📜

నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స

ఖుద్దకనికాయే

జాతకపాళి

(దుతియో భాగో)

౧౭. చత్తాలీసనిపాతో

౫౨౧. తేసకుణజాతకం (౧)

౧.

‘‘వేస్సన్తరం ¶ ¶ ¶ తం పుచ్ఛామి, సకుణ భద్దమత్థు తే;

రజ్జం కారేతుకామేన, కిం సు కిచ్చం కతం వరం’’.

౨.

‘‘చిరస్సం వత మం తాతో, కంసో బారాణసిగ్గహో;

పమత్తో అప్పమత్తం మం, పితా పుత్తం అచోదయి.

౩.

‘‘పఠమేనేవ వితథం, కోధం హాసం నివారయే;

తతో కిచ్చాని కారేయ్య, తం వతం ఆహు ఖత్తియ.

౪.

‘‘యం ¶ త్వం తాత తపోకమ్మం [తపే కమ్మం (సీ. స్యా. పీ.)], పుబ్బే కతమసంసయం;

రత్తో దుట్ఠో చ యం కయిరా, న తం కయిరా తతో పున [పునం (పీ.)].

౫.

‘‘ఖత్తియస్స పమత్తస్స, రట్ఠస్మిం రట్ఠవడ్ఢన;

సబ్బే భోగా వినస్సన్తి, రఞ్ఞో తం వుచ్చతే అఘం.

౬.

‘‘సిరీ తాత అలక్ఖీ చ [సిరీ చ తాత లక్ఖీ చ (స్యా. పీ.)], పుచ్ఛితా ఏతదబ్రవుం;

ఉట్ఠాన [ఉట్ఠానే (స్యా.)] వీరియే పోసే, రమాహం అనుసూయకే.

౭.

‘‘ఉసూయకే ¶ దుహదయే, పురిసే కమ్మదుస్సకే;

కాలకణ్ణీ మహారాజ, రమతి [రమాతి (క.)] చక్కభఞ్జనీ.

౮.

‘‘సో త్వం సబ్బేసు సుహదయో [సో త్వం సబ్బేసం సుహదయో (స్యా. పీ.), సో త్వం సబ్బే సుహదయో (క.)], సబ్బేసం రక్ఖితో భవ;

అలక్ఖిం నుద మహారాజ, లక్ఖ్యా భవ నివేసనం.

౯.

‘‘స ¶ లక్ఖీధితిసమ్పన్నో, పురిసో హి మహగ్గతో;

అమిత్తానం కాసిపతి, మూలం అగ్గఞ్చ ఛిన్దతి.

౧౦.

‘‘సక్కోపి హి భూతపతి, ఉట్ఠానే నప్పమజ్జతి;

స కల్యాణే ధితిం కత్వా, ఉట్ఠానే కురుతే మనో.

౧౧.

‘‘గన్ధబ్బా పితరో దేవా, సాజీవా [సఞ్జీవా (పీ.)] హోన్తి తాదినో;

ఉట్ఠాహతో [ఉట్ఠహతో (స్యా. పీ.)] అప్పమజ్జతో [మప్పమజ్జతో (క.)], అనుతిట్ఠన్తి దేవతా.

౧౨.

‘‘సో అప్పమత్తో అక్కుద్ధో [అక్కుట్ఠో (పీ.)], తాత కిచ్చాని కారయ;

వాయమస్సు చ కిచ్చేసు, నాలసో విన్దతే సుఖం.

౧౩.

‘‘తత్థేవ తే వత్తపదా, ఏసావ [ఏసా చ (పీ.)] అనుసాసనీ;

అలం మిత్తే సుఖాపేతుం, అమిత్తానం దుఖాయ [దుక్ఖాయ (పీ.)] చ’’.

౧౪.

‘‘సక్ఖిసి త్వం [సక్ఖీ తువం (సీ. స్యా. పీ.)] కుణ్డలిని, మఞ్ఞసి ఖత్తబన్ధుని [ఖత్తియబన్ధునీ (పీ.)];

రజ్జం కారేతుకామేన, కిం సు కిచ్చం కతం వరం’’.

౧౫.

‘‘ద్వేవ తాత పదకాని, యత్థ [యేసు (పీ.)] సబ్బం పతిట్ఠితం;

అలద్ధస్స చ యో లాభో, లద్ధస్స చానురక్ఖణా.

౧౬.

‘‘అమచ్చే తాత జానాహి, ధీరే అత్థస్స కోవిదే;

అనక్ఖా కితవే తాత, అసోణ్డే అవినాసకే.

౧౭.

‘‘యో చ తం తాత రక్ఖేయ్య, ధనం యఞ్చేవ తే సియా;

సూతోవ రథం సఙ్గణ్హే, సో తే కిచ్చాని కారయే.

౧౮.

‘‘సుసఙ్గహితన్తజనో, సయం విత్తం అవేక్ఖియ;

నిధిఞ్చ ఇణదానఞ్చ, న కరే పరపత్తియా.

౧౯.

‘‘సయం ¶ ¶ ఆయం ¶ వయం [ఆయవయం (పీ.)] జఞ్ఞా, సయం జఞ్ఞా కతాకతం;

నిగ్గణ్హే నిగ్గహారహం, పగ్గణ్హే పగ్గహారహం.

౨౦.

‘‘సయం జానపదం అత్థం, అనుసాస రథేసభ;

మా తే అధమ్మికా యుత్తా, ధనం రట్ఠఞ్చ నాసయుం.

౨౧.

‘‘మా చ వేగేన కిచ్చాని, కరోసి [కారేసి (సీ. స్యా. పీ.)] కారయేసి వా;

వేగసా హి కతం కమ్మం, మన్దో పచ్ఛానుతప్పతి.

౨౨.

‘‘మా తే అధిసరే ముఞ్చ, సుబాళ్హమధికోధితం [కోపితం (సీ. స్యా.)];

కోధసా హి బహూ ఫీతా, కులా అకులతం గతా.

౨౩.

‘‘మా తాత ఇస్సరోమ్హీతి, అనత్థాయ పతారయి;

ఇత్థీనం పురిసానఞ్చ, మా తే ఆసి దుఖుద్రయో.

౨౪.

‘‘అపేతలోమహంసస్స, రఞ్ఞో కామానుసారినో;

సబ్బే భోగా వినస్సన్తి, రఞ్ఞో తం వుచ్చతే అఘం.

౨౫.

‘‘తత్థేవ తే వత్తపదా, ఏసావ అనుసాసనీ;

దక్ఖస్సుదాని పుఞ్ఞకరో, అసోణ్డో అవినాసకో;

సీలవాస్సు [సీలవాస్స (టీకా)] మహారాజ, దుస్సీలో వినిపాతికో’’ [వినిపాతకో (పీ.)].

౨౬.

‘‘అపుచ్ఛిమ్హ కోసియగోత్తం [అపుచ్ఛిమ్హా కోసియగోత్తం (స్యా.), అపుచ్ఛమ్హాపి కోసికం (పీ.)], కుణ్డలినిం తథేవ చ;

త్వం దాని వదేహి జమ్బుక [జమ్బుక త్వం దాని వదేహి (స్యా. పీ.)], బలానం బలముత్తమం’’.

౨౭.

‘‘బలం పఞ్చవిధం లోకే, పురిసస్మిం మహగ్గతే;

తత్థ బాహుబలం నామ, చరిమం వుచ్చతే బలం.

౨౮.

‘‘భోగబలఞ్చ దీఘావు, దుతియం వుచ్చతే బలం;

అమచ్చబలఞ్చ ¶ దీఘావు, తతియం వుచ్చతే బలం.

౨౯.

‘‘అభిజచ్చబలం చేవ, తం చతుత్థం అసంసయం;

యాని చేతాని సబ్బాని, అధిగణ్హాతి పణ్డితో.

౩౦.

‘‘తం బలానం బలం సేట్ఠం, అగ్గం పఞ్ఞాబం బలం [వరం (సీ.)];

పఞ్ఞాబలేనుపత్థద్ధో, అత్థం విన్దతి పణ్డితో.

౩౧.

‘‘అపి ¶ చే లభతి మన్దో, ఫీతం ధరణిముత్తమం;

అకామస్స పసయ్హం వా, అఞ్ఞో తం పటిపజ్జతి.

౩౨.

‘‘అభిజాతోపి చే హోతి, రజ్జం లద్ధాన ఖత్తియో;

దుప్పఞ్ఞో హి కాసిపతి, సబ్బేనపి న జీవతి.

౩౩.

‘‘పఞ్ఞావ ¶ సుతం వినిచ్ఛినీ [పఞ్ఞా సుతవినిచ్ఛినీ (స్యా. పీ.)], పఞ్ఞా కిత్తి సిలోకవడ్ఢనీ [వద్ధనీ (పీ.)];

పఞ్ఞాసహితో నరో ఇధ, అపి దుక్ఖే సుఖాని విన్దతి.

౩౪.

‘‘పఞ్ఞఞ్చ ఖో అసుస్సూసం, న కోచి అధిగచ్ఛతి;

బహుస్సుతం అనాగమ్మ, ధమ్మట్ఠం అవినిబ్భుజం.

౩౫.

‘‘యో చ ధమ్మవిభఙ్గఞ్ఞూ [యో ధమ్మఞ్చ విభాగఞ్ఞూ (పీ.)], కాలుట్ఠాయీ మతన్దితో;

అనుట్ఠహతి కాలేన, కమ్మఫలం తస్స ఇజ్ఝతి [కమ్మఫలం తస్సిజ్ఝతి, ఫలం తస్స సమిజ్ఝతి (క.)].

౩౬.

‘‘అనాయతన [నా’నాయతన (పీ.)] సీలస్స, అనాయతన [నా’నాయతన (పీ.)] సేవినో;

న నిబ్బిన్దియకారిస్స, సమ్మదత్థో విపచ్చతి.

౩౭.

‘‘అజ్ఝత్తఞ్చ పయుత్తస్స, తథాయతనసేవినో;

అనిబ్బిన్దియకారిస్స, సమ్మదత్థో విపచ్చతి.

౩౮.

‘‘యోగప్పయోగసఙ్ఖాతం, సమ్భతస్సానురక్ఖణం;

తాని ¶ త్వం తాత సేవస్సు, మా అకమ్మాయ రన్ధయి;

అకమ్మునా హి దుమ్మేధో, నళాగారంవ సీదతి’’.

౩౯.

‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, మాతాపితూసు ఖత్తియ;

ఇధ ధమ్మం చరిత్వాన, రాజ సగ్గం గమిస్ససి.

౪౦.

‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, పుత్తదారేసు ఖత్తియ;

ఇధ ధమ్మం చరిత్వాన, రాజ సగ్గం గమిస్ససి.

౪౧.

‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, మిత్తామచ్చేసు ఖత్తియ;

ఇధ ధమ్మం చరిత్వాన, రాజ సగ్గం గమిస్ససి.

౪౨.

‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, వాహనేసు బలేసు చ;

ఇధ ధమ్మం చరిత్వాన, రాజ సగ్గం గమిస్ససి.

౪౩.

‘‘ధమ్మం ¶ చర మహారాజ, గామేసు నిగమేసు చ…పే….

౪౪.

‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, రట్ఠేసు [రట్ఠే (పీ.)] జనపదేసు చ…పే….

౪౫.

‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, సమణ [సమణే (స్యా. క.)] బ్రాహ్మణేసు చ…పే….

౪౬.

‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, మిగపక్ఖీసు ఖత్తియ;

ఇధ ధమ్మం చరిత్వాన, రాజ సగ్గం గమిస్ససి.

౪౭.

‘‘ధమ్మం ¶ చర మహారాజ, ధమ్మో చిణ్ణో సుఖావహో [ధమ్మో సుచిణ్ణో సుఖమావహతి (క.)];

ఇధ ధమ్మం చరిత్వాన, రాజ సగ్గం గమిస్ససి.

౪౮.

‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, సఇన్దా [ఇన్దో (పీ.), సిన్దా (క.)] దేవా సబ్రహ్మకా;

సుచిణ్ణేన దివం పత్తా, మా ధమ్మం రాజ పామదో [పమాదో (పీ. క.)].

౪౯.

‘‘తత్థేవ ¶ తే [వేతే (పీ.)] వత్తపదా, ఏసావ [ఏసా చ (పీ.)] అనుసాసనీ;

సప్పఞ్ఞసేవీ కల్యాణీ, సమత్తం సామ [సామం (క.)] తం విదూ’’తి.

తేసకుణజాతకం పఠమం.

౫౨౨. సరభఙ్గజాతకం (౨)

౫౦.

‘‘అలఙ్కతా కుణ్డలినో సువత్థా, వేళురియముత్తాథరుఖగ్గబన్ధా [బద్ధా (పీ.)];

రథేసభా తిట్ఠథ కే ను తుమ్హే, కథం వో జానన్తి మనుస్సలోకే’’.

౫౧.

‘‘అహమట్ఠకో భీమరథో పనాయం, కాలిఙ్గరాజా పన ఉగ్గతోయం [ఉగ్గతో అయం (పీ.), ఉగ్గతాయం (క.)];

సుసఞ్ఞతానం ఇసీనం [సుసఞ్ఞతానిసినం (పీ.)] దస్సనాయ, ఇధాగతా పుచ్ఛితాయేమ్హ పఞ్హే’’.

౫౨.

‘‘వేహాయసం ¶ తిట్ఠసి [తిట్ఠతి (పీ.)] అన్తలిక్ఖే, పథద్ధునో పన్నరసేవ చన్దో;

పుచ్ఛామి తం యక్ఖ మహానుభావ, కథం తం జానన్తి మనుస్సలోకే’’.

౫౩.

‘‘యమాహు దేవేసు సుజమ్పతీతి, మఘవాతి ¶ తం ఆహు మనుస్సలోకే;

స దేవరాజా ఇదమజ్జ పత్తో, సుసఞ్ఞతానం ఇసీనం దస్సనాయ’’.

౫౪.

‘‘దూరే సుతా నో ఇసయో సమాగతా, మహిద్ధికా ఇద్ధిగుణూపపన్నా;

వన్దామి తే అయిరే పసన్నచిత్తో, యే జీవలోకేత్థ మనుస్ససేట్ఠా’’.

౫౫.

గన్ధో ఇసీనం చిరదిక్ఖితానం [దక్ఖితానం (స్యా. పీ.)], కాయా చుతో గచ్ఛతి మాలుతేన;

ఇతో పటిక్కమ్మ సహస్సనేత్త, గన్ధో ఇసీనం అసుచి దేవరాజ’’.

౫౬.

‘‘గన్ధో ఇసీనం చిరదిక్ఖితానం, కాయా చుతో గచ్ఛతు మాలుతేన;

విచిత్రపుప్ఫం సురభింవ మాలం, గన్ధఞ్చ ఏతం పాటికఙ్ఖామ భన్తే;

న హేత్థ దేవా పటిక్కూలసఞ్ఞినో’’.

౫౭.

‘‘పురిన్దదో భూతపతీ యసస్సీ, దేవానమిన్దో సక్కో [ఇదం పదం నత్థి (సీ. స్యా. పీ. పోత్థకేసు)] మఘవా సుజమ్పతి;

స దేవరాజా అసురగణప్పమద్దనో, ఓకాసమాకఙ్ఖతి పఞ్హ పుచ్ఛితుం.

౫౮.

‘‘కో ¶ నేవిమేసం ఇధ పణ్డితానం, పఞ్హే పుట్ఠో నిపుణే బ్యాకరిస్సతి;

తిణ్ణఞ్చ రఞ్ఞం మనుజాధిపానం, దేవానమిన్దస్స చ వాసవస్స’’.

౫౯.

‘‘అయం ¶ ఇసి [ఇసీ (సీ. పీ.)] సరభఙ్గో తపస్సీ [యసస్సీ (సీ.)], యతో జాతో విరతో మేథునస్మా;

ఆచేరపుత్తో [ఆచరియపుత్తో (పీ. క.)] సువినీతరూపో, సో నేసం పఞ్హాని వియాకరిస్సతి’’.

౬౦.

‘‘కోణ్డఞ్ఞ పఞ్హాని వియాకరోహి, యాచన్తి తం ఇసయో సాధురూపా;

కోణ్డఞ్ఞ ఏసో మనుజేసు ధమ్మో, యం వుద్ధ [వద్ధ (పీ.), బుద్ధ (క.)] మాగచ్ఛతి ఏస భారో’’.

౬౧.

‘‘కతావకాసా ¶ పుచ్ఛన్తు భోన్తో, యం కిఞ్చి పఞ్హం మనసాభిపత్థితం;

అహఞ్హి తం తం వో వియాకరిస్సం, ఞత్వా సయం లోకమిమం పరఞ్చ’’.

౬౨.

‘‘తతో చ మఘవా సక్కో, అత్థదస్సీ పురిన్దదో;

అపుచ్ఛి పఠమం పఞ్హం, యఞ్చాసి అభిపత్థితం’’.

౬౩.

‘‘కిం సూ వధిత్వా న కదాచి సోచతి, కిస్సప్పహానం ఇసయో వణ్ణయన్తి;

కస్సీధ ¶ వుత్తం ఫరుసం ఖమేథ, అక్ఖాహి మే కోణ్డఞ్ఞ ఏతమత్థం’’.

౬౪.

‘‘కోధం వధిత్వా న కదాచి సోచతి, మక్ఖప్పహానం ఇసయో వణ్ణయన్తి;

సబ్బేసం వుత్తం ఫరుసం ఖమేథ, ఏతం ఖన్తిం ఉత్తమమాహు సన్తో’’.

౬౫.

‘‘సక్కా ఉభిన్నం [హి ద్విన్నం (పీ.)] వచనం తితిక్ఖితుం, సదిసస్స వా సేట్ఠతరస్స [సేట్ఠనరస్స (పీ.)] వాపి;

కథం ను హీనస్స వచో ఖమేథ, అక్ఖాహి మే కోణ్డఞ్ఞ ఏతమత్థం’’.

౬౬.

‘‘భయా ¶ హి సేట్ఠస్స వచో ఖమేథ, సారమ్భహేతూ పన సాదిసస్స;

యో చీధ హీనస్స వచో ఖమేథ, ఏతం ఖన్తిం ఉత్తమమాహు సన్తో’’.

౬౭.

‘‘కథం విజఞ్ఞా చతుపత్థరూపం [చతుమట్ఠరూపం (స్యా. పీ.)], సేట్ఠం సరిక్ఖం అథవాపి హీనం;

విరూపరూపేన చరన్తి సన్తో, తస్మా హి సబ్బేసం వచో ఖమేథ’’.

౬౮.

‘‘న హేతమత్థం మహతీపి సేనా, సరాజికా యుజ్ఝమానా లభేథ;

యం ¶ ఖన్తిమా సప్పురిసో లభేథ, ఖన్తీ బలస్సూపసమన్తి వేరా’’.

౬౯.

‘‘సుభాసితం తే అనుమోదియాన, అఞ్ఞం తం పుచ్ఛామి తదిఙ్ఘ బ్రూహి;

యథా అహుం [అహూ (సీ. స్యా. పీ.)] దణ్డకీ నాళికేరో [నాళికీరో (సీ. స్యా. పీ.)], అథజ్జునో కలాబు చాపి రాజా;

తేసం గతిం బ్రూహి సుపాపకమ్మినం, కత్థూపపన్నా ఇసినం విహేఠకా’’.

౭౦.

‘‘కిసఞ్హి [కిసంపి (పీ.)] వచ్ఛం అవకిరియ దణ్డకీ, ఉచ్ఛిన్నమూలో సజనో సరట్ఠో;

కుక్కుళనామే నిరయమ్హి పచ్చతి, తస్స ఫులిఙ్గాని పతన్తి కాయే.

౭౧.

‘‘యో సఞ్ఞతే పబ్బజితే అహేఠయి [అవఞ్చసి (పీ.)], ధమ్మం భణన్తే సమణే అదూసకే;

తం నాళికేరం సునఖా పరత్థ, సఙ్గమ్మ ఖాదన్తి విఫన్దమానం.

౭౨.

‘‘అథజ్జునో ¶ నిరయే సత్తిసూలే, అవంసిరో పతితో ఉద్ధంపాదో [ఉద్ధపాదో (స్యా.), అద్ధపాదో (పీ.)];

అఙ్గీరసం గోతమం హేఠయిత్వా, ఖన్తిం తపస్సిం చిరబ్రహ్మచారిం.

౭౩.

‘‘యో ¶ ఖణ్డసో పబ్బజితం అఛేదయి, ఖన్తిం వదన్తం సమణం అదూసకం;

కలాబువీచిం ఉపపజ్జ పచ్చతి, మహాపతాపం [మహాభితాపం (పీ.)] కటుకం భయానకం.

౭౪.

‘‘ఏతాని సుత్వా నిరయాని పణ్డితో, అఞ్ఞాని పాపిట్ఠతరాని చేత్థ;

ధమ్మం చరే సమణబ్రాహ్మణేసు, ఏవఙ్కరో సగ్గముపేతి ఠానం’’.

౭౫.

‘‘సుభాసితం ¶ తే అనుమోదియాన, అఞ్ఞం తం పుచ్ఛామి తదిఙ్ఘ బ్రూహి;

కథంవిధం సీలవన్తం వదన్తి, కథంవిధం పఞ్ఞవన్తం వదన్తి;

కథంవిధం సప్పురిసం వదన్తి, కథంవిధం నో సిరి నో జహాతి’’.

౭౬.

‘‘కాయేన వాచాయ చ యో’ధ [యో చ (పీ.)] సఞ్ఞతో, మనసా చ కిఞ్చి న కరోతి పాపం;

న అత్తహేతూ అలికం భణేతి [భణాతి (సీ. స్యా. పీ.)], తథావిధం సీలవన్తం వదన్తి.

౭౭.

‘‘గమ్భీరపఞ్హం మనసాభిచిన్తయం [మనసా విచిన్తయం (సీ.)], నాచ్చాహితం కమ్మ కరోతి లుద్దం;

కాలాగతం ¶ [కాలాభతం (పీ.)] అత్థపదం న రిఞ్చతి, తథావిధం పఞ్ఞవన్తం వదన్తి.

౭౮.

‘‘యో ¶ వే కతఞ్ఞూ కతవేది ధీరో, కల్యాణమిత్తో దళ్హభత్తి చ హోతి;

దుఖితస్స సక్కచ్చ కరోతి కిచ్చం, తథావిధం సప్పురిసం వదన్తి.

౭౯.

‘‘ఏతేహి సబ్బేహి గుణేహుపేతో, సద్ధో ముదూ సంవిభాగీ వదఞ్ఞూ;

సఙ్గాహకం సఖిలం సణ్హవాచం, తథావిధం నో సిరి నో జహాతి’’.

౮౦.

‘‘సుభాసితం తే అనుమోదియాన, అఞ్ఞం తం పుచ్ఛామి తదిఙ్ఘ బ్రూహి;

సీలం సిరిఞ్చాపి సతఞ్చ ధమ్మం, పఞ్ఞఞ్చ కం సేట్ఠతరం వదన్తి’’.

౮౧.

‘‘పఞ్ఞా హి సేట్ఠా కుసలా వదన్తి, నక్ఖత్తరాజారివ తారకానం;

సీలం సీరీ చాపి సతఞ్చ ధమ్మో [ధమ్మా (పీ.)], అన్వాయికా పఞ్ఞవతో భవన్తి’’.

౮౨.

‘‘సుభాసితం తే అనుమోదియాన, అఞ్ఞం తం పుచ్ఛామి తదిఙ్ఘ బ్రూహి;

కథంకరో ¶ కిన్తికరో కిమాచరం, కిం సేవమానో లభతీధ పఞ్ఞం;

పఞ్ఞాయ దానిప్పటిపం [దాని పటిపదం (సీ. స్యా. పీ.)] వదేహి, కథంకరో పఞ్ఞవా హోతి మచ్చో’’.

౮౩.

‘‘సేవేథ వుద్ధే నిపుణే బహుస్సుతే, ఉగ్గాహకో చ పరిపుచ్ఛకో సియా;

సుణేయ్య సక్కచ్చ సుభాసితాని, ఏవంకరో పఞ్ఞవా హోతి మచ్చో.

౮౪.

‘‘ ¶ పఞ్ఞవా కామగుణే అవేక్ఖతి, అనిచ్చతో దుక్ఖతో రోగతో చ;

ఏవం విపస్సీ పజహాతి ఛన్దం, దుక్ఖేసు కామేసు మహబ్భయేసు.

౮౫.

‘‘స వీతరాగో పవినేయ్య దోసం, మేత్తం [మేత్త (స్యా. క.)] చిత్తం భావయే [భావేయ్య (సీ. స్యా. క.)] అప్పమాణం;

సబ్బేసు భూతేసు నిధాయ దణ్డం, అనిన్దితో బ్రహ్మముపేతి ఠానం’’.

౮౬.

‘‘మహత్థియం [మహిద్ధియం (సీ. స్యా. పీ.)] ఆగమనం అహోసి, తవమట్ఠకా [మట్ఠక (సీ. స్యా. క.)] భీమరథస్స చాపి;

కాలిఙ్గరాజస్స చ ఉగ్గతస్స, సబ్బేస ¶ వో కామరాగో పహీనో’’.

౮౭.

‘‘ఏవమేతం పరచిత్తవేది, సబ్బేస నో కామరాగో పహీనో;

కరోహి ఓకాసమనుగ్గహాయ, యథా గతిం తే అభిసమ్భవేమ’’.

౮౮.

‘‘కరోమి ఓకాసమనుగ్గహాయ, తథా హి వో కామరాగో పహీనో;

ఫరాథ కాయం విపులాయ పీతియా, యథా గతిం మే అభిసమ్భవేథ’’.

౮౯.

‘‘సబ్బం ¶ కరిస్సామ తవానుసాసనిం, యం యం తువం వక్ఖసి భూరిపఞ్ఞ;

ఫరామ కాయం విపులాయ పీతియా, యథా గతిం తే అభిసమ్భవేమ’’.

౯౦.

‘‘కతాయ [కతాయం (సీ. పీ.)] వచ్ఛస్స కిసస్స పూజా, గచ్ఛన్తు భోన్తో ఇసయో సాధురూపా;

ఝానే రతా హోథ సదా సమాహితా, ఏసా రతీ పబ్బజితస్స సేట్ఠా’’.

౯౧.

‘‘సుత్వాన ¶ గాథా పరమత్థసంహితా, సుభాసితా ఇసినా పణ్డితేన;

తే వేదజాతా అనుమోదమానా, పక్కాము ¶ [పక్కము (క.)] దేవా దేవపురం యసస్సినో.

౯౨.

‘‘గాథా ఇమా అత్థవతీ సుబ్యఞ్జనా, సుభాసితా ఇసినా పణ్డితేన;

యో కోచిమా అట్ఠికత్వా [అట్ఠిం కత్వా (క.)] సుణేయ్య, లభేథ పుబ్బాపరియం విసేసం;

లద్ధాన పుబ్బాపరియం విసేసం, అదస్సనం మచ్చురాజస్స గచ్ఛే’’.

౯౩.

‘‘సాలిస్సరో సారిపుత్తో, మేణ్డిస్సరో చ కస్సపో;

పబ్బతో అనురుద్ధో చ, కచ్చాయనో చ దేవలో [దేవిలో (స్యా. క.)].

౯౪.

‘‘అనుసిస్సో చ ఆనన్దో, కిసవచ్ఛో చ కోలితో;

నారదో ఉదాయీ థేరో [నారదో పుణ్ణో మన్తానీపుత్తో (సీ.)], పరిసా బుద్ధపరిసా;

సరభఙ్గో లోకనాథో, ఏవం ధారేథ జాతక’’న్తి.

సరభఙ్గజాతకం దుతియం.

౫౨౩. అలమ్బుసాజాతకం (౩)

౯౫.

‘‘అథ బ్రవి బ్రహా ఇన్దో, వత్రభూ జయతం పితా;

దేవకఞ్ఞం పరాభేత్వా, సుధమ్మాయం అలమ్బుసం.

౯౬.

‘‘మిస్సే దేవా తం యాచన్తి, తావతింసా సఇన్దకా;

ఇసిప్పలోభనే ¶ [ఇసిపలోభికే (సీ. స్యా.), ఇసిం పలోభికే (పీ.)] గచ్ఛ, ఇసిసిఙ్గం అలమ్బుసే.

౯౭.

‘‘పురాయం అమ్హే అచ్చేతి [నాచ్చేతి (స్యా. క.)], వత్తవా [వతవా (సీ. స్యా. పీ.)] బ్రహ్మచరియవా;

నిబ్బానాభిరతో వుద్ధో [వద్ధో (పీ.), బుద్ధో (స్యా. క.)], తస్స మగ్గాని ఆవర’’.

౯౮.

‘‘దేవరాజ కిమేవ త్వం, మమేవ తువం సిక్ఖసి;

ఇసిప్పలోభనే [ఇసిపలోభికే (సీ. స్యా.), ఇసిం పలోభికే (పీ.)] గచ్ఛ, సన్తి అఞ్ఞాపి అచ్ఛరా.

౯౯.

‘‘మాదిసియో ¶ పవరా చేవ, అసోకే నన్దనే వనే;

తాసమ్పి హోతు పరియాయో, తాపి యన్తు పలోభనా’’ [పలోభికా (స్యా. పీ.)].

౧౦౦.

‘‘అద్ధా ¶ హి సచ్చం భణసి, సన్తి అఞ్ఞాపి అచ్ఛరా;

తాదిసియో పవరా చేవ, అసోకే నన్దనే వనే.

౧౦౧.

‘‘న తా ఏవం పజానన్తి, పారిచరియం పుమం గతా;

యాదిసం త్వం పజానాసి, నారి సబ్బఙ్గసోభనే.

౧౦౨.

‘‘త్వమేవ గచ్ఛ కల్యాణి, ఇత్థీనం పవరా చసి;

తవేవ వణ్ణరూపేన, సవసమానయిస్ససి’’ [వసమానాపయిస్ససి (స్యా.), వసమానామయిస్ససి (పీ.), తం వసమానయిస్ససి (క.)].

౧౦౩.

‘‘న వాహం న గమిస్సామి, దేవరాజేన పేసితా;

విభేమి చేతం ఆసాదుం, ఉగ్గతేజో హి బ్రాహ్మణో.

౧౦౪.

‘‘అనేకే నిరయం పత్తా, ఇసిమాసాదియా జనా;

ఆపన్నా మోహసంసారం, తస్మా లోమాని హంసయే’’.

౧౦౫.

‘‘ఇదం వత్వాన పక్కామి, అచ్ఛరా కామవణ్ణినీ;

మిస్సా మిస్సితు [మిస్సేతు (సీ. స్యా. పీ.)] మిచ్ఛన్తీ, ఇసిసిఙ్గం అలమ్బుసా.

౧౦౬.

‘‘సా చ తం వనమోగయ్హ, ఇసిసిఙ్గేన రక్ఖితం;

బిమ్బజాలకసఞ్ఛన్నం ¶ , సమన్తా అడ్ఢయోజనం.

౧౦౭.

‘‘పాతోవ పాతరాసమ్హి, ఉదణ్హసమయం [ఉదయసమయం (స్యా.), ఉదన్తసమయం (క.)] పతి;

అగ్గిట్ఠం పరిమజ్జన్తం, ఇసిసిఙ్గం ఉపాగమి’’.

౧౦౮.

‘‘కా ను విజ్జురివాభాసి, ఓసధీ వియ తారకా;

విచిత్తహత్థాభరణా [విచిత్తవత్థాభరణా (సీ.)], ఆముత్తమణికుణ్డలా [ఆముక్కమణికుణ్డలా (?)].

౧౦౯.

‘‘ఆదిచ్చవణ్ణసఙ్కాసా, హేమచన్దనగన్ధినీ;

సఞ్ఞతూరూ మహామాయా, కుమారీ చారుదస్సనా.

౧౧౦.

‘‘విలగ్గా [విలాకా (సీ. స్యా. పీ.)] ముదుకా సుద్ధా, పాదా తే సుప్పతిట్ఠితా;

గమనా కామనీయా [కమనా కమనీయా (సీ. పీ.)] తే, హరన్తియేవ మే మనో.

౧౧౧.

‘‘అనుపుబ్బావ ¶ తే ఊరూ, నాగనాససమూపమా;

విమట్ఠా తుయ్హం సుస్సోణీ, అక్ఖస్స ఫలకం యథా.

౧౧౨.

‘‘ఉప్పలస్సేవ కిఞ్జక్ఖా, నాభి తే సాధు సణ్ఠితా;

పూరా కణ్హఞ్జనస్సేవ, దూరతో పటిదిస్సతి.

౧౧౩.

‘‘దువిధా జాతా ఉరజా, అవణ్టా సాధు పచ్చుదా;

పయోధరా అపతితా [అప్పతీతా (సీ. స్యా. పీ.)], అడ్ఢలాబుసమా థనా.

౧౧౪.

‘‘దీఘా కమ్బుతలాభాసా, గీవా ఏణేయ్యకా యథా;

పణ్డరావరణా వగ్గు, చతుత్థమనసన్నిభా.

౧౧౫.

‘‘ఉద్ధగ్గా ¶ చ అధగ్గా చ, దుమగ్గపరిమజ్జితా;

దువిజా నేలసమ్భూతా, దన్తా తవ సుదస్సనా.

౧౧౬.

‘‘అపణ్డరా లోహితన్తా, జిఞ్జూక [జిఞ్జుక (సీ. స్యా. పీ.)] ఫలసన్నిభా;

ఆయతా ¶ చ విసాలా చ, నేత్తా తవ సుదస్సనా.

౧౧౭.

‘‘నాతిదీఘా సుసమ్మట్ఠా, కనకబ్యా [కనకగ్గా (పీ.)] సమోచితా;

ఉత్తమఙ్గరుహా తుయ్హం, కేసా చన్దనగన్ధికా.

౧౧౮.

‘‘యావతా కసిగోరక్ఖా, వాణిజానం [వణిజానం (పీ.)] చ యా గతి;

ఇసీనఞ్చ పరక్కన్తం, సఞ్ఞతానం తపస్సినం.

౧౧౯.

‘‘న తే సమసమం పస్సే, అస్మిం పథవి [పుథువి (పీ.)] మణ్డలే;

కో వా త్వం కస్స వా పుత్తో, కథం జానేము తం మయం’’.

౧౨౦.

‘‘న పఞ్హకాలో భద్దన్తే, కస్సపేవం గతే సతి;

ఏహి సమ్మ రమిస్సామ, ఉభో అస్మాకమస్సమే;

ఏహి తం ఉపగూహిస్సం [ఉపగుయ్హిస్సం (స్యా.)], రతీనం కుసలో భవ’’.

౧౨౧.

‘‘ఇదం వత్వాన పక్కామి, అచ్ఛరా కామవణ్ణినీ;

మిస్సా మిస్సితుమిచ్ఛన్తీ, ఇసిసిఙ్గం అలమ్బుసా’’.

౧౨౨.

‘‘సో చ వేగేన నిక్ఖమ్మ, ఛేత్వా దన్ధపరక్కమం [దన్ధపదక్కమం (క.)];

తముత్తమాసు వేణీసు, అజ్ఝప్పత్తో [అజ్ఝాపత్తో (పీ.)] పరామసి;

౧౨౩.

‘‘తముదావత్త ¶ కల్యాణీ, పలిస్సజి సుసోభనా [సుసోభణీ (స్యా. క.)];

చవితమ్హి [చవి తమ్హా (స్యా. క.)] బ్రహ్మచరియా, యథా తం అథ తోసితా.

౧౨౪.

‘‘మనసా అగమా ఇన్దం, వసన్తం నన్దనే వనే;

తస్సా సఙ్కప్పమఞ్ఞాయ, మఘవా దేవకుఞ్జరో.

౧౨౫.

‘‘పల్లఙ్కం పహిణీ ఖిప్పం, సోవణ్ణం సోపవాహనం;

సఉత్తరచ్ఛదపఞ్ఞాసం, సహస్సపటియత్థతం [పటికత్థతం (సీ.)].

౧౨౬.

‘‘తమేనం ¶ తత్థ ధారేసి, ఉరే కత్వాన సోభనా;

యథా ఏకముహుత్తంవ, తీణి వస్సాని ధారయి.

౧౨౭.

‘‘విమదో తీహి వస్సేహి, పబుజ్ఝిత్వాన బ్రాహ్మణో;

అద్దసాసి హరిత [హరీ (పీ.)] రుక్ఖే, సమన్తా అగ్గియాయనం.

౧౨౮.

‘‘నవపత్తవనం ఫుల్లం, కోకిలగ్గణఘోసితం;

సమన్తా పవిలోకేత్వా, రుదం అస్సూని వత్తయి.

౧౨౯.

‘‘న ¶ జుహే న జపే [జప్పే (క.)] మన్తే, అగ్గిహుత్తం పహాపితం;

కో ను మే పారిచరియాయ, పుబ్బే చిత్తం పలోభయి.

౧౩౦.

‘‘అరఞ్ఞే మే విహరతో, యో మే తేజా హ సమ్భుతం [సమ్భతం (పీ.)];

నానారత్నపరిపూరం, నావంవ గణ్హి అణ్ణవే’’.

౧౩౧.

‘‘అహం తే పారిచరియాయ, దేవరాజేన పేసితా;

అవధిం [అవధీ (స్యా. పీ. క.)] చిత్తం చిత్తేన, పమాదో [పమాదా (స్యా. పీ.)] త్వం న బుజ్ఝసి’’.

౧౩౨.

‘‘ఇమాని కిర మం తాతో, కస్సపో అనుసాసతి;

కమలాసదిసిత్థియో [సరిసిత్థియో (స్యా. పీ.)], తాయో బుజ్ఝేసి మాణవ.

౧౩౩.

‘‘ఉరే గణ్డాయో బుజ్ఝేసి, తాయో బుజ్ఝేసి మాణవ;

ఇచ్చానుసాసి మం తాతో, యథా మం అనుకమ్పకో.

౧౩౪.

‘‘తస్సాహం వచనం నాకం, పితు వుద్ధస్స సాసనం;

అరఞ్ఞే నిమ్మనుస్సమ్హి, స్వజ్జ ఝాయామి [స్వాజ్జజ్ఝాయామి (సీ. పీ.)] ఏకకో.

౧౩౫.

‘‘సోహం ¶ తథా కరిస్సామి, ధిరత్థు జీవితేన మే;

పున వా తాదిసో హేస్సం, మరణం మే భవిస్సతి’’.

౧౩౬.

‘‘తస్స ¶ తేజం [తేజఞ్చ (సీ. పీ.)] వీరియఞ్చ, ధితిం [ధితిఞ్చ (పీ.)] ఞత్వా అవట్ఠితం [సువడ్ఢితం (సీ.)];

సిరసా అగ్గహీ పాదే, ఇసిసిఙ్గం అలమ్బుసా.

౧౩౭.

‘‘మా మే కుజ్ఝ [కుజ్ఝి (పీ.)] మహావీర, మా మే కుజ్ఝ [కుజ్ఝి (పీ.)] మహాఇసే;

మహా అత్థో మయా చిణ్ణో, తిదసానం యసస్సినం;

తయా సంకమ్పితం ఆసి, సబ్బం దేవపురం తదా’’.

౧౩౮.

‘‘తావతింసా చ యే దేవా, తిదసానఞ్చ వాసవో;

త్వఞ్చ భద్దే సుఖీ హోహి, గచ్ఛ కఞ్ఞే యథాసుఖం’’.

౧౩౯.

‘‘తస్స పాదే గహేత్వాన, కత్వా చ నం పదక్ఖిణం;

అఞ్జలిం పగ్గహేత్వాన, తమ్హా ఠానా అపక్కమి.

౧౪౦.

‘‘యో చ తస్సాసి పల్లఙ్కో, సోవణ్ణో సోపవాహనో;

సఉత్తరచ్ఛదపఞ్ఞాసో, సహస్సపటియత్థతో;

తమేవ పల్లఙ్కమారుయ్హ, అగా దేవాన సన్తికే.

౧౪౧.

‘‘తమోక్కమివ ఆయన్తిం, జలన్తిం విజ్జుతం యథా;

పతీతో సుమనో విత్తో, దేవిన్దో అదదా వరం’’.

౧౪౨.

‘‘వరఞ్చే ¶ మే అదో సక్క, సబ్బభూతానమిస్సర;

నిసిప్పలోభికా [న ఇసిపలోభికా (స్యా.), న ఇసిపలోభియం (పీ.)] గచ్ఛే, ఏతం సక్క వరం వరే’’తి.

అలమ్బుసాజాతకం తతియం.

౫౨౪. సఙ్ఖపాలజాతకం (౪)

౧౪౩.

‘‘అరియావకాసోసి పసన్ననేత్తో, మఞ్ఞే ¶ భవం పబ్బజితో కులమ్హా;

కథం ను విత్తాని పహాయ భోగే, పబ్బజి నిక్ఖమ్మ ఘరా సపఞ్ఞ’’ [సపఞ్ఞో (స్యా.), సపఞ్ఞా (పీ.)].

౧౪౪.

‘‘సయం ¶ విమానం నరదేవ దిస్వా, మహానుభావస్స మహోరగస్స;

దిస్వాన పుఞ్ఞాన మహావిపాకం, సద్ధాయహం పబ్బజితోమ్హి రాజ’’.

౧౪౫.

‘‘న కామకామా న భయా న దోసా, వాచం ముసా పబ్బజితా భణన్తి;

అక్ఖాహి మే పుచ్ఛితో ఏతమత్థం, సుత్వాన మే జాయిహితిప్పసాదో’’.

౧౪౬.

‘‘వాణిజ్జ [వణిజ్జ (పీ.)] రట్ఠాధిప గచ్ఛమానో, పథే అద్దసాసిమ్హి భోజపుత్తే [మిలాచపుత్తే (సీ. పీ.)];

పవద్ధకాయం ఉరగం మహన్తం, ఆదాయ గచ్ఛన్తే పమోదమానే’’.

౧౪౭.

‘‘సోహం సమాగమ్మ జనిన్ద తేహి, పహట్ఠలోమో అవచమ్హి భీతో;

కుహిం అయం నీయతి [నియ్యతి (క.)] భీమకాయో, నాగేన కిం కాహథ భోజపుత్తా.

౧౪౮.

‘‘నాగో అయం నీయతి భోజనత్థా [భోజనత్థం (సీ. స్యా. పీ.)], పవద్ధకాయో ¶ ఉరగో మహన్తో;

సాదుఞ్చ థూలఞ్చ ముదుఞ్చ మంసం, న త్వం రసఞ్ఞాసి విదేహపుత్త.

౧౪౯.

‘‘ఇతో మయం గన్త్వా సకం నికేతం [నికేతనం (పీ.)], ఆదాయ సత్థాని వికోపయిత్వా;

మంసాని భోక్ఖామ [భక్ఖామ (స్యా.)] పమోదమానా, మయఞ్హి వే సత్తవో పన్నగానం.

౧౫౦.

‘‘సచే అయం నీయతి భోజనత్థా, పవద్ధకాయో ఉరగో మహన్తో;

దదామి వో బలిబద్దాని [బలివద్దాని (పీ.)] సోళస, నాగం ఇమం ముఞ్చథ బన్ధనస్మా.

౧౫౧.

‘‘అద్ధా ¶ హి నో భక్ఖో అయం మనాపో, బహూ చ నో ఉరగా భుత్తపుబ్బా [బహుం చ నో ఉరగో భుత్తపుబ్బో (క.)];

కరోమ తే తం వచనం అళార [ఆళార (క.) ఏవముపరిపి], మిత్తఞ్చ నో హోహి విదేహపుత్త.

౧౫౨.

‘‘తదస్సు తే బన్ధనా మోచయింసు, యం నత్థుతో పటిమోక్కస్స పాసే;

ముత్తో చ సో బన్ధనా నాగరాజా, పక్కామి పాచీనముఖో ముహుత్తం.

౧౫౩.

‘‘గన్త్వాన పాచీనముఖో ముహుత్తం, పుణ్ణేహి ¶ నేత్తేహి పలోకయీ మం;

తదాస్సహం పిట్ఠితో అన్వగచ్ఛిం, దసఙ్గులిం అఞ్జలిం పగ్గహేత్వా.

౧౫౪.

‘‘గచ్ఛేవ ¶ ఖో త్వం తరమానరూపో, మా తం అమిత్తా పునరగ్గహేసుం;

దుక్ఖో హి లుద్దేహి పునా సమాగమో, అదస్సనం భోజపుత్తాన గచ్ఛ.

౧౫౫.

‘‘అగమాసి సో రహదం విప్పసన్నం, నీలోభాసం రమణీయం సుతిత్థం;

సమోతతం [సమోనతం (స్యా. క.)] జమ్బుహి వేతసాహి, పావేక్ఖి నిత్తిణ్ణభయో పతీతో.

౧౫౬.

‘‘సో తం పవిస్స న చిరస్స నాగో, దిబ్బేన మే పాతురహుం జనిన్ద;

ఉపట్ఠహీ మం పితరంవ పుత్తో, హదయఙ్గమం కణ్ణసుఖం భణన్తో.

౧౫౭.

‘‘త్వం ¶ మేసి మాతా చ పితా [పితా చ (పీ.)] అళార, అబ్భన్తరో పాణదదో సహాయో;

సకఞ్చ ఇద్ధిం పటిలాభకోస్మి [పటిలాభితోస్మి (పీ.)], అళార పస్స మే నివేసనాని;

పహూతభక్ఖం బహుఅన్నపానం, మసక్కసారం ¶ వియ వాసవస్స’’.

౧౫౮.

‘‘తం భూమిభాగేహి ఉపేతరూపం, అసక్ఖరా చేవ ముదూ సుభా చ;

నీచత్తిణా [నీచా తిణా (స్యా. పీ.)] అప్పరజా చ భూమి, పాసాదికా యత్థ జహన్తి సోకం.

౧౫౯.

‘‘అనావకులా వేళురియూపనీలా, చతుద్దిసం అమ్బవనం సురమ్మం;

పక్కా చ పేసీ చ ఫలా సుఫుల్లా, నిచ్చోతుకా ధారయన్తీ ఫలాని.

౧౬౦.

‘‘తేసం వనానం నరదేవ మజ్ఝే, నివేసనం భస్సరసన్నికాసం;

రజతగ్గళం సోవణ్ణమయం ఉళారం, ఓభాసతీ విజ్జురివన్తలిక్ఖే.

౧౬౧.

‘‘మణీమయా సోణ్ణమయా [సోవణ్ణమయా (సీ. స్యా. పీ.)] ఉళారా, అనేకచిత్తా సతతం సునిమ్మితా;

పరిపూరా కఞ్ఞాహి అలఙ్కతాభి, సువణ్ణకాయూరధరాహి రాజ.

౧౬౨.

‘‘సో సఙ్ఖపాలో తరమానరూపో, పాసాదమారుయ్హ అనోమవణ్ణో;

సహస్సథమ్భం అతులానుభావం, యత్థస్స ¶ భరియా మహేసీ అహోసి.

౧౬౩.

‘‘ఏకా ¶ చ నారీ తరమానరూపా, ఆదాయ వేళురియమయం మహగ్ఘం;

సుభం మణిం జాతిమన్తూపపన్నం, అచోదితా ఆసనమబ్భిహాసి.

౧౬౪.

‘‘తతో మం ఉరగో హత్థే గహేత్వా, నిసీదయీ పాముఖఆసనస్మిం;

ఇదమాసనం అత్ర భవం నిసీదతు, భవఞ్హి మే అఞ్ఞతరో గరూనం.

౧౬౫.

‘‘అఞ్ఞా చ నారీ తరమానరూపా, ఆదాయ వారిం ఉపసఙ్కమిత్వా;

పాదాని పక్ఖాలయీ మే జనిన్ద, భరియావ [భరియా చ (పీ.)] భత్తూ పతినో పియస్స.

౧౬౬.

‘‘అపరా చ నారీ తరమానరూపా, పగ్గయ్హ సోవణ్ణమయాయ [సోవణ్ణమయా (పీ.)] పాతియా;

అనేకసూపం వివిధం వియఞ్జనం, ఉపనామయీ భత్త మనుఞ్ఞరూపం.

౧౬౭.

‘‘తురియేహి [తూరియేహి (క.)] మం భారత భుత్తవన్తం, ఉపట్ఠహుం భత్తు మనో విదిత్వా;

తతుత్తరిం [తదుత్తరిం (క.)] మం నిపతీ మహన్తం, దిబ్బేహి ¶ కామేహి అనప్పకేహి.

౧౬౮.

‘‘భరియా ¶ మమేతా తిసతా అళార, సబ్బత్తమజ్ఝా పదుముత్తరాభా;

అళార ఏతాస్సు తే కామకారా, దదామి తే తా పరిచారయస్సు.

౧౬౯.

‘‘సంవచ్ఛరం దిబ్బరసానుభుత్వా, తదాస్సుహం [తదస్సహం (పీ.)] ఉత్తరిమజ్ఝభాసిం [ఉత్తరి పచ్చభాసిం (సీ. స్యా.), ఉత్తరిం పచ్చభాసిం (పీ.)];

నాగస్సిదం కిన్తి కథఞ్చ లద్ధం, కథజ్ఝగమాసి విమానసేట్ఠం’’.

౧౭౦.

‘‘అధిచ్చ ¶ లద్ధం పరిణామజం తే, సయంకతం ఉదాహు దేవేహి దిన్నం;

పుచ్ఛామి తం [తే (పీ.)] నాగరాజేతమత్థం, కథజ్ఝగమాసి విమానసేట్ఠం’’.

౧౭౧.

‘‘నాధిచ్చ లద్ధం న పరిణామజం మే, న సయంకతం నాపి దేవేహి దిన్నం;

సకేహి కమ్మేహి అపాపకేహి, పుఞ్ఞేహి మే లద్ధమిదం విమానం’’.

౧౭౨.

‘‘కిం తే వతం కిం పన బ్రహ్మచరియం, కిస్స సుచిణ్ణస్స అయం విపాకో;

అక్ఖాహి మే నాగరాజేతమత్థం, కథం ¶ ను తే లద్ధమిదం విమానం’’.

౧౭౩.

‘‘రాజా అహోసిం మగధానమిస్సరో, దుయ్యోధనో నామ మహానుభావో;

సో ఇత్తరం జీవితం సంవిదిత్వా, అసస్సతం విపరిణామధమ్మం.

౧౭౪.

‘‘అన్నఞ్చ పానఞ్చ పసన్నచిత్తో, సక్కచ్చ దానం విపులం అదాసిం [అదాసి (పీ.)];

ఓపానభూతం మే ఘరం తదాసి, సన్తప్పితా సమణబ్రాహ్మణా చ.

౧౭౫.

[అయం గాథా పీ. పోత్థకే నత్థి] ‘‘మాలఞ్చ గన్ధఞ్చ విలేపనఞ్చ, పదీపియం [పదీపయం (స్యా. క.)] యానముపస్సయఞ్చ;

అచ్ఛాదనం సేయ్యమథన్నపానం, సక్కచ్చ దానాని అదమ్హ తత్థ [అయం గాథా పీ. పోత్థకే నత్థి].

౧౭౬.

‘‘తం ¶ మే వతం తం పన బ్రహ్మచరియం, తస్స సుచిణ్ణస్స అయం విపాకో;

తేనేవ మే లద్ధమిదం విమానం, పహూతభక్ఖం బహుఅన్నపానం’’;

‘‘నచ్చేహి గీతేహి చుపేతరూపం, చిరట్ఠితికం న చ సస్సతాయం.

౧౭౭.

‘‘అప్పానుభావా తం మహానుభావం, తేజస్సినం ¶ హన్తి అతేజవన్తో;

కిమేవ దాఠావుధ కిం పటిచ్చ, హత్థత్త [హత్థత్థ (సీ. స్యా. పీ.)] మాగచ్ఛి వనిబ్బకానం [వణిబ్బకానం (సీ.)].

౧౭౮.

‘‘భయం ను తే అన్వగతం మహన్తం, తేజో ను తే నాన్వగం దన్తమూలం;

కిమేవ దాఠావుధ కిం పటిచ్చ, కిలేసమాపజ్జి వనిబ్బకానం’’.

౧౭౯.

‘‘న మే భయం అన్వగతం మహన్తం, తేజో న సక్కా మమ తేహి హన్తుం [తేభిహన్తుం (స్యా. క.)];

సతఞ్చ ధమ్మాని సుకిత్తితాని, సముద్దవేలావ దురచ్చయాని.

౧౮౦.

‘‘చాతుద్దసిం పఞ్చదసిం అళార, ఉపోసథం నిచ్చముపావసామి;

అథాగముం సోళస భోజపుత్తా, రజ్జుం గహేత్వాన దళ్హఞ్చ పాసం.

౧౮౧.

‘‘భేత్వాన నాసం అతికస్స [అన్తకస్స (క.)] రజ్జుం, నయింసు మం సమ్పరిగయ్హ లుద్దా;

ఏతాదిసం దుక్ఖమహం తితిక్ఖం [తితిక్ఖిం (పీ.)], ఉపోసథం అప్పటికోపయన్తో’’.

౧౮౨.

‘‘ఏకాయనే ¶ ¶ తం పథే అద్దసంసు, బలేన ¶ వణ్ణేన చుపేతరూపం;

సిరియా పఞ్ఞాయ చ భావితోసి, కిం పత్థయం [కిమత్థియం (సీ. స్యా. పీ.)] నాగ తపో కరోసి.

౧౮౩.

‘‘న పుత్తహేతూ న ధనస్స హేతు, న ఆయునో చాపి అళార హేతు;

మనుస్సయోనిం అభిపత్థయానో, తస్మా పరక్కమ్మ తపో కరోమి’’.

౧౮౪.

‘‘త్వం లోహితక్ఖో విహతన్తరంసో, అలఙ్కతో కప్పితకేసమస్సు;

సురోసితో లోహితచన్దనేన, గన్ధబ్బరాజావ దిసా పభాససి [పభాసి (క.)].

౧౮౫.

‘‘దేవిద్ధిపత్తోసి మహానుభావో, సబ్బేహి కామేహి సమఙ్గిభూతో;

పుచ్ఛామి తం నాగరాజేతమత్థం, సేయ్యో ఇతో కేన మనుస్సలోకో’’.

౧౮౬.

‘‘అళార నాఞ్ఞత్ర మనుస్సలోకా, సుద్ధీ వ సంవిజ్జతి సంయమో వా;

అహఞ్చ లద్ధాన మనుస్సయోనిం, కాహామి జాతిమరణస్స అన్తం’’.

౧౮౭.

‘‘సంవచ్ఛరో ¶ మే వసతో [వుసితో (పీ.)] తవన్తికే, అన్నేన పానేన ఉపట్ఠితోస్మి;

ఆమన్తయిత్వాన పలేమి నాగ, చిరప్పవుట్ఠోస్మి [చిరప్పవుత్థో అస్మి (పీ.)] అహం జనిన్ద’’.

౧౮౮.

‘‘పుత్తా చ దారా అనుజీవినో చ [చ’నుజీవినో (స్యా. పీ.)], నిచ్చానుసిట్ఠా ఉపతిట్ఠతే తం;

కచ్చిన్ను తం నాభిసపిత్థ [నాభిసంసిత్థ (స్యా. పీ.)] కోచి, పియఞ్హి మే దస్సనం తుయ్హం [తుయ్హ (పీ.)] అళార’’.

౧౮౯.

‘‘యథాపి ¶ మాతూ చ పితూ అగారే, పుత్తో పియో పటివిహితో వసేయ్య [సేయ్యో (పీ.)];

తతోపి మయ్హం ఇధమేవ సేయ్యో, చిత్తఞ్హి తే నాగ మయీ పసన్నం’’.

౧౯౦.

‘‘మణీ మమం విజ్జతి లోహితఙ్కో [లోహితఙ్గో (క.)], ధనాహరో మణిరతనం ఉళారం;

ఆదాయ త్వం [తం (పీ.)] గచ్ఛ సకం నికేతం, లద్ధా ధనం తం మణిమోస్సజస్సు’’.

౧౯౧.

‘‘దిట్ఠా మయా మానుసకాపి కామా, అసస్సతా విపరిణామధమ్మా;

ఆదీనవం కామగుణేసు దిస్వా, సద్ధాయహం పబ్బజితోమ్హి రాజ.

౧౯౨.

‘‘దుమప్ఫలానీవ ¶ పతన్తి మాణవా, దహరా చ వుద్ధా చ సరీరభేదా;

ఏతమ్పి దిస్వా పబ్బజితోమ్హి రాజ, అపణ్ణకం సామఞ్ఞమేవ సేయ్యో’’.

౧౯౩.

‘‘అద్ధా హవే సేవితబ్బా సపఞ్ఞా, బహుస్సుతా యే బహుఠానచిన్తినో;

నాగఞ్చ సుత్వాన తవఞ్చళార, కాహామి పుఞ్ఞాని అనప్పకాని’’.

౧౯౪.

‘‘అద్ధా హవే సేవితబ్బా సపఞ్ఞా, బహుస్సుతా యే బహుఠానచిన్తినో;

నాగఞ్చ సుత్వాన మమఞ్చ రాజ, కరోహి పుఞ్ఞాని అనప్పకానీ’’తి.

సఙ్ఖపాలజాతకం చతుత్థం.

౫౨౫. చూళసుతసోమజాతకం (౫)

౧౯౫.

‘‘ఆమన్తయామి ¶ ¶ నిగమం, మిత్తామచ్చే పరిస్సజే [పారిసజ్జే (సీ. స్యా.)];

సిరస్మిం పలితం జాతం, పబ్బజ్జం దాని రోచహం’’.

౧౯౬.

‘‘అభుమ్మే కథం ను భణసి, సల్లం మే దేవ ఉరసి కప్పేసి [కమ్పేసి (పీ.)];

సత్తసతా తే భరియా, కథం ¶ ను తే తా భవిస్సన్తి’’.

౧౯౭.

‘‘పఞ్ఞాయిహిన్తి ఏతా, దహరా అఞ్ఞమ్పి తా గమిస్సన్తి;

సగ్గఞ్చస్స పత్థయానో, తేన అహం పబ్బజిస్సామి’’.

౧౯౮.

‘‘దుల్లద్ధం మే ఆసి సుతసోమ, యస్స తే హోమహం మాతా;

యం మే విలపన్తియా, అనపేక్ఖో పబ్బజసి దేవ.

౧౯౯.

‘‘దుల్లద్ధం మే ఆసి సుతసోమ, యం తం అహం విజాయిస్సం;

యం మే విలపన్తియా, అనపేక్ఖో పబ్బజసి దేవ’’.

౨౦౦.

‘‘కో నామేసో ధమ్మో, సుతసోమ కా చ నామ పబ్బజ్జా;

యం నో అమ్హే జిణ్ణే, అనపేక్ఖో పబ్బజసి దేవ.

౨౦౧.

‘‘పుత్తాపి తుయ్హం బహవో, దహరా అప్పత్తయోబ్బనా;

మఞ్జూ తేపి [తే (సీ. పీ.)] తం అపస్సన్తా, మఞ్ఞే ¶ దుక్ఖం నిగచ్ఛన్తి’’.

౨౦౨.

‘‘పుత్తేహి చ మే ఏతేహి, దహరేహి అప్పత్తయోబ్బనేహి;

మఞ్జూహి సబ్బేహిపి తుమ్హేహి, చిరమ్పి ఠత్వా వినాసభావో’’ [వినాభావో (సీ. స్యా. పీ.)].

౨౦౩.

‘‘ఛిన్నం ¶ ను తుయ్హం హదయం, అదు తే [ఆదు (సీ. పీ.), ఆదూ (స్యా.)] కరుణా చ నత్థి అమ్హేసు;

యం నో వికన్దన్తియో [విక్కన్దన్తియో (సీ.)], అనపేక్ఖో పబ్బజసి దేవ’’.

౨౦౪.

‘‘న చ మయ్హం ఛిన్నం హదయం, అత్థి కరుణాపి మయ్హం తుమ్హేసు;

సగ్గఞ్చ పత్థయానో, తేన అహం [తేనాహం (సీ. స్యా.), తేనమహం (పీ.)] పబ్బజిస్సామి’’.

౨౦౫.

‘‘దుల్లద్ధం మే ఆసి, సుతసోమ యస్స తే అహం భరియా;

యం మే విలపన్తియా, అనపేక్ఖో పబ్బజసి దేవ.

౨౦౬.

‘‘దుల్లద్ధం మే ఆసి, సుతసోమ యస్స తే అహం భరియా;

యం మే కుచ్ఛిపటిసన్ధిం [మం కుచ్ఛిమతిం సన్తిం (పీ.)], అనపేక్ఖో ¶ పబ్బజసి దేవ.

౨౦౭.

‘‘పరిపక్కో మే గబ్భో, కుచ్ఛిగతో యావ నం విజాయామి;

మాహం ఏకా విధవా, పచ్ఛా దుక్ఖాని అద్దక్ఖిం’’.

౨౦౮.

‘‘పరిపక్కో తే గబ్భో, కుచ్ఛిగతో ఇఙ్ఘ త్వం [త్వ (సీ.), నం (పీ.)] విజాయస్సు;

పుత్తం అనోమవణ్ణం, తం హిత్వా పబ్బజిస్సామి’’.

౨౦౯.

‘‘మా ¶ త్వం చన్దే రుది, మా సోచి వనతిమిరమత్తక్ఖి;

ఆరోహ వరపాసాదం [చ పాసాదం (పీ.)], అనపేక్ఖో అహం గమిస్సామి’’.

౨౧౦.

‘‘కో ¶ తం అమ్మ కోపేసి, కిం రోదసి పేక్ఖసి చ మం బాళ్హం;

కం అవజ్ఝం ఘాతేమి [ఘాతేమి కం అవజ్ఝం (పీ.), తం అవజ్ఝం ఘాతేమి (క.)], ఞాతీనం ఉదిక్ఖమానానం’’.

౨౧౧.

‘‘న హి సో సక్కా హన్తుం, విజితావీ [జీవితావీ (పీ.)] యో మం తాత కోపేసి;

పితా తే మం తాత అవచ, అనపేక్ఖో ¶ అహం గమిస్సామి’’.

౨౧౨.

‘‘యోహం పుబ్బే నియ్యామి, ఉయ్యానం మత్తకుఞ్జరే చ యోధేమి;

సుతసోమే పబ్బజితే, కథం ను దాని కరిస్సామి’’.

౨౧౩.

‘‘మాతుచ్చ [మాతు చ (సీ. స్యా.)] మే రుదన్త్యా [రుదత్యా (పీ.)], జేట్ఠస్స చ భాతునో అకామస్స;

హత్థేపి తే గహేస్సం, న హి గచ్ఛసి [గఞ్ఛిసి (పీ.)] నో అకామానం’’.

౨౧౪.

‘‘ఉట్ఠేహి త్వం ధాతి, ఇమం కుమారం రమేహి అఞ్ఞత్థ;

మా మే పరిపన్థమకాసి [మకా (సీ. పీ.)], సగ్గం మమ పత్థయానస్స’’.

౨౧౫.

‘‘యం నూనిమం దదేయ్యం [జహేయ్యం (పీ.)] పభఙ్కరం, కో ను మే ఇమినాత్థో [కో ను మే ఇమినా అత్థో (సీ. స్యా.), కో ను మే నత్థో (పీ.)];

సుతసోమే పబ్బజితే, కిం ను మేనం కరిస్సామి’’.

౨౧౬.

‘‘కోసో ¶ చ తుయ్హం విపులో, కోట్ఠాగారఞ్చ తుయ్హం పరిపూరం;

పథవీ చ తుయ్హం విజితా, రమస్సు ¶ మా పబ్బజి [పబ్బజస్సు (సీ.), పబ్బజ (పీ.)] దేవ’’.

౨౧౭.

‘‘కోసో చ మయ్హం విపులో, కోట్ఠాగారఞ్చ మయ్హం పరిపూరం;

పథవీ చ మయ్హం విజితా, తం హిత్వా పబ్బజిస్సామి’’.

౨౧౮.

‘‘మయ్హమ్పి ధనం పహూతం, సఙ్ఖాతుం [సఙ్ఖ్యాతుం (సీ.)] నోపి దేవ సక్కోమి;

తం తే దదామి సబ్బమ్పి [తం దేవ తే దదామి సబ్బమ్పి (సీ.), తం తే దదామి సబ్బం (పీ.)], రమస్సు మా పబ్బజి దేవ’’.

౨౧౯.

‘‘జానామి [జానామి తే (సీ. స్యా.)] ధనం పహూతం, కులవద్ధన పూజితో తయా చస్మి;

సగ్గఞ్చ పత్థయానో, తేన అహం పబ్బజిస్సామి’’.

౨౨౦.

‘‘ఉక్కణ్ఠితోస్మి బాళ్హం, అరతి మం సోమదత్త ఆవిసతి [ఆవీసతి (క.)];

బహుకాపి [బహుకా హి (సీ. స్యా.)] మే అన్తరాయా, అజ్జేవాహం పబ్బజిస్సామి’’.

౨౨౧.

‘‘ఇదఞ్చ తుయ్హం రుచితం, సుతసోమ అజ్జేవ దాని త్వం పబ్బజ;

అహమ్పి పబ్బజిస్సామి, న ¶ ఉస్సహే తయా వినా అహం ఠాతుం’’.

౨౨౨.

‘‘న హి సక్కా పబ్బజితుం, నగరే న హి పచ్చతి జనపదే చ’’;

‘‘సుతసోమే పబ్బజితే, కథం ను దాని కరిస్సామ’’.

౨౨౩.

‘‘ఉపనీయతిదం మఞ్ఞే, పరిత్తం ఉదకంవ చఙ్కవారమ్హి;

ఏవం సుపరిత్తకే జీవితే, న చ పమజ్జితుం కాలో.

౨౨౪.

‘‘ఉపనీయతిదం ¶ మఞ్ఞే, పరిత్తం ఉదకంవ చఙ్కవారమ్హి;

ఏవం సుపరిత్తకే జీవితే, అన్ధబాలా [అథ బాలా (సీ. స్యా. పీ.)] పమజ్జన్తి.

౨౨౫.

‘‘తే వడ్ఢయన్తి నిరయం, తిరచ్ఛానయోనిఞ్చ పేత్తివిసయఞ్చ;

తణ్హాయ బన్ధనబద్ధా, వడ్ఢేన్తి అసురకాయం’’.

౨౨౬.

‘‘ఊహఞ్ఞతే ¶ రజగ్గం, అవిదూరే పుబ్బకమ్హి చ [పుప్ఫకమ్హి చ (సీ. పీ.)] పాసాదే;

మఞ్ఞే నో కేసా ఛిన్నా, యసస్సినో ¶ ధమ్మరాజస్స’’.

౨౨౭.

‘‘అయమస్స పాసాదో, సోవణ్ణ [సోవణ్ణో (పీ.)] పుప్ఫమాల్యవీతికిణ్ణో;

యహి [యమ్హి (పీ.)] మనువిచరి రాజా, పరికిణ్ణో ఇత్థాగారేహి.

౨౨౮.

‘‘అయమస్స పాసాదో, సోవణ్ణపుప్ఫమాల్యవీతికిణ్ణో;

యహిమనువిచరి రాజా, పరికిణ్ణో ఞాతిసఙ్ఘేన.

౨౨౯.

‘‘ఇదమస్స కూటాగారం, సోవణ్ణపుప్ఫమాల్యవీతికిణ్ణం;

యహిమనువిచరి రాజా, పరికిణ్ణో ఇత్థాగారేహి.

౨౩౦.

‘‘ఇదమస్స కూటాగారం, సోవణ్ణ [సోవణ్ణం (పీ.)] పుప్ఫమాల్యవీతికిణ్ణం;

యహిమనువిచరి రాజా, పరికిణ్ణో ఞాతిసఙ్ఘేన.

౨౩౧.

‘‘అయమస్స అసోకవనికా, సుపుప్ఫితా సబ్బకాలికా రమ్మా;

యహిమనువిచరి రాజా, పరికిణ్ణో ¶ ఇత్థాగారేహి.

౨౩౨.

‘‘అయమస్స అసోకవనికా, సుపుప్ఫితా సబ్బకాలికా రమ్మా;

యహిమనువిచరి రాజా, పరికిణ్ణో ఞాతిసఙ్ఘేన.

౨౩౩.

‘‘ఇదమస్స ఉయ్యానం, సుపుప్ఫితం సబ్బకాలికం రమ్మం;

యహిమనువిచరి రాజా, పరికిణ్ణో ఇత్థాగారేహి.

౨౩౪.

‘‘ఇదమస్స ఉయ్యానం, సుపుప్ఫితం సబ్బకాలికం రమ్మం;

యహిమనువిచరి రాజా, పరికిణ్ణో ఞాతిసఙ్ఘేన.

౨౩౫.

‘‘ఇదమస్స కణికారవనం, సుపుప్ఫితం సబ్బకాలికం రమ్మం;

యహిమనువిచరి రాజా, పరికిణ్ణో ఇత్థాగారేహి.

౨౩౬.

‘‘ఇదమస్స కణికారవనం, సుపుప్ఫితం సబ్బకాలికం రమ్మం;

యహిమనువిచరి రాజా, పరికిణ్ణో ¶ ఞాతిసఙ్ఘేన.

౨౩౭.

‘‘ఇదమస్స పాటలివనం [పాటలీవనం (సీ.)], సుపుప్ఫితం సబ్బకాలికం రమ్మం;

యహిమనువిచరి రాజా, పరికిణ్ణో ఇత్థాగారేహి.

౨౩౮.

‘‘ఇదమస్స పాటలివనం, సుపుప్ఫితం సబ్బకాలికం రమ్మం;

యహిమనువిచరి రాజా, పరికిణ్ణో ఞాతిసఙ్ఘేన.

౨౩౯.

‘‘ఇదమస్స ¶ ¶ అమ్బవనం, సుపుప్ఫితం సబ్బకాలికం రమ్మం;

యహిమనువిచరి రాజా, పరికిణ్ణో ఇత్థాగారేహి.

౨౪౦.

‘‘ఇదమస్స అమ్బవనం, సుపుప్ఫితం సబ్బకాలికం రమ్మం;

యహిమనువిచరి రాజా, పరికిణ్ణో ఞాతిసఙ్ఘేన.

౨౪౧.

‘‘అయమస్స పోక్ఖరణీ, సఞ్ఛన్నా అణ్డజేహి వీతికిణ్ణా;

యహిమనువిచరి రాజా, పరికిణ్ణో ¶ ఇత్థాగారేహి.

౨౪౨.

‘‘అయమస్స పోక్ఖరణీ, సఞ్ఛన్నా అణ్డజేహి వీతికిణ్ణా;

యహిమనువిచరి రాజా, పరికిణ్ణో ఞాతిసఙ్ఘేన’’.

౨౪౩.

‘‘రాజా వో ఖో [రాజా ఖో (సీ. స్యా. పీ.)] పబ్బజితో, సుతసోమో రజ్జం ఇమం పహత్వాన [పహన్త్వాన (స్యా. క.)];

కాసాయవత్థవసనో, నాగోవ ఏకకో [ఏకకోవ (సీ.)] చరతి’’.

౨౪౪.

‘‘మాస్సు పుబ్బే రతికీళితాని, హసితాని చ అనుస్సరిత్థ [అనుస్సరిత్థో (పీ.)];

మా వో కామా హనింసు, రమ్మం హి [సురమ్మఞ్హి (స్యా. క.)] సుదస్సనం [సుదస్సనం నామ (సీ.)] నగరం.

౨౪౫.

‘‘మేత్తచిత్తఞ్చ [మేత్తఞ్చ (పీ.)] భావేథ, అప్పమాణం దివా చ రత్తో చ;

అగచ్ఛిత్థ [అథ గఞ్ఛిత్థ (సీ. స్యా. పీ.)] దేవపుర, ఆవాసం పుఞ్ఞకమ్మిన’’న్తి [పుఞ్ఞకమ్మానన్తి (పీ.)].

చూళసుతసోమజాతకం పఞ్చమం.

చత్తాలీసనిపాతం నిట్ఠితం.

తస్సుద్దానం –

సువపణ్డితజమ్బుకకుణ్డలినో ¶ , వరకఞ్ఞమలమ్బుసజాతకఞ్చ;

పవరుత్తమసఙ్ఖసిరీవ్హయకో, సుతసోమఅరిన్ధమరాజవరో.

౧౮. పణ్ణాసనిపాతో

౫౨౬. నిళినికాజాతకం (౧)

౧.

‘‘ఉద్దయ్హతే ¶ ¶ ¶ [ఉడ్డయ్హతే (సీ. పీ.)] జనపదో, రట్ఠఞ్చాపి వినస్సతి;

ఏహి నిళినికే [నిళికే (సీ. స్యా. పీ.), ఏవముపరిపి] గచ్ఛ, తం మే బ్రాహ్మణమానయ’’.

౨.

‘‘నాహం దుక్ఖక్ఖమా రాజ, నాహం అద్ధానకోవిదా;

కథం అహం గమిస్సామి, వనం కుఞ్జరసేవితం’’.

౩.

‘‘ఫీతం జనపదం గన్త్వా, హత్థినా చ రథేన చ;

దారుసఙ్ఘాటయానేన, ఏవం గచ్ఛ నిళినికే.

౪.

‘‘హత్థిఅస్సరథే పత్తీ, గచ్ఛేవాదాయ ఖత్తియే;

తవేవ వణ్ణరూపేన, వసం తమానయిస్ససి’’.

౫.

‘‘కదలీధజపఞ్ఞాణో, ఆభుజీపరివారితో;

ఏసో పదిస్సతి రమ్మో, ఇసిసిఙ్గస్స అస్సమో.

౬.

‘‘ఏసో అగ్గిస్స సఙ్ఖాతో, ఏసో ధూమో పదిస్సతి;

మఞ్ఞే నో అగ్గిం హాపేతి, ఇసిసిఙ్గో మహిద్ధికో’’.

౭.

‘‘తఞ్చ ¶ దిస్వాన ఆయన్తిం, ఆముత్తమణికుణ్డలం;

ఇసిసిఙ్గో పావిసి భీతో, అస్సమం పణ్ణఛాదనం.

౮.

‘‘అస్సమస్స చ సా ద్వారే, గేణ్డుకేనస్స [భేణ్డుకేనస్స (సీ. పీ.)] కీళతి;

విదంసయన్తీ అఙ్గాని, గుయ్హం పకాసితాని చ.

౯.

‘‘తఞ్చ దిస్వాన కీళన్తిం, పణ్ణసాలగతో జటీ;

అస్సమా నిక్ఖమిత్వాన, ఇదం వచనమబ్రవి.

౧౦.

‘‘అమ్భో కో నామ సో రుక్ఖో, యస్స తేవంగతం ఫలం;

దూరేపి ఖిత్తం పచ్చేతి, న తం ఓహాయ గచ్ఛతి’’.

౧౧.

‘‘అస్సమస్స ¶ మమ [మం (సీ.)] బ్రహ్మే, సమీపే గన్ధమాదనే;

బహవో [పబ్బతే (సీ.)] తాదిసా రుక్ఖా, యస్స తేవంగతం ఫలం;

దూరేపి ఖిత్తం పచ్చేతి, న మం ఓహాయ గచ్ఛతి’’.

౧౨.

‘‘ఏతూ ¶ [ఏతు (సీ. స్యా. క.)] భవం అస్సమిమం అదేతు, పజ్జఞ్చ భక్ఖఞ్చ పటిచ్ఛ దమ్మి;

ఇదమాసనం అత్ర భవం నిసీదతు, ఇతో భవం మూలఫలాని భుఞ్జతు’’ [ఖాదతు (సీ.)].

౧౩.

‘‘కిం తే ఇదం ఊరూనమన్తరస్మిం, సుపిచ్ఛితం కణ్హరివప్పకాసతి;

అక్ఖాహి మే పుచ్ఛితో ఏతమత్థం, కోసే ను తే ఉత్తమఙ్గం పవిట్ఠం’’.

౧౪.

‘‘అహం వనే మూలఫలేసనం చరం, ఆసాదయిం ¶ [అస్సాదయిం (క.)] అచ్ఛం సుఘోరరూపం;

సో మం పతిత్వా సహసాజ్ఝపత్తో, పనుజ్జ మం అబ్బహి [అబ్బుహి (స్యా. క.)] ఉత్తమఙ్గం.

౧౫.

‘‘స్వాయం వణో ఖజ్జతి కణ్డువాయతి, సబ్బఞ్చ కాలం న లభామి సాతం;

పహో భవం కణ్డుమిమం వినేతుం, కురుతం భవం యాచితో బ్రాహ్మణత్థం’’.

౧౬.

‘‘గమ్భీరరూపో తే వణో సలోహితో, అపూతికో వణగన్ధో [పక్కగన్ధో (సీ.), పన్నగన్ధో (స్యా. పీ.)] మహా చ;

కరోమి తే కిఞ్చి కసాయయోగం, యథా భవం పరమసుఖీ భవేయ్య’’.

౧౭.

‘‘న ¶ మన్తయోగా న కసాయయోగా, న ఓసధా బ్రహ్మచారి [బ్రహ్మచారీ (సీ. స్యా. పీ.)] కమన్తి;

ఘట్టే ముదుకేన [యం తే ముదు తేన (సీ.), యం తే ముదూ తేన (పీ.)] వినేహి కణ్డుం [కణ్డుకం (పీ.)], యథా అహం పరమసుఖీ భవేయ్యం’’.

౧౮.

‘‘ఇతో ను భోతో కతమేన అస్సమో, కచ్చి భవం అభిరమసి [అభిరమసీ (పీ.)] అరఞ్ఞే;

కచ్చి ను తే [కచ్చి తే (పీ.)] మూలఫలం పహూతం, కచ్చి భవన్తం న విహింసన్తి వాళా’’.

౧౯.

‘‘ఇతో ¶ ఉజుం ఉత్తరాయం దిసాయం, ఖేమానదీ హిమవతా పభావీ [పభాతి (సీ. పీ.)];

తస్సా తీరే అస్సమో మయ్హ రమ్మో, అహో భవం అస్సమం మయ్హం పస్సే.

౨౦.

‘‘అమ్బా చ సాలా తిలకా చ జమ్బుయో, ఉద్దాలకా పాటలియో చ ఫుల్లా;

సమన్తతో కిమ్పురిసాభిగీతం, అహో భవం అస్సమం మయ్హం పస్సే.

౨౧.

‘‘తాలా చ మూలా చ ఫలా చ మేత్థ, వణ్ణేన గన్ధేన ఉపేతరూపం;

తం భూమిభాగేహి ఉపేతరూపం, అహో భవం అస్సమం మయ్హం పస్సే.

౨౧.

‘‘ఫలా చ మూలా చ పహూతమేత్థ, వణ్ణేన గన్ధేన రసేనుపేతా;

ఆయన్తి చ లుద్దకా తం పదేసం, మా మే తతో మూలఫలం అహాసుం’’.

౨౩.

‘‘పితా మమం మూలఫలేసనం గతో, ఇదాని ఆగచ్ఛతి సాయకాలే;

ఉభోవ గచ్ఛామసే అస్సమం తం, యావ ¶ పితా మూలఫలతో ఏతు’’.

౨౪.

‘‘అఞ్ఞే ¶ బహూ ఇసయో సాధురూపా, రాజీసయో అనుమగ్గే వసన్తి;

తే యేవ పుచ్ఛేసి మమస్సమం తం, తే తం నయిస్సన్తి మమం సకాసే’’.

౨౫.

‘‘న తే కట్ఠాని భిన్నాని, న తే ఉదకమాభతం;

అగ్గీపి తే న హాపితో [హాసితో (సీ. స్యా.)], కిం ను మన్దోవ ఝాయసి.

౨౬.

‘‘భిన్నాని కట్ఠాని హుతో చ అగ్గి, తపనీపి తే సమితా బ్రహ్మచారీ [బ్రహ్మచారి (?)];

పీఠఞ్చ మయ్హం ఉదకఞ్చ హోతి, రమసి తువం [త్వం (సీ.)] బ్రహ్మభూతో పురత్థా.

౨౭.

‘‘అభిన్నకట్ఠోసి ¶ అనాభతోదకో, అహాపితగ్గీసి [అహాపితగ్గీపి (క.)] అసిద్ధభోజనో [అసిట్ఠభోజనో (క.)];

న మే తువం ఆలపసీ మమజ్జ, నట్ఠం ను కిం చేతసికఞ్చ దుక్ఖం’’.

౨౮.

‘‘ఇధాగమా జటిలో బ్రహ్మచారీ, సుదస్సనేయ్యో సుతనూ వినేతి;

నేవాతిదీఘో న పనాతిరస్సో, సుకణ్హకణ్హచ్ఛదనేహి భోతో.

౨౯.

‘‘అమస్సుజాతో ¶ అపురాణవణ్ణీ, ఆధారరూపఞ్చ పనస్స కణ్ఠే;

ద్వే యమా [ద్వే పస్స (సీ.), ద్వాస్స (పీ.)] గణ్డా ఉరేసు జాతా, సువణ్ణతిన్దుకనిభా [సువణ్ణపిన్దూపనిభా (సీ.), సువణ్ణతిణ్డుసన్నిభా (స్యా.), సోవన్నపిణ్డూపనిభా (పీ.)] పభస్సరా.

౩౦.

‘‘ముఖఞ్చ తస్స భుసదస్సనేయ్యం, కణ్ణేసు లమ్బన్తి చ కుఞ్చితగ్గా;

తే జోతరే చరతో మాణవస్స, సుత్తఞ్చ యం సంయమనం జటానం.

౩౧.

‘‘అఞ్ఞా ¶ చ తస్స సంయమాని [సంయమనీ (సీ. పీ.)] చతస్సో, నీలా పీతా [నీలాపి తా (పీ.)] లోహితికా [లోహితకా (స్యా. పీ. క.)] చ సేతా;

తా పింసరే [సంసరే (సీ. స్యా.)] చరతో మాణవస్స, తిరిటి [చిరీటి (సీ. పీ.)] సఙ్ఘారివ పావుసమ్హి.

౩౨.

‘‘న మిఖలం ముఞ్జమయం ధారేతి, న సన్థరే [సన్తచే (సీ.), సన్తచం (పీ.), సన్తరే (క.)] నో పన పబ్బజస్స;

తా జోతరే జఘనన్తరే [జఘనవరే (సీ. పీ.)] విలగ్గా, సతేరతా విజ్జురివన్తలిక్ఖే.

౩౩.

‘‘అఖీలకాని చ అవణ్టకాని, హేట్ఠా నభ్యా కటిసమోహితాని;

అఘట్టితా నిచ్చకీళం కరోన్తి, హం తాత కింరుక్ఖఫలాని తాని.

౩౪.

‘‘జటా ¶ చ తస్స భుసదస్సనేయ్యా, పరోసతం వేల్లితగ్గా సుగన్ధా;

ద్వేధా సిరో సాధు విభత్తరూపో, అహో ను ఖో మయ్హ తథా జటాస్సు.

౩౫.

‘‘యదా చ సో పకిరతి తా జటాయో, వణ్ణేన గన్ధేన ఉపేతరూపా;

నీలుప్పలం వాతసమేరితంవ, తథేవ సంవాతి పనస్సమో అయం.

౩౬.

‘‘పఙ్కో చ తస్స భుసదస్సనేయ్యో, నేతాదిసో యాదిసో మయ్హం కాయే [కాయో (సీ. స్యా. పీ.)];

సో వాయతీ ఏరితో మాలుతేన, వనం యథా అగ్గగిమ్హే సుఫుల్లం.

౩౭.

‘‘నిహన్తి ¶ సో రుక్ఖఫలం పథబ్యా, సుచిత్తరూపం రుచిరం దస్సనేయ్యం;

ఖిత్తఞ్చ తస్స పునరేతి హత్థం, హం తాత కింరుక్ఖఫలం ను ఖో తం.

౩౮.

‘‘దన్తా చ తస్స భుసదస్సనేయ్యా, సుద్ధా సమా సఙ్ఖవరూపపన్నా;

మనో పసాదేన్తి వివరియమానా, న హి [న హ (సీ. పీ.)] నూన సో సాకమఖాది తేహి.

౩౯.

‘‘అకక్కసం ¶ అగ్గళితం ముహుం ముదుం, ఉజుం అనుద్ధతం అచపలమస్స భాసితం;

రుదం మనుఞ్ఞం కరవీకసుస్సరం, హదయఙ్గమం రఞ్జయతేవ మే మనో.

౪౦.

‘‘బిన్దుస్సరో నాతివిసట్ఠవాక్యో [నాతివిస్సట్ఠవాక్యో (సీ. స్యా. పీ.)], న నూన సజ్ఝాయమతిప్పయుత్తో;

ఇచ్ఛామి భో [ఖో (సీ. స్యా. పీ.)] తం పునదేవ దట్ఠుం, మిత్తో హి [మిత్తం హి (సీ. స్యా. పీ.)] మే మాణవోహు [మాణవాహు (సీ. స్యా.), మాణవాహూ (పీ.)] పురత్థా.

౪౧.

‘‘సుసన్ధి ¶ సబ్బత్థ విమట్ఠిమం వణం, పుథూ [పుథుం (పీ.), పుథు (క.)] సుజాతం ఖరపత్తసన్నిభం;

తేనేవ మం ఉత్తరియాన మాణవో, వివరితం ఊరుం జఘనేన పీళయి.

౪౨.

‘‘తపన్తి ఆభన్తి విరోచరే చ, సతేరతా విజ్జురివన్తలిక్ఖే;

బాహా ముదూ అఞ్జనలోమసాదిసా, విచిత్రవట్టఙ్గులికాస్స సోభరే.

౪౩.

‘‘అకక్కసఙ్గో ¶ న చ దీఘలోమో, నఖాస్స దీఘా అపి లోహితగ్గా;

ముదూహి బాహాహి పలిస్సజన్తో, కల్యాణరూపో రమయం [రమయ్హం (క.)] ఉపట్ఠహి.

౪౪.

‘‘దుమస్స ¶ తూలూపనిభా పభస్సరా, సువణ్ణకమ్బుతలవట్టసుచ్ఛవీ;

హత్థా ముదూ తేహి మం సంఫుసిత్వా, ఇతో గతో తేన మం దహన్తి తాత.

౪౫.

‘‘న నూన [న హ నూన (సీ. పీ.)] సో ఖారివిధం అహాసి, న నూన సో కట్ఠాని సయం అభఞ్జి;

న నూన సో హన్తి దుమే కుఠారియా [కుధారియా (క.)], న హిస్స [న పిస్స (సీ. స్యా. పీ.)] హత్థేసు ఖిలాని అత్థి.

౪౬.

‘‘అచ్ఛో చ ఖో తస్స వణం అకాసి, సో మంబ్రవి సుఖితం మం కరోహి;

తాహం కరిం తేన మమాసి సోఖ్యం, సో చబ్రవి సుఖితోస్మీతి బ్రహ్మే.

౪౭.

‘‘అయఞ్చ తే మాలువపణ్ణసన్థతా, వికిణ్ణరూపావ మయా చ తేన చ;

కిలన్తరూపా ఉదకే రమిత్వా, పునప్పునం పణ్ణకుటిం వజామ.

౪౮.

‘‘న మజ్జ మన్తా పటిభన్తి తాత, న అగ్గిహుత్తం నపి యఞ్ఞతన్తం [యఞ్ఞతన్త్రం (సీ.), యఞ్ఞం తత్ర (పీ. క.), యఞ్ఞతత్ర (స్యా.)];

న చాపి తే మూలఫలాని భుఞ్జే, యావ ¶ న పస్సామి తం బ్రహ్మచారిం.

౪౯.

‘‘అద్ధా ¶ పజానాసి తువమ్పి తాత, యస్సం దిసం [దిసాయం (స్యా. పీ. క.)] వసతే బ్రహ్మచారీ;

తం మం దిసం పాపయ తాత ఖిప్పం, మా తే అహం అమరిమస్సమమ్హి.

౫౦.

‘‘విచిత్రఫుల్లం [విచిత్రపుప్ఫం (సీ. పీ.)] హి వనం సుతం మయా, దిజాభిఘుట్ఠం దిజసఙ్ఘసేవితం;

తం మం వనం పాపయ తాత ఖిప్పం, పురా తే పాణం విజహామి అస్సమే’’.

౫౧.

‘‘ఇమస్మాహం జోతిరసే వనమ్హి, గన్ధబ్బదేవచ్ఛరసఙ్ఘసేవితే;

ఇసీనమావాసే సనన్తనమ్హి, నేతాదిసం అరతిం పాపుణేథ.

౫౨.

‘‘భవన్తి మిత్తాని అథో న హోన్తి, ఞాతీసు మిత్తేసు కరోన్తి పేమం;

అయఞ్చ జమ్మో కిస్స వా నివిట్ఠో, యో నేవ జానాతి కుతోమ్హి ఆగతో.

౫౩.

‘‘సంవాసేన హి మిత్తాని, సన్ధియన్తి [సన్ధీయన్తి (సీ. పీ.)] పునప్పునం;

స్వేవ మిత్తో [సా చ మేత్తి (పీ.)] అసంగన్తు, అసంవాసేన జీరతి.

౫౪.

‘‘సచే ¶ తువం దక్ఖసి బ్రహ్మచారిం, సచే తువం సల్లపే [సల్లపి (సీ.)] బ్రహ్మచారినా;

సమ్పన్నసస్సంవ మహోదకేన, తపోగుణం ఖిప్పమిమం పహిస్ససి [పహస్ససి (సీ. స్యా. పీ.)].

౫౫.

‘‘పునపి ¶ [పునప్పి (పీ.)] చే దక్ఖసి బ్రహ్మచారిం, పునపి [పునప్పి (పీ.)] చే సల్లపే బ్రహ్మచారినా;

సమ్పన్నసస్సంవ మహోదకేన, ఉస్మాగతం ఖిప్పమిమం పహిస్ససి.

౫౬.

‘‘భూతాని ¶ హేతాని [ఏతాని (పీ.)] చరన్తి తాత, విరూపరూపేన మనుస్సలోకే;

న తాని సేవేథ నరో సపఞ్ఞో, ఆసజ్జ నం నస్సతి బ్రహ్మచారీ’’తి.

నిళినికాజాతకం [నళినీజాతకం (సీ.), నళినిజాతకం (పీ.)] పఠమం.

౫౨౭. ఉమ్మాదన్తీజాతకం (౨)

౫౭.

‘‘నివేసనం కస్స నుదం సునన్ద, పాకారేన పణ్డుమయేన గుత్తం;

కా దిస్సతి అగ్గిసిఖావ దూరే, వేహాయసం [వేహాసయం (సీ. పీ.)] పబ్బతగ్గేవ అచ్చి.

౫౮.

‘‘ధీతా ¶ న్వయం [నయం (సీ. పీ.), న్వాయం (స్యా.)] కస్స సునన్ద హోతి, సుణిసా న్వయం [నయం (సీ. పీ.), న్వాయం (స్యా.)] కస్స అథోపి భరియా;

అక్ఖాహి మే ఖిప్పమిధేవ పుట్ఠో, అవావటా యది వా అత్థి భత్తా’’.

౫౯.

‘‘అహఞ్హి జానామి జనిన్ద ఏతం, మత్యా చ పేత్యా చ అథోపి అస్సా;

తవేవ సో పురిసో భూమిపాల, రత్తిన్దివం అప్పమత్తో తవత్థే.

౬౦.

‘‘ఇద్ధో చ ఫీతో చ సువడ్ఢితో [సుబాళ్హికో (పీ.)] చ, అమచ్చో చ తే అఞ్ఞతరో జనిన్ద;

తస్సేసా భరియాభిపారకస్స [అహిపారకస్స (సీ. పీ.), అభిపాదకస్స (క.)], ఉమ్మాదన్తీ [ఉమ్మాదన్తీతి (క.)] నామధేయ్యేన రాజ’’.

౬౧.

‘‘అమ్భో ¶ అమ్భో నామమిదం ఇమిస్సా, మత్యా చ పేత్యా చ కతం సుసాధు;

తదా [తథా (సీ. స్యా. పీ.)] హి మయ్హం అవలోకయన్తీ, ఉమ్మత్తకం ఉమ్మదన్తీ అకాసి’’.

౬౨.

‘‘యా పుణ్ణమాసే [పుణ్ణమాయే (క.)] మిగమన్దలోచనా, ఉపావిసి పుణ్డరీకత్తచఙ్గీ;

ద్వే పుణ్ణమాయో తదహూ అమఞ్ఞహం, దిస్వాన పారావతరత్తవాసినిం.

౬౩.

‘‘అళారపమ్హేహి ¶ సుభేహి వగ్గుభి, పలోభయన్తీ మం యదా ఉదిక్ఖతి;

విజమ్భమానా హరతేవ మే మనో, జాతా వనే కిమ్పురిసీవ పబ్బతే.

౬౪.

‘‘తదా హి బ్రహతీ సామా, ఆముత్తమణికుణ్డలా;

ఏకచ్చవసనా నారీ, మిగీ భన్తావుదిక్ఖతి.

౬౫.

‘‘కదాస్సు మం తమ్బనఖా సులోమా, బాహాముదూ చన్దనసారలిత్తా;

వట్టఙ్గులీ సన్నతధీరకుత్తియా, నారీ ఉపఞ్ఞిస్సతి సీసతో సుభా.

౬౬.

‘‘కదాస్సు మం కఞ్చనజాలురచ్ఛదా, ధీతా తిరీటిస్స విలగ్గమజ్ఝా;

ముదూహి బాహాహి పలిస్సజిస్సతి, బ్రహావనే జాతదుమంవ మాలువా.

౬౭.

‘‘కదాస్సు ¶ [కదాస్సు మం (స్యా. క.)] లాఖారసరత్తసుచ్ఛవీ, బిన్దుత్థనీ పుణ్డరీకత్తచఙ్గీ;

ముఖం ముఖేన ఉపనామయిస్సతి, సోణ్డోవ సోణ్డస్స సురాయ థాలం.

౬౮.

‘‘యదాద్దసం [యథాద్దసం (పీ.)] తం తిట్ఠన్తిం, సబ్బభద్దం [సబ్బగత్తం (సీ. స్యా. పీ.)] మనోరమం;

తతో ¶ సకస్స చిత్తస్స, నావబోధామి కఞ్చినం [కిఞ్చినం (క.), కిఞ్చనం (పీ.)].

౬౯.

‘‘ఉమ్మాదన్తిమహం ¶ దట్ఠా [దిట్ఠా (సీ. స్యా. పీ. క.)], ఆముత్తమణికుణ్డలం;

న సుపామి దివారత్తిం, సహస్సంవ పరాజితో.

౭౦.

‘‘సక్కో చే [చ (సీ. పీ.)] మే వరం దజ్జా, సో చ లబ్భేథ మే వరో;

ఏకరత్తం ద్విరత్తం [దిరత్తం (పీ.)] వా, భవేయ్యం అభిపారకో;

ఉమ్మాదన్త్యా రమిత్వాన, సివిరాజా తతో సియం’’ [సియా (స్యా. పీ.)].

౭౧.

‘‘భూతాని మే భూతపతీ నమస్సతో, ఆగమ్మ యక్ఖో ఇదమేతదబ్రవి;

రఞ్ఞో మనో ఉమ్మదన్త్యా నివిట్ఠో, దదామి తే తం పరిచారయస్సు’’.

౭౨.

‘‘పుఞ్ఞా విధంసే అమరో న చమ్హి, జనో చ మే పాపమిదఞ్చ [పాపమిదన్తి (సీ. పీ.)] జఞ్ఞా;

భుసో చ త్యస్స మనసో విఘాతో, దత్వా పియం ఉమ్మదన్తిం అదట్ఠా’’.

౭౩.

‘‘జనిన్ద నాఞ్ఞత్ర తయా మయా వా, సబ్బాపి కమ్మస్స కతస్స జఞ్ఞా;

యం తే మయా ఉమ్మదన్తీ పదిన్నా, భుసేహి రాజా వనథం సజాహి’’.

౭౪.

‘‘యో పాపకం కమ్మ కరం మనుస్సో, సో ¶ మఞ్ఞతి మాయిద [మాయిధ (క.)] మఞ్ఞింసు అఞ్ఞే;

పస్సన్తి భూతాని కరోన్తమేతం, యుత్తా చ యే హోన్తి నరా పథబ్యా.

౭౫.

‘‘అఞ్ఞో ను తే కోచి [కోధ (పీ.)] నరో పథబ్యా, సద్ధేయ్య [సద్దహేయ్య (సీ.)] లోకస్మి న మే పియాతి;

భుసో చ త్యస్స మనసో విఘాతో, దత్వా పియం ఉమ్మదన్తిం అదట్ఠా’’.

౭౬.

‘‘అద్ధా ¶ పియా మయ్హ జనిన్ద ఏసా, న సా మమం అప్పియా భూమిపాల;

గచ్ఛేవ త్వం ఉమ్మదన్తిం భదన్తే, సీహోవ సేలస్స గుహం ఉపేతి’’.

౭౭.

‘‘న పీళితా అత్తదుఖేన ధీరా, సుఖప్ఫలం కమ్మ పరిచ్చజన్తి;

సమ్మోహితా వాపి సుఖేన మత్తా, న పాపకమ్మఞ్చ [పాపకం కమ్మ (పీ.)] సమాచరన్తి’’.

౭౮.

‘‘తువఞ్హి మాతా చ పితా చ మయ్హం, భత్తా పతీ పోసకో దేవతా చ;

దాసో అహం తుయ్హ సపుత్తదారో, యథాసుఖం సామి [సిబ్బ (సీ.), సీవి (స్యా.)] కరోహి కామం’’.

౭౯.

‘‘యో ఇస్సరోమ్హీతి కరోతి పాపం, కత్వా ¶ చ సో నుత్తసతే [నుత్తపతే (పీ.)] పరేసం;

న తేన సో జీవతి దీఘమాయు [దీఘమాయుం (సీ. స్యా.)], దేవాపి పాపేన సమేక్ఖరే నం.

౮౦.

‘‘అఞ్ఞాతకం సామికేహీ పదిన్నం, ధమ్మే ఠితా యే పటిచ్ఛన్తి దానం;

పటిచ్ఛకా దాయకా చాపి తత్థ, సుఖప్ఫలఞ్ఞేవ కరోన్తి కమ్మం’’.

౮౧.

‘‘అఞ్ఞో ¶ ను తే కోచి నరో పథబ్యా, సద్ధేయ్య లోకస్మి న మే పియాతి;

భుసో చ త్యస్స మనసో విఘాతో, దత్వా పియం ఉమ్మదన్తిం అదట్ఠా’’.

౮౨.

‘‘అద్ధా పియా మయ్హ జనిన్ద ఏసా, న సా మమం అప్పియా భూమిపాల;

యం తే మయా ఉమ్మదన్తీ పదిన్నా, భుసేహి రాజా వనథం సజాహి’’.

౮౩.

‘‘యో ¶ అత్తదుక్ఖేన పరస్స దుక్ఖం, సుఖేన వా అత్తసుఖం దహాతి;

యథేవిదం మయ్హ తథా పరేసం, యో [సో (పీ.)] ఏవం జానాతి [పజానాతి (క.)] స వేది ధమ్మం.

౮౪.

‘‘అఞ్ఞో ను తే కోచి నరో పథబ్యా, సద్ధేయ్య ¶ లోకస్మి న మే పియాతి;

భుసో చ త్యస్స మనసో విఘాతో, దత్వా పియం ఉమ్మదన్తిం అదట్ఠా’’.

౮౫.

‘‘జనిన్ద జానాసి పియా మమేసా, న సా మమం అప్పియా భూమిపాల;

పియేన తే దమ్మి పియం జనిన్ద, పియదాయినో దేవ పియం లభన్తి’’.

౮౬.

‘‘సో నూనాహం వధిస్సామి, అత్తానం కామహేతుకం;

న హి ధమ్మం అధమ్మేన, అహం వధితుముస్సహే’’.

౮౭.

‘‘సచే తువం మయ్హ సతిం [సన్తి (క.)] జనిన్ద, న కామయాసి నరవీర సేట్ఠ;

చజామి నం సబ్బజనస్స సిబ్యా [సిబ్బ (సీ. పీ.), మజ్ఝే (స్యా.)], మయా పముత్తం తతో అవ్హయేసి [అవ్హయాసి (క.)] నం’’.

౮౮.

‘‘అదూసియం చే అభిపారక త్వం, చజాసి కత్తే అహితాయ త్యస్స;

మహా చ తే ఉపవాదోపి అస్స, న చాపి త్యస్స నగరమ్హి పక్ఖో’’.

౮౯.

‘‘అహం సహిస్సం ఉపవాదమేతం, నిన్దం పసంసం గరహఞ్చ సబ్బం;

మమేతమాగచ్ఛతు భూమిపాల, యథాసుఖం ¶ సివి [సిబ్బ (సీ. పీ.)] కరోహి కామం’’.

౯౦.

‘‘యో ¶ నేవ నిన్దం న పనప్పసంసం, ఆదియతి గరహం నోపి పూజం;

సిరీ చ లక్ఖీ చ అపేతి తమ్హా, ఆపో సువుట్ఠీవ యథా థలమ్హా’’.

౯౧.

‘‘యం కిఞ్చి దుక్ఖఞ్చ సుఖఞ్చ ఏత్తో, ధమ్మాతిసారఞ్చ మనోవిఘాతం;

ఉరసా అహం పచ్చుత్తరిస్సామి [పటిచ్ఛిస్సామి (సీ. స్యా.), పచ్చుపదిస్సామి (పీ.)] సబ్బం, పథవీ యథా థావరానం తసానం’’.

౯౨.

‘‘ధమ్మాతిసారఞ్చ మనోవిఘాతం, దుక్ఖఞ్చ నిచ్ఛామి అహం పరేసం;

ఏకోవిమం హారయిస్సామి భారం, ధమ్మే ఠితో కిఞ్చి అహాపయన్తో’’.

౯౩.

‘‘సగ్గూపగం పుఞ్ఞకమ్మం జనిన్ద, మా మే తువం అన్తరాయం అకాసి;

దదామి తే ఉమ్మదన్తిం పసన్నో, రాజావ యఞ్ఞే ధనం బ్రాహ్మణానం’’.

౯౪.

‘‘అద్ధా తువం కత్తే హితేసి మయ్హం, సఖా మమం ఉమ్మదన్తీ తువఞ్చ;

నిన్దేయ్యు దేవా పితరో చ సబ్బే, పాపఞ్చ ¶ పస్సం అభిసమ్పరాయం’’.

౯౫.

‘‘న హేతధమ్మం సివిరాజ వజ్జుం, సనేగమా జానపదా చ సబ్బే;

యం తే మయా ఉమ్మదన్తీ పదిన్నా, భుసేహి రాజా వనథం సజాహి’’.

౯౬.

‘‘అద్ధా ¶ తువం కత్తే హితేసి మయ్హం, సఖా మమం ఉమ్మదన్తీ తువఞ్చ;

సతఞ్చ ధమ్మాని సుకిత్తితాని, సముద్దవేలావ దురచ్చయాని’’.

౯౭.

‘‘ఆహునేయ్యో ¶ మేసి హితానుకమ్పీ, ధాతా విధాతా చసి కామపాలో;

తయీ హుతా రాజ మహప్ఫలా హి [మహప్ఫలా హి మే (పీ.)], కామేన మే ఉమ్మదన్తిం పటిచ్ఛ’’.

౯౮.

‘‘అద్ధా హి సబ్బం అభిపారక త్వం, ధమ్మం అచారీ మమ కత్తుపుత్త;

అఞ్ఞో ను తే కో ఇధ సోత్థికత్తా, ద్విపదో నరో అరుణే జీవలోకే’’.

౯౯.

‘‘తువం ను సేట్ఠో త్వమనుత్తరోసి, త్వం ధమ్మగూ [ధమ్మగుత్తో (సీ.)] ధమ్మవిదూ సుమేధో;

సో ధమ్మగుత్తో చిరమేవ జీవ, ధమ్మఞ్చ ¶ మే దేసయ ధమ్మపాల’’.

౧౦౦.

‘‘తదిఙ్ఘ అభిపారక, సుణోహి వచనం మమ;

ధమ్మం తే దేసయిస్సామి, సతం ఆసేవితం అహం.

౧౦౧.

‘‘సాధు ధమ్మరుచి రాజా, సాధు పఞ్ఞాణవా నరో;

సాధు మిత్తానమద్దుబ్భో, పాపస్సాకరణం సుఖం.

౧౦౨.

‘‘అక్కోధనస్స విజితే, ఠితధమ్మస్స రాజినో;

సుఖం మనుస్సా ఆసేథ, సీతచ్ఛాయాయ సఙ్ఘరే.

౧౦౩.

‘‘న చాహమేతం అభిరోచయామి, కమ్మం అసమేక్ఖకతం అసాధు;

యే వాపి ఞత్వాన సయం కరోన్తి, ఉపమా ఇమా మయ్హం తువం సుణోహి.

౧౦౪.

‘‘గవం చే తరమానానం, జిమ్హం గచ్ఛతి పుఙ్గవో;

సబ్బా తా జిమ్హం గచ్ఛన్తి, నేత్తే జిమ్హం గతే సతి.

౧౦౫.

‘‘ఏవమేవ [ఏవమేవం (పీ.)] మనుస్సేసు, యో హోతి సేట్ఠసమ్మతో;

సో చే అధమ్మం చరతి, పగేవ ఇతరా పజా;

సబ్బం ¶ రట్ఠం దుఖం సేతి, రాజా చే హోతి అధమ్మికో.

౧౦౬.

‘‘గవం ¶ చే తరమానానం, ఉజుం గచ్ఛతి పుఙ్గవో;

సబ్బా గావీ ఉజుం యన్తి, నేత్తే ఉజుం గతే సతి.

౧౦౭.

‘‘ఏవమేవ మనుస్సేసు, యో హోతి సేట్ఠసమ్మతో;

సో సచే ధమ్మం చరతి, పగేవ ఇతరా పజా;

సబ్బం రట్ఠం సుఖం సేతి, రాజా చే హోతి ధమ్మికో.

౧౦౮.

‘‘న చాపాహం అధమ్మేన, అమరత్తమభిపత్థయే;

ఇమం వా పథవిం సబ్బం, విజేతుం అభిపారక.

౧౦౯.

‘‘యఞ్హి కిఞ్చి మనుస్సేసు, రతనం ఇధ విజ్జతి;

గావో దాసో హిరఞ్ఞఞ్చ, వత్థియం హరిచన్దనం.

౧౧౦.

‘‘అస్సిత్థియో ¶ [అస్సిత్థియో చ (సీ.)] రతనం మణికఞ్చ, యఞ్చాపి మే చన్దసూరియా అభిపాలయన్తి;

న తస్స హేతు విసమం చరేయ్యం, మజ్ఝే సివీనం ఉసభోమ్హి జాతో.

౧౧౧.

‘‘నేతా హితా [నేతాభి తా (సీ.)] ఉగ్గతో రట్ఠపాలో, ధమ్మం సివీనం అపచాయమానో;

సో ధమ్మమేవానువిచిన్తయన్తో, తస్మా సకే చిత్తవసే న వత్తో’’.

౧౧౨.

‘‘అద్ధా తువం మహారాజ, నిచ్చం అబ్యసనం సివం;

కరిస్ససి చిరం రజ్జం, పఞ్ఞా హి తవ తాదిసీ.

౧౧౩.

‘‘ఏతం తే అనుమోదామ, యం ధమ్మం నప్పమజ్జసి;

ధమ్మం పమజ్జ ఖత్తియో, రట్ఠా [ఠానా (సీ.)] చవతి ఇస్సరో.

౧౧౪.

‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, మాతాపితూసు ఖత్తియ;

ఇధ ¶ ధమ్మం చరిత్వాన, రాజ సగ్గం గమిస్ససి.

౧౧౫.

‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, పుత్తదారేసు ఖత్తియ…పే….

౧౧౬.

‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, మిత్తామచ్చేసు ఖత్తియ…పే….

౧౧౭.

‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, వాహనేసు బలేసు చ…పే….

౧౧౮.

‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, గామేసు నిగమేసు చ…పే….

౧౧౯.

‘‘ధమ్మం ¶ చర మహారాజ, రట్ఠేసు జనపదేసు చ…పే….

౧౨౦.

‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, సమణబ్రాహ్మణేసు చ…పే….

౧౨౧.

‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, మిగపక్ఖీసు ఖత్తియ…పే….

౧౨౨.

‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, ధమ్మో చిణ్ణో సుఖావహో;

ఇధ ధమ్మం చరిత్వాన, రాజ సగ్గం గమిస్ససి.

౧౨౩.

‘‘ధమ్మం చర మహారాజ, సఇన్దా దేవా సబ్రహ్మకా;

సుచిణ్ణేన దివం పత్తా, మా ధమ్మం రాజ పామదో’’తి.

ఉమ్మాదన్తీజాతకం దుతియం.

౫౨౮. మహాబోధిజాతకం (౩)

౧౨౪.

‘‘కిం ¶ ను దణ్డం కిమజినం, కిం ఛత్తం కిముపాహనం;

కిమఙ్కుసఞ్చ పత్తఞ్చ, సఙ్ఘాటిఞ్చాపి బ్రాహ్మణ;

తరమానరూపోహాసి [గణ్హాసి (సీ. స్యా. పీ.)], కిం ను పత్థయసే దిసం’’.

౧౨౫.

‘‘ద్వాదసేతాని ¶ వస్సాని, వుసితాని తవన్తికే;

నాభిజానామి సోణేన, పిఙ్గలేనాభికూజితం.

౧౨౬.

‘‘స్వాయం దిత్తోవ నదతి, సుక్కదాఠం విదంసయం;

తవ సుత్వా సభరియస్స, వీతసద్ధస్స మం పతి’’.

౧౨౭.

‘‘అహు ఏస కతో దోసో, యథా భాససి బ్రాహ్మణ;

ఏస భియ్యో పసీదామి, వస బ్రాహ్మణ మాగమా’’.

౧౨౮.

‘‘సబ్బసేతో పురే ఆసి, తతోపి సబలో అహు;

సబ్బలోహితకో దాని, కాలో పక్కమితుం మమ.

౧౨౯.

‘‘అబ్భన్తరం పురే ఆసి, తతో మజ్ఝే తతో బహి;

పురా నిద్ధమనా హోతి, సయమేవ వజామహం.

౧౩౦.

‘‘వీతసద్ధం న సేవేయ్య, ఉదపానంవనోదకం;

సచేపి నం అనుఖణే, వారి కద్దమగన్ధికం.

౧౩౧.

‘‘పసన్నమేవ సేవేయ్య, అప్పసన్నం వివజ్జయే;

పసన్నం పయిరుపాసేయ్య, రహదం వుదకత్థికో.

౧౩౨.

‘‘భజే ¶ భజన్తం పురిసం, అభజన్తం న భజ్జయే [భాజయే (పీ.)];

అసప్పురిసధమ్మో సో, యో భజన్తం న భజ్జతి [భాజతి (పీ.)].

౧౩౩.

‘‘యో ¶ భజన్తం న భజతి, సేవమానం న సేవతి;

స వే మనుస్సపాపిట్ఠో, మిగో సాఖస్సితో యథా.

౧౩౪.

‘‘అచ్చాభిక్ఖణసంసగ్గా, అసమోసరణేన చ;

ఏతేన మిత్తా జీరన్తి, అకాలే యాచనాయ చ.

౧౩౫.

‘‘తస్మా నాభిక్ఖణం గచ్ఛే, న చ గచ్ఛే చిరాచిరం;

కాలేన యాచం యాచేయ్య, ఏవం మిత్తా న జీయరే [జీరరే (స్యా. పీ.)].

౧౩౬.

‘‘అతిచిరం నివాసేన, పియో భవతి అప్పియో;

ఆమన్త ఖో తం గచ్ఛామ, పురా తే హోమ అప్పియా’’.

౧౩౭.

‘‘ఏవం చే యాచమానానం, అఞ్జలిం నావబుజ్ఝసి;

పరిచారకానం సతం [పరిచారికానం సత్తానం (సీ. స్యా. పీ.)], వచనం న కరోసి నో;

ఏవం తం అభియాచామ, పున కయిరాసి పరియాయం’’.

౧౩౮.

‘‘ఏవం చే నో విహరతం, అన్తరాయో న హేస్సతి;

తుయ్హం వాపి [తుమ్హఞ్చాపి (సీ.), తుయ్హఞ్చాపి (పీ.)] మహారాజ, మయ్హం వా [అమ్హం వా (సీ.), మయ్హఞ్చ (పీ.)] రట్ఠవద్ధన;

అప్పేవ నామ పస్సేమ, అహోరత్తానమచ్చయే’’.

౧౩౯.

‘‘ఉదీరణా ¶ చే సంగత్యా, భావాయ మనువత్తతి;

అకామా అకరణీయం వా, కరణీయం వాపి కుబ్బతి;

ఆకామాకరణీయమ్హి, క్విధ పాపేన లిప్పతి [లిమ్పతి (స్యా. క.)].

౧౪౦.

‘‘సో చే అత్థో చ ధమ్మో చ, కల్యాణో న చ పాపకో;

భోతో చే వచనం సచ్చం, సుహతో వానరో మయా.

౧౪౧.

‘‘అత్తనో చే హి వాదస్స, అపరాధం విజానియా [విజానియ (సీ. స్యా. పీ.)];

న ¶ మం త్వం గరహేయ్యాసి, భోతో వాదో హి తాదిసో’’.

౧౪౨.

‘‘ఇస్సరో ¶ సబ్బలోకస్స, సచే కప్పేతి జీవితం;

ఇద్ధిం [ఇద్ధి (పీ. క.)] బ్యసనభావఞ్చ, కమ్మం కల్యాణపాపకం;

నిద్దేసకారీ పురిసో, ఇస్సరో తేన లిప్పతి.

౧౪౩.

‘‘సో చే అత్థో చ ధమ్మో చ, కల్యాణో న చ పాపకో;

భోతో చే వచనం సచ్చం, సుహతో వానరో మయా.

౧౪౪.

‘‘అత్తనో చే హి వాదస్స, అపరాధం విజానియా;

న మం త్వం గరహేయ్యాసి, భోతో వాదో హి తాదిసో’’.

౧౪౫.

‘‘సచే పుబ్బేకతహేతు, సుఖదుక్ఖం నిగచ్ఛతి;

పోరాణకం కతం పాపం, తమేసో ముచ్చతే [ముఞ్చతే (సీ. స్యా.)] ఇణం;

పోరాణకఇణమోక్ఖో, క్విధ పాపేన లిప్పతి.

౧౪౬.

‘‘సో చే అత్థో చ ధమ్మో చ, కల్యాణో న చ పాపకో;

భోతో చే వచనం సచ్చం, సుహతో వానరో మయా.

౧౪౭.

‘‘అత్తనో చే హి వాదస్స, అపరాధం విజానియా;

న మం త్వం గరహేయ్యాసి, భోతో వాదో హి తాదిసో’’.

౧౪౮.

‘‘చతున్నంయేవుపాదాయ, రూపం సమ్భోతి పాణినం;

యతో చ రూపం సమ్భోతి, తత్థేవానుపగచ్ఛతి;

ఇధేవ జీవతి జీవో, పేచ్చ పేచ్చ వినస్సతి.

౧౪౯.

ఉచ్ఛిజ్జతి అయం లోకో, యే బాలా యే చ పణ్డితా;

ఉచ్ఛిజ్జమానే లోకస్మిం, క్విధ పాపేన లిప్పతి.

౧౫౦.

‘‘సో ¶ చే అత్థో చ ధమ్మో చ, కల్యాణో న చ పాపకో;

భోతో చే వచనం సచ్చం, సుహతో వానరో మయా.

౧౫౧.

‘‘అత్తనో చే హి వాదస్స, అపరాధం విజానియా;

న మం త్వం గరహేయ్యాసి, భోతో వాదో హి తాదిసో’’.

౧౫౨.

‘‘ఆహు ¶ ఖత్తవిదా [ఖత్తవిధా (సీ. స్యా. పీ.)] లోకే, బాలా పణ్డితమానినో.

మాతరం పితరం హఞ్ఞే, అథో జేట్ఠమ్పి భాతరం;

హనేయ్య పుత్త [పుత్తే చ (పీ.)] దారే చ, అత్థో చే తాదిసో సియా.

౧౫౩.

‘‘యస్స ¶ రుక్ఖస్స ఛాయాయ, నిసీదేయ్య సయేయ్య వా;

న తస్స సాఖం భఞ్జేయ్య, మిత్తదుబ్భో [మిత్తదూభీ (పీ.)] హి పాపకో.

౧౫౪.

‘‘అథ అత్థే సముప్పన్నే, సమూలమపి అబ్బహే [అబ్భహే (స్యా. క.)];

అత్థో మే సమ్బలేనాపి, సుహతో వానరో మయా.

౧౫౫.

[అయం గాథా సీహళపోత్థకే నత్థి] ‘‘సో చే అత్థో చ ధమ్మో చ, కల్యాణో న చ పాపకో;

భోతో చే వచనం సచ్చం, సుహతో వానరో మయా [అయం గాథా సీహళపోత్థకే నత్థి].

౧౫౬.

‘‘అత్తనో చే హి వాదస్స, అపరాధం విజానియా;

న మం త్వం గరహేయ్యాసి, భోతో వాదో హి తాదిసో.

౧౫౭.

‘‘అహేతువాదో పురిసో, యో చ ఇస్సరకుత్తికో;

పుబ్బేకతీ చ ఉచ్ఛేదీ, యో చ ఖత్తవిదో నరో.

౧౫౮.

‘‘ఏతే అసప్పురిసా లోకే, బాలా పణ్డితమానినో;

కరేయ్య తాదిసో పాపం, అథో అఞ్ఞమ్పి కారయే;

అసప్పురిససంసగ్గో ¶ , దుక్ఖన్తో [దుక్కటో (సీ.)] కటుకుద్రయో.

౧౫౯.

‘‘ఉరబ్భరూపేన వకస్సు [బకాసు (సీ. స్యా.), వకాసు (పీ.)] పుబ్బే, అసంకితో అజయూథం ఉపేతి;

హన్త్వా ఉరణిం అజికం [అజియం (సీ. స్యా. పీ.)] అజఞ్చ, ఉత్రాసయిత్వా [చిత్రాసయిత్వా (సీ. పీ.)] యేన కామం పలేతి.

౧౬౦.

‘‘తథావిధేకే సమణబ్రాహ్మణాసే, ఛదనం కత్వా వఞ్చయన్తి మనుస్సే;

అనాసకా థణ్డిలసేయ్యకా చ, రజోజల్లం ఉక్కుటికప్పధానం;

పరియాయభత్తఞ్చ అపానకత్తా, పాపాచారా అరహన్తో వదానా.

౧౬౧.

‘‘ఏతే అసప్పురిసా లోకే, బాలా పణ్డితమానినో;

కరేయ్య తాదిసో పాపం, అథో అఞ్ఞమ్పి కారయే;

అసప్పురిససంసగ్గో, దుక్ఖన్తో కటుకుద్రయో.

౧౬౨.

‘‘యమాహు ¶ నత్థి వీరియన్తి, అహేతుఞ్చ పవదన్తి [హేతుఞ్చ అపవదన్తి (సీ. స్యా. పీ.)] యే;

పరకారం అత్తకారఞ్చ, యే తుచ్ఛం సమవణ్ణయుం.

౧౬౩.

‘‘ఏతే అసప్పురిసా లోకే, బాలా పణ్డితమానినో;

కరేయ్య తాదిసో పాపం, అథో అఞ్ఞమ్పి కారయే;

అసప్పురిససంసగ్గో, దుక్ఖన్తో కటుకుద్రయో.

౧౬౪.

‘‘సచే ¶ హి వీరియం నాస్స, కమ్మం కల్యాణపాపకం;

న ¶ భరే వడ్ఢకిం రాజా, నపి యన్తాని కారయే.

౧౬౫.

‘‘యస్మా చ వీరియం అత్థి, కమ్మం కల్యాణపాపకం;

తస్మా యన్తాని కారేతి, రాజా భరతి వడ్ఢకిం.

౧౬౬.

‘‘యది వస్ససతం దేవో, న వస్సే న హిమం పతే;

ఉచ్ఛిజ్జేయ్య అయం లోకో, వినస్సేయ్య అయం పజా.

౧౬౭.

‘‘యస్మా చ వస్సతీ దేవో, హిమఞ్చానుఫుసాయతి;

తస్మా సస్సాని పచ్చన్తి, రట్ఠఞ్చ పాలితే [పల్లతే (సీ. పీ.), పోలయతే (స్యా.)] చిరం.

౧౬౮.

‘‘గవం చే తరమానానం, జిమ్హం గచ్ఛతి పుఙ్గవో;

సబ్బా తా జిమ్హం గచ్ఛన్తి, నేత్తే జిమ్హం [జిమ్హ (పీ.)] గతే సతి.

౧౬౯.

‘‘ఏవమేవ [ఏవమేవం (పీ.)] మనుస్సేసు, యో హోతి సేట్ఠసమ్మతో;

సో చే అధమ్మం చరతి, పగేవ ఇతరా పజా;

సబ్బం రట్ఠం దుఖం సేతి, రాజా చే హోతి అధమ్మికో.

౧౭౦.

‘‘గవం చే తరమానానం, ఉజుం గచ్ఛతి పుఙ్గవో;

సబ్బా గావీ ఉజుం యన్తి, నేత్తే ఉజుం [ఉజూ (పీ.)] గతే సతి.

౧౭౧.

‘‘ఏవమేవ మనుస్సేసు, యో హోతి సేట్ఠసమ్మతో;

సో సచే [చేవ (సీ.), చేపి (క.)] ధమ్మం చరతి, పగేవ ఇతరా పజా;

సబ్బం రట్ఠం సుఖం సేతి, రాజా చే హోతి ధమ్మికో.

౧౭౨.

‘‘మహారుక్ఖస్స ఫలినో, ఆమం ఛిన్దతి యో ఫలం;

రసఞ్చస్స న జానాతి, బీజఞ్చస్స వినస్సతి.

౧౭౩.

‘‘మహారుక్ఖూపమం ¶ రట్ఠం, అధమ్మేన పసాసతి;

రసఞ్చస్స న జానాతి, రట్ఠఞ్చస్స వినస్సతి.

౧౭౪.

‘‘మహారుక్ఖస్స ¶ ఫలినో, పక్కం ఛిన్దతి యో ఫలం;

రసఞ్చస్స విజానాతి, బీజఞ్చస్స న నస్సతి.

౧౭౫.

‘‘మహారుక్ఖూపమం రట్ఠం, ధమ్మేన యో పసాసతి;

రసఞ్చస్స విజానాతి, రట్ఠఞ్చస్స న నస్సతి.

౧౭౬.

‘‘యో చ రాజా జనపదం, అధమ్మేన పసాసతి;

సబ్బోసధీహి సో రాజా, విరుద్ధో హోతి ఖత్తియో.

౧౭౭.

‘‘తథేవ నేగమే హింసం, యే యుత్తా కయవిక్కయే;

ఓజదానబలీకారే, స కోసేన విరుజ్ఝతి.

౧౭౮.

‘‘పహారవరఖేత్తఞ్ఞూ ¶ , సఙ్గామే కతనిస్సమే [కతనియమే (క.)];

ఉస్సితే హింసయం రాజా, స బలేన విరుజ్ఝతి.

౧౭౯.

‘‘తథేవ ఇసయో హింసం, సఞ్ఞతే [సంయమే (స్యా. క.)] బ్రహ్మచారియో [బ్రహ్మచారినో (సీ.)];

అధమ్మచారీ ఖత్తియో, సో సగ్గేన విరుజ్ఝతి.

౧౮౦.

‘‘యో చ రాజా అధమ్మట్ఠో, భరియం హన్తి అదూసికం;

లుద్దం పసవతే ఠానం [పాపం (సీ.)], పుత్తేహి చ విరుజ్ఝతి.

౧౮౧.

‘‘ధమ్మం చరే జానపదే, నేగమేసు [నిగమేసు (సీ.)] బలేసు చ;

ఇసయో చ న హింసేయ్య, పుత్తదారే సమం చరే.

౧౮౨.

‘‘స తాదిసో భూమిపతి, రట్ఠపాలో అకోధనో;

సపత్తే ¶ [సామన్తే (సీ. స్యా. పీ.)] సమ్పకమ్పేతి, ఇన్దోవ అసురాధిపో’’తి.

మహాబోధిజాతకం తతియం.

పణ్ణాసనిపాతం నిట్ఠితం.

తస్సుద్దానం –

సనిళీనికమవ్హయనో పఠమో, దుతియో పన సఉమ్మదన్తివరో;

తతియో పన బోధిసిరీవ్హయనో, కథితా పన తీణి జినేన సుభాతి.

౧౯. సట్ఠినిపాతో

౫౨౯. సోణకజాతకం (౧)

౧.

‘‘తస్స ¶ ¶ ¶ సుత్వా సతం దమ్మి, సహస్సం దిట్ఠ [దట్ఠు (సీ. పీ.)] సోణకం;

కో మే సోణకమక్ఖాతి, సహాయం పంసుకీళితం’’.

౨.

‘‘అథబ్రవీ మాణవకో, దహరో పఞ్చచూళకో;

మయ్హం సుత్వా సతం దేహి, సహస్సం దిట్ఠ [దట్ఠు (సీ. పీ.)] సోణకం;

అహం తే సోణకక్ఖిస్సం [అహం సోణకమక్ఖిస్సం (సీ. పీ.), అహం తే సోణకమక్ఖిస్సం (స్యా.)], సహాయం పంసుకీళితం’’.

౩.

‘‘కతమస్మిం [కతరస్మిం (సీ. స్యా. పీ.)] సో జనపదే, రట్ఠేసు నిగమేసు చ;

కత్థ సోణకమద్దక్ఖి [కత్థ తే సోణకో దిట్ఠో (సీ. పీ.)], తం మే అక్ఖాహి పుచ్ఛితో’’.

౪.

‘‘తవేవ దేవ విజితే, తవేవుయ్యానభూమియా;

ఉజువంసా మహాసాలా, నీలోభాసా మనోరమా.

౫.

‘‘తిట్ఠన్తి మేఘసమానా, రమ్మా అఞ్ఞోఞ్ఞనిస్సితా;

తేసం మూలమ్హి [మూలస్మిం (సీ. పీ.), మూలస్మి (స్యా.)] సోణకో, ఝాయతీ అనుపాదనో [అనుపాదినో (స్యా.), అనుపాదానో (పీ.)];

ఉపాదానేసు లోకేసు, డయ్హమానేసు నిబ్బుతో.

౬.

‘‘తతో చ రాజా పాయాసి, సేనాయ చతురఙ్గియా;

కారాపేత్వా సమం మగ్గం, అగమా యేన సోణకో.

౭.

‘‘ఉయ్యానభూమిం గన్త్వాన, విచరన్తో బ్రహావనే;

ఆసీనం ¶ సోణకం దక్ఖి, డయ్హమానేసు నిబ్బుతం’’.

౮.

‘‘కపణో వతయం భిక్ఖు, ముణ్డో సఙ్ఘాటిపారుతో;

అమాతికో అపితికో, రుక్ఖమూలస్మి ఝాయతి’’.

౯.

‘‘ఇమం వాక్యం నిసామేత్వా, సోణకో ఏతదబ్రవి;

‘న రాజ కపణో హోతి, ధమ్మం కాయేన ఫస్సయం [ఫుసయం (క.)].

౧౦.

‘యో ¶ చ [యోధ (సీ. స్యా.)] ధమ్మం నిరంకత్వా [నిరాకత్వా (?)], అధమ్మమనువత్తతి;

స రాజ కపణో హోతి, పాపో పాపపరాయనో’’’.

౧౧.

‘‘‘అరిన్దమోతి ¶ మే నామం, కాసిరాజాతి మం విదూ;

కచ్చి భోతో సుఖస్సేయ్యా [సుఖా సేయ్యా (పీ.), సుఖసేయ్యో (క.)], ఇధ పత్తస్స సోణక’’’.

౧౨.

‘‘సదాపి భద్రమధనస్స, అనాగారస్స భిక్ఖునో;

న తేసం కోట్ఠే ఓపేన్తి, న కుమ్భిం న ఖళోపియం [న కుమ్భే న కళోపియా (స్యా. పీ.)];

పరనిట్ఠితమేసానా, తేన యాపేన్తి సుబ్బతా.

౧౩.

‘‘దుతియమ్పి భద్రమధనస్స, అనాగారస్స భిక్ఖునో;

అనవజ్జపిణ్డో [అనవజ్జో పిణ్డా (పీ.)] భోత్తబ్బో, న చ కోచూపరోధతి.

౧౪.

‘‘తతియమ్పి భద్రమధనస్స, అనాగారస్స భిక్ఖునో;

నిబ్బుతో పిణ్డో భోత్తబ్బో, న చ కోచూపరోధతి.

౧౫.

‘‘చతుత్థమ్పి [చతుత్థం (పీ.)] భద్రమధనస్స, అనాగారస్స భిక్ఖునో;

ముత్తస్స రట్ఠే చరతో, సఙ్గో యస్స న విజ్జతి.

౧౬.

‘‘పఞ్చమమ్పి [పఞ్చమం (పీ.)] భద్రమధనస్స, అనాగారస్స భిక్ఖునో;

నగరమ్హి డయ్హమానమ్హి, నాస్స కిఞ్చి అడయ్హథ.

౧౭.

‘‘ఛట్ఠమ్పి ¶ [ఛట్ఠం (పీ.)] భద్రమధనస్స, అనాగారస్స భిక్ఖునో;

రట్ఠే విలుమ్పమానమ్హి [విలుప్పమానమ్హి (క.)], నాస్స కిఞ్చి అహీరథ [అహారథ (సీ. స్యా.)].

౧౮.

‘‘సత్తమమ్పి [సత్తమం (పీ.)] భద్రమధనస్స, అనాగారస్స భిక్ఖునో;

చోరేహి రక్ఖితం మగ్గం, యే చఞ్ఞే పరిపన్థికా;

పత్తచీవరమాదాయ, సోత్థిం గచ్ఛతి సుబ్బతో.

౧౯.

‘‘అట్ఠమమ్పి [అట్ఠమం (పీ.)] భద్రమధనస్స, అనాగారస్స భిక్ఖునో;

యం యం దిసం పక్కమతి, అనపేక్ఖోవ గచ్ఛతి’’.

౨౦.

‘‘బహూపి భద్రా [బహూని సమణభద్రాని (సీ.), బహూపి భద్రకా ఏతే (పీ.)] ఏతేసం, యో త్వం భిక్ఖు పసంససి;

అహఞ్చ గిద్ధో కామేసు, కథం కాహామి సోణక.

౨౧.

‘‘పియా ¶ మే మానుసా కామా, అథో దిబ్యాపి మే పియా;

అథ కేన ను వణ్ణేన, ఉభో లోకే లభామసే’’.

౨౨.

‘‘కామే గిద్ధా [కామేసు గిద్ధా (సీ. పీ.)] కామరతా, కామేసు అధిముచ్ఛితా;

నరా పాపాని కత్వాన, ఉపపజ్జన్తి దుగ్గతిం.

౨౩.

‘‘యే చ కామే పహన్త్వాన [పహత్వాన (సీ. పీ.)], నిక్ఖన్తా అకుతోభయా;

ఏకోదిభావాధిగతా, న తే గచ్ఛన్తి దుగ్గతిం.

౨౪.

‘‘ఉపమం తే కరిస్సామి, తం సుణోహి అరిన్దమ;

ఉపమాయ మిధేకచ్చే [పిధేకచ్చే (సీ. పీ.)], అత్థం జానన్తి పణ్డితా.

౨౫.

‘‘గఙ్గాయ ¶ కుణపం దిస్వా, వుయ్హమానం మహణ్ణవే;

వాయసో సమచిన్తేసి, అప్పపఞ్ఞో అచేతసో.

౨౬.

‘‘‘యానఞ్చ ¶ వతిదం లద్ధం, భక్ఖో చాయం అనప్పకో’;

తత్థ రత్తిం తత్థ దివా, తత్థేవ నిరతో మనో.

౨౭.

‘‘ఖాదం నాగస్స మంసాని, పివం భాగీరథోదకం [భాగిరసోదకం (సీ. స్యా. పీ. క.)];

సమ్పస్సం వనచేత్యాని, న పలేత్థ [పలేత్వా (క.)] విహఙ్గమో.

౨౮.

‘‘తఞ్చ [తంవ (పీ.)] ఓతరణీ గఙ్గా, పమత్తం కుణపే రతం;

సముద్దం అజ్ఝగాహాసి [అజ్ఝగాహయి (పీ.)], అగతీ యత్థ పక్ఖినం.

౨౯.

‘‘సో చ భక్ఖపరిక్ఖీణో, ఉదపత్వా [ఉప్పతిత్వా (సీ. స్యా.), ఉదాపత్వా (పీ.)] విహఙ్గమో.

న పచ్ఛతో న పురతో, నుత్తరం నోపి దక్ఖిణం.

౩౦.

‘‘దీపం సో నజ్ఝగాగఞ్ఛి [న అజ్ఝగఞ్ఛి (సీ.), న అజ్ఝగచ్ఛి (పీ.)], అగతీ యత్థ పక్ఖినం;

సో చ తత్థేవ పాపత్థ, యథా దుబ్బలకో తథా.

౩౧.

‘‘తఞ్చ సాముద్దికా మచ్ఛా, కుమ్భీలా మకరా సుసూ;

పసయ్హకారా ఖాదింసు, ఫన్దమానం విపక్ఖకం [విపక్ఖినం (సీ. పీ.), విపక్ఖికం (స్యా.)].

౩౨.

‘‘ఏవమేవ ¶ తువం రాజ, యే చఞ్ఞే కామభోగినో;

గిద్ధా చే న వమిస్సన్తి, కాకపఞ్ఞావ [కాకపఞ్ఞాయ (సీ. స్యా. పీ.)] తే విదూ.

౩౩.

‘‘ఏసా తే ఉపమా రాజ, అత్థసన్దస్సనీ కతా;

త్వఞ్చ పఞ్ఞాయసే తేన, యది కాహసి వా న వా.

౩౪.

‘‘ఏకవాచమ్పి ద్వివాచం, భణేయ్య అనుకమ్పకో;

తతుత్తరిం న భాసేయ్య, దాసోవయ్యస్స [దాసో అయ్యస్స (సీ.), దాసో అయిరస్స (పీ.)] సన్తికే’’.

౩౫.

‘‘ఇదం వత్వాన పక్కామి, సోణకో అమితబుద్ధిమా [సోణకో’మితబుద్ధిమా (?)];

వేహాసే అన్తలిక్ఖస్మిం, అనుసాసిత్వాన ఖత్తియం’’.

౩౬.

‘‘కో ¶ నుమే రాజకత్తారో, సుద్దా వేయ్యత్తమాగతా [సూతా వేయ్యత్తిమాగతా (సీ. స్యా. పీ.)];

రజ్జం నియ్యాదయిస్సామి, నాహం రజ్జేన మత్థికో.

౩౭.

‘‘అజ్జేవ పబ్బజిస్సామి, కో జఞ్ఞా మరణం సువే;

మాహం కాకోవ దుమ్మేధో, కామానం వసమన్వగం’’ [వసమన్నగా (పీ.)].

౩౮.

‘‘అత్థి తే దహరో పుత్తో, దీఘావు రట్ఠవడ్ఢనో;

తం రజ్జే అభిసిఞ్చస్సు, సో నో రాజా భవిస్సతి’’.

౩౯.

‘‘ఖిప్పం కుమారమానేథ, దీఘావుం రట్ఠవడ్ఢనం;

తం రజ్జే అభిసిఞ్చిస్సం, సో వో రాజా భవిస్సతి’’.

౪౦.

‘‘తతో ¶ కుమారమానేసుం, దీఘావుం రట్ఠవడ్ఢనం;

తం దిస్వా ఆలపీ రాజా, ఏకపుత్తం మనోరమం.

౪౧.

‘‘సట్ఠి గామసహస్సాని, పరిపుణ్ణాని సబ్బసో;

తే పుత్త పటిపజ్జస్సు, రజ్జం నియ్యాదయామి తే.

౪౨.

‘‘అజ్జేవ పబ్బజిస్సామి, కో జఞ్ఞా మరణం సువే;

మాహం కాకోవ దుమ్మేధో, కామానం వసమన్వగం [వసమన్నగా (పీ.)].

౪౩.

‘‘సట్ఠి నాగసహస్సాని, సబ్బాలఙ్కారభూసితా;

సువణ్ణకచ్ఛా మాతఙ్గా, హేమకప్పనవాససా.

౪౪.

‘‘ఆరూళ్హా ¶ గామణీయేహి, తోమరఙ్కుసపాణిభి;

తే పుత్త పటిపజ్జస్సు, రజ్జం నియ్యాదయామి తే.

౪౫.

‘‘అజ్జేవ పబ్బజిస్సామి, కో జఞ్ఞా మరణం సువే;

మాహం కాకోవ దుమ్మేధో, కామానం వసమన్వగం.

౪౬.

‘‘సట్ఠి ¶ అస్ససహస్సాని, సబ్బాలఙ్కారభూసితా;

ఆజానీయావ జాతియా, సిన్ధవా సీఘవాహినో.

౪౭.

‘‘ఆరూళ్హా గామణీయేహి, ఇల్లియాచాపధారిభి [ఇన్దియాచాపధారిభి (క.)];

తే పుత్త పటిపజ్జస్సు, రజ్జం నియ్యాదయామి తే.

౪౮.

‘‘అజ్జేవ పబ్బజిస్సామి, కో జఞ్ఞా మరణం సువే;

మాహం కాకోవ దుమ్మేధో, కామానం వసమన్వగం.

౪౯.

‘‘సట్ఠి రథసహస్సాని, సన్నద్ధా ఉస్సితద్ధజా;

దీపా అథోపి వేయ్యగ్ఘా, సబ్బాలఙ్కారభూసితా.

౫౦.

‘‘ఆరూళ్హా గామణీయేహి, చాపహత్థేహి వమ్మిభి;

తే పుత్త పటిపజ్జస్సు, రజ్జం నియ్యాదయామి తే.

౫౧.

‘‘అజ్జేవ పబ్బజిస్సామి, కో జఞ్ఞా మరణం సువే;

మాహం కాకోవ దుమ్మేధో, కామానం వసమన్వగం.

౫౨.

‘‘సట్ఠి ధేనుసహస్సాని, రోహఞ్ఞా పుఙ్గవూసభా;

తా పుత్త పటిపజ్జస్సు, రజ్జం నియ్యాదయామి తే.

౫౩.

‘‘అజ్జేవ పబ్బజిస్సామి, కో జఞ్ఞా మరణం సువే;

మాహం కాకోవ దుమ్మేధో, కామానం వసమన్వగం.

౫౪.

‘‘సోళసిత్థిసహస్సాని ¶ , సబ్బాలఙ్కారభూసితా;

విచిత్రవత్థాభరణా, ఆముత్తమణికుణ్డలా;

తా పుత్త పటిపజ్జస్సు, రజ్జం నియ్యాదయామి తే.

౫౫.

‘‘అజ్జేవ పబ్బజిస్సామి, కో జఞ్ఞా మరణం సువే;

మాహం ¶ కాకోవ దుమ్మేధో, కామానం వసమన్వగం’’.

౫౬.

‘‘దహరస్సేవ ¶ మే తాత, మాతా మతాతి మే సుతం;

తయా వినా అహం తాత, జీవితుమ్పి న ఉస్సహే.

౫౭.

‘‘యథా ఆరఞ్ఞకం నాగం, పోతో అన్వేతి పచ్ఛతో;

జేస్సన్తం గిరిదుగ్గేసు, సమేసు విసమేసు చ.

౫౮.

‘‘ఏవం తం అనుగచ్ఛామి, పుత్తమాదాయ [పత్తమాదాయ (పీ.)] పచ్ఛతో;

సుభరో తే భవిస్సామి, న తే హేస్సామి దుబ్భరో’’.

౫౯.

‘‘యథా సాముద్దికం నావం, వాణిజానం ధనేసినం;

వోహారో తత్థ గణ్హేయ్య, వాణిజా బ్యసనీ [బ్యసనం (క.)] సియా.

౬౦.

‘‘ఏవమేవాయం పుత్తకలి [పుత్తక (స్యా.)], అన్తరాయకరో మమ [మమం (పీ.)];

ఇమం కుమారం పాపేథ, పాసాదం రతివడ్ఢనం.

౬౧.

‘‘తత్థ కమ్బుసహత్థాయో, యథా సక్కంవ అచ్ఛరా;

తా నం తత్థ రమేస్సన్తి [రమిస్సన్తి (స్యా. క.)], తాహి చేసో [మేసో (పీ.)] రమిస్సతి.

౬౨.

‘‘తతో కుమారం పాపేసుం, పాసాదం రతివడ్ఢనం;

తం దిస్వా అవచుం కఞ్ఞా, దీఘావుం రట్ఠవడ్ఢనం.

౬౩.

‘‘దేవతా నుసి గన్ధబ్బో, అదు [ఆదు (సీ. పీ.)] సక్కో పురిన్దదో;

కో వా త్వం కస్స వా పుత్తో, కథం జానేము తం మయం’’.

౬౪.

‘‘నమ్హి దేవో న గన్ధబ్బో, నాపి [నమ్హి (క.)] సక్కో పురిన్దదో;

కాసిరఞ్ఞో అహం పుత్తో, దీఘావు రట్ఠవడ్ఢనో;

మమం [మమ (పీ.)] భరథ భద్దం వో [భద్దన్తే (క.)], అహం భత్తా భవామి వో’’.

౬౫.

‘‘తం ¶ తత్థ అవచుం కఞ్ఞా, దీఘావుం రట్ఠవడ్ఢనం;

‘కుహిం రాజా అనుప్పత్తో, ఇతో రాజా కుహిం గతో’’’.

౬౬.

‘‘పఙ్కం రాజా అతిక్కన్తో, థలే రాజా పతిట్ఠితో;

అకణ్టకం అగహనం, పటిపన్నో మహాపథం.

౬౭.

‘‘అహఞ్చ పటిపన్నోస్మి, మగ్గం దుగ్గతిగామినం;

సకణ్టకం సగహనం, యేన గచ్ఛన్తి దుగ్గతిం’’.

౬౮.

‘‘తస్స ¶ ¶ తే స్వాగతం రాజ, సీహస్సేవ గిరిబ్బజం;

అనుసాస మహారాజ, త్వం నో సబ్బాసమిస్సరో’’తి.

సోణకజాతకం పఠమం.

౫౩౦. సంకిచ్చజాతకం (౨)

౬౯.

‘‘దిస్వా నిసిన్నం రాజానం, బ్రహ్మదత్తం రథేసభం;

అథస్స పటివేదేసి, యస్సాసి అనుకమ్పకో.

౭౦.

‘‘సంకిచ్చాయం అనుప్పత్తో, ఇసీనం సాధుసమ్మతో;

తరమానరూపో నియ్యాహి, ఖిప్పం పస్స మహేసినం.

౭౧.

‘‘తతో చ రాజా తరమానో, యుత్తమారుయ్హ సన్దనం;

మిత్తామచ్చపరిబ్యూళ్హో [పరిబ్బూళ్హో (సీ. పీ.)], అగమాసి రథేసభో.

౭౨.

‘‘నిక్ఖిప్ప పఞ్చ కకుధాని, కాసీనం రట్ఠవడ్ఢనో;

వాళబీజని [వా ళవీజనీ (సీ. పీ.)] ముణ్హీసం, ఖగ్గం ఛత్తఞ్చుపాహనం;

౭౩.

‘‘ఓరుయ్హ రాజా యానమ్హా, ఠపయిత్వా పటిచ్ఛదం;

ఆసీనం ¶ దాయపస్సస్మిం, సంకిచ్చముపసఙ్కమి.

౭౪.

‘‘ఉపసఙ్కమిత్వా సో రాజా, సమ్మోది ఇసినా సహ;

తం కథం వీతిసారేత్వా, ఏకమన్తం ఉపావిసి.

౭౫.

‘‘ఏకమన్తం నిసిన్నోవ, అథ కాలం అమఞ్ఞథ;

తతో పాపాని కమ్మాని, పుచ్ఛితుం పటిపజ్జథ.

౭౬.

‘‘ఇసిం పుచ్ఛామ [పుచ్ఛామి (సీ. పీ.)] సంకిచ్చం, ఇసీనం సాధుసమ్మతం;

ఆసీనం దాయపస్సస్మిం, ఇసిసఙ్ఘపురక్ఖతం [పురక్ఖితం (క.)].

౭౭.

‘‘కం గతిం పేచ్చ గచ్ఛన్తి, నరా ధమ్మాతిచారినో;

అతిచిణ్ణో మయా ధమ్మో, తం మే అక్ఖాహి పుచ్ఛితో.

౭౮.

‘‘ఇసీ అవచ సంకిచ్చో, కాసీనం రట్ఠవడ్ఢనం;

ఆసీనం దాయపస్సస్మిం, మహారాజ సుణోహి మే.

౭౯.

‘‘ఉప్పథేన ¶ వజన్తస్స, యో మగ్గమనుసాసతి;

తస్స చే వచనం కయిరా, నాస్స మగ్గేయ్య కణ్టకో.

౮౦.

‘‘అధమ్మం ¶ పటిపన్నస్స, యో ధమ్మమనుసాసతి;

తస్స చే వచనం కయిరా, న సో గచ్ఛేయ్య దుగ్గతిం.

౮౧.

‘‘ధమ్మో పథో మహారాజ, అధమ్మో పన ఉప్పథో;

అధమ్మో నిరయం నేతి, ధమ్మో పాపేతి సుగ్గతిం.

౮౨.

‘‘అధమ్మచారినో రాజ, నరా విసమజీవినో;

యం గతిం పేచ్చ గచ్ఛన్తి, నిరయే తే సుణోహి మే.

౮౩.

‘‘సఞ్జీవో కాళసుత్తో చ, సఙ్ఘాతో [సఙ్ఖాటో (స్యా. క.)] ద్వే చ రోరువా;

అథాపరో ¶ మహావీచి, తాపనో [తపనో (సీ. పీ.)] చ పతాపనో.

౮౪.

‘‘ఇచ్చేతే అట్ఠ నిరయా, అక్ఖాతా దురతిక్కమా;

ఆకిణ్ణా లుద్దకమ్మేహి, పచ్చేకా సోళసుస్సదా.

౮౫.

‘‘కదరియతాపనా [కదరియతపనా (సీ. పీ.)] ఘోరా, అచ్చిమన్తో [అచ్చిమన్తా (పీ.)] మహబ్భయా;

లోమహంసనరూపా చ, భేస్మా పటిభయా దుఖా.

౮౬.

‘‘చతుక్కణ్ణా చతుద్వారా, విభత్తా భాగసో మితా;

అయోపాకారపరియన్తా, అయసా పటికుజ్జితా.

౮౭.

‘‘తేసం అయోమయా భూమి, జలితా తేజసా యుతా;

సమన్తా యోజనసతం, ఫుటా [ఫరిత్వా (అ. ని. ౩.౩౬; పే. వ. ౭౧)] తిట్ఠన్తి సబ్బదా.

౮౮.

‘‘ఏతే పతన్తి నిరయే, ఉద్ధంపాదా అవంసిరా;

ఇసీనం అతివత్తారో, సఞ్ఞతానం తపస్సినం.

౮౯.

‘‘తే భూనహునో పచ్చన్తి, మచ్ఛా బిలకతా యథా;

సంవచ్ఛరే అసఙ్ఖేయ్యే, నరా కిబ్బిసకారినో.

౯౦.

‘‘డయ్హమానేన గత్తేన, నిచ్చం సన్తరబాహిరం;

నిరయా నాధిగచ్ఛన్తి, ద్వారం నిక్ఖమనేసినో.

౯౧.

‘‘పురత్థిమేన ¶ ధావన్తి, తతో ధావన్తి పచ్ఛతో;

ఉత్తరేనపి ధావన్తి, తతో ధావన్తి దక్ఖిణం;

యం యఞ్హి ద్వారం గచ్ఛన్తి, తం తదేవ పిధీయరే [పిథియ్యతి (సీ.), పిథియ్యరే (స్యా.), పిథీయరే (పీ.)].

౯౨.

‘‘బహూని వస్ససహస్సాని, జనా నిరయగామినో;

బాహా పగ్గయ్హ కన్దన్తి, పత్వా దుక్ఖం అనప్పకం.

౯౩.

‘‘ఆసీవిసంవ ¶ కుపితం, తేజస్సిం దురతిక్కమం;

న సాధురూపే ఆసీదే, సఞ్ఞతానం తపస్సినం.

౯౪.

‘‘అతికాయో ¶ మహిస్సాసో, అజ్జునో కేకకాధిపో;

సహస్సబాహు ఉచ్ఛిన్నో, ఇసిమాసజ్జ గోతమం.

౯౫.

‘‘అరజం రజసా వచ్ఛం, కిసం అవకిరియ దణ్డకీ;

తాలోవ మూలతో [సమూలో (క.)] ఛిన్నో, స రాజా విభవఙ్గతో.

౯౬.

‘‘ఉపహచ్చ మనం మజ్ఝో [మేజ్ఝో (క.)], మాతఙ్గస్మిం యసస్సినే;

సపారిసజ్జో ఉచ్ఛిన్నో, మజ్ఝారఞ్ఞం తదా అహు.

౯౭.

‘‘కణ్హదీపాయనాసజ్జ, ఇసిం అన్ధకవేణ్డయో [వేణ్హుయో (సీ. పీ.), పిణ్హయో (?)];

అఞ్ఞోఞ్ఞం [అఞ్ఞమఞ్ఞం (సీ. పీ.)] ముసలా [ముసలే (సీ. స్యా. పీ.)] హన్త్వా, సమ్పత్తా యమసాధనం [యమసాదనం (పీ.)].

౯౮.

‘‘అథాయం ఇసినా సత్తో, అన్తలిక్ఖచరో పురే;

పావేక్ఖి పథవిం [పఠవిం (సీ. స్యా. పీ.)] చేచ్చో, హీనత్తో పత్తపరియాయం.

౯౯.

‘‘తస్మా హి ఛన్దాగమనం, నప్పసంసన్తి పణ్డితా;

అదుట్ఠచిత్తో భాసేయ్య, గిరం సచ్చూపసంహితం.

౧౦౦.

‘‘మనసా చే పదుట్ఠేన, యో నరో పేక్ఖతే మునిం;

విజ్జాచరణసమ్పన్నం, గన్తా సో నిరయం అధో.

౧౦౧.

‘‘యే వుడ్ఢే [వద్ధే (క.)] పరిభాసన్తి, ఫరుసూపక్కమా జనా;

అనపచ్చా అదాయాదా, తాలవత్థు [తాలవత్థూ (స్యా.), తాలావత్థు (పీ.)] భవన్తి తే.

౧౦౨.

‘‘యో ¶ చ పబ్బజితం హన్తి, కతకిచ్చం మహేసినం;

స కాళసుత్తే నిరయే, చిరరత్తాయ పచ్చతి.

౧౦౩.

‘‘యో ¶ చ రాజా అధమ్మట్ఠో, రట్ఠవిద్ధంసనో మగో [చుతో (సీ.)];

తాపయిత్వా జనపదం, తాపనే పేచ్చ పచ్చతి.

౧౦౪.

‘‘సో చ వస్ససహస్సాని [వస్ససహస్సానం (సీ. స్యా.)], సతం దిబ్బాని పచ్చతి;

అచ్చిసఙ్ఘపరేతో సో, దుక్ఖం వేదేతి వేదనం.

౧౦౫.

‘‘తస్స అగ్గిసిఖా కాయా, నిచ్ఛరన్తి పభస్సరా;

తేజోభక్ఖస్స గత్తాని, లోమేహి చ [లోమగ్గేహి చ (సీ. స్యా. పీ.)] నఖేహి చ.

౧౦౬.

‘‘డయ్హమానేన గత్తేన, నిచ్చం సన్తరబాహిరం;

దుక్ఖాభితున్నో నదతి, నాగో తుత్తట్టితో [తుత్తద్దితో (సీ.)] యథా.

౧౦౭.

‘‘యో లోభా పితరం హన్తి, దోసా వా పురిసాధమో;

స కాళసుత్తే నిరయే, చిరరత్తాయ పచ్చతి.

౧౦౮.

‘‘స ¶ తాదిసో పచ్చతి లోహకుమ్భియం, పక్కఞ్చ సత్తీహి హనన్తి నిత్తచం;

అన్ధం కరిత్వా ముత్తకరీసభక్ఖం, ఖారే నిముజ్జన్తి తథావిధం నరం.

౧౦౯.

‘‘తత్తం పక్కుథితమయోగుళఞ్చ [పక్కుధితమయోగుళఞ్చ (క.)], దీఘే చ ఫాలే చిరరత్తతాపితే;

విక్ఖమ్భమాదాయ విబన్ధ [విబద్ధ (సీ.), విభజ్జ (స్యా. పీ.)] రజ్జుభి, వివటే ముఖే సమ్పవిసన్తి [సంచవన్తి (సీ. స్యా. పీ.)] రక్ఖసా.

౧౧౦.

‘‘సామా చ సోణా సబలా చ గిజ్ఝా, కాకోళసఙ్ఘా చ దిజా అయోముఖా;

సఙ్గమ్మ ¶ ఖాదన్తి విప్ఫన్దమానం, జివ్హం విభజ్జ విఘాసం సలోహితం.

౧౧౧.

‘‘తం ¶ దడ్ఢతాలం పరిభిన్నగత్తం, నిప్పోథయన్తా అనువిచరన్తి రక్ఖసా;

రతీ హి నేసం దుఖినో పనీతరే, ఏతాదిసస్మిం నిరయే వసన్తి;

యే కేచి లోకే ఇధ పేత్తిఘాతినో.

౧౧౨.

‘‘పుత్తో చ మాతరం హన్త్వా, ఇతో గన్త్వా యమక్ఖయం;

భుసమాపజ్జతే దుక్ఖం, అత్తకమ్మఫలూపగో.

౧౧౩.

‘‘అమనుస్సా అతిబలా, హన్తారం జనయన్తియా;

అయోమయేహి వాళేహి [ఫాలేహి (పీ.)], పీళయన్తి పునప్పునం.

౧౧౪.

‘‘తమస్సవం [తం పస్సవం (సీ. స్యా.), తం పస్సుతం (పీ.)] సకా గత్తా, రుహిరం [రుధిరం (సీ. స్యా.)] అత్తసమ్భవం;

తమ్బలోహవిలీనంవ, తత్తం పాయేన్తి మత్తిఘం [మత్తియం (సీ.)].

౧౧౫.

‘‘జిగుచ్ఛం కుణపం పూతిం, దుగ్గన్ధం గూథకద్దమం;

పుబ్బలోహితసఙ్కాసం, రహదమోగయ్హ [రహదోగ్గయ్హ (క.)] తిట్ఠతి.

౧౧౬.

‘‘తమేనం కిమయో తత్థ, అతికాయా అయోముఖా;

ఛవిం భేత్వాన [ఛేత్వాన (సీ. పీ.)] ఖాదన్తి, సంగిద్ధా [పగిద్ధా (సీ. స్యా. పీ.)] మంసలోహితే.

౧౧౭.

‘‘సో చ తం నిరయం పత్తో, నిముగ్గో సతపోరిసం;

పూతికం కుణపం వాతి, సమన్తా సతయోజనం.

౧౧౮.

‘‘చక్ఖుమాపి హి చక్ఖూహి, తేన గన్ధేన జీయతి;

ఏతాదిసం ¶ బ్రహ్మదత్త, మాతుఘో లభతే దుఖం.

౧౧౯.

‘‘ఖురధారమనుక్కమ్మ, తిక్ఖం దురభిసమ్భవం;

పతన్తి గబ్భపాతియో [గబ్భపాతినియో (సీ. స్యా. పీ.)], దుగ్గం వేతరణిం [వేత్తరణిం (స్యా. క.)] నదిం.

౧౨౦.

‘‘అయోమయా సిమ్బలియో, సోళసఙ్గులకణ్టకా;

ఉభతో అభిలమ్బన్తి, దుగ్గం వేతరణిం [వేత్తరణిం (స్యా. క.)] నదిం.

౧౨౧.

‘‘తే ¶ అచ్చిమన్తో తిట్ఠన్తి, అగ్గిక్ఖన్ధావ ఆరకా;

ఆదిత్తా జాతవేదేన, ఉద్ధం యోజనముగ్గతా.

౧౨౨.

‘‘ఏతే ¶ వజన్తి [సజన్తి (సీ. పీ.), పజ్జన్తి (స్యా.)] నిరయే, తత్తే తిఖిణకణ్టకే;

నారియో చ అతిచారా [అతిచారినియో (సీ. స్యా. పీ.)], నరా చ పరదారగూ.

౧౨౩.

‘‘తే పతన్తి అధోక్ఖన్ధా, వివత్తా విహతా పుథూ;

సయన్తి వినివిద్ధఙ్గా, దీఘం జగ్గన్తి సబ్బదా [సంవరిం (సీ. పీ.)].

౧౨౪.

‘‘తతో రత్యా వివసానే [వివసనే (సీ. స్యా. పీ.)], మహతిం పబ్బతూపమం;

లోహకుమ్భిం పవజ్జన్తి, తత్తం అగ్గిసమూదకం.

౧౨౫.

‘‘ఏవం దివా చ రత్తో చ, దుస్సీలా మోహపారుతా;

అనుభోన్తి సకం కమ్మం, పుబ్బే దుక్కటమత్తనో.

౧౨౬.

‘‘యా చ భరియా ధనక్కీతా, సామికం అతిమఞ్ఞతి;

సస్సుం వా ససురం వాపి, జేట్ఠం వాపి ననన్దరం [ననన్దనం (స్యా. క.)].

౧౨౭.

‘‘తస్సా వఙ్కేన జివ్హగ్గం, నిబ్బహన్తి సబన్ధనం;

స బ్యామమత్తం కిమినం, జివ్హం పస్సతి అత్తని [అత్తనో (సీ. స్యా.)];

విఞ్ఞాపేతుం ¶ న సక్కోతి, తాపనే పేచ్చ పచ్చతి.

౧౨౮.

‘‘ఓరబ్భికా సూకరికా, మచ్ఛికా మిగబన్ధకా;

చోరా గోఘాతకా లుద్దా, అవణ్ణే వణ్ణకారకా.

౧౨౯.

‘‘సత్తీహి లోహకూటేహి, నేత్తింసేహి ఉసూహి చ;

హఞ్ఞమానా ఖారనదిం, పపతన్తి [సమ్పతన్తి (క.)] అవంసిరా.

౧౩౦.

‘‘సాయం పాతో కూటకారీ, అయోకూటేహి హఞ్ఞతి;

తతో వన్తం దురత్తానం, పరేసం భుఞ్జరే [భుఞ్జతే (సీ. స్యా. పీ.)] సదా.

౧౩౧.

‘‘ధఙ్కా భేరణ్డకా [భేదణ్డకా (క.)] గిజ్ఝా, కాకోళా చ అయోముఖా;

విప్ఫన్దమానం ఖాదన్తి, నరం కిబ్బిసకారకం [కిబ్బిసకారినం (పీ.)].

౧౩౨.

‘‘యే మిగేన మిగం హన్తి, పక్ఖిం వా పన పక్ఖినా;

అసన్తో రజసా ఛన్నా, గన్తా [గతా (క.)] తే నిరయుస్సదం [నిరయం అధో (పీ.)].

౧౩౩.

‘‘సన్తో ¶ చ [సన్తోవ (స్యా.)] ఉద్ధం గచ్ఛన్తి, సుచిణ్ణేనిధ కమ్మునా;

సుచిణ్ణస్స ఫలం పస్స, సఇన్దా [సహిన్దా (సీ.)] దేవా సబ్రహ్మకా.

౧౩౪.

‘‘తం ¶ తం బ్రూమి మహారాజ, ధమ్మం రట్ఠపతీ చర;

తథా [తథా తథా (సీ. స్యా. పీ.)] రాజ చరాహి ధమ్మం, యథా తం సుచిణ్ణం నానుతప్పేయ్య పచ్ఛా’’తి.

సంకిచ్చజాతకం దుతియం.

సట్ఠినిపాతం నిట్ఠితం.

తస్సుద్దానం –

అథ సట్ఠినిపాతమ్హి, సుణాథ మమ భాసితం;

జాతకసవ్హయనో ¶ పవరో, సోణకఅరిన్దమసవ్హయనో;

తథా వుత్తరథేసభకిచ్చవరోతి.

౨౦. సత్తతినిపాతో

౫౩౧. కుసజాతకం (౧)

౧.

‘‘ఇదం ¶ ¶ ¶ తే రట్ఠం సధనం సయోగ్గం, సకాయురం సబ్బకామూపపన్నం;

ఇదం తే రజ్జం [రట్ఠం (క.)] అనుసాస అమ్మ, గచ్ఛామహం యత్థ పియా పభావతీ’’.

౨.

‘‘అనుజ్జుభూతేన హరం మహన్తం, దివా చ రత్తో చ నిసీథకాలే [నిసీద కాలే (క.)];

పటిగచ్ఛ త్వం ఖిప్పం కుసావతిం కుస [కుసావతిం (స్యా. క.)], నిచ్ఛామి దుబ్బణ్ణమహం వసన్తం’’.

౩.

‘‘నాహం గమిస్సామి ఇతో కుసావతిం, పభావతీ వణ్ణపలోభితో తవ;

రమామి మద్దస్స నికేతరమ్మే, హిత్వాన రట్ఠం తవ దస్సనే రతో.

౪.

‘‘పభావతీ వణ్ణపలోభితో తవ, సమ్మూళ్హరూపో విచరామి మేదినిం [మేదనిం (స్యా. క.)];

దిసం న జానామి కుతోమ్హి ఆగతో, తయమ్హి మత్తో మిగమన్దలోచనే.

౫.

‘‘సువణ్ణచీరవసనే, జాతరూపసుమేఖలే;

సుస్సోణి ¶ తవ కామా హి [కామేహి (సీ. స్యా. పీ.)], నాహం రజ్జేన మత్థికో’’.

౬.

‘‘అబ్భూతి [అబ్భూ హి (సీ.), అభూతి (స్యా.), అబ్భు హి (పీ.)] తస్స భో హోతి, యో అనిచ్ఛన్తమిచ్ఛతి;

అకామం రాజ కామేసి [కామేహి (సీ. పీ.)], అకన్తం కన్తు [అకన్తో కన్త (సీ. స్యా. పీ.)] మిచ్ఛసి’’.

౭.

‘‘అకామం వా సకామం వా, యో నరో లభతే పియం;

లాభమేత్థ పసంసామ, అలాభో తత్థ పాపకో’’.

౮.

‘‘పాసాణసారం ¶ ఖణసి, కణికారస్స దారునా;

వాతం జాలేన బాధేసి, యో అనిచ్ఛన్తమిచ్ఛసి’’.

౯.

‘‘పాసాణో నూన తే హదయే, ఓహితో ముదులక్ఖణే;

యో తే సాతం న విన్దామి, తిరోజనపదాగతో.

౧౦.

‘‘యదా మం భకుటిం [భూకుటిం (సీ. పీ.)] కత్వా, రాజపుత్తీ ఉదిక్ఖతి [రాజపుత్తి ఉదిక్ఖసి (సీ. పీ.)];

ఆళారికో తదా హోమి, రఞ్ఞో మద్దస్సన్తేపురే [మద్దస్స థీపురే (సీ. పీ.) ఏవముపరిపి].

౧౧.

‘‘యదా ఉమ్హయమానా మం, రాజపుత్తీ ఉదిక్ఖతి [రాజపుత్తి ఉదిక్ఖసి (సీ. పీ.)];

నాళారికో తదా హోమి, రాజా హోమి తదా కుసో’’.

౧౨.

‘‘సచే ¶ హి వచనం సచ్చం, నేమిత్తానం భవిస్సతి;

నేవ మే త్వం పతీ అస్స, కామం ఛిన్దన్తు సత్తధా’’.

౧౩.

‘‘సచే హి వచనం సచ్చం, అఞ్ఞేసం యది వా మమం;

నేవ తుయ్హం పతీ అత్థి, అఞ్ఞో సీహస్సరా కుసా’’.

౧౪.

‘‘నేక్ఖం గీవం తే కారేస్సం, పత్వా ఖుజ్జే కుసావతిం;

సచే మం నాగనాసూరూ, ఓలోకేయ్య పభావతీ.

౧౫.

‘‘నేక్ఖం ¶ గీవం తే కారేస్సం, పత్వా ఖుజ్జే కుసావతిం;

సచే మం నాగనాసూరూ, ఆలపేయ్య పభావతీ.

౧౬.

‘‘నేక్ఖం గీవం తే కారేస్సం, పత్వా ఖుజ్జే కుసావతిం;

సచే మం నాగనాసూరూ, ఉమ్హాయేయ్య పభావతీ.

౧౭.

‘‘నేక్ఖం గీవం తే కారేస్సం, పత్వా ఖుజ్జే కుసావతిం;

సచే మం నాగనాసూరూ, పమ్హాయేయ్య పభావతీ.

౧౮.

‘‘నేక్ఖం గీవం తే కారేస్సం, పత్వా ఖుజ్జే కుసావతిం;

సచే మే నాగనాసూరూ, పాణీహి ఉపసమ్ఫుసే’’.

౧౯.

‘‘న హి నూనాయం రాజపుత్తీ, కుసే సాతమ్పి విన్దతి;

ఆళారికే భతే పోసే, వేతనేన అనత్థికే’’.

౨౦.

‘‘న హి నూనాయం సా [నూన అయం (సీ. స్యా.)] ఖుజ్జా, లభతి జివ్హాయ ఛేదనం;

సునిసితేన సత్థేన, ఏవం దుబ్భాసితం భణం’’.

౨౧.

‘‘మా ¶ నం రూపేన పామేసి, ఆరోహేన పభావతి;

మహాయసోతి కత్వాన, కరస్సు రుచిరే పియం.

౨౨.

‘‘మా నం రూపేన పామేసి, ఆరోహేన పభావతి;

మహద్ధనోతి కత్వాన, కరస్సు రుచిరే పియం.

౨౩.

‘‘మా నం రూపేన పామేసి, ఆరోహేన పభావతి;

మహబ్బలోతి కత్వాన, కరస్సు రుచిరే పియం.

౨౪.

‘‘మా ¶ నం రూపేన పామేసి, ఆరోహేన పభావతి;

మహారట్ఠోతి కత్వాన, కరస్సు రుచిరే పియం.

౨౫.

‘‘మా నం రూపేన పామేసి, ఆరోహేన పభావతి;

మహారాజాతి కత్వాన, కరస్సు రుచిరే పియం.

౨౬.

‘‘మా నం రూపేన పామేసి, ఆరోహేన పభావతి;

సీహస్సరోతి కత్వాన, కరస్సు రుచిరే పియం.

౨౭.

‘‘మా ¶ నం రూపేన పామేసి, ఆరోహేన పభావతి;

వగ్గుస్సరోతి కత్వాన, కరస్సు రుచిరే పియం.

౨౮.

‘‘మా నం రూపేన పామేసి, ఆరోహేన పభావతి;

బిన్దుస్సరోతి కత్వాన, కరస్సు రుచిరే పియం.

౨౯.

‘‘మా నం రూపేన పామేసి, ఆరోహేన పభావతి;

మఞ్జుస్సరోతి కత్వాన, కరస్సు రుచిరే పియం.

౩౦.

‘‘మా నం రూపేన పామేసి, ఆరోహేన పభావతి;

మధుస్సరోతి [మధురస్సరోతి (సీ.)] కత్వాన, కరస్సు రుచిరే పియం.

౩౧.

‘‘మా నం రూపేన పామేసి, ఆరోహేన పభావతి;

సతసిప్పోతి కత్వాన, కరస్సు రుచిరే పియం.

౩౨.

‘‘మా నం రూపేన పామేసి, ఆరోహేన పభావతి;

ఖత్తియోతిపి కత్వాన [కరిత్వాన (సీ.)], కరస్సు రుచిరే పియం.

౩౩.

‘‘మా నం రూపేన పామేసి, ఆరోహేన పభావతి;

కుసరాజాతి కత్వాన, కరస్సు రుచిరే పియం’’.

౩౪.

‘‘ఏతే ¶ నాగా ఉపత్థద్ధా, సబ్బే తిట్ఠన్తి వమ్మితా [వమ్మికా (స్యా.)];

పురా మద్దన్తి పాకారం, ఆనేన్తేతం పభావతిం’’.

౩౫.

‘‘సత్త ¶ బిలే [ఖణ్డే (సీ. పీ.)] కరిత్వాన, అహమేతం పభావతిం;

ఖత్తియానం పదస్సామి, యే మం హన్తుం ఇధాగతా’’.

౩౬.

‘‘అవుట్ఠహి రాజపుత్తీ, సామా కోసేయ్యవాసినీ;

అస్సుపుణ్ణేహి నేత్తేహి, దాసీగణపురక్ఖతా’’.

౩౭.

‘‘తం నూన కక్కూపనిసేవితం ముఖం, ఆదాసదన్తాథరుపచ్చవేక్ఖితం;

సుభం సునేత్తం విరజం అనఙ్గణం, ఛుద్ధం వనే ఠస్సతి ఖత్తియేహి.

౩౮.

‘‘తే నూన మే అసితే వేల్లితగ్గే, కేసే ముదూ చన్దనసారలిత్తే;

సమాకులే సీవథికాయ మజ్ఝే, పాదేహి గిజ్ఝా పరికడ్ఢిస్సన్తి [పరికడ్ఢయన్తి (సీ. స్యా. పీ.)].

౩౯.

‘‘తా నూన మే తమ్బనఖా సులోమా, బాహా ముదూ చన్దనసారలిత్తా;

ఛిన్నా వనే ఉజ్ఝితా ఖత్తియేహి, గయ్హ ధఙ్కో [వకో (పీ.)] గచ్ఛతి యేన కామం.

౪౦.

‘‘తే నూన తాలూపనిభే అలమ్బే, నిసేవితే కాసికచన్దనేన;

థనేసు మే లమ్బిస్సతి [లమ్బహీతి (పీ.)] సిఙ్గాలో [సిగాలో (సీ. స్యా. పీ.)], మాతూవ పుత్తో తరుణో తనూజో.

౪౧.

‘‘తం ¶ నూన సోణిం పుథులం సుకోట్టితం, నిసేవితం కఞ్చనమేఖలాహి;

ఛిన్నం వనే ఖత్తియేహీ అవత్థం, సిఙ్గాలసఙ్ఘా పరికడ్ఢిస్సన్తి [గయ్హా వకో గచ్ఛతి యేనకామం (పీ.)].

౪౨.

‘‘సోణా ¶ ¶ ధఙ్కా [వకా (పీ.)] సిఙ్గాలా చ, యే చఞ్ఞే సన్తి దాఠినో;

అజరా నూన హేస్సన్తి, భక్ఖయిత్వా పభావతిం.

౪౩.

‘‘సచే మంసాని హరింసు, ఖత్తియా దూరగామినో;

అట్ఠీని అమ్మ యాచిత్వా, అనుపథే దహాథ నం.

౪౪.

‘‘ఖేత్తాని అమ్మ కారేత్వా, కణికారేత్థ రోపయ [రోపయే (క.)];

యదా తే పుప్ఫితా అస్సు, హేమన్తానం హిమచ్చయే;

సరేయ్యాథ మమం [మమ (పీ.)] అమ్మ, ఏవంవణ్ణా పభావతీ’’.

౪౫.

‘‘తస్సా మాతా ఉదట్ఠాసి, ఖత్తియా దేవవణ్ణినీ;

దిస్వా అసిఞ్చ సూనఞ్చ, రఞ్ఞో మద్దస్సన్తేపురే’’.

౪౬.

‘‘ఇమినా నూన అసినా, సుసఞ్ఞం తనుమజ్ఝిమం;

ధీతరం మద్ద [మమ (సీ.), మద్దో (పీ.)] హన్త్వాన, ఖత్తియానం పదస్ససి’’ [పదస్సతి (పీ. క.)].

౪౭.

‘‘న మే అకాసి వచనం, అత్థకామాయ పుత్తికే;

సాజ్జ లోహితసఞ్ఛన్నా, గచ్ఛసి [గఞ్ఛిసి (సీ. పీ.)] యమసాధనం.

౪౮.

‘‘ఏవమాపజ్జతీ పోసో, పాపియఞ్చ నిగచ్ఛతి;

యో వే హితానం వచనం, న కరోతి [న కరం (సీ.)] అత్థదస్సినం.

౪౯.

‘‘సచే చ అజ్జ [త్వం అమ్మ (సీ.)] ధారేసి [వారేసి (పీ.)], కుమారం చారుదస్సనం;

కుసేన ¶ జాతం ఖత్తియం, సువణ్ణమణిమేఖలం;

పూజితం [పూజితా (పీ.)] ఞాతిసఙ్ఘేహి, న గచ్ఛసి [గఞ్ఛిసి (సీ. పీ.)] యమక్ఖయం.

౫౦.

‘‘యత్థస్సు భేరీ నదతి, కుఞ్జరో చ నికూజతి [నికుఞ్జతి (పీ.)];

ఖత్తియానం కులే భద్దే, కిం ను సుఖతరం తతో.

౫౧.

‘‘అస్సో చ సిసతి [అస్సో హసిసతి (సీ.), అస్సో హసియతి (స్యా.), అస్సో చ సింసతి (పీ.)] ద్వారే, కుమారో ఉపరోదతి;

ఖత్తియానం కులే భద్దే, కిం ను సుఖతరం తతో.

౫౨.

‘‘మయూరకోఞ్చాభిరుదే, కోకిలాభినికూజితే;

ఖత్తియానం కులే భద్దే, కిం ను సుఖతరం తతో’’.

౫౩.

‘‘కహం ¶ ను సో సత్తుమద్దనో, పరరట్ఠప్పమద్దనో;

కుసో సోళారపఞ్ఞాణో, యో నో దుక్ఖా పమోచయే’’.

౫౪.

‘‘ఇధేవ సో సత్తుమద్దనో, పరరట్ఠప్పమద్దనో;

కుసో సోళారపఞ్ఞాణో, యో తే సబ్బే వధిస్సతి’’ [యో నో దుక్ఖా పమోచయే (సీ.), సో నో సబ్బే వధిస్సతి (పీ.)].

౫౫.

‘‘ఉమ్మత్తికా ను భణసి, అన్ధబాలా పభాససి [ఆదు బాలావ భాససి (సీ. పీ.)];

కుసో చే ఆగతో అస్స, కిం న [కిన్ను (స్యా. క.)] జానేము తం మయం’’.

౫౬.

‘‘ఏసో ¶ ఆళారికో పోసో, కుమారీపురమన్తరే;

దళ్హం కత్వాన సంవేల్లిం, కుమ్భిం ధోవతి ఓణతో’’.

౫౭.

‘‘వేణీ త్వమసి చణ్డాలీ, అదూసి కులగన్ధినీ;

కథం మద్దకులే జాతా, దాసం కయిరాసి కాముకం’’.

౫౮.

‘‘నమ్హి వేణీ న చణ్డాలీ, న చమ్హి కులగన్ధినీ;

ఓక్కాకపుత్తో భద్దన్తే, త్వం ను దాసోతి మఞ్ఞసి’’.

౫౯.

‘‘యో ¶ బ్రాహ్మణసహస్సాని, సదా భోజేతి వీసతిం;

ఓక్కాకపుత్తో భద్దన్తే, త్వం ను దాసోతి మఞ్ఞసి’’.

౬౦.

‘‘యస్స నాగసహస్సాని, సదా యోజేన్తి వీసతిం;

ఓక్కాకపుత్తో భద్దన్తే, త్వం ను దాసోతి మఞ్ఞసి.

౬౧.

‘‘యస్స అస్ససహస్సాని, సదా యోజేన్తి వీసతిం;

ఓక్కాకపుత్తో భద్దన్తే, త్వం ను దాసోతి మఞ్ఞసి.

౬౨.

‘‘యస్స రథసహస్సాని, సదా యోజేన్తి వీసతిం;

ఓక్కాకపుత్తో భద్దన్తే, త్వం ను దాసోతి మఞ్ఞసి.

[( ) అయం గాథా సీ. పీ. పోత్థకేసుయేవ దిస్సతి] (‘‘యస్స ఉసభసహస్సాని, సదా యోజేన్తి వీసతిం;

ఓక్కాకపుత్తో భద్దన్తే, త్వం ను దాసోతి మఞ్ఞసి) [( ) అయం గాథా సీ. పీ. పోత్థకేసుయేవ దిస్సతి].

౬౩.

‘‘యస్స ధేనుసహస్సాని, సదా దుహన్తి వీసతిం [దుయ్హన్తి వీసతి (సీ. పీ.)];

ఓక్కాకపుత్తో భద్దన్తే, త్వం ను దాసోతి మఞ్ఞసి’’.

౬౪.

‘‘తగ్ఘ ¶ తే దుక్కటం బాలే, యం ఖత్తియం మహబ్బలం;

నాగం మణ్డూకవణ్ణేన, న నం [న తం (సీ. పీ.)] అక్ఖాసిధాగతం’’ [అక్ఖాసి ఆగతం (సీ.)].

౬౫.

‘‘అపరాధం మహారాజ, త్వం నో ఖమ రథేసభ;

యం తం అఞ్ఞాతవేసేన, నాఞ్ఞాసిమ్హా ఇధాగతం’’.

౬౬.

‘‘మాదిసస్స న తం ఛన్నం, యోహం ఆళారికో భవే;

త్వఞ్ఞేవ మే పసీదస్సు, నత్థి తే దేవ దుక్కటం’’.

౬౭.

‘‘గచ్ఛ బాలే ఖమాపేహి, కుసరాజం మహబ్బలం;

ఖమాపితో కుసో రాజా [కుసరాజా (సబ్బత్థ)], సో తే దస్సతి జీవితం’’.

౬౮.

‘‘పితుస్స వచనం సుత్వా, దేవవణ్ణీ పభావతీ;

సిరసా అగ్గహీ పాదే, కుసరాజం మహబ్బలం’’.

౬౯.

‘‘యామా ¶ రత్యో అతిక్కన్తా, తామా దేవ తయా వినా;

వన్దే తే సిరసా పాదే, మా మే కుజ్ఝం రథేసభ.

౭౦.

‘‘సబ్బం ¶ [సచ్చం (సీ. స్యా. పీ.)] తే పటిజానామి, మహారాజ సుణోహి మే;

న చాపి అప్పియం తుయ్హం, కరేయ్యామి అహం పున.

౭౧.

‘‘ఏవం చే యాచమానాయ, వచనం మే న కాహసి;

ఇదాని మం తాతో హన్త్వా, ఖత్తియానం పదస్సతి’’.

౭౨.

‘‘ఏవం తే యాచమానాయ, కిం న కాహామి తే వచో;

వికుద్ధో త్యస్మి కల్యాణి, మా త్వం భాయి పభావతి.

౭౩.

‘‘సబ్బం తే పటిజానామి, రాజపుత్తి సుణోహి మే;

న చాపి అప్పియం తుయ్హం, కరేయ్యామి అహం పున.

౭౪.

‘‘తవ కామా హి సుస్సోణి, పహు [బహు (స్యా.), బహూ (పీ.), బహుం (క.)] దుక్ఖం తితిక్ఖిసం [తితిక్ఖిస్సం (సీ. పీ.)];

బహుం మద్దకులం హన్త్వా, నయితుం తం పభావతి’’.

౭౫.

‘‘యోజయన్తు రథే అస్సే, నానాచిత్తే సమాహితే;

అథ దక్ఖథ మే వేగం, విధమన్తస్స [విధమేన్తస్స (సబ్బత్థ)] సత్తవో’’.

౭౬.

‘‘తఞ్చ తత్థ ఉదిక్ఖింసు, రఞ్ఞో మద్దస్సన్తేపురే;

విజమ్భమానం సీహంవ, ఫోటేన్తం దిగుణం భుజం.

౭౭.

‘‘హత్థిక్ఖన్ధఞ్చ ¶ ఆరుయ్హ, ఆరోపేత్వా పభావతిం;

సఙ్గామం ఓతరిత్వాన, సీహనాదం నదీ కుసో.

౭౮.

‘‘తస్స తం నదతో సుత్వా, సీహస్సేవితరే మిగా;

ఖత్తియా ¶ విపలాయింసు, కుససద్దభయట్టితా [కుససద్దభయట్ఠితా (పీ.)].

౭౯.

‘‘హత్థారోహా అనీకట్ఠా, రథికా పత్తికారకా;

అఞ్ఞమఞ్ఞస్స ఛిన్దన్తి, కుససద్దభయట్టితా.

౮౦.

‘‘తస్మిం సఙ్గామసీసస్మిం, పస్సిత్వా హట్ఠ [తుట్ఠ (సీ.)] మానసో;

కుసస్స రఞ్ఞో దేవిన్దో, అదా వేరోచనం మణిం.

౮౧.

‘‘సో తం విజిత్వా సఙ్గామం, లద్ధా వేరోచనం మణిం;

హత్థిక్ఖన్ధగతో రాజా, పావేక్ఖి నగరం పురం.

౮౨.

‘‘జీవగ్గాహం [జీవగాహం (సీ. పీ.)] గహేత్వాన, బన్ధిత్వా సత్త ఖత్తియే;

ససురస్సుపనామేసి, ఇమే తే దేవ సత్తవో.

౮౩.

‘‘సబ్బేవ తే వసం గతా, అమిత్తా విహతా తవ;

కామం కరోహి తే తయా, ముఞ్చ వా తే హనస్సు వా’’.

౮౪.

‘‘తుయ్హేవ సత్తవో ఏతే, న హి తే మయ్హ సత్తవో;

త్వఞ్ఞేవ నో మహారాజ, ముఞ్చ వా తే హనస్సు వా’’.

౮౫.

‘‘ఇమా ¶ తే ధీతరో సత్త, దేవకఞ్ఞూపమా సుభా;

దదాహి నేసం ఏకేకం, హోన్తు జామాతరో తవ’’.

౮౬.

‘‘అమ్హాకఞ్చేవ తాసఞ్చ, త్వం నో సబ్బేసమిస్సరో;

త్వఞ్ఞేవ నో మహారాజ, దేహి నేసం యదిచ్ఛసి’’.

౮౭.

‘‘ఏకమేకస్స ఏకేకం, అదా సీహస్సరో కుసో;

ఖత్తియానం తదా తేసం, రఞ్ఞో మద్దస్స ధీతరో.

౮౮.

‘‘పీణితా తేన లాభేన, తుట్ఠా సీహస్సరే కుసే;

సకరట్ఠాని ¶ పాయింసు, ఖత్తియా సత్త తావదే.

౮౯.

‘‘పభావతిఞ్చ ఆదాయ, మణిం వేరోచనం సుభం [తదా (పీ.)];

కుసావతిం కుసో రాజా, అగమాసి మహబ్బలో.

౯౦.

‘‘త్యస్సు ¶ ఏకరథే యన్తా, పవిసన్తా కుసావతిం;

సమానా వణ్ణరూపేన, నాఞ్ఞమఞ్ఞాతిరోచిసుం [నాఞ్ఞమఞ్ఞమతిరోచయుం (సీ.)].

౯౧.

‘‘మాతా పుత్తేన సఙ్గచ్ఛి [సఙ్గఞ్ఛి (సీ. స్యా. పీ.)], ఉభయో చ జయమ్పతీ;

సమగ్గా తే తదా ఆసుం, ఫీతం ధరణిమావసు’’న్తి.

కుసజాతకం పఠమం.

౫౩౨. సోణనన్దజాతకం (౨)

౯౨.

‘‘దేవతా నుసి గన్ధబ్బో, అదు [ఆదు (సీ. స్యా.)] సక్కో పురిన్దదో;

మనుస్సభూతో ఇద్ధిమా, కథం జానేము తం మయం’’.

౯౩.

‘‘నాపి దేవో న గన్ధబ్బో, నాపి సక్కో పురిన్దదో;

మనుస్సభూతో ఇద్ధిమా, ఏవం జానాహి భారధ’’ [భారభ (క.)].

౯౪.

‘‘కతరూపమిదం భోతో [భోతో (సీ. పీ.)], వేయ్యావచ్చం అనప్పకం;

దేవమ్హి వస్సమానమ్హి, అనోవస్సం భవం అకా.

౯౫.

‘‘తతో వాతాతపే ఘోరే, సీతచ్ఛాయం భవం అకా;

తతో అమిత్తమజ్ఝేసు [అమిత్తమజ్ఝే చ (సీ.)], సరతాణం భవం అకా.

౯౬.

‘‘తతో ఫీతాని రట్ఠాని, వసినో తే భవం అకా;

తతో ఏకసతం ఖత్యే, అనుయన్తే [అనుయుత్తే (పీ.)] భవం అకా.

౯౭.

‘‘పతీతాస్సు ¶ ¶ మయం భోతో, వద తం [వర తం (సీ. స్యా. పీ.)] భఞ్జ [భఞ్ఞ (సీ. పీ.), భుఞ్జ (స్యా. క.)] మిచ్ఛసి;

హత్థియానం అస్సరథం, నారియో చ అలఙ్కతా;

నివేసనాని రమ్మాని, మయం భోతో దదామసే.

౯౮.

‘‘అథ వఙ్గే [అథ వా సఙ్గే (సీ. పీ.)] వా మగధే, మయం భోతో దదామసే;

అథ వా అస్సకావన్తీ [అస్సకావన్తిం (సీ. స్యా. పీ.)], సుమనా దమ్మ తే మయం.

౯౯.

‘‘ఉపడ్ఢం వాపి రజ్జస్స, మయం భోతో దదామసే;

సచే తే అత్థో రజ్జేన, అనుసాస యదిచ్ఛసి’’.

౧౦౦.

‘‘న ¶ మే అత్థోపి రజ్జేన, నగరేన ధనేన వా;

అథోపి జనపదేన, అత్థో మయ్హం న విజ్జతి.

౧౦౧.

‘‘భోతోవ రట్ఠే విజితే, అరఞ్ఞే అత్థి అస్సమో;

పితా మయ్హం జనేత్తీ చ, ఉభో సమ్మన్తి అస్సమే.

౧౦౨.

‘‘తేసాహం [తేస్వహం (క.)] పుబ్బాచరియేసు, పుఞ్ఞం న లభామి కాతవే;

భవన్తం అజ్ఝావరం కత్వా, సోణం [సోనం (పీ.)] యాచేము సంవరం’’.

౧౦౩.

‘‘కరోమి తే తం వచనం, యం మం భణసి బ్రాహ్మణ;

ఏతఞ్చ ఖో నో అక్ఖాహి, కీవన్తో హోన్తు యాచకా’’.

౧౦౪.

‘‘పరోసతం జానపదా, మహాసాలా చ బ్రాహ్మణా;

ఇమే చ ఖత్తియా సబ్బే, అభిజాతా యసస్సినో;

భవఞ్చ రాజా మనోజో, అలం హేస్సన్తి యాచకా’’.

౧౦౫.

‘‘హత్థీ అస్సే చ యోజేన్తు, రథం సన్నయ్హ సారథి [నం రథి (పీ.)];

ఆబన్ధనాని గణ్హాథ, పాదాసుస్సారయద్ధజే [పాదేసుస్సారయం ధజే (సీ.), పాదాసుస్సారయం ధజే (పీ.)];

అస్సమం ¶ తం గమిస్సామి, యత్థ సమ్మతి కోసియో’’.

౧౦౬.

‘‘తతో చ రాజా పాయాసి, సేనాయ చతురఙ్గినీ;

అగమా అస్సమం రమ్మం, యత్థ సమ్మతి కోసియో’’.

౧౦౭.

‘‘కస్స కాదమ్బయో [కస్స కాదమ్బమయో (క.)] కాజో, వేహాసం చతురఙ్గులం;

అంసం అసమ్ఫుసం ఏతి, ఉదహారాయ [ఉదహారస్స (సీ. స్యా. పీ.)] గచ్ఛతో’’.

౧౦౮.

‘‘అహం సోణో మహారాజ, తాపసో సహితబ్బతో [సహితం వతో (పీ.)];

భరామి మాతాపితరో, రత్తిన్దివమతన్దితో.

౧౦౯.

‘‘వనే ఫలఞ్చ మూలఞ్చ, ఆహరిత్వా దిసమ్పతి;

పోసేమి మాతాపితరో, పుబ్బే కతమనుస్సరం’’.

౧౧౦.

‘‘ఇచ్ఛామ ¶ అస్సమం గన్తుం, యత్థ సమ్మతి కోసియో;

మగ్గం నో సోణ అక్ఖాహి, యేన గచ్ఛేము [గచ్ఛామ (సీ.)] అస్సమం’’.

౧౧౧.

‘‘అయం ¶ ఏకపదీ రాజ, యేనేతం [యేన తం (క.)] మేఘసన్నిభం;

కోవిళారేహి సఞ్ఛన్నం, ఏత్థ సమ్మతి కోసియో’’.

౧౧౨.

‘‘ఇదం వత్వాన పక్కామి, తరమానో మహాఇసి;

వేహాసే అన్తలిక్ఖస్మిం, అనుసాసిత్వాన ఖత్తియే.

౧౧౩.

‘‘అస్సమం పరిమజ్జిత్వా, పఞ్ఞపేత్వాన [పఞ్ఞపేత్వాన (సీ. స్యా.)] ఆసనం;

పణ్ణసాలం పవిసిత్వా, పితరం పటిబోధయి.

౧౧౪.

‘‘ఇమే ఆయన్తి రాజానో, అభిజాతా యసస్సినో;

అస్సమా నిక్ఖమిత్వాన, నిసీద త్వం [నిసీదాహి (సీ.)] మహాఇసే.

౧౧౫.

‘‘తస్స తం వచనం సుత్వా, తరమానో మహాఇసి;

అస్సమా ¶ నిక్ఖమిత్వాన, సద్వారమ్హి ఉపావిసి’’.

౧౧౬.

‘‘తఞ్చ దిస్వాన ఆయన్తం, జలన్తంరివ తేజసా;

ఖత్యసఙ్ఘపరిబ్యూళ్హం, కోసియో ఏతదబ్రవి.

౧౧౭.

‘‘కస్స భేరీ ముదిఙ్గా చ [ముతిఙ్గా చ (పీ.)], సఙ్ఖా పణవదిన్దిమా [దేణ్డిమా (సీ. పీ.)];

పురతో పటిపన్నాని, హాసయన్తా రథేసభం.

౧౧౮.

‘‘కస్స కఞ్చనపట్టేన, పుథునా విజ్జువణ్ణినా;

యువా కలాపసన్నద్ధో, కో ఏతి సిరియా జలం.

౧౧౯.

‘‘ఉక్కాముఖపహట్ఠంవ, ఖదిరఙ్గారసన్నిభం;

ముఖఞ్చ రుచిరా భాతి, కో ఏతి సిరియా జలం.

౧౨౦.

‘‘కస్స పగ్గహితం ఛత్తం, ససలాకం మనోరమం;

ఆదిచ్చరంసావరణం, కో ఏతి సిరియా జలం.

౧౨౧.

‘‘కస్స అఙ్గం పరిగ్గయ్హ, వాళబీజనిముత్తమం;

చరన్తి వరపుఞ్ఞస్స [వరపఞ్ఞస్స (సీ. పీ.)], హత్థిక్ఖన్ధేన ఆయతో.

౧౨౨.

‘‘కస్స సేతాని ఛత్తాని, ఆజానీయా చ వమ్మితా;

సమన్తా పరికిరేన్తి [పరికిరన్తి (సీ. స్యా. పీ.)], కో ఏతి సిరియా జలం.

౧౨౩.

‘‘కస్స ¶ ఏకసతం ఖత్యా, అనుయన్తా [అనుయుత్తా (పీ.)] యసస్సినో;

సమన్తానుపరియన్తి, కో ఏతి సిరియా జలం.

౧౨౪.

‘‘హత్థి అస్సరథ పత్తి [హత్థీ అస్సా రథా పత్తీ (సీ.)], సేనా చ చతురఙ్గినీ;

సమన్తానుపరియన్తి [సమన్తా అనుపరియాతి (పీ.)], కో ఏతి సిరియా జలం.

౧౨౫.

‘‘కస్సేసా ¶ మహతీ సేనా, పిట్ఠితో అనువత్తతి;

అక్ఖోభణీ ¶ [అక్ఖాభనీ (సీ.), అక్ఖోభినీ (స్యా.)] అపరియన్తా, సాగరస్సేవ ఊమియో’’.

౧౨౬.

‘‘రాజాభిరాజా [రాజాధిరాజా (క.)] మనోజో, ఇన్దోవ జయతం పతి;

నన్దస్సజ్ఝావరం ఏతి, అస్సమం బ్రహ్మచారినం.

౧౨౭.

‘‘తస్సేసా మహతీ సేనా, పిట్ఠితో అనువత్తతి;

అక్ఖోభణీ అపరియన్తా, సాగరస్సేవ ఊమియో’’.

౧౨౮.

‘‘అనులిత్తా చన్దనేన, కాసికుత్తమధారినో [కాసికవత్థధారినో (పీ.)];

సబ్బే పఞ్జలికా హుత్వా, ఇసీనం అజ్ఝుపాగముం’’.

౧౨౯.

‘‘కచ్చి ను భోతో కుసలం, కచ్చి భోతో అనామయం;

కచ్చి ఉఞ్ఛేన యాపేథ, కచ్చి మూలఫలా బహూ.

౧౩౦.

‘‘కచ్చి డంసా మకసా చ, అప్పమేవ సరీసపా [సిరింసపా (సీ. స్యా. పీ.)];

వనే వాళమిగాకిణ్ణే, కచ్చి హింసా న విజ్జతి’’.

౧౩౧.

‘‘కుసలఞ్చేవ నో రాజ, అథో రాజ అనామయం;

అథో ఉఞ్ఛేన యాపేమ, అథో మూలఫలా బహూ.

౧౩౨.

‘‘అథో డంసా మకసా చ [డంసా చ మకసా (సీ.), డంసా చ మకసా చ (పీ.)], అప్పమేవ సరీసపా [సిరింసపా (సీ. స్యా. పీ.)];

వనే వాళమిగాకిణ్ణే, హింసా మయ్హం [అ మ్హం (సీ. పీ.)] న విజ్జతి.

౧౩౩.

‘‘బహూని వస్సపూగాని, అస్సమే సమ్మతం [వసతో (సీ.)] ఇధ;

నాభిజానామి ఉప్పన్నం, ఆబాధం అమనోరమం.

౧౩౪.

‘‘స్వాగతం తే మహారాజ, అథో తే అదురాగతం;

ఇస్సరోసి అనుప్పత్తో, యం ఇధత్థి పవేదయ.

౧౩౫.

‘‘తిన్దుకాని ¶ పియాలాని, మధుకే కాసుమారియో [కాసమారియో (సీ. స్యా.)];

ఫలాని ¶ ఖుద్దకప్పాని, భుఞ్జ రాజ వరం వరం.

౧౩౬.

‘‘ఇదమ్పి పానీయం సీతం, ఆభతం గిరిగబ్భరా;

తతో పివ మహారాజ, సచే త్వం అభికఙ్ఖసి’’.

౧౩౭.

‘‘పటిగ్గహితం యం దిన్నం, సబ్బస్స అగ్ఘియం కతం;

నన్దస్సాపి నిసామేథ, వచనం సో [యం (సీ.), యం సో (పీ.)] పవక్ఖతి.

౧౩౮.

‘‘అజ్ఝావరమ్హా నన్దస్స, భోతో సన్తికమాగతా;

సుణాతు [సుణాతు మే (సీ. స్యా.)] భవం వచనం, నన్దస్స పరిసాయ చ’’.

౧౩౯.

‘‘పరోసతం ¶ జానపదా [జనపదా (పీ.)], మహాసాలా చ బ్రాహ్మణా;

ఇమే చ ఖత్తియా సబ్బే, అభిజాతా యసస్సినో;

భవఞ్చ రాజా మనోజో, అనుమఞ్ఞన్తు మే వచో.

౧౪౦.

‘‘యే చ సన్తి [యే వసన్తి (సీ.), యే హి సన్తి (పీ.)] సమీతారో, యక్ఖాని ఇధ మస్సమే;

అరఞ్ఞే భూతభబ్యాని, సుణన్తు వచనం మమ.

౧౪౧.

‘‘నమో కత్వాన భూతానం, ఇసిం వక్ఖామి సుబ్బతం;

సో త్యాహం దక్ఖిణా బాహు, తవ కోసియ సమ్మతో.

౧౪౨.

‘‘పితరం మే జనేత్తిఞ్చ, భత్తుకామస్స మే సతో;

వీర పుఞ్ఞమిదం ఠానం, మా మం కోసియ వారయ.

౧౪౩.

‘‘సబ్భి హేతం ఉపఞ్ఞాతం, మమేతం ఉపనిస్సజ;

ఉట్ఠానపారిచరియాయ, దీఘరత్తం తయా కతం;

మాతాపితూసు పుఞ్ఞాని, మమ లోకదదో భవ.

౧౪౪.

‘‘తథేవ సన్తి మనుజా, ధమ్మే ధమ్మపదం విదూ;

మగ్గో ¶ సగ్గస్స లోకస్స, యథా జానాసి త్వం ఇసే.

౧౪౫.

‘‘ఉట్ఠానపారిచరియాయ, మాతాపితుసుఖావహం;

తం మం పుఞ్ఞా నివారేతి, అరియమగ్గావరో నరో’’.

౧౪౬.

‘‘సుణన్తు ¶ భోన్తో వచనం, భాతురజ్ఝావరా మమ;

కులవంసం మహారాజ, పోరాణం పరిహాపయం;

అధమ్మచారీ జేట్ఠేసు [యో జేట్ఠో (సీ.)], నిరయం సోపపజ్జతి [సో ఉపపజ్జతి (సీ. స్యా. పీ.)].

౧౪౭.

‘‘యే చ ధమ్మస్స కుసలా, పోరాణస్స దిసమ్పతి;

చారిత్తేన చ సమ్పన్నా, న తే గచ్ఛన్తి దుగ్గతిం.

౧౪౮.

‘‘మాతాపితా చ భాతా చ, భగినీ ఞాతిబన్ధవా;

సబ్బే జేట్ఠస్స తే భారా, ఏవం జానాహి భారధ [భారథ (స్యా.)].

౧౪౯.

‘‘ఆదియిత్వా గరుం భారం, నావికో వియ ఉస్సహే;

ధమ్మఞ్చ నప్పమజ్జామి, జేట్ఠో చస్మి రథేసభ’’.

౧౫౦.

‘‘అధిగమా [అధిగతమ్హా (సీ.), అధిగమ్హా (స్యా.), అధిగతమ్హ (పీ.)] తమే ఞాణం, జాలంవ జాతవేదతో;

ఏవమేవ నో భవం ధమ్మం, కోసియో పవిదంసయి.

౧౫౧.

‘‘యథా ఉదయమాదిచ్చో, వాసుదేవో పభఙ్కరో;

పాణీనం పవిదంసేతి, రూపం కల్యాణపాపకం;

ఏవమేవ నో భవం ధమ్మం, కోసియో పవిదంసయి’’.

౧౫౨.

‘‘ఏవం ¶ మే యాచమానస్స, అఞ్జలిం నావబుజ్ఝథ;

తవ పద్ధచరో [తవ పట్ఠచరో (స్యా.), తవ బద్ధఞ్చరో (పీ.), తవుపట్ఠచరో (క.)] హేస్సం, వుట్ఠితో పరిచారకో’’.

౧౫౩.

‘‘అద్ధా నన్ద విజానాసి [పజానాసి (సీ.)], సద్ధమ్మం సబ్భి దేసితం;

అరియో ¶ అరియసమాచారో, బాళ్హం త్వం మమ రుచ్చసి.

౧౫౪.

‘‘భవన్తం వదామి భోతిఞ్చ, సుణాథ వచనం మమ;

నాయం భారో భారమతో [భారమత్తో (సీ. స్యా.)], అహు మయ్హం కుదాచనం.

౧౫౫.

‘‘తం మం ఉపట్ఠితం సన్తం, మాతాపితుసుఖావహం;

నన్దో అజ్ఝావరం కత్వా, ఉపట్ఠానాయ యాచతి.

౧౫౬.

‘‘యో వే ఇచ్ఛతి కామేన, సన్తానం బ్రహ్మచారినం;

నన్దం వో వరథ ఏకో [నన్దం వదథ ఏకే (పీ.)], కం నన్దో ఉపతిట్ఠతు’’.

౧౫౭.

‘‘తయా ¶ తాత అనుఞ్ఞాతా, సోణ తం నిస్సితా మయం;

ఉపఘాతుం [ఉపఘాయితుం (సీ.)] లభే నన్దం, ముద్ధని బ్రహ్మచారినం’’.

౧౫౮.

‘‘అస్సత్థస్సేవ తరుణం, పవాళం మాలుతేరితం;

చిరస్సం నన్దం దిస్వాన, హదయం మే పవేధతి.

౧౫౯.

‘‘యదా సుత్తాపి సుపినే [సుప్పన్తే (స్యా. పీ.)], నన్దం పస్సామి ఆగతం;

ఉదగ్గా సుమనా హోమి, నన్దో నో ఆగతో అయం.

౧౬౦.

‘‘యదా చ పటిబుజ్ఝిత్వా, నన్దం పస్సామి నాగతం;

భియ్యో ఆవిసతీ సోకో, దోమనస్సఞ్చనప్పకం.

౧౬౧.

‘‘సాహం అజ్జ చిరస్సమ్పి, నన్దం పస్సామి ఆగతం;

భత్తుచ్చ [భత్తుఞ్చ (క.)] మయ్హఞ్చ పియో, నన్దో నో పావిసీ ఘరం.

౧౬౨.

‘‘పితుపి నన్దో సుప్పియో, యం నన్దో నప్పవసే [పావిసీ (పీ.)] ఘరా [ఘరం (స్యా. పీ. క.)];

లభతూ తాత నన్దో తం, మం నన్దో ఉపతిట్ఠతు’’.

౧౬౩.

‘‘అనుకమ్పికా ¶ పతిట్ఠా చ, పుబ్బే రసదదీ చ నో;

మగ్గో సగ్గస్స లోకస్స, మాతా తం వరతే ఇసే.

౧౬౪.

‘‘పుబ్బే రసదదీ గోత్తీ, మాతా పుఞ్ఞూపసంహితా;

మగ్గో సగ్గస్స లోకస్స, మాతా తం వరతే ఇసే’’.

౧౬౫.

‘‘ఆకఙ్ఖమానా పుత్తఫలం, దేవతాయ నమస్సతి;

నక్ఖత్తాని చ పుచ్ఛతి, ఉతుసంవచ్ఛరాని చ.

౧౬౬.

‘‘తస్సా ఉతుమ్హి న్హాతాయ [ఉతుసినాతాయ (పీ.)], హోతి గబ్భస్స వోక్కమో [గబ్భస్స’వక్కమో (సీ. స్యా. పీ.)];

తేన దోహళినీ హోతి, సుహదా తేన వుచ్చతి.

౧౬౭.

‘‘సంవచ్ఛరం ¶ వా ఊనం వా, పరిహరిత్వా విజాయతి;

తేన సా జనయన్తీతి, జనేత్తి [జనేత్తీ (సీ. స్యా. పీ.)] తేన వుచ్చతి.

౧౬౮.

‘‘థనఖీరేన [థనక్ఖీరేన (సీ.)] గీతేన, అఙ్గపావురణేన [అఙ్గపాపురణేన (పీ.)] చ;

రోదన్తం పుత్తం [ఏవ (పీ.)] తోసేతి, తోసేన్తీ తేన వుచ్చతి.

౧౬౯.

‘‘తతో ¶ వాతాతపే ఘోరే, మమం కత్వా ఉదిక్ఖతి;

దారకం అప్పజానన్తం, పోసేన్తీ తేన వుచ్చతి.

౧౭౦.

‘‘యఞ్చ మాతుధనం హోతి, యఞ్చ హోతి పితుద్ధనం;

ఉభయమ్పేతస్స గోపేతి, అపి పుత్తస్స నో సియా.

౧౭౧.

‘‘ఏవం పుత్త అదుం పుత్త, ఇతి మాతా విహఞ్ఞతి;

పమత్తం పరదారేసు, నిసీథే పత్తయోబ్బనే;

సాయం పుత్తం అనాయన్తం, ఇతి మాతా విహఞ్ఞతి.

౧౭౨.

‘‘ఏవం కిచ్ఛా భతో పోసో, మాతు అపరిచారకో;

మాతరి మిచ్ఛా చరిత్వాన, నిరయం సోపపజ్జతి.

౧౭౩.

‘‘ఏవం ¶ కిచ్ఛా భతో పోసో, పితు అపరిచారకో;

పితరి మిచ్ఛా చరిత్వాన, నిరయం సోపపజ్జతి.

౧౭౪.

‘‘ధనాపి ధనకామానం, నస్సతి ఇతి మే సుతం;

మాతరం అపరిచరిత్వాన, కిచ్ఛం వా సో నిగచ్ఛతి.

౧౭౫.

‘‘ధనాపి ధనకామానం, నస్సతి ఇతి మే సుతం;

పితరం అపరిచరిత్వాన, కిచ్ఛం వా సో నిగచ్ఛతి.

౧౭౬.

‘‘ఆనన్దో చ పమోదో చ, సదా హసితకీళితం;

మాతరం పరిచరిత్వాన, లబ్భమేతం విజానతో.

౧౭౭.

‘‘ఆనన్దో చ పమోదో చ, సదా హసితకీళితం;

పితరం పరిచరిత్వాన, లబ్భమేతం విజానతో.

౧౭౮.

‘‘దానఞ్చ పేయ్యవజ్జఞ్చ [పియవాచా చ (సీ. స్యా. క.)], అత్థచరియా చ యా ఇధ;

సమానత్తతా [సమానత్తా (పీ.)] చ ధమ్మేసు, తత్థ తత్థ యథారహం;

ఏతే ఖో సఙ్గహా లోకే, రథస్సాణీవ యాయతో.

౧౭౯.

ఏతే చ సఙ్గహా నాస్సు, న మాతా పుత్తకారణా;

లభేథ మానం పూజం వా [పూజఞ్చ (పీ.)], పితా వా పుత్తకారణా.

౧౮౦.

‘‘యస్మా చ సఙ్గహా [సఙ్గహే (దీ. ని. ౩.౨౭౩; అ. ని. ౪.౩౨) తదట్ఠకథాయో ఓలోకేతబ్బా] ఏతే, సమ్మపేక్ఖన్తి [సమవేక్ఖన్తి (సీ. స్యా. పీ.) అ. ని. ౪.౩౨] పణ్డితా;

తస్మా మహత్తం పప్పోన్తి, పాసంసా చ భవన్తి తే.

౧౮౧.

‘‘బ్రహ్మాతి ¶ ¶ [బ్రహ్మా హి (పీ.)] మాతాపితరో, పుబ్బాచరియాతి వుచ్చరే;

ఆహునేయ్యా ¶ చ పుత్తానం, పజాయ అనుకమ్పకా.

౧౮౨.

‘‘తస్మా హి నే నమస్సేయ్య, సక్కరేయ్య చ పణ్డితో;

అన్నేన అథో [మథో (పీ.), అథ (అ. ని. ౪.౬౩; ఇతివు. ౧౦౬)] పానేన, వత్థేన సయనేన చ;

ఉచ్ఛాదనేన న్హాపనేన [నహాపనేన (సీ. పీ.)], పాదానం ధోవనేన చ.

౧౮౩.

‘‘తాయ నం పారిచరియాయ [పరిచరియాయ (పీ.)], మాతాపితూసు పణ్డితా;

ఇధేవ నం పసంసన్తి, పేచ్చ సగ్గే పమోదతీ’’తి.

సోణనన్దజాతకం దుతియం.

సత్తతినిపాతం నిట్ఠితం.

తస్సుద్దానం –

అథ సత్తతిమమ్హి నిపాతవరే, సభావన్తు కుసావతిరాజవరో;

అథ సోణసునన్దవరో చ పున, అభివాసితసత్తతిమమ్హి సుతేతి.

౨౧. అసీతినిపాతో

౫౩౩. చూళహంసజాతకం (౧)

౧.

‘‘సుముఖ ¶ ¶ ¶ అనుపచినన్తా, పక్కమన్తి విహఙ్గమా;

గచ్ఛ తువమ్పి మా కఙ్ఖి, నత్థి బద్ధే [బన్ధే (స్యా. క.)] సహాయతా’’.

౨.

‘‘గచ్ఛే వాహం న వా గచ్ఛే, న తేన అమరో సియం;

సుఖితం తం ఉపాసిత్వా, దుక్ఖితం తం కథం జహే.

౩.

‘‘మరణం వా తయా సద్ధిం, జీవితం వా తయా వినా;

తదేవ మరణం సేయ్యో, యఞ్చే జీవే తయా వినా.

౪.

‘‘నేస ధమ్మో మహారాజ, యం తం ఏవం గతం జహే;

యా గతి తుయ్హం సా మయ్హం, రుచ్చతే విహగాధిప.

౫.

‘‘కా ను పాసేన బద్ధస్స [బన్ధస్స (స్యా. క.)], గతి అఞ్ఞా మహానసా;

సా కథం చేతయానస్స, ముత్తస్స తవ రుచ్చతి.

౬.

‘‘కం వా త్వం పస్ససే అత్థం, మమ తుయ్హఞ్చ పక్ఖిమ;

ఞాతీనం వావసిట్ఠానం, ఉభిన్నం జీవితక్ఖయే.

౭.

‘‘యం న కఞ్చనదేపిఞ్ఛ [దేపిచ్ఛ (సీ. పీ.), ద్వేపిచ్ఛ (స్యా.)], అన్ధేన తమసా గతం;

తాదిసే సఞ్చజం పాణం, కమత్థమభిజోతయే’’.

౮.

‘‘కథం ను పతతం సేట్ఠ, ధమ్మే అత్థం న బుజ్ఝసి [బుజ్ఝసే (సీ.)];

ధమ్మో అపచితో సన్తో, అత్థం దస్సేతి పాణినం.

౯.

‘‘సోహం ధమ్మం అపేక్ఖానో, ధమ్మా చత్థం సముట్ఠితం;

భత్తిఞ్చ ¶ తయి సమ్పస్సం, నావకఙ్ఖామి జీవితం’’.

౧౦.

‘‘అద్ధా ఏసో సతం ధమ్మో, యో మిత్తో మిత్తమాపదే;

న చజే జీవితస్సాపి, హేతుధమ్మమనుస్సరం.

౧౧.

‘‘స్వాయం ధమ్మో చ తే చిణ్ణో, భత్తి చ విదితా మయి;

కామం కరస్సు మయ్హేతం, గచ్ఛేవానుమతో మయా’’.

౧౨.

‘‘అపి ¶ ¶ త్వేవం గతే కాలే, యం ఖణ్డం [బద్ధం (సీ.), బన్ధం (పీ.)] ఞాతినం మయా;

తయా తం బుద్ధిసమ్పన్నం [బుద్ధిసమ్పన్న (సీ. స్యా. పీ.)], అస్స పరమసంవుతం.

౧౩.

‘‘ఇచ్చేవం [ఇచ్చేవ (సీ. పీ.)] మన్తయన్తానం, అరియానం అరియవుత్తినం;

పచ్చదిస్సథ నేసాదో, ఆతురానమివన్తకో.

౧౪.

‘‘తే సత్తుమభిసఞ్చిక్ఖ, దీఘరత్తం హితా దిజా;

తుణ్హీమాసిత్థ ఉభయో, న సఞ్చలేసుమాసనా [న చ సఞ్చేసు’మాసనా (సీ. పీ.)].

౧౫.

‘‘ధతరట్ఠే చ దిస్వాన, సముడ్డేన్తే తతో తతో;

అభిక్కమథ వేగేన, దిజసత్తు దిజాధిపే.

౧౬.

‘‘సో చ వేగేనభిక్కమ్మ, ఆసజ్జ పరమే దిజే;

పచ్చకమిత్థ [పచ్చకమ్పిత్థ (సీ. స్యా. పీ.)] నేసాదో, బద్ధా ఇతి విచిన్తయం.

౧౭.

‘‘ఏకంవ బద్ధమాసీనం, అబద్ధఞ్చ పునాపరం;

ఆసజ్జ బద్ధమాసీనం, పేక్ఖమానమదీనవం.

౧౮.

‘‘తతో సో విమతోయేవ, పణ్డరే అజ్ఝభాసథ;

పవడ్ఢకాయే ఆసీనే, దిజసఙ్ఘగణాధిపే.

౧౯.

‘‘యం ను పాసేన మహతా, బద్ధో న కురుతే దిసం;

అథ ¶ కస్మా అబద్ధో త్వం, బలీ పక్ఖి న గచ్ఛసి.

౨౦.

‘‘కిన్ను త్యాయం [తా’యం (సీ. పీ. క.)] దిజో హోతి, ముత్తో బద్ధం ఉపాససి;

ఓహాయ సకుణా యన్తి, కిం ఏకో అవహీయసి’’.

౨౧.

‘‘రాజా మే సో దిజామిత్త, సఖా పాణసమో చ మే;

నేవ నం విజహిస్సామి, యావ కాలస్స పరియాయం.

౨౨.

‘‘కథం పనాయం విహఙ్గో, నాద్దస పాసమోడ్డితం;

పదఞ్హేతం మహన్తానం, బోద్ధుమరహన్తి ఆపదం.

౨౩.

‘‘యదా పరాభవో హోతి, పోసో జీవితసఙ్ఖయే;

అథ జాలఞ్చ పాసఞ్చ, ఆసజ్జాపి న బుజ్ఝతి.

౨౪.

‘‘అపి ¶ త్వేవ మహాపఞ్ఞ, పాసా బహువిధా తతా [తతా (స్యా. క.)];

గుయ్హమాసజ్జ [గూళ్హమాసజ్జ (సీ. పీ.)] బజ్ఝన్తి, అథేవం జీవితక్ఖయే’’.

౨౫.

‘‘అపి నాయం తయా సద్ధిం, సంవాసస్స [సమ్భాసస్స (సీ. పీ.)] సుఖుద్రయో;

అపి నో అనుమఞ్ఞాసి, అపి నో జీవితం దదే’’.

౨౬.

‘‘న చేవ మే త్వం బద్ధోసి, నపి ఇచ్ఛామి తే వధం;

కామం ఖిప్పమితో గన్త్వా, జీవ త్వం అనిఘో చిరం’’.

౨౭.

‘‘నేవాహమేతమిచ్ఛామి ¶ , అఞ్ఞత్రేతస్స జీవితా;

సచే ఏకేన తుట్ఠోసి, ముఞ్చేతం మఞ్చ భక్ఖయ.

౨౮.

‘‘ఆరోహపరిణాహేన, తుల్యాస్మా [తుల్యామ్హా (క.)] వయసా ఉభో;

న తే లాభేన జీవత్థి [జీనత్థి (సీ. స్యా. పీ.)], ఏతేన నిమినా తువం.

౨౯.

‘‘తదిఙ్ఘ ¶ సమపేక్ఖస్సు [సమవేక్ఖసు (సీ. పీ.)], హోతు గిద్ధి తవమ్హసు [తవస్మసు (సీ. స్యా.)];

మం పుబ్బే బన్ధ పాసేన, పచ్ఛా ముఞ్చ దిజాధిపం.

౩౦.

‘‘తావదేవ చ తే లాభో, కతాస్స [కతస్సా (సీ. పీ.)] యాచనాయ చ;

మిత్తి చ ధతరట్ఠేహి, యావజీవాయ తే సియా’’.

౩౧.

‘‘పస్సన్తు నో మహాసఙ్ఘా, తయా ముత్తం ఇతో గతం;

మిత్తామచ్చా చ భచ్చా చ, పుత్తదారా చ బన్ధవా.

౩౨.

‘‘న చ తే తాదిసా మిత్తా, బహూనం [బహున్నం (సీ. పీ.)] ఇధ విజ్జతి;

యథా త్వం ధతరట్ఠస్స, పాణసాధారణో సఖా.

౩౩.

‘‘సో తే సహాయం ముఞ్చామి, హోతు రాజా తవానుగో;

కామం ఖిప్పమితో గన్త్వా, ఞాతిమజ్ఝే విరోచథ’’.

౩౪.

‘‘సో పతీతో పముత్తేన, భత్తునా [భత్తునో (స్యా.)] భత్తుగారవో;

అజ్ఝభాసథ వక్కఙ్గో [వఙ్కఙ్గో (స్యా.)], వాచం కణ్ణసుఖం భణం.

౩౫.

‘‘ఏవం లుద్దక నన్దస్సు, సహ సబ్బేహి ఞాతిభి;

యథాహమజ్జ నన్దామి, ముత్తం దిస్వా దిజాధిపం’’.

౩౬.

‘‘ఏహి ¶ తం అనుసిక్ఖామి, యథా త్వమపి లచ్ఛసే;

లాభం తవాయం [యథాయం (సీ. పీ.)] ధతరట్ఠో, పాపం కిఞ్చి [కఞ్చి (సీ.)] న దక్ఖతి.

౩౭.

‘‘ఖిప్పమన్తేపురం నేత్వా [గన్త్వా (స్యా. క.)], రఞ్ఞో దస్సేహి నో ఉభో;

అబద్ధే పకతిభూతే, కాజే [కాచే (పీ.)] ఉభయతో ఠితే.

౩౮.

‘‘ధతరట్ఠా మహారాజ, హంసాధిపతినో ఇమే;

అయఞ్హి ¶ రాజా హంసానం, అయం సేనాపతీతరో.

౩౯.

‘‘అసంసయం ఇమం దిస్వా, హంసరాజం నరాధిపో;

పతీతో సుమనో విత్తో [చిత్తో (క.)], బహుం దస్సతి తే ధనం’’.

౪౦.

‘‘తస్స తం వచనం సుత్వా, కమ్మునా ఉపపాదయి;

ఖిప్పమన్తేపురం గన్త్వా, రఞ్ఞో హంసే అదస్సయి;

అబద్ధే పకతిభూతే, కాజే ఉభయతో ఠితే.

౪౧.

‘‘ధతరట్ఠా ¶ మహారాజ, హంసాధిపతినో ఇమే;

అయఞ్హి రాజా హంసానం, అయం సేనాపతీతరో’’.

౪౨.

‘‘కథం పనిమే విహఙ్గా [విహగా (సీ. పీ.)], తవ హత్థత్తమాగతా [హత్థత్థ’మాగతా (సీ. స్యా. పీ.)];

కథం లుద్దో మహన్తానం, ఇస్సరే ఇధ అజ్ఝగా’’.

౪౩.

‘‘విహితా సన్తిమే పాసా, పల్లలేసు జనాధిప;

యం యదాయతనం మఞ్ఞే, దిజానం పాణరోధనం.

౪౪.

‘‘తాదిసం పాసమాసజ్జ, హంసరాజా అబజ్ఝథ;

తం అబద్ధో ఉపాసీనో, మమాయం అజ్ఝభాసథ.

౪౫.

‘‘సుదుక్కరం అనరియేహి, దహతే భావముత్తమం;

భత్తురత్థే పరక్కన్తో, ధమ్మయుత్తో [ధమ్మే యుత్తో (సీ. పీ.)] విహఙ్గమో.

౪౬.

‘‘అత్తనాయం [అత్తనో యం (స్యా.)] చజిత్వాన, జీవితం జీవితారహో;

అనుత్థునన్తో ఆసీనో, భత్తు యాచిత్థ జీవితం.

౪౭.

‘‘తస్స తం వచనం సుత్వా, పసాదమహమజ్ఝగా;

తతో నం పాముచిం [పాముఞ్చిం (పీ. క.)] పాసా, అనుఞ్ఞాసిం సుఖేన చ.

౪౮.

‘‘‘సో ¶ ¶ పతీతో పముత్తేన, భత్తునా భత్తుగారవో;

అజ్ఝభాసథ వక్కఙ్గో, వాచం కణ్ణసుఖం భణం.

౪౯.

‘‘‘ఏవం లుద్దక నన్దస్సు, సహ సబ్బేహి ఞాతిభి;

యథాహమజ్జ నన్దామి, ముత్తం దిస్వా దిజాధిపం.

౫౦.

‘‘‘ఏహి తం అనుసిక్ఖామి, యథా త్వమపి లచ్ఛసే;

లాభం తవాయం ధతరట్ఠో, పాపం కిఞ్చి న దక్ఖతి.

౫౧.

‘‘‘ఖిప్పమన్తేపురం నేత్వా [గన్త్వా (సబ్బత్థ)], రఞ్ఞో దస్సేహి నో ఉభో;

అబద్ధే పకతిభూతే, కాజే ఉభయతో ఠితే.

౫౨.

‘‘‘ధతరట్ఠా మహారాజ, హంసాధిపతినో ఇమే;

అయఞ్హి రాజా హంసానం, అయం సేనాపతీతరో.

౫౩.

‘‘‘అసంసయం ఇమం దిస్వా, హంసరాజం నరాధిపో;

పతీతో సుమనో విత్తో, బహుం దస్సతి తే ధనం’.

౫౪.

‘‘ఏవమేతస్స వచనా, ఆనీతామే ఉభో మయా;

ఏత్థేవ హి ఇమే ఆసుం [అస్సు (సీ. స్యా. పీ.)], ఉభో అనుమతా మయా.

౫౫.

‘‘సోయం ఏవం గతో పక్ఖీ, దిజో పరమధమ్మికో;

మాదిసస్స హి లుద్దస్స, జనయేయ్యాథ మద్దవం.

౫౬.

‘‘ఉపాయనఞ్చ ¶ తే దేవ, నాఞ్ఞం పస్సామి ఏదిసం;

సబ్బసాకుణికాగామే, తం పస్స మనుజాధిప’’.

౫౭.

‘‘దిస్వా నిసిన్నం రాజానం, పీఠే సోవణ్ణయే సుభే;

అజ్ఝభాసథ వక్కఙ్గో, వాచం కణ్ణసుఖం భణం.

౫౮.

‘‘కచ్చిన్ను ¶ భోతో కుసలం, కచ్చి భోతో అనామయం;

కచ్చి రట్ఠమిదం ఫీతం, ధమ్మేన మనుసాససి’’.

౫౯.

‘‘కుసలఞ్చేవ మే హంస, అథో హంస అనామయం;

అథో రట్ఠమిదం ఫీతం, ధమ్మేన మనుసాసహం’’ [మనుసిస్సతి (సీ. పీ.)].

౬౦.

‘‘కచ్చి భోతో అమచ్చేసు, దోసో కోచి న విజ్జతి;

కచ్చి చ [కచ్చిన్ను (సీ. పీ.)] తే తవత్థేసు, నావకఙ్ఖన్తి జీవితం’’.

౬౧.

‘‘అథోపి ¶ మే అమచ్చేసు, దోసో కోచి న విజ్జతి;

అథోపి తే [అథోపిమే (సీ. పీ.)] మమత్థేసు, నావకఙ్ఖన్తి జీవితం’’.

౬౨.

‘‘కచ్చి తే సాదిసీ భరియా, అస్సవా పియభాణినీ;

పుత్తరూపయసూపేతా, తవ ఛన్దవసానుగా’’.

౬౩.

‘‘అథో మే సాదిసీ భరియా, అస్సవా పియభాణినీ;

పుత్తరూపయసూపేతా, మమ ఛన్దవసానుగా’’.

౬౪.

‘‘భవన్తం [భవం తు (సీ. పీ.), భవన్ను (స్యా.)] కచ్చి ను మహా-సత్తుహత్థత్తతం [హత్థత్థతం (సీ. స్యా. పీ.)] గతో;

దుక్ఖమాపజ్జి విపులం, తస్మిం పఠమమాపదే.

౬౫.

‘‘కచ్చి యన్తాపతిత్వాన, దణ్డేన సమపోథయి;

ఏవమేతేసం జమ్మానం, పాతికం [పాకతికం (సీ. పీ.)] భవతి తావదే’’.

౬౬.

‘‘ఖేమమాసి మహారాజ, ఏవమాపదియా సతి [ఏవమాపది సంసతి (సీ. పీ.)];

న చాయం కిఞ్చి రస్మాసు, సత్తూవ సమపజ్జథ.

౬౭.

‘‘పచ్చగమిత్థ నేసాదో, పుబ్బేవ అజ్ఝభాసథ;

తదాయం సుముఖోయేవ, పణ్డితో పచ్చభాసథ.

౬౮.

‘‘తస్స ¶ తం వచనం సుత్వా, పసాదమయమజ్ఝగా;

తతో మం పాముచీ పాసా, అనుఞ్ఞాసి సుఖేన చ.

౬౯.

‘‘ఇదఞ్చ సుముఖేనేవ, ఏతదత్థాయ చిన్తితం;

భోతో సకాసేగమనం [సకాసే + ఆగమనం], ఏతస్స ధనమిచ్ఛతా’’.

౭౦.

‘‘స్వాగతఞ్చేవిదం భవతం, పతీతో చస్మి దస్సనా;

ఏసో చాపి బహుం విత్తం, లభతం యావదిచ్ఛతి’’ [యావతిచ్ఛతి (సీ. పీ.)].

౭౧.

‘‘సన్తప్పయిత్వా ¶ నేసాదం, భోగేహి మనుజాధిపో;

అజ్ఝభాసథ వక్కఙ్గం, వాచం కణ్ణసుఖం భణం’’.

౭౨.

‘‘యం ఖలు ధమ్మమాధీనం, వసో వత్తతి కిఞ్చనం;

సబ్బత్థిస్సరియం తవ [సబ్బత్థిస్సరియం భవతం (సీ. స్యా. పీ.), సబ్బిస్సరియం భవతం (స్యా. క.)], తం పసాస [పసాసథ (సీ. స్యా. పీ.)] యదిచ్ఛథ.

౭౩.

‘‘దానత్థం ¶ ఉపభోత్తుం వా, యం చఞ్ఞం ఉపకప్పతి;

ఏతం దదామి వో విత్తం, ఇస్సరియం [ఇస్సేరం (సీ.), ఇస్సరం (పీ.)] విస్సజామి వో’’.

౭౪.

‘‘యథా చ మ్యాయం సుముఖో, అజ్ఝభాసేయ్య పణ్డితో;

కామసా బుద్ధిసమ్పన్నో, తం మ్యాస్స పరమప్పియం’’.

౭౫.

‘‘అహం ఖలు మహారాజ, నాగరాజారివన్తరం;

పటివత్తుం న సక్కోమి, న మే సో వినయో సియా.

౭౬.

‘‘అమ్హాకఞ్చేవ సో [యో (సీ. పీ.)] సేట్ఠో, త్వఞ్చ ఉత్తమసత్తవో;

భూమిపాలో మనుస్సిన్దో, పూజా బహూహి హేతుహి.

౭౭.

‘‘తేసం ఉభిన్నం భణతం, వత్తమానే వినిచ్ఛయే;

నన్తరం [నాన్తరం (సీ. పీ.)] పటివత్తబ్బం, పేస్సేన [పేసేన (క.)] మనుజాధిప’’.

౭౮.

‘‘ధమ్మేన ¶ కిర నేసాదో, పణ్డితో అణ్డజో ఇతి;

న హేవ అకతత్తస్స, నయో ఏతాదిసో సియా.

౭౯.

‘‘ఏవం అగ్గపకతిమా, ఏవం ఉత్తమసత్తవో;

యావతత్థి మయా దిట్ఠా, నాఞ్ఞం పస్సామి ఏదిసం.

౮౦.

‘‘తుట్ఠోస్మి వో పకతియా, వాక్యేన మధురేన చ;

ఏసో చాపి మమచ్ఛన్దో, చిరం పస్సేయ్య వో ఉభో’’.

౮౧.

‘‘యం కిచ్చం [యంకిఞ్చి (పీ.)] పరమే మిత్తే, కతమస్మాసు [రస్మాసు (సీ. పీ.)] తం తయా;

పత్తా నిస్సంసయం త్యామ్హా [త్యమ్హా (పీ.)], భత్తిరస్మాసు యా తవ.

౮౨.

‘‘అదుఞ్చ నూన సుమహా, ఞాతిసఙ్ఘస్స మన్తరం;

అదస్సనేన అస్మాకం [అమ్హాకం (సీ. పీ.)], దుక్ఖం బహూసు పక్ఖిసు.

౮౩.

‘‘తేసం సోకవిఘాతాయ, తయా అనుమతా మయం;

తం పదక్ఖిణతో కత్వా, ఞాతిం [ఞాతీ (సీ. స్యా. పీ.)] పస్సేమురిన్దమ [పస్సేమరిన్దమ (సీ. పీ.)].

౮౪.

‘‘అద్ధాహం విపులం పీతిం, భవతం విన్దామి దస్సనా;

ఏసో చాపి మహా అత్థో, ఞాతివిస్సాసనా సియా’’.

౮౫.

‘‘ఇదం ¶ వత్వా ధతరట్ఠో [ధతరట్ఠా (సీ.)], హంసరాజా నరాధిపం;

ఉత్తమం జవమన్వాయ [ఉత్తమజవమత్తాయ (సీ. పీ.)], ఞాతిసఙ్ఘం ఉపాగముం.

౮౬.

‘‘తే ¶ అరోగే అనుప్పత్తే, దిస్వాన పరమే దిజే;

కేకాతి మకరుం హంసా, పుథుసద్దో అజాయథ.

౮౭.

‘‘తే పతీతా పముత్తేన, భత్తునా భత్తుగారవా;

సమన్తా పరికిరింసు [పరికరింసు (సీ. స్యా. పీ.)], అణ్డజా లద్ధపచ్చయా’’.

౮౮.

‘‘ఏవం ¶ మిత్తవతం అత్థా, సబ్బే హోన్తి పదక్ఖిణా;

హంసా యథా ధతరట్ఠా, ఞాతిసఙ్ఘం ఉపాగము’’న్తి.

చూళ [చుల్ల (సీ. స్యా. పీ.)] హంసజాతకం పఠమం.

౫౩౪. మహాహంసజాతకం (౨)

౮౯.

‘‘ఏతే హంసా పక్కమన్తి, వక్కఙ్గా భయమేరితా;

హరిత్తచ హేమవణ్ణ, కామం సుముఖ పక్కమ.

౯౦.

‘‘ఓహాయ మం ఞాతిగణా, ఏకం పాసవసం గతం;

అనపేక్ఖమానా గచ్ఛన్తి, కిం ఏకో అవహీయసి.

౯౧.

‘‘పతేవ పతతం సేట్ఠ, నత్థి బద్ధే సహాయతా;

మా అనీఘాయ హాపేసి, కామం సుముఖ పక్కమ’’.

౯౨.

‘‘నాహం దుక్ఖపరేతోపి [దుక్ఖపరేతో’’తి (జా. ౧.౧౫.౧౩౬) అట్ఠకథాయో ఓలోకేతబ్బా], ధతరట్ఠ తువం [తవం (సీ. పీ.)] జహే;

జీవితం మరణం వా మే, తయా సద్ధిం భవిస్సతి.

౯౩.

‘‘నాహం దుక్ఖపరేతోపి, ధతరట్ఠ తువం జహే;

న మం అనరియసంయుత్తే, కమ్మే యోజేతుమరహసి.

౯౪.

‘‘సకుమారో సఖా త్యస్మి, సచిత్తే చస్మి తే [సమితే (పీ.), త్యస్మి తే (క.)] ఠితో;

ఞాతో సేనాపతి త్యాహం, హంసానం పవరుత్తమ.

౯౫.

‘‘కథం ¶ అహం వికత్థిస్సం [వికత్తిస్సం (పీ.)], ఞాతిమజ్ఝే ఇతో గతో;

తం హిత్వా పతతం సేట్ఠ, కిం తే వక్ఖామితో గతో;

ఇధ పాణం చజిస్సామి, నానరియం [న అనరియం (పీ.)] కత్తుముస్సహే’’.

౯౬.

‘‘ఏసో ¶ హి ధమ్మో సుముఖ, యం త్వం అరియపథే ఠితో;

యో భత్తారం సఖారం మం, న పరిచ్చత్తుముస్సహే.

౯౭.

‘‘తఞ్హి మే పేక్ఖమానస్స, భయం నత్వేవ జాయతి;

అధిగచ్ఛసి త్వం మయ్హం, ఏవం భూతస్స జీవితం’’.

౯౮.

‘‘ఇచ్చేవం ¶ [ఇచ్చేవ (సీ. పీ.)] మన్తయన్తానం, అరియానం అరియవుత్తినం;

దణ్డమాదాయ నేసాదో, ఆపతీ [ఆపదీ (క.)] తురితో భుసం.

౯౯.

‘‘తమాపతన్తం దిస్వాన, సుముఖో అతిబ్రూహయి [అపరిబ్రూహయి (సీ. పీ.)];

అట్ఠాసి పురతో రఞ్ఞో, హంసో విస్సాసయం బ్యధం [బ్యథం (సీ. స్యా. పీ.)].

౧౦౦.

‘‘మా భాయి పతతం సేట్ఠ, న హి భాయన్తి తాదిసా;

అహం యోగం పయుఞ్జిస్సం, యుత్తం ధమ్మూపసంహితం;

తేన పరియాపదానేన [పరియాదానేన (క.)], ఖిప్పం పాసా పమోక్ఖసి’’.

౧౦౧.

‘‘తస్స తం వచనం సుత్వా, సుముఖస్స సుభాసితం;

పహట్ఠలోమో నేసాదో, అఞ్జలిస్స పణామయి.

౧౦౨.

‘‘న మే సుతం వా దిట్ఠం వా, భాసన్తో మానుసిం దిజో;

అరియం బ్రువానో [బ్రూహన్తో (స్యా. క.)] వక్కఙ్గో, చజన్తో మానుసిం గిరం.

౧౦౩.

‘‘కిన్ను తాయం దిజో హోతి, ముత్తో బద్ధం ఉపాససి;

ఓహాయ సకుణా యన్తి, కిం ఏకో అవహీయసి’’.

౧౦౪.

‘‘రాజా మే సో దిజామిత్త, సేనాపచ్చస్స కారయిం;

తమాపదే పరిచ్చత్తుం, నుస్సహే విహగాధిపం.

౧౦౫.

‘‘మహాగణాయ భత్తా మే, మా ఏకో బ్యసనం అగా;

తథా ¶ తం సమ్మ నేసాద, భత్తాయం అభితో రమే’’.

౧౦౬.

‘‘అరియవత్తసి ¶ వక్కఙ్గ, యో పిణ్డమపచాయసి;

చజామి తే తం భత్తారం, గచ్ఛథూభో [గచ్ఛతు భో (పీ.)] యథాసుఖం’’.

౧౦౭.

‘‘సచే అత్తప్పయోగేన, ఓహితో హంసపక్ఖినం;

పటిగణ్హామ తే సమ్మ, ఏతం అభయదక్ఖిణం.

౧౦౮.

‘‘నో చే అత్తప్పయోగేన, ఓహితో హంసపక్ఖినం;

అనిస్సరో ముఞ్చమమ్హే, థేయ్యం కయిరాసి లుద్దక’’.

౧౦౯.

‘‘యస్స త్వం భతకో [భటకో (క.)] రఞ్ఞో, కామం తస్సేవ పాపయ;

తత్థ సంయమనో [సంయమానో (పీ.)] రాజా, యథాభిఞ్ఞం కరిస్సతి’’.

౧౧౦.

‘‘ఇచ్చేవం వుత్తో నేసాదో, హేమవణ్ణే హరిత్తచే;

ఉభో హత్థేహి సఙ్గయ్హ [పగ్గయ్హ (స్యా. క.)], పఞ్జరే అజ్ఝవోదహి.

౧౧౧.

‘‘తే పఞ్జరగతే పక్ఖీ, ఉభో భస్సరవణ్ణినే;

సుముఖం ధతరట్ఠఞ్చ, లుద్దో ఆదాయ పక్కమి’’.

౧౧౨.

‘‘హరీయమానో ¶ ధతరట్ఠో, సుముఖం ఏతదబ్రవి;

బాళ్హం భాయామి సుముఖ, సామాయ లక్ఖణూరుయా;

అస్మాకం వధమఞ్ఞాయ, అథత్తానం వధిస్సతి.

౧౧౩.

‘‘పాకహంసా చ సుముఖ, సుహేమా హేమసుత్తచా;

కోఞ్చీ సముద్దతీరేవ, కపణా నూన రుచ్ఛతి’’.

౧౧౪.

‘‘ఏవం మహన్తో లోకస్స, అప్పమేయ్యో మహాగణీ;

ఏకిత్థిమనుసోచేయ్య, నయిదం పఞ్ఞవతామివ.

౧౧౫.

‘‘వాతోవ ¶ గన్ధమాదేతి, ఉభయం ఛేకపాపకం;

బాలో ఆమకపక్కంవ, లోలో అన్ధోవ ఆమిసం.

౧౧౬.

‘‘అవినిచ్ఛయఞ్ఞు అత్థేసు, మన్దోవ పటిభాసి [పటిభాతి (క.)] మం;

కిచ్చాకిచ్చం న జానాసి, సమ్పత్తో కాలపరియాయం.

౧౧౭.

‘‘అడ్ఢుమ్మత్తో ఉదీరేసి, యో సేయ్యా మఞ్ఞసిత్థియో;

బహుసాధారణా హేతా, సోణ్డానంవ సురాఘరం.

౧౧౮.

‘‘మాయా ¶ చేసా మరీచీ చ, సోకో రోగో చుపద్దవో;

ఖరా చ బన్ధనా చేతా, మచ్చుపాసా గుహాసయా [పచ్చుపాసో గుహాసయో (సీ. పీ.)];

తాసు యో విస్ససే పోసో, సో నరేసు నరాధమో’’.

౧౧౯.

‘‘యం వుద్ధేహి ఉపఞ్ఞాతం, కో తం నిన్దితుమరహతి;

మహాభూతిత్థియో నామ, లోకస్మిం ఉదపజ్జిసుం.

౧౨౦.

‘‘ఖిడ్డా పణిహితా త్యాసు, రతి త్యాసు పతిట్ఠితా;

బీజాని త్యాసు రూహన్తి, యదిదం సత్తా పజాయరే;

తాసు కో నిబ్బిదే [నిబ్బిజే (క.)] పోసో, పాణమాసజ్జ పాణిభి [పాణహి (సీ.)].

౧౨౧.

‘‘త్వమేవ నఞ్ఞో సుముఖ, థీనం అత్థేసు యుఞ్జసి;

తస్స త్యజ్జ భయే జాతే, భీతేన జాయతే మతి.

౧౨౨.

‘‘సబ్బో హి సంసయం పత్తో, భయం భీరు తితిక్ఖతి;

పణ్డితా చ మహన్తానో [మహత్తానో (సీ.)], అత్థే యుఞ్జన్తి దుయ్యుజే.

౧౨౩.

‘‘ఏతదత్థాయ రాజానో, సూరమిచ్ఛన్తి మన్తినం;

పటిబాహతి యం సూరో, ఆపదం అత్తపరియాయం.

౧౨౪.

‘‘మా ¶ నో అజ్జ వికన్తింసు, రఞ్ఞో సూదా మహానసే;

తథా హి వణ్ణో పత్తానం, ఫలం వేళుంవ తం వధి.

౧౨౫.

‘‘ముత్తోపి ¶ న ఇచ్ఛి [నిచ్ఛసి (క.)] ఉడ్డేతుం [ఓడ్డేతుం (సీ.)], సయం బన్ధం ఉపాగమి;

సోపజ్జ సంసయం పత్తో, అత్థం గణ్హాహి మా ముఖం’’.

౧౨౬.

‘‘సో తం [త్వం (స్యా. పీ.)] యోగం పయుఞ్జస్సు, యుత్తం ధమ్మూపసంహితం [ధమ్మోపసఞ్హితం (క.)];

తవ పరియాపదానేన, మమ పాణేసనం చర’’.

౧౨౭.

‘‘మా భాయి పతతం సేట్ఠ, న హి భాయన్తి తాదిసా;

అహం యోగం పయుఞ్జిస్సం, యుత్తం ధమ్మూపసంహితం [ధమ్మోపసఞ్హితం (క.)];

మమ పరియాపదానేన, ఖిప్పం పాసా పమోక్ఖసి’’.

౧౨౮.

‘‘సో [స (సీ.)] లుద్దో హంసకాజేన [హంసకాచేన (పీ.)], రాజద్వారం ఉపాగమి;

పటివేదేథ మం రఞ్ఞో, ధతరట్ఠాయమాగతో’’.

౧౨౯.

‘‘తే ¶ దిస్వా పుఞ్ఞసంకాసే, ఉభో లక్ఖణసమ్మతే [లక్ఖఞ్ఞాసమ్మతే (సీ. పీ.)];

ఖలు సంయమనో రాజా, అమచ్చే అజ్ఝభాసథ.

౧౩౦.

‘‘దేథ లుద్దస్స వత్థాని, అన్నం పానఞ్చ భోజనం;

కామం కరో హిరఞ్ఞస్స, యావన్తో ఏస ఇచ్ఛతి’’.

౧౩౧.

‘‘దిస్వా లుద్దం పసన్నత్తం, కాసిరాజా తదబ్రవి;

యద్యాయం [యదాయం (సీ. స్యా. పీ.)] సమ్మ ఖేమక, పుణ్ణా హంసేహి తిట్ఠతి.

౧౩౨.

‘‘కథం రుచిమజ్ఝగతం, పాసహత్థో ఉపాగమి;

ఓకిణ్ణం ఞాతిసఙ్ఘేహి, నిమ్మజ్ఝిమం [నిమజ్ఝిమం (సీ. పీ. క.)] కథం గహి’’.

౧౩౩.

‘‘అజ్జ మే సత్తమా రత్తి, అదనాని [ఆదానాని (స్యా. పీ. క.)] ఉపాసతో [ఉపాగతో (క.)];

పదమేతస్స ¶ అన్వేసం, అప్పమత్తో ఘటస్సితో.

౧౩౪.

‘‘అథస్స పదమద్దక్ఖిం, చరతో అదనేసనం;

తత్థాహం ఓదహిం పాసం, ఏవం తం [ఏవేతం (సీ. పీ.)] దిజమగ్గహిం’’.

౧౩౫.

‘‘లుద్ద ద్వే ఇమే సకుణా, అథ ఏకోతి భాససి;

చిత్తం ను తే విపరియత్తం [విపరియత్థం (పీ.)], అదు కిన్ను జిగీససి’’ [జిగింససి (సీ. పీ.)].

౧౩౬.

‘‘యస్స లోహితకా తాలా, తపనీయనిభా సుభా;

ఉరం సంహచ్చ తిట్ఠన్తి, సో మే బన్ధం ఉపాగమి.

౧౩౭.

‘‘అథాయం భస్సరో పక్ఖీ, అబద్ధో బద్ధమాతురం;

అరియం బ్రువానో అట్ఠాసి, చజన్తో మానుసిం గిరం’’.

౧౩౮.

‘‘అథ కిం [అథ కిన్ను (సీ. పీ.), కథం ను (స్యా.)] దాని సుముఖ, హనుం సంహచ్చ తిట్ఠసి;

అదు మే పరిసం పత్తో, భయా భీతో న భాససి’’.

౧౩౯.

‘‘నాహం ¶ కాసిపతి భీతో, ఓగయ్హ పరిసం తవ;

నాహం భయా న భాసిస్సం, వాక్యం అత్థమ్హి తాదిసే’’.

౧౪౦.

‘‘న తే అభిసరం పస్సే, న రథే నపి పత్తికే;

నాస్స చమ్మం వ కీటం వా, వమ్మితే చ ధనుగ్గహే.

౧౪౧.

‘‘న ¶ హిరఞ్ఞం సువణ్ణం వా, నగరం వా సుమాపితం;

ఓకిణ్ణపరిఖం దుగ్గం, దళ్హమట్టాలకోట్ఠకం;

యత్థ పవిట్ఠో సుముఖ, భాయితబ్బం న భాయసి’’.

౧౪౨.

‘‘న మే అభిసరేనత్థో, నగరేన ధనేన వా;

అపథేన పథం యామ, అన్తలిక్ఖేచరా మయం.

౧౪౩.

‘‘సుతా ¶ చ పణ్డితా త్యమ్హా, నిపుణా అత్థచిన్తకా [చత్థచిన్తకా (క.)];

భాసేమత్థవతిం వాచం, సచ్చే చస్స పతిట్ఠితో.

౧౪౪.

‘‘కిఞ్చ తుయ్హం అసచ్చస్స, అనరియస్స కరిస్సతి;

ముసావాదిస్స లుద్దస్స, భణితమ్పి సుభాసితం’’.

౧౪౫.

‘‘తం బ్రాహ్మణానం వచనా, ఇమం ఖేమమకారయి [ఖేమికారయి (సీ. పీ.)];

అభయఞ్చ తయా ఘుట్ఠం, ఇమాయో దసధా దిసా.

౧౪౬.

‘‘ఓగయ్హ తే పోక్ఖరణిం, విప్పసన్నోదకం సుచిం;

పహూతం చాదనం తత్థ, అహింసా చేత్థ పక్ఖినం.

౧౪౭.

‘‘ఇదం సుత్వాన నిగ్ఘోసం, ఆగతమ్హ తవన్తికే;

తే తే బన్ధస్మ పాసేన, ఏతం తే భాసితం ముసా.

౧౪౮.

‘‘ముసావాదం పురక్ఖత్వా, ఇచ్ఛాలోభఞ్చ పాపకం;

ఉభో సన్ధిమతిక్కమ్మ, అసాతం ఉపపజ్జతి’’.

౧౪౯.

‘‘నాపరజ్ఝామ సుముఖ, నపి లోభావ మగ్గహిం;

సుతా చ పణ్డితాత్యత్థ, నిపుణా అత్థచిన్తకా.

౧౫౦.

‘‘అప్పేవత్థవతిం వాచం, బ్యాహరేయ్యుం [బ్యాకరేయ్యుం (సీ. పీ.)] ఇధాగతా;

తథా తం సమ్మ నేసాదో, వుత్తో సుముఖ మగ్గహి’’.

౧౫౧.

‘‘నేవ భీతా [భూతా (స్యా. క.)] కాసిపతి, ఉపనీతస్మి జీవితే;

భాసేమత్థవతిం వాచం, సమ్పత్తా కాలపరియాయం.

౧౫౨.

‘‘యో మిగేన మిగం హన్తి, పక్ఖిం వా పన పక్ఖినా;

సుతేన వా సుతం కిణ్యా [కిణే (సీ. పీ.)], కిం అనరియతరం తతో.

౧౫౩.

‘‘యో ¶ ¶ ¶ చారియరుదం [చ అరియరుదం (సీ. పీ.)] భాసే, అనరియధమ్మవస్సితో [అనరియధమ్మమవస్సితో (సీ.)];

ఉభో సో ధంసతే లోకా, ఇధ చేవ పరత్థ చ.

౧౫౪.

‘‘న మజ్జేథ యసం పత్తో, న బ్యాధే [బ్యథే (సీ. పీ.)] పత్తసంసయం;

వాయమేథేవ కిచ్చేసు, సంవరే వివరాని చ.

౧౫౫.

‘‘యే వుద్ధా అబ్భతిక్కన్తా [నాబ్భచిక్ఖన్తా (క.)], సమ్పత్తా కాలపరియాయం;

ఇధ ధమ్మం చరిత్వాన, ఏవంతే [ఏవేతే (సీ. పీ.)] తిదివం గతా.

౧౫౬.

‘‘ఇదం సుత్వా కాసిపతి, ధమ్మమత్తని పాలయ;

ధతరట్ఠఞ్చ ముఞ్చాహి, హంసానం పవరుత్తమం’’.

౧౫౭.

‘‘ఆహరన్తుదకం పజ్జం, ఆసనఞ్చ మహారహం;

పఞ్జరతో పమోక్ఖామి, ధతరట్ఠం యసస్సినం.

౧౫౮.

‘‘తఞ్చ సేనాపతిం ధీరం, నిపుణం అత్థచిన్తకం;

యో సుఖే సుఖితో రఞ్ఞే [రఞ్ఞో (సీ. స్యా. పీ. క.)], దుక్ఖితే హోతి దుక్ఖితో.

౧౫౯.

‘‘ఏదిసో ఖో అరహతి, పిణ్డమస్నాతు భత్తునో;

యథాయం సుముఖో రఞ్ఞో, పాణసాధారణో సఖా’’.

౧౬౦.

‘‘పీఠఞ్చ సబ్బసోవణ్ణం, అట్ఠపాదం మనోరమం;

మట్ఠం కాసికమత్థన్నం [కాసికపత్థిణ్ణం (సీ.), కాసికవత్థినం (స్యా. పీ.)], ధతరట్ఠో ఉపావిసి.

౧౬౧.

‘‘కోచ్ఛఞ్చ సబ్బసోవణ్ణం, వేయ్యగ్ఘపరిసిబ్బితం;

సుముఖో అజ్ఝుపావేక్ఖి, ధతరట్ఠస్సనన్తరా [అనన్తరం (సీ.)].

౧౬౨.

‘‘తేసం కఞ్చనపత్తేహి, పుథూ ఆదాయ కాసియో;

హంసానం అభిహారేసుం, అగ్గరఞ్ఞో పవాసితం’’.

౧౬౩.

‘‘దిస్వా ¶ అభిహటం అగ్గం, కాసిరాజేన పేసితం;

కుసలో ఖత్తధమ్మానం, తతో పుచ్ఛి అనన్తరా.

౧౬౪.

‘‘కచ్చిన్ను భోతో కుసలం, కచ్చి భోతో అనామయం;

కచ్చి రట్ఠమిదం ఫీతం, ధమ్మేన మనుసాససి’’.

౧౬౫.

‘‘కుసలఞ్చేవ ¶ మే హంస, అథో హంస అనామయం;

అథో రట్ఠమిదం ఫీతం, ధమ్మేనం మనుసాసహం.

౧౬౬.

‘‘కచ్చి భోతో అమచ్చేసు, దోసో కోచి న విజ్జతి;

కచ్చి చ తే తవత్థేసు, నావకఙ్ఖన్తి జీవితం’’.

౧౬౭.

‘‘అథోపి మే అమచ్చేసు, దోసో కోచి న విజ్జతి;

అథోపి తే మమత్థేసు, నావకఙ్ఖన్తి జీవితం’’.

౧౬౮.

‘‘కచ్చి ¶ తే సాదిసీ భరియా, అస్సవా పియభాణినీ;

పుత్తరూపయసూపేతా, తవ ఛన్దవసానుగా’’.

౧౬౯.

‘‘అథో మే సాదిసీ భరియా, అస్సవా పియభాణినీ;

పుత్తరూపయసూపేతా, మమ ఛన్దవసానుగా’’.

౧౭౦.

‘‘కచ్చి రట్ఠం అనుప్పీళం, అకుతోచిఉపద్దవం;

అసాహసేన ధమ్మేన, సమేన మనుసాససి’’.

౧౭౧.

‘‘అథో రట్ఠం అనుప్పీళం, అకుతోచిఉపద్దవం;

అసాహసేన ధమ్మేన, సమేన మనుసాసహం’’.

౧౭౨.

‘‘కచ్చి సన్తో అపచితా, అసన్తో పరివజ్జితా;

నో చే [చ (స్యా. క.)] ధమ్మం నిరంకత్వా, అధమ్మమనువత్తసి’’.

౧౭౩.

‘‘సన్తో ¶ చ మే అపచితా, అసన్తో పరివజ్జితా;

ధమ్మమేవానువత్తామి, అధమ్మో మే నిరఙ్కతో’’.

౧౭౪.

‘‘కచ్చి నానాగతం [కచ్చి నునాగతం (స్యా. క.)] దీఘం, సమవేక్ఖసి ఖత్తియ;

కచ్చి మత్తో [న మత్తో (సీ.)] మదనీయే, పరలోకం న సన్తసి’’.

౧౭౫.

‘‘నాహం అనాగతం [అహం అనాగతం (స్యా.)] దీఘం, సమవేక్ఖామి పక్ఖిమ;

ఠితో దససు ధమ్మేసు, పరలోకం న సన్తసే [సన్తసిం (స్యా.)].

౧౭౬.

‘‘దానం సీలం పరిచ్చాగం, అజ్జవం మద్దవం తపం;

అక్కోధం అవిహింసఞ్చ, ఖన్తిఞ్చ [ఖన్తీ చ (క.)] అవిరోధనం.

౧౭౭.

‘‘ఇచ్చేతే కుసలే ధమ్మే, ఠితే పస్సామి అత్తని;

తతో మే జాయతే పీతి, సోమనస్సఞ్చనప్పకం.

౧౭౮.

‘‘సుముఖో ¶ చ అచిన్తేత్వా, విసజ్జి [విస్సజి (సీ. పీ.)] ఫరుసం గిరం;

భావదోసమనఞ్ఞాయ, అస్మాకాయం విహఙ్గమో.

౧౭౯.

‘‘సో కుద్ధో ఫరుసం వాచం, నిచ్ఛారేసి అయోనిసో;

యానస్మాసు [యానస్మాసు (సీ. స్యా పీ.)] న విజ్జన్తి, నయిదం [న ఇదం (సీ. పీ.)] పఞ్ఞవతామివ’’.

౧౮౦.

‘‘అత్థి మే తం అతిసారం, వేగేన మనుజాధిప;

ధతరట్ఠే చ బద్ధస్మిం, దుక్ఖం మే విపులం అహు.

౧౮౧.

‘‘త్వం నో పితావ పుత్తానం, భూతానం ధరణీరివ;

అస్మాకం అధిపన్నానం, ఖమస్సు రాజకుఞ్జర’’.

౧౮౨.

‘‘ఏతం [ఏవం (స్యా. క.)] తే అనుమోదామ, యం భావం న నిగూహసి;

ఖిలం పభిన్దసి పక్ఖి, ఉజుకోసి విహఙ్గమ’’.

౧౮౩.

‘‘యం ¶ ¶ కిఞ్చి రతనం అత్థి, కాసిరాజ నివేసనే;

రజతం జాతరూపఞ్చ, ముత్తా వేళురియా బహూ.

౧౮౪.

‘‘మణయో సఙ్ఖముత్తఞ్చ, వత్థకం హరిచన్దనం;

అజినం దన్తభణ్డఞ్చ, లోహం కాళాయసం బహుం;

ఏతం దదామి వో విత్తం, ఇస్సరియం [ఇస్సేరం (సీ.), ఇస్సరం (స్యా. పీ. క.)] విస్సజామి వో’’.

౧౮౫.

‘‘అద్ధా అపచితా త్యమ్హా, సక్కతా చ రథేసభ;

ధమ్మేసు వత్తమానానం, త్వం నో ఆచరియో భవ.

౧౮౬.

‘‘ఆచరియ సమనుఞ్ఞాతా, తయా అనుమతా మయం;

తం పదక్ఖిణతో కత్వా, ఞాతిం [ఞాతీ (సీ. స్యా. పీ.)] పస్సేమురిన్దమ’’ [పస్సేమరిన్దమ (సీ. పీ.)].

౧౮౭.

‘‘సబ్బరత్తిం చిన్తయిత్వా, మన్తయిత్వా యథాతథం;

కాసిరాజా అనుఞ్ఞాసి, హంసానం పవరుత్తమం’’.

౧౮౮.

‘‘తతో రత్యా వివసానే, సూరియుగ్గమనం [సురియస్సుగ్గమనం (సీ. స్యా.), సురియుగ్గమనం (పీ.)] పతి;

పేక్ఖతో కాసిరాజస్స, భవనా తే [భవనతో (స్యా. క.)] విగాహిసుం’’.

౧౮౯.

‘‘తే అరోగే అనుప్పత్తే, దిస్వాన పరమే దిజే;

కేకాతి మకరుం హంసా, పుథుసద్దో అజాయథ.

౧౯౦.

‘‘తే ¶ పతీతా పముత్తేన, భత్తునా భత్తుగారవా;

సమన్తా పరికిరింసు, అణ్డజా లద్ధపచ్చయా’’.

౧౯౧.

‘‘ఏవం మిత్తవతం అత్థా, సబ్బే హోన్తి పదక్ఖిణా;

హంసా యథా ధతరట్ఠా, ఞాతిసఙ్ఘం ఉపాగము’’న్తి.

మహాహంసజాతకం దుతియం.

౫౩౫. సుధాభోజనజాతకం (౩)

౧౯౨.

‘‘నేవ ¶ కిణామి నపి విక్కిణామి, న చాపి మే సన్నిచయో చ అత్థి [ఇధత్థి (స్యా.)];

సుకిచ్ఛరూపం వతిదం పరిత్తం, పత్థోదనో నాలమయం దువిన్నం’’.

౧౯౩.

‘‘అప్పమ్హా అప్పకం దజ్జా, అనుమజ్ఝతో మజ్ఝకం;

బహుమ్హా బహుకం దజ్జా, అదానం నుపపజ్జతి [న ఉపపజ్జతి (సీ. పీ.)].

౧౯౪.

‘‘తం తం వదామి కోసియ, దేహి దానాని భుఞ్జ చ;

అరియమగ్గం సమారూహ [అరియం మగ్గం సమారుహ (సీ. పీ.)], నేకాసీ లభతే సుఖం’’.

౧౯౫.

‘‘మోఘఞ్చస్స ¶ హుతం హోతి, మోఘఞ్చాపి సమీహితం;

అతిథిస్మిం యో నిసిన్నస్మిం, ఏకో భుఞ్జతి భోజనం.

౧౯౬.

‘‘తం తం వదామి కోసియ, దేహి దానాని భుఞ్జ చ;

అరియమగ్గం సమారూహ, నేకాసీ లభతే సుఖం’’.

౧౯౭.

‘‘సచ్చఞ్చస్స హుతం హోతి, సచ్చఞ్చాపి సమీహితం;

అతిథిస్మిం యో నిసిన్నస్మిం, నేకో భుఞ్జతి భోజనం.

౧౯౮.

‘‘తం తం వదామి కోసియ, దేహి దానాని భుఞ్జ చ;

అరియమగ్గం సమారూహ, నేకాసీ లభతే సుఖం’’.

౧౯౯.

‘‘సరఞ్చ జుహతి పోసో, బహుకాయ గయాయ చ;

దోణే తిమ్బరుతిత్థస్మిం, సీఘసోతే మహావహే.

౨౦౦.

‘‘అత్ర చస్స హుతం హోతి, అత్ర చస్స సమీహితం;

అతిథిస్మిం ¶ యో నిసిన్నస్మిం, నేకో భుఞ్జతి భోజనం.

౨౦౧.

‘‘తం ¶ తం వదామి కోసియ, దేహి దానాని భుఞ్జ చ;

అరియమగ్గం సమారూహ, నేకాసీ లభతే సుఖం’’.

౨౦౨.

‘‘బళిసఞ్హి సో నిగిలతి [నిగ్గిలతి (సీ. పీ.)], దీఘసుత్తం సబన్ధనం;

అతిథిస్మిం యో నిసిన్నస్మిం, ఏకో భుఞ్జతి భోజనం.

౨౦౩.

‘‘తం తం వదామి కోసియ, దేహి దానాని భుఞ్జ చ;

అరియమగ్గం సమారూహ, నేకాసీ లభతే సుఖం’’.

౨౦౪.

‘‘ఉళారవణ్ణా వత బ్రాహ్మణా ఇమే, అయఞ్చ వో సునఖో కిస్స హేతు;

ఉచ్చావచం వణ్ణనిభం వికుబ్బతి, అక్ఖాథ నో బ్రాహ్మణా కే ను తుమ్హే’’.

౨౦౫.

‘‘చన్దో చ సూరియో చ [సూరియో చ (క.)] ఉభో ఇధాగతా, అయం పన మాతలి దేవసారథి;

సక్కోహమస్మి తిదసానమిన్దో, ఏసో చ ఖో పఞ్చసిఖోతి వుచ్చతి.

౨౦౬.

‘‘పాణిస్సరా ముదిఙ్గా చ [ముతిఙ్గా చ (సీ. స్యా. పీ.)], మురజాలమ్బరాని చ;

సుత్తమేనం పబోధేన్తి, పటిబుద్ధో చ నన్దతి’’.

౨౦౭.

‘‘యే కేచిమే మచ్ఛరినో కదరియా, పరిభాసకా సమణబ్రాహ్మణానం;

ఇధేవ నిక్ఖిప్ప సరీరదేహం, కాయస్స ¶ భేదా నిరయం వజన్తి’’.

౨౦౮.

‘‘యే కేచిమే సుగ్గతిమాసమానా [సుగ్గతిమాససానా (సీ. పీ.), సుగ్గతాసిసమానా (క.)], ధమ్మే ఠితా సంయమే సంవిభాగే;

ఇధేవ నిక్ఖిప్ప సరీరదేహం, కాయస్స భేదా సుగతిం వజన్తి’’.

౨౦౯.

‘‘త్వం ¶ నోసి ఞాతి పురిమాసు జాతిసు, సో మచ్ఛరీ రోసకో [కోసియో (స్యా. క.)] పాపధమ్మో;

తవేవ అత్థాయ ఇధాగతమ్హా, మా పాపధమ్మో నిరయం గమిత్థ’’ [అపత్థ (క. సీ. స్యా. పీ.)].

౨౧౦.

‘‘అద్ధా ¶ హి మం వో హితకామా, యం మం సమనుసాసథ;

సోహం తథా కరిస్సామి, సబ్బం వుత్తం హితేసిభి.

౨౧౧.

‘‘ఏసాహమజ్జేవ ఉపారమామి, న చాపిహం [న చాపహం (సీ. పీ.)] కిఞ్చి కరేయ్య పాపం;

న చాపి మే కిఞ్చి అదేయ్యమత్థి, న చాపిదత్వా ఉదకం పివామి [ఉదకమ్పహం పిబే (సీ.)].

౨౧౨.

‘‘ఏవఞ్చ మే దదతో సబ్బకాలం [సబ్బకాలే (క.)], భోగా ఇమే వాసవ ఖీయిస్సన్తి;

తతో అహం పబ్బజిస్సామి సక్క, హిత్వాన కామాని యథోధికాని’’.

౨౧౩.

‘‘నగుత్తమే గిరివరే గన్ధమాదనే, మోదన్తి ¶ తా దేవవరాభిపాలితా;

అథాగమా ఇసివరో సబ్బలోకగూ, సుపుప్ఫితం దుమవరసాఖమాదియ.

౨౧౪.

‘‘సుచిం సుగన్ధం తిదసేహి సక్కతం, పుప్ఫుత్తమం అమరవరేహి సేవితం;

అలద్ధ మచ్చేహి వ దానవేహి వా, అఞ్ఞత్ర దేవేహి తదారహం హిదం [హితం (స్యా.)].

౨౧౫.

‘‘తతో చతస్సో కనకత్తచూపమా, ఉట్ఠాయ నారియో పమదాధిపా మునిం;

ఆసా చ సద్ధా చ సిరీ తతో హిరీ, ఇచ్చబ్రవుం నారదదేవ బ్రాహ్మణం.

౨౧౬.

‘‘సచే ¶ అనుద్దిట్ఠం తయా మహాముని, పుప్ఫం ఇమం పారిఛత్తస్స బ్రహ్మే;

దదాహి నో సబ్బా గతి తే ఇజ్ఝతు, తువమ్పి నో హోహి యథేవ వాసవో.

౨౧౭.

‘‘తం యాచమానాభిసమేక్ఖ నారదో, ఇచ్చబ్రవీ సంకలహం ఉదీరయి;

న మయ్హమత్థత్థి ఇమేహి కోచి నం, యాయేవ వో సేయ్యసి సా పిళన్ధథ’’ [పిళయ్హథ (సీ. పీ.)].

౨౧౮.

‘‘త్వం నోత్తమేవాభిసమేక్ఖ నారద, యస్సిచ్ఛసి ¶ తస్సా అనుప్పవేచ్ఛసు;

యస్సా హి నో నారద త్వం పదస్ససి, సాయేవ నో హేహితి సేట్ఠసమ్మతా’’.

౨౧౯.

‘‘అకల్లమేతం వచనం సుగత్తే, కో బ్రాహ్మణో సంకలహం ఉదీరయే;

గన్త్వాన భూతాధిపమేవ పుచ్ఛథ, సచే న జానాథ ఇధుత్తమాధమం’’.

౨౨౦.

‘‘తా నారదేన పరమప్పకోపితా, ఉదీరితా వణ్ణమదేన మత్తా;

సకాసే [సకాసం (క.)] గన్త్వాన సహస్సచక్ఖునో, పుచ్ఛింసు భూతాధిపం కా ను సేయ్యసి’’.

౨౨౧.

‘‘తా దిస్వా ఆయత్తమనా పురిన్దదో, ఇచ్చబ్రవీ దేవవరో కతఞ్జలీ;

సబ్బావ వో హోథ సుగత్తే సాదిసీ, కో నేవ భద్దే కలహం ఉదీరయి’’.

౨౨౨.

‘‘యో ¶ సబ్బలోకచ్చరితో [సబ్బలోకం చరకో (సీ. స్యా. పీ.)] మహాముని, ధమ్మే ఠితో నారదో [నారద (స్యా.)] సచ్చనిక్కమో;

సో నోబ్రవి [బ్రవీ (సీ. స్యా. పీ.)] గిరివరే గన్ధమాదనే, గన్త్వాన భూతాధిపమేవ పుచ్ఛథ;

సచే న జానాథ ఇధుత్తమాధమం’’.

౨౨౩.

‘‘అసు ¶ [అసూ (స్యా.)] బ్రహారఞ్ఞచరో మహాముని, నాదత్వా భత్తం వరగత్తే భుఞ్జతి;

విచేయ్య దానాని దదాతి కోసియో, యస్సా హి సో దస్సతి సావ సేయ్యసి’’.

౨౨౪.

‘‘అసూ ¶ హి యో సమ్మతి దక్ఖిణం దిసం, గఙ్గాయ తీరే హిమవన్తపస్సని [హిమవన్తపస్మని (సీ. పీ. క.)];

స కోసియో దుల్లభపానభోజనో, తస్స సుధం పాపయ దేవసారథి’’.

౨౨౫.

‘‘స [సో (స్యా.)] మాతలీ దేవవరేన పేసితో, సహస్సయుత్తం అభిరుయ్హ సన్దనం;

సుఖిప్పమేవ [స ఖిప్పమేవ (సీ. పీ.)] ఉపగమ్మ అస్సమం, అదిస్సమానో మునినో సుధం అదా’’.

౨౨౬.

‘‘ఉదగ్గిహుత్తం ఉపతిట్ఠతో హి మే, పభఙ్కరం లోకతమోనుదుత్తమం;

సబ్బాని భూతాని అధిచ్చ [అతిచ్చ (సీ. పీ.)] వాసవో, కో నేవ మే పాణిసు కిం సుధోదహి.

౨౨౭.

‘‘సఙ్ఖూపమం సేతమతుల్యదస్సనం, సుచిం సుగన్ధం పియరూపమబ్భుతం;

అదిట్ఠపుబ్బం మమ జాతు చక్ఖుభి [జాతచక్ఖుహి (సీ. పీ.)], కా దేవతా పాణిసు కిం సుధోదహి’’.

౨౨౮.

‘‘అహం ¶ ¶ మహిన్దేన మహేసి పేసితో, సుధాభిహాసిం తురితో మహాముని;

జానాసి మం మాతలి దేవసారథి, భుఞ్జస్సు భత్తుత్తమ మాభివారయి [మా విచారయి (సీ. పీ.)].

౨౨౯.

‘‘భుత్తా చ సా ద్వాదస హన్తి పాపకే, ఖుదం పిపాసం అరతిం దరక్లమం [దరథం కిలం (స్యా.), దరథక్ఖమం (క.)];

కోధూపనాహఞ్చ వివాదపేసుణం, సీతుణ్హతన్దిఞ్చ రసుత్తమం ఇదం’’.

౨౩౦.

‘‘న కప్పతీ మాతలి మయ్హ భుఞ్జితుం, పుబ్బే అదత్వా ఇతి మే వతుత్తమం;

న చాపి ఏకాస్నమరీయపూజితం [ఏకాసనం అరియపూజితం (సీ. పీ.)], అసంవిభాగీ చ సుఖం న విన్దతి’’.

౨౩౧.

‘‘థీఘాతకా యే చిమే పారదారికా, మిత్తద్దునో యే చ సపన్తి సుబ్బతే;

సబ్బే చ తే మచ్ఛరిపఞ్చమాధమా, తస్మా అదత్వా ఉదకమ్పి నాస్నియే [నాస్మియే (సీ. పీ.)].

౨౩౨.

‘‘సో హిత్థియా వా పురిసస్స వా పన, దస్సామి దానం విదుసమ్పవణ్ణితం;

సద్ధా వదఞ్ఞూ ఇధ వీతమచ్ఛరా, భవన్తి ¶ హేతే సుచిసచ్చసమ్మతా’’ [సమ్మసమ్మతా (సీ.)].

౨౩౩.

‘‘అతో మతా [ముతా (సీ. పీ.)] దేవవరేన పేసితా, కఞ్ఞా చతస్సో కనకత్తచూపమా;

ఆసా చ సద్ధా చ సిరీ తతో హిరీ [సిరీ హిరీ తతో (పీ.)], తం అస్సమం ఆగము [ఆగముం (సీ. పీ. క.)] యత్థ కోసియో.

౨౩౪.

‘‘తా ¶ దిస్వా సబ్బో పరమప్పమోదితో [సబ్బా పరమప్పమోదితా (స్యా.)], సుభేన వణ్ణేన సిఖారివగ్గినో;

కఞ్ఞా చతస్సో చతురో చతుద్దిసా, ఇచ్చబ్రవీ మాతలినో చ సమ్ముఖా.

౨౩౫.

‘‘పురిమం దిసం కా త్వం పభాసి దేవతే, అలఙ్కతా తారవరావ ఓసధీ;

పుచ్ఛామి తం కఞ్చనవేల్లివిగ్గహే, ఆచిక్ఖ మే త్వం కతమాసి దేవతా.

౨౩౬.

‘‘సిరాహ దేవీమనుజేభి [మనుజేసు (సీ. స్యా. పీ.)] పూజితా, అపాపసత్తూపనిసేవినీ సదా;

సుధావివాదేన తవన్తిమాగతా, తం ¶ మం సుధాయ వరపఞ్ఞ భాజయ.

౨౩౭.

‘‘యస్సాహమిచ్ఛామి సుధం [సుఖం (పీ.)] మహాముని, సో [స (సీ. పీ.)] సబ్బకామేహి నరో పమోదతి;

సిరీతి మం జానహి జూహతుత్తమ, తం మం సుధాయ వరపఞ్ఞ భాజయ’’.

౨౩౮.

‘‘సిప్పేన విజ్జాచరణేన బుద్ధియా, నరా ఉపేతా పగుణా సకమ్మునా [సకమ్మనా (సీ. పీ.)];

తయా విహీనా న లభన్తి కిఞ్చనం [కిఞ్చినం (క.)], తయిదం న సాధు యదిదం తయా కతం.

౨౩౯.

‘‘పస్సామి ¶ పోసం అలసం మహగ్ఘసం, సుదుక్కులీనమ్పి అరూపిమం నరం;

తయానుగుత్తో సిరి జాతిమామపి [జాతిమం అపి (సీ.)], పేసేతి దాసం వియ భోగవా సుఖీ.

౨౪౦.

‘‘తం తం అసచ్చం అవిభజ్జసేవినిం, జానామి మూళ్హం విదురానుపాతినిం;

న తాదిసీ అరహతి ఆసనూదకం, కుతో సుధా గచ్ఛ న మయ్హ రుచ్చసి’’.

౨౪౧.

‘‘కా ¶ సుక్కదాఠా పటిముక్కకుణ్డలా, చిత్తఙ్గదా కమ్బువిమట్ఠధారినీ;

ఓసిత్తవణ్ణం పరిదయ్హ సోభసి, కుసగ్గిరత్తం అపిళయ్హ మఞ్జరిం.

౨౪౨.

‘‘మిగీవ భన్తా సరచాపధారినా, విరాధితా మన్దమివ ఉదిక్ఖసి;

కో తే దుతీయో ఇధ మన్దలోచనే, న ¶ భాయసి ఏకికా కాననే వనే’’.

౨౪౩.

‘‘న మే దుతీయో ఇధ మత్థి కోసియ, మసక్కసారప్పభవమ్హి దేవతా;

ఆసా సుధాసాయ తవన్తిమాగతా, తం మం సుధాయ వరపఞ్ఞ భాజయ’’.

౨౪౪.

‘‘ఆసాయ యన్తి వాణిజా ధనేసినో, నావం సమారుయ్హ పరేన్తి అణ్ణవే;

తే తత్థ సీదన్తి అథోపి ఏకదా, జీనాధనా ఏన్తి వినట్ఠపాభతా.

౨౪౫.

‘‘ఆసాయ ఖేత్తాని కసన్తి కస్సకా, వపన్తి బీజాని కరోన్తుపాయసో;

ఈతీనిపాతేన అవుట్ఠితాయ [అవుట్ఠికాయ (సీ. పీ.)] వా, న కిఞ్చి విన్దన్తి తతో ఫలాగమం.

౨౪౬.

‘‘అథత్తకారాని కరోన్తి భత్తుసు, ఆసం పురక్ఖత్వా నరా సుఖేసినో;

తే భత్తురత్థా అతిగాళ్హితా పున, దిసా పనస్సన్తి అలద్ధ కిఞ్చనం.

౨౪౭.

‘‘హిత్వాన [జహిత్వ (సీ. స్యా. పీ.)] ధఞ్ఞఞ్చ ధనఞ్చ ఞాతకే, ఆసాయ సగ్గాధిమనా సుఖేసినో;

తపన్తి ¶ లూఖమ్పి తపం చిరన్తరం, కుమగ్గమారుయ్హ [కుమ్మగ్గమారుయ్హ (సీ. స్యా. పీ.)] పరేన్తి దుగ్గతిం.

౨౪౮.

‘‘ఆసా ¶ విసంవాదికసమ్మతా ఇమే, ఆసే సుధాసం [సుధాయ (స్యా పీ. క.)] వినయస్సు అత్తని;

న తాదిసీ అరహతి ఆసనూదకం, కుతో సుధా గచ్ఛ న మయ్హ రుచ్చసి’’.

౨౪౯.

‘‘దద్దల్లమానా యససా యసస్సినీ, జిఘఞ్ఞనామవ్హయనం దిసం పతి;

పుచ్ఛామి తం కఞ్చనవేల్లివిగ్గహే, ఆచిక్ఖ మే త్వం కతమాసి దేవతా’’.

౨౫౦.

‘‘సద్ధాహ దేవీమనుజేహి [దేవీమనుజేసు (సీ. స్యా. పీ.)] పూజితా, అపాపసత్తూపనిసేవినీ సదా;

సుధావివాదేన తవన్తిమాగతా, తం మం సుధాయ వరపఞ్ఞ భాజయ’’.

౨౫౧.

‘‘దానం దమం చాగమథోపి సంయమం, ఆదాయ సద్ధాయ కరోన్తి హేకదా;

థేయ్యం ముసా కూటమథోపి పేసుణం, కరోన్తి హేకే పున విచ్చుతా తయా.

౨౫౨.

‘‘భరియాసు పోసో సదిసీసు పేక్ఖవా [పేఖవా (పీ.)], సీలూపపన్నాసు పతిబ్బతాసుపి;

వినేత్వాన ¶ [వినేత్వా (సీ. స్యా. పీ.)] ఛన్దం కులిత్థియాసుపి [కులధీతియాసుపి (సీ. పీ.)], కరోతి సద్ధం పున [పన (సీ. పీ.)] కుమ్భదాసియా.

౨౫౩.

‘‘త్వమేవ సద్ధే పరదారసేవినీ, పాపం కరోసి కుసలమ్పి రిఞ్చసి;

న తాదిసీ అరహతి ఆసనూదకం, కుతో సుధా గచ్ఛ న మయ్హ రుచ్చసి’’.

౨౫౪.

‘‘జిఘఞ్ఞరత్తిం ¶ అరుణస్మిమూహతే, యా దిస్సతి ఉత్తమరూపవణ్ణినీ;

తథూపమా మం పటిభాసి దేవతే, ఆచిక్ఖ మే త్వం కతమాసి అచ్ఛరా.

౨౫౫.

‘‘కాలా ¶ నిదాఘేరివ అగ్గిజారివ [అగ్గజాతివ (సీ.), అగ్గిజాతివ (పీ.)], అనిలేరితా లోహితపత్తమాలినీ;

కా తిట్ఠసి మన్దమిగావలోకయం [మన్దమివావలోకయం (సీ. పీ.)], భాసేసమానావ గిరం న ముఞ్చసి’’.

౨౫౬.

‘‘హిరాహ దేవీమనుజేహి పూజితా, అపాపసత్తూపనిసేవినీ సదా;

సుధావివాదేన తవన్తిమాగతా, సాహం న సక్కోమి సుధమ్పి యాచితుం;

కోపీనరూపా వియ యాచనిత్థియా’’.

౨౫౭.

‘‘ధమ్మేన ఞాయేన సుగత్తే లచ్ఛసి, ఏసో ¶ హి ధమ్మో న హి యాచనా సుధా;

తం తం అయాచన్తిమహం నిమన్తయే, సుధాయ యఞ్చిచ్ఛసి తమ్పి దమ్మి తే.

౨౫౮.

‘‘సా త్వం మయా అజ్జ సకమ్హి అస్సమే, నిమన్తితా కఞ్చనవేల్లివిగ్గహే;

తువఞ్హి మే సబ్బరసేహి పూజియా, తం పూజయిత్వాన సుధమ్పి అస్నియే’’.

౨౫౯.

‘‘సా కోసియేనానుమతా జుతీమతా, అద్ధా హిరి రమ్మం పావిసి యస్సమం;

ఉదకవన్తం [ఉదఞ్ఞవన్తం (సీ. పీ.)] ఫలమరియపూజితం, అపాపసత్తూపనిసేవితం సదా.

౨౬౦.

‘‘రుక్ఖగ్గహానా బహుకేత్థ పుప్ఫితా, అమ్బా పియాలా పనసా చ కింసుకా;

సోభఞ్జనా లోద్దమథోపి పద్మకా, కేకా చ భఙ్గా తిలకా సుపుప్ఫితా.

౨౬౧.

‘‘సాలా ¶ కరేరీ బహుకేత్థ జమ్బుయో, అస్సత్థనిగ్రోధమధుకవేతసా [వేదిసా (క.)];

ఉద్దాలకా పాటలి సిన్దువారకా [సిన్దువారితా (బహూసు)], మనుఞ్ఞగన్ధా ముచలిన్దకేతకా.

౨౬౨.

‘‘హరేణుకా వేళుకా కేణు [వేణు (సీ. పీ.)] తిన్దుకా, సామాకనీవారమథోపి ¶ చీనకా;

మోచా కదలీ బహుకేత్థ సాలియో, పవీహయో ఆభూజినో చ [ఆభుజినోపి (సీ. స్యా.)] తణ్డులా.

౨౬౩.

‘‘తస్సేవుత్తరపస్సేన [తస్స చ ఉత్తరే పస్సే (సీ. పీ.), తస్స చ ఉత్తరపస్సేన (స్యా.)], జాతా పోక్ఖరణీ సివా;

అకక్కసా అపబ్భారా, సాధు అప్పటిగన్ధికా.

౨౬౪.

‘‘తత్థ మచ్ఛా సన్నిరతా, ఖేమినో బహుభోజనా;

సిఙ్గూ సవఙ్కా సంకులా [సకులా (సీ. స్యా. పీ.)], సతవఙ్కా చ రోహితా;

ఆళిగగ్గరకాకిణ్ణా, పాఠీనా కాకమచ్ఛకా.

౨౬౫.

‘‘తత్థ పక్ఖీ సన్నిరతా, ఖేమినో బహుభోజనా;

హంసా కోఞ్చా మయూరా చ, చక్కవాకా చ కుక్కుహా;

కుణాలకా బహూ చిత్రా, సిఖణ్డీ జీవజీవకా.

౨౬౬.

‘‘తత్థ పానాయ మాయన్తి, నానా మిగగణా బహూ;

సీహా బ్యగ్ఘా వరాహా చ, అచ్ఛకోకతరచ్ఛయో.

౨౬౭.

‘‘పలాసాదా ¶ గవజా చ, మహింసా [మహిసా (సీ. స్యా. పీ.)] రోహితా రురూ;

ఏణేయ్యా చ వరాహా చ, గణినో నీకసూకరా;

కదలిమిగా బహుకేత్థ, బిళారా ససకణ్ణికా [ససకణ్ణకా (సీ.)].

౨౬౮.

‘‘ఛమాగిరీ పుప్ఫవిచిత్రసన్థతా, దిజాభిఘుట్ఠా దిజసఙ్ఘసేవితా’’.

౨౬౯.

‘‘సా ¶ సుత్తచా నీలదుమాభిలమ్బితా, విజ్జు మహామేఘరివానుపజ్జథ;

తస్సా ¶ సుసమ్బన్ధసిరం కుసామయం, సుచిం సుగన్ధం అజినూపసేవితం;

అత్రిచ్చ [అత్రిచ్ఛ (సీ. స్యా. పీ.)] కోచ్ఛం హిరిమేతదబ్రవి, ‘నిసీద కల్యాణి సుఖయిదమాసనం’.

౨౭౦.

‘‘తస్సా తదా కోచ్ఛగతాయ కోసియో, యదిచ్ఛమానాయ జటాజినన్ధరో [జటాజుతిన్ధరో (స్యా. క.)];

నవేహి పత్తేహి సయం సహూదకం, సుధాభిహాసీ తురితో మహాముని.

౨౭౧.

‘‘సా తం పటిగ్గయ్హ ఉభోహి పాణిభి, ఇచ్చబ్రవి అత్తమనా జటాధరం;

‘హన్దాహం ఏతరహి పూజితా తయా, గచ్ఛేయ్యం బ్రహ్మే తిదివం జితావినీ’.

౨౭౨.

‘‘సా కోసియేనానుమతా జుతీమతా, ఉదీరితా [ఉదిరయి (క.)] వణ్ణమదేన మత్తా;

సకాసే గన్త్వాన సహస్సచక్ఖునో, అయం సుధా వాసవ దేహి మే జయం.

౨౭౩.

‘‘తమేన [తమేనం (స్యా. క.)] సక్కోపి తదా అపూజయి, సహిన్దదేవా [సహిన్దా చ దేవా (సీ. పీ.)] సురకఞ్ఞముత్తమం;

సా పఞ్జలీ దేవమనుస్సపూజితా, నవమ్హి కోచ్ఛమ్హి యదా ఉపావిసి’’.

౨౭౪.

‘‘తమేవ ¶ సంసీ [తమేవ అసంసీ (స్యా.)] పునదేవ మాతలిం, సహస్సనేత్తో తిదసానమిన్దో;

గన్త్వాన వాక్యం మమ బ్రూహి కోసియం, ఆసాయ సద్ధా [సద్ధ (పీ.)] సిరియా చ కోసియ;

హిరీ సుధం కేన మలత్థ హేతునా.

౨౭౫.

‘‘తం ¶ సు వత్థం ఉదతారయీ రథం, దద్దల్లమానం ఉపకారియసాదిసం [ఉపకిరియసాదిసం (సీ. స్యా. పీ.)].

జమ్బోనదీసం తపనేయ్యసన్నిభం [సన్తికం (సీ.పీ.)], అలఙ్కతం కఞ్చనచిత్తసన్నిభం.

౨౭౬.

‘‘సువణ్ణచన్దేత్థ బహూ నిపాతితా, హత్థీ గవస్సా కికిబ్యగ్ఘదీపియో [కిమ్పురిసబ్యగ్ఘదీపియో (క.)];

ఏణేయ్యకా లఙ్ఘమయేత్థ పక్ఖినో [పక్ఖియో (సీ. పీ.)], మిగేత్థ వేళురియమయా యుధా యుతా.

౨౭౭.

‘‘తత్థస్సరాజహరయో అయోజయుం, దససతాని సుసునాగసాదిసే;

అలఙ్కతే కఞ్చనజాలురచ్ఛదే, ఆవేళినే సద్దగమే అసఙ్గితే.

౨౭౮.

‘‘తం యానసేట్ఠం అభిరుయ్హ మాతలి, దిసా ఇమాయో [దస దిసా ఇమా (సీ. స్యా. పీ.)] అభినాదయిత్థ;

నభఞ్చ సేలఞ్చ వనప్పతినిఞ్చ [వనస్పతీని చ (సీ. పీ.), వనప్పతిఞ్చ (స్యా. క.)], ససాగరం ¶ పబ్యధయిత్థ [పబ్యాథయిత్థ (సీ. పీ.)] మేదినిం.

౨౭౯.

‘‘స ఖిప్పమేవ ఉపగమ్మ అస్సమం, పావారమేకంసకతో కతఞ్జలీ;

బహుస్సుతం వుద్ధం వినీతవన్తం, ఇచ్చబ్రవీ మాతలి దేవబ్రాహ్మణం.

౨౮౦.

‘‘ఇన్దస్స వాక్యం నిసామేహి కోసియ, దూతో అహం పుచ్ఛతి తం పురిన్దదో;

ఆసాయ సద్ధా సిరియా చ కోసియ, హిరీ సుధం కేన మలత్థ హేతునా’’.

౨౮౧.

‘‘అన్ధా ¶ ¶ సిరీ మం పటిభాతి మాతలి, సద్ధా అనిచ్చా పన దేవసారథి;

ఆసా విసంవాదికసమ్మతా హి మే, హిరీ చ అరియమ్హి గుణే పతిట్ఠితా’’.

౨౮౨.

‘‘కుమారియో యాచిమా గోత్తరక్ఖితా, జిణ్ణా చ యా యా చ సభత్తుఇత్థియో;

తా ఛన్దరాగం పురిసేసు ఉగ్గతం, హిరియా నివారేన్తి సచిత్తమత్తనో.

౨౮౩.

‘‘సఙ్గామసీసే సరసత్తిసంయుతే, పరాజితానం పతతం పలాయినం;

హిరియా నివత్తన్తి జహిత్వ [జహిత్వాన (స్యా. క.)] జీవితం, తే ¶ సమ్పటిచ్ఛన్తి పునా హిరీమనా.

౨౮౪.

‘‘వేలా యథా సాగరవేగవారినీ, హిరాయ హి పాపజనం నివారినీ;

తం సబ్బలోకే హిరిమరియపూజితం, ఇన్దస్స తం వేదయ దేవసారథి’’.

౨౮౫.

‘‘కో తే ఇమం కోసియ దిట్ఠిమోదహి, బ్రహ్మా మహిన్దో అథ వా పజాపతి;

హిరాయ దేవేసు హి సేట్ఠసమ్మతా, ధీతా మహిన్దస్స మహేసి జాయథ’’.

౨౮౬.

‘‘హన్దేహి దాని తిదివం అపక్కమ [సమక్కమ (సీ. పీ.)], రథం సమారుయ్హ మమాయితం ఇమం [ఇదం (స్యా. క.)];

ఇన్దో చ తం ఇన్దసగోత్త కఙ్ఖతి, అజ్జేవ త్వం ఇన్దసహబ్యతం వజ’’.

౨౮౭.

‘‘ఏవం విసుజ్ఝన్తి [సమిజ్ఝన్తి (సీ. పీ.)] అపాపకమ్మినో, అథో సుచిణ్ణస్స ఫలం న నస్సతి;

యే కేచి మద్దక్ఖు సుధాయ భోజనం, సబ్బేవ తే ఇన్దసహబ్యతం గతా’’.

౨౮౮.

‘‘హిరీ ¶ ఉప్పలవణ్ణాసి, కోసియో దానపతి భిక్ఖు;

అనురుద్ధో పఞ్చసిఖో, ఆనన్దో ఆసి మాతలి.

౨౮౯.

‘‘సూరియో కస్సపో భిక్ఖు, మోగ్గల్లానోసి చన్దిమా;

నారదో ¶ సారిపుత్తోసి, సమ్బుద్ధో ఆసి వాసవో’’తి.

సుధాభోజనజాతకం తతియం.

౫౩౬. కుణాలజాతకం (౪)

ఏవమక్ఖాయతి, ఏవమనుసూయతి [సుయ్యతి (క.)]. సబ్బోసధధరణిధరే నేకపుప్ఫమాల్యవితతే గజ-గవజ మహింస-రురు-చమర-పసద-ఖగ్గ-గోకణ్ణ-సీహ-బ్యగ్ఘ-దీపి-అచ్ఛ-కోక-తరచ్ఛ-ఉద్దార-కదలిమిగ- బిళార-సస-కణ్ణికానుచరితేఆకిణ్ణనేలమణ్డలమహావరాహనాగకులకరేణు [కణేరు (సీ. పీ.)] -సఙ్ఘాధివుట్ఠే [వుత్థే (సీ. పీ.)] ఇస్సమిగ- సాఖమిగ-సరభమిగ-ఏణీమిగ-వాతమిగ-పసదమిగ-పురిసాలు [పురిసల్లు (సీ. పీ.)] -కిమ్పురిస-యక్ఖ-రక్ఖసనిసేవితే అమజ్జవమఞ్జరీధర-పహట్ఠ [బ్రహట్ఠ (సీ. పీ.)] -పుప్ఫఫుసితగ్గా [పుప్ఫితగ్గ (సీ. పీ.)] నేకపాదపగణవితతేకురర-చకోర-వారణ-మయూర-పరభత- జీవఞ్జీవక-చేలావకా-భిఙ్కార-కరవీకమత్తవిహఙ్గగణ-సతత [విహఙ్గసత (సీ. పీ.)] సమ్పఘుట్ఠేఅఞ్జన-మనోసిలా-హరితాల- హిఙ్గులకహేమ-రజతకనకానేకధాతుసతవినద్ధపటిమణ్డితప్పదేసే ¶ ఏవరూపే ఖలు, భో, రమ్మే వనసణ్డే కుణాలో నామ సకుణో పటివసతి అతివియ చిత్తో అతివియ చిత్తపత్తచ్ఛదనో.

తస్సేవ ఖలు, భో, కుణాలస్స సకుణస్స అడ్ఢుడ్ఢాని ఇత్థిసహస్సాని పరిచారికా దిజకఞ్ఞాయో. అథ ఖలు, భో, ద్వే దిజకఞ్ఞాయో కట్ఠం ముఖేన డంసిత్వా [డసిత్వా (సీ. పీ.) ఏవముపరిపి] తం కుణాలం సకుణం మజ్ఝే నిసీదాపేత్వా ఉడ్డేన్తి [డేన్తి (సీ. పీ.) ఏవముపరిపి] – ‘‘మా నం కుణాలం సకుణం అద్ధానపరియాయపథే కిలమథో ఉబ్బాహేత్థా’’తి [ఉబ్బాహేథాతి (స్యా. క.)].

పఞ్చసతా [పఞ్చసత (పీ.)] దిజకఞ్ఞాయో హేట్ఠతో హేట్ఠతో ఉడ్డేన్తి – [డేన్తి (సీ. పీ.) ఏవముపరిపి] ‘‘సచాయం కుణాలో ¶ సకుణో ఆసనా పరిపతిస్సతి, మయం తం పక్ఖేహి పటిగ్గహేస్సామాతి.

పఞ్చసతా దిజకఞ్ఞాయో ఉపరూపరి ఉడ్డేన్తి – [డేన్తి (సీ. పీ.) ఏవముపరిపి] ‘‘మా నం కుణాలం సకుణం ఆతపో పరితాపేసీ’’తి [పరికాపీతి (సీ. పీ.)].

పఞ్చసతా ¶ పఞ్చసతా [సీ. పీ. పోత్థకేసు ‘‘పఞ్చసతా’’తి సకిదేవ ఆగతం] దిజకఞ్ఞాయో ఉభతోపస్సేన ఉడ్డేన్తి – [డేన్తి (సీ. పీ.) ఏవముపరిపి] ‘‘మా నం కుణాలం సకుణం సీతం వా ఉణ్హం వా తిణం వా రజో వా వాతో వా ఉస్సావో వా ఉపప్ఫుసీ’’తి.

పఞ్చసతా దిజకఞ్ఞాయో పురతో పురతో ఉడ్డేన్తి – ‘‘మా నం కుణాలం సకుణం గోపాలకా వా పసుపాలకా వా తిణహారకా వా కట్ఠహారకా వా వనకమ్మికా వా కట్ఠేన వా కఠలేన వా [కథలాయ వా (క.)] పాణినా వా ( ) [(పాసాణేన వా) (స్యా.)] లేడ్డునా వా దణ్డేన వా సత్థేన వా సక్ఖరాహి వా [సక్ఖరాయ వా (సీ.)] పహారం అదంసు. మాయం కుణాలో సకుణో గచ్ఛేహి వా లతాహి వా రుక్ఖేహి వా సాఖాహి వా [ఇదం పదద్వయం సీ. పీ. పోత్థకేసు నత్థి] థమ్భేహి వా పాసాణేహి వా బలవన్తేహి వా పక్ఖీహి సఙ్గమేసీ’’తి [సఙ్గామేసీతి (సీ. పీ.)].

పఞ్చసతా దిజకఞ్ఞాయో పచ్ఛతో పచ్ఛతో ఉడ్డేన్తి సణ్హాహి సఖిలాహి మఞ్జూహి మధురాహి వాచాహి సముదాచరన్తియో – ‘‘మాయం కుణాలో సకుణో ఆసనే పరియుక్కణ్ఠీ’’తి.

పఞ్చసతా దిజకఞ్ఞాయో దిసోదిసం ఉడ్డేన్తి అనేకరుక్ఖవివిధవికతిఫలమాహరన్తియో – ‘‘మాయం కుణాలో సకుణో ఖుదాయ పరికిలమిత్థా’’తి.

అథ ఖలు, భో, తా [నత్థి సీ. పీ. పోత్థకేసు] దిజకఞ్ఞాయో తం కుణాలం సకుణం ఆరామేనేవ ఆరామం ఉయ్యానేనేవ ఉయ్యానం ¶ నదీతిత్థేనేవ నదీతిత్థం పబ్బతసిఖరేనేవ పబ్బతసిఖరం అమ్బవనేనేవ అమ్బవనం జమ్బువనేనేవ జమ్బువనం లబుజవనేనేవ లబుజవనం నాళికేరసఞ్చారియేనేవ [సఞ్జాదియేనేవ (పీ.)] నాళికేరసఞ్చారియం ఖిప్పమేవ అభిసమ్భోన్తి ¶ రతిత్థాయ [రతత్థాయ (సీ. పీ.)].

అథ ఖలు, భో, కుణాలో సకుణో తాహి దిజకఞ్ఞాహి దివసం పరిబ్యూళ్హో ఏవం అపసాదేతి – ‘‘నస్సథ తుమ్హే వసలియో, వినస్సథ తుమ్హే వసలియో, చోరియో ధుత్తియో అసతియో లహుచిత్తాయో కతస్స అప్పటికారికాయో అనిలో వియ యేనకామంగమాయో’’తి.

తస్సేవ ఖలు, భో, హిమవతో పబ్బతరాజస్స పురత్థిమదిసాభాగే సుసుఖుమసునిపుణగిరిప్పభవ [ప్పభవా (సీ. పీ.)] – హరితుపయన్తియో.

ఉప్పల ¶ పదుమ కుముద నళిన సతపత్త సోగన్ధిక మన్దాలక [మన్దాలవ (సీ. పీ.), మన్దారవ (క.)] సమ్పతివిరూళ్హసుచిగన్ధ మనుఞ్ఞమావకప్పదేసే [పావకప్పదేసే (సీ. పీ.)].

కురవక-ముచలిన్ద-కేతక-వేదిస-వఞ్జుల [వేతసమఞ్జుల (సీ.)] -పున్నాగబకుల-తిలక-పియక-హసనసాల-సళలచమ్పక అసోక-నాగరుక్ఖ-తిరీటి-భుజపత్త-లోద్ద-చన్దనోఘవనేకాళాగరు-పద్మక-పియఙ్గు-దేవదారుకచోచగహనే కకుధకుటజఅఙ్కోల-కచ్చికార [కచ్ఛికార (క.)] -కణికార-కణ్ణికార-కనవేర-కోరణ్డక-కోవిళార-కింసుక-యోధిక వనమల్లిక [నవమల్లిక (సీ. పీ.)] -మనఙ్గణ-మనవజ్జ-భణ్డి-సురుచిర-భగినిమాలామల్యధరే జాతిసుమనమధుగన్ధిక- [మధుకబన్ధుక (క.)] ధనుతక్కారి [ధనుకారి (సీ.), ధనుకారిక (పీ.)] తాలీస-తగరముసీరకోట్ఠ-కచ్ఛవితతే అతిముత్తకసంకుసుమితలతావితతపటిమణ్డితప్పదేసే హంస-పిలవ-కాదమ్బ-కారణ్డవాభినదితే విజ్జాధర-సిద్ధ [సిన్ధవ (సీ. పీ.)] -సమణ-తాపసగణాధివుట్ఠే వరదేవ-యక్ఖ-రక్ఖస-దానవ-గన్ధబ్బ-కిన్నరమహోరగానుచిణ్ణప్పదేసే ఏవరూపే ఖలు, భో, రమ్మే వనసణ్డే పుణ్ణముఖో నామ ఫుస్సకోకిలో పటివసతి అతివియ మధురగిరో విలాసితనయనో మత్తక్ఖో [సవిలాసితనయనమత్తక్ఖో (క.)].

తస్సేవ ఖలు, భో, పుణ్ణముఖస్స ఫుస్సకోకిలస్స అడ్ఢుడ్ఢాని ఇత్థిసతాని పరిచారికా దిజకఞ్ఞాయో. అథ ఖలు, భో, ద్వే దిజకఞ్ఞాయో కట్ఠం ముఖేన డంసిత్వా తం పుణ్ణముఖం ఫుస్సకోకిలం మజ్ఝే నిసీదాపేత్వా ఉడ్డేన్తి ¶ – ‘‘మా నం పుణ్ణముఖం ఫుస్సకోకిలం అద్ధానపరియాయపథే కిలమథో ఉబ్బాహేత్థా’’తి.

పఞ్ఞాస ¶ దిజకఞ్ఞాయో హేట్ఠతో హేట్ఠతో ఉడ్డేన్తి – ‘‘సచాయం పుణ్ణముఖో ఫుస్సకోకిలో ఆసనా పరిపతిస్సతి, మయం తం పక్ఖేహి పటిగ్గహేస్సామా’’తి.

పఞ్ఞాస దిజకఞ్ఞాయో ఉపరూపరి ఉడ్డేన్తి – ‘‘మా నం పుణ్ణముఖం ఫుస్సకోకిలం ఆతపో పరితాపేసీ’’తి.

పఞ్ఞాస పఞ్ఞాస దిజకఞ్ఞాయో ఉభతోపస్సేన ఉడ్డేన్తి – ‘‘మా నం పుణ్ణముఖం ఫుస్సకోకిలం సీతం వా ఉణ్హం వా తిణం వా రజో వా వాతో వా ఉస్సావో వా ఉపప్ఫుసీ’’తి.

పఞ్ఞాస ¶ దిజకఞ్ఞాయో పురతో పురతో ఉడ్డేన్తి – ‘‘మా నం పుణ్ణముఖం ఫుస్సకోకిలం గోపాలకా వా పసుపాలకా వా తిణహారకా వా కట్ఠహారకా వా వనకమ్మికా వా కట్ఠేన వా కథలాయ వా పాణినా వా లేడ్డునా వా దణ్డేన వా సత్థేన వా సక్ఖరాహి వా పహారం అదంసు. మాయం పుణ్ణముఖో ఫుస్సకోకిలో గచ్ఛేహి వా లతాహి వా రుక్ఖేహి వా సాఖాహి వా థమ్భేహి వా పాసాణేహి వా బలవన్తేహి వా పక్ఖీహి సఙ్గామేసీ’’తి.

పఞ్ఞాస దిజకఞ్ఞాయో పచ్ఛతో పచ్ఛతో ఉడ్డేన్తి సణ్హాహి సఖిలాహి మఞ్జూహి మధురాహి వాచాహి సముదాచరన్తియో – ‘‘మాయం పుణ్ణముఖో ఫుస్సకోకిలో ఆసనే పరియుక్కణ్ఠీ’’తి.

పఞ్ఞాస దిజకఞ్ఞాయో దిసోదిసం ఉడ్డేన్తి అనేకరుక్ఖవివిధవికతిఫలమాహరన్తియో – ‘‘మాయం పుణ్ణముఖో ఫుస్సకోకిలో ఖుదాయ పరికిలమిత్థా’’తి.

అథ ఖలు, భో, తా దిజకఞ్ఞాయో తం పుణ్ణముఖం ఫుస్సకోకిలం ¶ ఆరామేనేవ ఆరామం ఉయ్యానేనేవ ఉయ్యానం నదీతిత్థేనేవ నదీతిత్థం పబ్బతసిఖరేనేవ పబ్బతసిఖరం అమ్బవనేనేవ అమ్బవనం జమ్బువనేనేవ జమ్బువనం లబుజవనేనేవ లబుజవనం నాళికేరసఞ్చారియేనేవ నాళికేరసఞ్చారియం ఖిప్పమేవ అభిసమ్భోన్తి రతిత్థాయ.

అథ ఖలు, భో, పుణ్ణముఖో ఫుస్సకోకిలో తాహి దిజకఞ్ఞాహి దివసం పరిబ్యూళ్హో ఏవం పసంసతి – ‘‘సాధు, సాధు, భగినియో, ఏతం ఖో, భగినియో, తుమ్హాకం పతిరూపం కులధీతానం, యం తుమ్హే భత్తారం పరిచరేయ్యాథా’’తి.

అథ ¶ ఖలు, భో, పుణ్ణముఖో ఫుస్సకోకిలో యేన కుణాలో సకుణో తేనుపసఙ్కమి. అద్దసంసు ఖో కుణాలస్స సకుణస్స పరిచారికా దిజకఞ్ఞాయో తం పుణ్ణముఖం ఫుస్సకోకిలం దూరతోవ ఆగచ్ఛన్తం; దిస్వాన యేన పుణ్ణముఖో ఫుస్సకోకిలో తేనుపసఙ్కమింసు; ఉపసఙ్కమిత్వా తం పుణ్ణముఖం ఫుస్సకోకిలం ఏతదవోచుం – ‘‘అయం, సమ్మ పుణ్ణముఖ, కుణాలో సకుణో అతివియ ఫరుసో అతివియ ఫరుసవాచో, అప్పేవనామ తవమ్పి ఆగమ్మ పియవాచం లభేయ్యామా’’తి. ‘‘అప్పేవనామ, భగినియో’’తి వత్వా యేన కుణాలో సకుణో తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా కుణాలేన ¶ సకుణేన సద్ధిం పటిసమ్మోదిత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో పుణ్ణముఖో ఫుస్సకోకిలో తం కుణాలం సకుణం ఏతదవోచ – ‘‘కిస్స త్వం, సమ్మ కుణాల, ఇత్థీనం సుజాతానం కులధీతానం సమ్మాపటిపన్నానం మిచ్ఛాపటిపన్నో’సి [పటిపన్నో (సీ. పీ.)]? అమనాపభాణీనమ్పి కిర, సమ్మ కుణాల, ఇత్థీనం మనాపభాణినా భవితబ్బం, కిమఙ్గ పన మనాపభాణీన’’న్తి!

ఏవం వుత్తే, కుణాలో సకుణో తం పుణ్ణముఖం ఫుస్సకోకిలం ఏవం అపసాదేసి – ‘‘నస్స త్వం, సమ్మ జమ్మ వసల, వినస్స త్వం, సమ్మ జమ్మ వసల, కో ను తయా వియత్తో జాయాజినేనా’’తి. ఏవం అపసాదితో చ పన పుణ్ణముఖో ఫుస్సకోకిలో తతోయేవ [తతో హేవ (సీ. పీ.)] పటినివత్తి.

అథ ఖలు, భో, పుణ్ణముఖస్స ఫుస్సకోకిలస్స అపరేన సమయేన నచిరస్సేవ [అచిరస్సేవ అచ్చయేన (క.)] ఖరో ఆబాధో ఉప్పజ్జి లోహితపక్ఖన్దికా. బాళ్హా వేదనా వత్తన్తి మారణన్తికా [మరణన్తికా (స్యా.)]. అథ ఖలు, భో, పుణ్ణముఖస్స ఫుస్సకోకిలస్స పరిచారికానం దిజకఞ్ఞానం ఏతదహోసి – ‘‘ఆబాధికో ఖో అయం పుణ్ణముఖో ఫుస్సకోకిలో, అప్పేవనామ ఇమమ్హా ఆబాధా వుట్ఠహేయ్యా’’తి ఏకం అదుతియం ఓహాయ యేన కుణాలో సకుణో తేనుపసఙ్కమింసు. అద్దసా ఖో కుణాలో సకుణో తా దిజకఞ్ఞాయో దూరతోవ ఆగచ్ఛన్తియో, దిస్వాన తా దిజకఞ్ఞాయో ఏతదవోచ – ‘‘కహం పన తుమ్హం వసలియో భత్తా’’తి? ‘‘ఆబాధికో ఖో, సమ్మ కుణాల, పుణ్ణముఖో ఫుస్సకోకిలో అప్పేవనామ తమ్హా ఆబాధా వుట్ఠహేయ్యా’’తి. ఏవం వుత్తే, కుణాలో సకుణో తా దిజకఞ్ఞాయో ఏవం అపసాదేసి – ‘‘నస్సథ తుమ్హే వసలియో, వినస్సథ తుమ్హే వసలియో, చోరియో ధుత్తియో అసతియో లహుచిత్తాయో కతస్స అప్పటికారికాయో అనిలో వియ యేనకామంగమాయో’’తి; వత్వా యేన పుణ్ణముఖో ఫుస్సకోకిలో తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా తం ¶ పుణ్ణముఖం ఫుస్సకోకిలం ఏతదవోచ – ‘‘హం, సమ్మ, పుణ్ణముఖా’’తి. ‘‘హం, సమ్మ, కుణాలా’’తి.

అథ ఖలు, భో కుణాలో సకుణో తం పుణ్ణముఖం ఫుస్సకోకిలం పక్ఖేహి చ ముఖతుణ్డకేన ¶ చ పరిగ్గహేత్వా వుట్ఠాపేత్వా నానాభేసజ్జాని పాయాపేసి. అథ ఖలు, భో, పుణ్ణముఖస్స ఫుస్సకోకిలస్స సో ఆబాధో పటిప్పస్సమ్భీతి. అథ ఖలు, భో, కుణాలో సకుణో తం పుణ్ణముఖం ¶ ఫుస్సకోకిలం గిలానవుట్ఠితం [గిలానావుట్ఠితం (సీ. స్యా. పీ.)] అచిరవుట్ఠితం గేలఞ్ఞా ఏతదవోచ –

‘‘దిట్ఠా మయా, సమ్మ పుణ్ణముఖ, కణ్హా ద్వేపితికా పఞ్చపతికాయ ఛట్ఠే పురిసే చిత్తం పటిబన్ధన్తియా, యదిదం కబన్ధే [కవన్ధే (సీ. పీ.)] పీఠసప్పిమ్హీతి. భవతి చ పనుత్తరేత్థ [పునుత్తచేత్థ (క.) ఏవముపరిపి] వాక్యం –

౨౯౦.

‘‘అథజ్జునో నకులో భీమసేనో [భిమ్మసేనో (సీ. స్యా. పీ.)], యుధిట్ఠిలో సహదేవో [సీహదేవో (క.)] చ రాజా;

ఏతే పతీ పఞ్చ మత్తిచ్చ నారీ, అకాసి ఖుజ్జవామనకేన [ఖుజ్జవామనేన (పీ.)] పాప’’న్తి.

‘‘దిట్ఠా మయా, సమ్మ పుణ్ణముఖ, సచ్చతపాపీ [సచ్చతపావీ (సీ. పీ.), పఞ్చతపావీ (స్యా.)] నామ సమణీ సుసానమజ్ఝే వసన్తీ చతుత్థభత్తం పరిణామయమానా సురాధుత్తకేన [తులాపుత్తకేన (సీ. పీ.), సా సురాధుత్తకేన (క.)] పాపమకాసి.

‘‘దిట్ఠా మయా, సమ్మ పుణ్ణముఖ, కాకవతీ [కాకాతీ (సీ.), కాకాతి (పీ.)] నామ దేవీ సముద్దమజ్ఝే వసన్తీ భరియా వేనతేయ్యస్స నటకువేరేన పాపమకాసి.

దిట్ఠా మయా, సమ్మ పుణ్ణముఖ, కురుఙ్గదేవీ [కురఙ్గవీ (సీ. పీ.)] నామ లోమసుద్దరీ [లోమసున్దరీ (సీ. స్యా. పీ.)] ఏళికకుమారం [ఏళమారకం (సీ.), ఏళకకుమారం (స్యా.), ఏళకమారం (పీ.)] కామయమానా ఛళఙ్గకుమారధనన్తేవాసినా పాపమకాసి.

ఏవఞ్హేతం ¶ మయా ఞాతం, బ్రహ్మదత్తస్స మాతరం [మాతుకా (స్యా.)] ఓహాయ కోసలరాజం పఞ్చాలచణ్డేన పాపమకాసి.

౨౯౧.

‘‘ఏతా చ అఞ్ఞా చ అకంసు పాపం, తస్మాహమిత్థీనం న విస్ససే నప్పసంసే;

మహీ యథా జగతి సమానరత్తా, వసున్ధరా ఇతరీతరాపతిట్ఠా [ఇతరీతరానం పతిట్ఠా (స్యా.), ఇత్తరీతరప్పతిట్ఠా (?)];

సబ్బసహా అఫన్దనా అకుప్పా, తథిత్థియో తాయో న విస్ససే నరో.

౨౯౨.

‘‘సీహో ¶ యథా లోహితమంసభోజనో, వాళమిగో పఞ్చావుధో [పఞ్చహత్థో (సీ. పీ.)] సురుద్ధో;

పసయ్హఖాదీ పరహింసనే రతో, తథిత్థియో తాయో న విస్ససే నరో.

‘‘న ఖలు [న ఖలు భో (స్యా. క.)], సమ్మ పుణ్ణముఖ, వేసియో నారియో గమనియో, న హేతా బన్ధకియో నామ, వధికాయో నామ ఏతాయో, యదిదం వేసియో నారియో గమనియో’’తి.

‘‘చోరో ¶ [చోరా (సీ. స్యా. పీ.)] వియ వేణికతా, మదిరావ [మదిరా వియ (సీ. స్యా.), మదిరివ (పీ.)] దిద్ధా [దిట్ఠా (క.), విసదుట్ఠా (స్యా.)] వాణిజో [వాణిజా (పీ.)] వియ వాచాసన్థుతియో, ఇస్ససిఙ్ఘమివ విపరివత్తాయో [పరివత్తాయో (పీ.), విపరివత్తారో (క.)], ఉరగామివ దుజివ్హాయో, సోబ్భమివ పటిచ్ఛన్నా, పాతాలమివ దుప్పూరా రక్ఖసీ వియ దుత్తోసా, యమోవేకన్తహారియో, సిఖీరివ సబ్బభక్ఖా, నదీరివ సబ్బవాహీ, అనిలో వియ యేనకామంచరా, నేరు వియ అవిసేసకరా, విసరుక్ఖో వియ నిచ్చఫలితాయో’’తి. భవతి చ పనుత్తరేత్థ వాక్యం –

౨౯౩.

‘‘యథా ¶ చోరో యథా దిద్ధో, వాణిజోవ వికత్థనీ;

ఇస్ససిఙ్ఘమివ పరివత్తా [మివావట్టో (సీ.), మివావత్తా (పీ.)], దుజివ్హా [దుజ్జివ్హ (పీ.)] ఉరగో వియ.

౨౯౪.

‘‘సోబ్భమివ పటిచ్ఛన్నా, పాతాలమివ దుప్పురా;

రక్ఖసీ వియ దుత్తోసా, యమోవేకన్తహారియో.

౨౯౫.

[యథా సిఖీ నదీవాహో, అనిలో కామచారవా;§నేరూవ అవిసేసా చ, విసరుక్ఖో వియ నిచ్చఫలా;§నాసయన్తి ఘరే భోగం, రతనానన్తకరిత్థి యోతి; (సీ. స్యా.)]

‘‘యథా సిఖీ నదీ వాతో, నేరునావ సమాగతా.

విసరుక్ఖో వియ నిచ్చఫలా, నాసయన్తి ఘరే భోగం;

రతనన్తకరిత్థియో’’తి [యథా సిఖీ నదీవాహో, అనిలో కామచారవా;§నేరూవ అవిసేసా చ, విసరుక్ఖో వియ నిచ్చఫలా;§నాసయన్తి ఘరే భోగం, రతనానన్తకరిత్థి యోతి; (సీ. స్యా.)].

‘‘చత్తారిమాని, సమ్మ పుణ్ణముఖ, యాని (వత్థూని కిచ్చే జాతే అనత్థచరాని భవన్తి; తాని) [( ) సీ. స్యా. పోత్థకేసు న దిస్సతి] పరకులే న వాసేతబ్బాని – గోణం ధేనుం యానం భరియా. చత్తారి ఏతాని పణ్డితో ధనాని [యాని (సీ. స్యా. పీ.)] ఘరా న విప్పవాసయే.

౨౯౬.

‘గోణం ¶ ధేనుఞ్చ యానఞ్చ, భరియం ఞాతికులే న వాసయే;

భఞ్జన్తి రథం అయానకా, అతివాహేన హనన్తి పుఙ్గవం;

దోహేన హనన్తి వచ్ఛకం, భరియా ఞాతికులే పదుస్సతీ’’’తి.

‘‘ఛ ఇమాని, సమ్మ పుణ్ణముఖ, యాని (వత్థూని) [( ) సీ. పీ. పోత్థకేసు ను దిస్సతి] కిచ్చే జాతే అనత్థచరాని భవన్తి –

౨౯౭.

‘అగుణం ధను ఞాతికులే చ భరియా, పారం నావా అక్ఖభగ్గఞ్చ యానం;

దూరే ¶ మిత్తో పాపసహాయకో చ, కిచ్చే జాతే అనత్థచరాని భవ’’’న్తి.

‘‘అట్ఠహి ఖలు, సమ్మ పుణ్ణముఖ, ఠానేహి ఇత్థీ సామికం అవజానాతి. దలిద్దతా, ఆతురతా, జిణ్ణతా, సురాసోణ్డతా, ముద్ధతా, పమత్తతా, సబ్బకిచ్చేసు అనువత్తనతా, సబ్బధనఅనుప్పదానేన ¶ – ఇమేహి ఖలు, సమ్మ పుణ్ణముఖ, అట్ఠహి ఠానేహి ఇత్థీ సామికం అవజానాతి. భవతి చ పనుత్తరేత్థ వాక్యం –

౨౯౮.

‘దలిద్దం ఆతురఞ్చాపి, జిణ్ణకం సురసోణ్డకం;

పమత్తం ముద్ధపత్తఞ్చ, సబ్బకిచ్చేసు [రత్తం కిచ్చేసు (సీ. పీ.)] హాపనం;

సబ్బకామప్పదానేన [సబ్బకామపణిధానేన (స్యా)], అవజానాతి [అవజానన్తి (సీ. పీ.)] సామిక’’’న్తి.

‘‘నవహి ఖలు, సమ్మ పుణ్ణముఖ, ఠానేహి ఇత్థీ పదోసమాహరతి. ఆరామగమనసీలా చ హోతి, ఉయ్యానగమనసీలా చ హోతి, నదీతిత్థగమనసీలా చ హోతి, ఞాతికులగమనసీలా చ హోతి, పరకులగమనసీలా చ హోతి, ఆదాసదుస్సమణ్డనానుయోగమనుయుత్తసీలా చ హోతి, మజ్జపాయినీ చ హోతి, నిల్లోకనసీలా చ హోతి, సద్వారఠాయినీ [పద్వారట్ఠాయినీ (సీ. స్యా. పీ.)] చ హోతి – ఇమేహి ఖలు, సమ్మ పుణ్ణముఖ, నవహి ఠానేహి ఇత్థీ పదోసమాహరతీతి. భవతి చ పనుత్తరేత్థ వాక్యం –

౨౯౯.

‘ఆరామసీలా చ [ఆరామసీలా (సీ. పీ.)] ఉయ్యానం, నదీ ఞాతి పరకులం;

ఆదాసదుస్సమణ్డనమనుయుత్తా, యా ¶ చిత్థీ మజ్జపాయినీ.

౩౦౦.

‘యా ¶ చ నిల్లోకనసీలా, యా చ సద్వారఠాయినీ;

నవహేతేహి ఠానేహి, పదోసమాహరన్తి ఇత్థియో’’’తి.

‘‘చత్తాలీసాయ [చత్తాలీసాయి (పీ. క.)] ఖలు, సమ్మ పుణ్ణముఖ, ఠానేహి ఇత్థీ పురిసం అచ్చాచరతి [అచ్చావదతి (సీ. స్యా. పీ.)]. విజమ్భతి, వినమతి, విలసతి, విలజ్జతి, నఖేన నఖం ఘట్టేతి, పాదేన పాదం అక్కమతి, కట్ఠేన పథవిం విలిఖతి [లిఖతి (సీ. పీ.)], దారకం ఉల్లఙ్ఘతి ఉల్లఙ్ఘాపేతి [దారకం ఉల్లఙ్ఘేతి ఓలఙ్ఘేతి (సీ. పీ.)], కీళతి కీళాపేతి, చుమ్బతి చుమ్బాపేతి, భుఞ్జతి భుఞ్జాపేతి, దదాతి, యాచతి, కతమనుకరోతి, ఉచ్చం భాసతి, నీచం భాసతి, అవిచ్చం భాసతి, వివిచ్చం భాసతి, నచ్చేన గీతేన వాదితేన రోదనేన [రోదితేన (సీ. పీ.)] విలసితేన విభూసితేన జగ్ఘతి, పేక్ఖతి, కటిం చాలేతి, గుయ్హభణ్డకం సఞ్చాలేతి, ఊరుం వివరతి, ఊరుం పిదహతి, థనం దస్సేతి, కచ్ఛం దస్సేతి, నాభిం దస్సేతి, అక్ఖిం నిఖనతి, భముకం ఉక్ఖిపతి, ఓట్ఠం ఉపలిఖతి [ఓట్ఠం పలిఖతి జివ్హం పలిఖతి (సీ. పీ.)], జివ్హం నిల్లాలేతి, దుస్సం ముఞ్చతి, దుస్సం పటిబన్ధతి, సిరసం ముఞ్చతి, సిరసం బన్ధతి – ఇమేహి ఖలు, సమ్మ పుణ్ణముఖ, చత్తాలీసాయ ఠానేహి ఇత్థీ పురిసం అచ్చాచరతి.

‘‘పఞ్చవీసాయ [పఞ్చవీసాహి (పీ. క.)] ఖలు, సమ్మ పుణ్ణముఖ, ఠానేహి ఇత్థీ పదుట్ఠా వేదితబ్బా భవతి. సామికస్స పవాసం వణ్ణేతి, పవుట్ఠం న ¶ సరతి, ఆగతం నాభినన్దతి, అవణ్ణం తస్స భణతి, వణ్ణం ¶ తస్స న భణతి, అనత్థం తస్స చరతి, అత్థం తస్స న చరతి, అకిచ్చం తస్స కరోతి, కిచ్చం తస్స న కరోతి, పరిదహిత్వా సయతి, పరమ్ముఖీ నిపజ్జతి, పరివత్తకజాతా ఖో పన హోతి కుఙ్కుమియజాతా, దీఘం అస్ససతి, దుక్ఖం వేదయతి, ఉచ్చారపస్సావం అభిణ్హం గచ్ఛతి, విలోమమాచరతి, పరపురిససద్దం సుత్వా కణ్ణసోతం వివరమోదహతి [వివరతి కమోదహతి (పీ.)], నిహతభోగా ఖో పన హోతి, పటివిస్సకేహి సన్థవం కరోతి, నిక్ఖన్తపాదా ఖో పన హోతి, విసిఖానుచారినీ అతిచారినీ ఖో పన హోతి, నిచ్చం [నత్థి సీ. స్యా. పీ. పోత్థకేసు] సామికే అగారవా పదుట్ఠమనసఙ్కప్పా, అభిణ్హం ద్వారే తిట్ఠతి, కచ్ఛాని అఙ్గాని థనాని దస్సేతి, దిసోదిసం గన్త్వా పేక్ఖతి – ఇమేహి ఖలు, సమ్మ పుణ్ణముఖ, పఞ్చవీసాయ [పఞ్చవీసాహి (క.)] ఠానేహి ఇత్థీ పదుట్ఠా వేదితబ్బా భవతి. భవతి చ పనుత్తరేత్థ వాక్యం –

౩౦౧.

‘పవాసం ¶ తస్స వణ్ణేతి, గతం తస్స న సోచతి [పవాస’మస్స వణ్ణేతి గతిం నానుసోచతి (సీ. పీ.)];

దిస్వాన పతిమాగతం [దిస్వాపతిం ఆగతం (సీ. పీ.)] నాభినన్దతి;

భత్తారవణ్ణం న కదాచి భాసతి, ఏతే పదుట్ఠాయ భవన్తి లక్ఖణా.

౩౦౨.

‘అనత్థం తస్స చరతి అసఞ్ఞతా, అత్థఞ్చ హాపేతి అకిచ్చకారినీ;

పరిదహిత్వా ¶ సయతి పరమ్ముఖీ, ఏతే పదుట్ఠాయ భవన్తి లక్ఖణా.

౩౦౩.

‘పరివత్తజాతా చ [పరావత్తకజాతా చ (సీ.)] భవతి కుఙ్కుమీ, దీఘఞ్చ అస్ససతి దుక్ఖవేదినీ;

ఉచ్చారపస్సావమభిణ్హం గచ్ఛతి, ఏతే పదుట్ఠాయ భవన్తి లక్ఖణా.

౩౦౪.

‘‘విలోమమాచరతి అకిచ్చకారినీ, సద్దం నిసామేతి పరస్స భాసతో;

నిహతభోగా చ కరోతి సన్థవం, ఏతే పదుట్ఠాయ భవన్తి లక్ఖణా.

౩౦౫.

‘కిచ్ఛేన లద్ధం కసిరాభతం [కసిరేనాభతం (సీ.)] ధనం, విత్తం వినాసేతి దుక్ఖేన సమ్భతం;

పటివిస్సకేహి చ కరోతి సన్థవం, ఏతే పదుట్ఠాయ భవన్తి లక్ఖణా.

౩౦౬.

‘నిక్ఖన్తపాదా విసిఖానుచారినీ, నిచ్చఞ్చ సామిమ్హి [నిచ్చం ససామిమ్హి (పీ. క.)] పదుట్ఠమానసా;

అతిచారినీ హోతి అపేతగారవా [తథేవ’గారవా (సీ. పీ.)], ఏతే పదుట్ఠాయ భవన్తి లక్ఖణా.

౩౦౭.

‘అభిక్ఖణం ¶ తిట్ఠతి ద్వారమూలే, థనాని కచ్ఛాని చ దస్సయన్తీ;

దిసోదిసం ¶ పేక్ఖతి భన్తచిత్తా, ఏతే పదుట్ఠాయ భవన్తి లక్ఖణా.

౩౦౮.

‘సబ్బా నదీ వఙ్కగతీ [వఙ్కనదీ (క.)], సబ్బే కట్ఠమయా వనా;

సబ్బిత్థియో కరే పాపం, లభమానే నివాతకే.

౩౦౯.

‘సచే లభేథ ఖణం వా రహో వా, నివాతకం వాపి లభేథ తాదిసం;

సబ్బావ ఇత్థీ కయిరుం ను [కరేయ్యు నో (సీ.), కరేయ్యుం నో (పీ.)] పాపం, అఞ్ఞం అలత్థ [అలద్ధా (స్యా. పీ. క.)] పీఠసప్పినాపి సద్ధిం.

౩౧౦.

‘‘నరానమారామకరాసు ¶ నారిసు, అనేకచిత్తాసు అనిగ్గహాసు చ;

సబ్బత్థ నాపీతికరాపి [సబ్బ’త్తనా’పీతికారాపి (సీ. స్యా.)] చే సియా [సియుం (స్యా.)], న విస్ససే తిత్థసమా హి నారియో’’తి.

౩౧౧.

‘యం వే [యఞ్చ (స్యా. క.)] దిస్వా కణ్డరీకిన్నరానం [కిన్నరకిన్నరీనం (స్యా.), కిన్నరీకిన్నరానం (క.)], సబ్బిత్థియో న రమన్తి అగారే;

తం తాదిసం మచ్చం చజిత్వా భరియా, అఞ్ఞం దిస్వా పురిసం పీఠసప్పిం.

౩౧౨.

‘బకస్స చ బావరికస్స [పావారికస్స (సీ.), బావరియస్స (స్యా.)] రఞ్ఞో, అచ్చన్తకామానుగతస్స భరియా;

అవాచరీ [అచ్చాచరి (స్యా.), అనాచరి (క.)] పట్ఠవసానుగస్స [బద్ధవసానుగస్స (సీ. స్యా.), పత్తవసానుగతస్స (క.)], కం వాపి ఇత్థీ నాతిచరే తదఞ్ఞం.

౩౧౩.

‘పిఙ్గియానీ ¶ ¶ సబ్బలోకిస్సరస్స, రఞ్ఞో పియా బ్రహ్మదత్తస్స భరియా;

అవాచరీ పట్ఠవసానుగస్స, తం వాపి సా నాజ్ఝగా కామకామినీ.

౩౧౪.

‘లుద్ధానం [ఖుద్దానం (సీ. స్యా. పీ.)] లహుచిత్తానం, అకతఞ్ఞూన దుబ్భినం;

నాదేవసత్తో పురిసో, థీనం సద్ధాతుమరహతి.

౩౧౫.

‘న తా పజానన్తి కతం న కిచ్చం, న మాతరం పితరం భాతరం వా;

అనరియా సమతిక్కన్తధమ్మా, సస్సేవ చిత్తస్స వసం వజన్తి.

౩౧౬.

‘చిరానువుట్ఠమ్పి [చిరానువుత్థమ్పి (సీ. పీ.)] పియం మనాపం, అనుకమ్పకం పాణసమమ్పి భత్తుం [సన్తం (సీ. స్యా. పీ.)];

ఆవాసు కిచ్చేసు చ నం జహన్తి, తస్మాహమిత్థీనం న విస్ససామి.

౩౧౭.

‘థీనఞ్హి చిత్తం యథా వానరస్స, కన్నప్పకన్నం యథా రుక్ఖఛాయా;

చలాచలం హదయమిత్థియానం, చక్కస్స నేమి వియ పరివత్తతి.

౩౧౮.

‘యదా తా పస్సన్తి సమేక్ఖమానా, ఆదేయ్యరూపం పురిసస్స విత్తం;

సణ్హాహి ¶ వాచాహి నయన్తి మేనం, కమ్బోజకా జలజేనేవ అస్సం.

౩౧౯.

‘యదా న పస్సన్తి సమేక్ఖమానా, ఆదేయ్యరూపం పురిసస్స విత్తం;

సమన్తతో నం పరివజ్జయన్తి, తిణ్ణో నదీపారగతోవ కుల్లం.

౩౨౦.

‘సిలేసూపమాం ¶ సిఖిరివ సబ్బభక్ఖా, తిక్ఖమాయా నదీరివ సీఘసోతా;

సేవన్తి హేతా పియమప్పియఞ్చ, నావా యథా ఓరకూలం [ఓరకులం (సీ.) ఏవముపరిపి] పరఞ్చ.

౩౨౧.

‘న తా ఏకస్స న ద్విన్నం, ఆపణోవ పసారితో;

యో తా మయ్హన్తి మఞ్ఞేయ్య, వాతం జాలేన బాధయే [బన్ధయే (స్యా. క.)].

౩౨౨.

‘యథా నదీ చ పన్థో చ, పానాగారం సభా పపా;

ఏవం లోకిత్థియో నామ, వేలా తాసం న విజ్జతి [కేసుచి పోత్థకేసు ఇమిస్సా గాథాయ పుబ్బద్ధాపరద్ధం విపరియాయేన దిస్సతి].

౩౨౩.

‘ఘతాసనసమా ఏతా, కణ్హసప్పసిరూపమా;

గావో బహితిణస్సేవ, ఓమసన్తి వరం వరం.

౩౨౪.

‘ఘతాసనం కుఞ్జరం కణ్హసప్పం, ముద్ధాభిసిత్తం పమదా చ సబ్బా;

ఏతే నరో [ఏతేన సో (పీ.)] నిచ్చయతో [నిచ్చయత్తో (సీ. పీ.)] భజేథ, తేసం హవే దుబ్బిదు సబ్బభావో [సచ్చభావో (స్యా.)].

౩౨౫.

‘నచ్చన్తవణ్ణా ¶ ¶ న బహూనం కన్తా, న దక్ఖిణా పమదా సేవితబ్బా;

న పరస్స భరియా న ధనస్స హేతు, ఏతిత్థియో పఞ్చ న సేవితబ్బా’’’.

అథ ఖలు, భో, ఆనన్దో గిజ్ఝరాజా కుణాలస్స సకుణస్స ఆదిమజ్ఝకథాపరియోసానం [ఆదిమజ్ఝగాథాపరియోసానం (స్యా. క.)] విదిత్వా తాయం వేలాయం ఇమా గాథాయో అభాసి –

౩౨౬.

‘‘పుణ్ణమ్పి చేమం పథవిం ధనేన, దజ్జిత్థియా పురిసో సమ్మతాయ;

లద్ధా ఖణం అతిమఞ్ఞేయ్య తమ్పి, తాసం వసం అసతీనం న గచ్ఛే.

౩౨౭.

‘‘ఉట్ఠాహకం ¶ చేపి అలీనవుత్తిం, కోమారభత్తారం పియం మనాపం;

ఆవాసు కిచ్చేసు చ నం జహన్తి, తస్మాహమిత్థీనం [తస్మా హి ఇత్థీనం (సీ. పీ.)] న విస్ససామి.

౩౨౮.

‘‘న విస్ససే ఇచ్ఛతి మన్తి పోసో, న విస్ససే రోదతి మే సకాసే;

సేవన్తి హేతా పియమప్పియఞ్చ, నావా యథా ఓరకూలం పరఞ్చ.

౩౨౯.

‘‘న విస్ససే సాఖపురాణసన్థతం, న ¶ విస్ససే మిత్తపురాణచోరం;

న విస్ససే రాజానం సఖా [రాజా సఖా (సీ. పీ.)] మమన్తి, న విస్ససే ఇత్థి దసన్న మాతరం.

౩౩౦.

‘‘న విస్ససే రామకరాసు నారిసు, అచ్చన్తసీలాసు అసఞ్ఞతాసు;

అచ్చన్తపేమానుగతస్స భరియా, న విస్ససే తిత్థసమా హి నారియో.

౩౩౧.

‘‘హనేయ్యుం ఛిన్దేయ్యుం ఛేదాపేయ్యుమ్పి [హనేయ్యు ఛిన్దేయ్యుంపి ఛదయేయ్యుం (సీ. పీ.), హనేయ్యుంపి ఛిన్దేయ్యుంపి ఛేదాపేయ్యుంపి (స్యా.)], కణ్ఠేపి [కణ్ఠమ్పి (సీ. స్యా.)] ఛేత్వా రుధిరం పివేయ్యుం;

మా దీనకామాసు అసఞ్ఞతాసు, భావం కరే గఙ్గతిత్థూపమాసు.

౩౩౨.

‘‘ముసా తాసం యథా సచ్చం, సచ్చం తాసం యథా ముసా;

గావో బహితిణస్సేవ, ఓమసన్తి వరం వరం.

౩౩౩.

‘‘గతేనేతా పలోభేన్తి, పేక్ఖితేన మ్హితేన చ;

అథోపి దున్నివత్థేన, మఞ్జునా భణితేన చ.

౩౩౪.

‘‘చోరియో కథినా [కఠినా (సీ. స్యా. పీ.)] హేతా, వాళా చ లపసక్ఖరా;

న తా కిఞ్చి న జానన్తి, యం మనుస్సేసు వఞ్చనం.

౩౩౫.

‘‘అసా ¶ లోకిత్థియో నామ, వేలా తాసం న విజ్జతి;

సారత్తా చ పగబ్భా చ, సిఖీ సబ్బఘసో యథా.

౩౩౬.

‘‘నత్థిత్థీనం ¶ పియో నామ, అప్పియోపి న విజ్జతి;

సేవన్తి హేతా పియమప్పియఞ్చ, నావా యథా ఓరకూలం పరఞ్చ.

౩౩౭.

‘‘నత్థిత్థీనం పియో నామ, అప్పియోపి న విజ్జతి;

ధనత్తా [ధనత్థా (స్యా.)] పటివల్లన్తి, లతావ దుమనిస్సితా.

౩౩౮.

‘‘హత్థిబన్ధం ¶ అస్సబన్ధం, గోపురిసఞ్చ మణ్డలం [చణ్డలం (సీ. స్యా. పీ.)];

ఛవడాహకం పుప్ఫఛడ్డకం, సధనమనుపతన్తి నారియో.

౩౩౯.

‘‘కులపుత్తమ్పి జహన్తి అకిఞ్చనం, ఛవకసమసదిసమ్పి [ఛవకసమం (స్యా. పీ.)];

అనుగచ్ఛన్తి [గచ్ఛన్తి (పీ.)] అనుపతన్తి, ధనహేతు హి నారియో’’తి [ధనహేతు చ నారియో (స్యా.), ధనహేతు నారియో (పీ.)].

అథ ఖలు, భో, నారదో దేవబ్రాహ్మణో ఆనన్దస్స గిజ్ఝరాజస్స ఆదిమజ్ఝకథాపరియోసానం విదిత్వా తాయం వేలాయం ఇమా గాథాయో అభాసి –

౩౪౦.

‘‘చత్తారోమే న పూరేన్తి, తే మే సుణాథ భాసతో;

సముద్దో బ్రాహ్మణో రాజా, ఇత్థీ చాపి దిజమ్పతి.

౩౪౧.

‘‘సరితా సాగరం యన్తి, యా కాచి పథవిస్సితా;

తా సముద్దం న పూరేన్తి, ఊనత్తా హి న పూరతి.

౩౪౨.

‘‘బ్రాహ్మణో చ అధీయాన, వేదమక్ఖానపఞ్చమం;

భియ్యోపి సుతమిచ్ఛేయ్య, ఊనత్తా హి న పూరతి.

౩౪౩.

‘‘రాజా చ పథవిం సబ్బం, ససముద్దం సపబ్బతం;

అజ్ఝావసం విజినిత్వా, అనన్తరతనోచితం;

పారం ¶ సముద్దం పత్థేతి, ఊనత్తా హి న పూరతి.

౩౪౪.

‘‘ఏకమేకాయ ఇత్థియా, అట్ఠట్ఠ పతినో సియా;

సూరా చ బలవన్తో చ, సబ్బకామరసాహరా;

కరేయ్య నవమే ఛన్దం, ఊనత్తా హి న పూరతి.

౩౪౫.

‘‘సబ్బిత్థియో ¶ సిఖిరివ సబ్బభక్ఖా, సబ్బిత్థియో నదీరివ సబ్బవాహీ;

సబ్బిత్థియో కణ్టకానంవ సాఖా, సబ్బిత్థియో ధనహేతు వజన్తి.

౩౪౬.

‘‘వాతఞ్చ జాలేన నరో పరామసే, ఓసిఞ్చయే [ఓసఞ్చియా (సీ. పీ.)] సాగరమేకపాణినా;

సకేన హత్థేన కరేయ్య ఘోసం [సకేన కాలేన హనేయ్య ఘోసనం (పీ.)], యో సబ్బభావం పమదాసు ఓసజే.

౩౪౭.

‘‘చోరీనం బహుబుద్ధీనం, యాసు సచ్చం సుదుల్లభం;

థీనం భావో దురాజానో, మచ్ఛస్సేవోదకే గతం.

౩౪౮.

‘‘అనలా ముదుసమ్భాసా, దుప్పూరా తా నదీసమా;

సీదన్తి నం విదిత్వాన, ఆరకా పరివజ్జయే.

౩౪౯.

‘‘ఆవట్టనీ మహామాయా, బ్రహ్మచరియవికోపనా;

సీదన్తి నం విదిత్వాన, ఆరకా పరివజ్జయే.

౩౫౦.

‘‘యం ¶ ఏతా [యఞ్చేతా (స్యా.)] ఉపసేవన్తి, ఛన్దసా వా ధనేన వా;

జాతవేదోవ సణ్ఠానం, ఖిప్పం అనుదహన్తి న’’న్తి.

అథ ¶ ఖలు, భో, కుణాలో సకుణో నారదస్స దేవబ్రాహ్మణస్స ఆదిమజ్ఝకథాపరియోసానం విదిత్వా తాయం వేలాయం ఇమా గాథాయో అభాసి –

౩౫౧.

‘‘సల్లపే నిసితఖగ్గపాణినా, పణ్డితో అపి పిసాచదోసినా;

ఉగ్గతేజమురగమ్పి ఆసిదే, ఏకో ఏకాయ పమదాయ నాలపే [ఏకో ఏకపమదం హి నాలపే (పీ.) ఏకో ఏకపమాదాయ నాలపే (?)].

౩౫౨.

‘‘లోకచిత్తమథనా హి నారియో, నచ్చగీతభణితమ్హితావుధా;

బాధయన్తి అనుపట్ఠితస్సతిం [అనుపట్ఠితాసతీ (పీ.)], దీపే రక్ఖసిగణోవ [దీపరక్ఖసిగణావ (సీ.)] వాణిజే.

౩౫౩.

‘‘నత్థి ¶ తాసం వినయో న సంవరో, మజ్జమంసనిరతా [మజ్జమంసాభిరతా (క.)] అసఞ్ఞతా;

తా గిలన్తి పురిసస్స పాభతం, సాగరేవ మకరం తిమిఙ్గలో [తిమిఙ్గిలో (సీ. పీ.)].

౩౫౪.

‘‘పఞ్చకామగుణసాతగోచరా, ఉద్ధతా అనియతా అసఞ్ఞతా;

ఓసరన్తి పమదా పమాదినం, లోణతోయవతియంవ ఆపకా.

౩౫౫.

‘‘యం నరం ఉపలపేన్తి [ఉపరమన్తి (సీ. పీ.), పలాపేన్తి (క.)] నారియో, ఛన్దసా వ ¶ రతియా ధనేన వా;

జాతవేదసదిసమ్పి తాదిసం, రాగదోసవధియో [రాగదోసవతియో (సీ. పీ.)] దహన్తి నం.

౩౫౬.

‘‘అడ్ఢం ఞత్వా పురిసం మహద్ధనం, ఓసరన్తి సధనా సహత్తనా;

రత్తచిత్తమతివేఠయన్తి నం, సాల మాలువలతావ కాననే.

౩౫౭.

‘‘తా ఉపేన్తి వివిధేన ఛన్దసా, చిత్రబిమ్బముఖియో అలఙ్కతా;

ఉహసన్తి [ఊహసన్తి (సీ. పీ.), ఓహసన్తి (స్యా.)] పహసన్తి నారియో, సమ్బరోవ [సంవరోవ (స్యా. పీ. క.)] సతమాయకోవిదా.

౩౫౮.

‘‘జాతరూపమణిముత్తభూసితా, సక్కతా పతికులేసు నారియో;

రక్ఖితా అతిచరన్తి సామికం, దానవంవ హదయన్తరస్సితా [హదయన్తనిస్సితా (క.), హదయన్తరనిస్సితా (స్యా.)].

౩౫౯.

‘‘తేజవాపి ¶ హి నరో విచక్ఖణో, సక్కతో బహుజనస్స పూజితో;

నారినం వసగతో న భాసతి, రాహునా ఉపహతోవ చన్దిమా.

౩౬౦.

‘‘యం కరేయ్య కుపితో దిసో దిసం, దుట్ఠచిత్తో ¶ వసమాగతం అరిం [అరి (సీ. పీ.)];

తేన భియ్యో బ్యసనం నిగచ్ఛతి, నారినం వసగతో అపేక్ఖవా.

౩౬౧.

‘‘కేసలూననఖఛిన్నతజ్జితా, పాదపాణికసదణ్డతాళితా;

హీనమేవుపగతా హి నారియో, తా రమన్తి కుణపేవ మక్ఖికా.

౩౬౨.

‘‘తా కులేసు విసిఖన్తరేసు వా, రాజధానినిగమేసు వా పున [వా పన (స్యా.)];

ఓడ్డితం నముచిపాసవాకరం [వాగురం (స్యా.)], చక్ఖుమా పరివజ్జే సుఖత్థికో.

౩౬౩.

‘‘ఓస్సజిత్వ ¶ కుసలం తపోగుణం, యో అనరియచరితాని మాచరి;

దేవతాహి నిరయం నిమిస్సతి, ఛేదగామిమణియంవ వాణిజో.

౩౬౪.

‘‘సో ఇధ గరహితో పరత్థ చ, దుమ్మతీ ఉపహతో [ఉపగతో (సీ. పీ.)] సకమ్మునా;

గచ్ఛతీ అనియతో గళాగళం, దుట్ఠగద్రభరథోవ ఉప్పథే.

౩౬౫.

‘‘సో ఉపేతి నిరయం పతాపనం, సత్తిసిమ్బలివనఞ్చ ¶ ఆయసం;

ఆవసిత్వా తిరచ్ఛానయోనియం, పేతరాజవిసయం న ముఞ్చతి [ముచ్చతి (క.)].

౩౬౬.

‘‘దిబ్యఖిడ్డరతియోం ¶ చ నన్దనే, చక్కవత్తిచరితఞ్చ మానుసే;

నాసయన్తి పమదా పమాదినం, దుగ్గతిఞ్చ పటిపాదయన్తి నం.

౩౬౭.

‘‘దిబ్యఖిడ్డరతియో న దుల్లభా, చక్కవత్తిచరితఞ్చ మానుసే;

సోణ్ణబ్యమ్హనిలయా [సువణ్ణబ్యమ్హనిలయా (స్యా. క.), సోవణ్ణబ్యమ్హనిలయా (పీ.)] చ అచ్ఛరా, యే చరన్తి పమదాహనత్థికా.

౩౬౮.

‘‘కామధాతుసమతిక్కమా గతి, రూపధాతుయా భావో [రూపధాతుయా భవో (సీ.), రూపధాతుసమ్భవో (స్యా.)] న దుల్లభో;

వీతరాగవిసయూపపత్తియా, యే చరన్తి పమదాహనత్థికా.

౩౬౯.

‘‘సబ్బదుక్ఖసమతిక్కమం సివం, అచ్చన్తమచలితం అసఙ్ఖతం;

నిబ్బుతేహి సుచిహీ న దుల్లభం, యే చరన్తి పమదాహనత్థికా’’తి.

౩౭౦.

‘‘కుణాలోహం తదా ఆసిం, ఉదాయీ ఫుస్సకోకిలో;

ఆనన్దో ¶ గిజ్ఝరాజాసి, సారిపుత్తో చ నారదో;

పరిసా బుద్ధపరిసా, ఏవం ధారేథ జాతక’’న్తి.

కుణాలజాతకం చతుత్థం.

౫౩౭. మహాసుతసోమజాతకం (౫)

౩౭౧.

‘‘కస్మా తువం రసక ఏదిసాని, కరోసి కమ్మాని సుదారుణాని;

హనాసి ఇత్థీ పురిసే చ మూళ్హో, మంసస్స హేతు అదు [ఆదు (సీ. స్యా.)] ధనస్స కారణా’’.

౩౭౨.

‘‘నం ¶ అత్తహేతూ న ధనస్స కారణా, న పుత్తదారస్స సహాయఞాతినం;

భత్తా చ మే భగవా భూమిపాలో, సో ఖాదతి మంసం భదన్తేదిసం’’.

౩౭౩.

‘‘సచే తువం భత్తురత్థే పయుత్తో, కరోసి కమ్మాని సుదారుణాని;

పాతోవ అన్తేపురం పాపుణిత్వా, లపేయ్యాసి మే రాజినో సమ్ముఖే తం’’.

౩౭౪.

‘‘తథా కరిస్సామి అహం భదన్తే, యథా తువం [యమేవ త్వం (సీ.)] భాససి కాళహత్థి;

పాతోవ అన్తేపురం పాపుణిత్వా, వక్ఖామి ¶ తే రాజినో సమ్ముఖే తం’’.

౩౭౫.

తతో ¶ రత్యా వివసానే [వివసనే (సీ. స్యా. పీ.)], సూరియుగ్గమనం పతి;

కాళో రసకమాదాయ, రాజానం ఉపసఙ్కమి;

ఉపసఙ్కమ్మ [ఉపసఙ్కమిత్వా (సీ. స్యా. పీ.)] రాజానం, ఇదం వచనమబ్రవి.

౩౭౬.

‘‘సచ్చం కిర మహారాజ, రసకో పేసితో తయా;

హనతి ఇత్థిపురిసే, తువం మంసాని ఖాదసి’’.

౩౭౭.

‘‘ఏవమేవ తథా కాళ, రసకో పేసితో మయా;

మమ అత్థం కరోన్తస్స, కిమేతం పరిభాససి’’.

౩౭౮.

‘‘ఆనన్దో సబ్బమచ్ఛానం, ఖాదిత్వా రసగిద్ధిమా;

పరిక్ఖీణాయ పరిసాయ, అత్తానం ఖాదియా మతో.

౩౭౯.

‘‘ఏవం పమత్తో రసగారవే రత్తో [రతో (సీ. స్యా. పీ.)], బాలో యదీ ఆయతి నావబుజ్ఝతి;

విధమ్మ పుత్తే చజి [చజిత్వా (క.)] ఞాతకే చ, పరివత్తియ అత్తానఞ్ఞేవ [అత్తానమేవ (సీ. పీ.)] ఖాదతి.

౩౮౦.

‘‘ఇదం ¶ తే సుత్వాన విగేతు [విహేతు (సీ. పీ.)] ఛన్దో, మా భక్ఖయీ [మా భక్ఖసీ (సీ. పీ.)] రాజ మనుస్సమంసం;

మా త్వం ఇమం కేవలం వారిజోవ, ద్విపదాధిప [దిపదాదిప (సీ. పీ.) ఏవముపరిపి] సుఞ్ఞమకాసి రట్ఠం’’.

౩౮౧.

‘‘సుజాతో నామ నామేన, ఓరసో తస్స అత్రజో [తస్స ఓరస అత్రజో (సీ.), తస్స అత్రజ ఓరసో (పీ.)];

జమ్బుపేసిమలద్ధాన, మతో సో తస్స సఙ్ఖయే.

౩౮౨.

‘‘ఏవమేవ ¶ అహం కాళ, భుత్వా భక్ఖం రసుత్తమం;

అలద్ధా మానుసం మంసం, మఞ్ఞే హిస్సామి [హేస్సామి (సీ. స్యా.), హస్సామి (పీ.)] జీవితం’’.

౩౮౩.

‘‘మాణవ అభిరూపోసి, కులే జాతోసి సోత్థియే;

న త్వం అరహసి తాత, అభక్ఖం భక్ఖయేతవే’’.

౩౮౪.

‘‘రసానం అఞ్ఞతరం ఏతం, కస్మా [యస్మా (సీ. పీ.)] మం త్వం నివారయే;

సోహం తత్థ గమిస్సామి, యత్థ లచ్ఛామి ఏదిసం.

౩౮౫.

‘‘సోవాహం నిప్పతిస్సామి, న తే వచ్ఛామి సన్తికే;

యస్స మే దస్సనేన త్వం, నాభినన్దసి బ్రాహ్మణ’’.

౩౮౬.

‘‘అద్ధా అఞ్ఞేపి దాయాదే, పుత్తే లచ్ఛామ మాణవ;

త్వఞ్చ జమ్మ వినస్సస్సు, యత్థ పత్తం న తం సుణే’’.

౩౮౭.

‘‘ఏవమేవ తువం రాజ, ద్విపదిన్ద సుణోహి మే;

పబ్బాజేస్సన్తి తం రట్ఠా, సోణ్డం మాణవకం యథా’’.

౩౮౮.

‘‘సుజాతో నామ నామేన, భావితత్తాన సావకో;

అచ్ఛరం కామయన్తోవ, న సో భుఞ్జి న సో పివి.

౩౮౯.

‘‘కుసగ్గేనుదకమాదాయ ¶ [కుసగ్గే ఉదకమాదాయ (సీ. పీ.)], సముద్దే ఉదకం మినే;

ఏవం మానుసకా కామా, దిబ్బకామాన సన్తికే.

౩౯౦.

‘‘ఏవమేవ అహం కాళ, భుత్వా భక్ఖం రసుత్తమం;

అలద్ధా మానుసం మంసం, మఞ్ఞే హిస్సామి జీవితం’’.

౩౯౧.

‘‘యథాపి ¶ తే ధతరట్ఠా, హంసా వేహాయసఙ్గమా;

అభుత్తపరిభోగేన [అవుత్తిపరిభోగేన (సీ. పీ.), అయుత్తపరిభోగేన (స్యా.)], సబ్బే అబ్భత్థతం గతా.

౩౯౨.

‘‘ఏవమేవ ¶ తువం రాజ, ద్విపదిన్ద సుణోహి మే;

అభక్ఖం రాజ భక్ఖేసి, తస్మా పబ్బాజయన్తి తం’’.

౩౯౩.

‘‘తిట్ఠాహీతి మయా వుత్తో, సో త్వం గచ్ఛసి పమ్ముఖో [పాముఖో (క.)];

అట్ఠితో త్వం ఠితోమ్హీతి, లపసి బ్రహ్మచారిని;

ఇదం తే సమణాయుత్తం, అసిఞ్చ మే మఞ్ఞసి కఙ్కపత్తం’’ [కఙ్ఖపత్తం (స్యా. క.)].

౩౯౪.

‘‘ఠితోహమస్మీ సధమ్మేసు రాజ, న నామగోత్తం పరివత్తయామి;

చోరఞ్చ లోకే అఠితం వదన్తి, ఆపాయికం నేరయికం ఇతో చుతం.

౩౯౫.

‘‘సచే త్వం సద్దహసి [సచేపి సహసి (సీ. పీ.)] రాజ, సుతం గణ్హాహి ఖత్తియ [ఖత్తియం (స్యా.)];

తేన యఞ్ఞం యజిత్వాన, ఏవం సగ్గం గమిస్ససి’’.

౩౯౬.

‘‘కిస్మిం ను రట్ఠే తవ జాతిభూమి [జాతభూమి (సీ.)], అథ కేన అత్థేన ఇధానుపత్తో;

అక్ఖాహి మే బ్రాహ్మణ ఏతమత్థం, కిమిచ్ఛసీ దేమి తయజ్జ పత్థితం’’.

౩౯౭.

‘‘గాథా చతస్సో ధరణీమహిస్సర, సుగమ్భిరత్థా వరసాగరూపమా;

తవేవ అత్థాయ ఇధాగతోస్మి, సుణోహి గాథా పరమత్థసంహితా’’.

౩౯౮.

‘‘న వే రుదన్తి మతిమన్తో సపఞ్ఞా, బహుస్సుతా ¶ యే బహుట్ఠానచిన్తినో;

దీపఞ్హి ఏతం పరమం నరానం, యం పణ్డితా సోకనుదా భవన్తి.

౩౯౯.

‘‘అత్తానం ¶ ఞాతీ ఉదాహు [ఉద (సీ. పీ.)] పుత్తదారం, ధఞ్ఞం ధనం రజతం జాతరూపం;

కిమేవ త్వం [కిమో ను త్వం (సీ. పీ.)] సుతసోమానుతప్పే, కోరబ్యసేట్ఠ వచనం సుణోమ తేతం’.

౪౦౦.

‘‘నేవాహమత్తానమనుత్థునామి, న పుత్తదారం న ధనం న రట్ఠం;

సతఞ్చ ధమ్మో చరితో పురాణో, తం సఙ్కరం [సఙ్గరం (సీ. స్యా. పీ.) ఏవముపరిపి] బ్రాహ్మణస్సానుతప్పే.

౪౦౧.

‘‘కతో మయా సఙ్కరో బ్రాహ్మణేన, రట్ఠే సకే ఇస్సరియే ఠితేన;

తం సఙ్కరం బ్రాహ్మణసప్పదాయ, సచ్చానురక్ఖీ పునరావజిస్సం’’.

౪౦౨.

‘‘నేవాహమేతం అభిసద్దహామి, సుఖీ నరో మచ్చుముఖా పముత్తో;

అమిత్తహత్థం పునరావజేయ్య, కోరబ్యసేట్ఠ న హి మం ఉపేసి.

౪౦౩.

‘‘ముత్తో ¶ తువం పోరిసాదస్స హత్థా, గన్త్వా ¶ సకం మన్దిరం కామకామీ;

మధురం పియం జీవితం లద్ధ రాజ, కుతో తువం ఏహిసి మే సకాసం’’.

౪౦౪.

‘‘మతం వరేయ్య పరిసుద్ధసీలో, న జీవితం [న హి జీవితం (సీ.)] గరహితో పాపధమ్మో;

న హి తం నరం తాయతి [తాయతే (సీ. స్యా. పీ. క.)] దుగ్గతీహి, యస్సాపి హేతు అలికం భణేయ్య.

౪౦౫.

‘‘సచేపి వాతో గిరిమావహేయ్య, చన్దో చ సూరియో చ ఛమా పతేయ్యుం;

సబ్బా చ నజ్జో పటిసోతం వజేయ్యుం, న త్వేవహం రాజ ముసా భణేయ్యం.

౪౦౬.

[అయం గాథా సీ. పీ. పోత్థకేసు న దిస్సతి] ‘‘నభం ¶ ఫలేయ్య ఉదధీపి సుస్సే, సంవట్టయే భూతధరా వసున్ధరా;

సిలుచ్చయో మేరు సమూలముప్పతే, న త్వేవహం రాజ ముసా భణేయ్యం’’ [అయం గాథా సీ. పీ. పోత్థకేసు న దిస్సతి].

౪౦౭.

‘‘అసిఞ్చ సత్తిఞ్చ పరామసామి, సపథమ్పి తే సమ్మ అహం కరోమి;

తయా పముత్తో అనణో భవిత్వా, సచ్చానురక్ఖీ పునరావజిస్సం’’.

౪౦౮.

‘‘యో తే కతో సఙ్కరో బ్రాహ్మణేన, రట్ఠే సకే ఇస్సరియే ఠితేన;

తం సఙ్కరం బ్రాహ్మణసప్పదాయ, సచ్చానురక్ఖీ పునరావజస్సు’’.

౪౦౯.

‘‘యో మే కతో సఙ్కరో బ్రాహ్మణేన, రట్ఠే ¶ సకే ఇస్సరియే ఠితేన;

తం సఙ్కరం బ్రాహ్మణసప్పదాయ, సచ్చానురక్ఖీ పునరావజిస్సం’’.

౪౧౦.

‘‘ముత్తో చ సో పోరిసాదస్స హత్థా, గన్త్వాన తం బ్రాహ్మణం ఏతదవోచ;

సుణోమ [సుణోమి (సీ. స్యా.)] గాథాయో సతారహాయో, యా మే సుతా అస్సు హితాయ బ్రహ్మే’’.

౪౧౧.

‘‘సకిదేవ సుతసోమ, సబ్భి హోతి [హోతు (పీ.)] సమాగమో;

సా నం సఙ్గతి పాలేతి, నాసబ్భి బహుసఙ్గమో.

౪౧౨.

‘‘సబ్భిరేవ సమాసేథ, సబ్భి కుబ్బేథ సన్థవం;

సతం సద్ధమ్మమఞ్ఞాయ, సేయ్యో హోతి న పాపియో.

౪౧౩.

‘‘జీరన్తి వే రాజరథా సుచిత్తా, అథో సరీరమ్పి జరం ఉపేతి;

సతఞ్చ ధమ్మో న జరం ఉపేతి, సన్తో హవే సబ్భి పవేదయన్తి.

౪౧౪.

‘‘నభఞ్చం ¶ దూరే పథవీ చ దూరే, పారం ¶ సముద్దస్స తదాహు దూరే;

తతో హవే దూరతరం వదన్తి, సతఞ్చ ధమ్మో [ధమ్మం (సీ. పీ.)] అసతఞ్చ రాజ’’.

౪౧౫.

‘‘సహస్సియా [సహస్సియో (సీ. పీ.)] ఇమా గాథా, నహిమా [న ఇమా, (సీ. పీ.) నయిమా (స్యా.)] గాథా సతారహా;

చత్తారి త్వం సహస్సాని, ఖిప్పం గణ్హాహి బ్రాహ్మణ’’.

౪౧౬.

‘‘ఆసీతియా నావుతియా [అసీతియా నవుతియా (పీ.)] చ గాథా, సతారహా చాపి భవేయ్య [భవేయ్యు (సీ. స్యా. పీ.)] గాథా;

పచ్చత్తమేవ సుతసోమ జానహి, సహస్సియా నామ కా అత్థి [సహస్సియో నామ ఇధత్థి (సీ.)] గాథా’’.

౪౧౭.

‘‘ఇచ్ఛామి వోహం సుతవుద్ధిమత్తనో, సన్తోతి మం [సన్తో మమం (స్యా.), సన్తో చ మం (సీ. పీ. క.)] సప్పురిసా భజేయ్యుం;

అహం సవన్తీహి మహోదధీవ, న హి తాత తప్పామి సుభాసితేన.

౪౧౮.

‘‘అగ్గి ¶ యథా తిణకట్ఠం దహన్తో, న తప్పతీ సాగరోవ [సాగరో వా (సీ. పీ.)] నదీహి;

ఏవమ్పి తే పణ్డితా రాజసేట్ఠ, సుత్వా న తప్పన్తి సుభాసితేన.

౪౧౯.

‘‘సకస్స దాసస్స యదా సుణోమి, గాథం అహం అత్థవతిం [గాథా అహం అత్థవతీ (సీ. పీ.)] జనిన్ద;

తమేవ సక్కచ్చ నిసామయామి, న ¶ హి తాత ధమ్మేసు మమత్థి తిత్తి’’.

౪౨౦.

‘‘ఇదం ¶ తే రట్ఠం సధనం సయోగ్గం, సకాయురం సబ్బకామూపపన్నం;

కిం కామహేతు పరిభాససిమం [భాససే మం (సీ. స్యా. పీ.)], గచ్ఛామహం పోరిసాదస్స ఞత్తే’’ [పోరిసాదస్స కన్తే (సీ. పీ.), పోరిసాదస్సుపన్తే (క.)].

౪౨౧.

‘‘అత్తానురక్ఖాయ భవన్తి హేతే, హత్థారోహా రథికా పత్తికా చ;

అస్సారుహా [అస్సారోహా (స్యా. పీ.)] యే చ ధనుగ్గహాసే, సేనం పయుఞ్జామ హనామ సత్తుం’’.

౪౨౨.

‘‘సుదుక్కరం పోరిసాదో అకాసి, జీవం గహేత్వాన అవస్సజీ మం;

తం తాదిసం పుబ్బకిచ్చం సరన్తో, దుబ్భే అహం తస్స కథం జనిన్ద’’.

౪౨౩.

‘‘వన్దిత్వా సో పితరం మాతరఞ్చ, అనుసాసేత్వా నేగమఞ్చ బలఞ్చ;

సచ్చవాదీ సచ్చానురక్ఖమానో, అగమాసి సో యత్థ పోరిసాదో’’.

౪౨౪.

‘‘కతో మయా సఙ్కరో బ్రాహ్మణేన, రట్ఠే సకే ఇస్సరియే ఠితేన;

తం సఙ్కరం బ్రాహ్మణసప్పదాయ, సచ్చానురక్ఖీ ¶ పునరాగతోస్మి;

యజస్సు యఞ్ఞం ఖాద మం పోరిసాద’’.

౪౨౫.

‘‘న హాయతే ఖాదితం [ఖాదితుం (సీ. స్యా. పీ.)] మయ్హం పచ్ఛా, చితకా అయం తావ సధూమికావ [సధూమకా చ (స్యా.)];

నిద్ధూమకే పచితం సాధుపక్కం, సుణోమ [సుణోమి (సీ.), సుణామ (పీ.)] గాథాయో సతారహాయో’’.

౪౨౬.

‘‘అధమ్మికో ¶ త్వం పోరిసాదకాసి [పోరిసాదమకాసి (క.)], రట్ఠా చ భట్ఠో ఉదరస్స హేతు;

ధమ్మఞ్చిమా అభివదన్తి గాథా, ధమ్మో చ అధమ్మో చ కుహిం సమేతి.

౪౨౭.

‘‘అధమ్మికస్స లుద్దస్స, నిచ్చం లోహితపాణినో;

నత్థి సచ్చం కుతో ధమ్మో, కిం సుతేన కరిస్ససి’’.

౪౨౮.

‘‘యో మంసహేతు మిగవం చరేయ్య, యో వా హనే పురిసమత్తహేతు;

ఉభోపి తే పేచ్చ సమా భవన్తి, కస్మా నో [కస్మా ను (క.)] అధమ్మికం బ్రూసి మం త్వం’’.

౪౨౯.

‘‘పఞ్చ పఞ్చనఖా భక్ఖా, ఖత్తియేన పజానతా;

అభక్ఖం రాజ భక్ఖేసి, తస్మా అధమ్మికో తువం’’.

౪౩౦.

‘‘ముత్తో తువం పోరిసాదస్స హత్థా, గన్త్వా సకం మన్దిరం కామకామీ;

అమిత్తహత్థం ¶ పునరాగతోసి, న ఖత్తధమ్మే కుసలోసి రాజ’’.

౪౩౧.

‘‘యే ¶ ఖత్తధమ్మే కుసలా భవన్తి, పాయేన తే నేరయికా భవన్తి;

తస్మా అహం ఖత్తధమ్మం పహాయ, సచ్చానురక్ఖీ పునరాగతోస్మి;

యజస్సు యఞ్ఞం ఖాద మం పోరిసాద’’.

౪౩౨.

‘‘పాసాదవాసా పథవీగవస్సా, కామిత్థియో కాసికచన్దనఞ్చ;

సబ్బం తహిం లభసి [లబ్భతి (పీ.)] సామితాయ, సచ్చేన కిం పస్ససి ఆనిసంసం’’.

౪౩౩.

‘‘యే ¶ కేచిమే అత్థి రసా పథబ్యా, సచ్చం తేసం సాధుతరం రసానం;

సచ్చే ఠితా సమణబ్రాహ్మణా చ, తరన్తి జాతిమరణస్స పారం’’.

౪౩౪.

‘‘ముత్తో తువం పోరిసాదస్స హత్థా, గన్త్వా సకం మన్దిరం కామకామీ;

అమిత్తహత్థం పునరాగతోసి, న హి నూన తే మరణభయం జనిన్ద;

అలీనచిత్తో అసి [చ’సి (సీ. స్యా. పీ.)] సచ్చవాదీ’’.

౪౩౫.

‘‘కతా ¶ మే కల్యాణా అనేకరూపా, యఞ్ఞా యిట్ఠా యే విపులా పసత్థా;

విసోధితో పరలోకస్స మగ్గో, ధమ్మే ఠితో కో మరణస్స భాయే.

౪౩౬.

‘‘కతా మే కల్యాణా అనేకరూపా, యఞ్ఞా యిట్ఠా యే విపులా పసత్థా;

అనానుతప్పం పరలోకం గమిస్సం, యజస్సు యఞ్ఞం అద [ఖాద (సీ. స్యా. పీ.)] మం పోరిసాద.

౪౩౭.

‘‘పితా చ మాతా చ ఉపట్ఠితా మే, ధమ్మేన మే ఇస్సరియం పసత్థం;

విసోధితో పరలోకస్స మగ్గో, ధమ్మే ఠితో కో మరణస్స భాయే.

౪౩౮.

‘‘పితా చ మాతా చ ఉపట్ఠితా మే, ధమ్మేన మే ఇస్సరియం పసత్థం;

అనానుతప్పం పరలోకం గమిస్సం, యజస్సు యఞ్ఞం అద మం పోరిసాద.

౪౩౯.

‘‘ఞాతీసు ¶ మిత్తేసు కతా మే కారా [కతూపకారో (స్యా. క.)], ధమ్మేన మే ఇస్సరియం పసత్థం;

విసోధితో పరలోకస్స మగ్గో, ధమ్మే ఠితో కో మరణస్స భాయే.

౪౪౦.

‘‘ఞాతీసుం ¶ మిత్తేసు కతా మే కారా, ధమ్మేన మే ఇస్సరియం పసత్థం;

అనానుతప్పం పరలోకం గమిస్సం, యజస్సు యఞ్ఞం అద మం పోరిసాద.

౪౪౧.

‘‘దిన్నం మే దానం బహుధా బహూనం, సన్తప్పితా సమణబ్రాహ్మణా చ;

విసోధితో పరలోకస్స మగ్గో, ధమ్మే ఠితో కో మరణస్స భాయే.

౪౪౨.

‘‘దిన్నం మే దానం బహుధా బహూనం, సన్తప్పితా సమణబ్రాహ్మణా చ;

అనానుతప్పం పరలోకం గమిస్సం, యజస్సు యఞ్ఞం అద మం పోరిసాద’’.

౪౪౩.

‘‘విసం పజానం పురిసో అదేయ్య, ఆసీవిసం జలితముగ్గతేజం;

ముద్ధాపి తస్స విఫలేయ్య [విపతేయ్య (సీ. పీ.)] సత్తధా, యో తాదిసం సచ్చవాదిం అదేయ్య’’.

౪౪౪.

‘‘సుత్వా ధమ్మం విజానన్తి, నరా కల్యాణపాపకం;

అపి గాథా సుణిత్వాన, ధమ్మే మే రమతే [రమతీ (సీ. పీ.)] మనో’’.

౪౪౫.

‘‘సకిదేవ ¶ మహారాజ [సుతసోమ (సీ. పీ.)], సబ్భి హోతి సమాగమో;

సా నం సఙ్గతి పాలేతి, నాసబ్భి బహుసఙ్గమో.

౪౪౬.

‘‘సబ్భిరేవ ¶ సమాసేథ, సబ్భి కుబ్బేథ సన్థవం;

సతం సద్ధమ్మమఞ్ఞాయ, సేయ్యో హోతి న పాపియో.

౪౪౭.

‘‘జీరన్తి వే రాజరథా సుచిత్తా, అథో సరీరమ్పి జరం ఉపేతి;

సతఞ్చ ధమ్మో న జరం ఉపేతి, సన్తో హవే సబ్భి పవేదయన్తి.

౪౪౮.

‘‘నభఞ్చం ¶ దూరే పథవీ చ దూరే, పారం సముద్దస్స తదాహు దూరే;

తతో హవే దూరతరం వదన్తి, సతఞ్చ ధమ్మో [ధమ్మం (సీ. పీ.)] అసతఞ్చ రాజ’’.

౪౪౯.

‘‘గాథా ఇమా అత్థవతీ సుబ్యఞ్జనా, సుభాసితా తుయ్హ జనిన్ద సుత్వా;

ఆనన్ది విత్తో సుమనో పతీతో, చత్తారి తే సమ్మ వరే దదామి’’.

౪౫౦.

‘‘యో నత్తనో మరణం బుజ్ఝసి తువం [బుజ్ఝసే త్వం (సీ. పీ.), బుజ్ఝసే తువం (స్యా.)], హితాహితం వినిపాతఞ్చ సగ్గం;

గిద్ధో రసే దుచ్చరితే నివిట్ఠో, కిం త్వం వరం దస్ససి పాపధమ్మ.

౪౫౧.

‘‘అహఞ్చ తం దేహి వరన్తి వజ్జం, త్వఞ్చాపి దత్వాన అవాకరేయ్య;

సన్దిట్ఠికం ¶ కలహమిమం వివాదం, కో పణ్డితో జానముపబ్బజేయ్య’’.

౪౫౨.

‘‘న తం వరం అరహతి జన్తు దాతుం, యం వాపి దత్వాన అవాకరేయ్య;

వరస్సు సమ్మ అవికమ్పమానో, పాణం చజిత్వానపి దస్సమేవ’’.

౪౫౩.

‘‘అరియస్స అరియేన సమేతి సఖ్యం [సక్ఖి (సీ. స్యా. పీ.)], పఞ్ఞస్స పఞ్ఞాణవతా సమేతి;

పస్సేయ్య తం వస్ససతం అరోగం [ఆరోగ్యం (క.)], ఏతం వరానం పఠమం వరామి’’.

౪౫౪.

‘‘అరియస్స అరియేన సమేతి సఖ్యం, పఞ్ఞస్స పఞ్ఞాణవతా సమేతి;

పస్సాసి మం వస్ససతం అరోగం, ఏతం వరానం పఠమం దదామి’’.

౪౫౫.

‘‘యే ¶ ఖత్తియాసే ఇధ భూమిపాలా, ముద్ధాభిసిత్తా కతనామధేయ్యా;

న తాదిసే భూమిపతీ అదేసి, ఏతం వరానం దుతియం వరామి’’.

౪౫౬.

‘‘యే ఖత్తియాసే ఇధ భూమిపాలా, ముద్ధాభిసిత్తా కతనామధేయ్యా;

న ¶ తాదిసే భూమిపతీ అదేమి, ఏతం వరానం దుతియం దదామి’’.

౪౫౭.

‘‘పరోసతం ఖత్తియా తే గహితా, తలావుతా అస్సుముఖా రుదన్తా;

సకే తే రట్ఠే పటిపాదయాహి, ఏతం వరానం తతియం వరామి’’.

౪౫౮.

‘‘పరోసతం ఖత్తియా మే గహితా, తలావుతా అస్సుముఖా రుదన్తా;

సకే తే రట్ఠే పటిపాదయామి [సకేన రట్ఠేన పటిపాదయామి తే (సీ.)], ఏతం వరానం తతియం దదామి’’.

౪౫౯.

‘‘ఛిద్దం తే రట్ఠం బ్యథితా [బ్యథితం (సీ.), బ్యాధితం (పీ.)] భయా హి, పుథూ నరా లేణమనుప్పవిట్ఠా;

మనుస్సమంసం విరమేహి [విరమాహి (స్యా.)] రాజ, ఏతం వరానం చతుత్థం వరామి’’.

౪౬౦.

‘‘అద్ధా ¶ హి సో భక్ఖో మమ [మమం (సీ. స్యా. పీ.)] మనాపో, ఏతస్స హేతుమ్హి [హేతుమ్పి (పీ.)] వనం పవిట్ఠో;

సోహం కథం ఏత్తో ఉపారమేయ్యం, అఞ్ఞం వరానం చతుత్థం వరస్సు’’.

౪౬౧.

‘‘నం ¶ వే పియం మేతి జనిన్ద తాదిసో, అత్తం నిరంకచ్చ [నిరంకత్వా (సీ. స్యా. పీ.)] పియాని సేవతి;

అత్తావ ¶ సేయ్యో పరమా చ [పరమావ (బహూసు) జా. ౧.౬.౮౧ సంసన్దేతబ్బం] సేయ్యో, లబ్భా పియా ఓచితత్థేన [ఓచితత్తేన (క.)] పచ్ఛా’’.

౪౬౨.

‘‘పియం మే మానుసం మంసం, సుతసోమ విజానహి;

నమ్హి సక్కా [నమ్హి సక్కో (సీ. పీ.)] నివారేతుం, అఞ్ఞం [అఞ్ఞం తువం (సీ. స్యా. పీ.)] వరం సమ్మ వరస్సు’’.

౪౬౩.

‘‘యో వే పియం మేతి పియానురక్ఖీ [పియానుకఙ్ఖీ (సీ. పీ.)], అత్తం నిరంకచ్చ పియాని సేవతి;

సోణ్డోవ పిత్వా విసమిస్సపానం [పీత్వన విసస్స థాలం (సీ. పీ.), పిత్వా విసమిస్సథాలం (స్యా. క.)], తేనేవ సో హోతి దుక్ఖీ పరత్థ.

౪౬౪.

‘‘యో చీధ సఙ్ఖాయ పియాని హిత్వా, కిచ్ఛేనపి సేవతి అరియధమ్మే [అరియధమ్మం (సీ. పీ.)];

దుక్ఖితోవ పిత్వాన యథోసధాని, తేనేవ సో హోతి సుఖీ పరత్థ’’.

౪౬౫.

‘‘ఓహాయహం పితరం మాతరఞ్చ, మనాపియే కామగుణే చ [కామగుణేపి (స్యా. క.)] పఞ్చ;

ఏతస్స హేతుమ్హి వనం పవిట్ఠో, తం తే వరం కిన్తి మహం దదామి’’.

౪౬౬.

‘‘న పణ్డితా దిగుణమాహు వాక్యం, సచ్చప్పటిఞ్ఞావ భవన్తి సన్తో;

వరస్సు సమ్మ ఇతి మం అవోచ, ఇచ్చబ్రవీ త్వం న హి తే సమేతి’’.

౪౬౭.

‘‘అపుఞ్ఞలాభం ¶ అయసం అకిత్తిం, పాపం బహుం దుచ్చరితం కిలేసం;

మనుస్సమంసస్స కతే [భవో (స్యా. క.)] ఉపాగా, తం తే వరం కిన్తి మహం దదేయ్యం.

౪౬౮.

‘‘నం ¶ తం వరం అరహతి జన్తు దాతుం, యం వాపి దత్వాన అవాకరేయ్య;

వరస్సు సమ్మ అవికమ్పమానో, పాణం చజిత్వానపి దస్సమేవ’’.

౪౬౯.

‘‘పాణం చజన్తి సన్తో నాపి ధమ్మం, సచ్చప్పటిఞ్ఞావ భవన్తి సన్తో;

దత్వా వరం ఖిప్పమవాకరోహి, ఏతేన సమ్పజ్జ సురాజసేట్ఠ.

౪౭౦.

‘‘చజే ధనం [ధనం చజే (సీ.)] అఙ్గవరస్స హేతు [యో పన అఙ్గహేతు (సీ. పీ.)], అఙ్గం చజే జీవితం రక్ఖమానో;

అఙ్గం ధనం జీవితఞ్చాపి సబ్బం, చజే నరో ధమ్మమనుస్సరన్తో’’.

౪౭౧.

‘‘యస్మా హి ధమ్మం పురిసో విజఞ్ఞా, యే చస్స కఙ్ఖం వినయన్తి సన్తో;

తం హిస్స దీపఞ్చ పరాయణఞ్చ, న ¶ తేన మిత్తిం జిరయేథ [జరయేథ (సీ. పీ.)] పఞ్ఞో.

౪౭౨.

‘‘అద్ధా హి సో భక్ఖో మమ మనాపో, ఏతస్స హేతుమ్హి వనం పవిట్ఠో;

సచే చ మం యాచసి ఏతమత్థం, ఏతమ్పి తే సమ్మ వరం దదామి.

౪౭౩.

‘‘సత్థా చ మే హోసి సఖా చ మేసి, వచనమ్పి తే సమ్మ అహం అకాసిం;

తువమ్పి [త్వంపి (స్యా. క.)] మే సమ్మ కరోహి వాక్యం, ఉభోపి గన్త్వాన పమోచయామ’’.

౪౭౪.

‘‘సత్థా చ తే హోమి సఖా చ త్యమ్హి, వచనమ్పి మే సమ్మ తువం అకాసి;

అహమ్పి తే సమ్మ కరోమి వాక్యం, ఉభోపి గన్త్వాన పమోచయామ’’.

౪౭౫.

‘‘కమ్మాసపాదేనం ¶ ¶ విహేఠితత్థ [విహేఠితమ్హా (స్యా. క.)], తలావుతా అస్సుముఖా రుదన్తా;

న జాతు దుబ్భేథ ఇమస్స రఞ్ఞో, సచ్చప్పటిఞ్ఞం ¶ మే పటిస్సుణాథ’’.

౪౭౬.

‘‘కమ్మాసపాదేన విహేఠితమ్హా, తలావుతా అస్సుముఖా రుదన్తా;

న జాతు దుబ్భేమ ఇమస్స రఞ్ఞో, సచ్చప్పటిఞ్ఞం తే పటిస్సుణామ’’.

౪౭౭.

‘‘యథా పితా వా అథ వాపి మాతా, అనుకమ్పకా అత్థకామా పజానం;

ఏవమేవ వో [ఏవమేవ (సీ.), ఏవమ్పి వో (స్యా.)] హోతు అయఞ్చ రాజా, తుమ్హే చ వో హోథ యథేవ పుత్తా’’.

౪౭౮.

‘‘యథా పితా వా అథ వాపి మాతా, అనుకమ్పకా అత్థకామా పజానం;

ఏవమేవ నో హోతు [ఏవమ్పి నో (స్యా.)] అయఞ్చ రాజా, మయమ్పి హేస్సామ యథేవ [తథేవ (పీ.)] పుత్తా’’.

౪౭౯.

‘‘చతుప్పదం సకుణఞ్చాపి మంసం, సూదేహి రన్ధం సుకతం సునిట్ఠితం;

సుధంవ ఇన్దో పరిభుఞ్జియాన, హిత్వా కథేకో రమసీ అరఞ్ఞే.

౪౮౦.

‘‘తా ఖత్తియా వల్లివిలాకమజ్ఝా, అలఙ్కతా సమ్పరివారయిత్వా;

ఇన్దంవ దేవేసు పమోదయింసు, హిత్వా ¶ కథేకో రమసీ అరఞ్ఞే.

౪౮౧.

‘‘తమ్బూపధానే బహుగోణకమ్హి, సుభమ్హి [సుచిమ్హి (సీ. పీ.)] సబ్బస్సయనమ్హి సఙ్గే [సఞ్ఞతే (సీ. పీ.), లఙ్గతే (స్యా.)];

సేయ్యస్స [సయనస్స (సీ. స్యా. పీ. క.)] మజ్ఝమ్హి సుఖం సయిత్వా, హిత్వా కథేకో రమసీ అరఞ్ఞే.

౪౮౨.

‘‘పాణిస్సరం ¶ కుమ్భథూణం నిసీథే, అథోపి వే నిప్పురిసమ్పి తూరియం;

బహుం సుగీతఞ్చ సువాదితఞ్చ, హిత్వా కథేకో రమసీ అరఞ్ఞే.

౪౮౩.

‘‘ఉయ్యానసమ్పన్నం పహూతమాల్యం, మిగాజినూపేతపురం [మిగాచిరూపేతపురం (సీ. పీ.)] సురమ్మం;

హయేహి నాగేహి రథేహుపేతం, హిత్వా కథేకో రమసీ అరఞ్ఞే’’.

౪౮౪.

‘‘కాళపక్ఖే యథా చన్దో, హాయతేవ సువే సువే;

కాళపక్ఖూపమో రాజ, అసతం హోతి సమాగమో.

౪౮౫.

‘‘యథాహం [యథా (సీ.)] రసకమాగమ్మ, సూదం కాపురిసాధమం [సూదకం పురిసాధమం (సీ. పీ.)];

అకాసిం పాపకం కమ్మం, యేన గచ్ఛామి దుగ్గతిం.

౪౮౬.

‘‘సుక్కపక్ఖే యథా చన్దో, వడ్ఢతేవ సువే సువే;

సుక్కపక్ఖూపమో రాజ, సతం హోతి సమాగమో.

౪౮౭.

‘‘యథాహం తువమాగమ్మ, సుతసోమ విజానహి;

కాహామి కుసలం కమ్మం, యేన గచ్ఛామి సుగ్గతిం.

౪౮౮.

‘‘థలే యథా వారి జనిన్ద వుట్ఠం [వట్టం (సీ. పీ.)], అనద్ధనేయ్యం న చిరట్ఠితీకం;

ఏవమ్పి ¶ హోతి అసతం సమాగమో, అనద్ధనేయ్యో ఉదకం థలేవ.

౪౮౯.

‘‘సరే యథా వారి జనిన్ద వుట్ఠం, చిరట్ఠితీకం నరవీరసేట్ఠ [నరవిరియసేట్ఠ (సీ. పీ.)];

ఏవమ్పి వే [ఏవమ్పి మే (స్యా.), ఏవమ్పి చే (పీ. క.)] హోతి సతం సమాగమో, చిరట్ఠితీకో [చిరట్ఠితికం (క.)] ఉదకం సరేవ.

౪౯౦.

‘‘అబ్యాయికో ¶ ¶ హోతి సతం సమాగమో, యావమ్పి తిట్ఠేయ్య తథేవ హోతి;

ఖిప్పఞ్హి వేతి అసతం సమాగమో, తస్మా సతం ధమ్మో అసబ్భి ఆరకా’’.

౪౯౧.

‘‘న సో రాజా యో [రాజా న సో యో (క.)] అజేయ్యం జినాతి, న సో సఖా యో సఖారం జినాతి;

న సా భరియా యా పతినో న విభేతి, న తే పుత్తా [పుత్తా న తే (క.)] యే న భరన్తి జిణ్ణం.

౪౯౨.

‘‘న సా సభా యత్థ న సన్తి సన్తో, న తే సన్తో [సన్తో న తే (క.)] యే న భణన్తి ధమ్మం;

రాగఞ్చ దోసఞ్చ పహాయ మోహం, ధమ్మం భణన్తావ భవన్తి సన్తో.

౪౯౩.

‘‘నాభాసమానం జానన్తి, మిస్సం బాలేహి పణ్డితం;

భాసమానఞ్చ జానన్తి, దేసేన్తం అమతం పదం.

౪౯౪.

‘‘భాసయే ¶ జోతయే ధమ్మం, పగ్గణ్హే ఇసినం ధజం;

సుభాసితద్ధజా ఇసయో, ధమ్మో హి ఇసినం ధజో’’తి.

మహాసుతసోమజాతకం పఞ్చమం.

అసీతినిపాతం నిట్ఠితం.

తస్సుద్దానం –

సుముఖో పన హంసవరో చ మహా, సుధభోజనికో చ పరో పవరో;

సకుణాలదిజాధిపతివ్హయనో, సుతసోమవరుత్తమసవ్హయనోతి.

౨౨. మహానిపాతో

౫౩౮. మూగపక్ఖజాతకం (౧)

౧.

‘‘మా ¶ ¶ ¶ పణ్డిచ్చయం [పణ్డితియం (సీ.), పణ్డిచ్చియం (పీ.)] విభావయ, బాలమతో భవ సబ్బపాణినం;

సబ్బో తం జనో ఓచినాయతు, ఏవం తవ అత్థో భవిస్సతి’’.

౨.

‘‘కరోమి తే తం వచనం, యం మం భణసి దేవతే;

అత్థకామాసి మే అమ్మ, హితకామాసి దేవతే’’.

౩.

‘‘కిం ను సన్తరమానోవ, కాసుం ఖణసి సారథి;

పుట్ఠో మే సమ్మ అక్ఖాహి, కిం కాసుయా కరిస్ససి’’.

౪.

‘‘రఞ్ఞో మూగో చ పక్ఖో చ, పుత్తో జాతో అచేతసో;

సోమ్హి రఞ్ఞా సమజ్ఝిట్ఠో, పుత్తం మే నిఖణం వనే’’.

౫.

‘‘న బధిరో న మూగోస్మి, న పక్ఖో న చ వీకలో [నపి పఙ్గులో (సీ. పీ.), న చ పిఙ్గలో (స్యా.)];

అధమ్మం సారథి కయిరా, మం చే త్వం నిఖణం వనే’’.

౬.

‘‘ఊరూ బాహుం [బాహూ (సీ. క.)] చ మే పస్స, భాసితఞ్చ సుణోహి మే;

అధమ్మం సారథి కయిరా, మం చే త్వం నిఖణం వనే’’.