📜
నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స
ఖుద్దకనికాయే
థేరగాథాపాళి
నిదానగాథా
సీహానంవ ¶ ¶ ¶ ¶ నదన్తానం, దాఠీనం గిరిగబ్భరే;
సుణాథ భావితత్తానం, గాథా అత్థూపనాయికా [అత్తూపనాయికా (సీ. క.)].
యథానామా యథాగోత్తా, యథాధమ్మవిహారినో;
యథాధిముత్తా సప్పఞ్ఞా, విహరింసు అతన్దితా.
తత్థ తత్థ విపస్సిత్వా, ఫుసిత్వా అచ్చుతం పదం;
కతన్తం పచ్చవేక్ఖన్తా, ఇమమత్థమభాసిసుం.
౧. ఏకకనిపాతో
౧. పఠమవగ్గో
౧. సుభూతిత్థేరగాథా
‘‘ఛన్నా ¶ మే కుటికా సుఖా నివాతా, వస్స దేవ యథాసుఖం;
చిత్తం మే సుసమాహితం విముత్తం, ఆతాపీ విహరామి వస్స దేవా’’తి.
ఇత్థం సుదం [ఇత్థం సుమం (క. అట్ఠ.)] ఆయస్మా సుభూతిత్థేరో గాథం అభాసిత్థాతి.
౨. మహాకోట్ఠికత్థేరగాథా
‘‘ఉపసన్తో ¶ ఉపరతో, మన్తభాణీ అనుద్ధతో;
ధునాతి పాపకే ధమ్మే, దుమపత్తంవ మాలుతో’’తి.
ఇత్థం సుదం ఆయస్మా మహాకోట్ఠికో [మహాకోట్ఠితో (సీ. స్యా.)] థేరో గాథం అభాసిత్థాతి.
౩. కఙ్ఖారేవతత్థేరగాథా
‘‘పఞ్ఞం ¶ ¶ ఇమం పస్స తథాగతానం, అగ్గి యథా పజ్జలితో నిసీథే;
ఆలోకదా చక్ఖుదదా భవన్తి, యే ఆగతానం వినయన్తి కఙ్ఖ’’న్తి.
ఇత్థం సుదం ఆయస్మా కఙ్ఖారేవతో థేరో గాథం అభాసిత్థాతి.
౪. పుణ్ణత్థేరగాథా
‘‘సమ్భిరేవ సమాసేథ, పణ్డితేహత్థదస్సిభి;
అత్థం మహన్తం గమ్భీరం, దుద్దసం నిపుణం అణుం;
ధీరా సమధిగచ్ఛన్తి, అప్పమత్తా విచక్ఖణా’’తి.
ఇత్థం సుదం ఆయస్మా పుణ్ణో మన్తాణిపుత్తో [మన్తానిపుత్తో (స్యా. క.)] థేరో గాథం అభాసిత్థాతి.
౫. దబ్బత్థేరగాథా
‘‘యో ¶ దుద్దమియో దమేన దన్తో, దబ్బో సన్తుసితో వితిణ్ణకఙ్ఖో;
విజితావీ అపేతభేరవో హి, దబ్బో సో పరినిబ్బుతో ఠితత్తో’’తి.
ఇత్థం సుదం ఆయస్మా దబ్బో థేరో గాథం అభాసిత్థాతి.
౬. సీతవనియత్థేరగాథా
‘‘యో ¶ సీతవనం ఉపగా భిక్ఖు, ఏకో సన్తుసితో సమాహితత్తో;
విజితావీ అపేతలోమహంసో, రక్ఖం కాయగతాసతిం ధితిమా’’తి.
ఇత్థం సుదం ఆయస్మా సీతవనియో థేరో గాథం అభాసిత్థాతి.
౭. భల్లియత్థేరగాథా
‘‘యోపానుదీ ¶ మచ్చురాజస్స సేనం, నళసేతుంవ సుదుబ్బలం మహోఘో;
విజితావీ అపేతభేరవో హి, దన్తో సో పరినిబ్బుతో ఠితత్తో’’తి.
ఇత్థం సుదం ఆయస్మా భల్లియో థేరో గాథం అభాసిత్థాతి.
౮. వీరత్థేరగాథా
‘‘యో దుద్దమియో దమేన దన్తో, వీరో సన్తుసితో వితిణ్ణకఙ్ఖో;
విజితావీ అపేతలోమహంసో, వీరో సో పరినిబ్బుతో ఠితత్తో’’తి.
ఇత్థం సుదం ఆయస్మా వీరో థేరో గాథం అభాసిత్థాతి.
౯. పిలిన్దవచ్ఛత్థేరగాథా
‘‘స్వాగతం న దురాగతం [నాపగతం (సీ. స్యా.)], నయిదం దుమన్తితం మమ;
సంవిభత్తేసు ధమ్మేసు, యం సేట్ఠం తదుపాగమి’’న్తి.
ఇత్థం సుదం ఆయస్మా పిలిన్దవచ్ఛో [పిలిన్దివచ్ఛో (సీ.)] థేరో గాథం అభాసిత్థాతి.
౧౦. పుణ్ణమాసత్థేరగాథా
‘‘విహరి ¶ ¶ ¶ అపేక్ఖం ఇధ వా హురం వా, యో వేదగూ సమితో యతత్తో;
సబ్బేసు ధమ్మేసు అనూపలిత్తో, లోకస్స జఞ్ఞా ఉదయబ్బయఞ్చా’’తి.
ఇత్థం సుదం ఆయస్మా పుణ్ణమాసో థేరో గాథం అభాసిత్థాతి.
వగ్గో పఠమో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం –
సుభూతి ¶ కోట్ఠికో థేరో, కఙ్ఖారేవతసమ్మతో;
మన్తాణిపుత్తో దబ్బో చ, సీతవనియో చ భల్లియో;
వీరో పిలిన్దవచ్ఛో చ, పుణ్ణమాసో తమోనుదోతి.
౨. దుతియవగ్గో
౧. చూళవచ్ఛత్థేరగాథా
‘‘పామోజ్జబహులో భిక్ఖు, ధమ్మే బుద్ధప్పవేదితే;
అధిగచ్ఛే పదం సన్తం, సఙ్ఖారూపసమం సుఖ’’న్తి.
… చూళవచ్ఛో [చూలగవచ్ఛో (సీ.)] థేరో….
౨. మహావచ్ఛత్థేరగాథా
‘‘పఞ్ఞాబలీ సీలవతూపపన్నో, సమాహితో ఝానరతో సతీమా;
యదత్థియం భోజనం భుఞ్జమానో, కఙ్ఖేథ కాలం ఇధ వీతరాగో’’తి.
… మహావచ్ఛో [మహాగవచ్ఛో (సీ.)] థేరో….
౩. వనవచ్ఛత్థేరగాథా
‘‘నీలబ్భవణ్ణా ¶ రుచిరా, సీతవారీ సుచిన్ధరా;
ఇన్దగోపకసఞ్ఛన్నా, తే సేలా రమయన్తి మ’’న్తి.
… వనవచ్ఛో థేరో….
౪. సివకసామణేరగాథా
‘‘ఉపజ్ఝాయో ¶ మం అవచ, ఇతో గచ్ఛామ సీవక;
గామే ¶ మే వసతి కాయో, అరఞ్ఞం మే గతో మనో;
సేమానకోపి గచ్ఛామి, నత్థి సఙ్గో విజానత’’న్తి.
… సివకో సామణేరో….
౫. కుణ్డధానత్థేరగాథా
‘‘పఞ్చ ఛిన్దే పఞ్చ జహే, పఞ్చ చుత్తరి భావయే;
పఞ్చసఙ్గాతిగో భిక్ఖు, ఓఘతిణ్ణోతి వుచ్చతీ’’తి.
… కుణ్డధానో థేరో….
౬. బేలట్ఠసీసత్థేరగాథా
‘‘యథాపి భద్దో ఆజఞ్ఞో, నఙ్గలావత్తనీ సిఖీ;
గచ్ఛతి అప్పకసిరేన, ఏవం రత్తిన్దివా మమ;
గచ్ఛన్తి అప్పకసిరేన, సుఖే లద్ధే నిరామిసే’’తి.
… బేలట్ఠసీసో థేరో….
౭. దాసకత్థేరగాథా
‘‘మిద్ధీ ¶ యదా హోతి మహగ్ఘసో చ, నిద్దాయితా సమ్పరివత్తసాయీ;
మహావరాహోవ నివాపపుట్ఠో, పునప్పునం గబ్భముపేతి మన్దో’’తి.
… దాసకో థేరో….
౮. సిఙ్గాలపితుత్థేరగాథా
‘‘అహు ¶ బుద్ధస్స దాయాదో, భిక్ఖు భేసకళావనే;
కేవలం అట్ఠిసఞ్ఞాయ, అఫరీ పథవిం [పఠవిం (సీ. స్యా.)] ఇమం;
మఞ్ఞేహం కామరాగం సో, ఖిప్పమేవ పహిస్సతీ’’తి [పహీయభి (సబ్బత్థ పాళియం)].
… సిఙ్గాలపితా [సీగాలపితా (సీ.)] థేరో….
౯. కులత్థేరగాథా
[ధ. ప. ౮౦, ౧౪౫ ధమ్మపదేపి] ‘‘ఉదకం ¶ హి నయన్తి నేత్తికా, ఉసుకారా నమయన్తి [దమయన్తి (క.)] తేజనం;
దారుం ¶ నమయన్తి తచ్ఛకా, అత్తానం దమయన్తి సుబ్బతా’’తి.
… కులో [కుణ్డలో (సీ.), కుళో (స్యా. క.)] థేరో….
౧౦. అజితత్థేరగాథా
‘‘మరణే మే భయం నత్థి, నికన్తి నత్థి జీవితే;
సన్దేహం నిక్ఖిపిస్సామి, సమ్పజానో పటిస్సతో’’తి [పతిస్సతోతి (సీ. స్యా.)].
… అజితో థేరో ….
వగ్గో దుతియో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం –
చూళవచ్ఛో మహావచ్ఛో, వనవచ్ఛో చ సీవకో;
కుణ్డధానో చ బేలట్ఠి, దాసకో చ తతోపరి;
సిఙ్గాలపితికో థేరో, కులో చ అజితో దసాతి.
౩. తతియవగ్గో
౧. నిగ్రోధత్థేరగాథా
‘‘నాహం భయస్స భాయామి, సత్థా నో అమతస్స కోవిదో;
యత్థ భయం నావతిట్ఠతి, తేన మగ్గేన వజన్తి భిక్ఖవో’’తి.
… నిగ్రోధో థేరో….
౨. చిత్తకత్థేరగాథా
‘‘నీలా ¶ సుగీవా సిఖినో, మోరా కారమ్భియం [కారంవియం (సీ.), కారవియం (స్యా.)] అభినదన్తి;
తే సీతవాతకీళితా [సీతవాతకద్దితకలితా (సీ.), సీతవాతకలితా (స్యా.)], సుత్తం ఝాయం [ఝానం (స్యా.), ఝాయిం (?)] నిబోధేన్తీ’’తి.
… చిత్తకో థేరో….
౩. గోసాలత్థేరగాథా
‘‘అహం ¶ ¶ ¶ ఖో వేళుగుమ్బస్మిం, భుత్వాన మధుపాయసం;
పదక్ఖిణం సమ్మసన్తో, ఖన్ధానం ఉదయబ్బయం;
సానుం పటిగమిస్సామి, వివేకమనుబ్రూహయ’’న్తి.
… గోసాలో థేరో….
౪. సుగన్ధత్థేరగాథా
‘‘అనువస్సికో పబ్బజితో, పస్స ధమ్మసుధమ్మతం;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
… సుగన్ధో థేరో….
౫. నన్దియత్థేరగాథా
‘‘ఓభాసజాతం ఫలగం, చిత్తం యస్స అభిణ్హసో;
తాదిసం భిక్ఖుమాసజ్జ, కణ్హ దుక్ఖం నిగచ్ఛసీ’’తి.
… నన్దియో థేరో….
౬. అభయత్థేరగాథా
‘‘సుత్వా సుభాసితం వాచం, బుద్ధస్సాదిచ్చబన్ధునో;
పచ్చబ్యధిం హి నిపుణం, వాలగ్గం ఉసునా యథా’’తి.
… అభయో థేరో….
౭. లోమసకఙ్గియత్థేరగాథా
‘‘దబ్బం ¶ కుసం పోటకిలం, ఉసీరం ముఞ్జపబ్బజం;
ఉరసా పనుదిస్సామి, వివేకమనుబ్రూహయ’’న్తి.
… లోమసకఙ్గియో థేరో….
౮. జమ్బుగామికపుత్తత్థేరగాథా
‘‘కచ్చి ¶ నో వత్థపసుతో, కచ్చి నో భూసనారతో;
కచ్చి సీలమయం గన్ధం, కిం త్వం వాయసి [కచ్చి సీలమయం గన్ధం, త్వం వాసి (స్యా.)] నేతరా పజా’’తి.
… జమ్బుగామికపుత్తో థేరో….
౯. హారితత్థేరగాథా
‘‘సమున్నమయమత్తానం, ఉసుకారోవ తేజనం;
చిత్తం ¶ ఉజుం కరిత్వాన, అవిజ్జం భిన్ద హారితా’’తి.
… హారితో థేరో….
౧౦. ఉత్తియత్థేరగాథా
‘‘ఆబాధే మే సముప్పన్నే, సతి మే ఉదపజ్జథ;
ఆబాధో మే సముప్పన్నో, కాలో మే నప్పమజ్జితు’’న్తి.
… ఉత్తియో థేరో….
వగ్గో తతియో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం –
నిగ్రోధో చిత్తకో థేరో, గోసాలథేరో సుగన్ధో;
నన్దియో అభయో థేరో, థేరో లోమసకఙ్గియో;
జమ్బుగామికపుత్తో చ, హారితో ఉత్తియో ఇసీతి.
౪. చతుత్థవగ్గో
౧. గహ్వరతీరియత్థేరగాథా
‘‘ఫుట్ఠో ¶ ¶ డంసేహి మకసేహి, అరఞ్ఞస్మిం బ్రహావనే;
నాగో సంగామసీసేవ, సతో తత్రాధివాసయే’’తి.
… గహ్వరతీరియో థేరో….
౨. సుప్పియత్థేరగాథా
‘‘అజరం ¶ జీరమానేన, తప్పమానేన నిబ్బుతిం;
నిమియం [నిమ్మిస్సం (సీ.), నిరామిసం (స్యా.), నిమినేయ్యం (?)] పరమం సన్తిం, యోగక్ఖేమం అనుత్తర’’న్తి.
… సుప్పియో థేరో….
౩. సోపాకత్థేరగాథా
‘‘యథాపి ¶ ఏకపుత్తస్మిం, పియస్మిం కుసలీ సియా;
ఏవం సబ్బేసు పాణేసు, సబ్బత్థ కుసలో సియా’’తి.
… సోపాకో థేరో….
౪. పోసియత్థేరగాథా
‘‘అనాసన్నవరా ఏతా, నిచ్చమేవ విజానతా;
గామా అరఞ్ఞమాగమ్మ, తతో గేహం ఉపావిసి [ఉపావిసిం (సీ.)];
తతో ఉట్ఠాయ పక్కామి, అనామన్తేత్వా [అనామన్తియ (సీ.)] పోసియో’’తి.
… పోసియో థేరో….
౫. సామఞ్ఞకానిత్థేరగాథా
‘‘సుఖం సుఖత్థో లభతే తదాచరం, కిత్తిఞ్చ పప్పోతి యసస్స వడ్ఢతి;
యో అరియమట్ఠఙ్గికమఞ్జసం ఉజుం, భావేతి మగ్గం అమతస్స పత్తియా’’తి.
… సామఞ్ఞకానిత్థేరో….
౬. కుమాపుత్తత్థేరగాథా
‘‘సాధు ¶ సుతం సాధు చరితకం, సాధు సదా అనికేతవిహారో;
అత్థపుచ్ఛనం పదక్ఖిణకమ్మం, ఏతం సామఞ్ఞమకిఞ్చనస్సా’’తి.
… కుమాపుత్తో థేరో….
౭. కుమాపుత్తసహాయకత్థేరగాథా
‘‘నానాజనపదం యన్తి, విచరన్తా అసఞ్ఞతా;
సమాధిఞ్చ విరాధేన్తి, కింసు రట్ఠచరియా కరిస్సతి;
తస్మా వినేయ్య సారమ్భం, ఝాయేయ్య అపురక్ఖతో’’తి.
… కుమాపుత్తత్థేరస్స సహాయకో థేరో….
౮. గవమ్పతిత్థేరగాథా
‘‘యో ¶ ¶ ఇద్ధియా సరభుం అట్ఠపేసి, సో గవమ్పతి అసితో అనేజో;
తం సబ్బసఙ్గాతిగతం మహామునిం, దేవా నమస్సన్తి భవస్స పారగు’’న్తి.
… గవమ్పతిత్థేరో….
౯. తిస్సత్థేరగాథా
[సం. ని. ౧.౨౧, ౯౭]‘‘సత్తియా వియ ఓమట్ఠో, డయ్హమానోవ [డయ్హమానేవ (సబ్బత్థ)] మత్థకే;
కామరాగప్పహానాయ, సతో భిక్ఖు పరిబ్బజే’’తి.
… తిస్సో థేరో….
౧౦. వడ్ఢమానత్థేరగాథా
‘‘సత్తియా ¶ వియ ఓమట్ఠో, డయ్హమానోవ మత్థకే;
భవరాగప్పహానాయ, సతో భిక్ఖు పరిబ్బజే’’తి.
… వడ్ఢమానో థేరో….
వగ్గో చతుత్థో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం –
గహ్వరతీరియో ¶ సుప్పియో, సోపాకో చేవ పోసియో;
సామఞ్ఞకాని కుమాపుత్తో, కుమాపుత్తసహాయకో;
గవమ్పతి తిస్సత్థేరో, వడ్ఢమానో మహాయసోతి.
౫. పఞ్చమవగ్గో
౧. సిరివడ్ఢత్థేరగాథా
‘‘వివరమనుపతన్తి ¶ విజ్జుతా, వేభారస్స చ పణ్డవస్స చ;
నగవివరగతో చ ఝాయతి, పుత్తో అప్పటిమస్స తాదినో’’తి.
… సిరివడ్ఢో థేరో….
౨. ఖదిరవనియత్థేరగాథా
‘‘చాలే ¶ ఉపచాలే సీసూపచాలే ( ) [(చాలా ఉపచాలా, సీసూపచాలా) (క.)] పతిస్సతా [పటిస్సతికా (స్యా. క.)] ను ఖో విహరథ;
ఆగతో వో వాలం వియ వేధీ’’తి.
… ఖదిరవనియో థేరో….
౩. సుమఙ్గలత్థేరగాథా
‘‘సుముత్తికో సుముత్తికో సాహు, సుముత్తికోమ్హి తీహి ఖుజ్జకేహి;
అసితాసు మయా నఙ్గలాసు, మయా ఖుద్దకుద్దాలాసు మయా.
యదిపి ఇధమేవ ఇధమేవ, అథ వాపి అలమేవ అలమేవ;
ఝాయ సుమఙ్గల ఝాయ సుమఙ్గల, అప్పమత్తో విహర సుమఙ్గలా’’తి.
… సుమఙ్గలో థేరో….
౪. సానుత్థేరగాథా
[సం. ని. ౧.౨౩౯] ‘‘మతం వా అమ్మ రోదన్తి, యో వా జీవం న దిస్సతి;
జీవన్తం మం అమ్మ పస్సన్తీ, కస్మా మం అమ్మ రోదసీ’’తి.
… సానుత్థేరో….
౫. రమణీయవిహారిత్థేరగాథా
‘‘యథాపి ¶ భద్దో ఆజఞ్ఞో, ఖలిత్వా పతితిట్ఠతి;
ఏవం ¶ దస్సనసమ్పన్నం, సమ్మాసమ్బుద్ధసావక’’న్తి.
… రమణీయవిహారిత్థేరో….
౬. సమిద్ధిత్థేరగాథా
‘‘సద్ధాయాహం పబ్బజితో, అగారస్మానగారియం;
సతి పఞ్ఞా చ మే వుడ్ఢా, చిత్తఞ్చ సుసమాహితం;
కామం కరస్సు రూపాని, నేవ మం బ్యాధయిస్ససీ’’తి [బాధయిస్ససీతి (సీ.), బ్యాథయిస్ససీతి (?)].
… సమిద్ధిత్థేరో….
౭. ఉజ్జయత్థేరగాథా
‘‘నమో ¶ ¶ తే బుద్ధ వీరత్థు, విప్పముత్తోసి సబ్బధి;
తుయ్హాపదానే విహరం, విహరామి అనాసవో’’తి.
… ఉజ్జయో థేరో….
౮. సఞ్జయత్థేరగాథా
‘‘యతో అహం పబ్బజితో, అగారస్మానగారియం;
నాభిజానామి సఙ్కప్పం, అనరియం దోససంహిత’’న్తి.
… సఞ్జయో థేరో….
౯. రామణేయ్యకత్థేరగాథా
‘‘చిహచిహాభినదితే [విహవిహాభినదితే (సీ. స్యా.)], సిప్పికాభిరుతేహి చ;
న మే తం ఫన్దతి చిత్తం, ఏకత్తనిరతం హి మే’’తి.
… రామణేయ్యకో థేరో….
౧౦. విమలత్థేరగాథా
‘‘ధరణీ ¶ చ సిఞ్చతి వాతి, మాలుతో విజ్జుతా చరతి నభే;
ఉపసమన్తి వితక్కా, చిత్తం సుసమాహితం మమా’’తి.
… విమలో థేరో….
వగ్గో పఞ్చమో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం –
సిరీవడ్ఢో రేవతో థేరో, సుమఙ్గలో సానుసవ్హయో ¶ ;
రమణీయవిహారీ చ, సమిద్ధిఉజ్జయసఞ్జయా;
రామణేయ్యో చ సో థేరో, విమలో చ రణఞ్జహోతి.
౬. ఛట్ఠవగ్గో
౧. గోధికత్థేరగాథా
‘‘వస్సతి ¶ దేవో యథా సుగీతం, ఛన్నా మే కుటికా సుఖా నివాతా;
చిత్తం సుసమాహితఞ్చ మయ్హం, అథ చే పత్థయసి పవస్స దేవా’’తి.
… గోధికో థేరో….
౨. సుబాహుత్థేరగాథా
‘‘వస్సతి దేవో యథా సుగీతం, ఛన్నా మే కుటికా సుఖా నివాతా;
చిత్తం సుసమాహితఞ్చ కాయే, అథ చే పత్థయసి పవస్స దేవా’’తి.
… సుబాహుత్థేరో….
౩. వల్లియత్థేరగాథా
‘‘వస్సతి దేవో యథా సుగీతం, ఛన్నా మే కుటికా సుఖా నివాతా;
తస్సం విహరామి అప్పమత్తో, అథ చే పత్థయసి పవస్స దేవా’’తి.
… వల్లియో థేరో….
౪. ఉత్తియత్థేరగాథా
‘‘వస్సతి ¶ ¶ దేవో యథా సుగీతం, ఛన్నా మే కుటికా సుఖా నివాతా;
తస్సం విహరామి అదుతియో, అథ చే పత్థయసి పవస్స దేవా’’తి.
… ఉత్తియో థేరో….
౫. అఞ్జనవనియత్థేరగాథా
‘‘ఆసన్దిం ¶ కుటికం కత్వా, ఓగయ్హ అఞ్జనం వనం;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
… అఞ్జనవనియో థేరో….
౬. కుటివిహారిత్థేరగాథా
‘‘కో ¶ కుటికాయం భిక్ఖు కుటికాయం, వీతరాగో సుసమాహితచిత్తో;
ఏవం జానాహి ఆవుసో, అమోఘా తే కుటికా కతా’’తి.
… కుటివిహారిత్థేరో….
౭. దుతియకుటివిహారిత్థేరగాథా
‘‘అయమాహు పురాణియా కుటి, అఞ్ఞం పత్థయసే నవం కుటిం;
ఆసం కుటియా విరాజయ, దుక్ఖా భిక్ఖు పున నవా కుటీ’’తి.
… దుతియకుటివిహారిత్థేరో….
౮. రమణీయకుటికత్థేరగాథా
‘‘రమణీయా మే కుటికా, సద్ధాదేయ్యా మనోరమా;
న మే అత్థో కుమారీహి, యేసం అత్థో తహిం గచ్ఛథ నారియో’’తి.
… రమణీయకుటికో థేరో….
౯. కోసలవిహారిత్థేరగాథా
‘‘సద్ధాయాహం ¶ పబ్బజితో, అరఞ్ఞే మే కుటికా కతా;
అప్పమత్తో చ ఆతాపీ, సమ్పజానో పతిస్సతో’’తి [పటిస్సతోతి (క.)].
… కోసలవిహారిత్థేరో….
౧౦. సీవలిత్థేరగాథా
‘‘తే మే ఇజ్ఝింసు సఙ్కప్పా, యదత్థో పావిసిం కుటిం;
విజ్జావిముత్తిం పచ్చేసం, మానానుసయముజ్జహ’’న్తి.
… సీవలిత్థేరో….
వగ్గో ఛట్ఠో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం –
గోధికో ¶ చ సుబాహు చ, వల్లియో ఉత్తియో ఇసి;
అఞ్జనవనియో థేరో, దువే కుటివిహారినో;
రమణీయకుటికో చ, కోసలవ్హయసీవలీతి.
౭. సత్తమవగ్గో
౧. వప్పత్థేరగాథా
‘‘పస్సతి ¶ పస్సో పస్సన్తం, అపస్సన్తఞ్చ పస్సతి;
అపస్సన్తో అపస్సన్తం, పస్సన్తఞ్చ న పస్సతీ’’తి.
… వప్పో థేరో….
౨. వజ్జిపుత్తత్థేరగాథా
‘‘ఏకకా ¶ మయం అరఞ్ఞే విహరామ, అపవిద్ధంవ వనస్మిం దారుకం;
తస్స మే బహుకా పిహయన్తి, నేరయికా వియ సగ్గగామిన’’న్తి.
… వజ్జిపుత్తో థేరో….
౩. పక్ఖత్థేరగాథా
‘‘చుతా ¶ పతన్తి పతితా, గిద్ధా చ పునరాగతా;
కతం కిచ్చం రతం రమ్మం, సుఖేనన్వాగతం సుఖ’’న్తి.
… పక్ఖో థేరో….
౪. విమలకోణ్డఞ్ఞత్థేరగాథా
‘‘దుమవ్హయాయ ఉప్పన్నో, జాతో పణ్డరకేతునా;
కేతుహా ¶ కేతునాయేవ, మహాకేతుం పధంసయీ’’తి.
… విమలకోణ్డఞ్ఞో థేరో….
౫. ఉక్ఖేపకతవచ్ఛత్థేరగాథా
‘‘ఉక్ఖేపకతవచ్ఛస్స, సఙ్కలితం బహూహి వస్సేహి;
తం భాసతి గహట్ఠానం, సునిసిన్నో ఉళారపామోజ్జో’’తి.
… ఉక్ఖేపకతవచ్ఛో థేరో….
౬. మేఘియత్థేరగాథా
‘‘అనుసాసి ¶ మహావీరో, సబ్బధమ్మాన పారగూ;
తస్సాహం ధమ్మం సుత్వాన, విహాసిం సన్తికే సతో;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
… మేఘియో థేరో….
౭. ఏకధమ్మసవనీయత్థేరగాథా
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం, భవా సబ్బే సమూహతా;
విక్ఖీణో జాతిసంసారో, నత్థి దాని పునబ్భవో’’తి.
… ఏకధమ్మసవనీయో థేరో….
౮. ఏకుదానియత్థేరగాథా
[ఉదా. ౩౭; పాచి. ౧౫౩] ‘‘అధిచేతసో అప్పమజ్జతో, మునినో మోనపథేసు సిక్ఖతో;
సోకా న భవన్తి తాదినో, ఉపసన్తస్స సదా సతీమతో’’తి.
… ఏకుదానియో థేరో….
౯. ఛన్నత్థేరగాథా
‘‘సుత్వాన ¶ ధమ్మం మహతో మహారసం, సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణవరేన దేసితం;
మగ్గం పపజ్జిం [పపజ్జం (క.)] అమతస్స పత్తియా, సో యోగక్ఖేమస్స పథస్స కోవిదో’’తి.
… ఛన్నో థేరో….
౧౦. పుణ్ణత్థేరగాథా
‘‘సీలమేవ ¶ ¶ ఇధ అగ్గం, పఞ్ఞవా పన ఉత్తమో;
మనుస్సేసు చ దేవేసు, సీలపఞ్ఞాణతో జయ’’న్తి.
… పుణ్ణో థేరో….
వగ్గో సత్తమో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం ¶ –
వప్పో చ వజ్జిపుత్తో చ, పక్ఖో విమలకోణ్డఞ్ఞో;
ఉక్ఖేపకతవచ్ఛో చ, మేఘియో ఏకధమ్మికో;
ఏకుదానియఛన్నా చ, పుణ్ణత్థేరో మహబ్బలోతి.
౮. అట్ఠమవగ్గో
౧. వచ్ఛపాలత్థేరగాథా
‘‘సుసుఖుమనిపుణత్థదస్సినా, మతికుసలేన నివాతవుత్తినా;
సంసేవితవుద్ధసీలినా [సంసేవితబుద్ధసీలినా (క.)], నిబ్బానం న హి తేన దుల్లభ’’న్తి.
… వచ్ఛపాలో థేరో….
౨. ఆతుమత్థేరగాథా
‘‘యథా ¶ కళీరో సుసు వడ్ఢితగ్గో, దున్నిక్ఖమో హోతి పసాఖజాతో;
ఏవం అహం భరియాయానితాయ, అనుమఞ్ఞం ¶ మం పబ్బజితోమ్హి దానీ’’తి.
… ఆతుమో థేరో….
౩. మాణవత్థేరగాథా
‘‘జిణ్ణఞ్చ దిస్వా దుఖితఞ్చ బ్యాధితం, మతఞ్చ దిస్వా గతమాయుసఙ్ఖయం;
తతో అహం నిక్ఖమితూన పబ్బజిం, పహాయ కామాని మనోరమానీ’’తి.
… మాణవో థేరో….
౪. సుయామనత్థేరగాథా
‘‘కామచ్ఛన్దో చ బ్యాపాదో, థినమిద్ధఞ్చ [థీనమిద్ధఞ్చ (సీ. స్యా.)] భిక్ఖునో;
ఉద్ధచ్చం విచికిచ్ఛా చ, సబ్బసోవ న విజ్జతీ’’తి.
… సుయామనో థేరో….
౫. సుసారదత్థేరగాథా
‘‘సాధు సువిహితాన దస్సనం, కఙ్ఖా ఛిజ్జతి బుద్ధి వడ్ఢతి;
బాలమ్పి కరోన్తి పణ్డితం, తస్మా సాధు సతం సమాగమో’’తి.
… సుసారదో థేరో….
౬. పియఞ్జహత్థేరగాథా
‘‘ఉప్పతన్తేసు ¶ నిపతే, నిపతన్తేసు ఉప్పతే;
వసే అవసమానేసు, రమమానేసు నో రమే’’తి.
… పియఞ్జహో థేరో….
౭. హత్థారోహపుత్తత్థేరగాథా
‘‘ఇదం ¶ ¶ పురే చిత్తమచారి చారికం, యేనిచ్ఛకం యత్థకామం యథాసుఖం;
తదజ్జహం నిగ్గహేస్సామి యోనిసో, హత్థిప్పభిన్నం వియ అఙ్కుసగ్గహో’’తి.
… హత్థారోహపుత్తో థేరో….
౮. మేణ్డసిరత్థేరగాథా
‘‘అనేకజాతిసంసారం ¶ , సన్ధావిస్సం అనిబ్బిసం;
తస్స మే దుక్ఖజాతస్స, దుక్ఖక్ఖన్ధో అపరద్ధో’’తి.
… మేణ్డసిరో థేరో….
౯. రక్ఖితత్థేరగాథా
‘‘సబ్బో రాగో పహీనో మే, సబ్బో దోసో సమూహతో;
సబ్బో మే విగతో మోహో, సీతిభూతోస్మి నిబ్బుతో’’తి.
… రక్ఖితో థేరో….
౧౦. ఉగ్గత్థేరగాథా
‘‘యం ¶ మయా పకతం కమ్మం, అప్పం వా యది వా బహుం;
సబ్బమేతం పరిక్ఖీణం, నత్థి దాని పునబ్భవో’’తి.
… ఉగ్గో థేరో….
వగ్గో అట్ఠమో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం –
వచ్ఛపాలో చ యో థేరో, ఆతుమో మాణవో ఇసి;
సుయామనో సుసారదో, థేరో యో చ పియఞ్జహో;
ఆరోహపుత్తో మేణ్డసిరో, రక్ఖితో ఉగ్గసవ్హయోతి.
౯. నవమవగ్గో
౧. సమితిగుత్తత్థేరగాథా
‘‘యం ¶ మయా పకతం పాపం, పుబ్బే అఞ్ఞాసు జాతిసు;
ఇధేవ తం వేదనీయం, వత్థు అఞ్ఞం న విజ్జతీ’’తి.
… సమితిగుత్తో థేరో….
౨. కస్సపత్థేరగాథా
‘‘యేన ¶ యేన సుభిక్ఖాని, సివాని అభయాని చ;
తేన పుత్తక గచ్ఛస్సు, మా సోకాపహతో భవా’’తి.
… కస్సపో థేరో….
౩. సీహత్థేరగాథా
‘‘సీహప్పమత్తో విహర, రత్తిన్దివమతన్దితో;
భావేహి కుసలం ధమ్మం, జహ సీఘం సముస్సయ’’న్తి.
… సీహో థేరో….
౪. నీతత్థేరగాథా
‘‘సబ్బరత్తిం ¶ సుపిత్వాన, దివా సఙ్గణికే రతో;
కుదాస్సు నామ దుమ్మేధో, దుక్ఖస్సన్తం కరిస్సతీ’’తి.
… నీతో థేరో….
౫. సునాగత్థేరగాథా
‘‘చిత్తనిమిత్తస్స కోవిదో, పవివేకరసం విజానియ;
ఝాయం నిపకో పతిస్సతో, అధిగచ్ఛేయ్య సుఖం నిరామిస’’న్తి.
… సునాగో థేరో….
౬. నాగితత్థేరగాథా
‘‘ఇతో ¶ బహిద్ధా పుథు అఞ్ఞవాదినం, మగ్గో న నిబ్బానగమో యథా అయం;
ఇతిస్సు సఙ్ఘం భగవానుసాసతి, సత్థా సయం పాణితలేవ దస్సయ’’న్తి.
… నాగితో థేరో….
౭. పవిట్ఠత్థేరగాథా
‘‘ఖన్ధా ¶ దిట్ఠా యథాభూతం, భవా సబ్బే పదాలితా;
విక్ఖీణో జాతిసంసారో, నత్థి దాని పునబ్భవో’’తి.
… పవిట్ఠో థేరో….
౮. అజ్జునత్థేరగాథా
‘‘అసక్ఖిం ¶ వత అత్తానం, ఉద్ధాతుం ఉదకా థలం;
వుయ్హమానో మహోఘేవ, సచ్చాని పటివిజ్ఝహ’’న్తి.
… అజ్జునో థేరో….
౯. (పఠమ)-దేవసభత్థేరగాథా
‘‘ఉత్తిణ్ణా పఙ్కపలిపా, పాతాలా పరివజ్జితా;
ముత్తో ఓఘా చ గన్థా చ, సబ్బే మానా విసంహతా’’తి.
… దేవసభో థేరో….
౧౦. సామిదత్తత్థేరగాథా
‘‘పఞ్చక్ఖన్ధా పరిఞ్ఞాతా, తిట్ఠన్తి ఛిన్నమూలకా;
విక్ఖీణో జాతిసంసారో, నత్థి దాని పునబ్భవో’’తి.
… సామిదత్తో థేరో….
వగ్గో నవమో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం –
థేరో సమితిగుత్తో చ, కస్సపో సీహసవ్హయో;
నీతో సునాగో నాగితో, పవిట్ఠో అజ్జునో ఇసి;
దేవసభో చ యో థేరో, సామిదత్తో మహబ్బలోతి.
౧౦. దసమవగ్గో
౧. పరిపుణ్ణకత్థేరగాథా
‘‘న ¶ తథా మతం సతరసం, సుధన్నం యం మయజ్జ పరిభుత్తం;
అపరిమితదస్సినా గోతమేన, బుద్ధేన దేసితో ధమ్మో’’తి.
… పరిపుణ్ణకో థేరో….
౨. విజయత్థేరగాథా
‘‘యస్సాసవా ¶ ¶ ¶ పరిక్ఖీణా, ఆహారే చ అనిస్సితో;
సుఞ్ఞతా అనిమిత్తో చ, విమోక్ఖో యస్స గోచరో;
ఆకాసేవ సకున్తానం, పదం తస్స దురన్నయ’’న్తి.
… విజయో థేరో….
౩. ఏరకత్థేరగాథా
‘‘దుక్ఖా కామా ఏరక, న సుఖా కామా ఏరక;
యో కామే కామయతి, దుక్ఖం సో కామయతి ఏరక;
యో కామే న కామయతి, దుక్ఖం సో న కామయతి ఏరకా’’తి.
… ఏరకో థేరో….
౪. మేత్తజిత్థేరగాథా
‘‘నమో హి తస్స భగవతో, సక్యపుత్తస్స సిరీమతో;
తేనాయం అగ్గప్పత్తేన, అగ్గధమ్మో [అగ్గో ధమ్మో (సీ.)] సుదేసితో’’తి.
… మేత్తజి థేరో….
౫. చక్ఖుపాలత్థేరగాథా
‘‘అన్ధోహం హతనేత్తోస్మి, కన్తారద్ధానపక్ఖన్దో [పక్ఖన్నో (సీ.), పక్కన్తో (స్యా. సీ. అట్ఠ.)];
సయమానోపి గచ్ఛిస్సం, న సహాయేన పాపేనా’’తి.
… చక్ఖుపాలో థేరో….
౬. ఖణ్డసుమనత్థేరగాథా
‘‘ఏకపుప్ఫం ¶ చజిత్వాన, అసీతి [అసీతిం (సీ.)] వస్సకోటియో;
సగ్గేసు పరిచారేత్వా, సేసకేనమ్హి నిబ్బుతో’’తి.
… ఖణ్డసుమనో థేరో….
౭. తిస్సత్థేరగాథా
‘‘హిత్వా సతపలం కంసం, సోవణ్ణం సతరాజికం;
అగ్గహిం మత్తికాపత్తం, ఇదం దుతియాభిసేచన’’న్తి.
… తిస్సో థేరో….
౮. అభయత్థేరగాథా
‘‘రూపం ¶ ¶ దిస్వా సతి ముట్ఠా, పియం నిమిత్తం మనసికరోతో;
సారత్తచిత్తో వేదేతి, తఞ్చ అజ్ఝోస తిట్ఠతి;
తస్స వడ్ఢన్తి ఆసవా, భవమూలోపగామినో’’తి [భవమూలా భవగామినోతి (సీ. క.)].
… అభయో థేరో….
౯. ఉత్తియత్థేరగాథా
‘‘సద్దం సుత్వా సతి ముట్ఠా, పియం నిమిత్తం మనసికరోతో;
సారత్తచిత్తో వేదేతి, తఞ్చ అజ్ఝోస తిట్ఠతి;
తస్స వడ్ఢన్తి ఆసవా, సంసారం ఉపగామినో’’తి.
… ఉత్తియో థేరో….
౧౦. (దుతియ)-దేవసభత్థేరగాథా
‘‘సమ్మప్పధానసమ్పన్నో, సతిపట్ఠానగోచరో;
విముత్తికుసుమసఞ్ఛన్నో, పరినిబ్బిస్సత్యనాసవో’’తి.
… దేవసభో థేరో….
వగ్గో దసమో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం –
పరిపుణ్ణకో చ విజయో, ఏరకో మేత్తజీ ముని;
చక్ఖుపాలో ఖణ్డసుమనో, తిస్సో చ అభయో తథా;
ఉత్తియో చ మహాపఞ్ఞో, థేరో దేవసభోపి చాతి.
౧౧. ఏకాదసమవగ్గో
౧. బేలట్ఠానికత్థేరగాథా
‘‘హిత్వా ¶ ¶ గిహిత్తం అనవోసితత్తో, ముఖనఙ్గలీ ఓదరికో కుసీతో;
మహావరాహోవ ¶ నివాపపుట్ఠో, పునప్పునం గబ్భముపేతి మన్దో’’తి.
… బేలట్ఠానికో థేరో….
౨. సేతుచ్ఛత్థేరగాథా
‘‘మానేన ¶ వఞ్చితాసే, సఙ్ఖారేసు సంకిలిస్సమానాసే;
లాభాలాభేన మథితా, సమాధిం నాధిగచ్ఛన్తీ’’తి.
… సేతుచ్ఛో థేరో….
౩. బన్ధురత్థేరగాథా
‘‘నాహం ఏతేన అత్థికో, సుఖితో ధమ్మరసేన తప్పితో;
పిత్వా [పీత్వాన (సీ. స్యా.)] రసగ్గముత్తమం, న చ కాహామి విసేన సన్థవ’’న్తి.
… బన్ధురో [బన్ధనో (క.)] థేరో….
౪. ఖితకత్థేరగాథా
‘‘లహుకో వత మే కాయో, ఫుట్ఠో చ పీతిసుఖేన విపులేన;
తూలమివ ఏరితం మాలుతేన, పిలవతీవ మే కాయో’’తి.
… ఖితకో థేరో….
౫. మలితవమ్భత్థేరగాథా
‘‘ఉక్కణ్ఠితోపి న వసే, రమమానోపి పక్కమే;
న త్వేవానత్థసంహితం, వసే వాసం విచక్ఖణో’’తి.
… మలితవమ్భో థేరో….
౬. సుహేమన్తత్థేరగాథా
‘‘సతలిఙ్గస్స ¶ అత్థస్స, సతలక్ఖణధారినో;
ఏకఙ్గదస్సీ దుమ్మేధో, సతదస్సీ చ పణ్డితో’’తి.
… సుహేమన్తో థేరో….
౭. ధమ్మసవత్థేరగాథా
‘‘పబ్బజిం ¶ తులయిత్వాన, అగారస్మానగారియం;
తిస్సో ¶ విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
… ధమ్మసవో థేరో….
౮. ధమ్మసవపితుత్థేరగాథా
‘‘స వీసవస్ససతికో, పబ్బజిం అనగారియం;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
… ధమ్మసవపితు థేరో….
౯. సఙ్ఘరక్ఖితత్థేరగాథా
‘‘న ¶ నూనాయం పరమహితానుకమ్పినో, రహోగతో అనువిగణేతి సాసనం;
తథాహయం విహరతి పాకతిన్ద్రియో, మిగీ యథా తరుణజాతికా వనే’’తి.
… సఙ్ఘరక్ఖితో థేరో….
౧౦. ఉసభత్థేరగాథా
‘‘నగా నగగ్గేసు సుసంవిరూళ్హా, ఉదగ్గమేఘేన నవేన సిత్తా;
వివేకకామస్స అరఞ్ఞసఞ్ఞినో, జనేతి భియ్యో ఉసభస్స కల్యత’’న్తి.
… ఉసభో థేరో….
వగ్గో ఏకాదసమో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం –
బేలట్ఠానికో సేతుచ్ఛో, బన్ధురో ఖితకో ఇసి;
మలితవమ్భో సుహేమన్తో, ధమ్మసవో ధమ్మసవపితా;
సఙ్ఘరక్ఖితత్థేరో ¶ చ, ఉసభో చ మహామునీతి.
౧౨. ద్వాదసమవగ్గో
౧. జేన్తత్థేరగాథా
‘‘దుప్పబ్బజ్జం ¶ ¶ వే దురధివాసా గేహా, ధమ్మో గమ్భీరో దురధిగమా భోగా;
కిచ్ఛా వుత్తి నో ఇతరీతరేనేవ, యుత్తం చిన్తేతుం సతతమనిచ్చత’’న్తి.
… జేన్తో థేరో….
౨. వచ్ఛగోత్తత్థేరగాథా
‘‘తేవిజ్జోహం మహాఝాయీ, చేతోసమథకోవిదో;
సదత్థో మే అనుప్పత్తో, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
… వచ్ఛగోత్తో థేరో….
౩. వనవచ్ఛత్థేరగాథా
‘‘అచ్ఛోదికా పుథుసిలా,గోనఙ్గులమిగాయుతా;
అమ్బుసేవాలసఞ్ఛన్నా, తే సేలా రమయన్తి మ’’న్తి.
… వనవచ్ఛో థేరో….
౪. అధిముత్తత్థేరగాథా
‘‘కాయదుట్ఠుల్లగరునో, హియ్యమానమ్హి [హీయమానమ్హి (సీ.)] జీవితే;
సరీరసుఖగిద్ధస్స, కుతో సమణసాధుతా’’తి.
… అధిముత్తో థేరో….
౫. మహానామత్థేరగాథా
‘‘ఏసావహియ్యసే పబ్బతేన, బహుకుటజసల్లకికేన [సల్లకితేన (సీ.), సల్లరికేన (స్యా.)];
నేసాదకేన ¶ గిరినా, యసస్సినా పరిచ్ఛదేనా’’తి.
… మహానామో థేరో….
౬. పారాపరియత్థేరగాథా
‘‘ఛఫస్సాయతనే ¶ ¶ ¶ హిత్వా, గుత్తద్వారో సుసంవుతో;
అఘమూలం వమిత్వాన, పత్తో మే ఆసవక్ఖయో’’తి.
… పారాపరియో [పారాసరియో (సీ.), పారంపరియో (క.)] థేరో ….
౭. యసత్థేరగాథా
‘‘సువిలిత్తో సువసనో,సబ్బాభరణభూసితో;
తిస్సో విజ్జా అజ్ఝగమిం, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
… యసో థేరో….
౮. కిమిలత్థేరగాథా
‘‘అభిసత్తోవ నిపతతి, వయో రూపం అఞ్ఞమివ తథేవ సన్తం;
తస్సేవ సతో అవిప్పవసతో, అఞ్ఞస్సేవ సరామి అత్తాన’’న్తి.
… కిమిలో [కిమ్బిలో (సీ. స్యా.)] థేరో….
౯. వజ్జిపుత్తత్థేరగాథా
‘‘రుక్ఖమూలగహనం పసక్కియ, నిబ్బానం హదయస్మిం ఓపియ;
ఝాయ గోతమ మా చ పమాదో, కిం తే బిళిబిళికా కరిస్సతీ’’తి.
… వజ్జిపుత్తో థేరో….
౧౦. ఇసిదత్తత్థేరగాథా
‘‘పఞ్చక్ఖన్ధా పరిఞ్ఞాతా, తిట్ఠన్తి ఛిన్నమూలకా;
దుక్ఖక్ఖయో ¶ అనుప్పత్తో,పత్తో మే ఆసవక్ఖయో’’తి.
… ఇసిదత్తో థేరో….
వగ్గో ద్వాదసమో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం ¶ –
జేన్తో ¶ చ వచ్ఛగోత్తో చ, వచ్ఛో చ వనసవ్హయో;
అధిముత్తో మహానామో, పారాపరియో యసోపి చ;
కిమిలో వజ్జిపుత్తో చ, ఇసిదత్తో మహాయసోతి.
ఏకకనిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
వీసుత్తరసతం థేరా, కతకిచ్చా అనాసవా;
ఏకకేవ నిపాతమ్హి, సుసఙ్గీతా మహేసిభీతి.
౨. దుకనిపాతో
౧. పఠమవగ్గో
౧. ఉత్తరత్థేరగాథా
‘‘నత్థి ¶ ¶ ¶ కోచి భవో నిచ్చో, సఙ్ఖారా వాపి సస్సతా;
ఉప్పజ్జన్తి చ తే ఖన్ధా, చవన్తి అపరాపరం.
‘‘ఏతమాదీనం ఞత్వా, భవేనమ్హి అనత్థికో;
నిస్సటో సబ్బకామేహి, పత్తో మే ఆసవక్ఖయో’’తి.
ఇత్థం సుదం ఆయస్మా ఉత్తరో థేరో గాథాయో అభాసిత్థాతి.
౨. పిణ్డోలభారద్వాజత్థేరగాథా
‘‘నయిదం ¶ అనయేన జీవితం, నాహారో హదయస్స సన్తికో;
ఆహారట్ఠితికో సముస్సయో, ఇతి దిస్వాన చరామి ఏసనం.
‘‘పఙ్కోతి హి నం పవేదయుం, యాయం వన్దనపూజనా కులేసు;
సుఖుమం సల్లం దురుబ్బహం, సక్కారో కాపురిసేన దుజ్జహో’’తి.
ఇత్థం సుదం ఆయస్మా పిణ్డోలభారద్వాజో థేరో గాథాయో అభాసిత్థాతి.
౩. వల్లియత్థేరగాథా
‘‘మక్కటో పఞ్చద్వారాయం, కుటికాయం పసక్కియ;
ద్వారేన అనుపరియేతి, ఘట్టయన్తో ముహుం ముహుం.
‘‘తిట్ఠ మక్కట మా ధావి, న హి తే తం యథా పురే;
నిగ్గహీతోసి పఞ్ఞాయ, నేవ దూరం గమిస్సతీ’’తి.
… వల్లియో థేరో….
౪. గఙ్గాతీరియత్థేరగాథా
‘‘తిణ్ణం ¶ ¶ మే తాలపత్తానం, గఙ్గాతీరే కుటీ కతా;
ఛవసిత్తోవ మే పత్తో, పంసుకూలఞ్చ చీవరం.
‘‘ద్విన్నం అన్తరవస్సానం, ఏకా వాచా మే భాసితా;
తతియే అన్తరవస్సమ్హి, తమోఖన్ధో [తమోక్ఖన్ధో (సీ. స్యా.)] పదాలితో’’తి.
… గఙ్గాతీరియో థేరో….
౫. అజినత్థేరగాథా
‘‘అపి చే హోతి తేవిజ్జో, మచ్చుహాయీ అనాసవో;
అప్పఞ్ఞాతోతి నం బాలా, అవజానన్తి అజానతా.
‘‘యో ¶ చ ఖో అన్నపానస్స, లాభీ హోతీధ పుగ్గలో;
పాపధమ్మోపి చే హోతి, సో నేసం హోతి సక్కతో’’తి.
… అజినో థేరో….
౬. మేళజినత్థేరగాథా
‘‘యదాహం ¶ ధమ్మమస్సోసిం, భాసమానస్స సత్థునో;
న కఙ్ఖమభిజానామి, సబ్బఞ్ఞూఅపరాజితే.
‘‘సత్థవాహే మహావీరే, సారథీనం వరుత్తమే;
మగ్గే పటిపదాయం వా, కఙ్ఖా మయ్హం న విజ్జతీ’’తి.
… మేళజినో థేరో….
౭. రాధత్థేరగాథా
[ధ. ప. ౧౩ ధమ్మపదే] ‘‘యథా అగారం దుచ్ఛన్నం, వుట్ఠీ సమతివిజ్ఝతి;
ఏవం అభావితం చిత్తం, రాగో సమతివిజ్ఝతి.
[ధ. ప. ౧౪ ధమ్మపదే] ‘‘యథా అగారం సుచ్ఛన్నం, వుడ్ఢీ న సమతివిజ్ఝతి;
ఏవం సుభావితం చిత్తం, రాగో న సమతివిజ్ఝతీ’’తి.
… రాధో థేరో….
౮. సురాధత్థేరగాథా
‘‘ఖీణా ¶ ¶ హి మయ్హం జాతి, వుసితం జినసాసనం;
పహీనో జాలసఙ్ఖాతో, భవనేత్తి సమూహతా.
‘‘యస్సత్థాయ పబ్బజితో, అగారస్మానగారియం;
సో మే అత్థో అనుప్పత్తో, సబ్బసంయోజనక్ఖయో’’తి.
… సురాధో థేరో….
౯. గోతమత్థేరగాథా
‘‘సుఖం సుపన్తి మునయో, యే ఇత్థీసు న బజ్ఝరే;
సదా వే రక్ఖితబ్బాసు, యాసు సచ్చం సుదుల్లభం.
‘‘వధం చరిమ్హ తే కామ, అనణా దాని తే మయం;
గచ్ఛామ దాని నిబ్బానం, యత్థ గన్త్వా న సోచతీ’’తి.
… గోతమో థేరో….
౧౦. వసభత్థేరగాథా
‘‘పుబ్బే ¶ హనతి అత్తానం, పచ్ఛా హనతి సో పరే;
సుహతం హన్తి అత్తానం, వీతంసేనేవ పక్ఖిమా.
‘‘న బ్రాహ్మణో బహివణ్ణో, అన్తో వణ్ణో హి బ్రాహ్మణో;
యస్మిం పాపాని కమ్మాని, స వే కణ్హో సుజమ్పతీ’’తి.
… వసభో థేరో….
వగ్గో పఠమో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం –
ఉత్తరో చేవ పిణ్డోలో, వల్లియో తీరియో ఇసి;
అజినో చ మేళజినో, రాధో సురాధో గోతమో;
వసభేన ఇమే హోన్తి, దస థేరా మహిద్ధికాతి.
౨. దుతియవగ్గో
౧. మహాచున్దత్థేరగాథా
‘‘సుస్సూసా ¶ ¶ ¶ సుతవద్ధనీ, సుతం పఞ్ఞాయ వద్ధనం;
పఞ్ఞాయ అత్థం జానాతి, ఞాతో అత్థో సుఖావహో.
‘‘సేవేథ పన్తాని సేనాసనాని, చరేయ్య సంయోజనవిప్పమోక్ఖం;
సచే రతిం నాధిగచ్ఛేయ్య తత్థ, సఙ్ఘే వసే రక్ఖితత్తో సతిమా’’తి.
… మహాచున్దో థేరో….
౨. జోతిదాసత్థేరగాథా
‘‘యే ఖో తే వేఠమిస్సేన [వేఘమిస్సేన (సీ. స్యా.), వే గమిస్సేన, వేఖమిస్సేన (క.)], నానత్తేన చ కమ్మునా;
మనుస్సే ఉపరున్ధన్తి, ఫరుసూపక్కమా జనా;
తేపి ¶ తత్థేవ కీరన్తి, న హి కమ్మం పనస్సతి.
‘‘యం కరోతి నరో కమ్మం, కల్యాణం యది పాపకం;
తస్స తస్సేవ దాయాదో, యం యం కమ్మం పకుబ్బతీ’’తి.
… జోతిదాసో థేరో….
౩. హేరఞ్ఞకానిత్థేరగాథా
‘‘అచ్చయన్తి అహోరత్తా, జీవితం ఉపరుజ్ఝతి;
ఆయు ఖీయతి మచ్చానం, కున్నదీనంవ ఓదకం.
‘‘అథ పాపాని కమ్మాని, కరం బాలో న బుజ్ఝతి;
పచ్ఛాస్స కటుకం హోతి, విపాకో హిస్స పాపకో’’తి.
… హేరఞ్ఞకానిత్థేరో….
౪. సోమమిత్తత్థేరగాథా
‘‘పరిత్తం దారుమారుయ్హ, యథా సీదే మహణ్ణవే;
ఏవం కుసీతమాగమ్మ, సాధుజీవీపి సీదతి;
తస్మా తం పరివజ్జేయ్య, కుసీతం హీనవీరియం.
‘‘పవివిత్తేహి ¶ ¶ అరియేహి, పహితత్తేహి ఝాయిభి;
నిచ్చం ఆరద్ధవీరియేహి, పణ్డితేహి సహావసే’’తి.
… సోమమిత్తో థేరో….
౫. సబ్బమిత్తత్థేరగాథా
‘‘జనో జనమ్హి సమ్బద్ధో [సమ్బద్ధో (స్యా. క.)], జనమేవస్సితో జనో;
జనో జనేన హేఠీయతి, హేఠేతి చ [బోధియతి, బాధేతి చ (క.)] జనో జనం.
‘‘కో ¶ హి తస్స జనేనత్థో, జనేన జనితేన వా;
జనం ఓహాయ గచ్ఛం తం, హేఠయిత్వా [బాధయిత్వా (క.)] బహుం జన’’న్తి.
… సబ్బమిత్తో థేరో….
౬. మహాకాళత్థేరగాథా
‘‘కాళీ ¶ ఇత్థీ బ్రహతీ ధఙ్కరూపా, సత్థిఞ్చ భేత్వా అపరఞ్చ సత్థిం;
బాహఞ్చ భేత్వా అపరఞ్చ బాహం, సీసఞ్చ భేత్వా దధిథాలకంవ;
ఏసా నిసిన్నా అభిసన్దహిత్వా.
‘‘యో వే అవిద్వా ఉపధిం కరోతి, పునప్పునం దుక్ఖముపేతి మన్దో;
తస్మా పజానం ఉపధిం న కయిరా, మాహం పున భిన్నసిరో సయిస్స’’న్తి [పస్సిస్సన్తి (క.)].
… మహాకాళో థేరో….
౭. తిస్సత్థేరగాథా
‘‘బహూ సపత్తే లభతి, ముణ్డో సఙ్ఘాటిపారుతో;
లాభీ అన్నస్స పానస్స, వత్థస్స సయనస్స చ.
‘‘ఏతమాదీనవం ఞత్వా, సక్కారేసు మహబ్భయం;
అప్పలాభో అనవస్సుతో, సతో భిక్ఖు పరిబ్బజే’’తి.
… తిస్సో థేరో….
౮. కిమిలత్థేరగాథా
‘‘పాచీనవంసదాయమ్హి ¶ , సక్యపుత్తా సహాయకా;
పహాయానప్పకే భోగే, ఉఞ్ఛాపత్తాగతే రతా.
‘‘ఆరద్ధవీరియా ¶ పహితత్తా, నిచ్చం దళ్హపరక్కమా;
రమన్తి ధమ్మరతియా, హిత్వాన లోకియం రతి’’న్తి.
… కిమిలో [కిమ్బిలో (సీ. స్యా. పీ.)] థేరో….
౯. నన్దత్థేరగాథా
‘‘అయోనిసో ¶ మనసికారా, మణ్డనం అనుయుఞ్జిసం;
ఉద్ధతో చపలో చాసిం, కామరాగేన అట్టితో.
‘‘ఉపాయకుసలేనాహం, బుద్ధేనాదిచ్చబన్ధునా;
యోనిసో పటిపజ్జిత్వా, భవే చిత్తం ఉదబ్బహి’’న్తి.
… నన్దో థేరో….
౧౦. సిరిమత్థేరగాథా
‘‘పరే చ నం పసంసన్తి, అత్తా చే అసమాహితో;
మోఘం పరే పసంసన్తి, అత్తా హి అసమాహితో.
‘‘పరే చ నం గరహన్తి, అత్తా చే సుసమాహితో;
మోఘం పరే గరహన్తి, అత్తా హి సుసమాహితో’’తి.
… సిరిమా థేరో….
వగ్గో దుతియో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం –
చున్దో ¶ చ జోతిదాసో చ, థేరో హేరఞ్ఞకాని చ;
సోమమిత్తో సబ్బమిత్తో, కాలో తిస్సో చ కిమిలో [కిమ్బిలో (సీ. స్యా. పీ.), ఛన్దలక్ఖణానులోమం];
నన్దో చ సిరిమా చేవ, దస థేరా మహిద్ధికాతి.
౩. తతియవగ్గో
౧. ఉత్తరత్థేరగాథా
‘‘ఖన్ధా ¶ ¶ మయా పరిఞ్ఞాతా, తణ్హా మే సుసమూహతా;
భావితా మమ బోజ్ఝఙ్గా, పత్తో మే ఆసవక్ఖయో.
‘‘సోహం ¶ ఖన్ధే పరిఞ్ఞాయ, అబ్బహిత్వాన [అబ్బుహిత్వాన (క.)] జాలినిం;
భావయిత్వాన బోజ్ఝఙ్గే, నిబ్బాయిస్సం అనాసవో’’తి.
… ఉత్తరో థేరో….
౨. భద్దజిత్థేరగాథా
‘‘పనాదో నామ సో రాజా, యస్స యూపో సువణ్ణయో;
తిరియం సోళసుబ్బేధో [సోళసపబ్బేధో (సీ. అట్ఠ.), సోళసబ్బాణో (?)], ఉబ్భమాహు [ఉద్ధమాహు (సీ.), ఉచ్చమాహు (స్యా.)] సహస్సధా.
‘‘సహస్సకణ్డో సతగేణ్డు, ధజాలు హరితామయో;
అనచ్చుం తత్థ గన్ధబ్బా, ఛసహస్సాని సత్తధా’’తి.
… భద్దజిత్థేరో….
౩. సోభితత్థేరగాథా
‘‘సతిమా పఞ్ఞవా భిక్ఖు, ఆరద్ధబలవీరియో;
పఞ్చ కప్పసతానాహం, ఏకరత్తిం అనుస్సరిం.
‘‘చత్తారో సతిపట్ఠానే, సత్త అట్ఠ చ భావయం;
పఞ్చ కప్పసతానాహం, ఏకరత్తిం అనుస్సరి’’న్తి.
… సోభితో థేరో….
౪. వల్లియత్థేరగాథా
‘‘యం కిచ్చం దళ్హవీరియేన, యం కిచ్చం బోద్ధుమిచ్ఛతా;
కరిస్సం నావరజ్ఝిస్సం [నావరుజ్ఝిస్సం (క. సీ. క.)], పస్స వీరియం పరక్కమ.
‘‘త్వఞ్చ మే మగ్గమక్ఖాహి, అఞ్జసం అమతోగధం;
అహం మోనేన మోనిస్సం, గఙ్గాసోతోవ సాగర’’న్తి.
… వల్లియో థేరో….
౫. వీతసోకత్థేరగాథా
‘‘కేసే ¶ ¶ మే ఓలిఖిస్సన్తి, కప్పకో ఉపసఙ్కమి;
తతో ¶ ఆదాసమాదాయ, సరీరం పచ్చవేక్ఖిసం.
‘‘తుచ్ఛో ¶ కాయో అదిస్సిత్థ, అన్ధకారో తమో బ్యగా;
సబ్బే చోళా సముచ్ఛిన్నా, నత్థి దాని పునబ్భవో’’తి.
… వీతసోకో థేరో….
౬. పుణ్ణమాసత్థేరగాథా
‘‘పఞ్చ నీవరణే హిత్వా, యోగక్ఖేమస్స పత్తియా;
ధమ్మాదాసం గహేత్వాన, ఞాణదస్సనమత్తనో.
‘‘పచ్చవేక్ఖిం ఇమం కాయం, సబ్బం సన్తరబాహిరం;
అజ్ఝత్తఞ్చ బహిద్ధా చ, తుచ్ఛో కాయో అదిస్సథా’’తి.
… పుణ్ణమాసో థేరో….
౭. నన్దకత్థేరగాథా
‘‘యథాపి భద్దో ఆజఞ్ఞో, ఖలిత్వా పతితిట్ఠతి;
భియ్యో లద్దాన సంవేగం, అదీనో వహతే ధురం.
‘‘ఏవం దస్సనసమ్పన్నం, సమ్మాసమ్బుద్ధసావకం;
ఆజానీయం మం ధారేథ, పుత్తం బుద్ధస్స ఓరస’’న్తి.
… నన్దకో థేరో….
౮. భరతత్థేరగాథా
‘‘ఏహి నన్దక గచ్ఛామ, ఉపజ్ఝాయస్స సన్తికం;
సీహనాదం నదిస్సామ, బుద్ధసేట్ఠస్స సమ్ముఖా.
‘‘యాయ నో అనుకమ్పాయ, అమ్హే పబ్బాజయీ ముని;
సో నో అత్థో అనుప్పత్తో, సబ్బసంయోజనక్ఖయో’’తి.
… భరతో థేరో….
౯. భారద్వాజత్థేరగాథా
‘‘నదన్తి ¶ ¶ ¶ ఏవం సప్పఞ్ఞా, సీహావ గిరిగబ్భరే;
వీరా విజితసఙ్గామా, జేత్వా మారం సవాహనిం [సవాహనం (బహూసు)].
‘‘సత్థా చ పరిచిణ్ణో మే, ధమ్మో సఙ్ఘో చ పూజితో;
అహఞ్చ విత్తో సుమనో, పుత్తం దిస్వా అనాసవ’’న్తి.
… భారద్వాజో థేరో….
౧౦. కణ్హదిన్నత్థేరగాథా
‘‘ఉపాసితా సప్పురిసా, సుతా ధమ్మా అభిణ్హసో;
సుత్వాన పటిపజ్జిస్సం, అఞ్జసం అమతోగధం.
‘‘భవరాగహతస్స మే సతో, భవరాగో పున మే న విజ్జతి;
న చాహు న చ మే భవిస్సతి, న చ మే ఏతరహి విజ్జతీ’’తి.
… కణ్హదిన్నో థేరో….
వగ్గో తతియో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం –
ఉత్తరో భద్దజిత్థేరో, సోభితో వల్లియో ఇసి;
వీతసోకో చ యో థేరో, పుణ్ణమాసో చ నన్దకో;
భరతో భారద్వాజో చ, కణ్హదిన్నో మహామునీతి.
౪. చతుత్థవగ్గో
౧. మిగసిరత్థేరగాథా
‘‘యతో ¶ అహం పబ్బజితో, సమ్మాసమ్బుద్ధసాసనే;
విముచ్చమానో ఉగ్గచ్ఛిం, కామధాతుం ఉపచ్చగం.
‘‘బ్రహ్మునో ¶ ¶ పేక్ఖమానస్స, తతో చిత్తం విముచ్చి మే;
అకుప్పా మే విముత్తీతి, సబ్బసంయోజనక్ఖయా’’తి.
… మిగసిరో థేరో….
౨. సివకత్థేరగాథా
‘‘అనిచ్చాని ¶ గహకాని, తత్థ తత్థ పునప్పునం;
గహకారం [గహకారకం (సీ. పీ.)] గవేసన్తో, దుక్ఖా జాతి పునప్పునం.
‘‘గహకారక దిట్ఠోసి, పున గేహం న కాహసి;
సబ్బా తే ఫాసుకా భగ్గా, థూణికా [థూణిరా (పీ. క.), ధుణిరా (స్యా.)] చ విదాలితా [పదాలితా (సీ. స్యా.)];
విమరియాదికతం చిత్తం, ఇధేవ విధమిస్సతీ’’తి.
… సివకో [సీవకో (సీ.)] థేరో….
౩. ఉపవాణత్థేరగాథా
‘‘అరహం సుగతో లోకే, వాతేహాబాధితో [… బాధితో (క.)] ముని;
సచే ఉణ్హోదకం అత్థి, మునినో దేహి బ్రాహ్మణ.
‘‘పూజితో పూజనేయ్యానం [పూజనీయానం (సీ.)], సక్కరేయ్యాన సక్కతో;
అపచితోపచేయ్యానం [అపచనీయానం (సీ.), అపచినేయ్యానం (స్యా.)], తస్స ఇచ్ఛామి హాతవే’’తి.
… ఉపవాణో థేరో….
౪. ఇసిదిన్నత్థేరగాథా
‘‘దిట్ఠా మయా ధమ్మధరా ఉపాసకా, కామా అనిచ్చా ఇతి భాసమానా;
సారత్తరత్తా మణికుణ్డలేసు, పుత్తేసు దారేసు చ తే అపేక్ఖా.
‘‘అద్ధా న జానన్తి యతోధ ధమ్మం, కామా ¶ అనిచ్చా ఇతి చాపి ఆహు;
రాగఞ్చ తేసం న బలత్థి ఛేత్తుం, తస్మా సితా పుత్తదారం ధనఞ్చా’’తి.
… ఇసిదిన్నో థేరో….
౫. సమ్బులకచ్చానత్థేరగాథా
‘‘దేవో ¶ చ వస్సతి దేవో చ గళగళాయతి,
ఏకకో చాహం భేరవే బిలే విహరామి;
తస్స మయ్హం ఏకకస్స భేరవే బిలే విహరతో,
నత్థి భయం వా ఛమ్భితత్తం వా లోమహంసో వా.
‘‘ధమ్మతా ¶ మమసా యస్స మే, ఏకకస్స భేరవే బిలే;
విహరతో నత్థి భయం వా, ఛమ్భితత్తం వా లోమహంసో వా’’తి.
… సమ్బులకచ్చానో [సమ్బహులకచ్చానో (క.)] థేరో….
౬. నితకత్థేరగాథా
[ఉదా. ౩౪ ఉదానేపి] ‘‘కస్స ¶ సేలూపమం చిత్తం, ఠితం నానుపకమ్పతి;
విరత్తం రజనీయేసు, కుప్పనీయే న కుప్పతి;
యస్సేవం భావితం చిత్తం, కుతో తం దుక్ఖమేస్సతి.
‘‘మమ సేలూపమం చిత్తం, ఠితం నానుపకమ్పతి;
విరత్తం రజనీయేసు, కుప్పనీయే న కుప్పతి;
మమేవం భావితం చిత్తం, కుతో మం దుక్ఖమేస్సతీ’’తి.
… నితకో [ఖితకో (సీ. స్యా.)] థేరో….
౭. సోణపోటిరియత్థేరగాథా
‘‘న తావ సుపితుం హోతి, రత్తి నక్ఖత్తమాలినీ;
పటిజగ్గితుమేవేసా, రత్తి హోతి విజానతా.
‘‘హత్థిక్ఖన్ధావపతితం ¶ , కుఞ్జరో చే అనుక్కమే;
సఙ్గామే మే మతం సేయ్యో, యఞ్చే జీవే పరాజితో’’తి.
… సోణో పోటిరియో [సేలిస్సరియో (సీ.), పోట్టిరియపుత్తో (స్యా.)] థేరో ….
౮. నిసభత్థేరగాథా
‘‘పఞ్చ ¶ కామగుణే హిత్వా, పియరూపే మనోరమే;
సద్ధాయ ఘరా నిక్ఖమ్మ, దుక్ఖస్సన్తకరో భవే.
‘‘నాభినన్దామి మరణం, నాభినన్దామి జీవితం;
కాలఞ్చ పటికఙ్ఖామి, సమ్పజానో పతిస్సతో’’తి.
… నిసభో థేరో….
౯. ఉసభత్థేరగాథా
‘‘అమ్బపల్లవసఙ్కాసం, అంసే కత్వాన చీవరం;
నిసిన్నో హత్థిగీవాయం, గామం పిణ్డాయ పావిసిం.
‘‘హత్థిక్ఖన్ధతో ¶ ఓరుయ్హ, సంవేగం అలభిం తదా;
సోహం దిత్తో తదా సన్తో, పత్తో మే ఆసవక్ఖయో’’తి.
… ఉసభో థేరో….
౧౦. కప్పటకురత్థేరగాథా
‘‘అయమితి కప్పటో కప్పటకురో, అచ్ఛాయ అతిభరితాయ [అతిభరియాయ (సీ. క.), అచ్చం భరాయ (స్యా.)];
అమతఘటికాయం ధమ్మకటమత్తో [ధమ్మకటపత్తో (స్యా. క. అట్ఠ.), ధమ్మకటమగ్గో (సీ. అట్ఠ.)], కతపదం ఝానాని ఓచేతుం.
‘‘మా ¶ ఖో త్వం కప్పట పచాలేసి, మా త్వం ఉపకణ్ణమ్హి తాళేస్సం;
న ¶ హి [న వా (క.)] త్వం కప్పట మత్తమఞ్ఞాసి, సఙ్ఘమజ్ఝమ్హి పచలాయమానోతి.
… కప్పటకురో థేరో….
వగ్గో చతుత్థో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం –
మిగసిరో ¶ సివకో చ, ఉపవానో చ పణ్డితో;
ఇసిదిన్నో చ కచ్చానో, నితకో చ మహావసీ;
పోటిరియపుత్తో నిసభో, ఉసభో కప్పటకురోతి.
౫. పఞ్చమవగ్గో
౧. కుమారకస్సపత్థేరగాథా
‘‘అహో బుద్ధా అహో ధమ్మా, అహో నో సత్థు సమ్పదా;
యత్థ ఏతాదిసం ధమ్మం, సావకో సచ్ఛికాహి’’తి.
‘‘అసఙ్ఖేయ్యేసు కప్పేసు, సక్కాయాధిగతా అహూ;
తేసమయం పచ్ఛిమకో, చరిమోయం సముస్సయో;
జాతిమరణసంసారో, నత్థి దాని పునబ్భవో’’తి.
… కుమారకస్సపో థేరో….
౨. ధమ్మపాలత్థేరగాథా
‘‘యో ¶ హవే దహరో భిక్ఖు, యుఞ్జతి బుద్ధసాసనే;
జాగరో స హి సుత్తేసు [పతిసుత్తేసు (సీ. క.)], అమోఘం తస్స జీవితం.
‘‘తస్మా ¶ సద్ధఞ్చ సీలఞ్చ, పసాదం ధమ్మదస్సనం;
అనుయుఞ్జేథ మేధావీ, సరం బుద్ధాన సాసన’’న్తి.
… ధమ్మపాలో థేరో….
౩. బ్రహ్మాలిత్థేరగాథా
‘‘కస్సిన్ద్రియాని సమథఙ్గతాని, అస్సా యథా సారథినా సుదన్తా;
పహీనమానస్స అనాసవస్స, దేవాపి కస్స [తస్స (బహూసు)] పిహయన్తి తాదినో’’తి.
[ధ. ప. ౯౪ ధమ్మపదేపి] ‘‘మయ్హిన్ద్రియాని ¶ సమథఙ్గతాని, అస్సా యథా సారథినా సుదన్తా;
పహీనమానస్స అనాసవస్స, దేవాపి మయ్హం పిహయన్తి తాదినో’’తి.
… బ్రహ్మాలి థేరో….
౪. మోఘరాజత్థేరగాథా
‘‘ఛవిపాపక ¶ చిత్తభద్దక, మోఘరాజ సతతం సమాహితో;
హేమన్తికసీతకాలరత్తియో [హేమన్తికకాలరత్తియో (క.)], భిక్ఖు త్వంసి కథం కరిస్ససి’’.
‘‘సమ్పన్నసస్సా మగధా, కేవలా ఇతి మే సుతం;
పలాలచ్ఛన్నకో సేయ్యం, యథఞ్ఞే సుఖజీవినో’’తి.
… మోఘరాజా థేరో….
౫. విసాఖపఞ్చాలపుత్తత్థేరగాథా
‘‘న ఉక్ఖిపే నో చ పరిక్ఖిపే పరే, ఓక్ఖిపే పారగతం న ఏరయే;
న ¶ చత్తవణ్ణం పరిసాసు బ్యాహరే, అనుద్ధతో సమ్మితభాణి సుబ్బతో.
‘‘సుసుఖుమనిపుణత్థదస్సినా, మతికుసలేన నివాతవుత్తినా;
సంసేవితవుద్ధసీలినా, నిబ్బానం న హి తేన దుల్లభ’’న్తి.
… విసాఖో పఞ్చాలపుత్తో థేరో ….
౬. చూళకత్థేరగాథా
‘‘నదన్తి ¶ మోరా సుసిఖా సుపేఖుణా, సునీలగీవా సుముఖా సుగజ్జినో;
సుసద్దలా చాపి మహామహీ అయం, సుబ్యాపితమ్బు సువలాహకం నభం.
‘‘సుకల్లరూపో ¶ సుమనస్స ఝాయతం [ఝాయితం (స్యా. క.)], సునిక్కమో సాధు సుబుద్ధసాసనే;
సుసుక్కసుక్కం నిపుణం సుదుద్దసం, ఫుసాహి తం ఉత్తమమచ్చుతం పద’’న్తి.
… చూళకో [చూలకో (సీ. అట్ఠ.)] థేరో….
౭. అనూపమత్థేరగాథా
‘‘నన్దమానాగతం చిత్తం, సూలమారోపమానకం;
తేన తేనేవ వజసి, యేన సూలం కలిఙ్గరం.
‘‘తాహం చిత్తకలిం బ్రూమి, తం బ్రూమి చిత్తదుబ్భకం;
సత్థా తే దుల్లభో లద్ధో, మానత్థే మం నియోజయీ’’తి.
… అనూపమో థేరో….
౮. వజ్జితత్థేరగాథా
‘‘సంసరం ¶ దీఘమద్ధానం, గతీసు పరివత్తిసం;
అపస్సం అరియసచ్చాని, అన్ధభూతో [అన్ధీభూతో (క.)] పుథుజ్జనో.
‘‘తస్స ¶ మే అప్పమత్తస్స, సంసారా వినళీకతా;
సబ్బా గతీ సముచ్ఛిన్నా, నత్థి దాని పునబ్భవో’’తి.
… వజ్జితో థేరో….
౯. సన్ధితత్థేరగాథా
‘‘అస్సత్థే హరితోభాసే, సంవిరూళ్హమ్హి పాదపే;
ఏకం బుద్ధగతం సఞ్ఞం, అలభిత్థం [అలభిం హం (క.)] పతిస్సతో.
‘‘ఏకతింసే ఇతో కప్పే, యం సఞ్ఞమలభిం తదా;
తస్సా సఞ్ఞాయ వాహసా, పత్తో మే ఆసవక్ఖయో’’తి.
… సన్ధితో థేరో….
వగ్గో పఞ్చమో నిట్ఠితో.
తస్సుద్దానం ¶ –
కుమారకస్సపో ¶ థేరో, ధమ్మపాలో చ బ్రహ్మాలి;
మోఘరాజా విసాఖో చ, చూళకో చ అనూపమో;
వజ్జితో సన్ధితో థేరో, కిలేసరజవాహనోతి.
దుకనిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
గాథాదుకనిపాతమ్హి, నవుతి చేవ అట్ఠ చ;
థేరా ఏకూనపఞ్ఞాసం, భాసితా నయకోవిదాతి.
౩. తికనిపాతో
౧. అఙ్గణికభారద్వాజత్థేరగాథా
‘‘అయోని ¶ ¶ ¶ ¶ సుద్ధిమన్వేసం, అగ్గిం పరిచరిం వనే;
సుద్ధిమగ్గం అజానన్తో, అకాసిం అమరం తపం [అకాసిం అపరం తపం (స్యా.), అకాసిం అమతం తపం (క.)].
‘‘తం సుఖేన సుఖం లద్ధం, పస్స ధమ్మసుధమ్మతం;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసనం.
‘‘బ్రహ్మబన్ధు పురే ఆసిం, ఇదాని ఖోమ్హి బ్రాహ్మణో;
తేవిజ్జో న్హాతకో [నహాతకో (సీ. అట్ఠ.)] చమ్హి, సోత్తియో చమ్హి వేదగూ’’తి.
… అఙ్గణికభారద్వాజో థేరో….
౨. పచ్చయత్థేరగాథా
‘‘పఞ్చాహాహం పబ్బజితో, సేఖో అప్పత్తమానసో,
విహారం మే పవిట్ఠస్స, చేతసో పణిధీ అహు.
‘‘నాసిస్సం న పివిస్సామి, విహారతో న నిక్ఖమే;
నపి పస్సం నిపాతేస్సం, తణ్హాసల్లే అనూహతే.
‘‘తస్స మేవం విహరతో, పస్స వీరియపరక్కమం;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
… పచ్చయో థేరో….
౩. బాకులత్థేరగాథా
‘‘యో పుబ్బే కరణీయాని, పచ్ఛా సో కాతుమిచ్ఛతి;
సుఖా సో ధంసతే ఠానా, పచ్ఛా చ మనుతప్పతి.
‘‘యఞ్హి కయిరా తఞ్హి వదే, యం న కయిరా న తం వదే;
అకరోన్తం ¶ భాసమానం, పరిజానన్తి పణ్డితా.
‘‘సుసుఖం ¶ ¶ వత నిబ్బానం, సమ్మాసమ్బుద్ధదేసితం;
అసోకం విరజం ఖేమం, యత్థ దుక్ఖం నిరుజ్ఝతీ’’తి.
… బాకులో [బాక్కులో (సీ.)] థేరో….
౪. ధనియత్థేరగాథా
‘‘సుఖం చే జీవితుం ఇచ్ఛే, సామఞ్ఞస్మిం అపేక్ఖవా;
సఙ్ఘికం నాతిమఞ్ఞేయ్య, చీవరం పానభోజనం.
‘‘సుఖం చే జీవితుం ఇచ్ఛే, సామఞ్ఞస్మిం అపేక్ఖవా;
అహి మూసికసోబ్భంవ, సేవేథ సయనాసనం.
‘‘సుఖం చే ¶ జీవితుం ఇచ్ఛే, సామఞ్ఞస్మిం అపేక్ఖవా;
ఇతరీతరేన తుస్సేయ్య, ఏకధమ్మఞ్చ భావయే’’తి.
… ధనియో థేరో….
౫. మాతఙ్గపుత్తత్థేరగాథా
‘‘అతిసీతం అతిఉణ్హం, అతిసాయమిదం అహు;
ఇతి విస్సట్ఠకమ్మన్తే, ఖణా అచ్చేన్తి మాణవే.
‘‘యో చ సీతఞ్చ ఉణ్హఞ్చ, తిణా భియ్యో న మఞ్ఞతి;
కరం పురిసకిచ్చాని, సో సుఖా న విహాయతి.
‘‘దబ్బం కుసం పోటకిలం, ఉసీరం ముఞ్జపబ్బజం;
ఉరసా పనుదిస్సామి, వివేకమనుబ్రూహయ’’న్తి.
… మాతఙ్గపుత్తో థేరో….
౬. ఖుజ్జసోభితత్థేరగాథా
‘‘యే చిత్తకథీ బహుస్సుతా, సమణా పాటలిపుత్తవాసినో;
తేసఞ్ఞతరోయమాయువా, ద్వారే తిట్ఠతి ఖుజ్జసోభితో.
‘‘యే ¶ ¶ చిత్తకథీ బహుస్సుతా, సమణా పాటలిపుత్తవాసినో;
తేసఞ్ఞతరోయమాయువా, ద్వారే తిట్ఠతి మాలుతేరితో.
‘‘సుయుద్ధేన సుయిట్ఠేన, సఙ్గామవిజయేన చ;
బ్రహ్మచరియానుచిణ్ణేన, ఏవాయం సుఖమేధతీ’’తి.
… ఖుజ్జసోభితో థేరో….
౭. వారణత్థేరగాథా
‘‘యోధ ¶ కోచి మనుస్సేసు, పరపాణాని హింసతి;
అస్మా లోకా పరమ్హా చ, ఉభయా ధంసతే నరో.
‘‘యో చ మేత్తేన చిత్తేన, సబ్బపాణానుకమ్పతి;
బహుఞ్హి సో పసవతి, పుఞ్ఞం తాదిసకో నరో.
‘‘సుభాసితస్స సిక్ఖేథ, సమణూపాసనస్స చ;
ఏకాసనస్స చ రహో, చిత్తవూపసమస్స చా’’తి.
… వారణో థేరో….
౮. వస్సికత్థేరగాథా
‘‘ఏకోపి సద్ధో మేధావీ, అస్సద్ధానీధ ఞాతినం;
ధమ్మట్ఠో సీలసమ్పన్నో, హోతి అత్థాయ బన్ధునం.
‘‘నిగ్గయ్హ అనుకమ్పాయ, చోదితా ఞాతయో మయా;
ఞాతిబన్ధవపేమేన, కారం కత్వాన భిక్ఖుసు.
‘‘తే అబ్భతీతా కాలఙ్కతా, పత్తా తే తిదివం సుఖం;
భాతరో మయ్హం మాతా చ, మోదన్తి కామకామినో’’తి.
… వస్సికో [పస్సికో (సీ. స్యా. పీ.)] థేరో….
౯. యసోజత్థేరగాథా
‘‘కాలపబ్బఙ్గసఙ్కాసో, కిసో ధమనిసన్థతో;
మత్తఞ్ఞూ ¶ అన్నపానమ్హి, అదీనమనసో నరో’’.
‘‘ఫుట్ఠో ¶ ¶ డంసేహి మకసేహి, అరఞ్ఞస్మిం బ్రహావనే;
నాగో సఙ్గామసీసేవ, సతో తత్రాధివాసయే.
‘‘యథా బ్రహ్మా తథా ఏకో, యథా దేవో తథా దువే;
యథా గామో తథా తయో, కోలాహలం తతుత్తరి’’న్తి.
… యసోజో థేరో….
౧౦. సాటిమత్తియత్థేరగాథా
‘‘అహు ¶ తుయ్హం పురే సద్ధా, సా తే అజ్జ న విజ్జతి;
యం తుయ్హం తుయ్హమేవేతం, నత్థి దుచ్చరితం మమ.
‘‘అనిచ్చా హి చలా సద్దా, ఏవం దిట్ఠా హి సా మయా;
రజ్జన్తిపి విరజ్జన్తి, తత్థ కిం జియ్యతే ముని.
‘‘పచ్చతి మునినో భత్తం, థోకం థోకం కులే కులే;
పిణ్డికాయ చరిస్సామి, అత్థి జఙ్ఘబలం [జఙ్ఘాబలం (సీ.)] మమా’’తి.
… సాటిమత్తియో థేరో….
౧౧. ఉపాలిత్థేరగాథా
‘‘సద్ధాయ అభినిక్ఖమ్మ, నవపబ్బజితో నవో;
మిత్తే భజేయ్య కల్యాణే, సుద్ధాజీవే అతన్దితే.
‘‘సద్ధాయ అభినిక్ఖమ్మ, నవపబ్బజితో నవో;
సఙ్ఘస్మిం విహరం భిక్ఖు, సిక్ఖేథ వినయం బుధో.
‘‘సద్ధాయ అభినిక్ఖమ్మ, నవపబ్బజితో నవో;
కప్పాకప్పేసు కుసలో, చరేయ్య అపురక్ఖతో’’తి.
… ఉపాలిత్థేరో….
౧౨. ఉత్తరపాలత్థేరగాథా
‘‘పణ్డితం ¶ వత మం సన్తం, అలమత్థవిచిన్తకం;
పఞ్చ కామగుణా లోకే, సమ్మోహా పాతయింసు మం.
‘‘పక్ఖన్దో మారవిసయే, దళ్హసల్లసమప్పితో;
అసక్ఖిం మచ్చురాజస్స, అహం పాసా పముచ్చితుం.
‘‘సబ్బే ¶ కామా పహీనా మే, భవా సబ్బే పదాలితా [విదాలితా (సీ. పీ. అట్ఠ.)];
విక్ఖీణో జాతిసంసారో, నత్థి దాని పునబ్భవో’’తి.
… ఉత్తరపాలో థేరో….
౧౩. అభిభూతత్థేరగాథా
‘‘సుణాథ ఞాతయో సబ్బే, యావన్తేత్థ సమాగతా;
ధమ్మం వో దేసయిస్సామి, దుక్ఖా జాతి పునప్పునం.
[సం. ని. ౧.౧౮౫] ‘‘ఆరమ్భథ [ఆరభథ (సీ. స్యా.), ఆరబ్భథ (క.)] నిక్కమథ, యుఞ్జథ బుద్ధసాసనే;
ధునాథ మచ్చునో సేనం, నళాగారంవ కుఞ్జరో.
‘‘యో ¶ ఇమస్మిం ధమ్మవినయే, అప్పమత్తో విహస్సతి [విహేస్సతి (స్యా. పీ.)];
పహాయ జాతిసంసారం, దుక్ఖస్సన్తం కరిస్సతీ’’తి.
… అభిభూతో థేరో….
౧౪. గోతమత్థేరగాథా
‘‘సంసరం ¶ హి నిరయం అగచ్ఛిస్సం, పేతలోకమగమం పునప్పునం;
దుక్ఖమమ్హిపి తిరచ్ఛానయోనియం, నేకధా హి వుసితం చిరం మయా.
‘‘మానుసోపి చ భవోభిరాధితో, సగ్గకాయమగమం సకిం సకిం;
రూపధాతుసు ¶ అరూపధాతుసు, నేవసఞ్ఞిసు అసఞ్ఞిసుట్ఠితం.
‘‘సమ్భవా సువిదితా అసారకా, సఙ్ఖతా పచలితా సదేరితా;
తం విదిత్వా మహమత్తసమ్భవం, సన్తిమేవ సతిమా సమజ్ఝగ’’న్తి.
… గోతమో థేరో….
౧౫. హారితత్థేరగాథా
‘‘యో పుబ్బే కరణీయాని, పచ్ఛా సో కాతుమిచ్ఛతి;
సుఖా సో ధంసతే ఠానా, పచ్ఛా చ మనుతప్పతి.
‘‘యఞ్హి ¶ కయిరా తఞ్హి వదే, యం న కయిరా న తం వదే;
అకరోన్తం భాసమానం, పరిజానన్తి పణ్డితా.
‘‘సుసుఖం వత నిబ్బానం, సమ్మాసమ్బుద్ధదేసితం;
అసోకం విరజం ఖేమం, యత్థ దుక్ఖం నిరుజ్ఝతీ’’తి.
… హారితో థేరో….
౧౬. విమలత్థేరగాథా
‘‘పాపమిత్తే వివజ్జేత్వా, భజేయ్యుత్తమపుగ్గలం;
ఓవాదే చస్స తిట్ఠేయ్య, పత్థేన్తో అచలం సుఖం.
‘‘పరిత్తం దారుమారుయ్హ, యథా సీదే మహణ్ణవే;
ఏవం కుసీతమాగమ్మ, సాధుజీవీపి సీదతి;
తస్మా తం పరివజ్జేయ్య, కుసీతం హీనవీరియం.
‘‘పవివిత్తేహి ¶ అరియేహి, పహితత్తేహి ఝాయిభి;
నిచ్చం ¶ ఆరద్ధవీరియేహి, పణ్డితేహి సహావసే’’తి.
… విమలో థేరో….
తికనిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
అఙ్గణికో భారద్వాజో, పచ్చయో బాకులో ఇసి;
ధనియో మాతఙ్గపుత్తో, సోభితో వారణో ఇసి.
వస్సికో చ యసోజో చ, సాటిమత్తియుపాలి చ;
ఉత్తరపాలో అభిభూతో, గోతమో హారితోపి చ.
థేరో తికనిపాతమ్హి, నిబ్బానే విమలో కతో;
అట్ఠతాలీస గాథాయో, థేరా సోళస కిత్తితాతి.
౪. చతుకనిపాతో
౧. నాగసమాలత్థేరగాథా
‘‘అలఙ్కతా ¶ ¶ ¶ సువసనా, మాలినీ చన్దనుస్సదా;
మజ్ఝే మహాపథే నారీ, తురియే నచ్చతి నట్టకీ.
‘‘పిణ్డికాయ పవిట్ఠోహం, గచ్ఛన్తో నం ఉదిక్ఖిసం;
అలఙ్కతం సువసనం, మచ్చుపాసంవ ఓడ్డితం.
‘‘తతో మే మనసీకారో, యోనిసో ఉదపజ్జథ;
ఆదీనవో పాతురహు, నిబ్బిదా సమతిట్ఠథ [సమ్పతిట్ఠథ (క.)].
‘‘తతో చిత్తం విముచ్చి మే, పస్స ధమ్మసుధమ్మతం;
తిస్సో ¶ విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
… నాగసమాలో థేరో….
౨. భగుత్థేరగాథా
‘‘అహం మిద్ధేన పకతో, విహారా ఉపనిక్ఖమిం;
చఙ్కమం అభిరుహన్తో, తత్థేవ పపతిం ఛమా.
‘‘గత్తాని పరిమజ్జిత్వా, పునపారుయ్హ చఙ్కమం;
చఙ్కమే చఙ్కమిం సోహం, అజ్ఝత్తం సుసమాహితో.
‘‘తతో మే మనసీకారో, యోనిసో ఉదపజ్జథ;
ఆదీనవో పాతురహు, నిబ్బిదా సమతిట్ఠథ.
‘‘తతో చిత్తం విముచ్చి మే, పస్స ధమ్మసుధమ్మతం;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
… భగుత్థేరో….
౩. సభియత్థేరగాథా
[ధ. ప. ౬ ధమ్మపదేపి] ‘‘పరే చ న విజానన్తి, మయమేత్థ యమామసే;
యే చ తత్థ విజానన్తి, తతో సమ్మన్తి మేధగా.
‘‘యదా ¶ చ అవిజానన్తా, ఇరియన్త్యమరా వియ;
విజానన్తి చ యే ధమ్మం, ఆతురేసు అనాతురా.
‘‘యం ¶ కిఞ్చి సిథిలం కమ్మం, సంకిలిట్ఠఞ్చ యం వతం;
సఙ్కస్సరం బ్రహ్మచరియం, న తం హోతి మహప్ఫలం.
‘‘యస్స సబ్రహ్మచారీసు, గారవో నూపలబ్భతి;
ఆరకా హోతి సద్ధమ్మా, నభం పుథవియా యథా’’తి.
… సభియో థేరో….
౪. నన్దకత్థేరగాథా
‘‘ధిరత్థు ¶ పూరే దుగ్గన్ధే, మారపక్ఖే అవస్సుతే;
నవసోతాని తే కాయే, యాని సన్దన్తి సబ్బదా.
‘‘మా ¶ పురాణం అమఞ్ఞిత్థో, మాసాదేసి తథాగతే;
సగ్గేపి తే న రజ్జన్తి, కిమఙ్గం పన [కిమఙ్గ పన (సీ.)] మానుసే.
‘‘యే చ ఖో బాలా దుమ్మేధా, దుమ్మన్తీ మోహపారుతా;
తాదిసా తత్థ రజ్జన్తి, మారఖిత్తమ్హి బన్ధనే.
‘‘యేసం రాగో చ దోసో చ, అవిజ్జా చ విరాజితా;
తాదీ తత్థ న రజ్జన్తి, ఛిన్నసుత్తా అబన్ధనా’’తి.
… నన్దకో థేరో….
౫. జమ్బుకత్థేరగాథా
‘‘పఞ్చపఞ్ఞాసవస్సాని, రజోజల్లమధారయిం;
భుఞ్జన్తో మాసికం భత్తం, కేసమస్సుం అలోచయిం.
‘‘ఏకపాదేన అట్ఠాసిం, ఆసనం పరివజ్జయిం;
సుక్ఖగూథాని చ ఖాదిం, ఉద్దేసఞ్చ న సాదియిం.
‘‘ఏతాదిసం కరిత్వాన, బహుం దుగ్గతిగామినం;
వుయ్హమానో మహోఘేన, బుద్ధం సరణమాగమం.
‘‘సరణగమనం పస్స, పస్స ధమ్మసుధమ్మతం;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
… జమ్బుకో థేరో….
౬. సేనకత్థేరగాథా
‘‘స్వాగతం ¶ ¶ వత మే ఆసి, గయాయం గయఫగ్గుయా;
యం అద్దసాసిం సమ్బుద్ధం, దేసేన్తం ధమ్మముత్తమం.
‘‘మహప్పభం ¶ గణాచరియం, అగ్గపత్తం వినాయకం;
సదేవకస్స లోకస్స, జినం అతులదస్సనం.
‘‘మహానాగం మహావీరం, మహాజుతిమనాసవం;
సబ్బాసవపరిక్ఖీణం, సత్థారమకుతోభయం.
‘‘చిరసంకిలిట్ఠం వత మం, దిట్ఠిసన్దానబన్ధితం [సన్ధితం (సీ. స్యా.), సన్దితం (పీ. సీ. అట్ఠ.)];
విమోచయి సో భగవా, సబ్బగన్థేహి సేనక’’న్తి.
… సేనకో థేరో….
౭. సమ్భూతత్థేరగాథా
‘‘యో దన్ధకాలే తరతి, తరణీయే చ దన్ధయే;
అయోని [అయోనిసో (స్యా.)] సంవిధానేన, బాలో దుక్ఖం నిగచ్ఛతి.
‘‘తస్సత్థా పరిహాయన్తి, కాళపక్ఖేవ చన్దిమా;
ఆయసక్యఞ్చ [ఆయసస్యఞ్చ (సీ.)] పప్పోతి, మిత్తేహి చ విరుజ్ఝతి.
‘‘యో దన్ధకాలే దన్ధేతి, తరణీయే చ తారయే;
యోనిసో సంవిధానేన, సుఖం పప్పోతి పణ్డితో.
‘‘తస్సత్థా పరిపూరేన్తి, సుక్కపక్ఖేవ చన్దిమా;
యసో కిత్తిఞ్చ పప్పోతి, మిత్తేహి న విరుజ్ఝతీ’’తి.
… సమ్భూతో థేరో….
౮. రాహులత్థేరగాథా
‘‘ఉభయేనేవ ¶ సమ్పన్నో, రాహులభద్దోతి మం విదూ;
యఞ్చమ్హి పుత్తో బుద్ధస్స, యఞ్చ ధమ్మేసు చక్ఖుమా.
‘‘యఞ్చ మే ఆసవా ఖీణా, యఞ్చ నత్థి పునబ్భవో;
అరహా ¶ దక్ఖిణేయ్యోమ్హి, తేవిజ్జో అమతద్దసో.
‘‘కామన్ధా ¶ జాలపచ్ఛన్నా, తణ్హాఛాదనఛాదితా;
పమత్తబన్ధునా బద్ధా, మచ్ఛావ కుమినాముఖే.
‘‘తం ¶ కామం అహముజ్ఝిత్వా, ఛేత్వా మారస్స బన్ధనం;
సమూలం తణ్హమబ్బుయ్హ, సీతిభూతోస్మి నిబ్బుతో’’తి.
… రాహులో థేరో….
౯. చన్దనత్థేరగాథా
‘‘జాతరూపేన సఞ్ఛన్నా [పచ్ఛన్నా (సీ.)], దాసీగణపురక్ఖతా;
అఙ్కేన పుత్తమాదాయ, భరియా మం ఉపాగమి.
‘‘తఞ్చ దిస్వాన ఆయన్తిం, సకపుత్తస్స మాతరం;
అలఙ్కతం సువసనం, మచ్చుపాసంవ ఓడ్డితం.
‘‘తతో మే మనసీకారో, యోనిసో ఉదపజ్జథ;
ఆదీనవో పాతురహు, నిబ్బిదా సమతిట్ఠథ.
‘‘తతో చిత్తం విముచ్చి మే, పస్స ధమ్మసుధమ్మతం;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
… చన్దనో థేరో….
౧౦. ధమ్మికత్థేరగాథా
[జా. ౧.౧౦.౧౦౨ జాతకేపి] ‘‘ధమ్మో హవే రక్ఖతి ధమ్మచారిం, ధమ్మో సుచిణ్ణో సుఖమావహతి;
ఏసానిసంసో ధమ్మే సుచిణ్ణే, న దుగ్గతిం గచ్ఛతి ధమ్మచారీ.
[జా. ౧.౧౫.౩౮౫] ‘‘నహి ధమ్మో అధమ్మో చ, ఉభో సమవిపాకినో;
అధమ్మో ¶ నిరయం నేతి, ధమ్మో పాపేతి సుగ్గతిం.
‘‘తస్మా హి ధమ్మేసు కరేయ్య ఛన్దం, ఇతి మోదమానో సుగతేన తాదినా;
ధమ్మే ఠితా సుగతవరస్స సావకా, నీయన్తి ధీరా సరణవరగ్గగామినో.
‘‘విప్ఫోటితో ¶ గణ్డమూలో, తణ్హాజాలో సమూహతో;
సో ఖీణసంసారో న చత్థి కిఞ్చనం,
చన్దో యథా దోసినా పుణ్ణమాసియ’’న్తి.
… ధమ్మికో థేరో….
౧౧. సప్పకత్థేరగాథా
‘‘యదా బలాకా సుచిపణ్డరచ్ఛదా, కాళస్స మేఘస్స భయేన తజ్జితా;
పలేహితి ఆలయమాలయేసినీ, తదా నదీ అజకరణీ రమేతి మం.
‘‘యదా ¶ ¶ బలాకా సువిసుద్ధపణ్డరా, కాళస్స మేఘస్స భయేన తజ్జితా;
పరియేసతి లేణమలేణదస్సినీ, తదా నదీ అజకరణీ రమేతి మం.
‘‘కం ను తత్థ న రమేన్తి, జమ్బుయో ఉభతో తహిం;
సోభేన్తి ఆపగాకూలం, మమ లేణస్స [మహాలేణస్స (స్యా. క.)] పచ్ఛతో.
‘‘తా మతమదసఙ్ఘసుప్పహీనా,
భేకా ¶ మన్దవతీ పనాదయన్తి;
‘నాజ్జ గిరినదీహి విప్పవాససమయో,
ఖేమా అజకరణీ సివా సురమ్మా’’’తి.
… సప్పకో థేరో….
౧౨. ముదితత్థేరగాథా
‘‘పబ్బజిం జీవికత్థోహం, లద్ధాన ఉపసమ్పదం;
తతో సద్ధం పటిలభిం, దళ్హవీరియో పరక్కమిం.
‘‘కామం భిజ్జతుయం కాయో, మంసపేసీ విసీయరుం [విసియన్తు (క.)];
ఉభో జణ్ణుకసన్ధీహి, జఙ్ఘాయో పపతన్తు మే.
‘‘నాసిస్సం ¶ న పివిస్సామి, విహారా చ న నిక్ఖమే;
నపి పస్సం నిపాతేస్సం, తణ్హాసల్లే అనూహతే.
‘‘తస్స మేవం విహరతో, పస్స వీరియపరక్కమం;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
… ముదితో థేరో….
చతుక్కనిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
నాగసమాలో భగు చ, సభియో నన్దకోపి చ;
జమ్బుకో సేనకో థేరో, సమ్భూతో రాహులోపి చ.
భవతి చన్దనో థేరో, దసేతే [ఇదాని నవేవ థేరా దిస్సన్తి] బుద్ధసావకా;
ధమ్మికో సప్పకో థేరో, ముదితో చాపి తే తయో;
గాథాయో ద్వే చ పఞ్ఞాస, థేరా సబ్బేపి తేరసాతి [ఇదాని ద్వాదసేవ థేరా దిస్సన్తి].
౫. పఞ్చకనిపాతో
౧. రాజదత్తత్థేరగాథా
‘‘భిక్ఖు ¶ ¶ ¶ ¶ సివథికం [సీవథికం (సీ. స్యా. పీ.)] గన్త్వా, అద్దస ఇత్థిముజ్ఝితం;
అపవిద్ధం సుసానస్మిం, ఖజ్జన్తిం కిమిహీ ఫుటం.
‘‘యఞ్హి ఏకే జిగుచ్ఛన్తి, మతం దిస్వాన పాపకం;
కామరాగో పాతురహు, అన్ధోవ సవతీ [వసతీ (సీ.)] అహుం.
‘‘ఓరం ఓదనపాకమ్హా, తమ్హా ఠానా అపక్కమిం;
సతిమా సమ్పజానోహం, ఏకమన్తం ఉపావిసిం.
‘‘తతో మే మనసీకారో, యోనిసో ఉదపజ్జథ;
ఆదీనవో పాతురహు, నిబ్బిదా సమతిట్ఠథ.
‘‘తతో చిత్తం విముచ్చి మే, పస్స ధమ్మసుధమ్మతం;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
… రాజదత్తో థేరో….
౨. సుభూతత్థేరగాథా
‘‘అయోగే యుఞ్జమత్తానం, పురిసో కిచ్చమిచ్ఛకో [కిచ్చమిచ్ఛతో (సీ.), కిచ్చమిచ్ఛయం (కత్థచి)];
చరం చే నాధిగచ్ఛేయ్య, ‘తం మే దుబ్భగలక్ఖణం’.
‘‘అబ్బూళ్హం అఘగతం విజితం, ఏకఞ్చే ఓస్సజేయ్య కలీవ సియా;
సబ్బానిపి చే ఓస్సజేయ్య అన్ధోవ సియా, సమవిసమస్స అదస్సనతో.
‘‘యఞ్హి ¶ కయిరా తఞ్హి వదే, యం న కయిరా న తం వదే;
అకరోన్తం భాసమానం, పరిజానన్తి పణ్డితా.
[ధ. ప. ౫౧ ధమ్మపదేపి] ‘‘యథాపి రుచిరం పుప్ఫం, వణ్ణవన్తం అగన్ధకం;
ఏవం సుభాసితా వాచా, అఫలా హోతి అకుబ్బతో.
[ధ. ప. ౫౨] ‘‘యథాపి ¶ రుచిరం పుప్ఫం, వణ్ణవన్తం సుగన్ధకం [సగన్ధకం (సీ. స్యా. పీ.)];
ఏవం సుభాసితా వాచా, సఫలా హోతి కుబ్బతో’’తి [సకుబ్బతో (సీ. పీ.), సుకుబ్బతో (స్యా.)].
… సుభూతో థేరో….
౩. గిరిమానన్దత్థేరగాథా
‘‘వస్సతి ¶ ¶ దేవో యథా సుగీతం, ఛన్నా మే కుటికా సుఖా నివాతా;
తస్సం విహరామి వూపసన్తో, అథ చే పత్థయసీ పవస్స దేవ.
‘‘వస్సతి దేవో యథా సుగీతం, ఛన్నా మే కుటికా సుఖా నివాతా;
తస్సం విహరామి సన్తచిత్తో, అథ చే పత్థయసీ పవస్స దేవ.
‘‘వస్సతి దేవో…పే… తస్సం విహరామి వీతరాగో…పే….
‘‘వస్సతి దేవో…పే… తస్సం విహరామి వీతదోసో…పే….
‘‘వస్సతి దేవో…పే… తస్సం ¶ విహరామి వీతమోహో;
అథ చే పత్థయసీ పవస్స దేవా’’తి.
… గిరిమానన్దో థేరో….
౪. సుమనత్థేరగాథా
‘‘యం పత్థయానో ధమ్మేసు, ఉపజ్ఝాయో అనుగ్గహి;
అమతం అభికఙ్ఖన్తం, కతం కత్తబ్బకం మయా.
‘‘అనుప్పత్తో సచ్ఛికతో, సయం ధమ్మో అనీతిహో;
విసుద్ధిఞాణో నిక్కఙ్ఖో, బ్యాకరోమి తవన్తికే.
‘‘పుబ్బేనివాసం జానామి, దిబ్బచక్ఖు విసోధితం;
సదత్థో మే అనుప్పత్తో, కతం బుద్ధస్స సాసనం.
‘‘అప్పమత్తస్స మే సిక్ఖా, సుస్సుతా తవ సాసనే;
సబ్బే మే ఆసవా ఖీణా, నత్థి దాని పునబ్భవో.
‘‘అనుసాసి ¶ మం అరియవతా, అనుకమ్పి అనుగ్గహి;
అమోఘో తుయ్హమోవాదో, అన్తేవాసిమ్హి సిక్ఖితో’’తి.
… సుమనో థేరో….
౫. వడ్ఢత్థేరగాథా
‘‘సాధూ హి కిర మే మాతా, పతోదం ఉపదంసయి;
యస్సాహం వచనం సుత్వా, అనుసిట్ఠో జనేత్తియా;
ఆరద్ధవీరియో పహితత్తో, పత్తో సమ్బోధిముత్తమం.
‘‘అరహా ¶ దక్ఖిణేయ్యోమ్హి, తేవిజ్జో అమతద్దసో;
జేత్వా నముచినో సేనం, విహరామి అనాసవో.
‘‘అజ్ఝత్తఞ్చ ¶ బహిద్ధా చ, యే మే విజ్జింసు ఆసవా;
సబ్బే అసేసా ఉచ్ఛిన్నా, న చ ఉప్పజ్జరే పున.
‘‘విసారదా ఖో భగినీ, ఏతమత్థం అభాసయి;
‘అపిహా నూన మయిపి, వనథో తే న విజ్జతి’.
‘‘పరియన్తకతం దుక్ఖం, అన్తిమోయం సముస్సయో;
జాతిమరణసంసారో, నత్థి దాని పునబ్భవో’’తి.
… వడ్ఢో థేరో….
౬. నదీకస్సపత్థేరగాథా
‘‘అత్థాయ వత మే బుద్ధో, నదిం నేరఞ్జరం అగా;
యస్సాహం ధమ్మం సుత్వాన, మిచ్ఛాదిట్ఠిం వివజ్జయిం.
‘‘యజిం ¶ ఉచ్చావచే యఞ్ఞే, అగ్గిహుత్తం జుహిం అహం;
‘ఏసా సుద్ధీ’తి మఞ్ఞన్తో, అన్ధభూతో [అన్ధీభూతో (క.)] పుథుజ్జనో.
‘‘దిట్ఠిగహనపక్ఖన్దో [పక్ఖన్తో (సీ.), పక్ఖన్నో (స్యా. పీ.)], పరామాసేన మోహితో;
అసుద్ధిం మఞ్ఞిసం సుద్ధిం, అన్ధభూతో అవిద్దసు.
‘‘మిచ్ఛాదిట్ఠి పహీనా మే, భవా సబ్బే పదాలితా [విదాలితా (క.)];
జుహామి దక్ఖిణేయ్యగ్గిం, నమస్సామి తథాగతం.
‘‘మోహా ¶ సబ్బే పహీనా మే, భవతణ్హా పదాలితా;
విక్ఖీణో జాతిసంసారో, నత్థి దాని పునబ్భవో’’తి.
… నదీకస్సపో థేరో….
౭. గయాకస్సపత్థేరగాథా
‘‘పాతో మజ్ఝన్హికం సాయం, తిక్ఖత్తుం దివసస్సహం;
ఓతరిం ఉదకం సోహం, గయాయ గయఫగ్గుయా.
‘‘‘యం ¶ మయా పకతం పాపం, పుబ్బే అఞ్ఞాసు జాతిసు;
తం దానీధ పవాహేమి’, ఏవందిట్ఠి పురే అహుం.
‘‘సుత్వా ¶ సుభాసితం వాచం, ధమ్మత్థసహితం పదం;
తథం యాథావకం అత్థం, యోనిసో పచ్చవేక్ఖిసం;
‘‘నిన్హాతసబ్బపాపోమ్హి, నిమ్మలో పయతో సుచి;
సుద్ధో సుద్ధస్స దాయాదో, పుత్తో బుద్ధస్స ఓరసో.
‘‘ఓగయ్హట్ఠఙ్గికం సోతం, సబ్బపాపం పవాహయిం;
తిస్సో విజ్జా అజ్ఝగమిం, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
… గయాకస్సపో థేరో….
౮. వక్కలిత్థేరగాథా
‘‘వాతరోగాభినీతో త్వం, విహరం కాననే వనే;
పవిట్ఠగోచరే లూఖే, కథం భిక్ఖు కరిస్ససి.
‘‘పీతిసుఖేన విపులేన, ఫరమానో సముస్సయం;
లూఖమ్పి అభిసమ్భోన్తో, విహరిస్సామి కాననే.
‘‘భావేన్తో సతిపట్ఠానే, ఇన్ద్రియాని బలాని చ;
బోజ్ఝఙ్గాని చ భావేన్తో, విహరిస్సామి కాననే.
‘‘ఆరద్ధవీరియే పహితత్తే, నిచ్చం దళ్హపరక్కమే [ఆరద్ధవీరియో పహితత్తో, నిచ్చం దళ్హపరక్కమో (సీ.)];
సమగ్గే సహితే దిస్వా, విహరిస్సామి కాననే.
‘‘అనుస్సరన్తో సమ్బుద్ధం, అగ్గం దన్తం సమాహితం;
అతన్దితో ¶ రత్తిన్దివం, విహరిస్సామి కాననే’’తి.
… వక్కలిత్థేరో….
౯. విజితసేనత్థేరగాథా
‘‘ఓలగ్గేస్సామి ¶ తే చిత్త, ఆణిద్వారేవ హత్థినం;
న తం పాపే నియోజేస్సం, కామజాల [కామజాలం (స్యా.)] సరీరజ [సరీరజం (స్యా. క.)].
‘‘త్వం ¶ ఓలగ్గో న గచ్ఛసి [న గఞ్ఛిసి (పీ)], ద్వారవివరం గజోవ అలభన్తో;
న చ చిత్తకలి పునప్పునం, పసక్క [పసహం (సీ. స్యా. పీ.)] పాపరతో చరిస్ససి.
‘‘యథా కుఞ్జరం అదన్తం, నవగ్గహమఙ్కుసగ్గహో;
బలవా ఆవత్తేతి అకామం, ఏవం ఆవత్తయిస్సం తం.
‘‘యథా వరహయదమకుసలో, సారథి పవరో దమేతి ఆజఞ్ఞం;
ఏవం దమయిస్సం తం, పతిట్ఠితో పఞ్చసు బలేసు.
‘‘సతియా ¶ తం నిబన్ధిస్సం, పయుత్తో తే దమేస్సామి [పయతత్తో వోదపేస్సామి (సీ.)];
వీరియధురనిగ్గహితో, న యితో దూరం ¶ గమిస్ససే చిత్తా’’తి.
… విజితసేనో థేరో….
౧౦. యసదత్తత్థేరగాథా
‘‘ఉపారమ్భచిత్తో దుమ్మేధో, సుణాతి జినసాసనం;
ఆరకా హోతి సద్ధమ్మా, నభసో పథవీ యథా.
‘‘ఉపారమ్భచిత్తో దుమ్మేధో, సుణాతి జినసాసనం;
పరిహాయతి సద్ధమ్మా, కాళపక్ఖేవ చన్దిమా.
‘‘ఉపారమ్భచిత్తో దుమ్మేధో, సుణాతి జినసాసనం;
పరిసుస్సతి సద్ధమ్మే, మచ్ఛో అప్పోదకే యథా.
‘‘ఉపారమ్భచిత్తో దుమ్మేధో, సుణాతి జినసాసనం;
న విరూహతి సద్ధమ్మే, ఖేత్తే బీజంవ పూతికం.
‘‘యో చ తుట్ఠేన చిత్తేన, సుణాతి జినసాసనం;
ఖేపేత్వా ఆసవే సబ్బే, సచ్ఛికత్వా అకుప్పతం;
పప్పుయ్య పరమం సన్తిం, పరినిబ్బాతినాసవో’’తి.
… యసదత్తో థేరో….
౧౧. సోణకుటికణ్ణత్థేరగాథా
‘‘ఉపసమ్పదా ¶ చ మే లద్ధా, విముత్తో చమ్హి అనాసవో;
సో చ మే భగవా దిట్ఠో, విహారే చ సహావసిం.
‘‘బహుదేవ రత్తిం భగవా, అబ్భోకాసేతినామయి;
విహారకుసలో సత్థా, విహారం పావిసీ తదా.
‘‘సన్థరిత్వాన సఙ్ఘాటిం, సేయ్యం కప్పేసి గోతమో;
సీహో ¶ సేలగుహాయంవ, పహీనభయభేరవో.
‘‘తతో కల్యాణవాక్కరణో, సమ్మాసమ్బుద్ధసావకో;
సోణో అభాసి సద్ధమ్మం, బుద్ధసేట్ఠస్స సమ్ముఖా.
‘‘పఞ్చక్ఖన్ధే పరిఞ్ఞాయ, భావయిత్వాన అఞ్జసం;
పప్పుయ్య పరమం సన్తిం, పరినిబ్బిస్సత్యనాసవో’’తి.
… సోణో కుటికణ్ణథేరో….
౧౨. కోసియత్థేరగాథా
‘‘యో ¶ ¶ వే గరూనం వచనఞ్ఞు ధీరో, వసే చ తమ్హి జనయేథ పేమం;
సో భత్తిమా నామ చ హోతి పణ్డితో, ఞత్వా చ ధమ్మేసు విసేసి అస్స.
‘‘యం ఆపదా ఉప్పతితా ఉళారా, నక్ఖమ్భయన్తే పటిసఙ్ఖయన్తం;
సో థామవా నామ చ హోతి పణ్డితో, ఞత్వా చ ధమ్మేసు విసేసి అస్స.
‘‘యో వే సముద్దోవ ఠితో అనేజో, గమ్భీరపఞ్ఞో నిపుణత్థదస్సీ;
అసంహారియో నామ చ హోతి పణ్డితో, ఞత్వా చ ధమ్మేసు విసేసి అస్స.
‘‘బహుస్సుతో ధమ్మధరో చ హోతి, ధమ్మస్స ¶ హోతి అనుధమ్మచారీ;
సో తాదిసో నామ చ హోతి పణ్డితో, ఞత్వా చ ధమ్మేసు విసేసి అస్స.
‘‘అత్థఞ్చ ¶ యో జానాతి భాసితస్స, అత్థఞ్చ ఞత్వాన తథా కరోతి;
అత్థన్తరో నామ స హోతి పణ్డితో, ఞత్వా చ ధమ్మేసు విసేసి అస్సా’’తి.
… కోసియో థేరో….
పఞ్చకనిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
రాజదత్తో సుభూతో చ, గిరిమానన్దసుమనా;
వడ్ఢో చ కస్సపో థేరో, గయాకస్సపవక్కలీ.
విజితో యసదత్తో చ, సోణో కోసియసవ్హయో;
సట్ఠి చ పఞ్చ గాథాయో, థేరా చ ఏత్థ ద్వాదసాతి.
౬. ఛక్కనిపాతో
౧. ఉరువేళకస్సపత్థేరగాథా
‘‘దిస్వాన ¶ ¶ ¶ పాటిహీరాని, గోతమస్స యసస్సినో;
న తావాహం పణిపతిం, ఇస్సామానేన వఞ్చితో.
‘‘మమ సఙ్కప్పమఞ్ఞాయ, చోదేసి నరసారథి;
తతో ¶ మే ఆసి సంవేగో, అబ్భుతో లోమహంసనో.
‘‘పుబ్బే జటిలభూతస్స, యా మే సిద్ధి పరిత్తికా;
తాహం తదా నిరాకత్వా [నిరంకత్వా (స్యా. క.)], పబ్బజిం జినసాసనే.
‘‘పుబ్బే యఞ్ఞేన సన్తుట్ఠో, కామధాతుపురక్ఖతో;
పచ్ఛా రాగఞ్చ దోసఞ్చ, మోహఞ్చాపి సమూహనిం.
‘‘పుబ్బేనివాసం జానామి, దిబ్బచక్ఖు విసోధితం;
ఇద్ధిమా పరచిత్తఞ్ఞూ, దిబ్బసోతఞ్చ పాపుణిం.
‘‘యస్స చత్థాయ పబ్బజితో, అగారస్మానగారియం;
సో మే అత్థో అనుప్పత్తో, సబ్బసంయోజనక్ఖయో’’తి.
… ఉరువేళకస్సపో థేరో….
౨. తేకిచ్ఛకారిత్థేరగాథా
‘‘అతిహితా వీహి, ఖలగతా సాలీ;
న చ లభే పిణ్డం, కథమహం కస్సం.
‘‘బుద్ధమప్పమేయ్యం అనుస్సర పసన్నో;
పీతియా ఫుటసరీరో హోహిసి సతతముదగ్గో.
‘‘ధమ్మమప్పమేయ్యం అనుస్సర పసన్నో;
పీతియా ఫుటసరీరో హోహిసి సతతముదగ్గో.
‘‘సఙ్ఘమప్పమేయ్యం అనుస్సర పసన్నో;
పీతియా ఫుటసరీరో హోహిసి సతతముదగ్గో.
‘‘అబ్భోకాసే ¶ ¶ విహరసి, సీతా హేమన్తికా ఇమా రత్యో;
మా సీతేన పరేతో విహఞ్ఞిత్థో, పవిస ¶ త్వం విహారం ఫుసితగ్గళం.
‘‘ఫుసిస్సం చతస్సో అప్పమఞ్ఞాయో, తాహి చ సుఖితో విహరిస్సం;
నాహం సీతేన విహఞ్ఞిస్సం, అనిఞ్జితో విహరన్తో’’తి.
… తేకిచ్ఛకారీ [తేకిచ్ఛకాని (సీ. స్యా. పీ.)] థేరో….
౩. మహానాగత్థేరగాథా
‘‘యస్స ¶ సబ్రహ్మచారీసు, గారవో నూపలబ్భతి;
పరిహాయతి సద్ధమ్మా, మచ్ఛో అప్పోదకే యథా.
‘‘యస్స సబ్రహ్మచారీసు, గారవో నూపలబ్భతి;
న విరూహతి సద్ధమ్మే, ఖేత్తే బీజంవ పూతికం.
‘‘యస్స సబ్రహ్మచారీసు, గారవో నూపలబ్భతి;
ఆరకా హోతి నిబ్బానా [నిబ్బాణా (సీ.)], ధమ్మరాజస్స సాసనే.
‘‘యస్స సబ్రహ్మచారీసు, గారవో ఉపలబ్భతి;
న విహాయతి సద్ధమ్మా, మచ్ఛో బవ్హోదకే [బహ్వోదకే (సీ.), బహోదకే (స్యా.)] యథా.
‘‘యస్స సబ్రహ్మచారీసు, గారవో ఉపలబ్భతి;
సో విరూహతి సద్ధమ్మే, ఖేత్తే బీజంవ భద్దకం.
‘‘యస్స సబ్రహ్మచారీసు, గారవో ఉపలబ్భతి;
సన్తికే హోతి నిబ్బానం [నిబ్బాణం (సీ.)], ధమ్మరాజస్స సాసనే’’తి.
… మహానాగో థేరో….
౪. కుల్లత్థేరగాథా
‘‘కుల్లో సివథికం గన్త్వా, అద్దస ఇత్థిముజ్ఝితం;
అపవిద్ధం ¶ సుసానస్మిం, ఖజ్జన్తిం కిమిహీ ఫుటం.
‘‘ఆతురం ¶ అసుచిం పూతిం, పస్స కుల్ల సముస్సయం;
ఉగ్ఘరన్తం పగ్ఘరన్తం, బాలానం అభినన్దితం.
‘‘ధమ్మాదాసం గహేత్వాన, ఞాణదస్సనపత్తియా;
పచ్చవేక్ఖిం ఇమం కాయం, తుచ్ఛం సన్తరబాహిరం.
‘‘యథా ఇదం తథా ఏతం, యథా ఏతం తథా ఇదం;
యథా అధో తథా ఉద్ధం, యథా ఉద్ధం తథా అధో.
‘‘యథా ¶ దివా తథా రత్తిం, యథా రత్తిం తథా దివా;
యథా పురే తథా పచ్ఛా, యథా పచ్ఛా తథా పురే.
‘‘పఞ్చఙ్గికేన తురియేన, న రతీ హోతి తాదిసీ;
యథా ఏకగ్గచిత్తస్స, సమ్మా ధమ్మం విపస్సతో’’తి.
… కుల్లో థేరో….
౫. మాలుక్యపుత్తత్థేరగాథా
‘‘మనుజస్స పమత్తచారినో, తణ్హా వడ్ఢతి మాలువా వియ;
సో ప్లవతీ [ప్లవతి (సీ. పీ. క.), పరిప్లవతి (స్యా.)] హురా హురం, ఫలమిచ్ఛంవ వనస్మి వానరో.
‘‘యం ఏసా సహతే [సహతి (పీ. క.)] జమ్మీ, తణ్హా లోకే విసత్తికా;
సోకా తస్స పవడ్ఢన్తి, అభివట్ఠంవ [అభివుట్ఠంవ (స్యా.), అభివడ్ఢంవ (క.)] బీరణం.
‘‘యో చేతం సహతే [సహతి (పీ. క.)] జమ్మిం, తణ్హం లోకే దురచ్చయం;
సోకా తమ్హా పపతన్తి, ఉదబిన్దూవ పోక్ఖరా.
‘‘తం ¶ వో వదామి భద్దం వో, యావన్తేత్థ సమాగతా;
తణ్హాయ ¶ మూలం ఖణథ, ఉసీరత్థోవ బీరణం;
మా వో నళంవ సోతోవ, మారో భఞ్జి పునప్పునం.
‘‘కరోథ బుద్ధవచనం, ఖణో వో మా ఉపచ్చగా;
ఖణాతీతా హి సోచన్తి, నిరయమ్హి సమప్పితా.
‘‘పమాదో రజో పమాదో [సబ్బదా (సీ. క.), సుత్తనిపాతట్ఠకథాయం ఉట్ఠానసుత్తవణ్ణనా ఓలోకేతబ్బా], పమాదానుపతితో రజో;
అప్పమాదేన విజ్జాయ, అబ్బహే సల్లమత్తనో’’తి.
… మాలుక్యపుత్తో [మాలుఙ్క్యపుత్తో (సీ. స్యా. పీ.)] థేరో….
౬. సప్పదాసత్థేరగాథా
‘‘పణ్ణవీసతివస్సాని ¶ , యతో పబ్బజితో అహం;
అచ్ఛరాసఙ్ఘాతమత్తమ్పి, చేతోసన్తిమనజ్ఝగం.
‘‘అలద్ధా చిత్తస్సేకగ్గం, కామరాగేన అట్టితో [అద్దితో (స్యా. సీ. అట్ఠ.), అడ్డితో (క.)];
బాహా పగ్గయ్హ కన్దన్తో, విహారా ఉపనిక్ఖమిం [నూపనిక్ఖమిం (సబ్బత్థ), దుపనిక్ఖమిం (?)].
‘‘సత్థం వా ఆహరిస్సామి, కో అత్థో జీవితేన మే;
కథం హి సిక్ఖం పచ్చక్ఖం, కాలం కుబ్బేథ మాదిసో.
‘‘తదాహం ¶ ఖురమాదాయ, మఞ్చకమ్హి ఉపావిసిం;
పరినీతో ఖురో ఆసి, ధమనిం ఛేత్తుమత్తనో.
‘‘తతో మే మనసీకారో, యోనిసో ఉదపజ్జథ;
ఆదీనవో పాతురహు, నిబ్బిదా సమతిట్ఠథ.
‘‘తతో చిత్తం విముచ్చి మే, పస్స ధమ్మసుధమ్మతం;
తిస్సో ¶ విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
… సప్పదాసో థేరో….
౭.కాతియానత్థేరగాథా
‘‘ఉట్ఠేహి నిసీద కాతియాన, మా నిద్దాబహులో అహు జాగరస్సు;
మా తం అలసం పమత్తబన్ధు, కూటేనేవ జినాతు మచ్చురాజా.
‘‘సేయ్యథాపి [సయథాపి (సీ. పీ.)] మహాసముద్దవేగో, ఏవం జాతిజరాతివత్తతే తం;
సో కరోహి సుదీపమత్తనో త్వం, న హి తాణం తవ విజ్జతేవ అఞ్ఞం.
‘‘సత్థా హి విజేసి మగ్గమేతం, సఙ్గా జాతిజరాభయా అతీతం;
పుబ్బాపరరత్తమప్పమత్తో, అనుయుఞ్జస్సు దళ్హం కరోహి యోగం.
‘‘పురిమాని ¶ పముఞ్చ బన్ధనాని, సఙ్ఘాటిఖురముణ్డభిక్ఖభోజీ;
మా ఖిడ్డారతిఞ్చ మా నిద్దం, అనుయుఞ్జిత్థ ఝాయ కాతియాన.
‘‘ఝాయాహి ¶ జినాహి కాతియాన, యోగక్ఖేమపథేసు ¶ కోవిదోసి;
పప్పుయ్య అనుత్తరం విసుద్ధిం, పరినిబ్బాహిసి వారినావ జోతి.
‘‘పజ్జోతకరో పరిత్తరంసో, వాతేన వినమ్యతే లతావ;
ఏవమ్పి తువం అనాదియానో, మారం ఇన్దసగోత్త నిద్ధునాహి;
సో వేదయితాసు వీతరాగో, కాలం కఙ్ఖ ఇధేవ సీతిభూతో’’తి.
… కాతియానో థేరో….
౮. మిగజాలత్థేరగాథా
‘‘సుదేసితో చక్ఖుమతా, బుద్ధేనాదిచ్చబన్ధునా;
సబ్బసంయోజనాతీతో, సబ్బవట్టవినాసనో.
‘‘నియ్యానికో ఉత్తరణో, తణ్హామూలవిసోసనో;
విసమూలం ఆఘాతనం, ఛేత్వా పాపేతి నిబ్బుతిం.
‘‘అఞ్ఞాణమూలభేదాయ ¶ , కమ్మయన్తవిఘాటనో;
విఞ్ఞాణానం పరిగ్గహే, ఞాణవజిరనిపాతనో.
‘‘వేదనానం విఞ్ఞాపనో, ఉపాదానప్పమోచనో;
భవం అఙ్గారకాసుంవ, ఞాణేన అనుపస్సనో [అనుపస్సకో (సీ. పీ.)].
‘‘మహారసో సుగమ్భీరో, జరామచ్చునివారణో;
అరియో ¶ అట్ఠఙ్గికో మగ్గో, దుక్ఖూపసమనో సివో.
‘‘కమ్మం కమ్మన్తి ఞత్వాన, విపాకఞ్చ విపాకతో;
పటిచ్చుప్పన్నధమ్మానం, యథావాలోకదస్సనో;
మహాఖేమఙ్గమో సన్తో, పరియోసానభద్దకో’’తి.
… మిగజాలో థేరో….
౯. పురోహితపుత్తజేన్తత్థేరగాథా
‘‘జాతిమదేన ¶ మత్తోహం, భోగఇస్సరియేన చ;
సణ్ఠానవణ్ణరూపేన, మదమత్తో అచారిహం.
‘‘నాత్తనో సమకం కఞ్చి, అతిరేకం చ మఞ్ఞిసం;
అతిమానహతో బాలో, పత్థద్ధో ఉస్సితద్ధజో.
‘‘మాతరం పితరఞ్చాపి, అఞ్ఞేపి గరుసమ్మతే;
న కఞ్చి అభివాదేసిం, మానత్థద్ధో అనాదరో.
‘‘దిస్వా వినాయకం అగ్గం, సారథీనం వరుత్తమం;
తపన్తమివ ఆదిచ్చం, భిక్ఖుసఙ్ఘపురక్ఖతం.
‘‘మానం మదఞ్చ ఛడ్డేత్వా, విప్పసన్నేన చేతసా;
సిరసా అభివాదేసిం, సబ్బసత్తానముత్తమం.
‘‘అతిమానో ¶ చ ఓమానో, పహీనా సుసమూహతా;
అస్మిమానో సముచ్ఛిన్నో, సబ్బే మానవిధా హతా’’తి.
… జేన్తో పురోహితపుత్తో థేరో….
౧౦. సుమనత్థేరగాథా
‘‘యదా ¶ నవో పబ్బజితో, జాతియా సత్తవస్సికో;
ఇద్ధియా అభిభోత్వాన, పన్నగిన్దం మహిద్ధికం.
‘‘ఉపజ్ఝాయస్స ¶ ఉదకం, అనోతత్తా మహాసరా;
ఆహరామి తతో దిస్వా, మం సత్థా ఏతదబ్రవి’’.
‘‘సారిపుత్త ఇమం పస్స, ఆగచ్ఛన్తం కుమారకం;
ఉదకకుమ్భమాదాయ, అజ్ఝత్తం సుసమాహితం.
‘‘పాసాదికేన వత్తేన, కల్యాణఇరియాపథో;
సామణేరోనురుద్ధస్స, ఇద్ధియా చ విసారదో.
‘‘ఆజానీయేన ఆజఞ్ఞో, సాధునా సాధుకారితో;
వినీతో అనురుద్ధేన, కతకిచ్చేన సిక్ఖితో.
‘‘సో పత్వా పరమం సన్తిం, సచ్ఛికత్వా అకుప్పతం;
సామణేరో స సుమనో, మా మం జఞ్ఞాతి ఇచ్ఛతీ’’తి.
… సుమనో థేరో….
౧౧. న్హాతకమునిత్థేరగాథా
‘‘వాతరోగాభినీతో ¶ త్వం, విహరం కాననే వనే;
పవిద్ధగోచరే లూఖే, కథం భిక్ఖు కరిస్ససి’’.
‘‘పీతిసుఖేన విపులేన, ఫరిత్వాన సముస్సయం;
లూఖమ్పి అభిసమ్భోన్తో, విహరిస్సామి కాననే.
‘‘భావేన్తో సత్త బోజ్ఝఙ్గే, ఇన్ద్రియాని బలాని చ;
ఝానసోఖుమ్మసమ్పన్నో [ఝానసుఖుమసమ్పన్నో (స్యా. క.)], విహరిస్సం అనాసవో.
‘‘విప్పముత్తం ¶ కిలేసేహి, సుద్ధచిత్తం అనావిలం;
అభిణ్హం పచ్చవేక్ఖన్తో, విహరిస్సం అనాసవో.
‘‘అజ్ఝత్తఞ్చ బహిద్ధా చ, యే మే విజ్జింసు ఆసవా;
సబ్బే అసేసా ఉచ్ఛిన్నా, న చ ఉప్పజ్జరే పున.
‘‘పఞ్చక్ఖన్ధా పరిఞ్ఞాతా, తిట్ఠన్తి ఛిన్నమూలకా;
దుక్ఖక్ఖయో అనుప్పత్తో, నత్థి దాని పునబ్భవో’’తి.
… న్హాతకమునిత్థేరో….
౧౨. బ్రహ్మదత్తత్థేరగాథా
‘‘అక్కోధస్స కుతో కోధో, దన్తస్స సమజీవినో;
సమ్మదఞ్ఞా విముత్తస్స, ఉపసన్తస్స తాదినో.
‘‘తస్సేవ ¶ ¶ తేన పాపియో, యో కుద్ధం పటికుజ్ఝతి;
కుద్ధం అప్పటికుజ్ఝన్తో, సఙ్గామం జేతి దుజ్జయం.
[సం. ని. ౧.౧౮౮, ౨౫౦] ‘‘ఉభిన్నమత్థం చరతి, అత్తనో చ పరస్స చ;
పరం సఙ్కుపితం ఞత్వా, యో సతో ఉపసమ్మతి.
[సం. ని. ౧.౧౮౮, ౨౫౦] ‘‘ఉభిన్నం తికిచ్ఛన్తం తం, అత్తనో చ పరస్స చ;
జనా మఞ్ఞన్తి బాలోతి, యే ధమ్మస్స అకోవిదా.
‘‘ఉప్పజ్జే తే సచే కోధో, ఆవజ్జ కకచూపమం;
ఉప్పజ్జే చే రసే తణ్హా, పుత్తమంసూపమం సర.
‘‘సచే ధావతి చిత్తం తే, కామేసు చ భవేసు చ;
ఖిప్పం ¶ నిగ్గణ్హ సతియా, కిట్ఠాదం వియ దుప్పసు’’న్తి;
… బ్రహ్మదత్తో థేరో….
౧౩. సిరిమణ్డత్థేరగాథా
[ఉదా. ౪౫; చూళవ. ౩౮౫; పరి. ౩౩౯] ‘‘ఛన్నమతివస్సతి ¶ , వివటం నాతివస్సతి;
తస్మా ఛన్నం వివరేథ, ఏవం తం నాతివస్సతి.
[సం. ని. ౧.౬౬; నేత్తి. ౧౮] ‘‘మచ్చునాబ్భహతో లోకో, జరాయ పరివారితో;
తణ్హాసల్లేన ఓతిణ్ణో, ఇచ్ఛాధూపాయితో సదా.
‘‘మచ్చునాబ్భహతో లోకో, పరిక్ఖిత్తో జరాయ చ;
హఞ్ఞతి నిచ్చమత్తాణో, పత్తదణ్డోవ తక్కరో.
‘‘ఆగచ్ఛన్తగ్గిఖన్ధావ, మచ్చు బ్యాధి జరా తయో;
పచ్చుగ్గన్తుం బలం నత్థి, జవో నత్థి పలాయితుం.
‘‘అమోఘం దివసం కయిరా, అప్పేన బహుకేన వా;
యం యం విజహతే [విరహతే (సీ. పీ.), వివహతే (స్యా.)] రత్తిం, తదూనం తస్స జీవితం.
‘‘చరతో తిట్ఠతో వాపి, ఆసీనసయనస్స వా;
ఉపేతి చరిమా రత్తి, న తే కాలో పమజ్జితు’’న్తి.
… సిరిమణ్డో [సిరిమన్దో (సీ.)] థేరో….
౧౪. సబ్బకామిత్థేరగాథా
‘‘ద్విపాదకోయం అసుచి, దుగ్గన్ధో పరిహీరతి [పరిహరతి (క.)];
నానాకుణపపరిపూరో, విస్సవన్తో తతో తతో.
‘‘మిగం ¶ నిలీనం కూటేన, బళిసేనేవ అమ్బుజం;
వానరం వియ లేపేన, బాధయన్తి పుథుజ్జనం.
‘‘రూపా ¶ సద్దా రసా గన్ధా, ఫోట్ఠబ్బా చ మనోరమా;
పఞ్చ కామగుణా ఏతే, ఇత్థిరూపస్మి దిస్సరే.
‘‘యే ¶ ఏతా ఉపసేవన్తి, రత్తచిత్తా పుథుజ్జనా;
వడ్ఢేన్తి కటసిం ఘోరం, ఆచినన్తి పునబ్భవం.
‘‘యో చేతా పరివజ్జేతి, సప్పస్సేవ పదా సిరో;
సోమం విసత్తికం లోకే, సతో సమతివత్తతి.
‘‘కామేస్వాదీనవం ¶ దిస్వా, నేక్ఖమ్మం దట్ఠు ఖేమతో;
నిస్సటో సబ్బకామేహి, పత్తో మే ఆసవక్ఖయో’’తి.
… సబ్బకామిత్థేరో….
ఛక్కనిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
ఉరువేళకస్సపో చ, థేరో తేకిచ్ఛకారి చ;
మహానాగో చ కుల్లో చ, మాలుక్యో [మాలుతో (సీ. క.), మాలుఙ్క్యో (స్యా.)] సప్పదాసకో.
కాతియానో మిగజాలో, జేన్తో సుమనసవ్హయో;
న్హాతముని బ్రహ్మదత్తో, సిరిమణ్డో సబ్బకామీ చ;
గాథాయో చతురాసీతి, థేరా చేత్థ చతుద్దసాతి.
౭. సత్తకనిపాతో
౧. సున్దరసముద్దత్థేరగాథా
‘‘అలఙ్కతా ¶ ¶ ¶ ¶ సువసనా, మాలధారీ [మాలాభారీ (సీ.), మాలభారీ (స్యా.)] విభూసితా;
అలత్తకకతాపాదా, పాదుకారుయ్హ వేసికా.
‘‘పాదుకా ఓరుహిత్వాన, పురతో పఞ్జలీకతా;
సా మం సణ్హేన ముదునా, మ్హితపుబ్బం [మిహితపుబ్బం (సీ.)] అభాసథ’’.
‘‘యువాసి త్వం పబ్బజితో, తిట్ఠాహి మమ సాసనే;
భుఞ్జ మానుసకే కామే, అహం విత్తం దదామి తే;
సచ్చం తే పటిజానామి, అగ్గిం వా తే హరామహం.
‘‘యదా జిణ్ణా భవిస్సామ, ఉభో దణ్డపరాయనా;
ఉభోపి పబ్బజిస్సామ, ఉభయత్థ కటగ్గహో’’.
‘‘తఞ్చ దిస్వాన యాచన్తిం, వేసికం పఞ్జలీకతం;
అలఙ్కతం సువసనం, మచ్చుపాసంవ ఓడ్డితం.
‘‘తతో మే మనసీకారో…పే… నిబ్బిదా సమతిట్ఠథ.
‘‘తతో చిత్తం విముచ్చి మే…పే… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
… సున్దరసముద్దో థేరో….
౨. లకుణ్డకభద్దియత్థేరగాథా
పరే అమ్బాటకారామే, వనసణ్డమ్హి భద్దియో;
సమూలం తణ్హమబ్బుయ్హ, తత్థ భద్దోవ ఝాయతి [భద్దో’ధిఝాయాయతి (సీ.), భద్దో ఝియాయతి (స్యా. సీ. అట్ఠ.)].
‘‘రమన్తేకే ముదిఙ్గేహి [ముతిఙ్గేహి (సీ. అట్ఠ.)], వీణాహి పణవేహి చ;
అహఞ్చ ¶ రుక్ఖమూలస్మిం, రతో బుద్ధస్స సాసనే.
‘‘బుద్ధో చే [బుద్ధో చ (సబ్బత్థ)] మే వరం దజ్జా, సో చ లబ్భేథ మే వరో;
గణ్హేహం సబ్బలోకస్స, నిచ్చం కాయగతం సతిం.
‘‘యే ¶ మం రూపేన పామింసు, యే చ ఘోసేన అన్వగూ;
ఛన్దరాగవసూపేతా, న మం జానన్తి తే జనా.
‘‘అజ్ఝత్తఞ్చ ¶ న జానాతి, బహిద్ధా చ న పస్సతి;
సమన్తావరణో బాలో, స వే ఘోసేన వుయ్హతి.
‘‘అజ్ఝత్తఞ్చ న జానాతి, బహిద్ధా చ విపస్సతి;
బహిద్ధా ఫలదస్సావీ, సోపి ఘోసేన వుయ్హతి.
‘‘అజ్ఝత్తఞ్చ పజానాతి, బహిద్ధా చ విపస్సతి;
అనావరణదస్సావీ, న సో ఘోసేన వుయ్హతీ’’తి.
… లకుణ్డకభద్దియో థేరో….
౩. భద్దత్థేరగాథా
‘‘ఏకపుత్తో ¶ అహం ఆసిం, పియో మాతు పియో పితు;
బహూహి వతచరియాహి, లద్ధో ఆయాచనాహి చ.
‘‘తే చ మం అనుకమ్పాయ, అత్థకామా హితేసినో;
ఉభో పితా చ మాతా చ, బుద్ధస్స ఉపనామయుం’’.
‘‘కిచ్ఛా లద్ధో అయం పుత్తో, సుఖుమాలో సుఖేధితో;
ఇమం దదామ తే నాథ, జినస్స పరిచారకం’’.
‘‘సత్థా చ మం పటిగ్గయ్హ, ఆనన్దం ఏతదబ్రవి;
‘పబ్బాజేహి ఇమం ఖిప్పం, హేస్సత్యాజానియో అయం.
‘‘పబ్బాజేత్వాన ¶ మం సత్థా, విహారం పావిసీ జినో;
అనోగ్గతస్మిం సూరియస్మిం, తతో చిత్తం విముచ్చి మే.
‘‘తతో సత్థా నిరాకత్వా, పటిసల్లానవుట్ఠితో;
‘ఏహి భద్దా’తి మం ఆహ, సా మే ఆసూపసమ్పదా.
‘‘జాతియా సత్తవస్సేన, లద్ధా మే ఉపసమ్పదా;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, అహో ధమ్మసుధమ్మతా’’తి.
… భద్దో థేరో….
౪. సోపాకత్థేరగాథా
‘‘దిస్వా ¶ పాసాదఛాయాయం, చఙ్కమన్తం నరుత్తమం;
తత్థ నం ఉపసఙ్కమ్మ, వన్దిస్సం [వన్దిసం (సీ. పీ.)] పురిసుత్తమం.
‘‘ఏకంసం ¶ చీవరం కత్వా, సంహరిత్వాన పాణయో;
అనుచఙ్కమిస్సం విరజం, సబ్బసత్తానముత్తమం.
‘‘తతో పఞ్హే అపుచ్ఛి మం, పఞ్హానం కోవిదో విదూ;
అచ్ఛమ్భీ చ అభీతో చ, బ్యాకాసిం సత్థునో అహం.
‘‘విస్సజ్జితేసు పఞ్హేసు, అనుమోది తథాగతో;
భిక్ఖుసఙ్ఘం విలోకేత్వా, ఇమమత్థం అభాసథ’’.
‘‘లాభా అఙ్గానం మగధానం, యేసాయం పరిభుఞ్జతి;
చీవరం పిణ్డపాతఞ్చ, పచ్చయం సయనాసనం;
పచ్చుట్ఠానఞ్చ సామీచిం, తేసం లాభా’’తి చాబ్రవి.
‘‘అజ్జతగ్గే మం సోపాక, దస్సనాయోపసఙ్కమ;
ఏసా ¶ చేవ తే సోపాక, భవతు ఉపసమ్పదా’’.
‘‘జాతియా సత్తవస్సోహం, లద్ధాన ఉపసమ్పదం;
ధారేమి అన్తిమం దేహం, అహో ధమ్మసుధమ్మతా’’తి.
… సోపాకో థేరో….
౫. సరభఙ్గత్థేరగాథా
‘‘సరే హత్థేహి భఞ్జిత్వా, కత్వాన కుటిమచ్ఛిసం;
తేన మే సరభఙ్గోతి, నామం సమ్ముతియా అహు.
‘‘న ¶ మయ్హం కప్పతే అజ్జ, సరే హత్థేహి భఞ్జితుం;
సిక్ఖాపదా నో పఞ్ఞత్తా, గోతమేన యసస్సినా.
‘‘సకలం సమత్తం రోగం, సరభఙ్గో నాద్దసం పుబ్బే;
సోయం రోగో దిట్ఠో, వచనకరేనాతిదేవస్స.
‘‘యేనేవ మగ్గేన గతో విపస్సీ, యేనేవ మగ్గేన సిఖీ చ వేస్సభూ;
కకుసన్ధకోణాగమనో చ కస్సపో, తేనఞ్జసేన అగమాసి గోతమో.
‘‘వీతతణ్హా ¶ అనాదానా, సత్త బుద్ధా ఖయోగధా;
యేహాయం దేసితో ధమ్మో, ధమ్మభూతేహి తాదిభి.
‘‘చత్తారి అరియసచ్చాని, అనుకమ్పాయ పాణినం;
దుక్ఖం సముదయో మగ్గో, నిరోధో దుక్ఖసఙ్ఖయో.
‘‘యస్మిం ¶ నివత్తతే [యస్మిం న నిబ్బత్తతే (క.)] దుక్ఖం, సంసారస్మిం అనన్తకం;
భేదా ¶ ఇమస్స కాయస్స, జీవితస్స చ సఙ్ఖయా;
అఞ్ఞో పునబ్భవో నత్థి, సువిముత్తోమ్హి సబ్బధీ’’తి.
… సరభఙ్గో థేరో….
సత్తకనిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
సున్దరసముద్దో థేరో, థేరో లకుణ్డభద్దియో;
భద్దో థేరో చ సోపాకో, సరభఙ్గో మహాఇసి;
సత్తకే పఞ్చకా థేరా, గాథాయో పఞ్చతింసతీతి.
౮. అట్ఠకనిపాతో
౧. మహాకచ్చాయనత్థేరగాథా
‘‘కమ్మం ¶ ¶ ¶ బహుకం న కారయే, పరివజ్జేయ్య జనం న ఉయ్యమే;
సో ఉస్సుక్కో రసానుగిద్ధో, అత్థం రిఞ్చతి యో సుఖాధివాహో.
‘‘పఙ్కోతి హి నం అవేదయుం, యాయం వన్దనపూజనా కులేసు;
సుఖుమం సల్లం దురుబ్బహం, సక్కారో కాపురిసేన దుజ్జహో.
‘‘న పరస్సుపనిధాయ, కమ్మం మచ్చస్స పాపకం;
అత్తనా తం న సేవేయ్య, కమ్మబన్ధూహి మాతియా.
‘‘న పరే వచనా చోరో, న పరే వచనా ముని;
అత్తా చ నం యథావేది [యథా వేత్తి (సీ.)], దేవాపి నం తథా విదూ.
‘‘పరే చ న విజానన్తి, మయమేత్థ యమామసే;
యే ¶ చ తత్థ విజానన్తి, తతో సమ్మన్తి మేధగా.
‘‘జీవతే వాపి సప్పఞ్ఞో, అపి విత్తపరిక్ఖయో;
పఞ్ఞాయ చ అలాభేన [అభావేన (సీ. అట్ఠ.)], విత్తవాపి న జీవతి.
‘‘సబ్బం సుణాతి సోతేన, సబ్బం పస్సతి చక్ఖునా;
న చ దిట్ఠం సుతం ధీరో, సబ్బం ఉజ్ఝితుమరహతి.
‘‘చక్ఖుమాస్స యథా అన్ధో, సోతవా బధిరో యథా;
పఞ్ఞవాస్స యథా మూగో, బలవా దుబ్బలోరివ;
అథ అత్థే సముప్పన్నే, సయేథ [పస్సేథ (క.)] మతసాయిక’’న్తి.
… మహాకచ్చాయనో థేరో….
౨. సిరిమిత్తత్థేరగాథా
‘‘అక్కోధనోనుపనాహీ, అమాయో రిత్తపేసుణో;
స వే తాదిసకో భిక్ఖు, ఏవం పేచ్చ న సోచతి.
‘‘అక్కోధనోనుపనాహీ, అమాయో రిత్తపేసుణో;
గుత్తద్వారో సదా భిక్ఖు, ఏవం పేచ్చ న సోచతి.
‘‘అక్కోధనోనుపనాహీ ¶ ¶ , అమాయో రిత్తపేసుణో;
కల్యాణసీలో సో [యో (స్యా.)] భిక్ఖు, ఏవం పేచ్చ న సోచతి.
‘‘అక్కోధనోనుపనాహీ, అమాయో రిత్తపేసుణో;
కల్యాణమిత్తో సో భిక్ఖు, ఏవం పేచ్చ న సోచతి.
‘‘అక్కోధనోనుపనాహీ ¶ , అమాయో రిత్తపేసుణో;
కల్యాణపఞ్ఞో సో భిక్ఖు, ఏవం పేచ్చ న సోచతి.
‘‘యస్స సద్ధా తథాగతే, అచలా సుప్పతిట్ఠితా;
సీలఞ్చ ¶ యస్స కల్యాణం, అరియకన్తం పసంసితం.
‘‘సఙ్ఘే పసాదో యస్సత్థి, ఉజుభూతఞ్చ దస్సనం;
‘అదలిద్దో’తి తం ఆహు, అమోఘం తస్స జీవితం.
‘‘తస్మా సద్ధఞ్చ సీలఞ్చ, పసాదం ధమ్మదస్సనం;
అనుయుఞ్జేథ మేధావీ, సరం బుద్ధాన సాసన’’న్తి.
… సిరిమిత్తో థేరో….
౩. మహాపన్థకత్థేరగాథా
‘‘యదా పఠమమద్దక్ఖిం, సత్థారమకుతోభయం;
తతో మే అహు సంవేగో, పస్సిత్వా పురిసుత్తమం.
‘‘సిరిం హత్థేహి పాదేహి, యో పణామేయ్య ఆగతం;
ఏతాదిసం సో సత్థారం, ఆరాధేత్వా విరాధయే.
‘‘తదాహం పుత్తదారఞ్చ, ధనధఞ్ఞఞ్చ ఛడ్డయిం;
కేసమస్సూని ఛేదేత్వా, పబ్బజిం అనగారియం.
‘‘సిక్ఖాసాజీవసమ్పన్నో, ఇన్ద్రియేసు సుసంవుతో;
నమస్సమానో సమ్బుద్ధం, విహాసిం అపరాజితో.
‘‘తతో మే పణిధీ ఆసి, చేతసో అభిపత్థితో;
న నిసీదే ముహుత్తమ్పి, తణ్హాసల్లే అనూహతే.
‘‘తస్స మేవం విహరతో, పస్స వీరియపరక్కమం;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసనం.
‘‘పుబ్బేనివాసం ¶ జానామి, దిబ్బచక్ఖు విసోధితం;
అరహా దక్ఖిణేయ్యోమ్హి, విప్పముత్తో నిరూపధి.
‘‘తతో ¶ ¶ రత్యా వివసానే [వివసనే (సీ. స్యా.)], సూరియస్సుగ్గమనం పతి;
సబ్బం తణ్హం విసోసేత్వా, పల్లఙ్కేన ఉపావిసి’’న్తి.
… మహాపన్థకో థేరో….
అట్ఠకనిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
మహాకచ్చాయనో థేరో, సిరిమిత్తో మహాపన్థకో;
ఏతే అట్ఠనిపాతమ్హి, గాథాయో చతువీసతీతి.
౯. నవకనిపాతో
౧. భూతత్థేరగాథా
‘‘యదా ¶ ¶ ¶ దుక్ఖం జరామరణన్తి పణ్డితో, అవిద్దసూ యత్థ సితా పుథుజ్జనా;
దుక్ఖం పరిఞ్ఞాయ సతోవ ఝాయతి, తతో రతిం పరమతరం న విన్దతి.
‘‘యదా దుక్ఖస్సావహనిం విసత్తికం, పపఞ్చసఙ్ఘాతదుఖాధివాహినిం;
తణ్హం పహన్త్వాన సతోవ ఝాయతి, తతో రతిం పరమతరం న విన్దతి.
‘‘యదా సివం ద్వేచతురఙ్గగామినం, మగ్గుత్తమం ¶ సబ్బకిలేససోధనం;
పఞ్ఞాయ పస్సిత్వ సతోవ ఝాయతి, తతో రతిం పరమతరం న విన్దతి.
‘‘యదా అసోకం విరజం అసఙ్ఖతం, సన్తం పదం సబ్బకిలేససోధనం;
భావేతి సఞ్ఞోజనబన్ధనచ్ఛిదం, తతో రతిం పరమతరం న విన్దతి.
‘‘యదా నభే గజ్జతి మేఘదున్దుభి, ధారాకులా విహగపథే సమన్తతో;
భిక్ఖూ చ పబ్భారగతోవ ఝాయతి, తతో రతిం పరమతరం న విన్దతి.
‘‘యదా నదీనం కుసుమాకులానం, విచిత్త-వానేయ్య-వటంసకానం;
తీరే నిసిన్నో సుమనోవ ఝాయతి, తతో రతిం పరమతరం న విన్దతి.
‘‘యదా ¶ నిసీథే రహితమ్హి కాననే, దేవే గళన్తమ్హి నదన్తి దాఠినో;
భిక్ఖూ చ పబ్భారగతోవ ఝాయతి, తతో రతిం పరమతరం న విన్దతి.
‘‘యదా ¶ వితక్కే ఉపరున్ధియత్తనో, నగన్తరే నగవివరం సమస్సితో;
వీతద్దరో వీతఖిలోవ ఝాయతి, తతో రతిం పరమతరం న విన్దతి.
‘‘యదా ¶ సుఖీ మలఖిలసోకనాసనో, నిరగ్గళో నిబ్బనథో విసల్లో;
సబ్బాసవే బ్యన్తికతోవ ఝాయతి, తతో రతిం పరమతరం న విన్దతీ’’తి.
… భూతో థేరో….
నవకనిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
భూతో తథద్దసో థేరో, ఏకో ఖగ్గవిసాణవా;
నవకమ్హి నిపాతమ్హి, గాథాయోపి ఇమా నవాతి.
౧౦. దసకనిపాతో
౧. కాళుదాయిత్థేరగాథా
‘‘అఙ్గారినో ¶ ¶ ¶ దాని దుమా భదన్తే, ఫలేసినో ఛదనం విప్పహాయ;
తే అచ్చిమన్తోవ పభాసయన్తి, సమయో మహావీర భాగీ రసానం.
‘‘దుమాని ¶ ఫుల్లాని మనోరమాని, సమన్తతో సబ్బదిసా పవన్తి;
పత్తం పహాయ ఫలమాససానా [ఫలమాసమానో (క.)], కాలో ఇతో పక్కమనాయ వీర.
‘‘నేవాతిసీతం న పనాతిఉణ్హం, సుఖా ఉతు అద్ధనియా భదన్తే;
పస్సన్తు తం సాకియా కోళియా చ, పచ్ఛాముఖం రోహినియం తరన్తం.
‘‘ఆసాయ కసతే ఖేత్తం, బీజం ఆసాయ వప్పతి;
ఆసాయ వాణిజా యన్తి, సముద్దం ధనహారకా;
యాయ ఆసాయ తిట్ఠామి, సా మే ఆసా సమిజ్ఝతు.
[సం. ని. ౧.౧౯౮] ‘‘పునప్పునం చేవ వపన్తి బీజం, పునప్పునం వస్సతి దేవరాజా;
పునప్పునం ఖేత్తం కసన్తి కస్సకా, పునప్పునం ధఞ్ఞముపేతి రట్ఠం.
[సం. ని. ౧.౧౯౮] ‘‘పునప్పునం యాచనకా చరన్తి, పునప్పునం దానపతీ దదన్తి;
పునప్పునం దానపతీ దదిత్వా, పునప్పునం సగ్గముపేన్తి ఠానం.
‘‘వీరో ¶ ¶ హవే సత్తయుగం పునేతి, యస్మిం కులే జాయతి భూరిపఞ్ఞో;
మఞ్ఞామహం సక్కతి దేవదేవో, తయా హి జాతో [తయాభిజాతో (సీ.)] ముని సచ్చనామో.
‘‘సుద్ధోదనో ¶ నామ పితా మహేసినో, బుద్ధస్స మాతా పన మాయనామా;
యా బోధిసత్తం పరిహరియ కుచ్ఛినా, కాయస్స భేదా తిదివమ్హి మోదతి.
‘‘సా గోతమీ కాలకతా ఇతో చుతా, దిబ్బేహి కామేహి సమఙ్గిభూతా;
సా మోదతి కామగుణేహి పఞ్చహి, పరివారితా దేవగణేహి తేహి.
‘‘బుద్ధస్స పుత్తోమ్హి అసయ్హసాహినో, అఙ్గీరసస్సప్పటిమస్స తాదినో;
పితుపితా మయ్హం తువంసి సక్క, ధమ్మేన మే గోతమ అయ్యకోసీ’’తి.
… కాళుదాయీ థేరో….
౨. ఏకవిహారియత్థేరగాథా
‘‘పురతో ¶ పచ్ఛతో వాపి, అపరో చే న విజ్జతి;
అతీవ ఫాసు భవతి, ఏకస్స వసతో వనే.
‘‘హన్ద ¶ ఏకో గమిస్సామి, అరఞ్ఞం బుద్ధవణ్ణితం;
ఫాసు [ఫాసుం (స్యా. పీ.)] ఏకవిహారిస్స, పహితత్తస్స భిక్ఖునో.
‘‘యోగీ-పీతికరం రమ్మం, మత్తకుఞ్జరసేవితం;
ఏకో అత్తవసీ ఖిప్పం, పవిసిస్సామి కాననం.
‘‘సుపుప్ఫితే సీతవనే, సీతలే గిరికన్దరే;
గత్తాని పరిసిఞ్చిత్వా, చఙ్కమిస్సామి ఏకకో.
‘‘ఏకాకియో అదుతియో, రమణీయే మహావనే;
కదాహం విహరిస్సామి, కతకిచ్చో అనాసవో.
‘‘ఏవం మే కత్తుకామస్స, అధిప్పాయో సమిజ్ఝతు;
సాధియిస్సామహంయేవ, నాఞ్ఞో అఞ్ఞస్స కారకో.
‘‘ఏస ¶ బన్ధామి సన్నాహం, పవిసిస్సామి కాననం;
న తతో నిక్ఖమిస్సామి, అప్పత్తో ఆసవక్ఖయం.
‘‘మాలుతే ఉపవాయన్తే, సీతే సురభిగన్ధికే [గన్ధకే (స్యా. పీ. క.)];
అవిజ్జం దాలయిస్సామి, నిసిన్నో నగముద్ధని.
‘‘వనే కుసుమసఞ్ఛన్నే, పబ్భారే నూన సీతలే;
విముత్తిసుఖేన సుఖితో, రమిస్సామి గిరిబ్బజే.
‘‘సోహం ¶ పరిపుణ్ణసఙ్కప్పో, చన్దో పన్నరసో యథా;
సబ్బాసవపరిక్ఖీణో, నత్థి దాని పునబ్భవో’’తి.
… ఏకవిహారియో థేరో….
౩. మహాకప్పినత్థేరగాథా
‘‘అనాగతం ¶ యో పటికచ్చ [పటిగచ్చ (సీ.)] పస్సతి, హితఞ్చ అత్థం అహితఞ్చ తం ద్వయం;
విద్దేసినో తస్స హితేసినో వా, రన్ధం న పస్సన్తి సమేక్ఖమానా.
[పటి. మ. ౧.౧౬౦ పటిసమ్భిదామగ్గే] ‘‘ఆనాపానసతీ యస్స, పరిపుణ్ణా సుభావితా;
అనుపుబ్బం పరిచితా, యథా బుద్ధేన దేసితా;
సోమం లోకం పభాసేతి, అబ్భా ముత్తోవ చన్దిమా.
‘‘ఓదాతం ¶ వత మే చిత్తం, అప్పమాణం సుభావితం;
నిబ్బిద్ధం పగ్గహీతఞ్చ, సబ్బా ఓభాసతే దిసా.
‘‘జీవతే వాపి సప్పఞ్ఞో, అపి విత్తపరిక్ఖయో;
పఞ్ఞాయ చ అలాభేన, విత్తవాపి న జీవతి.
‘‘పఞ్ఞా సుతవినిచ్ఛినీ, పఞ్ఞా కిత్తిసిలోకవద్ధనీ;
పఞ్ఞాసహితో నరో ఇధ, అపి దుక్ఖేసు సుఖాని విన్దతి.
‘‘నాయం అజ్జతనో ధమ్మో, నచ్ఛేరో నపి అబ్భుతో;
యత్థ జాయేథ మీయేథ, తత్థ కిం వియ అబ్భుతం.
‘‘అనన్తరం హి జాతస్స, జీవితా మరణం ధువం;
జాతా జాతా మరన్తీధ, ఏవంధమ్మా హి పాణినో.
‘‘న ¶ హేతదత్థాయ మతస్స హోతి, యం జీవితత్థం పరపోరిసానం;
మతమ్హి రుణ్ణం న యసో న లోక్యం, న ¶ వణ్ణితం సమణబ్రాహ్మణేహి.
‘‘చక్ఖుం సరీరం ఉపహన్తి తేన [ఉపహన్తి రుణ్ణం (సీ.), ఉపహన్తి రోణ్ణం (స్యా. పీ.)], నిహీయతి వణ్ణబలం మతీ చ;
ఆనన్దినో తస్స దిసా భవన్తి, హితేసినో నాస్స సుఖీ భవన్తి.
‘‘తస్మా హి ఇచ్ఛేయ్య కులే వసన్తే, మేధావినో చేవ బహుస్సుతే చ;
యేసం ¶ హి పఞ్ఞావిభవేన కిచ్చం, తరన్తి నావాయ నదింవ పుణ్ణ’’న్తి.
… మహాకప్పినో థేరో….
౪. చూళపన్థకత్థేరగాథా
‘‘దన్ధా మయ్హం గతీ ఆసి, పరిభూతో పురే అహం;
భాతా చ మం పణామేసి, ‘గచ్ఛ దాని తువం ఘరం’.
‘‘సోహం పణామితో సన్తో [భాతా (అట్ఠ.)], సఙ్ఘారామస్స కోట్ఠకే;
దుమ్మనో తత్థ అట్ఠాసిం, సాసనస్మిం అపేక్ఖవా.
‘‘భగవా తత్థ ఆగచ్ఛి [ఆగఞ్ఛి (సీ. పీ.)], సీసం మయ్హం పరామసి;
బాహాయ మం గహేత్వాన, సఙ్ఘారామం పవేసయి.
‘‘అనుకమ్పాయ మే సత్థా, పాదాసి పాదపుఞ్ఛనిం;
‘ఏతం సుద్ధం అధిట్ఠేహి, ఏకమన్తం స్వధిట్ఠితం’.
‘‘తస్సాహం వచనం సుత్వా, విహాసిం సాసనే రతో;
సమాధిం ¶ పటిపాదేసిం, ఉత్తమత్థస్స పత్తియా.
‘‘పుబ్బేనివాసం ¶ జానామి, దిబ్బచక్ఖు విసోధితం;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసనం.
‘‘సహస్సక్ఖత్తుమత్తానం ¶ , నిమ్మినిత్వాన పన్థకో;
నిసీదమ్బవనే రమ్మే, యావ కాలప్పవేదనా.
‘‘తతో మే సత్థా పాహేసి, దూతం కాలప్పవేదకం;
పవేదితమ్హి కాలమ్హి, వేహాసాదుపసఙ్కమిం [వేహాసానుపసఙ్కమిం (స్యా. క.)].
‘‘వన్దిత్వా సత్థునో పాదే, ఏకమన్తం నిసీదహం;
నిసిన్నం మం విదిత్వాన, అథ సత్థా పటిగ్గహి.
‘‘ఆయాగో సబ్బలోకస్స, ఆహుతీనం పటిగ్గహో;
పుఞ్ఞక్ఖేత్తం మనుస్సానం, పటిగణ్హిత్థ దక్ఖిణ’’న్తి.
… చూళపన్థకో థేరో….
౫. కప్పత్థేరగాథా
‘‘నానాకులమలసమ్పుణ్ణో, మహాఉక్కారసమ్భవో;
చన్దనికంవ పరిపక్కం, మహాగణ్డో మహావణో.
‘‘పుబ్బరుహిరసమ్పుణ్ణో, గూథకూపేన గాళ్హితో [గూథకూపే నిగాళ్హితో (స్యా. పీ. క.)];
ఆపోపగ్ఘరణో కాయో, సదా సన్దతి పూతికం.
‘‘సట్ఠికణ్డరసమ్బన్ధో ¶ , మంసలేపనలేపితో;
చమ్మకఞ్చుకసన్నద్ధో, పూతికాయో నిరత్థకో.
‘‘అట్ఠిసఙ్ఘాతఘటితో, న్హారుసుత్తనిబన్ధనో;
నేకేసం సంగతీభావా, కప్పేతి ఇరియాపథం.
‘‘ధువప్పయాతో ¶ మరణాయ, మచ్చురాజస్స సన్తికే;
ఇధేవ ఛడ్డయిత్వాన, యేనకామఙ్గమో నరో.
‘‘అవిజ్జాయ నివుతో కాయో, చతుగన్థేన గన్థితో;
ఓఘసంసీదనో కాయో, అనుసయజాలమోత్థతో.
‘‘పఞ్చనీవరణే యుత్తో, వితక్కేన సమప్పితో;
తణ్హామూలేనానుగతో, మోహచ్ఛాదనఛాదితో.
‘‘ఏవాయం వత్తతే కాయో, కమ్మయన్తేన యన్తితో;
సమ్పత్తి చ విపత్యన్తా, నానాభావో విపజ్జతి.
‘‘యేమం ¶ ¶ కాయం మమాయన్తి, అన్ధబాలా పుథుజ్జనా;
వడ్ఢేన్తి కటసిం ఘోరం, ఆదియన్తి పునబ్భవం.
‘‘యేమం కాయం వివజ్జేన్తి, గూథలిత్తంవ పన్నగం;
భవమూలం వమిత్వాన, పరినిబ్బిస్సన్తినాసవా’’తి [పరినిబ్బన్తునాసవా (సీ.)].
… కప్పో థేరో….
౬. వఙ్గన్తపుత్తఉపసేనత్థేరగాథా
‘‘వివిత్తం అప్పనిగ్ఘోసం, వాళమిగనిసేవితం;
సేవే సేనాసనం భిక్ఖు, పటిసల్లానకారణా.
‘‘సఙ్కారపుఞ్జా ఆహత్వా [ఆహిత్వా (క.)], సుసానా రథియాహి చ;
తతో సఙ్ఘాటికం కత్వా, లూఖం ధారేయ్య చీవరం.
‘‘నీచం మనం కరిత్వాన, సపదానం కులా కులం;
పిణ్డికాయ చరే భిక్ఖు, గుత్తద్వారో సుసంవుతో.
‘‘లూఖేనపి వా [లూఖేనపి చ (బహూసు)] సన్తుస్సే, నాఞ్ఞం పత్థే రసం బహుం;
రసేసు ¶ అనుగిద్ధస్స, ఝానే న రమతీ మనో.
‘‘అప్పిచ్ఛో చేవ సన్తుట్ఠో, పవివిత్తో వసే ముని;
అసంసట్ఠో గహట్ఠేహి, అనాగారేహి చూభయం.
‘‘యథా జళో వ మూగో వ, అత్తానం దస్సయే తథా;
నాతివేలం సమ్భాసేయ్య, సఙ్ఘమజ్ఝమ్హి పణ్డితో.
‘‘న సో ఉపవదే కఞ్చి, ఉపఘాతం వివజ్జయే;
సంవుతో పాతిమోక్ఖస్మిం, మత్తఞ్ఞూ చస్స భోజనే.
‘‘సుగ్గహీతనిమిత్తస్స, చిత్తస్సుప్పాదకోవిదో;
సమం అనుయుఞ్జేయ్య, కాలేన చ విపస్సనం.
‘‘వీరియసాతచ్చసమ్పన్నో ¶ , యుత్తయోగో సదా సియా;
న చ అప్పత్వా దుక్ఖన్తం, విస్సాసం ఏయ్య పణ్డితో.
‘‘ఏవం విహరమానస్స, సుద్ధికామస్స భిక్ఖునో;
ఖీయన్తి ఆసవా సబ్బే, నిబ్బుతిఞ్చాధిగచ్ఛతీ’’తి.
… ఉపసేనో వఙ్గన్తపుత్తో థేరో….
౭. (అపర)-గోతమత్థేరగాథా
‘‘విజానేయ్య ¶ ¶ సకం అత్థం, అవలోకేయ్యాథ పావచనం;
యఞ్చేత్థ అస్స పతిరూపం, సామఞ్ఞం అజ్ఝుపగతస్స.
‘‘మిత్తం ఇధ చ కల్యాణం, సిక్ఖా విపులం సమాదానం;
సుస్సూసా చ గరూనం, ఏతం సమణస్స పతిరూపం.
‘‘బుద్ధేసు సగారవతా, ధమ్మే అపచితి యథాభూతం;
సఙ్ఘే ¶ చ చిత్తికారో, ఏతం సమణస్స పతిరూపం.
‘‘ఆచారగోచరే యుత్తో, ఆజీవో సోధితో అగారయ్హో;
చిత్తస్స చ సణ్ఠపనం, ఏతం సమణస్స పతిరూపం.
‘‘చారిత్తం అథ వారిత్తం, ఇరియాపథియం పసాదనియం;
అధిచిత్తే చ ఆయోగో, ఏతం సమణస్స పతిరూపం.
‘‘ఆరఞ్ఞకాని సేనాసనాని, పన్తాని అప్పసద్దాని;
భజితబ్బాని మునినా, ఏతం సమణస్స పతిరూపం.
‘‘సీలఞ్చ బాహుసచ్చఞ్చ, ధమ్మానం పవిచయో యథాభూతం;
సచ్చానం అభిసమయో, ఏతం సమణస్స పతిరూపం.
‘‘భావేయ్య చ అనిచ్చన్తి, అనత్తసఞ్ఞం అసుభసఞ్ఞఞ్చ;
లోకమ్హి చ అనభిరతిం, ఏతం సమణస్స పతిరూపం.
‘‘భావేయ్య చ బోజ్ఝఙ్గే, ఇద్ధిపాదాని ఇన్ద్రియాని బలాని;
అట్ఠఙ్గమగ్గమరియం, ఏతం సమణస్స పతిరూపం.
‘‘తణ్హం పజహేయ్య ముని, సమూలకే ఆసవే పదాలేయ్య;
విహరేయ్య విప్పముత్తో, ఏతం సమణస్స పతిరూప’’న్తి.
… గోతమో థేరో….
దసకనిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
కాళుదాయీ చ సో థేరో, ఏకవిహారీ చ కప్పినో;
చూళపన్థకో కప్పో చ, ఉపసేనో చ గోతమో;
సత్తిమే దసకే థేరా, గాథాయో చేత్థ సత్తతీతి.
౧౧. ఏకాదసనిపాతో
౧. సంకిచ్చత్థేరగాథా
‘‘కిం ¶ ¶ ¶ ¶ తవత్థో వనే తాత, ఉజ్జుహానోవ పావుసే;
వేరమ్భా రమణీయా తే, పవివేకో హి ఝాయినం.
‘‘యథా అబ్భాని వేరమ్భో, వాతో నుదతి పావుసే;
సఞ్ఞా మే అభికిరన్తి, వివేకపటిసఞ్ఞుతా.
‘‘అపణ్డరో అణ్డసమ్భవో, సీవథికాయ నికేతచారికో;
ఉప్పాదయతేవ మే సతిం, సన్దేహస్మిం విరాగనిస్సితం.
‘‘యఞ్చ అఞ్ఞే న రక్ఖన్తి, యో చ అఞ్ఞే న రక్ఖతి;
స వే భిక్ఖు సుఖం సేతి, కామేసు అనపేక్ఖవా.
‘‘అచ్ఛోదికా పుథుసిలా, గోనఙ్గులమిగాయుతా;
అమ్బుసేవాలసఞ్ఛన్నా, తే సేలా రమయన్తి మం.
‘‘వసితం మే అరఞ్ఞేసు, కన్దరాసు గుహాసు చ;
సేనాసనేసు పన్తేసు, వాళమిగనిసేవితే.
‘‘‘ఇమే హఞ్ఞన్తు వజ్ఝన్తు, దుక్ఖం పప్పోన్తు పాణినో’;
సఙ్కప్పం నాభిజానామి, అనరియం దోససంహితం.
‘‘పరిచిణ్ణో మయా సత్థా, కతం బుద్ధస్స సాసనం;
ఓహితో గరుకో భారో, భవనేత్తి సమూహతా.
‘‘యస్స చత్థాయ [యస్సత్థాయ (సీ.)] పబ్బజితో, అగారస్మానగారియం;
సో మే అత్థో అనుప్పత్తో, సబ్బసంయోజనక్ఖయో.
‘‘నాభినన్దామి ¶ మరణం, నాభినన్దామి జీవితం;
కాలఞ్చ పటికఙ్ఖామి, నిబ్బిసం భతకో యథా.
‘‘నాభినన్దామి ¶ ¶ మరణం, నాభినన్దామి జీవితం;
కాలఞ్చ పటికఙ్ఖామి, సమ్పజానో పతిస్సతో’’తి.
… సంకిచ్చో థేరో….
ఏకాదసనిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
సంకిచ్చథేరో ఏకోవ, కతకిచ్చో అనాసవో;
ఏకాదసనిపాతమ్హి, గాథా ఏకాదసేవ చాతి.
౧౨. ద్వాదసకనిపాతో
౧. సీలవత్థేరగాథా
‘‘సీలమేవిధ ¶ ¶ ¶ సిక్ఖేథ, అస్మిం లోకే సుసిక్ఖితం;
సీలం హి సబ్బసమ్పత్తిం, ఉపనామేతి సేవితం.
‘‘సీలం రక్ఖేయ్య మేధావీ, పత్థయానో తయో సుఖే;
పసంసం విత్తిలాభఞ్చ, పేచ్చ సగ్గే పమోదనం [పేచ్చ సగ్గే చ మోదనం (సీ. పీ.)].
‘‘సీలవా హి బహూ మిత్తే, సఞ్ఞమేనాధిగచ్ఛతి;
దుస్సీలో పన మిత్తేహి, ధంసతే పాపమాచరం.
‘‘అవణ్ణఞ్చ అకిత్తిఞ్చ, దుస్సీలో లభతే నరో;
వణ్ణం కిత్తిం పసంసఞ్చ, సదా లభతి సీలవా.
‘‘ఆది ¶ సీలం పతిట్ఠా చ, కల్యాణానఞ్చ మాతుకం;
పముఖం సబ్బధమ్మానం, తస్మా సీలం విసోధయే.
‘‘వేలా చ సంవరం సీలం [సంవరో సీలం (సీ.), సంవరసీలం (సీ. అట్ఠ.)], చిత్తస్స అభిహాసనం;
తిత్థఞ్చ సబ్బబుద్ధానం, తస్మా సీలం విసోధయే.
‘‘సీలం బలం అప్పటిమం, సీలం ఆవుధముత్తమం;
సీలమాభరణం సేట్ఠం, సీలం కవచమబ్భుతం.
‘‘సీలం సేతు మహేసక్ఖో, సీలం గన్ధో అనుత్తరో;
సీలం విలేపనం సేట్ఠం, యేన వాతి దిసోదిసం.
‘‘సీలం సమ్బలమేవగ్గం, సీలం పాథేయ్యముత్తమం;
సీలం సేట్ఠో అతివాహో, యేన యాతి దిసోదిసం.
‘‘ఇధేవ నిన్దం లభతి, పేచ్చాపాయే చ దుమ్మనో;
సబ్బత్థ దుమ్మనో బాలో, సీలేసు అసమాహితో.
‘‘ఇధేవ కిత్తిం లభతి, పేచ్చ సగ్గే చ సుమ్మనో;
సబ్బత్థ సుమనో ధీరో, సీలేసు సుసమాహితో.
‘‘సీలమేవ ¶ ఇధ అగ్గం, పఞ్ఞవా పన ఉత్తమో;
మనుస్సేసు చ దేవేసు, సీలపఞ్ఞాణతో జయ’’న్తి.
… సీలవో థేరో….
౨. సునీతత్థేరగాథా
‘‘నీచే ¶ కులమ్హి జాతోహం, దలిద్దో అప్పభోజనో;
హీనకమ్మం [హీనం కమ్మం (స్యా.)] మమం ఆసి, అహోసిం పుప్ఫఛడ్డకో.
‘‘జిగుచ్ఛితో ¶ మనుస్సానం, పరిభూతో చ వమ్భితో;
నీచం మనం కరిత్వాన, వన్దిస్సం బహుకం జనం.
‘‘అథద్దసాసిం ¶ సమ్బుద్ధం, భిక్ఖుసఙ్ఘపురక్ఖతం;
పవిసన్తం మహావీరం, మగధానం పురుత్తమం.
‘‘నిక్ఖిపిత్వాన బ్యాభఙ్గిం, వన్దితుం ఉపసఙ్కమిం;
మమేవ అనుకమ్పాయ, అట్ఠాసి పురిసుత్తమో.
‘‘వన్దిత్వా సత్థునో పాదే, ఏకమన్తం ఠితో తదా;
పబ్బజ్జం అహమాయాచిం, సబ్బసత్తానముత్తమం.
‘‘తతో కారుణికో సత్థా, సబ్బలోకానుకమ్పకో;
‘ఏహి భిక్ఖూ’తి మం ఆహ, సా మే ఆసూపసమ్పదా.
‘‘సోహం ఏకో అరఞ్ఞస్మిం, విహరన్తో అతన్దితో;
అకాసిం సత్థువచనం, యథా మం ఓవదీ జినో.
‘‘రత్తియా పఠమం యామం, పుబ్బజాతిమనుస్సరిం;
రత్తియా మజ్ఝిమం యామం, దిబ్బచక్ఖుం విసోధయిం [దిబ్బచక్ఖు విసోధితం (క.)];
రత్తియా పచ్ఛిమే యామే, తమోఖన్ధం పదాలయిం.
‘‘తతో రత్యా వివసానే, సూరియస్సుగ్గమనం పతి;
ఇన్దో బ్రహ్మా చ ఆగన్త్వా, మం నమస్సింసు పఞ్జలీ.
‘‘‘నమో తే పురిసాజఞ్ఞ, నమో తే పురిసుత్తమ;
యస్స తే ఆసవా ఖీణా, దక్ఖిణేయ్యోసి మారిస’.
‘‘తతో ¶ దిస్వాన మం సత్థా, దేవసఙ్ఘపురక్ఖతం;
సితం పాతుకరిత్వాన, ఇమమత్థం అభాసథ.
[సు. ని. ౬౬౦ సుత్తనిపాతేపి] ‘‘‘తపేన ¶ ¶ బ్రహ్మచరియేన, సంయమేన దమేన చ;
ఏతేన బ్రాహ్మణో హోతి, ఏతం బ్రాహ్మణముత్తమ’’’న్తి.
… సునీతో థేరో….
ద్వాదసకనిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
సీలవా చ సునీతో చ, థేరా ద్వే తే మహిద్ధికా;
ద్వాదసమ్హి నిపాతమ్హి, గాథాయో చతువీసతీతి.
౧౩. తేరసనిపాతో
౧. సోణకోళివిసత్థేరగాథా
‘‘యాహు ¶ ¶ ¶ రట్ఠే సముక్కట్ఠో, రఞ్ఞో అఙ్గస్స పద్ధగూ [పత్థగూ (స్యా.), పట్ఠగూ (క.)];
స్వాజ్జ ధమ్మేసు ఉక్కట్ఠో, సోణో దుక్ఖస్స పారగూ.
‘‘పఞ్చ ఛిన్దే పఞ్చ జహే, పఞ్చ చుత్తరి భావయే;
పఞ్చసఙ్గాతిగో భిక్ఖు, ఓఘతిణ్ణోతి వుచ్చతి.
‘‘ఉన్నళస్స పమత్తస్స, బాహిరాసస్స [బాహిరాసయస్స (క.)] భిక్ఖునో;
సీలం సమాధి పఞ్ఞా చ, పారిపూరిం న గచ్ఛతి.
‘‘యఞ్హి కిచ్చం అపవిద్ధం [తదపవిద్ధం (సీ. స్యా.)], అకిచ్చం పన కరీయతి;
ఉన్నళానం ¶ పమత్తానం, తేసం వడ్ఢన్తి ఆసవా.
‘‘యేసఞ్చ సుసమారద్ధా, నిచ్చం కాయగతా సతి;
అకిచ్చం తే న సేవన్తి, కిచ్చే సాతచ్చకారినో;
సతానం సమ్పజానానం, అత్థం గచ్ఛన్తి ఆసవా.
‘‘ఉజుమగ్గమ్హి అక్ఖాతే, గచ్ఛథ మా నివత్తథ;
అత్తనా చోదయత్తానం, నిబ్బానమభిహారయే.
‘‘అచ్చారద్ధమ్హి వీరియమ్హి, సత్థా లోకే అనుత్తరో;
వీణోపమం కరిత్వా మే, ధమ్మం దేసేసి చక్ఖుమా;
తస్సాహం వచనం సుత్వా, విహాసిం సాసనే రతో.
‘‘సమథం పటిపాదేసిం, ఉత్తమత్థస్స పత్తియా;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసనం.
‘‘నేక్ఖమ్మే [నిక్ఖమే (క.), నేక్ఖమ్మం (మహావ. ౨౪౪; అ. ని. ౬.౫౫)] అధిముత్తస్స, పవివేకఞ్చ చేతసో;
అబ్యాపజ్ఝాధిముత్తస్స [అబ్యాపజ్ఝాధిమ్హత్తస్స (క.)], ఉపాదానక్ఖయస్స చ.
‘‘తణ్హక్ఖయాధిముత్తస్స, అసమ్మోహఞ్చ చేతసో;
దిస్వా ఆయతనుప్పాదం, సమ్మా చిత్తం విముచ్చతి.
‘‘తస్స ¶ సమ్మా విముత్తస్స, సన్తచిత్తస్స భిక్ఖునో;
కతస్స పటిచయో నత్థి, కరణీయం న విజ్జతి.
‘‘సేలో ¶ ¶ యథా ఏకఘనో [ఏకఘనో (క.)], వాతేన న సమీరతి;
ఏవం రూపా రసా సద్దా, గన్ధా ఫస్సా చ కేవలా.
‘‘ఇట్ఠా ¶ ధమ్మా అనిట్ఠా చ, నప్పవేధేన్తి తాదినో;
ఠితం చిత్తం విసఞ్ఞుత్తం, వయఞ్చస్సానుపస్సతీ’’తి.
… సోణో కోళివిసో థేరో….
తేరసనిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
సోణో కోళివిసో థేరో, ఏకోయేవ మహిద్ధికో;
తేరసమ్హి నిపాతమ్హి, గాథాయో చేత్థ తేరసాతి.
౧౪. చుద్దసకనిపాతో
౧. ఖదిరవనియరేవతత్థేరగాథా
‘‘యదా ¶ ¶ ¶ అహం పబ్బజితో, అగారస్మానగారియం;
నాభిజానామి సఙ్కప్పం, అనరియం దోససంహితం.
‘‘‘ఇమే హఞ్ఞన్తు వజ్ఝన్తు, దుక్ఖం పప్పోన్తు పాణినో’;
సఙ్కప్పం నాభిజానామి, ఇమస్మిం దీఘమన్తరే.
‘‘మేత్తఞ్చ అభిజానామి, అప్పమాణం సుభావితం;
అనుపుబ్బం పరిచితం, యథా బుద్ధేన దేసితం.
‘‘సబ్బమిత్తో సబ్బసఖో, సబ్బభూతానుకమ్పకో;
మేత్తచిత్తఞ్చ [మేత్తం చిత్తం (సీ. స్యా.)] భావేమి, అబ్యాపజ్జరతో [అబ్యాపజ్ఝరతో (సీ. స్యా.)] సదా.
‘‘అసంహీరం అసంకుప్పం, చిత్తం ఆమోదయామహం;
బ్రహ్మవిహారం భావేమి, అకాపురిససేవితం.
‘‘అవితక్కం ¶ సమాపన్నో, సమ్మాసమ్బుద్ధసావకో;
అరియేన తుణ్హీభావేన, ఉపేతో హోతి తావదే.
‘‘యథాపి పబ్బతో సేలో, అచలో సుప్పతిట్ఠితో;
ఏవం మోహక్ఖయా భిక్ఖు, పబ్బతోవ న వేధతి.
‘‘అనఙ్గణస్స పోసస్స, నిచ్చం సుచిగవేసినో;
వాలగ్గమత్తం పాపస్స, అబ్భమత్తంవ ఖాయతి.
‘‘నగరం యథా పచ్చన్తం, గుత్తం సన్తరబాహిరం;
ఏవం గోపేథ అత్తానం, ఖణో వో మా ఉపచ్చగా.
‘‘నాభినన్దామి మరణం, నాభినన్దామి జీవితం;
కాలఞ్చ పటికఙ్ఖామి, నిబ్బిసం భతకో యథా.
‘‘నాభినన్దామి మరణం…పే… సమ్పజానో పతిస్సతో.
‘‘పరిచిణ్ణో మయా సత్థా, కతం బుద్ధస్స సాసనం;
ఓహితో గరుకో భారో, భవనేత్తి సమూహతా.
‘‘యస్స ¶ ¶ చత్థాయ పబ్బజితో, అగారస్మానగారియం;
సో మే అత్థో అనుప్పత్తో, సబ్బసంయోజనక్ఖయో.
‘‘సమ్పాదేథప్పమాదేన, ఏసా మే అనుసాసనీ;
హన్దాహం పరినిబ్బిస్సం, విప్పముత్తోమ్హి సబ్బధీ’’తి.
… ఖదిరవనియరేవతో థేరో….
౨. గోదత్తత్థేరగాథా
‘‘యథాపి భద్దో ఆజఞ్ఞో, ధురే యుత్తో ధురస్సహో [ధురాసహో (అట్ఠ.)];
మథితో ¶ అతిభారేన, సంయుగం నాతివత్తతి.
‘‘ఏవం పఞ్ఞాయ యే తిత్తా, సముద్దో వారినా యథా;
న పరే అతిమఞ్ఞన్తి, అరియధమ్మోవ పాణినం.
‘‘కాలే ¶ కాలవసం పత్తా, భవాభవవసం గతా;
నరా దుక్ఖం నిగచ్ఛన్తి, తేధ సోచన్తి మాణవా [మానవా (సీ.)].
‘‘ఉన్నతా సుఖధమ్మేన, దుక్ఖధమ్మేన చోనతా;
ద్వయేన బాలా హఞ్ఞన్తి, యథాభూతం అదస్సినో.
‘‘యే చ దుక్ఖే సుఖస్మిఞ్చ, మజ్ఝే సిబ్బినిమచ్చగూ;
ఠితా తే ఇన్దఖీలోవ, న తే ఉన్నతఓనతా.
‘‘న హేవ లాభే నాలాభే, న యసే న చ కిత్తియా;
న నిన్దాయం పసంసాయ, న తే దుక్ఖే సుఖమ్హి.
‘‘సబ్బత్థ తే న లిమ్పన్తి, ఉదబిన్దువ పోక్ఖరే;
సబ్బత్థ సుఖితా ధీరా, సబ్బత్థ అపరాజితా.
‘‘ధమ్మేన చ అలాభో యో, యో చ లాభో అధమ్మికో;
అలాభో ధమ్మికో సేయ్యో, యం చే లాభో అధమ్మికో.
‘‘యసో చ అప్పబుద్ధీనం, విఞ్ఞూనం అయసో చ యో;
అయసోవ సేయ్యో విఞ్ఞూనం, న యసో అప్పబుద్ధినం.
‘‘దుమ్మేధేహి ¶ పసంసా చ, విఞ్ఞూహి గరహా చ యా;
గరహావ సేయ్యో విఞ్ఞూహి, యం చే బాలప్పసంసనా.
‘‘సుఖఞ్చ ¶ ¶ కామమయికం, దుక్ఖఞ్చ పవివేకియం;
పవివేకదుక్ఖం సేయ్యో, యం చే కామమయం సుఖం.
‘‘జీవితఞ్చ అధమ్మేన, ధమ్మేన మరణఞ్చ యం;
మరణం ధమ్మికం సేయ్యో, యం చే జీవే అధమ్మికం.
‘‘కామకోపప్పహీనా యే, సన్తచిత్తా భవాభవే;
చరన్తి లోకే అసితా, నత్థి తేసం పియాపియం.
‘‘భావయిత్వాన బోజ్ఝఙ్గే, ఇన్ద్రియాని బలాని చ;
పప్పుయ్య పరమం సన్తిం, పరినిబ్బన్తినాసవా’’తి.
… గోదత్తో థేరో….
చుద్దసకనిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
రేవతో చేవ గోదత్తో, థేరా ద్వే తే మహిద్ధికా;
చుద్దసమ్హి నిపాతమ్హి, గాథాయో అట్ఠవీసతీతి.
౧౫. సోళసకనిపాతో
౧. అఞ్ఞాసికోణ్డఞ్ఞత్థేరగాథా
‘‘ఏస ¶ ¶ ¶ భియ్యో పసీదామి, సుత్వా ధమ్మం మహారసం;
విరాగో దేసితో ధమ్మో, అనుపాదాయ సబ్బసో.
‘‘బహూని లోకే చిత్రాని, అస్మిం పథవిమణ్డలే;
మథేన్తి ¶ మఞ్ఞే సఙ్కప్పం, సుభం రాగూపసంహితం.
‘‘రజముహతఞ్చ వాతేన, యథా మేఘోపసమ్మయే;
ఏవం సమ్మన్తి సఙ్కప్పా, యదా పఞ్ఞాయ పస్సతి.
[ధ. ప. ౨౭౭ ధమ్మపదే] ‘‘సబ్బే సఙ్ఖారా అనిచ్చాతి, యదా పఞ్ఞాయ పస్సతి;
అథ నిబ్బిన్దతి దుక్ఖే, ఏస మగ్గో విసుద్ధియా.
[ధ. ప. ౨౭౮ ధమ్మపదే] ‘‘సబ్బే సఙ్ఖారా దుక్ఖాతి, యదా పఞ్ఞాయ పస్సతి
అథ నిబ్బిన్దతి దుక్ఖే, ఏస మగ్గో విసుద్ధియా.
[ధ. ప. ౨౭౯ ధమ్మపదే] ‘‘సబ్బే ధమ్మా అనత్తాతి, యదా పఞ్ఞాయ పస్సతి;
అథ నిబ్బిన్దతి దుక్ఖే, ఏస మగ్గో విసుద్ధియా.
‘‘బుద్ధానుబుద్ధో యో థేరో, కోణ్డఞ్ఞో తిబ్బనిక్కమో;
పహీనజాతిమరణో, బ్రహ్మచరియస్స కేవలీ.
‘‘ఓఘపాసో దళ్హఖిలో [దళ్హో ఖిలో (స్యా. క.)], పబ్బతో దుప్పదాలయో;
ఛేత్వా ఖిలఞ్చ పాసఞ్చ, సేలం భేత్వాన [ఛేత్వాన (క.)] దుబ్భిదం;
తిణ్ణో పారఙ్గతో ఝాయీ, ముత్తో సో మారబన్ధనా.
‘‘ఉద్ధతో చపలో భిక్ఖు, మిత్తే ఆగమ్మ పాపకే;
సంసీదతి మహోఘస్మిం, ఊమియా పటికుజ్జితో.
‘‘అనుద్ధతో అచపలో, నిపకో సంవుతిన్ద్రియో;
కల్యాణమిత్తో మేధావీ, దుక్ఖస్సన్తకరో సియా.
‘‘కాలపబ్బఙ్గసఙ్కాసో, కిసో ధమనిసన్థతో;
మత్తఞ్ఞూ ¶ అన్నపానస్మిం, అదీనమనసో నరో.
‘‘ఫుట్ఠో ¶ డంసేహి మకసేహి, అరఞ్ఞస్మిం బ్రహావనే;
నాగో సఙ్గామసీసేవ, సతో తత్రాధివాసయే.
‘‘నాభినన్దామి ¶ మరణం…పే… నిబ్బిసం భతకో యథా.
‘‘నాభినన్దామి మరణం…పే… సమ్పజానో పతిస్సతో.
‘‘పరిచిణ్ణో మయా సత్థా…పే… భవనేత్తి సమూహతా.
‘‘యస్స చత్థాయ పబ్బజితో, అగారస్మానగారియం;
సో మే అత్థో అనుప్పత్తో, కిం మే సద్ధివిహారినా’’తి.
… అఞ్ఞాసికోణ్డఞ్ఞో [అఞ్ఞాకోణ్డఞ్ఞో (సీ. స్యా.)] థేరో….
౨. ఉదాయిత్థేరగాథా
[అ. ని. ౬.౪౩] ‘‘మనుస్సభూతం సమ్బుద్ధం, అత్తదన్తం సమాహితం;
ఇరియమానం బ్రహ్మపథే, చిత్తస్సూపసమే రతం.
‘‘యం మనుస్సా నమస్సన్తి, సబ్బధమ్మాన పారగుం;
దేవాపి తం నమస్సన్తి, ఇతి మే అరహతో సుతం.
‘‘సబ్బసంయోజనాతీతం ¶ , వనా నిబ్బనమాగతం;
కామేహి నేక్ఖమ్మరతం [నిక్ఖమ్మరతం (క.)], ముత్తం సేలావ కఞ్చనం.
‘‘స వే అచ్చరుచి నాగో, హిమవావఞ్ఞే సిలుచ్చయే;
సబ్బేసం ¶ నాగనామానం, సచ్చనామో అనుత్తరో.
‘‘నాగం వో కిత్తయిస్సామి, న హి ఆగుం కరోతి సో;
సోరచ్చం అవిహింసా చ, పాదా నాగస్స తే దువే.
‘‘సతి చ సమ్పజఞ్ఞఞ్చ, చరణా నాగస్స తేపరే;
సద్ధాహత్థో మహానాగో, ఉపేక్ఖాసేతదన్తవా.
‘‘సతి గీవా సిరో పఞ్ఞా, వీమంసా ధమ్మచిన్తనా;
ధమ్మకుచ్ఛిసమావాసో, వివేకో తస్స వాలధి.
‘‘సో ఝాయీ అస్సాసరతో, అజ్ఝత్తం సుసమాహితో;
గచ్ఛం సమాహితో నాగో, ఠితో నాగో సమాహితో.
‘‘సయం సమాహితో నాగో, నిసిన్నోపి సమాహితో;
సబ్బత్థ సంవుతో నాగో, ఏసా నాగస్స సమ్పదా.
‘‘భుఞ్జతి ¶ అనవజ్జాని, సావజ్జాని న భుఞ్జతి;
ఘాసమచ్ఛాదనం లద్ధా, సన్నిధిం పరివజ్జయం.
‘‘సంయోజనం ¶ అణుం థూలం, సబ్బం ఛేత్వాన బన్ధనం;
యేన యేనేవ గచ్ఛతి, అనపక్ఖోవ గచ్ఛతి.
‘‘యథాపి ఉదకే జాతం, పుణ్డరీకం పవడ్ఢతి;
నోపలిప్పతి తోయేన, సుచిగన్ధం మనోరమం.
‘‘తథేవ చ లోకే జాతో, బుద్ధో లోకే విహరతి;
నోపలిప్పతి లోకేన, తోయేన పదుమం యథా.
‘‘మహాగిని పజ్జలితో, అనాహారోపసమ్మతి;
అఙ్గారేసు ¶ చ సన్తేసు, నిబ్బుతోతి పవుచ్చతి.
‘‘అత్థస్సాయం విఞ్ఞాపనీ, ఉపమా విఞ్ఞూహి దేసితా;
విఞ్ఞిస్సన్తి మహానాగా, నాగం నాగేన దేసితం.
‘‘వీతరాగో వీతదోసో, వీతమోహో అనాసవో;
సరీరం విజహం నాగో, పరినిబ్బిస్సత్యనాసవో’’తి.
… ఉదాయీ థేరో….
సోళసకనిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
కోణ్డఞ్ఞో చ ఉదాయీ చ, థేరా ద్వే తే మహిద్ధికా;
సోళసమ్హి నిపాతమ్హి, గాథాయో ద్వే చ తింస చాతి.
౧౬. వీసతినిపాతో
౧. అధిముత్తత్థేరగాథా
‘‘యఞ్ఞత్థం ¶ ¶ ¶ వా ధనత్థం వా, యే హనామ మయం పురే;
అవసేసం [అవసే తం (సీ. అట్ఠ. మూలపాఠో), అవసేసానం (అట్ఠ.?)] భయం హోతి, వేధన్తి విలపన్తి చ.
‘‘తస్స తే నత్థి భీతత్తం, భియ్యో వణ్ణో పసీదతి;
కస్మా న పరిదేవేసి, ఏవరూపే మహబ్భయే.
‘‘నత్థి చేతసికం దుక్ఖం, అనపేక్ఖస్స గామణి;
అతిక్కన్తా భయా సబ్బే, ఖీణసంయోజనస్స వే.
‘‘ఖీణాయ భవనేత్తియా, దిట్ఠే ధమ్మే యథాతథే;
న ¶ భయం మరణే హోతి, భారనిక్ఖేపనే యథా.
‘‘సుచిణ్ణం బ్రహ్మచరియం మే, మగ్గో చాపి సుభావితో;
మరణే మే భయం నత్థి, రోగానమివ సఙ్ఖయే.
‘‘సుచిణ్ణం బ్రహ్మచరియం మే, మగ్గో చాపి సుభావితో;
నిరస్సాదా భవా దిట్ఠా, విసం పిత్వావ [పీత్వావ (సీ.)] ఛడ్డితం.
‘‘పారగూ అనుపాదానో, కతకిచ్చో అనాసవో;
తుట్ఠో ఆయుక్ఖయా హోతి, ముత్తో ఆఘాతనా యథా.
‘‘ఉత్తమం ధమ్మతం పత్తో, సబ్బలోకే అనత్థికో;
ఆదిత్తావ ఘరా ముత్తో, మరణస్మిం న సోచతి.
‘‘యదత్థి సఙ్గతం కిఞ్చి, భవో వా యత్థ లబ్భతి;
సబ్బం అనిస్సరం ఏతం, ఇతి వుత్తం మహేసినా.
‘‘యో తం తథా పజానాతి, యథా బుద్ధేన దేసితం;
న గణ్హాతి భవం కిఞ్చి, సుతత్తంవ అయోగుళం.
‘‘న మే హోతి ‘అహోసి’న్తి, ‘భవిస్స’న్తి న హోతి మే;
సఙ్ఖారా విగమిస్సన్తి, తత్థ కా పరిదేవనా.
‘‘సుద్ధం ధమ్మసముప్పాదం, సుద్ధం సఙ్ఖారసన్తతిం;
పస్సన్తస్స యథాభూతం, న భయం హోతి గామణి.
‘‘తిణకట్ఠసమం ¶ ¶ లోకం, యదా పఞ్ఞాయ పస్సతి;
మమత్తం సో అసంవిన్దం, ‘నత్థి మే’తి న సోచతి.
‘‘ఉక్కణ్ఠామి ¶ సరీరేన, భవేనమ్హి అనత్థికో;
సోయం ¶ భిజ్జిస్సతి కాయో, అఞ్ఞో చ న భవిస్సతి.
‘‘యం వో కిచ్చం సరీరేన, తం కరోథ యదిచ్ఛథ;
న మే తప్పచ్చయా తత్థ, దోసో పేమఞ్చ హేహితి’’.
తస్స తం వచనం సుత్వా, అబ్భుతం లోమహంసనం;
సత్థాని నిక్ఖిపిత్వాన, మాణవా ఏతదబ్రవుం.
‘‘కిం భదన్తే కరిత్వాన, కో వా ఆచరియో తవ;
కస్స సాసనమాగమ్మ, లబ్భతే తం అసోకతా’’.
‘‘సబ్బఞ్ఞూ సబ్బదస్సావీ, జినో ఆచరియో మమ;
మహాకారుణికో సత్థా, సబ్బలోకతికిచ్ఛకో.
‘‘తేనాయం దేసితో ధమ్మో, ఖయగామీ అనుత్తరో;
తస్స సాసనమాగమ్మ, లబ్భతే తం అసోకతా’’.
సుత్వాన చోరా ఇసినో సుభాసితం, నిక్ఖిప్ప సత్థాని చ ఆవుధాని చ;
తమ్హా చ కమ్మా విరమింసు ఏకే, ఏకే చ పబ్బజ్జమరోచయింసు.
తే పబ్బజిత్వా సుగతస్స సాసనే, భావేత్వ బోజ్ఝఙ్గబలాని పణ్డితా;
ఉదగ్గచిత్తా సుమనా కతిన్ద్రియా, ఫుసింసు నిబ్బానపదం అసఙ్ఖతన్తి.
…అధిముత్తో థేరో….
౨. పారాపరియత్థేరగాథా
‘‘సమణస్స ¶ అహు చిన్తా, పారాపరియస్స భిక్ఖునో;
ఏకకస్స నిసిన్నస్స, పవివిత్తస్స ఝాయినో.
‘‘కిమానుపుబ్బం పురిసో, కిం వతం కిం సమాచారం;
అత్తనో కిచ్చకారీస్స, న చ కఞ్చి విహేఠయే.
‘‘ఇన్ద్రియాని ¶ మనుస్సానం, హితాయ అహితాయ చ;
అరక్ఖితాని అహితాయ, రక్ఖితాని హితాయ చ.
‘‘ఇన్ద్రియానేవ సారక్ఖం, ఇన్ద్రియాని చ గోపయం;
అత్తనో కిచ్చకారీస్స, న చ కఞ్చి విహేఠయే.
‘‘చక్ఖున్ద్రియం ¶ చే రూపేసు, గచ్ఛన్తం అనివారయం;
అనాదీనవదస్సావీ, సో దుక్ఖా న హి ముచ్చతి.
‘‘సోతిన్ద్రియం చే సద్దేసు, గచ్ఛన్తం అనివారయం;
అనాదీనవదస్సావీ, సో దుక్ఖా న హి ముచ్చతి.
‘‘అనిస్సరణదస్సావీ ¶ , గన్ధే చే పటిసేవతి;
న సో ముచ్చతి దుక్ఖమ్హా, గన్ధేసు అధిముచ్ఛితో.
‘‘అమ్బిలం మధురగ్గఞ్చ, తిత్తకగ్గమనుస్సరం;
రసతణ్హాయ గధితో, హదయం నావబుజ్ఝతి.
‘‘సుభాన్యప్పటికూలాని, ఫోట్ఠబ్బాని అనుస్సరం;
రత్తో రాగాధికరణం, వివిధం విన్దతే దుఖం.
‘‘మనం చేతేహి ధమ్మేహి, యో న సక్కోతి రక్ఖితుం;
తతో ¶ నం దుక్ఖమన్వేతి, సబ్బేహేతేహి పఞ్చహి.
‘‘పుబ్బలోహితసమ్పుణ్ణం, బహుస్స కుణపస్స చ;
నరవీరకతం వగ్గుం, సముగ్గమివ చిత్తితం.
‘‘కటుకం మధురస్సాదం, పియనిబన్ధనం దుఖం;
ఖురంవ మధునా లిత్తం, ఉల్లిహం నావబుజ్ఝతి.
‘‘ఇత్థిరూపే ఇత్థిసరే, ఫోట్ఠబ్బేపి చ ఇత్థియా;
ఇత్థిగన్ధేసు సారత్తో, వివిధం విన్దతే దుఖం.
‘‘ఇత్థిసోతాని సబ్బాని, సన్దన్తి పఞ్చ పఞ్చసు;
తేసమావరణం కాతుం, యో సక్కోతి వీరియవా.
‘‘సో అత్థవా సో ధమ్మట్ఠో, సో దక్ఖో సో విచక్ఖణో;
కరేయ్య రమమానోపి, కిచ్చం ధమ్మత్థసంహితం.
‘‘అథో ¶ సీదతి సఞ్ఞుత్తం, వజ్జే కిచ్చం నిరత్థకం;
‘న తం కిచ్చ’న్తి మఞ్ఞిత్వా, అప్పమత్తో విచక్ఖణో.
‘‘యఞ్చ అత్థేన సఞ్ఞుత్తం, యా చ ధమ్మగతా రతి;
తం సమాదాయ వత్తేథ, సా హి వే ఉత్తమా రతి.
‘‘ఉచ్చావచేహుపాయేహి, పరేసమభిజిగీసతి;
హన్త్వా వధిత్వా అథ సోచయిత్వా, ఆలోపతి సాహసా యో పరేసం.
‘‘తచ్ఛన్తో ఆణియా ఆణిం, నిహన్తి బలవా యథా;
ఇన్ద్రియానిన్ద్రియేహేవ ¶ , నిహన్తి కుసలో తథా.
‘‘సద్ధం ¶ వీరియం సమాధిఞ్చ, సతిపఞ్ఞఞ్చ భావయం;
పఞ్చ పఞ్చహి హన్త్వాన, అనీఘో యాతి బ్రాహ్మణో.
‘‘సో అత్థవా సో ధమ్మట్ఠో, కత్వా వాక్యానుసాసనిం;
సబ్బేన సబ్బం బుద్ధస్స, సో నరో సుఖమేధతీ’’తి.
…పారాపరియో థేరో….
౩. తేలకానిత్థేరగాథా
‘‘చిరరత్తం వతాతాపీ, ధమ్మం అనువిచిన్తయం;
సమం చిత్తస్స నాలత్థం, పుచ్ఛం సమణబ్రాహ్మణే.
‘‘‘కో ¶ సో పారఙ్గతో లోకే, కో పత్తో అమతోగధం;
కస్స ధమ్మం పటిచ్ఛామి, పరమత్థవిజాననం’.
‘‘అన్తోవఙ్కగతో ఆసి, మచ్ఛోవ ఘసమామిసం;
బద్ధో మహిన్దపాసేన, వేపచిత్యసురో యథా.
‘‘అఞ్ఛామి నం న ముఞ్చామి, అస్మా సోకపరిద్దవా;
కో మే బన్ధం ముఞ్చం లోకే, సమ్బోధిం వేదయిస్సతి.
‘‘సమణం బ్రాహ్మణం వా కం, ఆదిసన్తం పభఙ్గునం.
కస్స ధమ్మం పటిచ్ఛామి, జరామచ్చుపవాహనం.
‘‘విచికిచ్ఛాకఙ్ఖాగన్థితం, సారమ్భబలసఞ్ఞుతం;
కోధప్పత్తమనత్థద్ధం, అభిజప్పప్పదారణం.
‘‘తణ్హాధనుసముట్ఠానం ¶ , ద్వే చ పన్నరసాయుతం [ద్వేధాపన్నరసాయుతం (?)];
పస్స ¶ ఓరసికం బాళ్హం, భేత్వాన యది [యద (సీ. అట్ఠ.) హది (?) ‘‘హదయే’’తి తంసంవణ్ణనా] తిట్ఠతి.
‘‘అనుదిట్ఠీనం అప్పహానం, సఙ్కప్పపరతేజితం;
తేన విద్ధో పవేధామి, పత్తంవ మాలుతేరితం.
‘‘అజ్ఝత్తం మే సముట్ఠాయ, ఖిప్పం పచ్చతి మామకం;
ఛఫస్సాయతనీ కాయో, యత్థ సరతి సబ్బదా.
‘‘తం న పస్సామి తేకిచ్ఛం, యో మేతం సల్లముద్ధరే;
నానారజ్జేన సత్థేన [నారగ్గేన న సత్థేన (?)], నాఞ్ఞేన విచికిచ్ఛితం.
‘‘కో మే అసత్థో అవణో, సల్లమబ్భన్తరపస్సయం;
అహింసం సబ్బగత్తాని, సల్లం మే ఉద్ధరిస్సతి.
‘‘ధమ్మప్పతి ¶ హి సో సేట్ఠో, విసదోసప్పవాహకో;
గమ్భీరే పతితస్స మే, థలం పాణిఞ్చ దస్సయే.
‘‘రహదేహమస్మి ఓగాళ్హో, అహారియరజమత్తికే;
మాయాఉసూయసారమ్భ, థినమిద్ధమపత్థటే.
‘‘ఉద్ధచ్చమేఘథనితం, సంయోజనవలాహకం;
వాహా వహన్తి కుద్దిట్ఠిం [దుద్దిట్ఠిం (సీ. ధ. ప. ౩౩౯)], సఙ్కప్పా రాగనిస్సితా.
‘‘సవన్తి సబ్బధి సోతా, లతా ఉబ్భిజ్జ తిట్ఠతి;
తే సోతే కో నివారేయ్య, తం లతం కో హి ఛేచ్ఛతి.
‘‘వేలం ¶ కరోథ భద్దన్తే, సోతానం సన్నివారణం;
మా తే మనోమయో సోతో, రుక్ఖంవ సహసా లువే.
‘‘ఏవం ¶ మే భయజాతస్స, అపారా పారమేసతో;
తాణో పఞ్ఞావుధో సత్థా, ఇసిసఙ్ఘనిసేవితో.
‘‘సోపాణం సుగతం సుద్ధం, ధమ్మసారమయం దళ్హం;
పాదాసి వుయ్హమానస్స, ‘మా భాయీ’తి చ మబ్రవి.
‘‘సతిపట్ఠానపాసాదం, ఆరుయ్హ పచ్చవేక్ఖిసం;
యం తం పుబ్బే అమఞ్ఞిస్సం, సక్కాయాభిరతం పజం.
‘‘యదా ¶ చ మగ్గమద్దక్ఖిం, నావాయ అభిరూహనం;
అనధిట్ఠాయ అత్తానం, తిత్థమద్దక్ఖిముత్తమం.
‘‘సల్లం అత్తసముట్ఠానం, భవనేత్తిప్పభావితం;
ఏతేసం అప్పవత్తాయ [అప్పవత్తియా (?)], దేసేసి మగ్గముత్తమం.
‘‘దీఘరత్తానుసయితం, చిరరత్తమధిట్ఠితం;
బుద్ధో మేపానుదీ గన్థం, విసదోసప్పవాహనో’’తి.
…తేలకాని థేరో….
౪. రట్ఠపాలత్థేరగాథా
[మ. ని. ౨.౩౦౨] ‘‘పస్స చిత్తకతం బిమ్బం, అరుకాయం సముస్సితం;
ఆతురం బహుసఙ్కప్పం, యస్స నత్థి ధువం ఠితి.
‘‘పస్స చిత్తకతం రూపం, మణినా కుణ్డలేన చ;
అట్ఠిం తచేన ఓనద్ధం, సహ వత్థేహి సోభతి.
‘‘అలత్తకకతా ¶ పాదా, ముఖం చుణ్ణకమక్ఖితం;
అలం బాలస్స మోహాయ, నో చ పారగవేసినో.
‘‘అట్ఠపదకతా ¶ కేసా, నేత్తా అఞ్జనమక్ఖితా;
అలం బాలస్స మోహాయ, నో చ పారగవేసినో.
‘‘అఞ్జనీవ నవా చిత్తా, పూతికాయో అలఙ్కతో;
అలం బాలస్స మోహాయ, నో చ పారగవేసినో.
‘‘ఓదహి మిగవో పాసం, నాసదా వాగురం మిగో;
భుత్వా నివాపం గచ్ఛామ, కన్దన్తే మిగబన్ధకే.
‘‘ఛిన్నో పాసో మిగవస్స, నాసదా వాగురం మిగో;
భుత్వా నివాపం గచ్ఛామ, సోచన్తే మిగలుద్దకే.
‘‘పస్సామి లోకే సధనే మనుస్సే, లద్ధాన విత్తం న దదన్తి మోహా;
లుద్ధా ¶ ధనం సన్నిచయం కరోన్తి, భియ్యోవ కామే అభిపత్థయన్తి.
‘‘రాజా ¶ పసయ్హప్పథవిం విజేత్వా, ససాగరన్తం మహిమావసన్తో;
ఓరం సముద్దస్స అతిత్తరూపో, పారం సముద్దస్సపి పత్థయేథ.
‘‘రాజా చ అఞ్ఞే చ బహూ మనుస్సా, అవీతతణ్హా మరణం ఉపేన్తి;
ఊనావ హుత్వాన జహన్తి దేహం, కామేహి లోకమ్హి న హత్థి తిత్తి.
‘‘కన్దన్తి ¶ నం ఞాతీ పకిరియ కేసే, అహో వతా నో అమరాతి చాహు;
వత్థేన నం పారుతం నీహరిత్వా, చితం సమోధాయ తతో డహన్తి.
‘‘సో డయ్హతి సూలేహి తుజ్జమానో, ఏకేన వత్థేన [ఏతేన గత్థేన (క.)] పహాయ భోగే;
న మీయమానస్స భవన్తి తాణా, ఞాతీ చ మిత్తా అథ వా సహాయా.
‘‘దాయాదకా తస్స ధనం హరన్తి, సత్తో పన గచ్ఛతి యేన కమ్మం;
న మీయమానం ధనమన్వేతి [మన్వితి (క.)] కిఞ్చి, పుత్తా చ దారా చ ధనఞ్చ రట్ఠం.
‘‘న దీఘమాయుం లభతే ధనేన, న చాపి విత్తేన జరం విహన్తి;
అప్పప్పం హిదం జీవితమాహు ధీరా, అసస్సతం విప్పరిణామధమ్మం.
‘‘అడ్ఢా దలిద్దా చ ఫుసన్తి ఫస్సం, బాలో చ ధీరో చ తథేవ ఫుట్ఠో;
బాలో హి బాల్యా వధితోవ సేతి, ధీరో ¶ చ నో వేధతి ఫస్సఫుట్ఠో.
‘‘తస్మా ¶ హి పఞ్ఞావ ధనేన సేయ్యా, యాయ వోసానమిధాధిగచ్ఛతి;
అబ్యోసితత్తా హి భవాభవేసు, పాపాని కమ్మాని కరోతి మోహా.
‘‘ఉపేతి ¶ గబ్భఞ్చ పరఞ్చ లోకం, సంసారమాపజ్జ పరమ్పరాయ;
తస్సప్పపఞ్ఞో అభిసద్దహన్తో, ఉపేతి గబ్భఞ్చ పరఞ్చ లోకం.
‘‘చోరో ¶ యథా సన్ధిముఖే గహీతో, సకమ్మునా హఞ్ఞతి పాపధమ్మో;
ఏవం పజా పేచ్చ పరమ్హి లోకే, సకమ్మునా హఞ్ఞతి పాపధమ్మో.
‘‘కామా హి చిత్రా మధురా మనోరమా, విరూపరూపేన మథేన్తి చిత్తం;
ఆదీనవం కామగుణేసు దిస్వా, తస్మా అహం పబ్బజితోమ్హి రాజ.
‘‘దుమప్ఫలానీవ పతన్తి మాణవా, దహరా చ వుడ్ఢా చ సరీరభేదా;
ఏతమ్పి ¶ దిస్వా పబ్బజితోమ్హి రాజ, అపణ్ణకం సామఞ్ఞమేవ సేయ్యో.
‘‘సద్ధాయాహం పబ్బజితో, ఉపేతో జినసాసనే;
అవజ్ఝా మయ్హం పబ్బజ్జా, అనణో భుఞ్జామి భోజనం.
‘‘కామే ఆదిత్తతో దిస్వా, జాతరూపాని సత్థతో;
గబ్భవోక్కన్తితో దుక్ఖం, నిరయేసు మహబ్భయం.
‘‘ఏతమాదీనవం ఞత్వా, సంవేగం అలభిం తదా;
సోహం విద్ధో తదా సన్తో, సమ్పత్తో ఆసవక్ఖయం.
‘‘పరిచిణ్ణో మయా సత్థా, కతం బుద్ధస్స సాసనం;
ఓహితో గరుకో భారో, భవనేత్తి సమూహతా.
‘‘యస్సత్థాయ పబ్బజితో, అగారస్మానగారియం;
సో మే అత్థో అనుప్పత్తో, సబ్బసంయోజనక్ఖయో’’తి.
… రట్ఠపాలో థేరో….
౫. మాలుక్యపుత్తత్థేరగాథా
[సం. ని. ౪.౯౫] ‘‘రూపం ¶ దిస్వా సతి ముట్ఠా, పియం నిమిత్తం మనసి కరోతో;
సారత్తచిత్తో వేదేతి, తఞ్చ అజ్ఝోస్స తిట్ఠతి.
‘‘తస్స ¶ వడ్ఢన్తి వేదనా, అనేకా రూపసమ్భవా;
అభిజ్ఝా చ విహేసా చ, చిత్తమస్సూపహఞ్ఞతి;
ఏవమాచినతో దుక్ఖం, ఆరా నిబ్బాన [నిబ్బానం (సీ.)] వుచ్చతి.
‘‘సద్దం సుత్వా సతి ముట్ఠా, పియం నిమిత్తం మనసి కరోతో;
సారత్తచిత్తో వేదేతి, తఞ్చ అజ్ఝోస్స తిట్ఠతి.
‘‘తస్స వడ్ఢన్తి వేదనా, అనేకా సద్దసమ్భవా;
అభిజ్ఝా చ విహేసా చ, చిత్తమస్సూపహఞ్ఞతి;
ఏవమాచినతో దుక్ఖం, ఆరా నిబ్బాన వుచ్చతి.
‘‘గన్ధం ఘత్వా సతి ముట్ఠా, పియం నిమిత్తం మనసి కరోతో;
సారత్తచిత్తో వేదేతి, తఞ్చ అజ్ఝోస్స తిట్ఠతి.
‘‘తస్స ¶ వడ్ఢన్తి వేదనా, అనేకా గన్ధసమ్భవా;
అభిజ్ఝా చ విహేసా చ, చిత్తమస్సూపహఞ్ఞతి;
ఏవమాచినతో దుక్ఖం, ఆరా నిబ్బాన వుచ్చతి.
‘‘రసం భోత్వా సతి ముట్ఠా, పియం నిమిత్తం మనసి కరోతో;
సారత్తచిత్తో వేదేతి, తఞ్చ అజ్ఝోస్స తిట్ఠతి.
‘‘తస్స ¶ వడ్ఢన్తి వేదనా, అనేకా రససమ్భవా;
అభిజ్ఝా చ విహేసా చ, చిత్తమస్సూపహఞ్ఞతి;
ఏవమాచినతో దుక్ఖం, ఆరా నిబ్బాన వుచ్చతి.
‘‘ఫస్సం ¶ ఫుస్స సతి ముట్ఠా, పియం నిమిత్తం మనసి కరోతో;
సారత్తచిత్తో వేదేతి, తఞ్చ అజ్ఝోస్స తిట్ఠతి.
‘‘తస్స వడ్ఢన్తి వేదనా, అనేకా ఫస్ససమ్భవా;
అభిజ్ఝా చ విహేసా చ, చిత్తమస్సూపహఞ్ఞతి;
ఏవమాచినతో దుక్ఖం, ఆరా నిబ్బాన వుచ్చతి.
‘‘ధమ్మం ఞత్వా సతి ముట్ఠా, పియం నిమిత్తం మనసి కరోతో;
సారత్తచిత్తో వేదేతి, తఞ్చ అజ్ఝోస్స తిట్ఠతి.
‘‘తస్స ¶ వడ్ఢన్తి వేదనా, అనేకా ధమ్మసమ్భవా;
అభిజ్ఝా చ విహేసా చ, చిత్తమస్సూపహఞ్ఞతి;
ఏవమాచినతో దుక్ఖం, ఆరా నిబ్బాన వుచ్చతి.
‘‘న సో రజ్జతి రూపేసు, రూపం దిస్వా పతిస్సతో;
విరత్తచిత్తో వేదేతి, తఞ్చ నాజ్ఝోస్స తిట్ఠతి.
‘‘యథాస్స పస్సతో రూపం, సేవతో చాపి వేదనం;
ఖీయతి నోపచీయతి, ఏవం సో చరతీ సతో;
ఏవం అపచినతో దుక్ఖం, సన్తికే నిబ్బాన వుచ్చతి.
‘‘న సో రజ్జతి సద్దేసు, సద్దం సుత్వా పతిస్సతో;
విరత్తచిత్తో వేదేతి, తఞ్చ నాజ్ఝోస్స తిట్ఠతి.
‘‘యథాస్స సుణతో సద్దం, సేవతో చాపి వేదనం;
ఖీయతి నోపచీయతి, ఏవం సో చరతీ సతో;
ఏవం అపచినతో దుక్ఖం, సన్తికే నిబ్బాన వుచ్చతి.
‘‘న సో రజ్జతి గన్ధేసు, గన్ధం ఘత్వా పతిస్సతో;
విరత్తచిత్తో వేదేతి, తఞ్చ నాజ్ఝోస్స తిట్ఠతి.
‘‘యథాస్స ¶ ఘాయతో గన్ధం, సేవతో చాపి వేదనం;
ఖీయతి నోపచీయతి, ఏవం సో చరతీ సతో;
ఏవం అపచినతో దుక్ఖం, సన్తికే నిబ్బాన వుచ్చతి.
‘‘న ¶ సో రజ్జతి రసేసు, రసం భోత్వా పతిస్సతో;
విరత్తచిత్తో వేదేతి, తఞ్చ నాజ్ఝోస్స తిట్ఠతి.
‘‘యథాస్స సాయరతో రసం, సేవతో చాపి వేదనం;
ఖీయతి నోపచీయతి, ఏవం సో చరతీ సతో;
ఏవం అపచినతో దుక్ఖం, సన్తికే నిబ్బాన వుచ్చతి.
‘‘న సో రజ్జతి ఫస్సేసు, ఫస్సం ఫుస్స పతిస్సతో;
విరత్తచిత్తో వేదేతి, తఞ్చ నాజ్ఝోస్స తిట్ఠతి.
‘‘యథాస్స ఫుసతో ఫస్సం, సేవతో చాపి వేదనం;
ఖీయతి నోపచీయతి, ఏవం సో చరతీ సతో;
ఏవం అపచినతో దుక్ఖం, సన్తికే నిబ్బాన వుచ్చతి.
‘‘న సో రజ్జతి ధమ్మేసు, ధమ్మం ఞత్వా పతిస్సతో;
విరత్తచిత్తో వేదేతి, తఞ్చ నాజ్ఝోస్స తిట్ఠతి.
‘‘యథాస్స ¶ విజానతో ధమ్మం, సేవతో చాపి వేదనం;
ఖీయతి నోపచీయతి, ఏవం సో చరతీ సతో;
ఏవం అపచినతో దుక్ఖం, సన్తికే నిబ్బాన వుచ్చతి’’.
… మాలుక్యపుత్తో థేరో….
౬. సేలత్థేరగాథా
‘‘పరిపుణ్ణకాయో సురుచి, సుజాతో చారుదస్సనో;
సువణ్ణవణ్ణోసి భగవా, సుసుక్కదాఠోసి వీరియవా [సుసుక్కదాఠో విరీయవా (సీ.)].
‘‘నరస్స హి సుజాతస్స, యే భవన్తి వియఞ్జనా;
సబ్బే ¶ తే తవ కాయస్మిం, మహాపురిసలక్ఖణా.
‘‘పసన్ననేత్తో సుముఖో, బ్రహా ఉజు పతాపవా;
మజ్ఝే సమణసఙ్ఘస్స, ఆదిచ్చోవ విరోచసి.
‘‘కల్యాణదస్సనో భిక్ఖు, కఞ్చనసన్నిభత్తచో;
కిం తే సమణభావేన, ఏవం ఉత్తమవణ్ణినో.
‘‘రాజా ¶ అరహసి భవితుం, చక్కవత్తీ రథేసభో;
చాతురన్తో విజితావీ, జమ్బుసణ్డస్స [జమ్బుమణ్డస్స (క.)] ఇస్సరో.
‘‘ఖత్తియా భోగీ రాజానో [భోగా రాజానో (సీ. క.), భోజరాజానో (స్యా.)], అనుయన్తా భవన్తి తే;
రాజాభిరాజా [రాజాధిరాజా (సీ. క.)] మనుజిన్దో, రజ్జం కారేహి గోతమ’’.
‘‘రాజాహమస్మి ¶ సేల, (సేలాతి భగవా) ధమ్మరాజా అనుత్తరో;
ధమ్మేన చక్కం వత్తేమి, చక్కం అప్పటివత్తియం’’.
‘‘సమ్బుద్ధో పటిజానాసి, (ఇతి సేలో బ్రాహ్మణో) ధమ్మరాజా అనుత్తరో;
‘ధమ్మేన చక్కం వత్తేమి’, ఇతి భాసథ గోతమ.
‘‘కో ను సేనాపతి భోతో, సావకో సత్థురన్వయో [అన్వయో (సీ.)];
కో తేతమనువత్తేతి, ధమ్మచక్కం పవత్తితం’’.
‘‘మయా ¶ పవత్తితం చక్కం, (సేలాతి భగవా) ధమ్మచక్కం అనుత్తరం;
సారిపుత్తో అనువత్తేతి, అనుజాతో తథాగతం.
‘‘అభిఞ్ఞేయ్యం అభిఞ్ఞాతం, భావేతబ్బఞ్చ భావితం;
పహాతబ్బం పహీనం మే, తస్మా బుద్ధోస్మి బ్రాహ్మణ.
‘‘వినయస్సు ¶ మయి కఙ్ఖం, అధిముఞ్చస్సు బ్రాహ్మణ;
దుల్లభం దస్సనం హోతి, సమ్బుద్ధానం అభిణ్హసో.
‘‘యేసం వే దుల్లభో లోకే, పాతుభావో అభిణ్హసో;
సోహం బ్రాహ్మణ బుద్ధోస్మి, సల్లకత్తో [సల్లకన్తో (సీ.)] అనుత్తరో.
‘‘బ్రహ్మభూతో అతితులో, మారసేనప్పమద్దనో;
సబ్బామిత్తే వసే [వసీ (స్యా. క., మ. ని. ౨.౩౯౯; సు. ని. ౯౬౬)] కత్వా, మోదామి అకుతోభయో’’.
‘‘ఇదం భోన్తో నిసామేథ, యథా భాసతి చక్ఖుమా;
సల్లకత్తో మహావీరో, సీహోవ నదతీ వనే.
‘‘బ్రహ్మభూతం అతితులం, మారసేనప్పమద్దనం;
కో దిస్వా నప్పసీదేయ్య, అపి కణ్హాభిజాతికో.
‘‘యో మం ఇచ్ఛతి అన్వేతు, యో వా నిచ్ఛతి గచ్ఛతు;
ఇధాహం పబ్బజిస్సామి, వరపఞ్ఞస్స సన్తికే’’.
‘‘ఏతం చే రుచ్చతి భోతో, సమ్మాసమ్బుద్ధసాసనం;
మయమ్పి పబ్బజిస్సామ, వరపఞ్ఞస్స సన్తికే.
‘‘బ్రాహ్మణా తిసతా ఇమే, యాచన్తి పఞ్జలీకతా;
‘బ్రహ్మచరియం చరిస్సామ, భగవా తవ సన్తికే’’’.
‘‘స్వాఖాతం ¶ బ్రహ్మచరియం, (సేలాతి భగవా) సన్దిట్ఠికమకాలికం;
యత్థ అమోఘా పబ్బజ్జా, అప్పమత్తస్స సిక్ఖతో’’.
‘‘యం ¶ తం సరణమాగమ్హ [సరణమాగమ్మ (సబ్బత్థ)], ఇతో అట్ఠమే [అట్ఠమి (స్యా. క.)] చక్ఖుమ;
సత్తరత్తేన భగవా, దన్తామ్హ తవ సాసనే.
‘‘తువం ¶ ¶ బుద్ధో తువం సత్థా, తువం మారాభిభూ ముని;
తువం అనుసయే ఛేత్వా, తిణ్ణో తారేసిమం పజం.
‘‘ఉపధీ తే సమతిక్కన్తా, ఆసవా తే పదాలితా;
సీహోవ అనుపాదానో, పహీనభయభేరవో.
‘‘భిక్ఖవో తిసతా ఇమే, తిట్ఠన్తి పఞ్జలీకతా;
పాదే వీర పసారేహి, నాగా వన్దన్తు సత్థునో’’తి.
… సేలో థేరో….
౭. కాళిగోధాపుత్తభద్దియత్థేరగాథా
‘‘యాతం మే హత్థిగీవాయ, సుఖుమా వత్థా పధారితా;
సాలీనం ఓదనో భుత్తో, సుచిమంసూపసేచనో.
‘‘సోజ్జ భద్దో సాతతికో, ఉఞ్ఛాపత్తాగతే రతో;
ఝాయతి అనుపాదానో, పుత్తో గోధాయ భద్దియో.
‘‘పంసుకూలీ సాతతికో, ఉఞ్ఛాపత్తాగతే రతో;
ఝాయతి అనుపాదానో, పుత్తో గోధాయ భద్దియో.
‘‘పిణ్డపాతీ సాతతికో…పే….
‘‘తేచీవరీ సాతతికో…పే….
‘‘సపదానచారీ సాతతికో…పే….
‘‘ఏకాసనీ సాతతికో…పే….
‘‘పత్తపిణ్డీ సాతతికో…పే….
‘‘ఖలుపచ్ఛాభత్తీ సాతతికో…పే….
‘‘ఆరఞ్ఞికో సాతతికో…పే….
‘‘రుక్ఖమూలికో ¶ సాతతికో…పే….
‘‘అబ్భోకాసీ సాతతికో…పే….
‘‘సోసానికో సాతతికో…పే….
‘‘యథాసన్థతికో సాతతికో…పే….
‘‘అప్పిచ్ఛో సాతతికో…పే….
‘‘సన్తుట్ఠో సాతతికో…పే….
‘‘పవివిత్తో సాతతికో…పే….
‘‘అసంసట్ఠో సాతతికో…పే….
‘‘ఆరద్ధవీరియో సాతతికో…పే….
‘‘హిత్వా సతపలం కంసం, సోవణ్ణం సతరాజికం;
అగ్గహిం మత్తికాపత్తం, ఇదం దుతియాభిసేచనం.
‘‘ఉచ్చే మణ్డలిపాకారే, దళ్హమట్టాలకోట్ఠకే;
రక్ఖితో ఖగ్గహత్థేహి, ఉత్తసం విహరిం పురే.
‘‘సోజ్జ భద్దో అనుత్రాసీ, పహీనభయభేరవో;
ఝాయతి వనమోగయ్హ, పుత్తో గోధాయ భద్దియో.
‘‘సీలక్ఖన్ధే పతిట్ఠాయ, సతిం పఞ్ఞఞ్చ భావయం;
పాపుణిం అనుపుబ్బేన, సబ్బసంయోజనక్ఖయ’’న్తి.
… భద్దియో కాళిగోధాయ పుత్తో థేరో….
౮. అఙ్గులిమాలత్థేరగాథా
‘‘గచ్ఛం ¶ వదేసి సమణ ‘ట్ఠితోమ్హి’, మమఞ్చ బ్రూసి ఠితమట్ఠితోతి;
పుచ్ఛామి ¶ తం సమణ ఏతమత్థం, ‘కథం ఠితో త్వం అహమట్ఠితోమ్హి’’’.
‘‘ఠితో అహం అఙ్గులిమాల సబ్బదా, సబ్బేసు భూతేసు నిధాయ దణ్డం;
తువఞ్చ పాణేసు అసఞ్ఞతోసి, తస్మా ఠితోహం తువమట్ఠితోసి’’.
‘‘చిరస్సం వత మే మహితో మహేసీ, మహావనం సమణో పచ్చపాది [పచ్చుపాది (సబ్బత్థ)];
సోహం చజిస్సామి సహస్సపాపం, సుత్వాన గాథం తవ ధమ్మయుత్తం’’.
ఇచ్చేవ ¶ చోరో అసిమావుధఞ్చ, సోబ్భే పపాతే నరకే అన్వకాసి [అకిరి (మ. ని. ౨.౩౪౯)];
అవన్ది చోరో సుగతస్స పాదే, తత్థేవ పబ్బజ్జమయాచి బుద్ధం.
బుద్ధో చ ఖో కారుణికో మహేసి, యో సత్థా లోకస్స సదేవకస్స;
‘తమేహి భిక్ఖూ’తి తదా అవోచ, ఏసేవ తస్స అహు భిక్ఖుభావో.
‘‘యో ¶ చ పుబ్బే పమజ్జిత్వా, పచ్ఛా సో నప్పమజ్జతి;
సోమం లోకం పభాసేతి, అబ్భా ముత్తోవ చన్దిమా.
‘‘యస్స ¶ పాపం కతం కమ్మం, కుసలేన పిధీయతి [పిథీయతి (సీ. స్యా.)];
సోమం లోకం పభాసేతి, అబ్భా ముత్తోవ చన్దిమా.
‘‘యో హవే దహరో భిక్ఖు, యుఞ్జతి బుద్ధసాసనే;
సోమం లోకం పభాసేతి, అబ్భా ముత్తోవ చన్దిమా.
[దిసా హి (స్యా. క., మ. ని. ౨.౩౫౨)] ‘‘దిసాపి మే ధమ్మకథం సుణన్తు, దిసాపి మే యుఞ్జన్తు బుద్ధసాసనే;
దిసాపి మే తే మనుజే భజన్తు, యే ధమ్మమేవాదపయన్తి సన్తో.
‘‘దిసా హి మే ఖన్తివాదానం, అవిరోధప్పసంసినం;
సుణన్తు ధమ్మం కాలేన, తఞ్చ అనువిధీయన్తు.
‘‘న హి జాతు సో మమం హింసే, అఞ్ఞం వా పన కిఞ్చనం [కఞ్చినం (సీ. స్యా.), కఞ్చనం (?)];
పప్పుయ్య పరమం సన్తిం, రక్ఖేయ్య తసథావరే.
[థేరగా. ౧౯] ‘‘ఉదకఞ్హి ¶ నయన్తి నేత్తికా, ఉసుకారా నమయన్తి [దమయన్తి (క.)] తేజనం;
దారుం నమయన్తి [దమయన్తి (క.)] తచ్ఛకా, అత్తానం దమయన్తి పణ్డితా.
‘‘దణ్డేనేకే ¶ దమయన్తి, అఙ్కుసేభి కసాహి చ;
అదణ్డేన అసత్థేన, అహం దన్తోమ్హి తాదినా.
‘‘‘అహింసకో’తి ¶ మే నామం, హింసకస్స పురే సతో;
అజ్జాహం సచ్చనామోమ్హి, న నం హింసామి కిఞ్చనం [కఞ్చినం (సీ. స్యా.), కఞ్చనం (?)].
‘‘చోరో అహం పురే ఆసిం, అఙ్గులిమాలోతి విస్సుతో;
వుయ్హమానో మహోఘేన, బుద్ధం సరణమాగమం.
‘‘లోహితపాణి పురే ఆసిం, అఙ్గులిమాలోతి విస్సుతో;
సరణగమనం పస్స, భవనేత్తి సమూహతా.
‘‘తాదిసం కమ్మం కత్వాన, బహుం దుగ్గతిగామినం;
ఫుట్ఠో కమ్మవిపాకేన, అనణో భుఞ్జామి భోజనం.
‘‘పమాదమనుయుఞ్జన్తి, బాలా దుమ్మేధినో జనా;
అప్పమాదఞ్చ మేధావీ, ధనం సేట్ఠంవ రక్ఖతి.
‘‘మా పమాదమనుయుఞ్జేథ, మా కామరతిసన్థవం [సన్ధవం (క.)];
అప్పమత్తో హి ఝాయన్తో, పప్పోతి పరమం సుఖం.
‘‘స్వాగతం నాపగతం, నేతం దుమ్మన్తితం మమ;
సవిభత్తేసు ధమ్మేసు, యం సేట్ఠం తదుపాగమం.
‘‘స్వాగతం నాపగతం, నేతం దుమ్మన్తితం మమ;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసనం.
‘‘అరఞ్ఞే ¶ రుక్ఖమూలే వా, పబ్బతేసు గుహాసు వా;
తత్థ తత్థేవ అట్ఠాసిం, ఉబ్బిగ్గమనసో తదా.
‘‘సుఖం సయామి ఠాయామి, సుఖం కప్పేమి జీవితం;
అహత్థపాసో మారస్స, అహో సత్థానుకమ్పితో.
‘‘బ్రహ్మజచ్చో ¶ పురే ఆసిం, ఉదిచ్చో ఉభతో అహు;
సోజ్జ పుత్తో సుగతస్స, ధమ్మరాజస్స సత్థునో.
‘‘వీతతణ్హో అనాదానో, గుత్తద్వారో సుసంవుతో;
అఘమూలం వధిత్వాన, పత్తో మే ఆసవక్ఖయో.
‘‘పరిచిణ్ణో ¶ మయా సత్థా, కతం బుద్ధస్స సాసనం;
ఓహితో గరుకో భారో, భవనేత్తి సమూహతా’’తి.
… అఙ్గులిమాలో థేరో….
౯. అనురుద్ధత్థేరగాథా
‘‘పహాయ ¶ మాతాపితరో, భగినీ ఞాతిభాతరో;
పఞ్చ కామగుణే హిత్వా, అనురుద్ధోవ ఝాయతు.
‘‘సమేతో నచ్చగీతేహి, సమ్మతాళప్పబోధనో;
న తేన సుద్ధిమజ్ఝగం [సుద్ధమజ్ఝగా (సీ. క.), సుద్ధిమజ్ఝగమా (స్యా.)], మారస్స విసయే రతో.
‘‘ఏతఞ్చ సమతిక్కమ్మ, రతో బుద్ధస్స సాసనే;
సబ్బోఘం సమతిక్కమ్మ, అనురుద్ధోవ ఝాయతి.
‘‘రూపా సద్దా రసా గన్ధా, ఫోట్ఠబ్బా చ మనోరమా;
ఏతే చ సమతిక్కమ్మ, అనురుద్ధోవ ఝాయతి.
‘‘పిణ్డపాతపటిక్కన్తో, ఏకో అదుతియో ముని;
ఏసతి పంసుకూలాని, అనురుద్ధో అనాసవో.
‘‘విచినీ అగ్గహీ ధోవి, రజయీ ధారయీ ముని;
పంసుకూలాని మతిమా, అనురుద్ధో అనాసవో.
‘‘మహిచ్ఛో ¶ చ అసన్తుట్ఠో, సంసట్ఠో యో చ ఉద్ధతో;
తస్స ధమ్మా ఇమే హోన్తి, పాపకా సంకిలేసికా.
‘‘సతో చ హోతి అప్పిచ్ఛో, సన్తుట్ఠో అవిఘాతవా;
పవివేకరతో విత్తో, నిచ్చమారద్ధవీరియో.
‘‘తస్స ¶ ధమ్మా ఇమే హోన్తి, కుసలా బోధిపక్ఖికా;
అనాసవో చ సో హోతి, ఇతి వుత్తం మహేసినా.
‘‘మమ సఙ్కప్పమఞ్ఞాయ, సత్థా లోకే అనుత్తరో;
మనోమయేన కాయేన, ఇద్ధియా ఉపసఙ్కమి.
‘‘యదా మే అహు సఙ్కప్పో, తతో ఉత్తరి దేసయి;
నిప్పపఞ్చరతో బుద్ధో, నిప్పపఞ్చమదేసయి.
‘‘తస్సాహం ధమ్మమఞ్ఞాయ, విహాసిం సాసనే రతో;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసనం.
‘‘పఞ్చపఞ్ఞాసవస్సాని ¶ , యతో నేసజ్జికో అహం;
పఞ్చవీసతివస్సాని, యతో మిద్ధం సమూహతం.
[దీ. ని. ౨.౨౨౨] ‘‘నాహు అస్సాసపస్సాసా, ఠితచిత్తస్స తాదినో;
అనేజో సన్తిమారబ్భ, చక్ఖుమా పరినిబ్బుతో.
[దీ. ని. ౨.౨౨౨] ‘‘అసల్లీనేన చిత్తేన, వేదనం అజ్ఝవాసయి;
పజ్జోతస్సేవ నిబ్బానం, విమోక్ఖో చేతసో అహు.
‘‘ఏతే పచ్ఛిమకా దాని, మునినో ఫస్సపఞ్చమా;
నాఞ్ఞే ¶ ధమ్మా భవిస్సన్తి, సమ్బుద్ధే పరినిబ్బుతే.
‘‘నత్థి దాని పునావాసో, దేవకాయస్మి జాలిని;
విక్ఖీణో జాతిసంసారో, నత్థి దాని పునబ్భవో.
‘‘యస్స ¶ ముహుత్తేన సహస్సధా, లోకో సంవిదితో సబ్రహ్మకప్పో;
వసీ ఇద్ధిగుణే చుతూపపాతే, కాలే పస్సతి దేవతా స భిక్ఖు [సభిక్ఖునో (సీ. క.)].
‘‘అన్నభారో [అన్నహారో (సీ.)] పురే ఆసిం, దలిద్దో ఘాసహారకో;
సమణం పటిపాదేసిం, ఉపరిట్ఠం యసస్సినం.
‘‘సోమ్హి సక్యకులే జాతో, అనురుద్ధోతి మం విదూ;
ఉపేతో నచ్చగీతేహి, సమ్మతాళప్పబోధనో.
‘‘అథద్దసాసిం సమ్బుద్ధం, సత్థారం అకుతోభయం;
తస్మిం చిత్తం పసాదేత్వా, పబ్బజిం అనగారియం.
‘‘పుబ్బేనివాసం జానామి, యత్థ మే వుసితం పురే;
తావతింసేసు దేవేసు, అట్ఠాసిం సక్కజాతియా [సతజాతియా (సీ.)].
‘‘సత్తక్ఖత్తుం ¶ మనుస్సిన్దో, అహం రజ్జమకారయిం;
చాతురన్తో విజితావీ, జమ్బుసణ్డస్స ఇస్సరో;
అదణ్డేన అసత్థేన, ధమ్మేన అనుసాసయిం.
‘‘ఇతో సత్త తతో సత్త, సంసారాని చతుద్దస;
నివాసమభిజానిస్సం, దేవలోకే ఠితా తదా.
‘‘పఞ్చఙ్గికే ¶ ¶ సమాధిమ్హి, సన్తే ఏకోదిభావితే;
పటిప్పస్సద్ధిలద్ధమ్హి, దిబ్బచక్ఖు విసుజ్ఝి మే.
‘‘చుతూపపాతం జానామి, సత్తానం ఆగతిం గతిం;
ఇత్థభావఞ్ఞథాభావం, ఝానే పఞ్చఙ్గికే ఠితో.
‘‘పరిచిణ్ణో మయా సత్థా…పే… భవనేత్తి సమూహతా.
‘‘వజ్జీనం వేళువగామే, అహం జీవితసఙ్ఖయా;
హేట్ఠతో వేళుగుమ్బస్మిం, నిబ్బాయిస్సం అనాసవో’’తి.
… అనురుద్ధో థేరో….
౧౦. పారాపరియత్థేరగాథా
సమణస్స అహు చిన్తా, పుప్ఫితమ్హి మహావనే;
ఏకగ్గస్స నిసిన్నస్స, పవివిత్తస్స ఝాయినో.
‘‘అఞ్ఞథా లోకనాథమ్హి, తిట్ఠన్తే పురిసుత్తమే;
ఇరియం ఆసి భిక్ఖూనం, అఞ్ఞథా దాని దిస్సతి.
‘‘సీతవాతపరిత్తానం, హిరికోపీనఛాదనం;
మత్తట్ఠియం అభుఞ్జింసు, సన్తుట్ఠా ఇతరీతరే.
‘‘పణీతం యది వా లూఖం, అప్పం వా యది వా బహుం;
యాపనత్థం అభుఞ్జింసు, అగిద్ధా నాధిముచ్ఛితా.
‘‘జీవితానం ¶ పరిక్ఖారే, భేసజ్జే అథ పచ్చయే;
న బాళ్హం ఉస్సుకా ఆసుం, యథా తే ఆసవక్ఖయే.
‘‘అరఞ్ఞే రుక్ఖమూలేసు, కన్దరాసు గుహాసు చ;
వివేకమనుబ్రూహన్తా, విహంసు తప్పరాయనా.
‘‘నీచా ¶ నివిట్ఠా సుభరా, ముదూ అత్థద్ధమానసా;
అబ్యాసేకా అముఖరా, అత్థచిన్తా వసానుగా.
‘‘తతో ¶ పాసాదికం ఆసి, గతం భుత్తం నిసేవితం;
సినిద్ధా తేలధారావ, అహోసి ఇరియాపథో.
‘‘సబ్బాసవపరిక్ఖీణా, మహాఝాయీ మహాహితా;
నిబ్బుతా దాని తే థేరా, పరిత్తా దాని తాదిసా.
‘‘కుసలానఞ్చ ¶ ధమ్మానం, పఞ్ఞాయ చ పరిక్ఖయా;
సబ్బాకారవరూపేతం, లుజ్జతే జినసాసనం.
‘‘పాపకానఞ్చ ధమ్మానం, కిలేసానఞ్చ యో ఉతు;
ఉపట్ఠితా వివేకాయ, యే చ సద్ధమ్మసేసకా.
‘‘తే కిలేసా పవడ్ఢన్తా, ఆవిసన్తి బహుం జనం;
కీళన్తి మఞ్ఞే బాలేహి, ఉమ్మత్తేహివ రక్ఖసా.
‘‘కిలేసేహాభిభూతా తే, తేన తేన విధావితా;
నరా కిలేసవత్థూసు, ససఙ్గామేవ ఘోసితే.
‘‘పరిచ్చజిత్వా సద్ధమ్మం, అఞ్ఞమఞ్ఞేహి భణ్డరే;
దిట్ఠిగతాని అన్వేన్తా, ఇదం సేయ్యోతి మఞ్ఞరే.
‘‘ధనఞ్చ పుత్తం భరియఞ్చ, ఛడ్డయిత్వాన నిగ్గతా;
కటచ్ఛుభిక్ఖహేతూపి, అకిచ్ఛాని నిసేవరే.
‘‘ఉదరావదేహకం భుత్వా, సయన్తుత్తానసేయ్యకా;
కథం వత్తేన్తి [కథా వడ్ఢేన్తి (సీ. క.)] పటిబుద్ధా, యా కథా సత్థుగరహితా.
‘‘సబ్బకారుకసిప్పాని ¶ , చిత్తిం కత్వాన [చిత్తీకత్వాన (సీ.), చిత్తం కత్వాన (స్యా.)] సిక్ఖరే;
అవూపసన్తా అజ్ఝత్తం, సామఞ్ఞత్థోతి అచ్ఛతి [తిరిఞ్చతి (?)].
‘‘మత్తికం తేలచుణ్ణఞ్చ, ఉదకాసనభోజనం;
గిహీనం ఉపనామేన్తి, ఆకఙ్ఖన్తా బహుత్తరం.
‘‘దన్తపోనం కపిత్థఞ్చ, పుప్ఫం ఖాదనియాని చ;
పిణ్డపాతే చ సమ్పన్నే, అమ్బే ఆమలకాని చ.
‘‘భేసజ్జేసు యథా వేజ్జా, కిచ్చాకిచ్చే యథా గిహీ;
గణికావ విభూసాయం, ఇస్సరే ఖత్తియా యథా.
‘‘నేకతికా ¶ వఞ్చనికా, కూటసక్ఖీ అపాటుకా;
బహూహి పరికప్పేహి, ఆమిసం పరిభుఞ్జరే.
‘‘లేసకప్పే పరియాయే, పరికప్పేనుధావితా;
జీవికత్థా ఉపాయేన, సఙ్కడ్ఢన్తి బహుం ధనం.
‘‘ఉపట్ఠాపేన్తి ¶ ¶ పరిసం, కమ్మతో నో చ ధమ్మతో;
ధమ్మం పరేసం దేసేన్తి, లాభతో నో చ అత్థతో.
‘‘సఙ్ఘలాభస్స భణ్డన్తి, సఙ్ఘతో పరిబాహిరా;
పరలాభోపజీవన్తా, అహిరీకా న లజ్జరే.
‘‘నానుయుత్తా తథా ఏకే, ముణ్డా సఙ్ఘాటిపారుతా;
సమ్భావనంయేవిచ్ఛన్తి, లాభసక్కారముచ్ఛితా.
‘‘ఏవం నానప్పయాతమ్హి, న దాని సుకరం తథా;
అఫుసితం ¶ వా ఫుసితుం, ఫుసితం వానురక్ఖితుం.
‘‘యథా కణ్టకట్ఠానమ్హి, చరేయ్య అనుపాహనో;
సతిం ఉపట్ఠపేత్వాన, ఏవం గామే మునీ చరే.
‘‘సరిత్వా పుబ్బకే యోగీ, తేసం వత్తమనుస్సరం;
కిఞ్చాపి పచ్ఛిమో కాలో, ఫుసేయ్య అమతం పదం.
‘‘ఇదం వత్వా సాలవనే, సమణో భావితిన్ద్రియో;
బ్రాహ్మణో పరినిబ్బాయీ, ఇసి ఖీణపునబ్భవో’’తి.
… పారాపరియో [పారాసరియో (స్యా.)] థేరో….
వీసతినిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
అధిముత్తో పారాపరియో, తేలకాని రట్ఠపాలో;
మాలుక్యసేలో భద్దియో, అఙ్గులి దిబ్బచక్ఖుకో.
పారాపరియో దసేతే, వీసమ్హి పరికిత్తితా;
గాథాయో ద్వే సతా హోన్తి, పఞ్చతాలీస [౨౪౪ గాథాయోయేవ దిస్సన్తి] ఉత్తరిన్తి.
౧౭. తింసనిపాతో
౧. ఫుస్సత్థేరగాథా
పాసాదికే ¶ ¶ ¶ బహూ దిస్వా, భావితత్తే సుసంవుతే;
ఇసి పణ్డరసగోత్తో [పణ్డరస్స గోత్తో (సీ.)], అపుచ్ఛి ఫుస్ససవ్హయం.
‘‘కింఛన్దా ¶ కిమధిప్పాయా, కిమాకప్పా భవిస్సరే;
అనాగతమ్హి కాలమ్హి, తం మే అక్ఖాహి పుచ్ఛితో’’.
‘‘సుణోహి వచనం మయ్హం, ఇసిపణ్డరసవ్హయ;
సక్కచ్చం ఉపధారేహి, ఆచిక్ఖిస్సామ్యనాగతం.
‘‘కోధనా ఉపనాహీ చ, మక్ఖీ థమ్భీ సఠా బహూ;
ఉస్సుకీ నానావాదా చ, భవిస్సన్తి అనాగతే.
‘‘అఞ్ఞాతమానినో ధమ్మే, గమ్భీరే తీరగోచరా;
లహుకా అగరు ధమ్మే, అఞ్ఞమఞ్ఞమగారవా.
‘‘బహూ ఆదీనవా లోకే, ఉప్పజ్జిస్సన్త్యనాగతే;
సుదేసితం ఇమం ధమ్మం, కిలేసేస్సన్తి [కిలేసిస్సన్తి (సీ.), కిలిసిస్సన్తి (స్యా. క.)] దుమ్మతీ.
‘‘గుణహీనాపి సఙ్ఘమ్హి, వోహరన్తా విసారదా;
బలవన్తో భవిస్సన్తి, ముఖరా అస్సుతావినో.
‘‘గుణవన్తోపి సఙ్ఘమ్హి, వోహరన్తా యథాత్థతో;
దుబ్బలా తే భవిస్సన్తి, హిరీమనా అనత్థికా.
‘‘రజతం జాతరూపఞ్చ, ఖేత్తం వత్థుమజేళకం;
దాసిదాసఞ్చ దుమ్మేధా, సాదియిస్సన్త్యనాగతే.
‘‘ఉజ్ఝానసఞ్ఞినో బాలా, సీలేసు అసమాహితా;
ఉన్నళా విచరిస్సన్తి, కలహాభిరతా మగా.
‘‘ఉద్ధతా చ భవిస్సన్తి, నీలచీవరపారుతా;
కుహా ¶ థద్ధా లపా సిఙ్గీ, చరిస్సన్త్యరియా వియ.
‘‘తేలసణ్ఠేహి కేసేహి, చపలా అఞ్జనక్ఖికా;
రథియాయ గమిస్సన్తి, దన్తవణ్ణికపారుతా.
‘‘అజేగుచ్ఛం ¶ ¶ విముత్తేహి, సురత్తం అరహద్ధజం;
జిగుచ్ఛిస్సన్తి కాసావం, ఓదాతేసు సముచ్ఛితా [ఓదాతే సుసముచ్ఛితా (సీ.)].
‘‘లాభకామా భవిస్సన్తి, కుసీతా హీనవీరియా;
కిచ్ఛన్తా వనపత్థాని, గామన్తేసు వసిస్సరే.
‘‘యే ¶ యే లాభం లభిస్సన్తి, మిచ్ఛాజీవరతా సదా;
తే తేవ అనుసిక్ఖన్తా, భజిస్సన్తి అసంయతా.
‘‘యే యే అలాభినో లాభం, న తే పుజ్జా భవిస్సరే;
సుపేసలేపి తే ధీరే, సేవిస్సన్తి న తే తదా.
‘‘మిలక్ఖురజనం రత్తం [పిలక్ఖరజనం రత్తం (?)], గరహన్తా సకం ధజం;
తిత్థియానం ధజం కేచి, ధారిస్సన్త్యవదాతకం.
‘‘అగారవో చ కాసావే, తదా తేసం భవిస్సతి;
పటిసఙ్ఖా చ కాసావే, భిక్ఖూనం న భవిస్సతి.
‘‘అభిభూతస్స దుక్ఖేన, సల్లవిద్ధస్స రుప్పతో;
పటిసఙ్ఖా మహాఘోరా, నాగస్సాసి అచిన్తియా.
‘‘ఛద్దన్తో హి తదా దిస్వా, సురత్తం అరహద్ధజం;
తావదేవ భణీ గాథా, గజో అత్థోపసంహితా’’.
[ధ. ప. ౯; జా. ౧.౨.౧౪౧; ౧.౧౬.౧౨౨] ‘‘అనిక్కసావో ¶ కాసావం, యో వత్థం పరిధస్సతి [పరిదహిస్సతి (సీ. స్యా.)];
అపేతో దమసచ్చేన, న సో కాసావమరహతి.
‘‘యో చ వన్తకాసావస్స, సీలేసు సుసమాహితో;
ఉపేతో దమసచ్చేన, స వే కాసావమరహతి.
‘‘విపన్నసీలో దుమ్మేధో, పాకటో కామకారియో;
విబ్భన్తచిత్తో నిస్సుక్కో, న సో కాసావమరహతి.
‘‘యో చ సీలేన సమ్పన్నో, వీతరాగో సమాహితో;
ఓదాతమనసఙ్కప్పో, స వే కాసావమరహతి.
‘‘ఉద్ధతో ఉన్నళో బాలో, సీలం యస్స న విజ్జతి;
ఓదాతకం అరహతి, కాసావం కిం కరిస్సతి.
‘‘భిక్ఖూ ¶ చ భిక్ఖునియో చ, దుట్ఠచిత్తా అనాదరా;
తాదీనం మేత్తచిత్తానం, నిగ్గణ్హిస్సన్త్యనాగతే.
‘‘సిక్ఖాపేన్తాపి థేరేహి, బాలా చీవరధారణం;
న సుణిస్సన్తి దుమ్మేధా, పాకటా కామకారియా.
‘‘తే ¶ తథా సిక్ఖితా బాలా, అఞ్ఞమఞ్ఞం అగారవా;
నాదియిస్సన్తుపజ్ఝాయే, ఖళుఙ్కో వియ సారథిం.
‘‘ఏవం అనాగతద్ధానం, పటిపత్తి భవిస్సతి;
భిక్ఖూనం భిక్ఖునీనఞ్చ, పత్తే కాలమ్హి పచ్ఛిమే.
‘‘పురా ఆగచ్ఛతే ఏతం, అనాగతం మహబ్భయం;
సుబ్బచా హోథ సఖిలా, అఞ్ఞమఞ్ఞం సగారవా.
‘‘మేత్తచిత్తా ¶ కారుణికా, హోథ సీలేసు సంవుతా;
ఆరద్ధవీరియా పహితత్తా, నిచ్చం దళ్హపరక్కమా.
‘‘పమాదం ¶ భయతో దిస్వా, అప్పమాదఞ్చ ఖేమతో;
భావేథట్ఠఙ్గికం మగ్గం, ఫుసన్తా అమతం పద’’న్తి.
… ఫుస్సో థేరో….
౨. సారిపుత్తత్థేరగాథా
‘‘యథాచారీ యథాసతో సతీమా, యతసఙ్కప్పజ్ఝాయి అప్పమత్తో;
అజ్ఝత్తరతో సమాహితత్తో, ఏకో సన్తుసితో తమాహు భిక్ఖుం.
‘‘అల్లం సుక్ఖం వా భుఞ్జన్తో, న బాళ్హం సుహితో సియా;
ఊనూదరో మితాహారో, సతో భిక్ఖు పరిబ్బజే.
‘‘చత్తారో పఞ్చ ఆలోపే, అభుత్వా ఉదకం పివే;
అలం ఫాసువిహారాయ, పహితత్తస్స భిక్ఖునో.
‘‘కప్పియం తం చే ఛాదేతి, చీవరం ఇదమత్థికం [ఇదమత్థితం (సీ.)];
అలం ఫాసువిహారాయ, పహితత్తస్స భిక్ఖునో.
‘‘పల్లఙ్కేన ¶ నిసిన్నస్స, జణ్ణుకే నాభివస్సతి;
అలం ఫాసువిహారాయ, పహితత్తస్స భిక్ఖునో.
[సం. ని. ౪.౨౫౩; ఇతివు. ౫౩] ‘‘యో సుఖం దుక్ఖతో అద్ద, దుక్ఖమద్దక్ఖి సల్లతో;
ఉభయన్తరేన ¶ [ఉభయమన్తరే (సీ.)] నాహోసి, కేన లోకస్మి కిం సియా.
‘‘మా మే కదాచి పాపిచ్ఛో, కుసీతో హీనవీరియో;
అప్పస్సుతో అనాదరో, కేన లోకస్మి కిం సియా.
‘‘బహుస్సుతో ¶ చ మేధావీ, సీలేసు సుసమాహితో;
చేతోసమథమనుయుత్తో, అపి ముద్ధని తిట్ఠతు.
‘‘యో పపఞ్చమనుయుత్తో, పపఞ్చాభిరతో మగో;
విరాధయీ సో నిబ్బానం, యోగక్ఖేమం అనుత్తరం.
‘‘యో చ పపఞ్చం హిత్వాన, నిప్పపఞ్చపథే రతో;
ఆరాధయీ సో నిబ్బానం, యోగక్ఖేమం అనుత్తరం.
[ధ. ప. ౯౮] ‘‘గామే వా యది వారఞ్ఞే, నిన్నే వా యది వా థలే;
యత్థ అరహన్తో విహరన్తి, తం భూమిరామణేయ్యకం.
‘‘రమణీయాని అరఞ్ఞాని, యత్థ న రమతీ జనో;
వీతరాగా రమిస్సన్తి, న తే కామగవేసినో.
[ధ. ప. ౭౬] ‘‘నిధీనంవ పవత్తారం, యం పస్సే వజ్జదస్సినం;
నిగ్గయ్హవాదిం ¶ మేధావిం, తాదిసం పణ్డితం భజే;
తాదిసం భజమానస్స, సేయ్యో హోతి న పాపియో.
[ధ. ప. ౭౭] ‘‘ఓవదేయ్యానుసాసేయ్య, అసబ్భా చ నివారయే;
సతఞ్హి సో పియో హోతి, అసతం హోతి అప్పియో.
‘‘అఞ్ఞస్స భగవా బుద్ధో, ధమ్మం దేసేసి చక్ఖుమా;
ధమ్మే ¶ దేసియమానమ్హి, సోతమోధేసిమత్థికో;
తం మే అమోఘం సవనం, విముత్తోమ్హి అనాసవో.
‘‘నేవ పుబ్బేనివాసాయ, నపి దిబ్బస్స చక్ఖునో;
చేతోపరియాయ ఇద్ధియా, చుతియా ఉపపత్తియా;
సోతధాతువిసుద్ధియా, పణిధీ మే న విజ్జతి [కథా. ౩౭౮].
‘‘రుక్ఖమూలంవ ¶ నిస్సాయ, ముణ్డో సఙ్ఘాటిపారుతో;
పఞ్ఞాయ ఉత్తమో థేరో, ఉపతిస్సోవ [ఉపతిస్సో చ (సీ. క.)] ఝాయతి.
‘‘అవితక్కం సమాపన్నో, సమ్మాసమ్బుద్ధసావకో;
అరియేన తుణ్హీభావేన, ఉపేతో హోతి తావదే.
[ఉదా. ౨౪] ‘‘యథాపి పబ్బతో సేలో, అచలో సుప్పతిట్ఠితో;
ఏవం మోహక్ఖయా భిక్ఖు, పబ్బతోవ న వేధతి.
‘‘అనఙ్గణస్స పోసస్స, నిచ్చం సుచిగవేసినో;
వాలగ్గమత్తం పాపస్స, అబ్భమత్తంవ ఖాయతి.
‘‘నాభినన్దామి ¶ మరణం, నాభినన్దామి జీవితం;
నిక్ఖిపిస్సం ఇమం కాయం, సమ్పజానో పతిస్సతో.
‘‘నాభినన్దామి మరణం, నాభినన్దామి జీవితం;
కాలఞ్చ పటికఙ్ఖామి, నిబ్బిసం భతకో యథా.
‘‘ఉభయేన మిదం మరణమేవ, నామరణం పచ్ఛా వా పురే వా;
పటిపజ్జథ మా వినస్సథ, ఖణో వో మా ఉపచ్చగా.
‘‘నగరం యథా పచ్చన్తం, గుత్తం సన్తరబాహిరం;
ఏవం గోపేథ అత్తానం, ఖణో వో మా ఉపచ్చగా;
ఖణాతీతా ¶ హి సోచన్తి, నిరయమ్హి సమప్పితా.
‘‘ఉపసన్తో ఉపరతో, మన్తభాణీ [మత్తభాణీ (సీ.)] అనుద్ధతో;
ధునాతి పాపకే ధమ్మే, దుమపత్తంవ మాలుతో.
‘‘ఉపసన్తో ఉపరతో, మన్తభాణీ అనుద్ధతో;
అప్పాసి [అబ్బహి (స్యా.), అభాసి (?)] పాపకే ధమ్మే, దుమపత్తంవ మాలుతో.
‘‘ఉపసన్తో ¶ అనాయాసో, విప్పసన్నో అనావిలో;
కల్యాణసీలో మేధావీ, దుక్ఖస్సన్తకరో సియా.
‘‘న విస్ససే ఏకతియేసు ఏవం, అగారిసు పబ్బజితేసు చాపి;
సాధూపి హుత్వా న అసాధు హోన్తి, అసాధు హుత్వా పున సాధు హోన్తి.
‘‘కామచ్ఛన్దో ¶ చ బ్యాపాదో, థినమిద్ధఞ్చ భిక్ఖునో;
ఉద్ధచ్చం విచికిచ్ఛా చ, పఞ్చేతే చిత్తకేలిసా.
‘‘యస్స సక్కరియమానస్స, అసక్కారేన చూభయం;
సమాధి న వికమ్పతి, అప్పమాదవిహారినో.
‘‘తం ఝాయినం సాతతికం, సుఖుమదిట్ఠివిపస్సకం;
ఉపాదానక్ఖయారామం, ఆహు సప్పురిసో ఇతి.
‘‘మహాసముద్దో పథవీ, పబ్బతో అనిలోపి చ;
ఉపమాయ న యుజ్జన్తి, సత్థు వరవిముత్తియా.
‘‘చక్కానువత్తకో ¶ థేరో, మహాఞాణీ సమాహితో;
పథవాపగ్గిసమానో, న రజ్జతి న దుస్సతి.
‘‘పఞ్ఞాపారమితం పత్తో, మహాబుద్ధి మహామతి;
అజళో జళసమానో, సదా చరతి నిబ్బుతో.
‘‘పరిచిణ్ణో మయా సత్థా…పే… భవనేత్తి సమూహతా.
‘‘సమ్పాదేథప్పమాదేన ¶ , ఏసా మే అనుసాసనీ;
హన్దాహం పరినిబ్బిస్సం, విప్పముత్తోమ్హి సబ్బధీ’’తి.
… సారిపుత్తో థేరో….
౩. ఆనన్దత్థేరగాథా
‘‘పిసుణేన చ కోధనేన చ, మచ్ఛరినా చ విభూతనన్దినా;
సఖితం న కరేయ్య పణ్డితో, పాపో కాపురిసేన సఙ్గమో.
‘‘సద్ధేన చ పేసలేన చ, పఞ్ఞవతా బహుస్సుతేన చ;
సఖితం కరేయ్య పణ్డితో, భద్దో సప్పురిసేన సఙ్గమో.
‘‘పస్స చిత్తకతం బిమ్బం…పే… యస్స నత్థి ధువం ఠితి.
‘‘పస్స చిత్తకతం బిమ్బం…పే… వత్థేహి సోభతి.
‘‘అలత్తకకతా ¶ …పే… నో చ పారగవేసినో.
‘‘అట్ఠపదకతా…పే… నో చ పారగవేసినో.
‘‘అఞ్జనీవ నవా…పే… నో చ పారగవేసినో.
‘‘బహుస్సుతో చిత్తకథీ, బుద్ధస్స పరిచారకో;
పన్నభారో విసఞ్ఞుత్తో, సేయ్యం కప్పేతి గోతమో.
‘‘ఖీణాసవో విసఞ్ఞుత్తో, సఙ్గాతీతో సునిబ్బుతో;
ధారేతి అన్తిమం దేహం, జాతిమరణపారగూ.
‘‘యస్మిం ¶ పతిట్ఠితా ధమ్మా, బుద్ధస్సాదిచ్చబన్ధునో;
నిబ్బానగమనే మగ్గే, సోయం తిట్ఠతి గోతమో.
‘‘ద్వాసీతి ¶ బుద్ధతో గణ్హిం, ద్వే సహస్సాని భిక్ఖుతో;
చతురాసీతిసహస్సాని, యే మే ధమ్మా పవత్తినో.
‘‘అప్పస్సుతాయం పురిసో, బలిబద్దోవ జీరతి;
మంసాని తస్స వడ్ఢన్తి, పఞ్ఞా తస్స న వడ్ఢతి.
‘‘బహుస్సుతో అప్పస్సుతం, యో సుతేనాతిమఞ్ఞతి;
అన్ధో పదీపధారోవ, తథేవ పటిభాతి మం.
‘‘బహుస్సుతం ఉపాసేయ్య, సుతఞ్చ న వినాసయే;
తం మూలం బ్రహ్మచరియస్స, తస్మా ధమ్మధరో సియా.
‘‘పుబ్బాపరఞ్ఞూ అత్థఞ్ఞూ, నిరుత్తిపదకోవిదో;
సుగ్గహీతఞ్చ గణ్హాతి, అత్థఞ్చోపపరిక్ఖతి.
‘‘ఖన్త్యా ¶ ఛన్దికతో [ఖన్తియా ఛన్దితో (?)] హోతి, ఉస్సహిత్వా తులేతి తం;
సమయే సో పదహతి, అజ్ఝత్తం సుసమాహితో.
‘‘బహుస్సుతం ధమ్మధరం, సప్పఞ్ఞం బుద్ధసావకం;
ధమ్మవిఞ్ఞాణమాకఙ్ఖం, తం భజేథ తథావిధం.
‘‘బహుస్సుతో ధమ్మధరో, కోసారక్ఖో మహేసినో;
చక్ఖు సబ్బస్స లోకస్స, పూజనీయో బహుస్సుతో.
‘‘ధమ్మారామో ధమ్మరతో, ధమ్మం అనువిచిన్తయం;
ధమ్మం అనుస్సరం భిక్ఖు, సద్ధమ్మా న పరిహాయతి.
‘‘కాయమచ్ఛేరగరునో ¶ [గరుకో (సీ.)], హియ్యమానే [హియ్యమానో (సీ.)] అనుట్ఠహే;
సరీరసుఖగిద్ధస్స, కుతో సమణఫాసుతా.
‘‘న ¶ పక్ఖన్తి దిసా సబ్బా, ధమ్మా న పటిభన్తి మం;
గతే కల్యాణమిత్తమ్హి, అన్ధకారంవ ఖాయతి.
‘‘అబ్భతీతసహాయస్స, అతీతగతసత్థునో;
నత్థి ఏతాదిసం మిత్తం, యథా కాయగతా సతి.
‘‘యే పురాణా అతీతా తే, నవేహి న సమేతి మే;
స్వజ్జ ఏకోవ ఝాయామి, వస్సుపేతోవ పక్ఖిమా.
‘‘దస్సనాయ అభిక్కన్తే, నానావేరజ్జకే బహూ;
మా వారయిత్థ సోతారో, పస్సన్తు సమయో మమం.
‘‘దస్సనాయ ¶ అభిక్కన్తే, నానావేరజ్జకే పుథు;
కరోతి సత్థా ఓకాసం, న నివారేతి చక్ఖుమా.
‘‘పణ్ణవీసతివస్సాని, సేఖభూతస్స మే సతో;
న కామసఞ్ఞా ఉప్పజ్జి, పస్స ధమ్మసుధమ్మతం.
‘‘పణ్ణవీసతివస్సాని, సేఖభూతస్స మే సతో;
న దోససఞ్ఞా ఉప్పజ్జి, పస్స ధమ్మసుధమ్మతం.
‘‘పణ్ణవీసతివస్సాని, భగవన్తం ఉపట్ఠహిం;
మేత్తేన కాయకమ్మేన, ఛాయావ అనపాయినీ [అనుపాయినీ (స్యా. క.)].
‘‘పణ్ణవీసతివస్సాని, భగవన్తం ఉపట్ఠహిం;
మేత్తేన వచీకమ్మేన, ఛాయావ అనపాయినీ.
‘‘పణ్ణవీసతివస్సాని, భగవన్తం ఉపట్ఠహిం;
మేత్తేన మనోకమ్మేన, ఛాయావ అనపాయినీ.
‘‘బుద్ధస్స ¶ ¶ చఙ్కమన్తస్స, పిట్ఠితో అనుచఙ్కమిం;
ధమ్మే దేసియమానమ్హి, ఞాణం మే ఉదపజ్జథ.
‘‘అహం సకరణీయోమ్హి, సేఖో అప్పత్తమానసో;
సత్థు చ పరినిబ్బానం, యో అమ్హం అనుకమ్పకో.
‘‘తదాసి ¶ యం భింసనకం, తదాసి లోమహంసనం;
సబ్బాకారవరూపేతే, సమ్బుద్ధే పరినిబ్బుతే.
‘‘బహుస్సుతో ధమ్మధరో, కోసారక్ఖో మహేసినో;
చక్ఖు సబ్బస్స లోకస్స, ఆనన్దో పరినిబ్బుతో.
‘‘బహుస్సుతో ధమ్మధరో, కోసారక్ఖో మహేసినో;
చక్ఖు సబ్బస్స లోకస్స, అన్ధకారే తమోనుదో.
‘‘గతిమన్తో సతిమన్తో, ధితిమన్తో చ యో ఇసి;
సద్ధమ్మధారకో థేరో, ఆనన్దో రతనాకరో.
‘‘పరిచిణ్ణో మయా సత్థా, కతం బుద్ధస్స సాసనం;
ఓహితో గరుకో భారో, నత్థి దాని పునబ్భవో’’తి.
… ఆనన్దో థేరో….
తింసనిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
ఫుస్సోపతిస్సో ఆనన్దో, తయోతిమే పకిత్తితా;
గాథాయో తత్థ సఙ్ఖాతా, సతం పఞ్చ చ ఉత్తరీతి;
౧౮. చత్తాలీసనిపాతో
౧. మహాకస్సపత్థేరగాథా
‘‘న ¶ ¶ ¶ ¶ గణేన పురక్ఖతో చరే, విమనో హోతి సమాధి దుల్లభో;
నానాజనసఙ్గహో దుఖో, ఇతి దిస్వాన గణం న రోచయే.
‘‘న కులాని ఉపబ్బజే ముని, విమనో హోతి సమాధి దుల్లభో;
సో ఉస్సుక్కో రసానుగిద్ధో, అత్థం రిఞ్చతి యో సుఖావహో.
‘‘పఙ్కోతి హి నం అవేదయుం, యాయం వన్దనపూజనా కులేసు;
సుఖుమం సల్ల దురుబ్బహం, సక్కారో కాపురిసేన దుజ్జహో.
‘‘సేనాసనమ్హా ఓరుయ్హ, నగరం పిణ్డాయ పావిసిం;
భుఞ్జన్తం పురిసం కుట్ఠిం, సక్కచ్చం తం ఉపట్ఠహిం.
‘‘సో మే [తం (సీ. క.)] పక్కేన హత్థేన, ఆలోపం ఉపనామయి;
ఆలోపం పక్ఖిపన్తస్స, అఙ్గులి చేత్థ [పేత్థ (సీ. క.)] ఛిజ్జథ.
‘‘కుట్టమూలఞ్చ [కుడ్డమూలఞ్చ (సీ. స్యా.)] నిస్సాయ, ఆలోపం తం అభుఞ్జిసం;
భుఞ్జమానే వా భుత్తే వా, జేగుచ్ఛం మే న విజ్జతి.
‘‘ఉత్తిట్ఠపిణ్డో ఆహారో, పూతిముత్తఞ్చ ఓసధం;
సేనాసనం రుక్ఖమూలం, పంసుకూలఞ్చ చీవరం;
యస్సేతే అభిసమ్భుత్వా [అభిభుఞ్జతి (?)], స వే చాతుద్దిసో నరో.
‘‘యత్థ ఏకే విహఞ్ఞన్తి, ఆరుహన్తా సిలుచ్చయం;
తస్స బుద్ధస్స దాయాదో, సమ్పజానో పతిస్సతో;
ఇద్ధిబలేనుపత్థద్ధో ¶ , కస్సపో అభిరూహతి.
‘‘పిణ్డపాతపటిక్కన్తో ¶ , సేలమారుయ్హ కస్సపో;
ఝాయతి అనుపాదానో, పహీనభయభేరవో.
‘‘పిణ్డపాతపటిక్కన్తో, సేలమారుయ్హ కస్సపో;
ఝాయతి అనుపాదానో, డయ్హమానేసు నిబ్బుతో.
‘‘పిణ్డపాతపటిక్కన్తో, సేలమారుయ్హ కస్సపో;
ఝాయతి అనుపాదానో, కతకిచ్చో అనాసవో.
‘‘కరేరిమాలావితతా ¶ ¶ , భూమిభాగా మనోరమా;
కుఞ్జరాభిరుదా రమ్మా, తే సేలా రమయన్తి మం.
‘‘నీలబ్భవణ్ణా రుచిరా, వారిసీతా సుచిన్ధరా;
ఇన్దగోపకసఞ్ఛన్నా, తే సేలా రమయన్తి మం.
‘‘నీలబ్భకూటసదిసా, కూటాగారవరూపమా;
వారణాభిరుదా రమ్మా, తే సేలా రమయన్తి మం.
‘‘అభివుట్ఠా రమ్మతలా, నగా ఇసిభి సేవితా;
అబ్భున్నదితా సిఖీహి, తే సేలా రమయన్తి మం.
‘‘అలం ఝాయితుకామస్స, పహితత్తస్స మే సతో;
అలం మే అత్థకామస్స [అత్తకామస్స (?)], పహితత్తస్స భిక్ఖునో.
‘‘అలం మే ఫాసుకామస్స, పహితత్తస్స భిక్ఖునో;
అలం మే యోగకామస్స, పహితత్తస్స తాదినో.
‘‘ఉమాపుప్ఫేన సమానా, గగనావబ్భఛాదితా;
నానాదిజగణాకిణ్ణా ¶ , తే సేలా రమయన్తి మం.
‘‘అనాకిణ్ణా గహట్ఠేహి, మిగసఙ్ఘనిసేవితా;
నానాదిజగణాకిణ్ణా, తే సేలా రమయన్తి మం.
‘‘అచ్ఛోదికా పుథుసిలా, గోనఙ్గులమిగాయుతా;
అమ్బుసేవాలసఞ్ఛన్నా, తే సేలా రమయన్తి మం.
‘‘న పఞ్చఙ్గికేన తురియేన, రతి మే హోతి తాదిసీ;
యథా ఏకగ్గచిత్తస్స, సమ్మా ధమ్మం విపస్సతో.
‘‘కమ్మం ¶ బహుకం న కారయే, పరివజ్జేయ్య జనం న ఉయ్యమే;
ఉస్సుక్కో సో రసానుగిద్ధో, అత్థం రిఞ్చతి యో సుఖావహో.
‘‘కమ్మం బహుకం న కారయే, పరివజ్జేయ్య అనత్తనేయ్యమేతం;
కిచ్ఛతి కాయో కిలమతి, దుక్ఖితో సో సమథం న విన్దతి.
‘‘ఓట్ఠప్పహతమత్తేన, అత్తానమ్పి న పస్సతి;
పత్థద్ధగీవో చరతి, అహం సేయ్యోతి మఞ్ఞతి.
‘‘అసేయ్యో సేయ్యసమానం, బాలో మఞ్ఞతి అత్తానం;
న తం విఞ్ఞూ పసంసన్తి, పత్థద్ధమానసం నరం.
‘‘యో ¶ చ సేయ్యోహమస్మీతి, నాహం సేయ్యోతి వా పన;
హీనో తంసదిసో [తీనోహం సదిసో (స్యా.)] వాతి, విధాసు న వికమ్పతి.
‘‘పఞ్ఞవన్తం ¶ తథా తాదిం, సీలేసు సుసమాహితం;
చేతోసమథమనుత్తం, తఞ్చే విఞ్ఞూ పసంసరే.
‘‘యస్స ¶ సబ్రహ్మచారీసు, గారవో నూపలబ్భతి;
ఆరకా హోతి సద్ధమ్మా, నభతో పుథవీ యథా.
‘‘యేసఞ్చ హిరి ఓత్తప్పం, సదా సమ్మా ఉపట్ఠితం;
విరూళ్హబ్రహ్మచరియా తే, తేసం ఖీణా పునబ్భవా.
‘‘ఉద్ధతో చపలో భిక్ఖు, పంసుకూలేన పారుతో;
కపీవ సీహచమ్మేన, న సో తేనుపసోభతి.
‘‘అనుద్ధతో అచపలో, నిపకో సంవుతిన్ద్రియో;
సోభతి పంసుకూలేన, సీహోవ గిరిగబ్భరే.
‘‘ఏతే సమ్బహులా దేవా, ఇద్ధిమన్తో యసస్సినో;
దసదేవసహస్సాని, సబ్బే తే బ్రహ్మకాయికా.
‘‘ధమ్మసేనాపతిం వీరం, మహాఝాయిం సమాహితం;
సారిపుత్తం నమస్సన్తా, తిట్ఠన్తి పఞ్జలీకతా.
‘‘‘నమో ¶ తే పురిసాజఞ్ఞ, నమో తే పురిసుత్తమ;
యస్స తే నాభిజానామ, యమ్పి నిస్సాయ ఝాయతి [ఝాయసి (క. అట్ఠ.)].
‘‘‘అచ్ఛేరం వత బుద్ధానం, గమ్భీరో గోచరో సకో;
యే మయం నాభిజానామ, వాలవేధిసమాగతా’.
‘‘తం తథా దేవకాయేహి, పూజితం పూజనారహం;
సారిపుత్తం తదా దిస్వా, కప్పినస్స సితం అహు.
‘‘యావతా బుద్ధఖేత్తమ్హి, ఠపయిత్వా మహామునిం;
ధుతగుణే విసిట్ఠోహం, సదిసో మే న విజ్జతి.
‘‘పరిచిణ్ణో ¶ మయా సత్థా, కతం బుద్ధస్స సాసనం;
ఓహితో గరుకో భారో, నత్థి దాని పునబ్భవో.
‘‘న ¶ చీవరే న సయనే, భోజనే నుపలిమ్పతి;
గోతమో అనప్పమేయ్యో, ముళాలపుప్ఫం విమలంవ;
అమ్బునా నేక్ఖమ్మనిన్నో, తిభవాభినిస్సటో.
‘‘సతిపట్ఠానగీవో సో, సద్ధాహత్థో మహాముని;
పఞ్ఞాసీసో మహాఞాణీ, సదా చరతి నిబ్బుతో’’తి.
… మహాకస్సపో థేరో….
చత్తాలీసనిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
చత్తాలీసనిపాతమ్హి, మహాకస్సపసవ్హయో;
ఏకోవ థేరో గాథాయో, చత్తాసీల దువేపి చాతి.
౧౯. పఞ్ఞాసనిపాతో
౧. తాలపుటత్థేరగాథా
‘‘కదా ¶ ¶ ¶ నుహం పబ్బతకన్దరాసు, ఏకాకియో అద్దుతియో విహస్సం;
అనిచ్చతో సబ్బభవం విపస్సం, తం మే ఇదం తం ను కదా భవిస్సతి.
‘‘కదా నుహం భిన్నపటన్ధరో ముని, కాసావవత్థో ¶ అమమో నిరాసో;
రాగఞ్చ దోసఞ్చ తథేవ మోహం, హన్త్వా సుఖీ పవనగతో విహస్సం.
‘‘కదా అనిచ్చం వధరోగనీళం, కాయం ఇమం మచ్చుజరాయుపద్దుతం;
విపస్సమానో వీతభయో విహస్సం, ఏకో వనే తం ను కదా భవిస్సతి.
‘‘కదా నుహం భయజననిం దుఖావహం, తణ్హాలతం బహువిధానువత్తనిం;
పఞ్ఞామయం తిఖిణమసిం గహేత్వా, ఛేత్వా వసే తమ్పి కదా భవిస్సతి.
‘‘కదా ను పఞ్ఞామయముగ్గతేజం, సత్థం ఇసీనం సహసాదియిత్వా;
మారం ససేనం సహసా భఞ్జిస్సం, సీహాసనే తం ను కదా భవిస్సతి.
‘‘కదా నుహం సబ్భి సమాగమేసు, దిట్ఠో భవే ధమ్మగరూహి తాదిభి;
యాథావదస్సీహి జితిన్ద్రియేహి, పధానియో ¶ తం ను కదా భవిస్సతి.
‘‘కదా ను మం తన్ది ఖుదా పిపాసా, వాతాతపా కీటసరీసపా వా;
న బాధయిస్సన్తి న తం గిరిబ్బజే, అత్థత్థియం తం ను కదా భవిస్సతి.
‘‘కదా ¶ ¶ ను ఖో యం విదితం మహేసినా, చత్తారి సచ్చాని సుదుద్దసాని;
సమాహితత్తో సతిమా అగచ్ఛం, పఞ్ఞాయ తం తం ను కదా భవిస్సతి.
‘‘కదా ను రూపే అమితే చ సద్దే, గన్ధే రసే ఫుసితబ్బే చ ధమ్మే;
ఆదిత్తతోహం సమథేహి యుత్తో, పఞ్ఞాయ దచ్ఛం తదిదం కదా మే.
‘‘కదా నుహం దుబ్బచనేన వుత్తో, తతోనిమిత్తం విమనో న హేస్సం;
అథో పసత్థోపి తతోనిమిత్తం, తుట్ఠో న హేస్సం తదిదం కదా మే.
‘‘కదా ను కట్ఠే చ తిణే లతా చ, ఖన్ధే ఇమేహం అమితే చ ధమ్మే;
అజ్ఝత్తికానేవ చ బాహిరాని చ, సమం ¶ తులేయ్యం తదిదం కదా మే.
‘‘కదా ను మం పావుసకాలమేఘో, నవేన తోయేన సచీవరం వనే;
ఇసిప్పయాతమ్హి పథే వజన్తం, ఓవస్సతే తం ను కదా భవిస్సతి.
‘‘కదా ¶ మయూరస్స సిఖణ్డినో వనే, దిజస్స సుత్వా గిరిగబ్భరే రుతం;
పచ్చుట్ఠహిత్వా అమతస్స పత్తియా, సంచిన్తయే తం ను కదా భవిస్సతి.
‘‘కదా ను గఙ్గం యమునం సరస్సతిం, పాతాలఖిత్తం వళవాముఖఞ్చ [బలవాముఖఞ్చ (క.)];
అసజ్జమానో పతరేయ్యమిద్ధియా, విభింసనం తం ను కదా భవిస్సతి.
‘‘కదా ¶ ను నాగోవ అసఙ్గచారీ, పదాలయే కామగుణేసు ఛన్దం;
నిబ్బజ్జయం సబ్బసుభం నిమిత్తం, ఝానే యుతో తం ను కదా భవిస్సతి.
‘‘కదా ¶ ఇణట్టోవ దలిద్దకో [దళిద్దకో (సీ.)] నిధిం, ఆరాధయిత్వా ధనికేహి పీళితో;
తుట్ఠో భవిస్సం ¶ అధిగమ్మ సాసనం, మహేసినో తం ను కదా భవిస్సతి.
‘‘బహూని వస్సాని తయామ్హి యాచితో, ‘అగారవాసేన అలం ను తే ఇదం’;
తం దాని మం పబ్బజితం సమానం, కింకారణా చిత్త తువం న యుఞ్జసి.
‘‘నను అహం చిత్త తయామ్హి యాచితో, ‘గిరిబ్బజే చిత్రఛదా విహఙ్గమా’;
మహిన్దఘోసత్థనితాభిగజ్జినో, తే తం రమేస్సన్తి వనమ్హి ఝాయినం.
‘‘కులమ్హి మిత్తే చ పియే చ ఞాతకే, ఖిడ్డారతిం కామగుణఞ్చ లోకే;
సబ్బం పహాయ ఇమమజ్ఝుపాగతో, అథోపి త్వం చిత్త న మయ్హ తుస్ససి.
‘‘మమేవ ఏతం న హి త్వం పరేసం, సన్నాహకాలే పరిదేవితేన కిం;
సబ్బం ఇదం చలమితి పేక్ఖమానో, అభినిక్ఖమిం అమతపదం జిగీసం.
‘‘సుయుత్తవాదీ ద్విపదానముత్తమో, మహాభిసక్కో నరదమ్మసారథి [సారథీ (సీ.)];
‘చిత్తం ¶ చలం మక్కటసన్నిభం ఇతి, అవీతరాగేన సుదున్నివారయం’.
‘‘కామా ¶ హి చిత్రా మధురా మనోరమా, అవిద్దసూ యత్థ సితా పుథుజ్జనా;
తే దుక్ఖమిచ్ఛన్తి పునబ్భవేసినో, చిత్తేన నీతా నిరయే నిరాకతా.
‘‘‘మయూరకోఞ్చాభిరుతమ్హి కాననే, దీపీహి బ్యగ్ఘేహి పురక్ఖతో వసం;
కాయే అపేక్ఖం జహ మా విరాధయ’, ఇతిస్సు మం చిత్త పురే నియుఞ్జసి.
‘‘‘భావేహి ¶ ఝానాని చ ఇన్ద్రియాని చ, బలాని బోజ్ఝఙ్గసమాధిభావనా;
తిస్సో చ విజ్జా ఫుస బుద్ధసాసనే’, ఇతిస్సు మం చిత్త పురే నియుఞ్జసి.
‘‘‘భావేహి మగ్గం అమతస్స పత్తియా, నియ్యానికం సబ్బదుఖక్ఖయోగధం;
అట్ఠఙ్గికం సబ్బకిలేససోధనం’, ఇతిస్సు మం చిత్త పురే నియుఞ్జసి.
‘‘‘దుక్ఖన్తి ఖన్ధే పటిపస్స యోనిసో, యతో ¶ చ దుక్ఖం సముదేతి తం జహ;
ఇధేవ దుక్ఖస్స కరోహి అన్తం’, ఇతిస్సు మం చిత్త పురే నియుఞ్జసి.
‘‘‘అనిచ్చం ¶ దుక్ఖన్తి విపస్స యోనిసో, సుఞ్ఞం అనత్తాతి అఘం వధన్తి చ;
మనోవిచారే ఉపరున్ధ చేతసో’, ఇతిస్సు మం చిత్త పురే నియుఞ్జసి.
‘‘‘ముణ్డో విరూపో అభిసాపమాగతో, కపాలహత్థోవ కులేసు భిక్ఖసు;
యుఞ్జస్సు సత్థువచనే మహేసినో’, ఇతిస్సు మం చిత్త పురే నియుఞ్జసి.
‘‘‘సుసంవుతత్తో ¶ విసిఖన్తరే చరం, కులేసు కామేసు అసఙ్గమానసో;
చన్దో యథా దోసినపుణ్ణమాసియా’, ఇతిస్సు మం చిత్త పురే నియుఞ్జసి.
‘‘‘ఆరఞ్ఞికో హోహి చ పిణ్డపాతికో, సోసానికో హోహి చ పంసుకూలికో;
నేసజ్జికో హోహి సదా ధుతే రతో’, ఇతిస్సు మం చిత్త పురే నియుఞ్జసి.
‘‘రోపేత్వ ¶ రుక్ఖాని యథా ఫలేసీ, మూలే తరుం ఛేత్తు తమేవ ఇచ్ఛసి;
తథూపమం చిత్తమిదం కరోసి, యం మం అనిచ్చమ్హి చలే నియుఞ్జసి.
‘‘అరూప దూరఙ్గమ ఏకచారి, న తే కరిస్సం వచనం ఇదానిహం;
దుక్ఖా హి కామా కటుకా మహబ్భయా, నిబ్బానమేవాభిమనో చరిస్సం.
‘‘నాహం అలక్ఖ్యా అహిరిక్కతాయ వా, న చిత్తహేతూ న చ దూరకన్తనా;
ఆజీవహేతూ చ అహం న నిక్ఖమిం, కతో చ తే చిత్త పటిస్సవో మయా.
‘‘‘అప్పిచ్ఛతా సప్పురిసేహి వణ్ణితా, మక్ఖప్పహానం వూపసమో దుఖస్స’;
ఇతిస్సు ¶ మం చిత్త తదా నియుఞ్జసి, ఇదాని త్వం గచ్ఛసి పుబ్బచిణ్ణం.
‘‘తణ్హా అవిజ్జా చ పియాపియఞ్చ, సుభాని రూపాని సుఖా చ వేదనా;
మనాపియా కామగుణా చ వన్తా, వన్తే అహం ఆవమితుం న ఉస్సహే.
‘‘సబ్బత్థ ¶ ¶ తే చిత్త వచో కతం మయా, బహూసు జాతీసు న మేసి కోపితో;
అజ్ఝత్తసమ్భవో కతఞ్ఞుతాయ తే, దుక్ఖే చిరం సంసరితం తయా కతే.
‘‘త్వఞ్ఞేవ నో చిత్త కరోసి బ్రాహ్మణో [బ్రాహ్మణే (సీ.), బ్రాహ్మణం (?) భావలోప-తప్పధానతా గహేతబ్బా], త్వం ఖత్తియో రాజదసీ [రాజదిసీ (స్యా. క.)] కరోసి;
వేస్సా చ సుద్దా చ భవామ ఏకదా, దేవత్తనం వాపి తవేవ వాహసా.
‘‘తవేవ హేతూ అసురా భవామసే, త్వంమూలకం నేరయికా భవామసే;
అథో తిరచ్ఛానగతాపి ఏకదా, పేతత్తనం వాపి తవేవ వాహసా.
‘‘నను దుబ్భిస్ససి మం పునప్పునం, ముహుం ముహుం చారణికంవ దస్సయం;
ఉమ్మత్తకేనేవ మయా పలోభసి, కిఞ్చాపి తే చిత్త విరాధితం మయా.
‘‘ఇదం పురే చిత్తమచారి చారికం, యేనిచ్ఛకం యత్థకామం యథాసుఖం;
తదజ్జహం నిగ్గహేస్సామి యోనిసో, హత్థిప్పభిన్నం ¶ వియ అఙ్కుసగ్గహో.
‘‘సత్థా ¶ చ మే లోకమిమం అధిట్ఠహి, అనిచ్చతో అద్ధువతో అసారతో;
పక్ఖన్ద మం చిత్త జినస్స సాసనే, తారేహి ఓఘా మహతా సుదుత్తరా.
‘‘న తే ఇదం చిత్త యథా పురాణకం, నాహం అలం తుయ్హ వసే నివత్తితుం [వసేన వత్తితుం (?)];
మహేసినో పబ్బజితోమ్హి సాసనే, న మాదిసా హోన్తి వినాసధారినో.
‘‘నగా ¶ ¶ సముద్దా సరితా వసున్ధరా, దిసా చతస్సో విదిసా అధో దివా;
సబ్బే అనిచ్చా తిభవా ఉపద్దుతా, కుహిం గతో చిత్త సుఖం రమిస్ససి.
‘‘ధితిప్పరం కిం మమ చిత్త కాహిసి, న తే అలం చిత్త వసానువత్తకో;
న జాతు భస్తం ఉభతోముఖం ఛుపే, ధిరత్థు పూరం నవ సోతసన్దనిం.
‘‘వరాహఏణేయ్యవిగాళ్హసేవితే, పబ్భారకుట్టే పకతేవ సున్దరే;
నవమ్బునా పావుససిత్థకాననే, తహిం ¶ గుహాగేహగతో రమిస్ససి.
‘‘సునీలగీవా సుసిఖా సుపేఖునా, సుచిత్తపత్తచ్ఛదనా విహఙ్గమా;
సుమఞ్జుఘోసత్థనితాభిగజ్జినో, తే తం రమేస్సన్తి వనమ్హి ఝాయినం.
‘‘వుట్ఠమ్హి దేవే చతురఙ్గులే తిణే, సంపుప్ఫితే మేఘనిభమ్హి కాననే;
నగన్తరే విటపిసమో సయిస్సం, తం మే ముదూ హేహితి తూలసన్నిభం.
‘‘తథా తు కస్సామి యథాపి ఇస్సరో, యం లబ్భతి తేనపి హోతు మే అలం;
న తాహం కస్సామి యథా అతన్దితో, బిళారభస్తంవ యథా సుమద్దితం.
‘‘తథా తు కస్సామి యథాపి ఇస్సరో, యం లబ్భతి తేనపి హోతు మే అలం;
వీరియేన తం మయ్హ వసానయిస్సం, గజంవ మత్తం కుసలఙ్కుసగ్గహో.
‘‘తయా ¶ సుదన్తేన అవట్ఠితేన హి, హయేన ¶ యోగ్గాచరియోవ ఉజ్జునా;
పహోమి మగ్గం పటిపజ్జితుం సివం, చిత్తానురక్ఖీహి సదా నిసేవితం.
‘‘ఆరమ్మణే ¶ తం బలసా నిబన్ధిసం, నాగంవ థమ్భమ్హి దళ్హాయ రజ్జుయా;
తం మే సుగుత్తం సతియా సుభావితం, అనిస్సితం సబ్బభవేసు హేహిసి.
‘‘పఞ్ఞాయ ఛేత్వా విపథానుసారినం, యోగేన నిగ్గయ్హ పథే నివేసియ;
దిస్వా సముదయం విభవఞ్చ సమ్భవం, దాయాదకో హేహిసి అగ్గవాదినో.
‘‘చతుబ్బిపల్లాసవసం అధిట్ఠితం, గామణ్డలంవ పరినేసి చిత్త మం;
నను [నూన (సీ.)] సంయోజనబన్ధనచ్ఛిదం, సంసేవసే కారుణికం మహామునిం.
‘‘మిగో యథా సేరి సుచిత్తకాననే, రమ్మం గిరిం పావుసఅబ్భమాలినిం [మాలిం (?)];
అనాకులే తత్థ నగే రమిస్సం [రమిస్ససి (స్యా. క.)], అసంసయం చిత్త పరా భవిస్ససి.
‘‘యే ¶ ¶ తుయ్హ ఛన్దేన వసేన వత్తినో, నరా చ నారీ చ అనుభోన్తి యం సుఖం;
అవిద్దసూ మారవసానువత్తినో, భవాభినన్దీ తవ చిత్త సావకా’’తి.
… తాలపుటో థేరో….
పఞ్ఞాసనిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
పఞ్ఞాసమ్హి నిపాతమ్హి, ఏకో తాలపుటో సుచి;
గాథాయో తత్థ పఞ్ఞాస, పున పఞ్చ చ ఉత్తరీతి.
౨౦. సట్ఠినిపాతో
౧. మహామోగ్గల్లానత్థేరగాథా
‘‘ఆరఞ్ఞికా ¶ ¶ ¶ పిణ్డపాతికా, ఉఞ్ఛాపత్తాగతే రతా;
దాలేము మచ్చునో సేనం, అజ్ఝత్తం సుసమాహితా.
‘‘ఆరఞ్ఞికా పిణ్డపాతికా, ఉఞ్ఛాపత్తాగతే రతా;
ధునామ ¶ మచ్చునో సేనం, నళాగారంవ కుఞ్జరో.
‘‘రుక్ఖమూలికా సాతతికా, ఉఞ్ఛాపత్తాగతే రతా;
దాలేము మచ్చునో సేనం, అజ్ఝత్తం సుసమాహితా.
‘‘రుక్ఖమూలికా సాతతికా, ఉఞ్ఛాపత్తాగతే రతా;
ధునామ మచ్చునో సేనం, నళాగారంవ కుఞ్జరో.
‘‘అట్ఠికఙ్కలకుటికే, మంసన్హారుపసిబ్బితే;
ధిరత్థు పురే దుగ్గన్ధే, పరగత్తే మమాయసే.
‘‘గూథభస్తే తచోనద్ధే, ఉరగణ్డిపిసాచిని;
నవ సోతాని తే కాయే, యాని సన్దన్తి సబ్బదా.
‘‘తవ సరీరం నవసోతం, దుగ్గన్ధకరం పరిబన్ధం;
భిక్ఖు పరివజ్జయతే తం, మీళ్హం చ యథా సుచికామో.
‘‘ఏవఞ్చే తం జనో జఞ్ఞా, యథా జానామి తం అహం;
ఆరకా పరివజ్జేయ్య, గూథట్ఠానంవ పావుసే’’.
‘‘ఏవమేతం మహావీర, యథా సమణ భాససి;
ఏత్థ చేకే విసీదన్తి, పఙ్కమ్హివ జరగ్గవో.
‘‘ఆకాసమ్హి హలిద్దియా, యో మఞ్ఞేథ రజేతవే;
అఞ్ఞేన వాపి రఙ్గేన, విఘాతుదయమేవ తం.
‘‘తదాకాససమం చిత్తం, అజ్ఝత్తం సుసమాహితం;
మా పాపచిత్తే ఆసాది, అగ్గిఖన్ధంవ పక్ఖిమా.
‘‘పస్స చిత్తకతం బిమ్బం, అరుకాయం సముస్సితం;
ఆతురం బహుసఙ్కప్పం, యస్స నత్థి ధువం ఠితి.
‘‘పస్స ¶ చిత్తకతం రూపం, మణినా కుణ్డలేన చ;
అట్ఠిం తచేన ఓనద్ధం, సహ వత్థేహి సోభతి.
‘‘అలత్తకకతా ¶ పాదా, ముఖం చుణ్ణకమక్ఖితం;
అలం బాలస్స మోహాయ, నో చ పారగవేసినో.
‘‘అట్ఠపదకతా కేసా, నేత్తా అఞ్జనమక్ఖితా;
అలం బాలస్స మోహాయ, నో చ పారగవేసినో.
‘‘అఞ్జనీవ నవా చిత్తా, పూతికాయో అలఙ్కతో;
అలం బాలస్స మోహాయ, నో చ పారగవేసినో.
‘‘ఓదహి మిగవో పాసం, నాసదా వాగురం మిగో;
భుత్వా నివాపం గచ్ఛామ, కద్దన్తే మిగబన్ధకే.
‘‘ఛిన్నో పాసో మిగవస్స, నాసదా వాగురం మిగో;
భుత్వా నివాపం గచ్ఛామ, సోచన్తే మిగలుద్దకే.
‘‘తదాసి యం భింసనకం, తదాసి లోమహంసనం;
అనేకాకారసమ్పన్నే, సారిపుత్తమ్హి నిబ్బుతే.
[దీ. ని. ౨.౨౨౧, ౨౭౨; సం. ని. ౧.౧౮౬; ౨.౧౪౩; అప. థేర ౧.౨.౧౧౫; జా. ౧.౧.౯౫] ‘‘అనిచ్చా ¶ ¶ వత సఙ్ఖారా ఉప్పాదవయ ధమ్మినో.
ఉపజ్జిత్వా నిరుజ్ఝన్తి, తేసం వూపసమో సుఖో.
‘‘సుఖుమం తే పటివిజ్ఝన్తి, వాలగ్గం ఉసునా యథా;
యే పఞ్చక్ఖన్ధే పస్సన్తి, పరతో నో చ అత్తతో.
‘‘యే చ పస్సన్తి సఙ్ఖారే, పరతో నో చ అత్తతో;
పచ్చబ్యాధింసు నిపుణం, వాలగ్గం ఉసునా యథా.
[సం. ని. ౧.౨౧, ౯౭] ‘‘సత్తియా వియ ఓమట్ఠో, డయ్హమానోవ మత్థకే;
కామరాగప్పహానాయ, సతో భిక్ఖు పరిబ్బజే.
[సం. ని. ౧.౨౧, ౯౭]‘‘సత్తియా వియ ఓమట్ఠో, డయ్హమానోవ మత్థకే;
భవరాగప్పహానాయ, సతో భిక్ఖు పరిబ్బజే’’.
‘‘చోదితో భావితత్తేన, సరీరన్తిమధారినా;
మిగారమాతుపాసాదం, పాదఙ్గుట్ఠేన కమ్పయిం.
‘‘నయిదం సిథిలమారబ్భ, నయిదం అప్పేన థామసా;
నిబ్బానమధిగన్తబ్బం, సబ్బగన్థ-పమోచనం.
‘‘అయఞ్చ ¶ దహరో భిక్ఖు, అయముత్తమపోరిసో;
ధారేతి అన్తిమం దేహం, జేత్వా మారం సవాహినిం [సవాహనం (క.)].
‘‘వివరమనుపభన్తి ¶ విజ్జుతా, వేభారస్స చ పణ్డవస్స చ;
నగవివరగతో ఝాయతి, పుత్తో అప్పటిమస్స తాదినో.
‘‘ఉపసన్తో ఉపరతో, పన్తసేనాసనో ముని;
దాయాదో ¶ బుద్ధసేట్ఠస్స, బ్రహ్మునా అభివన్దితో.
‘‘ఉపసన్తం ఉపరతం, పన్తసేనాసనం మునిం;
దాయాదం బుద్ధసేట్ఠస్స, వన్ద బ్రాహ్మణ కస్సపం.
‘‘యో చ జాతిసతం గచ్ఛే, సబ్బా బ్రాహ్మణజాతియో;
సోత్తియో వేదసమ్పన్నో, మనుస్సేసు పునప్పునం.
‘‘అజ్ఝాయకోపి చే అస్స, తిణ్ణం వేదాన పారగూ;
ఏతస్స వన్దనాయేతం, కలం నాగ్ఘతి సోళసిం.
‘‘యో సో అట్ఠ విమోక్ఖాని, పురేభత్తం అఫస్సయి [అపస్సయి (సీ. క.), అఫుస్సయి (స్యా.)];
అనులోమం పటిలోమం, తతో పిణ్డాయ గచ్ఛతి.
‘‘తాదిసం భిక్ఖుం మాసాది [మా హని (సీ.)], మాత్తానం ఖణి బ్రాహ్మణ;
అభిప్పసాదేహి మనం, అరహన్తమ్హి తాదినే;
ఖిప్పం పఞ్జలికో వన్ద, మా తే విజటి మత్థకం.
‘‘నేసో పస్సతి సద్ధమ్మం, సంసారేన పురక్ఖతో;
అధోగమం జిమ్హపథం, కుమ్మగ్గమనుధావతి.
‘‘కిమీవ మీళ్హసల్లిత్తో, సఙ్ఖారే అధిముచ్ఛితో;
పగాళ్హో లాభసక్కారే, తుచ్ఛో గచ్ఛతి పోట్ఠిలో.
‘‘ఇమఞ్చ పస్స ఆయన్తం, సారిపుత్తం సుదస్సనం;
విముత్తం ఉభతోభాగే, అజ్ఝత్తం సుసమాహితం.
‘‘విసల్లం ¶ ఖీణసంయోగం, తేవిజ్జం మచ్చుహాయినం;
దక్ఖిణేయ్యం ¶ మనుస్సానం, పుఞ్ఞక్ఖేత్తం అనుత్తరం.
‘‘ఏతే సమ్బహులా దేవా, ఇద్ధిమన్తో యసస్సినో;
దస దేవసహస్సాని, సబ్బే బ్రహ్మపురోహితా;
మోగ్గల్లానం నమస్సన్తా, తిట్ఠన్తి పఞ్జలీకతా.
‘‘‘నమో ¶ తే పురిసాజఞ్ఞ, నమో తే పురిసుత్తమ;
యస్స తే ఆసవా ఖీణా, దక్ఖిణేయ్యోసి మారిస’.
‘‘పూజితో ¶ నరదేవేన, ఉప్పన్నో మరణాభిభూ;
పుణ్డరీకంవ తోయేన, సఙ్ఖారేనుపలిప్పతి.
‘‘యస్స ముహుత్తేన సహస్సధా లోకో, సంవిదితో సబ్రహ్మకప్పో వసి;
ఇద్ధిగుణే చుతుపపాతే కాలే, పస్సతి దేవతా స భిక్ఖు.
‘‘సారిపుత్తోవ పఞ్ఞాయ, సీలేన ఉపసమేన చ;
యోపి పారఙ్గతో భిక్ఖు, ఏతావపరమో సియా.
‘‘కోటిసతసహస్సస్స, అత్తభావం ఖణేన నిమ్మినే;
అహం వికుబ్బనాసు కుసలో, వసీభూతోమ్హి ఇద్ధియా.
‘‘సమాధివిజ్జావసిపారమీగతో, మోగ్గల్లానగోత్తో అసితస్స సాసనే;
ధీరో సముచ్ఛిన్ది సమాహితిన్ద్రియో, నాగో ¶ యథా పూతిలతంవ బన్ధనం.
‘‘పరిచిణ్ణో మయా సత్థా, కతం బుద్ధస్స సాసనం;
ఓహితో గరుకో భారో, భవనేత్తి సమూహతా.
‘‘యస్స చత్థాయ పబ్బజితో, అగారస్మానగారియం;
సో మే అత్థో అనుప్పత్తో, సబ్బసంయోజనక్ఖయో.
[మ. ని. ౧.౫౧౩] ‘‘కీదిసో నిరయో ఆసి, యత్థ దుస్సీ అపచ్చథ;
విధురం సావకమాసజ్జ, కకుసన్ధఞ్చ బ్రాహ్మణం.
‘‘సతం ఆసి అయోసఙ్కూ, సబ్బే పచ్చత్తవేదనా;
ఈదిసో నిరయో ఆసి, యత్థ దుస్సీ అపచ్చథ;
విధురం సావకమాసజ్జ, కకుసన్ధఞ్చ బ్రాహ్మణం.
‘‘యో ఏతమభిజానాతి, భిక్ఖు బుద్ధస్స సావకో;
తాదిసం భిక్ఖుమాసజ్జ, కణ్హ దుక్ఖం నిగచ్ఛసి.
‘‘మజ్ఝేసరస్మిం ¶ [సరస్స (సీ.), సాగరస్మిం (క.)] తిట్ఠన్తి, విమానా కప్పఠాయినో;
వేళురియవణ్ణా రుచిరా, అచ్చిమన్తో పభస్సరా;
అచ్ఛరా తత్థ నచ్చన్తి, పుథు నానత్తవణ్ణియో.
‘‘యో ¶ ¶ ఏతమభిజానాతి…పే… కణ్హ దుక్ఖం నిగచ్ఛసి.
‘‘యో వే బుద్ధేన చోదితో, భిక్ఖుసఙ్ఘస్స పేక్ఖతో;
మిగారమాతుపాసాదం, పాదఙ్గుట్ఠేన కమ్పయి.
‘‘యో ఏతమభిజానాతి…పే… కణ్హ దుక్ఖం నిగచ్ఛసి.
‘‘యో ¶ వేజయన్తపాసాదం, పాదఙ్గుట్ఠేన కమ్పయి;
ఇద్ధిబలేనుపత్థద్ధో, సంవేజేసి చ దేవతా.
‘‘యో ఏతమభిజానాతి…పే… కణ్హ దుక్ఖం నిగచ్ఛసి.
‘‘యో ఏతమభిజానాతి…పే… కణ్హ దుక్ఖం నిగచ్ఛసి.
‘‘యో వేజయన్తపాసాదే, సక్కం సో పరిపుచ్ఛతి;
అపి ఆవుసో జానాసి, తణ్హక్ఖయవిముత్తియో;
తస్స సక్కో వియాకాసి, పఞ్హం పుట్ఠో యథాతథం.
‘‘యో ఏతమభిజానాతి…పే… కణ్హ దుక్ఖం నిగచ్ఛసి.
‘‘యో బ్రహ్మానం పరిపుచ్ఛతి, సుధమ్మాయం ఠితో [సుధమ్మాయా’భితో (స్యా.)] సభం;
అజ్జాపి త్యావుసో సా దిట్ఠి, యా తే దిట్ఠి పురే అహు;
పస్ససి వీతివత్తన్తం, బ్రహ్మలోకే పభస్సరం.
‘‘తస్స బ్రహ్మా వియాకాసి, పఞ్హం పుట్ఠో యథాతథం;
న మే మారిస సా దిట్ఠి, యా మే దిట్ఠి పురే అహు.
‘‘పస్సామి వీతివత్తన్తం, బ్రహ్మలోకే పభస్సరం;
సోహం అజ్జ కథం వజ్జం, అహం నిచ్చోమ్హి సస్సతో.
‘‘యో ఏతమభిజానాతి…పే… కణ్హ దుక్ఖం నిగచ్ఛసి.
‘‘యో మహానేరునో కూటం, విమోక్ఖేన అఫస్సయి [అపస్సయి (సీ. క.)];
వనం పుబ్బవిదేహానం, యే చ భూమిసయా నరా.
‘‘యో ఏతమభిజానాతి, భిక్ఖు బుద్ధస్స సావకో;
తాదిసం భిక్ఖుమాసజ్జ, కణ్హ దుక్ఖం నిగచ్ఛసి.
‘‘న వే అగ్గి చేతయతి, అహం బాలం డహామీతి;
బాలోవ జలితం అగ్గిం, ఆసజ్జ నం పడయ్హతి.
‘‘ఏవమేవ తువం మార, ఆసజ్జ నం తథాగతం;
సయం డహిస్ససి అత్తానం, బాలో అగ్గింవ సమ్ఫుసం.
‘‘అపుఞ్ఞం ¶ ¶ పసవీ మారో, ఆసజ్జ నం తథాగతం;
కిం ను మఞ్ఞసి పాపిమ, న మే పాపం విపచ్చతి.
‘‘కరతో తే చీయతే [మియ్యతే (సబ్బత్థ) మ. ని. ౧.౫౧౩ పస్సితబ్బం] పాపం, చిరరత్తాయ అన్తక;
మార నిబ్బిన్ద బుద్ధమ్హా, ఆసం మాకాసి భిక్ఖుసు.
‘‘ఇతి ¶ ¶ మారం అతజ్జేసి, భిక్ఖు భేసకళావనే;
తతో సో దుమ్మనో యక్ఖో, తత్థేవన్తరధాయథా’’తి.
ఇత్థం సుదం ఆయస్మా మహామోగ్గల్లానో [మహామోగ్గలానో (క.)] థేరో గాథాయో అభాసిత్థాతి.
సట్ఠినిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
సట్ఠికమ్హి నిపాతమ్హి, మోగ్గల్లానో మహిద్ధికో;
ఏకోవ థేరగాథాయో, అట్ఠసట్ఠి భవన్తి తాతి.
౨౧. మహానిపాతో
౧. వఙ్గీసత్థేరగాథా
‘‘నిక్ఖన్తం ¶ ¶ ¶ వత మం సన్తం, అగారస్మానగారియం;
వితక్కా ఉపధావన్తి, పగబ్భా కణ్హతో ఇమే.
‘‘ఉగ్గపుత్తా మహిస్సాసా, సిక్ఖితా దళ్హధమ్మినో [దళ్హధన్వినో (సీ. అట్ఠ.)];
సమన్తా పరికిరేయ్యుం, సహస్సం అపలాయినం.
‘‘సచేపి ఏత్తకా [ఏతతో (సం. ని. ౧.౨౦౯)] భియ్యో, ఆగమిస్సన్తి ఇత్థియో;
నేవ మం బ్యాధయిస్సన్తి [బ్యాథయిస్సన్తి (?)], ధమ్మే సమ్హి [ధమ్మేస్వమ్హి (స్యా. క.)] పతిట్ఠితో.
‘‘సక్ఖీ ¶ హి మే సుతం ఏతం, బుద్ధస్సాదిచ్చబన్ధునో;
నిబ్బానగమనం మగ్గం, తత్థ మే నిరతో మనో.
‘‘ఏవం చే మం విహరన్తం, పాపిమ ఉపగచ్ఛసి;
తథా మచ్చు కరిస్సామి, న మే మగ్గమ్పి దక్ఖసి.
‘‘అరతిఞ్చ [అరతిం (బహూసు)] రతిఞ్చ పహాయ, సబ్బసో గేహసితఞ్చ వితక్కం;
వనథం న కరేయ్య కుహిఞ్చి, నిబ్బనథో అవనథో స [నిబ్బనథో అరతో స హి (సం. ని. ౧.౨౧౦)] భిక్ఖు.
‘‘యమిధ పథవిఞ్చ వేహాసం, రూపగతం జగతోగధం కిఞ్చి;
పరిజీయతి సబ్బమనిచ్చం, ఏవం సమేచ్చ చరన్తి ముతత్తా.
‘‘ఉపధీసు జనా గధితాసే, దిట్ఠసుతే [దిట్ఠే సుతే (సీ.)] పటిఘే చ ముతే చ;
ఏత్థ వినోదయ ఛన్దమనేజో, యో హేత్థ న లిమ్పతి ముని తమాహు [తం మునిమాహు (సం. ని. ౧.౨౧౦)].
‘‘అథ ¶ సట్ఠిసితా సవితక్కా, పుథుజ్జనతాయ [పుథూ జనతాయ (సం. ని. ౧.౨౧౦)] అధమ్మా నివిట్ఠా;
న చ వగ్గగతస్స కుహిఞ్చి, నో పన దుట్ఠుల్లగాహీ [దుట్ఠుల్లభాణీ (సం. ని. ౧.౨౧౦)] స భిక్ఖు.
‘‘దబ్బో ¶ చిరరత్తసమాహితో, అకుహకో నిపకో అపిహాలు;
సన్తం పదం అజ్ఝగమా ముని, పటిచ్చ పరినిబ్బుతో కఙ్ఖతి కాలం.
‘‘మానం పజహస్సు గోతమ, మానపథఞ్చ జహస్సు అసేసం;
మానపథమ్హి స ముచ్ఛితో, విప్పటిసారీహువా చిరరత్తం.
‘‘మక్ఖేన మక్ఖితా పజా, మానహతా నిరయం పపతన్తి;
సోచన్తి జనా చిరరత్తం, మానహతా నిరయం ఉపపన్నా.
‘‘న ¶ హి సోచతి భిక్ఖు కదాచి, మగ్గజినో సమ్మా పటిపన్నో;
కిత్తిఞ్చ ¶ సుఖఞ్చానుభోతి, ధమ్మదసోతి తమాహు తథత్తం.
‘‘తస్మా అఖిలో ఇధ [అఖిలో (సీ.), అఖిలోధ (సం. ని. ౧.౨౧౧)] పధానవా, నీవరణాని పహాయ విసుద్ధో;
మానఞ్చ పహాయ అసేసం, విజ్జాయన్తకరో సమితావీ.
‘‘కామరాగేన డయ్హామి, చిత్తం మే పరిడయ్హతి;
సాధు నిబ్బాపనం బ్రూహి, అనుకమ్పాయ గోతమ.
‘‘సఞ్ఞాయ ¶ విపరియేసా, చిత్తం తే పరిడయ్హతి;
నిమిత్తం పరివజ్జేహి, సుభం రాగూపసంహితం ( ) [(సఙ్ఖారే పరతో పస్స, దుక్ఖతో మా చ అత్తతో; నిబ్బాపేహి మహారాగం, మా దయ్హిత్థో పునప్పునం;) (సీ. సం. ని. ౧.౨౧౨) ఉద్దానగాథాయం ఏకసత్తతీతిసఙ్ఖ్యా చ, థేరగాథాట్ఠకథా చ పస్సితబ్బా].
‘‘అసుభాయ చిత్తం భావేహి, ఏకగ్గం సుసమాహితం;
సతి కాయగతా త్యత్థు, నిబ్బిదాబహులో భవ.
‘‘అనిమిత్తఞ్చ భావేహి, మానానుసయముజ్జహ;
తతో మానాభిసమయా, ఉపసన్తో చరిస్ససి.
‘‘తమేవ వాచం భాసేయ్య, యాయత్తానం న తాపయే;
పరే చ న విహింసేయ్య, సా వే వాచా సుభాసితా.
‘‘పియవాచమేవ భాసేయ్య, యా వాచా పటినన్దితా;
యం అనాదాయ పాపాని, పరేసం భాసతే పియం.
‘‘సచ్చం వే అమతా వాచా, ఏస ధమ్మో సనన్తనో;
సచ్చే అత్థే చ ధమ్మే చ, ఆహు సన్తో పతిట్ఠితా.
‘‘యం బుద్ధో భాసతి వాచం, ఖేమం నిబ్బానపత్తియా;
దుక్ఖస్సన్తకిరియాయ, సా వే వాచానముత్తమా.
‘‘గమ్భీరపఞ్ఞో మేధావీ, మగ్గామగ్గస్స కోవిదో;
సారిపుత్తో ¶ మహాపఞ్ఞో, ధమ్మం దేసేతి భిక్ఖునం.
‘‘సఙ్ఖిత్తేనపి దేసేతి, విత్థారేనపి భాసతి;
సాలికాయివ నిగ్ఘోసో, పటిభానం ఉదియ్యతి [ఉదీరయి (సీ.), ఉదీయ్యతి (స్యా.), ఉదయ్యతి (?) ఉట్ఠహతీతి తంసంవణ్ణనా].
‘‘తస్స ¶ తం దేసయన్తస్స, సుణన్తి మధురం గిరం;
సరేన రజనీయేన, సవనీయేన వగ్గునా;
ఉదగ్గచిత్తా ముదితా, సోతం ఓధేన్తి భిక్ఖవో.
‘‘అజ్జ పన్నరసే విసుద్ధియా, భిక్ఖూ పఞ్చసతా సమాగతా;
సంయోజనబన్ధనచ్ఛిదా, అనీఘా ఖీణపునబ్భవా ఇసీ.
‘‘చక్కవత్తీ ¶ యథా రాజా, అమచ్చపరివారితో;
సమన్తా అనుపరియేతి, సాగరన్తం మహిం ఇమం.
‘‘ఏవం ¶ విజితసఙ్గామం, సత్థవాహం అనుత్తరం;
సావకా పయిరుపాసన్తి, తేవిజ్జా మచ్చుహాయినో.
‘‘సబ్బే భగవతో పుత్తా, పలాపేత్థ న విజ్జతి;
తణ్హాసల్లస్స హన్తారం, వన్దే ఆదిచ్చబన్ధునం.
‘‘పరోసహస్సం భిక్ఖూనం, సుగతం పయిరుపాసతి;
దేసేన్తం విరజం ధమ్మం, నిబ్బానం అకుతోభయం.
‘‘సుణన్తి ధమ్మం విమలం, సమ్మాసమ్బుద్ధదేసితం;
సోభతి వత సమ్బుద్ధో, భిక్ఖుసఙ్ఘపురక్ఖతో.
‘‘‘నాగనామో’సి భగవా, ఇసీనం ఇసిసత్తమో;
మహామేఘోవ హుత్వాన, సావకే అభివస్ససి.
‘‘దివా ¶ విహారా నిక్ఖమ్మ, సత్థుదస్సనకమ్యతా;
సావకో తే మహావీర, పాదే వన్దతి వఙ్గిసో.
‘‘ఉమ్మగ్గపథం మారస్స, అభిభుయ్య చరతి పభిజ్జ ఖీలాని;
తం పస్సథ బన్ధపముఞ్చకరం, అసితంవ భాగసో పవిభజ్జ.
‘‘ఓఘస్స హి నితరణత్థం, అనేకవిహితం మగ్గం అక్ఖాసి;
తస్మిఞ్చ అమతే అక్ఖాతే, ధమ్మదసా ఠితా అసంహీరా.
‘‘పజ్జోతకరో అతివిజ్ఝ [అతివిజ్ఝ ధమ్మం (సీ.)], సబ్బఠితీనం అతిక్కమమద్దస [అతిక్కమమద్ద (సీ. క.)];
ఞత్వా చ సచ్ఛికత్వా చ, అగ్గం సో దేసయి దసద్ధానం.
‘‘ఏవం సుదేసితే ధమ్మే, కో పమాదో విజానతం ధమ్మం;
తస్మా హి తస్స భగవతో సాసనే, అప్పమత్తో సదా నమస్సమనుసిక్ఖే.
‘‘బుద్ధానుబుద్ధో యో థేరో, కోణ్డఞ్ఞో తిబ్బనిక్కమో;
లాభీ సుఖవిహారానం, వివేకానం అభిణ్హసో.
‘‘యం ¶ ¶ సావకేన పత్తబ్బం, సత్థు సాసనకారినా;
సబ్బస్స తం అనుప్పత్తం, అప్పమత్తస్స సిక్ఖతో.
‘‘మహానుభావో తేవిజ్జో, చేతోపరియకోవిదో;
కోణ్డఞ్ఞో బుద్ధదాయాదో, పాదే వన్దతి సత్థునో.
‘‘నగస్స ¶ పస్సే ఆసీనం, మునిం దుక్ఖస్స పారగుం;
సావకా పయిరుపాసన్తి, తేవిజ్జా మచ్చుహాయినో.
‘‘చేతసా [తే చేతసా (సం. ని. ౧.౨౧౮)] అనుపరియేతి, మోగ్గల్లానో మహిద్ధికో;
చిత్తం ¶ నేసం సమన్వేసం [సమన్నేసం (సం. ని. ౧.౨౧౮)], విప్పముత్తం నిరూపధిం.
‘‘ఏవం సబ్బఙ్గసమ్పన్నం, మునిం దుక్ఖస్స పారగుం;
అనేకాకారసమ్పన్నం, పయిరుపాసన్తి గోతమం.
‘‘చన్దో యథా విగతవలాహకే నభే, విరోచతి వీతమలోవ భాణుమా;
ఏవమ్పి అఙ్గీరస త్వం మహాముని, అతిరోచసి యససా సబ్బలోకం.
‘‘కావేయ్యమత్తా విచరిమ్హ పుబ్బే, గామా గామం పురా పురం;
అథద్దసామ సమ్బుద్ధం, సబ్బధమ్మాన పారగుం.
‘‘సో మే ధమ్మమదేసేసి, ముని దుక్ఖస్స పారగూ;
ధమ్మం సుత్వా పసీదిమ్హ, సద్ధా [అద్ధా (సీ. అట్ఠ.)] నో ఉదపజ్జథ.
‘‘తస్సాహం వచనం సుత్వా, ఖన్ధే ఆయతనాని చ;
ధాతుయో చ విదిత్వాన, పబ్బజిం అనగారియం.
‘‘బహూనం వత అత్థాయ, ఉప్పజ్జన్తి తథాగతా;
ఇత్థీనం పురిసానఞ్చ, యే తే సాసనకారకా.
‘‘తేసం ఖో వత అత్థాయ, బోధిమజ్ఝగమా ముని;
భిక్ఖూనం భిక్ఖునీనఞ్చ, యే నిరామగతద్దసా.
‘‘సుదేసితా చక్ఖుమతా, బుద్ధేనాదిచ్చబన్ధునా;
చత్తారి అరియసచ్చాని, అనుకమ్పాయ పాణినం.
‘‘దుక్ఖం ¶ దుక్ఖసముప్పాదం, దుక్ఖస్స చ అతిక్కమం;
అరియం ¶ చట్ఠఙ్గికం మగ్గం, దుక్ఖూపసమగామినం.
‘‘ఏవమేతే తథా వుత్తా, దిట్ఠా మే తే యథా తథా;
సదత్థో మే అనుప్పత్తో, కతం బుద్ధస్స సాసనం.
‘‘స్వాగతం వత మే ఆసి, మమ బుద్ధస్స సన్తికే;
సువిభత్తేసు [సవిభత్తేసు (సీ. క.)] ధమ్మేసు, యం సేట్ఠం తదుపాగమిం.
‘‘అభిఞ్ఞాపారమిప్పత్తో, సోతధాతు విసోధితా;
తేవిజ్జో ఇద్ధిపత్తోమ్హి, చేతోపరియకోవిదో.
‘‘పుచ్ఛామి ¶ సత్థారమనోమపఞ్ఞం, దిట్ఠేవ ధమ్మే యో విచికిచ్ఛానం ఛేత్తా;
అగ్గాళవే కాలమకాసి భిక్ఖు, ఞాతో యసస్సీ అభినిబ్బుతత్తో.
‘‘నిగ్రోధకప్పో ¶ ఇతి తస్స నామం, తయా కతం భగవా బ్రాహ్మణస్స;
సో తం నమస్సం అచరి ముత్యపేఖో, ఆరద్ధవీరియో దళ్హధమ్మదస్సీ.
‘‘తం సావకం సక్క మయమ్పి సబ్బే, అఞ్ఞాతుమిచ్ఛామ సమన్తచక్ఖు;
సమవట్ఠితా నో సవనాయ సోతా [హేతుం (సీ. స్యా.) సుత్తనిపాతట్ఠకథా పస్సితబ్బా], తువం నో సత్థా త్వమనుత్తరోసి’’.
ఛిన్ద ¶ నో విచికిచ్ఛం బ్రూహి మేతం, పరినిబ్బుతం వేదయ భూరిపఞ్ఞ;
మజ్ఝేవ నో భాస సమన్తచక్ఖు, సక్కోవ దేవాన సహస్సనేత్తో.
‘‘యే కేచి గన్థా ఇధ మోహమగ్గా, అఞ్ఞాణపక్ఖా విచికిచ్ఛఠానా;
తథాగతం పత్వా న తే భవన్తి, చక్ఖుఞ్హి ఏతం పరమం నరానం.
‘‘నో ¶ చే హి జాతు పురిసో కిలేసే, వాతో యథా అబ్భఘనం విహానే;
తమోవస్స నివుతో సబ్బలోకో, జోతిమన్తోపి న పభాసేయ్యుం [న జోతిమన్తోపి నరా తపేయ్యుం (సు. ని. ౩౫౦)].
‘‘ధీరా చ పజ్జోతకరా భవన్తి, తం తం అహం వీర తథేవ మఞ్ఞే;
విపస్సినం జానముపాగమిమ్హ, పరిసాసు నో ఆవికరోహి కప్పం.
‘‘ఖిప్పం గిరం ఏరయ వగ్గు వగ్గుం, హంసోవ పగ్గయ్హ సణికం నికూజ;
బిన్దుస్సరేన ¶ సువికప్పితేన, సబ్బేవ తే ఉజ్జుగతా సుణోమ.
‘‘పహీనజాతిమరణం ¶ అసేసం, నిగ్గయ్హ ధోనం వదేస్సామి [పటివేదియామి (సీ. క.)] ధమ్మం;
న కామకారో హి [హోతి (సీ. క.)] పుథుజ్జనానం, సఙ్ఖేయ్యకారో చ [వ (బహూసు)] తథాగతానం.
‘‘సమ్పన్నవేయ్యాకరణం తవేదం, సముజ్జుపఞ్ఞస్స సముగ్గహీతం;
అయమఞ్జలి పచ్ఛిమో సుప్పణామితో, మా మోహయీ జానమనోమపఞ్ఞ.
‘‘పరోపరం అరియధమ్మం విదిత్వా, మా మోహయీ జానమనోమవీరియ;
వారిం యథా ఘమ్మని ఘమ్మతత్తో, వాచాభికఙ్ఖామి సుతం పవస్స.
‘‘యదత్థికం బ్రహ్మచరియం అచరీ, కప్పాయనో కచ్చిస్సతం అమోఘం;
నిబ్బాయి సో ఆదు సఉపాదిసేసో [అనుపాదిసేసా (సీ.), అనుపాదిసేసో (క.)], యథా విముత్తో అహు తం సుణోమ.
‘‘‘అచ్ఛేచ్ఛి ¶ తణ్హం ఇధ నామరూపే,
(ఇతి భగవా) కణ్హస్స సోతం దీఘరత్తానుసయితం;
అతారి జాతిం మరణం అసేసం’, ఇచ్చబ్రవి ¶ భగవా పఞ్చసేట్ఠో.
‘‘ఏస సుత్వా పసీదామి, వచో తే ఇసిసత్తమ;
అమోఘం కిర మే పుట్ఠం, న మం వఞ్చేసి బ్రాహ్మణో.
‘‘యథా వాదీ తథా కారీ, అహు బుద్ధస్స సావకో;
అచ్ఛేచ్ఛి మచ్చునో జాలం, తతం మాయావినో దళ్హం.
‘‘అద్దస ¶ భగవా ఆదిం, ఉపాదానస్స కప్పియో;
అచ్చగా ¶ వత కప్పానో, మచ్చుధేయ్యం సుదుత్తరం.
‘‘తం దేవదేవం వన్దామి, పుత్తం తే ద్విపదుత్తమ;
అనుజాతం మహావీరం, నాగం నాగస్స ఓరస’’న్తి.
ఇత్థం సుదం ఆయస్మా వఙ్గీసో థేరో గాథాయో
అభాసిత్థాతి.
మహానిపాతో నిట్ఠితో.
తత్రుద్దానం –
సత్తతిమ్హి నిపాతమ్హి, వఙ్గీసో పటిభాణవా;
ఏకోవ థేరో నత్థఞ్ఞో, గాథాయో ఏకసత్తతీతి.
నిట్ఠితా థేరగాథాయో.
తత్రుద్దానం –
సహస్సం హోన్తి తా గాథా, తీణి సట్ఠిసతాని చ;
థేరా చ ద్వే సతా సట్ఠి, చత్తారో చ పకాసితా.
సీహనాదం నదిత్వాన, బుద్ధపుత్తా అనాసవా;
ఖేమన్తం పాపుణిత్వాన, అగ్గిఖన్ధావ నిబ్బుతాతి.
థేరగాథాపాళి నిట్ఠితా.