యత్రట్ఠితం (స్యా.)] నప్పసహేయ్య మచ్చు.
పాపవగ్గో నవమో నిట్ఠితో.
౧౦. దణ్డవగ్గో
సబ్బే తసన్తి దణ్డస్స, సబ్బే భాయన్తి మచ్చునో;
అత్తానం ఉపమం కత్వా, న హనేయ్య న ఘాతయే.
సబ్బే ¶ తసన్తి దణ్డస్స, సబ్బేసం జీవితం పియం;
అత్తానం ఉపమం కత్వా, న హనేయ్య న ఘాతయే.
సుఖకామాని ¶ భూతాని, యో దణ్డేన విహింసతి;
అత్తనో సుఖమేసానో, పేచ్చ సో న లభతే సుఖం.
సుఖకామాని ¶ భూతాని, యో దణ్డేన న హింసతి;
అత్తనో సుఖమేసానో, పేచ్చ సో లభతే సుఖం.
మావోచ ఫరుసం కఞ్చి, వుత్తా పటివదేయ్యు తం [పటివదేయ్యుం తం (క.)];
దుక్ఖా హి సారమ్భకథా, పటిదణ్డా ఫుసేయ్యు తం [ఫుసేయ్యుం తం (క.)].
సచే ¶ నేరేసి అత్తానం, కంసో ఉపహతో యథా;
ఏస పత్తోసి నిబ్బానం, సారమ్భో తే న విజ్జతి.
యథా దణ్డేన గోపాలో, గావో పాజేతి గోచరం;
ఏవం జరా చ మచ్చు చ, ఆయుం పాజేన్తి పాణినం.
అథ పాపాని కమ్మాని, కరం బాలో న బుజ్ఝతి;
సేహి కమ్మేహి దుమ్మేధో, అగ్గిదడ్ఢోవ తప్పతి.
యో దణ్డేన అదణ్డేసు, అప్పదుట్ఠేసు దుస్సతి;
దసన్నమఞ్ఞతరం ఠానం, ఖిప్పమేవ నిగచ్ఛతి.
వేదనం ¶ ఫరుసం జానిం, సరీరస్స చ భేదనం [సరీరస్స పభేదనం (స్యా.)];
గరుకం వాపి ఆబాధం, చిత్తక్ఖేపఞ్చ [చిత్తక్ఖేపం వ (సీ. స్యా. పీ.)] పాపుణే.
రాజతో వా ఉపసగ్గం [ఉపస్సగ్గం (సీ. పీ.)], అబ్భక్ఖానఞ్చ [అబ్భక్ఖానం వ (సీ. పీ.)] దారుణం;
పరిక్ఖయఞ్చ [పరిక్ఖయం వ (సీ. స్యా. పీ.)] ఞాతీనం, భోగానఞ్చ [భోగానం వ (సీ. స్యా. పీ.)] పభఙ్గురం [పభఙ్గునం (క.)].
అథ వాస్స అగారాని, అగ్గి డహతి [డయ్హతి (క.)] పావకో;
కాయస్స భేదా దుప్పఞ్ఞో, నిరయం సోపపజ్జతి [సో ఉపపజ్జతి (సీ. స్యా.)].
న ¶ ¶ నగ్గచరియా న జటా న పఙ్కా, నానాసకా థణ్డిలసాయికా వా;
రజోజల్లం ఉక్కుటికప్పధానం, సోధేన్తి మచ్చం అవితిణ్ణకఙ్ఖం.
అలఙ్కతో చేపి సమం చరేయ్య, సన్తో దన్తో నియతో బ్రహ్మచారీ;
సబ్బేసు ¶ భూతేసు నిధాయ దణ్డం, సో బ్రాహ్మణో సో సమణో స భిక్ఖు.
హిరీనిసేధో పురిసో, కోచి లోకస్మి విజ్జతి;
యో నిద్దం [నిన్దం (సీ. పీ.) సం. ని. ౧.౧౮] అపబోధేతి [అపబోధతి (సీ. స్యా. పీ.)], అస్సో భద్రో కసామివ.
అస్సో ¶ యథా భద్రో కసానివిట్ఠో, ఆతాపినో సంవేగినో భవాథ;
సద్ధాయ సీలేన చ వీరియేన చ, సమాధినా ధమ్మవినిచ్ఛయేన చ;
సమ్పన్నవిజ్జాచరణా పతిస్సతా, జహిస్సథ [పహస్సథ (సీ. స్యా. పీ.)] దుక్ఖమిదం అనప్పకం.
ఉదకఞ్హి నయన్తి నేత్తికా, ఉసుకారా నమయన్తి తేజనం;
దారుం నమయన్తి తచ్ఛకా, అత్తానం దమయన్తి సుబ్బతా.
దణ్డవగ్గో దసమో నిట్ఠితో.
౧౧. జరావగ్గో
కో ¶ ¶ ను హాసో [కిన్ను హాసో (క.)] కిమానన్దో, నిచ్చం పజ్జలితే సతి;
అన్ధకారేన ఓనద్ధా, పదీపం న గవేసథ.
పస్స చిత్తకతం బిమ్బం, అరుకాయం సముస్సితం;
ఆతురం బహుసఙ్కప్పం, యస్స నత్థి ధువం ఠితి.
పరిజిణ్ణమిదం ¶ రూపం, రోగనీళం [రోగనిడ్ఢం (సీ. పీ.), రోగనిద్ధం (స్యా.)] పభఙ్గురం;
భిజ్జతి పూతిసన్దేహో, మరణన్తఞ్హి జీవితం.
యానిమాని ¶ అపత్థాని [యానిమాని అపత్థాని (సీ. స్యా. పీ.), యానిమాని’పవిద్ధాని (?)], అలాబూనేవ [అలాపూనేవ (సీ. స్యా. పీ.)] సారదే;
కాపోతకాని అట్ఠీని, తాని దిస్వాన కా రతి.
అట్ఠీనం నగరం కతం, మంసలోహితలేపనం;
యత్థ జరా చ మచ్చు చ, మానో మక్ఖో చ ఓహితో.
జీరన్తి వే రాజరథా సుచిత్తా, అథో సరీరమ్పి జరం ఉపేతి;
సతఞ్చ ధమ్మో న జరం ఉపేతి, సన్తో హవే సబ్భి పవేదయన్తి.
అప్పస్సుతాయం పురిసో, బలిబద్ధోవ [బలివద్దోవ (సీ. స్యా. పీ.)] జీరతి;
మంసాని తస్స వడ్ఢన్తి, పఞ్ఞా తస్స న వడ్ఢతి.
అనేకజాతిసంసారం ¶ , సన్ధావిస్సం అనిబ్బిసం;
గహకారం [గహకారకం (సీ. స్యా. పీ.)] గవేసన్తో, దుక్ఖా జాతి పునప్పునం.
గహకారక దిట్ఠోసి, పున గేహం న కాహసి;
సబ్బా ¶ తే ఫాసుకా భగ్గా, గహకూటం విసఙ్ఖతం;
విసఙ్ఖారగతం చిత్తం, తణ్హానం ఖయమజ్ఝగా.
అచరిత్వా బ్రహ్మచరియం, అలద్ధా యోబ్బనే ధనం;
జిణ్ణకోఞ్చావ ఝాయన్తి, ఖీణమచ్ఛేవ పల్లలే.
అచరిత్వా ¶ బ్రహ్మచరియం, అలద్ధా యోబ్బనే ధనం;
సేన్తి చాపాతిఖీణావ, పురాణాని అనుత్థునం.
జరావగ్గో ఏకాదసమో నిట్ఠితో.
౧౨. అత్తవగ్గో
అత్తానఞ్చే ¶ పియం జఞ్ఞా, రక్ఖేయ్య నం సురక్ఖితం;
తిణ్ణం అఞ్ఞతరం యామం, పటిజగ్గేయ్య పణ్డితో.
అత్తానమేవ పఠమం, పతిరూపే నివేసయే;
అథఞ్ఞమనుసాసేయ్య, న కిలిస్సేయ్య పణ్డితో.
అత్తానం ¶ చే తథా కయిరా, యథాఞ్ఞమనుసాసతి;
సుదన్తో వత దమేథ, అత్తా హి కిర దుద్దమో.
అత్తా హి అత్తనో నాథో, కో హి నాథో పరో సియా;
అత్తనా హి సుదన్తేన, నాథం లభతి దుల్లభం.
అత్తనా హి కతం పాపం, అత్తజం అత్తసమ్భవం;
అభిమత్థతి [అభిమన్తతి (సీ. పీ.)] దుమ్మేధం, వజిరం వస్మమయం [వజిరంవ’మ్హమయం (స్యా. క.)] మణిం.
యస్స ¶ అచ్చన్తదుస్సీల్యం, మాలువా సాలమివోత్థతం;
కరోతి సో తథత్తానం, యథా నం ఇచ్ఛతీ దిసో.
సుకరాని ¶ అసాధూని, అత్తనో అహితాని చ;
యం వే హితఞ్చ సాధుఞ్చ, తం వే పరమదుక్కరం.
యో సాసనం అరహతం, అరియానం ధమ్మజీవినం;
పటిక్కోసతి దుమ్మేధో, దిట్ఠిం నిస్సాయ పాపికం;
ఫలాని కట్ఠకస్సేవ, అత్తఘాతాయ [అత్తఘఞ్ఞాయ (సీ. స్యా. పీ.)] ఫల్లతి.
అత్తనా ¶ హి [అత్తనావ (సీ. స్యా. పీ.)] కతం పాపం, అత్తనా సంకిలిస్సతి;
అత్తనా అకతం పాపం, అత్తనావ విసుజ్ఝతి;
సుద్ధీ అసుద్ధి పచ్చత్తం, నాఞ్ఞో అఞ్ఞం [నాఞ్ఞమఞ్ఞో(సీ.)] విసోధయే.
అత్తదత్థం ¶ పరత్థేన, బహునాపి న హాపయే;
అత్తదత్థమభిఞ్ఞాయ, సదత్థపసుతో సియా.
అత్తవగ్గో ద్వాదసమో నిట్ఠితో.
౧౩. లోకవగ్గో
హీనం ధమ్మం న సేవేయ్య, పమాదేన న సంవసే;
మిచ్ఛాదిట్ఠిం న సేవేయ్య, న సియా లోకవడ్ఢనో.
ఉత్తిట్ఠే నప్పమజ్జేయ్య, ధమ్మం సుచరితం చరే;
ధమ్మచారీ సుఖం సేతి, అస్మిం లోకే పరమ్హి చ.
ధమ్మం ¶ ¶ చరే సుచరితం, న నం దుచ్చరితం చరే;
ధమ్మచారీ సుఖం సేతి, అస్మిం లోకే పరమ్హి చ.
యథా పుబ్బుళకం [పుబ్బుళకం (సీ. పీ.)] పస్సే, యథా పస్సే మరీచికం;
ఏవం లోకం అవేక్ఖన్తం, మచ్చురాజా న పస్సతి.
ఏథ పస్సథిమం లోకం, చిత్తం రాజరథూపమం;
యత్థ బాలా విసీదన్తి, నత్థి సఙ్గో విజానతం.
యో ¶ ¶ చ పుబ్బే పమజ్జిత్వా, పచ్ఛా సో నప్పమజ్జతి;
సోమం లోకం పభాసేతి, అబ్భా ముత్తోవ చన్దిమా.
యస్స పాపం కతం కమ్మం, కుసలేన పిధీయతి [పితీయతి (సీ. స్యా. పీ.)];
సోమం లోకం పభాసేతి, అబ్భా ముత్తోవ చన్దిమా.
అన్ధభూతో [అన్ధీభూతో (క.)] అయం లోకో, తనుకేత్థ విపస్సతి;
సకుణో జాలముత్తోవ, అప్పో సగ్గాయ గచ్ఛతి.
హంసాదిచ్చపథే యన్తి, ఆకాసే యన్తి ఇద్ధియా;
నీయన్తి ధీరా లోకమ్హా, జేత్వా మారం సవాహినిం [సవాహనం (స్యా. క.)].
ఏకం ధమ్మం అతీతస్స, ముసావాదిస్స జన్తునో;
వితిణ్ణపరలోకస్స, నత్థి పాపం అకారియం.
న ¶ వే కదరియా దేవలోకం వజన్తి, బాలా హవే నప్పసంసన్తి దానం;
ధీరో చ దానం అనుమోదమానో, తేనేవ ¶ సో హోతి సుఖీ పరత్థ.
పథబ్యా ఏకరజ్జేన, సగ్గస్స గమనేన వా;
సబ్బలోకాధిపచ్చేన, సోతాపత్తిఫలం వరం.
లోకవగ్గో తేరసమో నిట్ఠితో.
౧౪. బుద్ధవగ్గో
యస్స ¶ ¶ జితం నావజీయతి, జితం యస్స [జితమస్స (సీ. స్యా. పీ.), జితం మస్స (క.)] నో యాతి కోచి లోకే;
తం బుద్ధమనన్తగోచరం, అపదం కేన పదేన నేస్సథ.
యస్స జాలినీ విసత్తికా, తణ్హా నత్థి కుహిఞ్చి నేతవే;
తం బుద్ధమనన్తగోచరం, అపదం కేన పదేన నేస్సథ.
యే ఝానపసుతా ధీరా, నేక్ఖమ్మూపసమే రతా;
దేవాపి తేసం పిహయన్తి, సమ్బుద్ధానం సతీమతం.
కిచ్ఛో ¶ మనుస్సపటిలాభో, కిచ్ఛం మచ్చాన జీవితం;
కిచ్ఛం సద్ధమ్మస్సవనం, కిచ్ఛో బుద్ధానముప్పాదో.
సబ్బపాపస్స అకరణం, కుసలస్స ఉపసమ్పదా [కుసలస్సూపసమ్పదా (స్యా.)];
సచిత్తపరియోదపనం ¶ [సచిత్తపరియోదాపనం (?)], ఏతం బుద్ధాన సాసనం.
ఖన్తీ పరమం తపో తితిక్ఖా, నిబ్బానం [నిబ్బాణం (క. సీ. పీ.)] పరమం వదన్తి బుద్ధా;
న హి పబ్బజితో పరూపఘాతీ, న [అయం నకారో సీ. స్యా. పీ. పాత్థకేసు న దిస్సతి] సమణో హోతి పరం విహేఠయన్తో.
అనూపవాదో అనూపఘాతో [అనుపవాదో అనుపఘాతో (స్యా. క.)], పాతిమోక్ఖే చ సంవరో;
మత్తఞ్ఞుతా చ భత్తస్మిం, పన్తఞ్చ సయనాసనం;
అధిచిత్తే చ ఆయోగో, ఏతం బుద్ధాన సాసనం.
న ¶ కహాపణవస్సేన, తిత్తి కామేసు విజ్జతి;
అప్పస్సాదా దుఖా కామా, ఇతి విఞ్ఞాయ పణ్డితో.
అపి ¶ దిబ్బేసు కామేసు, రతిం సో నాధిగచ్ఛతి;
తణ్హక్ఖయరతో హోతి, సమ్మాసమ్బుద్ధసావకో.
బహుం వే సరణం యన్తి, పబ్బతాని వనాని చ;
ఆరామరుక్ఖచేత్యాని, మనుస్సా భయతజ్జితా.
నేతం ఖో సరణం ఖేమం, నేతం సరణముత్తమం;
నేతం సరణమాగమ్మ, సబ్బదుక్ఖా పముచ్చతి.
యో ¶ చ బుద్ధఞ్చ ధమ్మఞ్చ, సఙ్ఘఞ్చ సరణం గతో;
చత్తారి అరియసచ్చాని, సమ్మప్పఞ్ఞాయ పస్సతి.
దుక్ఖం దుక్ఖసముప్పాదం, దుక్ఖస్స చ అతిక్కమం;
అరియం చట్ఠఙ్గికం మగ్గం, దుక్ఖూపసమగామినం.
ఏతం ¶ ఖో సరణం ఖేమం, ఏతం సరణముత్తమం;
ఏతం సరణమాగమ్మ, సబ్బదుక్ఖా పముచ్చతి.
దుల్లభో పురిసాజఞ్ఞో, న సో సబ్బత్థ జాయతి;
యత్థ సో జాయతి ధీరో, తం కులం సుఖమేధతి.
సుఖో బుద్ధానముప్పాదో, సుఖా సద్ధమ్మదేసనా;
సుఖా సఙ్ఘస్స సామగ్గీ, సమగ్గానం తపో సుఖో.
పూజారహే పూజయతో, బుద్ధే యది వ సావకే;
పపఞ్చసమతిక్కన్తే, తిణ్ణసోకపరిద్దవే.
తే ¶ ¶ తాదిసే పూజయతో, నిబ్బుతే అకుతోభయే;
న సక్కా పుఞ్ఞం సఙ్ఖాతుం, ఇమేత్తమపి కేనచి.
బుద్ధవగ్గో చుద్దసమో నిట్ఠితో.
౧౫. సుఖవగ్గో
సుసుఖం ¶ వత జీవామ, వేరినేసు అవేరినో;
వేరినేసు మనుస్సేసు, విహరామ అవేరినో.
సుసుఖం ¶ వత జీవామ, ఆతురేసు అనాతురా;
ఆతురేసు మనుస్సేసు, విహరామ అనాతురా.
సుసుఖం వత జీవామ, ఉస్సుకేసు అనుస్సుకా;
ఉస్సుకేసు ¶ మనస్సేసు, విహరామ అనుస్సుకా.
సుసుఖం వత జీవామ, యేసం నో నత్థి కిఞ్చనం;
పీతిభక్ఖా భవిస్సామ, దేవా ఆభస్సరా యథా.
జయం వేరం పసవతి, దుక్ఖం సేతి పరాజితో;
ఉపసన్తో సుఖం సేతి, హిత్వా జయపరాజయం.
నత్థి రాగసమో అగ్గి, నత్థి దోససమో కలి;
నత్థి ఖన్ధసమా [ఖన్ధాదిసా (సీ. స్యా. పీ. రూపసిద్ధియా సమేతి)] దుక్ఖా, నత్థి సన్తిపరం సుఖం.
జిఘచ్ఛాపరమా ¶ రోగా, సఙ్ఖారపరమా [సఙ్కారా పరమా (బహూసు)] దుఖా;
ఏతం ఞత్వా యథాభూతం, నిబ్బానం పరమం సుఖం.
ఆరోగ్యపరమా లాభా, సన్తుట్ఠిపరమం ధనం;
విస్సాసపరమా ఞాతి [విస్సాసపరమో ఞాతి (క. సీ.), విస్సాసపరమా ఞాతీ (సీ. అట్ఠ.), విస్సాసా పరమా ఞాతి (క.)], నిబ్బానం పరమం [నిబ్బాణపరమం (క. సీ.)] సుఖం.
పవివేకరసం ¶ పిత్వా [పీత్వా (సీ. స్యా. కం. పీ.)], రసం ఉపసమస్స చ;
నిద్దరో హోతి నిప్పాపో, ధమ్మపీతిరసం పివం.
సాహు ¶ దస్సనమరియానం, సన్నివాసో సదా సుఖో;
అదస్సనేన బాలానం, నిచ్చమేవ సుఖీ సియా.
బాలసఙ్గతచారీ [బాలసఙ్గతిచారీ (క.)] హి, దీఘమద్ధాన సోచతి;
దుక్ఖో బాలేహి సంవాసో, అమిత్తేనేవ సబ్బదా;
ధీరో చ సుఖసంవాసో, ఞాతీనంవ సమాగమో.
తస్మా హి –
ధీరఞ్చ పఞ్ఞఞ్చ బహుస్సుతఞ్చ, ధోరయ్హసీలం ¶ వతవన్తమరియం;
తం తాదిసం సప్పురిసం సుమేధం, భజేథ నక్ఖత్తపథంవ చన్దిమా [తస్మా హి ధీరం పఞ్ఞఞ్చ, బహుస్సుతఞ్చ ధోరయ్హం; సీలం ధుతవతమరియం, తం తాదిసం సప్పురిసం; సుమేధం భజేథ నక్ఖత్తపథంవ చన్దిమా; (క.)].
సుఖవగ్గో పన్నరసమో నిట్ఠితో.
౧౬. పియవగ్గో
అయోగే ¶ యుఞ్జమత్తానం, యోగస్మిఞ్చ అయోజయం;
అత్థం హిత్వా పియగ్గాహీ, పిహేతత్తానుయోగినం.
మా ¶ పియేహి సమాగఞ్ఛి, అప్పియేహి కుదాచనం;
పియానం అదస్సనం దుక్ఖం, అప్పియానఞ్చ దస్సనం.
తస్మా పియం న కయిరాథ, పియాపాయో హి పాపకో;
గన్థా తేసం న విజ్జన్తి, యేసం నత్థి పియాప్పియం.
పియతో జాయతీ సోకో, పియతో జాయతీ [జాయతే (క.)] భయం;
పియతో విప్పముత్తస్స, నత్థి సోకో కుతో భయం.
పేమతో ¶ జాయతీ సోకో, పేమతో జాయతీ భయం;
పేమతో విప్పముత్తస్స, నత్థి సోకో కుతో భయం.
రతియా జాయతీ సోకో, రతియా జాయతీ భయం;
రతియా విప్పముత్తస్స, నత్థి సోకో కుతో భయం.
కామతో జాయతీ సోకో, కామతో జాయతీ భయం;
కామతో ¶ విప్పముత్తస్స, నత్థి సోకో కుతో భయం.
తణ్హాయ జాయతీ [జాయతే (క.)] సోకో, తణ్హాయ జాయతీ భయం;
తణ్హాయ విప్పముత్తస్స, నత్థి సోకో కుతో భయం.
సీలదస్సనసమ్పన్నం ¶ , ధమ్మట్ఠం సచ్చవేదినం;
అత్తనో కమ్మ కుబ్బానం, తం జనో కురుతే పియం.
ఛన్దజాతో అనక్ఖాతే, మనసా చ ఫుటో సియా;
కామేసు చ అప్పటిబద్ధచిత్తో [అప్పటిబన్ధచిత్తో (క.)], ఉద్ధంసోతోతి వుచ్చతి.
చిరప్పవాసిం పురిసం, దూరతో సోత్థిమాగతం;
ఞాతిమిత్తా సుహజ్జా చ, అభినన్దన్తి ఆగతం.
తథేవ ¶ కతపుఞ్ఞమ్పి, అస్మా లోకా పరం గతం;
పుఞ్ఞాని పటిగణ్హన్తి, పియం ఞాతీవ ఆగతం.
పియవగ్గో సోళసమో నిట్ఠితో.
౧౭. కోధవగ్గో
కోధం ¶ జహే విప్పజహేయ్య మానం, సంయోజనం సబ్బమతిక్కమేయ్య;
తం నామరూపస్మిమసజ్జమానం, అకిఞ్చనం నానుపతన్తి దుక్ఖా.
యో వే ఉప్పతితం కోధం, రథం భన్తంవ వారయే [ధారయే (సీ. స్యా. పీ.)];
తమహం ¶ సారథిం బ్రూమి, రస్మిగ్గాహో ఇతరో జనో.
అక్కోధేన జినే కోధం, అసాధుం సాధునా జినే;
జినే కదరియం దానేన, సచ్చేనాలికవాదినం.
సచ్చం భణే న కుజ్ఝేయ్య, దజ్జా అప్పమ్పి [దజ్జా’ప్పస్మిమ్పి (సీ. పీ.), దజ్జా అప్పస్మి (స్యా. క.)] యాచితో;
ఏతేహి తీహి ఠానేహి, గచ్ఛే దేవాన సన్తికే.
అహింసకా ¶ ¶ యే మునయో [అహింసకాయా మునయో (క.)], నిచ్చం కాయేన సంవుతా;
తే యన్తి అచ్చుతం ఠానం, యత్థ గన్త్వా న సోచరే.
సదా జాగరమానానం, అహోరత్తానుసిక్ఖినం;
నిబ్బానం అధిముత్తానం, అత్థం గచ్ఛన్తి ఆసవా.
పోరాణమేతం ¶ అతుల, నేతం అజ్జతనామివ;
నిన్దన్తి తుణ్హిమాసీనం, నిన్దన్తి బహుభాణినం;
మితభాణిమ్పి నిన్దన్తి, నత్థి లోకే అనిన్దితో.
న చాహు న చ భవిస్సతి, న చేతరహి విజ్జతి;
ఏకన్తం నిన్దితో పోసో, ఏకన్తం వా పసంసితో.
యం చే విఞ్ఞూ పసంసన్తి, అనువిచ్చ సువే సువే;
అచ్ఛిద్దవుత్తిం [అచ్ఛిన్నవుత్తిం (క.)] మేధావిం, పఞ్ఞాసీలసమాహితం.
నిక్ఖం [నేక్ఖం (సీ. స్యా. పీ.)] జమ్బోనదస్సేవ, కో తం నిన్దితుమరహతి;
దేవాపి నం పసంసన్తి, బ్రహ్మునాపి పసంసితో.
కాయప్పకోపం రక్ఖేయ్య, కాయేన సంవుతో సియా;
కాయదుచ్చరితం హిత్వా, కాయేన సుచరితం చరే.
వచీపకోపం ¶ రక్ఖేయ్య, వాచాయ సంవుతో సియా;
వచీదుచ్చరితం హిత్వా, వాచాయ సుచరితం చరే.
మనోపకోపం రక్ఖేయ్య, మనసా సంవుతో సియా;
మనోదుచ్చరితం హిత్వా, మనసా సుచరితం చరే.
కాయేన ¶ సంవుతా ధీరా, అథో వాచాయ సంవుతా;
మనసా సంవుతా ధీరా, తే వే సుపరిసంవుతా.
కోధవగ్గో సత్తరసమో నిట్ఠితో.
౧౮. మలవగ్గో
పణ్డుపలాసోవ ¶ దానిసి, యమపురిసాపి చ తే [తం (సీ. స్యా. కం. పీ.)] ఉపట్ఠితా;
ఉయ్యోగముఖే చ తిట్ఠసి, పాథేయ్యమ్పి చ తే న విజ్జతి.
సో ¶ కరోహి దీపమత్తనో, ఖిప్పం వాయమ పణ్డితో భవ;
నిద్ధన్తమలో అనఙ్గణో, దిబ్బం అరియభూమిం ఉపేహిసి [దిబ్బం అరియభూమిమేహిసి (సీ. స్యా. పీ.), దిబ్బమరియభూమిం ఉపేహిసి (?)].
ఉపనీతవయో చ దానిసి, సమ్పయాతోసి ¶ యమస్స సన్తికే;
వాసో [వాసోపి చ (బహూసు)] తే నత్థి అన్తరా, పాథేయ్యమ్పి చ తే న విజ్జతి.
సో కరోహి దీపమత్తనో, ఖిప్పం వాయమ పణ్డితో భవ;
నిద్ధన్తమలో అనఙ్గణో, న పునం జాతిజరం [న పున జాతిజరం (సీ. స్యా.), న పున జాతిజ్జరం (క.)] ఉపేహిసి.
అనుపుబ్బేన మేధావీ, థోకం థోకం ఖణే ఖణే;
కమ్మారో రజతస్సేవ, నిద్ధమే మలమత్తనో.
అయసావ మలం సముట్ఠితం [సముట్ఠాయ (క.)], తతుట్ఠాయ [తదుట్ఠాయ (సీ. స్యా. పీ.)] తమేవ ఖాదతి;
ఏవం అతిధోనచారినం, సాని కమ్మాని [సకకమ్మాని (సీ. పీ.)] నయన్తి దుగ్గతిం.
అసజ్ఝాయమలా ¶ ¶ మన్తా, అనుట్ఠానమలా ఘరా;
మలం వణ్ణస్స కోసజ్జం, పమాదో రక్ఖతో మలం.
మలిత్థియా దుచ్చరితం, మచ్ఛేరం దదతో మలం;
మలా వే పాపకా ధమ్మా, అస్మిం లోకే పరమ్హి చ.
తతో మలా మలతరం, అవిజ్జా పరమం మలం;
ఏతం మలం పహన్త్వాన, నిమ్మలా హోథ భిక్ఖవో.
సుజీవం ¶ అహిరికేన, కాకసూరేన ధంసినా;
పక్ఖన్దినా పగబ్భేన, సంకిలిట్ఠేన జీవితం.
హిరీమతా ¶ చ దుజ్జీవం, నిచ్చం సుచిగవేసినా;
అలీనేనాప్పగబ్భేన, సుద్ధాజీవేన పస్సతా.
యో పాణమతిపాతేతి, ముసావాదఞ్చ భాసతి;
లోకే అదిన్నమాదియతి, పరదారఞ్చ గచ్ఛతి.
సురామేరయపానఞ్చ, యో నరో అనుయుఞ్జతి;
ఇధేవమేసో లోకస్మిం, మూలం ఖణతి అత్తనో.
ఏవం భో పురిస జానాహి, పాపధమ్మా అసఞ్ఞతా;
మా తం లోభో అధమ్మో చ, చిరం దుక్ఖాయ రన్ధయుం.
దదాతి వే యథాసద్ధం, యథాపసాదనం [యత్థ పసాదనం (కత్థచి)] జనో;
తత్థ యో మఙ్కు భవతి [తత్థ చే మంకు యో హోతి (సీ.), తత్థ యో మఙ్కుతో హోతి (స్యా.)], పరేసం పానభోజనే;
న సో దివా వా రత్తిం వా, సమాధిమధిగచ్ఛతి.
యస్స ¶ ¶ చేతం సముచ్ఛిన్నం, మూలఘచ్చం [మూలఘచ్ఛం (క.)] సమూహతం;
స వే దివా వా రత్తిం వా, సమాధిమధిగచ్ఛతి.
నత్థి రాగసమో అగ్గి, నత్థి దోససమో గహో;
నత్థి మోహసమం జాలం, నత్థి తణ్హాసమా నదీ.
సుదస్సం వజ్జమఞ్ఞేసం, అత్తనో పన దుద్దసం;
పరేసం హి సో వజ్జాని, ఓపునాతి [ఓఫునాతి (క.)] యథా భుసం;
అత్తనో పన ఛాదేతి, కలింవ కితవా సఠో.
పరవజ్జానుపస్సిస్స ¶ , ¶ నిచ్చం ఉజ్ఝానసఞ్ఞినో;
ఆసవా తస్స వడ్ఢన్తి, ఆరా సో ఆసవక్ఖయా.
ఆకాసేవ పదం నత్థి, సమణో నత్థి బాహిరే;
పపఞ్చాభిరతా పజా, నిప్పపఞ్చా తథాగతా.
ఆకాసేవ పదం నత్థి, సమణో నత్థి బాహిరే;
సఙ్ఖారా సస్సతా నత్థి, నత్థి బుద్ధానమిఞ్జితం.
మలవగ్గో అట్ఠారసమో నిట్ఠితో.
౧౯. ధమ్మట్ఠవగ్గో
న ¶ తేన హోతి ధమ్మట్ఠో, యేనత్థం సాహసా [సహసా (సీ. స్యా. క.)] నయే;
యో చ అత్థం అనత్థఞ్చ, ఉభో నిచ్ఛేయ్య పణ్డితో.
అసాహసేన ¶ ధమ్మేన, సమేన నయతీ పరే;
ధమ్మస్స గుత్తో మేధావీ, ‘‘ధమ్మట్ఠో’’తి పవుచ్చతి.
న తేన పణ్డితో హోతి, యావతా బహు భాసతి;
ఖేమీ అవేరీ అభయో, ‘‘పణ్డితో’’తి పవుచ్చతి.
న తావతా ధమ్మధరో, యావతా బహు భాసతి;
యో చ అప్పమ్పి సుత్వాన, ధమ్మం కాయేన పస్సతి;
స వే ధమ్మధరో హోతి, యో ధమ్మం నప్పమజ్జతి.
న ¶ తేన థేరో సో హోతి [థేరో హోతి (సీ. స్యా.)], యేనస్స పలితం సిరో;
పరిపక్కో ¶ వయో తస్స, ‘‘మోఘజిణ్ణో’’తి వుచ్చతి.
యమ్హి సచ్చఞ్చ ధమ్మో చ, అహింసా సంయమో దమో;
స వే వన్తమలో ధీరో, ‘‘థేరో’’ ఇతి [సో థేరోతి (స్యా. క.)] పవుచ్చతి.
న వాక్కరణమత్తేన, వణ్ణపోక్ఖరతాయ వా;
సాధురూపో నరో హోతి, ఇస్సుకీ మచ్ఛరీ సఠో.
యస్స చేతం సముచ్ఛిన్నం, మూలఘచ్చం సమూహతం;
స వన్తదోసో మేధావీ, ‘‘సాధురూపో’’తి వుచ్చతి.
న ముణ్డకేన సమణో, అబ్బతో అలికం భణం;
ఇచ్ఛాలోభసమాపన్నో, సమణో కిం భవిస్సతి.
యో ¶ చ సమేతి పాపాని, అణుం థూలాని సబ్బసో;
సమితత్తా హి పాపానం, ‘‘సమణో’’తి పవుచ్చతి.
న ¶ తేన భిక్ఖు సో హోతి, యావతా భిక్ఖతే పరే;
విస్సం ధమ్మం సమాదాయ, భిక్ఖు హోతి న తావతా.
యోధ పుఞ్ఞఞ్చ పాపఞ్చ, బాహేత్వా బ్రహ్మచరియవా [బ్రహ్మచరియం (క.)];
సఙ్ఖాయ లోకే చరతి, స వే ‘‘భిక్ఖూ’’తి వుచ్చతి.
న మోనేన మునీ హోతి, మూళ్హరూపో అవిద్దసు;
యో చ తులంవ పగ్గయ్హ, వరమాదాయ పణ్డితో.
పాపాని ¶ పరివజ్జేతి, స మునీ తేన సో ముని;
యో మునాతి ఉభో లోకే, ‘‘ముని’’ తేన పవుచ్చతి.
న తేన అరియో హోతి, యేన పాణాని హింసతి;
అహింసా ¶ సబ్బపాణానం, ‘‘అరియో’’తి పవుచ్చతి.
న సీలబ్బతమత్తేన, బాహుసచ్చేన వా పన;
అథ వా సమాధిలాభేన, వివిత్తసయనేన వా.
ఫుసామి నేక్ఖమ్మసుఖం, అపుథుజ్జనసేవితం;
భిక్ఖు విస్సాసమాపాది, అప్పత్తో ఆసవక్ఖయం.
ధమ్మట్ఠవగ్గో ఏకూనవీసతిమో నిట్ఠితో.
౨౦. మగ్గవగ్గో
మగ్గానట్ఠఙ్గికో ¶ ¶ సేట్ఠో, సచ్చానం చతురో పదా;
విరాగో సేట్ఠో ధమ్మానం, ద్విపదానఞ్చ చక్ఖుమా.
ఏసేవ [ఏసోవ (సీ. పీ.)] మగ్గో నత్థఞ్ఞో, దస్సనస్స విసుద్ధియా;
ఏతఞ్హి తుమ్హే పటిపజ్జథ, మారస్సేతం పమోహనం.
ఏతఞ్హి తుమ్హే పటిపన్నా, దుక్ఖస్సన్తం కరిస్సథ;
అక్ఖాతో వో [అక్ఖాతో వే (సీ. పీ.)] మయా మగ్గో, అఞ్ఞాయ సల్లకన్తనం [సల్లసన్థనం (సీ. పీ.), సల్లసత్థనం (స్యా.)].
తుమ్హేహి కిచ్చమాతప్పం, అక్ఖాతారో తథాగతా;
పటిపన్నా పమోక్ఖన్తి, ఝాయినో మారబన్ధనా.
‘‘సబ్బే ¶ సఙ్ఖారా అనిచ్చా’’తి, యదా పఞ్ఞాయ పస్సతి;
అథ ¶ నిబ్బిన్దతి దుక్ఖే, ఏస మగ్గో విసుద్ధియా.
‘‘సబ్బే సఙ్ఖారా దుక్ఖా’’తి, యదా పఞ్ఞాయ పస్సతి;
అథ నిబ్బిన్దతి దుక్ఖే, ఏస మగ్గో విసుద్ధియా.
‘‘సబ్బే ధమ్మా అనత్తా’’తి, యదా పఞ్ఞాయ పస్సతి;
అథ నిబ్బిన్దతి దుక్ఖే, ఏస మగ్గో విసుద్ధియా.
ఉట్ఠానకాలమ్హి అనుట్ఠహానో, యువా బలీ ఆలసియం ఉపేతో;
సంసన్నసఙ్కప్పమనో [అసమ్పన్నసఙ్కప్పమనో (క.)] కుసీతో, పఞ్ఞాయ మగ్గం అలసో న విన్దతి.
వాచానురక్ఖీ ¶ ¶ మనసా సుసంవుతో, కాయేన చ నాకుసలం కయిరా [అకుసలం న కయిరా (సీ. స్యా. కం. పీ.)];
ఏతే తయో కమ్మపథే విసోధయే, ఆరాధయే మగ్గమిసిప్పవేదితం.
యోగా వే జాయతీ [జాయతే (కత్థచి)] భూరి, అయోగా భూరిసఙ్ఖయో;
ఏతం ద్వేధాపథం ఞత్వా, భవాయ విభవాయ చ;
తథాత్తానం నివేసేయ్య, యథా భూరి పవడ్ఢతి.
వనం ¶ ఛిన్దథ మా రుక్ఖం, వనతో జాయతే భయం;
ఛేత్వా వనఞ్చ వనథఞ్చ, నిబ్బనా హోథ భిక్ఖవో.
యావ హి వనథో న ఛిజ్జతి, అణుమత్తోపి నరస్స నారిసు;
పటిబద్ధమనోవ [పటిబన్ధమనోవ (క.)] తావ సో, వచ్ఛో ఖీరపకోవ [ఖీరపానోవ (పీ.)] మాతరి.
ఉచ్ఛిన్ద ¶ సినేహమత్తనో కుముదం సారదికంవ [పాణినా];
సన్తిమగ్గమేవ బ్రూహయ, నిబ్బానం సుగతేన దేసితం.
ఇధ వస్సం వసిస్సామి, ఇధ హేమన్తగిమ్హిసు;
ఇతి బాలో విచిన్తేతి, అన్తరాయం న బుజ్ఝతి.
తం పుత్తపసుసమ్మత్తం, బ్యాసత్తమనసం నరం;
సుత్తం గామం మహోఘోవ, మచ్చు ఆదాయ గచ్ఛతి.
న ¶ సన్తి పుత్తా తాణాయ, న పితా నాపి బన్ధవా;
అన్తకేనాధిపన్నస్స, నత్థి ఞాతీసు తాణతా.
ఏతమత్థవసం ఞత్వా, పణ్డితో సీలసంవుతో;
నిబ్బానగమనం మగ్గం, ఖిప్పమేవ విసోధయే.
మగ్గవగ్గో వీసతిమో నిట్ఠితో.
౨౧. పకిణ్ణకవగ్గో
మత్తాసుఖపరిచ్చాగా ¶ ¶ , పస్సే చే విపులం సుఖం;
చజే మత్తాసుఖం ధీరో, సమ్పస్సం విపులం సుఖం.
పరదుక్ఖూపధానేన, అత్తనో [యో అత్తనో (స్యా. పీ. క.)] సుఖమిచ్ఛతి;
వేరసంసగ్గసంసట్ఠో, వేరా సో న పరిముచ్చతి.
యఞ్హి ¶ కిచ్చం అపవిద్ధం [తదపవిద్ధం (సీ. స్యా.)], అకిచ్చం పన కయిరతి;
ఉన్నళానం పమత్తానం, తేసం వడ్ఢన్తి ఆసవా.
యేసఞ్చ సుసమారద్ధా, నిచ్చం కాయగతా సతి;
అకిచ్చం తే న సేవన్తి, కిచ్చే సాతచ్చకారినో;
సతానం సమ్పజానానం, అత్థం గచ్ఛన్తి ఆసవా.
మాతరం ¶ పితరం హన్త్వా, రాజానో ద్వే చ ఖత్తియే;
రట్ఠం సానుచరం హన్త్వా, అనీఘో యాతి బ్రాహ్మణో.
మాతరం పితరం హన్త్వా, రాజానో ద్వే చ సోత్థియే;
వేయగ్ఘపఞ్చమం హన్త్వా, అనీఘో యాతి బ్రాహ్మణో.
సుప్పబుద్ధం పబుజ్ఝన్తి, సదా గోతమసావకా;
యేసం దివా చ రత్తో చ, నిచ్చం బుద్ధగతా సతి.
సుప్పబుద్ధం పబుజ్ఝన్తి, సదా గోతమసావకా;
యేసం దివా చ రత్తో చ, నిచ్చం ధమ్మగతా సతి.
సుప్పబుద్ధం ¶ ¶ పబుజ్ఝన్తి, సదా గోతమసావకా;
యేసం దివా చ రత్తో చ, నిచ్చం సఙ్ఘగతా సతి.
సుప్పబుద్ధం పబుజ్ఝన్తి, సదా గోతమసావకా;
యేసం దివా చ రత్తో చ, నిచ్చం కాయగతా సతి.
సుప్పబుద్ధం పబుజ్ఝన్తి, సదా గోతమసావకా;
యేసం దివా చ రత్తో చ, అహింసాయ రతో మనో.
సుప్పబుద్ధం పబుజ్ఝన్తి, సదా గోతమసావకా;
యేసం ¶ దివా చ రత్తో చ, భావనాయ రతో మనో.
దుప్పబ్బజ్జం దురభిరమం, దురావాసా ఘరా దుఖా;
దుక్ఖోసమానసంవాసో, దుక్ఖానుపతితద్ధగూ;
తస్మా న చద్ధగూ సియా, న చ [తస్మా న చద్ధగూ న చ (క.)] దుక్ఖానుపతితో సియా [దుక్ఖానుపాతితో (?)].
సద్ధో సీలేన సమ్పన్నో, యసోభోగసమప్పితో;
యం యం పదేసం భజతి, తత్థ తత్థేవ పూజితో.
దూరే సన్తో పకాసేన్తి, హిమవన్తోవ పబ్బతో;
అసన్తేత్థ న దిస్సన్తి, రత్తిం ఖిత్తా యథా సరా.
ఏకాసనం ¶ ఏకసేయ్యం, ఏకో చరమతన్దితో;
ఏకో దమయమత్తానం, వనన్తే రమితో సియా.
పకిణ్ణకవగ్గో ఏకవీసతిమో నిట్ఠితో.
౨౨. నిరయవగ్గో
అభూతవాదీ ¶ ¶ నిరయం ఉపేతి, యో వాపి [యో చాపి (సీ. పీ. క.)] కత్వా న కరోమి చాహ [న కరోమీతి చాహ (స్యా.)];
ఉభోపి తే పేచ్చ సమా భవన్తి, నిహీనకమ్మా మనుజా పరత్థ.
కాసావకణ్ఠా బహవో, పాపధమ్మా అసఞ్ఞతా;
పాపా పాపేహి కమ్మేహి, నిరయం తే ఉపపజ్జరే.
సేయ్యో ¶ అయోగుళో భుత్తో, తత్తో అగ్గిసిఖూపమో;
యఞ్చే భుఞ్జేయ్య దుస్సీలో, రట్ఠపిణ్డమసఞ్ఞతో.
చత్తారి ఠానాని నరో పమత్తో, ఆపజ్జతి పరదారూపసేవీ;
అపుఞ్ఞలాభం న నికామసేయ్యం, నిన్దం తతీయం నిరయం చతుత్థం.
అపుఞ్ఞలాభో ¶ చ గతీ చ పాపికా, భీతస్స భీతాయ రతీ చ థోకికా;
రాజా చ దణ్డం గరుకం పణేతి, తస్మా నరో పరదారం న సేవే.
కుసో యథా దుగ్గహితో, హత్థమేవానుకన్తతి;
సామఞ్ఞం దుప్పరామట్ఠం, నిరయాయుపకడ్ఢతి.
యం ¶ కిఞ్చి సిథిలం కమ్మం, సంకిలిట్ఠఞ్చ యం వతం;
సఙ్కస్సరం బ్రహ్మచరియం, న తం హోతి మహప్ఫలం.
కయిరా చే కయిరాథేనం [కయిరా నం (క.)], దళ్హమేనం పరక్కమే;
సిథిలో హి పరిబ్బాజో, భియ్యో ఆకిరతే రజం.
అకతం ¶ దుక్కటం సేయ్యో, పచ్ఛా తప్పతి దుక్కటం;
కతఞ్చ సుకతం సేయ్యో, యం కత్వా నానుతప్పతి.
నగరం యథా పచ్చన్తం, గుత్తం సన్తరబాహిరం;
ఏవం ¶ గోపేథ అత్తానం, ఖణో వో [ఖణో వే (సీ. పీ. క.)] మా ఉపచ్చగా;
ఖణాతీతా హి సోచన్తి, నిరయమ్హి సమప్పితా.
అలజ్జితాయే లజ్జన్తి, లజ్జితాయే న లజ్జరే;
మిచ్ఛాదిట్ఠిసమాదానా, సత్తా గచ్ఛన్తి దుగ్గతిం.
అభయే భయదస్సినో, భయే చాభయదస్సినో;
మిచ్ఛాదిట్ఠిసమాదానా, సత్తా గచ్ఛన్తి దుగ్గతిం.
అవజ్జే ¶ వజ్జమతినో, వజ్జే చావజ్జదస్సినో;
మిచ్ఛాదిట్ఠిసమాదానా, సత్తా గచ్ఛన్తి దుగ్గతిం.
వజ్జఞ్చ వజ్జతో ఞత్వా, అవజ్జఞ్చ అవజ్జతో;
సమ్మాదిట్ఠిసమాదానా, సత్తా గచ్ఛన్తి సుగ్గతిం.
నిరయవగ్గో ద్వావీసతిమో నిట్ఠితో.
౨౩. నాగవగ్గో
అహం ¶ నాగోవ సఙ్గామే, చాపతో పతితం సరం;
అతివాక్యం తితిక్ఖిస్సం, దుస్సీలో హి బహుజ్జనో.
దన్తం ¶ నయన్తి సమితిం, దన్తం రాజాభిరూహతి;
దన్తో సేట్ఠో మనుస్సేసు, యోతివాక్యం తితిక్ఖతి.
వరమస్సతరా దన్తా, ఆజానీయా చ [ఆజానీయావ (స్యా.)] సిన్ధవా;
కుఞ్జరా చ [కుఞ్జరావ (స్యా.)] మహానాగా, అత్తదన్తో తతో వరం.
న ¶ హి ఏతేహి యానేహి, గచ్ఛేయ్య అగతం దిసం;
యథాత్తనా సుదన్తేన, దన్తో దన్తేన గచ్ఛతి.
ధనపాలో [ధనపాలకో (సీ. స్యా. కం. పీ.)] నామ కుఞ్జరో, కటుకభేదనో [కటుకప్పభేదనో (సీ. స్యా. పీ.)] దున్నివారయో;
బద్ధో కబళం న భుఞ్జతి, సుమరతి [సుసరతి (క.)] నాగవనస్స కుఞ్జరో.
మిద్ధీ ¶ యదా హోతి మహగ్ఘసో చ, నిద్దాయితా సమ్పరివత్తసాయీ;
మహావరాహోవ నివాపపుట్ఠో, పునప్పునం గబ్భముపేతి మన్దో.
ఇదం ¶ పురే చిత్తమచారి చారికం, యేనిచ్ఛకం యత్థకామం యథాసుఖం;
తదజ్జహం నిగ్గహేస్సామి యోనిసో, హత్థిప్పభిన్నం వియ అఙ్కుసగ్గహో.
అప్పమాదరతా హోథ, సచిత్తమనురక్ఖథ;
దుగ్గా ఉద్ధరథత్తానం, పఙ్కే సన్నోవ [సత్తోవ (సీ. పీ.)] కుఞ్జరో.
సచే లభేథ నిపకం సహాయం, సద్ధిం చరం సాధువిహారిధీరం;
అభిభుయ్య సబ్బాని పరిస్సయాని, చరేయ్య తేనత్తమనో సతీమా.
నో ¶ చే లభేథ నిపకం సహాయం, సద్ధిం చరం సాధువిహారిధీరం;
రాజావ రట్ఠం విజితం పహాయ, ఏకో చరే మాతఙ్గరఞ్ఞేవ నాగో.
ఏకస్స చరితం సేయ్యో, నత్థి బాలే సహాయతా;
ఏకో చరే న చ పాపాని కయిరా, అప్పోస్సుక్కో మాతఙ్గరఞ్ఞేవ నాగో.
అత్థమ్హి ¶ జాతమ్హి సుఖా సహాయా, తుట్ఠీ సుఖా యా ఇతరీతరేన;
పుఞ్ఞం సుఖం జీవితసఙ్ఖయమ్హి, సబ్బస్స దుక్ఖస్స సుఖం పహానం.
సుఖా ¶ ¶ మత్తేయ్యతా లోకే, అథో పేత్తేయ్యతా సుఖా;
సుఖా సామఞ్ఞతా లోకే, అథో బ్రహ్మఞ్ఞతా సుఖా.
సుఖం యావ జరా సీలం, సుఖా సద్ధా పతిట్ఠితా;
సుఖో పఞ్ఞాయ పటిలాభో, పాపానం అకరణం సుఖం.
నాగవగ్గో తేవీసతిమో నిట్ఠితో.
౨౪. తణ్హావగ్గో
మనుజస్స ¶ పమత్తచారినో, తణ్హా వడ్ఢతి మాలువా వియ;
సో ప్లవతీ [ప్లవతి (సీ. పీ.), పలవేతీ (క.), ఉప్లవతి (?)] హురా హురం, ఫలమిచ్ఛంవ వనస్మి వానరో.
యం ఏసా సహతే జమ్మీ, తణ్హా లోకే విసత్తికా;
సోకా తస్స పవడ్ఢన్తి, అభివట్ఠంవ [అభివడ్ఢంవ (స్యా.), అభివట్టంవ (పీ.), అభివుడ్ఢంవ (క.)] బీరణం.
యో చేతం సహతే జమ్మిం, తణ్హం లోకే దురచ్చయం;
సోకా తమ్హా పపతన్తి, ఉదబిన్దువ పోక్ఖరా.
తం వో వదామి భద్దం వో, యావన్తేత్థ సమాగతా;
తణ్హాయ మూలం ఖణథ, ఉసీరత్థోవ బీరణం;
మా వో నళంవ సోతోవ, మారో భఞ్జి పునప్పునం.
యథాపి ¶ ¶ ¶ మూలే అనుపద్దవే దళ్హే, ఛిన్నోపి రుక్ఖో పునరేవ రూహతి;
ఏవమ్పి తణ్హానుసయే అనూహతే, నిబ్బత్తతీ దుక్ఖమిదం పునప్పునం.
యస్స ఛత్తింసతి సోతా, మనాపసవనా భుసా;
మాహా [వాహా (సీ. స్యా. పీ.)] వహన్తి దుద్దిట్ఠిం, సఙ్కప్పా రాగనిస్సితా.
సవన్తి ¶ సబ్బధి సోతా, లతా ఉప్పజ్జ [ఉబ్భిజ్జ (సీ. స్యా. కం. పీ.)] తిట్ఠతి;
తఞ్చ దిస్వా లతం జాతం, మూలం పఞ్ఞాయ ఛిన్దథ.
సరితాని సినేహితాని చ, సోమనస్సాని భవన్తి జన్తునో;
తే సాతసితా సుఖేసినో, తే వే జాతిజరూపగా నరా.
తసిణాయ పురక్ఖతా పజా, పరిసప్పన్తి ససోవ బన్ధితో [బాధితో (బహూసు)];
సంయోజనసఙ్గసత్తకా, దుక్ఖముపేన్తి పునప్పునం చిరాయ.
తసిణాయ పురక్ఖతా పజా, పరిసప్పన్తి ససోవ బన్ధితో;
తస్మా తసిణం వినోదయే, ఆకఙ్ఖన్త [భిక్ఖూ ఆకఙ్ఖీ (సీ.), భిక్ఖు ఆకఙ్ఖం (స్యా.)] విరాగమత్తనో.
యో నిబ్బనథో వనాధిముత్తో, వనముత్తో వనమేవ ధావతి;
తం పుగ్గలమేథ పస్సథ, ముత్తో బన్ధనమేవ ధావతి.
న ¶ ¶ తం దళ్హం బన్ధనమాహు ధీరా, యదాయసం దారుజపబ్బజఞ్చ [దారూజం బబ్బజఞ్చ (సీ. పీ.)];
సారత్తరత్తా ¶ మణికుణ్డలేసు, పుత్తేసు దారేసు చ యా అపేక్ఖా.
ఏతం దళ్హం బన్ధనమాహు ధీరా, ఓహారినం సిథిలం దుప్పముఞ్చం;
ఏతమ్పి ఛేత్వాన పరిబ్బజన్తి, అనపేక్ఖినో కామసుఖం పహాయ.
యే రాగరత్తానుపతన్తి సోతం, సయంకతం మక్కటకోవ జాలం;
ఏతమ్పి ఛేత్వాన వజన్తి ధీరా, అనపేక్ఖినో సబ్బదుక్ఖం పహాయ.
ముఞ్చ ¶ పురే ముఞ్చ పచ్ఛతో, మజ్ఝే ముఞ్చ భవస్స పారగూ;
సబ్బత్థ విముత్తమానసో, న పునం జాతిజరం ఉపేహిసి.
వితక్కమథితస్స జన్తునో, తిబ్బరాగస్స సుభానుపస్సినో;
భియ్యో తణ్హా పవడ్ఢతి, ఏస ఖో దళ్హం [ఏస గాళ్హం (క.)] కరోతి బన్ధనం.
వితక్కూపసమే ¶ చ [వితక్కూపసమేవ (క.)] యో రతో, అసుభం భావయతే సదా సతో;
ఏస ¶ [ఏసో (?)] ఖో బ్యన్తి కాహితి, ఏస [ఏసో (?)] ఛేచ్ఛతి మారబన్ధనం.
నిట్ఠఙ్గతో ¶ అసన్తాసీ, వీతతణ్హో అనఙ్గణో;
అచ్ఛిన్ది భవసల్లాని, అన్తిమోయం సముస్సయో.
వీతతణ్హో అనాదానో, నిరుత్తిపదకోవిదో;
అక్ఖరానం సన్నిపాతం, జఞ్ఞా పుబ్బాపరాని చ;
స వే ‘‘అన్తిమసారీరో, మహాపఞ్ఞో మహాపురిసో’’తి వుచ్చతి.
సబ్బాభిభూ సబ్బవిదూహమస్మి, సబ్బేసు ధమ్మేసు అనూపలిత్తో;
సబ్బఞ్జహో తణ్హక్ఖయే విముత్తో, సయం అభిఞ్ఞాయ కముద్దిసేయ్యం.
సబ్బదానం ధమ్మదానం జినాతి, సబ్బరసం ధమ్మరసో జినాతి;
సబ్బరతిం ధమ్మరతి జినాతి, తణ్హక్ఖయో సబ్బదుక్ఖం జినాతి.
హనన్తి భోగా దుమ్మేధం, నో చ పారగవేసినో;
భోగతణ్హాయ దుమ్మేధో, హన్తి అఞ్ఞేవ అత్తనం.
తిణదోసాని ఖేత్తాని, రాగదోసా అయం పజా;
తస్మా హి వీతరాగేసు, దిన్నం హోతి మహప్ఫలం.
తిణదోసాని ¶ ¶ ¶ ఖేత్తాని, దోసదోసా అయం పజా;
తస్మా హి వీతదోసేసు, దిన్నం హోతి మహప్ఫలం.
తిణదోసాని ఖేత్తాని, మోహదోసా అయం పజా;
తస్మా హి వీతమోహేసు, దిన్నం హోతి మహప్ఫలం.
(తిణదోసాని ¶ ఖేత్తాని, ఇచ్ఛాదోసా అయం పజా;
తస్మా హి విగతిచ్ఛేసు, దిన్నం హోతి మహప్ఫలం.) [( ) విదేసపోత్థకేసు నత్థి, అట్ఠకథాయమ్పి న దిస్సతి]
తిణదోసాని ఖేత్తాని, తణ్హాదోసా అయం పజా;
తస్మా హి వీతతణ్హేసు, దిన్నం హోతి మహప్ఫలం.
తణ్హావగ్గో చతువీసతిమో నిట్ఠితో.
౨౫. భిక్ఖువగ్గో
చక్ఖునా సంవరో సాధు, సాధు సోతేన సంవరో;
ఘానేన సంవరో సాధు, సాధు జివ్హాయ సంవరో.
కాయేన సంవరో సాధు, సాధు వాచాయ సంవరో;
మనసా సంవరో సాధు, సాధు సబ్బత్థ సంవరో;
సబ్బత్థ సంవుతో భిక్ఖు, సబ్బదుక్ఖా పముచ్చతి.
హత్థసంయతో పాదసంయతో, వాచాసంయతో సంయతుత్తమో;
అజ్ఝత్తరతో సమాహితో, ఏకో సన్తుసితో తమాహు భిక్ఖుం.
యో ¶ ముఖసంయతో భిక్ఖు, మన్తభాణీ అనుద్ధతో;
అత్థం ధమ్మఞ్చ దీపేతి, మధురం తస్స భాసితం.
ధమ్మారామో ¶ ¶ ¶ ధమ్మరతో, ధమ్మం అనువిచిన్తయం;
ధమ్మం అనుస్సరం భిక్ఖు, సద్ధమ్మా న పరిహాయతి.
సలాభం నాతిమఞ్ఞేయ్య, నాఞ్ఞేసం పిహయం చరే;
అఞ్ఞేసం పిహయం భిక్ఖు, సమాధిం నాధిగచ్ఛతి.
అప్పలాభోపి చే భిక్ఖు, సలాభం నాతిమఞ్ఞతి;
తం వే దేవా పసంసన్తి, సుద్ధాజీవిం అతన్దితం.
సబ్బసో నామరూపస్మిం, యస్స నత్థి మమాయితం;
అసతా చ న సోచతి, స వే ‘‘భిక్ఖూ’’తి వుచ్చతి.
మేత్తావిహారీ యో భిక్ఖు, పసన్నో బుద్ధసాసనే;
అధిగచ్ఛే పదం సన్తం, సఙ్ఖారూపసమం సుఖం.
సిఞ్చ భిక్ఖు ఇమం నావం, సిత్తా తే లహుమేస్సతి;
ఛేత్వా రాగఞ్చ దోసఞ్చ, తతో నిబ్బానమేహిసి.
పఞ్చ ఛిన్దే పఞ్చ జహే, పఞ్చ చుత్తరి భావయే;
పఞ్చ సఙ్గాతిగో భిక్ఖు, ‘‘ఓఘతిణ్ణో’’తి వుచ్చతి.
ఝాయ భిక్ఖు [ఝాయ తువం భిక్ఖు (?)] మా పమాదో [మా చ పమాదో (సీ. స్యా. పీ.)], మా తే కామగుణే రమేస్సు [భమస్సు (సీ. పీ.), భవస్సు (స్యా.), రమస్సు (క.)] చిత్తం;
మా లోహగుళం గిలీ పమత్తో, మా కన్ది ‘‘దుక్ఖమిద’’న్తి డయ్హమానో.
నత్థి ఝానం అపఞ్ఞస్స, పఞ్ఞా నత్థి అఝాయతో [అజ్ఝాయినో (క.)];
యమ్హి ఝానఞ్చ పఞ్ఞా చ, స వే నిబ్బానసన్తికే.
సుఞ్ఞాగారం ¶ ¶ ¶ ¶ పవిట్ఠస్స, సన్తచిత్తస్స భిక్ఖునో;
అమానుసీ రతి హోతి, సమ్మా ధమ్మం విపస్సతో.
యతో యతో సమ్మసతి, ఖన్ధానం ఉదయబ్బయం;
లభతీ [లభతి (పీ.), లభతే (క.)] పీతిపామోజ్జం, అమతం తం విజానతం.
తత్రాయమాది భవతి, ఇధ పఞ్ఞస్స భిక్ఖునో;
ఇన్ద్రియగుత్తి సన్తుట్ఠి, పాతిమోక్ఖే చ సంవరో.
మిత్తే భజస్సు కల్యాణే, సుద్ధాజీవే అతన్దితే;
పటిసన్థారవుత్యస్స [పటిసన్ధారవుత్యస్స (క.)], ఆచారకుసలో సియా;
తతో పామోజ్జబహులో, దుక్ఖస్సన్తం కరిస్సతి.
వస్సికా వియ పుప్ఫాని, మద్దవాని [మజ్జవాని (క. టీకా) పచ్చవాని (క. అట్ఠ.)] పముఞ్చతి;
ఏవం రాగఞ్చ దోసఞ్చ, విప్పముఞ్చేథ భిక్ఖవో.
సన్తకాయో సన్తవాచో, సన్తవా సుసమాహితో [సన్తమనో సుసమాహితో (స్యా. పీ.), సన్తమనో సమాహితో (క.)];
వన్తలోకామిసో భిక్ఖు, ‘‘ఉపసన్తో’’తి వుచ్చతి.
అత్తనా చోదయత్తానం, పటిమంసేథ అత్తనా [పటిమాసే అత్తమత్తనా (సీ. పీ.), పటిమంసే తమత్తనా (స్యా.)];
సో అత్తగుత్తో సతిమా, సుఖం భిక్ఖు విహాహిసి.
అత్తా హి అత్తనో నాథో, (కో హి నాథో పరో సియా) [( ) విదేసపోత్థకేసు నత్థి]
అత్తా హి అత్తనో గతి;
తస్మా సంయమమత్తానం [సంయమయ’త్తానం (సీ. పీ.)], అస్సం భద్రంవ వాణిజో.
పామోజ్జబహులో ¶ భిక్ఖు, పసన్నో బుద్ధసాసనే;
అధిగచ్ఛే పదం సన్తం, సఙ్ఖారూపసమం సుఖం.
యో ¶ ¶ హవే దహరో భిక్ఖు, యుఞ్జతి బుద్ధసాసనే;
సోమం ¶ [సో ఇమం (సీ. స్యా. కం. పీ.)] లోకం పభాసేతి, అబ్భా ముత్తోవ చన్దిమా.
భిక్ఖువగ్గో పఞ్చవీసతిమో నిట్ఠితో.
౨౬. బ్రాహ్మణవగ్గో
ఛిన్ద సోతం పరక్కమ్మ, కామే పనుద బ్రాహ్మణ;
సఙ్ఖారానం ఖయం ఞత్వా, అకతఞ్ఞూసి బ్రాహ్మణ.
యదా ద్వయేసు ధమ్మేసు, పారగూ హోతి బ్రాహ్మణో;
అథస్స సబ్బే సంయోగా, అత్థం గచ్ఛన్తి జానతో.
యస్స పారం అపారం వా, పారాపారం న విజ్జతి;
వీతద్దరం విసంయుత్తం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
ఝాయిం విరజమాసీనం, కతకిచ్చమనాసవం;
ఉత్తమత్థమనుప్పత్తం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
దివా ¶ తపతి ఆదిచ్చో, రత్తిమాభాతి చన్దిమా;
సన్నద్ధో ఖత్తియో తపతి, ఝాయీ తపతి బ్రాహ్మణో;
అథ సబ్బమహోరత్తిం [సబ్బమహోరత్తం (?)], బుద్ధో తపతి తేజసా.
బాహితపాపోతి ¶ బ్రాహ్మణో, సమచరియా సమణోతి వుచ్చతి;
పబ్బాజయమత్తనో మలం, తస్మా ‘‘పబ్బజితో’’తి వుచ్చతి.
న ¶ ¶ బ్రాహ్మణస్స పహరేయ్య, నాస్స ముఞ్చేథ బ్రాహ్మణో;
ధీ [ధి (స్యా. బ్యాకరణేసు)] బ్రాహ్మణస్స హన్తారం, తతో ధీ యస్స [యో + అస్స = యస్స] ముఞ్చతి.
న బ్రాహ్మణస్సేతదకిఞ్చి సేయ్యో, యదా నిసేధో మనసో పియేహి;
యతో యతో హింసమనో నివత్తతి, తతో తతో సమ్మతిమేవ దుక్ఖం.
యస్స కాయేన వాచాయ, మనసా నత్థి దుక్కటం;
సంవుతం తీహి ఠానేహి, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
యమ్హా ధమ్మం విజానేయ్య, సమ్మాసమ్బుద్ధదేసితం;
సక్కచ్చం తం నమస్సేయ్య, అగ్గిహుత్తంవ బ్రాహ్మణో.
న జటాహి న గోత్తేన, న జచ్చా హోతి బ్రాహ్మణో;
యమ్హి సచ్చఞ్చ ధమ్మో చ, సో సుచీ సో చ బ్రాహ్మణో.
కిం ¶ తే జటాహి దుమ్మేధ, కిం తే అజినసాటియా;
అబ్భన్తరం తే గహనం, బాహిరం పరిమజ్జసి.
పంసుకూలధరం జన్తుం, కిసం ధమనిసన్థతం;
ఏకం వనస్మిం ఝాయన్తం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
న ¶ చాహం బ్రాహ్మణం బ్రూమి, యోనిజం మత్తిసమ్భవం;
భోవాది నామ సో హోతి, సచే హోతి సకిఞ్చనో;
అకిఞ్చనం అనాదానం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
సబ్బసంయోజనం ఛేత్వా, యో వే న పరితస్సతి;
సఙ్గాతిగం ¶ విసంయుత్తం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
ఛేత్వా ¶ నద్ధిం [నన్ధిం (క. సీ.), నన్దిం (పీ.)] వరత్తఞ్చ, సన్దానం [సన్దామం (సీ.)] సహనుక్కమం;
ఉక్ఖిత్తపలిఘం బుద్ధం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
అక్కోసం వధబన్ధఞ్చ, అదుట్ఠో యో తితిక్ఖతి;
ఖన్తీబలం బలానీకం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
అక్కోధనం వతవన్తం, సీలవన్తం అనుస్సదం;
దన్తం అన్తిమసారీరం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
వారి ¶ పోక్ఖరపత్తేవ, ఆరగ్గేరివ సాసపో;
యో న లిమ్పతి [లిప్పతి (సీ. పీ.)] కామేసు, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
యో దుక్ఖస్స పజానాతి, ఇధేవ ఖయమత్తనో;
పన్నభారం విసంయుత్తం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
గమ్భీరపఞ్ఞం మేధావిం, మగ్గామగ్గస్స కోవిదం;
ఉత్తమత్థమనుప్పత్తం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
అసంసట్ఠం ¶ గహట్ఠేహి, అనాగారేహి చూభయం;
అనోకసారిమప్పిచ్ఛం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
నిధాయ దణ్డం భూతేసు, తసేసు థావరేసు చ;
యో న హన్తి న ఘాతేతి, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
అవిరుద్ధం విరుద్ధేసు, అత్తదణ్డేసు నిబ్బుతం;
సాదానేసు అనాదానం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
యస్స రాగో చ దోసో చ, మానో మక్ఖో చ పాతితో;
సాసపోరివ ¶ ఆరగ్గా [ఆరగ్గే (క.)], తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
అకక్కసం ¶ ¶ విఞ్ఞాపనిం, గిరం సచ్చముదీరయే;
యాయ నాభిసజే కఞ్చి [కిఞ్చి (క.)], తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
యోధ దీఘం వ రస్సం వా, అణుం థూలం సుభాసుభం;
లోకే అదిన్నం నాదియతి [నాదేతి (మ. ని. ౨.౪౫౯)], తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
ఆసా యస్స న విజ్జన్తి, అస్మిం లోకే పరమ్హి చ;
నిరాసాసం [నిరాసయం (సీ. స్యా. పీ.), నిరాసకం (?)] విసంయుత్తం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
యస్సాలయా న విజ్జన్తి, అఞ్ఞాయ అకథంకథీ;
అమతోగధమనుప్పత్తం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
యోధ పుఞ్ఞఞ్చ పాపఞ్చ, ఉభో సఙ్గముపచ్చగా;
అసోకం విరజం సుద్ధం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
చన్దంవ విమలం సుద్ధం, విప్పసన్నమనావిలం;
నన్దీభవపరిక్ఖీణం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
యోమం ¶ [యో ఇమం (సీ. స్యా. కం. పీ.)] పలిపథం దుగ్గం, సంసారం మోహమచ్చగా;
తిణ్ణో పారగతో [పారగతో (సీ. స్యా. కం. పీ.)] ఝాయీ, అనేజో అకథంకథీ;
అనుపాదాయ నిబ్బుతో, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
యోధ ¶ కామే పహన్త్వాన [పహత్వాన (సీ. పీ.)], అనాగారో పరిబ్బజే;
కామభవపరిక్ఖీణం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం [ఇదం గాథాద్వయం విదేసపోత్థకేసు సకిదేవ దస్సితం].
యోధ తణ్హం పహన్త్వాన, అనాగారో పరిబ్బజే;
తణ్హాభవపరిక్ఖీణం ¶ , తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
హిత్వా ¶ మానుసకం యోగం, దిబ్బం యోగం ఉపచ్చగా;
సబ్బయోగవిసంయుత్తం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
హిత్వా రతిఞ్చ అరతిఞ్చ, సీతిభూతం నిరూపధిం;
సబ్బలోకాభిభుం వీరం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
చుతిం యో వేది సత్తానం, ఉపపత్తిఞ్చ సబ్బసో;
అసత్తం సుగతం బుద్ధం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
యస్స గతిం న జానన్తి, దేవా గన్ధబ్బమానుసా;
ఖీణాసవం అరహన్తం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
యస్స ¶ పురే చ పచ్ఛా చ, మజ్ఝే చ నత్థి కిఞ్చనం;
అకిఞ్చనం అనాదానం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
ఉసభం ¶ పవరం వీరం, మహేసిం విజితావినం;
అనేజం న్హాతకం [నహాతకం (సీ. స్యా. కం పీ.)] బుద్ధం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
పుబ్బేనివాసం యో వేది, సగ్గాపాయఞ్చ పస్సతి,
అథో జాతిక్ఖయం పత్తో, అభిఞ్ఞావోసితో ముని;
సబ్బవోసితవోసానం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.
బ్రాహ్మణవగ్గో ఛబ్బీసతిమో నిట్ఠితో.
(ఏత్తావతా ¶ సబ్బపఠమే యమకవగ్గే చుద్దస వత్థూని, అప్పమాదవగ్గే నవ, చిత్తవగ్గే నవ, పుప్ఫవగ్గే ద్వాదస, బాలవగ్గే పన్నరస, పణ్డితవగ్గే ఏకాదస, అరహన్తవగ్గే దస, సహస్సవగ్గే చుద్దస, పాపవగ్గే ద్వాదస, దణ్డవగ్గే ఏకాదస, జరావగ్గే నవ, అత్తవగ్గే దస, లోకవగ్గే ఏకాదస, బుద్ధవగ్గే నవ [అట్ఠ (క.)], సుఖవగ్గే అట్ఠ, పియవగ్గే నవ, కోధవగ్గే అట్ఠ, మలవగ్గే ద్వాదస, ధమ్మట్ఠవగ్గే దస, మగ్గవగ్గే ద్వాదస, పకిణ్ణకవగ్గే నవ, నిరయవగ్గే నవ, నాగవగ్గే అట్ఠ, తణ్హావగ్గే ద్వాదస, భిక్ఖువగ్గే ద్వాదస, బ్రాహ్మణవగ్గే చత్తాలీసాతి పఞ్చాధికాని తీణి వత్థుసతాని.
సతేవీసచతుస్సతా, చతుసచ్చవిభావినా;
సతత్తయఞ్చ వత్థూనం, పఞ్చాధికం సముట్ఠితాతి) [( ) ఏత్థన్తరే పాఠో విదేసపోత్థకేసు నత్థి, అట్ఠకథాసుయేవ దిస్సతి].
[ధమ్మపదస్స వగ్గస్సుద్దానం§యమకం పమాదం చిత్తం, పుప్ఫం బాలఞ్చ పణ్డితం.§రహన్తం సహస్సం పాపం, దణ్డం జరా అత్తలోకం.§బుద్ధం సుఖం పియం కోధం, మలం ధమ్మట్ఠమగ్గఞ్చ.§పకిణ్ణకం నిరయం నాగం, తణ్హా భిక్ఖూ చ బ్రాహ్మణో.§గాథాయుద్దానం§యమకే వీసగాథాయో, అప్పమాదలోకమ్హి చ.§పియే ద్వాదసగాథాయో, చిత్తే జరత్తేకాదస.§పుప్ఫబాలసహస్సమ్హి, బుద్ధ మగ్గ పకిణ్ణకే.§సోళస పణ్డితే కోధే, నిరయే నాగే చతుద్దస.§అరహన్తే దసగ్గాథా, పాపసుఖమ్హి తేరస.§సత్తరస దణ్డధమ్మట్ఠే, మలమ్హి ఏకవీసతి.§తణ్హావగ్గే సత్తబ్బీస, తేవీస భిక్ఖువగ్గమ్హి.§బ్రాహ్మణే ఏకతాలీస, చతుస్సతా సతేవీస. (క.)]
ధమ్మపదే వగ్గానముద్దానం –
యమకప్పమాదో ¶ చిత్తం, పుప్ఫం బాలేన పణ్డితో;
అరహన్తో సహస్సఞ్చ, పాపం దణ్డేన తే దస.
జరా ¶ అత్తా చ లోకో చ, బుద్ధో సుఖం పియేన చ;
కోధో మలఞ్చ ధమ్మట్ఠో, మగ్గవగ్గేన వీసతి.
పకిణ్ణం నిరయో నాగో, తణ్హా భిక్ఖు చ బ్రాహ్మణో;
ఏతే ఛబ్బీసతి వగ్గా, దేసితాదిచ్చబన్ధునా.
గాథానముద్దానం –
యమకే వీసతి గాథా, అప్పమాదమ్హి ద్వాదస;
ఏకాదస చిత్తవగ్గే, పుప్ఫవగ్గమ్హి సోళస.
బాలే చ సోళస గాథా, పణ్డితమ్హి చతుద్దస;
అరహన్తే దస గాథా, సహస్సే హోన్తి సోళస.
తేరస పాపవగ్గమ్హి, దణ్డమ్హి దస సత్త చ;
ఏకాదస జరా వగ్గే, అత్తవగ్గమ్హి తా దస.
ద్వాదస ¶ ¶ లోకవగ్గమ్హి, బుద్ధవగ్గమ్హి ఠారస [సోళస (సబ్బత్థ)];
సుఖే చ పియవగ్గే చ, గాథాయో హోన్తి ద్వాదస.
చుద్దస కోధవగ్గమ్హి, మలవగ్గేకవీసతి;
సత్తరస చ ధమ్మట్ఠే, మగ్గవగ్గే సత్తరస.
పకిణ్ణే సోళస గాథా, నిరయే నాగే చ చుద్దస;
ఛబ్బీస తణ్హావగ్గమ్హి, తేవీస భిక్ఖువగ్గికా.
ఏకతాలీసగాథాయో, బ్రాహ్మణే వగ్గముత్తమే;
గాథాసతాని చత్తారి, తేవీస చ పునాపరే;
ధమ్మపదే నిపాతమ్హి, దేసితాదిచ్చబన్ధునాతి.
ధమ్మపదపాళి నిట్ఠితా.