📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
สาสนวํสปฺปทีปิกา
พุทฺธํ ¶ สุมาลี ทฺวิปทุตฺตโม ตโม,
หนฺตฺวาน โพเธสิธ ปงฺกชํ กชํ;
มคฺคคฺคเสลมฺหิ สุฏฺิโต ิโต,
โส มํ จิรํ ปาตุ สุขํ สทา สทา.
สีหฬทฺทีปโตเยว,
อาคเตหิ ทิสนฺตเร;
ภิกฺขูหิ ยาจิโต กสฺสํ,
สาสฺนวํสปฺปทีปิกํ.
กามฺจ โปราเณหิ ยา,
สาสฺนวํสปฺปทิปิกา;
วิตฺถาร วาจนามคฺคา,
วิรจิตา วินิจฺฉยา.
สา ¶ ปน มรมฺมภาสาย,
กตตฺตาเยว เอเตสํ;
ทีปนฺตรนิวาสินํ,
วหาติ สุฏฺุนาตฺถํ.
ตสฺมา หิ มูลภาสาย,
กริสฺสามิ อหํ หเว;
สํสนฺทิตฺวาน คนฺเถหิ,
ตํ สลฺลกฺเขนฺตุ สาธโวติ.
ตตฺรายํมาติกา –
๑. นวฏฺานาคตสาสนวํสกถามคฺโค,
๒. สีหฬทีปิกสาสนวํสกถามคฺโค,
๓. สุวณฺณภูมิสาสนวํสกถามคฺโค,
๔. โยนกรฏฺสาสนวํสกถามคฺโค,
๕. วนวาสีรฏฺสาสนวํสกถามคฺโค,
๖. อปรนฺตรฏฺสาสนวํสกถามคฺโค,
๗. กสฺมีรคนฺธารรฏฺสาสนวํสกถามคฺโค,
๘. มหึสกรฏฺสาสนวํสกถามคฺโค,
๙. มหารฏฺสาสนวํสวถามคฺโค,
๑๐. จินรฏฺสาสนวํสกถามคฺโคจาติ.
๑. นวฏฺานาคตสาสนวํสกถามคฺโค
๑. ตตฺถ จ นวฏฺานาคตสาสนวํสกถามคฺโค เอวํ เวทิตพฺโพ. อมฺหากฺหิ ภควา สมฺมาสมฺพุทฺโธ เวเนยฺยานํ หิตตฺถาย หตฺถคตํ สุขํ อนาทิยิตฺวา ทีปงฺกรสฺส ภควโต ปาทมูเล พฺยากรณํ นาม มฺชูสก ปุปฺผํ ปิลนฺธิตฺวา กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ จตฺตาริ อสขฺเย ยานิ อเนกาสุ ชาตีสุ อตฺตโน เขทํ อนเปกฺขิตฺวา สมตึสปารมิโย ¶ ปูเรตฺวา เวสฺสนฺตรตฺตภาวโต จวิตฺวา ตุสิตปุเร เทวสุขํ อนุภวิ.
ตทา เทเวหิ อุยฺโยชิยมาโน หุตฺวา กปิลวตฺถุมฺหิ โหสมตรฺา ปภุติ อสมฺภินฺนาตฺติยวํสิกสฺส สุทฺโธ ธนสฺสนาม มหารฺโ อคฺคมเหสิยา อสมฺภินฺนาตฺติยวํ สิกาย มายาย กุจฺฉีสฺมึ อาสาฬิมาสสฺส ปุณฺณมิยํ คุรุวาเร ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา อสมาสจฺจเยน เวสาขมาสสฺส ปุณฺณมิยํ สุกฺกวาเร วิชายิตฺวา โสฬสวสฺสิกกาเล รชฺชสมฺปตฺตึ ปตฺวา เอกูนตึสวสฺสานิ อติกฺกมิตฺวา มงฺคลอุยฺยานํ นิกฺขมนกาเล เทเวหิ ทสฺสิตานิ จตฺตาริ นิมิตฺตานิ ปสฺสิตฺวา สํเวคํ อาปชฺชิตฺวา มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตฺวา อโนมายนาม นทิยา ตีเร ภมร วณฺณสนฺนิภานิ เกสานิ ฉินฺทิตฺวา เทวทตฺติยกาสาวํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา เน รฺชรายนาม นทิยา ตีเร เวสาขมาสสฺส ปุณฺณมิยํ ปจฺจูสกาเล สุชาตายนาม เสฏฺิธีตาย ทินฺนํ ปายาสํ เอกูนปณฺณาสวาเรน ปริภฺุชิตฺวา ปุริมิกานํ สมฺมาสมฺพุทฺธานํ ธมฺมตาย สุวณฺณปาตึ นทิยํ โอตาเรตฺวา มหาโพธิมณฺฑํ อุปสงฺกมิตฺวา อปราชิตปลฺลงฺเก นิสีทิตฺวา อนมตคฺคสํ สารโต ปฏฺาย อตฺตานํ ฉายา วิย อนุยนฺตานํ อเนกสตกิเลสเวรีนํ สีสํ จตูหิ มคฺคสตฺเถหิ ฉินฺทิตฺวา ติโลกคฺคมหาธมฺมราชตฺตํ ปตฺวา ปฺจตาลีสวสฺสานํ เตสุ เตสุ าเนสุ เตสํ เตสํ สตฺตานํ มหากรุณาสมาปตฺติชาลํ ปตฺถาเรตฺวา เทสนาาณํ วิชมฺเภตฺวา ธมฺมํ เทเสตฺวา สาสนํ ปติฏฺาเปสิ. ปติฏฺาเปตฺวา จ ปน อสีติวสฺสายุกกาเล วิชฺโชตยิตฺวา นิพฺพายนปฺป ทาปชาลํ วิย อนุปาทิเสสนิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ. มจฺจุ ธมฺมสฺส จ นาม ตีสุ โลเกสุ อติมมายิตพฺโพ เอส, อติครุกาตพฺโพ เอส, อติภายิตพฺโพ เอสาติ วิชานนสภาโว นตฺถิ. ภควนฺตํเยว ตาว ติโลกคฺคปุคฺคลํ อาทาย ¶ คจฺฉติ, กึมงฺคํ ปน อมฺเห เยวา เตวา, อโหวตอจฺฉริยา สงฺขารธมฺโมติ. โหนฺติ เจตฺถ–
มจฺจุธมฺโม จ นาเมส,
นิลฺลชฺโช จ อโนตฺตปฺปี;
ติโลกคฺคํว อาทาย,
คจฺฉี ปเคว อฺเสุ.
ยถา โคฆาตโก โจโร,
มาเรตุํเยว อารภิ;
โคณํ ลทฺธาน โลกมฺหิ,
ปโยชนํว เอตฺตกํ.
ตเถว มจฺจุราชา จ,
หินฺทคูนํ คุณํ อิธ;
น วิชานาติ เอโส หิ,
มาเรตุํเยว อารภีติ.
สตฺตาหปรินิพฺพุเต จ ภควติ อายสฺมา มหากสฺสโป ติยฑฺฒสตาธิเกหิ สหสฺสมตฺเตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิ ปาวาโต กุสีนารายํ อาคจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค ภควา สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปรินิพฺพุโตติ สุตฺวา อวีตโสก ภิกฺขู โรทนฺเต ทิสฺวา วุทฺธปพฺพชิโต สุภทฺทานาม ภิกฺขุ เอวํ วทติ– มา อาวุโส ปริเทวิตฺถ, นตฺเถตฺถ โสจิตพฺโพนามโกจิ, ปุพฺเพ มยํ ภวาม สมเณน เค,ภเมน อุปทฺทุตา– อิทํ กโรถ อิทํ ตุมฺหากํ กปฺปติ, มา อิทํ กริตฺถ น อิทํ ตุมฺหากํ กปฺปตีติ, เสยฺยถาปิ อิณสาธิเกน ทาโสติ, อิทานิ ปน มยํ ยํ ยํ อิจฺฉาม, ตํ ตํ สกฺกา กาตุํ, ยํ ยํ ปน น อิจฺฉาม,ตํ ตํ สกฺกา อกาตุนฺติ. ตํ สุตฺวา อีทิสํ ปน เวรีปุคฺคลํ ปฏิจฺจ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ภควโต สาสนํ ขิปฺปํ อนฺตรธาเรยฺย, อิทานิ สุวณฺณกฺขนฺธสทิโส สรีโร สํวิชฺชมาโน ¶ เยว ทุกฺเขน นิปฺผาทิเต สาสเน มหาภยํ อุปฺปชฺชิ จ, อีทิโส ปุคฺคโล อฺํ อีทิสํ ปุคฺคลํ สหายํ ลภิตฺวา วุทฺธิมาปชฺชนฺโต หาเปตุํ สกฺกุเณยฺย มฺเติ จิตฺตกฺเขทํ ปตฺวา ธมฺมสํเวคํ ลภิตฺวา อิมํ ภิกฺขุํ อิเธว เสตวตฺถํ นิวาสาเปตฺวา สรีเร ภสฺเมน วิกิริตฺวา พหิทฺธา กริสฺสามีติ จินฺเตสิ.
ตทา อายสฺมโต มหากสฺสปตฺเถรสฺส เอตทโหสิ,– อิทานิ สมณสฺส โคตมสฺส สรีรํ สํวิชฺชมานํเยว ปริสา วิวาทํ กโรนฺตีติ มนุสฺสา อุปวทิสฺสนฺติติ. ตโต ปจฺฉา อิมํ วิตกฺกํ วูปสเมตฺวา ขมิตฺวา สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา ปรินิพฺพายมาโนปิ เตน ปน เทสิโต ธมฺโม สํวิชฺชติ, เตน เทสิตสฺส ธมฺมสฺส ถิรํ ปติฏฺาปนตฺถาย สงฺคายิยมานํ อีทิเสหิ ปุคฺคเลหิ สาสนํ น อนฺตรธายิสฺสติ, จิรํ สฺสติ เยวาติ มนสิกริตฺวา ภควโต ทินฺนปํสุ กูลจีวราทิวเสน ธมฺมานุคฺคหํ อนุสฺสริตฺวา ภควโต ปรินิพฺพานโต ตติเย มาเส อาสาฬิมาสสฺส ปุณฺณมิโต ปฺจเม ทิวเส ราชคเห สตฺตปณฺณิคุหายํ อาชาตสตฺตุํนาม ราชานํ นิสฺสาย ปฺจหิ อรหนฺต สเตหิ สทฺธึ สตฺตมาเสหิ ปมํ สงฺคายนํ อกาสิ.
ตทา อฏฺจตฺตาลีสาธิกสตกลิยุคํ อนวเสสโต อปเนตฺวา กลิยุเคน สาสนํ สมํ กตฺวา เปสิ. ยทา ปน อชาตสตฺตุ รฺโ รชฺชํ ปตฺวา อฏฺวสฺสานิ อเหสุํ, ตทา มรมฺมรฏฺเ ตงฺโกสงฺคตฺวปุเร ชมฺพุทีปธชสฺสนาม รฺโ รชฺชํ ปตฺวา อติเรกปฺจวสฺสานิ อเหสุนฺติ.
อิมิสฺสฺจ ปมสงฺคีติยํ อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมา อุปาลิ อายสฺมา อานนฺโท อายสฺมา อนุรุทฺโธ จาติ เอวมาทโย ปฺจสตปฺปมาณา มหาเถรา ปมํ สงฺคายิตฺวา สาสนํ อนุคฺคเหสุํ. เอวํ ¶ สุภทฺทสฺส ทุฏฺปพฺพชิตสฺส ทุฏฺวจนํ สาสนสฺส อนุคฺคเห การณํนาม อโหสิ. สุภทฺโท จ นาม ทุฏฺปพฺพชิโต อาตุมานครวาสี อโหสิ กปฺปกกุลิโก. โส ยทา ภควา อาตุมานครํ คจฺฉติ, ตทา อตฺเตโน ปุตฺเต ทฺเว สามเณเร กปฺปกกมฺมํ การาเปตฺวา ลทฺเธหิ ตณฺฑุลเตลาทีหิ วตฺถูหิ ยาคุํ ปจิตฺวา สสงฺฆสฺส พุทฺธสฺส อทาสิ. ภควา ปน ตานิ อปฺปฏิคฺคเหตฺวา การณํ ปุจฺฉิตฺวา วิครหิตฺวา อกปฺปิยสมาทานทุกฺกฏาปตฺตึ กปฺปกปุพฺพสฺส ภิกฺขุสฺส ขุรธารณทุกฺกฏาปตฺติฺจ ปฺาเปสิ. ตํ การณํ ปฏิจฺจ เวรํ พนฺธิตฺวา สาสนํ วิทฺธํสิตุกามตาย ตตฺตกอโยคุฬํ คิลิตฺวา อุคฺคีรนฺโต วิย อีทิสทุฏฺวจนํ วทีติ.
อชาตสตฺตุราชา จ ตุมฺหากํ ธมฺมจกฺกํ โหตุ, มม อาณาจกฺกํ ปวตฺติสฺสามิ, วิสฺสฏฺา หุตฺวา สงฺคายนฺตูติ อนุคฺคเหสิ. เตเนส ปมํ สาสนานุคฺคโห ราชาติ เวทิตพฺโพ, มหากสฺสปาทีนฺจ อรหนฺตานํ ปฺจสตานํ สิสาปรมฺปรา อเนกา โหนฺติ, คณนปถํ วีติวตฺตา. ยเมตฺถ อิโต ปรํ วตฺตพฺพํ, ตํ อฏฺกถายํ วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํ. เต ปน มหาเถรา สงฺคายิตฺวา ปรินิพฺพายึสูติ. โหนฺติ เจตฺถ–
อิทฺธิมนฺโต จ เย เถรา,
ปมสฺสงฺคีตึ กตฺวา;
สาสนํ ปคฺคหิตฺวาน,
มจฺจูวสํว สมฺปตฺตา.
กิฺจาปิ อิทฺธิโย สนฺติ,
ตถาปิ ตา ชหิตฺวาน;
นิพฺพายึสุ วสํ มจฺจุ,
ปตฺวา เต ฉินฺนปกฺขาว.
กา ¶ กถาว จ อมฺหากํ,
อมฺหากํ คหเณ ปน;
มจฺจุโน นตฺถิ สาโร จ,
เอวํ ธาเรยฺย ปณฺฑิโตติ.
อยํ ปมสงฺคีติกถา สงฺเขโป.
ตโต ปรํ วสฺสสตํ เตสํ สิสฺสปรมฺปรา สาสนํ ธาเรตฺวา อาคมํสุ. อถานุกฺกเมน คจฺฉนฺเตสุ รตฺติทิเวสุ วสฺสสตปรินิพฺพุเต ภควติ เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู เวสาลิยํ กปฺปติ สิงฺคิโลณกปฺปา, กปฺปติ ทฺวงฺคุลกปฺโป, กปฺปติ คามนฺตรกปฺโป, กปฺปติ อาวาสกปฺโป, กปฺปติ อนุมติกปฺโป, กปฺปติ อาจิณฺณกปฺโป, กปฺปติ อามถิตกปฺโป, กปฺปติ ชโฬคึ ปาตุํ, กปฺปติ อทสกํ นิสีทนํ, กปฺปติ ชาตรูปรชตนฺติ อิมานิ ทสวตฺถูนิ ทีเปสุํ.
เตสํ สุสุนาคปุตฺโต กาฬาโสโกนาม ราชา ปกฺโข อโหสิ. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต วชฺชีสุ จาริกํ จรมาโน เวสาลิกา กิร วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู เวสาลิยํ ทสวตฺถูนิ ทิเปนฺตีติ สุตฺวา น โข ปเนตํ ปฺปติรูปํ, ยฺวาหํ ทสพลสฺส สาสนวิปตฺตึ สุตฺวา อปฺโปสฺสุกฺโก ภเวยฺยํ, สนฺธาหํ อธมฺมวาทิโน นิคฺคเหตฺวา ธมฺมํ ทีเปสฺสามีติ จินฺตยนฺโต เยน เวสาลี, ตทวสริ. ตทา อายสฺมา มหายโส เรวตสพฺพกามิอาทีหิ สตฺตสเตหิ อรหนฺเตหิ สทฺธึ สงฺคายิสฺสามีติ เวสาลิยํ วาลุการามํ อาคจฺฉิ. วชฺชิปุตฺตกาจ ภิกฺขู อุปารมฺภจิตฺตา กาฬาโสกํนาม ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา มยํ โข มหาราช อิมสฺมึ มหาวนาราเม คนฺธกุฏึ รกฺขิตฺวา วสฺสาม, อิทานิ มหาราช อธมฺมวาทิโน อฺเ ภิกฺขู วิลุมฺปิตุกามา วิทฺธํสิตุกามา อาคตาติ อาโรเจสุํ. กาฬาโสโก ¶ จ มหาราชา อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ อปฺปวิสนตฺถาย นิวาเรถาติ อมจฺเจ เปเสสิ. อมจฺจาจ นิวาเรตุํ คจฺฉนฺตา เทวตานํ อานุภาเวน ภิกฺขู น ปสฺสนฺติ. ตทเหว จ รตฺติภาเค กาฬาโสกมหาราชา โลหกุมฺภีนิรเย ปตนากาเรน สุปินํ ปสฺสิ. ตสฺส รฺโ ภคินิ นนฺทานาม เถรี อากาเสน อาคจฺฉนฺติ ธมฺมวาทิโน มหาเถเร นิคฺคณฺหิตฺวา อธมฺมวาทีนํ ภิกฺขูนํ ปคฺคหเณ โทสพหุลตํ ปกาเสตฺวา สาสนสฺส ปคฺคหณตฺถาย โอวาทํ อกาสิ.
กาฬาโสกราชา จ สํเวคปฺปตฺโต หุตฺวา อายสฺมนฺตานํ มหายสตฺเถราทีนํ ขมาเปตฺวา อชาตสตฺตุราชา วิย สงฺคายเน ปคฺคหํ อกาสิ.
มหายสตฺเถราทโย จ กาฬาโสกํ ราชานํ นิสฺสาย วาลุการาเม วชฺชิปุตฺตกานํ ภิกฺขูนํ ปกาสิตานิ อธมฺมวตฺถูนิ ภินฺทิตฺวา อฏฺติ มาเสหิ ทุติยสงฺคายนํ อกํสุ.
ตทา จ มชฺฌิมเทเส ปาตลิปุตฺตนคเร สุสุนาครฺโ ปุตฺตภูตสฺส กาฬาโสกรฺโ อติเสกํ ปตฺวา ทสวสฺสานิ อเหสุํ. ปรมฺมรฏฺเ ปน สิริเขตฺตนคเร ทฺวตฺตโคงฺกสฺสนาม รฺโ อภิสิตฺตกาลโต ปุเร เอกวสฺสํ อโหสิ. ชินสาสนํ ปน วสฺสสตํ อโหสิ.
อิมิสฺสฺจ ทุติยสงฺคีติยํ มหายส เรวต สพฺพกามิปฺปมุขา สตฺตสตปฺปมาณา มหาเถรา ทุติยํ สงฺขายิตฺวา ทุติยํ สาสนํ ปคฺคเหสุํ.
อายสฺมา มหายสตฺเถโรจนาม ปฺจหิ เอตทคฺคฬาเน หิ ภควตา โถมิตสฺส อานนฺทตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริโก อโหสิ. วชฺชิปุตฺตกานํ ภิกฺขูนํ อธมฺมวตฺถุทีปนํ ทุติยสงฺคีติยํ การณเมว. กาฬาโสกราชาจ ปเคว อธมฺมวาทีภิกฺขูนํ สหาโยปิ สมาโน ปุน ธมฺมวาทิภิกฺขูนํ สหาโย ¶ หุตฺวา อนุคฺคหํ อกาสิ. ตสฺมา ทุติยสาสนปคฺคโห ราชาติ เวทิตพฺโพ.
ทุติยสงฺคีติยํ ปน มหายสตฺเถร เรวต สพฺพกามิปฺปมุขานํ สตฺตสตานํ มหาเถรานํ สิสฺสปรมฺปรา อเนกา โหนฺติ, คณนปถํ วีติวตฺตา. ยเมตฺถ อิโต ปรํ วตฺตพฺพ, ตํ อฏฺกถายํ วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํ. เต ปน มหาเถรา ทุติยํ สงฺคายิตฺวา ปรินิพฺพายึสูติ. โหนฺติ เจตฺถ–
พุทฺธิมนฺโต จ เย เถรา,
ทุติยสฺสงฺคิตึ กตฺวา;
สาสนํ ปคฺคหิตฺวาน,
มจฺจูวสํว สมฺปตฺตา.
อิทฺธิมนฺโตปิ เย เถรา,
มจฺจุโน ตาว วสํ คมุํ;
กถํเยว มยํ มุตฺตา,
ตโต อารก มุจฺจนาติ;
อยํ ทุติยสงฺคีติกถาสงฺเขโป.
ตโต ปรํ อฏฺตึสาธิกานิ ทฺเววสฺสสตานิ สมฺมาสพฺพุทฺธสฺส ภควโต สาสนํ นิรากุลํ อโหสิ นิรพฺพุทํ. อฏฺตึสาธิเก ปน ทฺวิวสฺสสเต สมฺปตฺเต ปาฏลิปุตฺต นคเร ¶ สิริธมฺมาโสกสฺสนาม รฺโ กาเล นิคฺโรธสามเณรํ ปฏิจฺจ พุทฺธสาสเน ปสีทิตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส ลาภสกฺการํ พาหุลฺลํ อโหสิ. ตทา สฏฺิสหสฺสมตฺตา ติตฺถิยา ลาภสกฺการํ อเปกฺขิตฺวา อปพฺพชิตาปิ ปพฺพชิตาวิย หุตฺวา อุปาสถปวารณาทิกมฺเมสุ ปวิสนฺติ, เสยฺยถาปินาม หํสานํ มชฺเฌ พกา, ยถา จ คุนฺนํ มชฺเฌ ควชา, ยถา จ สินฺธวานํ มชฺเฌ คทฺรภาติ.
ตทา ภิกฺขุสงฺโฆ อิทานิ อปริสุทฺธา ปริสาติ มนสิ กริตฺวา อุโปสถํ น อกาสิ. สาสเน อพฺพุทํ หุตฺวา สตฺตวสฺสานิ อุโปสถปวารณานิ ฉิชฺชนฺติ. สิริธมฺมาโส โก จ ราชา ตํ สุตฺวา ตํ อธิกรณํ วูปสเมหิ อุโปสถํ การาเปหีติ เอกํ อมจฺจํ เปเสสิ. อมจฺโจ จ ภิกฺขู อุโปสถํ อกตฺตุกาเม กึ กริสฺสามีติ ราชานํ ปฏิปุจฺฉิตุํ อวิสหตาย สยํ มูโฬ หุตฺวา อฺเน มูเฬน มนฺเถตฺวา สเจ ภิกฺขุสงฺโฆ อุโปสถํ น กเรยฺย, ภิกฺขุสงฺฆํ ฆาเตตุกาโม มหาราชาติ สยํ มูโฬ หุตฺวา มูฬสฺส สนฺติกา มูฬวจนํ สุตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา อุโปสถํ อกตฺตุกามํ ภิกฺขุสงฺฆํ ฆาเตสิ.
ราชา จ ตํ สุตฺวา อยํ พาโล มยา อนาณตฺโตว หุตฺวา อีทิสํ ลุทฺทกมฺมํ อกาสิ, อหํ ปาปกมฺมโต มุจฺจิสฺสามิวา มาวาติ ทฺวฬกชาโต หุตฺวา มหาโมคฺคลิปุตฺต ติสฺสตฺเถรํ คงฺคาย ปติโสตโต อาเนตฺวา ตํ การณํ เถรํ ปุจฺฉิ. เถโร จ ทีปกติตฺติรชาตเกน อเจตนตาย ปาปกมฺมโต โมเจสฺสสิติ วิสฺสชฺเชสิ, สตฺตาหมฺปิ ติตฺถิยานํ วาทํ สิริธมฺมาโสกรฺโ สิกฺขาเปสิ, วาเทน วาทํ ตุลยิตฺวา สฏฺิสหสฺสมตฺเต ติตฺถิเย สาสนพาหิรํ อกาสิ. ตทา ปน อุโปสถํ อกาสิ. ภควตา วุตฺตนิยาเมเนว กถาวตฺถฺุจ ภิกฺขุสงฺฆมชฺเฌ พฺยากาสิ ¶ . อโสการาเม จ สหสฺสมตฺตา มหาเถรา นวหิ มาเสหิ สงฺคายึสุํ.
ตทา มชฺฌิมเทเส ปาฏลิปุตฺตนคเร สิริธมฺมาโสกรฺโ รชฺชํ ปตฺวา อฏฺารสวสฺสานิ อเหสุํ. มรมฺมรฏฺเ ปน สิริเขตฺตนคเร รมฺโพงฺกสฺสนาม รฺโ รชฺชํ ปตฺวา ทฺวาทส วสฺสานิ อเหสุนฺติ.
อิมิสฺสฺจ ตติยสงฺคีติยํ มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถโรนาม ทุติยสงฺคายเกหิ มหาเถเรหิ พฺรหฺมโล กํ คนฺตฺวา สาสนสฺส ปคฺคหณตฺถํ ติสฺสนาม มหาพฺรหฺมานํ อายาจิต นิยาเมน ตโต จวิตฺวา อิธ โมคฺคลิยานาม พฺราหฺมณิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺตสตฺโต.
ลาภสกฺการํ อเปกฺขิตฺวา สฏฺิสหสฺสมตานํ ติตฺถิยานํ สมณาลยํ กตฺวา อุโปสถปวารณาทีสุ กมฺเมสุ ปเวสนํ ปริสาย อสุทฺธตฺตา สตฺตวสฺสานิ อุโปสถสฺส อกรณฺจ สาสนสฺส ปคฺคหเณ การณเมว. มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺส มชฺฌนฺติก มหาเรวปฺปมุขา มหาเถรา ตติยํ สงฺคายิตฺวา ตติยํ สาสนํ ปคฺคเหสุํ.
สิริธมฺมาโสกราชา จ ติตฺถิยานํ วาทํ สลฺลกฺเขตฺวา ติตฺถิเย พหิสาสนกรณาทีหิ สาสนสฺส ปคฺคโห ราชาติ เวทิตพฺโพ. มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺส มชฺฌินฺติก มหาเรวปฺปมุขานํ สหสฺสมตฺตานํ มหาเถรานํ สิสฺสปรมฺปรา อเนกา โหนฺติ, คณนปถํ วีติวตฺตา. ยเมตฺถ อิโต ปรํ วตฺตพฺพํ, ตํ อฏฺกถายํ วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํ. เต ปน มหาเถรา ตติยํ สงฺคายิตฺวา ปรินิพฺพายึสูติ. โหนฺติ เจตฺถ–
มหิทฺธิกาปิ เย เถรา,
สงฺคายิตฺวาน สาสเน;
มจฺจูวสํว คจฺฉึสุ,
อพฺภคพฺภํว ภากโร.
ยถา ¶ เอเตจ คจฺฉนฺติ,
ตถา มยมฺปิ คจฺฉาม;
โกนาม มจฺจุนา มุจฺเจ,
มจฺจูปรายนา สตฺตา.
ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส,
นิพฺพานํ ปน อจฺจุตํ;
ตสฺเสว สจฺฉิกตฺถาย,
ปฺุํ กเรยฺย สพฺพทาติ.
อยํ ตติยสงฺคีติกถาสงฺเขโป.
ตโต ปรํ กตฺถ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ภควโต สาสนํ สุฏฺุ ปติฏฺหิสฺสตีติ วิมํสิตฺวา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถโร ปจฺจนฺตเทเส ชินสาสนสฺส สุปฺปติฏฺิยมานภาวํ ปสฺสิตฺวา นวฏฺานานิ ชินสาสนสฺส ปติฏฺาปนตฺถาย วิสุํ วิสุํ มหาเถเร เปเสสิ. เสยฺยถิทํ. มหามหินฺทตฺเถรํ สีหฬทีปํ เปเสสิ-ตฺวํ เอตํ ทีปํ คนฺตฺวา ตตฺถ สาสนํ ปติฏฺเปหีติ, โสณตฺเถรํ อุตฺตรตฺเถรฺจสุวณฺณภูมึ, มหารกฺขิตตฺเถรํ โยนกโลกํ, รกฺขิตตฺเถรํ วนวาสีรฏฺํ, โยนกธมฺมรกฺขิตตฺเถรํ อปรนฺตรฏฺํ, มชฺฌนฺติ กตฺเถรํ กสฺมีรคนฺธา รรฏฺํ, มหาเรวตฺเถรํ มหึสกมณฺฑลํ, มหาธมฺมรกฺขิตตฺเถรํ มหารฏฺํ, มชฺฌิมตฺเถรํ จีนรฏฺนฺติ. ตตฺถ จ อุปสมฺปทปโหนเกน สงฺเฆน สทฺธึ เปเสสิ. เต จ มหาเถรา วิสุํ วิสุํ คนฺตฺวา สาสนํ ตตฺถ ตตฺถ ปติฏฺาเปสุํ. ปติฏฺาเปตฺวา จ เตสุ เตสุ าเนสุ ภิกฺขูนํ กาสาวปชฺโชเตน วิชฺโชตมานา อพฺภหิมธูรโชราหุสงฺขาเตหิ วิมตฺโต วิย นิสานาโถ ชินสาสนํ อนนฺตรายํ หุตฺวา ปติฏฺาสิ.
เตสุ ปน นวสุ าเนสุ สุวณฺณภูมินาม อธุนา สุธมฺมนครเมว. กสฺมา ปเนตํ วิฺายตีติ เจ. มคฺคานุมานโต านานุมานโต ¶ วา. กถํ มคฺคานุมานโต. อิโต กิร สุวณฺณภูมิ สตฺตมตฺตานิ โยชนสตานิ โหนฺติ, เอเกน วาเต น คจฺฉนฺตี นาวา สตฺตหิ อโหรตฺเตหิ คจฺฉติ, อเถกสฺมึ สมเย เอวํ คจฺฉนฺติ นาวา สตฺตาหมฺปิ นทิยา วฏฺฏมจฺฉ ปิฏฺเ เนว คตาติ อฏฺกถายํ วุตฺเตน สีหฬทีปโต สุวณฺณภูมึ คตมคฺคปฺปมาเณน สุขมฺมปุรโต สีหฬทีปํ คตมคฺคปฺปมาณํ สเมติ. สุธมฺเม ปุรโต กิร หิ หึสฬทีปํ สตฺตมตฺตานิ โยชนสตานิ โหนฺติ, อุชุํ วายุอาคมนกาเล คจฺฉนฺติ วายุนาวา สตฺตหิ อโหรตฺเตหิ สมฺปาปุณาติ. เอวํมคฺคานุมานโต วิฺายติ.
กถํ านานุมานโต. สุวณฺณภูมิ กิร มหาสมุทฺทสมีเป ติฏฺติ, นานาเวรชฺชกานมฺปิ วาณิชานํ อุปสงฺกมนฏฺานภูตํ มหาติตฺถํ โหติ. เตเนว มหาชนกกุมาราทโย จมฺปานคราทิโต สํโวหารตฺถาย นาวาย สุวณฺณภูมึ อาคมํสูติ. สุธมฺมปุรมฺปิ อธุนา มหาสมุทฺทสมีเปเยว ติฏฺติ. เอวํ านานุมาสโต วิฺายตีติ.
อปเร ปน สุวณฺณภูมินาม หริภฺุชรฏฺํเยว, ตตฺถ สุ วณฺณสฺส พาหุลฺลตฺตาติ วทนฺติ. อฺเ ปน สิยามรฏฺํเยวาติ วทนฺติ. ตํ สพฺพํ วิมํสิตพฺพํ.
อปรนฺตํ นาม วิสุํ เอกรฏฺเมวาติ อปเร วทนฺติ. อฺเ ปน อปรนฺตํนาม สุนาปรนฺตรฏฺเมวาติ วทนฺติ. ตํ ยุตฺตเมว. กสฺมา อปรนฺตํ นาม สุนาปรนฺตรฏฺเมวาติ วิฺายตีติ เจ. อฏฺกถาสุ ทฺวีหิ นาเมหิ วุตฺตตฺตา. อุปริปณฺณาสอฏฺกถายฺหิ สฬายตนสํยุตฺตฏฺกถายฺจ อฏฺกถาจริเยหิ สุนาปรนฺตรฏฺเ โกณฺฑธานตฺเถเรน สลากาทานาธิกาเร ลทฺเธตทคฺคฏฺานตํ ทสฺสนฺเตหิ อปรนฺตรฏฺํ สุน สทฺเทน โยเชตฺวา วุตฺตํ. ธมฺมปทฏฺกถายํ ปน องฺคุตฺตรฏฺกถายฺจ ตเมว รฏฺํ วินา สุนสทฺเทน วุตฺตํ. สุนสทฺโท เจตฺถ ปุตฺตปริยาโย. มนฺธาตุรฺโ เชฏฺปุตฺโต จตุทฺทีปวาสิ โน ¶ ปกฺโกสิตฺวา เตสํ วิสุํ วิสุํ นิวาสฏฺานํ นิยฺยาเทสิ. ตตฺถ อุตฺตรทีปวาสีนํ านํ กุรุรฏฺํนาม, ปุพฺพทีปวาสีนํ ปน เวเทหรฏฺํนาม, ปจฺฉิมทีปวาสีนํ อปรนฺตํ นาม. ภตฺตปจฺฉิมทีเป ชาตตฺตา เต สุนสทฺเทน วุตฺตา. ตตฺร ชาตาปิ หิ เตสํ ปุตฺตาติวา สุนาติวา วุตฺตา, ยถา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขูติ. วตฺติจฺฉาวเสน วา วาจาสิลิฏฺวเสน จ อิทเมว สุนสทฺเทน วิเสเสตฺวา โวหรนฺตีติ ทฏฺพฺพํ.
โยนกรฏฺํนาม ยวนมนุสฺสานํ นิวาสฏฺานเมว, ยํชงฺคมงฺฆอิติ วุจฺจติ.
วนวาสีรฏฺํนาม สิริเขตฺตนครฏฺานโม. เกจิ ปน วนวาสีรฏฺํนาม เอกํ รฏฺเมว, น สิริเขตฺตนครฏฺานนฺติ วทนฺติ. ตํ น สุนฺทรํ. สิริเขตฺตนครฏฺานเมว หิ วนวาสีรฏฺํ นาม. กสฺมา ปเนตํ วิฺายตีติเจ. อิมสฺส อมฺหากํ รฺโ ภาติกรฺโ กาเล สิริเขตฺตนคเร คุมฺเภหิ ปฏิจฺฉาทิเต เอกสฺมึ ปถวิปฺุเช อนฺโต นิมฺมุชฺชิตฺวา ิตํ โปราณิกํ เอกํ โลหมยพุทฺธปฏิปิพฺพํ ปฏิลภิ, ตสฺส จ ปลฺลงฺเก อิทํ วนวาสีรฏฺวาสีนํ ปูชนตฺถายาติอาทินา โปราณเลขนํ ทิสฺสติ, ตสฺมา เยเวตํ วิฺายตีติ.
กสฺมีรคนฺธารรฏฺํนาม กสฺมีรรฏฺํ คนฺธารรฏฺฺจ. ตานิ ปน รฏฺานิ เอกาพทฺธานิ หุตฺวา ติฏฺนฺติ. เตเนว มชฺฌนฺติ กตฺเถรํ เอกํ ทฺวีสุ รฏฺเสุ เปเสสิ. ชนปทตฺตา ปน นปุํสเกกตฺตํ ภวติ. ตทา ปน เอกสฺส รฺโ อาณาย ปติฏฺานวิสยตฺตา เอกตฺตวจเนน อฏฺกถายํ วุตฺตนฺติปิ วทนฺติ.
มหึสกมณฺฑลํนาม อนฺธกรฏฺํ, ยํ ยกฺขปุรรฏฺนฺติ วุจฺจติ.
มหารฏฺํนาม มหานครรฏฺํ. อาธุนา หิ มหารฏฺเมว น ครสทฺเทน โยเชตฺวา มหานครรฏฺนฺติ โวหรนฺตีติ. สิยามรฏฺนฺติปิ วทนฺติ อาจริยา.
จินรฏฺํนาม ¶ หิมวนฺเตน เอกาพทฺธํ หุตฺวา ิตํ จีนรฏฺํ เย วาติ.
อิทํ สาสนสฺส นวสุ าเนสุ วิสุํ วิสุํ ปติฏฺานํ.
อิทานิ อาทิโต ปฏฺาย เถรปรมฺปรกถา วตฺตพฺพา. สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส หิ ภควโต สทฺธิวิหาริโก อุปาลิตฺเถ โร,ตสฺส สิสฺโส ทาสกตฺเถโร, ตสฺส สิสฺโส โสณกตฺเถโร, ตสฺส สิสฺโส สิคฺควตฺเถโร จนฺทวชฺชิตฺเถ โร จ, เตสํ สิสฺโส โมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถโรติ อิเม ปฺจมหาเถรา สาสนวํเส อาทิภูตา อาจริยปรมฺปรานาม. เตสฺหิ สิสฺสปรมฺปรภูตา เถรปรมฺปรา ยาวชฺชตนา น อุปจฺฉินฺธนฺติ. อาจริยปรมฺปราย จ ลชฺชิภิกฺขู เยว ปเวเสตฺวา กเถตพฺพา โน อลชฺชิภิกฺขู. อลชฺชีภิกฺขู นาม หิ พหุสฺสุตาปิ สมานา ลาภครุโลกครุอาทิหิ ธมฺมตนฺติ นาเสตฺวา สาสนวเร มหาภยํ อุปฺปาเทนฺตีติ. สาสนรกฺขนกมฺมํนาม หิ ลชฺชีนํเยว วิสโย โน อลชฺชีนํ. เตนาหุ โปราณา เถรา, อนาคเต สาสนํ โก นาม รกฺขิสฺสตีติ อนุเปกฺขิตฺวา อนาคเต สาสนํ ลชฺชิโน รกฺขิสฺสนฺติ, ลชฺชิโน รกฺขิสฺสนฺติ, ลชฺชิโน รกฺขิสฺสนฺตีติ ติกฺขาตฺตุํ วาจํ นิจฺฉาเรสุํ. เอวํ มชฺฌิมเทเสปิ อลชฺชีปุคฺคลา พหุ สนฺตีติ เวทิตพฺพา.
ปรินิพฺพานโต หิ ภควโต วสฺสสตานํ อุปริ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู อธมฺมวตฺถูนิ ทีเปตฺวา ปมสงฺคีติกาเล พหิกเตหิ ปาปภิกฺขูหิ สทฺธึ มนฺเตตฺวา สหายํ คเวเสตฺวา มหาสงฺคีติโวหาเรน มหาเถรา วิย สงฺคีตึ อกํสุ. กตฺวา จ วิสุํ คณา อเหสุํ. อโหวต อิทํ หาสิตพฺพกมฺมํ, เสยฺยถาปิ นาม ชรสิงฺคาโล จตุปทสามฺเน มานํ ชปฺเปตฺวา อตฺตานํ สีหํ วิย มฺิตฺวา สีโห วิย สีหนาทํ นทีติ. เต ปาวจนํ ยถา ภูตํ ¶ อชานิตฺวา สทฺทจฺฉายามตฺเตน ยถาภูตํ อตฺถํ นาม สึสุ. กิฺจิ ปาวจนมฺปี อปเนสุํ. ตฺจ สกคเณเยว โหติ, น ธมฺมวาทีคเณ. ธมฺมวินยํ วิโกเปตฺวา ยถิจฺฉิต วเสเนว จรึสุ. อยํ ปน มหาสงฺคีตินาม เอโก อธมฺมวาทีคโณ.
ตโต ปจฺฉา กาลํ อติกฺกนฺเต ตโตเยว อฺมฺํ วาทโต ภิชฺชิตฺวา โคกุลิโกนาม เอโก คโณ เอกพฺโยหาโรนาม เอโกติ ทฺเว คณา ภิชฺชึสุ. ตโต ปจฺฉา โคกุลิกคณคณโตเยว อฺมฺํ ภิชฺชิตฺวา พหุสฺสุติโกนาม เอโก คโณ ปฺตฺติวาโทนาม เอโกติ ทฺเว คณา ภิชฺชึสุ. ปุนปิ เตหิเยว คเณหิ เจติยวาโทนาม เอโก คโณ ภิชฺชิ.
ตโต ปจฺฉา จิรกาลํ อติกฺกนฺเต ธมฺมวาทีคเณหิ วิสภาคคณํ ปวิสิตฺวา มหึสาสโกนาม เอโกคโณ วชฺชิปุตฺตโกนาม เอโกติ ทฺเว คณา ภิชฺชึสุ. ตโต ปจฺฉาปิ วชฺชิปุตฺตกคณโตเยว อฺมฺํ ภิชฺชิตฺวา ธมฺมุตฺตริโกนาม เอโก คโณ, ภทฺทยานิโกนาม เอโก, ฉนฺนาคาริโกนาม เอโก, สมุติโกนาม เอโกติ จตฺตาโร คณา ภิชฺชึสุ.
ปุนปิ มหึสาสกคณโต อฺมฺํ ภิชฺชิตฺวา สพฺพตฺถิวาโทนาม เอโก คโณ, ธมฺมคุตฺติโกนาม เอโก, กสฺสปิโยนาม เอโก, สงฺกนฺติโกนาม เอโก, สุตฺตวาโท นาม เอโกติ ปฺจ คณา ภิชฺชึสุ.
เอวํ มชฺฌิมเทเส ทุติยสงฺคีตึ สงฺคายนฺตานํ มหาเถรานํ ธมฺมวาทีเถรวาทคณโต วิสุํ วิสุํ ภิชฺชมานา อธมฺมวาทีคณา สตฺตรส อเหสุํ. เต จ อธมฺมวาทีคณา สาสเน เถรปรมฺปราย อนนฺโต คธา. เต หิ สาสเน อุปการา น โหนฺติ, เถรปรมฺปราย จ ปเวเสตฺวา คณฺหิตุํ น สกฺกา, ยถา หํสคเณ พโก, ยถา จ โค คเณ ¶ ควโช, ยถา จ สุวณฺณคเณ หารกุโฏติ.
มหากสฺสปตฺเถราทิโต ปน อาคตา เถรปรมฺปรา อุปาลิ ทาสโก เจวาติอาทินา ปริวารขนฺธเก สมนฺตปาสาทิกฏฺกถายฺจ อาคตนเยเนว เวทิตพฺพา.
อุปาลิตฺเถราทีนํ ปริสุทฺธาจาราทีนิ อนุมาเนตฺวา ยาว โมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถรา, ตาว เตสํ เถรานํ ปริสุทฺธา จาราทีนีติ สกฺกา าตุํ, เสยฺยถาปิ นทิยา อุปริโสเต เมฆวสฺสานิ อนุมาเนตฺวา อโธโสเต นทิยา อุทกสฺส พาหุลฺลภาโว วิฺาตุํ สกฺกาติ อยํ การณานุมานนโย นาม.
ยาว ปน โมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถรา, ตาว เถรานํ ปริสุทฺธาจาราทีนิ อนุมาเนตฺวา อุปาลิตฺเถรสฺส ปริสุทฺธาจาราทีนีติ สกฺกา าตุํ, เสยฺยถาปิ นาม อุปริธูมํ ปสฺสิตฺวา อนุมาเนตฺวา อคฺคิ อตฺถีติ สกฺกา าตุนฺติ อยํ ผลานุมานน โย นาม.
อทิภูตสฺส ปน อุปาลิตฺเถรสฺส อวสานภูตสฺส จ โมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถรสฺส ปริสุทฺธาจาราทีนิ อนุมาเนตฺวา มชฺเฌ ทาสกโสณสิคฺควาทีนํ เถรานํ ปริสุทฺธาจาราทีนิติ สกฺกา าตุํ, เสยฺยถาปิ นาม สิลาปฏฺฏสฺส โอรภาเค ปารภาเค จ มิคปทวฬฺชนํ ทิสฺวา อนุมาเนตฺวา มชฺเฌ อปากฏํ ปทวฬฺจนํ อตฺถีติ สกฺกา าตุนฺติ อยํ มิคปทวฬฺชน นโย นาม.
เอวํ ตีหิ นเยหิ อยํ เถรวาทคโณ ธมฺมวาทีลชฺชิเปสโลติ เวทิตพฺโพ. เอวมุปริปิ นโย เนตพฺโพ. เถรปรมฺปรา จ ยาว โปตฺถการุฬา ปริวารขนฺธเก สมนฺต ปาสาทิกายฺจ ตโต มหินฺโท อิฏฺฏิโยติอาทินา วุตฺต นเยน เวทิตพฺพาติ.
อิติ สาสนวํเส นวฏฺานาคตสาสนวํสกถามคฺโค
นาม ปโม ปริจฺเฉโท.
๒. สีหฬทีปิกสาสนวํสกถามคฺโค
๒. อิทานิ ¶ สีหฬทีปสาสนกถามคฺคํ วตฺตุํ โอกาโส อนุปฺปตฺโต, ตสฺมา ตํ วกฺขามิ.
สีหฬทีปฺหิ สาสนสฺส ปติฏฺานภูตตฺตา เจติยคพฺภสทิสํ โหติ. สมฺมาสมฺพุทฺโธ กิร สีหฬทีปํ ธรมานกาเลปิ ติกฺขตฺตุํ อคมาสิ. ปมํ ยกฺขานํ ทมนตฺถํ เอกโกว คนฺตฺวา ยกฺเข ทเมตฺวา มยิ ปรินิพฺพุเต สีหฬทีเป สาสนํ ปติฏฺหิสฺสตีติ ตมฺพปณฺณิทีเป อารกฺขํ กโรนฺโต ติกฺขตฺตุํ ทีปํ อาวิฺฉิ. ทุติยํ มาตุลภาคิเนยฺยานํ นาครา ชูนํ ทมนตฺถาย เอกโกว คนฺตฺวา เต ทเมตฺวา อคมาสิ. ตติยํ ปฺจภิกฺขุสตปริวาโร คนฺตฺวา มหาเจติยฏฺาเน จ ถูปารามเจติยฏฺาเน จ มหาโพธิปติฏฺิตฏฺาเน จ มหิยงฺคณเจติยฏฺาเน จ มุทิงฺคณเจติยฏฺาเน จ ทีฆวาปิ เจติยฏฺาเน จ กลฺยาณิยเจติยฏฺาเน จ นิโรธสมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา นิสีทิ.
ตทา จ ปน สาสนํ โอคาเหตฺวาน ตาว ติฏฺติ. ปจฺฉา ปน ยถาวุตฺตตฺเถรปรมฺปราย สมภินิวิฏฺเน มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน เปสิโต มหินฺทตฺเถโร ชินจกฺเก ปฺจตึสาธิเก ทฺวิสเต สมฺปตฺเต ทุติยกตฺติกมาเส อิฏฺฏิเยน อุตฺติเยน สมฺพุเลน ภทฺทสาเลน จาติ เอเตหิ เถเรหิ สทฺธึ สีหฬทีปํ อคมาสิ. โสณุตฺตรตฺเถราทโย ชินจกฺเก ปฺจตึสาธิเก ทฺวิสเต สมฺปตฺเต ทุติยกตฺติกมาเสเยว สาสนสฺส ปติฏฺาปนตฺถาย อตฺตโน อตฺตโน สมฺปตฺตภารภูตํ ตํ ตํ านํ อคมํสุ.
มหามหินฺทตฺเถโร ปน สตฺตมาสานิ อาคเมตฺวา ชินจกฺเก ฉตฺตึสาธิเก ทฺวิสเต สมฺปตฺเต เชฏฺมาสสฺส ปุณฺณมิยํ สีหฬทีปํ สาสนสฺส ปติฏฺาปนตฺถาย อคมาสิ. เตเนว เตสุ นวสุ าเนสุ สีหฬทีปํ ฉตฺตึสาธิเก ทฺวิส เต ¶ อคมาสิ. อฺานิ ปน อฏฺ านานิ ปฺจตึสาธิกทฺวิสเตเยว อคมาสีติ วิสุํว วตฺถเปตพฺโพ.
กสฺมา ปน มหามหินฺทตฺเถโร สตฺตมาสานิ อาคเมตฺวา สพฺพปจฺฉา สีหฬทีปํ คจฺฉตีติ. สีหฬทีเป มุฏภิโว นาม ราชา ชราทุพฺพโล อโหติ, สาสนํ ปคฺคเหตุํ อสมตฺโถ, ตสฺส ปน ปุตฺโต เทวานํ ปิย ติสฺโส นาม ราชกุมาโร ทหโร สาสนํ ปคฺคเหตุํ สมตฺโถ ภวิสฺสติ, โส จ เทวานํ วิยติสฺโส รชฺชํ ตาว ลภตุ เวทิสฺสกคิรินคเร มาตุยา สทฺธึ าตเก ตาว ปสฺสามีติ อเปกฺขิตฺวา สตฺตมาสานิ อาคเมตฺวา ฉตฺตึสาธิกทฺวิสเตเยว ชินจกฺเก มหามหินฺทตฺเถโร สีหฬทีปํ คจฺฉตีติ เวทิตพฺพํ.
มหามหินฺทตฺเถโร จ อิฏฺฏิยาทีหิ เถเรหิ จตูหิ ภาคิเนยฺเยน สุมนสามเณเรน ภณฺฑุเกน นาม อุปาสเก น จาติ เอเตหิ สทฺธึ ฉตฺตึสาธิเก ทฺวิสเต ชินจกฺเก เชฏฺมาสปุณฺณมิยํ สุวณฺณหํสา วิย เชฏฺมาเส นภํ อุคฺคนฺตฺวา อากาสมคฺเคน อนุราธปุรสฺส ปุรตฺถิมทิสาภาเค มิสฺส กปพฺพตกูเฏ ปติฏฺาสิ.
เชฏฺมาสสฺส จ ปุณฺณมิยํ ลงฺกาทีเป เชฏฺมูลนกฺขตฺตสภา หุตฺวา มนุสฺสา ฉณํ อกํสุ. เตเนวาห สารตฺถทีปนิยํ นาม วินยฑีกายํ, เชฏฺมาสสฺส ปุณฺณมิยํ เชฏฺนกฺขตฺตํ มูลนกฺขตฺตํ วา โหตีติ. ตตฺถ จ ปุณฺณมินกฺขตฺตํ ราชมตฺตนฺเต ปุณฺณมินกฺขตฺตวิจารณนเยน วุตฺตนฺติ ทฏฺพฺพํ.
เทวานํ ปิย ติสฺโส จ ราชา นกฺขตฺตํ นาม โฆสาเปตฺวา ฉณํ กาเรถาติ อมจฺเจ อาณาเปตฺวา จตฺตาลี สปุริสสหสฺสปริวาโร นครมฺหา นิกฺขมิตฺวา เยน มิสฺส กปพฺพโต, เตน ปายาสิ มิควํ กีฬิตุกาโม. อถ ตสฺมึ ปพฺพเต อธิวตฺถา เอกา เทวตา มิครูเปน ราชานํ ผโลเภตฺวา ปกฺโกสิตฺวา เถรสฺส อภิมุขํ อกาสิ.
เถโร ¶ ราชานํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา มมํเยว ราชา ปสฺสตุ มา อิตเรติ อธิฏฺหิตฺวา ติสฺส ติสฺส อิโต เอหีติ อาห. ราชา ตํ สุตฺวา จินฺเตสิ, อิมสฺมึ ทีเป ชาโต สกโลปิ มนุสฺโส มํ ติสฺโสติ นามํ คเหตฺวา อาลปิตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ, อยํ ปน ภินฺนภินฺนปฏธโร ภณฺฑุกาสาว วสโน มํ นาเมน อาลปติ, โก นุโข อยํ ภวิสฺสติ, มนุสฺโส วา อมนุสฺโส วาติ. เถโร อาห,–
สมณา มยํ มหาราช, ธมฺมราชสฺส สาวกา;
ตเวว อนุกมฺปาย, ชมฺพุทีปา อิธาคตาติ.
ตทา จ เทวานํ ปิยติสฺโส ราชา อโสกรฺา เปสิเตน อภิเสเกน เอกมาสาภิสิตฺโต อโหสิ. วิสาขปุณฺณมายํ หิสฺส อภิเสกมกํสุ. โส จ อโสกรฺา เปสิเต ธมฺมปณฺณากาเร รตนตฺตยคุณปฺปฏิสํยุตฺตํ สาสนปฺปวตฺตึ อจิรสุตํ อนุสฺสรมาโน ตํ เถรสฺส สมณา มยํ มหาราช, ธมฺมราชสฺส สาวกาติ วจนํ สุตฺวา อยฺยา นุโข อาคตาติ ตาวเทว อาวุธํ นิกฺขิปิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ สมฺโมทนียํ กถํ กถยมาโน. ยถาห,–
อาวุธํ นิกฺขิปิตฺวาน, เอกมนฺตํ อุปาวิสิ;
นิสชฺช ราชา สมฺโมทิ, พหุํ อตฺถูปสฺหิตนฺติ.
สมฺโมทนียํ กถฺจ กุรุมาเนเยว ตสฺมึ ตานิปิ จตฺตาลีสปุริสสหสฺสานิ อาคนฺตฺวา สมฺปริวาเรสุํ. ตทาเถโร อิตเรปิ ฉ ชเน ทสฺเสสิ. ราชา ทิสฺวา อิเม กทา อาคตาติ อาห. มยา สทฺธึเยว มหาราชาติ. อิทานิ ปน ชมฺพุทีเป อฺเปิ เอวรูปา สมณา สนฺตีติ. สนฺติ ¶ มหาราช เอตรหิชมฺพุทีโป กาลาวปชฺโชโต อิสิวาตปฏิวาโต, ตสฺมึ–
เตวิชฺชา อิทฺธิปตฺตา จ, เจโตปริยโกวิทา;
ขีณาสวา อรหนฺโต, พหู พุทฺธสฺส สาวกาติ.
ภนฺเต เกน อาคตตฺถาติ. เนว มหาราช อุทเกน, น ถเลนาติ. ราชา อากาเสน อาคตาติ อฺาสิ. เถโร อตฺถิ นุโข รฺโ ปสฺสาเวยฺยตฺติกนฺติ วีมํสนตฺถาย อาสนฺนํ อมฺพรุกฺขํ อารพฺภ ปฺหํ ปุจฺฉิ, –
กินฺนาโม มหาราช อยํ รุกฺโขติ. อมฺพรุกฺโข นาม ภนฺเตติ. อิมํ ปน มหาราช อมฺพํ มฺุจิตฺวา อฺโ อมฺโพ อตฺถิ วา นตฺถิ วาติ. อตฺถิ ภนฺเต อฺเปิ พหู อมฺพรุกฺขาติ. อิมฺจ อมฺพํ เต จ อมฺเพ มฺุจิตฺวา อตฺถิ นุโข มหาราช อฺเ รุกฺขาติ. อตฺถิ ภนฺเต, เต ปน น อมฺพรุกฺขาติ. อฺเ จ อมฺเพ อนมฺเพ จ มฺุจิตฺวา อตฺถิ ปน อฺโ รุกฺโขติ. อยเมว ภนฺเต อมฺพ รุกฺโขติ. สาธุ มหาราช ปณฺฑิโตสีติ.
อตฺถิ ปน มหาราช เต าตกาติ. อตฺถิ ภนฺเต พหูชนาติ. เต มฺุจิตฺวา เกจิ อฺาตกาปิ อตฺถิ มหาราชาติ. อฺาตกา ภนฺเต าตเกหิ พหุตราติ. ตวาตเก จ อฺาตเก จ มฺุจิตฺวา อตฺถฺโ โกจิ มหาราชาติ. อหเมว ภนฺเตติ. สาธุ มหาราช อตฺตา นาม อตฺตโน เนว าตโก น อฺาตโกติ.
อถ เถโร ปณฺฑิโต ราชา สกฺขิสฺสติ ธมฺมํ อฺาตุนฺติ จูฬหตฺถิปโทปมสุตฺตํ กเถสิ. กถาปริโยสาเน ราชา ตีสุ สรเณสุ ปติฏฺหิ สทฺธึ จตฺตาลีสาย ปาณสหสฺเสหีติ. ตโต ปรํ ยํ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ ตํ สมนฺตปาสาทิกาทีสุ วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํ.
อิจฺเจวํ สีหฬทีเป สาสนานุคฺคหณ มหินฺทตฺเถรโต อาคตา ¶ สิสฺสปรมฺปรา พหู โหนฺติ, คณนปถํ วีติ วตฺตา. กถํ. มหามหินฺทตฺเถรสฺส สิสฺโส อริฏฺโ นาม เถโร, ตสฺส สิสฺโส ติสฺสทตฺโต, ตสฺส สิสฺโส กาฬสุมโน, ตสฺส สิสฺโส ทีโฆ, ตสฺส สิสฺโส ทีฆ สุมโน, ตสฺส สิสฺโส กาฬสุมโน, ตสฺส สิสฺโส นาโค, ตสฺส สิสฺโส พุทฺธรกฺขิโต, ตสฺส สิสฺโส ติสฺโส, ตสฺส สิสฺโส เรโว, ตสฺส สิสฺโส สุมโน, ตสฺส สิสฺโส จูฬนาโค, ตสฺส สิสฺโส ธมฺมปาลิ เอตา, ตสฺส สิสฺโส เขโม, ตสฺส สิสฺโส อุปลิสฺโส, ตสฺส สิสฺโส ผุสฺสเทโว, ตสฺส สิสฺโส สุมโน, ตสฺส สิสฺโส มหาปทุโม, ตสฺส สิสฺโส มหาสีโว, ตสฺส สิสฺโส อุปาลิ, ตสฺส สิสฺโส มหานาโค, ตสฺส สิสฺโส อภโย, ตสฺส สิสฺโส ติสฺโส, ตสฺส สิสฺโส สุมโน, ตสฺส สิสฺโส จูฬาภโย, ตสฺส สิสฺโส ติสฺโส, ตสฺส สิสฺโส จูฬเทโว, ตสฺส สิสฺโส สีโวติ. อยํ ยาว โปตฺถการุฬสงฺขาตา จตุตฺถสงฺคีติกา, ตาว เถรปรมฺปราติ ทฏฺพฺพา.
วุตฺตฺเหตํ อฏฺกถายํ,– ยาวชฺชภนา เตสํเยว อนฺเตวาสิกปรมฺปรภูตาย อาจริยปรมฺปราย อาภตนฺติติ เวทิตพฺพนฺติ.
เอวํ เตสํ สิสฺสปรมฺปรภูตา อาจริยปรมฺปรา ยาวชฺชตนา สาสเน ปากฏา หุตฺวา อาคจฺฉนฺตีติ เวทิตพฺพ.
สาสเน วินยธเรหิ นาม ติลกฺขณสมฺปนฺเนหิ ภวิตพฺพํ. ตีณิ หิ วินยธรสฺส ลกฺขณานิ อิจฺฉิ ตพฺพานิ. กตมานิ ตีณิ. สุตฺตฺจสฺส สฺวาคตํ โหติ สุปฺปวตฺติ สุวินิจฺฉิตํ สุตฺตโต อนุพฺยฺชนโตติ อิทเมกํ ลกฺขณํ, วินเย โข ปน ิโต โหติ อสํหีโรติ อิทํ ทุติยํ, อาจริยปรมฺปรา โข ปนสฺส สุคฺคหิตา โหติ สุมนสิกตา สุปธาริตาติ อิทํ ตติยํ.
ตตฺถ ¶ อาจริยปรมฺปรา โข ปนสฺส สุคฺคหิตา โหตีติ เถรปรมฺปรา วํสปรมฺปรา จสฺส สุฏฺุคหิตา โหติ. สุมนสิกตาติ สุฏฺุ มนสิกตา, อาวชฺชิตมตฺเต ชฺชลิ ตปฺปทีโป วิย โหติ.
สุปธาริตาติ สุฏฺุ อุปธาริตา, ปุพฺพาปรานุสนฺธิโต อตฺถโต การณโต จ อุป ธาริตา. อตฺตโน มตึ ปหาย อาจริยสุทฺธิยา วตฺตา โหติ, มยฺหํ อาจริโย อสุกาจริยสฺส สนฺติเก อุคฺคณฺหิ, โส อสุกสฺสาติ เอวํ สพฺพํ อาจริยปรมฺปรํ เถร วาทงฺคํ อาหริตฺวา ยาว อุปาลิตฺเถโร สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สนฺติเก อุคฺคณฺหีติ ปาเปตฺวา เปติ. ตโตปิ อาหริตฺวา อุปาลิตฺเถโร สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สนฺติเก อุคฺคณฺหิ, ทาสกตฺเถโร อตฺตโน อุปชฺฌายสฺส อุปาลิตฺเถรสฺส, โสณกตฺเถโร อตฺตโน อุปชฺฌายสฺส โทสกตฺเถรสฺส, สิคฺควตฺเถโร อตฺตโน อุปชฺฌายสฺส โสณกตฺเถรสฺส, โมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถโร อตฺตโน อุปชฺฌายสฺส สิคฺควตฺเถรสฺส จณฺฑ วชฺชิตฺเถรสฺส จาติ เอวํ สพฺพํ อาจริยปรมฺปรํ เถรวาทงฺคํ อาหริตฺวา อตฺตโน อาจริยํ ปาเปตฺวา เปติ. เอวํ อุคฺคหิตา หิ อาจริยปรมฺปรา สุคฺคหิตา โหติ.
เอวํ อสกฺโกนฺเตน ปน ทฺเว ตโย ปริวฏฺฏา อุคฺคเหตพฺพา. สพฺพปจฺฉิเมน หิ นเยน ยถา อาจริโย จ อาจริยาจริโย จ ปาฬิฺจ ปริปฺุฉฺจ วทนฺติ, ตถา าตุํ วตฺตตีติ.
ยถา วุตฺตตฺเถรปรมฺปรา ปน ภควโต ธรมานกาลโต ปฏฺาย ยาว โปตฺถการุฬา มุขปาเเนว ปิฏกตฺตยํ ธาเรสุํ, ปริปุณฺณํ ปน กตฺวา โปตฺถเก ลิขิตฺวา น เปนฺติ. เอวํ มหาเถรา ทุกฺกรกมฺมํ กตฺวา สาสนํ ปคฺคณฺหึสุ. ตตฺริทํ วตฺถุ,–
สีหฬทีเป กิร จณฺฑาลติสฺสภเยน สงฺขุพฺภิตฺวา เทโว ¶ จ อวสฺสิตฺวา ทุพฺภิกฺขภยํ อุปฺปชฺชิ. ตทา อกฺโก เทวานมินฺโท อาคนฺตฺวา ตุมฺเห ภนฺเต ปิฏกํ ธาเรตุํ น สกฺขิสฺสถ, นาวํ ปน อารูหิตฺวา ชมฺพุทีปํ คจฺฉถ, สเจ นาวา อปฺปโหนกา ภเวยฺย, กฏฺเน วา เวฬุนา วา ตรถ, อภยตฺถาย ปน มยํ รกฺขิสฺสามาติ อาห.
ตทา สฏฺิมตฺตา ภิกฺขู สมุทฺทตีรํ คนฺตฺวา ปุน เอตทโหสิ,– มยํ ชมฺพุทีปํ น คจฺฉิสฺสาม, อิเธว วสิตฺวา เตปิฏกํ ธาริสฺสามาติ. ตโต ปจฺฉา นาวา ติตฺถโต นิวตฺติตฺวา สีหฬทีเปกเทสํ มลยชนปทํ คนฺตฺวา มูลผลาทีหิเยว ยาเปตฺวา สชฺฌายํ อกํสุ. ฉาตกภเยน อติปีฬิตา หุตฺวา เอวมฺปิ กาตุํ อสกฺโกนฺโต วาฬุกตเล อุรํ เปตฺวา สีเสน สีสํ อภิมุขํ กตฺวา วาจํ อนิจฺฉาเรตฺวา มนสาเยว อกํสุ. เอวํ ทฺวาทสวสฺสานิ สทฺธึ อฏฺกถาย เตปิฏกํ รกฺขิตฺวา สาสนํ อนุคฺคเหสุํ.
ทฺวาทสวสฺเสสุ ปน อติกฺกนฺเตสุ ตํ ภยํ วูปสมิตฺวา ปุพฺเพ ชมฺพุทีปํ คจฺฉนฺตา สตฺตภิกฺขุสตา อาคนฺตฺวา สีหฬทีเปกเทสํ รามชนปเท มณฺฑลารามวิหารํ อาปชฺชึสุ. เตปิ สฏฺิมตฺตา ภิกฺขู ตเมว วิหารํ คนฺตฺวา อฺมฺํ สมฺมนฺเตตฺวา สชฺฌายึสุ. ตทา อฺมฺํ สเมนฺติ, น วิรุชฺฌนฺติ, คงฺคาทเกน วิย ยมุโนทกํ สํสนฺเทนฺติ. เอวํ ปิฏกตฺตยํ มุขปาเเนว ธาเรตฺวา มหาเถรา ทุกฺกรกมฺมํ กโรนฺตีติ เวทิตพฺพา.
ยมฺปิ ปริยตฺตึ เอกปทมตฺตมฺปิ อวิรชฺฌิตฺวา ธาเรนฺติ, ตํ ทุกฺกรกมฺมเมว.
สีหฬทีเป กิร ปุนพฺพสุกสฺส นาม กุฏุมฺพิกสฺส ปุตฺโต ติสฺสตฺเถโร พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา อิมํ ชมฺพุทีปํ อาคนฺตฺวา โยนกธมฺมรกฺขิตตฺเถรสฺส สนฺติเก พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา คจฺฉนฺโต นาวํ อภิรูหนติตฺเถ เอกสฺมึ ปเท อุปฺปนฺนกงฺโข โยชนสตมคฺคํ นิวตฺติตฺวา อาจริยสฺส สนฺติกํ อาคจฺฉนฺโต ¶ อนฺตรามคฺเค เอกสฺส กุฏุมฺพิกสฺส ปฺหํ กเถสิ. โส ปสีทิตฺวา สตสหสฺสคฺฆนกํ กมฺปลํ อทาสิ. โสปิ ตํ อาหริตฺวา อาจริยสฺส อทาสิ. เถโร วา สิยา โกฏฺเฏตฺวา นิสีทนฏฺาเน ปริภณฺฑํ กาเรสิ. กิมตฺถายาติ. ปจฺฉิมาย ชนตาย อนุคฺคหตฺถาย. เอวํ กิรสฺส อโหสิ,– อมฺหากํ คตมคฺคํ อาวชฺชิตฺวา อนาคเต สพฺรหฺมจาริโน ปฏิปตฺตึ ปูเรตพฺพํ มฺิสฺสนฺตีติ. ติสฺสตฺเถโรปิ อาจริยสฺส สนฺติเก กงฺขํ ฉินฺทิตฺวา สีหฬทีปเมว สกฏฺานํ อาคมาสีติ. อิจฺเจวํ ปริยตฺตึ เอกปทมตฺตมฺปิ อวิรชฺฌิตฺวา ธารณมฺปิ ทุกฺกรกมฺมเมวาติ ทฏฺพฺพํ.
ยมฺปิ เยภุยฺเยน ปคุณํ น กโรนฺติ, ตสฺส อนนฺตรธานตฺถาย อสมฺโมสตฺถาย อุคฺคหธารณาทิวเสน รกฺขนมฺปิ กโรนฺติ, ตํ ทุกฺกรกมฺมเมว.
สีหฬทีเปเยว กิร มหาภเย เอกสฺเสว ภิกฺขุโน มหานิทฺเทโส ปคุโณ อโหสิ. อถ จตุนิกายิกติสฺสตฺเถรสฺส อุปชฺฌาโย มหาติปิฏกตฺเถโร นาม มหารกฺขิตตฺเถรํอาห,– อาวุโส มหารกฺขิต อสุกสฺส สนฺติเก มหานิทฺเทสํ คณฺหาหีติ. ปาโปกิรายํ ภนฺเต น คณฺหามีติ. คณฺหาวุโส อหํ เต สนฺติเก นิสีทิสฺสามีติ. สาธุ ภนฺเต ตุมฺเหสุ นิสินฺเนสุ คณฺหิสฺสามีติ ปฏฺปตฺวา รตฺตินฺทิวํ นิรนฺตรํ ปริยาปุณนฺโต โอสานทิวเส เหฏฺามฺเจ อิตฺถึ ทิสฺวา ภนฺเต สุตํเยว เม ปุพฺเพ, สจาหํ เอวํ ชาเนยฺยํ, น อีทิสสฺส สนฺติเก ธมฺมํ ปริยาปุเณยฺยนฺติ อาห. ตสฺส ปน สนฺติเก พหู มหาเถรา อุคฺคณฺหิตฺวา มหานิทฺเทสํ ปติฏฺาเปสุํ. เอวํ ยํ เยภุยฺเยน ปคุณํ น กโรนฺติ, ตสฺส อนนฺตรธานตฺถาย อสมฺโมสตฺตาย อุคฺคหธารณาทิวเสน รกฺขนมฺปิ ทุกฺกรกมฺมํ เยวาติ ทฏฺพฺพํ.
อิจฺเจวํ ภควโต ธรมานกาลโต ปภุติ จิรกาลํ ยถาวุตฺตมหาเถรปรมฺปรา ปริยตฺตึ มุขปาเเนว ธาเรสุํ ¶ . อโหวต โปราณิกานํ มหาเถรานํ สติปฺาสมาธิเวปุลฺลตาย หิ เต มุขปาเเนว ธาเรตุ สกฺกาติ. มุขปาเเนว โปราณกตฺเถรานํ ปริยตฺติธารณํ ปฺจนวุตาธิกานิ จตุสตานิ อโหสิ.
ภควโต ปรินิพฺพานโต มหาวํสสารตฺถสงฺคเหสุ อาคตนเยน ชินจกฺเก ปณฺณาสฺสาธิเก จตุสเต สมฺปตฺเต ตมฺพปณฺณิทีเป ราชูนํ อฏฺารสมโก’สทฺธาติสฺสสฺส นาม รฺโ ปุตฺโต วฏฺฏคามณิ นาม ราชา รชฺชํ ปตฺวา ฉวสฺสกาเล อนาคเต สตฺตา หีนสติปฺาสมาธิกา หุตฺวา น สกฺขิสฺสนฺติ มุขปาเน ธาเรตุนฺติ อุปปริกฺขิตฺวา ปุพฺเพ วุตฺเตหิ มหาเถเรหิ อนุปุพฺเพน อาคตา ปฺจมตฺตา มหาเถรสตา วฏฺฏคามณิราชานํ นิสฺสาย ตมฺพปณฺณิทีเปกเทเส มลยชนปเท อาโลกเลเณ อฏฺกถาย สหปิฏกตฺตยํ โปตฺถเก อาโรเปสุํ.
ตฺจ ยถาวุตฺตสงฺคีติโย อุปนิธาย จตุตฺถสงฺคีติเยว นามาติ เวทิตพฺพา. วุตฺตฺเหตํ สารตฺถทีปนิยํ นาม วินยฏีกายํ,– จตุตฺถสงฺคีติสทิสา หิ โปตฺถกาโรหสงฺคีตีติ.
สีหฬทีเป ปน วฏฺฏคามณิราชา มรมฺมรฏฺเ สิริเขตฺตนคเร เอโก นาม กุกฺกุฏสีสราชา จ เอกกาเลน รชฺชํ กาเรสิ. อมรปุรมาปกสฺส รฺโ กาเล สีหฬทีปภิกฺขุหิ อิธ เปสิตสนฺเทสกถายํ ปน เตตฺตึสาธิกจตุสเต สมฺปตฺเต โปตฺถการุฬํ อกํสูติ อาคตํ. วุตฺตฺเหตํ ตตฺถ,– เตตฺตึสาธิกจตุวสฺสสตปริมาณกาลนฺติ.
อิทํ สีหฬทีเป ยาว โปตฺถการุฬฺหา
สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
อถาปรํ ¶ ชมฺพุทีเป สีหฬทีเป จ ภิกฺขู วิสุํ วิสุํ คณวเสน ภิชฺชึสุ, ยถา อโนตตฺตทหโต นิกฺขมนนทิยา คงฺคายมุนาทิวเสน ภิชฺชนฺตีติ. ตตฺถ ชมฺพุทีเป คณานํ ภิชฺชมานตํ อุปริเยว วกฺขาม.
สีหฬทีเป ปน คณานํ ภิชฺชมานตา เอวํ ทฏฺพฺพา. กถํ. สีหฬทีเป หิ สาสนสฺส ปติฏฺมานกาลโต อฏฺารสาธิ กทฺวิวสฺสสเต สมฺปตฺเต วฏฺฏคามณิรฺา การาวิเต อภยคิริวิหาเร ปริวารขนฺธกํ ปาโต จ อตฺถโต จ วิปลฺลาสํ กตฺวา มหาวิหารวาสิคณโต ปุถุ หุตฺวา เอโก คโณ ภิชฺชิ, โส อภยคิริวาสิคโณ นาม, ธมฺมรุจิคโณติ จ ตสฺเสว นามํ.
อภยคิริวาสิคณสฺส ภิชฺชมานโต ทฺเวจตฺตาลีสาธิกติวสฺสสเต สมฺปตฺเต มหาเสเนน นาม รฺา การาปิเต เชตวนวิหาเร ภิกฺขู อุภโตวิสงฺคปาเ วิปรีตวเสน อภิสงฺขริตฺวา อภยคิริวาสิคณโต วิสุํ เอโก คโณ อโหสิ, โส เชตวนวาสิคโณ นาม, สาคลิยคโณติ จ ตสฺเสว นามํ.
เชตวน วาสิคณสฺส ภิชฺชมานกาลโต เอกปฺาสวสฺสาธิกานํ ติณฺณํ วสฺสสตานํ อุปริ กุรุนฺทวาสิโน จ โกลมฺพวาสิโน จ ภิกฺขู ภาคิเนยฺยํ ทาาปตึ นาม ราชานํ นิสฺสาย อุภโตวิภงฺคปริวารขนฺธกปาเ วิปรีตวเสน อภิสงฺขริตฺวา วุตฺเตหิ ทฺวีหิ คเณหิ วิสุํ หุตฺวา มหาวิหาร วาสิคณฺหตฺตมํ ตุลยิตฺวา อุปธาเรตฺวา มหาวิหารนามํ คเหตฺวา เอโก คโณ ภิชฺชิ. เอวํ สีหฬทีเป มหามหินฺทตฺเถราทีนํ วํสภูเตน มหาวิหารวาสิ คเณน สทฺธึ จตฺตาโร คณา ภิชฺชึสุ.
ตตฺถ มหาวิหารวาสิ คโณเยว เอโก ธมฺมวาที อโหสิ, เสสา ปน อธมฺมวาทิโน. เต จ ตโย อธมฺมวาทิโน คณา ภูตตฺถํ ปหาย อภูตตฺเถน ธมฺมํ อครุํ กตฺวา จรึสูติ ¶ วจนโต สีหฬทีเป อธมฺมวาทิโน ตโยปิ อลชฺชิโน คณา ปริมณฺฑลสุปฺปฏิจฺฉนฺนาทิสิกฺขาปทานิ อนาทิยิตฺวา วิจรึสุ. ตโต ปฏฺาย สาสเน เอกจฺจานํ ภิกฺขูนํ นานปฺปการวเสน นิวาสนปารุปนาทีนิ ทิสฺสนฺติติ เวทิตพฺพํ.
อธมฺมวาทิคณานํ ภิชฺชมานกาลโต สตฺตวีสาธิกานํ ปฺจสตานํ วสฺสานฺจ อุปริ สิริสงฺฆโพธิ นาม ราชา มหาวิหาร คณสฺส ปกฺโข หุตฺวา อธมฺมวาทินา ตโย คเณ นิคฺคหิตฺวา ชินสาสนํ ปคฺคเหสิ. โส จ สิริสงฺฆ โพธิราชา อมฺหากํ มรมฺมรฏฺเ อริมนฺทนนคเร อนุรุทฺเธน นาม รฺา สมกาลวเสน รชฺชสมฺปตฺตึ อนุภวิ.
ตโต ปจฺฉา สีหฬทีเป โวหารกติสฺสสฺส นาม รฺโ กาเล กปิเลน นาม อมจฺเจน สทฺธึ มนฺเตตฺวา มหาวิหาร วาสิโน ภิกฺขู นิสฺสาย อธมฺมวาทิคเณ นิคฺคณฺหิตฺวา ชินสาสนํ ปคฺคณฺหาติ.
ตโต ปจฺฉา จ โคฏฺาภยสฺส นาม รฺโ กาเล อภยคิริ วาสิโน ภิกฺขู ปรสมุทฺทํ ปพฺพาเชตฺวา มหาวิหาร วาสิโน ภิกฺขู นิสฺสาย สาสนํ วิโสธยิ.
ตโต ปจฺฉาปิ โคฏฺาภยรฺโ ปุตฺตภูตสฺส มหาเสนสฺส นาม รฺโ กาเล อภยคิริวาสีนํ ภิกฺขูนํ อพฺภนฺตเร สงฺฆมิตฺโต นาม เอโก ภิกฺขุ รฺโ ปธานาจริโย หุตฺวา มหามหินฺทตฺเถราทีนํ อรหนฺตานํ นิวาสฏฺานภูตํ มหาวิหารารามํ วินสฺสิตุํ มหาเสนรฺา มนฺเตตฺวา อารภิ. ตทา นววสฺสานิ มหาวิหาเร ภิกฺขุ สฺโ อโหสิ. อโหวต มหาเถรานํ มหิทฺธิกานํ นิวาสฏฺานํ อลชฺชิโน ภิกฺขู วินสฺสาเปสุํ, สุวณฺณหํสฺสานํ นิวาสฏฺานํ กากา วิยาติ.
เชตวนวาสีนฺจ ภิกฺขูนํ อพฺภนฺตเร เอโก ติสฺโส นาม ภิกฺขุ เตเนว รฺา มนฺเตตฺวา มหาวิหาเร สีมํ สมูหนิ ¶ . อเฉกตฺตา ปน เตสํ สีมสมูหนกมฺมํ น สมฺปชฺชีติ. อโหวต ทุสฺสีลานํ ปาปกานํ กมฺมํ อจฺฉริยํ, เสยฺยถาปิ นาม สาขมิโค อคฺคคฺโฆ กาสิวตฺถํ มหคฺฆํ ภินฺนติ, เอวเมว ภินฺทิตพฺพวตฺถุนา เภทกปุคฺคโล อติวิย ทูโร อโหสีติ. ภวนฺติ เจตฺถ, –
ยถา สาขมิโค ปาโป, อปฺปคฺโฆเยว กาสิกํ;
มหคฺฆํ กจฺจ ภินฺนํภินฺนํ, มหุสฺสาเหน ฉินฺทติ.
เอวํ อธมฺมวาที ปาโป, ธมฺมวาทิคณํ สุภํ;
มหุสฺสาเหน ภินฺทยิ, อโห อจฺฉริโย อยํ.
อารกา ทูรโต อาสุํ, ภินฺทิตพฺเพหิ เภทกา;
ภูมิโตว ภวคฺคนฺโต, อโห กมฺมํ อชานตนฺติ.
อิจฺเจวํ อธมฺมวาทิคณานํ พลวตาย ธมฺมวาทิคโณ ปริหายติ. ยถา หิ คิชฺฌสกุณสฺส ปกฺขวาเตน สุวณฺณหํสา ปกติยา าตุํ น สกฺโกนฺติ, เอวเมว อธมฺมวาทีนํ พลวตาย ธมฺมวาที ปริหายติ. พฺยคฺฆวเน วิย สุวณฺณมิโค นิลฺลยิตฺวา โคจรํ คณฺหาติ, ยถารุจิวเสน ธมฺมํ จริตุํ โอกาสํ น ลภิ.
สีหฬทีเป สาสนสฺส ปติฏฺานโต ทฺวิสตฺตตาธิกานํ จตุสตานํ วสฺสสหสฺสานฺจ อุปริ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปรินิพฺพานโต อฏฺสตฺตสตาธิกานํ วสฺสสหสฺสานํ อุปริ มหาราชา นาม ภูปาโล รชฺชํ กาเรสิ. โส ปน ราชา ทุมฺพรคิริวาสิกสฺสปตฺเถรคฺคมุขา มหาวิหารวาสิโน ภิกฺขู ตเมว ราชานํ นิสฺสาย สาสเน มลํ วิโสเธสุํ, ยถา เหรฺิโก หิรฺเ มลนฺติ.
มหาวิหารวาสิคณโต อฺเ อธมฺมวาทินา อุปฺปพฺพา เชตฺวา ¶ วิโสเธสุํ. โส จ มหาราชา อมฺหากํ มรมฺมรฏฺเ อริมทฺทนนคเร นรปติจฺิสูนา นาม รฺา สมกาล วเสน รชฺชํ กาเรสีติ เวทิตพฺโพ.
ตโต ปจฺฉา วิ วิชยพาหุราชานํ ปรกฺกมพาหุราชานฺจ นิสฺสาย มหาวิหาร วาสิโน ภิกฺขู สาสนํ ปริสุทฺธํ อกํสุ, อธมฺมวาทิโน สพฺเพปิ อุปฺปพฺพาเชตฺวา มหาวิหารวาสิคโณเยว เอโก ปติฏฺหิ, ยถา อพฺภาทิอุปกฺกิเลสมเลหิ วิมุตฺโต นิสานาโถติ.
สิริสงฺฆโพธิราชา โวหาริกติสฺสราชา โคฏฺาภยราชาติ เอเต ราชาโน สาสนํ วิโสเธนฺโตปิ สพฺเพน สพฺพํ อธมฺมวาทิคณานํ อวินสฺสนโต สาสนํ ปริสุทฺธํ น ตาว อโหสิ. สิริสงฺฆโพธิรฺโ มหารฺโ วิชยพาหุรฺโ ปรกฺกมพาหุรฺโติ เอเตสํเยว ราชูนํ กาเล สพฺเพน สพฺพํ อธมฺมวาทีนํ วินสฺสนโต สาสนํ ปริสุทฺธํ อโหสิ. ตทา ปน อธมฺมวาทินา สีสมฺปิ อุฏฺหิตุํ น สกฺกา, ยถา อรุณุคฺเค โกสิยาติ.
อปรภาเค ปน จิรํ กาลํ อติกฺกนฺเต มิจฺฉาทิฏฺิกานํ วิชาติยานํ ภเยน ลงฺกาทีเป สาสนํ โอสกฺกิตฺวา คณปูรณมตฺตสฺสปิ ภิกฺขุสงฺฆสฺส อวิชฺชมานตาย มหาวิชยพาหุรฺโ กาเล รามฺเทสโต สงฺฆํ อาเนตฺวา สาสนํ ปติฏฺาเปสิ.
ตโต ปจฺฉา จ วิมลธมฺมสูริยสฺส นาม รฺโ กาเล รกฺขาปุรรฏฺโต สงฺฆํ อาเนตฺวา สาสนํ ปติฏฺาเปสิ. ตโต ปจฺฉา จ วิมลสฺส นาม รฺโ กาเล ตโตเยว สงฺฆํ อาเนตฺวา สาสนํ ปติฏฺาเปสิ. ตโต ปจฺฉา จ กิตฺติสฺสิริราชสีหสฺส นาม รฺโ กาเล สฺยามรฏฺโต สงฺฆํ อาเนตฺวา ตเถว อกาสีติ.
อยํ สีหฬทีเป สาสนสฺส โอสกฺกนกถา.
ตโต ¶ ปจฺฉา ชินสาสเน นวุตาธิเก อฏฺวสฺสสเต สมฺปตฺเต พุทฺธทาสสฺส นาม รฺโ กาเล เอโก ธมฺม กถิกตฺเถโร เปตฺวา วินยปิฏกํ อภิธมฺมปิฏกฺจ อวเสสํ สุตฺตนฺตปิฏกํ สีหฬภาสาย ปริวตฺติตฺวา อภิสงฺขริตฺวา เปสิ. ตฺจ การณํ จูฬวํเส วุตฺตํ.
ตสฺส กิร พุทฺธทาสสฺส รฺโ ปุตฺตา อสีติมตฺตา อสีติมหาสาวกานํ นาเมเนว โวหาริตา อเหสุํ. เตสุ ปุตฺเตสุ สาริปุตฺตตฺเถรสฺส นาเมน โวหาริโต เอโก อุปติสฺโส นาม ราชกุมาโร ปิตริ เทวงฺคเต ทฺเวจตฺตาลีสวสฺสานิ รชฺชํ กเรสิ.
ตโต ปจฺฉา กนิฏฺโ มหานาโม นาม ราชกุมาโร ทฺวาวีสวสฺสานิ รชฺชํ กาเรสิ. ตสฺส รฺโ กาเล ชิน จกฺเก เตตฺตึสาธิกนวสตวสฺเส สีหฬทีเป ฉสฏฺิมตฺตานํ ราชูนํ ปูรณกาเล พุทฺธโฆโส นาม เถโร สีหฬทีปํ คนฺตฺวา สีหฬภาสาย ลิขิเต อฏฺกถาคนฺเถ มาคธภาสาย ปริวตฺติตฺวา ลิขิ.
โส ปน มหานาม ราชา อมฺหากํ มรมฺมรฏฺเ สิริปจฺจยนคเร สวิลฺิกฺโรวิ นามเกน รฺา สมกาโล หุตฺวา รชฺชํ กาเรสิ. ปริตฺตนิทฺทาเน ปน พฺรูมวิ?ถี? นามเกน รฺา สมกาโล หุตฺวา รชฺชํ กาเรสีติ วุตฺตํ. ตํ น ยุชฺชติเยว.
สีหฬทีเป ปน กิตฺติสฺสิริเมโฆ นาม ราชา หุตฺวา นวเม วสฺเส ตสฺมึเยว ทีเป ราชูนํ ทฺวาสฏฺิมตฺตานํ ปูรณกาเล ชินจกฺเก ตึสาธิเก อฏฺสตวสฺเส ชมฺพุทีเป กลิงฺคปุรโต กุหสิวสฺส นาม รฺโ ชามาตา ทนฺตกุมาโร เหมมาลํ นาม ราชธีตํ คเหตฺวา ทาาธาตุํ เถเนตฺวา นวาย ตริตฺวา สีหฬทีปํ อคมาสิ. ชินจกฺเก ตึสาธิกอฏฺวสฺสสเต เชฏฺติสฺสราชา นววสฺสานิ รชฺชํ กาเรสิ.
พุทฺธทาสราชา ¶ เอกูนตึสติ วสฺสานิ อุปลิสฺสราชา จทฺวิจตฺตาลีสวสฺสานิ มหานามราชา ทฺวาวีสวสฺสานีติ สพฺพานิ สมฺปิณฺฑิตฺวา ชินสาสนํ ทฺวตฺตึสาธิกนววสฺสสตปฺปมาณํ โหติ.
ตสฺมิฺจ กาเล ยทา ทฺวีหิ วสฺเสหิ อูนํ อโหสิ, ตทา มหานามรฺโ กาเล ตึสาธิกนววสฺสสตมตฺเต สาสเน พุทฺธโฆโส นาม เถโร ลงฺกาทีปํ อคมาสิ.
อมรปุรมาปกสฺส รฺโ กาเล สีหฬทีปิเกหิ ภิกฺขูหิ เปสิตสนฺเนสปณฺเณ ปน ฉปณฺณาสาธิกนววสฺสสตาติกฺกนฺเต สูติ วุตฺตํ.
เอตฺถ ตฺวา พุทฺธโฆสตฺเถรสฺส อฏฺุปฺปตฺตึสงฺเขปมตฺตํ วกฺขาม. กถํ. สีหฬภาสกฺขเรหิ ปริวตฺติตํ ปริยตฺติสาสนํ มาคธสาสกฺขเรน โก นาม ปุคฺคโล ปริวตฺติตุํ สกฺขิสฺสตีติ มหาเถรา นิมนฺตยิตฺวา ตาวตึสภวนํ คนฺตฺวา โฆสํ เทวปุตฺตํ ทิสฺวา สทฺธึ สกฺเกน เทวานมินฺเทน ตํ ยาจิตฺวา โพธิรุกฺขสมีเป โฆสคาเม เกสสฺส นาม พฺราหฺมณสฺส เกสิยา นาม พฺราหฺมณิยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คณฺหาเปสุํ. ขาทถ โภนฺโต ปิวถ โภนฺโตติอาทินา พฺราหฺมณานํ อฺมฺํ โฆสกาเล วิชายนตฺตา โฆโสติ นามํ อกาสิ. สตฺตวสฺสิกกาเล โส ติณฺณํ เวทานํ ปารคู อโหสิ.
อถ โข เอเกน อรหนฺเตน สทฺธึ เวทกถํ สลฺลปนฺโต ตํ กถํ นิฏฺาเปตฺวา กุสลา ธมฺมา อกุสลา ธมฺมา อพฺยากตา ธมฺมาติอาทินา ปรมตฺถเวทํ นาม พุทฺธมนฺตํ ปุจฺฉิ. ตทา โส สุตฺวา อุคฺคณฺหิตุกาโม หุตฺวา ตสฺส อรหนฺตสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา เทวสิกํ เทวสิกํ ปิฏกตฺตยํ สฏฺิมตฺเตหิ ปทสหสฺเสหิ สชฺฌายํ อกาสิ, วาจุคฺคตํ อกาสิ. เอกมาเสเนว ติณฺณํ ปิฏกานํ ปารคู อโหสิ.
ตโต ¶ ปจฺจา รโห เอกโกว นิสินฺนสฺส เอตทโหสิ,– พุทฺธภาสิเต ปิฏกตฺตเย มม วา ปฺา อธิกา, อุทาหุ อุปชฺฌายสฺส วาติ. ตํ การณํ ตฺวา อุปชฺฌาจริโย นิคฺคหํ กตฺวา โอวทิ. โส สํเวคปฺปตฺโต หุตฺวา ขมาเปตุํ วนฺทิ. อุปชฺฌาจริโย ตฺวํ อาวุโส สีหฬทีปํ คนฺตฺวา ปิฏกตฺตยํ สีหฬสฺสาสกฺขเรน ลิขิตํ มาคธภาสกฺขเรน ลิขาหิ, เอวํ สติ อหํ ขมิสฺสามีติ อาห.
พุทฺธโฆโส จ ปิตรํ มิจฺฉาทิฏฺิภาวโต โมเจตฺวา อาจริยสฺส วจนํ สิรสา ปฏิคฺคเหตฺวา ปิฏกตฺตยํ ลิขิตุํ สีหฬทีปํ นาวาย อคมาสิ. ตทา สมุทฺทมชฺเฌ ตีหิ ทิวเสหิ ตรนฺเต พุทฺธทตฺตตฺเถโร จ สีหฬทีปโต นาวาย อาคจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค เทวาน อานุภาเวน อฺมฺํ ปสฺสิตฺวา การณํ ปุจฺฉิตฺวา ชานิ. ชานิตฺวา จ พุทฺธทตฺตตฺเถโร เอวมาห,- มยา อาวุโส กโต ชินาลงฺกาโร อปฺปสฺสาโรติ มฺิตฺวา ปิฏกตฺตยํ ปริวตฺติตุํ ลิขิตุํ โอกาสํ นาทาสุํ, ตฺวํ ปน ปิฏกตฺตยํ สํวณฺเณหีติ วตฺวา อตฺตโน สกฺเกน เทวานมินฺเทน ทินฺนํ หริตกิผลํ อโยมยเลขน ทณฺฑํ นิสิตสิลฺจ พุทฺธโฆสตฺเถรสฺส อทาสิ. เอวํ เตสํ ทฺวินฺนํ เถรานํ อฺมฺํ สลฺลปนฺตานํเยว นาวา สยเมว อปเนตฺวา คจฺฉึสุ.
พุทฺธโฆสตฺเถโร จ สีหฬทีปํ ปตฺวา ปมํ สงฺฆปาลตฺเถรํ ปสฺสิตฺวา ปิฏกตฺตยํ มาคธภาสกฺขเรน ปริวตฺเตตุํ อาคโตมฺหีติ การณํ อาโรเจตฺวา สีหฬภิกฺขู จ สีเล ปติฏฺายาติอาทิคาถํ นิยฺยาเทตฺวา อิมิสฺสา คาถาย อตฺถํ ปิฏกตฺตยํ อาโลเลตฺวา สํวณฺเณหีติ อุยฺโยเชสุํ, ตสฺมึเยว ทิวเส สายนฺหกาลโต ปฏฺาย ยถาวุตฺตคาถํ ปมุขํ กตฺวา วิสุทฺธิมคฺคํ อกาสิ. กตฺวา ตํ กมฺมํ นิปฺผาเทตฺวา ตสฺส าณปฺปภวํ วีมํเสตุกาโม เทวานมินฺโท ตฺจ คนฺถํ อนฺตรธาเปสิ. ปุนาปิ เถโร อกาสิ ¶ . ตเถว เทวานมินฺโท อนฺตรธาเปสิ. ปุนาปิ เถโร อกาสิ. เอวํ ติกฺขตฺตุํ การาเปตฺวา ปุพฺพคนฺเถปิ ทสฺเสสิ. ติณฺณมฺปิ คนฺถานํ อฺมฺํ เอกปทมตฺเตนปิ วิเสสตา นตฺถิ สงฺฆปาลตฺเถโร จ ตํ อาราธยิตฺวา ปิฏกตฺตยํ นิยฺยาเทสิ. เอวํ วิสุทฺธิมคฺเค สงฺฆปาลตฺเถรสฺส ยาจนํ อารพฺภ วิสุทฺธิมคฺโค กโตติ อาคตํ. พุทฺธโฆสุปฺปตฺติกถายํ ปน สงฺฆราชตฺเถรสฺส อายาจนํ อารพฺภาติ อาคตํ.
อยํ พุทฺธโฆสุปฺปตฺติกถายํ อาคตนเยน ทสฺสิตพุทฺธโฆสุปฺปตฺติกถาสงฺเขโป.
จูฬวํเส ปเนวํ อาคโต. พุทฺธโฆสตฺเถโร นาม มหาโพธิรุกฺขสมีเป เอกสฺมึ พฺราหฺมณคาเม วิชาโต ติณฺณมฺปิ เวทานํ ปารคู อโหสิ เตสุ เตสุ วาเทสุ จ อติเฉโก. โส อฺเหิ จ สทฺธึ ปุจฺฉาพฺยากรณกมฺมํ กตฺตุกาโม ชมฺพุนีปตเล อาหิณฺฑนฺโต เอกํ วิหารํ ปตฺวา ตสฺมึ วา อาคนฺตุกภาเวน นิสีทิ. ตสฺมิฺจ วิหาเร เรวโต นาม เถโร วสิ. เตน เถเรน สทฺธึ ภลฺลปนฺโต โส พฺราหฺมณมาณโว ตีสุ เวเทสุ อโลเลตฺวา ปฺหํ ปุจฺฉิ. ปุจฺฉิตํ ปุจฺฉิตํ เถโร พฺยากาสิ. เถรสฺส ปน ปุจฺฉิตํ ปฺหํ มาณโว น สกฺกา พฺยากาตุํ. อถ มาณโว ปุจฺฉิ,–โก นามายํ ภนฺเต มนฺโตติ. พุทฺธมนฺโต นามายนฺติ วุตฺเต อุคฺคณฺหิตุกาโม หุตฺวา เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ปิฏกตฺตยํ อุคฺคณฺหิ. อจิรเนว ติณฺณมฺปิ ปิฏกานํ ปารคู อโหสิ. พุทฺธสฺเสว โฆโส ยสฺส อตฺถีติ พุทฺธโฆโสติ นาเมน ปากโฏ อโหสิ.
พุทฺธโฆโส จ อายสฺมโต เรวตสฺส สนฺติเก นิสีทนฺโต าโณทยํ นาม คนฺถํ อฏฺสฺสาลินิฺจ นาม คนฺถํ อกาสิ. ตโต ปจฺฉา ปริตฺตฏฺกถํ กตฺตุกาโม หุตฺวา อารภิ. ตทา อาจริโย เอวมาห,– ชมฺพุทีเป ปน อาวุโส ปาฬิมตฺตํเยว อตฺถิ, อฏฺกถา ปน นตฺถิ, อาจริยวาโท จ ¶ ภินฺโน หุตฺวา อตฺถิ, เตเนว มหามหินฺธตฺเถเรน อานิตา อฏฺกถา ตีสุ จ สงฺคีตีสุ อารุโฬ ปาฬิโย สาริปุตฺตตฺเถราทีหิ เทสิโต กถามคฺโค สีหฬทีเป อตฺถิ, ตฺวํ คนฺตฺวา มาคธภาสกฺขเรน ลิเขหีติ อุยฺโยชิยมาโน พุทฺธโฆสตฺเถโร สีหฬทีปํ คนฺตฺวา อนุราธปุเร มหาวิหารํ ปวิสิตฺวา สงฺฆปาลตฺเถรสฺส สนฺติเก สทฺธึ สีหฬฏฺกถาย เถรวาเท สุตฺวา อฏฺกถํ กริสฺสมีติ อาโรเจสิ. สีหฬภิกฺขู จ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว สีเล ปติฏฺายาติอาทิ คาถา นิยฺยาเทสุํ. พุทฺธโฆโส จ สทฺธึ อฏฺกถาย ปิฏกตฺตยํ สงฺขิปิตฺวา วิสุทฺธิมคฺคํ อกาสิ.
ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว สกฺโก อนฺตรธาเปตฺวา ติกฺขตฺตุํ การาเปสิ. สงฺฆปาลตฺเถโรปิ อราธยิตฺวา ปิฏกตฺตยํ นิยฺยาเทสีติ.
กิฺจาปิ นานา คนฺเถสุ นานากาเรหิ พุทฺธโฆสุปฺปตฺติ อาคตา, ตถาปิ พุทฺธโฆสตฺเถรสฺส สีหฬทีปํ คนฺตฺวา ปิฏกตฺตยสฺส ลิขนํ อฏฺกถานฺจ กรณเมว ปมาณนฺติ มโนกิลิฏฺํ น อุปฺปาเทตพฺพนฺติ. พุทฺธโฆสตฺเถโร วิกฏตฺตยํ ลิขิตฺวา ชมฺพุทีปํ ปจฺจาคมาสิ.
อิจฺเจวํ ปาฬิภาสาย ปริยตฺตึ ปริวตฺติตฺวา ปจฺฉา อาจริยปรมฺปรสิสฺสานุสิสฺสวเสน สีหฬทีเป ชินจกฺกํ มชฺฌนฺติ กํสุมาสี วิย อติทิพฺพติ, อเนกโกฏิปฺปมาเณหิ โสตาปนฺนสกทาคามิอนาคามิอรหนฺเตหิ ลงฺกาทีปํ อติโสภติ, สพฺพปาลิผุลฺเลน ติโยชนิกปาริจฺฉตฺตกรุกฺเขน ตาวตึสภวนํ วิย สตปตฺตปทุมาทีหิ มหาโปกฺขรณี วิย เตสุ เตสุ าเนสุ มคฺคมหามคฺคอาปกฆรทฺวารติตฺถวนปพฺพตคุหมนฺทิรวิหารสาลาทีสุ อลทฺธมคฺคผลฏฺานํ นาม กิฺจิ นตฺถิ, โถกํ อาคเมตฺวา ปิณฺฑาย ปติฏฺมานปเทเสปิ มคฺคผลานิ ลภึสุเยว.
มคฺคผลานิ สจฺฉิกโรนฺตานํ ปุคฺคลานํ พาหุลฺลตาย อยํ ¶ ปุถุชฺชโน อยํ ปุถุชฺชโนติ องฺคุลึ ปสาเรตฺวา ทสฺเสตพฺโพ โหติ. เอกสฺมึ กาเล สีหฬทีเป ปุถุชฺชน ภิกฺขุ นาม นตฺถิ. ตถา หิ วุตฺตํ วิภงฺคฏฺกถายํ, เอกวารํ ปุถุชฺชนภิกฺขุ นาม นตฺถีติ.
อภิฺาลาภีนํ กิร มหิทฺธิกานํ คมนาคมนวเสน สูริโยสฺสาสํ อลภิตฺวา ธฺโกฏฺฏกา มาตุคามา ธฺโกฏฺฏิตุํ โอกาสํ น ลภึสุ.
เทวโลกโต สุมนสามเณโร ทกฺขิณกฺขกํ สีหฬทีปํ อเนตฺวา ตสฺส ปาฏิหาริยํ ทสฺสนวเสน อุทฺธกพินฺธูหิ ติโยชนสตํ สกลมฺปิ ลงฺกาทีปํ พฺยาปตฺวา ภควตา ปริภุตฺตเจติยงฺคณํ วิย หุตฺวา นวาย คจฺฉนฺตา มหาสมุทฺเท อุทกโต นาฬิเกรมตฺตมฺปิ ทิสฺวา สกลงฺกาทีปํ ปูเชนฺติ, มหามหินฺทตฺเถรสฺส สนฺติเก อริฏฺตฺเถเรน สทฺธึ ปฺจมตฺตา ภิกฺขุสตา ปมํ ตาว วินยปิฏกํ อุคฺคณฺหึสูติ อิเมหิ การเณหิ ลงฺกาทีปํ ชินจกฺกสฺส ปติฏฺานํ หุตฺวา วรทีปนฺติ นามํ ปฏิลภิ.
สีหฬทีเปเยว ปิฏกตฺตยํ โปตฺถการุฬวเสน ปติฏฺาเปตฺวา ตโต ปจฺฉา โจรนาคสฺส นาม รฺโ กาเล สกลลงฺกาทีปํ ทุพฺภิกฺขภเยน ปีเฬตฺวา ปิฏกตฺตยํ ธาเรนฺตา ภิกฺขู ชมฺพุทีปํ อาคมํสุ. อนาคนฺตฺวา ตตฺเถว ิตาปิ ภิกฺขู ฉาตกภเยน ปีเฬตฺวา อุทรปฏลํ พนฺธิตฺวา กุจฺฉึ วาลุกราสิมฺหิ เปตฺวา ปิฏกตฺตยํ ธาเรสุํ.
กุฏ กณฺณติสฺสสฺส รฺโ กาเลเยว ทุพฺภิกฺขภยํ วูปสมิตฺวา ชมฺพุทีปโต ภิกฺขู ปุน คนฺตฺวา สีหฬทีเป ิเตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ มหาวิหาเร ปิฏกตฺตยํ อวิโรธาเปตฺวา สมสมํ กตฺวา เปสุํ. เปตฺวา จ ปน สีหฬทีเปเยว สุฏฺุ ธาเรสุํ.
ตตฺเถว อฏฺกถาโย พุทฺธโฆสตฺเถโร มาคธภาสาย ปริวตฺเตตฺวา วิรจิ. ปจฺฉา จ เยภุยฺเยน ตตฺเถว อฏฺกถาฏีกาอนุมธุลกฺขณคณฺิคนฺถนฺตรานิ ¶ อกํสุ. ปุน สาสนํ นเภ รวินฺทุว ปากฏนฺติ.
ตตฺถ พุทฺธวํสฏฺกถํ พุทฺธทตฺตตฺเถเร อกาสิ. อิติวุตฺโตทานจริยาปิฏกเถราเถรีวิมานวตฺถุเปตวตฺถุเนตฺติอฏฺกถาโย อาจริยธมฺมปาลตฺเถโร อกาสิ. โส จ อาจริยธมฺมปาลตฺเถโร สีหฬทีปสฺส สมีเป ทมิลรฏฺเ พทรติตฺถมฺหิ นิวาสิตตฺตา สีหฬทีเปเยว สงฺคเหตฺวา วตฺตพฺโพ.
ปฏิสมฺภิทามคฺคฏฺกถํ มหานาโม นาม เถโร อากาสิ. มหานิทฺเทสฏฺกถํ อุปเสโน นาม เถโร อกาสิ. อภิธมฺมฏีกํ ปน อานนฺทตฺเถโร อกาสิ. สา จ สพฺพาสํ ฏีกานํ อาทิภูตตฺตา มูลฏีกาติ ปากฏา.
วิสุทฺธิมคฺคสฺส มหาฏีกํ ทีฆนิกายฏฺกถาย ฏีกํ มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย ฏีกํ สํยุตฺตนิกายฏฺกถาย ฏีกฺหาติ อิมาโย อาจริยธมฺมปาลตฺเถโร อกาสิ.
สารตฺถทีปนึ นาม วินยฏีกํ องฺคุตฺตรนิกายฏีกฺจ ปรกฺกมพาหุรฺา ยาจิโต สาริปุตฺตตฺเถโร อกาสิ. วิมติวิโนทนึ นาม วินยฏีกํ ทมิลรฏฺวาสิกสฺสปตฺเถโร อกาสิ.
อนุฏีกํ ปน อาจริยธมฺมปาลตฺเถโร. สา จ มูลฏีกาย อนุตฺตานตฺถานิ อุตฺตานานิ สํวณฺณิตตฺตา อนุฏีกา ติวุจฺจติ.
วิสุทฺธิมคฺคสฺส จูฬฏีกํ มขุทีปนิฺจ อฺเตรา เถรา อกํสุ. สา จ มูลฏีกาย อตฺถาวเสสาติ จ อนุตฺตานตฺถาติ จ กตฺวา มูลฏีกาย สทฺธึ สํสนฺทิตฺวา กตตฺตา มธุร สตฺตา จ มธุทีปนินฺติ วุจฺจติ. โมหวิจฺเฉทนึ ปน ลกฺขณคนฺถํ กสฺสปตฺเถโร อกาสิ.
อาภิธมฺมาวตารํ ปน รุปารูปวิภาคํ วินยวินิจฺฉยฺจ พุทฺธ ทตฺตตฺเถโร. วินยสงฺคหํ สาริปุตฺตตฺเถโร. ขุทฺทสิกฺขํ ธมฺมสิริตฺเถโร ¶ . ปรมตฺถวินิจฺฉยํ นามรูปปริจฺเฉทํ อภิธมฺมตฺถสงฺคฺจ อนุรุทฺธตฺเถโร. สจฺจสงฺเขปํ ธมฺมปาลตฺเถโร. เขมํ เขมตฺเถโร. เต จ สงฺเขปโต สํวณฺณิตตฺตา สุเขน จ ลกฺขณิยตฺตา ลกฺขณคนฺถาติ วุจฺจนฺติ.
เตสํ ปน สํวณฺณนาสุ อภิธมฺมตฺถสงฺคหสฺส โปราณฏีกํ นววิมลพุทฺธิตฺเถโร อกาสิ. สจฺจํสงฺเขปนามรูปปริจฺเฉทเขมาอภิธมฺมาวตารานํ โปราณฏีกํ วาจิสฺสรมหาสามิตฺเถโร. ปรมตฺถวินิจฺฉยสฺส โปราณฏีกํ มหาโพธิตฺเถโร.
อภิธมตฺถสงฺคหาภิธมฺมาวตาราภินว ฏีกาโย สุมงฺคลสามิตฺเถโร. สจฺจสงฺเขปาภินวฏีกํ อรฺวาสิตฺเถโร. นามรูปปริจฺเฉทาภินวฏีกํ มหาสามิตฺเถโร. ปรมตฺถวินิจฺฉยาภินวฏีกํ อฺตรตฺเถโร. วินยวินิจฺฉยฏีกํ เรวตตฺเถโร. ขุทฺทสิกฺขาย ปุราณฏีกํ มหายสตฺเถโร. ตายเยว อภินวฏีกํ สงฺฆรกฺขิตตฺเถโรติ.
วชิรพุทฺธึ นาม วินยคณฺิปทตฺถํ วชิรพุทฺธิตฺเถโร. จูฬคณฺึ มชฺฌิมคณฺึ มหาคณฺิฺจ สีหฬทีปวาสิโน เถรา. เต จ ปทกฺกเมน อสํวณฺเณตฺวา อนุตฺตานตฺถาเยว สํวณฺณิตตฺตา คณฺิปทตฺถาติ วุจฺจนฺติ.
อภิธานปฺปทีปิกํ ปน มหาโมคฺคลานตฺเถโร. อตฺถพฺยกฺขานํ จูฬพุทฺธตฺเถโร. วุตฺโตทยํ สมฺพนฺธจินฺตนํ สุโพธาลงฺการฺจ สงฺฆรกฺขิตตฺเถโร. พฺยากรณํ โมคฺคลานตฺเถโร.
มหาวํสํ จูฬวํสํ ทีปวํสํ ถูปวํสํ โพธิวํสํ ธาตุวํ สฺจ สีหฬทีปวาสิโน เถรา. ทาาธาตุวํสํ ปน ธมฺมกิตฺติตฺเถโร อกาสิ. เอเต จ ปาฬิมุตฺตกวเสน วุตฺตตฺตา คนฺถนฺตราติ วุจฺจนฺติ.
อิจฺเจวํ พุทฺธโฆสาทโย เถร วรา ยถาพลํ ยถาสตฺตึ ปริยตฺตึ สาสนํ อุปตฺถมฺเภตฺวา พหูหิ มูเลหิ พหุหิสาขาหิ พหูหิ จ วิฏเปหิ อุปตฺถมฺภิยมาโน เวปุลฺลมา ปชฺชมาโน ¶ มหานิคฺโรธรุกฺโข วิย ถิรํ หุตฺวา จิรกาลํ ติฏฺตีติ เวทิตพฺพํ.
อิทํ สีหฬทีเป โปตฺถการุฬฺหโต ปจฺฉา สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
เอเตปิ จ มหาเถโร, ยถาสตฺตึ ยถาพลํ;
อฏฺกถาทโย กตฺวา, มจฺจุมุขํ อุปาคมุํ.
เสยฺยถาปิ จ โลกสฺมึ, โอภาสิตฺวาน จนฺทิมา;
อาวหิตฺวาน สตฺตานํ, หิตํ อตฺถํว คจฺฉติ.
เอวเมว มหาเถรา, าโณภาเสหิ ภาสิย;
อาวหิตฺวาน สตฺตานํ, หิตํ อตฺถํว คจฺฉติ.
อิติ สาสนวํเส สีหฬทีปิกสาสนวํสกถามคฺโค
นาม ทุติโย ปริจฺเฉโท.
๓. สุวณฺณภูมิสาสนวํสกถามคฺโค
๓. อิทานิ ยถาปิตมาติกาวเสน สุวณฺณภูมิ รฏฺเ สาสนวํสกถามคฺคสฺส วตฺถุํ โอกาโส อนุปฺปตฺโถ, ตสฺมา สุวณฺณภูมิรฏฺสาสนวํสกถามคฺคํ อารภิสฺสามิ.
ตตฺถ สุวณฺณภูมีติ ตีสุ รามฺรฏฺเสุ เอกสฺส นามํ. ตีณิหิ รามฺรฏฺานิ โหนฺติ หํสาวตีมุตฺติมสุวณฺณภูมิวเสน เอกเทเสน สพฺพมฺปิ รามฺรฏฺํ คเหตพฺพํ. ตตฺถ ปน อุกฺกลาปชนปเท ตปุสฺสภลฺลิเก อาทึ กตฺวา ภควโต อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา สตฺตสตฺตาเหสุ อติกฺกนฺเตสุเยว อาสาฬฺหิมาสสฺส ชุณฺหปกฺขปฺจมทิวสโต ปฏฺาย รามฺรฏฺเ สาสนํ ปติฏฺติ.
อิทํ รามฺรฏฺเ ปมํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
ภควโต ¶ อภิสมฺพุทฺธกาลโต ปุพฺเพเยว อปรณฺณกรฏฺเ สุภินฺนนคเร ติสฺสรฺโ กาเล เอกสฺส อมจฺจสฺส ติสฺโส ชโย จาติ ทฺเวปุตฺตา อเหสุํ. เต คิหิภาเว สํเวคํ ลภิตฺวา มหาสมุทฺทสฺส สมีเป คชฺชคิริมฺหิ นาม ปพฺพเต อิตฺถุสิปพฺพํ ปพฺพชิตฺวา นิสีทิสุํ. ตทา นาคิยา วิชฺชาธโร สนฺตวํ กตฺวา ทฺเว อณฺฑานิ วิชายิตฺวา สา นาคี ลชฺชาย ตานิ วิชหิตฺวา คจฺฉิ.
ตทา เชฏฺโ ติสฺสกุมาโร ตานิ ลภิตฺวา กนิฏฺเน สทฺธึ วิภชิตฺวา เอกํ เอกสฺส สนฺติเก เปสิ. กาเล อติกฺกนฺเต เตหิ อณฺเฑหิ ทฺเว มนุสฺสา วิชายึสุ. เต ทส วสฺสวเย สมฺปตฺเต กนิฏฺสฺส อณฺฑโต วิชายนทหโร กาลํ กตฺวา มชฺฌิมเทเส มิถิลนคเร ควํปติ นาม กุมาโร อุปชฺชิ. โส สตฺตวสฺสิกกาเล พุทฺธสฺส ภควโต สนฺติเก นิยฺยาเทตฺวา ปพฺพาเชตฺวา อจิเรเนว อรหา อโหสิ.
เชฏฺสฺส ปน อณฺฑโต วิชายนทหโร ทฺวาทสวสฺสิกกาเล สกฺโก เทวานมินฺโท อาคนฺตฺวา รามฺรฏฺเ สุธมฺมปุรํ นาม นครํ มาเปตฺวา สีหราชาติ นาเมน ตตฺถ รชฺชํ การาเปสิ. สิลาโลเน ปน สิริมาโสโกติ นาเมนาติ วุตฺตํ. ควํปติตฺเถโร จ อตฺตนา มาตรํ ทฏฺุกาโม มิถิลนครโต อาคนฺตุํ อารภิ. ตทา ทิพฺพจกฺขุนา มาตุยา กาลงฺกตภาวํ ตฺวา อิทานิ เม มาตา กุหึ อุปฺปชฺชตีติ อาวชฺชนฺโต พาหุลฺเลน เนสาทเกวฏฺฏานํ นิวาสนฏฺานภูเต เทเส อุปฺปชฺชตีติ ตฺวา สจาหํ คนฺตฺวา น โอวาเทยฺยํ, มาตา เม อปายคมนิยํ อปฺุํ วิจินิตฺวา จตูสุ อปาเยสุ อุปฺปชฺเชยฺยาติ จินฺเตตฺวา ภควนฺตํ ยาจิตฺวา รามฺรฏฺํ เวหาสมคฺเคน อาคจฺฉิ. รามฺรฏฺเ สุธมฺมปรํ ปตฺวา อตฺตโน ¶ ภาตุนา สีหราเชน สทฺธึ รฏฺวาสีนํ ธมฺมํ เทเสตฺวา ปฺจสุ สีเลสุ ปติฏฺาเปสิ.
อถ สีหราชา อาห, โลเกสุ ภนฺเต ตฺวมสิ อคฺคตโร ปุคฺคโลติ. น มหาราช อหํ อคฺคตโร, ตีสุ ปน ภเวสุ สพฺเพสํ สตฺตานํ มกุฏสงฺกาโส โคตโม นาม มยฺหํ สตฺถา อตฺถิ, อิทานิ มชฺฌิมเทสํ ราชคหํ ปฏิวสตีติ. เอวํ ปน ภนฺเต สติ ตุมฺหากํ อาจริยํ มยํ ทฏฺุํ อรหาม วา โน วาติ ปุจฺฉิ. ควํปติตฺเถโรจ อาม มหาราช อรหถ ภควนฺตํ ทฏฺุํ, อหํ ยาจิตฺวา อาคจฺฉามีติ วตฺวา ภควนฺตํ ยาจิ. ภควา จ อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา อฏฺเม วสฺเส สทฺธึ อเนกสตภิกฺขูหิ รามฺรฏฺเ สุขมฺมปุรํ อากาเสน อาคมาสิ. ราชวํเส ปฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ อาคมาสีติ วุตฺตํ. สิลาเลขเน ปน วีสติสหสฺสมตฺเตหิ ภิกฺขูหีติ วุตฺตํ. เอตฺถ จ ยสฺมา ภควา สปริโสเยว อาคจฺฉิ, น เอกโกติ เอตฺตกเมว อิจฺฉิตพฺพํ, ตสฺมา นานา วาทตํ ปฏิจฺจ จิตฺตสฺสากุลิตา น อุปฺปาเทตพฺพาติ.
อถ อาคนฺตฺวา รตนมณฺฑเป นิสีทิตฺวา สราชิกานํ รฏฺวาสีนํ อมตรสํ อทาสิ. ตีสุ สรเณสุ ปฺจสุ จ สีเลสุ ปติฏฺาเปสิ. อถ ภควา ทสฺสนตฺถาย อาคตานํ ฉนฺนํ ตาปสานํ ฉ เกสธาตุโย ปูชนตฺถาย อทาสิ. ตโต ปจฺฉาสตฺตตึสวสฺสานิ ปูเรตฺวา ปรินิพฺพานกาเลปิ ภควโต อธิฏฺานานุรูเปน จิตกฏฺานโต เตตฺตึส ทนฺเต คเหตฺวา ควํปติตฺเถโร สุธมฺมปุรํ อาเนตฺวา สีหรฺโ ทตฺวา เตตฺตึสเจติยานิ ปติฏฺาเปสิ. เอวํ ภควโต ปรินิพฺพานโต อฏฺเมเยว วสฺเส ควํปติตฺเถโร รามฺ รฏฺเ สุธมฺมปุเร สาสนํ ปติฏฺาเปสิ.
อิทํ รามฺรฏฺเ ทุติยํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
ภควโต ¶ ปรินิพฺพุตปฺจตึสาธิกานํ ทฺวินฺนํ สตานํ อุปริสุวณฺณภูมึ นาม รามฺรฏฺํ อาคนฺตฺวา โสณตฺเถโร อุตฺตรตฺเถโรจาติ ทฺเว เถรา ปฺจวคฺคกมฺมารเหหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ สาสนํ ปติฏฺาเปสุํ. เต จ เถรา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริกาติ อฏฺกถายํ อาคตา.
ตปุสฺสภลฺลิเก ควํปติตฺเถรฺจ ปฏิจฺจ สาสนํ ตาว ปติฏฺหิ. ตฺจ น สพฺเพน สพฺพํ โอคาเหตฺวา เย เย ปน สทฺธา ปสนฺนา, เต เต อตฺตโน อิจฺฉาวเสเนว สาสนํ ปสีทึสุ. ปจฺฉา ปน โสณุตฺตรตฺเถรา มหุสฺสาเหน อาจริย อาณตฺติยา สาสนสฺส ปติฏฺาปนตฺถาย อุสฺสุกฺกํ อาปนฺนา ปติฏฺาเปสุํ. เตน อฏฺกถายํ เอตํ รฏฺํ คนฺตฺวา เอตฺถ สาสนํ ปติฏฺาเปหีติ การิตปจฺจยวเสน อาณตฺติวิภตฺติวเสนจ วุตฺตํ.
ตทา ปน สุวณฺณภูมิรฏฺเ สุธมฺมปุเร สิริมาโสโก นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิ. ตฺจ สุธมฺมปุรํ นาม เกลาสปพฺพตมุทฺธนิ ทกฺขิณาย อนุทิสาย ปุพฺพฑฺฒภาเคน ปพฺพตมุทฺธนิ อปรฑฺฒภาเคน ภูมิตเล ติฏฺติ. ตํเยว คุฬปาจกานํ มสฺสานํ เคหสทิสานิ เคหานิ เยภุยฺเยน, เตเนว โคฬมิตฺติก นาเมนาปิ โวหาริยติ. ตสฺส ปน นครสฺส มหาสมุทฺทสมีเป ิตตฺตา ทกยกฺขินี สพฺพทา อาคนฺตฺวา ราชเคเห ชาเต ชาเต กุมาเร ขาทิ.
โสณุตฺตรตฺเถรานํ สมฺปตฺตทิวสเยว ราชเคเห เอกํ ปุตฺตํ วิชายิ. ทกยกฺขินีจ ขาทิสฺสามีติ สห ปฺจหิ ยกฺขินิสเตหิ อาคตา. ตํ ทิสฺวา มนุสฺสา ภายิตฺวา มหาวิรวํ รวนฺติ. ตทา เถรา ภยานกํ สีหสีสวเสน เอกสีสสรีรทฺวยสมฺพนฺธสณฺานํ มนุสีหรูปํ มาเปตฺวา ทสฺเสตฺวา ตํ ยกฺขินึ สปริสํ ปลาเปสุํ.
เถรา จ ปุน ยกฺขินิยา อนาคมนตฺถาย ปริตฺตํ อกํสุตสฺมิฺจ สมาคเม อาคตานํ มนุสฺสานํ พฺรหฺมชาลสุตฺตํ อเทสยฺยุํ ¶ . สฏฺิมตฺตสหสฺสา โสตาปนฺนาทิปรายนา อเหสุํ. กุลทารกานํ อฑฺฒุฑฺฒานิ สหสฺสานิ ปพฺพชึสุ. กุลธีตานํ ปน ทิฆฑฺฒสหสฺสํ. ราชกุมารานํ ปฺจสตาธิกสหสฺสมตฺตํ ปพฺพชึสุ. อวเสสาปิ มนุสฺสา สรเณ ปติฏฺหึสุ. เอวํ โส ตตฺถ สาสนํ ปติฏฺาเปสีติ. วุตฺตฺจ อฏฺกถายํ,–
สุวณฺณภูมึ คนฺตฺวาน, โสณุตฺตรา มหิทฺธิกา;
ปิสาเจ นิทฺธมิตฺวาน, พฺรหฺมชาเล มเทสิสุนฺติ.
ตโต ปฏฺาย ราชกุมารานํ โสณุตฺตรนาเมหิเยว นามํ อกํสุ. อวเสสทฺวารกานมฺปิ รกฺขสภยโต วิโมจนตฺถํ ตาลปตฺตภุชปตฺเตสุ เถเรหิ มาปิตํ มนุสีหรูปํ ทสฺเสตฺวา มตฺถเก เปสุํ. มนุสฺสาจ สิลามยํ มนุสีหรูปํ กตฺวา สุธมฺมปุรสฺส เอสนฺเน ปเทเส เปสุํ. ตํ ยาวชฺชตนา อตฺถีติ. อิจฺเจวํ ภควโต ปรินิพฺพานโต ปฺจตึสาธิเก ทฺวิวสฺสสเต สมฺปตฺเต โสณุตฺตรตฺเถรา อาคนฺตฺวา สาสนํ ปติฏฺาเปตฺวา สาสนํ ปติฏฺาเปตฺวา อนุคฺคหํ อกํสูติ.
อิทํ รามฺรฏฺเ ตติยํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
ตโต ปจฺฉา ฉสตาธิเก สหสฺเส สมฺปตฺเต ปุพฺเพ วุตฺเตหิ ตีหิ การเณหิ สาสนสฺส อุปฺปตฺติฏฺานภูตํ รามฺรฏฺํ ทามริกโจรภเยน ปชฺชรโรคภเยน สาสนปจฺจตฺถิกภเยนจาติ ตีหิ ภเยหิ อากุลิตํ อโหสิ. ตทา จ ตตฺถ สาสนํ ทุพฺพลํ อโหสิ, ยถา อุทเก มนฺเท ตตฺรชาตํ อุปฺปลํ อุปฺปลํ ทุพฺพลนฺติ. ตตฺถ ภิกฺขูปิ สาสนํ ยถา กามํ ปูเรตุํ น สกฺกา.
สูริยกุมารสฺส นาม มโนหริรฺโ ปน กาเล สาสนํ อติวิย ทุพฺพลํ อโหสิ. ชินจกฺเก เอกฉสตาธิเก วสฺสสหสฺเส สมฺปตฺเต กลิยุเคจ เอกูนวีสตาธิเก ¶ จตุวสฺสสเต สมฺปตฺเต อริมทฺทนนคเร อนุรุทฺธา นาม ราชา ตโต สห ปิฏเกน ภิกฺขุสงฺฆํ อาเนสิ.
ตโต ปจฺฉา ชินจกฺเก นวาธิเก สตฺตสเต สหสฺเส จ สมฺปตฺเต ลงฺกาทีเป สิริสงฺฆโพธิปรกฺกมพาหุมหาราชา สาสนํ โสเธสิ.
ตโต ฉนฺนํ วสฺสานํ อุปริ กลิยุเค ทฺวตฺตึสาธิเก ปฺจสเต สมฺปตฺเต อุตฺตราชีโว นาม เถโร สาสเน ปากโฏ อโหสิ.
โส ปน รามฺรฏฺวาสิโน อริยาวํสตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริโก. อริยาวํสตฺเถโร ปน กปฺปุงฺคนครวาสิโน มหากาฬตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริโก. มหากาฬตฺเถโร ปน สุธมฺมปุรวาสิโน ปฺรานทสฺสิตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริโก. อยํ ปน อุตฺตราชีวฉปฺปทตฺเถรานํ วํสทีปนตฺถํ วุตฺตา.
โส ปน ปฺรานทสฺสิตฺเถโร โลกิยาภิฺาโย ลภิตฺวา นิจฺจํ อภิณฺหํ ปาโตว มคธรฏฺเ อุรุเวลนิคเม มหาโพธึ คนฺตฺวา มหาโพธิยงฺคณํ สมฺมชฺชิตฺวา ปุน อาคนฺตฺวา สุธมฺมปุเร ปิณฺฑาย จริ. อิทํ เถรสฺส นิพทฺธวตฺตุํ. อยฺจ อตฺโถ สุธมฺมปุรโต มคธรฏฺํ คนฺตฺวา อุรุเวลนิคเม วาณิชกมฺมํ กโรนฺตา ตทาการํ ปสฺสิตฺวา ปจฺจาคมนกาเล สุธมฺมปุร วาสีนํ กเถสุํ, ตสฺมา วิฺายติ.
ตสฺมิฺจ กาเล อุตฺตราชีวตฺเถโร ปริปุณฺณวีสติวสฺเสน ฉปฺปเทน นาม สามเณเรน สทฺธึ สีหฬทีปํ คจฺฉิ. สีหฬทีปวาสิโน จ ภิกฺขู มยํ มหามหินฺทตฺเถรสฺส วํสิกา ภวาม, ตุมฺเหปิ โสณุตฺตรตฺเถรานํ วํสิกา ภวถ, ตสฺมา มยํ เอกวํสิกา ภวาม สมาน วาทิกาติ วตฺวา ฉปฺปทสามเณรสฺส อุปสมฺปทกมฺมํ อกํสุ. ตโต ปจฺฉา เจติย วนฺทนาทีนิ กมฺมานิ นิฏฺาเปตฺวา อุตฺตราชีวตฺเถโร สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเขน อริมทฺทนนครํ ปจฺจาคมาหิ.
ฉปฺปทสฺส ปน เอตทโหสิ,- สจาหํ อาจริเยน สห ชมฺพุทีปํ ¶ คจฺเฉยฺยํ, พหูหิ าติพลิโพเธหิ ปริยตฺตุคฺคหเณ อนฺตราโย ภเวยฺย, เตน หิ สีหฬทีเปเยว วสิตฺวา ปริยตฺติมุคฺคเหตฺวา ปจฺจาคมิสฺสามีติ.
ตโต อาจริยสฺส โอกาสํ ยาจิตฺวา สีหฬทีเปเยว ปฏิวสิ. สีหฬทีเป วสิตฺวา ยาว ลทฺธตฺเถรสมฺมุติกา ปริยตฺตึ ปริยาปุณิตฺวา ปุน ชมฺพุทีปํ ปจฺจาคนฺตุกาโม อโหสิ. อถ ตสฺส เอตทโหสิ,– อหํ เอกโกว คจฺฉนฺโต สเจ มม อาจริโย นตฺถิ, สเจปิ ชมฺพุทีปวาสินา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ วินยกมฺมํ กาตุํ น อิจฺเฉยฺยํ, เอวํ สติ วิสุํ กมฺมํ กาตุํ น สกฺกูเณยฺยํ, ตสฺมา ปิฏกธเรหิ จตูหิ เถเรหิ สทฺธึ คจฺเจยฺยํ, อิจฺเจตํ กุสลนฺติ.
เอวํ ปน จินฺเตตฺวา ตามลิตฺติคามวาสินา สิวลิตฺเถเรน กมฺโพชรฺโ ปุตฺตภูเตน ตามลินฺทตฺเถเรน กิฺจิปุรวาสินา อานนฺทตฺเถเรน ราหุลตฺเถเรนจาติ อิเมหิ จตูหิ เถเรหิ สทฺธึ นาวาย ปจฺจาคจฺฉิ. เต จ เถรา ปิฏกธรา อเหสุํ ทกฺขา ถามสมฺปนฺนา จ. เตสุ วิเสสโต ราหุลตฺเถโร ถามสมฺปนฺโน. กุสิมนครํ สมฺปตฺตกาเล อุปกฏฺวสฺสูปคมนกาโล หุตฺวา อริมทฺทนนคเร อาจริยสฺส สนฺติกํ อสมฺปาปุณิตฺวา กุสิมนครเยว วสฺสํ อุปคมึสุ. เตสํ วสฺสูปคมนวิหารวตฺถุ อารามปากาโร จ กุสิมนครสฺส ทกฺขิณทิสาสาเค ยาวชฺชตนา อตฺถิ.
วสฺสํวุฏฺกาเล ปน มหาปวารณาย ปวาเรตฺวา เต ปฺจ เถรา อริมทฺทนนครํ อคมํสุ. อุตฺตราชีวตฺเถโรจ อริมทฺทนนคร วาสีหิ ภิกฺขูหิ วิสุํ หุตฺวา สงฺฆกมฺมานิ อกาสิ. กิฺจาปิ เจตฺถ อุตฺตราชีวตฺเถราทโย สีหฬทีปโต ปจฺจาคนฺตฺวา อริมทฺทนนคเร วสิตฺวา สาสนํ อนุคฺคเหสุํ, รามฺรฏฺเ ปน ชาตตฺตา ปุพฺเพ จ ตตฺถ นิวาสตฺตา อิธ ทสฺสิตาติ ทฏฺพฺพา.
ตสฺมิฺจ ¶ กาเล ทลนคเร ปทีปเชยฺยคาเม ชาโต สาริปุตฺโต นาม มหลฺลกสฺสมเณโร เอโก อริมทฺทนนครํ คนฺตฺวา อานนฺทตฺเถรสฺส สนฺติเก อุปสมฺปชฺชิตฺวา ปริยตฺติ ปริยปุณิ. โส พหุสฺสุโต อโหสิ ทกฺโข ถามสมฺปนฺโน จ. ตมตฺถํ สุตฺวา นรปติจฺิสูราชา จินฺเตสิ,- สเจโส องฺคปจฺจงฺคสมฺปนฺโน ภเวยฺย, อาจริยํ กตฺวา เปสฺสามิ อนุคฺคเหสฺสามีติ. ราชา เอวํ จินฺเตตฺวา ราชปุริเส เปเสตฺวา วีมํสาเปสิ. ราชปุริสา จ ตสฺส ฉินฺนปาทงฺคุฏฺคฺคตํ ปสฺสิตฺวา ตมตฺถํ รฺโ อาโรเจสุํ. ราชา ตํ สุตฺวา เอวํ วิกลงฺคปจฺจงฺโค ภเวยฺย, ปธานาจริยฏฺาเน เปตุํ น ยุตฺโตติ กตฺวา ปธานาจริยภาวํ น อกาสิ. ปูชาสกฺกา รมตฺเตเนว อนุคฺคหํ อกาสิ. เอกสฺมิฺจ กาเล ธมฺมวิลาโสติ ลฺฉํ ทตฺวา รามฺรฏฺเ สาสนํ โสเธตฺวา ปริสุทฺธํ กโรหีติ รามฺรฏฺํ เปเสสิ.
โสจ รามฺรฏฺํ คนฺตฺวา ทลนคเร พหุนํ ภิกฺขูนํ ธมฺม วินยํ วาเจตฺวา สาสนํ ปคฺคเหสิ. ตตฺถ จ รามฺมนุสฺสา ตสฺส ธมฺมวิลาสตฺเถรสฺส สิสฺสานุสิสฺสา สีหฬภิกฺขุ คณาติ โวหารนฺติ. อิจฺเจวํ สีหฬทีปิกสฺส อานนฺทตฺเถรสฺส สิสฺสํ ธมฺมวิลาสํ ปฏิจฺจ รามฺรฏฺเ สีหฬทีปโต สาสนสฺส อาคตมคฺโคติ.
อิทํ รามฺรฏฺเ จตุตฺถํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
ตสฺมิฺจ กาเล มุตฺติมนคเร อคฺคมเหสิยา อาจริยา พุทฺธวํสตฺเถรมหานาคตฺเถรา สีหฬทีปํ คนฺตฺวา มหาหารวาสิคณวํสภูตานํ ภิกฺขูนํ สนฺติเก ปุน สิกฺขํ คณฺหิตฺวา มุตฺติมนครํ ปจฺจาคนฺตฺวา มุตฺติมนครวาสีติ ภิกฺขูหิ วิสุํ หุตฺวา สงฺฆกมฺมานิ กตฺวา สาสนํ ปคฺคเหสุํ. เตจ เถเร ¶ ปฏิจฺจ รามฺรฏฺเ ปุน สีหฬทีปโต สาสนํ อาคตนฺติ.
อิทํ รามฺรฏฺเ ปฺจมํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
ตโต ปจฺฉาจ มุตฺติมนคเร เสติภินฺทสฺส รฺโ มาตุยา อาจริโย เมธงฺกโร นาม เถโร สีหฬทีปํ คนฺตฺวา สีหฬทีเป อรฺวาสีนํ มหาเถรานํ สนฺติเก ปุน สิกฺขํ คเหตฺวา ปริยตฺตึ ปริยาปุณิตฺวา สุวณฺณรชตมเย ติปุสีสจฺฉนฺเน เสติภินฺทสฺส รฺโ มาตุยา การาวิเต วิหาเร นิสิทิตฺวา สาสนํ อนุคฺคเหสิ. โลกทีปกสารฺจ นาม คนฺถํ อกาสิ. อถาปริมฺปิ มุตฺติมนคเรเยว สุวณฺณโสภโณ นาม เถโร สีหฬทีปํ คนฺตฺวา มหาวิหารวาสิคณวํสภูตานํ เถรานํ สนฺติเก ปุน สิกฺขํ คเหตฺวา มุตฺติมนครเมว ปจฺจาคจฺฉิ.
โส ปน เถโร อรฺเเยว วสิ. ธุตงฺคธโร จ อโหสิ อปฺปิจฺโฉ สนฺตุฏฺโ ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขา กาโม ทกฺโข ถามสมฺปนฺโน จ. สีหฬทีเป กลมฺพุมฺหิ นาม ชาตสฺสเร อุทกุกฺเขปสีมายํ อติเรกปฺจวคฺเคน วนรตนํ นาม สงฺฆราชํ อุปชฺฌายํ กตฺวา ราหุลภทฺทํ นาม วิชยพาหุรฺโ อาจริยภูตํ เถรํ กมฺมวาจาจริยํ กตฺวา อุปสมฺปชฺชิ. โสจ เถโร ปุนาคนฺตฺวา มุตฺติมนคเรเยว วสิตฺวา คณํ วฑฺเฒตฺวา สาสนํ อนุคฺคเหสิ. เอเต จ ทฺเว เถเร ปฏิจฺจ รามฺรฏฺเ สีหฬทีปโต สาสนํ อาคตํ.
อิทํ รามฺรฏฺเ ฉฏฺํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
ตโต ปจฺฉา สาสนวเสน ทฺวิวสฺสาธิเก ทฺวิสหสฺเส กลิยุคโต เอกาสีติเก สมฺปตฺเต หํสาวตีนคเร สิริปรมมหาธมฺมราชาติ ¶ ลทฺธนาโม ธมฺมเจติยราชา กุสิมมณฺฑเล หํสาวตีมณฺฑเล มุตฺติมมณฺฑเล จ รฏฺวาสิโน สปชํวิย ธมฺเมน สเมน รกฺขิตฺวา รชฺชํ กาเรสิ. โส จ ราชา ตีสุ ปิฏเกสุ จตูสุ จ เวเทสุ พฺยากรณจฺฉนฺทาลงฺการาทีสุ จ เฉโก สิกฺขิตนานาสิปฺโป นานาภาสาสุ จ ปสุโต สทฺธาสีลาทิคุโณเปโต กุมุทกุนฺทสรทจนฺทิกาสมานสิตปชปติภูโต จ สาสเน จ อติปฺปสนฺโน อโหสิ.
เอกสฺมึ กาเล โส จินฺเตสิ, ภควโต สาสนํ นาม ปพฺพชฺชอุปสมฺปทตาเวน สมฺพนฺธํ, อุปสมฺปทภาโว จ สีมปริสวตฺถุ ตฺติกมฺมวาจาสมฺปตฺตีหิ สมฺพนฺโธติ. เอวฺจ ปน จินฺเตตฺวา สีมวินิจฺฉยํ ตสฺสํ วณฺณนํ วินยสงฺคหํ ตสฺสํวณฺณนํ สีมาลงฺการ สีมสงฺคหฺจ สทฺทโต อตฺถโต จ ปุนปฺปุนํ อุปปริกฺขิตฺวา อฺมฺํ สํสนฺทิตฺวา ปุพฺพาปรํ ตุลยิตฺวา ภควโต อธิปฺปาโย อีทิโส คนฺถการานํ อธิปฺปาโย อีทิโสติ ปสฺสิตฺวา อมฺหากํ รามฺรฏฺเ พทฺธนทีสมุทฺทชาเตสฺสราทโย สีมาโย พหุกาปิ สมานา อยํ ปริสุทฺธาติ ววตฺถเปตุํ ทุกฺกรํ, เอวํ สติ สีมปริสาปริสุทฺธา ภวิตุํ ทุกฺกราติ ปฏิภาติ.
ตโต ปจฺฉา รามฺรฏฺเ ติปิฏกธรพฺยตฺตปฺปฏิพลตฺเถเรหิ มนฺเตตฺวา รฺโ ปฏิภานานุรูปํ สีมปริสา ปริสุทฺธา ภวิตุํ ทุกฺกราติ เถรา วินิจฺฉนึสุ.
อถ ราชา เอวมฺปิ จินฺเตสิ,– อโหวต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สาสนํ ปฺจวสฺสสหสฺสานิ ปติฏฺติสฺสตีติ คนฺเถสุ วุตฺโตปิ สมาโน อภิสมฺพุทฺธโต จตุสฏฺาธิกทฺวิสหสฺสมตฺเตเนว กาเลน สาสเน มลํ หุตฺวา อุปสมฺปทกมฺเม กงฺขาฏฺานํ ตาว อุปฺปชฺชิ, กถํ ปน ปฺจวสฺสสหสฺสานิ สาสนสฺส ปติฏฺานํ ภวิสฺสตีติ. เอวํ ธมฺมสํเวคํ อุปฺปาเทตฺวา ปุนาปิ เอวํ จินฺเตสิ,- เอวํ เอตฺตกํ สาสเน มลํ ทิสฺสมาโนปิ ¶ สมาโน อุปสมฺปทกมฺเม กงฺขาฏฺานํ ทิสฺสมาโนปิ สมาโน ปริสุทฺธตฺถาย อนารภิตฺวา มาทิโส อปฺโปสฺสุกฺโก มชฺฌตฺโต นิสีทิตุํ อยุตฺโต, เอวฺหิ สติ ภควติ สทฺโธ ปสนฺโนมฺหีติ วตฺตพฺพตํ อนาปชฺเชยฺยํ, ตสฺมา สาสนํ นิมฺมลํ กาตุํ อารภิสฺสามีติ.
กุโต นุโข ทานิ สาสนํ อาหริตฺวา ถิรํ ปติฏฺา เปยฺยนฺติ อาวชฺชนฺโต เอวํ จินฺเตสิ,- ภควโต กิร ปรินิพฺพานโต ฉตฺตึสาธิเก ทฺวิสเต สมฺปตฺเต มหาโมคฺคลิ ปุตฺตติสฺสตฺเถโร มหามหินฺทตฺเถรํ เปเสตฺวา สีหฬทีเป สาสนํ ปติฏฺาเปสิ, ตทา เทวานํ ปิยติสฺสราชา มหาวิหารํ การาเปตฺวา อทาสิ, สาสนวรฺจ เอกาสิตาธิกานิ ทฺวิวสฺสสตานิ วิมลํ หุตฺวา ปติฏฺหิ, ภิกฺขุสงฺโฆปิ มหาวิหาร วาสิคณวเสน เอกโตว อฏฺาสิ, ตโต ปจฺฉา อภยคิริวาสิเช ตวนวาสิวเสน ทฺเวธา หุตฺวา ภิชฺชิ, ชินจกฺเก อฏฺสตฺตสตาธิเก สหสฺเส สมฺปตฺเต สิริสงฺฆโพธิปรกฺกมพาหุมหาราชา อุทุมฺพรคิริวาสิ มหากสฺสปตฺเถรปฺปมุขํ มหาวิหาร วาสิคณํ อนุคฺคเหตฺวา ยถาวุตฺเต ทฺเวคเณ วิโสเธสิ, สาสนํ นิมฺมลํ อกาสิ, ตโต ปจฺฉา วิชยพาหุปรกฺกมพาหุราชูนํ ทฺวินฺนํ กาเลปิ สาสนํ นิมฺมลํ หุตฺวาเยว อฏฺาสิ, เตเนว พฺยตฺตปฺปฏิพลภิกฺขู อายาจิตฺวา สีหฬทีปํ คนฺตฺวา ปุน สิกฺขํ คณฺหา เปสฺสามิ, เตสํ ปน ปรมฺปรวเสน ปวตฺตานํ ภิกฺขูนํ วเสน อมฺหากํ รามฺรฏฺเ สาสนํ นิมฺมลํ หุตฺวา ปติฏฺหิสฺสตีติ. เอวํ ปน จินฺเตตฺวา โมคฺคลานตฺเถรํ โสมตฺเถรฺจ สีหฬทีปํ คมนตฺถาย ยาจิ. เถราจ สาสนปฺปฏิยตฺตกมฺมมิทนฺติ มนสิกริตฺวา ปฏิฺํ อกํสุ.
ราชา จ ทาาธาตุปูชนตฺถาย ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปูชนตฺถาย ภูวเนกพาหุรฺโ ปณฺณาการตฺถาย เทยฺยธมฺมปณฺณาการวตฺถูนิ ปฏิยาเทตฺวา จิตฺรทูตํ รามทูตนฺติ อิเม ทฺเว อมจฺเจ ทฺวีสุ นาวาสุ นายกฏฺาเน เปตฺวา กลิยุเค สตฺตตึสาธิเก อฏฺวสฺสสเต สมฺปตฺเต มาฆมาสสฺส ปุณฺณมิโต เอกาทสมิยํ สูรวาเร จิตฺรทูตํ สทฺธึ โมคฺคลานตฺเถรปฺปมุเขหิ ภิกฺขูหิ เอกาย นาวาย คมาเปสิ. ผคฺคุณมาสสฺส อฏฺมิยํ สีหฬทีเป กลมฺพุติตฺถํ ปายาสิ.
รามทูตํ ปน ตสฺมึเยว วสฺเส มาฆมาสสฺส ปุณฺณมิโต ทฺวาทสมิยํ จนฺทวาเร สทฺธึ โสมตฺเถรปฺปมุเขหิ ภิกฺขูหิ เอกาย นาวาย คมาเปสิ. อุชุกํ ปน วาตํ อลภิตฺวา จิตฺรมาสสฺส ชุณฺหปกฺขนวมิยํ สีหฬทีเป วลฺลิคามํ ปายาสิ.
ตโต ปจฺฉา เตปิ ทฺเว อมจฺจา ทฺวีสุ นาวาสุ อาภตานิ ทาตพฺพปณฺณาการวตฺถูนิ สนฺเทสปณฺณานิ จ ภูวเนกพาหุรฺโ ภิกฺขูสงฺฆสฺส จ อทาสิ. รฺา เปสิตภิกฺขูนฺจ สนฺเทสปณฺเณ กถิตนิยาเมเนว กลฺยาณิยํ นาม นทิยํ อุทกุกฺเขปสีมายํ สามเณรภูมิยํ ปติฏฺาเปตฺวา ปุน อุปสมฺปทกมฺมํ อกํสุ.
อุปสมฺปชฺชิตฺวา จ ภูวเนกพาหุราชา นานาปฺปกาเร ภิกฺขูนํ สารุปฺเป ปริกฺขาเร ทตฺวา อิทํ ปน อามิสทานํ ยาว ชีวิตปริโยสานาเยว ปริภฺุชิตพฺพํ ภวิสฺสติ, นามลฺฉํ ปน น ชีริสฺสตีติ กตฺวา รามทูตสฺส นาวาย ปขานภูตสฺส โสมตฺเถรสฺส สิริสงฺฆโพธิสามีติ นามํ อทาสิ. อวเสสานํ ปน ทสนฺนํ เถรานํ กิตฺติสิริเมฆสามิ ปรกฺกมพาหุสามิ พุทฺธโฆสสามิ สีหฬทีปวิสุทฺธสามิ คุณรตนธรสามี ชินาลงฺการสามิ รตนมาลิสามิ สทฺธมฺมเตชสามิ ธมฺมรามสามิ ภูวเนกพาหุสามีติ นามานิ อทาสิ.
จิตฺรทูตสฺส ¶ นาวาย ปขานภูตสฺส โมคฺคลานตฺเถรสฺส ธมฺมกิตฺติโลกครุสามีติ นามํ อทาสิ. อวเสสานํ ปน สิริวนรตนสามิ มงฺคลตฺเถรสฺสามิ กลฺยาณติสฺสสฺสามิ จนฺทคิริสามิ สิริทนฺตธาตุสามิ วนวาสิติสฺสสามิ รตนลงฺการสามิ มหาเทวสามิ อุทุมฺพรคิริสามิ จูฬาภยติสฺสสามีติ นามานิ อทาสิ. พาวีสติยา ปน ปจฺฉา สมณานํ นามํ น อทาสิ. อภินวสิกฺขํ ปน สพฺเพสํเยว อทาสิ.
ตโต ปจฺฉา เจติยปูชนาทีนิ กตฺวา ตํตํกิจฺจํ นิปฺผาเทตฺวา ปุน อาคมํสุ. ภูวเนกพาหุราชา จิตฺรทูตํ เอวมาห, รามาธิปติรฺโ ปณฺณาการํ ปฏิทาตุํ อิจฺฉามิ, ปฏิทูตฺจ เปเสตุํ ตาว ตฺวํ อาคเมหีติ. เอวํ ปน วตฺวา ปจฺฉา อาคมนกาเล จณฺฑวาตภเยน มหาสมุทฺทมชฺเฌ นาวา อวคจฺฉติ. เตน สีหฬรฺา เปสิตนาวาย สพฺเพ สนฺนิปติตฺวา อารุหิตฺวา อาคจฺฉนฺตา ตีณิ ทิวสานิ อติกฺกมิตฺวา ปุน จณฺฑวาตภเยน อคมฺภีรฏฺาเน สิลาย ฆฏฺเฏตฺวา ลคฺคิตฺวา คนฺตุํ อสกฺกุณิตฺวา เอกํ อุฬุมฺปํ พนฺธิตฺวา ชงฺเฆเนว อคมํสุ. สีหฬรฺโ จ ทูโต ปณฺณาการํ ทตฺวา ปจฺจาคมาสิ. ภิกฺขูสุ จ ภิกฺขู อนฺตรามคฺเคเยว มจฺจุ อาทาย คจฺฉติ. อโห อนิจฺจา วต สงฺขาราติ. โหนฺติ เจตฺถ,–
อิเมสํ ปน อารทฺธํ, น กิจฺจํ ยาว นิฏฺิตํ;
น ตาว อาทิยิสฺสนฺติ, มจฺจุ นตฺถิ อาเปกฺขนา.
นิกฺการุณิโก หิ เอส, พลกฺกาเรน อาทิย;
โรทมานํว าตีนํ อนิจฺฉนฺตํว คจฺฉตีติ.
รามาธิปติราชาจ เตสํ ภิกฺขูนํ ปตฺตกาเล หํสาวตีนครสฺส ปจฺฉิมสฺมึ ทิสาภาเค นรสูเรน นาม อมจฺเจน ปริภุตฺเต คามเขตฺเต ปาฬิอฏฺกถาฬีกาทโย ปุนปฺปุนํ ปสฺสิตฺวา อุปปริกฺขิตฺวา สีมสมูหนสีมสมฺมุติกมฺมานิ การเปสิ. สีหฬทีเป ภควตา นฺหายิตปุพฺพาย กลฺยาณิยา นาม นทิยํ อุทกุกฺเขปสีมํ กตฺวา ตตฺถ มหาวิหารวาสีนํ ภิกฺขูนํ สนฺติเก อุปลทฺธอุปสมฺปทภาเวหิ ภิกฺขูหิ กตตฺตา กลฺยาณีสีมาติ สมฺํ อกาสิ. อิจฺเจวํ รามาธิปติราชา ปตฺตลงฺเก ภิกฺขู นิสฺสาย สาสนํ สุฏฺุ ปติฏฺิตํ อกาสิ. กลิยุคสฺส อฏฺตึสาธิกอฏฺวสฺสสตกาลโต ยาว เอกจตฺตาลีสาธิกอฏฺวสฺสสตา เตสํ ภิกฺขูนํ วํเส อสีติมตฺตา คณปาโมกฺขตฺเถรา อเหสุํ. เตสํ สิสฺสชาตานิ ปน ฉพฺพิสาธิกานิ ทฺวิสตานิ จตุสหสฺสานิ ทสสหสฺสานิ อเหสุํ. เอวํ ภควโต สาสนํ รามฺรฏฺเ วุฑฺฒึ รามฺรฏฺเ วุฑฺฒึ วิรูฬึ เวปุลฺลมาปชฺชิติ.
อิทํ รามฺรฏฺเ สตฺตมํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
ยทา ปน อริมทฺทนนคเร อนุรุทฺโธ นาม ราชา สุธมฺมปุรํ สราชิกํ อภิภวิตฺวา วิทฺธํสิ, ตทา รามฺรฏฺํ ราชสฺุํ หุตฺวา ปติฏฺหิ. รามฺรฏฺเ มุตฺติมนคเร โสณุตฺตรวํโส เอโก คโณ, สิวลิวํโส เอโก, ตามลินฺทวํโส เอโก, อานนฺทวํโส เอโก, พุทฺธวํโส เอโก, มหานาควํโส เอโกติ ฉคฺคณา วิสุํ วิสุํ หุตฺวา อฏฺํสุ นานาสํวาสกา นานานิกายา.
ธมฺมเจติยรฺา ปน การาปิตสาสนมฺปิ อภิชฺชมานํ หุตฺวา อฏฺาสิ. สมานสํวาโส เอกนิกาโยเยว อโหสิ. หํสาวตีมุตฺติมสุวเสน ตีณิปิ รามฺรฏฺานิ สุนาปรนฺต สงฺขาเตน เอกาพทฺธานิ หุตฺวา ติฏฺนฺติ. ปุพฺเพจ มรมฺมรฏฺินฺทราชูนํ อาณาปวตฺตนฏฺานานิ อเหสุํ ¶ . ตสฺมา มรมฺมรฏฺโต เอกจฺเจ ภิกฺขู รามฺรฏฺํ คนฺตฺวา กลฺยาณีสีมายํ ปุน สิกฺขํ คณฺหึสุ. ธมฺมเจติยรฺาการาวิตสาสนํ สกลํ มรมฺมรฏฺมฺปิ พฺยาเปตฺวา โอคาเหตฺวา ติฏฺติ.
รามฺรฏฺเ โสณุตฺตรตฺเถรานํ สาสนํ ปติฏฺาปิตกาลโต ปฏฺาย ยาว สุธมฺมปุเร มโนหริรฺา อรหนฺตานํ สํวิชฺชมานตา เวทิตพฺพา. ตโต ปจฺฉา ปน อุตฺตรา ชีวาริยาวํสมหากาฬปฺรานทสฺสิตฺเถรานํ กาเล โลกิยชฺฌานาภิฺาลาภิโยเยว สํวิชฺชํสูติ. อธุนา ปน ตีสุปิ รามฺรฏฺเสุ ธมฺมเจติยรฺา การาวิตสาสนํเยว ติฏฺติ. เอตฺถจ เหตุผลสมฺพนฺธวเสน อาทิอนฺตวเสเน จ สาสนวํสํ ปฺาย ตุลยิตฺวา อาทิโตว ทสฺสิเตหิ ตีหิ นเยหิ ยถาปเวณี ฆฏฺฏิยติ, ตถา คณฺเหยฺยาติ. อยฺจ สาสนวํโส ลชฺชิเปสลสิกฺขากามานํเยว วเสน วุตฺโต, นาลชฺชีนํ วเสนาติ ทฏฺพฺโพ.
ตาย จ เถรปรมฺปราย มุตฺติมนครวาสิเมธงฺกรตฺเถโร โลกทีปกสารํ นาม คนฺถํ อกาสิ. หํสาวตีนครวาสี ปน อานนฺทตฺเถโร มธุสารตฺถทีปนึ นาม อภิธมฺมฏีกาย สํวณฺณนํ, หํสาวตีนครวาสีเยว ธมฺมพุทฺธตฺเถโร กวิสฺสารํ นาม ฉนฺโทวณฺณนํ, หํสาวตีนครวาสีเยว สทฺธมฺมาลงฺการตฺเถโร ปฏฺานสารทีปนึ นาม ปกรณํ, ตเถว อฺตโร เถโร อเผคฺคุสารํ นาม คนฺถํ อกาสิ. เอวํ อเนกปฺปการานํ คนฺถการานํ มหาเถรานํ วสนฏฺานํ หุตฺวา สาสนํ โอคาเหตฺวา วิรูฬฏฺานํอโหสีติ.
อิติ สาสนวํเส สุวณฺณภูมิสาสนวํสกถามคฺคา นาม
ตติโย ปริจฺเฉโท.
๔. โยนกรฏฺสาสนวํสกถามคฺโค
๔. อิทานิ ปน โยนกรฏฺเ สาสนสฺสุปฺปตฺตึ กเถสฺสามิ ¶ . ภควา หิ เวเนยฺยหิตาวโห โยนกรฏฺเ มมสาสนํ จิรกาลํ ปภิฏฺหิสฺสตีติ อาเปกฺขิตฺวา สทฺธึ ภิกฺขุ สงฺเฆน เทสจาริกํ อาหิณฺฑนฺโต ลภฺุชํ นาม นครํ อคมาสิ. ตทา เอโก เนสาโท หริผลํ ทตฺวา ตํ ปริภฺุชิตฺวา หริพีเช ขิปิเต ปถวิยํ อปติตฺวา อากาเสเยว ปติฏฺาสิ. ตํ ทิสฺวา สิตํ ปตฺวากาสิ. ตมตฺถํ ทิสฺวา อานนฺทตฺเถโร ปุจฺฉิ. อนาคเต โข อานนฺท อิมสฺมึ าเน มม ธาตุเจติยํ ปติฏฺหิสฺสติ, สาสนํ วิรูฬมาปชฺชิสฺสตีติ พฺยากาสิ. ภควตา ปน หริผลสฺส ภฺุชิตฏฺานตฺตาหริภฺุโชติ ตสฺส รฏฺสฺส นามํ อโหสิ. ทฺวินฺนํ ตาปสานํ ปิตํ ชลสุตฺติกํ ปฏิจฺจ โยนกานํ ภาสาย ลภฺุโชติ นามํ อโหสิ.
ตทา ตตฺถ มปินฺนาย นาม เอกิสฺสา มาติกาย สมีเป นิสินฺโน เอโก ลวกุลิกเชฏฺโก อตฺตโน ปุตฺตํ สตฺตวสฺสิกํ ภควโต นิยฺยาเทตฺวา ปพฺพาเชสิ. กมฺมฏฺานานุโยควเสน อจิเรเนว อรหตฺตํ ปาปุณิ. สตฺตวสฺสิ กสฺสจ สามเณรสฺส อรหตฺตํ สจฺฉิกตฏฺานตํ ปฏิจฺจ โยนกภาสาย เอตํ านํ จงฺคมงฺฆ อิติ วุจฺจติ. จิรกาล วเสน ชงฺคมงฺฆ อิติ วุจฺจติ. ตโต ปฏฺายเยว โยนกรฏฺเ สาสนํ ปติฏฺาตีติ.
อิทํ โยนกรฏฺเ ปมํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
สาสเน ปน ปฺจตึสาธิเก ทฺวิวสฺสสเต สมฺปตฺเต มหารกฺขิตตฺเถโร โยนกรฏฺํ คนฺตฺวา กมฺโพชเขมาวร หริภฺุชายุทฺธยาทีสุ อเนเกสุ รฏฺเสุ สาสนํ ปติฏฺาเปติ. ตานิ หิ สพฺพานิ รฏฺานิ สงฺคเหตฺวา ทสฺเสนฺเตหิ อฏฺกถาจริเยหิ โยนกโลกนฺติ โอกาสกาโลกวาจเกน สามฺสทฺเทน วุตฺตํ. ปกติ เหสา คนฺถการานํ เยน ¶ เกนจากาเรน อตฺถนฺตรสฺส วิฺาปนาติ.
มหารกฺขิตตฺเถโร จ สทฺธึ ปฺจหิ ภิกฺขูหิ ปาฏลิปุตฺตโต อนิลปถมคฺเคน โยนกโลกํ อาคนฺตฺวา กาฬการามสุตฺเตน โยนเก ปสาเทสิ. สตฺตติสหสฺสาธิกปาณสตสหสฺสํ มคฺคผลาลงฺการํ อทาสิ. สนฺติเก จสฺส ทสสหสฺสานิ ปพฺพชึสุ. เอวํ โส ตตฺถสาสนํ ปติฏฺาเปสิ. ตถา จ วุตฺตํ อฏฺกถายํ,–
โยนกรฏฺํ ตทา คนฺตฺวา, โส มหารกฺขิโต อิสิ;
กาฬการามสุตฺเตน, เต ปสาเทสิ โยนเกติ.
ตโต ปฏฺาย เตสํ สิสฺสปรมฺปรา พหู โหนฺติ, คณนปถํ วีติวตฺตา.
อิทํ โยนกรฏฺเ มหารกฺขิตตฺเถราทโย ปฏิจฺจ
ทุติยํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
โยนกรฏฺเ ลกุนฺนนคเร ชินจกฺเก ปฺจวสฺสสเต มณิมยํ พุทฺธปฺปฏิมํ มาเปตฺวา วิสุกมฺมเทวปุตฺโต นาคเสนตฺเถรสฺส อทาสิ. นาเคเสนตฺเถโร จ ตสฺมึ ปฏิมมฺหิ ธาตุ อาคนฺตฺวา ปติฏฺาตูติ อธิฏฺาสิ. อธิฏฺานวเสเนว สตฺตธาตุโย อาคนฺตฺวา ตตฺถ ปติฏฺหิตฺวา ปาฏิหาริยํ ทสฺเสสุนฺติ ราชวํเส วุตฺตํ.
ตฺจ วจนํ มม ปรินิพฺพานโต ปฺจวสฺสสเต อติกฺกนฺเต เอเต อุปฺปชฺชิสฺสนฺตีติ มิลินฺทปฺหายํ วุตฺตวจเนน กาลปริมาณวเสน จ สเมติ. โยนกรฏฺเ มิลินฺทรฺโ กาเล ชินจกฺเก ปฺจวสฺสสเตเยว นาคเสนตฺเถรํ ปฏิสฺส ชินจกฺกํ วิรูฬํ หุตฺวา ปติฏฺาสิ.
อิทํ โยนกรฏฺเ นาคเสนตฺเถรํ ปฏิจฺจ ตติยํ
สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
กลิยุเค ¶ ปฺจสฏฺิวสฺเสลภฺุชนครโต สงฺกมิตฺวา กฺยุงฺครนคเร มาปิกสฺส พฺาโจมงฺคร นามกสฺส รฺโ กาเล มชฺฌิมเทสโต กสฺสปตฺเถโร ปฺจหิ เถเรหิ สทฺธึ อาคจฺฉิ.
ตทา โส ราชา วิหารํ กตฺวา เตสํ อทาสิ. สีหฬทีปโต จ ธาตุโย อาเนตฺวา เอโก เถโร อาคจฺฉิ. ธาตุโต ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา ปสีทิตฺวา ลภฺุชเจติย นิธานํ อกาสิ. เต จ เถเร ปฏิจฺจ โยนกรฏฺเ สาสน วํโส อาคโต.
อิทํ โยนกรฏฺเ จตุตฺถํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
กลิยุเค ทฺวาสฏฺาธิเก สตฺตสเต สมฺปตฺเถ จินรฏฺินฺโท ราชา อภิภวิตฺวา สกลมฺปิ โยนกรฏฺํ สงฺขุพฺภิตํ โหติ. ตทา มหาธมฺมคมฺภีรตฺเถโร มหาเมธงฺกรตฺเถ โรจาติ ทฺเว เถโร โยนกรฏฺโต สทฺธึ พหูหิ ภิกฺขูหิ สีหฬทีปํ อคมํสุ. ตทา จ สีหฬทีเป ทุพฺภิกฺขภเยน อภิภูโต หุตฺวา ตโต สฺยามรฏฺเ โสกฺกตยนครํ ปุน อคมํสุ.
ตโต ปจฺฉา ลกุนฺนนครํ คนฺตฺวา สาสนํ ปคฺคณฺหนฺตานํ ลชฺชิเปสลานํ ภิกฺขูนํ สนฺติเก ปุน สิกฺขํ คณฺหึสุ. เต จ เถโร สฺยามรฏฺเ โยนกรฏฺเ จ สพฺพตฺถ สาสนํ ปติฏฺาเปสุนฺติ.
อิทํ โยนกรฏฺเ ปตฺตลงฺเก ทฺเว เถเร ปฏิจฺจ ปฺจมํ
สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
กลิยุเค ปฺจวีสาธิเก อฏฺวสฺสสเต สมฺปตฺเต สิริสทฺธมฺมโลกปติจกฺกวตฺติราชา ลภฺุชเจติยํ ปุน มหนฺตํ กตฺวา ¶ ตสฺส เจติยสฺส สมีเป จตฺตาโร วิหาเร การาเปตฺวา มหาเมธงฺกรตฺเถรสฺส สาริปุตฺตตฺเถรสฺส จ อทาสิ. ตทาปิ เต ทฺเว เถรา สาสนํ ปริสุทฺธํ กตฺวา ปติฏฺาเปสุนฺติ.
อิทํ โยนกรฏฺเ มหาเมธงฺกรสาริปุตฺตตฺเถเร
ปฏิจฺจ ฉฏฺํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
กลิยุเค เตจตฺตาลีสาธิเก นววสฺสสเต สมฺปตฺเต หํสาวตีนคเร อเนกเสติภินฺโท นาม ราชา โยนกรฏฺํ อภิภวิตฺวา อตฺตโน หตฺถคตํ กตฺวา พลิ ภฺุชนตฺถาย เชฏฺปุตฺตสฺส อนุรุทฺธสฺส นาม ราชกุมารสฺส ทตฺวา พหูหิ อมจฺเจหิ สทฺธึ ตตฺถ คนฺตฺวา อนุราชตาเวน รชฺชํ การาเปสิ. สาสนฺจ วิโสธาเปตุํ สทฺธมฺมจกฺกสามิตฺเถรํ เตน สทฺธึ ปหิณิ.
อเนกเสติภินฺโน กิร ราชา โยนกรฏฺํ วิชยกาเล ปมํ สาสนสฺส ปติฏฺานภูตมิทนฺติ กตฺวา ตํรฏฺวาสิโน กรมรานีตภาเวน น อคฺคเหสีติ.
ยถาวุตฺตตฺเถรวํเสสุ จ เอโก ลกุนฺนนคเร อรฺวาสี เถโร ตตฺถ นคเร อชฺช อสุกสฺมึ าเน เอโก มโตติ คิหีนํ กเถตฺวา ยถากถิตํ ภูตํ หุตฺวา อยํ อภิฺาลาภีติ ปากโฏ อโหสิ.
ตสฺมึเยว จ นคเร มหามงฺคโล นาม เถโร อเนกเสติภินฺทสฺส รฺโ ยุชฺฌิตุํ อาคตกาเล อเนกเสติภินฺโท ราชา มํ ปกฺโกสิสฺสติ, สมานชาติกํ ทูตํ เปสฺเสสฺสตีติ ปกฺโกสิตกาลโต ปมเมววทิ. ยถาวุตฺตนิยาเมเนว ปกฺโกสนโต อยํ อภิฺา ลาภีติ กิตฺติ โฆโส อโหสิ.
ตตฺถ นคเร าณวิลาสตฺเถโร สงฺขฺยาปกาสกํ นาม ¶ ปกรณํ อกาสิ. ตํฬีกํ ปน ปตฺตลงฺกตฺเถรสฺส วิหาเร วสนฺโต สิริมงฺคโลนาม เถโร อกาสิ.
วิสุทฺธิมคฺคทีปนึ ปน สํฺฺวตฺตอรฺวาสี อุตฺตราราโม นาม เอโก เถโร. มงฺคลทีปนึ สิริมงฺคลตฺเถโร. อุปฺปาตสนฺตึ อฺตโร เถโร. ตํ กิร อุปฺปาตสนฺตึ สชฺฌายิตฺวา จีนรฺโ เสนํ อชินีติ. อิจฺเจวํ โยนกรฏฺเ อภิฺาลาภีนํ คนฺถการานฺจ เถรานํ อานุภาเวน ชินสาสนํ ปริสุทฺธํ หุตฺวา ปติฏฺาติ. เอวํ เหตุผลสมฺพนฺธวเสน อาทิ อนฺต สมฺพนฺธวเสน จ ยถาวุตฺเตหิ ตีหิ นเยหิ เถรปรมฺปรา ฆฏฺเฏตฺวา คเหตพฺพา.
อิติ สาสนวํเส โยนกรฏฺสาสนวํสกถา
มคฺโค นาม จตุตฺโถ ปริจฺเฉโท.
๕. นววาสีรฏฺสาสนวํสกถามคฺโค
๕. อิทานิ วนวาสีรฏฺเ สิริเขตฺตนครสาสนวํสํ วกฺขามิ. ชินจกฺเก หิ เอกาธิเก วสฺสสเต สมฺปตฺเต ชฏิโล สกฺโก นาโค ครุโฬ กุมฺภณฺโฑ จนฺที ปรมีสฺวโรจาติ อิเม สตฺต สิริเขตฺตํ นาม นครํ มาเปสุํ. ตตฺถ ทฺวตฺตโปงฺโก นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิ. ตสฺส กิร ตีณิ อกฺขีนิ สนฺตีติ. ตทา ภควโต สาวกา อรหนฺตา ติสหสฺสมตฺตา ตตฺถ วสึสุ. โส ราชา เตสํ อรหนฺตานํ เทวสิกํ จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปตฺถมฺภิ. ฉ สรีรธาตุโย จ เอเกกํ เอเกกสฺมึ นิทหิตฺวา ฉ เจติอิยานิ การาเปสิ. ทกฺขิณพาหุํ ปน นิทหิตฺวา เอกมฺปิ เจติยํ การาเปสิ.
อุณฺหีสธาตุํ ปน กงฺครนฺนครโต อาเนตฺวา เอกมฺปิ เจติยํ การาเปสิ. ตํ ปน ตาว น นิฏฺิตํ. ปจฺฉา อนุรุทฺธราชา คเหตฺวา อริมทฺทนนครํ อาเนตฺวา จฺิงฺขุ นาม เจติเย นิธานํ ¶ อกาสิ. ตสฺมา รกฺขิตตฺเถรสฺส อาคมนโต ปุพฺเพปิ สาสนํ ปติฏฺาสีติ ทฏฺพฺพํ. ตโต ปจฺฉา สาสนํ ทุพฺพลํ หุตฺวา อฏฺาสิ.
อิทํ วนวาสีรฏฺเ ปมํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน ปน เปสิโต รกฺขิตตฺเถโร วนวาสีรฏฺํ คนฺตฺวา อากาเส ตฺวา อนมตคฺคปริยายกถาย วนวาสิเก ปสาเทสิ. กถาปริโยสาเน ปนสฺส สฏฺิสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. สตฺตติสหสฺสมตฺตา ปพฺพชึสุ. ปฺจวิหารสตานิ ปติฏฺาเปสุํ. เอวํ โส ตตฺถ สาสนํ ปติฏฺาเปสิ. เตเนว อฏฺ กถายํ –
คนฺตฺวาน รกฺขิตตฺเถโร,
วนวาสึ มหิทฺธิโก;
อนฺตลิกฺเข ิโต ตตฺถ,
เทเสสิ อนมตคฺคิยนฺติ วุตฺตํ.
เอวํ วนวาสีรฏฺเ ปุพฺเพเยว สาสนํ โอคาเหตฺวา ปติฏฺหิ. น ปน ตาว สกลํ พฺยาเปตฺวา ปติฏฺหิ.
อิทํ ตาว วนวาสีรฏฺเ สิริเขตฺตนคเร ทุติยํ
สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
ชินจกฺเก ปน เตตฺตึสาธิเก จตุวสฺสสเต กุกฺกุฏ สีโส นาม เอโก ราชา รชฺชํ กาเรสิ. ตสฺส รฺโ กาเล ภควโต สาวกา อรหนฺตา ปฺจสตมตฺตา อเหสุํ. เตสมฺปิ โส ราชา เทวสิกํ จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปตฺถมฺเภสิ. โสตาปนฺนสกทาคามิอนาคามิโน ปน คณนปถํ ¶ วีติวตฺตา อเหสุํ.
อิทํ วนวาสีรฏฺเ สิริเขตฺตนคเร ปรมฺปราภตวเสน
ตติยํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
อิจฺเจวํ วนวาสีรฏฺเ อเนกสเตหิ อรหนฺตตฺเถเรหิ สาสนํ ปุณฺณินฺทุสงฺกาสํ หุตฺวา อติวิย วิชฺโชเตสิ. สาสนิก คนฺถการา ปน มหาเถรา ตตฺถ น สนฺทิสฺสนฺติ. อรหนฺตตฺเถรา ปน ราชูนํ อายาจนํ อารพฺภ ธมฺมสตฺถํ เอกํ วิรจยึสูติ โปราณา วทนฺตีติ. อิจฺเจวํ–
เตจ เถรา มหาปฺา,
ปคฺคเหตฺวาน สาสนํ;
สูริโย วิย อตฺถงฺโค,
อุปคา มจฺจุสนฺติกํ.
ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส,
ยาว มจฺจุ นจาคโต;
ตาว ปฺุํ กเร นิจฺจํ,
มา ปมชฺเชยฺย สพฺพทาติ.
อิติ สาสนวํเส วนวาสีรฏฺสาสนวํสกถามคฺโค
นาม ปฺจโม ปริจฺเฉโท.
๖. อปรนฺตรฏฺสาสนวํสกถามคฺโค
๖. อิทานิ ปน มรมฺมมณฺฑเล อปรนฺตรฏฺเ สาสนวํสํ วกฺขามิ. อมฺหากฺหิ มรมฺมรฏฺเ สุปฺปาทกติตฺเถ วาณิชคาเม วสนฺเต จูฬปุณฺณ มหาปุณฺเณทฺเว ภาติเก ปฏิจฺจ ภควโต ธรมานสฺเสว อติเรกวีสติวสฺสกาลโต ปภุติ สาสนํ ปติฏฺาสิ. น ปน ตาว พฺยาเปตฺวา ปติฏฺาสิ. เตเนว ปุน สาสนสฺส ปติฏฺาปนตฺถาย มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถโร ¶ โยนกธมฺมรกฺขิตตฺเถรํ เปเสสีติ.
ภควา ปน โลหิตจนฺทนวิหารํ ปฏิคฺคเหตฺวา สตฺตสตฺตาหานิ นิสีทิตฺวา สมาคตานํ เทวมนุสฺสานํ ธมฺมรสํ อทาสิ. สตฺตาเหสุ จ เอกสฺมึ อหุ จตุราสีติปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. ปฺจสตมตฺเตหิ จ ปาสาเทหิ อาคจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค สจฺจพนฺธปพฺพเต นิสินฺนสฺส สจฺจพนฺธสฺส นาม อิสิโน ธมฺมํ เทเสตฺวา ฉหิ อภิฺาหิ สทฺธึ อรหตฺตํ ปาเปสิ. วาณิชคาเม จ อิสิทินฺนเสฏฺิ อาทีนมฺปิ ธมฺมรสํ ปาเยสิ. อิจฺเจวํ สจฺจพนฺธอิสิทินฺนมหาปุณฺณาทโย ปฏิจฺจ อมฺหากํ มรมฺมมณฺฑเล สาสนํ ปติฏฺาสิ.
อิทํ มรมฺมมณฺฑเล อปรนฺตรฏฺเ ปมํ สาสนสฺส
ปติฏฺานํ.
ภควโต ปรินิพฺพุตโต ปฺจตึสาธิเก ทฺวิวสฺสสเต สมฺปตฺเต ตติยสงฺคีตึ สงฺคายิตฺวา อวสาเน มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถโร อตฺตโน สทฺธิวิหาริกํ โยนกธมฺมรกฺขิตตฺเถรํ สทฺธึ จตูหิ ภิกฺขูหิ อปรนฺตรฏฺํ เปเสสิ. อปรนฺตรฏฺฺจ นาม อมฺหากํ มรมฺมมณฺฑเล สุนาปรนฺตรฏฺเมว. ตมตฺถํ ปน เหฏฺา อโวจุมฺหา.
โยนกธมฺมรกฺขิตตฺเถโรปิ อปรนฺตรฏฺํ อาคนฺตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธปมสุตฺเตน รฏฺวาสีนํ ปสาเทสิ. สตฺตติมตฺตานํ ปาณสหสฺสานํ ธมฺมรสํ ปาเยสิ. รฏฺวาสิโน จ พหโว สาสเน ปพฺพชึสุ. ราชกุลโตปิ สหสฺสมตฺตา ปพฺพชึสุ. อิตฺถีนํ ปน อติเรกสฏฺิสหสฺสมตฺตา ปพฺพชึสุ. ตฺจ น อคฺคิกฺขนฺโธปมสุตฺตนฺตํ สุตฺวา ปพฺพชนฺตีนํ อิตฺถีนํ วเสน วุตฺตํ, อถ โข อาทิโต ปฏฺาย ยาวจิรกาลา สาสนํ ปสีทิตฺวา ปพฺพชนฺตีนํ อิตฺถีนํ วเสน วุตฺตนฺติ ทฏฺพฺพํ. กสฺมาติ เจ, อิตฺถีนํ ภิกฺขุนีนํ สนฺติเกเยว ปพฺพชิตุํ ยุตฺตตฺตา โยนกธมฺมรกฺขิตตฺเถเรน ¶ จ สทฺธึ ภิกฺขุนีนํ อนาคตตฺตา. เอวํ จิรกาลํ อติกฺกมิตฺวา ปจฺฉา ภิกฺขุนิโย อาคนฺตฺวา ตาสํ สนฺติเก ปพฺพชิตานํ วเสน วุตฺตนฺติ ทฏฺพฺพํ. สีหฬทีเป อนุฬาเทวิโย ปพฺพชิตกาเล มหามหินฺทตฺเถรสฺส สงฺฆมิตฺตาเถริยา ปกฺโกสนตา อิธ าปกาติ. เอวํ โยนกธมฺมรกฺขิตตฺเถรํ ปฏิจฺจ อปรนฺตรฏฺเ สตฺตานํ พหุปกาโร อโหสิ. เตเนวฏฺกถายํ–
อปรนฺตํ วิคาหิตฺวา, โยนโก ธมฺมรกฺขิโต;
อคฺคิกฺขนฺธูปเมเนตฺถ, ปสาเทสิ ชเน พหูติ.
ตตฺถายํ อธิปฺปาย วิเสโส คเหตพฺโพ. กถํ. อคฺคิกฺขนฺโธปมสุตฺตนฺตํ นาม ภิกฺขูนํ ปฏิปตฺติวเสน วุตฺตํ, ตํ ภิกฺขูนํเยว เทเสตุํ วฏฺฏติ, เถโรปิ ตตฺถ ตํ เทเสสิ, ตสฺมา ปุณฺณสจฺจพนฺธาทโย ปฏิจฺจ ภควโต ธรมานสฺส วีสติวสฺสกาเลเยว สาสนํ อปรนฺตรฏฺเ ปติฏฺหิตฺวา กสฺมิฺจิ กสฺมิฺจิ าเน ภิกฺขูนํ สํวิชฺชมานตฺตา เตสํ ภิกฺขูนํ สงฺคเหตฺวา เทเสตุํ ปจฺฉา อาคตานฺจ ภิกฺขูนํ ปริสุทฺธาจารตํ วิฺาเปตุํ อคฺคิกฺขนฺโธปมสุตฺตํ เถโร เทเสสีติ. เอวฺจ สติ อริมทฺทนนคเร สมณกุตฺตกานํ สํวิชฺชมานภาวํ วกฺขมาเนน วจเนน สเมติ.
อิทํ มรมฺมมณฺฑเล อปรนฺตรฏฺเ ทุติยํ
สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
ยสฺมา ปน พุทฺเธ, ภควา ปุณฺณตฺเถรสฺส ยาจนมารพฺภ อปรนฺตรฏฺํ อาคนฺตฺวา วาณิเช หิ การิเต จนฺทนวิหาเร วสิตฺวา เอกสฺมึ สมเย อานนฺเทน ปจฺฉาสมเณน ตมฺพทีปรฏฺมฺปิ เทสจาริกํ อาหิณฺฑิ. อาหิณฺฑิตฺวา อริมทฺทนนครฏฺานสมีปํ ปตฺวา ปพฺพตมุทฺธนิ ตฺวา อนาคเต โข อานนฺท อิมสฺมึ ปเทเส สมฺมุติ นาม ราชา อริมทฺทนํ นาม นครํ มาเปสฺสติ ¶ , ตสฺมิฺจ นคเร มม สาสนํ วิรูฬํ หุตฺวา ปติฏฺหิสฺสตีติ พฺยากาสิ. อยมตฺโถ โปราณเวทปาตฺถเกสุ วุตฺโต.
โยนกธมฺมรกฺขิตตฺเถโร จ อปรนฺตรฏฺํ อาคนฺตฺวา ตมฺพทีปรฏฺมฺปิ อาหิณฺฑิตฺวา ตมฺพทีปรฏฺวาสีนมฺปิ ธมฺมรสํ ปาเยสิเยว. อยมตฺโถ ขตฺติยกุลโต เอว ปุริสสหสฺสานิ ปพฺพชึสูติ อฏฺกถายํ วุตฺตตฺตา วิฺายติ. ตทา หิ อปรนฺตรฏฺเ ขตฺติโย นตฺถิ, ตมฺพทีปรฏฺินฺโทเยว ตํ อนุสาเสตฺวา อติ วสติ, ขตฺติเย จ อาสนฺเต กุโต ขตฺติยกุลานิ ภวิสฺสนฺติ, เตเนว ตมฺพทีปรฏฺโต ปุริสสหสฺสานิ ปพฺพชึสูติ วิฺาตพฺพํ. ตสฺมา ตมฺพทีปิกสาสนวํสมฺปิ อิธ วตฺตุํ ยุชฺชติ.
เตนิทานิ ตมฺพทีปิกาสาสนวํสํ ปวกฺขามิ. อมฺหากฺหิ มรมฺมมณฺฑเล ตมฺพทีปรฏฺเ อริมทฺทนนคเร สมฺมุติราชา นาม ภูปาโล รชฺชํ กเรสิ. ตโต ปฏฺาย ยาว อนุรุทฺธรฺา สมถิ นามเก เทเส นิสินฺนานํ ตึสมตฺตานํ สมณกุตฺตกานํ สฏฺิสหสฺสมตฺตานํ สิสฺสานํ โอวาทํ ทตฺวา จรึสุ.
เตสํ ปน สมณกุตฺตกานํ อยํ วาโท,- สเจ โย ปาณาติปาตํ กเรยฺย, โส อีทิสํ ปริตฺตํ ภณนฺโต ตมฺหา ปาปกมฺมา ปริมุจฺเจยฺย, สเจ ปน โย มาตาปิตรํ หนฺตฺวา อนนฺตริยกมฺมโต ปริมุจฺจิตุกาโม ภเวยฺย, อีทิสํ ปริตฺตํ ภเณยฺย, สเจปิ ปุตฺตธิตานํ อาวาหวิวาหกมฺมํ กตฺตุกาโม ภเวยฺย, อาจริยานํ ปมํ นิยฺยาเทตฺวา อาวาหวิวาหกมฺมํ กาตพฺพํ, โย อิทํ จาริตฺตํ อติกฺกเมยฺย, พหุ อปฺุํ ปสเวยฺยาติ เอวมาทีหิ มิจฺฉาวาเทหิ อตฺตโน อตฺตโน อุปคตานํ โอวาทํ อทํสุ. ตมตฺถํ สุตฺวา อนุรุทฺธราชา ปริจิตปฺุโ เตสํ วาทํ น รุจิ. อยํ เตสํ มิจฺฉาวาโทติ.
ตทา ¶ จ อริมทฺทนนคเร อรหนฺโต นาม เถโร อาคนฺตฺวา สาสนํ ปติฏฺาเปสิ. อยํ อรหนฺตตฺเถรสฺส อฏฺุปฺปตฺติ,– ราชวํสาคตปริตฺตนิทานาคตสาสนปฺปเวณิยาคตวเสน ติวิธา โหติ.
ตตฺถายํ ราชวํสาคตฏฺุปฺปตฺติ,– ตทา หิ สุนาปรนฺตตมฺพทีปรฏฺเสุ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพทา ถิรํ สาสนํ น ตาว ปติฏฺาสิ. เตเนว ภควโต พฺยากตนิยาเมน สาสนํ ปติฏฺาเปสฺสามาติ จินฺเตตฺวา มหาเถรา สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา สาสนํ อนุคฺคหิตุํ สมตฺถํ ปุคฺคลํ เทหีติ ยาจึสุ. สกฺโกจ เทวานมินฺโท ตาวตึสภวเน เอกํ เทวปุตฺตํ ยาจิตฺวา เอกิสฺสา พฺราหฺมณิยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คณฺหาเปสิ. ทสมาสจฺจเยน วิชายนกาเล สีลพุทฺธิ นาม เถโร อนุรกฺขิตฺวา วเย สมฺปตฺเต ปพฺพาเชสิ. ตีสุ ปิฏเกสุ อติวิย เฉโก หุตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. อรหนฺโตติ นาเมน ปากโฏ อโหสิ.
โสจ เถโร มรมฺมมณฺฑเล ชินสาสนํ วิชฺโชตาเปตุํ อริมทฺทนนครํ อาคนฺตฺวา นครโต อวิทูเร เอกสฺมึ อรฺเ นิสีทิ. ตทา สกฺโก เทวานมินฺโท เอกํ เนสาทํ ปโลเภตฺวา ตสฺส เถรํ ทสฺเสสิ. อถ เนสาทสฺส เอตทโหสิ,– อยํ ปน อมนุสฺโส ยกฺโข ภเวยฺย, สเจ ปน มนุสฺโส ภเวยฺย, เอวํ สติ มิลกฺขุชาติโก ภเวยฺยาติ. เอวํ ปน จินฺเตตฺวา รฺโ ทสฺสนตฺถาย นครํ อาเนสิ. เถโร จ อฏฺปริกฺขาเร คเหตฺวา อนุคจฺฉิ. เนสาทา จ เถรํ อาเนตฺวา รฺโ ทสฺเสสิ.
ราชา ทิสฺวา สนฺตินฺทฺริโย อยํ, น มิลกฺขุชาติโก, อิมสฺส อพฺภนฺตเร สารธมฺโม อตฺถิ มฺเติ ลทฺธสูริโยภาสํวิย ปทุมํ ผุลฺลจิตฺตํ หุตฺวา วีมํเสตุกาโม เถรํ อาห,– อตฺตโน สารุปฺปํ อาสนํ ตฺวา นิสีทาหีติ.
เถโร จ ราชปลฺลงฺกํ อารุหิตฺวา นสีทิ. ราชา จ อยํ อคฺคาสเน ¶ นิสีทิ, อวสฺสํ อคฺคปุคฺคโล ภเวยฺยาติ จินฺเตตฺวา ตฺวํ กสฺส าติ, กสฺส ภิสฺโส, กุโต อาคโตสีติ ปุจฺฉิ. เถโร จ เอวมาห,– โลกสฺมึ โย นวคุณสมฺปนฺโน ภควา สมฺมาสมฺพุทฺโธ, ตสฺสาหํ าติ, โสภควาเยว มมาจริโย, ภิกฺขุสงฺฆสฺส นิสินฺนฏฺานโต อาคโตมฺหีติ.
ราชา จ โสมนสฺสปฺปตฺโต หุตฺวา อาห, ตว อาจริเยน เทสิตํ ธมฺมํ เอกเทสโต เทเสหีติ. อถ ยถา สิริธมฺมาโสกรฺโ นิคฺโรธสามเณเรน อปฺปมาทธมฺโม เทสิโต, เอวํ อปฺปมาทธมฺมํเยว เถโร เทเสสิ.
ราชา จ ปุน อาห,– กุหึ ทานิ สมฺมาสมฺพุทฺโธ นิสีทติ, เตน ปน เทสิโต ธมฺโม กติปฺปมาโณ, ตสฺส สาวกา ปน กติปฺปมาณา, ตุมฺหาทิสา อฺเ อตฺถิ วา มา วาติ. อิทานิ อมฺหากํ อาจริโย สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปรินิพฺพุโต, ธาตุโยเยว อิทานิ อตฺถิ, เตน ปน เทสิโต ธมฺโม จตุราสีติธมฺมกฺขนฺธสหสฺสปฺปมาโณ, สุธมฺมปุเร ปิฏกตฺตยํ ยุคฬวเสน ตึสวิธา อตฺถิ, มยา อฺโ ปรมตฺถ สมฺมุติวเสน ทุวิโธปิ สงฺโฆ อตฺถีติ.
ตํ สุตฺวา ราชา ภิยฺโยโสมตฺตาย ปสนฺโน หุตฺวา ปุน อาโรเจสิ,– มม ภนฺเต อิมสฺมึ ปจฺจกฺเข นตฺถิ ตยา อฺโ นาโถ, อชฺชภคฺเค ปาณุเปตํ มํ อุปาสโกติ ธาเรหิ, ตว โอวาทํ อหํ สิรสา ปฏิคฺคณฺหิสฺสามีติ.
ตโต ปจฺฉา อรฺกงฺคารเห าเน วิหารํ การาเปตฺวา อทาสิ. สมณกุตฺตกานมฺปิ วาทํ ภินฺทิ, ยถา ปน สุวณฺณปาตึ ลภิตฺวา สุวณฺณภาชนํ ลภิตฺวา มตฺติกาภาชนนฺติ. สกเลปิ จ รฏฺเ สมณกุตฺตกานํ วาทํ ชหาเปสิ. ตสฺมิฺจ กาเล สมณกุตฺตกา หีนลาภา หุตฺวา เถรสฺส อุปนาหํ พนฺธึสุ. เต ปน สมณกุตฺตกา อรฺเ นิสฺสามิกาวิย ¶ โกเลยกา สุนขา อนาถา หุตฺวา กายิกเจตสิกทุกฺขํ ลภึสุ.
ราชา จ ตมตฺถํ ตฺวา ยถา สมณกุตฺตกา นาภิภวนฺติ, ตถา อารกฺขํ เปสิ. เต จ สมณกุตฺตเก เสตวตฺถํ นิวาสาเปตฺวา อาวุธคาหโยธภาเวน ราชกมฺเม นิโยชาเปสิ. เถโร จ สาสเน ปสนฺเน ชเน ปพฺพาเชตฺวา อุปสมฺปาเทตฺวา สาสนํ วิโสธาเปสิ. ราชา จ อิมสฺมึ รฏฺเ โปราณิกา ราชาโน สมณกุตฺตกานํ วาทํ คเหตฺวา รชฺชํ กาเรสุํ, สเจ หิ ปน เตสํ อนตฺถกรชฺชํ ปุน คณฺหาเปตุํ สกฺกุเณยฺยํ, เอวํ สติ อหํ เตสํ อนตฺถกรชฺชํ อปเนตฺวา สาตฺถกรชฺชํ คณฺหาเปตุมิจฺฉามีติ อนุโสจีติ.
อยํ ปน ปริตฺตนิทานาคตฏฺุปฺปตฺติ, –
สีหฬทีเป กิร วิปฺปวาสีนคเร นิสินฺโน เอโก ภิกฺขุอุปทฺวาราวตีนครํ คนฺตฺวา ปริยตฺตึ อุคฺคณฺหิ. ตโต ปจฺฉา สุธมฺม ปุรํ คนฺตฺวา ปริยตฺตึ อุคฺคณฺหิ. ตสฺมิฺจ กาเล สิริเขตฺตนคเร ปาฏลิรุกฺเข เอโก คนฺโถ อตฺถีติ สุตฺวา สุธมฺมปุรโต สิริเขตฺตนครํ อคมาสิ. อนฺตรามคฺเค ลุทฺธโก เถรํ ปสฺสิตฺวา อยํ ยกฺโขติ มฺิตฺวา คเหตฺวา อนุรุทฺธรฺโ ทสฺเสสิ.
ตทา ราชา เถรํ ปุจฺฉิ,– โก ปน ตฺวนฺติ. อหํ มหาราช โคภมสฺส สาวโกติ. ปุน ราชา ปุจฺฉิ,–ติณฺณํ ปน รตนานํ กีทิโสติ. เถโร อาห,– มโหสธปณฺฑิโตวิย มหาราช พุทฺโธ ทฏฺพฺโพ, อุมงฺโควิย ธมฺโม, วิเทหเสนา วิย สงฺโฆติ. เอวํ อุปมาหิ ปกาสิโต ราชา ปุน ปุจฺฉิ,–กึ นุโข อิเม โคตมสฺส สาวกาติ. น โข มหาราช อิเม โคตมสฺส สาวกา, อิเม ปน อมฺเหหิ วิสภาคา สมณกุตฺตกาเย วาติ. เอวํ วุตฺเต ตโต ปฏฺาย เต สมณกุตฺตเก วิชหิ, ติณํ วิย นาติมฺิ. ปาฏลิรุกฺขสุ สิรโตปิ ¶ ลทฺธํ เตสํ คนฺถํ ลทฺธฏฺาเนเยว อคฺคินา ฌาเปสิ. ตมฺปิ านํ ยาวชฺชตนา อคฺคิฌาปนถลนฺติ ปากฏนฺติ.
เถโร จ วิมาน วตฺถุํ รฺโ เทเสสิ. ราชา จ ปสีทิตฺวา สิริเขตฺตนครโต อริมทฺทนนครํ ปจฺจาคมนกาเล อาเนสิ.
อิทํ ปน ปาฏลิสุสิเร ลทฺธคนฺถสฺส การณํ,- เตสฺหิ สมณกุตฺตกานํ อพฺภนฺตเร เอโก อุปายจฺเฉโก สมณกุตฺตโก อตฺตโน วาทานุรูปํ คนฺถํ กตฺวา สิริเขตฺตนคเร ทฺวตฺตึสรตนกฺขนฺธสฺส ปาฏลิรุกฺขสฺส สุสิเร ปเวเสตฺวา ปุนปฺปุนํ อุทเกน เตเมตฺวา มตฺติกาย ลิมฺเปตฺวา ปุน ตจํ อุปฺปาเทตฺวา อุฏฺาเปสิ. ตทา มยํ สุปิเน ปาฏลิรุกฺเข สารคนฺโถ อตฺถพฺยฺชนสมฺปนฺโน เอโก อตฺถีติอิ ปสฺสามาติ โกลาหลํ อุปฺปาเทสุํ. ตํ สุตฺวา ราชา สิริเขตฺตนครํ คนฺตฺวา ตํ ปาฏลิรุกฺขํ ภินฺทิตฺวา คเวเสนฺโต ตํ คนฺถํ ลภิ. คนฺเถ ปน สกวาทวเสน สมณกุตฺตกสามฺตา อีทิสาเยว, เอเต โคตมาสาวกา โหนฺติอิ, เอเตสํเยว อาจาโร สคฺคมคฺคปถภูโตติ เอวมาทีหิ การเณหิ วุตฺตํ. ราชา จ ปสีทิตฺวา สมณกุตฺตกานํ พหูนิ ทาตพฺพานิ อทาสิ. ตโต ปจฺฉา เถรสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา ตํ อคฺคินา ฌาเปสีติ เอวํ สมณกุตฺตกานํ วจนํ สุตฺวา สิริเขตฺตนครํ คนฺตฺวา อริมทฺทนนครํ ปจฺจาคจฺฉนฺโต เถรํ อาเนสีติ ทฏฺพฺพํ. อริมทฺทนนครํ สมฺปตฺตกาเล เชตวนํ นาม วิหารํ การาเปตฺวา อทาสิ. เถโร จ ตตฺถ สาสานํ วิโสเธตฺวา นิสีทิ. ราชา เทวสิกํ อุทกํ อาเนตฺวา อคฺคมเหสี ปน เทวสิกํเยว ปิณฺฑปาตํ อาเนตฺวา โภเชสิ. อุปฺปนฺนกงฺขา กาเลปิ ตํตํกงฺขาฏฺานํ ปุจฺฉีติ.
อยํ ปน สาสนปฺปเวณิยาคตฏฺุปฺปตฺติ,–
สุธมฺมปุเร หิ สมาปตฺติลาภี อโนมทสฺสี นาม เถโร ¶ โสณุตฺตรตฺเถรานํ วํสานุรุกฺขณวเสน สทฺธึ ปฺจหิ ภิกฺขุ สเตหิ นิสีทิ. ตสฺส ปน ปธานสิสฺโส อธิสีโลนาม, ตสฺส ปธานสิสฺโส ปฺรานทสฺสี นาม, ตสฺส ปธานสิสฺโส กาโฬ นาม, ตสฺส ปธานสิสฺโส อรหนฺโต นาม, ตสฺส ปธานสิสฺโส อริยวํโส นามาติ.
อิทฺจ วจนํ-โก ปเนส อุตฺตราชีวมหาเถโรติ. อยฺหิ เถโร รามฺเทสิยปุตฺโต อริยวํสตฺเถรสฺส สิสฺโส. อริยวํสตฺเถโร ปน กปฺปุงฺคนครวาสี มหากาฬตฺเถรสฺส สิสฺโส. โส ปน สุธมฺมนครวาสิโน ปฺรานทสฺสี มหาเถรสฺส สิสฺโสติ กลฺยาณี สิลาเลขเน วุตฺตวจเนน น สเมติ. เอวมฺปิ สติ ยถิจฺฉิต อธิปฺปาโย น นสฺสตีติ ทฏฺพฺพํ.
เอวํ นานาจริยานํ วาโท นานากาเรน ทิสฺสมาโนปิ อรหนฺตตฺเถรสฺส อริมทฺทนนคเร สาสนํ อนุคฺคเหตฺวา ปติฏฺานตาเยเวตฺถ ปมาณนฺติ กตฺวา นาวมฺิตพฺโพ. สพฺเพสฺหิ อาจริยานํ วาเทปิ อรหนฺตตฺเถโร อริมทฺทนนครํ อาคนฺตฺวา สาสนํ ปติฏฺาเปสีติ อตฺโถ อิจฺฉิตพฺโพเยวาติ.
อรหนฺตตฺเถโร ปน มูลนาเมน ธมฺมทสฺสีติ ปากโฏ สุธมฺมปุรวาสี สีลพุทฺธิตฺเถรสฺส สิสฺโสติ ทฏฺพฺโพ. โส จ เถโร ปุพฺเพว ปพฺพชฺชกาลโต จตูสุ เวเทสุ สิกฺขิตสิปฺโป. ปพฺพชิตฺวา ปน สาฬกถํ ปิฏกตฺตยํ อุคฺคณฺหิตฺวา ปารํ คนฺตฺวา สพฺพตฺถ ปากโฏ. โสกฺกตยนครํ อเนตฺวา มนุสฺสา ปูเชนฺติ. ตตฺถ ทสวสฺสานิ วสิตฺวา ปุน สุธมฺมปุรํ อาคนฺตฺวา อรฺวาสํ สมาทิยิ.
ตโต ปจฺฉา ชินจกฺเก เอกสฏฺาธิเก ปฺจสเต สหสฺเสจ สมฺปตฺเต กลิยุเค เอกูนาสีตาธิเก ติสเต สมฺปตฺเต อนุรุทฺธราชา รชฺชํ ปาปุณิ. ตทา อริมทฺทนนคเร สมณกุตฺตกา ¶ มยํ โคตมสาวกาติ วตฺวา ตึสตึสวคฺคา หุตฺวา นิสีทึสุ. วคฺควเสน กิร สหสฺสมตฺตาติ. อนุรุทฺธราชา จ เตสํ สมณกุตฺตกานํ อาคาริยาพฺรหฺมจริยาทีนิ สุตฺวา น ปสีทิ. เอวมฺปิ ปเวณิยา อาคภตฺตา น ปชหิ. อรหนฺตํ ปน เถรํ ปสฺสิตฺวา ตโต ปฏฺาย เตสํ สมณกุตฺตกานํ นิพทฺธวตฺตานิ ภินฺทิตฺวา สาสเน ปสีทิ.
อิทํ มรมฺมมณฺฑเล ตมฺพทีปรฏฺเ อริมทฺทนนคเร อรหนฺตํ.
นาม เถรํ ปฏิจฺจ ตติยํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
ตสฺมิฺจ กาเล อรหนฺตตฺเถโร อนุรุทฺธราชานํ อาห,-ตีสุ สาสเนสุ ปริยตฺติสาสเน ติฏฺนฺเตเยว ปฏิปตฺติ สาสนํ ติฏฺติ, ปฏิปตฺติสาสเน ติฏฺนฺเตเยว ปฏิเวธสาสนํ ติฏฺติ, ยถา หิ คุนฺนํ สเตปิ สหสฺเสปิ วิชฺชมาเน ปเวณิป,ลิกาย เธนุยา อสติ โส วํโส สาปเวณี น ฆฬียติอิ, เอวเมวํ ธุตงฺคธรานํ ภิกฺขูนํ สเตปิ สหสฺเสปิ วิชฺชมาเน ปริยตฺติยา อนฺตรหิตาย ปฏิเวโธ นาม น โหติ, ยถา ปน นิมิกุมฺภิโย ชานนตฺถาย ปาสาณ ปิฏฺเ อกฺขเรสุ ปิเตสุ ยาว อกฺขรานิ ธรนฺติ, ตาว นิธิกุมฺภิโย นฏฺา นาม น โหนฺติ, เอวเมวํ ปริยตฺติยา ธรมานาย สาสนํ อนนฺตรหิตํ นาม โหติ, ยถา จ มหโต ตฬากสฺส ปาฬิยา ถิราย อุทกํ น สฺสตีติ น วตฺตพฺพํ, อุทเก สติ ปทุมาทีนิ ปุปฺผานิ น ปุปฺผิสฺสนฺตีติ น วตฺตพฺพํ, เอวเมวํ มหาตฬากสฺส ถิรปาฬิสทิเส เตปิฏเก พุทฺธวจเน สติ อุทกสทิสา ปฏิปตฺติปูรกา กุลปุตฺตา นตฺถีติ น วตฺตพฺพํ, เตสุ สติ ปทุมาทิปุปฺผสทิโส ปฏิเวโธ นตฺถีติ น วตฺตพฺพํ, เอวํ เอกนฺตโต ปริยตฺติเมว ปมาณํ, ตสฺมา อนฺตมโส ทฺวีสุ ปาติโมกฺขสุ วตฺตมาเนสุปิ สาสนํ อนนฺตรหิตเมว, ปริยตฺติยา อนฺตรหิตาย สุปฺปฏิปนฺนสฺสาปิ ธมฺมาภิสมโย นตฺถิ, อนนฺตรหิตาย เอว ธมฺมาภิสมโย อตฺถิ ¶ , อิทานิปิ อมฺหากํ ปริยตฺติสาสนํ ปริปุณฺณํ นตฺถิ, สรีรธาตุโย จ นตฺถิ, ตสฺมา ยตฺถ ปริยตฺติสาสนํ สรีรธาตุโย จ อตฺถิ, ตตฺถ ปณฺณากาเรน สทฺธึ ทูตํ เปเสตฺวา อาเนตพฺพา, เอวํ สติ อมฺหากํ รฏฺเ ชินสาสนํ จิรกาลํ ปติฏฺหิสฺสตีติ.
เอวํ ปน ภนฺเต สติ กตฺถ ยาจิสฺสามาติ. สุวณฺณภูมิรฏฺเ มหาราช สุธมฺมปุเร ตีหิ วาเรหิ ปิฏกตฺตยํ ลิขิตฺวา เปสิ, สรีรธาตุโย จ พหู ตตฺถ อตฺถีติ. ราชา เอวํ ภนฺเตติ ปฏิคฺคณฺหิตฺวา พหู ปณฺณากาเร ปฏิยาเทตฺวา ราชเลขนํ ลิขิตฺวา อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ เอกํ อมจฺจํ ทูตํ กตฺวา เปเสสิ.
สุธมฺมปุรินฺโท มโนหริ นาม ราชาปิ มจฺเฉรจิตฺโต หุตฺวา ตุมฺหาทิสานํ มิจฺฉาทิฏฺีนํ าเน ปิฏกตฺตยํ สรีรธาตุโย จ ปหิณิตุํ น ยุตฺตา, ติโลกคฺคสฺส หิ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สาสนํ สมฺมาทิฏฺีนํ าเนเยว ปติฏฺหิสฺสติ, ยถา นาม เกสรสีหราชสฺส วสา สุวณฺณปาติยํเยว, น มตฺติกาภาชเนติ.
ทูตา ปจฺจาคนฺตฺวา อนุรุทฺธรฺโ ตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ตํ สุตฺวา อนุรุทฺธราชา กุชฺฌิ, ตตฺตกกปาเล ปกฺขิตฺตติลํวิย ตฏ ตฏายิ.
อถ ราชา นทีมคฺเคน นาวานํ อสีติสตสหสฺเสหิ นาวิกานํ โยธานํ อฏฺโกฏีหิ เสนํ พฺยูหิตฺวา ถลมคฺเคน สทฺธึ จตูหิ มหาโยธนายเกหิ หตฺถีนํ อสีติ สหสฺเสหิ อสฺสานํ นวุติอิสตสหสฺเสหิ โยธานํ อสีติโกฏิยา เสนํ พฺยูหิตฺวา สยเมว ยุชฺฌิตุํ สุธมฺมปรํ คจฺฉิ.
ตํ สุตฺวา มโนหริราชา สีตตสิโต หุตฺวา อตฺตโน ¶ พหู โยเธ สํวิทหิตฺวา สุธมฺมปุรเยว ปฏิเสนํ กตฺวา นิสีทิ.
อถ อถพฺพณเวเท อาคตปฺปโยควเสน ปุนปฺปุนํ วายมนฺตาปิ นครมูลํ อุปสงฺกมิตุํ น สกฺกา. ตทา ราชา เวทฺุโน ปุจฺฉิ,–กสฺมา ปเนตฺถ นครมูลํ อุปสงฺกมิตุํ น สกฺโกมาติ. เวทฺุโน อาหํสุ,-อถพฺพณเวทวิธานํ มหาราช อตฺถิ มฺเติ. อถ ราชา ปถวิยํ นิทหิตฺวา มตกเฬวรํ อุทฺธริตฺวา มหาสมุทฺเท ขิเปสิ.
เอกํ กิร มนุสฺสํ หินฺทุกุลํ เชงฺคุนามกํ กีฏํ ขาทาเปตฺวา ตํ มาเรตฺวา หตฺถปาทาทีนิ องฺคปจฺจงฺคานิ คเหตฺวา ฉินฺนฉินฺนานิ กตฺวา นครสฺส สามนฺตา ปถวิยํ นทหิตฺวา เปสิ. ตทา ปน นครํ อุปสงฺกมิตุํ สกฺกา. นครฺจ ปวิสิตฺวา อนุรุทฺธราชา มโนหริราชานํ ชีวคฺคาหํ คณฺหิ. สุธมฺมปุเร โปราณิกานํ ราชูนํ ปเวณีอาคตวเสน รตนมยมฺชูสายํ เปตฺวา ปูชิตํ สหธาตูหิ ปิฏกตฺตยํ คเหตฺวา มโนหริรฺโ สนฺตกานํ ทฺวตฺตึสหตฺถีนํ ปิฏฺิยํ อาโรเปตฺวา อาเนสิ.
อริมทฺทนนครํ ปน ปตฺวา ธาตุโย รตนมยมฺชูสายํ เปตฺวา สิริสยนคพฺเภ รตนมฺเจ สีโสปเทสสฺส สมีเป เปสิ. ปิฏกตฺตยมฺปิ รตนมเย ปาสาเท เปตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส อุคฺคหธารณาทิอตฺถาย นิยฺยาเทสิ. ตโต กิร อานีตํ ปิฏกตฺตยํ อุคฺคณฺหนฺตานํ อริยานํ สหสฺสมตฺตํ อโหสีติ.
สุธมฺมนครํ วิชยิตฺวา ปิฏเกน สทฺธึ ภิกฺขุสงฺฆํ อาเนตฺวา สาสนสฺส ปติฏฺาปนํ ชินจกฺเก เอกาธิเก ฉสเต วสฺสสหสฺเส กลิยุเค จ โสฬสาธิเก จตุสเต สมฺปตฺเตติ สิลาเลขเนสุ วุตฺตํ.
อนุรุทฺธรฺโ กาเล ปฺุานุภาเวน ติอิณฺณํ รตนานํ ปริปุณฺณตฺตา ¶ ปุณฺณคาโมติ สมฺา อโหสิ. จิรกาลํ อติกฺกนฺเต ณฺณการํ โลปวเสน มการสฺส จ นิคฺคหิต วเสน ปุคมีติ มรมฺมภาสาย โวหารียตีติ อนาคตวํสราชวํเสสุ วุตฺตํ.
อนุรุทฺธราชาเยว จตฺตาโร มหาโยเธ สีหฬทีปํ เปเสตฺวา ตโตปิ ปิฏกตฺตยํ อาเนสิ. สีหฬทีปโต อานีตปิฏกตฺตเยน สุธมฺมปุรโต อานีตปิฏกตฺตยํ อฺมฺํ โยเชตฺวา สํสนฺเทตฺวา อรหนฺตตฺเถโร วีมํเสสิ. ตทา คงฺคาทเกนวิย ยมุโนทกํ อฺมฺํ อนูนํ อนธิกํ อโหสิ. เตหิ ปิฏเกหิ อฺานิปิ วฑฺเฒตฺวา ติปิฏกคพฺเภ เปตฺวา ปูเชสิ. เตสุ เตสุ าเนสุปิ ปติฏฺาเปสิ.
มโนหริราชานมฺปิ มฺรงฺกปา นาม เทเส อุปฏฺาเกหิ สห เปสิ. ตสฺส จ กิร รฺโ มุขํ วิรวิตฺวา กถํ สลฺลาเปนฺตสฺส มุขโต โอภาโส ปชฺชลิตฺวา นิกฺขมิ. โส กทาจิ กทาจิ อนุรุทฺธรฺโ สนฺติกํ อาคนฺตฺวา คารววเสน วนฺทนาทีนิ อกาสิ. ตทา อนุรุทฺธรฺโ โลมหํโส อุปฺปชฺชิ อุพฺพิคฺโค จ. ตสฺมา ตสฺส รฺโ นิตฺเถชตฺถาย พุทฺธรูปสฺส เจติยสฺส ภตฺตํ ปูเชตฺวา ตํ คเหตฺวา มโนหริรฺโ ภาเชสิ. ตทา ตสฺส ตทานุภาโว อนฺตรธายิ. มโนหริราชา สํเวคํ อาปชฺชิตฺวา สํสาเร สํสรนฺโต ยาว นิพฺพานํ น ปาปุณามิ, ตาว ปรวเส นานุวตฺเตยฺยนฺติ ปตฺถนํ อกาสิ. สุธมฺมปุรโต อาภตํ อตฺตโน สนฺตกํ มโนมย มณึ เอกสฺส เสฏฺิโน สนฺติเก วิกฺกิณิตฺวา ลทฺธมูเลน ปฺจวาหรชเตน อภุชิตปลฺลงฺกวเสน เอกํ มหนฺตํ พุทฺธ พิมฺพํ ปรินิพฺพานากาเรน เอกนฺติ ทฺเว พุทฺธปฺปฏิพิมฺพานิ การาเปสิ. ยาวชฺชตนา ตานิ สนฺตีติ. อิจฺเจวํ อนุรุทฺธราชา สุธมฺมปุรโต ¶ สีหฬทีปโต จ สาสนํ อาเนตฺวา อริมทฺทนนคเร ปติฏฺาเปสีติ.
อิทํ อมฺหากํ มรมฺมมณฺฑเล ตมฺพทีปรฏฺเ อริมทฺทนนคเร
อนุรุทฺธราชานํ ปฏิจฺจ จตุตฺถํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
อุตฺตราชีวตฺเถโรปิ โสณุตฺตรานํ วํสโต สาสนํ คเหตฺวา สุธมฺมปุรโต อริมทฺทนนครํ อาคนฺตฺวา สาสนํ ปติฏฺาเปสิ.
อิทํ อมฺหากํ มรมฺมมณฺฑเล ตมฺพทีปรฏฺเ อริมทฺทนนคเร อุตฺตราชีวตฺเถรํ ปฏิจฺจ ปฺจมํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
อุตฺตราชีวตฺเถรสฺส สีหฬทีปํ คตกาเล เตน สทฺธึ คตํ ฉปฺปทํ นาม สามเณรํ สีหฬทีเปเยว สีหฬทีปิกา ปพฺพชึสุ. ปพฺพชิตฺวา จ ฉปฺปทสามเณโร ปริยตฺตึ อุคฺคณฺหิตฺวา ทสวสฺสํ ตตฺถ วสิตฺวา อริมทฺทนนครํ ปจฺจาคจฺฉิ. สิวลิตฺเถรฺจ ตามลินฺทตฺเถรฺจ อานนฺทตฺเถรฺจ ราหุลตฺเถ รฺจ อเนสิ. เต ปน เถรา ติปิฏกธรา โหนฺติ พฺยตฺตา ทกฺขา จ. อยฺจตฺโถ วิตฺถาเรน เหฏฺา วุตฺโต.
อริมทฺทนนครํ ปตฺวา อริมทฺทน วาสีหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ วินยกมฺมานิ อกตฺวา ปุถุ หุตฺวา นิสีทึสุ. นรปติราชา จ เตสุ เถเรสุ อติวิย ปสีทิ. เอราวตีนทิยํ อุฬุมฺปํ พนฺธิตฺวา ตตฺเถว อุปสมฺปทกมฺมํ การาเปสิ. จิรกาลํ อติกฺกมิตฺวา โส คโณ วุฑฺฒิ หุตฺวา อุปฺปชฺชิ.
นรปติราชา จ เต เถเร สทฺธึ สงฺเฆน นิมนฺเตตฺวา มหาทานํ อทาสิ. ตทา ฉเณ อากปฺปสมฺปนฺนํ รูปโสภคฺคปฺปกฺกํ เอกํ นาฏกิตฺตึ ทิสฺวา ราหุลตฺเถโร ปฏิพทฺธจิตฺโต เลเป ลคฺคิตวานโรวิย กทฺทเม ลคฺคิตมาตงฺโควิย จ กาม คุณเลปกทฺทเมสุ ลคฺคิโต สาสเน วิรมิตฺวา หี นายาวตฺตีตุํ อารภิ. มรณนฺติ กโรเคน อภิภูโต วิย ¶ อเตกิจฺโฉ หุตฺวา เสสตฺเถเรสุ โอวาทํ ทินฺเนสุ ปินาทิยิ. ตทา เสสตฺเถรา ตํ เอวมาหํสุ,-มา ตฺวํ เอกํ ตํ ปฏิจฺจ สพฺเพปิ อมฺเห ลชฺชาเปตุํ น อรหสิ, มา อิธ หีนายา วตฺเตหิ, มลฺลารุทีปํ คนฺตฺวา ยถารุจึ กโรหีติ เปเสสุํ. ราหุลตฺเถโร จ กุสิมติตฺถโต นาวํ อารุยฺห มลฺลารุทีปํ อคมาสิ. มลฺลารุทีปํ ปตฺตกาเล มลฺลารุราชา วินยํ ชานิตุกาโม สห ฏีกาย ขุทฺทสิกฺขาปกรณํ ตสฺส สนฺติเก อุคฺคณฺหิตฺวา เอกปตฺตมตฺตํ มณึ อทาสิ. โสจ ตํ ลภิตฺวา หีนายาวตฺตีติ. โหนฺติ เจตฺถ,-
อติทูเรว โหตพฺพํ, ภิกฺขุนา นาม อิตฺถิภิ;
อิตฺถิโย นาม ภิกฺขูนํ, ภวนฺติ อิธ เวริโน.
ตาว ติฏฺนฺตุ ทุปฺปฺา, มยํ โปราณิกาปิ จ;
มหาปฺา วินาสํ, ปตฺตา หริตจาทโย.
ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต ภิกฺขุ, อนฺตมโสว อิตฺถิภิ;
วิสฺสาสํ น กเร โลเก, ราโค จ ทุปฺปวาริโตติ.
เสเสสุ จ เถเรสุ ฉปฺปโท นาม เถโร ปมํ กาลงฺกโต. สิวลิตามลินฺทานนฺทตฺเถราเยว ตโย ปริยตฺติอุคฺคหณธารณาทิวเสน สาสนํ อุปตฺถมฺเภตฺวา อริมทฺทนนคเร นิสีทึสุ. เอกสฺมิฺจ กาเล ราชา เตสํ ติณฺณํ เถรานํ เอเกกํ หตฺถึ อทาสิ. สิวลิตามลินฺทตฺเถรา ปฏิคฺคเหตฺวา วเน วิสฺสชฺชาเปสุํ. อานนฺทตฺเถโร ปน กิฺจิปุรนครํ ปหิณิตฺวา าตกานํ เทหีติ กุสิมติตฺถํ คนฺตฺวา นาวํ อาโรเปสิ. ตํ การณํ ตฺวา สิวลิตามลินฺทตฺเถราตํ เอวมาหํสุ,– มยํ ปน อาวุโส หตฺถีนํ สุขตฺถาย วเน วิสฺสชฺเชม,ตฺวํ ปน อธมฺมิกํ กโรสีติ. กินฺนาม ภนฺเต าภกานํ สงฺคโห น วฏฺฏติ, นนุ าตกานฺจ สงฺคโหติ ภควตา วุตฺตนฺติ.
เถรา ¶ อาหํสุ,-สเจ ตฺวํ อมฺหากํ วจนํ นกเรยฺยาสิ,ภว อิจฺฉานุรูปํ กโรหิ, มยํ ปน ตยา สทฺธึ สํวาสํ น กริสฺสามาติ วิสุํ นิสีทึสุ.
ตโต ปฏฺาย ทฺเว คณา ภิชฺชึสุ. ตโต ปจฺฉากาเล อติกฺกนฺเต ตามลินฺทตฺเถโร พหุสฺสุตานํ พฺยตฺติพลานํ สิสฺสานํ อนุคฺคหตฺถาย คหฏฺานํ สนฺติเก อยํ พหุสฺสุโต อยํ มหาปฺโติ เอวมาทินา วจีวิฺตฺตึ สมุฏฺาเปติ, เอวํ กเต กุลปุตฺตา สุลภปจฺจยวเสน สาสนสฺส หิตํ อาวหิภุํสกฺขิสฺสนฺตีติ กตฺวา. ตํ การณํ สุตฺวา สิวลิตฺเถโร เอวมาห,- กสฺมา ตฺวํ วจีวิฺตฺตึ สมุฏฺาเปตฺวา พุทฺธปฺปฏิกุจฺฉิตํ กมฺมํ กโรสีติ. ภควตา อตฺตโน อตฺถายเยว วจีวิฺตฺตึ ปฏิกฺขิตฺตา, อหํ ปน ปเรสํเยว อตฺถาย วจีวิฺตฺตึสมุฏฺาเปมิ, นาตฺตโน อตฺถาย, สาสนสฺส หิ เวปุลฺลตฺถาย เอวํ วจีวิฺตฺตึสมุฏฺาเปมิ. สิวลิตฺเถโรปิ น ตฺวํ มม วจนํ กโรสิ, ยํ ยํ ตฺวํ อิจฺฉสิ, ตํ ตํ กโรหิ, อหํ ปน ตยา สทฺธึ สํวาสํ นกริสฺสามีติ วิสุํ หุตฺวา สทฺธึ สกปกฺเขน นิสีทิ. ตโต ปฏฺาย ตโย คณา ภิชฺชึสุ.
เอวํ อริมทฺทนนคเร อรหนฺตตฺเถรสฺส เอโก วํโส, สิวลิตฺเถรสฺส เอโก, ตามลินฺทตฺเถรสฺส เอโก, อานนฺทตฺเถรสฺส เอโกติ จตฺตาโร คณา อเหสุํ.
เตสุ อรหนฺตตฺเถรคโณ สุธมฺมปุรโต ปมํ อาคตตฺตา ปุริมคโณติ โวหาริยติ, อฺเ ปน ปจฺฉา อาคตตฺตา ปจฺฉาคณาติ.
สิวลิตฺเถโร อริมทฺทนนคเร ยาวีชีวํ สาสนํ ปคฺคณฺหิตฺวา กลิยุเค นวุตาธิเก ปฺจวสฺสสเต กาเล กาลมกาสิ.
อานนฺทตฺเถโร ปน อริมทฺทนนคเรเยว จตุจตฺตาลีส วสฺสานิ ¶ สาสนํ ปคฺคณฺหิตฺวา ฉนวุตาธิเก ปฺจวสฺสสเต กาเล กาลมกาสิ.
ตามลินฺทตฺเถโรปิ ยาวชีวํ สาสนํ ปคฺคณฺหิตฺวา อฏฺน วุตาธิเก ปฺจวสฺสสเต กาเล กาลมกาสีติ. อโห สงฺขารสภาโวติ.
เสยฺยถาชครสฺเสว, นาภิยา จกฺกมณฺฑเล;
ลคฺโค สโส สมิตฺวาปิ, ทิสํ คจฺฉติ ตํ มุขํ.
ตเถว สพฺพสตฺตาปิ, มจฺจุจกฺเกสุ ลคฺคิตา;
ยาวชีวมฺปิ ธาวิตฺวา, มจฺจุมุขํ อุปาคมุนฺติ.
อิจฺเจวํ อริมทฺทนปุเร อรหนฺเตหิ จ คนฺถกาเรหิ จ ปุถุชฺชเนหิ ชินสาสนํ นเภ จนฺโทวิย วิชฺโชตติ.
ตตฺถ หิ ยทา อนุรุทฺธราชา สุธมฺมปุรโต สาสนํ อาเนสิ, ตทา อรหนฺตา ฉสตสหสฺสมตฺตา อาคตา, โสตาปนฺนสกทาคามิอนาคามิโน ปน คณนปถํ วีติ วตฺตาติ.
ฉตฺตคุหินฺทสฺส นาม รฺโ กาเลปิ หิมวนฺเต คนฺธมาทนปพฺพตโต อฏฺ อรหนฺตา ปิณฺฑาย ราชเคหํ อาคมํสุ. ราชา จ ปตฺตํ คเหตฺวา ปิณฺฑปาเตน โภเชตฺวา อิทานิ กุโต อาคตตฺถาภิ ปุจฺฉิ. หิมวนฺเต มหาราช คนฺธ มาทนปพฺพตโตติ. อถ ราชา อติปฺปสนฺโน หุตฺวา อิธ เตมาสํ วสฺสํ อุปคจฺฉถาติ ยาจิตฺวา วิหารํ การาเปตฺวา อทาสิ. เตมาสมฺปิ อนฺโตเคเห นิมนฺเตตฺวา ปิณฺฑปาเตน โภเชสิ.
เอกํ สมยํ อรหนฺตานํ คนฺธมาทนปพฺพเต นนฺทมูลคุหํ วิย เอกํ คุหํ มาเปตฺวา ทสฺเสหีติ ยาจิ. เต จ อรหนฺตา นนฺทมูลคุหํวิย เอกํ คุหํ อิทฺธิยา มาเปตฺวา ทสฺเสสุํ ¶ . ราชา จ ตาย คุหาย สทิสํ เอกํ คุหํ การาเปสิ. นนฺทมูลคุหากาเรน ปน กตตฺตา นนฺทาติ นามมฺปิ อกาสิ. อิจฺเจวํ ฉตฺตคุหินฺทสฺส รฺโ กาเล คนฺธมาทนปพฺพเต นนฺทมูลคุหโต อาคนฺตฺวา อรหนฺตา สาสนํ ปติฏฺาเปสุํ.
อรหนฺตภาโว จ นาเมส ยถาภูตํ ชานิตุํ ทุกฺกโร, อนุปสมฺปนฺนานํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมทสฺสนสฺส ปฏิกฺขิตฺตตฺตา, อรหตฺตํ วา ปตฺวาปิ วาสนาย อปฺปชหิตตฺตา. อรหาปิ หิ สมาโน อหํ อรหาติ อนุปสมฺปนฺนานํ กเถตุํ น วฏฺฏติ, อรหตฺตํ ปตฺวาปิ เอกจฺโจ วาสนํ ปชหิตุํ น สกฺกา, ปิลินฺทวจฺฉตฺเถรวตฺถุเจตฺถ าปกํ. เอวํ โลเก อรหนฺต ภาโว ชานิตุํ ทุกฺกโร. เตเนว มหากสฺสปตฺเถรสฺส อุปฏฺาโก เอโก ภิกฺขุ อตฺตโน อุปชฺฌายสฺส มหากสฺสปตฺเถรสฺส สนฺติเก วสิตฺวาปิ ตสฺส อรหนฺต ภาวํ น ชานิ.
มหากสฺสปตฺเถรฺหิ เอเกน สทฺธิวิหาริเกน สทฺธึ อรฺวิหารโต คามํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ อนฺตรามคฺเค ปตฺตา ทิปริกฺขาเร คเหตฺวา ปจฺฉา คจฺฉนฺโตเยว เอโกสทฺธิ วิหาริโก เอวมาห,–โลกสฺมึ ภนฺเต อรหา อรหาติ ปากโฏ, สุตมตฺโตวาหํ ภวามิ, น กทาจิ ทิฏฺปุพฺโพติ. ตํ สุตฺวา เถโร ปจฺฉา ปริวตฺตตฺวา โอโลเกนฺโต ปริกฺขาเร อาวุโส คเหตฺวา อรหนฺตสฺส ปจฺฉาคจฺฉนฺโตเยว อรหนฺตภาวํ น ชานาตีติ อาหาติ.
อริมทฺทนนคเรปิ สีลพุทฺธิโปลฺโลงฺกสุเมธตฺเถราทโยปิ อรหนฺตาเยว อเหสุํ. นรปติราชา หิ ขณิตฺติ ปาทปพฺพตํ คนฺตฺวา ปจฺจาคมนกาเล อนฺตรามคฺเค เอกิสฺสา มาติกาย มโณภาสํ ทิสฺวา อิธ ปฺุํ กาเรตุกาโม สกฺโก ทสฺเสติ มฺเติ มนสิกริตฺวา เจติยํ การาเปสฺสามีติ ¶ ตตฺถ รฏฺวาสีติ สมํ ภูมิภาคํ การาเปสิ.
อถ เอโก สีลพุทฺธิ นาม เถโร เอวมาห,– ปฺุํ มหาราช กริสฺสมีติ อิทํ ภูมิปริกมฺมํ การาเปสิ, เอวํ การาเปนฺตสฺส เต อปฺุํเยว ภวติ, โนปฺุนฺติ วตฺวา พหู สตฺตา มา กิลมนฺตูติ มนสิกตฺวา รฺโ ทณฺฑกมฺเมน ตชฺชนตฺถาย รฺา ทินฺนํ ปิณฺฑปาตํ นภฺุชิ. ราชา จ สเจ ตฺวํ มยา ทินฺนํ ปิณฺฑปาตํ อภฺุชิตุกาโม ภเวยฺยาสิ, มม วิชิเต วสนฺโตเยว ตฺวํ มม ปิณฺฑปาตา น มุจฺเจยฺยาสิ, รฏฺวาสีหิปิ ทินฺนปิณฺฑปาโต มยฺหเมว สนฺตโก, นนุ นาม มม ปิณฺฑปาตํเยว ตฺวํ ภฺุชสีติ อาห.
สีลพุทฺธิตฺเถโรปิ สเจ อหํ เอวํ ภเวยฺยามิ, สีหฬทีปํ คนฺตฺวา วสิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อรฺเ วสิ.
อถ ตมตฺถํ ชานิตฺวา นครทฺวาเร อารกฺโข เอโก ยกฺโข รฺโ อาคตกาเล อภิมุขํ ิโตว ภยานกรูปํ นิสีทิ. อถ นานาวิชฺชากมฺเมหิ อปเนนฺโตปิ น สกฺกา อปเนตุํ.
อถ ราชา นิมิตฺตปาเก ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิ,-เกน การเณน อยํ ยกฺโข อิธ นิสินฺโนติ. ตฺวํ มหาราช สีลพุทฺธิตฺเถรํ อคารววเสน ปุพฺเพ กเถสิ, ยกฺขาปิ เถเร อติวิย ปสนฺนาติ อมฺเหหิ สุตปุพฺพา, ตํ ปฏิจฺจ ยกฺโข ภยานกรูปํ ทสฺเสตฺวา นิสินฺโน ภวิสฺสตีติ อาห.
ราชาปิ อมจฺเจ อาณาเปสิ เถรํ ปกฺกาสถาติ. เถโร นาคจฺฉิ. สีหฬทีปํเยว คมิสฺสามีติ อารภิ. ตมตฺถํ สุตฺวา ราชา เอกํ จตุรงฺคปจฺจยํ นาม อมจฺจํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตฺวํ คนฺตฺวา เถรํ ปกฺโกสาหีติ เปเสสิ. จตุรงฺคปจฺจโย จ เฉกตาย เอกํ สุวณฺณมยํ พุทฺธปฺปฏิพิมฺพํ นาวาย เปตฺวา มหาสมุทฺทติตฺถํ อคมาสิ. อถ เถรํ สมฺปาปุณิตฺวา ¶ อิทานิ อิธ ภควา สมฺมาสมฺพุทฺโธ อคมาสิ, สีลพุทฺธิตฺเถโร ภควโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ทสฺสนตฺถาย อาคจฺฉตูติ ทูตํ เปเสสิ. เถโรปิ ภควโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ทสฺสนตฺถาย อาคจฺฉตูติ วจนํ ปฏิกฺขิปิตุํ พุทฺธคารววเสน อวิสหตาย อาคจฺฉีติ.
โปราณิกานํว เถรานํ, พุทฺเธ สคารวํ อิธ;
ปณฺฑิโต คารวํ พุทฺเธ, กเร ปสนฺนเจตสาติ.
นาวํ อภิรูหิตฺวา เถโร ภควโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส วนฺทนามานปูชาสกฺการทีนิ อกาสิ. เถรสฺส เอวํ วนฺทนามานปูชาสกฺการาทีนิ กโรนฺตสฺเสว เวเคน นาวํ อาเนตฺวา คจฺฉิ. อถ จตุรงฺคปจฺจโย เอวมาห,– อิทานิ ภนฺเต ตุมฺหากํ อาจริยสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สาสนํ ปคฺคณฺหิตุํ ยุตฺโตติ. ราชา จ อมจฺเจหิ ปริวาริโต ปจฺจุคฺคจฺฉิ. นาวาย เถรสฺส หตฺเถ คเหตฺวา ราชเคหํ อาเนสิ. ทฺวารํ ปตฺตกาเล ยกฺโข ปถวิยํ นิสีทิตฺวา เถรํ วนฺทิ.
ราชา ราชเคหํ ปตฺวา เถรํ นานาโภชเนหิ โภเชสิ. เอวฺจ อโวจ,–อชฺชตคฺเค ภนฺเต ตฺวมสิ มมาจริโย, ภควโตว โอวาทํ สิรสา ปฏิคฺคเหตฺวา อนุวตฺติสฺสามาติ อตฺตโน ปฺจปุตฺเตปิ เถรสฺส อทาสิ. เต จ ปฺจกุมารา เถเรน สทฺธึ อนุวตฺตึสุ. เถโร เต ปกฺโกเสตฺวา วิหารํ อคมาสิ. อนฺตรามคฺเค กปฺปิยปถวิยํ ปฺจ ปริมณฺฑลาการานิ ลิขิตฺวา เตสํ ราชกุมารานํ ทสฺเสตฺวา นิวตฺตาเปสิ. ราชกุมารา ปฏินิวตฺติตฺวา ตํ การณํ รฺโ อาโรเจสุํ. ราชา จ ตุมฺหากํ ปฺุํ การาปนตฺถาย ทสฺเสตีติ วตฺวา ตุลาวเสน เตหิ ราชกุมาเรหิ สุวณฺณํ สมํ กตฺวา เตน สุวณฺเณน มูลํ กตฺวา ภควโต ธรมานกาเล ¶ ปสฺเสนทิโกสลรฺา การาปิตํ จนฺทนปฺปฏิพิมฺพํวิย วิสุํ วิสุํ ปฏิพิมฺพํ การาเปสิ.
เตสํ นิธานฏฺานภูตานิ ปฺจ เจติยานิปิ สกฺโก กมฺม วิธายโก หุตฺวา ปติฏฺาเปสิ. เอตฺถ จ ปุพฺเพ รฺา ปสีทิตฺวา เถรสฺส ราชกุมารา ทินฺนา, มูลํ รตนตฺตยสฺส ทตฺวา ปุน ราชกุมาเร ภูชิสฺเส กาเรตุกามตาย เถโร เอวํ สฺํ อทาสีติ ทฏฺพฺพํ.
โส จ สีลพุทฺธิตฺเถโร อรหนฺตคณวํโสติ ทฏฺพฺโพ.
อริมทฺทนนคเรเยว นรปติ รฺโ กาเล กสฺสโป นาม เถโร เทสจาริกํ จรมาโน โปลฺโลงฺกนามกํ เทสํ, ตทวสริ. อถ ทฺเว มหลฺลกโปลฺโลงฺกา มนุสฺสา เถเร อติปฺปสนฺนตาย ทฺเว ปุตฺเต อุปฏฺากตฺถาย นิยฺยาเทสุํ.
โปลฺโลงฺกมนุสฺสานํ อติปฺปสนฺนตํ ปฏิจฺจ เถโรปิ โปลฺโลงฺกตฺเถโรติ โวหาริยติ. ยทา จ ปน โส เถโร สีหฬทีปํ คนฺตุกาโม อโหสิ, ตทา สกฺโก เทวานมินฺโท พฺยคฺฆรูปํ มาเปตฺวา ปิฏฺิยา ยาว มหาสมุทฺทตีรํ อาเนสิ. มหาสมุทฺทตีรํ ปน ปตฺวา นาวํ อภิรูหิตฺวา วาณิเชหิ สทฺธึ ตริ.
มหาสมุทฺทมชฺเฌ ปน ปตฺวา สา นาวา น คจฺฉิ, นิจฺจลาว อฏฺาสิ. อถ วาณิชา มนฺเตสุํ,-อมฺหากํ นาวาย อลกฺขี ปาปชโน อตฺถิ มฺเติ. เอวํ ปน มนฺเตตฺวา สลากาทานํ อกํสุ. ยาว ตติยมฺปิ เถรสฺเสว หตฺเถ สลากา ปุพฺเพ กตกมฺมวิปากวเสน นิปติ. อิทํ ปน เถรสฺส ปุพฺเพ กตกมฺมํ,-เถโร หิ ตโต อตฺตภาวโต สตฺตเม ภเว เอกสฺมึ คาเม กุลทารโก หุตฺวา กีฬนตฺถาย เอกํ สุนขํ นทิยํ โอตาเรตฺวา อุทเก กีฬมาเปสิ. เอวํ กีฬมนฺตํ สุนขํ สยเมว อุเรน อุคฺคเหตฺวา ตีรํ อาเนสีติ เอวํ ¶ ปุพฺเพ กตกมฺมวิปากวเสน เถรสฺเสว หตฺเถ สลากา นิปติ.
ตทา วาณิชา อุทกปิฏฺเ ขิปึสุ. อถ สกฺโก เทวานมินฺโท กุมฺภีลรูปํ มาเปตฺวา ปิฏฺิยํ อาโรเปตฺวา อาเนสิ. เถโร ยกฺขทีปํ ปตฺวา อนฺธจกฺขุกานํ ยกฺขานํ เมตฺตานุภาเวน จกฺขุํ ลภาเปสิ. ยกฺขา จ เถรสฺส คุณํ ตฺวา ทฺเว ยกฺขภาติเก อทํสุ. เถโร จ สีหฬทีปํ คนฺตฺวา มหาเจติยรูปํ โลหปาสาทรูปํ สรีรธาตุํ มหาโพธิพิชานิ จ อาเนตฺวา ปจฺจาคมาสีติ.
สุเมธตฺเถโร จ หลงฺกสฺส นาม นครสฺส ทกฺขิณทิสาภาเค มฺหตฺติปาเม ปุรตฺถิมาย อนุทิสาย ทินฺนนามิเก วิหาเร วสิ. านสฺส ปน นามวเสน เถรสฺโสปิ ทินฺนวิหาโร ตฺเวว นามํ อโหสิ. โสปิ เถโร ปํสุกูลิโก ลชฺชีเปสโล สิกฺขากาโม ฌานลาภี อรหาเยว. โส หิ เทวสิกํ เทวสิกํ อฏฺนวโยชนปฺปมาเณ ปาทเจติยํ คนฺตฺวา วนฺทิ. เจติยงฺคณวตฺตฺจ อกาสิ. ตโต อาคนฺตฺวา มฺหตฺติคาเม ปิณฺฑาย จริ. อิทํ เถรสฺส นิพทฺธวตฺตํ.
อปรานิปิ วตฺถูนิ พหูนิ สนฺติ, สพฺพานิ ปน ตานิ วิตฺถาเรตฺวา วตฺตพฺพานิปิ คนฺถปารวภเยน น วกฺขาม. สพฺพานิปิ หิ วุจฺจมานานิ อยํ สาสนวํสปฺปทีปิกา อติปฺปปฺจา ภวิสฺสติ.
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส หิ ปรินิพฺพานโต ยาวชฺชตนา เถรานํ ปรมฺปรวเสน สงฺฆฏฺเฏตฺวา อานยนเมเวตฺถ อธิปฺเปตํ. ยถาวุตฺตานิ ปน วตฺถูนิ อธุนา อภิฺาลาภีนํ ปุคฺคลานํ อเขตฺตภาเวน ปสงฺคาณปฺปฏิพาหณตฺถํ อริมทฺทนนคเร จ พหูนํ อภิฺาลาภีนํ ปุคฺคลานํ นิวาสฏฺานตา ทสฺสนตฺถํ วุตฺตานิ. วุตฺตฺเจตํ ภิกฺขุนีขนฺธกฏฺกถายํ,–
ปฏิสมฺภิทาปตฺเตหิ วสฺสสหสฺสํ สุกฺขวิปสฺสเกหิ วสฺสสหสฺสํ ¶ อนาคามีหิ วสฺสสหสฺสํ สกทาคามีหิ วสฺสสหสฺสํ โสตาปนฺเนหิ วสฺสสหสฺสนฺติ เอวํ ปฺจวสฺสสหสฺสานิ ปฏิเวธธมฺโม สฺสตีติ.
ทีฆนิกายฏฺกถายํ ปน สํยุตฺตนิกายฏฺกถายฺจ ปฏิสมฺภิทาปตฺเตหิ วสฺสสหสฺสํ ฉฬาภิฺเหิ วสฺสสหสฺสํ เตวิชฺเชหิ วสฺสสหสฺสํ สุกฺขวิปสฺสเกหิ วสฺสสหสฺสํ ปาติโมกฺเขน วสฺสสหสฺสนฺติ วุตฺตํ.
องฺคุตฺตรนิกายฏฺกถายํ ปน วิภงฺคกถายฺจ พุทฺธานํ ปรินิพฺพานโต วสฺสสหสฺสเมว ปฏิสมฺภิทา นิพฺพตฺเตตุํ สกฺโกนฺติ, ตโต ปรํ ฉ อภิฺา, ตโตปิ อสกฺโกนฺตา ติสฺโส วิชฺชา นิพฺพตฺตึสุ. คจฺฉนฺเต กาเล ตาปิ นิพฺพตฺเตตุํ อสกฺโกนฺตา สุกฺขวิปสฺสกา โหนฺติ. เอเตเนว นเยน อนาคามิโน สกทาคามิโน โสตาปนฺนาติ วุตฺตํ.
เอวํ นานานเยหิ อฏฺกถายปิ อาคตตฺตา อธุนา โลเก อริยปุคฺคลา ภวิตุํ น สกฺกาติ น วตฺตพฺพํ. อริยานเมว เขตฺตสฺส อธุนาปิ สมฺภวโต, สเจ อารทฺธวิปสฺสโก ภเวยฺย โส อรหา ภวิตุํ สกฺกาเยวาติ นิฏฺเมตฺถาวคนฺตพฺพํ. อฏฺกถาสุ ปน นานาภาณกตฺเถรานํ นานาวาทวเสน วุตฺตนฺติ ทฏฺพฺพํ. เอตฺตเกเนว ปน นานากาเรน วาโท ภินฺโนปิ สาสนํ ภิชฺชติเยว. สาสนสฺส อภินฺนํเยว หิ เอตฺถ ปมาณนฺติ.
เอวํ มรมฺมมณฺฑเล อริมทฺทนนคเร อเนเกหิ อรหนฺตสเตหิ สาสนํ วิชฺโชตติ. ภควโต ปน ปรินิพฺพานโต ตึสาธิกานํ นววสฺสสตานํ อุปริ ปรมฺมรฏฺเ เสิลฺิกฺโรธินาเมน รฺา สมกาลวเสน สีหฬทีเป รชฺชํ ปตฺตสฺส มหานามรฺโ กาเล พุทฺธโฆสพุทฺธทตฺตตฺเถเรหิ ปภุติ เตเตมหาเถรา เตเตคนฺเถ อกํสุ.
ตโต ปจฺฉา สติสมาธิปฺามนฺทวเสน สุขาวโพธนตฺถํ ¶ ฏีกาโย อกํสุ. อริมทฺทนนคเร ชินจกฺเกสตฺตนวุตาธิเก ฉสเต สหสฺเส จ สมฺปตฺเต ติณฺณํ ปิฏกานํ มูลภูเตสุ สทฺทนเยสุ โสตารานํ เฉกตฺถาย มหาสมุทฺเทวิย อานนฺโท นาม มหามจฺโฉ ตีสุ ปิฏเกสุ สาฏฺกเถสุ วิโลเลตฺวา อคฺควํโส นาม เถโร สทฺทนีติปฺปกรณํ อกาสิ. อริมทฺทนนคเร หิ อุตฺตราชีวตฺเถราทีนํ สีหฬทีปํ คมนโต ปุพฺเพเยว ตโย มหาเถรา ปริยตฺติวิสารทา, มหาอคฺคปณฺฑิโต, ตสฺส สทฺธิวิหาริโก ทุติยอคฺคปณฺฑิโต, ตสฺส ภาคิเนยฺโย ตติยอคฺคปณฺฑิโตติ. ตติยอคฺคปณฺฑิโต ปน อคฺควํโสติปิ โวหาริยติ.
ตสฺมิฺจ กาเล อริมทฺทนนครวาสิโน สทฺทโกวิทา พหโว สนฺตีติ ยาว ลงฺกาทีปา กิตฺติโฆโส ปตฺถริ. ตสฺมา สีหฬทีปิกา สทฺทโกวิทา วีมํเสตุกามา หุตฺวา อริมทฺทนนครํ อาคมํสุ. ตทา อริมทฺทนนครวาสิโน ภิกฺขู สทฺทนีติปฺปกรณํ ทสฺเสสุ.
สีหฬทีปิกา จ ตํ ทิสฺวา อุปธาเรนฺตา สทฺทวิสเย อยํ คนฺโถวิย สีหฬทีเป คนฺโถ อิตฺถิ, อิมสฺมึ ปกรเณ อาคตวินิจฺฉยมฺปิ สกลํ น ชานิมฺหาติ นานาปฺปกาเรหิ โถเมสุนฺติ ยาวชฺชภนา กถามคฺโค น อุปจฺฉินฺโนติ.
อริมทฺทนนคเร สีหฬทีปํ คนฺตฺวา ปจฺจาคโต ฉปฺปโท นาม สทฺธมฺมโชติปาลตฺเถโร สทฺทนเย เฉกตาย สุตฺตนิทฺเทสํ อกาสิ. ปรมตฺถธมฺเม จ เฉกตาย สงฺเขปวณฺณนํ นามจารทีปกฺจ. วินเย เฉกตาย วินยคูฬตฺถทีปนึ สีมาลงฺการฺจ อกาสิ. อตฺตนา กถานํ คนฺถานํ นิคเม สทฺธมฺม โชติปาโลติ มูลนาเมน วุตฺตํ. กุสิมนคเร ปน ฉปฺปท คาเม ชาตตฺตา านสฺส นาเมน ฉปฺปโทติ ปากโฏ.
กุขนนคเร ปน ฉปฺปโทติ โวหาริโตปิ เอโก เถโร อตฺถิ. โส อลชฺชี ทุสฺสีโล. เอกจฺเจ ปน นามสามฺเลสมตฺเตน ปตฺตลงฺกํ สีลวนฺตํ เปสลํ สิกฺขากามํ ฉปฺปทตฺเถรํ อลชฺชิทุสฺสีลภาเวน อุปวทนฺติ, ยถา นาม สามฺเลสมตฺเตน มลฺลปุตฺตํ อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ อสมาจาเรนาติ.
อริมทฺทนนครเยว อโลงฺคจฺิสูนามกสฺส รฺโ กาเล มหาวิมลพุทฺธิตฺเถโร จูฬวิมลพุทฺธิตฺเถโรติ ทฺเว เถรา ปริยตฺติวิสารทา อเหสุํ. เตสุ มหาวิมลพุทฺธิตฺเถโร กจฺจายนสฺส สํวณฺณนํ นฺยาสคนฺถมกาสิ.
เกจิ ปน สีหฬทีปวาสี วิมลพุทฺธิตฺเถโร ตมกาสีติ วทนฺติ. จูฬวิมลพุทฺธิตฺเถโร ปน วุตฺโตทยสฺส โปราณฏีกมกาสิ. ฉนฺโทสารตฺถวิกาสินึ สทฺธมฺมาณตฺเถโร อกาสิ. วจนตฺถโชตึ ปน เวปุลฺลตฺเถโร อกาสิ. นฺยาสคนฺถสฺสโปราณฏีกํ นรปติรฺโ กาเล เอโก อมจฺโจ อกาสิ.
โส หิ รฺโ เอกํ โอโรธํ ปฏิจฺจ ชาตํ เอกํ ธีตรํ ทิสฺวา วานโรวิย เลเป ลคฺคิโต ติสฺสํ ปฏิพนฺธจิตฺโต หุตฺวา ลคฺคิ. ตมตฺถํ ชานิตฺวา ราชา เอวมาห,– สเจ เอตํ อิจฺเฉยฺยาสิ, เอกํ คนฺถํ ปริปุณฺณวินิจฺฉยํ คูฬตฺถํ กโรหิ, สเจ ตฺวํ ตาทิสํ คนฺถํ กาตุํ สกฺกุเณยฺยาสิ, เอตํ ลภิสฺสสีติ. อถ โส นฺยาสสฺส สํวณฺณนํ โปราณฏีกํ อกาสิ.
ตโต ปจฺฉา หีนายาวตฺติตฺวา ธีตรํ ทตฺวา รชฺชุคฺคาหามจฺจฏฺาเน เปสิ, ยํ มรมฺมโวหาเรน สํปฺยงฺคอิติ วุจฺจติ. เตน ปน กตตฺตา โสปิ คนฺโถ ตํ นาเมน วุจฺจติ. การิกํ ตสฺสา จ สํวณฺณนํ ฉตฺตคุหินฺทสฺส นาม รฺโ กาเลธมฺมเสนาปติตฺเถโร อกาสิ. เตน กิร การปิเต นนฺทคุหาย สมีเป นนฺทวิหาเร นิสีทิตฺวา อกาสิ.
ตสฺมิฺจกาเล ¶ คนฺถมาทนปพฺพเต นนฺทมูลคุหโต อรหนฺตา อาคนฺตฺวา ตสฺมึ วิหาเร วสฺสํ อุปคจฺฉึสุ. เตสํ สมฺมุเข กตตฺตา เต จ คนฺถา ปณฺฑิเตหิ สารโต ปจฺเจตพฺพาติ อาจริยา วทนฺติ.
วาจฺจวาจกํ ปน ธมฺมทสฺสี นาม สามเณโร อกาสิ.
สทฺทตฺถเภทจินฺตํ ปน อริมทฺทนนครสมีเป ิตสฺส ขณิตฺติปาทปพฺพตสฺส สมีเป เอกสฺมึ คาเม วสนฺโต สทฺธมฺมสิริ นาม เถโร อกาสิ. โสเยว เถโร พฺรหชํ นาม เวทสตฺถมฺปิ มรมฺมภาสาย ปริวตฺเตสิ.
เอกกฺขรโกสํ ปน สทฺธมฺมกิตฺติตฺเถโร อกาสิ. โส หิ กลิยุเค สตฺตาสีตาธิเก อฏฺสเต สมฺปตฺเต มิจฺฉา ทิฏฺิกานํ ชลุมสฺิตานํ กุลานํ ภเยน สกเลปิ ตมฺพทีปรฏฺเ สาสโนภาโส มิลายติ. พหูนิปิ โปตฺถกานิ อคฺคิภเยน นสฺเสสุํ.
ตทา ตํ ปวตฺตึ ปสฺสิตฺวา สเจ ปริยตฺติธมฺโมวินสฺเสยฺย, ปฏิปตฺติธมฺโมปิ นสฺสิสฺสติ, ปฏิปตฺติธมฺเม นสฺสนฺเต กุโต ปฏิเวธธมฺโม ภวิสฺสตีติ สํเวคํ อปชฺชิตฺวา อิมํ คนฺถํ อกาสีติ ตฏฺฏิกายํ วุตฺตํ.
มุขมตฺตสารํ สาครตฺเถโร อกาสิ.
กลิยุเค เอกาสีตาธิเก ปฺจสเต สมฺปตฺเต เอกํ ทหรปุตฺตํ กาลงฺกตํ ปฏิจฺจ สํเวคํ อาปชฺชิตฺวา ปจฺเจกพุทฺธตฺตํ ปตฺถยนฺตสฺส เชยฺยสิงฺขนามกสฺส รฺโ ปุตฺโต กฺยจฺวานามโก ราชา รชฺชํ กาเรสิ. ธมฺมราชาติปิ นามลฺฉํ ปฏิคฺคณฺหิ. ตีสุ ปน ปิฏเกสุ ยถาภูตํ วิชานกตาย มรมฺมโวหาเรน กฺยจฺวาติ โวหาริยติ.
โส จ กิร ราชา ปาฬิอฏฺกถาฏีกาคนฺถนฺตเรสุ อติเฉกตาย ปิฏกตฺตเย สากจฺฉมตฺตมฺปิ กาตุํ สมตฺโถ ¶ นาม นตฺถีติ อุคฺคหิตติปิฏโก หุตฺวา ภิกฺขุสงฺฆมฺปิ ทิวเส สตฺตหิ วาเรหิ คนฺถํ วาเจติ.
ขณิตฺติปาทปพฺพตสฺส สมีเปปิ เอกํ ตฬากํ การาเปตฺวา ตตฺถ ราชาคารํ การาเปตฺวา ตตฺถ นิสีทิตฺวา คนฺถํ วาเจติ. สพฺพานิ ปน ราชูนํ กิจฺจานิ ปุตฺตสฺเสว อุปราชสฺส นิยฺยาเทสิ. คนฺถํ อุคฺคณฺหนฺตานํ โอโรธานมตฺถาย สงฺเขปโต สทฺทพินฺทุํ นาม ปกรณํ ปรมตฺถพินฺทฺุจ นาม ปกรณํ อกาสิ. ตสฺส หิ จิตฺตํ ปริยตฺติยํเยว รมติ. อฺํ ปน ราชกิจฺจํ สุณิตุมฺปิ น อิจฺฉิ. อนุรุทฺธราชา อนาคเต อหํ ราชา ภเวยฺยามิ, ตทาเยว อิมานิ ตาฬิพีชานิ อุฏฺหนฺตูติ อธิฏฺหิตฺวา โรเปสิ. ตานิ ตสฺส รฺโ กาเล อุฏฺหึสุ. เตเนว อนุรุทฺธราชาเยวายนฺติ รฏฺวาสิโน สฺชานึสุ. สมฺมุติราชา หิ อนุรุทฺธราชา กฺยจฺวาราชาติ อิเม ตโย เอกสนฺตานาติ วทนฺติ.
โส ราชา เอกมฺปิ เจติยํ อกาสิ, น ตํ นิฏฺํ อคมาสิ, ปริยตฺติยํเยว ปริจารกตฺตาติ ราชวํเส อาคตํ. โลกสมฺมุติวเสน กกฺขฬทิเน อิฏฺกานิ การาเปตฺวา ตสฺมึเยว ทิเน ภูมิสมํ กตฺวา ตสฺมึเยว ทิเน อฺมฺปิ สพฺพํ การาเปสิ. เตน มรมฺมโวหาเรน ปฺรสฺสทา เจติยนฺติ ยาวชฺชภนา ปากฏํ.
ตสฺส รฺโ เอกา ธิภา วิภตฺยตฺถํ นาม คนฺถํ อกาสีติ.
ปุพฺเพ กิร อริมทฺทนนคเร อุคฺคหธารณาทิวเสน สาสนํ อติวิย วิรูฬมาปชฺชิ. อริมทฺทนนคเรเยว หิ เอโก วุฑฺฒปพฺพชิโต ภิกฺขุ คนฺถํ ลิขิตุํ สิลาเลขนทณฺเฑน อิจฺฉนฺโต ราชเคหํ ปาวิสิ. ราชา เกน อาคโตสีติ ปุจฺฉิ. คนฺถํ ลิขิตุํ สิลาเลขนทณฺเฑน อิจฺฉนฺโต อาคโต มฺหีติ. เอวํ มหลฺลโก ตฺวํ คนฺถํ มหุสฺสาเหน ปริยาปุณนฺโตปิ ¶ คนฺเถสุ เฉกสฺส โอกาสํ น ปสฺสามิ, สเจ หิมุสโล องฺกุรํ อุฏฺาเปตฺวา รูเหยฺย, เอวํ สติ ตฺวํ คนฺเถสุ เฉกตํ อาปชฺเชยฺยาสีติ อาห.
ตโต ปจฺฉา วิหารํ คนฺตฺวา เทวสิกํ เทวสิกํ เอกทนฺตกฏฺปฺปมาณตฺตํ เลขนํ อุคฺคเหตฺวา กจฺจายนอภิธมฺเมตฺถสงฺคหปฺปกรณํ อาทึ กตฺวา อาจริยสฺส สนฺติเก อุคฺคณฺหิ. โส อจิเรเนว คนฺเถสุ เฉกตํ ปตฺวา มุสเล ชมฺพุรุกฺขงฺกุรํ พนฺธิตฺวา อุสฺสาเปตฺวา ราชเคหํ ปาวิสิ.
อถ ตํ ราชา ปุจฺฉิ,-เกนอาคโตสีติ. อยํ มหารช มุสโล องฺกุรํ อุฏฺาเปตฺวา รูหตีติ อาจิกฺขิตุํ อาคโตมฺหีติ วุตฺเต ราชา เอตสฺส คนฺเถสุ เฉกตํ ปตฺโตมฺหีติ วุตฺตํ โหตีติ ชานาสิ. ตํ สจฺจํ วา อลิกํ วาติ วีมํสนตฺถาย มหาเถรานํ สนฺติกํ ปหิณิ. มหาเถราปิ คูฬฏฺานํ ปุจฺฉึสุ. โสปิ ปุจฺฉิตํ ปุจฺฉิตํ พฺยากาสิ.
อถ โส ภิกฺขุ มหาเถเร เอวมาห,-ตุมฺเห ภนฺเต มํ พหู ปุจฺฉถ, อหมฺปิ ตุมฺเห ปุจฺฉิตุํ อิจฺฉามิ, โอกาสํ เทถาติ ยาจิตฺวา อฺสมานเจตสิกนฺติ เอตฺถ อฺสทฺทสฺส อวธฺยาเปกฺขตฺตา อวธิปทํ อุทฺธริตฺวา ทสฺเสถาติ ปุจฺฉิ. มหาเถราปิ ปุพฺเพ อมนสิกตตฺตา สีฆํ วิสฺสชฺชิตุํ น สกฺขึสุ. ราชา ตมตฺถํ สุตฺวา ตุฏฺจิตฺโต หุตฺวา ทิสา ปาโมกฺขนเมน อาจริยฏฺาเน เปสิ. โส ปน ภิกฺขุ อคนฺถการโกปิ คนฺถการโกวิย ปจฺฉิมานํ ชนตานํ ทินฺโนปเทสวเสน อุปการํ กตฺวา สาสเน อุปฺปชฺชีติ. โหนฺติ เจตฺถ,–
อหํ มหลฺลโก โหมิ, ทุปฺปฺโ ปริยตฺติกํ;
อุคฺคหํ มหุสฺสาเหน, น สกฺขิสฺสามิ ชานิตุํ.
เอวฺจ ¶ นาติมฺเยฺย,
นาปฺโปสฺสุกฺกตมาปชฺเช;
สทฺธมฺเม เฉกกาโมว,
อุสฺสาหํว กเร โปโส.
วุฑฺฒปพฺพชิโต ภิกฺขุ,
มหลฺลโกปิ ทุปฺปฺโ;
อาปชฺชิ เฉกตํ ธมฺเม,
ตมเปกฺขนฺตุ โสตาโรติ.
ปุพฺเพ กิร อริมทฺทนนคเร มาตุคามาปิ คนฺถํ อุคฺคณฺหึสุ. เยภุยฺเยน อุคฺคหธารณาทิวเสน ปริยตฺติสาสนํ ปคฺคเหสุํ. มาตุคามา หิ อฺมฺํ ปสฺสนฺตา ตุมฺเห กิตฺตกํ คนฺถํ อุคฺคณฺหถ, กิตฺตกํ คนฺถํ วาจุคฺคตํ กโรถาติ ปุจฺฉิ สุนฺติ.
เอโก กิร มาตุคาโม เอกํ มาตุคา,มํ ปุจฺฉิ,-ตฺวํ อิทานิ กิตฺตกํ คนฺถํ วาจุคฺคตํ กโรสีติ. อหํ ปน อิทานิ ทหรปุตฺเตหิ พลิโพธตฺตา พฺยากุลํ ปตฺวา พหุํ คนฺถํ วาจุคฺคตํ กาตุํ นสกฺกา,สมนฺตมหาปฏฺาเน ปน กุสลตฺติกมตฺตํว วาจุคฺคตํ กโรมีติ อาหาติ.
อิทมฺปิ อริมทฺทนนครวาสีนํ มาตุคามานมฺปิ ปริยตฺตุคฺคหเณ เอกํ วตฺถุ,–
เอกํ กิร ภิกฺขุํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ เอกา ทฺวาทสวสฺสิกา ทหริตฺถี ปุจฺฉิ,-กินฺนาโมสิ ตฺวํ ภนฺเตติ. เขมานามาหนฺติ. กถฺหิ ภนฺเต ปุมาว สมาโน อิตฺถิลิงฺเคน นามํ อกาสีติ อาห. อถ อนฺโตเคเห นิสินฺนา มาตา สุตฺวา ธีตรํ อาห,-ตฺวํ ราชาทิคณสฺส ลกฺขณํ น ชานาสีติ. อาม ชานามิ, อยํ ปน เขมสทฺโท น ราชาทิคณปกฺขํ ภชตีติ. อถ ¶ มาตา เอวมาห,-อยํ ปน เขมสทฺโท เอกเทเสเนว ราชาทิคณปกฺขํ ภชตีติ.
อยํ ปเนตฺถ ธีตุ อธิปฺปาโย,-น ราชาทิสทฺโท กทาจิ ราโชติ ปจฺจตฺตวจนวเสน โอการนฺโต ทิสฺสติ วินา เทวราโชติอาทิสมาสวิสยํ, เขมสทฺโท ปน กตฺถจิ เขโมติ จ เขมนฺติ จ ลิงฺคนฺตรวเสน รูปนฺตรํ ทิสฺสติ, เตเนว เขมสทฺโท น ราชาทิคโณติ เวทิตพฺโพติ.
อยํ ปน มาตุ อธิปฺปาโย,-เขมสทฺโท อภิเธยฺยลิงฺคตฺตา ติลิงฺคโก,ยทา ปน สฺาสทฺทาธิกาเร ปจฺจตฺตวจนวเสน เขมาติ อาการนฺโต ทิสฺสติ, ตทา เอกเทเสน เขมสทฺโท ราชาทิคณปกฺขํ ภชตีติ.
อิทมฺปิ เอกํ วตฺถุ,–
อริมทฺทนนคเร กิร เอกสฺส กุฏุมฺพิกสฺส เอโก ปุตฺโต ทฺเว ธีตโร อเหสุํ. เอกสฺมิฺจ กาเล ฆมฺมาภิภูตตฺตา เคหสฺส อุปริตเล นหายิตฺวา นิสีทิ. อถ เอกา ทาสี เคหสฺส เหฏฺา ตฺวา กิฺจิ กมฺมํ กโรนฺตี ตสฺส กุฏุมฺพิกสฺส คุยฺหฏฺานํ โอโลเกสิ. ตมตฺถํ ชานิตฺวา กุฏุมฺพิโก สาขํ โอโลเกสีติ เอกํ วากฺยํ พนฺธิตฺวา ปุตฺตสฺส ทสฺเสสิ,อิมสฺส อตฺถโยชนํ กโรหีติ. อถ ปุตฺโต อตฺถโยชนํ อกาสิ,-สาขํ รุกฺขสาขํ โอเลเกสิ อุทิกฺขตีติ. อถ ปจฺฉา เอกาย ธีตุยา ทสฺเสสิ, อิมสฺส อตฺถโยชนํ กโรหีติ. สาปิ อตฺถโยชนํ อกาสิ,- สา สุนโข ขํ อากาสํ โอโลเกสิ อุทิกฺขตีติ. อถ ปจฺฉา เอกาย ธีตุยา ทสฺเสสิ, อิมสฺส อตฺถ โยชนํ กโรหีติ. สาปิ อตฺถโยชนํ อกาสิ,-สา อิตฺถี ขํ องฺคชาตํ โอโลเกสิ มุขํ อุทฺธํ กตฺวา โอโลเกสีติ.
อิทมฺปิ เอกํ วตฺถุ,–
เอโก กิร สามเณโร รตนปูรวาสี อริมทฺทนนคเร มาตุคามาปิ ¶ สทฺทนเยสุ อติโกวิทาติ สุตฺวา อหํ ตตฺถ คนฺตฺวา ชานิสฺสามีติ อริมทฺทนนครํ คโต. อถ อนฺตรามคฺเค อริมทฺทนนครสฺส สมีเป เอกํ ทหริตฺถึ กปฺปาสวตฺถุํ รกฺขิตฺวา นิสินฺนํ ปสฺสิ. อถ สามเณโร ตสฺสา สนฺติกํ มคฺคปุจฺฉนตฺถาย คจฺฉิ. อถ ทหริตฺถี สามเณรํ ปุจฺฉิ,-กุโต อาคโตสีติ.
สามเณโร อาห,-รตนปูรโต อหํ อาคจฺฉตีติ. กุหึ คโตสีติ วุตฺเต อริมทฺทนนครํ คจฺฉตีติ อาห. อถ ทหริตฺถี เอวมาห,-ตฺวํ ภนฺเต สทฺทโยควินิจฺฉยํ อนุปธาเรตฺวา กเถสิ, อมฺหโยคฏฺาเน หิ ตฺวํ นาม โยคสทฺเทน โยเชตฺวา กเถสิ, นนุ ปณฺฑิตานํ วจเนน นาม ปริปุณฺณตฺเถน อวิรุทฺธสทฺทนเยน ปุณฺณินฺทุสงฺกาเสน ภวิตพฺพนฺติ. อถ สามเณโร เขตฺตวตฺถูนิ รกฺขนฺตี ทุคฺคตา ทหริตฺถีปิ ตาว สทฺทนยโกวิทา โหติ, กิมงฺคํ ปน โภคสมฺปนฺนา มหลฺลกิตฺถิโยติ ลชฺชิตฺวา ตโตเยว ปฏินิวตฺติตฺวา ปจฺจาคมาสีติ.
อิทํ มรมฺมมณฺฑเล ตมฺพทีปรฏฺเ อริมทฺทนนคเร เถรปรมฺปรวเสน สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
อิทานิ มรมฺมมณฺฑเลเยว เชยฺยวฑฺฒนรฏฺเ เกตุมตีนคเร สาสนวํสํ วกฺขามิ.
กลิยุเค หิ ทฺวิสตฺตตาธิเก อฏฺวสฺสสเต สมฺปตฺเต เชยฺยวฑฺฒนรฏฺเ เกตุมตีนคเร มหาสิริเชยฺยสูโร นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิ. เอกํ อติเฉกํ เทวนาค นามกํ เอกํ หตฺถึ นิสฺสาย วิชิตํ วิตฺถารมกาสิ. ตสฺส ปน รฺโ กาเล กลิยุเค ทฺวินวุตาธิเก อฏฺวสฺสสเต สมฺปตฺเต มหาปรกฺกโม นาม เถโร สีหฬทีปโต นาวาย อาคนฺตฺวา เกตุมตีนครํ สมฺปตฺโต. ราชา จ ทฺวารา วตีนครสฺส ¶ ทกฺขิณทิสาภาเค มหาวิหารํ การาเปตฺวา ตสฺส อทาสิ นิจฺจภตฺตมฺปิ. ตสฺมิฺจ วิหาเร สีมํ สมฺมนฺนิตฺวา ติสฺสํ สีมายํ ตุลาวเสน อตฺตนา สมํ กตฺวา โลหมยพุทฺธปฺปฏิพิมฺพํ การาเปสิ. ตฺจ พุทฺธปฺปฏิพิมฺพึ สมฺปตฺตลงฺกาทีปนฺติ นาเมน ปากฏํ อโหสิ.
ตสฺส รฺโ กาเล สุราเมรยสิกฺขาปทํ ปฏิจฺจ วิปาโท อโหสิ. กถํ. พีชโต ปฏฺายาติ สมฺภาเร ปฏิยา เทตฺวา จาฏิยํ ปกฺขิตฺตกาลโต ปฏฺาย ตาลนาลิเกราทีนํ ปุปฺผรโส ปุปฺผโต คลิตาภินวกาลโต ปฏฺาย จ น ปาตพฺโพติ กงฺขาวิตรณีฏีกาทีสุ วุตฺตวจเน อธิปฺปายํ วิปลฺลาสโต คเหตฺวา ตาลนาลิเกราทีนํ รโส คลิตาภินวโต ปฏฺาย ปิวิตุํ น วฏฺฏตีติ เอกจฺเจ วทนฺติ. เอกจฺเจ ปน เอวํ วทนฺติ,–ตาลนาลิเกราทีนํ รโส คลิตาภินวกาเล ปิวิตุํ วฏฺฏตีติ.
ตตฺถ ปุพฺพปกฺเข อาจริยานํ อยมธิปฺปาโย,–
พีชโต ปฏฺายาติ เอตฺถ สมฺภาเร ปฏิยาเทตฺวา จาฏิยํ ปกฺขิตฺตกาลโต ปฏฺาย น ปาตพฺโพ. ตาลนาลิเกราทีนํ ปุปฺผรโส จ คลิตาภินวกาลโตเยว น ปาตพฺโพติ.
อยํ ปน อปรปกฺเข อาจริยานมธิปฺปาโย,–
พีชโต ปฏฺายาติ เอตฺถ สมฺภาเร ปฏิยาเทตฺวา จาฏิยํ ปกฺขิตฺตกาลโต ปฏฺาย น ปาตพฺโพ. ตาลนาลิเกราทีนํ สมฺภาเรหิ ปฏิยาทิโต ปุปฺผรโส ปุปฺผโต คลิตาภินวกาลโต น ปาตพฺโพติ.
เอวํ ตาลนาลิเกราทีนํ รโส คลิตาภินวกาลโต ปฏฺาย ปาตุํ วฏฺฏติ น วฏฺฏตีติ วิวาทํ กโรนฺตานํ มชฺเฌ นิสีทิตฺวา สมฺปตฺตลงฺโก มหาปรกฺกมตฺเถโร ตาทิโส ปิวิตุํ วฏฺฏตีติ วินิจฺฉินฺทิ, สุราวินิจฺฉยฺจ นาม คนฺถํ อกาสิ ¶ . เอวํ เกตุมตีนครํ มาเปนฺตํ มหาสิริเชยฺยสูรํ นาม ราชานํ นิสฺสาย เกตุมติยํ สาสนํ ปติฏฺหิ.
อิทํ มรมฺมมณฺฑเลเยว เกตุมตีนคเร
สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
อิทานิ มรมฺมมณฺฑเล ตมฺพทีปรฏฺเเยว ขนฺธปุรสาสนวํสํ วกฺขามิ.
กลิยุเค หิ จตุสฏฺาธิเก ฉวสฺสสเต ตโย ภาติกา กิตฺติตรนามกํ ราชานํ รชฺชโต จาเวตฺวา ขนฺธปุรนคเร รชฺชํ กาเรสุํ. ตทา กิตฺติตรนามกสฺส รฺโ เอโก ปุตฺโต จีนรฏฺินฺทราชานํ ยาจิตฺวา พหูหิ เสนงฺเคหิ ขนฺธปุรนครํ สมฺปริวาเรตฺวา อฏฺาสิ. อถ ตีสุ ปิฏเกสุ เฉกํ เอกํ มหาเถรํ ปกฺโกเสตฺวา มนฺเตสุํ. เถโร เอวมาห,– ชนปทายตฺตมิทํ กมฺมํ สมณานํ น กปฺปติ วิจาเรตุํ, อหมฺปิ สมโณ, นาฏเกหิ ปน สทฺธึ มนฺเตถาติ. อถ นาฏเก ปกฺโกเสตฺวา มนฺเตสุํ. นาฏกาปิ สเจ การณํ นตฺถิ, เอวํ สติ ผลํ น ภเวยฺย, สเจ ปูติ นตฺถิ, มกฺขิกา น สนฺนิปเตยฺยุนฺติ คีตํ คายิตฺวา อุทเก กีฬนฺติ.
อถ เตจ ตโย ภาติกา ตํ สุตฺวา กิตฺติตรนามกํ ราชานํ พนฺธนาคารโต คเหตฺวา มาเรตฺวา อิทานิ ยํ รชฺเช ปยิสฺสามาติ จินฺเตตฺวา ตุมฺเห คจฺฉถ, อยํ ตสฺส สีโส, อิทานิ เอส ปรโลกํ คโตติ สีสํ ทสฺเสสุํ. อถ จีนรฏฺเสนาโยปิ อิทานิ ราชวํสิโก นตฺถิ, เต นหิ ยุชฺฌิตุํ น อิจฺฉาม, ยํ รชฺเช ปยิสฺสามาติ กตฺวา มยํ อาคตา, อิทานิ โส นตฺถีติ วตฺวา นิวตฺเตตฺวา อคมํสุ.
โส จ เถโร นาฏเกหิ สทฺธึ มนฺเตถาติ เอตฺตกเมว วุตฺตตฺตา ภิกฺขุภาวโต น โมเจตีติ ทฏฺพฺพํ. วุตฺตฺเจตํ,–
ปริยาโยจ อาณตฺติ, ตติเย ทุติเย ปน;
อาณตฺติเยว เสเสสุ, ทฺวยเมตํ น ลพฺภตีติ.
ตสฺมึ ปน ขนฺธปุเร อริมทฺทนนคเร อรหนฺตคณวํสิกา ฉปฺปทคณวํสิกา อานนฺท คณวํสิกา จ เถรา พหโว วสนฺติ. เตหิ ปน กตคนฺโถ นาม โกจิ นตฺถีติ.
อิทํ ขนฺธปุเร สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
อิทานิ มรมฺมมณฺฑเล ตมฺพทีปเรฏฺเเยว วิชยปุเร สาสนวํสํ วกฺขามิ.
กลิยุเค หิ จตุสตฺตตาธิเก ฉวสฺสสเต สีหสูโร นาม ราชา วิชยปุรํ มาเปสิ. ตโต ปจฺฉา ทฺวีสุ สํวจฺฉเรสุ อติกฺกนฺเตสุ จมุํนทิยํ มตเสติภํ เอกํ ลภิตฺวา เอกเสติภินฺโนติ ตสฺส นามํ ปากฏํ อโหสิ. ตสฺส รฺโ กาเล วิชยปุเร สีลวนฺตา ลชฺชีเปสลา ภิกฺขู พหโว นตฺถิ. อริมทฺทนนครโต อนุรุทฺธราชกาเล ราชภเยน นิลียิตฺวา อวเสสา สมณกุตฺตกาเยว พหโว อตฺถิ. ปจฺฉา จูฬอรหนฺตตฺเถรทิพฺพจกฺขุตฺเถรานํ อาคตกาเลเยว ลชฺชีเปสลา ภิกฺขู พลวนฺตา หุตฺวา คณํ วฑฺฒาเปสุํ. ราชา จ ทิพฺพจกฺขุตฺเถรํ อนฺเตปุรํ ปเวเสตฺวา เทวสิกํ ปิณฺฑปาเตน โภเชสิ. อนุรุทฺธรฺา ตมฺพุลมฺชูสายํ เปตฺวา ปูชิตา สตฺต ธาตุโย ลภิตฺวา ตาสํ ปฺจธาตุโย จฺิงฺขุเจติเย นิธานํ อกาสิ. อวเสสา ปน ทฺเว ธาตุโย ปฺุสฺส นาม อมจฺจสฺส ปูชนตฺถาย นิยฺยาเทสิ. โสจ อมจฺโจ เชยฺยปุเร ปฺุเจติเย นิธานํ อกาสิ.
ตทา จ กิร สมณกุตฺตกา คหฏฺาวิย ราชราชมหามตฺตานํ ¶ สนฺติเก อุปฏฺานํ อกํสุ. กลิยุเค จตุอสีตาธิเก ฉวสฺสสเต สมฺปตฺเต สีสสูรรฺโ เชฏฺ ปุตฺโต อุชโน นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิ. โส ปน อวปงฺกฺยา นามเก เทเส จมฺปกกฏฺมเย สตฺตวิหาเร การาเปสิ. ทฺวิ วสฺสาธิเก สตฺตวสฺสสเต กาเล เต วิหารา นิฏฺํ อคมํสุ.
เตสุ วิหาเรสุ จมฺปกํ นาม ปธานวิหารํ อมจฺจปุตฺตสฺส สุธมฺมมหาสามิตฺเถรสฺส อทาสิ. โส ปน เถโร อริมทฺทนนคเร อรหนฺตตฺเถรสฺส วํสิโกติ ทฏฺพฺโพ.
เวฬูวนํ นาม ปริวารวิหารํ ปน อาภิธมฺมิกสฺส าณธชสฺส นาม เถรสฺส อทาสิ. โสปิ อรหนฺตตฺเถรสฺส วํสิโก.
เชตวนํ นาม ปริวารวิหารํ ปน สกลวินยปิฏกํ วาจุคฺคตํ กโรนฺตสฺส คุณารามตฺเถรสฺส อทาสิ. โส ปน เถโร อริมทฺทนนคเรเยว อานนฺทตฺเถรสฺส วํสิโก.
กุลวิหารํ นาม ปริวารวิหารํ อาทิจฺจรํสิโน นาม เถรสฺส อทาสิ. โสปิ อานนฺทตฺเถรสฺส วํสิโกเยว.
สุวณฺณวิหารํ นาม ปริวารวิหารํ สุธมฺมาลงฺการสฺส นาม เถรสฺส อทาสิ. โสปิ อานนฺทตฺเถรวํสิโกเยว.
นีจเคหํ นาม ปริวารวิหารํ วรปตฺตสฺส นาม เถรสฺส อทาสิ. โส ปน สุธมฺมมหาสามิตฺเถรสฺส อนฺเตวาสิโก.
ทกฺขิณโกฏึ นาม ปริวารวิหารํ สิริปฺุวาสิโน นาม เถรสฺส อทาสิ. โสปิ สุธมฺมมหาสามิตฺเถรสฺส อนฺเตวาสิโกติ.
เตสํ วิหารานํ เอสนฺนฏฺาเน ราชา สยเมว หตฺเถน คเหตฺวา มหาโพธิรุกฺขํ โรเปสิ. เตสํ วิหารานํ ปฏิ ชคฺคนตฺถาย พหูนิปิ เขตฺตวตฺถูนิ อทาสิ อารามโคปก กุลานิ จ.
เตสํ ¶ ปน เถรานํ สุธมฺมปุราริมทฺทนปุรภิกฺขุวํสิกตฺตาลชฺชิเปสลตา วิฺาตพฺพา. เตเนว วิชยปุเร สาสนํ อติวิย ปริสุทฺธํ อโหสีติ ทฏฺพฺพํ.
เตสมฺปิ สิสฺสปรมฺปรา อเนกสหสฺสปฺปมาณา อเหสุํ. เอวํ ลชฺชีเปสลานํโย ภิกฺขูนํ สนฺติกา เกจิ สทฺธิวิหาริกา กีฏาคิริมฺหิ อสฺสชิปุนพฺพสุกาวิย อลชฺชี ทุสฺสีลา อุปฺปชฺชึสุ, เสยฺยถาปิ นาม มธุรมฺพรุกฺขโต อมฺพิลผลนฺติ. เต ปน พหุอนาจารํ จรึสุเยว. อิทํ ปน เตสํ มูลอุปฺปตฺติ ทสฺสนํ.
ราชา หิ ตทา เตสํ วิหารานํ ปฏิชคฺคนตฺถาย พหูนิ เขตฺตวตฺถูนิ อทาสิ. เตสุ เขตฺตวตฺถูสุ พลิวิจารณตฺถาย สุธมฺมมหาสามิตฺเถโร เอกจฺเจ ภิกฺขู อารกฺขณฏฺาเน เปสิ. อารกฺขณภิกฺขู ปน ธมฺมานุโลมวเสน กสฺสกานํ โอวาทาเปสิ, เขตฺตวตฺถุสามิภาคมฺปิ ปฏิคฺคณฺหาเปสิ. ตสฺมิฺจ กาเล เขตฺตวตฺถูนิ ปฏิจฺจ ภิกฺขู วิวาทํ อกํสุ. อถ ตํ วิวาทํ สุตฺวา สาสนธรตฺเถโร จ ทฺเว ปรกฺกมตฺเถรา จ ตโต นิกฺขมึสุ. นิกฺขมิตฺวา สาสนธรตฺเถโร ขณิตฺติ ปาทปพฺพเต นิสีทิ. ทฺเว ปรกฺกมตฺเถรา จ จงฺคกิงฺคปพฺพตกนฺทเร นิสีทึสุ. เตสฺหิ นิวาสฏฺานตฺตา ยาวชฺชตนา ตํ านํ ปรกฺกมฏฺานนฺติ ปากฏํ อโหสิ. เต ปน เถรา เอกจาราติ โวหารึสุ. อวเสสา ปน ภิกฺขู คามวาสีพหุจาราติ โวหารึสุ. ตโต ปฏฺาย อรฺวาสีคามวาสีวเสน วิสุํ คณา โหนฺติ. วิหารสฺส นินฺนานํ เขตฺตวตฺถูนํ พลิปฺปฏิคฺคาหกภิกฺขูนมฺปิ สงฺฆชาติสมฺา อโหสิ.
กลิยุเค จตุวสฺสาธิเก สตฺตสเต อุชนสฺส รฺโ ธรมานสฺเสว กนิฏฺภาติโก กฺเยจฺวา นาม ราชา กุมาโร รชฺชํ คณฺหิ.
อยํ ปน ตสฺส อฏฺุปฺปตฺติ,– อุชโน นาม ราชา ตฺวํ สมุทฺทมชฺฌํ ¶ นาม คามํ คนฺตฺวา ตตฺถ นิสีทิตฺวา ตตฺรุปฺปาทพลึ ภฺุชาหีติ นิยฺยาเทสิ. โส ปน ราชกุมาโร ลุทฺทกมฺเมสุเยว อภิรมฺมณสีโล. เอกสฺมึ สมเย ปิควํ คนฺตฺวา ปจฺจาคตกาเล รตฺติยํ สุปินํ ปสฺสิ,– สกฺโก เทวานมินฺโท อาคนฺตฺวา อุโปสถสีลํ สมาทิยาหิ, เอวํ สติ อจิเรเนว เสติเภ ลภิสฺสสตีติ วตฺวา ตาวตึสภวนํ ปุน คโตติ.
โสจ ราชกุมาโร ตโต ปฏฺาย อุโปสถสีลํ สมาทิยิ. ปจฺฉา กาเลปิ อตฺตโน หตฺเถ คุเถน กิลินฺนํ ภวตีติ ปุน สุปินํ ปสฺสิ. โส อจิเรเนว ปฺจ เสติเภ ลภิ. อถ เอโก อมจฺโจ คนฺตฺวา รฺโ ตมตฺถํ อาโรเจสิ. ราชา ตุฏฺจิตฺโต หุตฺวา มม กิร โภนฺโต กนิฏฺภาติโก ปฺจ เสติเภ ลภีติ ราชปุริสานํ มชฺเฌ สํวณฺเณสิ. อมจฺโจ ปุน ราชกุมารสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจสิ. ราชกุมาโรปิ มม ภาติโก ราชา อกถิตปุพฺพํ วาจาเปยฺยํ วทตีติ อาราธยิตฺวา ปุน คนฺตฺวา ตมตฺถํ รฺโ อาโรจาเปสิ. ราชาปิ ตเถว วทตีติ. ตํ สุตฺวา ราชกุมาโร ภิยฺโยโส ปสีทิ.
กสฺมา ปน อุชโน ราชา กิตฺติตรํ นาม ราชกุมารํ กนิฏฺโวหาเรน น วทตีติ. เอกเสติภินฺโท หิ ราชา อปรสฺส รฺโ เทวึ คพฺภินึ อาเนตฺวา อคฺคมเหสิฏฺาเน เปสิ, เปตฺวา อจิเรเนว อุชนํ วิชายิ, เตเนว น อุชโน เอกเสติภินฺทสฺส ปุตฺโต, กิตฺติตโร นาม ราชกุมาโรเยว เอกเสติภินฺทสฺส ปุตฺโต, ตสฺมา ตํ การณํ ปฏิจฺจ โส ตํ กนิฏฺโวหาเรน น วทตีติ.
กนิฏฺโ ปฺจเสติเภ ลภตีติ สุตฺวา ราชา ภายิตฺวา กนิฏฺสฺส รชฺชํ อุปนิยฺยาเทสิ. ราชา ราชเคหสฺส ปจฺฉิมทฺวาเรน นิกฺขมิ. กนิฏฺโ ปุริมทฺวาเรน ปาวิสิ. ปฺจนฺนํ ปน เสติภานํ ลทฺธตฺตา ปฺจเสติภินฺโทติ ปากโฏ. มูลนามํ ปนสฺส ¶ สีหสูโรติ ทฏฺพฺพํ. ตสฺส รฺโ กาเล พหู อลชฺชิโน คามสามนฺต วิหาเร วสิตฺวา อเนกวิธํ อานาจารํ จรึสุ. สุธมฺมปุรอริมทฺทนปุรโต ปรมฺปรวเสน อาคตา ภิกฺขูปิ พหู ลชฺชิโน สิกฺขากามา สนฺติ.
อถ ตสฺส รฺโ ภตฺตํ ปริภฺุชนกาเล เอโก สมณกุตฺตโก อฏฺ ปริกฺขาเร คเหตฺวา อาคนฺตฺวา รฺโ สมฺมุเข อฏฺาสิ. กิมตฺถาย อาคโตสีติ ปุจฺฉิเต ปิณฺฑปาตตฺถาย อาคโตมฺหีติ อาห. อถ ราชา สยํ ภฺุชิสฺสามีติ อารภิตฺวาปิ อติปฺปสนฺนตาย ปน สุวณฺณปาติยา ปฏิยาทิตํ สกลมฺปิ ภตฺตํ อทาสิ. อถ ราชา เอวํ จินฺเตสิ,– อยํ ภิกฺขุ ปิณฺฑปาตตฺถาย อุปมชฺฌนฺติ กเยว อาคนฺตฺวา อฏฺาสิ, น โส ปุถุชฺชนภิกฺขุ, อถ โข อภิฺาลาภี อรหา ภเวยฺย, มม ปฺุตฺถาย อาคโต ภเวยฺย มํ อนุกมฺปํ อุปาทายาติ.
เอวํ ปน จินฺเตตฺวา เอกํ ราชปุริสํ อาณาเปสิ ตสฺส ปจฺฉา อนุคนฺตฺวา โอโลเกตุํ. โส ปน สมณกุตฺตโก สยํ อลชฺชิภูตตฺตาว อตฺตโน ภริยา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปตฺตํ คณฺหิ. ตํ ทิสฺวา ราชปุริโส รฺโ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปมเมว เอวํ จินฺเตสิ,– สเจ ยถาภูตํ อาโรเจยฺยํ, รฺโ ปสาโท วินสฺเสยฺย, เอวํ ปน อนาโรเจตฺวา ยถา รฺโ ปสฺสาโท ภิยฺโยโสมตฺตาย ภเวยฺย, มยฺหมฺปิ ลาโภ อุปฺปชฺเชยฺย, สมณกุตฺตโกปิ ราชปราธโต วิมุจฺเจยฺย, เอวํ อาโรเจสฺสามีติ. เอวํ ปน จินฺเตตฺวา อหํ มหาราช ตํ อนุคนฺตฺวา โอโลเกสิ, อถ มม เอวํ โอโลเกนฺตสฺสว อนฺตรธายีติ อาโรเจสิ. ราชา ภิยฺโยโสมตฺตาย ปสีทิตฺวา หตฺถํ ปสาเรตฺวา ยถาหํ มฺมิ, ตถา อวิรชฺฌนเมวตนฺติ ติกฺขตฺตุํ วาจํ นิจฺฉาเรสิ, ราชปุริสสฺส จ ทาตพฺพํ อทาสิ.
ตสฺมึเยว ทิวเส เอโก อมจฺโจ รฺโ ปณฺณาการตฺถาย ¶ เวลาหกํ นาม เอกํ ตุรงฺคมํ อทาสิ. อถ ราชา มม ปฺุานุภาเวน เอส ลทฺโธติ สมฺปหํสิ. ตํ ปน ตุรงฺคมํ อาโรหิตฺวา เอกํ หตฺถาโรหํ ปาชาเปสิ. อถ มหาชนสฺส โอโลเกนฺตสฺส หตฺถาโรหสฺส สีเสเวฏฺนทุสฺสํเยว ปสฺสิตฺวา อากาเส ปกฺขนฺโธ พโกวิย ปฺายติ. โส ปน ตุรงฺคโม ปาโตว วิชยปุรโต คจฺฉนฺโต ปพฺพตพฺภนฺตรนครํ สายนฺหสมเย ปาปุณิ. อพฺภ วิชพฺภนอสฺโสติปิ นามํ อกาสิ.
อิจฺเจวํ สมณกุตฺตกา ทารมฺปิ โปเสสุํ, ปเคว อิตรํ อนาจารํ. เตเนว เต สมณกุตฺตกา รฺโ มลฺลรงฺคมฺปิ ปวิสิตฺวา มลฺลํ ยุชฺเฌสุํ. เตสุ ปน สมณกุตฺตเกสุ โอวิจงฺคาขุํสงฺฆโช นาม สมณกุตฺตโก มลฺลกมฺเม อติวิย เฉโก อธิโก. โส กิร สํวจฺฉเร สํวจฺฉเร รฺโ มลฺลรงฺเค ชยิตฺวา ปนฺนรส วา วีสติ วา อสฺเส ปฏิลภีติ.
รตนปูรนคเร มลฺลกมฺเม อติเฉโก อธิโก เอโก กมฺโพชกุโล อตฺถิ. โส รตนปูรนคเร เชยฺยปุรนคร จ อตฺตนา สมถามํ มลฺลปุริสํ อสภิตฺวา วิชย ปุรํ อาคนฺตฺวา จมฺปกวิหารสฺส ทฺวารสมีเป มลฺลสภามณฺฑเป ปวิสิตฺวา มลฺลกมฺมํ กาตุํ อิจฺฉามีติ รฺโ อาโรเจสิ. อถ ราชา ตํ สงฺฆชํ อามนฺเตตฺวา เอวมาห,- อิทานิ โภ ตฺวํ อิมินา สทฺธึ มลฺลยุทฺธํ กาตุํ สกฺขิสฺสสีติ. อามมหาราช ปุพฺเพ อหํ ทหเร หุตฺวา กีฬนตฺถายเยว มลฺลกมฺมํ อกาสึ, อิทานิ ปน เอกูนสตฺตติวสฺโส อหํ อิโต ปจฺฉา มลฺลยุทฺธํ กาตุํ สกฺขิสฺสามิ วา มา วาติ น ชานามิ, อิทานิ ปรปกฺขํ มลฺลปุริสํ มลฺลกมฺเมน มาเรสฺสามีติ วทติ.
อถ ราชูนํ มลฺลกมฺมํ นาม กีฬนตฺถายเยว ภวติ, มา มาเรตุํ อุสฺสาหํ กโรหีติ วตฺวา อฺมฺํ มลฺลยุทฺธํ การาเปสิ ¶ . สปริสสฺส รฺโ โอโลเกนฺตสฺเสว เต มลฺลากาเรน นจฺจิตฺวา อฺมฺํ สมีปํ อุปคจฺฉึสุ. อถ สงฺฆโช มลฺโล กมฺโพชมลฺลสฺส ปาเทน ปหรณาการํ ทสฺเสตฺวา ทกฺขิณหตฺถมุฏฺินา กปาเล ปหารํ อทาสิ. อถ กมฺโพชมลฺลสฺส มุขํ ปจฺฉโต อโหสิ. ตทา สปริโส ราชา อีทิสา ปน วิมุขโต มรณเมว เสยฺโย อิทานิ ปน อิมํ ปสฺสิตุํ น วิสหามีติ วทติ. ปุน สงฺฆโช วามหตฺถ มุฏฺินา ปหารํ อทาสิ. อถ กมฺโพชมลฺลสฺส มุขํ ปริวฏฺเฏตฺวา ยถา ปุพฺเพ, ตถา ปติฏฺาสิ.
ตสฺมิฺจ กาเล สปริโส ขตฺติโย ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา ทฺเว อสฺเส ตึสมตฺตานิ วตฺตานิ สตกหาปณฺจ อทาสีติ. อิทฺจ วจนํ โปราณโปตฺถเกสุ อาคตตฺตา สาธุชนานฺจ สํเวชนิยฏฺานตฺตา วุตฺตํ. เปตฺวา หิ สํเวคลาภํ นตฺถิ อฺํ กิฺจิ ปโยชนนฺติ.
กลิยุเค เตรสาธิเก สตฺตวสฺสสเต วิชยปุเรเยว ตสฺส ปุตฺโต กิตฺติตรนามโก ราชา รชฺชํ กาเรสิ. วิตรา สทิสนามวเสเนว สีหสูโรติ นามํ ปฏิคฺคณฺหิ. ปิตุ รฺโ กาเล ลทฺเธสุ ปฺจสุ เสติเหสุ จตุนฺนํเยว อวเสสตฺตา จตุเสติภินฺโทติ นามํ ปากฏํ. เตเน วาห อภิธานปฺปทีปิกาฏีกายํ จตุเสติภินฺโทติ. ตสฺส รฺโ กาเล จตุรงฺคพโล นาม มหาอมจฺโจ คนฺถโกวิโท อภิธานปฺปทีปิกาสํ วณฺณนํ อกาสิ. โส ปน สกลพฺยากรณวนาสงฺคาณาจารี อโหสิ.
เอกสฺมิฺจ สมเย ราชา เอกํ มหนฺตํ วิหารํ การาเปตฺวา อสุกรฺา อยํ วิหาโร การาปิโต, อิมสฺมึ วิหาเร สีลวนฺตาเยว นิสีทนฺตูติ โกลาหลํ อุปฺปาเทสิ. อถ สาจฺินามคามวาสี เอโก เถโร อาคนฺตฺวา นิสีทิ.
อยํ ¶ ปน ตสฺส เถรสฺส อฏฺุปฺปตฺติ,–
สาจฺิคาเม กิร เอโก คหปติ อตฺตโน ปุตฺตํ สิปฺปุคฺคหณตฺถาย วิหาเร เอกสฺส ภิกฺขุสฺส สนฺติเก นิยฺยาเทสิ. ปุตฺตสฺส ปน วิหารํ อคนฺตุกามสฺส ตชฺชนตฺถาย สกณฺฏกคจฺฉสฺส อุปริ ขิปติ. โส จ ทหโร นิกฺขมิตฺวา เคหํ อนาคตฺวา วิหาเรเยว นิสีทิ. มาตาปิตูนํ สนฺติกํ อนาคนฺตฺวา โถกํ โถกํ ทูรํ คนฺตฺวา สามเณร ภูมิโต อุปสมฺปทภูมึ ปตฺวา อริมทฺทนนครํ คจฺฉิ. อติปฺวนฺตตาย ปน ปตฺตปฺปตฺตฏฺาเน มหาเถโร สงฺคณฺหึสุ. เตเนเวส สกลมรมฺมรฏฺเ ปากโฏ อโหสิ. อถ มาตาปิตโร ปุตฺตสฺส อาคมนํ อเปกฺขิตฺวาเยว นิสีทึสุ. ตมตฺถํ ปน สุตฺวา เอส อมฺหากํ ปุตฺโต ภวิสฺสติ วา โน วาติ วีมํสิตุกาโม ปิตา อนุคจฺฉิ. อริมทฺทนนคเร ตํ สมฺปาปุณิตฺวา อุปฏฺเปตฺวา นิสีทิ. โสปิ ภิกฺขุ ยถาอุปฏฺาเนเนว สนฺตปฺเปตฺวา คนฺถํ อุคฺคณฺหิ. อปรสฺมึ ปน กาเลโส ภิกฺขุ อชฺช สูโป อปฺปโลโณติอาทินา ปุนปฺปุนํ ภณติ.
อถ ปิตา เอวมาห,- น ปุพฺเพ ปิยปุตฺตก ตยา อีทิสํ วจนํ กถิตํ, อิทานิ ปน ตฺวํ อภิณฺหํ อีทิสํ วจนํ ฉณสิ, การณเมตฺถ กินฺติ ปุจฺฉิ. ปุพฺเพ คนฺเถสุ เฉกตฺตํ อปฺปตฺวา คนฺเถสุ เฉกตฺถํ พฺยาปนฺนจิตฺตตาย น วุตฺตํ, อิทานิ ปน มยา อิจฺฉิโต อตฺโถ มตฺถกํ ปตฺโต, ตสฺมา กายพลปริคฺคหณตฺถาย มยา อีทิสํ วจนํ วุตฺตนฺติ วทติ. ตํ วจนํ สุตฺวา ปิตา มาตุยา สนฺติกํ คมนตฺถาย โอกาสํ ยาจิตฺวา ปิตรา สทฺธึ สกฏฺานํ อาคจฺฉนฺโต วิชยปุรํ เจติยวนฺทนตฺถาย ปาวิสิ.
ตทา รฺา วุตฺตวจนํ สุตฺวา ตสฺมึ วิหาเร อรุหิตฺวา นิสีทิ ¶ . อารกฺขปุริสา จ ตํ ภิกฺขุํ วิหาเร นิสินฺนํ ทิสฺวา ตมตฺถํ รฺโ อาโรเจสุํ. ราชา จ จตุรงฺคพลํ อมจฺจํ อาเณเปสิ,-คนฺตฺวา ตสฺส ภิกฺขุสฺส าณถามํ อุปธาเรหีติ. จตุรงฺคพโล จ คนฺตฺวา ตํ ภิกฺขุํ คูฬคูฬฏฺานํ ปุจฺฉิ. โสปิ ปุจฺฉิตํ ปุจฺฉิตํ วิสฺสชฺเชสิ. จตุรงฺคพโล จ ตมตฺถํ รฺโ อาโรเจสิ. ราชา ตุฏฺจิตฺโต หุตฺวา ตํ วิหารํ ตสฺส ภิกฺขุสฺส อทาสิ. ตสฺส ปน ภิกฺขุสฺส ทหรกาเล สกณฺฏกคจฺเฉ ปิตุโน ขิปนํ ปฏิจฺจ กณฺฑกขิปตฺเถโรติ สมฺา อโหสิ, มูลนามํ ปนสฺส นาคิโตติ. โสตสฺมึ วิหาเร นิสีทิตฺวา สทฺทสารตฺถชลินึ นาม คนฺถํ อกาสิ. ตสฺส กิร เถรสฺส กาเล ตสฺมึ นคเร อารทฺธ วิปสฺสนาธุรา มหลฺลกา ภิกฺขู สหสฺสมตฺตา อเหสุํ. อารทฺธคนฺถธุรา ปน ทหรภิกฺขู คณนปถํ วีติวตฺตา.
ตสฺส ปน ปิตรมฺปิ เสฏฺิฏฺาเน เปสิ. เตเนว ตํ คามํ เสฏฺิคาโมติ นาเมน โวหรึสุ.
กจฺจายนวณฺณนํ ปน วิชยปุเรเยว อภยคิริปพฺพเต นิสินฺโน มหาวิชิตาปี นาม เถโร อกาสิ. วาจโก ปเทสมฺปิ โสเยว อกาสิ. สทฺทวุตฺตึ ปน สทฺธมฺมคุรุตฺเถโร อกาสิ.
อิจฺเจวํ วิชยปุเร อเนเกหิ คนฺถกาเรหิ สาสนํ วิปุลํ อโหสิ.
กลิยุเค ปน ปฺจาสีตาธิเก ฉวสฺสสเต สมฺปตฺเต อสงฺขยาโจโยนฺนามโก ราชา เชยฺยปุรนครํ มาเปตฺวา ตตฺถ รชฺชํ กาเรสิ. ตตฺถ ปน ราชูนํ กาเล เถเรหิ กตคนฺโถ นาม นตฺถิ.
กลิยุเค ฉพฺพิสาธิเก สตฺตวสฺสสเต เวสาขมาเส เชยฺยปุรนครํ วินสฺสิ. ตสฺมึเยว สํวจฺฉเร เชฏฺมาเส วิชยปุรํ วินสฺสิ. ตสฺมึเยว สํวจฺฉเร ผคฺคุนมาเส สตฺวิวราชา ¶ รตนปูรํ นาม นครํ มาเปตฺวา รชฺชํ กาเรสีติ.
อิทํ วิชยปุรเชยฺยปุเรสุ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
อิทานิ มรมฺมมณฺฑเล ตมฺพนีปรฏฺเเยว รตนปูรนคเร สาสนวํสํ วกฺขามิ.
กลิยุเค หิ อฏฺาสีตาธิเก สตฺตวสฺสสเต นรปติรฺโ ธิตาย สทฺธึ อโลงฺคจฺิสูรฺโ ปุตฺโต อานนฺทสูริโย นาม สนฺถวํ กตฺวา เอกํ (สิทฺธิกํ นาม ปุตฺตํ วิชายิ. โส วเย สมฺปตฺเต รชฺชสมฺปตฺตึ ลภิ. ตโต ปภุติ ยาว มฺเรนโจทิฆา รฺา อริมทฺทนนคเร รชฺชํ อกํสุ). ตโต ปจฺฉา สิริสุธมฺมราชาธิปตีติ ลทฺธนาโม สตฺวิวราชา รตนปูรนคเร รชฺชํ กาเรสิ. ตสฺส รฺโ กาเล กลิยุเค เอกนวุตาธิเก สตฺตวสฺสสเต สมฺปตฺเต ลงฺกาทีปโต สิริสทฺธมฺมาลงฺการตฺเถโร สีหฬมหาสามิตฺเถโรจาติ อิเม ทฺเว เถรา ปฺจ สรีรธาตุโย อาเนตฺวา นาวาย กุสิมติตฺถํ ปาปุณิตฺวา รามฺรฏฺเ พฺารนิ นาเมน รฺา นิวาริตา อนิสีทิสฺวา ตโต โสเยว ราชา เถเร ยาว สิริเขตฺตนครา ปหิณิ. ตมตฺถํ ตฺวา รตนปูรินฺโท ราชา จตฺตาลีสาย นาวาหิ ยาว สิริเขตฺตนครํ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา อาเนสิ. อาเนตฺวา จ มหานวคามํ ปตฺตกาเล สห โอโรเธหิ อมจฺเจหิ จ สยเมว ราชา ปจฺจุคฺคจฺฉิ. รตนปูรํ ปฺปน ปตฺตกาเล มหาปถวี จลิ, ปฏินาทฺจ นทิ. ตทา ราชา สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ติโลกคฺคสฺส สาสนํ ปคฺคณฺหิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา สรีรธาตุํ อาเนตฺวา อิธ ปตฺตกาเล อยํ มหาปถวี จลติ, ปฏินาทฺจ นทติ, อิทํ ¶ อมฺหากํ รฏฺเ ชินสาสนสฺส จิรกาลํ ปติฏฺานภาเว ปุพฺพนิมิตฺตนฺติ สยเมว นิมิตฺตปาํ อกาสิ.
ตาว ติฏฺตุ ชีวมานสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส อานุภาโว, อโหวต สรีรธาตุยาเยว อนุภาโวติ พหุรฏฺ วาสิโน ปสิทึสุ. โหนฺติ เจตฺถ, –
สรีรธาตุยา ตาว, มหนฺโตจฺฉริโย โหติ;
กา กถา ปน พุทฺธสฺส, ชีวมานสฺส เสฏฺสฺส.
เอวํ อนุสฺสริตฺวาน, อุปฺปาเทยฺย ปสาทกํ;
พุทฺธคุเณสุ พาหุลฺลํ, คารวฺจํ กเร ชโนติ.
กลิยุเค ทฺเวนวุตาธิเก สตฺตวสฺสสเต ตา ปฺจ ธาตุโย นิทหิตฺวา เชยฺยปุรนครโต ปจฺฉิมทิสาภาเค สมภูมิภาเค เจติยํ ปติฏฺาเปสิ. ตฺจ เจติยํ รตนเจติยนฺติ ปฺาเปสิ, หตฺถิรูปพาหุลฺลตาย ปน อเนกิภินฺโทติ ปากฏํ โหติ. ตีหิ สิริคพฺเภหิ สตฺตหิ ทฺวาเรหี จ อลงฺกตํ นาม มหาวิหารํ การาเปตฺวา ทฺวินฺนํ สีหฬทีปิกตฺเถรานํ อทาสิ. ตโต ปจฺฉา เตสุ มหนฺตตฺเถโร สกวิหารสมีเป ปพฺพตมุทฺธนิ อตฺตโน สิสฺเสปิ อปฺปเวเสตฺวา ลชฺชีเปสลพหุสฺสุตสิกฺขากาเมหิ สพฺเพหิ ตีหิ เถเรหิ สทฺธึ สีมํ สมฺมนฺนติ. อิจฺเจวํ สีมสมฺมุติปริยตฺติวาจนาทิกมฺเมหิ มรมฺมรฏฺเ สาสนํ วิรูฬํ กตฺวา ปติฏฺาเปสิ.
อิทํ มรมฺมมณฺฑเล รตนปูรนคเร สีหฬทีปิเก
ทฺเว เถเร ปฏิจฺจ ปมํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
กลิยุเค ฉพฺพีสาธิเก สตฺตวสฺสสเต สมฺปตฺเต ผคฺคุนมาเส สตฺววราชา รตนปูรนครํ มาเปสิ. ตสฺส รฺโ ¶ กาเล เชยฺยปุรนคเร เอกา ปูปิกา อิตฺถี อลชฺชิโน เอกสฺส ภิกฺขุสฺส สนฺติเก ธนํ อุปนิทหิ. อปรภาเคสา ตํ ธนํ ยาจิ. อถ โส ภิกฺขุ ตว ธนํ อหํ น ปฏิคฺคณฺหามีติ มุสา ภณติ. เอวํ วิวาทํ กตฺวา ตํ การณํ รฺโ อาโรเจสิ. ราชา ปกฺโกสาเปตฺวา สยเมว ตํ ภิกฺขุํ ปุจฺฉิ,-ตฺวํ ภนฺเต ตสฺสา อิตฺถิยา ธนํ ปฏิคฺคณฺหาสิ วา มา วาติ. อหํ มหาราช สมโณ อลิกํ ภณิตุํ น วฏฺฏติ, น ปฏิคฺคณฺหามีติ วทติ. ตํ การณํ ราชา จ ปุนปฺปุนํ ปุจฺฉิตฺวา วีมํสนฺโต ภิกฺขุสฺส เกราฏิกภาวํ ชานิตฺวา ตํ สมโณ สมาโน ภควโต ปฺตฺตํ สิกฺขาปทํ อกฺกมิตฺวา มุสา ภณตีติ กุชฺฌิตฺวา สยเมว อปราธานุรูปํ สียํ ฉินฺทิตฺวา ราชเคหโต เหฏฺา ขิปิ.
ตฺจ การณํ สกลมรมฺมรฏฺเ ปากฏํ. อลชฺชีภิกฺขูปิ อฺเ ปาปกมฺมํ กาตุํ น วิสหึสุ. รฺา ภายิตฺวาเยว สิกฺขาปทํ น อกฺกเมสุํ.
กลิยุเค ตึสาธิเก สตฺตวสฺสสเต สมฺปตฺเต มงฺคกฺริจฺวาโจงฺก นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิ. โส ปน ราชา รฏฺวาสีนํ สุขตฺถาย นิมิตฺตํ คเหตฺวา ตาลวณฺฏํ คเหตฺวา ราชเคหํ ปฏิคฺคณฺหิ. โส จ ราชา สกฺกราเช ปฺจจตฺตาลีสาธิเก สตฺตวสฺสสเต สมฺปตฺเต จฺิงฺขุํ นาม เจติยํ ปติฏฺาเปสิ. ยงฺครนามกสฺส สิลาปพฺพตสฺส สมีเป โปราณิกํ เอกํ เจติยํ นทีอุทกํ ภินฺทิ. ตทา สกรณฺฑกา ปฺจ ธาตุโย อุทเก นิมฺมุชฺชนฺติโย เอราปโถ นาม นาโค คเหตฺวา ปจฺฉา จฺิงฺขุํ นาม เจติยํ ปติฏฺาเปสฺสามีติ รฺา อารทฺธกาเลเยว ทาานาคสฺส นาม เถรสฺส สห กรณฺฑเกน ปฺจ ธาตุโย นิยฺยาเทสิ. โส จ เถโร รฺโ อทาสิ. ราชา ทฺเว ธาตุโย มุฏฺโเจติเย นิธานํ อกาสิ. ติสฺโส ปน จฺิงฺขุํ เจติเยติ โปราณโปตฺถเกสุ วุตฺตํ.
โส ¶ ราชา กุมารกาเล สิกฺขาปกสฺส อาจริยสฺส เสตจฺฉตฺตํ ทตฺวา สงฺฆนายกฏฺานํ นิยฺยาเทสิ. เขมาจาโร นาม เอโก เถโร รตฺติภาเค มชฺฌนฺติกกาเล เจติยงฺคเณ โอลมฺเพตฺวา ปิตํ เภรึ อเนกวารํ ปหริ. อถ ราชา ราชเคหโตเยว สุตฺวา ยถาปิตนฺติยามวเสน วิหาเร โกจิ ภิกฺขุ กาลํ กโต ภเวยฺยาติ มฺิตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา ปุจฺฉาหีติ ทูตํ เปเสสิ. ทูโต วิหารํ คนฺตฺวา การณํ ปุจฺฉิ. ภิกฺขู จ เอวมาหํสุ,- น อมฺเหสุ กาลงฺกตภิกฺขุ นาม อตฺถิ, อถ โข สกฺโก เทวานมินฺโท อิทานิ กาลงฺกโตติ พหูนํ มนุสฺสานํ าปนตฺถาย เภรึ ปหริมฺหาติ. ปุน ราชา ภิกฺขู ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิ,-กสฺมา ปน ภนฺเต ตุมฺเห สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส กาลงฺกตภาวํ ชานาถาติ. อถ ภิกฺขู เอวมาหํสุ,-ภคลโต ปรินิพฺพานกาเล สาสนํ รกฺขิสฺสามีติ สกฺโก เทวานมินฺโท ปฏิฺํ กตฺวาปิ อิทานิ สาสเน วสนฺตานํ อมฺหากํ อนุปาลนกมฺมํ นาม กิฺจิ น อกาสิ, สเจ ปน สกฺโก เทวานมินฺโท ชีวมาโน ภเวยฺย, สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สนฺติเก ปฏิฺํ ทฬํ กตฺวา อิทานิ อปฺโปสฺสุกฺโก น ภเวยฺย. อิทานิ ปน สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส อารกฺขณกมฺมํ นาม กิฺจิ น ทิสฺสติ, ตสฺมา อิทานิ สกฺโก เทวานมินฺโท กาลงฺกโตติ ชานิมฺหาติ.
ราชา ตํ สุตฺวา เขมาจารตฺเถรสฺส ปสีทิตฺวา วิหารํ การาเปตฺวา อทาสิ. โส จ เถโร สุธมฺมปุรวาสีนํ สีหฬวํสิกานํ มหาเถรานํ วํเส ภวติ ลชฺชี เปสโล โหตีติ.
รตนปูรนคเรเยว อธิกรฺโ กาเล รตนปูรนครสฺส ทกฺขิณทิสาภาเค มหาเสตุํ การาเปสิ. ตสฺส ¶ ปน อาจริโย สงฺฆราชา ลชฺชีปกฺขํ น ภชติ. เตเนว เถรปรมฺปราย เอส น สงฺคหิตพฺโพ.
ตสฺส รฺโ กาเล ฉสฏฺาธิเก สตฺตวสฺสสเต กลิยุเค ราชาธิราชา นาม รามฺรฏฺินฺโท ภูปาโลติ สหสฺสปฺปมาณาสุ นาวาสุ สฏฺิสตสหสฺเสหิ โยเธหิ สทฺธึ นทีมคฺเคน ยุชฺฌนตฺถาย รตนปูราภิมุขํ อาคโต.
อถ อธิกราชา พหโว อมจฺเจจ ภิกฺขู จ สนฺนิปาตาเปตฺวา มนฺเตสิ,-อิทานิ รามฺรฏฺิโน ราชา ยุชฺฌนตฺถาย อิธ อาคจฺฉติ, ยุทฺธํ อกตฺวา เกนุปาเยน ตํ ปฏินิวตฺตาเปตุํ สกฺขิสฺสามาติ. อถ สพฺเพ กิฺจิ อกเถตฺวา ตุณฺหีภาเวเนว นิสีทึสุ.
อถ ชาตวสฺเสน เอกตฺตึสวสฺสิโก อุปสมฺปทาวเสน ปน เอกาทสวสฺสิโก เอโก ภิกฺขุ เอวมาห,-เอโก ปน รามฺรฏฺินฺโท ราชาธิราชา ตาว ติฏฺตุ, สเจ สกเลปิ ชมฺพุทีเป สพฺเพ ราชาโน อาคจฺเฉยฺยุํ, เอวมฺปิ กถาสลฺลาเปเนว ยุทฺธํ อกตฺวา ปฏินิวตฺตาเปสุํ สกฺโกมีติ.
อถ อธิกราชา ตุฏฺจิตฺโต หุตฺวา อาห,- ยถา ภนฺเต ตฺวํ สกฺโกสิ ราชาธิราชํ ยถาสลฺลาเปน ปฏินิ วตฺถาเปตุํ, ตถา กโรหีติ.
อถ โส ภิกฺขุ เมตฺตาสนฺเทสปณฺณํ เปเสตฺวา โอกาสํ ยาจิ ตสฺส ราชาธิราชสฺส สนฺติกํ ปวิสิตุกาโม. ราชาธิราชา จ ตสฺส ภิกฺขุสฺส เมตฺตาสนฺเทสปณฺณํ ปสฺสิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ สีงฺฆํ อาเนถาติ ทูตํ เปเสสิ. ทูโต อาเนตฺวา รฺโ ทสฺเสสิ. อถ โส ภิกฺขุ ราชาธิราชํ ธมฺมเทสนาย โอวาทํ ทตฺวา สกฏฺานํ ปฏินิวตฺตาเปสิ. อยฺจ ¶ ภิกฺขุ อริมทฺทนนคเร จตูสุ คเณสุ อรหนฺตคณวํโส สิกฺขากาโม ลชฺชี เปสโล. อริมทฺทนนคเร จาคเห นาม เทเส ปน ชาตตฺตา จาคฺรุหิ ภิกฺขูติ โวหาริยติ.
กลิยุเค อฏฺาสีตาธิเก สตฺตวสฺสสเต สมฺปตฺเต มิฺฺหงฺค ธมฺมราชา รตนปูเรเยว รชฺชํ สมฺปตฺโต. ตสฺส รฺโ กาเล สีหฬทีปโต ทฺเว มหาเถรา รตนปูรํ อาคนฺตฺวา สาสนํ อนุคฺคเหตฺวา นิสีทึสุ.
ตทา กลิยุเค อฏฺสเต สมฺปุณฺเณ โปราณกํ กลิยุคํ อปเนตฺวา อภินวํ เปตุํ โอกาโส อนุปฺปตฺโต. อถ จาคฺริหิ เถโร จ ราชวิหารวาสิตฺเถโร จ เอวมาหํสุ,- อปนีตพฺพกาเล มหาราช สมฺปตฺเต อนปเนตุํ น วฏฺฏตีติ.
อถ ราชา ปุน เอวมาห,-อปนีตพฺเพ สมฺปตฺเต อนปเนตฺวา อชฺฌุเปกฺขิตฺวา วสนฺตสฺส โก โทโสติ. สเจ อปนีตพฺเพ สมฺปตฺเต อนปเนตฺวา อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิสีเทยฺย, รฏฺวาสีนํ ทุกฺขํ ภวิสฺสตีติ เวทสตฺเถสุ อาคตํ, สกฺกราชํ อปเนนฺโตปิ ราชา ตสฺมึเยว วสฺเส ทิวงฺคโต ภเวยฺยาติ อาหํสุ.
อถ ราชา สตฺตานํ สุขํ ลภียมานตํ ชานนฺโตเยว มาทิโส อตฺตโน ภยํ อเปกฺขิตฺวา อปนีตพฺพํ อนปเนตฺวา นิสีทิตุํ น วฏฺฏติ, กมฺมํ ขียิตฺวาปิ มม อคุณํ โลเก ปตฺถริตฺวา ปติฏฺหิสฺสตีติ มนสิกริตฺวา สกฺกราเช อฏฺวสฺสสเต สมฺปุณฺเณ พสฺยุฉิทฺรมุนิสขฺยํ อปเนตฺวา จมฺมาวเสสํ เปสิ. อถ มหามณฺฑปํ การาเปตฺวา มหาฉณํ กตฺวา มหาทานมฺปิ อทาสิ.
จาคฺริหิเถโร ราชวิหาร วาสิตฺเถโรจาติ อริมทฺทน นคเร ¶ อรหนฺตคณาํสิโก ลชฺชี เปสโล สิกฺขากาโม.
อีทิสํ ปน วจนํ สาสนปฺปฏิยตฺตตฺตา จ รฏฺวาสิกายตฺตตฺตา จ ธมฺมานุโลมวเสน วุตฺตํ.
กลิยุเค จตุวสฺสาธิเก อฏฺสเต มหานรปติ ราชา รตนปูรนคเร รชฺชํ กาเรสิ. โส จ ราชา ถูปารามเจติยํ การาเปสิ. ตสฺส ปน อาจริโย มหาสามิตฺเถโร นาม. โส ปน เถโร สีหฬทีปํ คนฺตฺวา สีหฬินฺทสฺส รฺโ อาจริยสฺส สาริปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติเก สิกฺขํ คเหตฺวา ปจฺจาคตตฺเถรวํสิโกติ ทฏฺพฺโพ. ตสฺส รฺโ กาเล รตนปูรนคเร มหาอริยวํโส นาม เอโก เถโร อตฺถิ. โส ปน ปริยตฺติวิสารโท อริมทฺทนนคเร ฉปฺปทคณโต อาคตวํสิโก.
เอกสฺมึ สมเย เชยฺยปุรนครํ คนฺตฺวา เรงฺค อิติ ปากฏสฺส มหาเถรสฺส สนฺติเก สทฺทนยํ อุคฺคณฺหิตฺวา นิสีทิ. โส ปน กิร มหาเถโร อฺเหิ สทฺธึ ยํวา ตํวา กถํ อสลฺลปิตุกามตาย มุเข อุทกํ เปตฺวา เยภุยฺเยน นิสีทติ. เตเนเวส มรมฺมโวหาเรน เรงฺคุ อิติ ปากโฏ อโหสิ.
โส กิร อริยวํสตฺเถโร เรงฺคุํ เถรสฺส สนฺติกํ คนฺถํ วาจาเปตุ โอกาสํ ยาจิสฺสามีติ อุปคจฺฉนฺโตปิ กถาสลฺลาปํ อกตฺวา ทฺเว อหานิ วตฺตํ ปริปูเรตฺวาเยว ปจฺจาคจฺฉิ. ตติยทิวเส ปน จมฺมขณฺฑํ อาโกฏุนตฺตา สทฺทํ สุตฺวา มุขโต อุทกํ อุคฺคิริตฺวา การณํ ปุจฺฉิ. คนฺถํ อุคฺคหณตฺถาย อาคตภาวํ อาโรเจสิ.
อถ เถโร เอวมาห,-อหํ อาวุโส ทิวเส ทิววเส ติกฺขตฺตุํ คนฺถํ วาเจมิ, มชฺฌนฺติ กาติกฺกมกาเลปิ ปฺเจติยํ คนฺตฺวา เจติยงฺคเณ สมฺมชฺชนกิจฺจํ กโรมิ, โอกาสํ ¶ น ลภามิ, เอวมฺปิ ตฺวํ พหูคนฺเถ อุคฺคเหตฺวาปิ อาจริเยหิ ทินฺโนปเทสํ อลภิตฺวา ปุน มม สนฺติกํ อาคจฺฉสิ, ตสฺมายงฺคเณ สมฺมชฺชนวตฺตํ ตาวกาลิกํ วิโกเปตฺวา คนฺถุคฺคหณตฺถาย โอกาสํ ทสฺสามีติ วตฺวา อภิธมฺมตฺถวิสาวินึ นาม ลกฺขณฏีกํ อุคฺคณฺหาเปสิ. นานานเยหิ อุปเทสํ ทตฺวา วาเจสิ. วาเจตฺวา จ ตติยทิวเส อาจริยสฺส สนฺติกํ นาคจฺฉิ. มหาเถโรปิ การณํ อกลฺลตาย อนาคโต ภเวยฺยาติ มฺิตฺวา ปุจฺฉนตฺถาย ภิกฺขู เปเสสิ.
อริยวํสตฺเถโรจ อาจริยสฺส สนฺติกํ คมิสฺสามีติ อาคโต, อนฺตรามคฺเคเยว ทูตภิกฺขู ปสฺสิตฺวา เตหิ สทฺธึ มหาเถรสฺส สนฺติกํ อาคมํสุ. อาจริยสฺส สนฺติกํ ปตฺวา อาจริยา อริยวํสตฺเถรํ ปุจฺฉิ,-กสฺมา ปน ตฺวํ น อุคฺคหณตฺถาย อาคโตสีติ. อหํ ภนฺเต ตุมฺเหหิ ทินฺโนปเทสํ นิสฺสาย อิทานิ สพฺพํ นยํ ชานามีติ. อถ อาจริโย อาห, ยํ ปน คนฺถํ นิสฺสาย ตฺวํ เฉกตํ ปตฺโตสิ, ตสฺส สํวณฺณนํ กตฺวา อุปการํ กโรหีติ. อถ อริยวํสตฺเถโร อาจริยสฺส วจนํ สิรสา ปฏิคฺคเหตฺวา อภิธมฺมตฺถวิภาวินิยา มณิสารมฺชูสํ นาม อนุสํวณฺณนํ อกาสิ. นิฏฺิตนิฏฺิตปาฬํ อุโปสถทิวเส อุโปสถทิวเส ปฺุเจติยสฺส เจติยงฺคเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส มชฺเฌ วาจาเปตฺวา สุณาเปสิ,- สเจ โกจิ โทโส อตฺถิ, ตํ วทถาติ.
อถ อริมทฺทนนครโต เจติยวนฺทนตฺถาย เอโก ภิกฺขุ อาคนฺตฺวา ปริสโกฏิยํ สุณิตฺวา นิสีทิ. อถ โส ภิกฺขุ ทฺเว วารํ เอเออิติ สทฺทํ อกาสิ. ตํ านํ สลฺลกฺเขตฺวา เปสิ. นิวาสนฏฺานฺจ ปุจฺฉิ. อริยวํสตฺเถโรปิ สกวิหารํ ปตฺวา ตสฺมึ าเน อุปธาโรนฺโต เอกสฺมึ าเน เอกสฺส อตฺถสฺส ทฺวิกฺขตฺตุํ วุตฺตตฺตา ปุนรุตฺติโทโส ทิสฺสติ, เอกสฺมึ ¶ าเน อิมํ คนฺถนฺติ ปุลฺลิงฺครูเปน วตฺตพฺพฏฺาเน อิทํ คนฺถนฺติ นปุํสกลิงฺเคน วุตฺตตฺตา ลิงฺควิโรธิโทโส ทิสฺสติ.
อถ ตํ ปุคฺคลํ ปกฺโกสาเปตฺวา เอวมาห,-อหํ อาวุโส อิมํ คนฺถํ มหุสฺสาเหน กโรมิ, ตฺจ วิเวกกาเล รตฺติภาเคเยว โปตฺถกํ ปตฺถริตฺวา ลิขามิ, เอวํ มหุสฺสาเหน กโรนฺตมฺปิ ตฺวํ อรุจฺจนากาเรน สทฺทํ กโรสิ, กีทิสํ ปน โทสํ สุตฺวา เอวํ กโรสีติ ปุจฺฉิ. อถ โส ภิกฺขุ เอวมาห,- ตโย ภนฺเต มหุสฺสาเหน กเต คนฺเถ โทสวเสน พหุวตฺตพฺพฏฺานํ นตฺถิ, สทฺทโตเจว อตฺถโต จ ปริปุณฺโณเยเวส คนฺโถ, อถ โข ปน เอกสฺมึ าเน เอกสฺส อตฺถสฺส ทฺวิกฺขตฺตุํ วุตฺตตฺตา ปุรนุตฺติโทโส ทิสฺสติ, เอกสฺมึ ปน อิมํ คนฺถนฺติ ปุลฺลิงฺเคน วตฺตพฺพฏฺาเน อิทํ คนฺถนฺติ นปุํสกลิงฺเคน วุตฺตตฺตา ลิงฺควิโรธิโทโส ทิสฺสติ, เอวํ เอตฺตกํเยว โทสํ ทิสฺวา อีทิสํ อรุจฺจนาการํ ทสฺเสมีติ.
อถ อริยวํสตฺเถโร ตุฏฺจิตฺโต หุตฺวา อตฺตโน สรีรปารุปิตํ ทุปฏฺฏจีวรํ อิมินาหํ ตว าณํ ปูเชมีติ วตฺวา อทาสิ. ปจฺฉากาเล อธิกราชา ตมตฺถํ สุตฺวา นาม ลฺฉํ อทาสิ.
โส จ อริยวํสตฺเถโร มณิทีปํ นาม คนฺถํ คนฺถา ภรณฺเจว ชาตกวิโสธนฺจ ปาฬิภาสาย อกาสิ. อนุฏีกาย ปน อตฺถโยชนํ มรมฺมภาสาย อกาสิ.
เอกํ สมยํ อธิกราชา วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณิ. เถโร ธมฺมํ เทเสตฺวา นิฏฺิตกาเล ยานพลึ สุขตฺถาย ยาจิ. ราชา อทตฺวา นาวํ อภิรูหิตฺวา ปจฺจาคจฺฉิ. อนฺตรามคฺเค นาวาย ผิยํ เอโก สํสุมาโร มุเขน คณฺหิตฺวา นิจฺจลํ กตฺวา เปสิ. เถเรน ยาจิตํ ยานพลึ ททามีติ มหาสทฺทํ กตฺวา ราชปุริเส ติกฺขตฺตุํ นิจฺฉาเรสิ. อถ สํสุมาโร นาวํ มฺุจิตฺวา คจฺฉิ. เอกสฺมิฺจ กาเล ราชา วิหารํ นิกฺขมิ. อถ ¶ เอโก หตฺถินี วิหารสมีเป พนฺธิตฺวา เปสิ. สา โพธิรุกฺขสาขํ ฉินฺทิตฺวา ขาทิ. สา ตตฺเถว ภูมิยํ ปติ. อถ เถโร สจฺจกิริยํ กตฺวา เมตฺตาภาวนํ ภาเวตฺวา เมตฺโตทเกน ภิฺจิ. ตํ ขณฺเว สา อุฏฺหิ. ราชา จ ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา ตสฺสา อคฺฆนกมูลํ ทตฺวา วิหารโต นที ติตฺถํ คมนมคฺเค สิลาปฏฺฏํ จินิตฺวา เสตุํ อกาสีติ.
สทฺธมฺมกิตฺติตฺเถโร ปน อริยวํสตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริโก เชตวนวิหารวาสี. เต ปน เถรา ฉปฺปทคณวํสิกาติ ทฏฺพฺพา.
กลิยุเค ทฺเวจตฺตาลีสาธิเก อฏฺวสฺสสเต สมฺปตฺเต รตนปูรนคเรเยว สิริสุธมฺมราชาธิปติ นาม ทุติยาธิกราชา รชฺชํ กาเรสิ. ตสฺมิฺจ กาเล ปพฺพตพฺภนฺตรนครโต มหาสีลวํโส นาม เถโร ปฺจจตฺตาลีสาธิเก อฏฺวสฺสสเต สมฺปตฺเต สุเมธกถํ กพฺยาลงฺการวเสน พนฺธิตฺวา พุทฺธาลงฺการฺจ นาม กพฺยาลงฺการํ ปพฺพตพฺภนฺตรปฺปฏิสํยุตฺตฺเจว กพฺยาลงฺการํ พนฺธิตฺวา เต คเหตฺวา รตนปูรนครํ อาคจฺฉิ.
อถ ราชา ถูปารามเจติยสฺส เอสนฺนฏฺาเน รตนวิมานวิหาเร นิสีทาเปสิ. โส จ เถโร ตตฺถ โสตารานํ ปริยตฺตึ วาเจตฺวา นิสีทิ. โส จ เถโร ตตฺถ นิสินฺนานํ เถรานํ อฏฺมโก โหติ. โส จ มหาสีลวํสตฺเถโร กลิยุคสฺส ปนฺนรสาธิเก อฏฺวสฺสสเต ชาโต. ตึสวสฺสกาเล รตนปูรนครํ อาคโตติ โปราณโปตฺถเกสุ วุตฺตํ. โส ปน เถโร เนตฺติปาฬิยา อตฺถ โยชนํ มรมฺมภาสาย อกาสิ ปารายนวตฺถฺุจ.
รตนปูรนคเรเยว รฏฺสาโร นาม เอโก เถโร อตฺถิ, มหาสีลวํสตฺเถเรน สมฺาณถาโม. โส ปน รตนปูรนคเรเยว ¶ กลิยุคสฺส ตึสาธิเก อฏฺวสฺสสเต กาเล ชาโต. ภูริทตฺตชาตกํ หตฺถิปาลชาตกํ สํวรชาตกฺจ กพฺยาลงฺการวเสน พนฺธิ อฺฺจ อเนกวิธํ กพฺยาลงฺการํ. เต ปน ทฺเว เถรา กพฺยาลงฺการกา รกาติ เถรปรมฺปราย ปเวเสตฺวา น คเณนฺติ โปราณา.
เอตฺถ จ กิฺจาปิ สมณานํ อุโปสถิกานฺจ กพฺยาลงฺการํ พนฺธิตุํ วาเจตุํ วา กปฺปากปฺปวิจารณํ วตฺตุํ โอกาโส ลทฺโธ, สาสนวํสํ ปน วตฺตุํ โอกาสสฺส อติวิตฺถาโรวเสสตฺตา ตํ อวตฺวา อชฺฌุเปกฺขิสฺสาม. อุโปสถวินิจฺฉเย ปน นจฺจคีตาทิสิกฺขาปทสฺส วิสเย วิตฺถาเรน มยํ อโวจุมฺหา.
กลิยุคสฺส คเต เตสฏฺาธิเก อฏฺวสฺสสเต รตนปูรนคเรเยว สิริตฺริภวนาทิตฺยนรปติปวรมหาธมฺม ราชาธิปติราชา รชฺชํ กาเรสิ. ตสฺส รฺโ กาเลติสาสนธโช นาม ภิกฺขุ สทฺธมฺมกิตฺติตฺเถรสฺส สนฺติเก คนฺถํ อุคฺคณฺหิ. อถ อริมทฺทนนครโต เอโก มหาเถโรโสตุนํ วาจิตฺวา รตนปูรนคเร นิสีทิสฺสามีติ อาคโต. อถ สทฺธมฺมกิตฺติตฺเถรสฺส คนฺถํ วาเจนฺตสฺเสว วิหารสฺส เหฏฺา นิสีทิตฺวา โส มหาเถโร สทฺทํ สุณิตฺวา เอวํ จินฺเตสิ,-เอตสฺส สนฺติเก อหํ นวกฏฺาเน ตฺวา โถกํ คนฺถํ อุคฺคณฺหิสฺสามีติ. อถ โส มหาเถโร สทฺธมฺมกิตฺติตฺเถรสฺส สนฺติกํ ปวิสิตฺวา คนฺถํ วาจาเปตุํ โอกาสํ ยาจิ. อถ สทฺธมฺมกิตฺติตฺเถโร วสฺสปมาณํ ปุจฺฉิตฺวา ตฺวํ ภนฺเต มยา วุฑฺฒตโรสีติ อาห. อหํ ตยา วุฑฺฒตโรปิ สมาโน นวกฏฺาเน ตฺวา คนฺถํ อุคฺคณฺหิสฺสามีติ อาห. อถ สทฺธมฺมกิตฺติตฺเถโร ตสฺส คนฺถํ วาเจสิ. อติปสีทิตฺวา ปน ตํ มหาเถรํ มหาสาธุชฺชโนติ นาเมน โวหารติ.
อถ ¶ ปจฺฉา มรมฺมรฏฺํ กลิยุคสฺส ปฺจาสีตาธิกอฏฺสตกาลโต ปฏฺาย ยาว อฏฺาสีตาธิกอฏฺสตวสฺสกาลํ นานาภเยหิ สงฺขุพฺภิตํ อโหสิ. ตทา กมฺโพชรฏฺโต สิหนิสฺวา นาม ภินฺนกุโต อาคนฺตฺวา รตน ปูรนคเร รชฺชํ คณฺหิ. อถ โส เอวํ จินฺเตสิ,- ภิกฺขู อทารา อปุตฺติกา หุตฺวา ปุน สิสฺเส โปเสตฺวา ปริวารํ คเวสนฺติ, สเจ ภิกฺขู ปริวารํ วิจินิตฺวา ราชภาวํ คณฺเหยฺยุํ, เอวํ สติ รชฺชํ คเหตุํ สกฺขิสฺสนฺติ, อิทาเนว ภิกฺขู คเหตฺวา มาเรตุํ วฏฺฏตีติ. เอวํ ปน จินฺเตตฺวา โตวิสีลู นามเก เขตฺตวเน พหู มณฺฑเป การาเปตฺวา โคมหิสกุกฺกุฏสูกราทโย มาราเปตฺวา ภิกฺขู โภเชสฺสามีติ วตฺวา เชยฺยปุรวิชยปุรรตนปูรนคเรสุ สพฺเพ มหาเถเร พหูหิ อนฺเตวาสิเกหิ สทฺธึ ปกฺโกสาเปตฺวา เตสุ มณฺฑเปสุ นิสีทาเปตฺวา หตฺถิอสฺสาทิเสนงฺเคหิ ปริวาเรตฺวา มาเรสิ. ตทา กิร ติสหสฺสปฺปมาณา ภิกฺขู มรึสูติ. ภิกฺขู จ มาเรตฺวา พหูปิ โปตฺถเก อคฺคินา ฌาเปสิ, เจติยานิปิ เภทาเปสิ. อโหวต ปาปชนสฺส ปาปกมฺมนฺติ. โหนฺติ เจตฺถ,-
สาสนํ นาม ราชานํ, นิสฺสาย ติฏฺเต อิธ;
มิจฺฉาทิฏฺิกราชาโน, สาสนํ ทูเสนฺติ สตฺถุโน.
สมฺมาทิฏฺี จ ราชาโน, ปคฺคณฺหนฺเตว สาสนํ;
เอวฺจ สติ อากาเส, อุลูราชาว ทิพฺพตีติ.
อถ กลิยุเค เอกวสฺสาธิเก นววสฺสสเต สมฺปตฺเต อากาเส พหูหิ ตารกาหิ ธูมา นิกฺขมึสุ. จฺิงฺขุเจติเยปิ พุทฺธปฺปฏิพิมฺพสฺส อกฺขิกูปโต อุทกธาราเนตฺตชลานิวิย นิกฺขมึสูติ ราชวํเส วุตฺตํ.
อถ ¶ สทฺธมฺมกิตฺติตฺเถโร สทฺธึ มหาสาธุชฺชนติสาย นธชตฺเถเรหิ เกตุมตีนครํ อคมาสิ. รฏฺสารตฺเถโรปิ สิริเขตฺตนครํ สยเมว อคมาสีติ โปราณโปตฺถเกสุ วุตฺตํ. ตํ ปน ราชวํเส สิริเขตฺตนครินฺโท สตฺว วราชา ตํ อาเนสีติ วุตฺตวจเนน น สเมติ.
สทฺธมฺมกิตฺติตฺเถโรปิ เกตุมตีนคเร กาลงฺกโต. ตโต ปจฺฉา โถกํ กาลํ อติกฺกมิตฺวา มหาสาธุชฺชนตฺเถโร ตตฺเถว กาลมกาสิ.
ติสาสนธชตฺเถโร ปน กลิยุเค ทฺวาทสาธิเก นววสฺสสเต สมฺปตฺเต หํสาวตีนคเร อเนกเสติภินฺทสฺส รฺโ กาเล เกตุมตีนครโต หํสาวตีนครํ อคมาสิ.
ตโต ปจฺฉา ติจตฺตาลีสวสฺสิโก หุตฺวา กลิยุเค เตรสาธิเก นววสฺสสเต มิงฺฆ พฺรหฺมนรปติรฺโกาเล ปุน เชยฺยปุรนครํ สมฺปตฺโต หุตฺวา เชตวนวิหารสมีเป เอกิสฺสํ คุหายํ ทิสีทิ. มหาอริยวํสคณิกสฺส เชตวนตฺเถรสฺส สนฺติเก อุปสงฺกมิ.
ตสฺมิฺจ กาเล เชตวนตฺเถโร คิลาโน หุตฺวา มยิ กาลงฺกเต มม านํ อธุนา หํสาวตีนครโต อาคโต ติสาสนธโช นาม เถโร ปริคฺคณฺหิตุํ สมตฺโถ ภวิสฺสติ, ตสฺส นิยฺยาเทสฺสามีติ จินฺเตสิ. ตสฺมึ ขเณ ติสาสนธชตฺเถโร ปุริมยาเม สุปินํ มสฺสิ,– มตกเฬวรํ สมีปํ อาคจฺฉตีติ, มชฺฌิมยาเม ปน ตํ มตกเฬวรํ คุหายํ ปวิสตีติ, ปจฺฉิมยาเม มตกเฬวรสฺส มํสํ สตฺเถน ฉินฺทตีติ. อถ สุปินํ ปสฺสิตภาวํ อตฺตโน สมีเป สยนฺตสฺส เอกสฺส สามเณรสฺส อาโรเจสิ. อาโรเจตฺวา จ ปริตฺตํ ภเณตฺวา นิสีทนฺตสฺเสว เชตวนตฺเถโร ตํ ปกฺโกสิตฺวา เชตวนวิหารํ ตสฺส นิยฺยาเทสิ. ติสาสนธชตฺเถโร จ เชตวนวิหาเร นิสีทิตฺวา ¶ คนฺถํ วาเจตฺวา นิสีทิ. มิงฺฆ พฺรหฺมนรปติราชา จ ตสฺส อนุคฺคหิตํ อกาสิ.
ปจฺฉา กลิยุเค โสฬสาธิเก นววสฺสสเต สมฺปตฺเต หํสาวตีนครินฺโท อเนกเสติภินฺโท นาม ราชา รตนปูรนครํ วิชยิตฺวา เอกํ วิหารํ การาเปตฺวา ตสฺส อทาสิ.
โส จ ติสาสนธชตฺเถโร อริมทฺทนนคเร อรหนฺต คณวํสิโกติ ทฏฺพฺโพ.
ตสฺส ปน สิสฺสา อเนกสตปฺปมาณา ลชฺชิโน อเหสุํ. เตสุ ปน สิสฺเสสุ วรพาหุตฺเถโร ภูมินิขาเนน ครวาสิตฺเถโร มหารฏฺคามวาสิโน ตโย มหาเถราติ อิเม ปฺจ เถรา วิเสสโต ปริยตฺติโกวิทาติ.
ติสาสนธชตฺเถโร จ มหลฺลกกาเล อนาปาน สติกมฺมฏฺานํ คเหตฺวา อรฺํ ปวิสิตฺวา วิเวกฏฺานํ คณฺหิ. ตทา เชตวนคณาทโย อรหนฺต คณวํสาเยว. อปรภาเคเยว เตสํ สิสฺสานุสิสฺสปรมฺปราสุ เกจิ ภิกฺขู สิรจฺฉาทนํ นานาวณฺณปฺปฏิมณฺฑิตฺจ ตาลวณฺฏํ คเหตฺวา อาจารวิการํ อาปชฺชึสุ.
กลิยุเค เอกวสฺสาธิเก สหสฺเส สมฺปตฺเต อุกฺกํสิโก นาม ราชา วิหารํ การาเปตฺวา ติสาสนธชตฺเถรสฺส สิสฺสภูตสฺส วรพาหุตฺเถรสฺส สิสฺสภูตสฺส มหารตนากรสฺส นาม เถรสฺส อทาสิ.
โส จ มหารตนากรตฺเถโร อุกฺกํสิกรฺโ สิริสุธมฺมราชามหาธิปตีติ นามลฺฉํ ฉนฺทาลงฺการสทฺทเนตฺติ นเยหิ อลงฺกริตฺวา ทสฺสิตํ รชินฺทราชนามาภิเธยฺยาทีปนึ นาม คนฺถํ อกาสิ.
ตฺจ คนฺถํ ปริวิโสธนตฺถาย ติโรปพฺพตาภิเธยฺยสฺส มหาเถรสฺส นิยฺยาเทสิ. ติสาสนธชตฺเถรสฺส สิสฺสภูเตสุ ¶ มหารฏฺคามวาสีสุ ตีสุ ภาติกตฺเถเรสุ เชฏฺโ ตึสคุหาสุวสนฺโต ปริยตฺตึ วาเจตฺวา นิสีทิ. สตฺววราชา จ ตสฺมึ เถเร อติวิย ปสนฺโน อโหสิ. ฺโงฺกรมิ นามกสฺส รฺโ กาเลปิ จูฬปิตา เอกํ วิหารํ การาเปตฺวา ตสฺเสว อทาสิ. อุกฺกํสิกรฺโ กาเลปิ มงฺควํนามเก ปพฺพเต วิหารํ การาเปตฺวา ตสฺเสว อทาสิ.
เตสุ มหารฏฺคามวาสิตฺเถเรสุ มชฺฌิมตฺเถโรปิ ติสาสนธชตฺเถรสฺส เชฏฺภาติกตฺเถรสฺส จ นิวาสฏฺานภูเต เชตวนวิหาเรเยว คนฺถํ วาเจตฺวา นิสีทิ. กนิฏฺตฺเถโรปิ เตสํ นิวาสฏฺานภูเตสุเยว วิหาเรสุ คนฺถํ วาเจตฺวา นิสีทิ. เอตฺถ จ ติสาสนธชตฺเถโร นาม ลชฺชิอลชฺชิวเสน ทุพฺพิโธ. ยถาวุตฺตตฺเถโร ปน ลชฺชีเย วาติ ทฏฺพฺโพ. อลชฺชี ปน อิมสฺมึ เถรปรมฺปราทสฺสเน น อิจฺฉิ ตพฺโพ. อลชฺชีภูตสฺส ปน ติสาสนธชตฺเถรสฺส วตฺถุํ อิธ อวตฺวา อชฺฌุเปกฺขิสฺสาม, ปโยชนาภาวา คนฺถสฺส จ ปปฺจูปคมนตฺตาติ.
โยคิรงฺค นามกสฺส รฺโ กาเล เชยฺยปุเร สุวณฺณคุหวาสี มหาเถโร ทกฺขิณารามวิหารวาสี มหาเถโร จตุภูมิกวิหารวาสี มหาเถโร โตงฺคภีลู วิหารวาสี มหาเถโร จ ติสาสนธชมหาเถรสฺส สทฺธิวิหาริกาเยว. เตสํ ปน วตฺถุมฺปิ คนฺถวิตฺถารภเยน น วทาม. ลชฺชิคณวํสิกา เอเตติ วิชานนเมว เหตฺถ ปมาณนฺติ.
กลิยุเค เอกสฏฺาธิเก นววสฺสสเต สมฺปตฺเต ผคฺคุนมาสสฺส ชุณฺหปกฺขทุติยทิวเส สุกฺกวาเร รตนปูรนครํ ทุติยํ มาเปตฺวา ฺโคีรงฺค นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิ. สีหสูรธมฺมราชาติปิ นามลฺฉํ ปฏิคฺคณฺหิ. โตจภีลู วิหารวาสีมหาเถรํ ¶ อุทฺทิสฺส จตุภูมิกวิหารํ การาเปสิ. จตฺตาริ มหามุนิเจติยานิปิ การาเปสิ. วิหาร เจติเยสุ อนิฏฺิเตสุเยว สินฺนีนครํ นิกฺขมิตฺวา ตตฺถ เวรํ วูปสมาเปตฺวา ปจฺจาคตกาเล สงฺขารสภาวํ อนติกฺกมนโต ทิวงฺคโต อโหสิ. อโหวต สงฺขารธมฺมาติ. โหนฺติ เจตฺถ,–
เสยฺยถา วาณิชานํว, ฆรโคฬิกรูปกํ;
ตํตํทิสํ ภมิตฺวาว, สีสํ เปติ อุตฺตรํ;
เอวํ โลกมฺหิ สตฺตา จ, สนฺธิจุตีนมนฺตเร;
ยถา ตถา ภมิตฺวาว, อนฺเต เปนฺติ สนฺตนุนฺติ;
กลิยุเค สตฺตสฏฺาธิเก นววสฺสสเต ผคฺคุนมาสสฺส กาฬปกฺขเตรสมิยํ ตสฺส เชฏฺปุตฺโต ปิตุ สนฺตกํ รชฺชํ คณฺหิ. มหาธมฺมราชาติ นามลฺฉมฺปิ ปฏิคฺคณฺหิ. ปิตุ กาเล อนิฏฺิตานิ เจติยานิ ปุน การาเปสิ. จตุภูมิกวิหารฺจ นิฏฺํ คมาเปตฺวา โตวิภีลู มหาเถรสฺส ปรโลกํ คนฺตฺวา อวิชฺชมานตาย จตุภูมิกวิหารวาสี มหาเถรสฺส ทสฺสามีติ อนฺเตปุรํ ปกฺโกสาเปสิ. เถโร ทฺเว วารานิ ปกฺโกสิยมาโนปิ นาคจฺฉิ. ตติย วาเร ปน พหู สทฺธิวิหาริกา อนฺเตปุรํ คนฺตฺวา ปวิสถ, น หิ สกฺกา รฺา ปกฺโกสิเต ปฏิกฺขิปิตุนฺติ อาหํสุ.
อถ เถโร เอวมาห,- อหํ อาวุโส รฏฺปีฬนปิณฺฑปาตํ ภฺุชิตุํ น อิจฺฉามิ, เอวมฺปิ สเจ ตุมฺเห อิจฺฉถ รฺโ สนฺติกํ คนฺตุํ, เอวํ สติ อิทานิ รฺโ สนฺติกํ อหํ คมิสฺสามีติ อนฺเตปุรํ ปาวิสิ. ปวิสิตฺวา รฺา สทฺธึ สลฺลาปํ กตฺวา อยํ วิหาโร อรฺวาสีนํ ภิกฺขูนํ อสปฺปาโยติ ปฏิกฺขิปิ. เอวํ ปน ภนฺเต สติ ตสฺมึ วิหาเร นิสีทิยมานํ เถรํ อุปทิสฺสถาติ ¶ . ขณิตฺติปาทวิหารวาสี มหาราช เถโร ปริยตฺติวิสฺสารโท สิกฺขากาโม, ตสฺส ทาตุํ วฏฺฏตีติ. อถ ราชา ตสฺส วิหารํ อทาสิ. มหาสงฺฆนาโถติ นามลฺฉมฺปิ อทาสิ. โส ตตฺถ ปริยตฺตึ วาเจตฺวา นิสีทิ.
ตสฺส ปน วิหารสฺส ปริวารภูเตสุ จตฺตาลีสาย วิหาเรสุ อุตฺตราย อนุทิสาย เอกสฺมึ วิหาเร วสนฺโต วราภิสงฺฆนาโถ นาม เถโร มณิกุณฺฑลวตฺถุํ มรมฺมภาสาย อกาสิ. ปจฺฉิมาย อนุทิสาย เอกสฺมึ วิหาเร วสนฺโต เอโก เถโร สตฺตราชธมฺมวตฺถุํ อกาสิ.
ตสฺมิฺจ กาเล ภามองฺกฺโย อาจารองฺกฺโยติ ทฺวินฺนํ ภิกฺขูนฺจ โลกธมฺเมสุ เฉกตาย ทฺเว วิหาเร กตฺวา อทาสิ. เต ปน ทฺเว เถรา เวทสตฺถโกวิทา, ปริยตฺติปฏิปตฺตีสุ ปน มนฺทา, รามฺรฏฺโต อาคตา. เต ปน เถรปรมฺปราย น คณนฺติ โปราณา.
กลิยุเค ติสตฺตตาธิเก นววสฺสสเต สมฺปตฺเต มหามุนิเจติยสฺส ปุรตฺถิมทิสาภาเค จตฺตาโร วิหาเร การาเปตฺวา จตุนฺนํ เถรานํ อทาสิ. เต จ เถรา ตตฺถ นิสีทิตฺวา สาสนํ ปคฺคณฺหึสุ.
ตสฺมึเยว กาเล พทรวนวาสี นาม เอโกปิ เถโร อตฺถิ. โสปิ ปริยตฺติวิสารโท ฉปฺปทวํสิโก. โส จ เถโร ยาวชีวํ ยถาพลํ สาสนํ ปคฺคณฺหิตฺวา ทุติยภเว จลงฺคนคเร เอกิสฺสา อิตฺถิยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. ทสมาสจฺจเยน กลิยุเค จตฺตาลีสาธิเก นววสฺสสเต สมฺปตฺเต พุธวาเร วิชายิตฺวา เตรสวสฺสิกกาเล สาสเน ปพฺพชิตฺวา ปริยตฺตึ อุคฺคณฺหิ. สิริเขตฺตนครินฺโท ราชา สิริเขตฺตนครํ อาเนตฺวา สิริเขตฺตนคเร สามเณโรติ นาเมน ปากโฏ หุตฺวา กลิยุเค จตุปณฺณาสาธิเก ¶ นววสฺสสเต สมฺปตฺเต ปนฺนรสวสฺสิกกาเล เวสฺสนฺตรชาภกํ กพฺยาลงฺการวเสน พนฺธิ. ปริปุณฺณวีสติวสฺสกาเล สิริเขตฺตนคเรเยว สิริเขตฺตนครินฺโท เวรวิชโย นาม ราชา อนุคฺคเหตฺวา อุปสมฺปทภูมิยํ ปติฏฺาติ. ปจฺฉิมปกฺขาธิโก นาม ราชา สิริเขตฺตนครํ อตฺตโน หตฺถคตํ อกาสิ. ตสฺมิฺจ กาเล ตํ เถรํ อาเนตฺวา รตนปูรนคเร วสาเปสิ. สูรกิตฺติ นาม รฺโ กนิฏฺภาติโก เอราวตีนทีตีเร จตุภูมิกวิหารํ การาเปตฺวา ตสฺส เถรสฺส อทาสิ. ราชา จ ติปิฏกาลงฺกาโรติ นามลฺฉํ อทาสิ.
กลิยุเค วสฺสสหสฺเส สมฺปตฺเต ผคฺคุนมาสสฺส ปุณฺณมิยํ สฏฺิวสฺสิโก หุตฺวา ติริยปพฺพตํ คนฺตฺวา อรฺวาสํ วสิ. ทฺเว วสฺสาธิเก วสฺสสหสฺเส ราชา ตสฺมึ วิหารํ การาเปตฺวา ตสฺเสว เถรสฺส อทาสิ. โส ปน ติปิฏกาลงฺการตฺเถโร สิริเขตฺตนคเร นวงฺคกนฺทเร ปตฺตลงฺกสฺส อตุลวํสตฺเถรสฺส วํสิโก. สิริเขตฺตนคเร นวงฺคกนฺทเร สุวณฺณวิหาเร วสนฺตสฺส เถรสฺส กิตฺติโฆโส สพฺพตฺถ ปตฺถริ. เชยฺยปุเร เอราวตีนทีตีเร จตุภูมิกวิหาเร วสนกาเล อฏฺสาลินิยา อาทิโต วีสติ คาถานํ สํวณฺณนํ อกาสิ. สูรกิตฺตินามกสฺส กนิฏฺภาติกสฺส ยาจนมารพฺภ ยสวฑฺฒนวตฺถฺุจ อกาสิ. ติริยปพฺพเต วสนกาเล วินยาลงฺการฏีกํ อกาสิ. ปจฺฉิมปกฺขาธิกรฺโ กาเล มหาสงฺฆนาถตฺเถรํ สงฺฆราชภาเว เปสิ. โส จ สงฺฆราชา อติวิย ปริยตฺติ วิสารโท. ตสฺมิฺจ กาเล รตนปูรนคเรปิ อริยาลงฺการตฺถโร นาม เอโก อตฺถิ. โส ปน ติปิฏกาลงฺการตฺเถเรน สมฺาณถาโม. วยสาปิ สมานวสฺสิกา.
เตสุ ติปิฏกาลงฺการตฺเถโร คนฺถนฺตรพหุสฺสุตฏฺาเน ¶ อธิโก, อริยาลงฺการตฺเถโร ปน ธาตุปจฺจยวิภาคฏฺาเน อธิโกติ ทฏฺพฺโพ. ปจฺฉา ปน อุกฺกํสิกรฺโกาเล เตปิ ทฺเว เถรา รฺโ อาจริยา หุตฺวา สาสนํ ปคฺคณฺหึสุ. เตสุ อริยาลงฺการตฺเถโร อปรภาเค กาลงฺกริตฺวา ตสฺส เถรสฺส สทฺธิวิหาริกสฺส ทุติยาริยาลงฺการตฺเถรสฺส ราชมณิจูฬเจติยสฺส สมีเป ทกฺขิณวนารามํ นาม วิหารํ การาเปตฺวา อทาสิ.
อุกฺกํสิโก นาม ราชา ปน สาสเน พหุปฺปกาโร. โส จ กลิยุเค ฉนวุตาธิเก นววสฺสสเต รชฺชํ ปตฺโต. รชฺชํ ปน ปตฺวา สิริธมฺมาโสกราชาวิย จตฺตาริ วสฺสานิ อติกฺกมิตฺวา มุทฺธาภิเสกํ ปฏิคฺคเหตฺวา สิริสุธมฺม ราชามหาธิปตีติ นามลฺฉมฺปิ ปฏิคฺคณฺหิ. เอกสฺมึ ปน สมเย หํสาวตีนครํ คนฺตฺวา ตตฺถ นิสีทิ. อถ รามฺรฏฺวาสิโน เอวมาหํสุ,- มรมฺมิกภิกฺขู นาม ปริยตฺติโกวิทา เวทสตฺถฺุโน นตฺถีติ. ตํ สุตฺวา ราชา จตุภูมิกวิหารวาสิตฺเถรสฺส สนฺติกํ สาสนํ เปเสสิ,-ตึสวสฺสิกา จตฺตาลีสวสฺสิกา วา ปริยตฺติโกวิทา เวทสตฺถฺุโน ภิกฺขู รามฺรฏฺํ มม สนฺติกํ เปเสถาติ. อถ จตุภูมิ กวิหารวาสิตฺเถโร ติปิฏกาลงฺการํ ติโลกาลงฺการํ ติสาสนาลงฺการฺจ สทฺธึ ตึสมตฺเถหิ ภิกฺขูหิ เปเสสิ. หํสาวตีนครํ ปน ปตฺวา โมโธเจติยสฺส ปุรตฺถิมภาเค วิหาเร การาเปตฺวา เตสํ อทาสิ.
อุโปสถทิวเสสุ สุธมฺมสาลายํ รามฺรฏฺวาสิโน ปริยตฺติโกวิเท เวทสตฺถฺุโน สนฺนิปาตาเปตฺวา เตหิ ตีหิ เถเรหิ สทฺธึ กถาสลฺลาปํ การาเปสิ. อถ รามฺรฏฺวาสิโน ภิกฺขู เอวมาหํสุ,– ปุพฺเพ ปน มยํ มรมฺมรฏฺเ ปริยตฺติโกวิทา เวทสตฺตฺุโน นตฺถีติ มฺาม, อิทานิ มรมฺมรฏฺวาสิโน อติวิย ปริยตฺติ โกวิทา ¶ เวทสตฺถฺุโนติ. อปรภาเค กลิยุเค ฉนวุตาธิเก นววสฺสสเต สมฺปตฺเต ราชา รตนปูรนครํ ปจฺจาคจฺฉิ.
เตปิ เถรา ปจฺจาคนฺตุกามา รามฺรฏฺเ ปธานภูตสฺส ติโลกครูติ นามเธยฺยสฺส มหาเถรสฺส สนฺติกํ วนฺทนตฺถาย อคมํสุ.
ตทา ติโลกครุตฺเถโรปิ เตหิ สทฺธึ สลฺลาปํ กตฺวา เอวมาห,-ตุมฺเหสุ ปน ติปิฏกาลงฺการตฺเถโร ปมํ อาวาสวิหารํ ลภิสฺสตีติ. กสฺมา ปน ภนฺเต เอวม โวจาติ วุตฺเต อยํ ปน ปิณฺฑาย จรนฺโตปิ อนฺตรามคฺเค เวฬุเวตฺตาทีนิ ลภิตฺวา คเหตฺวา วิหาเร ปฏิสงฺขรณํ อกาสิ, ตสฺมาหํ เอวํ วทามิ, โลเก วิหาเร ปฏิสงฺขรณสีลา ภิกฺขู สีฆเมว อาวาสวิหารํ ลภนฺตีติ หิ โปราณตฺเถรา อาหํสูติ อาห.
เตปิ รตนปูรนครํ ปจฺจาคจฺฉึสุ. ติโลกครุตฺเถรสฺส วจนานุรูปเมว ติปิฏกาลงฺการตฺเถโร สพฺพปมํ อาวาสวิหารํ ลภีติ.
กลิยุเค ปน นววสฺสาธิเก วสฺสสหสฺเส สมฺปตฺเต รฺโ กนิฏฺโ กาลมกาสิ. อถํ รฺโ ปุตฺโต อุจฺจนครโภชโก พาลชเนหิ สนฺถวํ กตฺวา เตสํ วจนํ อาทิยิตฺวา ปจฺจูสกาเล ปิตรํ ฆาเตตุกาโม อนฺเตปุรํ สหสา ปาวิสิ.
ราชาว อนคฺฆํ มุทฺทิกํ คเหตฺวา นนฺทเชยฺเยน นาม อมจฺเจน ราชโยเธน นาม อมจฺเจนจ สทฺธึ อฺตรเวเสน นครโต นิกฺขมิตฺวา รชตวาลุกนทึ สมฺปตฺโต.
ตสฺมิฺจ กาเล เอโก สามเณโร มาตาปิตูนํ เคเห ปิณฺฑปาตํ อาเนสฺสามีติ ขุทฺทกนาวาย นทิยํ อาคจฺฉิ. อถ ¶ ตํ สามเณรํ ทิสฺวา ราชา เอวมาห,- อมฺเห ภนฺเต ปรตีรํ นาวาย อาเนหีติ. สามเณโร จ อาห,-สเจ อุปาสก ตุมฺเห ปรตีรํ อาเนยฺยํ, ภตฺตกาลํ อติกฺกเมยฺยนฺติ. อถ ราชา อมฺเหเยว สีฆํ อาเนหิ, อิมํ มุทฺทิกํ ทสฺสามีติ อสฺสาเสตฺวา อาเนตุํ โอกาสํ ยาจิ. อถ สามเณโร การฺุปฺปตฺตํ วจนํ สุตฺวา ปรตีรํ อาเนสิ.
อถ จตุภูมิกวิหารํ ปตฺวา ตสฺมึ วิหาเร เถรสฺส สพฺพมฺปิ การณํ อาโรเจตฺวา เอวมาห,-สเจ ภนฺเต อมฺเห คณฺหิตุํ อาคจฺฉยฺย, เต นิวาเรถาติ. เถโรจ มยํ มหาราช สมณา น สกฺกา เอวํ นิวาเรตุํ, เอวมฺปิ เอโก อุปาโย อตฺถิ,-นิสินฺนวิหารวาสิตฺเถโร ปน คิหิกมฺเมสุ อติวิย เฉโก, ตํ ปกฺโกเสตฺวา การณํ จินฺเตตุํ ยุตฺตนฺติ. อถ ตํ ปกฺโกเสตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา ราชา อิทมโว จ,- สเจ ภนฺเต อมฺเห คณฺหิตุํ อาคจฺเฉยฺยุํ, อถ เกนจิเทว อุปาเยน เต นิวาเรถาติ. อถ โส เถโร เอวมาห,-เตน หิ มหาราช มา กิฺจิ โสจิ มาภายิ วิหารมชฺเฌ สิริคพฺภํ ปวิสิตฺวา นิสีทถาติ วตฺวา ปิณฺฑาย อจรนฺเต ภิกฺขุสามเณเร สนฺนิปาตาเปตฺวา วิสุํ วิสุํ ทณฺฑหตฺถา หุตฺวา เอกสฺสปิ ปุริสสฺส วิหารํ ปวิสิตุํ โอกาสํ มา เทถาติ วตฺวา เสนํวิย พฺยูเหสิ. สามนฺตวิหาเรสุปิ วสนฺเต ภิกฺขุสามเณเร ปกฺโกสิ. ตทา กิร อาคนฺตฺวา สนฺนิปาตานํ ภิกฺขุสามเณรานํ อติเรกสหสฺสมตฺตํ อโหสิ. เถโร เต วิหาเร ทฺวารโกฏฺเกสุ อาคตมคฺเค จ วิสุํ วิสุํ ทณฺฑหตฺถา หุตฺวา อารกฺขณตฺถาย เปสิ, ยถา วฑฺฒกี สูกโร พฺยคฺฆสฺส นิวารณตฺถาย วิสุํ วิสุํ สูกเร สํวิธาย เปสีติ. อถ ปุตฺตสฺส โยธาปิ ราชานํ คเหตุํ น สกฺกา, ภิกฺขุ สามเณรานํ ¶ คารววเสน พลกฺกาเรน มาเรตฺวา ปวิสิตุํ น วิสหนฺติ, ภิกฺขุ สามเณรานํ พาหุลฺลตาย จ.
ตสฺมึเยว สํวจฺฉเร อสฺสยุชมาสสฺส กาฬปกฺขปฺจมิโต ยาว กตฺติกมาสสฺส กาฬปกฺขปฺจมี วิหาเรเยว ราชา นิลียิตฺวา นิสีทิ. อถ อนฺเตปุรวาสิกา อมจฺจา ปุตฺตํ อปเนตฺวา ราชานํ อาเนตฺวา รชฺเช เปสุํ. ราชา จ ปุน รชฺชํ ปตฺวา วิหาเร นิสินฺนกาเล มา ภายิ มหาราช ตฺวํ ชิเนสฺสตีติ รฺโ อาโรเจนฺตสฺส เวทสตฺถฺุโน เอกสฺส ภิกฺขุสฺส จฺิงฺขุเจติยสฺส เอสนฺนฏฺาเน เอกํ วิหารํ การาเปตฺวา อทาสิ. ธมฺมนนฺทราชคุรูติ นามลฺฉมฺปิ อทาสิ. ตสฺส ปน วิชาตฏฺานภูตํ คามํ นิสฺสาย มรมฺมโวหาเรน ‘เย เน นา เส ยาํ ว’ อิติ สมฺา อโหสิ.
ราชา จ ปุน รชฺชํ ปตฺวา ตสฺมึเยว สํวจฺฉเร กตฺติกมาสสฺส กาฬปกฺขจุทฺทสมิยํ สพฺเพปิ มหาเถเร นิมนฺเตตฺวา ราชเคหํ ปเวเสตฺวา ปิณฺฑปาเตน โภเชสิ. อถ ราชา เอวมาห,-จตุภูมิกวิหารวาสิตฺเถโร สมฺปรายิกตฺถาวโห อาจริโย, นิสินฺนวิหารวาสิตฺเถโร ปน ทิฏฺธมฺมิกตฺถาวโหติ เอวํ ราชาวํเส วุตฺตํ. โปราณโปตฺถเกสุ ปน จตุภูมิกวิหาร วาสิตฺเถโร เอกนฺตสมโณ อาจริโย, นิสินฺนวิหารวาสิตฺเถโร ปน โยธารโห โยธกมฺเม เฉโกติ ราชา อหาติ วุตฺตํ. ราชา กิร สมฺปรายิกตฺถํ อนุเปกฺขิตฺวา ทินฺนกาเล นิสินฺนวิหารตฺเถรสฺส น อทาสิ, กทาจิ กทาจิ ปน ทิฏฺธมฺมิกตฺถํ อนุปฺเปกฺขิตฺวา ตสฺส วิสุํ อทาสีติ. เอตฺถ จ ยสฺมา นิสินฺนวิหาร วาสิตฺเถโร รฺโ ภีเยหิ นิวารณตฺถาย อารกฺขํ อกาสิ, น ปเรสํ วิเหนตฺถาย, อาณตฺติกปฺปโยคา จ น ทิสฺสติ, ตสฺมา นตฺถิ อาปตฺติโทโส. สทฺธาติสฺสรฺโ ภเยหิ ¶ นิวารณตฺถํ อรหนฺเตหิ เถเรหิ กตปฺปโยโควิย ทฏฺพฺโพ.
จตุภูมิกวิหาร วาสิตฺเถโร ปน ขณิตฺติปาทคาเม ชาโต, อริมทฺทนปุเร อรหนฺตตฺเถรคณปฺปภโว, ยตฺถ กตฺถจิ คนฺตฺวา อฺเสํ ภิกฺขูนํ อาจารํ ยถาภูตํ ชานิตฺวา เตหิ จตุปจฺจยสมฺโภโค น กภปุพฺโพ, อนฺตมโส อุทกมฺปิ น ปิวิตปุพฺโพ, ตํตํฏฺานมฺปิ จมฺมขณฺฑํ คเหตฺวาเยว คมนสีโล. อุกฺกํสิกราชา ปน สิริเขตฺตนคเร ทฺวตฺตโปงฺกรฺา การาวิตเจติยสณฺานํ คเหตฺวา ราชมณิจูฬํ นาม เจติยํ อกาสิ. ตํ ปน เจติยํ ปริมณฺฑลโต ติหตฺถสตปฺปมาณํ, อุพฺเพธโตปิ เอตฺตกเมว. ตสฺส ปน เจติยสฺส จตูสุ ปสฺเสสุ จตฺตาโร วิหาเรปิ การาเปสิ, ปุรตฺถิมปสฺเส ปุพฺพวนาราโม นาม วิหาโร, ทกฺขิณปสฺเส ปน ทกฺขิณวนาราโม นาม, ปจฺฉิมปสฺเส ปจฺฉิมวนาราโม นาม, อุตฺตรปสฺเส อุตฺตรวนาราโม นาม. เตสุ จตูสุ วิหาเรสุ อุตฺตรวนาราโม นาม วิหาโร อสนิปาภคฺคินา ฑยฺหิตฺวา วินสฺสิ. อวเสเส ปน ตโย วิหาเร ปริยตฺติโกวิทานํ ติณฺณํ มหาเถรานํ อทาสิ. นาม ลฺฉมฺปิ เตสํ อทาสิ. ปจฺฉิมสฺส รฺโ กาเลเยว อุตฺตรปสฺเส วิหารํ การาเปสิ.
ตสฺมึ ปน เจติเย ฉตฺตํ อนาโรเปตฺวาเยว โส ราชา ทิวงฺคโต. เตสุ ปน จตูสุ วิหาเรสุ นิสินฺนานํ เถรานํ ทกฺขิณวนารามวิหารวาสีมหาเถโร กจฺจายนคนฺถสฺส อตฺถํ ฉพฺพิเธหิ สํวณฺณนานเยหิ อลงฺกริตฺวา มรมฺมภาสาย สํวณฺเณสิ. ปจฺฉิมวนารามวิหาร วาสิตฺเถโร ปน นฺยาสสฺส สํวณฺณนํ ฉหิ นเยหิ อลงฺกริตฺวา อกาสิ.
กลิยุเค ปน ทสวสฺสาธิเก สหสฺเส สมฺปตฺเต ตสฺส ¶ รฺโ ปุตฺโต สิรินนฺทสุธมฺมราชาปวราธีปติ รชฺชํ กาเรสิ. ปิตุโน ราชเคหํ ภินฺทิตฺวา วิหารํ การาเปตฺวา ติโลกาลงฺการสฺส นาม มหาเถรสฺส อทาสิ. ติโลกาลงฺการตฺเถโร จ นาม ติปิฏกาลงฺการตฺเถเรน สมฺาณถามสฺส อริยาลงฺการตฺเถรสฺส สิสฺโสติ ทฏฺพฺโพ. อยฺจตฺโถ เหฏฺา ทสฺสิโต. เชยฺยปุเร จตุภูมิกอตุลวิหารํ การาเปตฺวา ทาฏฺานาคราชคุรุตฺเถรสฺส อทาสิ. โส จ เถโร นิรุตฺติสารมฺชูสํ นาม นฺยาสสํวณฺณนํ อกาสี.
กลิยุเค ทฺวาทสาธิเก วสฺสสหสฺเส สมฺปตฺเต ผคฺคุนมาเส โสตาปนฺนา นาม อารกฺขเทวตา อฺตฺถ คมิสฺสามาติ อาหํสูติ นครา สุปินํ ปสฺสนฺตา หุตฺวา พหูสนฺนิปติตฺวา เทวปูชํ อกํสุ. เทวตานํ ปน สงฺกมนํ นาม นตฺถิ, ปุพฺพนิมิตฺตเมวตนฺติ ทฏฺพฺพํ.
ตสฺมิฺจ กาเล จินรฺโ โยธา อาคนฺตฺวา มรมฺมรฏฺํ ทูเสสุํ. สาสนํ อพฺภปฺปฏิจฺฉนฺโน วิย จนฺโท ทุพฺพลํ อโหสิ.
กลิยุเค เตวีสาธิเก วสฺสสหสฺเส สมฺปตฺเต ตสฺส รฺโ กนิฏฺโ มหาปวรธมฺมราชาโลกาธิปติ นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิ. ตสฺมิฺจ กาเล โลกสงฺเกตวเสน ปฺุํ มนฺทํ ภวิสฺสตีติ เวทสตฺถฺูหิ อาโรจิตตฺตา โลกสงฺเกตวเสเนว อภินวปฺุุปฺปาทนตฺถํ ขนฺธวารเคหํ การาเปตฺวา ตาวกาลิกวเสน สงฺกมิตฺวา นิสีทิ. ตโต อปรภาเค อุตฺตรเคหํ ภินฺทิตฺวา ตสฺมึเยว าเน วิหารํ การาเปตฺวา เอกสฺส มหาเถรสฺส อทาสิ.
ทกฺขิณเคหํ ปน นครสฺส ปุรตฺถิมทิสาภาเค วิหารํ การาเปตฺวา อคฺคณมฺมาลงฺการตฺเถรสฺส อทาสิ. โส จ เถโร กจฺจายนคนฺถสฺสเจว อภิธมฺมตฺถสงฺคหสฺส จ มาติกาธาตุกถายมกปฏฺานานฺจ ¶ อตฺถํ มรมฺมภาสาย โยเชสิ.
อุปราชา จ มหาเสตุโน ปมุเข าเน โสวณฺณมยวิหารํ การาเปตฺวา อุตฺตรเคหวิหาร วาสิตฺเถรสฺส อนฺเตวาสิกสฺส ชินารามตฺเถรสฺส อทาสิ. ตสฺมึเยว าเน นานารตนวิจิตฺรํ วิหารํ การาเปตฺวา ตสฺเสว เถรสฺส อนฺเตวาสิกสฺส คุณคนฺธตฺเถรสฺส อทาสิ.
โส ปน เถโร ‘ฉิน วฺฑิน’ คาเม วิชาโต. วเย ปน สมฺปตฺเต รตนปูรนครํ คนฺตฺวา ปริยตฺตึ อุคฺคณฺหิตฺวา ตโต ปุน นิวตฺติตฺวา พทุนนคเร พทรคาเม นิสีทิตฺวา ปจฺฉา ‘ฉิน วฺฑิน’ คาเม จตูหิ ปจฺจเยหิ กิลมโถ หุตฺวา วสติ. ตสฺมิฺจ กาเล คาเม โมกฺขสฺส นาม ปุริสสฺส สนฺติเก เอกํ อนคฺฆํ มณึ ราชา ลภิตฺวา อติว มมายิ. ‘ฉิน วฺฑิน’ โมกฺขมณีติ ปากโฏ อโหสิ.
อถ อุตฺตรเคหวิหารวาสิตฺเถโร อาห,- ‘ฉิน วฺฑิน’ คามเก น มณิเยว อนคฺฆํ, อถ โข เอโกปิ เถโร คุณคนฺโธ นาม ปริยตฺติโกวิโท อนคฺโฆเยวาติ.
อถ ตํ สุตฺวา ราชา ตํ ปกฺโกเสตฺวา จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปตฺถมฺเภตฺวา ปูชํ อกาสิ.
สหสฺโสโรธคาเม คุณสาโร นาม เถโร ปลิณคาเม สุชาโต นาม เถโร จ คุณคนฺธตฺเถรสฺส สิสฺสาเยว อเหสุํ.
เอกสฺมิฺจ กาเล ติริยปพฺพตวิหารวาสีมหาเถโร ภิกฺขุสงฺฆมชฺเฌ อคฺคธมฺมาลงฺการตฺเถรํ กีฬนวเสน เอวมาห,- อมฺเหสุ อาวุโส อนฺตรธารยมาเนสุ ตฺวํ โลเก เอโก คนฺถโกวิทตฺเถโร ภวิสฺสสิ มฺเติ. อถ อคฺคธมฺมาลงฺกาโร จ เอวมาห,-ตุมฺเหสุ ภนฺเต อนฺตรธารยมาเนสุ มยํ คนฺถโกวิทาน ภเวยฺยามโก นาม ¶ ปุคฺคโล โลเก คนฺถโกวิโท ภวิสฺสตีติ. โปราณโปตฺถเกสุ ปน อริยาลงฺการตฺเถโร นนุ ปนิทานิ มยํ คนฺถโกวิทา น ตาว ภวามาติ เอวมาหาติ วุตฺตํ. โส อคฺคธมฺมาลงฺการตฺเถโรเยว รฺา ยาจิโต ราชวํส. สงฺเขปมฺปิ อกาสิ. โส ปฺปน เถโร อมจฺจปุตฺโต.
เอกสฺมิฺจ กาเล หีนายาวตฺตโก เอโก มหาอมจฺโจ รฺโ สนฺติกา อตฺตนา อุปลทฺธปริโภคํ สพฺพํ คเหตฺวา วิหารํ อาคนฺตฺวา อคฺคธมฺมาลงฺการตฺเถเรน สทฺธึ สลฺลาปํ อกาสิ. สลฺลาปํ ปน กตฺวา สพฺพํ ปริโภคํ เถรสฺส ทสฺเสตฺวา สเจ ภนฺเต ตฺวํ คิหิ ภเวยฺยาสิ, เอตฺตกํ ปริโภคํ ลภิสฺสตีติ อาห. เถโรปิ เอวมาห,-ตุมฺหากํ ปน เอตฺตโก ปริโภโค อมฺหากํ สมณานํ วจฺจกุฏึ อสุภภาวนํ ภาเวตฺวา ปวิสนฺตานํ ปฺุํ กลํ นาคฺฆติ โสฬสินฺติ. กิฺจาปิ อิทฺจ ปน วจนํ สาสนวํเส อปฺปธานํ โหติ, ปุพฺพาจริยสีเหหิ ปน วุตฺต วจนํ ยาว อปาณโกฏิกา สริตพฺพเมวาติ มนสิกโรนฺเตน วุตฺตนฺติ.
กลิยุเค ปน จตุตฺตึสาธิเก วสฺสสหสฺเส สมฺปตฺเต ตสฺส ปุตฺโต นราวโร นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิ. มหาสีหสูรธมฺมราชาติ นามลฺฉํ ปฏิคฺคณฺหิ. ตสฺส รฺโ กาเล ‘สี โขํ’ เจติยสฺส สมีเป เชตวนวิหาเร คนฺถํ อุคฺคณฺหนฺโต เอโก ทหรภิกฺขุ คนฺถเฉโกปิ สมาโน พาลกาเล พาลจิตฺเตน อากุลิโต หุตฺวา วจฺจกูเป วาตาตเปหิ พหิสุกฺขภาเวน ปฏิจฺฉาทิเต ทณฺเฑน อาลุลิตฺวา ทุคฺคนฺโธวิย จิตฺตสนฺตาเน ปริยตฺติวาตาตเปหิ พหิสุกฺขภาเวน ปฏิจฺฉาทิเต เกนจิเทว รูปารมฺมณาทินา อาลุลิตฺวา กิเลสสตฺติสงฺขาโต ทุคฺคนฺโธ วายิตฺวา หีนายาวตฺติสฺสามีติ จินฺเตตฺวา คิหิวตฺถานิ คเหตฺวา สทฺธึ สหายภิกฺขุหิ นทีติตฺถํ อคมาสิ. อนฺตรามคฺเค ¶ ตาว ภิกฺขุภาเวเนว เจติยํ วนฺทิสฺสามีติ คิหิวตฺถานิ สหายกานํ หตฺเถ เปตฺวา เจติยปฺปมุเข เลณํ ปวิสิตฺวา วนฺทิตฺวา นิสีทิ. อถ เอกา ทหริตฺถี เจติยงฺคณํ อาคนฺตฺวา พหิ เลณํ นิสีทิสฺวา อุทกํ สิฺจิตฺวา ปตฺถนํ อกาสิ,-อิมินา ปฺุกมฺเมน สพฺเพหิ อปายาทินุกฺเขหิ โมเจยฺยามิ, ภเว ภเว จ หีนายาวตฺตกสฺส ปุริสสฺส ปาทจาริกา น ภเวยฺยามีติ.
อถ ตํ สุตฺวา ทหรภิกฺขุ เอวํ จินฺเตสิ,-อิทานิ อหํหีนายาวตฺติสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาคโต, อยมฺปิ ทหริตฺถี หีนายาวตฺตกสฺส ปุริสสฺส ปาทจาริกา น ภเวยฺยา มีติ ปตฺถนํ อกาสิ, อิทานิ ตํ ทหริตฺถึ การณํ ปุจฺฉิสฺสามีติ. เอวํ ปน จินฺเตตฺวา พหิ เลณํ นิกฺขมิตฺวา ตํ ทหริตฺถึการณํ ปุจฺฉิ,-กสฺมา ปน ตฺวํ หีนายาวตฺตกสฺส ปุริสสฺส ปาทจาริกา น ภเวยฺยามีติ ปตฺถนํ กโรสีติ. หีนายาวตฺตกสฺส ภนฺเต ปุริสสฺส ปาทจาริกา น ภเวยฺยามีติ วุตฺตวจนํ พาลปุริสสฺส ปาทจาริกา น ภเวยฺยามีติ วุตฺตวจเนน นานา น โหติ, สทิสตฺถกเมวาติ นนุ หีนายา วตฺตโก พาโลเยว นาม, สเจ ปน ภนฺเต หีนายาวตฺตโก พาโล นาม น ภเวยฺย, โก นาม โลเก พาโล ภเวยฺย, ภิกฺขุ นาม หิ ปเรหิ ทินฺนํ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนํ ปริภฺุชิตฺวา สุขํ วสติ, สเจ คนฺถํ อุคฺคณฺหิตุ กาโม ภเวยฺย, ยถากามํเยว คนฺถํ อุคฺคณฺหิตุํ โอกาสํ ลภติ, เอวํ ปน อหุตฺวา อลสิโกเยว ภฺุชิตฺวา สยิตฺวา นิสีทิตุํ อิจฺเฉยฺย, เอวมฺปิ ยถากามํ ภฺุชิตุํ สยิตุํ โอกาสํ ลภติ, เอวมฺปิ สมาโน ปรสฺส ทาโส ภวิสฺสามิ, ทารสฺส กึกโร ภวิสฺสามีติ อกเถนฺโตปิ กเถนฺโตวิย หุตฺวา หีนายาวตฺเตยฺย, โส โลเก อฺเหิ พาเลหิ อธิโก พาโลติ อหํ มฺามิ, สเจ ปน พาลตรสฺส ภริยา ภเวยฺย, อหํ พาลตรี ภเวยฺยนฺติ ¶ วุตฺเต โส ทหรภิกฺขุ สํเวคํ อาปชฺชิตฺวา พหินครทฺวารํ นิกฺขมิตฺวา วานรคเณน วินา ฌายนฺโตวิย วานโร ฌายิตฺวา นิสีทิ.
อถ สหายกา อาคนฺตฺวา คิหิวตฺถานิ คณฺหาหีติ ปกฺโกสึสุ. ตสฺมึ กาเล โส ทหรภิกฺขุ อาคจฺฉถ ภวนฺโตติ วตฺวา สพฺพํ การณํ เตสํ อาจิกฺขิตฺวา อิทานิ ปน ภวนฺโต หีนายาวตฺเตหีติ สเจ โย โกจิ อาคนฺตฺวา มม สีสํ มุคฺคเรน ปหาเรยฺย, เอวํ สนฺเตปิ หีนายาวตฺติตุํ น อิจฺฉามิ, อิโต ปฏฺาย ยาว ชีวิตปริยนฺตา หีนายาวตฺติตุํ มนสาปิ น จินฺตยิสฺสามีติ วตฺวา เอราวตีนํทึ ตริตฺวา เชยฺยปุรํ อคมาสิ. ตทา กิร ทหริตฺถี เทวลาภวยฺย, น มนุสฺสิตฺถีติ วทนฺติ ปณฺฑิตาติ.
เชยฺยปุรํ ปน ปตฺวา ปริยตฺติโกวิทานํ มหาเถรานํ สนฺติเก นยํ คเหตฺวา ปฺุเจติยสฺส ทกฺขิณทิสาภาเค เอกสฺมึ วิหาเร นิสีทิ. ปริยตฺตึ วาเจตฺวา อถ กเมน ตํตํทิสาหิ ภิกฺขุสามเณรา อาคนฺตฺวา ตสฺส สนฺติเก ปริยตฺตึ อุคฺคณฺหึสุ. อาวาสํ ปน อลภิตฺวา เกจิ ภิกฺขุสามเณรา ฉตฺตานิปิ ฉาทิตฺวา นิสีทึสุ.
เอกสฺมึ กาเล ราชา นิกฺขมิตฺวา ปฺุเจติยํ วนฺทิสฺสามีติ เจติยงฺคณํ ปาวิสิ. อถ ฉตฺตานิ ฉาเทตฺวา นิสินฺเน ภิกฺขู ทิสฺวา คุหาย สทฺธึ วิหารํ การาเปตฺวา ตสฺส ภิกฺขุสฺส อทาสิ. ติโลกครูติปิ นามลฺฉํ อทาสิ. สุขโวหารตฺถํ ปน กการโลปํ กตฺวา ติโลครูติ โวหรึสุ.
ตสฺส ปน สทฺธิวิหาริโก สตฺตวสฺสิโก เตโชทีโป นาม ภิกฺขุ ปริตฺตฏีกํ อกาสิ. อปรภาเค ปน ติโลกาลงฺกาโรติ นามลฺฉํ อทาสิ. เอวํ เตเชทีโป นาม ภิกฺขุ นราวรรฺโ กาเล ปริตฺตฏีกํ อกาสีติ ทฏฺพฺพํ. เกจิ ปน ปจฺฉิมปกฺขาธิกรฺโ กาเลติ วทนฺติ.
เอกสฺมึ ¶ ปน กาเล ติริยปพฺพตวิหารวาสีมหาเถโร ปาทเจติยํ วนฺทนตฺถาย คนฺตฺวา ปจฺจาคตกาเล กุขนนคเร สุวณฺณคุหายํ ชมฺพุธชตฺเถรสฺส สนฺติกํ ปวิสิตฺวา เตน สทฺธึ สลฺลาปํ อกาสิ. เต จ มหาเถรา อฺมฺํ ปสฺสิตฺวา สลฺลปิตฺวา อติวิย ปโมทึสุ. โลกสฺมิฺหิ พาโล พาเลน ปณฺฑิโต ปณฺฑิเตน สทฺธึ อติวิย ปโมทตีติ. เต จ ทฺเว เถรา สมานวสฺสิกา. ติริยปพฺพตวิหาร วาสีมหาเถโร เตน สทฺธึ สลฺลาปํ กตฺวา ปจฺจาคจฺฉิ. ชมฺพุธชตฺเถโร จ มคฺคํ อจิกฺขิตุํ อนุคจฺฉิ. อถ ติริยปพฺพตวิหารวาสีมหาเถโร ชมฺพุธชตฺเถรํ อาห,- อหํ ภนฺเต ราชวลฺลโภ โหมิ ราชคุรุ,ตฺวํเยว มม ปุรโต คจฺฉาหีติ. อถ ชมฺพุธชตฺเถโรปิ ติริยปพฺพตวิหารวาสิตฺเถรํ อาห,-ตฺวํ ภนฺเต ราชวลฺลโภ ภวสิราชคุรุ, โลเก ราชคุรุ นาม ปธานภาเว ิโต, ตสฺมา ตฺวํเยว มม ปุรโต คจฺฉาหีติ. เอตฺถ จ ทฺเวปิ มหาเถรา อฺมฺํ คารววเสน โลกวตฺตํ อเปกฺขิตฺวา เอวมาหํสูติ ทฏฺพฺพํ. ติริยปพฺพตวิหารวาสีมหาเถโรปิ รตนปูรนครํ ปตฺวา ราชวํสปพฺพตํ คนฺตฺวา อรฺวาสํ วสิ.
อถ อุกฺกํสิกราชา กนิฏฺเน สูรกิตฺตินาเมน สทฺธึ มนฺเตสิ,-สเจ ตฺวํ วเน เถรํ ปมํ ปสฺสสิ, ตฺวํเยว วิหารํ การาเปตฺวา เถรสฺส ททาหิ, สเจ ปนาหํ ปมํ ปสฺเสยฺย, อหํ วิหารํ การาเปตฺวา ททามีติ.
อถ กนิฏฺา ปมํ ปสฺสิตฺวา ติริยปพฺพตกนฺทเร เชตวนํ นาม วิหารํ การาเปตฺวา อทาสิ. อิทฺจ วจนํ สาธุชฺชนานํ คุณํ เอวการํ ปีติโสมนสฺสํ อุปฺปชฺชิ, เตน ปฺุกมฺเมน เตน ปีติโสมนสฺเสน สตฺตกฺขตฺตุํ เทวรชฺชสมฺปตฺตึ สตฺตกฺขตฺตุํ มนุสฺสรชฺชสมฺปตฺตึ ปฏิลภีติ วุตฺตตฺตา สาธุชฺชนานํ คุณํ อนุสฺสริตฺวา ปฺุวิเสสลาภตฺถาย วุตฺตํ.
ติริยปพฺพตวิหารวาสีมหาเถโร จ ชมฺพุธชตฺเถรสฺส ¶ คุณํ อุกฺกํสิกรฺโ อาโรเจสิ. ราชา จ อติวิย ปสีทิตฺวา ชมฺพุธโชติ มูลนาเม ทีปสทฺเทน โยเชตฺวา ชมฺพุทีปธโชติ นามลฺฉํ อทาสิ.
ชมฺพุธชตฺเถโร จ นาม ธมฺมนนฺทตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริกา. ธมฺมนนฺทตฺเถโร จ โชติปฺุตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริโก. เต จ เถรา อรหนฺตคณวํสิกา.
ชมฺพุธชตฺเถโร ปน วินยปาฬิยา อฏฺกถาย จ อตฺถ โยชนํ มรมฺมภาสาย อกาสิ. มณิรตโน นาม ปน เถโร อฏฺสาลินีสมฺโมหวิโนทนีกงฺขาวิตรณีอฏฺกถานํ อภิธมฺมตฺถวิภาวนีสงฺขปวณฺณนาฬีกานฺจ อตฺถํ มรมฺม ภาสาย โยเชสิ.
มูลาวาสคาเม จ ปุพฺพารามวิหารวาสิตฺเถโร คูฬตฺถ ทีปนึ นาม คนฺถํ วิสุทฺธิมคฺคคณฺิปทตฺถฺจ มูลภาสาย อกาสิ, เนตฺติปาฬิยา จ อตฺถํ มรมฺมภาสาย โยเชสิ. โส ปน เถโร ปุพฺเพ คามวาสี หุตฺวา สีสเวนตาลปตฺตานิ คเหตฺวา อาจริยปฺปเวณีวเสน วินยวิโลมาจารํ จริ. ปจฺฉา ปน ตํ อาจารํ วิสฺสชฺชิตฺวา อรฺวาสํ วสิ. โสปิ เถโร คมฺภีราณิโก สทฺทตฺถนเยสุ อติวิย เฉโก.
กลิยุเค ปน ปฺจตึสาธิเก วสฺสสหสฺเส สมฺปตฺเต กนิฏฺโ สิริปวรมหาธมฺมราชา นาม ภูปาโล รชฺชํ กาเรสิ. ทพฺพิมุขชาตสฺสเร ปน เคหํ การาเปตฺวา นิสีทนโต ทพฺพิมุขชาตสฺสโรติ นามํ ปากฏํ อโหสิ. ตสฺมึ ปน ชาตสฺสเร เชยฺยภูมิกิตฺตึ นาม วิหารํ การาเปตฺวา สิริสทฺธมฺมปาลตฺเถรสฺส อทาสิ. พหูนมฺปิ คามวาสี อรฺวาสี ภิกฺขูนํ อนุคฺคหํ อกาสิ. รตนปูรนครสฺมิฺหิ ทสสุ ‘ฺยฺौํ ยาํ’ ราชาํเสสุ ปฺปจฺฉิมา ปฺจ ราชาโน อวิจินิตฺวาเยว อลชฺชีลชฺชีมิสฺสกวเสน สาสนํ ปคฺคณฺหึสุ. ตทา ¶ ชินสาสนํ อพฺภนฺตเร จนฺโทวิย อติปริสุทฺธํ น อโหสิ. เอวมฺปิ ลชฺชิโน อตฺตโน อตฺตโน วํสานุรกฺขณวเสน ธมฺมํ ปูเรตุํ อนิวาริตตฺตา ลชฺชีคณวํโส น ฉิชฺชติ. ตถา อลชฺชิโนปิ อตฺตโน อตฺตโน อาจริยปฺปเวณีวเสน วิจรึสุ, เตน อลชฺชีคณวํโสปิ น ฉิชฺชตีติ ทฏฺพฺพํ. ตสฺส รฺโ กาเล เทวจกฺโกภาโส นาม เอโก เถโร อตฺถิ, เวทสตฺถฺู ปิฏเกสุ ปน มนฺโทติ.
กลิยุเค ปน อฏฺตึสาธิเก วสฺสสหสฺเส สมฺปตฺเต เวสาขมาสสฺส กาฬปกฺขอฏฺมิโต ปฏฺาย โลกสงฺเกตวเสน อุปฺปชฺชมานํ ภยํ นิวาเรตุํ นวคุหายํ เตน เทวจกฺโกภาสตฺเถเรน กถิตนิยาเมน ปมํ มรมฺมิกภิกฺขู ปฏฺานปฺปกรณํ วาจาเปสิ. ตโต ปจฺฉา เชฏฺมาสสฺส ชุณฺหปกฺขปาฏิปททิวสโต รามฺรฏฺวาสิเก ภิกฺขู ปฏฺานปฺปกรณํ วาจาเปสิ. มหาฉณฺจ การาเปสิ. รฏฺวาสิโนปิ พหุปูชาสกฺการํ การาเปสิ. ตสฺส กิร รฺโ กาเล โปตฺถกํ อฏฺิภลฺลิกรุกฺขนิยฺยาเสหิ ปริมฏฺํ กตฺวา มโนสิลาย ลิขิตฺวา สุวณฺเณน ลิมฺเปตฺวา ปิฏกํ ปติฏฺาเปสิ. ตโต ปฏฺาย ยาวชฺชตนา อิทํ โปตฺถกกมฺมํ มรมฺมรฏฺเ อกํสูติ.
กลิยุเค สฏฺาธิเก วสฺสสหสฺเส สมฺปตฺเต (อสฺสยุชมาสสฺส กาฬปกฺขฉฏฺมิยํ องฺคารวาเร) ตสฺส ปุตฺโต รชฺชํ กาเรสิ. สิริหาสีหสูรสุธมฺมราชาติ นามลฺฉมฺปิ ปฏิคฺคณฺหิ. ปิตุ รฺโ เคหฏฺาเน เจติยํ การาเปสิ. ตสฺส ปน มารเชยฺยรตนนฺติ สมฺา อโหสิ. ตสฺส ปน รฺโ กาเล สลฺลาวติยา นาม นทิยา ปจฺฉิมภาเค ตุนฺนนามเก คาเม คุณาภิลงฺกาโร นาม เถโร สามเณรานํ คามคฺคเวสนกาเล เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ การาเปตฺวา ¶ สีสเวนตาลปตฺตานิ ปน น คณฺหาเปตฺวา ตาลวณฺฏเมว คณฺหาเปสิ. เอโก คโณ หุตฺวา สปริวาเรน สทฺธึ ตุนฺนคาเม นิสีทิ. ตุนฺนคโณติ ตสฺส สมฺา อโหสิ. โส ปน เถโร ปาฬิอฏฺกถาฏีกาคนฺถนฺตเรสุ อธิปฺปายํ ยถาภูตํ น ชานาติ, อภิธมฺมปิฏกํเยว สิสฺสานํ วาเจตฺวา นิสีทิ.
ตสฺมิฺจ กาเล เกตุมตีนคเร นิสินฺนา พทฺธนฺนา พุทฺธงฺกุรตฺเถร จิตฺตตฺเถรา, ทีปยงฺคนคเร อุฬุคาเม นิสินฺโน สุนนฺทตฺเถโร, ตลุปฺปนคเร เชยฺยพหุอนฺธคาเม กลฺยาณตฺเถโรติ อิเม จตฺตาโร เถรา สามเณรานํ คามปฺปเวสนกาเล เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ อการาเปตฺวา สีสเวนตาลปตฺตานิ อคฺคณฺหาเปตฺวา จีวรํ ปารุปาเปตฺวา ตาลวณฺฏํ คณฺหาเปตฺวา สกลกคณํ โอวาทํ กตฺวา นิสีทึสุ. เต ปน เถรา ปาฬิอฏฺกถาฏีกาคนฺถนฺตเรสุ อธิปฺปายํ ยถาภูภํ ชานึสุ, ตีสุปิ ปิฏเกสุ โกวิทา อเหสุํ. อิจฺเจวํ สิริมหาสีหสูรสุธมฺมรฺโ กาเล ปารุปนภิกฺขูหิ นานา หุตฺวา วิรูปํ อาปชฺชิตฺวา เอกํสิกคโณ นาม วิสุํ ภิชฺชิ, ยถา ปน อยมลํ อยโต อุฏฺหิตฺวา วิสทิสํ หุตฺวา วิรุทฺธํ โหตีติ. เอวํ ภิชฺชมานาปิ คณา ราชา ปมาโท อนุสฺสุกฺโก หุตฺวา อตฺตโน อตฺตโน รุจิวเสเนว จริตฺวา นิสีทึสุ.
เตสุ จ ทฺวีสุ คเณสุ ปารุปนคเณ เถรา ปาฬิอฏฺกถาฏีกาคนฺถนฺตเรสุ นีตตฺถวเสน วุตฺตํ วจนํ นิสฺสาย นิกฺกงฺขา นิทฺโทสาว หุตฺวา นิสีทึสุ. เอกํสิกคเณ ปน เถรา อตฺตโน อตฺตโน วาโท น ปาฬิยํ น จ อฏฺกถาสุ เนว ฏีกาสุ นาปิ คนฺถนฺเตเรสุ ทิสฺสติ, อิมมตฺถํ อชานนฺตา อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺนฺติ วตฺวา เกจิ ปน สกสกสิสฺสานํ โอวาทํ อทํสุ. เอวรูปาปิ สิสฺสา โอวาทํ ปฏิคฺคณฺหึสุ.
เกจิ ปน ปาฬิยาทีสุ สกวาทสฺส อนาคตภาวํ ตฺวาเยว ¶ อปริสุทฺธจิตฺตา หุตฺวา สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ภควโต มุขํ อโนโลเกตฺวา สมฺมาสมฺพุทฺธสฺเสว ภควโต คุณํ อนุสฺสริตฺวา สกวาเท อากาเส ปสาริต หตฺโถวิย อปฺปติฏฺาโนติ ชานิตฺวาเยว อมฺหากํ วาโท สมฺปตฺตลงฺกสฺส สทฺธมฺมจาริตฺเถรสฺส วํสปฺปภโวติ อนิสฺสายภูภมฺปิ นิสฺสยํ อกํสุ. อภูเตน มหาเถรํ สีลวนฺตํ อพฺภาจิกฺขึสุ. ผฺยสีนามเก คาเม ทิฏฺธมฺมิกสมฺปรายิ กตฺถํ อนเปกฺขนฺตสฺส หีนายาวตฺตกสฺส ทุสฺสีลสฺส อุปาสกสฺส ลฺชํ ทตฺวา อมฺหากํ วาทานุรูปํ เอกํ คนฺถํ กโรหีติ อุยฺโยเชตฺวา อนาคเต อนุภวิยมานทุกฺขโต อภายิตฺวา นิสฺสยํ คเวสึสูติ.
ตสฺมึฺจ กาเล นิคฺโรธปาฬิสุวณฺณวิหารวาสิตฺเถโร คามวาสีภิกฺขุ คณํ สมิตึ กตฺวา ตสฺส นายโก หุตฺวา สีสเวนํ อธาเรนฺตา อมงฺคลภิกฺขู สาสเน มาติฏฺนฺตูติ อรฺวาสีนํ ภิกฺขูนํ คนฺถํ วิโกเปตฺวา ตโต ตโต ปพฺพเชสุํ. อถ หตฺถิสาลคามสฺส ปุรตฺถิมาย อนุทิสาย เสฏฺิตฬากสฺส ทกฺขิณาย อนุทิสาย วิหาเร นิสินฺเน อติเรกปณฺณาสภิกฺขูปิ ปพฺพาเชสฺสามาสิ จินฺเตตฺวา คามวาสีภิกฺขู สนฺนหิตฺวา อคมาสิ. อถ ราชา ตมตฺถํ สุตฺวา คามวาสีคโณปิ เอโก, อรฺวาสีคโณปิ เอโก, คามวาสีภิกฺขู อรฺวาสีภิกฺขู วิเหเสุํ น สกฺกา, สกสกวาทวเสน สกสกฏฺาเน นิสีทิ ตพฺพนฺติ ราชเลขนํ เปเสสิ. อถ อรฺวาสีภิกฺขู สุขํ วสิตุํ โอกาสํ ลภึสุ.
กลิยุเค ฉสตฺตตาธิเก วสฺสสหสฺเส สมฺปตฺเต ตสฺส รฺโ ปุตฺโต มหาสีหสูรธมฺมราชาธิราชา นาม รชฺชํ กาเรสิ. โสเยว สูรชฺชราชาติ จ เสติภินฺโทติ จ โวหาริยติ.
ตสฺส ¶ รฺโ กาเล สุวณฺณยาโนโลกนคามวาสีอุกฺกํสมาลํ นาม เถรํ อนฺโตยุธนายโก เอโก อมจฺโจ อาเนตฺวา รตนปูรนครํ ปตฺวา สุวณฺณกุกฺกุฏาจเล วิหารํ การาเปตฺวา เปสิ.
โส ปาฬิอฏฺกถาฏีกาคนฺถนฺตเรสุ อติวิย เฉโก. วณฺณโพธนํ นาม ลิขนนยฺจ อกาสิ. ตสฺส คามสฺส ราชูหิ ทินฺนวเสน เจติยชคฺคนกมฺเม ยุตฺตกุลตฺตา ปน รฺโ อาจริยฏฺาเน อฏฺเปตฺวา อนฺโตยุธนาย กสฺเสว ปูชนตฺถาย นิยฺยาเทสิ. ตสฺสาปิ รฺโ กาเล สามเณเรหิ คามปฺปวสนกาเล ปารุเปตฺวา ปวิสิตพฺพนฺติ เอกจฺเจ วทึสุ. เอกจฺเจ ปน เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กตฺวา ปวิสิตพฺพนฺติ วทึสุ. เอวํ อฺมฺํ กลหํ อกํสุ.
ตตฺถ อุกฺกํสมาลานามโก เถโร ปารุปนคเณ ปธาโน หุตฺวา นานาคนฺเถสุ ปารุปนวตฺตเมว อาคตนฺติ ปกาสึสุ. เอกํสิกคเณ ปน ติริยปพฺพตวิหารวาสีมหาเถรา อาจริยปฺปเวณีทสฺสนวเสน ปารุปนวาทํ ปฏิกฺขิปึสุ.
อถ ราชา จ ผลิกขจิตวิหารวาสิตฺเถรํ เมฆุจฺจนวิหารวาสิตฺเถรํ สุหตฺถตฺเถรํ พุทฺธงฺกุรตฺเถรฺจาติ อิเม จตฺตาโร เถเร วินยวินิจฺฉกฏฺาเน เปตฺวา ทฺเว ปกฺขา อตฺตโน อตฺตโน วาทํ ทสฺเสนฺตูติ อาห.
เต จ จตฺตาโร เถรา ปาฬิอฏฺกถาฏีกาคนฺถนฺตเรสุ อโกวิทา. เตสฺหิ เปตฺวา ราชวลฺลภมตฺตํ อฺโ โกจิ คุณวิเสโส นตฺถิ ราชคุรุภาวตฺถาย, ยถา พฺยคฺฆา รุกฺขคจฺฉลตาทิปฺปฏิจฺฉนฺเน ทุคฺคฏฺาเน นิสินฺเน มิเค ขุทฺทกตฺตา ทุพฺพเลปิ คณฺเหตุํ น สกฺโกนฺติ, เอวเมว เต เอกํสิกตฺเถเร ¶ ราชานํ นิสฺสาย ิเต คนฺเถสุ อนาคตตฺตา ทุพฺพเลปิ วาทวเสน อภิภวิตุํ น สกฺขึสุ. เตเนว ปรเสนาย พลวตํ ชานิตฺวา นิปจฺจการํ ทสฺเสตฺวา เวรํ สเมตฺวา นิสินฺโน ปณฺฑิตโยโธวิย วาทํ นิฏฺํ อปฺปาเปตฺวาเยว ปารุปนคณา นิสีทึสูติ.
กลิยุเค ปน ปฺจนวุตาธิเก วสฺสสหสฺเส สมฺปตฺเต ตสฺส ปุตฺโต มหาราชาธิปติ นาม รชฺชํ กาเรสิ. ปจฺฉา ปน กาเล เตรสาธิเก สเต วสฺสสหสฺเส จ สมฺปตฺเต รามฺรฏฺิโน ราชา ตํ อภิภวิตฺวาว อนีตตฺตา ปตฺตหํสาวตีติ ปากฏํ อโหสิ.
ตสฺส รฺโ กาเล กุขนนคเร ชาลยุตฺต คามโต าณวรํ นาม เถรํ อาเนตฺวา อาจริยฏฺาเน เปสิ. โส ปน เถโร ปาฬิอฏฺกถาฏีกาคนฺถนฺตเรสุ อติวิย เฉโก. สุธมฺมสภายํ ปริยตฺติวาจกานํ โสตารานํ อตฺถาย อภิธมฺมตฺถสงฺคหปฺปกรณสฺส คณฺิปทตฺถํ ปมํ อกาสิ. ตโต ปจฺฉา อฏฺสาลินิยํ คณฺิปทตฺถํ สุราวินิจฺฉยฺจ อกาสิ. ตโต ปจฺฉา เตน รฺา ยาจิโต อภิธานปฺปฏีปิกาย อตฺถํ มรมฺมภาสาย โยเชสิ. รฺโ นามลฺฉํ ฉนฺโทลงฺการสทฺทเนตฺติวิทคฺคทณฺฑีพฺยฺชีนนเยหิ อลงฺกริตฺวา ราชาธิราชนามตฺถปฺปกาสินึ นาม คนฺถมฺปิ อกาสิ.
ราชา หตฺถิสาลนามเก เทเส การาปิตเคหํ ภินฺทิตฺวา สตปฺปมาเณ วิหาเร การาเปตฺวา สพฺเพสมฺปิ วิหารานํ กิตฺติเชยฺยวาสฏฺาปนนฺติ นามานิ ปฺาเปตฺวา ตสฺเสว เถรสฺส อทาสิ. วิหารนาเมเนว จ เถรสฺสาปิ ตํสมฺา อโหสิ.
ตสฺมิฺจ กาเล อกฺยกรฺโ ปิตุรฺโ จ กาเล เตสํ ¶ ทฺวินฺนํ คณานํ วิวาทวเสน อวิปฺปกตวจนํ ปุน วิวาทสฺส วูปสมนตฺถาย อตฺตโน อตฺตโน วาทํ กถาเปสิ. ปารุปนคเณ โส เถโร ปธาโน หุตฺวา เอกํสิกคเณ ปน ปาสํสตฺเถโร ปธาโน หุตฺวา ยถายุทฺธํ อกาสิ. อถ ราชา อติวิย ราชวลฺลภํ เชยฺยภูมิสุวณฺณวิหารวาสิตฺเถรํ เตสํ วาทสฺส วินิจฺฉินฺทนตฺถาย วินยจเรฏฺาเน เปสิ.
กิฺจาปิ โส ปน เถโร ปาฬิอฏฺกถาฏีกาคนฺถนฺตเรสุ โถกํเยว ชานกตฺตา ปริยตฺติโกวิเทสุ อพฺโพหาริโกเยว อโหสิ, ราชวลฺลภตฺตา ปน ราชา ยถาภูตํ อชานิตฺวา วินยธรฏฺาเน เปสิ. ยถา ปน อยํ ปุรตฺถิมทิสา, อยํ ปน ปจฺฉิมทิสาภิ เอวมาทินา ทิสาววตฺถานมตฺตํเยว กาตุํ สมตฺถํ นงฺคลโกฏิยา สํวฑฺฒนฺตํ ปริสุํ ราชาคาเร ธมฺมวินิจฺฉกามปจฺจฏฺาเน เปติ, เอวเมว ราชา อยํ อีทิโส อยํ อีทิโสติ อชานิตฺวา วินยธรฏฺาเน ปิตตฺตา โส เชยฺยภูมิสุวณฺณวิหารวาสิตฺเถโร เตสํ ทฺวินฺนํ ปกฺขานํ ทฺวีสุ วาเทสุ อยํ ภูโต อยํ อภูโตติ วตฺตุํ น สกฺกา, อทฺวารฆเร ปวิฏฺกาเลวิย ตทา อโหสิ. เสยฺยถาปิ นาม มหิโส อตฺตโน สมีเป ตฺวา เทวคีตํ คายิตฺวา เทววีณํ วาเทนฺตสฺส เทวคนฺธพฺพสฺส เวฬุสลากํ ปหรนฺตสฺส จ คามทารกสฺส สทฺเทสุ กิฺจิ วิเสสํ น ชานาติ, เอวมิทํ สมฺปทํ ทฏฺพฺพํ. อถ ราชา มม วิชิเต เยเยภิกฺขู ยํยํอิจฺฉนฺติ, เตเตภิกฺขู ตํตํจริตฺวา ยถากมฺมํ นิสีทนฺตูติ ราชเลขนํ เปสิ. เตสํ วิวาโท ตทา น วูปสมิ.
อปรภาเค เตรสาธิเก สเต สหสฺเส จ สมฺปตฺเต รตนปูรนครํ วินสฺสิ.
ตโต ปจฺฉา ทุติเย สํวจฺฉเร รตนสิขนครมาปโก ราชา รามฺรฏฺินฺทสฺส รฺโ เสนํ ยวเขตฺตโต จาตกสกุณํวิย ¶ อตฺตโน ปฺุนุภาเวน มรมฺมรฏฺโต นีหริตฺวา สกลมฺปิ รามฺรฏฺํ อตฺตโน หตฺถคตํ กตฺวา รชฺชํ กาเรสิ.
ตสฺมิฺจ กาเล สกลมรมฺมรฏฺวาสีนํ จิตฺตํ ปสาเทสิ, ยถา นาม สูริยาตเปน มิลายนฺตานํ กุมุทานํ อโนตตฺโตทเกน สิฺจิตฺวา หริตตฺตํ ปาเปติ, เอวเมว รามฺรฏฺินฺทสฺส เสนาพลาตเปหิ ทุกฺขปฺปตฺตานํ มรมฺมรฏฺวาสีนํ คหฏฺานฺเจว ภิกฺขูนฺจ อตฺตโน ปฺุาโนตตฺโตทเกน ฉิฺจิตฺวา กายิกเจตสิกวเสน ทุวิธมฺปิ สุขํ อุปฺปาเทสิ.
สกลมรมฺมรฏฺวาสิโน จ อยํ อมฺหากํ ราชา โพธิสตฺโตติ โวหารึสุ. อถ เอกสฺมึ มาเส จตูสุ อุโปสถทิวเสสุ ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺเตตฺวา อนฺเตปุเร ปเวเสตฺวา ปิณฺฑปาเตน โภเชสิ. ราโชโรธามจฺเจหิ สทฺธึ อุโปสถํ อุปวสิ. สพฺเพสมฺปิ ราโชโรธามจฺจานํ คุณตฺตยปาํ สห อตฺถโยชนานเยน วาจคฺคตํ การาเปสิ.
อถ เพลุวคามวาสียสตฺเถรํ อเนตฺวา อตฺตโน อาจริยฏฺาเน เปสิ. มหาอตุลยสธมฺมราชคุรูติ นามลฺฉมฺปิ อทาสิ. ตโต ปฏฺาย ปน อตุลตฺเถโรติ นาเมน ปากโฏ อโหสิ. ตสฺมิฺจ กาเล ปารุปนคณปกฺขาปลิณคามวาสีสุชาตตฺเถราทโย สามเณรานํ คามปฺปเวสนกาเล จีวรํ ปารุปิตฺวา ปวิสิตพฺพนฺติ อกฺขรํ ลิขิตฺวา รฺโ สนฺติกํ สนฺเทสปณฺณํ ปเวเสติ.
อถ เอกํสิกคณปกฺขาปิ อตุลตฺเถราทโย ปุพฺเพสํ ราชูนํ กาเล อธิกรณํ วูปสมิ, อิทานิ วูปสมิตกมฺมํ ปุน น อุปฺปาเทตพฺพนฺติ เลขนํ ลิขิตฺวา รฺโ สนฺติกํ เปเสสิ.
อถ ราชา ทฺวินฺนํ ปกฺขานํ สกสกวาทํ กเถตุกาโมปิ ¶ อิทานิ ราชปฺปฏิสํยุตฺตํ กมฺมํ พหุ อตฺถิ, ติฏฺสุ ตาว สาสนปฺปฏิสํยุตฺตํ กมฺมํ, ราชปฺปฏิสํยุตฺตเมว กมฺมํ ปมํ อารภิสฺสามิ, ปจฺฉา สาสนปฺปฏิสํยุตฺตํ กมฺมํ กริสฺสามีติ ราชเลขนํ เปสิ. อปรภาเค ปน ราชา เอวํ อาณํ เปสิ,-อิทานิ มม วิชิเต สพฺเพปิ ภิกฺขู มม อาจริยสฺส มตึ อนุวตฺติตฺวา จรนฺตูติ.
อถ ปารุปนคณภิกฺขูปิ เอกํสิกคณํ อนุวตฺเตสุํ รฺโ อาณาวเสน. สหสฺโสโรธคาเม ปน ทฺเว มหาเถรา อตฺตโน ปริสํ ปารุปนวเสเนว คามปฺปเวสนวตฺตํ ปริปูริตพฺพนฺติ โอวทิตฺวา นิสีทึสุ.
ตทา รฺโ อาจริโย ยสตฺเถโร ตมตฺถํ สุตฺวาเต ปกฺโกสาเปสิ. เต จ อาคนฺตฺวา นครํ สมฺปตฺตกาเล เอโก อุปาสโก ปสนฺโน หุตฺวา เตสํ เถรานํ ปิณฺฑปาเตน อุปฏฺหิ. อถ อตุลตฺเถโร เต มหาเถเร ทูรฏฺานโต วาลุกํ อาเนตฺวา ตสฺส อุปาสกสฺส เคหสมีเป โอกิราเปสิ. อิทํ วินยธมฺมสฺส อนนุโลมวเสน จรนฺตานํ ทณฺฑกมฺมนฺติ โกลาหลมฺปิ อุปฺปาเทสิ. อถ เตสํ วาลุกํ อาหรนฺตานํเยว อฺมฺํ สลฺลเปสุํ,-อิทานิ ภนฺเต วินยธมฺมานุโลมวเสน อาจรนฺตานํ อมฺหากํ อีทิสํ กมฺมํ อสารุปฺปํ, อโห อจฺฉริยธมฺโม โลโกติ เอโก เถโร อาห. อถ ปน เอโก เถโร เอวมาห,-อิทานิ อาวุโส โลกปาลา เทวา อีทิสํ อธมฺมกมฺมํ ทิสฺวาเยว อชฺฌุเปกฺขิตฺวา อปฺโปสฺสุกา นิสีทิตุํ น สกฺกา, อิทานิ โลกปาลา เทวา ปมชฺชิตฺวา นิสีทนฺติ มฺเติ.
ตสฺมึเยว ขเณ เวเคน เมโฆ อุฏฺหิตฺวา อตุลตฺเถรสฺส วิหาเร ราชเคเห จ เอกกฺขเณ อสนิโย นิปตึสุ. เอวํ สมาโนปิ โส เถโร อติมานถทฺธตาย สตึ น ลภิ.
ปุน ¶ ราชา อิทานิ มม วิชิเต สพฺเพปิ ภิกฺขู มม อาจริยสฺส มตึ อนุวตฺตนฺติ วา มา วาติ อมจฺเจ ปุจฺฉิ. อมจฺจาปิ เอวํ รฺโ อาโรเจสุํ,-อิทานิ มหาราช กุขนนคเร นีปคาเม นิสินฺโน เอโก มหาเถโร มุนินฺทโฆโส นาม อตฺถิ, โส ปารุปนวเสน อตฺตโน ปริสํ โอวาเทตฺวา พหุคุณํ อุปฺปาเทตฺวา นิสีทตีติ.
อถ ราชา เอวมาห,-ตํ ปกฺโกเสตฺวา สุธมฺมสสายํ มหาเถเร สนฺนิปาภาเปตฺวา ตสฺส เถรสฺส วินย ปณฺณตฺตึ ยถาภูตํ อชานนฺตสฺส ยถาภูตํ สภาวํ ทสฺเสตฺวา โอวาเทนฺตูติ.
อถ อมจฺจา ตถา อกํสุ. มหาเถรา จ สุธมฺมสสฺสยํ สนฺนิปติตฺวา ตํ ปกฺโกเสตฺวา โอวทึสุ. เตสุ ปน มหาเถเรสุ เอโก เถโร ภูปาลสฺส สงฺฆรฺโ จ มุขํ โอโลเกตฺวา ภควโต ปน สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส มุขํ อโนโลเกตฺวา มุนินฺทโฆสตฺเถรํ เอวมาห,- อิทานิ อาวุโส อิมสฺมึ มรมฺมรฏฺเ สพฺเพปิ ภิกฺขู ภูปาลสฺส สงฺฆสฺส รฺโ จ อาณํ อนุวตฺติตฺวา เอกํสิกาเยว อเหสุํ, ตฺวํเยว เอโก สทฺธึ ปริสาย ปารุปนวตฺถํ จริตฺวา นิสีทสิ, กสฺมา ปน ตฺวํ มานถทฺโธ หุตฺวา อีทิสํ อนาจารํ อวิชหิตฺวา ติฏฺสีติ.
อถ มุนินฺทโฆสตฺเถโร ตสฺส เถรสฺส มุขํ อุชุกํ โอโลเกตฺวา เอวมาห,- ตฺวํ ลชฺชีเปสโล สิกฺขากาโมติ ปุพฺเพ มยา สุตปุพฺโพ, อีทิโส ปน ปุคฺคโล อีทิสํ วจนํ วตฺตุนํ ยุตฺโต,อีทิสสฺส หิ ปุคฺคลสฺส อีทิสํ วจนํ อสฺสารุปฺปํ, สเจ ตฺวํ อยํ อปฺปปฺุโ นิตฺเตโช อนาโถติ มํ มฺิตฺวา อคารววเสน วตฺตุํ อิจฺเฉยฺยาสิ, เอวํ สนฺเตปิ มมาจริยสฺส มุขํ โอโลเกตฺวา มมาจริยสฺส คุณํ ชานิตฺวา ตสฺส สิสฺโสยนฺติ อนุสฺสริตฺวา อีทิสํ วจนํ อธมฺมิกํ วตฺตุํ น สกฺกาติ.
อถ ¶ โส เถโร ตํ ปุจฺฉิ,-โก ปน ตวาจริโยติ. อถ สุขมฺมสภายํ ปิตํ พุทฺธรูปํ วทฺทิตฺวา อยํ มมาจริโยติ อาห. มมาสริโยติ วตฺวา ปน ภิกฺขุสงฺฆมชฺเฌ อุฏฺหิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา อหํ ภนฺเต ยาว ชีวิตปริโยสานา มม ชีวิตํเยว ปริจฺจชิสฺสามิ, ภควโต ปนติ โลกคฺคสฺส สิกฺขาปทํ น วิชหิสฺสามีติ อาโรเจสิ.
อถ ราชา ตมตฺถํ สุตฺวา มานถทฺโธ เอโส มม วิชิเต นิสีทาเปตุํ วฏฺฏติ, รฏฺนฺตรํ ปพฺพาเชตพฺโพติ ราชาณาย รฏฺนฺตรํ เปเสสิ.
ราชปุริสา จ ตํ ปกฺโกเสตฺวา รฏฺนฺตรํ อาเนสิ. พหงฺคํ นาม เทสํ ปตฺวา พหงฺคนายโก ปุริโส ราชปุริสานํ ลฺชํ ทตฺวา เอวมาห,- อยํ ปน โภนฺโต มรมฺมรฏฺสฺส ปริยนฺตปฺปเทโส, อิเธว เปตฺวา ตุมฺเห นิวตฺตถาติ.
ราช ปุริสาปิ ลฺชํ คเหตฺวา ตตฺเถว เปตฺวา นิวตฺตึสุ. เถโรปิ จตูหิ ทิสาหิ อาคตานํ ภิกฺขุสามเณรานํ ปารุปนวเสน โอวาทํ ทตฺวา ปริยตฺตึ วาเจตฺวา ตตฺถ นิสีทิ. อภิธมฺมตฺถสงฺคหคนฺถสฺส อตฺถโยชนมฺปิ มรมฺมภาสาย อกาสิ.
อปรภาเค ราชา ตมตฺถํ สุตฺวา อิทานิ โส เถโร มม วิชิตปริยนฺเตเยว นิสีทิตฺวา อมฺเหหิ อนิจฺฉิตํ นิวาริตํ กมฺมํ กตฺวา นิสีทิ, ตํ ปกฺโกสถาติ อาห.
ราชทูตา จ ตตฺถ คนฺตฺวา ปกฺโกสึสุ. เถโร จ อิทานิ มํ ราชา มาเรตุกาโมติ มฺิตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขิตฺวา คิหิวตฺถํ นิวาเสตฺวา เตหิ สทฺธึ อาคจฺฉิ. นครํ ปน อาคนฺตฺวา ปตฺตกาเล รฺโ สนฺติกํ อาเนสิ.
อถ ราชา เอวมาห,-ตฺวํ ภิกฺขุ หุตฺวา คณํ วฑฺฒาเปตฺวา นิสีทสีติ มยา สุตํ, กสฺมา ปนิทานิ คิหิ ภวสีติ. สเจ ¶ ตฺวํ มหาราช มํ มาเรตุกาโม ปกฺโกเสยฺยาสิ, เอวํ สติ ยทิ สิกฺขํ อปฺปจฺจกฺขาย ิตํ มํ มาเรยฺยาสิ, ตว ภาริยํ กมฺมํ ภวิสฺสตีติ มนสิกริตฺวา ตว กมฺมสฺส อภาริยตฺถาย สิกฺขํ ปจฺจกฺขิตฺวา อาคโตมฺหิ, สเจ มํ มาเรตุกาโมสิ, มาเรหีหิ. ราชา จ ตํ พนฺธนาคาเร เปตฺวา สฺยามรฏฺํ ยุชฺฌนตฺถายคจฺฉิ. ยชฺฌนตฺถาย ปน คนฺตฺวา ปจฺจาคตกาเล อนฺตรามคฺเคว ทิวงฺคโต อโหสีติ.
กลิยุเค ปน ทฺวาวีสาธิเก วสฺสสเต สหสฺเส จ สมฺปตฺเต ตสฺส เชฏฺปุตฺโต สิริปวรมหาธมฺมราชา นาม รชฺชํ กาเรสิ. รตนสิขนครโต สงฺกเมตฺวา เชยฺยปุรํ ทุติยํ มาปิตตฺตา เชยฺยปุรมาเปโก ราชาติปิ ตสฺส สมฺา อโหสิ. ตสฺมิฺจ กาเล มหาปพฺพตพฺภนฺตรนครวาสึ าณตฺเถรํ อาเนตฺวา อาจริยฏฺาเน เปสิ. โสกิร เถโร คมฺภีรปฺโ เอกสฺมึ ทิวเส นว วา ทส วา ภาณวาเร วาจุคฺคตํ กาตุํ สมตฺโถ อโหสิ. อภินโวปสมฺปนฺนกาเลเยว ปทวิภาคคนฺถํ นฺยาสสํ วณฺณนํ ยมกสํวณฺณนํ มหาปฏฺานสํวณฺณนฺจ มรมฺมภาสาย อกาสิ. ราชา มหาภูมิรมฺมณิยวิหารํ นาม การาเปตฺวา ตสฺเสว อทาสิ. าณาลงฺการมหาธมฺมราชคุรู ติปิ นามลฺฉํ อทาสิ.
ตสฺมิฺจ กาเล ปารุปนคเณ เถรา เอวํ จินฺเตสุํ,- อิทานิ ปน อมฺหากํ ปกฺขิโก เถโร รฺโ อาจริโย อโหสิ, อิทานิ มยํ ปติฏฺานํ ลภามาติ. เอวํ ปน จินฺเตตฺวา สามเณรานํ คามปฺปเวสนกาเล จีวรํ ปารุเปตฺวา ปวิสิตพฺพนฺติ สนฺเทสปณฺณํ รฺโ สนฺติกํ ปเวเสสิ. อถ อตุลตฺเถโร ปุพฺเพ วุตฺตนเยน วูปสมิตํ กมฺมมิทนฺติ สนฺเทสปณฺณํ รฺโ สนฺติกํ ปเวเสสิ. เตเนว อฺมฺํ ปฏิวจนวเสน ทสฺเสตุํ โอกาสํ น ลภึสูติ.
ตโต ปจฺฉา กลิยุเค ปฺจวีสวสฺสาธิเก สเต สหสฺเส ¶ จ สมฺปตฺเต ตสฺส รฺโ สิริปวรสุธมฺมมหาราชินฺทาธิปติ นาม รชฺชํ กาเรสิ. รตนปูรํ ปน ตติยํ มาปกตฺตา รตนปูรมาปโกติ เอกสฺส ปน ฉทฺทนฺตนาคราชสฺส สามิภูตตฺตา เสติภินฺโทติ จ สมฺา อโหสิ. จรจฺจ คามวาสีจนฺทาวรํ นาม เถรํ อาเนตฺวา อตฺตโน อาจริยฏฺาเน เปสิ. สูมิกิตฺติอตุลํ นาม วิหารํ การาเปตฺวา ตสฺส อทาสิ. ชมฺพุทีปอนนฺตธชมหาธมฺมราชคุรูติปิ นามลฺฉํ อทาสิ. ตสฺส รฺโ กาเล เอกจฺเจ มนุสฺสา ทิฏฺิวิปลฺลาสา อเหสุํ, เตปิ ปกฺโกสาเปตฺวา สมฺมาทิฏฺึ คณฺหาเปสิ. ตสฺส ปน รฺโ กาเล เอกํสิกคณํ อภิภวิตุํ โอกาสํ น ลภึสูติ.
ตโต ปจฺฉา กลิยุเค อฏฺตึสาธิเก วสฺสสเต สหสฺเส จ สมฺปตฺเต ตสฺส รฺโ ปุตฺโต มหาธมฺเม ราชาธิราชา นาม รชฺชํ กาเรสิ. นครสฺส ทกฺขิณทิสาภาเค ปฺจภูมิกวิหารํ การาเปตฺวา เชยฺยภูมิวาสาตุลนาเมน ปฺาเปตฺวา มาราวฏฺฏนสฺส นาม เถรสฺส อทาสิ. คุณมุนินฺทาภิสาสนธชมหาธมฺมราชาธิราชคุรูติปิ นามลฺฉํ อทาสิ.
ตสฺมิฺจ กาเล นนฺทมาโล นาม เถโร จลงฺคนครสฺส ปุรตฺถิมทิสาภาเค วิหาเร นิสีทิตฺวา พหูนํ ภิกฺขุสามเณรานํ คนฺถํ วาเจสิ. สามเณรานํ คามปฺปเวสนกาเล ปารุปนวตฺตเมว ปริปูเรตฺวา ปวิสิตพฺพํ, เอกํสิกวตฺตํ ปน เนว ปาฬิยํ น อฏฺกถายํ น จ ฏีกาสุ นาปิ คนฺถนฺตเรสุ ทิสฺสติ, น ธมฺมานุโลมนฺติ โอวาทํ อภิณฺหํ อทาสิ. ปาฬิอฏฺกถาทีสุ อาคตวินิจฺฉยํ ทสฺเสตฺวา เอกมฺปิคนฺถํ อกาสิ.
อถ เอกํสิกคณิกา ภิกฺขู ตํ คนฺถํ รฺโ สนฺติกํ ปเวสึสุ โทสาวิกรณตฺถาย. ตสฺมิฺจ กาเล ราชา เอวรูปํ สุปินํ ปสฺสิ, -สกฺโก หิ เทวราชา เสตวตฺถํ นิวาเสตฺวา ¶ เสตาลงฺกาเรหิ อลงฺกริตฺวา เสตกุสุมานิ ปิลนฺทิตฺวา รฺโ สนฺติกํ อาคนฺตฺวา เอวมาห,- อปรนฺตรฏฺเหิ มหาราช นมฺปทานทีตีเร ปาทเจติเย พหูนิ ติณานิ อุฏฺหิตฺวา อฺมฺํ มูเลน มูลํ ขนฺเธน ขนฺธํ ปตฺเตน ปตฺตํ สมฺปนฺธิตฺวา ปฏิจฺฉาเทตฺวา ิตานิ, ตานิ ปน ปุพฺพราชูหิ ยถาภูตํ อชานนฺเตหิ อวิโสธิตานิ, อิทานิ ปน ตยา ยถาภูตํ ชานนฺเตน ปริสุทฺธํ กตฺตุกาเมน วิโสธิตพฺพานิ, ตตฺถจ เอโก ภิกฺขุ อาคนฺตฺวา อุปเทสนยํ ทสฺสตีติ.
เอวํ ปน สุปินํ ปสฺสิตฺวา นนฺทมาลํ นาม เถรํ ปกฺโกสาเปตฺวา รตนปูรนครสฺส เอสนฺนฏฺาเน อุทกกีฬนตฺถาย การาปิเต ราชเคเห วสาเปสิ.
อถ เถโร สามเณรานํ คามปฺปเวสนกาเล ปารุปนวเสน ปวิสิตพฺพนฺติ ปาฬิอฏฺกถาฏีกาคนฺถนฺตเรหิ ราชานํ ชานาเปสิ, ยถา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถโร สิริธมฺมาโสกราชานํ สมฺมาวาทนฺติ. อถ ราชา ปริจิต ปารมีปฺุสมฺภาโร มหาาโณ ชานาสิ,-ปารุปนวาโทเยว ปาฬิอฏฺกถาฏีกาคนฺถนฺตเรสุ อาคโต, เอกํสิกวาโท ปน เตสุ กตฺถจิปิ น อาคโตติ. เอวํ ปน ชานิตฺวา รฺโ เคเห ทฺเว ปกฺเข เถเร สนฺนิปาตาเปตฺวา อตฺตโน อตฺตโน วาทํ กถาเปสิ.
อถ เอกํสิกตฺเถโร เอวมาหํสุ,-ตุมฺหากํ ปารุปนวาโท กตฺถ อาคโตติ. ตทา ปารุปนตฺเถรา ปริมณฺฑลํ ปารุปิสฺสามีติอาทินา นเยน ปาฬิอฏฺกถาฏีกาคนฺถนฺตเรสุ ปารุปนวาโท อาคโตติ อาหํสุ. ตโต ปจฺฉา ปารุปนตฺเถรา เอวมาหํสุ,-ตุมฺหากํ ปน เอกํสิกวาโท กตฺถ อาคโตติ. ตทา เต เอกํสิกตฺเถรา อทฺวารฆรํ ปวิฏฺกาโลวิย รตฺติภาเค มหาวนมคฺเค คมนกาโลวิย จ หุตฺวา กิฺจิ วตฺตุํ น สกฺกา. มุขํ นาม กถนตฺถาย ภฺุชนตฺถาย โหตีติ ¶ วุตฺตตฺตา ยํ วา ตํ วา วทนฺตาปิ ราชานํ อาราเธตุํ น สกฺขึสุ.
ราชา จ เถรํ นิสฺสาย วินเย โกสลฺลตาย ปาฬิยํ อีทิโสเยว อาคโต, อฏฺกถาทีสุ อีทิโสเยวาติ วตฺวา ตุมฺหากํ เอกํสิกวาโท ปาฬิอฏฺกถาฏีกาคนฺถนฺตเรสุ น ทิสฺสติ, เอวมฺปิ สมานา กสฺมา อีทิสํ วตฺตํ อกํสูติ ปุจฺฉิ. อถ เต เอกํสิกตฺเถรา จตุหตฺถคพฺเภ สโหฑฺเฑน คหิตโจราวิย มนุสฺเสหิ คติตกากาวิย จ กิฺจิ วตฺตุํ อสกฺกุเณยฺยตาย สพฺพทิสาสุ โอโลเกตฺวาเยว อมฺหากํ จาริตฺตํ ปาฬิอาทีสุ น ทิฏฺปุพฺพํ, อถ โข ปน อาจริยปฺปเวณีวเสเนว จริมฺหาติ วตฺวา ปราชยํ ปตฺวา ปารุปนปกฺเขเยว ปวิสึสูติ. ราชา จ อิโต ปฏฺาย ภิกฺขู ปารุปนวตฺตเมว การาเปตุํ สามเณรานํ โอวทนฺตูติ ราชาณํ เปสิ. ตโต ปฏฺาย เอกํสิกปกฺขาเถรา อรุณุคฺคมนกาเล โกสิยาวิย สีสํ อุฏฺหิตุมฺปิ น สกฺกาติ.
โสกสรภูมหาเจติยสฺส ปุรตฺถิมทิสาภาเค ทฺวีหิ ปาสาเทหิ อลงฺกตํ จตุภูมิกํ ภูมิกิตฺติวิรามํ นาม วิหารํ การาเปตฺวา นนฺทมาลตฺเถรสฺส อทาสิ, นรินฺทาภิธชมหาธมฺมราชาธิราชคุรูติ นามลฺฉมฺปิ อทาสิ. โส ปน เถโร ฉปฺปทวํสิโกติ ทฏฺพฺโพ. อภินโวปสมฺปนฺนกาเลเยว วินยวินิจฺฉยสฺส สุตฺตสงฺคหสฺส มหาวคฺคฏฺกถาย จ อตฺถโยชนํ มรมฺมภาสาย อกาสิ, สาสนสุทฺธิทีปิกํ นาม คนฺถมฺปิ อกาสีติ.
ตโต ปจฺฉา กลิยุเค เตจตฺตาลีสาธิเก วสฺสสเต สหสฺเส จ สมฺปตฺเต ผคฺคุนมาสสฺส กาฬปกฺขปนฺน รสมิยํ รตนสิขมาปกสฺส รฺโ มชฺฌิมปุตฺโต รชฺชํ กาเรสิ ¶ .
ตทา ราชา เอวํ จินฺเตสิ,-เอกํสิกปารุปนวเสน อุปฺปนฺโน วิวาโท ปุพฺเพสํ ราชูนํ กาเล วูปสมิตุํ น สกฺกา, สิริปวรสุธมฺมมหาราชินฺทาธิปติโน กาเลปิ ราชเคเห สนฺนิปาตาเปตฺวา รฺโ สมฺมุเข กถาปิตตฺตา วิสฺสฏฺเน กเถตุํ โอกาสสฺส อลทฺธตฺตา ยถากามํ วตฺตุํ อวิสหตฺตา ปราชโย อโหสีติ เลสํ โอฑฺฑตุํ โอกาโส ภเวยฺยมยฺหํ ปน กาเล อีทิสํ อกตฺวา เตสํ เตสํ เถรานํ วิหาเร ทูตํ เปเสตฺวา สกสกวาทํ กถา เปสฺสามิ, เอวฺหิ สติ เตเตเถรา วิสฺสฏฺา หุตฺวา กเถสฺสนฺตีติ.
เอวํ ปน จินฺเตตฺวา อนฺโตยุธนายกํ อมจฺจํ ปธานํ กตฺวา เตสํ เตสํ เถรานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา อาโรจาเปสิ,-สกสกวาทํ วิสฺสฏฺา หุตฺวา วทถาติ. อถ เอกํสิกคณิกา เถรา อมฺเหหิ วุตฺตวจนํ ปาฬิอาทีสุ น ทิสฺสติ, อถ โข ปน อาจริยปฺปเวณีวเสเนว มยํ จริมฺหาติ อนุชานึสุ.
มหาราชา จ เอวํ เถรานํ อนุชานเน สติ กิฺจิ กตฺตพฺพํ นตฺถิ, อิทานิ ปริมณฺฑลสุปฺปฏิจฺฉนฺนสิกฺขาปทานิ อวิโกเปตฺวา สามเณรา คามํ ปวิสนฺตูติ ราชเลขนํ ตตฺถ ตตฺถ เปเสสิ.
อปรภาเค ปน สหสฺโสโรธคามโต อุปสมฺปทา วสฺเสน สตฺตวสฺสิกํ าณํ นาม ภิกฺขุํ อาเนตฺวา อนฺโตยุธวิหารํ นาม การาเปตฺวา ตสฺส อทาสิ, าณาภิสาสนธชมหาธมฺมราชคุรูติ นามลฺฉมฺปิ อทาสิ. อถ รฺา ยาจิโต ราชาภิเสกคนฺถํ ปริโสเธตฺวา มรมฺมภาสาย อตฺถํ โยเชสิ.
อปรภาเค ภควา ธรมาโนเยว อาคนฺตฺวา จตุนฺนํ ยกฺขานํ ทเมตฺวา เตหิ ทินฺนํ มํโสทนํ ปฏิคฺคเหตฺวา ปพฺพตสามนฺตเทสํ ¶ คนฺตฺวา ปริภฺุชิตฺวา ตํ านํ โอโลเกตฺวา สิตํ ปาตฺวากาสิ. อถ อานนฺทตฺเถโร การณํ ปุจฺฉิ. อนาคเต โข อานนฺท อิมสฺมึ เทเส มหานครํ ภวิสฺสติ, จตฺตาโร จ อิเม ยกฺขา ตสฺมึ นคเร ราชาโน ภวิสฺสนฺตีติ พฺยากาสิ.
ยถาพฺยากตนิยาเมเนว กลิยุเค จตุจตฺตาลีสาธิเก วสฺสสเต สหสฺเส จ สมฺปตฺเต มาฆมาสสฺส กาฬปกฺขทฺวาทสมิยํ องฺคารวาเร อุตฺตรผคฺคุนีนกฺขตฺเตน โยเค อมรปุรํ นาม มหาราชฏฺานีนครํ มาเปสิ.
สิริปรวิชยานนฺตยสตฺริภวนาทิตฺยาธิปติปณฺฑิตมหาธมฺมราชาธิราชาติ นามลฺฉมฺปิ ปฏิคฺคณฺหิ.
อคฺคมเหสิยา การาปิตํ เชยฺยภูมิวิหารกิตฺตินามกํ วิหารํ คุณาภิลงฺการสทฺธมฺมมหาธมฺมราชาธิราชคุรุตฺเถรสฺส อทาสิ, โย ‘เม โอ สยาโฑ’ อิติ วุจฺจติ.
กนฺนีนครโภชกาย ราชกฺาย การาปิตํ วิหารรมณียวิรามํ นาม วิหารํ คุณมุนินฺทาธิปติ มหาธมฺมราชาธิราชคุรุตฺเถรสฺส อทาสิ, โย ‘มาํ เล สยาโฑ’ อิติ วุจฺจติ.
อุปรฺโ เทวิยา การาปิตํ มงฺคลาวิรามํ นาม วิหารํ ติปิฏกสทฺธมฺมสามิมหาธมฺมราชาธิราชคุรุตฺเถรสฺส อทาสิ, โย ‘โสํ า สยาโฑ’ อิติ วุจฺจติ.
มชฺฌิมเคหวาสิเทวิยา การาปิตํ มงฺคลาวาสาตุลํ นาม วิหารํ าณชมฺพุทีปอนนฺตธชมหาธมฺมราชาธิราชคุรุตฺเถรสฺส อทาสิ, โย ‘เมํ ชฺวา สยาโฑ’ อิติ วุจฺจติ.
อิเม ปฺปน จตฺตาโร มหาเถเร สงฺฆราชฏฺาเน เปสิ.
อุตฺตรเคหวาสิเทวิยา การาปิตํ มงฺคลภูมิกิตฺตึ นาม ¶ วิหารํ กวินฺทาภิสทฺธมฺมธรธชมหาธมฺมราชคุรุตฺเถรสฺส อทาสิ, โย ‘ฺโยํ กาํ สยาโฑ’ อิติ วุจฺจติ.
สิริเขตฺตนครโภชเกน ราชกุมาเรน การาปิตํ อตุลภูมิวาสํ นาม วิหารํ กวินฺทาภิสทฺธมฺมปวรมหาธมฺม ราชคุรุตฺเถรสฺส อทาสิ, โย ‘สฺเว โฏํ สยาโฑ’ อิติ วุจฺจติ.
อนฺโตอมจฺเจน เอเกน การาปิตํ วิหารํ าณาลงฺการสทฺธมฺมธชมหาธมฺมราชคุรุตฺเถรสฺส อทาสิ, โย ‘เสํ เฏ สยาโฑ’ อิติ วุจฺจติ.
วามพลนายเกนามจฺเจน การาปิตํ วิหารํ ปรมสิริวํสธชมหาธมฺมราชคุรุตฺเถรสฺส อทาสิ, โย ‘เม ี สยาโฑ’ อิติ วุจฺจติ.
ธมฺมวินิจฺฉเกน เอเกนามจฺเจน การาปิตํ วิหารํ กวินฺท สารธชมหาธมฺมราชาธิราชคุรุตฺเถรสฺส อทาสิ, โย ‘โลกา มฺหาํ เกํ สยาโฑ’ อิติ วุจฺจติ.
อิจฺเจวํ ปริยตฺติโกวิทานํ อเนกานํ มหาเถรานํ สทฺธึ นามลฺเฉน วิหารํ ทตฺวา อนุคฺคหํ อกาสิ. ยสฺมา ปน สพฺเพสํ เถรานํ นามํ อุทฺธริตฺวา วิสุํ วิสุํ กถิเต อยํ สาสนวํสปฺปทีปิกกถา อติปฺปปฺจา ภวิสฺสติ, ตสฺมา อิธ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา วตฺตพฺพเมว วกฺขามาติ.
ปจฺฉาภาเค จตฺตาโร มหาเถรา ราชาทุพฺพลตาย ยถากามํ สาสนํ วิโสเธตุํ สกฺขิสฺสนฺตีติ มฺิตฺวา ปุน อฏฺ เถเร เอเตหิ จตูหิ มหาเถเรหิ สทฺธึ สาสนํ วิโสธาเปตุํ สงฺฆนายกฏฺาเน เปสิ. เสยฺยถิทํ, กวินฺทาภิสทฺธมฺมปวรมหาธมฺมราชคุรุตฺเถโร, ติปิฏกาลงฺการธชมหาธมฺมราชคุรุตฺเถโร, จกฺกินฺทาภิธชมหาธมฺมราชคุรุตฺเถรา, ปรมสิริวํสธชมหาธมฺมราชคุรุตฺเถโร, ชนินฺทาภิปวรมหาธมฺมราชคุรุตฺเถโร, มหาาณาภิธชมหาธมฺมราชคุรุตฺเถโร ¶ , าณาลงฺการสทฺธมฺมธชมหาธมฺมราชคุรุเถโร, าณาภิสาสนธชมหาธมฺมราชคุรุตฺเถโรติ.
อถ อรหาปิ สมาโน นิสฺสยมุจฺจกงฺควิกโล วินานิสฺสยาจริเยน วสิตุํ น วฏฺฏตีติ ชานิตฺวา นิสฺสยา จริยปฺปโหนกานํ เถรานํ นิสฺสยงฺคานิ นิสฺสยมุจฺจการหานํ นิสฺสยมุจฺจกงฺคานิ ปริปูราเปตฺวา นิสฺสิตกานํ นิสฺสยํ คณฺหิตฺวาว นิสีทาเปสิ.
ตโต ปจฺฉา กลิยุเค ปฺาสาธิเก วสฺสสเต สหสฺเสว สมฺปตฺเต าณาภิสาสนธชมหาธมฺมราชคุรุตฺเถรํเยว เอกํ สงฺฆราชฏฺาเน เปสิ. ตโต ปฏฺาย โสเยว เอโก สงฺฆนายโก หุตฺวา สาสนํ วิโสธยิ.
ตโต ปจฺฉา เอกปณฺณาสาธิเก วสฺสสเต สหสฺเส จ สมฺปตฺเต ผคฺคุนมาเส มหามุนิเจติยสฺส ทกฺขิณทิสาภาเค ทฺวีหิ อิฏฺกมเยหิ ปากาเรหิ ปริกฺขิตฺตํ ปฺจภูมิกํ อโสการาเม รตนภูมิกิตฺตึ นาม วิหารํ อติมหนฺตํ การาเปตฺวา าณาภิสาสนธชมหาธมฺมราชคุรุตฺเถรสฺส อทาสิ. าณาภิวํสธมฺมเสนาปติมหาธมฺมราชาธิราชคุรูติ นามลฺฉมฺปิ ปุน อทาสิ. ตโต อฺานิ เชยฺยภูมิวิหารกิตฺติมงฺคลวิรามาทโย อเนเกปิ วิหาเร ตสฺเสว อทาสิ.
โส ปน เตสุ วิหาเรสุ วาเรน นิสีทิตฺวา ปริยตฺตึ วาเจสิ. อุภโตวิภงฺคานิปิ วาจุคฺคตํ อกาสิ. นิจฺจํเยว เอกาสนิกธุชงฺคํ สมาทิยิ.
โส ปน เถโร อุปสมฺปทาวสฺเสน ปฺจวสฺสิโก หุตฺวา ปุพฺเพว สงฺฆราชภาวโต เปฏกาลงฺการ นาม เนตฺติสํวณฺณนํ อภินวฏีกํ อกาสิ. อฏฺวสฺสิอิกกาเล สงฺฆราชา อโหสิ. สงฺฆราชา หุตฺวา สาธุชฺชนวิลาสินึ นาม ¶ ทีฆนิกายฏีกํ อกาสิ. อริยวํสาลงฺการํ นาม คนฺถฺจ อกาสิ. มหาธมฺมรฺา ยาจิโต ชาตกฏฺกถาย อตฺถโยชนํ จตุสามเณรวตฺถุํ ราโชวาทวตฺถุํ ติคุมฺภโถมนํ ฉทฺทนฺตนาคราชุปฺปตฺติกถํ ราชาธิราช วิลาสินึ นาม คนฺถฺจาติ เอวมาทโยปิ อกาสิ.
กลิยุเค ปน ทฺวาสฏฺาธิเก วสฺสสเต สหสฺเส จ สมฺปตฺเต สีหฬทีปโต อมฺปคหปติสฺโส, มหาทมฺโป, โกจฺฉ โคโธ, พฺราหฺมณวตฺโต, โภคหวตฺโต, วาตุรคมฺโมติ อิเม ฉ สามเณรา ทส ธาตุโย ธมฺมปณฺณา การตฺถาย อาเนตฺวา อมรปุรํ นาม มหาราชฏฺานีนครํ อาคตา สทฺธึ เอเกน อุปาสเกน.
อถ าณาภิวํสธมฺมเสนาปติมหาธมฺมราชาธิราชคุรุนา สงฺฆรฺา อุปชฺฌาเยน กวินฺทาภิสทฺธมฺมธรธชมหาธมฺมราชคุรุตฺเถเรน ชนินฺทาภิธชมหาธมฺมราชคุรุตฺเถเรน มุนินฺทโฆสมหาธมฺมราชคุรุตฺเถเรนาติ เอวมาทีหิ ราชคุรุตฺเถ เรหิ กมฺมวาจริเยหิ หตฺถิรชฺชุสุวณฺณคุหสีมายํ อุปสมฺปทกมฺมํ การาเปสิ, อุปาสกฺจ สามเณรภูมิยํ ปติฏฺาเปสิ, ตโต ปจฺฉา จ อเนกวารํ อาคตานํ ภิกฺขูนํ ปุน สิกฺขํ คณฺหาเปสิ, สามเณรานฺจ อุปสมฺปทกมฺมํ การาเปสิ, อุปาสกานฺจ ปพฺพชฺชกมฺมนฺติ.
อปรภาเค ปน กลิยุเค ฉจตฺตาลีสาธิเก วสฺสสเต สหสฺเส จ สมฺปตฺเต ปิตุรฺโ อาจริยปุพฺโพ อตุโล นาม เถโร จีวรปฏลํ อุปริสงฺฆาฏึ กตฺวา อุรพนฺธนวตฺถํ พนฺธิตพฺพนฺติ จูฬคณฺิปเท วุตฺตตฺตา สามเณรานํ คามปฺปวเสนกาเล เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กตฺวา อุรพนฺธนวตฺถํ พนฺธิตฺวาเยว ปวิสิตพฺพนฺติ ทฬํ กตฺวา รฺโ สนฺติกํ เลขนํ ปเวเสสิ.
อถ ราชา ตํ สุตฺวา มหาเถเร สุธมฺมสภายํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ¶ อตุลตฺเถเรน สทฺธึ สากจฺฉํ การาเปสิ. อถ อตุลตฺเถโร จีวรปฏลํ อุปริสงฺฆาฏึ กตฺวา อุรพนฺธนวตฺถํ พนฺธิตพฺพนฺติ จูฬคณฺิปเท อาคตปาํ ทสฺเสตฺวา สามเณรานํ คามปฺปเวสนกาเล เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กตฺวา อุรพนฺธนวตฺถํ พนฺธิตฺวา ปวิสิตพฺพนฺติ อาห.
อถ มหาเถรา ตํ ปุจฺฉึสุ,-อีทิโส อธิปฺปาโย อฺตฺถ ทิสฺสติ วา มา วาติ. อถ อตุลตฺเถโร เอวมาห,-อฺตฺถ ปน อีทิโส อธิปฺปาโย น ทิสฺสตีติ. เอวํ โหตุ, อยํ คนฺโถ เกน กโตติ. สีหฬทีเป อนุราธปุรสฺส ทกฺขิณทิสาภาเค โปกฺกนฺติ คาเม อรหนฺเตน โมคฺคลานตฺเถเรนาติ. อยมตฺโถ กถํ ชานิตพฺโพติ. ปิฏกตฺตยลกฺขณคนฺเถ อาคตตฺตาติ. อยฺจ ปิฏกตฺตย ลกฺขณคนฺโถ กุโต ลทฺโธติ. พุทฺธโฆสตฺเถเรน กิร สีหฬทีปโต อานีตตฺตา ตโต, อยฺหิ คนฺโถ สีหฬทีปโต อตฺตนา อานีเตสุ คนฺเถสุ อสุโก คนฺโถ อสุเกน เถเรน กโตติ วิฺาปนตฺถาย พุทฺธโฆสตฺเถเรน กโต, อิทานายํ คนฺโถ อมฺหากํ หตฺเถ สํวิชฺชตีติ. สเจ อิทานายํ คนฺโถ ตุมฺหากํ หตฺเถ สํวิชฺชติ, อมฺหากํ ทสฺเสหีติ. ปสฺสถาวุโส อยมมฺหากํ หตฺเถ คนฺโถติ ทสฺเสสิ. อถ มหาเถเรหิ สงฺฆราชปฺปมุเขหิ ตสฺมึ คนฺเถ ปสฺสิเต วินยคณฺิปทํ สีหฬทีเป ปรกฺกมพาหุรฺโ กาเล โมคฺคลานตฺเถโร อกาสีติ อาคตํ, น จูฬคณฺิปทํ สีหฬทีเป อนุราธปุรสฺสทกฺขิณทิสาภาเค โปกฺกนฺติคาเม อรหา โมคฺคลานตฺเถโร อกาสีติ.
อถ เถรา เอวมาหํสุ,-กสฺมา ปน ปิฏกตฺตยลกฺขณคนฺเถ อนาคตมฺปิ อาคตํวิย กตฺวา มุสา วทถ, น นุ ตุมฺหากมฺปิ เอกํสิกภิกฺขูนํ มุสาวาทสิกฺขาปทํ อตฺถีติ. อถ อตุลตฺเถโร อุตฺตรึ วตฺตุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตา ลุทฺทกสฺส ¶ วากุเร พนฺธมิโควิย ผนฺทมาโน หุตฺวา อฏฺาสิ, สโหฑฺเฑน คหิโตวิย โจโร สหมุสาวาทกมฺเมน โส เถโร คหิโต อโหสีติ.
อิทํ อิมสฺส อตฺถสฺส อาวิภาวตฺถาย วตฺถุ, –
อิมสฺมึ กิร รฏฺเ เอโก ชนปทวาสีปุริโส เกนจิเทว กรณีเยน อมรปุรํ นาม มหาราชฏฺานีนครํ อาคจฺฉิ. อาคนฺตฺวา จ ปจฺจาคตกาเล อนฺตรามคฺเค ปาเถยฺยํ ขยํ อโหสิ. อถสฺส เอตทโหสิ,- อิทานิ มม ปาเถยฺยํ ขยํ อโหสิ, อิมสฺมึ กิร รฏฺเ สหสฺโสโรธคาเม ลทฺธวโร นาม มหาเสฏฺิ สพฺพตฺถ ภูตเล อติวิย ปากโฏ. ตสฺสาหํ าตีติ วฺเจตฺวา กเถสฺสามิ, เอวํ สติ เตน มหาเสฏฺินา มิตฺตสนฺถวํ กาตุํ เตเตคามิกา มนุสฺสา มม พหุ ลาภํ ทสฺสนฺติ, ตทา ปาเถยฺเยน อกิจฺโฉ ภวิสฺสามีติ. เอวํ ปน จินฺเตตฺวา อนฺตรามคฺเค สมฺปตฺตสมฺปตฺตคาเมสุ มหาโภคานํ เคหํ วิจิเนตฺวา มหาโภคานํ สนฺติกํ ปวิสิตฺวา กถาสลฺลาปํ อกาสิ.
อถ เตเตคามิกา ตฺวํ กุโต อาคโต, กุหึ คมิสฺสสิ, กสฺส าติ,โก วา ตฺวนฺติ ปุจฺฉึสุ. อมรปูรมหาราชฏฺานีนครโต อาคโต, สหสฺโสโรธคามํ คมิสฺสามิ, สหสฺโสโรธคาเม ลทฺธวรสฺส นาม มหาเสฏฺิโน ชามาตา ธนวฑฺฒโก นามาหนฺติ อาห.
อถ เตเตคามิกา ลทฺธวเรน มหาเสฏฺินา มิตฺตสนฺถวํ กาตุํ นานาโภชเนหิ โภเชสุํ. อฺเหิปิ พหูหิ ปณฺณากาเรหิ สงฺคหํ อกํสุ. อิมินาว นเยน สมฺปตฺต สมฺปตฺตคาเมสุ วฺเจตฺวา อตฺตโน คุณํ กเถตฺวา อทฺธาน มคฺคํ ตริ. ปจฺฉา ปน สหสฺโสโรธคามํ สมฺปตฺโต. โส สหสฺโสโรธคามํ น สมฺปตฺตปุพฺโพ. ลทฺธวโร มหาเสฏฺิ เตน น ทิฏฺปุพฺโพ. สหสฺโสโรธคามํ สมฺปตฺเตเยว อยํ กึ นาม คาโมติ อปุจฺฉิตฺวาเยว ตสฺมึ คาเม มหาโภคตรสฺส ¶ มหาเคหํ วิจินนฺโต ตสฺเสว ลทฺธวรสฺส เสฏฺิโน มหนฺตํ เคหํ ปสฺสิตฺวา ลทฺธวรสฺส เสฏฺิโน สนฺติกํ ปวิสิตฺวา เตน สทฺธึ กถาสลฺลาปํ อกาสิ.
อถ มหาเสฏฺิ ตํ ปุจฺฉิ,-ตฺวํ กุโต อาคโต, กุหึ คมิสฺสสิ, กสฺส าติ,โก ตฺวนฺติ. อมรปุรมหาราชฏฺานีนครโต สามิ อาคโต, สหสฺโสโรธคามํ คมิสฺสามิ, สหสฺโสโรธคาเม ลทฺธวรสฺส นาม มหาเสฏฺิโน ชามาตา, ธนวฑฺฒโก นามาหนฺติ อาห.
อถ มหาเสฏฺิ ตสฺส มุขํ อุชุํ โอโลเกตฺวา อยํ มาณว สหสฺโสโรธคาโมเยว, อหมฺปิ ลทฺธวโร นาม มหาเสฏฺิ, มม ธีตโร สนฺติ, ตาปิ สสฺสามิกาเยว โหนฺติ, อิทานิ ตา สกสกสฺสามิกานํเยว สนฺติเก วสนฺติ, น ตฺวํ กทาจิ มยา ทิฏฺปุพฺโพ, เกน การเณน กุโต อาคนฺตฺวา มม ชามาตา ภวสีติ ปุจฺฉิ.
อถ โส มฺมนุสฺเสหิ อนุพนฺธิยมาโนวิย มิโค สกลมฺปิ กายํ ผนฺทาเปตฺวา กิฺจิ วตฺตพฺพํ วจนํ อชานิตฺวา อลทฺธปฺปติฏฺานตาย เอวํ สติ กุโต อาคโต, กุหึ คมิสฺสามิ, กสฺส าติ, โก วา อหนฺติ อิทานิ น ชานามิ, สพฺพทิสา สมฺมุยฺหามิ, ขมาหิ มม อปราธํ, อิโต ปฏฺาย ยาว ชีวิตปริโยสานา น วฺเจสฺสามิ, วฺเจตุํ น วิสหามิ, อิทานิ อติวิย ภายามิ, มา กิฺจิ ทณฺฑกมฺมํ กโรหีติ วตฺวา เวเคน อุฏฺหิตฺวา ปลายีติ.
อิจฺเจวํ อตุลตฺเถโร ทุมฺมุโข หุตฺวา ยํวาตํวา มุขารูฬํ วิลปิตฺวา สงฺฆมชฺเฌ นิสีทิ.
อยํ อตุลตฺเถรสฺส ปโม ปราชโย.
ตโต ปจฺฉา ขลิตฺวา กทฺทเม ปติตํ ปุริสํ ปุน อุปริ อกฺกมนฺตาวิย ปุน มหาเถรา เอวํ ปุจฺฉึสุ,-อิทํ ภนฺเต ตว จูฬคณฺิปทํ นาม ตีสุ วินยมหาฏีกาสุ สาธกวเสน ทสฺสิตํ ¶ จูฬคณฺิปทํ อุทาหุ อปรนฺติ. ตีสุ วินยมหาฏีกาสุ สาธกวเสน ทสฺสิตํ จูฬคณฺิปทํเยว อิทนฺติ. เอวํสติ กสฺมา ตว จูฬคณฺิปเทเยว วุตฺตฺหิ วชิรพุทฺธิฏีกายํ, วุตฺตฺหิ สารตฺถทีปนีฏีกายํ, ตถา หิ วุตฺตํ วิมติ วิโนทนีฏีกายนฺติ ตาสํ วินยมหาฏีกานํ ปจฺฉา หุตฺวา ติสฺโส วินยมหาฏีกาโย สาธกวเสน ทสฺสิตาติ. เอวํ ปน ปุจฺฉนฺโต โส มยา ปุพฺเพ วุตฺตํ ตีสุ วินยมหาฏีกาสุ สาธกวเสน ทสฺสิตํ จูฬคณฺิปทํเยว อิทนฺติ วจนํ สจฺจเมวาติ มุขาสฺุตฺถาย ปุนปฺปุนํ วทิ.
อิทฺจ อิมสฺส อตฺถสฺส อาวิภาวตฺถาย วตฺถุ, –
เอโก กิร ปุริโส เอเกน สหาเยน สทฺธึ ปุตฺตทารโปสนตฺถาย รฺโ ภตึ คเหตฺวา ยุทฺธกมฺมํ กาตุํ สงฺคามํ คจฺฉติ. อถ ปรเสนาย ยุชฺฌิตฺวา ปรเสนา อภิภวิตฺวา สพฺเพ มนุสฺสา อตฺตโน อตฺตโน อภิมุขฏฺานํ ปลายึสุ. อถ โสปิ ปุริโส เตน สหาเยน สทฺธึ อตฺตโน อภิมุขฏฺานํ ปลายิ. โตกํ ปลายิตฺวา อนฺตรามคฺเค ปรเสนาหิ ปหริตทณฺเฑน มุจฺฉิโต หุตฺวา โส ปุริโส เตน สทฺธึ คนฺตุํ น สกฺกา, อนฺตมโส นิสีทิตุมฺปิ น สกฺกา.
อถ สหายสฺส เอตทโหสิ,-อิทานิ อยํ อติวิย พาฬคิลาโน โหติ มรณาสนฺโน, สจาหํ ตสฺส อุปฏฺหิตฺวา อิเธว นิสีเทยฺยํ, เวริโน อาคนฺตฺวา มํ คณฺหิสฺสนฺตีติ. เอวํ ปน จินฺเตตฺวา คิลานสฺส สนฺตกานิ กหาปณวตฺถาทีนิ คเหตฺวา ตํ ตตฺเถว เปตฺวา คจฺฉติ. สกฏฺานสมีปํ ปน ปตฺตสฺส ตสฺส เอตทโหสิ,- สเจ ตํ อนฺตรามคฺเค เปตฺวา อาคจฺฉามีติ วเทยฺยํ, ตสฺส าตกา มม อุปริ โทสํ โรเปสฺสนฺติ, อิทานิ โส มริตฺวา อหํ เอกโกว อาคจฺฉามีติ วทิสฺสามีติ. สกฏฺานํ ปน ปตฺวา ตสฺส ภริยา ตสฺส สนฺติกํ อาคนฺตฺวา มยฺหํ ปน สามิโก ¶ กุหึ คโต, กตฺถ เปตฺวา ตฺวํ เอกโกว อาคจฺฉสีติ ปุจฺฉิ. ตว อยฺเย สามิโก ปเรสํ อาวุเธน ปหริตฺวา กาลงฺกโต, อิมานิ ตว สามิกสฺส สนฺตกานีติ วตฺวา กหาปณวตฺถาทีนิ ทตฺวา มา โสจิ มา ปริเทวิ, อิทานิ มตกภตฺตํ ทตฺวา ปฺุภาคํเยว ภาเชหีติ สมสฺสาเสสิ. อถ สา ตานิ คเหตฺวา โรทิตฺวา มตกภตฺตํ ทตฺวา ปฺุภาคํ ภาเชสิ.
อปรภาเค ปน โถกํ กาลํ อติกฺกนฺเต คิลานา วุฏฺิโต สกเคหํ อาคจฺฉติ. ภริยาปิ ตํ น สทฺทหิ. อหํ น กาลงฺกโต, คิลานํเยว มํ เปตฺวา โส มม สนฺตกานิ คเหตฺวา คโต, สเจ มํ ตฺวํ น สทฺทหสิ, อหํ อนฺโตคพฺเภ นิลียิตฺวา นิสีทิสฺสามิ, ตํ ปกฺโกเสตฺวา ปุจฺฉาหีติ อาห.
อถ สา ตํ ปกฺโกเสตฺวา พหิ คพฺเภ นิสีทิตฺวา ปุจฺฉิ,-มม สามิ สามิโก กาลงฺกโตติ ตํ สจฺจํ วา อลิกํ วาติ. สจฺจเมเวตํ, ยํ ตว สามิโก กาลงฺกโตติ.
อถ โส ปุริโส พหิ คพฺภํ นิกฺขมิตฺวา องฺคุลึ ปสาเรตฺวา น อิทานิ โภสมฺม อหํ กิฺจิ มตฺโตปิ มรามิ, กสฺมา ปน อมรนฺตํเยว มํ มโต เอโสติ วเทสีติ. อถ กิฺจิ วตฺตพฺพสฺส การณสฺส อทิสฺสนโต มุขาสฺุตฺถาย องฺคุลึ ปสาเรตฺวา อุชุํ โอโลเกตฺวา อิทานิ ตฺวํ อิธ อาคนฺตุํ สมตฺโถปิ มโตเยว, มโตติ มยา วุตฺต วจนํ สจฺจํเยว, นาหํ กิฺจิ อลิกํ วทามีติ อาห. เอวํ โส ปุนปฺปุนํ วทนฺโตปิ ชีวมานกสฺส สํวิชฺชมานตฺตา ปจฺจกฺเขเยว จ ตสฺส ิตตฺตา โกจิปิ ตสฺส วจนํ น สทฺทหิ, ปราชยํเยว โส ปตฺโตติ.
อิจฺเจวํ ¶ อตุลตฺเถโร มุขาสฺุตฺถาย วทนฺโตปิ โกจิ น สทฺทหิ, ปราชยํเยว โส ปตฺโตติ.
อยํ อตุลตฺเถรสฺส ทุติโย ปราชโย.
ปุนปิ เสยฺยถาปิ ลุทฺทโก กฺุชรํ ทิสฺวา เอเกน วาเรน อุสุนา วิชฺฌิตฺวา ปตนฺตมฺปิ กฺุชรํ ปุน อนุฏฺาหนตฺถาย กติปยวาเรหิ อุสูหิ วิชฺฌติ, เอวเมว เอกวาเรเนว ปราชยํ ปตฺตํ ปน วาทสฺส อนุกฺขิปนตฺถาย กติปยวาเรหิ ปราชยํ ปาเปตุํ ปารุปนวาทิโน มหาเถรา เอวมาหํสุ,- ตว จูฬคณฺิปเทเยว สามเณรานํ ปริมณฺฑลสุปฺปฏิจฺฉนฺนาทีนิ วตฺตานิ อภินฺทิตฺวาเยว ปวิสิตพฺโพติ ปุพฺเพ วตฺวา จีวรปฏลอุปริสงฺฆาฏึ กตฺวา อุรพนฺธนวตฺถํ พนฺธิตพฺพนฺติ ปน วุตฺตํ, กสฺมา ปน ปุพฺเพน อปรํ อสํสนฺทิตฺวา วุตฺตํ, ตุมฺหากํ วาเท ปฏิสรณภูตานํ ปาฬิอฏฺกถาฏีกาคนฺถนฺตรานํ นตฺถิตาย อมฺหากํ ปฏิสรณภูตํ จูฬคณฺิปทนฺติ วทถ, ตุมฺหากํ ปฏิสรณภูตา จูฬคณฺิปทโตเยว ภยํ อุปฺปชฺชตีติ วตฺวา สห นิลียนฏฺาเนน คหิตํ โจรํ วิย สห นิสฺสเยน อธมฺมวาทิโน คณฺหึสุ.
อิทํ อิมสฺส อตฺถสฺส อวิภาวตฺถาย วตฺถุ, –
อตีเต กิร พาราณสิโต อวิทูเร นทีตีเร คามเก ปาฏลิ นาม นฏมจฺโจ วสติ. โส เอกสฺมึ อุสฺสว ทิวเส ภริยมาทาย พาราณสึ ปวิสิตฺวา นจฺจิตฺวา วีณํ วาทิตฺวา คายิตฺวา ธนํ ลภิตฺวา อุสฺสวปริโยสาเน พหุ สุราภตฺตํ คาหาเปตฺวา อตฺตโน คามํ คจฺฉนฺโต นทีตีรํ ปตฺวา นโวทกํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ภตฺตํ ภฺุชนฺโต สุรํ วิวนฺโต นิสีทิตฺวา มตฺโต หุตฺวา อตฺตโน พลํ อชานนฺโต มหาวีณํ คีวาย พนฺธิตฺวา นทึ โอตริตฺวา คมิสฺสามีติ ภริยํ หตฺเถ คเหตฺวา นทึ โอตริ. วีณาฉิทฺเทหิ อุทกํ ¶ ปาวิสิ. อถ นํ สา ปีณา อุทเก โอสีทาเปสิ. ภริยา ปนสฺส โอสีทนภาวํ ตฺวา ตํ วิสฺสชฺชิตฺวา อุตฺตริตฺวา นทีตีเร อฏฺาสิ. นฏปาฏลิ สกึ อุมฺมุชฺชติ, สกึ นิมฺมุชฺชติ, อุทกํ ปวิสิตฺวา อุทฺธุมาตอุทโร อโหสิ. อถสฺส ภริยา จินฺเตสิ,-มยฺหํ สามิโก อิทานิ มริสฺสติ, เอกํ คีตํ ยาจิตฺวา ปริสมชฺเฌ ตํ คายนฺตี ชีวิตํ กปฺเปสฺสามีติ จินฺเตตฺวา สามิ ตฺวํ อุทเก นิมฺมุชฺชสิ, เอกํ เม คีตํ เทหิ, เตน ชีวิตํ กปฺเปสฺสามีติ วตฺวา–
พหุสฺสุตํ จิตฺตกถํ, คงฺคา วหติ ปาฏลึ;
วุยฺหมานกํ ภทฺทนฺเต, เอกํ เม เทหิ คาถกนฺติ.
อถ นํ นฏปาฏลิ ภทฺเท กถํ ตว คีตํ ทสฺสามิ, อิทานิ มหาชนสฺส ปติสรณภูตํ อุทกํ มํ มาเรตีติ วตฺวา–
เยน สิฺจนฺติ ทุกฺขิตํ, เยน สิฺจนฺติ อาตุรํ;
ตสฺส มชฺเฌ มริสฺสามิ, ชาตํ สรณโต ภยนฺติ.
อถ อตุลตฺเถโร อตฺตโน ปติสรณภูตา จูฬคณฺิปทโต ภยํ อุปฺปชฺชิตฺวา กิฺจิ วตฺตพฺพํ อชานิตฺวา อโธมุโข หุตฺวา ปราชายํ ปตฺโตติ.
อยํ อตุลตฺเถรสฺส ตติโย ปราชโย.
อถ ราชา เตสํ ทฺวินฺนํ ปกฺขานํ วจนํ สุตฺวา จูฬคณฺิปทสฺส ปุพฺพาปรวิโรธิโทสหิ อากุลตฺตา สุตฺตสุตฺตานุโลมาทีสุ อปฺปวิฏฺตฺตา อาคมสุทฺธิยา จ อภาวโต ปโรวสฺสสตํ จิรํ ิตสฺส เคหสฺสวิย อติทุพฺพลวเสน อถิรตํ ชานิตฺวา อิทานิ สาสนํ ปริสุทฺธํ ภวิสฺสตีติ โสมนสฺสปฺปตฺโต หุตฺวา มม วิชิเต สพฺเพปิ ภิกฺขู ปารุปนวเสน สมานวาทิกา โหนฺตูติ อาณํ เปสิ. ตโต ¶ ปฏฺาย ยาวชฺชตนา สกเลปิ มรมฺมรฏฺเ ปารุปนวเสน สมานวาทิกา ภวนฺตีติ.
อยเมตฺถ สงฺเขโป,-เตสฺหิ ทฺวินฺนํ ปกฺขานํ สนฺนิปติตฺวา วจนปฺปฏิวจน วเสน วิวาทกถา วิตฺถาเรน วุจฺจมานา ฉปฺจสาณวารมตฺตมฺปิ ปตฺวา นิฏฺํ น ปาปุเณยฺย. ยสฺมา ปน สพฺพํ อนวเสเสตฺวา วุจฺจมานํ อยํ สาสนวํสปฺปฏีปิกา อติปฺปปฺจา ภวิสฺสติ, ตสฺมา เอตฺถ อิจฺฉิตมตฺตเมว ทสฺสยิตฺวา อชฺฌุเปกฺขามาติ.
าณาภิวํสธมฺมเสนาปติมหาธมฺมราชาธิราช คุรุ ปน สงฺฆราชา มหาเถโร สีหฬทีเป อมรปุรนิกายิกานํ ภิกฺขูนํ อาทิภูโต อาจริโย พหูปกาโร. อมรปุรนิกาโยติ ตตฺเถรปฺปภโวติ.
กลิยุเค ปน เอกาสีตาธิเก วสฺสสเต สหสฺเส จ สมฺปตฺเต ตสฺส รฺโ นตฺตา สิริตฺริภวนาทิตฺยปวรปณฺฑิตมหาธมฺมราชาธิราชา นาม รชฺชํ กาเรสิ. โส ปน อมรปุรโต สงฺกมิตฺวา รตนปูรํ จตุตฺถํ มาเปสิ. ตสฺส รฺโ กาเล คุณมุนินฺทาธิปติมหาธมฺมราชาธิราชคุรุตฺเถรสฺส สีสฺสํ สชีวคามวาสึ สีลาจารํ นาม เถรํ อรฺวาสีนํ ภิกฺขูนํ ปาโมกฺขฏฺาเน เปสิ. ราชาคารนามเก เทเส วิหารํ การาเปตฺวา ตสฺเสว อทาสิ.
กลิยุเค เอกาสีตาธิเก วสฺสสเต สหสฺเส จ สมฺปตฺเต จลงฺคปุรโต ปฺาสีหํ นาม เถรํ อาเนตฺวา อโสการาเม รตนภูมิกิตฺติวิหาเร ปติฏฺาเปสิ, มุนินฺทาภิสิริสทฺธมฺมธชมหาธมฺมราชาธิราชคุรูติ นามลฺฉมฺปิ อทาสิ.
กลิยุเค จตูสีสาธิเก วสฺสสเต สหสฺเส จ สมฺปตฺเต มุนินฺทาภิวํสธมฺมเสนาปติมหาธมฺมราชาธิราชคุรูติ นามลฺฉํ ทตฺวา มหาเชยฺยภูมิวิหารรมฺมณียํ นาม วิหารํ ¶ ทตฺวา ตํเยว มหาเถรํ สงฺฆราชฏฺาเน เปสิ.
เอกสฺมิฺจ สมเย มหาเถเร ราชา ปุจฺฉิ,-จตสฺโส ทาา นาม จตฺตาลีสาย ทนฺเตสุ อนฺโตคธา วา, อุทาหุ จตฺตาลีสาย ทนฺเตหิ วิสุํ ภูตาติ ปุจฺฉิ.
อถ เอกจฺเจ เถรา เอวมาหํสุ,-จตสฺโส ทาา นาม จตฺตาลีสาย ทนฺเตสุ อนฺโตคธาติ. เอกจฺเจ ปน จตสฺโส ทาา นาม จตฺตาลีสาย ทนฺเตหิ วิสุํ ภูตาติ อาหํสุ. อถ ราชา คนฺถํ อาหรถาติ อาห. อถ อนฺโตคธวาทิกา เถรา คนฺถํ อาหรึสุ,- อฺเสํ ปริปุณฺณทนฺตานมฺปิ ทฺวตฺตึสทนฺตา โหนฺติ, อิมสฺส ปน จตฺตาลีสํ ภวิสฺสนฺตีติ จ.
ทนฺตาติ ปริปุณฺณทนฺตสฺส ทฺวตฺตึสทนฺตฏฺิกานิ. เตปิ วณฺณโต เสตา, สณฺานโต อเนกสณฺานา. เตสฺหิ เหฏฺิมาย ตาว ทนฺตปาฬิยา มชฺเฌ จตฺตาโร ทนฺตา มตฺติกาปิณฺเฑ ปฏิปาฏิยา ปิตอาลาพุพีชสณฺานา, เตสํ อุโภสุ ปสฺเสสุ เอเกโก เอกมูลโก เอกโกฏิโก มลฺลิกมกุฬสณฺาโน, ตโต เอเกโก ทฺวิมูลโก ทฺวิโกฏิโก ยานกอุปตฺถมฺผินิสณฺาโน, ตโต ทฺเว ทฺเว ติมูลกา ติโกฏิกา, ตโต ทฺเว ทฺเว จตุมูลกา จตุโกฏิกาติ. อุปริมาย ทนฺตปาฬิยาปิ เอเสว นโยติ จ.
ตสฺส กิร อุตฺตโรฏฺอปฺปกตาย ติริยํ ผาเลตฺวา อปนีตทฺธํวิย ขายติ, จตฺตาโร ทนฺเต ทฺเว จ ทาา น ฉาเทติ, เตน นํ โอฏฺทฺโธติ โวหรนฺตีติ จ.
ตตฺถ ตสฺสาติ ลิจฺฉวิโน นาม ราชกุมารสฺส, อุตฺตโรฏฺอปฺปกตายาติ อุปริ โอฏฺสฺส อปฺปกตาย. อปนีตทฺธํ วิยาติ อุปริ โอฏฺสฺส อุปฑฺฒภาคํ อปนีตํ วิย ขายตีติ อตฺโถ. น ฉาเทตีติ อุปริ โอฏฺสฺส อุปฑฺฒภาเค ปน น ปฏิจฺฉาเทติ. เตนาหิ เยน จตฺตาโร ทนฺเต ทฺเว จ ทาา น ฉาเทติ, เตน นํ ลิจฺฉวีราชกุมารํ โอฏฺทฺโธติ โวหรนฺตีติ ¶ . เอวํ อนฺโตคธวาเทหิ เถเรหิ คนฺถํ อาหริตฺวา ทสฺสิเต สพฺเพปิ ตสฺมึ วาเท ปติฏฺหึสูติ.
เอกสฺมิฺจ กาเล ราชา มนฺตินึ อมจฺจํ ปุจฺฉิ,-ปุพฺพราชูหิ วิหารสฺส เจติยสฺส วา ทินฺนานิ เขตฺตวตฺถุอาทีนิ ปจฺฉิมราชูนํ กาเล ยถาทินฺนํ ตานิ ปติฏฺหนฺติ วา มา วาติ.
อถ มนฺตินิอามจฺโจ เอวํ กเถสิ,- สงฺฆิกาย ภูมิยา ปุคฺคลิกานิ พีชานิ โรปยนฺติ, ภาคํ ทตฺวา ปริภฺุชิตพฺพานีติ ทสโกฏฺาเส กตฺวา เอโก โกฏฺาโส ภูมิสฺสามิกานํ ทาตพฺโพติ จ วินยปาฬิอฏฺกถาสุ วุตฺตตฺตา ปุพฺเพ เอเกน รฺา ทินฺนานิ เขตฺตวตฺถุอาทีนิ ปจฺฉา เอกสฺส รฺโ กาเล ยถาทินฺนํ ิตานิ. เอตฺถ หิ สงฺฆิกาย ภูมิยาติ วุตฺตตฺตา ลาภสีมายํวิย พลึเยว อทตฺวา สห ภูมิยา ทินฺนตฺตา ปเวณีวเสน สงฺฆิกา ภูมิ อตฺถีติ วิฺายติ. เอตฺถจ ปฏิคฺคาหเกสุ มเตสุ ตทฺโ จตุทฺทิสสงฺโฆ อนาคตสงฺโฆ จ อิสฺสโร, ตสฺส สนฺตโก, เตน วิจาเรตพฺโพติ.
เจติย ปทีปตฺถาย ปฏิสงฺขารณตฺถาย วา ทิอินฺนอาราโมปิ ชคฺคิตพฺโพ, เวตฺตนํ อตฺวาปิ ชคฺคาเปตพฺโพติ เจติเย ฉตฺตํ วา เวทิกํ วา ชิณฺณํ วา ปฏิสงฺขโรนฺเตน สุธากมฺมาทีนิ วา กโรนฺเตน เจติยสฺส อุปนิกฺเขปโต กาเรตพฺพนฺติ จ อฏฺกถายํ วุตฺตตฺตา ปุพฺพราชูหิ เจติยสฺส ทินฺนานิ เขตฺตวตฺถุอาทีนิ ปจฺฉิมราชูนํ กาเลปิ เจติยสนฺตกสาเวเนว ิตานีติ เวทิตพฺพานิ.
อถาปรมฺปิ ปุจฺฉิ,- กทา กสฺส รฺโ กาเล อาทึ กตฺวา เขตฺตวตฺถุอาทีนิ วิหารสฺส เจตฺยสฺส วา ทินฺนานีติ.
อถ มนฺตินมจฺโจ เอวมาห,-ปุริมกปฺเปสุ ปุริมานํ ราชูนํ กาเลปิ วิหารสฺส เจติยสฺส วา ทินฺนานีติ เวทิตพฺพานิ, เตเนว สุชาตสฺส นาม ภควโต อมฺหากํ โพธิสตฺโต ¶ จกฺกวตฺติราชา สทฺธึ สตฺตหิ รตเนหิ ทฺวิสหสฺเส ขุทฺทกทีเป จตฺตาโร มหาทีเป จ อทาสิ, รฏฺวาสิโน จ อารามโคปกกิจฺจํ การาเปสีติ คนฺเถสุ อาคตํ, ตสฺมา จิรกาลโตเยว ปฏฺาย ปุพฺพราชูหิ เขตฺตวตฺถุอาทินิ ทินฺนานีติ เวทิตพฺพานิ.
ราชวํเสสุปิ ภควโต ปรินิพฺพานโต วสฺสสตานํ อุปริ สิริเขตฺตนคเร เอกาย อาปูปิกาย ปฺจกรีส มตฺตํ เขตฺตํ เอกสฺส เถรสฺส ทินฺนํ, ตํ ทฺวตฺตโปงฺโก นาม ราชา วิลุมฺปิตฺวา คณฺหิ. อถ ปหารฆณฺฏเภริโย ปหริตาปิ สทฺทํ น อกํสุ. รฺโ กุนฺตจกฺกมฺปิ ยถา ปุพฺเพ, ตถา เปสิตฏฺานํ น คจฺฉิ. อถ ตํ การณํ ตฺวา อาปูปิกาย ยถาทินฺนเมว เถรสฺส นิยฺยาเทสีติ.
กลิยุเค ปน นวนวุตาธิเก วสฺสสเต สหสฺเส จ สมฺปตฺเต ตสฺส กนิฏฺโ สิริปวราทิตฺยโลกาเปติ วิชยมหาธมฺมราชาธิรานา รชฺชํ กาเรสิ, โส ปน ราชา รตนปูรโต สงฺกมิตฺวา อมรปุรํ ทุติยํ มาเปสิ. ตสฺส รฺโ รชฺชํ ปตฺตสํวจฺฉเรเยว เชฏฺมาสสฺส ชุณฺหปกฺขปฺจมิยํ รตนปูรนคเร มารวิชยรตนสุธมฺมาย นาม ปิฏกสาลาย สูริยวํสสฺส นาม เถรสฺส ปริสมชฺเฌ ราชเลขนํ วาจาเปตฺวา สงฺฆรชฺชํ นิยฺยาเทสิ. สูริยวํสาภิสิริปวราลงฺการธมฺมเสนาปติมหาธมฺมราชาธิราชคุรูติ นา มลฺฉมฺปิ อทาสิ.
โส ปน เถโร กลิยุเค ปฺจวีสาธิเก วสฺสสเต สหสฺเส จ สมฺปตฺเต มิคสิรมาสสฺส ชุณฺหปกฺขสตฺตมิยํ สุตฺตวาเร วาลุกวาปิคาเม ปฏิสนฺธิยา วิชาโตติสตฺตติวยํ สมฺปตฺเต สงฺฆรชฺชํ ปตฺโต สนฺตินฺทฺริโย ขนฺตี ธมฺโม สิกฺขากาโม ปริยตฺติวิหารโท ติปิฏกาลงฺการมหาธมฺมราชคุรุตฺเถรสฺส สิสฺโส. โส ปน กลิยุเค ปนฺนรสาธิเก ¶ ทฺวิวสฺสสเต สหสฺเสจ สมฺปตฺเต ตสฺส รฺโ กาเลเยว มจฺจุวสํ ปตฺโต.
อถ ราชา อเนกสหสฺเสหิ ปาสาเทหิ อภูตปุพฺเพหิ อจฺฉริยกมฺเมหิ สรีรฌาปนกิจฺจํ อกาสิ. อถ กลิยุเค เสฬสาธิเก วสฺสสเต สหสฺเสจ สมฺปตฺเต ตสฺส มหาเถรสฺส สิสฺสํ เยฺยธมฺมํ นาม เถรํ ปุน สงฺฆราชฏฺาเน เปสิ. ปมํ เยฺยธมฺมาลงฺการธมฺม เสนาปติมหาธมฺมราชาธิราชคุรูติ นามลฺฉํ อทาสิ. ตโต ปจฺฉา ทุติยํ เยฺยธมฺมาภิวํสสิริปวราลงฺการธมฺมเสนาปติมหาธมฺมราชาธิราช- คุรูติ นามลฺฉํ อทาสิ.
โส ปน เถโร กลิยุเค เอกสฏฺาธิเก วสฺสสเต สหสฺเสจ เทวสูรคาเม ปฏิสนฺธิยา วิชาโต หุตฺวา อสีตาธิเก วสฺสสเต สหสฺเสจ ปมอาสาฬิมาสสฺส ชุณฺหปกฺขจุทฺทสมิยํ อุปสมฺปทภูมึ ปตฺโต.
ตสฺส รฺโ กาเล กลิยุเค นวนวุตาธิเก วสฺสสเต สหสฺเสจ สมฺปตฺเต สีหฬทีปโต ปฺาติสฺโส นาม เถโร สทฺธึ สุนนฺเทน นาม ภิกฺขุนา อินฺทสาเรน นาม สามเณเรน เอเกน อุปาสเกน เอเกน ทารเกนจ อมรปุรํ นาม นครํ สมฺปตฺโต. อถ สงฺฆราชา เตสํ ปจฺจยานุคฺคเหน ธมฺมานุคฺคเหจ อนุคฺคเหสิ. เตสุ อปรภาเค กลิยุเค ทฺวิวสฺสาธิเก ทฺวิสเต วสฺสสหสฺเสจ สมฺปตฺเต ปฺาติสฺสตฺเถโร ชรโรเคน อภิภูตตฺตา สงฺขารธมฺมานํ สภาวํ อนติวตฺตตฺตา กาลมกาสิ. ตสฺส ปุน สิกฺขํ คณฺหิสฺสามีติ ปริวิตกฺโก มตฺถกํ อปฺปตฺโต หุตฺวา วินสฺสยิ. เตนาหภควา, –
อจินฺติตมฺปิ ¶ ภวติ, จินฺติ ตมฺปิ วินสฺสติ;
น หิ จินฺตามยา โภคา, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วาติ.
อิมสฺมึ ปน โลเก ปณฺฑิโต ปฺุํ กตฺตุกาโม อภิตฺถเรว กเรยฺย. โก นาม ชฺา อชฺเช วา สุเว วา ปรสุเว วา มรณํ ภวิสฺสภีติ. เตนาห ภควา, –
อภิตฺถเรถ กลฺยาเณ, ปาปา จิตฺตํ นิวารเย;
ทนฺทฺหิ กรโต ปฺุํ, ปาปสฺมึ รมตี มโนติ.
อถ มหาราชา ตสฺส สรีรฌาปนกิจฺจํ พหูหิ สาธุกีฬนสภาเยหิ อกาสิ. ตโต ปจฺฉา สุนนฺทสฺส นาม ภิกฺขุสฺส ปุน สิกฺขํ อทาสิ. สามเณรํ ปน อุปสมฺปทภูมิยํ ปติฏฺาเปสิ. ทารกฺจ สามเณรภูมิยนฺติ.
เต ปน มหาราชา กลิยุเค ติวสฺสาธิเก ทฺวิสเต สหสฺเสจ สมฺปตฺเต มาฆมาเส พหูหิ ปจฺจเยหิ อุปตฺถมฺเภตฺวา ตานิตานิ สพฺพานิ กมฺมานิ ตีเรตฺวา กุสิมนครเชฏฺสฺส เอกสฺส อมจฺจสฺส ภารํ กตฺวา ตสฺเสว สพฺพานิ กิจฺจานิ นิยฺยาเทตฺวา สีหฬทีปํ ปหิณีติ.
สงฺฆราชามหาเถโร ปน สาสนสฺส จิรฏฺิตตฺถาย โสตารานํ สุขปฺปฏิโพธนตฺถาย นานาคนฺเถหิ ปาํ วิโสเธตฺวา สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย นาม มหานิทฺเทสฏฺกถาย อตฺถโยชนํ มรมฺมภาสาย อกาสิ. พหูนํ สิสฺสานํ ปริยตฺติวาจนวเสน ชินสาสนสฺส อนุคฺคหํ อกาสีติ.
อปรภาเค กลิยุเค อฏฺวสฺสาธิเก ทฺวิสเก สหสฺเสจ สมฺปตฺเต มิคสิรมาสสฺส ชุณฺหปกฺขอฏฺมิยํ ตสฺส ปุตฺโต สีริปวราทิตฺยวิชยานนฺตยสมหาธมฺมราชาธิราชา นาม รชฺชํ กาเรสิ. ตทา สูริยวํสาภิสิริปวราลงฺการธมฺมเสนาปติมหาธมฺมราชาธิราชคุรุ- มหาเถรสฺส สิสฺสํ ปฺาโชตาภิธชมหาธมฺมราชาธิราชคุรุตฺเถรํ ¶ สงฺฆราชฏฺาเน เปสิ.
โสปิ สีลวา ปริยตฺติโกวิโท สิกฺขากาโม ลชฺชีเปสโล. องฺคุตฺตรนิกายปาฬิยา ตทฏฺกถายจ อตฺถ โยชนํ มรมฺมภาสาย อกาสิ.
ตสฺส รฺโ กาเล เยฺยธมฺมาภิวํสสิริปวราลงฺการธมฺมเสนาปติมหาธมฺมราชาธิราช- คุรุตฺเถโร สทฺธมฺมวิลาสินิยา นาม ปฏิสมฺภิทามคฺคฏฺกถาย อตฺถโยชนํ มรมฺมภาสาย อกาสิ.
มณิโชตสทฺธมฺมาลงฺการมหาธมฺมราชาธิราชคุรุตฺเถโรสํยุตฺต- นิกายปาฬิยา ตทฏฺกถายจ อตฺถโยชนํ มรมฺมภาสาย อกาสิ.
เมธาภิวํสสทฺธมฺมธชมหาธมฺมราชาธิราชคุรุตฺเถโร ทีฆนิกายปาฬิยา ตทฏฺกถายจ อตฺถโยชนํ มรมฺมภาสาย อกาสิ.
เยฺยธมฺมาภิวํสสิริปวราลงฺการธมฺมเสนาปติมหา ธมฺมราชาธิราชคุรุตฺเถรสฺส สิสฺโส อุปสมฺปทาวเสน ปฺจวสฺสิโก ปฺาสามิ นามาหํ สทฺทตฺถเภทจินฺตานามกสฺสคนฺถสฺส คณฺิปทตฺถวณฺณนํ มรมฺมภาสาย อกาสึ. ทสวสฺสิกกาเล ปน อภิธานปฺปทีปิกาสํวณฺณนาย อตฺถโยชนํ มรมฺมภาสาย อกาสึ. ตสฺสาจ ปาํ พหูหิ คนฺเถหิ สํสทฺทิตฺวา วิโสเธสินฺติ.
อปรภาเค สกฺกราเช จุทฺทสาธิเก ทฺวิสเต สหสฺเสจ สมฺปตฺเต อยํ อมฺหากํ ธมฺมิโก ราชา อเนกสตชาตีสุ อุปจิตปฺุานุภาเวน ชินสาสนสฺส ปคฺคณฺหนตฺถาย สมฺมาเทวโลกปาเลหิ อุยฺโยชิยโนวิยรชฺชสมฺปตฺตึ ปฏิลภิ. ทสพลสฺสสาสนํ ปคฺคณฺหิตุกามสฺส ธมฺมราชสฺส มโนรโถ มตฺถกํ ปตฺโต อโหสิ. มริยาทํ ภินฺทิตฺวา ทินฺนกตมคฺคํวิย อุทกํ ลทฺโธกาสตาย สทฺธา มโหโฆ ¶ อวตฺถริตฺวา ติฏฺติ. จตฺตาริจ วสฺสานิ อติกฺกมิตฺวา เพสาขมาเส ปฺจกกุธภณฺฑาทีหิ อเนเกหิ ราชโภคฺคภณฺเฑหิ ปริวาเรตฺวา อุทุมฺพรภทฺทปิฏฺเ สทฺธึ มเหสิยา อภิเสกํ ปตฺโต. เตนาโวจุมฺหา นาคราชุปฺปตฺติกถายํ,-
มหาปฺุโว ราชายํ, กฏฺฏเฆว อาคเต;
สกฺกราเช หิ สมฺปตฺตึ, ปตฺวา ทาเน รโต วเต.
ตทา จตฺตาริ วสฺสานิ, อติกฺกมิตฺวา วิสาธิเก;
สทฺธึ มเหสิยา เสกํ, ปตฺโต หุตฺวา มหาตเล.
ชินจกฺกฺจ โชเตสิ, มหาโสกาทโย ยถา;
อลชฺชิโนจ นิคฺคยฺห, ปคฺคเหตฺวาน ลชฺชิโน.
รฏฺเจ ทานสีเลสุ, ภาวนายาภิยฺุจเย;
นิมิราชาทโย ยถาติ.
ตทา ยสฺมา อลชฺชิโน นิคฺคหิตพฺพปุคฺคเล อวีจินรเก นิกฺขิปนฺโตวิย นิคฺคหกมฺมํ อกาสิ, ตสฺมา เต อลทฺโธกาสา นิลียนฺติ, ยถา อรุณุคฺคมนกาเล โกสิยาติ. เตนาโวจุมฺหา นาคราชุปฺปตฺติกถายํ,-
ตทา ปน ชินจกฺกํ, นเภ จนฺโทว ปากฏํ;
อลชฺชิโน นิลียนฺติ, อรุณุคฺเคว โกสิยาติ.
ยสฺมาจ ลชฺชิโน ปคฺคหิตพฺพปุคฺคเล ภวคฺเคอุกฺขิปนฺโตวิย ปคฺคหกมฺมํ กโรติ, ตสฺมา เต ลทฺโธกาสา อุฏฺิตสีสา นิราสงฺกา หุตฺวา ติฏฺนฺติ, ยถา จนฺทิมสูริยาโลกานํ ปฏิลทฺธกาเล อาทิกปฺปิกาติ. เตนาโวจุมฺหา, –
ตทาปิจ ¶ ชินจกฺกํ, เข ภาณุมาว ปากฏํ;
ลชฺชิโนปิ อุฏฺหนฺติ, โอภาลทฺเธว กปฺปิกาติ.
เตปิฏกมฺปิ นวงฺคํ พุทฺธวจนํ จิรฏฺิติกํ กตฺตุกาโม ปริยตฺติวิสฺสรเทหิ มหาเถเรหิ วิโสธาเปตฺวา เลขกานํ ภตึ ทตฺวา กณฺชมุทฺธชาทิวิธานํ สิถิลธนิตาทิวิธานฺจ ปุนปฺปุนํ วิจาเรตฺวา อนฺตมโส ปริจฺเฉทเลขมตฺตมฺปิ อวิราเธตฺวา อนฺเตปุรํ ปวิเสตฺวา สุวณฺณมเยสุ โลหมเยสุจ โปตฺถเกสุ ลิขาเปสิ. าณถามสมฺปนฺเนจ ภิกฺขู วิจิเนตฺวา ยถาพลํ วินยปิฏกํ วิสุํ วิสุํ ธาเรติ วาจุคฺคตํ การาเปติ. อคฺคมเหสึ อาทึ กตฺวา สกล โอโรธาทโย พหู ราชเสวกา อมจฺจาทโย นาคริเกจ ยถาพลํ สุตฺตนฺตปิฏกํ อภิธมฺมปิฏกฺจ วิสุํ วิสุํ เอเกกสุตฺตมาติกาปทภาชนีจิตฺตวาราทิวเสน วิภาเชตฺวา ธาเรติ วาจุคฺคตํ การาเปติ. สยฺจ อนตฺตลกฺขณาทิกํ อเนกวิธํ สุตฺตํ เทวสิกํ สชฺฌายํ กโรติ. ชินสาสนสฺส จิรฏฺิตตฺถายสกลวิชิเตจ อรฺวาสีนํ ภิกฺขูนํ อสฺสมสฺส สมนฺตโต ปฺจธนุสตปฺปมาเณ าเนถลทกจรานํ สพฺเพสํ สตฺตานํ อภยํ อทาสิ. ปริยตฺติ วิสารทานฺจ เถรานุเถรานํ มาตาปิตาทโย าตเก สพฺพราชกิจฺจโต พลิกมฺมโตจ โมจาเปตฺวา ยถาสุขํ วสาเปติ. เอกาเหเนวาปิ สหสฺสมตฺเต กุลปุตฺเต ปพฺพชูปสมฺปทภูมีสุ ปติฏฺาเปตฺวา สาสนํ ปคฺคณฺหิ. อฺานิปิ พหูนิ ปฺุกมฺมานิ กโรติ. กตฺวาจ วิวฏฺฏเมว ปตฺเถติ, โน วฏฺฏํ. อฺเจ โอโรธาทโย ตุมฺเห ยานิ กานิจิ ปฺุกมฺมานิ กตฺวา วิวฏฺฏเมว ปตฺเถต, มา วฏฺฏนฺติ อภิณฺหํ โอวทติ. อนิจฺจลกฺขณาทิสํยุตฺตาย ธมฺมกถาย นิจฺจํ โอวทติ. สยมฺปิ สมถวิปสฺสนาสุ นิจฺจารทฺธํ อกาสิ. ราชูนํ ปน รฏฺสามิกานํ ธมฺมตาย กิจฺจพาหุลฺลตาย กทาจิ กทาจิ โอกาสํ น ลภติ กมฺมฏฺานมนุยฺุชิตุํ, เอวมฺปิ สมาโน สรีรมลปริชคฺคนกาเลปิ กมฺมฏฺานมนุยฺุชติเยว, น โมฆวเสน กาลํ เขเปติ. โลเก หิ อมงฺคลสมฺมตานิปิ มนุสฺสสีสกปาลฏฺิอาทีนิ สุสาสนโต อาเนตฺวา ทนฺตกฏฺาทีนิ วา ตํสทิสานิ การาเปตฺวา อตฺตโน สมีเป เปตฺวา อฏฺิกาทิภาวนามยปฺุํ วิจินาติ.
ตทา ปน อมฺหากํ อาจริยวรํ ปริยตฺติวิสารทํ ติกฺข ชวนคจฺฉิราทิาโณเปตํ วิจิตฺรธมฺมเทสนากถํ สกล มรมฺมิกภิกฺขูนํ โอนมิตฏฺานภูตํ วุทฺธาปจายึ รูปโสภคฺคปตฺตํ ยุตฺตวาทิกํ เยฺยธมฺมาภิมุนิวราณกิตฺติสิริธชธมฺมเสนาปติ- มหาธมฺมราชาธิราชคุรูติ ตติยํ ลทฺธลฺฉํ ตํ ภิกฺขุสงฺฆานํ สกลรฏฺวาสีนํ ปาโมกฺขภาเว ปติฏฺาเปสิ อโสกมหาราชาวิย มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถรํ. เตนาโวจุมฺหา นาคราชุปฺปตฺติกถายํ,–
ตทาจ ภิกฺขุสงฺฆานํ, เถรํ ปาโมกฺขภาวเก;
เยฺยาทิลทฺธลฺฉํ ตํ, ปติฏฺาเปสิ สาธุกนฺติ.
ตทาจ อมฺหากํ ธมฺมิกมหาราชา สกฺกราเช เอกูนวีสตาธิเก สหสฺเส ทฺวิสเตจ สมฺปตฺเต มนฺตลาขฺยาตาจลสฺส สมีเป สุภูมิลกฺขโณเปตํ เอกนิปาตติตฺถมิว พหุชนนยนวิหงฺคานํ สพฺพนคราลงฺกาเรหิ ปริกฺขิตฺตํ มนุสฺสานํ จกฺขุโลลตาชนกํ นานารตเนหิ สมฺปุณฺณํ นานา เวรชฺชวาณิชานํ ปุฏเภทนฏฺานภูตํ รตนปุณฺณนามกํ มหาราชฏฺานิกํ มาเปสิ, มนฺธาตุวิย ราชคหํ, สุทสฺสโน วิยจ กุสาวตีนครนฺติ. เตนาโวจุมฺหา นาคราชุปฺปตฺติกถายํ,–
ตทา กฏฺฏเฌ สมฺปตฺเต, มนฺตลาขฺยาจลสฺสจ;
เอราวตีติ นามาย, มาเปสิ สมีเป นครํ.
สุภูมิลกฺขโณเปตํ ¶ , รตนปุณฺณนามกํ;
ราชคหํว มนฺธาตุ, อกิรมฺมณิยํ สุภนฺติ.
เสยฺยถาปิ นาม โลเก อาโลกตฺถิกานํ สตฺตานํ ปีติโสมนสฺสํ อุปฺปาเทนฺโต อุปกโรนฺโต อุทยปพฺพตโต สหสฺสรํสี ทิวากโร อุฏฺหติ, เอวเมวํ มรมฺมรฏฺิกานํ ลชฺชีเปสลานํ สิกฺขากามานํ ภิกฺขูนํ คิหีนฺจ ปีติโสมนสฺสํ อุปฺปาเทนฺโต อุปกาโรนฺโต อยํ ธมฺมิโกราชา อิมสฺมึ มรมฺมรฏฺเ อุปฺปชฺชติ.
อิมฺจ ธมฺมิกราชานํ นิสฺสาย มรมฺมรฏฺเ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สาสนํ อติวิย โชเตติ. วุฑฺฒึ วิรูฬึ เวปุลฺลํ อาปชฺชติ.
สาสนฺจ นาเมตํ ราชานํ นิสฺสาย ติฏฺตีติ. อยํ ธมฺมิกราชาเยว น สาสนสฺสูปกาโร ธมฺมจารี ธมฺมมานี, อปิจ โข ธมฺมิกราชานํ นิสฺสิตาปิ สพฺพรฏฺวาสิกา สาสนสฺสูปการาเยว ธมฺมจาริโน ธมฺมมานิโน ราชานุคตา หุตฺวา. เตเนวาห มหาโพธิชาตกาทีสุ, –
ควฺเจ ตรมานานํ, อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;
สพฺพา คาวี อุชุํ ยนฺติ, เนตฺเต อุชุํ คเต สติ.
เอวเมว มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺสมฺมโต;
โส เจปิ ธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;
สพฺพรฏฺํ สุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ ธมฺมิโกติ.
วิเสสโต ปน ทุติยํ อมรปุรํ มาเปนฺตสฺส มหาธมฺมรฺโ อคฺคมเหสิยา อชฺชวมทฺทวโสหชฺชาทิคุณยุตฺตาย ธิตา อมฺหากํ รฺโ อคฺคมเหสี สมฺมาจารินี ปติพฺพตา. สพฺพนารีนํ อคฺคภาวํ ปตฺตาปิ สมานา กามคุณสงฺขาเตน สุรามเทน อปฺปมชฺชิตฺวา ปฺุกมฺเมสุ อปฺปมาทวเสน นิจฺจารทฺธวีริยา โหติ. นิจฺจํ ปริยตฺติยา อุคฺคหณํ อกาสิ. เวทปารคูจ ¶ อโหสิ. สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน อติวิย ปสนฺนา อฺาปิ โอโรธาทโย มหาธมฺมรฺโ โอวาเท ตฺวา ธมฺมํ จรึสุ. สาสนํ ปสีทึสุเยว. อุปราชาปิ มหาธมฺมราชสฺส เอกมาตาปีติโก มหาธมฺมราชิจฺฉาย อวิโรเธตฺวาเยว สกลรฏฺวาสีนํ คิหีนํ ภิกฺขูนฺจ อตฺถหิตมาวหติ, เสยฺยถาปิ จกฺกวตฺติรฺโ สนฺติเก เชฏฺปุตฺโต ถามชวสมฺปนฺโน อติสูโร อุฏฺานวีริโย. อฺเปิ อมจฺจา อเนกสหสฺสปฺปมาณา มหาธมฺมรฺา ลทฺเธสุ ลทฺเธสุ านนฺตเรสุ ิตา มหาธมฺมรฺโ ตํ ตํ กิจฺจมาวหนฺติ ปฺุกมฺเมสุ อภิรมนฺติ. สกลรฏฺวาสิโนจ มนุสฺสา ทานสีลภาวนาสุเยว จิตฺตํ เปนฺติ. ภิกฺขูจ สงฺฆราชปฺปมุขาทโย เถรนวมชฺฌิมา คนฺถธุรวิปสฺสนาธุเรสุ อภิยฺุชนฺติ.
เอวเมกสฺส สาธุชฺชนสฺส คุณํ มหนฺเตน อุสฺสาเหน กเถนฺโตปิ ทุกฺกรํตาว นิฏฺํ ปาเปตุํ, ภควโต ปน ติโลกคฺคสฺส อเนกสหสฺสปารมิตานุภาเวน ปวตฺตํ คุณํ โก นาม ปุคฺคโล สกฺขิสฺสติ นิฏฺํ ปาเปตฺวา กเถตุนฺติ. เอวํ มหาธมฺมราชสฺสจ อคฺคมเหสิยาเจว อุปราชาทีนฺจ คุเณ วิสฺสฏฺเน วิตฺถารโต กถิยมาเน อิมิสฺสา สาสนวํสปฺปทีปิกาย อเนกสตภาณวารมตฺตมฺปิ ปตฺวา ปริยนฺโต น ปฺาเยยฺย, ยสฺมาจ อติปฺปปฺจา ภเวยฺย, ตสฺมา สงฺเขเปเนวายํ กถิตา สาธุชฺชนานํ มหาปฺุมยาย ปีติยา อนุโมทนตฺถาย. อิทฺหิ สุณนฺเตหิ สาธุชฺชเนหิ อนุโมทิตพฺพํ,- อสุกสฺมึ กิร กาเล อสุกสฺมึ รฏฺเ อสุโก นาม ราชา สาสนํ ปคฺคณฺหิตฺวา วุฑฺฒึ วิรูฬึ เวปุลฺลมาปชฺชิ, เสยฺยถาปิ นาม รุกฺโข ภูโมทกานํ นิสฺสาย วุฑฺฒึ วิรูฬึ เวปุลฺลมาปชฺชีติ.
อิมสฺส รฺโ กาเล เยฺยธมฺมาภิมุนิวรฺาณกิตฺติ สิริธชธมฺมเสนาปติมหาธมฺมราชาธิราชคุรุ นาม สงฺฆราชา ¶ มหาเถโร รฺา อภิยาจิโต สุราชมคฺคทีปนึ นาม คนฺถํ อกาสิ. มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย อตฺถํ สิสฺสานํ วาเจตฺวา ยถาวาจิตนิยาเมน อตฺถโยชนานยํ โปตฺถเก อาโรปาเปสิ.
เมธาภิวํสสทฺธมฺมธชมหาธมฺมราชาธิราชคุรุ นาม มหาเถโร ชาตกปาฬิยา อตฺถโยชนานยํ มรมฺมภาสาย อกาสิ.
สงฺฆราชสฺส สิสฺโส ปฺาสามิสิริกวิธชมหาธมฺมราชาธิราชคุรูติ รฺา ลทฺธนามลฺโฉ โสเยวาหํ ธมฺม รฺา อคฺคมเหสิยาจ อภิยาจิโต สีลกถํ นาม คนฺถํ อุปายกถํ นาม คนฺถฺจ อกาสึ. รฺโ อาจริยภูเตน ทิสาปาโมกฺเขน นาม อุปาสเกน อภิยาจิโต โสเยวาตํ อกฺขรวิโสธนึ นาม คนฺถํ อาปตฺติวินิจฺฉยํ นาม คนฺถฺจ. ตถา สงฺฆรฺา โจทิโต โสเย วาหํ นาคราชุปฺปติกถํ โวหารตฺถเภทฺจ วิวาทวินิจฺฉยฺจ อกาสึ. ตถา ปฺจชมฺพุคามโภชเกน เลขกามจฺเจน ทฺวีหิจ อาโรจนเลขกามจฺเจหิ อภิยาจิโต โส เยวาหํ ราชเสวกทีปนึ นาม คนฺถํ อกาสึ. ตถา ทีฆนาวานครโภชเกน มหาอมจฺเจน อภิยาจิโต โสเยวาหํ นิรยกถาทีปกํ นาม คนฺถํ อกาสึ. ตถา สิลาเลฑฺฑุกนามเกน อุปาสเกน อภิยาจิโต โสเยวาหํ อุโปสถวินิจฺฉยํ นาม คนฺถํ อกาสึ. ตถา พหูหิ โสตุชเนหิ อภิยาจิโต โสเยวาหํ สทฺทนีติยา สํวณฺณนํ ปาฬิภาสาย อกาสินฺติ.
เอกสฺมิฺจ สมเย กลิยุเค วีสาธิเก ทฺวิสเต สหสฺเสจ สมฺปตฺเต รฺโ เอตทโหสิ,- อิทานิ พุทฺธสฺส ภควโต สาสเน เกสฺจิ ภิกฺขูนํ สามเณรานฺจ กุลทูสนาทิอสารุปฺปกมฺเมหิ อุปฺปาทิตา จตฺตาโร ปจฺจยา พหู ทิสฺสนฺติ ¶ , เกจิปิ อลชฺชี ปุคฺคลา ชาตรูปาทินิสฺสคฺคิยวตฺถุมฺปิสาทิยนฺติ, เกจิปิ วินา ปจฺจยํ วิกาเล ตมฺพุลํ ขาทนฺติ, สนฺนิธิฺจ กตฺวา ธูมานิจ ปิวนฺติ, อคิลานา หุตฺวา สอุปาหนา คามํ ปวิสนฺติ, ฉตฺตํ ธาเรนฺติ, อฺเปิ อวินยานุโลมาจาเร จรนฺติ, อิทานิ ภิกฺขูนํ สามเณรานฺจ พุทฺธสฺส สมฺมุเข พุทฺธํ สกฺขึ กตฺวา อิเม อนาจาเร น จริสฺสามาติ ปฏิฺํ การาเปตฺวา ภควโต สิกฺขาปทานิ รกฺขาเปตุํ วฏฺฏติ, เอวฺจ สติ ภิกฺขู สามเณราจ มยํ พุทฺธสฺส สมฺมุเข เอวํ ปฏิฺํ กโรม, ปฏิฺฺจ กตฺวา วิการํ อาปชฺชนฺตานํ อมฺหากํ อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว อิมสฺมึเยว ปจฺจกฺเข กิฺจิ ภยํ อุปฺปชฺเชยฺยาติ ปจฺจกฺขภยํ อเปกฺขิตฺวา เต สิกฺขาปทํ รกฺขิสฺสนฺตีติ. เอวํ ปน จินฺเตตฺวา ภิกฺขูนํ สามเณรานฺจ เอวํ ปฏิฺํ การาเปตุํ ยุชฺชติ วา มา วาติ มยํ น ชานาม, อิทานิ สงฺฆราชาทโย มหาเถเร สนฺนิปาตาเปตฺวา ปุจฺฉิสฺสามีติ ปุน จินฺเตสิ.
อถ สพฺเพปิ มหาเถเร สงฺฆราชสฺส วิหาเร สนฺนิปาตาเปตฺวา อิมํ การณํ ปุจฺฉถาติ อมจฺเจ อาณาเปสิ. อถ อมจฺจา มหาเถเร สนฺนิปาตาเปตฺวา ปุจฺฉึสุ,-อิทานิ ภนฺเต สาสเน ภิกฺขูนํ สามเณรานฺจ อวินยานุโลมาจารานิ ทิสฺวา พุทฺธสฺส สมฺมุเข พุทฺธํ สกฺขึ กตฺวา ราชา ยถา อิเม อนาจาเร น จริสฺสามาติ ปฏิฺํ การาเปตฺวา ภควโต สิกฺขาปทานิ รกฺขาเปตุํ อิจฺฉติ, ตถา การาเปตุํ ยุชฺชติ วา มา วาติ.
อถ สงฺฆราชปฺปมุขาทโย มหาเถรา เอวมาหํสุ,- ยสฺมา สาสนสฺส ปริสุทฺธภาวํ อิจฺฉนฺโต เอวํ กโรติ, ตสฺมา ตถา การาเปตุํ ยุชฺชตีติ.
ปณฺฑิตาภิธชมุนินฺทโฆสมหาธมฺมราชคุรุตฺเถราทโย ปน กติปยตฺเถรา เอวมาหํสุ, – อิทานิ ภิกฺขู นาม สทฺธาพลาทีนํ ¶ โถกตาย ภควโต อาณาสงฺขาตํ สจิตฺตกาจิตฺตกาปตฺติอึ อาปชฺชิตฺวา ภควตาเยว อนฺุาเตหิ เทสนาวุฏฺานกมฺเมหิ ปฏิกริตฺวา สีลํ ปริสุทฺธํ กตฺวา ลชฺชีเปสลภาวํ กโรนฺติ, น กทาจิ อาปตฺตึ อนาปชฺชิตฺวา, ตสฺมา ภควตา ปฏิกฺขิตฺตํ กมฺมํ สฺจิจฺจน วีติกฺกมิสฺสามาติ พุทฺธสฺส สมฺมุเข ปฏิฺากรณํ อติภาริยํ โหติ, สเจปิ ปุพฺเพ ปฏิฺํ กตฺวา ปจฺฉา วิสํวาเทยฺย, เอวํ สติ ปฏิสฺสววิสํวาเท สุทฺธจิตฺตสฺส ทุกฺกฏํ ปฏิสฺสวกฺขเณเอว ปาจิตฺติ อิตรสฺสจาติ วจนโต ตํ ตํ อาปตฺตึ ปฏิสฺสววิสํวาทนทุกฺกเปตฺติยา สเหว อาปชฺเชยฺย, อถ ปฏิฺากรณโตเยว อาปตฺติพหุลตา ภเวยฺย, ยถา ปน โรคํ วูปสมิตุํ อสปฺปายเภสชฺชํ ปฏิเสวติ, อถสฺส โรโค อวูปสมิตฺวา อติกฺกเมยฺย, เอวํ อาปตฺตึ อนาปชฺชิตุกาโม พุทฺธสฺส สมฺมุเข ปฏิฺํ กโรติ, อถสฺส อาปตฺติพหุลาเยว ภเวยฺยาติ, กิฺจ ภิยฺโย อภยทสฺสาวิโน ภิกฺขู อเนกสตพุทฺธสฺส สมฺมุเข อเนกสตวารานิปิ ปฏิฺํ กตฺวา สิกฺขาปทํ วีติกฺกมิตุํ วิสหิสฺสนฺติเยวาติ.
อถ สงฺฆราชา มหาเถโร อตฺตโน สิสฺสํ ปฺาสามิสิริกวิธชมหาธมฺมราชาธิราชคุรุํ นาม มํ อุยฺโยเชสิ, ตสฺส เถรสฺส วจเน ปฏิวจนํ ทาตุํ.
อถาหํ เอวํ วทามิ,- ทฺเว ปุคฺคลา อภพฺพา สฺจิจฺจ อาปตฺตึ อาปชฺชิตุํ ภิกฺขูจ ภิกฺขุนิโยจ อริยา ปุคฺคลา, ทฺเว ปุคฺคลา สพฺพา สฺจิจฺจ อาปตฺตึ อาปชฺชิตุํ ภิกฺขูจ ภิกฺขุนิโยจ ปุถุชฺชนาติ ปริวารปาฬิยํ วุตฺตตฺตา อริยปุคฺคลานํวิย ปุถุชฺชนานํ วิสฺสฏฺเน ปฏิฺํ กาตุํ น วฏฺฏตีติ มนสิกริตฺวา ปุถุชฺชนภิกฺขูนํ ปฏิฺากรณํ อติภาริยนฺติ เวเทยฺยเจ, สพฺเพหิปิ อริยปุถุชฺชเนหิ ภิกฺขูหิ อุปสมฺปทามาฬเก อาทิโตว ¶ จตฺตาริ อกรณียานิ อาจิกฺขิตพฺพานีติ วุตฺเตสุ จตูสุ อกรณีเยสุ อนฺตมโส ติณสลากํ อุปาทาย โย ภิกฺขุ ปาทํ วา ปาทารหํ วา อติเรกปาทํ วา อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ อาทิยติ, อสฺสมโณ โหติ อสกฺยปุตฺติโยติ, อนฺตมโส กุนฺตกิปิลฺลิกํ อุปาทาย โย ภิกฺขุ สฺจิจฺจ มนุสฺสวิคฺคหํ ชีวิตํ โวโรเปสิ, อนฺตมโส คพฺภปาตนํ อุปาทาย อสฺสมโณ โหติ อสกฺยปุตฺติโยติ, อนฺตมโส สฺุาคาเร อภิรมามีติ โย ภิกฺขุปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต อสนฺตํ อภูตํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปติ, อสฺสมโณ โหติ อสกฺยปุตฺติโยติจ อุปชฺฌาจริเยน โอวทิยมาเนหิ อภินโวปสมฺปนฺเนหิ อาม ภนฺเตติ ปฏิฺากถาเยว. สามเณเรหิปิ ปพฺพชฺชกฺขเณเยว อุปชฺฌายสฺส สนฺติเก ปาณาติปาตาเวรมณิสิกฺขาปทํ สมาทิยามีติอาทินา ปมํ ปฏิฺา กตาเยว. ตถา ภิกฺขูหิ ตํตํอาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา เทสนาย ปฏิกรณกาเล สาธุ สุฏฺุ ภนฺเต สํวริสฺสามีติ อภิณฺหํ ปฏิฺา กตาเยว. สามเณเรหิปิ อุปชฺฌาจริยสฺส สนฺติเก สิกฺขาคฺคหณกาเลปิ ปาณาติปาตาเวร มณิสิกฺขาปทํ สมาทิยามีติอาทินา อภิณฺหํ ปฏิฺา กตาเยว. ตาหิ ปน ปฏิฺาหิ อภายิตฺวา อิโตเยว ภายามีติ วุตฺตวจนํ อจฺฉริยํวิย หุตฺวา ขายติ. อิมาย หิ ปฏิฺาย ตาสํ ปฏิฺานํ วิเสสตา น ทิสฺสตีติ.
อยํ ปเนตฺถ สนฺนิฏฺานตฺโถ,- ปฏิสฺสวทุกฺกฏาปตฺติ นาม สาวตฺถิยํ ปสฺเสนทิโกสลรฺา อิมสฺมึ วิหาเร วสฺสํ อุปคจฺฉาหีติ อายาจิเต สาธูติ ปฏิชานิตฺวา ลาภพหุลตํ ปฏิจฺจ อนฺตรามคฺเค อฺสฺมึ วิหาเร วสฺสํ อุปคนฺตฺวา ปฏิสฺสววิสํวาทนปจฺจยา อุปนนฺทํ นาม ภิกฺขุํ อารพฺภ ปฺตฺตา. สมนฺตปาสาทิกฺจ นาม วินยฏฺกถาย วสฺสูปนายิกกฺขนฺธกวณฺณนายํ ¶ ปฏิสฺสเวจ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ เอตฺถ น เกวลํ อิมํ เตมาสํ อิธ วสฺสํ วสถาติ เอตสฺเสว ปฏิสฺสเว อาปตฺติ, อิมํ เตมาสํ ภิกฺขํ คณฺหถ, อุโภปิ มยํ วสฺสํ วสิสฺสาม, เอกโต อุทฺทิสฺสาเปสฺสามาติ เอวมาทินาปิ ตสฺส ตสฺส ปฏิสฺสเว ทุกฺกฏํ, ตฺจ โข ปมํ สุทฺธจิตฺตสฺส ปจฺฉา วิสํวาทนปจฺจยา, ปมมฺปิ อสุทฺธ จิตฺตสฺส ปน ปฏิสฺสเว ปาจิตฺติยนฺติ วุตฺตํ.
อิจฺเจวํ ภิกฺขูนํ อฺมฺํ ทายเกหิจ สทฺธึ ปฏิชานิตฺวา วิสํวาทนปจฺจยา อฺเสํ อตฺถหิตเภเทเยว ทุกฺกฏาปตฺติ วุตฺตา, น อตฺตโน อิจฺฉาวเสน สยเมว อหํ ภฺุชิสฺสามิ สยิสฺสามีติ เอวมาทินา วตฺวา ยถาวุตฺตานุรูปํ อกตฺวา วิสํวาทเนติ. สเจ ปน ภิกฺขุสามเณรานํ ปมเมว อาม ภนฺเตติอาทินา ปฏิฺํ กตฺวา ปจฺฉา เกนจิเทว กรณีเยน ตํตํอาปตฺตึ อาปชฺชนฺโต สห ปฏิสฺสววิสํวาเทน ทุกฺกฏาปตฺติยา อาปชฺเชยฺย, เอวํ สติ ตตฺถ ตตฺถ สิกฺขาปเทสุ ทฺเว ทฺเว อาปตฺติโย ปฺาเปยฺย, น จ เอวมฺปิ ปฺตฺตา, เตเนว ปฏิสฺสวทุกฺกฏาปตฺติ นาม ปเรสํ สนฺติเก ปเรสํ มตึ คเหตฺวา ปฏิชานิตฺวา วิสํวาทนฏฺาเนเยว ปฺตฺตาติ ทฏฺพฺพา.
อิทานิ ราชา สาสนสฺส สุทฺธึ อิจฺฉนฺโต อิมินา อุปาเยน ภิกฺขุสามเณรานํ สีลํ สํวราเปนฺโต ปจฺจกฺขสมฺปรายิกภยํ อนุเปกฺขิตฺวา สํวรํ อาปชฺเชยฺยุนฺติ จินฺเตตฺวา พุทฺธสฺส สมฺมุเข ปฏิฺํ การาปิตตฺตา น โกจิ โทโส ทิสฺสติ. ภิกฺขุสามเณรานมฺปิ ภิยฺโยโสมตฺตายสีลํ สํวริตฺวา สีลปริสุทฺธิ ภเวยฺยาติ. อถ ราชา สพฺเพสํ ภิกฺขุสามเณรานํ พุทฺธสฺส สมฺมุเข ปฏิฺํ การาเปตฺวา สีลํ รกฺขาเปสีติ.
อิจฺเจวํ อิมสฺส รฺโ กาเล ปุพฺเพ อลชฺชิโนปิ สมานา ภยํ อนุเปกฺขิตฺวา เยภุยฺเยน ลชฺชิโนว ภวนฺตีติ.
พุทฺธสฺส ¶ ภควโต ปรินิพฺพานโต ติสตาธิกานํ ทฺวิวสฺสสหสฺสานํ อุปริ นวุติเม สํวจฺฉเร พหินทีตีเร คามสีมโต ปฏฺาย ยาว อนฺโตอุทกุกฺเขปา, ตาว กมฺมํ กโรนฺตานํ ภิกฺขูนํ สุเขน คมนตฺถาย คหฏฺา คามสีมาย อุทกุกฺเขปสีมํ สมฺพนฺธิตฺวา เสตุํ อกํสุ.
อถ ตตฺถ าณาลงฺการสุมนมหาธมฺมราชคุรุคณา จริยนามโก เถโร อุปสมฺปทาทิวินยกมฺมานิ กติปย วสฺเสสุ อกาสิ.
ธีรานนฺทตฺเถโร ปน ตตฺถ สงฺกรโทโส โหตีติ กมฺมํ กาตุํ น อิจฺฉติ. ตถา ปฏฺาย เย เย าณาลงฺการสุมนมหาธมฺมราชคุรุคณาจริยสฺส มตึ รุจฺจนฺติ, เต เต ตสฺส ปกฺขิกา ภวนฺติ. เย เย ปน ธีรานนฺทตฺเถรสฺสมตึ รุจฺจนฺติ, เตเต ตสฺส ปกฺขิกา ภวนฺติ. เอวํลงฺกาทีเป อมรปุรนิกายิกา ภิกฺขู. ทฺเวธา ภินฺทิตฺวา ติฏฺนฺติ.
อถ ธีรานนฺทปกฺเข ภิกฺขุ ตปฺปกฺขิกสฺส สีลกฺขนฺธตฺเถรสฺส สิสฺเส ธมฺมกฺขนฺธวนรตนภิกฺขู อมฺหากํ ชมฺพุทีเป รตนปุณฺณนครํ เปเสสุํ สงฺฆราชมหาเถรสฺส สนฺติเก โอวาทสฺส ปฏิคฺคาหณตฺถาย. เต จ กลิยุเค อฏฺารสาธิเก ทฺวิวสฺสสเต สหสฺเสจ สมฺปตฺเต กตฺติกมาสสฺส ชุณฺหปกฺขอฏฺมิยํ สีหฬทีปโต นิกฺขมิตฺวา อาคจฺฉนฺตา เอกูนวีสาธิเก ทฺวิวสฺสสเต สหสฺเสจ สมฺปตฺเต ผคฺคุนมาสสฺส ชุณฺหปกฺขสตฺตมิยํ รตนปุณฺณนครํ สมฺปตฺตา.
อถ ธมฺมราชา สงฺฆราชสฺส อาราเม จตุภูมิกํ วิหารํ การาเปตฺวา ตตฺถ เต วสาเปสิ. จตูหิ ปจฺจเยหิจ สงฺคหํ อกาสิ. สงฺฆราชาจ เตสํ ทฺวินฺนํ ปกฺขิกานํ วจนํ สุตฺวา พหูหิ คนฺเถหิ สํสนฺทิตฺวา วิวาทํ วินิจฺฉินฺทิ. ตาทิเส าเน สงฺกรโทสสฺส อตฺถิภาวํ ปกาเสตฺวา สนฺเทสปณฺณมฺปิ เตสํ อทาสิ.
มหาธมฺมราชาจ ¶ เตสํ ปุน สิกฺขํ สงฺฆราชสฺส สนฺติเก คณฺหาเปตฺวา ปิฏกตฺตยโปตฺถกาทีนิ ทาตพฺพวตฺถูนิ ทตฺวา ตสฺมึเยว สํวจฺฉเร ปมอาสาฬิมาสสฺส กาฬปกฺขทสมิยํ นาวาย เต เปเสสิ.
ตโต ปจฺฉาจ าณาลงฺการสุมนมหาธมฺมราชคุรุคณาจริยปกฺเข ภิกฺขูปิ ตปฺปกฺขิกสฺส ปฺาโมลิตฺเถรสฺส สิสฺเส วิมลโชติธมฺมนนฺทภิกฺขู เปเสสุํ สทฺธึ อริยาลงฺกาเรน นาม สามเณเรน จตูหิจ อุปาสเกหิ. เตจ กลิยุเค วีสาธิเก ทฺวิสเต สหสฺเสจ สมฺปตฺเต กตฺติกมาสสฺส ชุณฺหปกฺขปฺจมิยํ สมฺปตฺตา.
ตทาปิ สงฺฆราชสฺส อาราเมเยว เอกํ วิหารํ การาเปตฺวา เต วสาเปสิ. จตูหิ ปจฺจเยหิจ สงฺคหํ อกาสิ. สงฺฆราชาปิ ปุน วินิจฺฉยํ อทาสิ ยถาวุตฺตนเยน. ธมฺมราชา เตสมฺปิ ภิกฺขูนํ สงฺฆราชสฺส สนฺติเก ปุน สิกฺขํ คณฺหาเปตฺวา สามเณรฺจ อุปสมฺปาเทตฺวา จตูหิ ปจฺจเยหิ สงฺคหํ กตฺวา ปหิณิ.
ตโต ปจฺฉาจ กลิยุเค พาวีสาธิเก ทฺวิวสฺสสเต สหสฺเสจ สมฺปตฺเต มาฆมาสสฺส กาฬปกฺขเอกาทสมิยํ สีหฬทีปโตเยว ทฺเว ภิกฺขู ตโย สามเณรา จตฺตาโร อุปาสกา สรชตสุวณฺณกรณฺฑกํ สรชตสุวณฺณเจติยทาตุํ หตฺถิทนฺตมยํ พุทฺธรูปํ มหาโพธิปตฺตานิ มหาโพธิตจํ มหาโพธิปติฏฺานสูมึ สีหฬทกฺขิณสาขาโพธิปตฺตานิ ทุติยสตฺตาหอนิมิสฏฺานภูมิฺจ ธมฺมปณฺณาการตฺถาย คเหตฺวา รตนปุณฺณํ นาม มหาราชฏฺานีนครํ สมฺปตฺตา. เตสมฺปิ ธมฺมราชา จตูหิ ปจฺจเยหิ สงฺคหํ กตฺวา สงฺฆรฺโ อาราเม วสาเปสิ. ภิกฺขุนฺจ ปุน สิกฺขํ คณฺหาเปสิ. สามเณรานฺจ อุปสมฺปทกมฺมํ คหฏฺานฺจ ปพฺพชฺชกมฺมํ คณฺหาเปสิ.
อิจฺเจวํ มรมฺมรฏฺเ ภควโต ปรินิพฺพานโต ปฏฺาย ยาวชฺชตนา ¶ สาสนสฺส เถรปรมฺปรวเสน ปติฏฺานตา เวทิตพฺพา.
อิจฺเจวํ มรมฺมมณฺฑเล อริมทฺทนปุเร อรหนฺตตฺเถรคโณ อุตฺตราชีวตฺเถรฉปฺปทตฺเถรคโณ สิวลิตฺเถรคโณ อานนฺทตฺเถรคโณ ตามลินฺทตฺเถรคโณติ ปฺจ คณา อเหสุํ.
อิทานิ อริมทฺทนนคเร ปฺจคณโต ปฏฺาย วิชยปุรเชยฺยปุรรตนปูเรสุ เถรปรมฺปรวเสน สาสนสฺส อนุกฺกเมน อาคตภาวํ ทสฺสยิสฺสามิ. สิริเขตฺตนคเร หิ ‘โส ยาํ โนํ’ นาม ราชา ปรกฺกมวํสิกสฺส สารทสฺสิตฺเถรสฺส อนฺเตวาสิกํ สทฺธมฺมฏฺิติตฺเถรํ อตฺตโน อาจริยํ กตฺวา ปูเชสิ.
กลิยุคสฺส จตุวสฺสาธิกอฏฺสตกาเล สิริเขตฺตนครโต อาคนฺตฺวา โส รตนปูเร รชฺชํ กาเรสิ. อถ อตฺตโน ปุตฺตํ อเนกิภํ นาม ราชกุมารํ มหาราช นาเมน สิริเขตฺตนครํ ภฺุชาเปสิ. ทกฺขิณทิสาภาเค ‘กู วฺเ ฏ-โย โม’ นครํ, ปจฺฉิมทิสาภาเค ‘โผ โขํ’ นาม านํ, อุตฺตรทิสาภาเค ‘ม โลํ’ นครํ, ปุรตฺถิมทิสาภาเค ‘โกํ โขํ’ นาม านํ, เอตฺถนฺตเร นิสินฺนานํ คิหีนํ มม ปุตฺตสฺส อาณา ปวตฺตตุ, ภิกฺขูนํ มมาจริยสฺส สทฺธมฺมฏฺิติตฺเถรสฺส อาณา ปวตฺตตูติ นิยฺยาเทสิ.
ตสฺสจ สทฺธมฺมฏฺิติตฺเถรสฺส อริยวํสตฺเถโร มหาสามิตฺเถโรติ ทฺเว สิสฺสา อเหสุํ. เตสุ มหาสามิตฺเถโร ปุพฺเพ วุตฺตนเยน สาสนวํสํ อาเนสฺสามีติ สีหฬทีปํ คนฺตฺวา สีหฬทีปโต สทฺธึ ปฺจหิ ภิกฺขูหิ สทฺธมฺมจารึ นาม เถรํ อาเนตฺวา อภินวสิกฺขํ คณฺหิตฺวา สิริเขตฺตนคเร สีหฬทีปวํสิกํ สาสนํ วฑฺฒาเปตฺวา นิสีทิ. ตสฺส มหาสาริตฺเถรสฺส สิสฺโส อตุลวํโส นาม เถโร จตูสุ ทิสาสุ อหิณฺฑิตฺวา ปริยตฺตึ อุคฺคณฺหิตฺวา สิริเขตฺตนคเรเยว ¶ ตมฺพุลภฺุชมาติกาสมีเป สาสนํ ปคฺคณฺหิตฺวา นิสีทิ. ตสฺส อตุลวํสตฺเถรสฺส สิสฺโส รตนรํสี นาม เถโรจ ปริยตฺติเวสารชฺชํ ปตฺวา สิริเขตฺตนคเรเยว สาสนํ ปคฺคณฺหิตฺวา นิสีทิ. ตสฺสจ รตนรํ สิตฺเถรสฺส สิสฺโส สตฺววธมฺมราชสฺส อาจริโย อภิสงฺเกโต นาม เถโร ปริยตฺติเวสารชฺชํ ปตฺวา สิริเขตฺตนครเยว สาสนํ ปคฺคณฺหิตฺวา นิสีทิ. ตสฺส ปน สิสฺโส มุนินฺทโฆโส นาม เถโร อตฺถิ. กลิยุเค สตฺตตาธิเก นวสเต สมฺปตฺเต ปจฺฉิมปกฺขาธิกราชา สิริเขตฺตนครํ อภิภวิตฺวา นนฺทโยเธน นาม อมจฺเจน สทฺธึ ตํ มุนินฺทโฆสตฺเถรํ อาเนตฺวา รตนปูเร ปติฏฺาเปสิ.
โส กิร ปจฺฉิมปกฺขาธิกราชา เอวํ กเถสิ,- อหํ สิริเขตฺตนครํ ลภิตฺวา เอกํเยว ภิกฺขุํ เอกํเยว คิหึ ลภามีติ.
โส ปน เถโร สามเณรนาเมน มุนินฺทโฆโส นาม. อุปสมฺปนฺนกาเล ปน มาตุลภูตสฺส เถรสฺส นาเมน อุปาลิ นาม. ทินฺนนาเมน ปน ติปิฏกาลงฺกาโร นาม. ติริยปพฺพตวิหาเร ปน วาสตฺตา านนาเมน ติริยปพฺพตตฺเถโร นาม.
โส กิร เอราวตีนทีตีเร จตุภูมิกวิหาเร ปมํ นิสีทิตฺวา ปจฺฉา กลิยุคสฺส วสฺสสหสฺเส กาเลสฏฺิวสฺสายุโก หุตฺวา ติริยปพฺพตวิหาเร นิสีทิ. สามเณรกาเล โส ชลุมสฺยามภเยน รตนปูรโต นิกฺขมิตฺวา เกตุมตีนครํ ปตฺวา ตตฺถ ติสาสนธชตฺเถรสฺส สิสฺสภูตสฺส ธมฺมราชคุรุตฺเถรสฺส สนฺติเก คนฺถํ อุคฺคณฺหึ. ปาฬิอฏฺกถาฏีกาสุ อติเฉกตาย ทหรกาเลเยวจ เวสฺสนฺตรชาตกํ กพฺยาลงฺกาเรน พนฺธิตฺวา กถนโต อติวิย ปากโฏ อโหสิ. ตสฺส ปน ¶ เถรสฺส สิสฺโส อุจฺจนครวาสี มหาติสฺสตฺเถโรติ สงฺคิรชนปเท อรฺวาสํ วสิตฺวา ปริยตฺตึ วาเจตฺวา สาสนํ ปคฺคณฺหิ. ตสฺส ปน สิสฺโส เรมินคาเม คามวาสี จนฺทตฺเถโร นาม. ตสฺส สิสฺโส ตํคามวาสี คุณสิริตฺเถโร นาม. ตสฺส สิสฺโส ตํคามวาสี กลฺยาณธชตฺถโร นาม. โส ปน เถโร ปทุมนคเร สหสฺโสโรธโพโธทธิคาเมสุ ปริยตฺตึ วาเจตฺวา นิสีทิ. ตสฺส สิสฺโส โพโธทธิคามวาสิโน อินฺโทภาสกลฺยาณจกฺกวิมลาจารตฺเถรา สหสฺโสโรธคามวาสิโน คุณสารจนฺทสารตฺเถรา วํตุมคามวาสี วรเอสิตฺเถโร กนฺนินคเร ชรราชคาม วาสี คุณสิริตฺเถโรจาติ อิเม เถรา กลฺยาณธชตฺเถรสฺส สนฺติเก ปุน สิกฺขํ คเหตฺวา ปริยตฺตึ อุคฺคณฺหิตฺวา โกวิทา อเหสุํ.
ตสฺเสว กลฺยาณธชตฺเถรสฺส สิสฺโส สงฺคิรชนปเท สมิวนคาเม นิสินฺโน ธมฺมธโร นาม เถโร มหลฺลกกาเล ปทุมนคเร กุสุมมูลคาเม นิสีทิตฺวา คนฺถํ วาเจตฺวา สาสนํ ปคฺคณฺหิ.
เตสุ คุณสิริตฺเถโร อมรปุรมาปกสฺส รฺโ กาเล คุณาภิลงฺการสทฺธมฺมมหาราชาธิราชคุรูติ นามลฺฉํ คณฺหิตฺวา เชยฺยภูมิวาสกิตฺติวิหาเร ปฏิวสิ.
ตสฺส ปน เถรสฺส สิสฺโส าณาภิวํสธมฺมเสนาปติมหาธมฺมราชาคุรุ นาม มหาเถโร. ตสฺเสว รฺโ กาเล สงฺฆราชา อโหสิ. โส ปน เถโร สีหฬทีเป อมรปุรนิกายิกานํ ปภโว. คุณาภิลงฺการสทฺธมฺมมหาธมฺมราชาธิราชคุรุตฺเถรสฺเสว สิสฺโส ติปิฏกาลงฺการมหาธมฺมราชคุรุ นาม เถโร. ตสฺส สิสฺโส สูริยวํสาภิสิริปวราลงฺการธมฺมเสนาปติ มหาธมฺมราชาธิราชคุรุ นาม เถโร อมรปุรทุติยมาปกสฺส รฺโ กาเล ¶ สงฺฆราชา อโหสิ. ตสฺส ปน สิสฺโส เยฺย ธมฺมาภิวํสมุนิวราณกิตฺติสิริปวราลงฺการธมฺมเสนาปติ- มหาธมฺมราชาธิราชคุรุ มหาเถโร ทุติยํ อมรปุรมาปกสฺส รตนปุณฺณมาปกสฺสจ รฺโ กาเลสุ สงฺฆ ราชา อโหสิ. โส ปน าณาภิวํสธมฺมเสนาปติมหาธมฺมราชาธิราชคุรุตฺเถรสฺส สงฺฆรฺโ สิสฺโสปิ วรเอสิตฺเถรสฺส สิสฺโสจ อโหสิ.
อยํ สีหฬทีปโต สพฺพปจฺฉิมาคเตหิ สทฺธมฺมจารีมหาสามิตฺเถเรหิ ยาว อมฺหากํ อาจริยา เถรปรมฺปรา ทสฺสนกถา.
อยมฺปิ อปรา เถรปรมฺปรา เวทิตพฺพา. ฉปฺปทตฺเถรวํสิโก สทฺธมฺมกิตฺติ นาม เถโร เชยฺยปุรํ อาคนฺตฺวา จตุทีปภูมิฏฺาเน นิสีทิตฺวา มหาอริยวํสตฺเถรสฺส สนฺติเก ปริยตฺตึ อุคฺคณฺหิตฺวา ตโต ปจฺฉา เชตวนวิหารํ สงฺกมิตฺวา ตตฺถ นิสีทิตฺวา ปริยตฺตึ วาเจตฺวา สาสนํ ปคฺคณฺหิ.
ตสฺส สทฺธมฺมกิตฺติตฺเถรสฺส สิสฺโส ติสาสนธโช นาม. ตสฺส สิสฺโส ธมฺมราชคุรุ นาม. ตสฺส สิสฺโส มุนินฺทโฆโส นาม. ตสฺส สิสฺโส มหาติสฺโส นาม. ตสฺส สิสฺโส จนฺทปฺโ นาม. ตสฺส สิสฺโส คุณสิริ นาม. ตสฺส สิสฺโส าณธโช นาม. ตสฺส สิสฺโส ธมฺมธโร นาม. ตสฺส สิสฺโส อินฺโทภาโส นาม. ตโต ปฏฺาย กลฺยาณจกฺก วิมลาจาร คุณสาร จนฺทสาร วรเอสี คุณสิริ าณาภิวํส เยฺยธมฺมาภิวํสตฺเถรานํ วเสน สาสนวํโส เวทิตพฺโพติ.
อยํ ปตฺตลงฺกสฺส ฉปฺปทตฺเถรสฺส สิสฺสภูตา สทฺธมฺมกิตฺติตฺเถรโต ปฏฺาย เถรปรมฺปรทสฺสนกถา.
อิทํ รตนปุณฺณนคเร สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
เอวํ อปรนฺตรฏฺสงฺขาเตน เอกเทเสน สกลมฺปิ มรมฺมรฏฺํ ¶ คเหตฺวา สาสนวํโส ทสฺเสตพฺโพ. ภควาปิ หิ อปรนฺตรฏฺเ จนฺทนวิหาเร วสิตฺวา ตมฺพทีปรฏฺเ ตํตํเทสมฺปิ อิทฺธิยา จริตฺวา สตฺตานํ ธมฺมํ เทเสสิเยวาติ.
อิติ สาสนวํเส อปรนฺตรฏฺสาสนวํสกถามคฺโค
นาม ฉฏฺโ ปริจฺเฉโท.
๗. กสฺมิรคนฺธารรฏฺสาสนวํสกถามคฺโค
๗. อิทานิ ยถาวุตฺตมาติกาวเสน กสฺมีรวนฺธารรฏฺสาสนวํสกถามคฺคํ วตฺตุํ โอกาโส อนุปฺปตฺโต, ตสฺมา ตํ วกฺขามิ.
ตติยสงฺคีตาวสาเน หิ มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถโร มชฺฌนฺติ กตฺเถรํ กสฺมีรคนฺธารรฏฺํ เปเสสิ,-ตฺวํ เอตํ รฏฺํ คนฺตฺวา เอตฺถ สาสนํ ปภิฏฺาเปหีติ. เอตฺถ จ กสฺมีรคนฺธารรฏฺํ นาม จีนรฏฺสมีเป ติฏฺติ. เตเนว หิ อธุนา กสฺมีรคนฺธารรฏฺวาสิโน จินรฏฺวาสิโนจ มนุสฺสา อรวาฬสฺส นาม นาคราชสฺส อุปฺปชฺชนกาลโต ปฏฺาย ยาวชฺชตนา นาครูปํ กตฺวา มาเนนฺติ ปูเชนฺติ สกฺกโรนฺติ, วตฺถภาชนาทีสุปิ นาครูปเมว เต เยภุยฺเยน กโรนฺตีติ.
โสจ มชฺฌนฺติกตฺเถโรปิ จตูหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ อตฺถ ปฺจโม หุตฺวา ปาฏลิปุตฺตโต เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา หิมวติ อรวาฬทหสฺส อุปริ โอตริ. เตน โข ปน สมเยน กสฺมีรคนฺธารรฏฺเ สสฺสปากสมเย อรวาโฬ นาม นาคราชา อรวาฬทเห นิสีทิตฺวา กรกวสฺสํ นาม วสฺสาเปตฺวา สสฺสํ หราเปตฺวา มหาสมุทฺทํ ปาเปสิ. เตโรจ อรวาฬทหสฺส อุปริ โอตริตฺวา อรวาฬทหปิฏฺิกํ จงฺกมติปิ ติฏฺติปิ นิสีทติปิ เสยฺยมฺปิ กปฺเปติ. นาคมาณวกา ตํ ทิสฺวา อรวาฬสฺส นาคราชสฺส อาโรเจสุํ, - มหาราช เอโก ฉินฺนภินฺนปฏธโร ภณฺฑุกาสาววสโน อมฺหากํ อุทกํ ทูเสตีติ. ตทา ปน เถโร อตฺตานํเยว ¶ นาคานํ ทสฺเสติ. นคราชา ตาวเทว โกธาภิภูโต นิกฺขมิตฺวา เถรํ ทิสฺวา มกฺขํ อสฺสหมาโน อนฺตลิกฺเข อเนกานิ ภึสนกานิ นิมฺมินิ. ตโต ตโต ภุสาวาตา วายนฺติ, รุกฺขา ฉิชฺชนฺติ, ปพฺพตกูฏา ปตนฺติ เมฆาคชฺชนฺติ, วิชฺชุํลตา นิจฺฉรนฺติ, อสนิโย ผลนฺติ, ภินฺนํ วิย คคนํ อุทกํ ปคฺฆรติ, ภยานกรูปา นาคกุมารา สนฺนิปตนฺติ, สยมฺปิ ธูมายติ ปชฺชลติ, ปหรณวุฏฺิโย วิสฺสชฺเชติ, โก อยํมุณฺฑโก ฉินฺนภินฺนปฏธโรติอาทีหิ ผรุสวจเนหิ เถรํ สนฺตชฺเชติ, เอถ คณฺหถ หนถ นิทฺธมถ อิมํ สมณนฺติ นาคพลํ อาณาเปสิ.
เถโร สพฺพํ ตํ ภึสนกํ อตฺตโน อิทฺธิพเลน ปฏิพาหิตฺวา นาคราชานํ อาห,–
สเทวโกปิ เจ โลโก, อาคนฺตฺวา ตาสเยยฺย มํ;
น เม ปฏิพโล อสฺส, ชเนตุํ ภยเภรวํ.
สเจปิ ตฺวํ มหึ สพฺพ, สสมุทฺทํ สปพฺพตํ;
อุกฺขิปิตฺวา มหานาค, ขิเปยฺยาสิ มมูปริ.
เนว เม สกฺกุเณยฺยาสิ, ชเนตุํ ภยเภรวํ;
อฺทตฺถุ ตเววสฺส, วิฆาโต อุรคาธิปาติ.
เอวํ วุตฺเต นาคราชา วิหตานุภาโว นิปฺผลวายาโม ทุกฺขี ทุมฺมโน อโหสิ.
ตํ เถโร ตงฺขณานุรูปาย ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา ตีสุ สรเณสุ ปฺจสุจ สีเลสุ ปติฏฺาเปสิ สทฺธึ จตุราสีติยา นาคสหสฺเสหิ. อฺเปิ พหู หิมวนฺตวาสิโน ยกฺขาจ คนฺธพฺพาจ กุมฺภณฺฑาจ เถรสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา สรเณสุจ สีเลสุจ ปติฏฺหึสุ. ปฺจโกปิ ยกฺโข สทฺธึ ภริยาย ยกฺขินิยา ปฺจหิจ ปุตฺตสเตหิ ปเม ¶ ผเล ปติฏฺิโต. อถายสฺมา มชฺฌนฺติ กตฺเถโร สพฺเพนาคยกฺขรกฺขเส อามนฺเตตฺวา เอวมาห,-
มาทานิ โกธํ ชนยิตฺถ, อิโต อุทฺธํ ยถา ปุเร;
สสฺสฆาตฺจ มา กตฺถ, สุขกามา หิ ปาณิโน;
กโรถ เมตฺตํ สตฺเตสุ, วสนฺตุ มนุชา สุขนฺติ.
เต สพฺเพปิ สาธุ ภนฺเตติ เถรสฺส วจนํ ปฏิสฺสุณิตฺวา ยถานุสิฏฺํ ปฏิปชฺชึสุ. ตํ ทิวสเมว นาคราชสฺส ปูชาสมโย โหติ. อถ นาคราชา อตฺตโน รตนมยํ ปลฺลงฺกํ อาหราเปตฺวา เถรสฺส ปฺเปสิ. นิสีทิ เถโร ปลฺลงฺเก. นาคราชาปิ เถรํ พีชยมาโน สมีเป อฏฺาสิ. ตสฺมึ ขเณ กสฺมีรคนฺธารรฏฺวาสิโน อาคนฺตฺวา เถรํ ทิสฺวา อมฺหากํ นาคราชโตปิ เถโร มหิทฺธิกตโรติ เถรเมว วนฺทิตฺวา นิสินฺนา. เถโร เตสํ อาสิวิโสปมสุตฺตํ กเถสิ. สุตฺตปริโยสาเน อสีติยาปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. กุลสตสหสฺสฺจ ปพฺพชิ. ตโต ปภุติ จ กสฺมีรคนฺธาโร ยาวชฺเชตนา กาสาวปชฺโชตา อิสิวาตปฏิวาตาเอว.
คนฺตฺวา กสฺมีรคนฺธารํ, อิสิ มชฺฌนฺติโก ตทา;
ทุฏฺํ นาคํ ปสาเทตฺวา, โมเจสิ พนฺธนา พหูติ.
อธุนา ปน กสฺมีรคนฺธารรฏฺเ สาสนสฺส อตฺถงฺคตสฺสวิย สูริยสฺส โอภาโส น ปฺายติ, ตสฺมา ตตฺถ สาสนสฺส ปติฏฺาเน วิตฺถาเรน วตฺตพฺพกิจฺจํ นตฺถีติ.
อิติ สาสนวํเส กสฺมีรคนฺธารรฏฺสาสนวํสกถามคฺโค
นาม สตฺตโม ปริจฺเฉโท.
๘. มหึสกรฏฺสฺสาสนวํสกถามคฺโค
๘. อิทานิ ¶ ยถาวุตฺตมาติกาวเสน มหึสกรฏฺสาสนวํสกถามคฺคํ วตฺตุํ โอกาโส อนุปฺปตฺโต, ตสฺมา ตํ วกฺขามิ.
ตติยสงฺคีตาวสาเน หิ มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถโร มหาเรวตฺเถรํ มหึสกมณฺฑลํ เปเสสิ,- ตฺวํ เอตํ รฏฺํ คนฺตฺวา เอตฺถ สาสนํ ปติฏฺาเปหีติ.
โสจ อตฺตปฺจโม หุตฺวา มหึสกมณฺฑลํ อคมาสิ ปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุ ปฺจวคฺโค คโณ อลํ อุปสมฺปทกมฺมายาติ มฺมาโน. เถโร มหึสกมณฺฑลํ คนฺตฺวา เทวทูตสุตฺตํ กเถสิ. สุตฺตปริโยสาเน จตฺตาลีสปาณสหสฺสานิ ธมฺมจกฺขุํ ปฺปฏิลภึสุ. จตฺตาลีสํเยว ปาณสหสฺสานิ ปพฺพชึสุ.
คนฺตฺวาน รฏฺํ มหึสํ, มหาเรโว มหิทฺธิโก;
โจเทตฺวา เทวทูเตหิ, โมเจสิ พนฺธนา พหูติ.
อธุนา ปน ตตฺถ สาสนสฺส อพฺเภหิวิย ปฏิจฺฉนฺนสฺส สูริยสฺส โอกาโส ทุพฺพโล หุตฺวา ปฺายติ.
อิติ สาสนวํเส มหึสกรฏฺสาสนวํสกถามคฺโค
นาม อฏฺโม ปริจฺเฉโท.
๙. มหารฏฺสาสนวํสกถามคฺโค
๙. อิโต ปรํ มหารฏฺสาสนวํสกถามคฺคํ กถยิสฺสามิ ยถาวุตฺตมาติกาวเสน.
ตติยสงฺคีตาวสาเน หิ มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถโร มหาธมฺมรกฺขิตฺเถรํ มหารฏฺํ เปเสสิ,-ตฺวํ เอตํ รฏฺํ คนฺตฺวา เอตฺถ สาสนํ ปติฏฺาเปสีติ.
มหาธมฺมรกฺขิตตฺเถโรจ อตฺตปฺจโม หุตฺวา มหารฏฺํ คนฺตฺวา มหานารทกสฺสปชาตกกถาย มหารฏฺเก ปสาเทตฺวา ¶ จตุราสีติปาณสหสฺสานิ มคฺคผเลสุ ปติฏฺาเปสิ. เตรสสหสฺสานิ ปพฺพชึสุ. เอวํ โส ตตฺถ สาสนํ ปติฏฺาเปสิ.
มหารฏฺํ อิสิ คนฺตฺวา, โส มหา ธมฺมรกฺขิโต;
ชาตกํ กถยิตฺวาน, ปสาเทสิ มหาชนนฺติ.
ตตฺถ กิร มนุสฺสา ปุพฺเพ อคฺคิหุตาทิมิจฺฉากมฺมํ เยภุยฺเยน อกํสุ. เตเนว เถโร มหานารทกสฺสปชาตกกถํ เทเสสิ. ตโต ปฏฺาย ตตฺถ มนุสฺสา ชาตก กถํ เยภุยฺเยน โสตุํ อติวิย อิจฺฉนฺติ. ภิกฺขูจ เยภุยฺเยน คหฏฺานํ ชาตกกถํเยว เทเสนฺติ. วิเสสโต ปน วสฺสนฺตรชาตกกถํ เต มนุสฺสา พหูหิ ทาตพฺพวตฺถูหิ ปูเชตฺวา สุณนฺติ.
ตฺจ มหารฏฺํ นาม สฺยามรฏฺสมีเป ิตํ, เตเนว สฺยามรฏฺวาสิโนปิ ภิกฺขู คหฏฺาจ เยภุยฺเยน โสตุํ อิจฺฉนฺตีติ. มหาธมฺมรกฺขิตตฺเถโรปิ มหารฏฺวาสีหิ สทฺธึ สกลสฺยามรฏฺวาสีนํ ธมฺมํ เทเสสิ, อมตรสํ ปาเยสิ, ยถา โยนกธมฺมรกฺขิตตฺเถโร อปรนฺตรฏฺํ คนฺตฺวา สกลมรมฺมรฏฺวาสีนนฺติ.
ยํ ปน โยนกรฏฺสาสนวํสกถายํ วุตฺตํ, ตมฺปิ สพฺพํ เอตฺถาปิ ทฏฺพฺพํเยว, เตหิ ตสฺส เอกสทิสตฺเตน ิตตฺตาติ. ตถา หิ นาคเสนตฺเถโรปิ โยนกรฏฺเ วสิตฺวา สฺยามรฏฺาทีสุปิ สาสนํ ปติฏฺาเปสิ. โยนกรฏฺวาสิโน มหาธมฺมคมฺภีรตฺเถรมหาเมธงฺกรตฺเถราจ สทฺธึ พหูหิ ภิกฺขูหิ สีหฬทีปํ คนฺตฺวา ตโต ปุนาคนฺตฺวา สฺยามรฏฺเ โสกฺกตยนครํ ปตฺวา ตตฺถ นิสีทิตฺวา สาสนํ ปคฺคณฺหิตฺวา ปจฺฉา ลกุนฺนนคเร นิสีทิตฺวา สาสนํ ปคฺคณฺหิ. เอวํ โยนกรฏฺเ สาสนํ ิตํ สฺยามาทีสุปิ ิตํเยวาติ ทฏฺพฺพํ.
พุทฺธสฺส ภควโต ปรินิพฺพานโต ทฺวิสตาธิกานํ ทฺวินฺนํ วสฺสสหสฺสานํ ¶ อุปริ นวุติเม วสฺส สีหฬทีเป รชฺชํ ปตฺตสฺส กิตฺติสฺสิริราชสีหมหาราชสฺส อภิเสกโต ตติเย วสฺเส เตเนว กิตฺติสฺสิริราชสีหมหารฺา ปหิตปณฺณาการสาสนํ อาคมฺม สรามาธิปติธมฺมิกมหาราชาธิราเชนาณตฺเตหิ ลงฺกาทีปํ อาคเตหิ อุปาลิตฺเถ ราทีหิ ปติฏฺาปิโต วํโส อุปาลิวํโสติ ปากโฏ. โสจ ทุวิโธ ปุพฺพารามวิหารวาสีอภยคิริวิหารวาสีวเสนาติ. เอวํ มหานครโยนกลฺยามรฏฺเสุ สาสนํ ถิรํ หุตฺวา ติฏฺตีติ เวทิตพฺพนฺติ.
อิติ สาสนวํเส มหารฏฺสาสนวํสกถามคฺโค นาม
นวโม ปริจฺเฉโท.
๑๐. จินรฏฺสาสนวํสกถามคฺโค
๑๐. ตโต ปรํ ปวกฺขามิ จีนรฏฺสาสนวํสกถามคฺคํ ยถาฏฺวิตมาติกาวเสน.
ตติยสงฺคีตาวสาเน หิ มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถโร มชฺฌิมตฺเถรํ จินรฏฺํ เปเสสิ,-ตฺวํ เอตํ รฏฺํ คนฺตฺวา เอตฺถ สาสนํ ปติฏฺาเปหีติ.
มชฺฌิมตฺเถโรจ กสฺสปโคตฺตเรน อฬกเรวตฺเถเรน ทุนฺทภิยตฺเถเรน มหาเรวตฺเถเรนจ สทฺธึ หิมวนฺตปฺปเทเส ปฺจจีนรฏฺํ คนฺตฺวา ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตนฺตกถายตํ เทสํ ปสาเทตฺวา อสีติปาณโกฏิโย มคฺคผลรตนานิ ปฏิลาเภสิ. ปฺจปิจ เต เถรา ปฺจรฏฺานิ ปสาเทสุํ. เอกเมกสฺส สนฺติเก สหสฺสมตฺตา ปพฺพชึสุ. เอวํ เต ตตฺถ สาสนํ ปติฏฺาเปสุํ.
คนฺตฺวา มชฺฌิมตฺเถโร, หิมวนฺตํ ปสาทยิ;
ยกฺขเสนํ ปกาเสนฺโต, ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนนฺติ.
ตตฺถ กิร มนุสฺสา เยภุยฺเยน จนฺทีปรมีสฺวารานํ ยกฺขานํ ปูชํ ¶ กโรนฺติ. เตเนว เต ปฺจ เถรา เตสํ ยกฺขเสนํ ปกาสยิตฺวา ธมฺมํ เทเสสุํ. กสฺมีรคนฺธารรฏฺํ ปน กทาจิ กทาจิ จีนรฏฺินฺทสฺส วิชิตํ โหติ, กทาจิ กทาจิ ปน วิสุํ โหติ. ตทา ปน วิสุํเยว อโหสีติ ทฏฺพฺพํ.
จีรนฏฺเ ปน ภควโต สาสนํ ทุพฺพลํเยว หุตฺวา อฏฺาสิ, น ถิรํ หุตฺวา. เตเนว อิทานิ ตตฺถ กตฺถจิเยว สาสนํ ฉายามตฺตํว ปฺายติ, วาตเวเคน วิกิณฺณอพฺภํวิย ติฏฺตีติ.
อิติ สาสนวํเส จีนรฏฺสาสนวํสกถามคฺโค นาม
ทสโม ปริจฺเฉโท.
เอวํ สพฺเพน สพฺพํ สาสนวํสกถามคฺโค นิฏฺิโต.
เอตฺตาวตาจ –
ลงฺกาคเตน สนฺเตน, จิตฺราเณน ภิกฺขุนา;
สรณงฺกรนาเมน, สทฺธมฺมฏฺิติกามินา.
ทูรโตเยว ทีปมฺหา, สุมงฺคเลน โชตินา;
วิสุทฺธสีลินาเจว, ทีปนฺตรฏฺภิกฺขุนา.
อฺเหิจาภิยาจิโต, ปฺาสามีติ นามโก;
อกาสึ สุฏฺุกํ คนฺถํ, สาสนวํสปฺปทีปิกํ.
ทฺวิสเตจ สหสฺเสจ, เตวีสาธิเก คเต;
ปุณฺณายํ มิคสีรสฺส, นิฏฺํ คตาว สพฺพโส.
โกจิ เอตฺเถว โทโส เจ, ปฺายติ สุจิตฺตกา;
ตํ ขมนฺตุ จ สุทฺธิยา, คณฺหนฺตุ ยุตฺติกํ หเวติ.