📜
నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స
ఖుద్దకనికాయే
పేతవత్థుపాళి
౧. ఉరగవగ్గో
౧. ఖేత్తూపమపేతవత్థు
‘‘ఖేత్తూపమా ¶ ¶ ¶ ¶ అరహన్తో, దాయకా కస్సకూపమా;
బీజూపమం దేయ్యధమ్మం, ఏత్తో నిబ్బత్తతే ఫలం.
‘‘ఏతం బీజం కసి ఖేత్తం, పేతానం దాయకస్స చ;
తం పేతా పరిభుఞ్జన్తి, దాతా పుఞ్ఞేన వడ్ఢతి.
‘‘ఇధేవ ¶ కుసలం కత్వా, పేతే చ పటిపూజియ;
సగ్గఞ్చ కమతి [గమతి (క.)] ట్ఠానం, కమ్మం కత్వాన భద్దక’’న్తి.
ఖేత్తూపమపేతవత్థు పఠమం.
౨. సూకరముఖపేతవత్థు
‘‘కాయో ¶ తే సబ్బసోవణ్ణో, సబ్బా ఓభాసతే దిసా;
ముఖం తే సూకరస్సేవ, కిం కమ్మమకరీ పురే’’ [మకరా పురే (క.)].
‘‘కాయేన సఞ్ఞతో ఆసిం, వాచాయాసిమసఞ్ఞతో;
తేన మేతాదిసో వణ్ణో, యథా పస్ససి నారద.
‘‘తం ¶ త్యాహం [తాహం (క.)] నారద బ్రూమి, సామం దిట్ఠమిదం తయా;
మాకాసి ¶ ముఖసా పాపం, మా ఖో సూకరముఖో అహూ’’తి.
సూకరముఖపేతవత్థు దుతియం.
౩. పూతిముఖపేతవత్థు
‘‘దిబ్బం సుభం ధారేసి వణ్ణధాతుం, వేహాయసం తిట్ఠసి అన్తలిక్ఖే;
ముఖఞ్చ తే కిమయో పూతిగన్ధం, ఖాదన్తి కిం కమ్మమకాసి పుబ్బే’’.
‘‘సమణో అహం పాపోతిదుట్ఠవాచో [పాపో దుట్ఠవాచో (సీ.), పాపో దుక్ఖవాచో (స్యా. పీ.)], తపస్సిరూపో ముఖసా అసఞ్ఞతో;
లద్ధా చ మే తపసా వణ్ణధాతు, ముఖఞ్చ మే పేసుణియేన పూతి.
‘‘తయిదం తయా నారద సామం దిట్ఠం,
అనుకమ్పకా యే కుసలా వదేయ్యుం;
‘మా పేసుణం మా చ ముసా అభాణి,
యక్ఖో తువం హోహిసి కామకామీ’’’తి.
పూతిముఖపేతవత్థు తతియం.
౪. పిట్ఠధీతలికపేతవత్థు
‘‘యం ¶ ¶ కిఞ్చారమ్మణం కత్వా, దజ్జా దానం అమచ్ఛరీ;
పుబ్బపేతే చ ఆరబ్భ, అథ వా వత్థుదేవతా.
‘‘చత్తారో చ మహారాజే, లోకపాలే యసస్సినే [యసస్సినో (సీ. స్యా.)];
కువేరం ధతరట్ఠఞ్చ, విరూపక్ఖం విరూళ్హకం;
తే ¶ చేవ పూజితా హోన్తి, దాయకా చ అనిప్ఫలా.
‘‘న ¶ హి రుణ్ణం వా సోకో వా, యా చఞ్ఞా పరిదేవనా;
న తం పేతస్స అత్థాయ, ఏవం తిట్ఠన్తి ఞాతయో.
‘‘అయఞ్చ ఖో దక్ఖిణా దిన్నా, సఙ్ఘమ్హి సుప్పతిట్ఠితా;
దీఘరత్తం హితాయస్స, ఠానసో ఉపకప్పతీ’’తి.
పిట్ఠధీతలికపేతవత్థు చతుత్థం.
౫. తిరోకుట్టపేతవత్థు
[ఖు. పా. ౭.౧ ఖుద్దకపాఠే] ‘‘తిరోకుట్టేసు [తిరోకుడ్డేసు (సీ. స్యా. పీ.)] తిట్ఠన్తి, సన్ధిసిఙ్ఘాటకేసు చ;
ద్వారబాహాసు తిట్ఠన్తి, ఆగన్త్వాన సకం ఘరం.
‘‘పహూతే అన్నపానమ్హి, ఖజ్జభోజ్జే ఉపట్ఠితే;
న తేసం కోచి సరతి, సత్తానం కమ్మపచ్చయా.
‘‘ఏవం ¶ దదన్తి ఞాతీనం, యే హోన్తి అనుకమ్పకా;
సుచిం పణీతం కాలేన, కప్పియం పానభోజనం;
‘ఇదం వో ఞాతీనం హోతు, సుఖితా హోన్తు ఞాతయో’.
‘‘తే చ తత్థ సమాగన్త్వా, ఞాతిపేతా సమాగతా;
పహూతే అన్నపానమ్హి, సక్కచ్చం అనుమోదరే.
‘‘‘చిరం జీవన్తు నో ఞాతీ, యేసం హేతు లభామసే;
అమ్హాకఞ్చ కతా పూజా, దాయకా చ అనిప్ఫలా’.
‘‘‘న హి తత్థ కసి అత్థి, గోరక్ఖేత్థ న విజ్జతి;
వణిజ్జా తాదిసీ నత్థి, హిరఞ్ఞేన కయాకయం [కయోక్కయం (సీ. క.) కయోకయం (ఖు. పా. ౭.౬)];
ఇతో ¶ దిన్నేన యాపేన్తి, పేతా కాలగతా [కాలకతా (సీ. స్యా. పీ.)] తహిం’.
‘‘‘ఉన్నమే ¶ ఉదకం వుట్ఠం, యథా నిన్నం పవత్తతి;
ఏవమేవ ఇతో దిన్నం, పేతానం ఉపకప్పతి’.
‘‘‘యథా వారివహా పూరా, పరిపూరేన్తి సాగరం;
ఏవమేవ ఇతో దిన్నం, పేతానం ఉపకప్పతి’.
‘‘‘అదాసి ¶ మే అకాసి మే, ఞాతి మిత్తా [ఞాతి మిత్తో (?)] సఖా చ మే;
పేతానం దక్ఖిణం దజ్జా, పుబ్బే కతమనుస్సరం’.
‘‘‘న హి రుణ్ణం వా సోకో వా, యా చఞ్ఞా పరిదేవనా;
న తం పేతానమత్థాయ, ఏవం తిట్ఠన్తి ఞాతయో’.
‘‘‘అయఞ్చ ఖో దక్ఖిణా దిన్నా, సఙ్ఘమ్హి సుప్పతిట్ఠితా;
దీఘరత్తం హితాయస్స, ఠానసో ఉపకప్పతి’.
‘‘సో ఞాతిధమ్మో చ అయం నిదస్సితో, పేతాన పూజా చ కతా ఉళారా;
బలఞ్చ భిక్ఖూనమనుప్పదిన్నం, తుమ్హేహి పుఞ్ఞం పసుతం అనప్పక’’న్తి.
తిరోకుట్టపేతవత్థు పఞ్చమం.
౬. పఞ్చపుత్తఖాదపేతివత్థు
‘‘నగ్గా ¶ దుబ్బణ్ణరూపాసి, దుగ్గన్ధా పూతి వాయసి;
మక్ఖికాహి పరికిణ్ణా [మక్ఖికాపరికిణ్ణా చ (సీ.)], కా ను త్వం ఇధ తిట్ఠసీ’’తి.
‘‘అహం భదన్తే [భద్దన్తే (క.)] పేతీమ్హి, దుగ్గతా యమలోకికా;
పాపకమ్మం ¶ కరిత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతా.
‘‘కాలేన పఞ్చ పుత్తాని, సాయం పఞ్చ పునాపరే;
విజాయిత్వాన ఖాదామి, తేపి నా హోన్తి మే అలం.
‘‘పరిడయ్హతి ధూమాయతి, ఖుదాయ [ఖుద్దాయ (క.)] హదయం మమ;
పానీయం న లభే పాతుం, పస్స మం బ్యసనం గత’’న్తి.
‘‘కిం ను కాయేన వాచాయ, మనసా దుక్కటం కతం;
కిస్స కమ్మవిపాకేన, పుత్తమంసాని ఖాదసీ’’తి.
‘‘సపతీ [సపత్తీ (సీ.)] మే గబ్భినీ ఆసి, తస్సా పాపం అచేతయిం;
సాహం పదుట్ఠమనసా, అకరిం గబ్భపాతనం.
‘‘తస్సా ¶ ¶ ద్వేమాసికో గబ్భో, లోహితఞ్ఞేవ పగ్ఘరి;
తదస్సా మాతా కుపితా, మయ్హం ఞాతీ సమానయి;
సపథఞ్చ మం కారేసి, పరిభాసాపయీ చ మం.
‘‘సాహం ఘోరఞ్చ సపథం, ముసావాదం అభాసిసం;
పుత్తమంసాని ఖాదామి, సచే తం పకతం మయా.
‘‘తస్స కమ్మస్స విపాకేన [విపాకం (స్యా. క.)], ముసావాదస్స చూభయం;
పుత్తమంసాని ఖాదామి, పుబ్బలోహితమక్ఖితా’’తి.
పఞ్చపుత్తఖాదపేతివత్థు [పఞ్చపుత్తఖాదపేతవత్థు (సీ. స్యా. పీ.) ఏవముపరిపి] ఛట్ఠం.
౭. సత్తపుత్తఖాదపేతివత్థు
‘‘నగ్గా ¶ దుబ్బణ్ణరూపాసి, దుగ్గన్ధా పూతి వాయసి;
మక్ఖికాహి ¶ పరికిణ్ణా, కా ను త్వం ఇధ తిట్ఠసీ’’తి.
‘‘అహం భదన్తే పేతీమ్హి, దుగ్గతా యమలోకికా;
పాపకమ్మం కరిత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతా.
‘‘కాలేన సత్త పుత్తాని, సాయం సత్త పునాపరే;
విజాయిత్వాన ఖాదామి, తేపి నా హోన్తి మే అలం.
‘‘పరిడయ్హతి ధూమాయతి, ఖుదాయ హదయం మమ;
నిబ్బుతిం నాధిగచ్ఛామి, అగ్గిదడ్ఢావ ఆతపే’’తి.
‘‘కిం ను కాయేన వాచాయ, మనసా దుక్కటం కతం;
కిస్స కమ్మవిపాకేన, పుత్తమంసాని ఖాదసీ’’తి.
‘‘అహూ మయ్హం దువే పుత్తా, ఉభో సమ్పత్తయోబ్బనా;
సాహం పుత్తబలూపేతా, సామికం అతిమఞ్ఞిసం.
‘‘తతో మే సామికో కుద్ధో, సపత్తిం మయ్హమానయి;
సా చ గబ్భం అలభిత్థ, తస్సా పాపం అచేతయిం.
‘‘సాహం ¶ పదుట్ఠమనసా, అకరిం గబ్భపాతనం;
తస్సా తేమాసికో గబ్భో, పుబ్బలోహితకో [పుబ్బలోహితకో (క.)] పతి.
‘‘తదస్సా మాతా కుపితా, మయ్హం ఞాతీ సమానయి;
సపథఞ్చ మం కారేసి, పరిభాసాపయీ చ మం.
‘‘సాహం ¶ ఘోరఞ్చ సపథం, ముసావాదం అభాసిసం;
‘పుత్తమంసాని ఖాదామి, సచే తం పకతం మయా’.
‘‘తస్స ¶ కమ్మస్స విపాకేన, ముసావాదస్స చూభయం;
పుత్తమంసాని ఖాదామి, పుబ్బలోహితమక్ఖితా’’తి.
సత్తపుత్తఖాదపేతివత్థు సత్తమం.
౮. గోణపేతవత్థు
‘‘కిం ¶ ను ఉమ్మత్తరూపోవ, లాయిత్వా హరితం తిణం;
ఖాద ఖాదాతి లపసి, గతసత్తం జరగ్గవం.
‘‘న హి అన్నేన పానేన, మతో గోణో సముట్ఠహే;
త్వంసి బాలో చ [బాలోవ (క.)] దుమ్మేధో, యథా తఞ్ఞోవ దుమ్మతీ’’తి.
‘‘ఇమే పాదా ఇదం సీసం, అయం కాయో సవాలధి;
నేత్తా తథేవ తిట్ఠన్తి, అయం గోణో సముట్ఠహే.
‘‘నాయ్యకస్స హత్థపాదా, కాయో సీసఞ్చ దిస్సతి;
రుదం మత్తికథూపస్మిం, నను త్వఞ్ఞేవ దుమ్మతీ’’తి.
‘‘ఆదిత్తం వత మం సన్తం, ఘతసిత్తంవ పావకం;
వారినా వియ ఓసిఞ్చం, సబ్బం నిబ్బాపయే దరం.
‘‘అబ్బహీ [అబ్బూళ్హం (బహూసు)] వత మే సల్లం, సోకం హదయనిస్సితం;
యో మే సోకపరేతస్స, పితుసోకం అపానుది.
‘‘స్వాహం అబ్బూళ్హసల్లోస్మి, సీతిభూతోస్మి నిబ్బుతో;
న సోచామి న రోదామి, తవ సుత్వాన మాణవ’.
ఏవం ¶ కరోన్తి సప్పఞ్ఞా, యే హోన్తి అనుకమ్పకా;
వినివత్తయన్తి సోకమ్హా, సుజాతో పితరం యథాతి.
గోణపేతవత్థు అట్ఠమం.
౯. మహాపేసకారపేతివత్థు
‘‘గూథఞ్చ ¶ ¶ ¶ ముత్తం రుహిరఞ్చ పుబ్బం, పరిభుఞ్జతి కిస్స అయం విపాకో;
అయం ను కిం కమ్మమకాసి నారీ, యా సబ్బదా లోహితపుబ్బభక్ఖా.
‘‘నవాని వత్థాని సుభాని చేవ, ముదూని సుద్ధాని చ లోమసాని;
దిన్నాని మిస్సా కితకా [కిటకా (క.)] భవన్తి, అయం ను కిం కమ్మమకాసి నారీ’’తి.
‘‘భరియా మమేసా అహూ భదన్తే, అదాయికా మచ్ఛరినీ కదరియా;
సా మం దదన్తం సమణబ్రాహ్మణానం, అక్కోసతి చ పరిభాసతి చ.
‘‘‘గూథఞ్చ ముత్తం రుహిరఞ్చ పుబ్బం, పరిభుఞ్జ త్వం అసుచిం సబ్బకాలం;
ఏతం తే పరలోకస్మిం హోతు, వత్థా చ తే కిటకసమా భవన్తు’;
ఏతాదిసం దుచ్చరితం చరిత్వా, ఇధాగతా చిరరత్తాయ ఖాదతీ’’తి.
మహాపేసకారపేతివత్థు నవమం.
౧౦. ఖల్లాటియపేతివత్థు
‘‘కా ¶ ¶ ను అన్తోవిమానస్మిం, తిట్ఠన్తీ నూపనిక్ఖమి;
ఉపనిక్ఖమస్సు భద్దే, పస్సామ తం బహిట్ఠిత’’న్తి.
‘‘అట్టీయామి ¶ హరాయామి, నగ్గా నిక్ఖమితుం బహి;
కేసేహమ్హి పటిచ్ఛన్నా, పుఞ్ఞం మే అప్పకం కత’’న్తి.
‘‘హన్దుత్తరీయం దదామి తే, ఇదం దుస్సం నివాసయ;
ఇదం దుస్సం నివాసేత్వా, ఏహి నిక్ఖమ సోభనే;
ఉపనిక్ఖమస్సు భద్దే, పస్సామ తం బహిట్ఠిత’’న్తి.
‘‘హత్థేన హత్థే తే దిన్నం, న మయ్హం ఉపకప్పతి;
ఏసేత్థుపాసకో సద్ధో, సమ్మాసమ్బుద్ధసావకో.
‘‘ఏతం అచ్ఛాదయిత్వాన, మమ దక్ఖిణమాదిస;
తథాహం [అథాహం (సీ.)] సుఖితా హేస్సం, సబ్బకామసమిద్ధినీ’’తి.
తఞ్చ తే న్హాపయిత్వాన, విలిమ్పేత్వాన వాణిజా;
వత్థేహచ్ఛాదయిత్వాన, తస్సా దక్ఖిణమాదిసుం.
సమనన్తరానుద్దిట్ఠే ¶ [సమనన్తరా అనుద్దిట్ఠే (స్యా. క.)], విపాకో ఉదపజ్జథ [ఉపపజ్జథ (సీ. స్యా.)];
భోజనచ్ఛాదనపానీయం [భోజనచ్ఛాదనం పానీయం (స్యా. క.)], దక్ఖిణాయ ఇదం ఫలం.
తతో సుద్ధా సుచివసనా, కాసికుత్తమధారినీ;
హసన్తీ విమానా నిక్ఖమి, ‘దక్ఖిణాయ ఇదం ఫల’’’న్తి.
‘‘సుచిత్తరూపం రుచిరం, విమానం తే పభాసతి;
దేవతే పుచ్ఛితాచిక్ఖ, కిస్స కమ్మస్సిదం ఫల’’న్తి.
‘‘భిక్ఖునో ¶ చరమానస్స, దోణినిమ్మజ్జనిం అహం;
అదాసిం ఉజుభూతస్స, విప్పసన్నేన చేతసా.
‘‘తస్స కమ్మస్స కుసలస్స, విపాకం దీఘమన్తరం;
అనుభోమి విమానస్మిం, తఞ్చ దాని పరిత్తకం.
‘‘ఉద్ధం ¶ చతూహి మాసేహి, కాలంకిరియా [కాలంకిరియా (క.)] భవిస్సతి;
ఏకన్తకటుకం ఘోరం, నిరయం పపతిస్సహం.
[మ. ని. ౩.౨౫౦, ౨౬౭; అ. ని. ౩.౩౬; పే. వ. ౨౪౦, ౬౯౩] ‘‘చతుక్కణ్ణం చతుద్వారం, విభత్తం భాగసో మితం;
అయోపాకారపరియన్తం, అయసా పటికుజ్జితం.
‘‘తస్స ¶ అయోమయా భూమి, జలితా తేజసా యుతా;
సమన్తా యోజనసతం, ఫరిత్వా తిట్ఠతి సబ్బదా.
‘‘తత్థాహం దీఘమద్ధానం, దుక్ఖం వేదిస్స వేదనం;
ఫలఞ్చ పాపకమ్మస్స, తస్మా సోచామహం భుస’’న్తి.
ఖల్లాటియపేతివత్థు దసమం.
౧౧. నాగపేతవత్థు
‘‘పురతోవ ¶ [పురతో చ (స్యా.)] సేతేన పలేతి హత్థినా, మజ్ఝే పన అస్సతరీరథేన;
పచ్ఛా చ కఞ్ఞా సివికాయ నీయతి, ఓభాసయన్తీ దస సబ్బతో [సబ్బతో (క.)] దిసా.
‘‘తుమ్హే పన ముగ్గరహత్థపాణినో, రుదంముఖా ఛిన్నపభిన్నగత్తా;
మనుస్సభూతా ¶ కిమకత్థ పాపం, యేనఞ్ఞమఞ్ఞస్స పివాథ లోహిత’’న్తి.
‘‘పురతోవ యో గచ్ఛతి కుఞ్జరేన, సేతేన నాగేన చతుక్కమేన;
అమ్హాక పుత్తో అహు జేట్ఠకో సో [సోవ జేట్ఠో (క.)], దానాని దత్వాన సుఖీ పమోదతి.
‘‘యో ¶ సో మజ్ఝే అస్సతరీరథేన, చతుబ్భి యుత్తేన సువగ్గితేన;
అమ్హాక పుత్తో అహు మజ్ఝిమో సో, అమచ్ఛరీ దానవతీ విరోచతి.
‘‘యా సా చ పచ్ఛా సివికాయ నీయతి, నారీ సపఞ్ఞా మిగమన్దలోచనా;
అమ్హాక ధీతా అహు సా కనిట్ఠికా, భాగడ్ఢభాగేన సుఖీ పమోదతి.
‘‘ఏతే ¶ చ దానాని అదంసు పుబ్బే, పసన్నచిత్తా సమణబ్రాహ్మణానం;
మయం పన మచ్ఛరినో అహుమ్హ, పరిభాసకా సమణబ్రాహ్మణానం;
ఏతే చ దత్వా పరిచారయన్తి, మయఞ్చ ¶ సుస్సామ నళోవ ఛిన్నో’’తి [ఖిత్తోతి (సీ.)].
‘‘కిం తుమ్హాకం భోజనం కిం సయానం, కథఞ్చ యాపేథ సుపాపధమ్మినో;
పహూతభోగేసు అనప్పకేసు, సుఖం విరాధాయ [విరాగాయ (స్యా. క.)] దుక్ఖజ్జ పత్తా’’తి.
‘‘అఞ్ఞమఞ్ఞం వధిత్వాన, పివామ పుబ్బలోహితం;
బహుం పిత్వా న ధాతా హోమ, నచ్ఛాదిమ్హసే [నరుచ్చాదిమ్హసే (క.)] మయం.
‘‘ఇచ్చేవ మచ్చా పరిదేవయన్తి, అదాయకా పేచ్చ [మచ్ఛరినో (క.)] యమస్స ఠాయినో;
యే తే విదిచ్చ [విదిత్వా (సీ.)] అధిగమ్మ భోగే, న భుఞ్జరే నాపి కరోన్తి పుఞ్ఞం.
‘‘తే ¶ ఖుప్పిపాసూపగతా పరత్థ, పచ్ఛా [పేతా (సీ.)] చిరం ఝాయరే డయ్హమానా;
కమ్మాని కత్వాన దుఖుద్రాని, అనుభోన్తి దుక్ఖం కటుకప్ఫలాని.
‘‘ఇత్తరం హి ధనం ధఞ్ఞం, ఇత్తరం ఇధ జీవితం;
ఇత్తరం ఇత్తరతో ఞత్వా, దీపం కయిరాథ పణ్డితో.
‘‘యే తే ఏవం పజానన్తి, నరా ధమ్మస్స కోవిదా;
తే దానే నప్పమజ్జన్తి, సుత్వా అరహతం వచో’’తి.
నాగపేతవత్థు ఏకాదసమం.
౧౨. ఉరగపేతవత్థు
‘‘ఉరగోవ ¶ ¶ ¶ తచం జిణ్ణం, హిత్వా గచ్ఛతి సన్తనుం;
ఏవం సరీరే నిబ్భోగే, పేతే కాలఙ్కతే సతి.
‘‘డయ్హమానో న జానాతి, ఞాతీనం పరిదేవితం;
తస్మా ఏతం న రోదామి, గతో సో తస్స యా గతి’’.
‘‘అనబ్భితో [అనవ్హితో (సీ.)] తతో ఆగా, నానుఞ్ఞాతో ఇతో గతో;
యథాగతో తథా గతో, తత్థ కా [కా తత్థ (సీ.)] పరిదేవనా.
‘‘డయ్హమానో ¶ న జానాతి, ఞాతీనం పరిదేవితం;
తస్మా ఏతం న రోదామి, గతో సో తస్స యా గతి’’.
‘‘సచే రోదే కిసా అస్సం, తత్థ మే కిం ఫలం సియా;
ఞాతిమిత్తసుహజ్జానం, భియ్యో నో అరతీ సియా.
‘‘డయ్హమానో న జానాతి, ఞాతీనం పరిదేవితం;
తస్మా ఏతం న రోదామి, గతో సో తస్స యా గతి’’.
‘‘యథాపి దారకో చన్దం, గచ్ఛన్తమనురోదతి;
ఏవం సమ్పదమేవేతం, యో పేతమనుసోచతి.
‘‘డయ్హమానో న జానాతి, ఞాతీనం పరిదేవితం;
తస్మా ఏతం న రోదామి, గతో సో తస్స యా గతి’’.
‘‘యథాపి బ్రహ్మే ఉదకుమ్భో, భిన్నో అప్పటిసన్ధియో;
ఏవం సమ్పదమేవేతం, యో పేతమనుసోచతి.
‘‘డయ్హమానో న జానాతి, ఞాతీనం పరిదేవితం;
తస్మా ¶ ఏతం న రోదామి, గతో సో తస్స యా గతీ’’తి.
ఉరగపేతవత్థు ద్వాదసమం.
ఉరగవగ్గో పఠమో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం –
ఖేత్తఞ్చ సూకరం పూతి, పిట్ఠం చాపి తిరోకుట్టం;
పఞ్చాపి ¶ సత్తపుత్తఞ్చ, గోణం పేసకారకఞ్చ;
తథా ఖల్లాటియం నాగం, ద్వాదసం ఉరగఞ్చేవాతి.
౨. ఉబ్బరివగ్గో
౧. సంసారమోచకపేతివత్థు
‘‘నగ్గా ¶ ¶ ¶ దుబ్బణ్ణరూపాసి, కిసా ధమనిసన్థతా;
ఉప్ఫాసులికే [ఉప్పాసుళికే (క.)] కిసికే, కా ను త్వం ఇధ తిట్ఠసీ’’తి.
‘‘అహం భదన్తే పేతీమ్హి, దుగ్గతా యమలోకికా;
పాపకమ్మం కరిత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతా’’తి.
‘‘కిం ను కాయేన వాచాయ, మనసా దుక్కటం కతం;
కిస్స కమ్మవిపాకేన, పేతలోకం ఇతో గతా’’తి.
‘‘అనుకమ్పకా మయ్హం నాహేసుం భన్తే, పితా చ మాతా అథవాపి ఞాతకా;
యే మం నియోజేయ్యుం దదాహి దానం, పసన్నచిత్తా సమణబ్రాహ్మణానం.
‘‘ఇతో అహం వస్ససతాని పఞ్చ, యం ఏవరూపా విచరామి నగ్గా;
ఖుదాయ ¶ తణ్హాయ చ ఖజ్జమానా, పాపస్స కమ్మస్స ఫలం మమేదం.
‘‘వన్దామి తం అయ్య పసన్నచిత్తా, అనుకమ్ప మం వీర మహానుభావ;
దత్వా చ మే ఆదిస యం హి కిఞ్చి, మోచేహి మం దుగ్గతియా భదన్తే’’తి.
సాధూతి సో పటిస్సుత్వా, సారిపుత్తోనుకమ్పకో;
భిక్ఖూనం ఆలోపం దత్వా, పాణిమత్తఞ్చ చోళకం;
థాలకస్స చ పానీయం, తస్సా దక్ఖిణమాదిసి.
సమనన్తరానుద్దిట్ఠే, విపాకో ఉదపజ్జథ;
భోజనచ్ఛాదనపానీయం, దక్ఖిణాయ ఇదం ఫలం.
తతో ¶ ¶ సుద్ధా సుచివసనా, కాసికుత్తమధారినీ;
విచిత్తవత్థాభరణా, సారిపుత్తం ఉపసఙ్కమి.
‘‘అభిక్కన్తేన వణ్ణేన, యా త్వం తిట్ఠసి దేవతే;
ఓభాసేన్తీ దిసా సబ్బా, ఓసధీ వియ తారకా.
‘‘కేన తేతాదిసో వణ్ణో, కేన తే ఇధ మిజ్ఝతి;
ఉప్పజ్జన్తి చ తే భోగా, యే కేచి మనసో పియా.
‘‘పుచ్ఛామి ¶ తం దేవి మహానుభావే, మనుస్సభూతా కిమకాసి పుఞ్ఞం;
కేనాసి ఏవం జలితానుభావా, వణ్ణో ¶ చ తే సబ్బదిసా పభాసతీ’’తి.
‘‘ఉప్పణ్డుకిం కిసం ఛాతం, నగ్గం సమ్పతితచ్ఛవిం [ఆపతితచ్ఛవిం (సీ.)];
ముని కారుణికో లోకే, తం మం అద్దక్ఖి దుగ్గతం.
‘‘భిక్ఖూనం ఆలోపం దత్వా, పాణిమత్తఞ్చ చోళకం;
థాలకస్స చ పానీయం, మమ దక్ఖిణమాదిసి.
‘‘ఆలోపస్స ఫలం పస్స, భత్తం వస్ససతం దస;
భుఞ్జామి కామకామినీ, అనేకరసబ్యఞ్జనం.
‘‘పాణిమత్తస్స చోళస్స, విపాకం పస్స యాదిసం;
యావతా నన్దరాజస్స, విజితస్మిం పటిచ్ఛదా.
‘‘తతో బహుతరా భన్తే, వత్థానచ్ఛాదనాని మే;
కోసేయ్యకమ్బలీయాని, ఖోమకప్పాసికాని చ.
‘‘విపులా చ మహగ్ఘా చ, తేపాకాసేవలమ్బరే;
సాహం తం పరిదహామి, యం యం హి మనసో పియం.
‘‘థాలకస్స చ పానీయం, విపాకం పస్స యాదిసం;
గమ్భీరా చతురస్సా చ, పోక్ఖరఞ్ఞో సునిమ్మితా.
‘‘సేతోదకా సుప్పతిత్థా, సీతా అప్పటిగన్ధియా;
పదుముప్పలసఞ్ఛన్నా, వారికిఞ్జక్ఖపూరితా.
‘‘సాహం ¶ రమామి కీళామి, మోదామి అకుతోభయా;
మునిం కారుణికం లోకే, భన్తే వన్దితుమాగతా’’తి.
సంసారమోచకపేతివత్థు పఠమం.
౨. సారిపుత్తత్థేరమాతుపేతివత్థు
‘‘నగ్గా ¶ ¶ దుబ్బణ్ణరూపాసి, కిసా ధమనిసన్థతా;
ఉప్ఫాసులికే కిసికే, కా ను త్వం ఇధ తిట్ఠసి’’.
‘‘అహం ¶ తే సకియా మాతా, పుబ్బే అఞ్ఞాసు జాతీసు;
ఉపపన్నా పేత్తివిసయం, ఖుప్పిపాససమప్పితా.
‘‘ఛడ్డితం ¶ ఖిపితం ఖేళం, సిఙ్ఘాణికం సిలేసుమం;
వసఞ్చ డయ్హమానానం, విజాతానఞ్చ లోహితం.
‘‘వణికానఞ్చ యం ఘాన-సీసచ్ఛిన్నాన లోహితం;
ఖుదాపరేతా భుఞ్జామి, ఇత్థిపురిసనిస్సితం.
‘‘పుబ్బలోహితం భక్ఖామి [పుబ్బలోహితభక్ఖాస్మి (సీ.)], పసూనం మానుసాన చ;
అలేణా అనగారా చ, నీలమఞ్చపరాయణా.
‘‘దేహి పుత్తక మే దానం, దత్వా అన్వాదిసాహి మే;
అప్పేవ నామ ముచ్చేయ్యం, పుబ్బలోహితభోజనా’’తి.
మాతుయా వచనం సుత్వా, ఉపతిస్సోనుకమ్పకో;
ఆమన్తయి మోగ్గల్లానం, అనురుద్ధఞ్చ కప్పినం.
చతస్సో కుటియో కత్వా, సఙ్ఘే చాతుద్దిసే అదా;
కుటియో అన్నపానఞ్చ, మాతు దక్ఖిణమాదిసీ.
సమనన్తరానుద్దిట్ఠే, విపాకో ఉదపజ్జథ;
భోజనం పానీయం వత్థం, దక్ఖిణాయ ఇదం ఫలం.
తతో సుద్ధా సుచివసనా, కాసికుత్తమధారినీ;
విచిత్తవత్థాభరణా, కోలితం ఉపసఙ్కమి.
‘‘అభిక్కన్తేన ¶ ¶ వణ్ణేన, యా త్వం తిట్ఠసి దేవతే;
ఓభాసేన్తీ దిసా సబ్బా, ఓసధీ వియ తారకా.
‘‘కేన తేతాదిసో వణ్ణో, కేన తే ఇధ మిజ్ఝతి;
ఉప్పజ్జన్తి చ తే భోగా, యే కేచి మనసో పియా.
‘‘పుచ్ఛామి తం దేవి మహానుభావే, మనుస్సభూతా కిమకాసి పుఞ్ఞం;
కేనాసి ఏవం జలితానుభావా, వణ్ణో చ తే సబ్బదిసా పభాసతీ’’తి.
‘‘సారిపుత్తస్సాహం మాతా, పుబ్బే అఞ్ఞాసు జాతీసు;
ఉపపన్నా పేత్తివిసయం, ఖుప్పిపాససమప్పితా.
‘‘ఛడ్డితం ఖిపితం ఖేళం, సిఙ్ఘాణికం సిలేసుమం;
వసఞ్చ డయ్హమానానం, విజాతానఞ్చ లోహితం.
‘‘వణికానఞ్చ యం ఘాన-సీసచ్ఛిన్నాన లోహితం;
ఖుదాపరేతా భుఞ్జామి, ఇత్థిపురిసనిస్సితం.
‘‘పుబ్బలోహితం భక్ఖిస్సం, పసూనం మానుసాన చ;
అలేణా అనగారా చ, నీలమఞ్చపరాయణా.
‘‘సారిపుత్తస్స ¶ ¶ దానేన, మోదామి అకుతోభయా;
మునిం కారుణికం లోకే, భన్తే వన్దితుమాగతా’’తి.
సారిపుత్తత్థేరస్స మాతుపేతివత్థు దుతియం.
౩. మత్తాపేతివత్థు
‘‘నగ్గా దుబ్బణ్ణరూపాసి, కిసా ధమనిసన్థతా;
ఉప్ఫాసులికే ¶ కిసికే, కా ను త్వం ఇధ తిట్ఠసీ’’తి.
‘‘అహం మత్తా తువం తిస్సా, సపత్తీ తే పురే అహుం;
పాపకమ్మం కరిత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతా’’తి.
‘‘కిం ను కాయేన వాచాయ, మనసా దుక్కటం కతం;
కిస్స కమ్మవిపాకేన, పేతలోకం ఇతో గతా’’తి.
‘‘చణ్డీ ¶ ¶ చ ఫరుసా చాసిం, ఇస్సుకీ మచ్ఛరీ సఠా [సఠీ (సీ.)];
తాహం దురుత్తం వత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతా’’తి.
సబ్బం [సచ్చం (క.)] అహమ్పి జానామి, యథా త్వం చణ్డికా అహు;
అఞ్ఞఞ్చ ఖో తం పుచ్ఛామి, కేనాసి పంసుకున్థితా’’తి.
‘‘సీసంన్హాతా తువం ఆసి, సుచివత్థా అలఙ్కతా;
అహఞ్చ ఖో [ఖో తం (సీ. క.)] అధిమత్తం, సమలఙ్కతతరా తయా.
‘‘తస్సా మే పేక్ఖమానాయ, సామికేన సమన్తయి;
తతో మే ఇస్సా విపులా, కోధో మే సమజాయథ.
‘‘తతో పంసుం గహేత్వాన, పంసునా తం హి ఓకిరిం [తం వికీరిహం (స్యా. క.)];
తస్స ¶ కమ్మవిపాకేన, తేనమ్హి పంసుకున్థితా’’తి.
‘‘సచ్చం అహమ్పి జానామి, పంసునా మం త్వమోకిరి;
అఞ్ఞఞ్చ ఖో తం పుచ్ఛామి, కేన ఖజ్జసి కచ్ఛుయా’’తి.
‘‘భేసజ్జహారీ ఉభయో, వనన్తం అగమిమ్హసే;
త్వఞ్చ భేసజ్జమాహరి, అహఞ్చ కపికచ్ఛునో.
‘‘తస్సా త్యాజానమానాయ, సేయ్యం త్యాహం సమోకిరిం;
తస్స కమ్మవిపాకేన, తేన ఖజ్జామి కచ్ఛుయా’’తి.
‘‘సచ్చం ¶ అహమ్పి జానామి, సేయ్యం మే త్వం సమోకిరి;
అఞ్ఞఞ్చ ఖో తం పుచ్ఛామి, కేనాసి నగ్గియా తువ’’న్తి.
‘‘సహాయానం సమయో ఆసి, ఞాతీనం సమితీ అహు;
త్వఞ్చ ఆమన్తితా ఆసి, ససామినీ నో చ ఖో అహం.
‘‘తస్సా త్యాజానమానాయ, దుస్సం త్యాహం అపానుదిం;
తస్స కమ్మవిపాకేన, తేనమ్హి నగ్గియా అహ’’న్తి.
‘‘సచ్చం అహమ్పి జానామి, దుస్సం మే త్వం అపానుది;
అఞ్ఞఞ్చ ఖో తం పుచ్ఛామి, కేనాసి గూథగన్ధినీ’’తి.
‘‘తవ ¶ గన్ధఞ్చ మాలఞ్చ, పచ్చగ్ఘఞ్చ విలేపనం;
గూథకూపే అధారేసిం [అధారేసిం (క.)], తం పాపం పకతం మయా;
తస్స కమ్మవిపాకేన, తేనమ్హి గూథగన్ధినీ’’తి.
‘‘సచ్చం అహమ్పి జానామి, తం పాపం పకతం తయా;
అఞ్ఞఞ్చ ఖో తం పుచ్ఛామి, కేనాసి దుగ్గతా తువ’’న్తి.
‘‘ఉభిన్నం సమకం ఆసి, యం గేహే విజ్జతే ధనం;
సన్తేసు దేయ్యధమ్మేసు, దీపం నాకాసిమత్తనో;
తస్స కమ్మవిపాకేన, తేనమ్హి దుగ్గతా అహం.
‘‘తదేవ ¶ మం త్వం అవచ, ‘పాపకమ్మం నిసేవసి;
న హి పాపేహి కమ్మేహి, సులభా హోతి సుగ్గతీ’’’తి.
‘‘వామతో మం త్వం పచ్చేసి, అథోపి మం ఉసూయసి;
పస్స ¶ పాపానం కమ్మానం, విపాకో హోతి యాదిసో.
‘‘తే ఘరా తా చ దాసియో [తే ఘరదాసియో ఆసుం (సీ. స్యా.), తే ఘరే దాసియో చేవ (క.)], తానేవాభరణానిమే;
తే అఞ్ఞే పరిచారేన్తి, న భోగా హోన్తి సస్సతా.
‘‘ఇదాని భూతస్స పితా, ఆపణా గేహమేహితి;
అప్పేవ తే దదే కిఞ్చి, మా సు తావ ఇతో అగా’’తి.
‘‘నగ్గా దుబ్బణ్ణరూపామ్హి, కిసా ధమనిసన్థతా;
కోపీనమేతం ఇత్థీనం, మా మం భూతపితాద్దసా’’తి.
‘‘హన్ద కిం వా త్యాహం [కిం త్యాహం (సీ. స్యా.), కిం వతాహం (క.)] దమ్మి, కిం వా తేధ [కిం వా చ తే (సీ. స్యా.), కిం విధ తే (క.)] కరోమహం;
యేన త్వం సుఖితా అస్స, సబ్బకామసమిద్ధినీ’’తి.
‘‘చత్తారో ¶ భిక్ఖూ సఙ్ఘతో, చత్తారో పన పుగ్గలా;
అట్ఠ భిక్ఖూ భోజయిత్వా, మమ దక్ఖిణమాదిస;
తదాహం సుఖితా హేస్సం, సబ్బకామసమిద్ధినీ’’తి.
సాధూతి సా పటిస్సుత్వా, భోజయిత్వాట్ఠ భిక్ఖవో;
వత్థేహచ్ఛాదయిత్వాన, తస్సా దక్ఖిణమాదిసీ.
సమనన్తరానుద్దిట్ఠే ¶ , విపాకో ఉదపజ్జథ;
భోజనచ్ఛాదనపానీయం, దక్ఖిణాయ ఇదం ఫలం.
తతో సుద్ధా సుచివసనా, కాసికుత్తమధారినీ;
విచిత్తవత్థాభరణా, సపత్తిం ఉపసఙ్కమి.
‘‘అభిక్కన్తేన వణ్ణేన, యా త్వం తిట్ఠసి దేవతే;
ఓభాసేన్తీ ¶ దిసా సబ్బా, ఓసధీ వియ తారకా.
‘‘కేన తేతాదిసో వణ్ణో, కేన తే ఇధ మిజ్ఝతి;
ఉప్పజ్జన్తి చ తే భోగా, యే కేచి మనసో పియా.
‘‘పుచ్ఛామి తం దేవి మహానుభావే, మనుస్సభూతా కిమకాసి పుఞ్ఞం;
కేనాసి ఏవం జలితానుభావా, వణ్ణో చ తే సబ్బదిసా పభాసతీ’’తి.
‘‘అహం మత్తా తువం తిస్సా, సపత్తీ తే పురే అహుం;
పాపకమ్మం కరిత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతా.
‘‘తవ దిన్నేన దానేన, మోదామి అకుతోభయా;
చీరం జీవాహి భగిని, సహ సబ్బేహి ఞాతిభి;
అసోకం విరజం ఠానం, ఆవాసం వసవత్తినం.
‘‘ఇధ ¶ ధమ్మం చరిత్వాన, దానం దత్వాన సోభనే;
వినేయ్య మచ్ఛేరమలం సమూలం, అనిన్దితా సగ్గముపేహి ఠాన’’న్తి.
మత్తాపేతివత్థు తతియం.
౪. నన్దాపేతివత్థు
‘‘కాళీ ¶ దుబ్బణ్ణరూపాసి, ఫరుసా భీరుదస్సనా;
పిఙ్గలాసి కళారాసి, న తం మఞ్ఞామి మానుసి’’న్తి.
‘‘అహం ¶ నన్దా నన్దిసేన, భరియా తే పురే అహుం;
పాపకమ్మం కరిత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతా’’తి.
‘‘కిం ¶ ¶ ను కాయేన వాచాయ, మనసా దుక్కటం కతం;
కిస్స కమ్మవిపాకేన, పేతలోకం ఇతో గతా’’తి.
‘‘చణ్డీ చ ఫరుసా చాసిం [చణ్డీ ఫరుసవాచా చ (సీ.)], తయి చాపి అగారవా;
తాహం దురుత్తం వత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతా’’తి.
‘‘హన్దుత్తరీయం దదామి తే, ఇమం [ఇదం (సీ. అట్ఠ.)] దుస్సం నివాసయ;
ఇమం దుస్సం నివాసేత్వా, ఏహి నేస్సామి తం ఘరం.
‘‘వత్థఞ్చ అన్నపానఞ్చ, లచ్ఛసి త్వం ఘరం గతా;
పుత్తే చ తే పస్సిస్ససి, సుణిసాయో చ దక్ఖసీ’’తి.
‘‘హత్థేన హత్థే తే దిన్నం, న మయ్హం ఉపకప్పతి;
భిక్ఖూ చ సీలసమ్పన్నే, వీతరాగే బహుస్సుతే.
‘‘తప్పేహి అన్నపానేన, మమ దక్ఖిణమాదిస;
తదాహం సుఖితా హేస్సం, సబ్బకామసమిద్ధినీ’’తి.
సాధూతి సో పటిస్సుత్వా, దానం విపులమాకిరి;
అన్నం పానం ఖాదనీయం, వత్థసేనాసనాని చ;
ఛత్తం గన్ధఞ్చ మాలఞ్చ, వివిధా చ ఉపాహనా.
భిక్ఖూ చ సీలసమ్పన్నే, వీతరాగే బహుస్సుతే;
తప్పేత్వా అన్నపానేన, తస్సా దక్ఖిణమాదిసీ.
సమనన్తరానుద్దిట్ఠే ¶ , విపాకో ఉదపజ్జథ;
భోజనచ్ఛాదనపానీయం, దక్ఖిణాయ ఇదం ఫలం.
తతో ¶ సుద్ధా సుచివసనా, కాసికుత్తమధారినీ;
విచిత్తవత్థాభరణా, సామికం ఉపసఙ్కమి.
‘‘అభిక్కన్తేన వణ్ణేన, యా త్వం తిట్ఠసి దేవతే;
ఓభాసేన్తీ దిసా సబ్బా, ఓసధీ వియ తారకా.
‘‘కేన తేతాదిసో వణ్ణో, కేన తే ఇధ మిజ్ఝతి;
ఉప్పజ్జన్తి చ తే భోగా, యే కేచి మనసో పియా.
‘‘పుచ్ఛామి ¶ తం దేవి మహానుభావే, మనుస్సభూతా కిమకాసి పుఞ్ఞం;
కేనాసి ఏవం జలితానుభావా, వణ్ణో చ తే సబ్బదిసా పభాసతీ’’తి.
‘‘అహం ¶ నన్దా నన్దిసేన, భరియా తే పురే అహుం;
పాపకమ్మం కరిత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతా.
‘‘తవ దిన్నేన దానేన, మోదామి అకుతోభయా;
చిరం జీవ గహపతి, సహ సబ్బేహి ఞాతిభి;
అసోకం విరజం ఖేమం, ఆవాసం వసవత్తినం.
‘‘ఇధ ధమ్మం చరిత్వాన, దానం దత్వా గహపతి;
వినేయ్య మచ్ఛేరమలం సమూలం, అనిన్దితో సగ్గముపేహి ఠాన’’న్తి.
నన్దాపేతివత్థు చతుత్థం.
౫. మట్ఠకుణ్డలీపేతవత్థు
[వి. వ. ౧౨౦౭] ‘‘అలఙ్కతో ¶ మట్ఠకుణ్డలీ, మాలధారీ హరిచన్దనుస్సదో;
బాహా పగ్గయ్హ కన్దసి, వనమజ్ఝే కిం దుక్ఖితో తువ’’న్తి.
‘‘సోవణ్ణమయో పభస్సరో, ఉప్పన్నో రథపఞ్జరో మమ;
తస్స చక్కయుగం న విన్దామి, తేన దుక్ఖేన జహామి జీవిత’’న్తి.
‘‘సోవణ్ణమయం మణిమయం, లోహితకమయం [లోహితఙ్గమయం (స్యా.), లోహితఙ్కమయం (సీ.), లోహమయం (కత్థచి)] అథ రూపియమయం;
ఆచిక్ఖ మే భద్దమాణవ, చక్కయుగం పటిపాదయామి తే’’తి.
సో ¶ మాణవో తస్స పావది, ‘‘చన్దసూరియా ఉభయేత్థ దిస్సరే;
సోవణ్ణమయో రథో మమ, తేన చక్కయుగేన సోభతీ’’తి.
‘‘బాలో ఖో త్వం అసి మాణవ, యో త్వం పత్థయసే అపత్థియం;
మఞ్ఞామి తువం మరిస్ససి, న హి త్వం లచ్ఛసి చన్దసూరియే’’తి.
‘‘గమనాగమనమ్పి దిస్సతి, వణ్ణధాతు ఉభయత్థ వీథియా;
పేతో కాలకతో న దిస్సతి, కో నిధ కన్దతం బాల్యతరో’’తి.
‘‘సచ్చం ఖో వదేసి మాణవ, అహమేవ కన్దతం బాల్యతరో;
చన్దం వియ దారకో రుదం, పేతం కాలకతాభిపత్థయి’’న్తి.
‘‘ఆదిత్తం వత మం సన్తం, ఘతసిత్తంవ పావకం;
వారినా వియ ఓసిఞ్చం, సబ్బం నిబ్బాపయే దరం.
‘‘అబ్బహీ [అబ్బూళ్హం (స్యా. క.)] వత మే సల్లం, సోకం హదయనిస్సితం;
యో మే సోకపరేతస్స, పుత్తసోకం అపానుది.
‘‘స్వాహం అబ్బూళ్హసల్లోస్మి, సీతిభూతోస్మి నిబ్బుతో;
న సోచామి న రోదామి, తవ సుత్వాన మాణవా’’తి.
‘‘దేవతా ¶ నుసి గన్ధబ్బో, అదు సక్కో పురిన్దదో;
కో వా త్వం కస్స వా పుత్తో, కథం జానేము తం మయ’’న్తి.
‘‘యఞ్చ కన్దసి యఞ్చ రోదసి, పుత్తం ఆళాహనే సయం దహిత్వా;
స్వాహం కుసలం కరిత్వా కమ్మం, తిదసానం సహబ్యతం గతో’’తి.
‘‘అప్పం ¶ వా బహుం వా నాద్దసామ, దానం దదన్తస్స సకే అగారే;
ఉపోసథకమ్మం వా తాదిసం, కేన కమ్మేన గతోసి దేవలోక’’న్తి.
‘‘ఆబాధికోహం దుక్ఖితో గిలానో, ఆతురరూపోమ్హి సకే నివేసనే;
బుద్ధం విగతరజం వితిణ్ణకఙ్ఖం, అద్దక్ఖిం సుగతం అనోమపఞ్ఞం.
‘‘స్వాహం ముదితమనో పసన్నచిత్తో, అఞ్జలిం అకరిం తథాగతస్స;
తాహం కుసలం కరిత్వాన కమ్మం, తిదసానం సహబ్యతం గతో’’తి.
‘‘అచ్ఛరియం వత అబ్భుతం వత, అఞ్జలికమ్మస్స అయమీదిసో విపాకో;
అహమ్పి ముదితమనో పసన్నచిత్తో, అజ్జేవ బుద్ధం సరణం వజామీ’’తి.
‘‘అజ్జేవ బుద్ధం సరణం వజాహి, ధమ్మఞ్చ సఙ్ఘఞ్చ పసన్నచిత్తో;
తథేవ సిక్ఖాయ పదాని పఞ్చ, అఖణ్డఫుల్లాని సమాదియస్సు.
‘‘పాణాతిపాతా విరమస్సు ఖిప్పం, లోకే అదిన్నం పరివజ్జయస్సు;
అమజ్జపో మా చ ముసా భణాహి, సకేన దారేన చ హోహి తుట్ఠో’’తి.
‘‘అత్థకామోసి మే యక్ఖ, హితకామోసి దేవతే;
కరోమి తుయ్హం వచనం, త్వంసి ఆచరియో మమాతి.
‘‘ఉపేమి సరణం బుద్ధం, ధమ్మఞ్చాపి అనుత్తరం;
సఙ్ఘఞ్చ నరదేవస్స, గచ్ఛామి సరణం అహం.
‘‘పాణాతిపాతా ¶ విరమామి ఖిప్పం, లోకే అదిన్నం పరివజ్జయామి;
అమజ్జపో నో చ ముసా భణామి; సకేన దారేన చ హోమి తుట్ఠో’’తి.
మట్ఠకుణ్డలీపేతవత్థు పఞ్చమం.
౬. కణ్హపేతవత్థు
‘‘ఉట్ఠేహి ¶ కణ్హ కిం సేసి, కో అత్థో సుపనేన తే;
యో చ తుయ్హం సకో భాతా, హదయం చక్ఖు చ [చక్ఖుంవ (అట్ఠ.)] దక్ఖిణం;
తస్స వాతా బలీయన్తి, ససం జప్పతి [ఘటో జప్పతి (క.)] కేసవా’’తి.
‘‘తస్స ¶ తం వచనం సుత్వా, రోహిణేయ్యస్స కేసవో;
తరమానరూపో వుట్ఠాసి, భాతుసోకేన అట్టితో.
‘‘కిం ను ఉమ్మత్తరూపోవ, కేవలం ద్వారకం ఇమం;
ససో ససోతి లపసి, కీదిసం ససమిచ్ఛసి.
‘‘సోవణ్ణమయం మణిమయం, లోహమయం అథ రూపియమయం;
సఙ్ఖసిలాపవాళమయం, కారయిస్సామి తే ససం.
‘‘సన్తి అఞ్ఞేపి ససకా, అరఞ్ఞవనగోచరా;
తేపి తే ఆనయిస్సామి, కీదిసం ససమిచ్ఛసీ’’తి.
‘‘నాహమేతే ససే ఇచ్ఛే, యే ససా పథవిస్సితా;
చన్దతో ససమిచ్ఛామి, తం మే ఓహర కేసవా’’తి.
‘‘సో నూన మధురం ఞాతి, జీవితం విజహిస్ససి;
అపత్థియం పత్థయసి, చన్దతో ససమిచ్ఛసీ’’తి.
‘‘ఏవం చే కణ్హ జానాసి, యథఞ్ఞమనుసాససి;
కస్మా ¶ పురే మతం పుత్తం, అజ్జాపి మనుసోచసి.
‘‘న యం లబ్భా మనుస్సేన, అమనుస్సేన వా పన;
జాతో మే మా మరి పుత్తో, కుతో లబ్భా అలబ్భియం.
‘‘న ¶ మన్తా మూలభేసజ్జా, ఓసధేహి ధనేన వా;
సక్కా ఆనయితుం కణ్హ, యం పేతమనుసోచసి.
‘‘మహద్ధనా ¶ మహాభోగా, రట్ఠవన్తోపి ఖత్తియా;
పహూతధనధఞ్ఞాసే, తేపి నో [నత్థేత్థపాఠభేదో] అజరామరా.
‘‘ఖత్తియా బ్రాహ్మణా వేస్సా, సుద్దా చణ్డాలపుక్కుసా;
ఏతే చఞ్ఞే చ జాతియా, తేపి నో అజరామరా.
‘‘యే మన్తం పరివత్తేన్తి, ఛళఙ్గం బ్రహ్మచిన్తితం;
ఏతే చఞ్ఞే చ విజ్జాయ, తేపి నో అజరామరా.
‘‘ఇసయో వాపి [ఇసయో చాపి (విమానవత్థు ౯౯)] యే సన్తా, సఞ్ఞతత్తా తపస్సినో;
సరీరం తేపి కాలేన, విజహన్తి తపస్సినో.
‘‘భావితత్తా అరహన్తో, కతకిచ్చా అనాసవా;
నిక్ఖిపన్తి ఇమం దేహం, పుఞ్ఞపాపపరిక్ఖయా’’తి.
‘‘ఆదిత్తం వత మం సన్తం, ఘతసిత్తంవ పావకం;
వారినా వియ ఓసిఞ్చం, సబ్బం నిబ్బాపయే దరం.
‘‘అబ్బహీ ¶ వత మే సల్లం, సోకం హదయనిస్సితం;
యో మే సోకపరేతస్స, పుత్తసోకం అపానుది.
‘‘స్వాహం ¶ అబ్బూళ్హసల్లోస్మి, సీతిభూతోస్మి నిబ్బుతో;
న సోచామి న రోదామి, తవ సుత్వాన భాతిక’’ [భాసితం (స్యా.)].
ఏవం కరోన్తి సప్పఞ్ఞా, యే హోన్తి అనుకమ్పకా;
నివత్తయన్తి సోకమ్హా, ఘటో జేట్ఠంవ భాతరం.
యస్స ఏతాదిసా హోన్తి, అమచ్చా పరిచారకా;
సుభాసితేన అన్వేన్తి, ఘటో జేట్ఠంవ భాతరన్తి.
కణ్హపేతవత్థు ఛట్ఠం.
౭. ధనపాలసేట్ఠిపేతవత్థు
‘‘నగ్గో ¶ ¶ దుబ్బణ్ణరూపోసి, కిసో ధమనిసన్థతో;
ఉప్ఫాసులికో కిసికో, కో ను త్వమసి మారిస’’.
‘‘అహం భదన్తే పేతోమ్హి, దుగ్గతో యమలోకికో;
పాపకమ్మం కరిత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతో’’.
‘‘కిం ను కాయేన వాచాయ, మనసా దుక్కటం కతం;
కిస్స కమ్మవిపాకేన, పేతలోకం ఇతో గతో’’.
‘‘నగరం అత్థి పణ్ణానం [దసన్నానం (సీ. స్యా. పీ.)], ఏరకచ్ఛన్తి విస్సుతం;
తత్థ సేట్ఠి పురే ఆసిం, ధనపాలోతి మం విదూ.
‘‘అసీతి సకటవాహానం, హిరఞ్ఞస్స అహోసి మే;
పహూతం మే జాతరూపం, ముత్తా వేళురియా బహూ.
‘‘తావ మహద్ధనస్సాపి, న మే దాతుం పియం అహు;
పిదహిత్వా ¶ ద్వారం భుఞ్జిం [భుఞ్జామి (సీ. స్యా.)], మా మం యాచనకాద్దసుం.
‘‘అస్సద్ధో మచ్ఛరీ చాసిం, కదరియో పరిభాసకో;
దదన్తానం కరోన్తానం, వారయిస్సం బహు జనే [బహుజ్జనం (సీ. స్యా.)].
‘‘విపాకో ¶ నత్థి దానస్స, సంయమస్స కుతో ఫలం;
పోక్ఖరఞ్ఞోదపానాని, ఆరామాని చ రోపితే;
పపాయో చ వినాసేసిం, దుగ్గే సఙ్కమనాని చ.
‘‘స్వాహం ¶ అకతకల్యాణో, కతపాపో తతో చుతో;
ఉపపన్నో పేత్తివిసయం, ఖుప్పిపాససమప్పితో.
‘‘పఞ్చపణ్ణాసవస్సాని, యతో కాలఙ్కతో అహం;
నాభిజానామి భుత్తం వా, పీతం వా పన పానియం.
‘‘యో సంయమో సో వినాసో,యో వినాసో సో సంయమో;
పేతా హి కిర జానన్తి, యో సంయమో సో వినాసో.
‘‘అహం ¶ పురే సంయమిస్సం, నాదాసిం బహుకే ధనే;
సన్తేసు దేయ్యధమ్మేసు, దీపం నాకాసిమత్తనో;
స్వాహం పచ్ఛానుతప్పామి, అత్తకమ్మఫలూపగో.
[పే. వ. ౬౯] ‘‘ఉద్ధం చతూహి మాసేహి, కాలంకిరియా భవిస్సతి;
ఏకన్తకటుకం ఘోరం, నిరయం పపతిస్సహం.
[పే. వ. ౭౦] ‘‘చతుక్కణ్ణం చతుద్వారం, విభత్తం భాగసో మితం;
అయోపాకారపరియన్తం, అయసా పటికుజ్జితం.
[పే. వ. ౭౧] ‘‘తస్స ¶ అయోమయా భూమి, జలితా తేజసా యుతా;
సమన్తా యోజనసతం, ఫరిత్వా తిట్ఠతి సబ్బదా.
[పే. వ. ౭౨] ‘‘తత్థాహం దీఘమద్ధానం, దుక్ఖం వేదిస్స వేదనం;
ఫలం పాపస్స కమ్మస్స, తస్మా సోచామహం భుసం.
‘‘తం వో వదామి భద్దం వో, యావన్తేత్థ సమాగతా;
మాకత్థ పాపకం కమ్మం, ఆవి వా యది వా రహో.
‘‘సచే తం పాపకం కమ్మం, కరిస్సథ కరోథ వా;
న వో దుక్ఖా పముత్యత్థి [పముత్తత్థి (సబ్బత్థ) ఉదా. ౪౪ పస్సితబ్బం], ఉప్పచ్చాపి [ఉపేచ్చాపి (స్యా. క.)] పలాయతం.
‘‘మత్తేయ్యా హోథ పేత్తేయ్యా, కులే జేట్ఠాపచాయికా;
సామఞ్ఞా హోథ బ్రహ్మఞ్ఞా, ఏవం సగ్గం గమిస్సథా’’తి.
ధనపాలసేట్ఠిపేతవత్థు సత్తమం.
౮. చూళసేట్ఠిపేతవత్థు
‘‘నగ్గో ¶ కిసో పబ్బజితోసి భన్తే, రత్తిం కుహిం గచ్ఛసి కిస్స హేతు;
ఆచిక్ఖ మే తం అపి సక్కుణేము, సబ్బేన విత్తం పటిపాదయే తువ’’న్తి.
‘‘బారాణసీ ¶ ¶ ¶ నగరం దూరఘుట్ఠం, తత్థాహం గహపతి అడ్ఢకో అహు దీనో;
అదాతా గేధితమనో ఆమిసస్మిం, దుస్సీల్యేన యమవిసయమ్హి పత్తో.
‘‘సో సూచికాయ కిలమితో తేహి,
తేనేవ ఞాతీసు యామి ఆమిసకిఞ్చిక్ఖహేతు;
అదానసీలా న చ సద్దహన్తి,
దానఫలం హోతి పరమ్హి లోకే.
‘‘ధీతా ¶ చ మయ్హం లపతే అభిక్ఖణం, ‘దస్సామి దానం పితూనం పితామహానం’;
తముపక్ఖటం పరివిసయన్తి బ్రాహ్మణా [బ్రాహ్మణే (సీ.)], ‘యామి అహం అన్ధకవిన్దం భోత్తు’’’న్తి.
తమవోచ రాజా ‘‘అనుభవియాన తమ్పి,
ఏయ్యాసి ఖిప్పం అహమపి కస్సం పూజం;
ఆచిక్ఖ మే తం యది అత్థి హేతు,
సద్ధాయితం హేతువచో సుణోమా’’తి.
‘తథా’తి వత్వా అగమాసి తత్థ, భుఞ్జింసు భత్తం న చ దక్ఖిణారహా;
పచ్చాగమి ¶ రాజగహం పునాపరం, పాతురహోసి పురతో జనాధిపస్స.
దిస్వాన పేతం పునదేవ ఆగతం, రాజా అవోచ ‘‘అహమపి కిం దదామి;
ఆచిక్ఖ మే తం యది అత్థి హేతు, యేన తువం చిరతరం పీణితో సియా’’తి.
‘‘బుద్ధఞ్చ సఙ్ఘం పరివిసియాన రాజ, అన్నేన పానేన చ చీవరేన;
తం దక్ఖిణం ఆదిస మే హితాయ, ఏవం అహం చిరతరం పీణితో సియా’’తి.
తతో ¶ చ రాజా నిపతిత్వా తావదే [తావదేవ (స్యా.), తదేవ (క.)], దానం సహత్థా అతులం దదిత్వా [అతులఞ్చ దత్వా (స్యా. క.)] సఙ్ఘే;
ఆరోచేసి పకతం [ఆరోచయీ పకతిం (సీ. స్యా.)] తథాగతస్స, తస్స చ పేతస్స దక్ఖిణం ఆదిసిత్థ.
సో పూజితో అతివియ సోభమానో, పాతురహోసి పురతో జనాధిపస్స;
‘‘యక్ఖోహమస్మి పరమిద్ధిపత్తో, న మయ్హమత్థి సమా సదిసా [మయ్హమిద్ధిసమసదిసా (సీ. స్యా.)] మానుసా.
‘‘పస్సానుభావం అపరిమితం మమయిదం, తయానుదిట్ఠం ¶ అతులం దత్వా సఙ్ఘే;
సన్తప్పితో సతతం సదా బహూహి, యామి అహం సుఖితో మనుస్సదేవా’’తి.
చూళసేట్ఠిపేతవత్థు అట్ఠమం నిట్ఠితం.
భాణవారం పఠమం నిట్ఠితం.
౯. అఙ్కురపేతవత్థు
‘‘యస్స ¶ ¶ అత్థాయ గచ్ఛామ, కమ్బోజం ధనహారకా;
అయం కామదదో యక్ఖో, ఇమం యక్ఖం నయామసే.
‘‘ఇమం యక్ఖం గహేత్వాన, సాధుకేన పసయ్హ వా;
యానం ఆరోపయిత్వాన, ఖిప్పం గచ్ఛామ ద్వారక’’న్తి.
[జా. ౧.౧౦.౧౫౧; ౧.౧౪.౧౯౬; ౨.౧౮.౧౫౩; ౨.౨౨.౧౦] ‘‘యస్స రుక్ఖస్స ఛాయాయ, నిసీదేయ్య సయేయ్య వా;
న తస్స సాఖం భఞ్జేయ్య, మిత్తదుబ్భో హి పాపకో’’తి.
‘‘యస్స రుక్ఖస్స ఛాయాయ, నిసీదేయ్య సయేయ్య వా;
ఖన్ధమ్పి తస్స ఛిన్దేయ్య, అత్థో చే తాదిసో సియా’’తి.
‘‘యస్స ¶ రుక్ఖస్స ఛాయాయ, నిసీదేయ్య సయేయ్య వా;
న తస్స పత్తం భిన్దేయ్య [హింసేయ్య (క.)], మిత్తదుబ్భో హి పాపకో’’తి.
‘‘యస్స రుక్ఖస్స ఛాయాయ, నిసీదేయ్య సయేయ్య వా;
సమూలమ్పి తం అబ్బుహే [ఉబ్బహే (?)], అత్థో చే తాదిసో సియా’’తి.
‘‘యస్సేకరత్తిమ్పి ఘరే వసేయ్య, యత్థన్నపానం పురిసో లభేథ;
న తస్స పాపం మనసాపి చిన్తయే, కతఞ్ఞుతా ¶ సప్పురిసేహి వణ్ణితా.
‘‘యస్సేకరత్తిమ్పి ఘరే వసేయ్య, అన్నేన పానేన ఉపట్ఠితో సియా;
న తస్స పాపం మనసాపి చిన్తయే, అదుబ్భపాణీ దహతే మిత్తదుబ్భిం.
‘‘యో పుబ్బే కతకల్యాణో, పచ్ఛా పాపేన హింసతి;
అల్లపాణిహతో [అదుబ్భిపాణీహతో (క)] పోసో, న సో భద్రాని పస్సతీ’’తి.
‘‘నాహం దేవేన వా మనుస్సేన వా, ఇస్సరియేన వాహం సుప్పసయ్హో;
యక్ఖోహమస్మి పరమిద్ధిపత్తో, దూరఙ్గమో వణ్ణబలూపపన్నో’’తి.
‘‘పాణి తే సబ్బసో వణ్ణో, పఞ్చధారో మధుస్సవో;
నానారసా పగ్ఘరన్తి, మఞ్ఞేహం తం పురిన్దద’’న్తి.
‘‘నామ్హి దేవో న గన్ధబ్బో, నాపి సక్కో పురిన్దదో;
పేతం మం అఙ్కుర జానాహి, రోరువమ్హా [హేరువమ్హా (సీ.)] ఇధాగత’’న్తి.
‘‘కింసీలో ¶ ¶ కింసమాచారో, రోరువస్మిం పురే తువం;
కేన తే బ్రహ్మచరియేన, పుఞ్ఞం పాణిమ్హి ఇజ్ఝతీ’’తి.
‘‘తున్నవాయో పురే ఆసిం, రోరువస్మిం తదా అహం;
సుకిచ్ఛవుత్తి కపణో, న మే విజ్జతి దాతవే.
‘‘నివేసనఞ్చ ¶ ¶ [ఆవేసనఞ్చ (సీ.)] మే ఆసి, అసయ్హస్స ఉపన్తికే;
సద్ధస్స దానపతినో, కతపుఞ్ఞస్స లజ్జినో.
‘‘తత్థ యాచనకా యన్తి, నానాగోత్తా వనిబ్బకా;
తే చ మం తత్థ పుచ్ఛన్తి, అసయ్హస్స నివేసనం.
‘‘కత్థ గచ్ఛామ భద్దం వో, కత్థ దానం పదీయతి;
తేసాహం పుట్ఠో అక్ఖామి, అసయ్హస్స నివేసనం.
‘‘పగ్గయ్హ దక్ఖిణం బాహుం, ఏత్థ గచ్ఛథ భద్దం వో;
ఏత్థ దానం పదీయతి, అసయ్హస్స నివేసనే.
‘‘తేన పాణి కామదదో, తేన పాణి మధుస్సవో;
తేన మే బ్రహ్మచరియేన, పుఞ్ఞం పాణిమ్హి ఇజ్ఝతీ’’తి.
‘‘న కిర త్వం అదా దానం, సకపాణీహి కస్సచి;
పరస్స దానం అనుమోదమానో, పాణిం పగ్గయ్హ పావది.
‘‘తేన పాణి కామదదో, తేన పాణి మధుస్సవో;
తేన తే బ్రహ్మచరియేన, పుఞ్ఞం పాణిమ్హి ఇజ్ఝతి.
‘‘యో ¶ సో దానమదా భన్తే, పసన్నో సకపాణిభి;
సో హిత్వా మానుసం దేహం, కిం ను సో దిసతం గతో’’తి.
‘‘నాహం పజానామి అసయ్హసాహినో, అఙ్గీరసస్స గతిం ఆగతిం వా;
సుతఞ్చ మే వేస్సవణస్స సన్తికే, సక్కస్స సహబ్యతం గతో అసయ్హో’’తి.
‘‘అలమేవ కాతుం కల్యాణం, దానం దాతుం యథారహం;
పాణిం కామదదం దిస్వా, కో పుఞ్ఞం న కరిస్సతి.
‘‘సో హి నూన ఇతో గన్త్వా, అనుప్పత్వాన ద్వారకం;
దానం పట్ఠపయిస్సామి, యం మమస్స సుఖావహం.
‘‘దస్సామన్నఞ్చ పానఞ్చ, వత్థసేనాసనాని చ;
పపఞ్చ ఉదపానఞ్చ, దుగ్గే సఙ్కమనాని చా’’తి.
‘‘కేన ¶ తే అఙ్గులీ కుణా [కుణ్ఠా (సీ. స్యా.)], ముఖఞ్చ కుణలీకతం [కుణ్డలీకతం (సీ. స్యా. క.)];
అక్ఖీని చ పగ్ఘరన్తి, కిం పాపం పకతం తయా’’తి.
‘‘అఙ్గీరసస్స ¶ గహపతినో, సద్ధస్స ఘరమేసినో;
తస్సాహం దానవిస్సగ్గే, దానే అధికతో అహుం.
‘‘తత్థ యాచనకే దిస్వా, ఆగతే భోజనత్థికే;
ఏకమన్తం అపక్కమ్మ, అకాసిం కుణలిం ముఖం.
‘‘తేన ¶ మే అఙ్గులీ కుణా, ముఖఞ్చ కుణలీకతం;
అక్ఖీని మే పగ్ఘరన్తి, తం పాపం పకతం మయా’’తి.
‘‘ధమ్మేన ¶ తే కాపురిస, ముఖఞ్చ కుణలీకతం;
అక్ఖీని చ పగ్ఘరన్తి, యం తం పరస్స దానస్స;
అకాసి కుణలిం ముఖం.
‘‘కథం హి దానం దదమానో, కరేయ్య పరపత్తియం;
అన్నం పానం ఖాదనీయం, వత్థసేనాసనాని చ.
‘‘సో హి నూన ఇతో గన్త్వా, అనుప్పత్వాన ద్వారకం;
దానం పట్ఠపయిస్సామి, యం మమస్స సుఖావహం.
‘‘దస్సామన్నఞ్చ పానఞ్చ, వత్థసేనాసనాని చ;
పపఞ్చ ఉదపానఞ్చ, దుగ్గే సఙ్కమనాని చా’’తి.
తతో హి సో నివత్తిత్వా, అనుప్పత్వాన ద్వారకం;
దానం పట్ఠపయి అఙ్కురో, యంతుమస్స [యం తం అస్స (స్యా.), యన్తమస్స (క.)] సుఖావహం.
అదా అన్నఞ్చ పానఞ్చ, వత్థసేనాసనాని చ;
పపఞ్చ ఉదపానఞ్చ, విప్పసన్నేన చేతసా.
‘‘కో ఛాతో కో చ తసితో, కో వత్థం పరిదహిస్సతి;
కస్స సన్తాని యోగ్గాని, ఇతో యోజేన్తు వాహనం.
‘‘కో ఛత్తిచ్ఛతి గన్ధఞ్చ, కో మాలం కో ఉపాహనం;
ఇతిస్సు తత్థ ఘోసేన్తి, కప్పకా సూదమాగధా [పాటవా (క.)];
సదా సాయఞ్చ పాతో చ, అఙ్కురస్స నివేసనే.
‘‘‘సుఖం ¶ సుపతి అఙ్కురో’, ఇతి జానాతి మం జనో;
దుక్ఖం ¶ సుపామి సిన్ధక [సన్దుక, సిన్ధుక (క.)], యం న పస్సామి యాచకే.
‘‘‘సుఖం సుపతి అఙ్కురో’, ఇతి జానాతి మం జనో;
దుక్ఖం సిన్ధక సుపామి, అప్పకే సు వనిబ్బకే’’తి.
‘‘సక్కో చే తే వరం దజ్జా, తావతింసానమిస్సరో;
కిస్స సబ్బస్స లోకస్స, వరమానో వరం వరే’’తి.
‘‘సక్కో చే మే వరం దజ్జా, తావతింసానమిస్సరో;
కాలుట్ఠితస్స మే సతో, సురియుగ్గమనం పతి;
దిబ్బా భక్ఖా పాతుభవేయ్యుం, సీలవన్తో చ యాచకా.
‘‘దదతో ¶ ¶ మే న ఖీయేథ, దత్వా నానుతపేయ్యహం;
దదం చిత్తం పసాదేయ్యం, ఏతం సక్కం వరం వరే’’తి.
‘‘న సబ్బవిత్తాని పరే పవేచ్ఛే, దదేయ్య దానఞ్చ ధనఞ్చ రక్ఖే;
తస్మా హి దానా ధనమేవ సేయ్యో, అతిప్పదానేన కులా న హోన్తి.
‘‘అదానమతిదానఞ్చ, నప్పసంసన్తి పణ్డితా;
తస్మా హి దానా ధనమేవ సేయ్యో, సమేన వత్తేయ్య స ధీరధమ్మో’’తి.
‘‘అహో వత రే అహమేవ దజ్జం, సన్తో చ మం సప్పురిసా భజేయ్యుం;
మేఘోవ ¶ నిన్నాని పరిపూరయన్తో [భిపూరయన్తో (సీ.), హి పూరయన్తో (స్యా.)], సన్తప్పయే సబ్బవనిబ్బకానం.
‘‘యస్స యాచనకే దిస్వా, ముఖవణ్ణో పసీదతి;
దత్వా అత్తమనో హోతి, తం ఘరం వసతో సుఖం.
‘‘యస్స యాచనకే దిస్వా, ముఖవణ్ణో పసీదతి;
దత్వా అత్తమనో హోతి, ఏసా యఞ్ఞస్స [పుఞ్ఞస్స (సీ.)] సమ్పదా.
[అ. ని. ౬.౩౭] ‘‘పుబ్బేవ ¶ దానా సుమనో, దదం చిత్తం పసాదయే;
దత్వా అత్తమనో హోతి, ఏసా యఞ్ఞస్స [పుఞ్ఞస్స (సీ.)] సమ్పదా’’తి.
సట్ఠి వాహసహస్సాని, అఙ్కురస్స నివేసనే;
భోజనం దీయతే నిచ్చం, పుఞ్ఞపేక్ఖస్స జన్తునో.
తిసహస్సాని సూదాని హి [సూదాని (స్యా. క.)], ఆముత్తమణికుణ్డలా;
అఙ్కురం ఉపజీవన్తి, దానే యఞ్ఞస్స వావటా [బ్యావటా (సీ.), పావటా (స్యా.)].
సట్ఠి పురిససహస్సాని, ఆముత్తమణికుణ్డలా;
అఙ్కురస్స మహాదానే, కట్ఠం ఫాలేన్తి మాణవా.
సోళసిత్థిసహస్సాని, సబ్బాలఙ్కారభూసితా;
అఙ్కురస్స మహాదానే, విధా పిణ్డేన్తి నారియో.
సోళసిత్థిసహస్సాని, సబ్బాలఙ్కారభూసితా;
అఙ్కురస్స మహాదానే, దబ్బిగాహా ఉపట్ఠితా.
బహుం ¶ బహూనం పాదాసి, చిరం పాదాసి ఖత్తియో;
సక్కచ్చఞ్చ సహత్థా చ, చిత్తీకత్వా పునప్పునం.
బహూ మాసే చ పక్ఖే చ, ఉతుసంవచ్ఛరాని చ;
మహాదానం పవత్తేసి, అఙ్కురో దీఘమన్తరం.
ఏవం ¶ ¶ దత్వా యజిత్వా చ, అఙ్కురో దీఘమన్తరం;
సో హిత్వా మానుసం దేహం, తావతింసూపగో అహు.
కటచ్ఛుభిక్ఖం దత్వాన, అనురుద్ధస్స ఇన్దకో;
సో హిత్వా మానుసం దేహం, తావతింసూపగో అహు.
దసహి ఠానేహి అఙ్కురం, ఇన్దకో అతిరోచతి;
రూపే సద్దే రసే గన్ధే, ఫోట్ఠబ్బే చ మనోరమే.
ఆయునా యససా చేవ, వణ్ణేన చ సుఖేన చ;
ఆధిపచ్చేన అఙ్కురం, ఇన్దకో అతిరోచతి.
తావతింసే యదా బుద్ధో, సిలాయం పణ్డుకమ్బలే;
పారిచ్ఛత్తకమూలమ్హి, విహాసి పురిసుత్తమో.
దససు ¶ లోకధాతూసు, సన్నిపతిత్వాన దేవతా;
పయిరుపాసన్తి సమ్బుద్ధం, వసన్తం నగముద్ధని.
న కోచి దేవో వణ్ణేన, సమ్బుద్ధం అతిరోచతి;
సబ్బే దేవే అతిక్కమ్మ [అధిగయ్హ (సీ.), అతిగ్గయ్హ (క)], సమ్బుద్ధోవ విరోచతి.
యోజనాని ¶ దస ద్వే చ, అఙ్కురోయం తదా అహు;
అవిదూరేవ బుద్ధస్స [అవిదూరే సమ్బుద్ధస్స (క.)], ఇన్దకో అతిరోచతి.
ఓలోకేత్వాన సమ్బుద్ధో, అఙ్కురఞ్చాపి ఇన్దకం;
దక్ఖిణేయ్యం సమ్భావేన్తో [పభావేన్తో (సీ.)], ఇదం వచనమబ్రవి.
‘‘మహాదానం తయా దిన్నం, అఙ్కుర దీఘమన్తరం;
అతిదూరే [సువిదూరే (క.)] నిసిన్నోసి, ఆగచ్ఛ మమ సన్తికే’’తి.
చోదితో భావితత్తేన, అఙ్కురో ఇదమబ్రవి;
‘‘కిం మయ్హం తేన దానేన, దక్ఖిణేయ్యేన సుఞ్ఞతం.
‘‘అయం సో ఇన్దకో యక్ఖో, దజ్జా దానం పరిత్తకం;
అతిరోచతి అమ్హేహి, చన్దో తారగణే యథా’’తి.
‘‘ఉజ్జఙ్గలే యథా ఖేత్తే, బీజం బహుమ్పి రోపితం;
న విపులఫలం హోతి, నపి తోసేతి కస్సకం.
‘‘తథేవ దానం బహుకం, దుస్సీలేసు పతిట్ఠితం;
న విపులఫలం హోతి, నపి తోసేతి దాయకం.
‘‘యథాపి ¶ భద్దకే ఖేత్తే, బీజం అప్పమ్పి రోపితం;
సమ్మా ధారం పవేచ్ఛన్తే, ఫలం తోసేతి కస్సకం.
‘‘తథేవ సీలవన్తేసు, గుణవన్తేసు తాదిసు;
అప్పకమ్పి కతం కారం, పుఞ్ఞం హోతి మహప్ఫల’’న్తి.
విచేయ్య ¶ ¶ దానం దాతబ్బం, యత్థ దిన్నం మహప్ఫలం;
విచేయ్య దానం దత్వాన, సగ్గం గచ్ఛన్తి దాయకా.
విచేయ్య ¶ దానం సుగతప్పసత్థం, యే దక్ఖిణేయ్యా ఇధ జీవలోకే;
ఏతేసు దిన్నాని మహప్ఫలాని, బీజాని వుత్తాని యథా సుఖేత్తేతి.
అఙ్కురపేతవత్థు నవమం.
౧౦. ఉత్తరమాతుపేతివత్థు
దివావిహారగతం ¶ భిక్ఖుం, గఙ్గాతీరే నిసిన్నకం;
తం పేతీ ఉపసఙ్కమ్మ, దుబ్బణ్ణా భీరుదస్సనా.
కేసా చస్సా అతిదీఘా [అహూ దీఘా (క.)], యావభూమావలమ్బరే [యావ భూమ్యా’వలమ్బరే (?)];
కేసేహి సా పటిచ్ఛన్నా, సమణం ఏతదబ్రవి.
‘‘పఞ్చపణ్ణాసవస్సాని, యతో కాలఙ్కతా అహం;
నాభిజానామి భుత్తం వా, పీతం వా పన పానియం;
దేహి త్వం పానియం భన్తే, తసితా పానియాయ మే’’తి.
‘‘అయం సీతోదికా గఙ్గా, హిమవన్తతో [హిమవన్తావ (క.)] సన్దతి;
పివ ఏత్తో గహేత్వాన, కిం మం యాచసి పానియ’’న్తి.
‘‘సచాహం భన్తే గఙ్గాయ, సయం గణ్హామి పానియం;
లోహితం మే పరివత్తతి, తస్మా యాచామి పానియ’’న్తి.
‘‘కిం ను కాయేన వాచాయ, మనసా దుక్కటం కతం;
కిస్స కమ్మవిపాకేన, గఙ్గా తే హోతి లోహిత’’న్తి.
‘‘పుత్తో మే ఉత్తరో నామ [పుత్తో మే భన్తే ఉత్తరో (క.)], సద్ధో ఆసి ఉపాసకో;
సో ¶ చ మయ్హం అకామాయ, సమణానం పవేచ్ఛతి.
‘‘చీవరం ¶ పిణ్డపాతఞ్చ, పచ్చయం సయనాసనం;
తమహం పరిభాసామి, మచ్ఛేరేన ఉపద్దుతా.
‘‘యం త్వం మయ్హం అకామాయ, సమణానం పవేచ్ఛసి;
చీవరం పిణ్డపాతఞ్చ, పచ్చయం సయనాసనం.
‘‘ఏతం ¶ తే పరలోకస్మిం, లోహితం హోతు ఉత్తర;
తస్స కమ్మస్స విపాకేన, గఙ్గా మే హోతి లోహిత’’న్తి.
ఉత్తరమాతుపేతివత్థు దసమం.
౧౧. సుత్తపేతవత్థు
‘‘అహం ¶ పురే పబ్బజితస్స భిక్ఖునో, సుత్తం అదాసిం ఉపసఙ్కమ్మ యాచితా;
తస్స విపాకో విపులఫలూపలబ్భతి, బహుకా చ మే ఉప్పజ్జరే [బహూ చ మే ఉపపజ్జరే (సీ.)] వత్థకోటియో.
‘‘పుప్ఫాభికిణ్ణం రమితం [రమ్మమిదం (క.)] విమానం, అనేకచిత్తం నరనారిసేవితం;
సాహం భుఞ్జామి చ పారుపామి చ, పహూతవిత్తా న చ తావ ఖీయతి.
‘‘తస్సేవ కమ్మస్స విపాకమన్వయా, సుఖఞ్చ సాతఞ్చ ఇధూపలబ్భతి;
సాహం గన్త్వా పునదేవ మానుసం, కాహామి ¶ పుఞ్ఞాని నయయ్యపుత్త మ’’న్తి.
‘‘సత్త తువం వస్ససతా ఇధాగతా,
జిణ్ణా చ వుడ్ఢా చ తహిం భవిస్ససి;
సబ్బేవ తే కాలకతా చ ఞాతకా,
కిం తత్థ గన్త్వాన ఇతో కరిస్ససీ’’తి.
‘‘సత్తేవ వస్సాని ఇధాగతాయ మే, దిబ్బఞ్చ సుఖఞ్చ సమప్పితాయ;
సాహం గన్త్వాన పునదేవ మానుసం, కాహామి పుఞ్ఞాని నయయ్యపుత్త మ’’న్తి.
సో ¶ తం గహేత్వాన పసయ్హ బాహాయం, పచ్చానయిత్వాన థేరిం సుదుబ్బలం;
‘‘వజ్జేసి అఞ్ఞమ్పి జనం ఇధాగతం, ‘కరోథ పుఞ్ఞాని సుఖూపలబ్భతి’’.
‘‘దిట్ఠా ¶ మయా అకతేన సాధునా, పేతా విహఞ్ఞన్తి తథేవ మనుస్సా;
కమ్మఞ్చ కత్వా సుఖవేదనీయం, దేవా మనుస్సా చ సుఖే ఠితా పజా’’తి.
సుత్తపేతవత్థు ఏకాదసమం.
౧౨. కణ్ణముణ్డపేతివత్థు
‘‘సోణ్ణసోపానఫలకా ¶ ¶ , సోణ్ణవాలుకసన్థతా;
తత్థ సోగన్ధియా వగ్గూ, సుచిగన్ధా మనోరమా.
‘‘నానారుక్ఖేహి సఞ్ఛన్నా, నానాగన్ధసమేరితా;
నానాపదుమసఞ్ఛన్నా, పుణ్డరీకసమోతతా [సమోహతా (క.)].
‘‘సురభిం సమ్పవాయన్తి, మనుఞ్ఞా మాలుతేరితా;
హంసకోఞ్చాభిరుదా చ, చక్కవక్కాభికూజితా.
‘‘నానాదిజగణాకిణ్ణా ¶ , నానాసరగణాయుతా;
నానాఫలధరా రుక్ఖా, నానాపుప్ఫధరా వనా.
‘‘న మనుస్సేసు ఈదిసం, నగరం యాదిసం ఇదం;
పాసాదా బహుకా తుయ్హం, సోవణ్ణరూపియామయా;
దద్దల్లమానా ఆభేన్తి [ఆభన్తి (క.)], సమన్తా చతురో దిసా.
‘‘పఞ్చ దాసిసతా తుయ్హం, యా తేమా పరిచారికా;
తా [కా (క.)] కమ్బుకాయూరధరా [కమ్బుకేయూరధరా (సీ.)], కఞ్చనావేళభూసితా.
‘‘పల్లఙ్కా బహుకా తుయ్హం, సోవణ్ణరూపియామయా;
కదలిమిగసఞ్ఛన్నా [కాదలిమిగసఞ్ఛన్నా (సీ.)], సజ్జా గోనకసన్థతా.
‘‘యత్థ త్వం వాసూపగతా, సబ్బకామసమిద్ధినీ;
సమ్పత్తాయడ్ఢరత్తాయ [… రత్తియా (క.)], తతో ఉట్ఠాయ గచ్ఛసి.
‘‘ఉయ్యానభూమిం ¶ గన్త్వాన, పోక్ఖరఞ్ఞా సమన్తతో;
తస్సా ¶ తీరే తువం ఠాసి, హరితే సద్దలే సుభే.
‘‘తతో తే కణ్ణముణ్డో సునఖో, అఙ్గమఙ్గాని ఖాదతి;
యదా చ ఖాయితా ఆసి, అట్ఠిసఙ్ఖలికా కతా;
ఓగాహసి పోక్ఖరణిం, హోతి కాయో యథా పురే.
‘‘తతో త్వం అఙ్గపచ్చఙ్గీ [అఙ్గపచ్చఙ్గా (క.)], సుచారు పియదస్సనా;
వత్థేన పారుపిత్వాన, ఆయాసి మమ సన్తికం.
‘‘కిం ను కాయేన వాచాయ, మనసా దుక్కటం కతం;
కిస్స కమ్మవిపాకేన, కణ్ణముణ్డో సునఖో తవఅఙ్గమఙ్గాని ఖాదతీ’’తి.
‘‘కిమిలాయం [కిమ్బిలాయం (సీ. స్యా.)] గహపతి, సద్ధో ఆసి ఉపాసకో;
తస్సాహం భరియా ఆసిం, దుస్సీలా అతిచారినీ.
‘‘సో ¶ మం అతిచరమానాయ [ఏవమాతిచరమానాయ (స్యా. పీ.)], సామికో ఏతదబ్రవి;
‘నేతం ఛన్నం [నేతం ఛన్నం న (సీ.), నేతం ఛన్నం నేతం (క.)] పతిరూపం, యం త్వం అతిచరాసి మం’.
‘‘సాహం ఘోరఞ్చ సపథం, ముసావాదఞ్చ భాసిసం;
‘నాహం తం అతిచరామి, కాయేన ఉద చేతసా.
‘‘‘సచాహం తం అతిచరామి, కాయేన ఉద చేతసా;
కణ్ణముణ్డో యం సునఖో, అఙ్గమఙ్గాని ఖాదతు’.
‘‘తస్స కమ్మస్స విపాకం, ముసావాదస్స చూభయం;
సత్తేవ వస్ససతాని, అనుభూతం యతో హి మే;
కణ్ణముణ్డో ¶ చ సునఖో, అఙ్గమఙ్గాని ఖాదతి.
‘‘త్వఞ్చ దేవ బహుకారో, అత్థాయ మే ఇధాగతో;
సుముత్తాహం కణ్ణముణ్డస్స, అసోకా అకుతోభయా.
‘‘తాహం ¶ దేవ నమస్సామి, యాచామి పఞ్జలీకతా;
భుఞ్జ అమానుసే కామే, రమ దేవ మయా సహా’’తి.
‘‘భుత్తా ¶ అమానుసా కామా, రమితోమ్హి తయా సహ;
తాహం సుభగే యాచామి, ఖిప్పం పటినయాహి మ’’న్తి.
కణ్ణముణ్డపేతివత్థు ద్వాదసమం.
౧౩. ఉబ్బరిపేతవత్థు
అహు ¶ రాజా బ్రహ్మదత్తో, పఞ్చాలానం రథేసభో;
అహోరత్తానమచ్చయా, రాజా కాలమక్రుబ్బథ [రాజా కాలఙ్కరీ తదా (సీ.)].
తస్స ఆళాహనం గన్త్వా, భరియా కన్దతి ఉబ్బరీ [ఉప్పరి (క.)];
బ్రహ్మదత్తం అపస్సన్తీ, బ్రహ్మదత్తాతి కన్దతి.
ఇసి చ తత్థ ఆగచ్ఛి, సమ్పన్నచరణో ముని;
సో చ తత్థ అపుచ్ఛిత్థ, యే తత్థ సుసమాగతా.
‘‘కస్స ఇదం ఆళాహనం, నానాగన్ధసమేరితం;
కస్సాయం కన్దతి భరియా, ఇతో దూరగతం పతిం;
బ్రహ్మదత్తం అపస్సన్తీ, ‘బ్రహ్మదత్తా’తి కన్దతి’’.
తే ¶ చ తత్థ వియాకంసు, యే తత్థ సుసమాగతా;
‘‘బ్రహ్మదత్తస్స భదన్తే [భద్దన్తే (క.)], బ్రహ్మదత్తస్స మారిస.
‘‘తస్స ¶ ఇదం ఆళాహనం, నానాగన్ధసమేరితం;
తస్సాయం కన్దతి భరియా, ఇతో దూరగతం పతిం;
బ్రహ్మదత్తం అపస్సన్తీ, ‘బ్రహ్మదత్తా’తి కన్దతి’’.
‘‘ఛళాసీతిసహస్సాని, బ్రహ్మదత్తస్సనామకా;
ఇమస్మిం ఆళాహనే దడ్ఢా, తేసం కమనుసోచసీ’’తి.
‘‘యో రాజా చూళనీపుత్తో, పఞ్చాలానం రథేసభో;
తం భన్తే అనుసోచామి, భత్తారం సబ్బకామద’’న్తి.
‘‘సబ్బే వాహేసుం రాజానో, బ్రహ్మదత్తస్సనామకా;
సబ్బేవచూళనీపుత్తా, పఞ్చాలానం రథేసభా.
‘‘సబ్బేసం ¶ అనుపుబ్బేన, మహేసిత్తమకారయి;
కస్మా పురిమకే హిత్వా, పచ్ఛిమం అనుసోచసీ’’తి.
‘‘ఆతుమే ¶ ఇత్థిభూతాయ, దీఘరత్తాయ మారిస;
యస్సా మే ఇత్థిభూతాయ, సంసారే బహుభాససీ’’తి.
‘‘అహు ఇత్థీ అహు పురిసో, పసుయోనిమ్పి ఆగమా;
ఏవమేతం అతీతానం, పరియన్తో న దిస్సతీ’’తి.
‘‘ఆదిత్తం వత మం సన్తం, ఘతసిత్తంవ పావకం;
వారినా వియ ఓసిఞ్చం, సబ్బం నిబ్బాపయే దరం.
‘‘అబ్బహీ వత మే సల్లం, సోకం హదయనిస్సితం;
యో మే సోకపరేతాయ, పతిసోకం అపానుది.
‘‘సాహం ¶ అబ్బూళ్హసల్లాస్మి, సీతిభూతాస్మి నిబ్బుతా;
న సోచామి న రోదామి, తవ సుత్వా మహామునీ’’తి.
తస్స తం వచనం సుత్వా, సమణస్స సుభాసితం;
పత్తచీవరమాదాయ, పబ్బజి అనగారియం.
సా చ పబ్బజితా సన్తా, అగారస్మా అనగారియం;
మేత్తాచిత్తం అభావేసి, బ్రహ్మలోకూపపత్తియా.
గామా గామం విచరన్తీ, నిగమే రాజధానియో;
ఉరువేలా నామ సో గామో, యత్థ కాలమక్రుబ్బథ.
మేత్తాచిత్తం ¶ ఆభావేత్వా, బ్రహ్మలోకూపపత్తియా;
ఇత్థిచిత్తం విరాజేత్వా, బ్రహ్మలోకూపగా అహూతి.
ఉబ్బరిపేతవత్థు తేరసమం.
ఉబ్బరివగ్గో దుతియో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం –
మోచకం [పణ్డు (సబ్బత్థ)] మాతా మత్తా [పితా (సీ. క.), పతియా (స్యా.)] చ, నన్దా కుణ్డలీనా ఘటో;
ద్వే సేట్ఠీ తున్నవాయో చ, ఉత్తర [విహార (సబ్బత్థ)] సుత్తకణ్ణ [సోపాన (సబ్బత్థ)] ఉబ్బరీతి.
౩. చూళవగ్గో
౧. అభిజ్జమానపేతవత్థు
‘‘అభిజ్జమానే ¶ ¶ ¶ వారిమ్హి, గఙ్గాయ ఇధ గచ్ఛసి;
నగ్గో పుబ్బద్ధపేతోవ మాలధారీ అలఙ్కతో;
కుహిం గమిస్ససి పేత, కత్థ వాసో భవిస్సతీ’’తి.
‘‘చున్దట్ఠిలం ¶ [చున్దట్ఠికం (సీ.)] గమిస్సామి, పేతో సో ఇతి భాసతి;
అన్తరే వాసభగామం, బారాణసిం చ [బారాణసియా చ (సీ. స్యా.)] సన్తికే’’.
తఞ్చ దిస్వా మహామత్తో, కోలియో ఇతి విస్సుతో;
సత్తుం భత్తఞ్చ పేతస్స, పీతకఞ్చ యుగం అదా.
నావాయ తిట్ఠమానాయ, కప్పకస్స అదాపయి;
కప్పకస్స పదిన్నమ్హి, ఠానే పేతస్స దిస్సథ [పేతస్సు’దిస్సథ (సీ.), పేతస్సు’దిచ్ఛథ (?)].
తతో సువత్థవసనో, మాలధారీ అలఙ్కతో;
ఠానే ఠితస్స పేతస్స, దక్ఖిణా ఉపకప్పథ;
తస్మా దజ్జేథ పేతానం, అనుకమ్పాయ పునప్పునం.
సాతున్నవసనా [సాహున్నవాసినో (స్యా. పీ.), సాహున్దవాసినో (క.)] ఏకే, అఞ్ఞే కేసనివాసనా [కేసనివాసినో (స్యా. క.)];
పేతా భత్తాయ గచ్ఛన్తి, పక్కమన్తి దిసోదిసం.
దూరే ఏకే [దూరే పేతా (క.)] పధావిత్వా, అలద్ధావ నివత్తరే;
ఛాతా పముచ్ఛితా భన్తా, భూమియం పటిసుమ్భితా.
తే చ [కేచి (సీ. స్యా.)] తత్థ పపతితా [పపతిత్వా (సీ.), చ పతితా (స్యా.)], భూమియం పటిసుమ్భితా;
పుబ్బే అకతకల్యాణా, అగ్గిదడ్ఢావ ఆతపే.
‘‘మయం పుబ్బే పాపధమ్మా, ఘరణీ కులమాతరో;
సన్తేసు దేయ్యధమ్మేసు, దీపం నాకమ్హ అత్తనో.
‘‘పహూతం ¶ ¶ అన్నపానమ్పి, అపిస్సు అవకిరీయతి;
సమ్మగ్గతే పబ్బజితే, న చ కిఞ్చి అదమ్హసే.
‘‘అకమ్మకామా ¶ అలసా, సాదుకామా మహగ్ఘసా;
ఆలోపపిణ్డదాతారో, పటిగ్గహే పరిభాసిమ్హసే [పరిభాసితా (స్యా. క.)].
‘‘తే ¶ ఘరా తా చ దాసియో, తానేవాభరణాని నో;
తే అఞ్ఞే పరిచారేన్తి, మయం దుక్ఖస్స భాగినో.
‘‘వేణీ వా అవఞ్ఞా హోన్తి, రథకారీ చ దుబ్భికా;
చణ్డాలీ కపణా హోన్తి, కప్పకా [న్హాపికా (సీ.)] చ పునప్పునం.
‘‘యాని యాని నిహీనాని, కులాని కపణాని చ;
తేసు తేస్వేవ జాయన్తి, ఏసా మచ్ఛరినో గతి.
‘‘పుబ్బే చ కతకల్యాణా, దాయకా వీతమచ్ఛరా;
సగ్గం తే పరిపూరేన్తి, ఓభాసేన్తి చ నన్దనం.
‘‘వేజయన్తే చ పాసాదే, రమిత్వా కామకామినో;
ఉచ్చాకులేసు జాయన్తి, సభోగేసు తతో చుతా.
‘‘కూటాగారే చ పాసాదే, పల్లఙ్కే గోనకత్థతే;
బీజితఙ్గా [వీజితఙ్గా (సీ. స్యా.)] మోరహత్థేహి, కులే జాతా యసస్సినో.
‘‘అఙ్కతో అఙ్కం గచ్ఛన్తి, మాలధారీ అలఙ్కతా;
ధాతియో ఉపతిట్ఠన్తి, సాయం పాతం సుఖేసినో.
‘‘నయిదం ¶ అకతపుఞ్ఞానం, కతపుఞ్ఞానమేవిదం;
అసోకం నన్దనం రమ్మం, తిదసానం మహావనం.
‘‘సుఖం అకతపుఞ్ఞానం, ఇధ నత్థి పరత్థ చ;
సుఖఞ్చ కతపుఞ్ఞానం, ఇధ చేవ పరత్థ చ.
‘‘తేసం సహబ్యకామానం, కత్తబ్బం కుసలం బహుం;
కతపుఞ్ఞా హి మోదన్తి, సగ్గే భోగసమఙ్గినో’’తి.
అభిజ్జమానపేతవత్థు పఠమం.
౨. సాణవాసీథేరపేతవత్థు
కుణ్డినాగరియో ¶ థేరో, సాణవాసి [సానువాసి (సీ.), సానవాసి (స్యా.)] నివాసికో;
పోట్ఠపాదోతి నామేన, సమణో భావితిన్ద్రియో.
తస్స ¶ మాతా పితా భాతా, దుగ్గతా యమలోకికా;
పాపకమ్మం ¶ కరిత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతా.
తే ¶ దుగ్గతా సూచికట్టా, కిలన్తా నగ్గినో కిసా;
ఉత్తసన్తా [ఓత్తప్పన్తా (స్యా. క.)] మహత్తాసా [మహాతాసా (సీ.)], న దస్సేన్తి కురూరినో [కురుద్దినో (క.)].
తస్స భాతా వితరిత్వా, నగ్గో ఏకపథేకకో;
చతుకుణ్డికో భవిత్వాన, థేరస్స దస్సయీతుమం.
థేరో చామనసికత్వా, తుణ్హీభూతో అతిక్కమి;
సో చ విఞ్ఞాపయీ థేరం, ‘భాతా పేతగతో అహం’.
‘‘మాతా ¶ పితా చ తే భన్తే, దుగ్గతా యమలోకికా;
పాపకమ్మం కరిత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతా.
‘‘తే దుగ్గతా సూచికట్టా, కిలన్తా నగ్గినో కిసా;
ఉత్తసన్తా మహత్తాసా, న దస్సేన్తి కురూరినో.
‘‘అనుకమ్పస్సు కారుణికో, దత్వా అన్వాదిసాహి నో;
తవ దిన్నేన దానేన, యాపేస్సన్తి కురూరినో’’తి.
థేరో చరిత్వా పిణ్డాయ, భిక్ఖూ అఞ్ఞే చ ద్వాదస;
ఏకజ్ఝం సన్నిపతింసు, భత్తవిస్సగ్గకారణా.
థేరో సబ్బేవ తే ఆహ, ‘‘యథాలద్ధం దదాథ మే;
సఙ్ఘభత్తం కరిస్సామి, అనుకమ్పాయ ఞాతినం’’.
నియ్యాదయింసు థేరస్స, థేరో సఙ్ఘం నిమన్తయి;
దత్వా అన్వాదిసి థేరో, మాతు పితు చ భాతునో;
‘‘ఇదం మే ఞాతీనం హోతు, సుఖితా హోన్తు ఞాతయో’’.
సమనన్తరానుద్దిట్ఠే, భోజనం ఉదపజ్జథ;
సుచిం పణీతం సమ్పన్నం, అనేకరసబ్యఞ్జనం.
తతో ఉద్దస్సయీ [ఉద్దిసయీ (సీ. క.), ఉద్దిస్సతి (స్యా. క.)] భాతా, వణ్ణవా బలవా సుఖీ;
‘‘పహూతం భోజనం భన్తే, పస్స నగ్గామ్హసే మయం;
తథా భన్తే పరక్కమ, యథా వత్థం లభామసే’’తి.
థేరో ¶ సఙ్కారకూటమ్హా, ఉచ్చినిత్వాన నన్తకే;
పిలోతికం ¶ పటం కత్వా, సఙ్ఘే చాతుద్దిసే అదా.
దత్వా అన్వాదిసీ థేరో, మాతు పితు చ భాతునో;
‘‘ఇదం మే ఞాతీనం హోతు, సుఖితా హోన్తు ఞాతయో’’.
సమనన్తరానుద్దిట్ఠే, వత్థాని ఉదపజ్జిసుం;
తతో సువత్థవసనో, థేరస్స దస్సయీతుమం.
‘‘యావతా ¶ నన్దరాజస్స, విజితస్మిం పటిచ్ఛదా;
తతో బహుతరా భన్తే, వత్థానచ్ఛాదనాని నో.
‘‘కోసేయ్యకమ్బలీయాని, ఖోమ కప్పాసికాని చ;
విపులా చ మహగ్ఘా చ, తేపాకాసేవలమ్బరే.
‘‘తే మయం పరిదహామ, యం యం హి మనసో పియం;
తథా భన్తే పరక్కమ, యథా గేహం లభామసే’’తి.
థేరో పణ్ణకుటిం కత్వా, సఙ్ఘే చాతుద్దిసే అదా;
దత్వా అన్వాదిసీ థేరో, మాతు పితు చ భాతునో;
‘‘ఇదం మే ఞాతీనం హోతు, సుఖితా హోన్తు ఞాతయో’’.
సమనన్తరానుద్దిట్ఠే ¶ , ఘరాని ఉదపజ్జిసుం;
కూటాగారనివేసనా, విభత్తా భాగసో మితా.
‘‘న మనుస్సేసు ఈదిసా, యాదిసా నో ఘరా ఇధ;
అపి దిబ్బేసు యాదిసా, తాదిసా నో ఘరా ఇధ.
‘‘దద్దల్లమానా ¶ ఆభేన్తి [ఆభన్తి (క.)], సమన్తా చతురో దిసా;
‘తథా భన్తే పరక్కమ, యథా పానీయం లభామసే’’తి.
థేరో కరణం [కరకం (సీ. స్యా. పీ.)] పూరేత్వా, సఙ్ఘే చాతుద్దిసే అదా;
దత్వా అన్వాదిసీ థేరో, మాతు పితు చ భాతునో;
‘‘ఇదం మే ఞాతీనం హోతు, సుఖితా హోన్తు ఞాతయో’.
సమనన్తరానుద్దిట్ఠే, పానీయం ఉదపజ్జథ;
గమ్భీరా చతురస్సా చ, పోక్ఖరఞ్ఞో సునిమ్మితా.
సీతోదికా ¶ సుప్పతిత్థా, సీతా అప్పటిగన్ధియా;
పదుముప్పలసఞ్ఛన్నా, వారికిఞ్జక్ఖపూరితా.
తత్థ న్హత్వా పివిత్వా చ, థేరస్స పటిదస్సయుం;
‘‘పహూతం పానీయం భన్తే, పాదా దుక్ఖా ఫలన్తి నో’’.
‘‘ఆహిణ్డమానా ఖఞ్జామ, సక్ఖరే కుసకణ్టకే;
‘తథా భన్తే పరక్కమ, యథా యానం లభామసే’’’తి.
థేరో సిపాటికం లద్ధా, సఙ్ఘే చాతుద్దిసే అదా;
దత్వా అన్వాదిసీ థేరో, మాతు పితు చ భాతునో;
‘‘ఇదం మే ఞాతీనం హోతు, సుఖితా హోన్తు ఞాతయో’’.
సమనన్తరానుద్దిట్ఠే ¶ , పేతా రథేన మాగముం;
‘‘అనుకమ్పితమ్హ భదన్తే, భత్తేనచ్ఛాదనేన చ.
‘‘ఘరేన పానీయదానేన, యానదానేన చూభయం;
మునిం కారుణికం లోకే, భన్తే వన్దితుమాగతా’’తి.
సాణవాసీథేరపేతవత్థు దుతియం.
౩. రథకారపేతివత్థు
‘‘వేళురియథమ్భం ¶ ¶ రుచిరం పభస్సరం, విమానమారుయ్హ అనేకచిత్తం;
తత్థచ్ఛసి దేవి మహానుభావే, పథద్ధని [సమన్తతో (క.)] పన్నరసేవ చన్దో.
‘‘వణ్ణో చ తే కనకస్స సన్నిభో, ఉత్తత్తరూపో భుస దస్సనేయ్యో;
పల్లఙ్కసేట్ఠే అతులే నిసిన్నా, ఏకా తువం నత్థి చ తుయ్హ సామికో.
‘‘ఇమా చ తే పోక్ఖరణీ సమన్తా, పహూతమల్యా [పహూతమాలా (సీ. స్యా.)] బహుపుణ్డరీకా;
సువణ్ణచుణ్ణేహి సమన్తమోత్థతా, న తత్థ పఙ్కో పణకో చ విజ్జతి.
‘‘హంసా ¶ చిమే దస్సనీయా మనోరమా, ఉదకస్మిమనుపరియన్తి సబ్బదా;
సమయ్య వగ్గూపనదన్తి సబ్బే, బిన్దుస్సరా దున్దుభీనంవ ఘోసో.
‘‘దద్దల్లమానా యససా యసస్సినీ, నావాయ చ త్వం అవలమ్బ తిట్ఠసి;
ఆళారపమ్హే ¶ హసితే పియంవదే, సబ్బఙ్గకల్యాణి భుసం విరోచసి.
‘‘ఇదం ¶ విమానం విరజం సమే ఠితం, ఉయ్యానవన్తం [ఉయ్యానవనం (క.)] రతినన్దివడ్ఢనం;
ఇచ్ఛామహం నారి అనోమదస్సనే, తయా సహ నన్దనే ఇధ మోదితు’’న్తి.
‘‘కరోహి కమ్మం ఇధ వేదనీయం, చిత్తఞ్చ తే ఇధ నిహితం భవతు [నతఞ్చ హోతు (క.), నితఞ్చ హోతు (స్యా.)];
కత్వాన కమ్మం ఇధ వేదనీయం, ఏవం మమం లచ్ఛసి కామకామిని’’న్తి.
‘‘సాధూ’’తి సో తస్సా పటిస్సుణిత్వా, అకాసి కమ్మం తహిం వేదనీయం;
కత్వాన కమ్మం తహిం వేదనీయం, ఉపపజ్జి సో మాణవో తస్సా సహబ్యతన్తి.
రథకారపేతివత్థు తతియం.
భాణవారం దుతియం నిట్ఠితం.
౪. భుసపేతవత్థు
‘‘భుసాని ¶ ¶ ఏకో సాలిం పునాపరో, అయఞ్చ నారీ సకమంసలోహితం;
తువఞ్చ ¶ గూథం అసుచిం అకన్తం [అకన్తికం (సీ. పీ.)], పరిభుఞ్జసి కిస్స అయం విపాకో’’తి.
‘‘అయం ¶ పురే మాతరం హింసతి, అయం పన కూటవాణిజో;
అయం మంసాని ఖాదిత్వా, ముసావాదేన వఞ్చేతి.
‘‘అహం మనుస్సేసు మనుస్సభూతా, అగారినీ సబ్బకులస్స ఇస్సరా;
సన్తేసు పరిగుహామి, మా చ కిఞ్చి ఇతో అదం.
‘‘ముసావాదేన ఛాదేమి, ‘నత్థి ఏతం మమ గేహే;
సచే సన్తం నిగుహామి, గూథో మే హోతు భోజనం’.
‘‘తస్స కమ్మస్స విపాకేన, ముసావాదస్స చూభయం;
సుగన్ధం సాలినో భత్తం, గూథం మే పరివత్తతి.
‘‘అవఞ్ఝాని చ కమ్మాని, న హి కమ్మం వినస్సతి;
దుగ్గన్ధం కిమినం [కిమిజం (సీ.)] మీళం, భుఞ్జామి చ పివామి చా’’తి.
భుసపేతవత్థు చతుత్థం.
౫. కుమారపేతవత్థు
అచ్ఛేరరూపం సుగతస్స ఞాణం, సత్థా యథా పుగ్గలం బ్యాకాసి;
ఉస్సన్నపుఞ్ఞాపి భవన్తి హేకే, పరిత్తపుఞ్ఞాపి భవన్తి హేకే.
అయం ¶ కుమారో సీవథికాయ ఛడ్డితో, అఙ్గుట్ఠస్నేహేన ¶ యాపేతి రత్తిం;
న యక్ఖభూతా న సరీసపా [సిరింసపా (సీ. స్యా. పీ.)] వా, విహేఠయేయ్యుం కతపుఞ్ఞం కుమారం.
సునఖాపిమస్స పలిహింసు పాదే, ధఙ్కా సిఙ్గాలా [సిగాలా (సీ. స్యా. పీ.)] పరివత్తయన్తి;
గబ్భాసయం పక్ఖిగణా హరన్తి, కాకా పన అక్ఖిమలం హరన్తి.
నయిమస్స ¶ [న ఇమస్స (స్యా.), నిమస్స (క.)] రక్ఖం విదహింసు కేచి, న ఓసధం సాసపధూపనం వా;
నక్ఖత్తయోగమ్పి న అగ్గహేసుం [న ఉగ్గహేసుం (క.)], న సబ్బధఞ్ఞానిపి ఆకిరింసు.
ఏతాదిసం ఉత్తమకిచ్ఛపత్తం, రత్తాభతం సీవథికాయ ఛడ్డితం;
నోనీతపిణ్డంవ పవేధమానం, ససంసయం జీవితసావసేసం.
తమద్దసా ¶ దేవమనుస్సపూజితో, దిస్వా చ తం బ్యాకరి భూరిపఞ్ఞో;
‘‘అయం కుమారో నగరస్సిమస్స, అగ్గకులికో భవిస్సతి భోగతో చ’’ [భోగవా చ (స్యా. క.)].
‘‘కిస్స ¶ [కిం’స (?)] వతం కిం పన బ్రహ్మచరియం, కిస్స సుచిణ్ణస్స అయం విపాకో;
ఏతాదిసం బ్యసనం పాపుణిత్వా, తం తాదిసం పచ్చనుభోస్సతిద్ధి’’న్తి.
బుద్ధపముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స, పూజం అకాసి జనతా ఉళారం;
తత్రస్స చిత్తస్సహు అఞ్ఞథత్తం, వాచం అభాసి ఫరుసం అసబ్భం.
సో తం వితక్కం పవినోదయిత్వా, పీతిం పసాదం పటిలద్ధా పచ్ఛా;
తథాగతం జేతవనే వసన్తం, యాగుయా ఉపట్ఠాసి సత్తరత్తం.
తస్స [తం’స (?)] వతం తం పన బ్రహ్మచరియం, తస్స సుచిణ్ణస్స అయం విపాకో;
ఏతాదిసం బ్యసనం పాపుణిత్వా, తం తాదిసం పచ్చనుభోస్సతిద్ధిం.
ఠత్వాన ¶ సో వస్ససతం ఇధేవ, సబ్బేహి కామేహి సమఙ్గిభూతో;
కాయస్స భేదా అభిసమ్పరాయం, సహబ్యతం గచ్ఛతి వాసవస్సాతి.
కుమారపేతవత్థు పఞ్చమం.
౬. సేరిణీపేతవత్థు
‘‘నగ్గా ¶ ¶ దుబ్బణ్ణరూపాసి, కిసా ధమనిసన్థతా;
ఉప్ఫాసులికే కిసికే, కా ను త్వం ఇధ తిట్ఠసీ’’తి.
‘‘అహం భదన్తే పేతీమ్హి, దుగ్గతా యమలోకికా;
పాపకమ్మం కరిత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతా’’తి.
‘‘కిం ను కాయేన వాచాయ, మనసా కుక్కటం కతం;
కిస్స కమ్మవిపాకేన, పేతలోకం ఇతో గతా’’తి.
‘‘అనావటేసు తిత్థేసు, విచినిం అడ్ఢమాసకం;
సన్తేసు దేయ్యధమ్మేసు, దీపం నాకాసిమత్తనో.
‘‘నదిం ఉపేమి తసితా, రిత్తకా పరివత్తతి;
ఛాయం ఉపేమి ఉణ్హేసు, ఆతపో పరివత్తతి.
‘‘అగ్గివణ్ణో చ మే వాతో, డహన్తో ఉపవాయతి;
ఏతఞ్చ భన్తే అరహామి, అఞ్ఞఞ్చ పాపకం తతో.
‘‘గన్త్వాన ¶ ¶ హత్థినిం పురం, వజ్జేసి మయ్హ మాతరం;
‘ధీతా చ తే మయా దిట్ఠా, దుగ్గతా యమలోకికా;
పాపకమ్మం కరిత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతా’.
‘‘అత్థి మే ఏత్థ నిక్ఖిత్తం, అనక్ఖాతఞ్చ తం మయా;
చత్తారిసతసహస్సాని, పల్లఙ్కస్స చ హేట్ఠతో.
‘‘తతో మే దానం దదతు, తస్సా చ హోతు జీవికా;
దానం దత్వా చ మే మాతా, దక్ఖిణం అనుదిచ్ఛతు [అనుదిస్సతు (సీ. పీ.), అన్వాదిస్సతు (స్యా.)];
తదాహం ¶ సుఖితా హేస్సం, సబ్బకామసమిద్ధినీ’’తి.
‘‘సాధూ’’తి ¶ సో పటిస్సుత్వా, గన్త్వాన హత్థినిం పురం;
అవోచ తస్సా మాతరం –
‘ధీతా చ తే మయా దిట్ఠా, దుగ్గతా యమలోకికా;
పాపకమ్మం కరిత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతా’.
‘‘సా మం తత్థ సమాదపేసి, ( ) [(గన్త్వాన హత్థినిం పురం) (స్యా. క.)] వజ్జేసి మయ్హ మాతరం;
‘ధీతా చ తే మయా దిట్ఠా, దుగ్గతా యమలోకికా;
పాపకమ్మం కరిత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతా’.
‘‘అత్థి చ మే ఏత్థ నిక్ఖిత్తం, అనక్ఖాతఞ్చ తం మయా;
చత్తారిసతసహస్సాని, పల్లఙ్కస్స చ హేట్ఠతో.
‘‘తతో మే దానం దదతు, తస్సా చ హోతు జీవికా;
దానం దత్వా చ మే మాతా, దక్ఖిణం అనుదిచ్ఛతు ( ) [(తతో తువం దానం దేహి, తస్సా దక్ఖిణమాదిసీ) (క.)];
‘తదా సా సుఖితా హేస్సం, సబ్బకామసమిద్ధినీ’’’తి.
తతో హి సా దానమదా, తస్సా దక్ఖిణమాదిసీ;
పేతీ చ సుఖితా ఆసి, తస్సా చాసి సుజీవికాతి.
సేరిణీపేతవత్థు ఛట్ఠం.
౭. మిగలుద్దకపేతవత్థు
‘‘నరనారిపురక్ఖతో ¶ యువా, రజనీయేహి కామగుణేహి [కామేహి (క.)] సోభసి;
దివసం అనుభోసి కారణం, కిమకాసి పురిమాయ జాతియా’’తి.
‘‘అహం ¶ రాజగహే రమ్మే, రమణీయే గిరిబ్బజే;
మిగలుద్దో ¶ పురే ఆసిం, లోహితపాణి దారుణో.
‘‘అవిరోధకరేసు పాణిసు, పుథుసత్తేసు పదుట్ఠమానసో;
విచరిం అతిదారుణో సదా [తదా (సీ.)], పరహింసాయ రతో అసఞ్ఞతో.
‘‘తస్స ¶ మే సహాయో సుహదయో [సుహదో (సీ.)], సద్ధో ఆసి ఉపాసకో;
సోపి [సో హి (స్యా.)] మం అనుకమ్పన్తో, నివారేసి పునప్పునం.
‘‘‘మాకాసి పాపకం కమ్మం, మా తాత దుగ్గతిం అగా;
సచే ఇచ్ఛసి పేచ్చ సుఖం, విరమ పాణవధా అసంయమా’.
‘‘తస్సాహం వచనం సుత్వా, సుఖకామస్స హితానుకమ్పినో;
నాకాసిం సకలానుసాసనిం, చిరపాపాభిరతో అబుద్ధిమా.
‘‘సో మం పున భూరిసుమేధసో, అనుకమ్పాయ సంయమే నివేసయి;
‘సచే దివా హనసి పాణినో, అథ తే రత్తిం భవతు సంయమో’.
‘‘స్వాహం ¶ దివా హనిత్వా పాణినో, విరతో రత్తిమహోసి సఞ్ఞతో;
రత్తాహం పరిచారేమి, దివా ఖజ్జామి దుగ్గతో.
‘‘తస్స కమ్మస్స కుసలస్స, అనుభోమి రత్తిం అమానుసిం;
దివా పటిహతావ [పటిహతా చ (క.)] కుక్కురా, ఉపధావన్తి సమన్తా ఖాదితుం.
‘‘యే చ తే సతతానుయోగినో, ధువం పయుత్తా సుగతస్స సాసనే;
మఞ్ఞామి తే అమతమేవ కేవలం, అధిగచ్ఛన్తి పదం అసఙ్ఖత’’న్తి.
మిగలుద్దకపేతవత్థు సత్తమం.
౮. దుతియమిగలుద్దకపేతవత్థు
‘‘కూటాగారే ¶ చ పాసాదే, పల్లఙ్కే గోనకత్థతే;
పఞ్చఙ్గికేన తురియేన, రమసి సుప్పవాదితే.
‘‘తతో ¶ రత్యా వివసానే [వ్యవసానే (సీ.)], సూరియుగ్గమనం పతి;
అపవిద్ధో సుసానస్మిం, బహుదుక్ఖం నిగచ్ఛసి.
‘‘కిం ¶ ను కాయేన వాచాయ, మనసా దుక్కటం కతం;
కిస్స కమ్మవిపాకేన, ఇదం దుక్ఖం నిగచ్ఛసి’’.
‘‘అహం ¶ రాజగహే రమ్మే, రమణీయే గిరిబ్బజే;
మిగలుద్దో పురే ఆసిం, లుద్దో చాసిమసఞ్ఞతో.
‘‘తస్స మే సహాయో సుహదయో, సద్ధో ఆసి ఉపాసకో;
తస్స కులుపకో భిక్ఖు, ఆసి గోతమసావకో;
సోపి మం అనుకమ్పన్తో, నివారేసి పునప్పునం.
‘‘‘మాకాసి పాపకం కమ్మం, మా తాత దుగ్గతిం అగా;
సచే ఇచ్ఛసి పేచ్చ సుఖం, విరమ పాణవధా అసంయమా’.
‘‘తస్సాహం వచనం సుత్వా, సుఖకామస్స హితానుకమ్పినో;
నాకాసిం సకలానుసాసనిం, చిరపాపాభిరతో అబుద్ధిమా.
‘‘సో మం పున భూరిసుమేధసో, అనుకమ్పాయ సంయమే నివేసయి;
‘సచే దివా హనసి పాణినో, అథ తే రత్తిం భవతు సంయమో’.
‘‘స్వాహం దివా హనిత్వా పాణినో, విరతో రత్తిమహోసి సఞ్ఞతో;
రత్తాహం పరిచారేమి, దివా ఖజ్జామి దుగ్గతో.
‘‘తస్స ¶ కమ్మస్స కుసలస్స, అనుభోమి రత్తిం అమానుసిం;
దివా పటిహతావ కుక్కురా, ఉపధావన్తి సమన్తా ఖాదితుం.
‘‘యే చ తే సతతానుయోగినో, ధువం పయుత్తా [ధువయుత్తా (సీ.)] సుగతస్స సాసనే;
మఞ్ఞామి తే అమతమేవ కేవలం, అధిగచ్ఛన్తి పదం అసఙ్ఖత’’న్తి.
దుతియమిగలుద్దకపేతవత్థు అట్ఠమం.
౯. కూటవినిచ్ఛయికపేతవత్థు
‘‘మాలీ ¶ ¶ కిరిటీ కాయూరీ [కేయూరీ (సీ.)], గత్తా తే చన్దనుస్సదా;
పసన్నముఖవణ్ణోసి, సూరియవణ్ణోవ సోభసి.
‘‘అమానుసా పారిసజ్జా, యే తేమే పరిచారకా;
దస కఞ్ఞాసహస్సాని, యా తేమా పరిచారికా;
తా [కా (క.)] కమ్బుకాయూరధరా, కఞ్చనావేళభూసితా.
‘‘మహానుభావోసి తువం, లోమహంసనరూపవా;
పిట్ఠిమంసాని అత్తనో, సామం ఉక్కచ్చ [ఉక్కడ్ఢ (సీ.)] ఖాదసి.
‘‘కిం ¶ ను కాయేన వాచాయ, మనసా దుక్కుటం కతం;
కిస్స కమ్మవిపాకేన, పిట్ఠిమంసాని అత్తనో;
సామం ఉక్కచ్చ ఖాదసీ’’తి.
‘‘అత్తనోహం అనత్థాయ, జీవలోకే అచారిసం;
పేసుఞ్ఞముసావాదేన, నికతివఞ్చనాయ చ.
‘‘తత్థాహం పరిసం గన్త్వా, సచ్చకాలే ఉపట్ఠితే;
అత్థం ¶ ధమ్మం నిరాకత్వా [నిరంకత్వా (క.) ని + ఆ + కర + త్వా = నిరాకత్వా], అధమ్మమనువత్తిసం.
‘‘ఏవం సో ఖాదతత్తానం, యో హోతి పిట్ఠిమంసికో;
యథాహం అజ్జ ఖాదామి, పిట్ఠిమంసాని అత్తనో.
‘‘తయిదం తయా నారద సామం దిట్ఠం, అనుకమ్పకా యే కుసలా వదేయ్యుం;
మా పేసుణం మా చ ముసా అభాణి, మా ఖోసి పిట్ఠిమంసికో తువ’’న్తి.
కూటవినిచ్ఛయికపేతవత్థు నవమం.
౧౦. ధాతువివణ్ణపేతవత్థు
‘‘అన్తలిక్ఖస్మిం ¶ తిట్ఠన్తో, దుగ్గన్ధో పూతి వాయసి;
ముఖఞ్చ తే కిమయో పూతిగన్ధం, ఖాదన్తి కిం కమ్మమకాసి పుబ్బే.
‘‘తతో ¶ సత్థం గహేత్వాన, ఓక్కన్తన్తి పునప్పునం;
ఖారేన పరిప్ఫోసిత్వా, ఓక్కన్తన్తి పునప్పునం.
‘‘కిం ను కాయేన వాచాయ, మనసా దుక్కటం కతం;
కిస్స కమ్మవిపాకేన, ఇదం దుక్ఖం నిగచ్ఛసీ’’తి.
‘‘అహం రాజగహే రమ్మే, రమణీయే గిరిబ్బజే;
ఇస్సరో ధనధఞ్ఞస్స, సుపహూతస్స మారిస.
‘‘తస్సాయం మే భరియా చ, ధీతా చ సుణిసా చ మే;
తా మాలం ఉప్పలఞ్చాపి, పచ్చగ్ఘఞ్చ విలేపనం;
థూపం హరన్తియో వారేసిం, తం పాపం పకతం మయా.
‘‘ఛళాసీతిసహస్సాని ¶ , మయం పచ్చత్తవేదనా;
థూపపూజం వివణ్ణేత్వా, పచ్చామ నిరయే భుసం.
‘‘యే ¶ చ ఖో థూపపూజాయ, వత్తన్తే అరహతో మహే;
ఆదీనవం పకాసేన్తి, వివేచయేథ [వివేచయథ (సీ.)] నే తతో.
‘‘ఇమా చ పస్స ఆయన్తియో, మాలధారీ అలఙ్కతా;
మాలావిపాకంనుభోన్తియో [అనుభవన్తి (సీ. పీ.)], సమిద్ధా చ తా [సమిద్ధా తా (సీ. స్యా.)] యసస్సినియో.
‘‘తఞ్చ దిస్వాన అచ్ఛేరం, అబ్భుతం లోమహంసనం;
నమో కరోన్తి సప్పఞ్ఞా, వన్దన్తి తం మహామునిం.
‘‘సోహం ¶ నూన ఇతో గన్త్వా, యోనిం లద్ధాన మానుసిం;
థూపపూజం కరిస్సామి, అప్పమత్తో పునప్పున’’న్తి.
ధాతువివణ్ణపేతవత్థు దసమం.
చూళవగ్గో తతియో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం –
అభిజ్జమానో కుణ్డియో [కోణ్డఞ్ఞో (సబ్బత్థ)], రథకారీ భుసేన చ;
కుమారో గణికా చేవ, ద్వే లుద్దా పిట్ఠిపూజనా;
వగ్గో తేన పవుచ్చతీతి.
౪. మహావగ్గో
౧. అమ్బసక్కరపేతవత్థు
వేసాలీ ¶ ¶ ¶ ¶ నామ నగరత్థి వజ్జీనం, తత్థ అహు లిచ్ఛవి అమ్బసక్కరో [అమ్బసక్ఖరో (సీ. స్యా.), అప్పసక్కరో (క.)];
దిస్వాన పేతం నగరస్స బాహిరం, తత్థేవ పుచ్ఛిత్థ తం కారణత్థికో.
‘‘సేయ్యా నిసజ్జా నయిమస్స అత్థి, అభిక్కమో నత్థి పటిక్కమో చ;
అసితపీతఖాయితవత్థభోగా, పరిచారికా [పరిచారణా (సీ. పీ.)] సాపి ఇమస్స నత్థి.
‘‘యే ఞాతకా దిట్ఠసుతా సుహజ్జా, అనుకమ్పకా యస్స అహేసుం పుబ్బే;
దట్ఠుమ్పి తే దాని న తం లభన్తి, విరాజితత్తో [విరాధితత్తో (సీ. పీ.)] హి జనేన తేన.
‘‘న ఓగ్గతత్తస్స భవన్తి మిత్తా, జహన్తి మిత్తా వికలం విదిత్వా;
అత్థఞ్చ దిస్వా పరివారయన్తి, బహూ మిత్తా ఉగ్గతత్తస్స హోన్తి.
‘‘నిహీనత్తో సబ్బభోగేహి కిచ్ఛో, సమ్మక్ఖితో ¶ సమ్పరిభిన్నగత్తో;
ఉస్సావబిన్దూవ పలిమ్పమానో, అజ్జ సువే జీవితస్సూపరోధో.
‘‘ఏతాదిసం ఉత్తమకిచ్ఛప్పత్తం, ఉత్తాసితం పుచిమన్దస్స సూలే;
‘అథ త్వం కేన వణ్ణేన వదేసి యక్ఖ, జీవ భో జీవితమేవ సేయ్యో’’’తి.
‘‘సాలోహితో ¶ ¶ ఏస అహోసి మయ్హం, అహం సరామి పురిమాయ జాతియా;
దిస్వా చ మే కారుఞ్ఞమహోసి రాజ, మా పాపధమ్మో నిరయం పతాయం [పతి + అయం = పతాయం].
‘‘ఇతో చుతో లిచ్ఛవి ఏస పోసో, సత్తుస్సదం నిరయం ఘోరరూపం;
ఉపపజ్జతి దుక్కటకమ్మకారీ, మహాభితాపం కటుకం భయానకం.
‘‘అనేకభాగేన గుణేన సేయ్యో, అయమేవ సూలో నిరయేన తేన;
ఏకన్తదుక్ఖం కటుకం భయానకం, ఏకన్తతిబ్బం నిరయం పతాయం [పతే + అయం = పతాయం].
‘‘ఇదఞ్చ ¶ సుత్వా వచనం మమేసో, దుక్ఖూపనీతో విజహేయ్య పాణం;
తస్మా అహం సన్తికే న భణామి, మా మే కతో జీవితస్సూపరోధో’’.
‘‘అఞ్ఞాతో ఏసో [అజ్ఝితో ఏస (క.)] పురిసస్స అత్థో, అఞ్ఞమ్పి ఇచ్ఛామసే పుచ్ఛితుం తువం;
ఓకాసకమ్మం సచే నో కరోసి, పుచ్ఛామ తం నో న చ కుజ్ఝితబ్బ’’న్తి.
‘‘అద్ధా పటిఞ్ఞా మే తదా అహు [పటిఞ్ఞాతమేతం తదాహు (క.), పటిఞ్ఞా న మేతే తదా అహు (?)], నాచిక్ఖనా అప్పసన్నస్స హోతి;
అకామా సద్ధేయ్యవచోతి కత్వా, పుచ్ఛస్సు మం కామం యథా విసయ్హ’’న్తి [విసయం (క.)].
‘‘యం ¶ కిఞ్చహం చక్ఖునా పస్సిస్సామి [పస్సామి (క.)], సబ్బమ్పి తాహం అభిసద్దహేయ్యం;
దిస్వావ తం నోపి చే సద్దహేయ్యం, కరేయ్యాసి [కరోహి (కత్థచి)] మే యక్ఖ నియస్సకమ్మ’’న్తి.
‘‘సచ్చప్పటిఞ్ఞా ¶ తవ మేసా హోతు, సుత్వాన ధమ్మం లభ సుప్పసాదం;
అఞ్ఞత్థికో ¶ నో చ పదుట్ఠచిత్తో, యం తే సుతం అసుతఞ్చాపి ధమ్మం;
సబ్బమ్పి అక్ఖిస్సం [సబ్బం ఆచిక్ఖిస్సం (సీ.)] యథా పజానన్తి.
‘‘సేతేన అస్సేన అలఙ్కతేన, ఉపయాసి సూలావుతకస్స సన్తికే;
యానం ఇదం అబ్భుతం దస్సనేయ్యం, కిస్సేతం కమ్మస్స అయం విపాకో’’తి.
‘‘వేసాలియా ¶ నగరస్స [తస్స నగరస్స (సీ. స్యా. పీ.)] మజ్ఝే, చిక్ఖల్లమగ్గే నరకం అహోసి;
గోసీసమేకాహం పసన్నచిత్తో, సేతం [సేతుం (స్యా. క.)] గహేత్వా నరకస్మిం నిక్ఖిపిం.
‘‘ఏతస్మిం పాదాని పతిట్ఠపేత్వా, మయఞ్చ అఞ్ఞే చ అతిక్కమిమ్హా;
యానం ఇదం అబ్భుతం దస్సనేయ్యం, తస్సేవ కమ్మస్స అయం విపాకో’’తి.
‘‘వణ్ణో చ తే సబ్బదిసా పభాసతి, గన్ధో చ తే సబ్బదిసా పవాయతి;
యక్ఖిద్ధిపత్తోసి మహానుభావో, నగ్గో చాసి కిస్స అయం విపాకో’’తి.
‘‘అక్కోధనో ¶ నిచ్చపసన్నచిత్తో, సణ్హాహి వాచాహి జనం ఉపేమి;
తస్సేవ కమ్మస్స అయం విపాకో, దిబ్బో మే వణ్ణో సతతం పభాసతి.
‘‘యసఞ్చ కిత్తిఞ్చ ధమ్మే ఠితానం, దిస్వాన మన్తేమి [దిస్వా సమన్తేమి (క.)] పసన్నచిత్తో;
తస్సేవ కమ్మస్స అయం విపాకో, దిబ్బో మే గన్ధో సతతం పవాయతి.
‘‘సహాయానం ¶ తిత్థస్మిం న్హాయన్తానం, థలే గహేత్వా నిదహిస్స దుస్సం;
ఖిడ్డత్థికో నో చ పదుట్ఠచిత్తో, తేనమ్హి నగ్గో కసిరా చ వుత్తీ’’తి.
‘‘యో కీళమానో పకరోతి పాపం, తస్సేదిసం కమ్మవిపాకమాహు;
అకీళమానో పన యో కరోతి, కిం తస్స కమ్మస్స విపాకమాహూ’’తి.
‘‘యే దుట్ఠసఙ్కప్పమనా మనుస్సా, కాయేన వాచాయ చ సఙ్కిలిట్ఠా;
కాయస్స భేదా అభిసమ్పరాయం, అసంసయం తే నిరయం ఉపేన్తి.
‘‘అపరే ¶ పన సుగతిమాసమానా, దానే రతా సఙ్గహితత్తభావా;
కాయస్స భేదా అభిసమ్పరాయం, అసంసయం తే సుగతిం ఉపేన్తీ’’తి.
‘‘తం కిన్తి జానేయ్యమహం అవేచ్చ, కల్యాణపాపస్స అయం విపాకో;
కిం వాహం దిస్వా అభిసద్దహేయ్యం, కో వాపి మం సద్దహాపేయ్య ఏత’’న్తి.
‘‘దిస్వా ¶ చ సుత్వా అభిసద్దహస్సు, కల్యాణపాపస్స అయం విపాకో;
కల్యాణపాపే ఉభయే అసన్తే, సియా ను సత్తా సుగతా దుగ్గతా వా.
‘‘నో ¶ చేత్థ కమ్మాని కరేయ్యుం మచ్చా, కల్యాణపాపాని మనుస్సలోకే;
నాహేసుం సత్తా సుగతా దుగ్గతా వా, హీనా పణీతా చ మనుస్సలోకే.
‘‘యస్మా ¶ చ కమ్మాని కరోన్తి మచ్చా, కల్యాణపాపాని మనుస్సలోకే;
తస్మా హి సత్తా సుగతా దుగ్గతా వా, హీనా ¶ పణీతా చ మనుస్సలోకే.
‘‘ద్వయజ్జ కమ్మానం విపాకమాహు, సుఖస్స దుక్ఖస్స చ వేదనీయం;
తా దేవతాయో పరిచారయన్తి, పచ్చన్తి బాలా ద్వయతం అపస్సినో.
‘‘న మత్థి కమ్మాని సయంకతాని, దత్వాపి మే నత్థి యో [సో (సబ్బత్థ)] ఆదిసేయ్య;
అచ్ఛాదనం సయనమథన్నపానం, తేనమ్హి నగ్గో కసిరా చ వుత్తీ’’తి.
‘‘సియా ను ఖో కారణం కిఞ్చి యక్ఖ, అచ్ఛాదనం యేన తువం లభేథ;
ఆచిక్ఖ మే త్వం యదత్థి హేతు, సద్ధాయికం [సద్ధాయితం (సీ. పీ.)] హేతువచో సుణోమా’’తి.
‘‘కప్పితకో [కప్పినకో (సీ.)] నామ ఇధత్థి భిక్ఖు, ఝాయీ సుసీలో అరహా విముత్తో;
గుత్తిన్ద్రియో సంవుతపాతిమోక్ఖో, సీతిభూతో ఉత్తమదిట్ఠిపత్తో.
‘‘సఖిలో వదఞ్ఞూ సువచో సుముఖో, స్వాగమో సుప్పటిముత్తకో చ;
పుఞ్ఞస్స ఖేత్తం అరణవిహారీ, దేవమనుస్సానఞ్చ ¶ దక్ఖిణేయ్యో.
‘‘సన్తో విధూమో అనీఘో నిరాసో, ముత్తో విసల్లో అమమో అవఙ్కో;
నిరూపధీ సబ్బపపఞ్చఖీణో, తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తో జుతిమా.
‘‘అప్పఞ్ఞాతో ¶ దిస్వాపి న చ సుజానో, మునీతి నం వజ్జిసు వోహరన్తి;
జానన్తి తం యక్ఖభూతా అనేజం, కల్యాణధమ్మం విచరన్తం లోకే.
‘‘తస్స ¶ తువం ఏకయుగం దువే వా, మముద్దిసిత్వాన సచే దదేథ;
పటిగ్గహీతాని చ తాని అస్సు, మమఞ్చ పస్సేథ సన్నద్ధదుస్స’’న్తి.
‘‘కస్మిం పదేసే సమణం వసన్తం, గన్త్వాన పస్సేము మయం ఇదాని;
యో మజ్జ [స మజ్జ (సీ.)] కఙ్ఖం విచికిచ్ఛితఞ్చ, దిట్ఠీవిసూకాని వినోదయేయ్యా’’తి.
‘‘ఏసో నిసిన్నో కపినచ్చనాయం, పరివారితో దేవతాహి బహూహి;
ధమ్మిం ¶ కథం భాసతి సచ్చనామో, సకస్మిమాచేరకే అప్పమత్తో’’తి.
‘‘తథాహం [యథాహం (క.)] కస్సామి గన్త్వా ఇదాని, అచ్ఛాదయిస్సం సమణం యుగేన;
పటిగ్గహితాని చ తాని అస్సు, తువఞ్చ పస్సేము సన్నద్ధదుస్స’’న్తి.
‘‘మా అక్ఖణే పబ్బజితం ఉపాగమి, సాధు వో లిచ్ఛవి నేస ధమ్మో;
తతో చ కాలే ఉపసఙ్కమిత్వా, తత్థేవ పస్సాహి రహో నిసిన్న’’న్తి.
తథాతి వత్వా అగమాసి తత్థ, పరివారితో దాసగణేన లిచ్ఛవి;
సో తం నగరం ఉపసఙ్కమిత్వా, వాసూపగచ్ఛిత్థ సకే నివేసనే.
తతో ¶ ¶ చ కాలే గిహికిచ్చాని కత్వా, న్హత్వా పివిత్వా చ ఖణం లభిత్వా;
విచేయ్య పేళాతో చ యుగాని అట్ఠ, గాహాపయీ దాసగణేన లిచ్ఛవి.
సో తం పదేసం ఉపసఙ్కమిత్వా, తం అద్దస సమణం సన్తచిత్తం;
పటిక్కన్తం ¶ గోచరతో నివత్తం, సీతిభూతం రుక్ఖమూలే నిసిన్నం.
తమేనమవోచ ఉపసఙ్కమిత్వా, అప్పాబాధం ఫాసువిహారఞ్చ పుచ్ఛి;
‘‘వేసాలియం లిచ్ఛవిహం భదన్తే, జానన్తి మం లిచ్ఛవి అమ్బసక్కరో.
‘‘ఇమాని మే అట్ఠ యుగా సుభాని [యుగాని భన్తే (స్యా. క.)], పటిగణ్హ భన్తే పదదామి తుయ్హం;
తేనేవ అత్థేన ఇధాగతోస్మి, యథా అహం అత్తమనో భవేయ్య’’న్తి.
‘‘దూరతోవ ¶ సమణబ్రాహ్మణా చ, నివేసనం తే పరివజ్జయన్తి;
పత్తాని భిజ్జన్తి చ తే [భిజ్జన్తి తవ (స్యా. క.)] నివేసనే, సఙ్ఘాటియో చాపి విదాలయన్తి [విపాటయన్తి (సీ.), విపాతయన్తి (క.)].
‘‘అథాపరే పాదకుఠారికాహి, అవంసిరా సమణా పాతయన్తి;
ఏతాదిసం పబ్బజితా విహేసం, తయా కతం సమణా పాపుణన్తి.
‘‘తిణేన తేలమ్పి న త్వం అదాసి, మూళ్హస్స ¶ మగ్గమ్పి న పావదాసి;
అన్ధస్స దణ్డం సయమాదియాసి, ఏతాదిసో కదరియో అసంవుతో తువం;
అథ త్వం కేన వణ్ణేన కిమేవ దిస్వా,
అమ్హేహి సహ సంవిభాగం కరోసీ’’తి.
‘‘పచ్చేమి ¶ భన్తే యం త్వం వదేసి, విహేసయిం సమణే బ్రాహ్మణే చ;
ఖిడ్డత్థికో నో చ పదుట్ఠచిత్తో, ఏతమ్పి మే దుక్కటమేవ భన్తే.
‘‘ఖిడ్డాయ యక్ఖో పసవిత్వా పాపం, వేదేతి దుక్ఖం అసమత్తభోగీ;
దహరో యువా నగ్గనియస్స భాగీ, కిం సు తతో దుక్ఖతరస్స హోతి.
‘‘తం దిస్వా సంవేగమలత్థం భన్తే, తప్పచ్చయా వాపి [తప్పచ్చయా తాహం (సీ.), తప్పచ్చయా చాహం (పీ.)] దదామి దానం;
పటిగణ్హ భన్తే వత్థయుగాని అట్ఠ, యక్ఖస్సిమా గచ్ఛన్తు దక్ఖిణాయో’’తి.
‘‘అద్ధా హి దానం బహుధా పసత్థం, దదతో చ తే అక్ఖయధమ్మమత్థు;
పటిగణ్హామి ¶ తే వత్థయుగాని అట్ఠ, యక్ఖస్సిమా గచ్ఛన్తు దక్ఖిణాయో’’తి.
తతో హి సో ఆచమయిత్వా లిచ్ఛవి, థేరస్స దత్వాన యుగాని అట్ఠ;
‘పటిగ్గహితాని చ తాని అస్సు, యక్ఖఞ్చ పస్సేథ సన్నద్ధదుస్సం’.
తమద్దసా చన్దనసారలిత్తం, ఆజఞ్ఞమారూళ్హముళారవణ్ణం;
అలఙ్కతం సాధునివత్థదుస్సం, పరివారితం యక్ఖమహిద్ధిపత్తం.
సో ¶ తం దిస్వా అత్తమనా ఉదగ్గో, పహట్ఠచిత్తో చ సుభగ్గరూపో;
కమ్మఞ్చ దిస్వాన మహావిపాకం, సన్దిట్ఠికం చక్ఖునా సచ్ఛికత్వా.
తమేనమవోచ ¶ ¶ ఉపసఙ్కమిత్వా, ‘‘దస్సామి దానం సమణబ్రాహ్మణానం;
న చాపి మే కిఞ్చి అదేయ్యమత్థి, తువఞ్చ మే యక్ఖ బహూపకారో’’తి.
‘‘తువఞ్చ మే లిచ్ఛవి ఏకదేసం, అదాసి దానాని అమోఘమేతం;
స్వాహం ¶ కరిస్సామి తయావ సక్ఖిం, అమానుసో మానుసకేన సద్ధి’’న్తి.
‘‘గతీ చ బన్ధూ చ పరాయణఞ్చ [పరాయనఞ్చ (స్యా. క.)], మిత్తో మమాసి అథ దేవతా మే [దేవతాసి (సీ. స్యా.)];
యాచామి తం [యాచామహం (సీ.)] పఞ్జలికో భవిత్వా, ఇచ్ఛామి తం యక్ఖ పునాపి దట్ఠు’’న్తి.
‘‘సచే తువం అస్సద్ధో భవిస్ససి, కదరియరూపో విప్పటిపన్నచిత్తో;
త్వం నేవ మం లచ్ఛసి [తేనేవ మం న లచ్ఛసీ (సీ.), తేనేవ మం లిచ్ఛవి (స్యా.), తేనేవ మం లచ్ఛసి (క.)] దస్సనాయ, దిస్వా చ తం నోపి చ ఆలపిస్సం.
‘‘సచే పన త్వం భవిస్ససి ధమ్మగారవో, దానే రతో సఙ్గహితత్తభావో;
ఓపానభూతో సమణబ్రాహ్మణానం, ఏవం మమం లచ్ఛసి దస్సనాయ.
‘‘దిస్వా చ తం ఆలపిస్సం భదన్తే, ఇమఞ్చ సూలతో లహుం పముఞ్చ;
యతో నిదానం అకరిమ్హ సక్ఖిం, మఞ్ఞామి సూలావుతకస్స కారణా.
‘‘తే ¶ అఞ్ఞమఞ్ఞం అకరిమ్హ సక్ఖిం, అయఞ్చ ¶ సూలతో [సూలావుతో (సీ. స్యా.)] లహుం పముత్తో;
సక్కచ్చ ధమ్మాని సమాచరన్తో, ముచ్చేయ్య సో నిరయా చ తమ్హా;
కమ్మం సియా అఞ్ఞత్ర వేదనీయం.
‘‘కప్పితకఞ్చ ఉపసఙ్కమిత్వా, తేనేవ [తేన (స్యా. క.)] సహ సంవిభజిత్వా కాలే;
సయం ముఖేనూపనిసజ్జ పుచ్ఛ, సో తే అక్ఖిస్సతి ఏతమత్థం.
‘‘తమేవ భిక్ఖుం ఉపసఙ్కమిత్వా, పుచ్ఛస్సు అఞ్ఞత్థికో నో చ పదుట్ఠచిత్తో;
సో తే సుతం అసుతఞ్చాపి ధమ్మం,
సబ్బమ్పి ¶ అక్ఖిస్సతి యథా పజాన’’న్తి.
సో తత్థ రహస్సం సముల్లపిత్వా, సక్ఖిం కరిత్వాన అమానుసేన;
పక్కామి సో లిచ్ఛవీనం సకాసం, అథ బ్రవి పరిసం సన్నిసిన్నం.
‘‘సుణన్తు భోన్తో మమ ఏకవాక్యం, వరం వరిస్సం లభిస్సామి అత్థం;
సూలావుతో ¶ పురిసో లుద్దకమ్మో, పణీహితదణ్డో [పణీతనణ్డో (క.)] అనుసత్తరూపో [అనుపక్కరూపో (క.)].
‘‘ఏత్తావతా వీసతిరత్తిమత్తా, యతో ఆవుతో నేవ జీవతి న మతో;
తాహం మోచయిస్సామి దాని, యథామతిం అనుజానాతు సఙ్ఘో’’తి.
‘‘ఏతఞ్చ అఞ్ఞఞ్చ లహుం పముఞ్చ, కో తం వదేథ [వదేథాతి (క.), వదేథ చ (స్యా.)] తథా కరోన్తం;
యథా పజానాసి తథా కరోహి, యథామతిం అనుజానాతి సఙ్ఘో’’తి.
సో ¶ తం పదేసం ఉపసఙ్కమిత్వా, సూలావుతం మోచయి ఖిప్పమేవ;
‘మా భాయి సమ్మా’తి చ తం అవోచ, తికిచ్ఛకానఞ్చ ఉపట్ఠపేసి.
‘‘కప్పితకఞ్చ ¶ ఉపసఙ్కమిత్వా, తేనేవ సహ [తేన సమం (సీ.), తేన సహ (స్యా. క.)] సంవిభజిత్వా కాలే;
సయం ముఖేనూపనిసజ్జ లిచ్ఛవి, తథేవ పుచ్ఛిత్థ నం కారణత్థికో.
‘‘సూలావుతో పురిసో లుద్దకమ్మో, పణీతదణ్డో ¶ అనుసత్తరూపో;
ఏత్తావతా వీసతిరత్తిమత్తా, యతో ఆవుతో నేవ జీవతి న మతో.
‘‘సో మోచితో గన్త్వా మయా ఇదాని, ఏతస్స యక్ఖస్స వచో హి భన్తే;
సియా ను ఖో కారణం కిఞ్చిదేవ, యేన సో నిరయం నో వజేయ్య.
‘‘ఆచిక్ఖ భన్తే యది అత్థి హేతు, సద్ధాయికం హేతువచో సుణోమ;
న తేసం కమ్మానం వినాసమత్థి, అవేదయిత్వా ఇధ బ్యన్తిభావో’’తి.
‘‘సచే ¶ స ధమ్మాని సమాచరేయ్య, సక్కచ్చ రత్తిన్దివమప్పమత్తో;
ముచ్చేయ్య సో నిరయా చ తమ్హా, కమ్మం సియా అఞ్ఞత్ర వేదనీయ’’న్తి.
‘‘అఞ్ఞాతో [ఞాతోమ్హి (క.)] ఏసో పురిసస్స అత్థో, మమమ్పి దాని అనుకమ్ప భన్తే;
అనుసాస మం ఓవద భూరిపఞ్ఞ, యథా అహం నో నిరయం వజేయ్య’’న్తి.
‘‘అజ్జేవ ¶ ¶ బుద్ధం సరణం ఉపేహి, ధమ్మఞ్చ సఙ్ఘఞ్చ పసన్నచిత్తో;
తథేవ సిక్ఖాయ పదాని పఞ్చ, అఖణ్డఫుల్లాని సమాదియస్సు.
‘‘పాణాతిపాతా విరమస్సు ఖిప్పం, లోకే అదిన్నం పరివజ్జయస్సు;
అమజ్జపో మా చ ముసా అభాణీ, సకేన దారేన చ హోహి తుట్ఠో;
ఇమఞ్చ అరియం [ఇమఞ్చ (స్యా.)] అట్ఠఙ్గవరేనుపేతం, సమాదియాహి కుసలం సుఖుద్రయం.
‘‘చీవరం పిణ్డపాతఞ్చ, పచ్చయం సయనాసనం;
అన్నం పానం ఖాదనీయం, వత్థసేనాసనాని చ;
దదాహి ఉజుభూతేసు, విప్పసన్నేన చేతసా [సదా పుఞ్ఞం పవడ్ఢతి (స్యా. క.)].
‘‘భిక్ఖూపి సీలసమ్పన్నే, వీతరాగే బహుస్సుతే;
తప్పేహి అన్నపానేన, సదా పుఞ్ఞం పవడ్ఢతి.
‘‘ఏవఞ్చ ధమ్మాని [కమ్మాని (సీ. స్యా.)] సమాచరన్తో, సక్కచ్చ రత్తిన్దివమప్పమత్తో;
ముఞ్చ తువం [ముచ్చేయ్య సో త్వం (క.)] నిరయా చ తమ్హా, కమ్మం ¶ సియా అఞ్ఞత్ర వేదనీయ’’న్తి.
‘‘అజ్జేవ బుద్ధం సరణం ఉపేమి, ధమ్మఞ్చ సఙ్ఘఞ్చ పసన్నచిత్తో;
తథేవ సిక్ఖాయ పదాని పఞ్చ, అఖణ్డఫుల్లాని సమాదియామి.
‘‘పాణాతిపాతా విరమామి ఖిప్పం, లోకే అదిన్నం పరివజ్జయామి;
అమజ్జపో నో చ ముసా భణామి, సకేన దారేన చ హోమి తుట్ఠో;
ఇమఞ్చ అరియం అట్ఠఙ్గవరేనుపేతం, సమాదియామి కుసలం సుఖుద్రయం.
‘‘చీవరం ¶ ¶ పిణ్డపాతఞ్చ, పచ్చయం సయనాసనం;
అన్నం పానం ఖాదనీయం, వత్థసేనాసనాని చ.
‘‘భిక్ఖూ ¶ చ సీలసమ్పన్నే, వీతరాగే బహుస్సుతే;
దదామి న వికమ్పామి [వికప్పామి (సీ. స్యా.)], బుద్ధానం సాసనే రతో’’తి.
ఏతాదిసా లిచ్ఛవి అమ్బసక్కరో, వేసాలియం అఞ్ఞతరో ఉపాసకో;
సద్ధో ముదూ కారకరో చ భిక్ఖు, సఙ్ఘఞ్చ సక్కచ్చ తదా ఉపట్ఠహి.
సూలావుతో చ అరోగో హుత్వా, సేరీ ¶ సుఖీ పబ్బజ్జం ఉపాగమి [పబ్బజ్జముపగచ్ఛి (క.)];
భిక్ఖుఞ్చ ఆగమ్మ కప్పితకుత్తమం, ఉభోపి సామఞ్ఞఫలాని అజ్ఝగుం.
ఏతాదిసా సప్పురిసాన సేవనా, మహప్ఫలా హోతి సతం విజానతం;
సూలావుతో అగ్గఫలం అఫస్సయి [ఫుస్సయి (స్యా. క.)], ఫలం కనిట్ఠం పన అమ్బసక్కరో’’తి.
అమ్బసక్కరపేతవత్థు పఠమం.
౨. సేరీసకపేతవత్థు
[వి. వ. ౧౨౨౮] సుణోథ యక్ఖస్స వాణిజాన చ, సమాగమో యత్థ తదా అహోసి;
యథా కథం ఇతరితరేన చాపి, సుభాసితం తఞ్చ సుణాథ సబ్బే.
యో సో అహు రాజా పాయాసి నామ [నామో (సీ.)], భుమ్మానం సహబ్యగతో యసస్సీ;
సో మోదమానోవ సకే విమానే, అమానుసో మానుసే అజ్ఝభాసీతి.
‘‘వఙ్కే ¶ అరఞ్ఞే అమనుస్సట్ఠానే, కన్తారే అప్పోదకే అప్పభక్ఖే;
సుదుగ్గమే వణ్ణుపథస్స మజ్ఝే, వఙ్కంభయా నట్ఠమనా మనుస్సా.
‘‘నయిధ ఫలా మూలమయా చ సన్తి, ఉపాదానం నత్థి కుతోధ భక్ఖో [భిక్ఖో (క.)];
అఞ్ఞత్ర పంసూహి చ వాలుకాహి చ, తతాహి ఉణ్హాహి చ దారుణాహి చ.
‘‘ఉజ్జఙ్గలం తత్తమివం కపాలం, అనాయసం పరలోకేన తుల్యం;
లుద్దానమావాసమిదం పురాణం, భూమిప్పదేసో అభిసత్తరూపో.
‘‘‘అథ తుమ్హే కేన వణ్ణేన, కిమాసమానా ఇమం పదేసం హి;
అనుపవిట్ఠా సహసా సమచ్చ, లోభా భయా అథ వా సమ్పమూళ్హా’’’తి.
‘‘మగధేసు అఙ్గేసు చ సత్థవాహా, ఆరోపయిత్వా పణియం పుథుత్తం;
తే యామసే సిన్ధుసోవీరభూమిం, ధనత్థికా ఉద్దయం పత్థయానా.
‘‘దివా పిపాసం నధివాసయన్తా, యోగ్గానుకమ్పఞ్చ సమేక్ఖమానా;
ఏతేన వేగేన ఆయామ సబ్బే, రత్తిం మగ్గం పటిపన్నా వికాలే.
‘‘తే ¶ దుప్పయాతా అపరద్ధమగ్గా, అన్ధాకులా విప్పనట్ఠా అరఞ్ఞే;
సుదుగ్గమే వణ్ణుపథస్స మజ్ఝే, దిసం న జానామ పమూళ్హచిత్తా.
‘‘ఇదఞ్చ ¶ దిస్వాన అదిట్ఠపుబ్బం, విమానసేట్ఠఞ్చ తవఞ్చ యక్ఖ;
తతుత్తరిం జీవితమాసమానా, దిస్వా పతీతా సుమనా ఉదగ్గా’’తి.
‘‘పారం సముద్దస్స ఇమఞ్చ వణ్ణుం, వేత్తాచరం [వేత్తం పరం (స్యా.), వేత్తాచారం (క.)] సఙ్కుపథఞ్చ మగ్గం;
నదియో పన పబ్బతానఞ్చ దుగ్గా, పుథుద్దిసా గచ్ఛథ భోగహేతు.
‘‘పక్ఖన్దియాన విజితం పరేసం, వేరజ్జకే మానుసే పేక్ఖమానా;
యం వో సుతం వా అథ వాపి దిట్ఠం, అచ్ఛేరకం తం వో సుణోమ తాతా’’తి.
‘‘ఇతోపి అచ్ఛేరతరం కుమార, న నో సుతం వా అథ వాపి దిట్ఠం;
అతీతమానుస్సకమేవ సబ్బం, దిస్వా న తప్పామ అనోమవణ్ణం.
‘‘వేహాయసం పోక్ఖరఞ్ఞో సవన్తి, పహూతమల్యా [పహూతమాల్యా (స్యా.)] బహుపుణ్డరీకా;
దుమా చిమే నిచ్చఫలూపపన్నా, అతీవ గన్ధా సురభిం పవాయన్తి.
‘‘వేళూరియథమ్భా సతముస్సితాసే, సిలాపవాళస్స చ ఆయతంసా;
మసారగల్లా సహలోహితఙ్గా, థమ్భా ఇమే జోతిరసామయాసే.
‘‘సహస్సథమ్భం అతులానుభావం, తేసూపరి సాధుమిదం విమానం;
రతనన్తరం కఞ్చనవేదిమిస్సం, తపనీయపట్టేహి చ సాధుఛన్నం.
‘‘జమ్బోనదుత్తత్తమిదం ¶ సుమట్ఠో, పాసాదసోపాణఫలూపపన్నో;
దళ్హో చ వగ్గు చ సుసఙ్గతో చ [వగ్గు సుముఖో సుసఙ్గతో (సీ.)], అతీవ నిజ్ఝానఖమో మనుఞ్ఞో.
‘‘రతనన్తరస్మిం బహుఅన్నపానం, పరివారితో అచ్ఛరాసఙ్గణేన;
మురజఆలమ్బరతూరియఘుట్ఠో, అభివన్దితోసి థుతివన్దనాయ.
‘‘సో మోదసి నారిగణప్పబోధనో, విమానపాసాదవరే మనోరమే;
అచిన్తియో సబ్బగుణూపపన్నో, రాజా యథా వేస్సవణో నళిన్యా [నళిఞ్ఞం (క.)].
‘‘దేవో ను ఆసి ఉదవాసి యక్ఖో, ఉదాహు దేవిన్దో మనుస్సభూతో;
పుచ్ఛన్తి తం వాణిజా సత్థవాహా, ఆచిక్ఖ కో నామ తువంసి యక్ఖో’’తి.
‘‘సేరీసకో నామ అహమ్హి యక్ఖో, కన్తారియో వణ్ణుపథమ్హి గుత్తో;
ఇమం పదేసం అభిపాలయామి, వచనకరో వేస్సవణస్స రఞ్ఞో’’తి.
‘‘అధిచ్చలద్ధం పరిణామజం తే, సయం కతం ఉదాహు దేవేహి దిన్నం;
పుచ్ఛన్తి తం వాణిజా సత్థవాహా, కథం తయా లద్ధమిదం మనుఞ్ఞ’’న్తి.
‘‘నాధిచ్చలద్ధం న పరిణామజం మే, న సయం కతం న హి దేవేహి దిన్నం;
సకేహి కమ్మేహి అపాపకేహి, పుఞ్ఞేహి మే లద్ధమిదం మనుఞ్ఞ’’న్తి.
‘‘కిం ¶ తే వతం కిం పన బ్రహ్మచరియం, కిస్స సుచిణ్ణస్స అయం విపాకో;
పుచ్ఛన్తి తం వాణిజా సత్థవాహా, కథం తయా లద్ధమిదం విమాన’’న్తి.
‘‘మమం ¶ పాయాసీతి అహు సమఞ్ఞా, రజ్జం యదా కారయిం కోసలానం;
నత్థికదిట్ఠి కదరియో పాపధమ్మో, ఉచ్ఛేదవాదీ చ తదా అహోసిం.
‘‘సమణో చ ఖో ఆసి కుమారకస్సపో, బహుస్సుతో చిత్తకథీ ఉళారో;
సో మే తదా ధమ్మకథం అభాసి, దిట్ఠివిసూకాని వినోదయీ మే.
‘‘తాహం తస్స ధమ్మకథం సుణిత్వా, ఉపాసకత్తం పటిదేవయిస్సం;
పాణాతిపాతా విరతో అహోసిం, లోకే అదిన్నం పరివజ్జయిస్సం;
అమజ్జపో నో చ ముసా అభాణిం, సకేన దారేన చ అహోసి తుట్ఠో.
‘‘తం మే వతం తం పన బ్రహ్మచరియం, తస్స సుచిణ్ణస్స అయం విపాకో;
తేహేవ కమ్మేహి అపాపకేహి, పుఞ్ఞేహి మే లద్ధమిదం విమాన’’న్తి.
‘‘సచ్చం కిరాహంసు నరా సపఞ్ఞా, అనఞ్ఞథా వచనం పణ్డితానం;
యహిం యహిం గచ్ఛతి పుఞ్ఞకమ్మో, తహిం తహిం మోదతి కామకామీ.
‘‘యహిం యహిం సోకపరిద్దవో చ, వధో చ బన్ధో చ పరిక్కిలేసో;
తహిం తహిం గచ్ఛతి పాపకమ్మో, న ముచ్చతి దుగ్గతియా కదాచీ’’తి.
‘‘సమ్మూళ్హరూపోవ ¶ జనో అహోసి, అస్మిం ముహుత్తే కలలీకతోవ;
జనస్సిమస్స తుయ్హఞ్చ కుమార, అప్పచ్చయో కేన ను ఖో అహోసీ’’తి.
‘‘ఇమే చ సిరీసవనా [ఇమే సిరీసూపవనా చ (సీ.), ఇమేపి సిరీసవనా చ (పీ. క.)] తాతా, దిబ్బా గన్ధా సురభీ సమ్పవన్తి;
తే సమ్పవాయన్తి ఇమం విమానం, దివా చ రత్తో చ తమం నిహన్త్వా.
‘‘ఇమేసఞ్చ ఖో వస్ససతచ్చయేన, సిపాటికా ఫలతి ఏకమేకా;
మానుస్సకం వస్ససతం అతీతం, యదగ్గే కాయమ్హి ఇధూపపన్నో.
‘‘దిస్వానహం వస్ససతాని పఞ్చ, అస్మిం విమానే ఠత్వాన తాతా;
ఆయుక్ఖయా పుఞ్ఞక్ఖయా చవిస్సం, తేనేవ సోకేన పముచ్ఛితోస్మీ’’తి.
‘‘కథం ను సోచేయ్య తథావిధో సో, లద్ధా విమానం అతులం చిరాయ;
యే చాపి ఖో ఇత్తరముపపన్నా, తే నూన సోచేయ్యుం పరిత్తపుఞ్ఞా’’తి.
‘‘అనుచ్ఛవిం ఓవదియఞ్చ మే తం, యం మం తుమ్హే పేయ్యవాచం వదేథ;
తుమ్హే చ ఖో తాతా మయానుగుత్తా, యేనిచ్ఛకం తేన పలేథ సోత్థి’’న్తి.
‘‘గన్త్వా మయం సిన్ధుసోవీరభూమిం, ధన్నత్థికా ఉద్దయం పత్థయానా;
యథాపయోగా పరిపుణ్ణచాగా, కాహామ సేరీసమహం ఉళార’’న్తి.
‘‘మా ¶ చేవ సేరీసమహం అకత్థ, సబ్బఞ్చ వో భవిస్సతి యం వదేథ;
పాపాని కమ్మాని వివజ్జయాథ, ధమ్మానుయోగఞ్చ అధిట్ఠహాథ.
‘‘ఉపాసకో అత్థి ఇమమ్హి సఙ్ఘే, బహుస్సుతో సీలవతూపపన్నో;
సద్ధో చ చాగీ చ సుపేసలో చ, విచక్ఖణో సన్తుసితో ముతీమా.
‘‘సఞ్జానమానో ¶ న ముసా భణేయ్య, పరూపఘాతాయ చ చేతయేయ్య;
వేభూతికం పేసుణం నో కరేయ్య, సణ్హఞ్చ వాచం సఖిలం భణేయ్య.
‘‘సగారవో సప్పటిస్సో వినీతో, అపాపకో అధిసీలే విసుద్ధో;
సో మాతరం పితరఞ్చాపి జన్తు, ధమ్మేన పోసేతి అరియవుత్తి.
‘‘మఞ్ఞే సో మాతాపితూనం కారణా, భోగాని పరియేసతి న అత్తహేతు;
మాతాపితూనఞ్చ యో అచ్చయేన, నేక్ఖమ్మపోణో చరిస్సతి బ్రహ్మచరియం.
‘‘ఉజూ అవఙ్కో అసఠో అమాయో, న లేసకప్పేన చ వోహరేయ్య;
సో తాదిసో సుకతకమ్మకారీ, ధమ్మే ఠితో కిన్తి లభేథ దుక్ఖం.
‘‘తం కారణా పాతుకతోమ్హి అత్తనా, తస్మా ధమ్మం పస్సథ వాణిజాసే;
అఞ్ఞత్ర తేనిహ భస్మీ [భస్మి (స్యా.), భస్మ (క.)] భవేథ, అన్ధాకులా విప్పనట్ఠా అరఞ్ఞే;
తం ఖిప్పమానేన లహుం పరేన, సుఖో హవే సప్పురిసేన సఙ్గమో’’తి.
‘‘కిం ¶ నామ సో కిఞ్చ కరోతి కమ్మం, కిం నామధేయ్యం కిం పన తస్స గోత్తం;
మయమ్పి నం దట్ఠుకామమ్హ యక్ఖ, యస్సానుకమ్పాయ ఇధాగతోసి;
లాభా హి తస్స యస్స తువం పిహేసీ’’తి.
‘‘యో కప్పకో సమ్భవనామధేయ్యో, ఉపాసకో కోచ్ఛఫలూపజీవీ;
జానాథ నం తుమ్హాకం పేసియో సో, మా ఖో నం హీళిత్థ సుపేసలో సో’’తి.
‘‘జానామసే యం త్వం పవదేసి యక్ఖ, న ఖో నం జానామ స ఏదిసోతి;
మయమ్పి నం పూజయిస్సామ యక్ఖ, సుత్వాన తుయ్హం వచనం ఉళార’’న్తి.
‘‘యే కేచి ఇమస్మిం సత్థే మనుస్సా, దహరా మహన్తా అథవాపి మజ్ఝిమా;
సబ్బేవ తే ఆలమ్బన్తు విమానం, పస్సన్తు పుఞ్ఞానం ఫలం కదరియా’’తి.
తే తత్థ సబ్బేవ ‘అహం పురే’తి, తం కప్పకం తత్థ పురక్ఖత్వా [పురక్ఖిపిత్వా (సీ.)];
సబ్బేవ తే ఆలమ్బింసు విమానం, మసక్కసారం వియ వాసవస్స.
తే తత్థ సబ్బేవ ‘అహం పురే’తి, ఉపాసకత్తం పటివేదయింసు;
పాణాతిపాతా పటివిరతా అహేసుం, లోకే అదిన్నం పరివజ్జయింసు;
అమజ్జపా నో చ ముసా భణింసు, సకేన దారేన చ అహేసుం తుట్ఠా.
తే ¶ తత్థ సబ్బేవ ‘అహం పురే’తి, ఉపాసకత్తం పటివేదయిత్వా;
పక్కామి సత్థో అనుమోదమానో, యక్ఖిద్ధియా అనుమతో పునప్పునం.
గన్త్వాన తే సిన్ధుసోవీరభూమిం, ధనత్థికా ఉద్దయం [ఉదయ (పీ. క.)] పత్థయానా;
యథాపయోగా పరిపుణ్ణలాభా, పచ్చాగముం పాటలిపుత్తమక్ఖతం.
గన్త్వాన తే సఙ్ఘరం సోత్థివన్తో, పుత్తేహి దారేహి సమఙ్గిభూతా;
ఆనన్దీ విత్తా సుమనా పతీతా, అకంసు సేరీసమహం ఉళారం;
సేరీసకం తే పరివేణం మాపయింసు.
ఏతాదిసా ¶ సప్పురిసాన సేవనా, మహత్థికా ధమ్మగుణాన సేవనా;
ఏకస్స అత్థాయ ఉపాసకస్స, సబ్బేవ సత్తా సుఖితా [సుఖినో (పీ. క.)] అహేసున్తి.
సేరీసకపేతవత్థు దుతియం.
భాణవారం తతియం నిట్ఠితం.
౩. నన్దకపేతవత్థు
రాజా ¶ పిఙ్గలకో నామ, సురట్ఠానం అధిపతి అహు;
మోరియానం ఉపట్ఠానం గన్త్వా, సురట్ఠం పునరాగమా.
ఉణ్హే మజ్ఝన్హికే [మజ్ఝన్తికే (సబ్బత్థ)] కాలే, రాజా పఙ్కం [వఙ్కం (క.)] ఉపాగమి;
అద్దస మగ్గం రమణీయం, పేతానం తం వణ్ణుపథం [వణ్ణనాపథం (సీ. స్యా.)].
సారథిం ¶ ఆమన్తయీ రాజా –
‘‘అయం మగ్గో రమణీయో, ఖేమో సోవత్థికో సివో;
ఇమినా సారథి యామ, సురట్ఠానం సన్తికే ఇతో’’.
తేన ¶ పాయాసి సోరట్ఠో, సేనాయ చతురఙ్గినియా;
ఉబ్బిగ్గరూపో పురిసో, సోరట్ఠం ఏతదబ్రవి.
‘‘కుమ్మగ్గం పటిపన్నమ్హా, భింసనం లోమహంసనం;
పురతో దిస్సతి మగ్గో, పచ్ఛతో చ న దిస్సతి.
‘‘కుమ్మగ్గం పటిపన్నమ్హా, యమపురిసాన సన్తికే;
అమానుసో వాయతి గన్ధో, ఘోసో సుయ్యతి [సూయతి (సీ. స్యా.)] దారుణో’’.
సంవిగ్గో రాజా సోరట్ఠో, సారథిం ఏతదబ్రవి;
‘‘కుమ్మగ్గం పటిపన్నమ్హా, భింసనం లోమహంసనం;
పురతో దిస్సతి మగ్గో, పచ్ఛతో చ న దిస్సతి.
‘‘కుమ్మగ్గం పటిపన్నమ్హా, యమపురిసాన సన్తికే;
అమానుసో వాయతి గన్ధో, ఘోసో సుయ్యతి దారుణో’’.
హత్థిక్ఖన్ధం సమారుయ్హ, ఓలోకేన్తో చతుద్దిసం [చతుద్దిస్సా (క.)];
అద్దస నిగ్రోధం రమణీయం [రుక్ఖం నిగ్రోధం (స్యా. క.)], పాదపం ఛాయాసమ్పన్నం;
నీలబ్భవణ్ణసదిసం, మేఘవణ్ణసిరీనిభం.
సారథిం ¶ ¶ ఆమన్తయీ రాజా, ‘‘కిం ఏసో దిస్సతి బ్రహా;
నీలబ్భవణ్ణసదిసో, మేఘవణ్ణసిరీనిభో’’.
‘‘నిగ్రోధో సో మహారాజ, పాదపో ఛాయాసమ్పన్నో;
నీలబ్భవణ్ణసదిసో ¶ , మేఘవణ్ణసిరీనిభో’’.
తేన పాయాసి సోరట్ఠో, యేన సో దిస్సతే బ్రహా;
నీలబ్భవణ్ణసదిసో, మేఘవణ్ణసిరీనిభో.
హత్థిక్ఖన్ధతో ఓరుయ్హ, రాజా రుక్ఖం ఉపాగమి;
నిసీది రుక్ఖమూలస్మిం, సామచ్చో సపరిజ్జనో;
పూరం పానీయసరకం, పూవే విత్తే చ అద్దస.
పురిసో ¶ చ దేవవణ్ణీ, సబ్బాభరణభూసితో;
ఉపసఙ్కమిత్వా రాజానం, సోరట్ఠం ఏతదబ్రవి.
‘‘స్వాగతం తే మహారాజ, అథో తే అదురాగతం;
పివతు దేవో పానీయం, పూవే ఖాద అరిన్దమ’’.
పివిత్వా రాజా పానీయం, సామచ్చో సపరిజ్జనో;
పూవే ఖాదిత్వా పిత్వా చ, సోరట్ఠో ఏతదబ్రవి.
‘‘దేవతా నుసి గన్ధబ్బో, అదు సక్కో పురిన్దదో;
అజానన్తా తం పుచ్ఛామ, కథం జానేము తం మయ’’న్తి.
‘‘నామ్హి దేవో న గన్ధబ్బో, నాపి [నమ్హి (క.)] సక్కో పురిన్దదో;
పేతో అహం మహారాజ, సురట్ఠా ఇధ మాగతో’’తి.
‘‘కింసీలో కింసమాచారో, సురట్ఠస్మిం పురే తువం;
కేన తే బ్రహ్మచరియేన, ఆనుభావో అయం తవా’’తి.
‘‘తం సుణోహి మహారాజ, అరిన్దమ రట్ఠవడ్ఢన;
అమచ్చా పారిసజ్జా చ, బ్రాహ్మణో చ పురోహితో.
‘‘సురట్ఠస్మిం అహం దేవ, పురిసో పాపచేతసో;
మిచ్ఛాదిట్ఠి చ దుస్సీలో, కదరియో పరిభాసకో.
‘‘‘దదన్తానం ¶ కరోన్తానం, వారయిస్సం బహుజ్జనం;
అఞ్ఞేసం దదమానానం, అన్తరాయకరో అహం.
‘‘‘విపాకో నత్థి దానస్స, సంయమస్స కుతో ఫలం;
నత్థి ఆచరియో నామ, అదన్తం కో దమేస్సతి.
‘‘‘సమతుల్యాని ¶ భూతాని, కుతో [కులే (స్యా. క.)] జేట్ఠాపచాయికో;
నత్థి బలం వీరియం వా, కుతో ఉట్ఠానపోరిసం.
‘‘‘నత్థి దానఫలం నామ, న విసోధేతి వేరినం;
లద్ధేయ్యం లభతే మచ్చో, నియతిపరిణామజం [పరిణామజా (సీ. క.)].
‘‘‘నత్థి ¶ మాతా పితా భాతా, లోకో నత్థి ఇతో పరం;
నత్థి దిన్నం నత్థి హుతం, సునిహితం న విజ్జతి.
‘‘‘యోపి ¶ హనేయ్య పురిసం, పరస్స ఛిన్దతే [పురిసస్స ఛిన్దే (స్యా. క.)] సిరం;
న కోచి కఞ్చి హనతి, సత్తన్నం వివరమన్తరే.
‘‘‘అచ్ఛేజ్జాభేజ్జో హి [భేజ్జో (సీ.), అభేజ్జో (స్యా.), భేజ్జాసి (క.)] జీవో, అట్ఠంసో గుళపరిమణ్డలో;
యోజనానం సతం పఞ్చ, కో జీవం ఛేత్తుమరహతి.
‘‘‘యథా సుత్తగుళే ఖిత్తే, నిబ్బేఠేన్తం పలాయతి;
ఏవమేవ చ సో జీవో, నిబ్బేఠేన్తో పలాయతి.
‘‘‘యథా గామతో నిక్ఖమ్మ, అఞ్ఞం గామం పవిసతి;
ఏవమేవ చ సో జీవో, అఞ్ఞం బోన్దిం పవిసతి.
‘‘‘యథా ¶ గేహతో నిక్ఖమ్మ, అఞ్ఞం గేహం పవిసతి;
ఏవమేవ చ సో జీవో, అఞ్ఞం బోన్దిం పవిసతి.
‘‘‘చుల్లాసీతి [చుళాసీతి (సీ. స్యా. క.)] మహాకప్పినో [మహాకప్పునో (సీ.)], సతసహస్సాని హి;
యే బాలా యే చ పణ్డితా, సంసారం ఖేపయిత్వాన;
దుక్ఖస్సన్తం కరిస్సరే.
‘‘‘మితాని సుఖదుక్ఖాని, దోణేహి పిటకేహి చ;
జినో సబ్బం పజానాతి’, సమ్మూళ్హా ఇతరా పజా.
‘‘ఏవందిట్ఠి పురే ఆసిం, సమ్మూళ్హో మోహపారుతో;
మిచ్ఛాదిట్ఠి చ దుస్సీలో, కదరియో పరిభాసకో.
‘‘ఓరం మే ఛహి మాసేహి, కాలఙ్కిరియా భవిస్సతి;
ఏకన్తకటుకం ఘోరం, నిరయం పపతిస్సహం.
[పే. వ. ౭౦] ‘‘చతుక్కణ్ణం చతుద్వారం, విభత్తం భాగసో మితం;
అయోపాకారపరియన్తం, అయసా పటికుజ్జితం.
[పే. వ. ౭౧] ‘‘తస్స అయోమయా భూమి, జలితా తేజసా యుతా;
సమన్తా యోజనసతం, ఫరిత్వా తిట్ఠతి సబ్బదా.
‘‘వస్సాని ¶ సతసహస్సాని, ఘోసో సుయ్యతి తావదే;
లక్ఖో ఏసో మహారాజ, సతభాగవస్సకోటియో.
‘‘కోటిసతసహస్సాని ¶ , నిరయే పచ్చరే జనా;
మిచ్ఛాదిట్ఠీ చ దుస్సీలా, యే చ అరియూపవాదినో.
‘‘తత్థాహం దీఘమద్ధానం, దుక్ఖం వేదిస్స వేదనం;
ఫలం పాపస్స కమ్మస్స, తస్మా సోచామహం భుసం.
‘‘తం ¶ ¶ సుణోహి మహారాజ, అరిన్దమ రట్ఠవడ్ఢన;
ధీతా మయ్హం మహారాజ, ఉత్తరా భద్దమత్థు తే.
‘‘కరోతి భద్దకం కమ్మం, సీలేసుపోసథే రతా;
సఞ్ఞతా సంవిభాగీ చ, వదఞ్ఞూ వీతమచ్ఛరా.
‘‘అఖణ్డకారీ సిక్ఖాయ, సుణ్హా పరకులేసు చ;
ఉపాసికా సక్యమునినో, సమ్బుద్ధస్స సిరీమతో.
‘‘భిక్ఖు చ సీలసమ్పన్నో, గామం పిణ్డాయ పావిసి;
ఓక్ఖిత్తచక్ఖు సతిమా, గుత్తద్వారో సుసంవుతో.
‘‘సపదానం చరమానో, అగమా తం నివేసనం;
‘తమద్దస మహారాజ, ఉత్తరా భద్దమత్థు తే’.
‘‘పూరం పానీయసరకం, పూవే విత్తే చ సా అదా;
‘పితా మే కాలఙ్కతో, భన్తే తస్సేతం ఉపకప్పతు’.
‘‘సమనన్తరానుద్దిట్ఠే, విపాకో ఉదపజ్జథ;
భుఞ్జామి కామకామీహం, రాజా వేస్సవణో యథా.
‘‘తం సుణోహి మహారాజ, అరిన్దమ రట్ఠవడ్ఢన;
సదేవకస్స లోకస్స, బుద్ధో అగ్గో పవుచ్చతి;
తం బుద్ధం సరణం గచ్ఛ, సపుత్తదారో అరిన్దమ.
‘‘అట్ఠఙ్గికేన మగ్గేన, ఫుసన్తి అమతం పదం;
తం ధమ్మం సరణం గచ్ఛ, సపుత్తదారో అరిన్దమ.
‘‘చత్తారో ¶ చ పటిపన్నా [మగ్గపటిపన్నా (సీ. స్యా.)], చత్తారో చ ఫలే ఠితా;
ఏస సఙ్ఘో ఉజుభూతో, పఞ్ఞాసీలసమాహితో;
తం సఙ్ఘం సరణం గచ్ఛ, సపుత్తదారో అరిన్దమ.
‘‘పాణాతిపాతా ¶ ¶ విరమస్సు ఖిప్పం, లోకే అదిన్నం పరివజ్జయస్సు;
అమజ్జపో మా చ ముసా అభాణీ, సకేన దారేన చ హోహి తుట్ఠో’’తి.
‘‘అత్థకామోసి మే యక్ఖ, హితకామోసి దేవతే;
కరోమి తుయ్హం వచనం, త్వంసి ఆచరియో మమ.
‘‘ఉపేమి సరణం బుద్ధం, ధమ్మఞ్చాపి అనుత్తరం;
సఙ్ఘఞ్చ నరదేవస్స, గచ్ఛామి సరణం అహం.
‘‘పాణాతిపాతా విరమామి ఖిప్పం, లోకే అదిన్నం పరివజ్జయామి;
అమజ్జపో నో చ ముసా భణామి, సకేన దారేన చ హోమి తుట్ఠో.
‘‘ఓఫుణామి ¶ [ఓపుణామి (సీ.), ఓఫునామి (స్యా. క.), ఓపునామి (?)] మహావాతే, నదియా సీఘగామియా;
వమామి పాపికం దిట్ఠిం, బుద్ధానం సాసనే రతో’’.
ఇదం వత్వాన సోరట్ఠో, విరమిత్వా పాపదస్సనా [పాపదస్సనం (స్యా. క.)];
నమో ¶ భగవతో కత్వా, పామోక్ఖో రథమారుహీతి.
నన్దకపేతవత్థు తతియం.
౪. రేవతీపేతవత్థు
[వి. వ. ౮౬౩] ‘‘ఉట్ఠేహి రేవతే సుపాపధమ్మే, అపారుతద్వారే అదానసీలే;
నేస్సామ తం యత్థ థునన్తి దుగ్గతా, సమప్పితా [సమజ్జతా (సీ.)] నేరయికా దుఖేనా’’తి.
ఇచ్చేవ [ఇచ్చేవం (స్యా. క.)] వత్వాన యమస్స దూతా, తే ద్వే యక్ఖా లోహితక్ఖా బ్రహన్తా;
పచ్చేకబాహాసు గహేత్వా రేవతం, పక్కామయుం దేవగణస్స సన్తికే.
‘‘ఆదిచ్చవణ్ణం ¶ రుచిరం పభస్సరం, బ్యమ్హం సుభం కఞ్చనజాలఛన్నం;
కస్సేతమాకిణ్ణజనం విమానం, సురియస్స రంసీరివ జోతమానం.
‘‘నారీగణా చన్దనసారలిత్తా [చన్దనసారానులిత్తా (స్యా.)], ఉభతో విమానం ఉపసోభయన్తి;
తం దిస్సతి సురియసమానవణ్ణం, కో మోదతి సగ్గపత్తో విమానే’’తి.
‘‘బారాణసియం నన్దియో నామాసి, ఉపాసకో అమచ్ఛరీ దానపతి వదఞ్ఞూ;
తస్సేతమాకిణ్ణజనం విమానం, సురియస్స రంసీరివ జోతమానం.
‘‘నారీగణా చన్దనసారలిత్తా, ఉభతో విమానం ఉపసోభయన్తి;
తం దిస్సతి సురియసమానవణ్ణం, సో మోదతి సగ్గపత్తో విమానే’’తి.
‘‘నన్దియస్సాహం ¶ భరియా, అగారినీ సబ్బకులస్స ఇస్సరా;
భత్తు విమానే రమిస్సామి దానహం, న పత్థయే నిరయదస్సనాయా’’తి.
‘‘ఏసో తే నిరయో సుపాపధమ్మే, పుఞ్ఞం తయా అకతం జీవలోకే;
న హి మచ్ఛరీ రోసకో పాపధమ్మో, సగ్గూపగానం లభతి సహబ్యత’’న్తి.
‘‘కిం ను గూథఞ్చ ముత్తఞ్చ, అసుచీ పటిదిస్సతి;
దుగ్గన్ధం కిమిదం మీళ్హం, కిమేతం ఉపవాయతీ’’తి.
‘‘ఏస సంసవకో నామ, గమ్భీరో సతపోరిసో;
యత్థ వస్ససహస్సాని, తువం పచ్చసి రేవతే’’తి.
‘‘కిం ¶ ను కాయేన వాచాయ, మనసా దుక్కటం కతం;
కేన సంసవకో లద్ధో, గమ్భీరో సతపోరిసో’’తి.
‘‘సమణే బ్రాహ్మణే చాపి, అఞ్ఞే వాపి వనిబ్బకే;
ముసావాదేన వఞ్చేసి, తం పాపం పకతం తయా.
‘‘తేన సంసవకో లద్ధో, గమ్భీరో సతపోరిసో;
తత్థ వస్ససహస్సాని, తువం పచ్చసి రేవతే.
‘‘హత్థేపి ఛిన్దన్తి అథోపి పాదే, కణ్ణేపి ఛిన్దన్తి అథోపి నాసం;
అథోపి కాకోళగణా సమేచ్చ, సఙ్గమ్మ ఖాదన్తి విఫన్దమాన’’న్తి.
‘‘సాధు ఖో మం పటినేథ, కాహామి కుసలం బహుం;
దానేన సమచరియాయ, సంయమేన దమేన చ;
యం కత్వా సుఖితా హోన్తి, న చ పచ్ఛానుతప్పరే’’తి.
‘‘పురే తువం పమజ్జిత్వా, ఇదాని పరిదేవసి;
సయం కతానం కమ్మానం, విపాకం అనుభోస్ససీ’’తి.
‘‘కో దేవలోకతో మనుస్సలోకం, గన్త్వాన పుట్ఠో మే ఏవం వదేయ్య;
‘నిక్ఖిత్తదణ్డేసు దదాథ దానం, అచ్ఛాదనం సేయ్య [సయన (సీ.)] మథన్నపానం;
న హి మచ్ఛరీ రోసకో పాపధమ్మో, సగ్గూపగానం లభతి సహబ్యతం’.
‘‘సాహం నూన ఇతో గన్త్వా, యోనిం లద్ధాన మానుసిం;
వదఞ్ఞూ సీలసమ్పన్నా, కాహామి కుసలం బహుం;
దానేన సమచరియాయ, సంయమేన దమేన చ.
‘‘ఆరామాని చ రోపిస్సం, దుగ్గే సఙ్కమనాని చ;
పపఞ్చ ఉదపానఞ్చ, విప్పసన్నేన చేతసా.
‘‘చాతుద్దసిం ¶ పఞ్చదసిం, యా చ పక్ఖస్స అట్ఠమీ;
పాటిహారియపక్ఖఞ్చ, అట్ఠఙ్గసుసమాగతం.
‘‘ఉపోసథం ఉపవసిస్సం, సదా సీలేసు సంవుతా;
న చ దానే పమజ్జిస్సం, సామం దిట్ఠమిదం మయా’’తి.
ఇచ్చేవం ¶ విప్పలపన్తిం, ఫన్దమానం తతో తతో;
ఖిపింసు నిరయే ఘోరే, ఉద్ధంపాదం అవంసిరం.
‘‘అహం పురే మచ్ఛరినీ అహోసిం, పరిభాసికా సమణబ్రాహ్మణానం;
వితథేన చ సామికం వఞ్చయిత్వా, పచ్చామహం నిరయే ఘోరరూపే’’తి.
రేవతీపేతవత్థు చతుత్థం.
౫. ఉచ్ఛుపేతవత్థు
‘‘ఇదం ¶ మమ ఉచ్ఛువనం మహన్తం, నిబ్బత్తతి పుఞ్ఞఫలం అనప్పకం;
తం దాని మే న [న దాని మే తం (సీ. క.)] పరిభోగమేతి, ఆచిక్ఖ భన్తే కిస్స అయం విపాకో.
‘‘హఞ్ఞామి [విహఞ్ఞామి (క.)] ఖజ్జామి చ వాయమామి, పరిసక్కామి పరిభుఞ్జితుం కిఞ్చి;
స్వాహం ఛిన్నథామో కపణో లాలపామి, కిస్స [కిస్సస్స (సీ.), కిస్సస్సు (?)] కమ్మస్స అయం విపాకో.
‘‘విఘాతో చాహం పరిపతామి ఛమాయం, పరివత్తామి వారిచరోవ ఘమ్మే;
రుదతో చ మే [దూరతో చ మే (స్యా. క.)] అస్సుకా నిగ్గలన్తి, ఆచిక్ఖ భన్తే కిస్స అయం విపాకో.
‘‘ఛాతో ¶ కిలన్తో చ పిపాసితో చ, సన్తస్సితో ¶ సాతసుఖం న విన్దే;
పుచ్ఛామి తం ఏతమత్థం భదన్తే, కథం ను ఉచ్ఛుపరిభోగం లభేయ్య’’న్తి.
‘‘పురే తువం కమ్మమకాసి అత్తనా, మనుస్సభూతో పురిమాయ జాతియా;
అహఞ్చ తం ఏతమత్థం వదామి, సుత్వాన త్వం ఏతమత్థం విజాన.
‘‘ఉచ్ఛుం ¶ తువం ఖాదమానో పయాతో, పురిసో చ తే పిట్ఠితో అన్వగచ్ఛి;
సో చ తం పచ్చాసన్తో కథేసి, తస్స తువం న కిఞ్చి ఆలపిత్థ.
‘‘సో చ తం అభణన్తం అయాచి, ‘దేహయ్య ఉచ్ఛు’న్తి చ తం అవోచ;
తస్స తువం పిట్ఠితో ఉచ్ఛుం అదాసి, తస్సేతం కమ్మస్స అయం విపాకో.
‘‘ఇఙ్ఘ త్వం గన్త్వాన పిట్ఠితో గణ్హేయ్యాసి [ఇఙ్ఘ త్వం పిట్ఠితో గణ్హ ఉచ్ఛుం (సీ.)], గహేత్వాన తం ఖాదస్సు యావదత్థం;
తేనేవ త్వం అత్తమనో భవిస్ససి, హట్ఠో చుదగ్గో చ పమోదితో చా’’తి.
గన్త్వాన ¶ సో పిట్ఠితో అగ్గహేసి, గహేత్వాన తం ఖాది యావదత్థం;
తేనేవ సో అత్తమనో అహోసి, హట్ఠో చుదగ్గో చ పమోదితో చాతి.
ఉచ్ఛుపేతవత్థు పఞ్చమం.
౬. కుమారపేతవత్థు
‘‘సావత్థి ¶ ¶ నామ నగరం, హిమవన్తస్స పస్సతో;
తత్థ ఆసుం ద్వే కుమారా, రాజపుత్తాతి మే సుతం.
‘‘సమ్మత్తా ¶ [పమత్తా (క.)] రజనీయేసు, కామస్సాదాభినన్దినో;
పచ్చుప్పన్నసుఖే గిద్ధా, న తే పస్సింసునాగతం.
‘‘తే చుతా చ మనుస్సత్తా, పరలోకం ఇతో గతా;
తేధ ఘోసేన్త్యదిస్సన్తా, పుబ్బే దుక్కటమత్తనో.
‘‘‘బహూసు వత [బహుస్సుతేసు (సీ. క.)] సన్తేసు, దేయ్యధమ్మే ఉపట్ఠితే;
నాసక్ఖిమ్హా చ అత్తానం, పరిత్తం కాతుం సుఖావహం.
‘‘‘కిం తతో పాపకం అస్స, యం నో రాజకులా చుతా;
ఉపపన్నా పేత్తివిసయం, ఖుప్పిపాససమప్పితా [ఖుప్పిపాసాసమప్పితా (సీ. పీ.)].
‘‘సామినో ఇధ హుత్వాన, హోన్తి అసామినో తహిం;
భమన్తి [చరన్తి (సీ. పీ.), మరన్తి (స్యా.)] ఖుప్పిపాసాయ, మనుస్సా ఉన్నతోనతా.
‘‘ఏతమాదీనవం ఞత్వా, ఇస్సరమదసమ్భవం;
పహాయ ¶ ఇస్సరమదం, భవే సగ్గగతో నరో;
కాయస్స భేదా సప్పఞ్ఞో, సగ్గం సో ఉపపజ్జతీ’’తి.
కుమారపేతవత్థు ఛట్ఠం.
౭. రాజపుత్తపేతవత్థు
పుబ్బే ¶ కతానం కమ్మానం, విపాకో మథయే మనం;
రూపే సద్దే రసే గన్ధే, ఫోట్ఠబ్బే చ మనోరమే.
నచ్చం గీతం రతిం ఖిడ్డం, అనుభుత్వా అనప్పకం;
ఉయ్యానే పరిచరిత్వా, పవిసన్తో గిరిబ్బజం.
ఇసిం సునేత్త [సునిత (క.)] మద్దక్ఖి, అత్తదన్తం సమాహితం;
అప్పిచ్ఛం హిరిసమ్పన్నం, ఉఞ్ఛే పత్తగతే రతం.
హత్థిక్ఖన్ధతో ఓరుయ్హ, లద్ధా భన్తేతి చాబ్రవి;
తస్స పత్తం గహేత్వాన, ఉచ్చం పగ్గయ్హ ఖత్తియో.
థణ్డిలే ¶ పత్తం భిన్దిత్వా, హసమానో అపక్కమి;
‘‘రఞ్ఞో కితవస్సాహం పుత్తో, కిం మం భిక్ఖు కరిస్ససి’’.
తస్స ¶ కమ్మస్స ఫరుసస్స, విపాకో కటుకో అహు;
యం రాజపుత్తో వేదేసి, నిరయమ్హి సమప్పితో.
ఛళేవ చతురాసీతి, వస్సాని నవుతాని చ;
భుసం దుక్ఖం నిగచ్ఛిత్థో, నిరయే కతకిబ్బిసో.
ఉత్తానోపి చ పచ్చిత్థ, నికుజ్జో వామదక్ఖిణో;
ఉద్ధంపాదో ఠితో చేవ, చిరం బాలో అపచ్చథ.
బహూని ¶ వస్ససహస్సాని, పూగాని నహుతాని చ;
భుసం దుక్ఖం నిగచ్ఛిత్థో, నిరయే కతకిబ్బిసో.
ఏతాదిసం ఖో కటుకం, అప్పదుట్ఠప్పదోసినం;
పచ్చన్తి పాపకమ్మన్తా, ఇసిమాసజ్జ సుబ్బతం.
సో తత్థ బహువస్సాని, వేదయిత్వా బహుం దుఖం;
ఖుప్పిపాసహతో నామ [ఖుప్పిపాసాహతో నామ (సీ. పీ)], పేతో ఆసి తతో చుతో.
ఏతమాదీనవం ఞత్వా [దిస్వా (సీ.)], ఇస్సరమదసమ్భవం;
పహాయ ఇస్సరమదం, నివాతమనువత్తయే.
దిట్ఠేవ ధమ్మే పాసంసో, యో బుద్ధేసు సగారవో;
కాయస్స భేదా సప్పఞ్ఞో, సగ్గం సో ఉపపజ్జతీతి.
రాజపుత్తపేతవత్థు సత్తమం.
౮. గూథఖాదకపేతవత్థు
‘‘గూథకూపతో ¶ ఉగ్గన్త్వా, కో ను దీనో పతిట్ఠసి [దీనో హి తిట్ఠసి (సీ.)];
నిస్సంసయం పాపకమ్మన్తో, కిం ను సద్దహసే తువ’’న్తి.
‘‘అహం భదన్తే పేతోమ్హి, దుగ్గతో యమలోకికో;
పాపకమ్మం కరిత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతో’’.
‘‘కిం ను కాయేన వాచాయ, మనసా దుక్కటం కతం;
కిస్స కమ్మవిపాకేన, ఇదం దుక్ఖం నిగచ్ఛసీ’’తి.
‘‘అహు ¶ ఆవాసికో మయ్హం, ఇస్సుకీ కులమచ్ఛరీ;
అజ్ఝోసితో మయ్హం ఘరే, కదరియో పరిభాసకో.
‘‘తస్సాహం ¶ ¶ వచనం సుత్వా, భిక్ఖవో పరిభాసిసం;
తస్స కమ్మవిపాకేన, పేతలోకం ఇతో గతో’’తి.
‘‘అమిత్తో మిత్తవణ్ణేన, యో తే ఆసి కులూపకో;
కాయస్స భేదా దుప్పఞ్ఞో, కిం ను పేచ్చ గతిం గతో’’తి.
‘‘తస్సేవాహం పాపకమ్మస్స, సీసే తిట్ఠామి మత్థకే;
సో చ పరవిసయం పత్తో, మమేవ పరిచారకో.
‘‘యం భదన్తే హదన్తఞ్ఞే, ఏతం మే హోతి భోజనం;
అహఞ్చ ఖో యం హదామి, ఏతం సో ఉపజీవతీ’’తి.
గూథఖాదకపేతవత్థు అట్ఠమం.
౯. గూథఖాదకపేతివత్థు
‘‘గూథకూపతో ¶ ఉగ్గన్త్వా, కా ను దీనా పతిట్ఠసి;
నిస్సంసయం పాపకమ్మన్తా, కిం ను సద్దహసే తువ’’న్తి.
‘‘అహం భదన్తే పేతీమ్హి, దుగ్గతా యమలోకికా;
పాపకమ్మం కరిత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతా’’తి.
‘‘కిం ను కాయేన వాచాయ, మనసా దుక్కటం కతం;
కిస్స కమ్మవిపాకేన, ఇదం దుక్ఖం నిగచ్ఛసీ’’తి.
‘‘అహు ఆవాసికో మయ్హం, ఇస్సుకీ కులమచ్ఛరీ;
అజ్ఝోసితో మయ్హం ఘరే, కదరియో పరిభాసకో.
‘‘తస్సాహం వచనం సుత్వా, భిక్ఖవో పరిభాసిసం;
తస్స కమ్మవిపాకేన, పేతలోకం ఇతో గతా’’తి.
‘‘అమిత్తో ¶ మిత్తవణ్ణేన, యో తే ఆసి కులూపకో;
కాయస్స భేదా దుప్పఞ్ఞో, కిం ను పేచ్చ గతిం గతో’’తి.
‘‘తస్సేవాహం పాపకమ్మస్స, సీసే తిట్ఠామి మత్థకే;
సో చ పరవిసయం పత్తో, మమేవ పరిచారకో.
‘‘యం ¶ భదన్తే హదన్తఞ్ఞే, ఏతం మే హోతి భోజనం;
అహఞ్చ ఖో యం హదామి, ఏతం సో ఉపజీవతీ’’తి.
గూథఖాదకపేతివత్థు నవమం.
౧౦. గణపేతవత్థు
‘‘నగ్గా ¶ దుబ్బణ్ణరూపాత్థ, కిసా ధమనిసన్థతా;
ఉప్ఫాసులికా [ఉప్పాసుళికా (క.)] కిసికా, కే ను తుమ్హేత్థ మారిసా’’తి.
‘‘మయం భదన్తే పేతామ్హా, దుగ్గతా యమలోకికా;
పాపకమ్మం కరిత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతా’’తి.
‘‘కిం ¶ ను కాయేన వాచాయ, మనసా దుక్కటం కతం;
కిస్స కమ్మవిపాకేన, పేతలోకం ఇతో గతా’’తి.
‘‘అనావటేసు తిత్థేసు, విచినిమ్హద్ధమాసకం;
సన్తేసు దేయ్యధమ్మేసు, దీపం నాకమ్హ అత్తనో.
‘‘నదిం ఉపేమ తసితా, రిత్తకా పరివత్తతి;
ఛాయం ఉపేమ ఉణ్హేసు, ఆతపో పరివత్తతి.
‘‘అగ్గివణ్ణో చ నో వాతో, డహన్తో ఉపవాయతి;
ఏతఞ్చ భన్తే అరహామ, అఞ్ఞఞ్చ పాపకం తతో.
‘‘అపి యోజనాని [అధియోజనాని (సీ. క.)] గచ్ఛామ, ఛాతా ఆహారగేధినో;
అలద్ధావ ¶ నివత్తామ, అహో నో అప్పపుఞ్ఞతా.
‘‘ఛాతా పముచ్ఛితా భన్తా, భూమియం పటిసుమ్భితా;
ఉత్తానా పటికిరామ, అవకుజ్జా పతామసే.
‘‘తే చ తత్థేవ పతితా [తత్థ పపహితా (క.)], భూమియం పటిసుమ్భితా;
ఉరం సీసఞ్చ ఘట్టేమ, అహో నో అప్పపుఞ్ఞతా.
‘‘ఏతఞ్చ భన్తే అరహామ, అఞ్ఞఞ్చ పాపకం తతో;
సన్తేసు దేయ్యధమ్మేసు, దీపం నాకమ్హ అత్తనో.
‘‘తే హి నూన ఇతో గన్త్వా, యోనిం లద్ధాన మానుసిం;
వదఞ్ఞూ సీలసమ్పన్నా, కాహామ కుసలం బహు’’న్తి.
గణపేతవత్థు దసమం.
౧౧. పాటలిపుత్తపేతవత్థు
‘‘దిట్ఠా ¶ ¶ ¶ తయా నిరయా తిరచ్ఛానయోని,
పేతా అసురా అథవాపి మానుసా దేవా; సయమద్దస కమ్మవిపాకమత్తనో,
నేస్సామి తం పాటలిపుత్తమక్ఖతం; తత్థ గన్త్వా కుసలం కరోహి కమ్మం’’.
‘‘అత్థకామోసి మే యక్ఖ, హితకామోసి దేవతే;
కరోమి తుయ్హం వచనం, త్వంసి ఆచరియో మమ.
‘‘దిట్ఠా మయా నిరయా తిరచ్ఛానయోని, పేతా అసురా అథవాపి మానుసా దేవా;
సయమద్దసం ¶ కమ్మవిపాకమత్తనో, కాహామి పుఞ్ఞాని అనప్పకానీ’’తి.
పాటలిపుత్తపేతవత్థు ఏకాదసమం.
౧౨. అమ్బవనపేతవత్థు
‘‘అయఞ్చ తే పోక్ఖరణీ సురమ్మా, సమా సుతిత్థా చ మహోదకా చ;
సుపుప్ఫితా భమరగణానుకిణ్ణా, కథం తయా లద్ధా అయం మనుఞ్ఞా.
‘‘ఇదఞ్చ తే అమ్బవనం సురమ్మం, సబ్బోతుకం ధారయతే [ధారయతి (స్యా. క.)] ఫలాని;
సుపుప్ఫితం భమరగణానుకిణ్ణం, కథం తయా లద్ధమిదం విమానం’’.
‘‘అమ్బపక్కం దకం [అమ్బపక్కోదకం (సీ. స్యా. పీ.), అమ్బపక్కూదకం (క.)] యాగు, సీతచ్ఛాయా మనోరమా;
ధీతాయ దిన్నదానేన, తేన మే ఇధ లబ్భతి’’.
‘‘సన్దిట్ఠికం ¶ కమ్మం ఏవం [సన్దిట్ఠికం ఏవ (స్యా.)] పస్సథ, దానస్స దమస్స సంయమస్స విపాకం;
దాసీ అహం అయ్యకులేసు హుత్వా, సుణిసా హోమి అగారస్స ఇస్సరా’’తి.
అమ్బవనపేతవత్థు ద్వాదసమం.
౧౩. అక్ఖరుక్ఖపేతవత్థు
‘‘యం ¶ ¶ దదాతి న తం హోతి, దేథేవ దానం దత్వా ఉభయం తరతి;
ఉభయం తేన దానేన [తేన (క.)] గచ్ఛతి, జాగరథ మాపమజ్జథా’’తి.
అక్ఖరుక్ఖపేతవత్థు తేరసమం.
౧౪. భోగసంహరపేతవత్థు
‘‘మయం ¶ భోగే సంహరిమ్హ, సమేన విసమేన చ;
తే అఞ్ఞే పరిభుఞ్జన్తి, మయం దుక్ఖస్స భాగినీ’’తి.
భోగసంహరపేతవత్థు చుద్దసమం.
౧౫. సేట్ఠిపుత్తపేతవత్థు
[జా. ౧.౪.౫౪ జాతకేపి] ‘‘సట్ఠివస్ససహస్సాని, పరిపుణ్ణాని సబ్బసో;
నిరయే పచ్చమానానం, కదా అన్తో భవిస్సతి’’.
[జా. ౧.౪.౫౫ జాతకేపి] ‘‘నత్థి అన్తో కుతో అన్తో, న అన్తో పటిదిస్సతి;
తథా హి పకతం పాపం, తుయ్హం మయ్హఞ్చ మారిసా [మమ తుయ్హఞ్చ మారిస (సీ. స్యా. పీ.)].
[జా. ౧.౪.౫౩ జాతకేపి] ‘‘దుజ్జీవితమజీవమ్హ ¶ , యే సన్తే న దదమ్హసే;
సన్తేసు దేయ్యధమ్మేసు, దీపం నాకమ్హ అత్తనో.
[జా. ౧.౪.౫౬ జాతకేపి] ‘‘సోహం నూన ఇతో గన్త్వా, యోనిం లద్ధాన మానుసిం;
వదఞ్ఞూ సీలసమ్పన్నో, కాహామి కుసలం బహు’’న్తి.
సేట్ఠిపుత్తపేతవత్థు పన్నరసమం.
౧౬. సట్ఠికూటపేతవత్థు
‘‘కిం ¶ ను ఉమ్మత్తరూపోవ, మిగో భన్తోవ ధావసి;
నిస్సంసయం పాపకమ్మన్తో [పాపకమ్మం (స్యా. పీ.)], కిం ను సద్దాయసే తువ’’న్తి.
‘‘అహం ¶ భదన్తే పేతోమ్హి, దుగ్గతో యమలోకికో;
పాపకమ్మం కరిత్వాన, పేతలోకం ఇతో గతో.
‘‘సట్ఠి కూటసహస్సాని, పరిపుణ్ణాని సబ్బసో;
సీసే మయ్హం నిపతన్తి, తే భిన్దన్తి చ మత్థక’’న్తి.
‘‘కిం ను కాయేన వాచాయ, మనసా దుక్కటం కతం;
కిస్స కమ్మవిపాకేన, ఇదం దుక్ఖం నిగచ్ఛసి.
‘‘సట్ఠి ¶ కూటసహస్సాని, పరిపుణ్ణాని సబ్బసో;
సీసే తుయ్హం నిపతన్తి, తే భిన్దన్తి చ మత్థక’’న్తి.
‘‘అథద్దసాసిం సమ్బుద్ధం, సునేత్తం భావితిన్ద్రియం;
నిసిన్నం రుక్ఖమూలస్మిం, ఝాయన్తం అకుతోభయం.
‘‘సాలిత్తకప్పహారేన, భిన్దిస్సం తస్స మత్థకం;
తస్స కమ్మవిపాకేన, ఇదం దుక్ఖం నిగచ్ఛిసం.
‘‘సట్ఠి కూటసహస్సాని, పరిపుణ్ణాని సబ్బసో;
సీసే మయ్హం నిపతన్తి, తే భిన్దన్తి చ [నిపతన్తి, వో భిన్దన్తేవ (సీ. ధమ్మపదట్ఠకథా)] మత్థక’’న్తి.
‘‘ధమ్మేన తే కాపురిస, సట్ఠికూటసహస్సాని, పరిపుణ్ణాని సబ్బసో;
సీసే తుయ్హం నిపతన్తి, తే భిన్దన్తి చ మత్థక’’న్తి.
సట్ఠికూటపేతవత్థు సోళసమం.
మహావగ్గో చతుత్థో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం ¶ –
అమ్బసక్కరో ¶ ¶ సేరీసకో, పిఙ్గలో రేవతి ఉచ్ఛు;
ద్వే కుమారా దువే గూథా, గణపాటలిఅమ్బవనం.
అక్ఖరుక్ఖభోగసంహరా, సేట్ఠిపుత్తసట్ఠికూటా;
ఇతి సోళసవత్థూని, వగ్గో తేన పవుచ్చతి.
అథ వగ్గుద్దానం –
ఉరగో ఉపరివగ్గో, చూళమహాతి చతుధా;
వత్థూని ఏకపఞ్ఞాసం, చతుధా భాణవారతో.
పేతవత్థుపాళి నిట్ఠితా.