มูล > อภิธมฺมปิฏก > ธมฺมสงฺคณีปาฬิ

๑. กตเม ¶ ¶ ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ [วิริยินฺทฺริยํ (สี. สฺยา.)] โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ, สมฺมาสติ โหติ, สมฺมาสมาธิ โหติ, สทฺธาพลํ โหติ, วีริยพลํ [วิริยพลํ (สี. สฺยา.)] โหติ, สติพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, ปฺาพลํ โหติ, หิริพลํ โหติ, โอตฺตปฺปพลํ โหติ, อโลโภ โหติ, อโทโส โหติ, อโมโห โหติ, อนภิชฺฌา โหติ, อพฺยาปาโท โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, หิรี โหติ, โอตฺตปฺปํ โหติ, กายปสฺสทฺธิ [กายปฺปสฺสทฺธิ (สฺยา.)] โหติ, จิตฺตปสฺสทฺธิ [จิตฺตปฺปสฺสทฺธิ (สฺยา.)] โหติ, กายลหุตา โหติ, จิตฺตลหุตา โหติ, กายมุทุตา โหติ, จิตฺตมุทุตา โหติ, กายกมฺมฺตา โหติ, จิตฺตกมฺมฺตา โหติ, กายปาคุฺตา โหติ, จิตฺตปาคุฺตา โหติ, กายุชุกตา [กายุชฺชุกตา (สี. ก.)] โหติ, จิตฺตุชุกตา ¶ [จิตฺตุชฺชุกตา (สี. ก.)] โหติ, สติ โหติ, สมฺปชฺํ โหติ, สมโถ โหติ, วิปสฺสนา โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒. กตโม ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.

๓. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ ¶ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.

๔. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.

๕. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ [สฺเจตยิตตฺตํ (สฺยา.)] – อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.

๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.

๗. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก ¶ วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป – อยํ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.

๘. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.

๙. กตมา ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปีติ ปาโมชฺชํ อาโมทนา ปโมทนา หาโส ปหาโส วิตฺติ โอทคฺยํ อตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ.

๑๐. กตมํ ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ.

๑๑. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.

๑๒. กตมํ ตสฺมึ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท ¶ สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ.

๑๓. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ [วิริยารมฺโภ (สี. สฺยา.)] นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห ¶ อุสฺโสฬฺหี [อุสฺโสฬฺหิ (สี.)] ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ.

๑๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ.

๑๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ.

๑๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย ปฺินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ¶ ¶ ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺินฺทฺริยํ โหติ.

๑๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ ¶ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.

๑๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ.

๑๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา [อิรียนา (สี.)] ¶ วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ.

๒๐. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ.

๒๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ.

๒๒. กตโม ¶ ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ.

๒๓. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาสติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสติ โหติ.

๒๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ.

๒๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย สทฺธาพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สทฺธาพลํ โหติ.

๒๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห ¶ วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อิทํ ¶ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ.

๒๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย สติพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สติพลํ โหติ.

๒๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ.

๒๙. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย ปฺาพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ¶ ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺาพลํ โหติ.

๓๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย หิริพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย หิรียติ หิริยิตพฺเพน หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย หิริพลํ โหติ.

๓๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปติ ¶ โอตฺตปฺปิตพฺเพน โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ.

๓๒. กตโม ตสฺมึ สมเย อโลโภ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโลโภ โหติ.

๓๓. กตโม ตสฺมึ สมเย อโทโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ [อทูสนา อทูสิตตฺตํ (สฺยา.)] อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโทโส โหติ?

๓๔. กตโม ตสฺมึ สมเย อโมโห โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย ¶ สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ อโมโห กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโมโห โหติ.

๓๕. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย อนภิชฺฌา โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโลโภ อลุพฺภนา ¶ อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อนภิชฺฌา โหติ.

๓๖. กตโม ตสฺมึ สมเย อพฺยาปาโท โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโทโส ¶ อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อพฺยาปาโท โหติ.

๓๗. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ.

๓๘. กตมา ตสฺมึ สมเย หิรี โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย หิรียติ หิริยิตพฺเพน หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อยํ ตสฺมึ สมเย หิรี โหติ.

๓๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปํ โหติ.

๔๐. กตมา ตสฺมึ สมเย กายปสฺสทฺธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ปสฺสทฺธิ ปฏิปสฺสทฺธิ [ปฏิปฺปสฺสทฺธิ (สี. สฺยา.)] ปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภนา [ปฏิปฺปสฺสมฺภนา (สี. สฺยา.)] ปฏิปสฺสมฺภิตตฺตํ [ปฏิปฺปสฺสมฺภิตตฺตํ (สี. สฺยา.)] – อยํ ตสฺมึ สมเย กายปสฺสทฺธิ โหติ.

๔๑. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ? ยา ¶ ตสฺมึ สมเย ¶ วิฺาณกฺขนฺธสฺส ปสฺสทฺธิ ปฏิปสฺสทฺธิ ปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ.

๔๒. กตมา ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย กายลหุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ลหุตา ลหุปริณามตา อทนฺธนตา อวิตฺถนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย กายลหุตา โหติ.

๔๓. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตลหุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส ลหุตา ลหุปริณามตา อทนฺธนตา อวิตฺถนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตลหุตา โหติ.

๔๔. กตมา ตสฺมึ สมเย กายมุทุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา – อยํ ตสฺมึ สมเย กายมุทุตา โหติ.

๔๕. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตมุทุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตมุทุตา โหติ.

๔๖. กตมา ตสฺมึ สมเย กายกมฺมฺตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส กมฺมฺตา กมฺมฺตฺตํ กมฺมฺภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย กายกมฺมฺตา โหติ.

๔๗. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตกมฺมฺตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส กมฺมฺตา กมฺมฺตฺตํ กมฺมฺภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตกมฺมฺตา โหติ.

๔๘. กตมา ตสฺมึ สมเย กายปาคุฺตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ปคุณตา ปคุณตฺตํ ปคุณภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย กายปาคุฺตา โหติ.

๔๙. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตปาคุฺตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส ปคุณตา ปคุณตฺตํ ปคุณภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตปาคุฺตา โหติ.

๕๐. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย กายุชุกตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ¶ อุชุตา อุชุกตา อชิมฺหตา อวงฺกตา อกุฏิลตา – อยํ ตสฺมึ สมเย กายุชุกตา โหติ.

๕๑. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตุชุกตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส อุชุตา อุชุกตา อชิมฺหตา อวงฺกตา อกุฏิลตา – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตุชุกตา โหติ.

๕๒. กตมา ตสฺมึ สมเย สติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อยํ ตสฺมึ สมเย สติ โหติ.

๕๓. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมฺปชฺํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ¶ ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมฺปชฺํ โหติ.

๕๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สมโถ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมโถ โหติ.

๕๕. กตมา ตสฺมึ สมเย วิปสฺสนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ ตสฺมึ สมเย วิปสฺสนา โหติ.

๕๖. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ปคฺคาโห โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา ¶ อนิกฺขิตฺตธุรตา ¶ ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อยํ ตสฺมึ สมเย ปคฺคาโห โหติ.

๕๗. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย อวิกฺเขโป โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย อวิกฺเขโป โหติ.

เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.

๕๘. ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ปฺจงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ, เอกา เวทนา โหติ, เอกา สฺา โหติ, เอกา เจตนา โหติ, เอกํ จิตฺตํ โหติ, เอโก เวทนากฺขนฺโธ โหติ, เอโก สฺากฺขนฺโธ โหติ, เอโก สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ, เอโก วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ, เอกํ มนายตนํ โหติ, เอกํ มนินฺทฺริยํ โหติ, เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.

๕๙. กตเม ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ.

๖๐. กตโม ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺโธ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ ¶ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺโธ โหติ.

๖๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สฺากฺขนฺโธ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺากฺขนฺโธ โหติ.

๖๒. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ ¶ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ ปฺาพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อโมโห อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท สมฺมาทิฏฺิ หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมฺตา จิตฺตกมฺมฺตา กายปาคุฺตา จิตฺตปาคุฺตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมฺปชฺํ สมโถ วิปสฺสนา ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา [ถเปตฺวา (ก.)] เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ.

๖๓. กตโม ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ ¶ ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อยํ ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ.

อิเม ตสฺมึ สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ.

๖๔. กตมานิ ตสฺมึ สมเย ทฺวายตนานิ โหนฺติ? มนายตนํ ธมฺมายตนํ.

๖๕. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย มนายตนํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนายตนํ โหติ.

๖๖. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย ธมฺมายตนํ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ธมฺมายตนํ โหติ.

อิมานิ ตสฺมึ สมเย ทฺวายตนานิ โหนฺติ.

๖๗. กตมา ตสฺมึ สมเย ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ? มโนวิฺาณธาตุ, ธมฺมธาตุ.

๖๘. กตมา ตสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อยํ ตสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ โหติ.

๖๙. กตมา ตสฺมึ สมเย ธมฺมธาตุ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, ¶ สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อยํ ตสฺมึ สมเย ธมฺมธาตุ โหติ.

อิมา ตสฺมึ สมเย ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ.

๗๐. กตเม ตสฺมึ สมเย ตโย อาหารา โหนฺติ? ผสฺสาหาโร, มโนสฺเจตนาหาโร ¶ , วิฺาณาหาโร.

๗๑. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺสาหาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺสาหาโร โหติ.

๗๒. กตโม ตสฺมึ สมเย มโนสฺเจตนาหาโร โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย มโนสฺเจตนาหาโร โหติ.

๗๓. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย วิฺาณาหาโร โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อยํ ตสฺมึ สมเย วิฺาณาหาโร โหติ.

อิเม ตสฺมึ สมเย ตโย อาหารา โหนฺติ.

๗๔. กตมานิ ¶ ตสฺมึ สมเย อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ? สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปฺินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ.

๗๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ.

๗๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ.

๗๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา ¶ อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ.

๗๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ ¶ สมฺมาสมาธิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ.

๗๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย ปฺินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ¶ ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺินฺทฺริยํ โหติ.

๘๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.

๘๑. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ.

๘๒. กตมํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ ¶ .

อิมานิ ตสฺมึ สมเย อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ.

๘๓. กตมํ ตสฺมึ สมเย ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ? วิตกฺโก, วิจาโร, ปีติ, สุขํ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา.

๘๔. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป – อยํ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.

๘๕. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.

๘๖. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ? ยา ¶ ตสฺมึ สมเย ปีติ ปาโมชฺชํ อาโมทนา ปโมทนา หาโส ปหาโส วิตฺติ โอทคฺยํ อตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ.

๘๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ.

๘๘. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.

อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ.

๘๙. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ปฺจงฺคิโก มคฺโค โหติ? สมฺมาทิฏฺิ, สมฺมาสงฺกปฺโป, สมฺมาวายาโม, สมฺมาสติ, สมฺมาสมาธิ.

๙๐. กตมา ตสฺมึ ¶ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ.

๙๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ.

๙๒. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ ¶ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ.

๙๓. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาสติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา ¶ อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสติ โหติ.

๙๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ ¶ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ.

อยํ ตสฺมึ สมเย ปฺจงฺคิโก มคฺโค โหติ.

๙๕. กตมานิ ¶ ตสฺมึ สมเย สตฺต พลานิ โหนฺติ? สทฺธาพลํ, วีริยพลํ, สติพลํ, สมาธิพลํ, ปฺาพลํ, หิริพลํ, โอตฺตปฺปพลํ.

๙๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย สทฺธาพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สทฺธาพลํ โหติ.

๙๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ.

๙๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย สติพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สติพลํ โหติ.

๙๙. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ.

๑๐๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย ปฺาพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา ¶ วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ¶ ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺาพลํ โหติ.

๑๐๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย หิริพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย หิรียติ หิริยิตพฺเพน หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย หิริพลํ โหติ.

๑๐๒. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ.

อิมานิ ตสฺมึ สมเย สตฺต พลานิ โหนฺติ.

๑๐๓. กตเม ตสฺมึ สมเย ตโย เหตู โหนฺติ? อโลโภ, อโทโส, อโมโห.

๑๐๔. กตโม ตสฺมึ สมเย อโลโภ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโลโภ โหติ.

๑๐๕. กตโม ตสฺมึ สมเย อโทโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ ¶ อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโทโส โหติ.

๑๐๖. กตโม ตสฺมึ สมเย อโมโห โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา…เป… ¶ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโมโห โหติ.

อิเม ตสฺมึ สมเย ตโย เหตู โหนฺติ.

๑๐๗. กตโม ตสฺมึ สมเย เอโก ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอโก ผสฺโส โหติ.

๑๐๘. กตมา ตสฺมึ สมเย เอกา เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เอกา เวทนา โหติ.

๑๐๙. กตมา ตสฺมึ สมเย เอกา สฺา โหติ? ยา ¶ ตสฺมึ สมเย สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอกา สฺา โหติ.

๑๑๐. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย เอกา เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอกา เจตนา โหติ.

๑๑๑. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย เอกํ จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย เอกํ จิตฺตํ โหติ.

๑๑๒. กตโม ตสฺมึ สมเย เอโก เวทนากฺขนฺโธ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เอโก เวทนากฺขนฺโธ โหติ.

๑๑๓. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย เอโก สฺากฺขนฺโธ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอโก สฺากฺขนฺโธ โหติ.

๑๑๔. กตโม ตสฺมึ สมเย เอโก สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ ปฺาพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อโมโห อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท สมฺมาทิฏฺิ หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมฺตา จิตฺตกมฺมฺตา กายปาคุฺตา จิตฺตปาคุฺตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมฺปชฺํ สมโถ วิปสฺสนา ¶ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอโก สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ.

๑๑๕. กตโม ตสฺมึ สมเย เอโก วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ ¶ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอโก วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ.

๑๑๖. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย เอกํ มนายตนํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย เอกํ มนายตนํ โหติ.

๑๑๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย เอกํ มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย เอกํ มนินฺทฺริยํ โหติ.

๑๑๘. กตมา ตสฺมึ สมเย เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน ¶ มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ.

๑๑๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ ¶ , สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ ตสฺมึ สมเย เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ.

๑๒๐. กตมา ตสฺมึ สมเย เอกา ธมฺมธาตุ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอกา ธมฺมธาตุ โหติ.

๑๒๑. ตสฺมึ โข ปน สมเย ธมฺมา โหนฺติ, ขนฺธา โหนฺติ, อายตนานิ โหนฺติ, ธาตุโย โหนฺติ, อาหารา โหนฺติ, อินฺทฺริยานิ ¶ โหนฺติ, ฌานํ โหติ, มคฺโค โหติ, พลานิ โหนฺติ, เหตู โหนฺติ, ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, เวทนากฺขนฺโธ โหติ, สฺากฺขนฺโธ โหติ, สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ, วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ, มนายตนํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, มโนวิฺาณธาตุ โหติ, ธมฺมายตนํ โหติ, ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๒๒. กตเม ตสฺมึ สมเย ธมฺมา โหนฺติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ตสฺมึ สมเย ธมฺมา โหนฺติ.

๑๒๓. กตเม ¶ ตสฺมึ สมเย ขนฺธา โหนฺติ? เวทนากฺขนฺโธ, ¶ สฺากฺขนฺโธ ¶ , สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ตสฺมึ สมเย ขนฺธา โหนฺติ.

๑๒๔. กตมานิ ตสฺมึ สมเย อายตนานิ โหนฺติ? มนายตนํ, ธมฺมายตนํ – อิมานิ ตสฺมึ สมเย อายตนานิ โหนฺติ.

๑๒๕. กตมา ตสฺมึ สมเย ธาตุโย โหนฺติ? มโนวิฺาณธาตุ, ธมฺมธาตุ – อิมา ตสฺมึ สมเย ธาตุโย โหนฺติ.

๑๒๖. กตเม ตสฺมึ สมเย อาหารา โหนฺติ? ผสฺสาหาโร, มโนสฺเจตนาหาโร, วิฺาณาหาโร – อิเม ตสฺมึ สมเย อาหารา โหนฺติ.

๑๒๗. กตมานิ ตสฺมึ สมเย อินฺทฺริยานิ โหนฺติ? สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปฺินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ – อิมานิ ตสฺมึ สมเย อินฺทฺริยานิ โหนฺติ.

๑๒๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย ฌานํ โหติ? วิตกฺโก, วิจาโร, ปีติ, สุขํ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา – อิทํ ตสฺมึ สมเย ฌานํ โหติ.

๑๒๙. กตโม ตสฺมึ สมเย มคฺโค โหติ? สมฺมาทิฏฺิ, สมฺมาสงฺกปฺโป, สมฺมาวายาโม, สมฺมาสติ, สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย มคฺโค โหติ.

๑๓๐. กตมานิ ¶ ตสฺมึ สมเย พลานิ โหนฺติ? สทฺธาพลํ, วีริยพลํ, สติพลํ, สมาธิพลํ, ปฺาพลํ, หิริพลํ, โอตฺตปฺปพลํ – อิมานิ ตสฺมึ สมเย พลานิ โหนฺติ.

๑๓๑. กตเม ¶ ตสฺมึ สมเย เหตู โหนฺติ? อโลโภ, อโทโส, อโมโห – อิเม ตสฺมึ สมเย เหตู โหนฺติ.

๑๓๒. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.

๑๓๓. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.

๑๓๔. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.

๑๓๕. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ?

๑๓๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ…เป… อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.

๑๓๗. กตโม ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺโธ โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺโธ โหติ.

๑๓๘. กตโม ตสฺมึ สมเย สฺากฺขนฺโธ โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย สฺากฺขนฺโธ โหติ.

๑๓๙. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ.

๑๔๐. กตโม ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ.

๑๔๑. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย มนายตนํ โหติ…เป… อิทํ ตสฺมึ สมเย มนายตนํ โหติ.

๑๔๒. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ…เป… อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.

๑๔๓. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ โหติ.

๑๔๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย ธมฺมายตนํ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ธมฺมายตนํ โหติ.

๑๔๕. กตมา ตสฺมึ สมเย ธมฺมธาตุ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อยํ ตสฺมึ สมเย ธมฺมธาตุ โหติ.

๑๔๖. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ ¶ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๔๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ ¶ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ ¶ , มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ, สมฺมาสติ โหติ, สมฺมาสมาธิ โหติ, สทฺธาพลํ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สติพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, หิริพลํ โหติ, โอตฺตปฺปพลํ โหติ, อโลโภ โหติ, อโทโส โหติ, อนภิชฺฌา โหติ, อพฺยาปาโท โหติ, หิรี โหติ, โอตฺตปฺปํ โหติ, กายปสฺสทฺธิ โหติ, จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ, กายลหุตา โหติ, จิตฺตลหุตา โหติ, กายมุทุตา โหติ, จิตฺตมุทุตา โหติ, กายกมฺมฺตา โหติ, จิตฺตกมฺมฺตา โหติ, กายปาคุฺตา โหติ, จิตฺตปาคุฺตา โหติ, กายุชุกตา โหติ, จิตฺตุชุกตา โหติ, สติ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, สตฺตินฺทฺริยานิ โหนฺติ ¶ , ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, ฉ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

๑๔๘. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมฺตา จิตฺตกมฺมฺตา กายปาคุฺตา จิตฺตปาคุฺตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๔๙. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ ¶ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๕๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ, สมฺมาสติ โหติ, สมฺมาสมาธิ โหติ, สทฺธาพลํ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สติพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, ปฺาพลํ โหติ, หิริพลํ โหติ, โอตฺตปฺปพลํ โหติ, อโลโภ โหติ, อโทโส โหติ, อโมโห โหติ, อนภิชฺฌา โหติ, อพฺยาปาโท โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, หิรี โหติ, โอตฺตปฺปํ โหติ, กายปสฺสทฺธิ โหติ, จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ, กายลหุตา โหติ, จิตฺตลหุตา โหติ, กายมุทุตา โหติ, จิตฺตมุทุตา โหติ, กายกมฺมฺตา โหติ, จิตฺตกมฺมฺตา โหติ กายปาคุฺตา ¶ โหติ, จิตฺตปาคุฺตา โหติ, กายุชุกตา โหติ, จิตฺตุชุกตา โหติ, สติ โหติ, สมฺปชฺํ โหติ, สมโถ โหติ, วิปสฺสนา โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๕๑. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.

๑๕๒. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ ¶ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ…เป….

๑๕๓. กตมา ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ…เป….

๑๕๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ ¶ , ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ปฺจงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

๑๕๕. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ ปฺาพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อโมโห อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท สมฺมาทิฏฺิ หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมฺตา จิตฺตกมฺมฺตา กายปาคุฺตา จิตฺตปาคุฺตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมฺปชฺํ สมโถ วิปสฺสนา ปคฺคาโห อวิกฺเขโป.

เย ¶ วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ ¶ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๕๖. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๕๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ, สมฺมาสติ โหติ, สมฺมาสมาธิ โหติ, สทฺธาพลํ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สติพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, หิริพลํ โหติ, โอตฺตปฺปพลํ โหติ, อโลโภ โหติ, อโทโส โหติ, อนภิชฺฌา โหติ, อพฺยาปาโท โหติ, หิรี โหติ, โอตฺตปฺปํ โหติ, กายปสฺสทฺธิ โหติ, จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ, กายลหุตา โหติ, จิตฺตลหุตา โหติ, กายมุทุตา โหติ, จิตฺตมุทุตา โหติ, กายกมฺมฺตา โหติ, จิตฺตกมฺมฺตา โหติ, กายปาคุฺตา โหติ ¶ , จิตฺตปาคุฺตา โหติ, กายุชุกตา โหติ, จิตฺตุชุกตา โหติ, สติ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป ¶ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ ¶ , สตฺตินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ ¶ , ฉ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

๑๕๘. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมฺตา จิตฺตกมฺมฺตา กายปาคุฺตา จิตฺตปาคุฺตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป.

เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา ¶ สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๕๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

อฏฺ กามาวจรมหากุสลจิตฺตานิ.

๑๖๐. กตเม ¶ ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ [ปมชฺฌานํ (สี.)] อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๖๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ ¶ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ [ทุติยชฺฌานํ (สี.)] อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ติวงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

๑๖๒. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ¶ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา ¶ เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา ¶ สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๖๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ ¶ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา จ วิราคา อุเปกฺขโก จ วิหรติ สโต จ สมฺปชาโน สุขฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทติ, ยํ ตํ อริยา อาจิกฺขนฺติ – ‘‘อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารี’’ติ ตติยํ ฌานํ [ตติยชฺฌานํ (สี.)] อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ทุวงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

๑๖๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา ¶ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๖๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ ¶ [จตุตฺถชฺฌานํ (สี.)] อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ ¶ , เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ อุเปกฺขินฺทฺริยํ ¶ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ทุวงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ ¶ , ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

๑๖๖. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๖๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ ¶ – ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๖๘. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อวิตกฺกํ วิจารมตฺตํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ ¶ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ¶ ธมฺมา กุสลา…เป….

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

๑๖๙. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๗๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ¶ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ ¶ , สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป ¶ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

๑๗๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ ¶ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา ¶ สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๗๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา จ วิราคา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

ตสฺมึ ¶ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ทุวงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

๑๗๓. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ¶ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๗๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สุขสฺส จ ปหานา…เป… ปฺจมํ ฌานํ [ปฺจมชฺฌานํ (สี.)] อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ทุวงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ¶ ปน ตสฺมึ สมเย ¶ อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

๑๗๕. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๗๖. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ [ทุกฺขาปฏิปทํ (พหูสุ)] ทนฺธาภิฺํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๗๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๗๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ¶ [สุขาปฏิปทํ (พหูสุ)] ทนฺธาภิฺํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๗๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ¶ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

๑๘๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปถวีกสิณํ – ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๘๑. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๘๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ¶ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ – ตสฺมึ สมเย ¶ ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๘๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๘๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๘๕. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๘๖. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๘๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ¶ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๘๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๘๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๙๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ¶ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๙๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ ¶ …เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๙๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๙๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๙๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๙๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ¶ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๙๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๙๗. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ¶ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๙๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๙๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ¶ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๐๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ¶ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๐๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๐๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ¶ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ¶ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ – ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๐๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อาโปกสิณํ…เป… เตโชกสิณํ…เป… วาโยกสิณํ…เป… นีลกสิณํ…เป… ปีตกสิณํ…เป… โลหิตกสิณํ…เป… โอทาตกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๐๔. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ ตานิ ¶ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๐๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ ¶ …เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ¶ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๐๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๐๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๐๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี ¶ พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๐๙. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๑๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ¶ …เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๑๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ¶ ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๑๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๑๓. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๑๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ¶ ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส ¶ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๑๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๑๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ¶ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๑๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๑๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ¶ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๑๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๒๐. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๒๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี ¶ พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๒๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ¶ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๒๓. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๒๔. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี ¶ พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ ¶ , ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๒๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๒๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๒๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ¶ ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ ¶ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๒๘. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ¶ ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๒๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๓๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๓๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ¶ ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๓๒. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๓๓. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๓๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ ¶ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๓๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ¶ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๓๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ¶ ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๓๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ¶ ธมฺมา กุสลา.

๒๓๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๓๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๔๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี ¶ พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๔๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ ¶ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช ¶ วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๔๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๔๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ¶ ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ¶ อปฺปมาณารมฺมณํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๔๔. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๔๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๔๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ นีลานิ นีลวณฺณานิ นีลนิทสฺสนานิ นีลนิภาสานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว ¶ กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๔๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี ¶ พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปีตานิ ปีตวณฺณานิ ปีตนิทสฺสนานิ ปีตนิภาสานิ…เป… โลหิตกานิ โลหิตกวณฺณานิ โลหิตกนิทสฺสนานิ โลหิตกนิภาสานิ…เป… โอทาตานิ โอทาตวณฺณานิ โอทาตนิทสฺสนานิ โอทาตนิภาสานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

อิมานิปิ อภิภายตนานิ โสฬสกฺขตฺตุกานิ.

ตีณิ วิโมกฺขานิ โสฬสกฺขตฺตุกานิ

๒๔๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ ¶ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ รูปี รูปานิ ปสฺสติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๔๙. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๕๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สุภนฺติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ¶ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

อิมานิปิ ตีณิ วิโมกฺขานิ โสฬสกฺขตฺตุกานิ.

จตฺตาริ พฺรหฺมวิหารฌานานิ โสฬสกฺขตฺตุกานิ

๒๕๑. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๕๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๕๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา จ วิราคา…เป… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๕๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๕๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อวิตกฺกํ วิจารมตฺตํ ¶ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๕๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย ¶ รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๕๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา จ ¶ วิราคา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๕๘. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ กรุณาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๕๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ กรุณาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๖๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ มุทิตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๖๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… ปมํ ¶ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ มุทิตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๖๒. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

จตฺตาริ พฺรหฺมวิหารฌานานิ [พฺรหฺมวิหารชฺฌานานิ (สี. สฺยา.)] โสฬสกฺขตฺตุกานิ.

๒๖๓. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุทฺธุมาตกสฺาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๖๔. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ วินีลกสฺาสหคตํ…เป… วิปุพฺพกสฺาสหคตํ…เป… วิจฺฉิทฺทกสฺาสหคตํ…เป… วิกฺขายิตกสฺาสหคตํ…เป… วิกฺขิตฺตกสฺาสหคตํ…เป… หตวิกฺขิตฺตกสฺาสหคตํ…เป… โลหิตกสฺาสหคตํ…เป… ปุฬวกสฺาสหคตํ [ปุฬุวกสฺาสหคตํ (ก.)] …เป… อฏฺิกสฺาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

อสุภฌานํ [อสุภชฺฌานํ (สี. สฺยา.)] โสฬสกฺขตฺตุกํ.

จตฺตาริ อรูปฌานานิ [อรูปชฺฌานานิ (สี. สฺยา.)] โสฬสกฺขตฺตุกานิ

๒๖๕. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสฺานํ อมนสิการา อากาสานฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๖๖. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม วิฺาณฺจายตนสฺาสหคตํ ¶ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๖๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อากิฺจฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๖๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส อากิฺจฺายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสฺานาสฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

จตฺตาริ อรูปฌานานิ โสฬสกฺขตฺตุกานิ.

๒๖๙. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ ¶ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๗๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน…เป… ¶ โสมนสฺสสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ…เป… โสมนสฺสสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน…เป… อุเปกฺขาสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ…เป… อุเปกฺขาสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน…เป… อุเปกฺขาสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ…เป… อุเปกฺขาสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ¶ จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… ¶ อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๗๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๗๒. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ ¶ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๗๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสฺานํ ¶ อมนสิการา อากาสานฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ ¶ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๗๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม วิฺาณฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ¶ วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๗๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อากิฺจฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๗๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส อากิฺจฺายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสฺานาสฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ¶ วีริยาธิปเตยฺยํ ¶ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๗๗. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, อนฺาตฺสฺสามีตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ, สมฺมาวาจา โหติ, สมฺมากมฺมนฺโต โหติ, สมฺมาอาชีโว โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ, สมฺมาสติ โหติ, สมฺมาสมาธิ โหติ, สทฺธาพลํ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สติพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, ปฺาพลํ โหติ, หิริพลํ โหติ, โอตฺตปฺปพลํ โหติ, อโลโภ โหติ, อโทโส โหติ, อโมโห ¶ โหติ, อนภิชฺฌา โหติ, อพฺยาปาโท โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, หิรี โหติ, โอตฺตปฺปํ โหติ, กายปสฺสทฺธิ โหติ, จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ, กายลหุตา โหติ, จิตฺตลหุตา โหติ, กายมุทุตา โหติ, จิตฺตมุทุตา โหติ, กายกมฺมฺตา โหติ, จิตฺตกมฺมฺตา โหติ, กายปาคุฺตา โหติ, จิตฺตปาคุฺตา โหติ, กายุชุกตา โหติ, จิตฺตุชุกตา โหติ, สติ โหติ, สมฺปชฺํ โหติ, สมโถ โหติ, วิปสฺสนา โหติ, ปคฺคาโห ¶ โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.

๒๗๘. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.

๒๗๙. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ ¶ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.

๒๘๐. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.

๒๘๑. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.

๒๘๒. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.

๒๘๓. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.

๒๘๔. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.

๒๘๕. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปีติ ปาโมชฺชํ อาโมทนา ปโมทนา หาโส ปหาโส วิตฺติ โอทคฺยํ อตฺตมนตา จิตฺตสฺส ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค – อยํ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ.

๒๘๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ.

๒๘๗. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ¶ จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.

๒๘๘. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ.

๒๘๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ.

๒๙๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ สติสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ.

๒๙๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา ¶ สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค ¶ มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ.

๒๙๒. กตมํ ตสฺมึ สมเย ปฺินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ¶ ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺินฺทฺริยํ โหติ.

๒๙๓. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.

๒๙๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ¶ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ.

๒๙๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ¶ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ.

๒๙๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย อนฺาตฺสฺสามีตินฺทฺริยํ โหติ? ยา เตสํ ธมฺมานํ อนฺาตานํ อทิฏฺานํ อปฺปตฺตานํ อวิทิตานํ อสจฺฉิกตานํ สจฺฉิกิริยาย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ¶ ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย อนฺาตฺสฺสามีตินฺทฺริยํ โหติ.

๒๙๗. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ¶ ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ.

๒๙๘. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ¶ ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ.

๒๙๙. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาวาจา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จตูหิ วจีทุจฺจริเตหิ อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต สมฺมาวาจา มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาวาจา โหติ.

๓๐๐. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สมฺมากมฺมนฺโต โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตีหิ กายทุจฺจริเตหิ อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต สมฺมากมฺมนฺโต มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมากมฺมนฺโต โหติ.

๓๐๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาอาชีโว โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาอาชีวา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต สมฺมาอาชีโว มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาอาชีโว โหติ.

๓๐๒. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม ¶ วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ.

๓๐๓. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ สติสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสติ โหติ.

๓๐๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ.

๓๐๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย สทฺธาพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สทฺธาพลํ โหติ.

๓๐๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ.

๓๐๗. กตมํ ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย สติพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ สติสมฺโพชฺฌงฺโค ¶ มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สติพลํ โหติ.

๓๐๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ.

๓๐๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย ปฺาพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ¶ ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺาพลํ โหติ.

๓๑๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย หิริพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย หิรียติ หิริยิตพฺเพน หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย หิริพลํ โหติ.

๓๑๑. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ.

๓๑๒. กตโม ตสฺมึ สมเย อโลโภ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโลโภ โหติ.

๓๑๓. กตโม ตสฺมึ สมเย อโทโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโทโส โหติ.

๓๑๔. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย อโมโห โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค ¶ มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโมโห โหติ.

๓๑๕. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย อนภิชฺฌา โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อนภิชฺฌา โหติ.

๓๑๖. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย อพฺยาปาโท โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อพฺยาปาโท โหติ.

๓๑๗. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ.

๓๑๘. กตมา ตสฺมึ สมเย หิรี โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย หิรียติ หิริยิตพฺเพน หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อยํ ตสฺมึ สมเย หิรี โหติ.

๓๑๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปํ โหติ.

๓๒๐. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย กายปสฺสทฺธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ปสฺสทฺธิ ปฏิปสฺสทฺธิ ปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภิตตฺตํ ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค ¶ – อยํ ตสฺมึ สมเย กายปสฺสทฺธิ โหติ.

๓๒๑. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส ¶ ปสฺสทฺธิ ปฏิปสฺสทฺธิ ปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภิตตฺตํ ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ.

๓๒๒. กตมา ตสฺมึ สมเย กายลหุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ลหุตา ลหุปริณามตา อทนฺธนตา อวิตฺถนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย กายลหุตา โหติ.

๓๒๓. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตลหุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส ลหุตา ลหุปริณามตา ¶ อทนฺธนตา อวิตฺถนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตลหุตา โหติ.

๓๒๔. กตมา ตสฺมึ สมเย กายมุทุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา – อยํ ตสฺมึ สมเย กายมุทุตา โหติ.

๓๒๕. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตมุทุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตมุทุตา โหติ.

๓๒๖. กตมา ตสฺมึ สมเย กายกมฺมฺตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส กมฺมฺตา กมฺมฺตฺตํ ¶ กมฺมฺภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย กายกมฺมฺตา โหติ.

๓๒๗. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตกมฺมฺตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส กมฺมฺตา กมฺมฺตฺตํ กมฺมฺภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตกมฺมฺตา โหติ.

๓๒๘. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย กายปาคุฺตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ปคุณตา ปคุณตฺตํ ปคุณภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย กายปาคุฺตา โหติ.

๓๒๙. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตปาคุฺตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส ปคุณตา ปคุณตฺตํ ปคุณภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตปาคุฺตา โหติ.

๓๓๐. กตมา ตสฺมึ สมเย กายุชุกตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส อุชุตา อุชุกตา อชิมฺหตา อวงฺกตา อกุฏิลตา – อยํ ตสฺมึ สมเย กายุชุกตา โหติ.

๓๓๑. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตุชุกตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส อุชุตา อุชุกตา อชิมฺหตา อวงฺกตา อกุฏิลตา – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตุชุกตา โหติ.

๓๓๒. กตมา ตสฺมึ สมเย สติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ สติสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ ¶ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สติ โหติ.

๓๓๓. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สมฺปชฺํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมฺปชฺํ โหติ.

๓๓๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สมโถ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมโถ โหติ.

๓๓๕. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย วิปสฺสนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ¶ ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ ¶ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย วิปสฺสนา โหติ.

๓๓๖. กตโม ตสฺมึ สมเย ปคฺคาโห โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ปคฺคาโห โหติ.

๓๓๗. กตโม ตสฺมึ สมเย อวิกฺเขโป โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, นวินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ, อฏฺงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ, เอกา เวทนา โหติ, เอกา สฺา โหติ, เอกา เจตนา โหติ, เอกํ จิตฺตํ โหติ, เอโก เวทนากฺขนฺโธ ¶ โหติ, เอโก สฺากฺขนฺโธ โหติ, เอโก สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ, เอโก วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ, เอกํ มนายตนํ โหติ, เอกํ มนินฺทฺริยํ โหติ, เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

๓๓๘. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ ¶ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ¶ ชีวิตินฺทฺริยํ อนฺาตฺสฺสามีตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมาอาชีโว สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ ปฺาพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อโมโห อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท สมฺมาทิฏฺิ หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมฺตา จิตฺตกมฺมฺตา กายปาคุฺตา จิตฺตปาคุฺตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมฺปชฺํ สมโถ วิปสฺสนา ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๓๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ ¶ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๔๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๔๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๔๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา ¶ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา ¶ …เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๔๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ ¶ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๔๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ ¶ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๔๕. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๔๖. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๔๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ¶ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๔๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๔๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ¶ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๕๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๕๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… ¶ จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๕๒. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๕๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๕๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๕๕. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๕๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ¶ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ¶ อปฺปณิหิตํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๕๗. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ มคฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สติปฏฺานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมฺมปฺปธานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อินฺทฺริยํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ พลํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ โพชฺฌงฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สจฺจํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมถํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธมฺมํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ขนฺธํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อายตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธาตุํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อาหารํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ผสฺสํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เวทนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สฺํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เจตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ จิตฺตํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช ¶ วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๕๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๕๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ ¶ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ ¶ …เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๖๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ มคฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สติปฏฺานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมฺมปฺปธานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อินฺทฺริยํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ พลํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ โพชฺฌงฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ¶ สจฺจํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมถํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธมฺมํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ขนฺธํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อายตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธาตุํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อาหารํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ผสฺสํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เวทนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สฺํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เจตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ จิตฺตํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ¶ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๖๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ กามราคพฺยาปาทานํ ตนุภาวาย ทุติยาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๖๒. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ กามราคพฺยาปาทานํ อนวเสสปฺปหานาย ตติยาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๖๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ รูปราคอรูปราคมานอุทฺธจฺจอวิชฺชาย อนวเสสปฺปหานาย จตุตฺถาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ¶ โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….

๓๖๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย อฺินฺทฺริยํ โหติ? ยา เตสํ ธมฺมานํ าตานํ ทิฏฺานํ ปตฺตานํ วิทิตานํ สจฺฉิกตานํ สจฺฉิกิริยาย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ¶ ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ, อิทํ ตสฺมึ สมเย อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.

๓๖๕. กตเม ¶ ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, มิจฺฉาสมาธิ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สมาธิพลํ ¶ โหติ, อหิริกพลํ โหติ, อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, โลโภ โหติ, โมโห โหติ, อภิชฺฌา โหติ, มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ, อหิริกํ โหติ ¶ , อโนตฺตปฺปํ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ ¶ ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.

๓๖๖. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.

๓๖๗. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.

๓๖๘. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.

๓๖๙. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.

๓๗๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ¶ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.

๓๗๑. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา มิจฺฉาสงฺกปฺโป ¶ – อยํ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.

๓๗๒. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา ¶ อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.

๓๗๓. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปีติ ปาโมชฺชํ อาโมทนา ปโมทนา หาโส ปหาโส วิตฺติ โอทคฺยํ อตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ.

๓๗๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ.

๓๗๕. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ มิจฺฉาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.

๓๗๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ มิจฺฉาวายาโม – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ.

๓๗๗. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ¶ ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ มิจฺฉาสมาธิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ?

๓๗๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.

๓๗๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ.

๓๘๐. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา ¶ วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ.

๓๘๑. กตมา ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห [ปฏิคฺคาโห (สี. สฺยา.)] อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห [วิปริเยสคาโห (ก.)] – อยํ ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ.

๓๘๒. กตโม ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ¶ ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา มิจฺฉาสงฺกปฺโป – อยํ ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ.

๓๘๓. กตโม ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาวายาโม โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา ¶ อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ มิจฺฉาวายาโม – อยํ ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาวายาโม โหติ.

๓๘๔. กตโม ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาสมาธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ มิจฺฉาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาสมาธิ โหติ.

๓๘๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ มิจฺฉาวายาโม – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ.

๓๘๖. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ มิจฺฉาสมาธิ – อิทํ ตสฺมึ ¶ สมเย สมาธิพลํ โหติ.

๓๘๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย อหิริกพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย น หิรียติ หิริยิตพฺเพน น หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อหิริกพลํ โหติ.

๓๘๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย อโนตฺตปฺปพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย น โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน น โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อโนตฺตปฺปพลํ โหติ.

๓๘๙. กตโม ตสฺมึ สมเย โลโภ โหติ? โย ¶ ตสฺมึ สมเย โลโภ ลุพฺภนา ลุพฺภิตตฺตํ สาราโค สารชฺชนา สารชฺชิตตฺตํ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย โลโภ โหติ.

๓๙๐. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย โมโห โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย อฺาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย อนนุโพโธ อสมฺโพโธ อปฺปฏิเวโธ อสํคาหนา อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขนา อปจฺจกฺขกมฺมํ ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชฺํ โมโห ปโมโห สมฺโมโห อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย โมโห โหติ.

๓๙๑. กตมา ตสฺมึ สมเย อภิชฺฌา โหติ? โย ตสฺมึ สมเย โลโภ ลุพฺภนา ลุพฺภิตตฺตํ สาราโค สารชฺชนา สารชฺชิตตฺตํ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อภิชฺฌา โหติ.

๓๙๒. กตมา ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ¶ ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ ¶ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ.

๓๙๓. กตมํ ตสฺมึ สมเย อหิริกํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย น หิรียติ หิริยิตพฺเพน น หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อหิริกํ โหติ.

๓๙๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย อโนตฺตปฺปํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย น โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน น โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อโนตฺตปฺปํ โหติ.

๓๙๕. กตโม ตสฺมึ สมเย สมโถ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ มิจฺฉาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมโถ โหติ.

๓๙๖. กตโม ตสฺมึ สมเย ปคฺคาโห โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ ¶ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ มิจฺฉาวายาโม – อยํ ตสฺมึ สมเย ปคฺคาโห โหติ.

๓๙๗. กตโม ตสฺมึ สมเย อวิกฺเขโป โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ¶ จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ มิจฺฉาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, จตฺตาริ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ ¶ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….

๓๙๘. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาทิฏฺิ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม มิจฺฉาสมาธิ วีริยพลํ สมาธิพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ โลโภ โมโห อภิชฺฌา มิจฺฉาทิฏฺิ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ¶ ธมฺมา อกุสลา.

๓๙๙. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.

๔๐๐. กตเม ¶ ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, มิจฺฉาสมาธิ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, อหิริกพลํ โหติ, อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, โลโภ โหติ, โมโห โหติ, อภิชฺฌา โหติ, อหิริกํ โหติ, อโนตฺตปฺปํ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….

ตสฺมึ โข ปน สมเย ¶ จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ ¶ , ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ติวงฺคิโก มคฺโค โหติ, จตฺตาริ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ ¶ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….

๔๐๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม มิจฺฉาสมาธิ วีริยพลํ สมาธิพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ โลโภ โมโห อภิชฺฌา อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.

๔๐๒. กตเม ¶ ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.

๔๐๓. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ ¶ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, มิจฺฉาสมาธิ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, อหิริกพลํ โหติ, อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, โลโภ โหติ, โมโห โหติ, อภิชฺฌา โหติ, มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ, อหิริกํ โหติ, อโนตฺตปฺปํ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.

๔๐๔. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.

๔๐๕. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ ¶ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ…เป….

๔๐๖. กตมา ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ ¶ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ…เป….

๔๐๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย ¶ อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, จตฺตาริ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….

๔๐๘. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาทิฏฺิ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม มิจฺฉาสมาธิ วีริยพลํ สมาธิพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ โลโภ โมโห อภิชฺฌา มิจฺฉาทิฏฺิ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ ¶ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.

๔๐๙. กตเม ¶ ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.

๔๑๐. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ ¶ , ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, มิจฺฉาสมาธิ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, อหิริกพลํ โหติ, อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, โลโภ โหติ, โมโห โหติ, อภิชฺฌา โหติ, อหิริกํ โหติ, อโนตฺตปฺปํ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….

ตสฺมึ ¶ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ ¶ , ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ติวงฺคิโก มคฺโค โหติ, จตฺตาริ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….

๔๑๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม มิจฺฉาสมาธิ วีริยพลํ สมาธิพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ โลโภ โมโห อภิชฺฌา อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ ¶ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.

๔๑๒. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.

๔๑๓. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ ¶ โหติ โทมนสฺสสหคตํ ปฏิฆสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ทุกฺขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โทมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, มิจฺฉาสมาธิ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, อหิริกพลํ โหติ, อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, โทโส โหติ, โมโห โหติ, พฺยาปาโท โหติ, อหิริกํ โหติ, อโนตฺตปฺปํ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ ¶ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.

๔๑๔. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.

๔๑๕. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ อสาตํ เจตสิกํ ทุกฺขํ เจโตสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ…เป….

๔๑๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย ทุกฺขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ อสาตํ เจตสิกํ ทุกฺขํ เจโตสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ ¶ เจโตสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา ¶ เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย ทุกฺขํ โหติ…เป….

๔๑๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย โทมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ อสาตํ เจตสิกํ ทุกฺขํ เจโตสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โทมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ…เป….

๔๑๘. กตโม ตสฺมึ สมเย โทโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมึ สมเย โทโส โหติ…เป….

๔๑๙. กตโม ตสฺมึ สมเย พฺยาปาโท โหติ? โย ตสฺมึ สมเย โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมึ สมเย พฺยาปาโท โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ติวงฺคิโก มคฺโค โหติ, จตฺตาริ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ ¶ , เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….

๔๒๐. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม ¶ มิจฺฉาสมาธิ วีริยพลํ สมาธิพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ โทโส โมโห พฺยาปาโท อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.

๔๒๑. กตเม ¶ ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โทมนสฺสสหคตํ ปฏิฆสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.

๔๒๒. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ วิจิกิจฺฉาสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ ¶ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, วีริยพลํ โหติ, อหิริกพลํ โหติ, อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, วิจิกิจฺฉา โหติ, โมโห โหติ, อหิริกํ โหติ, อโนตฺตปฺปํ โหติ, ปคฺคาโห โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.

๔๒๓. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป….

๔๒๔. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ…เป….

๔๒๕. กตมา ตสฺมึ สมเย วิจิกิจฺฉา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย กงฺขา กงฺขายนา กงฺขายิตตฺตํ วิมติ วิจิกิจฺฉา ทฺเวฬฺหกํ ทฺเวธาปโถ สํสโย อเนกํสคฺคาโห อาสปฺปนา ปริสปฺปนา อปริโยคาหนา ถมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจิกิจฺฉา โหติ…เป… ¶ เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, จตฺตาริ อินฺทฺริยานิ โหนฺติ ¶ , จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ทุวงฺคิโก มคฺโค โหติ, ตีณิ พลานิ โหนฺติ, เอโก เหตุ โหติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ ¶ , เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….

๔๒๖. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม วีริยพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ วิจิกิจฺฉา โมโห อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ ปคฺคาโห; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.

๔๒๗. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา…เป… ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, มิจฺฉาสมาธิ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, อหิริกพลํ โหติ ¶ , อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, อุทฺธจฺจํ โหติ, โมโห โหติ, อหิริกํ โหติ, อโนตฺตปฺปํ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย ¶ วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.

๔๒๘. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป….

๔๒๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย อุทฺธจฺจํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส อุทฺธจฺจํ อวูปสโม เจตโส วิกฺเขโป ภนฺตตฺตํ จิตฺตสฺส – อิทํ ตสฺมึ สมเย ¶ อุทฺธจฺจํ โหติ ¶ …เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ติวงฺคิโก มคฺโค โหติ, จตฺตาริ พลานิ โหนฺติ, เอโก เหตุ โหติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….

๔๓๐. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม มิจฺฉาสมาธิ วีริยพลํ สมาธิพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ อุทฺธจฺจํ โมโห อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมโถ ¶ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.

๔๓๑. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ จกฺขุวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ รูปารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๔๓๒. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.

๔๓๓. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชาจกฺขุวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.

๔๓๔. กตมา ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชาจกฺขุวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.

๔๓๕. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชาจกฺขุวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.

๔๓๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชาจกฺขุวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.

๔๓๗. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ.

๔๓๘. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.

๔๓๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชาจกฺขุวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.

๔๔๐. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ¶ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ.

๔๔๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา จกฺขุวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ¶ ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….

๔๔๒. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา ¶ เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๔๔๓. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส ¶ กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ โสตวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ สทฺทารมฺมณํ…เป… ฆานวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ คนฺธารมฺมณํ…เป… ชิวฺหาวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ รสารมฺมณํ…เป… กายวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ สุขสหคตํ โผฏฺพฺพารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, สุขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๔๔๔. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.

๔๔๕. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชากายวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ กายิกํ สาตํ กายิกํ สุขํ กายสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.

๔๔๖. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชากายวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.

๔๔๗. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชากายวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ¶ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.

๔๔๘. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชากายวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.

๔๔๙. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย กายิกํ สาตํ กายิกํ สุขํ กายสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ.

๔๕๐. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.

๔๕๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชากายวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.

๔๕๒. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สุขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย กายิกํ สาตํ กายิกํ สุขํ กายสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขินฺทฺริยํ โหติ.

๔๕๓. กตมํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย ¶ วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา กายวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….

๔๕๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา ¶ เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

กุสลวิปากานิ ปฺจวิฺาณานิ.

๔๕๕. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากา มโนธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… โผฏฺพฺพารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ ¶ , อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ ¶ , อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๔๕๖. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.

๔๕๗. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.

๔๕๘. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.

๔๕๙. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.

๔๖๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.

๔๖๑. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา – อยํ ¶ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.

๔๖๒. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.

๔๖๓. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ? ยํ ¶ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ.

๔๖๔. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.

๔๖๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.

๔๖๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ.

๔๖๗. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย ¶ วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….

๔๖๘. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ ¶ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

กุสลวิปากมโนวิฺาณธาตุโสมนสฺสสหคตา

๔๖๙. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากา มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ โสมนสฺสสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา ¶ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ ¶ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๔๗๐. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.

๔๗๑. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.

๔๗๒. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.

๔๗๓. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ. ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.

๔๗๔. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.

๔๗๕. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก ¶ วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.

๔๗๖. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.

๔๗๗. กตมา ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปีติ ปาโมชฺชํ อาโมทนา ปโมทนา หาโส ปหาโส วิตฺติ โอทคฺยํ อตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ.

๔๗๘. กตมํ ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ.

๔๗๙. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.

๔๘๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.

๔๘๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ ¶ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ.

๔๘๒. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….

๔๘๓. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ¶ อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

กุสลวิปากา มโนวิฺาณธาตุ โสมนสฺสสหคตา.

กุสลวิปากมโนวิฺาณธาตุอุเปกฺขาสหคตา

๔๘๔. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา ¶ อุปจิตตฺตา วิปากา มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๔๘๕. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.

๔๘๖. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.

๔๘๗. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.

๔๘๘. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ¶ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.

๔๘๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.

๔๙๐. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.

๔๙๑. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.

๔๙๒. กตมา ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ.

๔๙๓. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.

๔๙๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.

๔๙๕. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ.

๔๙๖. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๔๙๗. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา.

กุสลวิปากา อุเปกฺขาสหคตา มโนวิฺาณธาตุ.

๔๙๘. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากา มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ โสมนสฺสสหคตา าณสมฺปยุตฺตา…เป… โสมนสฺสสหคตา าณสมฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป… โสมนสฺสสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา…เป… โสมนสฺสสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณสมฺปยุตฺตา…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณสมฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน ¶ รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ ¶ …เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป… อโลโภ อพฺยากตมูลํ…เป… อโทโส อพฺยากตมูลํ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๔๙๙. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… ¶ อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว รูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๐๐. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว รูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๐๑. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสฺานํ อมนสิการา อากาสานฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ¶ ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว อรูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสฺานํ อมนสิการา อากาสานฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส ¶ จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๐๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม วิฺาณฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว อรูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม วิฺาณฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๐๓. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อากิฺจฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว อรูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส ¶ กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ ¶ สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อากิฺจฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๐๔. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส ¶ อากิฺจฺายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสฺานาสฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว อรูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ สพฺพโส อากิฺจฺายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสฺานาสฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช ¶ วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๐๕. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป ¶ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๐๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา ¶ กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช ¶ วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๐๗. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ¶ ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๐๘. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๐๙. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ¶ อนิมิตฺตนฺติ ¶ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๑๐. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๑๑. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ อนิมิตฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๑๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ ¶ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๑๓. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุฺตนฺติ กุสลํ…เป… สุฺตนฺติ วิปาโก…เป… สุฺตนฺติ กุสลํ…เป… อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… สุฺตนฺติ กุสลํ…เป… อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๑๔. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๑๕. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ ¶ …เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว ¶ กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๑๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา ¶ ¶ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๑๗. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๑๘. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา ¶ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตํ ¶ …เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช ¶ วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๑๙. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๒๐. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อนิมิตฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๒๑. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ ¶ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๒๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก…เป… อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… ¶ อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… สุฺตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๒๓. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช ¶ วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๒๔. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ¶ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ¶ ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๒๕. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ¶ ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๒๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ¶ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๒๗. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๒๘. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ มคฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สติปฏฺานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมฺมปฺปธานํ ภาเวติ…เป… ¶ โลกุตฺตรํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อินฺทฺริยํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ พลํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ โพชฺฌงฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สจฺจํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมถํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธมฺมํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ขนฺธํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อายตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธาตุํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อาหารํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ผสฺสํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เวทนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สฺํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เจตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ จิตฺตํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ ¶ …เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ…เป… อนิมิตฺตํ ¶ …เป… อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๒๙. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๓๐. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ¶ ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๓๑. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ¶ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ¶ ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๓๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๓๓. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ ¶ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ¶ ขิปฺปาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

ฉนฺทาธิปเตยฺยสุทฺธิกสุฺตา

๕๓๔. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ¶ ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๓๕. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๓๖. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป ¶ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๓๗. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… อนิมิตฺตํ ¶ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

ฉนฺทาธิปเตยฺยสุทฺธิกสุฺตา.

๕๓๘. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๓๙. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ ¶ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ¶ ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๔๐. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๔๑. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ¶ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๔๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ¶ ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ ¶ …เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ ¶ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๔๓. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๔๔. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๔๕. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ¶ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส ¶ กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๔๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ ¶ …เป… อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป ¶ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๔๗. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๔๘. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๔๙. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๕๐. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป ¶ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๕๑. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ ¶ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สุฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… ¶ อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๕๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ มคฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สติปฏฺานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมฺมปฺปธานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ¶ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อินฺทฺริยํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ พลํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ โพชฺฌงฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สจฺจํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมถํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธมฺมํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ขนฺธํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อายตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธาตุํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อาหารํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ผสฺสํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เวทนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สฺํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เจตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ จิตฺตํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ…เป… อนิมิตฺตํ…เป… อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๕๓. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ กามราคพฺยาปาทานํ ¶ ตนุภาวาย ทุติยาย ¶ ภูมิยา ปตฺติยา…เป… กามรา คพฺยาปาทานํ ¶ ¶ อนวเสสปฺปหานาย ตติยาย ภูมิยา ปตฺติยา…เป… รูปราคอรูปราคมานอุทฺธจฺจอวิชฺชาย อนวเสสปฺปหานาย จตุตฺถาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สุฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺาตาวินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๕๔. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป….

๕๕๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย อฺาตาวินฺทฺริยํ โหติ? ยา เตสํ อฺาตาวีนํ ธมฺมานํ อฺา ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ ¶ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย อฺาตาวินฺทฺริยํ โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๕๖. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อกุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ จกฺขุวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ รูปารมฺมณํ…เป… โสตวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ สทฺทารมฺมณํ…เป… ฆานวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ คนฺธารมฺมณํ ¶ …เป… ชิวฺหาวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ รสารมฺมณํ…เป… กายวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ ทุกฺขสหคตํ โผฏฺพฺพารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, ทุกฺขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, ทุกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๕๗. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.

๕๕๘. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชากายวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ ¶ กายิกํ อสาตํ กายิกํ ทุกฺขํ กายสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ…เป….

๕๕๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย ทุกฺขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย กายิกํ อสาตํ กายิกํ ทุกฺขํ กายสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย ทุกฺขํ โหติ…เป….

๕๖๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย ทุกฺขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย กายิกํ อสาตํ กายิกํ ทุกฺขํ กายสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา ¶ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ทุกฺขินฺทฺริยํ โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

ตสฺมึ ¶ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา กายวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….

๕๖๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ ¶ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๖๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อกุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากา มโนธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… โผฏฺพฺพารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย ¶ อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….

๕๖๓. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ ¶ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๖๔. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อกุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากา มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ ¶ , เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….

๕๖๕. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ ¶ เปตฺวา ¶ สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๖๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย มโนธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… โผฏฺพฺพารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….

๕๖๗. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก ¶ วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา ¶ ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

กิริยามโนวิฺาณธาตุโสมนสฺสสหคตา

๕๖๘. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ กิริยา เนว ¶ กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา โสมนสฺสสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๖๙. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป….

๕๗๐. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.

๕๗๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม ¶ วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา ¶ อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ.

๕๗๒. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ¶ ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….

๕๗๓. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา ¶ เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

กิริยา มโนวิฺาณธาตุ โสมนสฺสสหคตา.

กิริยามโนวิฺาณธาตุอุเปกฺขาสหคตา

๕๗๔. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา ¶ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….

ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….

๕๗๕. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา.

กิริยา มโนวิฺาณธาตุ อุเปกฺขาสหคตา.

๕๗๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา โสมนสฺสสหคตา าณสมฺปยุตฺตา…เป… โสมนสฺสสหคตา าณสมฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป… โสมนสฺสสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา…เป… โสมนสฺสสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณสมฺปยุตฺตา…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณสมฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ ¶ …เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป… อโลโภ อพฺยากตมูลํ…เป… อโทโส อพฺยากตมูลํ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๗๗. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย รูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๗๘. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย รูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๗๙. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสฺานํ อมนสิการา อากาสานฺจายตนสฺาสหคตํ ¶ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๘๐. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว ¶ กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม วิฺาณฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป ¶ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๘๑. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อากิฺจฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๘๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ สพฺพโส อากิฺจฺายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสฺานาสฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป… อโลโภ อพฺยากตมูลํ…เป… อโทโส อพฺยากตมูลํ…เป… อโมโห อพฺยากตมูลํ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๘๓. กตเม ¶ ¶ ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา กามาวจรา รูปาวจรา อรูปาวจรา อปริยาปนฺนา เวทนากฺขนฺโธ สฺากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิฺาณกฺขนฺโธ, เย จ ธมฺมา กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๕๘๔. ตตฺถ กตมํ สพฺพํ รูปํ? จตฺตาโร จ มหาภูตา, จตุนฺนฺจ มหาภูตานํ อุปาทาย รูปํ – อิทํ วุจฺจติ สพฺพํ รูปํ. สพฺพํ รูปํ น เหตุ, อเหตุกํ, เหตุวิปฺปยุตฺตํ, สปฺปจฺจยํ ¶ , สงฺขตํ, รูปํ [รูปิยํ (สี.)], โลกิยํ, สาสวํ, สํโยชนิยํ, คนฺถนิยํ, โอฆนิยํ, โยคนิยํ, นีวรณิยํ, ปรามฏฺํ, อุปาทานิยํ, สํกิเลสิกํ, อพฺยากตํ, อนารมฺมณํ, อเจตสิกํ, จิตฺตวิปฺปยุตฺตํ, เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมํ, อสํกิลิฏฺสํกิเลสิกํ, น สวิตกฺกสวิจารํ, น อวิตกฺกวิจารมตฺตํ, อวิตกฺกอวิจารํ, น ปีติสหคตํ, น สุขสหคตํ, น อุเปกฺขาสหคตํ, เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพํ, เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกํ, เนว อาจยคามิ น อปจยคามิ, เนวเสกฺขนาเสกฺขํ, ปริตฺตํ, กามาวจรํ, น รูปาวจรํ, น ¶ อรูปาวจรํ, ปริยาปนฺนํ, โน อปริยาปนฺนํ, อนิยตํ, อนิยฺยานิกํ, อุปฺปนฺนํ, ฉหิ วิฺาเณหิ วิฺเยฺยํ, อนิจฺจํ, ชราภิภูตํ.

อตฺถิ รูปํ อุปาทา, อตฺถิ รูปํ โน อุปาทา.

อตฺถิ รูปํ อุปาทิณฺณํ, อตฺถิ รูปํ อนุปาทิณฺณํ.

อตฺถิ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ, อตฺถิ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ.

อตฺถิ รูปํ สนิทสฺสนํ, อตฺถิ รูปํ อนิทสฺสนํ.

อตฺถิ รูปํ สปฺปฏิฆํ, อตฺถิ รูปํ อปฺปฏิฆํ.

อตฺถิ รูปํ อินฺทฺริยํ, อตฺถิ รูปํ น อินฺทฺริยํ.

อตฺถิ รูปํ มหาภูตํ, อตฺถิ รูปํ น มหาภูตํ.

อตฺถิ รูปํ วิฺตฺติ, อตฺถิ รูปํ น วิฺตฺติ.

อตฺถิ รูปํ จิตฺตสมุฏฺานํ, อตฺถิ รูปํ น จิตฺตสมุฏฺานํ.

อตฺถิ รูปํ จิตฺตสหภุ, อตฺถิ รูปํ น จิตฺตสหภุ.

อตฺถิ รูปํ จิตฺตานุปริวตฺติ, อตฺถิ รูปํ น จิตฺตานุปริวตฺติ.

อตฺถิ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, อตฺถิ รูปํ พาหิรํ.

อตฺถิ รูปํ โอฬาริกํ, อตฺถิ รูปํ สุขุมํ.

อตฺถิ รูปํ ทูเร, อตฺถิ รูปํ สนฺติเก.

อตฺถิ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ, อตฺถิ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ. อตฺถิ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสชาย ¶ เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… จกฺขุวิฺาณสฺส วตฺถุ, อตฺถิ รูปํ จกฺขุวิฺาณสฺส น วตฺถุ.

อตฺถิ รูปํ โสตสมฺผสฺสสฺส…เป… ฆานสมฺผสฺสสฺส…เป… ¶ ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺส…เป… กายสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ, อตฺถิ รูปํ กายสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ. อตฺถิ รูปํ กายสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย ¶ …เป… กายวิฺาณสฺส วตฺถุ, อตฺถิ รูปํ กายวิฺาณสฺส น วตฺถุ.

อตฺถิ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ, อตฺถิ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส นารมฺมณํ. อตฺถิ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… จกฺขุวิฺาณสฺส อารมฺมณํ, อตฺถิ รูปํ จกฺขุวิฺาณสฺส นารมฺมณํ.

อตฺถิ รูปํ โสตสมฺผสฺสสฺส…เป… ¶ ฆานสมฺผสฺสสฺส…เป… ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺส…เป… กายสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ, อตฺถิ รูปํ กายสมฺผสฺสสฺส นารมฺมณํ. อตฺถิ รูปํ กายสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… กายวิฺาณสฺส อารมฺมณํ, อตฺถิ รูปํ กายวิฺาณสฺส นารมฺมณํ.

อตฺถิ รูปํ จกฺขายตนํ, อตฺถิ รูปํ น จกฺขายตนํ. อตฺถิ รูปํ โสตายตนํ…เป… ฆานายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ…เป… กายายตนํ, อตฺถิ รูปํ น กายายตนํ.

อตฺถิ รูปํ รูปายตนํ, อตฺถิ รูปํ น รูปายตนํ. อตฺถิ รูปํ สทฺทายตนํ…เป… คนฺธายตนํ…เป… รสายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ, อตฺถิ รูปํ น โผฏฺพฺพายตนํ.

อตฺถิ รูปํ จกฺขุธาตุ, อตฺถิ รูปํ น จกฺขุธาตุ. อตฺถิ รูปํ โสตธาตุ…เป… ฆานธาตุ…เป… ชิวฺหาธาตุ…เป… กายธาตุ, อตฺถิ รูปํ น กายธาตุ.

อตฺถิ รูปํ รูปธาตุ, อตฺถิ รูปํ น รูปธาตุ. อตฺถิ รูปํ สทฺทธาตุ…เป… คนฺธธาตุ…เป… รสธาตุ…เป… โผฏฺพฺพธาตุ, อตฺถิ รูปํ น โผฏฺพฺพธาตุ.

อตฺถิ ¶ รูปํ จกฺขุนฺทฺริยํ, อตฺถิ รูปํ น จกฺขุนฺทฺริยํ. อตฺถิ รูปํ โสตินฺทฺริยํ…เป… ฆานินฺทฺริยํ…เป… ชิวฺหินฺทฺริยํ…เป… กายินฺทฺริยํ, อตฺถิ รูปํ น กายินฺทฺริยํ.

อตฺถิ รูปํ อิตฺถินฺทฺริยํ, อตฺถิ รูปํ น อิตฺถินฺทฺริยํ.

อตฺถิ รูปํ ปุริสินฺทฺริยํ, อตฺถิ รูปํ น ปุริสินฺทฺริยํ.

อตฺถิ รูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ, อตฺถิ รูปํ น ชีวิตินฺทฺริยํ.

อตฺถิ รูปํ กายวิฺตฺติ, อตฺถิ รูปํ น กายวิฺตฺติ.

อตฺถิ รูปํ วจีวิฺตฺติ, อตฺถิ รูปํ น วจีวิฺตฺติ.

อตฺถิ รูปํ อากาสธาตุ, อตฺถิ รูปํ น อากาสธาตุ.

อตฺถิ รูปํ ¶ อาโปธาตุ, อตฺถิ รูปํ น อาโปธาตุ.

อตฺถิ รูปํ รูปสฺส ลหุตา, อตฺถิ รูปํ รูปสฺส น ลหุตา.

อตฺถิ รูปํ รูปสฺส มุทุตา, อตฺถิ รูปํ ¶ รูปสฺส น มุทุตา.

อตฺถิ รูปํ รูปสฺส กมฺมฺตา, อตฺถิ รูปํ รูปสฺส น กมฺมฺตา.

อตฺถิ รูปํ รูปสฺส อุปจโย, อตฺถิ รูปํ รูปสฺส น อุปจโย.

อตฺถิ รูปํ รูปสฺส สนฺตติ, อตฺถิ รูปํ รูปสฺส น สนฺตติ.

อตฺถิ ¶ รูปํ รูปสฺส ชรตา, อตฺถิ รูปํ รูปสฺส น ชรตา.

อตฺถิ รูปํ รูปสฺส อนิจฺจตา, อตฺถิ รูปํ รูปสฺส น อนิจฺจตา.

อตฺถิ รูปํ กพฬีกาโร อาหาโร, อตฺถิ รูปํ น กพฬีกาโร อาหาโร.

๕๘๕. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อุปาทา. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ อุปาทา, อตฺถิ โน อุปาทา.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อุปาทิณฺณํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ อุปาทิณฺณํ, อตฺถิ อนุปาทิณฺณํ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ, อตฺถิ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อนิทสฺสนํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ สนิทสฺสนํ, อตฺถิ อนิทสฺสนํ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ สปฺปฏิฆํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ สปฺปฏิฆํ, อตฺถิ อปฺปฏิฆํ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อินฺทฺริยํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ อินฺทฺริยํ, อตฺถิ น อินฺทฺริยํ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น มหาภูตํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ มหาภูตํ, อตฺถิ น มหาภูตํ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น วิฺตฺติ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ วิฺตฺติ, อตฺถิ น วิฺตฺติ.

ยํ ¶ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น จิตฺตสมุฏฺานํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ จิตฺตสมุฏฺานํ, อตฺถิ น จิตฺตสมุฏฺานํ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น จิตฺตสหภุ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ ¶ จิตฺตสหภุ, อตฺถิ น จิตฺตสหภุ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น จิตฺตานุปริวตฺติ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ จิตฺตานุปริวตฺติ, อตฺถิ น จิตฺตานุปริวตฺติ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ โอฬาริกํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ สนฺติเก. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก.

ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ ¶ อตฺถิ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ, อตฺถิ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ.

ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ จกฺขุสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… จกฺขุวิฺาณสฺส น วตฺถุ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อตฺถิ จกฺขุวิฺาณสฺส วตฺถุ, อตฺถิ จกฺขุวิฺาณสฺส น วตฺถุ.

ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ โสตสมฺผสฺสสฺส…เป… ฆานสมฺผสฺสสฺส…เป… ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺส…เป… กายสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อตฺถิ กายสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ, อตฺถิ กายสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ กายสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… กายวิฺาณสฺส น วตฺถุ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อตฺถิ กายวิฺาณสฺส วตฺถุ, อตฺถิ กายวิฺาณสฺส น วตฺถุ.

ยํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส นารมฺมณํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ, อตฺถิ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส นารมฺมณํ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ จกฺขุสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… จกฺขุวิฺาณสฺส นารมฺมณํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ ¶ จกฺขุวิฺาณสฺส อารมฺมณํ, อตฺถิ จกฺขุวิฺาณสฺส นารมฺมณํ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ โสตสมฺผสฺสสฺส…เป… ฆานสมฺผสฺสสฺส…เป… ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺส…เป… กายสมฺผสฺสสฺส นารมฺมณํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ กายสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ, อตฺถิ กายสมฺผสฺสสฺส นารมฺมณํ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ ¶ , ตํ กายสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… กายวิฺาณสฺส นารมฺมณํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ กายวิฺาณสฺส อารมฺมณํ, อตฺถิ กายวิฺาณสฺส นารมฺมณํ.

ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ น จกฺขายตนํ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อตฺถิ จกฺขายตนํ, อตฺถิ น จกฺขายตนํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ น โสตายตนํ…เป… น ฆานายตนํ…เป… น ชิวฺหายตนํ…เป… น กายายตนํ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อตฺถิ กายายตนํ, อตฺถิ น กายายตนํ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น รูปายตนํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ รูปายตนํ, อตฺถิ น รูปายตนํ ¶ . ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น สทฺทายตนํ…เป… น คนฺธายตนํ…เป… น รสายตนํ…เป… น โผฏฺพฺพายตนํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ โผฏฺพฺพายตนํ, อตฺถิ น โผฏฺพฺพายตนํ.

ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ น จกฺขุธาตุ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อตฺถิ จกฺขุธาตุ, อตฺถิ น จกฺขุธาตุ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ น โสตธาตุ…เป… น ฆานธาตุ…เป… น ชิวฺหาธาตุ…เป… น กายธาตุ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อตฺถิ กายธาตุ, อตฺถิ น กายธาตุ.

ยํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น รูปธาตุ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ รูปธาตุ, อตฺถิ น รูปธาตุ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น สทฺทธาตุ…เป… น คนฺธธาตุ…เป… น ¶ รสธาตุ…เป… น โผฏฺพฺพธาตุ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ โผฏฺพฺพธาตุ, อตฺถิ น โผฏฺพฺพธาตุ.

ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ น จกฺขุนฺทฺริยํ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อตฺถิ จกฺขุนฺทฺริยํ, อตฺถิ น จกฺขุนฺทฺริยํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ น โสตินฺทฺริยํ…เป… น ฆานินฺทฺริยํ…เป… น ชิวฺหินฺทฺริยํ…เป… น กายินฺทฺริยํ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อตฺถิ กายินฺทฺริยํ, อตฺถิ น กายินฺทฺริยํ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น อิตฺถินฺทฺริยํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ อิตฺถินฺทฺริยํ, อตฺถิ น อิตฺถินฺทฺริยํ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น ปุริสินฺทฺริยํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ ปุริสินฺทฺริยํ, อตฺถิ น ปุริสินฺทฺริยํ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น ชีวิตินฺทฺริยํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ ชีวิตินฺทฺริยํ, อตฺถิ น ชีวิตินฺทฺริยํ.

ยํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น กายวิฺตฺติ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ กายวิฺตฺติ, อตฺถิ น กายวิฺตฺติ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น วจีวิฺตฺติ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ วจีวิฺตฺติ, อตฺถิ น วจีวิฺตฺติ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น อากาสธาตุ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ อากาสธาตุ, อตฺถิ น อากาสธาตุ.

ยํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น อาโปธาตุ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ อาโปธาตุ, อตฺถิ น อาโปธาตุ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ รูปสฺส น ลหุตา. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ รูปสฺส ลหุตา, อตฺถิ รูปสฺส น ลหุตา.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ รูปสฺส น มุทุตา. ยํ ตํ รูปํ ¶ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ รูปสฺส มุทุตา, อตฺถิ รูปสฺส น มุทุตา.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ รูปสฺส น กมฺมฺตา. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ รูปสฺส กมฺมฺตา, อตฺถิ รูปสฺส น กมฺมฺตา.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ รูปสฺส น อุปจโย. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ รูปสฺส อุปจโย, อตฺถิ ¶ รูปสฺส น อุปจโย.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ รูปสฺส น สนฺตติ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ รูปสฺส สนฺตติ, อตฺถิ รูปสฺส น สนฺตติ.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ รูปสฺส น ชรตา. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ รูปสฺส ชรตา, อตฺถิ รูปสฺส น ชรตา.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ รูปสฺส น อนิจฺจตา. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ รูปสฺส อนิจฺจตา, อตฺถิ รูปสฺส น อนิจฺจตา.

ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น กพฬีกาโร อาหาโร. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ กพฬีกาโร อาหาโร, อตฺถิ น กพฬีกาโร อาหาโร.

๕๘๖. ยํ ตํ รูปํ อุปาทา, ตํ อตฺถิ อุปาทิณฺณํ, อตฺถิ อนุปาทิณฺณํ. ยํ ตํ รูปํ โน อุปาทา, ตํ อตฺถิ อุปาทิณฺณํ, อตฺถิ อนุปาทิณฺณํ.

ยํ ตํ รูปํ อุปาทา, ตํ อตฺถิ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ, อตฺถิ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ. ยํ ตํ รูปํ โน อุปาทา, ตํ อตฺถิ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ, อตฺถิ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ.

ยํ ตํ รูปํ อุปาทา, ตํ อตฺถิ สปฺปฏิฆํ, อตฺถิ อปฺปฏิฆํ. ยํ ตํ รูปํ โน อุปาทา, ตํ อตฺถิ สปฺปฏิฆํ, อตฺถิ อปฺปฏิฆํ.

ยํ ตํ รูปํ อุปาทา, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ. ยํ ตํ รูปํ โน อุปาทา, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ.

ยํ ตํ รูปํ อุปาทา, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก. ยํ ตํ รูปํ โน อุปาทา, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก.

ยํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ สนิทสฺสนํ, อตฺถิ อนิทสฺสนํ. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ สนิทสฺสนํ, อตฺถิ อนิทสฺสนํ.

ยํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ สปฺปฏิฆํ อตฺถิ อปฺปฏิฆํ. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ สปฺปฏิฆํ, อตฺถิ อปฺปฏิฆํ.

ยํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ มหาภูตํ, อตฺถิ ¶ น มหาภูตํ. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ มหาภูตํ ¶ , อตฺถิ น มหาภูตํ.

ยํ ¶ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ.

ยํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก.

ยํ ¶ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ สนิทสฺสนํ, อตฺถิ อนิทสฺสนํ. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ สนิทสฺสนํ, อตฺถิ อนิทสฺสนํ.

ยํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ สปฺปฏิฆํ, อตฺถิ อปฺปฏิฆํ. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ สปฺปฏิฆํ, อตฺถิ อปฺปฏิฆํ.

ยํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ มหาภูตํ, อตฺถิ น มหาภูตํ. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ มหาภูตํ, อตฺถิ น มหาภูตํ.

ยํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ.

ยํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก.

ยํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ, ตํ อตฺถิ อินฺทฺริยํ, อตฺถิ น อินฺทฺริยํ. ยํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ, ตํ อตฺถิ อินฺทฺริยํ, อตฺถิ น อินฺทฺริยํ.

ยํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ, ตํ อตฺถิ มหาภูตํ, อตฺถิ น มหาภูตํ. ยํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ, ตํ อตฺถิ มหาภูตํ, อตฺถิ น มหาภูตํ.

ยํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ. ยํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ.

ยํ ¶ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก. ยํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก.

ยํ ตํ รูปํ มหาภูตํ, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ. ยํ ตํ รูปํ น มหาภูตํ, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ.

ยํ ตํ รูปํ มหาภูตํ, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ ¶ สนฺติเก. ยํ ตํ รูปํ น มหาภูตํ, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก.

ทิฏฺํ สุตํ มุตํ วิฺาตํ รูปํ.

๕๘๗. ปถวีธาตุ, อาโปธาตุ, เตโชธาตุ, วาโยธาตุ, ยฺจ รูปํ อุปาทา.

๕๘๘. จกฺขุวิฺเยฺยํ ¶ รูปํ, โสตวิฺเยฺยํ รูปํ, ฆานวิฺเยฺยํ รูปํ, ชิวฺหาวิฺเยฺยํ รูปํ, กายวิฺเยฺยํ รูปํ, มโนวิฺเยฺยํ รูปํ.

๕๘๙. จกฺขุวิฺเยฺยํ รูปํ, โสตวิฺเยฺยํ รูปํ, ฆานวิฺเยฺยํ รูปํ, ชิวฺหาวิฺเยฺยํ รูปํ, กายวิฺเยฺยํ รูปํ, มโนธาตุวิฺเยฺยํ รูปํ, มโนวิฺาณธาตุวิฺเยฺยํ รูปํ.

๕๙๐. จกฺขุวิฺเยฺยํ รูปํ, โสตวิฺเยฺยํ รูปํ, ฆานวิฺเยฺยํ รูปํ, ชิวฺหาวิฺเยฺยํ รูปํ, กายวิฺเยฺยํ รูปํ, อตฺถิ สุขสมฺผสฺสํ, อตฺถิ ทุกฺขสมฺผสฺสํ, มโนธาตุวิฺเยฺยํ รูปํ, มโนวิฺาณธาตุวิฺเยฺยํ รูปํ.

๕๙๑. จกฺขุนฺทฺริยํ, โสตินฺทฺริยํ, ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ กายินฺทฺริยํ, อิตฺถินฺทฺริยํ, ปุริสินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, ยฺจ รูปํ น อินฺทฺริยํ.

๕๙๒. จกฺขุนฺทฺริยํ, โสตินฺทฺริยํ, ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ กายินฺทฺริยํ, อิตฺถินฺทฺริยํ, ปุริสินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, น อินฺทฺริยํ รูปํ อตฺถิ สปฺปฏิฆํ, อตฺถิ อปฺปฏิฆํ.

๕๙๓. จกฺขายตนํ, โสตายตนํ, ฆานายตนํ, ชิวฺหายตนํ, กายายตนํ, รูปายตนํ, สทฺทายตนํ ¶ , คนฺธายตนํ, รสายตนํ, โผฏฺพฺพายตนํ, ยฺจ รูปํ อนิทสฺสนอปฺปฏิฆํ [อนิทสฺสนํ อปฺปฏิฆํ (สี. สฺยา.)] ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ.

๕๙๔. สพฺพํ ¶ รูปํ น เหตุเมว, อเหตุกเมว, เหตุวิปฺปยุตฺตเมว, สปฺปจฺจยเมว, สงฺขตเมว, รูปเมว, โลกิยเมว, สาสวเมว, สํโยชนิยเมว, คนฺถนิยเมว, โอฆนิยเมว, โยคนิยเมว, นีวรณิยเมว, ปรามฏฺเมว, อุปาทานิยเมว, สํกิเลสิกเมว, อพฺยากตเมว, อนารมฺมณเมว, อเจตสิกเมว, จิตฺตวิปฺปยุตฺตเมว, เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมเมว, อสํกิลิฏฺสํกิเลสิกเมว, น สวิตกฺกสวิจารเมว, น อวิตกฺกวิจารมตฺตเมว, อวิตกฺกอวิจารเมว ¶ , น ปีติสหคตเมว, น สุขสหคตเมว, น อุเปกฺขาสหคตเมว, เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพเมว, เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกเมว, เนว อาจยคามิ น อปจยคามิเมว, เนวเสกฺขนาเสกฺขเมว, ปริตฺตเมว, กามาวจรเมว, น รูปาวจรเมว, น อรูปาวจรเมว, ปริยาปนฺนเมว, โน อปริยาปนฺนเมว, อนิยตเมว, อนิยฺยานิกเมว, อุปฺปนฺนํ ฉหิ วิฺาเณหิ วิฺเยฺยเมว, อนิจฺจเมว, ชราภิภูตเมว.

๕๙๕. กตมํ ¶ ¶ ตํ รูปํ อุปาทา? จกฺขายตนํ, โสตายตนํ, ฆานายตนํ, ชิวฺหายตนํ, กายายตนํ, รูปายตนํ, สทฺทายตนํ, คนฺธายตนํ, รสายตนํ, อิตฺถินฺทฺริยํ, ปุริสินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, กายวิฺตฺติ, วจีวิฺตฺติ, อากาสธาตุ, รูปสฺส ลหุตา, รูปสฺส มุทุตา, รูปสฺส กมฺมฺตา, รูปสฺส อุปจโย, รูปสฺส สนฺตติ, รูปสฺส ชรตา, รูปสฺส อนิจฺจตา, กพฬีกาโร อาหาโร.

๕๙๖. กตมํ ¶ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ? ยํ จกฺขุ [จกฺขุํ (สี. สฺยา.)] จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, เยน จกฺขุนา อนิทสฺสเนน สปฺปฏิเฆน รูปํ สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ ปสฺสิ วา ปสฺสติ วา ปสฺสิสฺสติ วา ปสฺเส วา, จกฺขุํ เปตํ จกฺขายตนํ เปตํ จกฺขุธาตุ เปสา จกฺขุนฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ เนตฺตํ เปตํ นยนํ เปตํ โอริมํ ¶ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโมเปโส – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ.

๕๙๗. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยมฺหิ จกฺขุมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ รูปํ สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, จกฺขุํ เปตํ จกฺขายตนํ เปตํ จกฺขุธาตุ เปสา จกฺขุนฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ เนตฺตํ เปตํ นยนํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ.

๕๙๘. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ จกฺขุ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ รูปมฺหิ สนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, จกฺขุํ เปตํ จกฺขายตนํ เปตํ จกฺขุธาตุ เปสา จกฺขุนฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา ¶ สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ เนตฺตํ เปตํ นยนํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ.

๕๙๙. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ จกฺขุํ ¶ นิสฺสาย รูปํ อารพฺภ จกฺขุสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ จกฺขุํ นิสฺสาย รูปํ อารพฺภ จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… จกฺขุวิฺาณํ ¶ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ จกฺขุํ นิสฺสาย รูปารมฺมโณ จกฺขุสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ จกฺขุํ นิสฺสาย รูปารมฺมณา จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… จกฺขุวิฺาณํ ¶ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา, จกฺขุํ เปตํ จกฺขายตนํ เปตํ จกฺขุธาตุ เปสา จกฺขุนฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ เนตฺตํ เปตํ นยนํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ.

๖๐๐. กตมํ ตํ รูปํ โสตายตนํ? ยํ โสตํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, เยน โสเตน อนิทสฺสเนน สปฺปฏิเฆน สทฺทํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ สุณิ วา สุณาติ วา สุณิสฺสติ วา สุเณ วา, โสตํ เปตํ โสตายตนํ เปตํ โสตธาตุ เปสา โสตินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ โสตายตนํ.

๖๐๑. กตมํ ตํ รูปํ โสตายตนํ? ยํ โสตํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยมฺหิ โสตมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ สทฺโท อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, โสตํ เปตํ โสตายตนํ เปตํ โสตธาตุ เปสา โสตินฺทฺริยํ เปตํ ¶ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ โสตายตนํ.

๖๐๒. กตมํ ¶ ตํ รูปํ โสตายตนํ? ยํ โสตํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ โสตํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ สทฺทมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, โสตํ เปตํ โสตายตนํ เปตํ โสตธาตุ เปสา โสตินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ โสตายตนํ.

๖๐๓. กตมํ ตํ รูปํ โสตายตนํ? ยํ ¶ โสตํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ โสตํ นิสฺสาย สทฺทํ อารพฺภ โสตสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ ¶ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ โสตํ นิสฺสาย สทฺทํ อารพฺภ โสตสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… โสตวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ โสตํ นิสฺสาย สทฺทารมฺมโณ โสตสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ โสตํ นิสฺสาย สทฺทารมฺมณา โสตสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… โสตวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา, โสตํ เปตํ โสตายตนํ เปตํ โสตธาตุ เปสา โสตินฺทฺริยํ เปตํ โลโก ¶ เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ โสตายตนํ.

๖๐๔. กตมํ ตํ รูปํ ฆานายตนํ? ยํ ฆานํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, เยน ฆาเนน อนิทสฺสเนน สปฺปฏิเฆน คนฺธํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ ฆายิ วา ฆายติ วา ฆายิสฺสติ วา ฆาเย วา, ฆานํ เปตํ ฆานายตนํ เปตํ ฆานธาตุ เปสา ฆานินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ ฆานายตนํ.

๖๐๕. กตมํ ตํ รูปํ ฆานายตนํ? ยํ ฆานํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยมฺหิ ฆานมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ คนฺโธ อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, ฆานํ ¶ เปตํ ฆานายตนํ เปตํ ฆานธาตุ เปสา ฆานินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ ฆานายตนํ.

๖๐๖. กตมํ ตํ รูปํ ฆานายตนํ? ยํ ฆานํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ ฆานํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ คนฺธมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, ฆานํ เปตํ ฆานายตนํ เปตํ ¶ ฆานธาตุ เปสา ฆานินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท ¶ เปโส ¶ ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโมเปโส – อิทํ ตํ รูปํ ฆานายตนํ.

๖๐๗. กตมํ ตํ รูปํ ฆานายตนํ? ยํ ฆานํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ ฆานํ นิสฺสาย คนฺธํ อารพฺภ ฆานสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ ฆานํ นิสฺสาย คนฺธํ อารพฺภ ฆานสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… ฆานวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ ฆานํ นิสฺสาย คนฺธารมฺมโณ ฆานสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ ฆานํ นิสฺสาย คนฺธารมฺมณา ฆานสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… ฆานวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา, ฆานํ เปตํ ฆานายตนํ เปตํ ฆานธาตุ เปสา ฆานินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ ฆานายตนํ.

๖๐๘. กตมํ ตํ รูปํ ชิวฺหายตนํ? ยา ชิวฺหา จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยาย ชิวฺหาย อนิทสฺสนาย สปฺปฏิฆาย รสํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ สายิ วา สายติ วา สายิสฺสติ วา สาเย วา, ชิวฺหา เปสา ชิวฺหายตนํ เปตํ ชิวฺหาธาตุ เปสา ชิวฺหินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ¶ ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ ชิวฺหายตนํ.

๖๐๙. กตมํ ¶ ตํ รูปํ ชิวฺหายตนํ? ยา ชิวฺหา จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยาย ชิวฺหาย อนิทสฺสนาย สปฺปฏิฆาย รโส อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, ชิวฺหา เปสา ชิวฺหายตนํ เปตํ ชิวฺหาธาตุ เปสา ชิวฺหินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ ชิวฺหายตนํ.

๖๑๐. กตมํ ¶ ตํ รูปํ ชิวฺหายตนํ? ยา ชิวฺหา จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยา ¶ ชิวฺหา อนิทสฺสนา สปฺปฏิฆา รสมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, ชิวฺหา เปสา ชิวฺหายตนํ เปตํ ชิวฺหาธาตุ เปสา ชิวฺหินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ ชิวฺหายตนํ.

๖๑๑. กตมํ ตํ รูปํ ชิวฺหายตนํ? ยา ชิวฺหา จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ ชิวฺหํ นิสฺสาย รสํ อารพฺภ ชิวฺหาสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ ชิวฺหํ นิสฺสาย รสํ อารพฺภ ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… ชิวฺหาวิฺาณํ ¶ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ ชิวฺหํ นิสฺสาย รสารมฺมโณ ชิวฺหาสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ ชิวฺหํ นิสฺสาย รสารมฺมณา ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… ชิวฺหาวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา, ชิวฺหา เปสา ชิวฺหายตนํ เปตํ ชิวฺหาธาตุ เปสา ชิวฺหินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ ชิวฺหายตนํ.

๖๑๒. กตมํ ตํ รูปํ กายายตนํ? โย กาโย จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, เยน กาเยน อนิทสฺสเนน สปฺปฏิเฆน โผฏฺพฺพํ อนิทสฺสนสปฺปฏิฆํ ¶ ผุสิ วา ผุสติ วา ผุสิสฺสติ วา ผุเส วา, กาโย เปโส กายายตนํ เปตํ กายธาตุ เปสา กายินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ กายายตนํ.

๖๑๓. กตมํ ตํ รูปํ กายายตนํ? โย กาโย จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยมฺหิ กายมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ โผฏฺพฺโพ อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ ¶ วา ปฏิหฺเ วา, กาโย เปโส กายายตนํ เปตํ กายธาตุ เปสา กายินฺทฺริยํ ¶ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ ¶ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ กายายตนํ.

๖๑๔. กตมํ ตํ รูปํ กายายตนํ? โย กาโย จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, โย กาโย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ โผฏฺพฺพมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, กาโย เปโส กายายตนํ เปตํ กายธาตุ เปสา กายินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ กายายตนํ.

๖๑๕. กตมํ ตํ รูปํ กายายตนํ? โย กาโย จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ กายํ นิสฺสาย โผฏฺพฺพํ อารพฺภ กายสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ กายํ นิสฺสาย โผฏฺพฺพํ อารพฺภ กายสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… กายวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ กายํ นิสฺสาย โผฏฺพฺพารมฺมโณ กายสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ กายํ นิสฺสาย โผฏฺพฺพารมฺมณา กายสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… กายวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ ¶ วา อุปฺปชฺเช วา, กาโย เปโส กายายตนํ เปตํ กายธาตุ เปสา กายินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา ¶ เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ กายายตนํ.

๖๑๖. กตมํ ตํ รูปํ รูปายตนํ? ยํ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ นีลํ ปีตกํ โลหิตกํ โอทาตํ กาฬกํ มฺชิฏฺกํ [มฺเชฏฺกํ (สี. สฺยา.)] หริ หริวณฺณํ อมฺพงฺกุรวณฺณํ ทีฆํ รสฺสํ อณุํ ถูลํ วฏฺฏํ ปริมณฺฑลํ จตุรํสํ [จตุรสฺสํ (สี. ก.)] ฉฬํสํ อฏฺํสํ โสฬสํสํ นินฺนํ ถลํ ฉายา อาตโป อาโลโก อนฺธกาโร อพฺภา มหิกา ธูโม รโช จนฺทมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา สูริยมณฺฑลสฺส [สุริยมณฺฑลสฺส (สี. สฺยา.)] วณฺณนิภา ตารกรูปานํ ¶ วณฺณนิภา อาทาสมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา มณิสงฺขมุตฺตาเวฬุริยสฺส วณฺณนิภา ชาตรูปรชตสฺส วณฺณนิภา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ, ยํ รูปํ สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ จกฺขุนา อนิทสฺสเนน สปฺปฏิเฆน ปสฺสิ วา ปสฺสติ วา ปสฺสิสฺสติ วา ปสฺเส วา, รูปํ เปตํ รูปายตนํ เปตํ รูปธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ รูปายตนํ.

๖๑๗. กตมํ ¶ ตํ รูปํ รูปายตนํ? ยํ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ นีลํ ปีตกํ โลหิตกํ โอทาตํ กาฬกํ มฺชิฏฺกํ หริ หริวณฺณํ อมฺพงฺกุรวณฺณํ ทีฆํ รสฺสํ อณุํ ถูลํ วฏฺฏํ ปริมณฺฑลํ จตุรํสํ ฉฬํสํ อฏฺํสํ โสฬสํสํ นินฺนํ ถลํ ฉายา อาตโป อาโลโก อนฺธกาโร ¶ อพฺภา มหิกา ธูโม รโช จนฺทมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา สูริยมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา ตารกรูปานํ วณฺณนิภา อาทาสมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา มณิสงฺขมุตฺตาเวฬุริยสฺส วณฺณนิภา ชาตรูปรชตสฺส วณฺณนิภา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ, ยมฺหิ รูปมฺหิ สนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ จกฺขุํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, รูปํ เปตํ รูปายตนํ เปตํ รูปธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ รูปายตนํ.

๖๑๘. กตมํ ตํ รูปํ รูปายตนํ? ยํ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ นีลํ ปีตกํ โลหิตกํ โอทาตํ กาฬกํ มฺชิฏฺกํ หริ หริวณฺณํ อมฺพงฺกุรวณฺณํ ทีฆํ รสฺสํ อณุํ ถูลํ วฏฺฏํ ปริมณฺฑลํ จตุรํสํ ฉฬํสํ อฏฺํสํ โสฬสํสํ นินฺนํ ถลํ ฉายา อาตโป อาโลโก อนฺธกาโร อพฺภา มหิกา ธูโม รโช จนฺทมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา สูริยมณฺฑลสฺส ¶ วณฺณนิภา ตารกรูปานํ วณฺณนิภา อาทาสมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา มณิสงฺขมุตฺตาเวฬุริยสฺส วณฺณนิภา ชาตรูปรชตสฺส วณฺณนิภา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ, ยํ รูปํ สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ จกฺขุมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, รูปํ เปตํ รูปายตนํ เปตํ รูปธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ รูปายตนํ.

๖๑๙. กตมํ ¶ ตํ รูปํ รูปายตนํ? ยํ ¶ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ นีลํ ปีตกํ โลหิตกํ โอทาตํ กาฬกํ มฺชิฏฺกํ หริ หริวณฺณํ อมฺพงฺกุรวณฺณํ ทีฆํ รสฺสํ อณุํ ถูลํ วฏฺฏํ ปริมณฺฑลํ จตุรํสํ ฉฬํสํ อฏฺํสํ โสฬสํสํ นินฺนํ ถลํ ฉายา อาตโป อาโลโก อนฺธกาโร อพฺภา มหิกา ธูโม รโช จนฺทมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา สูริยมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา ตารกรูปานํ วณฺณนิภา อาทาสมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา มณิสงฺขมุตฺตาเวฬุริยสฺส วณฺณนิภา ชาตรูปรชตสฺส วณฺณนิภา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ, ยํ รูปํ อารพฺภ จกฺขุํ นิสฺสาย จกฺขุสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ รูปํ อารพฺภ จกฺขุํ นิสฺสาย จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… จกฺขุวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ รูปารมฺมโณ จกฺขุํ นิสฺสาย จกฺขุสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ รูปารมฺมณา จกฺขุํ นิสฺสาย จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… จกฺขุวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา, รูปํ เปตํ รูปายตนํ เปตํ รูปธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ รูปายตนํ.

๖๒๐. กตมํ ตํ รูปํ สทฺทายตนํ? โย สทฺโท จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ¶ อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ เภริสทฺโท มุทิงฺคสทฺโท สงฺขสทฺโท ปณวสทฺโท คีตสทฺโท วาทิตสทฺโท สมฺมสทฺโท ปาณิสทฺโท สตฺตานํ นิคฺโฆสสทฺโท ธาตูนํ สนฺนิฆาตสทฺโท วาตสทฺโท อุทกสทฺโท มนุสฺสสทฺโท อมนุสฺสสทฺโท, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ สทฺโท จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ สทฺทํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ โสเตน อนิทสฺสเนน สปฺปฏิเฆน สุณิ วา ¶ สุณาติ วา สุณิสฺสติ วา สุเณ วา, สทฺโท เปโส สทฺทายตนํ เปตํ สทฺทธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ สทฺทายตนํ.

๖๒๑. กตมํ ตํ รูปํ สทฺทายตนํ? โย ¶ สทฺโท จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ เภริสทฺโท มุทิงฺคสทฺโท สงฺขสทฺโท ปณวสทฺโท คีตสทฺโท วาทิตสทฺโท สมฺมสทฺโท ปาณิสทฺโท สตฺตานํ นิคฺโฆสสทฺโท ธาตูนํ สนฺนิฆาตสทฺโท วาตสทฺโท อุทกสทฺโท มนุสฺสสทฺโท อมนุสฺสสทฺโท, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ สทฺโท จตุนฺนํ มหาภูตานํ ¶ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยมฺหิ สทฺทมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ โสตํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, สทฺโท เปโส สทฺทายตนํ เปตํ สทฺทธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ สทฺทายตนํ.

๖๒๒. กตมํ ตํ รูปํ สทฺทายตนํ? โย สทฺโท จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ เภริสทฺโท มุทิงฺคสทฺโท สงฺขสทฺโท ปณวสทฺโท คีตสทฺโท วาทิตสทฺโท สมฺมสทฺโท ปาณิสทฺโท สตฺตานํ นิคฺโฆสสทฺโท ธาตูนํ สนฺนิฆาตสทฺโท วาตสทฺโท อุทกสทฺโท ¶ มนุสฺสสทฺโท อมนุสฺสสทฺโท, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ สทฺโท จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, โย สทฺโท อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ โสตมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, สทฺโท เปโส สทฺทายตนํ เปตํ สทฺทธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ สทฺทายตนํ.

๖๒๓. กตมํ ตํ รูปํ สทฺทายตนํ? โย สทฺโท จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ เภริสทฺโท มุทิงฺคสทฺโท สงฺขสทฺโท ปณวสทฺโท คีตสทฺโท วาทิตสทฺโท สมฺมสทฺโท ปาณิสทฺโท สตฺตานํ นิคฺโฆสสทฺโท ธาตูนํ สนฺนิฆาตสทฺโท วาตสทฺโท อุทกสทฺโท มนุสฺสสทฺโท อมนุสฺสสทฺโท, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ สทฺโท จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ สทฺทํ อารพฺภ โสตํ นิสฺสาย โสตสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ สทฺทํ อารพฺภ โสตํ นิสฺสาย โสตสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… โสตวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ สทฺทารมฺมโณ โสตํ นิสฺสาย โสตสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ สทฺทารมฺมณา ¶ โสตํ นิสฺสาย โสตสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… โสตวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา, สทฺโท เปโส สทฺทายตนํ เปตํ สทฺทธาตุ เปสา – อิทํ ¶ ตํ รูปํ สทฺทายตนํ.

๖๒๔. กตมํ ตํ รูปํ คนฺธายตนํ? โย คนฺโธ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ มูลคนฺโธ สารคนฺโธ ตจคนฺโธ ปตฺตคนฺโธ ปุปฺผคนฺโธ ผลคนฺโธ อามกคนฺโธ วิสฺสคนฺโธ สุคนฺโธ ทุคฺคนฺโธ ¶ , โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ คนฺโธ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ คนฺธํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ ฆาเนน อนิทสฺสเนน สปฺปฏิเฆน ฆายิ วา ฆายติ วา ฆายิสฺสติ วา ฆาเย วา, คนฺโธ เปโส คนฺธายตนํ เปตํ คนฺธธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ คนฺธายตนํ.

๖๒๕. กตมํ ตํ รูปํ คนฺธายตนํ? โย คนฺโธ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ มูลคนฺโธ สารคนฺโธ ตจคนฺโธ ปตฺตคนฺโธ ปุปฺผคนฺโธ ผลคนฺโธ อามกคนฺโธ วิสฺสคนฺโธ สุคนฺโธ ทุคฺคนฺโธ, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ คนฺโธ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยมฺหิ คนฺธมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ฆานํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ ¶ วา, คนฺโธ เปโส คนฺธายตนํ เปตํ คนฺธธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ คนฺธายตนํ.

๖๒๖. กตมํ ตํ รูปํ คนฺธายตนํ? โย คนฺโธ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ มูลคนฺโธ สารคนฺโธ ตจคนฺโธ ปตฺตคนฺโธ ปุปฺผคนฺโธ ผลคนฺโธ อามกคนฺโธ วิสฺสคนฺโธ สุคนฺโธ ทุคฺคนฺโธ, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ คนฺโธ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, โย ¶ คนฺโธ อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ ฆานมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, คนฺโธ เปโส คนฺธายตนํ เปตํ คนฺธธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ คนฺธายตนํ.

๖๒๗. กตมํ ตํ รูปํ คนฺธายตนํ? โย คนฺโธ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ มูลคนฺโธ สารคนฺโธ ตจคนฺโธ ปตฺตคนฺโธ ปุปฺผคนฺโธ ผลคนฺโธ อามกคนฺโธ วิสฺสคนฺโธ สุคนฺโธ ทุคฺคนฺโธ, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ คนฺโธ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ¶ อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ คนฺธํ อารพฺภ ฆานํ นิสฺสาย ฆานสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ คนฺธํ อารพฺภ ฆานํ นิสฺสาย ฆานสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… ฆานวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ คนฺธารมฺมโณ ฆานํ นิสฺสาย ฆานสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ ¶ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ คนฺธารมฺมณา ฆานํ นิสฺสาย ฆานสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… ฆานวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา, คนฺโธ เปโส คนฺธายตนํ เปตํ คนฺธธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ คนฺธายตนํ.

๖๒๘. กตมํ ตํ รูปํ รสายตนํ? โย รโส จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ มูลรโส ขนฺธรโส ตจรโส ปตฺตรโส ปุปฺผรโส ¶ ผลรโส อมฺพิลํ มธุรํ ติตฺตกํ กฏุกํ โลณิกํ ขาริกํ ลมฺพิลํ [ลปิลกํ (สี.)] กสาโว สาทุ อสาทุ, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ รโส จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ รสํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ ชิวฺหาย อนิทสฺสนาย สปฺปฏิฆาย สายิ วา สายติ วา สายิสฺสติ วา สาเย วา, รโส เปโส รสายตนํ เปตํ รสธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ รสายตนํ.

๖๒๙. กตมํ ตํ รูปํ รสายตนํ? โย รโส จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ มูลรโส ขนฺธรโส ตจรโส ปตฺตรโส ปุปฺผรโส ผลรโส อมฺพิลํ มธุรํ ติตฺตกํ กฏุกํ โลณิกํ ขาริกํ ลมฺพิลํ กสาโว สาทุ อสาทุ, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ รโส จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยมฺหิ รสมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ชิวฺหา อนิทสฺสนา สปฺปฏิฆา ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, รโส เปโส รสายตนํ เปตํ รสธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ รสายตนํ.

๖๓๐. กตมํ ¶ ตํ รูปํ รสายตนํ? โย รโส จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ มูลรโส ขนฺธรโส ตจรโส ปตฺตรโส ปุปฺผรโส ผลรโส อมฺพิลํ มธุรํ ติตฺตกํ กฏุกํ โลณิกํ ขาริกํ ลมฺพิลํ กสาโว สาทุ อสาทุ, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ รโส จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, โย รโส อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ ชิวฺหาย ¶ อนิทสฺสนาย สปฺปฏิฆาย ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ¶ ปฏิหฺเ วา, รโส เปโส รสายตนํ เปตํ รสธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ รสายตนํ.

๖๓๑. กตมํ ¶ ตํ รูปํ รสายตนํ? โย รโส จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ มูลรโส ขนฺธรโส ตจรโส ปตฺตรโส ปุปฺผรโส ผลรโส อมฺพิลํ มธุรํ ติตฺตกํ กฏุกํ โลณิกํ ขาริกํ ลมฺพิลํ กสาโว สาทุ อสาทุ, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ รโส จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ รสํ อารพฺภ ชิวฺหํ นิสฺสาย ชิวฺหาสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ รสํ อารพฺภ ชิวฺหํ นิสฺสาย ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… ชิวฺหาวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ รสารมฺมโณ ชิวฺหํ นิสฺสาย ชิวฺหาสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ รสารมฺมณา ชิวฺหํ นิสฺสาย ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… ชิวฺหาวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา, รโส เปโส รสายตนํ เปตํ รสธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ รสายตนํ.

๖๓๒. กตมํ ตํ รูปํ อิตฺถินฺทฺริยํ? ยํ อิตฺถิยา อิตฺถิลิงฺคํ อิตฺถินิมิตฺตํ อิตฺถิกุตฺตํ อิตฺถากปฺโป อิตฺถตฺตํ อิตฺถิภาโว [อิตฺถิตฺตํ อิตฺถีภาโว (สฺยา.)] – อิทํ ตํ รูปํ อิตฺถินฺทฺริยํ.

๖๓๓. กตมํ ¶ ตํ รูปํ ปุริสินฺทฺริยํ? ยํ ปุริสสฺส ปุริสลิงฺคํ ปุริสนิมิตฺตํ ปุริสกุตฺตํ ปุริสากปฺโป ปุริสตฺตํ ปุริสภาโว – อิทํ ตํ รูปํ ปุริสินฺทฺริยํ.

๖๓๔. กตมํ ตํ รูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ? โย เตสํ รูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ.

๖๓๕. กตมํ ตํ รูปํ กายวิฺตฺติ? ยา กุสลจิตฺตสฺส วา อกุสลจิตฺตสฺส วา อพฺยากตจิตฺตสฺส วา อภิกฺกมนฺตสฺส วา ปฏิกฺกมนฺตสฺส วา อาโลเกนฺตสฺส วา วิโลเกนฺตสฺส วา สมิฺเชนฺตสฺส วา ปสาเรนฺตสฺส วา กายสฺส ถมฺภนา สนฺถมฺภนา สนฺถมฺภิตตฺตํ วิฺตฺติ วิฺาปนา วิฺาปิตตฺตํ – อิทํ ตํ รูปํ กายวิฺตฺติ.

๖๓๖. กตมํ ¶ ตํ รูปํ วจีวิฺตฺติ? ยา กุสลจิตฺตสฺส วา อกุสลจิตฺตสฺส วา อพฺยากตจิตฺตสฺส วา วาจา คิรา พฺยปฺปโถ อุทีรณํ โฆโส โฆสกมฺมํ วาจา วจีเภโท ¶ – อยํ วุจฺจติ วาจา. ยา ตาย วาจาย วิฺตฺติ วิฺาปนา วิฺาปิตตฺตํ – อิทํ ตํ รูปํ วจีวิฺตฺติ.

๖๓๗. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อากาสธาตุ? โย อากาโส อากาสคตํ อฆํ อฆคตํ วิวโร วิวรคตํ อสมฺผุฏฺํ จตูหิ มหาภูเตหิ – อิทํ ตํ รูปํ อากาสธาตุ.

๖๓๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ รูปสฺส ลหุตา? ยา รูปสฺส ลหุตา ลหุปริณามตา อทนฺธนตา อวิตฺถนตา – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส ลหุตา.

๖๓๙. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส มุทุตา? ยา รูปสฺส มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส มุทุตา.

๖๔๐. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส กมฺมฺตา? ยา รูปสฺส กมฺมฺตา กมฺมฺตฺตํ กมฺมฺภาโว – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส กมฺมฺตา.

๖๔๑. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส อุปจโย? โย อายตนานํ อาจโย, โส รูปสฺส อุปจโย – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส อุปจโย.

๖๔๒. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส สนฺตติ? โย รูปสฺส อุปจโย, สา รูปสฺส สนฺตติ – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส สนฺตติ.

๖๔๓. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส ชรตา? ยา รูปสฺส ชรา ชีรณตา ขณฺฑิจฺจํ ปาลิจฺจํ วลิตฺตจตา อายุโน สํหานิ อินฺทฺริยานํ ปริปาโก – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส ชรตา.

๖๔๔. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส อนิจฺจตา? โย รูปสฺส ขโย วโย เภโท ปริเภโท อนิจฺจตา อนฺตรธานํ – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส อนิจฺจตา.

๖๔๕. กตมํ ¶ ตํ รูปํ กพฬีกาโร อาหาโร? โอทโน กุมฺมาโส สตฺตุ มจฺโฉ มํสํ ขีรํ ทธิ สปฺปิ นวนีตํ เตลํ มธุ ผาณิตํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ ยมฺหิ ยมฺหิ ชนปเท เตสํ เตสํ ¶ สตฺตานํ มุขาสิยํ ทนฺตวิขาทนํ คลชฺโฌหรณียํ กุจฺฉิวิตฺถมฺภนํ, ยาย โอชาย สตฺตา ยาเปนฺติ – อิทํ ตํ รูปํ กพฬีกาโร อาหาโร.

๖๔๖. กตมํ ¶ ¶ ตํ รูปํ โน อุปาทา? โผฏฺพฺพายตนํ, อาโปธาตุ.

๖๔๗. กตมํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ? ปถวีธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ กกฺขฬํ มุทุกํ สณฺหํ ผรุสํ สุขสมฺผสฺสํ ทุกฺขสมฺผสฺสํ ครุกํ ลหุกํ, ยํ โผฏฺพฺพํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ กาเยน อนิทสฺสเนน สปฺปฏิเฆน ผุสิ วา ผุสติ วา ผุสิสฺสติ วา ผุเส วา โผฏฺพฺโพ เปโส โผฏฺพฺพายตนํ เปตํ โผฏฺพฺพธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ.

๖๔๘. กตมํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ? ปถวีธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ กกฺขฬํ มุทุกํ สณฺหํ ผรุสํ สุขสมฺผสฺสํ ทุกฺขสมฺผสฺสํ ครุกํ ลหุกํ, ยมฺหิ โผฏฺพฺพมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ กาโย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, โผฏฺพฺโพ เปโส โผฏฺพฺพายตนํ เปตํ โผฏฺพฺพธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ.

๖๔๙. กตมํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ? ปถวีธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ กกฺขฬํ มุทุกํ สณฺหํ ผรุสํ สุขสมฺผสฺสํ ทุกฺขสมฺผสฺสํ ครุกํ ลหุกํ, โย โผฏฺพฺโพ อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ กายมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ ¶ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, โผฏฺพฺโพ เปโส โผฏฺพฺพายตนํ เปตํ โผฏฺพฺพธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ.

๖๕๐. กตมํ ¶ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ? ปถวีธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ กกฺขฬํ มุทุกํ สณฺหํ ผรุสํ สุขสมฺผสฺสํ ทุกฺขสมฺผสฺสํ ครุกํ ลหุกํ, ยํ โผฏฺพฺพํ อารพฺภ กายํ นิสฺสาย กายสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ โผฏฺพฺพํ อารพฺภ กายํ นิสฺสาย กายสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… กายวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ โผฏฺพฺพารมฺมโณ กายํ นิสฺสาย กายสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ โผฏฺพฺพารมฺมณา กายํ นิสฺสาย กายสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… กายวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา, โผฏฺพฺโพ เปโส โผฏฺพฺพายตนํ เปตํ โผฏฺพฺพธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ.

๖๕๑. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อาโปธาตุ? ยํ ¶ อาโป อาโปคตํ สิเนโห สิเนหคตํ พนฺธนตฺตํ รูปสฺส – อิทํ ตํ รูปํ อาโปธาตุ.

๖๕๒. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ? จกฺขายตนํ โสตายตนํ ฆานายตนํ ชิวฺหายตนํ กายายตนํ อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ.

๖๕๓. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ? สทฺทายตนํ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ.

๖๕๔. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ อิตฺถินฺทฺริยํ ¶ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ.

๖๕๕. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ? สทฺทายตนํ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา, รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ ¶ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ.

๖๕๖. กตมํ ตํ รูปํ สนิทสฺสนํ? รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ สนิทสฺสนํ.

๖๕๗. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อนิทสฺสนํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนิทสฺสนํ.

๖๕๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ? จกฺขายตนํ โสตายตนํ ฆานายตนํ ชิวฺหายตนํ กายายตนํ รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ.

๖๕๙. กตมํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ.

๖๖๐. กตมํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ? จกฺขุนฺทฺริยํ โสตินฺทฺริยํ ฆานินฺทฺริยํ ชิวฺหินฺทฺริยํ กายินฺทฺริยํ อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ.

๖๖๑. กตมํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ.

๖๖๒. กตมํ ตํ รูปํ มหาภูตํ? โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ มหาภูตํ.

๖๖๓. กตมํ ¶ ตํ รูปํ น มหาภูตํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น มหาภูตํ.

๖๖๔. กตมํ ตํ รูปํ วิฺตฺติ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ – อิทํ ตํ รูปํ วิฺตฺติ.

๖๖๕. กตมํ ตํ รูปํ น วิฺตฺติ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น วิฺตฺติ.

๖๖๖. กตมํ ตํ รูปํ จิตฺตสมุฏฺานํ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ ยํ ¶ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ จิตฺตชํ จิตฺตเหตุกํ จิตฺตสมุฏฺานํ รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ จิตฺตสมุฏฺานํ.

๖๖๗. กตมํ ตํ รูปํ น จิตฺตสมุฏฺานํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น จิตฺตชํ น จิตฺตเหตุกํ น จิตฺตสมุฏฺานํ รูปายตนํ สทฺทายตนํ ¶ คนฺธายตนํ ¶ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น จิตฺตสมุฏฺานํ.

๖๖๘. กตมํ ตํ รูปํ จิตฺตสหภุ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ – อิทํ ตํ รูปํ จิตฺตสหภุ.

๖๖๙. กตมํ ตํ รูปํ น จิตฺตสหภุ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น จิตฺตสหภุ.

๖๗๐. กตมํ ตํ รูปํ จิตฺตานุปริวตฺติ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ – อิทํ ตํ รูปํ จิตฺตานุปริวตฺติ.

๖๗๑. กตมํ ¶ ตํ รูปํ น จิตฺตานุปริวตฺติ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น จิตฺตานุปริวตฺติ.

๖๗๒. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ.

๖๗๓. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ.

๖๗๔. กตมํ ¶ ตํ รูปํ โอฬาริกํ? จกฺขายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ โอฬาริกํ.

๖๗๕. กตมํ ตํ รูปํ สุขุมํ? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ สุขุมํ.

๖๗๖. กตมํ ตํ รูปํ ทูเร? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ ทูเร.

๖๗๗. กตมํ ตํ รูปํ สนฺติเก? จกฺขายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ สนฺติเก.

๖๗๘. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ? จกฺขายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ.

๖๗๙. กตมํ ¶ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ? โสตายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ.

๖๘๐. กตมํ ¶ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย ¶ …เป… จกฺขุวิฺาณสฺส วตฺถุ? จกฺขายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุวิฺาณสฺส วตฺถุ.

๖๘๑. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขุวิฺาณสฺส น วตฺถุ? โสตายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุวิฺาณสฺส น วตฺถุ.

๖๘๒. กตมํ ตํ รูปํ โสตสมฺผสฺสสฺส…เป… ฆานสมฺผสฺสสฺส…เป… ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺส…เป… กายสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ? กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ กายสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ.

๖๘๓. กตมํ ตํ รูปํ กายสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ กายสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ.

๖๘๔. กตมํ ¶ ตํ รูปํ กายสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… กายวิฺาณสฺส วตฺถุ? กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ กายวิฺาณสฺส วตฺถุ.

๖๘๕. กตมํ ตํ รูปํ กายวิฺาณสฺส น วตฺถุ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ กายวิฺาณสฺส น วตฺถุ.

๖๘๖. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ? รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ.

๖๘๗. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ.

๖๘๘. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… จกฺขุวิฺาณสฺส อารมฺมณํ? รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุวิฺาณสฺส อารมฺมณํ.

๖๘๙. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขุวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ.

๖๙๐. กตมํ ¶ ¶ ตํ รูปํ โสตสมฺผสฺสสฺส…เป… ฆานสมฺผสฺสสฺส ¶ …เป… ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺส…เป… กายสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ กายสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ.

๖๙๑. กตมํ ตํ รูปํ กายสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ กายสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ.

๖๙๒. กตมํ ตํ รูปํ กายสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… ¶ กายวิฺาณสฺส อารมฺมณํ? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ กายวิฺาณสฺส อารมฺมณํ.

๖๙๓. กตมํ ตํ รูปํ กายวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ กายวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ.

๖๙๔. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ.

๖๙๕. กตมํ ตํ รูปํ น จกฺขายตนํ? โสตายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น จกฺขายตนํ.

๖๙๖. กตมํ ตํ รูปํ โสตายตนํ…เป… ฆานายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ…เป… กายายตนํ? โย กาโย จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ กายายตนํ.

๖๙๗. กตมํ ตํ รูปํ น กายายตนํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น กายายตนํ.

๖๙๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ รูปายตนํ? ยํ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา…เป… รูปธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ รูปายตนํ.

๖๙๙. กตมํ ตํ รูปํ น รูปายตนํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น รูปายตนํ.

๗๐๐. กตมํ ตํ รูปํ สทฺทายตนํ…เป… คนฺธายตนํ ¶ …เป… รสายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ? ปถวีธาตุ…เป… โผฏฺพฺพธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ.

๗๐๑. กตมํ ตํ รูปํ น โผฏฺพฺพายตนํ ¶ ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น โผฏฺพฺพายตนํ.

๗๐๒. กตมํ ¶ ตํ รูปํ จกฺขุธาตุ? จกฺขายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุธาตุ.

๗๐๓. กตมํ ตํ รูปํ น จกฺขุธาตุ? โสตายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น จกฺขุธาตุ.

๗๐๔. กตมํ ตํ รูปํ โสตธาตุ…เป… ฆานธาตุ…เป… ชิวฺหาธาตุ…เป… กายธาตุ? กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ กายธาตุ.

๗๐๕. กตมํ ตํ รูปํ น กายธาตุ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น กายธาตุ.

๗๐๖. กตมํ ตํ รูปํ รูปธาตุ? รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ รูปธาตุ.

๗๐๗. กตมํ ตํ รูปํ น รูปธาตุ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น รูปธาตุ.

๗๐๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ สทฺทธาตุ…เป… คนฺธธาตุ…เป… รสธาตุ…เป… โผฏฺพฺพธาตุ? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพธาตุ.

๗๐๙. กตมํ ตํ รูปํ น โผฏฺพฺพธาตุ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น โผฏฺพฺพธาตุ.

๗๑๐. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขุนฺทฺริยํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุนฺทฺริยํ.

๗๑๑. กตมํ ตํ รูปํ น จกฺขุนฺทฺริยํ? โสตายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น จกฺขุนฺทฺริยํ.

๗๑๒. กตมํ ¶ ตํ รูปํ โสตินฺทฺริยํ…เป… ฆานินฺทฺริยํ…เป… ชิวฺหินฺทฺริยํ…เป… กายินฺทฺริยํ? โย กาโย จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ กายินฺทฺริยํ.

๗๑๓. กตมํ ตํ รูปํ น กายินฺทฺริยํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น กายินฺทฺริยํ.

๗๑๔. กตมํ ตํ รูปํ อิตฺถินฺทฺริยํ? ยํ ¶ อิตฺถิยา อิตฺถิลิงฺคํ อิตฺถินิมิตฺตํ อิตฺถิกุตฺตํ อิตฺถากปฺโป อิตฺถตฺตํ อิตฺถิภาโว – อิทํ ตํ รูปํ อิตฺถินฺทฺริยํ.

๗๑๕. กตมํ ¶ ตํ รูปํ น อิตฺถินฺทฺริยํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น อิตฺถินฺทฺริยํ.

๗๑๖. กตมํ ¶ ตํ รูปํ ปุริสินฺทฺริยํ? ยํ ปุริสสฺส ปุริสลิงฺคํ ปุริสนิมิตฺตํ ปุริสกุตฺตํ ปุริสากปฺโป ปุริสตฺตํ ปุริสภาโว – อิทํ ตํ รูปํ ปุริสินฺทฺริยํ.

๗๑๗. กตมํ ตํ รูปํ น ปุริสินฺทฺริยํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น ปุริสินฺทฺริยํ.

๗๑๘. กตมํ ตํ รูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ? โย เตสํ รูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ.

๗๑๙. กตมํ ตํ รูปํ น ชีวิตินฺทฺริยํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น ชีวิตินฺทฺริยํ.

๗๒๐. กตมํ ตํ รูปํ กายวิฺตฺติ? ยา กุสลจิตฺตสฺส วา อกุสลจิตฺตสฺส วา อพฺยากตจิตฺตสฺส วา อภิกฺกมนฺตสฺส วา ปฏิกฺกมนฺตสฺส วา อาโลเกนฺตสฺส วา วิโลเกนฺตสฺส วา สมิฺเชนฺตสฺส ¶ วา ปสาเรนฺตสฺส วา กายสฺส ถมฺภนา สนฺถมฺภนา สนฺถมฺภิตตฺตํ วิฺตฺติ วิฺาปนา วิฺาปิตตฺตํ – อิทํ ตํ รูปํ กายวิฺตฺติ.

๗๒๑. กตมํ ตํ รูปํ น กายวิฺตฺติ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น กายวิฺตฺติ.

๗๒๒. กตมํ ตํ รูปํ วจีวิฺตฺติ? ยา กุสลจิตฺตสฺส วา อกุสลจิตฺตสฺส วา อพฺยากตจิตฺตสฺส วา วาจา คิรา พฺยปฺปโถ อุทีรณํ โฆโส โฆสกมฺมํ วาจา วจีเภโท, อยํ วุจฺจติ วาจา. ยา ตาย วาจาย วิฺตฺติ วิฺาปนา วิฺาปิตตฺตํ – อิทํ ตํ รูปํ วจีวิฺตฺติ.

๗๒๓. กตมํ ตํ รูปํ น วจีวิฺตฺติ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น วจีวิฺตฺติ.

๗๒๔. กตมํ ตํ รูปํ อากาสธาตุ? โย อากาโส อากาสคตํ อฆํ อฆคตํ วิวโร วิวรคตํ อสมฺผุฏฺํ จตูหิ มหาภูเตหิ – อิทํ ตํ รูปํ อากาสธาตุ.

๗๒๕. กตมํ ¶ ¶ ตํ รูปํ น อากาสธาตุ? จกฺขายตนํ ¶ …เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น อากาสธาตุ.

๗๒๖. กตมํ ตํ รูปํ อาโปธาตุ? ยํ อาโป อาโปคตํ สิเนโห สิเนหคตํ พนฺธนตฺตํ รูปสฺส – อิทํ ตํ รูปํ อาโปธาตุ.

๗๒๗. กตมํ ตํ รูปํ น อาโปธาตุ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น อาโปธาตุ.

๗๒๘. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส ลหุตา? ยา รูปสฺส ลหุตา ลหุปริณามตา อทนฺธนตา อวิตฺถนตา – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส ลหุตา ¶ .

๗๒๙. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส น ลหุตา? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส น ลหุตา.

๗๓๐. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส มุทุตา? ยา รูปสฺส มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส มุทุตา.

๗๓๑. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส น มุทุตา? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส น มุทุตา.

๗๓๒. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส กมฺมฺตา? ยา รูปสฺส กมฺมฺตา กมฺมฺตฺตํ กมฺมฺภาโว – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส กมฺมฺตา.

๗๓๓. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส น กมฺมฺตา? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส น กมฺมฺตา.

๗๓๔. กตมํ ¶ ตํ รูปํ รูปสฺส อุปจโย? โย อายตนานํ อาจโย, โส รูปสฺส อุปจโย – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส อุปจโย.

๗๓๕. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส น อุปจโย? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส น อุปจโย.

๗๓๖. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส สนฺตติ? โย รูปสฺส อุปจโย, สา รูปสฺส สนฺตติ – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส สนฺตติ.

๗๓๗. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส น สนฺตติ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส น สนฺตติ.

๗๓๘. กตมํ ¶ ¶ ตํ รูปํ รูปสฺส ชรตา? ยา รูปสฺส ชรา ชีรณตา ขณฺฑิจฺจํ ปาลิจฺจํ วลิตฺตจตา อายุโน สํหานิ อินฺทฺริยานํ ปริปาโก ¶ – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส ชรตา.

๗๓๙. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส น ชรตา? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส น ชรตา.

๗๔๐. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส อนิจฺจตา? โย รูปสฺส ขโย วโย เภโท ปริเภโท อนิจฺจตา อนฺตรธานํ – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส อนิจฺจตา.

๗๔๑. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส น อนิจฺจตา? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส น อนิจฺจตา.

๗๔๒. กตมํ ตํ รูปํ กพฬีกาโร อาหาโร? โอทโน กุมฺมาโส สตฺตุ มจฺโฉ มํสํ ขีรํ ทธิ สปฺปิ นวนีตํ เตลํ มธุ ผาณิตํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ ยมฺหิ ยมฺหิ ชนปเท เตสํ เตสํ สตฺตานํ มุขาสิยํ ทนฺตวิขาทนํ คลชฺโฌหรณียํ กุจฺฉิวิตฺถมฺภนํ, ยาย โอชาย สตฺตา ยาเปนฺติ – อิทํ ตํ รูปํ กพฬีกาโร อาหาโร.

๗๔๓. กตมํ ¶ ตํ รูปํ น กพฬีกาโร อาหาโร? จกฺขายตนํ…เป… รูปสฺส อนิจฺจตา – อิทํ ตํ รูปํ น กพฬีกาโร อาหาโร.

๗๔๔. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อุปาทา? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อุปาทา.

๗๔๕. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ อุปาทา? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อุปาทา.

๗๔๖. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ โน อุปาทา? โผฏฺพฺพายตนํ ¶ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ โน อุปาทา.

๗๔๗. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อุปาทิณฺณํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อุปาทิณฺณํ.

๗๔๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ อุปาทิณฺณํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อุปาทิณฺณํ.

๗๔๙. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ อนุปาทิณฺณํ? สทฺทายตนํ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ¶ ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อนุปาทิณฺณํ.

๗๕๐. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ. จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ.

๗๕๑. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ.

๗๕๒. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ ¶ ? สทฺทายตนํ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ.

๗๕๓. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อนิทสฺสนํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อนิทสฺสนํ.

๗๕๔. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ สนิทสฺสนํ? รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ สนิทสฺสนํ.

๗๕๕. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ อนิทสฺสนํ? สทฺทายตนํ ¶ …เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อนิทสฺสนํ.

๗๕๖. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ สปฺปฏิฆํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ สปฺปฏิฆํ.

๗๕๗. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ สปฺปฏิฆํ? รูปายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ สปฺปฏิฆํ.

๗๕๘. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ อปฺปฏิฆํ? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อปฺปฏิฆํ.

๗๕๙. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อินฺทฺริยํ? จกฺขุนฺทฺริยํ…เป… กายินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อินฺทฺริยํ.

๗๖๐. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ อินฺทฺริยํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อินฺทฺริยํ.

๗๖๑. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น อินฺทฺริยํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร ¶ อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น อินฺทฺริยํ.

๗๖๒. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น มหาภูตํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น มหาภูตํ.

๗๖๓. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ มหาภูตํ? โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ มหาภูตํ.

๗๖๔. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น มหาภูตํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น มหาภูตํ.

๗๖๕. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น วิฺตฺติ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น วิฺตฺติ?

๗๖๖. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ วิฺตฺติ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ วิฺตฺติ.

๗๖๗. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ น วิฺตฺติ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น วิฺตฺติ.

๗๖๘. กตมํ ¶ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จิตฺตสมุฏฺานํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จิตฺตสมุฏฺานํ.

๗๖๙. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ จิตฺตสมุฏฺานํ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ จิตฺตชํ จิตฺตเหตุกํ จิตฺตสมุฏฺานํ รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ จิตฺตสมุฏฺานํ.

๗๗๐. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จิตฺตสมุฏฺานํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ ¶ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น จิตฺตชํ น จิตฺตเหตุกํ น จิตฺตสมุฏฺานํ รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จิตฺตสมุฏฺานํ.

๗๗๑. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จิตฺตสหภุ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จิตฺตสหภุ.

๗๗๒. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ จิตฺตสหภุ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ จิตฺตสหภุ.

๗๗๓. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จิตฺตสหภุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จิตฺตสหภุ?

๗๗๔. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จิตฺตานุปริวตฺติ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จิตฺตานุปริวตฺติ.

๗๗๕. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ จิตฺตานุปริวตฺติ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ จิตฺตานุปริวตฺติ.

๗๗๖. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จิตฺตานุปริวตฺติ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จิตฺตานุปริวตฺติ.

๗๗๗. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ โอฬาริกํ? จกฺขายตนํ ¶ …เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ โอฬาริกํ.

๗๗๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ โอฬาริกํ? รูปายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ โอฬาริกํ.

๗๗๙. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ สุขุมํ? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร ¶ อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ สุขุมํ.

๗๘๐. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ สนฺติเก? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ สนฺติเก.

๗๘๑. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ ทูเร? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ ทูเร.

๗๘๒. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ สนฺติเก? รูปายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ สนฺติเก.

๗๘๓. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ.

๗๘๔. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ? จกฺขายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ.

๗๘๕. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ? โสตายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ.

๗๘๖. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… จกฺขุวิฺาณสฺส น วตฺถุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุวิฺาณสฺส น วตฺถุ.

๗๘๗. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุวิฺาณสฺส วตฺถุ? จกฺขายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุวิฺาณสฺส วตฺถุ.

๗๘๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุวิฺาณสฺส น วตฺถุ? โสตายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุวิฺาณสฺส น วตฺถุ?

๗๘๙. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ โสตสมฺผสฺสสฺส…เป… ฆานสมฺผสฺสสฺส…เป… ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺส…เป… กายสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ.

๗๙๐. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ? กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ.

๗๙๑. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ? จกฺขายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ.

๗๙๒. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ กายสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… กายวิฺาณสฺส น วตฺถุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายวิฺาณสฺส น วตฺถุ.

๗๙๓. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายวิฺาณสฺส วตฺถุ? กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายวิฺาณสฺส วตฺถุ.

๗๙๔. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายวิฺาณสฺส น วตฺถุ? จกฺขายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายวิฺาณสฺส น วตฺถุ.

๗๙๕. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ.

๗๙๖. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ? รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ.

๗๙๗. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ? สทฺทายตนํ…เป… ¶ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ.

๗๙๘. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… จกฺขุวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ.

๗๙๙. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุวิฺาณสฺส อารมฺมณํ? รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุวิฺาณสฺส อารมฺมณํ.

๘๐๐. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ? สทฺทายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ.

๘๐๑. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ โสตสมฺผสฺสสฺส…เป… ฆานสมฺผสฺสสฺส…เป… ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺส…เป… กายสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ? จกฺขายตนํ…เป… ¶ กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ.

๘๐๒. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ.

๘๐๓. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ.

๘๐๔. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… กายวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ? จกฺขายตนํ…เป… ¶ กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ.

๘๐๕. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายวิฺาณสฺส อารมฺมณํ? โผฏฺพฺพายตนํ ¶ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายวิฺาณสฺส อารมฺมณํ.

๘๐๖. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ.

๘๐๗. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จกฺขายตนํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จกฺขายตนํ.

๘๐๘. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขายตนํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขายตนํ.

๘๐๙. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จกฺขายตนํ? โสตายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จกฺขายตนํ.

๘๑๐. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ น โสตายตนํ…เป… น ฆานายตนํ…เป… น ชิวฺหายตนํ…เป… น กายายตนํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น กายายตนํ.

๘๑๑. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายายตนํ? โย กาโย จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายายตนํ.

๘๑๒. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กายายตนํ? จกฺขายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กายายตนํ.

๘๑๓. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น รูปายตนํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ ¶ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น รูปายตนํ.

๘๑๔. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปายตนํ? ยํ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา…เป… รูปธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปายตนํ.

๘๑๕. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น รูปายตนํ? สทฺทายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น รูปายตนํ.

๘๑๖. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น สทฺทายตนํ…เป… ¶ น คนฺธายตนํ…เป… น รสายตนํ…เป… น โผฏฺพฺพายตนํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น โผฏฺพฺพายตนํ.

๘๑๗. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ โผฏฺพฺพายตนํ? ปถวีธาตุ…เป… โผฏฺพฺพธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ โผฏฺพฺพายตนํ.

๘๑๘. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น โผฏฺพฺพายตนํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น โผฏฺพฺพายตนํ.

๘๑๙. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ น จกฺขุธาตุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จกฺขุธาตุ.

๘๒๐. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุธาตุ? จกฺขายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุธาตุ.

๘๒๑. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จกฺขุธาตุ? โสตายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จกฺขุธาตุ.

๘๒๒. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น โสตธาตุ…เป… น ฆานธาตุ…เป… น ชิวฺหาธาตุ…เป… น กายธาตุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น กายธาตุ.

๘๒๓. กตมํ ¶ ตํ รูปํ ¶ อชฺฌตฺติกํ กายธาตุ? กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายธาตุ.

๘๒๔. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กายธาตุ? จกฺขายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กายธาตุ.

๘๒๕. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น รูปธาตุ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น รูปธาตุ.

๘๒๖. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปธาตุ? รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปธาตุ.

๘๒๗. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น รูปธาตุ? สทฺทายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น รูปธาตุ.

๘๒๘. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น สทฺทธาตุ…เป… ¶ น คนฺธธาตุ…เป… น รสธาตุ ¶ …เป… น โผฏฺพฺพธาตุ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น โผฏฺพฺพธาตุ.

๘๒๙. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ โผฏฺพฺพธาตุ? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ โผฏฺพฺพธาตุ.

๘๓๐. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น โผฏฺพฺพธาตุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น โผฏฺพฺพธาตุ.

๘๓๑. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จกฺขุนฺทฺริยํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จกฺขุนฺทฺริยํ.

๘๓๒. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุนฺทฺริยํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุนฺทฺริยํ.

๘๓๓. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จกฺขุนฺทฺริยํ? โสตายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จกฺขุนฺทฺริยํ.

๘๓๔. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ น โสตินฺทฺริยํ…เป… น ฆานินฺทฺริยํ…เป… น ชิวฺหินฺทฺริยํ…เป… น กายินฺทฺริยํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น กายินฺทฺริยํ.

๘๓๕. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายินฺทฺริยํ? โย กาโย จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายินฺทฺริยํ.

๘๓๖. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กายินฺทฺริยํ? จกฺขายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กายินฺทฺริยํ.

๘๓๗. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น อิตฺถินฺทฺริยํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น อิตฺถินฺทฺริยํ.

๘๓๘. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ อิตฺถินฺทฺริยํ? ยํ อิตฺถิยา อิตฺถิลิงฺคํ อิตฺถินิมิตฺตํ อิตฺถิกุตฺตํ อิตฺถากปฺโป อิตฺถตฺตํ อิตฺถิภาโว – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อิตฺถินฺทฺริยํ.

๘๓๙. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ น อิตฺถินฺทฺริยํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น อิตฺถินฺทฺริยํ.

๘๔๐. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น ปุริสินฺทฺริยํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น ปุริสินฺทฺริยํ.

๘๔๑. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ ปุริสินฺทฺริยํ? ยํ ปุริสสฺส ปุริสลิงฺคํ ปุริสนิมิตฺตํ ปุริสกุตฺตํ ปุริสากปฺโป ปุริสตฺตํ ปุริสภาโว – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ ปุริสินฺทฺริยํ.

๘๔๒. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น ปุริสินฺทฺริยํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น ปุริสินฺทฺริยํ.

๘๔๓. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น ชีวิตินฺทฺริยํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ ¶ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น ชีวิตินฺทฺริยํ.

๘๔๔. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ ชีวิตินฺทฺริยํ? โย เตสํ รูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ ชีวิตินฺทฺริยํ.

๘๔๕. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น ชีวิตินฺทฺริยํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น ชีวิตินฺทฺริยํ.

๘๔๖. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กายวิฺตฺติ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กายวิฺตฺติ.

๘๔๗. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ กายวิฺตฺติ? ยา กุสลจิตฺตสฺส วา อกุสลจิตฺตสฺส วา อพฺยากตจิตฺตสฺส วา อภิกฺกมนฺตสฺส วา ปฏิกฺกมนฺตสฺส วา อาโลเกนฺตสฺส วา วิโลเกนฺตสฺส วา สมิฺเชนฺตสฺส วา ปสาเรนฺตสฺส วา กายสฺส ถมฺภนา สนฺถมฺภนา สนฺถมฺภิตตฺตํ วิฺตฺติ วิฺาปนา วิฺาปิตตฺตํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายวิฺตฺติ.

๘๔๘. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น กายวิฺตฺติ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น กายวิฺตฺติ.

๘๔๙. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น วจีวิฺตฺติ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น วจีวิฺตฺติ.

๘๕๐. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ วจีวิฺตฺติ? ยา กุสลจิตฺตสฺส วา อกุสลจิตฺตสฺส วา อพฺยากตจิตฺตสฺส วา วาจา คิรา พฺยปฺปโถ อุทีรณํ โธโส โฆสกมฺมํ วาจา วจีเภโท, อยํ วุจฺจติ วาจา. ยา ตาย วาจาย วิฺตฺติ วิฺาปนา วิฺาปิตตฺตํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ วจีวิฺตฺติ ¶ .

๘๕๑. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น วจีวิฺตฺติ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น วจีวิฺตฺติ.

๘๕๒. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น อากาสธาตุ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น อากาสธาตุ.

๘๕๓. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ อากาสธาตุ? โย อากาโส อากาสคตํ อฆํ อฆคตํ วิวโร วิวรคตํ อสมฺผุฏฺํ จตูหิ มหาภูเตหิ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อากาสธาตุ.

๘๕๔. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ น อากาสธาตุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น อากาสธาตุ.

๘๕๕. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น อาโปธาตุ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น อาโปธาตุ.

๘๕๖. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ อาโปธาตุ? ยํ อาโป อาโปคตํ สิเนโห สิเนหคตํ พนฺธนตฺตํ รูปสฺส – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อาโปธาตุ.

๘๕๗. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น อาโปธาตุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น อาโปธาตุ.

๘๕๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น ลหุตา? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น ลหุตา.

๘๕๙. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส ลหุตา? ยา รูปสฺส ลหุตา ลหุปริณามตา อทนฺธนตา อวิตฺถนตา – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส ลหุตา.

๘๖๐. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น ลหุตา? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น ลหุตา.

๘๖๑. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น มุทุตา? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น มุทุตา.

๘๖๒. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส มุทุตา? ยา ¶ รูปสฺส มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส มุทุตา.

๘๖๓. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น มุทุตา? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น มุทุตา.

๘๖๔. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น กมฺมฺตา? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น กมฺมฺตา.

๘๖๕. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส กมฺมฺตา? ยา รูปสฺส กมฺมฺตา กมฺมฺตฺตํ กมฺมฺภาโว – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส กมฺมฺตา.

๘๖๖. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น กมฺมฺตา? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น กมฺมฺตา.

๘๖๗. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น อุปจโย? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น อุปจโย.

๘๖๘. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส อุปจโย? โย อายตนานํ อาจโย, โส รูปสฺส อุปจโย – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส อุปจโย.

๘๖๙. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น อุปจโย? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น อุปจโย.

๘๗๐. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น สนฺตติ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น สนฺตติ.

๘๗๑. กตมํ ¶ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส สนฺตติ? โย รูปสฺส อุปจโย, สา รูปสฺส สนฺตติ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส สนฺตติ.

๘๗๒. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น สนฺตติ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น สนฺตติ.

๘๗๓. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น ชรตา? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น ชรตา.

๘๗๔. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส ชรตา? ยา รูปสฺส ชรา ชีรณตา ขณฺฑิจฺจํ ปาลิจฺจํ วลิตฺตจตา อายุโน สํหานิ อินฺทฺริยานํ ปริปาโก – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส ชรตา.

๘๗๕. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น ชรตา? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น ชรตา.

๘๗๖. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น อนิจฺจตา? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น อนิจฺจตา.

๘๗๗. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส อนิจฺจตา? โย รูปสฺส ขโย วโย เภโท ปริเภโท อนิจฺจตา อนฺตรธานํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส อนิจฺจตา.

๘๗๘. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น อนิจฺจตา? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น อนิจฺจตา.

๘๗๙. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กพฬีกาโร อาหาโร? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กพฬีกาโร อาหาโร ¶ .

๘๘๐. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ กพฬีกาโร อาหาโร? โอทโน กุมฺมาโส สตฺตุ มจฺโฉ มํสํ ขีรํ ทธิ สปฺปิ นวนีตํ เตลํ มธุ ผาณิตํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ ยมฺหิ ยมฺหิ ¶ ชนปเท เตสํ เตสํ สตฺตานํ มุขาสิยํ ทนฺตวิขาทนํ คลชฺโฌหรณียํ กุจฺฉิวิตฺถมฺภนํ ยาย โอชาย สตฺตา ยาเปนฺติ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ กพฬีกาโร อาหาโร.

๘๘๑. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ น กพฬีกาโร อาหาโร? รูปายตนํ…เป… รูปสฺส อนิจฺจตา – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น กพฬีกาโร อาหาโร.

๘๘๒. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา อุปาทิณฺณํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ อากาสธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา อุปาทิณฺณํ.

๘๘๓. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา อนุปาทิณฺณํ? สทฺทายตนํ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา ¶ รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ อากาสธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา อนุปาทิณฺณํ.

๘๘๔. กตมํ ตํ รูปํ โน อุปาทา อุปาทิณฺณํ? กมฺมสฺส กตตฺตา โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ¶ ตํ รูปํ โน อุปาทา อุปาทิณฺณํ.

๘๘๕. กตมํ ¶ ตํ รูปํ โน อุปาทา อนุปาทิณฺณํ? น กมฺมสฺส กตตฺตา โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา อนุปาทิณฺณํ.

๘๘๖. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา อุปาทิณฺณุปาทานิยํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ อากาสธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา อุปาทิณฺณุปาทานิยํ.

๘๘๗. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ? สทฺทายตนํ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ¶ ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ อากาสธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ.

๘๘๘. กตมํ ตํ รูปํ โน อุปาทา อุปาทิณฺณุปาทานิยํ? กมฺมสฺส กตตฺตา โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา อุปาทิณฺณุปาทานิยํ.

๘๘๙. กตมํ ตํ รูปํ โน อุปาทา อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ? น กมฺมสฺส กตตฺตา โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ.

๘๙๐. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา สปฺปฏิฆํ? จกฺขายตนํ…เป… รสายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา สปฺปฏิฆํ.

๘๙๑. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา ¶ อปฺปฏิฆํ? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา อปฺปฏิฆํ.

๘๙๒. กตมํ ตํ รูปํ โน อุปาทา สปฺปฏิฆํ? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา สปฺปฏิฆํ.

๘๙๓. กตมํ ¶ ¶ ตํ รูปํ โน อุปาทา อปฺปฏิฆํ? อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา อปฺปฏิฆํ.

๘๙๔. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา โอฬาริกํ? จกฺขายตนํ…เป… รสายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา โอฬาริกํ.

๘๙๕. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา สุขุมํ อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา สุขุมํ.

๘๙๖. กตมํ ตํ รูปํ โน อุปาทา โอฬาริกํ? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา โอฬาริกํ.

๘๙๗. กตมํ ตํ รูปํ โน อุปาทา สุขุมํ? อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา สุขุมํ.

๘๙๘. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา ทูเร? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา ทูเร.

๘๙๙. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อุปาทา สนฺติเก? จกฺขายตนํ…เป… รสายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา สนฺติเก.

๙๐๐. กตมํ ตํ รูปํ โน อุปาทา ทูเร? อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา ทูเร.

๙๐๑. กตมํ ตํ รูปํ โน อุปาทา สนฺติเก? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา สนฺติเก.

๙๐๒. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ สนิทสฺสนํ? กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ สนิทสฺสนํ.

๙๐๓. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ อนิทสฺสนํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา ¶ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ อนิทสฺสนํ.

๙๐๔. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ สนิทสฺสนํ? น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ สนิทสฺสนํ.

๙๐๕. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ อนิทสฺสนํ? สทฺทายตนํ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา ¶ , ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ อนิทสฺสนํ.

๙๐๖. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ สปฺปฏิฆํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ สปฺปฏิฆํ.

๙๐๗. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ อปฺปฏิฆํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ อปฺปฏิฆํ.

๙๐๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ สปฺปฏิฆํ? สทฺทายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ สปฺปฏิฆํ.

๙๐๙. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ อปฺปฏิฆํ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ ¶ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ ¶ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ อปฺปฏิฆํ.

๙๑๐. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ มหาภูตํ? กมฺมสฺส กตตฺตา โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ มหาภูตํ.

๙๑๑. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ น มหาภูตํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ อากาสธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ น มหาภูตํ.

๙๑๒. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ มหาภูตํ? น กมฺมสฺส กตตฺตา โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ มหาภูตํ.

๙๑๓. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ น มหาภูตํ? สทฺทายตนํ ¶ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ อากาสธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ น มหาภูตํ.

๙๑๔. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ โอฬาริกํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ ¶ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ โอฬาริกํ.

๙๑๕. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ สุขุมํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส ¶ อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ สุขุมํ.

๙๑๖. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ โอฬาริกํ? สทฺทายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ โอฬาริกํ.

๙๑๗. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ สุขุมํ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ สุขุมํ.

๙๑๘. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ ทูเร? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ ทูเร.

๙๑๙. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ สนฺติเก? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ สนฺติเก.

๙๒๐. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ ทูเร? กายวิฺตฺติ ¶ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส ¶ กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ ทูเร.

๙๒๑. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ สนฺติเก? สทฺทายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ สนฺติเก.

๙๒๒. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ สนิทสฺสนํ? กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ สนิทสฺสนํ.

๙๒๓. กตมํ ¶ ¶ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ อนิทสฺสนํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ อนิทสฺสนํ.

๙๒๔. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ สนิทสฺสนํ? น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ สนิทสฺสนํ.

๙๒๕. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ อนิทสฺสนํ? สทฺทายตนํ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ ¶ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ อนิทสฺสนํ.

๙๒๖. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ สปฺปฏิฆํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ ¶ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ สปฺปฏิฆํ.

๙๒๗. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ อปฺปฏิฆํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ อปฺปฏิฆํ.

๙๒๘. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ สปฺปฏิฆํ? สทฺทายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ สปฺปฏิฆํ.

๙๒๙. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ อปฺปฏิฆํ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ¶ ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ อปฺปฏิฆํ.

๙๓๐. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ มหาภูตํ? กมฺมสฺส กตตฺตา โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ มหาภูตํ ¶ .

๙๓๑. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ น มหาภูตํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ อากาสธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ น มหาภูตํ.

๙๓๒. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ มหาภูตํ? น กมฺมสฺส กตตฺตา โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ มหาภูตํ.

๙๓๓. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ น มหาภูตํ? สทฺทายตนํ ¶ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ อากาสธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ น มหาภูตํ.

๙๓๔. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ โอฬาริกํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ โอฬาริกํ.

๙๓๕. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ สุขุมํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ ¶ สุขุมํ.

๙๓๖. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ โอฬาริกํ? สทฺทายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ โอฬาริกํ.

๙๓๗. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ สุขุมํ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ สุขุมํ.

๙๓๘. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ ทูเร? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ ทูเร.

๙๓๙. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ สนฺติเก จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ สนฺติเก.

๙๔๐. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ ทูเร? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ ¶ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ ทูเร.

๙๔๑. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ สนฺติเก? สทฺทายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ สนฺติเก.

๙๔๒. กตมํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ อินฺทฺริยํ? จกฺขุนฺทฺริยํ…เป… กายินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ อินฺทฺริยํ.

๙๔๓. กตมํ ¶ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ น อินฺทฺริยํ? รูปายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ น อินฺทฺริยํ.

๙๔๔. กตมํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ อินฺทฺริยํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ อินฺทฺริยํ.

๙๔๕. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ น อินฺทฺริยํ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ น อินฺทฺริยํ.

๙๔๖. กตมํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ มหาภูตํ? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ มหาภูตํ.

๙๔๗. กตมํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ น มหาภูตํ? จกฺขายตนํ…เป… รสายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ น มหาภูตํ.

๙๔๘. กตมํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ มหาภูตํ? อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ มหาภูตํ.

๙๔๙. กตมํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ น มหาภูตํ? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ น มหาภูตํ.

๙๕๐. กตมํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ โอฬาริกํ? จกฺขุนฺทฺริยํ…เป… กายินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ โอฬาริกํ.

๙๕๑. กตมํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ สุขุมํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ¶ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ ¶ สุขุมํ.

๙๕๒. กตมํ ¶ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ โอฬาริกํ? รูปายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ โอฬาริกํ.

๙๕๓. กตมํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ สุขุมํ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ สุขุมํ.

๙๕๔. กตมํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ ทูเร? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ ทูเร.

๙๕๕. กตมํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ สนฺติเก? จกฺขุนฺทฺริยํ…เป… กายินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ สนฺติเก.

๙๕๖. กตมํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ ทูเร? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ ทูเร.

๙๕๗. กตมํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ สนฺติเก? รูปายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ สนฺติเก.

๙๕๘. กตมํ ตํ รูปํ มหาภูตํ โอฬาริกํ? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ มหาภูตํ โอฬาริกํ.

๙๕๙. กตมํ ¶ ตํ รูปํ มหาภูตํ สุขุมํ? อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ มหาภูตํ สุขุมํ.

๙๖๐. กตมํ ตํ รูปํ น มหาภูตํ โอฬาริกํ? จกฺขายตนํ…เป… รสายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ น มหาภูตํ โอฬาริกํ.

๙๖๑. กตมํ ¶ ตํ รูปํ น มหาภูตํ สุขุมํ? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น มหาภูตํ สุขุมํ.

๙๖๒. กตมํ ตํ รูปํ มหาภูตํ ทูเร? อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ มหาภูตํ ทูเร.

๙๖๓. กตมํ ตํ รูปํ มหาภูตํ สนฺติเก? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ มหาภูตํ สนฺติเก.

๙๖๔. กตมํ ตํ รูปํ น มหาภูตํ ทูเร? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… ¶ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น มหาภูตํ ทูเร.

๙๖๕. กตมํ ¶ ตํ รูปํ น มหาภูตํ สนฺติเก? จกฺขายตนํ…เป… รสายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ น มหาภูตํ สนฺติเก.

๙๖๖. รูปายตนํ ทิฏฺํ, สทฺทายตนํ สุตํ, คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ มุตํ, สพฺพํ รูปํ มนสา วิฺาตํ รูปํ.

๙๖๗. กตมํ ตํ รูปํ ปถวีธาตุ? ยํ กกฺขฬํ ขรคตํ [ขริคตํ (ก.)] กกฺขฬตฺตํ กกฺขฬภาโว อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา อุปาทิณฺณํ วา อนุปาทิณฺณํ วา – อิทํ ตํ รูปํ ปถวีธาตุ.

๙๖๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อาโปธาตุ? ยํ อาโป อาโปคตํ สิเนโห สิเนหคตํ พนฺธนตฺตํ รูปสฺส อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา อุปาทิณฺณํ วา อนุปาทิณฺณํ วา – อิทํ ตํ รูปํ อาโปธาตุ.

๙๖๙. กตมํ ¶ ตํ รูปํ เตโชธาตุ? ยํ เตโช เตโชคตํ อุสฺมา อุสฺมาคตํ อุสุมํ อุสุมคตํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา อุปาทิณฺณํ วา อนุปาทิณฺณํ วา – อิทํ ตํ รูปํ เตโชธาตุ.

๙๗๐. กตมํ ตํ รูปํ วาโยธาตุ? ยํ วาโย วาโยคตํ ถมฺภิตตฺตํ รูปสฺส อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา อุปาทิณฺณํ วา อนุปาทิณฺณํ วา – อิทํ ตํ รูปํ วาโยธาตุ.

๙๗๑. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา.

๙๗๒. รูปายตนํ ¶ จกฺขุวิฺเยฺยํ รูปํ, สทฺทายตนํ โสตวิฺเยฺยํ รูปํ, คนฺธายตนํ ฆานวิฺเยฺยํ รูปํ, รสายตนํ ชิวฺหาวิฺเยฺยํ รูปํ, โผฏฺพฺพายตนํ กายวิฺเยฺยํ รูปํ, สพฺพํ รูปํ มโนวิฺเยฺยํ รูปํ.

๙๗๓. รูปายตนํ ¶ ¶ จกฺขุวิฺเยฺยํ รูปํ, สทฺทายตนํ โสตวิฺเยฺยํ รูปํ, คนฺธายตนํ ฆานวิฺเยฺยํ รูปํ, รสายตนํ ชิวฺหาวิฺเยฺยํ รูปํ, โผฏฺพฺพายตนํ กายวิฺเยฺยํ รูปํ, รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ มโนธาตุวิฺเยฺยํ รูปํ, สพฺพํ รูปํ มโนวิฺาณธาตุวิฺเยฺยํ รูปํ.

๙๗๔. รูปายตนํ ¶ จกฺขุวิฺเยฺยํ รูปํ, สทฺทายตนํ โสตวิฺเยฺยํ รูปํ, คนฺธายตนํ ฆานวิฺเยฺยํ รูปํ, รสายตนํ ชิวฺหาวิฺเยฺยํ รูปํ, มนาปิโย โผฏฺพฺโพ สุขสมฺผสฺโส กายวิฺเยฺยํ รูปํ, อมนาปิโย โผฏฺพฺโพ ทุกฺขสมฺผสฺโส กายวิฺเยฺยํ รูปํ, รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ มโนธาตุวิฺเยฺยํ รูปํ, สพฺพํ รูปํ มโนวิฺาณธาตุวิฺเยฺยํ รูปํ.

๙๗๕. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขุนฺทฺริยํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุนฺทฺริยํ ¶ .

๙๗๖. กตมํ ตํ รูปํ โสตินฺทฺริยํ…เป… ฆานินฺทฺริยํ…เป… ชิวฺหินฺทฺริยํ…เป… กายินฺทฺริยํ ¶ …เป… อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… ปุริสินฺทฺริยํ…เป… ชีวิตินฺทฺริยํ? โย เตสํ รูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ.

๙๗๗. กตมํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ.

๙๗๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ จกฺขุนฺทฺริยํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุนฺทฺริยํ.

๙๗๙. กตมํ ตํ รูปํ โสตินฺทฺริยํ…เป… ฆานินฺทฺริยํ…เป… ชิวฺหินฺทฺริยํ…เป… กายินฺทฺริยํ…เป… อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… ปุริสินฺทฺริยํ…เป… ชีวิตินฺทฺริยํ? โย เตสํ รูปีนํ ธมฺมานํ ¶ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ.

๙๘๐. กตมํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ สปฺปฏิฆํ? รูปายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ สปฺปฏิฆํ.

๙๘๑. กตมํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ อปฺปฏิฆํ? กายวิฺตฺติ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ อปฺปฏิฆํ.

๙๘๒. กตมํ ¶ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สุฺโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ ¶ .

๙๘๓. กตมํ ตํ รูปํ โสตายตนํ…เป… ฆานายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ…เป… กายายตนํ…เป… รูปายตนํ…เป… สทฺทายตนํ…เป… คนฺธายตนํ…เป… รสายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ? ปถวีธาตุ…เป… โผฏฺพฺพธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ.

๙๘๔. กตมํ ตํ รูปํ อนิทสฺสนํ อปฺปฏิฆํ ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนิทสฺสนํ อปฺปฏิฆํ ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ.

๙๘๕. กตเม ¶ ¶ ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ตีณิ กุสลมูลานิ – อโลโภ, อโทโส, อโมโห; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา กุสลา.

๙๘๖. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ตีณิ อกุสลมูลานิ – โลโภ, โทโส, โมโห; ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา อกุสลา.

๙๘๗. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ; เย จ ธมฺมา กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๙๘๘. กตเม ธมฺมา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา? สุขภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร, อปริยาปนฺเน, สุขํ เวทนํ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา.

๙๘๙. กตเม ธมฺมา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา? ทุกฺขภูมิยํ กามาวจเร, ทุกฺขํ เวทนํ ¶ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ¶ .

๙๙๐. กตเม ธมฺมา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา? อทุกฺขมสุขภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร, อรูปาวจเร, อปริยาปนฺเน, อทุกฺขมสุขํ เวทนํ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา.

๙๙๑. กตเม ¶ ธมฺมา วิปากา? กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา วิปากา.

๙๙๒. กตเม ¶ ธมฺมา วิปากธมฺมธมฺมา? กุสลากุสลา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา วิปากธมฺมธมฺมา.

๙๙๓. กตเม ธมฺมา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา? เย จ ธมฺมา กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา.

๙๙๔. กตเม ธมฺมา อุปาทิณฺณุปาทานิยา? สาสวา กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ยฺจ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา – อิเม ธมฺมา อุปาทิณฺณุปาทานิยา.

๙๙๕. กตเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณุปาทานิยา? สาสวา กุสลากุสลา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; เย จ ธมฺมา กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา; ยฺจ รูปํ น กมฺมสฺส ¶ กตตฺตา – อิเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณุปาทานิยา.

๙๙๖. กตเม ¶ ธมฺมา อนุปาทิณฺณอนุปาทานิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณอนุปาทานิยา.

๙๙๗. กตเม ธมฺมา สํกิลิฏฺสํกิเลสิกา? ตีณิ อกุสลมูลานิ – โลโภ, โทโส, โมโห; ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา สํกิลิฏฺสํกิเลสิกา.

๙๙๘. กตเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺสํกิเลสิกา? สาสวา กุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ, เวทนากฺขนฺโธ ¶ , สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺสํกิเลสิกา.

๙๙๙. กตเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺอสํกิเลสิกา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺอสํกิเลสิกา.

๑๐๐๐. กตเม ธมฺมา สวิตกฺกสวิจารา? สวิตกฺกสวิจารภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร, อปริยาปนฺเน ¶ , วิตกฺกวิจาเร เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สวิตกฺกสวิจารา.

๑๐๐๑. กตเม ธมฺมา อวิตกฺกวิจารมตฺตา? อวิตกฺกวิจารมตฺตภูมิยํ รูปาวจเร, อปริยาปนฺเน, วิจารํ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อวิตกฺกวิจารมตฺตา.

๑๐๐๒. กตเม ธมฺมา อวิตกฺกอวิจารา? อวิตกฺกอวิจารภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร ¶ , อรูปาวจเร, อปริยาปนฺเน; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อวิตกฺกอวิจารา.

๑๐๐๓. กตเม ธมฺมา ปีติสหคตา? ปีติภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร, อปริยาปนฺเน ¶ , ปีตึ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ปีติสหคตา.

๑๐๐๔. กตเม ธมฺมา สุขสหคตา? สุขภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร, อปริยาปนฺเน, สุขํ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สุขสหคตา.

๑๐๐๕. กตเม ธมฺมา อุเปกฺขาสหคตา? อุเปกฺขาภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร, อรูปาวจเร, อปริยาปนฺเน, อุเปกฺขํ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อุเปกฺขาสหคตา.

๑๐๐๖. กตเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา? ตีณิ สํโยชนานิ – สกฺกายทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส.

๑๐๐๗. ตตฺถ ¶ กตมา สกฺกายทิฏฺิ? อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมึ วา อตฺตานํ. เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, เวทนาวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา เวทนํ, เวทนาย วา อตฺตานํ. สฺํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, สฺาวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา สฺํ, สฺาย ¶ วา อตฺตานํ. สงฺขาเร อตฺตโต ¶ สมนุปสฺสติ, สงฺขารวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา สงฺขาเร, สงฺขาเรสุ วา อตฺตานํ. วิฺาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิฺาณวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา วิฺาณํ, วิฺาณสฺมึ วา อตฺตานํ. ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ [ทิฏฺิวิสูกายิตํ (สี.)] ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปฏิคฺคาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ สกฺกายทิฏฺิ.

๑๐๐๘. ตตฺถ กตมา วิจิกิจฺฉา? สตฺถริ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ธมฺเม กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สงฺเฆ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สิกฺขาย กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺเต กงฺขติ ¶ วิจิกิจฺฉติ, อปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ. ยา เอวรูปา กงฺขา กงฺขายนา กงฺขายิตตฺตํ วิมติ วิจิกิจฺฉา ทฺเวฬฺหกํ ทฺเวธาปโถ สํสโย อเนกํสคฺคาโห อาสปฺปนา ปริสปฺปนา อปริโยคาหนา ถมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข – อยํ วุจฺจติ วิจิกิจฺฉา.

๑๐๐๙. ตตฺถ กตโม สีลพฺพตปรามาโส? อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณานํ ‘สีเลน สุทฺธิ, วเตน สุทฺธิ, สีลพฺพเตน สุทฺธี’ติ ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปฏิคฺคาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ ¶ วุจฺจติ สีลพฺพตปรามาโส.

๑๐๑๐. อิมานิ ¶ ตีณิ สํโยชนานิ; ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา.

๑๐๑๑. กตเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพา? อวเสโส โลโภ, โทโส, โมโห; ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพา.

๑๐๑๒. กตเม ธมฺมา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพา? กุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ ¶ ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพา.

๑๐๑๓. กตเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา? ตีณิ สํโยชนานิ – สกฺกายทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส.

๑๐๑๔. ตตฺถ กตมา สกฺกายทิฏฺิ…เป… อยํ วุจฺจติ สกฺกายทิฏฺิ.

๑๐๑๕. ตตฺถ ¶ กตมา วิจิกิจฺฉา…เป… อยํ วุจฺจติ วิจิกิจฺฉา.

๑๐๑๖. ตตฺถ กตโม สีลพฺพตปรามาโส…เป… อยํ วุจฺจติ สีลพฺพตปรามาโส.

๑๐๑๗. อิมานิ ตีณิ สํโยชนานิ; ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา. ตีณิ สํโยชนานิ – สกฺกายทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส ¶ – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา. ตเทกฏฺโ โลโภ, โทโส, โมโห – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตู. ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา.

๑๐๑๘. กตเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา? อวเสโส โลโภ, โทโส, โมโห – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตู. ตเทกฏฺา ¶ จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา.

๑๐๑๙. กตเม ธมฺมา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา.

๑๐๒๐. กตเม ธมฺมา อาจยคามิโน? สาสวา กุสลากุสลา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อาจยคามิโน.

๑๐๒๑. กตเม ธมฺมา อปจยคามิโน? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา อปจยคามิโน.

๑๐๒๒. กตเม ¶ ธมฺมา เนว อาจยคามิ น อปจยคามิโน? กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา ¶ ; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; เย จ ธมฺมา กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา เนว อาจยคามิ น อปจยคามิโน.

๑๐๒๓. กตเม ธมฺมา เสกฺขา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, เหฏฺิมานิ จ ตีณิ สามฺผลานิ – อิเม ธมฺมา เสกฺขา.

๑๐๒๔. กตเม ¶ ธมฺมา อเสกฺขา? อุปริฏฺิมํ [อุปริมํ (สฺยา.)] อรหตฺตผลํ – อิเม ธมฺมา อเสกฺขา.

๑๐๒๕. กตเม ธมฺมา เนวเสกฺขนาเสกฺขา? เต ธมฺเม เปตฺวา, อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา เนวเสกฺขนาเสกฺขา.

๑๐๒๖. กตเม ¶ ธมฺมา ปริตฺตา? สพฺเพว กามาวจรา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ปริตฺตา.

๑๐๒๗. กตเม ธมฺมา มหคฺคตา? รูปาวจรา, อรูปาวจรา, กุสลาพฺยากตา ธมฺมา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา มหคฺคตา.

๑๐๒๘. กตเม ธมฺมา อปฺปมาณา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อปฺปมาณา.

๑๐๒๙. กตเม ธมฺมา ปริตฺตารมฺมณา? ปริตฺเต ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา ปริตฺตารมฺมณา.

๑๐๓๐. กตเม ธมฺมา มหคฺคตารมฺมณา? มหคฺคเต ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ ¶ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา มหคฺคตารมฺมณา.

๑๐๓๑. กตเม ธมฺมา อปฺปมาณารมฺมณา? อปฺปมาเณ ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อปฺปมาณารมฺมณา.

๑๐๓๒. กตเม ¶ ธมฺมา หีนา? ตีณิ อกุสลมูลานิ – โลโภ, โทโส, โมโห; ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา หีนา.

๑๐๓๓. กตเม ธมฺมา มชฺฌิมา? สาสวา กุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา มชฺฌิมา.

๑๐๓๔. กตเม ธมฺมา ปณีตา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา ปณีตา.

๑๐๓๕. กตเม ¶ ธมฺมา มิจฺฉตฺตนิยตา? ปฺจ กมฺมานิ อานนฺตริกานิ, ยา จ มิจฺฉาทิฏฺินิยตา – อิเม ธมฺมา มิจฺฉตฺตนิยตา.

๑๐๓๖. กตเม ธมฺมา สมฺมตฺตนิยตา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา สมฺมตฺตนิยตา.

๑๐๓๗. กตเม ¶ ธมฺมา อนิยตา? เต ธมฺเม เปตฺวา, อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนิยตา.

๑๐๓๘. กตเม ธมฺมา มคฺคารมฺมณา? อริยมคฺคํ อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา มคฺคารมฺมณา.

๑๐๓๙. กตเม ¶ ธมฺมา มคฺคเหตุกา? อริยมคฺคสมงฺคิสฺส มคฺคงฺคานิ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา มคฺคเหตุกา. อริยมคฺคสมงฺคิสฺส ¶ สมฺมาทิฏฺิ มคฺโค เจว เหตุ จ, สมฺมาทิฏฺึ เปตฺวา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา มคฺคเหตุกา. อริยมคฺคสมงฺคิสฺส อโลโภ, อโทโส, อโมโห – อิเม ธมฺมา มคฺคเหตู. ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา มคฺคเหตุกา.

๑๐๔๐. กตเม ธมฺมา มคฺคาธิปติโน? อริยมคฺคํ อธิปตึ กริตฺวา เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา มคฺคาธิปติโน. อริยมคฺคสมงฺคิสฺส วีมํสาธิปเตยฺยํ มคฺคํ ภาวยนฺตสฺส วีมํสํ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา มคฺคาธิปติโน.

๑๐๔๑. กตเม ธมฺมา อุปฺปนฺนา? เย ธมฺมา ชาตา ภูตา สฺชาตา นิพฺพตฺตา อภินิพฺพตฺตา ปาตุภูตา อุปฺปนฺนา สมุปฺปนฺนา อุฏฺิตา สมุฏฺิตา อุปฺปนฺนา อุปฺปนฺนํเสน สงฺคหิตา, รูปํ [รูปา (พหูสุ)], เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา อุปฺปนฺนา.

๑๐๔๒. กตเม ธมฺมา อนุปฺปนฺนา? เย ธมฺมา อชาตา อภูตา อสฺชาตา อนิพฺพตฺตา อนภินิพฺพตฺตา อปาตุภูตา ¶ อนุปฺปนฺนา อสมุปฺปนฺนา อนุฏฺิตา อสมุฏฺิตา อนุปฺปนฺนา อนุปฺปนฺนํเสน สงฺคหิตา, รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา อนุปฺปนฺนา.

๑๐๔๓. กตเม ¶ ธมฺมา อุปฺปาทิโน? กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ อวิปกฺกวิปากานํ วิปากา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ยฺจ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา อุปฺปชฺชิสฺสติ – อิเม ธมฺมา อุปฺปาทิโน.

๑๐๔๔. กตเม ¶ ธมฺมา อตีตา? เย ธมฺมา อตีตา นิรุทฺธา วิคตา วิปริณตา อตฺถงฺคตา อพฺภตฺถงฺคตา อุปฺปชฺชิตฺวา วิคตา อตีตา อตีตํเสน สงฺคหิตา, รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา อตีตา.

๑๐๔๕. กตเม ธมฺมา อนาคตา? เย ธมฺมา อชาตา อภูตา อสฺชาตา อนิพฺพตฺตา อนภินิพฺพตฺตา ¶ อปาตุภูตา อนุปฺปนฺนา อสมุปฺปนฺนา อนุฏฺิตา อสมุฏฺิตา อนาคตา อนาคตํเสน สงฺคหิตา, รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา อนาคตา.

๑๐๔๖. กตเม ธมฺมา ปจฺจุปฺปนฺนา? เย ธมฺมา ชาตา ภูตา สฺชาตา นิพฺพตฺตา อภินิพฺพตฺตา ปาตุภูตา อุปฺปนฺนา สมุปฺปนฺนา อุฏฺิตา สมุฏฺิตา ปจฺจุปฺปนฺนา ปจฺจุปฺปนฺนํเสน สงฺคหิตา, รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา ปจฺจุปฺปนฺนา.

๑๐๔๗. กตเม ธมฺมา อตีตารมฺมณา? อตีเต ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อตีตารมฺมณา.

๑๐๔๘. กตเม ธมฺมา อนาคตารมฺมณา? อนาคเต ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ ¶ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อนาคตารมฺมณา.

๑๐๔๙. กตเม ธมฺมา ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณา? ปจฺจุปฺปนฺเน ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณา.

๑๐๕๐. กตเม ธมฺมา อชฺฌตฺตา? เย ธมฺมา เตสํ เตสํ สตฺตานํ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ นิยตา ปาฏิปุคฺคลิกา อุปาทิณฺณา, รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา อชฺฌตฺตา.

๑๐๕๑. กตเม ธมฺมา พหิทฺธา? เย ธมฺมา เตสํ เตสํ ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ อชฺฌตฺตํ ¶ ปจฺจตฺตํ นิยตา ปาฏิปุคฺคลิกา อุปาทิณฺณา, รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา พหิทฺธา.

๑๐๕๒. กตเม ธมฺมา อชฺฌตฺตพหิทฺธา? ตทุภยํ – อิเม ธมฺมา อชฺฌตฺตพหิทฺธา.

๑๐๕๓. กตเม ธมฺมา อชฺฌตฺตารมฺมณา? อชฺฌตฺเต ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อชฺฌตฺตารมฺมณา.

๑๐๕๔. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา พหิทฺธารมฺมณา? พหิทฺธา ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา พหิทฺธารมฺมณา.

๑๐๕๕. กตเม ธมฺมา อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณา? อชฺฌตฺตพหิทฺธา ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณา.

๑๐๕๖. กตเม ธมฺมา สนิทสฺสนสปฺปฏิฆา? รูปายตนํ – อิเม ธมฺมา สนิทสฺสนสปฺปฏิฆา.

๑๐๕๗. กตเม ธมฺมา อนิทสฺสนสปฺปฏิฆา? จกฺขายตนํ, โสตายตนํ, ฆานายตนํ, ชิวฺหายตนํ, กายายตนํ, สทฺทายตนํ, คนฺธายตนํ ¶ , รสายตนํ, โผฏฺพฺพายตนํ – อิเม ธมฺมา อนิทสฺสนสปฺปฏิฆา.

๑๐๕๘. กตเม ธมฺมา อนิทสฺสนอปฺปฏิฆา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ; ยฺจ รูปํ อนิทสฺสนํ อปฺปฏิฆํ ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ; อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนิทสฺสนอปฺปฏิฆา.

๑๐๕๙. กตเม ธมฺมา เหตู? ตโย กุสลเหตู, ตโย อกุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู, นว กามาวจรเหตู ฉ รูปาวจรเหตู, ฉ อรูปาวจรเหตู, ฉ อปริยาปนฺนเหตู.

๑๐๖๐. ตตฺถ กตเม ตโย กุสลเหตู? อโลโภ, อโทโส, อโมโห.

๑๐๖๑. ตตฺถ ¶ กตโม อโลโภ? โย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อโลโภ.

๑๐๖๒. ตตฺถ ¶ กตโม อโทโส? โย ¶ อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตายิตตฺตํ อนุทฺทา อนุทฺทายนา อนุทายิตตฺตํ หิเตสิตา อนุกมฺปา อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อโทโส.

๑๐๖๓. ตตฺถ กตโม อโมโห? ทุกฺเข าณํ, ทุกฺขสมุทเย าณํ, ทุกฺขนิโรเธ าณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย าณํ, ปุพฺพนฺเต าณํ, อปรนฺเต าณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต าณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ าณํ, ยา เอวรูปา ปฺา ¶ ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ อโมโห.

๑๐๖๔. ตตฺถ กตเม ตโย อกุสลเหตู? โลโภ, โทโส, โมโห.

๑๐๖๕. ตตฺถ กตโม โลโภ? โย ราโค สาราโค อนุนโย อนุโรโธ นนฺที นนฺทีราโค [นนฺทิราโค (สี.)] จิตฺตสฺส สาราโค อิจฺฉา มุจฺฉา อชฺโฌสานํ เคโธ ปลิเคโธ สงฺโค ปงฺโก เอชา มายา ชนิกา สฺชนนี สิพฺพินี [สิพฺพนี (สี.)] ชาลินี สริตา วิสตฺติกา สุตฺตํ วิสฏา อายูหินี [อายูหนี (สี. สฺยา.)] ทุติยา ปณิธิ ภวเนตฺติ วนํ วนโถ สนฺถโว สิเนโห อเปกฺขา ปฏิพนฺธุ อาสา อาสิสนา อาสิสิตตฺตํ [อาสึสนา อาสึสิตตฺตํ (สี. สฺยา.)] รูปาสา สทฺทาสา คนฺธาสา รสาสา โผฏฺพฺพาสา ลาภาสา ธนาสา ปุตฺตาสา ชีวิตาสา ชปฺปา ปชปฺปา อภิชปฺปา ชปฺปา ชปฺปนา ชปฺปิตตฺตํ โลลุปฺปํ โลลุปฺปายนา โลลุปฺปายิตตฺตํ ปุจฺฉฺชิกตา [ปุฺจิกตา (สฺยา.) ปุจฺฉิกตา (สี.)] สาธุกมฺยตา อธมฺมราโค วิสมโลโภ นิกนฺติ นิกามนา ปตฺถนา ปิหนา สมฺปตฺถนา กามตณฺหา ภวตณฺหา วิภวตณฺหา รูปตณฺหา อรูปตณฺหา นิโรธตณฺหา รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา ¶ รสตณฺหา โผฏฺพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา ¶ โอโฆ โยโค คนฺโถ อุปาทานํ อาวรณํ นีวรณํ ฉาทนํ พนฺธนํ อุปกฺกิเลโส อนุสโย ปริยุฏฺานํ ลตา เววิจฺฉํ ทุกฺขมูลํ ทุกฺขนิทานํ ¶ ทุกฺขปฺปภโว มารปาโส มารพฬิสํ มารวิสโย ตณฺหานที ตณฺหาชาลํ ตณฺหาคทฺทุลํ ตณฺหาสมุทฺโท อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ โลโภ.

๑๐๖๖. ตตฺถ ¶ กตโม โทโส? อนตฺถํ เม อจรีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จรตีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, ปิยสฺส เม มนาปสฺส อนตฺถํ อจริ…เป… อนตฺถํ จรติ…เป… อนตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อปฺปิยสฺส เม อมนาปสฺส อตฺถํ อจริ…เป… อตฺถํ จรติ…เป… อตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อฏฺาเน วา ปน อาฆาโต ชายติ. โย เอวรูโป จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฏิฆาโต ปฏิฆํ ปฏิวิโรโธ โกโป ปโกโป สมฺปโกโป โทโส ปโทโส สมฺปโทโส จิตฺตสฺส พฺยาปตฺติ มโนปโทโส โกโธ กุชฺฌนา กุชฺฌิตตฺตํ โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ วุจฺจติ โทโส.

๑๐๖๗. ตตฺถ กตโม โมโห? ทุกฺเข อฺาณํ, ทุกฺขสมุทเย อฺาณํ, ทุกฺขนิโรเธ อฺาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อฺาณํ, ปุพฺพนฺเต อฺาณํ, อปรนฺเต อฺาณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต อฺาณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ อฺาณํ, ยํ เอวรูปํ อฺาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย ¶ อนนุโพโธ อสมฺโพโธ อปฺปฏิเวโธ อสํคาหนา อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขณา อปจฺจกฺขกมฺมํ ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชฺํ โมโห ปโมโห สมฺโมโห อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ โมโห.

๑๐๖๘. ตตฺถ กตเม ตโย อพฺยากตเหตู? กุสลานํ วา ธมฺมานํ วิปากโต กิริยาพฺยากเตสุ วา ธมฺเมสุ อโลโภ อโทโส อโมโห – อิเม ตโย อพฺยากตเหตู.

๑๐๖๙. ตตฺถ ¶ กตเม นว กามาวจรเหตู? ตโย กุสลเหตู, ตโย อกุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู – อิเม นว กามาวจรเหตู.

๑๐๗๐. ตตฺถ ¶ กตเม ฉ รูปาวจรเหตู? ตโย กุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู – อิเม ฉ รูปาวจรเหตู.

๑๐๗๑. ตตฺถ กตเม ฉ อรูปาวจรเหตู? ตโย ¶ กุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู – อิเม ฉ อรูปาวจรเหตู.

๑๐๗๒. ตตฺถ กตเม ฉ อปริยาปนฺนเหตู? ตโย กุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู – อิเม ฉ อปริยาปนฺนเหตู.

๑๐๗๓. ตตฺถ กตเม ตโย กุสลเหตู? อโลโภ, อโทโส, อโมโห.

๑๐๗๔. ตตฺถ กตโม อโลโภ? โย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อโลโภ.

๑๐๗๕. ตตฺถ กตโม อโทโส? โย อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ…เป… อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อโทโส.

๑๐๗๖. ตตฺถ กตโม อโมโห ¶ ? ทุกฺเข าณํ, ทุกฺขสมุทเย าณํ, ทุกฺขนิโรเธ าณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย าณํ, ปุพฺพนฺเต าณํ, อปรนฺเต าณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต าณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ าณํ, ยา เอวรูปา ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุฺํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ วุจฺจติ อโมโห.

๑๐๗๗. ตตฺถ ¶ ¶ กตเม ตโย อพฺยากตเหตู? กุสลานํ ธมฺมานํ วิปากโต อโลโภ อโทโส อโมโห – อิเม ตโย อพฺยากตเหตู. อิเม ฉ อปริยาปนฺนเหตู – อิเม ธมฺมา เหตู.

๑๐๗๘. กตเม ธมฺมา น เหตู? เต ธมฺเม เปตฺวา, อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น เหตู.

๑๐๗๙. กตเม ธมฺมา สเหตุกา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สเหตุกา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สเหตุกา ¶ .

๑๐๘๐. กตเม ธมฺมา อเหตุกา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา อเหตุกา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อเหตุกา.

๑๐๘๑. กตเม ¶ ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตา.

๑๐๘๒. กตเม ธมฺมา เหตุวิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา เหตุวิปฺปยุตฺตา.

๑๐๘๓. กตเม ธมฺมา เหตู เจว สเหตุกา จ? โลโภ โมเหน เหตุ เจว สเหตุโก จ, โมโห โลเภน เหตุ เจว สเหตุโก จ, โทโส โมเหน เหตุ เจว สเหตุโก จ, โมโห โทเสน เหตุ เจว สเหตุโก จ; อโลโภ อโทโส อโมโห, เต อฺมฺํ เหตู เจว สเหตุกา จ – อิเม ธมฺมา เหตู เจว สเหตุกา จ.

๑๐๘๔. กตเม ธมฺมา สเหตุกา เจว น จ เหตู? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สเหตุกา เต ¶ ธมฺเม เปตฺวา, เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สเหตุกา เจว น จ เหตู.

๑๐๘๕. กตเม ¶ ธมฺมา เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จ? โลโภ โมเหน เหตุ เจว เหตุสมฺปยุตฺโต จ, โมโห โลเภน เหตุ เจว เหตุสมฺปยุตฺโต จ, โทโส โมเหน เหตุ เจว เหตุสมฺปยุตฺโต จ, โมโห โทเสน เหตุ เจว เหตุสมฺปยุตฺโต จ; อโลโภ อโทโส อโมโห ¶ , เต อฺมฺํ เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จ – อิเม ธมฺมา เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จ.

๑๐๘๖. กตเม ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตา เจว น จ เหตู? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เต ธมฺเม เปตฺวา, เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตา เจว น จ เหตู.

๑๐๘๗. กตเม ธมฺมา น เหตู สเหตุกา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา น เหตู สเหตุกา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา น เหตู สเหตุกา.

๑๐๘๘. กตเม ธมฺมา น เหตู อเหตุกา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา น เหตู อเหตุกา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น เหตู อเหตุกา.

๑๐๘๙. กตเม ธมฺมา สปฺปจฺจยา? ปฺจกฺขนฺธา – รูปกฺขนฺโธ, เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ ¶ , สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สปฺปจฺจยา.

๑๐๙๐. กตเม ธมฺมา อปฺปจฺจยา? อสงฺขตา ธาตุ – อิเม ธมฺมา อปฺปจฺจยา.

๑๐๙๑. กตเม ธมฺมา สงฺขตา? เยว เต ธมฺมา สปฺปจฺจยา, เตว เต ธมฺมา สงฺขตา.

๑๐๙๒. กตเม ¶ ธมฺมา อสงฺขตา? โย เอว โส ธมฺโม อปฺปจฺจโย, โส เอว โส ธมฺโม อสงฺขโต.

๑๐๙๓. กตเม ธมฺมา สนิทสฺสนา? รูปายตนํ – อิเม ธมฺมา สนิทสฺสนา ¶ .

๑๐๙๔. กตเม ¶ ธมฺมา อนิทสฺสนา? จกฺขายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ, เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ยฺจ รูปํ อนิทสฺสนํ อปฺปฏิฆํ ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนิทสฺสนา.

๑๐๙๕. กตเม ธมฺมา สปฺปฏิฆา? จกฺขายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิเม ธมฺมา สปฺปฏิฆา.

๑๐๙๖. กตเม ธมฺมา อปฺปฏิฆา? เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ยฺจ รูปํ อนิทสฺสนํ อปฺปฏิฆํ ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อปฺปฏิฆา.

๑๐๙๗. กตเม ธมฺมา รูปิโน? จตฺตาโร จ มหาภูตา จตุนฺนฺจ มหาภูตานํ อุปาทาย รูปํ – อิเม ธมฺมา รูปิโน.

๑๐๙๘. กตเม ธมฺมา อรูปิโน? เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อรูปิโน.

๑๐๙๙. กตเม ธมฺมา โลกิยา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา โลกิยา.

๑๑๐๐. กตเม ธมฺมา โลกุตฺตรา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โลกุตฺตรา.

๑๑๐๑. กตเม ธมฺมา เกนจิ วิฺเยฺยา, เกนจิ น วิฺเยฺยา? เย ¶ เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา ¶ , น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา. เย เต ¶ ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ¶ ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา. เย ¶ เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา; เย วา ปน ¶ เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ¶ ชิวฺหาวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา. อิเม ธมฺมา เกนจิ วิฺเยฺยา เกนจิ น วิฺเยฺยา.

๑๑๐๒. กตเม ¶ ธมฺมา อาสวา? จตฺตาโร อาสวา – กามาสโว, ภวาสโว, ทิฏฺาสโว, อวิชฺชาสโว.

๑๑๐๓. ตตฺถ ¶ กตโม กามาสโว? โย กาเมสุ กามจฺฉนฺโท กามราโค กามนนฺที กามตณฺหา กามสิเนโห กามปริฬาโห กามมุจฺฉา กามชฺโฌสานํ – อยํ วุจฺจติ กามาสโว.

๑๑๐๔. ตตฺถ กตโม ภวาสโว? โย ภเวสุ ภวฉนฺโท [ภวจฺฉนฺโท (สี. สฺยา.)] ภวราโค ภวนนฺที ภวตณฺหา ภวสิเนโห ภวปริฬาโห ภวมุจฺฉา ภวชฺโฌสานํ – อยํ วุจฺจติ ภวาสโว.

๑๑๐๕. ตตฺถ กตโม ทิฏฺาสโว? สสฺสโต โลโกติ วา, อสสฺสโต โลโกติ วา, อนฺตวา โลโกติ วา, อนนฺตวา โลโกติ วา, ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา, อฺํ ชีวํ อฺํ สรีรนฺติ วา, โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา; ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปฏิคฺคาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ ทิฏฺาสโว. สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺิ ทิฏฺาสโว.

๑๑๐๖. ตตฺถ กตโม อวิชฺชาสโว? ทุกฺเข อฺาณํ, ทุกฺขสมุทเย อฺาณํ, ทุกฺขนิโรเธ อฺาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อฺาณํ ¶ , ปุพฺพนฺเต อฺาณํ, อปรนฺเต อฺาณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต อฺาณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ อฺาณํः ยํ เอวรูปํ อฺาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย อนนุโพโธ อสมฺโพโธ อปฺปฏิเวโธ อสํคาหนา อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขณา อปจฺจกฺขกมฺมํ ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชฺํ ¶ โมโห ปโมโห สมฺโมโห อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย ¶ อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อวิชฺชาสโว.

๑๑๐๗. กตเม ธมฺมา โน อาสวา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา ¶ เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน อาสวา.

๑๑๐๘. กตเม ธมฺมา สาสวา? กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สาสวา.

๑๑๐๙. กตเม ธมฺมา อนาสวา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนาสวา.

๑๑๑๐. กตเม ธมฺมา อาสวสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ¶ อาสวสมฺปยุตฺตา.

๑๑๑๑. กตเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา.

๑๑๑๒. กตเม ธมฺมา อาสวา เจว สาสวา จ? เตเยว อาสวา อาสวา เจว สาสวา จ.

๑๑๑๓. กตเม ธมฺมา สาสวา เจว โน จ อาสวา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สาสวา, เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา ¶ , อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สาสวา เจว โน จ อาสวา.

๑๑๑๔. กตเม ธมฺมา อาสวา เจว อาสวสมฺปยุตฺตา จ? กามาสโว อวิชฺชาสเวน อาสโว เจว อาสวสมฺปยุตฺโต จ, อวิชฺชาสโว กามาสเวน อาสโว เจว อาสวสมฺปยุตฺโต จ, ภวาสโว อวิชฺชาสเวน อาสโว เจว อาสวสมฺปยุตฺโต จ, อวิชฺชาสโว ภวาสเวน อาสโว เจว อาสวสมฺปยุตฺโต จ, ทิฏฺาสโว อวิชฺชาสเวน อาสโว เจว อาสวสมฺปยุตฺโต จ, อวิชฺชาสโว ¶ ทิฏฺาสเวน อาสโว เจว อาสวสมฺปยุตฺโต จ – อิเม ธมฺมา อาสวา เจว อาสวสมฺปยุตฺตา จ.

๑๑๑๕. กตเม ¶ ธมฺมา อาสวสมฺปยุตฺตา เจว โน จ อาสวา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา, เต ธมฺเม เปตฺวา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อาสวสมฺปยุตฺตา เจว โน จ อาสวา.

๑๑๑๖. กตเม ¶ ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา สาสวา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา สาสวา.

๑๑๑๗. กตเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา อนาสวา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา อนาสวา.

๑๑๑๘. กตเม ธมฺมา สํโยชนา? ทส สํโยชนานิ – กามราคสํโยชนํ, ปฏิฆสํโยชนํ ¶ , มานสํโยชนํ, ทิฏฺิสํโยชนํ, วิจิกิจฺฉาสํโยชนํ, สีลพฺพตปรามาสสํโยชนํ, ภวราคสํโยชนํ, อิสฺสาสํโยชนํ, มจฺฉริยสํโยชนํ, อวิชฺชาสํโยชนํ.

๑๑๑๙. ตตฺถ กตมํ กามราคสํโยชนํ? โย กาเมสุ กามจฺฉนฺโท กามราโค กามนนฺที กามตณฺหา กามสิเนโห กามปริฬาโห กามมุจฺฉา กามชฺโฌสานํ – อิทํ วุจฺจติ กามราคสํโยชนํ.

๑๑๒๐. ตตฺถ กตมํ ปฏิฆสํโยชนํ? อนตฺถํ เม อจรีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จรตีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, ปิยสฺส เม มนาปสฺส อนตฺถํ อจริ…เป… อนตฺถํ จรติ…เป… อนตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อปฺปิยสฺส เม อมนาปสฺส อตฺถํ อจริ…เป… อตฺถํ จรติ…เป… อตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ¶ ชายติ, อฏฺาเน วา ปน ¶ อาฆาโต ชายติ. โย เอวรูโป จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฏิฆาโต ปฏิฆํ ปฏิวิโรโธ โกโป ปโกโป สมฺปโกโป โทโส ปโทโส สมฺปโทโส จิตฺตสฺส พฺยาปตฺติ มโนปโทโส โกโธ กุชฺฌนา กุชฺฌิตตฺตํ โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ ปฏิฆสํโยชนํ.

๑๑๒๑. ตตฺถ กตมํ มานสํโยชนํ? เสยฺโยหมสฺมีติ มาโน, สทิโสหมสฺมีติ มาโน, หีโนหมสฺมีติ ¶ มาโน. โย เอวรูโป มาโน มฺนา มฺิตตฺตํ อุนฺนติ อุนฺนโม [อุณฺณติ อุณฺณาโม (สฺยา.)] ธโช สมฺปคฺคาโห เกตุกมฺยตา จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ มานสํโยชนํ.

๑๑๒๒. ตตฺถ กตมํ ทิฏฺิสํโยชนํ? สสฺสโต โลโกติ วา, อสสฺสโต โลโกติ วา, อนฺตวา โลโกติ วา, อนนฺตวา โลโกติ วา, ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา, อฺํ ชีวํ อฺํ สรีรนฺติ วา, โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา; ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปฏิคฺคาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ¶ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อิทํ วุจฺจติ ทิฏฺิสํโยชนํ. เปตฺวา สีลพฺพตปรามาสสํโยชนํ สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺิ ¶ ทิฏฺิสํโยชนํ.

๑๑๒๓. ตตฺถ กตมํ วิจิกิจฺฉาสํโยชนํ? สตฺถริ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ธมฺเม กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สงฺเฆ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สิกฺขาย กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติः ยา เอวรูปา กงฺขา กงฺขายนา กงฺขายิตตฺตํ วิมติ วิจิกิจฺฉา ทฺเวฬฺหกํ ทฺเวธาปโถ สํสโย อเนกํสคฺคาโห อาสปฺปนา ปริสปฺปนา อปริโยคาหนา ถมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข – อิทํ วุจฺจติ วิจิกิจฺฉาสํโยชนํ.

๑๑๒๔. ตตฺถ ¶ กตมํ สีลพฺพตปรามาสสํโยชนํ? อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณานํ สีเลน สุทฺธิ วเตน สุทฺธิ สีลพฺพเตน สุทฺธีติ; ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อิทํ วุจฺจติ สีลพฺพตปรามาสสํโยชนํ.

๑๑๒๕. ตตฺถ กตมํ ภวราคสํโยชนํ? โย ภเวสุ ภวฉนฺโท ภวราโค ภวนนฺที ภวตณฺหา ภวสิเนโห ภวปริฬาโห ภวมุจฺฉา ภวชฺโฌสานํ – อิทํ วุจฺจติ ภวราคสํโยชนํ.

๑๑๒๖. ตตฺถ กตมํ อิสฺสาสํโยชนํ? ยา ปรลาภสกฺการครุการมานนวนฺทนปูชนาสุ อิสฺสา อิสฺสายนา ¶ อิสฺสายิตตฺตํ อุสูยา อุสูยนา ¶ อุสูยิตตฺตํ [อุสฺสุยา อุสฺสุยนา อุสฺสุยิตตฺตํ (ก.)] – อิทํ วุจฺจติ อิสฺสาสํโยชนํ.

๑๑๒๗. ตตฺถ กตมํ มจฺฉริยสํโยชนํ? ปฺจ มจฺฉริยานิ – อาวาสมจฺฉริยํ, กุลมจฺฉริยํ, ลาภมจฺฉริยํ, วณฺณมจฺฉริยํ, ธมฺมมจฺฉริยํ. ยํ เอวรูปํ มจฺเฉรํ มจฺฉรายนา มจฺฉรายิตตฺตํ เววิจฺฉํ กทริยํ กฏุกฺจุกตา อคฺคหิตตฺตํ จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ มจฺฉริยสํโยชนํ.

๑๑๒๘. ตตฺถ ¶ กตมํ อวิชฺชาสํโยชนํ? ทุกฺเข อฺาณํ, ทุกฺขสมุทเย อฺาณํ, ทุกฺขนิโรเธ อฺาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อฺาณํ, ปุพฺพนฺเต อฺาณํ, อปรนฺเต อฺาณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต อฺาณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ อฺาณํः ยํ เอวรูปํ อฺาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย อนนุโพโธ อสมฺโพโธ อปฺปฏิเวโธ อสํคาหนา อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขณา อปจฺจกฺขกมฺมํ ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชฺํ โมโห ปโมโห สมฺโมโห อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อิทํ วุจฺจติ อวิชฺชาสํโยชนํ.

๑๑๒๙. กตเม ¶ ธมฺมา โน สํโยชนา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน สํโยชนา.

๑๑๓๐. กตเม ¶ ธมฺมา สํโยชนิยา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สํโยชนิยา.

๑๑๓๑. กตเม ธมฺมา อสํโยชนิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อสํโยชนิยา.

๑๑๓๒. กตเม ธมฺมา สํโยชนสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สํโยชนสมฺปยุตฺตา.

๑๑๓๓. กตเม ธมฺมา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา.

๑๑๓๔. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา สํโยชนา เจว สํโยชนิยา จ? ตาเนว สํโยชนานิ สํโยชนา เจว สํโยชนิยา จ.

๑๑๓๕. กตเม ธมฺมา สํโยชนิยา เจว โน จ สํโยชนา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สํโยชนิยา, เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สํโยชนิยา เจว โน จ สํโยชนา.

๑๑๓๖. กตเม ธมฺมา สํโยชนา เจว สํโยชนสมฺปยุตฺตา จ? กามราคสํโยชนํ อวิชฺชาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชาสํโยชนํ กามราคสํโยชเนน สํโยชนฺเจว ¶ สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, ปฏิฆสํโยชนํ อวิชฺชาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชาสํโยชนํ ปฏิฆสํโยชเนน สํโยชนฺเจว ¶ สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, มานสํโยชนํ อวิชฺชาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชาสํโยชนํ มานสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, ทิฏฺิสํโยชนํ อวิชฺชาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชาสํโยชนํ ทิฏฺิสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, วิจิกิจฺฉาสํโยชนํ อวิชฺชาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชาสํโยชนํ วิจิกิจฺฉาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, สีลพฺพตปรามาสสํโยชนํ อวิชฺชาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชาสํโยชนํ สีลพฺพตปรามาสสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, ภวราคสํโยชนํ อวิชฺชาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชาสํโยชนํ ภวราคสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อิสฺสาสํโยชนํ อวิชฺชาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชาสํโยชนํ อิสฺสาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, มจฺฉริยสํโยชนํ อวิชฺชาสํโยชเนน สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชาสํโยชนํ มจฺฉริยสํโยชเนน ¶ สํโยชนฺเจว สํโยชนสมฺปยุตฺตฺจ – อิเม ธมฺมา สํโยชนา เจว สํโยชนสมฺปยุตฺตา จ.

๑๑๓๗. กตเม ¶ ธมฺมา สํโยชนสมฺปยุตฺตา เจว โน จ สํโยชนา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา ¶ สมฺปยุตฺตา, เต ธมฺเม เปตฺวา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สํโยชนสมฺปยุตฺตา เจว โน จ สํโยชนา.

๑๑๓๘. กตเม ธมฺมา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา สํโยชนิยา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา สํโยชนิยา.

๑๑๓๙. กตเม ธมฺมา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา อสํโยชนิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา อสํโยชนิยา.

๑๑๔๐. กตเม ¶ ธมฺมา คนฺถา? จตฺตาโร คนฺถา – อภิชฺฌา กายคนฺโถ, พฺยาปาโท กายคนฺโถ, สีลพฺพตปรามาโส กายคนฺโถ, อิทํ สจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถ.

๑๑๔๑. ตตฺถ กตโม อภิชฺฌา กายคนฺโถ? โย ราโค สาราโค อนุนโย อนุโรโธ นนฺที นนฺทีราโค จิตฺตสฺส สาราโค อิจฺฉา มุจฺฉา อชฺโฌสานํ เคโธ ปลิเคโธ สงฺโค ปงฺโก เอชา มายา ชนิกา สฺชนนี สิพฺพินี ชาลินี สริตา วิสตฺติกา สุตฺตํ ¶ วิสฏา อายูหินี ทุติยา ปณิธิ ภวเนตฺติ วนํ วนโถ สนฺถโว สิเนโห อเปกฺขา ปฏิพนฺธุ อาสา อาสิสนา อาสิสิตตฺตํ รูปาสา สทฺทาสา คนฺธาสา รสาสา โผฏฺพฺพาสา ลาภาสา ธนาสา ปุตฺตาสา ชีวิตาสา ชปฺปา ปชปฺปา อภิชปฺปา ชปฺปา ชปฺปนา ชปฺปิตตฺตํ โลลุปฺปํ โลลุปฺปายนา โลลุปฺปายิตตฺตํ ปุจฺฉฺชิกตา สาธุกมฺยตา อธมฺมราโค วิสมโลโภ นิกนฺติ นิกามนา ปตฺถนา ปิหนา สมฺปตฺถนา กามตณฺหา ภวตณฺหา วิภวตณฺหา รูปตณฺหา อรูปตณฺหา นิโรธตณฺหา รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา โอโฆ โยโค คนฺโถ อุปาทานํ อาวรณํ นีวรณํ ฉาทนํ พนฺธนํ อุปกฺกิเลโส อนุสโย ปริยุฏฺานํ ลตา เววิจฺฉํ ทุกฺขมูลํ ทุกฺขนิทานํ ทุกฺขปฺปภโว มารปาโส มารพฬิสํ มารวิสโย ตณฺหานที ตณฺหาชาลํ ตณฺหาคทฺทุลํ ตณฺหาสมุทฺโท อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อภิชฺฌา กายคนฺโถ.

๑๑๔๒. ตตฺถ ¶ กตโม พฺยาปาโท กายคนฺโถ? อนตฺถํ เม อจรี ติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จรตีติ อาฆาโต ¶ ชายติ, อนตฺถํ เม จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, ปิยสฺส เม มนาปสฺส อนตฺถํ อจริ…เป… อนตฺถํ จรติ…เป… อนตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อปฺปิยสฺส เม อมนาปสฺส อตฺถํ อจริ…เป… อตฺถํ จรติ…เป… อตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อฏฺาเน วา ¶ ปน อาฆาโต ชายติ. โย เอวรูโป จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฏิฆาโต ปฏิฆํ ปฏิวิโรโธ โกโป ปโกโป สมฺปโกโป โทโส ปโทโส สมฺปโทโส จิตฺตสฺส พฺยาปตฺติ มโนปโทโส โกโธ กุชฺฌนา กุชฺฌิตตฺตํ โทโส ทุสฺสนา ¶ ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ วุจฺจติ พฺยาปาโท กายคนฺโถ.

๑๑๔๓. ตตฺถ กตโม สีลพฺพตปรามาโส กายคนฺโถ? อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณานํ สีเลน สุทฺธิ, วเตน สุทฺธิ, สีลพฺพเตน สุทฺธีติः ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ สีลพฺพตปรามาโส กายคนฺโถ.

๑๑๔๔. ตตฺถ กตโม อิทํสจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถ? สสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วา; อสสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วา; อนฺตวา โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วา; อนนฺตวา โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วา; ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วา; อฺํ ชีวํ อฺํ สรีรํ, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วา; โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วา; น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วา; โหติ จ น ¶ จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วา; เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วาः ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ อิทํสจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถ. เปตฺวา สีลพฺพตปรามาสํ กายคนฺถํ สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺิ อิทํสจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถ.

๑๑๔๕. กตเม ¶ ธมฺมา โน คนฺถา? เต ¶ ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน คนฺถา.

๑๑๔๖. กตเม ¶ ธมฺมา คนฺถนิยา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา คนฺถนิยา.

๑๑๔๗. กตเม ธมฺมา อคนฺถนิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อคนฺถนิยา.

๑๑๔๘. กตเม ธมฺมา คนฺถสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ¶ คนฺถสมฺปยุตฺตา.

๑๑๔๙. กตเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา.

๑๑๕๐. กตเม ธมฺมา คนฺถา เจว คนฺถนิยา จ? เตว คนฺถา คนฺถา เจว คนฺถนิยา จ.

๑๑๕๑. กตเม ธมฺมา คนฺถนิยา เจว โน จ คนฺถา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา คนฺถนิยา, เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา คนฺถนิยา เจว โน จ คนฺถา.

๑๑๕๒. กตเม ธมฺมา คนฺถา เจว คนฺถสมฺปยุตฺตา จ? สีลพฺพตปรามาโส กายคนฺโถ อภิชฺฌากายคนฺเถน คนฺโถ เจว คนฺถสมฺปยุตฺโต จ, อภิชฺฌากายคนฺโถ สีลพฺพตปรามาเสน กายคนฺเถน คนฺโถ เจว คนฺถสมฺปยุตฺโต จ, อิทํสจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถ อภิชฺฌากายคนฺเถน คนฺโถ ¶ เจว คนฺถสมฺปยุตฺโต จ, อภิชฺฌากายคนฺโถ อิทํสจฺจาภินิเวเสน กายคนฺเถน คนฺโถ เจว คนฺถสมฺปยุตฺโต จ – อิเม ธมฺมา คนฺถา เจว คนฺถสมฺปยุตฺตา จ.

๑๑๕๓. กตเม ธมฺมา คนฺถสมฺปยุตฺตา เจว โน จ คนฺถา? เตหิ ¶ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา, เต ธมฺเม เปตฺวา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ¶ ธมฺมา คนฺถสมฺปยุตฺตา เจว โน จ คนฺถา.

๑๑๕๔. กตเม ¶ ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา คนฺถนิยา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา คนฺถนิยา.

๑๑๕๕. กตเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา อคนฺถนิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา อคนฺถนิยา.

๑๑๕๖. กตเม ธมฺมา โอฆา? จตฺตาโร โอฆา…เป… อิเม ธมฺมา โอฆวิปฺปยุตฺตา โอฆนิยา.

๑๑๕๗. กตเม ธมฺมา โยคา? จตฺตาโร โยคา…เป… อิเม ธมฺมา โยควิปฺปยุตฺตา โยคนิยา.

๑๑๕๘. กตเม ธมฺมา นีวรณา? ฉ นีวรณา [นีวรณานิ (สฺยา.)] – กามจฺฉนฺทนีวรณํ, พฺยาปาทนีวรณํ, ถินมิทฺธนีวรณํ, อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนีวรณํ, วิจิกิจฺฉานีวรณํ, อวิชฺชานีวรณํ.

๑๑๕๙. ตตฺถ ¶ กตมํ กามจฺฉนฺทนีวรณํ? โย กาเมสุ กามจฺฉนฺโท กามราโค กามนนฺที กามตณฺหา กามสิเนโห กามปริฬาโห กามมุจฺฉา กามชฺโฌสานํ – อิทํ วุจฺจติ กามจฺฉนฺทนีวรณํ.

๑๑๖๐. ตตฺถ กตมํ พฺยาปาทนีวรณํ? อนตฺถํ เม อจรีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จรตีติ อาฆาโต ชายติ; อนตฺถํ เม จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ; ปิยสฺส เม มนาปสฺส อนตฺถํ อจริ…เป… อนตฺถํ จรติ…เป… อนตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อปฺปิยสฺส ¶ เม อมนาปสฺส อตฺถํ อจริ…เป… อตฺถํ จรติ…เป… ¶ อตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อฏฺาเน วา ปน อาฆาโต ชายติ. โย เอวรูโป จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฏิฆาโต ปฏิฆํ ปฏิวิโรโธ โกโป ปโกโป สมฺปโกโป โทโส ปโทโส สมฺปโทโส จิตฺตสฺส พฺยาปตฺติ มโนปโทโส โกโธ กุชฺฌนา กุชฺฌิตตฺตํ โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ พฺยาปาทนีวรณํ.

๑๑๖๑. ตตฺถ กตมํ ถินมิทฺธนีวรณํ? อตฺถิ ถินํ, อตฺถิ มิทฺธํ.

๑๑๖๒. ตตฺถ กตมํ ถินํ? ยา จิตฺตสฺส อกลฺลตา อกมฺมฺตา โอลียนา สลฺลียนา ลีนํ ลียนา ¶ ลียิตตฺตํ ถินํ ถิยนา ถิยิตตฺตํ จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ ถินํ.

๑๑๖๓. ตตฺถ กตมํ มิทฺธํ? ยา กายสฺส อกลฺลตา อกมฺมฺตา โอนาโห ปริโยนาโห อนฺโตสโมโรโธ มิทฺธํ โสปฺปํ ปจลายิกา โสปฺปํ สุปนา สุปิตตฺตํ – อิทํ วุจฺจติ มิทฺธํ. อิติ อิทฺจ ถินํ, อิทฺจ มิทฺธํ – อิทํ วุจฺจติ ถินมิทฺธนีวรณํ.

๑๑๖๔. ตตฺถ กตมํ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนีวรณํ? อตฺถิ อุทฺธจฺจํ, อตฺถิ กุกฺกุจฺจํ.

๑๑๖๕. ตตฺถ กตมํ อุทฺธจฺจํ? ยํ จิตฺตสฺส อุทฺธจฺจํ อวูปสโม เจตโส วิกฺเขโป ภนฺตตฺตํ จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ อุทฺธจฺจํ.

๑๑๖๖. ตตฺถ ¶ กตมํ กุกฺกุจฺจํ? อกปฺปิเย กปฺปิยสฺิตา, กปฺปิเย อกปฺปิยสฺิตา, อวชฺเช วชฺชสฺิตา, วชฺเช อวชฺชสฺิตา. ยํ เอวรูปํ กุกฺกุจฺจํ กุกฺกุจฺจายนา กุกฺกุจฺจายิตตฺตํ เจตโส วิปฺปฏิสาโร มโนวิเลโข ¶ – อิทํ วุจฺจติ กุกฺกุจฺจํ. อิติ อิทฺจ อุทฺธจฺจํ, อิทฺจ กุกฺกุจฺจํ – อิทํ วุจฺจติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนีวรณํ.

๑๑๖๗. ตตฺถ กตมํ วิจิกิจฺฉานีวรณํ? สตฺถริ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ธมฺเม กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สงฺเฆ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สิกฺขาย กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต ¶ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ. ยา เอวรูปา กงฺขา กงฺขายนา กงฺขายิตตฺตํ วิมติ วิจิกิจฺฉา ทฺเวฬฺหกํ ทฺเวธาปโถ สํสโย อเนกํสคฺคาโห อาสปฺปนา ปริสปฺปนา อปริโยคาหนา ถมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข – อิทํ วุจฺจติ วิจิกิจฺฉานีวรณํ.

๑๑๖๘. ตตฺถ กตมํ อวิชฺชานีวรณํ? ทุกฺเข อฺาณํ, ทุกฺขสมุทเย อฺาณํ, ทุกฺขนิโรเธ อฺาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อฺาณํ, ปุพฺพนฺเต อฺาณํ, อปรนฺเต อฺาณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต อฺาณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ อฺาณํः ยํ เอวรูปํ อฺาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย อนนุโพโธ อสมฺโพโธ อปฺปฏิเวโธ อสํคาหนา อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขณา อปจฺจกฺขกมฺมํ ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชฺํ โมโห ปโมโห สมฺโมโห อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อิทํ วุจฺจติ อวิชฺชานีวรณํ.

๑๑๖๙. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา โน นีวรณา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน นีวรณา.

๑๑๗๐. กตเม ¶ ธมฺมา นีวรณิยา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา นีวรณิยา.

๑๑๗๑. กตเม ธมฺมา อนีวรณิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนีวรณิยา.

๑๑๗๒. กตเม ธมฺมา นีวรณสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา นีวรณสมฺปยุตฺตา.

๑๑๗๓. กตเม ¶ ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา.

๑๑๗๔. กตเม ธมฺมา นีวรณา เจว นีวรณิยา จ? ตาเนว นีวรณานิ นีวรณา เจว นีวรณิยา จ.

๑๑๗๕. กตเม ธมฺมา นีวรณิยา เจว โน จ นีวรณา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา นีวรณิยา, เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา นีวรณิยา เจว โน จ นีวรณา.

๑๑๗๖. กตเม ¶ ธมฺมา นีวรณา เจว นีวรณสมฺปยุตฺตา จ? กามจฺฉนฺทนีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชานีวรณํ กามจฺฉนฺทนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, พฺยาปาทนีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชานีวรณํ พฺยาปาทนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, ถินมิทฺธนีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชานีวรณํ ถินมิทฺธนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณฺเจว ¶ นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชานีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, กุกฺกุจฺจนีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณฺเจว ¶ นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชานีวรณํ กุกฺกุจฺจนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, วิจิกิจฺฉานีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชานีวรณํ วิจิกิจฺฉานีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, กามจฺฉนฺทนีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ กามจฺฉนฺทนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, พฺยาปาทนีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ พฺยาปาทนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, ถินมิทฺธนีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ ถินมิทฺธนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, กุกฺกุจฺจนีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ ¶ กุกฺกุจฺจนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, วิจิกิจฺฉานีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณฺเจว ¶ นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ วิจิกิจฺฉานีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อวิชฺชานีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตฺจ – อิเม ธมฺมา นีวรณา เจว นีวรณสมฺปยุตฺตา จ.

๑๑๗๗. กตเม ธมฺมา นีวรณสมฺปยุตฺตา เจว โน จ นีวรณา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา, เต ธมฺเม เปตฺวา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา นีวรณสมฺปยุตฺตา เจว โน จ นีวรณา.

๑๑๗๘. กตเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา นีวรณิยา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา สาสวา กุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา นีวรณิยา.

๑๑๗๙. กตเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา อนีวรณิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา อนีวรณิยา.

๑๑๘๐. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา ปรามาสา? ทิฏฺิปรามาโส.

๑๑๘๑. ตตฺถ กตโม ทิฏฺิปรามาโส? สสฺสโต โลโกติ วา, อสสฺสโต โลโกติ วา, อนฺตวา โลโกติ วา, อนนฺตวา โลโกติ วา, ตํ ชีวํ ตํ ¶ สรีรนฺติ วา, อฺํ ชีวํ อฺํ สรีรนฺติ วา, โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วาः ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ ทิฏฺิปรามาโส. สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺิ ทิฏฺิปรามาโส.

๑๑๘๒. กตเม ¶ ธมฺมา โน ปรามาสา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน ปรามาสา.

๑๑๘๓. กตเม ธมฺมา ปรามฏฺา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ปรามฏฺา.

๑๑๘๔. กตเม ธมฺมา อปรามฏฺา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อปรามฏฺา.

๑๑๘๕. กตเม ธมฺมา ปรามาสสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ¶ ปรามาสสมฺปยุตฺตา.

๑๑๘๖. กตเม ¶ ธมฺมา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา.

๑๑๘๗. กตเม ธมฺมา ปรามาสา เจว ปรามฏฺา จ? สฺเวว ปรามาโส ปรามาโส เจว ปรามฏฺโ จ.

๑๑๘๘. กตเม ธมฺมา ปรามฏฺา เจว โน จ ปรามาสา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา ปรามฏฺา, เต ธมฺเม เปตฺวา ¶ อวเสสา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ปรามฏฺา เจว โน จ ปรามาสา.

๑๑๘๙. กตเม ธมฺมา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา ปรามฏฺา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา ปรามฏฺา.

๑๑๙๐. กตเม ธมฺมา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา อปรามฏฺา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา อปรามฏฺา.

๑๑๙๑. กตเม ¶ ธมฺมา สารมฺมณา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สารมฺมณา.

๑๑๙๒. กตเม ¶ ธมฺมา อนารมฺมณา? สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนารมฺมณา.

๑๑๙๓. กตเม ¶ ธมฺมา จิตฺตา? จกฺขุวิฺาณํ, โสตวิฺาณํ, ฆานวิฺาณํ, ชิวฺหาวิฺาณํ, กายวิฺาณํ, มโนธาตุ, มโนวิฺาณธาตุ – อิเม ธมฺมา จิตฺตา.

๑๑๙๔. กตเม ธมฺมา โน จิตฺตา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตา.

๑๑๙๕. กตเม ธมฺมา เจตสิกา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา เจตสิกา.

๑๑๙๖. กตเม ธมฺมา อเจตสิกา? จิตฺตฺจ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อเจตสิกา.

๑๑๙๗. กตเม ธมฺมา จิตฺตสมฺปยุตฺตา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา จิตฺตสมฺปยุตฺตา.

๑๑๙๘. กตเม ธมฺมา จิตฺตวิปฺปยุตฺตา? สพฺพฺจ ¶ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา จิตฺตวิปฺปยุตฺตา. จิตฺตํ น วตฺตพฺพํ – จิตฺเตน สมฺปยุตฺตนฺติปิ, จิตฺเตน วิปฺปยุตฺตนฺติปิ.

๑๑๙๙. กตเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺา.

๑๒๐๐. กตเม ธมฺมา จิตฺตวิสํสฏฺา? สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา จิตฺตวิสํสฏฺา. จิตฺตํ น วตฺตพฺพํ – จิตฺเตน สํสฏฺนฺติปิ, จิตฺเตน วิสํสฏฺนฺติปิ.

๑๒๐๑. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา จิตฺตสมุฏฺานา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ; กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ; ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ จิตฺตชํ จิตฺตเหตุกํ จิตฺตสมุฏฺานํ รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส ลหุตา ¶ รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิเม ธมฺมา จิตฺตสมุฏฺานา.

๑๒๐๒. กตเม ธมฺมา โน จิตฺตสมุฏฺานา? จิตฺตฺจ, อวเสสฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตสมุฏฺานา.

๑๒๐๓. กตเม ธมฺมา จิตฺตสหภุโน? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, กายวิฺตฺติ, วจีวิฺตฺติ – อิเม ธมฺมา จิตฺตสหภุโน.

๑๒๐๔. กตเม ธมฺมา โน จิตฺตสหภุโน? จิตฺตฺจ, อวเสสฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตสหภุโน.

๑๒๐๕. กตเม ธมฺมา จิตฺตานุปริวตฺติโน? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, กายวิฺตฺติ, วจีวิฺตฺติ – อิเม ธมฺมา จิตฺตานุปริวตฺติโน.

๑๒๐๖. กตเม ธมฺมา โน จิตฺตานุปริวตฺติโน? จิตฺตฺจ, อวเสสฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตานุปริวตฺติโน.

๑๒๐๗. กตเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานา.

๑๒๐๘. กตเม ¶ ธมฺมา โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานา? จิตฺตฺจ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานา.

๑๒๐๙. กตเม ¶ ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานสหภุโน? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานสหภุโน.

๑๒๑๐. กตเม ¶ ธมฺมา โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานสหภุโน? จิตฺตฺจ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานสหภุโน.

๑๒๑๑. กตเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานานุปริวตฺติโน? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานานุปริวตฺติโน.

๑๒๑๒. กตเม ¶ ธมฺมา โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานานุปริวตฺติโน? จิตฺตฺจ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานานุปริวตฺติโน.

๑๒๑๓. กตเม ธมฺมา อชฺฌตฺติกา? จกฺขายตนํ…เป… มนายตนํ – อิเม ธมฺมา อชฺฌตฺติกา.

๑๒๑๔. กตเม ธมฺมา พาหิรา? รูปายตนํ…เป… ธมฺมายตนํ – อิเม ธมฺมา พาหิรา.

๑๒๑๕. กตเม ธมฺมา อุปาทา? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิเม ธมฺมา อุปาทา.

๑๒๑๖. กตเม ธมฺมา โน อุปาทา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ, จตฺตาโร จ มหาภูตา, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน อุปาทา.

๑๒๑๗. กตเม ธมฺมา อุปาทิณฺณา? สาสวา กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ยฺจ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา – อิเม ธมฺมา อุปาทิณฺณา ¶ .

๑๒๑๘. กตเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณา? สาสวา ¶ กุสลากุสลา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; เย จ ธมฺมา กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา, ยฺจ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา, อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณา.

๑๒๑๙. กตเม ¶ ธมฺมา อุปาทานา? จตฺตาริ อุปาทานานิ – กามุปาทานํ, ทิฏฺุปาทานํ, สีลพฺพตุปาทานํ, อตฺตวาทุปาทานํ [กามูปาทานํ ทิฏฺูปาทานํ สีลพฺพตูปาทานํ อตฺตวาทูปาทานํ (สี.)].

๑๒๒๐. ตตฺถ ¶ กตมํ กามุปาทานํ? โย กาเมสุ กามจฺฉนฺโท กามราโค กามนนฺที กามตณฺหา กามสิเนโห กามปริฬาโห กามมุจฺฉา กามชฺโฌสานํ – อิทํ วุจฺจติ กามุปาทานํ.

๑๒๒๑. ตตฺถ กตมํ ทิฏฺุปาทานํ? นตฺถิ ทินฺนํ, นตฺถิ ยิฏฺํ, นตฺถิ หุตํ, นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก, นตฺถิ อยํ โลโก, นตฺถิ ปโร โลโก, นตฺถิ มาตา, นตฺถิ ปิตา, นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา, นตฺถิ โลเก สมณพฺราหฺมณา สมฺมคฺคตา [สมคฺคตา (ก.)] สมฺมาปฏิปนฺนา, เย อิมฺจ โลกํ ปรฺจ โลกํ สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตีติ – ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ¶ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อิทํ วุจฺจติ ทิฏฺุปาทานํ. เปตฺวา สีลพฺพตุปาทานฺจ อตฺตวาทุปาทานฺจ สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺิ ทิฏฺุปาทานํ.

๑๒๒๒. ตตฺถ กตมํ สีลพฺพตุปาทานํ? อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณานํ สีเลน สุทฺธิ, วเตน สุทฺธิ, สีลพฺพเตน สุทฺธีติ – ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อิทํ วุจฺจติ สีลพฺพตุปาทานํ.

๑๒๒๓. ตตฺถ กตมํ อตฺตวาทุปาทานํ? อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ ¶ วา รูปํ, รูปสฺมึ วา อตฺตานํ. เวทนํ…เป… สฺํ…เป… สงฺขาเร…เป… วิฺาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิฺาณวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา วิฺาณํ วิฺาณสฺมึ วา อตฺตานํ. ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ¶ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ¶ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อิทํ วุจฺจติ อตฺตวาทุปาทานํ.

๑๒๒๔. กตเม ¶ ธมฺมา โน อุปาทานา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน อุปาทานา.

๑๒๒๕. กตเม ธมฺมา อุปาทานิยา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อุปาทานิยา.

๑๒๒๖. กตเม ธมฺมา อนุปาทานิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนุปาทานิยา.

๑๒๒๗. กตเม ธมฺมา อุปาทานสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อุปาทานสมฺปยุตฺตา.

๑๒๒๘. กตเม ธมฺมา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา.

๑๒๒๙. กตเม ¶ ธมฺมา อุปาทานา เจว อุปาทานิยา จ? ตาเนว อุปาทานานิ อุปาทานา เจว อุปาทานิยา จ.

๑๒๓๐. กตเม ธมฺมา อุปาทานิยา เจว โน จ อุปาทานา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา อุปาทานิยา ¶ , เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อุปาทานิยา เจว โน จ อุปาทานา.

๑๒๓๑. กตเม ธมฺมา อุปาทานา เจว อุปาทานสมฺปยุตฺตา จ? ทิฏฺุปาทานํ ¶ กามุปาทาเนน อุปาทานฺเจว อุปาทานสมฺปยุตฺตฺจ, กามุปาทานํ ทิฏฺุปาทาเนน อุปาทานฺเจว อุปาทานสมฺปยุตฺตฺจ, สีลพฺพตุปาทานํ กามุปาทาเนน อุปาทานฺเจว อุปาทานสมฺปยุตฺตฺจ, กามุปาทานํ สีลพฺพตุปาทาเนน อุปาทานฺเจว อุปาทานสมฺปยุตฺตฺจ ¶ , อตฺตวาทุปาทานํ กามุปาทาเนน อุปาทานฺเจว อุปาทานสมฺปยุตฺตฺจ, กามุปาทานํ อตฺตวาทุปาทาเนน อุปาทานฺเจว อุปาทานสมฺปยุตฺตฺจ – อิเม ธมฺมา อุปาทานา เจว อุปาทานสมฺปยุตฺตา จ.

๑๒๓๒. กตเม ธมฺมา อุปาทานสมฺปยุตฺตา เจว โน จ อุปาทานา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา, เต ธมฺเม เปตฺวา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อุปาทานสมฺปยุตฺตา เจว โน จ อุปาทานา.

๑๒๓๓. กตเม ธมฺมา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา อุปาทานิยา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา ¶ , รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา อุปาทานิยา.

๑๒๓๔. กตเม ธมฺมา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา อนุปาทานิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา อนุปาทานิยา.

๑๒๓๕. กตเม ธมฺมา กิเลสา? ทส กิเลสวตฺถูนิ – โลโภ, โทโส, โมโห, มาโน, ทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, ถินํ, อุทฺธจฺจํ, อหิรีกํ, อโนตฺตปฺปํ.

๑๒๓๖. ตตฺถ ¶ กตโม โลโภ? โย ราโค สาราโค อนุนโย อนุโรโธ นนฺที นนฺทีราโค จิตฺตสฺส สาราโค อิจฺฉา มุจฺฉา อชฺโฌสานํ เคโธ ปลิเคโธ สงฺโค ปงฺโก เอชา มายา ชนิกา สฺชนนี สิพฺพินี ชาลินี สริตา วิสตฺติกา สุตฺตํ วิสฏา อายูหินี ทุติยา ปณิธิ ภวเนตฺติ วนํ วนโถ สนฺถโว สิเนโห อเปกฺขา ปฏิพนฺธุ อาสา อาสิสนา อาสิสิตตฺตํ รูปาสา สทฺทาสา คนฺธาสา รสาสา ¶ โผฏฺพฺพาสา ลาภาสา ธนาสา ปุตฺตาสา ชีวิตาสา ชปฺปา ปชปฺปา อภิชปฺปา ชปฺปา ชปฺปนา ชปฺปิตตฺตํ โลลุปฺปํ โลลุปฺปายนา โลลุปฺปายิตตฺตํ ปุจฺฉฺชิกตา สาธุกมฺยตา อธมฺมราโค วิสมโลโภ นิกนฺติ นิกามนา ปตฺถนา ปิหนา สมฺปตฺถนา กามตณฺหา ภวตณฺหา วิภวตณฺหา รูปตณฺหา อรูปตณฺหา นิโรธตณฺหา รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺพฺพตณฺหา ¶ ธมฺมตณฺหา โอโฆ โยโค คนฺโถ อุปาทานํ อาวรณํ นีวรณํ ฉาทนํ ¶ พนฺธนํ อุปกฺกิเลโส อนุสโย ปริยุฏฺานํ ลตา เววิจฺฉํ ทุกฺขมูลํ ทุกฺขนิทานํ ทุกฺขปฺปภโว มารปาโส มารพฬิสํ มารวิสโย ตณฺหานที ตณฺหาชาลํ ตณฺหาคทฺทุลํ ตณฺหาสมุทฺโท อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ โลโภ.

๑๒๓๗. ตตฺถ กตโม โทโส? อนตฺถํ เม อจรีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จรตีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, ปิยสฺส เม มนาปสฺส อนตฺถํ อจริ…เป… อนตฺถํ จรติ…เป… อนตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อปฺปิยสฺส เม อมนาปสฺส อตฺถํ อจริ…เป… อตฺถํ จรติ…เป… อตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อฏฺาเน วา ปน อาฆาโต ชายติ. โย เอวรูโป จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฏิฆาโต ปฏิฆํ ปฏิวิโรโธ โกโป ปโกโป สมฺปโกโป โทโส ปโทโส สมฺปโทโส จิตฺตสฺส พฺยาปตฺติ มโนปโทโส โกโธ กุชฺฌนา กุชฺฌิตตฺตํ โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ วุจฺจติ โทโส.

๑๒๓๘. ตตฺถ กตโม โมโห? ทุกฺเข อฺาณํ, ทุกฺขสมุทเย อฺาณํ, ทุกฺขนิโรเธ อฺาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อฺาณํ, ปุพฺพนฺเต อฺาณํ, อปรนฺเต อฺาณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต อฺาณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ อฺาณํ ¶ . ยํ เอวรูปํ อฺาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย อนนุโพโธ อสมฺโพโธ อปฺปฏิเวโธ อสํคาหนา อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขณา อปจฺจกฺขกมฺมํ ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชฺํ โมโห ¶ ปโมโห สมฺโมโห อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ โมโห.

๑๒๓๙. ตตฺถ ¶ กตโม มาโน? เสยฺโยหมสฺมีติ มาโน, สทิโสหมสฺมีติ มาโน, หีโนหมสฺมีติ มาโน; โย เอวรูโป มาโน มฺนา มฺิตตฺตํ อุนฺนติ อุนฺนโม ธโช สมฺปคฺคาโห เกตุกมฺยตา จิตฺตสฺส – อยํ วุจฺจติ มาโน.

๑๒๔๐. ตตฺถ กตมา ทิฏฺิ? สสฺสโต โลโกติ วา, อสสฺสโต โลโกติ วา, อนฺตวา โลโกติ วา, อนนฺตวา โลโกติ วา, ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา, อฺํ ชีวํ อฺํ สรีรนฺติ วา, โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, น โหติ ¶ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วาः ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ ทิฏฺิ. สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺิ ทิฏฺิ.

๑๒๔๑. ตตฺถ ¶ กตมา วิจิกิจฺฉา? สตฺถริ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ธมฺเม กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สงฺเฆ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ สิกฺขาย กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติः ยา เอวรูปา กงฺขา กงฺขายนา กงฺขายิตตฺตํ วิมติ วิจิกิจฺฉา ทฺเวฬฺหกํ ทฺเวธาปโถ สํสโย, อเนกํสคฺคาโห อาสปฺปนา ปริสปฺปนา อปริโยคาหนา ถมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข – อยํ วุจฺจติ วิจิกิจฺฉา.

๑๒๔๒. ตตฺถ กตมํ ถินํ? ยา จิตฺตสฺส อกลฺลตา อกมฺมฺตา โอลียนา สลฺลียนา ลีนํ ลียนา ลียิตตฺตํ ถินํ ถิยนา ถิยิตตฺตํ จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ ถินํ.

๑๒๔๓. ตตฺถ กตมํ อุทฺธจฺจํ? ยํ จิตฺตสฺส อุทฺธจฺจํ อวูปสโม เจตโส วิกฺเขโป ภนฺตตฺตํ จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ อุทฺธจฺจํ.

๑๒๔๔. ตตฺถ ¶ กตมํ อหิริกํ? ยํ น หิรียติ หิริยิตพฺเพน, น หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ วุจฺจติ อหิริกํ.

๑๒๔๕. ตตฺถ ¶ กตมํ อโนตฺตปฺปํ? ยํ น โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน, น โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ วุจฺจติ อโนตฺตปฺปํ.

๑๒๔๖. กตเม ¶ ธมฺมา โน กิเลสา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ ¶ …เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน กิเลสา.

๑๒๔๗. กตเม ธมฺมา สํกิเลสิกา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สํกิเลสิกา.

๑๒๔๘. กตเม ธมฺมา อสํกิเลสิกา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อสํกิเลสิกา.

๑๒๔๙. กตเม ธมฺมา สํกิลิฏฺา? ตีณิ อกุสลมูลานิ – โลโภ, โทโส, โมโห; ตเทกฏฺา จ กิเลสา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา สํกิลิฏฺา.

๑๒๕๐. กตเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺา? กุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺา.

๑๒๕๑. กตเม ¶ ธมฺมา กิเลสสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา กิเลสสมฺปยุตฺตา.

๑๒๕๒. กตเม ธมฺมา กิเลสวิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ ¶ ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา กิเลสวิปฺปยุตฺตา.

๑๒๕๓. กตเม ¶ ธมฺมา กิเลสา เจว สํกิเลสิกา จ? เตว กิเลสา กิเลสา เจว สํกิเลสิกา จ.

๑๒๕๔. กตเม ธมฺมา สํกิเลสิกา เจว โน จ กิเลสา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สํกิเลสิกา, เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สํกิเลสิกา เจว โน จ กิเลสา.

๑๒๕๕. กตเม ธมฺมา กิเลสา เจว สํกิลิฏฺา จ? เตว กิเลสา กิเลสา เจว สํกิลิฏฺา จ.

๑๒๕๖. กตเม ธมฺมา สํกิลิฏฺา เจว โน จ กิเลสา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สํกิลิฏฺา, เต ธมฺเม เปตฺวา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สํกิลิฏฺา เจว โน จ กิเลสา.

๑๒๕๗. กตเม ธมฺมา กิเลสา เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ? โลโภ โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, โมโห โลเภน ¶ กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, โทโส โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, โมโห โทเสน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, มาโน โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, โมโห มาเนน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, ทิฏฺิ โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ, โมโห ทิฏฺิยา กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ ¶ , วิจิกิจฺฉา โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ, โมโห วิจิกิจฺฉาย ¶ กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, ถินํ โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โมโห ถิเนน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อุทฺธจฺจํ โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โมโห อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อหิริกํ โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โมโห อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อโนตฺตปฺปํ โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โมโห อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, โลโภ อุทฺธจฺเจน ¶ กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อุทฺธจฺจํ โลเภน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โทโส อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อุทฺธจฺจํ โทเสน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โมโห อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อุทฺธจฺจํ โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, มาโน อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อุทฺธจฺจํ มาเนน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, ทิฏฺิ อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ, อุทฺธจฺจํ ทิฏฺิยา กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, วิจิกิจฺฉา อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ, อุทฺธจฺจํ วิจิกิจฺฉาย กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, ถินํ อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจํ ถิเนน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อหิริกํ อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจํ อหิริเกน ¶ กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อโนตฺตปฺปํ อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจํ อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โลโภ อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อหิริกํ โลเภน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โทโส อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อหิริกํ โทเสน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โมโห อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อหิริกํ โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, มาโน อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ ¶ , อหิริกํ มาเนน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, ทิฏฺิ อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ, อหิริกํ ทิฏฺิยา กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, วิจิกิจฺฉา อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ, อหิริกํ วิจิกิจฺฉาย กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, ถินํ อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อหิริกํ ถิเนน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจํ อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อหิริกํ อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อโนตฺตปฺปํ อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อหิริกํ อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โลโภ อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อโนตฺตปฺปํ โลเภน ¶ กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ ¶ , โทโส อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อโนตฺตปฺปํ โทเสน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, โมโห อโนตฺตปฺเปน ¶ กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อโนตฺตปฺปํ โมเหน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, มาโน อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺโต จ, อโนตฺตปฺปํ มาเนน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, ทิฏฺิ อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ, อโนตฺตปฺปํ ทิฏฺิยา กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, วิจิกิจฺฉา อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ, อโนตฺตปฺปํ วิจิกิจฺฉาย กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, ถินํ อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อโนตฺตปฺปํ ถิเนน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อุทฺธจฺจํ อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อโนตฺตปฺปํ อุทฺธจฺเจน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อหิริกํ อโนตฺตปฺเปน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ, อโนตฺตปฺปํ อหิริเกน กิเลโส เจว กิเลสสมฺปยุตฺตฺจ – อิเม ธมฺมา กิเลสา เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ.

๑๒๕๘. กตเม ธมฺมา กิเลสสมฺปยุตฺตา เจว โน จ กิเลสา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เต ธมฺเม เปตฺวา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา กิเลสสมฺปยุตฺตา เจว โน จ กิเลสา.

๑๒๕๙. กตเม ธมฺมา กิเลสวิปฺปยุตฺตา สํกิเลสิกา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา สาสวา กุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… ¶ วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา กิเลสวิปฺปยุตฺตา สํกิเลสิกา.

๑๒๖๐. กตเม ธมฺมา กิเลสวิปฺปยุตฺตา อสํกิเลสิกา ¶ ? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา กิเลสวิปฺปยุตฺตา อสํกิเลสิกา.

๑๒๖๑. กตเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา? ตีณิ สํโยชนานิ – สกฺกายทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส.

๑๒๖๒. ตตฺถ ¶ ¶ กตมา สกฺกายทิฏฺิ? อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมึ วา อตฺตานํ. เวทนํ…เป… สฺํ…เป… สงฺขาเร…เป… วิฺาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิฺาณวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา วิฺาณํ, วิฺาณสฺมึ วา อตฺตานํ. ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ สกฺกายทิฏฺิ.

๑๒๖๓. ตตฺถ กตมา วิจิกิจฺฉา? สตฺถริ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ…เป… ถมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข – อยํ วุจฺจติ วิจิกิจฺฉา.

๑๒๖๔. ตตฺถ กตโม สีลพฺพตปรามาโส? อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณานํ สีเลน สุทฺธิ วเตน สุทฺธิ สีลพฺพเตน สุทฺธีติ – ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ สีลพฺพตปรามาโส. อิมานิ ¶ ตีณิ สํโยชนานิ, ตเทกฏฺา จ กิเลสา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา.

๑๒๖๕. กตเม ธมฺมา น ทสฺสเนน ปหาตพฺพา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น ทสฺสเนน ปหาตพฺพา.

๑๒๖๖. กตเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพา? อวเสโส โลโภ โทโส โมโห, ตเทกฏฺา จ กิเลสา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพา.

๑๒๖๗. กตเม ¶ ธมฺมา น ภาวนาย ปหาตพฺพา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ ¶ …เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น ภาวนาย ปหาตพฺพา.

๑๒๖๘. กตเม ¶ ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา? ตีณิ สํโยชนานิ – สกฺกายทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส.

๑๒๖๙. ตตฺถ กตมา สกฺกายทิฏฺิ? อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต ¶ รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมึ วา อตฺตานํ. เวทนํ…เป… สฺํ…เป… สงฺขาเร…เป… วิฺาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิฺาณวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา วิฺาณํ, วิฺาณสฺมึ วา อตฺตานํ. ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ สกฺกายทิฏฺิ.

๑๒๗๐. ตตฺถ กตมา วิจิกิจฺฉา? สตฺถริ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ…เป… ถมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข – อยํ วุจฺจติ วิจิกิจฺฉา.

๑๒๗๑. ตตฺถ กตโม สีลพฺพตปรามาโส? อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณานํ สีเลน สุทฺธิ วเตน สุทฺธิ สีลพฺพเตน สุทฺธีติ – ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ สีลพฺพตปรามาโส. อิมานิ ตีณิ สํโยชนานิ, ตเทกฏฺา จ กิเลสา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา. ตีณิ สํโยชนานิ – สกฺกายทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา. ตเทกฏฺโ โลโภ โทโส โมโห – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตู. ตเทกฏฺา จ กิเลสา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา.

๑๒๗๒. กตเม ธมฺมา น ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา ¶ กุสลากุสลาพฺยากตา ¶ ธมฺมา กามาวจรา ¶ , รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา.

๑๒๗๓. กตเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา? อวเสโส โลโภ โทโส โมโห – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตู. ตเทกฏฺา ¶ จ กิเลสา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา.

๑๒๗๔. กตเม ธมฺมา น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา.

๑๒๗๕. กตเม ธมฺมา สวิตกฺกา? สวิตกฺกภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อปริยาปนฺเน, วิตกฺกํ เปตฺวา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สวิตกฺกา.

๑๒๗๖. กตเม ธมฺมา อวิตกฺกา? อวิตกฺกภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อรูปาวจเร อปริยาปนฺเน; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; วิตกฺโก จ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อวิตกฺกา.

๑๒๗๗. กตเม ธมฺมา สวิจารา? สวิจารภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร ¶ อปริยาปนฺเน, วิจารํ เปตฺวา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สวิจารา.

๑๒๗๘. กตเม ธมฺมา อวิจารา? อวิจารภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อรูปาวจเร ¶ อปริยาปนฺเน; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; วิจาโร จ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อวิจารา.

๑๒๗๙. กตเม ธมฺมา สปฺปีติกา? สปฺปีติกภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อปริยาปนฺเน ¶ , ปีตึ เปตฺวา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สปฺปีติกา.

๑๒๘๐. กตเม ธมฺมา อปฺปีติกา? อปฺปีติกภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อรูปาวจเร อปริยาปนฺเน; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ปีติ จ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อปฺปีติกา.

๑๒๘๑. กตเม ธมฺมา ปีติสหคตา? ปีติภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อปริยาปนฺเน, ปีตึ เปตฺวา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ปีติสหคตา.

๑๒๘๒. กตเม ¶ ธมฺมา น ปีติสหคตา? น ปีติภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อรูปาวจเร อปริยาปนฺเน; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ปีติ จ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น ปีติสหคตา.

๑๒๘๓. กตเม ธมฺมา สุขสหคตา? สุขภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อปริยาปนฺเน, สุขํ เปตฺวา, ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สุขสหคตา.

๑๒๘๔. กตเม ธมฺมา ¶ น สุขสหคตา? น สุขภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อรูปาวจเร อปริยาปนฺเน; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สุขฺจ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น สุขสหคตา.

๑๒๘๕. กตเม ธมฺมา อุเปกฺขาสหคตา? อุเปกฺขาภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อรูปาวจเร ¶ อปริยาปนฺเน, อุเปกฺขํ เปตฺวา, ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อุเปกฺขาสหคตา.

๑๒๘๖. กตเม ธมฺมา น อุเปกฺขาสหคตา? น อุเปกฺขาภูมิยํ กามาวจเร รูปาวจเร อปริยาปนฺเน, เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, อุเปกฺขา จ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น อุเปกฺขาสหคตา.

๑๒๘๗. กตเม ธมฺมา กามาวจรา? เหฏฺโต อวิจินิรยํ ปริยนฺตํ กริตฺวา, อุปริโต ปรนิมฺมิตวสวตฺตี ¶ เทเว [ปรนิมฺมิตวสวตฺติเทเว (สี. ก.)] อนฺโต กริตฺวา, ยํ เอตสฺมึ อนฺตเร เอตฺถาวจรา เอตฺถ ปริยาปนฺนา ขนฺธธาตุ อายตนา, รูปํ เวทนา สฺา สงฺขารา วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา กามาวจรา.

๑๒๘๘. กตเม ธมฺมา น กามาวจรา? รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา น กามาวจรา.

๑๒๘๙. กตเม ธมฺมา รูปาวจรา? เหฏฺโต พฺรหฺมโลกํ ปริยนฺตํ กริตฺวา, อุปริโต อกนิฏฺเ เทเว [อกนิฏฺเทเว (สี. ก.)] อนฺโต กริตฺวา, ยํ เอตสฺมึ อนฺตเร เอตฺถาวจรา เอตฺถ ปริยาปนฺนา สมาปนฺนสฺส วา อุปปนฺนสฺส วา ทิฏฺธมฺมสุขวิหาริสฺส [ทิฏฺธมฺมสุขวิหารสฺส (ก.)] วา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา รูปาวจรา ¶ .

๑๒๙๐. กตเม ¶ ธมฺมา น รูปาวจรา? กามาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา น รูปาวจรา.

๑๒๙๑. กตเม ธมฺมา อรูปาวจรา? เหฏฺโต อากาสานฺจายตนุปเค เทเว ปริยนฺตํ กริตฺวา, อุปริโต เนวสฺานาสฺายตนุปเค เทเว อนฺโต กริตฺวา, ยํ เอตสฺมึ อนฺตเร เอตฺถาวจรา เอตฺถ ปริยาปนฺนา สมาปนฺนสฺส วา อุปปนฺนสฺส วา ทิฏฺธมฺมสุขวิหาริสฺส วา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อรูปาวจรา.

๑๒๙๒. กตเม ธมฺมา น อรูปาวจรา? กามาวจรา, รูปาวจรา, อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา น อรูปาวจรา.

๑๒๙๓. กตเม ¶ ธมฺมา ปริยาปนฺนา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ปริยาปนฺนา.

๑๒๙๔. กตเม ธมฺมา อปริยาปนฺนา? มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อปริยาปนฺนา.

๑๒๙๕. กตเม ธมฺมา นิยฺยานิกา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา นิยฺยานิกา.

๑๒๙๖. กตเม ธมฺมา อนิยฺยานิกา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนิยฺยานิกา.

๑๒๙๗. กตเม ¶ ธมฺมา นิยตา? ปฺจ กมฺมานิ อานนฺตริกานิ, ยา ¶ จ มิจฺฉาทิฏฺิ นิยตา, จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา นิยตา.

๑๒๙๘. กตเม ธมฺมา อนิยตา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนิยตา.

๑๒๙๙. กตเม ¶ ธมฺมา สอุตฺตรา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สอุตฺตรา.

๑๓๐๐. กตเม ธมฺมา อนุตฺตรา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนุตฺตรา.

๑๓๐๑. กตเม ธมฺมา สรณา? ตีณิ อกุสลมูลานิ โลโภ, โทโส, โมโห; ตเทกฏฺา จ ¶ กิเลสา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา สรณา.

๑๓๐๒. กตเม ธมฺมา อรณา? กุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อรณา.

๑๓๐๓. กตเม ธมฺมา วิชฺชาภาคิโน? วิชฺชาย สมฺปยุตฺตกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา วิชฺชาภาคิโน.

๑๓๐๔. กตเม ธมฺมา อวิชฺชาภาคิโน? อวิชฺชาย ¶ สมฺปยุตฺตกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อวิชฺชาภาคิโน.

๑๓๐๕. กตเม ธมฺมา วิชฺชูปมา? เหฏฺิเมสุ ตีสุ อริยมคฺเคสุ ปฺา – อิเม ธมฺมา วิชฺชูปมา.

๑๓๐๖. กตเม ธมฺมา วชิรูปมา? อุปริฏฺิเม ¶ อรหตฺตมคฺเค ปฺา – อิเม ธมฺมา วชิรูปมา.

๑๓๐๗. กตเม ธมฺมา พาลา? อหิรีกฺจ อโนตฺตปฺปฺจ – อิเม ธมฺมา พาลา. สพฺเพปิ อกุสลา ธมฺมา พาลา.

๑๓๐๘. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา ปณฺฑิตา? หิรี จ โอตฺตปฺปฺจ – อิเม ธมฺมา ปณฺฑิตา. สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา ปณฺฑิตา.

๑๓๐๙. กตเม ธมฺมา กณฺหา? อหิรีกฺจ อโนตฺตปฺปฺจ – อิเม ธมฺมา กณฺหา. สพฺเพปิ อกุสลา ธมฺมา กณฺหา.

๑๓๑๐. กตเม ธมฺมา สุกฺกา? หิรี จ โอตฺตปฺปฺจ – อิเม ธมฺมา สุกฺกา? สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา สุกฺกา.

๑๓๑๑. กตเม ธมฺมา ตปนียา? กายทุจฺจริตํ, วจีทุจฺจริตํ, มโนทุจฺจริตํ – อิเม ธมฺมา ตปนียา. สพฺเพปิ อกุสลา ธมฺมา ตปนียา.

๑๓๑๒. กตเม ธมฺมา อตปนียา? กายสุจริตํ, วจีสุจริตํ, มโนสุจริตํ – อิเม ธมฺมา อตปนียา. สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา อตปนียา.

๑๓๑๓. กตเม ธมฺมา อธิวจนา? ยา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ สงฺขา สมฺา ปฺตฺติ โวหาโร นามํ นามกมฺมํ นามเธยฺยํ นิรุตฺติ พฺยฺชนํ อภิลาโป – อิเม ธมฺมา อธิวจนา. สพฺเพว ธมฺมา อธิวจนปถา.

๑๓๑๔. กตเม ¶ ธมฺมา นิรุตฺติ? ยา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ สงฺขา สมฺา ปฺตฺติ โวหาโร นามํ นามกมฺมํ นามเธยฺยํ นิรุตฺติ พฺยฺชนํ อภิลาโป – อิเม ธมฺมา นิรุตฺติ. สพฺเพว ธมฺมา นิรุตฺติปถา.

๑๓๑๕. กตเม ธมฺมา ปฺตฺติ? ยา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ สงฺขา สมฺา ปฺตฺติ โวหาโร นามํ นามกมฺมํ นามเธยฺยํ นิรุตฺติ พฺยฺชนํ อภิลาโป – อิเม ธมฺมา ปฺตฺติ. สพฺเพว ธมฺมา ปฺตฺติปถา.

๑๓๑๖. ตตฺถ ¶ กตมํ นามํ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิทํ วุจฺจติ นามํ.

๑๓๑๗. ตตฺถ ¶ กตมํ รูปํ? จตฺตาโร จ มหาภูตา, จตุนฺนฺจ มหาภูตานํ อุปาทาย รูปํ – อิทํ วุจฺจติ รูปํ.

๑๓๑๘. ตตฺถ กตมา อวิชฺชา? ยํ อฺาณํ อทสฺสนํ…เป… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อวิชฺชา.

๑๓๑๙. ตตฺถ ¶ กตมา ภวตณฺหา? โย ภเวสุ ภวฉนฺโท…เป… ภวชฺโฌสานํ – อยํ วุจฺจติ ภวตณฺหา.

๑๓๒๐. ตตฺถ กตมา ภวทิฏฺิ? ภวิสฺสติ อตฺตา จ โลโก จาติ, ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ ภวทิฏฺิ.

๑๓๒๑. ตตฺถ กตมา วิภวทิฏฺิ? น ภวิสฺสติ อตฺตา จ โลโก จาติ, ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ วิภวทิฏฺิ.

๑๓๒๒. ตตฺถ ¶ กตมา สสฺสตทิฏฺิ? สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จาติ, ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ สสฺสตทิฏฺิ.

๑๓๒๓. ตตฺถ กตมา อุจฺเฉททิฏฺิ? อุจฺฉิชฺชิสฺสติ อตฺตา จ โลโก จาติ, ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ อุจฺเฉททิฏฺิ.

๑๓๒๔. ตตฺถ กตมา อนฺตวา ทิฏฺิ? อนฺตวา อตฺตา จ โลโก จาติ, ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ อนฺตวา ทิฏฺิ.

๑๓๒๕. ตตฺถ ¶ กตมา อนนฺตวา ทิฏฺิ? อนนฺตวา อตฺตา จ โลโก จาติ, ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ อนนฺตวา ทิฏฺิ.

๑๓๒๖. ตตฺถ กตมา ปุพฺพนฺตานุทิฏฺิ? ปุพฺพนฺตํ อารพฺภ ยา อุปฺปชฺชติ ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ ปุพฺพนฺตานุทิฏฺิ.

๑๓๒๗. ตตฺถ กตมา อปรนฺตานุทิฏฺิ? อปรนฺตํ อารพฺภ ยา อุปฺปชฺชติ ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ อปรนฺตานุทิฏฺิ.

๑๓๒๘. ตตฺถ กตมํ อหิริกํ? ยํ น หิรียติ หิริยิตพฺเพน, น หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ วุจฺจติ อหิริกํ.

๑๓๒๙. ตตฺถ กตมํ อโนตฺตปฺปํ? ยํ ¶ น โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน, น โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ วุจฺจติ อโนตฺตปฺปํ.

๑๓๓๐. ตตฺถ ¶ ¶ กตมา หิรี? ยํ หิรียติ หิริยิตพฺเพน, หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อยํ วุจฺจติ หิรี.

๑๓๓๑. ตตฺถ กตมํ โอตฺตปฺปํ? ยํ โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน, โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ วุจฺจติ โอตฺตปฺปํ.

๑๓๓๒. ตตฺถ กตมา โทวจสฺสตา? สหธมฺมิเก วุจฺจมาเน โทวจสฺสายํ โทวจสฺสิยํ โทวจสฺสตา วิปฺปฏิกูลคฺคาหิตา วิปจฺจนีกสาตตา อนาทริยํ อนาทรตา อคารวตา อปฺปฏิสฺสวตา – อยํ วุจฺจติ โทวจสฺสตา.

๑๓๓๓. ตตฺถ กตมา ปาปมิตฺตตา? เย เต ปุคฺคลา อสฺสทฺธา ทุสฺสีลา อปฺปสฺสุตา มจฺฉริโน ทุปฺปฺา, ยา เตสํ เสวนา นิเสวนา สํเสวนา ภชนา สมฺภชนา ภตฺติ สมฺภตฺติ ตํสมฺปวงฺกตา – อยํ วุจฺจติ ปาปมิตฺตตา.

๑๓๓๔. ตตฺถ ¶ กตมา โสวจสฺสตา? สหธมฺมิเก วุจฺจมาเน โสวจสฺสายํ โสวจสฺสิยํ โสวจสฺสตา อปฺปฏิกูลคฺคาหิตา อวิปจฺจนีกสาตตา สคารวตา สาทริยํ สาทรตา สปฺปฏิสฺสวตา – อยํ วุจฺจติ โสวจสฺสตา.

๑๓๓๕. ตตฺถ กตมา กลฺยาณมิตฺตตา? เย เต ปุคฺคลา สทฺธา สีลวนฺโต พหุสฺสุตา จาควนฺโต ปฺวนฺโต, ยา เตสํ เสวนา นิเสวนา สํเสวนา ภชนา สมฺภชนา ภตฺติ สมฺภตฺติ ตํสมฺปวงฺกตา – อยํ วุจฺจติ กลฺยาณมิตฺตตา.

๑๓๓๖. ตตฺถ กตมา อาปตฺติกุสลตา? ปฺจปิ อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺติโย, สตฺตปิ อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺติโย. ยา ตาสํ อาปตฺตีนํ อาปตฺติกุสลตา ¶ ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ อาปตฺติกุสลตา.

๑๓๓๗. ตตฺถ กตมา อาปตฺติวุฏฺานกุสลตา? ยา ตาหิ อาปตฺตีหิ วุฏฺานกุสลตา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ อาปตฺติวุฏฺานกุสลตา.

๑๓๓๘. ตตฺถ ¶ กตมา สมาปตฺติกุสลตา? อตฺถิ ¶ สวิตกฺกสวิจารา สมาปตฺติ, อตฺถิ อวิตกฺกวิจารมตฺตา สมาปตฺติ, อตฺถิ อวิตกฺกอวิจารา สมาปตฺติ. ยา ตาสํ สมาปตฺตีนํ สมาปตฺติกุสลตา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ สมาปตฺติกุสลตา.

๑๓๓๙. ตตฺถ กตมา สมาปตฺติวุฏฺานกุสลตา? ยา ตาหิ สมาปตฺตีหิ วุฏฺานกุสลตา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ สมาปตฺติวุฏฺานกุสลตา.

๑๓๔๐. ตตฺถ กตมา ธาตุกุสลตา? อฏฺารส ธาตุโย จกฺขุธาตุ รูปธาตุ จกฺขุวิฺาณธาตุ, โสตธาตุ สทฺทธาตุ โสตวิฺาณธาตุ, ฆานธาตุ คนฺธธาตุ ฆานวิฺาณธาตุ, ชิวฺหาธาตุ รสธาตุ ชิวฺหาวิฺาณธาตุ, กายธาตุ โผฏฺพฺพธาตุ กายวิฺาณธาตุ, มโนธาตุ ธมฺมธาตุ ¶ มโนวิฺาณธาตุ. ยา ตาสํ ธาตูนํ ธาตุกุสลตา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ ธาตุกุสลตา.

๑๓๔๑. ตตฺถ กตมา มนสิการกุสลตา? ยา ตาสํ ธาตูนํ มนสิการกุสลตา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย ¶ สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ มนสิการกุสลตา.

๑๓๔๒. ตตฺถ กตมา อายตนกุสลตา? ทฺวาทสายตนานิ – จกฺขายตนํ, รูปายตนํ, โสตายตนํ, สทฺทายตนํ, ฆานายตนํ, คนฺธายตนํ, ชิวฺหายตนํ, รสายตนํ, กายายตนํ, โผฏฺพฺพายตนํ, มนายตนํ, ธมฺมายตนํ. ยา เตสํ อายตนานํ อายตนกุสลตา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ อายตนกุสลตา.

๑๓๔๓. ตตฺถ กตมา ปฏิจฺจสมุปฺปาทกุสลตา? อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา, สงฺขารปจฺจยา วิฺาณํ, วิฺาณปจฺจยา นามรูปํ, นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ, สฬายตนปจฺจยา ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยา ภโว, ภวปจฺจยา ชาติ, ชาติปจฺจยา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา สมฺภวนฺติ; เอวเมตสฺส ¶ เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตีติ. ยา ตตฺถ ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ ปฏิจฺจสมุปฺปาทกุสลตา.

๑๓๔๔. ตตฺถ ¶ กตมา านกุสลตา? เย เย ธมฺมา เยสํ เยสํ ธมฺมานํ เหตู ปจฺจยา อุปฺปาทาย [อุปาทาย (สี. ก.)] ตํ ตํ านนฺติ, ยา ตตฺถ ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ านกุสลตา.

๑๓๔๕. ตตฺถ กตมา อฏฺานกุสลตา? เย เย ธมฺมา เยสํ เยสํ ธมฺมานํ น เหตู น ปจฺจยา อุปฺปาทาย ตํ ตํ อฏฺานนฺติ, ยา ตตฺถ ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ¶ – อยํ วุจฺจติ อฏฺานกุสลตา.

๑๓๔๖. ตตฺถ ¶ กตโม อชฺชโว? ยา อชฺชวตา อชิมฺหตา อวงฺกตา อกุฏิลตา – อยํ วุจฺจติ อชฺชโว.

๑๓๔๗. ตตฺถ กตโม มทฺทโว? ยา มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา นีจจิตฺตตา – อยํ วุจฺจติ มทฺทโว.

๑๓๔๘. ตตฺถ กตมา ขนฺติ? ยา ขนฺติ ขมนตา อธิวาสนตา อจณฺฑิกฺกํ อนสุโรโป อตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ วุจฺจติ ขนฺติ.

๑๓๔๙. ตตฺถ กตมํ โสรจฺจํ? โย กายิโก อวีติกฺกโม, วาจสิโก อวีติกฺกโม, กายิกวาจสิโก อวีติกฺกโม – อิทํ วุจฺจติ โสรจฺจํ. สพฺโพปิ สีลสํวโร โสรจฺจํ.

๑๓๕๐. ตตฺถ กตมํ สาขลฺยํ? ยา สา วาจา อณฺฑกา กกฺกสา ปรกฏุกา ปราภิสชฺชนี โกธสามนฺตา อสมาธิสํวตฺตนิกา, ตถารูปึ วาจํ ปหาย ยา สา วาจา เนฬา กณฺณสุขา เปมนียา หทยงฺคมา โปรี พหุชนกนฺตา พหุชนมนาปา ตถารูปึ วาจํ ภาสิตา โหติ; ยา ตตฺถ สณฺหวาจตา สขิลวาจตา อผรุสวาจตา – อิทํ วุจฺจติ สาขลฺยํ.

๑๓๕๑. ตตฺถ ¶ กตโม ปฏิสนฺถาโร? ทฺเว ปฏิสนฺถารา – อามิสปฏิสนฺถาโร จ ธมฺมปฏิสนฺถาโร จ. อิเธกจฺโจ ปฏิสนฺถารโก โหติ อามิสปฏิสนฺถาเรน วา ธมฺมปฏิสนฺถาเรน วา – อยํ วุจฺจติ ปฏิสนฺถาโร.

๑๓๕๒. ตตฺถ กตมา อินฺทฺริเยสุ อคุตฺตทฺวารตา? อิเธกจฺโจ จกฺขุนา ¶ รูปํ ทิสฺวา นิมิตฺตคฺคาหี โหติ อนุพฺยฺชนคฺคาหี. ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ ¶ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ, ตสฺส สํวราย น ปฏิปชฺชติ, น รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ, จกฺขุนฺทฺริเย น สํวรํ อาปชฺชติ. โสเตน สทฺทํ สุตฺวา…เป… ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา…เป… ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา…เป… กาเยน โผฏฺพฺพํ ผุสิตฺวา…เป… มนสา ธมฺมํ วิฺาย นิมิตฺตคฺคาหี โหติ อนุพฺยฺชนคฺคาหี. ยตฺวาธิกรณเมนํ ¶ มนินฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ, ตสฺส สํวราย น ปฏิปชฺชติ, น รกฺขติ มนินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริเย น สํวรํ อาปชฺชติ. ยา อิเมสํ ฉนฺนํ อินฺทฺริยานํ อคุตฺติ อโคปนา อนารกฺโข อสํวโร – อยํ วุจฺจติ อินฺทฺริเยสุ อคุตฺตทฺวารตา.

๑๓๕๓. ตตฺถ กตมา โภชเน อมตฺตฺุตา? อิเธกจฺโจ อปฺปฏิสงฺขา อโยนิโส อาหารํ อาหาเรติ ทวาย มทาย มณฺฑนาย วิภูสนาย. ยา ตตฺถ อสนฺตุฏฺิตา อมตฺตฺุตา อปฺปฏิสงฺขา โภชเน – อยํ วุจฺจติ โภชเน อมตฺตฺุตา.

๑๓๕๔. ตตฺถ กตมา อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา? อิเธกจฺโจ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ น อนุพฺยฺชนคฺคาหี. ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ, ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ, รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ, จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ. โสเตน สทฺทํ สุตฺวา…เป… ¶ ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา…เป… ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา…เป… กาเยน โผฏฺพฺพํ ผุสิตฺวา…เป… มนสา ธมฺมํ วิฺาย น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยฺชนคฺคาหี. ยตฺวาธิกรณเมนํ มนินฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ, ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ, รกฺขติ มนินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ. ยา อิเมสํ ฉนฺนํ อินฺทฺริยานํ คุตฺติ โคปนา อารกฺโข สํวโร – อยํ วุจฺจติ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา.

๑๓๕๕. ตตฺถ ¶ กตมา โภชเน มตฺตฺุตา? อิเธกจฺโจ ปฏิสงฺขา โยนิโส อาหารํ อาหาเรติ – เนว ทวาย น มทาย น มณฺฑนาย น วิภูสนาย ยาวเทว อิมสฺส กายสฺส ิติยา ยาปนาย วิหึสูปรติยา พฺรหฺมจริยานุคฺคหาย ¶ , อิติ ปุราณฺจ เวทนํ ปฏิหงฺขามิ, นวฺจ เวทนํ น อุปฺปาเทสฺสามิ, ยาตฺรา จ เม ภวิสฺสติ อนวชฺชตา จ ผาสุวิหาโร จาติ. ยา ตตฺถ สนฺตุฏฺิตา มตฺตฺุตา ปฏิสงฺขา โภชเน – อยํ วุจฺจติ โภชเน มตฺตฺุตา.

๑๓๕๖. ตตฺถ กตมํ มุฏฺสจฺจํ? ยา อสติ อนนุสฺสติ อปฺปฏิสฺสติ อสติ อสรณตา อธารณตา ปิลาปนตา สมฺมุสนตา – อิทํ วุจฺจติ มุฏฺสจฺจํ.

๑๓๕๗. ตตฺถ ¶ กตมํ อสมฺปชฺํ? ยํ อฺาณํ อทสฺสนํ…เป… อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อิทํ วุจฺจติ อสมฺปชฺํ.

๑๓๕๘. ตตฺถ กตมา สติ? ยา สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ ¶ สมฺมาสติ – อยํ วุจฺจติ สติ.

๑๓๕๙. ตตฺถ กตมํ สมฺปชฺํ? ยา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ วุจฺจติ สมฺปชฺํ.

๑๓๖๐. ตตฺถ กตมํ ปฏิสงฺขานพลํ? ยา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ วุจฺจติ ปฏิสงฺขานพลํ.

๑๓๖๑. ตตฺถ กตมํ ภาวนาพลํ? ยา กุสลานํ ธมฺมานํ อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมํ – อิทํ วุจฺจติ ภาวนาพลํ. สตฺตปิ โพชฺฌงฺคา ภาวนาพลํ.

๑๓๖๒. ตตฺถ กตโม สมโถ? ยา จิตฺตสฺส ิติ…เป… สมฺมาสมาธิ – อยํ วุจฺจติ สมโถ.

๑๓๖๓. ตตฺถ กตมา วิปสฺสนา? ยา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ วิปสฺสนา.

๑๓๖๔. ตตฺถ ¶ กตมํ สมถนิมิตฺตํ? ยา จิตฺตสฺส ิติ…เป… สมฺมาสมาธิ – อิทํ วุจฺจติ สมถนิมิตฺตํ.

๑๓๖๕. ตตฺถ กตมํ ปคฺคาหนิมิตฺตํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม – อิทํ วุจฺจติ ปคฺคาหนิมิตฺตํ.

๑๓๖๖. ตตฺถ ¶ กตโม ปคฺคาโห? โย ¶ เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม – อยํ วุจฺจติ ปคฺคาโห.

๑๓๖๗. ตตฺถ กตโม อวิกฺเขโป? ยา จิตฺตสฺส ิติ…เป… สมฺมาสมาธิ – อยํ วุจฺจติ อวิกฺเขโป.

๑๓๖๘. ตตฺถ กตมา สีลวิปตฺติ? โย กายิโก วีติกฺกโม, วาจสิโก วีติกฺกโม ¶ , กายิกวาจสิโก วีติกฺกโม – อยํ วุจฺจติ สีลวิปตฺติ. สพฺพมฺปิ ทุสฺสิลฺยํ สีลวิปตฺติ.

๑๓๖๙. ตตฺถ กตมา ทิฏฺิวิปตฺติ? นตฺถิ ทินฺนํ, นตฺถิ ยิฏฺํ, นตฺถิ หุตํ, นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก, นตฺถิ อยํ โลโก, นตฺถิ ปโร โลโก, นตฺถิ มาตา, นตฺถิ ปิตา, นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา, นตฺถิ โลเก สมณพฺราหฺมณา สมฺมคฺคตา สมฺมาปฏิปนฺนา เย อิมฺจ โลกํ ปรฺจ โลกํ สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตีติः ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ…เป… วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ ทิฏฺิวิปตฺติ. สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺิ ทิฏฺิวิปตฺติ.

๑๓๗๐. ตตฺถ กตมา สีลสมฺปทา? โย กายิโก อวีติกฺกโม, วาจสิโก อวีติกฺกโม, กายิกวาจสิโก อวีติกฺกโม – อยํ วุจฺจติ สีลสมฺปทา. สพฺโพปิ สีลสํวโร สีลสมฺปทา.

๑๓๗๑. ตตฺถ กตมา ทิฏฺิสมฺปทา? อตฺถิ ทินฺนํ, อตฺถิ ยิฏฺํ, อตฺถิ หุตํ, อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก, อตฺถิ อยํ โลโก, อตฺถิ ปโร โลโก, อตฺถิ มาตา, อตฺถิ ปิตา, อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา, อตฺถิ โลเก สมณพฺราหฺมณา สมฺมคฺคตา สมฺมาปฏิปนฺนา เย อิมฺจ โลกํ ปรฺจ โลกํ สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตีติः ยา เอวรูปา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ ทิฏฺิสมฺปทา. สพฺพาปิ สมฺมาทิฏฺิ ทิฏฺิสมฺปทา.

๑๓๗๒. ตตฺถ ¶ ¶ กตมา สีลวิสุทฺธิ? โย กายิโก อวีติกฺกโม, วาจสิโก อวีติกฺกโม, กายิกวาจสิโก อวีติกฺกโม – อยํ วุจฺจติ สีลวิสุทฺธิ. สพฺโพปิ ¶ สีลสํวโร สีลวิสุทฺธิ.

๑๓๗๓. ตตฺถ กตมา ทิฏฺิวิสุทฺธิ? กมฺมสฺสกตาณํ สจฺจานุโลมิกาณํ มคฺคสมงฺคิสฺส าณํ ผลสมงฺคิสฺส าณํ.

๑๓๗๔. ทิฏฺิวิสุทฺธิ ¶ โข ปนาติ – ยา ปฺา ปชานนา…เป… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ.

๑๓๗๕. ยถาทิฏฺิสฺส จ ปธานนฺติ – โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป… สมฺมาวายาโม.

๑๓๗๖. สํเวโคติ – ชาติภยํ ชราภยํ พฺยาธิภยํ มรณภยํ. สํเวชนิยํ [สํเวชนียํ (สี.)] านนฺติ – ชาติ ชรา พฺยาธิ มรณํ.

๑๓๗๗. สํวิคฺคสฺส จ โยนิโส ปธานนฺติ – อิธ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.

๑๓๗๘. อสนฺตุฏฺิตา จ กุสเลสุ ธมฺเมสูติ – ยา กุสลานํ ธมฺมานํ ภาวนาย อสนฺตุฏฺสฺส ภิยฺโยกมฺยตา.

๑๓๗๙. อปฺปฏิวานิตา จ ปธานสฺมินฺติ – ยา กุสลานํ ธมฺมานํ ภาวนาย สกฺกจฺจกิริยตา ¶ สาตจฺจกิริยตา อฏฺิตกิริยตา อโนลีนวุตฺติตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา อาเสวนา ¶ ภาวนา พหุลีกมฺมํ.

๑๓๘๐. วิชฺชาติ ¶ – ติสฺโส วิชฺชา – ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติ าณํ วิชฺชา, สตฺตานํ จุตูปปาเต าณํ วิชฺชา, อาสวานํ ขเย าณํ วิชฺชา.

๑๓๘๑. วิมุตฺตีติ – ทฺเว วิมุตฺติโย – จิตฺตสฺส [จิตฺตสฺส จ (สี. สฺยา.)] อธิมุตฺติ, นิพฺพานฺจ.

๑๓๘๒. ขเย าณนฺติ – มคฺคสมงฺคิสฺส าณํ.

๑๓๘๓. อนุปฺปาเท าณนฺติ – ผลสมงฺคิสฺส าณํ.

๑๓๘๔. กตเม ¶ ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ – อิเม ธมฺมา กุสลา.

๑๓๘๕. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ทฺวาทส อกุสลจิตฺตุปฺปาทา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.

๑๓๘๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.

๑๓๘๗. กตเม ¶ ธมฺมา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา? กามาวจรกุสลโต จตฺตาโร โสมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา, อกุสลโต จตฺตาโร กามาวจรกุสลสฺส วิปากโต จ กิริยโต จ ปฺจ, รูปาวจรติกจตุกฺกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, โลกุตฺตรติกจตุกฺกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ, เอตฺถุปฺปนฺนํ สุขํ เวทนํ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา.

๑๓๘๘. กตเม ธมฺมา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา? ทฺเว โทมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา, ทุกฺขสหคตํ กายวิฺาณํ, เอตฺถุปฺปนฺนํ ทุกฺขํ เวทนํ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา.

๑๓๘๙. กตเม ¶ ธมฺมา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา? กามาวจรกุสลโต จตฺตาโร อุเปกฺขาสหคตจิตฺตุปฺปาทา, อกุสลโต ฉ, กามาวจรกุสลสฺส วิปากโต ทส, อกุสลสฺส วิปากโต ฉ, กิริยโต ฉ, รูปาวจรํ จตุตฺถํ ฌานํ กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, จตฺตาโร อรูปาวจรา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, โลกุตฺตรํ จตุตฺถํ ¶ ฌานํ กุสลโต จ วิปากโต จ, เอตฺถุปฺปนฺนํ อทุกฺขมสุขํ เวทนํ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา. ติสฺโส จ เวทนา, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ¶ ธมฺมา น วตฺตพฺพา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ, ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ, ย เวทนาย สมฺปยุตฺตาติปิ.

๑๓๙๐. กตเม ธมฺมา วิปากา? จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก – อิเม ธมฺมา วิปากา.

๑๓๙๑. กตเม ธมฺมา วิปากธมฺมธมฺมา? จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ อกุสลํ – อิเม ธมฺมา วิปากธมฺมธมฺมา.

๑๓๙๒. กตเม ธมฺมา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา? ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา.

๑๓๙๓. กตเม ¶ ธมฺมา อุปาทิณฺณุปาทานิยา? ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ยฺจ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา – อิเม ธมฺมา อุปาทิณฺณุปาทานิยา.

๑๓๙๔. กตเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณุปาทานิยา? ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ ¶ , ยฺจ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา – อิเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณุปาทานิยา.

๑๓๙๕. กตเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณอนุปาทานิยา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณอนุปาทานิยา.

๑๓๙๖. กตเม ธมฺมา สํกิลิฏฺสํกิเลสิกา? ทฺวาทสากุสลจิตฺตุปฺปาทา – อิเม ธมฺมา สํกิลิฏฺสํกิเลสิกา.

๑๓๙๗. กตเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺสํกิเลสิกา? ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ¶ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺสํกิเลสิกา.

๑๓๙๘. กตเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺอสํกิเลสิกา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺอสํกิเลสิกา.

๑๓๙๙. กตเม ธมฺมา สวิตกฺกสวิจารา? กามาวจรํ กุสลํ, อกุสลํ, กามาวจรกุสลสฺส วิปากโต เอกาทส จิตฺตุปฺปาทา, อกุสลสฺส วิปากโต ทฺเว, กิริยโต เอกาทส, รูปาวจรํ ปมํ ฌานํ ¶ กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, โลกุตฺตรํ ปมํ ฌานํ กุสลโต จ วิปากโต จ, เอตฺถุปฺปนฺเน วิตกฺกวิจาเร เปตฺวา – อิเม ธมฺมา สวิตกฺกสวิจารา.

๑๔๐๐. กตเม ธมฺมา อวิตกฺกวิจารมตฺตา? รูปาวจรปฺจกนเย ทุติยํ ฌานํ กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, โลกุตฺตรปฺจกนเย ทุติยํ ฌานํ กุสลโต จ วิปากโต จ, เอตฺถุปฺปนฺนํ วิจารํ เปตฺวา, วิตกฺโก จ – อิเม ธมฺมา อวิตกฺกวิจารมตฺตา.

๑๔๐๑. กตเม ธมฺมา อวิตกฺกอวิจารา? ทฺเวปฺจวิฺาณานิ, รูปาวจรติกติกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, จตฺตาโร อารุปฺปา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ โลกุตฺตรติกติกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ ปฺจกนเย ทุติเย ฌาเน [ทุติยชฺฌาเน (สี.)], อุปฺปนฺโน จ วิจาโร รูปฺจ นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อวิตกฺกอวิจารา. วิตกฺกสหชาโต วิจาโร น วตฺตพฺโพ สวิตกฺกสวิจาโรติปิ, อวิตกฺกวิจารมตฺโตติปิ, อวิตกฺกอวิจาโรติปิ.

๑๔๐๒. กตเม ¶ ธมฺมา ปีติสหคตา? กามาวจรกุสลโต จตฺตาโร โสมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา ¶ ¶ , อกุสลโต จตฺตาโร, กามาวจรกุสลสฺส วิปากโต ปฺจ, กิริยโต ปฺจ, รูปาวจรทุกติกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, โลกุตฺตรทุกติกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ, เอตฺถุปฺปนฺนํ ปีตึ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา ปีติสหคตา.

๑๔๐๓. กตเม ธมฺมา สุขสหคตา? กามาวจรกุสลโต จตฺตาโร โสมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา, อกุสลโต จตฺตาโร, กามาวจรกุสลสฺส วิปากโต ฉ, กิริยโต ปฺจ, รูปาวจรติกจตุกฺกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, โลกุตฺตรติกจตุกฺกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ, เอตฺถุปฺปนฺนํ สุขํ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา สุขสหคตา.

๑๔๐๔. กตเม ธมฺมา อุเปกฺขาสหคตา? กามาวจรกุสลโต จตฺตาโร อุเปกฺขาสหคตจิตฺตุปฺปาทา, อกุสลโต ฉ, กามาวจรกุสลสฺส ¶ วิปากโต ทส, อกุสลสฺส วิปากโต ฉ, กิริยโต ฉ, รูปาวจรํ จตุตฺถํ ฌานํ กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, จตฺตาโร อารุปฺปา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, โลกุตฺตรํ จตุตฺถํ ฌานํ กุสลโต จ วิปากโต จ, เอตฺถุปฺปนฺนํ อุเปกฺขํ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา อุเปกฺขาสหคตา. ปีติ น ปีติสหคตา, สุขสหคตา, น อุเปกฺขาสหคตา. สุขํ น สุขสหคตํ, สิยา ปีติสหคตํ, น อุเปกฺขาสหคตํ, สิยา น วตฺตพฺพํ ปีติสหคตนฺติ. ทฺเว โทมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา, ทุกฺขสหคตกายวิฺาณํ, ยา จ เวทนา อุเปกฺขา ¶ , รูปฺจ นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา น วตฺตพฺพา ปีติสหคตาติปิ, สุขสหคตาติปิ, อุเปกฺขาสหคตาติปิ.

๑๔๐๕. กตเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา? จตฺตาโร ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปาทา, วิจิกิจฺฉาสหคโต จิตฺตุปฺปาโท – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา.

๑๔๐๖. กตเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพา? อุทฺธจฺจสหคโต จิตฺตุปฺปาโท – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพา. จตฺตาโร ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตา โลภสหคตจิตฺตุปฺปาทา, ทฺเว โทมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา – อิเม ธมฺมา สิยา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา สิยา ภาวนาย ปหาตพฺพา.

๑๔๐๗. กตเม ¶ ธมฺมา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพา? จตูสุ ¶ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพา.

๑๔๐๘. กตเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา? จตฺตาโร ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปาทา, วิจิกิจฺฉาสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, เอตฺถุปฺปนฺนํ โมหํ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา.

๑๔๐๙. กตเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา? อุทฺธจฺจสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, เอตฺถุปฺปนฺนํ โมหํ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา. จตฺตาโร ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตา โลภสหคตจิตฺตุปฺปาทา, ทฺเว โทมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา – อิเม ธมฺมา สิยา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา, สิยา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา.

๑๔๑๐. กตเม ¶ ธมฺมา เนว ทสฺสเนน น ¶ ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา? วิจิกิจฺฉาสหคโต โมโห, อุทฺธจฺจสหคโต โมโห, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา.

๑๔๑๑. กตเม ธมฺมา อาจยคามิโน? ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ – อิเม ธมฺมา อาจยคามิโน.

๑๔๑๒. กตเม ธมฺมา อปจยคามิโน? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา อปจยคามิโน.

๑๔๑๓. กตเม ธมฺมา เนวาจยคามินาปจยคามิโน? จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา เนวาจยคามินาปจยคามิโน.

๑๔๑๔. กตเม ¶ ธมฺมา เสกฺขา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, เหฏฺิมานิ จ ตีณิ สามฺผลานิ – อิเม ธมฺมา เสกฺขา.

๑๔๑๕. กตเม ธมฺมา อเสกฺขา? อุปริฏฺิมํ อรหตฺตผลํ – อิเม ธมฺมา อเสกฺขา.

๑๔๑๖. กตเม ธมฺมา เนวเสกฺขนาเสกฺขา? ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา เนวเสกฺขนาเสกฺขา.

๑๔๑๗. กตเม ธมฺมา ปริตฺตา? กามาวจรกุสลํ ¶ , อกุสลํ, สพฺโพ กามาวจรสฺส วิปาโก, กามาวจรกิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา ปริตฺตา.

๑๔๑๘. กตเม ธมฺมา มหคฺคตา? รูปาวจรา, อรูปาวจรา, กุสลาพฺยากตา – อิเม ธมฺมา มหคฺคตา.

๑๔๑๙. กตเม ธมฺมา อปฺปมาณา? จตฺตาโร ¶ มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อปฺปมาณา.

๑๔๒๐. กตเม ¶ ธมฺมา ปริตฺตารมฺมณา? สพฺโพ กามาวจรสฺส วิปาโก, กิริยามโนธาตุ, กิริยาเหตุกมโนวิฺาณธาตุ โสมนสฺสสหคตา – อิเม ธมฺมา ปริตฺตารมฺมณา.

๑๔๒๑. กตเม ธมฺมา มหคฺคตารมฺมณา? วิฺาณฺจายตนํ, เนวสฺานาสฺายตนํ – อิเม ธมฺมา มหคฺคตารมฺมณา.

๑๔๒๒. กตเม ธมฺมา อปฺปมาณารมฺมณา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ – อิเม ธมฺมา อปฺปมาณารมฺมณา. กามาวจรกุสลโต จตฺตาโร าณวิปฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปาทา, กิริยโต จตฺตาโร าณวิปฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปาทา, สพฺพํ อกุสลํ – อิเม ธมฺมา สิยา ปริตฺตารมฺมณา, สิยา มหคฺคตารมฺมณา, น อปฺปมาณารมฺมณา, สิยา น วตฺตพฺพา ปริตฺตารมฺมณาติปิ, มหคฺคตารมฺมณาติปิ. กามาวจรกุสลโต จตฺตาโร าณสมฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปาทา, กิริยโต จตฺตาโร าณสมฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปาทา, รูปาวจรํ จตุตฺถํ ฌานํ กุสลโต จ กิริยโต จ, กิริยาเหตุกมโนวิฺาณธาตุ อุเปกฺขาสหคตา – อิเม ธมฺมา สิยา ปริตฺตารมฺมณา, สิยา มหคฺคตารมฺมณา, สิยา อปฺปมาณารมฺมณา, สิยา น วตฺตพฺพา ปริตฺตารมฺมณาติปิ ¶ , มหคฺคตารมฺมณาติปิ, อปฺปมาณารมฺมณาติปิ. รูปาวจรติกจตุกฺกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, จตุตฺถสฺส ฌานสฺส วิปาโก, อากาสานฺจายตนํ ¶ , อากิฺจฺายตนํ – อิเม ธมฺมา น วตฺตพฺพา ปริตฺตารมฺมณาติปิ, มหคฺคตารมฺมณาติปิ, อปฺปมาณารมฺมณาติปิ. รูปฺจ นิพฺพานฺจ อนารมฺมณา.

๑๔๒๓. กตเม ธมฺมา หีนา? ทฺวาทส อกุสลจิตฺตุปฺปาทา – อิเม ธมฺมา หีนา.

๑๔๒๔. กตเม ธมฺมา มชฺฌิมา? ตีสุ ¶ ภูมีสุ กุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา มชฺฌิมา.

๑๔๒๕. กตเม ธมฺมา ปณีตา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา ปณีตา.

๑๔๒๖. กตเม ธมฺมา มิจฺฉตฺตนิยตา? จตฺตาโร ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปาทา, ทฺเว โทมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา – อิเม ธมฺมา สิยา มิจฺฉตฺตนิยตา, สิยา อนิยตา.

๑๔๒๗. กตเม ¶ ธมฺมา สมฺมตฺตนิยตา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา สมฺมตฺตนิยตา.

๑๔๒๘. กตเม ธมฺมา อนิยตา? จตฺตาโร ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตโลภสหคตจิตฺตุปฺปาทา, วิจิกิจฺฉาสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, อุทฺธจฺจสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อนิยตา.

๑๔๒๙. กตเม ¶ ธมฺมา มคฺคารมฺมณา? กามาวจรกุสลโต จตฺตาโร าณสมฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปาทา, กิริยโต จตฺตาโร าณสมฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปาทา – อิเม ธมฺมา สิยา มคฺคารมฺมณา, น มคฺคเหตุกา; สิยา มคฺคาธิปติโน, สิยา น วตฺตพฺพา มคฺคารมฺมณาติปิ, มคฺคาธิปติโนติปิ ¶ . จตฺตาโร อริยมคฺคา น มคฺคารมฺมณา, มคฺคเหตุกา; สิยา มคฺคาธิปติโน, สิยา น วตฺตพฺพา มคฺคาธิปติโนติ. รูปาวจรจตุตฺถํ ฌานํ กุสลโต จ กิริยโต จ, กิริยาเหตุกมโนวิฺาณธาตุ อุเปกฺขาสหคตา – อิเม ธมฺมา สิยา มคฺคารมฺมณา; น มคฺคเหตุกา, น มคฺคาธิปติโน; สิยา น วตฺตพฺพา มคฺคารมฺมณาติ. กามาวจรกุสลโต จตฺตาโร าณวิปฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปาทา, สพฺพํ อกุสลํ, สพฺโพ กามาวจรสฺส วิปาโก, กิริยโต ฉ จิตฺตุปฺปาทา, รูปาวจรติกจตุกฺกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, จตุตฺถสฺส ฌานสฺส วิปาโก, จตฺตาโร อารุปฺปา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ – อิเม ธมฺมา น วตฺตพฺพา มคฺคารมฺมณาติปิ, มคฺคเหตุกาติปิ, มคฺคาธิปติโนติปิ. รูปฺจ นิพฺพานฺจ อนารมฺมณา.

๑๔๓๐. กตเม ธมฺมา อุปฺปนฺนา? จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ยฺจ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา – อิเม ¶ ธมฺมา สิยา อุปฺปนฺนา, สิยา อุปฺปาทิโน; น วตฺตพฺพา อนุปฺปนฺนาติ. จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, ยฺจ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา – อิเม ธมฺมา สิยา อุปฺปนฺนา, สิยา อนุปฺปนฺนา, น วตฺตพฺพา อุปฺปาทิโนติ. นิพฺพานํ น วตฺตพฺพํ อุปฺปนฺนนฺติปิ, อนุปฺปนฺนนฺติปิ, อุปฺปาทิโนติปิ.

๑๔๓๑. นิพฺพานํ เปตฺวา สพฺเพ ธมฺมา สิยา อตีตา, สิยา อนาคตา, สิยา ปจฺจุปฺปนฺนา. นิพฺพานํ น วตฺตพฺพํ อตีตนฺติปิ, อนาคตนฺติปิ ¶ , ปจฺจุปฺปนฺนนฺติปิ.

๑๔๓๒. กตเม ¶ ธมฺมา อตีตารมฺมณา? วิฺาณฺจายตนํ, เนวสฺานาสฺายตนํ – อิเม ธมฺมา อตีตารมฺมณา.

๑๔๓๓. นิโยคา อนาคตารมฺมณา นตฺถิ.

๑๔๓๔. กตเม ธมฺมา ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณา? ทฺเวปฺจวิฺาณานิ, ติสฺโส จ มโนธาตุโย ¶ – อิเม ธมฺมา ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณา. กามาวจรกุสลสฺส วิปากโต ทส จิตฺตุปฺปาทา, อกุสลสฺส วิปากโต มโนวิฺาณธาตุ อุเปกฺขาสหคตา, กิริยาเหตุกมโนวิฺาณธาตุ โสมนสฺสสหคตา – อิเม ธมฺมา สิยา อตีตารมฺมณา, สิยา อนาคตารมฺมณา, สิยา ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณา. กามาวจรกุสลํ, อกุสลํ, กิริยโต นว จิตฺตุปฺปาทา, รูปาวจรํ จตุตฺถํ ฌานํ กุสลโต จ กิริยโต จ – อิเม ธมฺมา สิยา อตีตารมฺมณา, สิยา อนาคตารมฺมณา, สิยา ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณา; สิยา น วตฺตพฺพา อตีตารมฺมณาติปิ, อนาคตารมฺมณาติปิ, ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณาติปิ. รูปาวจรติกจตุกฺกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, จตุตฺถสฺส ฌานสฺส วิปาโก, อากาสานฺจายตนํ, อากิฺจฺายตนํ, จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ – อิเม ธมฺมา น วตฺตพฺพา อตีตารมฺมณาติปิ, อนาคตารมฺมณาติปิ, ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณาติปิ. รูปฺจ นิพฺพานฺจ อนารมฺมณา.

๑๔๓๕. อนินฺทฺริยพทฺธรูปฺจ นิพฺพานฺจ เปตฺวา, สพฺเพ ธมฺมา สิยา อชฺฌตฺตา, สิยา พหิทฺธา, สิยา อชฺฌตฺตพหิทฺธา. อนินฺทฺริยพทฺธรูปฺจ ¶ นิพฺพานฺจ พหิทฺธา.

๑๔๓๖. กตเม ธมฺมา อชฺฌตฺตารมฺมณา? วิฺาณฺจายตนํ, เนวสฺานาสฺายตนํ – อิเม ธมฺมา อชฺฌตฺตารมฺมณา.

๑๔๓๗. กตเม ธมฺมา พหิทฺธารมฺมณา? รูปาวจรติกจตุกฺกชฺฌานา ¶ กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, จตุตฺถสฺส ฌานสฺส วิปาโก, อากาสานฺจายตนํ, จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา จตฺตาริ จ สามฺผลานิ – อิเม ธมฺมา พหิทฺธารมฺมณา. รูปํ เปตฺวา, สพฺเพว กามาวจรา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา, รูปาวจรํ จตุตฺถํ ฌานํ กุสลโต จ กิริยโต จ – อิเม ธมฺมา สิยา อชฺฌตฺตารมฺมณา, สิยา ¶ พหิทฺธารมฺมณา, สิยา อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณา. อากิฺจฺายตนํ น วตฺตพฺพํ อชฺฌตฺตารมฺมณนฺติปิ, พหิทฺธารมฺมณนฺติปิ, อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณนฺติปิ. รูปฺจ นิพฺพานฺจ อนารมฺมณา.

๑๔๓๘. กตเม ธมฺมา สนิทสฺสนสปฺปฏิฆา? รูปายตนํ – อิเม ธมฺมา สนิทสฺสนสปฺปฏิฆา.

๑๔๓๙. กตเม ¶ ธมฺมา อนิทสฺสนสปฺปฏิฆา? จกฺขายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิเม ธมฺมา อนิทสฺสนสปฺปฏิฆา.

๑๔๔๐. กตเม ธมฺมา อนิทสฺสนอปฺปฏิฆา? จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, ยฺจ รูปํ อนิทสฺสนํ อปฺปฏิฆํ ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อนิทสฺสนอปฺปฏิฆา.

๑๔๔๑. กตเม ¶ ธมฺมา เหตู? ตโย กุสลเหตู, ตโย อกุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู. อโลโภ กุสลเหตุ, อโทโส กุสลเหตุ, จตูสุ ภูมีสุ กุสเลสุ อุปฺปชฺชนฺติ. อโมโห กุสลเหตุ, กามาวจรกุสลโต จตฺตาโร าณวิปฺปยุตฺเต จิตฺตุปฺปาเท เปตฺวา, จตูสุ ภูมีสุ กุสเลสุ อุปฺปชฺชติ.

โลโภ อฏฺสุ โลภสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ. โทโส ทฺวีสุ โทมนสฺสสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ. โมโห สพฺพากุสเลสุ อุปฺปชฺชติ.

อโลโภ วิปากเหตุ อโทโส วิปากเหตุ, กามาวจรสฺส วิปากโต อเหตุเก จิตฺตุปฺปาเท เปตฺวา, จตูสุ ภูมีสุ วิปาเกสุ อุปฺปชฺชนฺติ. อโมโห วิปากเหตุ, กามาวจรสฺส วิปากโต อเหตุเก ¶ จิตฺตุปฺปาเท เปตฺวา, จตฺตาโร าณวิปฺปยุตฺเต จิตฺตุปฺปาเท เปตฺวา, จตูสุ ภูมีสุ วิปาเกสุ อุปฺปชฺชติ.

อโลโภ ¶ กิริยเหตุ อโทโส กิริยเหตุ, กามาวจรกิริยโต อเหตุเก จิตฺตุปฺปาเท เปตฺวา, ตีสุ ภูมีสุ กิริเยสุ อุปฺปชฺชนฺติ ¶ . อโมโห กิริยเหตุ, กามาวจรกิริยโต อเหตุเก จิตฺตุปฺปาเท เปตฺวา, จตฺตาโร าณวิปฺปยุตฺเต จิตฺตุปฺปาเท เปตฺวา, ตีสุ ภูมีสุ กิริเยสุ อุปฺปชฺชติ – อิเม ธมฺมา เหตู.

๑๔๔๒. กตเม ธมฺมา น เหตู? เปตฺวา เหตู, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา น เหตู.

๑๔๔๓. กตเม ธมฺมา สเหตุกา? วิจิกิจฺฉาสหคตํ อุทฺธจฺจสหคตํ โมหํ เปตฺวา อวเสสํ อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, กามาวจรสฺส ¶ วิปากโต อเหตุเก จิตฺตุปฺปาเท เปตฺวา จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, กามาวจรกิริยโต อเหตุเก จิตฺตุปฺปาเท เปตฺวา ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ – อิเม ธมฺมา สเหตุกา.

๑๔๔๔. กตเม ธมฺมา อเหตุกา? วิจิกิจฺฉาสหคโต โมโห, อุทฺธจฺจสหคโต โมโห, ทฺเวปฺจวิฺาณานิ, ติสฺโส จ มโนธาตุโย, ปฺจ จ อเหตุกมโนวิฺาณธาตุโย, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อเหตุกา.

๑๔๔๕. กตเม ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตา? วิจิกิจฺฉาสหคตํ อุทฺธจฺจสหคตํ โมหํ เปตฺวา อวเสสํ อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, กามาวจรสฺส วิปากโต อเหตุเก จิตฺตุปฺปาเท เปตฺวา จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, กามาวจรกิริยโต อเหตุเก จิตฺตุปฺปาเท เปตฺวา ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ – อิเม ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตา.

๑๔๔๖. กตเม ธมฺมา เหตุวิปฺปยุตฺตา? วิจิกิจฺฉาสหคโต โมโห, อุทฺธจฺจสหคโต โมโห, ทฺเวปฺจวิฺาณานิ ติสฺโส จ มโนธาตุโย ปฺจ จ อเหตุกมโนวิฺาณธาตุโย, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา เหตุวิปฺปยุตฺตา.

๑๔๔๗. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา เหตู เจว สเหตุกา จ? ยตฺถ ทฺเว ตโย เหตู เอกโต อุปฺปชฺชนฺติ – อิเม ธมฺมา เหตู เจว สเหตุกา จ.

๑๔๔๘. กตเม ธมฺมา สเหตุกา เจว น จ เหตู? จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, กามาวจรสฺส วิปากโต อเหตุเก จิตฺตุปฺปาเท เปตฺวา จตูสุ ภูมีสุ ¶ วิปาโก, กามาวจรกิริยโต อเหตุเก จิตฺตุปฺปาเท เปตฺวา ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, เอตฺถุปฺปนฺเน เหตู เปตฺวา – อิเม ธมฺมา สเหตุกา เจว น จ เหตู. อเหตุกา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – เหตู เจว สเหตุกา จาติปิ, สเหตุกา เจว น จ เหตูติปิ.

๑๔๔๙. กตเม ¶ ธมฺมา เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จ? ยตฺถ ทฺเว ตโย เหตู เอกโต อุปฺปชฺชนฺติ – อิเม ธมฺมา เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จ.

๑๔๕๐. กตเม ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตา เจว น จ เหตู? จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, กามาวจรสฺส วิปากโต อเหตุเก จิตฺตุปฺปาเท เปตฺวา จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, กามาวจรกิริยโต อเหตุเก จิตฺตุปฺปาเท เปตฺวา ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, เอตฺถุปฺปนฺเน เหตู เปตฺวา – อิเม ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตา เจว น จ เหตู. เหตุวิปฺปยุตฺตา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จาติปิ, เหตุสมฺปยุตฺตา เจว น จ เหตูติปิ.

๑๔๕๑. กตเม ธมฺมา น เหตู สเหตุกา? จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, กามาวจรสฺส วิปากโต อเหตุเก จิตฺตุปฺปาเท เปตฺวา จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, กามาวจรกิริยโต อเหตุเก จิตฺตุปฺปาเท เปตฺวา ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, เอตฺถุปฺปนฺเน เหตู เปตฺวา – อิเม ธมฺมา น เหตู สเหตุกา.

๑๔๕๒. กตเม ธมฺมา น เหตู อเหตุกา? ทฺเวปฺจวิฺาณานิ, ติสฺโส จ มโนธาตุโย, ปฺจ จ อเหตุกมโนวิฺาณธาตุโย, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา น เหตู อเหตุกา ¶ . เหตู ธมฺมา น วตฺตพฺพา – น เหตู สเหตุกาติปิ, น เหตู อเหตุกาติปิ.

๑๔๕๓. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา สปฺปจฺจยา? จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา สปฺปจฺจยา.

๑๔๕๔. กตเม ธมฺมา อปฺปจฺจยา? นิพฺพานํ – อิเม ธมฺมา อปฺปจฺจยา.

๑๔๕๕. กตเม ธมฺมา สงฺขตา? จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา สงฺขตา.

๑๔๕๖. กตเม ธมฺมา อสงฺขตา? นิพฺพานํ – อิเม ธมฺมา อสงฺขตา.

๑๔๕๗. กตเม ธมฺมา สนิทสฺสนา? รูปายตนํ – อิเม ธมฺมา สนิทสฺสนา.

๑๔๕๘. กตเม ธมฺมา อนิทสฺสนา? จกฺขายตนํ ¶ …เป… โผฏฺพฺพายตนํ, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, ยฺจ รูปํ อนิทสฺสนํ อปฺปฏิฆํ ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อนิทสฺสนา.

๑๔๕๙. กตเม ธมฺมา สปฺปฏิฆา? จกฺขายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิเม ธมฺมา สปฺปฏิฆา.

๑๔๖๐. กตเม ธมฺมา อปฺปฏิฆา? จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, ยฺจ รูปํ อนิทสฺสนํ อปฺปฏิฆํ ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ, นิพฺพานฺจ ¶ – อิเม ธมฺมา อปฺปฏิฆา.

๑๔๖๑. กตเม ธมฺมา รูปิโน? จตฺตาโร จ มหาภูตา, จตุนฺนฺจ มหาภูตานํ อุปาทาย รูปํ – อิเม ธมฺมา รูปิโน.

๑๔๖๒. กตเม ¶ ธมฺมา อรูปิโน? จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อรูปิโน.

๑๔๖๓. กตเม ¶ ธมฺมา โลกิยา? ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา โลกิยา.

๑๔๖๔. กตเม ธมฺมา โลกุตฺตรา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา โลกุตฺตรา. สพฺเพ [สพฺเพว (สฺยา.)] ธมฺมา เกนจิ วิฺเยฺยา, เกนจิ น วิฺเยฺยา.

๑๔๖๕. กตเม ธมฺมา อาสวา? จตฺตาโร อาสวา – กามาสโว, ภวาสโว, ทิฏฺาสโว, อวิชฺชาสโว. กามาสโว อฏฺสุ โลภสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ ภวาสโว จตูสุ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตโลภสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ ทิฏฺาสโว จตูสุ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ. อวิชฺชาสโว สพฺพากุสเลสุ อุปฺปชฺชติ – อิเม ธมฺมา อาสวา.

๑๔๖๖. กตเม ธมฺมา โน อาสวา? เปตฺวา อาสเว อวเสสํ อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ ¶ , จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ¶ ธมฺมา โน อาสวา.

๑๔๖๗. กตเม ธมฺมา สาสวา? ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา สาสวา.

๑๔๖๘. กตเม ธมฺมา อนาสวา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อนาสวา.

๑๔๖๙. กตเม ¶ ธมฺมา อาสวสมฺปยุตฺตา? ทฺเว โทมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา เอตฺถุปฺปนฺนํ โมหํ เปตฺวา, วิจิกิจฺฉาสหคตํ อุทฺธจฺจสหคตํ โมหํ เปตฺวา, อวเสสํ อกุสลํ – อิเม ธมฺมา อาสวสมฺปยุตฺตา.

๑๔๗๐. กตเม ¶ ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา? ทฺวีสุ โทมนสฺสสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปนฺโน โมโห, วิจิกิจฺฉาสหคโต โมโห, อุทฺธจฺจสหคโต โมโห, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา.

๑๔๗๑. กตเม ธมฺมา อาสวา เจว สาสวา จ? เตว อาสวา อาสวา เจว สาสวา จ.

๑๔๗๒. กตเม ธมฺมา สาสวา เจว โน จ อาสวา? เปตฺวา อาสเว, อวเสสํ อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา สาสวา เจว โน จ อาสวา. อนาสวา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – อาสวา เจว สาสวา จาติปิ, สาสวา เจว โน จ อาสวาติปิ.

๑๔๗๓. กตเม ¶ ธมฺมา อาสวา เจว อาสวสมฺปยุตฺตา จ? ยตฺถ ทฺเว ตโย อาสวา เอกโต อุปฺปชฺชนฺติ – อิเม ธมฺมา อาสวา เจว อาสวสมฺปยุตฺตา จ.

๑๔๗๔. กตเม ธมฺมา อาสวสมฺปยุตฺตา เจว โน จ อาสวา? เปตฺวา อาสเว, อวเสสํ อกุสลํ – อิเม ธมฺมา อาสวสมฺปยุตฺตา เจว โน จ อาสวา. อาสววิปฺปยุตฺตา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – อาสวา เจว อาสวสมฺปยุตฺตา จาติปิ, อาสวสมฺปยุตฺตา เจว โน จ อาสวาติปิ.

๑๔๗๕. กตเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา สาสวา? ทฺวีสุ โทมนสฺสสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปนฺโน โมโห, วิจิกิจฺฉาสหคโต โมโห, อุทฺธจฺจสหคโต โมโห, ตีสุ ภูมีสุ ¶ ¶ กุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา สาสวา.

๑๔๗๖. กตเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา อนาสวา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา อนาสวา. อาสวสมฺปยุตฺตา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – อาสววิปฺปยุตฺตา สาสวาติปิ, อาสววิปฺปยุตฺตา อนาสวาติปิ.

๑๔๗๗. กตเม ¶ ธมฺมา สํโยชนา? ทส สํโยชนานิ – กามราคสํโยชนํ, ปฏิฆสํโยชนํ, มานสํโยชนํ, ทิฏฺิสํโยชนํ, วิจิกิจฺฉาสํโยชนํ, สีลพฺพตปรามาสสํโยชนํ, ภวราคสํโยชนํ, อิสฺสาสํโยชนํ, มจฺฉริยสํโยชนํ, อวิชฺชาสํโยชนํ. กามราคสํโยชนํ อฏฺสุ ¶ โลภสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ. ปฏิฆสํโยชนํ ทฺวีสุ โทมนสฺสสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ. มานสํโยชนํ จตูสุ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตโลภสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ. ทิฏฺิสํโยชนํ จตูสุ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ. วิจิกิจฺฉาสํโยชนํ วิจิกิจฺฉาสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ. สีลพฺพตปรามาสสํโยชนํ จตูสุ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ. ภวราคสํโยชนํ จตูสุ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตโลภสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ. อิสฺสาสํโยชนฺจ มจฺฉริยสํโยชนฺจ ทฺวีสุ โทมนสฺสสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชนฺติ. อวิชฺชาสํโยชนํ สพฺพากุสเลสุ อุปฺปชฺชติ – อิเม ธมฺมา สํโยชนา.

๑๔๗๘. กตเม ธมฺมา โน สํโยชนา. เปตฺวา สํโยชเน อวเสสํ อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา โน สํโยชนา.

๑๔๗๙. กตเม ธมฺมา สํโยชนิยา? ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา สํโยชนิยา.

๑๔๘๐. กตเม ¶ ธมฺมา อสํโยชนิยา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อสํโยชนิยา.

๑๔๘๑. กตเม ธมฺมา สํโยชนสมฺปยุตฺตา? อุทฺธจฺจสหคตํ ¶ โมหํ เปตฺวา อวเสสํ อกุสลํ – อิเม ธมฺมา สํโยชนสมฺปยุตฺตา.

๑๔๘๒. กตเม ¶ ธมฺมา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา? อุทฺธจฺจสหคโต โมโห, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา.

๑๔๘๓. กตเม ธมฺมา สํโยชนา เจว สํโยชนิยา จ? ตาเนว สํโยชนานิ สํโยชนา เจว สํโยชนิยา จ.

๑๔๘๔. กตเม ¶ ธมฺมา สํโยชนิยา เจว โน จ สํโยชนา? เปตฺวา สํโยชเน อวเสสํ อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา สํโยชนิยา เจว โน จ สํโยชนา. อสํโยชนิยา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – สํโยชนา เจว สํโยชนิยา จาติปิ, สํโยชนิยา เจว โน จ สํโยชนาติปิ.

๑๔๘๕. กตเม ธมฺมา สํโยชนา เจว สํโยชนสมฺปยุตฺตา จ? ยตฺถ ทฺเว ตีณิ สํโยชนานิ เอกโต อุปฺปชฺชนฺติ – อิเม ธมฺมา สํโยชนา เจว สํโยชนสมฺปยุตฺตา จ.

๑๔๘๖. กตเม ธมฺมา สํโยชนสมฺปยุตฺตา เจว โน จ สํโยชนา? เปตฺวา สํโยชเน, อวเสสํ อกุสลํ – อิเม ธมฺมา สํโยชนสมฺปยุตฺตา เจว โน จ สํโยชนา. สํโยชนวิปฺปยุตฺตา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – สํโยชนา เจว สํโยชนสมฺปยุตฺตา จาติปิ, สํโยชนสมฺปยุตฺตา เจว โน จ สํโยชนาติปิ.

๑๔๘๗. กตเม ธมฺมา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา สํโยชนิยา? อุทฺธจฺจสหคโต โมโห, ตีสุ ภูมีสุ ¶ กุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ¶ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา สํโยชนิยา.

๑๔๘๘. กตเม ธมฺมา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา อสํโยชนิยา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา อสํโยชนิยา. สํโยชนสมฺปยุตฺตา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – สํโยชนวิปฺปยุตฺตา สํโยชนิยาติปิ, สํโยชนวิปฺปยุตฺตา อสํโยชนิยาติปิ.

๑๔๘๙. กตเม ธมฺมา คนฺถา? จตฺตาโร ¶ คนฺถา – อภิชฺฌากายคนฺโถ, พฺยาปาโท กายคนฺโถ, สีลพฺพตปรามาโส กายคนฺโถ, อิทํสจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถ. อภิชฺฌากายคนฺโถ อฏฺสุ โลภสหคเตสุ ¶ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ. พฺยาปาโท กายคนฺโถ ทฺวีสุ โทมนสฺสสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ. สีลพฺพตปรามาโส กายคนฺโถ จ อิทํสจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถ จ จตูสุ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชนฺติ – อิเม ธมฺมา คนฺถา.

๑๔๙๐. กตเม ธมฺมา โน คนฺถา? เปตฺวา คนฺเถ, อวเสสํ อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา โน คนฺถา.

๑๔๙๑. กตเม ธมฺมา คนฺถนิยา? ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา คนฺถนิยา.

๑๔๙๒. กตเม ธมฺมา อคนฺถนิยา? จตฺตาโร มคฺคา ¶ อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อคนฺถนิยา.

๑๔๙๓. กตเม ธมฺมา คนฺถสมฺปยุตฺตา? จตฺตาโร ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปาทา ¶ , จตฺตาโร ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตโลภสหคตจิตฺตุปฺปาทา, เอตฺถุปฺปนฺนํ โลภํ เปตฺวา, ทฺเว โทมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา, เอตฺถุปฺปนฺนํ ปฏิฆํ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา คนฺถสมฺปยุตฺตา.

๑๔๙๔. กตเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา? จตูสุ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตโลภสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปนฺโน โลโภ, ทฺวีสุ โทมนสฺสสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปนฺนํ ปฏิฆํ, วิจิกิจฺฉาสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, อุทฺธจฺจสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา.

๑๔๙๕. กตเม ธมฺมา คนฺถา เจว คนฺถนิยา จ? เตว คนฺถา คนฺถา เจว คนฺถนิยา จ.

๑๔๙๖. กตเม ธมฺมา คนฺถนิยา เจว โน จ คนฺถา? เปตฺวา คนฺเถ อวเสสํ อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา คนฺถนิยา เจว โน จ คนฺถา. อคนฺถนิยา ¶ ธมฺมา น วตฺตพฺพา – คนฺถา เจว คนฺถนิยา จาติปิ, คนฺถนิยา เจว โน จ คนฺถาติปิ.

๑๔๙๗. กตเม ¶ ธมฺมา คนฺถา เจว คนฺถสมฺปยุตฺตา จ? ยตฺถ ทิฏฺิ จ โลโภ จ เอกโต อุปฺปชฺชนฺติ – อิเม ธมฺมา คนฺถา เจว คนฺถสมฺปยุตฺตา ¶ จ.

๑๔๙๘. กตเม ธมฺมา คนฺถสมฺปยุตฺตา เจว โน จ คนฺถา? อฏฺ โลภสหคตจิตฺตุปฺปาทา ทฺเว โทมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา, เอตฺถุปฺปนฺเน คนฺเถ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา คนฺถสมฺปยุตฺตา เจว โน จ คนฺถา. คนฺถวิปฺปยุตฺตา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – คนฺถา เจว คนฺถสมฺปยุตฺตา จาติปิ, คนฺถสมฺปยุตฺตา เจว โน จ คนฺถาติปิ.

๑๔๙๙. กตเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา คนฺถนิยา? จตูสุ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตโลภสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปนฺโน โลโภ, ทฺวีสุ โทมนสฺสสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปนฺนํ ปฏิฆํ, วิจิกิจฺฉาสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, อุทฺธจฺจสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, ตีสุ ¶ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา คนฺถนิยา.

๑๕๐๐. กตเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา อคนฺถนิยา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา อคนฺถนิยา. คนฺถสมฺปยุตฺตา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – คนฺถวิปฺปยุตฺตา คนฺถนิยาติปิ, คนฺถวิปฺปยุตฺตา อคนฺถนิยาติปิ.

๑๕๐๓. กตเม ธมฺมา นีวรณา? ฉ นีวรณา – กามจฺฉนฺทนีวรณํ, พฺยาปาทนีวรณํ, ถินมิทฺธนีวรณํ, อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนีวรณํ, วิจิกิจฺฉานีวรณํ, อวิชฺชานีวรณํ ¶ . กามจฺฉนฺทนีวรณํ อฏฺสุ โลภสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ ¶ อุปฺปชฺชติ, พฺยาปาทนีวรณํ ทฺวีสุ โทมนสฺสสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ, ถินมิทฺธนีวรณํ สสงฺขาริเกสุ อกุสเลสุ อุปฺปชฺชติ, อุทฺธจฺจนีวรณํ อุทฺธจฺจสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ, กุกฺกุจฺจนีวรณํ ทฺวีสุ โทมนสฺสสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ, วิจิกิจฺฉานีวรณํ วิจิกิจฺฉาสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ, อวิชฺชานีวรณํ ¶ สพฺพากุสเลสุ อุปฺปชฺชติ – อิเม ธมฺมา นีวรณา.

๑๕๐๔. กตเม ธมฺมา โน นีวรณา? เปตฺวา นีวรเณ อวเสสํ อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา โน นีวรณา.

๑๕๐๕. กตเม ¶ ธมฺมา นีวรณิยา? ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา นีวรณิยา.

๑๕๐๖. กตเม ธมฺมา อนีวรณิยา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อนีวรณิยา.

๑๕๐๗. กตเม ธมฺมา นีวรณสมฺปยุตฺตา? ทฺวาทส อกุสลจิตฺตุปฺปาทา – อิเม ธมฺมา นีวรณสมฺปยุตฺตา.

๑๕๐๘. กตเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา? จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา.

๑๕๐๙. กตเม ธมฺมา นีวรณา เจว นีวรณิยา จ? ตาเนว นีวรณานิ ¶ นีวรณา เจว นีวรณิยา จ.

๑๕๑๐. กตเม ธมฺมา นีวรณิยา เจว โน จ นีวรณา? เปตฺวา นีวรเณ, อวเสสํ อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา นีวรณิยา เจว โน จ นีวรณา. อนีวรณิยา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – นีวรณา เจว นีวรณิยา จาติปิ, นีวรณิยา เจว โน จ นีวรณาติปิ.

๑๕๑๑. กตเม ¶ ธมฺมา นีวรณา เจว นีวรณสมฺปยุตฺตา จ? ยตฺถ ทฺเว ตีณิ นีวรณานิ เอกโต อุปฺปชฺชนฺติ – อิเม ธมฺมา นีวรณา เจว นีวรณสมฺปยุตฺตา จ.

๑๕๑๒. กตเม ธมฺมา นีวรณสมฺปยุตฺตา เจว โน จ นีวรณา? เปตฺวา นีวรเณ, อวเสสํ อกุสลํ – อิเม ธมฺมา นีวรณสมฺปยุตฺตา เจว โน จ นีวรณา. นีวรณวิปฺปยุตฺตา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – นีวรณา เจว นีวรณสมฺปยุตฺตา ¶ จาติปิ, นีวรณสมฺปยุตฺตา เจว โน จ นีวรณาติปิ.

๑๕๑๓. กตเม ¶ ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา นีวรณิยา? ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา นีวรณิยา.

๑๕๑๔. กตเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา อนีวรณิยา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา อนีวรณิยา. นีวรณสมฺปยุตฺตา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – นีวรณวิปฺปยุตฺตา นีวรณิยาติปิ, นีวรณวิปฺปยุตฺตา อนีวรณิยาติปิ.

๑๕๑๕. กตเม ¶ ธมฺมา ปรามาสา? ทิฏฺิปรามาโส จตูสุ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ – อิเม ธมฺมา ปรามาสา.

๑๕๑๖. กตเม ธมฺมา โน ปรามาสา? เปตฺวา ปรามาสํ อวเสสํ อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา โน ปรามาสา.

๑๕๑๗. กตเม ธมฺมา ปรามฏฺา? ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา ปรามฏฺา.

๑๕๑๘. กตเม ¶ ธมฺมา อปรามฏฺา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อปรามฏฺา.

๑๕๑๙. กตเม ธมฺมา ปรามาสสมฺปยุตฺตา? จตฺตาโร ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปาทา, เอตฺถุปฺปนฺนํ ปรามาสํ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา ปรามาสสมฺปยุตฺตา.

๑๕๒๐. กตเม ธมฺมา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา? จตฺตาโร ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตโลภสหคตจิตฺตุปฺปาทา ¶ , ทฺเว โทมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา, วิจิกิจฺฉาสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, อุทฺธจฺจสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา. ปรามาโส น วตฺตพฺโพ – ปรามาสสมฺปยุตฺโตติปิ, ปรามาสวิปฺปยุตฺโตติปิ.

๑๕๒๑. กตเม ธมฺมา ปรามาสา เจว ปรามฏฺา จ? โส ¶ เอว ปรามาโส ¶ ปรามาโส เจว ปรามฏฺโ จ.

๑๕๒๒. กตเม ธมฺมา ปรามฏฺา เจว โน จ ปรามาสา? เปตฺวา ปรามาสํ อวเสสํ อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา ปรามฏฺา เจว โน จ ปรามาสา. อปรามฏฺา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – ปรามาสา เจว ปรามฏฺา จาติปิ, ปรามฏฺา เจว โน จ ปรามาสาติปิ.

๑๕๒๓. กตเม ธมฺมา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา ปรามฏฺา? จตฺตาโร ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตโลภสหคตจิตฺตุปฺปาทา, ทฺเว โทมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา, วิจิกิจฺฉาสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, อุทฺธจฺจสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา ปรามฏฺา.

๑๕๒๔. กตเม ธมฺมา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา อปรามฏฺา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา อปรามฏฺา. ปรามาสา จ ปรามาสสมฺปยุตฺตา จ ธมฺมา น วตฺตพฺพา – ปรามาสวิปฺปยุตฺตา ปรามฏฺาติปิ, ปรามาสวิปฺปยุตฺตา อปรามฏฺาติปิ.

๑๕๒๕. กตเม ¶ ธมฺมา สารมฺมณา? จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ – อิเม ธมฺมา สารมฺมณา.

๑๕๒๖. กตเม ¶ ธมฺมา อนารมฺมณา? รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ¶ ธมฺมา อนารมฺมณา.

๑๕๒๗. กตเม ธมฺมา จิตฺตา? จกฺขุวิฺาณํ, โสตวิฺาณํ, ฆานวิฺาณํ, ชิวฺหาวิฺาณํ, กายวิฺาณํ, มโนธาตุ, มโนวิฺาณธาตุ – อิเม ธมฺมา จิตฺตา.

๑๕๒๘. กตเม ธมฺมา โน จิตฺตา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตา.

๑๕๒๙. กตเม ธมฺมา เจตสิกา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา เจตสิกา.

๑๕๓๐. กตเม ธมฺมา อเจตสิกา? จิตฺตฺจ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อเจตสิกา.

๑๕๓๑. กตเม ¶ ธมฺมา จิตฺตสมฺปยุตฺตา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา จิตฺตสมฺปยุตฺตา.

๑๕๓๒. กตเม ธมฺมา จิตฺตวิปฺปยุตฺตา? รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา จิตฺตวิปฺปยุตฺตา. จิตฺตํ น วตฺตพฺพํ – จิตฺเตน สมฺปยุตฺตนฺติปิ, จิตฺเตน วิปฺปยุตฺตนฺติปิ.

๑๕๓๓. กตเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺา.

๑๕๓๔. กตเม ธมฺมา จิตฺตวิสํสฏฺา? รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา จิตฺตวิสํสฏฺา. จิตฺตํ น วตฺตพฺพํ – จิตฺเตน สํสฏฺนฺติปิ, จิตฺเตน วิสํสฏฺนฺติปิ.

๑๕๓๕. กตเม ธมฺมา จิตฺตสมุฏฺานา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, กายวิฺตฺติ, วจีวิฺตฺติ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ จิตฺตชํ จิตฺตเหตุกํ ¶ จิตฺตสมุฏฺานํ ¶ – รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ ¶ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิเม ธมฺมา จิตฺตสมุฏฺานา.

๑๕๓๖. กตเม ธมฺมา โน จิตฺตสมุฏฺานา? จิตฺตฺจ, อวเสสฺจ รูปํ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตสมุฏฺานา.

๑๕๓๗. กตเม ธมฺมา จิตฺตสหภุโน? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, กายวิฺตฺติ, วจีวิฺตฺติ – อิเม ธมฺมา จิตฺตสหภุโน.

๑๕๓๘. กตเม ธมฺมา โน จิตฺตสหภุโน? จิตฺตฺจ, อวเสสฺจ รูปํ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตสหภุโน.

๑๕๓๙. กตเม ธมฺมา จิตฺตานุปริวตฺติโน? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, กายวิฺตฺติ, วจีวิฺตฺติ – อิเม ธมฺมา จิตฺตานุปริวตฺติโน.

๑๕๔๐. กตเม ธมฺมา โน จิตฺตานุปริวตฺติโน? จิตฺตฺจ, อวเสสฺจ รูปํ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตานุปริวตฺติโน.

๑๕๔๑. กตเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานา? เวทนากฺขนฺโธ ¶ , สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานา.

๑๕๔๒. กตเม ธมฺมา โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานา? จิตฺตฺจ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานา.

๑๕๔๓. กตเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานสหภุโน? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานสหภุโน.

๑๕๔๔. กตเม ¶ ธมฺมา โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานสหภุโน? จิตฺตฺจ, รูปฺจ ¶ , นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานสหภุโน.

๑๕๔๕. กตเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานานุปริวตฺติโน? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานานุปริวตฺติโน.

๑๕๔๖. กตเม ¶ ธมฺมา โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานานุปริวตฺติโน? จิตฺตฺจ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานานุปริวตฺติโน.

๑๕๔๗. กตเม ธมฺมา อชฺฌตฺติกา? จกฺขายตนํ…เป… มนายตนํ – อิเม ธมฺมา อชฺฌตฺติกา.

๑๕๔๘. กตเม ธมฺมา พาหิรา? รูปายตนํ…เป… ธมฺมายตนํ – อิเม ธมฺมา พาหิรา.

๑๕๔๙. กตเม ธมฺมา อุปาทา? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิเม ธมฺมา อุปาทา.

๑๕๕๐. กตเม ธมฺมา โน อุปาทา? จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, จตฺตาโร จ มหาภูตา, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา โน อุปาทา.

๑๕๕๑. กตเม ธมฺมา อุปาทิณฺณา? ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ยฺจ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา – อิเม ธมฺมา อุปาทิณฺณา.

๑๕๕๒. กตเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณา? ตีสุ ¶ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, ยฺจ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา, จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณา.

๑๕๕๓. กตเม ¶ ธมฺมา อุปาทานา? จตฺตาริ อุปาทานานิ – กามุปาทานํ ¶ , ทิฏฺุปาทานํ, สีลพฺพตุปาทานํ, อตฺตวาทุปาทานํ. กามุปาทานํ อฏฺสุ โลภสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ. ทิฏฺุปาทานฺจ สีลพฺพตุปาทานฺจ อตฺตวาทุปาทานฺจ จตูสุ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชนฺติ – อิเม ธมฺมา อุปาทานา.

๑๕๕๔. กตเม ธมฺมา โน อุปาทานา? เปตฺวา อุปาทาเน อวเสสํ อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา โน อุปาทานา.

๑๕๕๕. กตเม ¶ ธมฺมา อุปาทานิยา? ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา อุปาทานิยา.

๑๕๕๖. กตเม ธมฺมา อนุปาทานิยา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อนุปาทานิยา.

๑๕๕๗. กตเม ธมฺมา อุปาทานสมฺปยุตฺตา? จตฺตาโร ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตโลภสหคตจิตฺตุปฺปาทา, จตฺตาโร ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตโลภสหคตจิตฺตุปฺปาทา, เอตฺถุปฺปนฺนํ โลภํ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา อุปาทานสมฺปยุตฺตา.

๑๕๕๘. กตเม ธมฺมา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา? จตูสุ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตโลภสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปนฺโน โลโภ, ทฺเว โทมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา, วิจิกิจฺฉาสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, อุทฺธจฺจสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา ¶ อุปาทานวิปฺปยุตฺตา.

๑๕๕๙. กตเม ธมฺมา อุปาทานา เจว อุปาทานิยา จ? ตาเนว อุปาทานานิ อุปาทานา เจว อุปาทานิยา จ.

๑๕๖๐. กตเม ¶ ธมฺมา อุปาทานิยา เจว โน จ อุปาทานา? เปตฺวา อุปาทาเน อวเสสํ อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา อุปาทานิยา เจว โน จ อุปาทานา ¶ . อนุปาทานิยา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – อุปาทานา เจว อุปาทานิยา จาติปิ, อุปาทานิยา เจว โน จ อุปาทานาติปิ.

๑๕๖๑. กตเม ธมฺมา อุปาทานา เจว อุปาทานสมฺปยุตฺตา จ? ยตฺถ ทิฏฺิ จ โลโภ จ เอกโต อุปฺปชฺชนฺติ – อิเม ธมฺมา อุปาทานา เจว อุปาทานสมฺปยุตฺตา จ.

๑๕๖๒. กตเม ธมฺมา อุปาทานสมฺปยุตฺตา เจว โน จ อุปาทานา? อฏฺ โลภสหคตจิตฺตุปฺปาทา, เอตฺถุปฺปนฺเน อุปาทาเน เปตฺวา – อิเม ธมฺมา อุปาทานสมฺปยุตฺตา เจว โน จ อุปาทานา. อุปาทานวิปฺปยุตฺตา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – อุปาทานา เจว อุปาทานสมฺปยุตฺตา จาติปิ, อุปาทานสมฺปยุตฺตา เจว โน จ อุปาทานาติปิ.

๑๕๖๓. กตเม ¶ ธมฺมา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา อุปาทานิยา? จตูสุ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตโลภสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปนฺโน โลโภ, ทฺเว โทมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา, วิจิกิจฺฉาสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, อุทฺธจฺจสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา ¶ อุปาทานิยา.

๑๕๖๔. กตเม ธมฺมา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา อนุปาทานิยา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา อนุปาทานิยา. อุปาทานสมฺปยุตฺตา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – อุปาทานวิปฺปยุตฺตา อุปาทานิยาติปิ, อุปาทานวิปฺปยุตฺตา อนุปาทานิยาติปิ.

๑๕๖๕. กตเม ธมฺมา กิเลสา? ทส กิเลสวตฺถูนิ – โลโภ, โทโส, โมโห, มาโน, ทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, ถินํ, อุทฺธจฺจํ, อหิริกํ, อโนตฺตปฺปํ. โลโภ อฏฺสุ โลภสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ ¶ อุปฺปชฺชติ. โทโส ทฺวีสุ โทมนสฺสสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ. โมโห สพฺพากุสเลสุ อุปฺปชฺชติ. มาโน จตูสุ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตโลภสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ. ทิฏฺิ จตูสุ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ. วิจิกิจฺฉา วิจิกิจฺฉาสหคเตสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชติ. ถินํ สสงฺขาริเกสุ อกุสเลสุ อุปฺปชฺชติ. อุทฺธจฺจฺจ อหิริกฺจ อโนตฺตปฺปฺจ สพฺพากุสเลสุ อุปฺปชฺชนฺติ – อิเม ธมฺมา กิเลสา.

๑๕๖๖. กตเม ธมฺมา โน กิเลสา? เปตฺวา ¶ กิเลเส อวเสสํ อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา โน กิเลสา.

๑๕๖๗. กตเม ธมฺมา สํกิเลสิกา? ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ¶ ธมฺมา สํกิเลสิกา.

๑๕๖๘. กตเม ธมฺมา อสํกิเลสิกา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อสํกิเลสิกา.

๑๕๖๙. กตเม ¶ ธมฺมา สํกิลิฏฺา? ทฺวาทส อกุสลจิตฺตุปฺปาทา – อิเม ธมฺมา สํกิลิฏฺา.

๑๕๗๐. กตเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺา? จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺา.

๑๕๗๑. กตเม ธมฺมา กิเลสสมฺปยุตฺตา? ทฺวาทส อกุสลจิตฺตุปฺปาทา – อิเม ธมฺมา กิเลสสมฺปยุตฺตา.

๑๕๗๒. กตเม ธมฺมา กิเลสวิปฺปยุตฺตา? จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา กิเลสวิปฺปยุตฺตา.

๑๕๗๓. กตเม ¶ ธมฺมา กิเลสา เจว สํกิเลสิกา จ? เตว กิเลสา กิเลสา เจว สํกิเลสิกา จ.

๑๕๗๔. กตเม ธมฺมา สํกิเลสิกา เจว โน จ กิเลสา? เปตฺวา กิเลเส อวเสสํ อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา สํกิเลสิกา เจว โน จ กิเลสา. อสํกิเลสิกา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – กิเลสา เจว สํกิเลสิกา จาติปิ, สํกิเลสิกา เจว โน จ กิเลสาติปิ.

๑๕๗๕. กตเม ธมฺมา กิเลสา เจว สํกิลิฏฺา จ? เตว กิเลสา กิเลสา เจว สํกิลิฏฺา จ.

๑๕๗๖. กตเม ธมฺมา สํกิลิฏฺา เจว โน จ กิเลสา? เปตฺวา กิเลเส อวเสสํ อกุสลํ – อิเม ธมฺมา สํกิลิฏฺา เจว โน จ กิเลสา ¶ . อสํกิลิฏฺา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – กิเลสา เจว สํกิลิฏฺา จาติปิ, สํกิลิฏฺา เจว โน จ กิเลสาติปิ.

๑๕๗๗. กตเม ¶ ธมฺมา กิเลสา เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ? ยตฺถ ทฺเว ตโย กิเลสา เอกโต อุปฺปชฺชนฺติ – อิเม ธมฺมา กิเลสา เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จ.

๑๕๗๘. กตเม ¶ ธมฺมา กิเลสสมฺปยุตฺตา เจว โน จ กิเลสา? เปตฺวา กิเลเส อวเสสํ อกุสลํ – อิเม ธมฺมา กิเลสสมฺปยุตฺตา เจว โน จ กิเลสา. กิเลสวิปฺปยุตฺตา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – กิเลสา เจว กิเลสสมฺปยุตฺตา จาติปิ, กิเลสสมฺปยุตฺตา เจว โน จ กิเลสาติปิ.

๑๕๗๙. กตเม ธมฺมา กิเลสวิปฺปยุตฺตา สํกิเลสิกา? ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา กิเลสวิปฺปยุตฺตา สํกิเลสิกา.

๑๕๘๐. กตเม ธมฺมา กิเลสวิปฺปยุตฺตา อสํกิเลสิกา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา ¶ , จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา กิเลสวิปฺปยุตฺตา อสํกิเลสิกา. กิเลสสมฺปยุตฺตา ธมฺมา น วตฺตพฺพา – กิเลสวิปฺปยุตฺตา สํกิเลสิกาติปิ, กิเลสวิปฺปยุตฺตา อสํกิเลสิกาติปิ.

๑๕๘๑. กตเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา? จตฺตาโร ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปาทา, วิจิกิจฺฉาสหคโต จิตฺตุปฺปาโท – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา. จตฺตาโร ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตโลภสหคตจิตฺตุปฺปาทา, ทฺเว โทมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา – อิเม ธมฺมา ¶ สิยา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา, สิยา น ทสฺสเนน ปหาตพฺพา.

๑๕๘๒. กตเม ธมฺมา น ทสฺสเนน ปหาตพฺพา? อุทฺธจฺจสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา น ทสฺสเนน ปหาตพฺพา.

๑๕๘๓. กตเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพา? อุทฺธจฺจสหคโต จิตฺตุปฺปาโท – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพา. จตฺตาโร ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตโลภสหคตจิตฺตุปฺปาทา, ทฺเว โทมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา – อิเม ธมฺมา สิยา ภาวนาย ปหาตพฺพา, สิยา น ภาวนาย ปหาตพฺพา.

๑๕๘๔. กตเม ¶ ธมฺมา น ภาวนาย ปหาตพฺพา? จตฺตาโร ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปาทา, วิจิกิจฺฉาสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา น ภาวนาย ปหาตพฺพา.

๑๕๘๕. กตเม ¶ ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา? จตฺตาโร ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปาทา, วิจิกิจฺฉาสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, เอตฺถุปฺปนฺนํ โมหํ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา. จตฺตาโร ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตโลภสหคตจิตฺตุปฺปาทา, ทฺเว โทมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา – อิเม ธมฺมา สิยา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา, สิยา น ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา.

๑๕๘๖. กตเม ¶ ธมฺมา น ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา? วิจิกิจฺฉาสหคโต โมโห, อุทฺธจฺจสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ¶ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา น ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา.

๑๕๘๗. กตเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา? อุทฺธจฺจสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, เอตฺถุปฺปนฺนํ โมหํ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา. จตฺตาโร ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตโลภสหคตจิตฺตุปฺปาทา, ทฺเว โทมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา – อิเม ธมฺมา สิยา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา, สิยา น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา.

๑๕๘๘. กตเม ธมฺมา น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา? จตฺตาโร ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปาทา, วิจิกิจฺฉาสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, อุทฺธจฺจสหคโต โมโห, จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา.

๑๕๘๙. กตเม ธมฺมา สวิตกฺกา? กามาวจรกุสลํ, อกุสลํ, กามาวจรกุสลสฺส วิปากโต เอกาทส จิตฺตุปฺปาทา, อกุสลสฺส วิปากโต ทฺเว, กิริยโต เอกาทส, รูปาวจรํ ปมํ ฌานํ กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ โลกุตฺตรํ ปมํ ฌานํ กุสลโต จ วิปากโต จ, เอตฺถุปฺปนฺนํ วิตกฺกํ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา สวิตกฺกา.

๑๕๙๐. กตเม ¶ ธมฺมา อวิตกฺกา? ทฺเวปฺจวิฺาณานิ, รูปาวจรติกจตุกฺกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, จตฺตาโร อรูปาวจรา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, โลกุตฺตรติกจตุกฺกชฺฌานา ¶ กุสลโต จ วิปากโต จ, วิตกฺโก จ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อวิตกฺกา.

๑๕๙๑. กตเม ธมฺมา สวิจารา? กามาวจรกุสลํ ¶ , อกุสลํ, กามาวจรกุสลสฺส วิปากโต เอกาทส จิตฺตุปฺปาทา, อกุสลสฺส วิปากโต ทฺเว กิริยโต เอกาทส, รูปาวจรเอกกทุกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, โลกุตฺตรเอกกทุกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ, เอตฺถุปฺปนฺนํ วิจารํ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา สวิจารา.

๑๕๙๒. กตเม ¶ ธมฺมา อวิจารา? ทฺเวปฺจวิฺาณานิ, รูปาวจรติกติกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, จตฺตาโร อารุปฺปา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, โลกุตฺตรติกติกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ, วิจาโร จ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อวิจารา.

๑๕๙๓. กตเม ธมฺมา สปฺปีติกา? กามาวจรกุสลโต จตฺตาโร โสมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา, อกุสลโต จตฺตาโร, กามาวจรกุสลสฺส วิปากโต ปฺจ, กิริยโต ปฺจ, รูปาวจรทุกติกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, โลกุตฺตรทุกติกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ, เอตฺถุปฺปนฺนํ ปีตึ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา สปฺปีติกา.

๑๕๙๔. กตเม ธมฺมา อปฺปีติกา? กามาวจรกุสลโต จตฺตาโร อุเปกฺขาสหคตจิตฺตุปฺปาทา, อกุสลโต อฏฺ, กามาวจรกุสลสฺส วิปากโต เอกาทส, อกุสลสฺส วิปากโต สตฺต, กิริยโต ฉ, รูปาวจรทุกทุกชฺฌานา กุสลโต ¶ จ วิปากโต จ กิริยโต จ, จตฺตาโร อารุปฺปา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, โลกุตฺตรทุกทุกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ ปีติ จ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อปฺปีติกา.

๑๕๙๕. กตเม ¶ ธมฺมา ปีติสหคตา? กามาวจรกุสลโต จตฺตาโร โสมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา, อกุสลโต จตฺตาโร, กามาวจรกุสลสฺส วิปากโต ปฺจ, กิริยโต ปฺจ, รูปาวจรทุกติกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, โลกุตฺตรทุกติกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ, เอตฺถุปฺปนฺนํ ปีตึ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา ปีติสหคตา.

๑๕๙๖. กตเม ธมฺมา น ปีติสหคตา? กามาวจรกุสลโต จตฺตาโร อุเปกฺขาสหคตจิตฺตุปฺปาทา, อกุสลโต อฏฺ, กามาวจรกุสลสฺส วิปากโต เอกาทส, อกุสลสฺส วิปากโต สตฺต, กิริยโต ฉ, รูปาวจรทุกทุกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, จตฺตาโร อารุปฺปา กุสลโต จ ¶ วิปากโต จ กิริยโต จ, โลกุตฺตรทุกทุกชฺฌานา ¶ กุสลโต จ วิปากโต จ, ปีติ จ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา น ปีติสหคตา.

๑๕๙๗. กตเม ธมฺมา สุขสหคตา? กามาวจรกุสลโต จตฺตาโร โสมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา, อกุสลโต จตฺตาโร, กามาวจรกุสลสฺส วิปากโต ฉ, กิริยโต ปฺจ, รูปาวจรติกจตุกฺกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ โลกุตฺตรติกจตุกฺกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ, เอตฺถุปฺปนฺนํ สุขํ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา ¶ สุขสหคตา.

๑๕๙๘. กตเม ธมฺมา น สุขสหคตา? กามาวจรกุสลโต จตฺตาโร อุเปกฺขาสหคตจิตฺตุปฺปาทา, อกุสลโต อฏฺ, กามาวจรกุสลสฺส วิปากโต ทส, อกุสลสฺส วิปากโต สตฺต, กิริยโต ฉ, รูปาวจรํ จตุตฺถํ ฌานํ กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, จตฺตาโร อารุปฺปา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ โลกุตฺตรํ จตุตฺถํ ฌานํ กุสลโต จ วิปากโต จ, สุขฺจ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา น สุขสหคตา.

๑๕๙๙. กตเม ธมฺมา อุเปกฺขาสหคตา? กามาวจรกุสลโต จตฺตาโร อุเปกฺขาสหคตจิตฺตุปฺปาทา, อกุสลโต ฉ, กามาวจรกุสลสฺส วิปากโต ทส, อกุสลสฺส วิปากโต ฉ, กิริยโต ฉ ¶ , รูปาวจรํ จตุตฺถํ ฌานํ กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, จตฺตาโร อารุปฺปา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, โลกุตฺตรํ จตุตฺถํ ฌานํ กุสลโต จ วิปากโต จ, เอตฺถุปฺปนฺนํ อุเปกฺขํ เปตฺวา – อิเม ธมฺมา อุเปกฺขาสหคตา.

๑๖๐๐. กตเม ธมฺมา น อุเปกฺขาสหคตา? กามาวจรกุสลโต จตฺตาโร โสมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา, อกุสลโต ฉ, กามาวจรกุสลสฺส วิปากโต ฉ, อกุสลสฺส วิปากโต เอโก, กิริยโต ปฺจ, รูปาวจรติกจตุกฺกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ, โลกุตฺตรติกจตุกฺกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ, อุเปกฺขา จ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา น อุเปกฺขาสหคตา.

๑๖๐๑. กตเม ¶ ธมฺมา กามาวจรา? กามาวจรกุสลํ, อกุสลํ, สพฺโพ ¶ กามาวจรสฺส วิปาโก, กามาวจรกิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา กามาวจรา.

๑๖๐๒. กตเม ธมฺมา น กามาวจรา? รูปาวจรา ¶ , อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา น กามาวจรา.

๑๖๐๓. กตเม ธมฺมา รูปาวจรา? รูปาวจรจตุกฺกปฺจกชฺฌานา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ – อิเม ธมฺมา รูปาวจรา.

๑๖๐๔. กตเม ธมฺมา น รูปาวจรา? กามาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา น รูปาวจรา.

๑๖๐๕. กตเม ธมฺมา อรูปาวจรา? จตฺตาโร อารุปฺปา กุสลโต จ วิปากโต จ กิริยโต จ – อิเม ธมฺมา อรูปาวจรา.

๑๖๐๖. กตเม ธมฺมา น อรูปาวจรา? กามาวจรา, รูปาวจรา, อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา น อรูปาวจรา.

๑๖๐๗. กตเม ธมฺมา ปริยาปนฺนา? ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา ปริยาปนฺนา.

๑๖๐๘. กตเม ธมฺมา อปริยาปนฺนา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อปริยาปนฺนา.

๑๖๐๙. กตเม ¶ ธมฺมา นิยฺยานิกา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา นิยฺยานิกา.

๑๖๑๐. กตเม ธมฺมา อนิยฺยานิกา? ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ ¶ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อนิยฺยานิกา.

๑๖๑๑. กตเม ¶ ธมฺมา นิยตา? จตฺตาโร ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปาทา, ทฺเว โทมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาทา – อิเม ธมฺมา สิยา นิยตา สิยา อนิยตา. จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา นิยตา.

๑๖๑๒. กตเม ธมฺมา อนิยตา? จตฺตาโร ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตโลภสหคตจิตฺตุปฺปาทา, วิจิกิจฺฉาสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, อุทฺธจฺจสหคโต จิตฺตุปฺปาโท, ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อนิยตา.

๑๖๑๓. กตเม ธมฺมา สอุตฺตรา? ตีสุ ภูมีสุ กุสลํ, อกุสลํ, ตีสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ¶ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, สพฺพฺจ รูปํ – อิเม ธมฺมา สอุตฺตรา.

๑๖๑๔. กตเม ธมฺมา อนุตฺตรา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, จตฺตาริ จ สามฺผลานิ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อนุตฺตรา.

๑๖๑๕. กตเม ธมฺมา สรณา? ทฺวาทส อกุสลจิตฺตุปฺปาทา – อิเม ธมฺมา สรณา.

๑๖๑๖. กตเม ธมฺมา อรณา? จตูสุ ภูมีสุ กุสลํ, จตูสุ ภูมีสุ วิปาโก, ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากตํ, รูปฺจ, นิพฺพานฺจ – อิเม ธมฺมา อรณา.