📜

నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స

ఖుద్దకనికాయే

అపదాన-అట్ఠకథా

(దుతియో భాగో)

థేరాపదానం

౨. సీహాసనియవగ్గో

౧. సీహాసనదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నిబ్బుతే ¶ ¶ లోకనాథమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో సీహాసనదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే విభవసమ్పన్నే సద్ధాసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో, ధరమానే భగవతి దేవలోకే వసిత్వా నిబ్బుతే భగవతి ఉప్పన్నత్తా విఞ్ఞుతం పత్తో భగవతో సారీరికచేతియం దిస్వా ‘‘అహో మే అలాభా, భగవతో ధరమానే కాలే అసమ్పత్తో’’తి చిన్తేత్వా చేతియే చిత్తం పసాదేత్వా సోమనస్సజాతో సబ్బరతనమయం దేవతానిమ్మితసదిసం ధమ్మాసనే సీహాసనం కారేత్వా జీవమానకబుద్ధస్స ¶ వియ పూజేసి. తస్సుపరి గేహమ్పి దిబ్బవిమానమివ కారేసి, పాదట్ఠపనపాదపీఠమ్పి కారేసి. ఏవం యావజీవం దీపధూపపుప్ఫగన్ధాదీహి అనేకవిధం పూజం కత్వా తతో చుతో దేవలోకే నిబ్బత్తో ఛ కామసగ్గే అపరాపరం దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చక్కవత్తిసమ్పత్తిం ¶ అనేకక్ఖత్తుం అనుభవిత్వా సఙ్ఖ్యాతిక్కన్తం పదేసరజ్జసమ్పత్తిఞ్చ అనుభవిత్వా కస్సపస్స భగవతో సాసనే పబ్బజిత్వా సమణధమ్మం కత్వా ఏత్థన్తరే దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ¶ ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం విభవసమ్పన్నే కులే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా లద్ధూపసమ్పదో కమ్మట్ఠానం గహేత్వా ఘటేన్తో వాయమన్తో నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి.

౧. ఏవం పత్తఅరహత్తఫలో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సం ఉప్పాదేత్వా పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో నిబ్బుతే లోకనాథమ్హీతిఆదిమాహ. తత్థ లోకస్స నాథో పధానోతి లోకనాథో, లోకత్తయసామీతి అత్థో. లోకనాథే సిద్ధత్థమ్హి నిబ్బుతేతి సమ్బన్ధో. విత్థారితే పావచనేతి పావచనే పిటకత్తయే విత్థారితే పత్థటే పాకటేతి అత్థో. బాహుజఞ్ఞమ్హి సాసనేతి సిక్ఖత్తయసఙ్గహితే బుద్ధసాసనే అనేకసతసహస్సకోటిఖీణాసవసఙ్ఖాతేహి బహుజనేహి ఞాతే అధిగతేతి అత్థో.

౨-౩. పసన్నచిత్తో సుమనోతి తదా అహం బుద్ధస్స ధరమానకాలే అసమ్పత్తో నిబ్బుతే తస్మిం దేవలోకా చవిత్వా మనుస్సలోకం ఉపపన్నో తస్స భగవతో సారీరికధాతుచేతియం దిస్వా పసన్నచిత్తో సద్ధాసమ్పయుత్తమనో సున్దరమనో ‘‘అహో మమాగమనం స్వాగమన’’న్తి సఞ్జాతపసాదబహుమానో ‘‘మయా నిబ్బానాధిగమాయ ఏకం పుఞ్ఞం కాతుం వట్టతీ’’తి చిన్తేత్వా భగవతో చేతియసమీపే భగవన్తం ఉద్దిస్స హిరఞ్ఞసువణ్ణరతనాదీహి అలఙ్కరిత్వావ సీహాసనం అకాసి. తత్ర నిసిన్నస్స పాదట్ఠపనత్థాయ పాదపీఠఞ్చ కారేసి. సీహాసనస్స అతేమనత్థాయ తస్సుపరి ఘరఞ్చ కారేసి. తేన వుత్తం – ‘‘సీహాసనమకాసహం…పే… ఘరం తత్థ అకాసహ’’న్తి. తేన చిత్తప్పసాదేనాతి ధరమానస్స వియ భగవతో సీహాసనం మయా కతం, తేన చిత్తప్పసాదేన. తుసితం ఉపపజ్జహన్తి తుసితభవనే ఉపపజ్జిన్తి అత్థో.

౪. ఆయామేన చతుబ్బీసాతి తత్రుపపన్నస్స దేవభూతస్స సతో మయ్హం సుకతం పుఞ్ఞేన నిబ్బత్తితం పాతుభూతం ఆయామేన ఉచ్చతో చతుబ్బీసయోజనం విత్థారేన తిరియతో చతుద్దసయోజనం తావదేవ నిబ్బత్తిక్ఖణేయేవ ఆసి అహోసీతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవ.

౯. చతున్నవుతే ¶ ¶ ఇతో కప్పేతి ఇతో కప్పతో చతునవుతే కప్పే యం కమ్మం అకరిం అకాసిం, తదా తతో పట్ఠాయ పుఞ్ఞబలేన కఞ్చి దుగ్గతిం నాభిజానామి, న అనుభూతపుబ్బా కాచి దుగ్గతీతి అత్థో.

౧౦. తేసత్తతిమ్హితో కప్పేతి ఇతో కప్పతో తేసత్తతికప్పే. ఇన్దనామా తయో జనాతి ఇన్దనామకా తయో చక్కవత్తిరాజానో ఏకస్మిం కప్పే తీసు జాతీసు ఇన్దో నామ చక్కవత్తీ రాజా అహోసిన్తి అత్థో. ద్వేసత్తతిమ్హితో ¶ కప్పేతి ఇతో ద్వేసత్తతికప్పే. సుమననామకా తయో జనా తిక్ఖత్తుం చక్కవత్తిరాజానో అహేసుం.

౧౧. సమసత్తతితో కప్పేతి ఇతో కప్పతో అనూనాధికే సత్తతిమే కప్పే వరుణనామకా వరుణో చక్కవత్తీతి ఏవంనామకా తయో చక్కవత్తిరాజానో చక్కరతనసమ్పన్నా చతుదీపమ్హి ఇస్సరా అహేసున్తి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

సీహాసనదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. ఏకత్థమ్భికత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సిద్ధత్థస్స భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో ఏకత్థమ్భదాయకథేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే వనకమ్మికో హుత్వా ఏకస్మిం విభవసమ్పన్నే కులే నిబ్బత్తో. తస్మిం సమయే సబ్బే సద్ధా పసన్నా ఉపాసకా ఏకచ్ఛన్దా ‘‘భగవతో ఉపట్ఠానసాలం కరోమా’’తి దబ్బసమ్భారత్థాయ వనం పవిసిత్వా తం ఉపాసకం దిస్వా ‘‘అమ్హాకం ఏకం థమ్భం దేథా’’తి యాచింసు. సో తం పవత్తిం సుత్వా ‘‘తుమ్హే మా చిన్తయిత్థా’’తి తే సబ్బే ఉయ్యోజేత్వా ఏకం సారమయం థమ్భం గహేత్వా సత్థు దస్సేత్వా తేసంయేవ అదాసి. సో తేనేవ సోమనస్సజాతో తదేవ మూలం కత్వా అఞ్ఞాని దానాదీని పుఞ్ఞాని కత్వా తతో చుతో దేవలోకే నిబ్బత్తో అపరాపరం ఛసు కామావచరేసు దిబ్బసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చ అగ్గచక్కవత్తిసమ్పత్తిం అనేకవారం అనుభవిత్వా అసఙ్ఖ్యేయ్యం పదేసరజ్జసమ్పత్తిఞ్చ అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సద్ధాసమ్పన్నే ఏకస్మిం ¶ కులే నిబ్బత్తో మాతాపితూహి సద్ధిం భగవతో సన్తికే ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా లద్ధూపసమ్పదో కమ్మట్ఠానం గహేత్వా మనసికరోన్తో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౧౩. సో ¶ ఏవం పత్తఅరహత్తో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సిద్ధత్థస్సాతిఆదిమాహ. తత్థ సిద్ధత్థస్స భగవతో భగ్యసమ్పన్నస్స సమ్మాసమ్బుద్ధస్స. మహాపూగగణోతి మహాఉపాసకసమూహో అహు అహోసీతి అత్థో. సరణం గతా చ తే బుద్ధన్తి ‘‘బుద్ధం సరణ’’న్తి గతా భజింసు జానింసు వా తే ఉపాసకా. తథాగతం సద్దహన్తి బుద్ధగుణం అత్తనో చిత్తసన్తానే ఠపేన్తీతి అత్థో.

౧౪. సబ్బే సఙ్గమ్మ మన్తేత్వాతి సబ్బే సమాగమ్మ సన్నిపతిత్వా మన్తేత్వా అఞ్ఞమఞ్ఞం సఞ్ఞాపేత్వా ఏకచ్ఛన్దా హుత్వా మాళం ఉపట్ఠానసాలం సత్థునో అత్థాయ కుబ్బన్తి కరోన్తీతి అత్థో. దబ్బసమ్భారేసు ఏకత్థమ్భం అలభన్తా బ్రహావనే మహావనే విచినన్తీతి సమ్బన్ధో.

౧౫. తేహం ¶ అరఞ్ఞే దిస్వానాతి అహం తే ఉపాసకే అరఞ్ఞే దిస్వాన గణం సమూహం ఉపగమ్మ సమీపం గన్త్వా అఞ్జలిం పగ్గహేత్వాన దసఙ్గులిసమోధానం అఞ్జలిం సిరసి కత్వా అహం గణం ఉపాసకసమూహం ‘‘తుమ్హే ఇమం వనం కిమత్థం ఆగతత్థా’’తి తదా తస్మిం కాలే పరిపుచ్ఛిన్తి సమ్బన్ధో.

౧౬. తే సీలవన్తో ఉపాసకా మే మయా పుట్ఠా ‘‘మాళం మయం కత్తుకామా హుత్వా ఏకత్థమ్భో అమ్హేహి న లబ్భతీ’’తి వియాకంసు విసేసేన కథయింసూతి సమ్బన్ధో.

౧౭. మమం మయ్హం ఏకత్థమ్భం దేథ, అహం తం దస్సామి సత్థునో సన్తికం అహం థమ్భం ఆహరిస్సామి, తే భవన్తో థమ్భహరణే అప్పోస్సుక్కా ఉస్సాహరహితా భవన్తూతి సమ్బన్ధో.

౨౪. యం యం యోనుపపజ్జామీతి యం యం యోనిం దేవత్తం అథ మానుసం ఉపగచ్ఛామీతి అత్థో. భుమ్మత్థే వా ఉపయోగవచనం, యస్మిం యస్మిం దేవలోకే వా మనుస్సలోకే వాతి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

ఏకత్థమ్భికత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. నన్దత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరస్స ¶ ¶ భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో నన్దత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో భగవతో సన్తికే ధమ్మం సుణన్తో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారానం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా సయం తం ఠానన్తరం పత్థేన్తో భగవతో భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ పూజాసక్కారబహులం మహాదానం పవత్తేత్వా ‘‘అహం, భన్తే, అనాగతే తుమ్హాదిసస్స బుద్ధస్స ఏవరూపో సావకో భవేయ్య’’న్తి పణిధానం అకాసి.

సో తతో పట్ఠాయ దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో అత్థదస్సిస్స భగవతో కాలే ధమ్మతాయ నామ నదియా మహన్తో కచ్ఛపో హుత్వా నిబ్బత్తో ఏకదివసం సత్థారం నదిం తరితుం తీరే ఠితం దిస్వా సయం భగవన్తం తారేతుకామో సత్థు పాదమూలే నిపజ్జి. సత్థా తస్స అజ్ఝాసయం ఞత్వా పిట్ఠిం అభిరుహి. సో హట్ఠతుట్ఠో వేగేన సోతం ఛిన్దన్తో సీఘతరం పరతీరం పాపేసి. భగవా తస్స అనుమోదనం వదన్తో భావినిం సమ్పత్తిం కథేత్వా పక్కామి.

సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన సుగతీసుయేవ సంసరన్తో ¶ ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కపిలవత్థుస్మిం సుద్ధోదనమహారాజస్స అగ్గమహేసియా మహాపజాపతిగోతమియా కుచ్ఛిమ్హి నిబ్బత్తో, తస్స నామగ్గహణదివసే ఞాతిసఙ్ఘం నన్దయన్తో జాతోతి ‘‘నన్దో’’త్వేవ నామం అకంసు. తస్స వయప్పత్తకాలే భగవా పవత్తితవరధమ్మచక్కో లోకానుగ్గహం కరోన్తో అనుక్కమేన కపిలవత్థుం గన్త్వా ఞాతిసమాగమే పోక్ఖరవస్సం అట్ఠుప్పత్తిం కత్వా వేస్సన్తరజాతకం (జా. ౨.౨౨.౧౬౫౫ ఆదయో) కథేత్వా దుతియదివసే పిణ్డాయ పవిట్ఠో ‘‘ఉత్తిట్ఠే నప్పమజ్జేయ్యా’’తి (ధ. ప. ౧౬౮) గాథాయ పితరం సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠాపేత్వా నివేసనం గన్త్వా ‘‘ధమ్మఞ్చరే సుచరిత’’న్తి (ధ. ప. ౧౬౯) గాథాయ మహాపజాపతిం సోతాపత్తిఫలే రాజానం సకదాగామిఫలే పతిట్ఠాపేత్వా తతియదివసే నన్దకుమారస్స అభిసేకగేహపవేసనఆవాహమఙ్గలేసు వత్తమానేసు పిణ్డాయ పావిసి. సత్థా నన్దకుమారస్స హత్థే పత్తం దత్వా మఙ్గలం వత్వా తస్స హత్థతో పత్తం అగ్గహేత్వావ విహారం గతో ¶ , తం పత్తహత్థం విహారం ఆగతం అనిచ్ఛమానంయేవ పబ్బాజేత్వా తథాపబ్బాజితత్తాయేవ అనభిరతియా పీళితం ఞత్వా ఉపాయేన తస్స తం అనభిరతిం వినోదేసి. సో యోనిసో పటిసఙ్ఖాయ విపస్సనం పట్ఠపేత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి. థేరో పున దివసే భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా ఏవమాహ – ‘‘యం మే, భన్తే, భగవా పాటిభోగో పఞ్చన్నం అచ్ఛరాసతానం పటిలాభాయ ¶ కకుటపాదానం, ముఞ్చామహం, భన్తే, భగవన్తం ఏతస్మా పటిస్సవా’’తి. భగవాపి ‘‘యదేవ తే, నన్ద, అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముత్తం, తదాహం ముత్తో ఏతస్మా పటిస్సవా’’తి ఆహ. అథస్స భగవా సవిసేసం ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారతం ఞత్వా తం గుణం విభావేన్తో ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారానం యదిదం నన్దో’’తి (అ. ని. ౧.౨౧౯, ౨౩౦) ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారభావేన నం ఏతదగ్గే ఠపేసి. థేరో హి ‘‘ఇన్ద్రియాసంవరం నిస్సాయ ఇమం విప్పకారం పత్తో, తమహం సుట్ఠు నిగ్గణ్హిస్సామీ’’తి ఉస్సాహజాతో బలవహిరోత్తప్పో తత్థ చ కతాధికారత్తా ఇన్ద్రియసంవరే ఉక్కంసపారమిం అగమాసి.

౨౭. ఏవం సో ఏతదగ్గట్ఠానం పత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సప్పత్తో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరస్స భగవతోతిఆదిమాహ. వత్థం ఖోమం మయా దిన్నన్తి ఖోమరట్ఠే జాతం వత్థం భగవతి చిత్తప్పసాదేన గారవబహుమానేన మయా పరమసుఖుమం ఖోమవత్థం దిన్నన్తి అత్థో. సయమ్భుస్సాతి ¶ సయమేవ భూతస్స జాతస్స అరియాయ జాతియా నిబ్బత్తస్స. మహేసినోతి మహన్తే సీలసమాధిపఞ్ఞావిముత్తివిముత్తిఞాణదస్సనక్ఖన్ధే ఏసి గవేసీతి మహేసి, తస్స మహేసినో సయమ్భుస్స చీవరత్థాయ ఖోమవత్థం మయా దిన్నన్తి సమ్బన్ధో.

౨౮. తం మే బుద్ధో వియాకాసీతి ఏత్థ తన్తి సామ్యత్థే ఉపయోగవచనం, తస్స వత్థదాయకస్స మే దానఫలం విసేసేన అకాసి కథేసి బుద్ధోతి అత్థో. జలజుత్తమనామకోతి పదుముత్తరనామకో. ‘‘జలరుత్తమనాయకో’’తిపి పాఠో, తస్స జలమానానం దేవబ్రహ్మానం ఉత్తమనాయకో పధానోతి అత్థో. ఇమినా వత్థదానేనాతి ఇమినా వత్థదానస్స నిస్సన్దేన త్వం అనాగతే హేమవణ్ణో సువణ్ణవణ్ణో భవిస్ససి.

౨౯. ద్వే ¶ సమ్పత్తిం అనుభోత్వాతి దిబ్బమనుస్ససఙ్ఖాతా ద్వే సమ్పత్తియో అనుభవిత్వా. కుసలమూలేహి చోదితోతి కుసలావయవేహి కుసలకోట్ఠాసేహి చోదితో పేసితో, ‘‘త్వం ఇమినా పుఞ్ఞేన సత్థు కులం పసవాహీ’’తి పేసితో వియాతి అత్థో. ‘‘గోతమస్స భగవతో కనిట్ఠో త్వం భవిస్ససీ’’తి బ్యాకాసీతి సమ్బన్ధో.

౩౦. రాగరత్తో సుఖసీలోతి కిలేసకామేహి రత్తో అల్లీనో కాయసుఖచిత్తసుఖానుభవనసభావో. కామేసు గేధమాయుతోతి వత్థుకామేసు గేధసఙ్ఖాతాయ తణ్హాయ ఆయుతో యోజితోతి అత్థో. బుద్ధేన చోదితో సన్తో, తదా త్వన్తి యస్మా కామేసు గేధితో, తదా తస్మా ¶ త్వం అత్తనో భాతుకేన గోతమబుద్ధేన చోదితో పబ్బజ్జాయ ఉయ్యోజితో తస్స సన్తికే పబ్బజిస్ససీతి సమ్బన్ధో.

౩౧. పబ్బజిత్వాన త్వం తత్థాతి తస్మిం గోతమస్స భగవతో సాసనే త్వం పబ్బజిత్వా కుసలమూలేన మూలభూతేన పుఞ్ఞసమ్భారేన చోదితో భావనాయం నియోజితో సబ్బాసవే సకలాసవే పరిఞ్ఞాయ జానిత్వా పజహిత్వా అనామయో నిద్దుక్ఖో నిబ్బాయిస్ససి అదస్సనం పాపేస్ససి, అపణ్ణత్తికభావం గమిస్ససీతి అత్థో.

౩౨. సతకప్పసహస్సమ్హీతి ఇతో కప్పతో పుబ్బే సతకప్పాధికే సహస్సమే కప్పమ్హి చేళనామకా చత్తారో చక్కవత్తిరాజానో అహేసున్తి అత్థో. సట్ఠి కప్పసహస్సానీతి కప్పసహస్సాని సట్ఠి చ అతిక్కమిత్వా హేట్ఠా ఏకస్మిం కప్పే చత్తారో జనా ఉపచేళా నామ చక్కవత్తిరాజానో చతూసు జాతీసు అహేసున్తి అత్థో.

౩౩. పఞ్చకప్పసహస్సమ్హీతి పఞ్చకప్పాధికే సహస్సమే కప్పమ్హి చేళా నామ చత్తారో జనా చక్కవత్తిరాజానో సత్తహి రతనేహి సమ్పన్నా సమఙ్గీభూతా జమ్బుదీపఅపరగోయానఉత్తరకురుపుబ్బవిదేహదీపసఙ్ఖాతే ¶ చతుదీపమ్హి ఇస్సరా పధానా విసుం అహేసున్తి అత్థో. సేసం వుత్తనయమేవాతి.

నన్దత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. చూళపన్థకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరో ¶ నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో చూళపన్థకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే యదేత్థ అట్ఠుప్పత్తివసేన వత్తబ్బం, తం అట్ఠకనిపాతే మహాపన్థకవత్థుస్మిం (థేరగా. ౫౧౦ ఆదయో) వుత్తమేవ. అయం పన విసేసో – మహాపన్థకత్థేరో అరహత్తం పత్వా ఫలసమాపత్తిసుఖేన వీతినామేన్తో చిన్తేసి – ‘‘కథం ను ఖో సక్కా చూళపన్థకమ్పి ఇమస్మిం సుఖే పతిట్ఠాపేతు’’న్తి. సో అత్తనో అయ్యకం ధనసేట్ఠిం ఉపసఙ్కమిత్వా ఆహ – ‘‘సచే, మహాసేట్ఠి ¶ , అనుజానాథ, అహం చూళపన్థకం పబ్బాజేయ్య’’న్తి. ‘‘పబ్బాజేథ, భన్తే’’తి. థేరో తం పబ్బాజేసి. సో దససు సీలేసు పతిట్ఠితో భాతు సన్తికే –

‘‘పదుమం యథా కోకనదం సుగన్ధం, పాతో సియా ఫుల్లమవీతగన్ధం;

అఙ్గీరసం పస్స విరోచమానం, తపన్తమాదిచ్చమివన్తలిక్ఖే’’తి. (సం. ని. ౧.౧౨౩; అ. ని. ౫.౧౯౫) –

గాథం ఉగ్గణ్హన్తో చతూహి మాసేహి ఉగ్గహేతుం నాసక్ఖి, గహితమ్పి హదయే న తిట్ఠతి. అథ నం మహాపన్థకో, ‘‘చూళపన్థక, త్వం ఇమస్మిం సాసనే అభబ్బో, చతూహి మాసేహి ఏకం గాథమ్పి గహేతుం న సక్కోసి, పబ్బజితకిచ్చం పన త్వం కథం మత్థకం పాపేస్ససి, నిక్ఖమ ఇతో’’తి సో థేరేన పణామికో ద్వారకోట్ఠకసమీపే రోదమానో అట్ఠాసి.

తేన చ సమయేన సత్థా జీవకమ్బవనే విహరతి. అథ జీవకో పురిసం పేసేసి – ‘‘గచ్ఛ, పఞ్చహి భిక్ఖుసతేహి సద్ధిం సత్థారం నిమన్తేహీ’’తి. తేన చ సమయేన ఆయస్మా మహాపన్థకో భత్తుద్దేసకో హోతి. సో ‘‘పఞ్చన్నం భిక్ఖుసతానం భిక్ఖం పటిచ్ఛథా’’తి వుత్తో ‘‘చూళపన్థకం ఠపేత్వా సేసానం పటిచ్ఛామీ’’తి ఆహ. తం సుత్వా చూళపన్థకో భియ్యోసోమత్తాయ దోమనస్సప్పత్తో అహోసి. సత్థా తస్స చిత్తక్ఖేదం ఞత్వా ‘‘చూళపన్థకో మయా కతేన ఉపాయేన బుజ్ఝిస్సతీ’’తి ¶ తస్స అవిదూరట్ఠానే అత్తానం దస్సేత్వా ‘‘కిం, పన్థక, రోదసీ’’తి పుచ్ఛి. ‘‘భాతా మం, భన్తే, పణామేతీ’’తి ఆహ. ‘‘పన్థక, మా చిన్తయి, మమ సాసనే ¶ తుయ్హం పబ్బజ్జా, ఏహి ఇమం గహేత్వా ‘రజోహరణం, రజోహరణ’న్తి మనసి కరోహీ’’తి ఇద్ధియా సుద్ధం చోళక్ఖణ్డం అభిసఙ్ఖరిత్వా అదాసి. సో సత్థారా దిన్నం చోళక్ఖణ్డం ‘‘రజోహరణం, రజోహరణ’’న్తి హత్థేన పరిమజ్జన్తో నిసీది. తస్స తం పరిమజ్జన్తస్స కిలిట్ఠధాతుకం జాతం, పున పరిమజ్జన్తస్స ఉక్ఖలిపరిపుఞ్ఛనసదిసం జాతం. సో ఞాణపరిపాకత్తా ఏవం చిన్తేసి – ‘‘ఇదం చోళక్ఖణ్డం పకతియా పరిసుద్ధం, ఇమం ఉపాదిణ్ణకసరీరం నిస్సాయ కిలిట్ఠం అఞ్ఞథా జాతం, తస్మా అనిచ్చం యథాపేతం, ఏవం చిత్తమ్పీ’’తి ఖయవయం పట్ఠపేత్వా తస్మింయేవ నిమిత్తే ఝానాని నిబ్బత్తేత్వా ఝానపాదకం కత్వా విపస్సనం పట్ఠపేత్వా సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పాపుణి. అరహత్తపత్తస్సేవస్స తేపిటకం పఞ్చాభిఞ్ఞా చ ఆగమింసు.

సత్థా ఏకూనేహి పఞ్చభిక్ఖుసతేహి సద్ధిం గన్త్వా జీవకస్స నివేసనే పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీది. చూళపన్థకో పన అత్తనో భిక్ఖాయ అప్పటిచ్ఛితత్తా ఏవ న గతో. జీవకో యాగుం దాతుం ¶ ఆరభి. సత్థా హత్థేన పత్తం పిదహి. ‘‘కస్మా, భన్తే, న గణ్హథా’’తి వుత్తే ‘‘విహారే ఏకో భిక్ఖు అత్థి, జీవకా’’తి. సో పురిసం పేసేసి – ‘‘గచ్ఛ, భణే, విహారే నిసిన్నం అయ్యం గహేత్వా ఏహీ’’తి. చూళపన్థకత్థేరోపి రూపేన కిరియాయ చ ఏకమ్పి ఏకేన అసదిసం భిక్ఖుసహస్సం నిమ్మినిత్వా నిసీది. సో పురిసో విహారే భిక్ఖూనం బహుభావం దిస్వా గన్త్వా జీవకస్స కథేసి – ‘‘ఇమస్మా భిక్ఖుసఙ్ఘా విహారే భిక్ఖుసఙ్ఘో బహుతరో, పక్కోసితబ్బం అయ్యం న జానామీ’’తి. జీవకో సత్థారం పుచ్ఛి – ‘‘కో నామో, భన్తే, విహారే నిసిన్నో భిక్ఖూ’’తి? ‘‘చూళపన్థకో నామ, జీవకా’’తి. ‘‘గచ్ఛ, భణే, ‘చూళపన్థకో నామ కతరో’తి పుచ్ఛిత్వా తం ఆనేహీ’’తి. సో విహారం గన్త్వా ‘‘చూళపన్థకో నామ కతరో, భన్తే’’తి పుచ్ఛి. ‘‘అహం చూళపన్థకో, అహం చూళపన్థకో’’తి ఏకప్పహారేన భిక్ఖుసహస్సమ్పి కథేసి. సో పునాగన్త్వా తం పవత్తిం జీవకస్స ఆరోచేసి జీవకో పటివిద్ధసచ్చత్తా ‘‘ఇద్ధిమా మఞ్ఞే, అయ్యో’’తి నయతో ఞత్వా ‘‘గచ్ఛ, భణే, పఠమం కథేన్తం అయ్యమేవ ‘తుమ్హే సత్థా పక్కోసతీ’తి వత్వా చీవరకణ్ణే గణ్హాహీ’’తి ఆహ. సో విహారం గన్త్వా తథా అకాసి. తావదేవ నిమ్మితభిక్ఖూ అన్తరధాయింసు. సో థేరం గహేత్వా అగమాసి.

సత్థా ¶ తస్మిం ఖణే యాగుఞ్చ ఖజ్జకాదిభేదఞ్చ పటిగ్గణ్హి. కతభత్తకిచ్చో భగవా ఆయస్మన్తం చూళపన్థకం ఆణాపేసి ‘‘అనుమోదనం కరోహీ’’తి. సో పభిన్నపటిసమ్భిదో సినేరుం గహేత్వా ¶ మహాసముద్దం మన్థేన్తో వియ తేపిటకం బుద్ధవచనం సఙ్ఖోభేన్తో సత్థు అజ్ఝాసయం గణ్హన్తో అనుమోదనం అకాసి. దసబలే భత్తకిచ్చం కత్వా విహారం గతే ధమ్మసభాయం కథా ఉదపాది ‘అహో బుద్ధానం ఆనుభావో, యత్ర హి నామ చత్తారో మాసే ఏకగాథం గహేతుం అసక్కోన్తమ్పి లహుకేన ఖణేనేవ ఏవం మహిద్ధికం అకంసూ’తి, తథా హి జీవకస్స నివేసనే నిసిన్నో భగవా ‘ఏవం చూళపన్థకస్స చిత్తం సమాహితం, వీథిపటిపన్నా విపస్సనా’తి ఞత్వా యథానిసిన్నోయేవ అత్తానం దస్సేత్వా, ‘పన్థక, నేవాయం పిలోతికా కిలిట్ఠా రజానుకిణ్ణా, ఇతో పన అఞ్ఞోపి అరియస్స వినయే సంకిలేసో రజో’తి దస్సేన్తో –

‘‘రాగో రజో న చ పన రేణు వుచ్చతి, రాగస్సేతం అధివచనం రజోతి;

ఏతం రజం విప్పజహిత్వా భిక్ఖవో, విహరన్తి తే విగతరజస్స సాసనే.

‘‘దోసో రజో…పే… విగతరజస్స సాసనే.

‘‘మోహో ¶ రజో…పే… విగతరజస్స సాసనే’’తి. (మహాని. ౨౦౯; చూళని. ఉదయమాణవపుచ్ఛానిద్దేస ౭౪) –

ఇమా తిస్సో గాథాయో అభాసి. గాథాపరియోసానే చూళపన్థకో సహపటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పాపుణీతి. సత్థా తేసం భిక్ఖూనం కథాసల్లాపం సుత్వా ఆగన్త్వా బుద్ధాసనే నిసీదిత్వా ‘‘కిం వదేథ, భిక్ఖవే’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇమం నామ, భన్తే’’తి వుత్తే ‘‘భిక్ఖవే, చూళపన్థకేన ఇదాని మయ్హం ఓవాదే ఠత్వా లోకుత్థరదాయజ్జం లద్ధం, పుబ్బే పన లోకియదాయజ్జం లద్ధ’’న్తి వత్వా తేహి యాచితో చూళసేట్ఠిజాతకం (జా. ౧.౧.౪) కథేసి. అపరభాగే నం సత్థా అరియగణపరివుతో ధమ్మాసనే నిసిన్నో మనోమయం కాయం అభినిమ్మినన్తానం భిక్ఖూనం చేతోవివట్టకుసలానఞ్చ అగ్గట్ఠానే ఠపేసి.

౩౫. ఏవం సో పత్తఏతదగ్గట్ఠానో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా పీతిసోమనస్సవసేన పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదిమాహ. తత్థ పురిమపదద్వయం వుత్తత్థమేవ. గణమ్హా వూపకట్ఠో ¶ సోతి సో పదుముత్తరో నామ సత్థా గణమ్హా మహతా భిక్ఖుసమూహతో వూపకట్ఠో విసుం భూతో వివేకం ఉపగతో. తదా ¶ మమ తాపసకాలే హిమవన్తే హిమాలయపబ్బతసమీపే వసి వాసం కప్పేసి, చతూహి ఇరియాపథేహి విహాసీతి అత్థో.

౩౬. అహమ్పి…పే… తదాతి యదా సో భగవా హిమవన్తం ఉపగన్త్వా వసి, తదా అహమ్పి హిమవన్తసమీపే కతఅస్సమే ఆ సమన్తతో కాయచిత్తపీళాసఙ్ఖాతా పరిస్సయా సమన్తి ఏత్థాతి అస్సమోతి లద్ధనామే అరఞ్ఞావాసే వసామీతి సమ్బన్ధో. అచిరాగతం మహావీరన్తి అచిరం ఆగతం మహావీరియవన్తం లోకనాయకం పధానం తం భగవన్తం ఉపేసిన్తి సమ్బన్ధో, ఆగతక్ఖణేయేవ ఉపాగమిన్తి అత్థో.

౩౭. పుప్ఫచ్ఛత్తం గహేత్వానాతి ఏవం ఉపగచ్ఛన్తో చ పదుముప్పలపుప్ఫాదీహి ఛాదితం పుప్ఫమయం ఛత్తం గహేత్వా నరాసభం నరానం సేట్ఠం భగవన్తం ఛాదేన్తో ఉపగచ్ఛిం సమీపం గతోస్మీతి అత్థో. సమాధిం సమాపజ్జన్తన్తి రూపావచరసమాధిజ్ఝానం సమాపజ్జన్తం అప్పేత్వా నిసిన్నస్స అన్తరాయం అహం అకాసిన్తి సమ్బన్ధో.

౩౮. ఉభో హత్థేహి పగ్గయ్హాతి తం సుసజ్జితం పుప్ఫచ్ఛత్తం ద్వీహి హత్థేహి ఉక్ఖిపిత్వా అహం ¶ భగవతో అదాసిన్తి సమ్బన్ధో. పటిగ్గహేసీతి తం మయా దిన్నం పుప్ఫచ్ఛత్తం పదుముత్తరో భగవా సమ్పటిచ్ఛి, సాదరం సాదియీతి అత్థో.

౪౧. సతపత్తఛత్తం పగ్గయ్హాతి ఏకేకస్మిం పదుమపుప్ఫే సతసతపత్తానం వసేన సతపత్తేహి పదుమపుప్ఫేహి ఛాదితం పుప్ఫచ్ఛత్తం పకారేన ఆదరేన గహేత్వా తాపసో మమ అదాసీతి అత్థో. తమహం కిత్తయిస్సామీతి తం తాపసం అహం కిత్తయిస్సామి పాకటం కరిస్సామీతి అత్థో. మమ భాసతో భాసమానస్స వచనం సుణోథ మనసి కరోథ.

౪౨. పఞ్చవీసతికప్పానీతి ఇమినా పుప్ఫచ్ఛత్తదానేన పఞ్చవీసతివారే తావతింసభవనే సక్కో హుత్వా దేవరజ్జం కరిస్సతీతి సమ్బన్ధో. చతుత్తింసతిక్ఖత్తుఞ్చాతి చతుత్తింసతివారే మనుస్సలోకే చక్కవత్తీ రాజా భవిస్సతి.

౪౩. యం ¶ యం యోనిన్తి మనుస్సయోనిఆదీసు యం యం జాతిం సంసరతి గచ్ఛతి ఉపపజ్జతి. తత్థ తత్థ యోనియం అబ్భోకాసే సుఞ్ఞట్ఠానే పతిట్ఠన్తం నిసిన్నం ఠితం వా పదుమం ధారయిస్సతి ఉపరి ఛాదయిస్సతీతి అత్థో.

౪౫. పకాసితే పావచనేతి తేన భగవతో సకలపిటకత్తయే పకాసితే దీపితే మనుస్సత్తం మనుస్సజాతిం లభిస్సతి ఉపపజ్జిస్సతి. మనోమయమ్హి కాయమ్హీతి మనేన ఝానచిత్తేన నిబ్బత్తోతి మనోమయో, యథా చిత్తం పవత్తతి, తథా కాయం పవత్తేతి చిత్తగతికం కరోతీతి ¶ అత్థో. తమ్హి మనోమయే కాయమ్హి సో తాపసో చూళపన్థకో నామ హుత్వా ఉత్తమో అగ్గో భవిస్సతీతి అత్థో. సేసం హేట్ఠా వుత్తత్తా ఉత్తానత్తా చ సువిఞ్ఞేయ్యమేవ.

౫౨. సరిం కోకనదం అహన్తి అహం భగవతో నిమ్మితచోళకం పరిమజ్జన్తో కోకనదం పదుమం సరిన్తి అత్థో. తత్థ చిత్తం విముచ్చి మేతి తస్మిం కోకనదే పదుమే మయ్హం చిత్తం అధిముచ్చి అల్లీనో, తతో అహం అరహత్తం పాపుణిన్తి సమ్బన్ధో.

౫౩. అహం మనోమయేసు చిత్తగతికేసు కాయేసు సబ్బత్థ సబ్బేసు పారమిం పరియోసానం గతో పత్తోతి సమ్బన్ధో. సేసం వుత్తనయమేవాతి.

చూళపన్థకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. పిలిన్దవచ్ఛత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నిబ్బుతే ¶ లోకనాథమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో పిలిన్దవచ్ఛత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే మహాభోగకులే నిబ్బత్తో హేట్ఠా వుత్తనయేన సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుణన్తో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం దేవతానం పియమనాపభావేన అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా తం ఠానన్తరం పత్థేత్వా యావజీవం కుసలం కత్వా తతో చుతో దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో సుమేధస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో. పరినిబ్బుతే భగవతి తస్స థూపం పూజేత్వా సఙ్ఘస్స మహాదానం పవత్తేత్వా తతో చవిత్వా దేవమనుస్సేసు ఉభయసమ్పత్తియో ¶ అనుభవిత్వా అనుప్పన్నే బుద్ధే చక్కవత్తీ రాజా హుత్వా మహాజనం పఞ్చసీలేసు పతిట్ఠాపేత్వా సగ్గపరాయనం అకాసి. సో అనుప్పన్నేయేవ అమ్హాకం భగవతి సావత్థియం బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తి, పిలిన్దోతిస్స నామం అకంసు. వచ్ఛోతి గోత్తం. సో అపరభాగే పిలిన్దవచ్ఛోతి పఞ్ఞాయిత్థ. సంసారే పన సంవేగబహులతాయ పరిబ్బాజకపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా చూళగన్ధారం నామ విజ్జం సాధేత్వా తాయ విజ్జాయ ఆకాసచారీ పరచిత్తవిదూ చ హుత్వా రాజగహే లాభగ్గయసగ్గపత్తో పటివసతి.

అథ అమ్హాకం భగవా అభిసమ్బుద్ధో హుత్వా అనుక్కమేన రాజగహం ఉపగతో. తతో పట్ఠాయ బుద్ధానుభావేన తస్స సా విజ్జా న సమ్పజ్జతి, అత్తనో కిచ్చం న సాధేతి. సో చిన్తేసి – ‘‘సుతం ఖో పనేతం ఆచరియపాచరియానం భాసమానానం ‘యత్థ మహాగన్ధారవిజ్జా ధరతి ¶ , తత్థ చూళగన్ధారవిజ్జా న సమ్పజ్జతీ’తి సమణస్స పన గోతమస్స ఆగతకాలతో పట్ఠాయ నాయం మమ విజ్జా సమ్పజ్జతి, నిస్సంసయం సమణో గోతమో మహాగన్ధారవిజ్జం జానాతి, యంనూనాహం తం పయిరుపాసిత్వా తస్స సన్తికే తం విజ్జం పరియాపుణేయ్య’’న్తి. సో భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా ఏతదవోచ – ‘‘అహం, మహాసమణ, తవ సన్తికే ఏకం విజ్జం పరియాపుణితుకామో, ఓకాసం మే కరోహీ’’తి. ‘‘తేన హి మమ సన్తికే పబ్బజాహీ’’తి ఆహ. సో ‘‘విజ్జాయ పరికమ్మం పబ్బజ్జా’’తి మఞ్ఞమానో పబ్బజి. తస్స భగవా ధమ్మం కథేత్వా చరితానుకూలం కమ్మట్ఠానం అదాసి. సో ఉపనిస్సయసమ్పన్నతాయ నచిరస్సేవ విపస్సనం పట్ఠపేత్వా అరహత్తం పాపుణి.

౫౫. యా పన పురిమజాతియం తస్సోవాదే ఠత్వా సగ్గే నిబ్బత్తా దేవతా, తా కతఞ్ఞుతం నిస్సాయ తస్మిం సఞ్జాతబహుమానా సాయం పాతం థేరం పయిరుపాసిత్వా గచ్ఛన్తి. తస్మా నం భగవా దేవతానం అతివియ పియమనాపభావేన అగ్గభావే ఠపేసి ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం ¶ దేవతానం పియమనాపానం యదిదం పిలిన్దవచ్ఛో’’తి (అ. ని. ౧.౨౦౯, ౨౧౫). ఏవం సో పత్తఅగ్గట్ఠానో అత్తనో పుబ్బకమ్మం అనుస్సరిత్వా పీతిసోమనస్సవసేన పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో నిబ్బుతే లోకనాథమ్హీతిఆదిమాహ.

తత్థ ¶ కామరూపారూపలోకస్స నాథో పధానోతి లోకనాథో. మేధా వుచ్చన్తి సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణఅనావరణఞాణాదయో, సున్దరా, పసట్ఠా వా మేధా యస్స సో సుమేధో, అగ్గో చ సో పుగ్గలో చాతి అగ్గపుగ్గలో, తస్మిం సుమేధే లోకనాయకే అగ్గపుగ్గలే ఖన్ధపరినిబ్బానేన నిబ్బుతే సతీతి సమ్బన్ధో. పసన్నచిత్తో సుమనోతి సద్ధాయ పసాదితచిత్తో సోమనస్సేన సున్దరమనో అహం తస్స సుమేధస్స భగవతో థూపపూజం చేతియపూజం అకాసిన్తి అత్థో.

౫౬. యే చ ఖీణాసవా తత్థాతి తస్మిం సమాగమే యే చ ఖీణాసవా పహీనకిలేసా ఛళభిఞ్ఞా ఛహి అభిఞ్ఞాహి సమన్నాగతా మహిద్ధికా మహన్తేహి ఇద్ధీహి సమన్నాగతా సన్తి, తే సబ్బే ఖీణాసవే అహం తత్థ సమానేత్వా సుట్ఠు ఆదరేన ఆనేత్వా సఙ్ఘభత్తం సకలసఙ్ఘస్స దాతబ్బభత్తం అకాసిం తేసం భోజేసిన్తి అత్థో.

౫౭. ఉపట్ఠాకో తదా అహూతి తదా మమ సఙ్ఘభత్తదానకాలే సుమేధస్స భగవతో నామేన సుమేధో నామ ఉపట్ఠాకసావకో అహు అహోసీతి అత్థో. సో సావకో మయ్హం పూజాసక్కారం అనుమోదిత్థ అనుమోదితో ఆనిసంసం కథేసీతి అత్థో.

౫౮. తేన చిత్తప్పసాదేనాతి తేన థూపపూజాకరణవసేన ఉప్పన్నేన ¶ చిత్తప్పసాదేన దేవలోకే దిబ్బవిమానం ఉపపజ్జిం ఉపగతో అస్మీతి అత్థో, తత్థ నిబ్బత్తోమ్హీతి వుత్తం హోతి. ఛళాసీతిసహస్సానీతి తస్మిం విమానే ఛ అసీతిసహస్సాని దేవచ్ఛరాయో మే మయ్హం చిత్తం రమింసు రమాపేసున్తి సమ్బన్ధో.

౫౯. మమేవ అనువత్తన్తీతి తా అచ్ఛరాయో సబ్బకామేహి దిబ్బేహి రూపాదివత్థుకామేహి ఉపట్ఠహన్తియో మమం ఏవ అనువత్తన్తి మమ వచనం అనుకరోన్తి సదా నిచ్చకాలన్తి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

పిలిన్దవచ్ఛత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. రాహులత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరస్స ¶ ¶ భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో రాహులత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి ఆయస్మా పురిమజినవరేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సత్థు ధమ్మదేసనం సుణన్తో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం సిక్ఖాకామానం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా సయమ్పి తం ఠానన్తరం పత్థేన్తో సేనాసనవిసోధనవిజ్జోతనాదికం ఉళారం పుఞ్ఞం కత్వా పణిధానం అకాసి. సో తతో చవిత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే అమ్హాకం బోధిసత్తం పటిచ్చ యసోధరాయ దేవియా కుచ్ఛిమ్హి నిబ్బత్తిత్వా రాహులోతి లద్ధనామో మహతా ఖత్తియపరివారేన వడ్ఢి. తస్స పబ్బజ్జావిధానం ఖన్ధకే (మహావ. ౧౦౫) ఆగతమేవ. సో పబ్బజిత్వా సత్థు సన్తికే అనేకేహి సుత్తపదేహి సులద్ధోవాదో పరిపక్కఞాణో విపస్సనం ఉస్సుక్కాపేత్వా అరహత్తం పాపుణి. అరహా పన హుత్వా అత్తనో పటిపత్తిం పచ్చవేక్ఖిత్వా అఞ్ఞం బ్యాకరోన్తో –

‘‘ఉభయేనేవ సమ్పన్నో, రాహులభద్దోతి మం విదూ;

యఞ్చమ్హి పుత్తో బుద్ధస్స, యఞ్చ ధమ్మేసు చక్ఖుమా.

‘‘యఞ్చ మే ఆసవా ఖీణా, యఞ్చ నత్థి పునబ్భవో;

అరహా దక్ఖిణేయ్యోమ్హి, తేవిజ్జో అమతద్దసో.

‘‘కామన్ధా జాలపచ్ఛన్నా, తణ్హాఛదనఛాదితా;

పమత్తబన్ధునా బన్ధా, మచ్ఛావ కుమినా ముఖే.

‘‘తం కామం అహముజ్ఝిత్వా, ఛేత్వా మారస్స బన్ధనం;

సమూలం తణ్హమబ్బుయ్హ, సీతిభూతోస్మి నిబ్బుతో’’తి. (థేరగా. ౨౯౫-౨౯౮);

చతస్సో గాథా అభాసి. తత్థ ¶ ఉభయేనేవ సమ్పన్నోతి జాతిసమ్పదా పటిపత్తిసమ్పదాతి ఉభయసమ్పత్తియాపి సమ్పన్నో సమన్నాగతో. రాహులభద్దోతి మం విదూతి ‘‘రాహులభద్దో’’తి మం సబ్రహ్మచారినో ¶ సఞ్జానన్తి. తస్స హి జాతసాసనం సుత్వా బోధిసత్తేన, ‘‘రాహు, జాతో, బన్ధనం జాత’’న్తి వుత్తవచనం ఉపాదాయ సుద్ధోదనమహారాజా ‘‘రాహులో’’తి నామం ¶ గణ్హి. తత్థ ఆదితో పితరా వుత్తపరియాయమేవ గహేత్వా ఆహ – ‘‘రాహులభద్దోతి మం విదూ’’తి. భద్దోతి పసంసావచనమేవ. అపరభాగే సత్థా తం సిక్ఖాకామభావేన అగ్గట్ఠానే ఠపేసి ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం సిక్ఖాకామానం యదిదం రాహులో’’తి (అ. ని. ౧.౨౦౯).

౬౮. ఏవం సో పత్తఏతదగ్గట్ఠానో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరస్స భగవతోతిఆదిమాహ. సత్తభూమిమ్హి పాసాదేతి పసాదం సోమనస్సం జనేతీతి పాసాదో. ఉపరూపరి ఠితా సత్త భూమియో యస్మిం పాసాదే సోయం సత్తభూమి, తస్మిం సత్తభూమిమ్హి పాసాదే. ఆదాసం సన్థరిం అహన్తి ఆదాసతలం నిప్ఫాదేత్వా లోకజేట్ఠస్స భగవతో తాదినో అహం సన్థరం అదాసిం, సన్థరిత్వా పూజేసిన్తి అత్థో.

౬౯. ఖీణాసవసహస్సేహీతి అరహన్తసహస్సేహి పరికిణ్ణో పరివుతో. ద్విపదిన్దో ద్విపదానం ఇన్దో సామి నరాసభో మహాముని గన్ధకుటిం తేహి సహ ఉపాగమి పావిసీతి అత్థో.

౭౦. విరోచేన్తో గన్ధకుటిన్తి తం గన్ధకుటిం సోభయమానో దేవానం దేవో దేవదేవో నరానం ఆసభో నరాసభో జేట్ఠో సత్థా భిక్ఖుసఙ్ఘమజ్ఝే నిసీదిత్వా ఇమా బ్యాకరణగాథాయో అభాసథ కథేసీతి సమ్బన్ధో.

౭౧. యేనాయం జోతితా సేయ్యాతి యేన ఉపాసకేన అయం పాసాదసఙ్ఖాతా సేయ్యా జోతితా పభాసితా పజ్జలితా. ఆదాసోవ కంసలోహమయం ఆదాసతలం ఇవ సుట్ఠు సమం కత్వా సన్థతా. తం ఉపాసకం కిత్తయిస్సామి పాకటం కరిస్సామీతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవ.

౮౧. అట్ఠానమేతం యం తాదీతి యం యేన కారణేన తాదీ ఇట్ఠానిట్ఠేసు అకమ్పియసభావత్తా తాదీ అగారే ఘరావాసే రతిం అల్లీనభావం అజ్ఝగా పాపుణి, ఏతం కారణం అట్ఠానం అకారణన్తి అత్థో.

౮౨. నిక్ఖమిత్వా ¶ అగారస్మాతి ఘరావాసతో నిక్ఖమిత్వా తం తిణదలమివ పరిచ్చజిత్వా సుబ్బతో సుసిక్ఖితో పబ్బజిస్సతి. రాహులో నామ ¶ నామేనాతి సుద్ధోదనమహారాజేన పేసితం ¶ కుమారస్స జాతసాసనం సుత్వా పితరా సిద్ధత్థేన, ‘‘రాహు జాతో, బన్ధనం జాత’’న్తి వుత్తనామత్తా రాహులో నామాతి అత్థో. ‘‘యథా చన్దసూరియానం విమానపభాయ కిలిట్ఠకరణేన రాహు అసురిన్దో ఉపేతి గచ్ఛతి, ఏవమేవాయం మమ అభినిక్ఖమనపబ్బజ్జాదీనం అన్తరాయం కరోన్తోరివ జాతో’’తి అధిప్పాయేన, ‘‘రాహు జాతోతి ఆహా’’తి దట్ఠబ్బం. అరహా సో భవిస్సతీతి సో తాదిసో ఉపనిస్సయసమ్పన్నో విపస్సనాయం యుత్తప్పయుత్తో అరహా ఖీణాసవో భవిస్సతీతి అత్థో.

౮౩. కికీవ అణ్డం రక్ఖేయ్యాతి అణ్డం బీజం రక్ఖమానా కికీ సకుణీ ఇవ అప్పమత్తో సీలం రక్ఖేయ్య, చామరీ వియ వాలధిన్తి వాలం రక్ఖమానా కణ్డకేసు వాలే లగ్గన్తే భిన్దనభయేన అనాకడ్ఢిత్వా మరమానా చామరీ వియ జీవితమ్పి పరిచ్చజిత్వా సీలం అభిన్దిత్వా రక్ఖేయ్య. నిపకో సీలసమ్పన్నోతి నేపక్కం వుచ్చతి పఞ్ఞా, తేన నేపక్కేన సమన్నాగతో నిపకో ఖణ్డఛిద్దాదిభావం అపాపేత్వా రక్ఖణతో సీలసమ్పన్నో భవిస్సతీతి ఏవం సో భగవా బ్యాకరణమకాసి. సో ఏవం పత్తఅరహత్తఫలో ఏకదివసం వివేకట్ఠానే నిసిన్నో సోమనస్సవసేన ఏవం రక్ఖిం మహామునీతిఆదిమాహ. తం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

రాహులత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. ఉపసేనవఙ్గన్తపుత్తత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరం భగవన్తన్తిఆదికం ఆయస్మతో ఉపసేనవఙ్గన్తపుత్తత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా వయప్పత్తో సత్థు సన్తికం గన్త్వా ధమ్మం సుణన్తో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం సమన్తపాసాదికానం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా సత్థు అధికారకమ్మం కత్వా తం ఠానన్తరం పత్థేత్వా యావజీవం కుసలం కత్వా ¶ దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే నాలకగామే రూపసారీ బ్రాహ్మణియా కుచ్ఛిమ్హి నిబ్బత్తి, ఉపసేనోతిస్స నామం అహోసి. సో వయప్పత్తో తయో వేదే ఉగ్గణ్హిత్వా సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా ఉపసమ్పదాయ ఏకవస్సికో ‘‘అరియగబ్భం వడ్ఢేమీ’’తి ఏకం కులపుత్తం అత్తనో సన్తికే ఉపసమ్పాదేత్వా తేన సద్ధిం సత్థు సన్తికం గతో. సత్థారా చస్స తస్స అవస్సికస్స భిక్ఖునో సద్ధివిహారికభావం సుత్వా ‘‘అతిలహుం ఖో త్వం, మోఘపురిస, బాహుల్లాయ ఆవత్తో’’తి (మహావ. ౭౫) గరహితో ‘‘ఇదానాహం యది పరిసం నిస్సాయ సత్థారా గరహితో, పరిసంయేవ పన నిస్సాయ ¶ సత్థు ¶ పసాదం కరిస్సామీ’’తి విపస్సనాయ కమ్మం కరోన్తో నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి. అరహా పన హుత్వా సయమ్పి సబ్బే ధుతఙ్గధమ్మే సమాదాయ వత్తతి, అఞ్ఞేపి తదత్థాయ సమాదపేసి, తేన నం భగవా సమన్తపాసాదికానం అగ్గట్ఠానే ఠపేసి. సో అపరేన సమయేన కోసమ్బియం కలహే ఉప్పన్నే భిక్ఖుసఙ్ఘే చ ద్విధాభూతే ఏకేన భిక్ఖునా తం కలహం పరివజ్జితుకామేన ‘‘ఏతరహి ఖో కలహో ఉప్పన్నో, భిక్ఖుసఙ్ఘో చ ద్విధాభూతో, కథం ను ఖో మయా పటిపజ్జితబ్బ’’న్తి పుట్ఠో వివేకవాసతో పట్ఠాయ తస్స పటిపత్తిం కథేసి. ఏవం థేరో తస్స భిక్ఖునో ఓవాదదానాపదేసేన అత్తనో తథా పటిపన్నభావం దీపేన్తో అఞ్ఞం బ్యాకాసి.

౮౬. సో ఏవం పత్తఏతదగ్గట్ఠానో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సవసేన పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరం భగవన్తన్తిఆదిమాహ. పబ్భారమ్హి నిసీదన్తన్తి పురతో భారం నమితం ఓనమితన్తి పబ్భారం వివేకకామం వనమజ్ఝే సయంజాతపబ్బతపబ్భారే నిసిన్నం నరుత్తమం భగవన్తం అహం ఉపగచ్ఛిం సమీపం గతోతి అత్థో.

౮౭. కణికారపుప్ఫ దిస్వాతి తథా ఉపగచ్ఛన్తో తస్మిం పదేసే సుపుప్ఫితం కణికారం దిస్వా. వణ్టే ఛేత్వానహం తదాతి తస్మిం తథాగతస్స దిట్ఠకాలే తం పుప్ఫం వణ్టే వణ్టస్మిం ఛేత్వాన ఛిన్దిత్వాన. అలఙ్కరిత్వా ఛత్తమ్హీతి తేన పుప్ఫేన ఛత్తం ఛాదేత్వా. బుద్ధస్స అభిరోపయిన్తి పబ్భారే నిసిన్నస్స బుద్ధస్స ముద్ధని అకాసిన్తి అత్థో.

౮౮. పిణ్డపాతఞ్చ ¶ పాదాసిన్తి తస్మింయేవ నిసిన్నస్స భగవతో పిణ్డపాతం పకారేన అదాసిం భోజేసిన్తి అత్థో. పరమన్నం సుభోజనన్తి సున్దరభోజనసఙ్ఖాతం పరమన్నం ఉత్తమాహారం. బుద్ధేన నవమే తత్థాతి తస్మిం వివేకట్ఠానే బుద్ధేన సహ నవమే అట్ఠ సమణే సమితపాపే ఖీణాసవభిక్ఖూ భోజేసిన్తి అత్థో.

యం వదన్తి సుమేధోతి యం గోతమసమ్మాసమ్బుద్ధం భూరిపఞ్ఞం పథవిసమానం పఞ్ఞం సుమేధం సున్దరం సబ్బఞ్ఞుతాదిపఞ్ఞవన్తం. సుమేధో ఇతి సున్దరపఞ్ఞో ఇతి వదన్తి పణ్డితా ఇతో కప్పతో సతసహస్సే కప్పే ఏసో గోతమో సమ్మాసమ్బుద్ధో భవిస్సతీతి సమ్బన్ధో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

ఉపసేనవఙ్గన్తపుత్తత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. రట్ఠపాలత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరస్స ¶ ¶ భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో రట్ఠపాలత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పాయస్మా పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో ఉప్పత్తితో పురేతరమేవ హంసవతీనగరే గహపతిమహాసాలకులే నిబ్బత్తిత్వా వయప్పత్తో పితు అచ్చయేన ఘరావాసే పతిట్ఠితో రతనకోట్ఠాగారకమ్మికేన దస్సితం అపరిమాణం వంసానుగతం ధనం దిస్వా ‘‘ఇమం ఏత్తకం ధనరాసిం మయ్హం పితుఅయ్యకపయ్యకాదయో అత్తనా సద్ధిం గహేత్వా గన్తుం నాసక్ఖింసు, మయా పన గహేత్వా గన్తుం వట్టతీ’’తి చిన్తేత్వా కపణద్ధికాదీనం మహాదానం అదాసి. సో అభిఞ్ఞాలాభిం ఏకం తాపసం ఉపసఙ్కమిత్వా తేన దేవలోకాధిపచ్చే నియోజితో యావజీవం పుఞ్ఞాని కత్వా తతో చుతో దేవలోకే నిబ్బత్తిత్వా దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవన్తో తత్థ యావతాయుకం ఠత్వా తతో చుతో మనుస్సలోకే భిన్నం రట్ఠం సన్ధారేతుం సమత్థస్స కులస్స ఏకపుత్తకో హుత్వా నిబ్బత్తి. తేన సమయేన పదుముత్తరో భగవా లోకే ఉప్పజ్జిత్వా పవత్తితవరధమ్మచక్కో వేనేయ్యసత్తే నిబ్బానమహానగరసఙ్ఖాతం ఖేమన్తభూమిం సమ్పాపేసి. అథ సో కులపుత్తో అనుక్కమేన విఞ్ఞుతం పత్తో ఏకదివసం ఉపాసకేహి సద్ధిం విహారం గన్త్వా సత్థారం ధమ్మం దేసేన్తం దిస్వా పసన్నచిత్తో పరిసపరియన్తే నిసీది.

తేన ¶ ఖో పన సమయేన సత్థా ఏకం భిక్ఖుం సద్ధాపబ్బజితానం అగ్గట్ఠానే ఠపేసి. సో తం దిస్వా పసన్నమానసో సతసహస్సభిక్ఖుపరివుతస్స భగవతో సత్తాహం మహాదానం దత్వా తం ఠానం పత్థేసి. సత్థా అనన్తరాయేన సమిజ్ఝనభావం దిస్వా ‘‘అయం అనాగతే గోతమస్స నామ సమ్మాసమ్బుద్ధస్స సాసనే సద్ధాపబ్బజితానం అగ్గో భవిస్సతీ’’తి బ్యాకాసి. సో సత్థారం భిక్ఖుసఙ్ఘఞ్చ వన్దిత్వా ఉట్ఠాయాసనా పక్కామి. సో యావతాయుకం పుఞ్ఞాని కత్వా తతో చవిత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇతో ద్వేనవుతే కప్పే ఫుస్సస్స భగవతో కాలే సత్థు వేమాతికేసు తీసు రాజపుత్తేసు సత్థారం ఉపట్ఠహన్తేసు తేసం పుఞ్ఞకిరియాసు సహాయకిచ్చం అకాసి. ఏవం తత్థ తత్థ భవే బహుం కుసలం ఉపచినిత్వా సుగతీసుయేవ సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కురురట్ఠే థుల్లకోట్ఠికనిగమే రట్ఠపాలసేట్ఠినో గేహే నిబ్బత్తి, తస్స భిన్నం రట్ఠం సన్ధారేతుం సమత్థకులే నిబ్బత్తత్తా రట్ఠపాలోతి వంసానుగతమేవ నామం అహోసి. సో మహతా పరివారేన వడ్ఢన్తో అనుక్కమేన యోబ్బనప్పత్తో మాతాపితూహి పతిరూపేన దారేన సంయోజితో మహన్తే ¶ చ యసే పతిట్ఠాపితో దిబ్బసమ్పత్తిసదిససమ్పత్తిం పచ్చనుభోతి.

అథ ¶ భగవా కురురట్ఠే జనపదచారికం చరన్తో థుల్లకోట్ఠికం అనుపాపుణి. తం సుత్వా రట్ఠపాలో కులపుత్తో సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజితుకామో సత్తాహం భత్తచ్ఛేదం కత్వా కిచ్ఛేన కసిరేన మాతాపితరో అనుజానాపేత్వా సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా పబ్బజ్జం యాచిత్వా సత్థు ఆణత్తియా అఞ్ఞతరస్స సన్తికే పబ్బజిత్వా యోనిసోమనసికారేన కమ్మం కరోన్తో విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి. అరహత్తం పన పత్వా సత్థారం అనుజానాపేత్వా మాతాపితరో పస్సితుం థుల్లకోట్ఠికం గన్త్వా తత్థ సపదానం పిణ్డాయ చరన్తో పితు నివేసనే ఆభిదోసికం కుమ్మాసం లభిత్వా తం అమతం వియ పరిభుఞ్జన్తో పితరా నిమన్తితో స్వాతనాయ అధివాసేత్వా దుతియదివసే పితు నివేసనే పిణ్డపాతం పరిభుఞ్జిత్వా అలఙ్కతపటియత్తే ఇత్థాగారజనే ఉపగన్త్వా ‘‘కీదిసా నామ తా, అయ్యపుత్త, అచ్ఛరాయో, యాసం త్వం హేతు బ్రహ్మచరియం చరసీ’’తిఆదీని (మ. ని. ౨.౩౦౧) వత్వా పలోభనకమ్మం కాతుం ఆరద్ధే తస్సాధిప్పాయం విపరివత్తేత్వా అనిచ్చతాదిపటిసంయుత్తం ధమ్మం కథేన్తో –

‘‘పస్స ¶ చిత్తకతం బిమ్బం, అరుకాయం సముస్సితం;

ఆతురం బహుసఙ్కప్పం, యస్స నత్థి ధువం ఠితి.

‘‘పస్స చిత్తకతం రూపం, మణినా కుణ్డలేన చ;

అట్ఠిం తచేన ఓనద్ధం, సహ వత్థేహి సోభతి.

‘‘అలత్తకకతా పాదా, ముఖం చుణ్ణకమక్ఖితం;

అలం బాలస్స మోహాయ, నో చ పారగవేసినో.

‘‘అట్ఠాపదకతా కేసా, నేత్తా అఞ్జనమక్ఖితా;

అలం బాలస్స మోహాయ, నో చ పారగవేసినో.

‘‘అఞ్జనీవ నవా చిత్తా, పూతికాయో అలఙ్కతో;

అలం బాలస్స మోహాయ, నో చ పారగవేసినో.

‘‘ఓదహి ¶ మిగవో పాసం, నాసదా వాగురం మిగో;

భుత్వా నివాపం గచ్ఛామ, కన్దన్తే మిగబన్ధకే.

‘‘ఛిన్నో ¶ పాసో మిగవస్స, నాసదా వాగురం మిగో;

భుత్వా నివాపం గచ్ఛామ, సోచన్తే మిగలుద్దకే’’తి. (మ. ని. ౨.౩౦౨; థేరగా. ౭౬౯-౭౭౫);

ఇమా గాథాయో అభాసి. ఇమా గాథా వత్వా వేహాసం అబ్భుగ్గన్త్వా రఞ్ఞో కోరబ్యస్స మిగాజినవనుయ్యానే మఙ్గలసిలాపట్టే నిసీది. థేరస్స కిర పితా సత్తసు ద్వారకోట్ఠకేసు అగ్గళం దాపేత్వా మల్లే ఆణాపేసి ‘‘నిక్ఖమితుం మా దేథ, కాసాయాని అపనేత్వా సేతకాని నివాసాపేథా’’తి. తస్మా థేరో ఆకాసేన అగమాసి. అథ రాజా కోరబ్యో థేరస్స తత్థ నిసిన్నభావం సుత్వా తం ఉపసఙ్కమిత్వా సమ్మోదనీయం కథం సారణీయం వీతిసారేత్వా ‘‘ఇధ, భో రట్ఠపాల, పబ్బజన్తో బ్యాధిపారిజుఞ్ఞం వా జరాభోగఞాతిపారిజుఞ్ఞం వా పత్తో పబ్బజతి, త్వం పన కిఞ్చిపి పారిజుఞ్ఞం అనుపగతో ఏవ కస్మా పబ్బజసీ’’తి పుచ్ఛి. అథస్స థేరో ‘‘ఉపనియ్యతి లోకో అద్ధువో, అతాణో లోకో అనభిస్సరో, అసరణో లోకో సబ్బం పహాయ గమనీయం, ఊనో లోకో అతిత్తో తణ్హాదాసో’’తి (మ. ని. ౨.౩౦౫) ఇమేసం చతున్నం ధమ్ముద్దేసానం అత్తనా విదితభావం కథేత్వా తస్సా దేసనాయ అనుగీతిం కథేన్తో –

‘‘పస్సామి ¶ లోకే సధనే మనుస్సే, లద్ధాన విత్తం న దదన్తి మోహా;

లుద్ధా ధనం సన్నిచయం కరోన్తి, భియ్యోవ కామే అభిపత్థయన్తి.

‘‘రాజా పసయ్హప్పథవిం విజేత్వా, ససాగరన్తం మహిమావసన్తో;

ఓరం సముద్దస్స అతిత్తరూపో, పారం సముద్దస్సపి పత్థయేథ.

‘‘రాజా చ అఞ్ఞే చ బహూ మనుస్సా, అవీతతణ్హా మరణం ఉపేన్తి;

ఊనావ హుత్వాన జహన్తి దేహం, కామేహి లోకమ్హి న హత్థి తిత్తి.

‘‘కన్దన్తి ¶ నం ఞాతీ పకిరియ కేసే, ‘అహో వతా నో అమరా’తి చాహు;

వత్థేన నం పారుతం నీహరిత్వా, చితం సమోధాయ తతో డహన్తి.

‘‘సో డయ్హతి సూలేహి తుజ్జమానో, ఏకేన వత్థేన పహాయ భోగే;

న మీయమానస్స భవన్తి తాణా, ఞాతీ చ మిత్తా అథ వా సహాయా.

‘‘దాయాదకా ¶ తస్స ధనం హరన్తి, సత్తో పన గచ్ఛతి యేన కమ్మం;

న మీయమానం ధనమన్వేతి కిఞ్చి, పుత్తా చ దారా చ ధనఞ్చ రట్ఠం.

‘‘న దీఘమాయుం లభతే ధనేన, న చాపి విత్తేన జరం విహన్తి;

అప్పం హిదం జీవితమాహు ధీరా, అసస్సతం విప్పరిణామధమ్మం.

‘‘అడ్ఢా ¶ దలిద్దా చ ఫుసన్తి ఫస్సం, బాలో చ ధీరో చ తథేవ ఫుట్ఠో;

బాలో హి బాల్యా వధితోవ సేతి, ధీరో చ నో వేధతి ఫస్సఫుట్ఠో.

‘‘తస్మా హి పఞ్ఞావ ధనేన సేయ్యా, యాయ వోసానమిధాధిగచ్ఛతి;

అబ్యోసితత్తా హి భవాభవేసు, పాపాని కమ్మాని కరోతి మోహా.

‘‘ఉపేతి గబ్భఞ్చ పరఞ్చ లోకం, సంసారమాపజ్జపరమ్పరాయ;

తస్సప్పపఞ్ఞో అభిసద్దహన్తో, ఉపేతి గబ్భఞ్చ పరఞ్చ లోకం.

‘‘చోరో ¶ యథా సన్ధిముఖే గహీతో, సకమ్మునా హఞ్ఞతి పాపధమ్మో;

ఏవం పజా పేచ్చ పరమ్హి లోకే, సకమ్మునా హఞ్ఞతి పాపధమ్మో.

‘‘కామా హి చిత్రా మధురా మనోరమా, విరూపరూపేన మథేన్తి చిత్తం;

ఆదీనవం కామగుణేసు దిస్వా, తస్మా అహం పబ్బజితోమ్హి రాజ.

‘‘దుమప్ఫలానీవ పతన్తి మాణవా, దహరా చ వుడ్ఢా చ సరీరభేదా;

ఏతమ్పి దిస్వాన పబ్బజితోమ్హి రాజ, అపణ్ణకం సామఞ్ఞమేవ సేయ్యో.

‘‘సద్ధాయాహం పబ్బజితో, ఉపేతో జినసాసనే;

అవఞ్ఝా మయ్హం పబ్బజ్జా, అనణో భుఞ్జామి భోజనం.

‘‘కామే ఆదిత్తతో దిస్వా, జాతరూపాని సత్థతో;

గబ్భావోక్కన్తితో దుక్ఖం, నిరయేసు మహబ్భయం.

‘‘ఏతమాదీనవం ¶ ¶ ఞత్వా, సంవేగం అలభిం తదా;

సోహం విద్ధో తదా సన్తో, సమ్పత్తో ఆసవక్ఖయం.

‘‘పరిచిణ్ణో మయా సత్థా, కతం బుద్ధస్స సాసనం;

ఓహితో గరుకో భారో, భవనేత్తి సమూహతా.

‘‘యస్సత్థాయ పబ్బజితో, అగారస్మానగారియం;

సో మే అత్థో అనుప్పత్తో, సబ్బసంయోజనక్ఖయో’’తి. (థేరగా. ౭౭౬-౭౯౩) –

ఇమా గాథా అవోచ. ఏవం థేరో రఞ్ఞో కోరబ్యస్స ధమ్మం దేసేత్వా సత్థు సన్తికమేవ గతో. సత్థా చ అపరభాగే అరియగణమజ్ఝే నిసిన్నో థేరం సద్ధాపబ్బజితానం అగ్గట్ఠానే ఠపేసి.

౯౭-౮. ఏవం ¶ సో థేరో పత్తఏతదగ్గట్ఠానో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరస్స భగవతోతిఆదిమాహ. వరనాగో మయా దిన్నోతి తస్స భగవతో రూపకాయే పసీదిత్వా వరో ఉత్తమో సేట్ఠో ఈసాదన్తో రథీసాసదిసదన్తో ఉరూళ్హవా భారవహో రాజారహో వా. సేతచ్ఛత్తోపసోభితోతి హత్థిక్ఖన్ధే ఉస్సాపితసేతచ్ఛత్తేన ఉపసేవితో సోభమానో. పునపి కిం విసిట్ఠో వరనాగో? సకప్పనో హత్థాలఙ్కారసహితో. సఙ్ఘారామం బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స వసనత్థాయ ఆరామం విహారం అకారయిం కారేసిం.

౯౯. చతుపఞ్ఞాససహస్సానీతి తస్మిం కారాపితే విహారబ్భన్తరే చతుపఞ్ఞాససహస్సాని పాసాదాని చ అహం అకారయిం కారేసిన్తి అత్థో. మహోఘదానం కరిత్వానాతి సబ్బపరిక్ఖారసహితం మహోఘసదిసం మహాదానం సజ్జేత్వా మహేసినో మునినో నియ్యాదేసిన్తి అత్థో.

౧౦౦. అనుమోది మహావీరోతి చతురాసఙ్ఖ్యేయ్యసతసహస్సేసు కప్పేసు అబ్బోచ్ఛిన్నఉస్సాహసఙ్ఖాతేన వీరియేన మహావీరో సయమ్భూ సయమేవ భూతో జాతో లద్ధసబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణో అగ్గో సేట్ఠో పుగ్గలో అనుమోది విహారానుమోదనం అకాసి. సబ్బే జనే హాసయన్తోతి సకలానన్తాపరిమాణే దేవమనుస్సే హాసయన్తో సన్తుట్ఠే ¶ కురుమానో అమతనిబ్బానపటిసంయుత్తం చతుసచ్చధమ్మదేసనం దేసేసి పకాసేసి వివరి విభజి ఉత్తానీ అకాసీతి అత్థో.

౧౦౧. తం ¶ మే వియాకాసీతి తం మయ్హం కతపుఞ్ఞం బలం విసేసేన పాకటం అకాసి. జలజుత్తమనామకోతి జలే జాతం జలజం పదుమం, పదుముత్తరనామకోతి అత్థో. ‘‘జలనుత్తమనాయకో’’తిపి పాఠో. తత్థ అత్తనో పభాయ జలన్తీతి జలనా, చన్దిమసూరియదేవబ్రహ్మానో, తేసం జలనానం ఉత్తమోతి జలనుత్తమో. సబ్బసత్తానం నాయకో ఉత్తమోతి నాయకో, సమ్భారవన్తే సత్తే నిబ్బానం నేతి పాపేతీతి వా నాయకో, జలనుత్తమో చ సో నాయకో చాతి జలనుత్తమనాయకో. భిక్ఖుసఙ్ఘే నిసీదిత్వాతి భిక్ఖుసఙ్ఘస్స మజ్ఝే నిసిన్నో ఇమా గాథా అభాసథ పాకటం కత్వా కథేసీతి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

రట్ఠపాలత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. సోపాకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పబ్భారం సోధయన్తస్సాతిఆదికం ఆయస్మతో సోపాకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో ¶ కాలే అఞ్ఞతరస్స కుటుమ్బికస్స పుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి. ఏకదివసం సత్థారం దిస్వా బీజపూరఫలాని సత్థు ఉపనేసి, పరిభుఞ్జి భగవా తస్సానుకమ్పం ఉపాదాయ. సో భిక్ఖు సత్థరి సఙ్ఘే చ అభిప్పసన్నో సలాకభత్తం పట్ఠపేత్వా సఙ్ఘుద్దేసవసేన తిణ్ణం భిక్ఖూనం యావతాయుకం ఖీరభత్తం అదాసి. సో తేహి పుఞ్ఞేహి అపరాపరం దేవమనుస్సేసు సమ్పత్తియో అనుభవన్తో ఏకదా మనుస్సయోనియం నిబ్బత్తో ఏకస్స పచ్చేకబుద్ధస్స ఖీరభత్తం అదాసి.

ఏవం తత్థ తత్థ పుఞ్ఞాని కత్వా సుగతీసుయేవ పరిబ్భమన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే పురిమకమ్మనిస్సన్దేన సావత్థియం అఞ్ఞతరాయ దుగ్గతిత్థియా కుచ్ఛిమ్హి పటిసన్ధిం గణ్హి. సా తం దసమాసే కుచ్ఛినా పరిహరిత్వా పరిపక్కే గబ్భే విజాయనకాలే విజాయితుం అసక్కోన్తీ ముచ్ఛం ఆపజ్జిత్వా బహువేలం మతా వియ నిపజ్జి. ఞాతకా ‘‘మతా’’తి సఞ్ఞాయ సుసానం నేత్వా చితకం ఆరోపేత్వా ¶ దేవతానుభావేన వాతవుట్ఠియా ఉట్ఠితాయ అగ్గిం అదత్వా పక్కమింసు. దారకో పచ్ఛిమభవికత్తా దేవతానుభావేనేవ అరోగో హుత్వా మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖమి. మాతా పన కాలమకాసి. దేవతా మనుస్సరూపేనుపగమ్మ తం గహేత్వా సుసానగోపకస్స గేహే ఠపేత్వా కతిపాహం కాలం పతిరూపేన ఆహారేన పోసేసి. తతో పరం సుసానగోపకో అత్తనో పుత్తం కత్వా వడ్ఢేసి. సో ¶ తథా వడ్ఢేన్తో తస్స పుత్తేన సుప్పియేన నామ దారకేన సద్ధిం కీళన్తో విచరి. తస్స సుసానే జాతసంవడ్ఢభావతో సోపాకోతి సమఞ్ఞా అహోసి.

అథేకదివసం సత్తవస్సికం తం భగవా పచ్చూసవేలాయం ఞాణజాలం పత్థరిత్వా వేనేయ్యబన్ధవే ఓలోకేన్తో ఞాణజాలస్స అన్తోగతం దిస్వా సుసానట్ఠానం అగమాసి. దారకో పుబ్బహేతునా చోదియమానో పసన్నమానసో సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా వన్దిత్వా అట్ఠాసి. సత్థా తస్స ధమ్మం కథేసి. సో ధమ్మం సుత్వా పబ్బజ్జం యాచిత్వా పితరా ‘‘అనుఞ్ఞాతోసీ’’తి వుత్తో పితరం సత్థు సన్తికం ఆనేసి. తస్స పితా సత్థారం వన్దిత్వా ‘‘ఇమం దారకం పబ్బాజేథ, భన్తే’’తి అనుజాని, తం పబ్బాజేత్వా భగవా మేత్తాభావనాయ నియోజేసి. సో మేత్తాకమ్మట్ఠానం గహేత్వా సుసానే విహరన్తో నచిరస్సేవ మేత్తాఝానం పాదకం కత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం సచ్ఛాకాసి. అరహా హుత్వాపి అఞ్ఞేసం సోసానికభిక్ఖూనం మేత్తాభావనావిధిం దస్సేన్తో ‘‘యథాపి ఏకపుత్తస్మి’’న్తి (థేరగా. ౩౩) గాథం అభాసి. ఇదం ¶ వుత్తం హోతి – యథా ఏకపుత్తకే పియే మనాపే మాతా పితా చ కుసలీ ఏకన్తహితేసీ భవేయ్య, ఏవం పురత్థిమాదిభేదాసు సబ్బాసు దిసాసు కామభవాదిభేదేసు వా సబ్బేసు భవేసు దహరాదిభేదాసు సబ్బాసు అవత్థాసుపి ఠితేసు సబ్బేసు సత్తేసు ఏకన్తహితేసితాయ కుసలీ భవేయ్య ‘‘మిత్తో, ఉదాసినో, పచ్చత్థికో’’తి సీమం అకత్వా సీమాయ సమ్భేదవసేన సబ్బత్థ ఏకరసం మేత్తం భావేయ్యాతి ఇమం పన గాథం వత్వా ‘‘సచే తుమ్హే ఆయస్మన్తో ఏవం మేత్తం భావేయ్యాథ, యే తే భగవతా ‘సుఖం సుపతీ’తిఆదినా (అ. ని. ౧౧.౧౫; పరి. ౩౩౧; మి. ప. ౪.౪.౬) ఏకాదస మేత్తానిసంసా చ వుత్తా, ఏకంసేన తేసం భాగినో భవథా’’తి ఓవాదం అదాసి.

౧౧౨. ఏవం ¶ సో పత్తఫలాధిగమో అత్తనో కతపుఞ్ఞం పచ్చవేక్ఖిత్వా సఞ్జాతసోమనస్సో పుబ్బచరితాపదానం దస్సేన్తో పబ్భారం సోధయన్తస్సాతిఆదిమాహ. తత్థ పబ్భారన్తి సిలాపబ్బతస్స వివేకట్ఠానం, తం పబ్బజితానురూపత్తా ఇట్ఠకపాకారం కత్వా ద్వారకవాటం యోజేత్వా భిక్ఖూనం వసనత్థాయ అదాసి, పకారేన భరో పత్థేతబ్బోతి పబ్భారో, తం సోధయన్తస్స మమ సన్తికం సిద్ధత్థో నామ భగవా ఆగచ్ఛి పాపుణి.

౧౧౩. బుద్ధం ఉపగతం దిస్వాతి ఏవం మమ సన్తికం ఆగతం దిస్వా తాదినో ఇట్ఠానిట్ఠేసు అకమ్పియసభావత్తా తాదిగుణయుత్తస్స లోకజేట్ఠస్స బుద్ధస్స సన్థరం తిణపణ్ణాదిసన్థరం కట్ఠత్థరం పఞ్ఞాపేత్వా నిట్ఠాపేత్వా పుప్ఫాసనం పుప్ఫమయం ఆసనం అహం అదాసిం.

౧౧౪. పుప్ఫాసనే ¶ నిసీదిత్వాతి తస్మిం పఞ్ఞత్తే పుప్ఫాసనే నిసీదిత్వా లోకనాయకో సిద్ధత్థో భగవా. మమఞ్చ గతిమఞ్ఞాయాతి మయ్హం గతిం ఆయతిం ఉప్పత్తిట్ఠానం అఞ్ఞాయ జానిత్వా అనిచ్చతం అనిచ్చభావం ఉదాహరి కథేసి.

౧౧౫. అనిచ్చా వత సఙ్ఖారాతి వత ఏకన్తేన సఙ్ఖారా పచ్చయేహి సమేచ్చ సమాగన్త్వా కరీయమానా సబ్బే సప్పచ్చయధమ్మా హుత్వా అభావట్ఠేన అనిచ్చా. ఉప్పాదవయధమ్మినోతి ఉప్పజ్జిత్వా వినస్సనసభావా ఉప్పజ్జిత్వా పాతుభవిత్వా ఏతే సఙ్ఖారా నిరుజ్ఝన్తి వినస్సన్తీతి అత్థో. తేసం వూపసమో సుఖోతి తేసం సఙ్ఖారానం విసేసేన ఉపసమో సుఖో, తేసం వూపసమకరం నిబ్బానమేవ ఏకన్తసుఖన్తి అత్థో.

౧౧౬. ఇదం వత్వాన సబ్బఞ్ఞూతి సబ్బధమ్మజాననకో భగవా లోకానం జేట్ఠో వుడ్ఢో నరానం ఆసభో పధానో వీరో ఇదం అనిచ్చపటిసంయుత్తం ¶ ధమ్మదేసనం వత్వాన కథేత్వా అమ్బరే ఆకాసే హంసరాజా ఇవ నభం ఆకాసం అబ్భుగ్గమీతి సమ్బన్ధో.

౧౧౭. సకం దిట్ఠిం అత్తనో లద్ధిం ఖన్తిం రుచిం అజ్ఝాసయం జహిత్వాన పహాయ. భావయానిచ్చసఞ్ఞహన్తి అనిచ్చే అనిచ్చన్తి పవత్తసఞ్ఞం అహం భావయిం వడ్ఢేసిం మనసి అకాసిం. తత్థ కాలం కతో అహన్తి తత్థ తిస్సం జాతియం తతో జాతితో అహం కాలం కతో మతో.

౧౧౮. ద్వే ¶ సమ్పత్తీ అనుభోత్వాతి మనుస్ససమ్పత్తిదిబ్బసమ్పత్తిసఙ్ఖాతా ద్వే సమ్పత్తియో అనుభవిత్వా. సుక్కమూలేన చోదితోతి పురాణకుసలమూలేన, మూలభూతేన కుసలేన వా చోదితో సఞ్చోదితో. పచ్ఛిమే భవే సమ్పత్తేతి పరియోసానే భవే సమ్పత్తే పాపుణితే. సపాకయోనుపాగమిన్తి సకం పచితభత్తం సపాకం యోనిం ఉపాగమిం. యస్స కులస్స అత్తనో పచితభత్తం అఞ్ఞేహి అభుఞ్జనీయం, తస్మిం చణ్డాలకులే నిబ్బత్తోస్మీతి అత్థో. అథ వా సా వుచ్చతి సునఖో, సునఖోచ్ఛిట్ఠభత్తభుఞ్జనకచణ్డాలకులే జాతోతి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

సోపాకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. సుమఙ్గలత్థేరఅపదానవణ్ణనా

ఆహుతిం ¶ యిట్ఠుకామోతిఆదికం ఆయస్మతో సుమఙ్గలత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పాయస్మా పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పియదస్సిస్స భగవతో కాలే రుక్ఖదేవతా హుత్వా నిబ్బత్తి. సో ఏకదివసం సత్థారం న్హత్వా ఏకచీవరం ఠితం దిస్వా సోమనస్సప్పత్తో అప్ఫోటేసి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియా అవిదూరే అఞ్ఞతరస్మిం గామకే తాదిసేన కమ్మనిస్సన్దేన దలిద్దకులే నిబ్బత్తి, తస్స సుమఙ్గలోతి నామం అహోసి. సో వయప్పత్తో ఖుజ్జకాసితనఙ్గలకుద్దాలపరిక్ఖారో హుత్వా కసియా జీవికం కప్పేసి. సో ఏకదివసం రఞ్ఞా పసేనదినా కోసలేన భగవతో భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ మహాదానే పవత్తియమానే దానూపకరణాని గహేత్వా ఆగచ్ఛన్తేహి మనుస్సేహి సద్ధిం దధిఘటం గహేత్వా ఆగతో భిక్ఖూనం సక్కారసమ్మానం దిస్వా ‘‘ఇమే సమణా సక్యపుత్తియా సుఖుమవత్థనివత్థా సుభోజనాని భుఞ్జిత్వా నివాతేసు సేనాసనేసు విహరన్తి, యంనూనాహమ్పి పబ్బజేయ్య’’న్తి చిన్తేత్వా అఞ్ఞతరం మహాథేరం ఉపసఙ్కమిత్వా అత్తనో పబ్బజాధిప్పాయం నివేదేసి. సో తం కరుణాయన్తో పబ్బాజేత్వా కమ్మట్ఠానం ¶ ఆచిక్ఖి. సో అరఞ్ఞే ¶ విహరన్తో ఏకకవిహారే నిబ్బిన్నో ఉక్కణ్ఠితో హుత్వా విబ్భమితుకామో ఞాతిగామం గచ్ఛన్తో అన్తరామగ్గే కచ్ఛం బన్ధిత్వా ఖేత్తం కసన్తే కిలిట్ఠవత్థనివత్థే సమన్తతో రజోకిణ్ణసరీరే వాతాతపేన సుస్సన్తే ఖేత్తం కస్సకే మనుస్సే దిస్వా ‘‘మహన్తం వతిమే సత్తా జీవికనిమిత్తం దుక్ఖం పచ్చనుభవన్తీ’’తి సంవేగం పటిలభి. ఞాణస్స పరిపాకగతత్తా చస్స యథాగహితం కమ్మట్ఠానం ఉపట్ఠాసి. సో అఞ్ఞతరం రుక్ఖమూలం ఉపగన్త్వా వివేకం లభిత్వా యోనిసోమనసికరోన్తో విపస్సనం వడ్ఢేత్వా మగ్గపటిపాటియా అరహత్తం పాపుణి.

౧౨౪. ఏవం సో పత్తఅరహత్తఫలో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సవసేన పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ఆహుతిం యిట్ఠుకామోహన్తిఆదిమాహ. తత్థ ఆహుతిన్తి అన్నపానాదిఅనేకవిధం పూజాసక్కారూపకరణం. యిట్ఠుకామోతి యజితుకామో, దానం దాతుకామో అహం. పటియాదేత్వాన భోజనన్తి ఆహారం పటియాదేత్వా నిప్ఫాదేత్వా. బ్రాహ్మణే పటిమానేన్తోతి పటిగ్గాహకే సుద్ధపబ్బజితే పరియేసన్తో. విసాలే మాళకే ఠితోతి పరిసుద్ధపణ్డరపులినతలాభిరామే విపులే మాళకే ఠితో.

౧౨౫-౭. అథద్దసాసిం సమ్బుద్ధన్తిఆదీసు మహాయసం మహాపరివారం సబ్బలోకం సకలసత్తలోకం వినేతానం విసేసేన నేతారం నిబ్బానసమ్పాపకం సయమ్భుం సయమేవ భూతం అనాచరియకం ¶ అగ్గపుగ్గలం సేట్ఠపుగ్గలం భగవన్తం భగ్యవన్తాదిగుణయుత్తం జుతిమన్తం నీలపీతాదిపభాసమ్పన్నం సావకేహి పురక్ఖతం పరివారితం ఆదిచ్చమివ సూరియమివ రోచన్తం సోభమానం రథియం వీథియం పటిపన్నకం గచ్ఛన్తం పియదస్సిం నామ సమ్బుద్ధం అద్దసిన్తి సమ్బన్ధో. అఞ్జలిం పగ్గహేత్వానాతి బన్ధఞ్జలిపుటం సిరసి కత్వా సకం చిత్తం అత్తనో చిత్తం పసాదయిం ఇత్థమ్భూతస్స భగవతో గుణే పసాదేసిం పసన్నమకాసిన్తి అత్థో. మనసావ నిమన్తేసిన్తి చిత్తేన పవారేసిం. ఆగచ్ఛతు మహామునీతి మహితో పూజారహో ముని భగవా మమ నివేసనం ఆగచ్ఛతు.

౧౨౮. మమ సఙ్కప్పమఞ్ఞాయాతి మయ్హం చిత్తసఙ్కప్పం ఞత్వా లోకే సత్తలోకే అనుత్తరో ఉత్తరవిరహితో సత్థా ఖీణాసవసహస్సేహి అరహన్తసహస్సేహి ¶ పరివుతో మమ ద్వారం మయ్హం గేహద్వారం ఉపాగమి సమ్పాపుణి.

౧౨౯. తస్స సమ్పత్తస్స సత్థునో ఏవం నమక్కారమకాసిం. పురిసాజఞ్ఞ పురిసానం ఆజఞ్ఞ, సేట్ఠ, మమ నమక్కారో తే తుయ్హం అత్థు భవతు. పురిసుత్తమ పురిసానం ఉత్తమ అధికగుణవిసిట్ఠ తే తుయ్హం మమ నమక్కారో అత్థు. పాసాదం పసాదజనకం మమ నివేసనం ¶ అభిరుహిత్వా సీహాసనే ఉత్తమాసనే నిసీదతన్తి ఆయాచిన్తి అత్థో.

౧౩౦. దన్తో దన్తపరివారోతి సయం ద్వారత్తయేన దన్తో తథా దన్తాహి భిక్ఖుభిక్ఖునీఉపాసకఉపాసికాసఙ్ఖాతాహి చతూహి పరిసాహి పరివారితో. తిణ్ణో తారయతం వరోతి సయం తిణ్ణో సంసారతో ఉత్తిణ్ణో నిక్ఖన్తో తారయతం తారయన్తానం విసిట్ఠపుగ్గలానం వరో ఉత్తమో భగవా మమారాధనేన పాసాదం అభిరుహిత్వా పవరాసనే ఉత్తమాసనే నిసీది నిసజ్జం కప్పేసి.

౧౩౧. యం మే అత్థి సకే గేహేతి అత్తనో గేహే యం ఆమిసం పచ్చుపట్ఠితం సమ్పాదితం రాసికతం అత్థి. తాహం బుద్ధస్స పాదాసిన్తి బుద్ధస్స బుద్ధప్పముఖస్స సఙ్ఘస్స తం ఆమిసం పాదాసిం ప-కారేన ఆదరేన వా అదాసిన్తి అత్థో. పసన్నో సేహి పాణిభీతి అత్తనో ద్వీహి హత్థేహి పస్సన్నచిత్తో గహేత్వా పాదాసిన్తి అత్థో.

౧౩౨. పసన్నచిత్తో పసాదితమనసఙ్కప్పో సుమనో సున్దరమనో. వేదజాతో జాతవేదో ఉప్పన్నసోమనస్సో కతఞ్జలీ సిరసి ఠపితఅఞ్జలిపుటో బుద్ధసేట్ఠం నమస్సామి సేట్ఠస్స బుద్ధస్స పణామం కరోమీతి అత్థో. అహో బుద్ధస్సుళారతాతి పటివిద్ధచతుసచ్చస్స సత్థునో ఉళారతా మహన్తభావో అహో అచ్ఛరియన్తి అత్థో.

౧౩౩. అట్ఠన్నం ¶ పయిరూపాసతన్తి పయిరుపాసన్తానం భుఞ్జం భుఞ్జన్తానం అట్ఠన్నం అరియపుగ్గలానం అన్తరే ఖీణాసవా అరహన్తోవ బహూతి అత్థో. తుయ్హేవేసో ఆనుభావోతి ఏసో ఆకాసచరణఉమ్ముజ్జననిముజ్జనాదిఆనుభావో తుయ్హేవ తుయ్హం ఏవ ఆనుభావో, నాఞ్ఞేసం. సరణం తం ఉపేమహన్తి తం ఇత్థమ్భూతం తువం సరణం తాణం లేణం పరాయనన్తి ఉపేమి గచ్ఛామి జానామి వాతి అత్థో.

౧౩౪. లోకజేట్ఠో ¶ నరాసభో పియదస్సీ భగవా భిక్ఖుసఙ్ఘమజ్ఝే నిసీదిత్వా ఇమా బ్యాకరణగాథా అభాసథ కథేసీతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

సుమఙ్గలత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

దుతియస్స సీహాసనవగ్గస్స వణ్ణనా సమత్తా.

౩. సుభూతివగ్గో

౧. సుభూతిత్థేరఅపదానవణ్ణనా

హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదికం ¶ ఆయస్మతో సుభూతిత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో ఇతో కప్పసతసహస్సమత్థకే అనుప్పన్నేయేవ పదుముత్తరే భగవతి లోకనాథే హంసవతీనగరే ¶ అఞ్ఞతరస్స బ్రాహ్మణమహాసాలస్స ఏకపుత్తకో హుత్వా నిబ్బత్తి, తస్స నన్దమాణవోతి నామం అకంసు. సో వయప్పత్తో తయో వేదే ఉగ్గణ్హిత్వా తత్థ సారం అపస్సన్తో అత్తనో పరివారభూతేహి చతుచత్తాలీసాయ మాణవసహస్సేహి సద్ధిం పబ్బతపాదే ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా అట్ఠ సమాపత్తియో పఞ్చాభిఞ్ఞాయో చ నిబ్బత్తేసి. అన్తేవాసికానమ్పి కమ్మట్ఠానం ఆచిక్ఖి. తేపి నచిరస్సేవ ఝానలాభినో అహేసుం.

తేన చ సమయేన పదుముత్తరో భగవా లోకే ఉప్పజ్జిత్వా హంసవతీనగరం ఉపనిస్సాయ విహరన్తో ఏకదివసం పచ్చూససమయే లోకం వోలోకేన్తో నన్దతాపసస్స అన్తేవాసికజటిలానం అరహత్తూపనిస్సయం, నన్దతాపసస్స చ ద్వీహఙ్గేహి సమన్నాగతస్స సావకట్ఠానన్తరస్స పత్థనం దిస్వా పాతోవ సరీరపటిజగ్గనం కత్వా పుబ్బణ్హసమయే పత్తచీవరమాదాయ అఞ్ఞం కఞ్చి అనామన్తేత్వా సీహో వియ ఏకచరో నన్దతాపసస్స అన్తేవాసికేసు ఫలాఫలత్థాయ గతేసు ‘‘బుద్ధభావం మే జానాతూ’’తి పస్సన్తస్సేవ నన్దతాపసస్స ఆకాసతో ఓతరిత్వా పథవియం పతిట్ఠాసి. నన్దతాపసో బుద్ధానుభావఞ్చేవ లక్ఖణపారిపూరిఞ్చ దిస్వా లక్ఖణమన్తే సమ్మసిత్వా ‘‘ఇమేహి లక్ఖణేహి సమన్నాగతో నామ అగారం అజ్ఝావసన్తో రాజా హోతి చక్కవత్తీ, పబ్బజన్తో లోకే వివటచ్ఛేదో ¶ సబ్బఞ్ఞూ బుద్ధో హోతి, అయం పురిసాజానీయో నిస్సంసయం బుద్ధో’’తి ఞత్వా పచ్చుగ్గమనం కత్వా పఞ్చపతిట్ఠితేన వన్దిత్వా ఆసనం పఞ్ఞాపేత్వా అదాసి. నిసీది భగవా పఞ్ఞత్తే ఆసనే. నన్దతాపసోపి అత్తనో అనుచ్ఛవికం ఆసనం గహేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. తస్మిం సమయే చతుచత్తాలీససహస్సజటిలా పణీతపణీతాని ఓజవన్తాని ఫలాఫలాని గహేత్వా ఆచరియస్స సన్తికం సమ్పత్తా బుద్ధానఞ్చేవ ఆచరియస్స చ నిసిన్నాకారం ఓలోకేత్వా ఆహంసు – ‘‘ఆచరియ, మయం ‘ఇమస్మిం లోకే తుమ్హేహి మహన్తతరో నత్థీ’తి విచరామ, అయం పన పురిసో తుమ్హేహి మహన్తతరో మఞ్ఞే’’తి. నన్దతాపసో – ‘‘తాతా ¶ , కిం వదేథ, తుమ్హే సాసపేన సద్ధిం అట్ఠసట్ఠియోజనసతసహస్సుబ్బేధం సినేరుం ఉపమేతుం ఇచ్ఛథ, సబ్బఞ్ఞుబుద్ధేన సద్ధిం మా మం ఉపమిత్థా’’తి ఆహ. అథ తే తాపసా – ‘‘సచే అయం ఓరకో అభవిస్స, న అమ్హాకం ఆచరియో ఏవం ఉపమం ఆహరేయ్య. యావ మహావతాయం పురిసాజానీయో’’తి పాదేసు నిపతిత్వా సిరసా వన్దింసు. అథ తే ఆచరియో ఆహ – ‘‘తాతా, అమ్హాకం బుద్ధానం అనుచ్ఛవికో దేయ్యధమ్మో నత్థి, భగవా చ భిక్ఖాచారవేలాయం ఇధాగతో, తస్మా మయం యథాబలం దేయ్యధమ్మం దస్సామ, తుమ్హేహి యం యం పణీతం ఫలాఫలం ఆభతం, తం తం ఆహరథా’’తి ఆహరాపేత్వా సహత్థేనేవ ధోవిత్వా సయం ¶ తథాగతస్స పత్తే పతిట్ఠాపేసి. సత్థారా ఫలాఫలే పటిగ్గహితమత్తే దేవతా దిబ్బోజం పక్ఖిపింసు. తాపసో ఉదకమ్పి సయమేవ పరిస్సావేత్వా అదాసి. తతో భోజనకిచ్చం నిట్ఠాపేత్వా నిసిన్నే సత్థరి సబ్బే అన్తేవాసికే పక్కోసిత్వా సత్థు సన్తికే సారణీయం కథం కథేన్తో నిసీది. సత్థా ‘‘భిక్ఖుసఙ్ఘో ఆగచ్ఛతూ’’తి చిన్తేసి. సత్థు చిత్తం ఞత్వా సతసహస్సమత్తా ఖీణాసవా ఆగన్త్వా సత్థారం వన్దిత్వా అట్ఠంసు.

అథ నన్దతాపసో అన్తేవాసికే ఆమన్తేసి – ‘‘తాతా, బుద్ధానం నిసిన్నాసనమ్పి నీచం, సమణసతసహస్సస్సపి ఆసనం నత్థి. తుమ్హేహి అజ్జ ఉళారం భగవతో భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ సక్కారం కాతుం వట్టతి, పబ్బతపాదతో వణ్ణగన్ధసమ్పన్నాని పుప్ఫాని ఆహరథా’’తి ఆహ. అచిన్తేయ్యత్తా ఇద్ధివిసయస్స తే ముహుత్తేనేవ వణ్ణగన్ధరససమ్పన్నాని పుప్ఫాని ఆహరిత్వా బుద్ధానం యోజనప్పమాణం పుప్ఫాసనం పఞ్ఞాపేసుం. అగ్గసావకానం తిగావుతం, సేసభిక్ఖూనం ¶ అడ్ఢయోజనాదిభేదం, సఙ్ఘనవకస్స ఉసభమత్తం పఞ్ఞాపేసుం. ఏవం పఞ్ఞత్తేసు ఆసనేసు నన్దతాపసో తథాగతస్స పురతో అఞ్జలిం పగ్గయ్హ ఠితో, ‘‘భన్తే, అమ్హాకం దీఘరత్తం హితాయ సుఖాయ ఇమం పుప్ఫాసనం ఆరుయ్హ నిసీదథా’’తి ఆహ. నిసీది భగవా పుప్ఫాసనే. ఏవం నిసిన్నే సత్థరి సత్థు ఆకారం ఞత్వా భిక్ఖూ అత్తనో అత్తనో పత్తాసనే నిసీదింసు. నన్దతాపసో మహన్తం పుప్ఫచ్ఛత్తం గహేత్వా తథాగతస్స మత్థకే ధారేన్తో అట్ఠాసి. సత్థా ‘‘తాపసానం అయం సక్కారో మహప్ఫలో హోతూ’’తి నిరోధసమాపత్తిం సమాపజ్జి. సత్థు సమాపన్నభావం ఞత్వా భిక్ఖూపి సమాపత్తిం సమాపజ్జింసు. తథాగతే సత్తాహం నిరోధం సమాపజ్జిత్వా నిసిన్నే అన్తేవాసికా భిక్ఖాచారకాలే సమ్పత్తే వనమూలఫలాఫలం పరిభుఞ్జిత్వా సేసకాలే బుద్ధానం అఞ్జలిం పగ్గయ్హ అట్ఠంసు. నన్దతాపసో పన భిక్ఖాచారమ్పి అగన్త్వా పుప్ఫచ్ఛత్తం ధారేన్తోయేవ సత్తాహం పీతిసుఖేనేవ వీతినామేసి.

సత్థా నిరోధతో వుట్ఠాయ అరణవిహారిఅఙ్గేన దక్ఖిణేయ్యఙ్గేన చాతి ద్వీహి అఙ్గేహి సమన్నాగతం ఏకం సావకం ‘‘ఇసిగణస్స పుప్ఫాసనానుమోదనం కరోహీ’’తి ఆణాపేసి. సో చక్కవత్తిరఞ్ఞో సన్తికా పటిలద్ధమహాలాభో మహాయోధో వియ తుట్ఠమానసో అత్తనో విసయే ఠత్వా తేపిటకం బుద్ధవచనం సమ్మసిత్వా ¶ అనుమోదనమకాసి. తస్స దేసనావసానే సత్థా సయం ధమ్మం దేసేసి. సత్థు దేసనావసానే సబ్బేపి చతుచత్తాలీససహస్సతాపసా అరహత్తం పాపుణింసు. సత్థా – ‘‘ఏథ భిక్ఖవో’’తి హత్థం పసారేసి. తేసం తావదేవ కేసమస్సూ అన్తరధాయింసు ¶ . అట్ఠ పరిక్ఖారా సరీరే పటిముక్కావ అహేసుం. తే సట్ఠివస్సికత్థేరా వియ సత్థారం పరివారయింసు. నన్దతాపసో పన విక్ఖిత్తచిత్తతాయ విసేసం నాధిగఞ్ఛి. తస్స కిర అరణవిహారిత్థేరస్స ధమ్మం సోతుం ఆరద్ధకాలతో పట్ఠాయ – ‘‘అహో వతాహమ్పి అనాగతే ఏకస్స బుద్ధస్స సాసనే ఇమినా సావకేన లద్ధగుణం లభేయ్య’’న్తి చిత్తం ఉదపాది. సో తేన వితక్కేన మగ్గఫలపటివేధం కాతుం నాసక్ఖి. తథాగతం పన వన్దిత్వా అఞ్జలిం పగ్గయ్హ సమ్ముఖే ఠితో ఏవమాహ – ‘‘భన్తే, యేన భిక్ఖునా ఇసిగణస్స పుప్ఫాసనానుమోదనా కతా, కో నామాయం తుమ్హాకం సాసనే’’తి? ‘‘అరణవిహారిఅఙ్గేన చ దక్ఖిణేయ్యఙ్గేన చ ఏతదగ్గట్ఠానం పత్తో ఏసో భిక్ఖూ’’తి. ‘‘భన్తే, య్వాయం మయా సత్తాహం పుప్ఫచ్ఛత్తం ధారేన్తేన ¶ సక్కారో కతో, తేన అధికారేన అఞ్ఞం సమ్పత్తిం న పత్థేమి, అనాగతే పన ఏకస్స బుద్ధస్స సాసనే అయం థేరో వియ ద్వీహఙ్గేహి సమన్నాగతో సావకో భవేయ్య’’న్తి పత్థనం అకాసి.

సత్థా ‘‘సమిజ్ఝిస్సతి ను ఖో ఇమస్స తాపసస్స పత్థనా’’తి అనాగతంసఞాణం పేసేత్వా ఓలోకేన్తో కప్పసతసహస్సం అతిక్కమిత్వా సమిజ్ఝనకభావం దిస్వా, ‘‘తాపస, న తే అయం పత్థనా మోఘం భవిస్సతి, అనాగతే కప్పసతసహస్సం అతిక్కమిత్వా గోతమో నామ బుద్ధో ఉప్పజ్జిస్సతి, తస్స సన్తికే సమిజ్ఝిస్సతీ’’తి ధమ్మకథం కథేత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతో ఆకాసం పక్ఖన్ది. నన్దతాపసో యావ చక్ఖుపథం న సమతిక్కమతి, తావ సత్థు భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ అఞ్జలిం పగ్గహేత్వా అట్ఠాసి. సో అపరభాగే కాలేన కాలం సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా ధమ్మం సుణిత్వా అపరిహీనజ్ఝానోవ కాలం కత్వా బ్రహ్మలోకే నిబ్బత్తో. తతో పన చుతో అపరానిపి పఞ్చ జాతిసతాని పబ్బజిత్వా ఆరఞ్ఞకోవ అహోసి, కస్సపసమ్మాసమ్బుద్ధకాలేపి పబ్బజిత్వా ఆరఞ్ఞకో హుత్వా గతపచ్చాగతవత్తం పూరేసి. ఏతం కిర వత్తం అపరిపూరేత్వా మహాసావకభావం పాపుణన్తా నామ నత్థి, గతపచ్చాగతవత్తం పన ఆగమట్ఠకథాసు వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం. సో వీసతివస్ససహస్సాని గతపచ్చాగతవత్తం పూరేత్వా కాలం కత్వా తావతింసదేవలోకే నిబ్బత్తి.

ఏవం సో తావతింసభవనే అపరాపరం ఉప్పజ్జనవసేన దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా తతో చుతో మనుస్సలోకే అనేకసతక్ఖత్తుం చక్కవత్తిరాజా పదేసరాజా చ హుత్వా ఉళారం మనుస్ససమ్పత్తిం అనుభవిత్వా అమ్హాకం భగవతో ఉప్పన్నకాలే సావత్థియం సుమనసేట్ఠిస్స గేహే అనాథపిణ్డికస్స ¶ కనిట్ఠో హుత్వా నిబ్బత్తి. సుభూతీతిస్స నామం అహోసి.

తేన ¶ చ సమయేన అమ్హాకం భగవా లోకే ఉప్పజ్జిత్వా పవత్తితవరధమ్మచక్కో అనుపుబ్బేన రాజగహం గన్త్వా తత్థ వేళువనపటిగ్గహణాదినా లోకానుగ్గహం కరోన్తో రాజగహం ఉపనిస్సాయ సీతవనే విహాసి. తదా అనాథపిణ్డికో సేట్ఠి సావత్థియం ఉట్ఠానకం భణ్డం గహేత్వా అత్తనో సహాయస్స రాజగహసేట్ఠినో గేహం గన్త్వా బుద్ధుప్పాదం సుత్వా సత్థారం సీతవనే విహరన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా పఠమదస్సనేనేవ సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠాయ ¶ సత్థారం సావత్థిం ఆగమనత్థాయ యాచిత్వా తతో పఞ్చచత్తాలీసయోజనే మగ్గే యోజనే యోజనే సతసహస్సపరిచ్చాగేన విహారే పతిట్ఠాపేత్వా సావత్థియం అట్ఠకరీసప్పమాణం జేతస్స కుమారస్స ఉయ్యానభూమిం కోటిసన్థారేన కిణిత్వా తత్థ భగవతో విహారం కారేత్వా అదాసి. విహారమహదివసే అయం సుభూతికుటుమ్బికో అనాథపిణ్డికసేట్ఠినా సద్ధిం గన్త్వా ధమ్మం సుణన్తో సద్ధం పటిలభిత్వా పబ్బజి. సో ఉపసమ్పన్నో ద్వే మాతికా పగుణా కత్వా కమ్మట్ఠానం కథాపేత్వా అరఞ్ఞే సమణధమ్మం కరోన్తో మేత్తాఝానం నిబ్బత్తేత్వా తం పాదకం కత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి.

సో ధమ్మం దేసేన్తో యస్మా సత్థారా దేసితనియామేన అనోదిస్సకం కత్వా దేసేతి, తస్మా అరణవిహారీనం అగ్గో నామ జాతో. యస్మా చ పిణ్డాయ చరన్తో ఘరే ఘరే మేత్తాఝానం సమాపజ్జిత్వా వుట్ఠాయ భిక్ఖం పటిగ్గణ్హాతి ‘‘ఏవం దాయకానం మహప్ఫలం భవిస్సతీ’’తి, తస్మా దక్ఖిణేయ్యానం అగ్గో నామ జాతో. తేన నం భగవా ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం అరణవిహారీనం దక్ఖిణేయ్యానఞ్చ యదిదం సుభూతీ’’తి (అ. ని. ౧.౧౯౮, ౨౦౧) ద్వయఙ్గసమన్నాగతే అగ్గట్ఠానే ఠపేసి. ఏవమయం మహాథేరో అత్తనా పూరితపారమీనం ఫలస్స మత్థకం అరహత్తం పత్వా లోకే అభిఞ్ఞాతో అభిలక్ఖితో హుత్వా బహుజనహితాయ జనపదచారికం చరన్తో అనుపుబ్బేన రాజగహం అగమాసి.

రాజా బిమ్బిసారో థేరస్స ఆగమనం సుత్వా ఉపసఙ్కమిత్వా వన్దిత్వా ‘‘ఇధేవ, భన్తే, వసథ, వసనట్ఠానం వో కరిస్సామీ’’తి వత్వా పక్కన్తో విస్సరి. థేరో సేనాసనం అలభన్తో అబ్భోకాసే వీతినామేసి. థేరస్సానుభావేన దేవో న వస్సతి. మనుస్సా అవుట్ఠితాయ ఉపద్దుతా రఞ్ఞో నివేసనద్వారే ఉక్కుట్ఠిం అకంసు. రాజా ‘‘కేన ను ఖో కారణేన దేవో న వస్సతీ’’తి వీమంసన్తో ‘‘థేరస్స అబ్భోకాసవాసేన మఞ్ఞే న వస్సతీ’’తి చిన్తేత్వా తస్స పణ్ణకుటిం కారాపేత్వా ‘‘ఇమిస్సం, భన్తే, పణ్ణకుటియం వసథా’’తి వత్వా వన్దిత్వా పక్కామి. థేరో కుటిం పవిసిత్వా తిణసన్థారకే పల్లఙ్కేన నిసీది. తదా దేవో థోకం ¶ థోకం ఫుసాయతి, న సమ్మాధారం అనుపవేచ్ఛతి. అథ థేరో లోకస్స అవుట్ఠికభయం విధమితుకామో ¶ అత్తనో అజ్ఝత్తికబాహిరవత్థుకస్స ¶ పరిస్సయస్స అభావం పవేదేన్తో ‘‘ఛన్నా మే కుటికా’’తి (థేరగా. ౧) గాథమాహ. తస్సత్థో థేరగాథాయం వుత్తోయేవ.

కస్మా పనేతే మహాథేరా అత్తనో గుణే పకాసేన్తీతి? ఇమినా దీఘేన అద్ధునా అనధిగతపుబ్బం పరమగమ్భీరం అతివియ సన్తం పణీతం అత్తనా అధిగతలోకుత్తరధమ్మం పచ్చవేక్ఖిత్వా పీతివేగసముస్సాహితఉదానదీపనత్థం సాసనస్స నియ్యానికభావవిభావనత్థఞ్చ పరమప్పిచ్ఛా అరియా అత్తనో గుణే పకాసేన్తి. యథా తం లోకనాథో బోధనేయ్యానం అజ్ఝాసయవసేన ‘‘దసబలసమన్నాగతో, భిక్ఖవే, తథాగతో చతువేసారజ్జవిసారదో’’తిఆదినా (అ. ని. ౧౦.౨౧; మ. ని. ౧. ౧౪౮ అత్థతో సమానం) అత్తనో గుణే పకాసేతి. ఏవమయం థేరస్స అఞ్ఞాబ్యాకరణగాథాపి అహోసీతి.

౧. ఏవం సో పత్తఅరహత్తఫలో పత్తఏతదగ్గట్ఠానో చ అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదిమాహ. తత్థ హిమవన్తస్సాతి హిమాలయపబ్బతస్స అవిదూరే ఆసన్నే సమీపే పబ్బతపాదే మనుస్సానం గమనాగమనసమ్పన్నే సఞ్చరణట్ఠానేతి అత్థో. నిసభో నామ పబ్బతోతి పబ్బతానం జేట్ఠత్తా నామేన నిసభో నామ సేలమయపబ్బతో అహోసీతి సమ్బన్ధో. అస్సమో సుకతో మయ్హన్తి తత్థ పబ్బతే మయ్హం వసనత్థాయ అస్సమో అరఞ్ఞావాసో సుట్ఠు కతో. కుటిరత్తిట్ఠానదివాట్ఠానవతిపరిక్ఖేపాదివసేన సున్దరాకారేన కతోతి అత్థో. పణ్ణసాలా సుమాపితాతి పణ్ణేహి ఛాదితా సాలా మయ్హం నివాసనత్థాయ సుట్ఠు మాపితా నిట్ఠాపితాతి అత్థో.

౨. కోసియో నామ నామేనాతి మాతాపితూహి కతనామధేయ్యేన కోసియో నామ. ఉగ్గతాపనో పాకటతపో ఘోరతపో. ఏకాకియో అఞ్ఞేసం అభావా అహం ఏవ ఏకో. అదుతియో దుతియతాపసరహితో జటిలో జటాధారీ తాపసో తదా తస్మిం కాలే నిసభే పబ్బతే వసామి విహరామీతి సమ్బన్ధో.

౩. ఫలం మూలఞ్చ పణ్ణఞ్చ, న భుఞ్జామి అహం తదాతి తదా తస్మిం నిసభపబ్బతే వసనకాలే తిణ్డుకాదిఫలం ముళాలాదిమూలం, కారపణ్ణాదిపణ్ణఞ్చ రుక్ఖతో ¶ ఓచినిత్వా న భుఞ్జామీతి అత్థో. ఏవం సతి కథం జీవతీతి తం దస్సేన్తో పవత్తంవ సుపాతాహన్తి ¶ ఆహ. తత్థ పవత్తం సయమేవ జాతం సుపాతం అత్తనో ధమ్మతాయ పతితం పణ్ణాదికం నిస్సాయ ఆహారం కత్వా అహం తావదే తస్మిం కాలే జీవామి జీవికం కప్పేమీతి సమ్బన్ధో. ‘‘పవత్తపణ్డుపణ్ణానీ’’తి ¶ వా పాఠో, తస్స సయమేవ పతితాని పణ్డుపణ్ణాని రుక్ఖపత్తాని ఉపనిస్సాయ జీవామీతి అత్థో.

౪. నాహం కోపేమి ఆజీవన్తి అహం జీవితం చజమానోపి పరిచ్చాగం కురుమానోపి తణ్హావసేన ఫలమూలాదిఆహారపరియేసనాయ సమ్మా ఆజీవం న కోపేమి న నాసేమీతి సమ్బన్ధో. ఆరాధేమి సకం చిత్తన్తి సకం చిత్తం అత్తనో మనం అప్పిచ్ఛతాయ సన్తుట్ఠియా చ ఆరాధేమి పసాదేమి. వివజ్జేమి అనేసనన్తి వేజ్జకమ్మదూతకమ్మాదివసేన అనేసనం అయుత్తపరియేసనం వివజ్జేమి దూరం కరోమి.

౫. రాగూపసంహితం చిత్తన్తి యదా యస్మిం కాలే మమ రాగేన సమ్పయుత్తం చిత్తం ఉప్పజ్జతి, తదా సయమేవ అత్తనాయేవ పచ్చవేక్ఖామి ఞాణేన పటివేక్ఖిత్వా వినోదేమి. ఏకగ్గో తం దమేమహన్తి అహం ఏకస్మిం కమ్మట్ఠానారమ్మణే అగ్గో సమాహితో తం రాగచిత్తం దమేమి దమనం కరోమి.

౬. రజ్జసే రజ్జనీయే చాతి రజ్జనీయే అల్లీయితబ్బే రూపారమ్మణాదివత్థుస్మిం రజ్జసే అల్లీనో అసి భవసి. దుస్సనీయే చ దుస్ససేతి దూసితబ్బే దోసకరణవత్థుస్మిం దూసకో అసి. ముయ్హసే మోహనీయే చాతి మోహితబ్బే మోహకరణవత్థుస్మిం మోయ్హసి మూళ్హో అసి భవసి. తస్మా తువం వనా వనతో అరఞ్ఞవాసతో నిక్ఖమస్సు అపగచ్ఛాహీతి ఏవం అత్తానం దమేమీతి సమ్బన్ధో.

౨౪. తిమ్బరూసకవణ్ణాభోతి సువణ్ణతిమ్బరూసకవణ్ణాభో, జమ్బోనదసువణ్ణవణ్ణోతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

సుభూతిత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. ఉపవానత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరో ¶ నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో ఉపవానత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పాయస్మా పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే దలిద్దకులే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో భగవతి పరినిబ్బుతే తస్స ధాతుం గహేత్వా మనుస్సదేవనాగగరుళకుమ్భణ్డయక్ఖగన్ధబ్బేహి సత్తరతనమయే సత్తయోజనికే థూపే కతే తత్థ సుధోతం అత్తనో ఉత్తరసాటకం వేళగ్గే లగ్గేత్వా ఆబన్ధిత్వా ధజం కత్వా పూజం అకాసి. తం గహేత్వా అభిసమ్మతకో ¶ ¶ నామ యక్ఖసేనాపతి దేవేహి చేతియపూజారక్ఖణత్థం ఠపితో అదిస్సమానకాయో తం ఆకాసే ధారేన్తో చేతియం తిక్ఖత్తుం పదక్ఖిణం అకాసి. సో తం దిస్వా భియ్యోసోమత్తాయ పసన్నమానసో హుత్వా తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తిత్వా ఉపవానోతి లద్ధనామో వయప్పత్తో జేతవనపటిగ్గహణే బుద్ధానుభావం దిస్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా విపస్సనాయ కమ్మం కరోన్తో అరహత్తం పత్వా ఛళభిఞ్ఞో అహోసి. యదా భగవతో అఫాసు అహోసి, తదా థేరో ఉణ్హోదకం తథారూపం పానకఞ్చ భేసజ్జం భగవతో ఉపనామేసి. తేనస్స సత్థునో రోగో వూపసమి. తస్స భగవా అనుమోదనం అకాసి.

౫౨. ఏవం సో పత్తఅరహత్తఫలో అధిగతఏతదగ్గట్ఠానో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సవసేన పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదిమాహ. తత్థ సబ్బేసం లోకియలోకుత్తరధమ్మానం పారగూ పరియోసానం నిబ్బానం గతో పత్తో పదుముత్తరో నామ జినో జితపఞ్చమారో భగవా అగ్గిక్ఖన్ధో ఇవ ఛబ్బణ్ణా బుద్ధరంసియో జలిత్వా సబ్బలోకం ధమ్మపజ్జోతేన ఓభాసేత్వా సమ్బుద్ధో సుట్ఠు బుద్ధో అవిజ్జానిద్దూపగతాయ పజాయ సవాసనాయ కిలేసనిద్దాయ పటిబుద్ధో వికసితనేత్తపఙ్కజో పరినిబ్బుతో ఖన్ధపరినిబ్బానేన నిబ్బుతో అదస్సనం గతోతి సమ్బన్ధో.

౫౭. జఙ్ఘాతి చేతియకరణకాలే ఉపచినితబ్బానం ఇట్ఠకానం ఠపనత్థాయ, నిబన్ధియమానసోపానపన్తి.

౮౮. సుధోతం ¶ రజకేనాహన్తి వత్థధోవకేన పురిసేన సుట్ఠు ధోవితం సువిసుద్ధకతం, ఉత్తరేయ్యపటం మమ ఉత్తరసాటకం అహం వేళగ్గే లగ్గిత్వా ధజం కత్వా ఉక్ఖిపిం, అమ్బరే ఆకాసే ఉస్సాపేసిన్తి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

ఉపవానత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. తిసరణగమనియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నగరే బన్ధుమతియాతిఆదికం ఆయస్మతో తిసరణగమనియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే బన్ధుమతీనగరే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా అన్ధమాతాపితరో ఉపట్ఠాసి. సో ఏకదివసం చిన్తేసి – ‘‘అహం మాతాపితరో ఉపట్ఠహన్తో పబ్బజితుం న లభామి, యంనూనాహం తీణి సరణాని ¶ గణ్హిస్సామి ¶ , ఏవం దుగ్గతితో మోచేస్సామీ’’తి నిసభం నామ విపస్సిస్స భగవతో అగ్గసావకం ఉపసఙ్కమిత్వా తీణి సరణాని గణ్హి. సో తాని వస్ససతసహస్సాని రక్ఖిత్వా తేనేవ కమ్మేన తావతింసభవనే నిబ్బత్తో, తతో పరం దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థినగరే మహాసాలకులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్తవస్సికోవ దారకేహి పరివుతో ఏకం సఙ్ఘారామం అగమాసి. తత్థ ఏకో ఖీణాసవత్థేరో తస్స ధమ్మం దేసేత్వా సరణాని అదాసి. సో తాని గహేత్వా పుబ్బే అత్తనో రక్ఖితాని సరణాని సరిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి. తం అరహత్తప్పత్తం భగవా ఉపసమ్పాదేసి.

౧౦౬. సో అరహత్తప్పత్తో ఉపసమ్పన్నో హుత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సవసేన పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో నగరే బన్ధుమతియాతిఆదిమాహ. తత్థ మాతు ఉపట్ఠాకో అహున్తి అహం మాతాపితూనం ఉపట్ఠాకో భరకో బన్ధుమతీనగరే అహోసిన్తి సమ్బన్ధో.

౧౦౮. తమన్ధకారపిహితాతి ¶ మోహన్ధకారేన పిహితా ఛాదితా. తివిధగ్గీహి డయ్హరేతి రాగగ్గిదోసగ్గిమోహగ్గిసఙ్ఖాతేహి తీహి అగ్గీహి డయ్హరే డయ్హన్తి సబ్బే సత్తాతి సమ్బన్ధో.

౧౧౪. అట్ఠ హేతూ లభామహన్తి అట్ఠ కారణాని సుఖస్స పచ్చయభూతాని కారణాని లభామి అహన్తి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

తిసరణగమనియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. పఞ్చసీలసమాదానియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నగరే చన్దవతియాతిఆదికం ఆయస్మతో పఞ్చసీలసమాదానియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో అనోమదస్సిస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో పురిమభవే కతాకుసలకమ్మానురూపేన దలిద్దో హుత్వా అప్పన్నపానభోజనో పరేసం భతిం కత్వా జీవన్తో సంసారే ఆదీనవం ఞత్వా పబ్బజితుకామోపి పబ్బజ్జం అలభమానో అనోమదస్సిస్స భగవతో సావకస్స నిసభత్థేరస్స సన్తికే పఞ్చ సిక్ఖాపదాని సమాదియి. దీఘాయుకకాలే ఉప్పన్నత్తా వస్ససతసహస్సాని సీలం పరిపాలేసి. తేన కమ్మేన సో దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే వేసాలియం మహాభోగకులే నిబ్బత్తో. మాతాపితరో సీలం సమాదియన్తే దిస్వా అత్తనో సీలం సరిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పత్వా పబ్బజి.

౧౩౪. సో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో ఉదానవసేన పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ¶ నగరే చన్దవతియాతిఆదిమాహ. భతకో ¶ ఆసహం తదాతి తదా మమ పుఞ్ఞకరణకాలే అహం భతకో భతియా కమ్మకారకో ఆసిం అహోసిం. పరకమ్మాయనే యుత్తోతి భతియా పరేసం కమ్మకరణే ఆయుత్తో యోజితో ఓకాసాభావేన సంసారతో ముచ్చనత్థాయ అహం పబ్బజ్జం న లభామి.

౧౩౫. మహన్ధకారపిహితాతి మహన్తేహి కిలేసన్ధకారేహి పిహితా సంవుతా థకితా. తివిధగ్గీహి డయ్హరేతి నరకగ్గిపేతగ్గిసంసారగ్గిసఙ్ఖాతేహి తీహి ¶ అగ్గీహి డయ్హన్తి. అహం పన కేన ఉపాయేన కేన కారణేన విసంయుత్తో భవేయ్యన్తి అత్థో.

౧౩౬. దేయ్యధమ్మో అన్నపానాదిదాతబ్బయుత్తకం వత్థు మయ్హం నత్థి, తస్సాభావేన అహం వరాకో దుక్ఖితో భతకో భతియా జీవనకో యంనూనాహం పఞ్చసీలం రక్ఖేయ్యం పరిపూరయన్తి పఞ్చసీలం సమాదియిత్వా పరిపూరేన్తో యంనూన రక్ఖేయ్యం సాధుకం భద్దకం సున్దరం కత్వా పరిపాలేయ్యన్తి అత్థో.

౧౪౮. స్వాహం యసమనుభవిన్తి సో అహం దేవమనుస్సేసు మహన్తం యసం అనుభవిం తేసం సీలానం వాహసా ఆనుభావేనాతి అత్థో. కప్పకోటిమ్పి తేసం సీలానం ఫలం కిత్తేన్తో ఏకకోట్ఠాసమేవ కిత్తయే పాకటం కరేయ్యన్తి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

పఞ్చసీలసమాదానియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. అన్నసంసావకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సువణ్ణవణ్ణం సమ్బుద్ధన్తిఆదికం ఆయస్మతో అన్నసంసావకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో పిణ్డాయ చరన్తం ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణబ్యామప్పభామణ్డలోపసోభితం భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో భగవన్తం నిమన్తేత్వా గేహం నేత్వా వరఅన్నపానేన సన్తప్పేత్వా సమ్పవారేత్వా భోజేసి. సో తేనేవ చిత్తప్పసాదేన తతో చుతో దేవలోకే నిబ్బత్తిత్వా దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా తతో చవిత్వా మనుస్సలోకే నిబ్బత్తిత్వా మనుస్ససమ్పత్తిం అనుభవిత్వా తతో అపరాపరం దేవమనుస్ససమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో సాసనే పసీదిత్వా పబ్బజిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి. సో పుబ్బే కతపుఞ్ఞనామవసేన అన్నసంసావకత్థేరోతి పాకటనామో అహోసి.

౧౫౫-౬. సో ¶ ¶ అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో ‘‘ఏవం మయా ఇమినా పుఞ్ఞసమ్భారానుభావేన పత్తం అరహత్త’’న్తి అత్తనో పుబ్బచరితాపదానం ఉదానవసేన పకాసేన్తో సువణ్ణవణ్ణన్తిఆదిమాహ ¶ . తత్థ సువణ్ణస్స వణ్ణో వియ వణ్ణో యస్స భగవతో సోయం సువణ్ణవణ్ణో, తం సువణ్ణవణ్ణం సమ్బుద్ధం సిద్ధత్థన్తి అత్థో. గచ్ఛన్తం అన్తరాపణేతి వేస్సానం ఆపణపన్తీనం అన్తరవీథియం గచ్ఛమానం. కఞ్చనగ్ఘియసంకాసన్తి సువణ్ణతోరణసదిసం బాత్తింసవరలక్ఖణం ద్వత్తింసవరలక్ఖణేహి సమ్పన్నం లోకపజ్జోతం సకలలోకదీపభూతం అప్పమేయ్యం పమాణవిరహితం అనోపమం ఉపమావిరహితం జుతిన్ధరం పభాధారం నీలపీతాదిఛబ్బణ్ణబుద్ధరంసియో ధారకం సిద్ధత్థం దిస్వా పరమం ఉత్తమం పీతిం అలత్థం అలభిన్తి సమ్బన్ధో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

అన్నసంసావకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. ధూపదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సిద్ధత్థస్స భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో ధూపదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో సిద్ధత్థే భగవతి చిత్తం పసాదేత్వా తస్స భగవతో గన్ధకుటియం చన్దనాగరుకాళానుసారిఆదినా కతేహి అనేకేహి ధూపేహి ధూపపూజం అకాసి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవేసు చ మనుస్సేసు చ ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవన్తో నిబ్బత్తనిబ్బత్తభవే పూజనీయో హుత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో పుఞ్ఞసమ్భారానుభావేన సాసనే పబ్బజిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పత్వా కతధూపపూజాపుఞ్ఞత్తా నామేన ధూపదాయకత్థేరోతి సబ్బత్థ పాకటో. సో పత్తఅరహత్తఫలో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం దస్సేన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతోతిఆదిమాహ. సిద్ధో పరిపుణ్ణో సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణాదిగుణసఙ్ఖాతో అత్థో పయోజనం యస్స భగవతో సోయం సిద్ధత్థో, తస్స సిద్ధత్థస్స భగవతో భగ్యాదిగుణవన్తస్స లోకజేట్ఠస్స సకలలోకుత్తమస్స తాదినో ఇట్ఠానిట్ఠేసు ¶ తాదిసస్స అచలసభావస్సాతి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

ధూపదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. పులినపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

విపస్సిస్స ¶ భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో పులినపూజకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో సాసనే పసన్నచిత్తో చేతియఙ్గణబోధియఙ్గణేసు ¶ పురాణవాలుకం అపనేత్వా నవం ముత్తాదలసదిసపణ్డరపులినం ఓకిరిత్వా మాళకం అలఙ్కరి. తేన కమ్మేన సో దేవలోకే నిబ్బత్తో తత్థ దిబ్బేహి రతనేహి విజ్జోతమానే అనేకయోజనే కనకవిమానే దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా తతో చుతో మనుస్సలోకే సత్తరతనసమ్పన్నో చక్కవత్తీ రాజా హుత్వా మనుస్ససమ్పత్తిం అనుభవిత్వా అపరాపరం సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో సాసనే పసన్నో పబ్బజిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి. సో అత్తనో కతపుఞ్ఞనామసదిసేన నామేన పులినపూజకత్థేరోతి పాకటో.

౧౬౫. సో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం దస్సేన్తో విపస్సిస్స భగవతోతిఆదిమాహ. తత్థ వివిధం పస్సతీతి విపస్సీ, వివిచ్చ పస్సతీతి వా విపస్సీ, వివిధే అత్తత్థపరత్థాదిభేదే అత్థే పస్సతీతి వా విపస్సీ, వివిధే వోహారపరమత్థాదిభేదే పస్సతీతి వా విపస్సీ, తస్స విపస్సిస్స బోధియా పాదపుత్తమే ఉత్తమే బోధిరుక్ఖమణ్డలమాళకే పురాణపులినం వాలుకం ఛడ్డేత్వా సుద్ధం పణ్డరం పులినం ఆకిరిం సన్థరిం. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

పులినపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. ఉత్తియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

చన్దభాగానదీతీరేతిఆదికం ¶ ఆయస్మతో ఉత్తియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే చన్దభాగానదియం సుసుమారో హుత్వా నిబ్బత్తో నదీతీరం ఉపగతం భగవన్తం దిస్వా పసన్నచిత్తో పారం నేతుకామో తీరసమీపేయేవ నిపజ్జి. భగవా తస్స అనుకమ్పాయ పిట్ఠియం పాదే ఠపేసి. సో తుట్ఠో ఉదగ్గో పీతివేగేన మహుస్సాహో హుత్వా సోతం ఛిన్దన్తో సీఘేన జవేన భగవన్తం పరతీరం నేసి. భగవా తస్స చిత్తప్పసాదం ఞత్వా ‘‘అయం ఇతో చుతో దేవలోకే నిబ్బత్తిస్సతి ¶ , తతో పట్ఠాయ సుగతీసుయేవ సంసరన్తో ఇతో చతున్నవుతికప్పే అమతం పాపుణిస్సతీ’’తి బ్యాకరిత్వా పక్కామి.

సో తథా సుగతీసుయేవ సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం అఞ్ఞతరస్స బ్రాహ్మణస్స పుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి, ఉత్తియోతిస్స నామం అకంసు. సో వయప్పత్తో ‘‘అమతం పరియేసిస్సామీ’’తి పరిబ్బాజకో హుత్వా ఏకదివసం భగవన్తం దిస్వా ఉపసఙ్కమిత్వా వన్దిత్వా ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో హుత్వా సాసనే పబ్బజిత్వా సీలదిట్ఠీనం అవిసోధితత్తా విసేసం నిబ్బత్తేతుం అసక్కోన్తో అఞ్ఞం భిక్ఖుం విసేసం నిబ్బత్తేత్వా అఞ్ఞం బ్యాకరోన్తం దిస్వా సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా సఙ్ఖేపేన ఓవాదం యాచి. సత్థాపి తస్స ¶ , ‘‘తస్మాతిహ త్వం, ఉత్తియ, ఆదిమేవ విసోధేహీ’’తిఆదినా (సం. ని. ౫.౩౮౨) సఙ్ఖేపేనేవ ఓవాదం అదాసి. సో సత్థు ఓవాదే ఠత్వా విపస్సనం ఆరభి. తస్స ఆరద్ధవిపస్సకస్స ఆబాధో ఉప్పజ్జి. ఉప్పన్నే ఆబాధే జాతసంవేగో వీరియారమ్భవత్థుం ఞత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి.

౧౬౯. ఏవం సో కతసమ్భారానురూపేన పత్తఅరహత్తఫలో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో చన్దభాగానదీతీరేతిఆదిమాహ. తత్థ చన్దభాగానదీతీరేతి పరిసుద్ధపణ్డరపులినతలేహి చ పభాసమ్పన్నపసన్నమధురోదకపరిపుణ్ణతాయ చ చన్దప్పభాకిరణసస్సిరీకాభా నదమానా సద్దం కురుమానా గచ్ఛతీతి చన్దభాగానదీ, తస్సా చన్దభాగానదియా తీరే సుసుమారో అహోసిన్తి సమ్బన్ధో. తత్థ ¶ సుసుమారోతి ఖుద్దకమచ్ఛగుమ్బే ఖణ్డాఖణ్డికం కరోన్తో మారేతీతి సుసుమారో, చణ్డమచ్ఛో కుమ్భీలోతి అత్థో. సభోజనపసుతోహన్తి అహం సభోజనే సకగోచరే పసుతో బ్యావటో. నదీతిత్థం అగచ్ఛహన్తి భగవతో ఆగమనకాలే అహం నదీతిత్థం అగచ్ఛిం పత్తోమ్హి.

౧౭౦. సిద్ధత్థో తమ్హి సమయేతి తస్మిం మమ తిత్థగమనకాలే సిద్ధత్థో భగవా అగ్గపుగ్గలో సబ్బసత్తేసు జేట్ఠో సేట్ఠో సయమ్భూ సయమేవ భూతో జాతో బుద్ధభూతో సో భగవా నదిం తరితుకామో నదీతీరం ఉపాగమి.

౧౭౨. పేత్తికం విసయం మయ్హన్తి మయ్హం పితుపితామహాదీహి పరమ్పరానీతం, యదిదం సమ్పత్తసమ్పత్తమహానుభావానం తరణన్తి అత్థో.

౧౭౩. మమ ¶ ఉగ్గజ్జనం సుత్వాతి మయ్హం ఉగ్గజ్జనం ఆరాధనం సుత్వా మహాముని భగవా అభిరుహీతి సమ్బన్ధో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

ఉత్తియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. ఏకఞ్జలికత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సువణ్ణవణ్ణన్తిఆదికం ఆయస్మతో ఏకఞ్జలికత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో రతనత్తయే పసన్నో పిణ్డాయ చరన్తం విపస్సిం భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో అఞ్జలిం పగ్గహేత్వా అట్ఠాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో సబ్బత్థ పూజనీయో హుత్వా ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ¶ ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నే కులే నిబ్బత్తిత్వా సాసనే పసీదిత్వా పబ్బజిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తే పతిట్ఠాసి. పుబ్బే కతపుఞ్ఞవసేన ఏకఞ్జలికత్థేరోతి పాకటో.

౧౮౦. సో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా తం హత్థతలే ఆమలకం వియ దిస్వా ఉదానవసేన పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సువణ్ణవణ్ణన్తిఆదిమాహ. విపస్సిం సత్థవాహగ్గన్తి వాణిజే కన్తారా వహతి తారేతీతి సత్థవాహో ¶ . వాళకన్తారా చోళకన్తారా దుబ్భిక్ఖకన్తారా నిరుదకకన్తారా యక్ఖకన్తారా అప్పభక్ఖకన్తారా చ తారేతి ఉత్తారేతి పతారేతి నిత్తారేతి ఖేమన్తభూమిం పాపేతీతి అత్థో. కో సో? వాణిజజేట్ఠకో. సత్థవాహసదిసత్తా అయమ్పి భగవా సత్థవాహో. తథా హి సో తివిధం బోధిం పత్థయన్తే కతపుఞ్ఞసమ్భారే సత్తే జాతికన్తారా జరాకన్తారా బ్యాధికన్తారా మరణకన్తారా సోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సుపాయాసకన్తారా చ సబ్బస్మా సంసారకన్తారా చ తారేతి ఉత్తారేతి పతారేతి నిత్తారేతి నిబ్బానథలం పాపేతీతి అత్థో. సత్థవాహో చ సో అగ్గో సేట్ఠో పధానో చాతి సత్థవాహగ్గో, తం సత్థవాహగ్గం విపస్సిం సమ్బుద్ధన్తి సమ్బన్ధో. నరవరం వినాయకన్తి నరానం అన్తరే అసిథిలపరక్కమోతి నరవీరో, తం. విసేసేన కతపుఞ్ఞసమ్భారే సత్తే నేతి నిబ్బానపురం పాపేతీతి వినాయకో, తం.

౧౮౧. అదన్తదమనం తాదిన్తి రాగదోసమోహాదికిలేససమ్పయుత్తత్తా కాయవచీమనోద్వారేహి అదన్తే సత్తే దమేతీతి అదన్తదమనో, తం. ఇట్ఠానిట్ఠేసు అకమ్పియతాదిగుణయుత్తోతి తాదీ, తం. మహావాదిం మహామతిన్తి సకసమయపరసమయవాదీనం అన్తరే అత్తనా సమధికపుగ్గలవిరహితత్తా మహావాదీ ¶ , మహతీ పథవిసమానా మేరుసమానా చ మతి యస్స సో మహామతి, తం మహావాదిం మహామతిం సమ్బుద్ధన్తి ఇమినా తుల్యాధికరణం. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

ఏకఞ్జలికత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. ఖోమదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నగరే బన్ధుమతియాతిఆదికం ఆయస్మతో ఖోమదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వయప్పత్తో సాసనే అభిప్పసన్నో రతనత్తయమామకో విపస్సిస్స భగవతో సన్తికే ధమ్మం సుత్వా పసన్నమానసో ఖోమదుస్సేన పూజం అకాసి. సో తదేవ మూలం కత్వా యావజీవం పుఞ్ఞాని కత్వా తతో దేవలోకే నిబ్బత్తో. ఛసు ¶ దేవేసు అపరాపరం దిబ్బసుఖం ¶ అనుభవిత్వా తతో చవిత్వా మనుస్సలోకే చక్కవత్తిఆదిఅనేకవిధమనుస్ససమ్పత్తిం అనుభవిత్వా పరిపాకగతే పుఞ్ఞసమ్భారే ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో వయప్పత్తో సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి. కతపుఞ్ఞనామేన ఖోమదాయకత్థేరోతి పాకటో.

౧౮౪. సో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం దస్సేన్తో నగరే బన్ధుమతియాతిఆదిమాహ. తత్థ బన్ధు వుచ్చతి ఞాతకో, తే బన్ధూ యస్మిం నగరే అఞ్ఞమఞ్ఞం సఙ్ఘటితా వసన్తి, తం నగరం ‘‘బన్ధుమతీ’’తి వుచ్చతి. రోపేమి బీజసమ్పదన్తి దానసీలాదిపుఞ్ఞబీజసమ్పత్తిం రోపేమి పట్ఠపేమీతి అత్థో.

ఖోమదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

తతియస్స సుభూతివగ్గస్స వణ్ణనా సమత్తా.

చతుభాణవారవణ్ణనా నిట్ఠితా.

౪. కుణ్డధానవగ్గో

౧. కుణ్డధానత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సత్తాహం ¶ పటిసల్లీనన్తిఆదికం ఆయస్మతో కుణ్డధానత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే కులగేహే నిబ్బత్తో వుత్తనయేన భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా ధమ్మం సుణన్తో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం పఠమం సలాకం గణ్హన్తానం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా తం ఠానన్తరం పత్థేత్వా తదనురూపం పుఞ్ఞం కరోన్తో విచరి. సో ఏకదివసం పదుముత్తరస్స భగవతో నిరోధసమాపత్తితో వుట్ఠాయ నిసిన్నస్స మనోసిలాచుణ్ణపిఞ్జరం మహన్తం కదలిఫలకణ్ణికం ఉపనేసి, తం భగవా పటిగ్గహేత్వా పరిభుఞ్జి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన ఏకాదసక్ఖత్తుం దేవేసు దేవరజ్జం కారేసి. చతువీసతివారే చ రాజా అహోసి చక్కవత్తీ.

సో ¶ ఏవం అపరాపరం పుఞ్ఞాని కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో కస్సపబుద్ధకాలే భుమ్మదేవతా హుత్వా నిబ్బత్తి. దీఘాయుకబుద్ధానఞ్చ నామ న అన్వద్ధమాసికో ఉపోసథో హోతి. తథా హి విపస్సిస్స భగవతో ఛబ్బస్సన్తరే ఛబ్బస్సన్తరే ఉపోసథో అహోసి, కస్సపదసబలో పన ఛట్ఠే ఛట్ఠే మాసే పాతిమోక్ఖం ఓసారేసి, తస్స పాతిమోక్ఖస్స ఓసారణకాలే దిసావాసికా ద్వే సహాయకా భిక్ఖూ ‘‘ఉపోసథం కరిస్సామా’’తి గచ్ఛన్తి. అయం భుమ్మదేవతా చిన్తేసి – ‘‘ఇమేసం ద్విన్నం ¶ భిక్ఖూనం మేత్తి అతివియ దళ్హా, కిం ను ఖో భేదకే సతి భిజ్జేయ్య, న భిజ్జేయ్యా’’తి. తేసం ఓకాసం ఓలోకయమానా తేసం అవిదూరే గచ్ఛతి.

అథేకో థేరో ఏకస్స హత్థే పత్తచీవరం దత్వా సరీరవళఞ్జనత్థం ఉదకఫాసుకట్ఠానం గన్త్వా ధోతహత్థపాదో హుత్వా గుమ్బసమీపతో నిక్ఖమతి. భుమ్మదేవతా తస్స థేరస్స పచ్ఛతో పచ్ఛతో ఉత్తమరూపా ఇత్థీ హుత్వా కేసే విధునిత్వా సంవిధాయ బన్ధన్తీ వియ పిట్ఠియం పంసుం పుఞ్ఛమానా వియ సాటకం సంవిధాయ నివాసయమానా వియ చ హుత్వా థేరస్స పదానుపదికా హుత్వా గుమ్బతో నిక్ఖన్తా ¶ . ఏకమన్తే ఠితో సహాయకత్థేరో తం కారణం దిస్వావ దోమనస్సజాతో ‘‘నట్ఠో దాని మే ఇమినా భిక్ఖునా సద్ధిం దీఘరత్తానుగతో సినేహో, సచాహం ఏవంవిధభావం జానేయ్యం, ఏత్తకం కాలం ఇమినా సద్ధిం విస్సాసం న కరేయ్య’’న్తి చిన్తేత్వా ఆగచ్ఛన్తంయేవ నం ‘‘గణ్హాహావుసో, తుయ్హం పత్తచీవరం, తాదిసేన పాపేన సద్ధిం ఏకమగ్గేన న గచ్ఛామీ’’తి ఆహ. తం కథం సుత్వా తస్స లజ్జిభిక్ఖునో హదయం తిఖిణసత్తిం గహేత్వా విద్ధం వియ అహోసి. తతో నం ఆహ – ‘‘ఆవుసో, కిన్నామేతం వదసి, అహం ఏత్తకం కాలం దుక్కటమత్తమ్పి ఆపత్తిం న జానామి, త్వం పన మం అజ్జ ‘పాపో’తి వదసి, కిం తే దిట్ఠన్తి, కిం అఞ్ఞేన దిట్ఠేన, కిం త్వం ఏవంవిధేన అలఙ్కతపటియత్తేన మాతుగామేన సద్ధిం ఏకట్ఠానే హుత్వా నిక్ఖన్తో’’తి? ‘‘నత్థేతం, ఆవుసో, మయ్హం, నాహం ఏవరూపం మాతుగామం పస్సామీ’’తి తస్స యావతతియం కథేన్తస్సాపి ఇతరో థేరో కథం అసద్దహిత్వా అత్తనా దిట్ఠకారణంయేవ భూతత్తం కత్వా గణ్హన్తో తేన సద్ధిం ఏకమగ్గేన అగన్త్వా అఞ్ఞేన మగ్గేన సత్థు సన్తికం గతో. ఇతరోపి భిక్ఖు అఞ్ఞేన మగ్గేన సత్థు సన్తికంయేవ గతో.

తతో ¶ భిక్ఖుసఙ్ఘస్స ఉపోసథాగారం పవిసనవేలాయ సో భిక్ఖు తం భిక్ఖుం ఉపోసథగ్గే దిస్వా సఞ్జానిత్వా ‘‘ఇమస్మిం ఉపోసథగ్గే ఏవరూపో నామ పాపభిక్ఖు అత్థి, నాహం తేన సద్ధిం ఉపోసథం కరిస్సామీ’’తి నిక్ఖమిత్వా బహి అట్ఠాసి. అథ భుమ్మదేవతా ‘‘భారియం మయా కమ్మం కత’’న్తి మహల్లకఉపాసకవణ్ణేన తస్స సన్తికం గన్త్వా – ‘‘కస్మా, భన్తే, అయ్యో ఇమస్మిం ఠానే ఠితో’’తి ఆహ. ‘‘ఉపాసక, ఇమం ఉపోసథగ్గం ఏకో పాపభిక్ఖు పవిట్ఠో, ‘అహం తేన సద్ధిం ఉపోసథం న కరోమీ’తి బహి ఠితోమ్హీ’’తి. ‘‘భన్తే, మా ఏవం గణ్హథ, పరిసుద్ధసీలో ఏస భిక్ఖు, తుమ్హేహి దిట్ఠమాతుగామో నామ అహం. మయా తుమ్హాకం వీమంసనత్థాయ ¶ ‘దళ్హా ను ఖో ఇమేసం థేరానం మేత్తి, నో దళ్హా’తి భిజ్జనాభిజ్జనభావం ఓలోకేన్తేన తం కమ్మం కత’’న్తి. ‘‘కో పన త్వం, సప్పురిసా’’తి? ‘‘అహం ఏకా భుమ్మదేవతా, భన్తే’’తి. దేవపుత్తో కథేన్తోయేవ దిబ్బానుభావేన ఠత్వా థేరస్స పాదమూలే పతిత్వా ‘‘మయ్హం, భన్తే, ఖమథ, థేరస్స ఏసో దోసో నత్థి, ఉపోసథం కరోథా’’తి థేరం యాచిత్వా ఉపోసథగ్గం పవేసేసి. సో థేరో ఉపోసథం తావ ఏకట్ఠానే అకాసి. మిత్తసన్థవవసేన పన పున తేన సద్ధిం న ఏకట్ఠానే వసి. ఇమస్స థేరస్స దోసం న కథేసి. అపరభాగే చుదితకత్థేరో పన విపస్సనాయ కమ్మం కరోన్తో అరహత్తం పాపుణి.

భుమ్మదేవతా తస్స కమ్మస్స నిస్సన్దేన ఏకం బుద్ధన్తరం అపాయతో న ముచ్చిత్థ. సచే పన కాలేన కాలం మనుస్సత్తం ఆగచ్ఛతి, అఞ్ఞేన యేన కేనచి కతో దోసో తస్సేవ ఉపరి పతతి. సో అమ్హాకం భగవతో ఉప్పన్నకాలే సావత్థియం బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తి, ధానమాణవోతిస్స నామం ¶ అకంసు. సో వయప్పత్తో తయో వేదే ఉగ్గణ్హిత్వా మహల్లకకాలే సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో సాసనే పబ్బజి. తస్స ఉపసమ్పన్నదివసతో పట్ఠాయ ఏకా అలఙ్కతపటియత్తా ఇత్థీ తస్మిం గామం పవిసన్తే సద్ధింయేవ పవిసతి, నిక్ఖమన్తే నిక్ఖమతి, విహారం పవిసన్తేపి సద్ధిం పవిసతి, తిట్ఠన్తేపి తిట్ఠతీతి ఏవం నిచ్చానుబన్ధా పఞ్ఞాయతి. థేరో తం న పస్సతి. తస్స పన పురిమకమ్మస్స నిస్సన్దేన సా అఞ్ఞేసం ఉపట్ఠాసి.

గామే ¶ యాగుభిక్ఖం దదమానా ఇత్థియో, ‘‘భన్తే, అయం ఏకో యాగుఉళుఙ్కో తుమ్హాకం, ఏకో ఇమిస్సా అమ్హాకం సహాయికాయా’’తి పరిహాసం కరోన్తి. థేరస్స మహతీ విహేసా హోతి. విహారగతమ్పి నం సామణేరా చేవ దహరభిక్ఖూ చ పరివారేత్వా ‘‘ధానో కోణ్డో జాతో’’తి పరిహాసం కరోన్తి. అథస్స తేనేవ కారణేన కుణ్డధానో థేరోతి నామం జాతం. సో ఉట్ఠాయ సముట్ఠాయ తేహి కరియమానం కేళిం సహితుం అసక్కోన్తో ఉమ్మాదం గహేత్వా ‘‘తుమ్హే కోణ్డా, తుమ్హాకం ఉపజ్ఝాయో కోణ్డో, ఆచరియో కోణ్డో’’తి వదతి. అథ నం సత్థు ఆరోచేసుం – ‘‘కుణ్డధానో, భన్తే, దహరసామణేరేహి సద్ధిం ఏవం ఫరుసవాచం వదతీ’’తి. సత్థా తం పక్కోసాపేత్వా ‘‘సచ్చం కిర త్వం, ధాన, దహరసామణేరేహి సద్ధిం ఫరుసవాచం వదసీ’’తి పుచ్ఛి. తేన ‘‘సచ్చం భగవా’’తి వుత్తే – ‘‘కస్మా ఏవం వదసీ’’తి ఆహ. ‘‘భన్తే, నిబద్ధం విహేసం సహితుం అసక్కోన్తో ఏవం కథేమీ’’తి ¶ . ‘‘త్వం పుబ్బే కతకమ్మం యావజ్జదివసా జీరాపేతుం న సక్కోసి, పున ఏవం ఫరుసవాచం మా వద భిక్ఖూ’’తి వత్వా ఆహ –

‘‘మావోచ ఫరుసం కఞ్చి, వుత్తా పటివదేయ్యు తం;

దుక్ఖా హి సారమ్భకథా, పటిదణ్డా ఫుసేయ్యు తం.

‘‘సచే నేరేసి అత్తానం, కంసో ఉపహతో యథా;

ఏస పత్తోసి నిబ్బానం, సారమ్భో తే న విజ్జతీ’’తి. (ధ. ప. ౧౩౩-౧౩౪) –

ఇమఞ్చ పన తస్స థేరస్స మాతుగామేన సద్ధిం విచరణభావం కోసలరఞ్ఞోపి కథయింసు. రాజా ‘‘గచ్ఛథ, భణే, నం వీమంసథా’’తి పేసేత్వా సయమ్పి మన్దేనేవ పరివారేన సద్ధిం థేరస్స సన్తికం గన్త్వా ఏకమన్తే ఓలోకేన్తో అట్ఠాసి. తస్మిం ఖణే థేరో సూచికమ్మం కరోన్తో నిసిన్నో హోతి. సాపి ఇత్థీ అవిదూరే ఠానే ఠితా వియ పఞ్ఞాయతి.

రాజా ¶ తం దిస్వా ‘‘అత్థి తం కారణ’’న్తి తస్సా ఠితట్ఠానం అగమాసి. సా తస్మిం ఆగచ్ఛన్తే థేరస్స వసనపణ్ణసాలం పవిట్ఠా వియ అహోసి. రాజాపి తాయ సద్ధిం ఏవ పణ్ణసాలాయం పవిసిత్వా సబ్బత్థ ఓలోకేన్తో అదిస్వా ‘‘నాయం మాతుగామో, థేరస్స ఏకో కమ్మవిపాకో’’తి సఞ్ఞం కత్వా పఠమం థేరస్స సమీపేన గచ్ఛన్తోపి థేరం అవన్దిత్వా తస్స కారణస్స అభూతభావం ఞత్వా పణ్ణసాలతో నిక్ఖమిత్వా థేరం వన్దిత్వా ఏకమన్తే ¶ నిసిన్నో ‘‘కచ్చి, భన్తే, పిణ్డకేన న కిలమథా’’తి పుచ్ఛి. థేరో ‘‘వట్టతి, మహారాజా’’తి ఆహ. ‘‘జానామహం, భన్తే, అయ్యస్స కథం, ఏవరూపేనుపక్కిలేసేన సద్ధిం చరన్తానం తుమ్హాకం కే నామ పసీదిస్సన్తి, ఇతో పట్ఠాయ వో కత్థచి గమనకిచ్చం నత్థి. అహం చతూహి పచ్చయేహి ఉపట్ఠహిస్సామి, తుమ్హే యోనిసోమనసికారే మా పమజ్జిత్థా’’తి వత్వా నిబద్ధభిక్ఖం పట్ఠపేసి. థేరో రాజానం ఉపత్థమ్భకం లభిత్వా భోజనసప్పాయేన ఏకగ్గచిత్తో హుత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి. తతో పట్ఠాయ సా ఇత్థీ అన్తరధాయి.

తదా మహాసుభద్దా ఉగ్గనగరే మిచ్ఛాదిట్ఠికులే వసమానా ‘‘సత్థా మం అనుకమ్పతూ’’తి ఉపోసథఙ్గం అధిట్ఠాయ నిరామగన్ధా హుత్వా ఉపరిపాసాదతలే ఠితా ‘‘ఇమాని పుప్ఫాని అన్తరే అట్ఠత్వా దసబలస్స మత్థకే వితానం హుత్వా తిట్ఠన్తు, దసబలో ఇమాయ సఞ్ఞాయ స్వే పఞ్చహి భిక్ఖుసతేహి సద్ధిం మయ్హం భిక్ఖం గణ్హతూ’’తి సచ్చకిరియం కత్వా అట్ఠ సుమనపుప్ఫముట్ఠియో విస్సజ్జేసి. పుప్ఫాని గన్త్వా ధమ్మదేసనావేలాయ సత్థు మత్థకే వితానం హుత్వా అట్ఠంసు. సత్థా తం సుమనపుప్ఫవితానం దిస్వా చిత్తేనేవ సుభద్దాయ భిక్ఖం అధివాసేత్వా పునదివసే అరుణే ఉట్ఠితే ¶ ఆనన్దత్థేరం ఆహ – ‘‘ఆనన్ద, మయం అజ్జ దూరం భిక్ఖాచారం గమిస్సామ, పుథుజ్జనానం అదత్వా అరియానంయేవ సలాకం దేహీ’’తి. థేరో భిక్ఖూనం ఆరోచేసి – ‘‘ఆవుసో, సత్థా అజ్జ దూరం భిక్ఖాచారం గమిస్సతి. పుథుజ్జనా మా గణ్హన్తు, అరియావ సలాకం గణ్హన్తూ’’తి. కుణ్డధానత్థేరో – ‘‘ఆహరావుసో, సలాక’’న్తి పఠమంయేవ హత్థం పసారేసి. ఆనన్దో ‘‘సత్థా తాదిసానం భిక్ఖూనం సలాకం న దాపేతి, అరియానంయేవ దాపేతీ’’తి వితక్కం ఉప్పాదేత్వా గన్త్వా సత్థు ఆరోచేసి. సత్థా ‘‘ఆహరాపేన్తస్స సలాకం దేహీ’’తి ఆహ. థేరో చిన్తేసి – ‘‘సచే కుణ్డధానస్స సలాకా దాతుం న యుత్తా, అథ సత్థా పటిబాహేయ్య, భవిస్సతి ఏత్థ కారణ’’న్తి ‘‘కుణ్డధానస్స సలాకం దస్సామీ’’తి గమనం అభినీహరి. కుణ్డధానో తస్స పురాగమనా ఏవ అభిఞ్ఞాపాదకం చతుత్థజ్ఝానం సమాపజ్జిత్వా ఇద్ధియా ఆకాసే ఠత్వా ‘‘ఆహరావుసో ఆనన్ద, సత్థా మం జానాతి, మాదిసం భిక్ఖుం పఠమం సలాకం గణ్హన్తం న సత్థా వారేతీ’’తి హత్థం పసారేత్వా సలాకం గణ్హి. సత్థా తం అట్ఠుప్పత్తిం కత్వా థేరం ఇమస్మిం సాసనే పఠమం సలాకం గణ్హన్తానం అగ్గట్ఠానే ఠపేసి. యస్మా ¶ అయం థేరో రాజానం ఉపత్థమ్భం లభిత్వా సప్పాయాహారపటిలాభేన ¶ సమాహితచిత్తో విపస్సనాయ కమ్మం కరోన్తో ఉపనిస్సయసమ్పన్నతాయ ఛళభిఞ్ఞో అహోసి. ఏవంభూతస్సాపి ఇమస్స థేరస్స గుణే అజానన్తా యే పుథుజ్జనా భిక్ఖూ ‘‘అయం పఠమం సలాకం గణ్హతి, కిం ను ఖో ఏత’’న్తి విమతిం ఉప్పాదేన్తి. తేసం తం విమతివిధమనత్థం థేరో ఆకాసం అబ్భుగ్గన్త్వా ఇద్ధిపాటిహారియం దస్సేత్వా అఞ్ఞాపదేసేన అఞ్ఞం బ్యాకరోన్తో ‘‘పఞ్చ ఛిన్దే’’తి గాథం అభాసి.

౧. ఏవం సో పూరితపుఞ్ఞసమ్భారానురూపేన అరహా హుత్వా పత్తఏతదగ్గట్ఠానో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సవసేన పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సత్తాహం పటిసల్లీనన్తిఆదిమాహ. తత్థ సత్థాహం సత్తదివసం నిరోధసమాపత్తివిహారేన పటిసల్లీనం వివేకభూతన్తి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

కుణ్డధానత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. సాగతత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సోభితో నామ నామేనాతిఆదికం ఆయస్మతో సాగతత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో ¶ కాలే ఏకస్మిం బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో సబ్బసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం పత్తో నామేన సోభితో నామ హుత్వా తిణ్ణం వేదానం పారగూ సనిఘణ్డుకేటుభానం సాక్ఖరప్పభేదానం ఇతిహాసపఞ్చమానం పదకో వేయ్యాకరణో లోకాయతమహాపురిసలక్ఖణేసు అనవయో. సో ఏకదివసం పదుముత్తరం భగవన్తం ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణసిరియా సోభమానం ఉయ్యానద్వారేన గచ్ఛన్తం దిస్వా అతీవ పసన్నమానసో అనేకేహి ఉపాయేహి అనేకేహి గుణవణ్ణేహి థోమనం అకాసి. భగవా తస్స థోమనం సుత్వా ‘‘అనాగతే గోతమస్స భగవతో సాసనే సాగతో నామ సావకో భవిస్సతీ’’తి బ్యాకరణం అదాసి. సో తతో పట్ఠాయ పుఞ్ఞాని కరోన్తో యావతాయుకం ఠత్వా తతో చుతో దేవలోకే నిబ్బత్తో. కప్పసతసహస్సదేవమనుస్సేసు ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో. తస్స మాతాపితరో ¶ సోమనస్సం వడ్ఢేన్తో సుజాతో ఆగతోతి సాగతోతి నామం కరింసు. సో సాసనే పసీదిత్వా పబ్బజిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పత్తో.

౧౭. ఏవం సో పుఞ్ఞసమ్భారానురూపేన పత్తఅరహత్తఫలో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో ¶ పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సోభితో నామ నామేనాతిఆదిమాహ. తత్థ తదా పుఞ్ఞసమ్భారస్స పరిపూరణసమయే నామేన సోభితో నామ బ్రాహ్మణో అహోసిన్తి సమ్బన్ధో.

౨౧. విపథా ఉద్ధరిత్వానాతి విరుద్ధపథా కుమగ్గా, ఉప్పథా వా ఉద్ధరిత్వా అపనేత్వా. పథం ఆచిక్ఖసేతి, భన్తే, సబ్బఞ్ఞు తువం పథం సప్పురిసమగ్గం నిబ్బానాధిగమనుపాయం ఆచిక్ఖసే కథేసి దేసేసి విభజి ఉత్తానిం అకాసీతి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

సాగతత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. మహాకచ్చానత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరనాథస్సాతిఆదికం ఆయస్మతో కచ్చానత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే గహపతిమహాసాలకులగేహే నిబ్బత్తేత్వా వుద్ధిప్పత్తో ఏకదివసం సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుణన్తో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం సంఖిత్తేన భాసితస్స విత్థారేన అత్థం విభజన్తానం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం ¶ దిస్వా సయమ్పి తం ఠానన్తరం పత్థేన్తో దానాదీని పుఞ్ఞాని కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో సుమేధస్స భగవతో కాలే విజ్జాధరో హుత్వా ఆకాసేన గచ్ఛన్తో సత్థారం ఏకస్మిం వనసణ్డే నిసిన్నం దిస్వా పసన్నమానసో కణికారపుప్ఫేహి పూజం అకాసి.

సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన అపరాపరం సుగతీసుయేవ పరివత్తేత్వా కస్సపదసబలస్స కాలే బారాణసియం కులఘరే నిబ్బత్తిత్వా పరినిబ్బుతే భగవతి సువణ్ణచేతియకరణట్ఠానం దససహస్సగ్ఘనికాయ సువణ్ణిట్ఠకాయ పూజం కత్వా ‘‘భగవా మయ్హం నిబ్బత్తనిబ్బత్తట్ఠానే సరీరం సువణ్ణవణ్ణం హోతూ’’తి పత్థరం అకాసి. తతో యావజీవం కుసలం కత్వా ఏకం బుద్ధన్తరం దేవమనుస్సేసు ¶ సంసరిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఉజ్జేనియం రఞ్ఞో చణ్డపజ్జోతస్స పురోహితస్స గేహే నిబ్బత్తి, తస్స నామగ్గహణదివసే మాతాపితరో ‘‘అమ్హాకం పుత్తో సువణ్ణవణ్ణో అత్తనో నామం గహేత్వా ఆగతో’’తి కఞ్చనమాణవోత్వేవ నామం కరింసు. సో వుద్ధిమన్వాయ తయో వేదే ఉగ్గణ్హిత్వా పితు అచ్చయేన పురోహితట్ఠానం లభి. సో గోత్తవసేన కచ్చానోతి పఞ్ఞాయిత్థ.

రాజా చణ్డపజ్జోతో బుద్ధుప్పాదం సుత్వా, ‘‘ఆచరియ, త్వం తత్థ గన్త్వా సత్థారం ఇధానేహీ’’తి ¶ పేసేసి. సో అత్తట్ఠమో సత్థు సన్తికం ఉపగతో. తస్స సత్థా ధమ్మం దేసేసి. దేసనాపరియోసానే సో సత్తహి జనేహి సద్ధిం సహపటిసమ్భిదాహి అరహత్తే పతిట్ఠాసి. అథ సత్థా ‘‘ఏథ, భిక్ఖవో’’తి హత్థం పసారేసి. తే తావదేవ ద్వఙ్గులమత్తకేసమస్సుకా ఇద్ధిమయపత్తచీవరధరా వస్ససట్ఠికత్థేరా వియ అహేసుం. ఏవం థేరో సదత్థం నిప్ఫాదేత్వా, ‘‘భన్తే, రాజా పజ్జోతో తుమ్హాకం పాదే వన్దితుం ధమ్మఞ్చ సోతుం ఇచ్ఛతీ’’తి సత్థు ఆరోచేసి. సత్థా ‘‘త్వంయేవ భిక్ఖు తత్థ గచ్ఛ, తయి గతేపి రాజా పసీదిస్సతీ’’తి ఆహ. థేరో అత్తట్ఠమో తత్థ గన్త్వా రాజానం పసాదేత్వా అవన్తీసు సాసనం పతిట్ఠాపేత్వా పున సత్థు సన్తికమేవ గతో.

౩౧. ఏవం సో పత్తఅరహత్తఫలో ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం సంఖిత్తేన భాసితస్స విత్థారేన అత్థం విభజన్తానం యదిదం మహాకచ్చానో’’తి (అ. ని. ౧.౧౮౮, ౧౯౭) ఏతదగ్గట్ఠానం పత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరనాథస్సాతిఆదిమాహ. తత్థ పదుమం నామ చేతియన్తి పదుమేహి ఛాదితత్తా వా పదుమాకారేహి కతత్తా వా భగవతో వసనగన్ధకుటివిహారోవ పూజనీయభావేన చేతియం, యథా ‘‘గోతమకచేతియం, ఆళవకచేతియ’’న్తి వుత్తే తేసం యక్ఖానం నివసనట్ఠానం పూజనీయట్ఠానత్తా ¶ చేతియన్తి వుచ్చతి, ఏవమిదం భగవతో వసనట్ఠానం చేతియన్తి వుచ్చతి, న ధాతునిధాయకచేతియన్తి వేదితబ్బం. న హి అపరినిబ్బుతస్స భగవతో సరీరధాతూనం అభావా ధాతుచేతియం అకరి. సిలాసనం కారయిత్వాతి తస్సా పదుమనామికాయ గన్ధకుటియా పుప్ఫాధారత్థాయ హేట్ఠా ఫలికమయం సిలాసనం కారేత్వా. సువణ్ణేనాభిలేపయిన్తి తం సిలాసనం జమ్బోనదసువణ్ణేన అభివిసేసేన లేపయిం ఛాదేసిన్తి అత్థో.

౩౨. రతనామయం ¶ సత్తహి రతనేహి కతం ఛత్తం పగ్గయ్హ ముద్ధని ధారేత్వా వాళబీజనిఞ్చ సేతపవరచామరిఞ్చ పగ్గయ్హ బుద్ధస్స అభిరోపయిం. లోకబన్ధుస్స తాదినోతి సకలలోకబన్ధుసదిసస్స తాదిగుణసమఙ్గిస్స బుద్ధస్స ధారేసిన్తి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

మహాకచ్చానత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. కాళుదాయిత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరబుద్ధస్సాతిఆదికం ఆయస్మతో కాళుదాయిత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో ¶ తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే కులగేహే నిబ్బత్తో సత్థు ధమ్మదేసనం సుణన్తో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం కులప్పసాదకానం భిక్ఖూనం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా తజ్జం అభినీహారం కత్వా తం ఠానన్తరం పత్థేసి.

సో యావజీవం కుసలం కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో అమ్హాకం బోధిసత్తస్స మాతుకుచ్ఛియం పటిసన్ధిగ్గహణదివసే కపిలవత్థుస్మింయేవ అమచ్చగేహే పటిసన్ధిం గణ్హి, బోధిసత్తేన సద్ధిం ఏకదివసంయేవ జాతోతి తం దివసంయేవ నం దుకూలచుమ్బటకే నిపజ్జాపేత్వా బోధిసత్తస్స ఉపట్ఠానత్థాయ నయింసు. బోధిసత్తేన హి సద్ధిం బోధిరుక్ఖో, రాహులమాతా, చత్తారో నిధీ, ఆరోహనహత్థీ, అస్సకణ్డకో, ఆనన్దో, ఛన్నో, కాళుదాయీతి ఇమే సత్త ఏకదివసే జాతత్తా సహజాతా నామ అహేసుం. అథస్స నామగ్గహణదివసే సకలనగరస్స ఉదగ్గచిత్తదివసే జాతత్తా ఉదాయిత్వేవ నామం అకంసు. థోకం కాళధాతుకత్తా పన కాళుదాయీతి పఞ్ఞాయిత్థ. సో బోధిసత్తేన సద్ధిం కుమారకీళం కీళన్తో వుద్ధిం అగమాసి.

అపరభాగే లోకనాథే మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమిత్వా అనుక్కమేన సబ్బఞ్ఞుతం పత్వా పవత్తితవరధమ్మచక్కే రాజగహం ఉపనిస్సాయ వేళువనే విహరన్తే సుద్ధోదనమహారాజా తం పవత్తిం సుత్వా ¶ పురిససహస్సపరివారం ఏకం ¶ అమచ్చం ‘‘పుత్తం మే ఇధానేహీ’’తి పేసేసి. సో ధమ్మదేసనావేలాయం సత్థు సన్తికం గన్త్వా పరిసపరియన్తే ఠితో ధమ్మం సుత్వా సపరివారో అరహత్తం పాపుణి. అథ నే సత్థా ‘‘ఏథ, భిక్ఖవో’’తి హత్థం పసారేసి. సబ్బే తఙ్ఖణఞ్ఞేవ ఇద్ధిమయపత్తచీవరధరా వస్ససట్ఠికత్థేరా వియ అహేసుం. అరహత్తప్పత్తితో పట్ఠాయ పన అరియా మజ్ఝత్తావ హోన్తి. తస్మా రఞ్ఞా పహితసాసనం దసబలస్స న కథేసి. రాజా ‘‘నేవ గతో ఆగచ్ఛతి, న సాసనం సుయ్యతీ’’తి అపరం అమచ్చం పురిససహస్సేహి పేసేసి. తస్మిమ్పి తథా పటిపన్నే అపరమ్పి పేసేసీతి ఏవం నవహి పురిససహస్సేహి సద్ధిం నవ అమచ్చే పేసేసి. సబ్బే అరహత్తం పత్వా తుణ్హీ అహేసుం.

అథ రాజా చిన్తేసి – ‘‘ఏత్తకా జనా మయి సినేహాభావేన దసబలస్స ఇధాగమనత్థాయ న కిఞ్చి కథయింసు, అయం ఖో ఉదాయి దసబలేన సమవయో, సహపంసుకీళికో, మయి చ సినేహో అత్థి, ఇమం పేసేస్సామీ’’తి తం పక్కోసాపేత్వా, ‘‘తాత, త్వం పురిససహస్సపరివారో రాజగహం గన్త్వా దసబలం ఇధానేహీ’’తి వత్వా పేసేసి. సో పన గచ్ఛన్తో ‘‘సచాహం, దేవ, పబ్బజితుం లభిస్సామి, ఏవాహం భగవన్తం ఇధానేస్సామీ’’తి వత్వా ‘‘యం కిఞ్చి కత్వా మమ పుత్తం దస్సేహీ’’తి వుత్తో రాజగహం గన్త్వా సత్థు ధమ్మదేసనవేలాయం పరిసపరియన్తే ఠితో ధమ్మం సుత్వా సపరివారో ¶ అరహత్తం పత్వా ఏహిభిక్ఖుభావే పతిట్ఠాసి. అరహత్తం పన పత్వా ‘‘న తావాయం దసబలస్స కులనగరం గన్తుం కాలో, వసన్తే పన ఉపగతే పుప్ఫితే వనసణ్డే హరితతిణసఞ్ఛన్నాయ భూమియా గమనకాలో భవిస్సతీ’’తి కాలం పటిమానేన్తో వసన్తే సమ్పత్తే సత్థు కులనగరం గన్తుం గమనమగ్గవణ్ణం సంవణ్ణేన్తో –

‘‘అఙ్గారినో దాని దుమా భదన్తే, ఫలేసినో ఛదనం విప్పహాయ;

తే అచ్చిమన్తోవ పభాసయన్తి, సమయో మహావీర భాగీ రథానం.

‘‘దుమాని ఫుల్లాని మనోరమాని, సమన్తతో సబ్బదిసా పవన్తి;

పత్తం పహాయ ఫలమాససానా, కాలో ఇతో పక్కమనాయ వీర.

‘‘నేవాతిసీతం ¶ ¶ న పనాతిఉణ్హం, సుఖా ఉతు అద్ధనియా భదన్తే;

పస్సన్తు తం సాకియా కోళియా చ, పచ్ఛాముఖం రోహినియం తరన్తం.

‘‘ఆసాయ కసతే ఖేత్తం, బీజం ఆసాయ వప్పతి;

ఆసాయ వాణిజా యన్తి, సముద్దం ధనహారకా;

యాయ ఆసాయ తిట్ఠామి, సా మే ఆసా సమిజ్ఝతు. (థేరగా. ౫౨౭-౫౩౦);

‘‘నాతిసీతం నాతిఉణ్హం, నాతిదుబ్భిక్ఖఛాతకం;

సద్దలా హరితా భూమి, ఏస కాలో మహాముని. (అ. ని. అట్ఠ. ౧.౧.౨౨౫);

‘‘పునప్పునఞ్చేవ వపన్తి బీజం, పునప్పునం వస్సతి దేవరాజా;

పునప్పునం ఖేత్తం కసన్తి కస్సకా, పునప్పునం ధఞ్ఞముపేతి రట్ఠం.

‘‘పునప్పునం యాచనకా చరన్తి, పునప్పునం దానప్పతీ దదన్తి;

పునప్పునం దానప్పతీ దదిత్వా, పునప్పునం సగ్గముపేన్తి ఠానం.

‘‘వీరో ¶ హవే సత్తయుగం పునేతి, యస్మిం కులే జాయతి భూరిపఞ్ఞో;

మఞ్ఞామహం సక్కతి దేవదేవో, తయా హి జాతో ముని సచ్చనామో.

‘‘సుద్ధోదనో నామ పితా మహేసినో, బుద్ధస్స మాతా పన మాయనామా;

యా బోధిసత్తం పరిహరియ కుచ్ఛినా, కాయస్స భేదా తిదివమ్హి మోదతి.

‘‘సా గోతమీ కాలకతా ఇతో చుతా, దిబ్బేహి కామేహి సమఙ్గిభూతా;

సా మోదతి కామగుణేహి పఞ్చహి, పరివారితా దేవగణేహి తేహీ’’తి. (థేరగా. ౫౩౧-౫౩౫);

ఇమా ¶ గాథా అభాసి. తత్థ అఙ్గారినోతి అఙ్గారాని వియాతి అఙ్గారాని. అఙ్గారాని రత్తపవాళవణ్ణాని రుక్ఖానం పుప్ఫఫలాని, తాని ఏతేసం సన్తీతి ¶ అఙ్గారినో, అభిలోహితకుసుమకిసలయేహి అఙ్గారవుట్ఠిసమ్పరికిణ్ణా వియాతి అత్థో. దానీతి ఇమస్మిం కాలే. దుమాతి రుక్ఖా. భదన్తేతి భద్దం అన్తే ఏతస్సాతి, ‘‘భదన్తే’’తి ఏకస్స ద-కారస్స లోపం కత్వా వుచ్చతి. గుణవిసేసయుత్తో, గుణవిసేసయుత్తానఞ్చ అగ్గభూతో సత్థా. తస్మా, భదన్తేతి సత్థు ఆలపనమేవ, పచ్చత్తవచనఞ్చేతం ఏకారన్తం ‘‘సుగతే పటికమ్మే సుఖే దుక్ఖే జీవే’’తిఆదీసు వియ. ఇధ పన సమ్బోధనట్ఠే దట్ఠబ్బం. తేన వుత్తం, ‘‘భదన్తేతి ఆలపన’’న్తి. ‘‘భద్దసద్దేన సమానత్థం పదన్తరమేక’’న్తి కేచి. ఫలాని ఏసన్తీతి ఫలేసినో. అచేతనేపి హి సచేతనకిరియం ఆహ. ఏవం థేరేన యాచితో భగవా తత్థ గమనే బహూనం విసేసాధిగమనం దిస్వా వీసతిసహస్సఖీణాసవపరివుతో రాజగహతో అతురితచారికావసేన కపిలవత్థుగామిమగ్గం పటిపజ్జి. థేరో ఇద్ధియా కపిలవత్థుం గన్త్వా రఞ్ఞో పురతో ఆకాసే ఠితోవ అదిట్ఠపుబ్బవేసం దిస్వా రఞ్ఞా ‘‘కోసి త్వ’’న్తి పుచ్ఛితో ‘‘అమచ్చపుత్తం తయా భగవతో సన్తికం పేసితం మం న జానాసి, త్వం ఏవం పన జానాహీ’’తి దస్సేన్తో –

‘‘బుద్ధస్స పుత్తోమ్హి అసయ్హసాహినో, అఙ్గీరసస్సప్పటిమస్స తాదినో;

పితుపితా మయ్హం తువంసి సక్క, ధమ్మేన మే గోతమ అయ్యకోసీ’’తి. (థేరగా. ౫౩౬) –

గాథమాహ.

తత్థ ¶ బుద్ధస్స పుత్తోమ్హీతి సబ్బఞ్ఞుబుద్ధస్స ఓరస్స పుత్తో అమ్హి. అసయ్హసాహినోతి అభిసమ్బోధితో పుబ్బే ఠపేత్వా మహాబోధిసత్తం అఞ్ఞేహి సహితుం వహితుం అసక్కుణేయ్యత్తా అసయ్హస్స సకలస్స బోధిసమ్భారస్స మహాకారుణికాధికారస్స చ సహనతో వహనతో, తతో పరమ్పి అఞ్ఞేహి సహితుం అభిభవితుం అసక్కుణేయ్యత్తా అసయ్హానం పఞ్చన్నం మారానం సహనతో అభిభవనతో, ఆసయానుసయచరితాధిముత్తిఆదివిభాగావబోధనేన యథారహం వేనేయ్యానం దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికపరమత్థేహి అనుసాసనీసఙ్ఖాతస్స అఞ్ఞేహి అసయ్హస్స బుద్ధకిచ్చస్స ¶ సహనతో, తత్థ వా సాధుకారిభావతో అసయ్హసాహినో. అఙ్గీరసస్సాతి అఙ్గీకతసీలాదిసమ్పత్తికస్స. అఙ్గమఙ్గేహి నిచ్ఛరణకఓభాసస్సాతి అపరే. కేచి పన ‘‘అఙ్గీరసో, సిద్ధత్థోతి ద్వే నామాని పితరాయేవ గహితానీ’’తి వదన్తి. అప్పటిమస్సాతి అనూపమస్స. ఇట్ఠానిట్ఠేసు తాదిలక్ఖణప్పత్తియా ¶ తాదినో. పితుపితా మయ్హం తువంసీతి అరియజాతివసేన మయ్హం పితు సమ్మాసమ్బుద్ధస్స లోకవోహారేన త్వం పితా అసి. సక్కాతి జాతివసేన రాజానం ఆలపతి. ధమ్మేనాతి సభావేన అరియజాతి లోకియజాతీతి ద్విన్నం జాతీనం సభావసమోధానేన. గోతమాతి రాజానం గోత్తేన ఆలపతి. అయ్యకోసీతి పితామహో అసి. ఏత్థ చ ‘‘బుద్ధస్స పుత్తోమ్హీ’’తిఆదిం వదన్తో థేరో అఞ్ఞం బ్యాకాసి.

ఏవం పన అత్తానం జానాపేత్వా హట్ఠతుట్ఠేన రఞ్ఞా మహారహే పల్లఙ్కే నిసీదాపేత్వా అత్తనో పటియాదితస్స నానగ్గరసభోజనస్స పత్తం పూరేత్వా దిన్నే గమనాకారం దస్సేసి. ‘‘కస్మా, భన్తే, గన్తుకామత్థ, భుఞ్జథా’’తి చ వుత్తే, ‘‘సత్థు సన్తికం గన్త్వా భుఞ్జిస్సామీ’’తి. ‘‘కహం పన సత్థా’’తి? ‘‘వీసతిసహస్సభిక్ఖుపరివారో తుమ్హాకం దస్సనత్థాయ మగ్గం పటిపన్నో’’తి. ‘‘తుమ్హే ఇమం పిణ్డపాతం భుఞ్జథ, అఞ్ఞం భగవతో హరిస్సథ. యావ చ మమ పుత్తో ఇమం నగరం సమ్పాపుణాతి, తావస్స ఇతో పిణ్డపాతం హరథా’’తి వుత్తే థేరో భత్తకిచ్చం కత్వా రఞ్ఞో పరిసాయ చ ధమ్మం కథేత్వా సత్థు ఆగమనతో పురేతరమేవ సకలరాజనివేసనం రతనత్తయే అభిప్పసన్నం కరోన్తో సబ్బేసం పస్సన్తానంయేవ సత్థు ఆహరితబ్బభత్తపుణ్ణం పత్తం ఆకాసే విస్సజ్జేత్వా సయమ్పి వేహాసం అబ్భుగ్గన్త్వా పిణ్డపాతం ఉపనామేత్వా సత్థు హత్థే ఠపేసి. సత్థా తం పిణ్డపాతం పరిభుఞ్జి. ఏవం సట్ఠియోజనమగ్గే దివసే దివసే యోజనం గచ్ఛన్తస్స భగవతో రాజగేహతోయేవ పిణ్డపాతం ఆహరిత్వా అదాసి. అథ నం భగవా ‘‘అయం మయ్హం పితునో సకలనివేసనం పసాదేతీ’’తి ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం కులప్పసాదకానం భిక్ఖూనం యదిదం కాళుదాయీ’’తి (అ. ని. ౧.౨౧౯, ౨౨౫) కులప్పసాదకానం అగ్గట్ఠానే ఠపేసి.

౪౮-౯. ఏవం సో కతపుఞ్ఞసమ్భారానురూపేన అరహత్తం పత్వా పత్తఏతదగ్గట్ఠానో అత్తనో పుబ్బకమ్మం ¶ సరిత్వా సోమనస్సవసేన పుబ్బచరితాపదానం ¶ పకాసేన్తో పదుముత్తరస్స బుద్ధస్సాతిఆదిమాహ. అద్ధానం పటిపన్నస్సాతి అపరరట్ఠం గమనత్థాయ దూరమగ్గం పటిపజ్జన్తస్స. చరతో చారికం తదాతి అన్తోమణ్డలం మజ్ఝేమణ్డలం బహిమణ్డలన్తి తీణి మణ్డలాని తదా చారికం చరతో చరన్తస్స పదుముత్తరబుద్ధస్స భగవతో సుఫుల్లం సుట్ఠు ఫుల్లం పబోధితం గయ్హ గహేత్వా న కేవలమేవ పదుమం, ఉప్పలఞ్చ మల్లికం వికసితం అహం గయ్హ ఉభోహి హత్థేహి గహేత్వా పూరేసిన్తి సమ్బన్ధో. పరమన్నం గహేత్వానాతి పరమం ఉత్తమం సేట్ఠం మధురం సబ్బసుపక్కం సాలిఓదనం గహేత్వా సత్థునో అదాసిం భోజేసిన్తి అత్థో.

౯౭. సక్యానం ¶ నన్దిజననోతి సక్యరాజకులానం భగవతో ఞాతీనం ఆరోహపరిణాహరూపయోబ్బనవచనాలపనసమ్పత్తియా నన్దం తుట్ఠిం జనేన్తో ఉప్పాదేన్తో. ఞాతిబన్ధు భవిస్సతీతి ఞాతో పాకటో బన్ధు భవిస్సతి. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

కాళుదాయిత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. మోఘరాజత్థేరఅపదానవణ్ణనా

అత్థదస్సీ తు భగవాతిఆదికం ఆయస్మతో మోఘరాజత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో ఏకదివసం సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుణన్తో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం లూఖచీవరధరానం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా తం ఠానన్తరం ఆకఙ్ఖన్తో పణిధానం కత్వా తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞాని కరోన్తో అత్థదస్సిస్స భగవతో కాలే పున బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తిత్వా బ్రాహ్మణానం విజ్జాసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం గతో ఏకదివసం అత్థదస్సిం భగవన్తం భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతం రథియం గచ్ఛన్తం దిస్వా పసన్నమానసో పఞ్చపతిట్ఠితేన వన్దిత్వా సిరసి అఞ్జలిం కత్వా ‘‘యావతా రూపినో సత్థా’’తిఆదీహి ఛహి గాథాహి అభిత్థవిత్వా భాజనం పూరేత్వా మధుం ఉపనేసి. సత్థా తం పటిగ్గహేత్వా అనుమోదనం అకాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో కస్సపభగవతో కాలే కట్ఠవాహనస్స నామ రఞ్ఞో అమచ్చో హుత్వా నిబ్బత్తో తేన సత్థు ఆనయనత్థాయ ¶ పేసితో సత్థు సన్తికం గన్త్వా ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా వీసతివస్ససహస్సాని సమణధమ్మం కత్వా తతో చుతో ఏకం బుద్ధన్తరం సుగతీసుయేవ పరివత్తేన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తిత్వా మోఘరాజాతి లద్ధనామో బావరీయబ్రాహ్మణస్స ¶ సన్తికే ఉగ్గహితసిప్పో సంవేగజాతో తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా తాపససహస్సపరివారో అజితాదీహి సద్ధిం సత్థు సన్తికం పేసితో తేసం పన్నరసమో హుత్వా పఞ్హం పుచ్ఛిత్వా విస్సజ్జనపరియోసానే అరహత్తం పాపుణి. అరహత్తం పన పత్వా సత్థలూఖం సుత్తలూఖం రజనలూఖన్తి విసేసేన తివిధేనపి లూఖేన సమన్నాగతం పంసుకూలం ధారేసి. తేన నం సత్థా లూఖచీవరధరానం అగ్గట్ఠానే ఠపేసి.

౬౪. ఏవం ¶ సో పణిధానానురూపేన అరహత్తఫలం పత్వా అత్తనో పుబ్బసమ్భారం దిస్వా పుబ్బకమ్మాపదానం పకాసేన్తో అత్థదస్సీ తు భగవాతిఆదిమాహ. తం సబ్బం ఉత్తానత్థమేవ.

౭౩. పుటకం పూరయిత్వానాతి పుటకం వుచ్చతి వారకం, ఘటం వా. అనేళకం నిద్దోసం మక్ఖికణ్డవిరహితం ఖుద్దమధునా ఘటం పూరేత్వా తం ఉభోహి హత్థేహి పగ్గయ్హ పకారేన ఆదరేన గహేత్వా మహేసినో భగవతో ఉపనేసిన్తి సమ్బన్ధో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

మోఘరాజత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. అధిముత్తత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నిబ్బుతే లోకనాథమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో అధిముత్తత్థేరస్స అపదానం (థేరగా. అట్ఠ. ౨.అధిముత్తత్థేరగాథావణ్ణనా). అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో అత్థదస్సిమ్హి లోకనాథే పరినిబ్బుతే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో రతనత్తయే పసన్నో భిక్ఖుసఙ్ఘం నిమన్తేత్వా ఉచ్ఛూహి మణ్డపం కారేత్వా మహాదానం పవత్తేత్వా పరియోసానే సన్తిపదం పణిధేసి. సో తతో చుతో దేవేసు చ మనుస్సేసు చ ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో సాసనే పసీదిత్వా సద్ధాయ పతిట్ఠితత్తా అధిముత్తత్థేరోతి పాకటో.

౮౪. ఏవం ¶ కతసమ్భారవసేన అరహత్తం పత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో నిబ్బుతే లోకనాథమ్హీతిఆదిమాహ. తం సబ్బం ఉత్తానత్థమేవాతి.

అధిముత్తత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. లసుణదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదికం ¶ ఆయస్మతో లసుణదాయకత్థేరస్స అపదానం. ఏసోపాయస్మా పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో ఘరావాసే ఆదీనవం దిస్వా గేహం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా హిమవన్తం నిస్సాయ వనే వసన్తో బహూని లసుణాని రోపేత్వా తదేవ వనమూలఫలఞ్చ ఖాదన్తో విహాసి. సో బహూని లసుణాని కాజేనాదాయ మనుస్సపథం ఆహరిత్వా పసన్నో దానం దత్వా బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స భేసజ్జత్థాయ దత్వా గచ్ఛతి. ఏవం సో యావజీవం పుఞ్ఞాని కత్వా తేనేవ పుఞ్ఞబలేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా కమేన ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఉప్పన్నో పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా విపస్సనం ¶ వడ్ఢేత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పత్తో పుబ్బకమ్మవసేన లసుణదాయకత్థేరోతి పాకటో.

౮౯. అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదిమాహ. తత్థ హిమాలయపబ్బతస్స పరియోసానే మనుస్సానం సఞ్చరణట్ఠానే యదా విపస్సీ భగవా ఉదపాది, తదా అహం తాపసో అహోసిన్తి సమ్బన్ధో. లసుణం ఉపజీవామీతి రత్తలసుణం రోపేత్వా తదేవ గోచరం కత్వా జీవికం కప్పేమీతి అత్థో. తేన వుత్తం ‘‘లసుణం మయ్హభోజన’’న్తి.

౯౦. ఖారియో పూరయిత్వానాతి తాపసభాజనాని లసుణేన పూరయిత్వా కాజేనాదాయ సఙ్ఘారామం సఙ్ఘస్స వసనట్ఠానం హేమన్తాదీసు తీసు కాలేసు సఙ్ఘస్స చతూహి ఇరియాపథేహి వసనవిహారం అగచ్ఛిం అగమాసిన్తి అత్థో. హట్ఠో హట్ఠేన చిత్తేనాతి అహం సన్తుట్ఠో సోమనస్సయుత్తచిత్తేన సఙ్ఘస్స లసుణం అదాసిన్తి అత్థో.

౯౧. విపస్సిస్స…పే… ¶ నిరతస్సహన్తి నరానం అగ్గస్స సేట్ఠస్స అస్స విపస్సిస్స భగవతో సాసనే నిరతో నిస్సేసేన రతో అహన్తి సమ్బన్ధో. సఙ్ఘస్స…పే… మోదహన్తి అహం సఙ్ఘస్స లసుణదానం దత్వా సగ్గమ్హి సుట్ఠు అగ్గస్మిం దేవలోకే ఆయుకప్పం దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవమానో మోదిం, సన్తుట్ఠో భవామీతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

లసుణదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. ఆయాగదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నిబ్బుతే ¶ లోకనాథమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో ఆయాగదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిఖిస్స భగవతో పరినిబ్బుతకాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో సాసనే పసన్నో వడ్ఢకీనం మూలం దత్వా అతిమనోహరం దీఘం భోజనసాలం కారాపేత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘం నిమన్తేత్వా పణీతేనాహారేన భోజేత్వా మహాదానం దత్వా చిత్తం పసాదేసి. సో యావతాయుకం పుఞ్ఞాని కత్వా దేవమనుస్సేసుయేవ సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా ఘటేన్తో వాయమన్తో విపస్సనం వడ్ఢేత్వా న చిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి. పుబ్బే కతపుఞ్ఞవసేన ఆయాగత్థేరోతి పాకటో.

౯౪. ఏవం సో కతపుఞ్ఞసమ్భారవసేన అరహత్తం పత్వా అత్తనా పుబ్బే కతకుసలకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో నిబ్బుతే లోకనాథమ్హీతిఆదిమాహ. తత్థ నిబ్బుతేతి వదతం ‘‘మయం బుద్ధా’’తి వదన్తానం అన్తరే వరే ¶ ఉత్తమే సిఖిమ్హి భగవతి పరినిబ్బుతేతి అత్థో. హట్ఠో హట్ఠేన చిత్తేనాతి సద్ధతాయ హట్ఠపహట్ఠో సోమనస్సయుత్తచిత్తతాయ పహట్ఠేన చిత్తేన ఉత్తమం థూపం సేట్ఠం చేతియం అవన్దిం పణామయిన్తి అత్థో.

౯౫. వడ్ఢకీహి కథాపేత్వాతి ‘‘భోజనసాలాయ పమాణం కిత్తక’’న్తి పమాణం కథాపేత్వాతి అత్థో. మూలం దత్వానహం తదాతి తదా తస్మిం కాలే అహం కమ్మకరణత్థాయ తేసం వడ్ఢకీనం మూలం దత్వా ఆయాగం ¶ ఆయతం దీఘం భోజనసాలం అహం సన్తుట్ఠో సోమనస్సచిత్తేన కారపేసహం కారాపేసిం అహన్తి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

౯౭. ఆయాగస్స ఇదం ఫలన్తి భోజనసాలదానస్స ఇదం విపాకన్తి అత్థో.

ఆయాగదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. ధమ్మచక్కికత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సిద్ధత్థస్స భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో ధమ్మచక్కికత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు ¶ కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో పుత్తదారేహి వడ్ఢితో విభవసమ్పన్నో మహాభోగో, సో రతనత్తయే పసన్నో సద్ధాజాతో ధమ్మసభాయం ధమ్మాసనస్స పిట్ఠితో రతనమయం ధమ్మచక్కం కారేత్వా పూజేసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు నిబ్బత్తట్ఠానేసు సక్కసమ్పత్తిం చక్కవత్తిసమ్పత్తిఞ్చ అనుభవిత్వా కమేన ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే ఉప్పన్నో విభవసమ్పన్నో సఞ్జాతసద్ధో పబ్బజిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పత్వా పుబ్బే కతకుసలనామసదిసనామేన ధమ్మచక్కికత్థేరోతి పాకటో జాతో అహోసి.

౧౦౨. సో పుఞ్ఞసమ్భారానురూపేన పత్తఅరహత్తఫలో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా జాతసోమనస్సో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతోతిఆదిమాహ. సీహాసనస్స సమ్ముఖాతి సీహస్స భగవతో నిసిన్నస్స సమ్ముఖా బుద్ధాసనస్స అభిముఖట్ఠానేతి అత్థో, ధమ్మచక్కం మే ఠపితన్తి మయా ధమ్మచక్కాకారేన ఉభతో సీహరూపం దస్సేత్వా మజ్ఝే ఆదాససదిసం కారేత్వా కతం ధమ్మచక్కం ఠపితం పూజితం. కిం భూతం? విఞ్ఞూహి మేధావీహి ‘‘అతీవ సున్దర’’న్తి వణ్ణితం థోమితం సుకతం ధమ్మచక్కన్తి సమ్బన్ధో.

౧౦౩. చారువణ్ణోవ ¶ సోభామీతి సువణ్ణవణ్ణో ఇవ సోభామి విరోచామీతి ¶ అత్థో. ‘‘చతువణ్ణేహి సోభామీ’’తిపి పాఠో, తస్స ఖత్తియబ్రాహ్మణవేస్ససుద్దజాతిసఙ్ఖాతేహి చతూహి వణ్ణేహి సోభామి విరోచామీతి అత్థో. సయోగ్గబలవాహనోతి సువణ్ణసివికాదీహి యోగ్గేహి చ సేనాపతిమహామత్తాదీహి సేవకేహి బలేహి చ హత్థిఅస్సరథసఙ్ఖాతేహి వాహనేహి చ సహితోతి అత్థో. బహుజ్జనా బహవో మనుస్సా అనుయన్తా మమానువత్తన్తా నిచ్చం నిచ్చకాలం పరివారేన్తీతి సమ్బన్ధో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

ధమ్మచక్కికత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. కప్పరుక్ఖియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సిద్ధత్థస్స భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో కప్పరుక్ఖియత్థేరస్స అపదానం (థేరగా. అట్ఠ. ౨.౫౭౬). అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తేసు తేసు భవేసు నిబ్బానాధిగమూపాయభూతాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే విభవసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో మహద్ధనో మహాభోగో ¶ సత్థరి పసన్నో సత్తహి రతనేహి విచిత్తం సువణ్ణమయం కప్పరుక్ఖం కారేత్వా సిద్ధత్థస్స భగవతో చేతియస్స సమ్ముఖే ఠపేత్వా పూజేసి. సో ఏవరూపం పుఞ్ఞం కత్వా యావతాయుకం ఠత్వా తతో చుతో సుగతీసుయేవ సంసరన్తో కమేన ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా రతనత్తయే పసన్నో ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో సత్థు ఆరాధేత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహత్తం పత్వా పుబ్బే కతకుసలనామేన కప్పరుక్ఖియత్థేరోతి పాకటో అహోసి.

౧౦౮. సో ఏవం పత్తఅరహత్తఫలో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సవసేన పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతోతిఆదిమాహ. థూపసేట్ఠస్స సమ్ముఖాతి సేట్ఠస్స ఉత్తమస్స ధాతునిహితథూపస్స చేతియస్స సమ్ముఖట్ఠానే విచిత్తదుస్సే అనేకవణ్ణేహి విసమేన విసదిసేన చిత్తేన మనోహరే చినపట్టసోమారపట్టాదికే దుస్సే ¶ . లగేత్వా ఓలగ్గేత్వా కప్పరుక్ఖం ఠపేసిం అహం పతిట్ఠపేసిన్తి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

కప్పరుక్ఖియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

చతుత్థవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౫. ఉపాలివగ్గో

౧. భాగినేయ్యుపాలిత్థేరఅపదానవణ్ణనా

ఖీణాసవసహస్సేహీతిఆదికం ¶ ఆయస్మతో ఉపాలిత్థేరస్స భాగినేయ్యుపాలిత్థేరస్స అపదానం. ఏసో హి థేరో పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో ¶ తస్మిం తస్మిం భవే పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ ఘరావాసే ఆదీనవం దిస్వా గేహం పహాయ ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా పఞ్చాభిఞ్ఞాఅట్ఠసమాపత్తిలాభీ హుత్వా హిమవన్తే వాసం కప్పేసి. తస్మిం సమయే పదుముత్తరో భగవా వివేకకామో హిమవన్తం పావిసి. తాపసో భగవన్తం పుణ్ణచన్దమివ విరోచమానం దూరతోవ దిస్వా పసన్నమానసో అజినచమ్మం అంసే కత్వా అఞ్జలిం పగ్గయ్హ వన్దిత్వా ఠితకోవ దసనఖసమోధానఞ్జలిం సిరసి పతిట్ఠపేత్వా అనేకాహి ఉపమాహి అనేకేహి థుతివచనేహి భగవన్తం థోమేసి. తం సుత్వా భగవా – ‘‘అయం తాపసో అనాగతే గోతమస్స నామ భగవతో సాసనే పబ్బజిత్వా వినయే తిఖిణపఞ్ఞానం అగ్గో భవిస్సతీ’’తి బ్యాకరణమదాసి. సో యావతాయుకం ఠత్వా అపరిహీనజ్ఝానో బ్రహ్మలోకే నిబ్బత్తి. తతో చుతో దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో సమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కపిలవత్థునగరే ఉపాలిత్థేరస్స భాగినేయ్యో హుత్వా నిబ్బత్తి. సో కమేన వుద్ధిప్పత్తో మాతులస్స ఉపాలిత్థేరస సన్తికే పబ్బజిత్వా కమ్మట్ఠానం గహేత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి. సో అత్తనో ఆచరియస్స సమీపే వసితత్తా వినయపఞ్హే తిఖిణఞాణో అహోసి. అథ భగవా ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం వినయపఞ్హే తిఖిణపఞ్ఞానం భిక్ఖూనం యదిదం భాగినేయ్యుపాలీ’’తి తం ఏతదగ్గట్ఠానే ఠపేసి.

౧. సో ¶ ఏవం ఏతదగ్గట్ఠానం పత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ఖీణాసవసహస్సేహీతిఆదిమాహ. తత్థ ఆ సమన్తతో యావభవగ్గా సవన్తి పవత్తన్తీతి ఆసవా. కామాసవాదయో చత్తారో ఆసవా, తే ఖీణా సోసితా విసోసితా విద్ధంసితా యేహి తేతి ఖీణాసవా, తేయేవ సహస్సా ఖీణాసవసహస్సా, తేహి ఖీణాసవసహస్సేహి ¶ . పరేతో పరివుతో లోకనాయకో లోకస్స నిబ్బానపాపనకో వివేకం అనుయుత్తో పటిసల్లితుం ఏకీభవితుం గచ్ఛతేతి సమ్బన్ధో.

౨. అజినేన నివత్థోహన్తి అహం అజినమిగచమ్మేన పటిచ్ఛన్నో, అజినచమ్మవసనోతి అత్థో. తిదణ్డపరిధారకోతి కుణ్డికట్ఠపనత్థాయ తిదణ్డం గహేత్వా ధారేన్తోతి అత్థో. భిక్ఖుసఙ్ఘేన పరిబ్యూళ్హం పరివారితం లోకనాయకం అద్దసన్తి సమ్బన్ధో. సేసం పాకటమేవాతి.

భాగినేయ్యుపాలిత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. సోణకోళివిసత్థేరఅపదానవణ్ణనా

అనోమదస్సిస్స ¶ మునినోతిఆదికం ఆయస్మతో కోళివిసత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో అనోమదస్సిస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వయప్పత్తో పుత్తదారేహి వడ్ఢితో విభవసమ్పన్నో భగవతో చఙ్కమనత్థాయ సోభనం చఙ్కమం కారేత్వా సుధాపరికమ్మం కారేత్వా ఆదాసతలమివ సమం విజ్జోతమానం కత్వా దీపధూపపుప్ఫాదీహి సజ్జేత్వా భగవతో నియ్యాదేత్వా బుద్ధప్పముఖం భిక్ఖుసఙ్ఘం పణీతేనాహారేన పూజేసి. సో ఏవం యావజీవం పుఞ్ఞాని కత్వా తతో చవిత్వా దేవలోకే నిబ్బత్తో. తత్థ పాళియా వుత్తనయేన దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా అన్తరా ఓక్కాకకులప్పసుతోతి తం సబ్బం పాళియా వుత్తానుసారేన వేదితబ్బం. పచ్ఛిమభవే పన కోలియరాజవంసే జాతో వయప్పత్తో కోటిఅగ్ఘనకస్స కణ్ణపిళన్ధనస్స ధారితత్తా కోటికణ్ణోతి, కుటికణ్ణోతి చ పాకటో అహోసి. సో భగవతి పసన్నో ¶ ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి.

౨౫. సో అరహా హుత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో అనోమదస్సిస్స మునినోతిఆదిమాహ. తత్థ అనోమదస్సిస్సాతి అనోమం అలామకం సున్దరం దస్సనం ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణపటిమణ్డితత్తా బ్యామప్పభామణ్డలోపసోభితత్తా ఆరోహపరిణాహేన సమన్నాగతత్తా చ దస్సనీయం సరీరం యస్స భగవతో సో అనోమదస్సీ, తస్స అనోమదస్సిస్స మునినోతి అత్థో. తాదినోతి ఇట్ఠానిట్ఠేసు అకమ్పియసభావస్స. సుధాయ లేపనం కత్వాతి ¶ సుధాయ అవలిత్తం కత్వా దీపధూపపుప్ఫధజపటాకాదీహి చ అలఙ్కతం చఙ్కమం కారయిం అకాసిన్తి అత్థో. సేసగాథానం అత్థో పాళియా అనుసారేన సువిఞ్ఞేయ్యోవ.

౩౫. పరివారసమ్పత్తిధనసమ్పత్తిసఙ్ఖాతం యసం ధారేతీతి యసోధరో, సబ్బే ఏతే సత్తసత్తతిచక్కవత్తిరాజానో యసోధరనామేన ఏకనామకాతి సమ్బన్ధో.

౫౨. అఙ్గీరసోతి అఙ్గతో సరీరతో నిగ్గతా రస్మి యస్స సో అఙ్గీరసో, ఛన్దదోసమోహభయాగతీహి వా పాపాచారవసేన వా చతురాపాయం న గచ్ఛతీతి నాగో, మహన్తో పూజితో చ సో నాగో చేతి మహానాగో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

కోళివిసత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. కాళిగోధాపుత్తభద్దియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరసమ్బుద్ధన్తిఆదికం ఆయస్మతో భద్దియస్స కాళిగోధాపుత్తత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో ¶ పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే విభవసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో పుత్తదారేహి వడ్ఢితో నగరవాసినో పుఞ్ఞాని కరోన్తే దిస్వా సయమ్పి పుఞ్ఞాని కాతుకామో ¶ బుద్ధప్పముఖం భిక్ఖుసఙ్ఘం నిమన్తేత్వా థూలపటలికాదిఅనేకాని మహారహాని సయనాని పఞ్ఞాపేత్వా తత్థ నిసిన్నే భగవతి ససఙ్ఘే పణీతేనాహారేన భోజేత్వా మహాదానం అదాసి. సో ఏవం యావతాయుకం పుఞ్ఞాని కత్వా దేవమనుస్సేసు ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా అపరభాగే ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కాళిగోధాయ నామ దేవియా పుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి. సో విఞ్ఞుతం పత్తో ఆరోహపరిణాహహత్థపాదరూపసమ్పత్తియా భద్దత్తా చ కాళిగోధాయ దేవియా పుత్తత్తా చ భద్దియో కాళిగోధాపుత్తోతి పాకటో. సత్థరి పసీదిత్వా మాతాపితరో ఆరాధేత్వా పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౫౪. సో అరహా హుత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరసమ్బుద్ధన్తిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తత్థమేవ. మేత్తచిత్తన్తి మిజ్జతి సినేహతి నన్దతి సబ్బసత్తేతి మేత్తా, మేత్తాయ సహగతం చిత్తం మేత్తచిత్తం, తం యస్స భగవతో అత్థీతి మేత్తచిత్తో, తం మేత్తచిత్తం. మహామునిన్తి సకలభిక్ఖూనం మహన్తత్తా మహాముని, తం పదుముత్తరం సమ్బుద్ధన్తి ¶ సమ్బన్ధో. జనతా సబ్బాతి సబ్బో జనకాయో, సబ్బనగరవాసినోతి అత్థో. సబ్బలోకగ్గనాయకన్తి సకలలోకస్స అగ్గం సేట్ఠం నిబ్బానస్స నయనతో పాపనతో నాయకం పదుముత్తరసమ్బుద్ధం జనతా ఉపేతి సమీపం గచ్ఛతీతి సమ్బన్ధో.

౫౫. సత్తుకఞ్చ బద్ధకఞ్చాతి బద్ధసత్తుఅబద్ధసత్తుసఙ్ఖాతం ఆమిసం. అథ వా భత్తపూపఖజ్జభోజ్జయాగుఆదయో యావకాలికత్తా ఆమిసం పానభోజనఞ్చ గహేత్వా పుఞ్ఞక్ఖేత్తే అనుత్తరే సత్థునో దదన్తీతి సమ్బన్ధో.

౫౮. ఆసనం బుద్ధయుత్తకన్తి బుద్ధయోగ్గం బుద్ధారహం బుద్ధానుచ్ఛవికం సత్తరతనమయం ఆసనన్తి అత్థో. సేసం నయానుయోగేన సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

కాళిగోధాపుత్తభద్దియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. సన్నిట్ఠాపకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

అరఞ్ఞే ¶ కుటికం కత్వాతిఆదికం ఆయస్మతో సన్నిట్ఠాపకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో ఘరబన్ధనేన ¶ బద్ధో ఘరావాసే ఆదీనవం దిస్వా వత్థుకామకిలేసకామే పహాయ హిమవన్తస్స అవిదూరే పబ్బతన్తరే అరఞ్ఞవాసం కప్పేసి. తస్మిం కాలే పదుముత్తరో భగవా వివేకకామతాయ తం ఠానం పాపుణి. అథ సో తాపసో భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో వన్దిత్వా నిసీదనత్థాయ తిణసన్థరం పఞ్ఞాపేత్వా అదాసి. తత్థ నిసిన్నం భగవన్తం అనేకేహి మధురేహి తిణ్డుకాదీహి ఫలాఫలేహి సన్తప్పేసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన తతో చుతో దేవేసు చ మనుస్సేసు చ అపరాపరం సంసరన్తో ద్వే సమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో సద్ధాసమ్పన్నో పబ్బజితో విపస్సనం వడ్ఢేత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి. ఖురగ్గే అరహత్తఫలప్పత్తియం వియ నిరుస్సాహేనేవ సన్తిపదసఙ్ఖాతే నిబ్బానే సుట్ఠు ఠితత్తా సన్నిట్ఠాపకత్థేరోతి పాకటో.

౭౦. అరహా పన హుత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో అరఞ్ఞే కుటికం కత్వాతిఆదిమాహ. తత్థ అరఞ్ఞేతి సీహబ్యగ్ఘాదీనం భయేన మనుస్సా ఏత్థ ¶ న రజ్జన్తి న రమన్తి న అల్లీయన్తీతి అరఞ్ఞం, తస్మిం అరఞ్ఞే. కుటికన్తి తిణచ్ఛదనకుటికం కత్వా పబ్బతన్తరే వసామి వాసం కప్పేసిన్తి అత్థో. లాభేన చ అలాభేన చ యసేన చ అయసేన చ సన్తుట్ఠో విహాసిన్తి సమ్బన్ధో.

౭౨. జలజుత్తమనామకన్తి జలే జాతం జలజం, పదుమం, జలజం ఉత్తమం జలజుత్తమం, జలజుత్తమేన సమానం నామం యస్స సో జలజుత్తమనామకో, తం జలజుత్తమనామకం బుద్ధన్తి అత్థో. సేసం పాళినయానుయోగేన సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

సన్నిట్ఠాపకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. పఞ్చహత్థియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సుమేధో ¶ నామ సమ్బుద్ధోతిఆదికం ఆయస్మతో పఞ్చహత్థియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సుమేధస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా రతనత్తయే పసన్నో విహాసి. తస్మిం సమయే పఞ్చఉప్పలహత్థాని ఆనేసుం. సో తేహి పఞ్చఉప్పలహత్థేహి వీథియం చరమానం సుమేధం భగవన్తం పూజేసి. తాని గన్త్వా ఆకాసే వితానం హుత్వా ఛాయం కురుమానాని తథాగతేనేవ సద్ధిం గచ్ఛింసు. సో తం దిస్వా సోమనస్సజాతో పీతియా ఫుట్ఠసరీరో యావజీవం తదేవ పుఞ్ఞం అనుస్సరిత్వా తతో చుతో దేవలోకే నిబ్బత్తో అపరాపరం సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సద్ధాజాతో పబ్బజిత్వా ¶ విపస్సనం వడ్ఢేత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి. కతకుసలనామేన పఞ్చహత్థియత్థేరోతి పాకటో.

౭౭. సో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా పచ్చక్ఖతో పఞ్ఞాయ దిట్ఠపుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సుమేధో నామ సమ్బుద్ధోతిఆదిమాహ. తత్థ సుమేధోతి సున్దరా మేధా చతుసచ్చపటివేధపటిసమ్భిదాదయో పఞ్ఞా యస్స సో భగవా సుమేధో సమ్బుద్ధో అన్తరాపణే అన్తరవీథియం గచ్ఛతీతి సమ్బన్ధో. ఓక్ఖిత్తచక్ఖూతి అధోఖిత్తచక్ఖు. మితభాణీతి పమాణం ఞత్వా భణనసీలో, పమాణం జానిత్వా ధమ్మం దేసేసీతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

పఞ్చహత్థియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. పదుమచ్ఛదనియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నిబ్బుతే ¶ లోకనాథమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో పదుమచ్ఛదనియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతపుఞ్ఞసమ్భారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో రతనత్తయే పసన్నో పరినిబ్బుతస్స విపస్సిస్స భగవతో చితకం పదుమపుప్ఫేహి పూజేసి. సో తేనేవ ¶ చిత్తప్పసాదేన యావతాయుకం ఠత్వా తతో సుగతీసుయేవ సంసరన్తో దిబ్బసమ్పత్తిం మనుస్ససమ్పత్తిఞ్చాతి ద్వే సమ్పత్తియో అనేకక్ఖత్తుం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం అమ్హాకం సమ్మాసమ్బుద్ధకాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థరి పసీదిత్వా సాసనే పబ్బజితో ఘటేన్తో వాయమన్తో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి. తస్స రత్తిట్ఠానదివాట్ఠానాదీసు తత్థ తత్థ విహరన్తస్స విహారో పదుమపుప్ఫేహి ఛాదీయతి, తేన సో పదుమచ్ఛదనియత్థేరోతి పాకటో.

౮౩. అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సవసేన పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో నిబ్బుతే లోకనాథమ్హీతిఆదిమాహ. తత్థ నిబ్బుతేతి ఖన్ధపరినిబ్బానేన పరినిబ్బుతే సత్థరి, విపస్సిస్స సమ్మాసమ్బుద్ధస్స సరీరే చితమానియమానే చితకే ఆరోపితే సుఫుల్లం పదుమకలాపం అహం గహేత్వా చితకం ఆరోపయిం పూజేసిన్తి అత్థో. సేసగాథాసు హేట్ఠా వుత్తనయత్తా ఉత్తానత్థమేవాతి.

పదుమచ్ఛదనియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. సయనదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సిద్ధత్థస్స భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో సయనదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే ¶ అఞ్ఞతరస్మిం కులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థరి పసీదిత్వా హత్థిదణ్డసువణ్ణాదీహి సయనత్థాయ మఞ్చం కారేత్వా అనగ్ఘేహి విచిత్తత్థరణేహి అత్థరిత్వా భగవన్తం పూజేసి. సో భగవా తస్సానుకమ్పాయ పటిగ్గహేత్వా అనుభవి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దిబ్బమనుస్ససమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సత్థు సాసనే పసన్నో పబ్బజిత్వా విపస్సనం ఆరభిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి. పుబ్బే కతపుఞ్ఞనామేన సయనదాయకత్థేరోతి పాకటో.

౮౮. సో ¶ ఏకదివసం అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతోతిఆదిమాహ. తం సబ్బం పాళినయానుసారేన సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

సయనదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. చఙ్కమనదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

అత్థదస్సిస్స ¶ మునినోతిఆదికం ఆయస్మతో చఙ్కమనదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పాయస్మా పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తేసు తేసు భవేసు వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో అత్థదస్సిస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థరి పసీదిత్వా ఉచ్చవత్థుకం సుధాపరికమ్మకతం రజతరాసిసదిసం సోభమానం చఙ్కమం కారేత్వా ముత్తదలసదిసం సేతపులినం అత్థరిత్వా భగవతో అదాసి. పటిగ్గహేసి భగవా, చఙ్కమం పటిగ్గహేత్వా చ పన సుఖం కాయచిత్తసమాధిం అప్పేత్వా ‘‘అయం అనాగతే గోతమస్స భగవతో సాసనే సావకో భవిస్సతీ’’తి బ్యాకాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు అపరాపరం సంసరన్తో ద్వే సమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సద్ధాసమ్పన్నో సాసనే పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పత్వా కతపుఞ్ఞనామేన చఙ్కమనదాయకత్థేరోతి పాకటో అహోసి.

౯౩. సో ఏకదివసం అత్తనా పుబ్బే కతపుఞ్ఞకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో అత్థదస్సిస్స మునినోతిఆదిమాహ. తత్థ అత్థదస్సిస్సాతి అత్థం పయోజనం వుద్ధిం విరూళ్హిం నిబ్బానం దక్ఖతి పస్సతీతి అత్థదస్సీ, అథ వా అత్థం నిబ్బానం దస్సనసీలో జాననసీలోతి అత్థదస్సీ, తస్స అత్థదస్సిస్స మునినో మోనేన ఞాణేన సమన్నాగతస్స భగవతో మనోరమం మనల్లీనం భావనీయం మనసి కాతబ్బం చఙ్కమం కారేసిన్తి సమ్బన్ధో. సేసం వుత్తనయానుసారేనేవ సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

చఙ్కమనదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. సుభద్దత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరో ¶ లోకవిదూతిఆదికం ఆయస్మతో సుభద్దత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో ¶ తత్థ తత్థ భవే నిబ్బానాధిగమనత్థాయ పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే విభవసమ్పన్నే ¶ సద్ధాసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బతో విఞ్ఞుతం పత్వా ఘరబన్ధనేన బద్ధో రతనత్తయే పసన్నో పరినిబ్బానమఞ్చే నిపన్నం పదుముత్తరం భగవన్తం దిస్వా సన్నిపతితా దససహస్సచక్కవాళదేవతాయో చ దిస్వా పసన్నమానసో నిగ్గుణ్డికేటకనీలకాసోకాసితాదిఅనేకేహి సుగన్ధపుప్ఫేహి పూజేసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన యావతాయుకం ఠత్వా తతో చవిత్వా తుసితాదీసు దిబ్బసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా తతో మనుస్సేసు మనుస్ససమ్పత్తియో అనుభవిత్వా నిబ్బత్తనిబ్బత్తట్ఠానేసు చ సుగన్ధేహి పుప్ఫేహి పూజితో అహోసి. ఇమస్మిం పన బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం విభవసమ్పన్నే కులే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో కామేసు ఆదీనవం దిస్వాపి యావ బుద్ధస్స భగవతో పరినిబ్బానకాలో తావ అలద్ధబుద్ధదస్సనో భగవతో పరినిబ్బానమఞ్చే నిపన్నకాలేయేవ పబ్బజిత్వా అరహత్తం పాపుణి. పుబ్బే కతపుఞ్ఞనామేన సుభద్దోతి పాకటో అహోసి.

౧౦౧. సో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సవసేన పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరో లోకవిదూతిఆదిమాహ. తం ఉత్తానత్థమేవ. సుణాథ మమ భాసతో…పే… నిబ్బాయిస్సతినాసవోతి ఇదం పరినిబ్బానమఞ్చే నిపన్నోవ పదుముత్తరో భగవా బ్యాకాసి.

పఞ్చమభాణవారవణ్ణనా సమత్తా.

౧౧౫. సో అత్తనో పటిపత్తిం దస్సేన్తో పుబ్బకమ్మేన సంయుత్తోతిఆదిమాహ. ఏకగ్గోతి ఏకగ్గచిత్తో. సుసమాహితోతి సుట్ఠు సమాహితో, సన్తకాయచిత్తోతి అత్థో. బుద్ధస్స ఓరసో పుత్తోతి బుద్ధస్స ఉరసా హదయేన నిగ్గతఓవాదానుసాసనిం సుత్వా పత్తఅరహత్తఫలోతి అత్థో. ధమ్మజోమ్హి సునిమ్మితోతి ధమ్మతో కమ్మట్ఠానధమ్మతో జాతో అరియాయ జాతియా సునిమ్మితో సుట్ఠు నిప్ఫాదితసబ్బకిచ్చో అమ్హి భవామీతి అత్థో.

౧౧౬. ధమ్మరాజం ఉపగమ్మాతి ధమ్మేన సబ్బసత్తానం రాజానం ఇస్సరభూతం భగవన్తం ఉపగన్త్వా సమీపం గన్త్వాతి అత్థో. అపుచ్ఛిం పఞ్హముత్తమన్తి ఉత్తమం ఖన్ధాయతనధాతుసచ్చసముప్పాదాదిపటిసంయుత్తం పఞ్హం అపుచ్ఛిన్తి అత్థో. కథయన్తో ¶ చ మే పఞ్హన్తి ఏసో అమ్హాకం భగవా మే మయ్హం పఞ్హం కథయన్తో బ్యాకరోన్తో. ధమ్మసోతం ఉపానయీతి అనుపాదిసేసనిబ్బానధాతుసఙ్ఖాతం ధమ్మసోతం ధమ్మపవాహం ఉపానయి పావిసీతి అత్థో.

౧౧౮. జలజుత్తమనాయకోతి ¶ పదుముత్తరనామకో మ-కారస్స య-కారం కత్వా కతవోహారో. నిబ్బాయి ¶ అనుపాదానోతి ఉపాదానే పఞ్చక్ఖన్ధే అగ్గహేత్వా నిబ్బాయి న పఞ్ఞాయి అదస్సనం అగమాసి, మనుస్సలోకాదీసు కత్థచిపి అపతిట్ఠితోతి అత్థో. దీపోవ తేలసఙ్ఖయాతి వట్టితేలానం సఙ్ఖయా అభావా పదీపో ఇవ నిబ్బాయీతి సమ్బన్ధో.

౧౧౯. సత్తయోజనికం ఆసీతి తస్స పరినిబ్బుతస్స పదుముత్తరస్స భగవతో రతనమయం థూపం సత్తయోజనుబ్బేధం ఆసి అహోసీతి అత్థో. ధజం తత్థ అపూజేసిన్తి తత్థ తస్మిం చేతియే సబ్బభద్దం సబ్బతో భద్దం సబ్బసో మనోరమం ధజం పూజేసిన్తి అత్థో.

౧౨౦. కస్సపస్స చ బుద్ధస్సాతి పదుముత్తరస్స భగవతో కాలతో పట్ఠాయ ఆగతస్స దేవమనుస్సేసు సంసరతో మే మయ్హం ఓరసో పుత్తో తిస్సో నామ కస్సపస్స సమ్మాసమ్బుద్ధస్స అగ్గసావకో జినసాసనే బుద్ధసాసనే దాయాదో ఆసి అహోసీతి సమ్బన్ధో.

౧౨౧. తస్స హీనేన మనసాతి తస్స మమ పుత్తస్స తిస్సస్స అగ్గసావకస్స హీనేన లామకేన మనసా చిత్తేన అభద్దకం అసున్దరం అయుత్తకం ‘‘అన్తకో పచ్ఛిమో’’తి వాచం వచనం అభాసిం కథేసిన్తి అత్థో. తేన కమ్మవిపాకేనాతి తేన అరహన్తభక్ఖానసఙ్ఖాతస్స అకుసలకమ్మస్స విపాకేన. పచ్ఛిమే అద్దసం జినన్తి పచ్ఛిమే పరియోసానే పరినిబ్బానకాలే మల్లానం ఉపవత్తనే సాలవనే పరినిబ్బానమఞ్చే నిపన్నం జినం జితసబ్బమారం అమ్హాకం గోతమసమ్మాసమ్బుద్ధం అద్దసం అహన్తి అత్థో. ‘‘పచ్ఛా మే ఆసి భద్దక’’న్తిపి పాఠో. తస్స పచ్ఛా తస్స భగవతో అవసానకాలే నిబ్బానాసన్నకాలే మే మయ్హం భద్దకం సున్దరం చతుసచ్చపటివిజ్ఝనం ఆసి అహోసీతి అత్థో.

౧౨౨. పబ్బాజేసి మహావీరోతి మహావీరియో సబ్బసత్తహితో కరుణాయుత్తో జితమారో ముని మల్లానం ఉపవత్తనే సాలవనే పచ్ఛిమే సయనే పరినిబ్బానమఞ్చే సయితోవ మం పబ్బాజేసీతి సమ్బన్ధో.

౧౨౩. అజ్జేవ ¶ దాని పబ్బజ్జాతి అజ్జ ఏవ భగవతో పరినిబ్బానదివసేయేవ మమ పబ్బజ్జా, తథా అజ్జ ఏవ ఉపసమ్పదా, అజ్జ ఏవ ద్విపదుత్తమస్స సమ్ముఖా పరినిబ్బానం అహోసీతి సమ్బన్ధో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

సుభద్దత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. చున్దత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సిద్ధత్థస్స ¶ ¶ భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో చున్దత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతపుఞ్ఞసమ్భారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే విభవసమ్పన్నే కులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సత్థరి పసీదిత్వా సత్తరతనమయం సువణ్ణగ్ఘియం కారేత్వా సుమనపుప్ఫేహి ఛాదేత్వా భగవన్తం పూజేసి. తాని పుప్ఫాని ఆకాసం సముగ్గన్త్వా వితానాకారేన అట్ఠంసు. అథ నం భగవా ‘‘అనాగతే గోతమస్స నామ భగవతో సాసనే చున్దో నామ సావకో భవిస్సతీ’’తి బ్యాకాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన తతో చుతో దేవలోకే ఉపపన్నో కమేన ఛసు కామావచరదేవేసు సుఖం అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చక్కవత్తిఆదిసమ్పత్తియో చ అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే బ్రాహ్మణకులే రూపసారియా పుత్తో సారిపుత్తత్థేరస్స కనిట్ఠో హుత్వా నిబ్బత్తి. తస్స విఞ్ఞుతం పత్తస్స ఆరోహపరిణాహరూపవయానం సున్దరతాయ సకారస్స చకారం కత్వా చున్దోతి నామం కరింసు. సో వయప్పత్తో ఘరావాసే ఆదీనవం పబ్బజ్జాయ చ ఆనిసంసం దిస్వా భాతుత్థేరస్స సన్తికే పబ్బజిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి.

౧౨౫. సో పత్తఅరహత్తఫలో ఏకదివసం అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతోతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తత్థమేవ. అగ్ఘియన్తిఆదయోపి ఉత్తానత్థాయేవ.

౧౨౮. వితిణ్ణకఙ్ఖో సమ్బుద్ధోతి విసేసేన మగ్గాధిగమేన విచికిచ్ఛాయ ఖేపితత్తా వితిణ్ణకఙ్ఖో అసంసయో సమ్బుద్ధో. తిణ్ణోఘేహి పురక్ఖతోతి కామోఘాదీనం చతున్నం ఓఘానం తిణ్ణత్తా అతిక్కన్తత్తా ఓఘతిణ్ణేహి ¶ ఖీణాసవేహి పురక్ఖతో పరివారితోతి అత్థో. బ్యాకరణగాథా ఉత్తానత్థాయేవ.

౧౩౯. ఉపట్ఠహిం మహావీరన్తి ఉత్తమత్థస్స నిబ్బానస్స పత్తియా పాపుణనత్థాయ కప్పసతసహస్సాధికేసు చతురాసఙ్ఖ్యేయ్యేసు కప్పేసు పారమియో పూరేన్తేన కతవీరియత్తా మహావీరం బుద్ధం ఉపట్ఠహిం ఉపట్ఠానం అకాసిన్తి అత్థో. అఞ్ఞే చ పేసలే బహూతి న కేవలమేవ బుద్ధం ఉపట్ఠహిం, పేసలే పియసీలే సీలవన్తే అఞ్ఞే చ బహుఅగ్గప్పత్తే సావకే, మే మయ్హం భాతరం సారిపుత్తత్థేరఞ్చ ఉపట్ఠహిన్తి సమ్బన్ధో.

౧౪౦. భాతరం ¶ మే ఉపట్ఠహిత్వాతి మయ్హం భాతరం ఉపట్ఠహిత్వా వత్తపటివత్తం కత్వా తస్స పరినిబ్బుతకాలే భగవతో పఠమం పరినిబ్బుతత్తా తస్స ధాతుయో గహేత్వా పత్తమ్హి ఓకిరిత్వా లోకజేట్ఠస్స ¶ నరానం ఆసభస్స బుద్ధస్స ఉపనామేసిం అదాసిన్తి అత్థో.

౧౪౧. ఉభో హత్థేహి పగ్గయ్హాతి తం మహా దిన్నం ధాతుం సో భగవా అత్తనో ఉభోహి హత్థేహి పకారేన గహేత్వా తం ధాతుం సంసుట్ఠు దస్సయన్తో అగ్గసావకం సారిపుత్తత్థేరం కిత్తయి పకాసేసీతి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

చున్దత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

పఞ్చమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౬. బీజనివగ్గో

౧. విధూపనదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరబుద్ధస్సాతిఆదికం ¶ ఆయస్మతో విధూపనదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు పూరితపుఞ్ఞసమ్భారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో విభవసమ్పన్నో సద్ధాజాతో భగవతి పసన్నో గిమ్హకాలే సువణ్ణరజతముత్తామణిమయం బీజనిం కారేత్వా భగవతో అదాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవేసు చ మనుస్సేసు చ సంసరన్తో ¶ ద్వే సమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్స అమ్హాకం సమ్మాసమ్బుద్ధస్స ఉప్పన్నకాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో ఘరబన్ధనేన బన్ధిత్వా ఘరావాసే ఆదీనవం దిస్వా పబ్బజ్జాయ చ ఆనిసంసం దిస్వా సద్ధాసమ్పన్నో సాసనే పబ్బజిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౧. సో ‘‘కేన మయా పుఞ్ఞకమ్మేన అయం లోకుత్తరసమ్పత్తి లద్ధా’’తి అత్తనో పుబ్బకమ్మం అనుస్సరన్తో తం పచ్చక్ఖతో ఞత్వా పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరబుద్ధస్సాతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తత్థమేవ. బీజనికా మయా దిన్నాతి విసేసేన సన్తాపయన్తానం సత్తానం సన్తాపం నిబ్బాపేన్తి సీతలం వాతం జనేతీతి బీజనీ, బీజనీయేవ బీజనికా, సా సత్తరతనమయా విజ్జోతమానా బీజనికా మయా కారాపేత్వా దిన్నాతి అత్థో.

విధూపనదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. సతరంసిత్థేరఅపదానవణ్ణనా

ఉచ్చియం సేలమారుయ్హాతిఆదికం ఆయస్మతో సతరంసిత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సక్కటబ్యాకరణే వేదత్తయే చ పారఙ్గతో ఘరావాసం ¶ పహాయ అరఞ్ఞం పవిసిత్వా ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా హిమవన్తే వాసం కప్పేసి. తస్మిం ¶ సమయే పదుముత్తరో భగవా వివేకకామతాయ ఉచ్చం ఏకం పబ్బతం ఆరుయ్హ జలితగ్గిక్ఖన్తో వియ నిసీది. తం తథానిసిన్నం భగవన్తం దిస్వా తాపసో సోమనస్సజాతో అఞ్జలిం పగ్గయ్హ అనేకేహి కారణేహి థోమేసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన తతో చుతో ఛసు కామావచరదేవేసు దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా తతో మనుస్సలోకే సతరంసీ నామ చక్కవత్తీ రాజా హుత్వా నిబ్బత్తి. తమ్పి సమ్పత్తిం అనేకక్ఖత్తుం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో పుబ్బపుఞ్ఞసమ్భారవసేన ఞాణస్స పరిపక్కత్తా సత్తవస్సికోవ పబ్బజిత్వా అరహత్తం పాపుణి.

౮-౯. సో ¶ ‘‘అహం కేన కమ్మేన సత్తవస్సికోవ సన్తిపదం అనుప్పత్తోస్మీ’’తి సరమానో పుబ్బకమ్మం ఞాణేన పచ్చక్ఖతో దిస్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం ఉదానవసేన పకాసేన్తో ఉచ్చియం సేలమారుయ్హాతిఆదిమాహ. తత్థ ఉచ్చియన్తి ఉచ్చం సేలమయం పబ్బతం ఆరుయ్హ నిసీది పదుముత్తరోతి సమ్బన్ధో. పబ్బతస్సావిదూరమ్హీతి భగవతో నిసిన్నస్స పబ్బతస్స ఆసన్నట్ఠానేతి అత్థో. బ్రాహ్మణో మన్తపారగూతి మన్తసఙ్ఖాతస్స వేదత్తయస్స పారం పరియోసానం కోటిం గతో ఏకో బ్రాహ్మణోతి అత్థో, అఞ్ఞం వియ అత్తానం నిద్దిసతి అయం మన్తపారగూతి. ఉపవిట్ఠం మహావీరన్తి తస్మిం పబ్బతే నిసిన్నం వీరవన్తం జినం, కిం విసిట్ఠం? దేవదేవం సకలఛకామావచరబ్రహ్మదేవానం అతిదేవం నరాసభం నరానం ఆసతం సేట్ఠం లోకనాయకం సకలసత్తలోకం నయన్తం నిబ్బానం పాపేన్తం అహం అఞ్జలిం దసనఖసమోధానఞ్జలిపుటం సిరసి ముద్ధని పగ్గహేత్వాన పతిట్ఠపేత్వా సన్థవిం సుట్ఠుం థోమేసిన్తి సమ్బన్ధో.

౧౨. అభాసథాతి ‘‘యేనాయం అఞ్జలీ దిన్నో…పే… అరహా సో భవిస్సతీ’’తి బ్యాకాసి. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

సతరంసిత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. సయనదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరబుద్ధస్సాతిఆదికం ఆయస్మతో సయనదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో ¶ కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా సుఖమనుభవన్తో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా సత్థరి పసన్నో దన్తసువణ్ణరజతముత్తమణిమయం మహారహం మఞ్చం కారాపేత్వా చీనపట్టకమ్బలాదీని అత్థరిత్వా సయనత్థాయ భగవతో అదాసి. భగవా తస్స అనుగ్గహం కరోన్తో తత్థ సయి ¶ . సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో తదనురూపం ఆకాసగమనసుఖసేయ్యాదిసుఖం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పాపుణిత్వా సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పసన్నమానసో పబ్బజిత్వా విపస్సన్తో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౨౦. సో ¶ అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరబుద్ధస్సాతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తత్థమేవ.

౨౧. సుఖేత్తే బీజసమ్పదాతి యథా తిణకచవరరహితే కద్దమాదిసమ్పన్నే సుఖేత్తే వుత్తబీజాని సాదుఫలాని నిప్ఫాదేన్తి, ఏవమేవ రాగదోసాదిదియడ్ఢసహస్సకిలేససఙ్ఖాతతిణకచవరరహితే సుద్ధసన్తానే పుఞ్ఞక్ఖేత్తే వుత్తదానాని అప్పానిపి సమానాని మహప్ఫలాని హోన్తీతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

సయనదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. గన్ధోదకియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరబుద్ధస్సాతిఆదికం ఆయస్మతో గన్ధోదకియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమమునివరేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో పరినిబ్బుతే భగవతి నగరవాసినో బోధిపూజం కురుమానే దిస్వా విచిత్తఘటే చన్దనకప్పురాగరుఆదిమిస్సకసుగన్ధోదకేన పూరేత్వా బోధిరుక్ఖం అభిసిఞ్చి. తస్మిం ఖణే దేవో మహాధారాహి పవస్సి. తదా సో అసనివేగేన కాలం కతో. తేనేవ పుఞ్ఞకమ్మేన దేవలోకే నిబ్బత్తి, తత్థేవ ఠితో ‘‘అహో బుద్ధో, అహో ధమ్మో’’తిఆదిగాథాయో అభాసి. ఏవం సో దేవమనుస్సేసు సమ్పత్తియో అనుభవిత్వా సబ్బపరిళాహవిప్పముత్తో నిబ్బత్తనిబ్బత్తట్ఠానే సీతిభావముపగతో సుఖితో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే ¶ నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థరి పసన్నో పబ్బజిత్వా కమ్మట్ఠానం ఆరభిత్వా విపస్సన్తో నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి. పుబ్బే కతపుఞ్ఞేన గన్ధోదకియత్థేరోతి పాకటో అహోసి.

౨౫. సో ఏకదివసం అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముతరస్సాతిఆదిమాహ. తం వుత్తత్థమేవ. మహాబోధిమహో అహూతి మహాబోధిరుక్ఖస్స పూజా అహోసీతి అత్థో. విచిత్తం ఘటమాదాయాతి అనేకేహి చిత్తకమ్మసువణ్ణకమ్మేహి విచిత్తం సోభమానం గన్ధోదకపుణ్ణం ఘటం గహేత్వాతి అత్థో ¶ . గన్ధోదకమదాసహన్తి గన్ధోదకం అదాసిం, అహం గన్ధోదకేన అభిసిఞ్చిన్తి అత్థో.

౨౬. న్హానకాలే ¶ చ బోధియాతి బోధియా పూజాకరణసమయేతి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

గన్ధోదకియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. ఓపవయ్హత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరబుద్ధస్సాతిఆదికం ఆయస్మతో ఓపవయ్హత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరజినాదిచ్చే లోకే పాతుభూతే ఏకస్మిం విభవసమ్పన్నకులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ మహద్ధనో మహాభోగో ఘరావాసం వసమానో సాసనే పసన్నో సత్థరి పసాదబహుమానో ఆజానీయేన సిన్ధవేన పూజం అకాసి, పూజేత్వా చ పన ‘‘బుద్ధాదీనం సమణానం హత్థిఅస్సాదయో న కప్పన్తి, కప్పియభణ్డం దస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా తం అగ్ఘాపేత్వా తదగ్ఘనకేన కహాపణేన కప్పియం కప్పాసికకమ్బలకోజవాదికం చీవరం కప్పూరతక్కోలాదికం భేసజ్జపరిక్ఖారఞ్చ అదాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన యావతాయుకం ఠత్వా తతో చుతో దేవేసు చ మనుస్సేసు చ హత్థిఅస్సాదిఅనేకవాహనసమ్పన్నో సుఖం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సద్ధాసమ్పన్నో సాసనే పబ్బజిత్వా కమ్మట్ఠానం గహేత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా మగ్గపటిపాటియా అరహత్తే పతిట్ఠాసి, పుబ్బే కతపుఞ్ఞసమ్భారవసేన ఓపవయ్హత్థేరోతి పాకటో అహోసి.

౩౩. సో ‘‘కేన ను ఖో కారణేన ఇదం మయా సన్తిపదం అధిగత’’న్తి ఉపధారేన్తో పుబ్బకమ్మం ¶ ఞాణేన పచ్చక్ఖతో ఞత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం ఉదానవసేన పకాసేన్తో పదుముత్తరబుద్ధస్సాతిఆదిమాహ. తం వుత్తత్థమేవ. ఆజానీయమదాసహన్తి ఆజానీయం ఉత్తమజాతిసిన్ధవం అహం అదాసిం పూజేసిన్తి అత్థో.

౩౫. సపత్తభారోతి సస్స అత్తనో పత్తాని అట్ఠ పరిక్ఖారాని భారాని యస్స సో సపత్తభారో, అట్ఠపరిక్ఖారయుత్తోతి అత్థో.

౩౬. ఖమనీయమదాసహన్తి ¶ ఖమనీయయోగ్గం చీవరాదికప్పియపరిక్ఖారన్తి అత్థో.

౪౦. చరిమోతి పరియోసానో కోటిప్పత్తో భవోతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

ఓపవయ్హత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. సపరివారాసనత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరబుద్ధస్సాతిఆదికం ఆయస్మతో సపరివారాసనత్థేరస్స అపదానం. సోపి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ ¶ తత్థ భవేసు వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే విభవసమ్పన్నే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సద్ధాజాతో సాసనే పసన్నో దానఫలం సద్దహన్తో నానగ్గరసభోజనేన భగవతో పిణ్డపాతం అదాసి, దత్వా చ పన భోజనసాలాయం భోజనత్థాయ నిసిన్నాసనం జాతిసుమనమల్లికాదీహి అలఙ్కరి. భగవా చ భత్తానుమోదనమకాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో అనేకవిధం సమ్పత్తిం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సద్ధో పసన్నో పబ్బజిత్వా న చిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౪౩. సో ఏవం పత్తసన్తిపదో ‘‘కేన ను ఖో పుఞ్ఞేన ఇదం సన్తిపదం అనుప్పత్త’’న్తి ఞాణేన ఉపధారేన్తో పుబ్బకమ్మం దిస్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరబుద్ధస్సాతిఆదిమాహ. తం వుత్తత్థమేవ. పిణ్డపాతం అదాసహన్తి తత్థ తత్థ లద్ధానం పిణ్డానం కబళం కబళం కత్వా పాతబ్బతో ఖాదితబ్బతో ఆహారో పిణ్డపాతో, తం పిణ్డపాతం భగవతో అదాసిం, భగవన్తం భోజేసిన్తి అత్థో.

౪౪. అకిత్తయి ¶ పిణ్డపాతన్తి మయా దిన్నపిణ్డపాతస్స గుణం ఆనిసంసం పకాసేసీతి అత్థో.

౪౮. సంవుతో పాతిమోక్ఖస్మిన్తి పాతిమోక్ఖసంవరసీలేన సంవుతో పిహితో పటిచ్ఛన్నోతి అత్థో. ఇన్ద్రియేసు చ పఞ్చసూతి చక్ఖున్ద్రియాదీసు పఞ్చసు ¶ ఇన్ద్రియేసు రూపాదీహి గోపితో ఇన్ద్రియసంవరసీలఞ్చ గోపితోతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

సపరివారాసనత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. పఞ్చదీపకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరబుద్ధస్సాతిఆదికం ఆయస్మతో పఞ్చదీపకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో ఉప్పన్నుప్పన్నభవేసు వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ ఘరావాసే వసన్తో భగవతో ధమ్మం సుత్వా సమ్మాదిట్ఠియం పతిట్ఠితో సద్ధో పసన్నో మహాజనేహి బోధిపూజం కయిరమానం దిస్వా సయమ్పి బోధిం పరివారేత్వా దీపం జాలేత్వా పూజేసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో చక్కవత్తిసమ్పత్తిఆదయో అనుభవిత్వా సబ్బత్థేవ ఉప్పన్నభవే జలమానో జోతిసమ్పన్నవిమానాదీసు వసిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం విభవసమ్పన్నే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సద్ధాజాతో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి, దీపపూజానిస్సన్దేన దీపకత్థేరోతి పాకటో.

౫౦. సో ¶ ఏకదివసం అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరబుద్ధస్సాతిఆదిమాహ. తం వుత్తత్థమేవ. ఉజుదిట్ఠి అహోసహన్తి వఙ్కం మిచ్ఛాదిట్ఠిం ఛడ్డేత్వా ఉజు అవఙ్కం నిబ్బానాభిముఖం పాపుణనసమ్మాదిట్ఠి అహోసిన్తి అత్థో.

౫౧. పదీపదానం పాదాసిన్తి ఏత్థ పకారేన దిబ్బతి జోతతీతి పదీపో, తస్స దానం పదీపదానం, తం అదాసిం పదీపపూజం అకాసిన్తి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

పఞ్చదీపకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. ధజదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరబుద్ధస్సాతిఆదికం ¶ ¶ ఆయస్మతో ధజదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సత్థరి పసీదిత్వా సున్దరేహి అనేకేహి వత్థేహి ధజం కారాపేత్వా ధజపూజం అకాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన ఉప్పన్నుప్పన్నభవే ఉచ్చకులే నిబ్బత్తో పూజనియో అహోసి. అపరభాగే ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ పుత్తదారేహి వడ్ఢిత్వా మహాభోగో యసవా సద్ధాజాతో సత్థరి పసన్నో ఘరావాసం పహాయ పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౫౭. సో పత్తఅరహత్తఫలో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో అత్తనో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరబుద్ధస్సాతిఆదిమాహ. తస్సత్థో పుబ్బే వుత్తోయేవ. హట్ఠో హట్ఠేన చిత్తేనాతి సోమనస్ససహగతచిత్తయుత్తత్తా హట్ఠో పరిపుణ్ణరూపకాయో సద్ధాసమ్పయుత్తచిత్తతాయ హట్ఠేన చిత్తేన సన్తుట్ఠేన చిత్తేనాతి అత్థో. ధజమారోపయిం అహన్తి ధునాతి కమ్పతి చలతీతి ధజం, తం ధజం ఆరోపయిం వేళగ్గే లగ్గేత్వా పూజేసిన్తి అత్థో.

౫౮-౯. పతితపత్తాని గణ్హిత్వాతి పతితాని బోధిపత్తాని గహేత్వా అహం బహి ఛడ్డేసిన్తి అత్థో. అన్తోసుద్ధం బహిసుద్ధన్తి అన్తో చిత్తసన్తాననామకాయతో చ బహి చక్ఖుసోతాదిరూపకాయతో చ సుద్ధిం అధి విసేసేన ముత్తం కిలేసతో విముత్తం అనాసవం సమ్బుద్ధం వియ సమ్ముఖా ఉత్తమం బోధిం అవన్దిం పణామమకాసిన్తి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

ధజదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. పదుమత్థేరఅపదానవణ్ణనా

చతుసచ్చం పకాసేన్తోతిఆదికం ఆయస్మతో పదుమత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతకుసలసమ్భారో పదుముత్తరమునినా ¶ ధమ్మపజ్జోతే జోతమానే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా ¶ భోగసమ్పన్నోతి పాకటో. సో సత్థరి పసీదిత్వా మహాజనేన సద్ధిం ధమ్మం సుణన్తో ధజేన సహ పదుమకలాపం గహేత్వా అట్ఠాసి, సధజం తం పదుమకలాపం ఆకాసముక్ఖిపిం, తం ¶ అచ్ఛరియం దిస్వా అతివియ సోమనస్సజాతో అహోసి. సో యావజీవం కుసలం కత్వా జీవితపరియోసానే సగ్గే నిబ్బత్తో ధజమివ ఛకామావచరే పాకటో పూజితో చ దిబ్బసమ్పత్తిమనుభవిత్వా మనుస్సేసు చ చక్కవత్తిసమ్పత్తిమనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నే సద్ధాసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సద్ధాజాతో పఞ్చవస్సికోవ పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా హుత్వా కతపుఞ్ఞనామేన పదుమత్థేరోతి పాకటో.

౬౭. అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో చతుసచ్చం పకాసేన్తోతిఆదిమాహ. తత్థ సచ్చన్తి తథం అవితథం అవిపరీతం సచ్చం, దుక్ఖసముదయనిరోధమగ్గవసేన చత్తారి సచ్చాని సమాహటానీతి చతుసచ్చం, తం చతుసచ్చం పకాసేన్తో లోకే పాకటం కరోన్తోతి అత్థో. వరధమ్మప్పవత్తకోతి ఉత్తమధమ్మప్పవత్తకో పకాసకోతి అత్థో. అమతం వుట్ఠిన్తి అమతమహానిబ్బానవుట్ఠిధారం పవస్సన్తో పగ్ఘరన్తో సదేవకం లోకం తేమేన్తో సబ్బకిలేసపరిళాహం నిబ్బాపేన్తో ధమ్మవస్సం వస్సతీతి అత్థో.

౬౮. సధజం పదుమం గయ్హాతి ధజేన సహ ఏకతో కత్వా పదుమం పదుమకలాపం గహేత్వాతి అత్థో. అడ్ఢకోసే ఠితో అహన్తి ఉభో ఉక్ఖిపిత్వా ఠితో అహన్తి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

పదుమత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. అసనబోధియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

జాతియా సత్తవస్సోహన్తిఆదికం ఆయస్మతో అసనబోధియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో తిస్సస్స భగవతో కాలే అఞ్ఞతరస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సుఖప్పత్తో సాసనే పసన్నో ¶ అసనబోధితో ఫలం గహేత్వా తతో వుట్ఠితబోధితరుణే గహేత్వా బోధిం రోపేసి, యథా న వినస్సతి తథా ఉదకాసిఞ్చనాదికమ్మేన రక్ఖిత్వా పూజేసి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో పరిపక్కసమ్భారత్తా ¶ సత్తవస్సికోవ సమానో పబ్బజిత్వా ఖురగ్గేయేవ అరహత్తం పాపుణి, పురాకతపుఞ్ఞనామేన అసనబోధియత్థేరోతి పాకటో.

౭౮. సో ¶ పుబ్బసమ్భారమనుస్సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో జాతియా సత్తవస్సోహన్తిఆదిమాహ. తత్థ జాతియాతి మాతుగబ్భతో నిక్ఖన్తకాలతో పట్ఠాయాతి అత్థో. సత్తవస్సో పరిపుణ్ణసరదో అహం లోకనాయకం తిస్సం భగవన్తం అద్దసన్తి సమ్బన్ధో. పసన్నచిత్తో సుమనోతి పకారేన పసన్నఅనాలుళితఅవికమ్పితచిత్తో, సుమనో సున్దరమనో సోమనస్ససహగతచిత్తోతి అత్థో.

౭౯. తిస్సస్సాహం భగవతోతి తిక్ఖత్తుం జాతోతి తిస్సో, సో మాతుగబ్భతో, మనుస్సజాతితో, పఞ్చక్ఖన్ధతో చ ముత్తో హుత్వా జాతో నిబ్బత్తో బుద్ధో జాతోతి అత్థో. తస్స తిస్సస్స భగవతో తాదినో, లోకజేట్ఠస్స అసనబోధిం ఉత్తమం రోపయిన్తి సమ్బన్ధో.

౮౦. అసనో నామధేయ్యేనాతి నామపఞ్ఞత్తియా నామసఞ్ఞాయ అసనో నామ అసనరుక్ఖో బోధి అహోసీతి అత్థో. ధరణీరుహపాదపోతి వల్లిరుక్ఖపబ్బతగఙ్గాసాగరాదయో ధారేతీతి ధరణీ, కా సా? పథవీ, తస్సం రుహతి పతిట్ఠహతీతి ధరణీరుహో, పాదేన పివతీతి పాదపో, పాదసఙ్ఖాతేన మూలేన సిఞ్చితోదకం పివతి ఆపోరసం సినేహం ధారేతీతి అత్థో. ధరణీరుహో చ సో పాదపో చాతి ధరణీరుహపాదపో, తం ఉత్తమం అసనం బోధిం పఞ్చ వస్సాని పరిచరిం పోసేసిన్తి అత్థో.

౮౧. పుప్ఫితం పాదపం దిస్వాతి తం మయా పోసితం అసనబోధిరుక్ఖం పుప్ఫితం అచ్ఛరయోగ్గభూతపుప్ఫత్తా అబ్భుతం లోమహంసకరణం దిస్వా సకం ¶ కమ్మం అత్తనో కమ్మం పకిత్తేన్తో పకారేన కథయన్తో బుద్ధసేట్ఠస్స సన్తికం అగమాసిన్తి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

అసనబోధియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

ఛట్ఠవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౭. సకచిన్తనియవగ్గో

౧. సకచిన్తనియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పవనం ¶ కాననం దిస్వాతిఆదికం ఆయస్మతో సకచిన్తనియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ తస్స భగవతో ఆయుపరియోసానే ఉప్పన్నో ¶ ధరమానం భగవన్తం అపాపుణిత్వా పరినిబ్బుతకాలే ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా హిమవన్తే వసన్తో వివేకం రమణీయం ఏకం వనం పత్వా తత్థేవేకాయ కన్దరాయ పులినచేతియం కత్వా భగవతి సఞ్ఞం కత్వా సధాతుకసఞ్ఞఞ్చ కత్వా వనపుప్ఫేహి పూజేత్వా నమస్సమానో పరిచరి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ద్వీసు అగ్గం అగ్గసమ్పత్తిం అగ్గఞ్చ చక్కవత్తిసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విభవసమ్పన్నో సద్ధాసమ్పన్నో సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజిత్వా అరహా ఛళభిఞ్ఞో అహోసి.

౧. సో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పవనం కాననం దిస్వాతిఆదిమాహ. తత్థ పవనన్తి పకారేన వనం పత్థటం విత్థిణ్ణం గహనభూతన్తి పవనం. కాననం అవకుచ్ఛితం ఆననం అవహనం సతతం సీహబ్యగ్ఘయక్ఖరక్ఖసమద్దహత్థిఅస్ససుపణ్ణఉరగేహి విహఙ్గగణసద్దకుక్కుటకోకిలేహి వా బహలన్తి కాననం, తం కాననసఙ్ఖాతం పవనం మనుస్ససద్దవిరహితత్తా అప్పసద్దం నిస్సద్దన్తి అత్థో. అనావిలన్తి న ఆవిలం ఉపద్దవరహితన్తి అత్థో. ఇసీనం అనుచిణ్ణన్తి బుద్ధపచ్చేకబుద్ధఅరహన్తఖీణాసవసఙ్ఖాతానం ఇసీనం అనుచిణ్ణం నిసేవితన్తి అత్థో. ఆహుతీనం ¶ పటిగ్గహన్తి ఆహునం వుచ్చతి పూజాసక్కారం పటిగ్గహం గేహసదిసన్తి అత్థో.

౨. థూపం కత్వాన వేళునాతి వేళుపేసికాహి చేతియం కత్వాతి అత్థో. నానాపుప్ఫం సమోకిరిన్తి చమ్పకాదీహి అనేకేహి పుప్ఫేహి సమోకిరిం పూజేసిన్తి అత్థో. సమ్ముఖా వియ సమ్బుద్ధన్తి ¶ సజీవమానస్స సమ్బుద్ధస్స సమ్ముఖా ఇవ నిమ్మితం ఉప్పాదితం చేతియం అహం అభి విసేసేన వన్దిం పణామమకాసిన్తి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

సకచిన్తనియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. అవోపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

విహారా అభినిక్ఖమ్మాతిఆదికం ఆయస్మతో అవోపుప్ఫియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిఖిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సద్ధాసమ్పన్నో ధమ్మం సుత్వా సోమనస్సప్పత్తో నానాపుప్ఫాని ఉభోహి హత్థేహి గహేత్వా బుద్ధస్స ఉపరి అబ్భుక్కిరి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ¶ సగ్గసమ్పత్తిఞ్చ చక్కవత్తిసమ్పత్తిఞ్చ అనుభవిత్వా సబ్బత్థ పూజితో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బతో వుద్ధిప్పత్తో సాసనే పసీదిత్వా పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి. ఆ సమన్తతో కాసతి దిప్పతీతి ఆకాసో, తస్మిం ఆకాసే పుప్ఫానం అవకిరితత్తా అవోపుప్ఫియత్థేరోతి పాకటో.

౭. ఏవం పత్తసన్తిపదో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో విహారా అభినిక్ఖమ్మాతిఆదిమాహ. తత్థ విహారాతి విసేసేన హరతి చతూహి ఇరియాపథేహి అపతన్తం అత్తభావం ఆహరతి పవత్తేతి ఏత్థాతి విహారో, తస్మా విహారా అభి విసేసేన నిక్ఖమ్మ నిక్ఖమిత్వా. అబ్భుట్ఠాసి చ చఙ్కమేతి చఙ్కమనత్థాయ సట్ఠిరతనే చఙ్కమే అభివిసేసేన ఉట్ఠాసి, అభిరుహీతి అత్థో. చతుసచ్చం ¶ పకాసేన్తోతి తస్మిం చఙ్కమే చఙ్కమన్తో దుక్ఖసముదయనిరోధమగ్గసచ్చసఙ్ఖాతం చతుసచ్చం పకాసేన్తో పాకటం కరోన్తో అమతం పదం నిబ్బానం దేసేన్తో విభజన్తో ఉత్తానీకరోన్తో తస్మిం చఙ్కమేతి సమ్బన్ధో.

౮. సిఖిస్స గిరమఞ్ఞాయ, బుద్ధసేట్ఠస్స తాదినోతి సేట్ఠస్స తాదిగుణసమఙ్గిస్స సిఖిస్స బుద్ధస్స గిరం సద్దం ఘోసం అఞ్ఞాయ జానిత్వా. నానాపుప్ఫం గహేత్వానాతి నాగపున్నాగాదిఅనేకాని పుప్ఫాని గహేత్వా ఆహరిత్వా. ఆకాసమ్హి సమోకిరిన్తి చఙ్కమన్తస్స భగవతో ముద్ధని ఆకాసే ఓకిరిం పూజేసిం.

౯. తేన కమ్మేన ద్విపదిన్దాతి ద్విపదానం దేవబ్రహ్మమనుస్సానం ఇన్ద పధానభూత. నరాసభ నరానం ¶ ఆసభభూత. పత్తోమ్హి అచలం ఠానన్తి తుమ్హాకం సన్తికే పబ్బజిత్వా అచలం ఠానం నిబ్బానం పత్తో అమ్హి భవామి. హిత్వా జయపరాజయన్తి దిబ్బమనుస్ససమ్పత్తిసఙ్ఖాతం జయఞ్చ చతురాపాయదుక్ఖసఙ్ఖాతం పరాజయఞ్చ హిత్వా ఛడ్డేత్వా నిబ్బానం పత్తోస్మీతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

అవోపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తో.

౩. పచ్చాగమనియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సిన్ధుయా నదియా తీరేతిఆదికం ఆయస్మతో పచ్చాగమనియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే సిన్ధుయా గఙ్గాయ సమీపే చక్కవాకయోనియం నిబ్బత్తో పుబ్బసమ్భారయుత్తత్తా పాణినో అఖాదన్తో సేవాలమేవ భక్ఖయన్తో చరతి. తస్మిం సమయే విపస్సిభగవా సత్తానుగ్గహం కరోన్తో తత్థ అగమాసి. తస్మిం ఖణే సో చక్కవాకో విజ్జోతమానం ¶ భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో తుణ్డేన సాలరుక్ఖతో సాలపుప్ఫం ఛిన్దిత్వా ఆగమ్మ పూజేసి. సో తేనేవ చిత్తప్పసాదేన తతో చుతో దేవలోకే ఉప్పన్నో అపరాపరం ఛకామావచరసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా తతో చుతో మనుస్సలోకే ఉప్పజ్జిత్వా చక్కవత్తిసమ్పత్తిఆదయో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే ¶ నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో పుబ్బచరితవసేన సత్థరి పసన్నో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి, చక్కవాకో హుత్వా భగవన్తం దిస్వా కత్థచి గన్త్వా పుప్ఫమాహరిత్వా పూజితత్తా పుబ్బపుఞ్ఞనామేన పచ్చాగమనియత్థేరోతి పాకటో.

౧౩. అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సిన్ధుయా నదియా తీరేతిఆదిమాహ. సీతి సద్దం కురుమానా ధునాతి కమ్పతీతి సిన్ధు, నదతి సద్దం కరోన్తో గచ్ఛతీతి నది. చక్కవాకో అహం తదాతి చక్కం సీఘం గచ్ఛన్తం ఇవ ఉదకే వా థలే వా ఆకాసే వా సీఘం వాతి గచ్ఛతీతి చక్కవాకో. తదా విపస్సిం భగవన్తం దస్సనకాలే అహం చక్కవాకో అహోసిన్తి అత్థో. సుద్ధసేవాలభక్ఖోహన్తి అఞ్ఞగోచరఅమిస్సత్తా సుద్ధసేవాలమేవ ఖాదన్తో అహం వసామి. పాపేసు చ సుసఞ్ఞతోతి పుబ్బవాసనావసేన పాపకరణే సుట్ఠు సఞ్ఞతో తీహి ద్వారేహి సఞ్ఞతో సుసిక్ఖితో.

౧౪. అద్దసం ¶ విరజం బుద్ధన్తి రాగదోసమోహవిరహితత్తా విరజం నిక్కిలేసం బుద్ధం అద్దసం అద్దక్ఖిం. గచ్ఛన్తం అనిలఞ్జసేతి అనిలఞ్జసే ఆకాసపథే గచ్ఛన్తం బుద్ధం. తుణ్డేన మయ్హం ముఖతుణ్డేన తాలం సాలపుప్ఫం పగ్గయ్హ పగ్గహేత్వా విపస్సిస్సాభిరోపయిం విపస్సిస్స భగవతో పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

పచ్చాగమనియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. పరప్పసాదకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

ఉసభం పవరం వీరన్తిఆదికం ఆయస్మతో పరప్పసాదకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో తిణ్ణం వేదానం పారగూ ఇతిహాసపఞ్చమానం పదకో వేయ్యాకరణో సనిఘణ్డుకేటుభానం సాక్ఖరప్పభేదానం లోకాయతమహాపురిసలక్ఖణేసు అనవయో నామేన సేలబ్రాహ్మణోతి పాకటో సిద్ధత్థం భగవన్తం దిస్వా ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణేహి అసీతిఅనుబ్యఞ్జనేహి చాతి సయం సోభమానం దిస్వా పసన్నమానసో అనేకేహి కారణేహి ¶ అనేకాహి ¶ ఉపమాహి థోమనం పకాసేసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవలోకే సక్కమారాదయో ఛ కామావచరసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చక్కవత్తిసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థరి పసీదిస్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ చతుపటిసమ్భిదాఛళభిఞ్ఞప్పత్తో మహాఖీణాసవో అహోసి, బుద్ధస్స థుతియా సత్తానం సబ్బేసం చిత్తప్పసాదకరణతో పరప్పసాదకత్థేరోతి పాకటో.

౨౦. ఏకదివసం అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ఉసభం పవరం వీరన్తిఆదిమాహ. తత్థ ఉసభన్తి వసభో నిసభో విసభో ఆసభోతి చత్తారో జేట్ఠపుఙ్గవా. తత్థ గవసతజేట్ఠకో వసభో, గవసహస్సజేట్ఠకో నిసభో, గవసతసహస్సజేట్ఠకో విసభో, గవకోటిసతసహస్సజేట్ఠకో ఆసభోతి చ యస్స కస్సచి థుతిం కరోన్తా బ్రాహ్మణపణ్డితా బహుస్సుతా అత్తనో అత్తనో పఞ్ఞావసేన థుతిం కరోన్తి, బుద్ధానం పన సబ్బాకారేన థుతిం కాతుం సమత్థో ఏకోపి నత్థి. అప్పమేయ్యో హి బుద్ధో. వుత్తఞ్హేతం –

‘‘బుద్ధోపి ¶ బుద్ధస్స భణేయ్య వణ్ణం, కప్పమ్పి చే అఞ్ఞమభాసమానో;

ఖీయేథ కప్పో చిరదీఘమన్తరే, వణ్ణో న ఖీయేథ తథాగతస్సా’’తి. (దీ. ని. అట్ఠ. ౧.౩౦౪; ౩.౧౪౧; మ. ని. అట్ఠ. ౨.౪౨౫; ఉదా. అట్ఠ. ౫౩) –

ఆదికం. అయమ్పి బ్రాహ్మణో ముఖారూళ్హవసేన ఏకపసీదనవసేన ‘‘ఆసభ’’న్తి వత్తబ్బే ‘‘ఉసభ’’న్తిఆదిమాహ. వరితబ్బో పత్థేతబ్బోతి వరో. అనేకేసు కప్పసతసహస్సేసు కతవీరియత్తా వీరో. మహన్తం సీలక్ఖన్ధాదికం ఏసతి గవేసతీతి మహేసీ, తం మహేసిం బుద్ధం. విసేసేన కిలేసఖన్ధమారాదయో మారే జితవాతి విజితావీ, తం విజితావినం సమ్బుద్ధం. సువణ్ణస్స వణ్ణో ఇవ వణ్ణో యస్స సమ్బుద్ధస్స సో సువణ్ణవణ్ణో, తం సువణ్ణవణ్ణం సమ్బుద్ధం దిస్వా కో నామ సత్తో నప్పసీదతీతి.

పరప్పసాదకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. భిసదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

వేస్సభూ ¶ నామ నామేనాతిఆదికం ఆయస్మతో భిసదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో వేస్సభుస్స భగవతో కాలే హిమవన్తస్మిం హత్థియోనియం నిబ్బత్తో తస్మిం పటివసతి. తస్మిం సమయే వేస్సభూ భగవా వివేకకామో హిమవన్తమగమాసి. తం దిస్వా సో హత్థినాగో పసన్నమానసో భిసముళాలం ¶ గహేత్వా భగవన్తం భోజేసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన హత్థియోనితో చుతో దేవలోకే ఉప్పజ్జిత్వా తత్థ ఛ కామావచరసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా మనుస్సత్తమాగతో మనుస్సేసు చక్కవత్తిసమ్పత్తిఆదయో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే మహాభోగే అఞ్ఞతరస్మిం కులే నిబ్బత్తో పుబ్బవాసనాబలేన సత్థరి పసన్నో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి, సో పుబ్బే కతకుసలనామేన భిసదాయకత్థేరోతి పాకటో.

౨౯. సో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా పుబ్బచరితాపదానం దస్సేన్తో వేస్సభూ నామ నామేనాతిఆదిమాహ. తత్థ వేస్సభూతి వేస్సం భునాతి అతిక్కమతీతి వేస్సభూ. అథ వా వేస్సే వాణిజకమ్మే వా కామరాగాదికే వా కుసలాదికమ్మే వా వత్థుకామకిలేసకామే వా భునాతి అభిభవతీతి ¶ వేస్సభూ, సో నామేన వేస్సభూ నామ భగవా. ఇసీనం తతియో అహూతి కుసలధమ్మే ఏసతి గవేసతీతి ఇసి, ‘‘విపస్సీ, సిఖీ, వేస్సభూ’’తి వుత్తత్తా తతియో ఇసి తతియో భగవా అహు అహోసీతి అత్థో. కాననం వనమోగ్గయ్హాతి కాననసఙ్ఖాతం వనం ఓగయ్హ ఓగహేత్వా పావిసీతి అత్థో.

౩౦. భిసముళాలం గణ్హిత్వాతి ద్విపదచతుప్పదానం ఛాతకం భిసతి హింసతి వినాసేతీతి భిసం, కో సో? పదుమకన్దో, భిసఞ్చ ముళాలఞ్చ భిసముళాలం, తం భిసముళాలం గహేత్వాతి అత్థో.

౩౧. కరేన చ పరామట్ఠోతి తం మయా దిన్నదానం, వేస్సభూవరబుద్ధినా ఉత్తమబుద్ధినా వేస్సభునా కరేన హత్థతలేన పరామట్ఠో కతసమ్ఫస్సో అహోసి. సుఖాహం నాభిజానామి, సమం తేన కుతోత్తరిన్తి తేన సుఖేన ¶ సమం సుఖం నాభిజానామి, తతో ఉత్తరిం తతో పరం తతో అధికం సుఖం కుతోతి అత్థో. సేసం నయానుసారేన సువిఞ్ఞేయ్యన్తి.

భిసదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. సుచిన్తితత్థేరఅపదానవణ్ణనా

గిరిదుగ్గచరో ఆసిన్తిఆదికం ఆయస్మతో సుచిన్తితత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో అత్థదస్సిస్స భగవతో కాలే హిమవన్తప్పదేసే నేసాదకులే ఉప్పన్నో మిగసూకరాదయో వధిత్వా ఖాదన్తో విహరతి. తదా లోకనాథో లోకానుగ్గహం సత్తానుద్దయతఞ్చ పటిచ్చ హిమవన్తమగమాసి. తదా సో నేసాదో భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో అత్తనో ఖాదనత్థాయ ఆనీతం వరమధురమంసం అదాసి. పటిగ్గహేసి భగవా తస్సానుకమ్పాయ, తం భుఞ్జిత్వా అనుమోదనం వత్వా పక్కామి. సో తేనేవ పుఞ్ఞేన ¶ తేనేవ సోమనస్సేన తతో చుతో సుగతీసు సంసరన్తో ఛ కామావచరసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చక్కవత్తిసమ్పత్తిఆదయో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౩౬. చతుపటిసమ్భిదాపఞ్చాభిఞ్ఞాదిభేదం పత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో ¶ పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో గిరిదుగ్గచరో ఆసిన్తిఆదిమాహ. గిరతి సద్దం కరోతీతి గిరి, కో సో? సిలాపంసుమయపబ్బతో, దుట్ఠు దుక్ఖేన గమనీయం దుగ్గం, గిరీహి దుగ్గం గిరిదుగ్గం, దుగ్గమోతి అత్థో. తస్మిం గిరిదుగ్గే పబ్బతన్తరే చరో చరణసీలో ఆసిం అహోసిం. అభిజాతోవ కేసరీతి అభి విసేసేన జాతో నిబ్బత్తో కేసరీవ కేసరసీహో ఇవ గిరిదుగ్గస్మిం చరామీతి అత్థో.

౪౦. గిరిదుగ్గం పవిసిం అహన్తి అహం తదా తేన మంసదానేన పీతిసోమనస్సజాతో పబ్బతన్తరం పావిసిం. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

సుచిన్తితత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. వత్థదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పక్ఖిజాతో ¶ తదా ఆసిన్తిఆదికం ఆయస్మతో వత్థదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో అత్థదస్సిస్స భగవతో కాలే సుపణ్ణయోనియం నిబ్బత్తో గన్ధమాదనపబ్బతం గచ్ఛన్తం అత్థదస్సిం భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో సుపణ్ణవణ్ణం విజహిత్వా మాణవకవణ్ణం నిమ్మినిత్వా మహగ్ఘం దిబ్బవత్థం ఆదాయ భగవన్తం పూజేసి. సోపి భగవా పటిగ్గహేత్వా అనుమోదనం వత్వా పక్కామి. సో తేనేవ సోమనస్సేన వీతినామేత్వా యావతాయుకం ఠత్వా తతో చుతో దేవలోకే నిబ్బత్తో తత్థ అపరాపరం సంసరన్తో పుఞ్ఞాని అనుభవిత్వా తతో మనుస్సేసు మనుస్ససమ్పత్తిన్తి సబ్బత్థ మహగ్ఘం వత్థాభరణం లద్ధం, తతో ఉప్పన్నుప్పన్నభవే వత్థచ్ఛాయాయ గతగతట్ఠానే వసన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ ఛళభిఞ్ఞప్పత్తఖీణాసవో అహోసి, పుబ్బే కతపుఞ్ఞనామేన వత్థదాయకత్థేరోతి పాకటో.

౪౫. సో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పక్ఖిజాతో తదా ఆసిన్తిఆదిమాహ. తత్థ పక్ఖిజాతోతి పక్ఖన్దతి ఉపలవతి సకుణో ఏతేనాతి పక్ఖం, పక్ఖమస్స అత్థీతి పక్ఖీ, పక్ఖియోనియం జాతో నిబ్బత్తోతి అత్థో. సుపణ్ణోతి సున్దరం పణ్ణం పత్తం యస్స సో సుపణ్ణో, వాతగ్గాహసువణ్ణవణ్ణజలమానపత్తమహాభారోతి ¶ ¶ అత్థో. గరుళాధిపోతి నాగే గణ్హనత్థాయ గరుం భారం పాసాణం గిళన్తీతి గరుళా, గరుళానం అధిపో రాజాతి గరుళాధిపో, విరజం బుద్ధం అద్దసాహన్తి సమ్బన్ధో.

వత్థదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. అమ్బదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

అనోమదస్సీ భగవాతిఆదికం ఆయస్మతో అమ్బదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో అనోమదస్సిస్స భగవతో కాలే వానరయోనియం ¶ నిబ్బత్తో హిమవన్తే కపిరాజా హుత్వా పటివసతి. తస్మిం సమయే అనోమదస్సీ భగవా తస్సానుకమ్పాయ హిమవన్తమగమాసి. అథ సో కపిరాజా భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో సుమధురం అమ్బఫలం ఖుద్దమధునా అదాసి. అథ భగవా తస్స పస్సన్తస్సేవ తం సబ్బం పరిభుఞ్జిత్వా అనుమోదనం వత్వా పక్కామి. అథ సో సోమనస్ససమ్పన్నహదయో తేనేవ పీతిసోమనస్సేన యావతాయుకం ఠత్వా తతో చుతో దేవలోకే నిబ్బత్తో అపరాపరం తత్థ దిబ్బసుఖమనుభవిత్వా మనుస్సేసు చ మనుస్ససమ్పత్తిం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ ఛళభిఞ్ఞప్పత్తో అహోసి. పుబ్బపుఞ్ఞనామేన అమ్బదాయకత్థేరోతి పాకటో.

౫౩. సో అపరభాగే అత్తనా కతకుసలబీజం దిస్వా సోమనస్సజాతో అత్తనో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో అనోమదస్సీ భగవాతిఆదిమాహ. మేత్తాయ అఫరి లోకే, అప్పమాణే నిరూపధీతి సో భగవా సబ్బలోకే అప్పమాణే సత్తే ‘‘సుఖీ హోన్తూ’’తిఆదినా నిరుపధి ఉపధివిరహితం కత్వా మేత్తాయ మేత్తచిత్తేన అఫరి పత్థరి వడ్ఢేసీతి అత్థో.

౫౪. కపి అహం తదా ఆసిన్తి తదా తస్సాగమనకాలే కపిరాజా అహోసిన్తి అత్థో.

అమ్బదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. సుమనత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సుమనో ¶ నామ నామేనాతిఆదికం ఆయస్మతో సుమనత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిఖిస్స భగవతో కాలే మాలాకారస్స కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సద్ధాజాతో భగవతి పసన్నమానసో సుమనమాలాముట్ఠియో గహేత్వా ఉభోహి ¶ హత్థేహి పూజేసి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు ద్వే సమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ పుత్తదారేహి వడ్ఢిత్వా సుమననామేన ¶ పాకటో సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౬౨. సో అరహా హుత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో అత్తనో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సుమనో నామ నామేనాతిఆదిమాహ. సున్దరం మనం చిత్తం యస్స సో సుమనో. సద్ధాపసాదబహుమానేన యుత్తో నామేన సుమనో నామ మాలాకారో తదా అహం అహోసిం.

౬౩. సిఖినో లోకబన్ధునోతి సిఖా ముద్ధా కాసతీతి సిఖీ. అథ వా సమ్పయుత్తసమ్పయోగే ఖాదతి విద్ధంసేతీతి సిఖీ, కా సా? అగ్గిసిఖా, అగ్గిసిఖా వియ సిఖాయ దిప్పనతో సిఖీ. యథా అగ్గిసిఖా జోతతి పాకటా హోతి, సిఖీ పత్తతిణకట్ఠపలాసాదికే దహతి, ఏవమయమ్పి భగవా నీలపీతాదిరంసీహి జోతతి సకలలోకసన్నివాసే పాకటో హోతి. సకసన్తానగతసబ్బకిలేసే సోసేతి విద్ధంసేతి ఝాపేతీతి వోహారనామం నామకమ్మం నామధేయ్యం, తస్స సిఖినో. సకలలోకస్స బన్ధుఞాతకోతి లోకబన్ధు, తస్స సిఖినో లోకబన్ధునో భగవతో సుమనపుప్ఫం అభిరోపయిం పూజేసిన్తి అత్థో.

సుమనత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. పుప్ఫచఙ్కోటియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

అభీతరూపం సీహం వాతిఆదికం ఆయస్మతో పుప్ఫచఙ్కోటియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిఖిస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో మహావిభవసమ్పన్నో సత్థరి పసీదిత్వా పసన్నాకారం దస్సేన్తో సువణ్ణవణ్ణం అనోజపుప్ఫమోచినిత్వా చఙ్కోటకం పూరేత్వా భగవన్తం పూజేత్వా ‘‘భగవా ¶ , ఇమస్స నిస్సన్దేన నిబ్బత్తనిబ్బత్తట్ఠానే సువణ్ణవణ్ణో పూజనీయో హుత్వా నిబ్బానం పాపుణేయ్య’’న్తి పత్థనమకాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు నిబ్బత్తో సబ్బత్థ పూజితో ¶ సువణ్ణవణ్ణో అభిరూపో అహోసి. సో అపరభాగే ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో విపస్సనం వడ్ఢేత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౬౮-౯. సో ¶ పత్తఅరహత్తఫలో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో అభీతరూపం సీహం వాతిఆదిమాహ. తత్థ సీహన్తి ద్విపదచతుప్పదాదయో సత్తే అభిభవతి అజ్ఝోత్థరతీతి సీహో, అభీతరూపో అభీతసభావో, తం అభీతరూపం సీహం ఇవ నిసిన్నం పూజేసిన్తి సమ్బన్ధో. పక్ఖీనం అగ్గం గరుళరాజం ఇవ పవరం ఉత్తమం బ్యగ్ఘరాజం ఇవ అభి విసేసేన జాతం సబ్బసీహానం విసేసం కేసరసీహం ఇవ తిలోకస్స సరణం సిఖిం సమ్మాసమ్బుద్ధం. కిం భూతం? అనేజం నిక్కిలేసం ఖన్ధమారాదీహి అపరాజితం నిసిన్నం సిఖిన్తి సమ్బన్ధో. మారణానగ్గన్తి సబ్బకిలేసానం మారణే సోసనే విద్ధంసనే అగ్గం సేట్ఠం కిలేసే మారేన్తానం పచ్చేకబుద్ధబుద్ధసావకానం విజ్జమానానమ్పి తేసం అగ్గన్తి అత్థో. భిక్ఖుసఙ్ఘపురక్ఖతం పరివారితం పరివారేత్వా నిసిన్నం సిఖిన్తి సమ్బన్ధో.

౭౦. చఙ్కోటకే ఠపేత్వానాతి ఉత్తమం అనోజపుప్ఫం కరణ్డకే పూరేత్వా సిఖీసమ్బుద్ధం సేట్ఠం సమోకిరిం పూజేసిన్తి అత్థో.

పుప్ఫచఙ్కోటియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

సత్తమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౮. నాగసమాలవగ్గో

౧. నాగసమాలత్థేరఅపదానవణ్ణనా

ఆపాటలిం ¶ అహం పుప్ఫన్తిఆదికం ఆయస్మతో నాగసమాలత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిఖిస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా తథారూపసజ్జనసంసగ్గస్స ¶ అలాభేన సత్థరి ధరమానకాలే దస్సనసవనపూజాకమ్మమకరిత్వా పరినిబ్బుతకాలే తస్స భగవతో సారీరికధాతుం నిదహిత్వా కతచేతియమ్హి చిత్తం పసాదేత్వా పాటలిపుప్ఫం పూజేత్వా సోమనస్సం ఉప్పాదేత్వా యావతాయుకం ఠత్వా తేనేవ సోమనస్సేన తతో కాలం కతో తుసితాదీసు ఛసు దేవలోకేసు సుఖమనుభవిత్వా అపరభాగే మనుస్సేసు మనుస్ససమ్పత్తిం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో నాగరుక్ఖపల్లవకోమళసదిససరీరత్తా నాగసమాలోతి మాతాపితూహి కతనామధేయ్యో భగవతి పసన్నో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౧. సో ¶ పచ్ఛా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ఆపాటలిం అహం పుప్ఫన్తిఆదిమాహ. తత్థ ఆపాటలిన్తి ఆ సమన్తతో, ఆదరేన వా పాటలిపుప్ఫం గహేత్వా అహం థూపమ్హి అభిరోపేసిం పూజేసిన్తి అత్థో. ఉజ్ఝితం సుమహాపథేతి సబ్బనగరవాసీనం వన్దనపూజనత్థాయ మహాపథే నగరమజ్ఝే వీథియం ఉజ్ఝితం ఉట్ఠాపితం, ఇట్ఠకకమ్మసుధాకమ్మాదీహి నిప్ఫాదితన్తి అత్థో. సేసం హేట్ఠా వుత్తనయత్తా ఉత్తానత్థత్తా చ సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

నాగసమాలత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. పదసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

అక్కన్తఞ్చ పదం దిస్వాతిఆదికం ఆయస్మతో పదసఞ్ఞకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు ¶ కతాధికారో ఉప్పన్నుప్పన్నభవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో తిస్సస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం సద్ధాసమ్పన్నే ఉపాసకగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో రతనత్తయే పసన్నో భగవతా తస్స అనుకమ్పాయ దస్సితం పదచేతియం దిస్వా పసన్నో లోమహట్ఠజాతో వన్దనపూజనాదిబహుమానమకాసి. సో తేనేవ సుఖేత్తే సుకతేన పుఞ్ఞేన తతో చుతో సగ్గే నిబ్బత్తో తత్థ దిబ్బసుఖమనుభవిత్వా అపరభాగే మనుస్సేసు జాతో మనుస్ససమ్పత్తిం సబ్బమనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నకులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సద్ధాజాతో ¶ పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి, పురాకతపుఞ్ఞనామేన పదసఞ్ఞకత్థేరోతి పాకటో.

౫. సో ఏకదివసం అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో అక్కన్తఞ్చ పదం దిస్వాతిఆదిమాహ. తత్థ అక్కన్తన్తి అక్కమితం దస్సితం. సబ్బబుద్ధానం సబ్బదా చతురఙ్గులోపరియేవ గమనం, అయం పన తస్స సద్ధాసమ్పన్నతం ఞత్వా ‘‘ఏసో ఇమం పస్సతూ’’తి పదచేతియం దస్సేసి, తస్మా సో తస్మిం పసీదిత్వా వన్దనపూజనాదిసక్కారమకాసీతి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

పదసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. బుద్ధసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

దుమగ్గే పంసుకూలికన్తిఆదికం ఆయస్మతో బుద్ధసఞ్ఞకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో తిస్సస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే ¶ నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సద్ధాజాతో దుమగ్గే లగ్గితం భగవతో పంసుకూలచీవరం దిస్వా పసన్నమానసో ‘‘అరహద్ధజ’’న్తి చిన్తేత్వా వన్దనపూజనాదిసక్కారమకాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్ససమ్పత్తిమనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో సద్ధాజాతో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౯. సో పత్తఅరహత్తాధిగమో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో దుమగ్గే పంసుకూలికన్తిఆదిమాహ. తత్థ ధునాతి కమ్పతీతి దుమో. దుహతి పూరేతి ఆకాసతలన్తి వా దుమో, దుమస్స అగ్గో కోటీతి దుమగ్గో, తస్మిం దుమగ్గే. పంసుమివ పటిక్కూలభావం అమనుఞ్ఞభావం ఉలతి గచ్ఛతీతి పంసుకూలం, పంసుకూలమేవ పంసుకూలికం, సత్థునో ¶ పంసుకూలం దుమగ్గే లగ్గితం దిస్వా అహం అఞ్జలిం పగ్గహేత్వా తం పంసుకూలం అవన్దిం పణామమకాసిన్తి అత్థో. తన్తి నిపాతమత్తం. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

బుద్ధసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. భిసాలువదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

కాననం ¶ వనమోగ్గయ్హాతిఆదికం ఆయస్మతో భిసాలువదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే హిమవన్తస్స సమీపే అరఞ్ఞావాసే వసన్తో వనమూలఫలాహారో వివేకవసేనాగతం విపస్సిం భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో పఞ్చభిసాలువే అదాసి. భగవా తస్స చిత్తం పసాదేతుం పస్సన్తస్సేవ పరిభుఞ్జి. సో తేన చిత్తప్పసాదేన కాలం కత్వా తుసితాదీసు సమ్పత్తిమనుభవిత్వా పచ్ఛా మనుస్ససమ్పత్తిఞ్చ అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విభవసమ్పత్తిం పత్తో తం పహాయ సాసనే పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి.

౧౩. సో తతో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో కాననం వనమోగ్గయ్హాతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తత్థమేవ. వసామి విపినే అహన్తి వివేకవాసో అహం వసామీతి సమ్బన్ధో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

భిసాలువదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

ఛట్ఠభాణవారవణ్ణనా నిట్ఠితా.

౫. ఏకసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

ఖణ్డో ¶ నామాసి నామేనాతిఆదికం ఆయస్మతో ఏకసఞ్ఞకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో రతనత్తయే పసన్నమానసో తస్స సత్థునో ఖణ్డం నామ అగ్గసావకం భిక్ఖాయ చరమానం దిస్వా సద్దహిత్వా పిణ్డపాతమదాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన ¶ దేవమనుస్ససమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి. సో ఏకదివసం పిణ్డపాతస్స సఞ్ఞం మనసికరిత్వా పటిలద్ధవిసేసత్తా ఏకసఞ్ఞకత్థేరోతి పాకటో.

౧౮. సో ¶ అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ఖణ్డో నామాసి నామేనాతిఆదిమాహ. తత్థ తస్స అగ్గసావకత్థేరస్స కిలేసానం ఖణ్డితత్తా ఖణ్డోతి నామం. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

ఏకసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. తిణసన్థరదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదికం ఆయస్మతో తిణసన్థరదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో తిస్సస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో బుద్ధుప్పాదతో పగేవ ఉప్పన్నత్తా ఘరావాసం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా హిమవన్తస్స అవిదూరే ఏకం సరం నిస్సాయ పటివసతి. తస్మిం సమయే తిస్సో భగవా తస్సానుకమ్పాయ ఆకాసేన అగమాసి. అథ ఖో సో తాపసో ఆకాసతో ఓరుయ్హ ఠితం తం భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో తిణం లాయిత్వా తిణసన్థరం కత్వా నిసీదాపేత్వా బహుమానాదరేన పఞ్చపతిట్ఠితేన వన్దిత్వా పటికుటికో హుత్వా పక్కామి. సో యావతాయుకం ఠత్వా తతో చవిత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో అనేకవిధసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౨౨. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తత్థమేవ. మహాజాతస్సరోతి ఏత్థ పన సరన్తి ఏత్థ పానీయత్థికా ద్విపదచతుప్పదాదయో సత్తాతి సరం, అథ వా సరన్తి ఏత్థ నదీకన్దరాదయోతి సరం, మహన్తో ¶ చ సో సయమేవ జాతత్తా సరో చేతి మహాజాతస్సరో. అనోతత్తఛద్దన్తదహాదయో వియ అపాకటనామత్తా ‘‘మహాజాతస్సరో’’తి వుత్తోతి దట్ఠబ్బో. సతపత్తేహి ¶ సఞ్ఛన్నోతి ఏకేకస్మిం పుప్ఫే సతసతపత్తానం వసేన సతపత్తో, సతపత్తసేతపదుమేహి ¶ సఞ్ఛన్నో గహనీభూతోతి అత్థో. నానాసకుణమాలయోతి అనేకే హంసకుక్కుటకుక్కుహదేణ్డిభాదయో ఏకతో కుణన్తి సద్దం కరోన్తీతి సకుణాతి లద్ధనామానం పక్ఖీనం ఆలయో ఆధారభూతోతి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

తిణసన్థరదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. సూచిదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

తింసకప్పసహస్సమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో సూచిదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సుమేధస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ భగవతో చీవరకమ్మం కాతుం పఞ్చ సూచియో అదాసి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు పుఞ్ఞమనుభవిత్వా విచరన్తో ఉప్పన్నుప్పన్నభవే తిక్ఖపఞ్ఞో హుత్వా పాకటో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజన్తో తిక్ఖపఞ్ఞతాయ ఖురగ్గేయేవ అరహత్తం పాపుణి.

౩౦. సో అపరభాగే పుఞ్ఞం పచ్చవేక్ఖన్తో తం దిస్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో తింసకప్పసహస్సమ్హీతిఆదిమాహ. అన్తరన్తరం పనేత్థ సువిఞ్ఞేయ్యమేవ.

౩౧. పఞ్చసూచీ మయా దిన్నాతి ఏత్థ సూచతి ఛిద్దం కరోతి విజ్ఝతీతి సూచి, పఞ్చమత్తా సూచీ పఞ్చసూచీ మయా దిన్నాతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

సూచిదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. పాటలిపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సువణ్ణవణ్ణం సమ్బుద్ధన్తిఆదికం ఆయస్మతో పాటలిపుప్ఫియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో తిస్సస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం ¶ కులగేహే సేట్ఠిపుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో కుసలాకుసలఞ్ఞూ సత్థరి పసీదిత్వా పాటలిపుప్ఫం గహేత్వా సత్థు పూజేసి. సో తేన పుఞ్ఞేన బహుధా ¶ సుఖసమ్పత్తియో అనుభవన్తో దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సత్థరి పసన్నో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౩౬. సో అపరభాగే ¶ అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సువణ్ణవణ్ణం సమ్బుద్ధన్తిఆదిమాహ. తత్థ అన్తరాపణేతి ఆ సమన్తతో హిరఞ్ఞసువణ్ణాదికం భణ్డం పణేన్తి విక్కిణన్తి పత్థరన్తి ఏత్థాతి ఆపణం, ఆపణస్స అన్తరం వీథీతి అన్తరాపణం, తస్మిం అన్తరాపణే. సువణ్ణవణ్ణం కఞ్చనగ్ఘియసంకాసం ద్వత్తింసవరలక్ఖణం సమ్బుద్ధం దిస్వా పాటలిపుప్ఫం పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

పాటలిపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. ఠితఞ్జలియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

మిగలుద్దో పురే ఆసిన్తిఆదికం ఆయస్మతో ఠితఞ్జలియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థుప్పన్నభవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో తిస్సస్స భగవతో కాలే పురాకతేన ఏకేన కమ్మచ్ఛిద్దేన నేసాదయోనియం నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో మిగసూకరాదయో మారేత్వా నేసాదకమ్మేన అరఞ్ఞే వాసం కప్పేసి. తస్మిం సమయే తిస్సో భగవా తస్సానుకమ్పాయ హిమవన్తం అగమాసి. సో తం ద్వత్తింసవరలక్ఖణేహి అసీతానుబ్యఞ్జనబ్యామప్పభాహి చ జలమానం భగవన్తం దిస్వా సోమనస్సజాతో పణామం కత్వా గన్త్వా పణ్ణసన్థరే నిసీది. తస్మిం ఖణే దేవో గజ్జన్తో అసని పతి, తతో మరణసమయే బుద్ధమనుస్సరిత్వా పునఞ్జలిమకాసి. సో తేన పుఞ్ఞేన సుఖేత్తే కతకుసలత్తా అకుసలవిపాకం పటిబాహిత్వా సగ్గే నిబ్బత్తో కామావచరసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా మనుస్సేసు మనుస్ససమ్పత్తియో చ అనుభవిత్వా అపరభాగే ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ పురాకతవాసనాయ సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౪౨. సో ¶ తతో పరం అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో మిగలుద్దో పురే ఆసిన్తిఆదిమాహ. తత్థ మిగలుద్దోతి మిగానం మారణం ఉపగచ్ఛతీతి మిగలుద్దో. మిగన్తి సీఘం వాతవేగేన గచ్ఛన్తి ధావన్తీతి మిగా, తేసం మిగానం మారణే లుద్దో దారుణో లోభీతి మిగలుద్దో. సో అహం పురే భగవతో దస్సనసమయే మిగలుద్దో ఆసిం అహోసిన్తి అత్థో ¶ . అరఞ్ఞే కాననేతి అరతి గచ్ఛతి మిగసమూహో ఏత్థాతి అరఞ్ఞం, అథ వా ఆ సమన్తతో రజ్జన్తి తత్థ వివేకాభిరతా బుద్ధపచ్చేకబుద్ధాదయో ¶ మహాసారప్పత్తా సప్పురిసాతి అరఞ్ఞం. కా కుచ్ఛితాకారేన వా భయానకాకారేన వా నదన్తి సద్దం కరోన్తి, ఆనన్తి విన్దన్తీతి వా కాననం, తస్మిం అరఞ్ఞే కాననే మిగలుద్దో పురే ఆసిన్తి సమ్బన్ధో. తత్థ అద్దసం సమ్బుద్ధన్తి తత్థ తస్మిం అరఞ్ఞే ఉపగతం సమ్బుద్ధం అద్దసం అద్దక్ఖిన్తి అత్థో. దస్సనం పురే అహోసి అవిదూరే, తస్మా మనోద్వారానుసారేన చక్ఖువిఞ్ఞాణం పురేచారికం కాయవిఞ్ఞాణసమఙ్గిం పాపేతి అప్పేతీతి అత్థో.

౪౪. తతో మే అసనీపాతోతి ఆ సమన్తతో సనన్తో గజ్జన్తో పతతీతి అసని, అసనియా పాతో పతనం అసనీపాతో, దేవదణ్డోతి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

ఠితఞ్జలియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. తిపదుమియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో తిపదుమియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతియం మాలాకారకులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో మాలాకారకమ్మం కత్వా వసన్తో ఏకదివసం అనేకవిధాని జలజథలజపుప్ఫాని గహేత్వా రఞ్ఞో సన్తికం గన్తుకామో ఏవం చిన్తేసి – ‘‘రాజా ఇమాని తావ పుప్ఫాని దిస్వా పసన్నో సహస్సం వా ధనం గామాదికం వా దదేయ్య, లోకనాథం పన పూజేత్వా నిబ్బానామతధనం లభామి, కిం మే ఏతేసు సున్దర’’న్తి తేన ‘‘భగవన్తం ¶ పూజేత్వా సగ్గమోక్ఖసమ్పత్తియో నిప్ఫాదేతుం వట్టతీ’’తి చిన్తేత్వా వణ్ణవన్తం అతీవ రత్తపుప్ఫత్తయం గహేత్వా పూజేసి. తాని గన్త్వా ఆకాసం ఛాదేత్వా పత్థరిత్వా అట్ఠంసు. నగరవాసినో అచ్ఛరియబ్భుతచిత్తజాతా చేలుక్ఖేపసహస్సాని పవత్తయింసు. తం దిస్వా భగవా అనుమోదనం అకాసి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే గహపతికులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సత్థరి పసీదిత్వా ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౪౮. సో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరో ¶ నామ జినోతిఆదిమాహ. తస్సత్థో హేట్ఠా వుత్తోవ. సబ్బధమ్మాన పారగూతి సబ్బేసం నవలోకుత్తరధమ్మానం పారం నిబ్బానం గతో పచ్చక్ఖం కతోతి అత్థో. దన్తో దన్తపరివుతోతి సయం కాయవాచాదీహి ¶ దన్తో ఏతదగ్గే ఠపితేహి సావకేహి పరివుతోతి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ సమ్బన్ధవసేన ఉత్తానత్థమేవాతి.

తిపదుమియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

అట్ఠమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౯. తిమిరవగ్గో

౧. తిమిరపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

చన్దభాగానదీతీరేతిఆదికం ¶ ఆయస్మతో తిమిరపుప్ఫియత్థేరస్స అపదానం. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా వసన్తో కామేసు ఆదీనవం దిస్వా ఘరావాసం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా చన్దభాగాయ నదియా సమీపే వసతి, వివేకకామతాయ హిమవన్తం గన్త్వా నిసిన్నం సిద్ధత్థం భగవన్తం దిస్వా వన్దిత్వా తస్స గుణం పసీదిత్వా తిమిరపుప్ఫం గహేత్వా పూజేసి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవేసు చ మనుస్సేసు చ ¶ సమ్పత్తిమనుభవన్తో సంసరిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౧. సో అపరభాగే పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో చన్దభాగానదీతీరేతిఆదిమాహ. తస్సత్థో హేట్ఠా వుత్తోవ. అనుభోతం వజామహన్తి గఙ్గాయ ఆసన్నే వసనభావేన సబ్బత్థ రమ్మభావేన గఙ్గాతో హేట్ఠా సోతానుసారేన అహం వజామి గచ్ఛామి తత్థ తత్థ వసామీతి అత్థో. నిసిన్నం సమణం దిస్వాతి సమితపాపత్తా సోసితపాపత్తా సమణసఙ్ఖాతం సమ్మాసమ్బుద్ధం దిస్వాతి అత్థో.

౨. ఏవం చిన్తేసహం తదాతి అయం భగవా సయం తిణ్ణో సబ్బసత్తే తారయిస్సతి సంసారతో ఉత్తారేతి సయం కాయద్వారాదీహి దమితో అయం భగవా పరే దమేతి.

౩. సయం అస్సత్థో అస్సాసమ్పత్తో, కిలేసపరిళాహతో ముత్తో సబ్బసత్తే అస్సాసేతి, సన్తభావం ఆపాపేతి. సయం సన్తో సన్తకాయచిత్తో పరేసం సన్తకాయచిత్తం పాపేతి. సయం ముత్తో సంసారతో ముచ్చితో పరే సంసారతో మోచయిస్సతి. సో అయం భగవా సయం నిబ్బుతో కిలేసగ్గీహి నిబ్బుతో పరేసమ్పి కిలేసగ్గీహి నిబ్బాపేస్సతీతి అహం తదా ఏవం చిన్తేసిన్తి అత్థో.

౪. గహేత్వా తిమిరపుప్ఫన్తి సకలం వనన్తం నీలకాళరంసీహి అన్ధకారం వియ కురుమానం ఖాయతీతి ¶ తిమిరం పుప్ఫం తం గహేత్వా కణ్ణికావణ్టం గహేత్వా మత్థకే సీసస్స ఉపరి ఆకాసే ఓకిరిం పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

తిమిరపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. గతసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

జాతియా ¶ సత్తవస్సోహన్తిఆదికం ఆయస్మతో గతసఞ్ఞకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో తిస్సస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం ¶ కులగేహే నిబ్బత్తో పురాకతవాసనావసేన సద్ధాజాతో సత్తవస్సికకాలేయేవ పబ్బజితో భగవతో పణామకరణేనేవ పాకటో అహోసి. సో ఏకదివసం అతీవ నీలమణిప్పభాని నఙ్గలకసితట్ఠానే ఉట్ఠితసత్తపుప్ఫాని గహేత్వా ఆకాసే పూజేసి. సో యావతాయుకం సమణధమ్మం కత్వా తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౧౦. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో జాతియా సత్తవస్సోహన్తిఆదిమాహ. తత్థ జాతియా సత్తవస్సోతి మాతుగబ్భతో నిక్ఖన్తకాలతో పట్ఠాయ పరిపుణ్ణసత్తవస్సికోతి అత్థో. పబ్బజిం అనగారియన్తి అగారస్స హితం ఆగారియం కసివాణిజ్జాదికమ్మం నత్థి ఆగారియన్తి అనగారియం, బుద్ధసాసనే పబ్బజిం అహన్తి అత్థో.

౧౨. సుగతానుగతం మగ్గన్తి బుద్ధేన గతం మగ్గం. అథ వా సుగతేన దేసితం ధమ్మానుధమ్మపటిపత్తిపూరణవసేన హట్ఠమానసో తుట్ఠచిత్తో పూజేత్వాతి సమ్బన్ధో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

గతసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. నిపన్నఞ్జలికత్థేరఅపదానవణ్ణనా

రుక్ఖమూలే ¶ నిసిన్నోహన్తిఆదికం ఆయస్మతో నిపన్నఞ్జలికత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో అనేకేసు భవేసు వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో తిస్సస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో పబ్బజిత్వా రుక్ఖమూలికఙ్గం పూరయమానో అరఞ్ఞే విహరతి. తస్మిం సమయే ఖరో ఆబాధో ఉప్పజ్జి, తేన పీళితో పరమకారుఞ్ఞప్పత్తో అహోసి. తదా భగవా తస్స కారుఞ్ఞేన తత్థ అగమాసి. అథ సో నిపన్నకోవ ఉట్ఠితుం అసక్కోన్తో సిరసి అఞ్జలిం కత్వా భగవతో పణామం అకాసి. సో తతో చుతో తుసితభవనే ఉప్పన్నో తత్థ సమ్పత్తిమనుభవిత్వా ఏవం ఛ కామావచరసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ¶ ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి, పురాకతపుఞ్ఞవసేన నిపన్నఞ్జలికత్థేరోతి పాకటో.

౧౬. సో అపరభాగే అత్తనో పుఞ్ఞసమ్పత్తియో ఓలోకేత్వా సోమనస్సజాతో ¶ పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో రుక్ఖమూలే నిసిన్నోహన్తిఆదిమాహ. తత్థ రుహతి పటిరుహతి ఉద్ధముద్ధం ఆరోహతీతి రుక్ఖో, తస్స రుక్ఖస్స మూలే సమీపేతి అత్థో. బ్యాధితో పరమేన చాతి పరమేన అధికేన ఖరేన కక్ఖళేన బ్యాధినా రోగేన బ్యాధితో, బ్యాధినా అహం సమన్నాగతోతి అత్థో. పరమకారుఞ్ఞప్పత్తోమ్హీతి పరమం అధికం కారుఞ్ఞం దీనభావం దుక్ఖితభావం పత్తోమ్హి అరఞ్ఞే కాననేతి సమ్బన్ధో.

౨౦. పఞ్చేవాసుం మహాసిఖాతి సిరసి పిళన్ధనత్థేన సిఖా వుచ్చతి చూళా. మణీతి జోతమానం మకుటం తస్స అత్థీతి సిఖో, చక్కవత్తినో ఏకనామకా పఞ్చేవ చక్కవత్తినో ఆసుం అహేసున్తి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

నిపన్నఞ్జలికత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. అధోపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

అభిభూ నామ సో భిక్ఖూతిఆదికం ఆయస్మతో అధోపుప్ఫియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో అనేకేసు భవేసు వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిఖిస్స భగవతో ¶ కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా అపరభాగే కామేసు ఆదీనవం దిస్వా తం పహాయ ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా పఞ్చాభిఞ్ఞాఅట్ఠసమాపత్తిలాభీ ఇద్ధీసు చ వసీభావం పత్వా హిమవన్తస్మిం పటివసతి. తస్స సిఖిస్స భగవతో అభిభూ నామ అగ్గసావకో వివేకాభిరతో హిమవన్తమగమాసి. అథ సో తాపసో తం అగ్గసావకత్థేరం దిస్వా థేరస్స ఠితపబ్బతం ఆరుహన్తో పబ్బతస్స హేట్ఠాతలతో సుగన్ధాని వణ్ణసమ్పన్నాని సత్త పుప్ఫాని గహేత్వా పూజేసి. అథ సో థేరో తస్సానుమోదనమకాసి. సోపి తాపసో సకస్సమం అగమాసి. తత్థ ఏకేన అజగరేన పీళితో అపరభాగే అపరిహీనజ్ఝానో ¶ తేనేవ ఉపద్దవేన ఉపద్దుతో కాలం కత్వా బ్రహ్మలోకపరాయనో హుత్వా బ్రహ్మసమ్పత్తిం ఛకామావచరసమ్పత్తిఞ్చ అనుభవిత్వా మనుస్సేసు మనుస్ససమ్పత్తియో చ ఖేపేత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో భగవతో ధమ్మం సుత్వా పసన్నమానసో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి. సో అపరభాగే అత్తనో కతపుఞ్ఞనామేన అధోపుప్ఫియత్థేరోతి పాకటో.

౨౨. సో ఏకదివసం అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో అభిభూ నామ సో భిక్ఖూతిఆదిమాహ. తత్థ సీలసమాధీహి పరే అభిభవతీతి అభిభూ, ఖన్ధమారాదిమారే ¶ అభిభవతి అజ్ఝోత్థరతీతి వా అభిభూ, ససన్తానపరసన్తానగతకిలేసే అభిభవతి విహేసేతి విద్ధంసేతీతి వా అభిభూ. భిక్ఖనసీలో యాచనసీలోతి భిక్ఖు, ఛిన్నభిన్నపటధరోతి వా భిక్ఖు. అభిభూ నామ అగ్గసావకో సో భిక్ఖూతి అత్థో, సిఖిస్స భగవతో అగ్గసావకోతి సమ్బన్ధో.

౨౭. అజగరో మం పీళేసీతి తథారూపం సీలసమ్పన్నం ఝానసమ్పన్నం తాపసం పుబ్బే కతపాపేన వేరేన చ మహన్తో అజగరసప్పో పీళేసి. సో తేనేవ ఉపద్దవేన ఉపద్దుతో అపరిహీనజ్ఝానో కాలం కత్వా బ్రహ్మలోకపరాయణో ఆసి. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

అధోపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. రంసిసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పబ్బతే హిమవన్తమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో రంసిసఞ్ఞకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తేసు తేసు భవేసు వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స ¶ భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా కామేసు ఆదీనవం దిస్వా ఘరావాసం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా అజినచమ్మధరో హిమవన్తమ్హి వాసం కప్పేసి. తస్మిం సమయే విపస్సీ భగవా హిమవన్తమగమాసి. అథ సో తాపసో తముపగతం భగవన్తం దిస్వా తస్స భగవతో ¶ సరీరతో నిక్ఖన్తఛబ్బణ్ణబుద్ధరంసీసు పసీదిత్వా అఞ్జలిం పగ్గయ్హ పఞ్చఙ్గేన నమక్కారమకాసి. సో తేనేవ పుఞ్ఞేన ఇతో చుతో తుసితాదీసు దిబ్బసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా అపరభాగే మనుస్ససమ్పత్తియో చ అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా తత్థాదీనవం దిస్వా గేహం పహాయ పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౩౦. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పబ్బతే హిమవన్తమ్హీతిఆదిమాహ. తత్థ పబ్బతేతి పకారేన బ్రూహతి వడ్ఢేతీతి పబ్బతో, హిమో అస్స అత్థీతి హిమవన్తో, హిమవన్తో చ సో పబ్బతో చాతి హిమవన్తపబ్బతో. హిమవన్తపబ్బతేతి వత్తబ్బే గాథావచనసుఖత్థం ‘‘పబ్బతే హిమవన్తమ్హీ’’తి వుత్తం. తస్మిం హిమవన్తమ్హి పబ్బతే వాసం కప్పేసిం పురే అహన్తి సమ్బన్ధో. సేసం సబ్బత్థ నయానుసారేన ఉత్తానమేవాతి.

రంసిసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. దుతియరంసిసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పబ్బతే ¶ హిమవన్తమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో దుతియరంసిసఞ్ఞకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతకుసలో ఉప్పన్నుప్పన్నభవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో ఫుస్సస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా తత్థ దోసం దిస్వా తం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా హిమవన్తపబ్బతే వసన్తో వాకచీరనివసనో వివేకసుఖేన విహరతి. తస్మిం సమయే సో ఫుస్సం భగవన్తం తం పదేసం సమ్పత్తం దిస్వా తస్స సరీరతో నిక్ఖన్తఛబ్బణ్ణబుద్ధరంసియో ఇతో చితో విధావన్తియో దణ్డదీపికానిక్ఖన్తవిప్ఫురన్తమివ దిస్వా తస్మిం పసన్నో అఞ్జలిం పగ్గహేత్వా వన్దిత్వా చిత్తం పసాదేత్వా తేనేవ పీతిసోమనస్సేన కాలం కత్వా తుసితాదీసు నిబ్బత్తో తత్థ ఛ కామావచరసమ్పత్తియో చ అనుభవిత్వా అపరభాగే మనుస్ససమ్పత్తియో ¶ చ ¶ అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో పుబ్బవాసనావసేన పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౩౫. సో అపరభాగే పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పబ్బతే హిమవన్తమ్హీతిఆదిమాహ. తం సబ్బం ఉత్తానత్థమేవాతి.

దుతియరంసిసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. ఫలదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పబ్బతే హిమవన్తమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో ఫలదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతకుసలసమ్భారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో ఫుస్సస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో సుఖప్పత్తో తం సబ్బం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా ఖరాజినచమ్మధారీ హుత్వా విహరతి. తస్మిఞ్చ సమయే ఫుస్సం భగవన్తం తత్థ సమ్పత్తం దిస్వా పసన్నమానసో మధురాని ఫలాని గహేత్వా భోజేసి. సో తేనేవ కుసలేన దేవలోకాదీసు పుఞ్ఞసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౩౯. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం అనుస్సరిత్వా పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పబ్బతే హిమవన్తమ్హీతిఆదిమాహ. తం సబ్బం హేట్ఠా వుత్తనయత్తా ఉత్తానత్థమేవాతి.

ఫలదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. సద్దసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పబ్బతే హిమవన్తమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో సద్దసఞ్ఞకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ ¶ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో ఫుస్సస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే ¶ నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సద్ధాజాతో తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా హిమవన్తమ్హి అరఞ్ఞావాసే వసన్తో అత్తనో అనుకమ్పాయ ఉపగతస్స భగవతో ధమ్మం సుత్వా ధమ్మేసు ¶ చిత్తం పసాదేత్వా యావతాయుకం ఠత్వా అపరభాగే కాలం కత్వా తుసితాదీసు ఛసు కామావచరసమ్పత్తియో చ మనుస్సేసు మనుస్ససమ్పత్తియో చ అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సద్ధాజాతో పబ్బజిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి.

౪౩. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పబ్బతే హిమవన్తమ్హీతిఆదిమాహ. తం సబ్బం ఉత్తానత్థమేవాతి.

సద్దసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. బోధిసిఞ్చకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

విపస్సిస్స భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో బోధిసిఞ్చకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో అనేకాసు జాతీసు వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో సాసనే పబ్బజిత్వా వత్తపటిపత్తియా సాసనం సోభయన్తో మహాజనే బోధిపూజం కురుమానే దిస్వా అనేకాని పుప్ఫాని సుగన్ధోదకాని చ గాహాపేత్వా పూజేసి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవలోకే నిబ్బత్తో ఛ కామావచరసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సద్ధాజాతో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౪౬. సో అరహా హుత్వా ఝానఫలసుఖేన వీతినామేత్వా పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో విపస్సిస్స భగవతోతిఆదిమాహ. తత్థ విసేసం పరమత్థం నిబ్బానం పస్సతీతి విపస్సీ, విసేసేన భబ్బాభబ్బజనే పస్సతీతి వా విపస్సీ, విపస్సన్తో చతుసచ్చం పస్సనదక్ఖనసీలోతి వా విపస్సీ, తస్స విపస్సిస్స భగవతో మహాబోధిమహో ¶ అహూతి సమ్బన్ధో. తత్రాపి మహాబోధీతి బోధి వుచ్చతి చతూసు మగ్గేసు ఞాణం, తమేత్థ నిసిన్నో భగవా పటివిజ్ఝతీతి కణికారపాదపరుక్ఖోపి బోధిచ్చేవ వుచ్చతి, మహితో చ సో దేవబ్రహ్మనరాసురేహి బోధి చేతి మహాబోధి, మహతో బుద్ధస్స భగవతో బోధీతి వా మహాబోధి, తస్స మహో పూజా అహోసీతి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

బోధిసిఞ్చకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. పదుమపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పోక్ఖరవనం ¶ ¶ పవిట్ఠోతిఆదికం ఆయస్మతో పదుమపుప్ఫియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో ఫుస్సస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ పదుమసమ్పన్నం ఏకం పోక్ఖరణిం పవిసిత్వా భిసముళాలే ఖాదన్తో పోక్ఖరణియా అవిదూరే గచ్ఛమానం ఫుస్సం భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో తతో పదుమాని ఓచినిత్వా ఆకాసే ఉక్ఖిపిత్వా భగవన్తం పూజేసి, తాని పుప్ఫాని ఆకాసే వితానం హుత్వా అట్ఠంసు. సో భియ్యోసోమత్తాయ పసన్నమానసో పబ్బజిత్వా వత్తపటిపత్తిసారో సమణధమ్మం పూరేత్వా తతో చుతో తుసితభవనమలం కురుమానో వియ తత్థ ఉప్పజ్జిత్వా కమేన ఛ కామావచరసమ్పత్తియో చ మనుస్ససమ్పత్తియో చ అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సద్ధాజాతో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౫౧. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పోక్ఖరవనం పవిట్ఠోతిఆదిమాహ. తత్థ పకారేన నళదణ్డపత్తాదీహి ఖరన్తీతి పోక్ఖరా, పోక్ఖరానం సముట్ఠితట్ఠేన సమూహన్తి పోక్ఖరవనం, పదుమగచ్ఛసణ్డేహి మణ్డితం మజ్ఝం పవిట్ఠో అహన్తి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

పదుమపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

నవమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. సుధావగ్గో

౧. సుధాపిణ్డియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పూజారహే ¶ ¶ పూజయతోతిఆదికం ఆయస్మతో సుధాపిణ్డియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే భగవతి ధరమానే పుఞ్ఞం కాతుమసక్కోన్తో పరినిబ్బుతే భగవతి తస్స ధాతుం నిదహిత్వా చేతియే కరీయమానే సుధాపిణ్డమదాసి. సో తేన పుఞ్ఞేన చతున్నవుతికప్పతో పట్ఠాయ ఏత్థన్తరే చతురాపాయమదిస్వా దేవమనుస్ససమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౧-౨. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో అత్తనో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పూజారహేతిఆదిమాహ. తత్థ పూజారహా నామ బుద్ధపచ్చేకబుద్ధఅరియసావకాచరియుపజ్ఝాయమాతాపితుగరుఆదయో, తేసు పూజారహేసు మాలాదిపదుమవత్థాభరణచతుపచ్చయాదీహి ¶ పూజయతో పూజయన్తస్స పుగ్గలస్స పుఞ్ఞకోట్ఠాసం సహస్ససతసహస్సాదివసేన సఙ్ఖ్యం కాతుం కేనచి మహానుభావేనాపి న సక్కాతి అత్థో. న కేవలమేవ ధరమానే బుద్ధాదయో పూజయతో, పరినిబ్బుతస్సాపి భగవతో చేతియపటిమాబోధిఆదీసుపి ఏసేవ నయో.

౩. తం దీపేతుం చతున్నమపి దీపానన్తిఆదిమాహ. తత్థ చతున్నమపి దీపానన్తి జమ్బుదీపఅపరగోయానఉత్తరకురుపుబ్బవిదేహసఙ్ఖాతానం చతున్నం దీపానం తదనుగతానం ద్విసహస్సపరిత్తదీపానఞ్చ ఏకతో కత్వా సకలచక్కవాళగబ్భే ఇస్సరం చక్కవత్తిరజ్జం కరేయ్యాతి అత్థో. ఏకిస్సా పూజనాయేతన్తి ధాతుగబ్భే చేతియే కతాయ ఏకిస్సా పూజాయ ఏతం సకలజమ్బుదీపే సత్తరతనాదికం సకలం ధనం. కలం నాగ్ఘతి సోళసిన్తి చేతియే కతపూజాయ సోళసక్ఖత్తుం విభత్తస్స సోళసమకోట్ఠాసస్స న అగ్ఘతీతి అత్థో.

౪. సిద్ధత్థస్స…పే… ¶ ఫలితన్తరేతి నరానం అగ్గస్స సేట్ఠస్స సిద్ధత్థస్స భగవతో చేతియే ¶ ధాతుగబ్భమ్హి సుధాకమ్మే కరీయమానే పరిచ్ఛేదానం ఉభిన్నమన్తరే వేమజ్ఝే, అథ వా పుప్ఫదానట్ఠానానం అన్తరే ఫలన్తియా మయా సుధాపిణ్డో దిన్నో మక్ఖితోతి సమ్బన్ధో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

సుధాపిణ్డియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. సుచిన్తికత్థేరఅపదానవణ్ణనా

తిస్సస్స లోకనాథస్సాతిఆదికం ఆయస్మతో సుచిన్తికత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో అనేకాసు జాతీసు నిబ్బానాధిగమాయ పుఞ్ఞం ఉపచినిత్వా తిస్సస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సత్థరి పసీదిత్వా సత్థు నిసీదనత్థాయ పరిసుద్ధం సిలిట్ఠం కట్ఠమయమనగ్ఘపీఠమదాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన సుగతిసుఖమనుభవిత్వా తత్థ తత్థ సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౮. సో పత్తఅరహత్తఫలో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో తిస్సస్స లోకనాథస్సాతిఆదిమాహ. తం సబ్బం ఉత్తానత్థమేవాతి.

సుచిన్తికత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. అడ్ఢచేళకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

తిస్సస్సాహం ¶ భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో అడ్ఢచేళకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి థేరో పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో తిస్సస్స భగవతో కాలే ఏకేనాకుసలేన కమ్మేన దుగ్గతకులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సద్ధమ్మదేసనం ఞత్వా పసన్నమానసో చీవరత్థాయ అడ్ఢభాగం ఏకం దుస్సమదాసి. సో ¶ తేనేవ పీతిసోమనస్సేన కాలం కత్వా సగ్గే నిబ్బత్తో ఛ కామావచరసమ్పత్తిమనుభవిత్వా తతో చుతో మనుస్సేసు మనుస్ససమ్పత్తీనం అగ్గభూతం చక్కవత్తిసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం అద్ధకులే ¶ నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పసన్నమానసో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౧౪. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో తిస్సస్సాహం భగవతోతిఆదిమాహ. తం సబ్బం ఉత్తానత్థమేవాతి.

అడ్ఢచేళకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. సూచిదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

కమ్మారోహం పురే ఆసిన్తిఆదికం ఆయస్మతో సూచిదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో అన్తరన్తరా కుసలబీజాని పూరేన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే అన్తరన్తరా కతేన ఏకేన కమ్మచ్ఛిద్దేన కమ్మారకులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సకసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం పత్తో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పసన్నమానసో చీవరసిబ్బనత్థాయ సూచిదానమదాసి, తేన పుఞ్ఞేన దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా అపరభాగే మనుస్సేసు ఉప్పన్నో చక్కవత్తాదయో సమ్పత్తియో చ అనుభవన్తో ఉప్పన్నుప్పన్నభవే తిక్ఖపఞ్ఞో వజీరఞాణో అహోసి. సో కమేన ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో మహద్ధనో సద్ధాజాతో తిక్ఖపఞ్ఞో అహోసి. సో ఏకదివసం సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా ధమ్మానుసారేన ఞాణం పేసేత్వా నిసిన్నాసనేయేవ అరహా అహోసి.

౧౯. సో అరహా సమానో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో కమ్మారోహం పురే ఆసిన్తిఆదిమాహ. తత్థ కమ్మారోతి అయోకమ్మలోహకమ్మాదినా కమ్మేన జీవతి రుహతి వుద్ధిం విరూళ్హిం ఆపజ్జతీతి కమ్మారో, పుబ్బే పుఞ్ఞకరణకాలే కమ్మారో ఆసిం అహోసిన్తి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

సూచిదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. గన్ధమాలియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సిద్ధత్థస్స ¶ ¶ భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో గన్ధమాలియత్థేరస్స అపదాన. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు ¶ కతాధికారో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో మహద్ధనో మహాభోగో అహోసి. సో సత్థరి పసీదిత్వా చన్దనాగరుకప్పూరకస్సతురాదీని అనేకాని సుగన్ధాని వడ్ఢేత్వా సత్థు గన్ధథూపం కారేసి. తస్సుపరి సుమనపుప్ఫేహి ఛాదేసి, బుద్ధఞ్చ అట్ఠఙ్గనమక్కారం అకాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౨౪. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతోతిఆదిమాహ. తం సబ్బం ఉత్తానత్థమేవాతి.

గన్ధమాలియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. తిపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

మిగలుద్దో పురే ఆసిన్తిఆదికం ఆయస్మతో తిపుప్ఫియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో అన్తరా కేనచి అకుసలచ్ఛిద్దేన విపస్సిస్స భగవతో కాలే నేసాదకులే నిబ్బత్తో మిగలుద్దో హుత్వా అరఞ్ఞే విహరతి. తదా విపస్సిస్స భగవతో పాటలిబోధిం సమ్పుణ్ణపత్తపల్లవం హరితవణ్ణం నీలోభాసం మనోరమం దిస్వా తీహి పుప్ఫేహి పూజేత్వా పురాణపత్తం ఛడ్డేత్వా భగవతో సమ్ముఖా వియ పాటలిమహాబోధిం వన్ది. సో తేన పుఞ్ఞేన తతో చుతో దేవలోకే ఉప్పన్నో తత్థ దిబ్బసమ్పత్తిం అపరాపరం అనుభవిత్వా తతో చుతో మనుస్సేసు జాతో తత్థ చక్కవత్తిసమ్పత్తిఆదయో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పటిలద్ధసోమనస్సహదయో గేహం పహాయ పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౩౧. సో ¶ ఏవం సిద్ధిప్పత్తో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో మిగలుద్దో పురే ఆసిన్తిఆదిమాహ. తత్థ మరణాయ గచ్ఛతి పాపుణాతీతి మిగో, అథ వా మగయమానో ఇహతి పవత్తతీతి మిగో, మిగానం మారణే లుద్దో లోభీ గేధోతి మిగలుద్దో, పురే మయ్హం పుఞ్ఞకరణసమయే కాననసఙ్ఖాతే మహాఅరఞ్ఞే మిగలుద్దో ఆసిన్తి సమ్బన్ధో. పాటలిం హరితం దిస్వాతి తత్థ పకారేన తలేన రత్తవణ్ణేన భవతీతి పాటలి ¶ , పుప్ఫానం ¶ రత్తవణ్ణతాయ పాటలీతి వోహారో, పత్తానం హరితతాయ హరితం నీలవణ్ణం పాటలిబోధిం దిస్వాతి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

తిపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. మధుపిణ్డికత్థేరఅపదానవణ్ణనా

వివనే కాననే దిస్వాతిఆదికం ఆయస్మతో మధుపిణ్డికత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే నేసాదయోనియం నిబ్బత్తో మహాఅరఞ్ఞే పటివసతి. తదా వివేకాభిరతియా సమ్పత్తం సిద్ధత్థం భగవన్తం దిస్వా సమాధితో వుట్ఠితస్స తస్స సుమధురం మధుమదాసి. తత్థ చ పసన్నమానసో వన్దిత్వా పక్కామి. సో తేనేవ పుఞ్ఞేన సమ్పత్తిం అనుభవన్తో దేవమనుస్సేసు సంసరిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౩౭. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో వివనే కాననే దిస్వాతిఆదిమాహ. తత్థ వివనేతి విసేసేన వనం పత్థటం వివనం, హత్థిఅస్సరథసద్దేహి భేరిసద్దేహి చ వత్థుకామకిలేసకామేహి చ విగతం బ్యాపగతన్తి అత్థో, కాననసఙ్ఖాతే మహాఅరఞ్ఞే వివనేతి సమ్బన్ధో. ఓసధింవ విరోచన్తన్తి భవవడ్ఢకిజనానం ఇచ్ఛితిచ్ఛితం నిప్ఫాదేతీతి ఓసధం. ఓజానిబ్బత్తికారణం పటిచ్చ యాయ తారకాయ ఉగ్గతాయ ఉద్ధరన్తి గణ్హన్తీతి సా ఓసధి. ఓసధితారకా ¶ ఇవ విరోచన్తీతి వత్తబ్బే గాథాబన్ధసుఖత్థం ‘‘ఓసధింవ విరోచన్త’’న్తి చ వుత్తం. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

మధుపిణ్డికత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. సేనాసనదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సిద్ధత్థస్స భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో సేనాసనదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో ¶ కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సత్థరి పసీదిత్వా అత్తనో వసనట్ఠానం వనన్తరం సమ్పత్తస్స భగవతో పణామం కత్వా పణ్ణసన్థరం సన్థరిత్వా అదాసి. భగవతో నిసిన్నట్ఠానస్స సమన్తతో భిత్తిపరిచ్ఛేదం కత్వా పుప్ఫపూజమకాసి. సో తేన పుఞ్ఞేన ¶ దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౪౫. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో అత్తనో పుబ్బచరితాపదానం దస్సేన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతోతిఆదిమాహ. తం సబ్బం హేట్ఠా వుత్తనయత్తా ఉత్తానత్థమేవాతి.

సేనాసనదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. వేయ్యావచ్చకరత్థేరఅపదానవణ్ణనా

విపస్సిస్స భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో వేయ్యావచ్చకరత్థేరస్స అపదానం. తస్స ఉప్పత్తిఆదయో హేట్ఠా వుత్తనియామేనేవ దట్ఠబ్బా.

వేయ్యావచ్చకరత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. బుద్ధుపట్ఠాకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

విపస్సిస్స ¶ భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో బుద్ధుపట్ఠాకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే సఙ్ఖధమకకులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ అత్తనో సిప్పే సఙ్ఖధమనే ఛేకో అహోసి, నిచ్చకాలం భగవతో సఙ్ఖం ధమేత్వా సఙ్ఖసద్దేనేవ పూజేసి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో సబ్బత్థ పాకటో మహాఘోసో మహానాదీ మధురస్సరో అహోసి, ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం పాకటకులే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో మధురస్సరోతి పాకటో, సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి, అపరభాగే మధురస్సరత్థేరోతి పాకటో.

౫౧. సో ¶ ఏకదివసం అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో విపస్సిస్స భగవతోతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తమేవ. అహోసిం సఙ్ఖధమకోతి సం సుట్ఠు ఖనన్తో గచ్ఛతీతి సఙ్ఖో, సముద్దజలపరియన్తే చరమానో గచ్ఛతి విచరతీతి అత్థో. తం సఙ్ఖం ధమతి ఘోసం కరోతీతి సఙ్ఖధమకో, సోహం సఙ్ఖధమకోవ అహోసిన్తి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

బుద్ధుపట్ఠాకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

దసమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౧౧. భిక్ఖదాయివగ్గో

౧. భిక్ఖాదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సువణ్ణవణ్ణం ¶ ¶ సమ్బుద్ధన్తిఆదికం ఆయస్మతో భిక్ఖాదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ విభవసమ్పన్నో సద్ధాజాతో విహారతో నిక్ఖమిత్వా పిణ్డాయ చరమానం సిద్ధత్థం భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో ఆహారమదాసి. భగవా తం పటిగ్గహేత్వా అనుమోదనం వత్వా ¶ పక్కామి. సో తేనేవ కుసలేన యావతాయుకం ఠత్వా ఆయుపరియోసానే దేవలోకే నిబ్బత్తో తత్థ ఛ కామావచరసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చ మనుస్ససమ్పత్తిమనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సద్ధాజాతో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౧. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం అనుస్సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సువణ్ణవణ్ణం సమ్బుద్ధన్తిఆదిమాహ. తం సబ్బం హేట్ఠా వుత్తనయమేవ. పవరా అభినిక్ఖన్తన్తి పకారేన వరితబ్బం పత్థేతబ్బన్తి పవరం, రమ్మభూతతో వివేకభూతతో సకవిహారతో అభి విసేసేన నిక్ఖన్తన్తి అత్థో. వానా నిబ్బానమాగతన్తి వానం వుచ్చతి తణ్హా, తతో నిక్ఖన్తత్తా నిబ్బానం, వాననామం తణ్హం పధానం కత్వా సబ్బకిలేసే పహాయ నిబ్బానం పత్తన్తి అత్థో.

౨. కటచ్ఛుభిక్ఖం దత్వానాతి కరతలేన గహేతబ్బా దబ్బి కటచ్ఛు, భిక్ఖీయతి ఆయాచీయతీతి భిక్ఖా, అభి విసేసేన ఖాదితబ్బా భక్ఖితబ్బాతి వా భిక్ఖా, కటచ్ఛునా గహేతబ్బా భిక్ఖా కటచ్ఛుభిక్ఖా, దబ్బియా భత్తం దత్వాతి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

భిక్ఖాదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. ఞాణసఞ్ఞికత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సువణ్ణవణ్ణం ¶ సమ్బుద్ధన్తిఆదికం ఆయస్మతో ఞాణసఞ్ఞికత్థేరస్స అపదానం. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సద్ధాజాతో సద్ధమ్మస్సవనే సాదరో సాలయో భగవతో ధమ్మదేసనానుసారేన ఞాణం పేసేత్వా ఘోసపమాణత్తా భగవతో ఞాణే పసన్నో పఞ్చఙ్గఅట్ఠఙ్గనమక్కారవసేన పణామం కత్వా పక్కామి. సో తతో చుతో దేవలోకేసు ఉప్పన్నో తత్థ ఛ కామావచరే దిబ్బసమ్పత్తిమనుభవన్తో తతో చవిత్వా మనుస్సలోకే జాతో తత్థగ్గభూతా చక్కవత్తిసమ్పదాదయో ¶ అనుభవిత్వా ఇమస్మిం ¶ బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౭. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సువణ్ణవణ్ణం సమ్బుద్ధన్తిఆదిమాహ. తం వుత్తత్థమేవ. నిసభాజానియం యథాతి గవసతసహస్సజేట్ఠో నిసభో, నిసభో చ సో ఆజానియో సేట్ఠో ఉత్తమో చేతి నిసభాజానియో. యథా నిసభాజానియో, తథేవ భగవాతి అత్థో. లోకవిసయసఞ్ఞాతం పఞ్ఞత్తివసేన ఏవం వుత్తం. అనుపమేయ్యో హి భగవా. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

ఞాణసఞ్ఞికత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. ఉప్పలహత్థియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

తివరాయం నివాసీహన్తిఆదికం ఆయస్మతో ఉప్పలహత్థకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు కతకుసలో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే మాలాకారకులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ మాలాకారకమ్మేన అనేకాని పుప్ఫాని విక్కిణన్తో జీవతి. అథేకదివసం పుప్ఫాని గహేత్వా చరన్తో భగవన్తం రతనగ్ఘికమివ చరమానం దిస్వా రత్తుప్పలకలాపేన పూజేసి. సో తతో చుతో తేనేవ పుఞ్ఞేన సుగతీసు పుఞ్ఞమనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సద్ధాజాతో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౧౩. సో ¶ అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో తివరాయం నివాసీహన్తిఆదిమాహ. తత్థ తివరాతి తీహి వారేహి కారితం సఞ్చరితం పటిచ్ఛన్నం నగరం, తస్సం తివరాయం నివాసీ, వసనసీలో నివాసనట్ఠానగేహే వా వసన్తో అహన్తి అత్థో. అహోసిం మాలికో తదాతి తదా నిబ్బానత్థాయ పుఞ్ఞసమ్భారకరణసమయే మాలికో మాలాకారోవ పుప్ఫాని కయవిక్కయం కత్వా జీవన్తో అహోసిన్తి అత్థో.

౧౪. పుప్ఫహత్థమదాసహన్తి ¶ సిద్ధత్థం భగవన్తం దిస్వా ఉప్పలకలాపం అదాసిం పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

ఉప్పలహత్థకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. పదపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సిద్ధత్థస్స ¶ భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో పదపూజకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సత్థరి పసన్నో సుమనపుప్ఫేన పాదమూలే పూజేసి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో సక్కసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తఫలే పతిట్ఠాసి.

౧౯. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతోతిఆదిమాహ. జాతిపుప్ఫమదాసహన్తి జాతిసుమనపుప్ఫం అదాసిం అహన్తి వత్తబ్బే గాథాబన్ధసుఖత్థం సుమనసద్దస్స లోపం కత్వా వుత్తం. తత్థ జాతియా నిబ్బత్తో వికసమానోయేవ సుమనం జనానం సోమనస్సం కరోతీతి సుమనం, పుప్ఫనట్ఠేన వికసనట్ఠేన పుప్ఫం, సుమనఞ్చ తం పుప్ఫఞ్చాతి సుమనపుప్ఫం, తాని సుమనపుప్ఫాని సిద్ధత్థస్స భగవతో అహం పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

పదపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. ముట్ఠిపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సుదస్సనో ¶ నామ నామేనాతిఆదికం ఆయస్మతో ముట్ఠిపుప్ఫియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే మాలాకారకులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సకసిప్పే నిప్ఫత్తిం పత్తో ఏకదివసం ¶ భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో జాతిసుమనపుప్ఫాని ఉభోహి హత్థేహి భగవతో పాదమూలే ఓకిరిత్వా పూజేసి. సో తేన కుసలసమ్భారేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభో సమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో పుబ్బవాసనావసేన సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౧౪-౨౫. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం అనుస్సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సుదస్సనో నామ నామేనాతిఆదిమాహ. తత్థ సుదస్సనోతి ఆరోహపరిణాహరూపసణ్ఠానయోబ్బఞ్ఞసోభనేన సున్దరో దస్సనోతి సుదస్సనో, నామేన సుదస్సనో నామ మాలాకారో హుత్వా జాతిసుమనపుప్ఫేహి పదుముత్తరం భగవన్తం పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

ముట్ఠిపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. ఉదకపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సువణ్ణవణ్ణం ¶ సమ్బుద్ధన్తిఆదికం ఆయస్మతో ఉదకపూజకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు పూరితకుసలసఞ్చయో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని పరిపూరియమానో పుదుముత్తరస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ కుసలాకుసలం జానన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో ఆకాసే గచ్ఛతో నిక్ఖన్తఛబ్బణ్ణబుద్ధరంసీసు పసన్నో ఉభోహి హత్థేహి ఉదకం గహేత్వా పూజేసి. తేన పూజితం ఉదకం రజతబుబ్బులం వియ ఆకాసే అట్ఠాసి. సో అభిప్పసన్నో తేనేవ సోమనస్సేన తుసితాదీసు నిబ్బత్తో దిబ్బసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా అపరభాగే మనుస్ససమ్పత్తియో చ అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౨౯. సో ¶ అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సువణ్ణవణ్ణం సమ్బుద్ధన్తిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తమేవ. ఘతాసనంవ జలితన్తి ఘతం వుచ్చతి సప్పి, ఘతస్స ఆసనం ఆధారన్తి ఘతాసనం, అగ్గి, అథ వా తం అసతి భుఞ్జతీతి ఘతాసనం ¶ , అగ్గియేవ. యథా ఘతే ఆసిత్తే అగ్గిమ్హి అగ్గిసిఖా అతీవ జలతి, ఏవం అగ్గిక్ఖన్ధం ఇవ జలమానం భగవన్తన్తి అత్థో. ఆదిత్తంవ హుతాసనన్తి హుతం వుచ్చతి పూజాసక్కారే, హుతస్స పూజాసక్కారస్స ఆసనన్తి హుతాసనం, జలమానం సూరియం ఇవ ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణేహి బ్యామప్పభామణ్డలేహి విజ్జోతమానం సువణ్ణవణ్ణం సమ్బుద్ధం అనిలఞ్జసే ఆకాసే గచ్ఛన్తం అద్దసన్తి సమ్బన్ధో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

ఉదకపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. నళమాలియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరబుద్ధస్సాతిఆదికం ఆయస్మతో నళమాలియత్థేరస్స అపదానం. ఏసోపి పురిమజినవరేసు కతాధికారో అనేకాసు జాతీసు వివట్టూపనిస్సయాని కుసలకమ్మాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా కామే ఆదీనవం దిస్వా గేహం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా హిమవన్తే వసన్తో తత్థాగతం భగవన్తం దిస్వా పసన్నో వన్దిత్వా తిణసన్థరం సన్థరిత్వా తత్థ నిసిన్నస్స భగవతో నళమాలేహి బీజనిం కత్వా బీజేత్వా అదాసి. పటిగ్గహేసి భగవా తస్సానుకమ్పాయ, అనుమోదనఞ్చ అకాసి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉప్పన్నుప్పన్నభవే పరిళాహసన్తాపవివజ్జితో కాయచిత్తచేతసికసుఖప్పత్తో అనేకసుఖమనుభవిత్వా ¶ ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ పుబ్బవాసనాబలేన సత్థరి పసన్నో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౩౬. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరబుద్ధస్సాతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తమేవ.

౩౭. నళమాలం గహేత్వానాతి నళతి అసారో నిస్సారో హుత్వా వేళువంసతోపి తనుకో సల్లహుకో జాతోతి నళో, నళస్స మాలా ¶ పుప్ఫం నళమాలం, తేన నళమాలేన బీజనిం కారేసిన్తి సమ్బన్ధో ¶ . బీజిస్సతి జనిస్సతి వాతో అనేనాతి బీజనీ, తం బీజనిం బుద్ధస్స ఉపనామేసిం, పటిగ్గహేసిన్తి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

నళమాలియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

సత్తమభాణవారవణ్ణనా సమత్తా.

౮. ఆసనుపట్ఠాహకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

కాననం వనమోగ్గయ్హాతిఆదికం ఆయస్మతో ఆసనుపట్ఠాహకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో అత్థదస్సిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో ఘరావాసం వసన్తో తత్థ దోసం దిస్వా ఘరావాసం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా హిమవన్తే వసన్తో తత్థ సమ్పత్తం భగవన్తం దిస్వా పసన్నో సీహాసనం అదాసి, తత్థ నిసిన్నం భగవన్తం మాలాకలాపం గహేత్వా పూజేత్వా తం పదక్ఖిణం కత్వా పక్కామి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో నిబ్బత్తనిబ్బత్తభవే ఉచ్చకులికో విభవసమ్పన్నో అహోసి. సో కాలన్తరేన ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౪౭. సో అరహా సమానో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో కాననం వనమోగ్గయ్హాతిఆదిమాహ. తం సబ్బం హేట్ఠా వుత్తత్థమేవాతి.

ఆసనుపట్ఠాహకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. బిళాలిదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదికం ఆయస్మతో బిళాలిదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే కులగేహే ¶ నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో ఘరావాసం వసన్తో తత్థాదీనవం ¶ దిస్వా ఘరావాసం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా హిమవన్తే వసన్తో అతీవ అప్పిచ్ఛసన్తుట్ఠో ఆలువాదీహి యాపేన్తో వసతి. తదా పదుముత్తరో భగవా తస్స అనుకమ్పాయ తం హిమవన్తం అగమాసి ¶ . తం దిస్వా పసన్నో వన్దిత్వా బిళాలియో గహేత్వా పత్తే ఓకిరి. తం తథాగతో తస్సానుకమ్పాయ సోమనస్సుప్పాదయన్తో పరిభుఞ్జి. సో తేన కమ్మేన తతో చుతో దేవమనుస్సేసు ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా వుద్ధిమన్వాయ సత్థరి పసన్నో సాసనే పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౫౩. సో అపరభాగే అత్తనో కుసలకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదిమాహ. తం సబ్బం హేట్ఠా వుత్తనయత్తా ఉత్తానత్థమేవ. ఆలువకరమ్భాదయో తేసం తేసం కన్దజాతీనం నామానేవాతి.

బిళాలిదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. రేణుపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సువణ్ణవణ్ణం సమ్బుద్ధన్తిఆదికం ఆయస్మతో రేణుపూజకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సత్థరి పసన్నో విఞ్ఞుతం పత్తో అగ్గిక్ఖన్ధం వియ విజ్జోతమానం భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో నాగపుప్ఫకేసరం గహేత్వా పూజేసి. అథ భగవా అనుమోదనమకాసి.

౬౨-౩. సో తేన పుఞ్ఞేన తతో చుతో దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఉప్పన్నుప్పన్నభవే సబ్బత్థ పూజితో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో పుబ్బవాసనాబలేన సత్థరి పసన్నో సాసనే పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా హుత్వా దిబ్బచక్ఖునా అత్తనో పుబ్బకమ్మం దిస్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సువణ్ణవణ్ణం సమ్బుద్ధన్తిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తత్థమేవ. సతరంసింవ భాణుమన్తి సతమత్తా సతప్పమాణా రంసి పభా యస్స సూరియస్స ¶ సో సతరంసి, గాథాబన్ధసుఖత్థం సతరంసీతి వుత్తం, అనేకసతస్స అనేకసతసహస్సరంసీతి అత్థో. భాణు వుచ్చతి పభా, భాణు పభా యస్స సో భాణుమా, భాణుమసఙ్ఖాతం సూరియం ఇవ విపస్సిం భగవన్తం దిస్వా సకేసరం నాగపుప్ఫం గహేత్వా అభిరోపయిం పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం ఉత్తానమేవాతి.

రేణుపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

ఏకాదసమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౧౨. మహాపరివారవగ్గో

౧. మహాపరివారకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

విపస్సీ ¶ ¶ నామ భగవాతిఆదికం ఆయస్మతో మహాపరివారకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో ఉప్పన్నసమయే యక్ఖయోనియం నిబ్బత్తో అనేకయక్ఖసతసహస్సపరివారో ఏకస్మిం ఖుద్దకదీపే దిబ్బసుఖమనుభవన్తో విహరతి. తస్మిఞ్చ దీపే చేతియాభిసోభితో విహారో అత్థి, తత్థ భగవా అగమాసి. అథ సో యక్ఖసేనాధిపతి తం భగవన్తం తత్థ గతభావం దిస్వా దిబ్బవత్థాని గహేత్వా గన్త్వా భగవన్తం వన్దిత్వా దిబ్బవత్థేహి పూజేసి, సపరివారో సరణమగమాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన తతో చుతో దేవలోకే నిబ్బత్తిత్వా తత్థ ఛ కామావచరసుఖమనుభవిత్వా తతో చుతో మనుస్సేసు అగ్గచక్కవత్తిఆదిసుఖమనుభవిత్వా అపరభాగే ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౧-౨. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో విపస్సీ నామ భగవాతిఆదిమాహ. తత్థ విసేసం పరమత్థం నిబ్బానం పస్సతీతి విపస్సీ, వివిధే సతిపట్ఠానాదయో సత్తతింసబోధిపక్ఖియధమ్మే పస్సతీతి వా విపస్సీ, వివిధే ¶ అనేకప్పకారే బోధనేయ్యసత్తే విసుం విసుం పస్సతీతి వా విపస్సీ, సో విపస్సీ భగవా దీపచేతియం దీపే పూజనీయట్ఠానం విహారమగమాసీతి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

మహాపరివారకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. సుమఙ్గలత్థేరఅపదానవణ్ణనా

అత్థదస్సీ జినవరోతిఆదికం ఆయస్మతో సుమఙ్గలత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో ¶ తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో అత్థదస్సిస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం తళాకసమీపే రుక్ఖదేవతా హుత్వా నిబ్బత్తి. తస్మిం సమయే భగవా విహారతో నిక్ఖమిత్వా నహాయితుకామో తస్స తళాకస్స తీరం గన్త్వా తత్థ న్హత్వా ఏకచీవరో జలమానో బ్రహ్మా వియ సూరియో వియ సువణ్ణబిమ్బం వియ అట్ఠాసి. అథ సో దేవపుత్తో సోమనస్సజాతో పఞ్జలికో థోమనమకాసి, అత్తనో దిబ్బగీతతూరియేహి ¶ ఉపహారఞ్చ అకాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సమ్పత్తియో అనుభవిత్వా అపరభాగే ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౧౧. సో పచ్ఛా పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో అత్థదస్సీ జినవరోతిఆదిమాహ. తత్థ పరమత్థం నిబ్బానం దక్ఖతి పస్సతీతి అత్థదస్సీ, అథ వా సబ్బసత్తానం చతురారియసచ్చసఙ్ఖాతం అత్థపయోజనం దస్సనసీలోతి అత్థదస్సీ, కిలేసే అజిని జినాతి జినిస్సతీతి జినో. వరితబ్బో పత్థేతబ్బో సబ్బసత్తేహీతి వరో, అత్థదస్సీ జినో చ సో వరో చాతి అత్థదస్సీ జినవరో. లోకజేట్ఠోతి లుజ్జతి పలుజ్జతీతి లోకో, లోకీయతి పస్సీయతి బుద్ధాదీహి పారప్పత్తోతి వా లోకో, లోకో చ లోకో చ లోకో చాతి లోకో. ఏకసేససమాసవసేన ‘‘లోకా’’తి వత్తబ్బే ‘‘లోకో’’తి వుత్తో. లోకస్స జేట్ఠో లోకజేట్ఠో, సో లోకజేట్ఠో నరాసభోతి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

సుమఙ్గలత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. సరణగమనియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

ఉభిన్నం ¶ దేవరాజూనన్త్యాదికం ఆయస్మతో సరణగమనియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో ఉప్పన్నుప్పన్నభవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరే భగవతి ఉప్పన్నే అయం హిమవన్తే దేవరాజా హుత్వా నిబ్బత్తి, తస్మిం అపరేన యక్ఖదేవరఞ్ఞా సద్ధిం సఙ్గామత్థాయ ఉపట్ఠితే ద్వే అనేకయక్ఖసహస్సపరివారా ఫలకావుధాదిహత్థా సఙ్గామత్థాయ సముపబ్యూళ్హా అహేసుం. తదా పదుముత్తరో భగవా తేసు సత్తేసు కారుఞ్ఞం ఉప్పాదేత్వా ఆకాసేన తత్థ గన్త్వా సపరివారానం ద్విన్నం దేవరాజూనం ధమ్మం దేసేసి. తదా తే సబ్బే ఫలకావుధాని ఛడ్డేత్వా భగవన్తం గారవబహుమానేన వన్దిత్వా సరణమగమంసు. తేసం అయం పఠమం సరణమగమాసి. సో తేన పుఞ్ఞేన ¶ దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సత్థరి పసన్నో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౨౦. సో అపరభాగే పుబ్బకుసలం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ఉభిన్నం దేవరాజూనన్తిఆదిమాహ. తత్థ సుచిలోమఖరలోమఆళవకకుమ్భీరకువేరాదయో వియ నామగోత్తేన అపాకటా ద్వే యక్ఖరాజానో అఞ్ఞాపదేసేన దస్సేన్తో ‘‘ఉభిన్నం దేవరాజూన’’న్తిఆదిమాహ. సఙ్గామో సముపట్ఠితోతి ¶ సం సుట్ఠు గామో కలహత్థాయ ఉపగమనన్తి సఙ్గామో, సో సఙ్గామో సం సుట్ఠు ఉపట్ఠితో, ఏకట్ఠానే ఉపగన్త్వా ఠితోతి అత్థో. అహోసి సముపబ్యూళ్హోతి సం సుట్ఠు ఉపసమీపే రాసిభూతోతి అత్థో.

౨౧. సంవేజేసి మహాజనన్తి తేసం రాసిభూతానం యక్ఖానం ఆకాసే నిసిన్నో భగవా చతుసచ్చధమ్మదేసనాయ సం సుట్ఠు వేజేసి, ఆదీనవదస్సనేన గణ్హాపేసి విఞ్ఞాపేసి బోధేసీతి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

సరణగమనియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. ఏకాసనియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

వరుణో ¶ నామ నామేనాతిఆదికం ఆయస్మతో ఏకాసనియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో అత్థదస్సిస్స భగవతో కాలే వరుణో నామ దేవరాజా హుత్వా నిబ్బత్తి. సో భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో గన్ధమాలాదీహి గీతవాదితేహి చ ఉపట్ఠయమానో సపరివారో పూజేసి. తతో అపరభాగే భగవతి పరినిబ్బుతే తస్స మహాబోధిరుక్ఖం బుద్ధదస్సనం వియ సబ్బతూరియతాళావచరేహి సపరివారో ఉపహారమకాసి. సో తేన పుఞ్ఞేన తతో కాలఙ్కత్వా నిమ్మానరతిదేవలోకే ఉప్పజ్జి. ఏవం దేవసమ్పత్తిమనుభవిత్వా మనుస్సేసు చ మనుస్సభూతో చక్కవత్తిసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సత్థు సాసనే పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౩౧. సో పచ్ఛా సకకమ్మం సరిత్వా తం తథతో ఞత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ¶ వరుణో నామ నామేనాతిఆదిమాహ. తత్థ యదా అహం సమ్బోధనత్థాయ బుద్ధం బోధిఞ్చ పూజేసిం, తదా వరుణో నామ దేవరాజా అహోసిన్తి సమ్బన్ధో.

౩౪. ధరణీరుహపాదపన్తి ఏత్థ రుక్ఖలతాపబ్బతసత్థరతనాదయో ధారేతీతి ధరణీ, తస్మిం రుహతి పతిట్ఠహతీతి ధరణీరుహో. పాదేన పివతీతి పాదపో, సిఞ్చితసిఞ్చితోదకం పాదేన మూలేన పివతి రుక్ఖక్ఖన్ధసాఖావిటపేహి ఆపోరసం పత్థరియతీతి అత్థో, తం ధరణీరుహపాదపం బోధిరుక్ఖన్తి సమ్బన్ధో.

౩౫. సకకమ్మాభిరద్ధోతి అత్తనో కుసలకమ్మేన అభిరద్ధో పసన్నో ఉత్తమే బోధిమ్హి పసన్నోతి సమ్బన్ధో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

ఏకాసనియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. సువణ్ణపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

విపస్సీ ¶ నామ భగవాతిఆదికం ఆయస్మతో సువణ్ణపుప్ఫియత్థేరస్స ¶ అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం ఠానే భూమట్ఠకదేవపుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తో తస్స భగవతో ధమ్మం సుత్వా పసన్నమానసో చతూహి సువణ్ణపుప్ఫేహి పూజేసి. తాని పుప్ఫాని ఆకాసే సువణ్ణవితానం హుత్వా ఛాదేసుం, సువణ్ణపభా చ బుద్ధస్స సరీరపభా చ ఏకతో హుత్వా మహాఓభాసో అహోసి. సో అతిరేకతరం పసన్నో సకభవనం గతోపి సరతియేవ. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన తుసితభవనాదిసుగతీసుయేవ సంసరన్తో దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా సాసనే ఉరం దత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౪౦. సో అపరభాగే పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో అత్తనో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో విపస్సీ నామ భగవాతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తత్థమేవ.

౪౪. పామోజ్జం జనయిత్వానాతి బలవపీతిం ఉప్పాదేత్వా ‘‘పామోజ్జం ఆమోదనా పమోదనా హాసో ¶ పహాసో విత్తి ఓదగ్యం అత్తమనతా చిత్తస్సా’’తిఆదీసు (ధ. స. ౯, ౮౬; మహాని. ౧) వియ అత్తమనతా సకభావం ఉప్పాదేత్వాతి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

సువణ్ణపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. చితకపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

వసామి రాజాయతనేతిఆదికం ఆయస్మతో చితకపూజకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తతో పరం ఉప్పన్నుప్పన్నభవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిఖిస్స భగవతో కాలే రాజాయతనరుక్ఖదేవతా హుత్వా నిబ్బత్తో అన్తరన్తరా దేవతాహి సద్ధిం ధమ్మం ¶ సుత్వా పసన్నో భగవతి పరినిబ్బుతే సపరివారో గన్ధదీపధూపపుప్ఫభేరిఆదీని గాహాపేత్వా భగవతో ఆళహనట్ఠానం గన్త్వా దీపాదీని పూజేత్వా అనేకేహి తూరియేహి అనేకేహి వాదితేహి తం పూజేసి. తతో పట్ఠాయ సకభవనం ఉపవిట్ఠోపి భగవన్తమేవ సరిత్వా సమ్ముఖా వియ వన్దతి. సో తేనేవ పుఞ్ఞేన తేన చిత్తప్పసాదేన రాజాయతనతో కాలం కతో తుసితాదీసు నిబ్బత్తో దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా తతో మనుస్సేసు మనుస్ససమ్పత్తిం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో భగవతి ఉప్పన్నచిత్తప్పసాదో భగవతో సాసనే పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౪౯. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో వసామి రాజాయతనేతిఆదిమాహ. రాజాయతనేతి ¶ దేవరాజూనం ఆయతనం రాజాయతనం, తస్స రుక్ఖస్స నామధేయ్యో వా. పరినిబ్బుతే భగవతీతి పరిసమన్తతో కిఞ్చి అనవసేసేత్వా ఖన్ధపరినిబ్బానకాలే పరినిబ్బానసమయే పరినిబ్బానప్పత్తస్స సిఖినో లోకబన్ధునోతి సమ్బన్ధో.

౫౦. చితకం అగమాసహన్తి చన్దనాగరుదేవదారుకప్పూరతక్కోలాదిసుగన్ధదారూహి చితం రాసిగతన్తి చితం, చితమేవ చితకం, బుద్ధగారవేన చితకం పూజనత్థాయ చితకస్స సమీపం అహం అగమాసిన్తి అత్థో. తత్థ గన్త్వా కతకిచ్చం దస్సేన్తో తూరియం తత్థ వాదేత్వాతిఆదిమాహ. తం సబ్బం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

చితకపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. బుద్ధసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

యదా ¶ విపస్సీ లోకగ్గోతిఆదికం ఆయస్మతో బుద్ధసఞ్ఞకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం భూమట్ఠకవిమానే దేవపుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి. తదా విపస్సీ భగవా ఆయుసఙ్ఖారం వోస్సజ్జి. అథ సకలదససహస్సిలోకధాతు ససాగరపబ్బతా పకమ్పిత్థ. తదా తస్స దేవపుత్తస్స భవనమ్పి కమ్పిత్థ. తస్మిం ఖణే సో దేవపుత్తో ¶ సంసయజాతో – ‘‘కిం ను ఖో పథవీకమ్పాయ నిబ్బత్తీ’’తి చిన్తేత్వా బుద్ధస్స ఆయుసఙ్ఖారవోస్సజ్జభావం ఞత్వా మహాసోకం దోమనస్సం ఉప్పాదేసి. తదా వేస్సవణో మహారాజా ఆగన్త్వా ‘‘మా చిన్తయిత్థా’’తి అస్సాసేసి. సో దేవపుత్తో తతో చుతో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో ఘరావాసం పహాయ పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౫౭. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో యదా విపస్సీ లోకగ్గోతిఆదిమాహ. ఆయుసఙ్ఖారమోస్సజ్జీతి ఆ సమన్తతో యునోతి పాలేతి సత్తేతి ఆయు, ఆయుస్స సఙ్ఖారో రాసిభావో ఆయుసఙ్ఖారో, తం ఆయుసఙ్ఖారం ఓస్సజ్జి పరిచ్చజి జహాసీతి అత్థో. తస్మిం ఆయుసఙ్ఖారవోస్సజ్జనే. జలమేఖలాసాగరోదకమేఖలాసహితా సకలదససహస్సచక్కవాళపథవీ కమ్పిత్థాతి సమ్బన్ధో.

౫౮. ఓతతం విత్థతం మయ్హన్తి మయ్హం భవనం ఓతతం విత్థతం చిత్తం విచిత్తం సుచి సుపరిసుద్ధం చిత్తం అనేకేహి ¶ సత్తహి రతనేహి విచిత్తం సోభమానం పకమ్పిత్థ పకారేన కమ్పిత్థాతి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

బుద్ధసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. మగ్గసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరబుద్ధస్సాతిఆదికం ఆయస్మతో మగ్గసఞ్ఞకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తతో ఓరం తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హిమవన్తే దేవపుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తో అరఞ్ఞం గన్త్వా మగ్గమూళ్హానం మగ్గం ¶ గవేసన్తానం తస్స సావకానం భోజేత్వా మగ్గం ఆచిక్ఖి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్ససమ్పత్తిమనుభవిత్వా ఉప్పన్నుప్పన్నభవే సబ్బత్థ అమూళ్హో సఞ్ఞవా అహోసి. అథ ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో ఘరావాసే అనల్లీనో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౬౬. సో ¶ అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరబుద్ధస్సాతిఆదిమాహ. సావకా వనచారినోతి భగవతో వుత్తవచనం సమ్మా ఆదరేన సుణన్తీతి సావకా, అథ వా భగవతో దేసనానుసారేన ఞాణం పేసేత్వా సద్ధమ్మం సుణన్తీతి సావకా. వనచారినో వనే విచరణకా సావకా విప్పనట్ఠా మగ్గమూళ్హా మహాఅరఞ్ఞే అన్ధావ చక్ఖువిరహితావ అనుసుయ్యరే విచరన్తీతి సమ్బన్ధో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

మగ్గసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. పచ్చుపట్ఠానసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

అత్థదస్సిమ్హి సుగతేతిఆదికం ఆయస్మతో పచ్చుపట్ఠానసఞ్ఞకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో అత్థదస్సిస్స భగవతో కాలే యక్ఖయోనియం నిబ్బత్తో భగవతి ధరమానే దస్సనస్స అలద్ధత్తా పచ్ఛా పరినిబ్బుతే మహాసోకప్పత్తో విహాసి. తదా హిస్స భగవతో సాగతో నామ అగ్గసావకో అనుసాసన్తో భగవతో సారీరికధాతుపూజా భగవతి ధరమానే కతపూజా వియ చిత్తప్పసాదవసా మహప్ఫలం భవతీ’’తి వత్వా ‘‘థూపం కరోహీ’’తి నియోజితో థూపం కారేసి, తం పూజేత్వా తతో చుతో దేవమనుస్సేసు సక్కచక్కవత్తిసమ్పత్తిమనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం ¶ పత్తో సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౭౨. సో అపరభాగే అత్తనో పుఞ్ఞకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో అత్థదస్సిమ్హి సుగతేతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తమేవ. యక్ఖయోనిం ఉపపజ్జిన్తి ఏత్థ పన అత్తనో సకాసం సమ్పత్తసమ్పత్తే ఖాదన్తా యన్తి గచ్ఛన్తీతి యక్ఖా, యక్ఖానం యోని జాతీతి యక్ఖయోని, యక్ఖయోనియం నిబ్బత్తోతి అత్థో.

౭౩. దుల్లద్ధం ¶ వత మే ఆసీతి మే మయా లద్ధయసం దుల్లద్ధం, బుద్ధభూతస్స సత్థునో సక్కారం అకతత్తా విరాధేత్వా లద్ధన్తి అత్థో. దుప్పభాతన్తి దుట్ఠు ¶ పభాతం రత్తియా పభాతకరణం, మయ్హం న సుట్ఠుం పభాతన్తి అత్థో. దురుట్ఠితన్తి దుఉట్ఠితం, సూరియస్స ఉగ్గమనం మయ్హం దుఉగ్గమనన్తి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

పచ్చుపట్ఠానసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. జాతిపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

జాయం తస్స విపస్సిస్సాతిఆదికం ఆయస్మతో జాతిపూజకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో నక్ఖత్తపాఠకేహి విపస్సిబోధిసత్తస్స వుత్తలక్ఖణనిమిత్తం సుత్వా ‘‘అయం కిర కుమారో బుద్ధో హుత్వా సకలలోకస్స అగ్గో సేట్ఠో సుత్వా సబ్బసత్తే సంసారతో ఉద్ధరిస్సతీ’’తి సుత్వా తం భగవన్తం కుమారకాలేయేవ బుద్ధస్స వియ మహాపూజమకాసి. పచ్ఛా కమేన కుమారకాలం రాజకుమారకాలం రజ్జకాలన్తి కాలత్తయమతిక్కమ్మ బుద్ధే జాతేపి మహాపూజం కత్వా తతో చుతో తుసితాదీసు నిబ్బత్తో దిబ్బసుఖమనుభవిత్వా పచ్ఛా మనుస్సేసు చక్కవత్తాదిమనుస్ససుఖమనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో సత్తట్ఠవస్సకాలేయేవ భగవతి పసన్నో పబ్బజిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౮౨. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో జాయం తస్స విపస్సిస్సాతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తత్థమేవ.

౮౪. నేమిత్తానం సుణిత్వానాతి ఏత్థ నిమిత్తం కారణం సుఖదుక్ఖప్పత్తిహేతుం జానన్తీతి నేమిత్తా, తేసం నేమిత్తానం నక్ఖత్తపాఠకానం ¶ వచనం సుణిత్వాతి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

జాతిపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

ద్వాదసమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౧౩. సేరేయ్యవగ్గో

౧. సేరేయ్యకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

అజ్ఝాయకో ¶ ¶ మన్తధరోతిఆదికం ఆయస్మతో సేరేయ్యకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు కతాధికారో తతో పరేసు అత్తభావసహస్సేసు వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా తిణ్ణం వేదానం పారం గన్త్వా ఇతిహాసాదిసకలబ్రాహ్మణధమ్మేసు కోటిప్పత్తో ఏకస్మిం దివసే అబ్భోకాసే సపరివారో ఠితో భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో సేరేయ్యపుప్ఫం గహేత్వా ఆకాసే ఖిపన్తో పూజేసి. తాని పుప్ఫాని ఆకాసే వితానం హుత్వా సత్తాహం ఠత్వా పచ్ఛా అన్తరధాయింసు. సో తం అచ్ఛరియం దిస్వా అతీవ పసన్నమానసో తేనేవ పీతిసోమనస్సేన కాలం కత్వా తుసితాదీసు నిబ్బత్తో తత్థ దిబ్బసుఖమనుభవిత్వా తతో మనుస్ససుఖమనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పాపుణిత్వా పుబ్బవాసనాబలేన సత్థరి పసన్నో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౧. సో అపరభాగే పురాకతకుసలం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో అజ్ఝాయకో మన్తధరోతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తత్థమేవ.

౩. సేరేయ్యకం గహేత్వానాతి సిరిసే భవం జాతిపుప్ఫం సేరేయ్యం, సేరేయ్యమేవ సేరేయ్యకం, తం సేరేయ్యకం గహేత్వానాతి సమ్బన్ధో. భగవతి పసన్నో జాతిసుమనమకుళచమ్పకాదీని పుప్ఫాని పతిట్ఠపేత్వా పూజేతుం కాలం నత్థితాయ తత్థ సమ్పత్తం తం సేరేయ్యకం పుప్ఫం గహేత్వా పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

సేరేయ్యకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. పుప్ఫథూపియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదికం ¶ ఆయస్మతో పుప్ఫథూపియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిబుద్ధస్స భగవతో కాలే ¶ బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సకసిప్పే నిప్ఫత్తిం పత్తో తత్థ సారం అపస్సన్తో గేహం పహాయ హిమవన్తం పవిసిత్వా అత్తనా సహగతేహి పఞ్చసిస్ససహస్సేహి సద్ధిం పఞ్చాభిఞ్ఞా అట్ఠ ¶ సమాపత్తియో నిబ్బత్తేత్వా కుక్కురనామపబ్బతసమీపే పణ్ణసాలం కారేత్వా పటివసతి. తదా బుద్ధుప్పాదభావం సుత్వా సిస్సేహి సహ బుద్ధస్స సన్తికం గన్తుకామో కేనచి బ్యాధినా పీళితో పణ్ణసాలం పవిసిత్వా సిస్ససన్తికా బుద్ధస్సానుభావం లక్ఖణఞ్చ సుత్వా పసన్నమానసో హిమవన్తతో చమ్పకాసోకతిలకకేటకాద్యనేకే పుప్ఫే ఆహరాపేత్వా థూపం కత్వా బుద్ధం వియ పూజేత్వా కాలం కత్వా బ్రహ్మలోకూపగో అహోసి. అథ తే సిస్సా తస్స ఆళహనం కత్వా బుద్ధసన్తికం గన్త్వా తం పవత్తిం ఆరోచేసుం. అథ భగవా బుద్ధచక్ఖునా ఓలోకేత్వా అనాగతంసఞాణేన పాకటీకరణమకాసి. సో అపరభాగే ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో పుబ్బవాసనాబలేన సత్థరి పసన్నో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౧౦. అథ సో అత్తనో పుబ్బకుసలం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తత్థమేవ. కుక్కురో నామ పబ్బతోతి పబ్బతస్స సిఖరం కుక్కురాకారేన సునఖాకారేన సణ్ఠితత్తా ‘‘కుక్కురపబ్బతో’’తి సఙ్ఖ్యం గతో, తస్స సమీపే పణ్ణసాలం కత్వా పఞ్చతాపససహస్సేహి సహ వసమానోతి అత్థో. నయానుసారేన సేసం సబ్బం ఉత్తానత్థమేవాతి.

పుప్ఫథూపియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. పాయసదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సువణ్ణవణ్ణో సమ్బుద్ధోతిఆదికం ఆయస్మతో పాయసదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం ¶ విభవసమ్పన్నే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా ఘరావాసం వసన్తో హత్థిఅస్సధనధఞ్ఞసత్తరతనాదివిభవసమ్పన్నో సద్ధాసమ్పన్నో కమ్మఫలం సద్దహిత్వా సహస్సమత్తా సువణ్ణపాతియో కారేత్వా తస్మిం ఖీరపాయససహస్సస్స పూరేత్వా తా సబ్బా గాహాపేత్వా సిమ్బలివనం అగమాసి. తస్మిం సమయే విపస్సీ భగవా ఛబ్బణ్ణరంసియో విస్సజ్జేత్వా ఆకాసే చఙ్కమం మాపేత్వా చఙ్కమతి. సో పన సేట్ఠి తం అచ్ఛరియం దిస్వా అతీవ పసన్నో పాతియో ఠపేత్వా వన్దిత్వా ఆరోచేసి పటిగ్గహణాయ. అథ భగవా అనుకమ్పం ఉపాదాయ పటిగ్గహేసి, పటిగ్గహేత్వా చ పన తస్స ¶ సోమనుస్సుప్పాదనత్థం సహస్సమత్తేహి భిక్ఖుసఙ్ఘేహి సద్ధిం పరిభుఞ్జి, తదవసేసం అనేకసహస్సభిక్ఖూ పరిభుఞ్జింసు. సో తేన పుఞ్ఞేన సుగతీసుయేవ సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ¶ కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సద్ధాజాతో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౨౬. సో అపరభాగే అత్తనో కుసలం పచ్చవేక్ఖమానో తం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సువణ్ణవణ్ణో సమ్బుద్ధోతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తమేవ.

౨౮. చఙ్కమం సుసమారూళ్హోతి చదినన్తో పదవిక్ఖేపం కరోన్తో కమతి గచ్ఛతీతి చఙ్కమం, చఙ్కమస్స పదవిక్ఖేపస్స ఆధారభూతపథవిపదేసో చఙ్కమం నామాతి అత్థో, ఏతం చఙ్కమంసు విసేసేన ఆరూళ్హోతి సమ్బన్ధో. అమ్బరే అనిలాయనేతి వరీయతి ఛాదియతి అనేనాతి వరం, న బరన్తి అమ్బరం, సేతవత్థసదిసం ఆకాసన్తి అత్థో. నత్థి నిలీయనం గోపనం ఏత్థాతి అనిలం, ఆ సమన్తతో యన్తి గచ్ఛన్తి అనేన ఇద్ధిమన్తోతి ఆయనం, అనిలఞ్చ తం ఆయనఞ్చేతి అనిలాయనం, తస్మిం అమ్బరే అనిలాయనే చఙ్కమం మాపయిన్తి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

పాయసదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. గన్ధోదకియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నిసజ్జ పాసాదవరేతిఆదికం ఆయస్మతో గన్ధోదకియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే నిబ్బానూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సీభగవతో కాలే సేట్ఠికులే నిబ్బత్తో ¶ విఞ్ఞుతం పత్వా మహద్ధనో మహాభోగో దిబ్బసుఖమనుభవన్తో వియ మనుస్ససుఖమనుభవన్తో ఏకస్మిం దివసే పాసాదవరే నిసిన్నో హోతి. తదా భగవా సువణ్ణమహామేరు వియ వీథియా విచరతి, తం విచరమానం భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో గన్త్వా వన్దిత్వా సుగన్ధోదకేన భగవన్తం ఓసిఞ్చమానో పూజేసి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో ఘరావాసేన అనల్లీనో సత్థు సన్తికే పబ్బజిత్వా కమ్మట్ఠానం గహేత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౩౫. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకుసలం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో నిసజ్జ పాసాదవరేతిఆదిమాహ. తత్థ పాసాదోతి పసాదం సోమనస్సం జనేతి ఉప్పాదేతీతి పాసాదో ¶ , మాలాకమ్మచిత్తకమ్మసువణ్ణకమ్మాద్యనేకవిచిత్తం దిస్వా తత్థ పవిట్ఠానం జనానం పసాదం జనయతీతి అత్థో. పాసాదో ¶ చ సో పత్థేతబ్బట్ఠేన వరో చాతి పాసాదవరో, తస్మిం పాసాదవరే నిసజ్జ నిసీదిత్వా విపస్సిం జినవరం అద్దసన్తి సమ్బన్ధో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

గన్ధోదకియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. సమ్ముఖాథవికత్థేరఅపదానవణ్ణనా

జాయమానే విపస్సిమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో సమ్ముఖాథవికత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో సత్తవస్సికకాలేయేవ సకసిప్పే నిప్ఫత్తిం పత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా వసన్తో విపస్సిమ్హి బోధిసత్తే ఉప్పన్నే సబ్బబుద్ధానం లక్ఖణాని వేదత్తయే దిస్సమానాని తాని రాజప్పముఖస్స జనకాయస్స విపస్సీబోధిసత్తస్స లక్ఖణఞ్చ బుద్ధభావఞ్చ బ్యాకరిత్వా జనానం మానసం నిబ్బాపేసి, అనేకాని చ థుతివచనాని నివేదేసి. సో తేన కుసలకమ్మేన ఛ కామావచరసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చ చక్కవత్తిసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సద్ధాజాతో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి. కతకుసలనామేన సమ్ముఖాథవికత్థేరోతి పాకటో.

౪౧. సో ¶ అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో జాయమానే విపస్సిమ్హీతిఆదిమాహ. విపస్సిమ్హి సమ్మాసమ్బుద్ధే జాయమానే ఉప్పజ్జమానే మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖన్తే అహం పాతుభూతం నిమిత్తం కారణం బుద్ధభావస్స హేతుం బ్యాకరిం కథేసిం, అనేకాని అచ్ఛరియాని పాకటాని అకాసిన్తి అత్థో. సేసం వుత్తనయానుసారేన సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

సమ్ముఖాథవికత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. కుసుమాసనియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నగరే ధఞ్ఞవతియాతిఆదికం ఆయస్మతో కుసుమాసనియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స ¶ భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో మహద్ధనో మహాభోగో తిణ్ణం వేదానం పారం గతో బ్రాహ్మణసిప్పేసు కోటిప్పత్తో సకపరసమయకుసలో మాతాపితరో పూజేతుకామో పఞ్చ ఉప్పలకలాపే అత్తనో సమీపే ఠపేత్వా నిసిన్నో భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతం విపస్సిం భగవన్తం ఆగచ్ఛన్తం దిస్వా నీలపీతాదిఘనబుద్ధరస్మియో ¶ చ దిస్వా పసన్నమానసో ఆసనం పఞ్ఞాపేత్వా తత్థ తాని పుప్ఫాని సన్థరిత్వా భగవన్తం తత్థ నిసీదాపేత్వా సకఘరే మాతు అత్థాయ పటియత్తాని సబ్బాని ఖాదనీయభోజనీయాని గహేత్వా సపరివారం భగవన్తం సహత్థేన సన్తప్పేన్తో భోజేసి. భోజనావసానే ఏకం ఉప్పలహత్థం అదాసి. తేన సోమనస్సజాతో పత్థనం అకాసి. భగవాపి అనుమోదనం కత్వా పకామి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు ద్వే సమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం విభవసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో భోగయసేహి వడ్ఢితో కామేసు ఆదీనవం దిస్వా ఘరావాసం పహాయ పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౬౫. సో అపరభాగే పుబ్బే కతకుసలం పుబ్బేనివాసఞాణేన సరిత్వా సోమనస్సప్పత్తో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో నగరే ధఞ్ఞవతియాతిఆదిమాహ. ధఞ్ఞానం పుఞ్ఞవన్తానం ఖత్తియబ్రాహ్మణగహపతిమహాసాలానం అనేకేసం కులానం ఆకరత్తా ధఞ్ఞవతీ, అథ వా ముత్తామణిఆదిసత్తరతనానం ¶ సత్తవిధధఞ్ఞానం ఉపభోగపరిభోగానం ఆకరత్తా ధఞ్ఞవతీ, అథ వా ధఞ్ఞానం బుద్ధపచ్చేకబుద్ధఖీణాసవానం వసనట్ఠానం ఆరామవిహారాదీనం ఆకరత్తా ధఞ్ఞవతీ, తస్సా ధఞ్ఞవతియా. నగరన్తి పత్థేన్తి ఏత్థ ఉపభోగపరిభోగత్థికా జనాతి నగరం, న గచ్ఛతీతి వా నగం, రాజయువరాజమహామత్తాదీనం వసనట్ఠానం. నగం రాతి ఆదదాతి గణ్హాతీతి నగరం, రాజాదీనం వసనట్ఠానసమూహభూతం పాకారపరిఖాదీహి పరిక్ఖిత్తం పరిచ్ఛిన్నట్ఠానం నగరం నామాతి అత్థో. నగరే యదా అహం విపస్సిస్స భగవతో సన్తికే బ్యాకరణం అలభిం, తదా తస్మిం ధఞ్ఞవతియా నగరే బ్రాహ్మణో అహోసిన్తి సమ్బన్ధో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

కుసుమాసనియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. ఫలదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

అజ్ఝాయకో మన్తధరోతిఆదికం ఆయస్మతో ఫలదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో అనేకేసు భవేసు వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా వేదత్తయాదిసకసిప్పేసు పారప్పత్తో అనేకేసం బ్రాహ్మణసహస్సానిం ¶ పామోక్ఖో ఆచరియో సకసిప్పానం పరియోసానం అదిస్వా తత్థ చ సారం అపస్సన్తో ¶ ఘరావాసం పహాయ ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా హిమవన్తస్స అవిదూరే అస్సమం కారేత్వా సహ సిస్సేహి వాసం కప్పేసి, తస్మిం సమయే పదుముత్తరో భగవా భిక్ఖాయ చరమానో తస్సానుకమ్పాయ తం పదేసం సమ్పాపుణి. తాపసో భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో అత్తనో అత్థాయ పుటకే నిక్ఖిపిత్వా రుక్ఖగ్గే లగ్గితాని మధురాని పదుమఫలాని మధునా సహ అదాసి. భగవా తస్స సోమనస్సుప్పాదనత్థం పస్సన్తస్సేవ పరిభుఞ్జిత్వా ఆకాసే ఠితో ఫలదానానిసంసం కథేత్వా పక్కామి.

౭౫. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో సత్తవస్సికోయేవ అరహత్తం పత్వా పుబ్బే కతకుసలకమ్మం ¶ సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో అజ్ఝాయకో మన్తధరోతిఆదిమాహ. తత్థ అజ్ఝేతి చిన్తేతీతి అజ్ఝాయి, అజ్ఝాయియేవ అజ్ఝాయకో. ఏత్థ హి అకారో ‘‘పటిసేధే వుద్ధితబ్భావే…పే… అకారో విరహప్పకే’’తి ఏవం వుత్తేసు దససు అత్థేసు తబ్భావే వత్తతి. సిస్సానం సవనధారణాదివసేన హితం అజ్ఝేతి చిన్తేతి సజ్ఝాయం కరోతీతి అజ్ఝాయకో, చిన్తకోతి అత్థో. ఆచరియస్స సన్తికే ఉగ్గహితం సబ్బం మన్తం మనేన ధారేతి పవత్తేతీతి మన్తధరో. తిణ్ణం వేదాన పారగూతి వేదం వుచ్చతి ఞాణం, వేదేన వేదితబ్బా బుజ్ఝితబ్బాతి వేదా, ఇరువేదయజువేదసామవేదసఙ్ఖాతా తయో గన్థా, తేసం వేదానం పారం పరియోసానం కోటిం గతో పత్తోతి పారగూ. సేసం పాకటమేవాతి

ఫలదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. ఞాణసఞ్ఞికత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పబ్బతే హిమవన్తమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో ఞాణసఞ్ఞికత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తస్మిం తస్మిం ఉప్పన్నుప్పన్నే భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో ఘరావాసం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా హిమవన్తస్స అవిదూరే పబ్బతన్తరే పణ్ణసాలం ¶ కారేత్వా పఞ్చాభిఞ్ఞాఅట్ఠసమాపత్తియో నిబ్బత్తేత్వా ¶ వసన్తో ఏకదివసం పరిసుద్ధం పణ్డరం పులినతలం దిస్వా ‘‘ఈదిసా పరిసుద్ధా బుద్ధా, ఈదిసంవ పరిసుద్ధం బుద్ధఞాణ’’న్తి బుద్ధఞ్చ తస్స ఞాణఞ్చ అనుస్సరి థోమేసి చ.

౮౪. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సాసనే పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పత్తో పుబ్బే కతపుఞ్ఞం అనుస్సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ‘‘పబ్బతే హిమవన్తమ్హీ’’తిఆదిమాహ. పులినం సోభనం దిస్వాతి పరిపుణ్ణకతం వియ పులాకారేన పరిసోధితాకారేన పవత్తం ఠితన్తి పులినం, సోభనం ¶ వాలుకం దిస్వా సేట్ఠం బుద్ధం అనుస్సరిన్తి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

ఞాణసఞ్ఞికత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. గణ్ఠిపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సువణ్ణవణ్ణో సమ్బుద్ధోతిఆదికం ఆయస్మతో గణ్ఠిపుప్ఫియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో అనేకాసు జాతీసు కతపుఞ్ఞసఞ్చయో విపస్సిస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో ఉపభోగపరిభోగేహి అనూనో ఏకదివసం విపస్సిం భగవన్తం సగణం దిస్వా పసన్నమానసో లాజాపఞ్చమేహి పుప్ఫేహి పూజేసి. సో తేనేవ చిత్తప్పసాదేన యావతాయుకం ఠత్వా తతో దేవలోకే నిబ్బత్తో దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా అపరభాగే మనుస్సేసు మనుస్ససమ్పత్తిం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో సద్ధాజాతో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి.

౯౧. సో ఏకదివసం పుబ్బే కతపుఞ్ఞం సరిత్వా సోమనస్సజాతో ‘‘ఇమినా కుసలేనాహం నిబ్బానం పత్తో’’తి పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సువణ్ణవణ్ణో సమ్బుద్ధోతిఆదిమాహ. తం సబ్బం హేట్ఠా వుత్తనయత్తా ఉత్తానత్థమేవాతి.

గణ్ఠిపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. పదుమపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదికం ¶ ఆయస్మతో పదుమపూజకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సకసిప్పే నిప్ఫత్తిం పత్వా తత్థ సారం అపస్సన్తో బుద్ధుప్పత్తితో పురేతరం ¶ ఉప్పన్నత్తా ఓవాదానుసాసనం అలభిత్వా ఘరావాసం పహాయ ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా హిమవన్తస్స అవిదూరే గోతమకం ¶ నామ పబ్బతం నిస్సాయ అస్సమం కారేత్వా పఞ్చాభిఞ్ఞా అట్ఠ సమాపత్తియో నిబ్బత్తేత్వా ఝానసుఖేనేవ విహాసి. తదా పదుముత్తరో భగవా బుద్ధో హుత్వా సత్తే సంసారతో ఉద్ధరన్తో తస్సానుకమ్పాయ హిమవన్తం అగమాసి. తాపసో భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో సకసిస్సే సమానేత్వా తేహి పదుమపుప్ఫాని ఆహరాపేత్వా పూజేసి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం కులగేహే నిబ్బత్తో సద్ధో పసన్నో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౯౭. సో అత్తనో పుఞ్ఞకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదిమాహ. గోతమో నామ పబ్బతోతి అనేకేసం యక్ఖదేవతానం ఆవాసభావేన అధిట్ఠానవసేన గోతమస్స భవనత్తా గోతమోతి పాకటో అహోసి. పవత్తతి తిట్ఠతీతి పబ్బతో. నాగరుక్ఖేహి సఞ్ఛన్నోతి రుహతి తిట్ఠతీతి రుక్ఖో. అథ వా పథవిం ఖనన్తో ఉద్ధం రుహతీతి రుక్ఖో, నానా అనేకప్పకారా చమ్పకకప్పూరనాగఅగరుచన్దనాదయో రుక్ఖాతి నానారుక్ఖా, తేహి నానారుక్ఖేహి సఞ్ఛన్నో పరికిణ్ణో గోతమో పబ్బతోతి సమ్బన్ధో. మహాభూతగణాలయోతి భవన్తి జాయన్తి ఉప్పజ్జన్తి వడ్ఢన్తి చాతి భూతా, మహన్తా చ తే భూతా చాతి మహాభూతా, మహాభూతానం గణో సమూహోతి మహాభూతగణో, మహాభూతగణస్స ఆలయో పతిట్ఠాతి మహాభూతగణాలయో.

౯౮. వేమజ్ఝమ్హి చ తస్సాసీతి తస్స గోతమస్స పబ్బతస్స వేమజ్ఝే అబ్భన్తరే అస్సమో అభినిమ్మితో నిప్ఫాదితో కతోతి అత్థో. సేసం ఉత్తానమేవాతి.

పదుమపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

తేరసమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౧౪. సోభితవగ్గో

౧. సోభితత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరో ¶ ¶ నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో సోభితత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా ఏకదివసం ¶ సత్థారా ధమ్మే దేసియమానే సోమనస్సేన పసన్నమానసో నానప్పకారేహి థోమేసి. సో తేనేవ సోమనస్సేన కాలం కత్వా దేవేసు నిబ్బత్తో తత్థ దిబ్బసుఖం అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చ మనుస్ససుఖం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం కులగేహే నిబ్బత్తో సత్తవస్సికోవ పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ ఛళభిఞ్ఞో అరహా అహోసి.

౧. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదిమాహ. తం సబ్బం హేట్ఠా వుత్తనయత్తా సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

సోభితత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. సుదస్సనత్థేరఅపదానవణ్ణనా

విత్థతాయ నదీతీరేతిఆదికం ఆయస్మతో సుదస్సనత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే కతపుఞ్ఞూపచయో సిఖిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా వసన్తో విత్థతాయ నామ గఙ్గాయ సమీపే పిలక్ఖుఫలితం పరియేసన్తో తస్సా తీరే నిసిన్నం జలమానఅగ్గిసిఖం ఇవ సిఖిం సమ్మాసమ్బుద్ధం దిస్వా పసన్నమానసో కేతకీపుప్ఫం వణ్టేనేవ ఛిన్దిత్వా పూజేన్తో ఏవమాహ – ‘‘భన్తే, యేన ఞాణేన త్వం ఏవం మహానుభావో సబ్బఞ్ఞుబుద్ధో జాతో, తం ఞాణం అహం పూజేమీ’’తి. అథ భగవా అనుమోదనమకాసి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు జాతో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో సత్థరి పసన్నో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౧౦. ¶ సో ¶ అత్తనో కతకుసలం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో విత్థతాయ నదీతీరేతిఆదిమాహ. తత్థ విత్థతాయాతి విత్థరతి పత్థరతి విత్థిణ్ణా హోతీతి విత్థతా, నదన్తి సద్దం కరోన్తి ఇతా గతా పవత్తాతి నదీ, నదిం తరన్తా ఏతం పత్వా తిణ్ణా నామ హోన్తీతి తీరం, తస్సా విత్థతాయ నదియా తీరే తీరసమీపేతి అత్థో. కేతకిం పుప్ఫితం దిస్వాతి కుచ్ఛితాకారేన గణ్హన్తానం హత్థం కణ్డకో ఛిన్దతి విజ్ఝతీతి కేతం, కేతస్స ఏసా కేతకీపుప్ఫం, తం దిస్వా వణ్టం ఛిన్దిత్వాతి సమ్బన్ధో.

౧౧. సిఖినో లోకబన్ధునోతి సిఖీ వుచ్చతి అగ్గి, సిఖీసదిసా నీలపీతాదిభేదా జలమానా ఛబ్బణ్ణఘనరంసియో యస్స సో సిఖీ, లోకస్స సకలలోకత్తయస్స బన్ధు ఞాతకోతి లోకబన్ధు, తస్స సిఖినో లోకబన్ధునో కేతకీపుప్ఫం ¶ వణ్టే ఛిన్దిత్వా పూజేసిన్తి సమ్బన్ధో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

సుదస్సనత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. చన్దనపూజనకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

చన్దభాగానదీతీరేతిఆదికం ఆయస్మతో చన్దనపూజనకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో అత్థదస్సిస్స భగవతో కాలే హిమవన్తే చన్దభాగానదియా సమీపే కిన్నరయోనియం నిబ్బత్తో పుప్ఫభక్ఖో పుప్ఫనివసనో చన్దనఅగరుఆదీసు గన్ధవిభూసితో హిమవన్తే భుమ్మదేవతా వియ ఉయ్యానకీళజలకీళాదిఅనేకసుఖం అనుభవన్తో వాసం కప్పేసి. తదా అత్థదస్సీ భగవా తస్సానుకమ్పాయ హిమవన్తం గన్త్వా ఆకాసతో ఓరుయ్హ సఙ్ఘాటిం పఞ్ఞాపేత్వా నిసీది. సో కిన్నరో తం భగవన్తం విజ్జోతమానం తత్థ నిసిన్నం దిస్వా పసన్నమానసో సుగన్ధచన్దనేన పూజేసి. తస్స భగవా అనుమోదనం అకాసి.

౧౭. సో తేన పుఞ్ఞేన తేన సోమనస్సేన యావతాయుకం ఠత్వా తతో చుతో దేవలోకే నిబ్బత్తో అపరాపరం ఛ కామావచరసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చక్కవత్తిరజ్జపదేసరజ్జసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ¶ ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో చన్దభాగానదీతీరేతిఆదిమాహ. తత్థ చన్దం మనం రుచిం అజ్ఝాసయం ఞత్వా వియ జాతోతి చన్దో. చన్దమణ్డలేన పసన్ననిమ్మలోదకేన ఉభోసు పస్సేసు ముత్తాదలసదిససన్థరధవలపులినతలేన ¶ చ సమన్నాగతత్తా చన్దేన భాగా సదిసాతి చన్దభాగా, తస్సా చన్దభాగాయ నదియా తీరే సమీపేతి అత్థో. సేసం సబ్బం హేట్ఠా వుత్తనయత్తా సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

చన్దనపూజనకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

అట్ఠమభాణవారవణ్ణనా సమత్తా.

౪. పుప్ఫచ్ఛదనియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సునన్దో నామ నామేనాతిఆదికం ఆయస్మతో పుప్ఫచ్ఛదనియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో అనేకేసు భవేసు వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సకసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం పత్తో మహాభోగో మహాయసో దానాభిరతో అహోసి. ఏకదివసం సో ‘‘సకలజమ్బుదీపే ఇమే యాచకా నామ ‘అహం దానం న లద్ధోస్మీ’తి ¶ వత్తుం మా లభన్తూ’’తి మహాదానం సజ్జేసి. తదా పదుముత్తరో భగవా సపరివారో ఆకాసేన గచ్ఛతి. బ్రాహ్మణో తం దిస్వా పసన్నచిత్తో సకసిస్సే పక్కోసాపేత్వా పుప్ఫాని ఆహరాపేత్వా ఆకాసే ఉక్ఖిపిత్వా పూజేసి. తాని సకలనగరం ఛాదేత్వా సత్త దివసాని అట్ఠంసు.

౨౬. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సుఖం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో సద్ధాజాతో పబ్బజిత్వా ఖురగ్గేయేవ అరహత్తం పత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సునన్దో నామ నామేనాతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తనయత్తా సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

పుప్ఫచ్ఛదనియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. రహోసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదికం ¶ ఆయస్మతో రహోసఞ్ఞకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో ఏకస్మిం బుద్ధసుఞ్ఞకాలే మజ్ఝిమదేసే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సకసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం పత్వా తత్థ సారం అపస్సన్తో కేవలం ఉదరం పూరేత్వా కోధమదమానాదయో అకుసలేయేవ దిస్వా ఘరావాసం పహాయ హిమవన్తం పవిసిత్వా ఇసిపబ్బజ్జం ¶ పబ్బజిత్వా అనేకతాపససతపరివారో వసభపబ్బతసమీపే అస్సమం మాపేత్వా తీణి వస్ససహస్సాని హిమవన్తేయేవ వసమానో ‘‘అహం ఏత్తకానం సిస్సానం ఆచరియోతి సమ్మతో గరుట్ఠానియో గరుకాతబ్బో వన్దనీయో, ఆచరియో మే నత్థీ’’తి దోమనస్సప్పత్తో తే సబ్బే సిస్సే సన్నిపాతేత్వా బుద్ధానం అభావే నిబ్బానాధిగమాభావం పకాసేత్వా సయం ఏకకో రహో వివేకట్ఠానేవ నిసిన్నో బుద్ధస్స సమ్ముఖా నిసిన్నో వియ బుద్ధసఞ్ఞం మనసి కరిత్వా బుద్ధారమ్మణం పీతిం ఉప్పాదేత్వా సాలాయం పల్లఙ్కం ఆభుజిత్వా నిసిన్నో కాలం కత్వా బ్రహ్మలోకే నిబ్బత్తి.

౩౪. సో తత్థ ఝానసుఖేన చిరం వసిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో కామేసు అనల్లీనో సత్తవస్సికో పబ్బజిత్వా ఖురగ్గేయేవ అరహత్తం పత్వా ఛళభిఞ్ఞో హుత్వా పుబ్బేనివాసఞాణేన అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సఞ్జాతసోమనస్సో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదిమాహ. వసభో నామ పబ్బతోతి హిమవన్తపబ్బతం వినా సేసపబ్బతానం ఉచ్చతరభావేన సేట్ఠతరభావేన వసభోతి సఙ్ఖం గతో పబ్బతోతి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

రహోసఞ్ఞకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. చమ్పకపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

కణికారంవ ¶ జోతన్తన్తిఆదికం ఆయస్మతో చమ్పకపుప్ఫియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో వేస్సభుస్స భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే ¶ నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సకసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం పత్వా తత్థ సారం అపస్సన్తో ఘరావాసం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా వనన్తరే వసన్తో వేస్సభుం భగవన్తం ఉద్దిస్స సిస్సేహి ఆనీతేహి చమ్పకపుప్ఫేహి పూజేసి. భగవా అనుమోదనం అకాసి. సో తేనేవ కుసలేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పాపుణిత్వా పుబ్బవాసనాబలేన ఘరావాసే అనల్లీనో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౪౧. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బపుఞ్ఞకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో కణికారంవ జోతన్తన్తిఆదిమాహ. తత్థ కణికారన్తి సకలపత్తపలాసాని పరిభజ్జ పాతేత్వా పుప్ఫగహణసమయే కణ్ణికాబద్ధో హుత్వా పుప్ఫమకుళానం గహణతో కణ్ణికాకారేన పకతోతి కణికారో, ‘‘కణ్ణికారో’’తి వత్తబ్బే నిరుత్తినయేన ఏకస్స పుబ్బ ణ-కారస్స లోపం కత్వా ‘‘కణికార’’న్తి ¶ వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం. తం పుప్ఫితం కణికారరుక్ఖం ఇవ జోతన్తం బుద్ధం అద్దసన్తి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

చమ్పకపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. అత్థసన్దస్సకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

విసాలమాళే ఆసీనోతిఆదికం ఆయస్మతో అత్థసన్దస్సకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో అనేకేసు అత్తభావేసు కతపుఞ్ఞూపచయో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సకసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం పత్తో తత్థ సారం అపస్సన్తో గేహం పహాయ హిమవన్తం గన్త్వా రమణీయే ఠానే పణ్ణసాలం కత్వా పటివసతి, తదా సత్తానుకమ్పాయ హిమవన్తమాగతం పదుముత్తరభగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో పఞ్చఙ్గసమన్నాగతో వన్దిత్వా థుతివచనేహి థోమేసి. సో తేన పుఞ్ఞేన యావతాయుకం కత్వా కాలఙ్కత్వా బ్రహ్మలోకూపగో అహోసి. సో అపరభాగే ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా అరహత్తం పాపుణి.

౪౭. సో ¶ అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో విసాలమాళే ఆసీనోతిఆదిమాహ. తత్థ ¶ విసాలమాళేతి విసాలం పత్థటం విత్థిణ్ణం మహన్తం మాళం విసాలమాళం, తస్మిం విసాలమాళే ఆసీనో నిసిన్నో అహం లోకనాయకం అద్దసన్తి సమ్బన్ధో. తేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

అత్థసన్దస్సకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. ఏకపసాదనియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నారదో ఇతి మే నామన్తిఆదికం ఆయస్మతో ఏకపసాదనియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో అనేకాసు జాతీసు కతకుసలో అత్థదస్సిస్స భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో కేసవోతి పాకటో హుత్వా విఞ్ఞుతం పత్వా ఘరావాసం పహాయ పబ్బజిత్వా వసన్తో ఏకదివసం సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పసన్నమానసో అఞ్జలిం పగ్గయ్హ అతివియ పీతిసోమనస్సజాతో పక్కామి. సో యావతాయుకం ఠత్వా తేనేవ సోమనస్సేన కాలం కత్వా దేవేసు నిబ్బత్తో తత్థ దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా మనుస్సేసు ఉప్పన్నో తత్థ సమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే అఞ్ఞతరస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సత్థరి పసీదిత్వా పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౫౫. సో ¶ అపరభాగే అత్తనో కతకుసలకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో నారదో ఇతి మే నామన్తిఆదిమాహ. తత్థ నారదోతి జాతివసేన సుద్ధసరీరత్తా నత్థి రజో ధూలి మలం ఏతస్సాతి నారదో, జ-కారస్స ద-కారం కత్వా నారదోతి కులదత్తికం నామం. కేసవోతి కిసవచ్ఛగోత్తే జాతత్తా కేసవో నారదకేసవో ఇతి మం జనా విదూ జానన్తీతి అత్థో. సేసం పాకటమేవాతి.

ఏకపసాదనియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. సాలపుప్ఫదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

మిగరాజా ¶ తదా ఆసిన్తిఆదికం ఆయస్మతో సాలపుప్ఫదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే కతకుసలసఞ్చయో కేనచి కమ్మచ్ఛిద్దేన హిమవన్తే సీహయోనియం నిబ్బత్తో అనేకసీహపరివారో విహాసి. తదా సిఖీ భగవా తస్సానుకమ్పాయ హిమవన్తం అగమాసి. సీహో తం ఉపగతం దిస్వా పసన్నమానసో సాఖాభఙ్గేన సకణ్ణికసాలపుప్ఫం గహేత్వా పూజేసి. భగవా తస్స అనుమోదనం అకాసి.

౬౦. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సత్థరి పసన్నో పబ్బజిత్వా అరహత్తం పత్తో అత్తనో పుబ్బకమ్మం ¶ సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో మిగరాజా తదా ఆసిన్తిఆదిమాహ. తత్థ మరణం గచ్ఛన్తీతి మిగా, అథ వా ఘాసం మగ్గన్తి గవేసన్తీతి మిగా, మిగానం రాజా మిగరాజా. సకలచతుప్పదానం రాజభావే సతిపి గాథాబన్ధసుఖత్థం మిగే ఆదిం కత్వా మిగరాజాతి వుత్తం. యదా భగవన్తం దిస్వా సపుప్ఫం సాలసాఖం భఞ్జిత్వా పూజేసిం, తదా అహం మిగరాజా అహోసిన్తి అత్థో.

౬౨. సకోసం పుప్ఫమాహరిన్తి సకణ్ణికం సాలపుప్ఫం ఆహరిం పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

సాలపుప్ఫదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. పియాలఫలదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పరోధకో ¶ తదా ఆసిన్తిఆదికం ఆయస్మతో పియాలఫలదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిఖిస్స భగవతో కాలే నేసాదకులే నిబ్బత్తో హిమవన్తే ఏకస్మిం పబ్భారే మిగే వధిత్వా జీవికం కప్పేత్వా వసతి. తస్మిం కాలే తత్థ గతం సిఖిం భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో సాయం పాతం నమస్సమానో కఞ్చి దేయ్యధమ్మం అపస్సన్తో మధురాని ¶ పియాలఫలాని ఉచ్చినిత్వా అదాసి. భగవా తాని పరిభుఞ్జి. సో నేసాదో బుద్ధారమ్మణాయ పీతియా నిరన్తరం ఫుట్ఠసరీరో పాపకమ్మే విరత్తచిత్తో మూలఫలాహారో నచిరస్సేవ కాలం కత్వా దేవలోకే నిబ్బత్తి.

౬౬. సో తత్థ దిబ్బసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చ అనేకవిధసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే గహపతికులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా తత్థ అనభిరతో గేహం పహాయ సత్థు సన్తికే పబ్బజిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పత్తో అత్తనో కతఫలదానకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పరోధకో తదా ఆసిన్తిఆదిమాహ. తత్థ యదా అహం పియాలఫలం దత్వా చిత్తం పసాదేసిం, తదా అహం పరోధకో ఆసిన్తి సమ్బన్ధో. పరోధకోతి పరసత్తరోధకో విహేసకో. ‘‘పరరోధకో’’తి వత్తబ్బే పుబ్బస్స ర-కారస్స లోపం కత్వా ‘‘పరోధకో’’తి వుత్తం.

౬౯. పరిచారిం వినాయకన్తి తం నిబ్బానపాపకం సత్థారం, ‘‘భన్తే ¶ , ఇమం ఫలం పరిభుఞ్జథా’’తి పవారిం నిమన్తేసిం ఆరాధేసిన్తి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

పియాలఫలదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

చుద్దసమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౧౫. ఛత్తవగ్గో

౧. అతిఛత్తియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పరినిబ్బుతే ¶ భగవతీతిఆదికం ఆయస్మతో అతిఛత్తియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో అత్థదస్సిస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో ధరమానస్స భగవతో అదిట్ఠత్తా పరినిబ్బుతకాలే ‘‘అహో మమ పరిహానీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘మమ జాతిం సఫలం కరిస్సామీ’’తి కతసన్నిట్ఠానో ఛత్తాధిఛత్తం కారేత్వా తస్స భగవతో సరీరధాతుం నిహితధాతుగబ్భం పూజేసి. అపరభాగే పుప్ఫచ్ఛత్తం కారేత్వా తమేవ ధాతుగబ్భం ¶ పూజేసి. సో తేనేవ పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే గహపతికులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థరి పసన్నో పబ్బజిత్వా కమ్మట్ఠానం గహేత్వా వాయమన్తో నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి.

౧. సో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పరినిబ్బుతే భగవతీతిఆదిమాహ. తత్థ ఛత్తాతిఛత్తన్తి ఛాదియతి సంవరియతి ఆతపాదిన్తి ఛత్తం, ఛత్తస్స అతిఛత్తం ఛత్తస్స ఉపరి కతఛత్తం ఛత్తాతిఛత్తం, ఛత్తస్స ఉపరూపరి ఛత్తన్తి అత్థో. థూపమ్హి అభిరోపయిన్తి థూపియతి రాసికరీయతీతి థూపో, అథ వా థూపతి థిరభావేన వుద్ధిం విరూళ్హిం వేపుల్లం ఆపజ్జమానో పతిట్ఠాతీతి థూపో, తస్మిం థూపమ్హి మయా కారితం ఛత్తం ఉపరూపరి ఠపనవసేన అభి విసేసేన ఆరోపయిం పూజేసిన్తి అత్థో.

౨. పుప్ఫచ్ఛదనం కత్వానాతి వికసితేహి సుగన్ధేహి అనేకేహి ఫుప్ఫేహి ఛదనం ఛత్తుపరి వితానం కత్వా పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

అతిఛత్తియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. థమ్భారోపకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నిబ్బుతే ¶ లోకనాథమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో థమ్భారోపకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో ధమ్మదస్సిస్స భగవతో ¶ కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో సద్ధో పసన్నో పరినిబ్బుతే భగవతి తస్స భగవతో ధాతుగబ్భమాళకే థమ్భం నిఖనిత్వా ధజం ఆరోపేసి. బహూని జాతిసుమనపుప్ఫాని గన్థిత్వా నిస్సేణియా ఆరోహిత్వా పూజేసి.

౫. సో యావతాయుకం ఠత్వా కాలం కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా సబ్బత్థ పూజితో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో దహరకాలతో పభుతి పూజనీయో సాసనే బద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పత్తో ¶ అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో నిబ్బుతే లోకనాథమ్హీతిఆదిమాహ. తత్థ నిబ్బుతే లోకనాథమ్హీతి సకలలోకస్స నాథే పధానభూతే పటిసరణే చ సత్థరి ఖన్ధపరినిబ్బానేన నిబ్బుతే నిబ్బుతదీపసిఖా వియ అదస్సనం గతేతి అత్థో. ధమ్మదస్సీనరాసభేతి చతుసచ్చధమ్మం పస్సతీతి ధమ్మదస్సీ, అథ వా సతిపట్ఠానాదికే సత్తతింసబోధిపక్ఖియధమ్మే దస్సనసీలో పస్సనసీలోతి ధమ్మదస్సీ, నరానం ఆసభో పవరో ఉత్తమోతి నరాసభో, ధమ్మదస్సీ చ సో నరాసభో చేతి ధమ్మదస్సీనరాసభో, తస్మిం ధమ్మదస్సీనరాసభే. ఆరోపేసిం ధజం థమ్భన్తి చేతియమాళకే థమ్భం నిఖనిత్వా తత్థ ధజం ఆరోపేసిం బన్ధిత్వా ఠపేసిన్తి అత్థో.

౬. నిస్సేణిం మాపయిత్వానాతి నిస్సాయ తం ఇణన్తి గచ్ఛన్తి ఆరోహన్తి ఉపరీతి నిస్సేణి, తం నిస్సేణిం మాపయిత్వా కారేత్వా బన్ధిత్వా థూపసేట్ఠం సమారుహిన్తి సమ్బన్ధో. జాతిపుప్ఫం గహేత్వానాతి జాయమానమేవ జనానం సున్దరం మనం కరోతీతి జాతిసుమనం, జాతిసుమనమేవ పుప్ఫం ‘‘జాతిసుమనపుప్ఫ’’న్తి వత్తబ్బే గాథాబన్ధసుఖత్థం సుమనసద్దస్స లోపం కత్వా ‘‘జాతిపుప్ఫ’’న్తి వుత్తం, తం జాతిసుమనపుప్ఫం గహేత్వా గన్థిత్వా థూపమ్హి ఆరోపయిం, ఆరోపేత్వా పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

థమ్భారోపకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. వేదికారకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నిబ్బుతే ¶ లోకనాథమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో వేదికారకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పియదస్సిస్స భగవతో కాలే విభవసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా నిబ్బుతే సత్థరి పసన్నో తస్స చేతియే వలయం కారేసి, సత్తహి రతనేహి పరిపూరేత్వా మహాపూజం కారేసి. సో ¶ తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో అనేకేసు జాతిసతసహస్సేసు పూజనీయో మహద్ధనో మహాభోగో ఉభయసుఖం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విభవసమ్పన్నో పబ్బజిత్వా వాయమన్తో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౧౦. సో ¶ ఏకదివసం అత్తనో పుబ్బే కతకుసలం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో నిబ్బుతే లోకనాథమ్హీతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తత్థమేవ. పియదస్సీనరుత్తమేతి పియం సోమనస్సాకారం దస్సనం యస్స సో పియదస్సీ, ఆరోహపరిణాహద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణఅసీతానుబ్యఞ్జనబ్యామప్పభామణ్డలేహి సాధు మహాజనప్పసాదం జనయనాకారదస్సనోతి అత్థో. నరానం ఉత్తమోతి నరుత్తమో, పియదస్సీ చ సో నరుత్తమో చేతి పియదస్సీనరుత్తమో, తస్మిం పియదస్సీనరుత్తమే నిబ్బుతే ధాతుగబ్భమ్హి ముత్తవేదిం అహం అకాసిన్తి సమ్బన్ధో. పుప్ఫాధారత్థాయ పరియోసానే వేదికావలయం అకాసిన్తి అత్థో.

౧౧. మణీహి పరివారేత్వాతి మణతి జోతతి పభాసతీతి మణి, అథ వా జనానం మనం పూరేన్తో సోమనస్సం కరోన్తో ఇతో గతో పవత్తోతి మణి, జాతిరఙ్గమణివేళురియమణిఆదీహి అనేకేహి మణీహి కతవేదికావలయం పరివారేత్వా ఉత్తమం మహాపూజం అకాసిన్తి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

వేదికారకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. సపరివారియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో సపరివారియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో అనేకాసు జాతీసు వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో ¶ కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో మహద్ధనో మహాభోగో అహోసి. అథ పదుముత్తరే భగవతి పరినిబ్బుతే మహాజనో తస్స ధాతుం నిదహిత్వా మహన్తం చేతియం కారేత్వా పూజేసి. తస్మిం కాలే అయం ఉపాసకో తస్సుపరి చన్దనసారేన చేతియఘరం కరిత్వా మహాపూజం అకాసి. సో తేనేవ పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ కుసలం కత్వా సద్ధాయ సాసనే పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౧౫-౮. సో ¶ అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదిమాహ. తత్థ ¶ ఓమత్తన్తి లామకభావం నీచభావం దుక్ఖితభావం వా న పస్సామి న జానామి, న దిట్ఠపుబ్బో మయా నీచభావోతి అత్థో. సేసం పాకటమేవాతి.

సపరివారియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. ఉమాపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నిబ్బుతే లోకమహితేతిఆదికం ఆయస్మతో ఉమాపుప్ఫియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా వసన్తో నిబ్బుతస్స భగవతో చేతియమహే వత్తమానే ఇన్దనీలమణివణ్ణం ఉమాపుప్ఫం గహేత్వా పూజేసి. సో తేన పుఞ్ఞేన సుగతీసుయేవ సంసరన్తో దిబ్బమానుససమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఉప్పన్నుప్పన్నభవే బహులం నీలవణ్ణో జాతిసమ్పన్నో విభవసమ్పన్నో అహోసి. సో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సద్ధాజాతో పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి.

౨౧. సో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో నిబ్బుతే లోకమహితేతిఆది వుత్తం. తత్థ లోకమహితేతి లోకేహి మహితో పూజితోతి లోకమహితో, తస్మిం లోకమహితే సిద్ధత్థమ్హి భగవతి పరినిబ్బుతేతి సమ్బన్ధో. ఆహుతీనంపటిగ్గహేతి ఆహుతినో వుచ్చన్తి పూజాసక్కారా, తేసం ఆహుతీనం పటిగ్గహేతుం అరహతీతి ఆహుతీనంపటిగ్గహో, అలుత్తకితన్తసమాసో, తస్మిం ఆహుతీనంపటిగ్గహే భగవతి పరినిబ్బుతేతి అత్థో.

౨౨. ఉమాపుప్ఫన్తి ¶ ఉద్ధముద్ధం నీలపభం ముఞ్చమానం పుప్ఫతి వికసతీతి ఉమాపుప్ఫం, తం ఉమాపుప్ఫం గహేత్వా చేతియే పూజం అకాసిన్తి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

ఉమాపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. అనులేపదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

అనోమదస్సీమునినోతిఆదికం ¶ ఆయస్మతో అనులేపదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో అనోమదస్సిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో మహద్ధనో మహాభోగో తస్స భగవతో బోధిరుక్ఖస్స వేదికావలయం కారేత్వా సుధాకమ్మఞ్చ కారేత్వా వాలుకసన్థరణం దద్దళ్హమానం రజతవిమానమివ కారేసి. సో తేన పుఞ్ఞేన సుఖప్పత్తో ఉప్పన్నుప్పన్నభవే రజతవిమానరజతగేహరజతపాసాదేసు ¶ సుఖమనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సత్థరి పసన్నో పబ్బజిత్వా విపస్సనమనుయుత్తో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౨౬. సో అపరభాగే ‘‘కిం ను ఖో కుసలం కత్వా మయా అయం విసేసో అధిగతో’’తి పుబ్బేనివాసానుస్సతిఞాణేన పటిపాటియా అనుస్సరిత్వా పుబ్బే కతకుసలం జానిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో అనోమదస్సీమునినోతిఆదిమాహ. తత్థ అనోమం అలామకం దస్సనం దస్సనీయం సరీరం యస్స సో అనోమదస్సీ, ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణఅసీతానుబ్యఞ్జనబ్యామప్పభాసముజ్జలవిరాజితసరీరత్తా సున్దరదస్సనోతి అత్థో. సుధాయ పిణ్డం దత్వానాతి బోధిఘరే వేదికావలయం కారేత్వా సకలే బోధిఘరే సుధాలేపనం కత్వాతి అత్థో. పాణికమ్మం అకాసహన్తి సారకట్ఠేన ఫలకపాణియో కత్వా తాహి పాణీహి మట్ఠకమ్మం అకాసిన్తి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

అనులేపదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. మగ్గదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

ఉత్తరిత్వాన నదికన్తిఆదికం ఆయస్మతో మగ్గదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు ¶ కతాధికారో అనేకేసు భవేసు నిబ్బానాధిగమత్థాయ పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే లోకసమ్మతే కులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ ఘరావాసం వసన్తో ఏకదివసం భగవన్తం ఏకం నదిం ఉత్తరిత్వా వనన్తరం గచ్ఛన్తం దిస్వా పసన్నమానసో ‘‘ఇదాని మయా భగవతో మగ్గం సమం కాతుం వట్టతీ’’తి చిన్తేత్వా కుదాలఞ్చ పిటకఞ్చ ¶ ఆదాయ భగవతో గమనమగ్గం సమం కత్వా వాలుకం ఓకిరిత్వా భగవతో పాదే వన్దిత్వా, ‘‘భన్తే, ఇమినా మగ్గాలఙ్కారకరణేన నిబ్బత్తనిబ్బత్తట్ఠానే పూజనీయో భవేయ్యం, నిబ్బానఞ్చ పాపుణేయ్య’’న్తి పత్థనం అకాసి. భగవా ‘‘యథాధిప్పాయం సమిజ్ఝతూ’’తి అనుమోదనం వత్వా పక్కామి.

౩౨-౩. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో సబ్బత్థ పూజితో అహోసి. ఇమస్మిం పన బుద్ధుప్పాదే పాకటే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో సత్థరి పసన్నో పబ్బజిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం పచ్చక్ఖతో ఞత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ఉత్తరిత్వాన నదికన్తిఆదిమాహ. తత్థ నదతి సద్దం కరోతి గచ్ఛతీతి నదీ, నదీయేవ నదికా, తం నదికం ఉత్తరిత్వా అతిక్కమిత్వాతి అత్థో. కుదాలపిటకమాదాయాతి ¶ కు వుచ్చతి పథవీ, తం విదాలనే పదాలనే ఛిన్దనే అలన్తి కుదాలం, పిటకం వుచ్చతి పంసువాలికాదివాహకం, తాలపణ్ణవేత్తలతాదీహి కతభాజనం, కుదాలఞ్చ పిటకఞ్చ కుదాలపిటకం, తం ఆదాయ గహేత్వాతి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

మగ్గదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. ఫలకదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

యానకారో పురే ఆసిన్తిఆదికం ఆయస్మతో ఫలకదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో అనేకేసు అత్తభావేసు కతపుఞ్ఞసమ్భారో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే వడ్ఢకికులే నిబ్బత్తో రతనత్తయే పసన్నో చన్దనేన ఆలమ్బనఫలకం కత్వా భగవతో అదాసి. భగవా తస్సానుమోదనం అకాసి.

౩౭. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో సబ్బత్థ కాలే చిత్తసుఖపీణితో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా సఞ్జాతప్పసాదో పబ్బజిత్వా వాయమన్తో నచిరస్సేవ సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం ¶ పత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ¶ యానకారో పురే ఆసిన్తిఆదిమాహ. తత్థ యానకారోతి యన్తి ఏతేన ఇచ్ఛితిచ్ఛితట్ఠానన్తి యానం, తం కరోతీతి యానకారో, పురే బుద్ధదస్సనసమయే అహం యానకారో ఆసిం అహోసిన్తి అత్థో. చన్దనం ఫలకం కత్వాతి చన్దతి పరిళాహం వూపసమేతీతి చన్దనం. అథ వా చన్దన్తి సుగన్ధవాసనత్థం సరీరం విలిమ్పన్తి ఏతేనాతి చన్దనం, తం ఆలమ్బనఫలకం కత్వా. లోకబన్ధునోతి సకలలోకస్స బన్ధు ఞాతిభూతోతి లోకబన్ధు, తస్స లోకబన్ధునో సత్థుస్స అదాసిన్తి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

ఫలకదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. వటంసకియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సుమేధో నామ నామేనాతిఆదికం ఆయస్మతో వటంసకియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమమునిన్దేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సుమేధస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా తత్థ ఆదీనవం దిస్వా గేహం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా మహావనే విహాసి. తస్మిం సమయే సుమేధో భగవా వివేకకామతాయ తం వనం సమ్పాపుణి. అథ సో తాపసో భగవన్తం ¶ దిస్వా పసన్నమానసో వికసితం సళలపుప్ఫం గహేత్వా వటంసకాకారేన గన్థేత్వా భగవతో పాదమూలే ఠపేత్వా పూజేసి. భగవా తస్స చిత్తప్పసాదత్థాయ అనుమోదనమకాసి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నే కులే జాతో వుద్ధిమన్వాయ సద్ధో పసన్నో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౪౩. సో అపరభాగే పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సుమేధో నామ నామేనాతిఆది వుత్తం. వివేకమనుబ్రూహన్తోతి జనాకిణ్ణతం పహాయ జనవివేకం చిత్తవివేకఞ్చ అనుబ్రూహన్తో వడ్ఢేన్తో బహులీకరోన్తో మహావనం అజ్ఝోగాహి పావిసీతి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

వటంసకియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. పల్లఙ్కదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సుమేధస్స ¶ ¶ భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో పల్లఙ్కదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో అనేకేసు భవేసు నిబ్బానాధిగమత్థాయ కతపుఞ్ఞూపచయో సుమేధస్స భగవతో కాలే గహపతికులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ మహాభోగసమ్పన్నో సత్థరి పసీదిత్వా ధమ్మం సుత్వా తస్స సత్థునో సత్తరతనమయం పల్లఙ్కం కారేత్వా మహన్తం పూజం అకాసి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో సబ్బత్థ పూజితో అహోసి. సో అనుక్కమేన ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పసన్నో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పత్వా పుబ్బే కతపుఞ్ఞనామేన పల్లఙ్కదాయకత్థేరోతి పాకటో అహోసి. హేట్ఠా వియ ఉపరిపి పుబ్బే కతపుఞ్ఞనామేన థేరానం నామాని ఏవమేవ వేదితబ్బాని.

౪౭. సో ఏకదివసం అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సుమేధస్స భగవతోతిఆదిమాహ. పల్లఙ్కో హి మయా దిన్నోతి పల్లఙ్కం ఊరుబద్ధాసనం కత్వా యత్థ ఉపవీసన్తి నిసీదన్తి, సో పల్లఙ్కోతి వుచ్చతి, సో పల్లఙ్కో సత్తరతనమయో మయా దిన్నో పూజితోతి అత్థో. సఉత్తరసపచ్ఛదోతి సహ ఉత్తరచ్ఛదేన సహ పచ్ఛదేన సఉత్తరసపచ్ఛదో, ఉపరివితానం బన్ధిత్వా ఆసనం ఉత్తమవత్థేహి అచ్ఛాదేత్వాతి అత్థో. సేసం పాకటమేవాతి.

పల్లఙ్కదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

పన్నరసమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౧౬. బన్ధుజీవకవగ్గో

౧. బన్ధుజీవకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

చన్దంవ ¶ ¶ విమలం సుద్ధన్తిఆదికం ఆయస్మతో బన్ధుజీవకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పాయస్మా పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిఖిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో ¶ విఞ్ఞుతం పత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా వసన్తో సిఖిస్స భగవతో రూపకాయసమ్పత్తిం దిస్వా పసన్నమానసో బన్ధుజీవకపుప్ఫాని గహేత్వా భగవతో పాదమూలే పూజేసి. భగవా తస్స చిత్తప్పసాదవడ్ఢనత్థాయ అనుమోదనమకాసి. సో యావతాయుతం ఠత్వా తేనేవ పుఞ్ఞేన దేవలోకే నిబ్బత్తో ఛ కామావచరసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చ చక్కవత్తిఆదిసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్స అమ్హాకం సమ్మాసమ్బుద్ధస్స ఉప్పన్నకాలే గహపతికులే నిబ్బత్తో రూపగ్గయసగ్గప్పత్తో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా సద్ధాజాతో గేహం పహాయ పబ్బజితో అరహత్తం పాపుణి.

౧. సో పుబ్బేనివాసఞాణేన పుబ్బే కతకుసలకమ్మం అనుస్సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో చన్దంవ విమలం సుద్ధన్తిఆదిమాహ. తత్థ చన్దంవ విమలం సుద్ధన్తి అబ్భా, మహికా, ధుమో, రజో, రాహూతి ఇమేహి ఉపక్కిలేసమలేహి విముత్తం చన్దం ఇవ దియడ్ఢసహస్సుపక్కిలేసమలానం పహీనత్తా విమలం నిక్కిలేసత్తా సుద్ధం పసన్నం సిఖిం సమ్బుద్ధన్తి సమ్బన్ధో. కిలేసకద్దమానం అభావేన అనావిలం. నన్దీభవసఙ్ఖాతాయ బలవస్నేహాయ పరిసమన్తతో ఖీణత్తా నన్దీభవపరిక్ఖీణం. తిణ్ణం లోకేతి లోకత్తయతో తిణ్ణం ఉత్తిణ్ణం అతిక్కన్తం. విసత్తికన్తి విసత్తికం వుచ్చతి తణ్హా, నిత్తణ్హన్తి అత్థో.

౨. నిబ్బాపయన్తం జనతన్తి ధమ్మవస్సం వస్సన్తో జనతం జనసమూహం కిలేసపరిళాహాభావేన నిబ్బాపయన్తం వూపసమేన్తం. సయం సంసారతో తిణ్ణం, సబ్బసత్తే సంసారతో తారయన్తం అతిక్కమేన్తం చతున్నం సచ్చానం ముననతో జాననతో మునిం సిఖిం సమ్బుద్ధన్తి సమ్బన్ధో. వనస్మిం ఝాయమానన్తి ఆరమ్మణూపనిజ్ఝానలక్ఖణూపనిజ్ఝానేహి ఝాయన్తం చిన్తేన్తం చిత్తేన భావేన్తం వనమజ్ఝేతి అత్థో. ఏకగ్గం ¶ ఏకగ్గచిత్తం సుసమాహితం సుట్ఠు ఆరమ్మణే ఆహితం ఠపితచిత్తం సిఖిం మునిం దిస్వాతి సమ్బన్ధో.

౩. బన్ధుజీవకపుప్ఫానీతి బన్ధూనం ఞాతీనం జీవకం జీవితనిస్సయం హదయమంసలోహితం బన్ధుజీవకం హదయమంసలోహితసమానవణ్ణం పుప్ఫం బన్ధుజీవకపుప్ఫం గహేత్వా సిఖినో లోకబన్ధునో పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

బన్ధుజీవకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. తమ్బపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పరకమ్మాయనే ¶ ¶ యుత్తోతిఆదికం ఆయస్మతో తమ్బపుప్ఫియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి ఆయస్మా పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పియదస్సిస్స భగవతో కాలే కేనచి పురే కతేన అకుసలకమ్మేన దుగ్గతకులే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో పరేసం కమ్మం కత్వా భతియా జీవికం కప్పేసి. సో ఏవం దుక్ఖేన వసన్తో పరేసం అపరాధం కత్వా మరణభయేన పలాయిత్వా వనం పావిసి. తత్థ గతట్ఠానే పాటలిబోధిం దిస్వా వన్దిత్వా సమ్మజ్జిత్వా ఏకస్మిం రుక్ఖే తమ్బవణ్ణం పుప్ఫం దిస్వా తం సబ్బం కణ్ణికే ఓచినిత్వా బోధిపూజం అకాసి. తత్థ చిత్తం పసాదేత్వా వన్దిత్వా పల్లఙ్కమాభుజిత్వా నిసీది. తస్మిం ఖణే తే మనుస్సా పదానుపదికం అనుబన్ధిత్వా తత్థ అగమంసు. సో తే దిస్వా బోధిం ఆవజ్జేన్తోవ పలాయిత్వా భయానకే గీరిదుగ్గపపాతే పతిత్వా మరి.

౭. సో బోధిపూజాయ అనుస్సరితత్తా తేనేవ పీతిసోమనస్సేన తావతింసాదీసు ఉపపన్నో ఛ కామావచరసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చ చక్కవత్తిఆదిసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నే కులే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పసన్నమానసో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా హుత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పరకమ్మాయనే యుత్తోతిఆదిమాహ. తత్థ పరేసం కమ్మాని పరకమ్మాని, పరకమ్మానం ఆయనే కరణే వాహనే ధారణే యుత్తో యోజితో అహోసిన్తి అత్థో. సేసం పాకటమేవాతి.

తమ్బపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. వీథిసమ్మజ్జకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

ఉదేన్తం ¶ సతరంసిం వాతిఆదికం ఆయస్మతో వీథిసమ్మజ్జకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో అనేకేసు జాతిసతేసు కతపుఞ్ఞసఞ్చయో సిఖిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో ఘరావాసం వసన్తో నగరవాసీహి సద్ధిం వీథిం సజ్జేత్వా నీయమానం భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో వీథిం సమం కత్వా ధజం తత్థ ఉస్సాపేసి.

౧౫. సో ¶ తేనేవ పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో బహుమానహదయో పబ్బజిత్వా లద్ధూపసమ్పదో నచిరస్సేవ అరహా హుత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం అనుస్సరన్తో పచ్చక్ఖతో జానిత్వా పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ఉదేన్తం సతరంసిం వాతిఆదిమాహ. తత్థ ¶ ఉదేన్తం ఉగ్గచ్ఛన్తం సతరంసిం సతపభం. సతరంసీతి దేసనాసీసమత్తం, అనేకసతసహస్సపభం సూరియం ఇవాతి అత్థో. పీతరంసింవ భాణుమన్తి పీతరంసిం సంకుచితపభం భాణుమం పభావన్తం చన్దమణ్డలం ఇవ సమ్బుద్ధం దిస్వాతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

వీథిసమ్మజ్జకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. కక్కారుపుప్ఫపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

దేవపుత్తో అహం సన్తోతిఆదికం ఆయస్మతో కక్కారుపుప్ఫపూజకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే కతపుఞ్ఞసఞ్చయో సిఖిస్స భగవతో కాలే భుమ్మట్ఠకదేవపుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తో సిఖిం సమ్మాసమ్బుద్ధం దిస్వా దిబ్బకక్కారుపుప్ఫం గహేత్వా పూజేసి.

౨౧. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఏకతింసకప్పబ్భన్తరే ఉభయసుఖం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సత్థరి పసన్నో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా హుత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం పచ్చక్ఖతో ఞత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో దేవపుత్తో అహం సన్తోతిఆదిమాహ. తత్థ దిబ్బన్తి కీళన్తి పఞ్చహి దిబ్బేహి కామగుణేహీతి దేవా, దేవానం పుత్తో, దేవో ఏవ వా పుత్తో దేవపుత్తో, అహం దేవపుత్తో ¶ సన్తో విజ్జమానో దిబ్బం కక్కారుపుప్ఫం పగ్గయ్హ పకారేన, గహేత్వా సిఖిస్స భగవతో అభిరోపయిం పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

కక్కారుపుప్ఫపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. మన్దారవపుప్ఫపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

దేవపుత్తో ¶ అహం సన్తోతిఆదికం ఆయస్మతో మన్దారవపుప్ఫపూజకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి థేరో పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిఖిస్స భగవతో కాలే భుమ్మట్ఠకదేవపుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తో సిఖిం భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో దిబ్బమన్దారవపుప్ఫేహి పూజేసి.

౨౫. సో తేన పుఞ్ఞేనాతిఆదికం సబ్బం అనన్తరత్థేరస్స అపదానవణ్ణనాయ వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బన్తి.

మన్దారవపుప్ఫపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. కదమ్బపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదికం ఆయస్మతో కదమ్బపుప్ఫియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సమ్మాసమ్బుద్ధసుఞ్ఞే లోకే ఏకస్మిం ¶ కులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ ఘరావాసం వసన్తో తత్థ ఆదీనవం దిస్వా ఘరావాసం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా హిమవన్తసమీపే కుక్కుటే నామ పబ్బతే అస్సమం కత్వా విహాసి. సో తత్థ సత్త పచ్చేకబుద్ధే దిస్వా పసన్నమానసో పుప్ఫితం కదమ్బపుప్ఫం ఓచినిత్వా తే పచ్చేకబుద్ధే పూజేసి. తేపి ‘‘ఇచ్ఛితం పత్థిత’’న్తిఆదినా అనుమోదనం అకంసు.

౩౦. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా హుత్వా పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ¶ హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదిమాహ. తం వుత్తత్థమేవ. కుక్కుటో నామ పబ్బతోతి తస్స ఉభోసు పస్సేసు కుక్కుటచూళాకారేన పబ్బతకూటానం విజ్జమానత్తా కుక్కుటోతి సఙ్ఖం గతో. పకారేన తిరో హుత్వా పతిట్ఠహతీతి పబ్బతో. తమ్హి పబ్బతపాదమ్హీతి తస్మిం పబ్బతసమీపే. సత్త బుద్ధా వసన్తీతి సత్త పచ్చేకబుద్ధా తస్మిం కుక్కుటపబ్బతపాదే పణ్ణసాలాయం వసన్తీతి అత్థో.

౩౧. దీపరాజంవ ¶ ఉగ్గతన్తి దీపానం రాజా దీపరాజా, సబ్బేసం దీపానం జలమానానం తారకానం రాజా చన్దోతి అత్థో. అథ వా సబ్బేసు జమ్బుదీపపుబ్బవిదేహఅపరగోయానఉత్తరకురుసఙ్ఖాతేసు చతూసు దీపేసు ద్విసహస్సపరిత్తదీపేసు చ రాజా ఆలోకఫరణతో చన్దో దీపరాజాతి వుచ్చతి, తం నభే ఉగ్గతం చన్దం ఇవ పుప్ఫితం ఫుల్లితం కదమ్బరుక్ఖం దిస్వా తతో పుప్ఫం ఓచినిత్వా ఉభోహి హత్థేహి పగ్గయ్హ పకారేన గహేత్వా సత్త పచ్చేకబుద్ధే సమోకిరిం సుట్ఠు ఓకిరిం, ఆదరేన పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

కదమ్బపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. తిణసూలకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదికం ఆయస్మతో తిణసూలకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి థేరో పురిమజినవరేసు కతపుఞ్ఞసమ్భారో ఉప్పన్నుప్పన్నభవే కుసలాని ఉపచినన్తో సిఖిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా తత్థ దోసం దిస్వా తం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా వసన్తో హిమవన్తసమీపే భూతగణే నామ పబ్బతే వసన్తం ఏకతం వివేకమనుబ్రూహన్తం సిఖిం సమ్బుద్ధం దిస్వా పసన్నమానసో తిణసూలపుప్ఫం గహేత్వా పాదమూలే పూజేసి. బుద్ధోపి తస్స అనుమోదనం అకాసి.

౩౫. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం విభవసమ్పన్నే ¶ ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సాసనే పసన్నో పబ్బజిత్వా ఉపనిస్సయసమ్పన్నత్తా నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణిత్వా పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సప్పత్తో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదిమాహ. భూతగణో నామ పబ్బతోతి భూతగణానం దేవయక్ఖసమూహానం ఆవాసభూతత్తా భవనసదిసత్తా అవిరూళ్హభావేన పవత్తత్తా ¶ చ భూతగణో నామ పబ్బతో, తస్మిం ఏకో అదుతియో జినో జితమారో బుద్ధో వసతే దిబ్బబ్రహ్మఅరియఇరియాపథవిహారేహి విహరతీతి అత్థో.

౩౬. ఏకూనసతసహస్సం ¶ , కప్పం న వినిపాతికోతి తేన తిణసూలపుప్ఫపూజాకరణఫలేన నిరన్తరం ఏకూనసతసహస్సకప్పానం అవినిపాతకో చతురాపాయవినిముత్తో సగ్గసమ్పత్తిభవమేవ ఉపపన్నోతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

తిణసూలకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. నాగపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సువచ్ఛో నామ నామేనాతిఆదికం ఆయస్మతో నాగపుప్ఫియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి థేరో పురిమజిననిసభేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరభగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో వేదత్తయాదీసు సకసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం పత్వా తత్థ సారం అదిస్వా హిమవన్తం పవిసిత్వా తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా ఝానసమాపత్తిసుఖేన వీతినామేసి. తస్మిం సమయే పదుముత్తరో భగవా తస్సానుకమ్పాయ తత్థ అగమాసి. సో తాపసో తం భగవన్తం దిస్వా లక్ఖణసత్థేసు ఛేకత్తా భగవతో లక్ఖణరూపసమ్పత్తియా పసన్నో వన్దిత్వా అఞ్జలిం పగ్గయ్హ అట్ఠాసి. ఆకాసతో అనోతిణ్ణత్తా పూజాసక్కారే అకతేయేవ ఆకాసేనేవ పక్కామి. అథ సో తాపసో ససిస్సో నాగపుప్ఫం ఓచినిత్వా తేన పుప్ఫేన భగవతో గతదిసాభాగమగ్గం పూజేసి.

౩౯. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవన్తో సబ్బత్థ పూజితో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సద్ధాసమ్పన్నో పబ్బజిత్వా వత్తపటిపత్తియా సాసనం సోభయమానో నచిరస్సేవ అరహా హుత్వా ‘‘కేన ను ఖో కుసలకమ్మేన మయా అయం లోకుత్తరసమ్పత్తి లద్ధా’’తి అతీతకమ్మం సరన్తో పుబ్బకమ్మం పచ్చక్ఖతో ఞత్వా సఞ్జాతసోమనస్సో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సువచ్ఛో నామ నామేనాతిఆదిమాహ. తత్థ వచ్ఛగోత్తే జాతత్తా వచ్ఛో, సున్దరో చ సో వచ్ఛో చేతి సువచ్ఛో. నామేన సువచ్ఛో నామ బ్రాహ్మణో మన్తపారగూ వేదత్తయాదిసకలమన్తసత్థే ¶ కోటిప్పత్తోతి అత్థో. సేసం హేట్ఠా వుత్తనయత్తా ఉత్తానత్థమేవాతి.

నాగపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. పున్నాగపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

కాననం ¶ ¶ వనమోగయ్హాతిఆదికం ఆయస్మతో పున్నాగపుప్ఫియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో ఫుస్సస్స భగవతో కాలే నేసాదకులే నిబ్బత్తో మహావనం పవిట్ఠో తత్థ సుపుప్ఫితపున్నాగపుప్ఫం దిస్వా హేతుసమ్పన్నత్తా బుద్ధారమ్మణపీతివసేన భగవన్తం సరిత్వా తం పుప్ఫం సహ కణ్ణికాహి ఓచినిత్వా వాలుకాహి చేతియం కత్వా పూజేసి.

౪౬. సో తేన పుఞ్ఞేన ద్వేనవుతికప్పే నిరన్తరం దేవమనుస్ససమ్పత్తియోయేవ అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం విభవసమ్పన్నే కులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ పుబ్బవాసనాబలేన సాసనే పసన్నో పబ్బజిత్వా వాయమన్తో నచిరస్సేవ అరహా హుత్వా పుబ్బే కతకుసలం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో కాననం వనమోగయ్హాతిఆదిమాహ. తం సబ్బం హేట్ఠా వుత్తత్తా ఉత్తానత్థమేవాతి.

పున్నాగపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. కుముదదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదికం ఆయస్మతో కుముదదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి థేరో పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో అనేకేసు భవేసు వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హిమవన్తస్స ఆసన్నే మహన్తే జాతస్సరే కుకుత్థో నామ పక్ఖీ హుత్వా నిబ్బత్తో కేనచి అకుసలేన పక్ఖీ సమానోపి పుబ్బే కతసమ్భారేన బుద్ధిసమ్పన్నో పుఞ్ఞాపుఞ్ఞేసు ఛేకో సీలవా పాణగోచరతో పటివిరతో అహోసి. తస్మిం సమయే పదుముత్తరో భగవా ఆకాసేనాగన్త్వా తస్స సమీపే చఙ్కమతి. అథ సో సకుణో భగవన్తం దిస్వా పసన్నచిత్తో కుముదపుప్ఫం డంసిత్వా భగవతో పాదమూలే పూజేసి. భగవా తస్స సోమనస్సుప్పాదనత్థం పటిగ్గహేత్వా అనుమోదనమకాసి.

౫౧. సో ¶ తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు ఉభయసమ్పత్తిసుఖం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం అఞ్ఞతరస్మిం కులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ మహద్ధనో మహాభోగో రతనత్తయే పసన్నో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా హుత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం పచ్చక్ఖతో ఞత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదిమాహ. పదుముప్పలసఞ్ఛన్నోతి ¶ ¶ ఏత్థ సతపత్తేహి సమ్పుణ్ణో సేతపదుమో చ తీణి నీలరత్తసేతుప్పలాని చ పదుముప్పలాని తేహి సఞ్ఛన్నో గహనీభూతో సమ్పుణ్ణో మహాజాతస్సరో అహూతి సమ్బన్ధో. పుణ్డరీకసమోత్థటోతి పుణ్డరీకేహి రత్తపదుమేహి ఓత్థటో సమ్పుణ్ణోతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

కుముదదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

సోళసమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౧౭. సుపారిచరియవగ్గో

౧. సుపారిచరియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుమో ¶ నామ నామేనాతిఆదికం ఆయస్మతో సుపారిచరియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమమునిపుఙ్గవేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే యక్ఖయోనియం నిబ్బత్తో హిమవతి యక్ఖసమాగమం గతో భగవతో దేవయక్ఖగన్ధబ్బనాగానం ధమ్మదేసనం సుత్వా పసన్నమానసో ఉభో హత్థే ఆభుజిత్వా అప్ఫోటేసి నమస్సి చ. సో తేన పుఞ్ఞేన తతో చుతో ఉపరి దేవలోకే ఉప్పన్నో తత్థ దిబ్బసుఖం అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చ చక్కవతిఆదిసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం గహపతికులే నిబ్బత్తో అడ్ఢో మహద్ధనో మహాభోగో రతనత్తయే పసన్నో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా సద్ధాజాతో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి.

౧. సో ఏకదివసం అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుమో నామ నామేనాతిఆదిమాహ. తత్థ ¶ పదుమోతి యస్స పాదనిక్ఖేపసమయే పథవిం భిన్దిత్వా పదుమం ఉగ్గన్త్వా పాదతలం సమ్పటిచ్ఛతి, తేన సఞ్ఞాణేన సో భగవా పదుమోతి సఙ్ఖం గతో, ఇధ పదుముత్తరో భగవా అధిప్పేతో. సో భగవా పవనా వసనవిహారా అభినిక్ఖమ్మ వనమజ్ఝం పవిసిత్వా ధమ్మం దేసేతీతి సమ్బన్ధో.

యక్ఖానం సమయోతి దేవానం సమాగమో ఆసి అహోసీతి అత్థో. అజ్ఝాపేక్ఖింసు తావదేతి తస్మిం దేసనాకాలే అధిఅపేక్ఖింసు, విసేసేన పస్సనసీలా అహేసున్తి అత్థో. సేసం పాకటమేవాతి.

సుపారిచరియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. కణవేరపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సిద్ధత్థో ¶ నామ భగవాతిఆదికం ఆయస్మతో కణవేరపుప్ఫియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే సుద్దకులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ ¶ రఞ్ఞో అన్తేపురపాలకో అహోసి. తస్మిం సమయే సిద్ధత్థో భగవా భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతో రాజవీథిం పటిపజ్జి. అథ సో అన్తేపురపాలకో చరమానం భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో హుత్వా కణవేరపుప్ఫేన భగవన్తం పూజేత్వా నమస్సమానో అట్ఠాసి. సో తేన పుఞ్ఞేన సుగతిసమ్పత్తియోయేవ అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తిత్వా వుద్ధిప్పత్తో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౭. సో పత్తఅగ్గఫలో పుబ్బే కతకుసలం సరిత్వా సఞ్జాతసోమనస్సో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సిద్ధత్థో నామ భగవాతిఆదిమాహ. తం సబ్బం హేట్ఠా వుత్తత్తా ఉత్తానత్థమేవాతి.

కణవేరపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. ఖజ్జకదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

తిస్సస్స ఖో భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో ఖజ్జకదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో తిస్సస్స భగవతో కాలే ¶ సుద్దకులే నిబ్బత్తో భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో అమ్బజమ్బుఆదిమనేకం మధురఫలాఫలం నాళికేరం పూవఖజ్జకఞ్చ అదాసి. భగవా తస్స పసాదవడ్ఢనత్థాయ పస్సన్తస్సేవ పరిభుఞ్జి. సో తేన పుఞ్ఞేన సుగతిసమ్పత్తియోయేవ అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా సఞ్జాతసద్ధో పసాదబహుమానో పబ్బజిత్వా వత్తపటిపత్తియా సాసనం సోభేన్తో సీలాలఙ్కారపటిమణ్డితో నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి.

౧౩. సో పుబ్బకమ్మం సరన్తో ‘‘పుబ్బే మయా సుఖేత్తే కుసలం కతం సున్దర’’న్తి సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో తిస్సస్స ఖో భగవతోతిఆదిమాహ. తత్థ తిస్సోపి భవసమ్పత్తియో దదమానో జాతోతి మాతాపితూహి కతనామవసేన తిస్సో. అథ వా తీహి ¶ సరణగమనేహి అస్సాసేన్తో ఓవదన్తో హేతుసమ్పన్నపుగ్గలే సగ్గమోక్ఖద్వయే పతిట్ఠాపేన్తో బుద్ధో జాతోతి తిస్సో. సమాపత్తిగుణాదీహి భగేహి యుత్తోతి భగవా, తస్స తిస్సస్స భగవతో పుబ్బే అహం ఫలం అదాసిన్తి సమ్బన్ధో. నాళికేరఞ్చ పాదాసిన్తి నాళికాకారేన పవత్తం ఫలం నాళికేరం, తఞ్చ ఫలం అదాసిన్తి అత్థో. ఖజ్జకం అభిసమ్మతన్తి ఖాదితబ్బం ఖజ్జకం అభి విసేసేన మధుసక్కరాదీహి సమ్మిస్సం ¶ కత్వా నిప్ఫాదితం సున్దరం మధురన్తి సమ్మతం ఞాతం అభిసమ్మతం ఖజ్జకఞ్చ అదాసిన్తి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

ఖజ్జకదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. దేసపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

అత్థదస్సీ తు భగవాతిఆదికం ఆయస్మతో దేసపూజకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి థేరో పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో అత్థదస్సిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సద్ధో పసన్నో బుద్ధమామకో ధమ్మమామకో సఙ్ఘమామకో అహోసి. తదా అత్థదస్సీ భగవా భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతో చన్దో వియ సూరియో వియ చ ఆకాసేన గచ్ఛతి. సో ఉపాసకో భగవతో గతదిసాభాగం గన్ధమాలాదీహి పూజేన్తో అఞ్జలిం పగ్గయ్హ నమస్సమానో అట్ఠాసి.

౧౮. సో ¶ తేన పుఞ్ఞేన దేవలోకే నిబ్బత్తో సగ్గసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చ మనుస్ససమ్పత్తిం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో ఉపభోగపరిభోగసమ్పన్నో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పసన్నమానసో ఘరావాసే అనల్లీనో పబ్బజిత్వా వత్తసమ్పన్నో నచిరస్సేవ అరహా హుత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో అత్థదస్సీ తు భగవాతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తత్థమేవ. అనిలఞ్జసేతి ‘‘మగ్గో పన్థో పథో పజ్జో, అఞ్జసం వటుమాయన’’న్తి (చూళని. పారాయనత్థుతిగాథానిద్దేస ౧౦౧) పరియాయస్స వుత్తత్తా అనిలస్స వాతస్స అఞ్జసం గమనమగ్గోతి అనిలఞ్జసం, తస్మిం అనిలఞ్జసే, ఆకాసేతి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

దేసపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. కణికారఛత్తియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

వేస్సభూ ¶ నామ సమ్బుద్ధోతిఆదికం ఆయస్మతో కణికారఛత్తియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి థేరో పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో వేస్సభుస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సద్ధాసమ్పన్నో అహోసి. తస్మిం సమయే వేస్సభూ భగవా వివేకకామో మహావనం పవిసిత్వా నిసీది. అథ సోపి ఉపాసకో కేనచిదేవ కరణీయేన తత్థ గన్త్వా భగవన్తం అగ్గిక్ఖన్ధం వియ జలమానం నిసిన్నం దిస్వా పసన్నమానసో కణికారపుప్ఫం ఓచినిత్వా ఛత్తం కత్వా భగవతో నిసిన్నట్ఠానే వితానం కత్వా పూజేసి, తం భగవతో ఆనుభావేన సత్తాహం అమిలాతం హుత్వా తథేవ అట్ఠాసి. భగవాపి ఫలసమాపత్తిం నిరోధసమాపత్తిఞ్చ సమాపజ్జిత్వా విహాసి ¶ , సో తం అచ్ఛరియం దిస్వా సోమనస్సజాతో భగవన్తం వన్దిత్వా అఞ్జలిం పగ్గయ్హ అట్ఠాసి. భగవా సమాపత్తితో వుట్ఠహిత్వా విహారమేవ అగమాసి.

౨౩. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సద్ధాసమ్పన్నో సత్థు ¶ ధమ్మదేసనం సుత్వా ఘరావాసే అనల్లీనో పబ్బజిత్వా వత్తపటిపత్తియా జినసాసనం సోభేన్తో నచిరస్సేవ అరహా హుత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో వేస్సభూ నామ సమ్బుద్ధోతిఆదిమాహ. తత్థ వేస్సభూతి వేస్సే వేస్సజనే భునాతి అభిభవతీతి వేస్సభూ. అథ వా వేస్సే పఞ్చవిధమారే అభిభునాతి అజ్ఝోత్థరతీతి వేస్సభూ. సామంయేవ బుజ్ఝితా సచ్చానీతి సమ్బుద్ధో, నామేన వేస్సభూ నామ సమ్బుద్ధోతి అత్థో. దివావిహారాయ మునీతి దిబ్బతి పకాసేతి తం తం వత్థుం పాకటం కరోతీతి దివా. సూరియుగ్గమనతో పట్ఠాయ యావ అత్థఙ్గమో, తావ పరిచ్ఛిన్నకాలో, విహరణం చతూహి ఇరియాపథేహి పవత్తనం విహారో, దివాయ విహారో దివావిహారో, తస్స దివావిహారాయ లోకజేట్ఠో నరాసభో బుద్ధముని మహావనం ఓగాహిత్వా పవిసిత్వాతి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

కణికారఛత్తియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. సప్పిదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

ఫుస్సో ¶ నామాథ భగవాతిఆదికం ఆయస్మతో సప్పిదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో అనేకేసు భవేసు వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో ఫుస్సస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో అహోసి. తదా భగవా భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతో వీథియం చరమానో తస్స ఉపాసకస్స గేహద్వారం సమ్పాపుణి. అథ సో ఉపాసకో భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో వన్దిత్వా పత్తపూరం సప్పితేలం అదాసి, భగవా అనుమోదనం కత్వా పక్కామి. సో తేనేవ సోమనస్సేన యావతాయుకం ఠత్వా తతో చుతో తేన పుఞ్ఞేన దేవలోకే ఉప్పన్నో తత్థ దిబ్బసుఖం అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చ నిబ్బత్తో ఉప్పన్నుప్పన్నభవే సప్పితేలమధుఫాణితాదిమధురాహారసమఙ్గీ సుఖం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సద్ధో బుద్ధిసమ్పన్నో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పసన్నమానసో పబ్బజిత్వా వత్తసమ్పన్నో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౨౮. సో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా జాతసోమనస్సో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ఫుస్సో నామాథ భగవాతిఆదిమాహ. తత్థ ఫుస్సోతి ¶ ¶ ఫుస్సనక్ఖత్తయోగేన జాతత్తా మాతాపితూహి కతనామధేయ్యేన ఫుస్సో. అథ వా నిబ్బానం ఫుసి పస్సి సచ్ఛి అకాసీతి ఫుస్సో. అథ వా సమతింసపారమితాసత్తతింసబోధిపక్ఖియధమ్మే సకలే చ తేపిటకే పరియత్తిధమ్మే ఫుసి పస్సి అఞ్ఞాసీతి ఫుస్సో. భగ్గవా భగ్యవా యుత్తోతిఆదిపుఞ్ఞకోట్ఠాససమఙ్గితాయ భగవా. ఆహుతీనం పటిగ్గహోతి ఆహుతినో వుచ్చన్తి పూజాసక్కారా, తేసం ఆహుతీనం పటిగ్గహేతుం అరహతీతి ఆహుతీనం పటిగ్గహో. మహాజనం నిబ్బాపేన్తో వీరో ఫుస్సో నామ భగవా వీథియం అథ తదా గచ్ఛతేతి సమ్బన్ధో. సేసం పాకటమేవాతి.

సప్పిదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. యూథికాపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

చన్దభాగానదీతీరేతిఆదికం ఆయస్మతో యూథికాపుప్ఫియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి ఆయస్మా పురిమమునిన్దేసు కతాధికారో అనేకేసు చ జాతిసతేసు వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో ఫుస్సస్సేవ భగవతో కాలే సుద్దకులే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో చన్దభాగాయ నదియా తీరే ¶ కేనచిదేవ కరణీయేన అనుసోతం చరమానో ఫుస్సం భగవన్తం న్హాయితుకామం అగ్గిక్ఖన్ధం వియ జలమానం దిస్వా సోమనస్సజాతో తత్థ జాతం యూథికాపుప్ఫం ఓచినిత్వా భగవన్తం పూజేసి. భగవా తస్స అనుమోదనమకాసి.

౩౩. సో తత్థ తేన పుఞ్ఞకోట్ఠాసేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో భగవతో ధమ్మదేసనం సుత్వా పసన్నమానసో పబ్బజిత్వా వత్తపటిపత్తియా సాసనం సోభేన్తో నచిరస్సేవ అరహా హుత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో చన్దభాగానదీతీరేతిఆదిమాహ. తం సబ్బం ఉత్తానత్థమేవాతి.

యూథికాపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. దుస్సదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

తివరాయం ¶ పురే రమ్మేతిఆదికం ఆయస్మతో దుస్సదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పాయస్మా పురిమజినవరేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే రాజకులే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తకాలే యువరాజభావం పత్వా పాకటో ఏకం జనపదం లభిత్వా తత్రాధిపతిభూతో సకలజనపదవాసినో దానపియవచనఅత్థచరియాసమానత్థతాసఙ్ఖాతేహి చతూహి సఙ్గహవత్థూహి సఙ్గణ్హాతి. తస్మిం సమయే సిద్ధత్థో భగవా తం జనపదం సమ్పాపుణి. అథ సో యువరాజా పణ్ణాకారం ¶ లభిత్వా తత్థ సుఖుమవత్థేన భగవన్తం పూజేసి. భగవా తం వత్థం హత్థేన పరామసిత్వా ఆకాసం పక్ఖన్ది. తమ్పి వత్థం భగవన్తమేవ అనుబన్ధి. అథ సో యువరాజా తం అచ్ఛరియం దిస్వా అతీవ పసన్నో అఞ్జలిం పగ్గయ్హ అట్ఠాసి. భగవతో సమ్పత్తసమ్పత్తట్ఠానే సబ్బే జనా తం అచ్ఛరియం దిస్వా అచ్ఛరియబ్భుతచిత్తా అఞ్జలిం పగ్గయ్హ అట్ఠంసు. భగవా విహారమేవ అగమాసి. యువరాజా తేనేవ కుసలకమ్మేన తతో చుతో దేవలోకే ఉప్పన్నో తత్థ దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చక్కవత్తిఆదిసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా రతనత్తయే పసన్నో భగవతో ధమ్మదేసనం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా వాయమన్తో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౩౮. సో ¶ ఏకదివసం అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో తివరాయం పురే రమ్మేతిఆదిమాహ. తత్థ తివరనామకే నగరే రమణీయే అహం రాజపుత్తో హుత్వా సిద్ధత్థం భగవన్తం వత్థేన పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

దుస్సదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. సమాదపకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నగరే బన్ధుమతియాతిఆదికం ఆయస్మతో సమాదపకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి థేరో పురిమబుద్ధానం సన్తికే కతకుసలసమ్భారో అనేకేసు భవేసు వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో ¶ కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా పుఞ్ఞాని కరోన్తో వసమానో సద్ధో పసన్నో బహూ ఉపాసకే సన్నిపాతేత్వా గణజేట్ఠకో హుత్వా ‘‘మాళకం కరిస్సామా’’తి తే సబ్బే సమాదపేత్వా ఏకం మాళకం సమం కారేత్వా పణ్డరపులినం ఓకిరిత్వా భగవతో నియ్యాదేసి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవలోకే ఉప్పన్నో ఛ కామావచరసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చ చక్కవత్తిఆదిసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో భగవతి పసన్నో ధమ్మం సుత్వా పసన్నమానసో సద్ధాజాతో పబ్బజిత్వా సీలసమ్పన్నో వత్తసమ్పన్నో నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి.

౪౪. సో అపరభాగే అత్తనో కతకుసలం సరిత్వా సఞ్జాతసోమనస్సో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో నగరే బన్ధుమతియాతిఆదిమాహ. తత్థ బన్ధన్తి ఞాతిగోత్తాదివసేన ఏకసమ్బన్ధా హోన్తి సకలనగరవాసినోతి బన్ధూ, బన్ధూ ఏతస్మిం విజ్జన్తీతి బన్ధుమతీ, తస్సా బన్ధుమతియా ¶ నామ నగరే మహాపూగగణో ఉపాసకసమూహో అహోసీతి అత్థో. మాళం కస్సామ సఙ్ఘస్సాతి ఏత్థ మాతి గణ్హాతి సమ్పత్తసమ్పత్తజనానం చిత్తన్తి మాళం, అథ వా సమ్పత్తయతిగణానం చిత్తస్స వివేకకరణే అలన్తి మాళం, మాళమేవ మాళకం, భిక్ఖుసఙ్ఘస్స ఫాసువిహారత్థాయ మాళకం కరిస్సామాతి అత్థో. సేసం పాకటమేవాతి.

సమాదపకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. పఞ్చఙ్గులియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

తిస్సో ¶ నామాసి భగవాతిఆదికం ఆయస్మతో పఞ్చఙ్గులియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారే తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో తిస్సస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా విభవసమ్పన్నో సద్ధో పసన్నో వీథితో విహారం పటిపన్నం భగవన్తం దిస్వా జాతిసుమనాదిఅనేకాని సుగన్ధపుప్ఫాని చన్దనాదీని చ విలేపనాని గాహాపేత్వా విహారం గతో పుప్ఫేహి భగవన్తం పూజేత్వా విలేపనేహి భగవతో సరీరే పఞ్చఙ్గులికం కత్వా వన్దిత్వా పక్కామి.

౫౦. సో ¶ తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే విభవసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తిత్వా వుద్ధిమన్వాయ సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పసన్నమానసో పబ్బజిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా నచిరస్సేవ అరహా హుత్వా పుబ్బకమ్మం సరన్తో పచ్చక్ఖతో ఞత్వా ‘‘ఇమం నామ కుసలకమ్మం కత్వా ఈదిసం లోకుత్తరసమ్పత్తిం పత్తోమ్హీ’’తి పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో తిస్సో నామాసి భగవాతిఆదిమాహ. తం సబ్బం ఉత్తానత్థమేవాతి.

పఞ్చఙ్గులియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

సత్తరసమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౧౮. కుముదవగ్గో

౧. కుముదమాలియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పబ్బతే ¶ హిమవన్తమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో కుముదమాలియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి థేరో పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో అత్థదస్సిస్స భగవతో కాలే హిమవన్తపబ్బతసమీపే జాతస్సరస్స ఆసన్నే రక్ఖసో హుత్వా నిబ్బత్తో అత్థదస్సిం భగవన్తం తత్థ ఉపగతం దిస్వా పసన్నమానసో కుముదపుప్ఫాని ఓచినిత్వా భగవన్తం పూజేసి. భగవా అనుమోదనం కత్వా పక్కామి.

౧. సో తేన పుఞ్ఞేన తతో చవిత్వా దేవలోకం ఉపపన్నో ఛ కామావచరసమ్పత్తియో ¶ అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చ చక్కవత్తిఆదిసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో రతనత్తయే పసన్నో పబ్బజిత్వా వాయమన్తో బ్రహ్మచరియపరియోసానం అరహత్తం పత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పబ్బతే హిమవన్తమ్హీతిఆదిమాహ. తత్థ తత్థజో రక్ఖసో ఆసిన్తి తస్మిం జాతస్సరసమీపే జాతో నిబ్బత్తో రక్ఖసో పరరుధిరమంసఖాదకో నిద్దయో ఘోరరూపో భయానకసభావో మహాబలో మహాథామో కక్ఖళో యక్ఖో ఆసిం అహోసిన్తి అత్థో.

కుముదం ¶ పుప్ఫతే తత్థాతి తస్మిం మహాసరే సూరియరంసియా అభావే సతి సాయన్హే మకుళితం కుఞ్చితాకారేన నిప్పభం అవణ్ణం హోతీతి ‘‘కుముద’’న్తి లద్ధనామం పుప్ఫం పుప్ఫతే వికసతీతి అత్థో. చక్కమత్తాని జాయరేతి తాని పుప్ఫాని రథచక్కపమాణాని హుత్వా జాయన్తీతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

కుముదమాలియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. నిస్సేణిదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

కోణ్డఞ్ఞస్స ¶ భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో నిస్సేణిదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు కతాధికారో అనేకాసు జాతీసు వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో కోణ్డఞ్ఞస్స భగవతో కాలే వడ్ఢకికులే నిబ్బత్తో సద్ధో పసన్నో భగవతో ధమ్మదేసనం సుత్వా పసన్నమానసో భగవతో వసనపాసాదస్సారోహనత్థాయ సారకట్ఠమయం నిస్సేణిం కత్వా ఉస్సాపేత్వా ఠపేసి. భగవా తస్స పసాదసంవడ్ఢనత్థాయ పస్సన్తస్సేవ ఉపరిపాసాదం ఆరుహి. సో అతీవ పసన్నో తేనేవ పీతిసోమనస్సేన కాలం కత్వా దేవలోకే నిబ్బత్తో తత్థ దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా మనుస్సేసు జాయమానో నిస్సేణిదాననిస్సన్దేన ఉచ్చకులే నిబ్బత్తో మనుస్ససుఖం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా సద్ధాజాతో పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౯. సో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో కోణ్డఞ్ఞస్స భగవతోతిఆదిమాహ. తత్థ కోణ్డఞ్ఞస్సాతి కుచ్ఛితో హుత్వా డేతి పవత్తతీతి కోణ్డో, లామకసత్తో, కోణ్డతో అఞ్ఞోతి కోణ్డఞ్ఞో, అలామకో ఉత్తమపురిసోతి అత్థో. అథ వా బ్రాహ్మణగోత్తేసు కోణ్డఞ్ఞగోత్తే ఉప్పన్నత్తా ‘‘కోణ్డఞ్ఞో’’తి ¶ గోత్తవసేన తస్స నామం, తస్స కోణ్డఞ్ఞస్స. సేసం పాకటమేవాతి.

నిస్సేణిదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. రత్తిపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

మిగలుద్దో ¶ పురే ఆసిన్తిఆదికం ఆయస్మతో రత్తిపుప్ఫియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే నేసాదకులే ఉప్పన్నో మిగవధాయ అరఞ్ఞే విచరమానో తస్స కారుఞ్ఞేన అరఞ్ఞే చరమానం విపస్సిం భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో పుప్ఫితం రత్తికం నామ పుప్ఫం కుటజపుప్ఫఞ్చ సహ వణ్టేన ఓచినిత్వా సోమనస్సచిత్తేన పూజేసి. భగవా అనుమోదనం కత్వా పక్కామి.

౧౩. సో తేనేవ పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో రతనత్తయే పసన్నో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా కామేసు ఆదీనవం ¶ దిస్వా పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పత్తో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా ‘‘నేసాదభూతేన మయా కతకుసలం సున్దర’’న్తి సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో మిగలుద్దో పురే ఆసిన్తిఆదిమాహ. తత్థ మిగానం లుద్దో సాహసికో మారకోతి మిగలుద్దో, మిగేసు వా లుద్దో లోభీతి మిగలుద్దో, నేసాదో ఆసిం పురేతి అత్థో.

౧౪. రత్తికం పుప్ఫితం దిస్వాతి పదుమపుప్ఫాదీని అనేకాని పుప్ఫాని సూరియరంసిసమ్ఫస్సేన దివా పుప్ఫన్తి రత్తియం మకుళితాని హోన్తి. జాతిసుమనమల్లికాదీని అనేకాని పుప్ఫాని పన రత్తియం పుప్ఫన్తి నో దివా. తస్మా రత్తియం పుప్ఫనతో రత్తిపుప్ఫనామకాని అనేకాని సుగన్ధపుప్ఫాని చ కుటజపుప్ఫాని చ గహేత్వా పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

రత్తిపుప్ఫియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. ఉదపానదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

విపస్సినో భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో ఉదపానదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి థేరో పురిమమునివరేసు కతాధికారో అనేకేసు భవేసు కతపుఞ్ఞసఞ్చయో విపస్సిస్స భగవతో కాలే కులగేహే ¶ నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో ‘‘పానీయదానం మయా దాతబ్బం, తఞ్చ నిరన్తరం కత్వా పవత్తేతుం వట్టతీ’’తి చిన్తేత్వా ఏకం కూపం ఖనాపేత్వా ఉదకసమ్పత్తకాలే ఇట్ఠకాహి చినాపేత్వా థిరం కత్వా తత్థ ఉట్ఠితేన ఉదకేన పుణ్ణం తం ఉదపానం విపస్సిస్స భగవతో నియ్యాదేసి. భగవా పానీయదానానిసంసదీపకం అనుమోదనం అకాసి ¶ . సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో నిబ్బత్తనిబ్బత్తట్ఠానే పోక్ఖరణీఉదపానపానీయాదిసమ్పన్నో సుఖమనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సద్ధో పసన్నో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౧౮. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో విపస్సినో భగవతోతిఆదిమాహ. తత్థ ఉదపానో కతో మయాతి ఉదకం పివన్తి ఏత్థాతి ఉదపానో, కూపపోక్ఖరణీతళాకానమేతం అధివచనం. సో ఉదపానో కూపో విపస్సిస్స భగవతో అత్థాయ కతో ఖనితోతి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

ఉదపానదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. సీహాసనదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నిబ్బుతే ¶ లోకనాథమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో సీహాసనదాయకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే నిబ్బానాధిగమత్థాయ కతపుఞ్ఞూపచయో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే గహపతికులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా రతనత్తయే పసన్నో తస్మిం భగవతి పరినిబ్బుతే సత్తహి రతనేహి ఖచితం సీహాసనం కారాపేత్వా బోధిరుక్ఖం పూజేసి, బహూహి మాలాగన్ధధూపేహి చ పూజేసి.

౨౧. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా సబ్బత్థ పూజితో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో ఘరావాసం వసన్తో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పసన్నమానసో ఞాతివగ్గం పహాయ పబ్బజితో నచిరస్సేవ అరహా హుత్వా ¶ పుబ్బూపచితకుసలసమ్భారం సరిత్వా సఞ్జాతసోమనస్సో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో నిబ్బుతే లోకనాథమ్హీతిఆదిమాహ. తత్థ సీహాసనమదాసహన్తి సీహరూపహిరఞ్ఞసువణ్ణరతనేహి ఖచితం ఆసనం సీహాసనం, సీహస్స వా అభీతస్స భగవతో నిసిన్నారహం, సీహం వా సేట్ఠం ఉత్తమం ఆసనన్తి సీహాసనం, తం అహం అదాసిం, బోధిరుక్ఖం పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

సీహాసనదాయకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. మగ్గదత్తికత్థేరఅపదానవణ్ణనా

అనోమదస్సీ భగవాతిఆదికం ఆయస్మతో మగ్గదత్తికత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పాయస్మా పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో అనోమదస్సిస్స ¶ భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా వసన్తో అనోమదస్సిం భగవన్తం ఆకాసే చఙ్కమన్తం పాదుద్ధారే పాదుద్ధారచఙ్కమనట్ఠానే పుప్ఫానం వికిరణం అచ్ఛరియఞ్చ దిస్వా పసన్నమానసో పుప్ఫాని ఆకాసే ఉక్ఖిపి, తాని వితానం హుత్వా అట్ఠంసు.

౨౬. సో తేన పుఞ్ఞేన సుగతీసుయేవ సంసరన్తో సబ్బత్థ పూజితో సుఖం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో కమేన యోబ్బఞ్ఞం పాపుణిత్వా సద్ధాజాతో పబ్బజిత్వా వత్తసమ్పన్నో ¶ నచిరస్సేవ అరహత్తం పత్తో చఙ్కమనస్స పూజితత్తా మగ్గదత్తికత్థేరోతి పాకటో. సో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో అనోమదస్సీ భగవాతిఆదిమాహ. దిట్ఠధమ్మసుఖత్థాయాతి ఇమస్మిం అత్తభావే చఙ్కమనేన సరీరసల్లహుకాదిసుఖం పటిచ్చాతి అత్థో. అబ్భోకాసమ్హి చఙ్కమీతి అబ్భోకాసే అఙ్గణట్ఠానే చఙ్కమి, పదవిక్ఖేపం పదసఞ్చారం అకాసీతి అత్థో.

ఉద్ధతే పాదే పుప్ఫానీతి చఙ్కమన్తేన పాదే ఉద్ధతే పదుముప్పలాదీని పుప్ఫాని పథవితో ఉగ్గన్త్వా చఙ్కమే వికిరింసూతి అత్థో. సోభం ముద్ధని తిట్ఠరేతి బుద్ధస్స ¶ ముద్ధని సీసే సోభయమానా తాని తిట్ఠన్తీతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

మగ్గదత్తికత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. ఏకదీపియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరస్స మునినోతిఆదికం ఆయస్మతో ఏకదీపియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పాయస్మా పురిమజినసేట్ఠేసు కతకుసలసమ్భారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే గహపతికులే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సద్ధో పసన్నో భగవతో సలలమహాబోధిమ్హి ఏకపదీపం పూజేసి, థావరం కత్వా నిచ్చమేకపదీపపూజనత్థాయ తేలవట్టం పట్ఠపేసి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో సబ్బత్థ జలమానో పసన్నచక్ఖుకో ఉభయసుఖమనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం విభవసమ్పన్నే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో రతనత్తయే పసన్నో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పత్తో దీపపూజాయ లద్ధవిసేసాధిగమత్తా ఏకదీపియత్థేరోతి పాకటో.

౩౦. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరస్స మునినోతిఆదిమాహ. తం సబ్బం ఉత్తానత్థమేవాతి.

ఏకదీపియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. మణిపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

ఓరేన ¶ ¶ హిమవన్తస్సాతిఆదికం ఆయస్మతో మణిపూజకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి థేరో పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా తత్థాదీనవం దిస్వా ఘరావాసం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా హిమవన్తఓరభాగే ఏకిస్సా నదియా సమీపే పణ్ణసాలం కారేత్వా వసన్తో వివేకకామతాయ తస్సానుకమ్పాయ చ తత్థ ఉపగతం పదుముత్తరం భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో మణిపల్లఙ్కం ¶ భగవతో పూజేసి. భగవా తస్స పసాదవడ్ఢనత్థాయ తత్థ నిసీది. సో భియ్యోసోమత్తాయ పసన్నో నిబ్బానాధిగమత్థాయ పత్థనం అకాసి. భగవా అనుమోదనం వత్వా పక్కామి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో సబ్బత్థ పూజితో సుఖం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం విభవసమ్పన్నే కులే నిబ్బత్తో ఘరావాసం వసన్తో ఏకదివసం సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా అహోసి.

౩౪. సో ఏకదివసం అత్తనా కతకుసలం సరిత్వా సఞ్జాతసోమనస్సో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ఓరేన హిమవన్తస్సాతిఆదిమాహ. తత్థ ఓరేనాతి హిమవన్తస్స అపరం భాగం విహాయ ఓరేన, భుమ్మత్థే కరణవచనం, ఓరస్మిం దిసాభాగేతి అత్థో. నదికా సమ్పవత్తథాతి అపాకటనామధేయ్యా ఏకా నదీ సంసుట్ఠు పవత్తానీ వహానీ సన్దమానా అహోసీతి అత్థో. తస్సా చానుపఖేత్తమ్హీతి తస్సా నదియా అనుపఖేత్తమ్హి తీరసమీపేతి అత్థో. సయమ్భూ వసతే తదాతి యదా అహం మణిపల్లఙ్కం పూజేసిం, తదా అనాచరియకో హుత్వా సయమేవ బుద్ధభూతో భగవా వసతే విహరతీతి అత్థో.

౩౫. మణిం పగ్గయ్హ పల్లఙ్కన్తి మణిన్తి చిత్తం ఆరాధేతి సోమనస్సం కరోతీతి మణి, అథ వా మాతి పమాణం కరోతి ఆభరణన్తి మణి, అథ వా మరన్తాపి రాజయువరాజాదయో తం న పరిచ్చజన్తి తదత్థాయ సఙ్గామం కరోన్తీతి మణి, తం మణిం మణిమయం పల్లఙ్కం మనోరమం సాధు చిత్తం సుట్ఠు విచిత్తం పగ్గయ్హ గహేత్వా బుద్ధసేట్ఠస్స అభిరోపయిం పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం సబ్బం ఉత్తానత్థమేవాతి.

మణిపూజకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. తికిచ్ఛకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నగరే ¶ బన్ధుమతియాతిఆదికం ఆయస్మతో తికిచ్ఛకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పాయస్మా పురిమజినవరేసు కతాధికారో ¶ తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే బన్ధుమతీనగరే వేజ్జకులే నిబ్బత్తో బహుస్సుతో సుసిక్ఖితో వేజ్జకమ్మే ఛేకో ¶ బహూ రోగినో తికిచ్ఛన్తో విపస్సిస్స భగవతో ఉపట్ఠాకస్స అసోకనామత్థేరస్స రోగం తికిచ్ఛి. సో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు అపరాపరం సుఖం అనుభవన్తో నిబ్బత్తనిబ్బత్తభవే అరోగో దీఘాయుకో సువణ్ణవణ్ణసరీరో అహోసి.

౩౯. సో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం గహపతికులే నిబ్బత్తో వుద్ధిమన్వాయ సబ్బసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం పత్తో అరోగో సుఖితో విభవసమ్పన్నో రతనత్తయే పసన్నో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో ఘరావాసం పహాయ పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా హుత్వా పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో నగరే బన్ధుమతియాతిఆదిమాహ. తం సబ్బం హేట్ఠా వుత్తనయత్తా ఉత్తానత్థమేవాతి.

తికిచ్ఛకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. సఙ్ఘుపట్ఠాకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

వేస్సభుమ్హి భగవతీతిఆదికం ఆయస్మతో సఙ్ఘుపట్ఠాకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి థేరో పురిమబుద్ధేసు కతకుసలసమ్భారో అనేకేసు భవేసు వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో వేస్సభుస్స భగవతో కాలే తస్సారామికస్స పుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సద్ధో పసన్నో విహారేసు ఆరామికకమ్మం కరోన్తో సక్కచ్చం సఙ్ఘం ఉపట్ఠాసి. సో తేనేవ కుసలకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం గహపతికులే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో విభవసమ్పన్నో సుఖప్పత్తో పాకటో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా సాసనే పసన్నో పబ్బజిత్వా వత్తసమ్పన్నో సాసనం సోభయమానో విపస్సనం వడ్ఢేన్తో నచిరస్సేవ సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పత్తో ఛళభిఞ్ఞో పుబ్బే కతకుసలకమ్మవసేన సఙ్ఘుపట్ఠాకత్థేరోతి పాకటో అహోసి.

౪౫. సో ¶ ఏకదివసం ‘‘పుబ్బే మయా కిం నామ కమ్మం కత్వా అయం లోకుత్తరసమ్పత్తి లద్ధా’’తి అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా పచ్చక్ఖతో జానిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పాకటం కరోన్తో వేస్సభుమ్హి భగవతీతిఆదిమాహ. తత్థ అహోసారామికో అహన్తి అహం ¶ వేస్సభుస్స భగవతో సాసనే ఆరామికో అహోసిన్తి అత్థో. సేసం హేట్ఠా వుత్తనయత్తా ఉత్తానత్థత్తా చ సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

సఙ్ఘుపట్ఠాకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

అట్ఠారసమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౧౯. కుటజపుప్ఫియవగ్గో

౧-౧౦. కుటజపుప్ఫియత్థేరఅపదానాదివణ్ణనా

ఇతో ¶ ¶ పరమ్పి ఏకూనవీసతిమవగ్గే ఆగతానం ఇమేసం కుటజపుప్ఫియత్థేరాదీనం దసన్నం థేరానం అపుబ్బం నత్థి. తేసఞ్హి థేరానం పురిమబుద్ధానం సన్తికే కతపుఞ్ఞసమ్భారానం వసేన పాకటనామాని చేవ నివాసనగరాదీని చ హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బానీతి తం సబ్బం అపదానం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

ఏకూనవీసతిమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౨౦. తమాలపుప్ఫియవగ్గో

౧-౧౦. తమాలపుప్ఫియత్థేరఅపదానాదివణ్ణనా

వీసతిమే ¶ వగ్గే పఠమత్థేరాపదానం ఉత్తానమేవ.

౬. దుతియత్థేరాపదానే యం దాయవాసికో ఇసీతి ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా వనే వసనభావేన దాయవాసికో ఇసీతి సఙ్ఖం గతో, అత్తనో అనుకమ్పాయ తం వనం ఉపగతస్స సిద్ధత్థస్స సత్థునో వసనమణ్డపచ్ఛాదనత్థాయ యం తిణం, తం లాయతి ఛిన్దతీతి అత్థో. దబ్బఛదనం కత్వా అనేకేహి ఖుద్దకదణ్డకేహి మణ్డపం కత్వా తం తిణేన ఛాదేత్వా సిద్ధత్థస్స భగవతో అహం అదాసిం పూజేసిన్తి అత్థో.

౮. సత్తాహం ధారయుం తత్థాతి తం మణ్డపం తత్థ ఠితా దేవమనుస్సా సత్తాహం నిరోధసమాపత్తిం సమాపజ్జిత్వా నిసిన్నస్స సత్థునో ధారయుం ధారేసున్తి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

తతియత్థేరస్స ¶ అపదానే ఖణ్డఫుల్లియత్థేరోతి ఏత్థ ఖణ్డన్తి కట్ఠానం జిణ్ణత్తా ఛిన్నభిన్నట్ఠానం, ఫుల్లన్తి కట్ఠానం జిణ్ణట్ఠానే కణ్ణకితమహిచ్ఛత్తకాదిపుప్ఫనం, ఖణ్డఞ్చ ఫుల్లఞ్చ ఖణ్డఫుల్లాని, ఖణ్డఫుల్లానం పటిసఙ్ఖరణం పునప్పునం థిరకరణన్తి ఖణ్డఫుల్లపటిసఙ్ఖరణం. ఇమస్స పన థేరస్స సమ్భారపూరణకాలే ఫుస్సస్స భగవతో చేతియే ఛిన్నభిన్నట్ఠానే సుధాపిణ్డం మక్ఖేత్వా థిరకరణం ఖణ్డఫుల్లపటిసఙ్ఖరణం నామ. తస్మా సో ఖణ్డఫుల్లియో థేరోతి పాకటో అహోసి. తతియం.

౧౭. చతుత్థత్థేరస్సాపదానే రఞ్ఞో బద్ధచరో అహన్తి రఞ్ఞో పరిచారకో కమ్మకారకో అహోసిన్తి అత్థో.

౧౯. జలజుత్తమనామినోతి ¶ జలే ఉదకే జాతం జలజం, కిం తం పదుమం, పదుమేన సమాననామత్తా ¶ పదుముత్తరస్స భగవతోతి అత్థో. ఉత్తమపదుమనామస్స భగవతోతి వా అత్థో. చతుత్థం.

పఞ్చమం ఉత్తానత్థమేవ.

౨౮. ఛట్ఠే నగరే ద్వారవతియాతి మహాద్వారవాతపానకవాటఫలకాహి వతిపాకారట్టాలగోపురకద్దమోదకపరిఖాహి చ సమ్పన్నం నగరన్తి ద్వారవతీనగరం, ద్వారం వతిఞ్చ పధానం కత్వా నగరస్స ఉపలక్ఖితత్తా ‘‘ద్వారవతీ నగర’’న్తి వోహరన్తీతి నగరే ద్వారవతియాతి వుత్తం. మాలావచ్ఛో పుప్ఫారామో మమ అహోసీతి అత్థో.

౩౧. తే కిసలయాతి తే అసోకపల్లవా. ఛట్ఠం.

సత్తమట్ఠమనవమాని ఉత్తానత్థానేవ. దసమేపి అపుబ్బం నత్థీతి.

వీసతిమవణ్ణనా సమత్తా.

౨౧-౨౩. కణికారపుప్ఫియాదివగ్గో

౧-౩౦. కణికారపుప్ఫియత్థేరఅపదానాదివణ్ణనా

ఇతో ¶ పరం సబ్బత్థ అనుత్తానపదవణ్ణనం కరిస్సామ. ఏకవీసతిమే బావీసతిమే తేవీసతిమే చ వగ్గే సబ్బేసం థేరానం సయంకతేన పుఞ్ఞేన లద్ధనామాని, కతపుఞ్ఞానఞ్చ నానత్తం తేసం బ్యాకరణదాయకానం బుద్ధానం నామాని ¶ వసితనగరాని చ హేట్ఠా వుత్తనయత్తా సబ్బానిపి ఉత్తానానేవ. అపదానగాథానమత్థో చ నయానుయోగేన సువిఞ్ఞేయ్యోయేవాతి.

౨౪. ఉదకాసనవగ్గో

౧-౧౦.ఉదకాసనదాయకత్థేరఅపదానాదివణ్ణనా

చతువీసతిమే ¶ వగ్గే పఠమదుతియాపదానాని ఉత్తానానేవ.

౯. తతియాపదానే అరుణవతియా నగరేతి ఆ సమన్తతో ఆలోకం కరోన్తో ఉణతి ఉగ్గచ్ఛతీతి అరుణో, సో తస్మిం విజ్జతీతి అరుణవతీ, తస్మిం నగరే ఆలోకం కరోన్తో సూరియో ఉగ్గచ్ఛతీతి అత్థో. సేసనగరేసుపి సూరియుగ్గమనే విజ్జమానేపి విసేసవచనం సబ్బచతుప్పదానం ¶ మహియం సయనేపి సతి మహియం సయతీతి మహింసోతి వచనం వియ రూళ్హివసేన వుత్తన్తి వేదితబ్బం. అథ వా పాకారపాసాదహమ్మియాదీసు సువణ్ణరజతమణిముత్తాదిసత్తరతనపభాహి అరుణుగ్గమనం వియ పభావతీ అరుణవతీ నామ, తస్మిం అరుణవతియా నగరే, పూపికో పూపవిక్కయేన జీవికం కప్పేన్తో అహోసిన్తి అత్థో.

౧౪. చతుత్థాపదానే తివరాయం పురే రమ్మేతి తీహి పాకారేహి పరివారితా పరిక్ఖిత్తాతి తివరా, ఖజ్జభోజ్జాదిఉపభోగవత్థాభరణాదినచ్చగీతాదీహి రమణీయన్తి రమ్మం, తస్మిం తివరాయం పురే నగరే రమ్మే నళకారో అహం అహోసిన్తి సమ్బన్ధో.

పఞ్చమాపదానం ఉత్తానత్థమేవ.

౨౩. ఛట్ఠాపదానే వణ్ణకారో అహం తదాతి నీలపీతరత్తాదివణ్ణవసేన వత్థాని కరోతి రఞ్జేతీతి వణ్ణకారో. వత్థరజకో హుత్వా చేతియే వత్థేహి అచ్ఛాదనసమయే నానావణ్ణేహి దుస్సాని రఞ్జేసిన్తి అత్థో.

౨౭. సత్తమాపదానే పియాలం పుప్ఫితం దిస్వాతి సుపుప్ఫితం పియాలరుక్ఖం దిస్వా. గతమగ్గే ఖిపిం ¶ అహన్తి అహం మిగలుద్దో నేసాదో హుత్వా పియాలపుప్ఫం ఓచినిత్వా బుద్ధస్స గతమగ్గే ఖిపిం పూజేసిన్తి అత్థో.

౩౦. అట్ఠమాపదానే ¶ సకే సిప్పే అపత్థద్ధోతి అత్తనో తక్కబ్యాకరణాదిసిప్పస్మిం అపత్థద్ధో పతిట్ఠితో ఛేకో అహం కాననం అగమం గతో సమ్బుద్ధం యన్తం దిస్వానాతి వనన్తరే గచ్ఛన్తం విపస్సిం సమ్బుద్ధం పస్సిత్వా. అమ్బయాగం అదాసహన్తి అహం అమ్బదానం అదాసిన్తి అత్థో.

౩౩. నవమాపదానే జగతీ కారితా మయ్హన్తి అత్థదస్సిస్స భగవతో సరీరధాతునిధాపితచేతియే జగతి ఛిన్నభిన్నఆలిన్దపుప్ఫాధానసఙ్ఖాతా జగతి మయా కారితా కారాపితాతి అత్థో.

దసమాపదానం ఉత్తానత్థమేవాతి.

చతువీసతిమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౨౫. తువరదాయకవగ్గో

౧-౧౦. తువరదాయకత్థేరఅపదానాదివణ్ణనా

౧. పఞ్చవీసతిమే ¶ ¶ వగ్గే పఠమాపదానే భరిత్వా తువరమాదాయాతి తువరఅట్ఠిం ముగ్గకలయసదిసం తువరట్ఠిం భజ్జిత్వా పుప్ఫేత్వా భాజనేన ఆదాయ సఙ్ఘస్స వనమజ్ఝోగాహకస్స అదదిం అదాసిన్తి అత్థో.

౪-౫. దుతియాపదానే ధనుం అద్వేజ్ఝం కత్వానాతి మిగాదీనం మారణత్థాయ ధనుం సన్నయ్హిత్వా చరమానో కేసరం ఓగతం దిస్వాతి సుపుప్ఫితం ఖుద్దకసరం దిస్వా బుద్ధస్స అభిరోపేసిన్తి అహం చిత్తం పసాదేత్వా వనం సమ్పత్తస్స తిస్సస్స భగవతో అభిరోపయిం పూజేసిన్తి అత్థో.

౯-౧౦. తతియాపదానే జలకుక్కుటోతి జాతస్సరే చరమానకుక్కుటో. తుణ్డేన కేసరిం గయ్హాతి పదుమపుప్ఫం ముఖతుణ్డేన డంసిత్వా ఆకాసేన గచ్ఛన్తస్స తిస్సస్స భగవతో అభిరోపేసిం పూజేసిన్తి అత్థో.

౧౪. చతుత్థాపదానే విరవపుప్ఫమాదాయాతి వివిధం రవతి సద్దం కరోతీతి విరవం, సద్దకరణవేలాయం వికసనతో ‘‘విరవ’’న్తి లద్ధనామం పుప్ఫసమూహం ఆదాయ గహేత్వా సిద్ధత్థస్స బుద్ధస్స అభిరోపయిం పూజేసిన్తి అత్థో.

౧౭. పఞ్చమాపదానే కుటిగోపకోతి సేనాసనపాలకో. కాలేన కాలం ధూపేసిన్తి సమ్పత్తసమ్పత్తకాలానుకాలే ధూపేసిం, ధూపేన సుగన్ధం అకాసిన్తి ¶ అత్థో. సిద్ధత్థస్స భగవతో గన్ధకుటికాలానుసారిధూపేన ధూపేసిం వాసేసిన్తి అత్థో.

ఛట్ఠసత్తమాపదానాని ఉత్తానత్థానేవ.

౨౭. అట్ఠమాపదానే ¶ సత్త సత్తలిపుప్ఫానీతి సత్తలిసఙ్ఖాతాని, సత్త పుప్ఫాని సీసేనాదాయ వేస్సభుస్స భగవతో అభిరోపేసిం పూజేసిన్తి అత్థో.

౩౧. నవమాపదానే బిమ్బిజాలకపుప్ఫానీతి రత్తఙ్కురవకపుప్ఫాని సిద్ధత్థస్స భగవతో పూజేసిన్తి అత్థో.

౩౫. దసమాపదానే ఉద్దాలకం గహేత్వానాతి జాతస్సరే విహఙ్గసోబ్భే జాతం ఉద్దాలకపుప్ఫం ఓచినిత్వా కకుసన్ధస్స భగవతో పూజేసిన్తి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

పఞ్చవీసతిమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౨౬. థోమకవగ్గో

౧-౧౦. థోమకత్థేరఅపదానాదివణ్ణనా

ఛబ్బీసతిమే ¶ ¶ వగ్గే పఠమాపదానం ఉత్తానమేవ.

౫-౬. దుతియాపదానే విజహిత్వా దేవవణ్ణన్తి దేవతా సరీరం విజహిత్వా ఛడ్డేత్వా, మనుస్ససరీరం నిమ్మినిత్వాతి అత్థో. అధికారం కత్తుకామోతి అధికకిరియం పుఞ్ఞసమ్భారం కత్తుకామో దేవరో నామ అహం దేవరాజా భరియాయ సహ బుద్ధసేట్ఠస్స సాసనే సాదరతాయ ఇధ ఇమస్మిం మనుస్సలోకే ఆగమిం ఆగతోతి అత్థో. తస్స భిక్ఖా మయా దిన్నాతి పదుముత్తరస్స భగవతో యో నామేన దేవలో నామ సావకో అహోసి, తస్స సావకస్స మయా విప్పసన్నేన చేతసా భిక్ఖా దిన్నా పిణ్డపాతో దిన్నోతి అత్థో.

౯-౧౦. తతియాపదానే ఆనన్దో నామ సమ్బుద్ధోతి ఆనన్దం తుట్ఠిం జననతో ఆనన్దో నామ పచ్చేకబుద్ధోతి అత్థో. అమనుస్సమ్హి కాననేతి అమనుస్సపరిగ్గహే కాననే మహాఅరఞ్ఞే పరినిబ్బాయి అనుపాదిసేసనిబ్బానధాతుయా ¶ అన్తరధాయి, అదస్సనం అగమాసీతి అత్థో. సరీరం తత్థ ఝాపేసిన్తి అహం దేవలోకా ఇధాగన్త్వా తస్స భగవతో సరీరం తత్థ అరఞ్ఞే ఝాపేసిం దహనం అకాసిన్తి అత్థో.

చతుత్థపఞ్చమాపదానాని ఉత్తానానేవ.

౨౦. ఛట్ఠాపదానే అహోసిం చన్దనో నామాతి నామేన పణ్ణత్తివసేన చన్దనో నామ. సమ్బుద్ధస్సత్రజోతి పచ్చేకసమ్బుద్ధభూతతో పుబ్బే తస్స అత్రజో పుత్తో అహం. ఏకోపాహనో మయా దిన్నోతి ఏకం ఉపాహనయుగం మయా దిన్నం. బోధిం సమ్పజ్జ మే తువన్తి తేన ఉపాహనయుగేన మే మయ్హం సావకబోధిం తువం సమ్పజ్జ నిప్ఫాదేహీతి అత్థో.

౨౩-౨౪. సత్తమాపదానే ¶ మఞ్జరికం కరిత్వానాతి మఞ్జేట్ఠిపుప్ఫం హరితచఙ్కోటకం గహేత్వా రథియం వీథియా పటిపజ్జిం అహం తథా పటిపన్నోవ భిక్ఖుసఙ్ఘపురక్ఖతం భిక్ఖుసఙ్ఘేన పరివుతం సమణానగ్గం సమణానం భిక్ఖూనం అగ్గం సేట్ఠం సమ్మాసమ్బుద్ధం అద్దసన్తి సమ్బన్ధో. బుద్ధస్స అభిరోపయిన్తి దిస్వా చ పన తం పుప్ఫం ఉభోహి హత్థేహి పగ్గయ్హ ఉక్ఖిపిత్వా బుద్ధస్స ఫుస్సస్స భగవతో అభిరోపయిం పూజేసిన్తి అత్థో.

౨౮-౨౯. అట్ఠమాపదానే అలోణపణ్ణభక్ఖోమ్హీతి ఖీరపణ్ణాదీని ఉఞ్ఛాచరియాయ ఆహరిత్వా లోణవిరహితాని పణ్ణాని పచిత్వా భక్ఖామి, అలోణపణ్ణభక్ఖో ¶ అమ్హి భవామీతి అత్థో. నియమేసు చ సంవుతోతి నియమసఞ్ఞితేసు పాణాతిపాతావేరమణిఆదీసు నిచ్చపఞ్చసీలేసు సంవుతో పిహితోతి అత్థో. పాతరాసే అనుప్పత్తేతి పురేభత్తకాలే అనుప్పత్తే. సిద్ధత్థో ఉపగచ్ఛి మన్తి మమ సమీపం సిద్ధత్థో భగవా ఉపగఞ్ఛి సమ్పాపుణి. తాహం బుద్ధస్స పాదాసిన్తి అహం తం అలోణపణ్ణం తస్స బుద్ధస్స అదాసిన్తి అత్థో.

నవమాపదానం ఉత్తానమేవ.

౩౭-౩౮. దసమాపదానే సిఖినం సిఖినం యథాతి సరీరతో నిక్ఖన్తఛబ్బణ్ణరంసీహి ఓభాసయన్తం జలన్తం సిఖీనం సిఖీభగవన్తం సిఖీనం యథా జలమానఅగ్గిక్ఖన్ధం వియ. అగ్గజం పుప్ఫమాదాయాతి అగ్గజనామకం పుప్ఫం గహేత్వా బుద్ధస్స సిఖిస్స భగవతో అభిరోపయిం పూజేసిన్తి అత్థో.

ఛబ్బీసతిమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౨౭. పదుముక్ఖిపవగ్గో

౧-౧౦. ఆకాసుక్ఖిపియత్థేరఅపదానాదివణ్ణనా

౧-౨. సత్తవీసతిమే ¶ ¶ వగ్గే పఠమాపదానే జలజగ్గే దువే గయ్హాతి జలే ఉదకే జాతే అగ్గే ఉప్పలాదయో ద్వే పుప్ఫే గహేత్వా బుద్ధస్స సమీపం గన్త్వా ఏకం పుప్ఫం పాదేసు నిక్ఖిపిం పూజేసిం, ఏకం పుప్ఫం ఆకాసే ఖిపిన్తి అత్థో.

దుతియాపదానం పాకటమేవ.

౧౦. తతియాపదానే బోధియా పాదపుత్తమేతి ఉత్తమే బోధిపాదపే. అడ్ఢచన్దం మయా దిన్నన్తి తస్మిం బోధిమూలే అడ్ఢచన్దాకారేన మయా అనేకపుప్ఫాని పూజితానీతి అత్థో. ధరణీరుహపాదపేతి రుక్ఖపబ్బతరతనాదయో ధారేతీతి ధరణీ, పథవీ, ధరణియా రుహతి పతిట్ఠహతీతి ధరణీరుహో, పాదసఙ్ఖాతేన మూలేన ఉదకం పివతి ఖన్ధవిటపాదీసు పత్థరియతీతి పాదపో, ధరణీరుహో చ సో పాదపో చేతి ధరణీరుహపాదపో, తస్మిం ధరణీరుహపాదపే పుప్ఫం మయా పూజితన్తి అత్థో.

చతుత్థాపదానం ఉత్తానత్థమేవ.

౧౮-౧౯. పఞ్చమాపదానే హిమవన్తస్సావిదూరేతి హిమవన్తస్స ఆసన్నే. రోమసో నామ పబ్బతోతి రుక్ఖలతాగుమ్బాభావా కేవలం దబ్బతిణాదిసఞ్ఛన్నత్తా రోమసో నామ పబ్బతో అహోసి. తమ్హి పబ్బతపాదమ్హీతి ¶ తస్మిం పబ్బతపరియన్తే. సమణో భావితిన్ద్రియోతి సమితపాపో వూపసన్తకిలేసో సమణో వడ్ఢితఇన్ద్రియో, రక్ఖితచక్ఖున్ద్రియాదిఇన్ద్రియోతి అత్థో. అథ వా వడ్ఢితఇన్ద్రియో వడ్ఢితసద్ధిన్ద్రియాదిఇన్ద్రియోతి అత్థో. తస్స సమణస్స అహం బిళాలిఆలువే గహేత్వా అదాసిన్తి అత్థో.

ఛట్ఠసత్తమట్ఠమనవమదసమాపదానాని ఉత్తానత్థానేవాతి.

సత్తవీసతిమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౨౮. సువణ్ణబిబ్బోహనవగ్గో

౧-౧౦. సువణ్ణబిబ్బోహనియత్థేరఅపదానాదివణ్ణనా

అట్ఠవీసతిమే ¶ వగ్గే పఠమాపదానం ఉత్తానమేవ.

౫. దుతియాపదానే మనోమయేన కాయేనాతి యథా చిత్తవసేన పవత్తకాయేనాతి అత్థో.

౧౦. తతియాపదానే ¶ మహాసముద్దం నిస్సాయాతి మహాసాగరాసన్నే ఠితస్స పబ్బతస్స అన్తరే పబ్బతలేణేతి అత్థో. సిద్ధత్థో భగవా వివేకకామతాయ వసతి పటివసతీతి అత్థో. పచ్చుగ్గన్త్వానకాసహన్తి అహం తస్స భగవతో పటిఉగ్గన్త్వా సమీపం గన్త్వా వన్దనాదిపుఞ్ఞం అకాసిన్తి అత్థో. చఙ్కోటకమదాసహన్తి సిద్ధత్థస్స భగవతో అహం పుప్ఫభరితం చఙ్కోటకం కదమ్బం అదాసిం పూజేసిన్తి అత్థో.

౧౪. చతుత్థాపదానే అకక్కసచిత్తస్సాథాతి అఫరుసచిత్తస్స, అథ-సద్దో పదపూరణే.

౧౯. పఞ్చమాపదానే ఉదుమ్బరే వసన్తస్సాతి ఉదుమ్బరరుక్ఖమూలే రుక్ఖచ్ఛాయాయ వసన్తస్స తిస్సస్స భగవతో. నియతే పణ్ణసన్థరేతి నియామితే పటిబద్ధే పణ్ణసన్థరే సాఖాభఙ్గాసనే నిసిన్నస్స. వుత్థోకాసో మయా దిన్నోతి వివిత్తోకాసే మణ్డపద్వారాదీహి పిహితోకాసో మయా దిన్నో సమ్పాదితోతి అత్థో.

౨౪. ఛట్ఠాపదానే పోత్థదానం మయా దిన్నన్తి పోత్థవట్టిం పోత్థఛల్లిం తాళేత్వా కతం సాటకం విసమం గోఫాసుకేన ఘంసిత్వా నిమ్మితం సుత్తం గహేత్వా కన్తిత్వా తేన సుత్తేన నిసీదనత్థాయ వా భూమత్థరణత్థాయ వా సాటకం వాయాపేత్వా తం సాటకం మయా రతనత్తయస్స దిన్నన్తి అత్థో.

౨౭. సత్తమాపదానే చన్దభాగానదీతీరేతి చన్దభాగాయ నామ నదియా తీరతో, నిస్సక్కే భుమ్మవచనం ¶ . అనుసోతన్తి సోతస్స అను హేట్ఠాగఙ్గం ¶ వజామి గచ్ఛామి అహన్తి అత్థో. సత్త మాలువపుప్ఫాని, చితమారోపయిం అహన్తి అహం మాలువపుప్ఫాని సత్త పత్తాని గహేత్వా చితకే వాలుకరాసిమ్హి వాలుకాహి థూపం కత్వా పూజేసిన్తి అత్థో.

౩౧-౩౨. అట్ఠమాపదానే మహాసిన్ధు సుదస్సనాతి సున్దరదస్సనసున్దరోదకధవలపులినోపసోభితత్తా సుట్ఠు మనోహరా మహాసిన్ధు నామ వారినదీ అహోసి. తత్థ తిస్సం సిన్ధువారినదియం సప్పభాసం పభాయ సహితం సుదస్సనం సున్దరరూపం పరమోపసమే యుత్తం ఉత్తమే ఉపసమే యుత్తం సమఙ్గీభూతం వీతరాగం అహం అద్దసన్తి అత్థో. దిస్వాహం విమ్హితాసయోతి ¶ ‘‘ఏవరూపం భయానకం హిమవన్తం కథం సమ్పత్తో’’తి విమ్హితఅజ్ఝాసయో అచ్ఛరియబ్భుతచిత్తోతి అత్థో. ఆలువం తస్స పాదాసిన్తి తస్స అరహతో అహం పసన్నమానసో ఆలువకన్దం పాదాసిం ఆదరేన అదాసిన్తి అత్థో.

నవమదసమాపదానాని ఉత్తానానేవాతి.

అట్ఠవీసతిమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౨౯. పణ్ణదాయకవగ్గో

౧-౧౦. పణ్ణదాయకత్థేరఅపదానాదివణ్ణనా

౧-౨. ఏకూనతింసతిమే ¶ వగ్గే పఠమాపదానే పణ్ణభోజనభోజనోతి ఖీరపణ్ణాదిభోజనస్స భుఞ్జనత్థాయ పణ్ణసాలాయ నిసిన్నో అమ్హి భవామీతి అత్థో. ఉపవిట్ఠఞ్చ మం సన్తన్తి పణ్ణసాలాయం ఉపవిట్ఠం సన్తం విజ్జమానం మం. ఉపాగచ్ఛి మహాఇసీతి మహన్తే సీలాదిఖన్ధే ఏసనతో మహాఇసి. లోకపజ్జోతో లోకపదీపో సిద్ధత్థో భగవా ఉపగచ్ఛి, మమ సమీపం అగమాసీతి అత్థో. నిసిన్నస్స పణ్ణసన్థరేతి ఉపగన్త్వా పణ్ణసన్థరే నిసిన్నస్స ఖాదనత్థాయ సేదితం పణ్ణం మయా దిన్నన్తి సమ్బన్ధో.

౫-౭. దుతియాపదానే సినేరుసమసన్తోసో ధరణీసమసాదిసో సిద్ధత్థో భగవాతి సమ్బన్ధో. వుట్ఠహిత్వా సమాధిమ్హాతి నిరోధసమాపత్తితో వుట్ఠహిత్వా విసుం హుత్వాతి అత్థో. భిక్ఖాయ మముపట్ఠితోతి భిక్ఖాచారవేలాయ ‘‘అజ్జ మమ యో కోచి కిఞ్చి దానం దదాతి, తస్స మహప్ఫల’’న్తి చిన్తేత్వా నిసిన్నస్స మమ సన్తికం సమీపం ఉపట్ఠితో సమీపమాగతోతి అత్థో. హరీతకం…పే… ఫారుసకఫలాని చాతి ఏవం సబ్బం తం ఫలం సబ్బలోకానుకమ్పినో తస్స సిద్ధత్థస్స మహేసిస్స మయా విప్పసన్నేన చేతసా దిన్నన్తి అత్థో.

౧౧-౧౨. తతియాపదానే ¶ సీహం యథా వనచరన్తి వనే చరమానం సీహరాజం ఇవ చరమానం సిద్ధత్థం భగవన్తన్తి సమ్బన్ధో. నిసభాజానియం యథాతి వసభో, నిసభో, విసభో, ఆసభోతి చత్తారో గవజేట్ఠకా. తేసు గవసతస్స జేట్ఠకో వసభో, గవసహస్సస్స జేట్ఠకో నిసభో, గవసతసహస్సస్స జేట్ఠకో విసభో, గవకోటిసతసహస్సస్స ¶ జేట్ఠకో ఆసభో. ఇధ పన ఆసభో ‘‘నిసభో’’తి వుత్తో, ఆజానీయం అభీతం నిచ్చలం ఉసభరాజం ఇవాతి అత్థో. కకుధం విలసన్తంవాతి పుప్ఫపల్లవేహి సోభమానం కకుధరుక్ఖం ఇవ నరాసభం నరానం ఆసభం ఉత్తమం ఆగచ్ఛన్తం సిద్ధత్థం భగవన్తం దిస్వా సద్ధాయ సమ్పయుత్తత్తా విప్పసన్నేన చేతసా పచ్చుగ్గమనం అకాసిన్తి అత్థో.

చతుత్థాపదానాదీని దసమావసానాని సువిఞ్ఞేయ్యానేవాతి.

ఏకూనతింసతిమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౩౦. చితకపూజకవగ్గో

౧-౧౦. చితకపూజకత్థేరఅపదానాదివణ్ణనా

౧-౨. తింసతిమే ¶ వగ్గే పఠమాపదానే ఆహుతిం యిట్ఠుకామోహన్తి పూజాసక్కారం కారేతుకామో అహం. నానాపుప్ఫం సమానయిన్తి నానా అనేకవిధం చమ్పకసలలాదిపుప్ఫం సం సుట్ఠు ఆనయిం, రాసిం అకాసిన్తి అత్థో. సిఖినో లోకబన్ధునోతి సకలలోకత్తయబన్ధుస్స ఞాతకస్స సిఖిస్స భగవతో పరినిబ్బుతస్స చితకం ఆళాహనచితకం దారురాసిం జలన్తం ఆదిత్తం దిస్వా తఞ్చ మయా రాసీకతం పుప్ఫం ఓకిరిం పూజేసిన్తి అత్థో.

౬-౭. దుతియాపదానే అజినుత్తరవాసనోతి అజినమిగచమ్మం ఉత్తరాసఙ్గం కత్వా నివాసినో అచ్ఛాదనోతి అత్థో. అభిఞ్ఞా పఞ్చ నిబ్బత్తాతి ఇద్ధివిధాదయో పఞ్చ అభిఞ్ఞాయో పఞ్చ ఞాణాని నిబ్బత్తా ఉప్పాదితా నిప్ఫాదితా. చన్దస్స పరిమజ్జకోతి చన్దమణ్డలస్స సమన్తతో మజ్జకో, ఫుట్ఠో అహోసిన్తి అత్థో. విపస్సిం లోకపజ్జోతన్తి సకలలోకత్తయే పదీపసదిసం విపస్సిం భగవన్తం మమ సన్తికం అభిగతం విసేసేన సమ్పత్తం ఆగతం. దిస్వా పారిచ్ఛత్తకపుప్ఫానీతి దేవలోకతో పారిచ్ఛత్తకపుప్ఫాని ఆహరిత్వా విపస్సిస్స సత్థునో మత్థకే ఛత్తాకారేన అహం ధారేసిన్తి అత్థో.

౧౧-౧౩. తతియాపదానే పుత్తో మమ పబ్బజితోతి మయ్హం పుత్తో సద్ధాయ పబ్బజితో. కాసాయవసనో తదాతి తస్మిం పబ్బజితకాలే కాసాయనివత్థో ¶ , న బాహిరకపబ్బజ్జాయ పబ్బజితోతి అత్థో. సో ¶ చ బుద్ధత్తం సమ్పత్తోతి సో మయ్హం పుత్తో చతూసు బుద్ధేసు సావకబుద్ధభావం సం సుట్ఠు పత్తో, అరహత్తం పత్తోతి అత్థో. నిబ్బుతో లోకపూజితోతి సకలలోకేహి కతసక్కారో ఖన్ధపరినిబ్బానేన పరినిబ్బుతోతి అత్థో. విచినన్తో సకం పుత్తన్తి అహం తస్స గతదేసం పుచ్ఛిత్వా సకం పుత్తం విచినన్తో పచ్ఛతో అగమం, అనుగతో అస్మీతి అత్థో. నిబ్బుతస్స మహన్తస్సాతి మహన్తేహి సీలక్ఖన్ధాదీహి యుత్తత్తా మహన్తస్స తస్స మమ పుత్తస్స అరహతో ఆదహనట్ఠానే చితకం చితకట్ఠానం అహం అగమాసిన్తి అత్థో. పగ్గయ్హ అఞ్జలిం తత్థాతి తస్మిం ఆదహనట్ఠానే ¶ అఞ్జలిం దసఙ్గులిసమోధానం పగ్గహేత్వా సిరసి కత్వా అహం చితకం దహనదారురాసిం వన్దిత్వా పణామం కత్వా సేతచ్ఛత్తఞ్చ పగ్గయ్హాతి న కేవలమేవ వన్దిత్వా ధవలచ్ఛత్తఞ్చ పగ్గయ్హ ఉక్ఖిపిత్వా అహం ఆరోపేసిం పతిట్ఠపేసిన్తి అత్థో.

౧౭-౧౮. చతుత్థాపదానే అనుగ్గతమ్హి ఆదిచ్చేతి సూరియే అనుగ్గతే అనుట్ఠితే పచ్చూసకాలేతి అత్థో. పసాదో విపులో అహూతి రోగపీళితస్స మయ్హం చిత్తప్పసాదో విపులో అతిరేకో బుద్ధానుస్సరణేన అహు అహోసి. మహేసినో బుద్ధసేట్ఠస్స లోకమ్హి పాతుభావో పాకటభావో అహోసీతి సమ్బన్ధో. ఘోసమస్సోసహం తత్థాతి తస్మిం పాతుభావే సతి ‘‘అహం గిలానో బుద్ధో ఉప్పన్నో’’తి ఘోసం అస్సోసిం. న చ పస్సామి తం జినన్తి తం జితపఞ్చమారం సమ్మాసమ్బుద్ధం న పస్సామి, బాళ్హగిలానత్తా గన్త్వా పస్సితుం న సక్కోమీతి అత్థో. మరణఞ్చ అనుప్పత్తోతి మరణాసన్నకాలం అనుప్పత్తో, ఆసన్నమరణో హుత్వాతి అత్థో. బుద్ధసఞ్ఞమనుస్సరిన్తి బుద్ధోతినామం అనుస్సరిం, బుద్ధారమ్మణం మనసి అకాసిన్తి అత్థో.

౨౧-౨౩. పఞ్చమాపదానే ఆరామద్వారా నిక్ఖమ్మాతి ఆరామద్వారతో సఙ్ఘస్స నిక్ఖమనద్వారమగ్గేహి అత్థో. గోసీసం సన్థతం మయాతి తస్మిం నిక్ఖమనద్వారమగ్గే ‘‘భగవతో భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ పాదా మా కద్దమం అక్కమన్తూ’’తి అక్కమనత్థాయ గోసీసట్ఠిం మయా సన్థరితన్తి అత్థో. అనుభోమి సకం కమ్మన్తి అత్తనో గోసీసఅత్థరణకమ్మస్స బలేన ఆజానీయా వాతజవా సిన్ధవా సీఘవాహనాదీని విపాకఫలాని అనుభోమీతి అత్థో. అహో ¶ ¶ కారం పరమకారన్తి సుఖేత్తే సఙ్ఘే మయా సుట్ఠు కతం కారం అప్పకమ్పి కిచ్చం మహప్ఫలదానతో పరమకారం ఉత్తమకిచ్చం అహో విమ్హయన్తి అత్థో. యథా తిణదోసాదివిరహితేసు ఖేత్తేసు వప్పితం సాలిబీజం మహప్ఫలం దేతి, ఏవమేవ రాగదోసాదిదోసరహితే పరిసుద్ధకాయవచీసమాచారే సఙ్ఘఖేత్తే గోసీసఅత్థరణకమ్మం మయా కతం, ఇదం మహప్ఫలం దేతీతి వుత్తం హోతి. న అఞ్ఞం కలమగ్ఘతీతి అఞ్ఞం బాహిరసాసనే కతం కమ్మం సఙ్ఘే కతస్స కారస్స పూజాసక్కారస్స కలం సోళసిం కలం కోట్ఠాసం న అగ్ఘతీతి సమ్బన్ధో.

ఛట్ఠసత్తమట్ఠమనవమదసమాపదానాని ఉత్తానానేవాతి.

తింసతిమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౩౧. పదుమకేసరవగ్గో

౧-౧౦. పదుమకేసరియత్థేరఅపదానాదివణ్ణనా

౧-౨. ఏకతింసతిమే ¶ వగ్గే పఠమాపదానే ఇసిసఙ్ఘే అహం పుబ్బేతి అహం పుబ్బే బోధిసమ్భారపూరణకాలే ఇసిసఙ్ఘే పచ్చేకబుద్ధఇసిసమూహే తేసం సమీపే హిమవన్తపబ్బతే మాతఙ్గహత్థికులే వారణో చణ్డహత్థీ అహోసిన్తి సమ్బన్ధో. మనుస్సాదయో వారేతీతి వారణో, అథ వా వాచాయ రవతి కోఞ్చనాదం నదతీతి వారణో. మహేసీనం పసాదేనాతి పచ్చేకబుద్ధమహేసీనం పసాదేన. పచ్చేకజినసేట్ఠేసు, ధుతరాగేసు తాదిసూతి లోకధమ్మేహి నిచ్చలేసు పచ్చేకబుద్ధేసు పద్మకేసరం పదుమరేణుం ఓకిరిం అవసిఞ్చిన్తి సమ్బన్ధో.

దుతియతతియాపదానాని ఉత్తానాని.

౧౩-౧౬. చతుత్థాపదానే మహాబోధిమహో అహూతి విపస్సిస్స భగవతో చతుమగ్గఞాణాధారభావతో ‘‘బోధీ’’తి లద్ధనామస్స రుక్ఖస్స పూజా అహోసీతి అత్థో. రుక్ఖట్ఠస్సేవ సమ్బుద్ధోతి అస్స బోధిపూజాసమయే సన్నిపతితస్స మహాజనస్స సమ్బుద్ధో లోకజేట్ఠో నరాసభో రుక్ఖట్ఠో ఇవ రుక్ఖే ఠితో వియ పఞ్ఞాయతీతి అత్థో. భగవా తమ్హి సమయేతి తస్మిం బోధిపూజాకరణకాలే భగవా భిక్ఖుసఙ్ఘపురక్ఖతో భిక్ఖుసఙ్ఘేన పరివుతో. వాచాసభిముదీరయన్తి ముదుసిలిట్ఠమధురఉత్తమఘోసం ఉదీరయం కథయన్తో నిచ్ఛారేన్తో చతుసచ్చం పకాసేసి, దేసేసీతి అత్థో. సంఖిత్తేన ¶ చ దేసేన్తోతి వేనేయ్యపుగ్గలజ్ఝాసయానురూపేన దేసేన్తో సంఖిత్తేన చ విత్థారేన చ దేసయీతి అత్థో. వివట్టచ్ఛదోతి రాగో ¶ ఛదనం, దోసో ఛదనం, మోహో ఛదనం, సబ్బకిలేసా ఛదనా’’తి ఏవం వుత్తా ఛదనా వివటా ఉగ్ఘాటితా విద్ధంసితా అనేనాతి వివట్టచ్ఛదో, సమ్బుద్ధో. తం మహాజనం దేసనావసేన నిబ్బాపేసి పరిళాహం వూపసమేసీతి అత్థో. తస్సాహం ధమ్మం సుత్వానాతి తస్స భగవతో దేసేన్తస్స ధమ్మం సుత్వా.

౨౦. పఞ్చమాపదానే ¶ ఫలహత్థో అపేక్ఖవాతి విపస్సిం భగవన్తం దిస్వా మధురాని ఫలాని గహేత్వా అపేక్ఖవా అతురితో సణికం అస్సమం గఞ్ఛిన్తి అత్థో.

ఛట్ఠసత్తమాపదానాని ఉత్తానానేవ.

౪౦. అట్ఠమాపదానే నిట్ఠితే నవకమ్మే చాతి సీమాయ నవకమ్మే నిట్ఠం గతే సతి. అనులేపమదాసహన్తి అనుపచ్ఛా సుధాలేపం అదాసిం, సుధాయ లేపాపేసిన్తి అత్థో.

నవమదసమాపదానాని ఉత్తానానియేవాతి.

ఏకతింసమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౩౨. ఆరక్ఖదాయకవగ్గో

౧-౧౦. ఆరక్ఖదాయకత్థేరఅపదానాదివణ్ణనా

బాత్తింసతిమవగ్గే ¶ పఠమదుతియతతియాపదానాని సువిఞ్ఞేయ్యానేవ.

౧౬. చతుత్థాపదానే జలజగ్గేహి ఓకిరిన్తి జలజేహి ఉత్తమేహి ఉప్పలపదుమాదీహి పుప్ఫేహి ఓకిరిం పూజేసిన్తి అత్థో.

పఞ్చమాపదానం ఉత్తానమేవ.

౨౬-౨౭. ఛట్ఠాపదానే చేతియం ఉత్తమం నామ, సిఖినో లోకబన్ధునోతి సకలలోకత్తయస్స బన్ధునో ఞాతకస్స సిఖిస్స భగవతో ఉత్తమం చేతియం. ఇరీణే జనసఞ్చరవిరహితే వనే మనుస్సానం కోలాహలవిరహితే మహాఅరఞ్ఞే అహోసీతి సమ్బన్ధో. అన్ధాహిణ్డామహం తదాతి తస్మిం కాలే వనే మగ్గమూళ్హభావేన అన్ధో, న చక్ఖునా ¶ అన్ధో, అహం ఆహిణ్డామి మగ్గం పరియేసామీతి అత్థో. పవనా నిక్ఖమన్తేనాతి మహావనతో నిక్ఖమన్తేన మయా సీహాసనం ఉత్తమాసనం, సీహస్స వా భగవతో ఆసనం దిట్ఠన్తి అత్థో. ఏకంసం అఞ్జలిం కత్వాతి ఏకంసం ఉత్తరాసఙ్గం కత్వా సిరసి అఞ్జలిం ఠపేత్వాతి అత్థో. సన్థవిం లోకనాయకన్తి సకలలోకత్తయనయం తం నిబ్బానం పాపేన్తం థోమితం థుతిం అకాసిన్తి అత్థో.

౩౪. సత్తమాపదానే ¶ సుదస్సనో మహావీరోతి సున్దరదస్సనో ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణసమ్పన్నసరీరత్తా మనోహరదస్సనో మహావీరియో సిద్ధత్థో భగవాతి సమ్బన్ధో. వసతిఘరముత్తమేతి ఉత్తమే విహారే వసతీతి అత్థో.

అట్ఠమనవమదసమాపదానాని ఉత్తానానేవాతి.

బాత్తింసతిమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౩౩. ఉమాపుప్ఫియవగ్గో

౧-౧౦. ఉమాపుప్ఫియత్థేరఅపదానాదివణ్ణనా

తేత్తింసతిమే ¶ వగ్గే పఠమదుతియతతియచతుత్థపఞ్చమఛట్ఠాపదానాని ఉత్తానానియేవ.

౫౫. సత్తమాపదానే సమయం అగమాసహన్తి సమూహం సమాగమట్ఠానం అహం అగమాసిన్తి అత్థో.

౬౨. అబ్బుదనిరబ్బుదానీతి ‘‘పకోటిసతసహస్సానం సతం అబ్బుదం, అబ్బుదసతసహస్సానం సతం నిరబ్బుద’’న్తి వుత్తత్తా ఆయునా అబ్బుదనిరబ్బుదాని గతమహాఆయువన్తా మనుజాధిపా చక్కవత్తినో ఖత్తియా అట్ఠ అట్ఠ హుత్వా కప్పానం పఞ్చవీససహస్సమ్హి ఆసింసు అహేసున్తి అత్థో. అట్ఠమనవమదసమాపదానాని పాకటానేవాతి.

తేత్తింసతిమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౩౪-౩౮. గన్ధోదకాదివగ్గో

౧-౫౦. గన్ధధూపియత్థేరఅపదానాదివణ్ణనా

చతుతింసతిమవగ్గపఞ్చతింసతిమవగ్గఛత్తింసతిమవగ్గసత్తతింసతిమవగ్గఅట్ఠతింసతిమవగ్గా ¶ ¶ ఉత్తానత్థాయేవ.

ఏకూనచత్తాలీసమవగ్గేపి పఠమాపదానాదీని అట్ఠమాపదానన్తాని ఉత్తానానేవాతి.

౩౯. అవటఫలవగ్గో

౯. సోణకోటివీసత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నవమాపదానే ¶ పన విపస్సినో పావచనేతిఆదికం ఆయస్మతో సోణస్స కోటివీసత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి థేరో పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే మహావిభవే సేట్ఠికులే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో సేట్ఠి హుత్వా ఉపాసకేహి సద్ధిం విహారం గన్త్వా సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పసన్నమానసో ¶ భగవతో చఙ్కమనట్ఠానే సుధాయ పరికమ్మం కారేత్వా ఏకఞ్చ లేణం కారేత్వా నానావిరాగవత్థేహి లేణభూమియా సన్థరిత్వా ఉపరి వితానఞ్చ కత్వా చాతుద్దిసస్స సఙ్ఘస్స నియ్యాదేత్వా సత్తాహం మహాదానం దత్వా పణిధానం అకాసి. సత్థా అనుమోదనం అకాసి. సో తేన కుసలకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం కప్పే పరినిబ్బుతే కస్సపదసబలే అనుప్పన్నే అమ్హాకం భగవతి బారాణసియం కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో గఙ్గాతీరే పణ్ణసాలం కరిత్వా వసన్తం ఏకం పచ్చేకబుద్ధం తేమాసం చతూహి పచ్చయేహి సక్కచ్చం ఉపట్ఠహి. పచ్చేకబుద్ధో వుట్ఠవస్సో పరిపుణ్ణపరిక్ఖారో గన్ధమాదనమేవ అగమాసి. సోపి కులపుత్తో యావజీవం తత్థ పుఞ్ఞాని కత్వా తతో చవిత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో అమ్హాకం భగవతో కాలే చమ్పానగరే అగ్గసేట్ఠిస్స గేహే పటిసన్ధిం గణ్హి. తస్స పటిసన్ధిగ్గహణకాలతో పట్ఠాయ సేట్ఠిస్స మహాభోగక్ఖన్ధో అభివడ్ఢి. తస్స మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖమనదివసే సకలనగరే మహాలాభసక్కారసమ్మానో అహోసి, తస్స పుబ్బే పచ్చేకబుద్ధస్స సతసహస్సగ్ఘనికరత్తకమ్బలపరిచ్చాగేన సువణ్ణవణ్ణో సుఖుమాలతరో చ అత్తభావో అహోసి, తేనస్స సోణోతి నామం అకంసు. సో ¶ మహతా పరివారేన అభివడ్ఢి. తస్స హత్థపాదతలాని బన్ధుజీవకపుప్ఫవణ్ణాని అహేసుం, తేసం సతవారం విహతకప్పాసం వియ ముదుసమ్ఫస్సో అహోసి. పాదతలేసు మణికుణ్డలావట్టవణ్ణలోమాని జాయింసు. వయప్పత్తస్స తస్స తిణ్ణం ఉతూనం అనుచ్ఛవికే తయో పాసాదే కారాపేత్వా నాటకిత్థియో ఉపట్ఠాపేసుం. సో తత్థ మహతిం సమ్పత్తిం అనుభవన్తో దేవకుమారో వియ పటివసతి.

అథ అమ్హాకం భగవతి సబ్బఞ్ఞుతం పత్వా పవత్తితవరధమ్మచక్కే రాజగహం ఉపనిస్సాయ విహరన్తే బిమ్బిసారరఞ్ఞా పక్కోసాపితో తేహి అసీతియా గామికసహస్సేహి సద్ధిం రాజగహం ఆగతో సత్థు ¶ సన్తికం గన్త్వా ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో మాతాపితరో అనుజానాపేత్వా భగవతో సన్తికే పబ్బజిత్వా లద్ధూపసమ్పదో సత్థు సన్తికే కమ్మట్ఠానం గహేత్వా జనసంసగ్గపరిహరణత్థం ¶ సీతవనే విహాసి. సో తత్థ వసన్తో ‘‘మమ సరీరం సుఖుమాలం, న చ సక్కా సుఖేనేవ సుఖం అధిగన్తుం, కాయం కిలమేత్వాపి సమణధమ్మం కాతుం వట్టతీ’’తి చిన్తేత్వా ఠానచఙ్కమమేవ అధిట్ఠాయ పధానమనుయుఞ్జన్తో పాదతలేసు ఫోటేసు ఉట్ఠితేసుపి వేదనం అజ్ఝుపేక్ఖిత్వా దళ్హం వీరియం కరోన్తో అచ్చారద్ధవీరియతాయ విసేసం నిబ్బత్తేతుం అసక్కోన్తో ‘‘ఏవం అహం వాయమన్తోపి మగ్గఫలాని నిబ్బత్తేతుం న సక్కోమి, కిం మే పబ్బజ్జాయ, హీనాయావత్తిత్వా భోగే చ భుఞ్జామి, పుఞ్ఞాని చ కరిస్సామీ’’తి చిన్తేసి. అథ సత్థా తస్స చిత్తాచారం ఞత్వా తత్థ గన్త్వా వీణోపమోవాదేన (మహావ. ౨౪౩) ఓవదిత్వా వీరియసమతాయోజనవిధిం దస్సేన్తో కమ్మట్ఠానం సోధేత్వా గిజ్ఝకూటం గతో. సోణోపి ఖో సత్థు సన్తికా ఓవాదం లభిత్వా వీరియసమతం యోజేత్వా విపస్సనం ఉస్సుక్కాపేత్వా అరహత్తే పతిట్ఠాసి.

౪౯. సో అరహా హుత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో విపస్సినో పావచనేతిఆదిమాహ. తత్థ విపస్సీతి విసేసేన, వివిధం వా పస్సతీతి విపస్సీ. పావచనేతి పకారేన వుచ్చతీతి పావచనం, పిటకత్తయం. తస్స విపస్సినో తస్మిం పావచనేతి అత్థో. లేణన్తి లినన్తే నిలీయన్తే ఏత్థాతి లేణం విహారం. బన్ధుమారాజధానియాతి బన్ధన్తి కులపరమ్పరాయ వసేన అఞ్ఞమఞ్ఞం సమ్బజ్ఝన్తీతి బన్ధూ, ఞాతకా. తే ఏత్థ పటివసన్తీతి బన్ధుమా, బన్ధు అస్స అత్థీతి ¶ వా బన్ధుమా. రాజూనం వసనట్ఠానన్తి రాజధానీ, బన్ధుమా చ సా రాజధానీ చేతి బన్ధుమారాజధానీ, తస్సా బన్ధుమారాజధానియా, లేణం మయా కతన్తి సమ్బన్ధో. సేసమేత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

సోణకోటివీసత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. పుబ్బకమ్మపిలోతికబుద్ధఅపదానవణ్ణనా

౬౪. దసమాపదానే అనోతత్తసరాసన్నేతి పబ్బతకూటేహి పటిచ్ఛన్నత్తా చన్దిమసూరియానం సన్తాపేహి ఓతత్తం ఉణ్హం ఉదకం ఏత్థ నత్థీతి అనోతత్తో. సరన్తి గచ్ఛన్తి పభవన్తి సన్దన్తి ఏతస్మా మహానదియోతి సరో. సీహముఖాదీహి నిక్ఖన్తా మహానదియో తిక్ఖత్తుం తిక్ఖత్తుం పదక్ఖిణం కత్వా నిక్ఖన్తనిక్ఖన్తదిసాభాగేన సరన్తి గచ్ఛన్తీతి అత్థో. అనోతత్తో చ సో సరో ¶ చాతి అనోతత్తసరో ¶ . తస్స ఆసన్నం సమీపట్ఠానన్తి అనోతత్తసరాసన్నం, తస్మిం అనోతత్తసరాసన్నే, సమీపేతి అత్థో. రమణీయేతి దేవదానవగన్ధబ్బకిన్నరోరగబుద్ధపచ్చేకబుద్ధాదీహి రమితబ్బం అల్లీయితబ్బన్తి రమణీయం, తస్మిం రమణీయే. సిలాతలేతి ఏకగ్ఘనపబ్బతసిలాతలేతి అత్థో. నానారతనపజ్జోతేతి పదుమరాగవేళురియాదినానాఅనేకేహి రతనేహి పజ్జోతే పకారేన జోతమానే. నానాగన్ధవనన్తరేతి నానప్పకారేహి చన్దనాగరుకప్పూరతమాలతిలకాసోకనాగపున్నాగకేతకాదీహి అనేకేహి సుగన్ధపుప్ఫేహి గహనీభూతవనన్తరే సిలాతలేతి సమ్బన్ధో.

౬౫. గుణమహన్తతాయ సఙ్ఖ్యామహన్తతాయ చ మహతా భిక్ఖుసఙ్ఘేన, పరేతో పరివుతో లోకనాయకో లోకత్తయసామిసమ్మాసమ్బుద్ధో తత్థ సిలాసనే నిసిన్నో అత్తనో పుబ్బాని కమ్మాని బ్యాకరీ విసేసేన పాకటమకాసీతి అత్థో. సేసమేత్థ హేట్ఠా బుద్ధాపదానే (అప. థేర ౧.౧.౧ ఆదయో) వుత్తత్తా ఉత్తానత్థత్తా చ సువిఞ్ఞేయ్యమేవ. బుద్ధాపదానే అన్తోగధమ్పి ఇధాపదానే కుసలాకుసలం కమ్మసంసూచకత్తా వగ్గసఙ్గహవసేన ధమ్మసఙ్గాహకత్థేరా సఙ్గాయింసూతి.

పుబ్బకమ్మపిలోతికబుద్ధఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

ఏకూనచత్తాలీసమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౪౦. పిలిన్దవచ్ఛవగ్గో

౧. పిలిన్దవచ్ఛత్థేరఅపదానవణ్ణనా

చత్తాలీసమవగ్గే ¶ ¶ అపదానే నగరే హంసవతియాతిఆదికం ఆయస్మతో పిలిన్దవచ్ఛత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే దోవారికకులే నిబ్బత్తో మహద్ధనో మహాభోగో అహోసి. సో కోటిసన్నిచితధనరాసిం ఓలోకేత్వా రహో నిసిన్నో ‘‘ఇమం సబ్బధనం మయా సమ్మా గహేత్వా గన్తుం వట్టతీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స సబ్బపరిక్ఖారదానం దాతుం వట్టతీ’’తి సన్నిట్ఠానం కత్వా ఛత్తసతసహస్సం ఆదిం కత్వా సబ్బపరిభోగపరిక్ఖారానిపి సతసహస్సవసేన కారేత్వా పదుముత్తరం భగవన్తం నిమన్తేత్వా బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స మహాదానం అదాసి. ఏవం సత్తాహం దానం దత్వా పరియోసానదివసే నిబ్బానాధిగమం పత్థేత్వా యావజీవం పుఞ్ఞాని కత్వా ¶ జీవితపరియోసానే దేవలోకే నిబ్బత్తో ఛ కామావచరే దిబ్బసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా మనుస్సేసు చ చక్కవత్తిఆదిసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో సబ్బసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం పత్తో గోత్తవసేన పిలిన్దవచ్ఛోతి పాకటో అహోసి.

౧. సో ఏకదివసం సత్థు సన్తికే ధమ్మదేసనం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ అరహా హుత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో ఉదానవసేన తం పకాసేన్తో నగరే హంసవతియాతిఆదిమాహ. తస్సత్థో హేట్ఠా వుత్తోవ. ఆసిం దోవారికో అహన్తి అహం హంసవతీనగరే రఞ్ఞో గేహద్వారే ద్వారపాలకో ఆసిం అహోసిన్తి అత్థో. అక్ఖోభం అమితం భోగన్తి రఞ్ఞో వల్లభత్తా అఞ్ఞేహి ఖోభేతుం చాలేతుం అసక్కుణేయ్యం అమితం అపరిమాణభోగం ధనం మమ ఘరే సన్నిచితం రాసీకతం అహోసీతి అత్థో.

౩. బహూ మేధిగతా భోగాతి అనేకా భోగా మే మయా అధిగతా పత్తా పటిలద్ధాతి అత్థో ¶ . సత్థవాసిఆదీనం పరిక్ఖారానం నామాని నయానుయోగేన సువిఞ్ఞేయ్యాని. పరిక్ఖారదానానిసంసాని చ సువిఞ్ఞేయ్యానేవాతి.

పిలిన్దవచ్ఛత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

దుతియతతియచతుత్థపఞ్చమాపదానాని ఉత్తానానేవాతి.

౬. బాకులత్థేరఅపదానవణ్ణనా

ఛట్ఠాపదానే ¶ హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదికం బాకులత్థేరస్స అపదానం. అయం కిర థేరో అతీతే ఇతో కప్పసతసహస్సాధికస్స అసఙ్ఖ్యేయ్యస్స మత్థకే అనోమదస్సిస్స భగవతో ఉప్పత్తితో పురేతరమేవ బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తిత్వా వయప్పత్తో తయో వేదే ఉగ్గణ్హిత్వా తత్థ సారం అపస్సన్తో ‘‘సమ్పరాయికత్థం గవేసిస్సామీ’’తి ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా పబ్బతపాదే విహరన్తో పఞ్చాభిఞ్ఞాఅట్ఠసమాపత్తీనం లాభీ హుత్వా విహరన్తో బుద్ధుప్పాదం సుత్వా సత్థు సన్తికం గన్త్వా ధమ్మం సుత్వా సరణేసు పతిట్ఠితో సత్థు వాతాబాధే ఉప్పన్నే అరఞ్ఞతో భేసజ్జాని ఆనేత్వా తం వూపసమేత్వా తం పుఞ్ఞం ఆరోగ్యత్థాయ పరిణామేత్వా తతో చుతో బ్రహ్మలోకే నిబ్బత్తో ఏకం అసఙ్ఖ్యేయ్యం దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో పదుముత్తరబుద్ధకాలే హంసవతీనగరే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా ¶ సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం అప్పాబాధానం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా సయం తం ఠానన్తరం ఆకఙ్ఖన్తో పణిధానం కత్వా యావజీవం కుసలకమ్మం ఉపచినిత్వా సుగతీసుయేవ సంసరన్తో విపస్సిస్స భగవతో ఉప్పత్తితో పురేతరమేవ బన్ధుమతీనగరే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో సబ్బసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం పత్తో తత్థ సారం అపస్సన్తో ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా ఝానాభిఞ్ఞాలాభీ హుత్వా పబ్బతపాదే వసన్తో బుద్ధుప్పాదం సుత్వా సత్థు సన్తికం గన్త్వా సరణేసు పతిట్ఠాయ భిక్ఖూనం తిణపుప్ఫకరోగే ఉప్పన్నే తం వూపసమేత్వా తత్థ యావతాయుకం ఠత్వా తతో చుతో బ్రహ్మలోకే నిబ్బత్తిత్వా తతో ఏకనవుతికప్పే దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో కస్సపస్స భగవతో కాలే బారాణసియం కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా ఘరావాసం వసన్తో ఏకం జిణ్ణం వినస్సమానం మహావిహారం దిస్వా తత్థ ఉపోసథాగారాదికం సబ్బం ఆవసథం కారాపేత్వా తత్థ భిక్ఖుసఙ్ఘస్స సబ్బం భేసజ్జం పటియాదేత్వా యావజీవం కుసలం కత్వా ఏకం బుద్ధన్తరం దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో అమ్హాకం భగవతో ఉప్పత్తితో పురేతరమేవ కోసమ్బియం సేట్ఠికులే నిబ్బత్తి.

సో ¶ మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖమిత్వా ధాతీహి అరోగభావాయ యమునాయం న్హాపియమానో తాసం హత్థతో ముచ్చిత్వా మచ్ఛేన గిలితో అహోసి. కేవట్టా తం మచ్ఛం జాలాయ గహేత్వా బారాణసియం సేట్ఠిభరియాయ విక్కిణింసు. సా తం గహేత్వా ఫాలయమానా పుబ్బే కతపుఞ్ఞఫలేన అరోగం ¶ దారకం దిస్వా ‘‘పుత్తో మే లద్ధో’’తి గహేత్వా పోసేసి. సో జనకేహి మాతాపితూహి తం పవత్తిం సుత్వా ఆగన్త్వా ‘‘అయం అమ్హాకం పుత్తో, దేథ నో పుత్త’’న్తి అనుయోగే కతే రఞ్ఞా ‘‘ఉభయేసమ్పి సాధారణో హోతూ’’తి ద్విన్నం కులానం దాయాదభావేన వినిచ్ఛయం కత్వా ఠపితత్తా బాకులోతి లద్ధనామో వయప్పత్తో మహాసమ్పత్తిం అనుభవన్తో ద్వీసు సేట్ఠికులేసు ఏకేకస్మిం ఛమాసం ఛమాసం వసతి. తే అత్తనో వారే సమ్పత్తే నావాసఙ్ఘాటం బన్ధిత్వా తత్రూపరి రతనమణ్డపం కారేత్వా పఞ్చఙ్గికతూరియే నిప్ఫాదేత్వా కుమారం తత్థ నిసీదాపేత్వా ఉభయనగరమజ్ఝట్ఠానం గఙ్గాయ ఆగచ్ఛన్తి, అపరసేట్ఠిమనుస్సాపి ఏవమేవ సజ్జేత్వా తం ఠానం గన్త్వా కుమారం తత్థ ఆరోపేత్వా గచ్ఛన్తి. సో ఏవం వడ్ఢమానో ఆసీతికో హుత్వా ఉభయసేట్ఠిపుత్తోతి పాకటో. సత్థు సన్తికం గన్త్వా ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా సత్తాహం వాయమన్తో అట్ఠమే దివసే సహ పటిసమ్భిదాయ అరహత్తం ¶ పాపుణి.

౩౮౬. సో అరహా హుత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదిమాహ. తస్సత్థో హేట్ఠా వుత్తోవ. అపదానపాళిఅత్థోపి సువిఞ్ఞేయ్యోవ. సో అరహత్తం పత్వా విముత్తిసుఖేన విహరన్తో సట్ఠివస్ససతాయుకో హుత్వా పరినిబ్బాయీతి.

బాకులత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. గిరిమానన్దత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సత్తమాపదానే భరియా మే కాలఙ్కతాతిఆదికం ఆయస్మతో గిరిమానన్దత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సుమేధస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో వయప్పత్తో ఘరావాసం సణ్ఠపేత్వా వసన్తో అత్తనో భరియాయ చ పుత్తే చ కాలఙ్కతే సోకసల్లసమప్పితో అరఞ్ఞం పవిసిత్వా పవత్తఫలభోజనో రుక్ఖమూలే విహాసి. తదా సుమేధో భగవా తస్సానుకమ్పాయ తత్థ గన్త్వా ధమ్మం దేసేత్వా సోకసల్లం అబ్బూళ్హేసి ¶ . సో ధమ్మం సుత్వా పసన్నమానసో సుగన్ధపుప్ఫేహి భగవన్తం పూజేత్వా పఞ్చపతిట్ఠితేన వన్దిత్వా సిరసి అఞ్జలిం కత్వా అభిత్థవి.

సో ¶ తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయత్థ సుఖం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే రాజగహే బిమ్బిసారరఞ్ఞో పురోహితస్స పుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి, గిరిమానన్దోతిస్స నామం అహోసి. సో విఞ్ఞుతం పత్వా సత్థు రాజగహాగమనే బుద్ధానుభావం దిస్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా సమణధమ్మం కరోన్తో కతిపయం దివసం గామకావాసే వసిత్వా సత్థారం వన్దితుం రాజగహం అగమాసి. బిమ్బిసారమహారాజా తస్స ఆగమనం సుత్వా తం ఉపసఙ్కమిత్వా ‘‘ఇధేవ, భన్తే, వసథ, అహం చతూహి పచ్చయేహి ఉపట్ఠహామీ’’తి సమ్పవారేత్వా గతోపి బహుకిచ్చత్తా తం న సరి. ‘‘థేరో అబ్భోకాసేయేవ వసతీ’’తి. దేవతా థేరస్స తేమనభయేన వస్సధారం వారేసుం. రాజా అవస్సనకారణం ఉపధారేత్వా ఞత్వా థేరస్స కుటికం కారాపేసి. థేరో కుటికాయం వసన్తో సేనాసనసప్పాయలాభేన చిత్తసమాధానం లభిత్వా వీరియసమతం యోజేత్వా విపస్సనం ఉస్సుక్కాపేత్వా అరహత్తం పాపుణి.

౪౧౯. సో అరహత్తం పత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సఞ్జాతసోమనస్సో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో భరియా మే కాలఙ్కతాతిఆదిమాహ. తం భగవతో నివేదనఞ్చ భగవతా కతానుసాసనఞ్చ మగ్గం ఫలాధిగమాపదానఞ్చ పాఠానుసారేన సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

గిరిమానన్దత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

అట్ఠమనవమదసమాపదానాని ¶ ఉత్తానత్థానేవాతి.

చత్తాలీసమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౪౧. మేత్తేయ్యవగ్గో

౧. తిస్సమేత్తేయ్యత్థేరఅపదానవణ్ణనా

౧. ఏకచత్తాలీసమే ¶ వగ్గే పఠమాపదానే పబ్భారకూటం నిస్సాయాతిఆదికం తిస్సమేత్తేయ్యత్థేరస్స అపదానం. తత్థ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా పదుముత్తరస్స భగవతో అజినచమ్మం నిసీదనత్థాయ దిన్నమేవ నానం. సేసం అపదానపాళియా సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

౨. పుణ్ణకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

౨౯. దుతియాపదానే ¶ పబ్భారకూటం నిస్సాయాతిఆదికం ఆయస్మతో పుణ్ణకత్థేరస్స అపదానం. తత్థ హిమవన్తే యక్ఖసేనాపతి హుత్వా పరినిబ్బుతస్స పచ్చేకబుద్ధస్స ఆళహనకరణమేవ నానత్తం. సేసం పాఠానుసారేన సువిఞ్ఞేయ్యమేవ.

౪౫. తతియాపదానే హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదికం ఆయస్మతో మేత్తగుత్థేరస్స అపదానం. తత్థ హిమవన్తసమీపే అసోకపబ్బతే సో తాపసో హుత్వా పణ్ణసాలాయం వసన్తో సుమేధసమ్బుద్ధం దిస్వా పత్తం గహేత్వా సప్పిపూరణం విసేసో. సేసం పుఞ్ఞఫలాని చ సువిఞ్ఞేయ్యానేవ. అపదానగాథానం అత్థో చ పాకటోయేవ.

౭౨. చతుత్థాపదానే గఙ్గా భాగీరథీ నామాతిఆదికం ఆయస్మతో ధోతకత్థేరస్స అపదానం. తత్రాపి బ్రాహ్మణో హుత్వా భాగీరథీగఙ్గాయ తరమానే భిక్ఖూ దిస్వా పసన్నమానసో సేతుం కారాపేత్వా బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స నియ్యాదితభావోయేవ విసేసో. పుఞ్ఞఫలపరిదీపనగాథానం అత్థో నయానుసారేన సువిఞ్ఞేయ్యోవ.

౧౦౦. పఞ్చమాపదానే హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదికం ఆయస్మతో ఉపసివత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో ఘరావాసం పహాయ ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా ¶ హిమవన్తే పదుముత్తరం భగవన్తం దిస్వా తిణసన్థరం సన్థరిత్వా తత్థ నిసిన్నస్స భగవతో సాలపుప్ఫపూజం అకాసీతి అయం విసేసో, సేసముత్తానమేవ.

౧౬౧. ఛట్ఠాపదానే మిగలుద్దో పురే ఆసిన్తిఆదికం ఆయస్మతో నన్దకత్థేరస్స అపదానం. అయం కిర పదుముత్తరస్స భగవతో ¶ కాలే కరవికసకుణో హుత్వా మధురకూజితం కరోన్తో సత్థారం పదక్ఖిణం అకాసి. అపరభాగే మయూరో హుత్వా అఞ్ఞతరస్స పచ్చేకబుద్ధస్స వసనగుహాద్వారే పసన్నమానసో దివసస్స తిక్ఖత్తుం మధురేన వస్సితం వస్సి. ఏవం తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞాని కత్వా అమ్హాకం భగవతో కాలే సావత్థియం కులగేహే నిబ్బత్తో నన్దకోతి లద్ధనామో సత్థు సన్తికే ధమ్మం ¶ సుత్వా పబ్బజిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి. సో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో మిగలుద్దో పురే ఆసిన్తిఆదిమాహ. తత్థ పచ్చేకబుద్ధస్స మణ్డపం కత్వా పదుమపుప్ఫేహి ఛదనమేవ విసేసో.

౧౮౩. సత్తమాపదానే పబ్భారకూటం నిస్సాయాతిఆదికం ఆయస్మతో హేమకత్థేరస్స అపదానం. తత్థాపి ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా హిమవన్తే వసన్తో పియదస్సిం భగవన్తం ఉపగతం దిస్వా రతనమయం పీఠం అత్థరిత్వా అట్ఠాసి. తత్థ నిసిన్నస్స కుమ్భమత్తం జమ్బుఫలం ఆహరిత్వా అదాసి. భగవా తస్స చిత్తప్పసాదత్థాయ తం ఫలం పరిభుఞ్జి. ఏత్తకమేవ విసేసో.

౨౨౪. అట్ఠమాపదానే రాజాసి విజయో నామాతిఆదికం ఆయస్మతో తోదేయ్యత్థేరస్స అపదానం. తత్థ రాజాసి విజయో నామాతి దహరకాలతో పట్ఠాయ సబ్బసఙ్గామేసు జినతో, చతూహి సఙ్గహవత్థూహి జనం రఞ్జనతో అల్లీయనతో విజయో నామ రాజా అహోసీతి అత్థో. కేతుమతీపురుత్తమేతి కేతు వుచ్చన్తి ధజపటాకా. అథ వా నగరసోభనత్థాయ నగరమజ్ఝే ఉస్సాపితరతనతోరణాని, తే కేతూ నిచ్చం ఉస్సాపితా సోభయమానా అస్సా అత్థీతి కేతుమతీ. పూరేతి ధనధఞ్ఞేహి సబ్బజనానం మనన్తి పురం. కేతుమతీ చ సా పురఞ్చ సేట్ఠట్ఠేన ఉత్తమఞ్చేతి కేతుమతీపురుత్తమం, తస్మిం కేతుమతీపురుత్తమే. సూరో విక్కమసమ్పన్నోతి అభీతో వీరియసమ్పన్నో విజయో నామ రాజా అజ్ఝావసీతి సమ్బన్ధో. ఇత్థం ¶ భూతం పురఞ్చ సబ్బవత్థువాహనఞ్చ ఛడ్డేత్వా హిమవన్తం పవిసిత్వా ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా వసన్తో సుమేధభగవన్తం దిస్వా సోమనస్సం ఉప్పాదేత్వా చన్దనేన పూజాకరణమేవ విసేసో.

౨౭౬. నవమాపదానే నగరే హంసవతియాతిఆదికం ఆయస్మతో జతుకణ్ణిత్థేరస్స అపదానం ¶ . తత్థ సేట్ఠిపుత్తో హుత్వా సువణ్ణపాసాదే వసనభావో చ పఞ్చహి కామగుణేహి సమఙ్గీ హుత్వా వసనభావో చ సబ్బదేసవాసీనం సబ్బసిప్పవిఞ్ఞూనఞ్చ ఆగన్త్వా సేవనభావో చ విసేసో.

౩౩౦. దసమాపదానే హిమవన్తస్సావిదూరేతిఆదికం ఆయస్మతో ఉదేనత్థేరస్స అపదానం. తత్థ హిమవన్తసమీపే పదుమపబ్బతం నిస్సాయ తాపసపబ్బజ్జం ¶ పబ్బజిత్వా వసన్తేన పదుముత్తరస్స భగవతో పదుమపుప్ఫం గహేత్వా పూజితభావోవ విసేసో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.

ఏకచత్తాలీసమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౪౨. భద్దాలివగ్గో

౧-౧౦. భద్దాలిత్థేరఅపదానాదివణ్ణనా

బాచత్తాలీసమవగ్గే ¶ పఠమాపదానఞ్చ దుతియాపదానఞ్చ తతియాపదానఞ్చ నయానుసారేన సువిఞ్ఞేయ్యమేవ.

౧౦౬. చతుత్థాపదానే నగరే బన్ధుమతియాతిఆదికం ఆయస్మతో మధుమంసదాయకత్థేరస్స అపదానం. తత్థ సూకరికోతి సూకరమంసం విక్కిణిత్వా జీవికం కప్పేన్తో. ఉక్కోటకం రన్ధయిత్వాతి పిహకపప్ఫాసమంసం పచిత్వా మధుమంసమ్హి ఓకిరిం పక్ఖిపిం. తేన మంసేన పత్తం పూరేత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘస్స దత్వా తేన పుఞ్ఞకమ్మేన ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే అరహత్తం పాపుణిన్తి అత్థో.

నాగపల్లవత్థేరస్స పఞ్చమాపదానమ్పి ఏకదీపియత్థేరస్స ఛట్ఠాపదానమ్పి ఉచ్ఛఙ్గపుప్ఫియత్థేరస్స సత్తమాపదానమ్పి యాగుదాయకత్థేరస్స అట్ఠమాపదానమ్పి పత్థోదనదాయకత్థేరస్స నవమాపదానమ్పి మఞ్చదాయకత్థేరస్స దసమాపదానమ్పి సబ్బం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

బాచత్తాలీసమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౪౩-౪౮. సకింసమ్మజ్జకాదివగ్గో

౧-౬౦. సకింసమ్మజ్జకత్థేరఅపదానాదివణ్ణనా

తేచత్తాలీసమవగ్గే ¶ ¶ సబ్బథేరాపదానాని ఉత్తానానేవ. కేవలం థేరానం నామనానత్తం పుఞ్ఞనానత్తఞ్చ విసేసో.

చతుచత్తాలీసమే వగ్గేపి సబ్బాని అపదానాని పాకటానేవ. కేవలం పుఞ్ఞనానత్తం ఫలనానత్తఞ్చ విసేసో.

౧. పఞ్చచత్తాలీసమవగ్గే పఠమాపదానే కకుసన్ధో మహావీరోతిఆదికం ఆయస్మతో విభీటకమిఞ్జియత్థేరస్స అపదానం.

౨. తత్థ ¶ బీజమిఞ్జమదాసహన్తి విభీటకఫలాని ఫాలేత్వా బీజాని మిఞ్జాని గహేత్వా మధుసక్కరాహి యోజేత్వా కకుసన్ధస్స భగవతో అదాసిన్తి అత్థో. దుతియాపదానాదీని సబ్బాని సువిఞ్ఞేయ్యానేవ, థేరానం నామనానత్తాదీనిపి పాఠానుసారేన వేదితబ్బాని.

౧. ఛచత్తాలీసమే వగ్గే పఠమాపదానే జగతిం కారయిం అహన్తి ఉత్తమబోధిరుక్ఖస్స సమన్తతో ఆళిన్దం అహం కారయిన్తి అత్థో. సేసాని దుతియాపదానాదీని సబ్బానిపి ఉత్తానానేవ.

సత్తచత్తాలీసమే వగ్గే పఠమాపదానాదీని పాళిఅనుసారేన సువిఞ్ఞేయ్యానేవ.

అట్ఠచత్తాలీసమే వగ్గే పఠమదుతియాపదానాని ఉత్తానానేవ.

౩౦. తతియాపదానే కోసియో నామ భగవాతి కోసియగోత్తే జాతత్తా కోసియో నామ పచ్చేకబుద్ధోతి ¶ అత్థో. చిత్తకూటేతి చిత్తకూటకేలాసకూటసానుకూటాదీసు అనోతత్తదహం పటిచ్ఛాదేత్వా ఠితపబ్బతకూటేసు నానారతనఓసధాదీహి విచిత్తే చిత్తకూటపబ్బతే సో పచ్చేకబుద్ధో వసీతి అత్థో.

చతుత్థపఞ్చమాపదానాని ఉత్తానానేవ.

౫౬. ఛట్ఠాపదానే కుసట్ఠకమదాసహన్తి పక్ఖికభత్తఉపోసథికభత్తధురభత్తసలాకభత్తాదీసు కుసపణ్ణవసేన దాతబ్బం అట్ఠసలాకభత్తం అహం అదాసిన్తి అత్థో.

౬౧. సత్తమాపదానే సోభితో నామ సమ్బుద్ధోతి ఆరోహపరిణాహద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణబ్యామప్పభాదీహి సోభమానసరీరత్తా సోభితో నామ సమ్మాసమ్బుద్ధోతి అత్థో.

౬౬. అట్ఠమాపదానే ¶ తక్కరాయం వసీ తదాతి తం దసపుఞ్ఞకిరియవత్థుం కరోన్తా జనా పటివసన్తి ఏత్థాతి తక్కరా, రాజధానీ. తిస్సం తక్కరాయం, తదా వసీతి అత్థో.

౭౨. నవమాపదానే ¶ పానధిం సుకతం గయ్హాతి ఉపాహనయుగం సున్దరాకారేన నిప్ఫాదితం గహేత్వాతి అత్థో. దసమాపదానం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

అట్ఠచత్తాలీసమవగ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.

౪౯. పంసుకూలవగ్గో

౧-౧౦. పంసుకూలసఞ్ఞకత్థేరఅపదానాదివణ్ణనా

ఏకూనపఞ్ఞాసమవగ్గే ¶ పఠమాపదానం సువిఞ్ఞేయ్యమేవ.

౧౪. దుతియాపదానే అధిచ్చుప్పత్తికా బుద్ధాతి అధిచ్చేన అకారణేన ఉప్పత్తికా సయమ్భూతా, అఞ్ఞేహి దేవబ్రహ్మమారాదీహి ఉపదేసదాయకేహి రహితా సయమ్భూఞాణేన ఉప్పన్నా జాతా పాతుభూతాతి అత్థో.

౧౬. ఓదుమ్బరికపుప్ఫం వాతి ఉదుమ్బరరుక్ఖే పుప్ఫం దుల్లభం దుల్లభుప్పత్తికం ఇవ. చన్దమ్హి ససకం యథాతి చన్దమణ్డలే ససలేఖాయ రూపం దుల్లభం యథా. వాయసానం యథా ఖీరన్తి కాకానం నిచ్చం రత్తిన్దివం ఖుద్దాపీళితభావేన ఖీరం దుల్లభం యథా, ఏవం దుల్లభం లోకనాయకం చతురాసఙ్ఖ్యేయ్యం వా అట్ఠాసఙ్ఖ్యేయ్యం వా సోళసాసఙ్ఖ్యేయ్యం వా కప్పసతసహస్సం పారమియో పూరేత్వా బుద్ధభావతో దుల్లభో లోకనాయకోతి అత్థో.

౩౦. తతియాపదానే మధుం భిసేహి సవతీతి పోక్ఖరమధుపదుమకేసరేహి సవతి పగ్ఘరతి. ఖీరం సప్పిం ముళాలిభీతి ఖీరఞ్చ సప్పిరసఞ్చ పదుమముళాలేహి సవతి పగ్ఘరతి. తస్మా తదుభయం మమ సన్తకం బుద్ధో పటిగ్గణ్హతూతి అత్థో.

చతుత్థపఞ్చమఛట్ఠాపదానాని ఉత్తానానేవ.

౧౧౯. సత్తమాపదానే చత్తాలీసదిజాపి చాతి ద్విక్ఖత్తుం జాతాతి దిజా. కుమారవయే ఉట్ఠితదన్తానం పతితత్తా పున ఉట్ఠితదన్తా దిజా, తే చ దన్తా. బ్యాకరణఞ్చ హేట్ఠా నిదానకథాయం వుత్తమేవ.

అట్ఠమాపదానం ఉత్తానమేవాతి.

౧౭౧. నవమాపదానే ¶ తదాహం మాణవో ఆసిన్తి యదా సుమేధపణ్డితో దీపఙ్కరభగవతో సన్తికా బ్యాకరణం లభి, తదా అహం మేఘో నామ బ్రాహ్మణమాణవో ¶ హుత్వా సుమేధతాపసేన సహ ఇసిపబ్బజ్జం ¶ పబ్బజిత్వా సిక్ఖాపదేసు సిక్ఖితో కేనచి పాపసహాయేన సంసట్ఠో సంసగ్గదోసేన పాపవితక్కాదివసం గతో మాతుఘాతకమ్మవసేన నరకే అగ్గిజాలాదిదుక్ఖమనుభవిత్వా తతో చుతో సముద్దే తిమిఙ్గలమహామచ్ఛో హుత్వా నిబ్బత్తో, సముద్దమజ్ఝే గచ్ఛన్తం మహానావం గిలితుకామో గతో. దిస్వా మం వాణిజా భీతా ‘‘అహో గోతమో భగవా’’తి సద్దమకంసు. అథ మహామచ్ఛో పుబ్బవాసనావసేన బుద్ధగారవం ఉప్పాదేత్వా తతో చుతో సావత్థియం విభవసమ్పన్నే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో సద్ధో పసన్నో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పబ్బజిత్వా సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పాపుణిత్వా దివసస్స తిక్ఖత్తుం ఉపట్ఠానం గన్త్వా సరమానో వన్దతి. తదా భగవా ‘‘చిరం ధమ్మరుచీ’’తి మం ఆహ.

౧౮౪. అథ సో థేరో ‘‘సుచిరం సతపుఞ్ఞలక్ఖణ’’న్తిఆదీహి గాథాహి థోమేసి. భన్తే, సతపుఞ్ఞలక్ఖణధర గోతమ. పతిపుబ్బేన విసుద్ధపచ్చయన్తి పుబ్బే దీపఙ్కరపాదమూలే పరిపుణ్ణపారమీపచ్చయసమ్భారో సుట్ఠు చిరం కాలం మయా న దిట్ఠో అసీతి అత్థో. అహమజ్జసుపేక్ఖనన్తి అజ్జ ఇమస్మిం దివసే అహం సుపేక్ఖనం సున్దరదస్సనం, సున్దరదిట్ఠం వా నిరుపమం విగ్గహం ఉపమారహితసరీరం గోతమం వత ఏకన్తేన పస్సామి దక్ఖామీతి అత్థో.

౧౮౫-౧౮౬. సుచిరం విహతతమో మయాతి విసేసేన హతతమో విద్ధంసితమోహో త్వం మయాపి సుట్ఠు చిరం థోమితోతి అత్థో. సుచిరక్ఖేన నదీ విసోసితాతి ఏసా తణ్హానదీ సున్దరరక్ఖేన గోపనేన విసేసేన సోసితా, అభబ్బుప్పత్తికతా తయాతి అత్థో. సుచిరం అమలం విసోధితన్తి సుట్ఠు చిరం దీఘేన అద్ధునా అమలం నిబ్బానం విసేసేన సోధితం, సుట్ఠు కతం అధిగతం తయాతి అత్థో. నయనం ఞాణమయం మహామునే. చిరకాలసమఙ్గితోతి మహామునే మహాసమణ ఞాణమయం నయనం దిబ్బచక్ఖుం చిరకాలం సమధిగతో సమ్పత్తో త్వన్తి అత్థో. అవినట్ఠో పునరన్తరన్తి అహం పున అన్తరం అన్తరాభవే మజ్ఝే పరినట్ఠో ¶ పరిహీనో అహోసిన్తి అత్థో. పునరజ్జసమాగతో తయాతి అజ్జ ఇమస్మిం కాలే తయా సద్ధిం పునపి సమాగతో ఏకీభూతో సహ వసామీతి అత్థో. న హి నస్సన్తి కతాని గోతమాతి గోతమ సబ్బఞ్ఞుబుద్ధ, తయా సద్ధిం కతాని సమాగమాదీని ¶ న హి నస్సన్తి యావ ఖన్ధపరినిబ్బానా న వినా భవిస్సన్తీతి అత్థో. సేసం ఉత్తానమేవాతి.

ధమ్మరుచియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

దసమాపదానం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

ఏకూనపఞ్ఞాసమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౫౦-౫౩. కిఙ్కణిపుప్ఫాదివగ్గో

౧-౪౦. కిఙ్కణిపుప్ఫియత్థేరఅపదానాదివణ్ణనా

పఞ్ఞాసమవగ్గే ¶ చ ఏకపఞ్ఞాసమవగ్గే చ ద్వేపఞ్ఞాసమవగ్గే చ తేపఞ్ఞాసమవగ్గే చ సబ్బాని అపదానాని ఉత్తానానేవాతి.

౫౪. కచ్చాయనవగ్గో

౧. మహాకచ్చాయనత్థేరఅపదానవణ్ణనా

చతుపఞ్ఞాసమవగ్గే ¶ పఠమాపదానే పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో మహాకచ్చాయనత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే గహపతిమహాసాలకులే నిబ్బత్తిత్వా వుద్ధిప్పత్తో ఏకదివసం సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుణన్తో సత్థారా సంఖిత్తేన భాసితస్స విత్థారేన అత్థం విభజన్తానం అగ్గట్ఠానే ఠపియమానం ఏకం భిక్ఖుం దిస్వా సయమ్పి తం ఠానన్తరం పత్థేన్తో పణిధానం కత్వా దానాదీని పుఞ్ఞాని కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో సుమేధస్స భగవతో కాలే విజ్జాధరో హుత్వా ఆకాసేన గచ్ఛన్తో ఏకస్మిం వనసణ్డే నిసిన్నం భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో కణికారపుప్ఫేహి పూజం అకాసి.

సో తేన పుఞ్ఞేన అపరాపరం సుగతీసుయేవ పరివత్తేన్తో కస్సపదసబలస్స కాలే బారాణసియం కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా పరినిబ్బుతే భగవతి సువణ్ణచేతియకమ్మట్ఠానే సతసహస్సగ్ఘనికాయ సువణ్ణిట్ఠకాయ పూజం కత్వా ‘‘ఇమస్స నిస్సన్దేన నిబ్బత్తనిబ్బత్తట్ఠానే సరీరం మే సువణ్ణవణ్ణం హోతూ’’తి ¶ పత్థనం అకాసి. తతో యావజీవం కుసలకమ్మం కత్వా ఏకం బుద్ధన్తరం దేవమనుస్సేసు సంసరిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఉజ్జేనియం రఞ్ఞో చణ్డపజ్జోతస్స పురోహితగేహే నిబ్బత్తి, తస్స నామగ్గహణదివసే మాతా ‘‘మయ్హం ¶ పుత్తో సువణ్ణవణ్ణో, అత్తనో నామం గహేత్వా ఆగతో’’తి కఞ్చనమాణవోత్వేవ నామం అకాసి. సో వుద్ధిమన్వాయ తయో వేదే ఉగ్గణ్హిత్వా పితు అచ్చయేన పురోహితట్ఠానం లభి. సో గోత్తవసేన కచ్చాయనోతి పఞ్ఞాయిత్థ. అథ రాజా చణ్డపజ్జోతో బుద్ధుప్పాదం సుత్వా, ‘‘ఆచరియ, తుమ్హే తత్థ గన్త్వా సత్థారం ఇధానేథా’’తి పేసేసి. సో అత్తట్ఠమో సత్థు సన్తికం ఉపగతో తస్స సత్థా ధమ్మం దేసేసి, దేసనాపరియోసానే సత్తహి జనేహి సద్ధిం సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తే పతిట్ఠాసి.

౧. సో ఏవం పత్తఅరహత్తఫలో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం ¶ పకాసేన్తో పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తత్థమేవ. అథ సత్థా ‘‘ఏథ, భిక్ఖవో’’తి హత్థం పసారేసి. తే తావదేవ ద్వఙ్గులమత్తకేసమస్సుఇద్ధిమయపత్తచీవరధరా వస్ససట్ఠికత్థేరా వియ అహేసుం. ఏవం థేరో సదత్థం నిప్ఫాదేత్వా, ‘‘భన్తే, రాజా పజ్జోతో తుమ్హాకం పాదే వన్దితుం ధమ్మఞ్చ సోతుం ఇచ్ఛతీ’’తి ఆరోచేసి. సత్థా ‘‘త్వంయేవ, కచ్చాన, తత్థ గచ్ఛ, తయి గతే రాజా పసీదిస్సతీ’’తి ఆహ. థేరో సత్థు ఆణాయ అత్తట్ఠమో తత్థ గన్త్వా రాజానం పసాదేత్వా అవన్తీసు సాసనం పతిట్ఠాపేత్వా పున సత్థు సన్తికమేవ ఆగతో. అత్తనో పుబ్బపత్థనావసేన కచ్చాయనప్పకరణం మహానిరుత్తిప్పకరణం నేత్తిప్పకరణన్తి పకరణత్తయం సఙ్ఘమజ్ఝే బ్యాకాసి. అథ సన్తుట్ఠేన భగవతా ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం సంఖిత్తేన భాసితస్స విత్థారేన అత్థం విభజన్తానం యదిదం మహాకచ్చానో’’తి (అ. ని. ౧.౧౮౮, ౧౯౭) ఏతదగ్గట్ఠానే ఠపితో అగ్గఫలసుఖేన విహాసీతి.

మహాకచ్చాయనత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. వక్కలిత్థేరఅపదానవణ్ణనా

దుతియాపదానే ¶ ఇతో సతసహస్సమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో వక్కలిత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి థేరో పురిమజినవరేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థు సన్తికం గచ్ఛన్తేహి ఉపాసకేహి సద్ధిం విహారం గన్త్వా పరిసపరియన్తే ఠితో ధమ్మం సుణన్తో సత్థారా ఏకం భిక్ఖుం ¶ సద్ధాధిముత్తానం అగ్గట్ఠానే ఠపితం దిస్వా సయమ్పి తం ఠానన్తరం పత్థేన్తో సత్తాహం బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స మహాదానం దత్వా పణిధానం అకాసి. సత్థా తస్స అనన్తరాయం దిస్వా బ్యాకరి.

సో యావజీవం కుసలం కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో అమ్హాకం భగవతో కాలే సావత్థియం బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తి, తస్స వక్కలీతి నామం కరింసు. తత్థ కలీతి అపరాధతిలకాళకాదిదోసస్స అధివచనం. నిద్ధన్తసువణ్ణపిణ్డసదిసతాయ అపగతో బ్యపగతో కలి దోసో అస్సాతి వ-కారాగమం కత్వా వక్కలీతి వుచ్చతి. సో వుద్ధిప్పత్తో తయో వేదే ఉగ్గణ్హిత్వా బ్రాహ్మణసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం గతో, సత్థారం దిస్వా రూపకాయసమ్పత్తిదస్సనేన అతిత్తో సత్థారా సద్ధింయేవ విచరతి. ‘‘అగారమజ్ఝే వసన్తో నిచ్చకాలం సత్థు దస్సనం న లభిస్సామీ’’తి ¶ సత్థు సన్తికే పబ్బజిత్వా ఠపేత్వా భోజనకాలం సరీరకిచ్చకాలఞ్చ సేసకాలే యత్థ ఠితేన సక్కా దసబలం పస్సితుం, తత్థ ఠితో అఞ్ఞం కిచ్చం పహాయ భగవన్తం ఓలోకేన్తోయేవ విహరతి. సత్థా తస్స ఞాణపరిపాకం ఆగమేన్తో బహుకాలం తస్మిం రూపదస్సనేనేవ విచరన్తే కిఞ్చి అవత్వా పునేకదివసం – ‘‘కిం తే, వక్కలి, ఇమినా పూతికాయేన దిట్ఠేన? యో ఖో, వక్కలి, ధమ్మం పస్సతి, సో మం పస్సతి; యో మం పస్సతి, సో ధమ్మం పస్సతి. ధమ్మఞ్హి, వక్కలి, పస్సన్తో మం పస్సతీ’’తి (సం. ని. ౩.౮౭) ఆహ. సత్థరి ఏవం వదన్తేపి థేరో సత్థు దస్సనం పహాయ అఞ్ఞత్థ గన్తుం న సక్కోతి. తతో సత్థా, ‘‘నాయం భిక్ఖు సంవేగం అలభిత్వా బుజ్ఝిస్సతీ’’తి వస్సూపనాయికదివసే – ‘‘అపేహి, వక్కలీ’’తి థేరం పణామేసి. సో సత్థారా పణామితో సత్థు సమ్ముఖే ఠాతుం అసక్కోన్తో – ‘‘కిం మయ్హం జీవితేన, యోహం సత్థారం దట్ఠుం న లభామీ’’తి గిజ్ఝకూటే పబ్బతే పపాతట్ఠానం ¶ అభిరుహి? సత్థా తస్స తం పవత్తిం ఞత్వా – ‘‘అయం భిక్ఖు మమ సన్తికా అస్సాసం అలభన్తో మగ్గఫలానం ఉపనిస్సయం నాసేయ్యా’’తి అత్తానం దస్సేత్వా ఓభాసం విస్సజ్జేన్తో –

‘‘పామోజ్జబహులో భిక్ఖు, పసన్నో బుద్ధసాసనే;

అధిగచ్ఛే పదం సన్తం, సఙ్ఖారూపసమం సుఖ’’న్తి. (ధ. ప. ౩౮౧) –

గాథం వత్వా ‘‘ఏహి, వక్కలీ’’తి (ధ. ప. అట్ఠ. ౨.౩౮౧) హత్థం పసారేసి. థేరో ‘‘దసబలో మే దిట్ఠో, ‘ఏహీ’తి అవ్హాయనమ్పి లద్ధ’’న్తి బలవపీతిసోమనస్సం ఉప్పాదేత్వా ‘‘కుతో గచ్ఛామీ’’తి అత్తనో గమనభావం అజానిత్వావ సత్థు సమ్ముఖే ¶ ఆకాసే పక్ఖన్దిత్వా పఠమేన పాదేన పబ్బతే ఠితోయేవ సత్థారా వుత్తగాథాయో ఆవజ్జేన్తో ఆకాసేయేవ పీతిం విక్ఖమ్భేత్వా సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పాపుణీతి అఙ్గుత్తరట్ఠకథాయం (అ. ని. అట్ఠ. ౧.౧.౨౦౮) ధమ్మపదవణ్ణనాయఞ్చ (ధ. ప. అట్ఠ. ౨.౩౮౧ వక్కలిత్థేరవత్థు) ఆగతం.

ఇధ పన ఏవం వేదితబ్బం – ‘‘కిం తే, వక్కలీ’’తిఆదినా సత్థారా ఓవదితో గిజ్ఝకూటే విహరన్తో విపస్సనం పట్ఠపేసి, తస్స సద్ధాయ బలవభావతో ఏవ విపస్సనా వీథిం న ఓతరతి? భగవా తం ఞత్వా కమ్మట్ఠానం సోధేత్వా అదాసి. సో పున విపస్సనం మత్థకం పాపేతుం నాసక్ఖియేవ. అథస్స ఆహారవేకల్లేన వాతాబాధో ఉప్పజ్జి, తం వాతాబాధేన పీళియమానం ఞత్వా భగవా తత్థ గన్త్వా పుచ్ఛన్తో –

‘‘వాతరోగాభినీతో ¶ త్వం, విహరం కాననే వనే;

పవిద్ధగోచరే లూఖే, కథం భిక్ఖు కరిస్ససీ’’తి. (థేరగా. ౩౫౦) –

ఆహ. తం సుత్వా థేరో –

‘‘పీతిసుఖేన విపులేన, ఫరమానో సముస్సయం;

లూఖమ్పి అభిసమ్భోన్తో, విహరిస్సామి కాననే.

‘‘భావేన్తో సతిపట్ఠానే, ఇన్ద్రియాని బలాని చ;

బోజ్ఝఙ్గాని చ భావేన్తో, విహరిస్సామి కాననే.

‘‘ఆరద్ధవీరియే పహితత్తే, నిచ్చం దళ్హపరక్కమే;

సమగ్గే సహితే దిస్వా, విహరిస్సామి కాననే.

‘‘అనుస్సరన్తో ¶ సమ్బుద్ధం, అగ్గం దన్తం సమాహితం;

అతన్దితో రత్తిన్దివం, విహరిస్సామి కాననే’’తి. (థేరగా. ౩౫౧-౩౫౪) –

చతస్సో గాథాయో అభాసి. తాసం అత్థో థేరగాథావణ్ణనాయం (థేరగా. అట్ఠ. ౨.౩౫౧-౩౫౪) వుత్తోయేవ. ఏవం థేరో విపస్సనం ఉస్సుక్కాపేత్వా అరహత్తం పాపుణి.

౨౮. సో అరహత్తం పత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ఇతో సతసహస్సమ్హీతిఆదిమాహ. తత్థ ఇతోతి కకుసన్ధాదీనం ఉప్పన్నభద్దకప్పతో హేట్ఠా కప్పసతసహస్సమత్థకేతి అత్థో.

౨౯. పదుమాకారవదనోతి సుపుప్ఫితపదుమసస్సిరీకముఖో. పదుమపత్తక్ఖోతి సేతపదుమపుప్ఫపణ్ణసదిసఅక్ఖీతి అత్థో.

౩౦. పదుముత్తరగన్ధోవాతి పదుమగన్ధముఖోతి అత్థో.

౩౧. అన్ధానం ¶ నయనూపమోతి చక్ఖువిరహితానం సత్తానం నయనసదిసో, ధమ్మదేసనాయ సబ్బసత్తానం ¶ పఞ్ఞాచక్ఖాదిచక్ఖుదాయకోతి అత్థో. సన్తవేసోతి సన్తసభావో సన్తఇరియాపథో. గుణనిధీతి గుణానం నిధి, సబ్బగుణగణానం నిధానట్ఠానభూతోతి అత్థో. కరుణామతిఆకరోతి సాధూనం చిత్తకమ్పనసఙ్ఖాతాయ కరుణాయ చ అత్థానత్థమిననపరిచ్ఛిన్నమతియా చ ఆకరో ఆధారభూతో.

౩౨. బ్రహ్మాసురసురచ్చితోతి బ్రహ్మేహి చ అసురేహి చ దేవేహి చ అచ్చితో పూజితోతి అత్థో.

౩౩. మధురేన రుతేన చాతి కరవీకరుతమధురేన సద్దేన సకలం జనం రఞ్జయన్తీతి సమ్బన్ధో. సన్థవీ సావకం సకన్తి అత్తనో సావకం మధురధమ్మదేసనాయ సన్థవీ, థుతిం అకాసీతి అత్థో.

౩౪. సద్ధాధిముత్తోతి సద్దహనసద్ధాయ సాసనే అధిముత్తో పతిట్ఠితోతి అత్థో. మమ దస్సనలాలసోతి మయ్హం దస్సనే బ్యావటో తప్పరో.

౩౫. తం ¶ ఠానమభిరోచయిన్తి తం సద్ధాధిముత్తట్ఠానన్తరం అభిరోచయిం, ఇచ్ఛిం పత్థేసిన్తి అత్థో.

౪౦. పీతమట్ఠనివాసనన్తి సిలిట్ఠసువణ్ణవణ్ణవత్థే నివత్థన్తి అత్థో. హేమయఞ్ఞోపచితఙ్గన్తి సువణ్ణపామఙ్గలగ్గితగత్తన్తి అత్థో.

౪౭-౪౮. నోనీతసుఖుమాలం మన్తి నవనీతమివ ముదుతలుణహత్థపాదం. జాతపల్లవకోమలన్తి అసోకపల్లవపత్తకోమలమివ ముదుకన్తి అత్థో. పిసాచీభయతజ్జితాతి తదా ఏవంభూతం కుమారం మం అఞ్ఞా పిసాచీ ఏకా రక్ఖసీ భయేన తజ్జేసి భింసాపేసీతి అత్థో. తదా మహేసిస్స సమ్మాసమ్బుద్ధస్స పాదమూలే మం సాయేసుం నిపజ్జాపేసుం. దీనమానసా భీతచిత్తా మమ మాతాపితరో ఇమం దారకం తే దదామ, ఇమస్స సరణం పతిట్ఠా హోతు నాథ నాయకాతి సమ్బన్ధో.

౪౯. తదా పటిగ్గహి సో మన్తి సో భగవా తదా తస్మిం మమ మాతుయా దిన్నకాలే జాలినా జాలయుత్తేన సఙ్ఖాలకేన చక్కలక్ఖణాదీహి ¶ లక్ఖితేన ముదుకోమలపాణినా ముదుకేన విసుద్ధేన హత్థతలేన మం అగ్గహేసీతి అత్థో.

౫౨. సబ్బపారమిసమ్భూతన్తి ¶ సబ్బేహి దానపారమితాదీహి సమ్భూతం జాతం. నీలక్ఖినయనం వరం పుఞ్ఞసమ్భారజం ఉత్తమనీలఅక్ఖివన్తం. సబ్బసుభాకిణ్ణం సబ్బేన సుభేన వణ్ణేన సణ్ఠానేన ఆకిణ్ణం గహనీభూతం రూపం భగవతో హత్థపాదసీసాదిరూపం దిస్వాతి అత్థో, తిత్తిం అపత్తో విహరామి అహన్తి సమ్బన్ధో.

౬౧. తదా మం చరణన్తగోతి తస్మిం మయ్హం అరహత్తం పత్తకాలే సీలాదిపన్నరసన్నం చరణధమ్మానం అన్తగో, పరియోసానప్పత్తో పరిపూరకారీతి అత్థో. ‘‘మరణన్తగో’’తిపి పాఠో. తస్స మరణస్స అన్తం నిబ్బానం పత్తోతి అత్థో. సద్ధాధిముత్తానం అగ్గం పఞ్ఞపేసీతి సమ్బన్ధో. అథ సత్థా భిక్ఖుసఙ్ఘమజ్ఝే నిసిన్నో ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం సద్ధాధిముత్తానం యదిదం, వక్కలీ’’తి (అ. ని. ౧.౧౯౮, ౨౦౮) మం ఏతదగ్గట్ఠానే ఠపేసీతి వుత్తం హోతి. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

వక్కలిత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. మహాకప్పినత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పదుముత్తరో ¶ నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో కప్పినత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సత్థు సన్తికే ధమ్మదేసనం సుణన్తో సత్థారా ఏకం భిక్ఖుం ఓవాదకానం అగ్గట్ఠానే ఠపితం దిస్వా అధికారకమ్మం కత్వా తం ఠానన్తరం పత్థేసి.

సో తత్థ యావజీవం కుసలం కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో బారాణసితో అవిదూరే ఏకస్మిం పేసకారగామే జేట్ఠపేసకారగేహే నిబ్బత్తో తదా సహస్సమత్తా పచ్చేకబుద్ధా హిమవన్తే అట్ఠ మాసే వసిత్వా వస్సికే చత్తారో మాసే జనపదే వసన్తి. తే ఏకవారం బారాణసియా అవిదూరే ఓతరిత్వా ‘‘సేనాసనం కరణత్థాయ హత్థకమ్మం యాచథా’’తి రఞ్ఞో సన్తికం అట్ఠ పచ్చేకబుద్ధే పహిణింసు. తదా పన రఞ్ఞో వప్పమఙ్గలం అహోసి. సో ‘‘పచ్చేకబుద్ధా ¶ కిర ఆగతా’’తి సుత్వా నిక్ఖమిత్వా ఆగతకారణం పుచ్ఛిత్వా ‘‘అజ్జ, భన్తే, ఓకాసో నత్థి స్వే అమ్హాకం వప్పమఙ్గలం ¶ , తతియదివసే కరిస్సామా’’తి వత్వా పచ్చేకబుద్ధే అనిమన్తేత్వావ పావిసి. పచ్చేకబుద్ధా ‘‘అఞ్ఞం గామం పవిసిస్సామా’’తి పక్కమింసు.

తస్మిం సమయే జేట్ఠపేసకారస్స భరియా కేనచిదేవ కరణీయేన బారాణసిం గచ్ఛన్తీ తే పచ్చేకబుద్ధే దిస్వా వన్దిత్వా, ‘‘కిం, భన్తే, అవేలాయ అయ్యా ఆగతా’’తి పుచ్ఛి. తే ఆదితో పట్ఠాయ కథేసుం. తం సుత్వా సద్ధాసమ్పన్నా బుద్ధిసమ్పన్నా ఇత్థీ ‘‘స్వే, భన్తే, అమ్హాకం భిక్ఖం గణ్హథా’’తి నిమన్తేసి. ‘‘బహుకా మయం, భగినీ’’తి. ‘‘కిత్తకా, భన్తే’’తి? ‘‘సహస్సమత్తా, భగినీ’’తి. ‘‘భన్తే, ఇమస్మిం నో గామే సహస్సమత్తా వసిమ్హా, ఏకేకో ఏకేకస్స భిక్ఖం దస్సతి, భిక్ఖం అధివాసేథ, అహమేవ వో వసనట్ఠానం కారాపేస్సామీ’’తి ఆహ. పచ్చేకబుద్ధా అధివాసేసుం.

సా గామం పవిసిత్వా ఉగ్ఘోసేసి – ‘‘అమ్మతాతా, అహం సహస్సమత్తే పచ్చేకబుద్ధే దిస్వా నిమన్తేసిం, అయ్యానం నిసీదనట్ఠానం సంవిదహథ, యాగుభత్తాదీని సమ్పాదేథా’’తి గామమజ్ఝే మణ్డపం కారాపేత్వా ఆసనాని పఞ్ఞాపేత్వా పునదివసే పచ్చేకబుద్ధే నిసీదాపేత్వా పణీతేన ఖాదనీయేన భోజనీయేన పరివిసిత్వా భత్తకిచ్చపరియోసానే తస్మిం గామే సబ్బా ఇత్థియో ¶ ఆదాయ తాహి సద్ధిం పచ్చేకబుద్ధే వన్దిత్వా తేమాసం వసనత్థాయ పటిఞ్ఞం గణ్హిత్వా పున గామే ఉగ్ఘోసేసి – ‘‘అమ్మతాతా, ఏకేకకులతో ఏకేకపురిసో వాసిఫరసుఆదీని గహేత్వా అరఞ్ఞం పవిసిత్వా దబ్బసమ్భారే ఆహరిత్వా అయ్యానం వసనట్ఠానం కరోతూ’’తి. గామవాసినో తస్సాయేవ వచనం సుత్వా ఏకేకో ఏకేకం కత్వా సద్ధిం రత్తిదివాట్ఠానేహి పణ్ణసాలసహస్సం నిట్ఠాపేత్వా అత్తనో అత్తనో పణ్ణసాలాయం ఉపగతం పచ్చేకబుద్ధం ‘‘అహం సక్కచ్చం ఉపట్ఠహిస్సామి, అహం సక్కచ్చం ఉపట్ఠహిస్సామీ’’తి వత్వా ఉపట్ఠహింసు. సా వస్సంవుట్ఠకాలే ‘‘అత్తనో అత్తనో పణ్ణసాలాయ వస్సంవుట్ఠానం పచ్చేకబుద్ధానం చీవరసాటకే సజ్జేథా’’తి సమాదపేత్వా ఏకేకస్స సహస్స సహస్సమూలం చీవరం దాపేసి. పచ్చేకబుద్ధా వుట్ఠవస్సా అనుమోదనం కత్వా పక్కమింసు. గామవాసినోపి ఇదం పుఞ్ఞకమ్మం కత్వా తతో చుతో తావతింసదేవలోకే నిబ్బత్తిత్వా గణదేవతా నామ అహేసుం.

తే తత్థ దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా కస్సపసమ్మాసమ్బుద్ధకాలే కుటుమ్బికగేహేసు నిబ్బత్తింసు. పుబ్బే జేట్ఠకపేసకారో జేట్ఠకకుటుమ్బికస్స పుత్తో అహోసి. భరియాపిస్స ఏకస్స జేట్ఠకకుటుమ్బికస్స ధీతా అహోసి. సేసానం భరియాయో సేసకుటుమ్బికానం ధీతరో ¶ అహేసుం, తా సబ్బాపి వయప్పత్తా పరకులం గచ్ఛన్తియో తేసం తేసంయేవ గేహాని అగమంసు. అథేకదివసం విహారే ధమ్మస్సవనే సఙ్ఘుట్ఠే ‘‘సత్థా ధమ్మం దేసేస్సతీ’’తి సుత్వా తే సబ్బేపి కుటుమ్బికా ‘‘ధమ్మం సోస్సామా’’తి ¶ భరియాహి సద్ధిం విహారం అగమంసు. తేసం విహారమజ్ఝం పవిట్ఠక్ఖణే వస్సం వస్సి. యేసం కులూపకా వా ఞాతిసామణేరాదయో వా అత్థి, తే తేసం పరివేణాదీని పవిసింసు. తే పన తథారూపానం నత్థితాయ కత్థచి పవిసితుం అవిసహన్తా విహారమజ్ఝేయేవ అట్ఠంసు. అథ నే జేట్ఠకకుటుమ్బికో ఆహ – ‘‘పస్సథ, భో, అమ్హాకం విప్పకారం, కులపుత్తేహి నామ ఏత్తకేన లజ్జితుం యుత్త’’న్తి. ‘‘అయ్య, కిం కరోమా’’తి? ‘‘మయం విస్సాసికట్ఠానస్స అభావేన ఇమం విప్పకారం పత్తా, సబ్బే ధనం సంహరిత్వా పరివేణం కరిస్సామా’’తి. ‘‘సాధు, అయ్యా’’తి జేట్ఠకో సహస్సం అదాసి. సేసా పఞ్చ పఞ్చ సతాని. ఇత్థియో అడ్ఢతేయ్యాని అడ్ఢతేయ్యాని సతాని. తే తం ధనం ఆహరిత్వా సహస్సకూటాగారపరివారం సత్థు వసనత్థాయ మహాపరివేణం నామ ¶ కారాపేసుం. నవకమ్మస్స మహన్తతాయ ధనే అప్పహోన్తే పుబ్బే దిన్నధనతో పున ఉపడ్ఢూపడ్ఢం అదంసు. నిట్ఠితే పరివేణే విహారమహం కరోన్తా బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స సత్తాహం మహాదానం దత్వా వీసతియా భిక్ఖుసహస్సానం చీవరాని సజ్జయింసు.

జేట్ఠకకుటుమ్బికస్స పన భరియా అత్తనో పఞ్ఞాయ ఠితా అహం తేహి సమకం అకత్వా అతిరేకతరం కత్వా ‘‘సత్థారం పూజేస్సామీ’’తి అనోజపుప్ఫవణ్ణేన సహస్సమూలేన సాటకేన సద్ధిం అనోజపుప్ఫచఙ్కోటకం గహేత్వా సత్థారం అనోజపుప్ఫేహి పూజేత్వా తం సాటకం సత్థు పాదమూలే ఠపేత్వా, ‘‘భన్తే, నిబ్బత్తనిబ్బత్తట్ఠానే అనోజపుప్ఫవణ్ణంయేవ మే సరీరం హోతు, అనోజాత్వేవ చ నామం హోతూ’’తి పత్థనం అకాసి. సత్థా ‘‘ఏవం హోతూ’’తి అనుమోదనం అకాసి. తే సబ్బేపి యావతాయుకం ఠత్వా తతో చుతా దేవలోకే నిబ్బత్తింసు. తే ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే దేవలోకా చవిత్వా జేట్ఠకో కుక్కుటవతీనగరే రాజకులే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో మహాకప్పినరాజా నామ అహోసి. సేసా అమచ్చకులేసు నిబ్బత్తింసు. జేట్ఠకస్స భరియా మద్దరట్ఠే సాకలనగరే రాజకులే నిబ్బత్తి అనోజపుప్ఫవణ్ణమేవస్సా సరీరం అహోసి, తేన అనోజాత్వేవస్సా నామం అకంసు, సా వయప్పత్తా మహాకప్పినరఞ్ఞో గేహం గన్త్వా అనోజాదేవీతి పాకటా అహోసి.

సేసిత్థియోపి అమచ్చకులేసు నిబ్బత్తిత్వా వయప్పత్తా తేసంయేవ అమచ్చపుత్తానం ¶ గేహాని అగమంసు. తే సబ్బేపి రఞ్ఞో సమ్పత్తిసదిసం సమ్పత్తిం అనుభవింసు. యదా హి రాజా అలఙ్కారపటిమణ్డితో హత్థిం అభిరుహిత్వా విచరతి, తదాపి తే తథేవ విచరన్తి. తస్మిం అస్సేన వా రథేన వా విచరన్తే తేపి తథేవ విచరన్తి. ఏవం తే ఏకతో హుత్వా కతానం పుఞ్ఞానం బలేన ఏకతోవ సమ్పత్తిం అనుభవింసు. రఞ్ఞో పన వాలో, వాలవాహనో, పుప్ఫో, పుప్ఫవాహనో, సుపత్తోతి పఞ్చేవ అస్సా హోన్తి. తేసు రాజా సుపత్తం అస్సం సయం ఆరోహతి, ఇతరే చత్తారో అస్సే అస్సారోహానం సాసనాహరణత్థాయ అదాసి. రాజా తే పాతోవ భోజేత్వా ‘‘గచ్ఛథ ¶ , భణే, ద్వే వా తీణి వా యోజనాని ఆహిణ్డిత్వా బుద్ధస్స వా ధమ్మస్స వా సఙ్ఘస్స వా ఉప్పన్నభావం సుత్వా మయ్హం సుఖసాసనం ¶ ఆరోచేథా’’తి పేసేసి. తే చతూహి ద్వారేహి నిక్ఖమిత్వా ద్వే తీణి యోజనాని ఆహిణ్డిత్వా కిఞ్చి సాసనం అలభిత్వావ పచ్చాగమింసు.

అథేకదివసం రాజా సుపత్తం ఆరుహిత్వా అమచ్చసహస్సపరివుతో ఉయ్యానం గచ్ఛన్తో కిలన్తరూపే పఞ్చసతమత్తే వాణిజకే నగరం పవిసన్తే దిస్వా ‘‘ఇమే అద్ధానకిలన్తా, అద్ధో ఇమేసం సన్తికా ఏకం భద్దకం సాసనం సోస్సామీ’’తి తే పక్కోసాపేత్వా ‘‘కుతో ఆగతత్థా’’తి పుచ్ఛి. ‘‘అత్థి, దేవ, ఇతో వీసతియోజనసతమత్థకే సావత్థి నామ నగరం, తతో ఆగతమ్హా’’తి. ‘‘అత్థి పన వో దేసే కిఞ్చి సాసనం ఉప్పన్న’’న్తి. ‘‘దేవ, అఞ్ఞం కిఞ్చి నత్థి, సమ్మాసమ్బుద్ధో ఉప్పన్నో’’తి. రాజా తావదేవ బలవపీతియా ఫుట్ఠసరీరో కిఞ్చి సల్లక్ఖేతుం అసక్కోన్తో ముహుత్తం వీతినామేత్వా పన, ‘‘తాతా, కిం వదేథా’’తి పుచ్ఛి. ‘‘బుద్ధో, దేవ, ఉప్పన్నో’’తి. రాజా దుతియమ్పి తతియమ్పి తథేవ వీతినామేత్వా చతుత్థవారే ‘‘కిం వదేథ, తాతా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘బుద్ధో ఉప్పన్నో’’తి వుత్తే, ‘‘తాతా, సుఖసాసనసవనాయ సతసహస్సం వో దమ్మీ’’తి వత్వా ‘‘అపరమ్పి కిఞ్చి సాసనం అత్థి, తాతా’’తి పుచ్ఛి. ‘‘అత్థి, దేవ, ధమ్మో ఉప్పన్నో’’తి. రాజా తమ్పి సుత్వా పురిమనయేనేవ తయో వారే వీతినామేత్వా చతుత్థవారే ‘‘ధమ్మో ఉప్పన్నో’’తి వుత్తే – ‘‘ఇధాపి వో సతసహస్సం దమ్మీ’’తి వత్వా ‘‘అపరమ్పి కిఞ్చి సాసనం అత్థి, తాతా’’తి పుచ్ఛి. ‘‘అత్థి, దేవ, సఙ్ఘో ఉప్పన్నో’’తి. రాజా తమ్పి సుత్వా తథేవ తయో వారే వీతినామేత్వా చతుత్థవారే ‘‘సఙ్ఘో ఉప్పన్నో’’తి వుత్తే – ‘‘ఇధాపి వో సతసహస్సం దమ్మీ’’తి వత్వా అమచ్చసహస్సం ఓలోకేత్వా, ‘‘తాతా, కిం కరిస్సామా’’తి పుచ్ఛి. ‘‘దేవ, తుమ్హే కిం కరిస్సథా’’తి? ‘‘అహం, తాతా, ‘బుద్ధో ఉప్పన్నో ధమ్మో ఉప్పన్నో సఙ్ఘో ఉప్పన్నో’తి సుత్వా న పున నివత్తిస్సామి, భగవన్తం ఉద్దిస్స గన్త్వా తస్స సన్తికే పబ్బజిస్సామీ’’తి. ‘‘మయమ్పి, దేవ, తుమ్హేహి సద్ధిం పబ్బజిస్సామా’’తి. రాజా సువణ్ణపట్టే ¶ అక్ఖరాని లిఖాపేత్వా వాణిజకానం దత్వా ‘‘ఇమం అనోజాయ నామ దేవియా దేథ, సా తుమ్హాకం తీణి సతసహస్సాని దస్సతి, ఏవఞ్చ పన నం వదేయ్యాథ ‘రఞ్ఞా కిర తే ఇస్సరియం విస్సట్ఠం, యథాసుఖం సమ్పత్తిం పరిభుఞ్జాహీ’తి, సచే పన ‘వో రాజా కహ’న్తి పుచ్ఛతి, ‘సత్థారం ఉద్దిస్స పబ్బజిస్సామీ’తి వత్వా గతోతి ఆరోచేయ్యాథా’’తి ఆహ. అమచ్చాపి అత్తనో అత్తనో భరియానం తథేవ ¶ సాసనం పహిణింసు. రాజా వాణిజకే ఉయ్యోజేత్వా అస్సం అభిరుయ్హ అమచ్చసహస్సపరివుతో తంఖణఞ్ఞేవ నిక్ఖమి.

సత్థాపి తందివసం పచ్చూసకాలే లోకం వోలోకేన్తో మహాకప్పినరాజానం సపరివారం దిస్వా ‘‘అయం ¶ మహాకప్పినో వాణిజకానం సన్తికా తిణ్ణం రతనానం ఉప్పన్నభావం సుత్వా తేసం వచనం తీహి సతసహస్సేహి పూజేత్వా రజ్జం పహాయ అమచ్చసహస్సపరివుతో మం ఉద్దిస్స పబ్బజితుకామో స్వే నిక్ఖమిస్సతి, సో సపరివారో సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పాపుణిస్సతి, పచ్చుగ్గమనం కరిస్సామీ’’తి పునదివసే చక్కవత్తీ వియ ఖుద్దకగామభోజకం రాజానం పచ్చుగ్గచ్ఛన్తో సయమేవ పత్తచీవరమాదాయ వీసయోజనసతం మగ్గం పచ్చుగ్గన్త్వా చన్దభాగాయ నదియా తీరే నిగ్రోధరుక్ఖమూలే ఛబ్బణ్ణబుద్ధరస్మియో విస్సజ్జేత్వా నిసీది. రాజాపి ఆగచ్ఛన్తో ఏకం నదిం పత్వా ‘‘కా నామాయ’’న్తి పుచ్ఛి. ‘‘అపరచ్ఛా నామ, దేవా’’తి. ‘‘కిమస్సా పరిమాణం, తాతా’’తి? ‘‘గమ్భీరతో గావుతం, పుథులతో ద్వే గావుతాని, దేవా’’తి. ‘‘అత్థి పనేత్థ నావా వా ఉళుమ్పో వా’’తి? ‘‘నత్థి, దేవా’’తి. ‘‘నావాదీని ఓలోకేన్తే అమ్హే జాతి జరం ఉపనేతి, జరా మరణం. అహం నిబ్బేమతికో హుత్వా తీణి రతనాని ఉద్దిస్స నిక్ఖన్తో, తేసం మే ఆనుభావేన ‘ఇదం ఉదకం ఉదకం వియ మా హోతూ’తి రతనత్తయస్స గుణం ఆవజ్జేత్వా ‘ఇతిపి సో భగవా అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో’’’తి బుద్ధగుణం అనుస్సరన్తో సపరివారో అస్ససహస్సేన ఉదకపిట్ఠే పక్ఖన్ది. సిన్ధవా పిట్ఠిపాసాణే వియ పక్ఖన్దింసు. ఖురానం అగ్గట్ఠానేవ తేమింసు.

సో తం ఉత్తరిత్వా పురతో గచ్ఛన్తో అపరమ్పి నదిం దిస్వా ‘‘అయం కా నామా’’తి పుచ్ఛి. ‘‘నీలవాహా నామ, దేవా’’తి. ‘‘కిమస్సా పరిమాణ’’న్తి? ‘‘గమ్భీరతోపి పుథులతోపి అడ్ఢయోజనం, దేవా’’తి. సేసం పురిమసదిసమేవ. తం పన నదిం దిస్వా ‘‘స్వాక్ఖాతో భగవతా ధమ్మో’’తి ధమ్మానుస్సతిం అనుస్సరన్తో పక్ఖన్ది. తమ్పి అతిక్కమిత్వా గచ్ఛన్తో అపరమ్పి నదిం దిస్వా ‘‘అయం కా నామా’’తి పుచ్ఛి. ‘‘చన్దభాగా ¶ నామ, దేవా’’తి. ‘‘కిమస్సా పరిమాణ’’న్తి? ‘‘గమ్భీరతోపి పుథులతోపి యోజనం, దేవా’’తి. సేసం పురిమసదిసమేవ. తం పన నదిం దిస్వా ‘‘సుప్పటిపన్నో భగవతో సావకసఙ్ఘో’’తి సఙ్ఘానుస్సతిం అనుస్సరన్తో ¶ పక్ఖన్ది. తమ్పి నదిం అతిక్కమిత్వా గచ్ఛన్తో సత్థు సరీరతో నిక్ఖన్తా ఛబ్బణ్ణబుద్ధరస్మియో నిగ్రోధరుక్ఖస్స సాఖావిటపపలాసాని ఓభాసయమానా దిస్వా చిన్తేసి – ‘‘అయం ఓభాసో నేవ చన్దస్స, న సూరియస్స, న దేవమారబ్రాహ్మణసుపణ్ణనాగానం అఞ్ఞతరస్స, అద్ధా అహం సత్థారం ఉద్దిస్స ఆగచ్ఛన్తో సమ్మాసమ్బుద్ధేన దిట్ఠో భవిస్సామీ’’తి. సో తావదేవ అస్సపిట్ఠితో ఓతరిత్వా ఓనతసరీరో రస్మియానుసారేన సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా మనోసిలారసే నిముజ్జన్తో వియ బుద్ధరస్మీనం అన్తో పావిసి. సో సత్థారం వన్దిత్వా ఏకమన్తం నిసీది సద్ధిం అమచ్చసహస్సేన. సత్థా తేసం అనుపుబ్బిం కథం కథేసి. దేసనాపరియోసానే సపరివారో రాజా సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహి.

అథ ¶ సబ్బే ఉట్ఠహిత్వా పబ్బజ్జం యాచింసు. సత్థా ‘‘ఆగమిస్సతి ను ఖో ఇమేసం కులపుత్తానం ఇద్ధిమయపత్తచీవర’’న్తి ఉపధారేన్తో ‘‘ఇమే కులపుత్తా పచ్చేకబుద్ధసహస్సానం చీవరసహస్సం అదంసు, కస్సపబుద్ధకాలే వీసతియా భిక్ఖుసహస్సానం వీసతిచీవరసహస్సానిపి అదంసు, అనచ్ఛరియం ఇమేసం కులపుత్తానం ఇద్ధిమయపత్తచీవరాగమన’’న్తి ఞత్వా దక్ఖిణహత్థం పసారేత్వా ‘‘ఏథ, భిక్ఖవో, చరథ బ్రహ్మచరియం సమ్మా దుక్ఖస్స అన్తకిరియాయా’’తి ఆహ. తే తావదేవ అట్ఠపరిక్ఖారధరా వస్ససట్ఠికత్థేరా వియ హుత్వా వేహాసం అబ్భుగ్గన్త్వా పచ్చోరోహిత్వా సత్థారం వన్దిత్వా ఏకమన్తం నిసీదింసు.

తే పన వాణిజకా రాజగేహం గన్త్వా దేవియా రఞ్ఞా పహితసాసనం ఆరోచేత్వా దేవియా ‘‘ఆగచ్ఛన్తూ’’తి వుత్తే పవిసిత్వా ఏకమన్తం అట్ఠంసు. అథ నే దేవీ పుచ్ఛి – ‘‘తాతా, కింకారణా ఆగతత్థా’’తి? ‘‘మయం రఞ్ఞా తుమ్హాకం సన్తికం పేసితా, తీణి కిర నో సతసహస్సాని దేథా’’తి. ‘‘బహుం, భణే, భణథ, కిం తుమ్హేహి రఞ్ఞో సన్తికే కతం, కిస్మిం వో రాజా పసన్నో ఏత్తకం ధనం దాపేతీ’’తి? ‘‘దేవి, న అఞ్ఞం కిఞ్చి కతం, ఏకం పన సాసనం ఆరోచయిమ్హా’’తి. ‘‘సక్కా పన, తాతా, మయ్హమ్పి తం ఆరోచేతు’’న్తి. ‘‘సక్కా, దేవీ’’తి సువణ్ణభిఙ్గారేన ముఖం విక్ఖాలేత్వా ‘‘దేవి, బుద్ధో లోకే ఉప్పన్నో’’తి. సాపి తం సుత్వా పీతియా ఫుట్ఠసరీరా తిక్ఖత్తుం కిఞ్చి అసల్లక్ఖేత్వా చతుత్థవారే ‘‘బుద్ధో ఉప్పన్నో’’తి సుత్వా ‘‘కిం, తాతా, ఇమస్మిం పదే రఞ్ఞా దిన్న’’న్తి ¶ ? ‘‘సతసహస్సం, దేవీ’’తి. ‘‘తాతా, అననుచ్ఛవికం రఞ్ఞా కతం ఏవరూపం సాసనం ¶ సుత్వా తుమ్హాకం సతసహస్సదదమానేన, అహం వో మమ దుగ్గతపణ్ణాకారే తీణి సతసహస్సాని దమ్మి. అపరం కిఞ్చి తుమ్హేహి ఆరోచిత’’న్తి? తే ఇదఞ్చ ఇదఞ్చాతి ఇతరానిపి ద్వే సాసనాని ఆరోచేసుం. దేవీ పురిమనయేనేవ తయో తయో వారే అసల్లక్ఖేత్వా చతుత్థచతుత్థవారే తీణి తీణి సతసహస్సాని అదాసి. ఏవం తే సబ్బాని ద్వాదససతసహస్సాని లభింసు.

అథ నే దేవీ పుచ్ఛి – ‘‘రాజా కహం, తాతా’’తి? ‘‘దేవి, రాజా ‘సత్థారం ఉద్దిస్స పబ్బజిస్సామీ’తి వత్వా గతో’’తి. ‘‘మయ్హం తేన కిం సాసనం దిన్న’’న్తి? ‘‘సబ్బం కిర ఇస్సరియం తుమ్హాకం విస్సట్ఠం, ‘తుమ్హే కిర యథాసుఖం సమ్పత్తిం అనుభవథా’’’తి. ‘‘అమచ్చా పన కుహిం, తాతా’’తి? ‘‘తేపి రఞ్ఞా సద్ధిం ‘పబ్బజిస్సామా’తి గతా, దేవీ’’తి. సా తేసం భరియాయో పక్కోసాపేత్వా, ‘‘అమ్మా, తుమ్హాకం సామికా రఞ్ఞా సద్ధిం ‘పబ్బజిస్సామా’తి గతా, తుమ్హే కిం కరిస్సథా’’తి? ‘‘కిం పన తేహి అమ్హాకం సాసనం పహితం, దేవీ’’తి? ‘‘తేహి కిర అత్తనో సమ్పత్తి తుమ్హాకం విస్సట్ఠా ‘తుమ్హే కిర సమ్పత్తిం యథాసుఖం పరిభుఞ్జథా’’’తి. ‘‘తుమ్హే పన, దేవి, కిం ¶ కరిస్సథా’’తి? ‘‘అమ్హాకం సో తావ రాజా మగ్గే ఠితో తీహి సతసహస్సేహి తీణి రతనాని పూజేత్వా ఖేళపిణ్డం వియ సమ్పత్తిం పహాయ ‘పబ్బజిస్సామీ’తి నిక్ఖన్తో, మయాపి తిణ్ణం రతనానం సాసనం సుత్వా తాని నవహి సతసహస్సేహి పూజితాని, న ఖో పనేసా సమ్పత్తి నామ రఞ్ఞోయేవ దుక్ఖా, మయ్హమ్పి దుక్ఖా ఏవ. కో రఞ్ఞా ఛడ్డితఖేళపిణ్డం జణ్ణుకేహి భూమియం పతిట్ఠహిత్వా ముఖేన గణ్హిస్సతి, న మయ్హం సమ్పత్తియా అత్థో, సత్థారం ఉద్దిస్స పబ్బజిస్సామీ’’తి. ‘‘దేవి, మయమ్పి తుమ్హేహి సద్ధిం పబ్బజిస్సామా’’తి. ‘‘సచే సక్కోథ, సాధూ’’తి. ‘‘సక్కోమ, దేవీ’’తి. తేన హి ‘‘ఏథా’’తి రథసహస్సం యోజాపేత్వా రథం ఆరుయ్హ తాహి సద్ధిం నిక్ఖమిత్వా అన్తరామగ్గే పఠమం నదిం దిస్వా యథా రఞ్ఞా పఠమం పుచ్ఛితా, తథేవ పుచ్ఛిత్వా సబ్బం పవత్తిం సుత్వా ‘‘రఞ్ఞా గతమగ్గం ఓలోకేథా’’తి వత్వా ‘‘సిన్ధవానం పదవలఞ్జం న పస్సామా’’తి వుత్తే రాజా ‘‘తీణి రతనాని ఉద్దిస్స నిక్ఖన్తోస్మీ’’తి సచ్చకిరియం కరిత్వా తిణ్ణం రతనానం గుణే అనుస్సరిత్వా గతో భవిస్సతి ¶ , అహమ్పి తీణి రతనాని ఉద్దిస్స నిక్ఖన్తా, తేసం మే ఆనుభావేన ‘‘ఇదం ఉదకం ఉదకం వియ మా హోతూ’’తి తిణ్ణం రతనానం గుణే అనుస్సరన్తీ రథసహస్సం ¶ పేసేసి. ఉదకం పిట్ఠిపాసాణసదిసం అహోసి, చక్కానం అగ్గట్ఠానేవ తేమింసు. ఏతేనేవ ఉపాయేన ఇతరా ద్వేపి నదియో ఉత్తరింసు.

సత్థా తాసం ఆగతభావం ఞత్వా యథా తా అత్తనో సన్తికే నిసిన్నే సామికే భిక్ఖూ న పస్సన్తి, తథా అధిట్ఠాసి. దేవీపి ఆగచ్ఛన్తీ సత్థు సరీరతో నిక్ఖన్తా రస్మియో దిస్వా తథేవ చిన్తేత్వా సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా, వన్దిత్వా ఏకమన్తం ఠితా పుచ్ఛి – ‘‘భన్తే, మహాకప్పినో రాజా తుమ్హే ఉద్దిస్స నిక్ఖమిత్వా గతో, కహం ను ఖో సో, అమ్హాకం తం దస్సేథా’’తి. ‘‘నిసీదథ తావ, ఇధేవ నం పస్సిస్సథా’’తి. తా సబ్బాపి హట్ఠతుట్ఠా ‘‘ఇధేవ కిర నిసిన్నా సామికే నో పస్సిస్సామా’’తి నిసీదింసు. సత్థా అనుపుబ్బిం కథం కథేసి. అనోజాదేవీ దేసనాపరియోసానే తాహి సద్ధిం సోతాపత్తిఫలం పాపుణి. మహాకప్పినో థేరో తాసం దేసియమానం ధమ్మదేసనం సుత్వా సపరివారో సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పాపుణి. తస్మిం ఖణే సత్థా తాసం తే భిక్ఖూ దస్సేసి. తాసఞ్హి ఆగతక్ఖణేయేవ అత్తనో సామికే కాసావధరే ముణ్డసీసే దిస్వా చిత్తం ఏకగ్గం న భవేయ్య, మగ్గఫలం నిబ్బత్తేతుం సక్కా న భవేయ్య. తస్మా అచలసద్ధాయ పతిట్ఠితకాలతో పట్ఠాయ తాసం తే భిక్ఖూ అరహత్తప్పత్తే దస్సేసి. తాపి తే దిస్వా పఞ్చపతిట్ఠితేన వన్దిత్వా, ‘‘భన్తే, తుమ్హాకం పబ్బజితకిచ్చం మత్థకప్పత్త’’న్తి వత్వా సత్థారం వన్దిత్వా ఏకమన్తం ఠత్వా పబ్బజ్జం యాచింసు.

ఏవం వుత్తే సత్థా ఉప్పలవణ్ణాయ థేరియా ఆగమనం చిన్తేసి. సా సత్థు చిన్తితక్ఖణేయేవ ఆకాసేనాగన్త్వా ¶ తా సబ్బా ఇత్థియో గహేత్వా ఆకాసేన భిక్ఖునుపస్సయం నేత్వా పబ్బాజేసి. తా సబ్బా నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణింసు. సత్థా భిక్ఖుసహస్సం ఆదాయ ఆకాసేన జేతవనం అగమాసి. తత్ర సుదం ఆయస్మా మహాకప్పినో రత్తిట్ఠానాదీసు ‘‘అహో సుఖం, అహో సుఖ’’న్తి ఉదానం ఉదానేన్తో విచరతి. భిక్ఖూ భగవతో ఆరోచేసుం – ‘‘భన్తే, మహాకప్పినో ‘అహో సుఖం, అహో సుఖ’న్తి ఉదానం ఉదానేన్తో విచరతి, అత్తనో రజ్జసుఖం ఆరబ్భ ఉదానేతి మఞ్ఞే’’తి. సత్థా తం పక్కోసాపేత్వా – ‘‘సచ్చం కిర త్వం, కప్పిన, కామసుఖం ఆరబ్భ ఉదానం ఉదానేసీ’’తి? ‘‘భగవా మే, భన్తే, తం ఆరబ్భ ఉదానభావం వా అఞ్ఞం ఆరబ్భ ఉదానభావం వా జానాతీ’’తి. అథ సత్థా – ‘‘న, భిక్ఖవే, మమ పుత్తో కామసుఖం రజ్జసుఖం ఆరబ్భ ఉదానం ఉదానేతి, పుత్తస్స ¶ పన మే ధమ్మం చరతో ధమ్మపీతి నామ ఉప్పజ్జతి, సో అమతమహానిబ్బానం ¶ ఆరబ్భ ఏవం ఉదానం ఉదానేసీ’’తి అనుసన్ధిం ఘటేత్వా ధమ్మం దేసేన్తో ఇమం గాథమాహ –

‘‘ధమ్మపీతి సుఖం సేతి, విప్పసన్నేన చేతసా;

అరియప్పవేదితే ధమ్మే, సదా రమతి పణ్డితో’’తి. (ధ. ప. ౭౯);

అథేకదివసం సత్థా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘కచ్చి, భిక్ఖవే, కప్పినో భిక్ఖూనం ధమ్మం దేసేతీ’’తి? ‘‘అప్పోస్సుక్కో, భన్తే, దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారం అనుయుత్తో విహరతి, ఓవాదమత్తమ్పి న దేతీ’’తి. సత్థా థేరం పక్కోసాపేత్వా – ‘‘సచ్చం కిర త్వం, కప్పిన, అన్తేవాసికానం ఓవాదమత్తమ్పి న దేసీ’’తి? ‘‘సచ్చం, భగవా’’తి. ‘‘బ్రాహ్మణ, మా ఏవం అకాసి, అజ్జ పట్ఠాయ ఉపగతానం భిక్ఖూనం ధమ్మం దేసేహీ’’తి. ‘‘సాధు, భన్తే’’తి థేరో భగవతో వచనం సిరసా సమ్పటిచ్ఛిత్వా ఏకోవాదేనేవ సమణసహస్సం అరహత్తే పతిట్ఠాపేసి. తేన నం సత్థా పటిపాటియా అత్తనో సావకే ఠానన్తరే ఠపేన్తో ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖుఓవాదకానం యదిదం మహాకప్పినో’’తి (అ. ని. ౧.౨౧౯, ౨౩౧) ఏతదగ్గే ఠపేసి.

౬౬. ఏవం థేరో పత్తఅరహత్తఫలో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదిమాహ. ఉదితో అజటాకాసేతి సకలాకాసే ఉదితో ఉట్ఠితో పాకటభూతో. సరదమ్బరే సరదకాలే ఆకాసే రవీవ సూరియో ఇవాతి అత్థో.

౭౦. అక్ఖదస్సో తదా ఆసిన్తి తస్మిం పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే సారదస్సీ హితదస్సీ ఆచరియో పాకటో అహోసిన్తి అత్థో.

౭౧. సావకస్స ¶ కతావినోతి తస్స భగవతో మే మనం మమ చిత్తం, తప్పయన్తస్స తోసయన్తస్స సావకస్స ఓవాదకస్స గుణం పకాసయతో అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తస్స కతావినో సాతచ్చకిచ్చయుత్తస్స వచనం సుత్వాతి సమ్బన్ధో.

౭౩. హంససమభాగోతి ¶ హంససదిసగామి. హంసదున్దుభినిస్సనోతి హంసరవో దున్దుభిభేరిసద్దసదిసవచనో ‘‘ఏతం మహామత్తం పస్సథ, భిక్ఖవో’’తి ఆహాతి సమ్బన్ధో.

౭౪. సముగ్గతతనూరుహన్తి సుట్ఠు ఉగ్గతలోమం ఉద్ధగ్గలోమం, ఉదగ్యమనం వా. జీమూతవణ్ణన్తి ముత్తఫలసమానవణ్ణం సున్దరసరీరపభన్తి ¶ అత్థో. పీణంసన్తి పరిపుణ్ణం అంసం. పసన్ననయనాననన్తి పసన్నఅక్ఖిపసన్నముఖన్తి అత్థో.

౭౫. కతావినోతి కతాధికారస్స ఏతదగ్గే ఠితస్స భిక్ఖునో ఠానం సో ఏసో ముదితాయ పహట్ఠచిత్తతాయ పత్థేతీతి సమ్బన్ధో.

౮౧. సతసో అనుసాసియాతి ధమ్మేన సమేన వచనేన కారణవసేన అనుసాసిత్వాతి అత్థో. బారాణసియమాసన్నేతి బారాణసియా సమీపే పేసకారగామే. జాతో కేనియజాతియన్తి తన్తవాయజాతియా పేసకారకులే జాతోతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

మహాకప్పినత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. దబ్బమల్లపుత్తత్థేరఅపదానవణ్ణనా

చతుత్థాపదానే పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో దబ్బమల్లపుత్తత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే సేట్ఠిపుత్తో హుత్వా జాతో విభవసమ్పన్నో అహోసి, సత్థరి పసన్నో సత్థు ధమ్మదేసనం సుణన్తో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం సేనాసనపఞ్ఞాపకానం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా పసన్నమానసో బుద్ధప్పముఖం భిక్ఖుసఙ్ఘం నిమన్తేత్వా సత్తాహం మహాదానం దత్వా సత్తాహచ్చయేన భగవతో పాదమూలే నిపతిత్వా తం ఠానం పత్థేసి. భగవాపిస్స సమిజ్ఝనభావం ఞత్వా బ్యాకాసి. సో యావజీవం కుసలం కత్వా తతో చుతో తుసితాదీసు దేవేసు దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా తతో చుతో ¶ విపస్సిస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో అసప్పురిససంసగ్గేన తస్స సావకం భిక్ఖుం అరహాతి జానన్తోపి అబ్భూతేన అబ్భాచిక్ఖి. తస్సేవ సావకానం ఖీరసలాకభత్తం అదాసి. సో యావతాయుకం ¶ పుఞ్ఞాని కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా కస్సపదసబలస్స కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో ఓసానకాలే సాసనే పబ్బజితో పరినిబ్బుతే భగవతి సకలలోకే కోలాహలే జాతే సత్త భిక్ఖవో పబ్బజితో పచ్చన్తజనపదే వనమజ్ఝే ఏకం పబ్బతం అభిరుహిత్వా ‘‘జీవితాసా ఓరోహన్తు నిరాలయా నిసీదన్తూ’’తి నిస్సేణిం పాతేసుం. తేసం ఓవాదదాయకో జేట్ఠకత్థేరో సత్థాహబ్భన్తరే అరహా అహోసి. తదనన్తరత్థేరో అనాగామీ, ఇతరే పఞ్చ పరిసుద్ధసీలా తతో చుతా దేవలోకే నిబ్బత్తా. తత్థ ఏకం బుద్ధన్తరం దిబ్బసుఖం అనుభవిత్వా ¶ ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే పుక్కుసాతి (మ. ని. ౩.౩౪౨), సభియో (సు. ని. సభియసుత్త), బాహియో (ఉదా. ౧౦), కుమారకస్సపోతి (మ. ని. ౧.౨౪౯) ఇమే చత్తారో తత్థ తత్థ నిబ్బత్తింసు. అయం పన మల్లరట్ఠే అనుపియనగరే నిబ్బత్తి. తస్మిం మాతుకుచ్ఛితో అనిక్ఖన్తేయేవ మాతా కాలమకాసి, అథేకో తస్సా సరీరం ఝాపనత్థాయ చితకస్మిం ఆరోపేత్వా కుమారం దబ్బన్తరే పతితం గహేత్వా జగ్గాపేసి. దబ్బే పతితత్తా దబ్బో మల్లపుత్తోతి పాకటో అహోసి. అపరభాగే పుబ్బసమ్భారవసేన పబ్బజి, సో కమ్మట్ఠానమనుయుత్తో నచిరస్సేవ సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పాపుణి.

అథ నం సత్థా మజ్ఝత్తభావేన ఆనుభావసమ్పన్నభావేన చ భిక్ఖూనం సేనాసనం పఞ్ఞాపనే భత్తుద్దేసనే చ నియోజేసి. సబ్బో చ భిక్ఖుసఙ్ఘో తం సమన్నేసి. తం వినయఖన్ధకే (చూళవ. ౧౮౯-౧౯౦) ఆగతమేవ. అపరభాగే థేరో ఏకస్స వరసలాకదాయకస్స సలాకభత్తం మేత్తియభూమజకానం భిక్ఖూనం ఉద్దిసి. తే హట్ఠతుట్ఠా ‘‘స్వే మయ్హం ముగ్గఘతమధుమిస్సకభత్తం భుఞ్జిస్సామా’’తి ఉస్సాహజాతా అహేసుం. సో పన ఉపాసకో తేసం వారప్పత్తభావం సుత్వా దాసిం ఆణాపేసి – ‘‘యే, జే, భిక్ఖూ స్వే ఇధ ఆగమిస్సన్తి, తే కణాజకేన బిలఙ్గదుతియేన పరివిసాహీ’’తి. సాపి తథేవ తే భిక్ఖూ ఆగతే కోట్ఠకపముఖే నిసీదాపేత్వా భోజేసి. తే భిక్ఖూ అనత్తమనా కోపేన తటతటాయన్తా థేరే ఆఘాతం బన్ధిత్వా ‘‘మధురభత్తదాయకం అమ్హాకం అమధురభత్తం దాపేతుం ఏసోవ నియోజేసీ’’తి దుక్ఖీ దుమ్మనా నిసీదింసు. అథ తే మేత్తియా నామ భిక్ఖునీ ‘‘కిం, భన్తే, దుమ్మనా’’తి పుచ్ఛి. తే, ‘‘భగిని, కిం అమ్హే దబ్బేన ¶ మల్లపుత్తేన విహేఠియమానే అజ్ఝుపేక్ఖసీ’’తి ఆహంసు. ‘‘కిం, భన్తే, మయా సక్కా కాతు’’న్తి? ‘‘తస్స దోసం ఆరోపేహీ’’తి. సా తత్థ తత్థ థేరస్స అభూతారోపనం అకాసి. తం సుత్వా భిక్ఖూ భగవతో ఆరోచేసుం. అథ భగవా దబ్బం మల్లపుత్తం పక్కోసాపేత్వా – ‘‘సచ్చం కిర త్వం, దబ్బ, మేత్తియాయ భిక్ఖునియా విప్పకారమకాసీ’’తి పుచ్ఛి. ‘‘యథా మం, భన్తే, భగవా జానాతీ’’తి. ‘‘న ఖో, దబ్బ ¶ , దబ్బా ఏవం నిబ్బేఠేన్తి, కారకభావం వా అకారకభావం వా వదేహీ’’తి. ‘‘అకారకో అహం, భన్తే’’తి. భగవా – ‘‘మేత్తియం భిక్ఖునిం నాసేత్వా తే భిక్ఖూ అనుయుఞ్జథా’’తి ఆహ. ఉపాలిత్థేరప్పముఖా ¶ భిక్ఖూ తం భిక్ఖునిం ఉప్పబ్బాజేత్వా మేత్తియభూమజకే భిక్ఖూ అనుయుఞ్జిత్వా తేహి ‘‘అమ్హేహి నియోజితా సా భిక్ఖునీ’’తి వుత్తే భగవతో ఏకమత్థం ఆరోచేసుం. భగవా మేత్తియభూమజకానం భిక్ఖూనం అమూలకసఙ్ఘాదిసేసం పఞ్ఞపేసి.

తేన చ సమయేన దబ్బత్థేరో భిక్ఖూనం సేనాసనం పఞ్ఞాపేన్తో వేళువనవిహారస్స సామన్తా అట్ఠారసమహావిహారే సభాగే భిక్ఖూ పేసేన్తో రత్తిభాగే అన్ధకారే అఙ్గులియా పదీపం జాలేత్వా తేనేవాలోకేన అనిద్ధిమన్తే భిక్ఖూ పేసేసి. ఏవం థేరస్స సేనాసనపఞ్ఞాపనభత్తుద్దేసనకిచ్చే పాకటే జాతే సత్థా అరియగణమజ్ఝే దబ్బత్థేరం ఠానన్తరే ఠపేన్తో ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం సేనాసనపఞ్ఞాపకానం యదిదం దబ్బో మల్లపుత్తో’’తి (అ. ని. ౧.౨౦౯, ౨౧౪) ఏతదగ్గే ఠపేసి.

౧౦౮. థేరో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదిమాహ. తం సబ్బం హేట్ఠా వుత్తత్థమేవ. ఇతో ఏకనవుతే కప్పే విపస్సీ నామ నాయకో లోకే ఉప్పజ్జీతి సమ్బన్ధో.

౧౨౫. దుట్ఠచిత్తోతి దూసితచిత్తో అసాధుసఙ్గమేన అపసన్నచిత్తోతి అత్థో. ఉపవదిం సావకం తస్సాతి తస్స భగవతో ఖీణాసవం సావకం ఉపవదిం, ఉపరి అభూతం వచనం ఆరోపేసిం, అబ్భక్ఖానం అకాసిన్తి అత్థో.

౧౩౨. దున్దుభియోతి ¶ దున్దుం ఇతి సద్దాయనతో దున్దుభిసఙ్ఖాతా భేరియో. నాదయింసూతి సద్దం కరింసు. సమన్తతో అసనియోతి సబ్బదిసాభాగతో అసనే వినాసనే నియుత్తోతి అసనియో, దేవదణ్డా భయావహా ఫలింసూతి సమ్బన్ధో.

౧౩౩. ఉక్కా పతింసు నభసాతి ఆకాసతో అగ్గిక్ఖన్ధా చ పతింసూతి అత్థో. ధూమకేతు చ దిస్సతీతి ధూమరాజిసహితో అగ్గిక్ఖన్ధో చ దిస్సతి పఞ్ఞాయతీతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

దబ్బమల్లపుత్తత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. కుమారకస్సపత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పఞ్చమాపదానే ¶ ఇతో సతసహస్సమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో కుమారకస్సపత్థేరస్స అపదానం. అయం కిర పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా ఏకదివసం సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుణన్తో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం చిత్తకథికానం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా సయమ్పి తం ఠానన్తరం పత్థేన్తో ¶ పణిధానం కత్వా తదనురూపాని పుఞ్ఞాని కరోన్తో యావతాయుకం ఠత్వా తతో చుతో దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా కస్సపస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో తస్స భగవతో సాసనే పబ్బజిత్వా సమణధమ్మం కత్వా సుగతీసుయేవ సంసరన్తో దిబ్బసుఖం మానుససుఖఞ్చ అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే రాజగహే ఏకిస్సా సేట్ఠిధీతాయ కుచ్ఛిమ్హి నిబ్బత్తో. సా కిర కుమారికాకాలేయేవ పబ్బజితుకామా మాతాపితరో యాచిత్వా పబ్బజ్జం అలభమానా పతికులం గన్త్వా గబ్భం గణ్హిత్వా తం అజానిత్వా ‘‘సామికం ఆరాధేత్వా పబ్బజ్జం అనుజానాపేస్సామీ’’తి చిన్తేసి. సా సామికం ఆరాధేన్తీ, అయ్యపుత్త –

‘‘సచే ఇమస్స కాయస్స, అన్తో బాహిరకో సియా;

దణ్డం నూన గహేత్వాన, కాకే సోణే నివారయే’’తి. (విసుద్ధి. ౧.౧౨౨) –

ఆదినా సరీరస్స దోసం దస్సేన్తీ తం ఆరాధేసి.

సా ¶ సామికేన అనుఞ్ఞాతా గబ్భినిభావం అజానన్తీ దేవదత్తపక్ఖియాసు భిక్ఖునీసు పబ్బజి. తస్సా గబ్భినిభావం దిస్వా భిక్ఖునియో దేవదత్తం పుచ్ఛింసు. సో ‘‘అస్సమణీ’’తి ఆహ. సా ‘‘నాహం దేవదత్తం ఉద్దిస్స పబ్బజితా, భగవన్తం ఉద్దిస్స పబ్బజితా’’తి భగవతో సన్తికం గన్త్వా దసబలం పుచ్ఛి. సత్థా ఉపాలిత్థేరం పటిచ్ఛాపేసి. థేరో సావత్థినగరవాసీని కులాని విసాఖఞ్చ ఉపాసికం పక్కోసాపేత్వా సరాజికాయ పరిసాయ తం వినిచ్ఛినన్తో ‘‘పురే లద్ధో గబ్భో, అరోగా పబ్బజ్జా’’తి ఆహ. తం సుత్వా సత్థా ‘‘సాధు సువినిచ్ఛితం ఉపాలినా అధికరణ’’న్తి థేరస్స సాధుకారం అదాసి.

సా భిక్ఖునీ సువణ్ణబిమ్బసదిసం పుత్తం విజాయి. తం రాజా పసేనది కోసలో ‘‘దారకపరిహరణం భిక్ఖునీనం పలిబోధో’’తి ధాతీనం దాపేత్వా పోసాపేసి, కస్సపోతిస్స నామం కరింసు ¶ . అపరభాగే అలఙ్కరిత్వా సత్థు సన్తికం నేత్వా పబ్బాజేసి. కుమారకాలే పబ్బజితత్తా పన భగవతా ‘‘కస్సపం పక్కోసథ, ఇదం ఫలం వా ఖాదనీయం వా కస్సపస్స దేథా’’తి వుత్తే ‘‘కతరకస్సపస్సా’’తి ‘‘కుమారకస్సపస్సా’’తి ఏవం గహితనామత్తా రఞ్ఞా పోసావనీయపుత్తత్తా చ వుద్ధకాలేపి కుమారకస్సపోత్వేవ పఞ్ఞాయిత్థ.

సో పబ్బజితకాలతో పట్ఠాయ విపస్సనాయ కమ్మం కరోతి, బుద్ధవచనఞ్చ ఉగ్గణ్హాతి. అథ తేన సద్ధిం పబ్బతమత్థకే సమణధమ్మం కత్వా అనాగామీ హుత్వా సుద్ధావాసే నిబ్బత్తమహాబ్రహ్మా ‘‘విపస్సనాయ ముఖం దస్సేత్వా ¶ మగ్గఫలుప్పత్తియా ఉపాయం కరిస్సామీ’’తి పఞ్చదసపఞ్హే అభిసఙ్ఖరిత్వా అన్ధవనే వసన్తస్స థేరస్స ‘‘ఇమే పఞ్హే సత్థారం పుచ్ఛేయ్యాసీ’’తి ఆచిక్ఖి. తతో సో తే పఞ్హే భగవన్తం పుచ్ఛి. భగవాపిస్స విస్సజ్జేసి. థేరో భగవతా కథితనియామేనేవ తే ఉగ్గణ్హిత్వా విపస్సనం గబ్భం గాహాపేత్వా అరహత్తం పాపుణి.

౧౫౦. సో అరహత్తం పత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ఇతో సతసహస్సమ్హీతిఆదిమాహ. తత్థ యం హేట్ఠా వుత్తనయఞ్చ ఉత్తానత్థఞ్చ, తం సబ్బం న వణ్ణయిస్సామ. అనుత్తానపదమేవ వణ్ణయిస్సామ.

౧౬౯. ఆపన్నసత్తా మే మాతాతి మయ్హం మాతా గరుగబ్భా గబ్భినీ పసుతాసన్నగబ్భాతి అత్థో.

౧౭౩. వమ్మికసదిసం ¶ కాయన్తి సరీరం నామ వమ్మికసదిసం యథా వమ్మికో ఇతో చితో చ ఛిద్దావఛిద్దో ఘరగోళికఉపచికాదీనం ఆసయో, ఏవమేవ అయం కాయో నవఛిద్దో ధువస్సవోతి బుద్ధేన భగవతా దేసితం పకాసితం తం సుత్వా మే చిత్తం ఆసవే అగ్గహేత్వా అసేసేత్వా కిలేసతో విముచ్చి, అరహత్తే పతిట్ఠాసీతి అత్థో. అపరభాగే తత్థ తత్థ భిక్ఖూనం విచిత్తధమ్మకథికభావం సుత్వా సత్థా ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం చిత్తకథికానం యదిదం కుమారకస్సపో’’తి (అ. ని. ౧.౨౦౯, ౨౧౭) ఏతదగ్గే ఠపేసీతి.

కుమారకస్సపత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. బాహియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

ఛట్ఠాపదానే ¶ ఇతో సతసహస్సమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో బాహియస్స దారుచీరియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో బ్రాహ్మణసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం గన్త్వా వేదఙ్గేసు అనవయో ఏకదివసం సత్థు సన్తికం గన్త్వా ధమ్మం సుణన్తో పసన్నమానసో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం ఖిప్పాభిఞ్ఞానం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా తం ఠానం పత్తుకామో సత్తాహం బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స మహాదానం దత్వా సత్తాహస్స అచ్చయేన భగవతో పాదమూలే నిపన్నో ‘‘భగవా, భన్తే, ఇతో సత్తమే దివసే యం భిక్ఖుం ఖిప్పాభిఞ్ఞానం అగ్గట్ఠానే ఠపేసి, సో వియ అహమ్పి అనాగతే ఏకస్స బుద్ధస్స సాసనే ఖిప్పాభిఞ్ఞానం అగ్గో భవేయ్య’’న్తి పత్థనం అకాసి ¶ . భగవా అనాగతంసఞాణేన ఓలోకేత్వా సమిజ్ఝనభావం ఞత్వా ‘‘అనాగతే గోతమస్స భగవతో సాసనే పబ్బజిత్వా ఖిప్పాభిఞ్ఞానం అగ్గో భవిస్సతీ’’తి బ్యాకాసి. సో యావతాయుకం పుఞ్ఞాని కత్వా తతో చుతో దేవలోకే నిబ్బత్తో తత్థ ఛ కామావచరసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా పున మనుస్సేసు చక్కవత్తిఆదిసమ్పత్తియో అనేకకప్పకోటిసతేసు అనుభవిత్వా కస్సపస్స భగవతో కాలే ఏకస్మిం కులే నిబ్బత్తో, భగవతి పరినిబ్బుతే పబ్బజితో యదా సాసనే ఓసక్కమానే సత్త భిక్ఖూ చతున్నం పరిసానం అజ్ఝాచారం ¶ దిస్వా సంవేగప్పత్తా అరఞ్ఞం పవిసిత్వా ‘‘యావ సాసనస్స అన్తరధానం న హోతి, తావ అత్తనో పతిట్ఠం కరిస్సామా’’తి సువణ్ణచేతియం వన్దిత్వా తత్థ అరఞ్ఞే ఏకం పబ్బతం దిస్వా ‘‘జీవితసాలయా నివత్తన్తు, నిరాలయా ఇమం పబ్బతం అభిరుహన్తూ’’తి నిస్సేణిం బన్ధిత్వా సబ్బే తం పబ్బతం అభిరుయ్హ నిస్సేణిం పాతేత్వా సమణధమ్మం కరింసు. తేసు సఙ్ఘత్థేరో ఏకరత్తాతిక్కమేన అరహత్తం పాపుణి. సో అనోతత్తదహే నాగలతాదన్తకట్ఠం ఖాదిత్వా ముఖం ధోవిత్వా ఉత్తరకురుతో పిణ్డపాతం ఆహరిత్వా తే భిక్ఖూ ఆహ – ‘‘ఆవుసో, ఇమం పిణ్డపాతం భుఞ్జథా’’తి. తే ఆహంసు – ‘‘కిం, భన్తే, అమ్హేహి ఏవం కతికా కతా ‘యో పఠమం అరహత్తం పాపుణాతి, తేనాభతం పిణ్డపాతం అవసేసా పరిభుఞ్జన్తూ’’’తి? ‘‘నో హేతం, ఆవుసో’’తి. ‘‘తేన హి సచే మయమ్పి తుమ్హే వియ విసేసం నిబ్బత్తేస్సామ, సయం ఆహరిత్వా భుఞ్జిస్సామా’’తి న ఇచ్ఛింసు.

దుతియదివసే దుతియత్థేరో అనాగామీ హుత్వా తథేవ పిణ్డపాతం ఆహరిత్వా ఇతరే నిమన్తేసి. తే ఏవమాహంసు – ‘‘కిం పనావుసో, కతికా కతా, ‘మహాథేరేన ఆభతం పిణ్డపాతం అభుఞ్జిత్వా అనుథేరేన ఆభతం భుఞ్జిస్సామా’’’తి? ‘‘నో హేతం, ఆవుసో’’తి. ‘‘ఏవం సన్తే తుమ్హే ¶ వియ మయమ్పి విసేసం నిబ్బత్తేత్వా అత్తనో అత్తనో పురిసకారేన భుఞ్జితుం సక్కోన్తా భుఞ్జిస్సామా’’తి న ఇచ్ఛింసు. తేసు అరహత్తప్పత్తత్థేరో పరినిబ్బాయి, దుతియో అనాగామీ బ్రహ్మలోకే నిబ్బత్తి, ఇతరే పఞ్చ విసేసం నిబ్బత్తేతుం అసక్కోన్తా సుస్సిత్వా సత్తమే దివసే కాలం కత్వా దేవలోకే నిబ్బత్తింసు. తత్థ దిబ్బసుఖం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే తతో చవిత్వా మనుస్సేసు నిబ్బత్తింసు. తేసు ఏకో పుక్కుసాతి రాజా అహోసి, ఏకో గన్ధారరట్ఠే తక్కసిలాయం కుమారకస్సపో, ఏకో బాహియో దారుచీరియో, ఏకో దబ్బో మల్లపుత్తో, ఏకో సభియో పరిబ్బాజకోతి. తేసు ¶ అయం బాహియో దారుచీరియో సుప్పారకపట్టనే వాణిజకులే నిబ్బత్తో వాణిజకమ్మే నిప్ఫత్తిం గతో మహద్ధనో మహాభోగో, సో సువణ్ణభూమిం గచ్ఛన్తేహి వాణిజేహి సద్ధిం నావమారుయ్హ విదేసం గచ్ఛన్తో కతిపాహం గన్త్వా భిన్నాయ నావాయ సేసేసు మచ్ఛకచ్ఛపభక్ఖేసు జాతేసు ఏకోయేవ అవసిట్ఠో ఏకం ఫలకం గహేత్వా వాయమన్తో సత్తమే దివసే సుప్పారకపట్టనతీరం ఓక్కమి. తస్స నివాసనపారుపనం నత్థి, సో అఞ్ఞం కిఞ్చి అపస్సన్తో సుక్ఖకట్ఠదణ్డకే వాకేహి ¶ పలివేఠేత్వా నివాసేత్వా పారుపిత్వా చ దేవకులతో కపాలం గహేత్వా సుప్పారకపట్టనం అగమాసి. మనుస్సా తం దిస్వా యాగుభత్తాదీని దత్వా ‘‘అయం ఏకో అరహా’’తి సమ్భావేసుం. సో వత్థేసు ఉపనీతేసు ‘‘సచాహం నివాసేమి, పారుపామి వా, లాభసక్కారో మే పరిహాయిస్సతీ’’తి తాని పటిక్ఖిపిత్వా దారుచీరానేవ పరిహరి.

అథస్స ‘‘అరహా, అరహా’’తి బహూహి సమ్భావియమానస్స ఏవం చేతసో పరివితక్కో ఉదపాది ‘‘యే కేచి లోకే అరహన్తో వా అరహత్తమగ్గం వా సమాపన్నా, అహం తేసం అఞ్ఞతరో’’తి సో తేన నియామేన కుహనకమ్మేన జీవికం కప్పేతి.

కస్సపదసబలస్స సాసనే సత్తసు జనేసు పబ్బతం ఆరుయ్హ సమణధమ్మం కరోన్తేసు ఏకో అనాగామీ హుత్వా సుద్ధావాసబ్రహ్మలోకే నిబ్బత్తిత్వా అత్తనో బ్రహ్మసమ్పత్తిం ఓలోకేన్తో ఆగతట్ఠానం ఆవజ్జేన్తో పబ్బతమారుయ్హ సమణధమ్మం కరణట్ఠానం దిస్వా సేసానం నిబ్బత్తనట్ఠానం ఆవజ్జేన్తో ఏకస్స పరినిబ్బుతభావం ఇతరేసఞ్చ పఞ్చన్నం కామావచరదేవలోకే నిబ్బత్తభావం ఞత్వా తే కాలానుకాలం ఆవజ్జేసి ‘‘ఇమస్మిం పన కాలే కహం ను ఖో తే’’తి ఆవజ్జేన్తో దారుచీరియం సుప్పారకపట్టనం నిస్సాయ కుహనకమ్మేన జీవితం కప్పేన్తం దిస్వా ‘‘నట్ఠో వతాయం బాలో, పుబ్బే సమణధమ్మం కరోన్తో అతిఉక్కట్ఠభావేన అరహతాపి ఆభతం పిణ్డపాతం అపరిభుఞ్జిత్వా ఇదాని ఉదరహేతు అనారహావ సమానో అరహత్తం పటిజానిత్వా లోకం వఞ్చేన్తో విచరతి, దసబలస్స ఉప్పన్నభావం న జానాతి, గచ్ఛామి నం సంవేజేత్వా బుద్ధుప్పాదం జానాపేస్సామీ’’తి ఖణేనేవ బ్రహ్మలోకతో ఓతరిత్వా సుప్పారకపట్టనే రత్తిభాగసమనన్తరే దారుచీరియస్స సమ్ముఖే పాతురహోసి. సో ¶ అత్తనో వసనట్ఠానే ఓభాసం దిస్వా బహి నిక్ఖమిత్వా మహాబ్రహ్మానం దిస్వా అఞ్జలిం పగ్గయ్హ ‘‘కే తుమ్హే’’తి పుచ్ఛి. ‘‘అహం తుమ్హాకం పోరాణకసహాయో అనాగామిఫలం పత్వా బ్రహ్మలోకే నిబ్బత్తో, అమ్హాకం సబ్బజేట్ఠకో అరహా హుత్వా పరినిబ్బుతో, తుమ్హే పన పఞ్చజనా ¶ దేవలోకే నిబ్బత్తా. స్వాహం దాని తం ఇమస్మిం ఠానే కుహనకమ్మేన జీవికం కప్పేన్తం దిస్వా దమితుం ఆగతో’’తి వత్వా ఇదం కారణం ఆహ – ‘‘నేవ ఖో త్వం, బాహియ, అరహా నాపి అరహత్తమగ్గం వా సమాపన్నో, సాపి తే పటిపదా నత్థి, యాయ త్వం అరహా వా అస్స అరహత్తమగ్గం వా సమాపన్నో’’తి. అథస్స సత్థు ఉప్పన్నభావం సావత్థియం వసనభావఞ్చ ¶ ఆచిక్ఖిత్వా ‘‘సత్థు సన్తికం గచ్ఛా’’తి తం ఉయ్యోజేత్వా బ్రహ్మలోకమేవ అగమాసి.

బాహియో పన ఆకాసే ఠత్వా కథేన్తం మహాబ్రహ్మానం ఓలోకేత్వా చిన్తేసి – ‘‘అహో భారియం కమ్మం మయా కతం, అనరహం అరహా అహన్తి చిన్తేసిం, అయఞ్చ మం ‘న త్వం అరహా, నాపి అరహత్తమగ్గం వా సమాపన్నాసీ’తి వదతి, అత్థి ను ఖో లోకే అఞ్ఞో అరహా’’తి. అథ నం పుచ్ఛి – ‘‘అథ కే చరహి సదేవకే లోకే అరహన్తో వా అరహత్తమగ్గం వా సమాపన్నా’’తి. అథస్స దేవతా ఆచిక్ఖి – ‘‘అత్థి, బాహియ, ఉత్తరేసు జనపదేసు సావత్థి నామ నగరం, తత్థ సో భగవా ఏతరహి విహరతి అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో. సో హి, బాహియ, భగవా అరహా చేవ అరహత్తాయ చ ధమ్మం దేసేసీ’’తి. బాహియో రత్తిభాగే దేవతాయ కథం సుత్వా సంవిగ్గమానసో తంఖణంయేవ సుప్పారకా నిక్ఖమిత్వా ఏకరత్తివాసేన సావత్థిం అగమాసి, గచ్ఛన్తో చ పన దేవతానుభావేన బుద్ధానుభావేన చ వీసయోజనసతికం మగ్గం అతిక్కమిత్వా సావత్థిం అనుప్పత్తో, తస్మిం ఖణే సత్థా సావత్థియం పిణ్డాయ పవిట్ఠో హోతి. సో జేతవనం పవిసిత్వా అబ్భోకాసే చఙ్కమన్తే సమ్బహులే భిక్ఖూ పుచ్ఛి – ‘‘కుహిం ఏతరహి సత్థా’’తి? భిక్ఖూ ‘‘సావత్థియం పిణ్డాయ పవిట్ఠో’’తి వత్వా ‘‘త్వం పన కుతో ఆగతోసీ’’తి పుచ్ఛింసు. ‘‘సుప్పారకా ఆగతోమ్హీ’’తి. ‘‘కదా నిక్ఖన్తోసీ’’తి? ‘‘హియ్యో సాయన్హసమయే నిక్ఖన్తోమ్హీ’’తి. ‘‘దూరతోపి ఆగతో, నిసీద తావ పాదే ధోవిత్వా తేలేన మక్ఖేత్వా థోకం విస్సమాహి, ఆగతకాలే సత్థారం దక్ఖిస్సతీ’’తి ఆహంసు. ‘‘అహం, భన్తే, సత్థు వా అత్తనో వా జీవితన్తరాయం న జానామి, కత్థచి అట్ఠత్వా అనిసీదిత్వా ఏకరత్తేనేవ వీసయోజనసతికం మగ్గం ఆగతో, సత్థారం పస్సిత్వావ విస్సమిస్సామీ’’తి ఆహ. సో ఏవం వత్వా తరమానరూపో సావత్థిం పవిసిత్వా భగవన్తం అనోపమాయ బుద్ధసిరియా చరన్తం దిస్వా ‘‘చిరస్సం వత మే గోతమో సమ్మాసమ్బుద్ధో దిట్ఠో’’తి దిట్ఠట్ఠానతో పట్ఠాయ ¶ ఓనతసరీరో గన్త్వా అన్తరవీథియం పఞ్చపతిట్ఠితేన వన్దిత్వా గోప్ఫకేసు దళ్హం గహేత్వా ఏవమాహ – ‘‘దేసేతు, భన్తే భగవా, ధమ్మం, దేసేతు ¶ సుగతో ధమ్మం, యం మమస్స దీఘరత్తం హితాయ సుఖాయా’’తి. అథ నం సత్థా ‘‘అకాలో ఖో తావ, బాహియ, అన్తరఘరం పవిట్ఠమ్హా పిణ్డాయా’’తి పటిక్ఖిపి.

తం ¶ సుత్వా బాహియో, ‘‘భన్తే, సంసారే సంసరన్తేన కబళీకారాహారో న అలద్ధపుబ్బో, తుమ్హాకం వా మయ్హం వా జీవితన్తరాయం న జానామి, దేసేతు మే, భన్తే భగవా, ధమ్మం, దేసేతు సుగతో ధమ్మ’’న్తి పున యాచి. సత్థా దుతియమ్పి తథేవ పటిక్ఖిపి. ఏవం కిరస్స అహోసి – ‘‘ఇమస్స దిట్ఠకాలతో పట్ఠాయ సకలసరీరం పీతియా నిరన్తరం అజ్ఝోత్థటం హోతి, బలవపీతివేగో ధమ్మం సుత్వాపి న సక్ఖిస్సతి పటివిజ్ఝితుం, మజ్ఝత్తుపేక్ఖాయ తావ తిట్ఠతు, ఏకరత్తేనేవ వీసయోజనసతికం మగ్గం ఆగతస్సపి చస్స దరథో బలవా సోపి తావ పటిప్పస్సమ్భతూ’’తి. తస్మా ద్విక్ఖత్తుం పటిక్ఖిపిత్వా తతియం యాచితో అన్తరవీథియం ఠితోవ ‘‘తస్మాతిహ తే, బాహియ, ఏవం సిక్ఖితబ్బం, దిట్ఠే దిట్ఠమత్తం భవిస్సతీ’’తిఆదినా (ఉదా. ౧౦) నయేన అనేకపరియాయేన ధమ్మం దేసేసి. సో సత్థు ధమ్మం సుణన్తోయేవ సబ్బాసవే ఖేపేత్వా సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పాపుణి.

౧౭౮. సో అరహత్తం పత్తక్ఖణేయేవ పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సఞ్జాతసోమనస్సో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ఇతో సతసహస్సమ్హీతిఆదిమాహ. తం హేట్ఠా వుత్తనయత్తా ఉత్తానత్థమేవ. అనుత్తానపదవణ్ణనమేవ కరిస్సామ.

౧౮౧. హసనం పచ్చవేక్ఖణన్తి పరిపుణ్ణసోమనస్సజాతం పచ్చవేక్ఖణం, కోమారవణ్ణం అతికోమలన్తి అత్థో.

౧౮౨. హేమయఞ్ఞోపచితఙ్గన్తి సువణ్ణసుత్తయఞ్ఞోపచితసుత్తఅవయవం సరీరం దేహన్తి అత్థో. పలమ్బబిమ్బతమ్బోట్ఠన్తి ఓలమ్బితబిమ్బఫలసదిసం రత్తవణ్ణం ఓట్ఠద్వయసమన్నాగతన్తి అత్థో. సేతతిణ్హసమం దిజన్తి సునిసితతిఖిణఅయలోహఘంసనేన ఘంసిత్వా సమం కతం వియ సమదన్తన్తి అత్థో.

౧౮౩. పీతిసమ్ఫుల్లితాననన్తి పీతియా సుట్ఠు ఫుల్లితం వికసితం ఆననం ముఖం ఆదాసతలసదిసముఖవన్తన్తి అత్థో.

౧౮౪. ఖిప్పాభిఞ్ఞస్స భిక్ఖునోతి ఖిప్పం దేసనాయ సముగ్ఘాటితక్ఖణేయేవ అభివిసేసేన ఞాతుం సమత్థస్స భిక్ఖునోతి అత్థో.

౧౮౬. సగ్గం ¶ ¶ అగం సభవనం యథాతి అత్తనో గేహం వియ సగ్గం లోకం అగమాసిన్తి అత్థో.

౧౯౬. న ¶ త్వం ఉపాయమగ్గఞ్ఞూతి త్వం నిబ్బానాధిగమూపాయభూతమగ్గఞ్ఞూ న అహోసీతి అత్థో.

౨౦౦. సత్థునో సదా జినన్తి సదా సబ్బకాలం జినం జినన్తో పరాజితకోపో సత్థునో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స విమలాననం ఆదాసతలసదిసముఖం పస్సిస్సామి పస్సితుం నిక్ఖమామీతి యోజనా. దిజే అపుచ్ఛిం కుహిం లోకనన్దనోతి కుహిం ఠానే లోకపసాదకరో సత్థాతి దిజే బ్రాహ్మణే అహం భిక్ఖూ అపుచ్ఛిన్తి అత్థో.

౨౦౧. ససోవ ఖిప్పం మునిదస్సనుస్సుకోతి మునిదస్సనే తథాగతదస్సనే ఉస్సుకో ఉస్సాహజాతో ససో ఇవ ఖిప్పం పాపుణాతీతి అత్థో.

౨౦౨. తువటం గన్త్వాతి సీఘం గన్త్వా. పిణ్డత్థం అపిహాగిధన్తి పిణ్డపాతం పటిచ్చ అపిహం అపగతపిహం అగిధం నిత్తణ్హం.

౨౦౩. అలోలక్ఖన్తి ఇతో చితో చ అనోలోకయమానం ఉత్తమే సావత్థినగరే పిణ్డాయ విచరన్తం అదక్ఖిన్తి సమ్బన్ధో. సిరీనిలయసఙ్కాసన్తి సిరియా లక్ఖణానుబ్యఞ్జనసోభాయ నిలయం సఙ్కాసం జలమానతోరణసదిసం. రవిదిత్తిహరాననన్తి విజ్జోతమానసూరియమణ్డలం వియ విజ్జోతమానముఖమణ్డలం.

౨౦౪. కుపథే విప్పనట్ఠస్సాతి కుచ్ఛితపథే సోపద్దవమగ్గే మూళ్హస్స మిచ్ఛాపటిపన్నస్స మే సరణం హోహి పతిట్ఠా హోహి. గోతమాతి భగవన్తం గోత్తేన ఆలపతి.

౨౧౮. న తత్థ సుక్కా జోతన్తీతి సుక్కపభాసమ్పన్నా జోతమానఓసధితారకాదయో న జోతన్తి నప్పభాసన్తి. సేసం ఉత్తానత్థమేవ. సో ఏవం పుబ్బచరితాపదానం పకాసేత్వా తావదేవ చ భగవన్తం పబ్బజ్జం యాచి. ‘‘పరిపుణ్ణం తే పత్తచీవర’’న్తి చ పుట్ఠో ‘‘న పరిపుణ్ణ’’న్తి ఆహ. అథ నం సత్థా ‘‘తేన హి పత్తచీవరం పరియేసాహీ’’తి వత్వా పక్కామి. సో కిర వీసతివస్ససహస్సాని సమణధమ్మం కరోన్తో ‘‘భిక్ఖునా నామ అత్తనా పచ్చయే లభిత్వా అఞ్ఞం అనోలోకేత్వా ¶ సయమేవ పరిభుఞ్జితుం వట్టతీ’’తి వత్వా ఏకభిక్ఖుస్సాపి పత్తేన వా చీవరేన వా సఙ్గహం నాకాసి, ‘‘న తేనస్స ¶ ఇద్ధిమయం పత్తచీవరం ఉప్పజ్జిస్సతీ’’తి ఞత్వా భగవా ఏహిభిక్ఖుభావేన పబ్బజ్జం నాదాసి. తమ్పి పత్తచీవరం పరియేసమానమేవ సఙ్కారట్ఠానతో చోళక్ఖణ్డాని సంకడ్ఢేన్తం పుబ్బవేరికో అమనుస్సో ఏకిస్సా తరుణవచ్ఛాయ గావియా సరీరే అధిముచ్చిత్వా వామఊరుమ్హి పహరిత్వా ¶ జీవితక్ఖయం పాపేసి. సత్థా పిణ్డాయ చరిత్వా కతభత్తకిచ్చో సమ్బహులేహి భిక్ఖూహి సద్ధిం నిక్ఖమన్తో బాహియస్స సరీరం సఙ్కారట్ఠానే పతితం దిస్వా ‘‘గణ్హథ, భిక్ఖవే, ఏతం బాహియం దారుచీరియన్తి ఏకస్మిం గేహద్వారే ఠత్వా మఞ్చకం ఆహరాపేత్వా ఇమం సరీరం నగరద్వారతో నీహరిత్వా ఝాపేత్వా ధాతుయో గహేత్వా థూపం కరోథా’’తి భిక్ఖూ ఆణాపేసి.

తే భిక్ఖూ ధాతుం మహాపథే థూపం కారేత్వా సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా అత్తనో కతకమ్మం ఆరోచేసుం. తతో సఙ్ఘమజ్ఝే కథా ఉదపాది – ‘‘తథాగతో భిక్ఖుసఙ్ఘేన సరీరఝాపనకిచ్చం కారేసి, ధాతుయో చ గాహాపేత్వా చేతియం కారాపేసి, కతరమగ్గో ను ఖో తేన సమధిగతో, సామణేరో ను ఖో సో, భిక్ఖు ను ఖో’’తి. సత్థా తం అట్ఠుప్పత్తిం కత్వా ‘‘పతిట్ఠితో, భిక్ఖవే, బాహియో దారుచీరియో అరహత్తో’’తి ఉపరి ధమ్మదేసనం వడ్ఢేతి. తస్స పరినిబ్బుతభావఞ్చ ఆచిక్ఖిత్వా ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం ఖిప్పాభిఞ్ఞానం యదిదం బాహియో దారుచీరియో’’తి (అ. ని. ౧.౨౦౯, ౨౧౬) ఏతదగ్గే ఠపేసి.

అథ నం భిక్ఖూ పుచ్ఛింసు – ‘‘తుమ్హే, భన్తే, ‘బాహియో దారుచీరియో అరహత్తం పత్తో’తి వదేథ, కదా సో అరహత్తం పత్తో’’తి? ‘‘మమ ధమ్మం సుతకాలే, భిక్ఖవే’’తి. ‘‘కదా పనస్స, భన్తే, తుమ్హేహి ధమ్మో కథితో’’తి? ‘‘భిక్ఖాయ చరన్తేన అన్తరవీథియం ఠితేనా’’తి. ‘‘అప్పమత్తకో, భన్తే, తుమ్హేహి అన్తరవీథియం ఠత్వా కథితధమ్మో; కథం సో తావత్తకేన విసేసం నిబ్బత్తేసీ’’తి? అథ నే సత్థా, ‘‘భిక్ఖవే, మమ ధమ్మం ‘అప్పం’ వా ‘బహుం వా’తి మా చిన్తయిత్థ. అనేకానిపి హి అనత్థపదసంహితాని గాథాసహస్సాని న సేయ్యో, అత్థనిస్సితం పన ఏకమ్పి గాథాపదం సేయ్యో’’తి వత్వా అనుసన్ధిం ఘటేత్వా ధమ్మం దేసేన్తో ఇమం గాథమాహ –

‘‘సహస్సమపి చే గాథా, అనత్థపదసంహితా;

ఏకం గాథాపదం సేయ్యో, యం సుత్వా ఉపసమ్మతీ’’తి. (ధ. ప. ౧౦౧) –

దేసనాపరియోసానే ¶ ¶ చతురాసీతియా పాణసహస్సానం ధమ్మాభిసమయో అహోసీతి.

బాహియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. మహాకోట్ఠికత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సత్తమాపదానే పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో మహాకోట్ఠికత్థేరస్స అపదానం. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే మహాభోగకులే ¶ నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో మాతాపితూనం అచ్చయేన కుటుమ్బం సణ్ఠపేత్వా ఘరావాసం వసన్తో ఏకదివసం పదుముత్తరస్స భగవతో ధమ్మదేసనాకాలే హంసవతీనగరవాసినో గన్ధమాలాదిహత్థే యేన బుద్ధో యేన ధమ్మో యేన సఙ్ఘో, తన్నిన్నే తప్పోణే తప్పబ్భారే గచ్ఛన్తే దిస్వా తేహి సద్ధిం భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా, సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం పటిసమ్భిదాప్పత్తానం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా ‘‘అయం ఇమస్మిం సాసనే పటిసమ్భిదాప్పత్తానం అగ్గో, యంనూనాహమ్పి ఏకస్స బుద్ధస్స సాసనే అయం వియ పటిసమ్భిదాప్పత్తానం అగ్గో భవేయ్య’’న్తి చిన్తేత్వా సత్థు దేసనాపరియోసానే వుట్ఠితాయ పరిసాయ భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా, ‘‘భన్తే, స్వే మయ్హం గేహే భిక్ఖం గణ్హథా’’తి నిమన్తేసి. సత్థా అధివాసేసి. సో భగవన్తం అభివాదేత్వా పదక్ఖిణం కత్వా సకనివేసనం గన్త్వా సబ్బరత్తిం బుద్ధస్స చ భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ నిసజ్జట్ఠానం గన్ధమాలాదీహి అలఙ్కరిత్వా ఖాదనీయభోజనీయం పటియాదాపేత్వా తస్సా రత్తియా అచ్చయేన సకనివేసనే భిక్ఖుసతసహస్సపరివారం సత్థారం వివిధయాగుఖజ్జకపరివారం ససూపబ్యఞ్జనం గన్ధసాలిభోజనం భోజాపేత్వా భత్తకిచ్చపరియోసానే చిన్తేసి – ‘‘మహన్తం ఖో అహం ఠానన్తరం పత్థేమి, న పన యుత్తం మయా ఏకదివసమేవ దానం దత్వా తం ఠానన్తరం పత్థేతుం, అనుపటిపాటియా సత్తాహం దానం దత్వా పత్థేస్సామీ’’తి. సో తేనేవ నియామేన సత్తాహం మహాదానం దత్వా భత్తకిచ్చపరియోసానే దుస్సకోట్ఠాగారం వివరాపేత్వా ఉత్తమం తిచీవరప్పహోనకం సుఖుమవత్థం బుద్ధస్స పాదమూలే ఠపేత్వా భిక్ఖుసతసహస్సస్స చ తిచీవరం దత్వా తథాగతం ఉపసఙ్కమిత్వా, ‘‘భన్తే, యో సో భిక్ఖు తుమ్హేహి ఇతో సత్తమే దివసమత్థకే ¶ పటిసమ్భిదాప్పత్తానం అగ్గట్ఠానే ఠపితో, అహమ్పి సో భిక్ఖు వియ అనాగతే ఉప్పజ్జనకస్స బుద్ధస్స సాసనే పబ్బజిత్వా పటిసమ్భిదాప్పత్తానం అగ్గో భవేయ్య’’న్తి సత్థు పాదమూలే నిపజ్జిత్వా పత్థనం అకాసి. సత్థా తస్స సమిజ్ఝనభావం ఞత్వా ‘‘అనాగతే ఇతో కప్పసతసహస్సమత్థకే గోతమో నామ బుద్ధో లోకే ఉప్పజ్జిస్సతి, తస్స సాసనే తవ పత్థనా సమిజ్ఝిస్సతీ’’తి ¶ బ్యాకాసి. సో తత్థ యావతాయుకం పుఞ్ఞాని కత్వా తతో చుతో దేవసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా అపరాపరం దేవమనుస్సేసు పరిబ్భమి.

ఏవం సో దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞఞాణసమ్భారే సమ్భరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం బ్రాహ్మణమహాసాలకులే ¶ నిబ్బత్తి, కోట్ఠికోతిస్స నామం అకంసు. కస్మా మాతుయా వా అయ్యకపయ్యకాదీనం వా నామం అగ్గహేత్వా ఏవం నామం కరింసూతి చే? అత్తనో పఞ్ఞవన్తతాయ వేదఙ్గేసు సతక్కపరతక్కేసు సనిఘణ్డుకేటుభేసు సాక్ఖరప్పభేదేసు సకలబ్యాకరణేసు చ ఛేకభావేన చ దిట్ఠదిట్ఠే జనే ముఖసత్తీహి కోట్ఠేన్తో పక్కోట్ఠేన్తో వితుదన్తో విచరతీతి అన్వత్థనామం కరింసూతి వేదితబ్బం. సో వయప్పత్తో తయో వేదే ఉగ్గహేత్వా బ్రాహ్మణసిప్పే నిప్ఫత్తిం పత్తో ఏకదివసం సత్థు సన్తికం గన్త్వా ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా ఉపసమ్పన్నకాలతో పట్ఠాయ విపస్సనాయ కమ్మం కరోన్తో సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పత్వా పటిసమ్భిదాసు చిణ్ణవసీ హుత్వా అభీతో మహాథేరే ఉపసఙ్కమిత్వా పఞ్హం పుచ్ఛన్తోపి దసబలం ఉపసఙ్కమిత్వా పటిసమ్భిదాసుయేవ పఞ్హం పుచ్ఛి. ఏవమయం థేరో తత్థ కతాధికారతాయ తత్థ చిణ్ణవసీభావేన చ పటిసమ్భిదాప్పత్తానం అగ్గో జాతో. అథ నం సత్థా మహావేదల్లసుత్తం అట్ఠుప్పత్తిం కత్వా పటిసమ్భిదాప్పత్తానం అగ్గట్ఠానే ఠపేసి, ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం పటిసమ్భిదాప్పత్తానం యదిదం మహాకోట్ఠికో’’తి (అ. ని. ౧.౨౦౯, ౨౧౮).

౨౨౧. సో అపరేన సమయేన విముత్తిసుఖం పటిసంవేదేన్తో సోమనస్సజాతో అత్తనో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదిమాహ. తం సబ్బం హేట్ఠా వుత్తనయత్తా ఉత్తానత్థమేవ.

ఇత్థం ¶ సుదమాయస్మా మహాకోట్ఠికోతి ఏత్థ సుదన్తి నిదస్సనే నిపాతో. ఆయస్మాతి గారవాధివచనం, యథా తం ఆయస్మా మహామోగ్గల్లానోతి.

మహాకోట్ఠికత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. ఉరువేలకస్సపత్థేరఅపదానవణ్ణనా

అట్ఠమాపదానే పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో ఉరువేలకస్సపత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి ¶ పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో వయప్పత్తో సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుత్వా సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం మహాపరివారానం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా సయమ్పి తం ఠానన్తరం పత్థేన్తో మహాదానం దత్వా పణిధానం అకాసి. భగవా చస్స అనన్తరాయతం ¶ దిస్వా ‘‘అనాగతే గోతమబుద్ధస్స సాసనే మహాపరివారానం అగ్గో భవిస్సతీ’’తి బ్యాకాసి. సో తత్థ యావతాయుకం పుఞ్ఞాని కత్వా తతో చవిత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇతో ద్వేనవుతికప్పమత్థకే ఫుస్సస్స భగవతో వేమాతికకనిట్ఠభాతా హుత్వా నిబ్బత్తో, అఞ్ఞేపిస్స ద్వే కనిట్ఠభాతరో అహేసుం. తే తయో బుద్ధప్పముఖభిక్ఖుసఙ్ఘం నిమన్తేత్వా పరమాయ పూజాయ పూజేత్వా యావజీవం కుసలం కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో అమ్హాకం భగవతో ఉప్పత్తితో పురేతరమేవ బారాణసియం బ్రాహ్మణకులే తయో భాతరో హుత్వా నిబ్బత్తా గోత్తవసేన తయోపి కస్సపాతి ఏవం నామకా అహేసుం. తే తయో వయప్పత్తా తయో వేదే ఉగ్గణ్హింసు. తేసం జేట్ఠభాతికస్స పఞ్చమాణవకసతాని పరివారా, మజ్ఝిమస్స తీణి, కనిట్ఠస్స ద్వే, తే అత్తనో గన్థేసు సారం ఓలోకేన్తా దిట్ఠధమ్మికమేవ అత్థం దిస్వా పబ్బజ్జం రోచేసుం. తేసు జేట్ఠభాతా అత్తనో పరివారేన సద్ధిం ఉరువేలం గన్త్వా ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా ఉరువేలకస్సపో నామ జాతో, మజ్ఝిమో గఙ్గానదీవఙ్కే పబ్బజితో నదీకస్సపో నామ జాతో, కనిట్ఠో గయాసీసే పబ్బజితో గయాకస్సపో నామ జాతో. ఏవం తేసు ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా తత్థ తత్థ వసన్తేసు బహూనం దివసానం అచ్చయేన అమ్హాకం బోధిసత్తో మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమిత్వా ¶ పటివిద్ధసబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణో అనుక్కమేన ధమ్మచక్కం పవత్తేత్వా పఞ్చవగ్గియత్థేరే అరహత్తే పతిట్ఠాపేత్వా యసకులపుత్తప్పముఖే పఞ్చపఞ్ఞాసజనే సహాయకే వినేత్వా సట్ఠి అరహన్తే ‘‘చరథ, భిక్ఖవే, చారిక’’న్తి (మహావ. ౩౨) విస్సజ్జేత్వా తింసభద్దవగ్గియే వినేత్వా ఉరువేలకస్సపస్స వసనట్ఠానం గన్త్వా వసనత్థాయ అగ్యాగారం పవిసిత్వా తత్థ గతనాగదమనాదీహి అడ్ఢుడ్ఢసహస్సేహి పాటిహారియేహి ఉరువేలకస్సపం సపరివారం వినేత్వా పబ్బాజేసి. తస్స పబ్బజ్జావిధానఞ్చ ఇద్ధిపాటిహారియకరణఞ్చ సబ్బం నదీకస్సపస్స అపదానట్ఠకథాయం ఆవి భవిస్సతి. తస్స పబ్బజితభావం సుత్వా ఇతరేపి ద్వే భాతరో సపరిసా ఆగన్త్వా సత్థు సన్తికే పబ్బజింసు. సబ్బేవ తే ఇద్ధిమయపత్తచీవరధరా ఏహిభిక్ఖుకా అహేసుం. సత్థా తం సమణసహస్సం ఆదాయ గయాసీసం గన్త్వా పిట్ఠిపాసాణే నిసిన్నో ఆదిత్తపరియాయదేసనాయ (మహావ. ౫౪) తే సబ్బే అరహత్తే పతిట్ఠాపేసి.

౨౫౧. సో ఏవం అరహత్తం పత్వా సోమనస్సజాతో అత్తనో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదిమాహ. అనుత్తానపదమేవ ¶ వణ్ణయిస్సామ.

౨౬౮. సో ¶ చ సబ్బం తమం హన్త్వాతి సో ఫుస్సో భగవా రాగదోసమోహాదికిలేసన్ధకారం విద్ధంసేత్వా. విజటేత్వా మహాజటన్తి తణ్హామానాదీహి దియడ్ఢసహస్సేహి కిలేసగణేహి మహాబ్యాకులం జటం విజటేత్వా పదాలేత్వా ఫాలేత్వాతి అత్థో. సదేవకం దేవలోకసహితం సకలం లోకసన్నివాసంతప్పయన్తో సన్తప్పయన్తో పీణేన్తో అమతం వుట్ఠిం మహానిబ్బానవుట్ఠిధారం వస్సతే పగ్ఘరాపేతీతి యోజనా.

౨౬౯. తదా హి బారాణసియన్తి ‘‘బారస మనుస్సా’’తిఆదీసు వియ బారస ద్వాదసరాసీ హుత్వా పురా, హిమవన్తతో ఇసయో చ పచ్చేకమునిసఙ్ఖాతా ఇసయో చ గన్ధమాదనతో ఆకాసేనాగన్త్వా ఏత్థ గచ్ఛన్తి ఓతరన్తి పవిసన్తీతి బారాణసీ, అథ వా సమ్మాసమ్బుద్ధసఙ్ఖాతానం అనేకసతసహస్సానం ధమ్మచక్కపవత్తనత్థాయ ఓతరట్ఠానం నగరం లిఙ్గవిపల్లాసం కత్వా ఇత్థిలిఙ్గవసేన బారాణసీతి వుచ్చతి, తిస్సం బారాణసియం.

౨౭౩. నిక్ఖిత్తసత్థం ¶ పచ్చన్తన్తి ఛడ్డితసత్థం పాతితఆవుధం పచ్చన్తజనపదం నిబ్బిసేవనం కత్వా పునరుపచ్చతన్తి పునరపి తం నగరం ఉపేచ్చ ఉపగమ్మ సమ్పత్తాతి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

ఉరువేలకస్సపత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. రాధత్థేరఅపదానవణ్ణనా

౨౯౬. నవమాపదానే పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో రాధత్థేరస్స అపదానం. తం సబ్బం పాఠానుసారేన నయానుచిన్తనేన విఞ్ఞూహి సువిఞ్ఞేయ్యమేవ. కేవలం పుఞ్ఞనానత్తమేవాతి.

రాధత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

దసమం మోఘరాజత్థేరఅపదానం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

చతుపఞ్ఞాసమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౫౫. భద్దియవగ్గో

౧. లకుణ్డకభద్దియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పఞ్చపఞ్ఞాసమవగ్గే ¶ ¶ పఠమాపదానే పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో లకుణ్డకభద్దియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే మహాభోగకులే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థు ధమ్మం సుణన్తో నిసిన్నో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం మఞ్జుస్సరానం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా సయమ్పి తం ఠానన్తరం పత్థేన్తో బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స సప్పిసక్ఖరాదిమధురరససమ్మిస్సం మహాదానం దత్వా ‘‘అహమ్పి, భన్తే, అనాగతే అయం భిక్ఖు వియ ఏకస్స బుద్ధస్స సాసనే మఞ్జుస్సరానం అగ్గో భవేయ్య’’న్తి పణిధానం అకాసి. భగవా తస్స అనన్తరాయం దిస్వా బ్యాకరిత్వా పక్కామి.

సో ¶ యావతాయుకం పుఞ్ఞాని కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఫుస్సభగవతో కాలే చిత్రకోకిలో హుత్వా నిబ్బత్తో రాజుయ్యానతో మధురం అమ్బఫలం తుణ్డేనాదాయ గచ్ఛన్తో సత్థారం దిస్వా పసన్నమానసో ‘‘దస్సామి బుద్ధస్సా’’తి చిత్తం ఉప్పాదేసి. సత్థా తస్స చిత్తాచారం ఞత్వా పత్తం గహేత్వా నిసీది. కోకిలో దసబలస్స పత్తే అమ్బపక్కం ఠపేసి. సత్థా తస్స సోమనస్సుప్పాదనత్థం తస్స పస్సన్తస్సేవ తం పరిభుఞ్జి. అథ సో కోకిలో పసన్నమానసో తేనేవ పీతిసుఖేన సత్తాహం వీతినామేసి. తేనేవ పుఞ్ఞకమ్మేన ఉప్పన్నుప్పన్నభవే మఞ్జుస్సరో అహోసి. కస్సపసమ్మాసమ్బుద్ధకాలే వడ్ఢకికులే నిబ్బత్తేత్వా జేట్ఠకవడ్ఢకీ హుత్వా పాకటో అహోసి. పరినిబ్బుతే భగవతి తస్స సరీరధాతుయో నిదహితుం సత్తయోజనప్పమాణే థూపే ఆరద్ధే సో ఆహ – ‘‘యోజనావట్టం యోజనుబ్బేధం కరోమా’’తి. తే సబ్బే తస్స వచనే అట్ఠంసు. ఇతి అప్పమాణస్స బుద్ధస్స ఓరప్పమాణం చేతియం కారేసి, తేన కమ్మేన నిబ్బత్తట్ఠానే అఞ్ఞేహి హీనప్పమాణో అహోసి. సో అమ్హాకం భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా అతిరస్సతాయ చ సువణ్ణపటిమా వియ సున్దరసరీరతాయ చ లకుణ్డకభద్దియోతి పఞ్ఞాయిత్థ. సో అపరభాగే సత్థు ధమ్మదేసనం ¶ సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా బహుస్సుతో ధమ్మకథికో హుత్వా మధురేన సరేన పరేసం ధమ్మం కథేసి.

అథేకస్మిం ఉస్సవదివసే ఏకేన బ్రాహ్మణేన సద్ధిం రథేన గచ్ఛన్తీ ఏకా గణికా థేరం దిస్వా దన్తవిదంసకం హసి. థేరో తస్సా దన్తట్ఠికే నిమిత్తం గహేత్వా ఝానం ఉప్పాదేత్వా తం పాదకం కత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అనాగామీ అహోసి, సో అభిణ్హం కాయగతాయ సతియా విహరన్తో ఏకదివసం ¶ ఆయస్మతా ధమ్మసేనాపతినా ఓవదియమానో అనుసాసియమానో అరహత్తే పతిట్ఠహి. ఏకచ్చే భిక్ఖూ చ సామణేరా చ తస్స అరహత్తప్పత్తభావం అజానన్తో కణ్ణేసు గహేత్వా కడ్ఢన్తి, సీసే బాహాయ హత్థపాదాదీసు వా గహేత్వా చాలేత్వా కీళన్తా విహేఠేసుం. అథ భగవా సుత్వా – ‘‘మా, భిక్ఖవే, మమ పుత్తం విహేఠేథా’’తి ఆహ. తతో పట్ఠాయ తం ‘‘అరహా’’తి జానిత్వా న విహేఠేసుం.

౧౨. సో ¶ అరహా హుత్వా సఞ్జాతసోమనస్సో అత్తనో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదిమాహ. మఞ్జునాభినికూజహన్తి మధురేన పేమనియేన సరేన అభినికూజిం సద్దం నిచ్ఛారేసిం అహన్తి అత్థో. సేసమేత్థ సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

లకుణ్డకభద్దియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. కఙ్ఖారేవతత్థేరఅపదానవణ్ణనా

౩౪. దుతియాపదానే పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో కఙ్ఖారేవతత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో, తం సబ్బం పాఠానుసారేన సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

కఙ్ఖారేవతత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. సీవలిత్థేరఅపదానవణ్ణనా

తతియాపదానే ¶ పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో సీవలిత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో హేట్ఠా వుత్తనయేన విహారం గన్త్వా పరిసాయ పరియన్తే ఠితో ధమ్మం సుణన్తో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం లాభీనం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా ‘‘మయాపి అనాగతే ఏవరూపేన భవితుం వట్టతీ’’తి దసబలం నిమన్తేత్వా సత్తాహం బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖసఙ్ఘస్స మహాదానం దత్వా, ‘‘భన్తే, ఇమినా అధికారకమ్మేన న అఞ్ఞం సమ్పత్తిం పత్థేమి, అనాగతే పన ఏకస్స బుద్ధస్స సాసనే అహమ్పి తుమ్హేహి సో ఏతదగ్గే ఠపితభిక్ఖు వియ లాభీనం అగ్గో భవేయ్య’’న్తి పత్థనం అకాసి. సత్థా తస్స అనన్తరాయతం దిస్వా ‘‘అయం తే పత్థనా అనాగతే గోతమస్స బుద్ధస్స సన్తికే సమిజ్ఝిస్సతీ’’తి బ్యాకరిత్వా పక్కామి. సో కులపుత్తో యావజీవం కుసలం కత్వా దేవమనుస్సేసు ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా విపస్సిస్స ¶ భగవతో ¶ కాలే బన్ధుమతీనగరతో అవిదూరే ఏకస్మిం గామకే నిబ్బత్తి, తస్మిం సమయే బన్ధుమతీనగరవాసినో రఞ్ఞా సద్ధిం సాకచ్ఛిత్వా దసబలస్స దానం అదంసు.

ఏకదివసం సబ్బే ఏకతో హుత్వా దానం దేన్తా ‘‘కిం ను ఖో అమ్హాకం దానగ్గే నత్థీ’’తి (అ. ని. అట్ఠ. ౧.౧.౨౦౭; థేరగా. అట్ఠ. ౧.౫౯ సీవలిత్థేరగాథావణ్ణనా) ఓలోకేన్తా మధుఞ్చ గుళదధిఞ్చ నాద్దసంసు. తే ‘‘యతో కుతోచి ఆహరిస్సామా’’తి జనపదతో నగరపవిసనమగ్గేసు పురిసే ఠపేసుం. తదా ఏస కులపుత్తో అత్తనో గామతో గుళదధివారకం గహేత్వా ‘‘కిఞ్చిదేవ ఆహరిస్సామీ’’తి నగరం గచ్ఛన్తో ‘‘ముఖం ధోవిత్వా ధోతహత్థపాదో పవిసిస్సామీ’’తి ఫాసుకట్ఠానం ఓలోకేన్తో నఙ్గలసీసప్పమాణం నిమ్మక్ఖికదణ్డకమధుం దిస్వా ‘‘పుఞ్ఞేన మే ఇదం ఉప్పన్న’’న్తి గహేత్వా నగరం పావిసి. నాగరేహి ఠపితపురిసో తం దిస్వా, ‘‘మారిస, కస్స ఇమం హరసీ’’తి పుచ్ఛి. ‘‘న కస్సచి, సామి, విక్కాయికం మే ఇద’’న్తి. ‘‘తేన హి ఇమం కహాపణం గహేత్వా ఏతం మధుఞ్చ గుళదధిఞ్చ దేహీ’’తి.

సో చిన్తేసి – ‘‘ఇదం మే న బహుం అగ్ఘతి, అయఞ్చ ఏకప్పహారేనేవ బహుం దేతి, వీమంసిస్సామీ’’తి. తతో నం ఆహ – ‘‘నాహం ఏకకహాపణేన దేమీ’’తి. ‘‘యది ఏవం ద్వే కహాపణే గహేత్వా దేహీ’’తి. ‘‘ద్వీహిపి న దేమీ’’తి. ఏతేనుపాయేన వడ్ఢేత్వా యావ సహస్సం పాపుణి, సో చిన్తేసి – ‘‘అతిఅఞ్ఛితుం న వట్టతి, హోతు తావ ఇమినా కత్తబ్బకమ్మం పుచ్ఛిస్సామీ’’తి ¶ . అథ నం ఆహ – ‘‘న ఇదం బహుఅగ్ఘనకం, త్వం పన బహుం దేసి, కేన కమ్మేన ఇదం గణ్హసీ’’తి. ‘‘ఇధ, భో, నగరవాసినో రఞ్ఞా సద్ధిం పటివిరుజ్ఝిత్వా విపస్సిసమ్మాసమ్బుద్ధస్స దానం దేన్తా ఇదం ద్వయం దానగ్గే అపస్సన్తా మం పరియేసాపేన్తి. సచే ఇదం ద్వయం న లభిస్సన్తి, నాగరానం పరాజయో భవిస్సతి. తస్మా సహస్సం దత్వా గణ్హామీ’’తి. ‘‘కిం పనేతం నాగరానం ఏవ వట్టతి, ఉదాహు అఞ్ఞేసమ్పి దాతుం వట్టతీ’’తి? ‘‘యస్స కస్సచి దాతుం అవారితమేత’’న్తి. ‘‘అత్థి పన కోచి నాగరానం దానే ఏకదివసం సహస్సం దాతా’’తి? ‘‘నత్థి, సమ్మా’’తి. ‘‘ఇమేసం మే ద్విన్నం సహస్సగ్ఘనకభావం జానాసీ’’తి? ‘‘ఆమ, జానామీ’’తి. ‘‘తేన హి గచ్ఛ, నాగరానం ఆరోచేహి – ‘ఏకో పురిసో ఇమాని ద్వే మూలేన న దేతి, తుమ్హేహి సద్ధిం సహత్థేనేవ దాతుకామో, తుమ్హే ఇమేసం ద్విన్నం కారణా నిబ్బితక్కా హోథా’’తి. ‘‘త్వం ఇమస్మిం దానే జేట్ఠకభాగస్స ¶ కాయసక్ఖీ హోహీ’’తి వత్వా గతో. సో పన కులపుత్తో గామతో పరిబ్బయత్థం గహితకహాపణేన పఞ్చకటుకం గహేత్వా చుణ్ణం కత్వా ¶ దధితో కఞ్చియం వాహేత్వా తత్థ మధుపటలం పీళేత్వా పఞ్చకటుకచుణ్ణేన యోజేత్వా పదుమినిపత్తే పక్ఖిపిత్వా తం సంవిదహిత్వా ఆదాయ దసబలస్స అవిదూరే నిసీది. మహాజనేహి ఆహరియమానస్స సక్కారస్స అన్తరే అత్తనో పత్తవారం ఓలోకేన్తో ఓకాసం ఞత్వా సత్థు సన్తికం గన్త్వా, ‘‘భన్తే, అయం మే దుగ్గతసక్కారో, ఇమం మే అనుకమ్పం పటిచ్చ పటిగ్గణ్హథా’’తి. సత్థా తస్సానుకమ్పం పటిచ్చ చతుమహారాజేహి దత్తియేన సేలమయపత్తేన తం పటిగ్గహేత్వా యథా అట్ఠసట్ఠియా భిక్ఖుసతసహస్సస్స దియ్యమానం న ఖీయతి, ఏవం అధిట్ఠాసి.

సో కులపుత్తో నిట్ఠితభత్తకిచ్చం భగవన్తం వన్దిత్వా ఏకమన్తం నిసిన్నో ఆహ – ‘‘దిట్ఠో మే, భన్తే భగవా, అజ్జ బన్ధుమతీనగరవాసీహి తుమ్హాకం సక్కారో ఆహరియమానో, అహమ్పి ఇమస్స నిస్సన్దేన నిబ్బత్తనిబ్బత్తభవే లాభగ్గయసగ్గప్పత్తో భవేయ్య’’న్తి. సత్థా ‘‘ఏవం హోతు కులపుత్తా’’తి వత్వా తస్స చ నగరవాసీనఞ్చ భత్తానుమోదనం కత్వా పక్కామి. సో కులపుత్తో యావజీవం కుసలం కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సుప్పవాసాయ రాజధీతుయా కుచ్ఛిమ్హి పటిసన్ధిం గణ్హి. తస్స పటిసన్ధిగ్గహణకాలతో పట్ఠాయ సాయం పాతఞ్చ పఞ్చపణ్ణాకారసతాని సుప్పవాసాయ ఉపనీయన్తి. అథస్స సా పుఞ్ఞవీమంసనత్థం హత్థేన బీజపచ్ఛిం ఫుసాపేన్తీ అట్ఠాసి. ఏకేకబీజతో సలాకసతం సలాకసహస్సమ్పి నిగ్గచ్ఛతి, ఏకేకకరీసఖేత్తతో పణ్ణాసమ్పి సట్ఠిపి సకటపమాణాని ఉప్పజ్జన్తి. కోట్ఠపూరణకాలేపిస్సా కోట్ఠద్వారం హత్థేన ఫుసన్తియా రాజధీతాయ పుఞ్ఞేన గణ్హన్తానం గహితగహితం పున పూరతి. పరిపుణ్ణభత్తకుమ్భితోపి ‘‘రాజధీతాయ పుఞ్ఞ’’న్తి వత్వా యస్స కస్సచి దేన్తా నం యావ న ఉక్కడ్ఢన్తి, న తావ భత్తం ఖీయతి. దారకే కుచ్ఛిగతేయేవ సత్త వస్సాని అతిక్కమింసు.

గబ్భే ¶ పన పరిపక్కే సత్తాహం మహాదుక్ఖం అనుభోసి. సా సామికం ఆమన్తేత్వా – ‘‘పురే మరణా జీవమానా దానం దస్సామీ’’తి సత్థు సన్తికం ¶ పేసేసి – ‘‘గచ్ఛ, సామి, ఇమం పవత్తిం సత్థు ఆరోచేత్వా సత్థారం నిమన్తేహి, యఞ్చ సత్థా వదతి, తం సాధుకం ఉపలక్ఖేత్వా ఆగన్త్వా మయ్హం కథేహీ’’తి. సో గన్త్వా తస్సా సాసనం సత్థు ఆరోచేసి – ‘‘సత్థు భన్తే, కోళియధీతా పాదే వన్దతీ’’తి. సత్థా తస్సా అనుకమ్పం పటిచ్చ – ‘‘సుఖినీ హోతు సుప్పవాసా కోళియధీతా అరోగా, అరోగం పుత్తం విజాయతూ’’తి ఆహ. సో తం సుత్వా భగవన్తం వన్దిత్వా అత్తనో గామాభిముఖో ¶ పాయాసి. తస్స పురే ఆగమనాయేవ సుప్పవాసాయ కుచ్ఛితో ధమ్మకరణతో ఉదకం వియ గబ్భో నిక్ఖమి, పరివారేత్వా నిసిన్నజనో అస్సుముఖో రోదితుం ఆరద్ధో హట్ఠతుట్ఠోవ తస్సా సామికస్స తుట్ఠిసాసనం ఆరోచేతుం అగమాసి. సో తేసం ఇఙ్గితం దిస్వా – ‘‘దసబలేన కథితకథా నిప్ఫన్నా భవిస్సతి మఞ్ఞే’’తి చిన్తేసి. సో ఆగన్త్వా సత్థు కథం రాజధీతాయ కథేసి. రాజధీతా తయా నిమన్తితం జీవభత్తమేవ మఙ్గలభత్తం భవిస్సతి, గచ్ఛ సత్తాహం దసబలం నిమన్తేహీతి. సో తథా అకాసి. సత్తాహం బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స మహాదానం పవత్తయింసు. సో దారకో ఞాతీనం సన్తత్తచిత్తం నిబ్బాపేన్తో సీతలభావం కురుమానో జాతోతి, సీవలిత్వేవ నామం కరింసు. సో సత్త వస్సాని గబ్భే వసితత్తా జాతకాలతో పట్ఠాయ సబ్బకమ్మక్ఖమో అహోసి. ధమ్మసేనాపతి సారిపుత్తత్థేరో సత్తమే దివసే తేన సద్ధిం కథాసల్లాపమకాసి. సత్థాపి ఇమం గాథం అభాసి –

‘‘యోమం పలిపథం దుగ్గం, సంసారం మోహమచ్చగా;

తిణ్ణో పారఙ్గతో ఝాయీ, అనేజో అకథంకథీ;

అనుపాదాయ నిబ్బుతో, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణ’’న్తి. (ధ. ప. ౪౧౪; సు. ని. ౬౪౩);

అథ నం థేరో ఏవమాహ – ‘‘కిం పన తయా ఏవరూపం దుక్ఖం అనుభవిత్వా పబ్బజితుం న వట్టతీ’’తి? ‘‘లభన్తో పబ్బజేయ్యం, భన్తే’’తి. సుప్పవాసా తం థేరేన సద్ధిం కథేన్తం దిస్వా – ‘‘కిం ను ఖో మే పుత్తో ధమ్మసేనాపతినా కథేతీ’’తి థేరం ఉపసఙ్కమిత్వా పుచ్ఛి – ‘‘మయ్హం పుత్తో తుమ్హేహి సద్ధిం కిం కథేతి, భన్తే’’తి? అత్తనా అనుభుత్తగబ్భవాసదుక్ఖం కథేత్వా – ‘‘తుమ్హేహి అనుఞ్ఞాతో పబ్బజిస్సామీ’’తి వదతీతి. ‘‘సాధు భన్తే, పబ్బాజేథ న’’న్తి. థేరో తం విహారం నేత్వా తచపఞ్చకకమ్మట్ఠానం దత్వా పబ్బాజేన్తో, ‘‘సీవలి ¶ , తుయ్హం అఞ్ఞేన ఓవాదేన కమ్మం నత్థి, తయా సత్త వస్సాని అనుభుత్తదుక్ఖమేవ పచ్చవేక్ఖాహీ’’తి. ‘‘భన్తే, పబ్బజ్జాయేవ తుమ్హాకం భారో, యం పన మయా సక్కా కాతుం, తమహం జానిస్సామీ’’తి. సో పన పఠమకేసవట్టియా ¶ ఓరోపితక్ఖణేయేవ సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠాసి, దుతియాయ ఓరోపితక్ఖణే సకదాగామిఫలే, తతియాయ అనాగామిఫలే పతిట్ఠాసి. సబ్బేసంయేవ కేసానం ఓరోపనఞ్చ అరహత్తఫలసచ్ఛికిరియా చ అపురే అపచ్ఛా అహోసి.

అథ ¶ భిక్ఖుసఙ్ఘే కథా ఉదపాది – ‘‘అహో ఏవం పుఞ్ఞవాపి థేరో సత్తమాసాధికాని సత్త సంవచ్ఛరాని మాతుగబ్భే వసిత్వా సత్త దివసాని మూళ్హగబ్భే వసీ’’తి. సత్థా ఆగన్త్వా – ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా – ‘‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే – ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇమినా కులపుత్తేన ఇమాయ జాతియా కతకమ్మ’’న్తి వత్వా అతీతం ఆహరిత్వా అతీతే, భిక్ఖవే, బుద్ధుప్పాదతో పురేతరమేవ ఏస కులపుత్తో బారాణసియం రాజకులే నిబ్బత్తో, పితు అచ్చయేన రజ్జే పతిట్ఠాయ విభవసమ్పన్నో పాకటో అహోసి. తదా ఏకో పచ్చన్తరాజా ‘‘రజ్జం గణ్హిస్సామీ’’తి ఆగన్త్వా నగరం ఉపరున్ధిత్వా ఖన్ధావారం కారేత్వా విహాసి. అథ రాజా మాతుయా సద్ధిం సమానచ్ఛన్దో హుత్వా సత్తాహం ఖన్ధావారనగరే చతూసు దిసాసు ద్వారం పిధాపేసి, నిక్ఖమన్తానం పవిసన్తానఞ్చ ద్వారమూళ్హం అహోసి. అథ మిగదాయవిహారే పచ్చేకబుద్ధా ఉగ్ఘోసేసుం. రాజా సుత్వా ద్వారం వివరాపేసీతి. పచ్చన్తరాజాపి పలాయి. సో తేన కమ్మవిపాకేన నరకాదీసు దుక్ఖమనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే రాజకులే నిబ్బత్తోపి మాతుయా సద్ధిం ఇమం ఏవరూపం దుక్ఖమనుభవి. తస్స పన పబ్బజితకాలతో పట్ఠాయ భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చత్తారో పచ్చయా యదిచ్ఛకం ఉప్పజ్జన్తి. ఏవం ఏత్థ వత్థు సముట్ఠితం.

అపరభాగే సత్థా సావత్థిం అగమాసి. థేరో భగవన్తం అభివాదేత్వా, ‘‘భన్తే, మయ్హం పుఞ్ఞబలం వీమంసిస్సామి, పఞ్చభిక్ఖుసతాని దేథా’’తి. ‘‘గణ్హ, సీవలీ’’తి. సో పఞ్చసతే భిక్ఖూ గహేత్వా హిమవన్తాభిముఖం గచ్ఛన్తో అటవిమగ్గం గచ్ఛతి. తస్స పఠమం దిట్ఠనిగ్రోధే అధివత్థా దేవతా సత్త దివసాని దానం అదాసి. ఇతి సో –

‘‘నిగ్రోధం పఠమం పస్సి, దుతియం పణ్డవపబ్బతం;

తతియం అచిరవతియం, చతుత్థం వరసాగరం.

‘‘పఞ్చమం ¶ హిమవన్తం సో, ఛట్ఠం ఛద్దన్తుపాగమి;

సత్తమం గన్ధమాదనం, అట్ఠమం అథ రేవత’’న్తి. (అ. ని. అట్ఠ. ౧.౧.౨౦౭; థేరగా. అట్ఠ. ౧.౫౯ సీవలిత్థేరగాథావణ్ణనా) –

సబ్బట్ఠానేసు ¶ సత్త సత్త దివసానేవ దానం అదంసు. గన్ధమాదనపబ్బతే పన నాగదత్తదేవరాజా సత్తసు దివసేసు ఏకదివసం ఖీరపిణ్డపాతం అదాసి, ఏకదివసం సప్పిపిణ్డపాతం అదాసి. అథ నం ¶ భిక్ఖుసఙ్ఘో ఆహ – ‘‘ఆవుసో, ఇమస్స దేవరఞ్ఞో నేవ ధేనుయో దుయ్హమానా పఞ్ఞాయన్తి, న దధినిమ్మథనం, కుతో తే, దేవరాజ, ఇదం ఉప్పజ్జతీ’’తి? ‘‘భన్తే, కస్సపదసబలస్స కాలే ఖీరసలాకభత్తదానస్సేతం ఫల’’న్తి దేవరాజా ఆహ.

అపరభాగే సత్థా ఖదిరవనియరేవతత్థేరస్స పచ్చుగ్గమనం అకాసి. కథం? అథాయస్మా సారిపుత్తో సత్థారం ఆహ – ‘‘భన్తే, మయ్హం కిర కనిట్ఠభాతా రేవతో పబ్బజితో, సో అభిరమేయ్య వా న వా, గన్త్వా నం పస్సిస్సామీ’’తి. భగవా రేవతస్స ఆరద్ధవిపస్సకభావం ఞత్వా ద్వే వారే పటిక్ఖిపిత్వా తతియవారే యాచితో అరహత్తప్పత్తభావం ఞత్వా – సారిపుత్త, అహమ్పి గమిస్సామి భిక్ఖూనం ఆరోచేహీతి. థేరో భిక్ఖూ సన్నిపాతాపేత్వా – ‘‘ఆవుసో, సత్థా చారికం చరితుకామో, గన్తుకామా ఆగచ్ఛన్తూ’’తి సబ్బేసంయేవ ఆరోచేసి. దసబలస్స చారికత్థాయ గమనకాలే ఓహియ్యమానకభిక్ఖూ నామ అప్పకా హోన్తి, ‘‘సత్థు సువణ్ణవణ్ణం సరీరం పస్సిస్సామ, మధురధమ్మకథం వా సుణిస్సామా’’తి యేభుయ్యేన గన్తుకామా బహుతరావ హోన్తి. ఇతి సత్థా మహాభిక్ఖుసఙ్ఘపరివారో ‘‘రేవతం పస్సిస్సామా’’తి నిక్ఖన్తో.

అథేకస్మిం పదేసే ఆనన్దత్థేరో ద్వేధాపథం పత్వా భగవన్తం పుచ్ఛి – ‘‘భన్తే, ఇమస్మిం ఠానే ద్వేధాపథో, కతరమగ్గేన భిక్ఖుసఙ్ఘో గచ్ఛతూ’’తి? ‘‘కతరమగ్గో, ఆనన్ద, ఉజుకో’’తి? ‘‘భన్తే, ఉజుమగ్గో తింసయోజనికో అమనుస్సపథో. పరిహారమగ్గో పన సట్ఠియోజనికో ఖేమో సుభిక్ఖో’’తి. ‘‘ఆనన్ద, సీవలి, అమ్హేహి సద్ధిం ఆగతో’’తి? ‘‘ఆమ, భన్తే, ఆగతో’’తి. ‘‘తేన హి సఙ్ఘో ఉజుమగ్గమేవ గచ్ఛతు, సీవలిస్స పుఞ్ఞం వీమంసిస్సామా’’తి. సత్థా భిక్ఖుసఙ్ఘపరివారో సీవలిత్థేరస్స పుఞ్ఞవీమంసనత్థం తింసయోజనమగ్గం అభిరుహి (అ. ని. అట్ఠ. ౧.౧.౨౦౩).

మగ్గం ¶ అభిరుహనట్ఠానతో పట్ఠాయ దేవసఙ్ఘో యోజనే యోజనే ఠానే నగరం మాపేత్వా బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స వసనత్థాయ విహారే పటియాదేసి. దేవపుత్తా రఞ్ఞా పేసితకమ్మకారా వియ హుత్వా యాగుఖజ్జకాదీని గహేత్వా – ‘‘కహం, అయ్యో సీవలీ’’తి పుచ్ఛన్తా గచ్ఛన్తి. థేరో సక్కారసమ్మానం గాహాపేత్వా సత్థు సన్తికం గచ్ఛతి. సత్థా భిక్ఖుసఙ్ఘేన సద్ధిం పరిభుఞ్జి. ఇమినావ నియామేన సత్థా సక్కారం అనుభవన్తో దేవసికం యోజనపరమం గన్త్వా తింసయోజనికం కన్తారం అతిక్కమ్మ ఖదిరవనియరేవతత్థేరస్స ¶ వసనట్ఠానం పత్తో, థేరో సత్థు ఆగమనం ఞత్వా అత్తనో ¶ వసనట్ఠానే బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స పహోనకవిహారే దసబలస్స గన్ధకుటిం రత్తిట్ఠానదివాట్ఠానాని చ ఇద్ధియా మాపేత్వా తథాగతస్స పచ్చుగ్గమనం గతో. సత్థా అలఙ్కతపటియత్తేన మగ్గేన విహారం పావిసి. అథ తథాగతే గన్ధకుటిం పవిట్ఠే భిక్ఖూ వస్సగ్గేన పత్తసేనాసనాని పవిసింసు. దేవతా ‘‘అకాలో ఆహారస్సా’’తి అట్ఠవిధం పానకం ఆహరింసు. సత్థా సఙ్ఘేన సద్ధిం పానకం పివి. ఇమినా నియామేనేవ తథాగతస్స సక్కారసమ్మానం అనుభవన్తస్సేవ అద్ధమాసో అతిక్కన్తో.

అథేకచ్చే ఉక్కణ్ఠితభిక్ఖూ ఏకస్మిం ఠానే నిసీదిత్వా కథం ఉప్పాదయింసు – ‘‘దసబలో ‘మయ్హం అగ్గసావకస్స కనిట్ఠభాతా’తి వత్వా ఏవరూపం నవకమ్మికం భిక్ఖుం పస్సితుం ఆగతో, ఇమస్స విహారస్స సన్తికే జేతవనవిహారో వా వేళువనవిహారాదయో వా కిం కరిస్సన్తి? అయమ్పి భిక్ఖు ఏవరూపస్స నవకమ్మస్స కారకో, కిం నామ సమణధమ్మం కరిస్సతీ’’తి? అథ సత్థా చిన్తేసి – ‘‘మయి ఇధ చిరం వసన్తే ఇదం ఠానం ఆకిణ్ణం భవిస్సతి, ఆరఞ్ఞకా నామ భిక్ఖూ పవివేకత్థికా హోన్తి, రేవతస్స ఫాసువిహారో న భవిస్సతీ’’తి. తతో థేరస్స దివాట్ఠానం గతో. థేరోపి ఏకకోవ చఙ్కమనకోటియం ఆలమ్బనఫలకం నిస్సాయ పాసాణఫలకే నిసిన్నో సత్థారం దూరతోవ ఆగచ్ఛన్తం దిస్వా పచ్చుగ్గన్త్వా వన్ది.

అథ నం సత్థా పుచ్ఛి – ‘‘రేవత, ఇదం వాళమిగట్ఠానం, చణ్డానం హత్థిఅస్సాదీనం సద్దం సుత్వా కిం కరోసీ’’తి? ‘‘తేసం మే, భన్తే, సద్దం సుణతో అరఞ్ఞపీతి నామ ఉప్పన్నా’’తి. సత్థా ఇమస్మిం ఠానే రేవతత్థేరస్స పఞ్చహి గాథాసతేహి అరఞ్ఞానిసంసం నామ కథేత్వా పునదివసే అవిదూరట్ఠానే పిణ్డాయ ¶ చరిత్వా రేవతత్థేరం ఆమన్తేత్వా యేహి భిక్ఖూహి థేరస్స అవణ్ణో కథితో, తేసం కత్తరయట్ఠిఉపాహనతేలనాళిఛత్తానం పముస్సనభావమకాసి. తే అత్తనో పరిక్ఖారత్థాయ నివత్తా ఆగతమగ్గేనేవ గచ్ఛన్తాపి తం ఠానం సల్లక్ఖేతుం న సక్కోన్తి. పఠమఞ్హి తే అలఙ్కతపటియత్తేన మగ్గేన గన్త్వా, తందివసం పన విసమమగ్గేన గచ్ఛన్తా తస్మిం తస్మిం ఠానే ఉక్కుటికం నిసీదన్తా జణ్ణుకేహి గచ్ఛన్తి. తే గుమ్బే చ గచ్ఛే చ కణ్డకే చ మద్దన్తా అత్తనా వసితసభాగట్ఠానం గన్త్వా తస్మిం తస్మిం ఖదిరఖాణుకే లగ్గితం అత్తనో ఛత్తం సఞ్జానన్తి, ఉపాహనం కత్తరయట్ఠిం తేలనాళిఞ్చ సఞ్జానన్తి. తే తస్మిం సమయే ‘‘ఇద్ధిమా అయం ¶ భిక్ఖూ’’తి ఞత్వా అత్తనో పరిక్ఖారమాదాయ ‘‘దసబలస్స పటియత్తసక్కారో నామ ఏవరూపో హోతీ’’తి వదన్తా అగమంసు.

పురతో ఆగతే భిక్ఖూ, విసాఖా ఉపాసికా, అత్తనో గేహే నిసిన్నకాలే పుచ్ఛి – ‘‘మనాపం ¶ ను ఖో, భన్తే, రేవతస్స వసనట్ఠాన’’న్తి? ‘‘మనాపం, ఉపాసికే, నన్దవనచిత్తలతావనపటిభాగం తం సేనాసన’’న్తి. అథ తేసం పచ్ఛతో ఆగతే భిక్ఖూ పుచ్ఛి – ‘‘మనాపం, అయ్యా, రేవతస్స వసనట్ఠాన’’న్తి? ‘‘మా పుచ్ఛ, ఉపాసికే, కథేతుం అయుత్తట్ఠానం, ఏతం ఉజ్జఙ్గలసక్ఖరపాసాణవిసమఖదిరవనం ఏవ, తత్థ సో భిక్ఖు వసతీ’’తి.

విసాఖా పురిమానం పచ్ఛిమానఞ్చ భిక్ఖూనం కథం సుత్వా, ‘‘కేసం ను ఖో కథా సచ్చా’’తి పచ్ఛాభత్తం గన్ధమాలం ఆదాయ దసబలస్స ఉపట్ఠానం గన్త్వా వన్దిత్వా ఏకమన్తం నిసిన్నా సత్థారం పుచ్ఛి – ‘‘భన్తే, రేవతత్థేరస్స వసనట్ఠానం ఏకచ్చే అయ్యా వణ్ణేన్తి, ఏకచ్చే నిన్దన్తి, కిమేతం, భన్తే’’తి? ‘‘విసాఖే, రమణియం వా హోతు మా వా, యస్మిం ఠానే అరియానం చిత్తం రమతి, తదేవ ఠానం రమణియం నామా’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

‘‘గామే వా యది వారఞ్ఞే, నిన్నే వా యది వా థలే;

యత్థ అరహన్తో విహరన్తి, తం భూమిరామణేయ్యక’’న్తి. (ధ. ప. ౯౮; థేరగా. ౯౯౧; సం. ని. ౧.౨౬౧);

అపరభాగే భగవా అరియగణమజ్ఝే నిసిన్నో థేరం ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం లాభీనం యదిదం, సీవలీ’’తి (అ. ని. ౧.౧౯౮, ౨౦౭) ఏతదగ్గే ఠపేసి.

౫౪. అథాయస్మా సీవలిత్థేరో అరహత్తం పత్వా పత్తఏతదగ్గట్ఠానో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ¶ పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదిమాహ. అనుత్తానత్థపదవణ్ణనమేవ కరిస్సామ.

౫౫. సీలం తస్స అసఙ్ఖేయ్యన్తి తస్స పదుముత్తరస్స భగవతో సీలం అసఙ్ఖేయ్యం.

‘‘నవ కోటిసహస్సాని, అసీతిసతకోటియో;

పఞ్ఞాససతసహస్సాని, ఛత్తింసా చ పునాపరే.

‘‘ఏతే సంవరవినయా, సమ్బుద్ధేన పకాసితా;

పేయ్యాలముఖేన నిద్దిట్ఠా, సిక్ఖావినయసంవరే’’తి. (విసుద్ధి. ౧.౨౦; పటి. మ. అట్ఠ. ౧.౧.౩౭) –

ఏవం వుత్తసిక్ఖాపదాని భిక్ఖూనం సావకపఞ్ఞత్తివసేన వుత్తాని. భగవతో పన సీలం అసఙ్ఖేయ్యమేవ ¶ సంఖాతుం గణేతుం ¶ అసక్కుణేయ్యన్తి అత్థో. సమాధివజిరూపమో యథా వజిరం ఇన్దనీలమణివేళురియమణిఫలికమసారగల్లాదీని రతనాని విజ్ఝతి ఛిద్దావఛిద్దం కరోతి, ఏవమేవ పదుముత్తరస్స భగవతో లోకుత్తరమగ్గసమాధి పటిపక్ఖపచ్చనీకధమ్మే విజ్ఝతి భిన్దతి సముచ్ఛిన్దతీతి అత్థో. అసఙ్ఖేయ్యం ఞాణవరం తస్స బుద్ధస్స చత్తారి సచ్చాని సత్తతింసబోధిపక్ఖియధమ్మే సఙ్ఖతాసఙ్ఖతధమ్మే చ జానితుం పటివిజ్ఝితుం సమత్థం సయమ్భూఞాణసబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణాదిఞాణసమూహం అసఙ్ఖేయ్యం, అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నాదిభేదేన సంఖావిరహితన్తి అత్థో. విముత్తి చ అనోపమాతి సంకిలేసేహి విముత్తత్తా సోతాపత్తిఫలాదికా చతస్సో విముత్తియో అనుపమా ఉపమారహితా ‘‘ఇమా వియ భూతా’’తి ఉపమేతుం న సక్కాతి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

సీవలిత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. వఙ్గీసత్థేరఅపదానవణ్ణనా

చతుత్థాపదానే పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో వఙ్గీసత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే మహాభోగకులే నిబ్బత్తో వుద్ధిప్పత్తో ధమ్మం సోతుం ¶ గచ్ఛన్తేహి నగరవాసీహి సద్ధిం విహారం గన్త్వా ధమ్మం సుణన్తో సత్థారం ఏకభిక్ఖుం పటిభానవన్తానం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా సత్థు అధికారకమ్మం కత్వా – ‘‘అహమ్పి అనాగతే పటిభానవన్తానం అగ్గో భవేయ్య’’న్తి పత్థనం కత్వా సత్థారా బ్యాకతో యావజీవం కుసలం కత్వా దేవమనుస్సేసు ఉభయసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తిత్వా మాతు పరిబ్బాజికాభావేన అపరభాగే పరిబ్బాజకోతి పాకటో వఙ్గీసోతి చ లద్ధనామో తయో వేదే ఉగ్గణ్హిత్వా తతో ఆచరియం ఆరాధేత్వా ఛవసీసజాననమన్తం నామ సిక్ఖిత్వా ఛవసీసం నఖేన ఆకోటేత్వా – ‘‘అయం సత్తో అసుకయోనియం నిబ్బత్తో’’తి జానాతి.

బ్రాహ్మణా ‘‘అయం అమ్హాకం జివికాయ మగ్గో’’తి వఙ్గీసం గహేత్వా గామనిగమరాజధానియో విచరింసు. వఙ్గీసో తివస్సమత్థకే మతానమ్పి సీసం ఆహరాపేత్వా నఖేన ఆకోటేత్వా – ‘‘అయం సత్తో అసుకయోనియం నిబ్బత్తో’’తి వత్వా మహాజనస్స కఙ్ఖాచ్ఛేదనత్థం తే తే జనే ఆవాహేత్వా అత్తనో ¶ అత్తనో గతిం కథాపేతి. తేన తస్మిం మహాజనో ¶ అభిప్పసీదతి. సో తం నిస్సాయ మహాజనస్స హత్థతో సతమ్పి సహస్సమ్పి లభతి. బ్రాహ్మణా వఙ్గీసం ఆదాయ యథారుచి విచరింసు. వఙ్గీసో సత్థు గుణే సుత్వా సత్థారం ఉపసఙ్కమితుకామో అహోసి. బ్రాహ్మణా ‘‘సమణో గోతమో మాయాయ తం ఆవట్టేస్సతీ’’తి పటిక్ఖిపింసు.

వఙ్గీసో తేసం వచనం అనాదియిత్వా, సత్థు సన్తికం గన్త్వా, పటిసన్థారం కత్వా, ఏకమన్తం నిసీది. సత్థా తం పుచ్ఛి – ‘‘వఙ్గీస, కిఞ్చి సిప్పం జానాతీ’’తి? ‘‘ఆమ, భో గోతమ, ఛవసీసమన్తం నామేకం జానామి, తేన తివస్సమత్థకే మతానమ్పి సీసం నఖేన ఆకోటేత్వా నిబ్బత్తట్ఠానం జానామీ’’తి. అథ సత్థా తస్స ఏకం నిరయే నిబ్బత్తస్స సీసం, ఏకం మనుస్సేసు, ఏకం దేవేసు, ఏకం పరినిబ్బుతస్స సీసం ఆహరాపేత్వా దస్సేసి. సో పఠమసీసం ఆకోటేత్వా, ‘‘భో గోతమ, అయం సత్తో నిరయే నిబ్బత్తో’’తి ఆహ. సాధు వఙ్గీస, సుట్ఠు తయా దిట్ఠం, ‘‘అయం సత్తో కుహిం నిబ్బత్తో’’తి పుచ్ఛి. ‘‘మనుస్సలోకే’’తి. ‘‘అయం కుహి’’న్తి? ‘‘దేవలోకే’’తి. తిణ్ణన్నమ్పి నిబ్బత్తట్ఠానం కథేసి. పరినిబ్బుతస్స పన సీసం నఖేన ఆకోటేన్తో నేవ ¶ అన్తం న కోటిం పస్సి. అథ నం సత్థా ‘‘న సక్కోసి, వఙ్గీసా’’తి పుచ్ఛి. ‘‘పస్సథ, భో గోతమ, ఉపపరిక్ఖామి తావాతి పునప్పునం పరివత్తేత్వాపి బాహిరకమన్తేన ఖీణాసవస్స సీసం జానితుం న సక్కోతి. అథస్స మత్థకతో సేదో ముచ్చి. సో లజ్జిత్వా తుణ్హీ అహోసి’’. అథ నం సత్థా ‘‘కిలమసి, వఙ్గీసా’’తి ఆహ. ‘‘ఆమ, భో గోతమ, ఇమస్స నిబ్బత్తట్ఠానం జానితుం న సక్కోమి. సచే తుమ్హే జానాథ, కథేథా’’తి. ‘‘వఙ్గీస, అహం ఏతమ్పి జానామి, ఇతో ఉత్తరిపి జానామీ’’తి వత్వా –

‘‘చుతిం యో వేది సత్తానం, ఉపపత్తిఞ్చ సబ్బసో;

అసత్తం సుగతం బుద్ధం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణం.

‘‘యస్స గతిం న జానన్తి, దేవా గన్ధబ్బమానుసా;

ఖీణాసవం అరహన్తం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణ’’న్తి. (ధ. ప. ౪౧౯-౪౨౦; సు. ని. ౬౪౮-౬౪౯) –

ఇమా ద్వే గాథాయో అభాసి. సో తేన హి, భో గోతమ, తం విజ్జం మే దేథాతి అపచితిం దస్సేత్వా సత్థు సన్తికే నిసీది. సత్థా ‘‘అమ్హేహి సమానలిఙ్గస్స దేమా’’తి ఆహ. వఙ్గీసో ‘‘యం కిఞ్చి కత్వా మయా ఇమం మన్తం గహేతుం వట్టతీ’’తి బ్రాహ్మణే ఉపగన్త్వా ఆహ – ‘‘తుమ్హే మయి ¶ పబ్బజన్తే మా చిన్తయిత్థ, అహం మన్తం ఉగ్గణ్హిత్వా సకలజమ్బుదీపే జేట్ఠకో భవిస్సామి, తుమ్హాకమ్పి తేన భద్దమేవ భవిస్సతీ’’తి ¶ సో మన్తత్థాయ సత్థు సన్తికం ఉపసఙ్కమిత్వా పబ్బజ్జం యాచి. తదా చ థేరో నిగ్రోధకప్పో భగవతో సన్తికే ఠితో హోతి, తం భగవా ఆణాపేసి – ‘‘నిగ్రోధకప్ప, ఇమం పబ్బాజేహీ’’తి. థేరో సత్థు ఆణాయ తం పబ్బాజేత్వా ‘‘మన్తపరివారం తావ ఉగ్గణ్హాహీ’’తి ద్వత్తింసాకారకమ్మట్ఠానం విపస్సనాకమ్మట్ఠానఞ్చ ఆచిక్ఖి. సో ద్వత్తింసాకారకమ్మట్ఠానం సజ్ఝాయన్తోవ విపస్సనాయ కమ్మట్ఠానం పట్ఠపేసి. బ్రాహ్మణా తం ఉపసఙ్కమిత్వా – ‘‘కిం, భో వఙ్గీస, సమణస్స గోతమస్స సన్తికే సిప్పం ఉగ్గహిత’’న్తి పుచ్ఛింసు. ‘‘ఆమ సిక్ఖితం’’. ‘‘తేన హి ఏహి గమిస్సామా’’తి. ‘‘కిం సిప్పసిక్ఖనేన, గచ్ఛథ తుమ్హే న మయ్హం తుమ్హేహి కత్తబ్బకిచ్చ’’న్తి. బ్రాహ్మణా ‘‘త్వమ్పి దాని సమణస్స గోతమస్స వసం ఆపన్నో, మాయాయ ఆవట్టితో, కిం మయం తవ సన్తికే కరిస్సామా’’తి ఆగతమగ్గేనేవ పక్కమింసు. వఙ్గీసో విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం సచ్ఛాకాసి.

౯౬. ఏవం ¶ థేరో అరహత్తం పత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదిమాహ. అనుత్తానత్థమేవ వణ్ణయిస్సామ.

౯౯. పభాహి అనురఞ్జన్తోతి సో పదుముత్తరో భగవా నీలపీతాదిఛబ్బణ్ణపభాహి రంసీహి అనురఞ్జన్తో జలన్తో సోభయమానో విజ్జోతమానోతి అత్థో. వేనేయ్యపదుమాని సోతి పదుముత్తరసూరియో అత్తనో వచనసఙ్ఖాతేన సూరియరంసియా వేనేయ్యజనసఙ్ఖాతపదుమాని విసేసేన బోధేన్తో పబోధేన్తో అరహత్తమగ్గాధిగమేన ఫుల్లితాని కరోతీతి అత్థో.

౧౦౦. వేసారజ్జేహి సమ్పన్నోతి –

‘‘అన్తరాయే చ నియ్యానే, బుద్ధత్తే ఆసవక్ఖయే;

ఏతేసు చతుట్ఠానేసు, బుద్ధో సుట్ఠు విసారదో’’తి. –

ఏవం వుత్తచతువేసారజ్జఞాణేహి సమ్పన్నో సమఙ్గీభూతో సమన్నాగతోతి అత్థో.

౧౦౫. వాగీసో వాదిసూదనోతి వాదీనం పణ్డితజనానం ఈసో పధానో ‘‘వాదీసో’’తి వత్తబ్బే ద-కారస్స గ-కారం కత్వా ఏవం వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం. సకత్థపరత్థవాదం సూదతి పగ్ఘరాపేతి పాకటం కరోతీతి వాదిసూదనో.

౧౧౦. మారమసనాతి ¶ ఖన్ధమారాదయో పఞ్చమారే మసతి పరామసతి విద్ధంసేతీతి మారమసనో. దిట్ఠిసూదనాతి వోహారపరమత్థసఙ్ఖాతం ¶ దిట్ఠిదస్సనం సూదతి పగ్ఘరం దీపేతీతి దిట్ఠిసూదనో.

౧౧౧. విస్సామభూమి సన్తానన్తి సకలసంసారసాగరే సన్తానం కిలమన్తానం సోతాపత్తిమగ్గాదిఅధిగమాపనేన విస్సమభూమి విస్సమట్ఠానం వూపసమనట్ఠానన్తి అత్థో.

౧౩౨. తతోహం విహతారమ్భోతి తతో పచ్చేకబుద్ధస్స సరీరదస్సనేన అహం విహతారమ్భో వినట్ఠసారమ్భో, వినట్ఠమానో నిమ్మదో హుత్వా పబ్బజ్జం సం సుట్ఠు యాచిం సంయాచిం ఆరోచేసిన్తి అత్థో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

వఙ్గీసత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. నన్దకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

పఞ్చమాపదానే ¶ పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో నన్దకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారోతిఆది సబ్బం పాఠానుసారేన సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

నన్దకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. కాళుదాయిత్థేరఅపదానవణ్ణనా

ఛట్ఠాపదానే పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో కాళుదాయిత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థు ధమ్మదేసనం సుణన్తో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం కులప్పసాదకానం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా తజ్జం అభినీహారకమ్మం కత్వా తం ఠానన్తరం పత్థేసి. సత్థాపి బ్యాకాసి. సో యావజీవం కుసలం కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో అమ్హాకం బోధిసత్తస్స మాతుకుచ్ఛియం పటిసన్ధిగ్గహణదివసే దేవలోకతో చవిత్వా కపిలవత్థుస్మింయేవ అమచ్చకులే పటిసన్ధిం గణ్హి. బోధిసత్తేన సహ ఏకదివసేయేవ ¶ జాతో, తందివసంయేవ నం దుకూలచుమ్బటకేన నిపజ్జాపేత్వా బోధిసత్తస్స ఉపట్ఠానం నయింసు. బోధిసత్తేన హి సద్ధిం బోధిరుక్ఖో, రాహులమాతా, చత్తారో నిధీ ¶ , ఆరోహనియహత్థీ, కణ్డకో, ఛన్నో, కాళుదాయీతి ఇమే సత్త ఏకదివసే జాతత్తా సహజాతా నామ అహేసుం. అథస్స నామగ్గహణదివసే సకలనగరస్స ఉదగ్గచిత్తదివసే జాతత్తా ఉదాయీత్వేవ నామం కరింసు. థోకం కాళధాతుకత్తా పన కాళుదాయీతి పఞ్ఞాయిత్థ. సో బోధిసత్తేన సద్ధిం కుమారకీళం కీళన్తో వుద్ధిం అగమాసి.

అపరభాగే లోకనాథే మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమిత్వా అనుక్కమేన సబ్బఞ్ఞుతం పత్వా పవత్తితవరధమ్మచక్కే రాజగహం ఉపనిస్సాయ వేళువనే విహరన్తే సుద్ధోదనమహారాజా తం పవత్తిం సుత్వా పురిససహస్సపరివారం ఏకం అమచ్చం ‘‘పుత్తం మే ఇధానేహీ’’తి పేసేసి. సో సత్థు ధమ్మదేసనావేలాయం సత్థు సన్తికం గన్త్వా పరిసపరియన్తే ఠితో ధమ్మం సుత్వా సపరివారో ¶ అరహత్తం పాపుణి. అథ నే సత్థా ‘‘ఏథ, భిక్ఖవో’’తి హత్థం పసారేసి. సబ్బే తంఖణంయేవ ఇద్ధిమయపత్తచీవరధరా వస్ససట్ఠికత్థేరా వియ అహేసుం. అరహత్తప్పత్తతో పట్ఠాయ అరియా నామ మజ్ఝత్తావ హోన్తి, తస్మా రఞ్ఞా పేసితసాసనం దసబలస్స నారోచేసి. రాజా నేవ గతో ఆగచ్ఛతి, న సాసనం సుయ్యతీతి అపరమ్పి అమచ్చం పురిససహస్సపరివారం పేసేసి. తస్మిమ్పి తథా పటిపన్నే అపరమ్పీతి ఏతేన నయేన నవపురిససహస్సపరివారే నవ అమచ్చే పేసేసి. సబ్బే గన్త్వా అరహత్తం పత్వా తుణ్హీభూతా అహేసుం.

అథ రాజా చిన్తేసి – ‘‘ఏత్తకా జనా మయి సినేహాభావేన దసబలస్స ఇధాగమనత్థాయ న కిఞ్చి కథయింసు, అయం ఖో పన ఉదాయీ దసబలేన సమవయో సహపంసుకీళికో, మయి చ సినేహవా, ఇమం పేసేస్సామీ’’తి. అథ తం పక్కోసాపేత్వా, ‘‘తాత, త్వం పురిససహస్సపరివారో గన్త్వా దసబలం ఇధానేహీ’’తి వత్వా పేసేసి. సో పన గచ్ఛన్తో ‘‘సచాహం, దేవ, పబ్బజితుం లభిస్సామి, ఏవాహం భగవన్తం ఇధానేస్సామీ’’తి వత్వా రఞ్ఞా ‘‘పబ్బజితోపి మమ పుత్తం దస్సేహీ’’తి వుత్తో రాజగహం గన్త్వా సత్థు ధమ్మదేసనావేలాయ పరిసపరియన్తే ఠితో ధమ్మం సుత్వా సపరివారో అరహత్తం పత్వా ఏహిభిక్ఖుభావే పతిట్ఠాసి. సో అరహత్తం పత్వా – ‘‘న తావాయం దసబలస్స కులనగరం గన్తుం కాలో, వస్సన్తే పన ఉపగతే పబ్బతేసు వనసణ్డేసు హరితతిణసఞ్ఛన్నాయ భూమియా గమనకాలో భవిస్సతీ’’తి గమనకాలం ఆగమేన్తో వస్సన్తే సమ్పత్తే సత్థు కులనగరం గన్తుం గమనవణ్ణం సంవణ్ణేసి. వుత్తఞ్చేతం థేరగాథాయ (థేరగా. ౫౨౭-౫౩౦) –

‘‘అఙ్గారినో ¶ ¶ దాని దుమా భదన్తే, ఫలేసినో ఛదనం విప్పహాయ;

తే అచ్చిమన్తోవ పభాసయన్తి, సమయో మహావీర భాగీ రసానం.

‘‘దుమాని ఫుల్లాని మనోరమాని, సమన్తతో సబ్బదిసా పవన్తి;

పత్తం పహాయ ఫలమాససానా, కాలో ఇతో పక్కమనాయ వీర.

‘‘నేవాతిసీతం ¶ న పనాతిఉణ్హం, సుఖా ఉతు అద్ధనియా భదన్తే;

పస్సన్తు తం సాకియా కోళియా చ, పచ్ఛాముఖం రోహినియం తరన్తం.

‘‘ఆసాయ కసతే ఖేత్తం, బీజం ఆసాయ వప్పతి;

ఆసాయ వాణిజా యన్తి, సముద్దం ధనహారకా;

యాయ ఆసాయ తిట్ఠామి, సా మే ఆసా సమిజ్ఝతు.

‘‘నాతిసీతం నాతిఉణ్హం, నాతిదుబ్భిక్ఖఛాతకం;

సద్దలా హరితా భూమి, ఏస కాలో మహాముని. (అ. ని. అట్ఠ. ౧.౧.౨౨౫);

‘‘పునప్పునఞ్చేవ వపన్తి బీజం, పునప్పునం వస్సతి దేవరాజా;

పునప్పునం ఖేత్తం కసన్తి కస్సకా, పునప్పునం ధఞ్ఞముపేతి రట్ఠం.

‘‘పునప్పునం యాచనకా చరన్తి, పునప్పునం దానపతీ దదన్తి;

పునప్పునం దానపతీ దదిత్వా, పునప్పునం సగ్గముపేన్తి ఠానం.

‘‘వీరో హవే సత్తయుగం పునేతి; యస్మిం కులే జాయతి భూరిపఞ్ఞో;

మఞ్ఞామహం సక్కతి దేవదేవో, తయా హి జాతో ముని సచ్చనామో.

‘‘సుద్ధోదనో ¶ నామ పితా మహేసినో, బుద్ధస్స మాతా పన మాయనామా;

యా బోధిసత్తం పరిహరియ కుచ్ఛినా, కాయస్స భేదా తిదివమ్హి మోదతి.

‘‘సా ¶ గోతమీ కాలకతా ఇతో చుతా, దిబ్బేహి కామేహి సమఙ్గిభూతా;

సా మోదతి కామగుణేహి పఞ్చహి, పరివారితా దేవగణేహి తేహి.

‘‘బుద్ధస్స ¶ పుత్తోమ్హి అసయ్హసాహినో, అఙ్గీరసస్సప్పటిమస్స తాదినో;

పితుపితా మయ్హం తువంసి సక్క, ధమ్మేన మే గోతమ అయ్యకోసీ’’తి. (థేరగా. ౫౩౧-౫౩౬);

‘‘అమ్బా పనసా కపిట్ఠా చ, పుప్ఫపల్లవలఙ్కతా;

ధువప్ఫలాని సవన్తి, ఖుద్దామధుకకూపమా;

సేవమానో ఉభో పస్సే, గన్తుకాలో మహాయస్స.

‘‘జమ్బూ సుమధురా నీపా, మధుగణ్డిదివప్ఫలా;

తా ఉభోసు పజ్జోతన్తి, గన్తుకాలో మహాయస.

‘‘తిణ్డుకాని పియాలాని, సోణ్ణవణ్ణా మనోరమా;

ఖుద్దకప్పఫలా నిచ్చం, గన్తుకాలో మహాయస.

‘‘కదలీ పఞ్చమోచ్చి చ, సుపక్కఫలభూసితా;

ఉభోపస్సేసు లమ్బన్తి, గన్తుకాలో మహాయస.

‘‘మధుప్ఫలధరా నిచ్చం, మోరరుక్ఖా మనోరమా;

ఖుద్దకప్పఫలా నిచ్చం, గన్తుకాలో మహాయస.

‘‘హిన్తాలతాలపన్తీ చ, రజతక్ఖన్ధోవ జోతరే;

సుపక్కఫలసఞ్ఛన్నా, ఖుద్దకప్పా మధుస్సవా;

ఫలాని తాని ఖాదన్తే, గన్తుకాలో మహాయస.

‘‘ఉదుమ్బరారుణావణ్ణా ¶ , సదాసుమధురప్ఫలా;

ఉభోపస్సేసు లమ్బన్తి, గన్తుకాలో మహాయస.

‘‘ఇత్థమ్భూతా ¶ అనేకా తే, నానాఫలధరా దుమా;

ఉభోపస్సేసు లమ్బన్తి, గన్తుకాలో మహాయస.

‘‘చమ్పకా సలళా నాగా, సుగన్ధా మాలుతేరితా;

సుపుప్ఫితగ్గా జోతన్తి, సుగన్ధేనాభిపూజయుం;

సాదరా వినతానేవ, గన్తుకాలో మహాయస.

‘‘పున్నాగా గిరిపున్నాగా, పుప్ఫితా ధరణీరుహా;

సుపుప్ఫితగ్గా జోతన్తి, సుగన్ధేనాభిపూజయుం;

సాదరా వినతుగ్గగ్గా, గన్తుకాలో మహాయస.

‘‘అసోకా ¶ కోవిళారా చ, సోమనస్సకరా వరా;

సుగన్ధా కణ్ణికా బన్ధా, రత్తవణ్ణేహి భూసితా;

సాదరా వినతుగ్గగ్గా, సమయో తే మహాయస.

‘‘కణ్ణికారా ఫుల్లితా నిచ్చం, సోవణ్ణరంసిజోతకా;

దిబ్బగన్ధా పవాయన్తి, దిసా సబ్బాని సోభయం;

సాదరా వినతానేవ, సమయో తే మహాయస.

‘‘సుపత్తా గన్ధసమ్పన్నా, కేతకీ ధనుకేతకీ;

సుగన్ధా సమ్పవాయన్తి, దిసా సబ్బాభిగన్ధినో;

సాదరా పూజయన్తావ, సమయో తే మహాయస.

‘‘మల్లికా జాతిసుమనా, సుగన్ధా ఖుద్దమల్లికా;

దిసా సబ్బా పవాయన్తి, ఉభో మగ్గే పసోభయం;

సాదరా తే పలమ్బన్తి, సమయో తే మహాయస.

‘‘సిన్ధువారా సీతగన్ధా, సుగన్ధా మాలుతేరితా;

దిసా సబ్బాభిపూజేన్తా, ఉభో మగ్గే పసోభయం;

సాదరా వినతుగ్గగ్గా, సమయో తే మహాయస.

‘‘సీహా ¶ కేసరసీహా చ, చతుప్పదనిసేవితా;

అచ్ఛమ్భీతా సురాపానే, మిగరాజా పతాపినో.

‘‘సీహనాదేన పూజేన్తి, సాదరా తే మిగాభిభూ;

మగ్గమ్హి ఉభతో వూళ్హా, సమయో తే మహాయస.

‘‘బ్యగ్ఘా ¶ సిన్ధవా నకులా, సాధురూపా భయానకా;

ఆకాసే సమ్పతన్తావ, నిబ్భీతా యేన కేనచి;

తేహి తే సాదరా నతా, సమయో తే మహాయస.

‘‘తిధా పభిన్నా ఛద్దన్తా, సురూపా సుస్సరా సుభా;

సత్తప్పతిట్ఠితఙ్గా తే, ఉభో మగ్గేసు కూజినో;

సాదరా హాసమానావ, సమయో తే మహాయస.

‘‘మిగా వరాహా పసదా, చిత్రాసావయవా సుభా;

ఆరోహపరిణాహేన, సురూపా అఙ్గసంయుతా;

ఉభో మగ్గే గాయమానావ, సమయో తే మహాయస.

‘‘గోకణ్ణా ¶ సరభా రురూ, ఆరోహపరిణాహినో;

సురూపా అఙ్గసమ్పన్నా, సేవమానావ అచ్ఛరుం;

సేవమానా తేహి తదా, సమయో తే మహాయస.

‘‘దీపీ అచ్ఛా తరచ్ఛా చ, తుదరా వరుణా సదా;

తే దాని సిక్ఖితా సబ్బే, మేత్తాయ తవ తాదినో;

తే పచ్చసేవకా అద్ధా, సమయో తే మహాయస.

‘‘ససా సిఙ్గాలా నకులా, కలన్దకాళకా బహూ;

కస్తురా సూరా గన్ధా తే, కేవలా గాయమానావ.

సమయో తే మహాయస;

‘‘మయూరా ¶ నీలగీవా తే, సుసిఖా సుభపక్ఖికా;

సుపిఞ్ఛా తే సునాదా చ, వేళురియమణిసన్నిభా;

నాదం కరోన్తా పూజేన్తి, కాలో తే పితుదస్సనే.

‘‘సువణ్ణచిత్రహంసా చ, జవహంసా విహాచరా;

తే సబ్బే ఆసయా ఛుద్ధా, జినదస్సనబ్యావటా;

మధురస్సరేన కూజన్తి, కాలో తే పితుదస్సనే.

‘‘హంసా కోఞ్చా సునదా తే, చక్కవాకా నదీచరా;

బకా బలాకా రుచిరా, జలకాకా సరకుక్కుటా;

సాదరాభినాదినో ఏతే, కాలో తే పితుదస్సనే.

‘‘చిత్రా సురూపా సుస్సరా, సాళికా సువతణ్డికా;

రుక్ఖగ్గా సమ్పతన్తా తే, ఉభో మగ్గేసు కూజినో;

తేసు తేసు నికూజన్తి, కాలో తే పితుదస్సనే.

‘‘కోకిలా ¶ సకలా చిత్రా, సదా మఞ్జుస్సరా వరా;

విమ్హాపితా తే జనతం, సద్ధిమిత్తాదికే సురా;

సరేహి పూజయన్తావ, కాలో తే పితుదస్సనే.

‘‘భిఙ్కా కురరా సారా, పూరితా కాననే సదా;

నిన్నాదయన్తా పవనం, అఞ్ఞమఞ్ఞసమఙ్గినో;

గాయమానా సరేనేవ, కాలో తే పితుదస్సనే.

‘‘తిత్తిరా ¶ సుసరా సారా, సుసరా వనకుక్కుటా;

మఞ్జుస్సరా రామణేయ్యా, కాలో తే పితుదస్సనే.

‘‘సేతవాలుకసఞ్ఛన్నా, సుపతిత్థా మనోరమా;

మధురోదకసమ్పుణ్ణా, సరా జోతన్తి తే సదా;

తత్థ న్హత్వా పివిత్వా చ, సమయో తే ఞాతిదస్సనే.

‘‘కుమ్భీరామకరాకిణ్ణా ¶ , వలయా ముఞ్జరోహితా;

మచ్ఛకచ్ఛపబ్యావిద్ధా, సరా సీతోదకా సుభా;

తత్థ న్హత్వా పివిత్వా చ, సమయో తే ఞాతిదస్సనే.

‘‘నీలుప్పలసమాకిణ్ణా, తథా రత్తుప్పలేహి చ;

కుముదుప్పలసంకిణ్ణా, సరా సోభన్తినేకధా;

తత్థ సీతలకా తోయా, సమయో తే ఞాతిదస్సనే.

‘‘పుణ్డరీకేహి సఞ్ఛన్నా, పదుమేహి సమోహతా;

ఉభో మగ్గేసు సోభన్తి, పోక్ఖరఞ్ఞో తహిం తహిం;

తత్థోదకాని న్హాయన్తి, సమయో తే ఞాతిదస్సనే.

‘‘సేతపులినసంకిణ్ణా, సుపతిత్థా మనోరమా;

సీతోదకమహోఘేహి, సమ్పుణ్ణా తా నదీ సుభా;

ఉభో మగ్గేహి సన్దన్తి, సమయో తే ఞాతిదస్సనే.

‘‘మగ్గస్స ఉభతోపస్సే, గామనిగమసమాకులా;

సద్ధా పసన్నా జనతా, రతనత్తయమామకా;

తేసం సమ్పుణ్ణసఙ్కప్పో, సమయో తే ఞాతిదస్సనే.

‘‘తేసు తేసు పదేసేసు, దేవా మానుస్సకా ఉభో;

గన్ధమాలాభిపూజేన్తి, సమయో తే ఞాతిదస్సనే’’తి.

ఏవం ¶ థేరో సట్ఠిమత్తాహి గాథాహి సత్థు గమనవణ్ణం సంవణ్ణేసి. అథ ఖో భగవా ‘‘కాళుదాయీ మమ గమనం పత్థేతి, పూరేస్సామిస్స సఙ్కప్ప’’న్తి తత్థ గమనే బహూనం విసేసాధిగమం దిస్వా వీసతిసహస్సఖీణాసవపరివుతో రాజగహతో అతురితచారికావసేన వుత్తప్పకారఫలాఫలే అనుభవన్తో ద్విపదచతుప్పదాదిసమూహానం సేవనపూజాయ పూజియమానో వుత్తప్పకారసుగన్ధపుప్ఫగన్ధేహి గన్ధియమానో గామనిగమవాసీనం సఙ్గహం కురుమానో కపిలవత్థుగామిమగ్గం ¶ పటిపజ్జి. థేరో ఇద్ధియా కపిలవత్థుం గన్త్వా రఞ్ఞో పురతో ఆకాసే ఠితో అదిట్ఠపుబ్బం వేసం దిస్వా, రఞ్ఞా – ‘‘కోసి త్వ’’న్తి ¶ పుచ్ఛితో ‘‘సచే అమచ్చపుత్తం తయా భగవతో సన్తికే పేసితం న జానాసి, ఏవం జానాహీ’’తి వదన్తో –

‘‘బుద్ధస్స పుత్తోమ్హి అసయ్హసాహినో, అఙ్గీరసస్సప్పటిమస్స తాదినో;

పితుపితా మయ్హం తువంసి సక్క, ధమ్మేన మే గోతమ అయ్యకోసీ’’తి. (థేరగా. ౫౩౬) – గాథమాహ;

తత్థ బుద్ధస్స పుత్తోమ్హీతి సబ్బఞ్ఞుబుద్ధస్స ఉరే వాయామజనితాహి ధమ్మదేసనాహి జాతతాయ ఓరసపుత్తో అమ్హి. అసయ్హసాహినోతి అభిసమ్బోధితో పుబ్బే ఠపేత్వా మహాబోధిసత్తం అఞ్ఞేహి సహితుం అసక్కుణేయ్యత్తా అసయ్హస్స సకలబోధిసమ్భారస్స, మహాకరుణాకరస్స చ సహనతో తతో పరమ్పి అఞ్ఞేహి సహితుం అభిభవితుం అసక్కుణేయ్యత్తా అసయ్హానం పఞ్చన్నం మారానం సహనతో అభిభవనతో ఆసయానుసయచరితాధిముత్తిఆదివిభాగావబోధేన యథారహం వేనేయ్యానం దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికపరమత్థేహి అనుసాసనీసఙ్ఖాతస్స అఞ్ఞేహి అసయ్హస్స బుద్ధకిచ్చస్స సహనతో తత్థ వా సాధుకారీభావతో అసయ్హసాహినో. అఙ్గీరసస్సాతి అఙ్గీకతసీలాదిసమ్పత్తికస్స. ‘‘అఙ్గమఙ్గేహి నిచ్ఛరణకఓభాసస్సా’’తి అపరే. కేచి పన ‘‘అఙ్గీరసో సిద్ధత్థోతి ఇమాని ద్వే నామాని పితరాయేవ గహితానీ’’తి వదన్తి. అప్పటిమస్సాతి అనుపమస్స ఇట్ఠాదీసు తాదిలఖణసమ్పత్తియా తాదినో. పితుపితా మయ్హం తువంసీతి అరియజాతివసేన మయ్హం పితు సమ్మాసమ్బుద్ధస్స లోకవోహారవసేన త్వం పితా ¶ అసి. సక్కాతి వంసేన రాజానం ఆలపతి. ధమ్మేనాతి సభావేన అరియజాతిలోకియజాతీహి ద్విన్నం జాతీనం సభావసమోధానేన. గోతమాతి గోత్తేన రాజానం ఆలపతి. అయ్యకోసీతి పితామహో అహోసి. ఏత్థ చ ‘‘బుద్ధస్స పుత్తోమ్హీ’’తిఆదిం వదన్తో థేరో అఞ్ఞం బ్యాకాసి.

ఏవం ¶ పన అత్తానం జానాపేత్వా హట్ఠతుట్ఠేన రఞ్ఞా మహారహే పల్లఙ్కే నిసీదాపేత్వా అత్తనో పటియాదితస్స నానగ్గరసభోజనస్స పత్తం పూరేత్వా పత్తే దిన్నే గమనాకారం దస్సేసి. ‘‘కస్మా గన్తుకామత్థ, భుఞ్జథా’’తి వుత్తే, సత్థు సన్తికం గన్త్వా భుఞ్జిస్సామీతి. కహం పన సత్థాతి? వీసతిసహస్సభిక్ఖుపరివారో తుమ్హాకం దస్సనత్థాయ మగ్గం పటిపన్నోతి. తుమ్హే ఇమం పిణ్డపాతం భుఞ్జథ, అఞ్ఞం భగవతో హరథ. యావ చ మమ పుత్తో ఇమం నగరం పాపుణాతి, తావస్స ఇతోయేవ పిణ్డపాతం హరథాతి. థేరో భత్తకిచ్చం కత్వా రఞ్ఞో చ పరిసాయ చ ధమ్మం దేసేత్వా సత్థు ఆగమనతో పురేతరమేవ రాజనివేసనం రతనత్తయగుణేసు అభిప్పసన్నం కరోన్తో సబ్బేసం పస్సన్తానంయేవ సత్థు ఆహరితబ్బభత్తపుణ్ణం పత్తం ఆకాసే విస్సజ్జేత్వా సయమ్పి వేహాసం అబ్భుగ్గన్త్వా ¶ పిణ్డపాతం ఉపనేత్వా సత్థు హత్థే ఠపేసి. సత్థాపి తం పిణ్డపాతం పరిభుఞ్జి. ఏవం సట్ఠియోజనం మగ్గం దివసే దివసే యోజనం గచ్ఛన్తస్స భగవతో రాజగేహతో భత్తం ఆహరిత్వా అదాసి. భగవా కమేన కపిలవత్థునగరం పత్వా పునదివసే రాజవీథియం పిణ్డాయ చరతి. తం సుత్వా సుద్ధోదనమహారాజా తత్థ గన్త్వా, ‘‘మా ఏవం కత్తబ్బం మఞ్ఞి, నయిదం రాజవంసప్పవేణీ’’తి. ‘‘అయం తుమ్హాకం, మహారాజ, వంసో, ఈదిసో అమ్హాకం పన బుద్ధవంసో’’తి వత్వా –

‘‘ఉత్తిట్ఠే నప్పమజ్జేయ్య, ధమ్మం సుచరితం చరే;

ధమ్మచారీ సుఖం సేతి, అస్మిం లోకే పరమ్హి చ.

‘‘ధమ్మం చరే సుచరితం, న నం దుచ్చరితం చరే;

ధమ్మచారీ సుఖం సేతి, అస్మిం లోకే పరమ్హి చా’’తి. (ధ. ప. ౧౬౮-౧౬౯) –

ధమ్మం దేసేసి. రాజా సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహి. తతో రాజా బుద్ధప్పముఖం భిక్ఖుసఙ్ఘం నిమన్తేత్వా సకమన్దిరే భోజేత్వా సమ్పవారేత్వా భోజనావసానే ధమ్మపాలజాతకం (జా. ౧.౧౦.౯౨ ఆదయో) సుత్వా సపరిసో అనాగామిఫలే పతిట్ఠహి. అపరభాగే సేతచ్ఛత్తస్స హేట్ఠా నిపన్నోవ అరహత్తం పత్వా పరినిబ్బాయి.

తతో భగవా రాహులమాతుయా బిమ్బాదేవియా పాసాదం గన్త్వా తస్సా ధమ్మం ¶ దేసేత్వా సోకం వినోదేత్వా చన్దకిన్నరీజాతకదేసనాయ (జా. ౧.౧౪.౧౮ ఆదయో) పసాదం జనేత్వా నిగ్రోధారామం అగమాసి. అథ బిమ్బాదేవీ పుత్తం రాహులకుమారం ఆహ – ‘‘గచ్ఛ, తవ పితు సన్తకం ధనం యాచాహీ’’తి. కుమారో ‘‘దాయజ్జం ¶ , మే సమణ, దేహీ’’తి వత్వా భగవన్తం అనుబన్ధిత్వా, ‘‘సుఖా, తే సమణ, ఛాయా’’తి వదన్తో గచ్ఛతి. తం భగవా నిగ్రోధారామం నేత్వా ‘‘లోకుతరదాయజ్జం గణ్హాహీ’’తి వత్వా పబ్బాజేసి. అథ భగవా అరియగణమజ్ఝే నిసిన్నో ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం కులప్పసాదకానం యదిదం కాళుదాయీ’’తి (అ. ని. ౧.౨౧౯, ౨౨౫) థేరం ఏతదగ్గే ఠపేసి.

౧౬౫. థేరో పత్తఏతదగ్గట్ఠానో అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం ¶ పకాసేన్తో పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదిగాథాయో అభాసి. తత్థ అనుత్తానపదమేవ వణ్ణయిస్సామ.

౧౬౬. గుణాగుణవిదూతి గుణఞ్చ అగుణఞ్చ గుణాగుణం, వణ్ణావణ్ణం, కుసలాకుసలం వా తం జానాతీతి గుణాగుణవిదూ. కతఞ్ఞూతి అఞ్ఞేహి కతగుణం జానాతీతి కతఞ్ఞూ, ఏకదివసమ్పి భత్తదానాదినా కతూపకారస్స రజ్జమ్పి దాతుం సమత్థత్తా కతఞ్ఞూ. కతవేదీతి కతం విన్దతి అనుభవతి సమ్పటిచ్ఛతీతి కతవేదీ. తిత్థే యోజేతి పాణినేతి సబ్బసత్తే నిబ్బానపవేసనుపాయే కుసలపథే మగ్గే ధమ్మదేసనాయ యోజేతి సమ్పయోజేతి పతిట్ఠాపేతీతి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవ. గమనవణ్ణనగాథానమత్థో థేరగాథాయం వుత్తోయేవాతి.

కాళుదాయిత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. అభయత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సత్తమాపదానే పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో అభయత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమజినవరేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే విపట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో. సో వుద్ధిమన్వాయ వేదఙ్గపారగో సకపరసమయకుసలో ఏకదివసం సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పసన్నమానసో భగవన్తం గాథాహి థోమేసి. సో తత్థ యావతాయుకం ఠత్వా పుఞ్ఞాని కత్వా తతో చుతో దేవలోకే నిబ్బత్తో అపరాపరం సుగతీసుయేవం ¶ సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే రాజగహే బిమ్బిసారరఞ్ఞో పుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి, అభయోత్వేవస్స నామం కరింసు. సో వయప్పత్తో నిగణ్ఠేహి సద్ధిం ¶ విస్సాసికో హుత్వా చరన్తో ఏకదివసం నిగణ్ఠేన నాటపుత్తేన సత్థు వాదారోపనత్థాయ పేసితో నిపుణపఞ్హం పుచ్ఛిత్వా నిపుణబ్యాకరణం సుత్వా పసన్నో సత్థు సన్తికే పబ్బజిత్వా కమ్మట్ఠానానురూపం ఞాణం పేసేత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి.

౧౯౫. సో అరహత్తం పత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదిమాహ. తం సబ్బం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

అభయత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. లోమసకఙ్గియత్థేరఅపదానవణ్ణనా

అట్ఠమాపదానే ¶ ఇమమ్హి భద్దకే కప్పేతిఆదికం ఆయస్మతో లోమసకఙ్గియత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో కస్సపస్స భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో సద్ధో పసన్నో అహోసి. అపరో చన్దనో నామ తస్స సహాయో చాసి. తే ద్వేపి సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుత్వా పసన్నమానసా పబ్బజిత్వా యావజీవం సీలం రక్ఖిత్వా సుపరిసుద్ధసీలా తతో చుతా దేవలోకే నిబ్బత్తిత్వా ఏకం బుద్ధన్తరం దిబ్బసుఖం అనుభవింసు. తేసు అయం ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సాకియకులే నిబ్బత్తిత్వా అపరో చన్దనో దేవపుత్తో హుత్వా తావతింసభవనే నిబ్బత్తి. అథ సో సక్యకులప్పసాదకేన కాళుదాయినా ఆరాధితేన భగవతా సక్యరాజూనం మానమద్దనాయ కతం వేస్సన్తరధమ్మదేసనాయం (జా. ౨.౨౨.౧౬౫౫ ఆదయో) పోక్ఖరవస్సఇద్ధిపాటిహారియం దిస్వా పసన్నమానసో పబ్బజిత్వా మజ్ఝిమనికాయే వుత్తం భద్దేకరత్తసుత్తన్తదేసనం సుత్వా అరఞ్ఞవాసం వసన్తో భద్దేకరత్తసుత్తన్తదేసనానుసాసనం (మ. ని. ౩.౨౮౬ ఆదయో) సరిత్వా తదనుసారేన ఞాణం పేసేత్వా కమ్మట్ఠానం మనసి కరిత్వా అరహత్తం పాపుణి.

౨౨౫. అరహత్తం ¶ పత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సఞ్జాతసోమనస్సో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ఇమమ్హి భద్దకే కప్పేతిఆదిమాహ. తత్థ కప్పో తావ చతుబ్బిధో – సారకప్పో, వరకప్పో, మణ్డకప్పో, భద్దకప్పోతి. తేసు యస్మిం కప్పే ఏకో బుద్ధో ఉప్పజ్జతి, అయం సారకప్పో నామ. యస్మిం ద్వే వా తయో వా బుద్ధా ఉప్పజ్జన్తి, అయం వరకప్పో నామ. యస్మిం చత్తారో బుద్ధా ఉప్పజ్జన్తి, అయం మణ్డకప్పో నామ. యస్మిం పఞ్చ బుద్ధా ఉప్పజ్జన్తి, అయం భద్దకప్పో నామ. అఞ్ఞత్థ పన –

‘‘సారకప్పో ¶ మణ్డకప్పో, సారమణ్డకప్పో తథా;

వరకప్పో భద్దకప్పో, కప్పా పఞ్చవిధా సియుం.

‘‘ఏకో ద్వే తయో చత్తారో, పఞ్చ బుద్ధా యథాక్కమం;

ఏతేసు పఞ్చకప్పేసు, ఉప్పజ్జన్తి వినాయకా’’తి. –

ఏవం ¶ పఞ్చ కప్పా వుత్తా. తేసు అయం కప్పో ‘‘కకుసన్ధో కోణాగమనో కస్సపో గోతమో మేత్తేయ్యో’’తి పఞ్చబుద్ధపటిమణ్డితత్తా భద్దకప్పో నామ జాతో.

తస్మా ఇమస్మిం భద్దకప్పమ్హి కస్సపో నాయకో ఉప్పజ్జీతి సమ్బన్ధో. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.

లోమసకఙ్గియత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. వనవచ్ఛత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నవమాపదానే ఇమమ్హి భద్దకే కప్పేతిఆదికం ఆయస్మతో వనవచ్ఛత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో కస్సపస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా సద్ధాజాతో పబ్బజిత్వా పరిసుద్ధం బ్రహ్మచరియం చరిత్వా తతో చుతో దేవలోకే నిబ్బత్తో, తతో చుతో అరఞ్ఞాయతనే భిక్ఖూనం సమీపే కపోతయోనియం నిబ్బత్తో. తేసు మేత్తచిత్తో ధమ్మం సుత్వా తతో చుతో దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కపిలవత్థుస్మిం బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తి. తస్స మాతుకుచ్ఛిగతకాలేయేవ మాతు దోహళో ఉదపాది వనే వసితుం వనే విజాయితుం ¶ . తతో ఇచ్ఛానురూపవసేన వనే వసన్తియా గబ్భవుట్ఠానం అహోసి. గబ్భతో నిక్ఖన్తఞ్చ నం కాసావఖణ్డేన పటిగ్గహేసుం. తదా బోధిసత్తస్స ఉప్పన్నకాలో, రాజా తం కుమారం ఆహరాపేత్వా సహేవ పోసేసి. అథ బోధిసత్తో మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమిత్వా పబ్బజిత్వా ఛబ్బసాని దుక్కరకారికం కత్వా బుద్ధే జాతే సో మహాకస్సపస్స సన్తికం గన్త్వా తస్సోవాదే పసన్నో తస్స సన్తికా బుద్ధుప్పాదభావం సుత్వా సత్థు సన్తికం గన్త్వా ధమ్మం సుత్వా పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ ఛళభిఞ్ఞో అరహా అహోసి.

౨౫౧. సో అరహత్తం పత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ఇమమ్హి భద్దకే కప్పేతిఆదిమాహ. తత్థ బ్రహ్మబన్ధు మహాయసోతి ఏత్థ బ్రాహ్మణానం బన్ధు ఞాతకోతి బ్రాహ్మణబన్ధూతి వత్తబ్బే గాథాబన్ధసుఖత్థం ‘‘బ్రహ్మబన్ధూ’’తి ¶ వుత్తన్తి వేదితబ్బం. లోకత్తయబ్యాపకయసత్తా మహాయసో. సేసం సబ్బం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

వనవచ్ఛత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. చూళసుగన్ధత్థేరఅపదానవణ్ణనా

దసమాపదానే ¶ ఇమమ్హి భద్దకే కప్పేతిఆదికం ఆయస్మతో సుగన్ధత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో కస్సపసమ్మాసమ్బుద్ధకాలే బారాణసియం విభవసమ్పన్నే కులే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుత్వా సబ్బదా నమస్సమానో మహాదానం దదమానో మాసస్స సత్తక్ఖత్తుం భగవతో గన్ధకుటియా చతుజ్జాతిగన్ధేన విలిమ్పేసి. ‘‘మమ నిబ్బత్తనిబ్బత్తట్ఠానే సరీరతో సుగన్ధగన్ధో నిబ్బత్తతూ’’తి పత్థనం అకాసి. భగవా తం బ్యాకాసి. సో యావతాయుకం ఠత్వా పుఞ్ఞాని కరోన్తో తతో చుతో దేవలోకే నిబ్బత్తో కామావచరలోకం సరీరగన్ధేన సుగన్ధం కురుమానో సుగన్ధదేవపుత్తోతి పాకటో అహోసి. సో దేవలోకసమ్పత్తియో అనుభవిత్వా తతో చుతో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే మహాభోగకులే ¶ నిబ్బత్తి, తస్స మాతుకుచ్ఛిగతస్సేవ మాతుయా సరీరగన్ధేన సకలగేహం సకలనగరఞ్చ సుగన్ధేన ఏకగన్ధం అహోసి, జాతక్ఖణే సకలం సావత్థినగరం సుగన్ధకరణ్డకో వియ అహోసి, తేనస్స సుగన్ధోతి నామం కరింసు. సో వుద్ధిం అగమాసి. తదా సత్థా సావత్థియం పత్వా జేతవనమహావిహారం పటిగ్గహేసి, తం దిస్వా పసన్నమానసో భగవతో సన్తికే పబ్బజిత్వా నచిరస్సేవ సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పాపుణి. తస్స ఉప్పన్నదివసతో పట్ఠాయ యావ పరినిబ్బానా ఏత్థన్తరే నిపన్నట్ఠానాదీసు సుగన్ధమేవ వాయి. దేవాపి దిబ్బచుణ్ణదిబ్బగన్ధపుప్ఫాని ఓకిరన్తి.

౨౭౨. సోపి థేరో అరహత్తం పత్వా అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ఇమమ్హి భద్దకే కప్పేతిఆదిమాహ. తం సబ్బం హేట్ఠా వుత్తనయత్తా ఉత్తానత్థత్తా చ సువిఞ్ఞేయ్యమేవ, కేవలం పుఞ్ఞనానత్తం నామనానత్తఞ్చ విసేసో.

చూళసుగన్ధత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

పఞ్చపఞ్ఞాసమవగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

౫౬. యసవగ్గో

౧. యసత్థేరఅపదానవణ్ణనా

ఛప్పఞ్ఞాసమే ¶ ¶ వగ్గే పఠమాపదానే మహాసముద్దం ఓగ్గయ్హాతిఆదికం ఆయస్మతో యసత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సుమేధస్స భగవతో కాలే మహానుభావో నాగరాజా హుత్వా బుద్ధప్పముఖం భిక్ఖుసఙ్ఘం అత్తనో భవనం నేత్వా మహాదానం పవత్తేసి, భగవన్తం మహగ్ఘేన తిచీవరేన అచ్ఛాదేసి, ఏకేకఞ్చ భిక్ఖుం మహగ్ఘేనేవ పచ్చేకదుస్సయుగేన సబ్బేన చ సమణపరిక్ఖారేన. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే సేట్ఠిపుత్తో హుత్వా మహాబోధిమణ్డలం సత్తహి రతనేహి పూజేసి. కస్సపస్స భగవతో కాలే సాసనే పబ్బజిత్వా సమణధమ్మం అకాసి. ఏవం సో సుగతీసుయేవ సంసరన్తో అమ్హాకం భగవతో కాలే బారాణసియం మహావిభవస్స సేట్ఠినో పుత్తో ¶ హుత్వా సుజాతాయ భగవతో ఖీరపాయాసం దిన్నాయ సేట్ఠిధీతాయ కుచ్ఛిమ్హి నిబ్బత్తి, యసో నామ నామేన పరమసుఖుమాలో. తస్స తయో పాసాదా హోన్తి – ఏకో హేమన్తికో, ఏకో గిమ్హికో, ఏకో వస్సికోతి. సో వస్సికే పాసాదే వస్సికే చత్తారో మాసే నిప్పురిసేహి తూరియేహి పరిచారయమానో వసతి, హేట్ఠాపాసాదం న ఓతరతి. హేమన్తికే పాసాదే చత్తారో మాసే సుఫుసితవాతపానకవాటే తత్థేవ పటివసతి. గిమ్హికే పాసాదే బహుకవాటవాతపానజాలాహి సమ్పన్నే తత్థేవ వసతి. హత్థపాదానం సుఖుమాలతాయ భూమియం నిసజ్జాదికిచ్చం నత్థి. సిమ్బలితులాదిపుణ్ణసభావే అత్థరిత్వా తత్థ ఉపధానాని కిచ్చాని కరోతి. ఏవం దేవలోకే దేవకుమారో వియ పఞ్చహి కామగుణేహి సమప్పితస్స సమఙ్గీభూతస్స పరిచారయమానస్స పటికచ్చేవ నిద్దా ఓక్కమి, పరిజనస్సాపి నిద్దా ఓక్కమి, సబ్బరత్తియో చ తేలపదీపో ఝాయతి. అథ ఖో యసో కులపుత్తో పటికచ్చేవ పబుజ్ఝిత్వా అద్దస సకం పరిజనం సుపన్తం అఞ్ఞిస్సా కచ్ఛే వీణం, అఞ్ఞిస్సా కణ్ఠే ముదిఙ్గం, అఞ్ఞిస్సా కచ్ఛే ఆళమ్బరం, అఞ్ఞం వికేసికం, విక్ఖేళికం, అఞ్ఞా విప్పలపన్తియో హత్థపత్తం సుసానం మఞ్ఞే, దిస్వానస్స ఆదీనవో పాతురహోసి, నిబ్బిదాయ చిత్తం సణ్ఠాసి. అథ ఖో యసో కులపుత్తో ఉదానం ఉదానేసి – ‘‘ఉపద్దుతం వత భో, ఉపస్సట్ఠం వత భో’’తి.

అథ ¶ ఖో యసో కులపుత్తో సువణ్ణపాదుకాయో ఆరోహిత్వా యేన నివేసనద్వారం తేనుపసఙ్కమి, అమనుస్సా ద్వారం వివరింసు – ‘‘మా యసస్స కులపుత్తస్స ¶ కోచి అన్తరాయమకాసి అగారస్మా అనగారియం పబ్బజ్జాయా’’తి. అథ ఖో యసో కులపుత్తో యేన నగరద్వారం తేనుపసఙ్కమి, అమనుస్సా ద్వారం వివరింసు – ‘‘మా యసస్స కులపుత్తస్స కోచి అన్తరాయమకాసి అగారస్మా అనగారియం పబ్బజ్జాయా’’తి. అథ ఖో యసో కులపుత్తో యేన ఇసిపతనం మిగదాయో తేనుపసఙ్కమి.

తేన ఖో పన సమయేన భగవా రత్తియా పచ్చూససమయం పచ్చుట్ఠాయ అజ్ఝోకాసే చఙ్కమతి, అద్దసా ఖో భగవా యసం కులపుత్తం దూరతోవ ఆగచ్ఛన్తం, దిస్వాన చఙ్కమా ఓరోహిత్వా పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీది. అథ ఖో యసో కులపుత్తో భగవతో అవిదూరే ఉదానం ఉదానేసి – ‘‘ఉపద్దుతం వత భో, ఉపస్సట్ఠం వత భో’’తి. అథ ఖో భగవా యసం కులపుత్తం ¶ ఏతదవోచ – ‘‘ఇదం ఖో, యస, అనుపద్దుతం, ఇదం అనుపస్సట్ఠం, ఏహి, యస, నిసీద, ధమ్మం తే దేసేస్సామీ’’తి. అథ ఖో యసో కులపుత్తో, ‘‘ఇదం కిర అనుపద్దుతం, ఇదం అనుపస్సట్ఠ’’న్తి హట్ఠో ఉదగ్గో సువణ్ణపాదుకాహి ఓరోహిత్వా యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది, ఏకమన్తం నిసిన్నస్స ఖో యసస్స కులపుత్తస్స భగవా అనుపుబ్బిం కథం కథేసి, సేయ్యథిదం, దానకథం సీలకథం సగ్గకథం కామానం ఆదీనవం ఓకారం సంకిలేసం నేక్ఖమ్మే ఆనిసంసం పకాసేసి. యదా భగవా అఞ్ఞాసి యసం కులపుత్తం కల్లచిత్తం ముదుచిత్తం వినీవరణచిత్తం ఉదగ్గచిత్తం పసన్నచిత్తం, అథ యా బుద్ధానం సాముక్కంసికా ధమ్మదేసనా, తం పకాసేసి దుక్ఖం సముదయం నిరోధం మగ్గం. సేయ్యథాపి నామ సుద్ధం వత్థం అపగతకాళకం సమ్మదేవ రజనం పటిగ్గణ్హేయ్య, ఏవమేవ యసస్స కులపుత్తస్స తస్మింయేవ ఆసనే విరజం వీతమలం ధమ్మచక్ఖుం ఉదపాది – ‘‘యం కిఞ్చి సముదయధమ్మం, సబ్బం తం నిరోధధమ్మ’’న్తి.

అథ ఖో యసస్స కులపుత్తస్స మాతా పాసాదం అభిరుహిత్వా యసం కులపుత్తం అపస్సన్తీ యేన సేట్ఠి గహపతి తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా సేట్ఠిం గహపతిం ఏతదవోచ – ‘‘పుత్తో తే గహపతి యసో న దిస్సతీ’’తి. అథ ఖో, సేట్ఠి గహపతి, చతుద్దిసా అస్సదూతే ఉయ్యోజేత్వా సామంయేవ యేన ఇసిపతనం మిగదాయో తేనుపసఙ్కమి. అద్దసా ఖో, సేట్ఠి గహపతి, సువణ్ణపాదుకానం నిక్ఖేపం, దిస్వాన తంయేవ అనుగమాసి. అద్దసా ఖో భగవా సేట్ఠిం గహపతిం దూరతోవ ఆగచ్ఛన్తం, దిస్వాన భగవతో ఏతదహోసి – ‘‘యంనూనాహం తథారూపం ఇద్ధాభిసఙ్ఖారం అభిసఙ్ఖరేయ్యం, యథా సేట్ఠి గహపతి ఇధ నిసిన్నో ఇధ నిసిన్నం యసం కులపుత్తం న పస్సేయ్యా’’తి. అథ ఖో భగవా తథారూపం ఇద్ధాభిసఙ్ఖారం అభిసఙ్ఖరేసి. అథ ఖో సేట్ఠి గహపతి యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి ¶ ¶ ; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘అపి, భన్తే, భగవా యసం కులపుత్తం పస్సేయ్యా’’తి. తేన హి గహపతి నిసీద, అప్పేవ నామ ఇధ నిసిన్నో ఇధ నిసిన్నం యసం కులపుత్తం పస్సేయ్యాసీతి. అథ ఖో సేట్ఠి గహపతి ‘‘ఇధేవ కిరాహం నిసిన్నో ఇధ నిసిన్నం యసం కులపుత్తం పస్సిస్సామీ’’తి హట్ఠో ఉదగ్గో భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది, ఏకమన్తం నిసిన్నస్స ఖో సేట్ఠిస్స గహపతిస్స భగవా అనుపుబ్బిం కథం కథేసి…పే… అపరప్పచ్చయో అత్థు సాసనే భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘అభిక్కన్తం భన్తే, అభిక్కన్తం భన్తే, సేయ్యథాపి ¶ , భన్తే, నిక్కుజ్జితం వా ఉక్కుజ్జేయ్య, పటిచ్ఛన్నం వా వివరేయ్య మూళ్హస్స వా మగ్గం ఆచిక్ఖేయ్య, అన్ధకారే వా తేలపజ్జోతం ధారేయ్య ‘చక్ఖుమన్తో రూపాని దక్ఖన్తీ’తి, ఏవమేవం భగవతా అనేకపరియాయేన ధమ్మో పకాసితో. ఏసాహం, భన్తే, భగవన్తం సరణం గచ్ఛామి ధమ్మఞ్చ భిక్ఖుసఙ్ఘఞ్చ, ఉపాసకం మం భగవా ధారేతు అజ్జతగ్గే పాణుపేతం సరణం గత’’న్తి. సోవ లోకే పఠమం ఉపాసకో అహోసి తేవాచికో.

అథ ఖో యసస్స కులపుత్తస్స పితునో ధమ్మే దేసియమానే యథాదిట్ఠం యథావిదితం భూమిం పచ్చవేక్ఖన్తస్స అనుపాదాయ ఆయవేహి చిత్తం విముచ్చి. అథ ఖో భగవతో ఏతదహోసి – ‘‘యసస్స ఖో కులపుత్తస్స పితునో ధమ్మే దేసియమానే యథాదిట్ఠం యథావిదితం భూమిం పచ్చవేక్ఖన్తస్స అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముత్తం, అభబ్బో ఖో యసో కులపుత్తో హీనాయావత్తిత్వా కామే పరిభుఞ్జితుం, సేయ్యథాపి పుబ్బే అగారికభూతో, యంనూనాహం తం ఇద్ధాభిసఙ్ఖారం పటిప్పస్సమ్భేయ్య’’న్తి. అథ ఖో భగవా తం ఇద్ధాభిసఙ్ఖారం పటిప్పస్సమ్భేసి. అద్దసా ఖో సేట్ఠి గహపతి యసం కులపుత్తం నిసిన్నం, దిస్వాన యసం కులపుత్తం ఏతదవోచ – ‘‘మాతా తే తాత, యస, పరిదేవసోకసమాపన్నా, దేహి మాతుయా జీవిత’’న్తి. అథ ఖో యసో కులపుత్తో భగవన్తం ఉల్లోకేసి. అథ ఖో భగవా సేట్ఠిం గహపతిం ఏతదవోచ – ‘‘తం కిం మఞ్ఞసి, గహపతి, యస్స సేక్ఖేన ఞాణేన సేక్ఖేన దస్సనేన ధమ్మో దిట్ఠో విదితో సేయ్యథాపి తయా, తస్స యథాదిట్ఠం యథావిదితం భూమిం పచ్చవేక్ఖన్తస్స అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముత్తం, భబ్బో ను ఖో సో, గహపతి, హీనాయావత్తిత్వా కామే పరిభుఞ్జితుం సేయ్యథాపి పుబ్బే అగారికభూతో’’తి? ‘‘నో హేతం, భన్తే’’. ‘‘యసస్స ఖో, గహపతి, కులపుత్తస్స సేక్ఖేన ఞాణేన సేక్ఖేన దస్సనేన ధమ్మో దిట్ఠో విదితో సేయ్యథాపి తయా, తస్స యథాదిట్ఠం యథావిదితం భూమిం పచ్చవేక్ఖన్తస్స అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముత్తం, అభబ్బో ఖో, గహపతి, యసో కులపుత్తో హీనాయావత్తిత్వా కామే పరిభుఞ్జితుం సేయ్యథాపి పుబ్బే అగారికభూతో’’తి. ‘‘లాభా, భన్తే, యసస్స కులపుత్తస్స, సులద్ధం, భన్తే, యసస్స కులపుత్తస్స ¶ , యథా యసస్స కులపుత్తస్స అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముత్తం, అధివాసేతు మే, భన్తే భగవా, అజ్జతనాయ భత్తం యసేన కులపుత్తేన పచ్ఛాసమణేనా’’తి ¶ . ‘‘అధివాసేసి భగవా తుణ్హీభావేన’’. అథ ఖో సేట్ఠి గహపతి ¶ , భగవతో అధివాసనం విదిత్వా ఉట్ఠాయాసనా భగవన్తం అభివాదేత్వా పదక్ఖిణం కత్వా పక్కామి. అథ ఖో యసో కులపుత్తో అచిరపక్కన్తే సేట్ఠిమ్హి గహపతిమ్హి భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘లభేయ్యాహం, భన్తే, భగవతో సన్తికే పబ్బజ్జం, లభేయ్యం ఉపసమ్పద’’న్తి. ‘‘ఏహి భిక్ఖూ’’తి భగవా అవోచ – ‘‘స్వాక్ఖాతో ధమ్మో, చర బ్రహ్మచరియం సమ్మా దుక్ఖస్స అన్తకిరియాయా’’తి, సావ తస్స ఆయస్మతో ఉపసమ్పదా అహోసి.

౧. అరహా పన హుత్వా సోమనస్సజాతో అత్తనో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో మహాసముద్దం ఓగ్గయ్హాతిఆదిమాహ. తత్థ సముద్దన్తి అఙ్గులిముద్దాయ సం సుట్ఠు దస్సేతబ్బతో సముద్దో, అథ వా సం సుట్ఠు ఉదియతి ఖోభియతి పసోధియతి ఘోసనం కరోన్తో ఆలుళియతీతి సముద్దో, మహన్తో చ సో సముద్దో చాతి మహాసముద్దో, తం మహాసముద్దం. ఓగ్గయ్హాతి అజ్ఝోగాహేత్వా అబ్భన్తరం పవిసిత్వా తస్స మహాసముద్దస్స అన్తో పవిసిత్వా, సామ్యత్థే చేతం ఉపయోగవచనన్తి దట్ఠబ్బం. భవనం మే సుమాపితన్తి ఏత్థ భవన్తి నిబ్బత్తన్తి నివసన్తి చతూహి ఇరియాపథేహి వాసం కప్పేన్తి ఏత్థాతి భవనం, మయ్హం తం భవనం తం విమానం తం పాసాదం పఞ్చపాకారకూటాగారేహి సం సుట్ఠు మాపితం నగరం, అత్తనో బలేన సుట్ఠు నిమ్మితన్తి అత్థో. సునిమ్మితా పోక్ఖరణీతి సుమహన్తా హుత్వా భూతా ఇతా గతా పవత్తా ఖణితా కతాతి పోక్ఖరణీ, మచ్ఛకచ్ఛపపుప్ఫపులినతిత్థమధురోదకాదీహి సుట్ఠు నిబ్బత్తా నిమ్మితాతి అత్థో. చక్కవాకూపకూజితాతి చక్కవాకకుక్కుటహంసాదీహి కూజితా ఘోసితా నాదితా సా పోక్ఖరణీతి సమ్బన్ధో. ఇతో పరం నదీవనద్విపదచతుప్పదపాదపపక్ఖీనం వణ్ణఞ్చ సుమేధస్స భగవతో దస్సనఞ్చ నిమన్తేత్వా సుమేధస్స భగవతో దానక్కమఞ్చ సువిఞ్ఞేయ్యమేవ.

లోకాహుతిపటిగ్గహన్తి ఏత్థ లోకే ఆహుతి లోకాహుతి, కామరూపారూపసఙ్ఖాతస్స లోకస్స ఆహుతిం పూజాసక్కారం పటిగ్గణ్హాతీతి లోకాహుతిపటిగ్గహం, సుమేధం భగవన్తన్తి అత్థో. సేసం బ్యాకరణదానఞ్చ అరహత్తప్పత్తఫలఞ్చ సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

యసత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౨. నదీకస్సపత్థేరఅపదానవణ్ణనా

దుతియాపదానే ¶ ¶ ¶ పదుముత్తరస్స భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో నదీకస్సపత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో ఏకదివసం సత్థారం పిణ్డాయ చరన్తం దిస్వా పసన్నమానసో అత్తనా రోపితస్స అమ్బరుక్ఖస్స పఠముప్పన్నం మనోసిలావణ్ణం ఏకం అమ్బఫలం అదాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే మగధరట్ఠే బ్రాహ్మణకులే ఉరువేలకస్సపస్స భాతా హుత్వా నిబ్బత్తో వయప్పత్తో నిస్సరణజ్ఝాసయతాయ ఘరావాసం అనిచ్ఛన్తో తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా తీహి తాపససతేహి సద్ధిం నేరఞ్జరాయ నదియా తీరే అస్సమం మాపేత్వా విహరతి. నదీతీరే వసనతో కస్సపగోత్తతాయ చ నదీకస్సపోతి సమఞ్ఞా అహోసి. తస్స భగవా సపరిసస్స ఏహిభిక్ఖుభావేన ఉపసమ్పదం అదాసి. సో భగవతో గయాసీసే ఆదిత్తపరియాయ దేసనాయ (మహావ. ౫౪; సం. ని. ౪.౨౮) అరహత్తే పతిట్ఠాసి.

తత్రాయం అనుపుబ్బికథా – సత్థా యసం కులపుత్తం పబ్బాజేత్వా ఉరువేలాయం తయో భాతికజటిలే దమేతుం యేన ఉరువేలా తదవసరి. తేన ఖో పన సమయేన ఉరువేలాయం తయో జటిలా పటివసన్తి ఉరువేలకస్సపో నదీకస్సపో గయాకస్సపోతి, తేసు ఉరువేలకస్సపో జటిలో పఞ్చన్నం జటిలసతానం నాయకో హోతి వినాయకో అగ్గో పముఖో పామోక్ఖో, నదీకస్సపో జటిలో తిణ్ణం జటిలసతానం నాయకో హోతి వినాయకో అగ్గో పముఖో పామోక్ఖో, గయాకస్సపో జటిలో ద్విన్నం జటిలసతానం నాయకో హోతి వినాయకో అగ్గో పముఖో పామోక్ఖో. అథ ఖో భగవా యేన ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స అస్సమో తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా ఉరువేలకస్సపం జటిలం ఏతదవోచ – ‘‘సచే తే, కస్సప, అగరు, వసేయ్యామ ఏకరత్తం అగ్యాగారే’’తి. న ఖో మే, మహాసమణ, గరు, చణ్డేత్థ నాగరాజా ఇద్ధిమా ఆసివిసో ఘోరవిసో, సో తం మా విహేఠేసీతి. దుతియమ్పి ఖో భగవా ఉరువేలకస్సపం జటిలం ఏతదవోచ…పే… తతియమ్పి…పే… సో తం మా విహేఠేసీతి. అప్పేవ మం న విహేఠేయ్య, ఇఙ్ఘ త్వం, కస్సప, అనుజానాహి అగ్యాగారన్తి ¶ . విహర, మహాసమణ, యథాసుఖన్తి. అథ ఖో భగవా అగ్యాగారం పవిసిత్వా తిణసన్థారకం పఞ్ఞపేత్వా నిసీది పల్లఙ్కం ఆభుజిత్వా ఉజుం కాయం పణిధాయ పరిముఖం సతిం ఉపట్ఠపేత్వా.

అద్దసా ఖో సో నాగో భగవన్తం పవిట్ఠం, దిస్వా దుమ్మనో పధూపాయి. అథ ఖో భగవతో ఏతదహోసి ¶ – ‘‘యంనూనాహం ఇమస్స నాగస్స అనుపహచ్చ ఛవిఞ్చ చమ్మఞ్చ ¶ మంసఞ్చ న్హారుఞ్చ అట్ఠిఞ్చ అట్ఠిమిఞ్జఞ్చ తేజసా తేజం పరియాదియేయ్య’’న్తి. అథ ఖో భగవా తథారూపం ఇద్ధాభిసఙ్ఖారం అభిసఙ్ఖరిత్వా పధూపాయి. అథ ఖో సో నాగో మక్ఖం అసహమానో పజ్జలి. భగవాపి తేజోధాతుం సమాపజ్జిత్వా పజ్జలి. ఉభిన్నం సజోతిభూతానం అగ్యాగారం ఆదిత్తం వియ హోతి సమ్పజ్జలితం సజోతిభూతం. అథ ఖో తే జటిలా అగ్యాగారం పరివారేత్వా ఏవమాహంసు – ‘‘అభిరూపో వత, భో, మహాసమణో నాగేన విహేఠియతీ’’తి. అథ ఖో భగవా తస్సా రత్తియా అచ్చయేన తస్స నాగస్స అనుపహచ్చ ఛవిఞ్చ చమ్మఞ్చ మంసఞ్చ న్హారుఞ్చ అట్ఠిఞ్చ అట్ఠిమిఞ్జఞ్చ తేజసా తేజం పరియాదియిత్వా పత్తే పక్ఖిపిత్వా ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స దస్సేసి – ‘‘అయం తే, కస్సప, నాగో పరియాదిన్నో అస్స తేజసా తేజో’’తి. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స ఏతదహోసి – ‘‘మహిద్ధికో ఖో మహాసమణో మహానుభావో, యత్ర హి నామ చణ్డస్స నాగరాజస్స ఇద్ధిమతో ఆసివిసస్స ఘోరవిసస్స తేజసా తేజం పరియాదియిస్సతి, న త్వేవ ఖో అరహా యథా అహ’’న్తి.

‘‘నేరఞ్జరాయం భగవా, ఉరువేలకస్సపం జటిలం అవోచ;

సచే తే కస్సప అగరు, విహరేము అజ్జణ్హో అగ్గిసాలమ్హీ’’తి.

‘‘న ఖో మే మహాసమణ గరు, ఫాసుకామోవ తం నివారేమి;

చణ్డేత్థ నాగరాజా, ఇద్ధిమా ఆసివిసో ఘోరవిసో;

సో తం మా విహేఠేసీ’’తి.

‘‘అప్పేవ ¶ మం న విహేఠేయ్య, ఇఙ్ఘ త్వం కస్సప అనుజానాహి అగ్యాగారన్తి;

దిన్నన్తి నం విదిత్వా, అభీతో పావిసి భయమతీతో.

‘‘దిస్వా ఇసిం పవిట్ఠం, అహినాగో దుమ్మనో పధూపాయి;

సుమనమనసో అధిమనో, మనుస్సనాగోపి తత్థ పధూపాయి.

‘‘మక్ఖఞ్చ అసహమానో, అహినాగో పావకోవ పజ్జలి;

తేజోధాతుసుకుసలో, మనుస్సనాగోపి తత్థ పజ్జలి.

‘‘ఉభిన్నం ¶ సజోతిభూతానం,

అగ్యాగారం ఆదిత్తం హోతి సమ్పజ్జలితం సజోతిభూతం;

ఉదిచ్ఛరే జటిలా, అభిరూపో వత భో మహాసమణో;

నాగేన విహేఠియతీతి భణన్తి.

‘‘అథ తస్సా రత్తియా అచ్చయేన, హతా నాగస్స అచ్చియో హోన్తి;

ఇద్ధిమతో పన ఠితా, అనేకవణ్ణా అచ్చియో హోన్తి.

‘‘నీలా అథ లోహితికా, మఞ్జిట్ఠా పీతకా ఫలికవణ్ణాయో;

అఙ్గీరసస్స కాయే, అనేకవణ్ణా అచ్చియో హోన్తి.

‘‘పత్తమ్హి ఓదహిత్వా, అహినాగం బ్రాహ్మణస్స దస్సేసి;

అయం తే కస్సప నాగో, పరియాదిన్నో అస్స తేజసా తేజో’’తి.

అథ ¶ ఖో ఉరువేలకస్సపో జటిలో భగవతో ఇమినా ఇద్ధిపాటిహారియేన అభిప్పసన్నో భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘ఇధేవ, మహాసమణ, విహర, అహం తే ధువభత్తేనా’’తి.

పఠమం పాటిహారియం.

అథ ¶ ఖో భగవా ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స అస్సమస్స అవిదూరే అఞ్ఞతరస్మిం వనసణ్డే విహాసి. అథ ఖో చత్తారో మహారాజానో అభిక్కన్తాయ రత్తియా అభిక్కన్తవణ్ణా కేవలకప్పం వనసణ్డం ఓభాసేత్వా యేన భగవా తేనుపసఙ్కమింసు; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా చతుద్దిసా అట్ఠంసు సేయ్యథాపి మహన్తా అగ్గిక్ఖన్ధా. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపో జటిలో తస్సా రత్తియా అచ్చయేన యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘కాలో, మహాసమణ, నిట్ఠితం భత్తం, తే ను ఖో తే, మహాసమణ, అభిక్కన్తాయ రత్తియా అభిక్కన్తవణ్ణా కేవలకప్పం వనసణ్డం ఓభాసేత్వా యేన త్వం తేనుపసఙ్కమింసు; ఉపసఙ్కమిత్వా తం అభివాదేత్వా చతుద్దిసా అట్ఠంసు సేయ్యథాపి మహన్తా అగ్గిక్ఖన్ధా’’తి. ఏతే ఖో, కస్సప, చత్తారో మహారాజానో యేనాహం తేనుపసఙ్కమింసు ధమ్మస్సవనాయాతి. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స ఏతదహోసి – ‘‘మహిద్ధికో ఖో మహాసమణో మహానుభావో, యత్ర హి నామ చత్తారోపి మహారాజానో ఉపసఙ్కమిస్సన్తి ధమ్మస్సవనాయ, న త్వేవ చ ఖో అరహా యథా అహ’’న్తి ¶ . అథ ఖో భగవా ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స భత్తం భుఞ్జిత్వా తస్మింయేవ వనసణ్డే విహాసి.

దుతియం పాటిహారియం.

అథ ఖో సక్కో దేవానమిన్దో అభిక్కన్తాయ రత్తియా అభిక్కన్తవణ్ణో కేవలకప్పం వనసణ్డం ఓభాసేత్వా యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం అట్ఠాసి సేయ్యథాపి మహాఅగ్గిక్ఖన్ధో పురిమాహి వణ్ణనిభాహి అభిక్కన్తతరో చ పణీతతరో చ. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపో జటిలో తస్సా రత్తియా అచ్చయేన యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘కాలో, మహాసమణ, నిట్ఠితం భత్తం, కో ను ఖో సో, మహాసమణ, అభిక్కన్తాయ ¶ రత్తియా అభిక్కన్తవణ్ణో కేవలకప్పం వనసణ్డం ఓభాసేత్వా యేన త్వం తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం అట్ఠాసి సేయ్యథాపి మహాఅగ్గిక్ఖన్ధో పురిమాహి వణ్ణనిభాహి అభిక్కన్తతరో చ పణీతతరో చా’’తి. ఏసో ఖో, కస్సప, సక్కో దేవానమిన్దో యేనాహం తేనుపసఙ్కమి ధమ్మస్సవనాయాతి. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స ఏతదహోసి – ‘‘మహిద్ధికో ఖో మహాసమణో మహానుభావో, యత్ర హి నామ సక్కోపి దేవానమిన్దో ఉపసఙ్కమిస్సతి ధమ్మస్సవనాయ, న త్వేవ చ ఖో అరహా యథా అహ’’న్తి ¶ . అథ ఖో భగవా ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స భత్తం భుఞ్జిత్వా తస్మింయేవ వనసణ్డే విహాసి.

తతియం పాటిహారియం.

అథ ఖో బ్రహ్మా సహమ్పతి అభిక్కన్తాయ రత్తియా అభిక్కన్తవణ్ణో కేవలకప్పం వనసణ్డం ఓభాసేత్వా యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం అట్ఠాసి సేయ్యథాపి మహాఅగ్గిక్ఖన్ధో పురిమాహి వణ్ణనిభాహి అభిక్కన్తతరో చ పణీతతరో చ. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపో జటిలో తస్సా రత్తియా అచ్చయేన యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘కాలో, మహాసమణ, నిట్ఠితం భత్తం, కో ను ఖో సో, మహాసమణ, అభిక్కన్తాయ రత్తియా అభిక్కన్తవణ్ణో కేవలకప్పం వనసణ్డం ఓభాసేత్వా యేన త్వం తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం అట్ఠాసి సేయ్యథాపి మహాఅగ్గిక్ఖన్ధో పురిమాహి వణ్ణనిభాహి అభిక్కన్తతరో చ పణీతతరో చా’’తి. ఏసో ఖో, కస్సప, బ్రహ్మా సహమ్పతి యేనాహం తేనుపసఙ్కమి ధమ్మస్సవనాయాతి. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స ఏతదహోసి – ‘‘మహిద్ధికో ఖో మహాసమణో మహానుభావో, యత్ర హి నామ బ్రహ్మాపి సహమ్పతి ఉపసఙ్కమిస్సతి ¶ ధమ్మస్సవనాయ, న త్వేవ చ ఖో అరహా యథా అహ’’న్తి. అథ ఖో భగవా ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స భత్తం భుఞ్జిత్వా తస్మింయేవ వనసణ్డే విహాసి.

చతుత్థం పాటిహారియం.

తేన ఖో పన సమయేన ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స మహాయఞ్ఞో పచ్చుపట్ఠితో హోతి, కేవలకప్పా చ అఙ్గమగధా పహూతం ఖాదనీయం భోజనీయం ¶ ఆదాయ అభిక్కమితుకామా హోన్తి. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స ఏతదహోసి – ‘‘ఏతరహి ఖో మే మహాయఞ్ఞో పచ్చుపట్ఠితో, కేవలకప్పా చ అఙ్గమగధా పహూతం ఖాదనీయం భోజనీయం ఆదాయ అభిక్కమిస్సన్తి, సచే మహాసమణో మహాజనకాయే ఇద్ధిపాటిహారియం కరిస్సతి, మహాసమణస్స లాభసక్కారో అభివడ్ఢిస్సతి, మమ లాభసక్కారో పరిహాయిస్సతి, అహో నూన మహాసమణో స్వాతనాయ నాగచ్ఛేయ్యా’’తి. అథ ఖో భగవా ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స చేతసా చేతోపరివితక్కమఞ్ఞాయ ఉత్తరకురుం గన్త్వా తతో పిణ్డపాతం ఆహరిత్వా అనోతత్తదహే పరిభుఞ్జిత్వా తత్థేవ దివావిహారం అకాసి. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపో జటిలో తస్సా రత్తియా అచ్చయేన యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘కాలో, మహాసమణ, నిట్ఠితం భత్తం, కిం ను ఖో, మహాసమణ, హియ్యో నాగమాసి, అపిచ మయం తం సరామ, ‘కిం ను ఖో మహాసమణో నాగచ్ఛతీ’తి, ఖాదనీయస్స చ భోజనీయస్స ¶ చ తే పటివీసో ఠపితో’’తి. నను తే, కస్సప, ఏతదహోసి – ‘‘ఏతరహి ఖో మే మహాయఞ్ఞో పచ్చుపట్ఠితో కేవలకప్పా చ అఙ్గమగధా పహూతం ఖాదనీయం భోజనీయం ఆదాయ అభిక్కమిస్సన్తి, సచే మహాసమణో మహాజనకాయే ఇద్ధిపాటిహారియం కరిస్సతి, మహాసమణస్స లాభసక్కారో అభివడ్ఢిస్సతి, మమ లాభసక్కారో పరిహాయిస్సతి, అహో నూన మహాసమణో స్వాతనాయ నాగచ్ఛేయ్యా’’తి, సో ఖో అహం, కస్సప, తవ చేతసా చేతోపరివితక్కమఞ్ఞాయ ఉత్తరకురుం గన్త్వా తతో పిణ్డపాతం ఆహరిత్వా అనోతత్తదహే పరిభుఞ్జిత్వా తత్థేవ దివావిహారం అకాసిన్తి. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స ఏతదహోసి – ‘‘మహిద్ధికో ఖో మహాసమణో మహానుభావో, యత్ర హి నామ చేతసాపి చిత్తం పజానిస్సతి, న త్వేవ చ ఖో అరహా యథా అహ’’న్తి. అథ ఖో భగవా ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స భత్తం భుఞ్జిత్వా తస్మింయేవ వనసణ్డే విహాసి.

పఞ్చమం పాటిహారియం.

తేన ¶ ఖో పన సమయేన భగవతో పంసుకూలం ఉప్పన్నం హోతి. అథ ఖో భగవతో ఏతదహోసి – ‘‘కత్థ ను ఖో అహం పంసుకూలం ధోవేయ్య’’న్తి? అథ ఖో సక్కో దేవానమిన్దో భగవతో చేతసా చేతోపరివితక్కమఞ్ఞాయ ¶ పాణినా పోక్ఖరణిం ఖణిత్వా భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘ఇధ, భన్తే భగవా, పంసుకూలం ధోవతూ’’తి. అథ ఖో భగవతో ఏతదహోసి – ‘‘కిమ్హి ను ఖో అహం పంసుకూలం పరిమద్దేయ్య’’న్తి? అథ ఖో సక్కో దేవానమిన్దో భగవతో చేతసా చేతోపరివితక్కమఞ్ఞాయ మహతిం సిలం ఉపనిక్ఖిపి – ‘‘ఇధ, భన్తే భగవా, పంసుకూలం పరిమద్దతూ’’తి. అథ ఖో భగవతో ఏతదహోసి – ‘‘కిమ్హి ను ఖో అహం ఆలమ్బిత్వా ఉత్తరేయ్య’’న్తి? అథ ఖో కకుధే అధివత్థా దేవతా భగవతో చేతసా చేతోపరివితక్కమఞ్ఞాయ సాఖం ఓనామేసి – ‘‘ఇధ, భన్తే భగవా, ఆలమ్బిత్వా ఉత్తరతూ’’తి. అథ ఖో భగవతో ఏతదహోసి – ‘‘కిమ్హి ను ఖో అహం పంసుకూలం విస్సజ్జేయ్య’’న్తి? అథ ఖో సక్కో దేవానమిన్దో భగవతో చేతసా చేతోపరివితక్కమఞ్ఞాయ మహతిం సిలం ఉపనిక్ఖిపి – ‘‘ఇధ, భన్తే భగవా, పంసుకూలం విస్సజ్జేతూ’’తి. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపో జటిలో తస్సా రత్తియా అచ్చయేన యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘కాలో, మహాసమణ, నిట్ఠితం భత్తం, కిం ను ఖో, మహాసమణ, నాయం పుబ్బే ఇధ పోక్ఖరణీ సాయం ఇధ పోక్ఖరణీ, నయిమా సిలా పుబ్బే ఉపనిక్ఖిత్తా, కేనిమా సిలా ఉపనిక్ఖిత్తా, నయిమస్స కకుధస్స పుబ్బే సాఖా ఓనతా, సాయం సాఖా ఓనతా’’తి? ఇధ మే, కస్సప, పంసుకూలం ఉప్పన్నం ¶ అహోసి, తస్స మయ్హం, కస్సప, ఏతదహోసి – ‘‘కత్థ ను ఖో అహం పంసుకూలం ధోవేయ్య’’న్తి? అథ ఖో, కస్సప, సక్కో దేవానమిన్దో మమ చేతసా చేతోపరివితక్కమఞ్ఞాయ పాణినా పోక్ఖరణిం ఖణిత్వా మం ఏతదవోచ – ‘‘ఇధ, భన్తే భగవా, పంసుకూలం ధోవతూ’’తి. సాయం, కస్సప, అమనుస్సేన పాణినా ఖణితా పోక్ఖరణీ. తస్స మయ్హం, కస్సప, ఏతదహోసి – ‘‘కిమ్హి ను ఖో అహం పంసుకూలం పరిమద్దేయ్య’’న్తి? అథ ఖో, కస్సప, సక్కో దేవానమిన్దో మమ చేతసా చేతోపరివితక్కమఞ్ఞాయ మహతిం సిలం ఉపనిక్ఖిపి – ‘‘ఇధ, భన్తే భగవా, పంసుకూలం పరిమద్దతూ’’తి? సాయం, కస్సప, అమనుస్సేన ఉపనిక్ఖిత్తా సిలా. తస్స మయ్హం, కస్సప, ఏతదహోసి – ‘‘కిమ్హి ను ఖో అహం ఆలమ్బిత్వా ఉత్తరేయ్య’’న్తి? అథ ఖో, కస్సప, కకుధే అధివత్థా దేవతా మమ చేతసా చేతోపరివితక్కమఞ్ఞాయ సాఖం ఓనామేసి – ‘‘ఇధ, భన్తే భగవా, ఆలమ్బిత్వా ఉత్తరతూ’’తి? స్వాయం ఆహరహత్థో కకుధో. తస్స మయ్హం, కస్సప, ఏతదహోసి – ‘‘కిమ్హి ను ఖో అహం పంసుకూలం విస్సజ్జేయ్య’’న్తి? అథ ఖో, కస్సప, సక్కో దేవానమిన్దో మమ చేతసా చేతోపరివితక్కమఞ్ఞాయ ¶ మహతిం సిలం ఉపనిక్ఖిపి – ‘‘ఇధ, భన్తే భగవా, పంసుకూలం విస్సజ్జేతూ’’తి? సాయం, కస్సప, అమనుస్సేన ఉపనిక్ఖిత్తా సిలాతి. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపస్స ఏతదహోసి – ‘‘మహిద్ధికో మహాసమణో మహానుభావో ¶ , యత్ర హి నామ సక్కోపి దేవానమిన్దో వేయ్యావచ్చం కరిస్సతి, న త్వేవ చ ఖో అరహా యథా అహ’’న్తి. అథ ఖో భగవా ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స భత్తం భుఞ్జిత్వా తస్మింయేవ వనసణ్డే విహాసి.

అథ ఖో ఉరువేలకస్సపో జటిలో తస్సా రత్తియా అచ్చయేన యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవతో కాలం ఆరోచేసి – ‘‘కాలో, మహాసమణ, నిట్ఠితం భత్త’’న్తి. ‘‘గచ్ఛ త్వం, కస్సప, ఆయామహ’’న్తి ఉరువేలకస్సపం జటిలం ఉయ్యోజేత్వా యాయ జమ్బుయా జమ్బుదీపో పఞ్ఞాయతి, తతో ఫలం గహేత్వా పఠమతరం ఆగన్త్వా అగ్యాగారే నిసీది. అద్దసా ఖో ఉరువేలకస్సపో జటిలో భగవన్తం అగ్యాగారే నిసిన్నం, దిస్వాన భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘కతమేన త్వం, మహాసమణ, మగ్గేన ఆగతో, అహం తయా పఠమతరం పక్కన్తో, సో త్వం పఠమతరం ఆగన్త్వా అగ్యాగారే నిసిన్నో’’తి? ‘‘ఇధాహం, కస్సప, తం ఉయ్యోజేత్వా యాయ జమ్బుయా జమ్బుదీపో పఞ్ఞాయతి, తతో ఫలం గహేత్వా పఠమతరం ఆగన్త్వా అగ్యాగారే నిసిన్నో. ఇదం ఖో, కస్సప, జమ్బుఫలం వణ్ణసమ్పన్నం గన్ధసమ్పన్నం రససమ్పన్నం, సచే ఆకఙ్ఖసి పరిభుఞ్జా’’తి. ‘‘అలం, మహాసమణ, త్వంయేవ తం అరహసి, త్వంయేవ తం పరిభుఞ్జా’’తి. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స ఏతదహోసి – ‘‘మహిద్ధికో ఖో మహాసమణో మహానుభావో, యత్ర హి నామ మం పఠమతరం ఉయ్యోజేత్వా యాయ జమ్బుయా ¶ జమ్బుదీపో పఞ్ఞాయతి, తతో ఫలం గహేత్వా పఠమతరం ఆగన్త్వా అగ్యాగారే నిసీదిస్సతి, న త్వేవ చ ఖో అరహా యథా అహ’’న్తి. అథ ఖో భగవా ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స భత్తం భుఞ్జిత్వా తస్మింయేవ వనసణ్డే విహాసి.

అథ ఖో ఉరువేలకస్సపో జటిలో తస్సా రత్తియా అచ్చయేన యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవతో కాలం ఆరోచేసి – ‘‘కాలో, మహాసమణ, నిట్ఠితం భత్త’’న్తి. ‘‘గచ్ఛ త్వం, కస్సప, ఆయామహ’’న్తి ఉరువేలకస్సపం జటిలం ఉయ్యోజేత్వా యాయ జమ్బుయా జమ్బుదీపో పఞ్ఞాయతి, తస్సా అవిదూరే అమ్బో…పే… తస్సా అవిదూరే ఆమలకీ…పే… ¶ తస్సా అవిదూరే హరీతకీ…పే… తావతింసం గన్త్వా పారిచ్ఛత్తకపుప్ఫం గహేత్వా పఠమతరం ఆగన్త్వా అగ్యాగారే నిసీది. అద్దసా ఖో ఉరువేలకస్సపో జటిలో భగవన్తం అగ్యాగారే నిసిన్నం, దిస్వాన భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘కతమేన త్వం, మహాసమణ, మగ్గేన ఆగతో, అహం తయా పఠమతరం పక్కన్తో, సో త్వం పఠమతరం ఆగన్త్వా అగ్యాగారే నిసిన్నో’’తి? ‘‘ఇధాహం, కస్సప, తం ఉయ్యోజేత్వా తావతింసం గన్త్వా పారిచ్ఛత్తకపుప్ఫం గహేత్వా పఠమతరం ఆగన్త్వా అగ్యాగారే నిసిన్నో. ఇదం ఖో, కస్సప, పారిచ్ఛత్తకపుప్ఫం వణ్ణసమ్పన్నం గన్ధసమ్పన్నం, సచే ఆకఙ్ఖసి గణ్హా’’తి ¶ . ‘‘అలం, మహాసమణ, త్వంయేవ తం అరహసి, త్వంయేవ తం గణ్హా’’తి. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స ఏతదహోసి – ‘‘మహిద్ధికో ఖో మహాసమణో మహానుభావో, యత్ర హి నామ మం పఠమతరం ఉయ్యోజేత్వా తావతింసం గన్త్వా పారిచ్ఛత్తకపుప్ఫం గహేత్వా పఠమతరం ఆగన్త్వా అగ్యాగారే నిసీదిస్సతి, న త్వేవ చ ఖో అరహా యథా అహ’’న్తి.

తేన ఖో పన సమయేన తే జటిలా అగ్గిం పరిచరితుకామా న సక్కోన్తి కట్ఠాని ఫాలేతుం. అథ ఖో తేసం జటిలానం ఏతదహోసి – ‘‘నిస్సంసయం ఖో మహాసమణస్స ఇద్ధానుభావో యథా మయం న సక్కోమ కట్ఠాని ఫాలేతు’’న్తి. అథ ఖో భగవా ఉరువేలకస్సపం ¶ జటిలం ఏతదవోచ – ‘‘ఫాలియన్తు, కస్సప, కట్ఠానీ’’తి. ‘‘ఫాలియన్తు, మహాసమణా’’తి. సకిదేవ పఞ్చ కట్ఠసతాని ఫాలియింసు. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స ఏతదహోసి – ‘‘మహిద్ధికో ఖో మహాసమణో మహానుభావో, యత్ర హి నామ కట్ఠానిపి ఫాలియిస్సన్తి, న త్వేవ చ ఖో అరహా యథా అహ’’న్తి.

తేన ఖో పన సమయేన తే జటిలా అగ్గిం పరిచరితుకామా న సక్కోన్తి అగ్గిం ఉజ్జలేతుం. అథ ఖో తేసం జటిలానం ఏతదహోసి – ‘‘నిస్సంసయం ఖో మహాసమణస్స ఇద్ధానుభావో యథా మయం న సక్కోమ అగ్గిం ఉజ్జలేతు’’న్తి. అథ ఖో భగవా ఉరువేలకస్సపం జటిలం ఏతదవోచ – ‘‘ఉజ్జలియన్తు, కస్సప, అగ్గీ’’తి. ‘‘ఉజ్జలియన్తు, మహాసమణా’’తి. సకిదేవ పఞ్చ అగ్గిసతాని ఉజ్జలియింసు. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స ఏతదహోసి – ‘‘మహిద్ధికో ఖో మహాసమణో మహానుభావో, యత్ర హి నామ అగ్గీపి ఉజ్జలియిస్సన్తి, న త్వేవ చ ఖో అరహా యథా అహ’’న్తి.

తేన ¶ ఖో పన సమయేన తే జటిలా అగ్గిం పరిచరిత్వా న సక్కోన్తి అగ్గిం విజ్ఝాపేతుం. అథ ఖో తేసం జటిలానం ఏతదహోసి – ‘‘నిస్సంసయం ఖో మహాసమణస్స ఇద్ధానుభావో యథా మయం న సక్కోమ అగ్గిం విజ్ఝాపేతు’’న్తి. అథ ఖో భగవా ఉరువేలకస్సపం జటిలం ఏతదవోచ – ‘‘విజ్ఝాయన్తు, కస్సప, అగ్గీ’’తి. ‘‘విజ్ఝాయన్తు, మహాసమణా’’తి. సకిదేవ పఞ్చ అగ్గిసతాని విజ్ఝాయింసు. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స ఏతదహోసి – ‘‘మహిద్ధికో ఖో మహాసమణో మహానుభావో, యత్ర హి నామ అగ్గీపి విజ్ఝాయిస్సన్తి, న త్వేవ చ ఖో అరహా యథా అహ’’న్తి.

తేన ఖో పన సమయేన తే జటిలా సీతాసు హేమన్తికాసు రత్తీసు అన్తరట్ఠకాసు హిమపాతసమయే ¶ నజ్జా నేరఞ్జరాయ ఉమ్ముజ్జన్తిపి నిముజ్జన్తిపి ఉమ్ముజ్జననిముజ్జనమ్పి కరోన్తి. అథ ఖో భగవా పఞ్చమత్తాని మన్దాముఖిసతాని అభినిమ్మిని యత్థ తే జటిలా ఉత్తరిత్వా విసిబ్బేసుం. అథ ఖో తేసం జటిలానం ఏతదహోసి – ‘‘నిస్సంసయం ఖో మహాసమణస్స ఇద్ధానుభావో యథయిమా మన్దాముఖియో నిమ్మితా’’తి. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స ఏతదహోసి – ‘‘మహిద్ధికో ఖో మహాసమణో మహానుభావో, యత్ర హి నామ తావ బహూ మన్దాముఖియోపి అభినిమ్మినిస్సతి, న త్వేవ చ ఖో అరహా యథా అహ’’న్తి.

తేన ఖో పన సమయేన మహా అకాలమేఘో పావస్సి, మహా ఉదకవాహకో సఞ్జాయి, యస్మిం పదేసే భగవా విహరతి సో పదేసో ఉదకేన న ఓత్థటో హోతి. అథ ఖో భగవతో ఏతదహోసి – ‘‘యంనూనాహం సమన్తా ఉదకం ఉస్సారేత్వా మజ్ఝే రేణుహతాయ భూమియా చఙ్కమేయ్య’’న్తి. అథ ఖో భగవా సమన్తా ఉదకం ఉస్సారేత్వా మజ్ఝే రేణుహతాయ భూమియా చఙ్కమి. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపో జటిలో ‘‘మాహేవ ఖో మహాసమణో ఉదకేన వూళ్హో అహోసీ’’తి నావాయ సమ్బహులేహి జటిలేహి సద్ధిం యస్మిం పదేసే భగవా విహరతి, తం పదేసం అగమాసి. అద్దసా ఖో ఉరువేలకస్సపో జటిలో భగవన్తం ¶ సమన్తా ఉదకం ఉస్సారేత్వా మజ్ఝే రేణుహతాయ భూమియా చఙ్కమన్తం, దిస్వాన భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘ఇదం ను త్వం, మహాసమణా’’తి. ‘‘అయమహమస్మి, కస్సపా’’తి భగవా వేహాసం అబ్భుగ్గన్త్వా నావాయ పచ్చుట్ఠాసి. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపస్స జటిలస్స ఏతదహోసి – ‘‘మహిద్ధికో ఖో మహాసమణో మహానుభావో ¶ , యత్ర హి నామ ఉదకమ్పి న పవాహిస్సతి, న త్వేవ చ ఖో అరహా యథా అహ’’న్తి.

అథ ఖో భగవతో ఏతదహోసి – ‘‘చిరమ్పి ఖో ఇమస్స మోఘపురిసస్స ఏవం భవిస్సతి ‘మహిద్ధికో ఖో మహాసమణో మహానుభావో, న త్వేవ చ ఖో అరహా యథా అహ’న్తి, యంనూనాహం ఇమం జటిలం సంవేజేయ్య’’న్తి. అథ ఖో భగవా ఉరువేలకస్సపం జటిలం ఏతదవోచ – ‘‘నేవ చ ఖో త్వం, కస్సప, అరహా, నాపి అరహత్తమగ్గసమాపన్నో, సాపి తే పటిపదా నత్థి, యాయ త్వం అరహా వా అస్ససి అరహత్తమగ్గం వా సమాపన్నో’’తి. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపో జటిలో భగవతో పాదేసు సిరసా నిపతిత్వా భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘లభేయ్యాహం, భన్తే, భగవతో సన్తికే పబ్బజ్జం, లభేయ్యం ఉపసమ్పద’’న్తి. ‘‘త్వం ఖోసి, కస్సప, పఞ్చన్నం జటిలసతానం నాయకో వినాయకో అగ్గో పముఖో పామోక్ఖో, తేపి తావ అపలోకేహి, యథా తే మఞ్ఞిస్సన్తి, తథా తే కరిస్సన్తీ’’తి. అథ ఖో ఉరువేలకస్సపో జటిలో యేన తే జటిలా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా తే జటిలే ఏతదవోచ – ‘‘ఇచ్ఛామహం, భో, మహాసమణే బ్రహ్మచరియం చరితుం, యథా భవన్తో మఞ్ఞన్తి తథా కరోన్తూ’’తి. ‘‘చిరపటికా మయం, భో, మహాసమణే అభిప్పసన్నా, సచే భవం ¶ మహాసమణే బ్రహ్మచరియం చరిస్సతి, సబ్బేవ మయం మహాసమణే బ్రహ్మచరియం చరిస్సామా’’తి. అథ ఖో తే జటిలా కేసమిస్సం జటామిస్సం ఖారికాజమిస్సం అగ్గిహుతమిస్సం ఉదకే పవాహేత్వా యేన భగవా తేనుపసఙ్కమింసు; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవతో పాదేసు సిరసా నిపతిత్వా భగవన్తం ఏతదవోచుం – ‘‘లభేయ్యామ మయం, భన్తే, భగవతో సన్తికే పబ్బజ్జం, లభేయ్యామ ఉపసమ్పద’’న్తి. ‘‘ఏథ, భిక్ఖవో’’తి భగవా అవోచ – ‘‘స్వాక్ఖాతో ధమ్మో, చరథ బ్రహ్మచరియం సమ్మా దుక్ఖస్స అన్తకిరియాయా’’తి. సావ తేసం ఆయస్మన్తానం ఉపసమ్పదా అహోసి.

అద్దసా ఖో నదీకస్సపో జటిలో కేసమిస్సం జటామిస్సం ఖారికాజమిస్సం అగ్గిహుతమిస్సం ఉదకే వుయ్హమానే, దిస్వానస్స ఏతదహోసి – ‘‘మాహేవ మే భాతునో ఉపసగ్గో అహోసీ’’తి, జటిలే పాహేసి – ‘‘గచ్ఛథ మే భాతరం జానాథా’’తి, సామఞ్చ తీహి జటిలసతేహి సద్ధిం యేనాయస్మా ఉరువేలకస్సపో తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం ¶ ఉరువేలకస్సపం ఏతదవోచ – ‘‘ఇదం ను ఖో, కస్సప, సేయ్యో’’తి? ‘‘ఆమావుసో, ఇదం సేయ్యో’’తి. అథ ఖో తే జటిలా కేసమిస్సం జటామిస్సం ఖారికాజమిస్సం అగ్గిహుతమిస్సం ¶ ఉదకే పవాహేత్వా యేన భగవా తేనుపసఙ్కమింసు; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవతో పాదేసు సిరసా నిపతిత్వా భగవన్తం ఏతదవోచుం – ‘‘లభేయ్యామ మయం, భన్తే, భగవతో సన్తికే పబ్బజ్జం, లభేయ్యామ ఉపసమ్పద’’న్తి. ‘‘ఏథ, భిక్ఖవో’’తి భగవా అవోచ – ‘‘స్వాక్ఖాతో ధమ్మో, చరథ బ్రహ్మచరియం సమ్మా దుక్ఖస్స అన్తకిరియాయా’’తి. సావ తేసం ఆయస్మన్తానం ఉపసమ్పదా అహోసి.

అద్దసా ఖో గయాకస్సపో జటిలో కేసమిస్సం జటామిస్సం ఖారికాజమిస్సం అగ్గిహుతమిస్సం ఉదకే వుయ్హమానే, దిస్వానస్స ఏతదహోసి – ‘‘మాహేవ మే భాతూనం ఉపసగ్గో అహోసీ’’తి, జటిలే పాహేసి – ‘‘గచ్ఛథ మే భాతరో జానాథా’’తి, సామఞ్చ ద్వీహి జటిలసతేహి సద్ధిం యేనాయస్మా ఉరువేలకస్సపో తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం ఉరువేలకస్సపం ఏతదవోచ – ‘‘ఇదం ను ఖో, కస్సప, సేయ్యో’’తి? ‘‘ఆమావుసో, ఇదం సేయ్యో’’తి. అథ ఖో తే జటిలా కేసమిస్సం జటామిస్సం ఖారికాజమిస్సం అగ్గిహుతమిస్సం ఉదకే పవాహేత్వా యేన భగవా తేనుపసఙ్కమింసు; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవతో పాదేసు సిరసా నిపతిత్వా భగవన్తం ఏతదవోచుం – ‘‘లభేయ్యామ మయం, భన్తే, భగవతో సన్తికే పబ్బజ్జం, లభేయ్యామ ఉపసమ్పద’’న్తి. ‘‘ఏథ, భిక్ఖవో’’తి, భగవా అవోచ – ‘‘స్వాక్ఖాతో ధమ్మో, చరథ బ్రహ్మచరియం సమ్మా దుక్ఖస్స అన్తకిరియాయా’’తి. సావ తేసం ఆయస్మన్తానం ఉపసమ్పదా అహోసి.

‘‘భగవతో ¶ అధిట్ఠానేన పఞ్చ కట్ఠసతాని న ఫాలియింసు, ఫాలియింసు, అగ్గీ న ఉజ్జలియింసు, ఉజ్జలియింసు, న విజ్ఝాయింసు, విజ్ఝాయింసు, పఞ్చ మన్దాముఖిసతాని అభినిమ్మిని, ఏతేన నయేన అడ్ఢుడ్ఢపాటిహారియసహస్సాని హోన్తి.

‘‘అథ ఖో భగవా ఉరువేలాయం యథాభిరన్తం విహరిత్వా యేన గయాసీసం తేన చారికం పక్కామి మహతా భిక్ఖుసఙ్ఘేన సద్ధిం సహస్సేన సబ్బేహేవ పురాణజటిలేహి. తత్ర సుదం భగవా గయాయం విహరతి గయాసీసే సద్ధిం భిక్ఖుసహస్సేన. తత్ర ఖో భగవా భిక్ఖు ఆమన్తేసి (సం. ని. ౪.౨౮) – ‘సబ్బం, భిక్ఖవే, ఆదిత్తం, కిఞ్చ, భిక్ఖవే, సబ్బం ఆదిత్తం, చక్ఖు, భిక్ఖవే, ఆదిత్తం, రూపా ఆదిత్తా, చక్ఖువిఞ్ఞాణం ¶ ఆదిత్తం, చక్ఖుసమ్ఫస్సో ఆదిత్తో, యమిదం చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా ఉప్పజ్జతి వేదయితం సుఖం వా దుక్ఖం వా అదుక్ఖమసుఖం వా తమ్పి ¶ ఆదిత్తం. కేన ఆదిత్తం, రాగగ్గినా దోసగ్గినా మోహగ్గినా ఆదిత్తం, జాతియా జరాయ మరణేన సోకేహి పరిదేవేహి దుక్ఖేహి దోమనస్సేహి ఉపాయాసేహి ఆదిత్తన్తి వదామి? సోతం ఆదిత్తం, సద్దా ఆదిత్తా…పే… ఘానం ఆదిత్తం, గన్ధా ఆదిత్తా…పే… జివ్హా ఆదిత్తా, రసా ఆదిత్తా…పే… కాయో ఆదిత్తో, ఫోట్ఠబ్బా ఆదిత్తా…పే… మనో ఆదిత్తో, ధమ్మా ఆదిత్తా, మనోవిఞ్ఞాణం ఆదిత్తం, మనోసమ్ఫస్సో ఆదిత్తో, యమిదం మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా ఉప్పజ్జతి వేదయితం సుఖం వా దుక్ఖం వా అదుక్ఖమసుఖం వా తమ్పి ఆదిత్తం. కేన ఆదిత్తం, రాగగ్గినా దోసగ్గినా మోహగ్గినా ఆదిత్తం, జాతియా జరాయ మరణేన సోకేహి పరిదేవేహి దుక్ఖేహి దోమనస్సేహి ఉపాయాసేహి ఆదిత్త’’’న్తి వదామి.

‘‘ఏవం పస్సం, భిక్ఖవే, సుతవా అరియసావకో చక్ఖుస్మిమ్పి నిబ్బిన్దతి, రూపేసుపి నిబ్బిన్దతి, చక్ఖువిఞ్ఞాణేపి నిబ్బిన్దతి, చక్ఖుసమ్ఫస్సేపి నిబ్బిన్దతి, యమిదం చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా ఉప్పజ్జతి వేదయితం సుఖం వా దుక్ఖం వా అదుక్ఖమసుఖం వా తస్మిమ్పి నిబ్బిన్దతి. సోతస్మిమ్పి నిబ్బిన్దతి, సద్దేసుపి నిబ్బిన్దతి…పే… ఘానస్మిమ్పి నిబ్బిన్దతి, గన్ధేసుపి నిబ్బిన్దతి…పే… జివ్హాయపి నిబ్బిన్దతి, రసేసుపి నిబ్బిన్దతి…పే… కాయస్మిమ్పి నిబ్బిన్దతి, ఫోట్ఠబ్బేసుపి నిబ్బిన్దతి…పే… మనస్మిమ్పి నిబ్బిన్దతి, ధమ్మేసుపి నిబ్బిన్దతి, మనోవిఞ్ఞాణేపి నిబ్బిన్దతి, మనోసమ్ఫస్సేపి నిబ్బిన్దతి, యమిదం మనోసమ్ఫస్సపచ్చయా ఉప్పజ్జతి వేదయితం సుఖం వా దుక్ఖం వా అదుక్ఖమసుఖం వా తస్మిమ్పి నిబ్బిన్దతి. నిబ్బిన్దం విరజ్జతి ¶ , విరాగా విముచ్చతి, విముత్తస్మిం విముత్తమితి ఞాణం హోతి, ‘ఖీణా జాతి, వుసితం బ్రహ్మచరియం, కతం కరణీయం, నాపరం ఇత్థత్తాయా’తి పజానాతీ’’తి.

ఇమస్మిఞ్చ పన వేయ్యాకరణస్మిం భఞ్ఞమానే తస్స భిక్ఖుసహస్సస్స అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తాని విముచ్చింసు.

౨౯. ఏవం ఆదిత్తపరియాయదేసనం సుత్వా సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం సమ్పత్తో నదీకస్సపో థేరో సోమనస్సజాతో అత్తనో పుబ్బచరితాపదానం ¶ పకాసేన్తో పదుముత్తరస్స భగవతోతిఆదిమాహ. తత్థ అగ్గఫలన్తి ఉత్తమఫలం, అత్తనా రోపితఅమ్బరుక్ఖస్స ఆదిమ్హి గహితఫలం వా. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

నదీకస్సపత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౩. గయాకస్సపత్థేరఅపదానవణ్ణనా

తతియాపదానే ¶ అజినచమ్మవత్థోహన్తిఆదికం ఆయస్మతో గయాకస్సపత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయం కుసలం ఉపచినన్తో ఇతో ఏకతింసకప్పే సిఖిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్తో నిస్సరణజ్ఝాసయతాయ ఘరావాసం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా అరఞ్ఞాయతనే అస్సమం మాపేత్వా వనమూలఫలాహారో వసతి. తేన చ సమయేన భగవా ఏకో అదుతియో తస్స అస్సమసమీపేనాగచ్ఛి, సో భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో ఉపసఙ్కమిత్వా వన్దిత్వా ఏకమన్తం ఠితో వేలం ఓలోకేన్తో మనోహరాని కోలఫలాని సత్థు ఉపనేసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తిత్వా వయప్పత్తో నిస్సరణజ్ఝాసయతాయ ఘరావాసం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా ద్వీహి తాపససతేహి సద్ధిం గయాయ విహరతి. గయాయ వసనతో హిస్స కస్సపగోత్తతాయ చ గయాకస్సపోతి సమఞ్ఞా అహోసి. సో భగవతో సద్ధిం పరిసాయ ఏహిభిక్ఖూపసమ్పదం దత్వా నదీకస్సపస్స వుత్తనయేన ఆదిత్తపరియాయ దేసనాయ ఓవదియమానో అరహత్తే పతిట్ఠాసి.

౩౫. సో అరహత్తం పత్వా సోమనస్సజాతో అత్తనో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో అజినచమ్మవత్థోహన్తిఆదిమాహ ¶ . తత్థ అజినచమ్మవత్థోతి తాపసపబ్బజితత్తా అజినచమ్మనివాసనపావురణోతి అత్థో. ఖారిభారధరోతి తాపసకాలే తాపసపరిక్ఖారపరిపుణ్ణకాజధరోతి అత్థో. ఖారికతాపసపరిక్ఖారే పూరేత్వా. కోలం అహాసి అస్సమన్తి కోలఫలం అస్సమే పూరేత్వా అస్సమే నిసిన్నోతి అత్థో. అగోపయిన్తి ¶ పాఠే కోలఫలం పరియేసిత్వా అస్సమం గోపేసిం రక్ఖిన్తి అత్థో. సేసం సబ్బం ఉత్తానత్థమేవాతి.

గయాకస్సపత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౪. కిమిలత్థేరఅపదానవణ్ణనా

చతుత్థాపదానే నిబ్బుతే కకుసన్ధమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో కిమిలత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో కకుసన్ధస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో పరినిబ్బుతే సత్థరి ¶ తస్స ధాతుయో ఉద్దిస్స సలలమాలాహి మణ్డపం కారేత్వా పూజం అకాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన తావతింసేసు ఉప్పజ్జిత్వా అపరాపరం దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కపిలవత్థునగరే సక్యరాజకులే నిబ్బత్తిత్వా కిమిలోతి తస్స నామం అకాసి. సో వయప్పత్తో భోగసమ్పత్తియా పమత్తో విహరతి. తస్స ఞాణపరిపాకం ఞత్వా సంవేగజననత్థం అనుపియాయం విహరన్తో సత్థా పఠమయోబ్బనే ఠితం రమణీయం ఇత్థిరూపం అభినిమ్మినిత్వా పురతో దస్సేత్వా పున అనుక్కమేన యథా జరారోగవిపత్తీహి అభిభూతా దిస్సతి, తథా అకాసి. తం దిస్వా కిమిలకుమారో అతివియ సంవేగజాతో అత్తనో సంవేగం పకాసేన్తో భగవతో పాకటం కత్వా లద్ధానుసాసనో అరహత్తం పాపుణి.

౪౨. సో అరహత్తం పత్వా సోమనస్సజాతో అత్తనో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో నిబ్బుతే కకుసన్ధమ్హీతిఆదిమాహ. బ్రాహ్మణమ్హి వుసీమతీతి పఞ్చహి వసితాహి వసిప్పత్తమ్హి భగవతి. బ్రాహ్మణస్స సబ్బగుణగణేహి మణ్డితత్తా అభివూళ్హీతత్తా బ్రాహ్మణమ్హి కకుసన్ధే భగవతి పరినిబ్బుతేతి అత్థో. సేసం సబ్బం ఉత్తానమేవాతి.

కిమిలత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౫. వజ్జిపుత్తత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సహస్సరంసీ ¶ ¶ భగవాతిఆదికం ఆయస్మతో వజ్జిపుత్తత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయం పుఞ్ఞం ఉపచినన్తో ఇతో చతునవుతికప్పే ఏకం పచ్చేకబుద్ధం భిక్ఖాయ గచ్ఛన్తం దిస్వా పసన్నమానసో కదలిఫలాని అదాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే వేసాలియం లిచ్ఛవిరాజకుమారో హుత్వా నిబ్బత్తి, వజ్జిరాజపుత్తత్తా వజ్జిపుత్తోత్వేవస్స సమఞ్ఞా. సో దహరో హుత్వా హత్థిసిప్పాదిసిక్ఖనకాలేపి హేతుసమ్పన్నతాయ నిస్సరణజ్ఝాసయోవ హుత్వా విచరన్తో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో సత్థు సన్తికే పబ్బజిత్వా విపస్సనాయ కమ్మం కత్వా నచిరస్సేవ ఛళభిఞ్ఞో అహోసి. ఛళభిఞ్ఞో పన హుత్వా అపరభాగే అచిరపరినిబ్బుతే సత్థరి ధమ్మం సఙ్గాయితుం సఙ్కేతం కత్వా మహాథేరేసు తత్థ తత్థ విహరన్తేసు ఏకదివసం ఆయస్మన్తం ఆనన్దం సేఖంయేవ సమానం మహతియా పరిసాయ పరివుతం ధమ్మం దేసేన్తం దిస్వా తస్స ఉపరిమగ్గాధిగమాయ ఉస్సాహం జనేన్తో –

‘‘రుక్ఖమూలగహనం ¶ పసక్కియ, నిబ్బానం హదయస్మిం ఓపియ;

ఝాయ గోతమ మా చ పమాదో, కిం తే బిళిబిళికా కరిస్సతీ’’తి. (థేరగా. ౧౧౯) – గాథం అభాసి;

తత్థ రుక్ఖమూలగహనన్తి రుక్ఖమూలభూతం గహనం, గహనఞ్హి అత్థి, న రుక్ఖమూలం, రుక్ఖమూలఞ్చ అత్థి, న గహనం, తేసు రుక్ఖమూలగ్గహణేన ఠానస్స ఛాయాయ సమ్పన్నతాయ వాతాతపపరిస్సయాభావం దీపేతి, గహనగ్గహణేన నివాతభావేన వాతపరిస్సయాభావం జనసమ్బాధాభావఞ్చ దస్సేతి, తదుభయేన చ భావనాయోగ్యతం. పసక్కియాతి ఉపగన్త్వా. నిబ్బానం హదయస్మిం ఓపియాతి ‘‘ఏవం మయా పటిపజ్జిత్వా నిబ్బానం అధిగన్తబ్బ’’న్తి నిబ్బుతిం హదయే ఠపేత్వా చిత్తే కత్వా. ఝాయాతి తిలక్ఖణూపనిజ్ఝానేన ఝాయ, విపస్సనాభావనాసహితం మగ్గభావనం భావేహి. గోతమాతి ధమ్మభణ్డాగారికం గోత్తేనాలపతి. మా చ పమాదోతి అధికుసలేసు ధమ్మేసు మా పమాదం ఆపజ్జి. ఇదాని యాదిసో ¶ థేరస్స పమాదో, తం పటిక్ఖేపవసేన దస్సేన్తో ‘‘కిం తే బిళిబిళికా కరిస్సతీ’’తి ఆహ. తత్థ బిళిబిళికాతి బిళిబిళికిరియా, బిళిబిళితిసద్దపవత్తి యథా నిరత్థకా, ఏవం బిళిబిళికాసదిసా జనపఞ్ఞత్తి. కిం తే కరిస్సతీతి కీదిసం అత్థం తుయ్హం సాధేస్సతి, తస్మా జనపఞ్ఞత్తిం పహాయ సదత్థపసుతో హోహీతి ఓవాదం అదాసి.

తం ¶ సుత్వా అఞ్ఞేహి వుత్తేన విస్సగన్ధవాయనవచనేన సంవేగజాతో బహుదేవ రత్తిం చఙ్కమేన వీతినామేన్తో విపస్సనం ఉస్సుక్కాపేత్వా సేనాసనం పవిసిత్వా మఞ్చకే నిసిన్నమత్తోవ ‘‘కిఞ్చి సయామీ’’తి సీసం బిమ్బోహనమసమ్పత్తం పాదం భూమితో ఉగ్గతం సరీరస్స ఆకాసగతక్ఖణేయేవ అరహత్తం పాపుణి.

౪౯. వజ్జిపుత్తత్థేరో అపరభాగే సోమనస్సజాతో అత్తనో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సహస్సరంసీ భగవాతిఆదిమాహ. తత్థ సహస్సరంసీతి ఏత్థ ‘‘అనేకసతసహస్సరంసీ’’తి వత్తబ్బే గాథాబన్ధసుఖత్థం ‘‘సహస్సరంసీ’’తి వుత్తన్తి వేదితబ్బం. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

వజ్జిపుత్తత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౬. ఉత్తరత్థేరఅపదానవణ్ణనా

ఛట్ఠాపదానే సుమేధో నామ సమ్బుద్ధోతిఆదికం ఆయస్మతో ఉత్తరసామణేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో ¶ తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సుమేధస్స భగవతో కాలే విజ్జాధరో హుత్వా ఆకాసేన విచరతి. తేన చ సమయేన సత్థా తస్సేవ అనుగ్గణ్హనత్థం వనన్తరే అఞ్ఞతరస్మిం రుక్ఖమూలే నిసీది ఛబ్బణ్ణబుద్ధరంసియో విస్సజ్జేన్తో. సో అన్తలిక్ఖేన గచ్ఛన్తో భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో ఆకాసతో ఓరుయ్హ సువిసుద్ధేహి విపులేహి కణికారపుప్ఫేహి భగవన్తం పూజేసి, పుప్ఫాని బుద్ధానుభావేన సత్థు ఉపరి ఛత్తాకారేన అట్ఠంసు, సో తేన భియ్యోసోమత్తాయ పసన్నచిత్తో హుత్వా అపరభాగే కాలం కత్వా తావతింసేసు నిబ్బత్తిత్వా దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవన్తో యావతాయుకం తత్థ ఠత్వా తతో చుతో దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే రాజగహే బ్రాహ్మణమహాసాలస్స పుత్తో హుత్వా ¶ నిబ్బత్తి, ఉత్తరోతిస్స నామం అహోసి. సో విఞ్ఞుతం పత్తో బ్రాహ్మణవిజ్జాసు నిప్ఫత్తిం గన్త్వా జాతియా రూపేన విజ్జాయ వయేన సీలాచారేన చ లోకస్స సమ్భావనీయో జాతో.

తస్స తం సమ్పత్తిం దిస్వా వస్సకారో మగధమహామత్తో అత్తనో ధీతరం దాతుకామో హుత్వా అత్తనో అధిప్పాయం పవేదేసి. సో నిస్సరణజ్ఝాసయతాయ తం పటిక్ఖిపిత్వా కాలేన కాలం ధమ్మసేనాపతిం పయిరుపాసన్తో తస్స సన్తికే ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా వత్తసమ్పన్నో హుత్వా థేరం ఉపట్ఠహతి.

తేన ¶ చ సమయేన థేరస్స అఞ్ఞతరో ఆబాధో ఉప్పన్నో, తస్స భేసజ్జత్థాయ ఉత్తరో సామణేరో పాతోవ పత్తచీవరమాదాయ విహారతో నిక్ఖన్తో అన్తరామగ్గే తళాకస్స సమీపే పత్తం ఠపేత్వా ఉదకసమీపం గన్త్వా ముఖం ధోవతి. అథ అఞ్ఞతరో ఉమఙ్గచోరో కతకమ్మో ఆరక్ఖపురిసేహి అనుబద్ధో అగ్గమగ్గేన నగరతో నిక్ఖమిత్వా పలాయన్తో అత్తనా గహితం రతనభణ్డితం సామణేరస్స పత్తే పక్ఖిపిత్వా పలాయి. సామణేరోపి పత్తసమీపం ఉపగతో. చోరం అనుబన్ధన్తా రాజపురిసా సామణేరస్స పత్తే భణ్డికం దిస్వా ‘‘అయం చోరో, ఇమినా చోరియం కత’’న్తి సామణేరం పచ్ఛాబాహం బన్ధిత్వా వస్సకారస్స బ్రాహ్మణస్స దస్సేసుం. వస్సకారో చ తదా రఞ్ఞో వినిచ్ఛయే నియుత్తో హుత్వా ఛేజ్జభేజ్జం అనుసాసతి, సో ‘‘పుబ్బే మమ వచనం నాదియి, సుద్ధపాసణ్డియేసు పబ్బజీ’’తి (థేరగా. అట్ఠ. ౧.ఉత్తరత్థేరగాథావణ్ణనా) కమ్మం అసోధేత్వా ఘాతుకామత్తావ జీవన్తమేవ తం సూలే ఉత్తాసేసి.

అథస్స భగవా ఞాణపరిపాకం ఓలోకేత్వా తం ఠానం గన్త్వా విప్ఫురన్తహత్థనఖమణిమయూఖసమ్భిన్నసితాభతాయ పగ్ఘరన్తజాతిహిఙ్గులకసువణ్ణరసధారం వియ జాలాగుణ్ఠితముదుతలునదీఘఙ్గులిహత్థం ఉత్తరస్స సీసే ఠపేత్వా ‘‘ఉత్తర, ఇదం తే పురిమకమ్మస్స ¶ ఫలం ఉప్పన్నం, తత్థ తయా పచ్చవేక్ఖణబలేన అధివాసనా కాతబ్బా’’తి వత్వా అజ్ఝాసయానురూపం ధమ్మం దేసేసి. ఉత్తరో అమతాభిసేకసదిసేన సత్థు హత్థసమ్ఫస్సేన సఞ్జాతప్పసాదసోమనస్సతాయ ఉళారపీతిపామోజ్జం పటిలభిత్వా యథాపరిచితం విపస్సనామగ్గం సమారూళ్హో ఞాణస్స పరిపాకం గతత్తా సత్థు చ దేసనావిలాసేన తావదేవ మగ్గపటిపాటియా సబ్బే కిలేసే ఖేపేత్వా ఛళభిఞ్ఞో ¶ అహోసి. ఛళభిఞ్ఞో పన హుత్వా సూలతో ఉట్ఠహిత్వా పరానుద్దయాయ ఆకాసే ఠత్వా పాటిహారియం దస్సేసి. మహాజనో అచ్ఛరియబ్భుతచిత్తజాతో అహోసి. తావదేవస్స వణో సంరూళ్హి, సో భిక్ఖూహి, ‘‘ఆవుసో, తాదిసదుక్ఖం అనుభవన్తో కథం త్వం విపస్సనం అనుయుఞ్జితుం అసక్ఖీ’’తి పుట్ఠో, ‘‘పగేవ మే, ఆవుసో, సంసారే ఆదీనవో, సఙ్ఖారానఞ్చ సభావో సుదిట్ఠో, ఏవాహం తాదిసం దుక్ఖం అనుభవన్తోపి అసక్ఖిం విపస్సనం వడ్ఢేత్వా విసేసం అధిగన్తు’’న్తి ఆహ. ‘‘పుబ్బజాతియా దహరకాలే మక్ఖికం గహేత్వా నిమ్బసూలకం గహేత్వా సూలారోపనకీళం పటిచ్చ ఏవం అనేకజాతిసతేసు సూలారోపనదుక్ఖమనుభవిత్వా ఇమాయ పరియోసానజాతియా ఏవరూపం దుక్ఖమనుభూత’’న్తి ఆహ.

౫౫. అథ అపరభాగే పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో సుమేధో నామ సమ్బుద్ధోతిఆదిమాహ. తత్థ అనుత్తానపదవణ్ణనమేవ కరిస్సామ.

౫౭. విజ్జాధరో తదా ఆసిన్తి బాహిరకమన్తాదివిజ్జాసిద్ధియా ఆకాసగామిసమత్థో హుత్వా చరణవసేన తం విజ్జం రక్ఖిత్వా అవినాసేత్వా పరిహరణవసేన విజ్జాధరయోని ఆసిం అహోసిన్తి ¶ అత్థో. అన్తలిక్ఖచరో అహన్తి అన్తం పరియోసానం కోటిం లిఖతే సంకరిస్సతీతి అన్తలిక్ఖం. అథ వా అన్తం పరియోసానం లిఖ్యతే ఓలోకియతే ఏతేనాతి అన్తలిక్ఖం, తస్మిం అన్తలిక్ఖే, ఆకాసే చరణసీలో అహన్తి అత్థో. తిసూలం సుకతం గయ్హాతి తిఖిణం సూలం, అగ్గం ఆవుధం. తిసూలం సున్దరం కతం, కోట్టనఘంసనమద్దనపహరణవసేన సుట్ఠు కతం సూలావుధం గయ్హ గహేత్వా అమ్బరతో గచ్ఛామీతి అత్థో. సేసం సబ్బం హేట్ఠా వుత్తనయత్తావ నయానుయోగేన సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

ఉత్తరత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౭. అపరఉత్తరత్థేరఅపదానవణ్ణనా

సత్తమాపదానే ¶ నిబ్బుతే లోకనాథమ్హీతిఆదికం ఆయస్మతో అపరస్స ఉత్తరత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు ¶ కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో ఇతో చతున్నవుతికప్పే సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా వయప్పత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా సాసనే లద్ధప్పసాదో హుత్వా ఉపాసకత్తం నివేదేసి. సో సత్థరి పరినిబ్బుతే అత్తనో ఞాతకే సన్నిపాతేత్వా బహుపూజాసక్కారం సంహరిత్వా ధాతుపూజం అకాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సాకేతే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తిత్వా ఉత్తరోతి లద్ధనామో వయప్పత్తో కేనచిదేవ కరణీయేన సావత్థిం గతో కణ్డమ్బమూలే కతం యమకపాటిహారియం దిస్వా పసీదిత్వా పున కాళకారామసుత్తదేసనాయ అభివడ్ఢమానసద్ధో పబ్బజిత్వా సత్థారా సద్ధిం రాజగహం గన్త్వా ఉపసమ్పదం లభిత్వా తథేవ చరన్తో విపస్సనం పట్ఠపేత్వా నచిరస్సేవ ఛళభిఞ్ఞో అహోసి. ఛళభిఞ్ఞో పన హుత్వా సత్థరి సావత్థియం విహరన్తే బుద్ధుపట్ఠానత్థం రాజగహతో సావత్థిం ఉపగతో భిక్ఖూహి – ‘‘కిం, ఆవుసో, పబ్బజ్జాకిచ్చం తయా మత్థకం పాపిత’’న్తి పుట్ఠో అఞ్ఞం బ్యాకాసి.

౯౩. అరహత్తం పన పత్వా సోమనస్సజాతో అత్తనో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో నిబ్బుతే లోకనాథమ్హీతిఆదిమాహ. తం సబ్బం హేట్ఠా వుత్తనయత్తా ఉత్తానత్థమేవాతి.

అపరఉత్తరత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౮. భద్దజిత్థేరఅపదానవణ్ణనా

అట్ఠమాపదానే ¶ ఓగయ్హాహం పోక్ఖరణిన్తిఆదికం ఆయస్మతో భద్దజిత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో బ్రాహ్మణానం విజ్జాసిప్పేసు పారం గన్త్వా కామే పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా అరఞ్ఞాయతనే అస్సమం ¶ కారేత్వా వసన్తో ఏకదివసం సత్థారం ఆకాసేన గచ్ఛన్తం దిస్వా పసన్నమానసో అఞ్జలిం పగ్గయ్హ అట్ఠాసి. సత్థా తస్స అజ్ఝాసయం దిస్వా ఆకాసతో ఓతరి. ఓతిణ్ణస్స పన భగవతో మధుఞ్చ భిసముళాలఞ్చ సప్పిఖీరఞ్చ ఉపనామేసి, తస్స తం భగవా అనుకమ్మం ఉపాదాయ పటిగ్గహేత్వా అనుమోదనం కత్వా పక్కామి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన తుసితేసు నిబ్బత్తో తత్థ యావతాయుకం ఠత్వా తతో చుతో అపరాపరం సుగతీసుయేవ సంసరన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే మహద్ధనో సేట్ఠి హుత్వా అట్ఠసట్ఠిభిక్ఖుసతసహస్సం భోజేత్వా తిచీవరేన అచ్ఛాదేసి.

ఏవం బహుం కుసలం ¶ కత్వా దేవలోకే నిబ్బత్తి. తత్థ యావతాయుకం ఠత్వా తతో చవిత్వా మనుస్సలోకేసు ఉప్పన్నో బుద్ధసుఞ్ఞే లోకే పఞ్చ పచ్చేకబుద్ధసతాని చతూహి పచ్చయేహి ఉపట్ఠహిత్వా తతో చుతో రాజకులే నిబ్బత్తిత్వా రజ్జం అనుసాసన్తో అత్తనో పుత్తం పచ్చేకబోధిం అధిగన్త్వా ఠితం ఉపట్ఠహిత్వా తస్స పరినిబ్బుతస్స ధాతుయో గహేత్వా చేతియం కత్వా పూజేసి. ఏవం తత్థ తత్థ తాని తాని పుఞ్ఞాని కత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే భద్దియనగరే అసీతికోటివిభవస్స భద్దియసేట్ఠిస్స ఏకపుత్తకో హుత్వా నిబ్బత్తి, భద్దజీతిస్స నామం అహోసి. తస్స కిర ఇస్సరియభోగపరివారసమ్పత్తి చరిమభవే బోధిసత్తస్స వియ అహోసి.

తదా సత్థా సావత్థియం వసిత్వా భద్దజికుమారం సఙ్గణ్హనత్థాయ మహతా భిక్ఖుసఙ్ఘేన సద్ధిం భద్దియనగరం గన్త్వా జాతియావనే వసి తస్స ఞాణపరిపాకం ఆగమయమానో. సోపి ఉపరిపాసాదే నిసిన్నో సీహపఞ్జరం వివరిత్వా ఓలోకేన్తో భగవతో సన్తికే ధమ్మం సోతుం గచ్ఛన్తం మహాజనం దిస్వా, ‘‘కత్థాయం మహాజనో గచ్ఛతీ’’తి పుచ్ఛిత్వా తం కారణం సుత్వా సయమ్పి మహతా పరివారేన సత్థు సన్తికం గన్త్వా ధమ్మం సుణన్తో సబ్బాభరణపటిమణ్డితోవ సబ్బకిలేసే ఖేపేత్వా అరహత్తం పాపుణి. అరహత్తే పన తేన అధిగతే సత్థా భద్దియసేట్ఠిం ఆమన్తేసి – ‘‘తవ పుత్తో అలఙ్కతపటియత్తో ధమ్మం సుణన్తో అరహత్తే పతిట్ఠాసి, తేనస్స ఇదానేవ పబ్బజితుం యుత్తం, నో చే పబ్బజిస్సతి, పరినిబ్బాయిస్సతీ’’తి. సేట్ఠి ‘‘న మయ్హం పుత్తస్స దహరస్సేవ సతో పరినిబ్బానేన కిచ్చం ¶ అత్థి, పబ్బాజేథ న’’న్తి ఆహ. తం సత్థా పబ్బాజేత్వా ఉపసమ్పాదేత్వా తత్థ సత్తాహం వసిత్వా కోటిగామం పాపుణి, సో చ గామో గఙ్గాతీరే అహోసి ¶ . కోటిగామవాసినో చ బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స మహాదానం పవత్తేసుం. భద్దజిత్థేరో సత్థారా అనుమోదనాయ ఆరద్ధమత్తాయ బహిగామం గన్త్వా ‘‘గఙ్గాతీరే మగ్గసమీపే సత్థు ఆగతకాలే వుట్ఠహిస్సామీ’’తి కాలపరిచ్ఛేదం కత్వా అఞ్ఞతరస్మిం రుక్ఖమూలే సమాపత్తిం సమాపజ్జిత్వా నిసీది. మహాథేరేసు ఆగచ్ఛన్తేసుపి అవుట్ఠహిత్వా సత్థు ఆగతకాలేయేవ వుట్ఠాసి. పుథుజ్జనా భిక్ఖూ – ‘‘అయం అధునా పబ్బజితో, మహాథేరేసు ఆగచ్ఛన్తేసు మానథద్ధో హుత్వా న వుట్ఠాసీ’’తి ఉజ్ఝాయింసు.

కోటిగామవాసినో సత్థు భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ బహూ నావాసఙ్ఘాటే బన్ధింసు. సత్థా ‘‘భద్దజిస్సానుభావం పకాసేమీ’’తి నావాయ ఠత్వా ‘‘కహం భద్దజీ’’తి పుచ్ఛి. భద్దజిత్థేరో – ‘‘సోహం, భన్తే’’తి సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా అఞ్జలిం కత్వా అట్ఠాసి. సత్థా ‘‘ఏహి, భద్దజి, అమ్హేహి సద్ధిం ఏకనావం అభిరుహా’’తి. సో ఉప్పతిత్వా సత్థు ఠితనావాయం అట్ఠాసి. సత్థా గఙ్గాయ మజ్ఝే గతకాలే, ‘‘భద్దజి, తయా మహాపనాదకాలే అజ్ఝావుట్ఠరతనపాసాదో ¶ కహ’’న్తి ఆహ. ‘‘ఇమస్మిం ఠానే నిముగ్గో, భన్తే’’తి. ‘‘తేన హి, భద్దజి, సబ్రహ్మచారీనం కఙ్ఖం ఛిన్దా’’తి. తస్మిం ఖణే థేరో సత్థారం వన్దిత్వా ఇద్ధిబలేన గన్త్వా పాసాదథూపికం పాదఙ్గులన్తరేన సన్నిరుజ్ఝిత్వా పఞ్చవీసతియోజనం పాసాదం గహేత్వా ఆకాసే ఉప్పతి, ఉప్పతన్తో చ పఞ్ఞాసయోజనాని ఉక్ఖిపి. అథస్స పురిమభవే ఞాతకా పాసాదగతేన లోభేన మచ్ఛకచ్ఛపమణ్డూకా హుత్వా నిబ్బత్తా తస్మిం పాసాదే ఉట్ఠహన్తే పరివత్తిత్వా పతింసు. సత్థా తే సమ్పతన్తే దిస్వా ‘‘ఞాతకా తే, భద్దజి, కిలమన్తీ’’తి ఆహ. థేరో సత్థు వచనేన పాసాదం విస్సజ్జేసి. పాసాదో యథాఠానేయేవ పతిట్ఠహి. సత్థా పారఙ్గతో భిక్ఖూహి – ‘‘కదా, భన్తే, భద్దజిత్థేరేన అయం పాసాదో అజ్ఝావుట్ఠో’’తి పుట్ఠో మహాపనాదజాతకం (జా. ౧.౩.౪౦ ఆదయో) కథేత్వా బహుజనం ధమ్మామతం పాయేసి.

౯౮. థేరో పన అరహత్తం పత్తో పుబ్బసమ్భారం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేతుం ఓగయ్హాహం పోక్ఖరణిన్తిఆదిమాహ. తత్థ ఓగయ్హాహం పోక్ఖరణిన్తి పుథునానాఅనేకమహోఘేహి ఖణితత్తా ‘‘పోక్ఖరణీ’’తి లద్ధనామం జలాసయం ఓగయ్హ ఓగహేత్వా పవిసిత్వా అజ్ఝోగాహేత్వా ఘాసహేతుఖాదనత్థాయ తత్థ పోక్ఖరణియం పవిసిత్వా ¶ భిసం పదుమపుణ్డరీకమూలం ఉద్ధరామీతి అత్థో. సేసం హేట్ఠా వుత్తనయత్తా ఉత్తానపదత్థత్తా చ నయానుసారేన సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

భద్దజిత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౯. సివకత్థేరఅపదానవణ్ణనా

నవమాపదానే ¶ ఏసనాయ చరన్తస్సాతిఆదికం ఆయస్మతో సివకత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో ఏకదివసం భగవన్తం పిణ్డాయ చరన్తం దిస్వా పసన్నమానసో పత్తం ఆదాయ కుమ్మాసస్స పూరేత్వా అదాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే రాజగహే బ్రాహ్మణకులగేహే నిబ్బత్తిత్వా సివకోతిస్స నామం అహోసి. సో వయప్పత్తో విజ్జాసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం గతో నేక్ఖమ్మజ్ఝాసయతాయ కామే పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా విచరన్తో సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా విపస్సనాయ కమ్మం కరోన్తో నచిరస్సేవ అరహత్తం ¶ పాపుణి.

౧౧౭. అరహత్తం పత్వా సోమనస్సజాతో అత్తనో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో ఏసనాయ చరన్తస్సాతిఆదిమాహ. తం సబ్బం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

సివకత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౦. ఉపవానత్థేరఅపదానవణ్ణనా

దసమాపదానే పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదికం ఆయస్మతో ఉపవానత్థేరస్స అపదానం. అయం కిర పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో కేనచి కమ్మచ్ఛిద్దేన పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే దల్లిద్దకులే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో భగవతి పరినిబ్బుతే తస్స ధాతుం గహేత్వా మనుస్సదేవనాగగరుళయక్ఖకుమ్భణ్డగన్ధబ్బేహి సత్తరతనమయే సత్తయోజనికే థూపే కతే ¶ తత్థ సుధోతం అత్తనో ఉత్తరాసఙ్గం వేళగ్గే ఆబన్ధిత్వా ధజం కత్వా పూజం అకాసి. తం గహేత్వా అభిసమ్మతకో నామ యక్ఖసేనాపతి దేవేహి చేతియపూజారక్ఖణత్థం ఠపితో అదిస్సమానకాయో ఆకాసే ధారేన్తో చేతియం తిక్ఖత్తుం పదక్ఖిణం అకాసి. తం దిస్వా భియ్యోసోమత్తాయ పసన్నమానసో అహోసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తిత్వా ఉపవానోతి లద్ధనామో వయప్పత్తో జేతవనపటిగ్గహణే బుద్ధానుభావం దిస్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా విపస్సనాయ కమ్మం కరోన్తో ఛళభిఞ్ఞో అహోసి. అథాయస్మా ఉపవానో భగవతో ఉపట్ఠాకో అహోసి ¶ . తేన చ సమయేన భగవతో వాతాబాధో ఉప్పజ్జి. థేరస్స గిహిసహాయో దేవహితో నామ బ్రాహ్మణో సావత్థియం పటివసతి. సో థేరం చతూహి పచ్చయేహి పవారేసి. అథాయస్మా ఉపవానో నివాసేత్వా పత్తచీవరం గహేత్వా తస్స బ్రాహ్మణస్స నివేసనం ఉపగఞ్ఛి. బ్రాహ్మణో ‘‘కేనచి మఞ్ఞే పయోజనేన థేరో ఆగతో భవిస్సతీ’’తి ఞత్వా ‘‘వదేయ్యాథ, భన్తే, కేనత్థో’’తి ఆహ. థేరో తస్స బ్రాహ్మణస్స పయోజనం ఆచిక్ఖన్తో –

‘‘అరహం సుగతో లోకే, వాతేహాబాధికో ముని;

సచే ఉణ్హోదకం అత్థి, మునినో దేహి బ్రాహ్మణ.

‘‘పూజితో పూజనేయ్యానం, సక్కరేయ్యాన సక్కతో;

అపచితోపచేయ్యానం, తస్స ఇచ్ఛామి హాతవే’’తి. (థేరగా. ౧౮౫-౧౮౬) –

గాథాద్వయం అభాసి.

తస్సత్థో – యో ఇమస్మిం లోకే పూజనేయ్యానం పూజేతబ్బేహి సక్కాదీహి దేవేహి మహాబ్రహ్మాదీహి చ బ్రహ్మేహి పూజితో, సక్కరేయ్యానం సక్కాతబ్బేహి బిమ్బిసారకోసలరాజాదీహి సక్కతో, అపచేయ్యానం అపచాయితబ్బేహి మహేసీహి ఖీణాసవేహి అపచితో, కిలేసేహి ¶ ఆరకత్తాదినా అరహం, సోభనగమనాదినా సుగతో సబ్బఞ్ఞూ ముని మయ్హం సత్థా దేవదేవో సక్కానం అతిసక్కో బ్రహ్మానం అతిబ్రహ్మా, సో దాని వాతేహి వాతహేతు వాతక్ఖోభనిమిత్తం ఆబాధికో జాతో. సచే ¶ , బ్రాహ్మణ, ఉణ్హోదకం అత్థి, తస్స వాతాబాధవూపసమనత్థం తం హాతవే ఉపనేతుం ఇచ్ఛామీతి.

తం సుత్వా బ్రాహ్మణో ఉణ్హోదకం తదనురూపం వాతహరఞ్చ భేసజ్జం భగవతో ఉపనామేసి. తేన చ సత్థు రోగో వూపసమి. తస్స భగవా అనుమోదనం అకాసి.

౧౨౨. అథాయస్మా ఉపవానో అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరో నామ జినోతిఆదిమాహ. తత్థ పదుముత్తరోతిఆదీని పుబ్బే వుత్తత్థానేవ.

౧౨౩. మహాజనా సమాగమ్మాతి సకలజమ్బుదీపవాసినో రాసిభూతాతి అత్థో. చితకం కత్వాతి యోజనుబ్బేధం చన్దనరాసిచితకం కత్వా భగవతో సరీరం తత్థ అభిరోపయింసూతి సమ్బన్ధో.

౧౨౪. సరీరకిచ్చం ¶ కత్వానాతి ఆదహనాతి అగ్గినా దహనకిచ్చం కత్వాతి అత్థో.

౧౨౭-౨౮. జఙ్ఘా మణిమయా ఆసీతి మనుస్సేహి కతథూపే జఙ్ఘా పుప్ఫవాహత్థం చరితట్ఠానం మణిమయా ఇన్దనీలమణినా కతాతి అత్థో. మయమ్పీతి సబ్బే దేవా థూపం కరిస్సామాతి అత్థో.

౧౨౯. ధాతు ఆవేణికా నత్థీతి దేవమనుస్సేహి విసుం విసుం చేతియం కాతుం ఆవేణికా విసుం ధాతు నత్థి, తం దస్సేన్తో సరీరం ఏకపిణ్డితన్తి ఆహ. అధిట్ఠానబలేన సకలసరీరధాతు ఏకఘనసిలామయపటిమా వియ ఏకమేవ అహోసీతి అత్థో. ఇమమ్హి బుద్ధథూపమ్హీతి సకలజమ్బుదీపవాసీహి కతమ్హి ఇమమ్హి సువణ్ణథూపమ్హి మయం సబ్బే సమాగన్త్వా కఞ్చుకథూపం కరిస్సామాతి అత్థో.

౧౩౩. ఇన్దనీలం మహానీలన్తి ఇన్దీవరపుప్ఫవణ్ణాభం మణి ఇన్దనీలమణి. తతో అధికవణ్ణతా మహామణి ఇన్దనీలమణయో చ మహానీలమణయో చ జోతిరసమణిజాతిరఙ్గమణయో చ ఏకతో సన్నిపాతేత్వా రాసీ కత్వా సువణ్ణథూపే కఞ్చుకథూపం కత్వా అఛాదయున్తి సమ్బన్ధో.

౧౪౪. పచ్చేకం ¶ బుద్ధసేట్ఠస్సాతి బుద్ధుత్తమస్స పతి ఏకం విసుం ఉపరిఛదనేన థూపం అకంసూతి అత్థో.

౧౪౭. కుమ్భణ్డా గుయ్హకా ¶ తథాతి కుమ్భమత్తాని అణ్డాని యేసం దేవానం తే కుమ్భణ్డా, పటిచ్ఛాదేత్వా నిగుహిత్వా పటిచ్ఛాదనతో గరుళా గుయ్హకా నామ జాతా, తే కుమ్భణ్డా గుయ్హకాపి థూపం అకంసూతి అత్థో.

౧౫౧. అతిభోన్తి న తస్సాభాతి తస్స చేతియస్స పభం చన్దసూరియతారకానం పభా న అతిభోన్తి, న అజ్ఝోత్థరన్తీతి అత్థో.

౧౫౮. అహమ్పి కారం కస్సామీతి తాదినో లోకనాథస్స థూపస్మిం అహమ్పి కారం పుఞ్ఞకిరియం కుసలకమ్మం ధజపటాకపూజం కరిస్సామీతి అత్థో.

ఉపవానత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

౧౧. రట్ఠపాలత్థేరఅపదానవణ్ణనా

ఏకాదసమాపదానే ¶ పదుముత్తరస్స భగవతోతిఆదికం ఆయస్మతో రట్ఠపాలత్థేరస్స అపదానం. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయాని పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే తస్స ఉప్పత్తితో పురేతరమేవ హంసవతీనగరే గహపతిమహాసాలకులే నిబ్బత్తిత్వా వయప్పత్తో పితు అచ్చయేన ఘరావాసే పతిట్ఠితో రతనకోట్ఠాగారకమ్మికేన దస్సితం అపరిమాణం కులవంసానుగతం ధనం దిస్వా ‘‘ఇమం ఏత్తకం ధనరాసిం మయ్హం అయ్యకపయ్యకాదయో అత్తనా సద్ధిం గహేత్వా గన్తుం నాసక్ఖింసు, మయా పన గహేత్వా గన్తుం వట్టతీ’’తి చిన్తేత్వా కపణద్ధికాదీనం మహాదానం దేతి. సో అభిఞ్ఞాలాభిం ఏకం తాపసం ఉపట్ఠహన్తో తేన దేవలోకాధిపచ్చే ఉయ్యోజితో యావజీవం పుఞ్ఞాని కత్వా తతో చుతో దేవో హుత్వా నిబ్బత్తి. సో తత్థ దేవలోకే దేవరజ్జం కరోన్తో యావతాయుకం ఠత్వా తతో చుతో మనుస్సలోకే భిన్నం రట్ఠం సన్ధారేతుం సమత్థస్స కులస్స ఏకపుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి. తేన చ సమయేన పదుముత్తరో నామ భగవా లోకే ఉప్పజ్జిత్వా పవత్తితవరధమ్మచక్కో వేనేయ్యసత్తం నిబ్బానమహానగరసఙ్ఖాతఖేమన్తభూమిం సమ్పాపేసి. అథ సో కులపుత్తో అనుక్కమేన విఞ్ఞుతం పత్తో ఏకదివసం ఉపాసకేహి ¶ సద్ధిం విహారం గతో సత్థారం ధమ్మం దేసేన్తం దిస్వా పసన్నచిత్తో పరిసపరియన్తే నిసీది.

తేన చ సమయేన సత్థా ఏకం భిక్ఖుం సద్ధాపబ్బజితానం అగ్గట్ఠానే ఠపేసి, తం దిస్వా పసన్నమానసో తదత్థాయ చిత్తం ఠపేత్వా సతసహస్సభిక్ఖుపరివారస్స భగవతో మహతా సక్కారేన సత్తాహం మహాదానం పవత్తేత్వా పణిధానం అకాసి. సత్థా తస్స అనన్తరాయేన ¶ ఇజ్ఝనభావం దిస్వా ‘‘అనాగతే గోతమస్స నామ సమ్మాసమ్బుద్ధస్స సాసనే సద్ధాపబ్బజితానం అగ్గో భవిస్సతీ’’తి బ్యాకాసి. సో సత్థారం భిక్ఖుసఙ్ఘఞ్చ వన్దిత్వా ఉట్ఠాయాసనా పక్కామి. సో తత్థ యావతాయుకం పుఞ్ఞాని కత్వా తతో చవిత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇతో ద్వానవుతికప్పే ఫుస్సస్స భగవతో కాలే సత్థు వేమాతికభాతికేసు తీసు రాజపుత్తేసు సత్థారం ఉపట్ఠహన్తేసు తేసం పుఞ్ఞకిరియాయ సహాయకిచ్చం అకాసి. ఏవం తత్థ తత్థ భవే తం తం బహుం కుసలం ఉపచినిత్వా సుగతీసుయేవ సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కురురట్ఠే థుల్లకోట్ఠికనిగమే రట్ఠపాలసేట్ఠిగేహే నిబ్బత్తి, తస్స భిన్నం రట్ఠం సన్ధారేతుం సమత్థే కులే నిబ్బత్తత్తా రట్ఠపాలోతి వంసానుగతమేవ నామం అహోసి. సో మహతా పరివారేన వడ్ఢన్తో అనుక్కమేన యోబ్బనం పత్తో మాతాపితూహి పతిరూపేన దారేన సంయోజేత్వా మహన్తే చ యసే పతిట్ఠాపితో దిబ్బసమ్పత్తిసదిసం సమ్పత్తిం పచ్చనుభోతి. అథ భగవా కురురట్ఠే జనపదచారికం చరన్తో థుల్లకోట్ఠికం అనుపాపుణి. తం సుత్వా రట్ఠపాలో కులపుత్తో సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా సత్థు సన్తికే ¶ ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో సత్తవారే భత్తచ్ఛేదే కత్వా కిచ్ఛేన కసిరేన మాతాపితరో అనుజానాపేత్వా సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా పబ్బజ్జం యాచిత్వా సత్థు ఆణత్తియా అఞ్ఞతరస్స థేరస్స సన్తికే పబ్బజిత్వా యోనిసోమనసికారేన కమ్మం కరోన్తో విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి.

౧౭౯-౧౮౦. అథాయస్మా అపరభాగే అత్తనో పుబ్బకమ్మం సరిత్వా సోమనస్సజాతో పుబ్బచరితాపదానం పకాసేన్తో పదుముత్తరస్స భగవతోతిఆదిమాహ. సునాగో సో మయా దిన్నోతి తదా మహాధనసేట్ఠి హుత్వా సబ్బం సాపతేయ్యం దానముఖే విస్సజ్జనసమయే సత్తప్పతిట్ఠో సున్దరో నాగో ¶ హత్థిరాజా మయా దిన్నో అహోసి. తం దస్సేన్తో ఈసాదన్తోతిఆదిమాహ. ఈసాదన్తో రథఈసప్పమాణదన్తో, సో మయా దిన్నో హత్థినాగో. ఉరూళ్హవాతి రాజావహనయోగ్గసమత్థో, రాజారహో వా. సేతచ్ఛత్తోతి అలఙ్కారత్థాయ ఉపట్ఠహనసేతచ్ఛత్తసహితోతి అత్థో. పసోభితోతి ఆరోహపరిణాహవా రూపసోభాహి సమ్పన్నోతి అత్థో. సకప్పనో సహత్థిపోతి హత్థిఅలఙ్కారసహితో హత్థిగోపకసహితోతి అత్థో. ఇత్థమ్భూతో హత్థినాగో పదుముత్తరస్స భగవతో మయా దిన్నోతి అత్థో.

౧౮౧. మయా భత్తం కారేత్వానాతి మయా కారాపితవిహారే వసన్తానం కోటిసఙ్ఖానం భిక్ఖూనం నిచ్చభత్తం పట్ఠపేత్వా మహేసినో నియ్యాదేసిన్తి సమ్బన్ధో.

౧౮౩. జలజుత్తమనామకోతి ¶ జలతో జాతో జలజో, కిం తం? పదుమం, పదుమేన సమాననామత్తా ఉత్తమత్తా చ పదుముత్తరో నామ భగవాతి అత్థో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

రట్ఠపాలత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.

ఛప్పఞ్ఞాసమమహావగ్గవణ్ణనా సమత్తా.

ఇతి విసుద్ధజనవిలాసినియా అపదాన-అట్ఠకథాయ

ఏత్తావతా బుద్ధపచ్చేకబుద్ధసావకత్థేరాపదాన-అట్ఠకథా సమత్తా.

నిగమనకథా

సీహళదీపకే ¶ ¶ అప్పిచ్ఛతాదిగుణవన్తానం థేరవంసప్పదీపానం ఆనన్దత్థేరాదీనం సబ్బసత్తానం తణ్హామానదిట్ఠాదయో ఛేదననిగ్గహవివేచనాద్యత్థం సత్తహి మాసేహి అతివియ ఆరాధనేన లద్ధకోసల్లేన బోధిసమ్భారం గవేసన్తేన సతిధితిగతివీరియపరక్కమన్తేన మహాసమన్తగుణసోభనేన తిపిటకధరేన పణ్డితేన ఆభతం ఇమం అపదాన-అట్ఠకథం సబ్బో సదేవలోకో జానాతూతి.

అనేన లోభాదిమలా పజానం, చక్ఖాదిరోగా వివిధా చ దుక్ఖా;

కలహాదిభయా దుక్ఖితా జాతా, చోరాదయోనత్థకరా చ లోకే.

నస్సన్తు మే పఞ్చ వేరా చ పాపా, నస్సన్తు గిమ్హే యథా వుట్ఠివాతా;

అట్ఠఙ్గికమగ్గవరేన పత్వా, నిబ్బానపురం పటిపాదయామి.

సబ్బదిట్ఠిఞ్చ మద్దన్తో, రాగదోసాదిపాపకే;

సంసారవట్టం ఛిన్దిత్వా, ఉపేమి సగ్గమోక్ఖకే.

ఆణాఖేత్తమ్హి ¶ సబ్బత్థ, అవీచిమ్హి భవగ్గతో;

సబ్బే ధమ్మానుయాయన్తు, తయో లోకా ఉతుపి చాతి.

అపదాన-అట్ఠకథా సమత్తా.