📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อภิธมฺมปิฏเก
ธมฺมสงฺคณีปาฬิ
มาติกา
๑. ติกมาติกา
(ข) อกุสลา ธมฺมา.
(ค) อพฺยากตา ธมฺมา.
๒. (ก) สุขาย ¶ เวทนาย สมฺปยุตฺตา ธมฺมา.
(ข) ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ธมฺมา.
(ค) อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ธมฺมา.
(ข) วิปากธมฺมธมฺมา.
(ค) เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา.
๔. (ก) อุปาทิณฺณุปาทานิยา [อุปาทินฺนุปาทานิยา (สฺยา.)] ธมฺมา.
(ข) อนุปาทิณฺณุปาทานิยา ธมฺมา.
(ค) อนุปาทิณฺณอนุปาทานิยา [อนุปาทินฺนานุปาทานิยา (สฺยา.)] ธมฺมา.
๕. (ก) สํกิลิฏฺสํกิเลสิกา ธมฺมา.
(ข) อสํกิลิฏฺสํกิเลสิกา ธมฺมา.
(ค) อสํกิลิฏฺอสํกิเลสิกา [อสํกิลิฏฺาสํกิเลสิกา (สฺยา.)] ธมฺมา.
๖. (ก) สวิตกฺกสวิจารา ¶ ธมฺมา.
(ข) อวิตกฺกวิจารมตฺตา ธมฺมา.
(ค) อวิตกฺกอวิจารา [อวิตกฺกาวิจารา (สฺยา.)] ธมฺมา.
(ข) สุขสหคตา ธมฺมา.
(ค) อุเปกฺขาสหคตา ธมฺมา.
๘. (ก) ทสฺสเนน ปหาตพฺพา ธมฺมา.
(ข) ภาวนาย ปหาตพฺพา ธมฺมา.
(ค) เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพา ธมฺมา.
๙. (ก) ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา ธมฺมา.
(ข) ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา ธมฺมา.
(ค) เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา ธมฺมา.
(ข) อปจยคามิโน ธมฺมา.
(ค) เนวาจยคามินาปจยคามิโน [เนวาจยคามิโน นาปจยคามิโน (สฺยา.)] ธมฺมา.
(ข) อเสกฺขา ธมฺมา.
(ค) เนวเสกฺขนาเสกฺขา [เนวเสกฺขานาเสกฺขา (สี. สฺยา.)] ธมฺมา.
(ข) มหคฺคตา ธมฺมา.
(ค) อปฺปมาณา ธมฺมา.
(ข) มหคฺคตารมฺมณา ¶ ธมฺมา.
(ค) อปฺปมาณารมฺมณา ธมฺมา.
๑๔. (ก) หีนา ¶ ธมฺมา.
(ข) มชฺฌิมา ธมฺมา.
(ค) ปณีตา ธมฺมา.
(ข) สมฺมตฺตนิยตา ธมฺมา.
(ค) อนิยตา ธมฺมา.
(ข) มคฺคเหตุกา ธมฺมา.
(ค) มคฺคาธิปติโน ธมฺมา.
(ข) อนุปฺปนฺนา ธมฺมา.
(ค) อุปฺปาทิโน ธมฺมา.
๑๘. (ก) อตีตา ¶ ธมฺมา.
(ข) อนาคตา ธมฺมา.
(ค) ปจฺจุปฺปนฺนา ธมฺมา.
(ข) อนาคตารมฺมณา ธมฺมา.
(ค) ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณา ธมฺมา.
(ข) พหิทฺธา ธมฺมา.
(ค) อชฺฌตฺตพหิทฺธา ธมฺมา.
(ข) พหิทฺธารมฺมณา ธมฺมา.
(ค) อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณา ธมฺมา.
๒๒. (ก) สนิทสฺสนสปฺปฏิฆา ธมฺมา.
(ข) อนิทสฺสนสปฺปฏิฆา ธมฺมา.
(ค) อนิทสฺสนอปฺปฏิฆา [อนิทสฺสนาปฺปฏิฆา (สฺยา.)] ธมฺมา.
ติกมาติกา.
๒. ทุกมาติกา
เหตุโคจฺฉกํ
๑. (ก) เหตู ¶ ธมฺมา.
(ข) น เหตู ธมฺมา.
๒. (ก) สเหตุกา ¶ ธมฺมา.
(ข) อเหตุกา ธมฺมา.
(ข) เหตุวิปฺปยุตฺตา ธมฺมา.
๔. (ก) เหตู เจว ธมฺมา สเหตุกา จ.
(ข) สเหตุกา เจว ธมฺมา น จ เหตู.
๕. (ก) เหตู เจว ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตา จ.
(ข) เหตุสมฺปยุตฺตา เจว ธมฺมา น จ เหตู.
๖. (ก) น เหตู โข ปน ธมฺมา สเหตุกาปิ.
(ข) อเหตุกาปิ.
เหตุโคจฺฉกํ.
จูฬนฺตรทุกํ
(ข) อปฺปจฺจยา ธมฺมา.
(ข) อสงฺขตา ธมฺมา.
๙. (ก) สนิทสฺสนา ¶ ธมฺมา.
(ข) อนิทสฺสนา ธมฺมา.
๑๐. (ก) สปฺปฏิฆา ¶ ธมฺมา.
(ข) อปฺปฏิฆา ธมฺมา.
๑๑. (ก) รูปิโน ¶ ธมฺมา.
(ข) อรูปิโน ธมฺมา.
๑๒. (ก) โลกิยา ธมฺมา ¶ .
(ข) โลกุตฺตรา ธมฺมา.
๑๓. (ก) เกนจิ วิฺเยฺยา ธมฺมา.
(ข) เกนจิ น วิฺเยฺยา ธมฺมา.
จูฬนฺตรทุกํ.
อาสวโคจฺฉกํ
(ข) โน อาสวา ธมฺมา.
(ข) อนาสวา ธมฺมา.
(ข) อาสววิปฺปยุตฺตา ธมฺมา.
๑๗. (ก) อาสวา เจว ธมฺมา สาสวา จ.
(ข) สาสวา เจว ธมฺมา โน จ อาสวา.
๑๘. (ก) อาสวา ¶ เจว ธมฺมา อาสวสมฺปยุตฺตา จ.
(ข) อาสวสมฺปยุตฺตา เจว ธมฺมา โน จ อาสวา.
๑๙. (ก) อาสววิปฺปยุตฺตา โข ปน ธมฺมา สาสวาปิ.
(ข) อนาสวาปิ.
อาสวโคจฺฉกํ.
สํโยชนโคจฺฉกํ
(ข) โน สํโยชนา ธมฺมา.
๒๑. (ก) สํโยชนิยา ¶ ธมฺมา.
(ข) อสํโยชนิยา ธมฺมา.
๒๒. (ก) สํโยชนสมฺปยุตฺตา ธมฺมา.
(ข) สํโยชนวิปฺปยุตฺตา ธมฺมา.
๒๓. (ก) สํโยชนา เจว ธมฺมา สํโยชนิยา จ.
(ข) สํโยชนิยา เจว ธมฺมา โน จ สํโยชนา.
๒๔. (ก) สํโยชนา เจว ธมฺมา สํโยชนสมฺปยุตฺตา จ.
(ข) สํโยชนสมฺปยุตฺตา เจว ธมฺมา โน จ สํโยชนา.
๒๕. (ก) สํโยชนวิปฺปยุตฺตา โข ปน ธมฺมา สํโยชนิยาปิ.
(ข) อสํโยชนิยาปิ.
สํโยชนโคจฺฉกํ.
คนฺถโคจฺฉกํ
๒๖. (ก) คนฺถา ¶ ธมฺมา.
(ข) โน คนฺถา ธมฺมา.
(ข) อคนฺถนิยา ธมฺมา.
(ข) คนฺถวิปฺปยุตฺตา ธมฺมา.
๒๙. (ก) คนฺถา เจว ธมฺมา คนฺถนิยา จ.
(ข) คนฺถนิยา เจว ธมฺมา โน จ คนฺถา.
๓๐. (ก) คนฺถา เจว ธมฺมา ¶ คนฺถสมฺปยุตฺตา จ.
(ข) คนฺถสมฺปยุตฺตา เจว ธมฺมา โน จ คนฺถา.
๓๑. (ก) คนฺถวิปฺปยุตฺตา ¶ ¶ โข ปน ธมฺมา คนฺถนิยาปิ.
(ข) อคนฺถนิยาปิ.
คนฺถโคจฺฉกํ.
โอฆโคจฺฉกํ
(ข) โน โอฆา ธมฺมา.
(ข) อโนฆนิยา ธมฺมา.
๓๔. (ก) โอฆสมฺปยุตฺตา ¶ ธมฺมา.
(ข) โอฆวิปฺปยุตฺตา ธมฺมา.
๓๕. (ก) โอฆา เจว ธมฺมา โอฆนิยา จ.
(ข) โอฆนิยา เจว ธมฺมา โน จ โอฆา.
๓๖. (ก) โอฆา เจว ธมฺมา โอฆสมฺปยุตฺตา จ.
(ข) โอฆสมฺปยุตฺตา เจว ธมฺมา โน จ โอฆา.
๓๗. (ก) โอฆวิปฺปยุตฺตา โข ปน ธมฺมา โอฆนิยาปิ.
(ข) อโนฆนิยาปิ.
โอฆโคจฺฉกํ.
โยคโคจฺฉกํ
(ข) โน โยคา ธมฺมา.
(ข) อโยคนิยา ธมฺมา.
(ข) โยควิปฺปยุตฺตา ธมฺมา.
๔๑. (ก) โยคา ¶ เจว ธมฺมา โยคนิยา จ.
(ข) โยคนิยา เจว ธมฺมา โน จ โยคา.
๔๒. (ก) โยคา ¶ เจว ธมฺมา โยคสมฺปยุตฺตา จ.
(ข) โยคสมฺปยุตฺตา เจว ธมฺมา โน จ โยคา.
๔๓. (ก) โยควิปฺปยุตฺตา โข ปน ธมฺมา โยคนิยาปิ.
(ข) อโยคนิยาปิ.
โยคโคจฺฉกํ.
นีวรณโคจฺฉกํ
(ข) โน นีวรณา ธมฺมา.
(ข) อนีวรณิยา ธมฺมา.
๔๖. (ก) นีวรณสมฺปยุตฺตา ธมฺมา.
(ข) นีวรณวิปฺปยุตฺตา ธมฺมา.
๔๗. (ก) นีวรณา เจว ธมฺมา นีวรณิยา จ.
(ข) นีวรณิยา เจว ธมฺมา โน จ นีวรณา.
๔๘. (ก) นีวรณา เจว ธมฺมา นีวรณสมฺปยุตฺตา จ.
(ข) นีวรณสมฺปยุตฺตา เจว ธมฺมา โน จ นีวรณา.
๔๙. (ก) นีวรณวิปฺปยุตฺตา โข ปน ธมฺมา นีวรณิยาปิ.
(ข) อนีวรณิยาปิ ¶ .
นีวรณโคจฺฉกํ.
ปรามาสโคจฺฉกํ
(ข) โน ปรามาสา ธมฺมา.
(ข) อปรามฏฺา ธมฺมา.
๕๒. (ก) ปรามาสสมฺปยุตฺตา ธมฺมา.
(ข) ปรามาสวิปฺปยุตฺตา ธมฺมา.
๕๓. (ก) ปรามาสา เจว ธมฺมา ปรามฏฺา จ.
(ข) ปรามฏฺา เจว ธมฺมา โน จ ปรามาสา.
๕๔. (ก) ปรามาสวิปฺปยุตฺตา โข ปน ธมฺมา ปรามฏฺาปิ.
(ข) อปรามฏฺาปิ.
ปรามาสโคจฺฉกํ.
มหนฺตรทุกํ
(ข) อนารมฺมณา ธมฺมา.
(ข) โน จิตฺตา ธมฺมา.
(ข) อเจตสิกา ธมฺมา.
๕๘. (ก) จิตฺตสมฺปยุตฺตา ¶ ธมฺมา.
(ข) จิตฺตวิปฺปยุตฺตา ธมฺมา.
(ข) จิตฺตวิสํสฏฺา ธมฺมา.
(ข) โน จิตฺตสมุฏฺานา ธมฺมา.
๖๑. (ก) จิตฺตสหภุโน ¶ ธมฺมา.
(ข) โน จิตฺตสหภุโน ธมฺมา.
๖๒. (ก) จิตฺตานุปริวตฺติโน ธมฺมา.
(ข) โน จิตฺตานุปริวตฺติโน ธมฺมา.
๖๓. (ก) จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานา ธมฺมา.
(ข) โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานา ธมฺมา.
๖๔. (ก) จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานสหภุโน ธมฺมา.
(ข) โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานสหภุโน ธมฺมา.
๖๕. (ก) จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานานุปริวตฺติโน ธมฺมา.
(ข) โน จิตฺตสํสฏฺสมุฏฺานานุปริวตฺติโน ธมฺมา.
(ข) พาหิรา ธมฺมา.
(ข) โน อุปาทา ธมฺมา.
๖๘. (ก) อุปาทิณฺณา ¶ [อุปาทินฺนา (สี. สฺยา.)] ธมฺมา.
(ข) อนุปาทิณฺณา ธมฺมา.
มหนฺตรทุกํ.
อุปาทานโคจฺฉกํ
๖๙. (ก) อุปาทานา ¶ ธมฺมา.
(ข) โน อุปาทานา ธมฺมา.
(ข) อนุปาทานิยา ธมฺมา.
๗๑. (ก) อุปาทานสมฺปยุตฺตา ธมฺมา.
(ข) อุปาทานวิปฺปยุตฺตา ธมฺมา.
๗๒. (ก) อุปาทานา เจว ธมฺมา อุปาทานิยา จ.
(ข) อุปาทานิยา เจว ธมฺมา โน จ อุปาทานา.
๗๓. (ก) อุปาทานา ¶ เจว ธมฺมา อุปาทานสมฺปยุตฺตา จ.
(ข) อุปาทานสมฺปยุตฺตา เจว ธมฺมา โน จ อุปาทานา.
๗๔. (ก) อุปาทานวิปฺปยุตฺตา ¶ โข ปน ธมฺมา อุปาทานิยาปิ.
(ข) อนุปาทานิยาปิ.
อุปาทานโคจฺฉกํ.
กิเลสโคจฺฉกํ
๗๕. (ก) กิเลสา ¶ ธมฺมา.
(ข) โน กิเลสา ธมฺมา.
(ข) อสํกิเลสิกา ธมฺมา.
(ข) อสํกิลิฏฺา ธมฺมา.
๗๘. (ก) กิเลสสมฺปยุตฺตา ธมฺมา.
(ข) กิเลสวิปฺปยุตฺตา ธมฺมา.
๗๙. (ก) กิเลสา เจว ธมฺมา สํกิเลสิกา จ.
(ข) สํกิเลสิกา เจว ธมฺมา โน จ กิเลสา.
๘๐. (ก) กิเลสา เจว ธมฺมา สํกิลิฏฺา จ.
(ข) สํกิลิฏฺา เจว ธมฺมา โน จ กิเลสา.
๘๑. (ก) กิเลสา เจว ธมฺมา กิเลสสมฺปยุตฺตา จ.
(ข) กิเลสสมฺปยุตฺตา เจว ธมฺมา โน จ กิเลสา.
๘๒. (ก) กิเลสวิปฺปยุตฺตา โข ปน ธมฺมา สํกิเลสิกาปิ.
(ข) อสํกิเลสิกาปิ.
กิเลสโคจฺฉกํ.
ปิฏฺิทุกํ
๘๓. (ก) ทสฺสเนน ¶ ¶ ปหาตพฺพา ธมฺมา.
(ข) น ทสฺสเนน ปหาตพฺพา ธมฺมา.
๘๔. (ก) ภาวนาย ปหาตพฺพา ธมฺมา.
(ข) น ภาวนาย ปหาตพฺพา ธมฺมา.
๘๕. (ก) ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา ธมฺมา.
(ข) น ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา ธมฺมา.
๘๖. (ก) ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา ธมฺมา.
(ข) น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา ธมฺมา.
(ข) อวิตกฺกา ธมฺมา.
(ข) อวิจารา ธมฺมา.
๘๙. (ก) สปฺปีติกา ¶ ธมฺมา.
(ข) อปฺปีติกา ธมฺมา.
(ข) น ปีติสหคตา ธมฺมา.
(ข) น สุขสหคตา ธมฺมา.
(ข) น อุเปกฺขาสหคตา ธมฺมา.
๙๓. (ก) กามาวจรา ¶ ธมฺมา.
(ข) น กามาวจรา ธมฺมา.
(ข) น รูปาวจรา ธมฺมา.
(ข) น อรูปาวจรา ธมฺมา.
๙๖. (ก) ปริยาปนฺนา ¶ ธมฺมา.
(ข) อปริยาปนฺนา ธมฺมา.
(ข) อนิยฺยานิกา ธมฺมา.
๙๘. (ก) นิยตา ¶ ธมฺมา.
(ข) อนิยตา ธมฺมา.
(ข) อนุตฺตรา ธมฺมา.
(ข) อรณา ธมฺมา.
ปิฏฺิทุกํ.
อภิธมฺมทุกมาติกา.
สุตฺตนฺติกทุกมาติกา
๑๐๑. (ก) วิชฺชาภาคิโน ¶ ธมฺมา.
(ข) อวิชฺชาภาคิโน ธมฺมา.
(ข) วชิรูปมา ธมฺมา.
(ข) ปณฺฑิตา ธมฺมา.
(ข) สุกฺกา ธมฺมา.
(ข) อตปนียา ธมฺมา.
(ข) อธิวจนปถา ธมฺมา.
๑๐๗. (ก) นิรุตฺติ ¶ ธมฺมา.
(ข) นิรุตฺติปถา ธมฺมา.
(ข) ปฺตฺติปถา ธมฺมา.
(ข) รูปฺจ.
(ข) ภวตณฺหา จ.
๑๑๑. (ก) ภวทิฏฺิ ¶ จ.
(ข) วิภวทิฏฺิ จ.
(ข) อุจฺเฉททิฏฺิ จ.
(ข) อนนฺตวา ทิฏฺิ จ.
(ข) อปรนฺตานุทิฏฺิ จ.
(ข) อโนตฺตปฺปฺจ.
(ข) โอตฺตปฺปฺจ.
(ข) ปาปมิตฺตตา จ.
(ข) กลฺยาณมิตฺตตา จ.
(ข) อาปตฺติวุฏฺานกุสลตา จ.
(ข) สมาปตฺติวุฏฺานกุสลตา จ.
๑๒๑. (ก) ธาตุกุสลตา ¶ จ.
(ข) มนสิการกุสลตา ¶ จ.
๑๒๒. (ก) อายตนกุสลตา ¶ จ.
(ข) ปฏิจฺจสมุปฺปาทกุสลตา จ.
(ข) อฏฺานกุสลตา จ.
(ข) มทฺทโว จ.
(ข) โสรจฺจฺจ.
(ข) ปฏิสนฺถาโร จ [ปฏิสนฺธาโร จ (ก.)].
๑๒๗. (ก) อินฺทฺริเยสุ อคุตฺตทฺวารตา จ.
(ข) โภชเน อมตฺตฺุตา จ.
๑๒๘. (ก) อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา จ.
(ข) โภชเน มตฺตฺุตา จ.
(ข) อสมฺปชฺฺจ.
(ข) สมฺปชฺฺจ.
(ข) ภาวนาพลฺจ.
๑๓๒. (ก) สมโถ ¶ จ.
(ข) วิปสฺสนา จ.
๑๓๓. (ก) สมถนิมิตฺตฺจ ¶ .
(ข) ปคฺคาหนิมิตฺตฺจ.
๑๓๔. (ก) ปคฺคาโห ¶ จ.
(ข) อวิกฺเขโป จ.
(ข) ทิฏฺิวิปตฺติ จ.
(ข) ทิฏฺิสมฺปทา จ.
(ข) ทิฏฺิวิสุทฺธิ จ.
๑๓๘. (ก) ทิฏฺิวิสุทฺธิ โข ปน.
(ข) ยถาทิฏฺิสฺส จ ปธานํ.
๑๓๙. (ก) สํเวโค จ สํเวชนิเยสุ าเนสุ.
(ข) สํวิคฺคสฺส จ โยนิโส ปธานํ.
๑๔๐. (ก) อสนฺตุฏฺิตา จ กุสเลสุ ธมฺเมสุ.
(ข) อปฺปฏิวานิตา จ ปธานสฺมึ.
(ข) วิมุตฺติ จ.
(ข) อนุปฺปาเท าณนฺติ.
สุตฺตนฺติกทุกมาติกา [สุตฺตนฺตมาติกา (สฺยา.)].
มาติกา นิฏฺิตา.
๑. จิตฺตุปฺปาทกณฺฑํ
กามาวจรกุสลํ
ปทภาชนี
๑. กตเม ¶ ¶ ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ [วิริยินฺทฺริยํ (สี. สฺยา.)] โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ, สมฺมาสติ โหติ, สมฺมาสมาธิ โหติ, สทฺธาพลํ โหติ, วีริยพลํ [วิริยพลํ (สี. สฺยา.)] โหติ, สติพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, ปฺาพลํ โหติ, หิริพลํ โหติ, โอตฺตปฺปพลํ โหติ, อโลโภ โหติ, อโทโส โหติ, อโมโห โหติ, อนภิชฺฌา โหติ, อพฺยาปาโท โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, หิรี โหติ, โอตฺตปฺปํ โหติ, กายปสฺสทฺธิ [กายปฺปสฺสทฺธิ (สฺยา.)] โหติ, จิตฺตปสฺสทฺธิ [จิตฺตปฺปสฺสทฺธิ (สฺยา.)] โหติ, กายลหุตา โหติ, จิตฺตลหุตา โหติ, กายมุทุตา โหติ, จิตฺตมุทุตา โหติ, กายกมฺมฺตา โหติ, จิตฺตกมฺมฺตา โหติ, กายปาคฺุตา โหติ, จิตฺตปาคฺุตา โหติ, กายุชุกตา [กายุชฺชุกตา (สี. ก.)] โหติ, จิตฺตุชุกตา ¶ [จิตฺตุชฺชุกตา (สี. ก.)] โหติ, สติ โหติ, สมฺปชฺํ โหติ, สมโถ โหติ, วิปสฺสนา โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒. กตโม ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๓. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ ¶ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.
๔. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.
๕. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ [สฺเจตยิตตฺตํ (สฺยา.)] – อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.
๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.
๗. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก ¶ วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป – อยํ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.
๘. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.
๙. กตมา ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปีติ ปาโมชฺชํ อาโมทนา ปโมทนา หาโส ปหาโส วิตฺติ โอทคฺยํ อตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ.
๑๐. กตมํ ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ.
๑๑. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
๑๒. กตมํ ตสฺมึ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท ¶ สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ.
๑๓. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ [วิริยารมฺโภ (สี. สฺยา.)] นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห ¶ อุสฺโสฬฺหี [อุสฺโสฬฺหิ (สี.)] ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ.
๑๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ.
๑๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ.
๑๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย ปฺินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ¶ ¶ ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺินฺทฺริยํ โหติ.
๑๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ ¶ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๑๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ.
๑๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา [อิรียนา (สี.)] ¶ วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ.
๒๐. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ.
๒๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ.
๒๒. กตโม ¶ ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ.
๒๓. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาสติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสติ โหติ.
๒๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ.
๒๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย สทฺธาพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สทฺธาพลํ โหติ.
๒๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห ¶ วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อิทํ ¶ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ.
๒๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย สติพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สติพลํ โหติ.
๒๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ.
๒๙. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย ปฺาพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ¶ ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺาพลํ โหติ.
๓๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย หิริพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย หิรียติ หิริยิตพฺเพน หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย หิริพลํ โหติ.
๓๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปติ ¶ โอตฺตปฺปิตพฺเพน โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ.
๓๒. กตโม ตสฺมึ สมเย อโลโภ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโลโภ โหติ.
๓๓. กตโม ตสฺมึ สมเย อโทโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ [อทูสนา อทูสิตตฺตํ (สฺยา.)] อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโทโส โหติ?
๓๔. กตโม ตสฺมึ สมเย อโมโห โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย ¶ สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ อโมโห กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโมโห โหติ.
๓๕. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย อนภิชฺฌา โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโลโภ อลุพฺภนา ¶ อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อนภิชฺฌา โหติ.
๓๖. กตโม ตสฺมึ สมเย อพฺยาปาโท โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโทโส ¶ อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อพฺยาปาโท โหติ.
๓๗. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ.
๓๘. กตมา ตสฺมึ สมเย หิรี โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย หิรียติ หิริยิตพฺเพน หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อยํ ตสฺมึ สมเย หิรี โหติ.
๓๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปํ โหติ.
๔๐. กตมา ตสฺมึ สมเย กายปสฺสทฺธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ปสฺสทฺธิ ปฏิปสฺสทฺธิ [ปฏิปฺปสฺสทฺธิ (สี. สฺยา.)] ปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภนา [ปฏิปฺปสฺสมฺภนา (สี. สฺยา.)] ปฏิปสฺสมฺภิตตฺตํ [ปฏิปฺปสฺสมฺภิตตฺตํ (สี. สฺยา.)] – อยํ ตสฺมึ สมเย กายปสฺสทฺธิ โหติ.
๔๑. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ? ยา ¶ ตสฺมึ สมเย ¶ วิฺาณกฺขนฺธสฺส ปสฺสทฺธิ ปฏิปสฺสทฺธิ ปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ.
๔๒. กตมา ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย กายลหุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ลหุตา ลหุปริณามตา อทนฺธนตา อวิตฺถนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย กายลหุตา โหติ.
๔๓. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตลหุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส ลหุตา ลหุปริณามตา อทนฺธนตา อวิตฺถนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตลหุตา โหติ.
๔๔. กตมา ตสฺมึ สมเย กายมุทุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา – อยํ ตสฺมึ สมเย กายมุทุตา โหติ.
๔๕. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตมุทุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตมุทุตา โหติ.
๔๖. กตมา ตสฺมึ สมเย กายกมฺมฺตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส กมฺมฺตา กมฺมฺตฺตํ กมฺมฺภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย กายกมฺมฺตา โหติ.
๔๗. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตกมฺมฺตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส กมฺมฺตา กมฺมฺตฺตํ กมฺมฺภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตกมฺมฺตา โหติ.
๔๘. กตมา ตสฺมึ สมเย กายปาคฺุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ปคุณตา ปคุณตฺตํ ปคุณภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย กายปาคฺุตา โหติ.
๔๙. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตปาคฺุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส ปคุณตา ปคุณตฺตํ ปคุณภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตปาคฺุตา โหติ.
๕๐. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย กายุชุกตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ¶ อุชุตา อุชุกตา อชิมฺหตา อวงฺกตา อกุฏิลตา – อยํ ตสฺมึ สมเย กายุชุกตา โหติ.
๕๑. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตุชุกตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส อุชุตา อุชุกตา อชิมฺหตา อวงฺกตา อกุฏิลตา – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตุชุกตา โหติ.
๕๒. กตมา ตสฺมึ สมเย สติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อยํ ตสฺมึ สมเย สติ โหติ.
๕๓. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมฺปชฺํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ¶ ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมฺปชฺํ โหติ.
๕๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สมโถ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมโถ โหติ.
๕๕. กตมา ตสฺมึ สมเย วิปสฺสนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ ตสฺมึ สมเย วิปสฺสนา โหติ.
๕๖. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ปคฺคาโห โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา ¶ อนิกฺขิตฺตธุรตา ¶ ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อยํ ตสฺมึ สมเย ปคฺคาโห โหติ.
๕๗. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย อวิกฺเขโป โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย อวิกฺเขโป โหติ.
เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
ปทภาชนียํ.
ปมภาณวาโร.
โกฏฺาสวาโร
๕๘. ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ปฺจงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ, เอกา เวทนา โหติ, เอกา สฺา โหติ, เอกา เจตนา โหติ, เอกํ จิตฺตํ โหติ, เอโก เวทนากฺขนฺโธ โหติ, เอโก สฺากฺขนฺโธ โหติ, เอโก สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ, เอโก วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ, เอกํ มนายตนํ โหติ, เอกํ มนินฺทฺริยํ โหติ, เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
๕๙. กตเม ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ.
๖๐. กตโม ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺโธ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ ¶ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺโธ โหติ.
๖๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สฺากฺขนฺโธ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺากฺขนฺโธ โหติ.
๖๒. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ ¶ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ ปฺาพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อโมโห อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท สมฺมาทิฏฺิ หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมฺตา จิตฺตกมฺมฺตา กายปาคฺุตา จิตฺตปาคฺุตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมฺปชฺํ สมโถ วิปสฺสนา ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา [ถเปตฺวา (ก.)] เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ.
๖๓. กตโม ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ ¶ ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อยํ ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ.
อิเม ตสฺมึ สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ.
๖๔. กตมานิ ตสฺมึ สมเย ทฺวายตนานิ โหนฺติ? มนายตนํ ธมฺมายตนํ.
๖๕. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย มนายตนํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนายตนํ โหติ.
๖๖. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย ธมฺมายตนํ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ธมฺมายตนํ โหติ.
อิมานิ ตสฺมึ สมเย ทฺวายตนานิ โหนฺติ.
๖๗. กตมา ตสฺมึ สมเย ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ? มโนวิฺาณธาตุ, ธมฺมธาตุ.
๖๘. กตมา ตสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อยํ ตสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ โหติ.
๖๙. กตมา ตสฺมึ สมเย ธมฺมธาตุ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, ¶ สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อยํ ตสฺมึ สมเย ธมฺมธาตุ โหติ.
อิมา ตสฺมึ สมเย ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ.
๗๐. กตเม ตสฺมึ สมเย ตโย อาหารา โหนฺติ? ผสฺสาหาโร, มโนสฺเจตนาหาโร ¶ , วิฺาณาหาโร.
๗๑. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺสาหาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺสาหาโร โหติ.
๗๒. กตโม ตสฺมึ สมเย มโนสฺเจตนาหาโร โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย มโนสฺเจตนาหาโร โหติ.
๗๓. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย วิฺาณาหาโร โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อยํ ตสฺมึ สมเย วิฺาณาหาโร โหติ.
อิเม ตสฺมึ สมเย ตโย อาหารา โหนฺติ.
๗๔. กตมานิ ¶ ตสฺมึ สมเย อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ? สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปฺินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ.
๗๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ.
๗๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ.
๗๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา ¶ อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ.
๗๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ ¶ สมฺมาสมาธิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ.
๗๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย ปฺินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ¶ ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺินฺทฺริยํ โหติ.
๘๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๘๑. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ.
๘๒. กตมํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ ¶ .
อิมานิ ตสฺมึ สมเย อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ.
๘๓. กตมํ ตสฺมึ สมเย ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ? วิตกฺโก, วิจาโร, ปีติ, สุขํ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา.
๘๔. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป – อยํ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.
๘๕. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.
๘๖. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ? ยา ¶ ตสฺมึ สมเย ปีติ ปาโมชฺชํ อาโมทนา ปโมทนา หาโส ปหาโส วิตฺติ โอทคฺยํ อตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ.
๘๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ.
๘๘. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ.
๘๙. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ปฺจงฺคิโก มคฺโค โหติ? สมฺมาทิฏฺิ, สมฺมาสงฺกปฺโป, สมฺมาวายาโม, สมฺมาสติ, สมฺมาสมาธิ.
๙๐. กตมา ตสฺมึ ¶ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ.
๙๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ.
๙๒. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ ¶ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ.
๙๓. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาสติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา ¶ อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสติ โหติ.
๙๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ ¶ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ.
อยํ ตสฺมึ สมเย ปฺจงฺคิโก มคฺโค โหติ.
๙๕. กตมานิ ¶ ตสฺมึ สมเย สตฺต พลานิ โหนฺติ? สทฺธาพลํ, วีริยพลํ, สติพลํ, สมาธิพลํ, ปฺาพลํ, หิริพลํ, โอตฺตปฺปพลํ.
๙๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย สทฺธาพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สทฺธาพลํ โหติ.
๙๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ.
๙๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย สติพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สติพลํ โหติ.
๙๙. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ.
๑๐๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย ปฺาพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา ¶ วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ¶ ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺาพลํ โหติ.
๑๐๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย หิริพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย หิรียติ หิริยิตพฺเพน หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย หิริพลํ โหติ.
๑๐๒. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ.
อิมานิ ตสฺมึ สมเย สตฺต พลานิ โหนฺติ.
๑๐๓. กตเม ตสฺมึ สมเย ตโย เหตู โหนฺติ? อโลโภ, อโทโส, อโมโห.
๑๐๔. กตโม ตสฺมึ สมเย อโลโภ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโลโภ โหติ.
๑๐๕. กตโม ตสฺมึ สมเย อโทโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ ¶ อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโทโส โหติ.
๑๐๖. กตโม ตสฺมึ สมเย อโมโห โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา…เป… ¶ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโมโห โหติ.
อิเม ตสฺมึ สมเย ตโย เหตู โหนฺติ.
๑๐๗. กตโม ตสฺมึ สมเย เอโก ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอโก ผสฺโส โหติ.
๑๐๘. กตมา ตสฺมึ สมเย เอกา เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เอกา เวทนา โหติ.
๑๐๙. กตมา ตสฺมึ สมเย เอกา สฺา โหติ? ยา ¶ ตสฺมึ สมเย สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอกา สฺา โหติ.
๑๑๐. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย เอกา เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอกา เจตนา โหติ.
๑๑๑. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย เอกํ จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย เอกํ จิตฺตํ โหติ.
๑๑๒. กตโม ตสฺมึ สมเย เอโก เวทนากฺขนฺโธ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เอโก เวทนากฺขนฺโธ โหติ.
๑๑๓. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย เอโก สฺากฺขนฺโธ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอโก สฺากฺขนฺโธ โหติ.
๑๑๔. กตโม ตสฺมึ สมเย เอโก สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ ปฺาพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อโมโห อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท สมฺมาทิฏฺิ หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมฺตา จิตฺตกมฺมฺตา กายปาคฺุตา จิตฺตปาคฺุตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมฺปชฺํ สมโถ วิปสฺสนา ¶ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอโก สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ.
๑๑๕. กตโม ตสฺมึ สมเย เอโก วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ ¶ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอโก วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ.
๑๑๖. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย เอกํ มนายตนํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย เอกํ มนายตนํ โหติ.
๑๑๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย เอกํ มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย เอกํ มนินฺทฺริยํ โหติ.
๑๑๘. กตมา ตสฺมึ สมเย เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน ¶ มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ.
๑๑๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ ¶ , สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ ตสฺมึ สมเย เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ.
๑๒๐. กตมา ตสฺมึ สมเย เอกา ธมฺมธาตุ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อยํ ตสฺมึ สมเย เอกา ธมฺมธาตุ โหติ.
เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
โกฏฺาสวาโร.
สฺุตวาโร
๑๒๑. ตสฺมึ โข ปน สมเย ธมฺมา โหนฺติ, ขนฺธา โหนฺติ, อายตนานิ โหนฺติ, ธาตุโย โหนฺติ, อาหารา โหนฺติ, อินฺทฺริยานิ ¶ โหนฺติ, ฌานํ โหติ, มคฺโค โหติ, พลานิ โหนฺติ, เหตู โหนฺติ, ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, เวทนากฺขนฺโธ โหติ, สฺากฺขนฺโธ โหติ, สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ, วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ, มนายตนํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, มโนวิฺาณธาตุ โหติ, ธมฺมายตนํ โหติ, ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๒๒. กตเม ตสฺมึ สมเย ธมฺมา โหนฺติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ตสฺมึ สมเย ธมฺมา โหนฺติ.
๑๒๓. กตเม ¶ ตสฺมึ สมเย ขนฺธา โหนฺติ? เวทนากฺขนฺโธ, ¶ สฺากฺขนฺโธ ¶ , สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ตสฺมึ สมเย ขนฺธา โหนฺติ.
๑๒๔. กตมานิ ตสฺมึ สมเย อายตนานิ โหนฺติ? มนายตนํ, ธมฺมายตนํ – อิมานิ ตสฺมึ สมเย อายตนานิ โหนฺติ.
๑๒๕. กตมา ตสฺมึ สมเย ธาตุโย โหนฺติ? มโนวิฺาณธาตุ, ธมฺมธาตุ – อิมา ตสฺมึ สมเย ธาตุโย โหนฺติ.
๑๒๖. กตเม ตสฺมึ สมเย อาหารา โหนฺติ? ผสฺสาหาโร, มโนสฺเจตนาหาโร, วิฺาณาหาโร – อิเม ตสฺมึ สมเย อาหารา โหนฺติ.
๑๒๗. กตมานิ ตสฺมึ สมเย อินฺทฺริยานิ โหนฺติ? สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปฺินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ – อิมานิ ตสฺมึ สมเย อินฺทฺริยานิ โหนฺติ.
๑๒๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย ฌานํ โหติ? วิตกฺโก, วิจาโร, ปีติ, สุขํ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา – อิทํ ตสฺมึ สมเย ฌานํ โหติ.
๑๒๙. กตโม ตสฺมึ สมเย มคฺโค โหติ? สมฺมาทิฏฺิ, สมฺมาสงฺกปฺโป, สมฺมาวายาโม, สมฺมาสติ, สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย มคฺโค โหติ.
๑๓๐. กตมานิ ¶ ตสฺมึ สมเย พลานิ โหนฺติ? สทฺธาพลํ, วีริยพลํ, สติพลํ, สมาธิพลํ, ปฺาพลํ, หิริพลํ, โอตฺตปฺปพลํ – อิมานิ ตสฺมึ สมเย พลานิ โหนฺติ.
๑๓๑. กตเม ¶ ตสฺมึ สมเย เหตู โหนฺติ? อโลโภ, อโทโส, อโมโห – อิเม ตสฺมึ สมเย เหตู โหนฺติ.
๑๓๒. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๑๓๓. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.
๑๓๔. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.
๑๓๕. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ?
๑๓๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ…เป… อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.
๑๓๗. กตโม ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺโธ โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺโธ โหติ.
๑๓๘. กตโม ตสฺมึ สมเย สฺากฺขนฺโธ โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย สฺากฺขนฺโธ โหติ.
๑๓๙. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ.
๑๔๐. กตโม ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ.
๑๔๑. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย มนายตนํ โหติ…เป… อิทํ ตสฺมึ สมเย มนายตนํ โหติ.
๑๔๒. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ…เป… อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๑๔๓. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ โหติ…เป… อยํ ตสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ โหติ.
๑๔๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย ธมฺมายตนํ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ธมฺมายตนํ โหติ.
๑๔๕. กตมา ตสฺมึ สมเย ธมฺมธาตุ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อยํ ตสฺมึ สมเย ธมฺมธาตุ โหติ.
เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
สฺุตวาโร.
ปมํ จิตฺตํ.
๑๔๖. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ ¶ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
ทุติยํ จิตฺตํ.
๑๔๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ ¶ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ ¶ , มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ, สมฺมาสติ โหติ, สมฺมาสมาธิ โหติ, สทฺธาพลํ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สติพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, หิริพลํ โหติ, โอตฺตปฺปพลํ โหติ, อโลโภ โหติ, อโทโส โหติ, อนภิชฺฌา โหติ, อพฺยาปาโท โหติ, หิรี โหติ, โอตฺตปฺปํ โหติ, กายปสฺสทฺธิ โหติ, จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ, กายลหุตา โหติ, จิตฺตลหุตา โหติ, กายมุทุตา โหติ, จิตฺตมุทุตา โหติ, กายกมฺมฺตา โหติ, จิตฺตกมฺมฺตา โหติ, กายปาคฺุตา โหติ, จิตฺตปาคฺุตา โหติ, กายุชุกตา โหติ, จิตฺตุชุกตา โหติ, สติ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, สตฺตินฺทฺริยานิ โหนฺติ ¶ , ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, ฉ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๔๘. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมฺตา จิตฺตกมฺมฺตา กายปาคฺุตา จิตฺตปาคฺุตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
ตติยํ จิตฺตํ.
๑๔๙. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ ¶ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตุตฺถํ จิตฺตํ.
๑๕๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ, สมฺมาสติ โหติ, สมฺมาสมาธิ โหติ, สทฺธาพลํ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สติพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, ปฺาพลํ โหติ, หิริพลํ โหติ, โอตฺตปฺปพลํ โหติ, อโลโภ โหติ, อโทโส โหติ, อโมโห โหติ, อนภิชฺฌา โหติ, อพฺยาปาโท โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, หิรี โหติ, โอตฺตปฺปํ โหติ, กายปสฺสทฺธิ โหติ, จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ, กายลหุตา โหติ, จิตฺตลหุตา โหติ, กายมุทุตา โหติ, จิตฺตมุทุตา โหติ, กายกมฺมฺตา โหติ, จิตฺตกมฺมฺตา โหติ กายปาคฺุตา ¶ โหติ, จิตฺตปาคฺุตา โหติ, กายุชุกตา โหติ, จิตฺตุชุกตา โหติ, สติ โหติ, สมฺปชฺํ โหติ, สมโถ โหติ, วิปสฺสนา โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๕๑. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๑๕๒. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ ¶ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ…เป….
๑๕๓. กตมา ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ…เป….
๑๕๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ ¶ , ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ปฺจงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๕๕. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ ปฺาพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อโมโห อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท สมฺมาทิฏฺิ หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมฺตา จิตฺตกมฺมฺตา กายปาคฺุตา จิตฺตปาคฺุตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมฺปชฺํ สมโถ วิปสฺสนา ปคฺคาโห อวิกฺเขโป.
เย ¶ วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ ¶ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
ปฺจมํ จิตฺตํ.
๑๕๖. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
ฉฏฺํ จิตฺตํ.
๑๕๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ, สมฺมาสติ โหติ, สมฺมาสมาธิ โหติ, สทฺธาพลํ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สติพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, หิริพลํ โหติ, โอตฺตปฺปพลํ โหติ, อโลโภ โหติ, อโทโส โหติ, อนภิชฺฌา โหติ, อพฺยาปาโท โหติ, หิรี โหติ, โอตฺตปฺปํ โหติ, กายปสฺสทฺธิ โหติ, จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ, กายลหุตา โหติ, จิตฺตลหุตา โหติ, กายมุทุตา โหติ, จิตฺตมุทุตา โหติ, กายกมฺมฺตา โหติ, จิตฺตกมฺมฺตา โหติ, กายปาคฺุตา โหติ ¶ , จิตฺตปาคฺุตา โหติ, กายุชุกตา โหติ, จิตฺตุชุกตา โหติ, สติ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป ¶ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ ¶ , สตฺตินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ ¶ , ฉ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๕๘. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมฺตา จิตฺตกมฺมฺตา กายปาคฺุตา จิตฺตปาคฺุตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป.
เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา ¶ สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
สตฺตมํ จิตฺตํ.
๑๕๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อฏฺมํ จิตฺตํ.
อฏฺ กามาวจรมหากุสลจิตฺตานิ.
ทุติยภาณวาโร.
รูปาวจรกุสลํ
จตุกฺกนโย
๑๖๐. กตเม ¶ ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ [ปมชฺฌานํ (สี.)] อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๖๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ ¶ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ [ทุติยชฺฌานํ (สี.)] อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ติวงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๖๒. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ¶ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา ¶ เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา ¶ สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๖๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ ¶ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา จ วิราคา อุเปกฺขโก จ วิหรติ สโต จ สมฺปชาโน สุขฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทติ, ยํ ตํ อริยา อาจิกฺขนฺติ – ‘‘อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารี’’ติ ตติยํ ฌานํ [ตติยชฺฌานํ (สี.)] อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ทุวงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๖๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา ¶ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๖๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ ¶ [จตุตฺถชฺฌานํ (สี.)] อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ ¶ , เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ อุเปกฺขินฺทฺริยํ ¶ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ทุวงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ ¶ , ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๖๖. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตุกฺกนโย.
ปฺจกนโย
๑๖๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ ¶ – ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๖๘. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อวิตกฺกํ วิจารมตฺตํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ ¶ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ¶ ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๖๙. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๗๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ¶ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ ¶ , สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป ¶ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ติวงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๗๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ ¶ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา ¶ สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๗๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา จ วิราคา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ ¶ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ทุวงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๗๓. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ¶ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๗๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สุขสฺส จ ปหานา…เป… ปฺจมํ ฌานํ [ปฺจมชฺฌานํ (สี.)] อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ…เป… ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ทุวงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ¶ ปน ตสฺมึ สมเย ¶ อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๗๕. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาวายาโม…เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
ปฺจกนโย.
จตสฺโส ปฏิปทา
๑๗๖. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ [ทุกฺขาปฏิปทํ (พหูสุ)] ทนฺธาภิฺํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๗๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๗๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ¶ [สุขาปฏิปทํ (พหูสุ)] ทนฺธาภิฺํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๗๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ¶ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๑๘๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปถวีกสิณํ – ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตสฺโส ปฏิปทา.
จตฺตาริ อารมฺมณานิ
๑๘๑. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๘๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ¶ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ – ตสฺมึ สมเย ¶ ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๘๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๘๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๘๕. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตฺตาริ อารมฺมณานิ.
โสฬสกฺขตฺตุกํ
๑๘๖. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๘๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ¶ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๘๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๘๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ¶ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ ¶ …เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ¶ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๗. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ¶ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๑๙๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ¶ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๐๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ¶ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๐๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๐๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ¶ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ¶ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ ปถวีกสิณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ ปถวีกสิณํ – ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
โสฬสกฺขตฺตุกํ.
อฏฺกสิณํ โสฬสกฺขตฺตุกํ
๒๐๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อาโปกสิณํ…เป… เตโชกสิณํ…เป… วาโยกสิณํ…เป… นีลกสิณํ…เป… ปีตกสิณํ…เป… โลหิตกสิณํ…เป… โอทาตกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อฏฺกสิณํ โสฬสกฺขตฺตุกํ.
อภิภายตนานิ ปริตฺตานิ
๒๐๔. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ ตานิ ¶ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๐๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ ¶ …เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ¶ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตสฺโส ปฏิปทา
๒๐๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๐๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๐๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี ¶ พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๐๙. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๑๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ¶ …เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตสฺโส ปฏิปทา.
ทฺเว อารมฺมณานิ
๒๑๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ¶ ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๑๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๑๓. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
ทฺเว อารมฺมณานิ.
อฏฺกฺขตฺตุกํ
๒๑๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ¶ ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส ¶ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๑๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๑๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ¶ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๑๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๑๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ¶ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๑๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๒๐. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๒๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี ¶ พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๒๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ¶ ปสฺสติ ปริตฺตานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อฏฺกฺขตฺตุกํ.
อิทมฺปิ อฏฺกฺขตฺตุกํ
๒๒๓. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๒๔. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี ¶ พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ ¶ , ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อิทมฺปิ อฏฺกฺขตฺตุกํ.
อปฺปมาณานิ
๒๒๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๒๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตสฺโส ปฏิปทา
๒๒๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ¶ ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ ¶ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๒๘. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ¶ ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๒๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๓๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๓๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ¶ ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตสฺโส ปฏิปทา.
ทฺเว อารมฺมณานิ
๒๓๒. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๓๓. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๓๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ ¶ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
ทฺเว อารมฺมณานิ.
อปรมฺปิ อฏฺกฺขตฺตุกํ
๒๓๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ ¶ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๓๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ¶ ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๓๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ¶ ธมฺมา กุสลา.
๒๓๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๓๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๔๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี ¶ พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๔๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ ¶ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช ¶ วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๔๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๔๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ¶ ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปมาณํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ปริตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปมาณํ ¶ อปฺปมาณารมฺมณํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อปรมฺปิ อฏฺกฺขตฺตุกํ.
อิทมฺปิ อฏฺกฺขตฺตุกํ
๒๔๔. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๔๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อิทมฺปิ อฏฺกฺขตฺตุกํ.
๒๔๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ นีลานิ นีลวณฺณานิ นีลนิทสฺสนานิ นีลนิภาสานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว ¶ กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๔๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี ¶ พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปีตานิ ปีตวณฺณานิ ปีตนิทสฺสนานิ ปีตนิภาสานิ…เป… โลหิตกานิ โลหิตกวณฺณานิ โลหิตกนิทสฺสนานิ โลหิตกนิภาสานิ…เป… โอทาตานิ โอทาตวณฺณานิ โอทาตนิทสฺสนานิ โอทาตนิภาสานิ, ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามีติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อิมานิปิ อภิภายตนานิ โสฬสกฺขตฺตุกานิ.
ตีณิ วิโมกฺขานิ โสฬสกฺขตฺตุกานิ
๒๔๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ ¶ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ รูปี รูปานิ ปสฺสติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๔๙. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๕๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สุภนฺติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ¶ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อิมานิปิ ตีณิ วิโมกฺขานิ โสฬสกฺขตฺตุกานิ.
จตฺตาริ พฺรหฺมวิหารฌานานิ โสฬสกฺขตฺตุกานิ
๒๕๑. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๕๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๕๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา จ วิราคา…เป… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๕๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๕๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ อวิตกฺกํ วิจารมตฺตํ ¶ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๕๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย ¶ รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๕๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ ปีติยา จ ¶ วิราคา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เมตฺตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๕๘. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ กรุณาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๕๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ กรุณาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๖๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ มุทิตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๖๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… ปมํ ¶ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ มุทิตาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๖๒. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตฺตาริ พฺรหฺมวิหารฌานานิ [พฺรหฺมวิหารชฺฌานานิ (สี. สฺยา.)] โสฬสกฺขตฺตุกานิ.
อสุภฌานํ โสฬสกฺขตฺตุกํ
๒๖๓. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุทฺธุมาตกสฺาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๖๔. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ วินีลกสฺาสหคตํ…เป… วิปุพฺพกสฺาสหคตํ…เป… วิจฺฉิทฺทกสฺาสหคตํ…เป… วิกฺขายิตกสฺาสหคตํ…เป… วิกฺขิตฺตกสฺาสหคตํ…เป… หตวิกฺขิตฺตกสฺาสหคตํ…เป… โลหิตกสฺาสหคตํ…เป… ปุฬวกสฺาสหคตํ [ปุฬุวกสฺาสหคตํ (ก.)] …เป… อฏฺิกสฺาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อสุภฌานํ [อสุภชฺฌานํ (สี. สฺยา.)] โสฬสกฺขตฺตุกํ.
รูปาวจรกุสลํ.
อรูปาวจรกุสลํ
จตฺตาริ อรูปฌานานิ [อรูปชฺฌานานิ (สี. สฺยา.)] โสฬสกฺขตฺตุกานิ
๒๖๕. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสฺานํ อมนสิการา อากาสานฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๖๖. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม วิฺาณฺจายตนสฺาสหคตํ ¶ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๖๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อากิฺจฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๖๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส อากิฺจฺายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสฺานาสฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อุเปกฺขาสหคตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตฺตาริ อรูปฌานานิ โสฬสกฺขตฺตุกานิ.
อรูปาวจรกุสลํ.
เตภูมกกุสลํ
กามาวจรกุสลํ
๒๖๙. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ ¶ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๗๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน…เป… ¶ โสมนสฺสสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ…เป… โสมนสฺสสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน…เป… อุเปกฺขาสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ…เป… อุเปกฺขาสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน…เป… อุเปกฺขาสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ…เป… อุเปกฺขาสหคตํ าณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ¶ จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… ¶ อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
กามาวจรกุสลํ.
รูปาวจรกุสลํ
๒๗๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๗๒. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ ¶ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
รูปาวจรกุสลํ.
อรูปาวจรกุสลํ
๒๗๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสฺานํ ¶ อมนสิการา อากาสานฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ ¶ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๗๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม วิฺาณฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ¶ วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๗๕. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อากิฺจฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๗๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส อากิฺจฺายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสฺานาสฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ…เป… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… ¶ วีริยาธิปเตยฺยํ ¶ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ…เป… มชฺฌิมํ…เป… ปณีตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อรูปาวจรกุสลํ.
โลกุตฺตรกุสลํ
สุทฺธิกปฏิปทา
๒๗๗. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, สทฺธินฺทฺริยํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สตินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, ปฺินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, อนฺาตฺสฺสามีตินฺทฺริยํ โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ, สมฺมาวาจา โหติ, สมฺมากมฺมนฺโต โหติ, สมฺมาอาชีโว โหติ, สมฺมาวายาโม โหติ, สมฺมาสติ โหติ, สมฺมาสมาธิ โหติ, สทฺธาพลํ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สติพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, ปฺาพลํ โหติ, หิริพลํ โหติ, โอตฺตปฺปพลํ โหติ, อโลโภ โหติ, อโทโส โหติ, อโมโห ¶ โหติ, อนภิชฺฌา โหติ, อพฺยาปาโท โหติ, สมฺมาทิฏฺิ โหติ, หิรี โหติ, โอตฺตปฺปํ โหติ, กายปสฺสทฺธิ โหติ, จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ, กายลหุตา โหติ, จิตฺตลหุตา โหติ, กายมุทุตา โหติ, จิตฺตมุทุตา โหติ, กายกมฺมฺตา โหติ, จิตฺตกมฺมฺตา โหติ, กายปาคฺุตา โหติ, จิตฺตปาคฺุตา โหติ, กายุชุกตา โหติ, จิตฺตุชุกตา โหติ, สติ โหติ, สมฺปชฺํ โหติ, สมโถ โหติ, วิปสฺสนา โหติ, ปคฺคาโห ¶ โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
๒๗๘. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๒๗๙. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ ¶ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.
๒๘๐. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.
๒๘๑. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.
๒๘๒. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.
๒๘๓. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.
๒๘๔. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.
๒๘๕. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปีติ ปาโมชฺชํ อาโมทนา ปโมทนา หาโส ปหาโส วิตฺติ โอทคฺยํ อตฺตมนตา จิตฺตสฺส ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค – อยํ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ.
๒๘๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ.
๒๘๗. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ¶ จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
๒๘๘. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ.
๒๘๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ.
๒๙๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ สติสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ.
๒๙๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา ¶ สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค ¶ มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ.
๒๙๒. กตมํ ตสฺมึ สมเย ปฺินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ¶ ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺินฺทฺริยํ โหติ.
๒๙๓. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๒๙๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ¶ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ.
๒๙๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ¶ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ.
๒๙๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย อนฺาตฺสฺสามีตินฺทฺริยํ โหติ? ยา เตสํ ธมฺมานํ อนฺาตานํ อทิฏฺานํ อปฺปตฺตานํ อวิทิตานํ อสจฺฉิกตานํ สจฺฉิกิริยาย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ¶ ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย อนฺาตฺสฺสามีตินฺทฺริยํ โหติ.
๒๙๗. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ¶ ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ.
๒๙๘. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ¶ ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ.
๒๙๙. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาวาจา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จตูหิ วจีทุจฺจริเตหิ อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต สมฺมาวาจา มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาวาจา โหติ.
๓๐๐. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สมฺมากมฺมนฺโต โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตีหิ กายทุจฺจริเตหิ อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต สมฺมากมฺมนฺโต มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมากมฺมนฺโต โหติ.
๓๐๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาอาชีโว โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาอาชีวา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต สมฺมาอาชีโว มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาอาชีโว โหติ.
๓๐๒. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม ¶ วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ.
๓๐๓. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ สติสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสติ โหติ.
๓๐๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ.
๓๐๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย สทฺธาพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สทฺธาพลํ โหติ.
๓๐๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ.
๓๐๗. กตมํ ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย สติพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ สติสมฺโพชฺฌงฺโค ¶ มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สติพลํ โหติ.
๓๐๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ.
๓๐๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย ปฺาพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ¶ ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ปฺาพลํ โหติ.
๓๑๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย หิริพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย หิรียติ หิริยิตพฺเพน หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย หิริพลํ โหติ.
๓๑๑. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ.
๓๑๒. กตโม ตสฺมึ สมเย อโลโภ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโลโภ โหติ.
๓๑๓. กตโม ตสฺมึ สมเย อโทโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโทโส โหติ.
๓๑๔. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย อโมโห โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค ¶ มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อโมโห โหติ.
๓๑๕. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย อนภิชฺฌา โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อนภิชฺฌา โหติ.
๓๑๖. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย อพฺยาปาโท โหติ? โย ตสฺมึ สมเย อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อพฺยาปาโท โหติ.
๓๑๗. กตมา ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมฺมาทิฏฺิ โหติ.
๓๑๘. กตมา ตสฺมึ สมเย หิรี โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย หิรียติ หิริยิตพฺเพน หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อยํ ตสฺมึ สมเย หิรี โหติ.
๓๑๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โอตฺตปฺปํ โหติ.
๓๒๐. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย กายปสฺสทฺธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ปสฺสทฺธิ ปฏิปสฺสทฺธิ ปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภิตตฺตํ ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค ¶ – อยํ ตสฺมึ สมเย กายปสฺสทฺธิ โหติ.
๓๒๑. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส ¶ ปสฺสทฺธิ ปฏิปสฺสทฺธิ ปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภนา ปฏิปสฺสมฺภิตตฺตํ ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตปสฺสทฺธิ โหติ.
๓๒๒. กตมา ตสฺมึ สมเย กายลหุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ลหุตา ลหุปริณามตา อทนฺธนตา อวิตฺถนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย กายลหุตา โหติ.
๓๒๓. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตลหุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส ลหุตา ลหุปริณามตา ¶ อทนฺธนตา อวิตฺถนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตลหุตา โหติ.
๓๒๔. กตมา ตสฺมึ สมเย กายมุทุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา – อยํ ตสฺมึ สมเย กายมุทุตา โหติ.
๓๒๕. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตมุทุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตมุทุตา โหติ.
๓๒๖. กตมา ตสฺมึ สมเย กายกมฺมฺตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส กมฺมฺตา กมฺมฺตฺตํ ¶ กมฺมฺภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย กายกมฺมฺตา โหติ.
๓๒๗. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตกมฺมฺตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส กมฺมฺตา กมฺมฺตฺตํ กมฺมฺภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตกมฺมฺตา โหติ.
๓๒๘. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย กายปาคฺุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส ปคุณตา ปคุณตฺตํ ปคุณภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย กายปาคฺุตา โหติ.
๓๒๙. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตปาคฺุตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส ปคุณตา ปคุณตฺตํ ปคุณภาโว – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตปาคฺุตา โหติ.
๓๓๐. กตมา ตสฺมึ สมเย กายุชุกตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย เวทนากฺขนฺธสฺส สฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส อุชุตา อุชุกตา อชิมฺหตา อวงฺกตา อกุฏิลตา – อยํ ตสฺมึ สมเย กายุชุกตา โหติ.
๓๓๑. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตุชุกตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย วิฺาณกฺขนฺธสฺส อุชุตา อุชุกตา อชิมฺหตา อวงฺกตา อกุฏิลตา – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตุชุกตา โหติ.
๓๓๒. กตมา ตสฺมึ สมเย สติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ สติสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ ¶ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สติ โหติ.
๓๓๓. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สมฺปชฺํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมฺปชฺํ โหติ.
๓๓๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สมโถ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมโถ โหติ.
๓๓๕. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย วิปสฺสนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปฺา ปชานนา วิจโย ¶ ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ ¶ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย วิปสฺสนา โหติ.
๓๓๖. กตโม ตสฺมึ สมเย ปคฺคาโห โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ปคฺคาโห โหติ.
๓๓๗. กตโม ตสฺมึ สมเย อวิกฺเขโป โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, นวินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ, อฏฺงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ, เอกา เวทนา โหติ, เอกา สฺา โหติ, เอกา เจตนา โหติ, เอกํ จิตฺตํ โหติ, เอโก เวทนากฺขนฺโธ ¶ โหติ, เอโก สฺากฺขนฺโธ โหติ, เอโก สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ, เอโก วิฺาณกฺขนฺโธ โหติ, เอกํ มนายตนํ โหติ, เอกํ มนินฺทฺริยํ โหติ, เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๓๓๘. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ ¶ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ ¶ ชีวิตินฺทฺริยํ อนฺาตฺสฺสามีตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมาอาชีโว สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ ปฺาพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อโมโห อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท สมฺมาทิฏฺิ หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมฺตา จิตฺตกมฺมฺตา กายปาคฺุตา จิตฺตปาคฺุตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมฺปชฺํ สมโถ วิปสฺสนา ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๓๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ ¶ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๔๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๔๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๔๒. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา ¶ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา ¶ …เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
สุทฺธิกปฏิปทา.
สฺุตํ
๓๔๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ ¶ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๔๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ ¶ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
สฺุตํ.
สฺุตมูลกปฏิปทา
๓๔๕. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๔๖. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๔๗. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ¶ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๔๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๔๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ¶ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
สฺุตมูลกปฏิปทา.
อปฺปณิหิตํ
๓๕๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๕๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… ¶ จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อปฺปณิหิตํ.
อปฺปณิหิตมูลกปฏิปทา
๓๕๒. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๕๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๕๔. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๕๕. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๕๖. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ¶ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ¶ อปฺปณิหิตํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อปฺปณิหิตมูลกปฏิปทา.
วีสติ มหานยา
๓๕๗. กตเม ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ มคฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สติปฏฺานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมฺมปฺปธานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อินฺทฺริยํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ พลํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ โพชฺฌงฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สจฺจํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมถํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธมฺมํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ขนฺธํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อายตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธาตุํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อาหารํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ผสฺสํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เวทนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สฺํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เจตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ จิตฺตํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช ¶ วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
วีสติ มหานยา.
อธิปติ
๓๕๘. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๕๙. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ ¶ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ ¶ …เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
๓๖๐. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ มคฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สติปฏฺานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมฺมปฺปธานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อินฺทฺริยํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ พลํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ โพชฺฌงฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ¶ สจฺจํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมถํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธมฺมํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ขนฺธํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อายตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธาตุํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อาหารํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ผสฺสํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เวทนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สฺํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เจตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ จิตฺตํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ¶ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
อธิปติ.
ปโม มคฺโค.
๓๖๑. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ กามราคพฺยาปาทานํ ตนุภาวาย ทุติยาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
ทุติโย มคฺโค.
๓๖๒. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ กามราคพฺยาปาทานํ อนวเสสปฺปหานาย ตติยาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา.
ตติโย มคฺโค.
๓๖๓. กตเม ธมฺมา กุสลา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ รูปราคอรูปราคมานอุทฺธจฺจอวิชฺชาย อนวเสสปฺปหานาย จตุตฺถาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ¶ โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา…เป….
๓๖๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย อฺินฺทฺริยํ โหติ? ยา เตสํ ธมฺมานํ าตานํ ทิฏฺานํ ปตฺตานํ วิทิตานํ สจฺฉิกตานํ สจฺฉิกิริยาย ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ¶ ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ, อิทํ ตสฺมึ สมเย อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลา.
จตุตฺโถ มคฺโค.
โลกุตฺตรํ จิตฺตํ.
ทฺวาทส อกุสลานิ
๓๖๕. กตเม ¶ ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, มิจฺฉาสมาธิ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สมาธิพลํ ¶ โหติ, อหิริกพลํ โหติ, อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, โลโภ โหติ, โมโห โหติ, อภิชฺฌา โหติ, มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ, อหิริกํ โหติ ¶ , อโนตฺตปฺปํ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ ¶ ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๓๖๖. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๓๖๗. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.
๓๖๘. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.
๓๖๙. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.
๓๗๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ¶ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.
๓๗๑. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา มิจฺฉาสงฺกปฺโป ¶ – อยํ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.
๓๗๒. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา ¶ อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.
๓๗๓. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปีติ ปาโมชฺชํ อาโมทนา ปโมทนา หาโส ปหาโส วิตฺติ โอทคฺยํ อตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ.
๓๗๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ.
๓๗๕. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ มิจฺฉาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
๓๗๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ มิจฺฉาวายาโม – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ.
๓๗๗. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ¶ ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ มิจฺฉาสมาธิ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ?
๓๗๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๓๗๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ.
๓๘๐. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา ¶ วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ.
๓๘๑. กตมา ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห [ปฏิคฺคาโห (สี. สฺยา.)] อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห [วิปริเยสคาโห (ก.)] – อยํ ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ.
๓๘๒. กตโม ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ¶ ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา มิจฺฉาสงฺกปฺโป – อยํ ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ.
๓๘๓. กตโม ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาวายาโม โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา ¶ อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ มิจฺฉาวายาโม – อยํ ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาวายาโม โหติ.
๓๘๔. กตโม ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาสมาธิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ มิจฺฉาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาสมาธิ โหติ.
๓๘๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ มิจฺฉาวายาโม – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยพลํ โหติ.
๓๘๖. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สมาธิพลํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ มิจฺฉาสมาธิ – อิทํ ตสฺมึ ¶ สมเย สมาธิพลํ โหติ.
๓๘๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย อหิริกพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย น หิรียติ หิริยิตพฺเพน น หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อหิริกพลํ โหติ.
๓๘๘. กตมํ ตสฺมึ สมเย อโนตฺตปฺปพลํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย น โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน น โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อโนตฺตปฺปพลํ โหติ.
๓๘๙. กตโม ตสฺมึ สมเย โลโภ โหติ? โย ¶ ตสฺมึ สมเย โลโภ ลุพฺภนา ลุพฺภิตตฺตํ สาราโค สารชฺชนา สารชฺชิตตฺตํ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย โลโภ โหติ.
๓๙๐. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย โมโห โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย อฺาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย อนนุโพโธ อสมฺโพโธ อปฺปฏิเวโธ อสํคาหนา อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขนา อปจฺจกฺขกมฺมํ ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชฺํ โมโห ปโมโห สมฺโมโห อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย โมโห โหติ.
๓๙๑. กตมา ตสฺมึ สมเย อภิชฺฌา โหติ? โย ตสฺมึ สมเย โลโภ ลุพฺภนา ลุพฺภิตตฺตํ สาราโค สารชฺชนา สารชฺชิตตฺตํ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย อภิชฺฌา โหติ.
๓๙๒. กตมา ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ¶ ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ ¶ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ ตสฺมึ สมเย มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ.
๓๙๓. กตมํ ตสฺมึ สมเย อหิริกํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย น หิรียติ หิริยิตพฺเพน น หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อหิริกํ โหติ.
๓๙๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย อโนตฺตปฺปํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย น โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน น โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อโนตฺตปฺปํ โหติ.
๓๙๕. กตโม ตสฺมึ สมเย สมโถ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ มิจฺฉาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย สมโถ โหติ.
๓๙๖. กตโม ตสฺมึ สมเย ปคฺคาโห โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ ¶ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ มิจฺฉาวายาโม – อยํ ตสฺมึ สมเย ปคฺคาโห โหติ.
๓๙๗. กตโม ตสฺมึ สมเย อวิกฺเขโป โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ¶ จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ มิจฺฉาสมาธิ – อยํ ตสฺมึ สมเย อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, จตฺตาริ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ ¶ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….
๓๙๘. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาทิฏฺิ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม มิจฺฉาสมาธิ วีริยพลํ สมาธิพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ โลโภ โมโห อภิชฺฌา มิจฺฉาทิฏฺิ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ¶ ธมฺมา อกุสลา.
๓๙๙. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๐๐. กตเม ¶ ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, มิจฺฉาสมาธิ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, อหิริกพลํ โหติ, อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, โลโภ โหติ, โมโห โหติ, อภิชฺฌา โหติ, อหิริกํ โหติ, อโนตฺตปฺปํ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย ¶ จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ ¶ , ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ปฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ติวงฺคิโก มคฺโค โหติ, จตฺตาริ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ ¶ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….
๔๐๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม มิจฺฉาสมาธิ วีริยพลํ สมาธิพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ โลโภ โมโห อภิชฺฌา อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๐๒. กตเม ¶ ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๐๓. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ ¶ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, มิจฺฉาสมาธิ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, อหิริกพลํ โหติ, อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, โลโภ โหติ, โมโห โหติ, อภิชฺฌา โหติ, มิจฺฉาทิฏฺิ โหติ, อหิริกํ โหติ, อโนตฺตปฺปํ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๐๔. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๔๐๕. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ ¶ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ…เป….
๔๐๖. กตมา ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ ¶ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ…เป….
๔๐๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย ¶ อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, จตุรงฺคิโก มคฺโค โหติ, จตฺตาริ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….
๔๐๘. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาทิฏฺิ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม มิจฺฉาสมาธิ วีริยพลํ สมาธิพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ โลโภ โมโห อภิชฺฌา มิจฺฉาทิฏฺิ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ ¶ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๐๙. กตเม ¶ ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๑๐. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ ¶ , ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, มิจฺฉาสมาธิ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, อหิริกพลํ โหติ, อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, โลโภ โหติ, โมโห โหติ, อภิชฺฌา โหติ, อหิริกํ โหติ, อโนตฺตปฺปํ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….
ตสฺมึ ¶ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ ¶ , ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ติวงฺคิโก มคฺโค โหติ, จตฺตาริ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….
๔๑๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม มิจฺฉาสมาธิ วีริยพลํ สมาธิพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ โลโภ โมโห อภิชฺฌา อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ ¶ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๑๒. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๑๓. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ ¶ โหติ โทมนสฺสสหคตํ ปฏิฆสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ทุกฺขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โทมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, มิจฺฉาสมาธิ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, อหิริกพลํ โหติ, อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, โทโส โหติ, โมโห โหติ, พฺยาปาโท โหติ, อหิริกํ โหติ, อโนตฺตปฺปํ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ ¶ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๑๔. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๔๑๕. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ อสาตํ เจตสิกํ ทุกฺขํ เจโตสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ…เป….
๔๑๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย ทุกฺขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ อสาตํ เจตสิกํ ทุกฺขํ เจโตสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ ¶ เจโตสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา ¶ เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย ทุกฺขํ โหติ…เป….
๔๑๗. กตมํ ตสฺมึ สมเย โทมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ อสาตํ เจตสิกํ ทุกฺขํ เจโตสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โทมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ…เป….
๔๑๘. กตโม ตสฺมึ สมเย โทโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมึ สมเย โทโส โหติ…เป….
๔๑๙. กตโม ตสฺมึ สมเย พฺยาปาโท โหติ? โย ตสฺมึ สมเย โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมึ สมเย พฺยาปาโท โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ติวงฺคิโก มคฺโค โหติ, จตฺตาริ พลานิ โหนฺติ, ทฺเว เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ ¶ , เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….
๔๒๐. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม ¶ มิจฺฉาสมาธิ วีริยพลํ สมาธิพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ โทโส โมโห พฺยาปาโท อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมโถ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๒๑. กตเม ¶ ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โทมนสฺสสหคตํ ปฏิฆสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา…เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๒๒. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ วิจิกิจฺฉาสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ ¶ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, วีริยพลํ โหติ, อหิริกพลํ โหติ, อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, วิจิกิจฺฉา โหติ, โมโห โหติ, อหิริกํ โหติ, อโนตฺตปฺปํ โหติ, ปคฺคาโห โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๒๓. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป….
๔๒๔. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ…เป….
๔๒๕. กตมา ตสฺมึ สมเย วิจิกิจฺฉา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย กงฺขา กงฺขายนา กงฺขายิตตฺตํ วิมติ วิจิกิจฺฉา ทฺเวฬฺหกํ ทฺเวธาปโถ สํสโย อเนกํสคฺคาโห อาสปฺปนา ปริสปฺปนา อปริโยคาหนา ถมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจิกิจฺฉา โหติ…เป… ¶ เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, จตฺตาริ อินฺทฺริยานิ โหนฺติ ¶ , จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ทุวงฺคิโก มคฺโค โหติ, ตีณิ พลานิ โหนฺติ, เอโก เหตุ โหติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ ¶ , เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….
๔๒๖. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม วีริยพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ วิจิกิจฺฉา โมโห อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ ปคฺคาโห; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๒๗. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา…เป… ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ, มิจฺฉาวายาโม โหติ, มิจฺฉาสมาธิ โหติ, วีริยพลํ โหติ, สมาธิพลํ โหติ, อหิริกพลํ โหติ ¶ , อโนตฺตปฺปพลํ โหติ, อุทฺธจฺจํ โหติ, โมโห โหติ, อหิริกํ โหติ, อโนตฺตปฺปํ โหติ, สมโถ โหติ, ปคฺคาโห โหติ, อวิกฺเขโป โหติ; เย ¶ วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๔๒๘. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป….
๔๒๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย อุทฺธจฺจํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส อุทฺธจฺจํ อวูปสโม เจตโส วิกฺเขโป ภนฺตตฺตํ จิตฺตสฺส – อิทํ ตสฺมึ สมเย ¶ อุทฺธจฺจํ โหติ ¶ …เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, จตุรงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ติวงฺคิโก มคฺโค โหติ, จตฺตาริ พลานิ โหนฺติ, เอโก เหตุ โหติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อกุสลา…เป….
๔๓๐. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวายาโม มิจฺฉาสมาธิ วีริยพลํ สมาธิพลํ อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลํ อุทฺธจฺจํ โมโห อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมโถ ¶ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อกุสลา.
ทฺวาทส อกุสลจิตฺตานิ.
อพฺยากตวิปาโก
กุสลวิปากปฺจวิฺาณานิ
๔๓๑. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ จกฺขุวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ รูปารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๔๓๒. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๔๓๓. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชาจกฺขุวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.
๔๓๔. กตมา ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชาจกฺขุวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.
๔๓๕. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชาจกฺขุวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.
๔๓๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชาจกฺขุวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.
๔๓๗. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ.
๔๓๘. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
๔๓๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชาจกฺขุวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๔๔๐. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ¶ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ.
๔๔๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา จกฺขุวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ¶ ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๔๔๒. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา ¶ เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๔๔๓. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส ¶ กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ โสตวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ สทฺทารมฺมณํ…เป… ฆานวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ คนฺธารมฺมณํ…เป… ชิวฺหาวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ รสารมฺมณํ…เป… กายวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ สุขสหคตํ โผฏฺพฺพารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, สุขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๔๔๔. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๔๔๕. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชากายวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ กายิกํ สาตํ กายิกํ สุขํ กายสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.
๔๔๖. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชากายวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.
๔๔๗. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชากายวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ¶ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.
๔๔๘. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชากายวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.
๔๔๙. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย กายิกํ สาตํ กายิกํ สุขํ กายสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ.
๔๕๐. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
๔๕๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชากายวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๔๕๒. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย สุขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย กายิกํ สาตํ กายิกํ สุขํ กายสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขินฺทฺริยํ โหติ.
๔๕๓. กตมํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย ¶ วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา กายวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๔๕๔. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา ¶ เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
กุสลวิปากานิ ปฺจวิฺาณานิ.
กุสลวิปากมโนธาตุ
๔๕๕. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากา มโนธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… โผฏฺพฺพารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ ¶ , อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ ¶ , อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๔๕๖. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๔๕๗. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.
๔๕๘. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.
๔๕๙. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.
๔๖๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.
๔๖๑. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา – อยํ ¶ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.
๔๖๒. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.
๔๖๓. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ? ยํ ¶ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ.
๔๖๔. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
๔๖๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๔๖๖. กตมํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ.
๔๖๗. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย ¶ วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๔๖๘. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ ¶ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
กุสลวิปากา มโนธาตุ.
กุสลวิปากมโนวิฺาณธาตุโสมนสฺสสหคตา
๔๖๙. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากา มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ โสมนสฺสสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา ¶ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ ¶ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๔๗๐. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๔๗๑. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.
๔๗๒. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.
๔๗๓. กตมา ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ. ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.
๔๗๔. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.
๔๗๕. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก ¶ วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.
๔๗๖. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.
๔๗๗. กตมา ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ปีติ ปาโมชฺชํ อาโมทนา ปโมทนา หาโส ปหาโส วิตฺติ โอทคฺยํ อตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมึ สมเย ปีติ โหติ.
๔๗๘. กตมํ ¶ ¶ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย สุขํ โหติ.
๔๗๙. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
๔๘๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๔๘๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ ¶ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ.
๔๘๒. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๔๘๓. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ¶ อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
กุสลวิปากา มโนวิฺาณธาตุ โสมนสฺสสหคตา.
กุสลวิปากมโนวิฺาณธาตุอุเปกฺขาสหคตา
๔๘๔. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา ¶ อุปจิตตฺตา วิปากา มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๔๘๕. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๔๘๖. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ.
๔๘๗. กตมา ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา สฺา สฺชานนา สฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สฺา โหติ.
๔๘๘. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย ตชฺชามโนวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชา เจตนา สฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ¶ ตสฺมึ สมเย เจตนา โหติ.
๔๘๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ โหติ.
๔๙๐. กตโม ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิตกฺโก โหติ.
๔๙๑. กตโม ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมึ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมึ สมเย วิจาโร โหติ.
๔๙๒. กตมา ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขา โหติ.
๔๙๓. กตมา ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
๔๙๔. กตมํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ¶ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิฺาณธาตุ – อิทํ ตสฺมึ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ.
๔๙๕. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ.
๔๙๖. กตมํ ¶ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๔๙๗. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา.
กุสลวิปากา อุเปกฺขาสหคตา มโนวิฺาณธาตุ.
อฏฺมหาวิปากา
๔๙๘. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากา มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ โสมนสฺสสหคตา าณสมฺปยุตฺตา…เป… โสมนสฺสสหคตา าณสมฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป… โสมนสฺสสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา…เป… โสมนสฺสสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณสมฺปยุตฺตา…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณสมฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน ¶ รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ ¶ …เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป… อโลโภ อพฺยากตมูลํ…เป… อโทโส อพฺยากตมูลํ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
อฏฺมหาวิปากา.
รูปาวจรวิปากา
๔๙๙. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… ¶ อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว รูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๐๐. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว รูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
รูปาวจรวิปากา.
อรูปาวจรวิปากา
๕๐๑. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสฺานํ อมนสิการา อากาสานฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ¶ ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว อรูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสฺานํ อมนสิการา อากาสานฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส ¶ จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๐๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม วิฺาณฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว อรูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม วิฺาณฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๐๓. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อากิฺจฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว อรูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส ¶ กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ ¶ สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อากิฺจฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๐๔. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ สพฺพโส ¶ อากิฺจฺายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสฺานาสฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว อรูปาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ สพฺพโส อากิฺจฺายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสฺานาสฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช ¶ วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
อรูปาวจรวิปากา.
โลกุตฺตรวิปาก-ปมมคฺควิปากา
สุทฺธิกปฏิปทา
๕๐๕. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป ¶ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๐๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา ¶ กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช ¶ วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๐๗. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ¶ ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๐๘. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๐๙. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ¶ อนิมิตฺตนฺติ ¶ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
สุทฺธิกปฏิปทา.
สุทฺธิกสฺุตํ
๕๑๐. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๑๑. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ อนิมิตฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๑๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ ¶ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๑๓. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตนฺติ กุสลํ…เป… สฺุตนฺติ วิปาโก…เป… สฺุตนฺติ กุสลํ…เป… อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… สฺุตนฺติ กุสลํ…เป… อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
สุทฺธิกสฺุตํ.
สฺุตปฏิปทา
๕๑๔. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๑๕. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ ¶ …เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว ¶ กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๑๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา ¶ ¶ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๑๗. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๑๘. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา ¶ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ ¶ …เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช ¶ วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
สฺุตปฏิปทา.
สุทฺธิกอปฺปณิหิตํ
๕๑๙. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๒๐. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อนิมิตฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๒๑. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ ¶ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๒๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก…เป… อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… ¶ อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… สฺุตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
สุทฺธิกอปฺปณิหิตํ.
อปฺปณิหิตปฏิปทา
๕๒๓. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช ¶ วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๒๔. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ¶ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ¶ ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๒๕. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ¶ ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๒๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ¶ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๒๗. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อนิมิตฺตนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
อปฺปณิหิตปฏิปทา.
วีสติ มหานยา
๕๒๘. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ มคฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สติปฏฺานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมฺมปฺปธานํ ภาเวติ…เป… ¶ โลกุตฺตรํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อินฺทฺริยํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ พลํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ โพชฺฌงฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สจฺจํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมถํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธมฺมํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ขนฺธํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อายตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธาตุํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อาหารํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ผสฺสํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เวทนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สฺํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เจตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ จิตฺตํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ ¶ …เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ…เป… อนิมิตฺตํ ¶ …เป… อปฺปณิหิตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
วีสติ มหานยา.
ฉนฺทาธิปเตยฺยสุทฺธิกปฏิปทา
๕๒๙. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๓๐. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ¶ ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๓๑. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ¶ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ¶ ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๓๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๓๓. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ ¶ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ¶ ขิปฺปาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ฉนฺทาธิปเตยฺยสุทฺธิกปฏิปทา.
ฉนฺทาธิปเตยฺยสุทฺธิกสฺุตา
๕๓๔. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ¶ ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๓๕. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๓๖. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป ¶ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๓๗. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… อนิมิตฺตํ ¶ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ฉนฺทาธิปเตยฺยสุทฺธิกสฺุตา.
๕๓๘. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๓๙. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ ¶ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ¶ ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๐. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๑. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ¶ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ¶ ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ ¶ …เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ ¶ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๓. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๔. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๕. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ¶ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส ¶ กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ ¶ …เป… อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป ¶ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๗. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๘. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๔๙. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๕๐. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป ¶ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๕๑. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… สุขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ¶ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อนิมิตฺตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ ¶ วิปาโก…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ กุสลํ…เป… สุขปฏิปทํ ขิปฺปาภิฺํ สฺุตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ วิปาโก, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… ¶ อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๕๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ มคฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สติปฏฺานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมฺมปฺปธานํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ¶ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อินฺทฺริยํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ พลํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ โพชฺฌงฺคํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สจฺจํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สมถํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธมฺมํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ขนฺธํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อายตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ธาตุํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ อาหารํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ ผสฺสํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เวทนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ สฺํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ เจตนํ ภาเวติ…เป… โลกุตฺตรํ จิตฺตํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ…เป… อนิมิตฺตํ…เป… อปฺปณิหิตํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ…เป… วีริยาธิปเตยฺยํ…เป… จิตฺตาธิปเตยฺยํ…เป… วีมํสาธิปเตยฺยํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ปมมคฺควิปาโก.
ทุติยาทิมคฺควิปาโก
๕๕๓. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ กามราคพฺยาปาทานํ ¶ ตนุภาวาย ทุติยาย ¶ ภูมิยา ปตฺติยา…เป… กามรา คพฺยาปาทานํ ¶ ¶ อนวเสสปฺปหานาย ตติยาย ภูมิยา ปตฺติยา…เป… รูปราคอรูปราคมานอุทฺธจฺจอวิชฺชาย อนวเสสปฺปหานาย จตุตฺถาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา กุสลา. ตสฺเสว โลกุตฺตรสฺส กุสลสฺส ฌานสฺส กตตฺตา ภาวิตตฺตา วิปากํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺํ สฺุตํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อฺาตาวินฺทฺริยํ โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๕๔. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป….
๕๕๕. กตมํ ตสฺมึ สมเย อฺาตาวินฺทฺริยํ โหติ? ยา เตสํ อฺาตาวีนํ ธมฺมานํ อฺา ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ ¶ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย อฺาตาวินฺทฺริยํ โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ทุติยาทิมคฺควิปาโก.
โลกุตฺตรวิปาโก.
อกุสลวิปากอพฺยากตํ
อกุสลวิปากปฺจวิฺาณานิ
๕๕๖. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อกุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ จกฺขุวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ รูปารมฺมณํ…เป… โสตวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ สทฺทารมฺมณํ…เป… ฆานวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ คนฺธารมฺมณํ ¶ …เป… ชิวฺหาวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ รสารมฺมณํ…เป… กายวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ ทุกฺขสหคตํ โผฏฺพฺพารมฺมณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, ทุกฺขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, ทุกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๕๗. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ.
๕๕๘. กตมา ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย ตชฺชากายวิฺาณธาตุสมฺผสฺสชํ ¶ กายิกํ อสาตํ กายิกํ ทุกฺขํ กายสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา – อยํ ตสฺมึ สมเย เวทนา โหติ…เป….
๕๕๙. กตมํ ตสฺมึ สมเย ทุกฺขํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย กายิกํ อสาตํ กายิกํ ทุกฺขํ กายสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา – อิทํ ตสฺมึ สมเย ทุกฺขํ โหติ…เป….
๕๖๐. กตมํ ตสฺมึ สมเย ทุกฺขินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมึ สมเย กายิกํ อสาตํ กายิกํ ทุกฺขํ กายสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา ¶ – อิทํ ตสฺมึ สมเย ทุกฺขินฺทฺริยํ โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ตสฺมึ ¶ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา กายวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๕๖๑. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ ¶ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
อกุสลวิปากปฺจวิฺาณานิ.
อกุสลวิปากมโนธาตุ
๕๖๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อกุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากา มโนธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… โผฏฺพฺพารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย ¶ อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๕๖๓. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ ¶ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
อกุสลวิปากา มโนธาตุ.
อกุสลวิปากมโนวิฺาณธาตุ
๕๖๔. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อกุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากา มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ ¶ , เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๕๖๕. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ ¶ เปตฺวา ¶ สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
อกุสลวิปากา มโนวิฺาณธาตุ.
วิปากา อพฺยากตา.
อเหตุกกิริยาอพฺยากตํ
กิริยามโนธาตุ
๕๖๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย มโนธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… โผฏฺพฺพารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ตีณินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๕๖๗. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก ¶ วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา ¶ ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
กิริยา มโนธาตุ.
กิริยามโนวิฺาณธาตุโสมนสฺสสหคตา
๕๖๘. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ กิริยา เนว ¶ กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา โสมนสฺสสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, ปีติ โหติ, สุขํ โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๖๙. กตโม ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมึ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป….
๕๗๐. กตมา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ – อยํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ.
๕๗๑. กตมํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ? โย ตสฺมึ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม ¶ วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา ¶ อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ.
๕๗๒. กตมํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมึ สมเย จิตฺตสฺส ิติ สณฺิติ อวฏฺิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ – อิทํ ตสฺมึ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ…เป… เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ¶ ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๕๗๓. กตโม ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา ¶ เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
กิริยา มโนวิฺาณธาตุ โสมนสฺสสหคตา.
กิริยามโนวิฺาณธาตุอุเปกฺขาสหคตา
๕๗๔. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา อุเปกฺขาสหคตา รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สฺา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, วิตกฺโก โหติ, วิจาโร โหติ, อุเปกฺขา โหติ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา ¶ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ โหติ มนินฺทฺริยํ โหติ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, ปฺจินฺทฺริยานิ โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ…เป… เอกา มโนวิฺาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป….
๕๗๕. กตโม ¶ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร จิตฺตสฺเสกคฺคตา วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ; เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา เปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ เปตฺวา สฺากฺขนฺธํ เปตฺวา วิฺาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมึ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ…เป… อิเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา.
กิริยา มโนวิฺาณธาตุ อุเปกฺขาสหคตา.
อเหตุกา กิริยา อพฺยากตา.
สเหตุกกามาวจรกิริยา
๕๗๖. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย มโนวิฺาณธาตุ อุปฺปนฺนา โหติ กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา โสมนสฺสสหคตา าณสมฺปยุตฺตา…เป… โสมนสฺสสหคตา าณสมฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป… โสมนสฺสสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา…เป… โสมนสฺสสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณสมฺปยุตฺตา…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณสมฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา…เป… อุเปกฺขาสหคตา าณวิปฺปยุตฺตา สสงฺขาเรน รูปารมฺมณา วา…เป… ธมฺมารมฺมณา วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ ¶ …เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป… อโลโภ อพฺยากตมูลํ…เป… อโทโส อพฺยากตมูลํ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
สเหตุกา กามาวจรกิริยา.
รูปาวจรกิริยา
๕๗๗. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย รูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ ¶ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๗๘. กตเม ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย รูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ…เป… ปมํ ฌานํ…เป… ปฺจมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณํ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
รูปาวจรกิริยา.
อรูปาวจรกิริยา
๕๗๙. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสฺานํ อมนสิการา อากาสานฺจายตนสฺาสหคตํ ¶ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๘๐. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว ¶ กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม วิฺาณฺจายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป ¶ โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๘๑. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อากิฺจฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ¶ , ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๕๘๒. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? ยสฺมึ สมเย อรูปาวจรํ ฌานํ ภาเวติ กิริยํ เนว กุสลํ นากุสลํ น จ กมฺมวิปากํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ สพฺพโส อากิฺจฺายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสฺานาสฺายตนสฺาสหคตํ สุขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ…เป… อวิกฺเขโป โหติ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา…เป… อโลโภ อพฺยากตมูลํ…เป… อโทโส อพฺยากตมูลํ…เป… อโมโห อพฺยากตมูลํ…เป… อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
อรูปาวจรกิริยา.
กิริยา อพฺยากตา.
จิตฺตุปฺปาทกณฺฑํ นิฏฺิตํ.
๒. รูปกณฺฑํ
อุทฺเทโส
๕๘๓. กตเม ¶ ¶ ¶ ธมฺมา อพฺยากตา? กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา กามาวจรา รูปาวจรา อรูปาวจรา อปริยาปนฺนา เวทนากฺขนฺโธ สฺากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิฺาณกฺขนฺโธ, เย จ ธมฺมา กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
มาติกา
เอกกํ
๕๘๔. ตตฺถ กตมํ สพฺพํ รูปํ? จตฺตาโร จ มหาภูตา, จตุนฺนฺจ มหาภูตานํ อุปาทาย รูปํ – อิทํ วุจฺจติ สพฺพํ รูปํ. สพฺพํ รูปํ น เหตุ, อเหตุกํ, เหตุวิปฺปยุตฺตํ, สปฺปจฺจยํ ¶ , สงฺขตํ, รูปํ [รูปิยํ (สี.)], โลกิยํ, สาสวํ, สํโยชนิยํ, คนฺถนิยํ, โอฆนิยํ, โยคนิยํ, นีวรณิยํ, ปรามฏฺํ, อุปาทานิยํ, สํกิเลสิกํ, อพฺยากตํ, อนารมฺมณํ, อเจตสิกํ, จิตฺตวิปฺปยุตฺตํ, เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมํ, อสํกิลิฏฺสํกิเลสิกํ, น สวิตกฺกสวิจารํ, น อวิตกฺกวิจารมตฺตํ, อวิตกฺกอวิจารํ, น ปีติสหคตํ, น สุขสหคตํ, น อุเปกฺขาสหคตํ, เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพํ, เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกํ, เนว อาจยคามิ น อปจยคามิ, เนวเสกฺขนาเสกฺขํ, ปริตฺตํ, กามาวจรํ, น รูปาวจรํ, น ¶ อรูปาวจรํ, ปริยาปนฺนํ, โน อปริยาปนฺนํ, อนิยตํ, อนิยฺยานิกํ, อุปฺปนฺนํ, ฉหิ วิฺาเณหิ วิฺเยฺยํ, อนิจฺจํ, ชราภิภูตํ.
เอวํ เอกวิเธน รูปสงฺคโห.
เอกกํ.
ทุกํ
อตฺถิ รูปํ อุปาทา, อตฺถิ รูปํ โน อุปาทา.
อตฺถิ รูปํ อุปาทิณฺณํ, อตฺถิ รูปํ อนุปาทิณฺณํ.
อตฺถิ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ, อตฺถิ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ.
อตฺถิ รูปํ สนิทสฺสนํ, อตฺถิ รูปํ อนิทสฺสนํ.
อตฺถิ รูปํ สปฺปฏิฆํ, อตฺถิ รูปํ อปฺปฏิฆํ.
อตฺถิ รูปํ อินฺทฺริยํ, อตฺถิ รูปํ น อินฺทฺริยํ.
อตฺถิ รูปํ มหาภูตํ, อตฺถิ รูปํ น มหาภูตํ.
อตฺถิ รูปํ วิฺตฺติ, อตฺถิ รูปํ น วิฺตฺติ.
อตฺถิ รูปํ จิตฺตสมุฏฺานํ, อตฺถิ รูปํ น จิตฺตสมุฏฺานํ.
อตฺถิ รูปํ จิตฺตสหภุ, อตฺถิ รูปํ น จิตฺตสหภุ.
อตฺถิ รูปํ จิตฺตานุปริวตฺติ, อตฺถิ รูปํ น จิตฺตานุปริวตฺติ.
อตฺถิ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, อตฺถิ รูปํ พาหิรํ.
อตฺถิ รูปํ โอฬาริกํ, อตฺถิ รูปํ สุขุมํ.
อตฺถิ รูปํ ทูเร, อตฺถิ รูปํ สนฺติเก.
อตฺถิ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ, อตฺถิ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ. อตฺถิ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสชาย ¶ เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… จกฺขุวิฺาณสฺส วตฺถุ, อตฺถิ รูปํ จกฺขุวิฺาณสฺส น วตฺถุ.
อตฺถิ รูปํ โสตสมฺผสฺสสฺส…เป… ฆานสมฺผสฺสสฺส…เป… ¶ ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺส…เป… กายสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ, อตฺถิ รูปํ กายสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ. อตฺถิ รูปํ กายสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย ¶ …เป… กายวิฺาณสฺส วตฺถุ, อตฺถิ รูปํ กายวิฺาณสฺส น วตฺถุ.
อตฺถิ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ, อตฺถิ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส นารมฺมณํ. อตฺถิ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… จกฺขุวิฺาณสฺส อารมฺมณํ, อตฺถิ รูปํ จกฺขุวิฺาณสฺส นารมฺมณํ.
อตฺถิ รูปํ โสตสมฺผสฺสสฺส…เป… ¶ ฆานสมฺผสฺสสฺส…เป… ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺส…เป… กายสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ, อตฺถิ รูปํ กายสมฺผสฺสสฺส นารมฺมณํ. อตฺถิ รูปํ กายสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… กายวิฺาณสฺส อารมฺมณํ, อตฺถิ รูปํ กายวิฺาณสฺส นารมฺมณํ.
อตฺถิ รูปํ จกฺขายตนํ, อตฺถิ รูปํ น จกฺขายตนํ. อตฺถิ รูปํ โสตายตนํ…เป… ฆานายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ…เป… กายายตนํ, อตฺถิ รูปํ น กายายตนํ.
อตฺถิ รูปํ รูปายตนํ, อตฺถิ รูปํ น รูปายตนํ. อตฺถิ รูปํ สทฺทายตนํ…เป… คนฺธายตนํ…เป… รสายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ, อตฺถิ รูปํ น โผฏฺพฺพายตนํ.
อตฺถิ รูปํ จกฺขุธาตุ, อตฺถิ รูปํ น จกฺขุธาตุ. อตฺถิ รูปํ โสตธาตุ…เป… ฆานธาตุ…เป… ชิวฺหาธาตุ…เป… กายธาตุ, อตฺถิ รูปํ น กายธาตุ.
อตฺถิ รูปํ รูปธาตุ, อตฺถิ รูปํ น รูปธาตุ. อตฺถิ รูปํ สทฺทธาตุ…เป… คนฺธธาตุ…เป… รสธาตุ…เป… โผฏฺพฺพธาตุ, อตฺถิ รูปํ น โผฏฺพฺพธาตุ.
อตฺถิ ¶ รูปํ จกฺขุนฺทฺริยํ, อตฺถิ รูปํ น จกฺขุนฺทฺริยํ. อตฺถิ รูปํ โสตินฺทฺริยํ…เป… ฆานินฺทฺริยํ…เป… ชิวฺหินฺทฺริยํ…เป… กายินฺทฺริยํ, อตฺถิ รูปํ น กายินฺทฺริยํ.
อตฺถิ รูปํ อิตฺถินฺทฺริยํ, อตฺถิ รูปํ น อิตฺถินฺทฺริยํ.
อตฺถิ รูปํ ปุริสินฺทฺริยํ, อตฺถิ รูปํ น ปุริสินฺทฺริยํ.
อตฺถิ รูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ, อตฺถิ รูปํ น ชีวิตินฺทฺริยํ.
อตฺถิ รูปํ กายวิฺตฺติ, อตฺถิ รูปํ น กายวิฺตฺติ.
อตฺถิ รูปํ วจีวิฺตฺติ, อตฺถิ รูปํ น วจีวิฺตฺติ.
อตฺถิ รูปํ อากาสธาตุ, อตฺถิ รูปํ น อากาสธาตุ.
อตฺถิ รูปํ ¶ อาโปธาตุ, อตฺถิ รูปํ น อาโปธาตุ.
อตฺถิ รูปํ รูปสฺส ลหุตา, อตฺถิ รูปํ รูปสฺส น ลหุตา.
อตฺถิ รูปํ รูปสฺส มุทุตา, อตฺถิ รูปํ ¶ รูปสฺส น มุทุตา.
อตฺถิ รูปํ รูปสฺส กมฺมฺตา, อตฺถิ รูปํ รูปสฺส น กมฺมฺตา.
อตฺถิ รูปํ รูปสฺส อุปจโย, อตฺถิ รูปํ รูปสฺส น อุปจโย.
อตฺถิ รูปํ รูปสฺส สนฺตติ, อตฺถิ รูปํ รูปสฺส น สนฺตติ.
อตฺถิ ¶ รูปํ รูปสฺส ชรตา, อตฺถิ รูปํ รูปสฺส น ชรตา.
อตฺถิ รูปํ รูปสฺส อนิจฺจตา, อตฺถิ รูปํ รูปสฺส น อนิจฺจตา.
อตฺถิ รูปํ กพฬีกาโร อาหาโร, อตฺถิ รูปํ น กพฬีกาโร อาหาโร.
เอวํ ทุวิเธน รูปสงฺคโห.
ทุกํ.
ติกํ
ติวิเธน ¶ รูปสงฺคโห –
๕๘๕. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อุปาทา. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ อุปาทา, อตฺถิ โน อุปาทา.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อุปาทิณฺณํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ อุปาทิณฺณํ, อตฺถิ อนุปาทิณฺณํ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ, อตฺถิ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อนิทสฺสนํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ สนิทสฺสนํ, อตฺถิ อนิทสฺสนํ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ สปฺปฏิฆํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ สปฺปฏิฆํ, อตฺถิ อปฺปฏิฆํ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อินฺทฺริยํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ อินฺทฺริยํ, อตฺถิ น อินฺทฺริยํ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น มหาภูตํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ มหาภูตํ, อตฺถิ น มหาภูตํ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น วิฺตฺติ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ วิฺตฺติ, อตฺถิ น วิฺตฺติ.
ยํ ¶ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น จิตฺตสมุฏฺานํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ จิตฺตสมุฏฺานํ, อตฺถิ น จิตฺตสมุฏฺานํ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น จิตฺตสหภุ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ ¶ จิตฺตสหภุ, อตฺถิ น จิตฺตสหภุ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น จิตฺตานุปริวตฺติ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ จิตฺตานุปริวตฺติ, อตฺถิ น จิตฺตานุปริวตฺติ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ โอฬาริกํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ สนฺติเก. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก.
ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ ¶ อตฺถิ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ, อตฺถิ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ.
ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ จกฺขุสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… จกฺขุวิฺาณสฺส น วตฺถุ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อตฺถิ จกฺขุวิฺาณสฺส วตฺถุ, อตฺถิ จกฺขุวิฺาณสฺส น วตฺถุ.
ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ โสตสมฺผสฺสสฺส…เป… ฆานสมฺผสฺสสฺส…เป… ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺส…เป… กายสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อตฺถิ กายสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ, อตฺถิ กายสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ กายสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… กายวิฺาณสฺส น วตฺถุ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อตฺถิ กายวิฺาณสฺส วตฺถุ, อตฺถิ กายวิฺาณสฺส น วตฺถุ.
ยํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส นารมฺมณํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ, อตฺถิ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส นารมฺมณํ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ จกฺขุสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… จกฺขุวิฺาณสฺส นารมฺมณํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ ¶ จกฺขุวิฺาณสฺส อารมฺมณํ, อตฺถิ จกฺขุวิฺาณสฺส นารมฺมณํ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ โสตสมฺผสฺสสฺส…เป… ฆานสมฺผสฺสสฺส…เป… ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺส…เป… กายสมฺผสฺสสฺส นารมฺมณํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ กายสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ, อตฺถิ กายสมฺผสฺสสฺส นารมฺมณํ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ ¶ , ตํ กายสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… กายวิฺาณสฺส นารมฺมณํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ กายวิฺาณสฺส อารมฺมณํ, อตฺถิ กายวิฺาณสฺส นารมฺมณํ.
ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ น จกฺขายตนํ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อตฺถิ จกฺขายตนํ, อตฺถิ น จกฺขายตนํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ น โสตายตนํ…เป… น ฆานายตนํ…เป… น ชิวฺหายตนํ…เป… น กายายตนํ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อตฺถิ กายายตนํ, อตฺถิ น กายายตนํ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น รูปายตนํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ รูปายตนํ, อตฺถิ น รูปายตนํ ¶ . ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น สทฺทายตนํ…เป… น คนฺธายตนํ…เป… น รสายตนํ…เป… น โผฏฺพฺพายตนํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ โผฏฺพฺพายตนํ, อตฺถิ น โผฏฺพฺพายตนํ.
ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ น จกฺขุธาตุ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อตฺถิ จกฺขุธาตุ, อตฺถิ น จกฺขุธาตุ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ น โสตธาตุ…เป… น ฆานธาตุ…เป… น ชิวฺหาธาตุ…เป… น กายธาตุ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อตฺถิ กายธาตุ, อตฺถิ น กายธาตุ.
ยํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น รูปธาตุ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ รูปธาตุ, อตฺถิ น รูปธาตุ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น สทฺทธาตุ…เป… น คนฺธธาตุ…เป… น ¶ รสธาตุ…เป… น โผฏฺพฺพธาตุ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ โผฏฺพฺพธาตุ, อตฺถิ น โผฏฺพฺพธาตุ.
ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ น จกฺขุนฺทฺริยํ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อตฺถิ จกฺขุนฺทฺริยํ, อตฺถิ น จกฺขุนฺทฺริยํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ น โสตินฺทฺริยํ…เป… น ฆานินฺทฺริยํ…เป… น ชิวฺหินฺทฺริยํ…เป… น กายินฺทฺริยํ. ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ อตฺถิ กายินฺทฺริยํ, อตฺถิ น กายินฺทฺริยํ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น อิตฺถินฺทฺริยํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ อิตฺถินฺทฺริยํ, อตฺถิ น อิตฺถินฺทฺริยํ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น ปุริสินฺทฺริยํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ ปุริสินฺทฺริยํ, อตฺถิ น ปุริสินฺทฺริยํ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น ชีวิตินฺทฺริยํ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ ชีวิตินฺทฺริยํ, อตฺถิ น ชีวิตินฺทฺริยํ.
ยํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น กายวิฺตฺติ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ กายวิฺตฺติ, อตฺถิ น กายวิฺตฺติ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น วจีวิฺตฺติ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ วจีวิฺตฺติ, อตฺถิ น วจีวิฺตฺติ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น อากาสธาตุ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ อากาสธาตุ, อตฺถิ น อากาสธาตุ.
ยํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น อาโปธาตุ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ อาโปธาตุ, อตฺถิ น อาโปธาตุ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ รูปสฺส น ลหุตา. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ รูปสฺส ลหุตา, อตฺถิ รูปสฺส น ลหุตา.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ รูปสฺส น มุทุตา. ยํ ตํ รูปํ ¶ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ รูปสฺส มุทุตา, อตฺถิ รูปสฺส น มุทุตา.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ รูปสฺส น กมฺมฺตา. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ รูปสฺส กมฺมฺตา, อตฺถิ รูปสฺส น กมฺมฺตา.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ รูปสฺส น อุปจโย. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ รูปสฺส อุปจโย, อตฺถิ ¶ รูปสฺส น อุปจโย.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ รูปสฺส น สนฺตติ. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ รูปสฺส สนฺตติ, อตฺถิ รูปสฺส น สนฺตติ.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ รูปสฺส น ชรตา. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ รูปสฺส ชรตา, อตฺถิ รูปสฺส น ชรตา.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ รูปสฺส น อนิจฺจตา. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ รูปสฺส อนิจฺจตา, อตฺถิ รูปสฺส น อนิจฺจตา.
ยํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ, ตํ น กพฬีกาโร อาหาโร. ยํ ตํ รูปํ พาหิรํ, ตํ อตฺถิ กพฬีกาโร อาหาโร, อตฺถิ น กพฬีกาโร อาหาโร.
เอวํ ติวิเธน รูปสงฺคโห.
ติกํ.
จตุกฺกํ
๕๘๖. ยํ ตํ รูปํ อุปาทา, ตํ อตฺถิ อุปาทิณฺณํ, อตฺถิ อนุปาทิณฺณํ. ยํ ตํ รูปํ โน อุปาทา, ตํ อตฺถิ อุปาทิณฺณํ, อตฺถิ อนุปาทิณฺณํ.
ยํ ตํ รูปํ อุปาทา, ตํ อตฺถิ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ, อตฺถิ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ. ยํ ตํ รูปํ โน อุปาทา, ตํ อตฺถิ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ, อตฺถิ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ.
ยํ ตํ รูปํ อุปาทา, ตํ อตฺถิ สปฺปฏิฆํ, อตฺถิ อปฺปฏิฆํ. ยํ ตํ รูปํ โน อุปาทา, ตํ อตฺถิ สปฺปฏิฆํ, อตฺถิ อปฺปฏิฆํ.
ยํ ตํ รูปํ อุปาทา, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ. ยํ ตํ รูปํ โน อุปาทา, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ.
ยํ ตํ รูปํ อุปาทา, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก. ยํ ตํ รูปํ โน อุปาทา, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก.
ยํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ สนิทสฺสนํ, อตฺถิ อนิทสฺสนํ. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ สนิทสฺสนํ, อตฺถิ อนิทสฺสนํ.
ยํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ สปฺปฏิฆํ อตฺถิ อปฺปฏิฆํ. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ สปฺปฏิฆํ, อตฺถิ อปฺปฏิฆํ.
ยํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ มหาภูตํ, อตฺถิ ¶ น มหาภูตํ. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ มหาภูตํ ¶ , อตฺถิ น มหาภูตํ.
ยํ ¶ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ.
ยํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก.
ยํ ¶ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ สนิทสฺสนํ, อตฺถิ อนิทสฺสนํ. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ สนิทสฺสนํ, อตฺถิ อนิทสฺสนํ.
ยํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ สปฺปฏิฆํ, อตฺถิ อปฺปฏิฆํ. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ สปฺปฏิฆํ, อตฺถิ อปฺปฏิฆํ.
ยํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ มหาภูตํ, อตฺถิ น มหาภูตํ. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ มหาภูตํ, อตฺถิ น มหาภูตํ.
ยํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ.
ยํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก. ยํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก.
ยํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ, ตํ อตฺถิ อินฺทฺริยํ, อตฺถิ น อินฺทฺริยํ. ยํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ, ตํ อตฺถิ อินฺทฺริยํ, อตฺถิ น อินฺทฺริยํ.
ยํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ, ตํ อตฺถิ มหาภูตํ, อตฺถิ น มหาภูตํ. ยํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ, ตํ อตฺถิ มหาภูตํ, อตฺถิ น มหาภูตํ.
ยํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ. ยํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ.
ยํ ¶ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก. ยํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก.
ยํ ตํ รูปํ มหาภูตํ, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ. ยํ ตํ รูปํ น มหาภูตํ, ตํ อตฺถิ โอฬาริกํ, อตฺถิ สุขุมํ.
ยํ ตํ รูปํ มหาภูตํ, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ ¶ สนฺติเก. ยํ ตํ รูปํ น มหาภูตํ, ตํ อตฺถิ ทูเร, อตฺถิ สนฺติเก.
ทิฏฺํ สุตํ มุตํ วิฺาตํ รูปํ.
เอวํ จตุพฺพิเธน รูปสงฺคโห.
จตุกฺกํ.
ปฺจกํ
๕๘๗. ปถวีธาตุ, อาโปธาตุ, เตโชธาตุ, วาโยธาตุ, ยฺจ รูปํ อุปาทา.
เอวํ ปฺจวิเธน รูปสงฺคโห.
ปฺจกํ.
ฉกฺกํ
ฉพฺพิเธน รูปสงฺคโห –
๕๘๘. จกฺขุวิฺเยฺยํ ¶ รูปํ, โสตวิฺเยฺยํ รูปํ, ฆานวิฺเยฺยํ รูปํ, ชิวฺหาวิฺเยฺยํ รูปํ, กายวิฺเยฺยํ รูปํ, มโนวิฺเยฺยํ รูปํ.
เอวํ ฉพฺพิเธน รูปสงฺคโห.
ฉกฺกํ.
สตฺตกํ
สตฺตวิเธน รูปสงฺคโห –
๕๘๙. จกฺขุวิฺเยฺยํ รูปํ, โสตวิฺเยฺยํ รูปํ, ฆานวิฺเยฺยํ รูปํ, ชิวฺหาวิฺเยฺยํ รูปํ, กายวิฺเยฺยํ รูปํ, มโนธาตุวิฺเยฺยํ รูปํ, มโนวิฺาณธาตุวิฺเยฺยํ รูปํ.
เอวํ สตฺตวิเธน รูปสงฺคโห.
สตฺตกํ.
อฏฺกํ
อฏฺวิเธน รูปสงฺคโห –
๕๙๐. จกฺขุวิฺเยฺยํ รูปํ, โสตวิฺเยฺยํ รูปํ, ฆานวิฺเยฺยํ รูปํ, ชิวฺหาวิฺเยฺยํ รูปํ, กายวิฺเยฺยํ รูปํ, อตฺถิ สุขสมฺผสฺสํ, อตฺถิ ทุกฺขสมฺผสฺสํ, มโนธาตุวิฺเยฺยํ รูปํ, มโนวิฺาณธาตุวิฺเยฺยํ รูปํ.
เอวํ อฏฺวิเธน รูปสงฺคโห.
อฏฺกํ.
นวกํ
๕๙๑. จกฺขุนฺทฺริยํ, โสตินฺทฺริยํ, ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ กายินฺทฺริยํ, อิตฺถินฺทฺริยํ, ปุริสินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, ยฺจ รูปํ น อินฺทฺริยํ.
เอวํ นววิเธน รูปสงฺคโห.
นวกํ.
ทสกํ
ทสวิเธน ¶ รูปสงฺคโห –
๕๙๒. จกฺขุนฺทฺริยํ, โสตินฺทฺริยํ, ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ กายินฺทฺริยํ, อิตฺถินฺทฺริยํ, ปุริสินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, น อินฺทฺริยํ รูปํ อตฺถิ สปฺปฏิฆํ, อตฺถิ อปฺปฏิฆํ.
เอวํ ทสวิเธน รูปสงฺคโห.
ทสกํ.
เอกาทสกํ
เอกาทสวิเธน รูปสงฺคโห –
๕๙๓. จกฺขายตนํ, โสตายตนํ, ฆานายตนํ, ชิวฺหายตนํ, กายายตนํ, รูปายตนํ, สทฺทายตนํ ¶ , คนฺธายตนํ, รสายตนํ, โผฏฺพฺพายตนํ, ยฺจ รูปํ อนิทสฺสนอปฺปฏิฆํ [อนิทสฺสนํ อปฺปฏิฆํ (สี. สฺยา.)] ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ.
เอวํ เอกาทสวิเธน รูปสงฺคโห.
เอกาทสกํ.
มาติกา.
รูปวิภตฺติ
เอกกนิทฺเทโส
๕๙๔. สพฺพํ ¶ รูปํ น เหตุเมว, อเหตุกเมว, เหตุวิปฺปยุตฺตเมว, สปฺปจฺจยเมว, สงฺขตเมว, รูปเมว, โลกิยเมว, สาสวเมว, สํโยชนิยเมว, คนฺถนิยเมว, โอฆนิยเมว, โยคนิยเมว, นีวรณิยเมว, ปรามฏฺเมว, อุปาทานิยเมว, สํกิเลสิกเมว, อพฺยากตเมว, อนารมฺมณเมว, อเจตสิกเมว, จิตฺตวิปฺปยุตฺตเมว, เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมเมว, อสํกิลิฏฺสํกิเลสิกเมว, น สวิตกฺกสวิจารเมว, น อวิตกฺกวิจารมตฺตเมว, อวิตกฺกอวิจารเมว ¶ , น ปีติสหคตเมว, น สุขสหคตเมว, น อุเปกฺขาสหคตเมว, เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพเมว, เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกเมว, เนว อาจยคามิ น อปจยคามิเมว, เนวเสกฺขนาเสกฺขเมว, ปริตฺตเมว, กามาวจรเมว, น รูปาวจรเมว, น อรูปาวจรเมว, ปริยาปนฺนเมว, โน อปริยาปนฺนเมว, อนิยตเมว, อนิยฺยานิกเมว, อุปฺปนฺนํ ฉหิ วิฺาเณหิ วิฺเยฺยเมว, อนิจฺจเมว, ชราภิภูตเมว.
เอวํ เอกวิเธน รูปสงฺคโห.
เอกกนิทฺเทโส.
ทุกนิทฺเทโส
อุปาทาภาชนียํ
๕๙๕. กตมํ ¶ ¶ ตํ รูปํ อุปาทา? จกฺขายตนํ, โสตายตนํ, ฆานายตนํ, ชิวฺหายตนํ, กายายตนํ, รูปายตนํ, สทฺทายตนํ, คนฺธายตนํ, รสายตนํ, อิตฺถินฺทฺริยํ, ปุริสินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, กายวิฺตฺติ, วจีวิฺตฺติ, อากาสธาตุ, รูปสฺส ลหุตา, รูปสฺส มุทุตา, รูปสฺส กมฺมฺตา, รูปสฺส อุปจโย, รูปสฺส สนฺตติ, รูปสฺส ชรตา, รูปสฺส อนิจฺจตา, กพฬีกาโร อาหาโร.
๕๙๖. กตมํ ¶ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ? ยํ จกฺขุ [จกฺขุํ (สี. สฺยา.)] จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, เยน จกฺขุนา อนิทสฺสเนน สปฺปฏิเฆน รูปํ สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ ปสฺสิ วา ปสฺสติ วา ปสฺสิสฺสติ วา ปสฺเส วา, จกฺขุํ เปตํ จกฺขายตนํ เปตํ จกฺขุธาตุ เปสา จกฺขุนฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ เนตฺตํ เปตํ นยนํ เปตํ โอริมํ ¶ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโมเปโส – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ.
๕๙๗. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยมฺหิ จกฺขุมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ รูปํ สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, จกฺขุํ เปตํ จกฺขายตนํ เปตํ จกฺขุธาตุ เปสา จกฺขุนฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ เนตฺตํ เปตํ นยนํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ.
๕๙๘. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ จกฺขุ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ รูปมฺหิ สนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, จกฺขุํ เปตํ จกฺขายตนํ เปตํ จกฺขุธาตุ เปสา จกฺขุนฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา ¶ สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ เนตฺตํ เปตํ นยนํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ.
๕๙๙. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ จกฺขุํ ¶ นิสฺสาย รูปํ อารพฺภ จกฺขุสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ จกฺขุํ นิสฺสาย รูปํ อารพฺภ จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… จกฺขุวิฺาณํ ¶ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ จกฺขุํ นิสฺสาย รูปารมฺมโณ จกฺขุสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ จกฺขุํ นิสฺสาย รูปารมฺมณา จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… จกฺขุวิฺาณํ ¶ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา, จกฺขุํ เปตํ จกฺขายตนํ เปตํ จกฺขุธาตุ เปสา จกฺขุนฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ เนตฺตํ เปตํ นยนํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ.
๖๐๐. กตมํ ตํ รูปํ โสตายตนํ? ยํ โสตํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, เยน โสเตน อนิทสฺสเนน สปฺปฏิเฆน สทฺทํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ สุณิ วา สุณาติ วา สุณิสฺสติ วา สุเณ วา, โสตํ เปตํ โสตายตนํ เปตํ โสตธาตุ เปสา โสตินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ โสตายตนํ.
๖๐๑. กตมํ ตํ รูปํ โสตายตนํ? ยํ โสตํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยมฺหิ โสตมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ สทฺโท อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, โสตํ เปตํ โสตายตนํ เปตํ โสตธาตุ เปสา โสตินฺทฺริยํ เปตํ ¶ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ โสตายตนํ.
๖๐๒. กตมํ ¶ ตํ รูปํ โสตายตนํ? ยํ โสตํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ โสตํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ สทฺทมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, โสตํ เปตํ โสตายตนํ เปตํ โสตธาตุ เปสา โสตินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ โสตายตนํ.
๖๐๓. กตมํ ตํ รูปํ โสตายตนํ? ยํ ¶ โสตํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ โสตํ นิสฺสาย สทฺทํ อารพฺภ โสตสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ ¶ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ โสตํ นิสฺสาย สทฺทํ อารพฺภ โสตสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… โสตวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ โสตํ นิสฺสาย สทฺทารมฺมโณ โสตสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ โสตํ นิสฺสาย สทฺทารมฺมณา โสตสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… โสตวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา, โสตํ เปตํ โสตายตนํ เปตํ โสตธาตุ เปสา โสตินฺทฺริยํ เปตํ โลโก ¶ เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ โสตายตนํ.
๖๐๔. กตมํ ตํ รูปํ ฆานายตนํ? ยํ ฆานํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, เยน ฆาเนน อนิทสฺสเนน สปฺปฏิเฆน คนฺธํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ ฆายิ วา ฆายติ วา ฆายิสฺสติ วา ฆาเย วา, ฆานํ เปตํ ฆานายตนํ เปตํ ฆานธาตุ เปสา ฆานินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ ฆานายตนํ.
๖๐๕. กตมํ ตํ รูปํ ฆานายตนํ? ยํ ฆานํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยมฺหิ ฆานมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ คนฺโธ อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, ฆานํ ¶ เปตํ ฆานายตนํ เปตํ ฆานธาตุ เปสา ฆานินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ ฆานายตนํ.
๖๐๖. กตมํ ตํ รูปํ ฆานายตนํ? ยํ ฆานํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ ฆานํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ คนฺธมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, ฆานํ เปตํ ฆานายตนํ เปตํ ¶ ฆานธาตุ เปสา ฆานินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท ¶ เปโส ¶ ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโมเปโส – อิทํ ตํ รูปํ ฆานายตนํ.
๖๐๗. กตมํ ตํ รูปํ ฆานายตนํ? ยํ ฆานํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ ฆานํ นิสฺสาย คนฺธํ อารพฺภ ฆานสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ ฆานํ นิสฺสาย คนฺธํ อารพฺภ ฆานสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… ฆานวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ ฆานํ นิสฺสาย คนฺธารมฺมโณ ฆานสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ ฆานํ นิสฺสาย คนฺธารมฺมณา ฆานสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… ฆานวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา, ฆานํ เปตํ ฆานายตนํ เปตํ ฆานธาตุ เปสา ฆานินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ ฆานายตนํ.
๖๐๘. กตมํ ตํ รูปํ ชิวฺหายตนํ? ยา ชิวฺหา จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยาย ชิวฺหาย อนิทสฺสนาย สปฺปฏิฆาย รสํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ สายิ วา สายติ วา สายิสฺสติ วา สาเย วา, ชิวฺหา เปสา ชิวฺหายตนํ เปตํ ชิวฺหาธาตุ เปสา ชิวฺหินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ¶ ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ ชิวฺหายตนํ.
๖๐๙. กตมํ ¶ ตํ รูปํ ชิวฺหายตนํ? ยา ชิวฺหา จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยาย ชิวฺหาย อนิทสฺสนาย สปฺปฏิฆาย รโส อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, ชิวฺหา เปสา ชิวฺหายตนํ เปตํ ชิวฺหาธาตุ เปสา ชิวฺหินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ ชิวฺหายตนํ.
๖๑๐. กตมํ ¶ ตํ รูปํ ชิวฺหายตนํ? ยา ชิวฺหา จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยา ¶ ชิวฺหา อนิทสฺสนา สปฺปฏิฆา รสมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, ชิวฺหา เปสา ชิวฺหายตนํ เปตํ ชิวฺหาธาตุ เปสา ชิวฺหินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ ชิวฺหายตนํ.
๖๑๑. กตมํ ตํ รูปํ ชิวฺหายตนํ? ยา ชิวฺหา จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ ชิวฺหํ นิสฺสาย รสํ อารพฺภ ชิวฺหาสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ ชิวฺหํ นิสฺสาย รสํ อารพฺภ ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… ชิวฺหาวิฺาณํ ¶ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ ชิวฺหํ นิสฺสาย รสารมฺมโณ ชิวฺหาสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ ชิวฺหํ นิสฺสาย รสารมฺมณา ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… ชิวฺหาวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา, ชิวฺหา เปสา ชิวฺหายตนํ เปตํ ชิวฺหาธาตุ เปสา ชิวฺหินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ ชิวฺหายตนํ.
๖๑๒. กตมํ ตํ รูปํ กายายตนํ? โย กาโย จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, เยน กาเยน อนิทสฺสเนน สปฺปฏิเฆน โผฏฺพฺพํ อนิทสฺสนสปฺปฏิฆํ ¶ ผุสิ วา ผุสติ วา ผุสิสฺสติ วา ผุเส วา, กาโย เปโส กายายตนํ เปตํ กายธาตุ เปสา กายินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ กายายตนํ.
๖๑๓. กตมํ ตํ รูปํ กายายตนํ? โย กาโย จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยมฺหิ กายมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ โผฏฺพฺโพ อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ ¶ วา ปฏิหฺเ วา, กาโย เปโส กายายตนํ เปตํ กายธาตุ เปสา กายินฺทฺริยํ ¶ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ ¶ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ กายายตนํ.
๖๑๔. กตมํ ตํ รูปํ กายายตนํ? โย กาโย จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, โย กาโย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ โผฏฺพฺพมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, กาโย เปโส กายายตนํ เปตํ กายธาตุ เปสา กายินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ กายายตนํ.
๖๑๕. กตมํ ตํ รูปํ กายายตนํ? โย กาโย จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท อตฺตภาวปริยาปนฺโน อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ กายํ นิสฺสาย โผฏฺพฺพํ อารพฺภ กายสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ กายํ นิสฺสาย โผฏฺพฺพํ อารพฺภ กายสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… กายวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ กายํ นิสฺสาย โผฏฺพฺพารมฺมโณ กายสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ กายํ นิสฺสาย โผฏฺพฺพารมฺมณา กายสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… กายวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ ¶ วา อุปฺปชฺเช วา, กาโย เปโส กายายตนํ เปตํ กายธาตุ เปสา กายินฺทฺริยํ เปตํ โลโก เปโส ทฺวารา ¶ เปสา สมุทฺโท เปโส ปณฺฑรํ เปตํ เขตฺตํ เปตํ วตฺถุํ เปตํ โอริมํ ตีรํ เปตํ สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ กายายตนํ.
๖๑๖. กตมํ ตํ รูปํ รูปายตนํ? ยํ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ นีลํ ปีตกํ โลหิตกํ โอทาตํ กาฬกํ มฺชิฏฺกํ [มฺเชฏฺกํ (สี. สฺยา.)] หริ หริวณฺณํ อมฺพงฺกุรวณฺณํ ทีฆํ รสฺสํ อณุํ ถูลํ วฏฺฏํ ปริมณฺฑลํ จตุรํสํ [จตุรสฺสํ (สี. ก.)] ฉฬํสํ อฏฺํสํ โสฬสํสํ นินฺนํ ถลํ ฉายา อาตโป อาโลโก อนฺธกาโร อพฺภา มหิกา ธูโม รโช จนฺทมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา สูริยมณฺฑลสฺส [สุริยมณฺฑลสฺส (สี. สฺยา.)] วณฺณนิภา ตารกรูปานํ ¶ วณฺณนิภา อาทาสมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา มณิสงฺขมุตฺตาเวฬุริยสฺส วณฺณนิภา ชาตรูปรชตสฺส วณฺณนิภา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ, ยํ รูปํ สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ จกฺขุนา อนิทสฺสเนน สปฺปฏิเฆน ปสฺสิ วา ปสฺสติ วา ปสฺสิสฺสติ วา ปสฺเส วา, รูปํ เปตํ รูปายตนํ เปตํ รูปธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ รูปายตนํ.
๖๑๗. กตมํ ¶ ตํ รูปํ รูปายตนํ? ยํ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ นีลํ ปีตกํ โลหิตกํ โอทาตํ กาฬกํ มฺชิฏฺกํ หริ หริวณฺณํ อมฺพงฺกุรวณฺณํ ทีฆํ รสฺสํ อณุํ ถูลํ วฏฺฏํ ปริมณฺฑลํ จตุรํสํ ฉฬํสํ อฏฺํสํ โสฬสํสํ นินฺนํ ถลํ ฉายา อาตโป อาโลโก อนฺธกาโร ¶ อพฺภา มหิกา ธูโม รโช จนฺทมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา สูริยมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา ตารกรูปานํ วณฺณนิภา อาทาสมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา มณิสงฺขมุตฺตาเวฬุริยสฺส วณฺณนิภา ชาตรูปรชตสฺส วณฺณนิภา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ, ยมฺหิ รูปมฺหิ สนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ จกฺขุํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, รูปํ เปตํ รูปายตนํ เปตํ รูปธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ รูปายตนํ.
๖๑๘. กตมํ ตํ รูปํ รูปายตนํ? ยํ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ นีลํ ปีตกํ โลหิตกํ โอทาตํ กาฬกํ มฺชิฏฺกํ หริ หริวณฺณํ อมฺพงฺกุรวณฺณํ ทีฆํ รสฺสํ อณุํ ถูลํ วฏฺฏํ ปริมณฺฑลํ จตุรํสํ ฉฬํสํ อฏฺํสํ โสฬสํสํ นินฺนํ ถลํ ฉายา อาตโป อาโลโก อนฺธกาโร อพฺภา มหิกา ธูโม รโช จนฺทมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา สูริยมณฺฑลสฺส ¶ วณฺณนิภา ตารกรูปานํ วณฺณนิภา อาทาสมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา มณิสงฺขมุตฺตาเวฬุริยสฺส วณฺณนิภา ชาตรูปรชตสฺส วณฺณนิภา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ, ยํ รูปํ สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ จกฺขุมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, รูปํ เปตํ รูปายตนํ เปตํ รูปธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ รูปายตนํ.
๖๑๙. กตมํ ¶ ตํ รูปํ รูปายตนํ? ยํ ¶ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ นีลํ ปีตกํ โลหิตกํ โอทาตํ กาฬกํ มฺชิฏฺกํ หริ หริวณฺณํ อมฺพงฺกุรวณฺณํ ทีฆํ รสฺสํ อณุํ ถูลํ วฏฺฏํ ปริมณฺฑลํ จตุรํสํ ฉฬํสํ อฏฺํสํ โสฬสํสํ นินฺนํ ถลํ ฉายา อาตโป อาโลโก อนฺธกาโร อพฺภา มหิกา ธูโม รโช จนฺทมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา สูริยมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา ตารกรูปานํ วณฺณนิภา อาทาสมณฺฑลสฺส วณฺณนิภา มณิสงฺขมุตฺตาเวฬุริยสฺส วณฺณนิภา ชาตรูปรชตสฺส วณฺณนิภา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา สนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ, ยํ รูปํ อารพฺภ จกฺขุํ นิสฺสาย จกฺขุสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ รูปํ อารพฺภ จกฺขุํ นิสฺสาย จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… จกฺขุวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ รูปารมฺมโณ จกฺขุํ นิสฺสาย จกฺขุสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ รูปารมฺมณา จกฺขุํ นิสฺสาย จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… จกฺขุวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา, รูปํ เปตํ รูปายตนํ เปตํ รูปธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ รูปายตนํ.
๖๒๐. กตมํ ตํ รูปํ สทฺทายตนํ? โย สทฺโท จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ¶ อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ เภริสทฺโท มุทิงฺคสทฺโท สงฺขสทฺโท ปณวสทฺโท คีตสทฺโท วาทิตสทฺโท สมฺมสทฺโท ปาณิสทฺโท สตฺตานํ นิคฺโฆสสทฺโท ธาตูนํ สนฺนิฆาตสทฺโท วาตสทฺโท อุทกสทฺโท มนุสฺสสทฺโท อมนุสฺสสทฺโท, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ สทฺโท จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ สทฺทํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ โสเตน อนิทสฺสเนน สปฺปฏิเฆน สุณิ วา ¶ สุณาติ วา สุณิสฺสติ วา สุเณ วา, สทฺโท เปโส สทฺทายตนํ เปตํ สทฺทธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ สทฺทายตนํ.
๖๒๑. กตมํ ตํ รูปํ สทฺทายตนํ? โย ¶ สทฺโท จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ เภริสทฺโท มุทิงฺคสทฺโท สงฺขสทฺโท ปณวสทฺโท คีตสทฺโท วาทิตสทฺโท สมฺมสทฺโท ปาณิสทฺโท สตฺตานํ นิคฺโฆสสทฺโท ธาตูนํ สนฺนิฆาตสทฺโท วาตสทฺโท อุทกสทฺโท มนุสฺสสทฺโท อมนุสฺสสทฺโท, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ สทฺโท จตุนฺนํ มหาภูตานํ ¶ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยมฺหิ สทฺทมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ โสตํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, สทฺโท เปโส สทฺทายตนํ เปตํ สทฺทธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ สทฺทายตนํ.
๖๒๒. กตมํ ตํ รูปํ สทฺทายตนํ? โย สทฺโท จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ เภริสทฺโท มุทิงฺคสทฺโท สงฺขสทฺโท ปณวสทฺโท คีตสทฺโท วาทิตสทฺโท สมฺมสทฺโท ปาณิสทฺโท สตฺตานํ นิคฺโฆสสทฺโท ธาตูนํ สนฺนิฆาตสทฺโท วาตสทฺโท อุทกสทฺโท ¶ มนุสฺสสทฺโท อมนุสฺสสทฺโท, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ สทฺโท จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, โย สทฺโท อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ โสตมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, สทฺโท เปโส สทฺทายตนํ เปตํ สทฺทธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ สทฺทายตนํ.
๖๒๓. กตมํ ตํ รูปํ สทฺทายตนํ? โย สทฺโท จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ เภริสทฺโท มุทิงฺคสทฺโท สงฺขสทฺโท ปณวสทฺโท คีตสทฺโท วาทิตสทฺโท สมฺมสทฺโท ปาณิสทฺโท สตฺตานํ นิคฺโฆสสทฺโท ธาตูนํ สนฺนิฆาตสทฺโท วาตสทฺโท อุทกสทฺโท มนุสฺสสทฺโท อมนุสฺสสทฺโท, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ สทฺโท จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ สทฺทํ อารพฺภ โสตํ นิสฺสาย โสตสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ สทฺทํ อารพฺภ โสตํ นิสฺสาย โสตสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… โสตวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ สทฺทารมฺมโณ โสตํ นิสฺสาย โสตสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ สทฺทารมฺมณา ¶ โสตํ นิสฺสาย โสตสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… โสตวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา, สทฺโท เปโส สทฺทายตนํ เปตํ สทฺทธาตุ เปสา – อิทํ ¶ ตํ รูปํ สทฺทายตนํ.
๖๒๔. กตมํ ตํ รูปํ คนฺธายตนํ? โย คนฺโธ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ มูลคนฺโธ สารคนฺโธ ตจคนฺโธ ปตฺตคนฺโธ ปุปฺผคนฺโธ ผลคนฺโธ อามกคนฺโธ วิสฺสคนฺโธ สุคนฺโธ ทุคฺคนฺโธ ¶ , โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ คนฺโธ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ คนฺธํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ ฆาเนน อนิทสฺสเนน สปฺปฏิเฆน ฆายิ วา ฆายติ วา ฆายิสฺสติ วา ฆาเย วา, คนฺโธ เปโส คนฺธายตนํ เปตํ คนฺธธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ คนฺธายตนํ.
๖๒๕. กตมํ ตํ รูปํ คนฺธายตนํ? โย คนฺโธ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ มูลคนฺโธ สารคนฺโธ ตจคนฺโธ ปตฺตคนฺโธ ปุปฺผคนฺโธ ผลคนฺโธ อามกคนฺโธ วิสฺสคนฺโธ สุคนฺโธ ทุคฺคนฺโธ, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ คนฺโธ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยมฺหิ คนฺธมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ฆานํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ ¶ วา, คนฺโธ เปโส คนฺธายตนํ เปตํ คนฺธธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ คนฺธายตนํ.
๖๒๖. กตมํ ตํ รูปํ คนฺธายตนํ? โย คนฺโธ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ มูลคนฺโธ สารคนฺโธ ตจคนฺโธ ปตฺตคนฺโธ ปุปฺผคนฺโธ ผลคนฺโธ อามกคนฺโธ วิสฺสคนฺโธ สุคนฺโธ ทุคฺคนฺโธ, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ คนฺโธ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, โย ¶ คนฺโธ อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ ฆานมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, คนฺโธ เปโส คนฺธายตนํ เปตํ คนฺธธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ คนฺธายตนํ.
๖๒๗. กตมํ ตํ รูปํ คนฺธายตนํ? โย คนฺโธ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ มูลคนฺโธ สารคนฺโธ ตจคนฺโธ ปตฺตคนฺโธ ปุปฺผคนฺโธ ผลคนฺโธ อามกคนฺโธ วิสฺสคนฺโธ สุคนฺโธ ทุคฺคนฺโธ, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ คนฺโธ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ¶ อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ คนฺธํ อารพฺภ ฆานํ นิสฺสาย ฆานสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ คนฺธํ อารพฺภ ฆานํ นิสฺสาย ฆานสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… ฆานวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ คนฺธารมฺมโณ ฆานํ นิสฺสาย ฆานสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ ¶ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ คนฺธารมฺมณา ฆานํ นิสฺสาย ฆานสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… ฆานวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา, คนฺโธ เปโส คนฺธายตนํ เปตํ คนฺธธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ คนฺธายตนํ.
๖๒๘. กตมํ ตํ รูปํ รสายตนํ? โย รโส จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ มูลรโส ขนฺธรโส ตจรโส ปตฺตรโส ปุปฺผรโส ¶ ผลรโส อมฺพิลํ มธุรํ ติตฺตกํ กฏุกํ โลณิกํ ขาริกํ ลมฺพิลํ [ลปิลกํ (สี.)] กสาโว สาทุ อสาทุ, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ รโส จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ รสํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ ชิวฺหาย อนิทสฺสนาย สปฺปฏิฆาย สายิ วา สายติ วา สายิสฺสติ วา สาเย วา, รโส เปโส รสายตนํ เปตํ รสธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ รสายตนํ.
๖๒๙. กตมํ ตํ รูปํ รสายตนํ? โย รโส จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ มูลรโส ขนฺธรโส ตจรโส ปตฺตรโส ปุปฺผรโส ผลรโส อมฺพิลํ มธุรํ ติตฺตกํ กฏุกํ โลณิกํ ขาริกํ ลมฺพิลํ กสาโว สาทุ อสาทุ, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ รโส จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยมฺหิ รสมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ชิวฺหา อนิทสฺสนา สปฺปฏิฆา ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, รโส เปโส รสายตนํ เปตํ รสธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ รสายตนํ.
๖๓๐. กตมํ ¶ ตํ รูปํ รสายตนํ? โย รโส จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ มูลรโส ขนฺธรโส ตจรโส ปตฺตรโส ปุปฺผรโส ผลรโส อมฺพิลํ มธุรํ ติตฺตกํ กฏุกํ โลณิกํ ขาริกํ ลมฺพิลํ กสาโว สาทุ อสาทุ, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ รโส จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, โย รโส อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ ชิวฺหาย ¶ อนิทสฺสนาย สปฺปฏิฆาย ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ¶ ปฏิหฺเ วา, รโส เปโส รสายตนํ เปตํ รสธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ รสายตนํ.
๖๓๑. กตมํ ¶ ตํ รูปํ รสายตนํ? โย รโส จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ มูลรโส ขนฺธรโส ตจรโส ปตฺตรโส ปุปฺผรโส ผลรโส อมฺพิลํ มธุรํ ติตฺตกํ กฏุกํ โลณิกํ ขาริกํ ลมฺพิลํ กสาโว สาทุ อสาทุ, โย วา ปนฺโปิ อตฺถิ รโส จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ, ยํ รสํ อารพฺภ ชิวฺหํ นิสฺสาย ชิวฺหาสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ รสํ อารพฺภ ชิวฺหํ นิสฺสาย ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… ชิวฺหาวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ รสารมฺมโณ ชิวฺหํ นิสฺสาย ชิวฺหาสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ รสารมฺมณา ชิวฺหํ นิสฺสาย ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… ชิวฺหาวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา, รโส เปโส รสายตนํ เปตํ รสธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ รสายตนํ.
๖๓๒. กตมํ ตํ รูปํ อิตฺถินฺทฺริยํ? ยํ อิตฺถิยา อิตฺถิลิงฺคํ อิตฺถินิมิตฺตํ อิตฺถิกุตฺตํ อิตฺถากปฺโป อิตฺถตฺตํ อิตฺถิภาโว [อิตฺถิตฺตํ อิตฺถีภาโว (สฺยา.)] – อิทํ ตํ รูปํ อิตฺถินฺทฺริยํ.
๖๓๓. กตมํ ¶ ตํ รูปํ ปุริสินฺทฺริยํ? ยํ ปุริสสฺส ปุริสลิงฺคํ ปุริสนิมิตฺตํ ปุริสกุตฺตํ ปุริสากปฺโป ปุริสตฺตํ ปุริสภาโว – อิทํ ตํ รูปํ ปุริสินฺทฺริยํ.
๖๓๔. กตมํ ตํ รูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ? โย เตสํ รูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ.
๖๓๕. กตมํ ตํ รูปํ กายวิฺตฺติ? ยา กุสลจิตฺตสฺส วา อกุสลจิตฺตสฺส วา อพฺยากตจิตฺตสฺส วา อภิกฺกมนฺตสฺส วา ปฏิกฺกมนฺตสฺส วา อาโลเกนฺตสฺส วา วิโลเกนฺตสฺส วา สมิฺเชนฺตสฺส วา ปสาเรนฺตสฺส วา กายสฺส ถมฺภนา สนฺถมฺภนา สนฺถมฺภิตตฺตํ วิฺตฺติ วิฺาปนา วิฺาปิตตฺตํ – อิทํ ตํ รูปํ กายวิฺตฺติ.
๖๓๖. กตมํ ¶ ตํ รูปํ วจีวิฺตฺติ? ยา กุสลจิตฺตสฺส วา อกุสลจิตฺตสฺส วา อพฺยากตจิตฺตสฺส วา วาจา คิรา พฺยปฺปโถ อุทีรณํ โฆโส โฆสกมฺมํ วาจา วจีเภโท ¶ – อยํ วุจฺจติ วาจา. ยา ตาย วาจาย วิฺตฺติ วิฺาปนา วิฺาปิตตฺตํ – อิทํ ตํ รูปํ วจีวิฺตฺติ.
๖๓๗. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อากาสธาตุ? โย อากาโส อากาสคตํ อฆํ อฆคตํ วิวโร วิวรคตํ อสมฺผุฏฺํ จตูหิ มหาภูเตหิ – อิทํ ตํ รูปํ อากาสธาตุ.
๖๓๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ รูปสฺส ลหุตา? ยา รูปสฺส ลหุตา ลหุปริณามตา อทนฺธนตา อวิตฺถนตา – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส ลหุตา.
๖๓๙. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส มุทุตา? ยา รูปสฺส มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส มุทุตา.
๖๔๐. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส กมฺมฺตา? ยา รูปสฺส กมฺมฺตา กมฺมฺตฺตํ กมฺมฺภาโว – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส กมฺมฺตา.
๖๔๑. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส อุปจโย? โย อายตนานํ อาจโย, โส รูปสฺส อุปจโย – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส อุปจโย.
๖๔๒. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส สนฺตติ? โย รูปสฺส อุปจโย, สา รูปสฺส สนฺตติ – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส สนฺตติ.
๖๔๓. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส ชรตา? ยา รูปสฺส ชรา ชีรณตา ขณฺฑิจฺจํ ปาลิจฺจํ วลิตฺตจตา อายุโน สํหานิ อินฺทฺริยานํ ปริปาโก – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส ชรตา.
๖๔๔. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส อนิจฺจตา? โย รูปสฺส ขโย วโย เภโท ปริเภโท อนิจฺจตา อนฺตรธานํ – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส อนิจฺจตา.
๖๔๕. กตมํ ¶ ตํ รูปํ กพฬีกาโร อาหาโร? โอทโน กุมฺมาโส สตฺตุ มจฺโฉ มํสํ ขีรํ ทธิ สปฺปิ นวนีตํ เตลํ มธุ ผาณิตํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ ยมฺหิ ยมฺหิ ชนปเท เตสํ เตสํ ¶ สตฺตานํ มุขาสิยํ ทนฺตวิขาทนํ คลชฺโฌหรณียํ กุจฺฉิวิตฺถมฺภนํ, ยาย โอชาย สตฺตา ยาเปนฺติ – อิทํ ตํ รูปํ กพฬีกาโร อาหาโร.
อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา.
อุปาทาภาชนียํ.
รูปกณฺเฑ ปมภาณวาโร.
๖๔๖. กตมํ ¶ ¶ ตํ รูปํ โน อุปาทา? โผฏฺพฺพายตนํ, อาโปธาตุ.
๖๔๗. กตมํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ? ปถวีธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ กกฺขฬํ มุทุกํ สณฺหํ ผรุสํ สุขสมฺผสฺสํ ทุกฺขสมฺผสฺสํ ครุกํ ลหุกํ, ยํ โผฏฺพฺพํ อนิทสฺสนํ สปฺปฏิฆํ กาเยน อนิทสฺสเนน สปฺปฏิเฆน ผุสิ วา ผุสติ วา ผุสิสฺสติ วา ผุเส วา โผฏฺพฺโพ เปโส โผฏฺพฺพายตนํ เปตํ โผฏฺพฺพธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ.
๖๔๘. กตมํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ? ปถวีธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ กกฺขฬํ มุทุกํ สณฺหํ ผรุสํ สุขสมฺผสฺสํ ทุกฺขสมฺผสฺสํ ครุกํ ลหุกํ, ยมฺหิ โผฏฺพฺพมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ กาโย อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, โผฏฺพฺโพ เปโส โผฏฺพฺพายตนํ เปตํ โผฏฺพฺพธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ.
๖๔๙. กตมํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ? ปถวีธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ กกฺขฬํ มุทุกํ สณฺหํ ผรุสํ สุขสมฺผสฺสํ ทุกฺขสมฺผสฺสํ ครุกํ ลหุกํ, โย โผฏฺพฺโพ อนิทสฺสโน สปฺปฏิโฆ กายมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ ¶ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วา ปฏิหฺิสฺสติ วา ปฏิหฺเ วา, โผฏฺพฺโพ เปโส โผฏฺพฺพายตนํ เปตํ โผฏฺพฺพธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ.
๖๕๐. กตมํ ¶ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ? ปถวีธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ กกฺขฬํ มุทุกํ สณฺหํ ผรุสํ สุขสมฺผสฺสํ ทุกฺขสมฺผสฺสํ ครุกํ ลหุกํ, ยํ โผฏฺพฺพํ อารพฺภ กายํ นิสฺสาย กายสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ โผฏฺพฺพํ อารพฺภ กายํ นิสฺสาย กายสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… กายวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ โผฏฺพฺพารมฺมโณ กายํ นิสฺสาย กายสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา…เป… ยํ โผฏฺพฺพารมฺมณา กายํ นิสฺสาย กายสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… สฺา…เป… เจตนา…เป… กายวิฺาณํ อุปฺปชฺชิ วา อุปฺปชฺชติ วา อุปฺปชฺชิสฺสติ วา อุปฺปชฺเช วา, โผฏฺพฺโพ เปโส โผฏฺพฺพายตนํ เปตํ โผฏฺพฺพธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ.
๖๕๑. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อาโปธาตุ? ยํ ¶ อาโป อาโปคตํ สิเนโห สิเนหคตํ พนฺธนตฺตํ รูปสฺส – อิทํ ตํ รูปํ อาโปธาตุ.
อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา.
๖๕๒. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ? จกฺขายตนํ โสตายตนํ ฆานายตนํ ชิวฺหายตนํ กายายตนํ อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ.
๖๕๓. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ? สทฺทายตนํ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ.
๖๕๔. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ อิตฺถินฺทฺริยํ ¶ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ.
๖๕๕. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ? สทฺทายตนํ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา, รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ ¶ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ.
๖๕๖. กตมํ ตํ รูปํ สนิทสฺสนํ? รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ สนิทสฺสนํ.
๖๕๗. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อนิทสฺสนํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนิทสฺสนํ.
๖๕๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ? จกฺขายตนํ โสตายตนํ ฆานายตนํ ชิวฺหายตนํ กายายตนํ รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ.
๖๕๙. กตมํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ.
๖๖๐. กตมํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ? จกฺขุนฺทฺริยํ โสตินฺทฺริยํ ฆานินฺทฺริยํ ชิวฺหินฺทฺริยํ กายินฺทฺริยํ อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ.
๖๖๑. กตมํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ.
๖๖๒. กตมํ ตํ รูปํ มหาภูตํ? โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ มหาภูตํ.
๖๖๓. กตมํ ¶ ตํ รูปํ น มหาภูตํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น มหาภูตํ.
๖๖๔. กตมํ ตํ รูปํ วิฺตฺติ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ – อิทํ ตํ รูปํ วิฺตฺติ.
๖๖๕. กตมํ ตํ รูปํ น วิฺตฺติ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น วิฺตฺติ.
๖๖๖. กตมํ ตํ รูปํ จิตฺตสมุฏฺานํ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ ยํ ¶ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ จิตฺตชํ จิตฺตเหตุกํ จิตฺตสมุฏฺานํ รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ จิตฺตสมุฏฺานํ.
๖๖๗. กตมํ ตํ รูปํ น จิตฺตสมุฏฺานํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น จิตฺตชํ น จิตฺตเหตุกํ น จิตฺตสมุฏฺานํ รูปายตนํ สทฺทายตนํ ¶ คนฺธายตนํ ¶ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น จิตฺตสมุฏฺานํ.
๖๖๘. กตมํ ตํ รูปํ จิตฺตสหภุ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ – อิทํ ตํ รูปํ จิตฺตสหภุ.
๖๖๙. กตมํ ตํ รูปํ น จิตฺตสหภุ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น จิตฺตสหภุ.
๖๗๐. กตมํ ตํ รูปํ จิตฺตานุปริวตฺติ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ – อิทํ ตํ รูปํ จิตฺตานุปริวตฺติ.
๖๗๑. กตมํ ¶ ตํ รูปํ น จิตฺตานุปริวตฺติ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น จิตฺตานุปริวตฺติ.
๖๗๒. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ.
๖๗๓. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ.
๖๗๔. กตมํ ¶ ตํ รูปํ โอฬาริกํ? จกฺขายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ โอฬาริกํ.
๖๗๕. กตมํ ตํ รูปํ สุขุมํ? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ สุขุมํ.
๖๗๖. กตมํ ตํ รูปํ ทูเร? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ ทูเร.
๖๗๗. กตมํ ตํ รูปํ สนฺติเก? จกฺขายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ สนฺติเก.
๖๗๘. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ? จกฺขายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ.
๖๗๙. กตมํ ¶ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ? โสตายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ.
๖๘๐. กตมํ ¶ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย ¶ …เป… จกฺขุวิฺาณสฺส วตฺถุ? จกฺขายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุวิฺาณสฺส วตฺถุ.
๖๘๑. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขุวิฺาณสฺส น วตฺถุ? โสตายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุวิฺาณสฺส น วตฺถุ.
๖๘๒. กตมํ ตํ รูปํ โสตสมฺผสฺสสฺส…เป… ฆานสมฺผสฺสสฺส…เป… ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺส…เป… กายสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ? กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ กายสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ.
๖๘๓. กตมํ ตํ รูปํ กายสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ กายสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ.
๖๘๔. กตมํ ¶ ตํ รูปํ กายสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… กายวิฺาณสฺส วตฺถุ? กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ กายวิฺาณสฺส วตฺถุ.
๖๘๕. กตมํ ตํ รูปํ กายวิฺาณสฺส น วตฺถุ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ กายวิฺาณสฺส น วตฺถุ.
๖๘๖. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ? รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ.
๖๘๗. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ.
๖๘๘. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขุสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… จกฺขุวิฺาณสฺส อารมฺมณํ? รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุวิฺาณสฺส อารมฺมณํ.
๖๘๙. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขุวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ.
๖๙๐. กตมํ ¶ ¶ ตํ รูปํ โสตสมฺผสฺสสฺส…เป… ฆานสมฺผสฺสสฺส ¶ …เป… ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺส…เป… กายสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ กายสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ.
๖๙๑. กตมํ ตํ รูปํ กายสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ กายสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ.
๖๙๒. กตมํ ตํ รูปํ กายสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… ¶ กายวิฺาณสฺส อารมฺมณํ? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ กายวิฺาณสฺส อารมฺมณํ.
๖๙๓. กตมํ ตํ รูปํ กายวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ กายวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ.
๖๙๔. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ.
๖๙๕. กตมํ ตํ รูปํ น จกฺขายตนํ? โสตายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น จกฺขายตนํ.
๖๙๖. กตมํ ตํ รูปํ โสตายตนํ…เป… ฆานายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ…เป… กายายตนํ? โย กาโย จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ กายายตนํ.
๖๙๗. กตมํ ตํ รูปํ น กายายตนํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น กายายตนํ.
๖๙๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ รูปายตนํ? ยํ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา…เป… รูปธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ รูปายตนํ.
๖๙๙. กตมํ ตํ รูปํ น รูปายตนํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น รูปายตนํ.
๗๐๐. กตมํ ตํ รูปํ สทฺทายตนํ…เป… คนฺธายตนํ ¶ …เป… รสายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ? ปถวีธาตุ…เป… โผฏฺพฺพธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ.
๗๐๑. กตมํ ตํ รูปํ น โผฏฺพฺพายตนํ ¶ ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น โผฏฺพฺพายตนํ.
๗๐๒. กตมํ ¶ ตํ รูปํ จกฺขุธาตุ? จกฺขายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุธาตุ.
๗๐๓. กตมํ ตํ รูปํ น จกฺขุธาตุ? โสตายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น จกฺขุธาตุ.
๗๐๔. กตมํ ตํ รูปํ โสตธาตุ…เป… ฆานธาตุ…เป… ชิวฺหาธาตุ…เป… กายธาตุ? กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ กายธาตุ.
๗๐๕. กตมํ ตํ รูปํ น กายธาตุ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น กายธาตุ.
๗๐๖. กตมํ ตํ รูปํ รูปธาตุ? รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ รูปธาตุ.
๗๐๗. กตมํ ตํ รูปํ น รูปธาตุ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น รูปธาตุ.
๗๐๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ สทฺทธาตุ…เป… คนฺธธาตุ…เป… รสธาตุ…เป… โผฏฺพฺพธาตุ? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพธาตุ.
๗๐๙. กตมํ ตํ รูปํ น โผฏฺพฺพธาตุ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น โผฏฺพฺพธาตุ.
๗๑๐. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขุนฺทฺริยํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุนฺทฺริยํ.
๗๑๑. กตมํ ตํ รูปํ น จกฺขุนฺทฺริยํ? โสตายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น จกฺขุนฺทฺริยํ.
๗๑๒. กตมํ ¶ ตํ รูปํ โสตินฺทฺริยํ…เป… ฆานินฺทฺริยํ…เป… ชิวฺหินฺทฺริยํ…เป… กายินฺทฺริยํ? โย กาโย จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ กายินฺทฺริยํ.
๗๑๓. กตมํ ตํ รูปํ น กายินฺทฺริยํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น กายินฺทฺริยํ.
๗๑๔. กตมํ ตํ รูปํ อิตฺถินฺทฺริยํ? ยํ ¶ อิตฺถิยา อิตฺถิลิงฺคํ อิตฺถินิมิตฺตํ อิตฺถิกุตฺตํ อิตฺถากปฺโป อิตฺถตฺตํ อิตฺถิภาโว – อิทํ ตํ รูปํ อิตฺถินฺทฺริยํ.
๗๑๕. กตมํ ¶ ตํ รูปํ น อิตฺถินฺทฺริยํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น อิตฺถินฺทฺริยํ.
๗๑๖. กตมํ ¶ ตํ รูปํ ปุริสินฺทฺริยํ? ยํ ปุริสสฺส ปุริสลิงฺคํ ปุริสนิมิตฺตํ ปุริสกุตฺตํ ปุริสากปฺโป ปุริสตฺตํ ปุริสภาโว – อิทํ ตํ รูปํ ปุริสินฺทฺริยํ.
๗๑๗. กตมํ ตํ รูปํ น ปุริสินฺทฺริยํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น ปุริสินฺทฺริยํ.
๗๑๘. กตมํ ตํ รูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ? โย เตสํ รูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ.
๗๑๙. กตมํ ตํ รูปํ น ชีวิตินฺทฺริยํ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น ชีวิตินฺทฺริยํ.
๗๒๐. กตมํ ตํ รูปํ กายวิฺตฺติ? ยา กุสลจิตฺตสฺส วา อกุสลจิตฺตสฺส วา อพฺยากตจิตฺตสฺส วา อภิกฺกมนฺตสฺส วา ปฏิกฺกมนฺตสฺส วา อาโลเกนฺตสฺส วา วิโลเกนฺตสฺส วา สมิฺเชนฺตสฺส ¶ วา ปสาเรนฺตสฺส วา กายสฺส ถมฺภนา สนฺถมฺภนา สนฺถมฺภิตตฺตํ วิฺตฺติ วิฺาปนา วิฺาปิตตฺตํ – อิทํ ตํ รูปํ กายวิฺตฺติ.
๗๒๑. กตมํ ตํ รูปํ น กายวิฺตฺติ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น กายวิฺตฺติ.
๗๒๒. กตมํ ตํ รูปํ วจีวิฺตฺติ? ยา กุสลจิตฺตสฺส วา อกุสลจิตฺตสฺส วา อพฺยากตจิตฺตสฺส วา วาจา คิรา พฺยปฺปโถ อุทีรณํ โฆโส โฆสกมฺมํ วาจา วจีเภโท, อยํ วุจฺจติ วาจา. ยา ตาย วาจาย วิฺตฺติ วิฺาปนา วิฺาปิตตฺตํ – อิทํ ตํ รูปํ วจีวิฺตฺติ.
๗๒๓. กตมํ ตํ รูปํ น วจีวิฺตฺติ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น วจีวิฺตฺติ.
๗๒๔. กตมํ ตํ รูปํ อากาสธาตุ? โย อากาโส อากาสคตํ อฆํ อฆคตํ วิวโร วิวรคตํ อสมฺผุฏฺํ จตูหิ มหาภูเตหิ – อิทํ ตํ รูปํ อากาสธาตุ.
๗๒๕. กตมํ ¶ ¶ ตํ รูปํ น อากาสธาตุ? จกฺขายตนํ ¶ …เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น อากาสธาตุ.
๗๒๖. กตมํ ตํ รูปํ อาโปธาตุ? ยํ อาโป อาโปคตํ สิเนโห สิเนหคตํ พนฺธนตฺตํ รูปสฺส – อิทํ ตํ รูปํ อาโปธาตุ.
๗๒๗. กตมํ ตํ รูปํ น อาโปธาตุ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น อาโปธาตุ.
๗๒๘. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส ลหุตา? ยา รูปสฺส ลหุตา ลหุปริณามตา อทนฺธนตา อวิตฺถนตา – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส ลหุตา ¶ .
๗๒๙. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส น ลหุตา? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส น ลหุตา.
๗๓๐. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส มุทุตา? ยา รูปสฺส มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส มุทุตา.
๗๓๑. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส น มุทุตา? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส น มุทุตา.
๗๓๒. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส กมฺมฺตา? ยา รูปสฺส กมฺมฺตา กมฺมฺตฺตํ กมฺมฺภาโว – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส กมฺมฺตา.
๗๓๓. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส น กมฺมฺตา? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส น กมฺมฺตา.
๗๓๔. กตมํ ¶ ตํ รูปํ รูปสฺส อุปจโย? โย อายตนานํ อาจโย, โส รูปสฺส อุปจโย – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส อุปจโย.
๗๓๕. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส น อุปจโย? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส น อุปจโย.
๗๓๖. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส สนฺตติ? โย รูปสฺส อุปจโย, สา รูปสฺส สนฺตติ – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส สนฺตติ.
๗๓๗. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส น สนฺตติ? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส น สนฺตติ.
๗๓๘. กตมํ ¶ ¶ ตํ รูปํ รูปสฺส ชรตา? ยา รูปสฺส ชรา ชีรณตา ขณฺฑิจฺจํ ปาลิจฺจํ วลิตฺตจตา อายุโน สํหานิ อินฺทฺริยานํ ปริปาโก ¶ – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส ชรตา.
๗๓๙. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส น ชรตา? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส น ชรตา.
๗๔๐. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส อนิจฺจตา? โย รูปสฺส ขโย วโย เภโท ปริเภโท อนิจฺจตา อนฺตรธานํ – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส อนิจฺจตา.
๗๔๑. กตมํ ตํ รูปํ รูปสฺส น อนิจฺจตา? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ รูปสฺส น อนิจฺจตา.
๗๔๒. กตมํ ตํ รูปํ กพฬีกาโร อาหาโร? โอทโน กุมฺมาโส สตฺตุ มจฺโฉ มํสํ ขีรํ ทธิ สปฺปิ นวนีตํ เตลํ มธุ ผาณิตํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ ยมฺหิ ยมฺหิ ชนปเท เตสํ เตสํ สตฺตานํ มุขาสิยํ ทนฺตวิขาทนํ คลชฺโฌหรณียํ กุจฺฉิวิตฺถมฺภนํ, ยาย โอชาย สตฺตา ยาเปนฺติ – อิทํ ตํ รูปํ กพฬีกาโร อาหาโร.
๗๔๓. กตมํ ¶ ตํ รูปํ น กพฬีกาโร อาหาโร? จกฺขายตนํ…เป… รูปสฺส อนิจฺจตา – อิทํ ตํ รูปํ น กพฬีกาโร อาหาโร.
เอวํ ทุวิเธน รูปสงฺคโห.
ทุกนิทฺเทโส.
ติกนิทฺเทโส
๗๔๔. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อุปาทา? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อุปาทา.
๗๔๕. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ อุปาทา? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อุปาทา.
๗๔๖. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ โน อุปาทา? โผฏฺพฺพายตนํ ¶ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ โน อุปาทา.
๗๔๗. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อุปาทิณฺณํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อุปาทิณฺณํ.
๗๔๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ อุปาทิณฺณํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อุปาทิณฺณํ.
๗๔๙. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ อนุปาทิณฺณํ? สทฺทายตนํ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ¶ ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อนุปาทิณฺณํ.
๗๕๐. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ. จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ.
๗๕๑. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ.
๗๕๒. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ ¶ ? สทฺทายตนํ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ.
๗๕๓. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อนิทสฺสนํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อนิทสฺสนํ.
๗๕๔. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ สนิทสฺสนํ? รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ สนิทสฺสนํ.
๗๕๕. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ อนิทสฺสนํ? สทฺทายตนํ ¶ …เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อนิทสฺสนํ.
๗๕๖. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ สปฺปฏิฆํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ สปฺปฏิฆํ.
๗๕๗. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ สปฺปฏิฆํ? รูปายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ สปฺปฏิฆํ.
๗๕๘. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ อปฺปฏิฆํ? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อปฺปฏิฆํ.
๗๕๙. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อินฺทฺริยํ? จกฺขุนฺทฺริยํ…เป… กายินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ อินฺทฺริยํ.
๗๖๐. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ อินฺทฺริยํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อินฺทฺริยํ.
๗๖๑. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น อินฺทฺริยํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร ¶ อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น อินฺทฺริยํ.
๗๖๒. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น มหาภูตํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น มหาภูตํ.
๗๖๓. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ มหาภูตํ? โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ มหาภูตํ.
๗๖๔. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น มหาภูตํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น มหาภูตํ.
๗๖๕. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น วิฺตฺติ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น วิฺตฺติ?
๗๖๖. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ วิฺตฺติ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ วิฺตฺติ.
๗๖๗. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ น วิฺตฺติ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น วิฺตฺติ.
๗๖๘. กตมํ ¶ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จิตฺตสมุฏฺานํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จิตฺตสมุฏฺานํ.
๗๖๙. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ จิตฺตสมุฏฺานํ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ จิตฺตชํ จิตฺตเหตุกํ จิตฺตสมุฏฺานํ รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ จิตฺตสมุฏฺานํ.
๗๗๐. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จิตฺตสมุฏฺานํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ ¶ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น จิตฺตชํ น จิตฺตเหตุกํ น จิตฺตสมุฏฺานํ รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จิตฺตสมุฏฺานํ.
๗๗๑. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จิตฺตสหภุ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จิตฺตสหภุ.
๗๗๒. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ จิตฺตสหภุ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ จิตฺตสหภุ.
๗๗๓. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จิตฺตสหภุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จิตฺตสหภุ?
๗๗๔. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จิตฺตานุปริวตฺติ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จิตฺตานุปริวตฺติ.
๗๗๕. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ จิตฺตานุปริวตฺติ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ จิตฺตานุปริวตฺติ.
๗๗๖. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จิตฺตานุปริวตฺติ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จิตฺตานุปริวตฺติ.
๗๗๗. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ โอฬาริกํ? จกฺขายตนํ ¶ …เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ โอฬาริกํ.
๗๗๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ โอฬาริกํ? รูปายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ โอฬาริกํ.
๗๗๙. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ สุขุมํ? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร ¶ อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ สุขุมํ.
๗๘๐. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ สนฺติเก? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ สนฺติเก.
๗๘๑. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ ทูเร? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ ทูเร.
๗๘๒. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ สนฺติเก? รูปายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ สนฺติเก.
๗๘๓. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ.
๗๘๔. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ? จกฺขายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ.
๗๘๕. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ? โสตายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ.
๗๘๖. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… จกฺขุวิฺาณสฺส น วตฺถุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุวิฺาณสฺส น วตฺถุ.
๗๘๗. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุวิฺาณสฺส วตฺถุ? จกฺขายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุวิฺาณสฺส วตฺถุ.
๗๘๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุวิฺาณสฺส น วตฺถุ? โสตายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุวิฺาณสฺส น วตฺถุ?
๗๘๙. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ โสตสมฺผสฺสสฺส…เป… ฆานสมฺผสฺสสฺส…เป… ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺส…เป… กายสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ.
๗๙๐. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ? กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายสมฺผสฺสสฺส วตฺถุ.
๗๙๑. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ? จกฺขายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายสมฺผสฺสสฺส น วตฺถุ.
๗๙๒. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ กายสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… กายวิฺาณสฺส น วตฺถุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายวิฺาณสฺส น วตฺถุ.
๗๙๓. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายวิฺาณสฺส วตฺถุ? กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายวิฺาณสฺส วตฺถุ.
๗๙๔. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายวิฺาณสฺส น วตฺถุ? จกฺขายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายวิฺาณสฺส น วตฺถุ.
๗๙๕. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ.
๗๙๖. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ? รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ.
๗๙๗. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ? สทฺทายตนํ…เป… ¶ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ.
๗๙๘. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… จกฺขุวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ.
๗๙๙. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุวิฺาณสฺส อารมฺมณํ? รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุวิฺาณสฺส อารมฺมณํ.
๘๐๐. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ? สทฺทายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ จกฺขุวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ.
๘๐๑. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ โสตสมฺผสฺสสฺส…เป… ฆานสมฺผสฺสสฺส…เป… ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺส…เป… กายสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ? จกฺขายตนํ…เป… ¶ กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ.
๘๐๒. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายสมฺผสฺสสฺส อารมฺมณํ.
๘๐๓. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายสมฺผสฺสสฺส น อารมฺมณํ.
๘๐๔. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายสมฺผสฺสชาย เวทนาย…เป… สฺาย…เป… เจตนาย…เป… กายวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ? จกฺขายตนํ…เป… ¶ กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ.
๘๐๕. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายวิฺาณสฺส อารมฺมณํ? โผฏฺพฺพายตนํ ¶ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายวิฺาณสฺส อารมฺมณํ.
๘๐๖. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายวิฺาณสฺส น อารมฺมณํ.
๘๐๗. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จกฺขายตนํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จกฺขายตนํ.
๘๐๘. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขายตนํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขายตนํ.
๘๐๙. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จกฺขายตนํ? โสตายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จกฺขายตนํ.
๘๑๐. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ น โสตายตนํ…เป… น ฆานายตนํ…เป… น ชิวฺหายตนํ…เป… น กายายตนํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น กายายตนํ.
๘๑๑. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายายตนํ? โย กาโย จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายายตนํ.
๘๑๒. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กายายตนํ? จกฺขายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กายายตนํ.
๘๑๓. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น รูปายตนํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ ¶ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น รูปายตนํ.
๘๑๔. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปายตนํ? ยํ รูปํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย วณฺณนิภา…เป… รูปธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปายตนํ.
๘๑๕. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น รูปายตนํ? สทฺทายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น รูปายตนํ.
๘๑๖. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น สทฺทายตนํ…เป… ¶ น คนฺธายตนํ…เป… น รสายตนํ…เป… น โผฏฺพฺพายตนํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น โผฏฺพฺพายตนํ.
๘๑๗. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ โผฏฺพฺพายตนํ? ปถวีธาตุ…เป… โผฏฺพฺพธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ โผฏฺพฺพายตนํ.
๘๑๘. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น โผฏฺพฺพายตนํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น โผฏฺพฺพายตนํ.
๘๑๙. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ น จกฺขุธาตุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จกฺขุธาตุ.
๘๒๐. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุธาตุ? จกฺขายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุธาตุ.
๘๒๑. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จกฺขุธาตุ? โสตายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จกฺขุธาตุ.
๘๒๒. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น โสตธาตุ…เป… น ฆานธาตุ…เป… น ชิวฺหาธาตุ…เป… น กายธาตุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น กายธาตุ.
๘๒๓. กตมํ ¶ ตํ รูปํ ¶ อชฺฌตฺติกํ กายธาตุ? กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายธาตุ.
๘๒๔. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กายธาตุ? จกฺขายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กายธาตุ.
๘๒๕. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น รูปธาตุ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น รูปธาตุ.
๘๒๖. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปธาตุ? รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปธาตุ.
๘๒๗. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น รูปธาตุ? สทฺทายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น รูปธาตุ.
๘๒๘. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น สทฺทธาตุ…เป… ¶ น คนฺธธาตุ…เป… น รสธาตุ ¶ …เป… น โผฏฺพฺพธาตุ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น โผฏฺพฺพธาตุ.
๘๒๙. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ โผฏฺพฺพธาตุ? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ โผฏฺพฺพธาตุ.
๘๓๐. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น โผฏฺพฺพธาตุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น โผฏฺพฺพธาตุ.
๘๓๑. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จกฺขุนฺทฺริยํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น จกฺขุนฺทฺริยํ.
๘๓๒. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุนฺทฺริยํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ จกฺขุนฺทฺริยํ.
๘๓๓. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จกฺขุนฺทฺริยํ? โสตายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น จกฺขุนฺทฺริยํ.
๘๓๔. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ น โสตินฺทฺริยํ…เป… น ฆานินฺทฺริยํ…เป… น ชิวฺหินฺทฺริยํ…เป… น กายินฺทฺริยํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น กายินฺทฺริยํ.
๘๓๕. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายินฺทฺริยํ? โย กาโย จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ กายินฺทฺริยํ.
๘๓๖. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กายินฺทฺริยํ? จกฺขายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กายินฺทฺริยํ.
๘๓๗. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น อิตฺถินฺทฺริยํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น อิตฺถินฺทฺริยํ.
๘๓๘. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ อิตฺถินฺทฺริยํ? ยํ อิตฺถิยา อิตฺถิลิงฺคํ อิตฺถินิมิตฺตํ อิตฺถิกุตฺตํ อิตฺถากปฺโป อิตฺถตฺตํ อิตฺถิภาโว – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อิตฺถินฺทฺริยํ.
๘๓๙. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ น อิตฺถินฺทฺริยํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น อิตฺถินฺทฺริยํ.
๘๔๐. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น ปุริสินฺทฺริยํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น ปุริสินฺทฺริยํ.
๘๔๑. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ ปุริสินฺทฺริยํ? ยํ ปุริสสฺส ปุริสลิงฺคํ ปุริสนิมิตฺตํ ปุริสกุตฺตํ ปุริสากปฺโป ปุริสตฺตํ ปุริสภาโว – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ ปุริสินฺทฺริยํ.
๘๔๒. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น ปุริสินฺทฺริยํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น ปุริสินฺทฺริยํ.
๘๔๓. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น ชีวิตินฺทฺริยํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ ¶ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น ชีวิตินฺทฺริยํ.
๘๔๔. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ ชีวิตินฺทฺริยํ? โย เตสํ รูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ ชีวิตินฺทฺริยํ.
๘๔๕. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น ชีวิตินฺทฺริยํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น ชีวิตินฺทฺริยํ.
๘๔๖. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กายวิฺตฺติ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กายวิฺตฺติ.
๘๔๗. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ กายวิฺตฺติ? ยา กุสลจิตฺตสฺส วา อกุสลจิตฺตสฺส วา อพฺยากตจิตฺตสฺส วา อภิกฺกมนฺตสฺส วา ปฏิกฺกมนฺตสฺส วา อาโลเกนฺตสฺส วา วิโลเกนฺตสฺส วา สมิฺเชนฺตสฺส วา ปสาเรนฺตสฺส วา กายสฺส ถมฺภนา สนฺถมฺภนา สนฺถมฺภิตตฺตํ วิฺตฺติ วิฺาปนา วิฺาปิตตฺตํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ กายวิฺตฺติ.
๘๔๘. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น กายวิฺตฺติ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น กายวิฺตฺติ.
๘๔๙. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น วจีวิฺตฺติ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น วจีวิฺตฺติ.
๘๕๐. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ วจีวิฺตฺติ? ยา กุสลจิตฺตสฺส วา อกุสลจิตฺตสฺส วา อพฺยากตจิตฺตสฺส วา วาจา คิรา พฺยปฺปโถ อุทีรณํ โธโส โฆสกมฺมํ วาจา วจีเภโท, อยํ วุจฺจติ วาจา. ยา ตาย วาจาย วิฺตฺติ วิฺาปนา วิฺาปิตตฺตํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ วจีวิฺตฺติ ¶ .
๘๕๑. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น วจีวิฺตฺติ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น วจีวิฺตฺติ.
๘๕๒. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น อากาสธาตุ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น อากาสธาตุ.
๘๕๓. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ อากาสธาตุ? โย อากาโส อากาสคตํ อฆํ อฆคตํ วิวโร วิวรคตํ อสมฺผุฏฺํ จตูหิ มหาภูเตหิ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อากาสธาตุ.
๘๕๔. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ น อากาสธาตุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น อากาสธาตุ.
๘๕๕. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น อาโปธาตุ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น อาโปธาตุ.
๘๕๖. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ อาโปธาตุ? ยํ อาโป อาโปคตํ สิเนโห สิเนหคตํ พนฺธนตฺตํ รูปสฺส – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ อาโปธาตุ.
๘๕๗. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ น อาโปธาตุ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น อาโปธาตุ.
๘๕๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น ลหุตา? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น ลหุตา.
๘๕๙. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส ลหุตา? ยา รูปสฺส ลหุตา ลหุปริณามตา อทนฺธนตา อวิตฺถนตา – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส ลหุตา.
๘๖๐. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น ลหุตา? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น ลหุตา.
๘๖๑. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น มุทุตา? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น มุทุตา.
๘๖๒. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส มุทุตา? ยา ¶ รูปสฺส มุทุตา มทฺทวตา อกกฺขฬตา อกถินตา – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส มุทุตา.
๘๖๓. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น มุทุตา? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น มุทุตา.
๘๖๔. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น กมฺมฺตา? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น กมฺมฺตา.
๘๖๕. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส กมฺมฺตา? ยา รูปสฺส กมฺมฺตา กมฺมฺตฺตํ กมฺมฺภาโว – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส กมฺมฺตา.
๘๖๖. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น กมฺมฺตา? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น กมฺมฺตา.
๘๖๗. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น อุปจโย? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น อุปจโย.
๘๖๘. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส อุปจโย? โย อายตนานํ อาจโย, โส รูปสฺส อุปจโย – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส อุปจโย.
๘๖๙. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น อุปจโย? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น อุปจโย.
๘๗๐. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น สนฺตติ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น สนฺตติ.
๘๗๑. กตมํ ¶ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส สนฺตติ? โย รูปสฺส อุปจโย, สา รูปสฺส สนฺตติ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส สนฺตติ.
๘๗๒. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น สนฺตติ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น สนฺตติ.
๘๗๓. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น ชรตา? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น ชรตา.
๘๗๔. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส ชรตา? ยา รูปสฺส ชรา ชีรณตา ขณฺฑิจฺจํ ปาลิจฺจํ วลิตฺตจตา อายุโน สํหานิ อินฺทฺริยานํ ปริปาโก – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส ชรตา.
๘๗๕. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น ชรตา? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น ชรตา.
๘๗๖. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น อนิจฺจตา? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ รูปสฺส น อนิจฺจตา.
๘๗๗. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส อนิจฺจตา? โย รูปสฺส ขโย วโย เภโท ปริเภโท อนิจฺจตา อนฺตรธานํ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส อนิจฺจตา.
๘๗๘. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น อนิจฺจตา? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ รูปสฺส น อนิจฺจตา.
๘๗๙. กตมํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กพฬีกาโร อาหาโร? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อชฺฌตฺติกํ น กพฬีกาโร อาหาโร ¶ .
๘๘๐. กตมํ ตํ รูปํ พาหิรํ กพฬีกาโร อาหาโร? โอทโน กุมฺมาโส สตฺตุ มจฺโฉ มํสํ ขีรํ ทธิ สปฺปิ นวนีตํ เตลํ มธุ ผาณิตํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ ยมฺหิ ยมฺหิ ¶ ชนปเท เตสํ เตสํ สตฺตานํ มุขาสิยํ ทนฺตวิขาทนํ คลชฺโฌหรณียํ กุจฺฉิวิตฺถมฺภนํ ยาย โอชาย สตฺตา ยาเปนฺติ – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ กพฬีกาโร อาหาโร.
๘๘๑. กตมํ ¶ ตํ รูปํ พาหิรํ น กพฬีกาโร อาหาโร? รูปายตนํ…เป… รูปสฺส อนิจฺจตา – อิทํ ตํ รูปํ พาหิรํ น กพฬีกาโร อาหาโร.
เอวํ ติวิเธน รูปสงฺคโห.
ติกนิทฺเทโส.
จตุกฺกํ
๘๘๒. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา อุปาทิณฺณํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ อากาสธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา อุปาทิณฺณํ.
๘๘๓. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา อนุปาทิณฺณํ? สทฺทายตนํ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา ¶ รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ อากาสธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา อนุปาทิณฺณํ.
๘๘๔. กตมํ ตํ รูปํ โน อุปาทา อุปาทิณฺณํ? กมฺมสฺส กตตฺตา โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ¶ ตํ รูปํ โน อุปาทา อุปาทิณฺณํ.
๘๘๕. กตมํ ¶ ตํ รูปํ โน อุปาทา อนุปาทิณฺณํ? น กมฺมสฺส กตตฺตา โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา อนุปาทิณฺณํ.
๘๘๖. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา อุปาทิณฺณุปาทานิยํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ อากาสธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา อุปาทิณฺณุปาทานิยํ.
๘๘๗. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ? สทฺทายตนํ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ¶ ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ อากาสธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ.
๘๘๘. กตมํ ตํ รูปํ โน อุปาทา อุปาทิณฺณุปาทานิยํ? กมฺมสฺส กตตฺตา โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา อุปาทิณฺณุปาทานิยํ.
๘๘๙. กตมํ ตํ รูปํ โน อุปาทา อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ? น กมฺมสฺส กตตฺตา โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ.
๘๙๐. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา สปฺปฏิฆํ? จกฺขายตนํ…เป… รสายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา สปฺปฏิฆํ.
๘๙๑. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา ¶ อปฺปฏิฆํ? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา อปฺปฏิฆํ.
๘๙๒. กตมํ ตํ รูปํ โน อุปาทา สปฺปฏิฆํ? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา สปฺปฏิฆํ.
๘๙๓. กตมํ ¶ ¶ ตํ รูปํ โน อุปาทา อปฺปฏิฆํ? อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา อปฺปฏิฆํ.
๘๙๔. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา โอฬาริกํ? จกฺขายตนํ…เป… รสายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา โอฬาริกํ.
๘๙๕. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา สุขุมํ อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา สุขุมํ.
๘๙๖. กตมํ ตํ รูปํ โน อุปาทา โอฬาริกํ? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา โอฬาริกํ.
๘๙๗. กตมํ ตํ รูปํ โน อุปาทา สุขุมํ? อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา สุขุมํ.
๘๙๘. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา ทูเร? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา ทูเร.
๘๙๙. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อุปาทา สนฺติเก? จกฺขายตนํ…เป… รสายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา สนฺติเก.
๙๐๐. กตมํ ตํ รูปํ โน อุปาทา ทูเร? อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา ทูเร.
๙๐๑. กตมํ ตํ รูปํ โน อุปาทา สนฺติเก? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ โน อุปาทา สนฺติเก.
๙๐๒. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ สนิทสฺสนํ? กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ สนิทสฺสนํ.
๙๐๓. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ อนิทสฺสนํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา ¶ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ อนิทสฺสนํ.
๙๐๔. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ สนิทสฺสนํ? น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ สนิทสฺสนํ.
๙๐๕. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ อนิทสฺสนํ? สทฺทายตนํ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา ¶ , ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ อนิทสฺสนํ.
๙๐๖. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ สปฺปฏิฆํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ สปฺปฏิฆํ.
๙๐๗. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ อปฺปฏิฆํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ อปฺปฏิฆํ.
๙๐๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ สปฺปฏิฆํ? สทฺทายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ สปฺปฏิฆํ.
๙๐๙. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ อปฺปฏิฆํ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ ¶ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ ¶ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ อปฺปฏิฆํ.
๙๑๐. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ มหาภูตํ? กมฺมสฺส กตตฺตา โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ มหาภูตํ.
๙๑๑. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ น มหาภูตํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ อากาสธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ น มหาภูตํ.
๙๑๒. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ มหาภูตํ? น กมฺมสฺส กตตฺตา โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ มหาภูตํ.
๙๑๓. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ น มหาภูตํ? สทฺทายตนํ ¶ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ อากาสธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ น มหาภูตํ.
๙๑๔. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ โอฬาริกํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ ¶ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ โอฬาริกํ.
๙๑๕. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ สุขุมํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส ¶ อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ สุขุมํ.
๙๑๖. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ โอฬาริกํ? สทฺทายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ โอฬาริกํ.
๙๑๗. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ สุขุมํ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ สุขุมํ.
๙๑๘. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ ทูเร? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ ทูเร.
๙๑๙. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ สนฺติเก? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณํ สนฺติเก.
๙๒๐. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ ทูเร? กายวิฺตฺติ ¶ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส ¶ กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ ทูเร.
๙๒๑. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ สนฺติเก? สทฺทายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณํ สนฺติเก.
๙๒๒. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ สนิทสฺสนํ? กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ สนิทสฺสนํ.
๙๒๓. กตมํ ¶ ¶ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ อนิทสฺสนํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ อนิทสฺสนํ.
๙๒๔. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ สนิทสฺสนํ? น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ สนิทสฺสนํ.
๙๒๕. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ อนิทสฺสนํ? สทฺทายตนํ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ อากาสธาตุ อาโปธาตุ ¶ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ อนิทสฺสนํ.
๙๒๖. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ สปฺปฏิฆํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ ¶ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ สปฺปฏิฆํ.
๙๒๗. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ อปฺปฏิฆํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ อปฺปฏิฆํ.
๙๒๘. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ สปฺปฏิฆํ? สทฺทายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ สปฺปฏิฆํ.
๙๒๙. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ อปฺปฏิฆํ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ¶ ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ อปฺปฏิฆํ.
๙๓๐. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ มหาภูตํ? กมฺมสฺส กตตฺตา โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ มหาภูตํ ¶ .
๙๓๑. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ น มหาภูตํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ อากาสธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ น มหาภูตํ.
๙๓๒. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ มหาภูตํ? น กมฺมสฺส กตตฺตา โผฏฺพฺพายตนํ อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ มหาภูตํ.
๙๓๓. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ น มหาภูตํ? สทฺทายตนํ ¶ กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ อากาสธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ น มหาภูตํ.
๙๓๔. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ โอฬาริกํ? จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ โอฬาริกํ.
๙๓๕. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ สุขุมํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ ¶ สุขุมํ.
๙๓๖. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ โอฬาริกํ? สทฺทายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ โอฬาริกํ.
๙๓๗. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ สุขุมํ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ สุขุมํ.
๙๓๘. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ ทูเร? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ ทูเร.
๙๓๙. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ สนฺติเก จกฺขายตนํ…เป… กายายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทิณฺณุปาทานิยํ สนฺติเก.
๙๔๐. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ ทูเร? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ รูปสฺส ลหุตา รูปสฺส มุทุตา รูปสฺส กมฺมฺตา รูปสฺส ชรตา รูปสฺส อนิจฺจตา, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปสฺส อุปจโย รูปสฺส สนฺตติ ¶ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ ทูเร.
๙๔๑. กตมํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ สนฺติเก? สทฺทายตนํ, ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูปํ น กมฺมสฺส กตตฺตา รูปายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ อนุปาทิณฺณุปาทานิยํ สนฺติเก.
๙๔๒. กตมํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ อินฺทฺริยํ? จกฺขุนฺทฺริยํ…เป… กายินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ อินฺทฺริยํ.
๙๔๓. กตมํ ¶ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ น อินฺทฺริยํ? รูปายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ น อินฺทฺริยํ.
๙๔๔. กตมํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ อินฺทฺริยํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ อินฺทฺริยํ.
๙๔๕. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ น อินฺทฺริยํ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ น อินฺทฺริยํ.
๙๔๖. กตมํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ มหาภูตํ? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ มหาภูตํ.
๙๔๗. กตมํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ น มหาภูตํ? จกฺขายตนํ…เป… รสายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ สปฺปฏิฆํ น มหาภูตํ.
๙๔๘. กตมํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ มหาภูตํ? อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ มหาภูตํ.
๙๔๙. กตมํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ น มหาภูตํ? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อปฺปฏิฆํ น มหาภูตํ.
๙๕๐. กตมํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ โอฬาริกํ? จกฺขุนฺทฺริยํ…เป… กายินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ โอฬาริกํ.
๙๕๑. กตมํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ สุขุมํ? อิตฺถินฺทฺริยํ ¶ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ ¶ สุขุมํ.
๙๕๒. กตมํ ¶ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ โอฬาริกํ? รูปายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ โอฬาริกํ.
๙๕๓. กตมํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ สุขุมํ? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ สุขุมํ.
๙๕๔. กตมํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ ทูเร? อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ ทูเร.
๙๕๕. กตมํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ สนฺติเก? จกฺขุนฺทฺริยํ…เป… กายินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ อินฺทฺริยํ สนฺติเก.
๙๕๖. กตมํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ ทูเร? กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ ทูเร.
๙๕๗. กตมํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ สนฺติเก? รูปายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ สนฺติเก.
๙๕๘. กตมํ ตํ รูปํ มหาภูตํ โอฬาริกํ? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ มหาภูตํ โอฬาริกํ.
๙๕๙. กตมํ ¶ ตํ รูปํ มหาภูตํ สุขุมํ? อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ มหาภูตํ สุขุมํ.
๙๖๐. กตมํ ตํ รูปํ น มหาภูตํ โอฬาริกํ? จกฺขายตนํ…เป… รสายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ น มหาภูตํ โอฬาริกํ.
๙๖๑. กตมํ ¶ ตํ รูปํ น มหาภูตํ สุขุมํ? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น มหาภูตํ สุขุมํ.
๙๖๒. กตมํ ตํ รูปํ มหาภูตํ ทูเร? อาโปธาตุ – อิทํ ตํ รูปํ มหาภูตํ ทูเร.
๙๖๓. กตมํ ตํ รูปํ มหาภูตํ สนฺติเก? โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ มหาภูตํ สนฺติเก.
๙๖๔. กตมํ ตํ รูปํ น มหาภูตํ ทูเร? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… ¶ กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น มหาภูตํ ทูเร.
๙๖๕. กตมํ ¶ ตํ รูปํ น มหาภูตํ สนฺติเก? จกฺขายตนํ…เป… รสายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ น มหาภูตํ สนฺติเก.
๙๖๖. รูปายตนํ ทิฏฺํ, สทฺทายตนํ สุตํ, คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ มุตํ, สพฺพํ รูปํ มนสา วิฺาตํ รูปํ.
เอวํ จตุพฺพิเธน รูปสงฺคโห.
จตุกฺกํ.
ปฺจกํ
๙๖๗. กตมํ ตํ รูปํ ปถวีธาตุ? ยํ กกฺขฬํ ขรคตํ [ขริคตํ (ก.)] กกฺขฬตฺตํ กกฺขฬภาโว อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา อุปาทิณฺณํ วา อนุปาทิณฺณํ วา – อิทํ ตํ รูปํ ปถวีธาตุ.
๙๖๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ อาโปธาตุ? ยํ อาโป อาโปคตํ สิเนโห สิเนหคตํ พนฺธนตฺตํ รูปสฺส อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา อุปาทิณฺณํ วา อนุปาทิณฺณํ วา – อิทํ ตํ รูปํ อาโปธาตุ.
๙๖๙. กตมํ ¶ ตํ รูปํ เตโชธาตุ? ยํ เตโช เตโชคตํ อุสฺมา อุสฺมาคตํ อุสุมํ อุสุมคตํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา อุปาทิณฺณํ วา อนุปาทิณฺณํ วา – อิทํ ตํ รูปํ เตโชธาตุ.
๙๗๐. กตมํ ตํ รูปํ วาโยธาตุ? ยํ วาโย วาโยคตํ ถมฺภิตตฺตํ รูปสฺส อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา อุปาทิณฺณํ วา อนุปาทิณฺณํ วา – อิทํ ตํ รูปํ วาโยธาตุ.
๙๗๑. กตมํ ตํ รูปํ อุปาทา? จกฺขายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อุปาทา.
เอวํ ปฺจวิเธน รูปสงฺคโห.
ปฺจกํ.
ฉกฺกํ
๙๗๒. รูปายตนํ ¶ จกฺขุวิฺเยฺยํ รูปํ, สทฺทายตนํ โสตวิฺเยฺยํ รูปํ, คนฺธายตนํ ฆานวิฺเยฺยํ รูปํ, รสายตนํ ชิวฺหาวิฺเยฺยํ รูปํ, โผฏฺพฺพายตนํ กายวิฺเยฺยํ รูปํ, สพฺพํ รูปํ มโนวิฺเยฺยํ รูปํ.
เอวํ ฉพฺพิเธน รูปสงฺคโห.
ฉกฺกํ.
สตฺตกํ
๙๗๓. รูปายตนํ ¶ ¶ จกฺขุวิฺเยฺยํ รูปํ, สทฺทายตนํ โสตวิฺเยฺยํ รูปํ, คนฺธายตนํ ฆานวิฺเยฺยํ รูปํ, รสายตนํ ชิวฺหาวิฺเยฺยํ รูปํ, โผฏฺพฺพายตนํ กายวิฺเยฺยํ รูปํ, รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ มโนธาตุวิฺเยฺยํ รูปํ, สพฺพํ รูปํ มโนวิฺาณธาตุวิฺเยฺยํ รูปํ.
เอวํ สตฺตวิเธน รูปสงฺคโห.
สตฺตกํ.
อฏฺกํ
๙๗๔. รูปายตนํ ¶ จกฺขุวิฺเยฺยํ รูปํ, สทฺทายตนํ โสตวิฺเยฺยํ รูปํ, คนฺธายตนํ ฆานวิฺเยฺยํ รูปํ, รสายตนํ ชิวฺหาวิฺเยฺยํ รูปํ, มนาปิโย โผฏฺพฺโพ สุขสมฺผสฺโส กายวิฺเยฺยํ รูปํ, อมนาปิโย โผฏฺพฺโพ ทุกฺขสมฺผสฺโส กายวิฺเยฺยํ รูปํ, รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ มโนธาตุวิฺเยฺยํ รูปํ, สพฺพํ รูปํ มโนวิฺาณธาตุวิฺเยฺยํ รูปํ.
เอวํ อฏฺวิเธน รูปสงฺคโห.
อฏฺกํ.
นวกํ
๙๗๕. กตมํ ตํ รูปํ จกฺขุนฺทฺริยํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุนฺทฺริยํ ¶ .
๙๗๖. กตมํ ตํ รูปํ โสตินฺทฺริยํ…เป… ฆานินฺทฺริยํ…เป… ชิวฺหินฺทฺริยํ…เป… กายินฺทฺริยํ ¶ …เป… อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… ปุริสินฺทฺริยํ…เป… ชีวิตินฺทฺริยํ? โย เตสํ รูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ.
๙๗๗. กตมํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ? รูปายตนํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ.
เอวํ นววิเธน รูปสงฺคโห.
นวกํ.
ทสกํ
๙๗๘. กตมํ ¶ ตํ รูปํ จกฺขุนฺทฺริยํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขุนฺทฺริยํ.
๙๗๙. กตมํ ตํ รูปํ โสตินฺทฺริยํ…เป… ฆานินฺทฺริยํ…เป… ชิวฺหินฺทฺริยํ…เป… กายินฺทฺริยํ…เป… อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… ปุริสินฺทฺริยํ…เป… ชีวิตินฺทฺริยํ? โย เตสํ รูปีนํ ธมฺมานํ ¶ อายุ ิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตํ รูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ.
๙๘๐. กตมํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ สปฺปฏิฆํ? รูปายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิทํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ สปฺปฏิฆํ.
๙๘๑. กตมํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ อปฺปฏิฆํ? กายวิฺตฺติ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ น อินฺทฺริยํ อปฺปฏิฆํ.
เอวํ ทสวิเธน รูปสงฺคโห.
ทสกํ.
เอกาทสกํ
๙๘๒. กตมํ ¶ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ? ยํ จกฺขุ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท…เป… สฺุโ คาโม เปโส – อิทํ ตํ รูปํ จกฺขายตนํ ¶ .
๙๘๓. กตมํ ตํ รูปํ โสตายตนํ…เป… ฆานายตนํ…เป… ชิวฺหายตนํ…เป… กายายตนํ…เป… รูปายตนํ…เป… สทฺทายตนํ…เป… คนฺธายตนํ…เป… รสายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ? ปถวีธาตุ…เป… โผฏฺพฺพธาตุ เปสา – อิทํ ตํ รูปํ โผฏฺพฺพายตนํ.
๙๘๔. กตมํ ตํ รูปํ อนิทสฺสนํ อปฺปฏิฆํ ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ? อิตฺถินฺทฺริยํ…เป… กพฬีกาโร อาหาโร – อิทํ ตํ รูปํ อนิทสฺสนํ อปฺปฏิฆํ ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ.
เอวํ เอกาทสวิเธน รูปสงฺคโห.
เอกาทสกํ.
อฏฺมภาณวาโร.
รูปวิภตฺติ.
รูปกณฺฑํ นิฏฺิตํ.
๓. นิกฺเขปกณฺฑํ
ติกนิกฺเขปํ
๙๘๕. กตเม ¶ ¶ ¶ ¶ ธมฺมา กุสลา? ตีณิ กุสลมูลานิ – อโลโภ, อโทโส, อโมโห; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา กุสลา.
๙๘๖. กตเม ธมฺมา อกุสลา? ตีณิ อกุสลมูลานิ – โลโภ, โทโส, โมโห; ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา อกุสลา.
๙๘๗. กตเม ธมฺมา อพฺยากตา? กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ; เย จ ธมฺมา กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อพฺยากตา.
๙๘๘. กตเม ธมฺมา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา? สุขภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร, อปริยาปนฺเน, สุขํ เวทนํ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา.
๙๘๙. กตเม ธมฺมา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา? ทุกฺขภูมิยํ กามาวจเร, ทุกฺขํ เวทนํ ¶ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ¶ .
๙๙๐. กตเม ธมฺมา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา? อทุกฺขมสุขภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร, อรูปาวจเร, อปริยาปนฺเน, อทุกฺขมสุขํ เวทนํ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา.
๙๙๑. กตเม ¶ ธมฺมา วิปากา? กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา วิปากา.
๙๙๒. กตเม ¶ ธมฺมา วิปากธมฺมธมฺมา? กุสลากุสลา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา วิปากธมฺมธมฺมา.
๙๙๓. กตเม ธมฺมา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา? เย จ ธมฺมา กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา.
๙๙๔. กตเม ธมฺมา อุปาทิณฺณุปาทานิยา? สาสวา กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ยฺจ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา – อิเม ธมฺมา อุปาทิณฺณุปาทานิยา.
๙๙๕. กตเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณุปาทานิยา? สาสวา กุสลากุสลา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; เย จ ธมฺมา กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา; ยฺจ รูปํ น กมฺมสฺส ¶ กตตฺตา – อิเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณุปาทานิยา.
๙๙๖. กตเม ¶ ธมฺมา อนุปาทิณฺณอนุปาทานิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนุปาทิณฺณอนุปาทานิยา.
๙๙๗. กตเม ธมฺมา สํกิลิฏฺสํกิเลสิกา? ตีณิ อกุสลมูลานิ – โลโภ, โทโส, โมโห; ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา สํกิลิฏฺสํกิเลสิกา.
๙๙๘. กตเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺสํกิเลสิกา? สาสวา กุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ, เวทนากฺขนฺโธ ¶ , สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺสํกิเลสิกา.
๙๙๙. กตเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺอสํกิเลสิกา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อสํกิลิฏฺอสํกิเลสิกา.
๑๐๐๐. กตเม ธมฺมา สวิตกฺกสวิจารา? สวิตกฺกสวิจารภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร, อปริยาปนฺเน ¶ , วิตกฺกวิจาเร เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สวิตกฺกสวิจารา.
๑๐๐๑. กตเม ธมฺมา อวิตกฺกวิจารมตฺตา? อวิตกฺกวิจารมตฺตภูมิยํ รูปาวจเร, อปริยาปนฺเน, วิจารํ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อวิตกฺกวิจารมตฺตา.
๑๐๐๒. กตเม ธมฺมา อวิตกฺกอวิจารา? อวิตกฺกอวิจารภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร ¶ , อรูปาวจเร, อปริยาปนฺเน; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อวิตกฺกอวิจารา.
๑๐๐๓. กตเม ธมฺมา ปีติสหคตา? ปีติภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร, อปริยาปนฺเน ¶ , ปีตึ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ปีติสหคตา.
๑๐๐๔. กตเม ธมฺมา สุขสหคตา? สุขภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร, อปริยาปนฺเน, สุขํ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สุขสหคตา.
๑๐๐๕. กตเม ธมฺมา อุเปกฺขาสหคตา? อุเปกฺขาภูมิยํ กามาวจเร, รูปาวจเร, อรูปาวจเร, อปริยาปนฺเน, อุเปกฺขํ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อุเปกฺขาสหคตา.
๑๐๐๖. กตเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา? ตีณิ สํโยชนานิ – สกฺกายทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส.
๑๐๐๗. ตตฺถ ¶ กตมา สกฺกายทิฏฺิ? อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมึ วา อตฺตานํ. เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, เวทนาวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา เวทนํ, เวทนาย วา อตฺตานํ. สฺํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, สฺาวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา สฺํ, สฺาย ¶ วา อตฺตานํ. สงฺขาเร อตฺตโต ¶ สมนุปสฺสติ, สงฺขารวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา สงฺขาเร, สงฺขาเรสุ วา อตฺตานํ. วิฺาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิฺาณวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา วิฺาณํ, วิฺาณสฺมึ วา อตฺตานํ. ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ [ทิฏฺิวิสูกายิตํ (สี.)] ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปฏิคฺคาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ สกฺกายทิฏฺิ.
๑๐๐๘. ตตฺถ กตมา วิจิกิจฺฉา? สตฺถริ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ธมฺเม กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สงฺเฆ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สิกฺขาย กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺเต กงฺขติ ¶ วิจิกิจฺฉติ, อปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ. ยา เอวรูปา กงฺขา กงฺขายนา กงฺขายิตตฺตํ วิมติ วิจิกิจฺฉา ทฺเวฬฺหกํ ทฺเวธาปโถ สํสโย อเนกํสคฺคาโห อาสปฺปนา ปริสปฺปนา อปริโยคาหนา ถมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข – อยํ วุจฺจติ วิจิกิจฺฉา.
๑๐๐๙. ตตฺถ กตโม สีลพฺพตปรามาโส? อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณานํ ‘สีเลน สุทฺธิ, วเตน สุทฺธิ, สีลพฺพเตน สุทฺธี’ติ ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปฏิคฺคาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ ¶ วุจฺจติ สีลพฺพตปรามาโส.
๑๐๑๐. อิมานิ ¶ ตีณิ สํโยชนานิ; ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา.
๑๐๑๑. กตเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพา? อวเสโส โลโภ, โทโส, โมโห; ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพา.
๑๐๑๒. กตเม ธมฺมา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพา? กุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ ¶ ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพา.
๑๐๑๓. กตเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา? ตีณิ สํโยชนานิ – สกฺกายทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส.
๑๐๑๔. ตตฺถ กตมา สกฺกายทิฏฺิ…เป… อยํ วุจฺจติ สกฺกายทิฏฺิ.
๑๐๑๕. ตตฺถ ¶ กตมา วิจิกิจฺฉา…เป… อยํ วุจฺจติ วิจิกิจฺฉา.
๑๐๑๖. ตตฺถ กตโม สีลพฺพตปรามาโส…เป… อยํ วุจฺจติ สีลพฺพตปรามาโส.
๑๐๑๗. อิมานิ ตีณิ สํโยชนานิ; ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา. ตีณิ สํโยชนานิ – สกฺกายทิฏฺิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส ¶ – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพา. ตเทกฏฺโ โลโภ, โทโส, โมโห – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตู. ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ทสฺสเนน ปหาตพฺพเหตุกา.
๑๐๑๘. กตเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา? อวเสโส โลโภ, โทโส, โมโห – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตู. ตเทกฏฺา ¶ จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา.
๑๐๑๙. กตเม ธมฺมา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา เนว ทสฺสเนน น ภาวนาย ปหาตพฺพเหตุกา.
๑๐๒๐. กตเม ธมฺมา อาจยคามิโน? สาสวา กุสลากุสลา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อาจยคามิโน.
๑๐๒๑. กตเม ธมฺมา อปจยคามิโน? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา อปจยคามิโน.
๑๐๒๒. กตเม ¶ ธมฺมา เนว อาจยคามิ น อปจยคามิโน? กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา ¶ ; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; เย จ ธมฺมา กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา เนว อาจยคามิ น อปจยคามิโน.
๑๐๒๓. กตเม ธมฺมา เสกฺขา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา, เหฏฺิมานิ จ ตีณิ สามฺผลานิ – อิเม ธมฺมา เสกฺขา.
๑๐๒๔. กตเม ¶ ธมฺมา อเสกฺขา? อุปริฏฺิมํ [อุปริมํ (สฺยา.)] อรหตฺตผลํ – อิเม ธมฺมา อเสกฺขา.
๑๐๒๕. กตเม ธมฺมา เนวเสกฺขนาเสกฺขา? เต ธมฺเม เปตฺวา, อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา เนวเสกฺขนาเสกฺขา.
๑๐๒๖. กตเม ¶ ธมฺมา ปริตฺตา? สพฺเพว กามาวจรา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ปริตฺตา.
๑๐๒๗. กตเม ธมฺมา มหคฺคตา? รูปาวจรา, อรูปาวจรา, กุสลาพฺยากตา ธมฺมา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา มหคฺคตา.
๑๐๒๘. กตเม ธมฺมา อปฺปมาณา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อปฺปมาณา.
๑๐๒๙. กตเม ธมฺมา ปริตฺตารมฺมณา? ปริตฺเต ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา ปริตฺตารมฺมณา.
๑๐๓๐. กตเม ธมฺมา มหคฺคตารมฺมณา? มหคฺคเต ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ ¶ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา มหคฺคตารมฺมณา.
๑๐๓๑. กตเม ธมฺมา อปฺปมาณารมฺมณา? อปฺปมาเณ ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อปฺปมาณารมฺมณา.
๑๐๓๒. กตเม ¶ ธมฺมา หีนา? ตีณิ อกุสลมูลานิ – โลโภ, โทโส, โมโห; ตเทกฏฺา จ กิเลสา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ – อิเม ธมฺมา หีนา.
๑๐๓๓. กตเม ธมฺมา มชฺฌิมา? สาสวา กุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา มชฺฌิมา.
๑๐๓๔. กตเม ธมฺมา ปณีตา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา ปณีตา.
๑๐๓๕. กตเม ¶ ธมฺมา มิจฺฉตฺตนิยตา? ปฺจ กมฺมานิ อานนฺตริกานิ, ยา จ มิจฺฉาทิฏฺินิยตา – อิเม ธมฺมา มิจฺฉตฺตนิยตา.
๑๐๓๖. กตเม ธมฺมา สมฺมตฺตนิยตา? จตฺตาโร มคฺคา อปริยาปนฺนา – อิเม ธมฺมา สมฺมตฺตนิยตา.
๑๐๓๗. กตเม ¶ ธมฺมา อนิยตา? เต ธมฺเม เปตฺวา, อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนิยตา.
๑๐๓๘. กตเม ธมฺมา มคฺคารมฺมณา? อริยมคฺคํ อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา มคฺคารมฺมณา.
๑๐๓๙. กตเม ¶ ธมฺมา มคฺคเหตุกา? อริยมคฺคสมงฺคิสฺส มคฺคงฺคานิ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา มคฺคเหตุกา. อริยมคฺคสมงฺคิสฺส ¶ สมฺมาทิฏฺิ มคฺโค เจว เหตุ จ, สมฺมาทิฏฺึ เปตฺวา, ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา มคฺคเหตุกา. อริยมคฺคสมงฺคิสฺส อโลโภ, อโทโส, อโมโห – อิเม ธมฺมา มคฺคเหตู. ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา มคฺคเหตุกา.
๑๐๔๐. กตเม ธมฺมา มคฺคาธิปติโน? อริยมคฺคํ อธิปตึ กริตฺวา เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา มคฺคาธิปติโน. อริยมคฺคสมงฺคิสฺส วีมํสาธิปเตยฺยํ มคฺคํ ภาวยนฺตสฺส วีมํสํ เปตฺวา; ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา มคฺคาธิปติโน.
๑๐๔๑. กตเม ธมฺมา อุปฺปนฺนา? เย ธมฺมา ชาตา ภูตา สฺชาตา นิพฺพตฺตา อภินิพฺพตฺตา ปาตุภูตา อุปฺปนฺนา สมุปฺปนฺนา อุฏฺิตา สมุฏฺิตา อุปฺปนฺนา อุปฺปนฺนํเสน สงฺคหิตา, รูปํ [รูปา (พหูสุ)], เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา อุปฺปนฺนา.
๑๐๔๒. กตเม ธมฺมา อนุปฺปนฺนา? เย ธมฺมา อชาตา อภูตา อสฺชาตา อนิพฺพตฺตา อนภินิพฺพตฺตา อปาตุภูตา ¶ อนุปฺปนฺนา อสมุปฺปนฺนา อนุฏฺิตา อสมุฏฺิตา อนุปฺปนฺนา อนุปฺปนฺนํเสน สงฺคหิตา, รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา อนุปฺปนฺนา.
๑๐๔๓. กตเม ¶ ธมฺมา อุปฺปาทิโน? กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ อวิปกฺกวิปากานํ วิปากา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; ยฺจ รูปํ กมฺมสฺส กตตฺตา อุปฺปชฺชิสฺสติ – อิเม ธมฺมา อุปฺปาทิโน.
๑๐๔๔. กตเม ¶ ธมฺมา อตีตา? เย ธมฺมา อตีตา นิรุทฺธา วิคตา วิปริณตา อตฺถงฺคตา อพฺภตฺถงฺคตา อุปฺปชฺชิตฺวา วิคตา อตีตา อตีตํเสน สงฺคหิตา, รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา อตีตา.
๑๐๔๕. กตเม ธมฺมา อนาคตา? เย ธมฺมา อชาตา อภูตา อสฺชาตา อนิพฺพตฺตา อนภินิพฺพตฺตา ¶ อปาตุภูตา อนุปฺปนฺนา อสมุปฺปนฺนา อนุฏฺิตา อสมุฏฺิตา อนาคตา อนาคตํเสน สงฺคหิตา, รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา อนาคตา.
๑๐๔๖. กตเม ธมฺมา ปจฺจุปฺปนฺนา? เย ธมฺมา ชาตา ภูตา สฺชาตา นิพฺพตฺตา อภินิพฺพตฺตา ปาตุภูตา อุปฺปนฺนา สมุปฺปนฺนา อุฏฺิตา สมุฏฺิตา ปจฺจุปฺปนฺนา ปจฺจุปฺปนฺนํเสน สงฺคหิตา, รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา ปจฺจุปฺปนฺนา.
๑๐๔๗. กตเม ธมฺมา อตีตารมฺมณา? อตีเต ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อตีตารมฺมณา.
๑๐๔๘. กตเม ธมฺมา อนาคตารมฺมณา? อนาคเต ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ ¶ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อนาคตารมฺมณา.
๑๐๔๙. กตเม ธมฺมา ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณา? ปจฺจุปฺปนฺเน ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณา.
๑๐๕๐. กตเม ธมฺมา อชฺฌตฺตา? เย ธมฺมา เตสํ เตสํ สตฺตานํ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ นิยตา ปาฏิปุคฺคลิกา อุปาทิณฺณา, รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา อชฺฌตฺตา.
๑๐๕๑. กตเม ธมฺมา พหิทฺธา? เย ธมฺมา เตสํ เตสํ ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ อชฺฌตฺตํ ¶ ปจฺจตฺตํ นิยตา ปาฏิปุคฺคลิกา อุปาทิณฺณา, รูปํ, เวทนา, สฺา, สงฺขารา, วิฺาณํ – อิเม ธมฺมา พหิทฺธา.
๑๐๕๒. กตเม ธมฺมา อชฺฌตฺตพหิทฺธา? ตทุภยํ – อิเม ธมฺมา อชฺฌตฺตพหิทฺธา.
๑๐๕๓. กตเม ธมฺมา อชฺฌตฺตารมฺมณา? อชฺฌตฺเต ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อชฺฌตฺตารมฺมณา.
๑๐๕๔. กตเม ¶ ¶ ธมฺมา พหิทฺธารมฺมณา? พหิทฺธา ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา พหิทฺธารมฺมณา.
๑๐๕๕. กตเม ธมฺมา อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณา? อชฺฌตฺตพหิทฺธา ธมฺเม อารพฺภ เย อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา – อิเม ธมฺมา อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณา.
๑๐๕๖. กตเม ธมฺมา สนิทสฺสนสปฺปฏิฆา? รูปายตนํ – อิเม ธมฺมา สนิทสฺสนสปฺปฏิฆา.
๑๐๕๗. กตเม ธมฺมา อนิทสฺสนสปฺปฏิฆา? จกฺขายตนํ, โสตายตนํ, ฆานายตนํ, ชิวฺหายตนํ, กายายตนํ, สทฺทายตนํ, คนฺธายตนํ ¶ , รสายตนํ, โผฏฺพฺพายตนํ – อิเม ธมฺมา อนิทสฺสนสปฺปฏิฆา.
๑๐๕๘. กตเม ธมฺมา อนิทสฺสนอปฺปฏิฆา? เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ; ยฺจ รูปํ อนิทสฺสนํ อปฺปฏิฆํ ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ; อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนิทสฺสนอปฺปฏิฆา.
ติกํ.
ทุกนิกฺเขปํ
เหตุโคจฺฉกํ
๑๐๕๙. กตเม ธมฺมา เหตู? ตโย กุสลเหตู, ตโย อกุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู, นว กามาวจรเหตู ฉ รูปาวจรเหตู, ฉ อรูปาวจรเหตู, ฉ อปริยาปนฺนเหตู.
๑๐๖๐. ตตฺถ กตเม ตโย กุสลเหตู? อโลโภ, อโทโส, อโมโห.
๑๐๖๑. ตตฺถ ¶ กตโม อโลโภ? โย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อโลโภ.
๑๐๖๒. ตตฺถ ¶ กตโม อโทโส? โย ¶ อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตายิตตฺตํ อนุทฺทา อนุทฺทายนา อนุทายิตตฺตํ หิเตสิตา อนุกมฺปา อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อโทโส.
๑๐๖๓. ตตฺถ กตโม อโมโห? ทุกฺเข าณํ, ทุกฺขสมุทเย าณํ, ทุกฺขนิโรเธ าณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย าณํ, ปุพฺพนฺเต าณํ, อปรนฺเต าณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต าณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ าณํ, ยา เอวรูปา ปฺา ¶ ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ – อยํ วุจฺจติ อโมโห.
อิเม ตโย กุสลเหตู.
๑๐๖๔. ตตฺถ กตเม ตโย อกุสลเหตู? โลโภ, โทโส, โมโห.
๑๐๖๕. ตตฺถ กตโม โลโภ? โย ราโค สาราโค อนุนโย อนุโรโธ นนฺที นนฺทีราโค [นนฺทิราโค (สี.)] จิตฺตสฺส สาราโค อิจฺฉา มุจฺฉา อชฺโฌสานํ เคโธ ปลิเคโธ สงฺโค ปงฺโก เอชา มายา ชนิกา สฺชนนี สิพฺพินี [สิพฺพนี (สี.)] ชาลินี สริตา วิสตฺติกา สุตฺตํ วิสฏา อายูหินี [อายูหนี (สี. สฺยา.)] ทุติยา ปณิธิ ภวเนตฺติ วนํ วนโถ สนฺถโว สิเนโห อเปกฺขา ปฏิพนฺธุ อาสา อาสิสนา อาสิสิตตฺตํ [อาสึสนา อาสึสิตตฺตํ (สี. สฺยา.)] รูปาสา สทฺทาสา คนฺธาสา รสาสา โผฏฺพฺพาสา ลาภาสา ธนาสา ปุตฺตาสา ชีวิตาสา ชปฺปา ปชปฺปา อภิชปฺปา ชปฺปา ชปฺปนา ชปฺปิตตฺตํ โลลุปฺปํ โลลุปฺปายนา โลลุปฺปายิตตฺตํ ปุจฺฉฺชิกตา [ปฺุจิกตา (สฺยา.) ปุจฺฉิกตา (สี.)] สาธุกมฺยตา อธมฺมราโค วิสมโลโภ นิกนฺติ นิกามนา ปตฺถนา ปิหนา สมฺปตฺถนา กามตณฺหา ภวตณฺหา วิภวตณฺหา รูปตณฺหา อรูปตณฺหา นิโรธตณฺหา รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา ¶ รสตณฺหา โผฏฺพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา ¶ โอโฆ โยโค คนฺโถ อุปาทานํ อาวรณํ นีวรณํ ฉาทนํ พนฺธนํ อุปกฺกิเลโส อนุสโย ปริยุฏฺานํ ลตา เววิจฺฉํ ทุกฺขมูลํ ทุกฺขนิทานํ ¶ ทุกฺขปฺปภโว มารปาโส มารพฬิสํ มารวิสโย ตณฺหานที ตณฺหาชาลํ ตณฺหาคทฺทุลํ ตณฺหาสมุทฺโท อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ โลโภ.
๑๐๖๖. ตตฺถ ¶ กตโม โทโส? อนตฺถํ เม อจรีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จรตีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, ปิยสฺส เม มนาปสฺส อนตฺถํ อจริ…เป… อนตฺถํ จรติ…เป… อนตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อปฺปิยสฺส เม อมนาปสฺส อตฺถํ อจริ…เป… อตฺถํ จรติ…เป… อตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อฏฺาเน วา ปน อาฆาโต ชายติ. โย เอวรูโป จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฏิฆาโต ปฏิฆํ ปฏิวิโรโธ โกโป ปโกโป สมฺปโกโป โทโส ปโทโส สมฺปโทโส จิตฺตสฺส พฺยาปตฺติ มโนปโทโส โกโธ กุชฺฌนา กุชฺฌิตตฺตํ โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ วุจฺจติ โทโส.
๑๐๖๗. ตตฺถ กตโม โมโห? ทุกฺเข อฺาณํ, ทุกฺขสมุทเย อฺาณํ, ทุกฺขนิโรเธ อฺาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อฺาณํ, ปุพฺพนฺเต อฺาณํ, อปรนฺเต อฺาณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต อฺาณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ อฺาณํ, ยํ เอวรูปํ อฺาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย ¶ อนนุโพโธ อสมฺโพโธ อปฺปฏิเวโธ อสํคาหนา อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขณา อปจฺจกฺขกมฺมํ ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชฺํ โมโห ปโมโห สมฺโมโห อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ โมโห.
อิเม ตโย อกุสลเหตู.
๑๐๖๘. ตตฺถ กตเม ตโย อพฺยากตเหตู? กุสลานํ วา ธมฺมานํ วิปากโต กิริยาพฺยากเตสุ วา ธมฺเมสุ อโลโภ อโทโส อโมโห – อิเม ตโย อพฺยากตเหตู.
๑๐๖๙. ตตฺถ ¶ กตเม นว กามาวจรเหตู? ตโย กุสลเหตู, ตโย อกุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู – อิเม นว กามาวจรเหตู.
๑๐๗๐. ตตฺถ ¶ กตเม ฉ รูปาวจรเหตู? ตโย กุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู – อิเม ฉ รูปาวจรเหตู.
๑๐๗๑. ตตฺถ กตเม ฉ อรูปาวจรเหตู? ตโย ¶ กุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู – อิเม ฉ อรูปาวจรเหตู.
๑๐๗๒. ตตฺถ กตเม ฉ อปริยาปนฺนเหตู? ตโย กุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู – อิเม ฉ อปริยาปนฺนเหตู.
๑๐๗๓. ตตฺถ กตเม ตโย กุสลเหตู? อโลโภ, อโทโส, อโมโห.
๑๐๗๔. ตตฺถ กตโม อโลโภ? โย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อโลโภ.
๑๐๗๕. ตตฺถ กตโม อโทโส? โย อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ…เป… อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อโทโส.
๑๐๗๖. ตตฺถ กตโม อโมโห ¶ ? ทุกฺเข าณํ, ทุกฺขสมุทเย าณํ, ทุกฺขนิโรเธ าณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย าณํ, ปุพฺพนฺเต าณํ, อปรนฺเต าณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต าณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ าณํ, ยา เอวรูปา ปฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปฺุํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชฺํ ปโตโท ปฺา ปฺินฺทฺริยํ ปฺาพลํ ปฺาสตฺถํ ปฺาปาสาโท ปฺาอาโลโก ปฺาโอภาโส ปฺาปชฺโชโต ปฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ วุจฺจติ อโมโห.
อิเม ตโย กุสลเหตู.
๑๐๗๗. ตตฺถ ¶ ¶ กตเม ตโย อพฺยากตเหตู? กุสลานํ ธมฺมานํ วิปากโต อโลโภ อโทโส อโมโห – อิเม ตโย อพฺยากตเหตู. อิเม ฉ อปริยาปนฺนเหตู – อิเม ธมฺมา เหตู.
๑๐๗๘. กตเม ธมฺมา น เหตู? เต ธมฺเม เปตฺวา, อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น เหตู.
๑๐๗๙. กตเม ธมฺมา สเหตุกา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สเหตุกา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สเหตุกา ¶ .
๑๐๘๐. กตเม ธมฺมา อเหตุกา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา อเหตุกา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อเหตุกา.
๑๐๘๑. กตเม ¶ ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตา.
๑๐๘๒. กตเม ธมฺมา เหตุวิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา เหตุวิปฺปยุตฺตา.
๑๐๘๓. กตเม ธมฺมา เหตู เจว สเหตุกา จ? โลโภ โมเหน เหตุ เจว สเหตุโก จ, โมโห โลเภน เหตุ เจว สเหตุโก จ, โทโส โมเหน เหตุ เจว สเหตุโก จ, โมโห โทเสน เหตุ เจว สเหตุโก จ; อโลโภ อโทโส อโมโห, เต อฺมฺํ เหตู เจว สเหตุกา จ – อิเม ธมฺมา เหตู เจว สเหตุกา จ.
๑๐๘๔. กตเม ธมฺมา สเหตุกา เจว น จ เหตู? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สเหตุกา เต ¶ ธมฺเม เปตฺวา, เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สเหตุกา เจว น จ เหตู.
๑๐๘๕. กตเม ¶ ธมฺมา เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จ? โลโภ โมเหน เหตุ เจว เหตุสมฺปยุตฺโต จ, โมโห โลเภน เหตุ เจว เหตุสมฺปยุตฺโต จ, โทโส โมเหน เหตุ เจว เหตุสมฺปยุตฺโต จ, โมโห โทเสน เหตุ เจว เหตุสมฺปยุตฺโต จ; อโลโภ อโทโส อโมโห ¶ , เต อฺมฺํ เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จ – อิเม ธมฺมา เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จ.
๑๐๘๖. กตเม ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตา เจว น จ เหตู? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เต ธมฺเม เปตฺวา, เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตา เจว น จ เหตู.
๑๐๘๗. กตเม ธมฺมา น เหตู สเหตุกา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา น เหตู สเหตุกา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา น เหตู สเหตุกา.
๑๐๘๘. กตเม ธมฺมา น เหตู อเหตุกา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา น เหตู อเหตุกา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา น เหตู อเหตุกา.
จูฬนฺตรทุกํ
๑๐๘๙. กตเม ธมฺมา สปฺปจฺจยา? ปฺจกฺขนฺธา – รูปกฺขนฺโธ, เวทนากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ ¶ , สงฺขารกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สปฺปจฺจยา.
๑๐๙๐. กตเม ธมฺมา อปฺปจฺจยา? อสงฺขตา ธาตุ – อิเม ธมฺมา อปฺปจฺจยา.
๑๐๙๑. กตเม ธมฺมา สงฺขตา? เยว เต ธมฺมา สปฺปจฺจยา, เตว เต ธมฺมา สงฺขตา.
๑๐๙๒. กตเม ¶ ธมฺมา อสงฺขตา? โย เอว โส ธมฺโม อปฺปจฺจโย, โส เอว โส ธมฺโม อสงฺขโต.
๑๐๙๓. กตเม ธมฺมา สนิทสฺสนา? รูปายตนํ – อิเม ธมฺมา สนิทสฺสนา ¶ .
๑๐๙๔. กตเม ¶ ธมฺมา อนิทสฺสนา? จกฺขายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ, เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ยฺจ รูปํ อนิทสฺสนํ อปฺปฏิฆํ ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนิทสฺสนา.
๑๐๙๕. กตเม ธมฺมา สปฺปฏิฆา? จกฺขายตนํ…เป… โผฏฺพฺพายตนํ – อิเม ธมฺมา สปฺปฏิฆา.
๑๐๙๖. กตเม ธมฺมา อปฺปฏิฆา? เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, ยฺจ รูปํ อนิทสฺสนํ อปฺปฏิฆํ ธมฺมายตนปริยาปนฺนํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อปฺปฏิฆา.
๑๐๙๗. กตเม ธมฺมา รูปิโน? จตฺตาโร จ มหาภูตา จตุนฺนฺจ มหาภูตานํ อุปาทาย รูปํ – อิเม ธมฺมา รูปิโน.
๑๐๙๘. กตเม ธมฺมา อรูปิโน? เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อรูปิโน.
๑๐๙๙. กตเม ธมฺมา โลกิยา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา โลกิยา.
๑๑๐๐. กตเม ธมฺมา โลกุตฺตรา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โลกุตฺตรา.
๑๑๐๑. กตเม ธมฺมา เกนจิ วิฺเยฺยา, เกนจิ น วิฺเยฺยา? เย ¶ เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา ¶ , น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา. เย เต ¶ ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ¶ ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา. เย ¶ เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา จกฺขุวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา; เย วา ปน ¶ เต ธมฺมา โสตวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ฆานวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา. เย เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา ¶ ชิวฺหาวิฺเยฺยา; เย วา ปน เต ธมฺมา ชิวฺหาวิฺเยฺยา, น เต ธมฺมา กายวิฺเยฺยา. อิเม ธมฺมา เกนจิ วิฺเยฺยา เกนจิ น วิฺเยฺยา.
อาสวโคจฺฉกํ
๑๑๐๒. กตเม ¶ ธมฺมา อาสวา? จตฺตาโร อาสวา – กามาสโว, ภวาสโว, ทิฏฺาสโว, อวิชฺชาสโว.
๑๑๐๓. ตตฺถ ¶ กตโม กามาสโว? โย กาเมสุ กามจฺฉนฺโท กามราโค กามนนฺที กามตณฺหา กามสิเนโห กามปริฬาโห กามมุจฺฉา กามชฺโฌสานํ – อยํ วุจฺจติ กามาสโว.
๑๑๐๔. ตตฺถ กตโม ภวาสโว? โย ภเวสุ ภวฉนฺโท [ภวจฺฉนฺโท (สี. สฺยา.)] ภวราโค ภวนนฺที ภวตณฺหา ภวสิเนโห ภวปริฬาโห ภวมุจฺฉา ภวชฺโฌสานํ – อยํ วุจฺจติ ภวาสโว.
๑๑๐๕. ตตฺถ กตโม ทิฏฺาสโว? สสฺสโต โลโกติ วา, อสสฺสโต โลโกติ วา, อนฺตวา โลโกติ วา, อนนฺตวา โลโกติ วา, ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา, อฺํ ชีวํ อฺํ สรีรนฺติ วา, โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา; ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปฏิคฺคาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ ทิฏฺาสโว. สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺิ ทิฏฺาสโว.
๑๑๐๖. ตตฺถ กตโม อวิชฺชาสโว? ทุกฺเข อฺาณํ, ทุกฺขสมุทเย อฺาณํ, ทุกฺขนิโรเธ อฺาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อฺาณํ ¶ , ปุพฺพนฺเต อฺาณํ, อปรนฺเต อฺาณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต อฺาณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ อฺาณํः ยํ เอวรูปํ อฺาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย อนนุโพโธ อสมฺโพโธ อปฺปฏิเวโธ อสํคาหนา อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขณา อปจฺจกฺขกมฺมํ ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชฺํ ¶ โมโห ปโมโห สมฺโมโห อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย ¶ อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อยํ วุจฺจติ อวิชฺชาสโว.
อิเม ธมฺมา อาสวา.
๑๑๐๗. กตเม ธมฺมา โน อาสวา? เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา ¶ เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน อาสวา.
๑๑๐๘. กตเม ธมฺมา สาสวา? กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สาสวา.
๑๑๐๙. กตเม ธมฺมา อนาสวา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนาสวา.
๑๑๑๐. กตเม ธมฺมา อาสวสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา ¶ อาสวสมฺปยุตฺตา.
๑๑๑๑. กตเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ; สพฺพฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา.
๑๑๑๒. กตเม ธมฺมา อาสวา เจว สาสวา จ? เตเยว อาสวา อาสวา เจว สาสวา จ.
๑๑๑๓. กตเม ธมฺมา สาสวา เจว โน จ อาสวา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สาสวา, เต ธมฺเม เปตฺวา อวเสสา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา ¶ , อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา สาสวา เจว โน จ อาสวา.
๑๑๑๔. กตเม ธมฺมา อาสวา เจว อาสวสมฺปยุตฺตา จ? กามาสโว อวิชฺชาสเวน อาสโว เจว อาสวสมฺปยุตฺโต จ, อวิชฺชาสโว กามาสเวน อาสโว เจว อาสวสมฺปยุตฺโต จ, ภวาสโว อวิชฺชาสเวน อาสโว เจว อาสวสมฺปยุตฺโต จ, อวิชฺชาสโว ภวาสเวน อาสโว เจว อาสวสมฺปยุตฺโต จ, ทิฏฺาสโว อวิชฺชาสเวน อาสโว เจว อาสวสมฺปยุตฺโต จ, อวิชฺชาสโว ¶ ทิฏฺาสเวน อาสโว เจว อาสวสมฺปยุตฺโต จ – อิเม ธมฺมา อาสวา เจว อาสวสมฺปยุตฺตา จ.
๑๑๑๕. กตเม ¶ ธมฺมา อาสวสมฺปยุตฺตา เจว โน จ อาสวา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา, เต ธมฺเม เปตฺวา เวทนากฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อาสวสมฺปยุตฺตา เจว โน จ อาสวา.
๑๑๑๖. กตเม ¶ ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา สาสวา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, รูปกฺขนฺโธ…เป… วิฺาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา สาสวา.
๑๑๑๗. กตเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา อนาสวา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อาสววิปฺปยุตฺตา อนาสวา.
นิกฺเขปกณฺเฑ ปมภาณวาโร.
สํโยชนโคจฺฉกํ
๑๑๑๘. กตเม ธมฺมา สํโยชนา? ทส สํโยชนานิ – กามราคสํโยชนํ, ปฏิฆสํโยชนํ ¶ , มานสํโยชนํ, ทิฏฺิสํโยชนํ, วิจิกิจฺฉาสํโยชนํ, สีลพฺพตปรามาสสํโยชนํ, ภวราคสํโยชนํ, อิสฺสาสํโยชนํ, มจฺฉริยสํโยชนํ, อวิชฺชาสํโยชนํ.
๑๑๑๙. ตตฺถ กตมํ กามราคสํโยชนํ? โย กาเมสุ กามจฺฉนฺโท กามราโค กามนนฺที กามตณฺหา กามสิเนโห กามปริฬาโห กามมุจฺฉา กามชฺโฌสานํ – อิทํ วุจฺจติ กามราคสํโยชนํ.
๑๑๒๐. ตตฺถ กตมํ ปฏิฆสํโยชนํ? อนตฺถํ เม อจรีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จรตีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, ปิยสฺส เม มนาปสฺส อนตฺถํ อจริ…เป… อนตฺถํ จรติ…เป… อนตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อปฺปิยสฺส เม อมนาปสฺส อตฺถํ อจริ…เป… อตฺถํ จรติ…เป… อตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ¶ ชายติ, อฏฺาเน วา ปน ¶ อาฆาโต ชายติ. โย เอวรูโป จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฏิฆาโต ปฏิฆํ ปฏิวิโรโธ โกโป ปโกโป สมฺปโกโป โทโส ปโทโส สมฺปโทโส จิตฺตสฺส พฺยาปตฺติ มโนปโทโส โกโธ กุชฺฌนา กุชฺฌิตตฺตํ โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ ปฏิฆสํโยชนํ.
๑๑๒๑. ตตฺถ กตมํ มานสํโยชนํ? เสยฺโยหมสฺมีติ มาโน, สทิโสหมสฺมีติ มาโน, หีโนหมสฺมีติ ¶ มาโน. โย เอวรูโป มาโน มฺนา มฺิตตฺตํ อุนฺนติ อุนฺนโม [อุณฺณติ อุณฺณาโม (สฺยา.)] ธโช สมฺปคฺคาโห เกตุกมฺยตา จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ มานสํโยชนํ.
๑๑๒๒. ตตฺถ กตมํ ทิฏฺิสํโยชนํ? สสฺสโต โลโกติ วา, อสสฺสโต โลโกติ วา, อนฺตวา โลโกติ วา, อนนฺตวา โลโกติ วา, ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา, อฺํ ชีวํ อฺํ สรีรนฺติ วา, โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา; ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปฏิคฺคาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ¶ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อิทํ วุจฺจติ ทิฏฺิสํโยชนํ. เปตฺวา สีลพฺพตปรามาสสํโยชนํ สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺิ ¶ ทิฏฺิสํโยชนํ.
๑๑๒๓. ตตฺถ กตมํ วิจิกิจฺฉาสํโยชนํ? สตฺถริ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ธมฺเม กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สงฺเฆ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สิกฺขาย กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติः ยา เอวรูปา กงฺขา กงฺขายนา กงฺขายิตตฺตํ วิมติ วิจิกิจฺฉา ทฺเวฬฺหกํ ทฺเวธาปโถ สํสโย อเนกํสคฺคาโห อาสปฺปนา ปริสปฺปนา อปริโยคาหนา ถมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข – อิทํ วุจฺจติ วิจิกิจฺฉาสํโยชนํ.
๑๑๒๔. ตตฺถ ¶ กตมํ สีลพฺพตปรามาสสํโยชนํ? อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณานํ สีเลน สุทฺธิ วเตน สุทฺธิ สีลพฺพเตน สุทฺธีติ; ยา เอวรูปา ทิฏฺิ ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อิทํ วุจฺจติ สีลพฺพตปรามาสสํโยชนํ.
๑๑๒๕. ตตฺถ กตมํ ภวราคสํโยชนํ? โย ภเวสุ ภวฉนฺโท ภวราโค ภวนนฺที ภวตณฺหา ภวสิเนโห ภวปริฬาโห ภวมุจฺฉา ภวชฺโฌสานํ – อิทํ วุจฺจติ ภวราคสํโยชนํ.
๑๑๒๖. ตตฺถ กตมํ อิสฺสาสํโยชนํ? ยา ปรลาภสกฺการครุการมานนวนฺทนปูชนาสุ อิสฺสา อิสฺสายนา ¶ อิสฺสายิตตฺตํ อุสูยา อุสูยนา ¶ อุสูยิตตฺตํ [อุสฺสุยา อุสฺสุยนา อุสฺสุยิตตฺตํ (ก.)] – อิทํ วุจฺจติ อิสฺสาสํโยชนํ.
๑๑๒๗. ตตฺถ กตมํ มจฺฉริยสํโยชนํ? ปฺจ มจฺฉริยานิ – อาวาสมจฺฉริยํ, กุลมจฺฉริยํ, ลาภมจฺฉริยํ, วณฺณมจฺฉริยํ, ธมฺมมจฺฉริยํ. ยํ เอวรูปํ มจฺเฉรํ มจฺฉรายนา มจฺฉรายิตตฺตํ เววิจฺฉํ กทริยํ กฏุกฺจุกตา อคฺคหิตตฺตํ จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ มจฺฉริยสํโยชนํ.