📜

నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స

వినయపిటకే

వినయవినిచ్ఛయ-టీకా (దుతియో భాగో)

పాటిదేసనీయకథావణ్ణనా

౧౮౩౦-౧. ఏవం ¶ ¶ నాతిసఙ్ఖేపవిత్థారనయేన ద్వేనవుతి పాచిత్తియాని దస్సేత్వా తదనన్తరం నిద్దిట్ఠే పాటిదేసనీయే దస్సేతుమాహ ‘‘యో చన్తరఘర’’న్తిఆది. తత్థ అన్తరఘరన్తి రథికాదిమాహ. యథాహ ‘‘అన్తరఘరం నామ రథికా బ్యూహం సిఙ్ఘాటకం ఘర’’న్తి.

యో ¶ పన భిక్ఖు అన్తరఘరం పవిట్ఠాయ అఞ్ఞాతికాయ భిక్ఖునియా హత్థతో యం కిఞ్చి ఖాదనం, భోజనమ్పి వా సహత్థా పటిగ్గణ్హేయ్య, తస్స భిక్ఖునో గహణే దుక్కటం, భోగే అజ్ఝోహారే పాటిదేసనీయం సియాతి యోజనా.

ఇతో పట్ఠాయ చతస్సో గాథా ఉప్పటిపాటియా పోత్థకేసు లిఖితా, తాసం అయం పటిపాటి – ‘‘ఏత్థన్తరఘర’’న్తి తతియా, ‘‘తస్మా భిక్ఖునియా’’తి చతుత్థీ, ‘‘రథికాదీసూ’’తి పఞ్చమీ ¶ , ‘‘రథికాయపి వా’’తి ఛట్ఠీ. పటిపాటి పనాయం మాతికట్ఠకథక్కమేన వేదితబ్బా. ఇమాయ పటిపాటియా తాసం అత్థవణ్ణనా హోతి –

౧౮౩౨-౩. పురిమగాథాద్వయేన పదభాజనాగతసామఞ్ఞవినిచ్ఛయం దస్సేత్వా ఇదాని అట్ఠకథాగతం విసేసం దస్సేతుమాహ ‘‘ఏత్థా’’తిఆది. తత్థ ఏత్థాతి ఇమస్మిం పఠమపాటిదేసనీయసిక్ఖాపదే. తస్సాతి అఞ్ఞాతికభిక్ఖునియా. వాక్యతోతి ‘‘అన్తరఘరం పవిట్ఠాయా’’తి వచనతో. హి-సద్దో హేతుమ్హి. యస్మా భిక్ఖుస్స ఠితట్ఠానం నప్పమాణన్తి అట్ఠకథాయ (పాచి. అట్ఠ. ౫౫౩) వణ్ణితం, తస్మా ఆరామాదీసు ఠత్వా దేన్తియా భిక్ఖునియా హత్థతో వీథిఆదీసు ఠత్వా యో పటిగ్గణ్హేయ్య చే, ఏవం పటిగ్గణ్హతో తస్స భిక్ఖునో న దోసోతి యోజనా. పరిభోగస్స పటిగ్గహణమూలకత్తా న దోసో. ‘‘పటిగ్గణ్హతో’’తి ఇమినా పరిభోగే పాటిదేసనీయాభావో చ దీపితో హోతి.

౧౮౩౪. సచే భిక్ఖునీ రథికాదీసు ఠత్వా భోజనం దేతి, భిక్ఖు అన్తరారామే ఠత్వా పటిగ్గణ్హాతి చే, తస్స ఆపత్తీతి యోజనా. గాథాబన్ధవసేన ‘‘భిక్ఖుని భోజన’’న్తి రస్సత్తం. ఆపత్తీతి చ పటిగ్గహణపరిభోగేసు దుక్కటపాటిదేసనీయాపత్తియో సన్ధాయ వుత్తం.

౧౮౩౫. రథికాదీసు ఠత్వా భిక్ఖునీ భోజనం దేతి చే, తం రథికాయపి వా…పే… అయం నయోతి యోజనా. తత్థ రథికాతి రచ్ఛా. బ్యూహన్తి అనిబ్బిజ్ఝిత్వా ఠితా గతపచ్చాగతరచ్ఛా. సన్ధి నామ ఘరసన్ధి. సిఙ్ఘాటకన్తి చతుక్కోణం వా తికోణం వా మగ్గసమోధానట్ఠానం. అయం నయోతి ‘‘ఆపత్తీ’’తి అనన్తరగాథాయ వుత్తనయో.

౧౮౩౭. ఆమిసేన ¶ ¶ అసమ్భిన్నరసం సన్ధాయ ఇదం దుక్కటం భాసితం. ఆమిసేన సమ్భిన్నే ఏకరసే యామకాలికాదిమ్హి పటిగ్గహేత్వా అజ్ఝోహారే పాటిదేసనీయాపత్తి సియాతి యోజనా.

౧౮౩౮. ఏకతోఉపసమ్పన్నహత్థతోతి భిక్ఖునీనం సన్తికే ఉపసమ్పన్నాయ హత్థతో. యథాహ ‘‘ఏకతోఉపసమ్పన్నాయాతి భిక్ఖునీనం సన్తికే ఉపసమ్పన్నాయా’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౫౫౩). భిక్ఖూనం సన్తికే ఉపసమ్పన్నాయ పన యథావత్థుకమేవాతి.

౧౮౩౯. అఞ్ఞాతికాయ ఞాతికసఞ్ఞిస్స, తథేవ విమతిస్స చ దుక్కటన్తి యోజనా.

౧౮౪౦. అఞ్ఞాతికాయ దాపేన్తియా భూమియా నిక్ఖిపిత్వా దదమానాయ వా అన్తరారామాదీసు ఠత్వా దేన్తియా పటిగ్గణ్హతో భిక్ఖుస్స అనాపత్తీతి యోజనా. అన్తరారామాదీసూతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన భిక్ఖునుపస్సయతిత్థియసేయ్యాపటిక్కమనాదిం సఙ్గణ్హాతి. పటిక్కమనం నామ భోజనసాలా.

౧౮౪౧. గామతో బహి నీహరిత్వా దేతీతి యోజనా.

౧౮౪౨. హత్థతోతి ఏత్థ ‘‘గహణే’’తి సేసో. తథాతి అనాపత్తి. సముట్ఠానం ఇదం సిక్ఖాపదం ఏళకలోమేన సమం మతన్తి యోజనా.

పఠమపాటిదేసనీయకథావణ్ణనా.

౧౮౪౩-౪. అవుత్తేతి వక్ఖమాననయేన అవుత్తే. ఏకేనపి చ భిక్ఖునాతి సమ్బన్ధో. అపసక్కాతి అపగచ్ఛ. ఆది-అత్థవాచినా ఇతి-సద్దేన ‘‘అపసక్క తావ, భగిని, యావ భిక్ఖూ భుఞ్జన్తీ’’తి వాక్యసేసో సఙ్గహితోతి దట్ఠబ్బో. ఇమినా అపసాదనాకారో ¶ సన్దస్సితో. ‘‘ఏకేనపి చ భిక్ఖునా’’తి ఇమినా అవకంసో దస్సితో. ఉక్కంసో పన ‘‘తేహి భిక్ఖూహి సా భిక్ఖునీ అపసాదేతబ్బా’’తి పాళితోపి దట్ఠబ్బో. ‘‘ఆమిస’’న్తి సామఞ్ఞవచనేపి పఞ్చన్నం భోజనానం అఞ్ఞతరస్సేవ గహణం. యథాహ ‘‘పఞ్చన్నం భోజనానం అఞ్ఞతరేనా’’తి. భోగేతి చ ఏకతోఉపసమ్పన్నన్తి చ వుత్తత్థమేవ.

౧౮౪౫. తథేవాతి ¶ దుక్కటం. తత్థాతి అనుపసమ్పన్నాయ.

౧౮౪౬. అత్తనో భత్తే దిన్నేపి ఇమినా సిక్ఖాపదేన అనాపత్తి, పురిమసిక్ఖాపదేన పన ఆపత్తిసమ్భవా ‘‘న దేతీ’’తి వుత్తం. యథాహ ‘‘అత్తనో భత్తం దాపేతి, న దేతీతి ఏత్థ సచేపి అత్తనో భత్తం దేతి, ఇమినా సిక్ఖాపదేన అనాపత్తియేవ, పురిమసిక్ఖాపదేన ఆపత్తీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౫౫౮). తథాతి అనాపత్తి. ఉభయసిక్ఖాపదేహిపి అనాపత్తిం దస్సేతుమాహ ‘‘పదేతి చే’’తి. యథాహ ‘‘అఞ్ఞేసం భత్తం దేతి, న దాపేతీతి ఏత్థ పన సచేపి దాపేయ్య, ఇమినా సిక్ఖాపదేన ఆపత్తి భవేయ్య, దేన్తియా పన నేవ ఇమినా, న పురిమేన ఆపత్తీ’’తి.

౧౮౪౭. భిక్ఖునీ యం న దిన్నం, తం దాపేతి, యత్థ వా న దిన్నం, తత్థ దాపేతి, తమ్పి సబ్బేసం మిత్తామిత్తానం సమం దాపేతి, తత్థాపి అనాపత్తి.

౧౮౪౮. సిక్ఖమానా వా సామణేరికా వా ‘‘ఇధ సూపం దేథ, ఓదనం దేథా’’తి వోసాసన్తీ విధానం కరోన్తీ ఠితా, తం అనపసాదేన్తస్స అనాపత్తి. పఞ్చేవ భోజనాని వినా అఞ్ఞం వోసాసన్తిం భిక్ఖునిం అనపసాదేన్తస్స అనాపత్తి. అనపసాదేన్తస్స ఉమ్మత్తకాదినోపి అనాపత్తీతి యోజనా.

౧౮౪౯. సముట్ఠానన్తి ¶ ఏత్థ ‘‘ఇమస్సా’’తి సేసో. భోజనం కిరియం, వోసాసన్తియా అనివారణం అకిరియన్తి ఏవమిదం క్రియాక్రియం.

దుతియపాటిదేసనీయకథావణ్ణనా.

౧౮౫౦-౧. సేక్ఖన్తి సమ్మతేతి ‘‘సేక్ఖసమ్మతం నామ కులం యం కులం సద్ధాయ వడ్ఢతి, భోగేన హాయతి, ఏవరూపస్స కులస్స ఞత్తిదుతియేన కమ్మేన సేక్ఖసమ్ముతి దిన్నా హోతీ’’తి (పాచి. ౫౬౭) వుత్తం ఇదం కులం సేక్ఖసమ్మతం నామ. తేనాహ ‘‘లద్ధసమ్ముతికే కులే’’తి. లద్ధా సమ్ముతి యేనాతి విగ్గహో. ఘరూపచారం ఓక్కన్తే నిమన్తితోపి అనిమన్తితోవ హోతీతి ఆహ ‘‘ఘరూపచారోక్కమనా పుబ్బేవా’’తి. యథాహ ‘‘అనిమన్తితో నామ అజ్జతనాయ వా స్వాతనాయ ¶ వా అనిమన్తితో, ఘరూపచారం ఓక్కమన్తే నిమన్తేతి, ఏసో అనిమన్తితో నామా’’తి (పాచి. ౫౬౭).

‘‘అగిలానో నామ యో సక్కోతి పిణ్డాయ చరితు’’న్తి వుత్తత్తా భిక్ఖాయ చరితుం సమత్థో అగిలానో నామ. గహేత్వాతి సహత్థా పటిగ్గహేత్వా. ‘‘ఆమిస’’న్తి ఇమినా సమ్బన్ధో. యథాహ ‘‘ఖాదనీయం వా భోజనీయం వా సహత్థా పటిగ్గహేత్వా’’తి (పాచి. ౫౬౭). గహణేతి ఏత్థ ‘‘ఆహారత్థాయా’’తి సేసో.

౧౮౫౩. తత్థాతి అసేక్ఖసమ్మతే కులే. తథేవ పరిదీపితన్తి దుక్కటం పరిదీపితం.

౧౮౫౪. నిమన్తితస్స వాతి ఏత్థ వా-సద్దేన నిమన్తితస్స అవసేసం గణ్హాతి. యథాహ ‘‘నిమన్తితస్స వా గిలానస్స వా సేసకం భుఞ్జతీ’’తి. అఞ్ఞేసం భిక్ఖా తత్థ దీయతీతి యోజనా. తత్థాతి తస్మిం సేక్ఖసమ్మతే కులే.

౧౮౫౫. యత్థ ¶ కత్థచీతి ఆసనసాలాదీసు యత్థ కత్థచి. నిచ్చభత్తాదికే వాపీతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన సలాకభత్తపక్ఖికఉపోసథికపాటిపదికభత్తానం గహణం.

౧౮౫౬. ద్వారేతి ఏత్థ ‘‘ఠపేత్వా’’తి సేసో. సమ్పత్తేతి ఏత్థ ‘‘పచ్ఛా’’తి సేసో. యథాహ ‘‘సచేపి అనాగతే భిక్ఖుమ్హి పఠమంయేవ నీహరిత్వా ద్వారే ఠపేత్వా పచ్ఛా సమ్పత్తస్స దేన్తి, వట్టతీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౫౬౯).

౧౮౫౭. మహాపచ్చరియా(పఆచి. అట్ఠ. ౫౬౯) గతవినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘భిక్ఖు’’న్తిఆది. సముట్ఠానేళకూపమన్తి సముట్ఠానతో ఏళకలోమసిక్ఖాపదసదిసన్తి అత్థో.

తతియపాటిదేసనీయకథావణ్ణనా.

౧౮౫౮-౯. ‘‘పఞ్చన్నం పటిసంవిదితం, ఏతం అప్పటిసంవిదితం నామా’’తి వచనతో చ ఇధాపి ‘‘సహధమ్మికఞాపిత’’న్తి వక్ఖమానత్తా చ అగహట్ఠ-సద్దేన పరిబ్బాజకానం గహణం. వుత్తమేవ ¶ నయం వోహారన్తరేన దస్సేతుమాహ ‘‘ఇత్థియా పురిసేన వా’’తి. ‘‘యాని ఖో పన తాని ఆరఞ్ఞకాని సేనాసనానీ’’తి (పాచి. ౫౭౩) వచనతో ఆరామన్తి ఆరఞ్ఞకారామమాహ. సచే ఏవమారోచితం పటిసంవిదితన్తి హి వుత్తం పదభాజనేతి (పాచి. ౫౭౩) యోజనా. పటిసంవిదితన్తి పగేవ నివేదితం.

౧౮౬౦. పచ్ఛా యథారోచితం తమేవ వా తస్స చ పరివారం కత్వా అఞ్ఞం బహుం వా ఆహరీయతు, తమ్పి పటిసంవేదితం నామాతి యోజనా.

౧౮౬౧. యాగుయా విదితం కత్వాతి ఏత్థ ‘‘తం ఠపేత్వా’’తి ఇదం సామత్థియా లబ్భతి. ఇదమ్పి విదితం కురున్దియం వట్టతీతి వుత్తన్తి యోజనా.

౧౮౬౨. పనాతి ¶ అపి-సద్దత్థో. అఞ్ఞానిపి కులానీతి యోజనా. ఏత్థ ‘‘అసుకం నామ కులం పటిసంవేదితం కత్వా ఖాదనీయాదీని గహేత్వా గచ్ఛతీతి సుత్వా’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౫౭౩) అట్ఠకథాసేసో. తేనాతి కతపటిసంవేదితేన. తమ్పి చ సబ్బం వట్టతీతి యోజనా.

౧౮౬౩. ఏవం యం అనారోచితన్తి ‘‘ఆరామం వా ఉపచారం వా పవిసిత్వా’’తిఆదినా నయేన యం పఠమం అనివేదితం. ‘‘ఏవ’’న్తి ఇదం ‘‘యం ఆరామమనాభత’’న్తి ఇమినాపి యోజేతబ్బం. ఏవన్తి ‘‘తస్స పరివారం కత్వా’’తిఆదినా పకారేన. ‘‘తం అసంవిదితం నామా’’తి ఇదం ‘‘సహధమ్మికఞాపిత’’న్తి ఇమినాపి యోజేతబ్బం. యథాహ ‘‘పఞ్చన్నం పటిసంవిదితం, ఏతం అప్పటిసంవిదితం నామా’’తి (పాచి. ౫౭౩). అట్ఠకథాయఞ్చ ‘‘పఞ్చన్నం పటిసంవిదితన్తి పఞ్చసు సహధమ్మికేసు యం కిఞ్చి పేసేత్వా ‘ఖాదనీయం వా భోజనీయం వా ఆహరిస్సామా’తి పటిసంవిదితం కతమ్పి అప్పటిసంవిదితమేవాతి అత్థో’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౫౭౩) వుత్తం.

౧౮౬౪. కారాపేత్వాతి ఏత్థ ‘‘పటిసంవిదిత’’న్తి సేసో.

౧౮౬౫. భిక్ఖునా వా గన్త్వా అన్తరామగ్గే గహేతబ్బన్తి యోజనా. ఏవమకత్వాతి ‘‘బహిఆరామం పేసేత్వా’’తిఆదినా వుత్తవిధానం అకత్వా. ఉపచారతోతి ఏత్థ భుమ్మత్థే తో-పచ్చయో వేదితబ్బో.

౧౮౬౮. ‘‘పటిసంవిదితే’’తిఆదీనం ¶ పదానం ‘‘అనాపత్తే వా’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో. పటిసంవిదితేతి ఏత్థ ‘‘గిలానస్సా’’తి సేసో. పటిసంవిదితే అనాపత్తి, గిలానస్సాపి అనాపత్తి, అప్పటిసంవిదితేపి తస్స పటిసంవిదితస్స అవసేసకే వా గిలానస్స అవసేసకే వా అనాపత్తి ఏవాతి సమ్బన్ధో ¶ . యథాహ అనాపత్తివారే ‘‘పటిసంవిదితస్స వా గిలానస్స వా సేసకం భుఞ్జతీ’’తి (పాచి. ౫౭౫). బహారామే పటిగ్గహేత్వా అన్తోయేవ భుఞ్జతో అస్స అనాపత్తీతి యోజనా. గహేత్వా వాతి ఏత్థ వా-సద్దో ‘‘తస్సా’’తిఆదీసుపి యోజేతబ్బో.

౧౮౬౯. తత్థాతి తస్మిం ఆరఞ్ఞకారామే. ఖాదతో అనాపత్తి ఏవాతి యోజనా, తత్థ ‘‘అఞ్ఞేన కప్పియం కత్వా దిన్నానీ’’తి సేసో.

చతుత్థపాటిదేసనీయకథావణ్ణనా.

ఇతి వినయత్థసారసన్దీపనియా వినయవినిచ్ఛయవణ్ణనాయ

పాటిదేసనీయకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.

సేఖియకథావణ్ణనా

౧౮౭౦. ఏవం పాటిదేసనీయవినిచ్ఛయం దస్సేత్వా తదనన్తరం ఉద్దిట్ఠానం సేఖియానం వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘యో అనాదరియేనేవా’’తిఆది. యోతి థేరో వా నవో వా మజ్ఝిమో వా. ఏత్థ అనాదరియం నామ సఞ్చిచ్చ ఆపత్తిఆపజ్జనం, నివాసనాదివత్థస్స ఉగ్గహణే నిరుస్సాహఞ్చ. పచ్ఛతోపి వాతి ఏత్థ వా-సద్దేన ‘‘పస్సతోపి వా’’తి ఇదం సఙ్గణ్హాతి. తస్స చాతి ఏత్థ చ-సద్దో వక్ఖమానసముచ్చయో.

౧౮౭౧. న కేవలం వుత్తనయేన నివాసేన్తస్సేవ హోతి, ఖన్ధకాగతహత్థిసోణ్డాదిఆకారేనాపి నివాసేన్తస్స దుక్కటం హోతీతి ఆహ ‘‘హత్థిసోణ్డాదీ’’తిఆది. హత్థిసోణ్డాదినివాసనం పరతో ఖుద్దకవత్థుక్ఖన్ధకే (చూళవ. ౨౮౦) ఆవి ¶ భవిస్సతి. పరిమణ్డలన్తి సమన్తతో మణ్డలం కత్వా. వత్థబ్బన్తి నివత్థబ్బం నివాసేతబ్బన్తి అత్థో.

౧౮౭౨. జాణుమణ్డలతో ¶ హేట్ఠాతి ఏత్థ ‘‘జఙ్ఘట్ఠిసీసతో పట్ఠాయా’’తి సేసో. అట్ఠఙ్గులప్పమాణకన్తి వడ్ఢకిఅఙ్గులేన అట్ఠఙ్గులమత్తన్తి ఆచరియా. ‘‘యో పన సుక్ఖజఙ్ఘో వా మహాపిణ్డికమంసో వా హోతి, తస్స సారుప్పత్థాయ జాణుమణ్డలతో అట్ఠఙ్గులాధికమ్పి ఓతారేత్వా నివాసేతుం వట్టతీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౫౭౬) అట్ఠకథం సఙ్గణ్హితుమాహ ‘‘తతో ఊనం న వట్టతీ’’తి.

౧౮౭౩. అసఞ్చిచ్చ అపరిమణ్డలం నివాసేన్తస్స అనాపత్తీతి యోజనా. ఏవముపరిపి. అసఞ్చిచ్చాతి ‘‘అపరిమణ్డలం నివాసేస్సామీ’’తి ఏవం అసఞ్చిచ్చ, అథ ఖో ‘‘పరిమణ్డలంయేవ నివాసేస్సామీ’’తి విరజ్ఝిత్వా అపరిమణ్డలం నివాసేన్తస్స అనాపత్తి. అసతిస్సాపీతి అఞ్ఞవిహితస్సాపి తథా నివాసేన్తస్స అనాపత్తి. అజానన్తస్సాతి కేవలం పరిమణ్డలం నివాసేతుం అజానన్తస్స అనాపత్తి. అపిచ నివాసనవత్తం ఉగ్గహేతబ్బం. ఉగ్గహితవత్తోపి సచే ‘‘ఆరుళ్హ’’న్తి వా ‘‘ఓరుళ్హ’’న్తి వా న జానాతి, తస్సాపి అనాపత్తియేవ. గిలానస్సాతి యస్స జఙ్ఘాయ వా పాదే వా వణో హోతి, తస్స ఉక్ఖిపిత్వా వా ఓతారేత్వా వా నివాసేన్తస్స అనాపత్తి. పాదోతి చేత్థ పాదసమీపం అధిప్పేతం. ఆపదాసూతి వాళా వా చోరా వా అనుబన్ధన్తి, ఏవరూపాసు ఆపదాసు అనాపత్తి.

పరిమణ్డలకథావణ్ణనా.

౧౮౭౪. ఉభో కోణే సమం కత్వాతి పారుపనస్స ఏకంసే కతస్స పిట్ఠిపస్సే, ఉదరపస్సే చ ఓలమ్బమానే ఉభో ¶ కణ్ణే హత్థిపిట్ఠే గణ్డా వియ సమం కత్వా. పరిమణ్డలం కత్వాతి ఏతస్సేవ అత్థపదం. సాదరన్తి భావనపుంసకనిద్దేసో. సాదరం వా పారుపితబ్బన్తి యోజనా, సాదరం పారుపనం కత్తబ్బన్తి అత్థో. ఏవం అకరోన్తస్సాతి పారుపనవత్తే ఆదరం జనేత్వా ఏవం అపారుపన్తస్స.

౧౮౭౫. ‘‘పరిమణ్డలం నివాసేస్సామీతి సిక్ఖా కరణీయా’’తి (పాచి. ౫౭౬) వా ‘‘పరిమణ్డలం పారుపిస్సామీతి సిక్ఖా కరణీయా’’తి (పాచి. ౫౭౭) వా ‘‘అన్తరఘరే’’తి అవిసేసేత్వా వుత్తత్తా ఆహ ‘‘అవిసేసేన వుత్త’’న్తి. ఇదం సిక్ఖాపదద్వయం యస్మా అవిసేసేన వుత్తం, తస్మా ఘరే, విహారే వా కాతబ్బం పరిమణ్డలన్తి యోజనా. ఘరేతి అన్తరఘరే. విహారే వాతి బుద్ధుపట్ఠానాదికాలం ¶ సన్ధాయ వుత్తం. పరిమణ్డలం కత్తబ్బన్తి పరిమణ్డలమేవ నివాసేతబ్బం పారుపితబ్బన్తి అత్థో.

దుతియం.

౧౮౭౬. ఉభో కోణే సమం కత్వాతి సమ్బన్ధో. గీవమేవ చ అనువాతేన ఛాదేత్వాతి యోజనా.

౧౮౭౭. తథా అకత్వాతి యథావుత్తవిధానం అకత్వా. జత్తూనిపీతి ఉభో అంసకూటానిపి. ఉరమ్పి చాతి హదయమ్పి. వివరిత్వాతి అప్పటిచ్ఛాదేత్వా. యథాకామన్తి ఇచ్ఛానురూపం. గచ్ఛతోతి ఏత్థ ‘‘అన్తరఘరే’’తి సేసో. అన్తరఘరం నామ గామే వా హోతు విహారే వా, పచిత్వా భుఞ్జిత్వా గిహీనం వసనట్ఠానం.

తతియం.

౧౮౭౮-౯. ‘‘మణిబన్ధతో’’తి ఇమినాపి ‘‘హేట్ఠా’’తి యోజేతబ్బం. వాసూపగస్సాతి ఏత్థ ‘‘కాయం వివరిత్వా నిసీదతో’’తి ¶ సేసో. వాసూపగో నామ రత్తివాసత్థాయ ఉపగతో, ఏతేన వాసత్థాయ అన్తరఘరం ఉపగచ్ఛన్తేన సుప్పటిచ్ఛన్నేనేవ ఉపగన్తబ్బన్తి దీపితం హోతి, ఏతేనేవ వాసూపగతస్స సన్తికం ఉపగతస్స యథాకామం గమనే న దోసోతి చ వుత్తమేవ హోతి. తేనాహ గణ్ఠిపదే ‘‘ఏకదివసమ్పి వాసూపగతస్స సన్తికం యథాసుఖం గన్తుం వట్టతి, కో పన వాదో చతుపఞ్చాహం వాసమధిట్ఠాయ వసితభిక్ఖూనం సన్తిక’’న్తి.

చతుత్థం.

౧౮౮౦. సువినీతేనాతి హత్థపాదానం అకీళాపనేనేవ సుట్ఠు వినీతేన.

పఞ్చమం.

౧౮౮౧. గాథాబన్ధవసేన ‘‘సతీమతా’’తి దీఘో కతో. అవికారేనాతి తంతదవలోకాసహితేన ¶ . యుగం మత్తా పమాణం ఏతస్సాతి యుగమత్తం, రథయుగం చతుహత్థప్పమాణం, తత్తకం పదేసం. పేక్ఖినాతి ఓలోకేన్తేన. ‘‘భిక్ఖునా ఓక్ఖిత్తచక్ఖునా’’తి పదచ్ఛేదో.

౧౮౮౨. అన్తరఘరే యత్థ కత్థచిపి ఏకస్మిమ్పి ఠానే ఠత్వాతి యోజనా. ఏవం వుత్తేపి తథారూపే అన్తరాయే సతి గచ్ఛతోపి ఓలోకేతుం లబ్భతి. ఏకస్మిం పన ఠానే ఠత్వాతి ఏత్థ గచ్ఛన్తోపి పరిస్సయాభావం ఓలోకేతుం లబ్భతియేవ. ‘‘తథా గామే పూజ’’న్తి గణ్ఠిపదేసు వుత్తం. పి-సద్దో పన-సద్దత్థో, ఓలోకేతుం పన వట్టతీతి వుత్తం హోతి.

౧౮౮౩. ఓలోకేన్తో తహం తహన్తి యో అనాదరియం పటిచ్చ తం తం దిసాభాగం పాసాదం కూటాగారం వీథిం ఓలోకేన్తో.

సత్తమం.

౧౮౮౪. ఏకతో ¶ వాపీతి ఏకఅంసకూటతో వా. ఉభతో వాపీతి ఉభయంసకూటతో వా. ఇన్దఖీలకతో అన్తోతి గామద్వారిన్దఖీలతో అన్తో, ఘరేతి వుత్తం హోతి.

నవమం.

౧౮౮౫. తథా నిసిన్నకాలేపీతి ఇన్దఖీలస్స అన్తో నిసిన్నకాలేపి. కుణ్డికం నీహరన్తేన చ చీవరం అనుక్ఖిపిత్వా దాతబ్బా కుణ్డికాతి యోజనా. కుణ్డికన్తి చ ఉపలక్ఖణమత్తం. ధమ్మకరణాదీసుపి ఏసేవ నయో.

దసమం.

పఠమో వగ్గో.

౧౮౮౬. గన్తుఞ్చేవ నిసీదితుఞ్చ న వట్టతీతి యోజనా. చ-సద్దో కిరియాసముచ్చయో. హసనీయస్మిం వత్థుస్మిన్తి హాసజనకే కారణే. సితమత్తన్తి మన్దహాసం.

పఠమదుతియాని.

౧౮౮౭. అప్పసద్దేనాతి ¶ ‘‘కిత్తావతా అప్పసద్దో హోతి? ద్వాదసహత్థే గేహే ఆదిమ్హి సఙ్ఘత్థేరో, మజ్ఝే దుతియత్థేరో, అన్తే తతియత్థేరోతి ఏవం నిసిన్నేసుయం సఙ్ఘత్థేరో దుతియత్థేరేన సద్ధిం మన్తేతి, దుతియత్థేరో తస్స సద్దఞ్చేవ సుణాతి, కథఞ్చ వవత్థపేతి. తతియత్థేరో పన సద్దమేవ సుణాతి, కథం న వవత్థపేతి. ఏత్తావతా అప్పసద్దో హోతీ’’తి (పాచి. ౫౮౮) వుత్తఅప్పసద్దయుత్తేన. సచే ¶ పన తతియత్థేరో కథఞ్చ వవత్థపేతి, మహాసద్దో నామ హోతీతి.

తతియం.

౧౮౮౮. కాయప్పచాలకం కత్వాతి కాయం చాలేత్వా చాలేత్వా. ఉపరిపి ఏసేవ నయో. హత్థస్స వుత్తలక్ఖణత్తా ‘‘బాహూ’’తి మణిబన్ధతో యావ అంసకూటా గహేతబ్బా.

౧౮౮౯. ఉజుం పగ్గహేత్వాతి ఉజుం ఠపేత్వా. ఆసితబ్బన్తి నిసీదితబ్బం. ‘‘సమేన ఇరియాపథేన తూ’’తి పదచ్ఛేదో.

౧౮౯౦. ఇత్థమ్భూతే కరణవచనం. గమనపటిసంయుత్తేసు సిక్ఖాపదేసు గమనస్స అసమ్భవోతి ఆహ ‘‘నిసీదనేన యుత్తేసూ’’తి.

పఞ్చమఛట్ఠసత్తమట్ఠమనవమాని.

దుతియో వగ్గో.

౧౮౯౧. ఖమ్భం కత్వాతి కటియా ఏకపస్సే వా ద్వీసు వా పస్సేసు కప్పరసన్ధితో ఆభుజిత్వా హత్థం ఠపేత్వా. యథాహ – ‘‘ఖమ్భకతో నామ కటియం హత్థం ఠపేత్వా కతఖమ్భో’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౫౯౬). ఉక్కుటికాయ వా గచ్ఛతోతి యోజనా. ఉక్కుటికా వుచ్చతి పణ్హియో ఉక్ఖిపిత్వా అగ్గపాదేహి వా అగ్గపాదే ఉక్ఖిపిత్వా పణ్హీహి ఏవ వా భూమిం ఫుసన్తస్స గమనం.

౧౮౯౨. దుస్సపల్లత్థికాయాతి ఆయోగపల్లత్థికాయ. అన్తరఘరే నిసీదన్తస్స తస్స దుక్కటం హోతీతి యోజనా.

౧౮౯౩. దుతియే ¶ చాతి ‘‘న ఖమ్భకతో అన్తరఘరే నిసీదిస్సామీ’’తి (పాచి. ౫౯౭) సిక్ఖాపదే చ. చతుత్థే చాతి ‘‘న ఓగుణ్ఠితో ¶ అన్తరఘరే నిసీదిస్సామీ’’తి (పాచి. ౫౯౯) సిక్ఖాపదే చ. ఛట్ఠేతి ‘‘న పల్లత్థికాయ అన్తరఘరే’’ఇచ్చాది (పాచి. ౬౦౧) సిక్ఖాపదే చ. ఇతి ఏవం సారుప్పా సమణాచారానుచ్ఛవికా ఛబ్బీసతి సిక్ఖాపదాని పకాసితాని.

పఠమదుతియతతియచతుత్థపఞ్చమఛట్ఠాని.

౧౮౯౪. విఞ్ఞునా భిక్ఖునా సక్కచ్చం సతియుత్తేన, పత్తసఞ్ఞినా చ హుత్వా సమసూపోవ పిణ్డపాతో గహేతబ్బోతి యోజనా. ఏవం ఏతాయ గాథాయ సిక్ఖాపదత్తయం సఙ్గహితం. సక్కచ్చన్తి సతిం ఉపట్ఠపేత్వా. ‘‘సతియుత్తేనా’’తి ఇదం ‘‘సక్కచ్చ’’న్తి ఏతస్స అత్థపదం. ‘‘సతిం ఉపట్ఠపేత్వా’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౬౦౨) హి అట్ఠకథాయం వుత్తం. పత్తే సఞ్ఞా పత్తసఞ్ఞా, సా అస్స అత్థీతి పత్తసఞ్ఞీ, అనఞ్ఞవిహితేన అత్తనో భాజనేయేవ ఉపనిబద్ధసఞ్ఞినాతి అత్థో.

౧౮౯౫. భత్తచతుబ్భాగోతి భత్తస్స చతుబ్భాగప్పమాణో. తతో అధికం గణ్హతో దుక్కటం.

౧౮౯౬. ‘‘రసరసే’’తి వత్తబ్బే ‘‘రసేరసే’’తి గాథాబన్ధవసేన వుత్తం. ద్వే సూపే ఠపేత్వా అవసేసాని ఓలోణిసాకసూపేయ్యమచ్ఛరసమంసరసాదీని రసరసాతి వేదితబ్బాని. ఏత్థ చ ‘‘ఓలోణీతి దధికతం గోరస’’న్తి కేచి. ‘‘ఏకా బ్యఞ్జనవికతీ’’తి అపరే. ‘‘యో కోచి సుద్ధో కఞ్జికతక్కాదిరసో’’తి అఞ్ఞే. సాకసూపేయ్యగ్గహణేన యా కాచి సూపేయ్యసాకేహి కతా బ్యఞ్జనవికతి వుత్తా. మంసరసాదీనీతి ఆది-సద్దేన అవసేసా సబ్బాపి బ్యఞ్జనవికతి సఙ్గహితాతి దట్ఠబ్బం. ఞాతకాదీనన్తి ఏత్థ ‘‘సన్తకం గణ్హన్తస్సా’’తి సేసో. అఞ్ఞత్థాయాతి ఏత్థ ‘‘కతం గణ్హన్తస్సా’’తి సేసో. ధనేనాతి ఏత్థ ‘‘అత్తనో’’తి చ ¶ ‘‘కీత’’న్తి చ ‘‘గణ్హన్తస్సా’’తి చ సేసో. ఞాతకాదీనం సన్తకం గణ్హన్తస్స, అఞ్ఞత్థాయ కతం గణ్హన్తస్స, అత్తనో ధనేన కీతం గణ్హన్తస్స అనాపత్తీతి అత్థో.

సత్తమట్ఠమనవమాని.

౧౮౯౭. అధిట్ఠానూపగస్స ¶ పత్తస్స ముఖవట్టియా అన్తోలేఖాపమాణేన పూరితోవ గహేతబ్బోతి యోజనా.

౧౮౯౮. అనాపత్తివిసయం దస్సేత్వా ఆపత్తివిసయం దస్సేతుమాహ ‘‘తత్థా’’తిఆది. తత్థాతి అధిట్ఠానూపగే పత్తే. థూపీకతం కత్వాతి ఏత్థ ‘‘దియ్యమాన’’న్తి సేసో. యథావుత్తలేఖాతిక్కమో యథా హోతి, ఏవం థూపీకతం దియ్యమానం గణ్హతో ఆపత్తి దుక్కటన్తి సమ్బన్ధో. ఇమినా పఠమం థూపీకతస్స అధిట్ఠానూపగపత్తస్స పచ్ఛా పటిగ్గహణఞ్చ పఠమపటిగ్గహితపత్తే పచ్ఛా భోజనస్స థూపీకతస్స పటిగ్గహణఞ్చ నివారితన్తి వేదితబ్బం.

౧౮౯౯. కాలికత్తయమేవ చ థూపీకతం వట్టతేవాతి యోజనా. సేసేతి అనధిట్ఠానూపగే పత్తే. సబ్బన్తి చతుబ్బిధం కాలికం థూపీకతం వట్టతీతి యోజనా.

౧౯౦౦. పేసేతీతి ఏత్థ ‘‘భిక్ఖూ’’తి సేసో. భిక్ఖు భిక్ఖూనం యది పేసేతీతి యోజనా. ‘‘విహారం పేసేతుం వట్టతీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౬౦౫) అట్ఠకథాయ అధిప్పాయం దస్సేతుం ‘‘భిక్ఖూన’’న్తి వచనేన పటిగ్గహణం అవిజహిత్వా భిక్ఖునా ఏవ పేసితం గణ్హన్తానం భిక్ఖూనం అనాపత్తీతి దీపితం హోతి. అఞ్ఞథా ‘‘పూరేతుం వట్టతీ’’తి ఏత్తకమేవ వత్తబ్బన్తి విఞ్ఞాయతి.

౧౯౦౧. పక్ఖిప్పమానన్తి ముఖవట్టితో ఉచ్చం కత్వా మజ్ఝే పక్ఖిపియమానం. ఫలాదికన్తి ఆది-సద్దేన ఓదనాదిమ్పి సఙ్గణ్హాతి. హేట్ఠా ¶ ఓరోహతీతి సమన్తా ఓకాససమ్భవతో చాలియమానం ముఖవట్టిప్పమాణతో హేట్ఠా భస్సతి.

౧౯౦౨. తక్కోలకాదీనన్తి ఏత్థ ఆది-సద్దేన పూగఫలాదీనం సఙ్గహో. ఠపేత్వాతి భత్తమత్థకే నిక్ఖిపిత్వా. వటంసకన్తి అవటంసకం.

౧౯౦౩. పూవస్సాతి వికారసమ్బన్ధే సామివచనం, పూవవటంసకన్తి వుత్తం హోతి. పూవస్స యావకాలికత్తా ఆహ ‘‘ఇదం థూపీకతం సియా’’తి.

౧౯౦౪. పణ్ణానం విసుం భాజనత్తా ఆహ ‘‘వట్టతీ’’తి.

౧౯౦౫. అస్సాతి ¶ భిక్ఖుస్స. తం తు సబ్బన్తి ‘‘థూపీకతత్తా న వట్టతీ’’తి వుత్తం తం పన సబ్బం. గహితం సుగహితన్తి విరాధేత్వా పటిగ్గహితం చే, సుప్పటిగ్గహితం.

దసమం.

తతియో వగ్గో.

౧౯౦౬. ‘‘ఉపరి ఓధి’’న్తి పదచ్ఛేదో. ఉపరీతి భత్తస్స ఉపరి. ఓధిన్తి పరిచ్ఛేదం. పటిపాటియాతి అత్తనో దిసాయ పరియన్తతో పట్ఠాయ అనుక్కమేన.

౧౯౦౭. అఞ్ఞేసన్తి ఏత్థ ‘‘దేన్తో’’తి సేసో. అత్తనో భత్తం అఞ్ఞేసం దేన్తో అఞ్ఞస్స భాజనే ఆకిరం ఆకిరన్తో పన పటిపాటిం వినాపి తహిం తహిం ఓమసతి చే, నత్థి దోసోతి యోజనా. ఉత్తరిభఙ్గకం తథా ఆకిరన్తో తత్థ తత్థ ఓమసతి, నత్థి దోసోతి యోజనా ¶ . భుఞ్జనత్థాయ గణ్హన్తోపి చేత్థ వత్తబ్బో. ఉత్తరిభఙ్గం నామ బ్యఞ్జనం.

తతియం.

౧౯౦౮. మత్థకం ఓమద్దిత్వా పరిభుఞ్జతో దోసోతి యోజనా. ‘‘థూపకతోతి మత్థకతో, వేమజ్ఝతో’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౬౧౦) అట్ఠకథావచనతో మత్థకన్తి ఏత్థ భత్తమత్థకమాహ. ఓమద్దిత్వాతి హత్థేన భత్తం అవమద్దిత్వా.

౧౯౦౯. సేసకే పరిత్తేపి చాతి అవసిట్ఠే అప్పకేపి చ. సంకడ్ఢిత్వానాతి తస్మిం తస్మిం ఠానే ఠితం సంహరిత్వా. ఏకతో పన మద్దిత్వా భుఞ్జతో అనాపత్తీతి యోజనా.

పఞ్చమం.

౧౯౧౦. భియ్యోకమ్యతాహేతూతి పున గణ్హితుకామతాహేతు. సూపం వాతి ముగ్గాదిసూపం వా. బ్యఞ్జనం వాతి ఉత్తరిభఙ్గం వా.

ఛట్ఠం.

౧౯౧౧. విఞ్ఞత్తియన్తి ¶ సూపోదనవిఞ్ఞత్తియం. ‘‘ఞాతకానం వా పవారితానం వా అఞ్ఞస్స అత్థాయ వా అత్తనో ధనేన వా’’తి ఇదం అనాపత్తియం అధికం. గిలానోపి హుత్వా పరేసం పత్తం ఉజ్ఝానసఞ్ఞాయ ఓలోకేన్తస్స ఆపత్తి హోతీతి ఆహ ‘‘ఉజ్ఝానే గిలానోపి న ముచ్చతీ’’తి. ఉజ్ఝానేతి నిమిత్తత్థే భుమ్మం.

౧౯౧౨. దస్సామీతి ఇమస్స భత్తం ఓలోకేత్వా ‘‘యం తత్థ నత్థి, తం దస్సామీ’’తి వా ‘‘దాపేస్సామీ’’తి వా. అవమఞ్ఞిత్వా ఉజ్ఝాయనచిత్తం ఉజ్ఝానం, ఉజ్ఝానే సఞ్ఞా ఉజ్ఝానసఞ్ఞా, సా ¶ అస్స అత్థీతి విగ్గహో. నఉజ్ఝానసఞ్ఞినో చ అనాపత్తీతి ఞాతబ్బన్తి యోజనా.

సత్తమట్ఠమాని.

౧౯౧౩. ‘‘తేసం మజ్ఝప్పమాణేనా’’తి ఇమినా అసారుప్పవసేన ఖుద్దకపటిక్ఖేపో కతోతి వేదితబ్బో. ‘‘నాతిమహన్త’’న్తి చ అతిమహన్తస్సేవ పటిక్ఖిత్తత్తా ఖుద్దకే ఆపత్తి న దిస్సతీతి. కబళోతి ఆలోపో.

౧౯౧౪. మూలఖాదనీయాదికే సబ్బత్థ ఖజ్జకే పనాతి యోజనా. ఫలాఫలేతి ఖుద్దకే, మహన్తే చ ఫలే.

నవమం.

౧౯౧౫. దసమే నత్థి కిఞ్చి వత్తబ్బం.

దసమం.

చతుత్థో వగ్గో.

౧౯౧౬. ‘‘అనాహటే’’తి ఏతస్స అత్థపదం ‘‘ముఖద్వారం అప్పత్తే’’తి. యథాహ ‘‘అనాహటేతి అనాహరితే, ముఖద్వారం అసమ్పాపితేతి అత్థో’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౬౧౭). ‘‘ముఖద్వారం వివరన్తస్సా’’తి ఏత్తకే వుత్తే ముఖద్వార-సద్దస్స సమ్బన్ధిసద్దత్తా కస్సాతి అపేక్ఖాయ ‘‘ముఖద్వారం వివరిస్సామీ’’తి ¶ అత్తనోపదేకవచనేన బ్యఞ్జితమేవత్థం పకాసేతుం అత్తనో-గహణం కతన్తి వేదితబ్బం. చ-సద్దో ఏవకారత్థో, అప్పత్తే వాతి యోజేతబ్బో, అసమ్పత్తేయేవాతి అత్థో.

పఠమం.

౧౯౧౭. సకలం ¶ హత్థన్తి ఏత్థ హత్థ-సద్దో తదేకదేసేసు అఙ్గులీసు దట్ఠబ్బో. ‘‘హత్థముద్దా’’తిఆదీసు వియ సముదాయే పవత్తవోహారస్స అవయవేపి పవత్తనతో ఏకఙ్గులిమ్పి ముఖే పక్ఖిపితుం న వట్టతి.

౧౯౧౮. అస్సాతి భిక్ఖునో. బ్యాహరన్తస్సాతి కథేన్తస్స.

దుతియతతియాని.

౧౯౨౦. పిణ్డుక్ఖేపకన్తి పిణ్డం ఉక్ఖిపిత్వా ఉక్ఖిపిత్వా. ఇధాపి ఖజ్జకఫలాఫలేసు అనాపత్తి. కబళచ్ఛేదకమ్పి వాతి కబళం ఛిన్దిత్వా. ఇధ ఖజ్జకఫలాఫలేహి సద్ధిం ఉత్తరిభఙ్గేపి అనాపత్తి. గణ్డే కత్వాతి ఏత్థ ఫలాఫలమత్తేయేవ అనాపత్తి.

చతుత్థపఞ్చమఛట్ఠాని.

౧౯౨౧-౨. హత్థం నిద్ధునిత్వానాతి హత్థం నిద్ధునిత్వా భత్తం భుఞ్జతోతి చ సమ్బన్ధో. సిత్థావకారకన్తి సిత్థాని అవకిరిత్వా అవకిరిత్వా. జివ్హానిచ్ఛారకం వాపీతి జివ్హం నిచ్ఛారేత్వా నిచ్ఛారేత్వా. చపు చపూతి వాతి ‘‘చపు చపూ’’తి ఏవం సద్దం కత్వా. సత్తమేతి ‘‘న హత్థనిద్ధునక’’న్తి సిక్ఖాపదే. అట్ఠమేతి ‘‘న సిత్థావకారక’’న్తి సిక్ఖాపదే. కచవరుజ్ఝనేతి కచవరాపనయనే.

సత్తమట్ఠమనవమదసమాని.

పఞ్చమో వగ్గో.

౧౯౨౩. ‘‘సురు ¶ సురూ’’తి ఏవం సద్దం కత్వా న భోత్తబ్బన్తి యోజనా. హత్థనిల్లేహకం వాపీతి హత్థం నిల్లేహిత్వా నిల్లేహిత్వా.

౧౯౨౪. ఫాణితం ¶ , ఘనయాగుం వా అఙ్గులీహి గహేత్వా అఙ్గులియో ముఖే పవేసేత్వాపి తం భోత్తుం వట్టతీతి యోజనా.

౧౯౨౫. ఏకాయ అఙ్గులికాయపి పత్తో న లేహితబ్బోవ. జివ్హాయ ఏకఓట్ఠోపి న నిల్లేహితబ్బకోతి యోజనా. బహి ఓట్ఠఞ్చ జివ్హాయ న లేహితబ్బం. ఓట్ఠే లగ్గం సిత్థాదిం యం కిఞ్చి ఉభోహి ఓట్ఠమంసేహియేవ గహేత్వా అన్తో కాతుం వట్టతి.

పఠమదుతియతతియచతుత్థాని.

౧౯౨౬-౮. న చ గహేతబ్బం, పటిక్కూలవసేన పటిక్ఖిత్తన్తి యోజనా. హి-ఇతి ‘‘యస్మా’’తి ఏతస్స అత్థే, తేనేవ వక్ఖతి ‘‘తస్మా’’తి. ‘‘పానీయథాలక’’న్తి ఇదం ఉపలక్ఖణమత్తం సఙ్ఖాదీనమ్పి తథా నగహేతబ్బత్తా. సరావం వాతి తట్టకం వా.

అనామిసేన హత్థేనాతి ఆమిసరహితేన హత్థేకదేసేన. యథాహ ‘‘సచే పన హత్థస్స

ఏకదేసో ఆమిసమక్ఖితో న హోతి, తేన పదేసేన గహేతుం వట్టతీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౬౩౧). ఆమిసమక్ఖితేనేవ హత్థేన ‘‘ధోవిస్సామీ’’తి వా ‘‘ధోవాపేస్సామీ’’తి వా గణ్హన్తస్స పన అనాపత్తి.

పఞ్చమం.

౧౯౨౯. ఉద్ధరిత్వాతి ససిత్థకా పత్తధోవనా సిత్థకాని ఉద్ధరిత్వా తం పత్తధోవనోదకం ఘరా బహి అన్తరఘరే ఛడ్డేన్తస్స అనాపత్తి. భిన్దిత్వాతి ససిత్థకే పత్తధోవనే సిత్థకాని మద్దిత్వా ఉదకేన సమ్భిన్దిత్వా ఉదకగతికానేవ కత్వా తం ఉదకం ఘరా బహి అన్తరఘరే ఛడ్డేన్తస్స అనాపత్తి. గహేత్వాతి ససిత్థకం పత్తధోవనోదకం గహేత్వా పటిగ్గహే ఛడ్డేన్తస్స అనాపత్తి. ససిత్థకం పత్తధోవనోదకం ఘరా ¶ బహి నీహరిత్వా అన్తరఘరే ఛడ్డేన్తస్స అనాపత్తీతి అజ్ఝాహారయోజనా ¶ వేదితబ్బా. ఏత్థ పటిగ్గహో నామ ఖేళమల్లాదికో ఉచ్ఛిట్ఠహత్థధోవనభాజనవిసేసో.

ఛట్ఠం.

౧౯౩౦. ఛత్తం యం కిఞ్చీతి ‘‘ఛత్తం నామ తీణి ఛత్తాని సేతచ్ఛత్తం కిలఞ్జచ్ఛత్తం పణ్ణచ్ఛత్తం మణ్డలబద్ధం సలాకబద్ధ’’న్తి (పాచి. ౬౩౪) వుత్తేసు తీసు ఛత్తేసు అఞ్ఞతరం. ఏత్థ చ సేతచ్ఛత్తన్తి వత్థపలిగుణ్ఠితం పణ్డరచ్ఛత్తం. కిలఞ్జచ్ఛత్తన్తి విలీవచ్ఛత్తం. పణ్ణచ్ఛత్తన్తి తాలపణ్ణాదీహి యేహి కేహిచి కతం. ‘‘మణ్డలబద్ధం సలాకబద్ధ’’న్తి ఇదం పన తిణ్ణమ్పి ఛత్తానం పఞ్జరదస్సనత్థం వుత్తం. తాని హి మణ్డలబద్ధాని చేవ హోన్తి సలాకబద్ధాని చ. ‘‘యం కిఞ్చీ’’తి అనవసేసపరిగ్గహవచనేన ‘‘యమ్పి చ తత్థజాతదణ్డేన కతం ఏకపణ్ణచ్ఛత్తం హోతి, తమ్పి ఛత్తమేవా’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౬౩౪) అట్ఠకథాయ వుత్తం ఛత్తవిసేసం గణ్హాతి. హత్థేనాతి ఏత్థ ‘‘అముఞ్చిత్వా’’తి సేసో. సరీరావయవేనాతి ఏత్థ ‘‘గహేత్వా’’తి సేసో. వా-సద్దో అపి-సద్దత్థో. అంసకూటాదిసరీరావయవేన గహేత్వాపి హత్థేన అముఞ్చిత్వా ధారేన్తస్సాతి అత్థో.

సచే పనస్స అఞ్ఞో ఛత్తం ధారేతి, ఛత్తపాదుకాయ వా ఠితం హోతి, పస్సే వా ఠితం హోతి,

హత్థతో అపగతమత్తే ఛత్తపాణి నామ న హోతి, తస్స ధమ్మం దేసేతుం వట్టతి. ‘‘న ఛత్తపాణిస్స అగిలానస్సా’’తి వచనతో, ఇధ ‘‘సబ్బత్థ అగిలానస్సా’’తి వక్ఖమానత్తా చ ఏత్థ ‘‘అగిలానస్సా’’తి లబ్భతి. ధమ్మపరిచ్ఛేదో చేత్థ పదసోధమ్మే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. ఏవముపరిపి.

సత్తమం.

౧౯౩౧. దణ్డపాణిమ్హీతి ¶ ఏత్థ దణ్డో పాణిమ్హి అస్సాతి విగ్గహో. కిత్తకప్పమాణో దణ్డోతి ఆహ ‘‘చతుహత్థప్పమాణో’’తిఆది. మజ్ఝిమహత్థతోతి పమాణమజ్ఝిమస్స పురిసస్స హత్థతో, యో ‘‘వడ్ఢకిహత్థో’’తి వుచ్చతి.

అట్ఠమం.

౧౯౩౨. సత్థపాణిస్సాతి ¶ ఏత్థాపి విగ్గహో వుత్తనయోవ. వక్ఖమానం సకలం ధనువికతిం, సరవికతిఞ్చ ఠపేత్వా అవసేసం ఖగ్గాది సత్థం నామ. ఖగ్గం సన్నహిత్వా ఠితోపి సత్థపాణి ను ఖోతి ఆసఙ్కాయ నివత్తనత్థమాహ ‘‘సత్థపాణీ’’తిఆది. ‘‘న హోతి అసి’’న్తి పదచ్ఛేదో.

నవమం.

౧౯౩౩-౫. సరేన సద్ధిం ధనుం వా సుద్ధధనుం వా సుద్ధసరం వా సజియం ధనుదణ్డం వా నిజియం ధనుదణ్డం వా గహేత్వా ఠితస్సాపి వా నిసిన్నస్సాపి వా నిపన్నస్సాపి వా సచే యో తథా పదసోధమ్మే వుత్తలక్ఖణం సద్ధమ్మం దేసేతి, తస్స ఆపత్తి దుక్కటం హోతీతి యోజనా. సచే పనస్స ధను ఖన్ధే పటిముక్కం హోతి, యావ న గణ్హాతి, తావ వట్టతి. జియాయ సహ వత్తతీతి సజియం.

దసమం.

ఛట్ఠో వగ్గో.

౧౯౩౬. పాదుకారుళ్హకస్సాతి పాదుకం ఆరుళ్హో పాదుకారుళ్హో, సోయేవ పాదుకారుళ్హకో, తస్స. కథం ఆరుళ్హస్సాతి ఆహ ‘‘అక్కమిత్వా’’తిఆది. అక్కమిత్వా ఠితస్సాతి ¶ ఛత్తదణ్డకే అఙ్గులన్తరం అప్పవేసేత్వా కేవలం పాదుకం అక్కమిత్వా ఠితస్స. పటిముక్కస్స వాతి పటిముఞ్చిత్వా ఠితస్స. ఏతం ద్వయమ్పి ‘‘పాదుకారుళ్హకస్సా’’తి ఏతస్స అత్థపదం. యథాహ ‘‘న పాదుకారుళ్హస్స అగిలానస్స ధమ్మో దేసేతబ్బో. యో అనాదరియం పటిచ్చ అక్కన్తస్స వా పటిముక్కస్స వా ఓముక్కస్స వా అగిలానస్స ధమ్మం దేసేతి, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పాచి. ౬౩౮).

పఠమం.

౧౯౩౭-౪౦. ఉపాహనగతస్సాపీతి అక్కన్తాదిఆకారేన ఉపాహనారుళ్హస్స చ. యథాహ ‘‘అక్కన్తస్స వా పటిముక్కస్స వా’’తి. సబ్బత్థాతి ఛత్తపాణిఆదీసు సబ్బసిక్ఖాపదేసు. అగిలానస్సాతి ఇదం యోజేతబ్బన్తి సేసో. యానే వా గతస్స అగిలానస్స ధమ్మం దేసేతి, దుక్కటన్తి యోజనా. తత్థ యానే వా గతస్సాతి సచే ద్వీహి జనేహి హత్థసఙ్ఘాతేన గహితో, సాటకే ¶ వా ఠపేత్వా వంసేన వయ్హతి, అయుత్తే వా వయ్హాదికే యానే, విసఙ్ఖరిత్వా వా ఠపితే చక్కమత్తేపి నిసిన్నో హోతి, యానగతోత్వేవ సఙ్ఖ్యం గచ్ఛతి.

సయనేపి వా అన్తమసో కటసారకే వా ఛమాయ వా నిపన్నస్సాపి అగిలానస్సాతి యోజనా. యథాహ ‘‘సయనగతస్సాతి అన్తమసో కటసారకేపి పకతిభూమియమ్పి నిపన్నస్సా’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౬౪౧). ఉచ్చే పీఠే వా ఉచ్చే మఞ్చేపి వా నిసిన్నేన, ఠితేన వా నిపన్నస్స దేసేతుం న వట్టతీతి యోజనా. ‘‘ఠత్వా’’తి ఇమినా ‘‘నిసీదిత్వా’’తి ఇదఞ్చ సఙ్గహితమేవ. సయనేసు గతస్స చ దేసేన్తేన సయనేసు గతేనాపి సమానే వాపి ఉచ్చే వా నిపన్నేనేవ వట్టతీతి యోజనా.

౧౯౪౧. ‘‘తథేవ ¶ చా’’తి ఇమినా ‘‘వట్టతీ’’తి ఇదం గహితం.

దుతియతతియచతుత్థాని.

౧౯౪౨. ‘‘పల్లత్థికాయ నిసిన్నస్సా’’తి వత్తబ్బే గాథాబన్ధవసేన యకారస్స లోపం కత్వా ‘‘పల్లత్థికా నిసిన్నస్సా’’తి వుత్తం, ఆయోగపల్లత్థికాయ వా హత్థపల్లత్థికాయ వా దుస్సపల్లత్థికాయ వా యాయ కాయచి పల్లత్థికాయ నిసిన్నస్సాతి అత్థో. వేఠితసీసస్సాతి దుస్సవేఠనేన వా మోలిఆదీహి వా యథా కేసన్తో న దిస్సతి, ఏవం వేఠితసీసస్స.

౧౯౪౩. యది కేసన్తం వివరాపేత్వా దేసేతి, వట్టతీతి యోజనా. ‘‘అయమేవ వినిచ్ఛయో’’తి ఇమినా ‘‘సీసం వివరాపేత్వా దేసేతి, వట్టతీ’’తి అనాపత్తివారోపి వుత్తో హోతి.

పఞ్చమఛట్ఠసత్తమాని.

౧౯౪౪-౫. అట్ఠమే ‘‘ఆసనే నిసిన్నస్సాతి అన్తమసో వత్థమ్పి తిణానిపి సన్థరిత్వా నిసిన్నస్సా’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౬౪౫) ఇదఞ్చ నవమే ‘‘ఉచ్చే ఆసనేతి అన్తమసో భూమిప్పదేసేపి ఉన్నతే ఠానే నిసిన్నస్స దేసేతుం న వట్టతీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౬౪౭) ఇదఞ్చ దసమే ‘‘సచేపీ’’తిఆదినా వక్ఖమానవినిచ్ఛయఞ్చ ఠపేత్వా వత్తబ్బవిసేసాభావా ఆహ ‘‘అట్ఠమే నవమే ¶ వాపి, దసమే నత్థి కిఞ్చిపీ’’తి. ఏత్థ ‘‘వత్తబ్బ’’న్తి సేసో. థేరుపట్ఠానం గన్త్వాన ఠితం దహరం ఆసనే నిసిన్నో థేరో చే పఞ్హం పుచ్ఛతీతి అజ్ఝాహారయోజనా. కథేతబ్బముపాయం దస్సేతుమాహ ‘‘తస్స పస్సే పనఞ్ఞస్స, కథేతబ్బం విజానతా’’తి. ఏత్థ ‘‘ఠితస్సా’’తి సేసో ¶ . తస్స సమీపవత్తినో కస్సచి అభావే సజ్ఝాయం అధిట్ఠహిత్వాపి వత్తుం వట్టతి.

అట్ఠమనవమదసమాని.

సత్తమో వగ్గో.

౧౯౪౬. గచ్ఛతో పురతోతి ఏత్థ ‘‘పచ్ఛతో గచ్ఛన్తేనా’’తి సేసో. పచ్ఛతో గచ్ఛన్తేన పురతో గచ్ఛతో పఞ్హం న వత్తబ్బన్తి యోజనా. సచే పురతో గచ్ఛన్తో పఞ్హం పుచ్ఛతి, కిం కాతబ్బన్తి ఆహ ‘‘పచ్ఛిమస్సా’’తిఆది.

౧౯౪౭. ఉగ్గహితం ధమ్మం పురతో గచ్ఛన్తేన సద్ధిం పచ్ఛతో గచ్ఛన్తో సజ్ఝాయతి, వట్టతీతి యోజనా. సమమేవ గచ్ఛతో యుగగ్గాహం కథేతుం వట్టతీతి యోజనా. యుగగ్గాహన్తి అఞ్ఞమఞ్ఞం. అఞ్ఞమఞ్ఞ-సద్దపరియాయో హి యుగగ్గాహ-సద్దో.

పఠమం.

౧౯౪౮. సకటమగ్గే ఏకేకస్స చక్కస్స పథేన గచ్ఛన్తో ఏకేకస్స చక్కస్స పథేన సమం గచ్ఛతో ధమ్మం దేసేతుం వట్టతి. ఉప్పథేనాపి గచ్ఛన్తో ఉప్పథేన సమం గచ్ఛన్తస్స ధమ్మం దేసేతుం వట్టతీతి అజ్ఝాహారయోజనా. ఉప్పథేనాతి అమగ్గేన. ఏవం అనాపత్తివిసయే దస్సితే తబ్బిపరియాయతో ఆపత్తివిసయో దస్సితోయేవాతి వేదితబ్బో.

దుతియం.

౧౯౪౯. తతియే నత్థి వత్తబ్బన్తి ‘‘న ఠితో అగిలానో ఉచ్చారం వా పస్సావం వా కరిస్సామీ’’తి (పాచి. ౬౫౧) ఏతస్స వినిచ్ఛయో యథారుతవసేన ¶ సువిఞ్ఞేయ్యోతి కత్వా వుత్తం. సచే పటిచ్ఛన్నం ఠానం గచ్ఛన్తస్స సహసా ఉచ్చారో వా పస్సావో వా నిక్ఖమతి, అసఞ్చిచ్చ ¶ కతో నామ, అనాపత్తి. అయమేత్థ విసేసో దట్ఠబ్బో. సిఙ్ఘాణికాయ ఖేళేనేవ సఙ్గహితత్తేపి బాత్తింసకోట్ఠాసేసు విసుంయేవ దస్సితో ఏకో కోట్ఠాసోతి సిక్ఖాపదేసు అవుత్తమ్పి సఙ్గహేత్వా ఆహ ‘‘ఉచ్చారాదిచతుక్క’’న్తి.

౧౯౫౦. ఏత్థ హరితం నామ ఇదన్తి దస్సేతుమాహ ‘‘జీవరుక్ఖస్సా’’తిఆది. రుక్ఖస్సాతి ఉపలక్ఖణం జీవమానకతిణలతాదీనమ్పి హరితేయేవ సఙ్గహితత్తా. ‘‘దిస్సమానం గచ్ఛతీ’’తి వచనేనేవ అదిస్సమానగతం అహరితన్తి బ్యతిరేకతో విఞ్ఞాయతి. సాఖా వా భూమిలగ్గా దిస్సమానా గచ్ఛతి, తం సబ్బం హరితమేవాతి యోజనా.

౧౯౫౧. సహసా వచ్చం నిక్ఖమతేవాతి సమ్బన్ధో. అస్స భిక్ఖునో. వచ్చన్తి ఉపలక్ఖణం పస్సావాదీనమ్పి దస్సితత్తా. వట్టతీతి ఏత్థ ‘‘గిలానట్ఠానే ఠితత్తా’’తి సేసో.

౧౯౫౨. పలాలణ్డుపకే వాపీతి పలాలచుమ్బటకేపి. ఏత్థ ‘‘అప్పహరితం అలభన్తేనా’’తి సేసో. కిస్మిఞ్చీతి సుక్ఖతిణాదిమ్హి కిస్మిఞ్చి. తం వచ్చం పచ్ఛా హరితం ఓత్థరతి, వట్టతీతి యోజనా.

౧౯౫౩. ఏతీతి పవిసతి. ఏత్థాతి ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే. ‘‘ఖేళేన ఏవ చా’’తి పదచ్ఛేదో.

తతియచతుత్థాని.

౧౯౫౪. వచ్చకుటిసముద్దాదిఉదకేసూతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన సబ్బం అపరిభోగజలం సఙ్గణ్హాతి. తేనేవ ‘‘తేసం అపరిభోగత్తా’’తి అపరిభోగత్తమేవ కారణమాహ.

౧౯౫౫. ఉదకోఘేతి ¶ ఏత్థ ‘‘జాతే’’తి సేసో. అజలన్తి అజలట్ఠానం. జలేతి పరిభోగారహజలే. ఇధాపి థలకతో ఉదకం ఓత్థరతి, అనాపత్తి.

పఞ్చమం.

అట్ఠమో వగ్గో.

౧౯౫౬-౭. పకిణ్ణకవినిచ్ఛయం ¶ దస్సేతుమాహ ‘‘సముట్ఠానాదయో’’తిఆది. ఞేయ్యాతి వక్ఖమాననయేన వేదితబ్బా. ఏత్థాతి ఏతేసు సేఖియేసు. ఉజ్జగ్ఘికా ఆది యేసన్తి విగ్గహో, తగ్గుణసంవిఞ్ఞాణోయం బాహిరత్థసమాసో, ఉజ్జగ్ఘికాఅప్పసద్దపటిసంయుత్తాని చత్తారి సిక్ఖాపదానీతి అత్థో. ఛమా చ నీచాసనఞ్చ ఠానఞ్చ పచ్ఛా చ ఉప్పథో చ ఛమానీచాసనట్ఠానపచ్ఛాఉప్పథా, తే సద్దా ఏతేసం సిక్ఖాపదానం అత్థీతి తప్పటిసంయుత్తాని సిక్ఖాపదాని ఛమా…పే… ఉప్పథవా, ఛమాదిపదవన్తాని పఞ్చ సిక్ఖాపదానీతి అత్థో. ఏత్థ ఠాన-సద్దేన ఠా-ధాతుస్సేవ రూపత్తా సిక్ఖాపదాగతో ఠిత-సద్దో గహితో. ‘‘దససూ’’తి వత్తబ్బే వణ్ణలోపేన, విభత్తివిపల్లాసేన వా ‘‘దసా’’తి వుత్తం. సమనుభాసనే సముట్ఠానాదీహి ఏతేసు దససు సిక్ఖాపదేసు సముట్ఠానాదయో తుల్యా వుత్తాతి యోజనా.

కిం వుత్తం హోతి? ఇమాని దస సిక్ఖాపదాని సమనుభాసనసముట్ఠానాని, ఏకేకమేత్థ కిరియం, సఞ్ఞావిమోక్ఖం, సచిత్తకం, లోకవజ్జం, కాయకమ్మం, వచీకమ్మం, అకుసలచిత్తం, దుక్ఖవేదనన్తి వుత్తం హోతి.

౧౯౫౮-౯. ‘‘ఛత్త’’న్తిఆదీని సిక్ఖాపదానం ఉపలక్ఖణపదాని. ఏతాని ఏకాదస సిక్ఖాపదాని సముట్ఠానాదినా పన ధమ్మదేసనేన తుల్యావ సదిసా ఏవాతి యోజనా. ఇదం వుత్తం ¶ హోతి – ఇమాని ఏకాదస సిక్ఖాపదాని ధమ్మదేసనాసముట్ఠానాని, కిరియాకిరియాని, సఞ్ఞావిమోక్ఖాని, సచిత్తకాని, లోకవజ్జాని, వచీకమ్మాని, అకుసలచిత్తాని, దుక్ఖవేదనానీతి.

సూపోదనేన విఞ్ఞత్తీతి సూపోదన-సద్దేన లక్ఖితం విఞ్ఞత్తిసిక్ఖాపదం. విఞ్ఞత్తిసిక్ఖాపదానం బహుత్తా ఇదమేవ విసేసితం. థేయ్యసత్థసమం మతన్తి సముట్ఠానాదీహి థేయ్యసత్థసిక్ఖాపదేన సమానం మతన్తి అత్థో. ఇదం వుత్తం హోతి – సూపోదనవిఞ్ఞత్తిసిక్ఖాపదం థేయ్యసత్థసముట్ఠానం, కిరియం, సఞ్ఞావిమోక్ఖం, సచిత్తకం, లోకవజ్జం, కాయకమ్మం, వచీకమ్మం, అకుసలచిత్తం, దుక్ఖవేదనన్తి.

౧౯౬౦. అవసేసా తిపఞ్ఞాసాతి అవసేసాని తేపఞ్ఞాససిక్ఖాపదాని. సమానా పఠమేన తూతి పఠమేన పారాజికేన సముట్ఠానాదితో సమానానీతి అత్థో, పఠమపారాజికసదిససముట్ఠానానీతి ¶ వుత్తం హోతి. ‘‘అనాపత్తి ఆపదాసూ’’తి పదచ్ఛేదో. పరిమణ్డలం నివాసేత్వా, పారుపిత్వా చరన్తానం చోరుపద్దవాది ఆపదా నామ. అపి-సద్దేన నదిసన్తరణాదిం సఙ్గణ్హాతి. సేఖియేసు సబ్బేసూతి యేభుయ్యవసేన వుత్తం.

౧౯౬౧. ‘‘న ఉజ్ఝానసఞ్ఞీ పరేసం పత్తం ఓలోకేస్సామీ’’తిఆదీనం (పాచి. ౬౧౪) ఇమస్స అనాపత్తివారస్స అసమ్భవతో న పనాగతోతి పాళియం న వుత్తో. తస్సాపి యథావత్థుకావ ఆపత్తియో దట్ఠబ్బా.

ఇతి వినయత్థసారసన్దీపనియా

వినయవినిచ్ఛయవణ్ణనాయ

సేఖియకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.

౧౯౬౨. యో ¶ ఇమం వినిచ్ఛయం విదిత్వా ఠితో, సో హి యస్మా వినయే విసారదో హోతి, వినీతమానసో చ హోతి, పరేహి దుప్పధంసియో చ హోతి, తతో తస్మా కారణా సమాహితో సతతం ఇమం వినయవినిచ్ఛయం సిక్ఖేయ్యాతి యోజనా.

తత్థ ఇమం వినిచ్ఛయం విదిత్వాతి సబ్బలోకియలోకుత్తరగుణసమ్పత్తినిదానం ఇమం వినయవినిచ్ఛయం అత్థతో, గన్థతో, వినిచ్ఛయతో చ సక్కచ్చం ఞత్వా. విసారదోతి సారజ్జనం సారదో, విగతో సారదో అస్సాతి విసారదో, వినయపరియత్తియా, ఆపత్తాదివిభాగే చ నిబ్భయో నిరాసఙ్కోతి వుత్తం హోతి. న కేవలం ఇమస్స జాననే ఏసోవ ఆనిసంసో, అథ ఖో వినీతమానసో చ హోతి, సంయతచిత్తో హోతీతి అత్థో. సోతి ఇమం వినిచ్ఛయం సక్కచ్చం విదిత్వా ఠితో భిక్ఖు. పరేహీతి ఇమం అజానన్తేహి అఞ్ఞేహి. దుప్పధంసియో చ హోతీతి అనభిభవనీయో చ హోతి.

తతోతి తస్మా వినయే విసారదతాదిసబ్బగుణసమ్పన్నహేతుత్తా. హీతి యస్మాతి అత్థో. సిక్ఖేతి సజ్ఝాయనసవనాదివసేన సిక్ఖేయ్య, ఉగ్గణ్హేయ్యాతి అత్థో. ‘‘సతత’’న్తి ఇమినా సబ్బత్థకకమ్మట్ఠానే వియ ఏత్థాపి సతతాభియోగో కాతబ్బోతి దస్సేతి. విక్ఖిత్తస్స యథాభూతపటివేధాభావతో తప్పటిపక్ఖాయ ఏకగ్గతాయ నియోజేన్తో ఆహ ‘‘సమాహితో’’తి, సమ్మా వినయవినిచ్ఛయే ¶ ఆహితో పతిట్ఠితో ఏకగ్గచిత్తోతి వుత్తం హోతి. యథాహ ‘‘అవిక్ఖిత్తస్సాయం ధమ్మో, నాయం ధమ్మో విక్ఖిత్తస్సా’’తి.

౧౯౬౩. ఏవం ఇమాయ గాథాయ వుత్తమేవత్థం పకారన్తరేనాపి దస్సేతుమాహ ‘‘ఇమ’’న్తిఆది. తేతి అపేక్ఖిత్వా ‘‘యే’’తి ¶ లబ్భతి. యే థేరా వా నవా వా మజ్ఝిమా వా. పరమన్తి అమతమహానిబ్బానప్పత్తియా మూలకారణస్స సీలస్స పకాసనతో ఉత్తమం. అసంకరన్తి నికాయన్తరలద్ధీహి అసమ్మిస్సం. సంకరన్తి వుత్తప్పకారగుణోపేతత్తా కాయచిత్తసుఖకారణం సమ్ముఖం కరోతీతి సంకరం. సవనామతన్తి సద్దరసాదియోగేన కణ్ణరసాయనం. అమతన్తి తతోయేవ అమతం సుమధురం. అమతమహానిబ్బానావహత్తా వా ఫలూపచారేన అమతం. ఇమం వినయవినిచ్ఛయం. అవేచ్చాతి సక్కచ్చం విదిత్వా. అధికేతి అధిసీలాదిసిక్ఖత్తయప్పకాసనేన ఉక్కట్ఠే. హితేతి లోకియలోకుత్తరసుఖహేతుత్తేన హితే. హినోతి అత్తనో ఫలన్తి ‘‘హిత’’న్తి సుఖహేతు వుచ్చతి. కలిసాసనేతి లోభాదికిలేసవిద్ధంసనే. సాసనేతి వినయపరియత్తిసఙ్ఖాతసాసనేకదేసే. పటుత్తన్తి బ్యత్తభావం. న యన్తి న గచ్ఛన్తి. కే తేతి కతమే తే. ‘‘న కేచి సన్తి చా’’తి నిస్సన్దేహే ఇమిస్సా గాథాయ అత్థో లిఖితో.

ఏవం ఏత్థ అత్థయోజనా వేదితబ్బా – పరమం ఉత్తమం అసంకరం నికాయన్తరలద్ధీహి అసమ్మిస్సం సంకరం సకలలోకియలోకుత్తరసుఖాభినిప్ఫాదకం సవనామతం సోతరసాయనం ఇమం వినిచ్ఛయప్పకరణం అవేచ్చ సక్కచ్చం విదిత్వా అధికే అధిసీలాదిసిక్ఖత్తయప్పకాసనేన ఉక్కట్ఠే హితే లోకియలోకుత్తరసుఖహేతుభూతే కలిసాసనే సకలసంకిలేసవిద్ధంసకే సాసనే వినయపిటకసఙ్ఖాతే పరియత్తిసాసనే యే పటుత్తం న యన్తి, తే కే నామాతి యోజనా, యే ఇమం పకరణం అవేచ్చ విదిత్వా ఠితా, తే ఏకంసతో వినయపిటకే పటుత్తం పాపుణన్తి యేవాతి అధిప్పాయో.

ఇతి వినయత్థసారసన్దీపనియా

వినయవినిచ్ఛయవణ్ణనాయ

భిక్ఖువిభఙ్గకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.

భిక్ఖునివిభఙ్గో

౧౯౬౪. ఏవం ¶ భిక్ఖువిభఙ్గపాళియా, అట్ఠకథాయ చ ఆగతం వినిచ్ఛయసారం నాతిసఙ్ఖేపవిత్థారనయేన ¶ దస్సేత్వా ఇదాని తదనన్తరాయ భిక్ఖునివిభఙ్గపాళియా, తదట్ఠకథాయ చ ఆగతవినిచ్ఛయసారం దస్సేతుమారభన్తో ఆహ ‘‘భిక్ఖునీన’’న్తిఆది. తస్మిం అపీతి ఏత్థ అపి-సద్దో వుత్తాపేక్ఖాయం. ‘‘సమాసేనా’’తి ఇదం గన్థవసేన సఙ్ఖిపనం సన్ధాయ వుత్తం. ‘‘కిఞ్చిమత్త’’న్తి ఇదం అత్థవసేనాతి వేదితబ్బం.

పారాజికకథావణ్ణనా

౧౯౬౫. ఛన్దసోతి మేథునసేవనరాగపటిసంయుత్తేన ఛన్దేన. ఏతేన ‘‘ఛన్దే పన అసతి బలక్కారేన పధంసితాయ అనాపత్తీ’’తి (కఙ్ఖా. అట్ఠ. మేథునధమ్మసిక్ఖాపదవణ్ణనా) అట్ఠకథా సూచితా హోతి. సా సమణీ పారాజికా నామ హోతీతి పవుచ్చతీతి యోజనా.

౧౯౬౬-౭. ‘‘సజీవస్స అపి అజీవస్సా’’తి పదచ్ఛేదో. ‘‘సన్థతం వా అసన్థత’’న్తి ఇదం ‘‘అఙ్గజాత’’న్తి ఇమస్స విసేసనం. అత్తనో తివిధే మగ్గేతి అత్తనో వచ్చపస్సావముఖమగ్గానం అఞ్ఞతరస్మిం మగ్గే. ఏత్థ ‘‘సన్థతే వా అసన్థతే వా’’తి సేసో, ‘‘అల్లోకాసే’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో. ‘‘యేభుయ్యఅక్ఖాయితాదిక’’న్తి పదచ్ఛేదో. ఆది-సద్దేన అక్ఖాయితం సఙ్గణ్హాతి.

మనుస్సపురిసాదీనం నవన్నం సజీవస్సపి అజీవస్సపి యస్స కస్సచి సన్థతం వా అసన్థతం వా యేభుయ్యక్ఖాయితాదికం అఙ్గజాతం అత్తనో సన్థతే వా అసన్థతే వా తివిధే మగ్గే అల్లోకాసే తిలఫలమత్తమ్పి పవేసేన్తీ పరాజితాతి యోజనా.

౧౯౬౮. సాధారణవినిచ్ఛయన్తి ¶ భిక్ఖుభిక్ఖునీనం సాధారణసిక్ఖాపదవినిచ్ఛయం.

౧౯౬౯-౭౦. అధక్ఖకన్తి ఏత్థ అక్ఖకానం అధోతి విగ్గహో. ఉబ్భజాణుమణ్డలన్తి జాణుమణ్డలానం ఉబ్భన్తి విగ్గహో. ఉబ్భ-సద్దో ఉద్ధం-సద్దపరియాయో. ఇధ ‘‘అత్తనో’’తి సేసో. అవస్సుతస్సాతి కాయసంసగ్గరాగేన తిన్తస్స. అవస్సుతాతి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. యాతి వుత్తత్తా ‘‘సా’’తి లబ్భతి. సరీరన్తి ఏత్థ ‘‘యం కిఞ్చీ’’తి సేసో. పరోపక్కమమూలకం పారాజికం దస్సేతుమాహ ¶ ‘‘తేన వా ఫుట్ఠా’’తి. ఏత్థ ‘‘యథాపరిచ్ఛిన్నే కాయే’’తి చ ‘‘సాదియేయ్యా’’తి చ వత్తబ్బం.

యా పన భిక్ఖునీ అవస్సుతా అవస్సుతస్స మనుస్సపుగ్గలస్స యం కిఞ్చి సరీరం అత్తనో అధక్ఖకం ఉబ్భజాణుమణ్డలం యం సరీరకం, తేన సరీరకేన ఛుపేయ్య, తేన మనుస్సపురిసేన యథాపరిచ్ఛిన్నే కాయే ఫుట్ఠా సాదియేయ్య వా, సా పారాజికా సియాతి యోజనా.

౧౯౭౧-౨. ‘‘గహితం ఉబ్భజాణునా’’తి ఇమినా కప్పరతో ఉద్ధం పారాజికక్ఖేత్తమేవాతి దీపేతి. అత్తనో యథావుత్తప్పకారేన కాయేనాతి యోజనా, అత్తనో ‘‘అధక్ఖక’’న్తిఆదివుత్తప్పకారేన కాయేనాతి అత్థో. తథా అవస్సుతాయ అవస్సుతస్స పురిసస్స కాయపటిబద్ధం ఫుసన్తియా థుల్లచ్చయం హోతి. అత్తనో యథాపరిచ్ఛిన్నకాయపటిబద్ధేన తథా అవస్సుతాయ అవస్సుతస్స పురిసస్స కాయం ఫుసన్తియా థుల్లచ్చయం హోతి.

౧౯౭౩. అత్తనో అవసేసేన కాయేన అవస్సుతాయ అవస్సుతస్స పురిసపుగ్గలస్స కాయం ఫుసన్తియా థుల్లచ్చయం ¶ హోతి. ఏవం అత్తనో పయోగే చ పురిసస్స పయోగే చ తస్సా భిక్ఖునియాయేవ థుల్లచ్చయం హోతీతి యోజనా.

౧౯౭౪. యక్ఖపేతతిరచ్ఛానపణ్డకానం కాయం ‘‘అధక్ఖకం ఉబ్భజాణుమణ్డల’’న్తి యథాపరిచ్ఛిన్నం తథేవ అత్తనో కాయేన ఉభతోఅవస్సవే సతి ఫుసన్తియా అస్సా భిక్ఖునియా థుల్లచ్చయం, తథేవ యక్ఖాదీనం పయోగేపి తస్సాయేవ థుల్లచ్చయం హోతీతి యోజనా.

౧౯౭౫. ఏకతోవస్సవే చాపీతి భిక్ఖునియా వసేన ఏకతోఅవస్సవే చాపి. థుల్లచ్చయముదీరితన్తి పారాజికక్ఖేత్తభూతేన అత్తనో కాయేన మనుస్సపురిసస్స కాయం ఫుసన్తియా థుల్లచ్చయం అట్ఠకథాయం (పాచి. అట్ఠ. ౬౬౨) వుత్తన్తి అత్థో. అవసేసే చ సబ్బత్థాతి యథావుత్తపారాజికక్ఖేత్తతో అవసేసే థుల్లచ్చయక్ఖేత్తే సబ్బత్థ ఏకతోఅవస్సవే సతి దుక్కటం హోతీతి అత్థో. కాయపటిబద్ధేన కాయపటిబద్ధామసనాదీసు సబ్బత్థ ఉభతోఅవస్సవే వా ఏకతోఅవస్సవే వా దుక్కటమేవ హోతి.

౧౯౭౬. ‘‘ఉబ్భక్ఖకమధోజాణుమణ్డల’’న్తి ¶ యం అపారాజికక్ఖేత్తం ఇధ దస్సితం, ఏత్థ ఏకతోఅవస్సవే దుక్కటం హోతి. కప్పరస్స చ హేట్ఠాపి ఏత్థేవ అధోజాణుమణ్డలే సఙ్గహం గతన్తి యోజనా.

౧౯౭౭-౯. భిక్ఖు భిక్ఖునియా సద్ధిం సచే కాయసంసగ్గం కేలాయతి సేవతీతి యోజనా. భిక్ఖునియా నాసో సియాతి సీలవినాసో పారాజికాపత్తి సియాతి అత్థో. గేహపేమన్తి ఏత్థ ‘‘గేహసితపేమ’’న్తి వత్తబ్బే గాథాబన్ధవసేన సిత-సద్దలోపో, అత్థో పనస్స భిక్ఖువిభఙ్గే వుత్తనయోవ.

౧౯౮౦. అవిసేసేనాతి ¶ ‘‘భిక్ఖునియా’’తి వా ‘‘భిక్ఖుస్సా’’తి వా విసేసం అకత్వా.

౧౯౮౧. యస్సాతి భిక్ఖుస్స వా భిక్ఖునియా వా. యత్థాతి భిక్ఖునియం వా భిక్ఖుస్మిం వా. మనోసుద్ధన్తి కాయసంసగ్గాదిరాగరహితం. తస్స భిక్ఖుస్స వా భిక్ఖునియా వా తత్థ భిక్ఖునియం వా భిక్ఖుస్మిం వా విసయే నదోసతా అనాపత్తీతి అత్థో.

౧౯౮౨. భిన్దిత్వాతి సీలభేదం కత్వా. భిక్ఖునియా అపకతత్తా ఆహ ‘‘నేవ హోతి భిక్ఖునిదూసకో’’తి.

౧౯౮౩. అథాతి వాక్యారమ్భే. న హోతాపత్తి భిక్ఖునోతి ఏత్థ భిక్ఖునీహి కాయసంసగ్గసఙ్ఘాదిసేసమాహ.

౧౯౮౪. ‘‘ఖేత్తే’’తి వక్ఖమానం ‘‘ఫుట్ఠా’’తి ఇమినా యోజేత్వా ‘‘పారాజిక’’న్తిఆదీహి, ‘‘థుల్లచ్చయం ఖేత్తే’’తిఆదీహి చ సమ్బన్ధితబ్బం. ‘‘పారాజిక’’న్తి వక్ఖమానత్తా ఫుట్ఠాతి ఏత్థ ‘‘పారాజికక్ఖేత్తే’’తి సేసో.

౧౯౮౫. తథాతి నిచ్చలాపి సాదియతి. ఖేత్తేతి థుల్లచ్చయాదీనం ఖేత్తే. కాయేన నిచ్చలాయపి చిత్తేన సాదియన్తియా ఆపత్తి కస్మా వుత్తాతి ఆహ ‘‘వుత్తత్తా…పే… సత్థునా’’తి ¶ , భిక్ఖుపాతిమోక్ఖే వియ ‘‘కాయసంసగ్గం సమాపజ్జేయ్యా’’తి అవత్వా ఇధ ‘‘కాయసంసగ్గం సాదియేయ్యా’’తి వుత్తత్తాతి అధిప్పాయో.

౧౯౮౬. తస్సా ఆపత్తియా. క్రియసముట్ఠానన్తి కిరియాయ సముట్ఠానం. ఏవం సతీతి సాదియనమత్తేనేవ ఆపజ్జితబ్బభావే సతి. ఇదన్తి ‘‘కిరియసముట్ఠాన’’మితివిధానం. తబ్బహులేనేవ నయేనాతి ¶ కిరియసముట్ఠానబాహుల్లేన నయేన ఖదిరవనాదివోహారో వియాతి దట్ఠబ్బం.

౧౯౮౭. తస్సా భిక్ఖునియా అసఞ్చిచ్చ విరజ్ఝిత్వా ఆమసన్తియా అనాపత్తి, ‘‘అయం పురిసో’’తి వా ‘‘ఇత్థీ’’తి వా అజానిత్వా ఆమసన్తియా అనాపత్తి, పురిసస్స ఆమసనే సతి ఫస్సం అసాదియన్తియా వా అనాపత్తీతి యోజనా.

౧౯౮౮. ఖిత్తచిత్తాయాతి యక్ఖుమ్మత్తాయ. ఉమ్మత్తికాయ వాతి పిత్తకోపేన ఉమ్మాదప్పత్తాయ. ఇదఞ్చ ‘‘అసుచీ’’తి వా ‘‘చన్దన’’న్తి వా విసేసతం అజాననమేవ పమాణం.

ఉబ్భజాణుమణ్డలకథావణ్ణనా.

౧౯౮౯-౯౦. ‘‘పారాజికత్తం జానన్తీ’’తి ఇమినా అవసేసాపత్తిం జానిత్వా ఛాదేన్తియా పారాజికాభావం దీపేతి. సలిఙ్గే తు ఠితాయాతి పబ్బజ్జాలిఙ్గేయేవ ఠితాయ. ఇతి ధురే నిక్ఖిత్తమత్తస్మిన్తి యోజనా. ఇతి-సద్దో నిదస్సనే. ఇతరాయ పుబ్బేయేవ ఆపన్నత్తా తమపేక్ఖిత్వా ‘‘సా చా’’తి ఆహ.

౧౯౯౧. వుత్తావిసిట్ఠం సబ్బం వినిచ్ఛయం సఙ్గహేతుమాహ ‘‘సేస’’న్తిఆది. తత్థాతి దుట్ఠుల్లపటిచ్ఛాదనే.

వజ్జపటిచ్ఛాదికథావణ్ణనా.

౧౯౯౨-౫. సఙ్ఘేనాతి సమగ్గేన సఙ్ఘేన. ఉక్ఖిత్తకోతి ఆపత్తియా అదస్సనాదీసు ఉక్ఖిత్తకో. ‘‘ఉక్ఖేపనే ఠితో’’తి ఇమినా ఉక్ఖేపనీయకమ్మకతస్స అనోసారితభావం దీపేతి. యా ¶ దిట్ఠి ఏతస్సాతి యందిట్ఠికో, సో ఉక్ఖిత్తకో భిక్ఖు యాయ దిట్ఠియా సమన్నాగతో హోతీతి అధిప్పాయో ¶ . ‘‘తస్సా దిట్ఠియా గహణేనా’’తి ఇమినా అనువత్తప్పకారో దస్సితో. తం ఉక్ఖిత్తకం భిక్ఖున్తి యోజనా. సా భిక్ఖునీ అఞ్ఞాహి భిక్ఖునీహి విసుమ్పిచ సఙ్ఘమజ్ఝేపి ‘‘ఏసో ఖో అయ్యే భిక్ఖు సమగ్గేన సఙ్ఘేన ఉక్ఖిత్తో’’తిఆదినా (పాచి. ౬౬౯) నయేన తిక్ఖత్తుం వుచ్చమానాతి యోజనా. తం వత్థుం అచజన్తీ గహేత్వా యది తథేవ తిట్ఠతీతి యోజనా. ఏత్థ ‘‘యావతతియం సమనుభాసితబ్బా’’తి సేసో. తస్స కమ్మస్స ఓసానేతి తతియాయ కమ్మవాచాయ య్యకారప్పత్తవసేన అస్స సమనుభాసనకమ్మస్స పరియోసానే. అసాకియధీతరాతి అసాకియధీతా, పచ్చత్తే కరణవచనం. ‘‘పున అప్పటిసన్ధేయా’’తి ఇమినా పున తేనేవ చ అత్తభావేన భిక్ఖునిభావే పటిసన్ధాతుం అనరహతా వుత్తా.

౧౯౯౬. తికదుక్కటం నిద్దిట్ఠన్తి అధమ్మకమ్మే అధమ్మకమ్మసఞ్ఞా, వేమతికా, ధమ్మకమ్మసఞ్ఞాతి ఏతాసం వసేన తికదుక్కటం వుత్తం. సమనుభాసనే వుత్తా సముట్ఠానాదయో సబ్బే ఇధ వత్తబ్బాతి యోజనా.

ఉక్ఖిత్తానువత్తికకథావణ్ణనా.

౧౯౯౭. ‘‘హత్థగ్గహణం వా సాదియేయ్యాతి హత్థో నామ కప్పరం ఉపాదాయ యావ అగ్గనఖా. ఏతస్స అసద్ధమ్మస్స పటిసేవనత్థాయ ఉబ్భక్ఖకం అధోజాణుమణ్డలం గహణం సాదియతి, ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్సా’’తి (పాచి. ౬౭౬) వుత్తత్తా ఆహ ‘‘అపారాజికఖేత్తస్సా’’తిఆది. ‘‘త’’న్తి వక్ఖమానత్తా ‘‘య’’న్తి లబ్భతి. అపారాజికక్ఖేత్తస్స యస్స కస్సచి అఙ్గస్స యం గహణం, తం హత్థగ్గహణన్తి పవుచ్చతీతి యోజనా. హత్థే గహణం హత్థగ్గహణం.

౧౯౯౮. యస్స కస్సచీతి వుత్తప్పకారేన యస్స కస్సచి చీవరస్స యం గహణన్తి యోజనా.

౧౯౯౯. అసద్ధమ్మ-సద్దేన ¶ మేథునస్సాపి వుచ్చమానత్తా తతో విసేసేతుమాహ ‘‘కాయసంసగ్గ ¶ …పే… కారణా’’తి. భిక్ఖునీ కాయసంసగ్గసఙ్ఖాతస్స అసద్ధమ్మస్స కారణా పురిసస్స హత్థపాసస్మిం తిట్ఠేయ్య వాతి యోజనా.

౨౦౦౦. తతోతి తస్స అసద్ధమ్మస్స కారణా. తత్థాతి హత్థపాసే. పురిసేనాతి ఏత్థ ‘‘కత’’న్తి సేసో, ‘‘సఙ్కేత’’న్తి ఇమినా సమ్బన్ధో. ‘‘ఆగమనం అస్సా’’తి పదచ్ఛేదో. ఇచ్ఛేయ్యాతి వుత్తేపి న గమనిచ్ఛామత్తేన, అథ ఖో భిక్ఖునియా పురిసస్స హత్థపాసం, పురిసేన చ భిక్ఖునియా హత్థపాసం ఓక్కన్తకాలేయేవ వత్థుపూరణం దట్ఠబ్బం. యథాహ ‘‘సఙ్కేతం వా గచ్ఛేయ్యాతి ఏతస్స అసద్ధమ్మస్స పటిసేవనత్థాయ పురిసేన ‘ఇత్థన్నామం ఆగచ్ఛా’తి వుత్తా గచ్ఛతి, పదే పదే ఆపత్తి దుక్కటస్స. పురిసస్స హత్థపాసం ఓక్కన్తమత్తే ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్సా’’తి (పాచి. ౬౭౬) చ ‘‘పురిసస్స అబ్భాగమనం సాదియతి, ఆపత్తి దుక్కటస్స. హత్థపాసం ఓక్కన్తమత్తే ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్సా’’తి (పాచి. ౬౭౬) చ. ఏత్థ చ ఇత్థన్నామం ఆగచ్ఛాతి ఇత్థన్నామం ఠానం ఆగచ్ఛాతి అత్థో.

౨౦౦౧. తదత్థాయాతి తస్సేవ కాయసంసగ్గసఙ్ఖాతఅసద్ధమ్మస్స సేవనత్థాయ. పటిచ్ఛన్నట్ఠానఞ్చాతి వత్థాదినా యేన కేనచి పటిచ్ఛన్నఓకాసం. పురిసస్స హత్థపాసే ఠితా తదత్థాయ కాయం ఉపసంహరేయ్య వాతి యోజనా.

౨౦౦౨. హత్థగ్గహణాదీనం వుత్తప్పకారానం అట్ఠన్నం వత్థూనం పూరణేన ‘‘అట్ఠవత్థుకా’’తి సఙ్ఖాతా అయం భిక్ఖునీ వినట్ఠా హోతి సీలవినాసేన, తతోయేవ అస్సమణీ హోతి అభిక్ఖునీ హోతీతి యోజనా.

౨౦౦౩. అనులోమేన ¶ వాతి హత్థగ్గహణాదిపటిపాటియా వా. పటిలోమేన వాతి తబ్బిపరియతో పటిలోమేన వా. ఏకన్తరికాయ వాతి ఏకమేకం అన్తరిత్వా పున తస్సాపి కరణవసేన ఏకన్తరికాయ వా. అనులోమేన వా పటిలోమేన వా తథేకన్తరికాయ వా అట్ఠమం వత్థుం పరిపూరేన్తీ చుతాతి యోజనా.

౨౦౦౪. ఏతదేవ అత్థం బ్యతిరేకముఖేన సమత్థేతుమాహ ‘‘అథాదితో’’తిఆది. సతక్ఖత్తుమ్పీతి ¶ బహుక్ఖత్తుమ్పి. సత-సద్దో హేత్థ బహు-సద్దపరియాయో. పారాజికా నేవ సియాతి యోజనా, ఇమినా తంతంవత్థుమూలకం దుక్కటథుల్లచ్చయం ఆపజ్జతీతి వుత్తం హోతి.

౨౦౦౫. యా పన ఆపత్తియో ఆపన్నా, దేసేత్వా తాహి ముచ్చతీతి యోజనా. ధురనిక్ఖేపనం కత్వాతి ‘‘న పునేవం కరిస్సామీ’’తి ధురం నిక్ఖిపిత్వా. దేసితా గణనూపికాతి దేసితా దేసితగణనమేవ ఉపేతి, పారాజికస్స అఙ్గం న హోతీతి అత్థో. తస్మా యా ఏకం ఆపన్నా, ధురనిక్ఖేపం కత్వా దేసేత్వా పున కిలేసవసేన ఆపజ్జతి, పున దేసేతి, ఏవం అట్ఠ వత్థూని పూరేన్తీపి పారాజికా న హోతి.

౨౦౦౬. సఉస్సాహాయ దేసితాతి పున ఆపజ్జనే అనిక్ఖిత్తధురాయ భిక్ఖునియా దేసితాపి ఆపత్తి దేసనాగణనం న ఉపేతి. కిం హోతీతి ఆహ ‘‘దేసితాపి అదేసితా’’తి, తస్మా పారాజికాపత్తియా అఙ్గమేవ హోతీతి అధిప్పాయో.

౨౦౦౮. అయం అత్థోతి ‘‘అసద్ధమ్మో నామ కాయసంసగ్గో’’తి అయం అత్థో. ఉద్దిసితోతి పకాసితో.

౨౦౦౯. అయమత్థో ¶ కేన వచనేన ఉద్దిసితోతి ఆహ ‘‘విఞ్ఞూ…పే… సాధకం వచనం ఇద’’న్తి. ఇదం వచనన్తి ‘‘విఞ్ఞూ పటిబలో కాయసంసగ్గం సమాపజ్జితు’’న్తి (పాచి. ౬౭౬) ఇదం వచనం. సాధకం పమాణం.

అట్ఠవత్థుకకథావణ్ణనా.

౨౦౧౦. అవస్సుతా, వజ్జపటిచ్ఛాదికా, ఉక్ఖిత్తానువత్తికా, అట్ఠవత్థుకాతి ఇమా చతస్సో పారాజికాపత్తియో మహేసినా అసాధారణా భిక్ఖునీనమేవ పఞ్ఞత్తాతి యోజనా.

ఇతి వినయత్థసారసన్దీపనియా

వినయవినిచ్ఛయవణ్ణనాయ

పారాజికకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.

సఙ్ఘాదిసేసకథావణ్ణనా

౨౦౧౧. ఏవం ¶ భిక్ఖునివిభఙ్గే ఆగతం పారాజికవినిచ్ఛయం వత్వా ఇదాని తదనన్తరుద్దిట్ఠం సఙ్ఘాదిసేసవినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘యా పన భిక్ఖునీ’’తిఆది. ఉస్సయవాదాతి కోధుస్సయమానుస్సయవసేన వివదమానా. తతోయేవ అట్టం కరోతి సీలేనాతి అట్టకారీ. ఏత్థ చ ‘‘అట్టో’’తి వోహారికవినిచ్ఛయో వుచ్చతి, యం పబ్బజితా ‘‘అధికరణ’’న్తిపి వదన్తి. సబ్బత్థ వత్తబ్బే ముఖమస్సా అత్థీతి ముఖరీ, బహుభాణీతి అత్థో. యేన కేనచి నరేన సద్ధిన్తి ‘‘గహపతినా వా గహపతిపుత్తేన వా’’తిఆదినా (పాచి. ౬౭౯) దస్సితేన యేన కేనచి మనుస్సేన సద్ధిం. ఇధాతి ఇమస్మిం సాసనే. కిరాతి పదపూరణే, అనుస్సవనే వా.

౨౦౧౨. సక్ఖిం ¶ వాతి పచ్చక్ఖతో జాననకం వా. అట్టం కాతుం గచ్ఛన్తియా పదే పదే తథా దుక్కటన్తి యోజనా.

౨౦౧౩. వోహారికేతి వినిచ్ఛయామచ్చే.

౨౦౧౪. అనన్తరన్తి తస్స వచనానన్తరం.

౨౦౧౫. ఇతరోతి అట్టకారకో. పుబ్బసదిసోవ వినిచ్ఛయోతి పఠమారోచనే దుక్కటం, దుతియారోచనే థుల్లచ్చయన్తి వుత్తం హోతి.

౨౦౧౬. ‘‘తవ, మమాపి చ కథం తువమేవ ఆరోచేహీ’’తి ఇతరేన వుత్తా భిక్ఖునీతి యోజనా. యథాకామన్తి తస్సా చ అత్తనో చ వచనే యం పఠమం వత్తుమిచ్ఛతి, తం ఇచ్ఛానురూపం ఆరోచేతు.

౨౦౧౮-౯. ఉభిన్నమ్పి యథా తథా ఆరోచితకథం సుత్వాతి యోజనా. యథా తథాతి పుబ్బే వుత్తనయేన కేనచి పకారేన. తేహీతి వోహారికేహి. అట్టే పన చ నిట్ఠితేతి అట్టకారకేసు ఏకస్మిం పక్ఖే పరాజితే. యథాహ ‘‘పరాజితే అట్టకారకే అట్టపరియోసానం నామ హోతీ’’తి. అట్టస్స పరియోసానేతి ఏత్థ ‘‘తస్సా’’తి సేసో. తస్స అట్టస్స పరియోసానేతి యోజనా.

౨౦౨౦-౨౩. అనాపత్తివిసయం ¶ దస్సేతుమాహ ‘‘దూతం వాపీ’’తిఆది. పచ్చత్థికమనుస్సేహి దూతం వాపి పహిణిత్వా సయమ్పి వా ఆగన్త్వా యా పన ఆకడ్ఢీయతీతి యోజనా. అఞ్ఞేహీతి గామదారకాదీహి అఞ్ఞేహి. కిఞ్చి పరం అనోదిస్సాతి యోజనా. ఇమిస్సా ఓదిస్స వుత్తే తేహి గహితదణ్డే తస్సా చ గీవాతి సూచితం హోతి. యా రక్ఖం యాచతి ¶ , తత్థ తస్మిం రక్ఖాయాచనే తస్సా అనాపత్తి పకాసితాతి యోజనా. అఞ్ఞతో సుత్వాతి యోజనా. ఉమ్మత్తికాదీనన్తి ఏత్థ ఆది-సద్దేన ఆదికమ్మికా గహితా.

సముట్ఠానం కథినేన తుల్యన్తి యోజనా. సేసం దస్సేతుమాహ ‘‘సకిరియం ఇద’’న్తి. ఇదం సిక్ఖాపదం. కిరియాయ సహ వత్తతీతి సకిరియం అట్టకరణేన ఆపజ్జనతో. ‘‘సముట్ఠాన’’న్తి ఇమినా చ సముట్ఠానాదివినిచ్ఛయో ఉపలక్ఖితోతి దట్ఠబ్బో.

అట్టకారికాకథావణ్ణనా.

౨౦౨౪-౫. జానన్తీతి ‘‘సామం వా జానాతి, అఞ్ఞే వా తస్సా ఆరోచేన్తీ’’తి (పాచి. ౬౮౪) వుత్తనయేన జానన్తీ. చోరిన్తి యాయ పఞ్చమాసగ్ఘనకతో పట్ఠాయ యం కిఞ్చి పరసన్తకం అవహరితం, అయం చోరీ నామ. వజ్ఝం విదితన్తి ‘‘తేన కమ్మేన వధారహా అయ’’న్తి ఏవం విదితం. సఙ్ఘన్తి భిక్ఖునిసఙ్ఘం. అనపలోకేత్వాతి అనాపుచ్ఛా. రాజానం వాతి రఞ్ఞా అనుసాసితబ్బట్ఠానే తం రాజానం వా. యథాహ ‘‘రాజా నామ యత్థ రాజా అనుసాసతి, రాజా అపలోకేతబ్బో’’తి. గణమేవ వాతి ‘‘తుమ్హేవ తత్థ అనుసాసథా’’తి రాజూహి దిన్నం గామనిగమమల్లగణాదికం గణం వా. మల్లగణం నామ పానీయట్ఠపనపోక్ఖరణిఖణనాదిపుఞ్ఞకమ్మనియుత్తో జనసమూహో. ఏతేనేవ ఏవమేవ దిన్నగామవరా పూగా చ సేనియో చ సఙ్గహితా. వుట్ఠాపేయ్యాతి ఉపసమ్పాదేయ్య. కప్పన్తి చ వక్ఖమానలక్ఖణం కప్పం. సా చోరివుట్ఠాపనన్తి సమ్బన్ధో. ఉపజ్ఝాయా హుత్వా యా చోరిం ఉపసమ్పాదేతి, సా భిక్ఖునీతి అత్థో. ఉపజ్ఝాయస్స భిక్ఖుస్స దుక్కటం.

౨౦౨౬. పఞ్చమాసగ్ఘనన్తి ఏత్థ పఞ్చమాసఞ్చ పఞ్చమాసగ్ఘనకఞ్చ పఞ్చమాసగ్ఘనన్తి ఏకదేససరూపేకసేసనయేన పఞ్చమాసస్సాపి ¶ గహణం. అతిరేకగ్ఘనం వాపీతి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో.

౨౦౨౭. పబ్బజితం ¶ పుబ్బం యాయ సా పబ్బజితపుబ్బా. వుత్తప్పకారం చోరకమ్మం కత్వాపి తిత్థాయతనాదీసు యా పఠమం పబ్బజితాతి అత్థో.

౨౦౨౮-౩౦. ఇదాని పుబ్బపయోగదుక్కటాదిఆపత్తివిభాగం దస్సేతుమాహ ‘‘వుట్ఠాపేతి చ యా చోరి’’న్తిఆది. ఇధ ‘‘ఉపజ్ఝాయా హుత్వా’’తి సేసో. ఇదం కప్పం ఠపేత్వాతి యోజనా. సీమం సమ్మన్నతి చాతి అభినవం సీమం సమ్మన్నతి, బన్ధతీతి వుత్తం హోతి. అస్సాతి భవేయ్య. ‘‘దుక్కట’’న్తి ఇమినా చ ‘‘థుల్లచ్చయం ద్వయ’’న్తి ఇమినా చ యోజేతబ్బం.

కమ్మన్తేతి ఉపసమ్పదకమ్మస్స పరియోసానే, తతియాయ కమ్మవాచాయ య్యకారప్పత్తాయాతి వుత్తం హోతి.

౨౦౩౧. అజానన్తీతి చోరిం అజానన్తీ. (ఇదం సిక్ఖాపదం.)

౨౦౩౨. చోరివుట్ఠాపనం నామాతి ఇదం సిక్ఖాపదం చోరివుట్ఠాపనసముట్ఠానం నామ. వాచచిత్తతోతి ఖణ్డసీమం అగన్త్వా కరోన్తియా వాచాచిత్తేహి. కాయవాచాదితో చేవాతి గన్త్వా కరోన్తియా కాయవాచాచిత్తతో చ సముట్ఠాతి. యథాహ ‘‘కేనచిదేవ కరణీయేన పక్కన్తాసు భిక్ఖునీసు అగన్త్వా ఖణ్డసీమం వా నదిం వా యథానిసిన్నట్ఠానేయేవ అత్తనో నిస్సితకపరిసాయ సద్ధిం వుట్ఠాపేన్తియా వాచాచిత్తతో సముట్ఠాతి, ఖణ్డసీమం వా నదిం వా గన్త్వా వుట్ఠాపేన్తియా ¶ కాయవాచాచిత్తతో సముట్ఠాతీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౬౮౩). క్రియాక్రియన్తి అనాపుచ్ఛావుట్ఠాపనవసేన కిరియాకిరియం.

చోరివుట్ఠాపనకథావణ్ణనా.

౨౦౩౩-౪. గామన్తరన్తి అఞ్ఞం గామం. యా ఏకా సచే గచ్ఛేయ్యాతి సమ్బన్ధో. నదీపారన్తి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. నదియా పారం నదీపారం. ‘‘ఏకా వా’’తి ఉపరిపి యోజేతబ్బం. ఓహీయేయ్యాతి వినా భవేయ్య. ఇధ ‘‘అరఞ్ఞే’’తి సేసో. అరఞ్ఞలక్ఖణం ‘‘ఇన్దఖీల’’ఇచ్చాదినా వక్ఖతి. ‘‘ఏకా వా రత్తిం విప్పవసేయ్య, ఏకా వా గణమ్హా ఓహీయేయ్యా’’తి సిక్ఖాపదక్కమో, ఏవం సన్తేపి గాథాబన్ధవసేన ‘‘రత్తిం విప్పవసేయ్యా’’తి అన్తే వుత్తం ¶ . తేనేవ విభాగవినిచ్ఛయే దేసనారుళ్హక్కమేనేవ ‘‘పురేరుణోదయాయేవా’’తిఆదిం వక్ఖతి. సా పఠమాపత్తికం గరుకం ధమ్మం ఆపన్నా సియాతి యోజనా. పఠమం ఆపత్తి ఏతస్సాతి పఠమాపత్తికో, వీతిక్కమక్ఖణేయేవ ఆపజ్జితబ్బోతి అత్థో. ‘‘గరుకం ధమ్మ’’న్తి ఇమినా సమ్బన్ధో. సకగామా నిక్ఖమన్తియాతి భిక్ఖునియా అత్తనో వసనగామతో నిక్ఖమన్తియా.

౨౦౩౫. తతో సకగామతో.

౨౦౩౬-౭. ఏకేన పదవారేన ఇతరస్స గామస్స పరిక్ఖేపే అతిక్కన్తే, ఉపచారోక్కమే వా థుల్లచ్చయన్తి యోజనా. అతిక్కన్తే ఓక్కన్తేతి ఏత్థ ‘‘పరిక్ఖేపే ఉపచారే’’తి అధికారతో లబ్భతి.

౨౦౩౮-౯. నిక్ఖమిత్వాతి అత్తనో పవిట్ఠగామతో నిక్ఖమిత్వా. అయమేవ నయోతి ‘‘ఏకేన పదవారేన థుల్లచ్చయం, దుతియేన గరుకాపత్తీ’’తి అయం నయో.

వతిచ్ఛిద్దేన ¶ వా ఖణ్డపాకారేన వాతి యోజనా. ‘‘తథా’’తి ఇమినా ‘‘పాకారేనా’’తి ఏత్థాపి వా-సద్దస్స సమ్బన్ధనీయతం దస్సేతి. ‘‘భిక్ఖువిహారస్స భూమి తాసమకప్పియా’’తి వక్ఖమానత్తా విహారస్స భూమిన్తి భిక్ఖునివిహారభూమి గహితా. ‘‘కప్పియన్తి పవిట్ఠత్తా’’తి ఇమినా వక్ఖమానస్స కారణం దస్సేతి. కోచి దోసోతి థుల్లచ్చయసఙ్ఘాదిసేసో వుచ్చమానో యో కోచి దోసో.

౨౦౪౦. తాసన్తి భిక్ఖునీనం. ‘‘అకప్పియా’’తి ఇమినా తత్థాపి పవిట్ఠాయ గామన్తరపచ్చయా ఆపత్తిసమ్భవమాహ.

౨౦౪౧. ‘‘పఠమం పాదం అతిక్కామేన్తియా’’తి (పాచి. ౬౯౨) వుత్తత్తా ‘‘హత్థి…పే… అనాపత్తి సియాపత్తి, పదసా గమనే పనా’’తి వుత్తం.

౨౦౪౨. ‘‘యం కిఞ్చి…పే… ఆపత్తి పవిసన్తియా’’తి వుత్తస్సేవత్థస్స ఉపసంహారత్తా న పునరుత్తిదోసో.

౨౦౪౩-౪. లక్ఖణేనుపపన్నాయాతి ¶ ‘‘నదీ నామ తిమణ్డలం పటిచ్ఛాదేత్వా యత్థ కత్థచి ఉత్తరన్తియా భిక్ఖునియా అన్తరవాసకో తేమియతీ’’తి (పాచి. ౬౯౨) వుత్తలక్ఖణేన సమన్నాగతాయ నదియా. యా పారం తీరం గచ్ఛతీతి యోజనా.

పఠమం పాదం ఉద్ధరిత్వాన తీరే ఠపేన్తియాతి ‘‘ఇదాని పదవారేన అతిక్కమతీ’’తి వత్తబ్బకాలే పఠమం పాదం ఉక్ఖిపిత్వా పరతీరే ఠపేన్తియా. ‘‘దుతియపాదుద్ధారే సఙ్ఘాదిసేసో’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౬౯౨) అట్ఠకథావచనతో ‘‘అతిక్కమే’’తి ఇమినా ఉద్ధారో గహితో.

౨౦౪౫. అన్తరనదియన్తి నదివేమజ్ఝే. భణ్డిత్వాతి కలహం కత్వా. ఓరిమం తీరన్తి ఆగతదిసాయ తీరం. తథా పఠమే థుల్లచ్చయం ¶ , దుతియే గరు హోతీతి అత్థో. ఇమినా సకలేన వచనేన ‘‘ఇతరిస్సా పన అయం పక్కన్తట్ఠానే ఠితా హోతి, తస్మా పరతీరం గచ్ఛన్తియాపి అనాపత్తీ’’తి అట్ఠకథాపి ఉల్లిఙ్గితా.

౨౦౪౬. రజ్జుయాతి వల్లిఆదికాయ యాయ కాయచి రజ్జుయా.

౨౦౪౭. పివితున్తి ఏత్థ ‘‘పానీయ’’న్తి పకరణతో లబ్భతి. అవుత్తసముచ్చయత్థేన అపి-సద్దేన భణ్డధోవనాదిం సఙ్గణ్హాతి. అథాతి వాక్యారమ్భే నిపాతో. ‘‘నహానాదికిచ్చం సమ్పాదేత్వా ఓరిమమేవ తీరం ఆగమిస్సామీ’’తి ఆలయస్స విజ్జమానత్తా ఆహ ‘‘వట్టతీ’’తి.

౨౦౪౮. పదసానదిం ఓతరిత్వానాతి యోజనా. సేతుం ఆరోహిత్వా తథా పదసా ఉత్తరన్తియా అనాపత్తీతి యోజనా.

౨౦౪౯. గన్త్వానాతి ఏత్థ ‘‘నది’’న్తి సేసో. ఉత్తరణకాలే పదసా యాతీతి యోజనా.

౨౦౫౦. వేగేనాతి ఏకేనేవ వేగేన, అన్తరా అనివత్తిత్వాతి అత్థో.

౨౦౫౧. ‘‘నిసీదిత్వా’’తి ఇదం ‘‘ఖన్ధే వా’’తిఆదీహిపి యోజేతబ్బం. ఖన్ధాదయో చేత్థ సభాగానమేవ గహేతబ్బా. హత్థసఙ్ఘాతనే వాతి ఉభోహి బద్ధహత్థవలయే వా.

౨౦౫౨-౩. పాసన్తి ¶ హత్థపాసం. ‘‘ఆభోగం వినా’’తి ఇమినా ‘‘గమిస్సామీ’’తి ఆభోగే కతే అజానన్తియా అరుణే ¶ ఉట్ఠితేపి అనాపత్తీతి దీపితం హోతి. యథాహ ‘‘సచే సజ్ఝాయం వా సవనం వా అఞ్ఞం వా కిఞ్చి కమ్మం కురుమానా ‘పురేఅరుణేయేవ దుతియికాయ సన్తికం గమిస్సామీ’తి ఆభోగం కరోతి, అజానన్తియా ఏవ చస్సా అరుణో ఉగ్గచ్ఛతి, అనాపత్తీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౬౯౨). నానాగబ్భే వత్తబ్బమేవ నత్థీతి దస్సేతుమాహ ‘‘ఏకగబ్భేపి వా’’తి. ఏకగబ్భేపి వా దుతియికాయ హత్థపాసం అతిక్కమ్మ అరుణం ఉట్ఠపేన్తియా భిక్ఖునియా ఆపత్తి సియాతి యోజనా.

౨౦౫౪. దుతియాపాసన్తి దుతియికాయ హత్థపాసం. ‘‘గమిస్సామీ’’తి ఆభోగం కత్వా గచ్ఛన్తియా సచే అరుణం ఉట్ఠేతి, న దోసోతి యోజనా.

౨౦౫౫-౬. అఞ్ఞత్థ పఞ్చధనుసతికస్స (పారా. ౬౫౪) పచ్ఛిమస్స ఆరఞ్ఞకసేనాసనస్స వుత్తత్తా తతో నివత్తేతుమాహ ‘‘ఇన్దఖీలమతిక్కమ్మా’’తిఆది. ఏత్థాతి ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే. దీపితన్తి అట్ఠకథాయ ‘‘అరఞ్ఞేతి ఏత్థ నిక్ఖమిత్వా బహి ఇన్దఖీలా సబ్బమేతం అరఞ్ఞ’’న్తి (పాచి. అట్ఠ. ౬౯౨) ఏవం వుత్తలక్ఖణమేవ అరఞ్ఞం దస్సితన్తి అత్థో.

దుతియికాయ దస్సనూపచారం విజహన్తియా తస్సాతి యోజనా. ‘‘జహితే’’తి ఇదం అపేక్ఖిత్వా ‘‘ఉపచారే’’తి విభత్తివిపరిణామో కాతబ్బో.

౨౦౫౭. సాణిపాకారపాకారతరుఅన్తరితే ఠానే అసతి దస్సనూపచారే సతిపి సవనూపచారే ఆపత్తి హోతీతి యోజనా.

౨౦౫౮-౬౦. ఏత్థ కథన్తి యత్థ దూరేపి దస్సనం హోతి, ఏవరూపే అజ్ఝోకాసే ఆపత్తినియమో కథం కాతబ్బోతి ¶ అత్థో. అనేకేసు ఠానేసు ‘‘సవనూపచారాతిక్కమే’’తి వుచ్చమానత్తా తత్థ లక్ఖణం ఠపేతుమాహ ‘‘మగ్గ…పే… ఏవరూపకే’’తి. ఏత్థ ‘‘ఠానే’’తి సేసో. కూజన్తియాతి యథావణ్ణవవత్థానం న హోతి, ఏవం అబ్యత్తసద్దం కరోన్తియా.

ఏవరూపకే ఠానే ధమ్మస్సవనారోచనే వియ చ మగ్గమూళ్హస్స సద్దేన వియ చ ‘‘అయ్యే’’తి కూజన్తియా ¶ తస్సా సద్దస్స సవనాతిక్కమే భిక్ఖునియా గరుకా ఆపత్తి హోతీతి యోజనా. ‘‘భిక్ఖునియా గరుకా హోతీ’’తి ఇదం ‘‘దుతియికం న పాపుణిస్సామీ’’తి నిరుస్సాహవసేన వేదితబ్బం. తేనేవ వక్ఖతి ‘‘ఓహీయిత్వాథ గచ్ఛన్తీ’’తిఆది. ఏత్థాతి ‘‘గణమ్హా ఓహీయేయ్యా’’తి ఇమస్మిం.

౨౦౬౧. అథ గచ్ఛన్తీ ఓహీయిత్వాతి యోజనా. ‘‘ఇదాని అహం పాపుణిస్సామి’’ ఇతి ఏవం సఉస్సాహా అనుబన్ధతి, వట్టతి, దుతియోపచారాతిక్కమేపి అనాపత్తీతి వుత్తం హోతి.

౨౦౬౨. ‘‘గచ్ఛతు అయం’’ ఇతి ఉస్సాహస్సచ్ఛేదం కత్వా ఓహీనా చే, తస్సా ఆపత్తీతి అజ్ఝాహారయోజనా.

౨౦౬౩. ఇతరాపీతి గన్తుం సమత్థాపి. ఓహీయతు అయన్తి చాతి నిరుస్సాహప్పకారో సన్దస్సితో. వుత్తత్థమేవ సమత్థయితుమాహ ‘‘సఉస్సాహా న హోతి చే’’తి.

౨౦౬౪-౫. పురిమా ఏకకం మగ్గం యాతీతి యోజనా. ఏకమేవ ఏకకం. తస్మాతి యస్మా ఏకిస్సా ఇతరా పక్కన్తట్ఠానే తిట్ఠతి, తస్మా. తత్థాతి తస్మిం గణమ్హాఓహీయనే. పి-సద్దో ఏవకారత్థో. అనాపత్తి ఏవ పకాసితాతి యోజనా.

౨౦౬౬-౭. గామన్తరగతాయాతి గామసీమగతాయ. ‘‘నదియా’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో. ఆపత్తియోచతస్సోపీతి రత్తివిప్పవాస గామన్తరగమన నదిపారగమన గణమ్హాఓహీయన సఙ్ఖాతా చతస్సో ¶ సఙ్ఘాదిసేసాపత్తియో. గణమ్హాఓహీయనమూలకాపత్తియా గామతో బహి ఆపజ్జితబ్బత్తేపి గామన్తరోక్కమనమూలకాపత్తియా అన్తోగామే ఆపజ్జితబ్బత్తేపి ఏకక్ఖణేతి గామూపచారం సన్ధాయాహ.

౨౦౬౮-౯. యా సద్ధిం యాతా దుతియికా, సా చ పక్కన్తా వా సచే హోతి, విబ్భన్తా వా హోతి, పేతానం లోకం యాతా వా హోతి, కాలకతా వా హోతీతి అధిప్పాయో, పక్ఖసఙ్కన్తా వా హోతి, తిత్థాయతనసఙ్కన్తా వా హోతీతి అధిప్పాయో, నట్ఠా వా హోతి, పారాజికాపన్నా వా హోతీతి ¶ అధిప్పాయో. ఏవరూపే కాలే గామన్తరోక్కమనాదీని…పే… అనాపత్తీతి ఞాతబ్బన్తి యోజనా. ఉమ్మత్తికాయపి ఏవం చత్తారిపి కరోన్తియా అనాపత్తీతి యోజనా.

౨౦౭౦. ‘‘అగామకే అరఞ్ఞే’’తి ఇదం గామాభావేన వుత్తం, న విఞ్ఝాటవిసదిసతాయ.

౨౦౭౧. గామభావతో నదిపారగమనగణమ్హాఓహీయనాపత్తి న సమ్భవతి, తస్సాపి సకగామత్తా గామన్తరగమనమూలికాపత్తి చ దివసభాగత్తా రత్తివిప్పవాసమూలికాపత్తి చ న సమ్భవతీతి ఆహ ‘‘సకగామే…పే… న విజ్జరే’’తి. యథాకామన్తి యథిచ్ఛితం, దుతియికాయ అసన్తియాపీతి అత్థో.

౨౦౭౨. సముట్ఠానాదయో పఠమన్తిమవత్థునా తుల్యాతి యోజనా.

గామన్తరగమనకథావణ్ణనా.

౨౦౭౩. సీమాసమ్ముతియా చేవాతి ‘‘సమగ్గేన సఙ్ఘేన ధమ్మేన వినయేన ఉక్ఖిత్తం భిక్ఖునిం కారకసఙ్ఘం అనాపుచ్ఛా తస్సేవ కారకసఙ్ఘస్స ఛన్దం అజానిత్వా ఓసారేస్సామీ’’తి నవసీమాసమ్మన్ననే చ. ద్వీహి కమ్మవాచాహి దువే థుల్లచ్చయా హోన్తీతి యోజనా.

౨౦౭౪. కమ్మస్స ¶ పరియోసానేతి ఓసారణకమ్మస్స అవసానే. తికసఙ్ఘాదిసేసన్తి ‘‘ధమ్మకమ్మే ధమ్మకమ్మసఞ్ఞా ఓసారేతి, ఆపత్తి సఙ్ఘాదిసేసస్స. ధమ్మకమ్మే వేమతికా, ధమ్మకమ్మే అధమ్మకమ్మసఞ్ఞా ఓసారేతి, ఆపత్తి సఙ్ఘాదిసేసస్సా’’తి (పాచి. ౬౯౭) తికసఙ్ఘాదిసేసం వుత్తం. కమ్మన్తి చ ఉక్ఖేపనీయకమ్మం. అధమ్మే తికదుక్కటన్తి ‘‘అధమ్మకమ్మే ధమ్మకమ్మసఞ్ఞా ఓసారేతి, ఆపత్తి దుక్కటస్స. అధమ్మకమ్మే వేమతికా, అధమ్మకమ్మసఞ్ఞా ఓసారేతి, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి తికదుక్కటం వుత్తం.

౨౦౭౫. గణస్సాతి తస్సేవ కారకగణస్స. వత్తే వా పన వత్తన్తిన్తి తేచత్తాలీసప్పభేదే నేత్తారవత్తే వత్తమానం. తేచత్తాలీసప్పభేదం పన వత్తక్ఖన్ధకే (చూళవ. ౩౭౬) ఆవి భవిస్సతి. నేత్తారవత్తేతి కమ్మతో నిత్థరణస్స హేతుభూతే వత్తే.

౨౦౭౭. ఓసారణం ¶ క్రియం. అనాపుచ్ఛనం అక్రియం.

చతుత్థం.

౨౦౭౮-౯. అవస్సుతాతి మేథునరాగేన తిన్తా. ఏవముపరిపి. ‘‘మనుస్సపుగ్గలస్సా’’తి ఇమినా యక్ఖాదీనం పటిక్ఖేపో. ‘‘ఉదకే…పే… దుక్కట’’న్తి వక్ఖమానత్తా ఆమిసన్తి అఞ్ఞత్ర దన్తపోనా అజ్ఝోహరణీయస్స గహణం. పయోగతోతి పయోగగణనాయ.

౨౦౮౦. ఏకతోవస్సుతేతి పుమిత్థియా సామఞ్ఞేన పుల్లిఙ్గనిద్దేసో. కథమేతం విఞ్ఞాయతీతి? ‘‘ఏకతోఅవస్సుతేతి ఏత్థ భిక్ఖునియా అవస్సుతభావో దట్ఠబ్బోతి మహాపచ్చరియం వుత్తం. మహాఅట్ఠకథాయం పనేతం న వుత్తం, తం ¶ పాళియా సమేతీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౭౦౧) వుత్తత్తా విఞ్ఞాయతి. ఏత్థ చ ఏతం న వుత్తన్తి ‘‘భిక్ఖునియా అవస్సుతభావో దట్ఠబ్బో’’తి ఏతం నియమనం న వుత్తం. తన్తి తం నియమేత్వా అవచనం. పాళియా సమేతీతి ‘‘ఏకతోఅవస్సుతే’’తి (పాచి. ౭౦౧-౭౦౨) అవిసేసేత్వా వుత్తపాళియా, ‘‘అనవస్సుతోతి జానన్తీ పటిగ్గణ్హాతీ’’తి (పాచి. ౭౦౩) ఇమాయ చ పాళియా సమేతి. యది హి పుగ్గలస్స అవస్సుతభావో నప్పమాణం, కిం ‘‘అనవస్సుతోతి జానన్తీ’’తి ఇమినా వచనేన. ‘‘అనాపత్తి ఉభో అనవస్సుతా హోన్తి, అనవస్సుతా పటిగ్గణ్హాతీ’’తి ఏత్తకమేవ వత్తబ్బం సియా. అజ్ఝోహారపయోగేసు బహూసు థుల్లచ్చయచయో థుల్లచ్చయానం సమూహో సియా, పయోగగణనాయ బహూని థుల్లచ్చయాని హోన్తీతి అధిప్పాయో.

౨౦౮౧. సమ్భవే, బ్యభిచారే చ విసేసనం సాత్థకం భవతీతి ‘‘మనుస్సవిగ్గహాన’’న్తి ఇదం విసేసనం యక్ఖపేతతిరచ్ఛానపదేహి యోజేతబ్బం. ఉభతోఅవస్సుతే సతి మనుస్సవిగ్గహానం యక్ఖపేతతిరచ్ఛానానం హత్థతో చ పణ్డకానం హత్థతో చ తథాతి యోజనా. తథా-సద్దేనేత్థ ‘‘యం కిఞ్చి ఆమిసం పటిగ్గణ్హాతి, దుక్కటం. అజ్ఝోహారపయోగేసు థుల్లచ్చయచయో సియా’’తి యథావుత్తమతిదిసతి.

౨౦౮౨. ఏత్థాతి ఇమేసు యక్ఖాదీసు. ఏకతోఅవస్సుతే సతి ఆమిసం పటిగ్గణ్హన్తియా దుక్కటం. సబ్బత్థాతి సబ్బేసు మనుస్సామనుస్సేసు ఏకతో, ఉభతో వా అనవస్సుతేసు. ఉదకే దన్తకట్ఠకేతి ¶ ఉదకస్స, దన్తకట్ఠస్స చ గహణే. పరిభోగే చాతి పటిగ్గహణే చేవ పరిభోగే చ.

౨౦౮౩-౪. ఉభయావస్సుతాభావేతి భిక్ఖునియా, పుగ్గలస్స చ ఉభిన్నం అవస్సుతత్తే అసతి యది ఆమిసం పటిగ్గణ్హాతి ¶ , న దోసోతి యోజనా. అయం పురిసపుగ్గలో. న చ అవస్సుతోతి నేవ అవస్సుతోతి ఞత్వా. యా పన ఆమిసం పటిగ్గణ్హాతి, తస్సా చ ఉమ్మత్తికాదీనఞ్చ అనాపత్తి పకాసితాతి యోజనా. ‘‘యా గణ్హాతి, తస్సా అనాపత్తీ’’తి వుత్తేపి పరిభుఞ్జన్తియావ అనాపత్తిభావో దట్ఠబ్బో.

పఞ్చమం.

౨౦౮౫. ఉయ్యోజనేతి ‘‘కిం తే అయ్యే ఏసో పురిసపుగ్గలో కరిస్సతి అవస్సుతో వా అనవస్సుతో వా, యతో త్వం అనవస్సుతా, ఇఙ్ఘ అయ్యే యం తే ఏసో పురిసపుగ్గలో దేతి ఖాదనీయం వా భోజనీయం వా, తం త్వం సహత్థా పటిగ్గహేత్వా ఖాద వా భుఞ్జ వా’’తి (పాచి. ౭౦౫) వుత్తనయేన నియోజనే. ఏకిస్సాతి ఉయ్యోజికాయ. ఇతరిస్సాతి ఉయ్యోజితాయ. పటిగ్గహేతి అవస్సుతస్స హత్థతో ఆమిసపటిగ్గహణే. దుక్కటాని చాతి ఉయ్యోజికాయ దుక్కటాని. భోగేసూతి ఉయ్యోజితాయ తథా పటిగ్గహితస్స ఆమిసస్స పరిభోగేసు. థుల్లచ్చయగణో సియాతి ఉయ్యోజికాయ థుల్లచ్చయసమూహో సియాతి అత్థో.

౨౦౮౬-౭. భోజనస్సావసానస్మిన్తి ఉయ్యోజితాయ భోజనపరియన్తే. సఙ్ఘాదిసేసతాతి ఉయ్యోజికాయ సఙ్ఘాదిసేసాపత్తి హోతి.

యక్ఖాదీనన్తి ఏత్థ ఆది-సద్దేన పేతపణ్డకతిరచ్ఛానగతా గహితా. తథేవ పురిసస్స చాతి అవస్సుతస్స మనుస్సపురిసస్స. ‘‘గహణే ఉయ్యోజనే’’తి పదచ్ఛేదో. గహణేతి ఉయ్యోజితాయ గహణే. ఉయ్యోజనేతి ఉయ్యోజికాయ అత్తనో ఉయ్యోజనే. తేసన్తి ఉదకదన్తపోనానం. పరిభోగేతి ఉయ్యోజితాయ పరిభుఞ్జనే. దుక్కటం పరికిత్తితన్తి ఉయ్యోజికాయ దుక్కటం వుత్తం.

౨౦౮౮. సేసస్సాతి ¶ ¶ ఉదకదన్తపోనతో అఞ్ఞస్స పరిభుఞ్జితబ్బామిసస్స. ‘‘గహణుయ్యోజనే’’తిఆది వుత్తనయమేవ.

౨౦౮౯-౯౦. యా పన భిక్ఖునీ ‘‘అనవస్సుతో’’తి ఞత్వా ఉయ్యోజేతి, ‘‘కుపితా వా న పటిగ్గణ్హతీ’’తి ఉయ్యోజేతి, ‘‘కులానుద్దయతా వాపి న పటిగ్గణ్హతీ’’తి ఉయ్యోజేతి, తస్సా చ ఉమ్మత్తికాదీనఞ్చ అనాపత్తి పకాసితాతి యోజనా. యథాహ ‘‘అనాపత్తి ‘అనవస్సుతో’తి జానన్తీ ఉయ్యోజేతి, ‘కుపితా న పటిగ్గణ్హతీ’తి ఉయ్యోజేతి, ‘కులానుద్దయతాయ న పటిగ్గణ్హతీ’తి ఉయ్యోజేతీ’’తిఆది (పాచి. ౭౦౮).

ఛట్ఠం.

౨౦౯౧. సత్తమన్తి ‘‘యా పన భిక్ఖునీ కుపితా అనత్తమనా ఏవం వదేయ్య బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తిఆదినయప్పవత్తం (పాచి. ౭౧౦) సత్తమసిక్ఖాపదఞ్చ. అట్ఠమన్తి ‘‘యా పన భిక్ఖునీ కిస్మిఞ్చిదేవ అధికరణే పచ్చాకతా’’తిఆదినయప్పవత్తం (పాచి. ౭౧౬) అట్ఠమసిక్ఖాపదఞ్చ.

సత్తమట్ఠమాని.

౨౦౯౨. నవమేతి ‘‘భిక్ఖునియో పనేవ సంసట్ఠా విహరన్తీ’’తిఆదిసిక్ఖాపదే (పాచి. ౭౨౨) చ. దసమేతి ‘‘యా పన భిక్ఖునీ ఏవం వదేయ్య సంసట్ఠావ అయ్యే తుమ్హే విహరథ, మా తుమ్హే నానా విహరిత్థా’’తిఆదిసిక్ఖాపదే (పాచి. ౭౨౮) చ.

నవమదసమాని.

౨౦౯౩. తేన మహావిభఙ్గాగతేన దుట్ఠదోసద్వయేన చ తత్థేవ ఆగతేన తేన సఞ్చరిత్తసిక్ఖాపదేన చాతి ఇమేహి తీహి సద్ధిం ఇధాగతాని ఛ సిక్ఖాపదానీతి ఏవం నవ పఠమాపత్తికా ¶ . ఇతో భిక్ఖునివిభఙ్గతో చత్తారి యావతతియకాని తతో మహావిభఙ్గతో చత్తారి యావతతియకానీతి ¶ ఏవం అట్ఠ యావతతియకాని, పురిమాని నవ చాతి సత్తరస సఙ్ఘాదిసేససిక్ఖాపదాని మయా చేత్థ దస్సితానీతి అధిప్పాయో.

ఇతి వినయత్థసారసన్దీపనియా వినయవినిచ్ఛయవణ్ణనాయ

సఙ్ఘాదిసేసకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.

నిస్సగ్గియకథావణ్ణనా

౨౦౯౪-౫. ఏవం సత్తరససఙ్ఘాదిసేసే దస్సేత్వా ఇదాని తదనన్తరాని నిస్సగ్గియాని దస్సేతుమాహ ‘‘అధిట్ఠానుపగం పత్త’’న్తిఆది. ‘‘అధిట్ఠానుపగం పత్త’’న్తి ఇమినా పదేన కేనచి కారణేన అనధిట్ఠానుపగే పత్తే అనాపత్తిభావం దీపేతి. ‘‘తస్సా’’తి త-సద్దాపేక్ఖాయ భిక్ఖునీతి ఏత్థ ‘‘యా’’తి లబ్భతి. పత్తసన్నిధికారణాతి అనధిట్ఠాయ, అవికప్పేత్వా ఏకరత్తమ్పి పత్తస్స నిక్ఖిత్తకారణా.

౨౦౯౬. ఇధ ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే సేసో సబ్బో వినిచ్ఛయో కథామగ్గోతి యోజనా, అవసేససబ్బవినిచ్ఛయకథామగ్గోతి అత్థో. పత్తసిక్ఖాపదేతి మహావిభఙ్గపఠమపత్తసిక్ఖాపదే.

౨౦౯౭. విసేసోవ విసేసతా.

పఠమం.

౨౦౯౮. అకాలేతి ‘‘అనత్థతకథినే విహారే ఏకాదస మాసా, అత్థతకథినే విహారే సత్త మాసా’’తి (పాచి. ౭౪౦ అత్థతో సమానం) ఏవం ¶ వుత్తే అకాలే. వికప్పన్తరం దస్సేతుమాహ ‘‘దిన్నం కాలేపి కేనచీ’’తిఆది. వుత్తవిపరియాయేన కాలనియమో వేదితబ్బో. కేనచి అకాలే యం చీవరం దిన్నం, కాలేపి యం చీవరం ఆదిస్స దిన్నం, తం అకాలచీవరం నామాతి యోజనా. ఆదిస్స దానప్పకారం దస్సేతుమాహ ‘‘సమ్పత్తా భాజేన్తూ’’తి. నియామితన్తి ‘‘సమ్పత్తా భాజేన్తూ’’తి ఏవం వత్వా దిన్నఞ్చ ‘‘ఇదం గణస్స, ఇదం తుయ్హం దమ్మీ’’తి వత్వా వా దాతుకామతాయ పాదమూలే ఠపేత్వా వా దిన్నఞ్చ ఆదిస్స దిన్నం నామాతి అత్థో. యథాహ ‘‘సమ్పత్తా భాజేన్తూ’తి వత్వా వా ‘ఇదం ¶ గణస్స, ఇదం తుమ్హాకం దమ్మీ’తి వత్వా వా దాతుకమ్యతాయ పాదమూలే ఠపేత్వా వా దిన్నమ్పి ఆదిస్స దిన్నం నామ హోతీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౭౪౦).

౨౦౯౯. అకాలచీవరన్తి వుత్తప్పకారం అకాలచీవరం.

౨౧౦౦. అత్తనా పటిలద్ధన్తి తతో యం చీవరం అత్తనా వస్సగ్గేన పటిలద్ధం. నిస్సజ్జిత్వా పటిలద్ధకాలే కత్తబ్బవిధిం దస్సేతుమాహ ‘‘లభిత్వా…పే… నియోజయే’’తి. యథాదానే నియోజయేతి యథా దాయకేన దిన్నం, తథా ఉపనేతబ్బం, అకాలచీవరపక్ఖేయేవ ఠపేతబ్బన్తి వుత్తం హోతి.

౨౧౦౧. తస్సాతి ‘‘యథాదానే నియోజయే’’తి వచనస్స. వినయకమ్మం కత్వా పటిలద్ధమ్పి తం పున సేవితుం న చ వట్టతీతి అయమధిప్పాయోతి యోజనా.

౨౧౦౨. కాలచీవరే అకాలవత్థసఞ్ఞాయ దుక్కటన్తి యోజనా. ఉభయత్థపీతి అకాలచీవరేపి కాలచీవరేపి. వేమతికాయ తథా దుక్కటన్తి యోజనా.

౨౧౦౩. ఉభయత్థపి ¶ చీవరే కాలచీవరే చ అకాలచీవరే చాతి ఉభయచీవరేపి కాలచీవరసఞ్ఞాయ భాజాపేన్తియా నదోసోతి యోజనా. సచిత్తకసముట్ఠానత్తయం సన్ధాయాహ ‘‘తిసముట్ఠానతా’’తి.

దుతియం.

౨౧౦౪. సచే సయం అచ్ఛిన్దతి అఞ్ఞాయ భిక్ఖునియా సద్ధిం చీవరం పరివత్తేత్వా పచ్ఛా ‘‘తుయ్హం చీవరం త్వమేవ గణ్హ, మయ్హం చీవరం దేహీ’’తి ఏవం యది సయం అచ్ఛిన్దతి. ఏత్థ ‘‘సకసఞ్ఞాయా’’తి సేసో. సకసఞ్ఞాయ గహితత్తా పాచిత్తియం, దుక్కటఞ్చ వుత్తం, ఇతరథా భణ్డగ్ఘేన కారేతబ్బో.

౨౧౦౫. ఇతరేసూతి అబన్ధనఞ్చ ఆణత్తిబహుత్తఞ్చ సఙ్గణ్హాతి. తేనాహ ‘‘వత్థూనం పయోగస్స వసా సియా’’తి.

౨౧౦౬. ‘‘తికపాచిత్తీ’’తి ¶ ఇదమపేక్ఖిత్వా ‘‘ఉద్దిట్ఠా’’తి సమ్బన్ధనీయం, ఉపసమ్పన్నాయ ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞా, వేమతికా, అనుపసమ్పన్నసఞ్ఞాతి ఏతాసం వసేన తికపాచిత్తి వుత్తాతి అత్థో. అఞ్ఞస్మిం పరిక్ఖారేతి ఉపసమ్పన్నానుపసమ్పన్నానం అఞ్ఞస్మిం పరిక్ఖారే. ఇతరిస్సాతి అనుపసమ్పన్నాయ. తికదుక్కటన్తి అనుపసమ్పన్నాయ ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞావేమతికాఅనుపసమ్పన్నసఞ్ఞానం వసేన తికదుక్కటం ఉద్దిట్ఠం.

౨౧౦౭. తాయ వా దీయమానం తాయ అఞ్ఞాయ భిక్ఖునియా దుట్ఠాయ వా తుట్ఠాయ వా దీయమానం గణ్హన్తియా, తస్సా విస్సాసమేవ వా గణ్హన్తియా అనాపత్తీతి యోజనా. ‘‘తిసముట్ఠానతా మతా’’తి ఇదం వుత్తత్థమేవ.

తతియం.

౨౧౦౮. యా ¶ పన భిక్ఖునీ ‘‘కిం తే, అయ్యే, అఫాసు, కిం ఆహరీయతూ’’తి వుత్తా అఞ్ఞం విఞ్ఞాపేత్వా తం ఆహటం పటిక్ఖిపిత్వా తఞ్చ అఞ్ఞఞ్చ గణ్హితుకామా సచే అఞ్ఞం విఞ్ఞాపేతి, తస్సా విఞ్ఞత్తిదుక్కటం, లాభా నిస్సగ్గియం సియాతి సాధిప్పాయయోజనా. విఞ్ఞత్తియా దుక్కటం విఞ్ఞత్తిదుక్కటం.

౨౧౦౯-౧౧. తికపాచిత్తియం వుత్తన్తి ‘‘అఞ్ఞే అఞ్ఞసఞ్ఞా, అఞ్ఞే వేమతికా, అఞ్ఞే అనఞ్ఞసఞ్ఞా అఞ్ఞం విఞ్ఞాపేత్వా అఞ్ఞం విఞ్ఞాపేతి, నిస్సగ్గియం పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. ౭౫౧) తికపాచిత్తియం వుత్తం. అనఞ్ఞే ద్వికదుక్కటన్తి అనఞ్ఞే అఞ్ఞసఞ్ఞాయ, వేమతికాయ చ వసేన ద్వికదుక్కటం. ‘‘అనఞ్ఞేనఞ్ఞసఞ్ఞాయా’’తిఆదినా అనాపత్తివిసయో దస్సితో. ‘‘అనఞ్ఞే అనఞ్ఞసఞ్ఞాయా’’తి పదచ్ఛేదో. అనఞ్ఞే అనఞ్ఞసఞ్ఞాయ విఞ్ఞాపేన్తియా అనాపత్తి. తస్మిం పఠమవిఞ్ఞాపితే అప్పహోన్తే వా తఞ్ఞేవ వా విఞ్ఞాపేన్తియా అనాపత్తి. అఞ్ఞేనపి అత్థే సతి తేన సద్ధిం అఞ్ఞం విఞ్ఞాపేన్తియా అనాపత్తి. ఇదం వుత్తం హోతి – సచే పఠమం సప్పి విఞ్ఞత్తం, ‘‘ఆమకమంసం పచితబ్బ’’న్తి చ వేజ్జేన వుత్తత్తా తేలేన అత్థో హోతి, తతో ‘‘తేలేనాపి మే అత్థో’’తి ఏవం అఞ్ఞఞ్చ విఞ్ఞాపేతీతి. ఆనిసంసఞ్చ దస్సేత్వా తతో అఞ్ఞం విఞ్ఞాపేన్తియాపి అనాపత్తీతి ఞాతబ్బన్తి యోజనా. ఇదం వుత్తం హోతి – సచే కహాపణస్స ¶ సప్పి ఆభతం హోతి, ఇమినా మూలేన దిగుణం తేలం లబ్భతి, తేలేనాపి చ ఇదం కిచ్చం నిప్పజ్జతి, తస్మా తేలమాహరాతి ఏవం ఆనిసంసం దస్సేత్వా విఞ్ఞాపేతీతి.

చతుత్థం.

౨౧౧౨-౩. పుబ్బం ¶ అఞ్ఞం చేతాపేత్వాతి యోజనా, అత్తనో కప్పియభణ్డేన ‘‘ఇదం నామ ఆహరా’’తి పుబ్బం అఞ్ఞం పరివత్తాపేత్వాతి అత్థో. ఏవన్తి ఏత్థ ‘‘వుత్తే’’తి సేసో. ధనేన నిబ్బత్తం ధఞ్ఞం, అత్తనో ధనేన నిప్ఫాదితత్తా తేలాది ఇధ ‘‘ధఞ్ఞ’’న్తి అధిప్పేతం, న వీహాది. ఏవం వుత్తే మయ్హం అఞ్ఞం ధఞ్ఞం ఆనేత్వా దేతి ఇతి సఞ్ఞాయ పచ్ఛా అఞ్ఞం చేతాపేయ్యాతి యోజనా, న మే ఇమినా అత్థో, అఞ్ఞం ఆహరాతి వుత్తే ఇదఞ్చ దత్వా అఞ్ఞఞ్చ ఆహరిత్వా దేతీతి సఞ్ఞాయ ‘‘న మే ఇదం రుచ్చతి, అఞ్ఞం ఆహరా’’తి పచ్ఛా అఞ్ఞం పరివత్తాపేయ్యాతి అత్థో. చేతాపనపయోగేనాతి ఆణత్తాయ చేతాపనవసేన. మూలట్ఠాయాతి ఆణాపికాయ. తేన చ అఞ్ఞేన వా మూలేన ఆభతం హోతు, తస్స లాభే నిస్సగ్గియం హోతీతి యోజనా.

౨౧౧౪. సేసన్తి తికపాచిత్తియాదికం వినిచ్ఛయవిసేసం.

పఞ్చమం.

౨౧౧౫-౬. అఞ్ఞదత్థాయ దిన్నేనాతి ఉపాసకేహి ‘‘ఏవరూపం గహేత్వా భాజేత్వా పరిభుఞ్జథా’’తి అఞ్ఞస్సత్థాయ దిన్నేన. ‘‘సఙ్ఘికేన పరిక్ఖారేనా’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో. పరిక్ఖారేనాతి కప్పియభణ్డేన. సఙ్ఘికేనాతి సఙ్ఘస్స పరిచ్చత్తేన. ఇధాతి ఇమస్మిం సాసనే. తస్సాతి యాయ చేతాపితం. నిస్సగ్గియం సియాతి ఏత్థ నిస్సట్ఠపటిలద్ధం యథాదానే ఉపనేతబ్బన్తి వత్తబ్బం. యథాహ ‘‘నిస్సట్ఠం పటిలభిత్వా యథాదానే ఉపనేతబ్బ’’న్తి (పాచి. ౭౬౧). ఇదం హేట్ఠా వుత్తత్థాధిప్పాయమేవ. ఏత్థాతి ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే. ‘‘అనఞ్ఞదత్థికే అఞ్ఞదత్థికసఞ్ఞా, ఆపత్తి దుక్కటస్స. అనఞ్ఞదత్థికే వేమతికా, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి వుత్తత్తా ఆహ ‘‘అనఞ్ఞదత్థికే నిద్దిట్ఠం ¶ ద్వికదుక్కట’’న్తి. ఇమినా చ ‘‘అఞ్ఞదత్థికే తికపాచిత్తియ’’న్తి ఇదం వుత్తమేవ. ‘‘అఞ్ఞదత్థికే అఞ్ఞదత్థికసఞ్ఞా, వేమతికా, అనఞ్ఞదత్థికసఞ్ఞా అఞ్ఞం చేతాపేతి, నిస్సగ్గియం పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. ౭౬౧) హి వుత్తం.

౨౧౧౭. సేసకన్తి ¶ యదత్థాయ దిన్నం, తం చేతాపేత్వా ఆహరిత్వా అతిరిత్తం మూలం అఞ్ఞదత్థాయ ఉపనేన్తియా అనాపత్తీతి యోజేతబ్బం. సామికే పుచ్ఛిత్వాతి ‘‘తుమ్హేహి చీవరత్థాయ దిన్నం, అమ్హాకఞ్చ చీవరం సంవిజ్జతి, తేలాదీహి పన అత్థో’’తి ఏవం సామికే పుచ్ఛిత్వా. తన్తి తం చేతాపన్నం. ఆపదాసూతి భిక్ఖునీహి విహారం పహాయ గమనారహముపద్దవో గహితో. యథాహ ‘‘ఆపదాసూతి తథారూపేసు ఉపద్దవేసు భిక్ఖునియో విహారం ఛడ్డేత్వా పక్కమన్తి, ఏవరూపాసు ఆపదాసు యం వా తం వా చేతాపేతుం వట్టతీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౭౬౨).

౨౧౧౮. సయం యాచితకం వినాతి ‘‘సంయాచితక’’న్తి పదం వినా, ఏత్తకమేవ విసదిసన్తి వుత్తం హోతి.

ఛట్ఠసత్తమాని.

౨౧౧౯. అధికవచనం దస్సేతుమాహ ‘‘మహాజనికసఞ్ఞాచికేనా’’తి. పదతాధికాతి పదమేవ పదతా. మహాజనికేనాతి గణస్స పరిచ్చత్తేన. సఞ్ఞాచికేనాతి సయం యాచితకేన.

౨౧౨౦. అనన్తరసమా మతాతి ఇధ ‘‘పుగ్గలికేనా’’తి పదం వినా సముట్ఠానాదినా సద్ధిం సబ్బే వినిచ్ఛయా అనన్తరసిక్ఖాపదసదిసా మతాతి అత్థో. ‘‘యా పన భిక్ఖునీ అఞ్ఞదత్థికేన పరిక్ఖారేన అఞ్ఞుద్దిసికేన పుగ్గలికేనా’’తి హి ¶ సిక్ఖాపదం. పుగ్గలికేనాతి ఏకభిక్ఖునియా పరిచ్చత్తేన. ‘‘కిఞ్చిపీ’’తి లిఖన్తి. ‘‘కోచిపీ’’తి పాఠో సున్దరో ‘‘విసేసో’’తి ఇమినా తుల్యాధికరణత్తా.

అట్ఠమనవమదసమాని.

పఠమో వగ్గో.

౨౧౨౧-౨. చత్తారి కంసాని సమాహటాని, చతున్నం కంసానం సమాహారో వా చతుక్కంసం, చతుక్కంసతో అతిరేకం అతిరేకచతుక్కంసం, తేన అతిరేకచతుక్కంసగ్ఘనకం పావురణమాహ, ఉపచారేన ‘‘అతిరేకచతుక్కంస’’న్తి వుత్తం. కంసపరిమాణం పనేత్థ సయమేవ వక్ఖతి ‘‘కహాపణచతుక్కం తు, కంసో నామ పవుచ్చతీ’’తి. తస్మా అతిరేకసోళసకహాపణగ్ఘనకన్తి అత్థో. గరుపావురణన్తి సీతకాలే పారుపితబ్బపావురణం. చేతాపేయ్యాతి విఞ్ఞాపేయ్య. చత్తారి సచ్చాని ¶ సమాహటాని, చతున్నం వా సచ్చానం సమాహారో చతుసచ్చం, తం పకాసేతి సీలేనాతి చతుసచ్చప్పకాసీ, తేన, చతున్నం అరియసచ్చానం నిద్దిసకేన సమ్మాసమ్బుద్ధేన. పయోగేతి ‘‘దేహీ’’తి ఏవం విఞ్ఞాపనపయోగే. లాభేతి పటిలాభే.

చతున్నం సమూహో చతుక్కం, కహాపణానం చతుక్కం కహాపణచతుక్కం. కహాపణో చేత్థ తంతంకాలే, తంతంపదేసే చ వోహారూపగో గహేతబ్బో. ఇమా వుత్తప్పకారా నిస్సగ్గియావసానాపత్తియో ‘‘ఞాతకానఞ్చ సన్తకే’’తి అనాపత్తివిసయే వక్ఖమానత్తా ‘‘యదా యేన అత్థో, తదా తం వదేయ్యాథా’’తి ఏవం నిచ్చపవారణం అకత్వా తస్మిం కాలే కిస్మిఞ్చి గుణే పసీదిత్వా ‘‘వదేయ్యాథ యేన అత్థో’’తి ఏవం పవారితట్ఠానే సమ్భవన్తీతి దట్ఠబ్బా.

౨౧౨౩-౫. ఊనకచతుక్కంసే ¶ అతిరేకసఞ్ఞా, ఆపత్తి దుక్కటస్స. ఊనకచతుక్కంసే వేమతికా, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి వుత్తత్తా ఆహ ‘‘ఊనకే తు చతుక్కంసే, ఉద్దిట్ఠం ద్వికదుక్కట’’న్తి. ఇమినా ‘‘అతిరేకచతుక్కంసే అతిరేకసఞ్ఞా, వేమతికా, ఊనకసఞ్ఞా చేతాపేతి, నిస్సగ్గియం పాచిత్తియ’’న్తి తికపాచిత్తియఞ్చ దస్సితం హోతి.

గరుకన్తి గరుపావురణం. తదూనం వాతి చతుక్కంసతో ఊనకం వా. ఞాతకానఞ్చాతి ఏత్థ చ-సద్దేన పవారితానం సఙ్గహో. యథాహ అనాపత్తివారే ‘‘ఞాతకానం, పవారితాన’’న్తి (పాచి. ౭౮౭). ఏత్థ చ ‘‘అతిరేకచతుక్కంసమ్పీ’’తి వత్తబ్బం ‘‘తదూనం వా’’తి ఇమినా చతుక్కంసూనస్స వుత్తత్తా. ‘‘అప్పమేవ వా’’తి ఇమినా అతిరేకచతుక్కంసేపి మహగ్ఘతరం వుత్తన్తి వేదితబ్బం.

ఏకాదసమం.

౨౧౨౬-౭. ‘‘లహుపావురణం పన భిక్ఖునియా చేతాపేన్తియా అడ్ఢతేయ్యకంసపరమం చేతాపేతబ్బ’’న్తి (పాచి. ౭౮౯) వచనతో లహుపావురణన్తి ఏత్థ ‘‘చేతాపేన్తియా భిక్ఖునియా’’తి చ అడ్ఢతేయ్యకంసగ్ఘనన్తి ఏత్థ ‘‘చేతాపేతబ్బ’’న్తి చ సేసో. లహుపావురణన్తి ఉణ్హకాలే పావురణం. తిణ్ణం పూరణో తేయ్యో, అడ్ఢో తేయ్యో అస్సాతి అడ్ఢతేయ్యో, అడ్ఢతేయ్యో చ సో కంసో చాతి అడ్ఢతేయ్యకంసో, తం అగ్ఘతీతి అడ్ఢతేయ్యకంసగ్ఘనం, దసకహాపణగ్ఘనకన్తి అత్థో. తతోతి అడ్ఢతేయ్యకంసగ్ఘనకతో. యం పన పావురణం అడ్ఢతేయ్యకంసగ్ఘనకం, తం లహుపావురణం ¶ . తతో అడ్ఢతేయ్యకంసగ్ఘనకతో లహుపావురణతో. ఉత్తరిన్తి అతిరేకం. అడ్ఢతేయ్యకంసగ్ఘనకం యం పావురణం యా భిక్ఖునీ చేతాపేతి ¶ , తస్స పావురణస్స పటిలాభే తస్సా భిక్ఖునియా నిస్సగ్గియపాచిత్తియా వుత్తాతి యోజనా.

‘‘అనన్తరసమం సేస’’న్తి ఇదం సమత్థేతుమాహ ‘‘నత్థి కాచి విసేసతా’’తి. విసేసోయేవ విసేసతా.

ద్వాదసమం.

౨౧౨౮. ఇదాని పాతిమోక్ఖుద్దేసే ఆగతేసు సమతింసనిస్సగ్గియేసు కేసఞ్చి అత్తనో అవచనే కారణఞ్చ అవుత్తేహి సద్ధిం వుత్తానం గహణఞ్చ దస్సేతుమాహ ‘‘సాధారణానీ’’తిఆది. హి యస్మా భిక్ఖునీనం భిక్ఖూహి సాధారణాని యాని సిక్ఖాపదాని సేసాని ఇధ వుత్తేహి అఞ్ఞాని, తాని అట్ఠారస సిక్ఖాపదాని చేవ ఇధ వుత్తసరూపాని ద్వాదస సిక్ఖాపదాని చేతి ఇచ్చేవం నిస్సగ్గియపాచిత్తియసిక్ఖాపదాని సమతింసేవ హోన్తీతి యోజనా.

ఇతి వినయత్థసారసన్దీపనియా వినయవినిచ్ఛయవణ్ణనాయ

నిస్సగ్గియకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.

పాచిత్తియకథావణ్ణనా

౨౧౨౯-౩౦. ఏవం తింస నిస్సగ్గియపాచిత్తియాని దస్సేత్వా ఇదాని సుద్ధపాచిత్తియాని దస్సేతుమాహ ‘‘లసుణ’’న్తిఆది. లసుణన్తి ఏత్థ ఇతి-సద్దో లుత్తనిద్దిట్ఠో. ‘‘లసుణం’’ఇతి భణ్డికం వుత్తం అట్ఠకథాయం (పాచి. అట్ఠ. ౭౯౩-౭౯౫). చతుపఞ్చమిఞ్జాదిప్పభేదం భణ్డికం లసుణం నామ, న తతో ఊనం. తేనాహ ‘‘న ఏకద్వితిమిఞ్జక’’న్తి. పక్కలసుణతో, సీహళదీపసమ్భవతో చ విసేసమాహ ‘‘ఆమకం మాగధంయేవా’’తి. మగధేసు జాతం మాగధం, ‘‘వుత్త’’న్తి ఇమినా సమ్బన్ధో. యథాహ ‘‘మగధరట్ఠే జాతలసుణమేవ ¶ హి ఇధ లసుణన్తి అధిప్పేత’’న్తి (పాచి. అట్ఠ. ౭౯౫). తం ‘‘ఖాదిస్సామీ’’తి గణ్హతీతి సమ్బన్ధో. వుత్తప్పకారం పాచిత్తియఞ్చ అజ్ఝోహారవసేనాతి దస్సేతుమాహ ‘‘అజ్ఝోహారవసేనేవ, పాచిత్తిం పరిదీపయే’’తి.

౨౧౩౧. తదేవ ¶ వక్ఖతి ‘‘ద్వే తయో’’తిఆదినా. సద్ధిన్తి ఏకతో. సఙ్ఖాదిత్వాతి గలబిలం అప్పవేసేత్వా దన్తేహి సంచుణ్ణియన్తీ ఖాదిత్వా. అజ్ఝోహరతి పరగలం కరోతి.

౨౧౩౨. తత్థాతి తస్మిం భణ్డికలసుణే. ‘‘మిఞ్జానం గణనాయా’’తి ఇమినా అజ్ఝోహారపయోగగణనాయేవ దీపితా. యథాహ ‘‘భిన్దిత్వా ఏకేకం మిఞ్జం ఖాదన్తియా పన పయోగగణనాయ పాచిత్తియానీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౭౯౫).

౨౧౩౩. సభావతో వట్టన్తేవాతి యోజనా.

౨౧౩౫. యథావుత్తపలణ్డుకాదీనం నానత్తం దస్సేతుమాహ ‘‘ఏకా మిఞ్జా’’తిఆది. ఇధ మిఞ్జానం వసేనేవ నానత్తం దస్సితం. అట్ఠకథాయం పన వణ్ణవసేనాపి. యథాహ ‘‘పలణ్డుకో పణ్డువణ్ణో హోతి. భఞ్జనకో లోహితవణ్ణో. హరితకో హరితపణ్ణవణ్ణో’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౭౯౭).

౨౧౩౬. ‘‘సాళవే ఉత్తరిభఙ్గకే’’తి పదచ్ఛేదో. ‘‘బదరసాళవాదీసూ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౭౯౭) అట్ఠకథావచనతో ఏత్థ బదర-సద్దో సేసో. బదరసాళవం నామ బదరఫలాని సుక్ఖాపేత్వా చుణ్ణేత్వా కాతబ్బా ఖాదనీయవికతి. ఉమ్మత్తికాదీనన్తి ఏత్థ ఆది-సద్దేన ఆదికమ్మికా గహితా. యథాహ ‘‘ఉమ్మత్తికాయ ఆదికమ్మికాయా’’తి (పాచి. ౭౯౭).

పఠమం.

౨౧౩౭. సమ్బాధేతి ¶ పటిచ్ఛన్నోకాసే. తస్స విభాగం దస్సేతుమాహ ‘‘ఉపకచ్ఛేసు ముత్తస్స కరణేపి వా’’తి.

౨౧౩౮. అస్సా తథా పాచిత్తీతి సమ్బన్ధో. ‘‘న లోమగణనాయా’’తి ఇమినా ‘‘పయోగగణనాయా’’తి ఇదమేవ సమత్థయతి.

౨౧౩౯. ఆబాధేతి కణ్డుఆదికే రోగే. యథాహ – ‘‘ఆబాధపచ్చయాతి కణ్డుకచ్ఛుఆదిఆబాధపచ్చయా’’తి ¶ (పాచి. అట్ఠ. ౮౦౧). మగ్గసంవిధానసమా మతాతి భిక్ఖునియా సంవిధాయ ఏకద్ధానసిక్ఖాపదేన సదిసా మతా ఞాతాతి అత్థో.

దుతియం.

౨౧౪౦. పదుమస్స వా పుణ్డరీకస్స వా అన్తమసో కేసరేనాపి కామరాగేన ముత్తకరణస్స తలఘాతనే ముత్తకరణమ్పి పహారదానే పాచిత్తి హోతీతి యోజనా. కేసరేనాపీతి అపి-సద్దేన మహాపదుమపణ్ణేహి వత్తబ్బమేవ నత్థీతి దీపేతి. యథాహ – ‘‘అన్తమసో ఉప్పలపత్తేనాపీతి ఏత్థ పత్తం తావ మహన్తం, కేసరేనాపి పహారం దేన్తియా ఆపత్తియేవా’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౮౦౩).

౨౧౪౧. తత్థాతి తస్మిం ముత్తకరణతలే.

తతియం.

౨౧౪౨. యా పన భిక్ఖునీ కామరాగపరేతా కామరాగేన పీళితా అత్తనో బ్యఞ్జనే ముత్తపథే ఉప్పలపత్తమ్పి పవేసేతి, న వట్టతి పాచిత్తి హోతీతి యోజనా. పి-సద్దేన ‘‘కేసరమత్తమ్పి పన పవేసేన్తియా ఆపత్తియేవా’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౮౧౨) అట్ఠకథా ఉల్లిఙ్గితా.

౨౧౪౩-౪. యద్యేవం ¶ ‘‘జతుమట్ఠకే పాచిత్తియ’’న్తి కస్మా వుత్తన్తి ఆహ ‘‘ఇదం…పే… జతుమట్ఠక’’న్తి. ఇదం జతుమట్ఠకం వత్థువసేనేవ వుత్తన్తి ‘‘అథ ఖో సా భిక్ఖునీ జతుమట్ఠకం ఆదియిత్వా ధోవితుం విస్సరిత్వా ఏకమన్తం ఛడ్డేసి. భిక్ఖునియో మక్ఖికాహి సమ్పరికిణ్ణం పస్సిత్వా ఏవమాహంసు ‘కస్సిదం కమ్మ’న్తి. సా ఏవమాహ ‘మయ్హిదం కమ్మ’న్తి. యా తా భిక్ఖునియో అప్పిచ్ఛా, తా ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి ‘కథఞ్హి నామ భిక్ఖునీ జతుమట్ఠకం ఆదియిస్సతీ’’తి (పాచి. ౮౦౬) ఆగతవత్థువసేనేవ వుత్తం, న తం వినా అఞ్ఞస్స వట్టకస్స సమ్భవతోతి అధిప్పాయో. జతుమట్ఠకం నామ జతునా కతో మట్ఠదణ్డకో.

దణ్డన్తి ¶ ఏత్థ ‘‘యం కిఞ్చీ’’తి సేసో. యథాహ ‘‘అన్తమసో ఉప్పలపత్తమ్పి ముత్తకరణం పవేసేతీ’’తి (పాచి. ౮౦౮). ఏతమ్పి చ అతిమహన్తం, కేసరమత్తమ్పి పన పవేసేన్తియా ఆపత్తి ఏవ. ఏళాలుకన్తి కక్కారిఫలం వా. తస్మిన్తి అత్తనో ముత్తకరణే.

౨౧౪౫. ఆబాధపచ్చయాతి ముత్తకరణప్పదేసే జాతవణాదిమ్హి వణట్ఠాననిరుపనాదిపచ్చయా.

చతుత్థం.

౨౧౪౬. అగ్గపబ్బద్వయాధికన్తి అగ్గపబ్బద్వయతో కేసగ్గమత్తమ్పి అధికం. యథాహ ‘‘అన్తమసో కేసగ్గమత్తమ్పి అతిక్కామేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి. ౮౧౨). దకసుద్ధిం కరోన్తియాతి ముత్తకరణట్ఠానే ధోవనం కరోన్తియా. యథాహ ‘‘ఉదకసుద్ధికం నామ ముత్తకరణస్స ధోవనా వుచ్చతీ’’తి (పాచి. ౮౧౨).

౨౧౪౭. ‘‘తీణీ’’తి ¶ ఇమినా ఏకఙ్గులియా పబ్బద్వయస్స పవేసేత్వా ధోవనే దోసాభావం దీపేతి. దీఘతోతి అఙ్గులియా దీఘతో. తీణి పబ్బాని గమ్భీరతో ముత్తకరణే పవేసేత్వా ఉదకసుద్ధిం ఆదియన్తియా పాచిత్తియం భవేతి యోజనా.

౨౧౪౮. తిస్సో, చతస్సో వా అఙ్గులియో ఏకతో కత్వా విత్థారేన పవేసనే ఏకపబ్బేపి పవిట్ఠే ‘‘ద్వఙ్గులపబ్బపరమ’’న్తి నియమితప్పమాణాతిక్కమతో ఆహ ‘‘ఏకపబ్బమ్పి యా పనా’’తి. యా పన భిక్ఖునీ చతున్నం వాపి అఙ్గులీనం తిస్సన్నం వాపి అఙ్గులీనం ఏకపబ్బమ్పి విత్థారతో పవేసేతి, తస్సా పాచిత్తియం సియాతి యోజనా.

౨౧౪౯. ఇతీతి ఏవం. సబ్బప్పకారేనాతి గమ్భీరపవేసనాదినా సబ్బేన పకారేన. అభిబ్యత్తతరం కత్వాతి సుపాకటతరం కత్వా. అయమత్థోతి ‘‘ఏకిస్సఙ్గులియా తీణీ’’తిఆదినా వుత్తో అయమత్థో.

౨౧౫౦. ద్వఙ్గులపబ్బే దోసో నత్థీతి యోజనా. ఉదకసుద్ధిపచ్చయే పన సతిపి ఫస్ససాదియనే ¶ యథావుత్తపరిచ్ఛేదే అనాపత్తి. అధికమ్పీతి ద్వఙ్గులపబ్బతో అధికమ్పి. ఉదకసుద్ధిం కరోన్తియా దోసో నత్థీతి యోజనా.

౨౧౫౧. తథా ఉదకసుద్ధిం కరోన్తీనం ఉమ్మత్తికాదీనం అనాపత్తి పకాసితాతి యోజనా.

పఞ్చమం.

౨౧౫౨. భుఞ్జతో పన భిక్ఖుస్సాతి పఞ్చన్నం భోజనానం అఞ్ఞతరం భుఞ్జతో భిక్ఖుస్స. యథాహ ‘‘భుఞ్జన్తస్సాతి పఞ్చన్నం భోజనానం అఞ్ఞతరం భోజనం భుఞ్జన్తస్సా’’తి (పాచి. ౮౧౭). పానీయం వా విధూపనం ¶ వాతి వక్ఖమానం పానీయం, బీజనీయఞ్చ. ఉపతిట్ఠేయ్యాతి ‘‘హత్థపాసే తిట్ఠతీ’’తి (పాచి. ౮౧౭) వచనతో ఏత్థ ఉప-సద్దో హత్థపాససఙ్ఖాతం సమీపం వదతీతి వేదితబ్బం.

౨౧౫౩. వత్థకోణాది యా కాచి ‘‘బీజనీ’’తి వుచ్చతీతి యోజనా, ఇమినా ‘‘బీజనికిచ్చం సమ్పాదేస్సామీ’’తి అధిట్ఠాయ గహితచీవరకోణప్పకారం యం కిఞ్చి ‘‘బీజనీ’’తి వుచ్చతీతి అత్థో.

౨౧౫౪. ‘‘అథ ఖో సా భిక్ఖునీ తస్స భిక్ఖునో భుఞ్జన్తస్స పానీయేన చ విధూపనేన చ ఉపతిట్ఠిత్వా అచ్చావదతి. అథ ఖో సో భిక్ఖు తం భిక్ఖునిం అపసాదేతి ‘మా, భగిని, ఏవరూపం అకాసి, నేతం కప్పతీ’తి. ‘పుబ్బే మం త్వం ఏవఞ్చ ఏవఞ్చ కరోసి, ఇదాని ఏత్తకం న సహసీ’తి పానీయథాలకం మత్థకే ఆసుమ్భిత్వా విధూపనేన పహారం అదాసీ’’తి (పాచి. ౮౧౫) ఇమస్మిం వత్థుమ్హి భిక్ఖూహి ఆరోచితే ‘‘కథఞ్హి నామ, భిక్ఖవే, భిక్ఖునీ భిక్ఖుస్స పహారం దస్సతీ’’తిఆదీని (పాచి. ౮౧౫) వత్వా ‘‘యా పన భిక్ఖునీ భిక్ఖుస్స భుఞ్జన్తస్స పానీయేన వా విధూపనేన వా ఉపతిట్ఠేయ్య, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. ౮౧౬) వుత్తత్తా పహారపచ్చయా ను ఖోతి ఆసఙ్కం నివత్తేతుమాహ ‘‘హత్థపాసే ఇధ ఠానపచ్చయాపత్తి దీపితా’’తి. ఏత్థ చ ఆసుమ్భిత్వాతి పాతేత్వా. ఇధాతి ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే. ‘‘న, భిక్ఖవే, భిక్ఖునియా భిక్ఖుస్స పహారో దాతబ్బో. యా దదేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (చూళవ. ౪౨౦) భిక్ఖునిక్ఖన్ధకే ¶ వుత్తం గహేత్వా ఆహ ‘‘పహారపచ్చయా వుత్తం, ఖన్ధకే దుక్కటం విసు’’న్తి. ఇమినా వుత్తస్సేవత్థస్స కారణం దస్సితం హోతి.

౨౧౫౫. హత్థపాసం జహిత్వాతి ఏత్థ ‘‘భోజనం భుఞ్జతో’’తి చ ఖాదనం ఖాదతోతి ఏత్థ ‘‘హత్థపాసే’’తి చ వత్తబ్బం ¶ . భోజనం భుఞ్జతో హత్థపాసం జహిత్వా ఉపతిట్ఠన్తియా వా ఖాదనం ఖాదతో హత్థపాసే ఉపతిట్ఠన్తియా వా హోతి ఆపత్తి దుక్కటన్తి యోజనా.

౨౧౫౬. దేతీతి పానీయం వా సూపాదిం వా ‘‘ఇమం పివథ, ఇమినా భుఞ్జథా’’తి దేతి. తాలవణ్టం ‘‘ఇమినా బీజన్తా భుఞ్జథా’’తి దేతి. దాపేతీతి అఞ్ఞేన ఉభయమ్పి దాపేతి. ఇదం సిక్ఖాపదం సముట్ఠానతో ఏళకలోమేన సమం మతన్తి యోజనా.

ఛట్ఠం.

౨౧౫౭. విఞ్ఞత్వాతి సయం విఞ్ఞత్వా, అఞ్ఞాయ వా విఞ్ఞాపేత్వా. ‘‘విఞ్ఞత్వా వా విఞ్ఞాపేత్వా వా’’తి (పాచి. ౮౨౧) హి సిక్ఖాపదం. ఆమకం ధఞ్ఞన్తి అపక్కం అభట్ఠం సాలిఆదికం సత్తవిధం ధఞ్ఞం. యథాహ – ‘‘ఆమకధఞ్ఞం నామ సాలి వీహి యవో గోధుమో కఙ్గు వరకో కుద్రూసకో’’తి (పాచి. ౮౨౨). కోట్టేత్వాతి ముసలేహి కోట్టేత్వా. యది పరిభుఞ్జతీతి యోజనా.

౨౧౫౮-౬౦. ‘‘భుఞ్జిస్సామీతి పటిగ్గణ్హాతి, ఆపత్తి దుక్కటస్సాతి ఇదం పయోగదుక్కటం నామ, తస్మా న కేవలం పటిగ్గహణేయేవ దుక్కటం హోతీ’’తిఆదినా (పాచి. అట్ఠ. ౮౨౨) అట్ఠకథాగతం విభాగం దస్సేతుమాహ ‘‘న కేవలం తు ధఞ్ఞాన’’న్తిఆది. పనాతి అపి-సద్దత్థే, సుక్ఖాపనేపీతి అత్థో. భజ్జనత్థాయాతి ఏత్థ ‘‘వద్దలిదివసే’’తి సేసో. ‘‘కపల్లసజ్జనే ఉద్ధనసజ్జనే’’తి పచ్చేకం యోజేతబ్బం. దబ్బిసజ్జనేతి కటచ్ఛుసమ్పాదనే. తత్థ కపల్లకే ధఞ్ఞపక్ఖిపనేతి యోజనా. ‘‘ఘట్టనకోట్టనే’’తి వత్తబ్బే గాథాబన్ధవసేన న-కారలోపం కత్వా ‘‘ఘట్టకోట్టనే’’తి వుత్తం.

౨౧౬౧-౩. పమాణ-సద్దస్స ¶ ఆవత్తలిఙ్గసఙ్ఖ్యత్తా ఆహ ‘‘భోజనఞ్చేవ విఞ్ఞత్తిపమాణ’’న్తి ¶ . ఆవత్తలిఙ్గసఙ్ఖ్యత్తం నామ నియతలిఙ్గేకత్తబహుత్తం. తథా హేత్థ పమాణ-సద్దో నియతనపుంసకలిఙ్గే నియతేకత్తం వుచ్చతి. ఏత్థ ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే భోజనఞ్చేవ విఞ్ఞత్తి చాతి ఇదం ద్వయం హి యస్మా పమాణం, తస్మా సయం విఞ్ఞత్వా వా అఞ్ఞతో భజ్జనాదీని కారాపేత్వా వా అఞ్ఞాయ పన విఞ్ఞాపేత్వా సయం భజ్జనాదీని కత్వా వా యా పన భిక్ఖునీ అజ్ఝోహరతి, తస్సా అజ్ఝోహారపయోగేసు పాచిత్తియో సియున్తి యోజనా.

మహాపచ్చరియం (పాచి. అట్ఠ. ౮౨౩) వుత్తం వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘మాతరం వా’’తిఆది. మాతరం వాపి యాచిత్వాతి ఏత్థ వా-సద్దో అత్థన్తరవికప్పనే. పి-సద్దో సమ్భావనే. మాతరం వా పితరం వా అఞ్ఞం వా ఞాతకం వా పవారితం వా ఆమకధఞ్ఞం యాచిత్వా వా అఞ్ఞాయ కారాపేత్వా వా యా పరిభుఞ్జతి, తస్సా పాచిత్తీతి యోజనా.

౨౧౬౪. అవిఞ్ఞత్తియా లద్ధం సయం వా భజ్జనాదీని కత్వా వా అఞ్ఞాయ కారాపేత్వా వా యా పరిభుఞ్జతి, తస్సా దుక్కటన్తి యోజనా.

౨౧౬౫. అఞ్ఞాయ పన విఞ్ఞత్తియా లద్ధం తాయ కారాపేత్వాపి సయం కత్వా వా అజ్ఝోహరన్తియా తథా ఆపత్తి దుక్కటన్తి యోజనా. ఇదఞ్చ మహాపచ్చరియాగతనయం గహేత్వా వుత్తం. మహాఅట్ఠకథాయం పన ‘‘అఞ్ఞాయ విఞ్ఞత్తం భుఞ్జన్తియా దుక్కట’’న్తి (పాచి. అట్ఠ. ౮౨౨) వుత్తత్తా విఞ్ఞత్తియాపి అఞ్ఞాయ లద్ధం ఆమకం ధఞ్ఞం తాయ కారాపేత్వా వా సయం కత్వా వా పరిభుఞ్జన్తస్సాపి దుక్కటమేవ వుత్తన్తి వేదితబ్బం.

౨౧౬౬-౭. సేదకమ్మాదిఅత్థాయాతి ¶ వాతరోగాదినా ఆతురానం సేదనాదిపటికారత్థాయ. ఇధ ‘‘అఞ్ఞాతకఅప్పవారితట్ఠానేపీ’’తి సేసో. భిక్ఖూనమ్పి ఏసేవ నయో. ఠపేత్వా సత్త ధఞ్ఞాని ఞాతకపవారితట్ఠానే సేసవిఞ్ఞత్తియాపి అనాపత్తీతి ఞాతబ్బన్తి యోజనా. సేసవిఞ్ఞత్తియాతి ముగ్గమాసఅలాబుకుమ్భణ్డకాదీనం వుత్తధఞ్ఞావసేసానం విఞ్ఞత్తియా.

సాలిఆదీనం సత్తన్నం ధఞ్ఞానం దుక్కటస్స వుత్తత్తా, అనామాసత్తా చ సబ్బేన సబ్బం న వట్టన్తీతి దస్సేతుమాహ ‘‘ఞాతకానమ్పీ’’తిఆది.

౨౧౬౮. లద్ధన్తి ¶ లబ్భమానం. నవకమ్మేసూతి నవకమ్మత్థాయ, నిమిత్తత్థే భుమ్మం. ఏత్థ ‘‘సమ్పటిచ్ఛితు’’న్తి సేసో. ‘‘అవిఞ్ఞత్తియా లబ్భమానం పన నవకమ్మత్థాయ సమ్పటిచ్ఛితుం వట్టతీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౮౨౩) మహాపచ్చరియం వుత్తం.

సత్తమం.

౨౧౬౯. సఙ్కారన్తి కచవరం. విఘాసకం వాతి ఉచ్ఛిట్ఠకమచ్ఛకణ్టకమంసట్ఠిచలకముఖధోవనాదికం యం కిఞ్చి. ఛడ్డేయ్య వాతి ఏత్థ ‘‘సయ’’న్తి సేసో ‘‘ఛడ్డాపేయ్య పరేహీ’’తి వక్ఖమానత్తా. కుట్టస్స తిరో తిరోకుట్టం, తస్మిం, కుట్టస్స పరభాగేతి అత్థో. ‘‘పాకారేపి అయం నయో’’తి వక్ఖమానత్తా కుట్టన్తి వా బ్యతిరిత్తా భిత్తి గహేతబ్బా.

౨౧౭౧. ఏకాతి ఏత్థ ఆపత్తీతి సేసో. ‘‘తస్సా’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో.

౨౧౭౨. ఛడ్డనేతి ఏత్థ పి-సద్దో లుత్తనిద్దిట్ఠో. దన్తకట్ఠస్స ఛడ్డనేపి భిక్ఖునియా పాచిత్తి పరిదీపితాతి యోజనా.

౨౧౭౩-౪. సబ్బత్థాతి ¶ వుత్తప్పకారేసు సబ్బేసు వికప్పేసు. అనాపత్తివిసయం దస్సేతుమాహ ‘‘అవలఞ్జేపీ’’తిఆది. అవలఞ్జే ఠానే అనోలోకేత్వా ఛడ్డేన్తియాపి వా వలఞ్జే ఠానే ఓలోకేత్వాపి వా పన ఛడ్డేన్తియా అనాపత్తీతి యోజనా. ఛడ్డనం క్రియం. అనోలోకనం అక్రియం.

అట్ఠమం.

౨౧౭౫-౬. యా పన భిక్ఖునీ ఖేత్తే వా నాళికేరాదిఆరామే వా యత్థ కత్థచి రోపిమే హరితట్ఠానే తాని విఘాసుచ్చారసఙ్కారముత్తసఙ్ఖాతాని చత్తారి వత్థూని సచే సయం ఛడ్డేతి వా, తథా పరే ఛడ్డాపేతి వా, తస్సా భిక్ఖునియా ఆపత్తివినిచ్ఛయో వుత్తనయో ‘‘ఏకేక’’మిచ్చాదినా యథావుత్తపకారోతి యోజనా.

౨౧౭౭-౮. యా పన భిక్ఖునీ హరితే ఖేత్తే నిసీదిత్వా భుఞ్జమానా వా తథా హరితే తత్థ ¶ ఖేత్తే ఉచ్ఛుఆదీని ఖాదన్తి ఖాదమానా గచ్ఛన్తీ వా యది ఉచ్ఛిట్ఠం ఉదకం వా చలకాదిం వా ఛడ్డేతి, తస్సా పాచిత్తియం హోతీతి యోజనా. చలకం నామ వమికరం.

౨౧౭౯. తాదిసే హరితే ఠానే అన్తమసో మత్థకఛిన్నం నాళికేరమ్పి జలం పివిత్వా ఛడ్డేన్తియా ఆపత్తి సియాతి యోజనా.

౨౧౮౦. సబ్బేసన్తి భిక్ఖుభిక్ఖునీనం.

౨౧౮౧. లాయితమ్పి ఖేత్తం పున రోహణత్థాయ మనుస్సా రక్ఖన్తి చే, తత్థ తస్మిం ఖేత్తే విఘాసుచ్చారాదీని ఛడ్డేన్తియా అస్సా భిక్ఖునియా యథావత్థుకమేవ హి పాచిత్తియమేవాతి ¶ యోజనా. ‘‘అస్సా యథావత్థుక’’న్తి ఇమినా భిక్ఖుస్స దుక్కటన్తి వుత్తమేవ హోతి.

౨౧౮౨. ఛడ్డితే ఖేత్తేతి మనుస్సేహి ఉద్ధటసస్సే ఖేత్తే. యథాహ – ‘‘మనుస్సేసు సస్సం ఉద్ధరిత్వా గతేసు ఛడ్డితఖేత్తం నామ హోతి, తత్థ వట్టతీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౮౩౦). ఏవం అకతేపి ఖేత్తే సామికే ఆపుచ్ఛిత్వా కాతుం వట్టతి. యథాహ ‘‘సామికే అపలోకేత్వా ఛడ్డేతీ’’తి (పాచి. ౮౩౨). ఇధ ఖేత్తపాలకా, ఆరామాదిగోపకా చ సామికా ఏవ. సఙ్ఘస్స ఖేత్తే, ఆరామే చ సచే ‘‘తత్థ కచవరం న ఛడ్డేతబ్బ’’న్తి కతికా నత్థి, భిక్ఖుస్స ఛడ్డేతుం వట్టతి సఙ్ఘపరియాపన్నత్తా, న భిక్ఖునీనం. తాసం పన భిక్ఖుసఙ్ఘే వుత్తనయేన న వట్టతి, న తస్స భిక్ఖుస్స, ఏవం సన్తేపి సారుప్పవసేన కాతబ్బన్తి. సబ్బన్తి ఉచ్చారాది చతుబ్బిధం.

నవమం.

౨౧౮౩. ఏత్థ ‘‘నచ్చం నామ యం కిఞ్చి నచ్చం. గీతం నామ యం కిఞ్చి గీతం. వాదితం నామ యం కిఞ్చి వాదిత’’న్తి (పాచి. ౮౩౫) వచనతో ‘‘యం కిఞ్చీ’’తి సేసో. యా పన భిక్ఖునీ యం కిఞ్చి నచ్చం వా యం కిఞ్చి గీతం వా యం కిఞ్చి వాదితం వా దస్సనత్థాయ గచ్ఛేయ్యాతి యోజనా. తత్థ యం కిఞ్చి నచ్చన్తి నటాదయో వా నచ్చన్తు సోణ్డా వా, అన్తమసో మోరసుకమక్కటాదయోపి, సబ్బమ్పేతం నచ్చమేవ. యం కిఞ్చి గీతన్తి నటాదీనం వా గీతం హోతు అరియానం పరినిబ్బానకాలే రతనత్తయగుణూపసంహితం సాధుకీళితగీతం వా అసఞ్ఞతభిక్ఖూనం ¶ ధమ్మభాణకగీతం వా, సబ్బమ్పేతం గీతమేవ. యం కిఞ్చి వాదితన్తి ఘనాదివాదనీయభణ్డవాదితం వా హోతు కుటభేరివాదితం వా అన్తమసో ఉదరభేరివాదితమ్పి ¶ , సబ్బమ్పేతం వాదితమేవ. ‘‘దస్సనసవనత్థాయా’’తి వత్తబ్బే విరూపేకసేసనయేన ‘‘దస్సనత్థాయా’’తి వుత్తం. పఞ్చన్నం విఞ్ఞాణానం యథాసకం విసయస్స ఆలోచనసభావతాయ వా ‘‘దస్సనత్థాయ’’ ఇచ్చేవ వుత్తం.

౨౧౮౪. పుబ్బపయోగదుక్కటేన సహ పాచిత్తియం దస్సేతుమాహ ‘‘దస్సనత్థాయ నచ్చస్సా’’తిఆది. గీతస్సాతి ఏత్థ ‘‘వాదితస్సా’’తి పకరణతో లబ్భతి.

౨౧౮౫. ఏకపయోగేనాతి ఏకదిసావలోకనపయోగేన. తేనేవ వక్ఖతి ‘‘అఞ్ఞస్మిమ్పి…పే… సియు’’న్తి. పస్సతీతి ఏత్థ ‘‘నచ్చ’’న్తి సేసో. తేసన్తి యేసం నచ్చం పస్సతి. పి-సద్దేన వాదితమ్పి సమ్పిణ్డేతి. యథాహ ‘‘తేసంయేవ గీతవాదితం సుణాతి, ఏకమేవ పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. అట్ఠ. ౮౩౬).

౨౧౮౬. అఞ్ఞతోతి అఞ్ఞస్మిం దిసాభాగే.

౨౧౮౭. ‘‘విసుం పాచిత్తియో సియు’’న్తి ఇదమేవ పకాసేతుమాహ ‘‘పయోగగణనాయేత్థ, ఆపత్తిగణనా సియా’’తి. ఏత్థాతి ఇమస్మిం నానాదిసాభాగే. నచ్చగీతవాదితానం దస్సనసవనే అట్ఠకథాగతం వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘నచ్చితు’’న్తిఆది.

౨౧౮౮. ‘‘నచ్చ ఇతీ’’తి పదచ్ఛేదో, ‘‘నచ్చాహీ’’తిపి పాఠో. ఉపట్ఠానన్తి భేరిసద్దపూజం. సమ్పటిచ్ఛితున్తి ‘‘సాధూ’’తి అధివాసేతుం. ఇమస్స ఉపలక్ఖణవసేన వుత్తత్తా నచ్చగీతేపి ఏసేవ నయో.

౨౧౮౯-౯౦. సబ్బత్థాతి నచ్చనాదీసు సబ్బత్థ. ఉపట్ఠానం కరోమాతి తుమ్హాకం చేతియస్స నచ్చాదీహి ఉపహారం కరోమాతి. ఉపట్ఠానం పసత్థన్తి ఉపట్ఠానకరణం నామ సున్దరన్తి.

యా ¶ ఆరామేయేవ చ ఠత్వా పస్సతి వా సుణాతి వాతి యోజనా, ఇధ ‘‘అన్తరారామే వా’’తిఆది ¶ సేసో. ‘‘ఆరామే ఠత్వా అన్తరారామే వా బహిఆరామే వా నచ్చాదీని పస్సతి వా సుణాతి వా, అనాపత్తీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౮౩౭) అట్ఠకథాయ వుత్తం. ‘‘ఠత్వా’’తి వుత్తేపి సబ్బేసుపి ఇరియాపథేసు లబ్భతి. ఆరామే ఠత్వాతి న కేవలం ఠత్వావ, తతో గన్త్వాపి సబ్బిరియాపథేహిపి లభతి. ‘‘ఆరామే ఠితా’’తి (పాచి. ౮౩౭) పన ఆరామపరియాపన్నదస్సనత్థం వుత్తం. ఇతరథా నిసిన్నాపి న లభేయ్యాతి గణ్ఠిపదాదీసు వుత్తం. భిక్ఖూనమ్పి ఏసేవ నయో.

౨౧౯౧. యా అత్తనో ఠితోకాసం ఆగన్త్వా పయోజితం పస్సతి వా సుణాతి వాతి యోజనా. ఠితోకాసన్తి ఏత్థ గతినివత్తిసామఞ్ఞేన సయితనిసిన్నమ్పి గయ్హతి. తథారూపా హి కారణా గన్త్వా పస్సన్తియా వాపీతి యోజనా. కారణం నామ సలాకభత్తాదికారణం. యథాహ ‘‘సతి కరణీయేతి సలాకభత్తాదీనం వా అత్థాయ అఞ్ఞేన వా కేనచి కరణీయేన గన్త్వా గతట్ఠానే పస్సతి వా సుణాతి వా, అనాపత్తీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౮౩౭).

౨౧౯౨. మగ్గం గచ్ఛన్తీ పటిపథే నచ్చం అట్ఠత్వా పస్సతీతి ఏవం పస్సన్తియాపి చ తథా అనాపత్తీతి అజ్ఝాహారయోజనా. పటిపథేతి గమనమగ్గాభిముఖే. ఆపదాసుపీతి తాదిసేన ఉపద్దవేన ఉపద్దుతా సమజ్జట్ఠానం పవిసతి, ఏవం పవిసిత్వా పస్సన్తియా వా సుణన్తియా వా అనాపత్తి.

౨౧౯౩. ఇదం సిక్ఖాపదం సముట్ఠానతో ఏళకలోమసిక్ఖాపదేన సమం మతం ‘‘సమాన’’న్తి విఞ్ఞాతం.

దసమం.

లసుణవగ్గో పఠమో.

౨౧౯౪-౫. ఇధ ¶ ఇమస్మిం సాసనే యా పన భిక్ఖునీ రత్తన్ధకారస్మిం అప్పదీపే పురిసేన సద్ధిం ఏకికా సచే సన్తిట్ఠతి, తస్సా పాచిత్తియం వుత్తన్తి యోజనా. రత్తన్ధకారస్మిన్తి రత్తియం. రత్తిపరియాయో హి రత్తన్ధకార-సద్దో. యథాహ పదభాజనే ‘‘రత్తన్ధకారేతి ఓగ్గతే సూరియే’’తి (పాచి. ౮౪౦). అప్పదీపేతి పజ్జోతచన్దసూరియఅగ్గీసు ఏకేనాపి అనోభాసితే, ఇమినా ¶ రత్తిక్ఖేత్తం దస్సేతి. ‘‘సన్తిట్ఠతీ’’తి ఇమినా గమననిసిన్నసయనసఙ్ఖాతం ఇరియాపథత్తికఞ్చ ఉపలక్ఖితన్తి దట్ఠబ్బం. వుత్తఞ్హి వజిరబుద్ధినా ‘‘సన్తిట్ఠేయ్యాతి ఏత్థ ఠానాపదేసేన చతుబ్బిధోపి ఇరియాపథో సఙ్గహితో, తస్మా పురిసేన సద్ధిం చఙ్కమనాదీని కరోన్తియాపి పాచిత్తియఞ్చ ఉపలబ్భతీ’’తి (వజిర. టీ. పాచిత్తియ ౮౩౯ థోకం విసదిసం). పురిసేన సద్ధిన్తి సన్తిట్ఠితుం, సల్లపితుఞ్చ విఞ్ఞునా మనుస్సపురిసేన సద్ధిం.

రహస్సాదవసేన పురిసస్స హత్థపాసం సమాగన్త్వా తేన సద్ధిం సల్లపన్తియా వా పాచిత్తియం వుత్తన్తి యోజనా.

౨౧౯౬-౭. యా పన భిక్ఖునీ సచే మనుస్సపురిసస్స హత్థపాసం విజహిత్వా సన్తిట్ఠతి వా సల్లపతి వా, యక్ఖపేతతిరచ్ఛానగతానం హత్థపాసం అవిజహిత్వా సన్తిట్ఠతి వా సల్లపతి వా, తస్సా దుక్కటం పరిదీపితన్తి యోజనా.

విఞ్ఞుగ్గహణేన అవిఞ్ఞూ పురిసో అనాపత్తిం న కరోతీతి దీపేతి.

౨౧౯౮. అఞ్ఞవిహితాయాతి రహోఅస్సాదతో అఞ్ఞం చిన్తేన్తియా. యథాహ ‘‘రహోఅస్సాదతో అఞ్ఞవిహితావ హుత్వా’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౮౪౧). చతుత్థేన, ఛట్ఠేన చ సముట్ఠానేన సముట్ఠానతో ¶ థేయ్యసత్థసముట్ఠానం. సన్తిట్ఠనసల్లపనవసేన క్రియం. సఞ్ఞాయ విమోక్ఖో ఏతస్మిన్తి సఞ్ఞావిమోక్ఖకం.

పఠమం.

౨౧౯౯. పటిచ్ఛన్నే ఓకాసేతి కుట్టాదీసు యేన కేనచి పటిచ్ఛన్నే ఓకాసే. ఇదం వచనం.

దుతియం.

౨౨౦౦. తతియే ‘‘అజ్ఝోకాసే’’తి చ చతుత్థే ‘‘రథికాయ, బ్యూహే, సిఙ్ఘాటకే’’తి పదాని చ వజ్జేత్వా అవసేసం సన్ధాయాహ ‘‘అపుబ్బం నత్థి కిఞ్చిపీ’’తి. ఏత్థ ‘‘వత్తబ్బ’’న్తి సేసో. ఏత్థ ¶ చ రథికాయాతి రచ్ఛాయ. బ్యూహేతి అనిబ్బిద్ధరచ్ఛాయ. సిఙ్ఘాటకేతి చచ్చరే ఓకాసే, తికోణం వా చతుకోణం వా మగ్గసమోధానట్ఠానేతి వుత్తం హోతి.

తతియచతుత్థాని.

౨౨౦౧-౨. ‘‘యా పన భిక్ఖునీ పురేభత్తం కులాని ఉపసఙ్కమిత్వా ఆసనే నిసీదిత్వా సామికే అనాపుచ్ఛా పక్కమేయ్య, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. ౮౫౫) వచనతో యా పన భిక్ఖునీ పురేభత్తం కులాని ఉపసఙ్కమిత్వా ఛదనన్తో ఆసనే నిసీదిత్వా సామికే అనాపుచ్ఛా అనోవస్సకప్పదేసం అతిక్కమేతి, యా చ అజ్ఝోకాసే వా నిసీదిత్వా సచే ఉపచారం అతిక్కమేతి, తస్సా పఠమే పదే దుక్కటం హోతి, దుతియే పదే పాచిత్తి పరియాపుతాతి యోజనా. ‘‘ఆసనే’’తి ఇమినా పల్లఙ్కమాభుజిత్వా నిసీదనారహమాసనం అధిప్పేతం. యథాహ – ‘‘ఆసనం నామ పల్లఙ్కస్స ఓకాసో వుచ్చతీ’’తి (పాచి. ౮౫౬). అనోవస్సప్పదేసన్తి నిబ్బకోసబ్భన్తరం. అబ్భోకాసే ఆపత్తిఖేత్తం దస్సేతుమాహ ‘‘ఉపచారమ్పి వా సచే’’తి. ఉపచారన్తి ద్వాదసహత్థప్పమాణం ¶ పదేసం. యథాహ గణ్ఠిపదే ‘‘ఉపచారో ద్వాదసహత్థో’’తి.

౨౨౦౩. ‘‘తథా’’తి ఇమినా ‘‘దుక్కటం సముదీరిత’’న్తి ఇదం పచ్చామసతి. ఆపుట్ఠే అనాపుట్ఠసఞ్ఞాయ ఆపుట్ఠే విచికిచ్ఛతో పక్కమన్తియా తథా దుక్కటన్తి యోజనా. ఏత్థ చ ‘‘భిక్ఖునియా’’తి సమ్బన్ధినియా సమానత్తా ‘‘విచికిచ్ఛన్తియా’’తి వత్తబ్బే లిఙ్గవిపల్లాసవసేన ‘‘విచికిచ్ఛతో’’తి వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం.

౨౨౦౪. గిలానాయాతి యా తాదిసేన గేలఞ్ఞేన ఆపుచ్ఛితుం న సక్కోతి. ఆపదాసూతి ఘరే అగ్గి ఉట్ఠితో హోతి చోరా వా, ఏవరూపే ఉపద్దవే అనాపుచ్ఛా పక్కమన్తియా అనాపత్తి.

పఞ్చమం.

౨౨౦౫-౬. ‘‘గచ్ఛన్తియా వజన్తియా’’తి చ నిసీదననిపజ్జనావసానదస్సనత్థం వుత్తం. పాచిత్తియం పన పచ్ఛాభత్తం సామికే ‘‘ఇధ నిసీదామ వా సయామ వా’’తి అనాపుచ్ఛిత్వా నిసిన్ననిపన్నపచ్చయా ¶ హోతీతి వేదితబ్బం. పచ్ఛాభత్తం సామికే అనాపుచ్ఛా ఆసనే నిసీదిత్వా గచ్ఛన్తియా ఏకా పాచిత్తి హోతీతి యోజనా. ఏస నయో ‘‘నిపజ్జిత్వా’’తిఆదీసుపి.

యథా పన తత్థ అసంహారిమే అనాపత్తి, ఏవమిధ ధువపఞ్ఞత్తే వా అనాపత్తీతి.

ఛట్ఠం.

౨౨౦౭. తిసముట్ఠానన్తి సచిత్తకేహి తీహి సముట్ఠానేహి సముట్ఠానతో.

అట్ఠమం.

౨౨౦౮. యా ¶ పన భిక్ఖునీ అత్తానమ్పి వా పరమ్పి వా నిరయబ్రహ్మచరియేహి అభిసపేయ్య, తస్సా వాచతో వాచతో సియా పాచిత్తీతి యోజనా. తత్థ అభిసపేయ్యాతి సపథం కరేయ్య, ‘‘నిరయే నిబ్బత్తామి, అవీచిమ్హి నిబ్బత్తామీ’’తి అత్తానం వా ‘‘నిరయే నిబ్బత్తతు, అవీచిమ్హి నిబ్బత్తతూ’’తి పరం వా ‘‘గిహినీ హోమి, ఓదాతవత్థా హోమీ’’తి అత్తానం వా ‘‘గిహినీ హోతు, ఓదాతవత్థా హోతూ’’తి పరం వా అభిసపేయ్యాతి వుత్తం హోతి.

౨౨౧౦. అక్కోసతి అత్తానం వా పరం వాతి సమ్బన్ధో. తికపాచిత్తియన్తి ఉపసమ్పన్నాయ ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞావేమతికాఅనుపసమ్పన్నసఞ్ఞావసేన. సేసాయాతి అనుపసమ్పన్నాయ. అనుపసమ్పన్నాయ ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞా, వేమతికా, అనుపసమ్పన్నసఞ్ఞా అక్కోసతి, దుక్కటన్తి ఏవం తికదుక్కటం.

౨౨౧౧. అత్థధమ్మానుసాసనిం పురక్ఖత్వా వదన్తీనం అనాపత్తీతి యోజనా. యథాహ అట్ఠకథాయం ‘‘అత్థపురేక్ఖారాయాతి అట్ఠకథం కథేన్తియా. ధమ్మపురేక్ఖారాయాతి పాళిం వాచేన్తియా. అనుసాసనిపురేక్ఖారాయాతి ‘ఇదానిపి త్వం ఏదిసా, సాధు విరమస్సు, నో చే విరమసి, అద్ధా పున ఏవరూపాని కమ్మాని కత్వా నిరయే ఉప్పజ్జిస్ససి, తిరచ్ఛానయోనియా ఉప్పజ్జిస్ససీ’తి ఏవం అనుసాసనియం ఠత్వా వదన్తియా అనాపత్తీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౮౭౮).

నవమం.

౨౨౧౨. వధిత్వాతి ¶ సత్థాదీహి పహరిత్వా. వధిత్వా వాతి ఏత్థ వా-సద్దో పాళియం ‘‘వధిత్వా వధిత్వా’’తి (పాచి. ౮౮౦) వుత్తం ఆమేడితం సూచేతి.

౨౨౧౩. ఏత్థాతి ¶ ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే. కాయవాచాచిత్తసముట్ఠానం ధురనిక్ఖేపసముట్ఠానం నామ, సమనుభాసనసముట్ఠానన్తిపి ఏతస్సేవ నామం.

దసమం.

అన్ధకారవగ్గో దుతియో.

౨౨౧౪. యా పన భిక్ఖునీ నగ్గా అనివత్థా అపారుతా హుత్వా నహాయతి, అస్సా సబ్బపయోగే దుక్కటం. తస్స నహానస్స వోసానే పరియోసానే సా భిక్ఖునీ జినవుత్తం జినేన భగవతా భిక్ఖునీనం పఞ్ఞత్తం దోసం పాచిత్తియాపత్తిం సముపేతి ఆపజ్జతీతి యోజనా. భిక్ఖుని దోసన్తి ఏత్థ గాథాబన్ధవసేన రస్సో కతో.

౨౨౧౫. అచ్ఛిన్నచీవరాతి అచ్ఛిన్నఉదకసాటికచీవరా. నట్ఠచీవరాతి చోరాదీహి నట్ఠఉదకసాటికచీవరా. ఆపదాసు వాతి ‘‘మహగ్ఘం ఇమం దిస్వా చోరాపి హరేయ్యు’’న్తి ఏవరూపాసు ఆపదాసు వా నగ్గాయ నహాయన్తియా న దోసో.

పఠమం.

౨౨౧౬. దుతియేతి ‘‘ఉదకసాటికం పన భిక్ఖునియా కారయమానాయా’’తిఆదిసిక్ఖాపదే (పాచి. ౮౮౮).

దుతియం.

౨౨౧౭-౮. దుస్సిబ్బితం చీవరన్తి అసక్కచ్చసిబ్బితం చీవరం. విసిబ్బేత్వాతి దుస్సిబ్బితం పున సిబ్బనత్థాయ సయం వా విగతసిబ్బనం కత్వా. ‘‘విసిబ్బాపేత్వా’’తి సేసో. యథాహ ‘‘విసిబ్బేత్వా వా విసిబ్బాపేత్వా వా’’తి (పాచి. ౮౯౩). అనన్తరాయాతి దససు అన్తరాయేసు ¶ అఞ్ఞతరన్తరాయరహితా. తం విసిబ్బితం, విసిబ్బాపితం వా చీవరం. ‘‘అనన్తరాయా తం ¶ పచ్ఛా’’తి వత్తబ్బే గాథాబన్ధవసేన రస్సో కతో. న సిబ్బేయ్యాతి ఏత్థాపి ‘‘న సిబ్బాపేయ్యా’’తి సేసో. యథాహ ‘‘నేవ సిబ్బేయ్య, న సిబ్బాపనాయ ఉస్సుక్కం కరేయ్యా’’తి (పాచి. ౮౯౩).

చతుపఞ్చాహన్తి ఏత్థ ‘‘ఉత్తరిఛప్పఞ్చవాచాహి (పాచి. ౬౨-౬౪), ఉత్తరిదిరత్తతిరత్త’’న్తిఆదీసు (పాచి. ౫౧-౫౨) వియ అప్పసఙ్ఖ్యాయ బహుసఙ్ఖ్యాయం అన్తోగధత్తేపి ఉభయవచనం లోకవోహారవసేన వచనసిలిట్ఠతాయాతి దట్ఠబ్బం. ధురేతి సిబ్బనుస్సాహే. నిక్ఖిత్తమత్తేతి విస్సట్ఠమత్తే.

౨౨౧౯. తికపాచిత్తియం వుత్తన్తి ఉపసమ్పన్నాయ ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞా, వేమతికా, అనుపసమ్పన్నసఞ్ఞాతి తీసు వారేసు తికపాచిత్తియం వుత్తం. సేసాయాతి అనుపసమ్పన్నాయ. తికదుక్కటన్తి వారత్తయే దుక్కటత్తయం.

౨౨౨౦. ఉభిన్నన్తి ఉపసమ్పన్నానుపసమ్పన్నానం. అఞ్ఞస్మిన్తి చీవరతో అఞ్ఞస్మిం. అన్తరాయేపి వా సతీతి రాజచోరాదిఅన్తరాయానం దసన్నం అఞ్ఞతరే సతి.

౨౨౨౧. ‘‘ధురనిక్ఖేపనం నామ, సముట్ఠానమిదం మత’’న్తి ఇదం అట్ఠకథాయ ‘‘ధురనిక్ఖేపసముట్ఠాన’’న్తి (పాచి. అట్ఠ. ౮౯౩) వుత్తమేవ గహేత్వా వుత్తం, తేరససు సముట్ఠానసీసేసు ‘‘ధురనిక్ఖేపసముట్ఠాన’’న్తి విసుం సముట్ఠానసీసం నామ నత్థి. మాతికట్ఠకథాయఞ్చ ‘‘సమనుభాసనసముట్ఠాన’’న్తి (కఙ్ఖా. అట్ఠ. చీవరసిబ్బనసిక్ఖాపదవణ్ణనా, అత్థతో సమానం) వుత్తం, తం సముట్ఠానసీసేసు అన్తోగధమేవ. తస్మా ‘‘ధురనిక్ఖేపసముట్ఠాన’’న్తి ఇదం సమనుభాసనసముట్ఠానస్సేవ పరియాయోతి గహేతబ్బం.

తతియం.

౨౨౨౨. పఞ్చ ¶ అహాని పఞ్చాహం, పఞ్చాహమేవ పఞ్చాహికం. ‘‘అతిక్కమేయ్యా’’తి కిరియాయ ద్వికమ్మకత్తా ‘‘పఞ్చాహిక’’న్తి చ ‘‘సఙ్ఘాటిచార’’న్తి చ ఉపయోగత్థే ఏవ ఉపయోగవచనం. సఙ్ఘటితట్ఠేన సఙ్ఘాటి, ఇతి వక్ఖమానానం పఞ్చన్నం చీవరానమేవాధివచనం, సఙ్ఘాటీనం ¶ చారో సఙ్ఘాటిచారో, పరిభోగవసేన వా ఓతాపనవసేన వా పరివత్తనన్తి అత్థో. ‘‘పఞ్చాహికం సఙ్ఘాటిచారం అతిక్కమేయ్యాతి పఞ్చమం దివసం పఞ్చ చీవరాని నేవ నివాసేతి న పారుపతి న ఓతాపేతి పఞ్చమం దివసం అతిక్కామేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి. ౮౯౯) వచనతో పఞ్చదివసబ్భన్తరే యం కిఞ్చి అకత్వా అతిక్కామేన్తియా చీవరగణనాయ పాచిత్తి హోతీతి దస్సేతుమాహ ‘‘యాతిక్కమేయ్యా’’తిఆది.

౨౨౨౩. తిచీవరన్తి అన్తరవాసకఉత్తరాసఙ్గసఙ్ఘాటిసఙ్ఖాతం తిచీవరఞ్చ. సంకచ్చీతి థనవేఠనసఙ్ఖాతం చీవరఞ్చ. దకసాటీతి ఉతునికాలే నివాసేతబ్బఉదకసాటిచీవరఞ్చ. ఇతి ఇమే పఞ్చ. పఞ్చ తూతి పఞ్చ చీవరాని నామ.

౨౨౨౪-౫. తికపాచిత్తీతి పఞ్చాహాతిక్కన్తసఞ్ఞా, వేమతికా, అనతిక్కన్తసఞ్ఞాతి వికప్పత్తయే పాచిత్తియత్తయం హోతి. పఞ్చాహానతిక్కన్తే అతిక్కన్తసఞ్ఞావేమతికానం వసేన ద్వికదుక్కటం.

‘‘పఞ్చమే దివసే’’తిఆది అనాపత్తివారసన్దస్సనం. నిసేవతీతి నివాసేతి వా పారుపతి వా. ఓతాపేతీతి ఏత్థ వా-సద్దో లుత్తనిద్దిట్ఠో, ఓతాపేతి వాతి అత్థో. ఆపదాసుపీతి మహగ్ఘం చీవరం, న సక్కా హోతి చోరభయాదీసు పరిభుఞ్జితుం, ఏవరూపే ఉపద్దవే అనాపత్తి.

చతుత్థం.

౨౨౨౬. అఞ్ఞిస్సా ¶ సఙ్కమేతబ్బచీవరం అనాపుచ్ఛా గహేత్వా యా పరిభుఞ్జతి, తస్సా పాచిత్తియం సియాతి యోజనా, అఞ్ఞిస్సా ఉపసమ్పన్నాయ సన్తకం పఞ్చన్నం చీవరానం అఞ్ఞతరం తస్సా అవత్వా ఆదాయ పున తస్సా దాతబ్బం, అదత్వా యా భిక్ఖునీ పటిసేవతి, తస్సా పాచిత్తియం హోతీతి అత్థో. ‘‘సఙ్కమేతబ్బచీవరం సఙ్కమనీయ’’న్తి పరియాయసద్దా ఏతే. యథాహ ‘‘చీవరసఙ్కమనీయన్తి సఙ్కమేతబ్బచీవరం, అఞ్ఞిస్సా సన్తకం అనాపుచ్ఛా గహితం పున పటిదాతబ్బచీవరన్తి అత్థో’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౯౦౩).

౨౨౨౭. తికపాచిత్తియం వుత్తన్తి ‘‘ఉపసమ్పన్నాయ ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞా…పే… వేమతికా ¶ …పే… అనుపసమ్పన్నసఞ్ఞా చీవరసఙ్కమనీయం ధారేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి. ౯౦౫) ఏవం తికపాచిత్తియం పాళియం వుత్తం. సేసాయాతి అనుపసమ్పన్నాయ. ‘‘తికదుక్కట’’న్తి ఇదఞ్చ వుత్తనయమేవ. ఆపదాసూతి సచే అపారుతం వా అనివత్థం వా చోరా హరన్తి, ఏవరూపాసు ఆపదాసు వా.

౨౨౨౮. ఏతం సముట్ఠానం కథినేన తుల్యన్తి యోజనా. గహణం, పరిభోగో చ క్రియం. అనాపుచ్ఛనం అక్రియం.

పఞ్చమం.

౨౨౨౯. లభితబ్బం తు చీవరన్తి లభితబ్బం వికప్పనుపగం చీవరం. నివారేతీతి యథా తే దాతుకామా న దేన్తి, ఏవం అన్తరాయం పరక్కమతి. పాచిత్తిం పరిదీపయేతి సచే తస్సా వచనేన తే న దేన్తి, భిక్ఖునియా పాచిత్తియం వదేయ్యాతి అత్థో.

౨౨౩౦. ఏత్థ పఠమం ‘‘సఙ్ఘస్సా’’తి వుత్తత్తా గణస్సాతి ద్వే తయోవ గహేతబ్బా. లాభేతి ఏత్థ ‘‘నివారితే’’తి సేసో. సచే అఞ్ఞం పరిక్ఖారం నివారేతి, తథేవ దుక్కటన్తి యోజనా. అఞ్ఞన్తి వికప్పనుపగచీవరతో అఞ్ఞం. పరిక్ఖారన్తి ¶ యం కిఞ్చి థాలకాదీనం వా సప్పితేలాదీనం వా అఞ్ఞతరం.

౨౨౩౧. ఆనిసంసం నిదస్సేత్వాతి ‘‘కిత్తకం అగ్ఘనకం దాతుకామత్థాతి పుచ్ఛతి, ‘ఏత్తకం నామా’తి వదన్తి, ‘ఆగమేథ తావ, ఇదాని వత్థు మహగ్ఘం, కతిపాహేన కప్పాసే ఆగతే సమగ్ఘం భవిస్సతీ’’తి ఏవం ఆనిసంసం దస్సేత్వా. న దోసతాతి న దోసో, అనాపత్తీతి అత్థో.

ఛట్ఠం.

౨౨౩౨-౩. ధమ్మికం సమగ్గేన సఙ్ఘేన సన్నిపతిత్వా కరియమానం చీవరానం విభఙ్గం భాజనం యా భిక్ఖునీ పటిసేధేయ్య పటిబాహేయ్య, తస్సా ఏవం పటిసేధేన్తియా పాచిత్తియం హోతీతి యోజనా. అధమ్మే ధమ్మసఞ్ఞాయ దుక్కటం పరిదీపితన్తి యోజనా. ఉభో వేమతికాయ వాతి ఉభోసు వేమతికాయ. గాథాబన్ధవసేన సు-సద్దలోపో. ధమ్మికే అధమ్మికే చీవరవిభఙ్గే వేమతికాయ పటిబాహన్తియా ¶ దుక్కటం పరిదీపితన్తి యోజనా. యథాహ ‘‘ధమ్మికే వేమతికా పటిబాహతి, ఆపత్తి దుక్కటస్స. అధమ్మికే వేమతికా పటిబాహతి, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి. ఆనిసంసం నిదస్సేత్వాతి ‘‘ఏకిస్సా ఏకం సాటకం నప్పహోతి, ఆగమేథ తావ, కతిపాహేనేవ ఉప్పజ్జిస్సతి, తతో భాజేస్సామీ’’తి (పాచి. ౯౧౪) ఏవం ఆనిసంసం దస్సేత్వా.

సత్తమం.

౨౨౩౫-౬. నివాసనుపగం వా తథా పారుపనుపగం వా కప్పబిన్దుకతం వా యం కిఞ్చి చీవరం పఞ్చ సహధమ్మికే చ మాతాపితరోపి ముఞ్చిత్వా అఞ్ఞస్స యస్స కస్సచి గహట్ఠస్స వా పరిబ్బాజకస్స వా ¶ యది దదేయ్య, తస్సాపి పాచిత్తియం పరియాపుతన్తి యోజనా. ఏత్థ చ ‘‘పితరో’’తి మాతా చ పితా చ మాతాపితరోతి వత్తబ్బే విరూపేకసేసవసేన నిద్దేసో దట్ఠబ్బో.

౨౨౩౭. ఏత్థ ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే తా పన పాచిత్తియో చీవరానం గణనాయ వసేన గణేతబ్బాతి యోజనా.

౨౨౩౮. తావ సమ్పటిచ్ఛితో కాలో ఏతస్సాతి తావకాలికం, చీవరం. ‘‘అఞ్ఞస్సా’’తి పుబ్బే వుత్తస్స దూరత్తా పునపి ‘‘అఞ్ఞేస’’న్తి ఆహ, సోయేవత్థో.

అట్ఠమం.

౨౨౩౯. యా పన భిక్ఖునీ ‘‘సచే మయం సక్కోమ, దస్సామ కరిస్సామాతి ఏవం వాచా భిన్నా హోతీ’’తి వుత్తాయ దుబ్బలాయ చీవరపచ్చాసాయ చీవరస్స విభఙ్గం నిసేధేత్వా చీవరే కాలం అతిక్కమేయ్య, అస్సా దోసతా పాచిత్తియాపత్తి హోతీతి యోజనా. చీవరే కాలన్తి ‘‘చీవరకాలసమయో నామ అనత్థతే కథినే వస్సానస్స పచ్ఛిమో మాసో, అత్థతే కథినే పఞ్చమాసా’’తి (పాచి. ౯౨౨) పదభాజనే వుత్తం చీవరకాలం. అతిక్కమేయ్యాతి ‘‘అనత్థతే కథినే వస్సానస్స పచ్ఛిమం దివసం, అత్థతే కథినే కథినుద్ధారదివసం అతిక్కామేతీ’’తి వుత్తవిధిం అతిక్కామేయ్య.

౨౨౪౦. ‘‘అదుబ్బలచీవరే ¶ దుబ్బలచీవరసఞ్ఞా, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి వచనతో సుదుబ్బలన్తి చేతసాతి ఏత్థ సు-సద్దో పదపూరణే. ఉభోసూతి దుబ్బలే, అదుబ్బలే చ. కఙ్ఖితాయ వాతి వేమతికాయ వా.

౨౨౪౧. ఆనిసంసం నిదస్సేత్వాతి ‘‘కిఞ్చాపి ‘న మయం అయ్యే సక్కోమా’తి వదన్తి, ఇదాని పన తేసం కప్పాసో ఆగమిస్సతి, సద్ధో పసన్నో పురిసో ఆగమిస్సతి ¶ , అద్ధా దస్సతీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౯౨౧) ఏవం అట్ఠకథాయ వుత్తనయేన ఆనిసంసం దస్సేత్వా.

నవమం.

౨౨౪౨. ధమ్మికం కథినుద్ధారన్తి ‘‘ధమ్మికో నామ కథినుద్ధారో సమగ్గో భిక్ఖునిసఙ్ఘో సన్నిపతిత్వా ఉద్ధరతీ’’తి (పాచి. ౯౨౯) వుత్తం కథినుద్ధారం.

౨౨౪౩. యస్సాతి యస్స కథినస్స. అత్థారమూలకో ఆనిసంసో నామ ‘‘యో చ తత్థ చీవరుప్పాదో, సో నేసం భవిస్సతీ’’తి (మహావ. ౩౦౬) అనుఞ్ఞాతో తస్మిం విహారే ఉప్పజ్జనకచీవరవత్థానిసంసో. ఉద్ధారమూలకో నామ అన్తరుబ్భారం కారాపేన్తేహి ఉపాసకేహి దియ్యమానచీవరవత్థానిసంసో.

౨౨౪౫. సమానిసంసోపీతి అత్థారఆనిసంసేన సమానిసంసోపి ఉబ్భారో. సద్ధాపాలనకఆరణాతి పసాదానురక్ఖనత్థాయ దాతబ్బోతి యోజనా. ఆనిసంసం నిదస్సేత్వాతి ‘‘భిక్ఖునిసఙ్ఘో జిణ్ణచీవరో, కథినానిసంసమూలకో మహాలాభో’’తి ఏవరూపం ఆనిసంసం దస్సేత్వా.

౨౨౪౬. సముట్ఠానాదినా సద్ధిం సేసం పన వినిచ్ఛయజాతం అసేసేన సబ్బాకారేన సత్తమేన సిక్ఖాపదేన సమం మతం ‘‘సదిస’’న్తి విఞ్ఞాతం. కిఞ్చిపి అప్పకమ్పి అపుబ్బం తత్థ వుత్తనయతో అఞ్ఞం నత్థీతి యోజనా.

దసమం.

నగ్గవగ్గో తతియో.

౨౨౪౭. ‘‘యా ¶ ¶ పన భిక్ఖునియో ద్వే ఏకమఞ్చే తువట్టేయ్యుం, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. ౯౩౩) పఞ్ఞత్తసిక్ఖాపదే వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘ఏకాయా’’తిఆది. ఏకాయాతి ఏకాయ భిక్ఖునియా. అపరాతి అఞ్ఞా ఉపసమ్పన్నా. నిపజ్జేయ్యున్తి ఏత్థ ‘‘ఏకమఞ్చే’’తి సేసో. ద్వేతి ద్వే భిక్ఖునియో.

౨౨౪౮-౯. ‘‘ఏకాయ చా’’తిఆది అనాపత్తివారనిద్దేసో. ఉభో వాపి సమం నిసీదన్తీతి యోజనా. ఏళకేనాతి ఏళకలోమసిక్ఖాపదేన.

పఠమం.

౨౨౫౦-౧. పావారకటసారాదిన్తి ఏత్థ భుమ్మేకవచనం. ‘‘సంహారిమేసూ’’తి ఇమినా సమానాధికరణత్తా బహువచనప్పసఙ్గే వచనవిపల్లాసేనేత్థ ఏకవచననిద్దేసోతి దట్ఠబ్బో. పావారో చ కటసారో చ తే ఆది యస్సాతి విగ్గహో, నిద్ధారణే చేతం భుమ్మం. ఏకకన్తి నిద్ధారితబ్బనిదస్సనం. ఏకమేవ ఏకకం. సంహారిమేసు పావారాదీసు అఞ్ఞతరన్తి అత్థో. ‘‘పావారోతి కోజవాదయో’’తి వదన్తి. కటసారోతి కటోయేవ. ఆది-సద్దేన అత్థరిత్వా సయనారహం సబ్బం సఙ్గణ్హాతి. తేనేవాతి యం అత్థతం, తేనేవ. పారుపిత్వా సచే యా పన ద్వే సహేవ నిపజ్జన్తి, తాసం పాచిత్తియం సియాతి యోజనా. ఏత్థ చ అత్థరణపావురణకిచ్చే ఏకస్సేవ నిద్దిట్ఠత్తా ఏకస్స అన్తస్స అత్థరణఞ్చ ఏకస్స అన్తస్స పారుపనఞ్చ విఞ్ఞాయతి. యథాహ ‘‘సంహారిమానం పావారత్థరణకటసారకాదీనం ఏకం అన్తం అత్థరిత్వా ఏకం పారుపిత్వా తువట్టేన్తీనమేతం అధివచన’’న్తి (పాచి. అట్ఠ. ౯౩౭).

ఏకస్మిం ఏకత్థరణే వా ఏకపావురణే వా నిపజ్జనే సతి తాసం ద్విన్నం భిక్ఖునీనం దుక్కటన్తి సమ్బన్ధో. ద్వికదుక్కటం వుత్తన్తి ¶ ‘‘నానత్థరణపావురణే ఏకత్థరణపావురణసఞ్ఞా…పే… వేమతికా, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పాచి. ౯౩౯) వుత్తం దుక్కటద్వయం.

౨౨౫౨. వవత్థానం నిదస్సేత్వాతి మజ్ఝే కాసావం వా కత్తరయట్ఠిం వా అన్తమసో కాయబన్ధనమ్పి ¶ ఠపేత్వా నిపజ్జన్తి, అనాపత్తీతి అత్థో. సేసం సముట్ఠానాదివిధానం. ఆదినాతి ఇమస్మింయేవ వగ్గే పఠమసిక్ఖాపదేన. తుల్యన్తి సమానం.

దుతియం.

౨౨౫౩. అఞ్ఞిస్సా భిక్ఖునియా. అఫాసుకారణాతి అఫాసుకరణహేతు. అనాపుచ్ఛాతి అనాపుచ్ఛిత్వా. తస్సా పురతో చ చఙ్కమనాదయో యది కరేయ్య, ఏవం కరోన్తియా పాచిత్తియాపత్తి హోతీతి యోజనా. చఙ్కమనాదయోతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన ‘‘తిట్ఠతి వా నిసీదతి వా సేయ్యం వా కప్పేతి ఉద్దిసతి వా ఉద్దిసాపేతి వా సజ్ఝాయం వా కరోతీ’’తి (పాచి. ౯౪౩) పదభాజనే వుత్తానం సఙ్గహో.

౨౨౫౪. నివత్తనానం గణనాయాతి చఙ్కమన్తియా చఙ్కమస్స ఉభయకోటిం పత్వా నివత్తన్తియా నివత్తనగణనాయ. పయోగతోయేవాతి పయోగగణనాయేవ, ఇరియాపథపరివత్తనగణనాయేవాతి వుత్తం హోతి. దోసాతి పాచిత్తియాపత్తియో.

౨౨౫౫. పదానం గణనావసాతి ఏత్థ ఆది-సద్దో లుత్తనిద్దిట్ఠో. యథాహ ‘‘పదాదిగణనాయా’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౯౪౩). తికపాచిత్తియం వుత్తన్తి ఉపసమ్పన్నాయ ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞా, వేమతికా, అనుపసమ్పన్నసఞ్ఞాతి వికప్పత్తయస్స వసేన పాచిత్తియత్తయం వుత్తం. సేసాయాతి అనుపసమ్పన్నాయ.

౨౨౫౬. న ¶ చ అఫాసుకామాయాతి ఆపుచ్ఛిత్వా తస్సా భిక్ఖునియా పురతో చఙ్కమనాదీని కరోన్తియా అనాపత్తీతి యోజనా.

౨౨౫౭. క్రియాక్రియన్తి చఙ్కమనాదికరణం కిరియం. ఆపుచ్ఛాయ అకరణం అకిరియం. పాపమానసన్తి అకుసలచిత్తం.

తతియం.

౨౨౫౮-౯. అనన్తరాయాతి వక్ఖమానేసు రాజన్తరాయాదీసు దససు అన్తరాయేసు అఞ్ఞతరరహితా ¶ భిక్ఖునీ. దుక్ఖితన్తి గిలానం. యథాహ ‘‘దుక్ఖితా నామ గిలానా వుచ్చతీ’’తి (పాచి. ౯౪౮). సహజీవినిన్తి సద్ధివిహారినిం. యథాహ ‘‘సహజీవినీ నామ సద్ధివిహారినీ వుచ్చతీ’’తి. అఞ్ఞాయ వా నుపట్ఠాపేయ్యాతి అఞ్ఞాయ భిక్ఖునియా, సిక్ఖమానాయ, సామణేరియా వా గిహినియా వా ఉపట్ఠానం న కారాపేయ్య. నుపట్ఠేయ్య సయమ్పి వాతి యా ఉపట్ఠానం న కరేయ్య. ధురే నిక్ఖిత్తమత్తే వాతి ‘‘నేవ ఉపట్ఠేస్సామి, న ఉపట్ఠాపనాయ ఉస్సుక్కం కరిస్సామీ’’తి ధురే ఉస్సాహే నిక్ఖిత్తమత్తేయేవ. తస్సాతి ఉపజ్ఝాయాయ.

అన్తేవాసినియా వాపీతి పబ్బజ్జాఉపసమ్పదాధమ్మనిస్సయవసేన చతుబ్బిధాసు అన్తేవాసినీసు అఞ్ఞతరాయ. ఇతరాయాతి అనుపసమ్పన్నాయ.

౨౨౬౦. గిలానాయాతి సయం గిలానాయ. ‘‘గవేసిత్వా అలభన్తియా’’తి పదచ్ఛేదో, అఞ్ఞం ఉపట్ఠాయికం పరియేసిత్వా అలభమానాయాతి అత్థో. ‘‘ఆపదాసు ఉమ్మత్తికాదీన’’న్తి పదచ్ఛేదో. గాథాబన్ధవసేన వణ్ణలోపోపి దట్ఠబ్బో. ఆపదాసూతి తథారూపే ఉపద్దవే సతి. ధురనిక్ఖేపనోదయన్తి ¶ ధురనిక్ఖేపసముట్ఠానం. యదేత్థ వత్తబ్బం, తం హేట్ఠా వుత్తమేవ.

చతుత్థం.

౨౨౬౧-౨. పుగ్గలికస్స అత్తాయత్తపరాయత్తవసేన అనియమితత్తా ‘‘సక’’న్తి ఇమినా నియమేతి. సకం పుగ్గలికన్తి అత్తనో పుగ్గలికం. దత్వాతి ఏత్థ ‘‘భిక్ఖునియా’’తి సేసో. సకవాటన్తి పరివత్తకద్వారకవాటసహితం. ఉపస్సయన్తి గేహం. ద్వారాదీసూతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన గబ్భపముఖానం సఙ్గహో, నిద్ధారణే చేతం భుమ్మం. బహూనిపీతి నిద్ధారేతబ్బనిదస్సనం. బహూనిపి ద్వారాని వా బహూ గబ్భే వా బహూని పముఖాని వా. తన్తి యస్సా ఉపస్సయో దిన్నో, తం భిక్ఖునిం. నిక్కడ్ఢన్తియాతి అతిక్కామేన్తియా. తస్సాతి యా నిక్కడ్ఢతి, తస్సా.

౨౨౬౩. ఏత్థాతి నిక్కడ్ఢనే. ఏసేవ నయోతి ‘‘పయోగగణనాయ ఆపత్తీ’’తి దస్సితనయో. ఏత్థ పయోగో నామ ఆణాపనం, ఇమినా ‘‘ఏకాయాణత్తియా అనేకేసు ద్వారేసు అతిక్కామితేసుపి ఏకావ ఆపత్తి హోతీ’’తి ఏవమాదికం అట్ఠకథాగతవినిచ్ఛయం (పాచి. అట్ఠ. ౯౪౩, ౯౫౨ అత్థతో సమానం) సఙ్గణ్హాతి.

౨౨౬౪. తేసు ¶ వినిచ్ఛయేసు ఏకం వినిచ్ఛయవిసేసం దస్సేతుమాహ ‘‘ఏత్తకావ ఇమం ద్వారా’’తిఆది. ద్వారగణనాయ ఆపత్తియో ద్వారగణనాపత్తియో.

౨౨౬౫. అకవాటమ్హాతి అకవాటబన్ధతో ఉపస్సయా నిక్కడ్ఢన్తియా దుక్కటన్తి యోజనా. సేసాయాతి అనుపసమ్పన్నాయ. తికదుక్కటన్తి అనుపసమ్పన్నాయ ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞాయ, వేమతికాయ, అనుపసమ్పన్నసఞ్ఞాయ చ వసేన తికదుక్కటం. ఉభిన్నన్తి ఉపసమ్పన్నానుపసమ్పన్నానం. పరిక్ఖారేసూతి పత్తచీవరాదీసు పరిక్ఖారేసు ¶ . సబ్బత్థాతి సబ్బేసు పయోగేసు, నిక్కడ్ఢియమానేసు, నిక్కడ్ఢాపియమానేసు చాతి వుత్తం హోతి.

౨౨౬౬. ఏత్థ ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే సముట్ఠానాదివినిచ్ఛయేన సహ సేసం వినిచ్ఛయజాతం అసేసేన సబ్బప్పకారేన సఙ్ఘికా విహారస్మా నిక్కడ్ఢనసిక్ఖాపదేన సమం మతం ‘‘సదిస’’న్తి సల్లక్ఖితన్తి యోజనా.

పఞ్చమం.

౨౨౬౭. ఛట్ఠేతి ‘‘యా పన భిక్ఖునీ సంసట్ఠా విహరేయ్య గహపతినా వా గహపతిపుత్తేన వా’’తిఆదిమాతికాయ (పాచి. ౯౫౬) నిద్దిట్ఠే ఛట్ఠసిక్ఖాపదే. ఇధ వత్తబ్బన్తి ఇమస్మిం వినయవినిచ్ఛయే కథేతబ్బం. అరిట్ఠస్స సిక్ఖాపదేనాతి అరిట్ఠసిక్ఖాపదేన. వినిచ్ఛయోతి సముట్ఠానాదికో.

ఛట్ఠం.

౨౨౬౮. సాసఙ్కసమ్మతేతి ఏత్థ ‘‘సప్పటిభయే’’తి సేసో. ఉభయమ్పి హేట్ఠా వుత్తత్థమేవ. అన్తోరట్ఠేతి యస్స విజితే విహరతి, తస్సేవ రట్ఠే. సాసఙ్కసమ్మతే సప్పటిభయే అన్తోరట్ఠే సత్థేన వినా చారికం చరన్తియా భిక్ఖునియా ఆపత్తి సియాతి యోజనా.

౨౨౬౯. ఏవం చరన్తియా సగామకట్ఠానే గామన్తరప్పవేసే చ అగామకే అరఞ్ఞే అద్ధయోజనే చ వినయఞ్ఞునా భిక్ఖునా పాచిత్తియనయో పాచిత్తియాపత్తివిధానక్కమో ఞేయ్యో ఞాతబ్బోతి యోజనా.

౨౨౭౦. సహ ¶ సత్థేన చరన్తియా న దోసోతి యోజనా. ఖేమట్ఠానే చరన్తియా, ఆపదాసు వా చరన్తియా న దోసోతి యోజనా.

సత్తమం.

౨౨౭౧. అట్ఠమే ¶ నవమే వాపీతి ‘‘యా పన భిక్ఖునీ తిరోరట్ఠే’’తిఆదికే (పాచి. ౯౬౬) అట్ఠమసిక్ఖాపదే చ ‘‘యా పన భిక్ఖునీ అన్తోవస్సం చారికం చరేయ్య, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. ౯౭౦) వుత్తనవమసిక్ఖాపదే చ. అనుత్తానం న విజ్జతి, సబ్బం ఉత్తానమేవ, తస్మా ఏత్థ మయా న విచారీయతీతి అధిప్పాయో.

అట్ఠమనవమాని.

౨౨౭౨. ‘‘యా పన భిక్ఖునీ వస్సంవుత్థా చారికం న పక్కమేయ్య అన్తమసో ఛప్పఞ్చయోజనానిపి, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. ౯౭౪) వుత్తసిక్ఖాపదే వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘పాచిత్తీ’’తిఆది. అహం న గమిస్సామి న పక్కమిస్సామీతి ధురనిక్ఖేపే కతే పాచిత్తీతి యోజనా. తథాతి పాచిత్తి.

౨౨౭౩. వస్సంవుత్థాయ పవారేత్వా అన్తమసో పఞ్చ యోజనాని గన్తుం వట్టతి. ఏత్థ అపి-సద్దస్స సమ్భావనత్థతం దస్సేతుమాహ ‘‘ఛసూ’’తిఆది. ఇధ ఇమస్మిం అనాపత్తివారే ఛసు యోజనేసు యదత్థి వత్తబ్బం, తం కిన్ను నామ సియా, నత్థి కిఞ్చి వత్తబ్బన్తి అత్థో. పవారేత్వా ఛ యోజనాని గచ్ఛన్తియా అనాపత్తిభావో అవుత్తసిద్ధోవాతి దీపేతి.

౨౨౭౪. తీణి యోజనాని. తేనేవాతి యేన గతా, తేనేవ మగ్గేన. అఞ్ఞేన మగ్గేనాతి గతమగ్గతో అఞ్ఞేన పథేన.

౨౨౭౫. దసవిధే అన్తరాయస్మిం సతీతి వక్ఖమానేసు అన్తరాయేసు అఞ్ఞతరస్మిం సతి. తస్సా అనాపత్తీతి యోజనా. ఆపదాసూతి అట్టాదికారణేన కేనచి పలిబుద్ధాదిభావసఙ్ఖాతాసు ఆపదాసు. గిలానాయాతి సయం గిలానాయ. దుతియాయ భిక్ఖునియా అలాభే వా అపక్కమన్తియా అనాపత్తి.

౨౨౭౬. రాజా ¶ ¶ చ చోరా చ అమనుస్సా చ అగ్గి చ తోయఞ్చ వాళా చ సరీసపా చాతి విగ్గహో. మనుస్సోతి ఏత్థ గాథాబన్ధవసేన పుబ్బపదలోపో ‘‘లాబూని సీదన్తీ’’తిఆదీసు (జా. ౧.౧.౭౭) వియ. జీవితఞ్చ బ్రహ్మచరియా చ జీవితబ్రహ్మచరియన్తి సమాహారద్వన్దే సమాసో, తస్స జీవితబ్రహ్మచరియస్స. అన్తరాయా ఏవ అన్తరాయికా. ఏతేసం దసన్నం అఞ్ఞతరస్మిం అపక్కమన్తియా అనాపత్తి. యథాహ ‘‘అన్తరాయేతి దసవిధే అన్తరాయే. ‘పరం గచ్ఛిస్సామీ’తి నిక్ఖన్తా, నదిపూరో పన ఆగతో, చోరా వా మగ్గే హోన్తి, మేఘో వా ఉట్ఠాతి, నివత్తితుం వట్టతీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౯౭౬).

౨౨౭౭. అపక్కమనం అక్రియం. అనాదరియేన ఆపజ్జనతో ఆహ ‘‘దుక్ఖవేదన’’న్తి.

దసమం.

తువట్టవగ్గో చతుత్థో.

౨౨౭౮-౮౦. రాజాగారన్తి రఞ్ఞో కీళనఘరం. చిత్తాగారన్తి కీళనచిత్తసాలం. ఆరామన్తి కీళనఉపవనం. కీళుయ్యానన్తి కీళనత్థాయ కతం ఉయ్యానం. కీళావాపిన్తి ఏత్థ కిఞ్చాపి పాళియం (పాచి. ౯౭౯) పోక్ఖరణీ వుత్తా, సా పన సబ్బజలాసయానం కీళాయ కతానం ఉపలక్ఖణవసేన వుత్తాతి ఆహ ‘‘కీళావాపి’’న్తి, కీళనత్థాయ కతవాపిన్తి అత్థో. ‘‘నానాకార’’న్తి ఇదం యథావుత్తపదేహి పచ్చేకం యోజేతబ్బం. సబ్బసఙ్గాహికవసేన ‘‘తానీ’’తి వుత్తం. నానాకారం రాజాగారం చిత్తాగారం ఆరామం కీళుయ్యానం వా కీళావాపిం దట్ఠుం గచ్ఛన్తీనం తాని సబ్బాని ఏకతో దట్ఠుం గచ్ఛన్తీనం తాసం భిక్ఖునీనం పదే పదే దుక్కటం మునినా నిద్దిట్ఠన్తి యోజనా.

పఞ్చపీతి ¶ రాజాగారాదీని పఞ్చపి. ఏకాయేవ పాచిత్తి ఆపత్తి పరిదీపితాతి యోజనా. తం తం దిసాభాగం గన్త్వా పస్సన్తి చే, పాటేక్కాపత్తియో పయోగగణనాయ సియున్తి యోజనా.

౨౨౮౧. గమనబాహుల్లేన ఆపత్తిబాహుల్లం పకాసేత్వా గీవాపరివత్తనసఙ్ఖాతేన పయోగబాహుల్లేనాపి ¶ ఆపత్తిబాహుల్లం పకాసేతుమాహ ‘‘పయోగబహుతాయాపి, పాచిత్తిబహుతా సియా’’తి. సబ్బత్థాతి యత్థ భిక్ఖునియా పాచిత్తియం వుత్తం, తత్థ సబ్బత్థ.

౨౨౮౨. ‘‘అవసేసోపి అనాపత్తీ’’తి పదచ్ఛేదో. అనాపత్తి చ కథామగ్గో చ అనాపత్తికథామగ్గో, తేసం వినిచ్ఛయో అనాపత్తికథామగ్గవినిచ్ఛయో, ‘‘అనాపత్తి ఆరామే ఠితా పస్సతీ’’తిఆదికో (పాచి. ౯౮౧) అనాపత్తివినిచ్ఛయో చ అట్ఠకథాగతో (పాచి. అట్ఠ. ౯౮౧) అవసేసవినిచ్ఛయో చాతి అత్థో. ‘‘ఆరామే ఠితా’’తి ఏతేన అజ్ఝారామే రాజాగారాదీని కరోన్తి, తాని పస్సన్తియా అనాపత్తీతి అయమనాపత్తివారో దస్సితో. ఏతేనేవ అన్తోఆరామే తత్థ తత్థ గన్త్వా నచ్చాదీని వియ రాజాగారాదీనిపి పస్సితుం లభతీతిపి సిద్ధం. ఆది-సద్దేన ‘‘పిణ్డపాతాదీనం అత్థాయ గచ్ఛన్తియా మగ్గే హోన్తి, తాని పస్సతి, అనాపత్తి. రఞ్ఞో సన్తికం కేనచి కరణీయేన గన్త్వా పస్సతి, అనాపత్తి. కేనచి ఉపద్దుతా పవిసిత్వా పస్సతి, అనాపత్తీ’’తి ఏతే అనాపత్తివారా సఙ్గహితా. నచ్చదస్సన…పే… సహాతి సముట్ఠానాదినా వినిచ్ఛయేన సహ నచ్చదస్సనసిక్ఖాపదసదిసోవ.

పఠమం.

౨౨౮౩. మానతో ¶ పమాణతో అతీతా అపేతా మానాతీతా, ఆసన్దీ, తం. వాళేహి ఉపేతో వాళూపేతో, పల్లఙ్కో, తం. ‘‘ఆసన్దీ నామ అతిక్కన్తప్పమాణా వుచ్చతీ’’తి వచనతో హేట్ఠా అట్టనియా వడ్ఢకిహత్థతో ఉచ్చతరపాదో ఆయామచతురస్సో మఞ్చపీఠవిసేసో ఆసన్దీ నామ సమచతురస్సానం అతిక్కన్తప్పమాణానమ్పి అనుఞ్ఞాతత్తా. ‘‘పల్లఙ్కో నామ ఆహరిమేహి వాళేహి కతో’’తి (పాచి. ౯౮౪) వచనతో పమాణయుత్తోపి ఏవరూపో న వట్టతి. ఆహరిత్వా యథానురూపట్ఠానే ఠపేతబ్బవాళరూపాని ఆహరిమవాళా నామ, సంహరిమవాళరూపయుత్తోతి వుత్తం హోతి. మానాతీతం ఆసన్దిం వా వాళూపేతం పల్లఙ్కం వా సేవన్తీనం అభినిసీదన్తీనం, అభినిపజ్జన్తీనఞ్చ యాసం భిక్ఖునీనం సత్థా పాచిత్తియాపత్తిం ఆహ.

౨౨౮౪. తాసం నిసీదనస్సాపి నిపజ్జనస్సాపి పయోగబాహుల్లవసేన పాచిత్తియానం గణనా హోతి ఇతి ఏవం నిద్దిట్ఠా ఏవం అయం గణనా అచ్చన్తయసేన అనన్తపరివారేన భగవతా వుత్తాతి ¶ యోజనా. ఏత్థ చ ఇచ్చేవన్తి నిపాతసముదాయో, ఇతి-సద్దో నిదస్సనే, ఏవం-సద్దో ఇదమత్థే దట్ఠబ్బో.

౨౨౮౫. పాదే ఆసన్దియా ఛేత్వాతి ఆసన్దియా పాదే పమాణతో అధికట్ఠానఛిన్దనేన ఛేత్వా. పల్లఙ్కస్స పాదే వాళకా పల్లఙ్కవాళకా, తే హిత్వా అపనేత్వా, అనాపత్తీతి సేవన్తీనం అనాపత్తి.

దుతియం.

౨౨౮౬-౭. ఛన్నన్తి ఖోమాదీనం ఛన్నం, నిద్ధారణే సామివచనం. అఞ్ఞతరం సుత్తన్తి నిద్ధారితబ్బనిదస్సనం. హత్థాతి హత్థేన, కరణత్థే చేతం నిస్సక్కవచనం. అఞ్చితన్తి హత్థాయామేన ఆకడ్ఢితం ¶ . తస్మిన్తి తస్మిం అఞ్ఛితే సుత్తప్పదేసే. తక్కమ్హీతి కన్తనసూచిమ్హి. వేఠితేతి పలివేఠితే.

సుత్తకన్తనతో సబ్బపుబ్బపయోగేసూతి సుత్తకన్తనతో పుబ్బేసు కప్పాసవిచిననాదిసబ్బపయోగేసు. హత్థవారతోతి హత్థవారగణనాయ. యథాహ ‘‘కప్పాసవిచిననం ఆదిం కత్వా సబ్బపుబ్బపయోగేసు హత్థవారగణనాయ దుక్కట’’న్తి (పాచి. అట్ఠ. ౯౮౮).

౨౨౮౮. కన్తితం సుత్తన్తి పఠమమేవ కన్తితం దసికసుత్తాదిం. పున కన్తన్తియాతి కోటియా కోటిం సఙ్ఘాటేత్వా పున కన్తన్తియా.

తతియం.

౨౨౮౯. తణ్డులానం కోట్టనం తు ఆదిం కత్వా గిహీనం వేయ్యావచ్చం కరోన్తియా సబ్బపుబ్బపయోగేసు దుక్కటన్తి యోజనా.

౨౨౯౦. యాగుఆదిసు నిప్ఫాదేతబ్బేసు తదాధారాని భాజనాని గణేత్వావ పాచిత్తిం పరిదీపయే, ఖజ్జకాదీసు రూపానం గణనాయ పాచిత్తిం పరిదీపయేతి యోజనా. యాగుఆదిసూతి ఏత్థ ¶ ఆది-సద్దేన భత్తసూపాదీనం సఙ్గహో. ఖజ్జకాదీసూతి ఆది-సద్దేన మచ్ఛమంసాదిఉత్తరిభఙ్గానం సఙ్గహో.

౨౨౯౧. ‘‘సచేపి మాతాపితరో ఆగచ్ఛన్తి, యంకిఞ్చి బీజనిం వా సమ్మజ్జనిదణ్డం వా కారాపేత్వా వేయ్యావచ్చకరట్ఠానే ఠపేత్వావ యం కిఞ్చి పచితుం వట్టతీ’’తి అట్ఠకథాగతం వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘సచే’’తిఆది. సచేతి ఏత్థ ‘‘మాతాపితరో ఆగచ్ఛన్తీ’’తి సేసో. అత్తనో ఏవమాగతానం మాతాపితూనమ్పి ¶ కిఞ్చి కమ్మం అకారేత్వా కిఞ్చి కమ్మం కాతుం న వట్టతీతి యోజనా. అపి-సద్దో సమ్భావనే, తేన అఞ్ఞేసం కథాయేవ నత్థీతి దీపేతి.

౨౨౯౨-౩. సఙ్ఘస్స యాగుపానే వేయ్యావచ్చం కరోన్తియా అనాపత్తీతి యోజనా. ‘‘సఙ్ఘభత్తేపీ’’తిఆదీసుపి ఏసేవ నయో. అత్తనో వేయ్యావచ్చకరస్స వాతి సమ్బన్ధో. యథాహ ‘‘యాగుపానేతి మనుస్సేహి సఙ్ఘస్సత్థాయ కరియమానే యాగుపానే వా సఙ్ఘభత్తే వా తేసం సహాయికభావేన యం కిఞ్చి పచన్తియా అనాపత్తి. చేతియపూజాయ సహాయికా హుత్వా గన్ధమాలాదీని పూజేతి, వట్టతీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౯౯౩).

చతుత్థం.

౨౨౯౪. ‘‘యా పన భిక్ఖునీ ‘ఏహాయ్యే ఇమం అధికరణం వూపసమేహీ’తి వుచ్చమానా ‘సాధూ’తి పటిస్సుణిత్వా సా పచ్ఛా అనన్తరాయికినీ నేవ వూపసమేయ్య న వూపసమాయ ఉస్సుక్కం కరేయ్య, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. ౯౯౫) సిక్ఖాపదస్స వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘పాచిత్తి ధురనిక్ఖేపే’’తిఆది. ధురనిక్ఖేపేతి న దాని తం వూపసమేస్సామి, అఞ్ఞాహి వా న వూపసమాపేస్సామీ’’తి ఏవం ధురస్స ఉస్సాహస్స నిక్ఖేపే పాచిత్తీతి యోజనా. చీవరసిబ్బనే యథా పఞ్చాహపరిహారో లబ్భతి, ఇధ పన తథా ఏకాహమ్పి పరిహారో న లబ్భతీతి యోజనా.

౨౨౯౫. సేసన్తి ‘‘ధురం నిక్ఖిపిత్వా పచ్ఛా వినిచ్ఛినన్తీ ఆపత్తిం ఆపజ్జిత్వావ వినిచ్ఛినాతీ’’తిఆదికం వినిచ్ఛయజాతం. తత్థ చీవరసిబ్బనే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బన్తి యోజనా.

పఞ్చమం.

౨౨౯౬-౭. యా ¶ ¶ పన భిక్ఖునీ గిహీనం వా సహధమ్మికే ఠపేత్వా అఞ్ఞేసం పరిబ్బాజకపరిబ్బాజికానం వా దన్తపోనోదకం వినా అఞ్ఞం యం కిఞ్చి అజ్ఝోహరణీయం ఖాదనీయం, భోజనీయం వా కాయేన వా కాయపటిబద్ధేన వా నిస్సగ్గియేన వా దదాతి, తస్సా పాచిత్తియం హోతీతి యోజనా.

౨౨౯౮-౯. ఇధ ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే మునినా దన్తకట్ఠోదకే దుక్కటం వుత్తన్తి యోజనా. యా పన భిక్ఖునీ కాయాదీహి సయం న దేతి అఞ్ఞేన దాపేతి, తస్సా చ కాయాదీహి అదత్వా భూమియం నిక్ఖిపిత్వా దేన్తియాపి యా బాహిరలేపం వా దేతి, తస్సాపి ఉమ్మత్తికాయ చ న దోసో అనాపత్తీతి యోజనా.

ఛట్ఠం.

౨౩౦౦-౧. ఆవసథచీవరన్తి ‘‘ఉతునియో భిక్ఖునియో పరిభుఞ్జన్తూ’’తి దిన్నం చీవరం. యా భిక్ఖునీ యం ‘‘ఆవసథచీవర’’న్తి నియమితం చీవరం, తం చతుత్థే దివసే ధోవిత్వా అన్తమసో ఉతునియా సామణేరాయ వా అదత్వా సచే పరిభుఞ్జేయ్య, తస్సా పాచిత్తియం వుత్తన్తి యోజనా. తికపాచిత్తియం సియాతి ‘‘అనిస్సజ్జితే అనిస్సజ్జితసఞ్ఞా…పే… వేమతికా…పే… నిస్సజ్జితసఞ్ఞా పరిభుఞ్జతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి. ౧౦౦౬) వుత్తం పాచిత్తియం హోతీతి యోజనా.

౨౩౦౨-౩. తస్మిం చీవరే నిస్సజ్జితే అనిస్సజ్జితసఞ్ఞాయ వా వేమతికాయ వా తస్సా భిక్ఖునియా ద్వికదుక్కటం వుత్తన్తి యోజనా. అఞ్ఞాసం ఉతునీనం అభావే అదత్వాపి పరిభుఞ్జన్తియా అనాపత్తి. పున పరియయేతి పున ఉతునివారే యథాకాలం పరిభుఞ్జన్తియా అనాపత్తి. అచ్ఛిన్నచీవరాదీనఞ్చ అనాపత్తీతి యోజనా. పరియయేతి గాథాబన్ధవసేన రస్సత్తం ¶ . అచ్ఛిన్నచీవరాదీనన్తి ఏత్థ ఆది-సద్దేన నట్ఠచీవరాదీనం సఙ్గహో. ఆపదాసుపీతి మహగ్ఘచీవరం సరీరతో మోచేత్వా సుప్పటిసామితమ్పి చోరా హరన్తి, ఏవరూపాసు ఆపదాసు పరిభుఞ్జన్తియా అనాపత్తీతి యోజనా.

సత్తమం.

౨౩౦౪. సకవాటకం ¶ విహారన్తి కవాటబన్ధవిహారం, ద్వారకవాటయుత్తం సుగుత్తసేనాసనన్తి వుత్తం హోతి. రక్ఖనత్థాయ అదత్వాతి ‘‘ఇమం జగ్గేయ్యాసీ’’తి ఏవం అనాపుచ్ఛిత్వా.

౨౩౦౫-౬. ‘‘హోతి పాచిత్తియం తస్సా, చారికం పక్కమన్తియా’’తి వుత్తమేవ పకాసేతుమాహ ‘‘అత్తనో గామతో’’తిఆది. అత్తనో గామతోతి అత్తనో వసనకగామతో. తథా ఇతరస్సాతి అపరిక్ఖిత్తస్స విహారస్స పరిక్ఖేపం ఉపచారం. తన్తిఆదిపదత్తయే భుమ్మత్థే ఉపయోగవచనం వేదితబ్బం. పరిక్ఖిత్తస్స విహారస్స పరిక్ఖేపే పఠమేన పదేన సమతిక్కన్తే దుక్కటం, తథా ఇతరస్స అపరిక్ఖిత్తస్స విహారస్స తస్మిం ఉపచారే అతిక్కన్తే దుక్కటం. దుతియేన పదేన పరిక్ఖేపే, ఉపచారే సమతిక్కన్తమత్తే పాచిత్తీతి యోజనా.

౨౩౦౭. అకవాటబన్ధనస్మిం కవాటబన్ధరహితే విహారే తథా అనిస్సజ్జన్తియా దుక్కటం పరిదీపితం. జగ్గికం అలభన్తియాతి ఏత్థ ‘‘పరియేసిత్వా’’తి సేసో. జగ్గికన్తి విహారపటిజగ్గికం.

౨౩౦౮. ఆపదాసూతి రట్ఠే భిజ్జన్తే ఆవాసే ఛడ్డేత్వా గచ్ఛన్తి, ఏవరూపాసు ఆపదాసు. గిలానాయాతి వచీభేదం కాతుం అసమత్థాయాతి.

అట్ఠమం.

౨౩౦౯-౧౦. హత్థీ ¶ చ అస్సో చ రథో చ హత్థిఅస్సరథా, తే ఆది యేసం తే హత్థిఅస్సరథాదయో, తేహి. ఆది-సద్దేన ధను థరూతి పదద్వయం గహితం. సంయుత్తన్తి యథావుత్తేహి హత్థిఅస్సాదిపదేహి సంయోజితం, ‘‘హత్థీనం సిప్పం హత్థిసిప్ప’’న్తిఆదినా కతసమాసన్తి అత్థో, ‘‘హత్థిసిప్పం అస్ససిప్పం రథసిప్పం ధనుసిప్పం థరుసిప్ప’’న్తి ఏవం వుత్తం యం కిఞ్చి సిప్పన్తి వుత్తం హోతి. హత్థిసిక్ఖాదిసిప్పం సన్దీపకో గన్థో వచ్చవాచకానం అభేదోపచారేన ఏవం వుత్తోతి గహేతబ్బం. తేనేవ వక్ఖతి ‘‘పదాదీనం వసేనిధా’’తి. పరూపఘాతకం మన్తాగదయోగప్పభేదకం కిఞ్చీతి పరేసం అన్తరాయకరం ఖిలనవసీకరణసోసాపనాదిభేదం ఆథబ్బణమన్తఞ్చ విసయోగాదిప్పభేదకఞ్చ యం కిఞ్చి సిప్పన్తి అత్థో.

ఏత్థ ¶ చ ఖిలనమన్తో నామ దారుసారఖిలం మన్తేత్వా పథవియం పవేసేత్వా మారణమన్తో. వసీకరణమన్తో నామ పరం అత్తనో వసే వత్తాపనకమన్తో. సోసాపనకమన్తో నామ పరసరీరం రసాదిధాతుక్ఖయేన సుక్ఖభావం పాపనకమన్తో. ఆది-సద్దేన విదేస్సనాదిమన్తానం సఙ్గహో. విదేస్సనం నామ మిత్తానం అఞ్ఞమఞ్ఞస్స వేరిభావాపాదనం. ఇధ ఇమస్మిం సాసనే యా భిక్ఖునీ హత్థి…పే… కిఞ్చి యస్స కస్సచి సన్తికే పదాదీనం వసేన పరియాపుణేయ్య అధీయేయ్య చే, తస్సా పాచిత్తియం హోతీతి యోజనా.

౨౩౧౧. లేఖేతి లిఖితసిప్పే. ధారణాయ చాతి ధారణసత్థే, యస్మిం వుత్తనయేన పటిపజ్జన్తా బహూనిపి గన్థాని ధారేన్తి. గుత్తియాతి అత్తనో వా పరేసం వా గుత్తత్థాయ. పరిత్తేసు చ సబ్బేసూతి యక్ఖపరిత్తచోరవాళాదిసబ్బేసు పరిత్తేసు చ.

నవమం.

౨౩౧౨. దసమేతి ¶ ‘‘యా పన భిక్ఖునీ తిరచ్ఛానవిజ్జం వాచేయ్య, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. ౧౦౧౮) సముద్దిట్ఠే దసమసిక్ఖాపదే. ఇదం దసమసిక్ఖాపదం.

దసమం.

చిత్తాగారవగ్గో పఞ్చమో.

౨౩౧౩. సభిక్ఖుకం ఆరామన్తి యత్థ భిక్ఖూ రుక్ఖమూలేపి వసన్తి, తం పదేసం. జానిత్వాతి ‘‘సభిక్ఖుక’’న్తి జానిత్వా. యం కిఞ్చీతి భిక్ఖుం వా సామణేరం వా ఆరామికం వా యం కిఞ్చి.

౨౩౧౪-౫. ‘‘సభిక్ఖుకో నామ ఆరామో యత్థ భిక్ఖూ రుక్ఖమూలేపి వసన్తీ’’తి (పాచి. ౧౦౨౫) వచనతో ఆహ ‘‘సచే అన్తమసో’’తిఆది. యా పన భిక్ఖునీ అన్తమసో రుక్ఖమూలస్సపి అనాపుచ్ఛా సచే పరిక్ఖేపం అతిక్కామేతి, తస్సా పఠమే పాదే దుక్కటం, అపరిక్ఖిత్తే తస్స విహారస్స ఉపచారోక్కమే వాపి భిక్ఖునియా దుక్కటం, దుతియే పాదే అతిక్కామితే పాచిత్తి సియాతి యోజనా.

౨౩౧౬. అభిక్ఖుకే ¶ ఆరామే సభిక్ఖూతి సఞ్ఞాయ ఉభోసుపి సభిక్ఖుకాభిక్ఖుకేసు ఆరామేసు జాతకఙ్ఖాయ సఞ్జాతవిచికిచ్ఛాయ, వేమతికాయాతి అత్థో. తస్సా ఆపత్తి దుక్కటం హోతీతి యోజనా.

౨౩౧౭. సీసానులోకికా యా భిక్ఖునీ గచ్ఛతి, తస్సా చ అనాపత్తి పకాసితాతి యోజనా. ఏవముపరిపి. తా భిక్ఖునియో యత్థ సన్నిపతితా హోన్తి, తాసం సన్తికం ‘‘గచ్ఛామీ’’తి గచ్ఛతి. యథాహ ‘‘యత్థ భిక్ఖునియో పఠమతరం ¶ పవిసిత్వా సజ్ఝాయం వా చేతియవన్దనాదీని వా కరోన్తి, తత్థ తాసం సన్తికం గచ్ఛామీతి గన్తుం వట్టతీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౧౦౨౭).

౨౩౧౮. ‘‘సన్తం భిక్ఖుం అనాపుచ్ఛా’’తి వచనేనేవ అభిక్ఖుకం ఆరామం కిఞ్చి అనాపుచ్ఛా పవిసన్తియా అనాపత్తీతి దీపితం హోతి. ఆరామమజ్ఝతో వా మగ్గో హోతి, తేన గచ్ఛన్తియాపి. ఆపదాసూతి యేన కేనచి ఉపద్దుతా హోతి, ఏవరూపాసు ఆపదాసు పవిసన్తియా.

పఠమం.

౨౩౨౦. అక్కోసేయ్యాతి దసన్నం అక్కోసవత్థూనం అఞ్ఞతరేన సమ్ముఖా, పరమ్ముఖా వా అక్కోసేయ్య వా. పరిభాసేయ్య వాతి భయ’మస్స ఉపదంసేయ్య వా. తికపాచిత్తియన్తి ‘‘ఉపసమ్పన్నే ఉపసమ్పన్నసఞ్ఞా…పే… వేమతికా…పే… అనుపసమ్పన్నసఞ్ఞా అక్కోసతి వా పరిభాసతి వా, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి. ౧౦౩౧) తికపాచిత్తియం వుత్తం. సేసేతి అనుపసమ్పన్నే. తికదుక్కటం తస్సా హోతీతి యోజనా.

౨౩౨౧. ‘‘పురక్ఖత్వా’’తిఆదీసు యం వత్తబ్బం, తం ‘‘అభిసపేయ్యా’’తి (పాచి. ౮౭౫) వుత్తసిక్ఖాపదే వుత్తనయమేవ.

దుతియం.

౨౩౨౨-౩. సఙ్ఘన్తి భిక్ఖునిసఙ్ఘం. పరిభాసేయ్యాతి ‘‘బాలా ఏతా, అబ్యత్తా ఏతా, నేతా జానన్తి కమ్మం వా కమ్మదోసం వా కమ్మవిపత్తిం వా కమ్మసమ్పత్తిం వా’’తి (పాచి. ౧౦౩౫) ఆగతనయేన ¶ పరిభాసేయ్యాతి అత్థో. ఇతరాయాతి ఏత్థ ఉపయోగత్థే కరణవచనం. ఏకం భిక్ఖునిం వా సమ్బహులా భిక్ఖునియో ¶ వా తథేవ ఇతరం అనుపసమ్పన్నం వా పరిభాసన్తియా తస్సా దుక్కటం పరిదీపితన్తి యోజనా.

తతియం.

౨౩౨౪-౬. యా నిమన్తనపవారణా ఉభోపి గణభోజనసిక్ఖాపదే (పాచి. ౨౧౭-౨౧౯), పవారణసిక్ఖాపదే (పాచి. ౨౩౮-౨౩౯) చ వుత్తలక్ఖణా, తాహి ఉభోహి నిమన్తనపవారణాహి యా చ భిక్ఖునీ సచే నిమన్తితాపి వా పవారితాపి వా భవేయ్య, సా పురేభత్తం యాగుఞ్చ యామకాలికాదికాలికత్తయఞ్చ ఠపేత్వా యం కిఞ్చి ఆమిసం యావకాలికం అజ్ఝోహరణత్థాయ పటిగ్గణ్హాతి చే, తస్సా గహణే దుక్కటం సియా, అజ్ఝోహారవసేన ఏత్థ ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే పాచిత్తి పరిదీపితాతి యోజనా.

ఏత్థ చ నిమన్తితా నామ ‘‘పఞ్చన్నం భోజనానం అఞ్ఞతరేన భోజనేన నిమన్తితా’’తి గణభోజనసిక్ఖాపదే వుత్తలక్ఖణా. పవారణా చ ‘‘పవారితో నామ అసనం పఞ్ఞాయతి, భోజనం పఞ్ఞాయతి, హత్థపాసే ఠితో అభిహరతి, పటిక్ఖేపో పఞ్ఞాయతీ’’తి పవారణసిక్ఖాపదే వుత్తలక్ఖణాతి వేదితబ్బా.

౨౩౨౭. కాలికాని చ తీణేవాతి యామకాలికాదీని తీణి కాలికాని ఏవ.

౨౩౨౮-౯. నిమన్తితపవారితానం ద్విన్నం సాధారణాపత్తిం దస్సేత్వా అనాపత్తిం దస్సేతుమాహ ‘‘నిమన్తితా’’తిఆది. ఇధ ఇమస్మిం సాసనే యా పన భిక్ఖునీ నిమన్తితా అప్పవారితా సచే యాగుం పివతి, వట్టతి అనాపత్తీతి అత్థో. సామికస్సాతి యేన నిమన్తితా, తస్స నిమన్తనసామికస్సేవ. అఞ్ఞభోజనన్తి ¶ యేన నిమన్తితా, తతో అఞ్ఞస్స భోజనం. సచే సా భుఞ్జతి, తథా వట్టతీతి యోజనా.

కాలికాని చ తీణేవాతి యామకాలికాదీని తీణి కాలికానేవ. పచ్చయే సతీతి పిపాసాదిపచ్చయే సతి.

౨౩౩౦. ఇమస్స ¶ సిక్ఖాపదస్స ఇదం సముట్ఠానం అద్ధానేన తుల్యన్తి యోజనా. పవారితాయ, అప్పవారితాయ వా నిమన్తితాయ వసేన కిరియాకిరియతం దస్సేతుమాహ ‘‘నిమన్తితా’’తిఆది. నిమన్తితా పన సామికం అనాపుచ్ఛా భుఞ్జతి చే, తస్సా వసేన ఇదం సిక్ఖాపదం కిరియాకిరియం హోతి. ఏత్థ భుఞ్జనం క్రియం. సామికస్స అనాపుచ్ఛనం అక్రియం.

౨౩౩౧. ‘‘కప్పియం కారాపేత్వా’’తిఆదిం పవారితమేవ సన్ధాయాహ. యా యది పరిభుఞ్జతి, తస్సా చ పాచిత్తి సియా కిరియతో హోతీతి యోజనా. సియాతి అవస్సం. పవారణసిక్ఖాపదే వుత్తనయేన కప్పియం కారేత్వా వా అకారాపేత్వా వా పరిభుఞ్జన్తియా తస్సా పరిభోగేనేవ ఇమినా సిక్ఖాపదేన అవస్సం ఆపత్తి హోతీతి అత్థో.

చతుత్థం.

౨౩౩౨. ‘‘యా పన భిక్ఖునీ కులమచ్ఛరినీ అస్స, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. ౧౦౪౩) ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘భిక్ఖునీన’’న్తిఆది. కులసన్తికే భిక్ఖునీనం అవణ్ణం వదన్తియా పాచిత్తీతి సమ్బన్ధో, కులస్స సన్తికే ‘‘భిక్ఖునియో దుస్సీలా పాపధమ్మా’’తి భిక్ఖునీనం అవణ్ణం భాసన్తియాతి అత్థో. కులస్సావణ్ణనం వాపీతి ‘‘తం కులం అస్సద్ధం అప్పసన్న’’న్తి భిక్ఖునీనం సన్తికే కులస్స అవణ్ణం అగుణం వదన్తియా పాచిత్తీతి సమ్బన్ధో.

౨౩౩౩. సన్తం ¶ భాసన్తియా దోసన్తి అమచ్ఛరాయిత్వా కులస్స వా భిక్ఖునీనం వా సన్తం దోసం ఆదీనవం కథేన్తియా.

పఞ్చమం.

౨౩౩౪-౫. ఓవాదదాయకోతి అట్ఠహి గరుధమ్మేహి ఓవాదం దేన్తో. వస్సం ఉపగచ్ఛన్తియాతి వస్సం వసన్తియా.

౨౩౩౬. భిక్ఖూతి ఓవాదదాయకా భిక్ఖూ.

ఛట్ఠం.

౨౩౩౮. యా ¶ సా భిక్ఖునీ వస్సం వుత్థా పురిమం వా పచ్ఛిమం వా తేమాసం వుత్థా తతో అనన్తరం ఉభతోసఙ్ఘే భిక్ఖునిసఙ్ఘే చ భిక్ఖుసఙ్ఘే చ ‘‘నాహం పవారేస్సామీ’’తి ధురం నిక్ఖిపతి చేతి యోజనా.

సత్తమం.

౨౩౪౧. ఓవాదాదీనమత్థాయాతి అట్ఠగరుధమ్మస్సవనాదీనమత్థాయ. ఆది-సద్దేన ఉపోసథపుచ్ఛనపవారణానం గహణం.

౨౩౪౨. ఓవాదాదీనమత్థాయ అగమనేన అక్రియం. కాయికన్తి కాయకమ్మం.

అట్ఠమం.

౨౩౪౩. ‘‘అన్వద్ధమాసం భిక్ఖునియా భిక్ఖుసఙ్ఘతో ద్వే ధమ్మా పచ్చాసీసితబ్బా ఉపోసథపుచ్ఛనఞ్చ ఓవాదూపసఙ్కమనఞ్చ, తం అతిక్కామేన్తియా పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. ౧౦౫౯) ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘న యాచిస్సామీ’’తిఆది. తం ఉత్తానత్థమేవ.

నవమం.

౨౩౪౬-౭. పసాఖో ¶ నామ నాభియా హేట్ఠా, జాణుమణ్డలానం ఉపరి పదేసో. తథా హి యస్మా రుక్ఖస్స సాఖా వియ ఉభో ఊరూ పభిజ్జిత్వా గతా, తస్మా సో పసాఖోతి వుచ్చతి, తస్మిం పసాఖే. సఞ్జాతన్తి ఉట్ఠితం. గణ్డన్తి యం కిఞ్చి గణ్డం. రుధితన్తి యం కిఞ్చి వణం. సఙ్ఘం వాతి భిక్ఖునిసఙ్ఘం వా. గణం వాతి సమ్బహులా భిక్ఖునియో వా. ఏకేనాతి ఏత్థ ‘‘పురిసేనా’’తి సేసో, సహత్థే ఇదం కరణవచనం. యథాహ ‘‘పురిసేన సద్ధిం ఏకేనేకా’’తి. పురిసోతి చ మనుస్సపురిసోవ గహేతబ్బో.

ధోవాతి ఏత్థ ఆది-అత్థే వత్తమానేన ఇతి-సద్దేన ‘‘ఆలిమ్పాపేయ్య వా బన్ధాపేయ్య వా మోచాపేయ్య వా’’తి (పాచి. ౧౦౬౩) సిక్ఖాపదాగతానం ఇతరేసం తిణ్ణం సఙ్గణ్హనతో ‘‘ఆలిమ్ప ¶ బన్ధ మోచేహీ’’తి ఆణత్తిత్తయం సఙ్గహితం. తేనేవ వక్ఖతి ‘‘దుక్కటానిచ్ఛ పాచిత్తియో ఛ చా’’తి.

యా పన భిక్ఖునీ పసాఖే జాతం గణ్డం వా రుధితం వా సఙ్ఘం వా గణం వా అనాపుచ్ఛిత్వా ఏకేన పురిసేన ఏకికా ‘‘భిన్ద ఫాలేహి ధోవ ఆలిమ్ప బన్ధ మోచేహీ’’తి సబ్బాని కాతబ్బాని ఆణాపేతి, తస్సా ఛ దుక్కటాని, కతేసు భిన్దనాదీసు ఛసు కిచ్చేసు తస్సా ఛ పాచిత్తియో హోన్తీతి యోజనా.

౨౩౪౮-౯. ఏత్థాతి గణ్డే వా వణే వా. ‘‘యం కాతబ్బం అత్థి, తం సబ్బం త్వం కరోహి’’ఇతి సచే ఏవం యా ఆణాపేతీతి యోజనా. తస్సా ఏకాయ ఆణాపనవాచాయ ఛ దుక్కటాని చ పాచిత్తియచ్ఛక్కఞ్చేతి ద్వాదసాపత్తియో సియున్తి యోజనా.

౨౩౫౧. ఆపుచ్ఛిత్వా ¶ వాతి సఙ్ఘం వా గణం వా ఆపుచ్ఛిత్వా. దుతియన్తి దుతియికం. విఞ్ఞుం దుతియం గహేత్వాపి వాతి యోజనా.

దసమం.

ఆరామవగ్గో ఛట్ఠో.

౨౩౫౩. ‘‘గణపరియేసనాదిస్మి’’న్తి వత్తబ్బే ఛన్దానురక్ఖనత్థం నిగ్గహితాగమో. గబ్భినిన్తి ఆపన్నసత్తం, కుచ్ఛిపవిట్ఠసత్తన్తి అత్థో. వుట్ఠాపేన్తియాతి ఉపసమ్పాదేన్తియా. కమ్మవాచాహీతి ద్వీహి కమ్మవాచాహి.

౨౩౫౪-౫. కమ్మవాచాయ ఓసానేతి తతియకమ్మవాచాయ పరియోసానే, య్యకారప్పత్తేతి అత్థో. గబ్భినిసఞ్ఞాయ న చ గబ్భినియాతి అగబ్భినియా గబ్భినిసఞ్ఞాయ చ. ఉభో సఞ్జాతకఙ్ఖాయాతి ఉభోసు సముప్పన్నసంసయాయ, గబ్భినియా, అగబ్భినియా చ వేమతికాయాతి అత్థో. గాథాబన్ధవసేనేత్థ సు-సద్దలోపో. తథా వుట్ఠాపేన్తియా ఉపజ్ఝాయాయ ఆపత్తి దుక్కటం హోతీతి యోజనా. ఆచరినియా తస్సాతి ఉపజ్ఝాయా గబ్భినిం వుట్ఠాపేతి, తస్సా కమ్మవాచం సావేన్తియా ¶ ఆచరినియా చ. గణస్సాతి ఉపజ్ఝాయాచరినీహి అఞ్ఞస్స భిక్ఖునిగణస్స చ. తథా దుక్కటం దీపితన్తి యోజనా.

౨౩౫౬. ‘‘ద్వీసు అగబ్భినిసఞ్ఞాయా’’తి పదచ్ఛేదో. ద్వీసూతి గబ్భినియా, అగబ్భినియా చ.

పఠమం.

౨౩౫౭. దుతియేతి ‘‘యా పన భిక్ఖునీ పాయన్తిం వుట్ఠాపేయ్య, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. ౧౦౭౩) సిక్ఖాపదే. ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే పాయన్తీ ¶ నామ మాతా వా హోతి ధాతి వాతి అయం విసేసో.

దుతియం.

౨౩౫౮. యా పన భిక్ఖునీ ద్వే వస్సాని ఛసు ధమ్మేసు అసిక్ఖితసిక్ఖం సిక్ఖమానం సచే వుట్ఠాపేయ్య, పాచిత్తి సియాతి యోజనా. తత్థ ద్వే వస్సానీతి పవారణవసేన ద్వే సంవచ్ఛరాని. ఛసు ధమ్మేసూతి పాణాతిపాతావేరమణిఆదీసు వికాలభోజనావేరమణిపరియోసానేసు ఛసు ధమ్మేసు. అసిక్ఖితసిక్ఖన్తి ‘‘పాణాతిపాతావేరమణిం ద్వే వస్సాని అవీతిక్కమ్మ సమాదానం సమాదియామీ’’తిఆదినా (పాచి. ౧౦౭౯) నయేన అనాదిన్నసిక్ఖాపదం వా ఏవం సమాదియిత్వాపి కుపితసిక్ఖం వా. సిక్ఖమానం తేసు ఛసు ధమ్మేసు సిక్ఖనతో వా తే వా సిక్ఖాసఙ్ఖాతే ధమ్మే మాననతో ఏవం లద్ధనామం అనుపసమ్పన్నం. వుట్ఠాపేయ్యాతి ఉపసమ్పాదేయ్య. ఆపత్తి సియాతి పఠమసిక్ఖాపదే వుత్తనయేనేవ కమ్మవాచాపరియోసానే పాచిత్తి ఆపత్తి సియా, పాచిత్తి హోతీతి అత్థో.

౨౩౫౯. ‘‘ధమ్మకమ్మే ధమ్మకమ్మసఞ్ఞా వుట్ఠాపేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్స. ధమ్మకమ్మే వేమతికా వుట్ఠాపేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్స. ధమ్మకమ్మే అధమ్మకమ్మసఞ్ఞా వుట్ఠాపేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి ఏవం ధమ్మకమ్మే సత్థునా తికపాచిత్తియం వుత్తం. ‘‘అధమ్మకమ్మే ధమ్మకమ్మసఞ్ఞా, ఆపత్తి దుక్కటస్స. అధమ్మకమ్మే వేమతికా ఆపత్తి దుక్కటస్స. అధమ్మకమ్మే అధమ్మకమ్మసఞ్ఞా వుట్ఠాపేతి, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పాచి. ౧౦౮౨) ఏవం అధమ్మే పన కమ్మస్మిం సత్థునా తికదుక్కటం దీపితం.

౨౩౬౦. అఖణ్డతో ¶ ఖణ్డం అకత్వా.

౨౩౬౧. సచే ¶ ఉపసమ్పదాపేక్ఖా పబ్బజ్జాయ సట్ఠివస్సాపి హోతి, తస్సా ఇమా ఛ సిక్ఖాయో ద్వే వస్సాని అవీతిక్కమనీయా పదాతబ్బా, ఇమా అదత్వా న కారయే నేవ వుట్ఠాపేయ్యాతి యోజనా.

తతియం.

౨౩౬౨. చతుత్థే నత్థి వత్తబ్బన్తి వక్ఖమానవిసేసతో అఞ్ఞం వత్తబ్బం నత్థీతి యథావుత్తనయమేవాతి అధిప్పాయో. ‘‘ఇధా’’తిఆదినా ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే లబ్భమానవిసేసం దస్సేతి. ఇధ ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే సఙ్ఘేన సమ్మతం తం సిక్ఖమానం వుట్ఠాపేన్తియా భిక్ఖునియా అనాపత్తి హోతీతి యోజనా.

౨౩౬౩. ద్వే వస్సాని ఛసు ధమ్మేసు సిక్ఖితసిక్ఖాయ సిక్ఖమానాయ భిక్ఖునిసఙ్ఘేన ఉపసమ్పదతో పఠమం ఞత్తిదుతియాయ కమ్మవాచాయ యా వుట్ఠానసమ్ముతి దాతబ్బా హోతి, సా వుట్ఠానసమ్ముతి సచే పఠమం అదిన్నా హోతి. తత్థ తస్మిం ఉపసమ్పదమాళకేపి పదాతబ్బాయేవాతి యోజనా.

౨౩౬౪. తతియఞ్చాతి తతియసిక్ఖాపదఞ్చ. చతుత్థఞ్చాతి ఇదం చతుత్థసిక్ఖాపదఞ్చ. పఠమేన సమం ఞేయ్యన్తి పఠమేన సిక్ఖాపదేన సముట్ఠానాదినా వినిచ్ఛయేన సమానన్తి ఞాతబ్బం. చతుత్థం పన సిక్ఖాపదం వుట్ఠాపనసమ్ముతిం అదాపేత్వా వుట్ఠాపనవసేన క్రియాక్రియం హోతి.

చతుత్థం.

౨౩౬౫. గిహిగతన్తి పురిసన్తరగతం, పురిససమాగమప్పత్తన్తి అత్థో. పరిపుణ్ణద్వాదసవస్సా పరిపుణ్ణా ఉత్తరపదలోపేన. కిఞ్చాపి న దోసోతి యోజనా. వుట్ఠాపేన్తియాతి ఉపజ్ఝాయా హుత్వా ఉపసమ్పాదేన్తియా.

౨౩౬౬. సేసన్తి ¶ ¶ వుత్తం. అసేసేన సబ్బసో.

పఞ్చమం.

౨౩౬౮. దుక్ఖితం సహజీవినిన్తి ఏత్థ ‘‘సిక్ఖాపద’’న్తి సేసో. తువట్టకవగ్గస్మిం ‘‘దుక్ఖితం సహజీవిని’’న్తి ఇమేహి పదేహి యుత్తం యం సిక్ఖాపదం వుత్తం, తేన సిక్ఖాపదేన అట్ఠమం సమం ఞేయ్యం, న విసేసతా విసేసో నత్థీతి యోజనా. అట్ఠమన్తి ‘‘యా పన భిక్ఖునీ సహజీవినిం వుట్ఠాపేత్వా ద్వే వస్సాని నేవ అనుగ్గణ్హేయ్య న అనుగ్గణ్హాపేయ్య, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. ౧౧౦౮) వుత్తసిక్ఖాపదం. తత్థ సహజీవినిన్తి సద్ధివిహారినిం. నేవ అనుగ్గణ్హేయ్యాతి సయం ఉద్దేసాదీహి నానుగ్గణ్హేయ్య. న అనుగ్గణ్హాపేయ్యాతి ‘‘ఇమిస్సా అయ్యే ఉద్దేసాదీని దేహీ’’తి ఏవం న అఞ్ఞాయ అనుగ్గణ్హాపేయ్య. పాచిత్తియన్తి ధురే నిక్ఖిత్తమత్తే పాచిత్తియం.

అట్ఠమం.

౨౩౬౯. యా కాచి భిక్ఖునీ వుట్ఠాపితపవత్తినిం ద్వే వస్సాని నానుబన్ధేయ్య చే, తస్సా పాచిత్తి పరియాపుతా కథితాతి యోజనా. వుట్ఠాపేతీతి వుట్ఠాపితా, పవత్తేతి సుసిక్ఖాపేతీతి పవత్తినీ, వుట్ఠాపితా చ సా పవత్తినీ చాతి వుట్ఠాపితపవత్తినీ, ఉపజ్ఝాయాయేతం అధివచనం, తం, ఉపజ్ఝాయం. నానుబన్ధేయ్యాతి చుణ్ణేన, మత్తికాయ, దన్తకట్ఠేన, ముఖోదకేనాతి ఏవం తేన తేన కరణీయేన ఉపట్ఠహేయ్య.

౨౩౭౦. ‘‘ద్వే వస్సాని అహం నానుబన్ధిస్సామీ’’తి ధురం నిక్ఖిపతి చే, ఏవం ధురే నిక్ఖిత్తమత్తస్మిం పన తస్సా పాచిత్తియం సియాతి యోజనా.

౨౩౭౧. యా ¶ పన భిక్ఖునీ ఉపజ్ఝాయం బాలం వా అలజ్జిం వా నానుబన్ధతి, తస్సా, గిలానాయ వా ఆపదాసు వా ఉమ్మత్తికాయ వా నానుబన్ధన్తియా న దోసోతి యోజనా.

౨౩౭౨. అనుపట్ఠానేన హోతీతి ఆహ ‘‘అక్రియం వుత్త’’న్తి.

నవమం.

౨౩౭౩-౫. యా ¶ కాచి భిక్ఖునీ సహజీవినిం సద్ధివిహారినిం వుట్ఠాపేత్వా ఉపసమ్పాదేత్వా తం గహేత్వా అన్తమసో ఛప్పఞ్చయోజనానిపి న గచ్ఛేయ్య న చఞ్ఞం ఆణాపేయ్య ‘‘ఇమం, అయ్యే, గహేత్వా గచ్ఛా’’తి అఞ్ఞఞ్చ న నియోజేయ్య చే, ధురే నిక్ఖిత్తమత్తస్మిం ‘‘న దాని గచ్ఛిస్సామి, అఞ్ఞఞ్చ గహేత్వా గన్తుం న నియోజేస్సామీ’’తి ఉస్సాహే విస్సట్ఠమత్తే తస్సా పాచిత్తియం సియాతి యోజనా.

అన్తరాయస్మిం సతి వా దుతియం అలభన్తియా వా ఆపదాసు వా గిలానాయ వా ఉమ్మత్తికాయ వా న దోసోతి యోజనా.

దసమం.

గబ్భినివగ్గో సత్తమో.

౨౩౭౬. గిహిగతేహి తీహేవాతి అనన్తరే గబ్భినివగ్గే గిహిగతపదయుత్తేహి పఞ్చమఛట్ఠసత్తమేహి తీహేవ సిక్ఖాపదేహి. సదిసానీతి ఇధ వీసతివస్సవచనఞ్చ కుమారిభూతవచనఞ్చ తత్థ ద్వాదసవస్సవచనఞ్చ గిహిగతవచనఞ్చ ఠపేత్వా అవసేసేహి వినిచ్ఛయేహి యథాక్కమం సదిసానేవాతి.

౨౩౭౭. మహూపపదాతి మహా ఉపపదో యాసం సిక్ఖమానానం తా మహూపపదా. ఉపపదం నామ పదానమేవ యుజ్జతి, న అత్థానన్తి ¶ ‘‘యాస’’న్తి అఞ్ఞపదేన సిక్ఖమానాదిపదానం గహణం, సద్దత్థానమభేదోపచారస్స పన ఇచ్ఛితత్తా సిక్ఖమానపదగహితానమేత్థ గహణం వేదితబ్బం, మహాసిక్ఖమానాతి వుత్తం హోతి. ఆదితోతి ఏత్థ ‘‘వుత్తా’’తి సేసో, గబ్భినివగ్గే తిస్సన్నం గిహిగతానం పురిమేసు తతియచతుత్థసిక్ఖాపదేసు ఆగతా ద్వే సిక్ఖమానాతి అత్థో. గిహిగతాయ ‘‘పరిపుణ్ణద్వాదసవస్సా’’తి చ కుమారిభూతాయ ‘‘పరిపుణ్ణవీసతివస్సా’’తి చ వస్సవసేన నానాకరణస్స వుత్తత్తా తాహి ద్వీహి మహాసిక్ఖమానాయ వస్సవసేనేవ నానాకరణం దస్సేతుమాహ ‘‘గతా వీసతివస్సాతి, విఞ్ఞాతబ్బా విభావినా’’తి, అతిక్కన్తవీసతివస్సా మహాసిక్ఖమానా నామ హోతీతి అత్థో.

౨౩౭౮. తా ద్వే మహాసిక్ఖమానా సచే గిహిగతా వా హోన్తు, న చ పురిసగతా వా హోన్తు ¶ , సమ్ముతిఆదిసు కమ్మవాచాయ ‘‘సిక్ఖమానా’’తి వత్తబ్బాతి యోజనా. ఏత్థ చ సమ్ముతి నామ ఞత్తిదుతియాయ కమ్మవాచాయ కాతబ్బాయ సిక్ఖాయ సమ్ముతి చేవ వుట్ఠానసమ్ముతి చ. ఆది-సద్దేన ఉపసమ్పదాకమ్మం గహితం.

౨౩౭౯. ఇమాసం ద్విన్నం సమ్ముతిదానాదీసు ఞత్తియా చ కమ్మవాచాయ చ వత్తబ్బం దస్సేత్వా ఇదాని అవత్తబ్బం దస్సేతుమాహ ‘‘న తా’’తిఆది. తా ఏతా ఉభోపి మహాసిక్ఖమానా ‘‘కుమారిభూతా’’తి వా తథా ‘‘గిహిగతా’’తి వా కమ్మవాచాయ న వత్తబ్బా యస్మా, తస్మా ఏవం వత్తుం న వట్టతీతి యోజనా. ‘‘న వత్తబ్బా’’తి ఇమినా తథా చే కమ్మవాచా వుచ్చేయ్య, తం కమ్మం కుప్పతీతి దీపేతి. ఇధ పన-సద్దో యస్మా-పదత్థోతి తదత్థవసేన యోజనా దస్సితా.

౨౩౮౦. సమ్ముతిన్తి ¶ సిక్ఖమానసమ్ముతిం. దసవస్సాయాతి ఏత్థ ‘‘గిహిగతాయా’’తి సేసో. యథాహ – ‘‘గిహిగతాయ దసవస్సకాలే సిక్ఖాసమ్ముతిం దత్వా ద్వాదసవస్సకాలే ఉపసమ్పదా కాతబ్బా’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౧౧౧౯). సేసాసుపీతి ఏకాదసవస్సకాలే దత్వా తేరసవస్సకాలే కాతబ్బా, ద్వాదస, తేరస, చుద్దస, పన్నరస, సోళస, సత్తరస, అట్ఠారసవస్సకాలే సిక్ఖాసమ్ముతిం దత్వా వీసతివస్సకాలే కాతబ్బాతి ఏవం అట్ఠారసవస్సపరియన్తాసు సేసాసుపి సిక్ఖమానాసు. అయం నయోతి ‘‘సమ్ముతియా దిన్నసంవచ్ఛరతో ఆగామిని దుతియే సంవచ్ఛరే ఉపసమ్పాదేతబ్బా’’తి అయం నయో. తేనేవ వుత్తం ‘‘ఏకాదసవస్సకాలే దత్వా తేరసవస్సకాలే కాతబ్బా’’తిఆది.

౨౩౮౧. ‘‘కుమారిభూతా’’తిపి ‘‘గిహిగతా’’తిపి వత్తుం వట్టతీతి అట్ఠకథాయం వుత్తాతి యోజనా.

౨౩౮౨. యా పన పరిపుణ్ణవీసతివస్సా సామణేరీ ‘‘కుమారిభూతా’’తి వుత్తా, సా కమ్మవాచాయ ‘‘కుమారిభూతా’’ఇచ్చేవ వత్తబ్బా, అఞ్ఞథా పన న వత్తబ్బా ‘‘గిహిగతా’’తి వా ‘‘పురిసన్తరగతా’’తి వా న వత్తబ్బాతి యోజనా. యథాహ ‘‘కుమారిభూతా పన ‘గిహిగతా’తి న వత్తబ్బా, ‘కుమారిభూతా’ఇచ్చేవ వత్తబ్బా’’తి.

౨౩౮౩. ఏతా తు పన తిస్సోపీతి మహాసిక్ఖమానా గిహిగతా, కుమారిభూతాతి వుత్తా పన ¶ ఏతా తిస్సోపి. అపి-సద్దేన గిహిగతా కుమారిభూతా ద్వే సకసకనామేనాపి వత్తుం వట్టన్తీతి దీపేతి. ‘‘కుమారిభూతసిక్ఖమానాయా’’తి పాళియం అవుత్తత్తా న వట్టతీతి కోచి మఞ్ఞేయ్యాతి ¶ ఆహ ‘‘న సంసయో’’తి. తథా వత్తబ్బతాహేతుదస్సనత్థమాహ ‘‘సిక్ఖాసమ్ముతిదానతో’’తి.

పఠమదుతియతతియాని.

౨౩౮౪-౫. యా పన భిక్ఖునీ ఊనద్వాదసవస్సావ ఉపసమ్పదావసేన అపరిపుణ్ణద్వాదసవస్సా ఏవ సయం ఉపజ్ఝాయా హుత్వా పరం సిక్ఖమానం సచే వుట్ఠాపేతి, పుబ్బే వుత్తనయేనేవ గణపరియేసనాదిదుతియానుస్సావనపరియోసానేసు ఆపన్నానం దుక్కటానం అనన్తరం కమ్మవాచానం ఓసానే తతియానుస్సావనాయ య్యతారప్పత్తాయ తస్సా పాచిత్తి పరిదీపితాతి యోజనా.

చతుత్థం.

౨౩౮౬. పఞ్చమేతి ‘‘యా పన భిక్ఖునీ పరిపుణ్ణద్వాదసవస్సా సఙ్ఘేన అసమ్మతా వుట్ఠాపేయ్య, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. ౧౧౪౨) సిక్ఖాపదే. కాయచిత్తవాచాచిత్తకాయవాచాచిత్తవసేన తిసముట్ఠానం. క్రియాక్రియన్తి వుట్ఠాపనం కిరియం, సఙ్ఘసమ్ముతియా అగ్గహణం అకిరియం.

పఞ్చమం.

౨౩౮౭. సఙ్ఘేనాతి భిక్ఖునిసఙ్ఘేన. ఉపపరిక్ఖిత్వాతి అలజ్జిభావాదిం ఉపపరిక్ఖిత్వా. అలం తావాతి ఏత్థ ‘‘తే అయ్యే’’తి సేసో. వారితాతి ఏత్థ ‘‘సాధూతి పటిస్సుణిత్వా’’తి సేసో. ‘‘అలం తావ తే, అయ్యే, ఉపసమ్పాదితేనా’’తి వారితా ‘‘సాధూ’’తి పటిస్సుణిత్వా ఏత్థ ఏతస్మిం పవారణే పచ్ఛా ఖీయతి ‘‘అహమేవ నూన బాలా, అహమేవ నూన అలజ్జినీ’’తిఆదినా అవణ్ణం పకాసేతి, దోసతా పాచిత్తియాపత్తి హోతీతి యోజనా.

౨౩౮౮. ఛన్దదోసాదీహి ¶ కరోన్తియాతి ఏత్థ ‘‘పకతియా’’తి సేసో. పకతియా ఛన్దదోసాదీహి అగతిగమనేహి నివారణం కరోన్తియా సచే ఉజ్ఝాయతి, న దోసోతి యోజనా.

ఛట్ఠం.

౨౩౮౯-౯౦. లద్ధే ¶ చీవరేతి సిక్ఖామానాయ ‘‘సచే మే త్వం, అయ్యే, చీవరం దస్ససి, ఏవాహం తం వుట్ఠాపేస్సామీ’’తి వత్వా యాచితే తస్మిం చీవరే లద్ధే. పచ్ఛాతి చీవరలాభతో పచ్ఛా. అసన్తే అన్తరాయికేతి దసన్నం అన్తరాయానం అఞ్ఞతరస్మిం అన్తరాయే అవిజ్జమానే. వుట్ఠాపేస్సామినాహన్తి అహం తం న సముట్ఠాపేస్సామీతి ధురనిక్ఖేపనే తస్సా పాచిత్తియం హోతీతి యోజనా.

౨౩౯౧. ఇదన్తి ఇదం సిక్ఖాపదం. అవుట్ఠాపనేన అక్రియం.

సత్తమం.

౨౩౯౨. అట్ఠమన్తి ‘‘యా పన భిక్ఖునీ సిక్ఖమానం ‘సచే మం త్వం, అయ్యే, ద్వే వస్సాని అనుబన్ధిస్ససి, ఏవాహం తం వుట్ఠాపేస్సామీ’’తిఆది (పాచి. ౧౧౫౫) సిక్ఖాపదం. నవమేతి ‘‘యా పన భిక్ఖునీ పురిససంసట్ఠం కుమారకసంసట్ఠం చణ్డిం సోకావాసం సిక్ఖమానం వుట్ఠాపేయ్య, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. ౧౧౫౯) వుత్తసిక్ఖాపదే. ‘‘వత్తబ్బం నత్థీ’’తి ఇదం సద్దత్థవిసేసమన్తరేన వినిచ్ఛయస్స సువిఞ్ఞేయ్యత్తా వుత్తం. తేనేవాహ ‘‘ఉత్తానమేవిద’’న్తి.

సద్దత్థో పన ఏవం వేదితబ్బో – పురిససంసట్ఠన్తి పరిపుణ్ణవీసతివస్సేన పురిసేన అననులోమికేన కాయవచీకమ్మేన సంసట్ఠం. కుమారకసంసట్ఠన్తి ఊనవీసతివస్సేన కుమారేన తథేవ సంసట్ఠం. చణ్డిన్తి కోధనం. సోకావాసన్తి సఙ్కేతం కత్వా ¶ ఆగచ్ఛమానా పురిసానం అన్తో సోకం పవేసేతీతి సోకావాసా, తం సోకావాసం. అథ వా ఘరం వియ ఘరసామికా, అయమ్పి పురిససమాగమం అలభమానా సోకం ఆవిసతి, ఇతి యం ఆవిసతి, స్వాస్సా ఆవాసో హోతీతి సోకావాసా. తేనేవస్స పదభాజనే ‘‘సోకావాసా నామ పరేసం దుక్ఖం ఉప్పాదేతి, సోకం ఆవిసతీ’’తి (పాచి. ౧౧౬౦) ద్వేధా అత్థో వుత్తో. పాచిత్తియన్తి ఏవరూపం వుట్ఠాపేన్తియా వుత్తనయేనేవ కమ్మవాచాపరియోసానే ఉపజ్ఝాయాయ పాచిత్తియం.

౨౩౯౩. ‘‘నత్థి అజానన్తియా’’తి పచ్ఛేదో, సిక్ఖమానాయ పురిససంసట్ఠాదిభావం అజానన్తియాతి అత్థో.

అట్ఠమనవమాని.

౨౩౯౪. విజాతమాతరా ¶ వా జనకపితరా వా సామినా పరిగ్గాహకసామినా వా నానుఞ్ఞాతం ఉపసమ్పదత్థాయ అననుఞ్ఞాతం తం సిక్ఖమానం వుట్ఠాపేన్తియా తస్సా పాచిత్తియాపత్తి సియాతి యోజనా.

౨౩౯౫. న భిక్ఖునాతి భిక్ఖునా ద్విక్ఖత్తుం న పుచ్ఛితబ్బం, సకిమేవ పుచ్ఛితబ్బన్తి వుత్తం హోతి. యథాహ ‘‘భిక్ఖునీహి ద్విక్ఖత్తుం ఆపుచ్ఛితబ్బం పబ్బజ్జాకాలే చ ఉపసమ్పదాకాలే చ, భిక్ఖూనం పన సకిం ఆపుచ్ఛితేపి వట్టతీ’’తి (పాచి. అట్ఠ. ౧౧౬౨).

౨౩౯౬-౭. అత్థితన్తి అత్థిభావం. చతూహి సముట్ఠాతి, చత్తారి వా సముట్ఠానాని ఏతస్సాతి చతుసముట్ఠానం. కతమేహి చతూహి సముట్ఠాతీతి ఆహ ‘‘వాచతో…పే… కాయవాచాదితోపి చా’’తి. కథం వాచాదీహి చతూహి సముట్ఠాతి? అబ్భానకమ్మాదీసు కేనచిదేవ కరణీయేన ఖణ్డసీమాయం నిసిన్నా ¶ ‘‘పక్కోసథ సిక్ఖమానం, ఇధేవ నం ఉపసమ్పాదేస్సామా’’తి ఉపసమ్పాదేతి, ఏవం వాచతో సముట్ఠాతి. ‘‘ఉపస్సయతో పట్ఠాయ ఉపసమ్పాదేస్సామీ’’తి వత్వా ఖణ్డసీమం గచ్ఛన్తియా కాయవాచతో సముట్ఠాతి. ద్వీసుపి ఠానేసు పణ్ణత్తిం జానిత్వా వీతిక్కమం కరోన్తియా వాచాచిత్తతో, కాయవాచాచిత్తతో చ సముట్ఠాతి. ఉపసమ్పాదనం క్రియం, అనాపుచ్ఛనం అక్రియం.

దసమం.

౨౩౯౮. ఏత్థ ఇమస్మిం సాసనే యా భిక్ఖునీ పారివాసికేన ఛన్దదానేన సిక్ఖమానం సచే వుట్ఠాపేతి, తస్సా పాచిత్తియం సియాతి యోజనా. తత్థ పారివాసికేన ఛన్దదానేనాతి చతుబ్బిధం పారివాసియం పరిసపారివాసియం, రత్తిపారివాసియం, ఛన్దపారివాసియం, అజ్ఝాసయపారివాసియన్తి.

తత్థ పరిసపారివాసియం నామ భిక్ఖూ కేనచిదేవ కరణీయేన సన్నిపతితా హోన్తి, అథ మేఘో వా ఉట్ఠహతి, ఉస్సారణా వా కరీయతి, మనుస్సా వా అజ్ఝోత్థరన్తా ఆగచ్ఛన్తి, భిక్ఖూ ‘‘అనోకాసో అయం, అఞ్ఞత్ర గచ్ఛామా’’తి ఛన్దం అవిస్సజ్జేత్వావ ఉట్ఠహన్తి. ఇదం పరిసపారివాసియం. కిఞ్చాపి పరిసపారివాసియం, ఛన్దస్స పన అవిస్సట్ఠత్తా కమ్మం కాతుం వట్టతి.

పున ¶ భిక్ఖూ ‘‘ఉపోసథాదీని కరిస్సామా’’తి రత్తిం సన్నిపతిత్వా ‘‘యావ సబ్బే సన్నిపతన్తి, తావ ధమ్మం సుణిస్సామా’’తి ఏకం అజ్ఝేసన్తి, తస్మిం ధమ్మకథం కథేన్తేయేవ అరుణో ఉగ్గచ్ఛతి. సచే ‘‘చాతుద్దసికం ఉపోసథం కరిస్సామా’’తి నిసిన్నా, ‘‘పన్నరసో’’తి కాతుం వట్టతి. సచే పన్నరసికం కాతుం ¶ నిసిన్నా, పాటిపదే అనుపోసథే ఉపోసథం కాతుం న వట్టతి. అఞ్ఞం పన సఙ్ఘకిచ్చం కాతుం వట్టతి. ఇదం పన రత్తిపారివాసియం నామ.

పున భిక్ఖూ ‘‘కిఞ్చిదేవ అబ్భానాదిసఙ్ఘకమ్మం కరిస్సామా’’తి నిసిన్నా హోన్తి, తత్రేకో నక్ఖత్తపాఠకో భిక్ఖు ఏవం వదతి ‘‘అజ్జ నక్ఖత్తం దారుణం, మా ఇదం కమ్మం కరోథా’’తి, తే తస్స వచనేన ఛన్దం విస్సజ్జేత్వా తత్థేవ నిసిన్నా హోన్తి, అథఞ్ఞో ఆగన్త్వా –

‘‘నక్ఖత్తం పటిమానేన్తం, అత్థో బాలం ఉపచ్చగా’’తి. (జా. ౧.౧.౪౯) –

వత్వా ‘‘కిం నక్ఖత్తేన, కరోథా’’తి వదతి. ఇదం ఛన్దపారివాసియఞ్చేవ అజ్ఝాసయపారివాసియఞ్చ. ఏతస్మిం పారివాసియే పున ఛన్దపారిసుద్ధిం అనాహరిత్వా కమ్మం కాతుం న వట్టతి. ఇదం సన్ధాయ వుత్తం ‘‘పారివాసికేన ఛన్దదానేనా’’తి.

పాచిత్తియం సియాతి ఏవం వుట్ఠాపేన్తియా వుత్తనయేనేవ కమ్మవాచాపరియోసానే పాచిత్తియం సియాతి అత్థో.

౨౩౯౯. ఛన్దం అవిహాయ వా అవిస్సజ్జేత్వావ అవుట్ఠితాయ పరిసాయ తు యథానిసిన్నాయ పరిసాయ వుట్ఠాపేన్తియా అనాపత్తీతి యోజనా. వా-సద్దో ఏవకారత్థో.

ఏకాదసమం.

౨౪౦౦. ద్వాదసేతి ‘‘యా పన భిక్ఖునీ అనువస్సం వుట్ఠాపేయ్య, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. ౧౧౭౧) సిక్ఖాపదే. తేరసేతి ‘‘యా పన భిక్ఖునీ ఏకం వస్సం ద్వే వుట్ఠాపేయ్య, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. ౧౧౭౫) సిక్ఖాపదే.

ద్వాదసమతేరసమాని.

కుమారిభూతవగ్గో అట్ఠమో.

౨౪౦౧. అగిలానాతి ¶ ¶ ఛత్తుపాహనేన వూపసమేతబ్బరోగరహితా. యథాహ ‘‘అగిలానా నామ యస్సా వినా ఛత్తుపాహనా ఫాసు హోతీ’’తి. ఛత్తఞ్చ ఉపాహనా చ ఛత్తుపాహనం. తత్థ ఛత్తం వుత్తలక్ఖణం, ఉపాహనా వక్ఖమానలక్ఖణా. ధారేయ్యాతి ఉభయం ఏకతో ధారేయ్య. విసుం ధారేన్తియా హి దుక్కటం వక్ఖతి.

౨౪౦౨. దివసన్తి అచ్చన్తసంయోగే ఉపయోగవచనం. సచే ధారేతీతి యోజనా.

౨౪౦౩. కద్దమాదీనీతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన మహావాలుకాదీనం గహణం.

౨౪౦౪. సచే గచ్ఛతీతి సమ్బన్ధో. దిస్వా గచ్ఛాదికన్తి ఛత్తే లగ్గనయోగ్గం నీచతరం గచ్ఛాదికం దిస్వా. ఆది-సద్దేన గుమ్బాదీనం గహణం. దుక్కటన్తి ఉపాహనమత్తస్సేవ ధారణే దుక్కటం.

౨౪౦౫. అపనామేత్వాతి సీసతో అపనామేత్వా. ఓముఞ్చిత్వాతి పాదతో ఓముఞ్చిత్వా. హోతి పాచిత్తియన్తి పున పాచిత్తియం హోతి.

౨౪౦౬. పయోగగణనాయేవాతి ఛత్తుపాహనస్స అపనేత్వా అపనేత్వా ఏకతో ధారణపయోగగణనాయ. తికపాచిత్తియం వుత్తన్తి ‘‘అగిలానా అగిలానసఞ్ఞా, వేమతికా, గిలానసఞ్ఞా ఛత్తుపాహనం ధారేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి (పాచి. ౧౧౮౧) ఏవం తికపాచిత్తియం వుత్తం. ‘‘గిలానా అగిలానసఞ్ఞా, గిలానా వేమతికా, ఛత్తుపాహనం ధారేతి, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పాచి. ౧౧౮౨) ఏవం ద్వికదుక్కటం తథేవ వుత్తన్తి సమ్బన్ధో.

౨౪౦౭. యత్థ ¶ భిక్ఖూ వా భిక్ఖునియో వా నివసన్తి, తస్మిం ఆరామే వా ఉపచారే వా అపరిక్ఖిత్తస్స ఆరామస్స ఉపచారే వా. ఆపదాసూతి రట్ఠభేదాదిఆపదాసు.

పఠమం.

౨౪౦౮. భిక్ఖునియాతి ఏత్థ ‘‘అగిలానాయా’’తి సేసో, పాదేన గన్తుం సమత్థాయ అగిలానాయ ¶ భిక్ఖునియాతి అత్థో. యథాహ ‘‘అగిలానా నామ సక్కోతి పదసా గన్తు’’న్తి (పాచి. ౧౧౮౭). యానం నామ రథాది, తం హేట్ఠా వుత్తసరూపమేవ.

౨౪౦౯. ఆపదాసూతి రట్ఠభేదాదిఆపదాసు. ఛత్తుపాహనసిక్ఖాపదే ఆరామే, ఆరామూపచారే చ అనాపత్తి వుత్తా, ఇధ తథా అవుత్తత్తా సబ్బత్థాపి ఆపత్తియేవ వేదితబ్బా.

దుతియం.

౨౪౧౦. ‘‘యం కిఞ్చిపి కటూపియ’’న్తి ఇదం ‘‘సఙ్ఘాణి’’న్తి ఏతస్స అత్థపదం. యథాహ – ‘‘సఙ్ఘాణి నామ యా కాచి కటూపగా’’తి. సఙ్ఘాణి నామ మేఖలాదికటిపిళన్ధనం. కటూపియన్తి కటిప్పదేసోపగం.

౨౪౧౨. కటిసుత్తం నామ కటియం పిళన్ధనరజ్జుసుత్తకం.

౨౪౧౩. ఇధ ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే చిత్తం అకుసలం, ఇదం పన సిక్ఖాపదం లోకవజ్జం, ఇతి ఇదం ఉభయమేవ విసేసతా పురిమసిక్ఖాపదతో ఇమస్స నానాకరణం.

తతియం.

౨౪౧౪. సీసూపగాదిసు ¶ యం కిఞ్చి సచే యా ధారేతి, తస్సా తస్స వత్థుస్స గణనాయ ఆపత్తియో సియున్తి యోజనా. సీసం ఉపగచ్ఛతీతి సీసూపగం, సీసే పిళన్ధనారహన్తి అత్థో. ఆది-సద్దేన గీవూపగాదీనం గహణం. యథాహ – ‘‘ఇత్థాలఙ్కారో నామ సీసూపగో గీవూపగో హత్థూపగో పాదూపగో కటూపగో’’తి.

౨౪౧౫. న చ దోసోతి యోజనా. ‘‘సదిసన్తి పరిదీపిత’’న్తి వత్తబ్బే ఇతి-సద్దో లుత్తనిద్దిట్ఠో.

చతుత్థం.

౨౪౧౬. యేన ¶ కేనచి గన్ధేనాతి చన్దనతగరాదినా యేన కేనచి గన్ధకక్కేన. సవణ్ణావణ్ణకేన చాతి వణ్ణేన సహ వత్తతీతి సవణ్ణకం, హలిద్దికక్కాది, నత్థి ఏతస్స ఉబ్బట్టనపచ్చయా దిస్సమానో వణ్ణవిసేసోతి అవణ్ణకం, సాసపకక్కాది, సవణ్ణకఞ్చ అవణ్ణకఞ్చ సవణ్ణావణ్ణకం, తేన సవణ్ణావణ్ణకేన చ. ఉబ్బట్టేత్వా న్హాయన్తియా న్హానోసానే పాచిత్తియాపత్తి పకాసితాతి యోజనా.

౨౪౧౭. సబ్బపయోగేతి సబ్బస్మిం పుబ్బపయోగే. ఆబాధపచ్చయాతి దద్దుకుట్ఠాదిరోగపచ్చయా.

౨౪౧౮. ఛట్ఠన్తి ‘‘యా పన భిక్ఖునీ వాసితకేన పిఞ్ఞాకేన నహాయేయ్య, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి. ౧౨౦౩) సిక్ఖాపదం.

పఞ్చమఛట్ఠాని.

౨౪౧౯. యా పన భిక్ఖునీ అఞ్ఞాయ భిక్ఖునియా సచే ఉబ్బట్టాపేయ్య వా సమ్బాహాపేయ్య వా, తస్సా భిక్ఖునియా తథా పాచిత్తియాపత్తి హోతీతి యోజనా.

౨౪౨౦. ఏత్థ ¶ ఇమస్మిం ఉబ్బట్టనే, సమ్బాహనే చ హత్థం అమోచేత్వా ఉబ్బట్టనే ఏకా ఆపత్తి సియా, హత్థం మోచేత్వా మోచేత్వా ఉబ్బట్టనే పయోగగణనాయ సియాతి యోజనా.

౨౪౨౧. ఆపదాసూతి చోరభయాదీహి సరీరకమ్పనాదీసు. గిలానాయాతి అన్తమసో మగ్గగమనపరిస్సమేనాపి ఆబాధికాయ.

౨౪౨౨. అట్ఠమసిక్ఖాపదే ‘‘సిక్ఖమానాయా’’తి చ నవమసిక్ఖాపదే ‘‘సామణేరియా’’తి చ దసమసిక్ఖాపదే ‘‘గిహినియా’’తి చ విసేసం వజ్జేత్వా అవసేసవినిచ్ఛయో సత్తమేనేవ సమానోతి దస్సేతుమాహ ‘‘అట్ఠమాదీని తీణిపీ’’తి.

సత్తమట్ఠమనవమదసమాని.

౨౪౨౩. అన్తోఉపచారస్మిన్తి ¶ ద్వాదసరతనబ్భన్తరే. ‘‘భిక్ఖుస్స పురతో’’తి ఇదం ఉపలక్ఖణం. తస్మా పురతో వా హోతు పచ్ఛతో వా పస్సతో వా, సమన్తతో ద్వాదసరతనబ్భన్తరేతి నిదస్సనపదమేతం. ఛమాయపీతి అనన్తరహితాయ భూమియాపి. యా నిసీదేయ్యాతి సమ్బన్ధో. న వట్టతి పాచిత్తియాపత్తి హోతీతి అత్థో.

౨౪౨౪. తికపాచిత్తియం వుత్తన్తి అనాపుచ్ఛితే అనాపుచ్ఛితసఞ్ఞా, వేమతికా, ఆపుచ్ఛితసఞ్ఞాతి తీసు వికప్పేసు పాచిత్తియత్తయం వుత్తం. ఆపుచ్ఛితే అనాపుచ్ఛితసఞ్ఞా, వేమతికా వా భిక్ఖుస్స పురతో నిసీదేయ్యాతి వికప్పద్వయే దుక్కటద్వయం హోతి. ఆపదాసూతి రట్ఠభేదాదిఆపదాసు. ఆపుచ్ఛితుఞ్చ ఠాతుఞ్చ అసక్కోన్తియా గిలానాయ.

౨౪౨౫. నిపజ్జనం క్రియం. అనాపుచ్ఛనం అక్రియం.

ఏకాదసమం.

౨౪౨౬. ఓకాసో ¶ కతో యేన సో ఓకాసకతో, న ఓకాసకతో అనోకాసకతో, తం, అకతోకాసన్తి అత్థో, ‘‘అసుకస్మిం నామ ఠానే పుచ్ఛామీ’’తి అత్తనా పుచ్ఛితబ్బవినయాదీనం నామం గహేత్వా ఓకాసం కారాపనకాలే అధివాసనవసేన అకతోకాసన్తి వుత్తం హోతి. దోసతాతి పాచిత్తియాపత్తి. ఏకస్మిం పిటకే ఓకాసం కారాపేత్వా అఞ్ఞస్మిం పిటకే పఞ్హం పుచ్ఛన్తియాపి పాచిత్తియం హోతీతి దస్సేతుమాహ ‘‘వినయే చా’’తిఆది.

పుచ్ఛన్తియాపి చాతి ఏత్థ పి-సద్దేన ‘‘అభిధమ్మం పుచ్ఛన్తియాపీ’’తి ఇదఞ్చ అనుత్తసముచ్చయత్థేన చ-సద్దేన ‘‘సుత్తన్తే ఓకాసం కారాపేత్వా వినయం వా అభిధమ్మం వా పుచ్ఛతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్స. అభిధమ్మే ఓకాసం కారాపేత్వా సుత్తన్తం వా వినయం వా పుచ్ఛతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తి ఇదఞ్చ సఙ్గహితం.

౨౪౨౭. అనోదిస్సాతి ‘‘అసుకస్మిం నామ పుచ్ఛామీ’’తి ఏవం అనియమేత్వా కేవలం ‘‘పుచ్ఛితబ్బం అత్థి, పుచ్ఛామి అయ్యా’’తి ఏవం వత్వా.

ద్వాదసమం.

౨౪౨౮-౯. సంకచ్చికన్తి ¶ థనవేఠనచీవరం, తం పన పారుపన్తియా అధక్ఖకం ఉబ్భనాభిమణ్డలం పటిచ్ఛాదేన్తియా పారుపితబ్బం. తేనాహ మాతికట్ఠకథాయం ‘‘అసంకచ్చికాతి అధక్ఖకఉబ్భనాభిమణ్డలసఙ్ఖాతస్స సరీరస్స పటిచ్ఛాదనత్థం అనుఞ్ఞాతసంకచ్చికచీవరరహితా’’తి (కఙ్ఖా. అట్ఠ. అసంకచ్చికసిక్ఖాపదవణ్ణనా). ‘‘సంకచ్చికాయ పమాణం తిరియం దియడ్ఢహత్థన్తి పోరాణగణ్ఠిపదే వుత్త’’న్తి (వజిర. టీ. పాచిత్తియ ౧౨౨౪-౧౨౨౬) వజిరబుద్ధిత్థేరో. పరిక్ఖేపోక్కమేతి పరిక్ఖేపస్స అన్తోపవేసనే. ఉపచారోక్కమేపీతి ¶ అపరిక్ఖిత్తస్స గామస్స దుతియలేడ్డుపాతబ్భన్తరపవేసనేపి. ఏత్థాతి ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే. ఏసేవ నయోతి ‘‘పఠమే పాదే దుక్కటం, దుతియే పాచిత్తియ’’న్తి యథావుత్తోయేవ నయో మతో విఞ్ఞాతోతి అత్థో.

౨౪౩౦. ఆపదాసుపీతి మహగ్ఘం హోతి సంకచ్చికం, పారుపిత్వా గచ్ఛన్తియా చ ఉపద్దవో ఉప్పజ్జతి, ఏవరూపాసు ఆపదాసు అనాపత్తి.

౨౪౩౧. సేసన్తి ఇధ సరూపతో అదస్సితఞ్చ. వుత్తనయేనేవాతి మాతికాపదభాజనాదీసు వుత్తనయేనేవ. సునిపుణస్మిం ధమ్మజాతం, అత్థజాతఞ్చ విభావేతి వివిధేనాకారేన పకాసేతీతి విభావీ, తేన విభావినా.

తేరసమం.

ఛత్తుపాహనవగ్గో నవమో.

ఏవం నవహి వగ్గేహి భిక్ఖునీనం భిక్ఖూహి అసాధారణాని ఛన్నవుతి సిక్ఖాపదాని దస్సేత్వా ఇతో పరేసు ముసావాదవగ్గాదీసు సత్తసు వగ్గేసు భిక్ఖూహి సాధారణసిక్ఖాపదాని భిక్ఖుపాతిమోక్ఖవినిచ్ఛయకథాయ వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బానీతి తాని ఇధ న దస్సితాని.

సబ్బానేవ భిక్ఖునీనం ఖుద్దకేసు ఛన్నవుతి, భిక్ఖూనం ద్వేనవుతీతి అట్ఠాసీతిసతం సిక్ఖాపదాని. తతో పరం సకలం భిక్ఖునివగ్గం, పరమ్పరభోజనం, అనతిరిత్తభోజనం, అనతిరిత్తేన అభిహట్ఠుం పవారణం, పణీతభోజనవిఞ్ఞత్తి, అచేలకసిక్ఖాపదం, దుట్ఠుల్లపఅచ్ఛాదనం, ఊనవీసతివస్సఉపసమ్పాదనం, మాతుగామేన సద్ధిం సంవిధాయ అద్ధానగమనం, రాజన్తేపురప్పవేసనం ¶ , సన్తం ¶ భిక్ఖుం అనాపుచ్ఛా వికాలే గామప్పవేసనం, నిసీదనం, వస్సికసాటికన్తి ఇమాని బావీసతి సిక్ఖాపదాని అపనేత్వా సేసాని సతఞ్చ ఛసట్ఠి చ సిక్ఖాపదాని భిక్ఖునిపాతిమోక్ఖుద్దేసమగ్గేన ఉద్దిట్ఠానీతి వేదితబ్బాని.

తత్రాయం సఙ్ఖేపతో అసాధారణసిక్ఖాపదేసు సముట్ఠానవినిచ్ఛయో – గిరగ్గసమజ్జా, చిత్తాగారసిక్ఖాపదం, సఙ్ఘాణి, ఇత్థాలఙ్కారో, గన్ధవణ్ణకో, వాసితకపిఞ్ఞాకో, భిక్ఖునిఆదీహి ఉమ్మద్దనపరిమద్దనానీతి ఇమాని దస సిక్ఖాపదాని అచిత్తకాని, లోకవజ్జాని, అకుసలచిత్తాని. అయం పనేత్థ అధిప్పాయో – వినాపి చిత్తేన ఆపజ్జితబ్బత్తా అచిత్తకాని, చిత్తే పన సతి అకుసలేనేవ ఆపజ్జితబ్బత్తా లోకవజ్జాని చేవ అకుసలచిత్తాని చ. అవసేసాని అచిత్తకాని పణ్ణత్తివజ్జానేవ. చోరివుట్ఠాపనం, గామన్తరం, ఆరామసిక్ఖాపదం, గబ్భినివగ్గే ఆదితో పట్ఠాయ సత్త, కుమారిభూతవగ్గే ఆదితో పట్ఠాయ పఞ్చ, పురిససంసట్ఠం, పారివాసియఛన్దదానం, అనువస్సవుట్ఠాపనం, ఏకన్తరికవుట్ఠాపనన్తి ఇమాని ఏకూనవీసతి సిక్ఖాపదాని సచిత్తకాని, పణ్ణత్తివజ్జాని. అవసేసాని సచిత్తకాని లోకవజ్జానేవాతి.

ఇతి వినయత్థసారసన్దీపనియా వినయవినిచ్ఛయవణ్ణనాయ

పాచిత్తియకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.

పాటిదేసనీయకథావణ్ణనా

౨౪౩౨. ఏవం పాచిత్తియవినిచ్ఛయం దస్సేత్వా ఇదాని పాటిదేసనీయం దస్సేతుమాహ ‘‘అగిలానా’’తిఆది. యా పన భిక్ఖునీ ¶ అగిలానా సయం అత్తనా విఞ్ఞత్తియా లద్ధం సప్పిం సచే ‘‘భుఞ్జిస్సామీ’’తి గణ్హతి, తస్సా ఏవం గహణే దుక్కటం పరిదీపితన్తి యోజనా. తత్థ యస్సా వినా సప్పినా ఫాసు హోతి, సా అగిలానా నామ. సప్పిన్తి పుబ్బే వుత్తవినిచ్ఛయం పాళిఆగతం గోసప్పిఆదికమేవ.

౨౪౩౩. తిపాటిదేసనీయన్తి అగిలానా అగిలానసఞ్ఞా, వేమతికా, గిలానసఞ్ఞాతి తీసు ¶ వికప్పేసు తీణి పాటిదేసనీయాని. గిలానా ద్వికదుక్కటన్తి గిలానాయ ద్వికదుక్కటం. గిలానా అగిలానసఞ్ఞా, వేమతికా వాతి ద్వీసు వికప్పేసు ద్వే దుక్కటాని.

౨౪౩౪-౫. గిలానా హుత్వా సప్పిం విఞ్ఞాపేత్వా పచ్ఛా వూపసన్తగేలఞ్ఞా హుత్వా సేవన్తియా పరిభుఞ్జన్తియాపి చ గిలానాయ అవసేసం పరిభుఞ్జన్తియా వా ఞాతకాదితో ఞాతకపవారితట్ఠానతో విఞ్ఞత్తం భుఞ్జన్తియా వా అఞ్ఞస్సత్థాయ విఞ్ఞత్తం పరిభుఞ్జన్తియా వా అత్తనో ధనేన గహితం భుఞ్జన్తియా వా ఉమ్మత్తికాయ వా అనాపత్తీతి యోజనా.

పఠమం.

౨౪౩౬. సేసేసు దుతియాదీసూతి ‘‘యా పన భిక్ఖునీ అగిలానా తేలం…పే… మధుం…పే… ఫాణితం…పే… మచ్ఛం…పే… మంసం…పే… ఖీరం…పే… దధిం విఞ్ఞాపేత్వా భుఞ్జేయ్య, పటిదేసేతబ్బం తాయ భిక్ఖునియా గారయ్హం అయ్యే ధమ్మం ఆపజ్జిం అసప్పాయం పాటిదేసనీయం, తం పటిదేసేమీ’’తి (పాచి. ౧౨౩౬) ఏవం దుతియాదీసు సత్తసు పాటిదేసనీయేసు. నత్థి కాచి విసేసతాతి తేలాదిపదాని వినా అఞ్ఞో కోచి విసేసో నత్థీతి అత్థో.

౨౪౩౭. పాళియం ¶ అనాగతేసు సబ్బేసు సప్పిఆదీసు అట్ఠసు అఞ్ఞతరం విఞ్ఞాపేత్వా భుఞ్జన్తియాపి దుక్కటన్తి యోజనా.

ఇతి వినయత్థసారసన్దీపనియా వినయవినిచ్ఛయవణ్ణనాయ

పాటిదేసనీయకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.

సిక్ఖాకరణీయకథావణ్ణనా

౨౪౩౮. పాటిదేసనీయానన్తరం ఉద్దిట్ఠాని పఞ్చసత్తతి సేఖియాని మహావిభఙ్గే వుత్తవినిచ్ఛయానేవాతి తదేవ అతిదిసన్తో ఆహ ‘‘సేఖియా పన యే ధమ్మా’’తిఆది. యే పన పఞ్చసత్తతి ¶ సేఖియా ధమ్మా పాటిదేసనీయానన్తరం ఉద్దిట్ఠా, తేసం అత్థవినిచ్ఛయో మహావిభఙ్గే వుత్తోవాతి యోజనా, అత్థికేహి తతోవ గహేతబ్బో, న పున ఇధ దస్సేస్సామీతి అధిప్పాయో.

ఇతి వినయత్థసారసన్దీపనియా వినయవినిచ్ఛయవణ్ణనాయ

సిక్ఖాకరణీయకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.

౨౪౩౯-౪౦. సవిభఙ్గానం ఉభతోవిభఙ్గసహితానం ఉభతోపాతిమోక్ఖానం భిక్ఖూనం, భిక్ఖునీనఞ్చ పాతిమోక్ఖానం అట్ఠకథాసారో సబ్బట్ఠకథానం సారభూతో యో సో అత్థో విసేసతో సమన్తపాసాదికాయం వుత్తో. తం సబ్బం సారభూతం అత్థం సమాదాయ యో వినయస్సవినిచ్ఛయో భిక్ఖూనం, భిక్ఖునీనఞ్చ హితత్థాయ మయా కతో విరచితోతి సమ్బన్ధో.

౨౪౪౧. నో అమ్హాకం పటిభాణజం పటిభాణతో జాతం ఇమం తు ఇమం వినయవినిచ్ఛయం పన యే జన్తునో సత్తా సుణన్తి ¶ , తే జన్తునో జనస్స సత్తలోకస్స హితే అధిసీలసిక్ఖాపకాసకత్తా ఉపకారకే సుమతస్స సోభణన్తి బుద్ధాదీహి మతస్స, సోభణేహి వా బుద్ధాదీహి మతస్స పటివిద్ధస్స అమతమహానిబ్బానస్స అయనే అఞ్జసభూతే జనస్స తాయనే కాయికవాచసికవీతిక్కమపటిపక్ఖత్తా అపాయభయనివారణట్ఠేన తాణభూతే వినయే వినయపిటకే పకతఞ్ఞునో యథాసభావం జానన్తా తఞ్ఞునో భవన్తి తం తం కప్పియాకప్పియం సేవితబ్బాసేవితబ్బం జానన్తా భవన్తేవాతి అత్థో.

౨౪౪౨. బహవో సారభూతా నయా ఏత్థాతి బహుసారనయో, తస్మిం బహుసారనయే. పరమే ఉత్తమే వినయే వినయపిటకే విసారదతం వేసారజ్జం అసంహీరఞాణం అభిపత్థయతా విసేసతో ఇచ్ఛన్తేన బుద్ధిమతా ఞాణాతిసయమన్తేన యతినా సబ్బకాలం తివిధసిక్ఖాపరిపూరణే అసిథిలపవత్తసమ్మావాయామేన భిక్ఖునా ఇమస్మిం వినయవినిచ్ఛయే పరమా ఉత్తరితరా మహతీ ఆదరతా కరణీయతమా విసేసేన కాతబ్బాయేవాతి అత్థో.

౨౪౪౩. ఇచ్చేవం సీలవిసుద్ధిసాధనే వినయపిటకే వేసారజ్జహేతుతాయ ఇమస్స వినయవినిచ్ఛయస్స సీలవిసుద్ధిఆదిసత్తవిసుద్ధిపరమ్పరాయ అధిగన్తబ్బస్స అమతమహానిబ్బానస్స పత్తియాపి మూలభూతతం దస్సేతుమాహ ‘‘అవగచ్ఛతీ’’తిఆది.

యో ¶ పన భిక్ఖు అత్థయుత్తం మహతా పయోజనత్థేన, అభిధేయ్యత్థేన చ సమన్నాగతం ఇమం వినయస్సవినిచ్ఛయం అవగచ్ఛతి అవేచ్చ యాథావతో జానాతి, సో అపరమ్పరం మరణాభావా అమరం జరాయాభావా అజరం రాగాదికిలేసరజపటిపక్ఖత్తా అరజం అనేకప్పకారరోగానం అప్పవత్తిహేతుత్తా అరుజం సన్తిపదం సబ్బకిలేసదరథపరిళాహానం వూపసమహేతుత్తా ¶ సన్తిసఙ్ఖాతం నిబ్బానపదం అధిగచ్ఛతి సీలవిసుద్ధిఆదిసత్తవిసుద్ధిపరమ్పరాయ గన్త్వా పటివిజ్ఝతీతి యోజనా.

ఇతి వినయత్థసారసన్దీపనియా వినయవినిచ్ఛయవణ్ణనాయ

భిక్ఖునివిభఙ్గకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.

ఖన్ధకకథా

మహావగ్గో

మహాఖన్ధకకథా

పబ్బజ్జాకథావణ్ణనా

౨౪౪౪. ఇచ్చేవం ¶ ¶ నాతిసఙ్ఖేపవిత్థారవసేన విభఙ్గద్వయే, తదట్ఠకథాయ చ ఆగతం వినిచ్ఛయం దస్సేత్వా ఇదాని ఖన్ధకాగతం వినిచ్ఛయం దస్సేతుమారభన్తో ఆహ ‘‘సీలక్ఖన్ధాదీ’’తిఆది. తత్థ సీలక్ఖన్ధాదియుత్తేనాతి సీలసమాధిపఞ్ఞావిముత్తివిముత్తిఞాణదస్సనసఙ్ఖాతేహి పఞ్చహి ఖన్ధేహి గుణరాసీహి యుత్తేన సమన్నాగతేన. సుభక్ఖన్ధేనాతి సువణ్ణాలిఙ్గసదిసవట్టక్ఖన్ధతాయ సుభో సున్దరో ఖన్ధో ఏతస్సాతి సుభక్ఖన్ధో, భగవా, తేన. ఇమినా బాత్తింసలక్ఖణానమేకదేసభూతస్స సమవట్టక్ఖన్ధతాలక్ఖణస్స పరిదీపకేన వచనేన లక్ఖణాహారనయేన బాత్తింసలక్ఖణాదికా సబ్బాపి రూపకాయసిరీ సన్దస్సితాతి వేదితబ్బా.

ఖన్ధకేతి ఖన్ధానం సమూహో ఖన్ధకో, ఖన్ధానం వా కాయనతో దీపనతో ఖన్ధకో. ‘‘ఖన్ధా’’తి చేత్థ పబ్బజ్జూపసమ్పదాదివినయకమ్మసఙ్ఖాతా, చారిత్తవారిత్తసిక్ఖాపదసఙ్ఖాతా చ పఞ్ఞత్తియో అధిప్పేతా. పబ్బజ్జాదీని హి భగవతా పఞ్ఞత్తత్తా ‘‘పఞ్ఞత్తియో’’తి వుచ్చన్తి. పఞ్ఞత్తియఞ్చ ఖన్ధ-సద్దో దిస్సతి ‘‘దారుక్ఖన్ధో (సం. ని. ౪.౨౪౧) అగ్గిక్ఖన్ధో (పటి. మ. ౧.౧౧౬) ఉదకక్ఖన్ధో’’తిఆదీసు (అ. ని. ౬.౩౭) వియ. అపిచ భాగరాసత్థతా ¶ చేత్థ యుజ్జతియేవ తాసం పఞ్ఞత్తీనం భాగసో, రాసితో చ విభత్తత్తా. తస్మిం ఖన్ధకే. పి-సద్దో వుత్తాపేక్ఖాయ పఞ్చసతికసత్తసతికక్ఖన్ధకే ద్వే వజ్జేత్వా ¶ పబ్బజ్జక్ఖన్ధకాదికే భిక్ఖునిఖన్ధకపరియోసానే వీసతివిధే ఖన్ధకే వుత్తవినిచ్ఛయస్స ఇధ వక్ఖమానత్తా. తదేవ సన్ధాయాహ ‘‘ఖన్ధకేపి పవక్ఖామి, సమాసేన వినిచ్ఛయ’’న్తి.

౨౪౪౫. ‘‘మాతరా పితరా’’తి ఇమినా జనకాయేవ అధిప్పేతా. ‘‘భణ్డుకమ్మం, సమణకరణం, పబ్బాజనన్తి చ పరియాయ-సద్దా’’తి ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, సఙ్ఘం అపలోకేతుం భణ్డుకమ్మాయా’’తి (మహావ. ౯౮) ఇమిస్సా పాళియా అట్ఠకథాయ (మహావ. అట్ఠ. ౯౮) వుత్తం. ఆపుచ్ఛిత్వాతి ఏత్థ ‘‘సఙ్ఘ’’న్తి సేసో.

౨౪౪౬. వావటోతి పసుతో, యుత్తపయుత్తోతి అత్థో. ‘‘పబ్బాజేత్వా ఆనయ ఇతి చా’’తి పదచ్ఛేదో. ఏత్థ చ తిధా పబ్బాజనం వేదితబ్బం కేసచ్ఛేదనం, కాసాయఅచ్ఛాదనం, సరణదానన్తి, ఇమాని తీణి కరోన్తో ‘‘పబ్బాజేతీ’’తి వుచ్చతి. తేసు ఏకం, ద్వే వాపి కరోన్తో తథా వోహరీయతియేవ. తస్మా ‘‘పబ్బాజేత్వానయా’’తి ఇమినా కేసే ఛిన్దిత్వా కాసాయాని అచ్ఛాదేత్వా ఆనేహీతి అయమత్థో దీపితోతి దట్ఠబ్బో.

౨౪౪౭. అవుత్తోతి ఉపజ్ఝాయేన అనుయ్యోజితో. సో దహరో సచే తం సయమేవ కేసచ్ఛేదనకాసాయచ్ఛాదనేహి పబ్బాజేతి, వట్టతీతి యోజనా.

౨౪౪౮. తత్థాతి అత్తనో సమీపే. ఖణ్డసీమం నేత్వాతి భణ్డుకమ్మారోచనపరిహారత్థం వుత్తం. తేన సభిక్ఖుకే విహారే అఞ్ఞమ్పి భిక్ఖుం ‘‘ఏతస్స కేసే ఛిన్దా’’తి వత్తుం న వట్టతి. పబ్బాజేత్వాతి కేసచ్ఛేదనం సన్ధాయ వదతి.

౨౪౫౦. ‘‘పురిసం ¶ భిక్ఖుతో అఞ్ఞో, పబ్బాజేతి న వట్టతీ’’తి ఇదం సరణదానం సన్ధాయ వుత్తం. తేనేవాహ ‘‘సామణేరో’’తిఆది.

౨౪౫౧. ఉభిన్నమ్పి థేరథేరీనం ‘‘ఇమేహి చీవరేహి ఇమం అచ్ఛాదేహీ’’తి ఆణత్తియా సామణేరోపి ¶ వా హోతు, తథా సామణేరీ వా హోతు, తే ఉభో సామణేరసామణేరీ కాసాయాని దాతుం లభన్తీతి యోజనా.

౨౪౫౨-౪. పబ్బాజేన్తేన భిక్ఖునాతి ఏత్థ ‘‘తచపఞ్చకకమ్మట్ఠానం దత్వా’’తి వత్తబ్బం ఏవఞ్హి కత్వా కేసాపనయనస్స అట్ఠకథాయం వుత్తత్తా. వుత్తఞ్హి తత్థ ‘‘ఆవుసో, సుట్ఠు ఉపధారేహి, సతిం ఉపట్ఠాపేహీతి వత్వా తచపఞ్చకకమ్మట్ఠానం ఆచిక్ఖితబ్బం. ఆచిక్ఖన్తేన చ వణ్ణసణ్ఠానగన్ధాసయోకాసవసేన అసుచిజేగుచ్ఛపటిక్కూలభావం, నిజ్జీవనిస్సత్తభావం వా పాకటం కరోన్తేన ఆచిక్ఖితబ్బ’’న్తిఆది. కిమత్థమేవం కరీయతీతి చే? సచే ఉపనిస్సయసమ్పన్నో హోతి, తస్స ఖురగ్గేయేవ అరహత్తపాపుణనత్థం. వుత్తఞ్చేతం అట్ఠకథాయం –

‘‘యే హి కేచి ఖురగ్గే అరహత్తం పత్తా, సబ్బే తే ఏవరూపం సవనం లభిత్వా కల్యాణమిత్తేన ఆచరియేన దిన్ననయం నిస్సాయ, నో అనిస్సాయ, తస్మాస్స ఆదితోవ ఏవరూపీ కథా కథేతబ్బా’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౩౪).

ఏతేనేవ బ్యతిరేకతో ఇతో అఞ్ఞా అనియ్యానికకథా న కథేతబ్బాతి దీపితం హోతి. గోమయాదినాతి గోమయచుణ్ణాదినా. ఆది-సద్దేన మత్తికాదీనం గహణం. పీళకా వాతి థుల్లపీళకా వా. కచ్ఛు వాతి సుఖుమకచ్ఛు వా. నియంపుత్తన్తి ¶ అత్తనో పుత్తం. ‘‘భిక్ఖునా’’తి ఇమస్స పదస్స దూరత్తా ‘‘యతినా’’తి ఆహ.

౨౪౫౫-౬. కస్మా పన ఏవం నహాపేతబ్బోతి ఆహ ‘‘ఏత్తకేనాపీ’’తిఆది. సోతి పబ్బజ్జాపేక్ఖో. ఉపజ్ఝాయకాదిసూతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన ఆచరియసమానుపజ్ఝాయకాదీనం గహణం. పాపుణన్తి హీతి ఏత్థ హి-సద్దో యస్మా-పదత్థే వత్తతి. యస్మా ఏత్తకేనాపి ఉపజ్ఝాయాదీసు సగారవో హోతి, యస్మా చ ఏవరూపం ఉపకారం లభిత్వా కులపుత్తా ఉప్పన్నం అనభిరతిం పటివినోదేత్వా సిక్ఖాయో పరిపూరేత్వా నిబ్బానం పాపుణిస్సన్తి, తస్మా ఏవరూపో ఉపకారో కాతబ్బోతి అత్థో.

౨౪౫౮. ఏకతోతి సబ్బాని చీవరాని ఏకతో కత్వా.

౨౪౫౯. అథాతి ¶ అధికారన్తరారమ్భే నిపాతో. తస్స హత్థే అదత్వాపి ఉపజ్ఝాయో వా ఆచరియో వాపి సయమేవ తం పబ్బజ్జాపేక్ఖం అచ్ఛాదేతి, వట్టతీతి యోజనా.

౨౪౬౦. అదిన్నచీవరస్స అగ్గహేతబ్బత్తా ఆహ ‘‘అపనేత్వా తతో సబ్బం, పున దాతబ్బమేవ త’’న్తి. తతోతి తస్స సరీరతో. తన్తి చీవరం.

౨౪౬౧-౨. ఏతదేవ ఆహ ‘‘భిక్ఖునా’’తిఆదినా. అదిన్నం న వట్టతీతి ఏత్థ పబ్బజ్జా న రుహతీతి వదన్తి. తస్సేవ సన్తకం వాపి చీవరం అదిన్నం న వట్టతి అత్తసన్తకే ఆచరియుపజ్ఝాయానం అత్తనో సన్తకే చీవరే కా కథా వత్తబ్బమేవ నత్థీతి అత్థో. భిక్ఖూతి యే తత్థ సన్నిపతితా. కారాపేత్వాన ఉక్కుటిన్తి ఏత్థ సబ్బధాత్వత్థానుగతో కరోతి-సద్దో గహితోతి ఉక్కుటికం నిసీదాపేత్వాతి అత్థో గహేతబ్బో, ‘‘ఉక్కుటిక’’న్తి (మహావ. అట్ఠ. ౩౪) అట్ఠకథాపాఠో గాథాబన్ధసుఖత్థం ఇధ క-కారలోపేన నిద్దిట్ఠో.

౨౪౬౪. ఏకపదం ¶ వాపీతి బుద్ధమిచ్చాదికం ఏకమ్పి వా పదం. ఏకక్ఖరమ్పి వాతి బుకారాదిఅక్ఖరేసు ఏకమ్పి వా అక్ఖరం. పటిపాటిన్తి ‘‘బుద్ధ’’మిచ్చాదికం పదపన్తిం.

౨౪౬౫. అకత్తబ్బప్పకారన్తరం దస్సేతుమాహ ‘‘తిక్ఖత్తుం యది వా’’తిఆది. తథా సేసేసూతి యది వా ‘‘ధమ్మం సరణ’’న్తి తిక్ఖత్తుం దేతి, ‘‘సఙ్ఘం సరణ’’న్తి యది వా తిక్ఖత్తుం దేతి, ఏవమ్పి తీణి సరణాని అదిన్నానేవ హోన్తి.

౨౪౬౬. అనునాసికన్తాని కత్వా దాతబ్బానీతి సమ్బన్ధో. అనునాసికన్తం కత్వా దానకాలే అన్తరావిచ్ఛేదం అకత్వా దాతబ్బానీతి దస్సేతుం ‘‘ఏకాబద్ధాని వా పనా’’తి వుత్తం. విచ్ఛిన్దిత్వా పదపటిపాటితో మ-కారన్తం కత్వా దానసమయే విచ్ఛేదం కత్వా. మన్తానీతి ‘‘బుద్ధం సరణం ఇచ్చాదినా మ-కారన్తాని. ‘‘బుద్ధం సరణం గచ్ఛామీ’’తిఆదినా నయేన నిగ్గహితన్తమేవ కత్వా న దాతబ్బన్తి ‘‘అథా’’తి ఆహ.

౨౪౬౭. సుద్ధి నామ ఆచరియస్స ఞత్తియా, కమ్మవాచాయ చ ఉచ్చారణవిసుద్ధి. పబ్బజ్జాతి సామణేరసామణేరిపబ్బజ్జా. ఉభతోసుద్ధియా వినాతి ఉభతోసుద్ధిం వినా ఆచరియన్తేవాసీనం ¶ ఉభిన్నం తీసు సరణత్తయదానగ్గహణేసు ఉచ్చారణసుద్ధిం వినా, ఏకస్సాపి అక్ఖరస్స విపత్తిసబ్భావే న హోతీతి అత్థో.

౨౪౬౮-౯. ‘‘పబ్బజ్జాగుణమిచ్ఛతా’’తి ఇదం ‘‘ఆచరియేన, అన్తేవాసికేనా’’తి పదద్వయస్స విసేసనం దట్ఠబ్బం, అన్తేవాసికస్స పబ్బజ్జాగుణం ఇచ్ఛన్తేన ఆచరియేన, అత్తనో పబ్బజ్జాగుణం ఇచ్ఛన్తేన అన్తేవాసికేన చ బు-ద్ధ-కారాదయో వణ్ణా బు-కార ధ-కారాదయో వణ్ణా అక్ఖరా ఠానకరణసమ్పదం కణ్ఠతాలుముద్ధదన్తఓట్ఠనాసికాభేదం ఠానసమ్పదఞ్చ ¶ అక్ఖరుప్పత్తిసాధకతమజివ్హామజ్ఝాదికరణసమ్పదఞ్చ అహాపేన్తేన అపరిహాపేన్తేన వత్తబ్బాతి యోజనా. కస్మా ఇదమేవ దళ్హం కత్వా వుత్తన్తి ఆహ ‘‘ఏకవణ్ణవినాసేనా’’తిఆది. హి-సద్దో యస్మా-పదత్థే, యస్మా ఏకస్సాపి వణ్ణస్స వినాసేన అనుచ్చారణేన వా దురుచ్చారణేన వా పబ్బజ్జా న రుహతి, తస్మా ఏవం వుత్తన్తి అధిప్పాయో.

౨౪౭౦. యది సిద్ధాతి సాసఙ్కవచనేన ఉభతోఉచ్చారణసుద్ధియా దుక్కరత్తం దీపేత్వా ‘‘అప్పమత్తేహి భవితబ్బ’’న్తి ఉభిన్నం ఆచరియన్తేవాసికానం అనుసిట్ఠి దిన్నా హోతి. సరణగమనతోవాతి అవధారణేన సామణేరపబ్బజ్జా ఉపసమ్పదా వియ ఞత్తిచతుత్థేన కమ్మేన న హోతి, ఇదానిపి సరణగమనేనేవ సిజ్ఝతీతి దీపేతి. హి-సద్దో పసిద్ధియం. యథాహ –

‘‘యస్మా సరణగమనేన ఉపసమ్పదా పరతో పటిక్ఖిత్తా, తస్మా సా ఏతరహి సరణగమనమత్తేనేవ న రుహతి. సామణేరస్స పబ్బజ్జా పన యస్మా పరతోపి ‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఇమేహి తీహి సరణగమనేహి సామణేరపబ్బజ్జ’న్తి (మహావ. ౧౦౫) అనుఞ్ఞాతా ఏవ, తస్మా సా ఏతరహిపి సరణగమనమత్తేనేవ రుహతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౩౪).

సరణగమనతో ఏవ పబ్బజ్జా యదిపి కిఞ్చాపి సిద్ధా నిప్ఫన్నా, తథాపి అస్స సామణేరస్స ‘‘ఇదఞ్చిదఞ్చ మయా పూరేతబ్బం సీల’’న్తి ఞత్వా పరిపూరణత్థాయ భిక్ఖునా దస సీలాని దాతబ్బానీతి యోజనా. యథాహ ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, సామణేరానం దస సిక్ఖాపదాని, తేసు చ సామణేరేహి సిక్ఖితుం. పాణాతిపాతా వేరమణీ’’తిఆది (మహావ. ౧౦౬).

పబ్బజ్జాకథావణ్ణనా.

౨౪౭౧. ఉపజ్ఝాయన్తి ¶ ¶ వజ్జావజ్జే ఉపనిజ్ఝాయతీతి ఉపజ్ఝాయో, తం, భగవతా వుత్తేహి అఙ్గేహి సమన్నాగతో పరిపుణ్ణదసవస్సో పుగ్గలో. నివాసేత్వా చ పారుపిత్వా చ సిరసి అఞ్జలిం పగ్గహేత్వా అత్తనో అభిముఖే ఉక్కుటికం నిసీదిత్వా ‘‘ఉపజ్ఝాయో మే, భన్తే, హోహీ’’తి తిక్ఖత్తుం వత్వా ఆయాచనాయ కతాయ ‘‘సాహు, లహు, ఓపాయికం, పటిరూపం, పాసాదికేన సమ్పాదేహీ’’తి ఇమేసు పఞ్చసు పదేసు అఞ్ఞతరం కాయేన వా వాచాయ వా ఉభయేన వా విఞ్ఞాపేత్వా తస్మిం సమ్పటిచ్ఛితే పితుట్ఠానే ఠత్వా అత్రజమివ తం గహేత్వా వజ్జావజ్జం ఉపపరిక్ఖిత్వా దోసేన నిగ్గణ్హిత్వా సద్ధివిహారికే సిక్ఖాపేన్తో ఉపజ్ఝాయో నామ.

విజ్జాసిప్పం, ఆచారసమాచారం వా సిక్ఖితుకామేహి ఆదరేన చరితబ్బో ఉపట్ఠాతబ్బోతి ఆచరియో, తం, ఉపజ్ఝాయే వుత్తలక్ఖణసమన్నాగతోయేవ పుగ్గలో. వుత్తనయేనేవ నిసీదిత్వా ‘‘ఆచరియో మే, భన్తే, హోహి, ఆయస్మతో నిస్సాయ వచ్ఛామీ’’తి తిక్ఖత్తుం వత్వా ఆయాచనాయ కతాయ ‘‘సాహూ’’తిఆదీసు పఞ్చసు అఞ్ఞతరం వత్వా తస్మిం సమ్పటిచ్ఛితే పితుట్ఠానే ఠత్వా పుత్తట్ఠానియం అన్తేవాసిం సిక్ఖాపేన్తో ఆచరియో నామ.

ఏత్థ చ సాహూతి సాధు. లహూతి అగరు, మమ తుయ్హం ఉపజ్ఝాయభావే భారియం నత్థీతి అత్థో. ఓపాయికన్తి ఉపాయపటిసంయుత్తం, తం ఉపజ్ఝాయగ్గహణం ఇమినా ఉపాయేన త్వం మే ఇతో పట్ఠాయ భారో జాతోసీతి వుత్తం హోతి. పటిరూపన్తి అనురూపం తే ఉపజ్ఝాయగ్గహణన్తి అత్థో. పాసాదికేనాతి పసాదావహేన కాయవచీపయోగేన. సమ్పాదేహీతి తివిధం సిక్ఖం నిప్ఫాదేహీతి అత్థో. కాయేన వాతి హత్థముద్దాదిం దస్సేన్తో కాయేన వా. నామవిసేసం వినా పూరేతబ్బవత్తానం సమతాయ ఉభోపి ఏకతో వుత్తా.

ఏతాని ¶ వత్తాని ఉపజ్ఝాయస్స సద్ధివిహారికేన, ఆచరియస్స అన్తేవాసికేనాపి ఏవమేవ కాతబ్బానేవాతి. వసతాతి వసన్తేన. పియసీలేనాతి పియం సీలమేతస్సాతి పియసీలో, తేన, సీలం పరిపూరితుకామేనాతి వుత్తం హోతి.

౨౪౭౨-౩. ఆసనం పఞ్ఞపేతబ్బన్తి ఏత్థ ‘‘కాలస్సేవ వుట్ఠాయ ఉపాహనా ఓముఞ్చిత్వా ఏకంసం ఉత్తరాసఙ్గం కరిత్వా’’తి (మహావ. ౬౬) వుత్తా పుబ్బకిరియా వత్తబ్బా. ఆసనం పఞ్ఞపేతబ్బన్తి ¶ దన్తకట్ఠఖాదనట్ఠానం సమ్మజ్జిత్వా నిసీదనత్థాయ ఆసనం పఞ్ఞపేతబ్బం. ఇమినా చ యాగుపానట్ఠానాదీసుపి ఆసనాని పఞ్ఞపేతబ్బానేవాతి దస్సితం హోతి.

దన్తకట్ఠం దాతబ్బన్తి మహన్తం, మజ్ఝిమం, ఖుద్దకన్తి తీణి దన్తకట్ఠాని ఉపనేత్వా తతో యం తీణి దివసాని గణ్హాతి, చతుత్థదివసతో పట్ఠాయ తాదిసమేవ దాతబ్బం. సచే అనియమం కత్వా యం వా తం వా గణ్హాతి, అథ యాదిసం లభతి, తాదిసం దాతబ్బం.

ముఖోదకం దాతబ్బన్తి ముఖధోవనోదకం ముఖోదకన్తి మజ్ఝేపదలోపీసమాసో, తం దేన్తేన సీతఞ్చ ఉణ్హఞ్చ ఉదకం ఉపనేత్వా తతో యం తీణి దివసాని వళఞ్జేతి, చతుత్థదివసతో పట్ఠాయ తాదిసమేవ ముఖధోవనోదకం దాతబ్బం. సచే అనియమం కత్వా యం వా తం వా గణ్హాతి, అథ యాదిసం లభతి, తాదిసం దాతబ్బం. సచే దువిధమ్పి వళఞ్జేతి, దువిధమ్పి ఉపనేతబ్బం. ‘‘ముఖోదకం ముఖధోవనట్ఠానే ఠపేత్వా అవసేసట్ఠానాని సమ్మజ్జితబ్బాని. సమ్మజ్జన్తేన చ వచ్చకుటితో పట్ఠాయ సమ్మజ్జితబ్బం. థేరే వచ్చకుటిం గతే పరివేణం సమ్మజ్జితబ్బం, ఏవం పరివేణం అసుఞ్ఞం హోతీ’’తి అట్ఠకథాయం (మహావ. అట్ఠ. ౬౪ అత్థతో సమానం) వుత్తనయేనేవ సమ్మజ్జితబ్బం.

తతో ¶ ఉత్తరిం కత్తబ్బం దస్సేతుమాహ ‘‘తస్స కాలేనా’’తిఆది. తస్సాతి ఉపజ్ఝాయస్స వా ఆచరియస్స వా. కాలేనాతి యాగుపానకాలే. ఇధాపి ‘‘ఆసనం పఞ్ఞపేతబ్బ’’న్తి సేసో. యథాహ ‘‘థేరే వచ్చకుటితో అనిక్ఖన్తేయేవ ఆసనం పఞ్ఞపేతబ్బం. సరీరకిచ్చం కత్వా ఆగన్త్వా తస్మిం నిసిన్నస్స ‘సచే యాగు హోతీ’తిఆదినా నయేన వుత్తం వత్తం కాతబ్బ’’న్తి (మహావ. అట్ఠ. ౬౪).

యాగు తస్సుపనేతబ్బాతి ఏత్థ ‘‘భాజనం ధోవిత్వా’’తి సేసో. యథాహ – ‘‘భాజనం ధోవిత్వా యాగు ఉపనామేతబ్బా’’తి (మహావ. ౬౬). సఙ్ఘతో వాతి సలాకాదివసేన సఙ్ఘతో లబ్భమానా వా. కులతోపి వాతి ఉపాసకాదికులతో వా.

‘‘పత్తే వత్తఞ్చ కాతబ్బ’’న్తి ఇదం ‘‘యాగుం పీతస్స ఉదకం దత్వా భాజనం పటిగ్గహేత్వా నీచం కత్వా సాధుకం అప్పటిఘంసన్తేన ధోవిత్వా పటిసామేతబ్బం, ఉపజ్ఝాయమ్హి వుట్ఠితే ఆసనం ఉద్ధరితబ్బం ¶ . సచే సో దేసో ఉక్లాపో హోతి, సో దేసో సమ్మజ్జితబ్బో’’తి (మహావ. ౬౬) ఆగతవత్తం సన్ధాయాహ. దివా భుత్తపత్తేపి కాతబ్బం ఏతేనేవ దస్సితం హోతి.

వత్తం ‘‘గామప్పవేసనే’’తి ఇదం ‘‘సచే ఉపజ్ఝాయో గామం పవిసితుకామో హోతి, నివాసనం దాతబ్బం, పటినివాసనం పటిగ్గహేతబ్బ’’న్తిఆదినయప్పవత్తం (మహావ. ౬౬) వత్తం సన్ధాయాహ. ‘‘కాతబ్బ’’న్తి ఇదం సబ్బపదేహి యోజేతబ్బం.

౨౪౭౪. చీవరే యాని వత్తానీతి గామం పవిసితుకామస్స చీవరదానే, పటినివత్తస్స చీవరగ్గహణసఙ్ఘరణపటిసామనేసు మహేసినా యాని వత్తాని వుత్తాని, తాని చ కాతబ్బాని. సేనాసనే తథాతి ‘‘యస్మిం విహారే ఉపజ్ఝాయో విహరతీ’’తిఆదినా ¶ (మహావ. ౬౬) వుత్తనయేన ‘‘సేనాసనే కత్తబ్బ’’న్తి దస్సితం సేనాసనవత్తఞ్చ.

పాదపీఠకథలికాదీసు తథాతి యోజనా. ఉపజ్ఝాయే గామతో పటినివత్తే చ జన్తాఘరే చ ‘‘పాదోదకం పాదపీఠం పాదకథలికం ఉపనిక్ఖిపితబ్బ’’న్తి (మహావ. ౬౬) ఏవమాగతం వత్తఞ్చ కాతబ్బం. ఆది-సద్దేన ‘‘ఉపజ్ఝాయో పానీయేన పుచ్ఛితబ్బో’’తిఆదివత్తం (మహావ. ౬౬) సఙ్గణ్హాతి.

౨౪౭౫. ఏవం సబ్బత్థ వత్తేసు పాటియేక్కం దస్సియమానేసు పపఞ్చోతి ఖన్ధకం ఓలోకేత్వా సుఖగ్గహణత్థాయ గణనం దస్సేతుకామో ఆహ ‘‘ఏవమాదీనీ’’తిఆది. రోగతో వుట్ఠానాగమనన్తానీతి ఆచరియుపజ్ఝాయానం రోగతో వుట్ఠానాగమనపరియోసానాని. సత్తతింససతం సియున్తి సత్తతింసాధికసతవత్తానీతి అత్థో.

తాని పన వత్తాని ఖన్ధకపాళియా (మహావ. ౬౬) ఆగతక్కమేన ఏవం యథావుత్తగణనాయ సమానేతబ్బాని – దన్తకట్ఠదానం, ముఖోదకదానం, ఆసనపఞ్ఞాపనం, సచే యాగు హోతి, భాజనం ధోవిత్వా యాగుయా ఉపనామనం, యాగుం పీతస్స ఉదకం దత్వా భాజనం పటిగ్గహేత్వా నీచం కత్వా సాధుకం అప్పటిఘంసన్తేన ధోవిత్వా పటిసామనం, ఉపజ్ఝాయమ్హి వుట్ఠితే ఆసనస్స ఉద్ధరణం, సచే సో దేసో ఉక్లాపో హోతి, తస్స సమ్మజ్జనం, సచే ఉపజ్ఝాయో గామం పవిసితుకామో హోతి, తస్స నివాసనదానం, పటినివాసనపటిగ్గహణం, కాయబన్ధనదానం, సగుణం కత్వా ¶ సఙ్ఘాటిదానం, ధోవిత్వా సోదకపత్తస్స దానం, సచే ఉపజ్ఝాయో పచ్ఛాసమణం ఆకఙ్ఖతి, తిమణ్డలం పటిచ్ఛాదేన్తేన పరిమణ్డలం నివాసేత్వా కాయబన్ధనం బన్ధిత్వా సగుణం కత్వా సఙ్ఘాటియో పారుపిత్వా ¶ గణ్ఠికం పరిముఞ్చిత్వా ధోవిత్వా పత్తం గహేత్వా ఉపజ్ఝాయస్స పచ్ఛాసమణేన గమనం, నాతిదూరనచ్చాసన్నే గమనం, పత్తపరియాపన్నస్స పటిగ్గహణం, న ఉపజ్ఝాయస్స భణమానస్స అన్తరన్తరా కథాఓపాతనం, ఉపజ్ఝాయస్స ఆపత్తిసామన్తా భణమానస్స చ నివారణం, నివత్తన్తేన పఠమతరం ఆగన్త్వా ఆసనపఞ్ఞాపనం, పాదోదకపాదపీఠపాదకథలికానం ఉపనిక్ఖిపనం, పచ్చుగ్గన్త్వా పత్తచీవరపటిగ్గహణం, పటినివాసనదానం, నివాసనపటిగ్గహణం, సచే చీవరం సిన్నం హోతి, ముహుత్తం ఉణ్హే ఓతాపనం, నేవ ఉణ్హే చీవరస్స నిదహనం, మజ్ఝే యథా భఙ్గో న హోతి, ఏవం చతురఙ్గులం కణ్ణం ఉస్సారేత్వా చీవరస్స సఙ్ఘరణం, ఓభోగే కాయబన్ధనస్స కరణం, సచే పిణ్డపాతో హోతి, ఉపజ్ఝాయో చ భుఞ్జితుకామో హోతి, ఉదకం దత్వా పిణ్డపాతస్స ఉపనామనం, ఉపజ్ఝాయస్స పానీయేన పుచ్ఛనం, భుత్తావిస్స ఉదకం దత్వా పత్తం పటిగ్గహేత్వా నీచం కత్వా సాధుకం అప్పటిఘంసన్తేన ధోవిత్వా వోదకం కత్వా ముహుత్తం ఉణ్హే ఓతాపనం, న చ ఉణ్హే పత్తస్స నిదహనం, పత్తచీవరం నిక్ఖిపితబ్బం –

పత్తం నిక్ఖిపన్తేన ఏకేన హత్థేన పత్తం గహేత్వా ఏకేన హత్థేన హేట్ఠామఞ్చం వా హేట్ఠాపీఠం వా పరామసిత్వా పత్తస్స నిక్ఖిపనం, న చ అనన్తరహితాయ భూమియా పత్తస్స నిక్ఖిపనం, చీవరం నిక్ఖిపన్తేన ఏకేన హత్థేన చీవరం గహేత్వా ఏకేన హత్థేన చీవరవంసం వా చీవరరజ్జుం వా పమజ్జిత్వా పారతో అన్తం ఓరతో భోగం కత్వా చీవరస్స నిక్ఖిపనం, ఉపజ్ఝాయమ్హి వుట్ఠితే ఆసనస్స ఉద్ధరణం, పాదోదకపాదపీఠపాదకథలికానం పటిసామనం, సచే సో దేసో ఉక్లాపో హోతి, తస్స సమ్మజ్జనం, సచే ఉపజ్ఝాయో న్హాయితుకామో హోతి, న్హానస్స పటియాదనం, సచే సీతేన అత్థో హోతి, సీతస్స సచే ఉణ్హేన అత్థో హోతి, ఉణ్హస్స పటియాదనం, సచే ఉపజ్ఝాయో జన్తాఘరం పవిసితుకామో హోతి, చుణ్ణస్స ¶ సన్నయనం, మత్తికాతేమనం, జన్తాఘరపీఠం ఆదాయ ఉపజ్ఝాయస్స పిట్ఠితో పిట్ఠితో గన్త్వా జన్తాఘరపీఠం దత్వా చీవరం పటిగ్గహేత్వా ఏకమన్తం నిక్ఖిపనం, చుణ్ణదానం, మత్తికాదానం, సచే ఉస్సహతి, జన్తాఘరం పవిసితబ్బం –

జన్తాఘరం పవిసన్తేన మత్తికాయ ముఖం మక్ఖేత్వా పురతో చ పచ్ఛతో చ పటిచ్ఛాదేత్వా జన్తాఘరప్పవేసో, న థేరానం భిక్ఖూనం అనుపఖజ్జ నిసీదనం, న నవానం భిక్ఖూనం ఆసనేన పటిబాహనం, జన్తాఘరే ఉపజ్ఝాయస్స పరికమ్మస్స కరణం, జన్తాఘరా నిక్ఖమన్తేన జన్తాఘరపీఠం ఆదాయ ¶ పురతో చ పచ్ఛతో చ పటిచ్ఛాదేత్వా జన్తాఘరా నిక్ఖమనం, ఉదకేపి ఉపజ్ఝాయస్స పరికమ్మకరణం, న్హాతేన పఠమతరం ఉత్తరిత్వా అత్తనో గత్తం వోదకం కత్వా నివాసేత్వా ఉపజ్ఝాయస్స గత్తతో ఉదకస్స పమజ్జనం, నివాసనదానం, సఙ్ఘాటిదానం, జన్తాఘరపీఠం ఆదాయ పఠమతరం ఆగన్త్వా ఆసనస్స పఞ్ఞాపనం, పాదోదకపాదపీఠపాదకథలికానం ఉపనిక్ఖిపనం, ఉపజ్ఝాయస్స పానీయేన పుచ్ఛనం, సచే ఉద్దిసాపేతుకామో హోతి, ఉద్దిసాపనం, సచే పరిపుచ్ఛితుకామో హోతి, పరిపుచ్ఛనం, యస్మిం విహారే ఉపజ్ఝాయో విహరతి, సచే సో విహారో ఉక్లాపో హోతి, సచే ఉస్సహతి, తస్స సోధనం, విహారం సోధేన్తేన పఠమం పత్తచీవరస్స నీహరిత్వా ఏకమన్తం నిక్ఖిపనం, నిసీదనపచ్చత్థరణస్స నీహరిత్వా ఏకమన్తం నిక్ఖిపనం, భిసిబిబ్బోహనస్స నీహరిత్వా ఏకమన్తం నిక్ఖిపనం, మఞ్చస్స నీచం కత్వా సాధుకం అప్పటిఘంసన్తేన అసఙ్ఘట్టేన్తేన కవాటపీఠం నీహరిత్వా ఏకమన్తం నిక్ఖిపనం, పీఠస్స నీచం కత్వా సాధుకం అప్పటిఘంసన్తేన అసఙ్ఘట్టేన్తేన కవాటపీఠం నీహరిత్వా ఏకమన్తం నిక్ఖిపనం, మఞ్చపటిపాదకానం నీహరిత్వా ఏకమన్తం నిక్ఖిపనం, ఖేళమల్లకస్స నీహరిత్వా ఏకమన్తం నిక్ఖిపనం, అపస్సేనఫలకస్స నీహరిత్వా ఏకమన్తం నిక్ఖిపనం, భూమత్థరణస్స యథాపఞ్ఞత్తస్స సల్లక్ఖేత్వా నీహరిత్వా ఏకమన్తం నిక్ఖిపనం ¶ , సచే విహారే సన్తానకం హోతి, ఉల్లోకా పఠమం ఓహారణం, ఆలోకసన్ధికణ్ణభాగానం పమజ్జనం, సచే గేరుకపరికమ్మకతా భిత్తి కణ్ణకితా హోతి, చోళకం తేమేత్వా పీళేత్వా పమజ్జనం, సచే కాళవణ్ణకతా భూమి కణ్ణకితా హోతి, చోళకం తేమేత్వా పీళేత్వా పమజ్జనం, సచే అకతా హోతి భూమి, ఉదకేన పరిప్ఫోసిత్వా పమజ్జనం ‘‘మా విహారో రజేన ఉహఞ్ఞీ’’తి, సఙ్కారం విచినిత్వా ఏకమన్తం ఛడ్డనం, భూమత్థరణస్స ఓతాపేత్వా సోధేత్వా పప్ఫోటేత్వా అతిహరిత్వా యథాపఞ్ఞత్తం పఞ్ఞాపనం, మఞ్చపటిపాదకానం ఓతాపేత్వా పమజ్జిత్వా అతిహరిత్వా యథాట్ఠానే ఠపనం, మఞ్చస్స ఓతాపేత్వా సోధేత్వా పప్ఫోటేత్వా నీచం కత్వా సాధుకం అప్పటిఘంసన్తేన అసఙ్ఘట్టేన్తేన కవాటపీఠం అతిహరిత్వా యథాపఞ్ఞత్తం పఞ్ఞాపనం, పీఠస్స ఓతాపేత్వా సోధేత్వా పప్ఫోటేత్వా నీచం కత్వా సాధుకం అప్పటిఘంసన్తేన అసఙ్ఘట్టేన్తేన కవాటపీఠం అతిహరిత్వా యథాపఞ్ఞత్తం పఞ్ఞాపనం, భిసిబిబ్బోహనస్స ఓతాపేత్వా సోధేత్వా పప్ఫోటేత్వా అతిహరిత్వా యథాపఞ్ఞత్తం పఞ్ఞాపనం, నిసీదనపచ్చత్థరణస్స ఓతాపేత్వా సోధేత్వా పప్ఫోటేత్వా అతిహరిత్వా యథాపఞ్ఞత్తం పఞ్ఞాపనం, ఖేళమల్లకస్స ఓతాపేత్వా పమజ్జిత్వా అతిహరిత్వా యథాట్ఠానే ఠపనం, అపస్సేనఫలకస్స ఓతాపేత్వా పమజ్జిత్వా అతిహరిత్వా యథాట్ఠానే ఠపనం, పత్తచీవరం నిక్ఖిపితబ్బం –

పత్తం ¶ నిక్ఖిపన్తేన ఏకేన హత్థేన పత్తం గహేత్వా ఏకేన హత్థేన హేట్ఠామఞ్చం వా హేట్ఠాపీఠం వా పరామసిత్వా పత్తస్స నిక్ఖిపనం, న చ అనన్తరహితాయ భూమియా పత్తస్స నిక్ఖిపనం, చీవరం నిక్ఖిపన్తేన ఏకేన హత్థేన చీవరం గహేత్వా ఏకేన హత్థేన ¶ చీవరవంసం వా చీవరరజ్జుం వా పమజ్జిత్వా పారతో అన్తం ఓరతో భోగం కత్వా చీవరస్స నిక్ఖిపనం, సచే పురత్థిమాయ సరజా వాతా వాయన్తి, పురత్థిమానం వాతపానానం థకనం, తథా పచ్ఛిమానం, తథా ఉత్తరానం, తథా దక్ఖిణానం వాతపానానం థకనం, సచే సీతకాలో హోతి, దివా వాతపానానం వివరణం, రత్తిం థకనం, సచే ఉణ్హకాలో హోతి, దివా వాతపానానం థకనం, రత్తిం వివరణం, సచే పరివేణం ఉక్లాపం హోతి, పరివేణస్స సమ్మజ్జనం, సచే కోట్ఠకో ఉక్లాపో హోతి, కోట్ఠకస్స సమ్మజ్జనం, సచే ఉపట్ఠానసాలా ఉక్లాపా హోతి, తస్సా సమ్మజ్జనం, సచే అగ్గిసాలా ఉక్లాపా హోతి, తస్సా సమ్మజ్జనం, సచే వచ్చకుటి ఉక్లాపా హోతి, తస్సా సమ్మజ్జనం, సచే పానీయం న హోతి, పానీయస్స ఉపట్ఠాపనం, సచే పరిభోజనీయం న హోతి, పరిభోజనీయస్స ఉపట్ఠాపనం, సచే ఆచమనకుమ్భియా ఉదకం న హోతి, ఆచమనకుమ్భియా ఉదకస్స ఆసిఞ్చనం, సచే ఉపజ్ఝాయస్స అనభిరతి ఉప్పన్నా హోతి, సద్ధివిహారికేన వూపకాసనం వూపకాసాపనం వా, ధమ్మకథాయ వా తస్స కరణం, సచే ఉపజ్ఝాయస్స కుక్కుచ్చం ఉప్పన్నం హోతి, సద్ధివిహారికేన వినోదనం వినోదాపనం వా, ధమ్మకథాయ వా తస్స కరణం, సచే ఉపజ్ఝాయస్స దిట్ఠిగతం ఉప్పన్నం హోతి, సద్ధివిహారికేన వివేచనం వివేచాపనం వా, ధమ్మకథాయ వా తస్స కరణం, సచే ఉపజ్ఝాయో గరుధమ్మం అజ్ఝాపన్నో హోతి పరివాసారహో, సద్ధివిహారికేన ఉస్సుక్కకరణం ‘‘కిన్తి ను ఖో సఙ్ఘో ఉపజ్ఝాయస్స పరివాసం దదేయ్యా’’తి, సచే ఉపజ్ఝాయో మూలాయపటికస్సనారహో హోతి, సద్ధివిహారికేన ఉస్సుక్కకరణం ‘‘కిన్తి ¶ ను ఖో సఙ్ఘో ఉపజ్ఝాయం మూలాయ పటికస్సేయ్యా’’తి, సచే ఉపజ్ఝాయో మానత్తారహో హోతి, సద్ధివిహారికేన ఉస్సుక్కకరణం ‘‘కిన్తి ను ఖో సఙ్ఘో ఉపజ్ఝాయస్స మానత్తం దదేయ్యా’’తి, సచే ఉపజ్ఝాయో అబ్భానారహో హోతి, సద్ధివిహారికేన ఉస్సుక్కకరణం ‘‘కిన్తి ను ఖో సఙ్ఘో ఉపజ్ఝాయం అబ్భేయ్యా’’తి, సచే సఙ్ఘో ఉపజ్ఝాయస్స కమ్మం కత్తుకామో హోతి తజ్జనీయం వా నియస్సం వా పబ్బాజనీయం వా పటిసారణీయం వా ఉక్ఖేపనీయం వా, సద్ధివిహారికేన ఉస్సుక్కకరణం ‘‘కిన్తి ను ఖో సఙ్ఘో ఉపజ్ఝాయస్స కమ్మం న కరేయ్య, లహుకాయ వా పరిణామేయ్యా’’తి, కతం వా పనస్స హోతి సఙ్ఘేన కమ్మం తజ్జనీయం వా నియస్సం వా పబ్బాజనీయం వా పటిసారణీయం వా ఉక్ఖేపనీయం వా, సద్ధివిహారికేన ఉస్సుక్కకరణం ‘‘కిన్తి ను ఖో ఉపజ్ఝాయో సమ్మా వత్తేయ్య, లోమం పాతేయ్య, నేత్థారం వత్తేయ్య, సఙ్ఘో తం కమ్మం పటిప్పస్సమ్భేయ్యా’’తి, సచే ఉపజ్ఝాయస్స చీవరం ధోవితబ్బం హోతి ¶ , సద్ధివిహారికేన ధోవనం ఉస్సుక్కకరణం వా ‘‘కిన్తి ను ఖో ఉపజ్ఝాయస్స చీవరం ధోవియేథా’’తి, సచే ఉపజ్ఝాయస్స చీవరం కాతబ్బం హోతి, సద్ధివిహారికేన కరణం ఉస్సుక్కకరణం వా ‘‘కిన్తి ను ఖో ఉపజ్ఝాయస్స చీవరం కరియేథా’’తి, సచే ఉపజ్ఝాయస్స రజనం పచితబ్బం హోతి, సద్ధివిహారికేన పచనం ఉస్సుక్కకరణం వా ‘‘కిన్తి ను ఖో ఉపజ్ఝాయస్స రజనం పచియేథా’’తి, సచే ఉపజ్ఝాయస్స చీవరం రజేతబ్బం హోతి, సద్ధివిహారికేన రజనం ఉస్సుక్కకరణం వా ‘‘కిన్తి ను ఖో ఉపజ్ఝాయస్స చీవరం రజియేథా’’తి, చీవరం రజన్తేన సాధుకం సమ్పరివత్తకం సమ్పరివత్తకం రజనం, న చ అచ్ఛిన్నే థేవే పక్కమనం, ఉపజ్ఝాయం అనాపుచ్ఛా న ఏకచ్చస్స పత్తదానం, న ఏకచ్చస్స పత్తపటిగ్గహణం, న ఏకచ్చస్స చీవరదానం, న ఏకచ్చస్స చీవరపటిగ్గహణం, న ఏకచ్చస్స పరిక్ఖారదానం, న ఏకచ్చస్స పరిక్ఖారపటిగ్గహణం, న ఏకచ్చస్స కేసచ్ఛేదనం, న ఏకచ్చేన కేసానం ఛేదాపనం, న ఏకచ్చస్స పరికమ్మకరణం, న ఏకచ్చేన పరికమ్మస్స కారాపనం, న ఏకచ్చస్స వేయ్యావచ్చకరణం, న ఏకచ్చేన వేయ్యావచ్చస్స ¶ కారాపనం, న ఏకచ్చస్స పచ్ఛాసమణేన గమనం, న ఏకచ్చస్స పచ్ఛాసమణస్స ఆదానం, న ఏకచ్చస్స పిణ్డపాతస్స నీహరణం, న ఏకచ్చేన పిణ్డపాతనీహరాపనం, న ఉపజ్ఝాయం అనాపుచ్ఛా గామప్పవేసనం, న సుసానగమనం, న దిసాపక్కమనం, సచే ఉపజ్ఝాయో గిలానో హోతి, యావజీవం ఉపట్ఠానం, వుట్ఠానమస్స ఆగమనన్తి తేసు కానిచి వత్తాని సవిభత్తికాని, కానిచి అవిభత్తికాని, తేసు అవిభత్తికానం విభాగే వుచ్చమానే యథావుత్తగణనాయ అతిరేకతరాని హోన్తి, తం పన విభాగం అనామసిత్వా పిణ్డవసేన గహేత్వా యథా అయం గణనా దస్సితాతి వేదితబ్బా.

౨౪౭౬. అకరోన్తస్సాతి ఏత్థ ‘‘వత్త’’న్తి సేసో. అనాదరవసేనేవ వత్తం అకరోన్తస్స భిక్ఖునో తేన వత్తభేదేన వత్తాకరణేన సబ్బత్థ సత్తతింసాధికసతప్పభేదట్ఠానే తత్తకంయేవ దుక్కటం పకాసితన్తి యోజనా.

ఉపజ్ఝాయాచరియవత్తకథావణ్ణనా.

౨౪౭౭. ఏవం ఉపజ్ఝాయాచరియవత్తాని సఙ్ఖేపేన దస్సేత్వా ఉపజ్ఝాయాచరియేహి సద్ధివిహారికన్తేవాసీనం కాతబ్బవత్తాని దస్సేతుమాహ ‘‘ఉపజ్ఝాయస్స వత్తానీ’’తిఆది. ఉపజ్ఝాయస్స వత్తానీతి ఉపజ్ఝాయేన సద్ధివిహారికస్స యుత్తపత్తకాలే కత్తబ్బత్తా ఉపజ్ఝాయాయత్తవత్తానీతి ¶ అత్థో. తథా సద్ధివిహారికేతి యథా సద్ధివిహారికేన ఉపజ్ఝాయస్స కాతబ్బాని, తథా ఉపజ్ఝాయేన సద్ధివిహారికే కాతబ్బాని.

ఉపజ్ఝాయాచరియవత్తేసు గామప్పవేసే పచ్ఛాసమణేన హుత్వా నాతిదూరనచ్చాసన్నగమనం, న అన్తరన్తరా కథాఓపాతనం, ఆపత్తిసామన్తా భణమానస్స నివారణం, పత్తపరియాపన్నపటిగ్గహణన్తి చత్తారి వత్తాని, న ఏకచ్చస్స పత్తదానాదిఅనాపుచ్ఛాదిసాపక్కమనావసానాని వీసతి పటిక్ఖేపా చేతి ఏతాని ¶ చతువీసతి వత్తాని ఠపేత్వా అవసేసాని తేరసాధికసతవత్తాని సన్ధాయాహ ‘‘సతం తేరస హోన్తేవా’’తి, తేరసాధికసతవత్తాని హోన్తీతి అత్థో. ఆచరియేన అన్తేవాసికేపి చ కాతబ్బవత్తాని తథా తత్తకానేవాతి అత్థో.

సద్ధివిహారికన్తేవాసికవత్తకథావణ్ణనా.

౨౪౭౮. ఉపజ్ఝాయాచరియేహి సద్ధివిహారికన్తేవాసికానం నిస్సయపటిప్పస్సద్ధిప్పకారం దస్సేతుమాహ ‘‘పక్కన్తే వాపీ’’తిఆది. పక్కన్తే వాపి విబ్భన్తే వాపి పక్ఖసఙ్కన్తే వాపి మతే వాపి ఆణత్తియా వాపి ఏవం పఞ్చధా ఉపజ్ఝాయా సద్ధివిహారికేన గహితో నిస్సయో పటిప్పస్సమ్భతీతి యోజనా. పక్కన్తేతి తదహు అపచ్చాగన్తుకామతాయ దిసం గతే. విబ్భన్తేతి గిహిభావం పత్తే. పక్ఖసఙ్కన్తకేతి తిత్థియాయతనం గతే. మతేతి కాలకతే. ఆణత్తియాతి నిస్సయపణామనేన.

౨౪౭౯-౮౦. ఆచరియమ్హాపి అన్తేవాసికేన గహితనిస్సయస్స భేదనం ఛధా ఛప్పకారేన హోతీతి యోజనా. కథన్తి ఆహ ‘‘పక్కన్తే చా’’తిఆది. తం ఉపజ్ఝాయతో నిస్సయభేదే వుత్తనయమేవ. విసేసం పన సయమేవ వక్ఖతి ‘‘ఆణత్తియ’’న్తిఆదినా. ఆణత్తియన్తి ఏత్థ విసేసత్థజోతకో పన-సద్దో లుత్తనిద్దిట్ఠో. ఉభిన్నమ్పి ధురనిక్ఖేపనేపి చాతి ఆచరియస్స నిస్సయపణామనే పన ఉభిన్నం ఆచరియన్తేవాసికానంయేవ అఞ్ఞమఞ్ఞనిరాలయభావే సతి నిస్సయభేదో హోతి, న ఏకస్సాతి అత్థో. తమేవత్థం బ్యతిరేకతో దళ్హీకరోతి ‘‘ఏకేకస్సా’’తిఆదినా. ఏకేకస్స వా ఉభిన్నం వా ఆలయే సతి న భిజ్జతీతి యోజనా. యథాహ –

‘‘ఆణత్తియం ¶ ¶ పన సచేపి ఆచరియో ముఞ్చితుకామోవ హుత్వా నిస్సయపణామనాయ పణామేతి, అన్తేవాసికో చ ‘కిఞ్చాపి మం ఆచరియో పణామేతి, అథ ఖో హదయేన ముదుకో’తి సాలయోవ హోతి, నిస్సయో న పటిప్పస్సమ్భతియేవ. సచేపి ఆచరియో సాలయో, అన్తేవాసికో నిరాలయో ‘న దాని ఇమం నిస్సాయ వసిస్సామీ’తి ధురం నిక్ఖిపతి, ఏవమ్పి న పటిప్పస్సమ్భతి. ఉభిన్నం సాలయభావే పన న పటిప్పస్సమ్భతియేవ. ఉభిన్నం ధురనిక్ఖేపేన పటిప్పస్సమ్భతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౮౩).

అయం పన విసేసో ఆచరియాణత్తియా నిస్సయభేదేయేవ దస్సితో, న ఉపజ్ఝాయాణత్తియా. సారత్థదీపనియం పన ‘‘సచేపి ఆచరియో ముఞ్చితుకామోవ హుత్వా నిస్సయపణామనాయ పణామేతీతిఆది సబ్బం ఉపజ్ఝాయస్స ఆణత్తియమ్పి వేదితబ్బ’’న్తి వుత్తం.

౨౪౮౧. ఏవం పఞ్చ సాధారణఙ్గాని దస్సేత్వా అసాధారణఙ్గం దస్సేతుమాహ ‘‘ఉపజ్ఝాయసమోధాన-గతస్సాపి చ భిజ్జతీ’’తి. తత్థ సమోధానగమనం సరూపతో, పభేదతో చ దస్సేతుమాహ ‘‘దస్సనం సవనఞ్చాతి, సమోధానం ద్విధా మత’’న్తి. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో, విత్థారో పన సమన్తపాసాదికాయం (మహావ. అట్ఠ. ౮౩) గహేతబ్బో. గన్థవిత్థారభీరూనం అనుగ్గహాయ పన ఇధ న విత్థారితో.

౨౪౮౨-౩. సభాగే దాయకే అసన్తే అద్ధికస్స చ గిలానస్స చ ‘‘గిలానేన మం ఉపట్ఠహా’’తి యాచితస్స గిలానుపట్ఠాకస్స చ నిస్సయం వినా వసితుం దోసో నత్థీతి యోజనా ¶ . ‘‘గిలానుపట్ఠాకస్సా’’తి వత్తబ్బే గాథాబన్ధవసేన రస్సత్తం. ఇమినా సభాగే నిస్సయదాయకే సన్తే ఏకదివసమ్పి పరిహారో న లబ్భతీతి దీపేతి. అత్తనో వనే ఫాసువిహారతం జానతాతి అత్తనో సమథవిపస్సనాపటిలాభస్స వనే ఫాసువిహారం జానన్తేనపి. ‘‘సభాగే దాయకే అసన్తే’’తి పదచ్ఛేదో. సబ్బమేతం విధానం అన్తోవస్సతో అఞ్ఞస్మిం కాలే వేదితబ్బం. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో, విత్థారో పన సమన్తపాసాదికాయ గహేతబ్బో.

నిస్సయపటిప్పస్సమ్భనకథావణ్ణనా.

౨౪౮౪. కుట్ఠమస్స ¶ అత్థీతి కుట్ఠీ, తం. ‘‘గణ్డి’’న్తిఆదీసుపి ఏసేవ నయో. రత్తసేతాదిభేదేన యేన కేనచి కుట్ఠేన వేవణ్ణియం పత్తసరీరన్తి అత్థో. యథాహ –

‘‘రత్తకుట్ఠం వా హోతు కాళకుట్ఠం వా, యం కిఞ్చి కిటిభదద్దుకచ్ఛుఆదిప్పభేదమ్పి సబ్బం కుట్ఠమేవాతి వుత్తం. తఞ్చే నఖపిట్ఠిప్పమాణమ్పి వడ్ఢనకపక్ఖే ఠితం హోతి, న పబ్బాజేతబ్బో. సచే పన నివాసనపారుపనేహి పకతిపటిచ్ఛన్నట్ఠానే నఖపిట్ఠిప్పమాణం అవడ్ఢనకపక్ఖే ఠితం హోతి, వట్టతి. ముఖే, పన హత్థపాదపిట్ఠేసు వా సచేపి అవడ్ఢనకపక్ఖే ఠితం నఖపిట్ఠితో ఖుద్దకపమాణమ్పి న వట్టతియేవాతి కురున్దియం వుత్తం. తం తికిచ్ఛాపేత్వా పబ్బాజేన్తేనాపి పకతివణ్ణే జాతేయేవ పబ్బాజేతబ్బో’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౮౮).

నఖపిట్ఠిప్పమాణన్తి ఏత్థ ‘‘కనిట్ఠఙ్గులినఖపిట్ఠి అధిప్పేతా’’తి తీసుపి గణ్ఠిపదేసు వుత్తం.

గణ్డిన్తి ¶ మేదగణ్డాదిగణ్డభేదవన్తం. యథాహ ‘‘మేదగణ్డో వా హోతు అఞ్ఞో వా, యో కోచి కోలట్ఠిమత్తకోపి చే వడ్ఢనకపక్ఖే ఠితో గణ్డో హోతి, న పబ్బాజేతబ్బో’’తిఆది (మహావ. అట్ఠ. ౮౮). కోలట్ఠీతి బదరట్ఠి. కిలాసిన్తి కిలాసవన్తం. యథాహ – ‘‘కిలాసోతి నభిజ్జనకం నపగ్ఘరణకం పదుమపుణ్డరీకపత్తవణ్ణం కుట్ఠం, యేన గున్నం వియ సబలం సరీరం హోతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౮౮). చ-సద్దో సబ్బేహి ఉపయోగవన్తేహి పచ్చేకం యోజేతబ్బో. సోసిన్తి ఖయరోగవన్తం. యథాహ – ‘‘సోసోతి సోసబ్యాధి. తస్మిం సతి న పబ్బాజేతబ్బో’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౮౮). అపమారికన్తి అపమారవన్తం. యథాహ – ‘‘అపమారోతి పిత్తుమ్మారో వా యక్ఖుమ్మారో వా. తత్థ పుబ్బవేరికేన అమనుస్సేన గహితో దుత్తికిచ్ఛో హోతి, అప్పమత్తకేపి పన అపమారే సతి న పబ్బాజేతబ్బో’’తి.

రాజభటన్తి రఞ్ఞో భత్తవేతనభటం వా ఠానన్తరం పత్తం వా అప్పత్తం వా రాజపురిసం. యథాహ – ‘‘అమచ్చో వా హోతు మహామత్తో వా సేవకో వా కిఞ్చి ఠానన్తరం పత్తో వా అప్పత్తో వా, యో కోచి రఞ్ఞో భత్తవేతనభటో. సబ్బో ‘రాజభటో’తి సఙ్ఖ్యం గచ్ఛతీ’’తి. చోరన్తి మనుస్సేహి అప్పమాదనం గామఘాతపన్థఘాతాదికమ్మేన పాకటం చోరఞ్చ. లిఖితకన్తి యం కఞ్చి చోరికం వా అఞ్ఞం వా గరుం రాజాపరాధం కత్వా పలాతం, రాజా చ నం పణ్ణే వా పోత్థకే వా ‘‘ఇత్థన్నామో ¶ యత్థ దిస్సతి, తత్థ గహేత్వా మారేతబ్బో’’తి వా ‘‘హత్థపాదాదీనిస్స ఛిన్దితబ్బానీ’’తి వా ‘‘ఏత్తకం నామ దణ్డం హరాపేతబ్బో’’తి వా లిఖాపేతి, ఏవరూపం లిఖితకం.

‘‘కారభేదక’’న్తి గాథాబన్ధవసేన రస్సో కతో. కారభేదకన్తి దాతబ్బకరస్స వా కతచోరకమ్మస్స వా కారణా ¶ కారాఘరే పక్ఖిత్తో వా నిగళబన్ధనాదీహి బద్ధో వా, తతో సో ముచ్చిత్వా పలాయతి, ఏవరూపం కారాభేదకఞ్చ. యథాహ – ‘‘కారా వుచ్చతి బన్ధనాగారం, ఇధ పన అన్దుబన్ధనం వా హోతు సఙ్ఖలికబన్ధనం వా రజ్జుబన్ధనం వా గామబన్ధనం వా నిగమబన్ధనం వా నగరబన్ధనం వా పురిసగుత్తి వా జనపదబన్ధనం వా దీపబన్ధనం వా, యో ఏతేసు యం కిఞ్చి బన్ధనం ఛిన్దిత్వా భిన్దిత్వా ముఞ్చిత్వా వివరిత్వా వా పస్సమానానం వా అపస్సమానానం వా పలాయతి, సో ‘కారాభేదకో’తి సఙ్ఖ్యం గచ్ఛతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౯౨).

౨౪౮౫. కసాహతన్తి ఇణం గహేత్వా దాతుం అసమత్థత్తా ‘‘అయమేవ తే దణ్డో హోతూ’’తి కసాదినా దిన్నప్పహారం అవూపసన్తవణం. యథాహ –

‘‘యో వచనపేసనాదీని అకరోన్తో హఞ్ఞతి, న సో కతదణ్డకమ్మో. యో పన కేణియా వా అఞ్ఞథా వా కిఞ్చి గహేత్వా ఖాదిత్వా పున దాతుం అసక్కోన్తో ‘అయమేవ తే దణ్డో హోతూ’తి కసాహి హఞ్ఞతి, అయం కసాహతో కతదణ్డకమ్మో. యో చ కసాహి వా హతో హోతు అద్ధదణ్డకాదీనం వా అఞ్ఞతరేన, యావ అల్లవణో హోతి, తావ న పబ్బాజేతబ్బో’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౯౪).

లక్ఖణాహతన్తి ఏకంసం కత్వా పారుతేన ఉత్తరాసఙ్గేన అప్పటిచ్ఛాదనీయట్ఠానే తత్తేన లోహేన ఆహతం అసచ్ఛవిభూతలక్ఖణేన సమన్నాగతం. యథాహ –

‘‘యస్స పన నలాటే వా ఉరాదీసు వా తత్తేన లోహేన లక్ఖణం ఆహతం హోతి, సో సచే భుజిస్సో, యావ అల్లవణో హోతి, తావ న పబ్బాజేతబ్బో. సచేపిస్స వణా రుళ్హా హోన్తి ఛవియా ¶ సమపరిచ్ఛేదా, లక్ఖణం పన పఞ్ఞాయతి, తిమణ్డలం నివత్థస్స ఉత్తరాసఙ్గే ¶ కతే పటిచ్ఛన్నోకాసే చే హోతి, పబ్బాజేతుం వట్టతి. అప్పటిచ్ఛన్నోకాసే చే, న వట్టతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౯౫).

ఇణాయికఞ్చాతి మాతాపితుపితామహాదీహి వా అత్తనా వా గహితఇణం. యథాహ –

‘‘ఇణాయికో నామ యస్స పితిపితామహేహి వా ఇణం గహితం హోతి, సయం వా ఇణం గహితం హోతి, యం వా ఆఠపేత్వా మాతాపితూహి కిఞ్చి గహితం హోతి, సో తం ఇణం పరేసం ధారేతీతి ఇణాయికో. యం పన అఞ్ఞే ఞాతకా ఆఠపేత్వా కిఞ్చి గణ్హన్తి, సో న ఇణాయికో. న హి తే తం ఆఠపేతుం ఇస్సరా. తస్మా తం పబ్బాజేతుం వట్టతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౯౬).

దాసన్తి అన్తోజాతో, ధనక్కీతో, కరమరానీతో, సయం వా దాసబ్యం ఉపగతోతి చతున్నం దాసానం అఞ్ఞతరం. దాసవినిచ్ఛయో పనేత్థ సమన్తపాసాదికాయ (మహావ. అట్ఠ. ౯౭) విత్థారతో గహేతబ్బో. పబ్బాజేన్తస్స దుక్కటన్తి ‘‘కుట్ఠి’’న్తిఆదీహి ఉపయోగవన్తపదేహి పచ్చేకం యోజేతబ్బం.

౨౪౮౬. హత్థచ్ఛిన్నన్తి హత్థతలే వా మణిబన్ధే వా కప్పరే వా యత్థ కత్థచి ఛిన్నహత్థం. అట్ఠచ్ఛిన్నన్తి యథా నఖం న పఞ్ఞాయతి, ఏవం చతూసు అఙ్గుట్ఠకేసు అఞ్ఞతరం వా సబ్బే వా యస్స ఛిన్నా హోన్తి, ఏవరూపం. పాదచ్ఛిన్నన్తి యస్స అగ్గపాదేసు వా గోప్ఫకేసు వా జఙ్ఘాయ వా యత్థ కత్థచి ఏకో వా ద్వే వా పాదా ఛిన్నా హోన్తి. హత్థపాదఛిన్నస్సాపి పాళియం (మహావ. ౧౧౯) ఆగతత్తా సోపి ఇధ వత్తబ్బో, యథావుత్తనయేనేవ తస్స దుక్కటవత్థుతా పఞ్ఞాయతీతి న వుత్తోతి దట్ఠబ్బం.

కణ్ణనాసఙ్గులిచ్ఛిన్నన్తి ¶ ఏత్థ ‘‘కణ్ణచ్ఛిన్నం నాసచ్ఛిన్నం కణ్ణనాసచ్ఛిన్నం అఙ్గులిచ్ఛిన్న’’న్తి యోజనా. కణ్ణచ్ఛిన్నన్తి యస్స కణ్ణమూలే వా కణ్ణసక్ఖలికాయ వా ఏకో వా ద్వే వా కణ్ణా ఛిన్నా హోన్తి. యస్స పన కణ్ణావట్టే ఛిన్నా హోన్తి, సక్కా చ హోన్తి సఙ్ఘాటేతుం, సో కణ్ణం సఙ్ఘాటేత్వా పబ్బాజేతబ్బో. నాసచ్ఛిన్నన్తి యస్స అజపదకే వా అగ్గే వా ఏకపుటే వా యత్థ కత్థచి నాసా ఛిన్నా హోతి. యస్స పన నాసికా సక్కా హోతి సన్ధేతుం, సో ¶ తం ఫాసుకం కత్వా పబ్బాజేతబ్బో. కణ్ణనాసచ్ఛిన్నన్తి తదుభయచ్ఛిన్నం. అఙ్గులిచ్ఛిన్నన్తి యస్స నఖసేసం అదస్సేత్వా ఏకా వా బహూ వా అఙ్గులియో ఛిన్నా హోన్తి. యస్స పన సుత్తతన్తుమత్తమ్పి నఖసేసం పఞ్ఞాయతి, తం పబ్బాజేతుం వట్టతి. కణ్డరచ్ఛిన్నమేవ చాతి యస్స కణ్డరనామకా మహాన్హారూ పురతో వా పచ్ఛతో వా ఛిన్నా హోన్తి, యేసు ఏకస్సాపి ఛిన్నత్తా అగ్గపాదేన వా చఙ్కమతి, మూలేన వా చఙ్కమతి, న వా పాదం పతిట్ఠాపేతుం సక్కోతి.

౨౪౮౭. కాణన్తి పసన్నన్ధో వా హోతు పుప్ఫాదీహి వా ఉపహతపసాదో, యో ద్వీహి వా ఏకేన వా అక్ఖినా న పస్సతి, తం కాణం. కుణిన్తి హత్థకుణీ వా పాదకుణీ వా అఙ్గులికుణీ వా, యస్స ఏతేసు హత్థాదీసు యం కిఞ్చి వఙ్కం పఞ్ఞాయతి, సో కుణీ. ఖుజ్జఞ్చాతి యో ఉరస్స వా పిట్ఠియా వా పస్సస్స వా నిక్ఖన్తత్తా ఖుజ్జసరీరో, తం ఖుజ్జం. యస్స పన కిఞ్చి కిఞ్చి అఙ్గపచ్చఙ్గం ఈసకం వఙ్కం, తం పబ్బాజేతుం వట్టతి. మహాపురిసో ఏవ హి బ్రహ్ముజుగత్తో, అవసేసో సత్తో అఖుజ్జో నామ నత్థి.

వామనన్తి యో జఙ్ఘవామనో వా కటివామనో వా ఉభయవామనో వా, తం. తత్థ జఙ్ఘవామనస్స కటితో పట్ఠాయ హేట్ఠిమకాయో ¶ రస్సో హోతి, ఉపరిమకాయో పరిపుణ్ణో. కటివామనస్స కటితో పట్ఠాయ ఉపరిమకాయో రస్సో హోతి, హేట్ఠిమకాయో పరిపుణ్ణో హోతి. ఉభయవామనస్స ఉభోపి కాయా రస్సా హోన్తి. యేసం కాయరస్సత్తా భూతానం వియ పరివటుమో మహాకుచ్ఛిఘటసదిసో అత్తభావో హోతి. తం తివిధమ్పి పబ్బాజేతుం న వట్టతి.

ఫణహత్థకన్తి యస్స వగ్గులిపక్ఖకా వియ అఙ్గులియో సమ్బద్ధా హోన్తి, తం. ఏతం పబ్బాజేతుకామేన అఙ్గులన్తరికాయో ఫాలేత్వా సబ్బం అన్తరచమ్మం అపనేత్వా ఫాసుకం కత్వా పబ్బాజేతబ్బో. యస్సాపి ఛ అఙ్గులియో హోన్తి, తం పబ్బాజేతుకామేన అధికం అఙ్గులిం ఛిన్దిత్వా ఫాసుకం కత్వా పబ్బాజేతబ్బో.

ఖఞ్జన్తి యో నతజాణుకో వా భిన్నజఙ్ఘో వా మజ్ఝే సంకుటితపాదత్తా కుణ్డపాదకో వా పిట్ఠిపాదమజ్ఝేన చఙ్కమన్తో అగ్గే సంకుటితపాదత్తా కుణ్డపాదకో వా పిట్ఠిపాదగ్గేన చఙ్కమన్తో అగ్గపాదేనేవ చఙ్కమనఖఞ్జో వా పణ్హికాయ చఙ్కమనఖఞ్జో వా పాదస్స బాహిరన్తేన చఙ్కమనఖఞ్జో వా పాదస్స అబ్భన్తరన్తేన చఙ్కమనఖఞ్జో వా గోప్ఫకానం ఉపరి భగ్గత్తా సకలేన ¶ పిట్ఠిపాదేన చఙ్కమనఖఞ్జో వా, తం పబ్బాజేతుం న వట్టతి. ఏత్థ నతజాణుకోతి అన్తోపవిట్ఠఆనతపాదో. పక్ఖహతన్తి యస్స ఏకో హత్థో వా పాదో వా అడ్ఢసరీరం వా సుఖం న వహతి.

సీపదిన్తి భారపాదం. యస్స పాదో థూలో హోతి సఞ్జాతపీళకో ఖరో, సో న పబ్బాజేతబ్బో. యస్స పన న తావ ఖరభావం గణ్హాతి, సక్కా హోతి ఉపనాహం బన్ధిత్వా ఉదకఆవాటే పవేసేత్వా ఉదకవాలికాయ పూరేత్వా ¶ యథా సిరా పఞ్ఞాయన్తి, జఙ్ఘా చ తేలనాళికా వియ హోన్తి, ఏవం మిలాపేతుం సక్కా, తస్స పాదం ఈదిసం కత్వా తం పబ్బాజేతుం వట్టతి. సచే పున వడ్ఢతి, ఉపసమ్పాదేన్తేనాపి తథా కత్వావ ఉపసమ్పాదేతబ్బో. పాపరోగినన్తి యో అరిసభగన్దరపిత్తసేమ్హకాససోసాదీసు యేన కేనచి రోగేన నిచ్చాతురో అతేకిచ్ఛరోగో జేగుచ్ఛో అమనాపో, తం.

౨౪౮౮. జరాయ దుబ్బలన్తి యో జిణ్ణభావేన దుబ్బలో అత్తనో చీవరరజనాదికమ్మమ్పి కాతుం అసమత్థో, తం. యో పన మహల్లకోపి బలవా హోతి అత్తానం పటిజగ్గితుం సక్కోతి, సో పబ్బాజేతబ్బో. అన్ధన్తి జచ్చన్ధం. పధిరఞ్చేవాతి యో సబ్బేన సబ్బం న సుణాతి, తం. యో పన మహాసద్దం సుణాతి, తం పబ్బాజేతుం వట్టతి. మమ్మనన్తి యస్స వచీభేదో వత్తతి, సరణగమనం పరిపుణ్ణం భాసితుం న సక్కోతి, తాదిసం మమ్మనమ్పి పబ్బాజేతుం న వట్టతి. యో పన సరణగమనమత్తం పరిపుణ్ణం భాసితుం సక్కోతి, తం పబ్బాజేతుం వట్టతి. అథ వా మమ్మనన్తి ఖలితవచనం, యో ఏకమేవ అక్ఖరం చతుపఞ్చక్ఖత్తుం వదతి, తస్సేతమధివచనం. పీఠసప్పిన్తి ఛిన్నిరియాపథం. మూగన్తి యస్స వచీభేదో నప్పవత్తతి.

౨౪౮౯. అత్తనో విరూపభావేన పరిసం దూసేన్తేన పరిసదూసకే (మహావ. అట్ఠ. ౧౧౯) దస్సేతుమాహ ‘‘అతిదీఘో’’తిఆది. అతిదీఘోతి అఞ్ఞేసం సీసప్పమాణనాభిప్పదేసో. అతిరస్సోతి వుత్తప్పకారో ఉభయవామనో వియ అతిరస్సో. అతికాళో వాతి ఝాపితఖేత్తే ఖాణుకో వియ అతికాళవణ్ణో. మట్ఠతమ్బలోహనిదస్సనో అచ్చోదాతోపి వాతి సమ్బన్ధో, దధితక్కాదీహి మజ్జితమట్ఠతమ్బలోహవణ్ణో అతీవ ఓదాతసరీరోతి అత్థో.

౨౪౯౦. అతిథూలో ¶ వాతి భారియమంసో మహోదరో మహాభూతసదిసో. అతికిసోతి మన్దమంసలోహితో ¶ అట్ఠిసిరాచమ్మసరీరో వియ. అతిమహాసీసో వాతి యోజనా. అతిమహాసీసో వాతి పచ్ఛిం సీసే కత్వా ఠితో వియ. ‘‘అతిఖుద్దకసీసేన అసహితేనా’’తి పదచ్ఛేదో. అసహితేనాతి సరీరస్స అననురూపేన. ‘‘అతిఖుద్దకసీసేనా’’తి ఏతస్స విసేసనం. అసహితేన అతిఖుద్దకసీసేన సమన్నాగతోతి యోజనా. యథాహ – ‘‘అతిఖుద్దకసీసో వా సరీరస్స అననురూపేన అతిఖుద్దకేన సీసేన సమన్నాగతో’’తి.

౨౪౯౧. కుటకుటకసీసోతి తాలఫలపిణ్డిసదిసేన సీసేన సమన్నాగతో. సిఖరసీసకోతి ఉద్ధం అనుపుబ్బతనుకేన సీసేన సమన్నాగతో, మత్థకతో సంకుటికో మూలతో విత్థతో హుత్వా ఠితపబ్బతసిఖరసదిససీసోతి అత్థో. వేళునాళిసమానేనాతి మహావేళుపబ్బసదిసేన. సీసేనాతి దీఘసీసేన. యథాహ – ‘‘నాళిసీసో వా మహావేళుపబ్బసదిసేన సీసేన సమన్నాగతో’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౧౯).

౨౪౯౨. కప్పసీసోపీతి మజ్ఝే దిస్సమానఆవాటేన హత్థికుమ్భసదిసేన ద్విధాభూతసీసేన సమన్నాగతో. పబ్భారసీసో వాతి చతూసు పస్సేసు యేన కేనచి పస్సేన ఓణతేన సీసేన సమన్నాగతో. వణసీసకోతి వణేహి సమన్నాగతసీసో. కణ్ణికకేసో వాతి పాణకేహి ఖాయితకేదారే సస్ససదిసేహి తహిం తహిం ఉట్ఠితేహి కేసేహి సమన్నాగతో. థూలకేసోపి వాతి తాలహీరసదిసేహి కేసేహి సమన్నాగతో.

౨౪౯౩. పూతిసీసోతి ¶ దుగ్గన్ధసీసో. నిల్లోమసీసో వాతి లోమరహితసీసో. జాతిపణ్డరకేసకోతి జాతిఫలితేహి పణ్డరకేసో వా. జాతియా తమ్బకేసో వాతి ఆదిత్తేహి వియ తమ్బవణ్ణేహి కేసేహి సమన్నాగతో. ఆవట్టసీసకోతి గున్నం సరీరే ఆవట్టసదిసేహి ఉద్ధగ్గేహి కేసావట్టేహి సమన్నాగతో.

౨౪౯౪. సీసలోమేకబద్ధేహి భముకేహి యుతోపీతి సీసలోమేహి సద్ధిం ఏకాబద్ధలోమేహి భముకేహి సమన్నాగతో. సమ్బద్ధభముకో వాతి ఏకాబద్ధఉభయభముకో, మజ్ఝే సఞ్జాతలోమేహి భముకేహి సమన్నాగతోతి అత్థో. నిల్లోమభముకోపి వాతి భములోమరహితో. నిల్లోమభముకోపి వాతి పి-సద్దేన అవుత్తసముచ్చయత్థేన మక్కటభముకో సఙ్గహితో.

౨౪౯౫. మహన్తఖుద్దనేత్తో ¶ వాతి ఏత్థ నేత్త-సద్దో మహన్తఖుద్ద-సద్దేహి పచ్చేకం యోజేతబ్బో, మహన్తనేత్తో వా ఖుద్దకనేత్తో వాతి అత్థో. మహన్తనేత్తో వాతి అతిమహన్తేహి నేత్తేహి సమన్నాగతో. ఖుద్దకనేత్తో వాతి మహింసచమ్మే వాసికోణేన పహరిత్వా కతఛిద్దసదిసేహి అతిఖుద్దకక్ఖీహి సమన్నాగతో. విసమలోచనోతి ఏకేన మహన్తేన, ఏకేన ఖుద్దకేన అక్ఖినా సమన్నాగతో. కేకరో వాపీతి తిరియం పస్సన్తో. ఏత్థ అపి-సద్దేన నిక్ఖన్తక్ఖిం సమ్పిణ్డేతి, యస్స కక్కటకస్సేవ అక్ఖితారకా నిక్ఖన్తా హోన్తి. గమ్భీరనేత్తోతి యస్స గమ్భీరే ఉదపానే ఉదకతారకా వియ అక్ఖితారకా పఞ్ఞాయన్తి. ఏత్థ చ ఉదకతారకా నామ ఉదకపుబ్బుళం. అక్ఖితారకాతి అక్ఖిగేణ్డకా. విసమచక్కలోతి ఏకేన ఉద్ధం, ఏకేన అధోతి ఏవం విసమజాతేహి అక్ఖిచక్కేహి సమన్నాగతో.

౨౪౯౬. జతుకణ్ణో ¶ వాతి అతిఖుద్దికాహి కణ్ణసక్ఖలీహి సమన్నాగతో. మూసికకణ్ణో వాతి మూసికానం కణ్ణసదిసేహి కణ్ణేహి సమన్నాగతో. హత్థికణ్ణోపి వాతి అననురూపాహి మహన్తాహి హత్థికణ్ణసదిసాహి కణ్ణసక్ఖలీహి సమన్నాగతో. ఛిద్దమత్తకకణ్ణో వాతి యస్స వినా కణ్ణసక్ఖలీహి కణ్ణచ్ఛిద్దమేవ హోతి. అవిద్ధకణ్ణకోతి కణ్ణబన్ధత్థాయ అవిద్ధేన కణ్ణేన సమన్నాగతో.

౨౪౯౭. టఙ్కితకణ్ణో వాతి గోభత్తనాళికాయ అగ్గసదిసేహి కణ్ణేహి సమన్నాగతో, గోహనుకోటిసణ్ఠానేహి కణ్ణేహి సమన్నాగతోతి అత్థో. పూతికణ్ణోపి వాతి సదా పగ్ఘరితపుబ్బేన కణ్ణేన సమన్నాగతో. పూతికణ్ణోపీతి అపి-సద్దేన కణ్ణభగన్దరికో గహితో. కణ్ణభగన్దరికోతి నిచ్చపూతినా కణ్ణేన సమన్నాగతో. అవిద్ధకణ్ణో పరిసదూసకో వుత్తో, కథం యోనకజాతీనం పబ్బజ్జాతి ఆహ ‘‘యోనకాదిప్పభేదోపి, నాయం పరిసదూసకో’’తి, కణ్ణావేధనం యోనకానం సభావో, అయం యోనకాదిప్పభేదో పరిసదూసకో న హోతీతి వుత్తం హోతి.

౨౪౯౮. అతిపిఙ్గలనేత్తోతి ¶ అతిసయేన పిఙ్గలేహి నేత్తేహి సమన్నాగతో. మధుపిఙ్గలం పన పబ్బాజేతుం వట్టతి. నిప్పఖుమక్ఖి వాతి అక్ఖిదలరోమేహి విరహితఅక్ఖికో. పఖుమ-సద్దో హి లోకే అక్ఖిదలరోమేసు నిరుళ్హో. అస్సుపగ్ఘరనేత్తో వాతి పగ్ఘరణస్సూహి నేత్తేహి సమన్నాగతో. పక్కపుప్ఫితలోచనోతి పక్కలోచనో పుప్ఫితలోచనోతి యోజనా. పరిపక్కనేత్తో సఞ్జాతపుప్ఫనేత్తోతి అత్థో.

౨౪౯౯. మహానాసోతి సరీరస్స అననురూపాయ మహతియా నాసాయ సమన్నాగతో. అతిఖుద్దకనాసికోతి తథా ¶ అతిఖుద్దికాయ నాసాయ సమన్నాగతో. చిపిటనాసో వాతి చిపిటాయ అన్తో పవిట్ఠాయ వియ అల్లినాసాయ సమన్నాగతో. చిపిటనాసో వాతి అవుత్తవికప్పత్థేన వా-సద్దేన దీఘనాసికో సఙ్గయ్హతి. సో చ సుకతుణ్డసదిసాయ జివ్హాయ లేహితుం సక్కుణేయ్యాయ నాసికాయ సమన్నాగతో. కుటిలనాసికోతి ముఖమజ్ఝే అప్పతిట్ఠహిత్వా ఏకపస్సే ఠితనాసికో.

౨౫౦౦. నిచ్చవిస్సవనాసో వాతి నిచ్చపగ్ఘరితసిఙ్ఘాణికనాసో వా. మహాముఖోతి యస్స పటఙ్గమణ్డుకస్సేవ ముఖనిమిత్తంయేవ మహన్తం హోతి, ముఖం పన లాబుసదిసం అతిఖుద్దకం. పటఙ్గమణ్డుకో నామ మహాముఖమణ్డుకో. వఙ్కభిన్నముఖో వాపీతి ఏత్థ ‘‘వఙ్కముఖో వా భిన్నముఖో వాపీ’’తి యోజనా. వఙ్కముఖోతి భముకస్స, నలాతస్స వా ఏకపస్సే నిన్నతాయ వఙ్కముఖో. భిన్నముఖో వాతి మక్కటస్సేవ భిన్నముఖో. మహాఓట్ఠోపి వాతి ఉక్ఖలిముఖవట్టిసదిసేహి ఓట్ఠేహి సమన్నాగతో.

౨౫౦౧. తనుకఓట్ఠో వాతి భేరిచమ్మసదిసేహి దన్తే పిదహితుం అసమత్థేహి ఓట్ఠేహి సమన్నాగతో. భేరిచమ్మసదిసేహీతి భేరిముఖచమ్మసదిసేహి. తనుకఓట్ఠో వాతి ఏత్థ వా-సద్దేన మహాధరోట్ఠో వా తనుకఉత్తరోట్ఠో వా తనుకఅధరోట్ఠో వాతి తయో వికప్పా సఙ్గహితా. విపులుత్తరఓట్ఠకోతి మహాఉత్తరోట్ఠో. ఓట్ఠఛిన్నోతి యస్స ఏకో వా ద్వే వా ఓట్ఠా ఛిన్నా హోన్తి. ఉప్పక్కముఖోతి పక్కముఖో. ఏళముఖోపి వాతి నిచ్చపగ్ఘరణముఖో.

౨౫౦౨-౩. సఙ్ఖతుణ్డోపీతి బహి సేతేహి అన్తో అతిరత్తేహి ఓట్ఠేహి సమన్నాగతో. దుగ్గన్ధముఖోతి దుగ్గన్ధకుణపముఖో. మహాదన్తోపీతి అట్ఠకదన్తసదిసేహి సమన్నాగతో ¶ . అచ్చన్తన్తి అతిసయేన. ‘‘హేట్ఠా ఉపరితో వాపి, బహి నిక్ఖన్తదన్తకో’’తి ఇదం ‘‘అసురదన్తకో’’తి ఏతస్స అత్థపదం. అసురోతి దానవో. ‘‘సిప్పిదన్తో వా ఓట్ఠదన్తో వా’’తి గణ్ఠిపదే లిఖితో. యస్స పన సక్కా హోన్తి ఓట్ఠేహి పిదహితుం, కథేన్తస్సేవ పఞ్ఞాయతి, నో అకథేన్తస్స, తం పబ్బాజేతుం వట్టతి. అదన్తోతి దన్తరహితో. పూతిదన్తోతి పూతిభూతేహి దన్తేహి సమన్నాగతో.

౨౫౦౪. ‘‘అతిఖుద్దకదన్తకో’’తి ఇమస్స ‘‘యస్సా’’తిఆది అపవాదో. యస్స దన్తన్తరే కాళకదన్తసన్నిభో ¶ కలన్దకదన్తసదిసో దన్తో సుఖుమోవ ఠితో చే, తం తు పబ్బాజేతుం వట్టతీతి యోజనా. పబ్బాజేతుమ్పీతి ఏత్థ పి-సద్దో తు-సద్దత్థో.

౨౫౦౫. యో పోసోతి సమ్బన్ధో. మహాహనుకోతి గోహనుసదిసేన హనునా సమన్నాగతో. ‘‘రస్సేన హనునా యుతో’’తి ఇదం ‘‘చిపిటహనుకో వా’’తి ఇమస్స అత్థపదం. యథాహ – ‘‘చిపిటహనుకో వా అన్తోపవిట్ఠేన వియ అతిరస్సేన హనుకేన సమన్నాగతో’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౧౯). చిపిటహనుకో వాపీతి ఏత్థ పి-సద్దేన ‘‘భిన్నహనుకో వా వఙ్కహనుకో వా’’తి వికప్పద్వయం సఙ్గణ్హాతి.

౨౫౦౬. నిమ్మస్సుదాఠికో వాపీతి భిక్ఖునిసదిసముఖో. అతిదీఘగలోపి వాతి బకగలసదిసేన గలేన సమన్నాగతో. అతిరస్సగలోపి వాతి అన్తోపవిట్ఠేన వియ గలేన సమన్నాగతో. భిన్నగలో వా గణ్డగలోపి వాతి యోజనా, భిన్నగలట్ఠికో వా గణ్డేన సమన్నాగతగలోపి వాతి అత్థో.

౨౫౦౭. భట్ఠంసకూటో ¶ వాతి మాతుగామస్స వియ భట్ఠేన అంసకూటేన సమన్నాగతో. భిన్నపిట్ఠి వా భిన్నఉరోపి వాతి యోజనా, సుదీఘహత్థో వా సురస్సహత్థో వాతి యోజనా, అతిదీఘహత్థో వా అతిరస్సహత్థో వాతి అత్థో. వా-సద్దేన అహత్థఏకహత్థానం గహణం. కచ్ఛుసమాయుతో వా కణ్డుసమాయుతో వాతి యోజనా. వా-సద్దేన ‘‘దద్దుగత్తో వా గోధాగత్తో వా’’తి ఇమే ద్వే సఙ్గణ్హాతి. తత్థ గోధాగత్తో వాతి యస్స గోధాయ వియ గత్తతో చుణ్ణాని పతన్తి.

౨౫౦౮. మహానిసదమంసోతి ఇమస్స అత్థపదం ‘‘ఉద్ధనగ్గుపమాయుతో’’తి. యథాహ – ‘‘మహాఆనిసదో వా ఉద్ధనకూటసదిసేహి ఆనిసదమంసేహి అచ్చుగ్గతేహి సమన్నాగతో’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౧౯). మహానిసదమంసో వాతి ఏత్థ వా-సద్దేన భట్ఠకటికో సఙ్గహితో. వాతణ్డికోతి అణ్డకోసేసు వుద్ధిరోగేన సమన్నాగతో. మహాఊరూతి సరీరస్స అననురూపేహి మహన్తేహి సత్తీహి సమన్నాగతో. సఙ్ఘట్టనకజాణుకోతి అఞ్ఞమఞ్ఞం సఙ్ఘట్టేహి జాణూహి సమన్నాగతో.

౨౫౦౯. భిన్నజాణూతి యస్స ఏకో వా ద్వే వా జాణూ భిన్నా హోన్తి. మహాజాణూతి మహన్తేన ¶ జాణునా సమన్నాగతో. దీఘజఙ్ఘోతి యట్ఠిసదిసజఙ్ఘో. వికటో వాతి తిరియం గమనపాదేహి సమన్నాగతో, యస్స చఙ్కమతో జాణుకా బహి నిగ్గచ్ఛన్తి. పణ్హో వాతి పచ్ఛతో పరివత్తపాదేహి సమన్నాగతో, యస్స చఙ్కమతో జాణుకా అన్తో పవిసన్తి. ‘‘పన్తో’’తి చ ‘‘సణ్హో’’తి చ ఏతస్సేవ వేవచనాని. ఉబ్బద్ధపిణ్డికోతి హేట్ఠా ఓరుళ్హాహి వా ఉపరి ఆరుళ్హాహి వా మహతీహి జఙ్ఘపిణ్డికాహి సమన్నాగతో.

౨౫౧౦. యట్ఠిజఙ్ఘోతి ¶ యట్ఠిసదిసాయ జఙ్ఘాయ సమన్నాగతో. మహాజఙ్ఘోతి సరీరస్స అననురూపాయ మహతియా జఙ్ఘాయ సమన్నాగతో. మహాపాదోపి వాతి సరీరస్స అననురూపేహి మహన్తేహి పాదేహి సమన్నాగతో. అపి-సద్దేన థూలజఙ్ఘపిణ్డికో సఙ్గహితో, భత్తపుటసదిసాయ థూలాయ జఙ్ఘపిణ్డియా సమన్నాగతోతి అత్థో. పిట్ఠికపాదో వాతి పాదవేమజ్ఝతో ఉట్ఠితజఙ్ఘో. మహాపణ్హిపి వాతి అననురూపేహి అతిమహన్తేహి పణ్హీహి సమన్నాగతో.

౨౫౧౧. వఙ్కపాదోతి అన్తో వా బహి వా పరివత్తపాదవసేన దువిధో వఙ్కపాదో. గణ్ఠికఙ్గులికోతి సిఙ్గివేరఫణసదిసాహి అఙ్గులీహి సమన్నాగతో. ‘‘అన్ధనఖో వాపీ’’తి ఏతస్స అత్థపదం ‘‘కాళపూతినఖోపి చా’’తి. యథాహ – ‘‘అన్ధనఖో వా కాళవణ్ణేహి పూతినఖేహి సమన్నాగతో’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౧౯).

౨౫౧౨. ఇచ్చేవన్తి యథావుత్తవచనీయనిదస్సనత్థోయం నిపాతసముదాయో. అఙ్గవేకల్లతాయ బహువిధత్తా అనవసేసం వేకల్లప్పకారం సఙ్గణ్హితుమాహ ‘‘ఇచ్చేవమాదిక’’న్తి.

పరిసదూసకకథావణ్ణనా.

౨౫౧౪. పత్తచీవరన్తి ఏత్థ ‘‘సామణేరస్సా’’తి అధికారతో లబ్భతి. అన్తో నిక్ఖిపతోతి ఓవరకాదీనం అన్తో నిక్ఖిపన్తస్స. సబ్బపయోగేసూతి పత్తచీవరస్స ఆమసనాదిసబ్బపయోగేసు.

౨౫౧౫-౬. దణ్డకమ్మం కత్వాతి దణ్డకమ్మం యోజేత్వా. దణ్డేన్తి వినేన్తి ఏతేనాతి దణ్డో, సోయేవ కత్తబ్బత్తా కమ్మన్తి ¶ దణ్డకమ్మం, ఆవరణాది. అనాచారస్స దుబ్బచసామణేరస్స కేవలం ¶ హితకామేన భిక్ఖునా దణ్డకమ్మం కత్వా దణ్డకమ్మం యోజేత్వా యాగుం వా భత్తం వా వా-సద్దేన పత్తం వా చీవరం వా దస్సేత్వా ‘‘దణ్డకమ్మే ఆహటే త్వం ఇదం లచ్ఛసి’’ ఇతి భాసితుం వట్టతీతి యోజనా. కిరాతి పదపూరణత్థే నిపాతో.

౨౫౧౭. ధమ్మసఙ్గాహకత్థేరేహి ఠపితదణ్డకమ్మం దస్సేతుమాహ ‘‘అపరాధానురూపేనా’’తిఆది. తం అపరాధానురూపదణ్డకమ్మం నామ వాలికాసలిలాదీనం ఆహరాపనమేవాతి యోజేతబ్బం. ఆది-సద్దేన దారుఆదీనం ఆహరాపనం గణ్హాతి. తఞ్చ ఖో ‘‘ఓరమిస్సతీ’’తి అనుకమ్పాయ, న ‘‘నస్సిస్సతి విబ్భమిస్సతీ’’తిఆదినయప్పవత్తేన పాపజ్ఝాసయేన.

౨౫౧౮-౯. అకత్తబ్బం దణ్డకమ్మం దస్సేతుమాహ ‘‘సీసే వా’’తిఆది. సీసే వాతి ఏత్థ ‘‘సామణేరస్సా’’తి అధికారతో లబ్భతి. పాసాణాదీనీతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన ఇట్ఠకాదీనం గహణం. సామణేరం ఉణ్హే పాసాణే నిపజ్జాపేతుం వా ఉణ్హాయ భూమియా నిపజ్జాపేతుం వా ఉదకం పవేసేతుం వా భిక్ఖునో న వట్టతీతి యోజనా.

భగవతా అనుఞ్ఞాతదణ్డకమ్మం దస్సేతుమాహ ‘‘ఇధా’’తిఆది. ఇధాతి ఇమస్మిం దణ్డకమ్మాధికారే. ఆవరణమత్తన్తి ‘‘మా ఇధ పావిసీ’’తి నివారణమత్తం. పకాసితన్తి ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, యత్థ వా వసతి, యత్థ వా పటిక్కమతి, తత్థ ఆవరణం కాతు’’న్తి (మహావ. ౧౦౭) భాసితం.

‘‘యత్థ వా వసతి, యత్థ వా పటిక్కమతీతి యత్థ వసతి వా పవిసతి వా, ఉభయేనాపి అత్తనో పరివేణఞ్చ వస్సగ్గేన పత్తసేనాసనఞ్చ వుత్త’’న్తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౦౭) అట్ఠకథాయ వుత్తత్తా యావ యోజితం ¶ దణ్డకమ్మం కరోన్తి, తావ అత్తనో పుగ్గలికపరివేణం వా వస్సగ్గేన పత్తసేనాసనం వా పవిసితుం అదత్వా నివారణం ఆవరణం నామ. అట్ఠకథాయం ‘‘అత్తనో’’తి వచనం యే ఆవరణం కరోన్తి, తే ఆచరియుపజ్ఝాయే సన్ధాయ వుత్తన్తి విఞ్ఞాయతి. కేచి పనేత్థ ‘‘అత్తనో’’తి ఇదం యస్స ఆవరణం కరోన్తి, తం సన్ధాయ వుత్తన్తి గహేత్వా తత్థ వినిచ్ఛయం వదన్తి. కేచి ఉభయథాపి అత్థం గహేత్వా ఉభయత్థాపి ఆవరణం కాతబ్బన్తి వదన్తి. వీమంసిత్వా యమేత్థ యుత్తతరం, తం గహేతబ్బం.

నివారణకథావణ్ణనా.

౨౫౨౦. పక్ఖో ¶ చ ఓపక్కమికో చ ఆసిత్తో చాతి విగ్గహో. ఏత్థ చ ‘‘అనుపోసథే ఉపోసథం కరోతీ’’తిఆదీసు యథా ఉపోసథదినే కత్తబ్బకమ్మం ‘‘ఉపోసథో’’తి వుచ్చతి, తథా మాసస్స పక్ఖే పణ్డకభావమాపజ్జన్తో ‘‘పక్ఖో’’తి వుత్తో. అథ వా పక్ఖపణ్డకో పక్ఖో ఉత్తరపదలోపేన యథా ‘‘భీమసేనో భీమో’’తి. ఇదఞ్చ పాపానుభావేన కణ్హపక్ఖేయేవ పణ్డకభావమాపజ్జన్తస్స అధివచనం. యథాహ ‘‘అకుసలవిపాకానుభావేన కాళపక్ఖే కాళపక్ఖే పణ్డకో హోతి, జుణ్హపక్ఖే పనస్స పరిళాహో వూపసమ్మతి, అయం పక్ఖపణ్డకో’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౦౯).

యస్స ఉపక్కమేన బీజాని అపనీతాని, అయం ఓపక్కమికపణ్డకో. యస్స పరేసం అఙ్గజాతం ముఖేన గహేత్వా అసుచినా ఆసిత్తస్స పరిళాహో వూపసమ్మతి, అయం ఆసిత్తపణ్డకో. ఉసూయకోతి యస్స పరేసం అజ్ఝాచారం పస్సతో ఉసూయాయ ఉప్పన్నాయ పరిళాహో వూపసమ్మతి, అయం ఉసూయపణ్డకో. యో పటిసన్ధియంయేవ అభావకో ఉప్పన్నో, అయం నపుంసకపణ్డకో.

౨౫౨౧. తేసూతి ¶ తేసు పఞ్చసు పణ్డకేసు. ‘‘పక్ఖపణ్డకస్స యస్మింపక్ఖే పణ్డకో హోతి, తస్మింయేవస్స పక్ఖే పబ్బజ్జా వారితా’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౦౯) కురున్దియం వుత్తత్తా ‘‘తిణ్ణం నివారితా’’తి ఇదం తస్స పణ్డకస్స పణ్డకపక్ఖం సన్ధాయ వుత్తన్తి గహేతబ్బం.

౨౫౨౨. ‘‘నాసేతబ్బో’’తి ఇదం లిఙ్గనాసనం సన్ధాయ వుత్తం. యథాహ ‘‘సోపి లిఙ్గనాసనేనేవ నాసేతబ్బో’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౦౯). ఏస నయో ఉపరిపి ఈదిసేసు ఠానేసు.

పణ్డకకథావణ్ణనా.

౨౫౨౩. థేనేతీతి థేనో, లిఙ్గస్స పబ్బజితవేసస్స థేనో లిఙ్గథేనో. సంవాసస్స భిక్ఖువస్సగణనాదికస్స థేనో సంవాసథేనో. తదుభయస్స చాతి తస్స లిఙ్గస్స, సంవాసస్స చ ఉభయస్స థేనోతి సమ్బన్ధో. ఏస తివిధోపి థేయ్యసంవాసకో నామ పవుచ్చతీతి యోజనా.

౨౫౨౪-౬. తత్థ తేసు తీసు థేయ్యసంవాసకేసు యో సయమేవ పబ్బజిత్వా భిక్ఖువస్సాని న గణ్హతి, యథావుడ్ఢం వన్దనమ్పి నేవ గణ్హతి, అపి-సద్దేన ఆసనేన నేవ పటిబాహతి ఉపోసథపవారణాదీసు ¶ నేవ సన్దిస్సతీతి సఙ్గణ్హనతో తదుభయమ్పి న కరోతి, అయం లిఙ్గమత్తస్స పబ్బజితవేసమత్తస్స థేనతో చోరికాయ గహణతో లిఙ్గత్థేనో సియాతి యోజనా.

యో చ పబ్బజితో హుత్వా భిక్ఖువస్సాని గణ్హతి, సో యథావుడ్ఢవన్దనాదికం సంవాసం సాదియన్తోవ సంవాసత్థేనకో మతోతి యోజనా. యథాహ – ‘‘భిక్ఖువస్సగణనాదికో హి సబ్బోపి కిరియభేదో ఇమస్మిం అత్థే ‘సంవాసో’తి వేదితబ్బో’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౧౦).

వుత్తనయోయేవాతి ¶ ఉభిన్నం పచ్చేకం వుత్తలక్ఖణమేవ ఏతస్స లక్ఖణన్తి కత్వా వుత్తం. అయం తివిధోపి థేయ్యసంవాసకో అనుపసమ్పన్నో న ఉపసమ్పాదేతబ్బో, ఉపసమ్పన్నో నాసేతబ్బో, పున పబ్బజ్జం యాచన్తోపి న పబ్బాజేతబ్బో. బ్యతిరేకముఖేన థేయ్యసంవాసలక్ఖణం నియమేతుం అట్ఠకథాయ (మహావ. అట్ఠ. ౧౧౦) వుత్తగాథాద్వయం ఉదాహరన్తో ఆహ ‘‘యథాహ చా’’తి. యథా అట్ఠకథాచరియో రాజదుబ్భిక్ఖాదిగాథాద్వయమాహ, తథాయమత్థో బ్యతిరేకతో వేదితబ్బోతి అధిప్పాయో.

౨౫౨౭-౮. రాజదుబ్భిక్ఖకన్తార-రోగవేరిభయేహి వాతి ఏత్థ భయ-సద్దో పచ్చేకం యోజేతబ్బో ‘‘రాజభయేన దుబ్భిక్ఖభయేనా’’తిఆదినా. చీవరాహరణత్థం వాతి అత్తనా పరిచ్చత్తచీవరం పున విహారం ఆహరణత్థాయ. ఇధ ఇమస్మిం సాసనే. సంవాసం నాధివాసేతి, యావ సో సుద్ధమానసోతి రాజభయాదీహి గహితలిఙ్గతాయ సో సుద్ధమానసో యావ సంవాసం నాధివాసేతీతి అత్థో.

యో హి రాజభయాదీహి వినా కేవలం భిక్ఖూ వఞ్చేత్వా తేహి సద్ధిం వసితుకామతాయ లిఙ్గం గణ్హాతి, సో అసుద్ధచిత్తతాయ లిఙ్గగ్గహణేనేవ థేయ్యసంవాసకో నామ హోతి. అయం పన తాదిసేన అసుద్ధచిత్తేన భిక్ఖూ వఞ్చేతుకామతాయ అభావతో యావ సంవాసం నాధివాసేతి, తావ థేయ్యసంవాసకో నామ న హోతి. తేనేవ ‘‘రాజభయాదీహి గహితలిఙ్గానం ‘గిహీ మం సమణోతి జానన్తూ’తి వఞ్చనాచిత్తే సతిపి భిక్ఖూనం వఞ్చేతుకామతాయ అభావా దోసో న జాతో’’తి తీసుపి గణ్ఠిపదేసు వుత్తం.

కేచి ¶ పన ‘‘వూపసన్తభయతా ఇధ సుద్ధచిత్తతా’’తి వదన్తి, ఏవఞ్చ సతి సో వూపసన్తభయో యావ సంవాసం నాధివాసేతి, తావ థేయ్యసంవాసకో నామ న హోతీతి అయమత్థో విఞ్ఞాయతి. ఇమస్మిఞ్చ అత్థే విఞ్ఞాయమానే అవూపసన్తభయస్స సంవాససాదియనేపి థేయ్యసంవాసకతా ¶ న హోతీతి ఆపజ్జేయ్య, న చ అట్ఠకథాయం అవూపసన్తభయస్స సంవాససాదియనే అథేయ్యసంవాసకతా దస్సితా. ‘‘సబ్బపాసణ్డియభత్తాని భుఞ్జన్తో’’తి చ ఇమినా అవూపసన్తభయేనాపి సంవాసం అసాదియన్తేనేవ వసితబ్బన్తి దీపేతి. తేనేవ తీసుపి గణ్ఠిపదేసు వుత్తం ‘‘యస్మా విహారం ఆగన్త్వా సఙ్ఘికం గణ్హన్తస్స సంవాసం పరిహరితుం దుక్కరం, తస్మా ‘సబ్బపాసణ్డియభత్తాని భుఞ్జన్తో’తి ఇదం వుత్త’’న్తి. తస్మా రాజభయాదీహి గహితలిఙ్గతా చేత్థ సుద్ధచిత్తతాతి గహేతబ్బం.

తావ ఏస థేయ్యసంవాసకో నామ న వుచ్చతీతి యోజనా. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో, విత్థారో పన ‘‘తత్రాయం విత్థారనయో’’తి అట్ఠకథాయం (మహావ. అట్ఠ. ౧౧౦) ఆగతనయేన వేదితబ్బో.

థేయ్యసంవాసకకథావణ్ణనా.

౨౫౨౯-౩౦. యో ఉపసమ్పన్నో భిక్ఖు ‘‘అహం తిత్థియో భవిస్స’’న్తి సలిఙ్గేనేవ అత్తనో భిక్ఖువేసేనేవ తిత్థియానం ఉపస్సయం యాతి చేతి సమ్బన్ధో. తిత్థియేసు పక్కన్తకో పవిట్ఠో తిత్థియపక్కన్తకో. తేసం లిఙ్గే నిస్సితేతి తేసం తిత్థియానం వేసే గహితే.

౨౫౩౧. ‘‘అహం తిత్థియో భవిస్స’’న్తి కుసచీరాదికం యో సయమేవ నివాసేతి, సోపి పక్కన్తకో తిత్థియపక్కన్తకో సియాతి యోజనా.

౨౫౩౨-౪. నగ్గో ¶ తేసం ఆజీవకాదీనం ఉపస్సయం గన్త్వాతి యోజనా. కేసే లుఞ్చాపేతీతి అత్తనో కేసే లుఞ్చాపేతి. తేసం వతాని ఆదియతి వాతి యోజనా. వతాని ఆదియతీతి ఉక్కుటికప్పధానాదీని వా వతాని ఆదియతి. తేసం తిత్థియానం మోరపిఞ్ఛాదికం లిఙ్గం సఞ్ఞాణం సచే గణ్హాతి వా తేసం పబ్బజ్జం, లద్ధిమేవ వా సారతో వా ఏతి ఉపగచ్ఛతి వాతి యోజనా. ‘‘అయం పబ్బజ్జా సేట్ఠాతి సేట్ఠభావం వా ఉపగచ్ఛతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౧౦ తిత్థియపక్కన్తకకథా) అట్ఠకథాయం వుత్తం. ఏస తిత్థియపక్కన్తకో హోతి ఏవ, న పన విముచ్చతి తిత్థియపక్కన్తభావతో. నగ్గస్స గచ్ఛతోతి ‘‘ఆజీవకో భవిస్స’’న్తి కాసాయాదీని అనాదాయ నగ్గస్స ఆజీవకానం ఉపసంగచ్ఛతో.

౨౫౩౫. థేయ్యసంవాసకో ¶ అనుపసమ్పన్నవసేన వుత్తో, నో ఉపసమ్పన్నవసేన. ఇమినా ‘‘ఉపసమ్పన్నో భిక్ఖు కూటవస్సం గణ్హన్తోపి అస్సమణో న హోతి. లిఙ్గే సఉస్సాహో పారాజికం ఆపజ్జిత్వా భిక్ఖువస్సాదీని గణేన్తోపి థేయ్యసంవాసకో న హోతీ’’తి అట్ఠకథాగతవినిచ్ఛయం దీపేతి. తథా వుత్తోతి యోజనా. ‘‘ఉపసమ్పన్నభిక్ఖునా’’తి ఇమినా అనుపసమ్పన్నం నివత్తేతి. తేన చ ‘‘సామణేరో సలిఙ్గేన తిత్థాయతనం గతోపి పున పబ్బజ్జఞ్చ ఉపసమ్పదఞ్చ లభతీ’’తి కురున్దట్ఠకథాగతవినిచ్ఛయం దస్సేతి.

తిత్థియపక్కన్తకస్స కిం కాతబ్బన్తి? న పబ్బాజేతబ్బో, పబ్బాజితోపి న ఉపసమ్పాదేతబ్బో, ఉపసమ్పాదితో చ కాసాయాని అపనేత్వా సేతకాని దత్వా గిహిభావం ఉపనేతబ్బో. అయమత్థో చ ‘‘తిత్థియపక్కన్తకో భిక్ఖవే అనుపసమ్పన్నో ¶ న ఉపసమ్పాదేతబ్బో, ఉపసమ్పన్నో నాసేతబ్బో’’తి (మహావ. ౧౧౦) పాళితో చ ‘‘సో న కేవలం న ఉపసమ్పాదేతబ్బో, అథ ఖో న పబ్బాజేతబ్బోపీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౧౦ తిత్థియపక్కన్తకకథా) అట్ఠకథావచనతో చ వేదితబ్బో.

తిత్థియపక్కన్తకకథావణ్ణనా.

౨౫౩౬. ఇధాతి ఇమస్మిం పబ్బజ్జూపసమ్పదాధికారే. మనుస్సజాతికతో అఞ్ఞస్స తిరచ్ఛానగతేయేవ అన్తోగధత్తం దస్సేతుమాహ ‘‘యక్ఖో సక్కోపి వా’’తి. తిరచ్ఛానగతో వుత్తోతి ఏత్థ ఇతి-సద్దో లుత్తనిద్దిట్ఠో. ‘‘తిరచ్ఛానగతో, భిక్ఖవే, అనుపసమ్పన్నో న ఉపసమ్పాదేతబ్బో, ఉపసమ్పన్నో నాసేతబ్బో’’తి (మహావ. ౧౧౧) వచనతో పబ్బజ్జాపి ఉపలక్ఖణతో నివారితాయేవాతి కత్వా వుత్తం ‘‘పబ్బాజేతుం న వట్టతీ’’తి. తేన తిరచ్ఛానగతో చ భగవతో అధిప్పాయఞ్ఞూహి అట్ఠకథాచరియేహి న పబ్బాజేతబ్బోతి (మహావ. అట్ఠ. ౧౧౧) వుత్తం.

తిరచ్ఛానకథావణ్ణనా.

౨౫౩౭. పఞ్చానన్తరికే పోసేతి మాతుఘాతకో, పితుఘాతకో, అరహన్తఘాతకో, లోహితుప్పాదకో, సఙ్ఘభేదకోతి ఆనన్తరియకమ్మేహి సమన్నాగతే పఞ్చ పుగ్గలే.

తత్థ ¶ మాతుఘాతకో (మహావ. అట్ఠ. ౧౧౨) నామ యేన మనుస్సిత్థిభూతా జనికా మాతా సయమ్పి మనుస్సజాతికేనేవ సతా సఞ్చిచ్చ జీవితా వోరోపితా, అయం ఆనన్తరియేన మాతుఘాతకకమ్మేన మాతుఘాతకో, ఏతస్స పబ్బజ్జా చ ఉపసమ్పదా చ పటిక్ఖిత్తా. యేన పన మనుస్సిత్థిభూతాపి అజనికా పోసావనికమాతా వా చూళమాతా వా మహామాతా వా జనికాపి వా నమనుస్సిత్థిభూతా ¶ మాతాఘాతితా, తస్స పబ్బజ్జా న వారితా, న చ ఆనన్తరియో హోతి. యేన సయం తిరచ్ఛానభూతేన మనుస్సిత్థిభూతా మాతా ఘాతితా, సోపి ఆనన్తరియో న హోతి, తిరచ్ఛానగతత్తా పనస్స పబ్బజ్జా పటిక్ఖిత్తావ. పితుఘాతకేపి ఏసేవ నయో. సచేపి హి వేసియా పుత్తో హోతి, ‘‘అయం మే పితా’’తి న జానాతి, యస్స సమ్భవేన నిబ్బత్తో, సో చే అనేన ఘాతితో, ‘‘పితుఘాతకో’’త్వేవ సఙ్ఖ్యం గచ్ఛతి, ఆనన్తరియఞ్చ ఫుసతి.

అరహన్తఘాతకోపి మనుస్సఅరహన్తవసేనేవ వేదితబ్బో. మనుస్సజాతియఞ్హి అన్తమసో అపబ్బజితమ్పి ఖీణాసవం దారకం వా దారికం వా సఞ్చిచ్చ జీవితా వోరోపేన్తో అరహన్తఘాతకోవ హోతి, ఆనన్తరియఞ్చ ఫుసతి, పబ్బజ్జా చస్స వారితా. అమనుస్సజాతికం పన అరహన్తం, మనుస్సజాతికం వా అవసేసం అరియపుగ్గలం ఘాతేత్వా ఆనన్తరియో న హోతి, పబ్బజ్జాపిస్స న వారితా, కమ్మం పన బలవం హోతి. తిరచ్ఛానో మనుస్సఅరహన్తమ్పి ఘాతేత్వా ఆనన్తరియో న హోతి, కమ్మం పన భారియం.

యో దేవదత్తో వియ దుట్ఠచిత్తేన వధకచిత్తేన తథాగతస్స జీవమానకసరీరే ఖుద్దకమక్ఖికాయ పివనకమత్తమ్పి లోహితం ఉప్పాదేతి, అయం లోహితుప్పాదకో నామ, ఏతస్స పబ్బజ్జా చ ఉపసమ్పదా చ వారితా. యో పన రోగవూపసమనత్థం జీవకో వియ సత్థేన ఫాలేత్వా పూతిమంసఞ్చ లోహితఞ్చ నీహరిత్వా ఫాసుం కరోతి, బహుం సో పుఞ్ఞం పసవతి.

యో దేవదత్తో వియ సాసనం ఉద్ధమ్మం ఉబ్బినయం కత్వా చతున్నం కమ్మానం అఞ్ఞతరవసేన సఙ్ఘం భిన్దతి, అయం సఙ్ఘభేదకో నామ, ఏతస్స పబ్బజ్జా చ ఉపసమ్పదా చ వారితా. ‘‘మాతుఘాతకో, భిక్ఖవే, అనుపసమ్పన్నో న ఉపసమ్పాదేతబ్బో, ఉపసమ్పన్నో ¶ నాసేతబ్బో’’తిఆదికాయ (మహావ. ౧౧౨) పాళియా ఉపసమ్పదాపటిక్ఖేపో పబ్బజ్జాపటిక్ఖేపస్స ఉపలక్ఖణన్తి ఆహ ‘‘పబ్బాజేన్తస్స దుక్కట’’న్తి.

ఉభతోబ్యఞ్జనఞ్చేవ ¶ భిక్ఖునిదూసకఞ్చ తథా పబ్బాజేన్తస్స దుక్కటన్తి సమ్బన్ధో. ఉభతోబ్యఞ్జనన్తి క-కారలోపేన నిద్దేసో. ఇత్థినిమిత్తుప్పాదనకమ్మతో చ పురిసనిమిత్తుప్పాదనకమ్మతో చ ఉభతో బ్యఞ్జనమస్స అత్థీతి ఉభతోబ్యఞ్జనకో. సో దువిధో హోతి ఇత్థిఉభతోబ్యఞ్జనకో, పురిసఉభతోబ్యఞ్జనకోతి.

తత్థ ఇత్థిఉభతోబ్యఞ్జనకస్స (మహావ. అట్ఠ. ౧౧౬) ఇత్థినిమిత్తం పాకటం హోతి, పురిసనిమిత్తం పటిచ్ఛన్నం. పురిసఉభతోబ్యఞ్జనకస్స పురిసనిమిత్తం పాకటం హోతి, ఇత్థినిమిత్తం పటిచ్ఛన్నం. ఇత్థిఉభతోబ్యఞ్జనకస్స ఇత్థీసు పురిసత్తం కరోన్తస్స ఇత్థినిమిత్తం పటిచ్ఛన్నం హోతి, పురిసనిమిత్తం పాకటం హోతి. పురిసఉభతోబ్యఞ్జనకస్స పురిసానం ఇత్థిభావం ఉపగచ్ఛన్తస్స పురిసనిమిత్తం పటిచ్ఛన్నం హోతి, ఇత్థినిమిత్తం పాకటం హోతి. ఇత్థిఉభతోబ్యఞ్జనకో సయఞ్చ గబ్భం గణ్హాతి, పరఞ్చ గబ్భం గణ్హాపేతి. పురిసఉభతోబ్యఞ్జనకో సయం న గణ్హాతి, పరం గణ్హాపేతీతి ఇదమేతేసం నానాకరణం. ఇమస్స పన దువిధస్సాపి ఉభతోబ్యఞ్జనకస్సనేవ పబ్బజ్జా అత్థి, న ఉపసమ్పదాతి ఇదమిధ సన్నిట్ఠానం వేదితబ్బం.

యో పకతత్తం భిక్ఖునిం (మహావ. అట్ఠ. ౧౧౫) తిణ్ణం మగ్గానం అఞ్ఞతరస్మిం దూసేతి, అయం భిక్ఖునిదూసకో నామ, ఏతస్స పబ్బజ్జా చ ఉపసమ్పదా చ వారితా. యో పన కాయసంసగ్గేన సీలవినాసం పాపేతి, తస్స పబ్బజ్జా చ ఉపసమ్పదా చ న వారితా. బలక్కారేన పన ఓదాతవత్థవసనం కత్వా అనిచ్ఛమానంయేవ దూసేన్తోపి భిక్ఖునిదూసకోయేవ. బలక్కారేన పన ఓదాతవత్థవసనం ¶ కత్వా ఇచ్ఛమానం దూసేన్తో భిక్ఖునిదూసకో న హోతి. కస్మా? యస్మా గిహిభావే సమ్పటిచ్ఛితమత్తేయేవ సా అభిక్ఖునీ హోతి. సకిం సీలవిపన్నం పన పచ్ఛా దూసేన్తో నేవ భిక్ఖునిదూసకో హోతి, పబ్బజ్జమ్పి ఉపసమ్పదమ్పి లభతి.

౨౫౩౮. పాళిఅట్ఠకథావిముత్తం ఆచరియపరమ్పరాభతవినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘ఏకతో’’తిఆది. ‘‘ఏకతో’’తి ఇమినా భిక్ఖుసఙ్ఘస్సాపి గహణం భవేయ్యాతి తం పరివజ్జేతుం ‘‘భిక్ఖునీనం తు సన్తికే’’తి వుత్తం. ఏతేన తందూసకస్స భబ్బతం దీపేతి. సో నేవ భిక్ఖునిదూసకో సియా, ‘‘ఉపసమ్పదం లభతేవ చ పబ్బజ్జం, సా చ నేవ పరాజితా’’తి ఇదం దుతియగాథాయ ఇధానేత్వా యోజేతబ్బం. కేవలం భిక్ఖునిసఙ్ఘే ఉపసమ్పన్నా నామ న హోతీతి అధిప్పాయేనేవ వుత్తం. ‘‘సా చ నేవ పరాజితా’’తి ఇమినా తస్సా చ పున పబ్బజ్జూపసమ్పదాయ భబ్బతం ¶ దీపేతి. అయమత్థో అట్ఠకథాగణ్ఠిపదేపి వుత్తోయేవ ‘‘భిక్ఖునీనం వసేన ఏకతోఉపసమ్పన్నం దూసేత్వా భిక్ఖునిదూసకో న హోతి, పబ్బజ్జాదీని లభతి, సా చ పారాజికా న హోతీతి వినిచ్ఛయో’’తి.

౨౫౩౯. ‘‘సిక్ఖమానాసామణేరీసు చ విప్పటిపజ్జన్తో నేవ భిక్ఖునిదూసకో హోతి, పబ్బజ్జమ్పి ఉపసమ్పదమ్పి లభతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౧౫) అట్ఠకథాగతవినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘సచే అనుపసమ్పన్నదూసకో’’తి. ‘‘ఉపసమ్పదం లభతేవ చ పబ్బజ్జ’’న్తి ఇదం యథాఠానేపి యోజేతబ్బం. సా చ నేవ పరాజితాతి ఇదం పన అట్ఠకథాయ అనాగతత్తా చ అనుపసమ్పన్నాయ ఉపసమ్పన్నవికప్పాభావా చ న యోజేతబ్బం. అసతి హి ఉపసమ్పన్నవికప్పే పరాజితవికప్పాసఙ్గహో పటిసేధో నిరత్థకోతి సా పబ్బజ్జూపసమ్పదానం భబ్బాయేవాతి దట్ఠబ్బా. ఇమే ¶ పన పణ్డకాదయో ఏకాదస పుగ్గలా ‘‘పణ్డకో, భిక్ఖవే, అనుపసమ్పన్నో న ఉపసమ్పాదేతబ్బో, ఉపసమ్పన్నో నాసేతబ్బో’’తిఆదివచనతో (మహావ. ౧౦౯) అభబ్బాయేవ, నేసం పబ్బజ్జా చ ఉపసమ్పదా చ న రుహతి, తస్మా న పబ్బాజేతబ్బా. జానిత్వా పబ్బాజేన్తో, ఉపసమ్పాదేన్తో చ దుక్కటం ఆపజ్జతి. అజానిత్వాపి పబ్బాజితా, ఉపసమ్పాదితా చ జానిత్వా లిఙ్గనాసనాయ నాసేతబ్బా.

ఏకాదసఅభబ్బపుగ్గలకథావణ్ణనా.

౨౫౪౦. నూపసమ్పాదనీయోవాతి న ఉపసమ్పాదేతబ్బోవ. అనుపజ్ఝాయకోతి అసన్నిహితఉపజ్ఝాయో వా అగ్గహితఉపజ్ఝాయగ్గహణో వా. కరోతోతి అనుపజ్ఝాయకం ఉపసమ్పాదయతో. దుక్కటం హోతీతి ఆచరియస్స చ గణస్స చ దుక్కటాపత్తి హోతి. న కుప్పతి సచే కతన్తి సచే అనుపజ్ఝాయకస్స ఉపసమ్పదాకమ్మం కతం భవేయ్య, తం న కుప్పతి సమగ్గేన సఙ్ఘేన అకుప్పేన ఠానారహేన కతత్తా.

౨౫౪౧. ఏకేతి అభయగిరివాసినో. ‘‘న గహేతబ్బమేవా’’తి అట్ఠకథాయ దళ్హం వుత్తత్తా వుత్తం. తం వచనం. ఏత్థ చ ఉపజ్ఝాయే అసన్నిహితేపి ఉపజ్ఝాయగ్గహణే అకతేపి కమ్మవాచాయం పన ఉపజ్ఝాయకిత్తనం కతంయేవాతి దట్ఠబ్బం. అఞ్ఞథా ‘‘పుగ్గలం న పరామసతీ’’తి వుత్తాయ కమ్మవిపత్తియా సమ్భవతో కమ్మం కుప్పేయ్య. తేనేవ ‘‘ఉపజ్ఝాయం అకిత్తేత్వా’’తి అవత్వా ‘‘ఉపజ్ఝం అగ్గాహాపేత్వా’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౧౭) అట్ఠకథాయం వుత్తం. యథా చ అపరిపుణ్ణపత్తచీవరస్స ¶ ఉపసమ్పదాకాలే కమ్మవాచాయం ‘‘పరిపుణ్ణస్స పత్తచీవర’’న్తి అసన్తం వత్థుం కిత్తేత్వా కమ్మవాచాయ కతాయపి ఉపసమ్పదా రుహతి, ఏవం ‘‘అయం బుద్ధరక్ఖితో ఆయస్మతో ధమ్మరక్ఖితస్స ఉపసమ్పదాపేక్ఖో’’తి అసన్తం పుగ్గలం కిత్తేత్వా కేవలం సన్తపదనీహారేన కమ్మవాచాయ ¶ కతాయ ఉపసమ్పదా రుహతియేవాతి దట్ఠబ్బం. తేనేవాహ ‘‘న కుప్పతి సచే కత’’న్తి. ‘‘న, భిక్ఖవే, అనుపజ్ఝాయకో ఉపసమ్పాదేతబ్బో, యో ఉపసమ్పాదేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (మహావ. ౧౧౭) ఏత్తకమేవ వత్వా ‘‘సో చ పుగ్గలో అనుపసమ్పన్నో’’తి అవుత్తత్తా, కమ్మవిపత్తిలక్ఖణస్స చ అసమ్భవతో ‘‘న గహేతబ్బమేవ త’’న్తి వుత్తం.

సేసేసు సబ్బత్థపీతి సఙ్ఘగణపణ్డకథేయ్యసంవాసకతిత్థియపక్కన్తకతిరచ్ఛానగతమాతుపితుఅరహన్తఘాతకభిక్ఖునిదూసకసఙ్ఘభేదకలోహితుప్పాదకఉభతోబ్యఞ్జనకసఙ్ఖాతేహి ఉపజ్ఝాయేహి ఉపసమ్పాదితేసు సబ్బేసు తేరససు వికప్పేసు. వుత్తఞ్హి భగవతా ‘‘న, భిక్ఖవే, సఙ్ఘేన ఉపజ్ఝాయేన ఉపసమ్పాదేతబ్బో, యో ఉపసమ్పాదేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తిఆది. న కేవలం ఏతేసుయేవ తేరససు, అథ ‘‘అపత్తకఅచీవరకఅచీవరపత్తకయాచితకపత్తయాచితకచీవరయాచితకపత్తచీవరకా’’తి ఏతేసు ఛసు వికప్పేసు అయం నయో యోజేతబ్బోతి. సేస-గ్గహణేన ఏతేసమ్పి సఙ్గహో. వుత్తఞ్హేతం భగవతా ‘‘న, భిక్ఖవే, అపత్తకో ఉపసమ్పాదేతబ్బో, యో ఉపసమ్పాదేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తిఆది (మహావ. ౧౧౮). అయం నయోతి ‘‘న కుప్పతి సచే కత’’న్తి వుత్తనయో.

౨౫౪౨. పఞ్చవీసతీతి చతువీసతి పారాజికా, ఊనవీసతివస్సో చాతి పఞ్చవీసతి. వుత్తఞ్హి ‘‘న, భిక్ఖవే, జానం ఊనవీసతివస్సో పుగ్గలో ఉపసమ్పాదేతబ్బో. యో ఉపసమ్పాదేయ్య, యథాధమ్మో కారేతబ్బో’’తి (మహావ. ౯౯). ఓసారోతి ఉపసమ్పదాసఙ్ఖాతో ఓసారో. తేనేవ చమ్పేయ్యక్ఖన్ధకే ‘‘తఞ్చే సఙ్ఘో ఓసారేతి, ఏకచ్చో సోసారితో’’తిఆదిపాఠస్స (మహావ. ౩౯౬) అట్ఠకథాయం ‘‘ఓసారేతీతి ఉపసమ్పదాకమ్మవసేన ¶ పవేసేతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౩౯౬) వుత్తం. ‘‘నాసనారహో’’తి ఇమినా ‘‘పణ్డకో, భిక్ఖవే, అనుపసమ్పన్నో న ఉపసమ్పాదేతబ్బో’’తిఆదివచనతో (మహావ. ౧౦౯) ఉపసమ్పాదితస్సాపి సేతకాని దత్వా గిహిభావం పాపేతబ్బతం దీపేతి.

౨౫౪౩. హత్థచ్ఛిన్నాది ¶ బాత్తింసాతి చమ్పేయ్యక్ఖన్ధకే –

‘‘హత్థచ్ఛిన్నో, భిక్ఖవే, అప్పత్తో ఓసారణం, తఞ్చే సఙ్ఘో ఓసారేతి, సోసారితో. పాదచ్ఛిన్నో…పే… హత్థపాదచ్ఛిన్నో… కణ్ణచ్ఛిన్నో… నాసచ్ఛిన్నో… కణ్ణనాసచ్ఛిన్నో… అఙ్గులిచ్ఛిన్నో… అళచ్ఛిన్నో… కణ్డరచ్ఛిన్నో… ఫణహత్థకో… ఖుజ్జో… వామనో… గలగణ్డీ… లక్ఖణాహతో… కసాహతో… లిఖితకో… సీపదికో… పాపరోగీ… పరిసదూసకో… కాణో… కుణీ… ఖఞ్జో… పక్ఖహతో… ఛిన్నిరియాపథో… జరాదుబ్బలో… అన్ధో… మూగో… పధిరో… అన్ధమూగో… అన్ధపధిరో… మూగపధిరో… అన్ధమూగపధిరో, భిక్ఖవే, అప్పత్తో ఓసారణం, తఞ్చే సఙ్ఘో ఓసారేతి, సోసారితో’’తి (మహావ. ౩౯౬) బాత్తింస.

కుట్ఠిఆది చ తేరసాతి మహాఖన్ధకే ఆగతా –

‘‘కుట్ఠిం గణ్డిం కిలాసిఞ్చ, సోసిఞ్చ అపమారికం;

తథా రాజభటం చోరం, లిఖితం కారభేదకం.

‘‘కసాహతం నరఞ్చేవ, పురిసం లక్ఖణాహతం;

ఇణాయికఞ్చ దాసఞ్చ, పబ్బాజేన్తస్స దుక్కట’’న్తి. –

యథావుత్తా తేరస.

ఏవమేతే పఞ్చచత్తాలీస వుత్తా. తేసు కసాహతలక్ఖణాహతలిఖితకానం తిణ్ణం ఉభయత్థ ఆగతత్తా అగ్గహితగ్గహణేన ద్వాచత్తాలీసేవ దట్ఠబ్బా.

‘‘హత్థచ్ఛిన్నాదిబాత్తింస ¶ , కుట్ఠిఆది చ తేరసా’’తి యే పుగ్గలా వుత్తా, తేసం. ఓసారో అప్పత్తోతి ఉపసమ్పదాఅననురూపాతి అత్థో. కతో చేతి అకత్తబ్బభావమసల్లక్ఖన్తేహి భిక్ఖూహి యది ఉపసమ్పదాసఙ్ఖాతో ఓసారో కతో భవేయ్య. రూహతీతి సిజ్ఝతి, తే పుగ్గలా ఉపసమ్పన్నాయేవాతి అధిప్పాయో. ఆచరియాదయో పన ఆపత్తిం ఆపజ్జన్తి. యథాహ చమ్పేయ్యక్ఖన్ధకట్ఠకథాయం ¶ – ‘‘హత్థచ్ఛిన్నాదయో పన ద్వత్తింస సుఓసారితా, ఉపసమ్పాదితా ఉపసమ్పన్నావ హోన్తి, న తే లబ్భా కిఞ్చి వత్తుం. ఆచరియుపజ్ఝాయా, పన కారకసఙ్ఘో చ సాతిసారా, న కోచి ఆపత్తితో ముచ్చతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౩౯౬).

౨౫౪౪-౫. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ద్వే తయో ఏకానుస్సావనే కాతుం, తఞ్చ ఖో ఏకేన ఉపజ్ఝాయేనా’’తి (మహావ. ౧౨౩) వచనతో సచే తయో ఆచరియా ఏకసీమాయం నిసిన్నా ఏకస్స ఉపజ్ఝాయస్స నామం గహేత్వా తిణ్ణం ఉపసమ్పదాపేక్ఖానం విసుం విసుంయేవ కమ్మవాచం ఏకక్ఖణే వత్వా తయో ఉపసమ్పాదేన్తి, వట్టతీతి దస్సేతుమాహ ‘‘ఏకూపజ్ఝాయకో హోతీ’’తిఆది.

‘‘తయో’’తి ఇదం అట్ఠుప్పత్తియం ‘‘సమ్బహులానం థేరాన’’న్తి (మహావ. ౧౨౩) ఆగతత్తా వుత్తం. ఏకతోతి ఏకక్ఖణే. అనుసావనన్తి కమ్మవాచం. ఓసారేత్వాతి వత్వా. కమ్మన్తి ఉపసమ్పదాకమ్మం. న చ కుప్పతీతి న విపజ్జతి. కప్పతీతి అవిపజ్జనతో ఏవం కాతుం వట్టతి.

౨౫౪౬-౭. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ద్వే తయో ఏకానుస్సావనే కాతు’’న్తి (మహావ. ౧౨౩) వచనతో సచే ఏకో ఆచరియో ‘‘బుద్ధరక్ఖితో చ ధమ్మరక్ఖితో చ సఙ్ఘరక్ఖితో చ ఆయస్మతో సారిపుత్తస్స ఉపసమ్పదాపేక్ఖో’’తి ఉపసమ్పదాపేక్ఖానం ¶ పచ్చేకం నామం గహేత్వా కమ్మవాచం వత్వా ద్వే తయోపి ఉపసమ్పాదేతి, వట్టతీతి దస్సేతుమాహ ‘‘ఏకూపజ్ఝాయకో హోతీ’’తిఆది.

ఉపసమ్పదం అపేక్ఖన్తీతి ‘‘ఉపసమ్పదాపేక్ఖా’’తి ఉపసమ్పజ్జనకా వుచ్చన్తి. తేసం నామన్తి తేసం ఉపసమ్పజ్జన్తానఞ్చేవ ఉపజ్ఝాయానఞ్చ నామం. అనుపుబ్బేన సావేత్వాతి యోజనా, ‘‘బుద్ధరక్ఖితో’’తిఆదినా యథావుత్తనయేన కమ్మవాచాయం సకట్ఠానే వత్వా సావేత్వాతి వుత్తం హోతి. తేనాతి ఏకేన ఆచరియేన. ఏకతోతి ద్వే తయో జనే ఏకతో కత్వా. అనుసావేత్వాతి కమ్మవాచం వత్వా. కతం ఉపసమ్పదాకమ్మం.

౨౫౪౮. అఞ్ఞమఞ్ఞానుసావేత్వాతి ¶ అఞ్ఞమఞ్ఞస్స నామం అనుసావేత్వా, గహేత్వాతి అత్థో, అఞ్ఞమఞ్ఞస్స నామం గహేత్వా కమ్మవాచం వత్వాతి వుత్తం హోతి.

౨౫౪౯. తం విధిం దస్సేతుమాహ ‘‘సుమనో’’తిఆది. సుమనోతి ఆచరియో. తిస్సథేరస్స ఉపజ్ఝాయస్స. సిస్సకం సద్ధివిహారికం. అనుసావేతీతి కమ్మవాచం సావేతి. తిస్సోతి పఠమం ఉపజ్ఝాయభూతస్స గహణం. సుమనథేరస్సాతి పఠమం ఆచరియత్థేరమాహ. ఇమే ద్వే ఏకసీమాయం నిసీదిత్వా ఏకక్ఖణే అఞ్ఞమఞ్ఞస్స సద్ధివిహారికానం కమ్మవాచం వదన్తా అత్తనో అత్తనో సద్ధివిహారికం పటిచ్చ ఉపజ్ఝాయాపి హోన్తి, అన్తేవాసికే పటిచ్చ ఆచరియాపి హోన్తి, అఞ్ఞమఞ్ఞస్స గణపూరకా చ హోన్తీతి వుత్తం హోతి. యథాహ –

‘‘సచే పన నానాచరియా నానాఉపజ్ఝాయా హోన్తి, తిస్సత్థేరో సుమనత్థేరస్స సద్ధివిహారికం, సుమనత్థేరో తిస్సత్థేరస్స సద్ధివిహారికం అనుస్సావేతి ¶ , అఞ్ఞమఞ్ఞఞ్చ గణపూరకా హోన్తి, వట్టతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౨౩).

౨౫౫౦. ఇధాతి ఇమస్మిం ఉపసమ్పదాధికారే. పటిక్ఖిత్తాతి ‘‘న త్వేవ నానుపజ్ఝాయేనా’’తి (మహావ. ౧౨౩) పటిసిద్ధా. లోకియేహి ఆదిచ్చపుత్తో మనూతి యో పఠమకప్పికో మనుస్సానం ఆదిరాజా వుచ్చతి, తస్స వంసే జాతత్తా ఆదిచ్చో బన్ధు ఏతస్సాతి ఆదిచ్చబన్ధు, భగవా, తేన.

మహాఖన్ధకకథావణ్ణనా.

ఉపోసథక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా

౨౫౫౧-౨. యా ఏకాదసహి సీమావిపత్తీహి వజ్జితా తిసమ్పత్తిసంయుతా నిమిత్తేన నిమిత్తం ఘటేత్వా సమ్మతా, సా అయం బద్ధసీమా నామ సియాతి యోజనా. తత్థ అతిఖుద్దకా, అతిమహతీ, ఖణ్డనిమిత్తా, ఛాయానిమిత్తా, అనిమిత్తా, బహిసీమే ఠితసమ్మతా, నదియా సమ్మతా, సముద్దే సమ్మతా, జాతస్సరే సమ్మతా, సీమాయ సీమం సమ్భిన్దన్తేన సమ్మతా, సీమాయ సీమం అజ్ఝోత్థరన్తేన సమ్మతాతి ‘‘ఇమేహి ఏకాదసహి ఆకారేహి సీమతో కమ్మాని విపజ్జన్తీ’’తి ¶ (పరి. ౪౮౬) వచనతో ఇమా ఏకాదస విపత్తిసీమాయో నామ, విపన్నసీమాతి వుత్తం హోతి.

తత్థ అతిఖుద్దకా నామ యత్థ ఏకవీసతి భిక్ఖూ నిసీదితుం న సక్కోన్తి. అతిమహతీ నామ యా అన్తమసో కేసగ్గమత్తేనాపి తియోజనం అతిక్కమిత్వా సమ్మతా. ఖణ్డనిమిత్తా నామ అఘటితనిమిత్తా వుచ్చతి. పురత్థిమాయ దిసాయ నిమిత్తం కిత్తేత్వా అనుక్కమేనేవ దక్ఖిణాయ, పచ్ఛిమాయ, ఉత్తరాయ దిసాయ కిత్తేత్వా పున పురత్థిమాయ దిసాయ పుబ్బకిత్తితం ¶ పటికిత్తేత్వా ఠపేతుం వట్టతి, ఏవం అఖణ్డనిమిత్తా హోతి. సచే పన అనుక్కమేన ఆహరిత్వా ఉత్తరాయ దిసాయ నిమిత్తం కిత్తేత్వా తత్థేవ ఠపేతి, ఖణ్డనిమిత్తా నామ హోతి. అపరాపి ఖణ్డనిమిత్తా నామ యా అనిమిత్తుపగం తచసారరుక్ఖం వా ఖాణుకం వా పంసుపుఞ్జవాలికాపుఞ్జానం వా అఞ్ఞతరం అన్తరా ఏకం నిమిత్తం కత్వా సమ్మతా. ఛాయానిమిత్తా నామ పబ్బతచ్ఛాయాదీనం యం కిఞ్చి ఛాయం నిమిత్తం కత్వా సమ్మతా. అనిమిత్తా నామ సబ్బేన సబ్బం నిమిత్తాని అకిత్తేత్వా సమ్మతా. బహిసీమే ఠితసమ్మతా నామ నిమిత్తాని కిత్తేత్వా నిమిత్తానం బహి ఠితేన సమ్మతా.

నదియా సముద్దే జాతస్సరే సమ్మతా నామ ఏతేసు నదిఆదీసు సమ్మతా. సా హి ఏవం సమ్మతాపి ‘‘సబ్బా, భిక్ఖవే, నదీ అసీమా, సబ్బో సముద్దో అసీమో, సబ్బో జాతస్సరో అసీమో’’తి (మహావ. ౧౪౮) వచనతో అసమ్మతావ హోతి. సీమాయ సీమం సమ్భిన్దన్తేన సమ్మతా నామ అత్తనో సీమాయ పరేసం సీమం సమ్భిన్దన్తేన సమ్మతా. సచే హి పోరాణకస్స విహారస్స పురత్థిమాయ దిసాయ అమ్బో చేవ జమ్బూ చాతి ద్వే రుక్ఖా అఞ్ఞమఞ్ఞం సంసట్ఠవిటపా హోన్తి, తేసు అమ్బస్స పచ్ఛిమదిసాభాగే జమ్బూ, విహారసీమా చ జమ్బుం అన్తో కత్వా అమ్బం కిత్తేత్వా బద్ధా హోతి, అథ పచ్ఛా తస్స విహారస్స పురత్థిమాయ దిసాయ విహారే కతే సీమం బన్ధన్తా భిక్ఖూ తం అమ్బం అన్తో కత్వా జమ్బుం కిత్తేత్వా బన్ధన్తి, సీమాయ సీమం సమ్భిన్నా హోతి. సీమాయ సీమం అజ్ఝోత్థరన్తేన సమ్మతా నామ అత్తనో సీమాయ పరేసం సీమం అజ్ఝోత్థరన్తేన సమ్మతా. సచే హి పరేసం బద్ధసీమం సకలం వా తస్సా పదేసం వా అన్తో కత్వా అత్తనో సీమం సమ్మన్నతి, సీమాయ సీమా అజ్ఝోత్థరితా నామ హోతీతి. ఇతి ఇమాహి ఏకాదసహి విపత్తిసీమాహి వజ్జితాతి అత్థో.

తిసమ్పత్తిసంయుతాతి ¶ నిమిత్తసమ్పత్తి, పరిసాసమ్పత్తి, కమ్మవాచాసమ్పత్తీతి ఇమాహి తీహి సమ్పత్తీహి ¶ సమన్నాగతా. తత్థ నిమిత్తసమ్పత్తియుత్తా నామ ‘‘పబ్బతనిమిత్తం, పాసాణనిమిత్తం, వననిమిత్తం, రుక్ఖనిమిత్తం, మగ్గనిమిత్తం, వమ్మికనిమిత్తం, నదినిమిత్తం, ఉదకనిమిత్త’’న్తి (మహావ. ౧౩౮) ఏవం వుత్తేసు అట్ఠసు నిమిత్తేసు తస్మిం తస్మిం దిసాభాగే యథాలద్ధాని నిమిత్తుపగాని నిమిత్తాని ‘‘పురత్థిమాయ దిసాయ కిం నిమిత్తం? పబ్బతో, భన్తే, ఏసో పబ్బతో నిమిత్త’’న్తిఆదినా నయేన సమ్మా కిత్తేత్వా సమ్మతా.

పరిసాసమ్పత్తియుత్తా నామ సబ్బన్తిమేన పరిచ్ఛేదేన చతూహి భిక్ఖూహి సన్నిపతిత్వా యావతికా తస్మిం గామఖేత్తే బద్ధసీమం వా నదిసముద్దజాతస్సరే వా అనోక్కమిత్వా ఠితా భిక్ఖూ, తే సబ్బే హత్థపాసే వా కత్వా, ఛన్దం వా ఆహరిత్వా సమ్మతా.

కమ్మవాచాసమ్పత్తియుత్తా నామ ‘‘సుణాతు మే, భన్తే సఙ్ఘో, యావతా సమన్తా నిమిత్తా కిత్తితా’’తిఆదినా (మహావ. ౧౩౯) నయేన వుత్తాయ పరిసుద్ధాయ ఞత్తిదుతియకమ్మవాచాయ సమ్మతా. ఏవం ఏకాదస విపత్తిసీమాయో అతిక్కమిత్వా తివిధసమ్పత్తియుత్తా నిమిత్తేన నిమిత్తం ఘటేత్వా సమ్మతా సీమా బద్ధసీమాతి వేదితబ్బా.

౨౫౫౩-౪. ఖణ్డసమానసంవాసఅవిప్పవాసా ఆదయో ఆదిభూతా, ఆదిమ్హి వా యాసం సీమానం తా ఖణ్డసమానసంవాసావిప్పవాసాదీ, తాసం, తాహి వా పభేదో ఖణ్డసమానసంవాసాదిభేదో, తతో ఖణ్డసమానసంవాసాదిభేదతో, ఖణ్డసీమా, సమానసంవాససీమా, అవిప్పవాససీమాతి ఇమాసం సీమానం ఏతాహి వా కరణభూతాహి, హేతుభూతాహి వా జాతేన విభాగేనాతి వుత్తం హోతి. సమానసంవాసావిప్పవాసానమన్తరే ఖణ్డా పరిచ్ఛిన్నా తాహి అసఙ్కరా ¶ సీమా ఖణ్డసీమా నామ. సమానసంవాసేహి భిక్ఖూహి ఏకతో ఉపోసథాదికో సంవాసో ఏత్థ కరీయతీతి సమానసంవాసా నామ. అవిప్పవాసాయ లక్ఖణం ‘‘బన్ధిత్వా’’తిఆదినా వక్ఖతి. ఇతి బద్ధా తిధా వుత్తాతి ఏవం బద్ధసీమా తిప్పభేదా వుత్తా.

ఉదకుక్ఖేపాతి హేతుమ్హి నిస్సక్కవచనం. సత్తన్నం అబ్భన్తరానం సమాహారా సత్తబ్భన్తరా, తతోపి చ. అబద్ధాపి తివిధాతి సమ్బన్ధో. తత్థాతి తాసు తీసు అబద్ధసీమాసు. గామపరిచ్ఛేదోతి సబ్బదిసాసు సీమం పరిచ్ఛిన్దిత్వా ‘‘ఇమస్స పదేసస్స ఏత్తకో కరో’’తి ఏవం కరేన నియమితో గామప్పదేసో. యథాహ – ‘‘యత్తకే పదేసే తస్స గామస్స భోజకా బలిం హరన్తి ¶ , సో పదేసో అప్పో వా హోతు మహన్తో వా, ‘గామసీమా’త్వేవ సఙ్ఖ్యం గచ్ఛతి. యమ్పి ఏకస్మింయేవ గామక్ఖేత్తే ఏకం పదేసం ‘అయం విసుం గామో హోతూ’తి పరిచ్ఛిన్దిత్వా రాజా కస్సచి దేతి, సోపి విసుంగామసీమా హోతియేవా’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౪౭).

‘‘గామపరిచ్ఛేదో’’తి ఇమినా చ నగరపరిచ్ఛేదో చ సఙ్గహితో. యథాహ – ‘‘గామగ్గహణేన చేత్థ నగరమ్పి గహితమేవ హోతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౪౭). నిగమసీమాయ విసుంయేవ వుత్తత్తా తస్సా ఇధ సఙ్గహో న వత్తబ్బో. వుత్తఞ్హి పాళియం ‘‘యం గామం వా నిగమం వా ఉపనిస్సాయ విహరతి. యా తస్స వా గామస్స గామసీమా, నిగమస్స వా నిగమసీమా, అయం తత్థ సమానసంవాసా ఏకుపోసథా’’తి (మహావ. ౧౪౭). ఇమిస్సా విసుంయేవ లక్ఖణస్స వుత్తత్తా గామసీమాలక్ఖణేనేవ ఉపలక్ఖితా.

౨౫౫౫. ‘‘జాతస్సరే’’తిఆదీసు జాతస్సరాదీనం లక్ఖణం ఏవం వేదితబ్బం – యో పన కేనచి ఖణిత్వా అకతో సయంజాతో సోబ్భో సమన్తతో ఆగతేన ఉదకేన పూరితో ¶ తిట్ఠతి, యత్థ నదియం వక్ఖమానప్పకారే వస్సకాలే ఉదకం సన్తిట్ఠతి, అయం జాతస్సరో నామ. యోపి నదిం వా సముద్దం వా భిన్దిత్వా నిక్ఖన్తఉదకేన ఖణితో సోబ్భో ఏతం లక్ఖణం పాపుణాతి, అయమ్పి జాతస్సరోయేవ. సముద్దో పాకటోయేవ.

యస్సా ధమ్మికానం రాజూనం కాలే అన్వడ్ఢమాసం అనుదసాహం అనుపఞ్చాహం అనతిక్కమిత్వా దేవే వస్సన్తే వలాహకేసు విగతమత్తేసు సోతం పచ్ఛిజ్జతి, అయం నదిసఙ్ఖ్యం న గచ్ఛతి. యస్సా పన ఈదిసే సువుట్ఠికాలే వస్సానస్స చతుమాసే సోతం న పచ్ఛిజ్జతి, యత్థ తిత్థేన వా అతిత్థేన వా సిక్ఖాకరణీయే ఆగతలక్ఖణేన తిమణ్డలం పటిచ్ఛాదేత్వా అన్తరవాసకం అనుక్ఖిపిత్వా ఉత్తరన్తియా భిక్ఖునియా ఏకద్వఙ్గులమత్తమ్పి అన్తరవాసకో తేమియతి, అయం సముద్దం వా పవిసతు తళాకం వా, పభవతో పట్ఠాయ నదీ నామ.

సమన్తతోతి సమన్తా. మజ్ఝిమస్సాతి థామమజ్ఝిమస్స పురిసస్స. ఉదకుక్ఖేపోతి వక్ఖమానేన నయేన థామప్పమాణేన ఖిత్తస్స ఉదకస్స వా వాలుకాయ వా పతితట్ఠానేన పరిచ్ఛిన్నో అన్తోపదేసో. యథా అక్ఖధుత్తా దారుగుళం ఖిపన్తి, ఏవం ఉదకం వా వాలుకం వా హత్థేన గహేత్వా థామమజ్ఝిమేన పురిసేన సబ్బథామేన ఖిపితబ్బం, తత్థ యత్థ ఏవం ఖిత్తం ఉదకం వా ¶ వాలుకా వా పతతి, అయం ఉదకుక్ఖేపో నామాతి. ఉదకుక్ఖేపసఞ్ఞితోతి ‘‘ఉదకుక్ఖేపో’’తి సల్లక్ఖితో.

౨౫౫౬. అగామకే అరఞ్ఞేతి విఞ్ఝాటవిసదిసే గామరహితే మహాఅరఞ్ఞే. సమన్తతో సత్తేవబ్భన్తరాతి అత్తనో ఠితట్ఠానతో పరిక్ఖిపిత్వా సత్తేవ అబ్భన్తరా యస్సా సీమాయ పరిచ్ఛేదో, అయం సత్తబ్భన్తరనామికా సీమా నామ.

౨౫౫౭. గుళుక్ఖేపనయేనాతి ¶ అక్ఖధుత్తకానం దారుగుళుక్ఖిపనాకారేన. ఉదకుక్ఖేపకాతి ఉదకుక్ఖేపసదిసవసేన.

౨౫౫౮. ఇమాసం ద్విన్నం సీమానం వడ్ఢనక్కమం దస్సేతుమాహ ‘‘అబ్భన్తరూదకుక్ఖేపా, ఠితోకాసా పరం సియు’’న్తి. ఠితోకాసా పరన్తి పరిసాయ ఠితట్ఠానతో పరం, పరిసపరియన్తతో పట్ఠాయ సత్తబ్భన్తరా చ మినితబ్బా, ఉదకుక్ఖేపో చ కాతబ్బోతి అత్థో.

౨౫౫౯-౬౦. అన్తోపరిచ్ఛేదేతి ఉదకుక్ఖేపేన వా సత్తబ్భన్తరేహి వా పరిచ్ఛిన్నోకాసస్స అన్తో. హత్థపాసం విహాయ ఠితో వా పరం తత్తకం పరిచ్ఛేదం అనతిక్కమ్మ ఠితో వాతి యోజనా, సీమన్తరికత్థాయ ఠపేతబ్బం ఏకం ఉదకుక్ఖేపం వా సత్తబ్భన్తరం ఏవ వా అనతిక్కమ్మ ఠితోతి అత్థో.

కమ్మం వికోపేతీతి అన్తో ఠితో కమ్మస్స వగ్గభావకరణతో, బహి తత్తకం పదేసం అనతిక్కమిత్వా ఠితో అఞ్ఞస్స సఙ్ఘస్స గణపూరణభావం గచ్ఛన్తో సీమాయ సఙ్కరభావకరణేన కమ్మం వికోపేతి. ఇతి యస్మా అట్ఠకథానయో, తస్మా సో అన్తోసీమాయ హత్థపాసం విజహిత్వా ఠితో హత్థపాసే వా కాతబ్బో, సీమన్తరికత్థాయ పరిచ్ఛిన్నోకాసతో బహి వా కాతబ్బో. తత్తకం పరిచ్ఛేదం అనతిక్కమిత్వా ఠితో యథాఠితోవ సచే అఞ్ఞస్స కమ్మస్స గణపూరకో న హోతి, కమ్మం న కోపేతీతి గహేతబ్బం.

౨౫౬౧-౨. సణ్ఠానన్తి తికోటిసణ్ఠానం. నిమిత్తన్తి పబ్బతాదినిమిత్తం. దిసకిత్తనన్తి ‘‘పురత్థిమాయ దిసాయ కిం నిమిత్త’’న్తిఆదినా దిసాకిత్తనం. పమాణన్తి తియోజనపరమం పమాణం ¶ . సోధేత్వాతి యస్మిం గామక్ఖేత్తే సీమం బన్ధతి, తత్థ వసన్తే ¶ ఉపసమ్పన్నభిక్ఖూ బద్ధసీమవిహారే వసన్తే సీమాయ బహి గన్తుం అదత్వా, అబద్ధసీమవిహారే వసన్తే హత్థపాసం ఉపనేతబ్బే హత్థపాసం నేత్వా అవసేసే బహిసీమాయ కత్వా సబ్బమగ్గేసు ఆరక్ఖం విదహిత్వాతి వుత్తం హోతి. సీమన్తి ఖణ్డసీమం.

కీదిసన్తి ఆహ ‘‘తికోణ’’న్తిఆది. పణవూపమన్తి పణవసణ్ఠానం మజ్ఝే సంఖిత్తం ఉభయకోటియా విత్థతం. ‘‘వితానాకారం ధనుకాకార’’న్తి ఆకార-సద్దో పచ్చేకం యోజేతబ్బో. ధనుకాకారన్తి ఆరోపితధనుసణ్ఠానం, ‘‘ముదిఙ్గూపమం సకటూపమ’’న్తి ఉపమా-సద్దో పచ్చేకం యోజేతబ్బో. ముదిఙ్గూపమన్తి మజ్ఝే విత్థతం ఉభయకోటియా తనుకం తురియవిసేసం ముదిఙ్గన్తి వదన్తి, తాదిసన్తి అత్థో. సీమం బన్ధేయ్యాతి యోజనా.

౨౫౬౩. పబ్బతాదినిమిత్తుపగనిమిత్తాని దస్సేతుమాహ ‘‘పబ్బత’’న్తిఆది. ఇతి అట్ఠ నిమిత్తాని దీపయేతి యోజనా. తత్రేవం సఙ్ఖేపతో నిమిత్తుపగతా వేదితబ్బా – సుద్ధపంసుసుద్ధపాసాణఉభయమిస్సకవసేన (కఙ్ఖా. అట్ఠ. నిదానవణ్ణనా; మహావ. అట్ఠ. ౧౩౮) తివిధోపి హి పబ్బతో హత్థిప్పమాణతో పట్ఠాయ ఉద్ధం నిమిత్తుపగో, తతో ఓమకతరో న వట్టతి. అన్తోసారేహి వా అన్తోసారమిస్సకేహి వా రుక్ఖేహి చతుపఞ్చరుక్ఖమత్తమ్పి వనం నిమిత్తుపగం, తతో ఊనతరం న వట్టతి. పాసాణనిమిత్తే అయగుళమ్పి పాసాణసఙ్ఖ్యమేవ గచ్ఛతి, తస్మా యో కోచి పాసాణో ఉక్కంసేన హత్థిప్పమాణతో ఓమకతరం ఆదిం కత్వా హేట్ఠిమపరిచ్ఛేదేన ద్వత్తింసపలగుళపిణ్డపరిమాణో నిమిత్తుపగో, న తతో ఖుద్దకతరో. పిట్ఠిపాసాణో పన అతిమహన్తోపి వట్టతి. రుక్ఖో జీవన్తోయేవ అన్తోసారో భూమియం పతిట్ఠితో అన్తమసో ఉబ్బేధతో అట్ఠఙ్గులో ¶ పరిణాహతో సూచిదణ్డప్పమాణోపి నిమిత్తుపగో, న తతో ఓరం వట్టతి. మగ్గో జఙ్ఘమగ్గో వా హోతు సకటమగ్గో వా, యో వినివిజ్ఝిత్వా ద్వే తీణి గామక్ఖేత్తాని గచ్ఛతి, తాదిసో జఙ్ఘసకటసత్థేహి వళఞ్జియమానోయేవ నిమిత్తుపగో, అవళఞ్జో న వట్టతి. హేట్ఠిమపరిచ్ఛేదేన తందివసం జాతో అట్ఠఙ్గులుబ్బేధో గోవిసాణమత్తోపి వమ్మికో నిమిత్తుపగో, తతో ఓరం న వట్టతి. ఉదకం యం అసన్దమానం ఆవాటపోక్ఖరణితళాకజాతస్సరలోణిసముద్దాదీసు ఠితం, తం ఆదిం కత్వా అన్తమసో తఙ్ఖణంయేవ పథవియం ఖతే ఆవాటే ఘటేహి ఆహరిత్వా పూరితమ్పి యావ కమ్మవాచాపరియోసానా సణ్ఠహనకం నిమిత్తుపగం, ఇతరం సన్దమానకం, వుత్తపరిచ్ఛేదకాలం ¶ అతిట్ఠన్తం, భాజనగతం వా న వట్టతి. యా అబద్ధసీమాలక్ఖణే నదీ వుత్తా, సా నిమిత్తుపగా, అఞ్ఞా న వట్టతీతి.

౨౫౬౪. తేసూతి నిద్ధారణే భుమ్మం. తీణీతి నిద్ధారితబ్బదస్సనం, ఇమినా ఏకం వా ద్వే వా నిమిత్తాని న వట్టన్తీతి దస్సేతి. యథాహ – ‘‘సా ఏవం సమ్మన్నిత్వా బజ్ఝమానా ఏకేన, ద్వీహి వా నిమిత్తేహి అబద్ధా హోతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౩౮). సతేనాపీతి ఏత్థ పి-సద్దో సమ్భావనాయం దట్ఠబ్బో, తేన వీసతియా, తింసాయ వా నిమిత్తేహి వత్తబ్బమేవ నత్థీతి దీపేతి.

౨౫౬౫. తియోజనం పరం ఉక్కట్ఠో పరిచ్ఛేదో ఏతిస్సాతి తియోజనపరా. ‘‘వీసతీ’’తిఆదీనం సఙ్ఖ్యానే, సఙ్ఖ్యేయ్యే చ వత్తనతో ఇధ సఙ్ఖ్యానే వత్తమానం వీసతి-సద్దం గహేత్వా ఏకవీసతి భిక్ఖూనన్తి భిన్నాధికరణనిద్దేసో కతోతి దట్ఠబ్బం. ‘‘ఏకవీసతి’’న్తి వత్తబ్బే గాథాబన్ధవసేన నిగ్గహీతలోపో, వీసతివగ్గకరణీయపరమత్తా సఙ్ఘకమ్మస్స కమ్మారహేన సద్ధిం భిక్ఖూనం ఏకవీసతిం గణ్హన్తీతి అత్థో, ఇదఞ్చ ¶ నిసిన్నానం వసేన వుత్తం. హేట్ఠిమన్తతో హి యత్థ ఏకవీసతి భిక్ఖూ నిసీదితుం సక్కోన్తి, తత్తకే పదేసే సీమం బన్ధితుం వట్టతీతి.

౨౫౬౬. యా ఉక్కట్ఠాయపి యా చ హేట్ఠిమాయపి కేసగ్గమత్తతోపి అధికా వా ఊనా వా, ఏతా ద్వేపి సీమాయో ‘‘అసీమా’’తి ఆదిచ్చబన్ధునా వుత్తాతి యోజనా.

౨౫౬౭. సమన్తతో సబ్బమేవ నిమిత్తం కిత్తేత్వాతి పుబ్బదిసానుదిసాదీసు పరితో సబ్బదిసాసు యథాలద్ధం నిమిత్తోపగం సబ్బనిమిత్తం ‘‘వినయధరేన పుచ్ఛితబ్బం ‘పురత్థిమాయ దిసాయ కిం నిమిత్త’న్తి? ‘పబ్బతో, భన్తే’తి. పున వినయధరేన ‘ఏసో పబ్బతో నిమిత్త’’న్తిఆదినా (మహావ. అట్ఠ. ౧౩౮) అట్ఠకథాయం వుత్తనయేన నిమిత్తేన నిమిత్తం ఘటేత్వా కిత్తేత్వా. ఞత్తి దుతియా యస్సాతి విగ్గహో, ‘‘సుణాతు మే, భన్తే సఙ్ఘో, యావతా సమన్తా నిమిత్తా కిత్తితా’’తిఆదినా (మహావ. ౧౩౯) పదభాజనే వుత్తేన ఞత్తిదుతియేన కమ్మేనాతి అత్థో. అరహతి పహోతి వినయధరోతి అధిప్పాయో.

౨౫౬౮. బన్ధిత్వాతి యథావుత్తలక్ఖణనయేన సమానసంవాససీమం పఠమం బన్ధిత్వా. అనన్తరన్తి కిచ్చన్తరేన బ్యవహితం అకత్వా, కాలక్ఖేపం అకత్వాతి వుత్తం హోతి, సీమం సమూహనితుకామానం ¶ పచ్చత్తికానం ఓకాసం అదత్వాతి అధిప్పాయో. పచ్ఛాతి సమానసంవాససమ్ముతితో పచ్ఛా. చీవరావిప్పవాసకం సమ్మన్నిత్వాన యా బద్ధా, సా ‘‘అవిప్పవాసా’’తి వుచ్చతీతి యోజనా.

తత్థ చీవరావిప్పవాసకం సమ్మన్నిత్వాన యా బద్ధాతి ‘‘సుణాతు మే, భన్తే సఙ్ఘో, యా సా సఙ్ఘేన సీమా సమ్మతా సమానసంవాసా ¶ ఏకుపోసథా…పే… ఠపేత్వా గామఞ్చ గామూపచారఞ్చ, ఖమతి సఙ్ఘస్స, తస్మా తుణ్హీ, ఏవమేతం ధారయామీ’’తి (మహావ. ౧౪౪) వుత్తనయేన చీవరేన అవిప్పవాసం సమ్మన్నిత్వా యా బద్ధా. సా అవిప్పవాసాతి వుచ్చతీతి తత్థ వసన్తానం భిక్ఖూనం చీవరేన విప్పవాసనిమిత్తాపత్తియా అభావతో తథా వుచ్చతి, ‘‘అవిప్పవాససీమా’’తి వుచ్చతీతి వుత్తం హోతి.

౨౫౬౯. ‘‘యా కాచి నదిలక్ఖణప్పత్తా నదీ నిమిత్తాని కిత్తేత్వా ‘ఏతం బద్ధసీమం కరోమా’తి కతాపి అసీమావ హోతీ’’తిఆదికం (మహావ. అట్ఠ. ౧౪౭) అట్ఠకథానయం దస్సేతుమాహ ‘‘నదీ…పే… న వోత్థరతీ’’తి, న పత్థరతి సీమాభావేన బ్యాపినీ న హోతీతి అత్థో. తేనేవాతి యేన న వోత్థరతి, తేనేవ కారణేన. అబ్రవీతి ‘‘సబ్బా, భిక్ఖవే, నదీ అసీమా, సబ్బో సముద్దో అసీమో, సబ్బో జాతస్సరో అసీమో’’తి (మహావ. ౧౪౭) అవోచ.

సీమాకథావణ్ణనా.

౨౫౭౦. అట్ఠమియాపి ఉపోసథవోహారత్తా దినవసేన ఉపోసథానం అతిరేకత్తేపి ఇధ అధిప్పేతేయేవ ఉపోసథే గహేత్వా ఆహ ‘‘నవేవా’’తి.

౨౫౭౧-౩. తే సరూపతో దస్సేతుమాహ ‘‘చాతుద్దసో…పే… కమ్మేనుపోసథా’’తి. చతుద్దసన్నం పూరణో చాతుద్దసో. పన్నరసన్నం పూరణో పన్నరసో. యదా పన కోసమ్బక్ఖన్ధకే (మహావ. ౪౫౧ ఆదయో) ఆగతనయేన భిన్నే సఙ్ఘే ఓసారితే తస్మిం భిక్ఖుస్మిం సఙ్ఘో తస్స వత్థుస్స వూపసమాయ సఙ్ఘసామగ్గిం కరోతి, తదా ‘‘తావదేవ ఉపోసథో కాతబ్బో, పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసితబ్బ’’న్తి (మహావ. ౪౭౫) వచనతో ఠపేత్వా చాతుద్దసపన్నరసే ¶ అఞ్ఞోపి యో కోచి దివసో సామగ్గీ ఉపోసథోతి. ఏత్థ ఇతి-సద్దో లుత్తనిద్దిట్ఠో. చాతుద్దసో, పన్నరసో, సామగ్గీ చ ఉపోసథోతి ఏతే తయోపి ఉపోసథా దివసేనేవ నిద్దిట్ఠా దివసేనేవ వుత్తాతి యోజనా.

సఙ్ఘేఉపోసథోతి ¶ సఙ్ఘేన కాతబ్బఉపోసథో. గణేపుగ్గలుపోసథోతి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. సాధ్యసాధనలక్ఖణస్స సమ్బన్ధస్స లబ్భమానత్తా ‘‘సఙ్ఘే’’తిఆదీసు సామివచనప్పసఙ్గే భుమ్మనిద్దేసో. ఉపోసథో సాధ్యో కమ్మభావతో, సఙ్ఘగణపుగ్గలా సాధనం కారకభావతో.

సుత్తస్స ఉద్దేసో సుత్తుద్దేసో, సుత్తుద్దేసోతి అభిధానం నామం యస్స సో సుత్తుద్దేసాభిధానో. కమ్మేనాతి కిచ్చవసేన.

౨౫౭౪. ‘‘అధిట్ఠాన’’న్తి వాచ్చలిఙ్గమపేక్ఖిత్వా ‘‘నిద్దిట్ఠ’’న్తి నపుంసకనిద్దేసో. వాచ్చలిఙ్గా హి తబ్బాదయోతి పాతిమోక్ఖో నిద్దిట్ఠో, పారిసుద్ధి నిద్దిట్ఠాతి పుమిత్థిలిఙ్గేన యోజేతబ్బా.

౨౫౭౫. వుత్తాతి ‘‘పఞ్చిమే, భిక్ఖవే, పాతిమోక్ఖుద్దేసా, నిదానం ఉద్దిసిత్వా అవసేసం సుతేన సావేతబ్బం, అయం పఠమో పాతిమోక్ఖుద్దేసో’’తిఆదినా (మహావ. ౧౫౦) దేసితా, సయఞ్చ తేసఞ్చ ఉద్దేసే సఙ్ఖేపతో దస్సేతుమాహ ‘‘నిదాన’’న్తిఆది. సావేతబ్బన్తి ఏత్థ ‘‘సుతేనా’’తి సేసో. సేసకన్తి అనుద్దిట్ఠట్ఠానం –

‘‘సుణాతు మే, భన్తే సఙ్ఘో…పే… ఆవికతా హిస్స ఫాసు హోతీతి ఇమం నిదానం ఉద్దిసిత్వా ‘ఉద్దిట్ఠం ఖో ¶ ఆయస్మన్తో నిదానం, తత్థాయస్మన్తే పుచ్ఛామి కచ్చిత్థ పరిసుద్ధా, దుతియమ్పి పుచ్ఛామి…పే… ఏవమేతం ధారయామీ’తి వత్వా ‘ఉద్దిట్ఠం ఖో ఆయస్మన్తో నిదానం. సుతా ఖో పనాయస్మన్తేహి చత్తారో పారాజికా ధమ్మా…పే… అవివదమానేహి సిక్ఖితబ్బ’’న్తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౫౦) –

అట్ఠకథాయ వుత్తనయేన అవసేసం సుతేన సావేతబ్బం.

౨౫౭౬. సేసేసుపీతి ఉద్దిట్ఠాపేక్ఖాయ సేసేసు పారాజికుద్దేసాదీసుపి. ‘‘అయమేవ నయో ఞేయ్యో’’తి సామఞ్ఞేన వుత్తేపి ‘‘విత్థారేనేవ పఞ్చమో’’తి వచనతో విత్థారుద్దేసే ‘‘సావేతబ్బం తు సేసక’’న్తి అయం నయో న లబ్భతి. ‘‘సావేతబ్బం తు సేసక’’న్తి వచనతో పారాజికుద్దేసాదీసు యస్మిం విప్పకతే అన్తరాయో ఉప్పజ్జతి, తేన సద్ధిం అవసేసం సుతేన సావేతబ్బం. నిదానుద్దేసే పన ¶ అనుద్దిట్ఠే సుతేన సావేతబ్బం నామ నత్థి. భిక్ఖునిపాతిమోక్ఖే అనియతుద్దేసస్స పరిహీనత్తా ‘‘భిక్ఖునీనఞ్చ చత్తారో’’తి వుత్తం. ఉద్దేసా నవిమే పనాతి భిక్ఖూనం పఞ్చ, భిక్ఖునీనం చత్తారోతి ఉభతోపాతిమోక్ఖే ఇమే నవ ఉద్దేసా వుత్తాతి అత్థో.

౨౫౭౭. ఉపోసథేతి సఙ్ఘుపోసథే. అన్తరాయన్తి రాజన్తరాయాదికం దసవిధం అన్తరాయం. యథాహ – ‘‘రాజన్తరాయో చోరన్తరాయో అగ్యన్తరాయో ఉదకన్తరాయో మనుస్సన్తరాయో అమనుస్సన్తరాయో వాళన్తరాయో సరీసపన్తరాయో జీవితన్తరాయో బ్రహ్మచరియన్తరాయో’’తి (మహావ. ౧౫౦).

తత్థ సచే భిక్ఖూసు ‘‘ఉపోసథం కరిస్సామా’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౫౦) నిసిన్నేసు రాజా ఆగచ్ఛతి, అయం రాజన్తరాయో. చోరా ఆగచ్ఛన్తి ¶ , అయం చోరన్తరాయో. దవదాహో ఆగచ్ఛతి వా, ఆవాసే వా అగ్గి ఉట్ఠహతి, అయం అగ్యన్తరాయో. మేఘో వా ఉట్ఠేతి, ఓఘో వా ఆగచ్ఛతి, అయం ఉదకన్తరాయో. బహూ మనుస్సా ఆగచ్ఛన్తి, అయం మనుస్సన్తరాయో. భిక్ఖుం యక్ఖో గణ్హాతి, అయం అమనుస్సన్తరాయో. బ్యగ్ఘాదయో చణ్డమిగా ఆగచ్ఛన్తి, అయం వాళన్తరాయో. భిక్ఖుం సప్పాదయో డంసన్తి, అయం సరీసపన్తరాయో. భిక్ఖు గిలానో వా హోతి, కాలం వా కరోతి, వేరినో వా తం మారేతుం గణ్హన్తి, అయం జీవితన్తరాయో. మనుస్సా ఏకం వా బహుం వా భిక్ఖూ బ్రహ్మచరియా చావేతుకామా గణ్హన్తి, అయం బ్రహ్మచరియన్తరాయో.

‘‘చేవా’’తి ఇమినా అన్తరాయేవ అన్తరాయసఞ్ఞినా విత్థారుద్దేసే అకతేపి అనాపత్తీతి దీపేతి. అనుద్దేసోతి విత్థారేన అనుద్దేసో. నివారితోతి ‘‘న, భిక్ఖవే, అసతి అన్తరాయే సంఖిత్తేన పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసితబ్బ’’న్తిఆదినా (మహావ. ౧౫౦) పటిసిద్ధో. ఇమినా ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, సతి అన్తరాయే సంఖిత్తేన పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసితు’’న్తి (మహావ. ౧౫౦) ఇదమ్పి విభావితం హోతి.

౨౫౭౮. తస్సాతి పాతిమోక్ఖస్స. ఇస్సరణస్స హేతుమాహ ‘‘‘థేరాధేయ్య’న్తి పాఠతో’’తి. థేరాధేయ్యన్తి థేరాధీనం, థేరాయత్తన్తి అత్థో. పాఠతోతి పాళివచనతో. ‘‘యో తత్థ భిక్ఖు బ్యత్తో పటిబలో, తస్సాధేయ్యం పాతిమోక్ఖ’’న్తి (మహావ. ౧౫౫) వచనతో ఆహ ‘‘అవత్తన్తేనా’’తిఆది. అవత్తన్తేనాతి అన్తమసో ద్వేపి ఉద్దేసే ఉద్దిసితుం అసక్కోన్తేన. థేరేన యో ¶ అజ్ఝిట్ఠో, ఏవమజ్ఝిట్ఠస్స యస్స పన థేరస్స, నవస్స, మజ్ఝిమస్స వా సో పాతిమోక్ఖో ¶ వత్తతి పగుణో హోతి, సో ఇస్సరోతి సమ్బన్ధో.

అజ్ఝిట్ఠోతి ‘‘త్వం, ఆవుసో, పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసా’’తి ఆణత్తో, ఇమినా అనాణత్తస్స ఉద్దిసితుం సామత్థియా సతిపి అనిస్సరభావో దీపితో హోతి. యథాహ – ‘‘సచే థేరస్స పఞ్చ వా చత్తారో వా తయో వా పాతిమోక్ఖుద్దేసా నాగచ్ఛన్తి, ద్వే పన అఖణ్డా సువిసదా వాచుగ్గతా హోన్తి, థేరాయత్తోవ పాతిమోక్ఖో. సచే పన ఏత్తకమ్పి విసదం కాతుం న సక్కోతి, బ్యత్తస్స భిక్ఖునో ఆయత్తో హోతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౫౫).

౨౫౭౯. ఉద్దిసన్తేతి పాతిమోక్ఖుద్దేసకే పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసన్తే. సమా వాతి ఆవాసికేహి గణనేన సమా వా. అప్పా వాతి ఊనా వా. ఆగచ్ఛన్తి సచే పనాతి సచే పన ఆగన్తుకా భిక్ఖూ ఆగచ్ఛన్తి. సేసకన్తి అనుద్దిట్ఠట్ఠానం.

౨౫౮౦. ఉద్దిట్ఠమత్తేతి ఉద్దిట్ఠక్ఖణేయేవ కథారమ్భతో పుబ్బమేవ. ‘‘వా’’తి ఇదం ఏత్థాపి యోజేతబ్బం, ఇమినా అవుత్తం ‘‘అవుట్ఠితాయ వా’’తి ఇమం వికప్పం సమ్పిణ్డేతి. అవుట్ఠితాయ పరిసాయాతి చ భిక్ఖుపరిసాయ అఞ్ఞమఞ్ఞం సుఖకథాయ నిసిన్నాయయేవాతి అత్థో. పరిసాయాతి ఏత్థ ‘‘ఏకచ్చాయా’’తి చ ‘‘సబ్బాయా’’తి చ సేసో. భిక్ఖూనం ఏకచ్చాయ పరిసాయ వుట్ఠితాయ వా సబ్బాయ పరిసాయ వుట్ఠితాయ వాతి యోజనా. తేసన్తి వుత్తప్పకారానం ఆవాసికానం. మూలేతి సన్తికే. పారిసుద్ధి కాతబ్బాతి యోజనా. ‘‘ఇధ పన, భిక్ఖవే…పే… ఆగచ్ఛన్తి బహుతరా, తేహి, భిక్ఖవే, భిక్ఖూహి పున పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసితబ్బ’’న్తి వుత్తనయం దస్సేతుమాహ ‘‘సచే బహూ’’తి. ఏత్థ ‘‘పున పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసితబ్బ’’న్తి సేసో. సబ్బవికప్పేసు పుబ్బకిచ్చం కత్వా ¶ పున పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసితబ్బన్తి అత్థో. అయం పనేత్థ సేసవినిచ్ఛయో –

‘‘పన్నరసోవాసికానం, ఇతరానం సచేతరో;

సమానేతరేనువత్తన్తు, పురిమానం సచేధికా;

పురిమా అనువత్తన్తు, తేసం సేసేప్యయం నయో.

‘‘పాటిపదోవాసికానం ¶ ,

ఇతరానం ఉపోసథో;

సమథోకానం సామగ్గిం,

మూలట్ఠా దేన్తు కామతో.

బహి గన్త్వాన కాతబ్బో,

నో చే దేన్తి ఉపోసథో;

దేయ్యానిచ్ఛాయ సామగ్గీ,

బహూసు బహి వా వజే.

‘‘పాటిపదేగన్తుకానం, ఏవమేవ అయం నయో;

సావేయ్య సుత్తం సఞ్చిచ్చ, అస్సావేన్తస్స దుక్కటన్తి.

౨౫౮౧. వినిద్దిట్ఠస్సాతి ఆణత్తస్స, ఇమినా ఇతరేసం అనాపత్తీతి దీపేతి. ఇధ ‘‘అగిలానస్సా’’తి సేసో. థేరేన ఆణాపేన్తేన ‘‘కిఞ్చి కమ్మం కరోన్తో వా సదాకాలమేవ ఏకో వా భారనిత్థరణకో వా సరభాణకధమ్మకథికాదీసు అఞ్ఞతరో వా న ఉపోసథాగారసమ్మజ్జనత్థం ఆణాపేతబ్బో, అవసేసా పన వారేన ఆణాపేతబ్బా’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౫౯) అట్ఠకథాయ వుత్తవిధినా ఆణాపేతబ్బో. సచే ఆణత్తో సమ్మజ్జనిం తావకాలికమ్పి న లభతి, సాఖాభఙ్గం కప్పియం కారేత్వా సమ్మజ్జితబ్బం. తమ్పి అలభన్తస్స లద్ధకప్పియం హోతి.

ఆసనపఞ్ఞాపనాణత్తియమ్పి ¶ వుత్తనయేనేవ ఆణాపేతబ్బో. ఆణాపేన్తేన చ సచే ఉపోసథాగారే ఆసనాని నత్థి, సఙ్ఘికావాసతోపి ఆహరిత్వా పఞ్ఞపేత్వా పున ఆహరితబ్బాని. ఆసనేసు అసతి కటసారకేపి తట్టికాయోపి పఞ్ఞపేతుం వట్టతి, తట్టికాసుపి అసతి సాఖాభఙ్గాని కప్పియం కారేత్వా పఞ్ఞపేతబ్బాని, కప్పియకారకం అలభన్తస్స లద్ధకప్పియం హోతి.

పదీపకరణేపి వుత్తనయేనేవ ఆణాపేతబ్బో. ఆణాపేన్తేన చ ‘‘అసుకస్మిం నామ ఓకాసే తేలం వా వట్టి వా కపల్లికా వా అత్థి, తం గహేత్వా కరోహీ’’తి వత్తబ్బో. సచే తేలాదీని నత్థి ¶ , భిక్ఖాచారేనపి పరియేసితబ్బాని. పరియేసిత్వా అలభన్తస్స లద్ధకప్పియం హోతి. అపిచ కపాలే అగ్గిపి జాలేతబ్బో.

౨౫౮౨. దీపన్తి ఏత్థ ‘‘జాలేత్వా’’తి సేసో. అథ వా ‘‘కత్వా’’తి ఇమినా చ యోజేతబ్బం. గణఞత్తిం ఠపేత్వాతి ‘‘సుణన్తు మే, ఆయస్మన్తా, అజ్జుపోసథో పన్నరసో, యదాయస్మన్తానం పత్తకల్లం, మయం అఞ్ఞమఞ్ఞం పారిసుద్ధిఉపోసథం కరేయ్యామా’’తి ఏవం గణఞత్తిం నిక్ఖిపిత్వా. కత్తబ్బో తీహుపోసథోతి తీహి భిక్ఖూహి ఉపోసథో కాతబ్బో. తీసు థేరేన ఏకంసం ఉత్తరాసఙ్గం కత్వా ఉక్కుటికం నిసీదిత్వా అఞ్జలిం పగ్గహేత్వా ద్వే ఏవం తిక్ఖత్తుమేవ వత్తబ్బో ‘‘పరిసుద్ధో అహం, ఆవుసో, ‘పరిసుద్ధో’తి మం ధారేథా’’తి (మహావ. ౧౬౮). దుతియేన, తతియేన చ యథాక్కమం ‘‘పరిసుద్ధో అహం, భన్తే, ‘పరిసుద్ధో’తి మం ధారేథా’’తి తిక్ఖత్తుమేవ వత్తబ్బం.

౨౫౮౩. పుబ్బకిచ్చాదీని కత్వా ఞత్తిం అట్ఠపేత్వా థేరేన నవో ఏవం తిక్ఖత్తుమేవ వత్తబ్బో ‘‘పరిసుద్ధో అహం, ఆవుసో ¶ , ‘పరిసుద్ధో’తి మం ధారేహీ’’తి (మహావ. ౧౬౮), నవేన థేరోపి ‘‘పరిసుద్ధో అహం, భన్తే, ‘పరిసుద్ధో’తి మం ధారేథా’’తి (మహావ. ౧౬౮) తిక్ఖత్తుం వత్తబ్బో. ఇమస్మిం పన వారే ఞత్తియా అట్ఠపనఞ్చ ‘‘ధారేహీ’’తి ఏకవచననిద్దేసో చాతి ఏత్తకోవ విసేసోతి తం అనాదియిత్వా పుగ్గలేన కాతబ్బం ఉపోసథవిధిం దస్సేతుమాహ ‘‘పుబ్బకిచ్చం సమాపేత్వా, అధిట్ఠేయ్య పనేకకో’’తి. అధిట్ఠేయ్యాతి ‘‘అజ్జ మే ఉపోసథో, పన్నరసో’తి వా ‘చాతుద్దసో’తి వా అధిట్ఠామీ’’తి అధిట్ఠేయ్య. అస్సాతి అవసానే వుత్తపుగ్గలం సన్ధాయ ఏకవచననిద్దేసో. యథావుత్తో సఙ్ఘోపి తయోపి ద్వేపి అత్తనో అత్తనో అనుఞ్ఞాతం ఉపోసథం అన్తరాయం వినా సచే న కరోన్తి, ఏవమేవ ఆపత్తిమాపజ్జన్తీతి వేదితబ్బో.

౨౫౮౪-౫. ఇదాని ‘‘చత్తారిమాని, భిక్ఖవే, ఉపోసథకమ్మాని, అధమ్మేన వగ్గం ఉపోసథకమ్మ’’న్తిఆదినా (మహావ. ౧౪౯) నయేన వుత్తం కమ్మచతుక్కం దస్సేతుమాహ ‘‘అధమ్మేన చ వగ్గేనా’’తిఆది. అధమ్మేన వగ్గేన కమ్మం, అధమ్మతో సమగ్గేన కమ్మం, ధమ్మేన వగ్గేన కమ్మం, ధమ్మతో సమగ్గేన కమ్మన్తి ఏతాని చత్తారి ఉపోసథస్స కమ్మానీతి జినో అబ్రవీతి యోజనా. చతూస్వపి పనేతేసూతి ఏతేసు చతూసు కమ్మేసు పన. చతుత్థన్తి ‘‘సమగ్గేన చ ధమ్మతో’’తి వుత్తం చతుత్థం ఉపోసథకమ్మం ‘‘ధమ్మకమ్మ’’న్తి అధిప్పేతం.

౨౫౮౬-౭. తాని ¶ కమ్మాని విభావేతుమాహ ‘‘అధమ్మేనిధా’’తిఆది. ఇధ ఇమస్మిం సాసనే ఏత్థ ఏతేసు చతూసు ఉపోసథేసు. అధమ్మేన వగ్గో ఉపోసథో కతమోతి కథేతుకామతాపుచ్ఛా. యత్థ యస్సం ఏకసీమాయం భిక్ఖునో చత్తారో వసన్తీతి యోజనా.

తత్ర ¶ ఏకస్స పారిసుద్ధిం ఆనయిత్వా తే తయో జనా పారిసుద్ధిం ఉపోసథం కరోన్తి చే, ఏవం కతో ఉపోసథో అధమ్మో వగ్గుపోసథో నామాతి యోజనా, ఏకసీమట్ఠేహి చతూహి సఙ్ఘుపోసథే కాతబ్బే గణుపోసథస్స కతత్తా అధమ్మో చ సఙ్ఘమజ్ఝం వినా గణమజ్ఝం పారిసుద్ధియా అగమనతో తస్స హత్థపాసం అనుపగమనేన వగ్గో చ హోతీతి అత్థో.

౨౫౮౮. అధమ్మేన సమగ్గోతి ఏత్థ ‘‘ఉపోసథో కతమో’’తి అనువత్తేతబ్బం. ‘‘భిక్ఖునో ఏకతో’’తి పదచ్ఛేదో. ‘‘హోతి అధమ్మికో’’తి పదచ్ఛేదో. చతూహి సమగ్గేహి సఙ్ఘుపోసథే కాతబ్బే గణుపోసథకరణం అధమ్మో, హత్థపాసుపగమనతో సమగ్గో హోతి.

౨౫౮౯-౯౦. యో ఉపోసథో ధమ్మేన వగ్గో హోతి, సో కతమోతి యోజనా. యత్థ యస్సం ఏకసీమాయం చత్తారో భిక్ఖునో వసన్తి, తత్ర ఏకస్స పారిసుద్ధిం ఆనయిత్వా తే తయో జనా పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసన్తే చే, ధమ్మేన వగ్గో ఉపోసథో హోతీతి యోజనా. ఏకసీమట్ఠేహి చతూహి సఙ్ఘుపోసథస్స కతత్తా ధమ్మో, ఏకస్స హత్థపాసం అనుపగమనేన వగ్గో చ హోతీతి అత్థో.

౨౫౯౧. యో ధమ్మతో సమగ్గో, సో కతమోతి యోజనా. ఇధ ఇమస్మిం సాసనే చత్తారో భిక్ఖునో ఏకతో పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసన్తి చే, అయం ధమ్మతో సమగ్గో ఉపోసథోతి మతో అధిప్పేతోతి యోజనా. చతూహి సఙ్ఘుపోసథస్స కతత్తా ధమ్మో, ఏకస్సాపి హత్థపాసం అవిజహనేన సమగ్గోతి అధిప్పాయో.

౨౫౯౨. వగ్గే సఙ్ఘే వగ్గోతి సఞ్ఞినో, సమగ్గే చ సఙ్ఘే వగ్గోతి సఞ్ఞినో ఉభయత్థ విమతిస్స వా ఉపోసథం కరోన్తస్స దుక్కటం ఆపత్తి హోతీతి యోజనా.

౨౫౯౩. భేదాధిప్పాయతోతి ¶ ‘‘నస్సన్తేతే, వినస్సన్తేతే, కో తేహి అత్థో’’తి ఏవం భేదపురేక్ఖారతాయ ‘‘ఉపోసథం కరోన్తస్సా’’తి ఆనేత్వా యోజేతబ్బం. తస్స భిక్ఖునో థుల్లచ్చయం హోతి ¶ అకుసలబలవతాయ చ థుల్లచ్చయం హోతీతి. యథాహ – ‘‘భేదపురేక్ఖారపన్నరసకే అకుసలబలవతాయ థుల్లచ్చయం వుత్త’’న్తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౭౬). వగ్గే వా సమగ్గే వా సఙ్ఘే సమగ్గో ఇతి సఞ్ఞినో ఉపోసథం కరోన్తస్స అనాపత్తీతి యోజనా. అవసేసో పనేత్థ వత్తబ్బవినిచ్ఛయో పవారణవినిచ్ఛయావసానే ‘‘పారిసుద్ధిప్పదానేనా’’తిఆదీహి (వి. వి. ౨౬౪౨) ఏకతో వత్తుమిచ్ఛన్తేన న వుత్తో.

౨౫౯౪-౫. ‘‘ఉక్ఖిత్తేనా’’తిఆదికాని కరణవచనన్తాని పదాని ‘‘సహా’’తి ఇమినా సద్ధిం ‘‘ఉపోసథో న కాతబ్బో’’తి పదేన పచ్చేకం యోజేతబ్బాని. ఉక్ఖిత్తేనాతి ఆపత్తియా అదస్సనే ఉక్ఖిత్తకో, ఆపత్తియా అప్పటికమ్మే ఉక్ఖిత్తకో, పాపికాయ దిట్ఠియా అప్పటినిస్సగ్గే ఉక్ఖిత్తకోతి తివిధేన ఉక్ఖిత్తేన. ఏతేసు హి తివిధే ఉక్ఖిత్తకే సతి ఉపోసథం కరోన్తో సఙ్ఘో పాచిత్తియం ఆపజ్జతి.

‘‘గహట్ఠేనా’’తి ఇమినా తిత్థియోపి సఙ్గహితో. సేసేహి సహధమ్మిహీతి భిక్ఖునీ, సిక్ఖమానా, సామణేరో, సామణేరీతి చతూహి సహధమ్మికేహి. చుతనిక్ఖిత్తసిక్ఖేహీతి ఏత్థ చుతో చ నిక్ఖిత్తసిక్ఖో చాతి విగ్గహో. చుతో నామ అన్తిమవత్థుం అజ్ఝాపన్నకో. నిక్ఖిత్తసిక్ఖో నామ సిక్ఖాపచ్చక్ఖాతకో.

ఏకాదసహీతి పణ్డకో, థేయ్యసంవాసకో, తిత్థియపక్కన్తకో, తిరచ్ఛానగతో, మాతుఘాతకో, పితుఘాతకో, అరహన్తఘాతకో, భిక్ఖునిదూసకో, సఙ్ఘభేదకో ¶ , లోహితుప్పాదకో, ఉభతోబ్యఞ్జనకోతి ఇమేహి ఏకాదసహి అభబ్బేహి.

సభాగాపత్తికేన వా సహ ఉపోసథో న కాతబ్బో, పారివుత్థేన ఛన్దేన ఉపోసథో న కాతబ్బో, కరోతో దుక్కటం హోతీతి యోజనా. ఏవం ఉక్ఖిత్తవజ్జితేసు సబ్బవికప్పేసు దుక్కటమేవ వేదితబ్బం. ‘‘యం ద్వేపి జనా వికాలభోజనాదినా సభాగవత్థునా ఆపత్తిం ఆపజ్జన్తి, ఏవరూపా వత్థుసభాగా ‘సభాగా’తి వుచ్చతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౬౯) వచనతో ‘‘సభాగాపత్తీ’’తి వత్థుసభాగాపత్తియేవ గహేతబ్బా.

ఉపోసథదివసే సబ్బోవ సఙ్ఘో సచే సభాగాపత్తిం ఆపన్నో హోతి,

‘‘ఇధ ¶ పన, భిక్ఖవే, అఞ్ఞతరస్మిం ఆవాసే తదహుపోసథే సబ్బో సఙ్ఘో సభాగం ఆపత్తిం ఆపన్నో హోతి, తేహి, భిక్ఖవే, భిక్ఖూహి ఏకో భిక్ఖు సామన్తా ఆవాసా సజ్జుకం పాహేతబ్బో ‘గచ్ఛావుసో, తం ఆపత్తిం పటికరిత్వా ఆగచ్ఛ, మయం తే సన్తికే తం ఆపత్తిం పటికరిస్సామా’తి. ఏవఞ్చేతం లభేథ, ఇచ్చేతం కుసలం. నో చే లభేథ, బ్యత్తేన భిక్ఖునా పటిబలేన సఙ్ఘో ఞాపేతబ్బో – ‘సుణాతు మే, భన్తే సఙ్ఘో, అయం సబ్బో సఙ్ఘో సభాగం ఆపత్తిం ఆపన్నో, యదా అఞ్ఞం భిక్ఖుం సుద్ధం అనాపత్తికం పస్సిస్సతి, తదా తస్స సన్తికే తం ఆపత్తిం పటికరిస్సతీ’’తి (మహావ. ౧౭౧) చ,

వేమతికో చే హోతి,

‘‘సుణాతు మే, భన్తే సఙ్ఘో, అయం సబ్బో సఙ్ఘో సభాగాయ ఆపత్తియా వేమతికో, యదా నిబ్బేమతికో ¶ భవిస్సతి, తదా తం ఆపత్తిం పటికరిస్సతీ’’తి (మహావ. ౧౭౧) చ,

వుత్తనయేన ఉపోసథో కాతబ్బో.

ఏత్థ చ సజ్ఝుకన్తి తదహేవాగమనత్థాయ. గణుపోసథాదీసుపి ఏసేవ నయో. వుత్తఞ్హి అట్ఠకథాగణ్ఠిపదే ‘‘యథా సఙ్ఘో సభాగం ఆపత్తిం ఆపజ్జిత్వా సుద్ధం అలభిత్వా ‘యదా సుద్ధం పస్సిస్సతి, తదా తస్స సన్తికే తం ఆపత్తిం పటికరిస్సతీ’తి వత్వా ఉపోసథం కాతుం లభతి, ఏవం ద్వీహిపి అఞ్ఞమఞ్ఞం ఆరోచేత్వా ఉపోసథం కాతుం వట్టతి. ఏకేనాపి ‘పరిసుద్ధం లభిత్వా పటికరిస్సామీ’తి ఆభోగం కత్వా కాతుం వట్టతి కిరా’’తి. కిరాతి చేత్థ అనుస్సవత్థే దట్ఠబ్బో, న పనారుచియం.

పారివుత్థేన ఛన్దేనాతి ఛన్దం ఆహరిత్వా కమ్మం కాతుం నిసిన్నేనపి ‘‘అసుభలక్ఖణతాదినా కేనచి కారణేన న కరిస్సామీ’’తి విస్సట్ఠే ఛన్దే సచే పున కరిస్సతి, పున ఛన్దపారిసుద్ధిం ఆహరిత్వా కాతబ్బం. యథాహ – ‘‘ఏతస్మిం పారివాసియే పున ఛన్దపారిసుద్ధిం అనానేత్వా కమ్మం కాతుం న వట్టతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౧౬౭).

౨౫౯౬. అదేసేత్వా ¶ పనాపత్తిన్తి ఆపన్నం ఆపత్తిం అదేసేత్వా. నావికత్వాన వేమతిన్తి ‘‘అహం, భన్తే, సమ్బహులాసు ఆపత్తీసు వేమతికో, యదా నిబ్బేమతికో భవిస్సామి, తదా తా ఆపత్తియో పటికరిస్సామీ’’తి విమతిం అనారోచేత్వా. ‘‘యదా నిబ్బేమతికోతి ఏత్థ సచే పనేస నిబ్బేమతికో న హోతి, వత్థుం కిత్తేత్వావ దేసేతుం వట్టతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౬౯) అన్ధకట్ఠకథాయం వుత్తం. తత్రాయం దేసనావిధి – సచే మేఘచ్ఛన్నే సూరియే ‘‘కాలో ను ఖో, వికాలో’’తి ¶ వేమతికో భుఞ్జతి, తేన భిక్ఖునా ‘‘అహం, భన్తే, వేమతికో భుఞ్జిం, సచే కాలో అత్థి, సమ్బహులా దుక్కటా ఆపత్తియో ఆపన్నోమ్హి. నో చే అత్థి, సమ్బహులా పాచిత్తియాపత్తియో ఆపన్నోమ్హీ’’తి ఏవం వత్థుం కిత్తేత్వా ‘‘అహం, భన్తే, యా తస్మిం వత్థుస్మిం సమ్బహులా దుక్కటా వా పాచిత్తియా వా ఆపత్తియో ఆపన్నో, తా తుమ్హమూలే పటిదేసేమీ’’తి వత్తబ్బం. ఏసేవ నయో సబ్బాపత్తీసూతి.

గణ్ఠిపదేసు పనేవం వినిచ్ఛయో వుత్తో – ‘‘అహం, ఆవుసో, ఇత్థన్నామాయ ఆపత్తియా వేమతికో, యదా నిబ్బేమతికో భవిస్సామి, తదా తం ఆపత్తిం పటికరిస్సామీ’తి వత్వా ఉపోసథో కాతబ్బో, పాతిమోక్ఖం సోతబ్బ’’న్తి (మహావ. ౧౭౦) వచనతో యావ నిబ్బేమతికో న హోతి, తావ సభాగాపత్తిం పటిగ్గహేతుం న లభతి. అఞ్ఞేసఞ్చ కమ్మానం పరిసుద్ధో నామ హోతి. ‘‘పున నిబ్బేమతికో హుత్వా దేసేతబ్బమేవా’’తి (కఙ్ఖా. అభి. టీ. నిదానవణ్ణనా) నేవ పాళియం, న అట్ఠకథాయం అత్థి, దేసితే పన న దోసో. ‘‘ఇతో వుట్ఠహిత్వా తం ఆపత్తిం పటికరిస్సామీ’’తి (మహావ. ౧౭౦) ఏత్థాపి ఏసేవ నయోతి.

౨౫౯౭. ఉపోసథేతి దినకారకకత్తబ్బాకారవసేన పన్నరసీ, సఙ్ఘుపోసథో, సుత్తుద్దేసోతి ఇమేహి తీహి లక్ఖణేహి సమన్నాగతే ఉపోసథే. సభిక్ఖుమ్హా చ ఆవాసాతి ‘‘యస్మిం ఉపోసథే కిచ్చ’’న్తిఆదినా వక్ఖమానప్పకారా సభిక్ఖుకా ఆవాసా. ఇధ ‘‘అనావాసా’’తి సేసో. ఆవాసో వా అనావాసో వాతి ఏత్థ ‘‘అభిక్ఖుకో వా నానాసంవాసకేహి సభిక్ఖుకో వా’’తి చ ¶ న గన్తబ్బోతి ఏత్థ ‘‘అఞ్ఞత్ర సఙ్ఘేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా’’తి చ సేసో. ‘‘అనావాసో’’తి ఉదోసితాదయో వుత్తా. భిక్ఖునా ఉపోసథే సభిక్ఖుమ్హా ఆవాసా వా అనావాసా వా అభిక్ఖుకో వా నానాసంవాసకేహి సభిక్ఖుకో వా ఆవాసో వా అనావాసో వా అఞ్ఞత్ర సఙ్ఘేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా కుదాచనం కదాచిపి న గన్తబ్బోతి యోజనా.

౨౫౯౮. యస్మిం ¶ ఆవాసే పన ఉపోసథే కిచ్చం సచే వత్తతి, సో ఆవాసో ‘‘సభిక్ఖుకో నామా’’తి పకాసితోతి యోజనా, ఇమినా సచే యత్థ ఉపోసథో న వత్తతి, సో సన్తేసుపి భిక్ఖూసు అభిక్ఖుకో నామాతి దీపేతి.

౨౫౯౯. ఉపోసథస్స పయోజనం, తప్పసఙ్గేన పవారణాయ చ నిద్ధారేతుకామతాయాహ ‘‘ఉపోసథో కిమత్థాయా’’తిఆది.

౨౬౦౦. పటిక్కోసేయ్యాతి నివారేయ్య. అదేన్తస్సపి దుక్కటన్తి ఏత్థ ‘‘కోపేతుం ధమ్మికం కమ్మ’’న్తి ఆనేత్వా సమ్బన్ధితబ్బం.

౨౬౦౧. సో చాతి (కఙ్ఖా. అట్ఠ. నిదానవణ్ణనా) చతువగ్గాదిప్పభేదేన పఞ్చవిధో సో సఙ్ఘో చ. హేట్ఠిమపరిచ్ఛేదేన కత్తబ్బకమ్మానం వసేన పరిదీపితో, న ఛబ్బగ్గాదీనం కాతుం అయుత్తతాదస్సనవసేన.

౨౬౦౨. చతువగ్గాదిభేదనిబన్ధనం కమ్మం దస్సేతుమాహ ‘‘పవారణ’’న్తిఆది. పవారణఞ్చ తథా అబ్భానఞ్చ ఉపసమ్పదఞ్చ ఠపేత్వా చతువగ్గేన అకత్తబ్బం కమ్మం న విజ్జతీతి యోజనా.

౨౬౦౩. మజ్ఝదేసే ¶ ఉపసమ్పదా మజ్ఝదేసూపసమ్పదా, తం. అబ్భానం, మజ్ఝదేసూపసమ్పదఞ్చ వినా పఞ్చవగ్గేన సబ్బం కమ్మం కాతుం వట్టతీతి యోజనా.

౨౬౦౪. కిఞ్చిపి కమ్మం న న కత్తబ్బన్తి యోజనా, సబ్బమ్పి కమ్మం కత్తబ్బమేవాతి అత్థో. ద్వే పటిసేధా పకతత్థం గమయన్తీతి. వీసతివగ్గేన సఙ్ఘేన సబ్బేసమ్పి కమ్మానం కత్తబ్బభావే కిమత్థం అతిరేకవీసతివగ్గస్స గహణన్తి ఆహ ‘‘ఊనే దోసోతి ఞాపేతుం, నాధికే అతిరేకతా’’తి. యథావుత్తే చతుబ్బిధే సఙ్ఘే గణనతో ఊనే దోసో హోతి, అధికే దోసో న హోతీతి ఞాపేతుం అతిరేకతా దస్సితా, అతిరేకవీసతివగ్గసఙ్ఘో దస్సితోతి అధిప్పాయో.

౨౬౦౫. చతువగ్గేన కత్తబ్బే పకతత్తావ చత్తారో కమ్మప్పత్తాతి దీపితాతి యోజనా. సేసా ¶ పకతత్తా ఛన్దారహాతి సేసో. పకతత్తాతి అనుక్ఖిత్తా చేవ అన్తిమవత్థుం అనజ్ఝాపన్నా చ గహేతబ్బా. సేసేసు చాతి పఞ్చవగ్గాదీసుపి.

౨౬౦౬. చతువగ్గాదికత్తబ్బకమ్మం అసంవాసపుగ్గలం గణపూరం కత్వా కరోన్తస్స దుక్కటం హోతి. న కేవలం దుక్కటమేవ, కతఞ్చ కమ్మం కుప్పతీతి యోజనా.

౨౬౦౭. పరివాసాదీతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన మూలాయపటికస్సనాదీనం గహణం. తత్రట్ఠన్తి పరివాసాదీసు ఠితం. ‘‘తథా’’తి ఇమినా ‘‘కతం కుప్పతి దుక్కట’’న్తి ఇదం అనువత్తేతి. సేసం తూతి పరివాసాదికమ్మతో అఞ్ఞం పన ఉపోసథాదికమ్మం ¶ . వట్టతీతి తే పారివాసికాదయో గణపూరకే కత్వా కాతుం వట్టతి.

ఉపోసథక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా.

వస్సూపనాయికక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా

౨౬౦౮. వస్సూపనాయికా వుత్తాతి సేసో. పచ్ఛిమా చాతి ఏత్థ ఇతి-సద్దో నిదస్సనే. వస్సూపనాయికాతి వస్సూపగమనా. ఆలయో, వచీభేదో వా కాతబ్బో ఉపగచ్ఛతాతి ఇమినా వస్సూపగమనప్పకారో దస్సితో. ఉపగచ్ఛతా ఆలయో కత్తబ్బో, వచీభేదో వా కత్తబ్బోతి సమ్బన్ధో. ఉపగచ్ఛన్తేన చ సేనాసనే అసతి ‘‘ఇధ వస్సం వసిస్సామీ’’తి చిత్తుప్పాదమత్తం వా కాతబ్బం, సేనాసనే సతి ‘‘ఇమస్మిం విహారే ఇమం తేమాసం వస్సం ఉపేమీ’’తి చ ‘‘ఇధ వస్సం ఉపేమీ’’తి చ వచీభేదో వా కాతబ్బోతి అత్థో.

౨౬౦౯. జానం వస్సూపగమనం అనుపగచ్ఛతో వాపీతి యోజనా. తేమాసన్తి ఏత్థ ‘‘పురిమం వా పచ్ఛిమం వా’’తి సేసో. చరన్తస్సాపీతి ఏత్థ ‘‘చారిక’’న్తి సేసో. పురిమం వా తేమాసం పచ్ఛిమం వా తేమాసం అవసిత్వావ చారికం చరన్తస్సాపి దుక్కటన్తి యోజనా. తేమాసన్తి అచ్చన్తసంయోగే ఉపయోగవచనం. యథాహ – ‘‘న, భిక్ఖవే, వస్సం ఉపగన్త్వా పురిమం వా తేమాసం పచ్ఛిమం వా తేమాసం అవసిత్వా చారికా పక్కమితబ్బా, యో పక్కమేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (మహావ. ౧౮౫).

౨౬౧౦. రుక్ఖస్స ¶ సుసిరేతి ఏత్థ ‘‘సుద్ధే’’తి సేసో. యథాహ – ‘‘రుక్ఖసుసిరేతి ఏత్థ సుద్ధే రుక్ఖసుసిరేయేవ న వట్టతి, మహన్తస్స పన రుక్ఖసుసిరస్స అన్తో పదరచ్ఛదనం కుటికం ¶ కత్వా పవిసనద్వారం యోజేత్వా ఉపగన్తుం వట్టతీ’’తి. ‘‘రుక్ఖస్స సుసిరే’’తి ఇమినా రుక్ఖేకదేసో విటపోపి సఙ్గహితో, సోపి సుద్ధోవ న వట్టతి. యథాహ – ‘‘రుక్ఖవిటభియాతి ఏత్థాపి సుద్ధే విటపమత్తే న వట్టతి, మహావిటపే పన అట్టకం బన్ధిత్వా తత్థ పదరచ్ఛదనం కుటికం కత్వా ఉపగన్తుం వట్టతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౨౦౩).

‘‘ఛత్తేతి ఏత్థాపి చతూసు థమ్భేసు ఛత్తం ఠపేత్వా ఆవరణం కత్వా ద్వారం యోజేత్వా ఉపగన్తుం వట్టతి, ఛత్తకుటికా నామేసా హోతి. చాటియాతి ఏత్థాపి మహన్తేన కపల్లేన ఛత్తే వుత్తనయేన కుటిం కత్వావ ఉపగన్తుం వట్టతీ’’తి అట్ఠకథావచనతో ఏవమకతాసు సుద్ధఛత్తచాటీసు నివారణం వేదితబ్బం. ఛవకుటీతి టఙ్కితమఞ్చాదయో వుత్తా. యథాహ – ‘‘ఛవకుటికా నామ టఙ్కితమఞ్చాదిభేదా కుటి, తత్థ ఉపగన్తుం న వట్టతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౨౦౩).

సుసానే పన అఞ్ఞం కుటికం కత్వా ఉపగన్తుం వట్టతి. ‘‘ఛవసరీరం ఝాపేత్వా ఛారికాయ, అట్ఠికానఞ్చ అత్థాయ కుటికా కరీయతీ’’తి అన్ధకట్ఠకథాయం ఛవకుటి వుత్తా. ‘‘టఙ్కితమఞ్చోతి కసికుటికాపాసాణఘరన్తి లిఖిత’’న్తి (వజిర. టీ. మహావగ్గ ౨౦౩) వజిరబుద్ధిత్థేరో. చతున్నం పాసాణానం ఉపరి పాసాణం అత్థరిత్వా కతో గేహోపి ‘‘టఙ్కితమఞ్చో’’తి వుచ్చతి. దీఘే మఞ్చపాదే మజ్ఝే విజ్ఝిత్వా అటనియో పవేసేత్వా మఞ్చం కరోన్తీతి తస్స ఇదం ఉపరి, ఇదం హేట్ఠాతి నత్థి, పరివత్తేత్వా అత్థతోపి తాదిసోవ హోతి, తం సుసానే, దేవట్ఠానే చ ఠపేన్తి, అయమ్పి టఙ్కితమఞ్చో నామ.

౨౬౧౧. ‘‘సతి పచ్చయవేకల్లే, సరీరాఫాసుతాయ వా’’తి అవసేసన్తరాయానం వక్ఖమానత్తా ‘‘అన్తరాయో’’తి ఇమినా రాజన్తరాయాది దసవిధో గహేతబ్బో.

౨౬౧౨-౪. ‘‘అనుజానామి ¶ , భిక్ఖవే, సత్తన్నం సత్తాహకరణీయేన అప్పహితేపి గన్తుం, పగేవ పహితే భిక్ఖుస్స భిక్ఖునియా సిక్ఖమానాయ సామణేరస్స సామణేరియా మాతుయా చ పితుస్స చా’’తి (మహావ. ౧౯౮) వుత్తనయం దస్సేతుమాహ ‘‘మాతాపితూన’’న్తిఆది.

మాతాపితూనం ¶ దస్సనత్థం, పఞ్చన్నం సహధమ్మికానం దస్సనత్థం వా నేసం అత్థే సతి వా నేసం అన్తరే గిలానం దట్ఠుం వా తదుపట్ఠాకానం భత్తాదిం పరియేసనత్థం వా నేసం భత్తాదిం పరియేసనత్థం వా తథా నేసం పఞ్చన్నం సహధమ్మికానం అఞ్ఞతరం అనభిరతం ఉక్కణ్ఠితం అహం గన్త్వా వూపకాసేస్సం వా వూపకాసాపేస్సామి వా ధమ్మకథమస్స కరిస్సామీతి వా తస్స పఞ్చన్నం సహధమ్మికానం అఞ్ఞతరస్స ఉట్ఠితం ఉప్పన్నం దిట్ఠిం వివేచేస్సామి వా వివేచాపేస్సామి వా ధమ్మకథమస్స కరిస్సామీతి వా తథా ఉప్పన్నం కుక్కుచ్చం వినోదేస్సామీతి వా వినోదాపేస్సామీతి వా ధమ్మకథమస్స కరిస్సామీతి వా ఏవం వినయఞ్ఞునా భిక్ఖునా సత్తాహకిచ్చేన అపేసితేపి గన్తబ్బం, పగేవ పహితేతి యోజనా.

భత్తాదీతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన భేసజ్జపరియేసనాదిం సఙ్గణ్హాతి. యథాహ – ‘‘గిలానభత్తం వా పరియేసిస్సామి, గిలానుపట్ఠాకభత్తం వా పరియేసిస్సామి, గిలానభేసజ్జం వా పరియేసిస్సామి, పుచ్ఛిస్సామి వా ఉపట్ఠహిస్సామి వా’’తి. వూపకాసేస్సన్తి యత్థ అనభిరతి ఉప్పన్నా, తతో అఞ్ఞత్థ గహేత్వా గమిస్సామీతి అత్థో.

వినోదేస్సామహన్తి వాతి ఏత్థ వా-సద్దేన ‘‘ఇధ పన, భిక్ఖవే, భిక్ఖు గరుధమ్మం అజ్ఝాపన్నో హోతి పరివాసారహో, సో చే భిక్ఖూనం సన్తికే దూతం పహిణేయ్య ‘అహఞ్హి గరుధమ్మం అజ్ఝాపన్నో పరివాసారహో, ఆగచ్ఛన్తు భిక్ఖూ, ఇచ్ఛామి ¶ భిక్ఖూనం ఆగత’న్తి. గన్తబ్బం, భిక్ఖవే, సత్తాహకరణీయేన అప్పహితేపి, పగేవ పహితే ‘పరివాసదానం ఉస్సుక్కం కరిస్సామి వా అనుస్సావేస్సామి వా గణపూరకో వా భవిస్సామీ’’తిఆదినయం (మహావ. ౧౯౩) సఙ్గణ్హాతి. ఏవం సత్తాహకిచ్చేన గచ్ఛన్తేన అన్తోఉపచారసీమాయ ఠితేనేవ ‘‘అన్తోసత్తాహే ఆగచ్ఛిస్సామీ’’తి ఆభోగం కత్వా గన్తబ్బం. సచే ఆభోగం అకత్వా ఉపచారసీమం అతిక్కమతి, ఛిన్నవస్సో హోతీతి వదన్తి.

౨౬౧౫. ‘‘అయం పనేత్థ పాళిముత్తకరత్తిచ్ఛేదవినిచ్ఛయో’’తి అట్ఠకథాగతం రత్తిచ్ఛేదవినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘వస్సం ఉపగతేనేత్థా’’తిఆది. ఏత్థాతి ఇమస్మిం సత్తాహకిచ్చాధికారే. అయం పాళిముత్తకవినిచ్ఛయో దట్ఠబ్బోతి అత్థో.

౨౬౧౬. ‘‘అసుకం నామ దివస’’న్తిఆదినా నిమన్తనాకారం వక్ఖతి. పుబ్బన్తి పఠమం. వట్టతీతి ¶ సత్తాహకిచ్చేన గన్తుం వట్టతి. యథాహ – ‘‘సచే ఏకస్మిం మహావాసే పఠమంయేవ కతికా కతా హోతి ‘అసుకదివసం నామ సన్నిపతితబ్బ’న్తి, నిమన్తితోయేవ నామ హోతి, గన్తుం వట్టతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౯౯). ‘‘ఉపాసకేహి ‘ఇమస్మిం నామ దివసే దానాదీని కరోమ, సబ్బే ఏవ సన్నిపతన్తూ’తి కతికాయపి కతాయ గన్తుం వట్టతి, నిమన్తితోయేవ నామ హోతీ’’తి కేచి.

౨౬౧౭. భణ్డకన్తి అత్తనో చీవరభణ్డం. న వట్టతీతి సత్తాహకిచ్చేన గన్తుం న వట్టతి. పహిణన్తీతి చీవరధోవనాదికమ్మేన పహిణన్తి. ఆచరియుపజ్ఝాయానం ఆణత్తియేన కేనచి అనవజ్జకిచ్చేన సత్తాహకరణీయేన గన్తుం వట్టతీతి ఇమినావ దీపితం హోతి.

౨౬౧౮. ఉద్దేసాదీనమత్థాయాతి ¶ పాళివాచనాని సన్ధాయ. ఆది-సద్దేన పరిపుచ్ఛాదిం సఙ్గణ్హాతి. గరూనన్తి అగిలానానమ్పి ఆచరియుపజ్ఝాయానం. గన్తుం లభతీతి సత్తాహకరణీయేన గన్తుం లభతి. పుగ్గలోతి పకరణతో భిక్ఖుంయేవ గణ్హాతి.

౨౬౧౯. ఆచరియోతి నిదస్సనమత్తం, ఉపజ్ఝాయేన నివారితేపి ఏసేవ నయో. ‘‘సచే పన నం ఆచరియో ‘అజ్జ మా గచ్ఛా’తి వదతి, వట్టతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౯౯) అట్ఠకథానయం దస్సేతుమాహ ‘‘రత్తిచ్ఛేదే అనాపత్తి, హోతీతి పరిదీపితా’’తి. రత్తిచ్ఛేదేతి వస్సచ్ఛేదనిమిత్తం. ‘‘రత్తిచ్ఛేదే’’తి సబ్బత్థ వస్సచ్ఛేదోతి సన్నిట్ఠానం కత్వా వదన్తి, ఏవం సత్తాహకరణీయేన గతం నం అన్తోసత్తాహేయేవ పున ఆగచ్ఛన్తం సచే ఆచరియో వా ఉపజ్ఝాయో వా ‘‘అజ్జ మా గచ్ఛా’’తి వదతి, సత్తాహాతిక్కమేపి అనాపత్తీతి అధిప్పాయో, వస్సచ్ఛేదో పన హోతియేవాతి దట్ఠబ్బం సత్తాహస్స బహిద్ధా వీతినామితత్తా.

౨౬౨౦. యస్స కస్సచి ఞాతిస్సాతి మాతాపితూహి అఞ్ఞస్స ఞాతిజనస్స. ‘‘గచ్ఛతో దస్సనత్థాయా’’తి ఇమినా సేసఞాతికేహి ‘‘మయం గిలానా భదన్తానం ఆగమనం ఇచ్ఛామా’’తి చ ‘‘ఉపట్ఠాకకులేహి దానం దస్సామ, ధమ్మం సోస్సామ, భిక్ఖూనం దస్సనం ఇచ్ఛామా’’తి చ ఏవం కత్తబ్బం నిద్దిసిత్వా దూతే వా పేసితే సత్తాహకరణీయేన గచ్ఛతో రత్తిచ్ఛేదో చ దుక్కటఞ్చ న హోతీతి వుత్తం హోతి. యథాహ ‘‘ఇధ పన, భిక్ఖవే, భిక్ఖుస్స ఞాతకో గిలానో హోతి…పే… గన్తబ్బం, భిక్ఖవే, సత్తాహకరణీయేన పహితే, న త్వేవ అప్పహితే’’తి (మహావ. ౧౯౯) చ ¶ ‘‘ఇధ పన, భిక్ఖవే, ఉపాసకేన సఙ్ఘం ఉద్దిస్స విహారో కారాపితో హోతి…పే… ఇచ్ఛామి దానఞ్చ ¶ దాతుం ధమ్మఞ్చ సోతుం భిక్ఖూ చ పస్సితున్తి. గన్తబ్బం, భిక్ఖవే, సత్తాహకరణీయేన పహితే, న త్వేవ అప్పహితే’’తి (మహావ. ౧౮౮) చ.

౨౬౨౧. ‘‘అహం గామకం గన్త్వా అజ్జేవ ఆగమిస్సామీ’’తి ఆగచ్ఛం ఆగచ్ఛన్తో సచే పాపుణితుం న సక్కోతేవ, వట్టతీతి యోజనా. వట్టతీతి ఏత్థ ‘‘అజ్జేవ ఆగమిస్సామీ’’తి గన్త్వా ఆగచ్ఛన్తస్స అన్తరామగ్గే సచే అరుణుగ్గమనం హోతి, వస్సచ్ఛేదోపి న హోతి, రత్తిచ్ఛేదదుక్కటఞ్చ నత్థీతి అధిప్పాయో.

౨౬౨౨. వజేతి (మహావ. అట్ఠ. ౨౦౩) గోపాలకానం నివాసనట్ఠానే. సత్థేతి జఙ్ఘసత్థసకటసత్థానం సన్నివిట్ఠోకాసే. తీసు ఠానేసు భిక్ఖునో, వస్సచ్ఛేదే అనాపత్తీతి తేహి సద్ధిం గచ్ఛన్తస్సేవ నత్థి ఆపత్తి, తేహి వియుఞ్జిత్వా గమనే పన ఆపత్తియేవ, పవారేతుఞ్చ న లభతి.

వజాదీసు వస్సం ఉపగచ్ఛన్తేన వస్సూపనాయికదివసే తేన భిక్ఖునా ఉపాసకా వత్తబ్బా ‘‘కుటికా లద్ధుం వట్టతీ’’తి. సచే కరిత్వా దేన్తి, తత్థ పవిసిత్వా ‘‘ఇధ వస్సం ఉపేమీ’’తి తిక్ఖత్తుం వత్తబ్బం. నో చే దేన్తి, సాలాసఙ్ఖేపేన ఠితసకటస్స హేట్ఠా ఉపగన్తబ్బం. తమ్పి అలభన్తేన ఆలయో కాతబ్బో. సత్థే పన కుటికాదీనం అభావే ‘‘ఇధ వస్సం ఉపేమీ’’తి వచీభేదం కత్వా ఉపగన్తుం న వట్టతి, ఆలయకరణమత్తమేవ వట్టతి. ఆలయో నామ ‘‘ఇధ వస్సం వసిస్సామీ’’తి చిత్తుప్పాదమత్తం.

సచే మగ్గప్పటిపన్నేయేవ సత్థే పవారణదివసో హోతి, తత్థేవ పవారేతబ్బం. అథ సత్థో అన్తోవస్సేయేవ భిక్ఖునా పత్థితట్ఠానం పత్వా అతిక్కమతి. పత్థితట్ఠానే ¶ వసిత్వా తత్థ భిక్ఖూహి సద్ధిం పవారేతబ్బం. అథాపి సత్థో అన్తోవస్సేయేవ అన్తరా ఏకస్మిం గామే తిట్ఠతి వా విప్పకిరతి వా, తస్మింయేవ గామే భిక్ఖూహి సద్ధిం వసిత్వా పవారేతబ్బం, అప్పవారేత్వా తతో పరం గన్తుం న వట్టతి.

నావాయ వస్సం ఉపగచ్ఛన్తేనాపి కుటియంయేవ ఉపగన్తబ్బం. పరియేసిత్వా అలభన్తే ఆలయో కాతబ్బో ¶ . సచే అన్తోతేమాసం నావా సముద్దేయేవ హోతి, తత్థేవ పవారేతబ్బం. అథ నావా కూలం లభతి, సయఞ్చ పరతో గన్తుకామో హోతి, గన్తుం న వట్టతి. నావాయ లద్ధగామేయేవ వసిత్వా భిక్ఖూహి సద్ధిం పవారేతబ్బం. సచేపి నావా అనుతీరమేవ అఞ్ఞత్థ గచ్ఛతి, భిక్ఖు చ పఠమం లద్ధగామేయేవ వసితుకామో, నావా గచ్ఛతు, భిక్ఖునా తత్థేవ వసిత్వా భిక్ఖూహి సద్ధిం పవారేతబ్బం.

ఇతి వజే, సత్థే, నావాయన్తి తీసు ఠానేసు నత్థి వస్సచ్ఛేదే ఆపత్తి, పవారేతుఞ్చ లభతి.

౨౬౨౩. సతి పచ్చయవేకల్లేతి పిణ్డపాతాదీనం పచ్చయానం ఊనత్తే సతి. సరీరాఫాసుతాయ వాతి సరీరస్స అఫాసుతాయ ఆబాధే వా సతి. వస్సం ఛేత్వాపి పక్కమేతి వస్సచ్ఛేదం కత్వాపి యథాఫాసుకట్ఠానం గచ్ఛేయ్య. అపి-సద్దేన వస్సం అఛేత్వా వస్సచ్ఛేదకారణే సతి సత్తాహకరణీయేన గన్తుమ్పి వట్టతీతి దీపేతి.

౨౬౨౪. యేన కేనన్తరాయేనాతి రాజన్తరాయాదీసు యేన కేనచి అన్తరాయేన. యో భిక్ఖు వస్సం నోపగతో, తేనాపి ఛిన్నవస్సేన వాపి దుతియా వస్సూపనాయికా ఉపగన్తబ్బాతి యోజనా.

౨౬౨౫-౬. సత్తాహన్తి ¶ అచ్చన్తసంయోగే ఉపయోగవచనం. ‘‘వీతినామేతీ’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో. ఉపగన్త్వాపి వా బహిద్ధా ఏవ సత్తాహం వీతినామేతి చే. యో గచ్ఛతి, యో చ వీతినామేతి, తస్స భిక్ఖుస్స. పురిమాపి న విజ్జతీతి అనుపగతత్తా, ఛిన్నవస్సత్తా చ పురిమాపి వస్సూపనాయికా న విజ్జతి న లభతి. ఇమేసం ద్విన్నం యథాక్కమం ఉపచారాతిక్కమే, సత్తాహాతిక్కమే చ ఆపత్తి వేదితబ్బా.

పటిస్సవే చ భిక్ఖుస్స, హోతి ఆపత్తి దుక్కటన్తి ‘‘ఇధ వస్సం వసథా’’తి వుత్తే ‘‘సాధూ’’తి పటిస్సుణిత్వా తస్స విసంవాదే అసచ్చాపనే ఆపత్తి హోతి. కతమాతి ఆహ ‘‘దుక్కట’’న్తి. న కేవలం ఏతస్సేవ విసంవాదే ఆపత్తి హోతి, అథ ఖో ఇతరేసమ్పి పటిస్సవానం విసంవాదే ఆపత్తి వేదితబ్బా. యథాహ – ‘‘పటిస్సవే చ ఆపత్తి దుక్కటస్సాతి ఏత్థ న కేవలం ‘ఇమం తేమాసం ఇధ వస్సం వసథా’తి ఏతస్సేవ పటిస్సవస్స విసంవాదే ఆపత్తి, ‘ఇమం ¶ తేమాసం భిక్ఖం గణ్హథ, ఉభోపి మయం ఇధ వస్సం వసిస్సామ, ఏకతోవ ఉద్దిసాపేస్సామా’తి ఏవమాదినాపి తస్స తస్స పటిస్సవస్స విసంవాదే దుక్కట’’న్తి (మహావ. అట్ఠ. ౨౦౭). తఞ్చ ఖో పటిస్సవకాలే సుద్ధచిత్తస్స పచ్ఛా విసంవాదనపచ్చయా హోతి. పఠమం అసుద్ధచిత్తస్స పన పటిస్సవే పాచిత్తియం, విసంవాదేన దుక్కటన్తి పాచిత్తియేన సద్ధిం దుక్కటం యుజ్జతి.

౨౬౨౭. ‘‘వస్సం ఉపగన్త్వా పన అరుణం అనుట్ఠాపేత్వా తదహేవ సత్తాహకరణీయేన పక్కమన్తస్సాపి అన్తోసత్తాహే నివత్తన్తస్స అనాపత్తీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౨౦౭) అట్ఠకథావచనతో, ‘‘కో వాదో వసిత్వా బహి గచ్ఛతో’’తి వక్ఖమానత్తా ¶ చ ‘‘నుట్ఠాపేత్వా పనారుణ’’న్తి పాఠో గహేతబ్బో. కత్థచి పోత్థకేసు ‘‘ఉట్ఠాపేత్వా పనారుణ’’న్తి పాఠో దిస్సతి, సో న గహేతబ్బో.

౨౬౨౮. వసిత్వాతి ద్వీహతీహం వసిత్వా. యథా వస్సం వసిత్వా అరుణం అనుట్ఠాపేత్వావ సత్తాహకరణీయేన గచ్ఛతో అనాపత్తి, తథా గతట్ఠానతో అన్తోసత్తాహే ఆగన్త్వా పునపి అరుణం అనుట్ఠాపేత్వావ సత్తాహకరణీయేన గచ్ఛతో అనాపత్తి. ‘‘సత్తాహవారేన అరుణో ఉట్ఠాపేతబ్బో’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౨౦౧) అట్ఠకథావచనం సత్తమారుణేన పటిబద్ధదివసం సత్తమేన అరుణేనేవ సఙ్గహేత్వా సత్తమఅరుణబ్భన్తరే అనాగన్త్వా అట్ఠమం అరుణం బహి ఉట్ఠాపేన్తస్స రత్తిచ్ఛేదదస్సనపరం, న సత్తమఅరుణస్సేవ తత్థ ఉట్ఠాపేతబ్బభావదస్సనపరన్తి గహేతబ్బం సిక్ఖాభాజనఅట్ఠకథాయ, సీహళగణ్ఠిపదేసు చ తథా వినిచ్ఛితత్తా.

౨౬౨౯. ‘‘నోపేతి అసతియా’’తి పదచ్ఛేదో, నోపేతీతి ‘‘ఇమస్మిం విహారే ఇమం తేమాసం వస్సం ఉపేమీ’’తి వచీభేదేన న ఉపగచ్ఛతి.

౨౬౩౦. వుత్తమేవత్థం సమత్థేతుమాహ ‘‘న దోసో కోచి విజ్జతీ’’తి.

౨౬౩౧. ‘‘ఇమస్మిం విహారే ఇమం తేమాసం వస్సం ఉపేమీ’’తి తిక్ఖత్తుం వచనే నిచ్ఛారితే ఏవ వస్సం ఉపగతో సియాతి యోజనా. ‘‘నిచ్ఛారితేవ తిక్ఖత్తు’’న్తి ఇదం ఉక్కంసవసేన వుత్తం, సకిం, ద్విక్ఖత్తుం వా నిచ్ఛారితేపి వస్సూపగతో నామ హోతీతి. యథాహ – ‘‘ఇమస్మిం విహారే ఇమం ¶ తేమాసం వస్సం ఉపేమీతి సకిం వా ద్వత్తిక్ఖత్తుం వా వాచం నిచ్ఛారేత్వావ వస్సం ఉపగన్తబ్బ’’న్తి (మహావ. అట్ఠ. ౧౮౪).

౨౬౩౨. నవమితో ¶ పట్ఠాయ గన్తుం వట్టతి, ఆగచ్ఛతు వా మా వా, అనాపత్తీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౨౦౭) అట్ఠకథానయం దస్సేతుమాహ ‘‘ఆదిం తు నవమిం కత్వా’’తిఆది. నవమిం పభుతి ఆదిం కత్వా, నవమితో పట్ఠాయాతి వుత్తం హోతి. గన్తుం వట్టతీతి సత్తాహకరణీయేనేవ గన్తుం వట్టతి, తస్మా పవారణదివసేపి తదహేవ ఆగన్తుం అసక్కుణేయ్యట్ఠానం పవారణత్థాయ గచ్ఛన్తేన లబ్భమానేన సత్తాహకరణీయేన గన్తుం వట్టతి. ‘‘పవారేత్వా పన గన్తుం వట్టతి పవారణాయ తందివససన్నిస్సితత్తా’’తి (వజిర. టీ. మహావగ్గ ౨౦౭) హి వజిరబుద్ధిత్థేరో. సో పచ్ఛా ఆగచ్ఛతు వా మా వా, దోసో న విజ్జతీతి యోజనా.

వస్సూపనాయికక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా.

పవారణక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా

౨౬౩౩. ‘‘పవారణా’’తి ఇదం ‘‘చాతుద్దసీ’’తిఆదీహి పచ్చేకం యోజేతబ్బం. తస్మిం తస్మిం దినే కాతబ్బా పవారణా అభేదోపచారేన తథా వుత్తా. సామగ్గీ ఉపోసథక్ఖన్ధకకథావణ్ణనాయ వుత్తసరూపావ. సామగ్గిపవారణం కరోన్తేహి చ పఠమం పవారణం ఠపేత్వా పాటిపదతో పట్ఠాయ యావ కత్తికచాతుమాసిపుణ్ణమా ఏత్థన్తరే కాతబ్బా, తతో పచ్ఛా వా పురే వా న వట్టతి. తేవాచీ ద్వేకవాచీతి ‘‘సుణాతు మే, భన్తే…పే… తేవాచికం పవారేయ్య, ద్వేవాచికం పవారేయ్య, ఏకవాచికం పవారేయ్యా’’తి తం తం ఞత్తిం ఠపేత్వా కాతబ్బా పవారణా వుచ్చతి.

౨౬౩౪. తీణి కమ్మాని ముఞ్చిత్వా, అన్తేనేవ పవారయేతి ‘‘చత్తారిమాని, భిక్ఖవే, పవారణకమ్మాని, అధమ్మేన వగ్గం పవారణకమ్మం…పే… ధమ్మేన సమగ్గం పవారణకమ్మ’’న్తి (మహావ. ౨౧౨) వత్వా ‘‘తత్ర, భిక్ఖవే ¶ , యదిదం అధమ్మేన వగ్గం పవారణకమ్మం, న, భిక్ఖవే, ఏవరూపం పవారణకమ్మం కాతబ్బం…పే… తత్ర, భిక్ఖవే, యదిదం ధమ్మేన సమగ్గం పవారణకమ్మం, ఏవరూపం, భిక్ఖవే, పవారణకమ్మం కాతబ్బ’’న్తిఆదివచనతో (మహావ. ౨౧౨) తీణి ¶ అకత్తబ్బాని పవారణకమ్మాని ముఞ్చిత్వా కాతుం అనుఞ్ఞాతేన చతుత్థేన పవారణకమ్మేన పవారేయ్యాతి అత్థో. తస్స విభాగేకదేసం ‘‘పఞ్చ యస్మిం పనావాసే’’తిఆదినా వక్ఖతి.

౨౬౩౫. పుబ్బకిచ్చం సమాపేత్వాతి –

‘‘సమ్మజ్జనీ పదీపో చ, ఉదకం ఆసనేన చ;

పవారణాయ ఏతాని, ‘పుబ్బకరణ’న్తి వుచ్చతి.

‘‘ఛన్దపారిసుద్ధిఉతుక్ఖానం, భిక్ఖుగణనా చ ఓవాదో;

పవారణాయ ఏతాని, ‘పుబ్బకిచ్చ’న్తి వుచ్చతీ’’తి. –

వుత్తం నవవిధం పుబ్బకిచ్చం నిట్ఠాపేత్వా.

పత్తకల్లే సమానితేతి –

‘‘పవారణా యావతికా చ భిక్ఖూ కమ్మప్పత్తా,

సభాగాపత్తియో చ న విజ్జన్తి;

వజ్జనీయా చ పుగ్గలా తస్మిం న హోన్తి,

‘పత్తకల్ల’న్తి వుచ్చతీ’’తి. –

వుత్తే చతుబ్బిధే పత్తకల్లే సమోధానితే పరిసమాపితే.

ఞత్తిం ఠపేత్వాతి ‘‘సుణాతు మే, భన్తే సఙ్ఘో, అజ్జ పవారణా, యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం, సఙ్ఘో పవారేయ్యా’’తి (మహావ. ౨౧౦) ఏవం సబ్బసఙ్గాహికవసేన చ ‘‘తేవాచికం పవారేయ్యా’’తి చ దానాదికరణేన యేభుయ్యేన రత్తియా ఖేపితాయ చ రాజాదిఅన్తరాయే సతి చ తదనురూపతో ‘‘ద్వేవాచికం, ఏకవాచికం, సమానవస్సికం పవారేయ్యా’’తి చ ఞత్తిం ఠపేత్వా ¶ , తాసం విసేసో అట్ఠకథాయం దస్సితోయేవ. యథాహ –

‘‘ఏవఞ్హి ¶ వుత్తే తేవాచికఞ్చ ద్వేవాచికఞ్చ ఏకవాచికఞ్చ పవారేతుం వట్టతి, సమానవస్సికం న వట్టతి. ‘తేవాచికం పవారేయ్యా’తి వుత్తే పన తేవాచికమేవ వట్టతి, అఞ్ఞం న వట్టతి, ‘ద్వేవాచికం పవారేయ్యా’తి వుత్తే ద్వేవాచికఞ్చ తేవాచికఞ్చ వట్టతి, ఏకవాచికఞ్చ సమానవస్సికఞ్చ న వట్టతి. ‘ఏకవాచికం పవారేయ్యా’తి వుత్తే పన ఏకవాచికద్వేవాచికతేవాచికాని వట్టన్తి, సమానవస్సికమేవ న వట్టతి. ‘సమానవస్సిక’న్తి వుత్తే సబ్బం వట్టతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౨౧౦).

కాతబ్బాతి థేరేన భిక్ఖునా ఏకంసం ఉత్తరాసఙ్గం కరిత్వా ఉక్కుటికం నిసీదిత్వా అఞ్జలిం పగ్గహేత్వా ఏవమస్స వచనీయో ‘‘సఙ్ఘం, ఆవుసో, పవారేమి దిట్ఠేన వా…పే… తతియమ్పి ఆవుసో, సఙ్ఘం పవారేమి దిట్ఠేన వా…పే… పస్సన్తో పటికరిస్సామీ’’తి (మహావ. ౨౧౦) వుత్తనయేన కాతబ్బా. నవకేన భిక్ఖునా ఏకంసం ఉత్తరాసఙ్గం కరిత్వా…పే… తతియమ్పి, భన్తే, సఙ్ఘం పవారేమి దిట్ఠేన వా…పే… పస్సన్తో పటికరిస్సామీతి (మహావ. ౨౧౦) వుత్తనయేన కాతబ్బా.

౨౬౩౬. థేరేసు పవారేన్తేసు యో పన నవో, సో సయం యావ పవారేతి, తావ ఉక్కుటికం నిసీదేయ్యాతి యోజనా.

౨౬౩౭. చత్తారో వా తయోపి వా ఏకావాసే ఏకసీమాయం వసన్తి చే, ఞత్తిం వత్వా ‘‘సుణన్తు మే, ఆయస్మన్తో, అజ్జ పవారణా, యదాయస్మన్తానం పత్తకల్లం, మయం అఞ్ఞమఞ్ఞం పవారేయ్యామా’’తి (మహావ. ౨౧౬) గణఞత్తిం ఠపేత్వా పవారేయ్యున్తి యోజనా.

పవారేయ్యున్తి ¶ ఏత్థ థేరేన భిక్ఖునా ఏకంసం ఉత్తరాసఙ్గం కత్వా ఉక్కుటికం నిసీదిత్వా అఞ్జలిం పగ్గహేత్వా తే తయో వా ద్వే వా భిక్ఖూ ఏవమస్సు వచనీయా ‘‘అహం, ఆవుసో, ఆయస్మన్తే పవారేమి దిట్ఠేన వా సుతేన వా పరిసఙ్కాయ వా, వదన్తు మం ఆయస్మన్తో అనుకమ్పం ఉపాదాయ, పస్సన్తో పటికరిస్సామి. దుతియమ్పి…పే… తతియమ్పి అహం, ఆవుసో, ఆయస్మన్తే పవారేమి దిట్ఠేన వా సుతేన వా పరిసఙ్కాయ వా, వదన్తు మం ఆయస్మన్తో అనుకమ్పం ఉపాదాయ, పస్సన్తో పటికరిస్సామీ’’తి (మహావ. ౨౧౬) పవారేతబ్బం. నవేనపి ‘‘అహం, భన్తే, ఆయస్మన్తే పవారేమి దిట్ఠేన వా సుతేన వా పరిసఙ్కాయ వా, వదన్తు మం ఆయస్మన్తో అనుకమ్పం ఉపాదాయ ¶ , పస్సన్తో పటికరిస్సామి. దుతియమ్పి…పే… తతియమ్పి అహం, భన్తే, ఆయస్మన్తే పవారేమి దిట్ఠేన వా సుతేన వా పరిసఙ్కాయ వా, వదన్తు మం ఆయస్మన్తో అనుకమ్పం ఉపాదాయ, పస్సన్తో పటికరిస్సామీ’’తి పవారేతబ్బం.

౨౬౩౮. అఞ్ఞమఞ్ఞం పవారేయ్యుం, వినా ఞత్తిం దువే జనా. తేసు థేరేన ‘‘అహం, ఆవుసో, ఆయస్మన్తం పవారేమి దిట్ఠేన వా సుతేన వా పరిసఙ్కాయ వా, వదతు మం ఆయస్మా అనుకమ్పం ఉపాదాయ, పస్సన్తో పటికరిస్సామి. దుతియమ్పి…పే… తతియమ్పి అహం, ఆవుసో, ఆయస్మన్తం పవారేమి…పే… పటికరిస్సామీ’’తి (మహావ. ౨౧౭) పవారేతబ్బం. నవేనపి ‘‘అహం, భన్తే, ఆయస్మన్తం పవారేమి…పే… వదతు మం ఆయస్మా అనుకమ్పం ఉపాదాయ, పస్సన్తో పటికరిస్సామి. దుతియమ్పి…పే… తతియమ్పి అహం, భన్తే, ఆయస్మన్తం పవారేమి…పే… పటికరిస్సామీ’’తి పవారేతబ్బం.

అధిట్ఠేయ్యాతి పుబ్బకిచ్చం సమాపేత్వా ‘‘అజ్జ మే పవారణా చాతుద్దసీ’’తి వా ‘‘పన్నరసీ’’తి వా వత్వా ‘‘అధిట్ఠామీ’’తి అధిట్ఠేయ్య ¶ . యథాహ ‘‘అజ్జ మే పవారణాతి ఏత్థ సచే చాతుద్దసికా హోతి, ‘అజ్జ మే పవారణా చాతుద్దసీ’తి, సచే పన్నరసికా, ‘అజ్జ మే పవారణా పన్నరసీ’తి ఏవం అధిట్ఠాతబ్బ’’న్తి (మహావ. అట్ఠ. ౨౧౮), ఇమినా సబ్బసఙ్గాహాదిఞత్తీసు చ తస్మిం తస్మిం దివసే సో సో వోహారో కాతబ్బోతి దీపితమేవ.

సేసా సఙ్ఘపవారణాతి పఞ్చహి, అతిరేకేహి వా భిక్ఖూహి కత్తబ్బా పవారణా సఙ్ఘపవారణా.

౨౬౩౯. పవారితేతి పఠమపవారణాయ పవారితే. అనాగతోతి కేనచి అన్తరాయేన పురిమికాయ చ పచ్ఛిమికాయ చ వస్సూపనాయికాయ వస్సం అనుపగతో. అవుత్థోతి పచ్ఛిమికాయ ఉపగతో. వుత్తఞ్హి ఖుద్దసిక్ఖావణ్ణనాయ ‘‘అవుత్థోతి పచ్ఛిమికాయ ఉపగతో అపరినిట్ఠితత్తా ‘అవుత్థో’తి వుచ్చతీ’’తి. పారిసుద్ధిఉపోసథం కరేయ్యాతి యోజనా. ఏత్థ ‘‘తేసం సన్తికే’’తి సేసో.

౨౬౪౦-౧. యస్మిం ¶ పనావాసే పఞ్చ వా చత్తారో వా తయో వా సమణా వసన్తి, తే తత్థ ఏకేకస్స పవారణం హరిత్వాన సచే అఞ్ఞమఞ్ఞం పవారేన్తి, ఆపత్తి దుక్కటన్తి యోజనా.

సేసన్తి ‘‘అధమ్మేన సమగ్గ’’న్తిఆదికం వినిచ్ఛయం. ఇధాతి ఇమస్మిం పవారణాధికారే. బుధోతి వినయధరో. ఉపోసథే వుత్తనయేనాతి ఉపోసథవినిచ్ఛయే వుత్తక్కమేన. నయేతి జానేయ్య.

౨౬౪౨. సమ్పాదేతత్తనో సుచిన్తి అత్తనో ఉపోసథం సమ్పాదేతి. సబ్బం సాధేతీతి ఉపోసథాదిసబ్బం కమ్మం నిప్ఫాదేతి. నత్తనోతి అత్తనో ఉపోసథం న నిప్ఫాదేతి.

౨౬౪౩. తస్మాతి ¶ యస్మా అత్తనో సుచిం న సాధేతి, తస్మా. ఉభిన్నన్తి అత్తనో చ సఙ్ఘస్స చ. కిచ్చసిద్ధత్థమేవిధాతి ఉపోసథాదికమ్మనిప్పజ్జనత్థం ఇధ ఇమస్మిం ఉపోసథకమ్మాదిపకరణే. పారిసుద్ధిపీతి ఏత్థ పి-సద్దేన పవారణా సఙ్గహితా. తేనేవ వక్ఖతి ‘‘ఛన్దం వా పారిసుద్ధిం వా, గహేత్వా వా పవారణ’’న్తి.

ఛన్దపారిసుద్ధిపవారణం దేన్తేన సచే సాపత్తికో హోతి, ఆపత్తిం దేసేత్వా ఏకంసం ఉత్తరాసఙ్గం కత్వా ఉక్కుటికం నిసీదిత్వా అఞ్జలిం పగ్గహేత్వా ఛన్దాదిహారకో భిక్ఖు వత్తబ్బో ‘‘ఛన్దం దమ్మి, ఛన్దం మే హర, ఛన్దం మే ఆరోచేహీ’’తి (మహావ. ౧౬౫), ‘‘పారిసుద్ధిం దమ్మి, పారిసుద్ధిం మే హర, పారిసుద్ధిం మే ఆరోచేహీ’’తి (మహావ. ౧౬౪), ‘‘పవారణం దమ్మి, పవారణం మే హర, పవారణం మే ఆరోచేహి, మమత్థాయ పవారేహీ’’తి (మహావ. ౨౧౩).

౨౬౪౪. ‘‘ఛన్దో ఏకేనా’’తి పదచ్ఛేదో. ఏకేన బహూనమ్పి ఛన్దో హాతబ్బో, తథా పారిసుద్ధి హాతబ్బా. పి-సద్దేన పవారణా హాతబ్బాతి యోజనా. పరమ్పరాహటో ఛన్దోతి బహూనం వా ఏకస్స వా ఛన్దాదిహారకస్స హత్థతో అన్తరా అఞ్ఞేన గహితా ఛన్దపారిసుద్ధిపవారణా. విసుద్ధియా న గచ్ఛతి అనవజ్జభావాయ న పాపుణాతి బిళాలసఙ్ఖలికఛన్దాదీనం సఙ్ఘమజ్ఝం అగమనేన వగ్గభావకరణతో.

ఏత్థ చ యథా బిళాలసఙ్ఖలికాయ పఠమవలయం దుతియవలయం పాపుణాతి, న తతియం, ఏవమిమేపి ఛన్దాదయో దాయకేన యస్స దిన్నా, తతో అఞ్ఞత్థ న గచ్ఛతీతి బిళాలసఙ్ఖలికాసదిసత్తా ¶ ‘‘బిళాలసఙ్ఖలికా’’తి వుత్తా. బిళాలసఙ్ఖలికాగ్గహణఞ్చేత్థ యాసం కాసఞ్చి సఙ్ఖలికానం ఉపలక్ఖణమత్తన్తి దట్ఠబ్బం.

౨౬౪౫-౬. ఛన్దం ¶ వా పారిసుద్ధిం వా పవారణం వా గహేత్వా ఛన్దాదిహారకో సఙ్ఘమప్పత్వా సచే సామణేరాదిభావం పటిజానేయ్య వా విబ్భమేయ్య వా మరేయ్య వా, తం సబ్బం ఛన్దాదిభావం నాహటం హోతి, సఙ్ఘం పత్వా ఏవం సియా సామణేరాదిభావం పటిజానన్తో, విబ్భన్తో, కాలకతో వా భవేయ్య, తం సబ్బం హటం ఆనీతం హోతీతి యోజనా.

తత్థ సామణేరాదిభావం వా పటిజానేయ్యాతి ‘‘అహం సామణేరో’’తిఆదినా భూతం సామణేరాదిభావం కథేయ్య, పచ్ఛా సామణేరభూమియం పతిట్ఠహేయ్యాతి అత్థో. ఆది-సద్దేన అన్తిమవత్థుం అజ్ఝాపన్నో గహితో.

౨౬౪౭. సఙ్ఘం పత్వాతి అన్తమసో తంతంకమ్మప్పత్తస్స చతువగ్గాదిసఙ్ఘస్స హత్థపాసం పత్వాతి అత్థో. పమత్తోతి పమాదం సతిసమ్మోసం పత్తో. సుత్తోతి నిద్దూపగతో. ఖిత్తచిత్తకోతి యక్ఖాదీహి విక్ఖేపమాపాదితచిత్తో. నారోచేతీతి అత్తనో ఛన్దాదీనం ఆహటభావం ఏకస్సాపి భిక్ఖునో న కథేతి. సఞ్చిచ్చాతి సఞ్చేతేత్వా జానన్తోయేవ అనాదరియో నారోచేతి, దుక్కటం హోతి.

౨౬౪౮. యే తేతి యే తే భిక్ఖూ థేరా వా నవా వా మజ్ఝిమా వా. విపస్సనాతి సహచరియేన సమథోపి గయ్హతి. సమథవిపస్సనా చ ఇధ తరుణాయేవ అధిప్పేతా, తస్మా విపస్సనాయుత్తాతి ఏత్థ తరుణాహి సమథవిపస్సనాహి సమన్నాగతాతి అత్థో. రత్తిన్దివన్తి అచ్చన్తసంయోగే ఉపయోగవచనం. అతన్దితాతి అనలసా.

‘‘రత్తిన్దివ’’న్తి ఏత్థ రత్తి-సద్దేన రత్తియాయేవ గహణం, ఉదాహు ఏకదేసస్సాతి ఆహ ‘‘పుబ్బరత్తాపరరత్త’’న్తి. పుబ్బా చ సా రత్తి చాతి పుబ్బరత్తి, పఠమయామో, అపరా చ ¶ సా రత్తి చాతి అపరరత్తి, పచ్ఛిమయామో, పుబ్బరత్తి చ అపరరత్తి చాతి సమాహారద్వన్దే సమాసన్తే అ-కారపచ్చయం కత్వా ‘‘పుబ్బరత్తాపరరత్త’’న్తి వుత్తం. ఇధాపి అచ్చన్తసంయోగే ఉపయోగవచనం. మజ్ఝిమయామే కాయదరథవూపసమనత్థాయ సుపనం అనుఞ్ఞాతన్తి తం వజ్జేత్వా పురిమపచ్ఛిమయామేసు నిరన్తరభావనానుయోగో కాతబ్బోతి దస్సనత్థమేవ వుత్తం. విపస్సనా పరాయనా సమథవిపస్సనావ పరం ¶ అయనం పతిట్ఠా ఏతేసన్తి విపస్సనాపరాయనా, సమథవిపస్సనాయ యుత్తపయుత్తా హోన్తీతి వుత్తం హోతి.

౨౬౪౯. లద్ధో ఫాసువిహారో యేహి తే లద్ధఫాసువిహారా, తేసం. ఫాసువిహారోతి చ సుఖవిహారస్స మూలకారణత్తా తరుణా సమథవిపస్సనా అధిప్పేతా, పటిలద్ధతరుణసమథవిపస్సనానన్తి అత్థో. సియా న పరిహానితి పరిహాని నామ ఏవం కతే న భవేయ్య.

కత్తికమాసకేతి చీవరమాససఙ్ఖాతే కత్తికమాసే పవారణాయ సఙ్గహో వుత్తోతి యోజనా. గాథాబన్ధవసేన ‘‘సఙ్గాహో’’తి దీఘో కతో, పవారణాసఙ్గహో వుత్తోతి అత్థో. యథాహ –

‘‘పవారణాసఙ్గహో చ నామాయం విస్సట్ఠకమ్మట్ఠానానం థామగతసమథవిపస్సనానం సోతాపన్నాదీనఞ్చ న దాతబ్బో. తరుణసమథవిపస్సనాలాభినో పన సబ్బే వా హోన్తు, ఉపడ్ఢా వా, ఏకపుగ్గలో వా, ఏకస్సపి వసేన దాతబ్బోయేవ. దిన్నే పవారణాసఙ్గహే అన్తోవస్సే పరిహారోవ హోతి, ఆగన్తుకా తేసం సేనాసనం గహేతుం న లభన్తి. తేహిపి ఛిన్నవస్సేహి న భవితబ్బం, పవారేత్వా పన అన్తరాపి చారికం పక్కమితుం లభన్తీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౨౪౧).

పవారణాసఙ్గహస్స ¶ దానప్పకారో పన పాళితో గహేతబ్బో.

పవారణక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా.

చమ్మక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా

౨౬౫౦. ఏళకా చ అజా చ మిగా చాతి విగ్గహో. పసూనం ద్వన్దే ఏకత్తనపుంసకత్తస్స విభాసితత్తా బహువచననిద్దేసో. ఏళకానఞ్చ అజానఞ్చ మిగానం రోహితేణికురుఙ్గానఞ్చ. పసదా చ మిగమాతా చ పసదమిగమాతా, ‘‘పసదమిగమాతుయా’’తి వత్తబ్బే గాథాబన్ధవసేన ‘‘పసద’’న్తి నిగ్గహితాగమో. పసదమిగమాతుయా చ చమ్మం భిక్ఖునో వట్టతీతి యోజనా. ‘‘మిగాన’’న్తి ఇమినా గహితానమేవేత్థ విభాగదస్సనం ‘‘రోహితేణీ’’తిఆది. రోహితాదయో మిగవిభాగవిసేసా.

౨౬౫౧. ఏతేసం ¶ యథావుత్తసత్తానం చమ్మం ఠపేత్వా అఞ్ఞం చమ్మం దుక్కటాపత్తియా వత్థుభూతన్తి అత్థో. అఞ్ఞన్తి చ –

‘‘మక్కటో కాళసీహో చ, సరభో కదలీమిగో;

యే చ వాళమిగా హోన్తి, తేసం చమ్మం న వట్టతీ’’తి. (మహావ. అట్ఠ. ౨౫౯) –

అట్ఠకథాయ పటిక్ఖిత్తం చమ్మమాహ. మక్కటో నామ సాఖమిగో. కాళసీహో నామ మహాముఖవానరజాతికో. వాళమిగా నామ సీహబ్యగ్ఘాదయో. యథాహ – ‘‘తత్థ వాళమిగాతి సీహబ్యగ్ఘఅచ్ఛతరచ్ఛా, న కేవలఞ్చ ఏతేయేవ, యేసం పన చమ్మం వట్టతీతి వుత్తం, తే ఠపేత్వా అవసేసా అన్తమసో గోమహింసస్సమిళారాదయోపి సబ్బే ఇమస్మిం అత్థే ‘వాళమిగా’త్వేవ వేదితబ్బా’’తి.

థవికా ¶ చ ఉపాహనా చ థవికోపాహనం. అమానుసం మనుస్సచమ్మరహితం సబ్బం చమ్మం థవికోపాహనే వట్టతీతి యోజనా. ఏత్థ థవికాతి ఉపాహనాదికోసకస్స గహణం. యథాహ ‘‘మనుస్సచమ్మం ఠపేత్వా యేన కేనచి చమ్మేన ఉపాహనా వట్టతి. ఉపాహనాకోసకసత్థకకోసకకుఞ్జికాకోసకేసుపి ఏసేవ నయో’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౨౫౯).

౨౬౫౨. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, సబ్బపచ్చన్తిమేసు జనపదేసు గుణఙ్గుణూపాహన’’న్తి (మహావ. ౨౫౯) వచనతో ‘‘వట్టన్తి మజ్ఝిమే దేసే, న గుణఙ్గుణూపాహనా’’తి వుత్తం. మజ్ఝిమే దేసేతి ‘‘పురత్థిమాయ దిసాయ గజఙ్గలం నామ నిగమో’’తిఆదినా (మహావ. ౨౫౯) వుత్తసీమాపరిచ్ఛేదే మజ్ఝిమదేసే. గుణఙ్గుణూపాహనాతి చతుపటలతో పట్ఠాయ బహుపటలా ఉపాహనా. యథాహ – ‘‘గుణఙ్గుణూపాహనాతి చతుపటలతో పట్ఠాయ వుచ్చతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౨౪౫). మజ్ఝిమదేసే గుణఙ్గుణూపాహనా న వట్టన్తీతి యోజనా. అన్తోఆరామేతి ఏత్థ పకరణతో ‘‘సబ్బేస’’న్తి లబ్భతి, గిలానానమితరేసఞ్చ సబ్బేసన్తి అత్థో. సబ్బత్థాపి చాతి అన్తోఆరామే, బహి చాతి సబ్బత్థాపి. రోగినోతి గిలానస్స వట్టన్తీతి యోజనా.

౨౬౫౩. పుటబద్ధా ఖల్లకబద్ధాచాతి పచ్చేకం యోజేతబ్బం. విసేసో పనేతాసం అట్ఠకథాయమేవ ¶ వుత్తో ‘‘పుటబద్ధాతి యోనకఉపాహనా వుచ్చతి, యా యావజఙ్ఘతో సబ్బపాదం పటిచ్ఛాదేతి. ఖల్లకబద్ధాతి పణ్హిపిధానత్థం తలే ఖల్లకం బన్ధిత్వా కతా’’తి. పాలిగుణ్ఠిమా చ ‘‘పలిగుణ్ఠిత్వా కతా, యా ఉపరి పాదమత్తమేవ పటిచ్ఛాదేతి, న జఙ్ఘ’’న్తి అట్ఠకథాయం దస్సితావ. తూలపుణ్ణాతి తూలపిచునా పూరేత్వా కతా.

సబ్బావ ¶ నీలా సబ్బనీలా, సా ఆది యాసం తా సబ్బనీలాదయో. ఆది-సద్దేన మహానామరత్తపరియన్తానం గహణం. ఏతాసం సరూపం అట్ఠకథాయమేవ వుత్తం ‘‘నీలికా ఉమాపుప్ఫవణ్ణా హోతి, పీతికా కణికారపుప్ఫవణ్ణా, లోహితికా జయసుమనపుప్ఫవణ్ణా, మఞ్జిట్ఠికా మఞ్జిట్ఠవణ్ణా ఏవ, కణ్హా అద్దారిట్ఠకవణ్ణా, మహారఙ్గరత్తా సతపదిపిట్ఠివణ్ణా, మహానామరత్తా సమ్భిన్నవణ్ణా హోతి పణ్డుపలాసవణ్ణా. కురున్దియం పన ‘పదుమపుప్ఫవణ్ణా’తి వుత్త’’న్తి (మహావ. అట్ఠ. ౨౪౬). సబ్బనీలాదయోపి చాతి అపి-సద్దేన నీలాదివద్ధికానం గహణం.

౨౬౫౪. చిత్రాతి విచిత్రా. మేణ్డవిసాణూపమవద్ధికాతి మేణ్డానం విసాణసదిసవద్ధికా, కణ్ణికట్ఠానే మేణ్డసిఙ్గసణ్ఠానే వద్ధే యోజేత్వా కతాతి అత్థో. ‘‘మేణ్డవిసాణూపమవద్ధికా’’తి ఇదం అజవిసాణూపమవద్ధికానం ఉపలక్ఖణం. మోరస్స పిఞ్ఛేన పరిసిబ్బితాతి తలేసు వా వద్ధేసు వా మోరపిఞ్ఛేహి సుత్తకసదిసేహి పరిసిబ్బితా. ఉపాహనా న చ వట్టన్తీతి యోజనా.

౨౬౫౫. మజ్జారాతి బిళారా. కాళకా రుక్ఖకణ్టకా. ఊలూకా పక్ఖిబిళాలా. సీహాతి కేసరసీహాదయో సీహా. ఉద్దాతి చతుప్పదజాతికా. దీపీ సద్దలా. అజినస్సాతి ఏవంనామికస్స. పరిక్ఖటాతి ఉపాహనపరియన్తే చీవరే అనువాతం వియ వుత్తప్పకారం చమ్మం యోజేత్వా కతా.

౨౬౫౬. సచే ఈదిసా ఉపాహనా లభన్తి, తాసం వళఞ్జనప్పకారం దస్సేతుమాహ ‘‘పుటాదిం అపనేత్వా’’తిఆది. పుటాదిం సబ్బసో ఛిన్దిత్వా వా అపనేత్వా వా ఉపాహనా ధారేతబ్బాతి యోజనా. ఏవమకత్వా లద్ధనీహారేనేవ ధారేన్తస్స దుక్కటం. యథాహ – ‘‘ఏతాసు యం కిఞ్చి లభిత్వా సచే ¶ తాని ఖల్లకాదీని అపనేత్వా సక్కా హోన్తి వళఞ్జితుం, వళఞ్జేతబ్బా, తేసు పన సతి వళఞ్జన్తస్స దుక్కట’’న్తి (మహావ. అట్ఠ. ౨౪౬).

వణ్ణభేదం ¶ తథా కత్వాతి ఏత్థ ‘‘ఏకదేసేనా’’తి సేసో. ‘‘సబ్బసో వా’’తి ఆహరిత్వా సబ్బసో వా ఏకదేసేన వా వణ్ణభేదం కత్వా సబ్బనీలాదయో ఉపాహనా ధారేతబ్బాతి యోజనా. తథా అకత్వా ధారేన్తస్స దుక్కటం. యథాహ ‘‘ఏతాసు యం కిఞ్చి లభిత్వా రజనం చోళకేన పుఞ్ఛిత్వా వణ్ణం భిన్దిత్వా ధారేతుం వట్టతి. అప్పమత్తకేపి భిన్నే వట్టతియేవా’’తి. నీలవద్ధికాదయోపి వణ్ణభేదం కత్వా ధారేతబ్బా.

౨౬౫౭. తత్థ ఠానే పస్సావపాదుకా, వచ్చపాదుకా, ఆచమనపాదుకాతి తిస్సో పాదుకాయో ఠపేత్వా సబ్బాపి పాదుకా తాలపత్తికాదిభేదా సబ్బాపి సఙ్కమనీయా పాదుకా ధారేతుం న వట్టన్తీతి యోజనా.

౨౬౫౮. అతిక్కన్తపమాణం ఉచ్చాసయనసఞ్ఞితం ఆసన్దిఞ్చేవ పల్లఙ్కఞ్చ సేవమానస్స దుక్కటన్తి యోజనా. ఆసన్దీ వుత్తలక్ఖణావ. పల్లఙ్కోతి పాదేసు ఆహరిమాని వాళరూపాని ఠపేత్వా కతో, ఏకస్మింయేవ దారుమ్హి కట్ఠకమ్మవసేన ఛిన్దిత్వా కతాని అసంహారిమాని తత్రట్ఠానేవ వాళరూపాని యస్స పాదేసు సన్తి, ఏవరూపో పల్లఙ్కో కప్పతీతి ‘‘ఆహరిమేనా’’తి ఇమినావ దీపితం. ‘‘అకప్పియరూపకతో అకప్పియమఞ్చో పల్లఙ్కో’’తి హి సారసమాసే వుత్తం.

౨౬౫౯. గోనకన్తి దీఘలోమకమహాకోజవం. చతురఙ్గులాధికాని కిర తస్స లోమాని, కాళవణ్ణఞ్చ హోతి. ‘‘చతురఙ్గులతో ఊనకప్పమాణలోమో కోజవో వట్టతీ’’తి వదన్తి. కుత్తకన్తి సోళసన్నం నాటకిత్థీనం ఠత్వా నచ్చనయోగ్గం ¶ ఉణ్ణామయత్థరణం. చిత్తన్తి భిత్తిచ్ఛిద్దాదికవిచిత్రం ఉణ్ణామయత్థరణం. పటికన్తి ఉణ్ణామయం సేతత్థరణం. పటలికన్తి ఘనపుప్ఫకం ఉణ్ణామయం లోహితత్థరణం, యో ‘‘ఆమలకపత్తో’’తిపి వుచ్చతి.

ఏకన్తలోమిన్తి ఉభతో ఉగ్గతలోమం ఉణ్ణామయత్థరణం. వికతిన్తి సీహబ్యగ్ఘాదిరూపవిచిత్రం ఉణ్ణామయత్థరణం. ‘‘ఏకన్తలోమీతి ఏకతోదసం ఉణ్ణామయత్థరణ’’న్తి దీఘనికా. తూలికన్తి రుక్ఖతూలలతాతూలపోటకితూలసఙ్ఖాతానం తిణ్ణం తూలానం అఞ్ఞతరపుణ్ణం పకతితూలికం. ఉద్దలోమికన్తి ఏకతో ఉగ్గతలోమం ఉణ్ణామయత్థరణం. ‘‘ఉద్దలోమీతి ఉభతోదసం ఉణ్ణామయత్థరణం. ఏకన్తలోమీతి ఏకతోదసం ఉణ్ణామయత్థరణ’’న్తి (దీ. ని. అట్ఠ. ౧.౧౫) దీఘనికాయట్ఠకథాయం ¶ వుత్తం. సారసమాసే పన ‘‘ఉద్దలోమీతి ఏకతో ఉగ్గతపుప్ఫం. ఏకన్తలోమీతి ఉభతో ఉగ్గతపుప్ఫ’’న్తి వుత్తం.

౨౬౬౦. కట్టిస్సన్తి రతనపరిసిబ్బితం కోసేయ్యకట్టిస్సమయం పచ్చత్థరణం. ‘‘కోసేయ్యకట్టిస్సమయన్తి కోసేయ్యకసటమయ’’న్తి (దీ. ని. టీ. ౧.౧౫) ఆచరియధమ్మపాలత్థేరేన వుత్తం, కన్తితకోసేయ్యపుటమయన్తి అత్థో. కోసేయ్యన్తి రతనపరిసిబ్బితం కోసియసుత్తమయం పచ్చత్థరణం. రతనపరిసిబ్బనరహితం సుద్ధకోసేయ్యం పన వట్టతి.

దీఘనికాయట్ఠకథాయం పనేత్థ ‘‘ఠపేత్వా తూలికం సబ్బానేవ గోనకాదీని రతనపరిసిబ్బితాని న వట్టన్తీ’’తి (దీ. ని. అట్ఠ. ౧.౧౫) వుత్తం. తత్థ ‘‘ఠపేత్వా తూలిక’’న్తి ఏతేన రతనపరిసిబ్బనరహితాపి తూలికా న వట్టతీతి దీపేతి. ‘‘రతనపరిసిబ్బితాని న వట్టన్తీ’’తి ఇమినా పన యాని రతనపరిసిబ్బితాని, తాని భూమత్థరణవసేన యథానురూపం మఞ్చాదీసు చ ఉపనేతుం వట్టతీతి దీపితన్తి ¶ వేదితబ్బం. ఏత్థ చ వినయపరియాయం పత్వా గరుకే ఠాతబ్బత్తా ఇధ వుత్తనయేనేవేత్థ వినిచ్ఛయో వేదితబ్బో. సుత్తన్తికదేసనాయం పన గహట్ఠానమ్పి వసేన వుత్తత్తా నేసం సఙ్గణ్హనత్థం ‘‘ఠపేత్వా తూలికం…పే… వట్టన్తీతి వుత్త’’న్తి (దీ. ని. అట్ఠ. ౧.౧౫) అపరే.

హత్థిఅస్సరథత్థరన్తి హత్థిపిట్ఠే అత్థరితం అత్థరణం హత్థత్థరణం నామ. అస్సరథత్థరేపి ఏసేవ నయో. కదలిమిగపవర-పచ్చత్థరణకమ్పి చాతి కదలిమిగచమ్మం నామ అత్థి, తేన కతం పవరపచ్చత్థరణన్తి అత్థో. తం కిర సేతవత్థస్స ఉపరి కదలిమిగచమ్మం పత్థరిత్వా సిబ్బేత్వా కరోన్తి. పి-సద్దేన అజినప్పవేణీ గహితా. అజినప్పవేణీ నామ అజినచమ్మేహి మఞ్చపమాణేన సిబ్బేత్వా కతా పవేణీ. తాని కిర చమ్మాని సుఖుమతరాని, తస్మా దుపట్టతిపట్టాని కత్వా సిబ్బన్తి. తేన వుత్తం ‘‘అజినప్పవేణీ’’తి.

౨౬౬౧. రత్తవితానస్స హేట్ఠాతి కుసుమ్భాదిరత్తస్స లోహితవితానస్స హేట్ఠా కప్పియపచ్చత్థరణేహి అత్థతం సయనాసనఞ్చ. కసావరత్తవితానస్స పన హేట్ఠా కప్పియపచ్చత్థరణేన అత్థతం వట్టతి. తేనేవ వక్ఖతి ‘‘హేట్ఠా అకప్పియే’’తిఆది.

ద్విధా ¶ రత్తూపధానకన్తి సీసపస్సే, పాదపస్సే చాతి ఉభతోపస్సే పఞ్ఞత్తరత్తబిబ్బోహనవన్తఞ్చ సయనాసనం. ఇదం సబ్బం అకప్పియం పరిభుఞ్జతో దుక్కటం హోతి. ‘‘యం పన ఏకమేవ ఉపధానం ఉభోసు పస్సేసు రత్తం వా హోతి పదుమవణ్ణం వా విచిత్రం వా, సచే పమాణయుత్తం, వట్టతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౨౫౪) అట్ఠకథావినిచ్ఛయో ఏతేనేవ బ్యతిరేకతో వుత్తో హోతి. ‘‘యేభుయ్యరత్తానిపి ద్వే బిబ్బోహనాని న వట్టన్తీ’’తి గణ్ఠిపదే వుత్తం. తేనేవ యేభుయ్యేన రత్తవితానమ్పి న వట్టతీతి విఞ్ఞాయతి.

ఏత్థ ¶ చ కిఞ్చాపి దీఘనికాయట్ఠకథాయం ‘‘అలోహితకాని ద్వేపి వట్టన్తియేవ, తతో ఉత్తరి లభిత్వా అఞ్ఞేసం దాతబ్బాని, దాతుం అసక్కోన్తో మఞ్చే తిరియం అత్థరిత్వా ఉపరి పచ్చత్థరణం దత్వా నిపజ్జితుమ్పి లభతీ’’తి (దీ. ని. అట్ఠ. ౧.౧౫) అవిసేసేన వుత్తం. సేనాసనక్ఖన్ధకసంవణ్ణనాయం పన ‘‘అగిలానస్స సీసూపధానఞ్చ పాదూపధానఞ్చాతి ద్వయమేవ వట్టతి, గిలానస్స బిబ్బోహనాని సన్థరిత్వా ఉపరి పచ్చత్థరణం దత్వా నిపజ్జితుమ్పి వట్టతీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౨౯౭) వుత్తత్తా గిలానోయేవ మఞ్చే తిరియం అత్థరిత్వా నిపజ్జితుం లభతీతి వేదితబ్బం.

౨౬౬౨. ఉద్ధం సేతవితానమ్పి హేట్ఠా అకప్పియే పచ్చత్థరణే సతి న వట్టతీతి యోజనా. తస్మిన్తి అకప్పియపచ్చత్థరణే.

౨౬౬౩. ‘‘ఠపేత్వా’’తి ఇమినా ఆసన్దాదిత్తయస్స వట్టనాకారో నత్థీతి దీపేతి. సేసం సబ్బన్తి గోనకాది ద్విధారత్తూపధానకపరియన్తం సబ్బం. గిహిసన్తకన్తి గిహీనం సన్తకం తేహియేవ పఞ్ఞత్తం, ఇమినా పఞ్చసు సహధమ్మికేసు అఞ్ఞతరేన వా తేసం ఆణత్తియా వా పఞ్ఞత్తం న వట్టతీతి దీపేతి. లభతేతి నిసీదితుం లభతి.

౨౬౬౪. తం కత్థ లభతీతి పదేసనియమం దస్సేతుమాహ ‘‘ధమ్మాసనే’’తిఆది. ధమ్మాసనేతి ఏత్థ అట్ఠకథాయం ‘‘యది ధమ్మాసనే సఙ్ఘికమ్పి గోనకాదిం భిక్ఖూహి అనాణత్తా ఆరామికాదయో సయమేవ పఞ్ఞాపేన్తి చేవ నీహరన్తి చ, ఏతం గిహివికతనీహారం నామ. ఇమినా గిహివికతనీహారేన వట్టతీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౦; వి. సఙ్గ. అట్ఠ. పకిణ్ణకవినిచ్ఛయకథా ౫౬ అత్థతో సమానం) వుత్తం. భత్తగ్గే వాతి విహారే నిసీదాపేత్వా పరివేసనట్ఠానే ¶ వా భోజనసాలాయం వా. అపిసద్దేన గిహీనం గేహేపి తేహి పఞ్ఞత్తే గోనకాదిమ్హి నిసీదితుం ¶ అనాపత్తీతి దీపేతి. ధమ్మాసనాదిపదేసనియమనేన తతో అఞ్ఞత్థ గిహిపఞ్ఞత్తేపి తత్థ నిసీదితుం న వట్టతీతి బ్యతిరేకతో విఞ్ఞాయతి.

భూమత్థరణకేతి ఏత్థ ‘‘కతే’’తి సేసో. తత్థాతి సఙ్ఘికే వా గిహిసన్తకే వా గోనకాదిమ్హి సహధమ్మికేహి అనాణత్తేహి గిహీహి ఏవ భూమత్థరణే కతే. సయితున్తి ఉపరి అత్తనో పచ్చత్థరణం దత్వా నిపజ్జితుం వట్టతి. అపి-సద్దేన నిసీదితుమ్పి వాతి సముచ్చినోతి. ‘‘భూమత్థరణకే’’తి ఇమినా గిహీహి ఏవ మఞ్చాదీసు సయనత్థం అత్థతే ఉపరి అత్తనో పచ్చత్థరణం దత్వా సయితుం వా నిసీదితుం వా న వట్టతీతి దీపేతి.

చమ్మక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా.

భేసజ్జక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా

౨౬౬౫. గహపతిస్స భూమి, సమ్ముతిభూమి, ఉస్సావనన్తికాభూమి, గోనిసాదిభూమీతి కప్పియభూమియో చతస్సో హోన్తీతి వుత్తా భగవతాతి యోజనా.

౨౬౬౬. కథం కప్పియం కత్తబ్బన్తి ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, చతస్సో కప్పియభూమియో ఉస్సావనన్తికం గోనిసాదికం గహపతిం సమ్ముతి’’న్తి (మహావ. ౨౯౫) ఏవం చతస్సో భూమియో ఉద్ధరిత్వా తాసం సామఞ్ఞలక్ఖణం దస్సేతుమాహ ‘‘సఙ్ఘస్సా’’తిఆది. సఙ్ఘస్స సన్తకం వాసత్థాయ కతం గేహం వా భిక్ఖునో సన్తకం వాసత్థాయ కతం గేహం వాతి యోజనా. కప్పియం కత్తబ్బన్తి కప్పియట్ఠానం కత్తబ్బం. సహసేయ్యప్పహోనకన్తి సబ్బచ్ఛన్నపరిచ్ఛన్నాదిలక్ఖణేన సహసేయ్యారహం.

౨౬౬౭. ఇదాని ¶ చతస్సోపి భూమియో సరూపతో దస్సేతుమాహ ‘‘ఠపేత్వా’’తిఆది. భిక్ఖుం ఠపేత్వా అఞ్ఞేహి కప్పియభూమియా అత్థాయ దిన్నం వా తేసం సన్తకం వా యం గేహం, ఇదం ఏవ గహపతిభూమి నామాతి యోజనా.

౨౬౬౮. యా పన కుటి సఙ్ఘేన సమ్మతా ఞత్తిదుతియాయ కమ్మవాచాయ, సా సమ్ముతికా నామ. తస్సా సమ్మన్ననకాలే కమ్మవాచం అవత్వా అపలోకనం వా కాతుం వట్టతేవాతి యోజనా.

౨౬౬౯-౭౦. పఠమఇట్ఠకాయ ¶ వా పఠమపాసాణస్స వా పఠమత్థమ్భస్స వా ఆది-గ్గహణేన పఠమభిత్తిపాదస్స వా ఠపనే పరేసు మనుస్సేసు ఉక్ఖిపిత్వా ఠపేన్తేసు సమన్తతో పరివారేత్వా ‘‘కప్పియకుటిం కరోమ, కప్పియకుటిం కరోమా’’తి అభిక్ఖణం వదన్తేహి ఆమసిత్వా వా సయమేవ ఉక్ఖిపిత్వా వా ఇట్ఠకా ఠపేయ్య పాసాణో వా థమ్భో వా భిత్తిపాదో వా ఠపేయ్య ఠపేతబ్బో, అయం ఉస్సావనన్తికా కుటీతి యోజనా.

౨౬౭౧. ఇట్ఠకాదిపతిట్ఠానన్తి పఠమిట్ఠకాదీనం భూమియం పతిట్ఠానం. వదతన్తి ‘‘కప్పియకుటిం కరోమ, కప్పియకుటిం కరోమా’’తి వదన్తానం. సమకాలం తు వట్టతీతి ఏకకాలం వట్టతి, ఇమినా ‘‘సచే హి అనిట్ఠితే వచనే థమ్భో పతిట్ఠాతి, అప్పతిట్ఠితే వా తస్మిం వచనం నిట్ఠాతి, అకతా హోతి కప్పియకుటీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౨౯౫) అట్ఠకథావినిచ్ఛయో సూచితో.

౨౬౭౨. ఆరామో సకలో అపరిక్ఖిత్తో వా యేభుయ్యతో అపరిక్ఖిత్తో వాతి దువిధోపి విఞ్ఞూహి వినయధరేహి ¶ ‘‘గోనిసాదీ’’తి వుచ్చతి. పవేసనివారణాభావేన పవిట్ఠానం గున్నం నిసజ్జాయోగతో తథా వుచ్చతీతి యోజనా.

౨౬౭౩. పయోజనం దస్సేతుమాహ ‘‘ఏత్థ పక్కఞ్చా’’తిఆది. ఆమిసన్తి పురిమకాలికద్వయం. ‘‘ఆమిస’’న్తి ఇమినా నిరామిసం ఇతరకాలికద్వయం అకప్పియకుటియం వుత్థమ్పి పక్కమ్పి కప్పతీతి దీపేతి.

౨౬౭౪-౫. ఇమా కప్పియకుటియో కదా జహితవత్థుకా హోన్తీతి ఆహ ‘‘ఉస్సావనన్తికా యా సా’’తిఆది. యా ఉస్సావనన్తికా యేసు థమ్భాదీసు అధిట్ఠితా, సా తేసు థమ్భాదీసు అపనీతేసు తదఞ్ఞేసుపి థమ్భాదీసు తిట్ఠతీతి యోజనా.

సబ్బేసు థమ్భాదీసు అపనీతేసు సా జహితవత్థుకా సియాతి యోజనా. గోనిసాదికుటి పరిక్ఖిత్తా వతిఆదీహి జహితవత్థుకా సియా. పరిక్ఖిత్తాతి చ ‘‘ఆరామో పన ఉపడ్ఢపరిక్ఖిత్తోపి బహుతరం పరిక్ఖిత్తోపి పరిక్ఖిత్తోయేవ నామా’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౨౯౫) కురున్దిమహాపచ్చరియాదీసు వుత్తత్తా న కేవలం సబ్బపరిక్ఖిత్తావ, ఉపడ్ఢపరిక్ఖిత్తాపి యేభుయ్యపరిక్ఖిత్తాపి గహేతబ్బా.

సేసాతి ¶ గహపతిసమ్ముతికుటియో. ఛదననాసతో జహితవత్థుకా సియున్తి యోజనా. ఛదననాసతోతి ఏత్థ ‘‘గోపానసిమత్తం ఠపేత్వా’’తి సేసో. సచే గోపానసీనం ఉపరి ఏకమ్పి పక్ఖపాసమణ్డలం అత్థి, రక్ఖతి. యత్ర పనిమా చతస్సోపి కప్పియభూమియో నత్థి, తత్థ కిం కాతబ్బం? అనుపసమ్పన్నస్స దత్వా తస్స సన్తకం కత్వా పరిభుఞ్జితబ్బం.

౨౬౭౬. భిక్ఖుం ¶ ఠపేత్వా అఞ్ఞేసం హత్థతో పటిగ్గహో చ తేసం సన్నిధి చ తేసం అన్తోవుత్థఞ్చ భిక్ఖుస్స వట్టతీతి యోజనా.

౨౬౭౭. భిక్ఖుస్స సన్తకం సఙ్ఘికమ్పి వా అకప్పియభూమియం సహసేయ్యప్పహోనకే గేహే అన్తోవుత్థఞ్చ అన్తోపక్కఞ్చ భిక్ఖుస్స న వట్టతి. భిక్ఖునియా సన్తకం సఙ్ఘికమ్పి వా అకప్పియభూమియం సహసేయ్యప్పహోనకే గేహే అన్తోవుత్థఞ్చ అన్తోపక్కఞ్చ భిక్ఖునియా న వట్టతీతి ఏవం ఉభిన్నం భిక్ఖుభిక్ఖునీనం న వట్టతీతి యోజనా.

౨౬౭౮. అకప్పకుటియాతి అకప్పియకుటియా, ‘‘అకప్పియభూమియం సహసేయ్యప్పహోనకే గేహే’’తి అట్ఠకథాయం వుత్తాయ అకప్పియభూమియాతి అత్థో. ఆది-సద్దేన నవనీతతేలమధుఫాణితానం గహణం.

౨౬౭౯. తేహేవ అన్తోవుత్థేహి సప్పిఆదీహి సత్తాహకాలికేహి సహ భిక్ఖునా పక్కం తం యావజీవికం నిరామిసం సత్తాహం పరిభుఞ్జితుం వట్టతేవాతి యోజనా.

౨౬౮౦. పక్కం సామంపక్కం తం యావజీవికం సచే ఆమిససంసట్ఠం పరిభుఞ్జతి, అన్తోవుత్థఞ్చ భుఞ్జతి, కిఞ్చ భియ్యో సామంపక్కఞ్చ భుఞ్జతీతి యోజనా. యావజీవికస్స ఆమిససంసట్ఠస్స ఆమిసగతికత్తా ‘‘అన్తోవుత్థ’’న్తి వుత్తం.

౨౬౮౨. ఉదకం న హోతి కాలికం చతూసు కాలికేసు అసఙ్గహితత్తా.

౨౬౮౩. తికాలికా యావకాలికా యామకాలికా సత్తాహకాలికాతి తయో కాలికా పటిగ్గహవసేనేవ ¶ అత్తనో ¶ అత్తనో కాలం అతిక్కమిత్వా భుత్తా దోసకరా హోన్తి, తతియం సత్తాహాతిక్కమే నిస్సగ్గియపాచిత్తియవత్థుత్తా అభుత్తమ్పి దోసకరన్తి యోజనా.

‘‘భుత్తా దోసకరా’’తి ఇమినా పురిమకాలికద్వయం పటిగ్గహేత్వా కాలాతిక్కమనమత్తేన ఆపత్తియా కారణం న హోతి, భుత్తమేవ హోతి. సత్తాహకాలికం కాలాతిక్కమేన అపరిభుత్తమ్పి ఆపత్తియా కారణం హోతీతి దీపేతి. తేసు సత్తాహకాలికేయేవ విసేసం దస్సేతుమాహ ‘‘అభుత్తం తతియమ్పి చా’’తి. చ-సద్దో తు-సద్దత్థే. యావజీవికం పన పటిగ్గహేత్వా యావజీవం పరిభుఞ్జియమానం ఇతరకాలికసంసగ్గం వినా దోసకరం న హోతీతి న గహితం.

౨౬౮౪. అమ్బాదయో సద్దా రుక్ఖానం నామభూతా తంతంఫలేపి వత్తమానా ఇధ ఉపచారవసేన తజ్జే పానకే వుత్తా, తేనేవాహ ‘‘పానకం మత’’న్తి. చోచం అట్ఠికకదలిపానం. మోచం ఇతరకదలిపానం. మధూతి ముద్దికఫలానం రసం. ముద్దికాతి సీతోదకే మద్దితానం ముద్దికఫలానం పానం. ‘‘సాలూకపానన్తి రత్తుప్పలనీలుప్పలాదీనం సాలూకే మద్దిత్వా కతపాన’’న్తి పాళియం, అట్ఠకథాయ (మహావ. అట్ఠ. ౩౦౦) చ సాలూక-సద్దస్స దీఘవసేన సంయోగదస్సనతో ‘‘సాలు ఫారుసకఞ్చా’’తి గాథాబన్ధవసేన రస్సో కతో.

సాలూకం కుముదుప్పలానం ఫలరసం. ఖుద్దసిక్ఖావణ్ణనాయం పన ‘‘సాలూకపానం నామ రత్తుప్పలనీలుప్పలాదీనం కిఞ్జక్ఖరేణూహి కతపాన’’న్తి వుత్తం. ‘‘ఫారుసక’న్తిఆదీసు ఏకో రుక్ఖో’’తి గణ్ఠిపదే వుత్తం. తస్స ఫలరసో ఫారుసకం నామ. ఏతేసం అట్ఠన్నం ఫలానం రసో ఉదకసమ్భిన్నో వట్టతి, సీతుదకే మద్దితో పసన్నో నిక్కసటోవ వట్టతి, ఉదకేన పన అసమ్భిన్నో రసో యావకాలికో.

౨౬౮౫. ఫలన్తి ¶ అమ్బాదిఫలం. సవత్థుకపటిగ్గహోతి పానవత్థుకానం ఫలానం పటిగ్గహో. వసతి ఏత్థ పానన్తి వత్థు, ఫలం, వత్థునా సహ వట్టతీతి సవత్థుకం, పానం, సవత్థుకస్స పటిగ్గహో సవత్థుకపటిగ్గహో. సవత్థుకస్స పటిగ్గహం నామ వత్థుపటిగ్గహణమేవాతి కత్వా వుత్తం ‘‘పానవత్థుకానం ఫలానం పటిగ్గహో’’తి.

౨౬౮౬. ‘‘సుకోట్టేత్వా’’తి వుచ్చమానత్తా ‘‘అమ్బపక్క’’న్తి ఆమకమేవ అమ్బఫలం వుచ్చతి ¶ . ఉదకేతి సీతోదకే. పరిస్సవం పరిస్సావితం. కత్వాతి మధుఆదీహి అభిసఙ్ఖరిత్వా. యథాహ – ‘‘తదహుపటిగ్గహితేహి మధుసక్కరకప్పూరాదీహి యోజేత్వా కాతబ్బ’’న్తి (మహావ. అట్ఠ. ౩౦౦). పాతుం వట్టతీతి ఏత్థ వినిచ్ఛయో ‘‘ఏవం కతం పురేభత్తమేవ కప్పతి, అనుపసమ్పన్నేహి కతం లభిత్వా పన పురేభత్తం పటిగ్గహితం పురేభత్తం సామిసపరిభోగేనాపి వట్టతి, పచ్ఛాభత్తం నిరామిసపరిభోగేన యావ అరుణుగ్గమనా వట్టతియేవ. ఏస నయో సబ్బపానేసూ’’తి అట్ఠకథాయం వుత్తో.

౨౬౮౭. సేసపానకేసుపీతి జమ్బుపానకాదీసుపి.

౨౬౮౮. ఉచ్ఛురసో అన్తోగధత్తా ఇధ వుత్తో, న పన యామకాలికత్తా, సో పన సత్తాహకాలికోయేవ.

౨౬౮౯. మధుకస్స రసన్తి మధుకపుప్ఫస్స రసం. ఏత్థ మధుకపుప్ఫరసో అగ్గిపాకో వా హోతు ఆదిచ్చపాకో వా, పచ్ఛాభత్తం న వట్టతి. పురేభత్తమ్పి యం పానం గహేత్వా మజ్జం కరోన్తి, సో ఆదితో పట్ఠాయ న వట్టతి. మధుకపుప్ఫం పన అల్లం వా సుక్ఖం వా భజ్జితం వా తేన కతఫాణితం వా యతో పట్ఠాయ మజ్జం న కరోన్తి, తం సబ్బం పురేభత్తం వట్టతి.

పక్కడాకరసన్తి ¶ పక్కస్స యావకాలికస్స రసం. సబ్బో పత్తరసో యామకాలికో వుత్తోతి యోజనా. అట్ఠకథాయం ‘‘యావకాలికపత్తానఞ్హి పురేభత్తంయేవ రసో కప్పతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౩౦౦) ఇమమేవ సన్ధాయ వుత్తం.

౨౬౯౦. సానులోమానం సత్తన్నం ధఞ్ఞానం ఫలజం రసం ఠపేత్వా సబ్బో ఫలజో రసో వికాలే యామసఞ్ఞితే అనులోమతో పరిభుఞ్జితుం అనుఞ్ఞాతోతి యోజనా.

౨౬౯౧. యావకాలికపత్తానం సీతుదకే మద్దిత్వా కతో రసోపి అపక్కో, ఆదిచ్చపాకోపి వికాలే పన వట్టతీతి యోజనా.

౨౬౯౨-౩. సత్తధఞ్ఞానులోమాని సరూపతో దస్సేతుమాహ ‘‘తాలఞ్చనాళికేరఞ్చా’’తిఆది. అపరణ్ణం ¶ ముగ్గాది. ‘‘సత్తధఞ్ఞానులోమిక’’న్తి ఇమినా ఏతేసం రసో యావకాలికో యామకాలసఙ్ఖాతే వికాలే పరిభుఞ్జితుం న వట్టతీతి దస్సేతి.

౨౬౯౫. ఏవమాదీనం ఖుద్దకానం ఫలానం రసో పన అట్ఠపానానులోమత్తా అనులోమికే యామకాలికానులోమికే నిద్దిట్ఠో కథితోతి యోజనా.

౨౬౯౬. ఇధ ఇమస్మిం లోకే సానులోమస్స ధఞ్ఞస్స ఫలజం రసం ఠపేత్వా అయామకాలికో అఞ్ఞో ఫలరసో నత్థీతి యోజనా, సబ్బో యామకాలికోయేవాతి దీపేతి.

భేసజ్జక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా.

కథినక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా

౨౬౯౭. వుత్థవస్సానం ¶ పురిమికాయ వస్సం ఉపగన్త్వా యావ మహాపవారణా, తావ రత్తిచ్ఛేదం అకత్వా వుత్థవస్సానం భిక్ఖూనం ఏకస్స వా ద్విన్నం తిణ్ణం చతున్నం పఞ్చన్నం అతిరేకానం వా భిక్ఖూనం పఞ్చన్నం ఆనిసంసానం వక్ఖమానానం అనామన్తచారాదీనం పఞ్చన్నం ఆనిసంసానం పటిలాభకారణా మునిపుఙ్గవో సబ్బేసం అగారికాదిమునీనం సకలగుణగణేహి ఉత్తమో భగవా కథినత్థారం ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, వస్సంవుత్థానం భిక్ఖూనం కథినం అత్థరితు’’న్తి (మహావ. ౩౦౬) అబ్ర్వి కథేసీతి యోజనా.

ఏత్థాయం వినిచ్ఛయో – ‘‘కథినత్థారం కే లభన్తి, కే న లభన్తీతి? గణనవసేన తావ పచ్ఛిమకోటియా పఞ్చ జనా లభన్తి, ఉద్ధం సతసహస్సమ్పి, పఞ్చన్నం హేట్ఠా న లభన్తీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౩౦౬) ఇదం అట్ఠకథాయ అత్థారకస్స భిక్ఖునో సఙ్ఘస్స కథినదుస్సదానకమ్మం సన్ధాయ వుత్తం. ‘‘వుత్థవస్సవసేన పురిమికాయ వస్సం ఉపగన్త్వా పఠమపవారణాయ పవారితా లభన్తి, ఛిన్నవస్సా వా పచ్ఛిమికాయ ఉపగతా వా న లభన్తి. అఞ్ఞస్మిం విహారే వుత్థవస్సాపి న లభన్తీతి మహాపచ్చరియం వుత్త’’న్తి (మహావ. అట్ఠ. ౩౦౬) ఇదం అట్ఠకథాయ ఆనిసంసలాభం సన్ధాయ వుత్తం, న కమ్మం.

ఇదాని తదుభయం విభజిత్వా దస్సేతి –

‘‘పురిమికాయ ¶ ఉపగతానం పన సబ్బే గణపూరకా హోన్తి, ఆనిసంసం న లభన్తి, ఆనిసంసో ఇతరేసంయేవ హోతి. సచే పురిమికాయ ఉపగతా చత్తారో వా హోన్తి, తయో వా ద్వే వా ఏకో వా, ఇతరే గణపూరకే కత్వా కథినం అత్థరితబ్బం. అథ చత్తారో భిక్ఖూ ఉపగతా, ఏకో పరిపుణ్ణవస్సో సామణేరో, సో చే పచ్ఛిమికాయ ఉపసమ్పజ్జతి, గణపూరకో చేవ హోతి, ఆనిసంసఞ్చ లభతి ¶ . తయో భిక్ఖూ ద్వే సామణేరా, ద్వే భిక్ఖూ తయో సామణేరా, ఏకో భిక్ఖు చత్తారో సామణేరాతి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. సచే పురిమికాయ ఉపగతా కథినత్థారకుసలా న హోన్తి, అత్థారకుసలా ఖన్ధకభాణకత్థేరా పరియేసిత్వా ఆనేతబ్బా, కమ్మవాచం సావేత్వా కథినం అత్థరాపేత్వా దానఞ్చ భుఞ్జిత్వా గమిస్సన్తి, ఆనిసంసో పన ఇతరేసంయేవ హోతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౩౦౬).

కథినం కేన దిన్నం వట్టతీతి? యేన కేనచి దేవేన వా మనుస్సేన వా పఞ్చన్నం వా సహధమ్మికానం అఞ్ఞతరేన దిన్నం వట్టతి. కథినదాయకస్స వత్తం అత్థి, సచే సో తం అజానన్తో పుచ్ఛతి ‘‘భన్తే, కథం కథినం దాతబ్బ’’న్తి, తస్స ఏవం ఆచిక్ఖితబ్బం ‘‘తిణ్ణం చీవరానం అఞ్ఞతరప్పహోనకం సూరియుగ్గమనసమయే వత్థం ‘కథినచీవరం దేమా’తి దాతుం వట్టతి, తస్స పరికమ్మత్థం ఏత్తకా నామ సూచియో, ఏత్తకం సుత్తం, ఏత్తకం రజనం, పరికమ్మం కరోన్తానం ఏత్తకానం భిక్ఖూనం యాగుభత్తఞ్చ దాతుం వట్టతీ’’తి.

కథినత్థారకేనాపి ధమ్మేన సమేన ఉప్పన్నం కథినం అత్థరన్తేన వత్తం జానితబ్బం. తన్తవాయగేహతో హి ఆభతసన్తానేనేవ ఖలిమక్ఖితసాటకోపి న వట్టతి, మలీనసాటకోపి న వట్టతి, తస్మా కథినత్థారసాటకం లభిత్వా సుద్ధం ధోవిత్వా సూచిఆదీని చీవరకమ్మూపకరణాని సజ్జేత్వా బహూహి భిక్ఖూహి సద్ధిం తదహేవ సిబ్బిత్వా నిట్ఠితసూచికమ్మం రజిత్వా కప్పబిన్దుం దత్వా కథినం అత్థరితబ్బం. సచే తస్మిం అనత్థతేయేవ అఞ్ఞో కథినసాటకం అత్థరితబ్బకం ఆహరతి, అఞ్ఞాని చ బహూని కథినానిసంసవత్థాని దేతి, యో ¶ ఆనిసంసం బహుం దేతి, తస్స సన్తకేనేవ అత్థరితబ్బం. ఇతరో యథా తథా ఓవదిత్వా సఞ్ఞాపేతబ్బో.

కథినం పన కేన అత్థరితబ్బం? యస్స సఙ్ఘో కథినచీవరం దేతి. సఙ్ఘేన పన కస్స దాతబ్బం? యో జిణ్ణచీవరో హోతి. సచే బహూ జిణ్ణచీవరా హోన్తి, వుడ్ఢస్స దాతబ్బం. వుడ్ఢేసుపి యో మహాపరివారో తదహేవ చీవరం కత్వా అత్థరితుం సక్కోతి, తస్స దాతబ్బం. సచే వుడ్ఢో ¶ న సక్కోతి, నవకతరో సక్కోతి, తస్స దాతబ్బం. అపి చ సఙ్ఘేన మహాథేరస్స సఙ్గహం కాతుం వట్టతి, తస్మా ‘‘తుమ్హే, భన్తే, గణ్హథ, మయం కత్వా దస్సామా’’తి వత్తబ్బం.

తీసు చీవరేసు యం జిణ్ణం హోతి, తదత్థాయ దాతబ్బం. పకతియా దుపట్టచీవరస్స దుపట్టత్థాయేవ దాతబ్బం. సచేపిస్స ఏకపట్టచీవరం ఘనం హోతి, కథినసాటకో చ పేలవో, సారుప్పత్థాయ దుపట్టప్పహోనకమేవ దాతబ్బం. ‘‘అహం అలభన్తో ఏకపట్టం పారుపామీ’’తి వదన్తస్సాపి దుపట్టం దాతుం వట్టతి. యో పన లోభపకతికో హోతి, తస్స న దాతబ్బం. తేనాపి కథినం అత్థరిత్వా ‘‘పచ్ఛా విసిబ్బిత్వా ద్వే చీవరాని కరిస్సామీ’’తి న గహేతబ్బం.

యస్స పన దియ్యతి, తస్స –

‘‘సుణాతు మే, భన్తే సఙ్ఘో, ఇదం సఙ్ఘస్స కథినదుస్సం ఉప్పన్నం, యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం, సఙ్ఘో ఇమం కథినదుస్సం ఇత్థన్నామస్స భిక్ఖునో దదేయ్య కథినం అత్థరితుం, ఏసా ఞత్తి.

‘‘సుణాతు మే, భన్తే సఙ్ఘో, ఇదం సఙ్ఘస్స కథినదుస్సం ఉప్పన్నం, సఙ్ఘో ఇమం కథినదుస్సం ఇత్థన్నామస్స భిక్ఖునో దేతి కథినం అత్థరితుం, యస్సాయస్మతో ఖమతి ¶ ఇమస్స కథినదుస్సస్స ఇత్థన్నామస్స భిక్ఖునో దానం కథినం అత్థరితుం, సో తుణ్హస్స, యస్స నక్ఖమతి, సో భాసేయ్య.

‘‘దిన్నం ఇదం సఙ్ఘేన కథినదుస్సం ఇత్థన్నామస్స భిక్ఖునో కథినం అత్థరితుం, ఖమతి సఙ్ఘస్స, తస్మా తుణ్హీ, ఏవమేతం ధారయామీ’’తి (మహావ. ౩౦౭) –

ఏవం ఞత్తిదుతియాయ కమ్మవాచాయ దాతబ్బన్తి ఏవం దిన్నం.

౨౬౯౮-౯. న ఉల్లిఖితమత్తాది-చతువీసతివజ్జితన్తి పాళియం ఆగతేహి ‘‘న ఉల్లిఖితమత్తేన అత్థతం హోతి కథిన’’న్తి (మహావ. ౩౦౮) ఉల్లిఖితమత్తాదీహి చతువీసతియా ఆకారేహి వజ్జితం. చీవరన్తి ‘‘అహతేన అత్థతం హోతి కథిన’’న్తి (మహావ. ౩౦౯) పాళియం ¶ ఆగతానం సోళసన్నం ఆకారానం అఞ్ఞతరేన యుత్తం కతపరియోసితం దిన్నం కప్పబిన్దుం తిణ్ణం చీవరానం అఞ్ఞతరచీవరం. తే పన చతువీసతి ఆకారా, సోళసాకారా చ పాళితో (మహావ. ౩౦౮), అట్ఠకథాతో (మహావ. అట్ఠ. ౩౦౮) చ గహేతబ్బా. గన్థగారవపరిహారత్థమిధ న వుత్తా.

భిక్ఖునా వక్ఖమానే అట్ఠధమ్మే జానన్తేన అత్థరకేన ఆదాయ గహేత్వా పురాణకం అత్తనా పరిభుఞ్జియమానం అత్థరితబ్బచీవరేన ఏకనామకం పురాణచీవరం ఉద్ధరిత్వా పచ్చుద్ధరిత్వా నవం అత్థరితబ్బం చీవరం అధిట్ఠహిత్వా పురాణపచ్చుద్ధటచీవరస్స నామేన అధిట్ఠహిత్వావ తం అన్తరవాసకం చే, ‘‘ఇమినా అన్తరవాసకేన కథినం అత్థరామి’’ఇతి వచసా వత్తబ్బన్తి యోజనా. సచే ఉత్తరాసఙ్గో హోతి, ‘‘ఇమినా ఉత్తరాసఙ్గేన కథినం అత్థరామి’’, సచే సఙ్ఘాటి హోతి, ‘‘ఇమాయ సఙ్ఘాటియా కథినం అత్థరామీ’’తి వత్తబ్బం.

౨౭౦౦-౧. ఇచ్చేవం ¶ తిక్ఖత్తుం వుత్తే కథినం అత్థతం హోతీతి యోజనా. తేన పన భిక్ఖునా నవకేన కథినచీవరం ఆదాయ సఙ్ఘం ఉపసఙ్కమ్మ ‘‘అత్థతం, భన్తే, సఙ్ఘస్స కథినం, ధమ్మికో కథినత్థారో, అనుమోదథ’’ఇతి వత్తబ్బన్తి యోజనా.

౨౭౦౨. అనుమోదకేసు చ థేరేహి ‘‘అత్థతం, ఆవుసో, సఙ్ఘస్స కథినం, ధమ్మికో కథినత్థారో, అనుమోదామా’’తి వత్తబ్బం, నవేన పన ‘‘అత్థతం, భన్తే, సఙ్ఘస్స కథినం, ధమ్మికో కథినత్థారో, అనుమోదామీ’’తి ఇతి పున ఈరయే కథేయ్యాతి యోజనా. గాథాయ పన అనుమోదనపాఠస్స అత్థదస్సనముఖేన ‘‘సుఅత్థతం తయా భన్తే’’తి వుత్తం, న పాఠక్కమదస్సనవసేనాతి వేదితబ్బం.

అత్థారకేసు చ అనుమోదకేసు చ నవేహి వుడ్ఢానం వచనక్కమో వుత్తో, వుడ్ఢేహి నవానం వచనక్కమో పన తదనుసారేన యథారహం యోజేత్వా వత్తబ్బోతి గాథాసు న వుత్తోతి వేదితబ్బో. అత్థారకేన థేరేన వా నవేన వా గణపుగ్గలానం వచనక్కమో చ గణపుగ్గలేహి అత్థారకస్స వచనక్కమో చ వుత్తనయేన యథారహం యోజేతుం సక్కాతి న వుత్తో.

ఏవం అత్థతే పన కథినే సచే కథినచీవరేన సద్ధిం ఆభతం ఆనిసంసం దాయకా ‘‘యేన అమ్హాకం ¶ కథినం గహితం, తస్సేవ చ దేమా’’తి దేన్తి, భిక్ఖుసఙ్ఘో అనిస్సరో. అథ అవిచారేత్వావ దత్వా గచ్ఛన్తి, భిక్ఖుసఙ్ఘో ఇస్సరో. తస్మా సచే కథినత్థారకస్స సేసచీవరానిపి దుబ్బలాని హోన్తి, సఙ్ఘేన అపలోకేత్వా తేసమ్పి అత్థాయ వత్థాని దాతబ్బాని, కమ్మవాచాయ పన ఏకాయేవ వట్టతి. అవసేసే ¶ కథినానిసంసే బలవవత్థాని వస్సావాసికఠితికాయ దాతబ్బాని, ఠితికాయ అభావే థేరాసనతో పట్ఠాయ దాతబ్బాని, గరుభణ్డం న భాజేతబ్బం. సచే పన ఏకసీమాయ బహూ విహారా హోన్తి, సబ్బే భిక్ఖూ సన్నిపాతేత్వా ఏకత్థ కథినం అత్థరితబ్బం, విసుం విసుం అత్థరితుం న వట్టతి.

౨౭౦౩. ‘‘కథినస్స చ కిం మూల’’న్తిఆదీని సయమేవ వివరిస్సతి.

౨౭౦౬. అట్ఠధమ్ముద్దేసగాథాయ పుబ్బకిచ్చం పుబ్బ-వచనేనేవ ఉత్తరపదలోపేన వుత్తం. తేనేవ వక్ఖతి ‘‘పుబ్బకిచ్చన్తి వుచ్చతీ’’తి. ‘‘పచ్చుద్ధార’’ఇతి వత్తబ్బే ‘‘పచ్చుద్ధర’’ఇతి గాథాబన్ధవసేన రస్సో. తేనేవ వక్ఖతి ‘‘పచ్చుద్ధారో’’తి. అధిట్ఠహనం అధిట్ఠానం. పచ్చుద్ధారో చ అధిట్ఠానఞ్చ పచ్చుద్ధరాధిట్ఠానా. ఇతరీతరయోగేన ద్వన్దసమాసో. అత్థారోతి ఏత్థ ‘‘కథినత్థారో’’తి పకరణతో లబ్భతి.

‘‘మాతికా’’తి ఇమినా ‘‘అట్ఠ కథినుబ్భారమాతికా’’తి పకరణతో విఞ్ఞాయతి. యథాహ – ‘‘అట్ఠిమా, భిక్ఖవే, మాతికా కథినస్స ఉబ్భారాయా’’తి (మహావ. ౩౧౦). మాతికాతి మాతరో జనేత్తియో, కథినుబ్భారం ఏతా అట్ఠ జనేన్తీతి అత్థో. ఉద్ధారోతి కథినస్స ఉద్ధారో. ఆనిసంసాతి ఏత్థ ‘‘కథినస్సా’’తి పకరణతో లబ్భతి. కథినస్స ఆనిసంసాతి ఇమే అట్ఠ ధమ్మాతి యోజనా. యథాహ ‘‘అత్థతకథినానం వో, భిక్ఖవే, పఞ్చ కప్పిస్సన్తీ’’తిఆది (మహావ. ౩౦౬). ‘‘ఆనిసంసేనా’’తిపి పాఠో. ఆనిసంసేన సహ ఇమే అట్ఠ ధమ్మాతి యోజనా.

౨౭౦౭. ‘‘న ఉల్లిఖితమత్తాది-చతువీసతివజ్జిత’’న్తిఆదినా కథినం అత్థరితుం కతపరియోసితం చీవరం చే లద్ధం, తత్థ ¶ పటిపజ్జనవిధిం దస్సేత్వా సచే అకతసిబ్బనాదికమ్మం వత్థమేవ లద్ధం, తత్థ పటిపజ్జనవిధిం పుబ్బకిచ్చవసేన దస్సేతుమాహ ‘‘ధోవన’’న్తిఆది. తత్థ ధోవనన్తి కథినదుస్సస్స సేతభావకరణం. విచారోతి ‘‘పఞ్చకం వా సత్తకం వా నవకం వా ఏకాదసకం ¶ వా హోతూ’’తి విచారణం. ఛేదనన్తి యథావిచారితస్స వత్థస్స ఛేదనం. బన్ధనన్తి మోఘసుత్తకారోపనం. సిబ్బనన్తి సబ్బసూచికమ్మం. రజనన్తి రజనకమ్మం. కప్పన్తి కప్పబిన్దుదానం. ‘‘పుబ్బకిచ్చ’’న్తి వుచ్చతి ఇదం సబ్బం కథినత్థారస్స పఠమమేవ కత్తబ్బత్తా.

౨౭౦౮. అన్తరవాసకోతి ఏత్థ ఇతి-సద్దో లుత్తనిద్దిట్ఠో. సఙ్ఘాటి, ఉత్తరాసఙ్గో, అథో అన్తరవాసకోతి ఏసమేవ తు పచ్చుద్ధారోపి అధిట్ఠానమ్పి అత్థారోపి వుత్తోతి యోజనా.

౨౭౦౯. అట్ఠమాతికా (మహావ. ౩౧౦-౩౧౧; పరి. ౪౧౫; మహావ. అట్ఠ. ౩౧౦-౩౧౧) దస్సేతుమాహ ‘‘పక్కమనఞ్చా’’తిఆది. పక్కమనం అన్తో ఏతస్సాతి పక్కమనన్తికాతి వత్తబ్బే ఉత్తరపదలోపేన ‘‘పక్కమన’’న్తి వుత్తం. ఏస నయో సబ్బత్థ. అట్ఠిమాతి ఏత్థ ‘‘మాతికా’’తి పకరణతో లబ్భతి. ఇమా అట్ఠ మాతికాతి యోజనా.

౨౭౧౦. ఉద్దేసానుక్కమేన నిద్దిసితుమాహ ‘‘కతచీవరమాదాయా’’తిఆది. ‘‘కతచీవరమాదాయా’’తి ఇమినా చీవరపలిబోధుపచ్ఛేదో దస్సితో. ‘‘ఆవాసే నిరపేక్ఖకో’’తి ఇమినా దుతియో ఆవాసపలిబోధుపచ్ఛేదో దస్సితో. ఏత్థ సబ్బవాక్యేసు ‘‘అత్థతకథినో యో భిక్ఖు సచే పక్కమతీ’’తి సేసో. అతిక్కన్తాయ సీమాయాతి విహారసీమాయ అతిక్కన్తాయ. హోతి పక్కమనన్తికాతి ఏత్థ ‘‘తస్స భిక్ఖునో’’తి సేసో, తస్స భిక్ఖునో పక్కమనన్తికా నామ మాతికా హోతీతి అత్థో.

౨౭౧౧-౨. ఆనిసంసం ¶ నామ వుత్థవస్సేన లద్ధం అకతసూచికమ్మవత్థం. తేనేవ వక్ఖతి ‘‘కరోతీ’’తిఆది. ‘‘విహారే అనపేక్ఖకో’’తి ఇమినా ఏత్థ పఠమం ఆవాసపలిబోధుపచ్ఛేదో దస్సితో. సుఖవిహరణం పయోజనమస్సాతి సుఖవిహారికో, విహారోతి. తత్థ తస్మిం విహారే విహరన్తోవ తం చీవరం యది కరోతి, తస్మిం చీవరే నిట్ఠితే నిట్ఠానన్తా నిట్ఠానన్తికాతి వుచ్చతీతి యోజనా. ‘‘నిట్ఠితేచీవరే’’తి ఇమినా చీవరపలిబోధుపచ్ఛేదో దస్సితో.

౨౭౧౩. తమస్సమన్తి తం వుత్థవస్సావాసం. ధురనిక్ఖేపేతి ఉభయధురనిక్ఖేపవసేన చిత్తప్పవత్తక్ఖణే. సన్నిట్ఠానం నామ ధురనిక్ఖేపో. ఏత్థ పలిబోధద్వయస్స ఏకక్ఖణేయేవ ఉపచ్ఛేదో అట్ఠకథాయం ¶ వుత్తో ‘‘సన్నిట్ఠానన్తికే ద్వేపి పలిబోధా ‘నేవిమం చీవరం కారేస్సం, న పచ్చేస్స’న్తి చిన్తితమత్తేయేవ ఏకతో ఛిజ్జన్తీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౩౧౧).

౨౭౧౪. కథినచ్ఛాదనన్తి కథినానిసంసం చీవరవత్థుం. న పచ్చేస్సన్తి న పచ్చాగమిస్సామి. కరోన్తస్సేవాతి ఏత్థ ‘‘చీవర’’న్తి పకరణతో లబ్భతి. ‘‘కథినచ్ఛాదన’’న్తి ఇదం వా సమ్బన్ధనీయం. కరోన్తస్సాతి అనాదరే సామివచనం. నట్ఠన్తి చోరేహి హటత్తా వా ఉపచికాదీహి ఖాదితత్తా వా నట్ఠం. దడ్ఢం వాతి అగ్గినా దడ్ఢం వా. నాసనన్తికాతి ఏవం చీవరస్స నాసనన్తే లబ్భమానా అయం మాతికా నాసనన్తికా నామాతి అత్థో. ఏత్థ ‘‘న పచ్చేస్స’’న్తి ఇమినా పఠమం ఆవాసపలిబోధుపచ్ఛేదో దస్సితో. ‘‘కరోన్తస్సేవా’’తి ఇమినా దుతియం చీవరపలిబోధుపచ్ఛేదో దస్సితో.

౨౭౧౫. లద్ధానిసంసోతి లద్ధకథినానిసంసచీవరో. ఆనిసంసే చీవరే సాపేక్ఖో అపేక్ఖవా బహిసీమగతో వస్సంవుత్థసీమాయ ¶ బహిసీమగతో తం చీవరం కరోతి, సో కతచీవరో అన్తరుబ్భారం అన్తరా ఉబ్భారం సుణాతి చే, సవనన్తికా నామ హోతీతి యోజనా. ‘‘బహిసీమగతో’’తిఆదినా దుతియపలిబోధుపచ్ఛేదో దస్సితో. ఏత్థ ‘‘కతచీవరో’’తి వుత్తత్తా చీవరపలిబోధుపచ్ఛేదో పఠమం హోతి, ఇతరో పన ‘‘సహ సవనేన ఆవాసపలిబోధో ఛిజ్జతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౩౧౧) అట్ఠకథాయ వుత్తత్తా పచ్ఛా హోతి.

౨౭౧౬-౭. చీవరాసాయ వస్సంవుత్థో ఆవాసతో పక్కన్తో ‘‘తుయ్హం చీవరం దస్సామీ’’తి కేనచి వుత్తో బహిసీమగతో పన సవతి, పున ‘‘తవ చీవరం దాతుం న సక్కోమీ’’తి వుత్తో ఆసాయ ఛిన్నమత్తాయ చీవరే పచ్చాసాయ ఉపచ్ఛిన్నమత్తాయ ఆసావచ్ఛేదికా నామ మాతికాతి మతా ఞాతాతి యోజనా. ఆసావచ్ఛాదికే కథినుబ్భారే ఆవాసపలిబోధో పఠమం ఛిజ్జతి, చీవరాసాయ ఉపచ్ఛిన్నాయ చీవరపలిబోధో ఛిజ్జతి.

౨౭౧౮-౨౦. యో వస్సంవుత్థవిహారమ్హా అఞ్ఞం విహారం గతో హోతి, సో ఆగచ్ఛం ఆగచ్ఛన్తో అన్తరామగ్గే కథినుద్ధారం అతిక్కమేయ్య, తస్స సో కథినుద్ధారో సీమాతిక్కన్తికో మతోతి యోజనా. తత్థ సీమాతిక్కన్తికే కథినుబ్భారే చీవరపలిబోధో పఠమం ఛిజ్జతి, తస్స బహిసీమే ఆవాసపలిబోధో ఛిజ్జతి.

ఏత్థ ¶ చ ‘‘సీమాతిక్కన్తికో నామ చీవరకాలసీమాతిక్కన్తికో’’తి కేనచి వుత్తం. ‘‘బహిసీమాయం చీవరకాలసమయస్స అతిక్కన్తత్తా సీమాతిక్కన్తికో’’తి (సారత్థ. టీ. మహావ. ౩౧౧) సారత్థదీపనియం వుత్తం. ‘‘ఆగచ్ఛం అన్తరామగ్గే, తదుద్ధారమతిక్కమే’’తి వుత్తత్తా పన సఙ్ఘేన ¶ కరియమానం అన్తరుబ్భారం ఆగచ్ఛన్తో విహారసీమం అసమ్పత్తేయేవ కథినుబ్భారస్స జాతత్తా తం న సమ్భుణేయ్య, తస్సేవం సీమమతిక్కన్తస్సేవ సతో పున ఆగచ్ఛతో అన్తరామగ్గే జాతో కథినుబ్భారో సీమాతిక్కన్తికోతి అమ్హాకం ఖన్తి.

కథినానిసంసచీవరం ఆదాయ సచే ఆవాసే సాపేక్ఖోవ గతో హోతి, పున ఆగన్త్వా కథినుద్ధారం కథినస్స అన్తరుబ్భారమేవ సమ్భుణాతి చే యది పాపుణేయ్య, తస్స సో కథినుద్ధారో హోతి, సో ‘‘సహుబ్భారో’’తి వుచ్చతీతి యోజనా. సహుబ్భారే ద్వే పలిబోధా అపుబ్బం అచరిమం ఛిజ్జన్తి.

౨౭౨౧. ‘‘సీమాతిక్కన్తికేనా’’తి వత్తబ్బే ఉత్తరపదలోపేన ‘‘సీమతో’’తి వుత్తం. పక్కమనఞ్చ నిట్ఠానఞ్చ సన్నిట్ఠానఞ్చ సీమతో సీమాతిక్కన్తికేన సహ ఇమే చత్తారో కథినుబ్భారా పుగ్గలాధీనా పుగ్గలాయత్తా సహుబ్భారసఙ్ఖాతో అన్తరుబ్భారో సఙ్ఘాధీనోతి యోజనా. ‘‘అన్తరుబ్భరో’’తి గాథాబన్ధవసేన రస్సత్తం.

౨౭౨౨. నాసనన్తి నాసనన్తికో. సవనన్తి సవనన్తికో. ఆసావచ్ఛేదికాపి చాతి తయోపి కథినుబ్భారా. న తు సఙ్ఘా న భిక్ఖుతోతి సఙ్ఘతోపి న హోన్తి, పుగ్గలతోపి న హోన్తీతి అత్థో. చీవరస్స వినాసో సఙ్ఘస్స వా చీవరసామికస్స వా పయోగేన న జాతోతి నాసనకో తావ కథినుబ్భారో ఉభతోపి న హోతీతి వుత్తో. సవనఞ్చ ఉభయేసం పయోగతో న జాతన్తి తథా వుత్తం. తథా ఆసావచ్ఛేదికాపి.

౨౭౨౩. ఆవాసోయేవ పలిబోధోతి విగ్గహో. పలిబోధో చ చీవరేతి ఏత్థ చీవరేతి భేదవచనిచ్ఛాయ నిమిత్తత్థే ¶ భుమ్మం, చీవరనిమిత్తపలిబోధోతి అత్థో, చీవరసఙ్ఖాతో పలిబోధోతి వుత్తం హోతి. సచ్చాదిగుణయుత్తం ముసావాదాదిదోసవిముత్తం అత్థం వదతి సీలేనాతి యుత్తముత్తత్థవాదీ, తేన.

౨౭౨౪. అట్ఠన్నం ¶ మాతికానన్తి బహిసీమగతానం వసేన వుత్తా పక్కమనన్తికాదయో సత్త మాతికా, బహిసీమం గన్త్వా అన్తరుబ్భారం సమ్భుణన్తస్స వసేన వుత్తో సహుబ్భారోతి ఇమాసం అట్ఠన్నం మాతికానం వసేన చ. అన్తరుబ్భారతోపి వాతి బహిసీమం అగన్త్వా తత్థేవ వసిత్వా కథినుబ్భారకమ్మేన ఉబ్భారకథినానం వసేన లబ్భనతో అన్తరుబ్భారతో చాతి మహేసినా కథినస్స దువే ఉబ్భారాపి వుత్తాతి యోజనా. బహిసీమం గన్త్వా ఆగతస్స వసేన సహుబ్భారో, బహిసీమం ఆగతానం వసేన అన్తరుబ్భారోతి ఏకోయేవ ఉబ్భారో ద్విధా వుత్తో, తస్మా అన్తరుబ్భారం విసుం అగ్గహేత్వా అట్ఠేవ మాతికా పాళియం (మహావ. ౩౧౦) విభత్తాతి వేదితబ్బా.

౨౭౨౫. అనామన్తచారో ఉత్తరపదలోపవసేన ‘‘అనామన్తా’’ ఇతి వుత్తో. యావ కథినం న ఉద్ధరీయతి, తావ అనామన్తేత్వా చరణం కప్పిస్సతి, చారిత్తసిక్ఖాపదేన అనాపత్తి భవిస్సతీతి అత్థో.

అసమాదానచారో ‘‘అసమాదాన’’న్తి ఉత్తరపదలోపేన వుత్తో. అసమాదానచారోతి తిచీవరం అసమాదాయ చరణం, చీవరవిప్పవాసో కప్పిస్సతీతి అత్థో.

‘‘గణతో’’తి ఇమినా ఉత్తరపదలోపేన గణభోజనం దస్సితం. గణభోజనమ్పి కప్పిస్సతి, తం సరూపతో పాచిత్తియకణ్డే వుత్తం.

‘‘యావదత్థిక’’న్తి ¶ ఇమినా యావదత్థచీవరం వుత్తం. యావదత్థచీవరన్తి యావతకేన చీవరేన అత్థో, తావతకం అనధిట్ఠితం అవికప్పితం కప్పిస్సతీతి అత్థో.

‘‘తత్థ యో చీవరుప్పాదో’’తి ఇమినా ‘‘యో చ తత్థ చీవరుప్పాదో’’తి (మహావ. ౩౦౬) వుత్తో ఆనిసంసో దస్సితో. యో చ తత్థ చీవరుప్పాదోతి తత్థ కథినత్థతసీమాయం మతకచీవరం వా హోతు సఙ్ఘస్స ఉద్దిస్స దిన్నం వా సఙ్ఘికేన తత్రుప్పాదేన ఆభతం వా, యేన కేనచి ఆకారేన యం సఙ్ఘికం చీవరం ఉప్పజ్జతి, తం తేసం భవిస్సతీతి అత్థో. ఇమే పఞ్చ కథినానిసంసా చ వుత్తాతి సమ్బన్ధో.

కథినక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా.

చీవరక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా

౨౭౨౬-౭. చీవరం ¶ ఉప్పజ్జతి ఏతాసూతి ‘‘ఉప్పాదా’’తి జనికావ వుచ్చన్తి, చీవరవత్థపరిలాభక్ఖేత్తన్తి అత్థో. యథాహ – ‘‘యథావుత్తానం చీవరానం పటిలాభాయ ఖేత్తం దస్సేతుం అట్ఠిమా భిక్ఖవే మాతికాతిఆదిమాహా’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౩౭౯). చీవరమాతికాతి చీవరుప్పాదహేతుభూతమాతరో. తేనాహ కథినక్ఖన్ధకవణ్ణనాయం ‘‘మాతికాతి మాతరో, జనేత్తియోతి అత్థో’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౩౧౦). మాతికాతి చేత్థ చీవరదానమధిప్పేతం. యథాహ ‘‘సీమాయ దానం ఏకా మాతికా, కతికాయ దానం దుతియా’’తిఆది. సీమాయ దేతి, కతికాయ దేతి, భిక్ఖాపఞ్ఞత్తియా దేతి, సఙ్ఘస్స దేతి, ఉభతోసఙ్ఘే దేతి, వస్సంవుత్థసఙ్ఘస్స దేతి, ఆదిస్స దేతి, పుగ్గలస్స దేతి. ‘‘ఇమా పన అట్ఠ మాతికా’’తి వుత్తమేవ నిగమనవసేన వుత్తం.

౨౭౨౮. తత్థాతి ¶ తాసు అట్ఠమాతికాసు. సీమాయ దేతీతి ‘‘సీమాయ దమ్మీ’’తి ఏవం సీమం పరామసిత్వా దేన్తో సీమాయ దేతి, ఏవం దిన్నం అన్తోసీమగతేహి భిక్ఖూహి భాజేతబ్బన్తి వణ్ణితన్తి యోజనా. తత్థ అన్తోసీమగతేహీతి దాయకో యం సీమం అపేక్ఖిత్వా ఏవమాహ, తస్సా సీమాయ అన్తోగతేహి సబ్బేహి. భాజేతబ్బన్తి తం చీవరం భాజేతబ్బం. వరవణ్ణినాతి ‘‘ఇతిపి సో భగవా అరహ’’న్తిఆదినా సకలలోకబ్యాపిగుణాతిసయయుత్తేన బ్యామప్పభాయ, ఛబ్బణ్ణానం రంసీనఞ్చ వసేన ఉత్తమప్పభాతిసయయుత్తేన వరవణ్ణినా వణ్ణితం కథితం. అయమేత్థ పదవణ్ణనా, అయం పన వినిచ్ఛయో – సీమాయ దేతీతి ఏత్థ తావ ఖణ్డసీమా ఉపచారసీమా సమానసంవాససీమా అవిప్పవాససీమా లాభసీమా గామసీమా నిగమసీమా నగరసీమా అబ్భన్తరసీమా ఉదకుక్ఖేపసీమా జనపదసీమా రట్ఠసీమా రజ్జసీమా దీపసీమా చక్కవాళసీమా ఇతి పన్నరస సీమా వేదితబ్బా.

తత్థ ఖణ్డసీమా సీమాకథాయం వుత్తా. ఉపచారసీమా పరిక్ఖిత్తస్స విహారస్స పరిక్ఖేపేన, అపరిక్ఖిత్తస్స విహారస్స పరిక్ఖేపారహట్ఠానేన పరిచ్ఛిన్నా హోతి. అపిచ భిక్ఖూనం ధువసన్నిపాతట్ఠానతో వా పరియన్తే ఠితభోజనసాలతో వా నిబద్ధవసనకఆవాసతో వా థామమజ్ఝిమస్స పురిసస్స ద్విన్నం లేడ్డుపాతానం అన్తో ఉపచారసీమా వేదితబ్బా. సా పన ఆవాసేసు వడ్ఢన్తేసు వడ్ఢతి, పరిహాయన్తేసు పరిహాయతి. మహాపచ్చరియం పన ‘‘భిక్ఖూసుపి వడ్ఢన్తేసు వడ్ఢతీ’’తి (మహావ. అట్ఠ. ౩౭౯) వుత్తం. తస్మా సచే విహారే సన్నిపతితభిక్ఖూహి సద్ధిం ¶ ఏకాబద్ధా హుత్వా యోజనసతమ్పి పూరేత్వా నిసీదన్తి, యోజనసతమ్పి ఉపచారసీమావ హోతి, సబ్బేసం లాభో పాపుణాతి. సమానసంవాసఅవిప్పవాససీమాద్వయమ్పి వుత్తమేవ.

లాభసీమా ¶ నామ నేవ సమ్మాసమ్బుద్ధేన అనుఞ్ఞాతా, న ధమ్మసఙ్గాహకత్థేరేహి ఠపితా, అపిచ ఖో రాజరాజమహామత్తా విహారం కారేత్వా గావుతం వా అడ్ఢయోజనం వా యోజనం వా సమన్తతో పరిచ్ఛిన్దిత్వా ‘‘అయం అమ్హాకం విహారస్స లాభసీమా’’తి నామలిఖితకే థమ్భే నిఖణిత్వా ‘‘యం ఏత్థన్తరే ఉప్పజ్జతి, సబ్బం తం అమ్హాకం విహారస్స దేమా’’తి సీమం ఠపేన్తి, అయం లాభసీమా నామ. గామనిగమనగరఅబ్భన్తరఉదకుక్ఖేపసీమాపి వుత్తా ఏవ.

జనపదసీమా నామ కాసికోసలరట్ఠాదీనం అన్తో బహూ జనపదా హోన్తి, ఏత్థ ఏకేకో జనపదపరిచ్ఛేదో జనపదసీమా. రట్ఠసీమా నామ కాసికోసలాదిరట్ఠపరిచ్ఛేదో. రజ్జసీమా నామ మహాచోళభోగో కేరళభోగోతి ఏవం ఏకేకస్స రఞ్ఞో ఆణాపవత్తిట్ఠానం. దీపసీమా నామ సముద్దన్తేన సముచ్ఛిన్నమహాదీపా చ అన్తరదీపా చ. చక్కవాళసీమా నామ చక్కవాళపబ్బతేనేవ పరిచ్ఛిన్నా.

ఏవమేతాసు సీమాసు ఖణ్డసీమాయ కేనచి కమ్మేన సన్నిపతితం సఙ్ఘం దిస్వా ‘‘ఏత్థేవ సీమాయ సఙ్ఘస్స దేమీ’’తి వుత్తే యావతికా భిక్ఖూ అన్తోఖణ్డసీమగతా, తేహి భాజేతబ్బం. తేసంయేవ హి తం పాపుణాతి, అఞ్ఞేసం సీమన్తరికాయ వా ఉపచారసీమాయ వా ఠితానమ్పి న పాపుణాతి. ఖణ్డసీమాయ ఠితే పన రుక్ఖే వా పబ్బతే వా ఠితస్స హేట్ఠా వా పథవియా వేమజ్ఝం గతస్స పాపుణాతియేవ.

‘‘ఇమిస్సా ఉపచారసీమాయ సఙ్ఘస్స దమ్మీ’’తి దిన్నం పన ఖణ్డసీమాసీమన్తరికాసు ఠితానమ్పి పాపుణాతి. ‘‘సమానసంవాససీమాయ దమ్మీ’’తి దిన్నం పన ఖణ్డసీమాసీమన్తరికాసు ఠితానం న పాపుణాతి. అవిప్పవాససీమాలాభసీమాసు దిన్నం తాసు సీమాసు అన్తోగతానంయేవ పాపుణాతి. గామసీమాదీసు దిన్నం ¶ తాసం సీమానం అబ్భన్తరే బద్ధసీమాయ ఠితానమ్పి పాపుణాతి. అబ్భన్తరసీమాఉదకుక్ఖేపసీమాసు దిన్నం తత్థ అన్తోగతానంయేవ పాపుణాతి. జనపదరట్ఠరజ్జదీపచక్కవాళసీమాసుపి గామసీమాదీసు వుత్తసదిసోయేవ వినిచ్ఛయో.

సచే ¶ పన జమ్బుదీపే ఠితో ‘‘తమ్బపణ్ణిదీపే సఙ్ఘస్స దమ్మీ’’తి వదతి, తమ్బపణ్ణిదీపతో ఏకోపి గన్త్వా సబ్బేసం గణ్హితుం లభతి. సచేపి తత్రేవ ఏకో సభాగభిక్ఖు సభాగానం భాగం గణ్హాతి, న వారేతబ్బో. ఏవం తావ యో సీమం పరామసిత్వా దేతి, తస్స దానే వినిచ్ఛయో వేదితబ్బో.

యో పన ‘‘అసుకసీమాయా’’తి వత్తుం న జానాతి, కేవలం ‘‘సీమా’’తి వచనమత్తమేవ జానన్తో విహారం ఆగన్త్వా ‘‘సీమాయ దమ్మీ’’తి వా ‘‘సీమట్ఠకసఙ్ఘస్స దమ్మీ’’తి వా భణతి, సో పుచ్ఛితబ్బో ‘‘సీమా నామ బహువిధా, కతరం సీమం సన్ధాయ భణసీ’’తి, సచే వదతి ‘‘అహం ‘అసుకసీమా’తి న జానామి, సీమట్ఠకసఙ్ఘో భాజేత్వా గణ్హతూ’’తి, కతరసీమాయ భాజేతబ్బం? మహాసీవత్థేరో కిరాహ ‘‘అవిప్పవాససీమాయా’’తి. తతో నం ఆహంసు ‘‘అవిప్పవాససీమా నామ తియోజనాపి హోతి, ఏవం సన్తే తియోజనే ఠితా లాభం గణ్హిస్సన్తి, తియోజనే ఠత్వా ఆగన్తుకవత్తం పూరేత్వా ఆరామం పవిసితబ్బం భవిస్సతి, గమికో తియోజనం గన్త్వా సేనాసనం ఆపుచ్ఛిస్సతి, నిస్సయపటిపన్నస్స తియోజనాతిక్కమే నిస్సయో పటిప్పస్సమ్భిస్సతి, పారివాసికేన తియోజనం అతిక్కమిత్వా అరుణం ఉట్ఠాపేతబ్బం భవిస్సతి, భిక్ఖునియా తియోజనే ఠత్వా ఆరామప్పవేసనం ఆపుచ్ఛితబ్బం భవిస్సతి, సబ్బమ్పేతం ఉపచారసీమాపరిచ్ఛేదవసేనేవ కత్తుం వట్టతి. తస్మా ఉపచారసీమాయమేవ భాజేతబ్బ’’న్తి.

౨౭౨౯. యే ¶ విహారా సఙ్ఘేన కతికాయ ఏకలాభకా సమానలాభకా ఏత్థ ఏతేసు విహారేసు దిన్నం ‘‘కతికాయ దమ్మీ’’తి దిన్నం సబ్బేహి భిక్ఖూహి సహ భాజేతబ్బం చీవరం కతికాయ వుచ్చతీతి యోజనా.

అయమేత్థ వినిచ్ఛయో – కతికా నామ సమానలాభకతికా, తత్రేవం కతికా కాతబ్బా – ఏకస్మిం విహారే సన్నిపతితేహి భిక్ఖూహి యం విహారం సఙ్గణ్హితుకామా సమానలాభం కాతుం ఇచ్ఛన్తి, అస్స నామం గహేత్వా ‘‘అసుకో నామ విహారో పోరాణకో’’తి వా ‘‘బుద్ధాధివుత్థో’’తి వా ‘‘అప్పలాభో’’తి వా యం కిఞ్చి కారణం వత్వా ‘‘తం విహారం ఇమినా విహారేన సద్ధిం ఏకలాభం కాతుం సఙ్ఘస్స రుచ్చతీ’’తి తిక్ఖత్తుం సావేతబ్బం. ఏత్తావతా తస్మిం విహారే నిసిన్నోపి ఇధ నిసిన్నోవ హోతి. తస్మిం విహారేపి సఙ్ఘేన ఏవమేవ కాతబ్బం. ఏత్తావతా ఇధ ¶ నిసిన్నోపి తస్మిం విహారే నిసిన్నోవ హోతి. ఏకస్మిం లాభే భాజియమానే ఇతరస్మిం ఠితస్స భాగం గహేతుం వట్టతి. ఏవం ఏకేన విహారేన సద్ధిం బహూపి ఆవాసా ఏకలాభా కాతబ్బాతి.

౨౭౩౦. చీవరదాయకేన ధువకారా పాకవత్తాదినిచ్చసక్కారా యత్థ సఙ్ఘస్స క్రీయన్తి కరీయన్తి తత్థ తస్మిం విహారే తేనేవ దాయకేన సఙ్ఘస్స దిన్నం విహారం ‘‘భిక్ఖాపఞ్ఞత్తియా దిన్న’’న్తి మహేసినా వుత్తన్తి యోజనా.

తత్రాయం వినిచ్ఛయో – యస్మిం విహారే ఇమస్స చీవరదాయకస్స సన్తకం సఙ్ఘస్స పాకవత్తం వా వత్తతి, యస్మిం వా విహారే భిక్ఖూ అత్తనో భారం కత్వా సదా గేహే భోజేతి, యత్థ వా తేన ఆవాసో కారితో, సలాకభత్తాదీని వా నిబద్ధాని, యేన పన సకలోపి విహారో ¶ పతిట్ఠాపితో, తత్థ వత్తబ్బమేవ నత్థి, ఇమే ధువకారా నామ. తస్మా సచే సో ‘‘యత్థ మయ్హం ధువకారా కరీయన్తి, ఏత్థ దమ్మీ’’తి వా ‘‘తత్థ దేథా’’తి వా భణతి, బహూసు చేపి ఠానేసు ధువకారా హోన్తి, సబ్బత్థ దిన్నమేవ హోతి.

సచే పన ఏకస్మిం విహారే భిక్ఖూ బహుతరా హోన్తి, తేహి వత్తబ్బం ‘‘తుమ్హాకం ధువకారే ఏకత్థ భిక్ఖూ బహూ, ఏకత్థ అప్పకా’’తి, సచే ‘‘భిక్ఖుగణనాయ గణ్హథా’’తి భణతి, తథా భాజేత్వా గణ్హితుం వట్టతి. ఏత్థ చ వత్థభేసజ్జాది అప్పకమ్పి సుఖేన భాజీయతి, యది పన మఞ్చో వా పీఠకం వా ఏకమేవ హోతి, తం పుచ్ఛిత్వా యస్స వా విహారస్స ఏకవిహారేపి వా యస్స సేనాసనస్స సో విచారేతి, తత్థ దాతబ్బం. సచే ‘‘అసుకభిక్ఖు గణ్హతూ’’తి వదతి, వట్టతి.

అథ ‘‘మయ్హం ధువకారే దేథా’’తి వత్వా అవిచారేత్వావ గచ్ఛతి, సఙ్ఘస్సపి విచారేతుం వట్టతి. ఏవం పన విచారేతబ్బం – ‘‘సఙ్ఘత్థేరస్స వసనట్ఠానే దేథా’’తి వత్తబ్బం. సచే తత్థ సేనాసనం పరిపుణ్ణం హోతి. యత్థ నప్పహోతి, తత్థ దాతబ్బం. సచే ఏకో భిక్ఖు ‘‘మయ్హం వసనట్ఠానే సేనాసనపరిభోగభణ్డం నత్థీ’’తి వదతి, తత్థ దాతబ్బన్తి.

౨౭౩౧. సఙ్ఘస్స పన యం దిన్నన్తి విహారం పవిసిత్వా ‘‘ఇమాని చీవరాని సఙ్ఘస్స దమ్మీ’’తి యం చీవరం దిన్నం. ‘‘సమ్ముఖీభూతేనా’’తి వత్తబ్బే గాథాబన్ధేన రస్సత్తం. సమ్ముఖిభూతేనాతి చ ¶ ఉపచారసీమాయ ఠితేన. భాజేతబ్బన్తి ఘణ్టిం పహరిత్వా కాలం ఘోసేత్వా భాజేతబ్బం. ఇదమేత్థ ముఖమత్తదస్సనం. వినిచ్ఛయో అట్ఠకథాయ (మహావ. అట్ఠ. ౩౭౯) వేదితబ్బో. సేయ్యథిదం – చీవరదాయకేన ¶ విహారం పవిసిత్వా ‘‘ఇమాని చీవరాని సఙ్ఘస్స దమ్మీ’’తి దిన్నేసు భాజియమానేసు సీమట్ఠస్స అసమ్పత్తస్సపి భాగం గణ్హన్తో న వారేతబ్బో. విహారో మహా హోతి, థేరాసనతో పట్ఠాయ వత్థేసు దియ్యమానేసు అలసజాతికా మహాథేరా పచ్ఛా ఆగచ్ఛన్తి, ‘‘భన్తే, వీసతివస్సానం దియ్యతి, తుమ్హాకం ఠితికా అతిక్కన్తా’’తి న వత్తబ్బా, ఠితికం ఠపేత్వా తేసం దత్వా పచ్ఛా ఠితికాయ దాతబ్బం.

‘‘అసుకవిహారే కిర బహుం చీవరం ఉప్పన్న’’న్తి సుత్వా యోజనన్తరికవిహారతోపి భిక్ఖూ ఆగచ్ఛన్తి, సమ్పత్తసమ్పత్తానం ఠితట్ఠానతో పట్ఠాయ దాతబ్బం. అసమ్పత్తానమ్పి ఉపచారసీమం పవిట్ఠానం అన్తేవాసికాదీసు గణ్హన్తేసు దాతబ్బమేవ. ‘‘బహి ఉపచారసీమాయ ఠితానం దేథా’’తి వదన్తి, న దాతబ్బం. సచే పన ఉపచారసీమం ఓక్కన్తేహి ఏకాబద్ధా హుత్వా అత్తనో విహారద్వారే వా అన్తోవిహారేయేవ వా హోన్తి, పరిసవసేన వడ్ఢితా నామ సీమా హోతి, తస్మా దాతబ్బం. సఙ్ఘనవకస్స దిన్నేపి పచ్ఛా ఆగతానం దాతబ్బమేవ. దుతియభాగే పన థేరాసనం ఆరుళ్హే ఆగతానం పఠమభాగో న పాపుణాతి, దుతియభాగతో వస్సగ్గేన దాతబ్బం.

ఏకస్మిం విహారే దస భిక్ఖూ హోన్తి, దస వత్థాని ‘‘సఙ్ఘస్స దేమా’’తి దేన్తి, పాటేక్కం భాజేతబ్బాని. సచే ‘‘సబ్బానేవ అమ్హాకం పాపుణన్తీ’’తి గహేత్వా గచ్ఛన్తి, దుప్పాపితాని చేవ దుగ్గహితాని చ, గతగతట్ఠానే సఙ్ఘికానేవ హోన్తి. ఏకం పన ఉద్ధరిత్వా ‘‘ఇదం తుమ్హాకం పాపుణాతీ’’తి సఙ్ఘత్థేరస్స దత్వా సేసాని ‘‘ఇమాని అమ్హాకం పాపుణన్తీ’’తి గహేతుం వట్టతి.

ఏకమేవ వత్థం ‘‘సఙ్ఘస్స దేమా’’తి ఆహరన్తి, అభాజేత్వావ ‘‘అమ్హాకం పాపుణాతీ’’తి గణ్హన్తి, దుప్పాపితఞ్చేవ దుగ్గహితఞ్చ, సత్థకేన, పన హలిద్దిఆదినా వా లేఖం కత్వా ఏకం ¶ కోట్ఠాసం ‘‘ఇమం ఠానం తుమ్హాకం పాపుణాతీ’’తి సఙ్ఘత్థేరస్స పాపేత్వా సేసం ‘‘అమ్హాకం పాపుణాతీ’’తి గహేతుం వట్టతి. యం పన వత్థస్సేవ పుప్ఫం వా వలి వా, తేన పరిచ్ఛేదం కాతుం న వట్టతి. సచే ఏకం తన్తం ఉద్ధరిత్వా ‘‘ఇదం ఠానం తుమ్హాకం పాపుణాతీ’’తి సఙ్ఘత్థేరస్స దత్వా సేసం ‘‘అమ్హాకం పాపుణాతీ’’తి గణ్హన్తి, వట్టతి. ఖణ్డం ఖణ్డం ఛిన్దిత్వా భాజియమానం వట్టతియేవ.

ఏకభిక్ఖుకే ¶ విహారే సఙ్ఘస్స చీవరేసు ఉప్పన్నేసు సచే పుబ్బే వుత్తనయేనేవ సో భిక్ఖు ‘‘సబ్బాని మయ్హం పాపుణన్తీ’’తి గణ్హాతి, సుగ్గహితాని, ఠితికా పన న తిట్ఠతి. సచే ఏకేకం ఉద్ధరిత్వా ‘‘ఇదం మయ్హం పాపుణాతీ’’తి గణ్హాతి, ఠితికా తిట్ఠతి. తత్థ ఠితికాయ అట్ఠితాయ పున అఞ్ఞస్మిం చీవరే ఉప్పన్నే సచే ఏకో భిక్ఖు ఆగచ్ఛతి, మజ్ఝే ఛిన్దిత్వా ద్వీహిపి గహేతబ్బం. ఠితాయ ఠితికాయ పున అఞ్ఞస్మిం చీవరే ఉప్పన్నే సచే నవకతరో ఆగచ్ఛతి, ఠితికా హేట్ఠా ఓరోహతి. సచే వుడ్ఢతరో ఆగచ్ఛతి, ఠితికా ఉద్ధం ఆరోహతి. అథ అఞ్ఞో నత్థి, పున అత్తనో పాపేత్వా గహేతబ్బం.

‘‘సఙ్ఘస్స దేమా’’తి వా ‘‘భిక్ఖుసఙ్ఘస్స దేమా’’తి వా యేన కేనచి ఆకారేన సఙ్ఘం ఆమసిత్వా దిన్నం పన పంసుకూలికానం న వట్టతి ‘‘గహపతిచీవరం పటిక్ఖిపామి, పంసుకూలికఙ్గం సమాదియామీ’’తి వుత్తత్తా, న పన అకప్పియత్తా. భిక్ఖుసఙ్ఘేన అపలోకేత్వా దిన్నమ్పి న గహేతబ్బం. యం పన భిక్ఖు అత్తనో సన్తకం దేతి, తం భిక్ఖుదత్తియం నామ వట్టతి. పంసుకూలం పన న హోతి. ఏవం సన్తేపి ధుతఙ్గం న భిజ్జతి. ‘‘భిక్ఖూనం దేమ, థేరానం దేమా’’తి వుత్తే పన పంసుకూలికానమ్పి వట్టతి. ‘‘ఇదం వత్థం సఙ్ఘస్స దేమ, ఇమినా ఉపాహనత్థవికపత్తత్థవికఆయోగఅంసబద్ధకాదీని ¶ కరోథా’’తి దిన్నమ్పి వట్టతి.

పత్తత్థవికాదీనం అత్థాయ దిన్నాని బహూనిపి హోన్తి, చీవరత్థాయపి పహోన్తి, తతో చీవరం కత్వా పారుపితుం వట్టతి. సచే పన సఙ్ఘో భాజితాతిరిత్తాని వత్థాని ఛిన్దిత్వా ఉపాహనత్థవికాదీనం అత్థాయ భాజేతి, తతో గహేతుం న వట్టతి. సామికేహి విచారితమేవ హి వట్టతి, న ఇతరం.

‘‘పంసుకూలికసఙ్ఘస్స ధమ్మకరణఅంసబద్ధాదీనం అత్థాయ దేమా’’తి వుత్తేపి గహేతుం వట్టతి. పరిక్ఖారో నామ పంసుకూలికానమ్పి ఇచ్ఛితబ్బో. యం తత్థ అతిరేకం హోతి, తం చీవరేపి ఉపనేతుం వట్టతి. సుత్తం సఙ్ఘస్స దేన్తి, పంసుకూలికేహిపి గహేతబ్బం. అయం తావ విహారం పవిసిత్వా ‘‘ఇమాని చీవరాని సఙ్ఘస్స దమ్మీ’’తి దిన్నేసు వినిచ్ఛయో.

సచే పన బహి ఉపచారసీమాయ అద్ధానపటిపన్నే భిక్ఖూ దిస్వా ‘‘సఙ్ఘస్స దమ్మీ’’తి సఙ్ఘత్థేరస్స వా సఙ్ఘనవకస్స వా ఆరోచేతి, సచేపి యోజనం ఫరిత్వా పరిసా ఠితా హోతి, ఏకాబద్ధా ¶ చే, సబ్బేసం పాపుణాతి. యే పన ద్వాదసహి హత్థేహి పరిసం అసమ్పత్తా, తేసం న పాపుణాతీతి.

౨౭౩౨. ఇదాని ‘‘ఉభతోసఙ్ఘే దేతీ’’తి మాతికం వివరన్తో ఆహ ‘‘ఉభతోసఙ్ఘముద్దిస్సా’’తిఆది. ఉభతోసఙ్ఘముద్దిస్సాతి భిక్ఖుసఙ్ఘం, భిక్ఖునిసఙ్ఘఞ్చ ఉద్దిసిత్వా. దేతీతి ‘‘ఉభతోసఙ్ఘస్స దేమీ’’తి దేతి. ‘‘బహు వా’’తి ఏత్థ ‘‘బహూ వా’’తి వత్తబ్బే గాథాబన్ధవసేన రస్సత్తం. భిక్ఖునీనం భిక్ఖూ థోకా వా హోన్తు బహూ వా, పుగ్గలగ్గేన అకత్వా ఉభతోసఙ్ఘవసేన సమభాగోవ కాతుం వట్టతీతి యోజనా.

తత్రాయం ¶ వినిచ్ఛయో – ‘‘ఉభతోసఙ్ఘస్స దమ్మీ’’తి వుత్తేపి ‘‘ద్వేధాసఙ్ఘస్స దమ్మి, ద్విన్నం సఙ్ఘానం దమ్మి, భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ భిక్ఖునిసఙ్ఘస్స చ దమ్మీ’’తి వుత్తేపి ఉభతోసఙ్ఘస్స దిన్నమేవ హోతి, ద్వే భాగే సమే కత్వా ఏకో దాతబ్బో.

‘‘ఉభతోసఙ్ఘస్స చ తుయ్హఞ్చ దమ్మీ’’తి వుత్తే సచే దస దస భిక్ఖూ, భిక్ఖునియో చ హోన్తి, ఏకవీసతి పటివీసే కత్వా ఏకో పుగ్గలస్స దాతబ్బో, దస భిక్ఖుసఙ్ఘస్స, దస భిక్ఖునిసఙ్ఘస్స. యేన పుగ్గలికో లద్ధో, సో సఙ్ఘతోపి అత్తనో వస్సగ్గేన గహేతుం లభతి. కస్మా? ఉభతోసఙ్ఘగ్గహణేన గహితత్తా.

‘‘ఉభతోసఙ్ఘస్స చ చేతియస్స చ దమ్మీ’’తి వుత్తేపి ఏసేవ నయో. ఇధ పన చేతియస్స సఙ్ఘతో పాపుణనకోట్ఠాసో నామ నత్థి, ఏకపుగ్గలస్స పత్తకోట్ఠాససమోవ కోట్ఠాసో హోతి.

‘‘ఉభతోసఙ్ఘస్స చ తుయ్హఞ్చ చేతియస్స చా’’తి వుత్తే పన ద్వావీసతి కోట్ఠాసే కత్వా దస భిక్ఖూనం, దస భిక్ఖునీనం, ఏకో పుగ్గలస్స, ఏకో చేతియస్స దాతబ్బో. తత్థ పుగ్గలో సఙ్ఘతోపి అత్తనో వస్సగ్గేన పున గహేతుం లభతి. చేతియస్స ఏకోయేవ.

‘‘భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ భిక్ఖునీనఞ్చ దమ్మీ’’తి వుత్తే పన మజ్ఝే భిన్దిత్వా న దాతబ్బం, భిక్ఖూ చ భిక్ఖునియో చ గణేత్వా దాతబ్బం.

‘‘భిక్ఖుసఙ్ఘస్స ¶ చ భిక్ఖునీనఞ్చ తుయ్హఞ్చా’’తి వుత్తే పన పుగ్గలో విసుం ¶ న లభతి, పాపుణనట్ఠానతో ఏకమేవ లభతి. కస్మా? భిక్ఖుసఙ్ఘగ్గహణేన గహితత్తా.

‘‘భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ భిక్ఖునీనఞ్చ తుయ్హఞ్చ చేతియస్స చా’’తి వుత్తేపి చేతియస్స ఏకపుగ్గలపటివీసో లబ్భతి, పుగ్గలస్స విసుం న లబ్భతి. తస్మా ఏకం చేతియస్స దత్వా అవసేసం భిక్ఖూ చ భిక్ఖునియో చ గణేత్వా భాజేతబ్బం.

‘‘భిక్ఖూనఞ్చ భిక్ఖునీనఞ్చ దమ్మీ’’తి వుత్తేపి న మజ్ఝే భిన్దిత్వా దాతబ్బం, పుగ్గలగణనాయ ఏవ విభజితబ్బం.

‘‘భిక్ఖూనఞ్చ భిక్ఖునీనఞ్చ తుయ్హఞ్చ చేతియస్స చా’’తి ఏవం వుత్తేపి చేతియస్స ఏకపుగ్గలపటివీసో లబ్భతి, పుగ్గలస్స విసుం నత్థి, భిక్ఖూ చ భిక్ఖునియో చ గణేత్వా ఏవ భాజేతబ్బం. యథా చ భిక్ఖుసఙ్ఘం ఆదిం కత్వా నయో నీతో, ఏవం భిక్ఖునిసఙ్ఘం ఆదిం కత్వాపి నేతబ్బో.

‘‘భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ తుయ్హఞ్చా’’తి వుత్తే పుగ్గలస్స విసుం న లబ్భతి, వస్సగ్గేనేవ గహేతబ్బం.

‘‘భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ చేతియస్స చా’’తి వుత్తే పన చేతియస్స విసుం పటివీసో లబ్భతి.

‘‘భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ తుయ్హఞ్చ చేతియస్స చా’’తి వుత్తేపి చేతియస్సేవ లబ్భతి, న పుగ్గలస్స.

‘‘భిక్ఖూనఞ్చ తుయ్హఞ్చా’’తి వుత్తేపి విసుం న లబ్భతి.

‘‘భిక్ఖూనఞ్చ చేతియస్స చా’’తి వుత్తే పన చేతియస్స లబ్భతి.

‘‘భిక్ఖూనఞ్చ ¶ తుయ్హఞ్చ చేతియస్స చా’’తి వుత్తేపి చేతియస్సేవ విసుం లబ్భతి, న పుగ్గలస్స. భిక్ఖునిసఙ్ఘం ఆదిం కత్వాపి ఏవమేవ యోజేతబ్బం.

పుబ్బే బుద్ధప్పముఖస్స ఉభతోసఙ్ఘస్స దానం దేన్తి, భగవా మజ్ఝే నిసీదతి, దక్ఖిణతో భిక్ఖూ, వామతో భిక్ఖునియో నిసీదన్తి, భగవా ఉభిన్నం సఙ్ఘత్థేరో, తదా భగవా అత్తనో లద్ధపచ్చయే అత్తనాపి పరిభుఞ్జతి, భిక్ఖూనమ్పి దాపేతి. ఏతరహి పన పణ్డితమనుస్సా సధాతుకం పటిమం వా చేతియం వా ఠపేత్వా బుద్ధప్పముఖస్స ఉభతోసఙ్ఘస్స దానం దేన్తి, పటిమాయ వా ¶ చేతియస్స వా పురతో ఆధారకే పత్తం ఠపేత్వా దక్ఖిణోదకం దత్వా ‘‘బుద్ధానం దేమా’’తి తత్థ యం పఠమం ఖాదనీయం భోజనీయం దేన్తి, విహారం వా ఆహరిత్వా ‘‘ఇదం చేతియస్స దేమా’’తి పిణ్డపాతఞ్చ మాలాగన్ధాదీని చ దేన్తి, తత్థ కథం పటిపజ్జితబ్బన్తి? మాలాగన్ధాదీని తావ చేతియే ఆరోపేతబ్బాని, వత్థేహి పటాకా, తేలేన పదీపా కాతబ్బా. పిణ్డపాతమధుఫాణితాదీని పన యో నిబద్ధం చేతియస్స జగ్గకో హోతి పబ్బజితో వా గహట్ఠో వా, తస్స దాతబ్బాని. నిబద్ధజగ్గకే అసతి ఆహటపత్తం ఠపేత్వా వత్తం కత్వా పరిభుఞ్జితుం వట్టతి. ఉపకట్ఠే కాలే భుఞ్జిత్వా పచ్ఛాపి వత్తం కాతుం వట్టతియేవ.

మాలాగన్ధాదీసు చ యం కిఞ్చి ‘‘ఇదం హరిత్వా చేతియస్స పూజం కరోథా’’తి వుత్తే దూరమ్పి హరిత్వా పూజేతబ్బం. ‘‘భిక్ఖం సఙ్ఘస్స హరా’’తి వుత్తేపి హరితబ్బం. సచే పన ‘‘అహం పిణ్డాయ చరామి, ఆసనసాలాయ భిక్ఖూ అత్థి, తే హరిస్సన్తీ’’తి వుత్తే ‘‘భన్తే, తుయ్హంయేవ దమ్మీ’’తి వదతి, భుఞ్జితుం వట్టతి. అథ పన ‘‘భిక్ఖుసఙ్ఘస్స దస్సామీ’’తి హరన్తస్స గచ్ఛతో అన్తరావ కాలో ఉపకట్ఠో హోతి, అత్తనో పాపేత్వా భుఞ్జితుం వట్టతి.

౨౭౩౩. యం పన చీవరం ‘‘యస్మిం ఆవాసే వస్సంవుత్థస్స సఙ్ఘస్స దమ్మీ’’తి దేతి, తస్మింయేవ ఆవాసే వుత్థవస్సేన సఙ్ఘేన వా గణేన వా పుగ్గలేన వా తం చీవరం భాజేతబ్బన్తి వణ్ణితం దేసితన్తి యోజనా.

తత్రాయం వినిచ్ఛయో – విహారం పవిసిత్వా ‘‘ఇమాని చీవరాని వస్సంవుత్థసఙ్ఘస్స దమ్మీ’’తి దేతి, యావతికా భిక్ఖూ తస్మిం ఆవాసే వస్సంవుత్థా, యత్తకా వస్సచ్ఛేదం అకత్వా పురిమవస్సంవుత్థా, తేహి భాజేతబ్బం, అఞ్ఞేసం న పాపుణాతి. దిసాపక్కన్తస్సాపి ¶ సతి గాహకే ¶ యావ కథినస్స ఉబ్భారా దాతబ్బం. అనత్థతే పన కథినే అన్తోహేమన్తే ఏవఞ్చ వత్వా దిన్నం పచ్ఛిమవస్సంవుత్థానమ్పి పాపుణాతీతి లక్ఖణఞ్ఞూ వదన్తి. అట్ఠకథాసు పనేతం అవిచారితం.

సచే పన బహి ఉపచారసీమాయం ఠితో ‘‘వస్సంవుత్థసఙ్ఘస్స దమ్మీ’’తి వదతి, సమ్పత్తానం సబ్బేసం పాపుణాతి. అథ ‘‘అసుకవిహారే వస్సంవుత్థసఙ్ఘస్సా’’తి వదతి, తత్ర వస్సంవుత్థానమేవ యావ కథినస్సుబ్భారా పాపుణాతి. సచే పన గిమ్హానం పఠమదివసతో పట్ఠాయ ఏవం వదతి, తత్ర సమ్ముఖీభూతానంయేవ సబ్బేసం పాపుణాతి. కస్మా? పిట్ఠిసమయే ఉప్పన్నత్తా. అన్తోవస్సేయేవ ‘‘వస్సం వసన్తానం దమ్మీ’’తి వుత్తే ఛిన్నవస్సా న లభన్తి, వస్సం వసన్తావ లభన్తి. చీవరమాసే పన ‘‘వస్సం వసన్తానం దమ్మీ’’తి వుత్తే పచ్ఛిమికాయ వస్సూపగతానంయేవ పాపుణాతి, పురిమికాయ వస్సూపగతానఞ్చ ఛిన్నవస్సానఞ్చ న పాపుణాతి.

చీవరమాసతో పట్ఠాయ యావ హేమన్తస్స పచ్ఛిమో దివసో, తావ ‘‘వస్సావాసికం దేమా’’తి వుత్తే కథినం అత్థతం వా హోతు అనత్థతం వా, అతీతవస్సంవుత్థానమేవ పాపుణాతి. గిమ్హానం పఠమదివసతో పట్ఠాయ వుత్తే పన మాతికా ఆరోపేతబ్బా ‘‘అతీతవస్సావాసస్స పఞ్చ మాసా అభిక్కన్తా, అనాగతే చాతుమాసచ్చయేన భవిస్సతి, కతరవస్సావాసస్స దేసీ’’తి. సచే ‘‘అతీతవస్సంవుత్థానం దమ్మీ’’తి వదతి, తం అన్తోవస్సం వుత్థానమేవ పాపుణాతి. దిసాపక్కన్తానమ్పి సభాగా గణ్హితుం లభన్తి.

సచే ‘‘అనాగతే వస్సావాసికం దమ్మీ’’తి వదతి, తం ఠపేత్వా వస్సూపనాయికదివసే గహేతబ్బం. అథ ‘‘అగుత్తో విహారో, చోరభయం అత్థి, న సక్కా ఠపేతుం, గణ్హిత్వా వా ఆహిణ్డితు’’న్తి ¶ వుత్తే ‘‘సమ్పత్తానం దమ్మీ’’తి వదతి, భాజేత్వా గహేతబ్బం. సచే వదతి ‘‘ఇతో మే, భన్తే, తతియే వస్సే వస్సావాసికం న దిన్నం, తం దమ్మీ’’తి, తస్మిం అన్తోవస్సే వుత్థభిక్ఖూనం పాపుణాతి. సచే తే దిసాపక్కన్తా, అఞ్ఞో విస్సాసికో గణ్హాతి, దాతబ్బం. అథ ఏకోయేవ అవసిట్ఠో, సేసా కాలకతా, సబ్బం ఏకస్సేవ పాపుణాతి. సచే ఏకోపి నత్థి, సఙ్ఘికం హోతి, సమ్ముఖీభూతేహి భాజేతబ్బన్తి.

౨౭౩౪. యాగుయా పన పీతాయ వా భత్తే వా భుత్తే సచే పన ఆదిస్స ‘‘యేన మే యాగు పీతా, తస్స దమ్మి, యేన మే భత్తం భుత్తం, తస్స దమ్మీ’’తి పరిచ్ఛిన్దిత్వా చీవరం దేతి, వినయధరేన ¶ తత్థ తత్థేవ దానం దాతబ్బన్తి యోజనా. ఏస నయో ఖాదనీయచీవరసేనాసనభేసజ్జాదీసు.

తత్రాయం వినిచ్ఛయో – భిక్ఖూ అజ్జతనాయ వా స్వాతనాయ వా యాగుయా నిమన్తేత్వా తేసం ఘరం పవిట్ఠానం యాగుం దేతి, యాగుం దత్వా పీతాయ యాగుయా ‘‘ఇమాని చీవరాని యేహి మయ్హం యాగు పీతా, తేసం దమ్మీ’’తి దేతి, యేహి నిమన్తితేహి యాగు పీతా, తేసంయేవ పాపుణన్తి, యేహి పన భిక్ఖాచారవత్తేన ఘరద్వారేన గచ్ఛన్తేహి వా ఘరం పవిట్ఠేహి వా యాగు లద్ధా, యేసం వా ఆసనసాలతో పత్తం ఆహరిత్వా మనుస్సేహి నీతా, యే వా థేరేహి పేసితా, తేసం న పాపుణన్తి.

సచే పన నిమన్తితభిక్ఖూహి సద్ధిం అఞ్ఞేపి బహూ ఆగన్త్వా అన్తోగేహఞ్చ బహిగేహఞ్చ పూరేత్వా నిసిన్నా, దాయకో చ ఏవం వదతి ‘‘నిమన్తితా వా హోన్తు అనిమన్తితా వా, యేసం మయా యాగు దిన్నా, సబ్బేసం ఇమాని వత్థాని హోన్తూ’’తి, సబ్బేసం పాపుణన్తి. యేహి పన థేరానం హత్థతో యాగు ¶ లద్ధా, తేసం న పాపుణన్తి. అథ సో ‘‘యేహి మయ్హం యాగు పీతా, సబ్బేసం హోన్తూ’’తి వదతి, సబ్బేసం పాపుణన్తి. భత్తఖాదనీయేసుపి ఏసేవ నయో.

చీవరే వాతి పుబ్బేపి యేన వస్సం వాసేత్వా భిక్ఖూనం చీవరం దిన్నపుబ్బం హోతి, సో చే భిక్ఖూ భోజేత్వా వదతి ‘‘యేసం మయా పుబ్బే చీవరం దిన్నం, తేసంయేవ ఇమం చీవరం వా సుత్తం వా సప్పిమధుఫాణితాదీని వా హోన్తూ’’తి, సబ్బం తేసంయేవ పాపుణాతి.

సేనాసనే వాతి ‘‘యో మయా కారితే విహారే వా పరివేణే వా వసతి, తస్సిదం హోతూ’’తి వుత్తే తస్సేవ హోతి.

భేసజ్జే వాతి ‘‘మయం కాలేన కాలం థేరానం సప్పిఆదీని భేసజ్జాని దేమ, యేహి తాని లద్ధాని, తేసంయేవిదం హోతూ’’తి వుత్తే తేసంయేవ హోతీతి.

౨౭౩౫. దీయతేతి దానన్తి కమ్మసాధనేన చీవరం వుచ్చతి. యం-సద్దేన చీవరస్స పరామట్ఠత్తా తం-సద్దేనాపి తదేవ పరామసితబ్బన్తి.

తత్రాయం వినిచ్ఛయో – ‘‘ఇమం ¶ చీవరం ఇత్థన్నామస్స దమ్మీ’’తి ఏవం పరమ్ముఖా వా ‘‘ఇదం మే, భన్తే, తుమ్హాకం దమ్మీ’’తి ఏవం సమ్ముఖా వా పాదమూలే ఠపేత్వా వా దేతి, తం తస్సేవ హోతి. సచే పన ‘‘ఇదం తుమ్హాకఞ్చ తుమ్హాకం అన్తేవాసికానఞ్చ దమ్మీ’’తి ఏవం వదతి, థేరస్స చ అన్తేవాసికానఞ్చ పాపుణాతి. ఉద్దేసం గహేతుం ఆగతో గహేత్వా గచ్ఛన్తో చ అత్థి, తస్సాపి పాపుణాతి. ‘‘తుమ్హేహి సద్ధిం నిబద్ధచారికభిక్ఖూనం దమ్మీ’’తి వుత్తే ఉద్దేసన్తేవాసికానం వత్తం కత్వా ఉద్దేసపరిపుచ్ఛాదీని గహేత్వా విచరన్తానం సబ్బేసం పాపుణాతీతి.

౨౭౩౭. వదతిచ్చేవమేవ ¶ చేతి ఇచ్చేవం యథావుత్తనయేన వదతి చే. తన్తి తం పరిక్ఖారం. తేసన్తి మాతుఆదీనం. సఙ్ఘస్సేవ సన్తకం హోతీతి యోజనా.

౨౭౩౮. ‘‘పఞ్చన్నం…పే… హోతీ’’తి ఇమినా పురిమగాథాద్వయేన విత్థారితమేవత్థం సంఖిపిత్వా దస్సేతి. పఞ్చన్నం సహధమ్మికానం. అచ్చయేతి కాలకిరియాయ. దానన్తి ‘‘మయి కాలకతే ఇమం పరిక్ఖారం తుయ్హం హోతు, తవ సన్తకం కరోహీ’’తిఆదినా పరిచ్చజనం. కిఞ్చిపీతి అన్తమసో దన్తకట్ఠమ్పి. గిహీనం పన దానం తథా దాయకానం గిహీనమేవ అచ్చయే రూహతీతి యోజనా.

౨౭౩౯. భిక్ఖు వా సామణేరో వా భిక్ఖునిఉపస్సయే కాలం కరోతి, అస్స భిక్ఖుస్స వా సామణేరస్స వా పరిక్ఖారా భిక్ఖూనంయేవ సన్తకా భిక్ఖుసఙ్ఘస్సేవ సన్తకాతి యోజనా. భిక్ఖుసఙ్ఘస్సేవ సన్తకా కాలకతస్స భిక్ఖుసఙ్ఘపరియాపన్నత్తా.

౨౭౪౦. సామణేరీ వాతి ఏత్థ వా-సద్దేన ‘‘సిక్ఖమానా వా’’తి ఇదం సఙ్గణ్హాతి. విహారస్మిం భిక్ఖూనం నివాసనట్ఠానే. తస్సాతి భిక్ఖునియా వా సామణేరియా వా సిక్ఖమానాయ వా పరిక్ఖారా భిక్ఖునీనం సన్తకా హోన్తీతి యోజనా. సన్తకాతి ఏత్థాపి భిక్ఖూసు వుత్తనయేనేవత్థో గహేతబ్బో.

౨౭౪౧. దేహి నేత్వాతి ఏత్థ ‘‘ఇమం చీవర’’న్తి పకరణతో లబ్భతి. ‘‘ఇమం చీవరం నేత్వా అసుకస్స దేహీ’’తి యం చీవరం దిన్నం, తం తస్స పురిమస్సేవ సన్తకం హోతి. ‘‘ఇదం చీవరం ¶ అసుకస్స దమ్మీ’’తి యం చీవరం దిన్నం, తం యస్స పహియ్యతి, తస్స పచ్ఛిమస్సేవ సన్తకం హోతీతి యోజనా.

౨౭౪౨. యథావుత్తవచనప్పకారానురూపేన ¶ సామికే ఞత్వా సామికేసు విస్సాసేన వా తేసు మతేసు మతకచీవరమ్పి గణ్హితుం వట్టతీతి దస్సేతుం ఆహ ‘‘ఏవ’’న్తిఆది. ‘‘మతస్స వా అమతస్స వా’’తి పదచ్ఛేదో. విస్సాసం వాపి గణ్హేయ్యాతి జీవన్తస్స సన్తకం విస్సాసగ్గాహం గణ్హేయ్య. గణ్హే మతకచీవరన్తి మతస్స చీవరం మతకపరిక్ఖారనీహారేన పాపేత్వా గణ్హేయ్య.

౨౭౪౩. రజతే అనేనాతి రజనన్తి మూలాదిసబ్బమాహ. వన్తదోసేనాతి సవాసనసముచ్ఛిన్నరాగాదిదోసేన. తాదినాతి రూపాదీసు ఛళారమ్మణేసు రాగాదీనం అనుప్పత్తియా అట్ఠసు లోకధమ్మేసు నిబ్బికారతాయ ఏకసదిసేన.

౨౭౪౪-౫. ‘‘మూలే’’తిఆదీసు నిద్ధారణే భుమ్మం. మూలరజనే హలిద్దిం ఠపేత్వా సబ్బం మూలరజనం వట్టతి. ఖన్ధేసు రజనేసు మఞ్జేట్ఠఞ్చ తుఙ్గహారకఞ్చ ఠపేత్వా సబ్బం ఖన్ధరజనం వట్టతి. పత్తేసు రజనేసు అల్లియా పత్తం తథా నీలియా పత్తఞ్చ ఠపేత్వా సబ్బం పత్తరజనం వట్టతి. పుప్ఫరజనేసు కుసుమ్భఞ్చ కింసుకఞ్చ ఠపేత్వా సబ్బం పుప్ఫరజనం వట్టతి. తచరజనే లోద్దఞ్చ కణ్డులఞ్చ ఠపేత్వా సబ్బం తచరజనం వట్టతి. ఫలరజనం సబ్బమ్పి వట్టతీతి యోజనా.

మఞ్జేట్ఠన్తి ఏకో సకణ్టకరుక్ఖో, వల్లివిసేసో చ, యస్స రజనం మఞ్జేట్ఠబీజవణ్ణం హోతి. మఞ్జేట్ఠరుక్ఖస్స ఖన్ధో సేతవణ్ణోతి సో ఇధ న గహేతబ్బో రజనాధికారత్తా. తుఙ్గహారకో నామ ఏకో సకణ్టకరుక్ఖో, యస్స రజనం హరితాలవణ్ణం హోతి. అల్లీతి చుల్లతాపిఞ్ఛరుక్ఖో, యస్స పణ్ణరజనం హలిద్దివణ్ణం హోతి. నీలీతి గచ్ఛవిసేసో, యస్స పన రజనం నీలవణ్ణం హోతి. కింసుకం నామ వల్లికింసుకపుప్ఫం, యస్స రజనం లోహితవణ్ణం హోతి.

౨౭౪౬. కిలిట్ఠసాటకన్తి ¶ మలీనసాటకం. ధోవితున్తి ఏకవారం ధోవితుం. అల్లియా ధోతం కిర సమ్మదేవ రజనం పటిగ్గణ్హాతి.

౨౭౪౭. చీవరానం ¶ కథా సేసాతి భేదకారణప్పకారకథాదికా ఇధ అవుత్తకథా. పఠమే కథినే వుత్తాతి సేసో. విభావినాతి ఖన్ధకభాణకేన.

చీవరక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా.

ఇతి వినయత్థసారసన్దీపనియా వినయవినిచ్ఛయవణ్ణనాయ

మహావగ్గవినిచ్ఛయవణ్ణనా నిట్ఠితా.

చూళవగ్గో

పారివాసికక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా

౨౭౪౮. ఏవం ¶ ¶ మహావగ్గవినిచ్ఛయం సఙ్ఖేపేన దస్సేత్వా చూళవగ్గాగతవినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘తజ్జనీయ’’న్తిఆది. తజ్జనీయన్తి కలహకారకానం భిక్ఖూనం తతో విరమనత్థాయ నిగ్గహవసేన అనుఞ్ఞాతం ఞత్తిచతుత్థం తజ్జనీయకమ్మఞ్చ. నియస్సన్తి బాలస్స అబ్యత్తస్స ఆపత్తిబహులస్స అనపదానస్స అననులోమికేహి గిహిసంసగ్గేహి సంసట్ఠస్స విహరతో భిక్ఖునో నిగ్గహవసేన నిస్సాయ వసనత్థాయ కాతుం అనుఞ్ఞాతం ఞత్తిచతుత్థం నియస్సకమ్మఞ్చ.

పబ్బాజన్తి కులదూసకస్స భిక్ఖునో యత్థ తేన కులదూసనం కతం, తత్థ న లభితబ్బఆవాసత్థాయ నిగ్గహవసేన అనుఞ్ఞాతం ఞత్తిచతుత్థం పబ్బాజనీయకమ్మఞ్చ. పటిసారణన్తి సద్ధస్స ఉపాసకస్స దాయకస్స కారకస్స సఙ్ఘుపట్ఠాకస్స జాతిఆదీహి అక్కోసవత్థూహి అక్కోసకస్స భిక్ఖునో తంఖమాపనత్థాయ నిగ్గహవసేన అనుఞ్ఞాతం ఞత్తిచతుత్థం పటిసారణీయకమ్మఞ్చ.

తివిధుక్ఖేపనన్తి ఆపత్తియా అదస్సనే, ఆపత్తియా అప్పటికమ్మే, పాపికాయ దిట్ఠియా అప్పటినిస్సగ్గే చ తతో ఓరమితుం నిగ్గహవసేన అనుఞ్ఞాతం ఞత్తిచతుత్థం తివిధం ఉక్ఖేపనీయకమ్మఞ్చాతి. దీపయేతి పాళియా, అట్ఠకథాయ చ వుత్తనయేన పకాసేయ్యాతి అత్థో.

తజ్జనీయాదికమ్మానం ఓసారణనిస్సారణవసేన పచ్చేకం దువిధత్తేపి తం భేదం అనామసిత్వా కేవలం ¶ జాతివసేన ‘‘సత్త కమ్మానీ’’తి వుత్తన్తి వేదితబ్బం. యథా దస్సితో పనేతేసం ¶ విసేసో అత్థుప్పత్తివసేనాతి దట్ఠబ్బో. విత్థారో పనేసం కమ్మక్ఖన్ధకతో వేదితబ్బో.

౨౭౪౯. ఖన్ధకే కమ్మసఙ్ఖాతే ఖన్ధకే ఆగతాని తేచత్తాలీస వత్తాని. తదనన్తరేతి తస్స కమ్మక్ఖన్ధకస్స అనన్తరే. ఖన్ధకేతి పారివాసికక్ఖన్ధకే. నవ అధికాని యేసం తే నవాధికాని తింసేవ వత్తాని, ఏకూనచత్తాలీస వత్తానీతి వుత్తం హోతి.

కమ్మక్ఖన్ధకే తావ –

‘‘ఆపత్తియా అదస్సనే ఉక్ఖేపనీయకమ్మకతేన, భిక్ఖవే, భిక్ఖునా సమ్మా వత్తితబ్బం. తత్రాయం సమ్మావత్తనా – న ఉపసమ్పాదేతబ్బం, న నిస్సయో దాతబ్బో, న సామణేరో ఉపట్ఠాపేతబ్బో, న భిక్ఖునోవాదకసమ్ముతి సాదితబ్బా, సమ్మతేనాపి భిక్ఖునియో న ఓవదితబ్బా, యాయ ఆపత్తియా సఙ్ఘేన ఆపత్తియా అదస్సనే ఉక్ఖేపనీయకమ్మం కతం హోతి, సా ఆపత్తి న ఆపజ్జితబ్బా, అఞ్ఞా వా తాదిసికా, తతో వా పాపిట్ఠతరా, కమ్మం న గరహితబ్బం, కమ్మికా న గరహితబ్బా, న పకతత్తస్స భిక్ఖునో అభివాదనం పచ్చుట్ఠానం అఞ్జలికమ్మం సామీచికమ్మం ఆసనాభిహారో సేయ్యాభిహారో పాదోదకం పాదపీఠం పాదకథలికం పత్తచీవరపటిగ్గహణం నహానే పిట్ఠిపరికమ్మం సాదితబ్బం, న పకతత్తో భిక్ఖు సీలవిపత్తియా అనుద్ధంసేతబ్బో, న ఆచారవిపత్తియా అనుద్ధంసేతబ్బో, న దిట్ఠివిపత్తియా అనుద్ధంసేతబ్బో, న ఆజీవవిపత్తియా అనుద్ధంసేతబ్బో, న భిక్ఖు భిక్ఖూహి భేదేతబ్బో, న గిహిద్ధజో ధారేతబ్బో, న తిత్థియద్ధజో ధారేతబ్బో, న తిత్థియా సేవితబ్బా, భిక్ఖూ సేవితబ్బా, భిక్ఖుసిక్ఖాయ ¶ సిక్ఖితబ్బం, న పకతత్తేన భిక్ఖునా సద్ధిం ఏకచ్ఛన్నే ఆవాసే వత్థబ్బం, న ఏకచ్ఛన్నే అనావాసే వత్థబ్బం, న ఏకచ్ఛన్నే ఆవాసే వా అనావాసే వా వత్థబ్బం, పకతత్తం భిక్ఖుం దిస్వా ఆసనా వుట్ఠాతబ్బం, న పకతత్తో భిక్ఖు ఆసాదేతబ్బో అన్తో వా బహి వా, న పకతత్తస్స భిక్ఖునో ఉపోసథో ఠపేతబ్బో, న పవారణా ఠపేతబ్బా, న సవచనీయం కాతబ్బం, న అనువాదో పట్ఠపేతబ్బో, న ఓకాసో కారేతబ్బో, న చోదేతబ్బో, న సారేతబ్బో, న భిక్ఖూహి సమ్పయోజేతబ్బ’’న్తి (చూళవ. ౫౧) –

ఏవం ¶ చేతాని తేచత్తాలీస వత్తాని సన్ధాయ వుత్తం ‘‘తేచత్తాలీస వత్తాని, ఖన్ధకే కమ్మసఞ్ఞితే’’తి.

పారివాసికక్ఖన్ధకే (చూళవ. ౭౬-౮౨) –

‘‘పారివాసికేన, భిక్ఖవే, భిక్ఖునా సమ్మా వత్తితబ్బం. తత్రాయం సమ్మావత్తనా – న ఉపసమ్పాదేతబ్బం, న నిస్సయో దాతబ్బో, న సామణేరో ఉపట్ఠాపేతబ్బో, న భిక్ఖునోవాదకసమ్ముతి సాదితబ్బా, సమ్మతేనపి భిక్ఖునియో న ఓవదితబ్బా, యాయ ఆపత్తియా సఙ్ఘేన పరివాసో దిన్నో హోతి, సా ఆపత్తి న ఆపజ్జితబ్బా, అఞ్ఞా వా తాదిసికా, తతో వా పాపిట్ఠతరా, కమ్మం న గరహితబ్బం, కమ్మికా న గరహితబ్బా, న పకతత్తస్స భిక్ఖునో ఉపోసథో ఠపేతబ్బో, న పవారణా ఠపేతబ్బా, న సవచనీయం కాతబ్బం, న అనువాదో పట్ఠపేతబ్బో, న ఓకాసో కారేతబ్బో, న చోదేతబ్బో, న సారేతబ్బో, న భిక్ఖూహి సమ్పయోజేతబ్బం.

‘‘న ¶ , భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా పకతత్తస్స భిక్ఖునో పురతో గన్తబ్బం, న పురతో నిసీదితబ్బం, యో హోతి సఙ్ఘస్స ఆసనపరియన్తో సేయ్యాపరియన్తో విహారపరియన్తో, సో తస్స పదాతబ్బో, తేన చ సో సాదితబ్బో.

‘‘న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా పకతత్తస్స భిక్ఖునో పురేసమణేన వా పచ్ఛాసమణేన వా కులాని ఉపసఙ్కమితబ్బాని, న ఆరఞ్ఞికఙ్గం సమాదాతబ్బం, న పిణ్డపాతికఙ్గం సమాదాతబ్బం, న చ తప్పచ్చయా పిణ్డపాతో నీహరాపేతబ్బో ‘మా మం జానింసూ’తి.

‘‘పారివాసికేన, భిక్ఖవే, భిక్ఖునా ఆగన్తుకేన ఆరోచేతబ్బం, ఆగన్తుకస్స ఆరోచేతబ్బం, ఉపోసథే ఆరోచేతబ్బం, పవారణాయ ఆరోచేతబ్బం, సచే గిలానో హోతి, దూతేనపి ఆరోచేతబ్బం.

‘‘న ¶ , భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా ఆవాసా అభిక్ఖుకో ఆవాసో గన్తబ్బో అఞ్ఞత్ర పకతత్తేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా.

‘‘న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా ఆవాసా అభిక్ఖుకో అనావాసో గన్తబ్బో అఞ్ఞత్ర పకతత్తేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా. న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా ఆవాసా అభిక్ఖుకో ఆవాసో వా అనావాసో వా గన్తబ్బో అఞ్ఞత్ర పకతత్తేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా.

‘‘న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా అనావాసా అభిక్ఖుకో ఆవాసో గన్తబ్బో అఞ్ఞత్ర పకతత్తేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా. న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా అనావాసా అభిక్ఖుకో ¶ అనావాసో గన్తబ్బో అఞ్ఞత్ర పకతత్తేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా. న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా అనావాసా అభిక్ఖుకో ఆవాసో వా అనావాసో వా గన్తబ్బో అఞ్ఞత్ర పకతత్తేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా.

‘‘న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా ఆవాసా వా అనావాసా వా అభిక్ఖుకో ఆవాసో గన్తబ్బో అఞ్ఞత్ర పకతత్తేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా. న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా ఆవాసా వా అనావాసా వా అభిక్ఖుకో అనావాసో గన్తబ్బో అఞ్ఞత్ర పకతత్తేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా. న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా ఆవాసా వా అనావాసా వా అభిక్ఖుకో ఆవాసో వా అనావాసో వా గన్తబ్బో అఞ్ఞత్ర పకతత్తేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా.

‘‘న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా ఆవాసా సభిక్ఖుకో ఆవాసో గన్తబ్బో యత్థస్సు భిక్ఖూ నానాసంవాసకా అఞ్ఞత్ర పకతత్తేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా. న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా ఆవాసా సభిక్ఖుకో అనావాసో గన్తబ్బో యత్థస్సు భిక్ఖూ నానాసంవాసకా అఞ్ఞత్ర పకతత్తేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా. న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా ఆవాసా సభిక్ఖుకో ఆవాసో ¶ వా అనావాసో వా గన్తబ్బో యత్థస్సు భిక్ఖూ నానాసంవాసకా అఞ్ఞత్ర పకతత్తేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా.

‘‘న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా అనావాసా సభిక్ఖుకో ఆవాసో గన్తబ్బో యత్థస్సు ¶ భిక్ఖూ నానాసంవాసకా అఞ్ఞత్ర పకతత్తేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా. న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా అనావాసా సభిక్ఖుకో అనావాసో గన్తబ్బో యత్థస్సు భిక్ఖూ నానాసంవాసకా అఞ్ఞత్ర పకతత్తేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా. న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా అనావాసా సభిక్ఖుకో ఆవాసో వా అనావాసో వా గన్తబ్బో యత్థస్సు భిక్ఖూ నానాసంవాసకా అఞ్ఞత్ర పకతత్తేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా.

‘‘న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా ఆవాసా వా అనావాసా వా సభిక్ఖుకో ఆవాసో గన్తబ్బో యత్థస్సు భిక్ఖూ నానాసంవాసకా అఞ్ఞత్ర పకతత్తేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా. న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా ఆవాసా వా అనావాసా వా సభిక్ఖుకో అనావాసో గన్తబ్బో యత్థస్సు భిక్ఖూ నానాసంవాసకా అఞ్ఞత్ర పకతత్తేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా. న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా ఆవాసా వా అనావాసా వా సభిక్ఖుకో ఆవాసో వా అనావాసో వా గన్తబ్బో యత్థస్సు భిక్ఖూ నానాసంవాసకా అఞ్ఞత్ర పకతత్తేన అఞ్ఞత్ర అన్తరాయా.

‘‘గన్తబ్బో, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా ఆవాసా సభిక్ఖుకో ఆవాసో యత్థస్సు భిక్ఖూ సమానసంవాసకా యం జఞ్ఞా ‘సక్కోమి అజ్జేవ గన్తు’న్తి.

‘‘గన్తబ్బో, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా ఆవాసా సభిక్ఖుకో అనావాసో యత్థస్సు ¶ భిక్ఖూ సమానసంవాసకా యం జఞ్ఞా ‘సక్కోమి అజ్జేవ గన్తు’న్తి.

‘‘గన్తబ్బో, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా ఆవాసా సభిక్ఖుకో ¶ ఆవాసో వా అనావాసో వా యత్థస్సు భిక్ఖూ సమానసంవాసకా యం జఞ్ఞా ‘సక్కోమి అజ్జేవ గన్తు’న్తి.

‘‘గన్తబ్బో, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా అనావాసా సభిక్ఖుకో ఆవాసో యత్థస్సు భిక్ఖూ సమానసంవాసకా యం జఞ్ఞా ‘సక్కోమి అజ్జేవ గన్తు’న్తి.

‘‘గన్తబ్బో, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా అనావాసా సభిక్ఖుకో అనావాసో యత్థస్సు భిక్ఖూ సమానసంవాసకా యం జఞ్ఞా ‘సక్కోమి అజ్జేవ గన్తు’న్తి.

‘‘గన్తబ్బో, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా అనావాసా సభిక్ఖుకో ఆవాసో వా అనావాసో వా యత్థస్సు భిక్ఖూ సమానసంవాసకా యం జఞ్ఞా ‘సక్కోమి అజ్జేవ గన్తు’న్తి.

‘‘గన్తబ్బో, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా ఆవాసా వా అనావాసా వా సభిక్ఖుకో ఆవాసో యత్థస్సు భిక్ఖూ సమానసంవాసకా యం జఞ్ఞా ‘సక్కోమి అజ్జేవ గన్తు’న్తి.

‘‘గన్తబ్బో, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా ఆవాసా వా అనావాసా వా సభిక్ఖుకో అనావాసో యత్థస్సు భిక్ఖూ సమానసంవాసకా యం జఞ్ఞా ‘సక్కోమి అజ్జేవ గన్తు’న్తి.

‘‘గన్తబ్బో ¶ , భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా సభిక్ఖుకా ఆవాసా వా అనావాసా వా సభిక్ఖుకో ఆవాసో వా అనావాసో వా యత్థస్సు భిక్ఖూ సమానసంవాసకా యం జఞ్ఞా ‘సక్కోమి అజ్జేవ గన్తు’న్తి.

‘‘న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా పకతత్తేన భిక్ఖునా సద్ధిం ఏకచ్ఛన్నే ఆవాసే ¶ వత్థబ్బం, న ఏకచ్ఛన్నే అనావాసే వత్థబ్బం, న ఏకచ్ఛన్నే ఆవాసే వా అనావాసే వా వత్థబ్బం, పకతత్తం భిక్ఖుం దిస్వా ఆసనా వుట్ఠాతబ్బం, పకతత్తో భిక్ఖు ఆసనేన నిమన్తేతబ్బో, న పకతత్తేన భిక్ఖునా సద్ధిం ఏకాసనే నిసీదితబ్బం, న నీచే ఆసనే నిసిన్నే ఉచ్చే ఆసనే నిసీదితబ్బం, న ఛమాయం నిసిన్నే ఆసనే నిసీదితబ్బం, న ఏకచఙ్కమే చఙ్కమితబ్బం, న నీచే చఙ్కమే చఙ్కమన్తే ఉచ్చే చఙ్కమే చఙ్కమితబ్బం, న ఛమాయం చఙ్కమన్తే చఙ్కమే చఙ్కమితబ్బం.

‘‘న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా పారివాసికేన వుడ్ఢతరేన భిక్ఖునా సద్ధిం…పే… మూలాయపటికస్సనారహేన భిక్ఖునా సద్ధిం…పే… మానత్తారహేన భిక్ఖునా సద్ధిం…పే… మానత్తచారికేన భిక్ఖునా సద్ధిం…పే… అబ్భానారహేన భిక్ఖునా సద్ధిం ఏకచ్ఛన్నే ఆవాసే వత్థబ్బం, న ఏకచ్ఛన్నే అనావాసే వత్థబ్బం, న ఏకచ్ఛన్నే ఆవాసే వా అనావాసే వా వత్థబ్బం, న ఏకాసనే నిసీదితబ్బం, న నీచే ఆసనే నిసిన్నే ఉచ్చే ఆసనే నిసీదితబ్బం, న ఛమాయం నిసిన్నే ఆసనే నిసీదితబ్బం, న ఏకచఙ్కమే చఙ్కమితబ్బం, న నీచే చఙ్కమే చఙ్కమన్తే ఉచ్చే చఙ్కమే చఙ్కమితబ్బం, న ఛమాయం చఙ్కమన్తే చఙ్కమే చఙ్కమితబ్బం.

‘‘పారివాసికచతుత్థో ¶ చే, భిక్ఖవే, పరివాసం దదేయ్య, మూలాయ పటికస్సేయ్య, మానత్తం దదేయ్య, తంవీసో అబ్భేయ్య, అకమ్మం న చ కరణీయ’’న్తి (చూళవ. ౭౬-౮౨) –

ఏవం పారివాసికానం చతునవుతి వత్తాని.

సా చ నేసం చతునవుతిసఙ్ఖా ఏవం వేదితబ్బా – నఉపసమ్పాదనాదినకమ్మికగరహపరియోసానాని నవ వత్తాని, తతో పకతత్తస్స ఉపోసథట్ఠపనాదిభిక్ఖూహిసమ్పయోజనపరియోసానాని అట్ఠ, తతో నపురతోగమనాదీ పఞ్చ, నపురేగమనాదీ చత్తారి, ఆగన్తుకేన ఆరోచనాదీ చత్తారీతి తింస, సభిక్ఖుకావాసాదితో అభిక్ఖుకావాసాదిగమనపఅసంయుత్తాని తీణి నవకాని చాతి సత్తపఞ్ఞాస, తతో నపకతత్తేన సద్ధిం ఏకచ్ఛన్నవాసాదిపటిసంయుత్తాని ఏకాదస, తతో నపారివాసికవుడ్ఢతరమూలాయపటికస్సనారహమానత్తారహమానత్తచారికఅబ్భానారహేహి ¶ సద్ధిం ఏకచ్ఛన్నవాసాదిపటిసంయుత్తాని పచ్చేకం ఏకాదస కత్వా పఞ్చపఞ్ఞాసాయ వత్తేసు పారివాసికవుడ్ఢతరమూలాయపటికస్సనారహమానత్తారహానం తిణ్ణం సమానత్తా తేసు ఏకం ఏకాదసకం, మానత్తచారికఅబ్భానారహానం ద్విన్నం సమానత్తా తేసు ఏకం ఏకాదసకన్తి దువే ఏకాదసకాని, అన్తే పారివాసికచతుత్థస్స సఙ్ఘస్స పరివాసాదిదానచతుక్కే గణపూరణత్థదోసతో నివత్తివసేన చత్తారి చత్తారీతి చతునవుతి వత్తాని. తాని అగ్గహితగ్గహణేన ఏకూనచత్తాలీసవత్తాని నామ. ఆదితో నవ, ఉపోసథట్ఠపనాదీని అట్ఠ, పకతత్తేన ఏకచ్ఛన్నవాసాదీ చత్తారి చాతి ఏకవీసతి వత్తాని కమ్మక్ఖన్ధకే గహితత్తా ఇధ గణనాయ అగ్గహేత్వా తతో సేసేసు తేసత్తతియా వత్తేసు పారివాసికవుడ్ఢతరాదీహి ఏకచ్ఛన్నే వాసాదిపటిసంయుత్తాని ద్వావీసతి వత్తాని పకతత్తేహి సమానత్తా తాని చ ‘‘గన్తబ్బో భిక్ఖవే’’తిఆదికం నవకం తథా ¶ గచ్ఛన్తస్స అనాపత్తిదస్సనపరం, న ఆవాసతో గచ్ఛన్తస్స ఆపత్తిదస్సనపరన్తి తఞ్చ అగ్గహేత్వా అవసేసేసు ద్వాచత్తాలీసవత్తేసు పారివాసికచతఉత్థాదికమ్మచతుక్కం గరుకాపత్తివుట్ఠానాయ గణపూరణత్థసామఞ్ఞేన ఏకం కత్వా తయో అపనేత్వా గణితాని ఏకూనచత్తాలీసాని హోన్తీతి వుత్తం ‘‘నవాధికాని తింసేవ, ఖన్ధకే తదనన్తరే’’తి.

౨౭౫౦. ఇమాని ఏకూనచత్తాలీస వత్తాని పురిమేహి తేచత్తాలీసవత్తేహి సద్ధిం ద్వాసీతి హోన్తీతి ఆహ ‘‘ఏవం సబ్బాని…పే… గహితాగహణేన తూ’’తి.

ఏవం కమ్మక్ఖన్ధకపారివాసికక్ఖన్ధకేసు మహేసినా వుత్తాని ఖన్ధకవత్తాని గహితాగహణేన ద్వాసీతి ఏవ హోన్తీతి యోజనా. ఏవమేత్థ ద్వాసీతిక్ఖన్ధకవత్తాని దస్సితాని.

ఆగమట్ఠకథావణ్ణనాయం పన –

‘‘పారివాసికానం భిక్ఖూనం వత్తం పఞ్ఞపేస్సామీతి (చూళవ. ౭౫) ఆరభిత్వా ‘న ఉపసమ్పాదేతబ్బం…పే… న ఛమాయం చఙ్కమన్తే చఙ్కమే చఙ్కమితబ్బ’న్తి (చూళవ. ౭౬-౮౧) వుత్తావసానాని ఛసట్ఠి, తతో పరం ‘న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా పారివాసికేన వుడ్ఢతరేన భిక్ఖునా సద్ధిం, మూలాయపటికస్సనారహేన, మానత్తారహేన, మానత్తచారికేన, అబ్భానారహేన భిక్ఖునా సద్ధిం ఏకచ్ఛన్నే ఆవాసే వత్థబ్బ’న్తిఆదీనం (చూళవ. ౮౨) పకతత్తే చరితబ్బేహి అనఞ్ఞత్తా విసుం తే అగణేత్వా పారివాసికవుడ్ఢతరాదీసు ¶ పుగ్గలన్తరేసు చరితబ్బత్తా తేసం వసేన సమ్పిణ్డేత్వా ఏకేకం కత్వా గణితాని పఞ్చాతి ఏకసత్తతి వత్తాని, ఉక్ఖేపనీయకమ్మకతవత్తేసు వత్తపఞ్ఞాపనవసేన వుత్తం ‘న పకతత్తస్స భిక్ఖునో అభివాదనం ¶ …పే… నహానే పిట్ఠిపరికమ్మం సాదితబ్బ’న్తి (చూళవ. ౫౧) ఇదం అభివాదనాదీనం అసాదియనం ఏకం, ‘న పకతత్తో భిక్ఖు సీలవిపత్తియా అనుద్ధంసేతబ్బో’తిఆదీని చ దసాతి ఏవమేతాని ద్వాసీతి హోన్తి. ఏతేస్వేవ కానిచి తజ్జనీయకమ్మాదివత్తాని, కానిచి పారివాసికాదివత్తానీతి అగ్గహితగ్గహణేన ద్వాసీతి ఏవా’’తి (మ. ని. టీ. ౨.౨౫; సారత్థ. టీ. ౨.౩౯; వి. వి. టీ. ౧.౩౯) –

వుత్తం. ఏతాని పన వత్తాని కదాచి తజ్జనీయకమ్మకతాదికాలే, పారివాసికాదికాలే చ చరితబ్బాని ఖుద్దకవత్తానీతి గహేతబ్బాని ఆగన్తుకవత్తాదీనం చుద్దసమహావత్తానం వక్ఖమానత్తా.

౨౭౫౧. ఇదాని పారివాసికస్స భిక్ఖునో రత్తిచ్ఛేదం, వత్తభేదఞ్చ దస్సేతుమాహ ‘‘పరివాసఞ్చ వత్తఞ్చా’’తిఆది. పరివాసఞ్చ వత్తఞ్చ సమాదిన్నస్సాతి ‘‘పరివాసం సమాదియామీ’’తి పరివాసఞ్చ ‘‘వత్తం సమాదియామీ’’తి వత్తఞ్చ పకతత్తస్స భిక్ఖునో సన్తికే ఉక్కుటికం నిసీదిత్వా అఞ్జలిం పగ్గహేత్వా వచీభేదం కత్వా సమాదిన్నస్స. భిక్ఖునోతి పారివాసికస్స భిక్ఖునో.

౨౭౫౨. సహవాసాదయో ‘‘ఏకచ్ఛన్నే’’తిఆదినా సయమేవ వక్ఖతి. సహవాసో, వినావాసో, అనారోచనమేవ చాతి ఇమేహి తీహి పారివాసికభిక్ఖుస్స రత్తిచ్ఛేదో చ దుక్కటఞ్చ హోతీతి యోజనా.

౨౭౫౩. ఉదకపాతేన సమన్తా నిబ్బకోసస్స ఉదకపాతట్ఠానేన. ఏకచ్ఛన్నేతి ఏకచ్ఛన్నే పరిచ్ఛన్నే వా అపరిచ్ఛన్నే వా ఆవాసే. పకతత్తేన భిక్ఖునా సహ ఉక్ఖిత్తస్స నివాసో ¶ నివారితోతి యోజనా. ‘‘నివారితో’’తి ఇమినా దుక్కటం హోతీతి దీపేతి.

౨౭౫౪. అన్తోయేవాతి ఏకచ్ఛన్నస్స ఆవాసపరిచ్ఛేదస్స అన్తోయేవ. ‘‘న లబ్భతీ’’తి ఇమినా రత్తిచ్ఛేదో చ దుక్కటఞ్చ హోతీతి దీపేతి.

౨౭౫౫. మహాఅట్ఠకథాదిసూతి ¶ ఆది-సద్దేన కురున్దట్ఠకథాదిం సఙ్గణ్హాతి. ఉభిన్నన్తి ఉక్ఖిత్తకపారివాసికానం. ఇతి అవిసేసేన నిద్దిట్ఠన్తి యోజనా.

౨౭౫౬. ఇమినా సహవాసేన రత్తిచ్ఛేదఞ్చ దుక్కటఞ్చ దస్సేత్వా వినావాసేన దస్సేతుమాహ ‘‘అభిక్ఖుకే పనావాసే’’తి. ఆవాసేతి వసనత్థాయ కతసేనాసనే. అనావాసేతి వాసత్థాయ అకతే చేతియఘరే వా బోధిఘరే వా సమ్మజ్జనిఅట్టకే వా దారుఅట్టకే వా పానీయమాళే వా వచ్చకుటియం వా ద్వారకోట్ఠకే వా అఞ్ఞత్ర వా యత్థ కత్థచి ఏవరూపే ఠానే. విప్పవాసం వసన్తస్సాతి పకతత్తేన వినా వాసం కప్పేన్తస్స. రత్తిచ్ఛేదో చ దుక్కటన్తి రత్తిచ్ఛేదో చేవ వత్తభేదదుక్కటఞ్చ హోతి.

౨౭౫౭. ఏవం విప్పవాసేన రత్తిచ్ఛేదదుక్కటాని దస్సేత్వా అనారోచనేన దస్సేతుమాహ ‘‘పారివాసికభిక్ఖుస్సా’’తిఆది. భిక్ఖుం దిస్వానాతి ఆకాసేనాపి గచ్ఛన్తం సమానసంవాసకం ఆగన్తుకం భిక్ఖుం దిస్వా. తఙ్ఖణేతి తస్మిం దిట్ఠక్ఖణేయేవ. ‘‘అనారోచేన్తస్స ఏవ ఏతస్సా’’తి పదచ్ఛేదో. ఏవకారేన రత్తిచ్ఛేదో చ దుక్కటఞ్చాతి ఉభయం ఏతస్స హోతీతి దీపేన్తేన అదిట్ఠో చే, రత్తిచ్ఛేదోవ హోతీతి ఞాపేతి. యథాహ – ‘‘సోపిస్స రత్తిచ్ఛేదం కరోతి, అఞ్ఞాతత్తా పన వత్తభేదదుక్కటం నత్థీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౭౫). నానాసంవాసకేన ¶ సహ వినయకమ్మం కాతుం న వట్టతి, తస్స అనారోచనేపి రత్తిచ్ఛేదో న హోతి.

౨౭౫౮-౯. పారివాసికో భిక్ఖు యత్థ సఙ్ఘనవకట్ఠానే ఠితో, తత్థేవ తస్మింయేవ ఠానే ఠత్వా యథావుడ్ఢం పకతత్తేహిపి సద్ధిం వుడ్ఢపటిపాటియా పఞ్చ కిచ్చాని కాతుం వట్టతీతి యోజనా.

తాని సరూపతో దస్సేతుమాహ ‘‘ఉపోసథపవారణ’’న్తిఆది. ఉపోసథపవారణం యథావుడ్ఢం కాతుం లభతీతి యోజనా. దేన్తీతి ఏత్థ ‘‘ఘణ్టిం పహరిత్వా’’తి సేసో. సఙ్ఘదాయకాతి కమ్మధారయసమాసో. సఙ్ఘస్స ఏకత్తేపి గరూసు బహువచననిద్దేసో. ‘‘దేతి చే సఙ్ఘదాయకో’’తిపి పాఠో. తత్థ ఘణ్టిం పహరిత్వా భాజేత్వా దేన్తో సఙ్ఘో వస్సికసాటికం దేతి చే, పారివాసికో యథావుడ్ఢం అత్తనో పత్తట్ఠానే లభతీతి యోజనా.

ఓణోజనన్తి విస్సజ్జనం, సఙ్ఘతో అత్తనో పత్తానం ద్విన్నం, తిణ్ణం వా ఉద్దేసభత్తాదీనం అత్తనో ¶ పుగ్గలికభత్తపచ్చాసాయ పటిగ్గహేత్వా ‘‘మయ్హం అజ్జ భత్తపచ్చాసా అత్థి, స్వే గణ్హిస్సామీ’’తి వత్వా సఙ్ఘవిస్సజ్జనం లభతీతి వుత్తం హోతి. భత్తన్తి ఆగతాగతేహి వుడ్ఢపటిపాటియా గహేత్వా గన్తబ్బం విహారే సఙ్ఘస్స చతుస్సాలభత్తం. తథా పారివాసికో యథావుడ్ఢం లభతీతి యోజనా. ఇమే పఞ్చాతి వుత్తమేవత్థం నిగమయతి.

తత్రాయం వినిచ్ఛయో (చూళవ. అట్ఠ. ౭౫) – ఉపోసథపవారణే తావ పాతిమోక్ఖే ఉద్దిస్సమానే హత్థపాసే నిసీదితుం వట్టతి. మహాపచ్చరియం పన ‘‘పాళియా అనిసీదిత్వా పాళిం విహాయ హత్థపాసం అముఞ్చన్తేన నిసీదితబ్బ’’న్తి వుత్తం. పారిసుద్ధిఉపోసథే కరియమానే సఙ్ఘనవకట్ఠానే నిసీదిత్వా తత్థేవ ¶ నిసిన్నేన అత్తనో పాళియా పారిసుద్ధిఉపోసథో కాతబ్బోవ. పవారణాయపి సఙ్ఘనవకట్ఠానే నిసీదిత్వా తత్థేవ నిసిన్నేన అత్తనో పాళియా పవారేతబ్బం. సఙ్ఘేన ఘణ్టిం పహరిత్వా భాజియమానం వస్సికసాటికమ్పి అత్తనో పత్తట్ఠానే గహేతుం వట్టతి.

ఓణోజనే సచే పారివాసికస్స ద్వే తీణి ఉద్దేసభత్తాదీని పాపుణన్తి, అఞ్ఞా చస్స పుగ్గలికభత్తపచ్చాసా హోతి, తాని పటిపాటియా గహేత్వా ‘‘భన్తే, హేట్ఠా గాహేథ, అజ్జ మయ్హం భత్తపచ్చాసా అత్థి, స్వేవ గణ్హిస్సామీ’’తి వత్వా విస్సజ్జేతబ్బాని, ఏవం తాని పునదివసేసు గణ్హితుం లభతి. ‘‘పునదివసే సబ్బపఠమం ఏతస్స దాతబ్బ’’న్తి కురున్దియం వుత్తం. యది పన న గణ్హాతి న విస్సజ్జేతి, పునదివసే న లభతి. ఇదం ఓణోజనం నామ పారివాసికస్సేవ ఓదిస్స అనుఞ్ఞాతం. కస్మా? తస్స హి సఙ్ఘనవకట్ఠానే నిసిన్నస్స భత్తగ్గే యాగుఖజ్జకాదీని పాపుణన్తి వా న వా, తస్మా ‘‘సో భిక్ఖాహారేన మా కిలమిత్థా’’తి ఇదమస్స సఙ్గహకరణత్థాయ ఓదిస్స అనుఞ్ఞాతం.

భత్తే చతుస్సాలభత్తం యథావుడ్ఢం లభతి, పాళియా పన గన్తుం వా ఠాతుం వా న లభతి. తస్మా పాళితో ఓసక్కిత్వా హత్థపాసే ఠితేన హత్థం పసారేత్వా యథా సేనో నిపతిత్వా గణ్హాతి, ఏవం గణ్హితబ్బం. ఆరామికసమణుద్దేసేహి ఆహరాపేతుం న లభతి. సచే సయమేవ ఆహరన్తి, వట్టతి. రఞ్ఞో మహాపేళభత్తేపి ఏసేవ నయో. చతుస్సాలభత్తే పన సచే ఓణోజనం కత్తుకామో హోతి, అత్తనో అత్థాయ ఉక్ఖిత్తే పిణ్డే ‘‘అజ్జ మే భత్తం అత్థి, స్వేవ గణ్హిస్సామీ’’తి వత్తబ్బం. ‘‘పునదివసే ద్వే పిణ్డే లభతీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౭౫) మహాపచ్చరియం వుత్తం. ఉద్దేసభత్తాదీనిపి ¶ పాళితో ఓసక్కిత్వావ గహేతబ్బాని. యత్థ పన నిసీదాపేత్వా పరివిసన్తి ¶ , తత్థ సామణేరానం జేట్ఠకేన భిక్ఖూనం సఙ్ఘనవకేన హుత్వా నిసీదితబ్బన్తి.

పారివాసికక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా.

సమథక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా

౨౭౬౦. ఇదాని సమథవినిచ్ఛయం దస్సేతుం యేసు అధికరణేసు సన్తేసు సమథేహి భవితబ్బం, తాని తావ దస్సేన్తో ఆహ ‘‘వివాదాధారతా’’తిఆది. వివాదాధారతాతి వివాదాధికరణం. ఆపత్తాధారతాతి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. ఆధారతాతి అధికరణపరియాయో. ఆధారీయతి అభిభుయ్యతి వూపసమ్మతి సమథేహీతి ఆధారో, వివాదో చ సో ఆధారో చాతి వివాదాధారో, సో ఏవ వివాదాధారతా. ఏవమాధారాధికరణ-సద్దానం వివాదాదిసద్దేహి సహ కమ్మధారయసమాసో దట్ఠబ్బో. అధికరీయతి అభిభుయ్యతి వూపసమ్మతి సమథేహీతి అధికరణన్తి వివాదాదిచతుబ్బిధమేవ పాళియం దస్సితం. అయమత్థో ‘‘ఏతేసం తు చతున్నమ్పి, సమత్తా సమథా మతా’’తి వక్ఖమానేన విఞ్ఞాయతి.

౨౭౬౧. ఏతాని చత్తారి అధికరణాని చ ‘‘ఇధ పన, భిక్ఖవే, భిక్ఖూ వివదన్తి ‘ధమ్మో’తి వా ‘అధమ్మో’తి వా’’తి (చూళవ. ౨౧౫) అట్ఠారస భేదకారకవత్థూని చ మహేసినా వుత్తాని. తత్థ తేసు చతూసు అధికరణేసు వివాదో అధికరణసఙ్ఖాతో ఏతాని అట్ఠారస భేదకరవత్థూని నిస్సితో నిస్సాయ పవత్తోతి యోజనా.

౨౭౬౨. విపత్తియో చతస్సోవాతి ‘‘ఇధ పన, భిక్ఖవే, భిక్ఖూ భిక్ఖుం అనువదన్తి సీలవిపత్తియా వా ఆచారవిపత్తియా వా ¶ దిట్ఠివిపత్తియా వా ఆజీవవిపత్తియా వా’’తి (చూళవ. ౨౧౫) వుత్తా చతస్సో విపత్తియో. దిట్ఠాదీనం అనుగన్త్వా సీలవిపత్తిఆదీహి వదనం చోదనా అనువాదో. ఉపాగతోతి నిస్సితో, అనువాదో చతస్సో విపత్తియో నిస్సాయ పవత్తోతి అత్థో. ‘‘తత్థా’’తి పఠమమేవ నిద్ధారణస్స వుత్తత్తా ఇధ పునవచనే పయోజనం న దిస్సతి, ‘‘సమ్భవా’’తి వచనస్సాపి న కోచి అత్థవిసేసో దిస్సతి. తస్మా ‘‘ఆపత్తాధారతా తత్థ, సత్తఆపత్తిసమ్భవా’’తి పాఠో న యుజ్జతి, ‘‘ఆపత్తాధారతా నామ, సత్త ఆపత్తియో మతా’’తి పాఠో ¶ యుత్తతరో, ఆపత్తాధారతా నామ ఆపత్తాధికరణం నామ సత్త ఆపత్తియో మతా సత్త ఆపత్తియోవ అధిప్పేతాతి అత్థో.

౨౭౬౩. సఙ్ఘకిచ్చాని నిస్సాయాతి అపలోకనకమ్మాదీని చత్తారి సఙ్ఘకమ్మాని ఉపాదాయ కిచ్చాధికరణాభిధానం సియా, కిచ్చాధికరణం నామ చత్తారి సఙ్ఘకమ్మానీతి అత్థో. ఏతేసం తు చతున్నమ్పీతి ఏతేసం పన చతున్నమ్పి అధికరణానం. సమత్తాతి వూపసమహేతుత్తా. సమథా మతాతి సమ్ముఖావినయాదయో సత్త అధికరణసమథాతి అధిప్పేతా. అధికరణాని సమేన్తి, సమ్మన్తి వా ఏతేహీతి ‘‘సమథా’’తి వుచ్చన్తీతి ‘‘సమత్తా సమథా మతా’’తి ఇమినా సమథ-సద్దస్స అన్వత్థం దీపేతి.

౨౭౬౪-౫. తే సరూపతో దస్సేతుమాహ ‘‘సమ్ముఖా’’తిఆది. ‘‘వినయో’’తి ఇదం సమ్ముఖాదిపదేహి పచ్చేకం యోజేతబ్బం ‘‘సమ్ముఖావినయో సతివినయో అమూళ్హవినయో’’తి. ‘‘పటిఞ్ఞావినయో’’తి చ పటిఞ్ఞాతకరణం వుత్తం. సత్తమో వినయోతి సమథో అధిప్పేతో. తిణవత్థారకోతి ఇమే సత్త సమథా బుద్ధేనాదిచ్చబన్ధునా వుత్తాతి యోజనా.

౨౭౬౬. చతూసు ¶ అధికరణేసు యం అధికరణం యత్తకేహి సమథేహి సమ్మతి, తే సఙ్గహేత్వా దస్సేన్తో ఆహ ‘‘వివాదో’’తిఆది.

౨౭౬౭-౯. ‘‘వివాదో’’తిఆదినా ఉద్దిట్ఠమత్థం నిద్దిసన్తో ఆహ ‘‘ఛట్ఠేనా’’తిఆది. ఏత్థ ఏతేసు చతూసు అధికరణేసు, సమథేసు చ కిం కేన సమ్మతీతి చే? వివాదో వివాదాధికరణం ఛట్ఠేన యేభుయ్యసికాయ, పఠమేన సమథేన సమ్ముఖావినయేన చాతి ద్వీహి సమథేహి సమ్మతి. యస్సా కిరియాయ ధమ్మవాదినో బహుతరా, ఏసా యేభుయ్యసికా. ‘‘సఙ్ఘసమ్ముఖతా, ధమ్మసమ్ముఖతా, వినయసమ్ముఖతా, పుగ్గలసమ్ముఖతా’’తి (చూళవ. ౨౨౯, ౨౩౪, ౨౩౬, ౨౩౭, ౨౪౨) వుత్తానం సఙ్ఘాదీనం చతున్నం సన్నిధానేన వా గణపుగ్గలేహి సమియమానం వివాదాధికరణం సఙ్ఘసమ్ముఖతం వినా ఇతరేహి తీహి వా సమ్మతీతి వుత్తం హోతి.

ఏత్థ చ కారకసఙ్ఘస్స సఙ్ఘసామగ్గివసేన సమ్ముఖీభావో సఙ్ఘసమ్ముఖతా, సమేతబ్బస్స వత్థునో ¶ భూతతా ధమ్మసమ్ముఖతా, యథా తం సమేతబ్బం, తథేవస్స సమనం వినయసమ్ముఖతా, యో చ వివదతి, యేన చ వివదతి, తేసం ఉభిన్నం అత్థపచ్చత్థికానం సమ్ముఖీభావో పుగ్గలసమ్ముఖతా.

‘‘అనువాదో చతూహిపీ’’తి ఉద్దిట్ఠం నిద్దిసన్తో ఆహ ‘‘సమ్ముఖా’’తిఆది. అనుపుబ్బేనాతి అనుపటిపాటియా. సమ్ముఖావినయాదీహి తీహిపీతి సమ్ముఖావినయసతివినయఅమూళ్హవినయేహి తీహిపి. తథేవాతి యథా తీహి, తథా పఞ్చమేన తస్సపాపియసికాసమథేనాపి అనువాదో సమ్మతి, పగేవ చతూహీతి అత్థో.

యో పాపుస్సన్నతాయ పాపియో పుగ్గలో, తస్స కత్తబ్బతో ‘‘తస్సపాపియసికా’’తి కమ్మం వుచ్చతి. ఆయస్మతో దబ్బస్స ¶ మల్లపుత్తస్స వియ సతివేపుల్లప్పత్తస్స ఖీణాసవస్స కతా అమూలికా సీలవిపత్తిచోదనా సమ్ముఖావినయేన, ఞత్తిచతుత్థాయ కమ్మవాచాయ దిన్నేన సతివినయేన చ సమ్మతి. ఉమ్మత్తకస్స భిక్ఖునో కతా ఆపత్తిచోదనా సమ్ముఖావినయేన చ తథేవ దిన్నేన అమూళ్హవినయేన చ సమ్మతి. సఙ్ఘమజ్ఝే ఆపత్తియా చోదియమానస్స అవజానిత్వా పటిజాననాదిం కరోన్తస్స పాపభిక్ఖునో బహులాపత్తిచోదనా సమ్ముఖావినయేన చేవ తథేవ పకతేన తస్సపాపియసికాకమ్మేన చ వూపసమ్మతీతి వుత్తం హోతి.

‘‘ఆపత్తి పన తీహేవా’’తి ఉద్దేసస్స నిద్దేసమాహ ‘‘సమ్ముఖేనా’’తిఆది. సమ్ముఖేన సమ్ముఖావినయేన, పటిఞ్ఞాయ పటిఞ్ఞాతకరణేన, తిణవత్థారకేన వా ఇమేహి తీహి ఏవ సమథేహి సా ఆపత్తి ఆపత్తాధికరణం ఉపసమం యాతీతి యోజనా. ఏత్థ పటిఞ్ఞాతకరణం నామ ఆపత్తిం పటిగ్గణ్హన్తేన ‘‘పస్ససీ’’తి వుత్తే ఆపత్తిం దేసేన్తేన ‘‘ఆమ పస్సామీ’’తి సమ్పటిచ్ఛనం. తిణవత్థారకం పన సయమేవ వక్ఖతి.

తీహేవ సమథేహీతి ఏత్థ గరుకాపత్తి సమ్ముఖావినయేన, పటిఞ్ఞాతకరణేన చాతి ద్వీహి, లహుకాపత్తిం ఆపజ్జిత్వా సఙ్ఘే వా గణే వా పుగ్గలే వా దేసనాయ సమ్ముఖావినయేన చేవ పటిఞ్ఞాతకరణేన చ, కోసమ్బకానం విగ్గహసదిసం మహావిగ్గహం కరోన్తేహి ఆపన్నా అనేకవిధా ఆపత్తియో సచే హోన్తి, తాసు వక్ఖమానసరూపం థుల్లవజ్జాదిం ఠపేత్వా అవసేసా సబ్బా ఆపత్తియో సమ్ముఖావినయేన, తిణవత్థారకేన చ సమ్మన్తీతి అత్థో.

కిచ్చం ¶ కిచ్చాధికరణం ఏకేన సమ్ముఖావినయేనేవ సమ్మతీతి యోజనా.

౨౭౭౦. యేభుయ్యసికకమ్మేతి ¶ ఏత్థ నిమిత్తత్థే భుమ్మం. సలాకం గాహయేతి వినిచ్ఛయకారకే సఙ్ఘే ధమ్మవాదీనం బహుత్తం వా అప్పతరత్తం వా జానితుం వక్ఖమానేన నయేన సలాకం గాహాపేయ్య. బుధోతి ‘‘న ఛన్దాగతిం గచ్ఛతి…పే… గహితాగహితఞ్చ జానాతీ’’తి వుత్తం పఞ్చహి అఙ్గేహి సమన్నాగతం పుగ్గలం దస్సేతి. ‘‘గూళ్హేనా’’తిఆదినా సలాకగ్గాహప్పకారో దస్సితో. కణ్ణజప్పేనాతి ఏత్థ కణ్ణే జప్పో యస్మిం సలాకగ్గాహపయోగేతి విగ్గహో. ఏత్థ గూళ్హసలాకగ్గాహో నామ ధమ్మవాదిసలాకా చ అధమ్మవాదిసలాకా చ విసుం విసుం చీవరకణ్ణే పక్ఖిపిత్వా పుగ్గలానం సన్తికం విసుం విసుం ఉపసఙ్కమిత్వా సలాకా విసుం విసుం దస్సేత్వా ‘‘ఇతో తవ రుచ్చనకం గణ్హాహీ’’తి రహో ఠత్వా గాహాపనం. వివటకం నామ ధమ్మవాదీనం బహుభావం ఞత్వా సబ్బేసు జానన్తేసు పుగ్గలానం సన్తికం గాహాపనం. కణ్ణజప్పనం నామ ఏవమేవ కణ్ణమూలే రహో ఠత్వా గాహాపనం.

౨౭౭౧. అలజ్జుస్సదేతి ఏత్థ ‘‘సఙ్ఘే’’తి సేసో. లజ్జిసు బాలేసూతి ఏత్థాపి ‘‘ఉస్సదేసూ’’తి వత్తబ్బం.

౨౭౭౨. సకేన కమ్మునాయేవాతి అత్తనో యం కిచ్చం, తేనేవాతి.

౨౭౭౩-౫. ‘‘ఆపజ్జతీ’’తిఆది ‘‘అలజ్జీ, లజ్జీ, బాలో’’తి జాననస్స హేతుభూతకమ్మదస్సనం. దుచ్చిన్తితోతి అభిజ్ఝాదితివిధమనోదుచ్చరితవసేన దుట్ఠు చిన్తేన్తో. దుబ్భాసీతి ముసావాదాదిచతుబ్బిధవచీదుచ్చరితవసేన వచీద్వారే పఞ్ఞత్తానం సిక్ఖాపదానం వీతిక్కమవసేన దుట్ఠు భాసనసీలో. దుక్కటకారికోతి పాణాతిపాతాదితివిధకాయదుచ్చరితవసేన కాయద్వారే ¶ పఞ్ఞత్తసిక్ఖాపదానం వీతిక్కమవసేన కుచ్ఛితకమ్మస్స కరణసీలో. ఇతి లక్ఖణేనేవాతి యథావుత్తం అలజ్జీలజ్జీబాలలక్ఖణం నిగమేతి.

౨౭౭౬. ‘‘యేభుయ్యసికా’’తిఆదిగాథాహి నిద్దిట్ఠమేవ అత్థం నిగమేతుమాహ ‘‘తిధా’’తిఆది. తిధాసలాకగాహేనాతి తివిధస్స సలాకగాహస్స అఞ్ఞతరేన. బహుకా ధమ్మవాదినో యది సియున్తి యోజనా. కాతబ్బన్తి ఏత్థ ‘‘వివాదాధికరణవూపసమన’’న్తి సేసో.

౨౭౭౭. యో ¶ పుగ్గలో అలజ్జీ చ హోతి సానువాదో చ కమ్మతో కాయకమ్మతో, వచీకమ్మతో చ అసుచి చ సమ్బుద్ధజిగుచ్ఛనీయోతి అత్థో. సో ఏవంవిధో పాపపుగ్గలో తస్స పాపియసికకమ్మస్స యోగో హోతీతి సమ్బన్ధో. సానువాదోతి ఏత్థ అనువాదో నామ చోదనా, సహ అనువాదేన వత్తతీతి సానువాదో, పాపగరహితపుగ్గలేహి కాతబ్బచోదనాయ అనురూపోతి అత్థో.

౨౭౭౮-౯. భణ్డనేతి కలహస్స పుబ్బభాగే. కలహేతి కాయవచీద్వారప్పవత్తే హత్థపరామసాదికే కలహే చ. వివాదమ్హి అనప్పకేతి బహువిధే వివాదే జాతే. బహుఅస్సామణే చిణ్ణేతి సమణానం అననుచ్ఛవికే నానప్పకారే కాయికవాచసికవీతిక్కమే చ కతే. అనగ్గేతి అనన్తే. భస్సకేతి కుచ్ఛితే అమనాపవచనే చిణ్ణేతి యోజనా, భాసితేతి అత్థో. గవేసన్తన్తి గవేసియమానం, ఆపత్తాధికరణన్తి సేసో. వాళన్తి చణ్డం. కక్ఖళన్తి ఆసజ్జం. కాతబ్బన్తి వూపసమేతబ్బం.

౨౭౮౦-౨. యథా చ వూపసమ్మతి, తథా తిణవత్థారకే సుద్ధో హోతీతి సమ్బన్ధో.

థుల్లవజ్జన్తి ¶ పారాజికఞ్చేవ సఙ్ఘాదిసేసఞ్చ. గిహీహి పటిసంయుతన్తి గిహీనం జాతిఆదీహి పాళియా ఆగతేహి దసహి అక్కోసవత్థూహి, అట్ఠకథాగతేహి చ తదఞ్ఞేహి అక్కోసవత్థూహి ఖుంసనవమ్భనపచ్చయా చ ధమ్మికపటిస్సవస్స అసచ్చాపనపచ్చయా చ ఆపన్నాపత్తిం. ఏసా ఏవ హి ఆపత్తి గిహిపటిసంయుత్తా నామ పరివారే ‘‘అత్థి గిహిపటిసంయుత్తా, అత్థి నగిహిపటిసంయుత్తా’’తి దుకం నిక్ఖిపిత్వా ‘‘గిహిపటిసంయుత్తాతి సుధమ్మత్థేరస్స ఆపత్తి, యా చ ధమ్మికస్స పటిస్సవస్స అసచ్చాపనే ఆపత్తి. అవసేసా నగిహిపటిసంయుత్తా’’తి (పరి. అట్ఠ. ౩౨౧) వచనతో.

సుధమ్మత్థేరస్స ఆపత్తీతి చ తేన చిత్తస్స గహపతినో జాతిం పటిచ్చ ఖుంసనవమ్భనపచ్చయా ఆపన్నా ఓమసవాదసిక్ఖాపదవిభాగగతా దుక్కటాపత్తి గహేతబ్బా. ఇదఞ్చ ఉపలక్ఖణమత్తం, తస్మా ఇతరేహిపి అక్కోసవత్థూహి గిహిం ఖుంసేన్తానం వమ్భేన్తానం ఇతరేసం భిక్ఖూనం సా ఆపత్తి గిహిపటిసంయుత్తావాతి వేదితబ్బం. తథా ఆపన్నం ఆపత్తిం దేసాపేన్తేన దస్సనూపచారం అవిజహాపేత్వా సవనూపచారం జహాపేత్వా ఏకంసే ఉత్తరాసఙ్గం కారాపేత్వా ఉక్కుటికం నిసీదాపేత్వా అఞ్జలిం పగ్గణ్హాపేత్వా సా ఆపత్తి దేసాపేతబ్బా.

దిట్ఠావికమ్మికన్తి ¶ దిట్ఠావికమ్మే నియుత్తో దిట్ఠావికమ్మికో, తం, అట్ఠకథాయం ‘‘యే పన ‘న మేతం ఖమతీ’తి అఞ్ఞమఞ్ఞం దిట్ఠావికమ్మం కరోన్తీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౨౧౪) యే పుగ్గలా దస్సితా, తేసమఞ్ఞతరస్సేవ గహణం.

యోతి భణ్డనకారకేహి భిక్ఖూహి సద్ధిం మహన్తం విగ్గహం కత్వా సమ్బహులా ఆపత్తియో ఆపన్నో యో భిక్ఖు. తత్థాతి తస్మిం తిణవత్థారకసమథకారకే భిక్ఖుసమూహే. న హోతీతి ఛన్దం దత్వా తం భిక్ఖుపరిసం అనాగతత్తా న సంవిజ్జతి. తఞ్చ ఠపేత్వాతి యోజనా.

తిణవత్థారకే ¶ కతే సతి యావ ఉపసమ్పదమాళతో పభుతి ఆపన్నాయ సేసాయ ఆపత్తియా నిరాపత్తి హుత్వా సుద్ధో హోతి సఙ్ఘోతి యోజనా.

సమథక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా.

ఖుద్దకవత్థుక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా

౨౭౮౩. కుట్టేతి ఇట్ఠకాసిలాదారుకుట్టానం అఞ్ఞతరస్మిం. అట్టానేతి ఏత్థ అట్టానం నామ రుక్ఖే ఫలకం వియ తచ్ఛేత్వా అట్ఠపదాకారేన రాజియో ఛిన్దిత్వా నహానతిత్థే నిఖణన్తి, తత్థ చుణ్ణాని ఆకిరిత్వా మనుస్సా కాయం ఘంసన్తి.

౨౭౮౪. గన్ధబ్బహత్థేనాతి నహానతిత్థే ఠపితేన దారుమయహత్థేన. తేన కిర చుణ్ణాని గహేత్వా మనుస్సా సరీరం ఘంసన్తి. కురువిన్దకసుత్తియాతి కురువిన్దకపాసాణచుణ్ణాని లాఖాయ బన్ధిత్వా కతగుళికకలాపకో వుచ్చతి, తం ఉభోసు అన్తేసు గహేత్వా సరీరం ఘంసన్తి. మల్లకేనాతి మకరదన్తకం ఛిన్దిత్వా మల్లకమూలసణ్ఠానేన కతేన మల్లకేన, ఇదం గిలానస్సాపి న వట్టతి. అఞ్ఞమఞ్ఞఞ్చ కాయతోతి అఞ్ఞమఞ్ఞం సరీరేన ఘంసేయ్య.

౨౭౮౫. అకతం మల్లకం నామ మకరదన్తే అచ్ఛిన్దిత్వా కతం, ఇదం అగిలానస్స న వట్టతి.

౨౭౮౬. కపాలిట్ఠకఖణ్డానీతి కపాలఖణ్డఇట్ఠకఖణ్డాని. సబ్బస్సాతి గిలానాగిలానస్స ¶ సరీరే ఘంసిత్వా ఉబ్బట్టేతుం వట్టతి. ‘‘పుథుపాణిక’’న్తి హత్థపరికమ్మం వుచ్చతి, తస్మా సబ్బస్స హత్థేన పిట్ఠిపరికమ్మం కాతుం వట్టతి. ‘‘వత్థవట్టీ’’తి ఇదం పాళియం వుత్తఉక్కాసికస్స ¶ పరియాయం, తస్మా నహాయన్తస్స యస్స కస్సచి నహానసాటకవట్టియాపి ఘంసితుం వట్టతి.

౨౭౮౭. ఫేణకం నామ సముద్దఫేణం. కథలన్తి కపాలఖణ్డం. పాదఘంసనే వుత్తా అనుఞ్ఞాతా. కతకం నామ పదుమకణ్ణికాకారం పాదఘంసనత్థం కణ్టకే ఉట్ఠాపేత్వా కతం, ఏతం నేవ పటిగ్గహేతుం, న పరిభుఞ్జితుం వట్టతి.

౨౭౮౮. యం కిఞ్చిపి అలఙ్కారన్తి హత్థూపగాదిఅలఙ్కారేసు యం కిఞ్చి అలఙ్కారం.

౨౭౮౯. ఓసణ్ఠేయ్యాతి అలఙ్కారత్థం సఙ్ఖరోన్తో నమేయ్య. హత్థఫణకేనాతి హత్థేనేవ ఫణకిచ్చం కరోన్తా అఙ్గులీహి ఓసణ్ఠేన్తి. ఫణకేనాతి దన్తమయాదీసు యేన కేనచి. కోచ్ఛేనాతి ఉసిరమయేన వా ముఞ్జపబ్బజమయేన వా కోచ్ఛేన.

౨౭౯౦. సిత్థతేలోదతేలేహీతి సిత్థతేలఞ్చ ఉదకతేలఞ్చాతి విగ్గహో, తేహి. తత్థ సిత్థతేలం నామ మధుసిత్థకనియ్యాసాది యం కిఞ్చి చిక్కణం. చిక్కణం నామ నియ్యాసం. ఉదకతేలం నామ ఉదకమిస్సకం తేలం. కత్థచి పోత్థకేసు ‘‘సిట్ఠా’’తి పాఠో, సోయేవత్థో. అనులోమనిపాతత్థన్తి నలాటాభిముఖం అనులోమేన పాతనత్థం. ఉద్ధలోమేనాతి ఉద్ధగ్గం హుత్వా ఠితలోమేన.

౨౭౯౧. హత్థం తేలేన తేమేత్వాతి కరతలం తేలేన మక్ఖేత్వా. సిరోరుహా కేసా. ఉణ్హాభితత్తస్సాతి ఉణ్హాభితత్తరజసిరస్స. అల్లహత్థేన సిరోరుహే పుఞ్ఛితుం వట్టతీతి యోజనా.

౨౭౯౨. ఆదాసే ¶ ఉదపత్తే వాతి ఏత్థ కంసపత్తాదీనిపి, యేసు ముఖనిమిత్తం పఞ్ఞాయతి, సబ్బాని ఆదాససఙ్ఖమేవ గచ్ఛన్తి, కఞ్జియాదీనిపి చ ఉదపత్తసఙ్ఖమేవ, తస్మా యత్థ కత్థచి ఓలోకేన్తస్స దుక్కటం.

౨౭౯౩. యేన ¶ హేతునా ముఖం ఓలోకేన్తస్స అనాపత్తి, తం దస్సేతుమాహ ‘‘సఞ్ఛవి’’న్తిఆది. ఆబాధపచ్చయా ‘‘మే ముఖే వణో సఞ్ఛవి ను ఖో, ఉదాహు న సఞ్ఛవీ’’తి ముఖం దట్ఠుఞ్చ ‘‘అహం జిణ్ణో ను ఖో, ఉదాహు నో’’తి అత్తనో ఆయుసఙ్ఖారజాననత్థఞ్చ ముఖం దట్ఠుం వట్టతీతి యోజనా.

౨౭౯౪. నచ్చం వాతి యం కిఞ్చి నచ్చం అన్తమసో మోరనచ్చమ్పి. గీతన్తి యం కిఞ్చి నటగీతం వా సాధుగీతం వా అన్తమసో దన్తగీతమ్పి, యం ‘‘గాయిస్సామా’’తి పుబ్బభాగే ఓకూజన్తా కరోన్తి, ఏతమ్పి న వట్టతి. వాదితన్తి యం కిఞ్చి వాదితం. దట్ఠుం వా పన సోతుం వాతి నచ్చం దట్ఠుం వా గీతం వాదితం సోతుం వా.

౨౭౯౫. సయం నచ్చన్తస్స వా నచ్చాపేన్తస్స వా గాయన్తస్స వా గాయాపేన్తస్స వా వాదేన్తస్స వా వాదాపేన్తస్స వా దుక్కటమేవ అట్ఠకథాయ (చూళవ. అట్ఠ. ౨౪౮) వుత్తన్తి తదేకదేసం దస్సేతుమాహ ‘‘దట్ఠుమన్తమసో’’తిఆది.

౨౭౯౬. సుణాతీతి గీతం వా వాదితం వా. పస్సతీతి నచ్చం పస్సతి.

౨౭౯౭. పస్సిస్సామీతి ఏత్థ ‘‘సుణిస్సామీ’’తి సేసో. ‘‘నచ్చం పస్సిస్సామి, గీతం, వాదితం వా సుణిస్సామీ’’తి విహారతో విహారం గచ్ఛతో వాపి దుక్కటం హోతీతి యోజనా.

౨౭౯౮. ఉట్ఠహిత్వాన గచ్ఛతోతి ‘‘నచ్చం పస్సిస్సామీ’’తి, ‘‘గీతం, వాదితం వా సుణిస్సామీ’’తి నిసిన్నట్ఠానతో ఉట్ఠహిత్వా అన్తోవిహారేపి ¶ తం తం దిసం గచ్ఛతో ఆపత్తి హోతీతి యోజనా. వీథియం ఠత్వా గీవం పసారేత్వా పస్సతోపి చ ఆపత్తీతి యోజనా.

౨౭౯౯. దీఘాతి ద్వఙ్గులతో దీఘా. న ధారేయ్యాతి న ధారేతబ్బా. ద్వఙ్గులం వా దుమాసం వాతి ఏత్థ ద్వే అఙ్గులాని పరిమాణం ఏతస్సాతి ద్వఙ్గులో, కేసో. ద్వే మాసా ఉక్కట్ఠపరిచ్ఛేదో అస్సాతి దుమాసో. కేసం ధారేన్తో ద్వఙ్గులం వా ధారేయ్య దుమాసం వా. తతో ఉద్ధం న వట్టతీతి తతో ద్వఙ్గులతో వా దుమాసతో వా కేసతో ఉద్ధం కేసం ధారేతుం న వట్టతి.

అథ ¶ వా ద్వే అఙ్గులాని సమాహటాని ద్వఙ్గులం, ద్వే మాసా సమాహటా దుమాసం, ఉభయత్థ అచ్చన్తసంయోగే ఉపయోగవచనం. కేసే ధారేన్తో ద్వఙ్గులమత్తం వా ధారేయ్య దుమాసమత్తం వా, తతో కాలపరిమాణతో ఉద్ధం కేసే ధారేతుం న వట్టతీతి అత్థో. సచే కేసే అన్తోద్వేమాసే ద్వఙ్గులే పాపుణన్తి, అన్తోద్వేమాసేయేవ ఛిన్దితబ్బా. ద్వఙ్గులే హి అతిక్కమేతుం న వట్టతి. సచేపి న దీఘా, ద్వేమాసతో ఏకదివసమ్పి అతిక్కమేతుం న లభతియేవ. ఏవమయం ఉభయేనపి ఉక్కట్ఠపరిచ్ఛేదేనేవ వుత్తో, తతో ఓరం పన నవట్టనభావో నామ నత్థి.

౨౮౦౦. దీఘే నఖే, దీఘాని నాసికలోమాని చ న ధారయేతి యోజనా, న ధారేయ్య, ఛిన్దేయ్యాతి అత్థో. వీసతిమట్ఠన్తి వీసతియా నఖానం మట్ఠం లిఖితమట్ఠభావం కాతుం భిక్ఖునో న వట్టతీతి యోజనా. సత్థకేన తచ్ఛేత్వా చుణ్ణకేన పమజ్జిత్వా ఫలికమణీనం వియ ఉజ్జలకరణం లిఖితమట్ఠం నామ. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, మలమత్తం అపకడ్ఢితు’’న్తి (చూళవ. ౨౭౪) అనుఞ్ఞాతత్తా ముగ్గఫలతచాదీహి నఖమలం అపనేతుం వట్టతి.

౨౮౦౧. కప్పాపేయ్య ¶ విసుం మస్సున్తి యో కేసచ్ఛిన్నో విసుం మస్సుం కప్పాపేయ్య. దాఠికం ఠపేయ్యాతి కేసే ఛిన్దాపేత్వా మస్సుం అకప్పాపేత్వా విసుం ఠపేయ్య. సమ్బాధేతి ఉపకచ్ఛకముత్తకరణసఙ్ఖాతే సమ్బాధట్ఠానే. లోమం సంహరాపేయ్యవాతి సత్థేన వా సణ్డాసేన వా అఞ్ఞేన యేన కేనచి పరేన ఛిన్దాపేయ్య, సయం వా ఛిన్దేయ్య. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఆబాధపచ్చయా సమ్బాధే లోమం సంహరాపేతు’’న్తి (చూళవ. ౨౭౫) అనుఞ్ఞాతత్తా యథావుత్తసమ్బాధే గణ్డపిళకవణాదికే ఆబాధే సతి లోమం సంహరాపేతుం వట్టతి.

౨౮౦౨. అగిలానస్స ఛిన్దతో దుక్కటం వుత్తం. అఞ్ఞేన వా పుగ్గలేన తథా కత్తరియా ఛిన్దాపేన్తస్స దుక్కటం వుత్తన్తి సమ్బన్ధో.

౨౮౦౩. సేసఙ్గఛేదనేతి అఙ్గులియాదిఅవసేససరీరావయవానం ఛేదనే. అత్తవధేతి అత్తుపక్కమేన వా ఆణత్తియా ఉపక్కమేన వా అత్తనో జీవితనాసే.

౨౮౦౪. అఙ్గన్తి అఙ్గజాతతో అవసేసం సరీరావయవం. అహికీటాదిదట్ఠస్స తప్పటికారవసేన ¶ అఙ్గం ఛిన్దతో న దోసో. తాదిసాబాధపచ్చయా తప్పటికారవసేన అఙ్గం ఛిన్దతో న దోసో. లోహితం మోచేన్తస్సాపి న దోసోతి యోజనా.

౨౮౦౫. అపరిస్సావనో భిక్ఖు సచే మగ్గం గచ్ఛతి, దుక్కటం. మగ్గే అద్ధానే తం పరిస్సావనం యాచమానస్స యో న దదాతి, తస్స అదదతో అదేన్తస్సాపి తథేవ దుక్కటమేవాతి యోజనా. యో పన అత్తనో హత్థే పరిస్సావనే విజ్జమానేపి యాచతి, తస్స న అకామా దాతబ్బం.

౨౮౦౬. ‘‘నగ్గో’’తి ¶ పదం ‘‘న భుఞ్జే’’తిఆది కిరియాపదేహి పచ్చేకం యోజేతబ్బం. న భుఞ్జేతి భత్తాదిం భుఞ్జితబ్బం న భుఞ్జేయ్య. న పివేతి యాగుఆదిం పాతబ్బం న పివేయ్య. న చ ఖాదేతి మూలఖాదనీయాదికం ఖాదనీయం న ఖాదేయ్య. న సాయయేతి ఫాణితాదికం సాయితబ్బఞ్చ న సాయేయ్య న లిహేయ్య. న దదేతి అఞ్ఞస్స భత్తాదిం కిఞ్చి న దదేయ్య. న గణ్హేయ్యాతి తథా సయం నగ్గో హుత్వా న పటిగ్గణ్హేయ్య. అఞ్జసం మగ్గం.

౨౮౦౭. పరికమ్మం న కాతబ్బన్తి పిట్ఠిపరికమ్మాదిపరికమ్మం న కాతబ్బం. కారయేతి సయం నగ్గో హుత్వా అఞ్ఞేన పిట్ఠిపరికమ్మాదిపరికమ్మం న కారాపేయ్యాతి అత్థో.

౨౮౦౮. పిట్ఠికమ్మాదికే పరికమ్మే జన్తాఘరాదికా తిస్సో పటిచ్ఛాదీ వుత్తా ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తిస్సో పటిచ్ఛాదియో జన్తాఘరపటిచ్ఛాదిం ఉదకపటిచ్ఛాదిం వత్థపటిచ్ఛాది’’న్తి (చూళవ. ౨౬౧) అనుఞ్ఞాతాతి యోజనా. పటిచ్ఛాదేతి హిరికోపినన్తి పటిచ్ఛాది, జన్తాఘరమేవ పటిచ్ఛాది జన్తాఘరపటిచ్ఛాది. ఉదకమేవ పటిచ్ఛాది ఉదకపటిచ్ఛాది. వత్థమేవ పటిచ్ఛాది వత్థపటిచ్ఛాది. ‘‘సబ్బత్థ పన వట్టతీ’’తి ఇమినా ఇతరపటిచ్ఛాదిద్వయం పరికమ్మేయేవ వట్టతీతి దీపేతి. సబ్బత్థాతి భోజనాదిసబ్బకిచ్చేసు.

౨౮౦౯. యత్థ కత్థచి పేళాయన్తి తమ్బలోహవట్టలోహకంసలోహకాళలోహసువణ్ణరజతాదీహి కతాయ వా దారుమయాయ వా యాయ కాయచి పేళాయ ఆసిత్తకూపధానే. భుఞ్జితుం న చ వట్టతీతి భాజనం ఠపేత్వా భుఞ్జితుం న వట్టతి. యథాహ – ‘‘ఆసిత్తకూపధానం నామ తమ్బలోహేన వా రజతేన వా కతాయ పేళాయ ఏతం అధివచనం, ‘న భిక్ఖవే ఆసిత్తకూపధానే భుఞ్జితబ్బ’న్తి సామఞ్ఞేన పటిక్ఖిత్తత్తా ¶ పన ¶ దారుమయాపి న వట్టతీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౨౬౪). ‘‘అనుజానామి భిక్ఖవే మళోరిక’’న్తి (చూళవ. ౨౬౪) అనుఞ్ఞాతత్తా మళోరికాయ ఠపేత్వా భుఞ్జితుం వట్టతి. ‘‘మళోరికా’’తి చ దణ్డాధారకో వుచ్చతి, యం తయో, చత్తారో, బహూ వా దణ్డకే ఉపరి చ హేట్ఠా చ విత్థతం మజ్ఝే సఙ్కుచితం కత్వా బన్ధిత్వా ఆధారకం కరోన్తి. యట్ఠిఆధారకపణ్ణాధారకపచ్ఛికపిట్ఠఘటకకవాటకాదిభాజనముఖఉదుక్ఖలాదీనిపి ఏత్థేవ సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. యట్ఠిఆధారకోతి యట్ఠింయేవ ఉజుకం ఠపేత్వా బన్ధీకతఆధారకో.

ఏకభాజనే విసుం విసుం భోజనస్సాపి సమ్భవతో ‘‘భుఞ్జతో ఏకభాజనే’’తి ఏత్తకేయేవ వుత్తే తస్సాపి పసఙ్గో సియాతి తన్నివత్తనత్థమాహ ‘‘ఏకతో’’తి. ‘‘భుఞ్జతో’’తి ఇదం ఉపలక్ఖణం. ఏకతో ఏకభాజనే యాగుఆదిపానమ్పి న వట్టతి. యథాహ – ‘‘న, భిక్ఖవే, ఏకథాలకే పాతబ్బ’’న్తి (చూళవ. ౨౬౪). అథ వా భుఞ్జతోతి అజ్ఝోహారసామఞ్ఞేన పానమ్పి సఙ్గహితన్తి వేదితబ్బం. అయమేత్థ వినిచ్ఛయో – సచే ఏకో భిక్ఖు భాజనతో ఫలం వా పూవం వా గహేత్వా గచ్ఛతి, తస్మిం అపగతే ఇతరస్స సేసకం భుఞ్జితుం వట్టతి. ఇతరస్సాపి తస్మిం ఖణే పున గహేతుం వట్టతీతి.

౨౮౧౦. యే ద్వే వా తయో వా భిక్ఖూ ఏకపావురణా వా ఏకత్థరణా వా ఏకత్థరణపావురణా వా నిపజ్జన్తి, తేసఞ్చ, యే ఏకమఞ్చేపి ఏకతో నిపజ్జన్తి, తేసఞ్చ ఆపత్తి దుక్కటం హోతీతి యోజనా.

౨౮౧౧. సఙ్ఘాటిపల్లత్థికముపాగతోతి ఏత్థ సఙ్ఘాటీతి సఙ్ఘాటినామేన అధిట్ఠితచీవరమాహ. సఙ్ఘాటిపల్లత్థికం ఉపగతేన యుత్తో హుత్వాతి అత్థో. న నిసీదేయ్యాతి విహారే ¶ వా అన్తరఘరే వా యత్థ కత్థచి న నిసీదేయ్య. ‘‘సఙ్ఘాటీతి నామేన అధిట్ఠితచీవరవోహారప్పత్తమధిట్ఠితచీవరం ‘సఙ్ఘాటీ’తి వుత్త’’న్తి నిస్సన్దేహే, ఖుద్దసిక్ఖావణ్ణనాయమ్పి ‘‘సఙ్ఘాటియా న పల్లత్థేతి అధిట్ఠితచీవరేన విహారే వా అన్తరఘరే వా పల్లత్థికో న కాతబ్బో’’తి వుత్తం. అట్ఠకథాయం పన ‘‘అన్తోగామే వాసత్థాయ ఉపగతేన అధిట్ఠితం సఙ్ఘాటిం వినా సేసచీవరేహి పల్లత్థికాయ నిసీదితుం వట్టతీ’’తి వుత్తం.

కిఞ్చి ¶ కీళం న కీళేయ్యాతి జుతకీళాదికం యం కిఞ్చి కాయికవాచసికకీళికం న కీళేయ్య. న చ గాహయేతి న చ గాహాపేయ్య, న హరాపేయ్యాతి అత్థో.

౨౮౧౨. దాఠికాయపీతి మస్సుమ్హి. ఉగ్గతన్తి ఏత్థ ‘‘బీభచ్ఛ’’న్తి సేసో. అఞ్ఞన్తి అపలితం. తాదిసన్తి బీభచ్ఛం.

౨౮౧౩. ‘‘అగిలానో’’తి ఇమినా గిలానస్స అనాపత్తిభావం దీపేతి. ‘‘ధారేయ్యా’’తి ఇమినా సుద్ధకత్తునిద్దేసేన అగిలానస్సపి పరం ధారాపనే, పరస్స ధారణసాదియనే చ అనాపత్తీతి విఞ్ఞాయతీతి. అత్తనో గుత్తత్థం, చీవరాదీనం గుత్తత్థఞ్చ వట్టతీతి యోజనా. తత్రాయం వినిచ్ఛయో (చూళవ. అట్ఠ. ౨౭౦) – యస్స కాయదాహో వా పిత్తకోపో వా హోతి, చక్ఖు వా దుబ్బలం, అఞ్ఞో వా కోచి ఆబాధో వినా ఛత్తేన ఉప్పజ్జతి, తస్స గామే వా అరఞ్ఞే వా ఛత్తం వట్టతి. వాళమిగచోరభయేసు అత్తగుత్తత్థం, వస్సే పన చీవరగుత్తత్థమ్పి వట్టతి. ఏకపణ్ణచ్ఛత్తం పన సబ్బత్థేవ వట్టతి. ‘‘ఏకపణ్ణచ్ఛత్తం నామ తాలపత్త’’న్తి గణ్ఠిపదేసు వుత్తన్తి.

౨౮౧౪. హత్థిసోణ్డాకారో అభేదోపచారేన ‘‘హత్థిసోణ్డ’’న్తి వుత్తో. ఏవముపరిపి. చీవరస్స నామధేయ్యం ‘‘వసన’’న్తి ¶ ఇదం. ‘‘నివాసేన్తస్స దుక్కట’’న్తి పదద్వయఞ్చ ‘‘హత్థిసోణ్డ’’న్తిఆదీహి సబ్బపదేహి పచ్చేకం యోజేతబ్బం. వేల్లియన్తి ఏత్థ గాథాబన్ధవసేన సం-సద్దలోపో, సంవేల్లియన్తి అత్థో.

ఏత్థ హత్థిసోణ్డం (చూళవ. అట్ఠ. ౨౮౦) నామ నాభిమూలతో హత్థిసోణ్డసణ్ఠానం ఓలమ్బకం కత్వా నివత్థం చోళికిత్థీనం నివాసనం వియ. చతుక్కణ్ణం నామ ఉపరితో ద్వే, హేట్ఠతో ద్వేతి ఏవం చత్తారో కణ్ణే దస్సేత్వా నివత్థం. మచ్ఛవాళకం నామ ఏకతో దసన్తం ఏకతో పాసన్తం ఓలమ్బేత్వా నివత్థం. సంవేల్లియన్తి మల్లకమ్మకారాదయో వియ కచ్ఛం బన్ధిత్వా నివాసనం. తాలవణ్టకం నామ తాలవణ్టాకారేన సాటకం ఓలమ్బేత్వా నివాసనం. చ-సద్దేన సతవలికం సఙ్గణ్హాతి. సతవలికం నామ దీఘసాటకం అనేకక్ఖత్తుం ఓభఞ్జిత్వా ఓవట్టికం కరోన్తేన నివత్థం, వామదక్ఖిణపస్సేసు వా నిరన్తరం వలియో దస్సేత్వా నివత్థం. సచే పన జాణుతో పట్ఠాయ ఏకా వా ద్వే వా వలియో పఞ్ఞాయన్తి, వట్టతి. ఏవం నివాసేతుం గిలానస్సపి మగ్గపటిపన్నస్సపి న వట్టతి.

యమ్పి ¶ మగ్గం గచ్ఛన్తా ఏకం వా ద్వే వా కోణే ఉక్ఖిపిత్వా అన్తరవాసకస్స ఉపరి లగ్గేన్తి, అన్తో వా ఏకం కాసావం తథా నివాసేత్వా బహి అపరం నివాసేన్తి, సబ్బం న వట్టతి. గిలానో పన అన్తోకాసావస్స ఓవట్టికం దస్సేత్వా అపరం ఉపరి నివాసేతుం లభతి. అగిలానేన ద్వే నివాసేన్తేన సగుణం కత్వా నివాసేతబ్బాని. ఇతి యఞ్చ ఇధ పటిక్ఖిత్తం, యఞ్చ సేఖియవణ్ణనాయం, తం సబ్బం వజ్జేత్వా నిబ్బికారం తిమణ్డలం పటిచ్ఛాదేన్తేన పరిమణ్డలం నివాసేతబ్బం. యం కిఞ్చి వికారం కరోన్తో దుక్కటా న ముచ్చతి.

౨౮౧౫. గిహిపారుపనన్తి ¶ ‘‘సేతపటపారుతం (చూళవ. అట్ఠ. ౨౮౦) పరిబ్బాజకపారుతం ఏకసాటకపారుతం సోణ్డపారుతం అన్తేపురికపారుతం మహాజేట్ఠకపారుతం కుటిపవేసకపారుతం బ్రాహ్మణపారుతం పాళికారకపారుత’’న్తి ఏవమాదిపరిమణ్డలలక్ఖణతో అఞ్ఞథా పారుతం, సబ్బమేతం గిహిపారుతం నామ. తస్మా యథా సేతపటా అడ్ఢపాలకనిగణ్ఠా పారుపన్తి, యథా చ ఏకచ్చే పరిబ్బాజకా ఉరం వివరిత్వా ద్వీసు అంసకూటేసు పావురణం ఠపేన్తి, యథా చ ఏకసాటకా మనుస్సా నివత్థసాటకస్స ఏకేనన్తేన పిట్ఠిం పారుపిత్వా ఉభో కణ్ణే ఉభోసు అంసకూటేసు ఠపేన్తి, యథా చ సురాసోణ్డాదయో సాటకేన గీవం పరిక్ఖిపన్తా ఉభో అన్తే ఉదరే వా ఓలమ్బేన్తి, పిట్ఠియం వా ఖిపన్తి, యథా చ అన్తేపురికాయో అక్ఖితారకమత్తం దస్సేత్వా ఓగుణ్ఠికం పారుపన్తి, యథా చ మహాజేట్ఠా దీఘసాటకం నివాసేత్వా తస్సేవ ఏకేనన్తేన సకలసరీరం పారుపన్తి, యథా చ కస్సకా ఖేత్తకుటిం పవిసన్తా సాటకం పలివేఠేత్వా ఉపకచ్ఛకే పక్ఖిపిత్వా తస్సేవ ఏకేనన్తేన సరీరం పారుపన్తి, యథా చ బ్రాహ్మణా ఉభిన్నం ఉపకచ్ఛకానం అన్తరేన సాటకం పవేసేత్వా అంసకూటేసు పక్ఖిపన్తి, యథా చ పాళికారకో భిక్ఖు ఏకంసపారుపనేన పారుతం వామబాహం వివరిత్వా చీవరం అంసకూటం ఆరోపేతి, ఏవం అపారుపిత్వా సబ్బేపి ఏతే, అఞ్ఞే చ ఏవరూపే పారుపనదోసే వజ్జేత్వా నిబ్బికారం పరిమణ్డలం పారుపితబ్బం. తథా అపారుపిత్వా ఆరామే వా అన్తరఘరే వా అనాదరేన యం కిఞ్చి వికారం కరోన్తస్స దుక్కటం. పరిమణ్డలతో విముత్తలక్ఖణనివాసనపారుపనదోసే వజ్జేత్వా పరిమణ్డలభావోయేవ వుత్తలక్ఖణో అధిప్పేతోతి అత్థో.

౨౮౧౬. లోకాయతం న వాచేయ్యాతి ‘‘సబ్బం ఉచ్ఛిట్ఠం, సబ్బం అనుచ్ఛిట్ఠం, సేతో కాకో, కాళో బకో ఇమినా చ ఇమినా చ కారణేనా’’తి ఏవమాదినిరత్థకకారణపటిసంయుత్తం తిత్థియసత్థం ¶ అఞ్ఞేసం న వాచేయ్య. న చ తం పరియాపుణేతి తం లోకాయతం న చ పరియాపుణేయ్య న ¶ ఉగ్గణ్హేయ్య. తిరచ్ఛానవిజ్జాతి హత్థిసిప్పఅస్ససిప్పధనుసిప్పాదికా పరోపఘాతకరా విజ్జా చ. భిక్ఖునా న పరియాపుణితబ్బా, న వాచేతబ్బాతి యోజనా.

౨౮౧౭. సబ్బాచామరిబీజనీతి సేతాదివణ్ణేహి సబ్బేహి చమరవాలేహి కతా బీజనీ. న చాలిమ్పేయ్య దాయం వాతి దవడాహాదిఉపద్దవనివారణాయ అనుఞ్ఞాతం పటగ్గిదానకారణం వినా అరఞ్ఞం అగ్గినా న ఆలిమ్పేయ్య. దవడాహే పన ఆగచ్ఛన్తే అనుపసమ్పన్నే అసతి పటగ్గిం దాతుం, అప్పహరితకరణేన వా పరిఖాఖణనేన వా పరిత్తాణం కాతుం, సేనాసనం పత్తం వా అప్పత్తం వా అగ్గిం అల్లసాఖం భఞ్జిత్వా నిబ్బాపేతుఞ్చ లభతి. ఉదకేన పన కప్పియేనేవ లభతి, నేతరేన. అనుపసమ్పన్నే పన సతి తేనేవ కప్పియవోహారేన కారాపేతబ్బం. ముఖం న చ లఞ్జేతి మనోసిలాదినా ముఖం న లిమ్పేయ్య, తిలకేన అఙ్గం న కరేయ్యాతి అత్థో.

౨౮౧౮. ఉభతోకాజన్తి ఉభతోకోటియా భారవహనకోటికాజం. అన్తరకాజకన్తి ఉభయకోటియా ఠితవాహకేహి వహితబ్బం మజ్ఝేభారయుత్తకాజం. సీసక్ఖన్ధకటిభారాదయో హేట్ఠా వుత్తలక్ఖణావ.

౨౮౧౯. యో భిక్ఖు వడ్ఢకిఅఙ్గులేన అట్ఠఙ్గులాధికం వా తేనేవ అఙ్గులేన చతురఙ్గులపచ్ఛిమం వా దన్తకట్ఠం ఖాదతి, ఏవం ఖాదతో తస్స ఆపత్తి దుక్కటం హోతీతి యోజనా.

౨౮౨౦. కిచ్చే సతిపీతి సుక్ఖకట్ఠాదిగ్గహణకిచ్చే పన సతి. పోరిసన్తి పురిసప్పమాణం, బ్యామమత్తన్తి వుత్తం హోతి. ఆపదాసూతి వాళమిగాదయో వా దిస్వా మగ్గమూళ్హో వా దిసా ఓలోకేతుకామో హుత్వా దవడాహం వా ఉదకోఘం వా ఆగచ్ఛన్తం ¶ దిస్వా వా ఏవరూపాసు ఆపదాసు. వట్టతేవాభిరూహితున్తి అతిఉచ్చమ్పి రుక్ఖం ఆరోహితుం వట్టతి ఏవ.

౨౮౨౧. సచే అకల్లకో గిలానో న సియా, లసుణం మాగధం ఆమకం భణ్డికలసుణం న చ ఖాదేయ్య నేవ పరిభుఞ్జేయ్యాతి యోజనా. భణ్డికలసుణం నామ చతుమిఞ్జతో పట్ఠాయ బహుమిఞ్జం. పలణ్డుకభఞ్జనకాదిలసుణే మగధేసు జాతత్తేపి న దోసో. లసుణవిభాగో హేట్ఠా దస్సితోయేవ. గిలానస్స పన లసుణం ఖాదితుం వట్టతి. యథాహ – ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఆబాధపచ్చయా లసుణం ఖాదితు’’న్తి (చూళవ. ౨౮౯). ఆబాధపచ్చయాతి యస్స ఆబాధస్స లసుణం ¶ భేసజ్జం హోతి, తప్పచ్చయాతి అత్థో. బుద్ధవచనన్తి సఙ్గీతిత్తయారుళ్హా పిటకత్తయపాళి. అఞ్ఞథాతి సక్కటాదిఖలితవచనమయం వాచనామగ్గం న రోపేతబ్బం, తథా న ఠపేతబ్బన్తి వుత్తం హోతి.

౨౮౨౨. ఖిపితేతి యేన కేనచి ఖిపితే. ‘‘జీవా’’తి న వత్తబ్బన్తి యోజనా. భిక్ఖునా ఖిపితే గిహినా ‘‘జీవథా’’తి వుత్తేన పున ‘‘చిరం జీవా’’తి వత్తుం వట్టతీతి యోజనా. ‘‘చిర’’న్తి పదే సతిపి వట్టతి.

౨౮౨౩. ఆకోటేన్తస్సాతి కాయేన వా కాయపటిబద్ధాదీహి వా పహరన్తస్స. పుప్ఫసంకిణ్ణేతి పుప్ఫసన్థతే.

౨౮౨౪. న్హాపితా పుబ్బకా ఏతస్సాతి న్హాపితపుబ్బకో, న్హాపితజాతికోతి అత్థో. ఖురభణ్డన్తి న్హాపితపరిక్ఖారం. న గణ్హేయ్యాతి న పరిహరేయ్య. సచే యో న్హాపితజాతికో హోతి, సో ఖురభణ్డం గహేత్వా న హరేయ్యాతి అత్థో. అఞ్ఞస్స హత్థతో గహేత్వా కేసచ్ఛేదాది కాతుం వట్టతి. ఉణ్ణీతి కేసకమ్బలం వినా ఉణ్ణమయా పావురణజాతి. ‘‘గోనకం ¶ కుత్తకం చిత్తక’’మిచ్చాదినా వుత్తభేదవన్తతాయ ఆహ ‘‘సబ్బా’’తి. ఉణ్ణమయం అన్తోకరిత్వా పారుపితుం వట్టతీతి ఆహ ‘‘బాహిరలోమికా’’తి. యథాహ – ‘‘న, భిక్ఖవే, బాహిరలోమీ ఉణ్ణీధారేతబ్బా’’తి (చూళవ. ౨౪౯). సిక్ఖాపదట్ఠకథాయం ‘‘ఉణ్ణలోమాని బహి కత్వా ఉణ్ణపావారం పారుపన్తి, తథా ధారేన్తస్స దుక్కటం. లోమాని అన్తో కత్వా పారుపితుం వట్టతీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౨౪౯).

౨౮౨౫. అఙ్గరాగం నామ కుఙ్కుమాది. కరోన్తస్సాతి అబ్భఞ్జన్తస్స. అకాయబన్ధనస్స గామం పవిసతోపి దుక్కటం సముదీరితన్తి యోజనా. ఏత్థ చ అసతియా అబన్ధిత్వా నిక్ఖన్తేన యత్థ సరతి, తత్థ బన్ధితబ్బం. ‘‘ఆసనసాలాయ బన్ధిస్సామీ’’తి గన్తుం వట్టతి. సరిత్వా యావ న బన్ధతి, న తావ పిణ్డాయ చరితబ్బం.

౨౮౨౬. సబ్బం ఆయుధం వినా సబ్బం లోహజం లోహమయభణ్డఞ్చ పత్తం, సఙ్కమనీయపాదుకం, యథావుత్తలక్ఖణం పల్లఙ్కం, ఆసన్దిఞ్చ వినా సబ్బం దారుజం దారుమయభణ్డఞ్చ వుత్తలక్ఖణమేవ కతకం ¶ , కుమ్భకారికం ధనియస్సేవ సబ్బమత్తికామయం కుటిఞ్చ వినా సబ్బం మత్తికామయం భణ్డఞ్చ కప్పియన్తి యోజనా.

ఖుద్దకవత్థుక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా.

సేనాసనక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా

౨౮౨౭. ఆసన్దికోతి చతురస్సపీఠం. అతిక్కన్తపమాణోతి హేట్ఠా అటనియా వడ్ఢకిహత్థతో ఉచ్చతరప్పమాణపాదకో. ఏకపస్సతో దీఘో పన ఉచ్చపాదకో న వట్టతి. యథాహ ¶ – ‘‘ఉచ్చకమ్పి ఆసన్దికన్తి వచనతో ఏకతోభాగేన దీఘపీఠమేవ హి అట్ఠఙ్గులాధికపాదకం న వట్టతి, చతురస్సఆసన్దికో పన పమాణాతిక్కన్తోపి వట్టతీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౨౯౭).

తథాతి ఇమినా ‘‘అతిక్కన్తపమాణో’’తి ఇదం పచ్చామసతి. పఞ్చఙ్గపీఠన్తి చత్తారో పాదా, అపస్సేనన్తి ఇమేహి పఞ్చఙ్గేహి యుత్తపీఠం. సత్తఙ్గన్తి తీసు దిసాసు అపస్సయే యోజేత్వా కతం. తఞ్హి చతూహి పాదేహి, తీహి అపస్సేహి చ యుత్తత్తా ‘‘సత్తఙ్గపీఠ’’న్తి వుత్తం. ఏస నయో మఞ్చేపి. యథాహ – ‘‘సత్తఙ్గో నామ తీసు దిసాసు అపస్సయం కత్వా కతమఞ్చో, అయమ్పి పమాణాతిక్కన్తో వట్టతీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౨౯౭).

౨౮౨౮. తూలోనద్ధాతి ఉపరి తూలం పక్ఖిపిత్వా బద్ధా. ఘరేయేవాతి గిహీనం గేహేయేవ నిసీదితుం వట్టతీతి సమ్బన్ధో. ‘‘నిసీదితు’’న్తి ఇమినావ సయనం పటిక్ఖిత్తం. సీసపాదూపధానన్తి సీసూపధానఞ్చేవ పాదూపధానఞ్చ. చ-సద్దో పి-సద్దత్థే సో ‘‘అగిలానస్సా’’తి ఏత్థ ఆనేత్వా సమ్బన్ధితబ్బో, తేన అగిలానస్సాపి తావ వట్టతి, పగేవ గిలానస్సాతి దీపేతి.

౨౮౨౯. న కేవలం గిలానస్స సీసపాదూపధానమేవ వట్టతి, అథ ఖో ఇదమ్పీతి దస్సేతుమాహ ‘‘సన్థరిత్వా’’తిఆది. ఉపధానాని సన్థరిత్వాతి బహూ ఉపధానాని అత్థరిత్వా. తత్థ చాతి తస్మిం ఉపధానసన్థరే. పచ్చత్థరణకం దత్వాతి ఉపరి పచ్చత్థరణకం అత్థరిత్వా.

౨౮౩౦. తిరియన్తి ¶ విత్థారతో. ముట్ఠిరతనన్తి పాకతికముట్ఠికరతనం. తం పన వడ్ఢకీనం విదత్థిమత్తం. మితన్తి పాకటితం పమాణయుత్తం హోతీతి యోజనా. కత్థచి పోత్థకేసు ‘‘మత’’న్తి ¶ పాఠో దిస్సతి, సో న గహేతబ్బో. దీఘతోతి బిమ్బోహనస్స దీఘతో. దియడ్ఢన్తి దియడ్ఢహత్థం వా ద్విహత్థం వా హోతీతి కురున్దియం వుత్తన్తి సమ్బన్ధో. ఇదమేవ హి ‘‘సీసప్పమాణబిమ్బోహన’’న్తి అధిప్పేతం. యథాహ –

‘‘సీసప్పమాణం నామ యస్స విత్థారతో తీసు కణ్ణేసు ద్విన్నం కణ్ణానం అన్తరం మినియమానం విదత్థి చేవ చతురఙ్గులఞ్చ హోతి, మజ్ఝట్ఠానం ముట్ఠిరతనం హోతి. దీఘతో పన దియడ్ఢరతనం వా ద్విరతనం వాతి కురున్దియం వుత్తం. అయం సీసప్పమాణస్స ఉక్కట్ఠపరిచ్ఛేదో, ఇతో ఉద్ధం న వట్టతి, హేట్ఠా పన వట్టతీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౨౯౭).

౨౮౩౧. చోళన్తి పిలోతికా. పణ్ణన్తి రుక్ఖలతానం పణ్ణం. ఉణ్ణాతి ఏళకాదీనం లోమం. తిణన్తి దబ్బతిణాది యం కిఞ్చి తిణం. వాకన్తి కదలిఅక్కమకచివాకాదికం. ఏతేహి పఞ్చహి పూరితా భిసియో తూలానం గణనావసా హేతుగబ్భానం ఏతేసం పఞ్చన్నం గబ్భానం గణనావసేన పఞ్చ భాసితాతి యోజనా.

౨౮౩౨. బిమ్బోహనగబ్భం దస్సేతుమాహ ‘‘భిసీ’’తిఆది. పఞ్చేవాతి యథావుత్తచోళాదిపఞ్చేవ. తథా తూలాని తీణిపీతి ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తీణి తూలాని రుక్ఖతూలం లతాతూలం పోటకితూల’’న్తి (చూళవ. ౨౯౭) అనుఞ్ఞాతాని తీణిపి తూలాని. ఏత్థ చ రుక్ఖతూలం నామ సిమ్బలిరుక్ఖాదీనం యేసం కేసఞ్చి రుక్ఖానం తూలం. లతాతూలం నామ ఖీరవల్లిఆదీనం యాసం కాసఞ్చి వల్లీనం తూలం. పోటకితూలం నామ పోటకితిణాదీనం యేసం కేసఞ్చి తిణజాతికానం అన్తమసో ఉచ్ఛునళాదీనమ్పి తూలం. లోమాని మిగపక్ఖీనన్తి సీహాదిచతుప్పదానం, మోరాదిపక్ఖీనం లోమాని. ఇమేతి భిసిగబ్భాదయో ఇమే దస బిమ్బోహనస్స గబ్భాతి సమ్బన్ధో.

౨౮౩౩. ఏవం ¶ కప్పియం భిసిబిమ్బోహనగబ్భం దస్సేత్వా ఇదాని అకప్పియం దస్సేతుమాహ ‘‘మనుస్సలోమ’’న్తిఆది. లోమేసు మనుస్సలోమఞ్చ పుప్ఫేసు బకులపియఙ్గుపుప్ఫాదికం సబ్బం పుప్ఫఞ్చ పణ్ణేసు ¶ చ సుద్ధం కేవలం తమాలపత్తఞ్చ న వట్టతీతి యోజనా. ‘‘సుద్ధ’’న్తి ఇమినా తమాలపత్తం సేసగబ్భేహి మిస్సం వట్టతీతి బ్యతిరేకతో దీపేతి.

౨౮౩౪. మసూరకేతి చమ్మఛవిభిసిబిమ్బోహనే.

౨౮౩౫. ‘‘సుద్ధ’’న్తి ఇమినా బ్యతిరేకతో దస్సితమేవత్థం సరూపతో విభావేతుమాహ ‘‘మిస్స’’న్తిఆది.

౨౮౩౬. తిరచ్ఛానగతస్స వాతి అన్తమసో గణ్డుప్పాదస్సాపి. కారేన్తస్సాతి చిత్తకమ్మకట్ఠకమ్మాదివసేన కారాపేన్తస్స వా కరోన్తస్స వా.

౨౮౩౭. జాతకన్తి అపణ్ణకజాతకాదిజాతకఞ్చ. వత్థున్తి విమానవత్థుఆదికం పసాదజనకం వా పేతవత్థుఆదికం సంవేగజనకం వా వత్థుం. వా-సద్దేన అట్ఠకథాగతం ఇధ దస్సితపకరణం సఙ్గణ్హాతి. పరేహి వాతి ఏత్థ వా-సద్దో అవధారణే, తేన పరేహి కారాపేతుమేవ వట్టతి, న సయం కాతున్తి దీపేతి. సయం కాతుమ్పీతి ఏత్థ అపి-సద్దో పగేవ కారాపేతున్తి దీపేతి.

౨౮౩౮. యో పన భిక్ఖు ద్వీహి వస్సేహి వా ఏకేన వా వస్సేన యస్స భిక్ఖునో వుడ్ఢతరో వా హోతి దహరతరో వా, సో తేన భిక్ఖునా సమానాసనికో నామ హోతీతి యోజనా.

౨౮౩౯. ‘‘సత్తవస్సేన పఞ్చవస్సో’’తి ఇదం ద్వీహి వస్సేహి వుడ్ఢనవకానం సమానాసనికత్తే ఉదాహరణం. ‘‘ఛ ¶ వస్సేన పఞ్చవస్సో’’తి ఇదం ఏకవస్సేన వుడ్ఢనవకానం సమానాసనికత్తే ఉదాహరణం.

౨౮౪౦. యం తిణ్ణం నిసీదితుం పహోతి, తం హేట్ఠా దీఘాసనం నామాతి యోజనా. ‘‘సమానాసనికా మఞ్చే నిసీదిత్వా మఞ్చం భిన్దింసు, పీఠే నిసీదిత్వా పీఠం భిన్దింసూ’’తి (చూళవ. ౩౨౦) ఆరోపితే వత్థుమ్హి ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, దువగ్గస్స మఞ్చం దువగ్గస్స పీఠ’’న్తి (చూళవ. ౩౨౦) అనుఞ్ఞాతత్తా ‘‘ద్వే’’తి సమానాసనికే ద్వే సన్ధాయ వుత్తం.

౨౮౪౧. ఉభతోబ్యఞ్జనం ¶ , ఇత్థిం, పణ్డకం ఠపేత్వా సబ్బేహిపి గహట్ఠేహి, పబ్బజితేహి వా పురిసేహి సహ దీఘాసనే నిసీదితుం అనుఞ్ఞాతన్తి యోజనా. పోత్థకేసు పన కత్థచి ‘‘సబ్బేస’’న్తి సామివచనన్తో పాఠో దిస్సతి, తతో ‘‘సబ్బేహిపీ’’తి కరణవచనన్తోవ పాఠో యుత్తతరో. కరణవచనప్పసఙ్గే వా సామివచననిద్దేసోతి వేదితబ్బం. యథాహ ‘‘యం తిణ్ణం పహోతి, తం సంహారిమం వా హోతు అసంహారిమం వా, తథారూపే అపి ఫలకఖణ్డే అనుపసమ్పన్నేనాపి సద్ధిం నిసీదితుం వట్టతీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౦).

౨౮౪౨. పురిమికోతి ఞత్తిదుతియాయ కమ్మవాచాయ సమ్మతేన ‘‘న ఛన్దాగతిం గచ్ఛేయ్య…పే… గహితాగహితఞ్చ జానేయ్యా’’తి (చూళవ. ౩౧౭) వుత్తేహి పఞ్చహి అఙ్గేహి సమన్నాగతేన భిక్ఖునా పురిమవస్సూపనాయికదివసే ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పఠమం భిక్ఖూ గణేతుం, పఠమం భిక్ఖూ గణేత్వా సేయ్యా గణేతుం, సేయ్యా గణేత్వా సేయ్యగ్గేన గాహేతు’’న్తిఆదినా (చూళవ. ౩౧౮) నయేన అనుఞ్ఞాతనియామేనేవ సేనాసనగ్గాహాపనం పురిమికో నామ సేనాసనగ్గాహో. ఏవమేవ పచ్ఛిమికాయ ¶ వస్సూపనాయికదివసే సేనాసనగ్గాహాపనం పచ్ఛిమికో నామ. ఏవమేవ మహాపవారణాదివసస్స అనన్తరదివసే ‘‘భన్తే, అన్తరాముత్తకం సేనాసనం గణ్హథా’’తి వత్వా వుడ్ఢపటిపాటియా సేనాసనగ్గాహాపనం అన్తరాముత్తకో నామ. పకాసితో ‘‘అపరజ్జుగతాయ ఆసాళ్హియాపురిమికో గాహాపేతబ్బో, మాసగతాయ ఆసాళ్హియా పచ్ఛిమికో గాహేతబ్బో, అపరజ్జుగతాయ పవారణాయ ఆయతిం వస్సావాసత్థాయ అన్తరాముత్తకో గాహేతబ్బో’’తి (చూళవ. ౩౧౮) వుత్తో.

౨౮౪౩. వుత్తమేవత్థం నియమేత్వా దస్సేతుమాహ ‘‘పుబ్బారుణా’’తిఆది. ఇధ పాటిపదా నామ ద్వే వస్సూపనాయికదివసా చేవ మహాపవారణాయ అనన్తరదివసో చ. ఇమేసం తిణ్ణం పాటిపదదివసానం అరుణో పుబ్బారుణో నామ. తే దివసే అతిక్కమ్మ దుతియతిథిపటిబద్ధో అరుణో పునారుణో నామ. ఇదన్తి ఉభయారుణానన్తరం. సేనాసనగాహకస్సాతి ఏత్థ సకత్థే క-పచ్చయో, సేనాసనగ్గాహస్సాతి అత్థో. యథాహ – ‘‘ఇదఞ్హి సేనాసనగ్గాహస్స ఖేత్త’’న్తి. వస్సూపగతే వస్సూపగమే కాతబ్బే సతి, సాధేతబ్బపయోజనే భుమ్మం. వస్సూపగతేతి వా నిమిత్తత్థే భుమ్మం. పురిమికాయ, హి పచ్ఛిమికాయ చ వస్సూపగమనస్స తం తదహు సేనాసనగ్గాహో నిమిత్తం, అన్తరాముత్తకో పన ఆగమినో వస్సూపగమనస్సాతి ఏవం తివిధోపి సేనాసనగ్గాహో వస్సూపగమనస్స నిమిత్తం హోతి.

౨౮౪౪. పాటిపదదివసస్స ¶ అరుణే ఉగ్గతేయేవ సేనాసనే పన గాహితే అఞ్ఞో భిక్ఖు ఆగన్త్వా సచే సేనాసనపఞ్ఞాపకం సేనాసనం యాచతి, సో భిక్ఖు సేనాసనపఞ్ఞాపకేన ¶ ‘‘సేనాసనం గాహిత’’న్తి వత్తబ్బోతి యోజనా.

౨౮౪౫. వస్సావాసస్స ఇదం వస్సావాసికం, వస్సంవుత్థానం దాతబ్బచీవరం, గాథాబన్ధవసేన ‘‘వస్సవాసిక’’న్తి రస్సత్తం. సఙ్ఘికం అపలోకేత్వా గహితం వస్సావాసికం చీవరం సచే తత్రజం తత్రుప్పాదం హోతి, అన్తోవస్సే విబ్భన్తోపి లభతేతి యోజనా. ‘‘తత్రజం సచే’’తి ఇమినా చస్స దాయకానం వస్సావాసికపచ్చయవసేన గాహితం పన న లభతీతి దీపేతి. యథాహ – ‘‘పచ్చయవసేన గాహితం పన న లభతీతి వదన్తీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౧౮).

౨౮౪౬-౮. సచే వుత్థవస్సో యో భిక్ఖు ఆవాసికహత్థతో కిఞ్చి తిచీవరాదికం కప్పియభణ్డం అత్తనో గహేత్వా ‘‘అసుకస్మిం కులే మయ్హం గహితం వస్సావాసికచీవరం గణ్హ’’ ఇతి ఏవం వత్వా తస్స ఆవాసికస్స దత్వా దిసం గచ్ఛతి పక్కమతి, సో తత్థ గతట్ఠానే సచే ఉప్పబ్బజతి గిహీ హోతి, తస్స దిసంగతస్స సమ్పత్తం తం వస్సావాసికం తేన తథా దిన్నమ్పి ఆవాసికో భిక్ఖు గహేతుం న లభతి, తస్స పాపితం వస్సావాసికచీవరం సఙ్ఘికంయేవ సియాతి యోజనా. యథాహ – ‘‘ఇధ, భిక్ఖవే, వస్సంవుత్థో భిక్ఖు విబ్భమతి, సఙ్ఘస్సేవేత’’న్తి.

౨౮౪౯. తస్మిం కులే దాయకే మనుస్సే సమ్ముఖా చే పటిచ్ఛాపేతి, తస్స దిసంగమిస్స సమ్పత్తం వస్సావాసికచీవరం ఆవాసికో లభతీతి యోజనా.

౨౮౫౦. తత్థ ఆరామో నామ పుప్ఫారామో వా ఫలారామో వా. విహారో నామ యం కిఞ్చి పాసాదాదిసేనాసనం. వత్థూని దువిధస్సపీతి ఆరామవత్థు, విహారవత్థూతి దువిధస్స వత్థూని ¶ చ. ఆరామవత్థు నామ తేసంయేవ ఆరామానం అత్థాయ పరిచ్ఛిన్దిత్వా ఠపితోకాసో, తేసు వా ఆరామేసు వినట్ఠేసు తేసం పోరాణకభూమిభాగో. విహారవత్థు నామ తస్స పతిట్ఠానోకాసో. భిసి నామ ఉణ్ణభిసిఆదీనం పఞ్చన్నం అఞ్ఞతరా. బిమ్బోహనం నామ వుత్తప్పకారానం బిమ్బోహనానం అఞ్ఞతరం. మఞ్చం నామ మసారకో బున్దికాబద్ధో, కుళీరపాదకో, ఆహచ్చపాదకోతి ఇమేసం పుబ్బే వుత్తానం చతున్నం మఞ్చానం అఞ్ఞతరం. పీఠం నామ మసారకాదీనంయేవ చతున్నం పీఠానం అఞ్ఞతరం.

౨౮౫౧. లోహకుమ్భీ ¶ నామ కాళలోహేన వా తమ్బలోహేన వా యేన కేనచి లోహేన కతా కుమ్భీ. కటాహో పాకటోవ. ‘‘భాణక’’న్తి అలఞ్జరో వుచ్చతి. అలఞ్జరోతి చ బహుఉదకగణ్హనికా మహాచాటి, జలం గణ్హితుం అలన్తి అలఞ్జరో. ‘‘వట్టచాటి వియ హుత్వా థోకం దీఘముఖో మజ్ఝే పరిచ్ఛేదం దస్సేత్వా కతో’’తి గణ్ఠిపదే వుత్తం. వారకోతి ఘటో. కు వుచ్చతి పథవీ, తస్సా దాలనతో విదారణతో ‘‘కుదాలో’’తి అయోమయఉపకరణవిసేసో వుచ్చతి.

౨౮౫౨. వల్లివేళుఆదీసు వేళూతి మహావేణు. తిణన్తి గేహచ్ఛాదనం తిణం. పణ్ణం తాలపణ్ణాదికం. ముఞ్జన్తి ముఞ్జతిణం. పబ్బజన్తి పబ్బజతిణం, మత్తికా పకతిమత్తికా వా గేరుకాదిపఞ్చవణ్ణా వా మత్తికా. ఆహ చ అట్ఠకథాచరియో.

౨౮౫౩. ద్వేతి పఠమదుతియగరుభణ్డాని. ద్వీహి సఙ్గహితాని ‘‘ఆరోమో, ఆరామవత్థు, ఇదం పఠమం. విహారో, విహారవత్థు, ఇదం దుతియ’’న్తి (చూళవ. ౩౨౧-౩౨౨) వుత్తత్తా. చతుసఙ్గహన్తి చతూహి భిసిఆదీహి ¶ సఙ్గహో యస్సాతి విగ్గహో. నవకోట్ఠాసన్తి లోహకుమ్భిఆదయో నవ కోట్ఠాసా అస్సాతి విగ్గహో. అట్ఠధా వల్లిఆదీహి అట్ఠహి పకారేహి.

౨౮౫౪. ఇతీతి నిదస్సనత్థే. ఏవం వుత్తనయేన పఞ్చహి రాసీహి నిద్దిట్ఠానం గరుభణ్డగణనానం పిణ్డవసేన పఞ్చవీసతివిధం గరుభణ్డం పఞ్చనిమ్మలలోచనో నాథో పకాసయీతి యోజనా. పఞ్చ నిమ్మలాని లోచనాని యస్సాతి విగ్గహో, మంసదిబ్బధమ్మబుద్ధసమన్తచక్ఖువసేన పఞ్చవిధవిప్పసన్నలోచనోతి అత్థో.

౨౮౫౫. విస్సజ్జేన్తోతి ఇస్సరవతాయ పరస్స విస్సజ్జేన్తో. విభాజేన్తోతి వస్సగ్గేన పాపేత్వా విభాజేన్తో. ఇదఞ్హి సబ్బమ్పి గరుభణ్డం సేనాసనక్ఖన్ధకే (చూళవ. ౩౨౧) ‘‘అవిస్సజ్జియం. కిటాగిరివత్థుమ్హి (చూళవ. ౩౨౨) అవేభఙ్గియ’’న్తి చ వుత్తం. ఉభయత్థ ఆగతవోహారభేదదస్సనముఖేన తత్థ విప్పటిపజ్జన్తస్స ఆపత్తిం దస్సేన్తో ఆహ ‘‘భిక్ఖు థుల్లచ్చయం ఫుసే’’తి. పరివారే పన –

అవిస్సజ్జియం ¶ అవేభఙ్గియం, పఞ్చ వుత్తా మహేసినా;

విస్సజ్జేన్తస్స పరిభుఞ్జన్తస్స అనాపత్తి;

పఞ్హా మేసా కుసలేహి చిన్తితాతి. (పరి. ౪౭౯) –

ఆగతం. తస్మా మూలచ్ఛేజ్జవసేన అవిస్సజ్జియం, అవేభఙ్గియఞ్చ, పరివత్తనవసేన పన విస్సజ్జేన్తస్స, పరిభుఞ్జన్తస్స చ అనాపత్తీతి ఏవమేత్థ అధిప్పాయో.

౨౮౫౬. భిక్ఖునా పుగ్గలేన వా సఙ్ఘేన వా గణేన వా గరుభణ్డం తు విస్సజ్జితం అవిస్సట్ఠమేవ హోతి, విభత్తఞ్చ అవిభాజితమేవ హోతీతి యోజనా.

౨౮౫౭. ఏత్థ ¶ ఏతేసు పఞ్చసు గరుభణ్డేసు పురిమేసు తీసు అగరుభణ్డకం కిఞ్చి న చ అత్థీతి యోజనా. చతుత్థే పన గరుభణ్డే అట్ఠకథాయ ‘‘లోహకుమ్భీ, లోహభాణకం, లోహకటాహన్తి ఇమాని తీణి మహన్తాని వా హోన్తు ఖుద్దకాని వా, అన్తమసో పసతమత్తఉదకగణ్హనకానిపి గరుభణ్డానియేవా’’తి వుత్తనయం దస్సేతుమాహ ‘‘లోహకుమ్భీ’’తిఆది.

౨౮౫౮. ఇదం తివిధన్తి సమ్బన్ధో. పాదగణ్హనకోతి ఏత్థ పాదో నామ మగధనాళియా పఞ్చనాళిమత్తగణ్హనకో భాజనవిసేసో. భాజనానం పమాణం కరోన్తా సీహళదీపే యేభుయ్యేన తేనేవ పాదేన మినన్తి. తస్మా అట్ఠకథాయం ‘‘సీహళదీపే పాదగణ్హనకో భాజేతబ్బో’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧) వుత్తం. లోహవారకోతి కాళలోహతమ్బలోహవట్టలోహకంసలోహానం యేన కేనచి కతో. భాజియోతి భాజేతబ్బో.

౨౮౫౯. తతో ఉద్ధన్తి తతో పాదగణ్హనకవారకతో ఉద్ధం అధికం గణ్హనకో. ఏవం పాళిఆగతానం వినిచ్ఛయం దస్సేత్వా అట్ఠకథాగతానం (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧) దస్సేతుమాహ ‘‘భిఙ్గారాదీనీ’’తిఆది. భిఙ్గారో నామ ఉక్ఖిత్తహత్థిసోణ్డాకారేన కతజలనిగ్గమకణ్ణికో ఉచ్చగీవో మహాముఖఉదకభాజనవిసేసో. ఆది-సద్దేన అట్ఠకథాగతాని ‘‘పటిగ్గహఉళుఙ్కదబ్బికటచ్ఛుపాతితట్టకసరకసముగ్గఅఙ్గారకపల్లధూమకటచ్ఛుఆదీని ఖుద్దకాని వా మహన్తాని వా’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧) వుత్తాని సఙ్గణ్హాతి. సబ్బానీతి ఖుద్దకాని వా మహన్తాని వా.

౨౮౬౦. తమ్బథాలకా ¶ అయథాలకా భాజేతబ్బాతి యోజనా. చ-సద్దేన అట్ఠకథాయం వుత్తం ‘‘ఠపేత్వా పన భాజనవికతిం ¶ అఞ్ఞస్మిమ్పి కప్పియలోహభణ్డే అఞ్జనీ అఞ్జనిసలాకా కణ్ణమలహరణీ సూచి పణ్ణసూచి ఖుద్దకో పిప్ఫలకో ఖుద్దకం ఆరకణ్టకం కుఞ్చికా తాళం కత్తరయట్ఠివేధకో నత్థుదానం భిన్దివాలో లోహకూటో లోహకుట్టి లోహగుళో లోహపిణ్డి లోహఅరణీ చక్కలికం అఞ్ఞమ్పి విప్పకతం లోహభణ్డం భాజియ’’న్తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧) వచనం సఙ్గణ్హాతి. ధూమనేత్తన్తి ధూమనాళికా. ఆది-సద్దేన ‘‘ఫాలదీపరుక్ఖదీపకపల్లకఓలమ్బకదీపకఇత్థిపురిసతిరచ్ఛానగతరూపకాని పన అఞ్ఞాని వా భిత్తిచ్ఛదనకవాటాదీసు ఉపనేతబ్బాని అన్తమసో లోహఖిలకం ఉపాదాయ సబ్బాని లోహభణ్డాని గరుభణ్డానియేవ హోన్తీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧) వుత్తం సఙ్గణ్హాతి.

౨౮౬౧. అత్తనా పటిలద్ధన్తి ఏత్థ పి-సద్దో లుత్తనిద్దిట్ఠో, అత్తనా పటిలద్ధమ్పీతి అత్థో. భిక్ఖునా అత్తనా పటిలద్ధమ్పి తం లోహభణ్డం కిఞ్చిపి పుగ్గలికపరిభోగేన న భుఞ్జితబ్బన్తి యోజనా.

౨౮౬౨. కంసవట్టలోహానం వికారభూతాని తమ్బమయభాజనానిపి పుగ్గలికపరిభోగేన సబ్బసో పరిభుఞ్జితుం న వట్టన్తీతి యోజనా.

౨౮౬౩. ఏసేవ నయోతి ‘‘న పుగ్గలికభోగేనా’’తిఆదినా దస్సితనయో. సఙ్ఘికేసు వా గిహీనం సన్తకేసు వా యథావుత్తభణ్డేసు పరిభోగపచ్చయా దోసో న అత్థీతి యోజనా. ‘‘కంసలోహాదిభాజనం సఙ్ఘస్స దిన్నమ్పి పారిహారియం న వట్టతి, గిహివికతనీహారేనేవ పరిభుఞ్జితబ్బ’’న్తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧) మహాపచ్చరియం వుత్తం. ఏత్థ చ పారిహారియం న వట్టతి అత్తనో సన్తకం వియ గహేత్వా పరిభుఞ్జితుం న వట్టతీతి. ‘‘గిహివికతనీహారేనేవ ¶ పరిభుఞ్జితబ్బ’’న్తి ఇమినా సచే ఆరామికాదయో పటిసామేత్వా పటిదేన్తి, పరిభుఞ్జితుం వట్టతీతి దస్సేతి.

౨౮౬౪. ఖీరపాసాణన్తి ముదుకా పాణజాతి. వుత్తఞ్హి మాతికాట్ఠకథాగణ్ఠిపదే ‘‘ఖీరపాసాణో నామ ముదుకో పాసాణో’’తి. గరుకన్తి గరుభణ్డం. తట్టకాదికన్తి ఆది-సద్దేన సరకాదీనం ¶ సఙ్గహో. ఘటకోతి ఖీరపాసాణమయోయేవ వారకో. ‘‘పాదగణ్హనతో ఉద్ధ’’న్తి ఇమినా పాదగణ్హనకో అగరుభణ్డన్తి దీపేతి.

౨౮౬౫. ‘‘సువణ్ణరజతహారకూటజాతిఫలికభాజనాని గిహివికతానిపి న వట్టన్తి, పగేవ సఙ్ఘికపరిభోగేన వా పుగ్గలికపరిభోగేన వా’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧) అట్ఠకథాయం వుత్తనయం దస్సేతుమాహ ‘‘సిఙ్గీ’’తిఆది. సిఙ్గీతి సువణ్ణం. సజ్ఝు రజతం. హారకూటం నామ సువణ్ణవణ్ణం లోహజాతం. ఫలికేన ఉబ్భవం జాతం, ఫలికమయం భాజనన్తి అత్థో. గిహీనం సన్తకానిపీతి అపి-సద్దేన గిహివికతపరిభోగేనాపి తావ న వట్టన్తి, పగేవ సఙ్ఘికపరిభోగేన వా పుగ్గలికపరిభోగేన వాతి దీపేతి. సేనాసనపరిభోగే పన ఆమాసమ్పి అనామాసమ్పి సబ్బం వట్టతి.

౨౮౬౬. ఖుద్దాతి యాయ వాసియా ఠపేత్వా దన్తకట్ఠచ్ఛేదనం వా ఉచ్ఛుతచ్ఛనం వా అఞ్ఞం మహాకమ్మం కాతుం న సక్కా, ఏవరూపా ఖుద్దకా వాసి భాజనీయా. మహత్తరీతి యథావుత్తప్పమాణాయ వాసియా మహన్తతరా యేన కేనచి ఆకారేన కతవాసి గరుభణ్డం. వేజ్జానం సిరావేధనకమ్పి చ ఫరసు తథా గరుభణ్డన్తి యోజనా.

౨౮౬౭. కుఠారీతి ¶ ఏత్థ ఫరసుసదిసోవ వినిచ్ఛయో. యా పన ఆవుధసఙ్ఖేపేన కతా, అయం అనామాసా. కుదాలో అన్తమసో చతురఙ్గులమత్తోపి. సిఖరన్తి ధనురజ్జుతో నామేత్వా దారుఆదీనం విజ్ఝనకకణ్టకో. తేనేవాతి నిఖాదనేనేవ.

౨౮౬౮. నిఖాదనస్స భేదవన్తతాయ తం విభజిత్వా దస్సేతుమాహ ‘‘చతురస్సముఖం దోణిముఖ’’న్తి. దోణిముఖన్తి దోణి వియ ఉభయపస్సేన నామితముఖం. వఙ్కన్తి అగ్గతో నామేత్వా కతనిఖాదనం. పి-సద్దేన ఉజుకం సఙ్గణ్హాతి. తత్థ చాతి తస్మిం నిఖాదనే. సదణ్డం ఖుద్దకఞ్చ నిఖాదనం సబ్బం గరుభణ్డన్తి యోజనా. ‘‘సదణ్డం ఖుద్దక’’న్తి ఇమినా విసేసనద్వయేన అదణ్డం ఫలమత్తం సిపాటికాయ ఠపేత్వా పరిహరణయోగ్గం సమ్మజ్జనిదణ్డవేధనకం నిఖాదనం అగరుభణ్డం, తతో మహన్తం నిఖాదనం అదణ్డమ్పి గరుభణ్డన్తి దీపేతి. యేహి మనుస్సేహి విహారే వాసిఆదీని దిన్నాని చ హోన్తి, తే చే ఘరే దడ్ఢే వా చోరేహి వా విలుత్తే ‘‘దేథ నో, భన్తే, ఉపకరణే ¶ పున పాకతికే కరిస్సామా’’తి వదన్తి, దాతబ్బా. సచే ఆహరన్తి, న వారేతబ్బా, అనాహరన్తాపి న చోదేతబ్బా.

౨౮౬౯. ‘‘కమ్మారతట్టకారచున్దకారనళకారమణికారపత్తబన్ధకానం అధికరణిముట్ఠికసణ్డాసతులాదీని సబ్బాని లోహమయఉపకరణాని సఙ్ఘే దిన్నకాలతో పట్ఠాయ గరుభణ్డాని. తిపుకోట్టకసువణ్ణకారచమ్మకారఉపకరణేసుపి ఏసేవ నయో. అయం పన విసేసో – తిపుకోట్టకఉపకరణేసుపి తిపుచ్ఛేదనసత్థకం, సువణ్ణకారఉపకరణేసు సువణ్ణచ్ఛేదనసత్థకం, చమ్మకారఉపకరణేసు కతపరికమ్మచమ్మఛిన్దనకం ఖుద్దకసత్థన్తి ఇమాని భాజనీయభణ్డానీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧) అట్ఠకథాగతం వినిచ్ఛయేకదేసం దస్సేతుమాహ ‘‘ముట్ఠిక’’న్తిఆది ¶ . తులాదికన్తి ఏత్థ ఆది-సద్దేన కత్తరిఆదిఉపకరణం సఙ్గణ్హాతి.

౨౮౭౦. ‘‘నహాపితతున్నకారానం ఉపకరణేసుపి ఠపేత్వా మహాకత్తరిం, మహాసణ్డాసం, మహాపిప్ఫలకఞ్చ సబ్బం భాజనీయం. మహాకత్తరిఆదీని గరుభణ్డానీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧) అట్ఠకథాగతం వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘న్హాపితకస్సా’’తిఆది. న్హాపితకస్స ఉపకరణేసు సణ్డాసో, మహత్తరీ కత్తరీ చ తున్నకారానఞ్చ ఉపకరణేసు మహత్తరీ కత్తరీ చ మహాపిప్ఫలకఞ్చ గరుభణ్డకన్తి యోజనా.

౨౮౭౧. ఏత్తావతా చతుత్థగరుభణ్డే వినిచ్ఛయం దస్సేత్వా ఇదాని పఞ్చమగరుభణ్డే వినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘వల్లీ’’తిఆది. వేత్తలతాదికా వల్లి దుల్లభట్ఠానే సఙ్ఘస్స దిన్నా వా తత్థ సఙ్ఘస్స భూమియం జాతా, రక్ఖితా గోపితా వా అడ్ఢబాహుప్పమాణా గరుభణ్డం హోతీతి యోజనా. ‘‘అడ్ఢబాహూతి కప్పరతో పట్ఠాయ యావ అంసకూట’’న్తి గణ్ఠిపదే వుత్తం. ‘‘అడ్ఢబాహు నామ విదత్థిచతురఙ్గుల’’న్తిపి వదన్తి. సచే సా వల్లి సఙ్ఘకమ్మే, చేతియకమ్మే చ కతే అతిరేకా హోతి, పుగ్గలికకమ్మేపి ఉపనేతుం వట్టతి. అరక్ఖితా పన గరుభణ్డమేవ న హోతి.

౨౮౭౨. అట్ఠకథాయం ‘‘సుత్తమకచివాకనాళికేరహీరచమ్మమయా రజ్జుకా వా యోత్తాని వా వాకే చ నాళికేరహీరే చ వట్టేత్వా కతా ఏకవట్టా వా ద్వివట్టా వా సఙ్ఘస్స దిన్నకాలతో పట్ఠాయ గరుభణ్డం. సుత్తం పన అవట్టేత్వా దిన్నం, మకచివాకనాళికేరహీరా చ భాజనీయా’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧) ఆగతవినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘సుత్తవాకాదినిబ్బత్తా’’తిఆది. వాకాదీతి ¶ ఆది-సద్దేన మకచివాకనాళికేరహీరచమ్మానం గహణం. నాతిదీఘా రజ్జుకా. అతిదీఘం యోత్తకం.

౨౮౭౩. నాళికేరస్స ¶ హీరే వా మకచివాకే వా వట్టేత్వా కతా ఏకవట్టాపి గరుభణ్డకన్తి యోజనా. యేహి పనేతాని రజ్జుకయోత్తాదీని దిన్నాని హోన్తి, తే అత్తనో కరణీయేన హరన్తా న వారేతబ్బా.

౨౮౭౪. వడ్ఢకిఅఙ్గులేన అట్ఠఙ్గులాయతో సూచిదణ్డమత్తో పరిణాహతో సీహళదీపే లేఖకానం లేఖనిసూచిదణ్డమత్తో సఙ్ఘస్స దిన్నో వా తత్థజాతకో వా రక్ఖితో గోపితో వేళు గరుభణ్డం సియాతి యోజనా. ‘‘యం మజ్ఝిమపురిసస్స కనిట్ఠఙ్గులియా అగ్గప్పమాణం, ఇదం సీహళదీపే లేఖకానం లేఖనిసూచియా పమాణ’’న్తి వదన్తి. సో చ సఙ్ఘకమ్మే చ చేతియకమ్మే చ కతే అతిరేకో పుగ్గలికకమ్మే దాతుం వట్టతి.

౨౮౭౫. దణ్డో చ సలాకా చ దణ్డసలాకా, ఛత్తస్స దణ్డసలాకాతి విగ్గహో. ఛత్తదణ్డో నామ ఛత్తపిణ్డి. ఛత్తసలాకాతి ఛత్తపఞ్జరసలాకా. దణ్డోతి ఉపాహనదణ్డకో. ‘‘దణ్డో’’తి సామఞ్ఞేన వుత్తేపి అట్ఠకథాగతేసు సరూపేన ఇధావుత్తో ఉపాహనదణ్డోయేవ సామఞ్ఞవచనేన పారిసేసతో గహేతబ్బోతి. దడ్ఢగేహమనుస్సా గణ్హిత్వా గచ్ఛన్తా న వారేతబ్బా.

౨౮౭౬. ముఞ్జాదీసు గేహచ్ఛదనారహేసు తిణేసు యం కిఞ్చి ముట్ఠిమత్తం తిణం వా గేహచ్ఛదనారహం తాలపణ్ణాది ఏకమ్పి సఙ్ఘస్స దిన్నం వా తత్థ సఙ్ఘికభూమియం జాతం వా గరుభణ్డం సియాతి యోజేతబ్బా. తత్థ ముట్ఠిమత్తం నామ కరళమత్తం. ఇదఞ్చ కరళం కత్వా ఛాదేన్తానం ఛదనకరళవసేన గహేతబ్బం. తాలపణ్ణాదీతి ఆది-సద్దేన నాళికేరపణ్ణాదిగేహచ్ఛదనపణ్ణానం గహణం. తమ్పి ముఞ్జాది సఙ్ఘకమ్మే చ చేతియకమ్మే చ కతే అతిరేకం పుగ్గలికకమ్మే దాతుం వట్టతి. దడ్ఢగేహమనుస్సా గహేత్వా గచ్ఛన్తి, న వారేతబ్బాతి.

౨౮౭౭-౮. అట్ఠఙ్గులప్పమాణోతి ¶ దీఘతో అట్ఠఙ్గులమత్తో. కేచి ‘‘పుథులతో’’తి వదన్తి. రిత్తపోత్థకోతి లేఖాహి సుఞ్ఞపోత్థకో, న లిఖితపోత్థకోతి వుత్తం హోతి. ‘‘అట్ఠఙ్గులప్పమాణో’’తి ¶ ఇమినా అట్ఠఙ్గులతో ఊనప్పమాణో భాజియో, ‘‘రిత్తపోత్థకో’’తి ఇమినా అట్ఠఙ్గులతో అతిరేకప్పమాణోపి లిఖితపోత్థకో భాజియోతి దస్సేతి.

‘‘మత్తికా పకతిమత్తికా వా హోతు పఞ్చవణ్ణా వా సుధా వా సజ్జురసకఙ్గుట్ఠసిలేసాదీసు వా యం కిఞ్చి దుల్లభట్ఠానే ఆనేత్వా వా దిన్నం తత్థజాతకం వా రక్ఖితగోపితం తాలఫలపక్కమత్తం గరుభణ్డం హోతీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧) అట్ఠకథాగతవినిచ్ఛయం దస్సేతుమాహ ‘‘మత్తికా’’తిఆది. పాకతికా వా సేతగేరుకాదిపఞ్చవణ్ణా వాపి మత్తికాతి యోజనా. సిలేసో నామ కబిట్ఠాదిసిలేసో. ఆది-సద్దేన సజ్జురసకఙ్గుట్ఠాదీనం గహణం. తాలపక్కపమాణన్తి ఏకట్ఠితాలఫలపమాణాపి. తమ్పి మత్తికాది సఙ్ఘకమ్మే, చేతియకమ్మే చ నిట్ఠితే అతిరేకం పుగ్గలికకమ్మే దాతుం వట్టతి.

౨౮౭౯-౮౦. ‘‘వేళుఆదిక’’న్తి పదచ్ఛేదో. రక్ఖితం గోపితం వాపి గణ్హతా సమకం వా అతిరేకం వా థావరం అన్తమసో తంఅగ్ఘనకం వాలికమేవ వా దత్వా గహేతబ్బన్తి యోజనా.

అట్ఠకథాయం పన ‘‘రక్ఖితగోపితం వేళుం గణ్హన్తేన సమకం వా అతిరేకం వా థావరం అన్తమసో తంఅగ్ఘనకవాలికాయపి ఫాతికమ్మం కత్వా గహేతబ్బో. ఫాతికమ్మం అకత్వా గణ్హన్తేన తత్థేవ వళఞ్జేతబ్బో, గమనకాలే సఙ్ఘికే ఆవాసే ఠపేత్వా గన్తబ్బం. అసతియా గహేత్వా గతేన ¶ పన పహిణిత్వా దాతబ్బో. దేసన్తరగతేన సమ్పత్తవిహారే సఙ్ఘికావాసే ఠపేతబ్బో’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧) వేళుమ్హియేవ అయం వినిచ్ఛయో వుత్తో, ఇధ పన ‘‘వల్లివేళాదికం కిఞ్చీ’’తి వల్లిఆదీనమ్పి సామఞ్ఞేన వుత్తత్తా తం ఉపలక్ఖణమత్తం వల్లిఆదీసుపి యథారహం లబ్భతీతి వేదితబ్బం.

౨౮౮౧. అఞ్జనన్తి సిలామయో. ఏవం హరితాలమనోసిలాపి.

౨౮౮౨. దారుభణ్డే అయం వినిచ్ఛయో – పరిణాహతో యథావుత్త సూచిదణ్డప్పమాణకో అట్ఠఙ్గులదీఘో యో కోచి దారుభణ్డకో దారుదుల్లభట్ఠానే సఙ్ఘస్స దిన్నో వా తత్థజాతకో వా రక్ఖితగోపితో గరుభణ్డం హోతీతి యోజనా.

౨౮౮౩. ఏవం ¶ కురున్దట్ఠకథాయ ఆగతవినిచ్ఛయం దస్సేత్వా మహాఅట్ఠకథాయ (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧) ఆగతం దస్సేతుమాహ ‘‘మహాఅట్ఠకథాయ’’న్తిఆది. తత్థ ఆసన్దికసత్తఙ్గా వుత్తలక్ఖణావ. ‘‘భద్దపీఠ’’న్తి వేత్తమయం పీఠం వుచ్చతి. పీఠికాతి పిలోతికాబద్ధపీఠమేవ.

౨౮౮౪. ఏళకపాదపీఠం నామ దారుపట్టికాయ ఉపరి పాదే ఠపేత్వా భోజనపల్లఙ్కం వియ కతపీఠం వుచ్చతి. ‘‘ఆమలకవట్టకపీఠ’’న్తి ఏతస్స ‘‘ఆమణ్డకవట్టక’’న్తి పరియాయో, తస్మా ఉభయేనాపి ఆమలకాకారేన యోజితం బహుపాదకపీఠం వుచ్చతి. కేసుచి పోత్థకేసు ‘‘తథామణ్డకపీఠక’’న్తి పాఠో. గాథాబన్ధవసేన మణ్డక-సద్దపయోగో. కోచ్ఛం భూతగామవగ్గే చతుత్థసిక్ఖాపదే వుత్తసరూపం. పలాలపీఠన్తి నిపజ్జనత్థాయ కతా పలాలభిసి, ఇమినా కదలిపత్తాదిమయపీఠమ్పి ఉపలక్ఖణతో దస్సితం. యథాహ – ‘‘పలాలపీఠేన చేత్థ కదలిపత్తాదిపీఠానిపి సఙ్గహితానీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧). ధోవనే ¶ ఫలకన్తి చీవరధోవనఫలకం, ధోవనాదిసద్దానం వియేత్థ విభత్తిఅలోపో. ఇమేసు తావ యం కిఞ్చి ఖుద్దకం వా హోతు మహన్తం వా, సఙ్ఘస్స దిన్నం గరుభణ్డం హోతి. బ్యగ్ఘచమ్మఓనద్ధమ్పి వాళరూపపరిక్ఖిత్తం రతనపరిసిబ్బితం కోచ్ఛం గరుభణ్డమేవ.

౨౮౮౫. భణ్డికాతి దణ్డకట్ఠచ్ఛేదనభణ్డికా. ముగ్గరోతి దణ్డముగ్గరో. దణ్డముగ్గరో నామ యేన రజితచీవరం పోథేన్తి. వత్థఘట్టనముగ్గరోతి చీవరఘట్టనముగ్గరో, యేన అనువాతాదిం ఘట్టేన్తి. అమ్బణన్తి ఫలకేహి పోక్ఖరణిసదిసం కతపానీయభాజనం. మఞ్జూసా నామ దోణిపేళా. నావా పోతో. రజనదోణికా నామ యత్థ చీవరం రజన్తి, పక్కరజనం వా ఆకిరన్తి.

౨౮౮౬. ఉళుఙ్కోతి నాళికేరఫలకటాహాదిమయో ఉళుఙ్కో. ఉభయం పిధానసమకో సముగ్గో. ‘‘ఖుద్దకో పరివిధనో కరణ్డ’’న్తి వదన్తి. కరణ్డో చ పాదగణ్హనకతో అతిరేకప్పమాణో ఇధ అధిప్పేతో. కటచ్ఛూతి దబ్బి. ఆది-సద్దేన పానీయసరావపానీయసఙ్ఖాదీనం గహణం.

౨౮౮౭. గేహసమ్భారన్తి గేహోపకరణం. థమ్భతులాసోపానఫలకాది దారుమయం, పాసాణమయమ్పి ఇమినావ గహితం. కప్పియచమ్మన్తి ‘‘ఏళకాజమిగాన’’న్తిఆదినా (వి. వి. ౨౬౫౦) హేట్ఠా దస్సితం కప్పియచమ్మం. తబ్బిపరియాయం అకప్పియం. అభాజియం గరుభణ్డత్తా. భూమత్థరణం కత్వా పరిభుఞ్జితుం వట్టతి.

౨౮౮౮. అట్ఠకథాయం ¶ ‘‘ఏళకచమ్మం పన పచ్చత్థరణగతికమేవ హోతి, తమ్పి గరుభణ్డమేవా’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧) వుత్తత్తా ఆహ ‘‘ఏళచమ్మం గరుం వుత్త’’న్తి. కురున్దియం పన ‘‘సబ్బం మఞ్చప్పమాణం చమ్మం గరుభణ్డ’’న్తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧) ¶ వుత్తం. ఏత్థ చ ‘‘పచ్చత్థరణగతికమేవా’’తి ఇమినా మఞ్చపీఠేపి అత్థరితుం వట్టతీతి దీపేతి. ‘‘పావారాదిపచ్చత్థరణమ్పి గరుభణ్డ’’న్తి ఏకే, ‘‘నో’’తి అపరే, వీమంసిత్వా గహేతబ్బం. మఞ్చప్పమాణన్తి చ పమాణయుత్తం మఞ్చం. పమాణయుత్తమఞ్చో నామ యస్స దీఘసో నవ విదత్థియో తిరియఞ్చ తదుపడ్ఢం. ఉద్ధం ముఖమస్సాతి ఉదుక్ఖలం. ఆది-సద్దేన ముసలం, సుప్పం, నిసదం, నిసదపోతో, పాసాణదోణి, పాసాణకటాహఞ్చ సఙ్గహితం. పేసకారాదీతి ఆది-సద్దేన చమ్మకారాదీనం గహణం. తురివేమాది పేసకారభణ్డఞ్చ భస్తాది చమ్మకారభణ్డఞ్చ కసిభణ్డఞ్చ యుగనఙ్గలాది సఙ్ఘికం సఙ్ఘసన్తకం గరుభణ్డన్తి యోజనా.

౨౮౮౯. ‘‘తథేవా’’తి ఇమినా ‘‘సఙ్ఘిక’’న్తి ఇదం పచ్చామసతి. ఆధారకోతి పత్తాధారో. తాలవణ్టన్తి తాలవణ్టేహి కతం. వేళుదన్తవిలీవేహి వా మోరపిఞ్ఛేహి వా చమ్మవికతీహి వా కతమ్పి తంసదిసం ‘‘తాలవణ్ట’’న్తేవ వుచ్చతి. వట్టవిధూపనానం తాలవణ్టేయేవ అన్తోగధత్తా ‘‘బీజనీ’’తి చతురస్సవిధూపనఞ్చ కేతకపారోహకున్తాలపణ్ణాదిమయదన్తమయవిసాణమయదణ్డకమకసబీజనీ చ వుచ్చతి. పచ్ఛి పాకటాయేవ. పచ్ఛితో ఖుద్దకో తాలపణ్ణాదిమయో భాజనవిసేసో చఙ్కోటకం. సబ్బా సమ్మజ్జనీతి నాళికేరహీరాదీహి బద్ధా యట్ఠిసమ్మజ్జనీ, ముట్ఠిసమ్మజ్జనీతి దువిధా పరివేణఙ్గణాదిసమ్మజ్జనీ చ తథేవ దువిధా ఖజ్జూరినాళికేరపణ్ణాదీహి బద్ధా గేహసమ్మజ్జనీ చాతి సబ్బాపి సమ్మజ్జనీ గరుభణ్డం హోతి.

౨౮౯౦. చక్కయుత్తకయానన్తి హత్థవట్టకసకటాదియుత్తయానఞ్చ.

౨౮౯౧. ఛత్తన్తి పణ్ణకిలఞ్జసేతచ్ఛత్తవసేన తివిధం ఛత్తం. ముట్ఠిపణ్ణన్తి తాలపణ్ణం సన్ధాయ వుత్తం. విసాణభాజనఞ్చ తుమ్బభాజనఞ్చాతి ¶ విగ్గహో, ఏకదేససరూపేకసేసో, గాథాబన్ధవసేన నిగ్గహితాగమో చ. విసాణమయం, భాజనం తుమ్బమయం భాజనఞ్చాతి అత్థో. ఇధ ‘‘పాదగణ్హనకతో అతిరిత్తప్పమాణ’’న్తి సేసో. అరణీ అరణిసహితం. ఆది-సద్దేన ఆమలకతుమ్బం అనుఞ్ఞాతవాసియా దణ్డఞ్చ సఙ్గణ్హాతి. లహు అగరుభణ్డం, భాజనీయన్తి అత్థో. పాదగణ్హనకతో అతిరిత్తప్పమాణం గరుభణ్డం.

౨౮౯౨. విసాణన్తి ¶ గోవిసాణాది యం కిఞ్చి విసాణం. అతచ్ఛితం యథాగతమేవ భాజనీయం. అనిట్ఠితం మఞ్చపాదాది యం కిఞ్చి భాజనీయన్తి యోజనా. యథాహ – ‘‘మఞ్చపాదో మఞ్చఅటనీ పీఠపాదో పీఠఅటనీ వాసిఫరసుఆదీనం దణ్డోతి ఏతేసు యం కిఞ్చి విప్పకతతచ్ఛనకమ్మం అనిట్ఠితమేవ భాజనీయం, తచ్ఛితమట్ఠం పన గరుభణ్డం హోతీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧).

౨౮౯౩. నిట్ఠితో తచ్ఛితో వాపీతి తచ్ఛితనిట్ఠితోపి. విధోతి కాయబన్ధనే అనుఞ్ఞాతవిధో. హిఙ్గుకరణ్డకోతి హిఙ్గుమయో వా తదాధారో వా కరణ్డకో. అఞ్జనీతి అఞ్జననాళికా చ అఞ్జనకరణ్డకో చ. సలాకాయోతి అఞ్జనిసలాకా. ఉదపుఞ్ఛనీతి హత్థిదన్తవిసాణాదిమయా ఉదకపుఞ్ఛనీ. ఇదం సబ్బం భాజనీయమేవ.

౨౮౯౪. పరిభోగారహన్తి మనుస్సానం ఉపభోగపరిభోగయోగ్గం. కులాలభణ్డన్తి ఘటపిఠరాదికుమ్భకారభణ్డమ్పి. పత్తఙ్గారకటాహన్తి పత్తకటాహం, అఙ్గారకటాహఞ్చ. ధూమదానం నాళికా. కపల్లికాతి దీపకపల్లికా.

౨౮౯౫. థుపికాతి పాసాదాదిథుపికా. దీపరుక్ఖోతి పదీపాధారో. చయనచ్ఛదనిట్ఠకాతి పాకారచేతియాదీనం చయనిట్ఠకా ¶ చ గేహాదీనం ఛదనిట్ఠకా చ. సబ్బమ్పీతి యథావుత్తం సబ్బమ్పి అనవసేసం పరిక్ఖారం.

౨౮౯౬. కఞ్చనకోతి సరకో. ఘటకోతి పాదగణ్హనకతో అనతిరిత్తప్పమాణో ఘటకో. ‘‘యథా చ మత్తికాభణ్డే, ఏవం లోహభణ్డేపి కుణ్డికా భాజనీయకోట్ఠాసమేవ భజతీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧) అట్ఠకథానయం సఙ్గహేతుమాహ ‘‘లోహభణ్డేపి కుణ్డికాపి చ భాజియా’’తి.

౨౮౯౭. గరు నామ పచ్ఛిమం గరుభణ్డత్తయం. థావరం నామ పురిమద్వయం. సఙ్ఘస్సాతి సఙ్ఘేన. పరివత్తేత్వాతి పుగ్గలికాదీహి తాదిసేహి తేహి పరివత్తేత్వా. తత్రాయం పరివత్తననయో (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౧) – సఙ్ఘస్స నాళికేరారామో దూరే హోతి, కప్పియకారకా తం బహుతరం ఖాదన్తి, తతో సకటవేతనం దత్వా అప్పమేవ ఆహరన్తి, అఞ్ఞేసం పన తస్స ఆరామస్స అవిదూరగామవాసీనం మనుస్సానం విహారస్స సమీపే ఆరామో హోతి, తే సఙ్ఘం ఉపసఙ్కమిత్వా సకేన ఆరామేన ¶ తం ఆరామం యాచన్తి, సఙ్ఘేన ‘‘రుచ్చతి సఙ్ఘస్సా’’తి అపలోకేత్వా సమ్పటిచ్ఛితబ్బో. సచేపి భిక్ఖూనం రుక్ఖసహస్సం హోతి, మనుస్సానం పఞ్చసతాని, ‘‘నను తుమ్హాకం ఆరామో ఖుద్దకో’’తి న వత్తబ్బం. కిఞ్చాపి హి అయం ఖుద్దకో, అథ ఖో ఇతరతో బహుతరం ఆయం దేతి. సచేపి సమకమేవ దేతి, ఏవమ్పి ఇచ్ఛితిచ్ఛితక్ఖణే పరిభుఞ్జితుం సక్కాతి గహేతబ్బమేవ.

సచే పన మనుస్సానం బహుతరా రుక్ఖా హోన్తి, ‘‘నను తుమ్హాకం బహుతరా రుక్ఖా’’తి వత్తబ్బం. సచే ‘‘అతిరేకం అమ్హాకం పుఞ్ఞం హోతు, సఙ్ఘస్స దేమా’’తి వదన్తి, జానాపేత్వా సమ్పటిచ్ఛితుం వట్టతి. భిక్ఖూనం రుక్ఖా ఫలధారినో, మనుస్సానం రుక్ఖా న తావ ఫలం గణ్హన్తి. కిఞ్చాపి న గణ్హన్తి, న ¶ చిరస్సేవ గణ్హిస్సన్తీతి సమ్పటిచ్ఛితబ్బమేవ. మనుస్సానం రుక్ఖా ఫలధారినో, భిక్ఖూనం న తావ ఫలం గణ్హన్తి. ‘‘నను తుమ్హాకం రుక్ఖా ఫలధారినో’’తి వత్తబ్బం. సచే ‘‘గణ్హథ, భన్తే, అమ్హాకం పుఞ్ఞం భవిస్సతీ’’తి వదన్తి, జానాపేత్వా సమ్పటిచ్ఛితుం వట్టతి. ఏవం ఆరామేన ఆరామో పరివత్తేతబ్బో. ఏతేనేవ నయేన ఆరామవత్థుపి విహారోపి విహారవత్థుపి ఆరామేన పరివత్తేతబ్బం. ఆరామవత్థునా చ మహన్తేన వా ఖుద్దకేన వా ఆరామఆరామవత్థువిహారవిహారవత్థూని.

కథం విహారేన విహారో పరివత్తేతబ్బో? సఙ్ఘస్స అన్తోగామే గేహం హోతి, మనుస్సానం విహారమజ్ఝే పాసాదో, ఉభోపి అగ్ఘేన సమకా, సచే మనుస్సా తేన పాసాదేన తం గేహం యాచన్తి, సమ్పటిచ్ఛితుం వట్టతి. భిక్ఖూనం చే మహగ్ఘతరం గేహం హోతి, ‘‘మహగ్ఘతరం అమ్హాకం గేహ’’న్తి వుత్తే చ ‘‘కిఞ్చాపి మహగ్ఘతరం, పబ్బజితానం పన అసారుప్పం, న సక్కా తత్థ పబ్బజితేహి వసితుం, ఇదం పన సారుప్పం, గణ్హథా’’తి వదన్తి, ఏవమ్పి సమ్పటిచ్ఛితుం వట్టతి. సచే పన మనుస్సానం మహగ్ఘం హోతి, ‘‘నను తుమ్హాకం గేహం మహగ్ఘ’’న్తి వత్తబ్బం. ‘‘హోతు, భన్తే, అమ్హాకం పుఞ్ఞం భవిస్సతి, గణ్హథా’’తి వుత్తే పన సమ్పటిచ్ఛితుం వట్టతి. ఏవం విహారేన విహారో పరివత్తేతబ్బో. ఏతేనేవ నయేన విహారవత్థుపి ఆరామోపి ఆరామవత్థుపి విహారేన పరివత్తేతబ్బం. విహారవత్థునా చ మహగ్ఘేన వా అప్పగ్ఘేన వా విహారవిహారవత్థుఆరామఆరామవత్థూని. ఏవం తావ థావరేన థావరపరివత్తనం వేదితబ్బం.

గరుభణ్డేన గరుభణ్డపరివత్తనే పన మఞ్చపీఠం మహన్తం వా హోతు ఖుద్దకం వా, అన్తమసో చతురఙ్గులపాదకం ¶ గామదారకేహి పంస్వాగారకేసు కీళన్తేహి కతమ్పి సఙ్ఘస్స దిన్నకాలతో పట్ఠాయ గరుభణ్డం హోతి. సచేపి రాజరాజమహామత్తాదయో ఏకప్పహారేనేవ మఞ్చసతం వా మఞ్చసహస్సం వా ¶ దేన్తి, సబ్బే కప్పియమఞ్చా సమ్పటిచ్ఛితబ్బా, సమ్పటిచ్ఛిత్వా వుడ్ఢపటిపాటియా ‘‘సఙ్ఘికపరిభోగేన పరిభుఞ్జథా’’తి దాతబ్బా, పుగ్గలికవసేన న దాతబ్బా. అతిరేకమఞ్చే భణ్డాగారాదీసు పఞ్ఞపేత్వా పత్తచీవరం నిక్ఖిపితుమ్పి వట్టతి.

బహిసీమాయ ‘‘సఙ్ఘస్స దేమా’’తి దిన్నమఞ్చో సఙ్ఘత్థేరస్స వసనట్ఠానే దాతబ్బో. తత్థ చే బహూ మఞ్చా హోన్తి, మఞ్చేన కమ్మం నత్థి, యస్స వసనట్ఠానే కమ్మం అత్థి, తత్థ ‘‘సఙ్ఘికపరిభోగేన పరిభుఞ్జథా’’తి దాతబ్బో. మహగ్ఘేన సతగ్ఘనకేన, సహస్సగ్ఘనకేన వా మఞ్చేన అఞ్ఞం మఞ్చసతం లభతి, పరివత్తేత్వా గహేతబ్బం. న కేవలం మఞ్చేన మఞ్చోయేవ, ఆరామఆరామవత్థువిహారవిహారవత్థుపీఠభిసిబిమ్బోహనానిపి పరివత్తేతుం వట్టన్తి. ఏస నయో పీఠభిసిబిమ్బోహనేసుపి ఏతేసు హి కప్పియాకప్పియం వుత్తనయమేవ. తత్థ అకప్పియం న పరిభుఞ్జితబ్బం, కప్పియం సఙ్ఘికపరిభోగేన పరిభుఞ్జితబ్బం. అకప్పియం వా మహగ్ఘం కప్పియం వా పరివత్తేత్వా వుత్తవత్థూని గహేతబ్బాని, అగరుభణ్డుపగం పన భిసిబిమ్బోహనం నామ నత్థీతి.

౨౮౯౮. భిక్ఖు అధోతేన పాదేన, అల్లపాదేన వా సేనాసనం నక్కమేతి సమ్బన్ధో. సయన్తి ఏత్థ, ఆసన్తి చాతి సయనాసనం, పరికమ్మకతభూమత్థరణాది. అల్లపాదేన వాతి యేన అక్కన్తట్ఠానే ఉదకం పఞ్ఞాయతి, ఏవరూపేన తిన్తపాదేన. యథాహ – ‘‘అల్లేహి పాదేహీతి యేహి అక్కన్తట్ఠానే ఉదకం పఞ్ఞాయతి, ఏవరూపేహి పాదేహి పరిభణ్డకతభూమి వా సేనాసనం వా న అక్కమితబ్బం. సచే పన ఉదకసినేహమత్తమేవ పఞ్ఞాయతి, న ఉదకం, వట్టతీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౪). సఉపాహనోతి ఏత్థ ‘‘ధోతపాదక’’న్తి వత్తబ్బం. పాదే పటిముక్కాహి ఉపాహనాహి సఉపాహనో భిక్ఖు ధోతపాదకం ధోతపాదేహి అక్కమితబ్బట్ఠానం తథేవ న అక్కమేతి యోజనా.

౨౮౯౯. పరికమ్మకతాయాతి ¶ సుధాదిపరికమ్మకతాయ. నిట్ఠుభన్తస్సాతి ఖేళం పాతేన్తస్స. పరికమ్మకతం భిత్తిన్తి సేతభిత్తిం వా చిత్తకమ్మకతం వా భిత్తిం. న కేవలఞ్చ భిత్తిమేవ, ద్వారమ్పి వాతపానమ్పి అపస్సేనఫలకమ్పి పాసాణత్థమ్భమ్పి రుక్ఖత్థమ్భమ్పి చీవరేన వా కేనచి వా అప్పటిచ్ఛాదేత్వా అపస్సయితుం న లభతియేవ. ‘‘ద్వారవాతపానాదయో పన అపరికమ్మకతాపి అపటిచ్ఛాదేత్వా న అపస్సయితబ్బా’’తి గణ్ఠిపదే వుత్తం.

౨౯౦౧. నిద్దాయతో ¶ తస్స కోచి సరీరావయవో పచ్చత్థరణే సఙ్కుటితే సహసా యది మఞ్చం ఫుసతి, దుక్కటన్తి యోజనా.

౨౯౦౨. లోమేసు మఞ్చం ఫుసన్తేసు. హత్థపాదానం తలేన అక్కమితుం వట్టతీతి యోజనా. మఞ్చపీఠం నీహరన్తస్స కాయే పటిహఞ్ఞతి, అనాపత్తి.

‘‘దాయకేహి ‘కాయేన ఫుసిత్వా యథాసుఖం పరిభుఞ్జథా’తి దిన్నసేనాసనం, మఞ్చపీఠాదిఞ్చ దాయకేన వుత్తనియామేన పరిభుఞ్జన్తస్స దోసో నత్థీ’’తి మాతికట్ఠకథాయ సీహళగణ్ఠిపదే వుత్తత్తా తథా పరిభుఞ్జన్తస్స అనాపత్తి. ‘‘ఇమం మఞ్చపీఠాదిం సఙ్ఘస్స దమ్మీ’’తి వుత్తే గరుభణ్డం హోతి, న భాజేతబ్బం సఙ్ఘస్స పరామట్ఠత్తా. ‘‘ఇమం మఞ్చపీఠాదిం భదన్తానం వస్సగ్గేన గణ్హితుం దమ్మీ’’తి వుత్తే సతిపి గరుభణ్డభావే కప్పియవత్థుం భాజేత్వా గణ్హితుం వట్టతి, అకప్పియభణ్డమేవ భాజేత్వా గహేతుం న లబ్భతి. ‘‘ఇమం మఞ్చపీఠం వస్సగ్గేన గహేతుం సఙ్ఘస్స దమ్మీ’’తి వుత్తే వస్సగ్గేన భాజేత్వా గహేతబ్బం వస్సగ్గేన భాజనం పఠమం వత్వా పచ్ఛా సఙ్ఘస్స పరామట్ఠత్తా. ‘‘సఙ్ఘస్స ఇమం మఞ్చపీఠం వస్సగ్గేన గణ్హితుం దమ్మీ’’తి వుత్తే పన గరుభణ్డం హోతి పఠమం సఙ్ఘస్స పరామట్ఠత్తాతి ¶ అయమ్పి విసేసో మాతికట్ఠకథా గణ్ఠిపదేయేవ వుత్తో.

౨౯౦౩-౪. ఉద్దేసభత్తవినిచ్ఛయేకదేసం దస్సేతుమాహ ‘‘సహస్సగ్ఘనకో’’తిఆది. సహస్సగ్ఘనకో సచీవరో పిణ్డపాతో అవస్సికం భిక్ఖుం పత్తో, తస్మిం విహారే చ ‘‘ఏవరూపో పిణ్డపాతో అవస్సికం భిక్ఖుం పత్తో’’తి లిఖిత్వా ఠపితోపి చ హోతి, తతో సట్ఠివస్సానమచ్చయే తాదిసో సహస్సగ్ఘనకో సచీవరో కోచి పిణ్డపాతో సచే ఉప్పన్నో హోతి, తం పిణ్డపాతం బుధో వినిచ్ఛయకుసలో భిక్ఖు అవస్సికట్ఠితికాయ అదత్వా సట్ఠివస్సికట్ఠితికాయ దదేయ్యాతి యోజనా.

౨౯౦౫. ఉద్దేసభత్తం భుఞ్జిత్వాతి ఉపసమ్పన్నకాలే అత్తనో వస్సగ్గేన పత్తం ఉద్దేసభత్తం పరిభుఞ్జిత్వా. జాతో చే సామణేరకోతి సిక్ఖాపచ్చక్ఖానాదివసేన సచే సామణేరో జాతో. తన్తి ఉపసమ్పన్నకాలే గహితం తదేవ ఉద్దేసభత్తం. సామణేరస్స పాళియాతి సామణేరపటిపాటియా అత్తనో పత్తం పచ్ఛా గహేతుం లభతి.

౨౯౦౬. యో ¶ సామణేరో సమ్పుణ్ణవీసతివస్సో ‘‘స్వే ఉద్దేసం లభిస్సతీ’’తి వత్తబ్బో, అజ్జ సో ఉపసమ్పన్నో హోతి, ఠితికా అతీతా సియాతి యోజనా, స్వే పాపేతబ్బా సామణేరట్ఠితికా అజ్జ ఉపసమ్పన్నత్తా అతిక్కన్తా హోతీతి అత్థో, తం భత్తం న లభతీతి వుత్తం హోతి.

౨౯౦౭. ఉద్దేసభత్తానన్తరం సలాకభత్తం దస్సేతుమాహ ‘‘సచే పనా’’తిఆది. సచే సలాకా లద్ధా, తందినే భత్తం న లద్ధం, పునదినే తస్స భత్తం గహేతబ్బం, న సంసయో ‘‘గహేతబ్బం ¶ ను ఖో, న గహేతబ్బ’’న్తి ఏవం సంసయో న కాతబ్బోతి యోజనా.

౨౯౦౮. ఉత్తరి ఉత్తరం అతిరేకం భఙ్గం బ్యఞ్జనం ఏతస్సాతి ఉత్తరిభఙ్గం, తస్స, అతిరేకబ్యఞ్జనస్సాతి అత్థో. ఏకచరస్సాతి ఏకచారికస్స. సలాకాయేవ సలాకికా.

౨౯౦౯. ఉత్తరిభఙ్గమేవ ఉత్తరిభఙ్గకం.

౨౯౧౦. యేన యేన హీతి గాహితసలాకేన యేన యేన భిక్ఖునా. యం యన్తి భత్తబ్యఞ్జనేసు యం యం భత్తం వా యం యం బ్యఞ్జనం వా.

౨౯౧౧. సఙ్ఘుద్దేసాదికన్తి సఙ్ఘభత్తఉద్దేసభత్తాదికం. ఆది-సద్దేన నిమన్తనం, సలాకం, పక్ఖికం, ఉపోసథికం, పాటిపదికన్తి పఞ్చ భత్తాని గహితాని.

తత్థ సబ్బసఙ్ఘస్స దిన్నం సఙ్ఘభత్తం నామ. ‘‘సఙ్ఘతో ఏత్తకే భిక్ఖూ ఉద్దిసిత్వా దేథా’’తిఆదినా వత్వా దిన్నం ఉద్దేసభత్తం. ‘‘సఙ్ఘతో ఏత్తకానం భిక్ఖూనం భత్తం గణ్హథా’’తిఆదినా వత్వా దిన్నం నిమన్తనం నామ. అత్తనో అత్తనో నామేన సలాకగాహకానం భిక్ఖూనం దిన్నం సలాకభత్తం నామ. చాతుద్దసియం దిన్నం పక్ఖికం. ఉపోసథే దిన్నం ఉపోసథికం. పాటిపదే దిన్నం పాటిపదికం. తంతంనామేన దిన్నమేవ తథా తథా వోహరీయతి. ఏతేసం పన విత్థారకథా ‘‘అభిలక్ఖితేసూ’’తిఆదినా (చూళవ. అట్ఠ. ౩౨౫ పక్ఖికభత్తాదికథా) అట్ఠకథాయం వుత్తనయేన వేదితబ్బా. ఆగన్తుకాదీతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన గమికభత్తం, గిలానభత్తం, గిలానుపట్ఠాకభత్తన్తి ¶ తీణి గహితాని. ఆగన్తుకానం దిన్నం భత్తం ఆగన్తుకభత్తం. ఏసేవ నయో సేసేసు.

౨౯౧౨. విహారన్తి ¶ విహారభత్తం ఉత్తరపదలోపేన, విహారే తత్రుప్పాదభత్తస్సేతం అధివచనం. వారభత్తన్తి దుబ్భిక్ఖసమయే ‘‘వారేన భిక్ఖూ జగ్గిస్సామా’’తి ధురగేహతో పట్ఠాయ దిన్నం. నిచ్చన్తి నిచ్చభత్తం ఉత్తరపదలోపేన, తఞ్చ తథా వత్వావ దిన్నం. కుటిభత్తం నామ సఙ్ఘస్స ఆవాసం కత్వా ‘‘అమ్హాకం సేనాసనవాసినో అమ్హాకం భత్తం గణ్హన్తూ’’తి దిన్నం. పన్నరసవిధం సబ్బమేవ భత్తం ఇధ ఇమస్మిం సేనాసనక్ఖన్ధకే ఉద్దిట్ఠం కథితం. ఏతేసం విత్థారవినిచ్ఛయో అత్థికేహి సమన్తపాసాదికాయ గహేతబ్బో.

౨౯౧౩. పచ్చయభాజనే మిచ్ఛాపటిపత్తియా మహాదీనవత్తా అప్పమత్తేనేవ పటిపజ్జితబ్బన్తి పచ్చయభాజనకం అనుసాసన్తో ఆహ ‘‘పాళి’’న్తిఆది.

సేనాసనక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా.

వత్తక్ఖన్ధకకథావణ్ణనా

౨౯౧౪-౫. ఆగన్తుకో చ ఆవాసికో చ పిణ్డచారికో చ సేనాసనఞ్చ ఆరఞ్ఞకో చ అనుమోదనా చాతి విగ్గహో, తాసు వత్తాని, ఇతరీతరయోగద్వన్దసమాసస్స ఉత్తరపదలిఙ్గత్తా ఇత్థి లిఙ్గనిద్దేసో. భత్తే భత్తగ్గే, ఉత్తరపదలోపో. ‘‘భత్తే’’తిఆదీహి పదేహి ‘‘వత్తానీ’’తి పచ్చేకం యోజేతబ్బం.

ఆచరియో చ ఉపజ్ఝాయకో చ సిస్సో చ సద్ధివిహారికో చ, తేసం వత్తానీతి విగ్గహో. సబ్బసోతి సబ్బావయవభేదేహి. చతుద్దసేవాతి అవయవభేదేహి బహువిధానిపి వత్తాని విసయభేదేన చుద్దస ఏవ వుత్తాని. విసుద్ధచిత్తేనాతి సవాసనసకలసంకిలేసప్పహానతో అచ్చన్తపరిసుద్ధచిత్తసన్తానేన ¶ . వినాయకేనాతి సత్తే వినేతీతి వినాయకో, అనుత్తరపురిసదమ్మసారథిభావేన దమ్మదేవబ్రహ్మనాగాదికే సత్తే నానావిధేన వినయనుపాయేన దమేతీతి అత్థో. అథ వా విగతో నాయకో అస్సాతి వినాయకో, తేన.

౨౯౧౬. ఆరామన్తి ¶ ఏత్థ తంసమీపే తబ్బోహారో. యథాహ ‘‘ఇదాని ‘ఆరామం పవిసిస్సామీ’తి ఇమినా ఉపచారసీమసమీపం దస్సేతి, తస్మా ఉపచారసీమం పత్వా ఉపాహనాఓముఞ్చనాది సబ్బం కాతబ్బ’’న్తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౫౭). ‘‘పన అపనేతబ్బ’’న్తి పదచ్ఛేదో. ముఞ్చితబ్బాతి ఉపాహనా పాదతో అపనేతబ్బా.

౨౯౧౭. ఓగుణ్ఠనన్తి ససీసపారుపనం. సీసే చీవరమేవ వా న కాతబ్బన్తి సమ్బన్ధో. తేనాతి ఆగన్తుకేన. పానీయవారినాతి పాతబ్బజలేన.

౨౯౧౮. పుచ్ఛిత్వాతి వస్సగణనం పుచ్ఛిత్వా. విహారే వుడ్ఢభిక్ఖునో ఆగన్తుకేన భిక్ఖునా వన్దితబ్బావ. కాలేతి కాలస్సేవ. తేన ఆగన్తుకేన భిక్ఖునా సేనాసనం ‘‘మయ్హం కతరం సేనాసనం పాపుణాతీ’’తి పుచ్ఛితబ్బఞ్చాతి యోజనా.

౨౯౧౯. ‘‘పుచ్ఛితబ్బ’’న్తి ఇదం ‘‘వచ్చట్ఠాన’’న్తిఆదికేహి సబ్బేహి ఉపయోగన్తపదేహి పచ్చేకం యోజేతబ్బం. పానీయమేవ చాతి ‘‘కిం ఇమిస్సా పోక్ఖరణియా పానీయమేవ పివన్తి, ఉదాహు నహానాదిపరిభోగమ్పి కరోన్తీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౫౭) అట్ఠకథాగతనయేన పానీయఞ్చ. తథా పరిభోజనీయఞ్చ. సఙ్ఘకతికన్తి ‘‘కేసుచి ఠానేసు వాళమిగా వా అమనుస్సా వా హోన్తి, తస్మా కం కాలం పవిసితబ్బం, కం కాలం నిక్ఖమితబ్బ’’న్తి అట్ఠకథాగతనయేన సఙ్ఘస్స కతికసణ్ఠానఞ్చ. గోచరాదికన్తి ¶ ఏత్థ చ ‘‘గోచరో పుచ్ఛితబ్బోతి ‘గోచరగామో ఆసన్నే, ఉదాహు దూరే, కాలస్సేవ చ పిణ్డాయ చరితబ్బం, ఉదాహు నో’తి ఏవం భిక్ఖాచారో పుచ్ఛితబ్బో’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౫౭) వుత్తనయేన గోచరఞ్చ. ఆది-సద్దేన అగోచరం గహితం. ‘‘అగోచరో నామ మిచ్ఛాదిట్ఠికానం వా గామో పరిచ్ఛిన్నభిక్ఖో వా గామో, యత్థ ఏకస్స వా ద్విన్నం వా భిక్ఖా దియ్యతి, సోపి పుచ్ఛితబ్బో’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౫౭) వుత్తనయేన అగోచరఞ్చ.

౨౯౨౦. ఏవం ఆగన్తుకవత్తం దస్సేత్వా ఇదాని ఆవాసికవత్తం దస్సేతుమాహ ‘‘వుడ్ఢ’’న్తిఆది. పచ్చుగ్గన్త్వా పత్తఞ్చ చీవరఞ్చ పటిగ్గహేతబ్బన్తి యోజనా. చ-సద్దో లుత్తనిద్దిట్ఠో.

౨౯౨౧. తస్సాతి ¶ ఆగన్తుకస్స. పాదోదకఞ్చాతి చ-సద్దేన ధోతాధోతపాదా యత్థ ఠపీయన్తి, తం పాదపీఠం, పాదకథలికఞ్చ ఉపనిక్ఖిపితబ్బన్తి ఏతం గహితం. పుచ్ఛితబ్బఞ్చ వారినాతి ‘‘పానీయేన పుచ్ఛన్తేన సచే సకిం ఆనీతం పానీయం సబ్బం పివతి, ‘పున ఆనేమీ’తి పుచ్ఛితబ్బోయేవా’’తి వుత్తనయేన పానీయేన పుచ్ఛితబ్బో. ఇధ చ-సద్దేన –

‘‘అపిచ బీజనేనపి బీజితబ్బో, బీజన్తేన సకిం పాదపిట్ఠియం బీజిత్వా సకిం మజ్ఝే, సకిం సీసే బీజితబ్బం, ‘అలం హోతూ’తి వుత్తేన తతో మన్దతరం బీజితబ్బం. పున ‘అల’న్తి వుత్తేన తతో మన్దతరం బీజితబ్బం. తతియవారం వుత్తేన బీజనీ ఠపేతబ్బా. పాదాపిస్స ధోవితబ్బా, ధోవిత్వా సచే అత్తనో తేలం అత్థి, తేన మక్ఖేతబ్బా. నో చే అత్థి, తస్స సన్తకేన మక్ఖేతబ్బా’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౫౯) –

వుత్తవత్తాని సఙ్గణ్హాతి.

౨౯౨౨-౩. వన్దేయ్యోతి ¶ వుడ్ఢాగన్తుకో వన్దితబ్బో. పఞ్ఞపేతబ్బన్తి ‘‘కత్థ మయ్హం సేనాసనం పాపుణాతీ’’తి పుచ్ఛితేన సేనాసనం పఞ్ఞపేతబ్బం, ‘‘ఏతం సేనాసనం తుమ్హాకం పాపుణాతీ’’తి ఏవం ఆచిక్ఖితబ్బన్తి అత్థో. ‘‘వత్తబ్బో’’తి ఇదం ‘‘అజ్ఝావుత్థమవుత్థ’’న్తిఆదీహి పదేహి తంతంలిఙ్గవచనానురూపేన పరివత్తేత్వా పచ్చేకం యోజేతబ్బం. అజ్ఝావుత్థన్తి పఞ్ఞత్తసేనాసనస్స భిక్ఖూహి పఠమం వుత్థభావం. అవుత్థం వాతి చీవరకాలం తస్మిం భిక్ఖూహి అనజ్ఝావుత్థభావం వా. గోచరాగోచరం వుత్తమేవ.

సేక్ఖకులాని చాతి లద్ధసేక్ఖసమ్ముతికాని కులాని చ వత్తబ్బాని. ‘‘పవేసే నిక్ఖమే కాలో’’తి ఇదం ‘‘సఙ్ఘకతిక’’న్తి ఏత్థ వుత్తత్థమేవ. పానీయాదికన్తి ఆది-సద్దేన పరిభోజనీయకత్తరయట్ఠీనం ఆచిక్ఖనం సఙ్గణ్హాతి.

౨౯౨౪. యథానిసిన్నేనేవాతి అత్తనా నిసిన్నట్ఠానేయేవ నిసిన్నేన. అస్సాతి నవకస్స.

౨౯౨౫. ‘‘అత్ర పత్తం ఠపేహి, ఇదమాసనం నిసీదాహీ’’తి ఇచ్చేవం ఇమినా పకారేన సబ్బం వత్తబ్బన్తి యోజనా. దేయ్యం సేనాసనమ్పి చాతి సేనాసనఞ్చ దాతబ్బం. చ-సద్దేన ‘‘అవుత్థం వా అజ్ఝావుత్థం ¶ వా ఆచిక్ఖితబ్బ’’న్తిఆదినా వుత్తం సమ్పిణ్డేతి. మహాఆవాసేపి అత్తనో సన్తికం సమ్పత్తస్స ఆగన్తుకస్స వత్తం అకాతుం న లబ్భతి.

౨౯౨౬. ‘‘మాతికాయ నిద్దిట్ఠక్కమేనేవ వత్తాని కాతబ్బాని, ఉదాహు యథానుప్పత్తివసేనా’’తి కోచి మఞ్ఞేయ్యాతి మాతికాక్కమేనేవ కాతబ్బన్తి నియమో నత్థి, యథానుప్పత్తవసేనేవ కాతబ్బన్తి విఞ్ఞాపేతుం మాతికాక్కమమనాదియిత్వా గమికవత్తం ఆరద్ధం. అథ వా వత్తిచ్ఛానుపుబ్బకత్తా సద్దపయోగస్స ¶ మాతికాక్కమమనాదియిత్వా యథిచ్ఛం నిద్దేసో కతోతి వేదితబ్బోతి. దారుమత్తికభణ్డానీతి మఞ్చపీఠాదీని చేవ రజనభాజనాని చ. పటిసామేత్వాతి గుత్తట్ఠానే ఠపేత్వా. ఆవసథమ్పి థకేత్వాతి ఆవసథే ద్వారకవాటాదీని చ థకేత్వా.

౨౯౨౭. ఆపుచ్ఛిత్వాపీతి భిక్ఖుస్స వా సామణేరస్స వా ఆరామికస్స వా ‘‘ఇమం పటిజగ్గాహీ’’తి నియ్యాదేత్వా వా. పుచ్ఛితబ్బే అసన్తేపీతి ఏత్థ పి-సద్దో పన-సద్దత్థో. గోపేత్వా వాపి సాధుకన్తి ‘‘చతూసు పాసాణేసు మఞ్చం పఞ్ఞపేత్వా మఞ్చే మఞ్చం ఆరోపేత్వా’’తిఆదినా (చూళవ. ౩౬౦) వుత్తనయేన సమ్మా పటిసామేత్వా గన్తబ్బన్తి యోజనా.

౨౯౨౮. పిణ్డచారికవత్తం దస్సేతుమాహ ‘‘సహసా’’తిఆది. పిణ్డచారికో భిక్ఖు అన్తరఘరం పవిసన్తో సహసా న పవిసే సీఘం న పవిసేయ్య, నిక్ఖమన్తో సహసా న నిక్ఖమే సీఘం న నిక్ఖమేయ్య, భిక్ఖుసారుప్పేన పవిసేయ్య, నిక్ఖమేయ్య చ. పిణ్డచారినా భిక్ఖునా గేహద్వారం సమ్పత్తేన అతిదూరే న ఠాతబ్బం నిబ్బకోసతో అతిదూరట్ఠానే న ఠాతబ్బం. అచ్చాసన్నే న ఠాతబ్బం నిబ్బకోసతో ఆసన్నతరే ఠానే న ఠాతబ్బం.

౨౯౨౯. ఉచ్చారేత్వాతి ఉపనామేత్వా. భాజనన్తి పత్తం. దక్ఖిణేన పణామేత్వాతి దక్ఖిణేన హత్థేన ఉపనామేత్వా. భిక్ఖం గణ్హేయ్యాతి ఏత్థ ‘‘ఉభోహి హత్థేహి పటిగ్గహేత్వా’’తి సేసో. యథాహ – ‘‘ఉభోహి హత్థేహి పత్తం పటిగ్గహేత్వా భిక్ఖా గహేతబ్బా’’తి (చూళవ. ౩౬౬).

౨౯౩౦. సూపం దాతుకామా వా అదాతుకామా వా ఇతి ముహుత్తకం సల్లక్ఖేయ్య తిట్ఠేయ్య. అన్తరాతి ¶ భిక్ఖాదానసమయే. న ¶ భిక్ఖాదాయికాతి ఇత్థీ వా హోతు పురిసో వా, భిక్ఖాదానసమయే ముఖం న ఓలోకేతబ్బన్తి.

౨౯౩౧. పిణ్డచారికవత్తం దస్సేత్వా ఆరఞ్ఞికవత్తం దస్సేతుమాహ ‘‘పానీయాదీ’’తిఆది. పానీయాదీతి ఆది-సద్దేన పరిభోజనీయఅగ్గిఅరణిసహితకత్తరయట్ఠీనం గహణం. తత్రాయం వినిచ్ఛయో – పానీయం ఉపట్ఠాపేతబ్బన్తి సచే భాజనాని నప్పహోన్తి, పానీయమేవ పరిభోజనీయమ్పి కత్వా ఉపట్ఠాపేతబ్బం. భాజనం అలభన్తేన వేళునాళికాయపి ఉపట్ఠాపేతబ్బం. తమ్పి అలభన్తస్స యథా సమీపే ఖుద్దకఆవాటో హోతి, ఏవం కాతబ్బం. అరణిసహితే అసతి అగ్గిం అకాతుమ్పి చ వట్టతి. యథా చ ఆరఞ్ఞికస్స, ఏవం కన్తారపటిపన్నస్సాపి అరణిసహితం ఇచ్ఛితబ్బం. గణవాసినో పన తేన వినాపి వట్టతీతి.

నక్ఖత్తన్తి అస్సయుజాదిసత్తవీసతివిధం నక్ఖత్తం జానితబ్బన్తి సమ్బన్ధో. కథం జానితబ్బన్తి ఆహ ‘‘తేన యోగో చా’’తి, తేన నక్ఖత్తేన చన్దస్స యోగో ఞాతబ్బోతి అత్థో. జానితబ్బా దిసాపి చాతి అరఞ్ఞే విహరన్తేన అట్ఠపి దిసా అసమ్మోహతో జానితబ్బా.

౨౯౩౨. అఞ్ఞవత్తం దస్సేతుమాహ ‘‘వచ్చపస్సావతిత్థానీ’’తిఆది. పటిపాటియా భవన్తీతి గతానుక్కమేన సేవితబ్బా భవన్తి. యథాహ – ‘‘వచ్చకుటియం, పస్సావట్ఠానే, న్హానతిత్థేతి తీసుపి ఆగతపటిపాటియేవ పమాణ’’న్తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౭౩). యథావుడ్ఢం కరోన్తస్సాతి గతపటిపాటిం వినా వుడ్ఢపటిపాటియా కరోన్తస్స.

౨౯౩౩. వచ్చకుటిం ¶ పవిసన్తో సహసా న పవిసేయ్య. ఉబ్భజిత్వాతి చీవరం ఉక్ఖిపిత్వా.

౨౯౩౪. నిత్థునన్తేన భిక్ఖునా వచ్చం న కాతబ్బన్తి యోజనా. ‘‘వచ్చస్స దున్నిగ్గమనేన ఉపహతో హుత్వా నిత్థునతి చే, న దోసో’’తి సిక్ఖాభాజనవినిచ్ఛయే వుత్తం. దణ్డకట్ఠం ఖాదతో వచ్చం కరోతో భిక్ఖునో దుక్కటం హోతీతి యోజనా.

౨౯౩౬. ఖరేనాతి ఫరుసేన వా ఫాలితకట్ఠేన వా గణ్ఠికేన వా కణ్టకేన వా సుసిరేన ¶ వా పూతినా వా దణ్డేన న అవలేఖేయ్య న పుఞ్ఛేయ్య. న కట్ఠం వచ్చకూపకే ఛడ్డేయ్యాతి తం కట్ఠం వచ్చకూపే న ఛడ్డేయ్య. పస్సావదోణియా ఖేళం న పాతేయ్యాతి యోజనా.

౨౯౩౭. పాదుకాసూతి వచ్చపస్సావపాదుకాసు. నిక్ఖమనే నిక్ఖమనకాలే. తత్థేవాతి వచ్చపస్సావపాదుకాస్వేవ. పటిచ్ఛాదేయ్యాతి ఉక్ఖిత్తం చీవరం ఓతారేత్వా సరీరం పటిచ్ఛాదేయ్య.

౨౯౩౮. యో వచ్చం కత్వా సలిలే సతి సచే నాచమేయ్య ఉదకకిచ్చం న కరేయ్య, తస్స దుక్కటం ఉద్దిట్ఠన్తి యోజనా. మోహనాసినాతి సవాసనస్స మోహస్స, తేన సహజేకట్ఠపహానేకట్ఠానం సకలసంకిలేసానఞ్చ పహాయినా ఆసవక్ఖయఞాణేన సముచ్ఛిన్దతా మునినా సబ్బఞ్ఞునా సమ్మాసమ్బుద్ధేన. ‘‘సలిలే సతీ’’తి ఇమినా అసతి నిద్దోసతం దీపేతి. యథాహ –

‘‘సతి ఉదకేతి ఏత్థ సచే ఉదకం అత్థి, పటిచ్ఛన్నట్ఠానం పన నత్థి, భాజనేన నీహరిత్వా ఆచమితబ్బం. భాజనే అసతి పత్తేన నీహరితబ్బం. పత్తేపి అసతి అసన్తం నామ హోతి. ‘ఇదం అతివివటం, పురతో అఞ్ఞం ¶ ఉదకం భవిస్సతీ’తి గతస్స ఉదకం అలభన్తస్సేవ భిక్ఖాచారవేలా హోతి, కట్ఠేన వా కేనచి వా పుఞ్ఛిత్వా గన్తబ్బం, భుఞ్జితుమ్పి అనుమోదనమ్పి కాతుం వట్టతీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౭౩).

౨౯౩౯. ససద్దన్తి ఉదకసద్దం కత్వా. ‘‘పాసాణాదిట్ఠానే పహరిత్వా ఉదకం సద్దాయతి చే, న దోసో’’తి సిక్ఖాభాజనవినిచ్ఛయే వుత్తం. చపు చపూతి చాతి తాదిసం అనుకరణం కత్వా నాచమేతబ్బన్తి యోజనా. ఆచమిత్వాతి ఉదకకిచ్చం కత్వా. సరావే ఆచమనభాజనే ఉదకం న సేసేతబ్బన్తి యోజనా, ఇదం పన సబ్బసాధారణట్ఠానం సన్ధాయ వుత్తం. యథాహ అట్ఠకథాయం –

‘‘ఆచమనసరావకేతి సబ్బసాధారణట్ఠానం సన్ధాయేతం వుత్తం. తత్ర హి అఞ్ఞే అఞ్ఞే ఆగచ్ఛన్తి, తస్మా ఉదకం న సేసేతబ్బం. యం పన సఙ్ఘికేపి విహారే ఏకదేసే నిబద్ధగమనత్థాయ కతం ఠానం హోతి పుగ్గలికట్ఠానం వా, తస్మిం వట్టతి. విరేచనం పివిత్వా పునప్పునం పవిసన్తస్సాపి వట్టతియేవా’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౭౪).

౨౯౪౦. ఊహతమ్పీతి అఞ్ఞేన వా అత్తనా వా అసఞ్చిచ్చ ఊహతం మలేన దూసితట్ఠానం. అధోవిత్వాతి ¶ జలే సతి అసోధేత్వా జలే అసతి కట్ఠేన వా కేనచి వా పుఞ్ఛిత్వా గన్తబ్బం. యథాహ – ‘‘ఉదకం అత్థి భాజనం నత్థి, అసన్తం నామ హోతి, భాజనం అత్థి ఉదకం నత్థి, ఏతమ్పి అసన్తం, ఉభయే పన అసతి అసన్తమేవ, కట్ఠేన వా కేనచి వా పుఞ్ఛిత్వా గన్తబ్బ’’న్తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౭౪). ఉక్లాపాపి సచే హోన్తీతి వచ్చపస్సావట్ఠానాని సచే కచవరాకిణ్ణాని హోన్తి. ‘‘అసేసతో సోధేతబ్బ’’న్తి ఇమినా తతో కస్సచి కచవరస్స ¶ అపనయనం సోధనం నామ న హోతి, నిస్సేసకచవరాపనయనమేవ సోధనన్తి దీపేతి.

౨౯౪౧. పిఠరోతి అవలేఖనకట్ఠనిక్ఖేపనభాజనం. కుమ్భీ చే రిత్తాతి ఆచమనకుమ్భీ సచే తుచ్ఛా.

౨౯౪౨. ఏవం వచ్చకుటివత్తం దస్సేత్వా సేనాసనవత్తం దస్సేతుమాహ ‘‘అనజ్ఝిట్ఠో’’తిఆది. అనజ్ఝిట్ఠోతి అననుఞ్ఞాతో.

౨౯౪౩. వుడ్ఢం ఆపుచ్ఛిత్వా కథేన్తస్సాతి యోజనా. వుడ్ఢతరాగమేతి యం ఆపుచ్ఛిత్వా కథేతుమారద్ధో, తతోపి వుడ్ఢతరస్స భిక్ఖునో ఆగమే సతి.

౨౯౪౪. ఏకవిహారస్మిన్తి ఏకస్మిం గేహే. ‘‘అనాపుచ్ఛా’’తి ఇదం వక్ఖమానేహి యథారహం యోజేతబ్బం.

౨౯౪౫. పఠమం యత్థ కత్థచి వుడ్ఢానం సన్నిధానే కత్తబ్బవత్తం నిద్దిట్ఠన్తి ఇదాని ఏకవిహారే వసన్తేనాపి తస్స కాతబ్బతం దస్సేతుం పునపి ‘‘న చ ధమ్మో కథేతబ్బో’’తి ఆహ. ధమ్మచక్ఖునాతి ధమ్మలోచనేన ధమ్మగరుకేన, ఇమినా అతాదిసస్స కతో వారో నిరత్థకోతి దీపేతి.

౨౯౪౬. కాతబ్బోతి జాలేతబ్బో. సోతి దీపో. ‘‘ద్వారం నామ యస్మా మహావళఞ్జం, తస్మా తత్థ ఆపుచ్ఛనకిచ్చం నత్థీ’’తి (చూళవ. అట్ఠ. ౩౬౯) వచనతో తం అవత్వా ఆపత్తిక్ఖేత్తమేవ దస్సేతుమాహ ‘‘వాతపానకవాటాని, థకేయ్య వివరేయ్య నో’’తి.

౨౯౪౭. వుడ్ఢతో ¶ పరివత్తయేతి యేన వుడ్ఢో, తతో పరివత్తయే, పిట్ఠిం అదస్సేత్వా వుడ్ఢాభిముఖో తేన పరివత్తయేతి అత్థో. చీవరకణ్ణేన వా కాయేన వా తం వుడ్ఢం న చ ఘట్టయే.