📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
กจฺจายนพฺยากรณํ
๑. สนฺธิ
๑, ๑. อตฺโถ ¶ อกฺขรสฺาโต.
๒, ๒. อกฺขราปาทโย เอกจตฺตาลิสํ.
๑๐, ๑๒. ปุพฺพมโธิตมสฺสรํ สเรน วิโยชเย.
อิติ สนฺธิกปฺเป ปโม กณฺโฑ.
๑๒, ๑๓. สรา ¶ สเร โลปํ.
๒๒, ๒๘. เอวาทิสฺส ริ ปุพฺโพ จ รสฺโส.
อิติ สนฺธิกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.
๒๙, ๔๒. วคฺเค โฆสาโฆสานํ ตติยปมา.
อิติ สนฺธิกปฺเป ตติโย กณฺโฑ.
๓๐, ๕๘. อํ ¶ พฺยฺชเน นิคฺคหิตํ.
๓๕, ๓๔. ย ว ม ท น ต ร ลา จาคมา.
อิติ สนฺธิกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑ.
๔๒, ๓๒. โคสเร ปุถสฺสาคโม กฺวจิ.
๔๘, ๔๓. กฺวจิ ¶ ปฏิ ปติสฺส.
๕๑, ๕๙. อนุปทิฏฺานํ วุตฺตโยคโต.
อิติ สนฺธิกปฺเป ปฺจโม กณฺโฑ.
สนฺธิสุตฺตํ นิฏฺิตํ.
๒. นาม
๕๕, ๖๓. สิ โย อํ โย นา หิ ส นํ สฺมา หิ สนํ สฺมึ สุ.
๖๓, ๒๑๗. เอติมาสมิ ¶ .
๖๗, ๒๒๙. โน จ ทฺวาทิโต นํมฺหิ.
๖๘, ๑๘๔. อมา ปโต สฺมึสฺมานํ วา.
๗๗, ๑๗๕, ตโต นมํ ปติมฺหาลุตฺเต จ สมาเส.
๗๙, ๔๖. ตพฺพิปรีตูปปเท พฺยฺชเน จ.
๘๒, ๑๔๙. อํโม ¶ นิคฺคหิตํ ฌลเปหิ.
๘๓, ๖๗. สรโลโป มาเทสปจฺจยาทิมฺหิ สรโลเป ตุ ปกติ.
๘๔, ๑๔๔. อโฆ รสฺสเมกวจนโยสฺวปิ จ.
๘๗, ๒๓๑. อิณฺณมิณฺณนฺนํ ตีหิ สงฺขฺยาหิ.
๘๘, ๑๔๗. ยาสุ กตนิการโลเปสุ ทีฆํ.
๙๘, ๑๘๙. มาตุลาทีนมานตฺตมีกาเร.
๙๙, ๘๑. สฺมาหิสฺมึนํ มฺหาภิมฺหิ วา.
๑๐๑, ๘๐. สุหิสฺวกาโร ¶ เอ.
๑๐๒, ๒๐๒. สพฺพนามานํ นํมฺหิ จ.
๑๐๙, ๒๙๕. อาย จตุตฺเถกวจนสฺส ตุ.
๑๑๐, ๒๐๑. ตโย เนว จ สพฺพนาเมหิ.
๑๑๖, ๑๕๗. อกตรสฺสา ลโต ยฺวาลปนสฺสเวโว.
อิติ นามกปฺเป ปโม กณฺโฑ.
๑๒๐, ๒๔๓. อมฺหสฺส ¶ มมํ สวิภตฺติสฺส เส.
๑๒๙, ๒๒๒. อิมสฺสิทมํสิสุ นปุํสเก.
๑๓๑, ๐. อิตฺถิปุมนปุํสกสงฺขฺยํ.
๑๓๒, ๒๒๘. โยสุ ทฺวินฺนํ ทฺเว จ.
๑๓๓, ๒๓๐. ติจตุนฺนํ ติสฺโส จตสฺโส ตโยจตฺตาโร ตีณิ จตฺตาริ.
๑๓๕, ๑๑๘. ราชสฺสา รฺโ ราชิโน เส.
๑๓๘, ๑๒๑. สฺมึมฺหิ รฺเ ราชินิ.
๑๓๙, ๒๔๕. ตุมฺหมฺหากํ ¶ ตยิ มยิ.
๑๔๖, ๒๓๖. ตุมฺหสฺส ตุวํตฺวมมฺหิ.
๑๔๗, ๒๔๖. ปทโต ทุติยาจตุตฺถีฉฏฺีสุ โว โน.
๑๕๑, ๑๔๓. สุสฺมิมา ¶ วา.
อิติ นามกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.
๑๖๙, ๑๑๗. ราชสฺส ราชุ สุนํ หิสุ จ.
๑๗๒, ๒๑๘. อนปุํสกสฺสา ยํ สิมฺหิ.
๑๗๕, ๒๑๒. ตสฺส วา นตฺตํ สพฺพตฺถ.
๑๗๖, ๒๑๓. สสฺมาสฺมึสํสาสฺวตฺตํ ๐.๐๐๑๑.
๑๗๙, ๒๐๔. ฆปโต สฺมึ สานํ สํสา.
๑๘๑, ๙๕. มโนคณาทิโต สฺมึนานมิอา.
๑๘๕, ๑๑๒. สนฺตสทฺทสฺสา โส เภ โพ จนฺเต.
๑๘๖, ๑๐๗. สิมฺหิ คจฺฉนฺตาทีนํ นฺตสทฺโท อํ.
๑๘๘, ๑๕๕. พฺรหฺมตฺต สข ราชาทิโต อมานํ.
๑๙๔, ๑๓๑. สขนฺตสฺสิ โนนานํเสสุ.
๑๙๕, ๑๓๔. อาโร ¶ หิมฺหิ วา.
๑๙๙, ๑๕๘. สตฺถุปิตาทีนมา สิสฺมึ สิโลโป จ.
๒๑๐, ๒๓๙. ตยาตยินํ ตกาโร ตฺวตฺตํ วา.
อิติ นามกปฺเป ตติโย กณฺโฑ.
๒๑๑, ๑๒๖. อตฺตนฺโต หิสฺมิมนตฺตํ.
๒๑๔, ๑๒๘. สฺมา ¶ นา.
๒๒๑, ๒๘๒. สพฺพาสมาวุโสปสคฺคนิปาตาทีหิ จ.
๒๒๒, ๓๒๗. ปุมสฺส ลิงฺคาทีสุ สมาเสสุ.
๒๓๑, ๒๖๓. สพฺพสฺเสตสฺสากาโร วา.
๒๓๔, ๒๖๕. อิมสฺสิ ¶ ถํ ทานิ ห โต เธสุ จ.
๒๓๗, ๑๗๖. อิตฺถิยมโต อาปจฺจโย.
๒๓๙, ๑๙๐. ณว ณิก เณยฺย ณนฺตุหิ.
๒๔๐, ๑๙๓. ปติภิกฺขุราชีการนฺเตหิ อินี.
อิติ นามกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑ.
๒๔๗, ๒๖๑. ตฺวาทโย วิภตฺติสฺาโย.
๒๔๘, ๒๖๐. กฺวจิ โต ปฺจมฺยตฺเถ.
๒๔๙, ๒๖๖. ตฺรถ สตฺตมิยา สพฺพนาเมหิ.
๒๕๓, ๒๗๓. ตมฺหา ¶ จ.
๒๕๗, ๒๗๖. กึสพฺพฺเกยกุหิ ทาทาจนํ.
๒๕๙, ๒๗๙. อิมสฺมา รหิธุนาทานิ จ.
๒๖๐, ๒๗๗. สพฺพสฺส โส ทามฺหิ วา.
๒๖๒, ๓๙๑. วุฑฺฒสฺส โช อิยิฏฺเสุ.
๒๖๘, ๓๙๗. วนฺตุมนฺตุวีนฺจ โลโป.
๒๖๙, ๔๑. ยวตํ ตลณทการานํ พฺยฺชนานิ จลชการตฺตํ.
๒๗๐, ๑๒๐. อมฺห ตุมฺห นฺตุ ราช พฺรหฺมตฺต สข สตฺถุ– ปิตาทีหิ สฺมา นาว.
อิติ นามกปฺเป ปฺจโม กณฺโฑ.
นามสุตฺตํ นิฏฺิตํ.
๓. การก
๒๗๑, ๘๘. ยสฺมา ¶ ทเปตึ ภยมาทตฺเต วา ตทปาทานํ. (๓๐๘)
๒๗๒, ๓๐๙. ธาตุนามานมุปสคฺคโยคาทีสฺวปิ จ.
๒๗๕, ๓๑๒. ทูรนฺติกทฺธกาล นิมฺมาน ตฺวาโลป ทิสา โยค วิภตฺตารปฺปโยค สุทฺธปฺปโมจนเหตุ วิวิตฺตปฺปมาณปุพฺพโยค พนฺธนคุณวจน ปฺหกถน โถกาตตฺตูสุ จ.
๒๗๖, ๓๐๒. ยสฺส ทาตุกาโม โรจเต ธารยเต ปา ตํ สมฺปทานํ.
๒๗๗, ๓๐๓. สิลาฆ หนุ า สป ธาร ปิห กุธ ทุหิสฺโส สฺสูย ราธิกฺข ปจฺจาสุณ อนุปติคิณ ปุพฺพกตฺตาโรจนตฺถ ตทตฺถ ตุมตฺถาลมตฺถ มฺานาทรปฺปาณินิ คตฺยตฺถกมฺมนิอาสิสตฺถสมฺมุติภิยฺยสตฺตมฺยตฺเถสุ จ.
๒๗๙, ๒๙๒. เยน วา กยิรเต ตํ กรณํ.
๒๘๓, ๓๑๖. ยสฺส ¶ วา ปริคฺคโห ตํ สามี.
๒๙๘. ๒๘๗. กาลทฺธานมจฺจนฺตสํโยเค.
๓๐๐, ๒๘๖. คติ พุทฺธิ ภุช ป หร กร สยาทีนํกา ริเต วา.
๓๐๒, ๓๑๙. โอกาเส ¶ สตฺตมี.
๓๐๓, ๓๒๑. สามิสฺสราธิปติ ทายาท สกฺขี ปถิภู ปสุต กุสเลหิ จ.
๓๐๖, ๒๘๙. กฺวจิ ทุติยา ฉฏฺีนมตฺเถ.
๓๑๐, ๓๒๔. กมฺมกรณนิมิตฺตตฺเถสุ สตฺตมี.
๓๑๔, ๓๒๘. อุป’ธฺยาธิกิสฺสรวจเน.
๓๑๕, ๓๒๙. มณฺฑิตุสฺสุกฺเกสุ ตติยา จ.
อิติ นามกปฺเป การกกปฺโป ฉฏฺโ กณฺโฑ.
การกสุตฺตํ นิฏฺิตํ.
๔. สมาส
๓๑๖, ๓๓๑. นามาน สมาโส ยุตฺตตฺโถ.
๓๑๗, ๓๓๒. เตสํ วิภตฺติโย โลปา จ.
๓๑๙, ๓๓๐. อุปสคฺคนิปาตปุพฺพโก ¶ อพฺยยีภาโว.
๓๒๒, ๓๕๙. ตถา ทฺวนฺเท ปาณิ ตูริเย โยคฺค เสนงฺค ขุทฺทชนฺตุก วิวิธ วิรุทฺธ วิสภาคตฺถาทีนฺจ.
๓๒๓, ๓๖๐. วิภาสา รุกฺข ติณ ปสุ ธน ธฺ ชนปทา ทีนฺจ.
๓๒๔, ๓๓๙. ทฺวิปเท ตุลฺยาธิกรเณ กมฺมธารโย.
๓๒๘, ๓๕๒. อฺปทตฺเถสุ พหุพฺพีหิ.
๓๒๙, ๓๕๗. นามานํ สมุจฺจโย ทฺวนฺโท.
๓๓๐, ๓๔๐. มหตํ มหา ตุลฺยาธิกรเณ ปเท.
๓๓๑, ๓๕๓. อิตฺถิยํ ภาสิตปุมิตฺถี ปุมาว เจ.
๓๓๓, ๓๔๔. อตฺตํ นสฺส ตปฺปุริเส.
๓๓๗, ๓๕๐. กฺวจิ ¶ สมาสนฺต คตานมการนฺโต.
๓๓๙, ๓๕๘. ชายาย ตุทํ ชานิ ปติมฺหิ.
๓๔๑, ๓๓๖. อํวิภตฺตีนมการนฺตา อพฺยายิตาวา.
อิติ นามกปฺเป สมาสกปฺโป สตฺตโม กณฺโฑ.
สมาสสุตฺถํ นิฏฺิตํ.
๕. ตทฺธิต
๓๕๐, ๓๗๓. เยน วา สํสฏฺํ ตรติ จรติ วหติ ณิโก.
๓๕๑, ๓๗๔. ตมธีเต เตนกตาธิ สนฺนิธานนิโยค สิปฺป ภณฺฑ ชีวิกตฺเถสุ จ.
๓๕๒, ๓๗๖. ณ ¶ ราคา ตสฺเสทมฺตฺเถสุ จ.
๓๕๕, ๓๘๐. คาม ชน พนฺธุ สหายาทีหิ ตา.
๓๖๓, ๓๙๐. วิเสเส ตรตมิสิกิยิฏฺา.
๓๗๑, ๔๐๔. อายุสฺสุการาส มนฺตุมฺหิ.
๓๗๒, ๓๘๕. ตปฺปกติวจเน ¶ มโย.
๓๘๐, ๒๕๕. วีสติ ทเสสุ พา ทฺวิสฺส ตุ.
๓๘๑, ๒๕๔. เอกาทิโต ทสฺส ร สงฺขฺยาเน.
๓๘๓, ๓๕๓. ทฺเวกฏฺานมากาโร วา.
๓๘๗, ๔๑๑. เตสมฑฺฒูปปเทน อฑฺฒุฑฺฒทิวฑฺฒ ทิยฑฺฒ’ ฑฺฒติยา.
๓๘๙, ๔๑๓. คณเนทสสฺส ทฺวิ ติ จตุ ปฺจ ฉ สตฺต อฏฺนวกานํ วี ติ จตฺตาร ปฺา ฉ สตฺตาสนวา โยสุ โยนฺจีสมาสํิริตีตุติ.
๓๙๐, ๒๕๖. จตูปปทสฺส ¶ โลโป ตุ’ตฺตรปทาทิจสฺส จุ โจปิ นวา.
๓๙๑, ๔๒๓. ยทนุปปนฺนา นิปาตนา สิชฺฌนฺติ.
๓๙๒, ๔๑๘. ทฺวาทิโต โก’เนกตฺเถ จ.
๓๙๓, ๔๑๕. ทสทสกํ สตํ ทสกานํ สตํ สหสฺสฺจ โยมฺหิ.
๓๙๔, ๔๑๖. ยาว ตทุตฺตริ ทสคุณิตฺจ.
๓๙๘, ๔๒๑. สพฺพนาเมหิ ปการวจเน ตุ ถา.
๔๐๐, ๓๖๔. วุทฺธาทิสรสฺส วา’สํโยคนฺตสฺส สเณ จ.
๔๐๓, ๓๕๔. กฺวจาทิมชฺฌุตฺตรานํ ทีฆรสฺส ปจฺจเยสุ จ.
๔๐๔, ๓๗๐. เตสุ วุทฺธิ โลปาคม วิการ วิปริตาเทสา จ.
๔๐๕, ๓๖๕. อยุวณฺณานฺจาโย วุทฺธิ.
อิติ นามกปฺเป ตทฺธิตกปฺโป อฏฺโม กณฺโฑ.
ตทฺธิตสุตฺตํ นิฏฺิตํ.
๖. อาขฺยาติ
๔๐๖, ๔๒๙. อถ ¶ ปุพฺพานิ-วิภตฺตีนํ ฉ ปรสฺสปทานิ.
๔๐๘, ๔๓๐. ทฺเว ทฺเว ปมมชฺฌิมุตฺตมปุริสา.
๔๐๙, ๔๔๑. สพฺเพสเมกาภิธาเน ปโร ปุริโส.
๔๑๐, ๔๓๒. นามมฺหิ ปยุชฺชมาเนปิ ตุลฺยาธิกรเณ ปโม.
๔๑๔, ๔๒๘. วตฺตมานา ปจฺจุปฺปนฺเน.
๔๑๕, ๔๕๑. อาณาตฺยาสิฏฺเ’นุตฺตกาเล ปฺจมี.
๔๑๖, ๔๕๔. อนุมติปริกปฺเปตฺเถสุ สตฺตมี.
๔๑๗, ๔๖๐. อปจฺจกฺเข ปโรกฺขา’ตีเต.
๔๑๘, ๔๕๖. หิยฺโยปภุติ ปจฺจกฺเข หิยฺยตฺตนี.
๔๒๒, ๔๗๕. กฺริยาติปนฺเน’ตีเต กาลาติปตฺติ.
๔๒๓, ๔๒๖. วตฺตมานา ตี อนฺติ, สิ ถ, มิ ม เต อนฺเต, เสวฺเห, เอ มฺเห.
๔๒๔, ๔๕๐. ปฺจมี ¶ ตุ อนฺตุ, หิ ถ, มิ ม, ตํ อนฺตํ, สฺสุ วฺโห, เอ อามเส.
๔๒๕, ๔๕๓. สตฺตมี เอยฺย เอยฺยุํ, เอยฺยาสิ เอยฺยาถ, เอยฺยามิ เอยฺยาม, เอถ เอรํ, เอโถ เอยฺยาวฺโห, เอยฺยํ เอยฺยามฺเห.
๔๒๖, ๔๕๙. ปโรกฺขา อ อุ, เอ ตฺถ, อํ มฺห, ตฺถ เร, ตฺโถ วฺโห, อึ มฺเห.
๔๒๗, ๔๕๕. หิยฺยตฺตนี อา อู, โอ ตฺถ, อํ มฺหา, ตฺถ ตฺถุํ, เสวฺหํ, อึ มฺหเส.
๔๒๘, ๔๖๘. อชฺชตนี อีํ โอตฺถ, อึ มฺหา, อา อู, เส วฺหํ, อํ มฺเห.
๔๒๙, ๔๗๒. สฺสวิสฺสนฺตี สฺสติ สฺสนฺติ, สฺสสิ สฺสถ, สฺสามิ สฺสาม, สฺสเต สฺสนฺเต, สฺสเส สฺสวฺเห, สฺสํ สฺสามฺเห.
๔๓๐, ๔๗๔. กาลาติปตฺติ สฺสา สฺสํสุ, สฺเส สฺสถ, สฺสํ สฺสามา, สฺสถ สฺสิสุ, สฺสเส สฺสวฺเห, สฺสึ สฺสามฺหเส.
๔๓๑, ๔๒๘. หิยฺยตฺตนี สตฺตมี ปฺจมี วตฺตมานา สพฺพธาตุกํ.
อิติ อาขฺยาตกปฺเป ปโม กณฺโฑ.
๔๓๒, ๓๖๒. ธาตุลิงฺเคหิ ปรา ปจฺจยา.
๔๓๓, ๕๒๘. ติชคุปกิตมาเนหิ ขฉสา วา.
๔๓๔, ๕๓๔. ภุชฆสหรสุปาทีหิตุมิจฺฉตฺเถสุ.
๔๓๕, ๕๓๖. อาย ¶ นามโต กตฺตูปมานาทาจาเร.
๔๓๗, ๕๓๘. นามมฺหา’ตฺติจฺฉตฺเถ.
๔๓๘, ๕๔๐. ธาตูหิ เณ ณย ณาเป ณาปยา การิตานิ เหตฺวตฺเถ.
๔๓๙, ๕๓๙. ธาตุรูเป นามสฺมา ณ โย จ.
๔๔๑, ๔๔๗. ตสฺส จวคฺคยการวการตฺตํ สธาตฺวนฺตสฺส.
๔๔๖, ๕๐๙. รุธาทิโต นิคฺคหิตปุพฺพฺจ.
๔๔๘, ๕๑๒. สฺวาทิโต ณุณา อุณา จ.
๔๕๓, ๔๔๔. อตฺตโนปทานิ ภาเว จ กมฺมนิ.
๔๕๕, ๕๓๐. ธาตุปฺปจฺจเยหิ ¶ วิภตฺติโย.
อิติ อาขฺยาตกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.
๔๕๘, ๔๖๑. กฺวจาทิวณฺณานเมกสฺสรานํ ทฺเวภาโว.
๔๖๑, ๔๖๔. ทุติยจตุตฺถานํ ปมตติยา.
๔๖๓, ๕๓๒. มานกิตานํ ว ตตฺตํ วา.
๔๖๕, ๔๖๓. อนฺตสฺสิวณฺณากาโร วา.
๔๖๗, ๕๓๓. ตโต ปามานานํ วามํ เสสุ.
๔๗๑, ๔๘๓. ทิสสฺส ปสฺส ทิสฺส ทกฺขา วา.
๔๗๒, ๕๓๑. พฺยฺชนนฺตสฺส โจ ฉปฺปจฺจเยสุ จ.
๔๗๕, ๔๖๕. พฺรูภูนมาหภูวา ¶ ปโรกฺขายํ.
๔๗๖, ๔๔๒. คมิสฺสนฺโต จฺโฉ วา สพฺพาสุ.
๔๗๗, ๔๗๙. วจสฺส’ชฺชตนิมฺหิ มการา โอ.
๔๗๘, ๔๓๘. อกาโร ทีฆํ หิมิเมสุ.
๔๘๐, ๔๙๐. โหติสฺสเร’ โห’เห ภวิสฺสนฺติมฺหิ สฺสสฺส จ.
๔๘๑, ๕๒๔. กรสฺส สปฺปจฺจยสฺส กาโห.
อิติ อาขฺยาตกปฺเป ตติโย กณฺโฑ.
๔๘๓, ๕๒๗. อสํโยคนฺตสฺส วุทฺธิ การิเต.
๔๘๗, ๔๗๘. วจ วส วหาทีนมุกาโร วสฺสเย.
๔๙๑, ๕๒๓. กรสฺส กาสตฺตมชฺชตนิมฺหิ.
๔๙๒, ๔๙๙. อสสฺมา มิมานํ มิมฺหา’นฺตโลโป จ.
๔๙๔, ๔๙๕. ติสฺส ¶ ติสฺส ตฺถิตฺถํ.
๔๙๗, ๔๗๗. ลภสฺมา อีอํนํ ตฺถตฺตํ.
๕๐๒, ๔๙๓. ยมฺหิ ทา ธา มา า หา ปา มห มถาทีนมี.
๕๐๕, ๔๘๒. ชรมรานํ ชีร ชียฺย มียฺยา วา.
๕๐๖, ๔๙๖. สพฺพตฺถา’สสฺสาทิโลโป จ.
๕๐๘, ๕๑๕. เยยฺยสฺส าโต อิยา า.
๕๐๙, ๕๑๖. นาสฺส โลโป ยการตฺตํ.
๕๑๕, ๕๔๑. เต ¶ อาวายา การิเต.
๕๑๖, ๔๖๖. อิการาคโม อสพฺพธาตุกมฺหิ.
๕๑๗, ๔๘๘. กฺวจิ ธาตุวิภตฺติปฺปจฺจยานํ ทีฆวิปรีตาเทส โลปาคมา จ.
๕๑๘, ๔๔๖. อตฺตโนปทานิ ปรสฺสปทตฺตํ.
๕๑๙, ๔๕๗. อการาคโม หิยฺยตฺถนีอชฺชตนีกาลาติปตฺตีสุ.
๕๒๑, ๔๒๕. ธาตุสฺสนฺโต โลโป’ เนกสรสฺส.
๕๒๒, ๔๗๖. อิสุยมูนมนฺโต จฺโฉ วา.
อิติ อาขฺยาตกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑ.
อาขฺยาตสุตฺตํ นิฏฺิตํ.
๗. กิพฺพิธาน
๕๒๔, ๕๖๑. ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ โณ.
๕๒๗, ๕๖๘. สพฺพโต ณฺวุตฺวา’วี วา.
๕๓๑, ๕๘๙. ธราทีหิ ¶ รมฺโม.
๕๓๒, ๕๙๐. ตสฺสีลาทีสุ ณี ตฺวา วี จ.
๕๓๓, ๕๙๑. สทฺท กุธ จล มณฺฑตฺถ รุจาทีหิ ยุ.
๕๓๗, ๕๖๖. นุ นิคฺคหิตํ ปทนฺเต.
๕๓๘, ๕๙๕. สํหนา’ฺาย วา โร โฆ.
๕๔๐, ๕๔๕. ภาวกมฺเมสุ ตพฺพา’นียา.
๕๔๔, ๕๕๖. วท มท คมุ ยุช ครหาการาทีหิ ชฺช มฺมคฺคยฺเหยฺยาวาโร วา.
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ปโม กณฺโฑ.
๕๕๐, ๕๔๙. ณาทโย ¶ เตกาลิกา.
๕๕๕, ๖๑๒. อตีเต ต ตวนฺตุ ตาวี.
๕๕๗, ๖๐๖. พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ.
๕๖๑, ๖๓๖. อิจฺฉตฺเถสุ สมานกตฺตุเกสุ ตเว ตุํ วา.
๕๖๓, ๖๓๙. ปตฺตวจเน อลมตฺเถสุ จ.
๕๖๔, ๖๔๐. ปุพฺพกาเล’กกตฺตุกานํ ตุน ตฺวาน ตฺวา วา.
๕๖๘, ๕๗๖. มานาทีหิ ¶ ราตุ.
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.
๕๗๑, ๖๒๔. ปจฺจยาทนิฏฺา นิปาตนา สิชฺฌนฺติ.
๕๗๒, ๖๒๕. สาสทิสโต ตสฺส ริฏฺโ จ.
๕๗๓, ๖๒๖. สาทิสนฺต ปุจฺฉ ภนฺช หนฺตาทีหิ ฏฺโ.
๕๗๖, ๖๐๗. ธ ฒ ภ เห หิ ธฑฺฒา จ.
๕๗๘, ๕๖๐. ภุชาทีนมนฺโต โน ทฺวิ จ.
๕๘๒, ๖๓๑. ภิทาทิโต อินฺน อนฺน อีณา วา.
๕๘๓, ๖๑๗. สุส ปจ สกโต กฺข กฺกา จ.
๕๘๖, ๖๐๐. คม ขน หน รมาทีนมนฺโต.
๕๘๘, าปานมิอี ¶ จ.
๕๘๙, ๖๒๑. หนฺเตหิ โห หสฺส โฬ วา อทหนหานํ.
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ตติโย กณฺโฑ.
๕๙๐, ๕๗๙. ณมฺหิ รนฺชสฺส โช ภาวกรเณสุ.
๕๙๔, ๕๘๒. ปุรสมุปปรีหิ กโรติสฺส ข ขรา วา ตปฺปจฺจเยสุ จ.
๕๙๖, ๕๕๑. คมขนหนาทีนํ ตุํตพฺพาทีสุ น.
๕๙๗, ๖๔๑. สพฺเพหิ ตุนาทีนํ โย.
๕๙๙, ๖๔๔. ทิสา สฺวานสฺวนฺตโลโป จ.
๖๐๐, ๖๔๕. มหทเภหิ มฺม ยฺห ชฺช พฺภ ทฺธา จ.
๖๐๑, ๓๓๔. ตทฺธิตสมาสกิตกา นามํ วา’ตเวตุนาทีสุ จ.
๖๐๓, ๗. ทีโฆ ¶ จ.
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑ.
๖๐๗, ๕๗๘. นิคฺคหิต สํโยคาทิ โน.
๖๑๑, ๖๐๘. หจตุตฺถานมนฺตานํ โท เธ.
๖๑๕, ๕๘๖. ธาตฺวนฺตสฺส โลโป กฺวิมฺหิ.
๖๑๗, ๖๓๓. น ม ก รานมนฺตานํ นิยุตฺตตมฺหิ.
๖๑๘, ๕๗๑. น ก วตฺถํ จ ชา ณฺวุมฺหิ.
๖๑๙, ๕๗๓. กรสฺส จ ตตฺตํ ถุสฺมึ.
๖๒๑, ๕๕๓. การิตํ ¶ วิย ณานุพนฺโธ.
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ปฺจโม กณฺโฑ.
กิพฺพิธานสุตฺตํ นิฏฺิตํ.
๘. อุณาทิกปฺป
๖๒๕, ๖๐๕. ภาวกมฺเมสุ กิจฺจตฺตกฺขตฺถา.
๖๒๖, ๖๓๔. กมฺมนิ ทุติยาย ตฺโต.
๖๒๗, ๖๕๒. ขฺยาทีหิ มน ม จ โต วา.
๖๓๐, ๖๕๔. มสุสฺส สุสฺส จฺฉรจฺเฉรา.
๖๓๕, ๕๕๙. เปสาติสคฺคปตฺตกาเลสุ กิจฺจา.
๖๓๖, ๖๕๙. อวสฺสกาธมิเณสุ ณี จ.
๖๓๘, ๖๖๘. วชาทีหิ ปพฺพชฺชาทโย นิปฺปชฺชนฺเต.
๖๓๙, ๕๘๕. กฺวิโลโป ¶ จ.
๖๔๐, ๐. สจชานํ ก คา ณานุพนฺเธ.
๖๔๑, ๕๗๒. นุทาทีหิ ยุ ณฺวูน มนา น นา กา น น กา สการิเตหิ จ.
๖๔๒, ๕๘๘. อิ ย ต ม กึ เอสานมนฺตสฺสโร ทีฆํ กฺวจิ ทุสสฺส คุณํ โทรํ ส กฺขี จ.
๖๔๓, ๖๓๕. ภฺยาทีหิ มติ พุธิ ปูชาทีหิ จ ตฺโต.
๖๔๔, ๖๖๑. เวปุ สี ทว วมุ กุ ทา ภูตฺวาทีหิ ถุตฺติม ณิมา นิพฺพตฺเต.
๖๔๖, ๔๑๙. เอกาทิโต สกิสฺส กฺขตฺตุํ.
๖๔๗, ๖๖๓. สุนสฺสุนสฺโส ณ วานุวานูนนขุนานา.
๖๔๙, ๖๖๕. ยุวสฺสุวสฺสุวุวานนูนา.
๖๕๐, ๖๕๑. กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโย.
๖๕๑, ๖๔๗. ภวิสฺสติ คมาทีหิ ณี ฆิณ.
๖๕๓, ๓๐๗. ภาววาจิมฺหิ จตุตฺถี.
๖๕๕, ๖๕๐. เสเส สฺสํ นฺตุ มานานา.
๖๕๙, ๖๖๙. อุสุรนฺชทสานํ ¶ ทํสสฺส ทฑฺโฒ ฒา จ.
๖๖๐, ๖๗๐. สูวุสานมูวุสานมโต โถ จ.
๖๖๑, ๖๗๑. รนฺชุทาทีหิ ธทิทฺทกิรา กฺวจิ ชทโลโป จ.
๖๖๒, ๖๗๒. ปฏิโต หิสฺส เหรณ หีรณ.
๖๖๔, ๖๗๔. ขาทามคมานํ ขนฺธนฺธคนฺธา.
๖๖๖, ๖๗๖. ปุถสฺส ปุถุ ปถา โม วา.
๖๗๓, ๖๘๓. มนุปูรสุณาทีหิ อุสฺสนุสิสา.
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป อุณาทิกปฺโป ฉฏฺโ กณฺโฑ.
อุณาทิสุตฺตํ นิฏฺิตํ.
มหากจฺจายนสทฺทาปา
๑. สนฺธิกปฺป
ปมกณฺฑ
(ก)
เสฏฺํ ¶ ติโลกมหิตํ อภิวนฺทิยคฺคํ,
พุทฺธฺจ ธมฺมมมลํ คณมุตฺตมฺจ;
สตฺถุสฺส ตสฺส วจนตฺถวรํ สุพุทฺธุํ,
วกฺขามิ สุตฺตหิตเมตฺถ สุสนฺธิกปฺปํ.
(ข)
เสยฺยํ ชิเนริตนเยน พุธา ลภนฺติ,
ตฺจาปิ ตสฺส วจนตฺถสุโพธเนน;
อตฺถฺจ อกฺขรปเทสุ อโมหภาวา,
เสยฺยตฺถิโก ปทมโต วิวิธํ สุเณยฺยํ.
สพฺพวจนานมตฺโถ อกฺขเรเหว สฺายเต. อกฺขรวิปตฺติยํ หิ อตฺถสฺส ทุนฺนยถา โหติ, ตสฺมา อกฺขรโกสลฺลํ พหูปการํ สุตฺตนฺเตสุ.
๒, ๒. อกฺขราปาทโย ¶ เอกจตฺตาลีสํ.
เต จ โข อกฺขรา อปิ อการาทโย เอกจตฺตา ลีส สุตฺตนฺเตสุ โสปการา.
ตํ ยถา? อ อา อิ อี อุ อู เอ โอ, ก ข ค ฆ ง, จ ฉ ช ฌ , ฏ ฑ ฒ ณ, ต ถ ท ธ น, ป ผ พ ภ ม, ย ร ล ว ส ห ฬ อํ, อิติ อกฺขรา นาม.
เตน กฺวตฺโถ? อตฺโถ อกฺขรสฺาโต.
ตตฺถ อกฺขเรสุ อการาทีสุ โอทนฺตา อฏฺ อกฺขรา สรา นาม โหนฺติ.
ตํ ยถา? อ อา อิ อี อุ อู เอ โอ, อิติ สรา นาม.
เตน กฺวตฺโถ? สรา สเร โลปํ.
ตตฺถ อฏฺสุ สเรสุ ลหุมตฺตา ตโย สรา รสฺสา นาม โหนฺติ.
ตํ ยถา? อ อิ อุ, อิติ รสฺสา นาม.
เตน กฺวตฺโถ? รสฺสํ.
๕, ๕. อฺเ ¶ ทีฆา.
ตตฺถ อฏฺสุ สเรสุ รสฺเสหิ อฺเ ปฺจ สรา ทีฆา นาม โหนฺติ.
ตํ ยถา? อา อี อู เอ โอ, อิติ ทีฆา นาม.
เตน กฺวตฺโถ? ทีฆํ.
เปตฺวา อฏฺ สเร เสสา อกฺขรา กการาทโย นิคฺคหิตนฺตา พฺยฺชนา นาม โหนฺติ.
ตํ ยถา? ก ข ค ฆ ง, จ ฉ ช ฌ , ฏ ฑ ฒ ณ, ต ถ ท ธ น, ป ผ พ ภ ม, ย ร ล ว ส ห ฬ อํ, อิติ พฺยฺชนา นาม.
เตน กฺวตฺโถ? สรา ปกติ พฺยฺชเน.
เตสํ โข พฺยฺชนานํ กการาทโย มการนฺตา ปฺจปฺจโส อกฺขรวนฺโต วคฺคา นาม โหนฺติ.
ตํ ยถา? ก ข ค ฆ ง, จ ฉ ช ฌ , ฏ ฑ ฒ ณ, ต ถ ท ธ น, ป ผ พ ภ ม, อิติ วคฺคา นาม.
เตน กฺวตฺโถ? วคฺคนฺตํ วา วคฺเค.
๘, ๑๐. อํ ¶ อิติ นิคฺคหิตํ.
อํ อิติ นิคฺคหิตํ นาม โหติ.
เตน กฺวตฺโถ? อํ พฺยฺชเน นิคฺคหิตํ.
ยา จ ปน ปเรสุ สกฺกตคนฺเถสุ สมฺา โฆสาติ วา อโฆสาติ วา, ตา ปโยเค สติ เอตฺถาปิ ยุชฺชนฺเต.
ตตฺถ โฆสา นาม-ค ฆ ง, ช ฌ , ฑ ฒ ณ, ท ธ น, พ ภ ม, ย ร ล ว ห ฬ, อิติ โฆสา นาม. อโฆสา นาม-ก ข, จ ฉ, ฏ , ต ถ, ป ผ, ส, อิติ อโฆสา นาม.
เตน กฺวตฺโถ? วคฺเค โฆสาโฆสานํ ตติยปมา.
๑๐, ๑๒. ปุพฺพมโธิต มสฺสรํ สเรน วิโยชเย.
ตตฺถ สนฺธึ กตฺตุกาโม ปุพฺพพฺยฺชนํ อโธิตํ อสฺสรํ กตฺวา สรฺจ อุปริ กตฺวา สเรน วิโยชเย.
ตตฺรายมาทิ.
๑๑, ๑๔. นเย ¶ ปรํ ยุตฺเต.
อสฺสรํ โข พฺยฺชนํ อโธตํ ปรกฺขรํ นเย ยุตฺเต. ตตฺราภิรติมิจฺเฉยฺย.
ยุตฺเตติกสฺมา? อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม. เอตฺถ ปน ยุตฺตํ น โหติ.
อิติ สนฺธิกปฺเป ปโม กณฺโฑ.
ทุติยกณฺฑ
สรา โข สเร ปเร โลปํ ปปฺโปนฺติ.
ยสฺสินฺทฺริยานิ สมถงฺคตานิ. โน เหตํ ภนฺเต สเมตายสฺมา สงฺเฆน.
สรมฺหา อสรูปา ปโร สโร โลปํ ปปฺโปติ วา.
จตฺตาโร’เม ภิกฺขเว ธมฺมา, กินฺนุ’ มาวสมณิโย. วาติ กสฺมา? ปฺจินฺทฺริยานิ, ตยสฺสุ ธมฺมา ชหิตา ภวนฺติ.
๑๔, ๑๖. กฺวจาสจณฺณํ ¶ ลุตฺเต.
สโร โข ปโร ปุพฺพสเร ลุตฺเต กฺวจิ อสวณฺณํ ปปฺโปติ.
สงฺขฺยํ โนเปติ เวทคู, พนฺธุสฺเสว สมาคโม.
กฺวจีติ กสฺมา? ยสฺสินฺทฺริยานิ, ตถูปมํ ธมฺมวรํ อเทสยิ.
สโร โข ปโร ปุพฺพสเร ลุตฺเต กฺวจิ ทีฆํ ปปฺโปติ. สทฺธีธ วิตฺตํ ปุริสสฺส เสฏฺํ, อนาคาเรหิ จูภยํ.
กฺวจีติ กสฺมา? ปฺจหุปาลิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต. นตฺถฺํ กิฺจิ.
ปุพฺโพ จ สโร ปรสรโลเป กเต กฺวจิ ทีฆํ ปปฺโปติ.
กึสูธ วิตฺตํ ปุริสสฺส เสฏฺํ, สาธูติ ปฏิสฺสุณิตฺวา, กฺวจีติ กสฺมา? อิติสฺส มุหุตฺตมฺปิ.
๑๗, ๑๙. ยเมทนฺตสฺสาเทโส ¶ .
เอการสฺส อนฺตภูตสฺส สเร ปเร กฺวจิ ยการาเทโส โหติ.
อธิคโต โข มฺยายํ ธมฺโม, ตฺยาหํ เอวํ วเทยฺยํ, ตฺยาสฺส ปหีนา โหนฺติ.
กฺวจีติ กสฺมา? เน’นาคตา, อิติ เนตฺถ.
โอการุการานํ อนฺตภูตานํ สเร ปเร กฺวจิ วการาเทโส โหติ.
อถ ขฺวสฺส, สฺวสฺส โหติ, พหฺวาพาโธ, วตฺถฺเวตฺถ วิหิตํ นิจฺจํ จกฺขาปาถมาคจฺฉติ.
กฺวจีติกสฺมา? จตฺตาโร’เม ภิกฺขเว ธมฺมา, กินฺนุมาว สมณิโย.
สพฺโพ อิจฺเจโส ติสทฺโท พฺยฺชโน สเร ปเร กฺวจิ จการํ ปปฺโปติ.
อิจฺเจตํ ¶ กุสลํ, อิจฺจสฺส วจนียํ, ปจฺจุตฺตริตฺวา, ปจฺจาหรติ.
กฺวจีติ กสฺมา? อิติสฺส มุหุตฺตมฺปิ.
ธอิจฺเจตสฺส สเร ปเร กฺวจิ ทการาเทโส โหติ.
เอกมิทาหํ ภิกฺขเว สมยํ.
กฺวจีติ กสฺมา? อิเธว มรณํ ภวิสฺสติ.
วคฺคหเณน ธการสฺส หการาเทโส โหติ สาหุ ทสฺสน มริยานํ.
สุตฺตวิภาเคน พหุธา สิยา-
โต ทสฺส, ยถา? สุคโต.
โฏ ตสฺส, ยถา? ทุกฺกฏํ.
โธ ตสฺส, ยถา? คนฺธพฺโพ.
ตฺโร ตฺตสฺส, ยถา? อตฺรโช.
โก คสฺส, ยถา? กุลูปโก.
โล ¶ รสฺส, ยถา? มหาสาโล.
โช ยสฺส, ยถา? ควโช.
พฺโพ วสฺส, ยถา? กุพฺพโต.
โก ยสฺส, ยถา? สเก.
โย ชสฺส, ยถา? นิยํปุตฺตํ.
โก ตสฺส, ยถา? นิยโก.
จฺโจ ตฺตสฺส, ยถา ภจฺโจ.
โผ ปสฺส, ยถา? นิปฺผตฺติ.
โข กสฺส, ยถา? นิกฺขมติ. อิจฺเจวมาที โยเชตพฺพา.
ปุพฺโพ อิวณฺโณ สเร ปเร ยการํ ปปฺโปติ นวา. ปฏิสุนฺถารวุตฺยสฺส, สพฺพา วิตฺยานุภูยเต.
นวาติ กสฺมา? ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคโต, มุตฺตจาคี อนุทฺธโต.
๒๒, ๒๘. เอวาทิสฺส ริ ปุพฺโพ จ รสฺโส.
สรมฺหา ปรสฺส เอวสฺส เอการสฺส อาทิสฺส ริกาโร โหติ, ปุพฺโพ จ สโร รสฺโส โหติ นวา.
ยถริว ¶ วสุธาตลฺจ สพฺพํ, ตถริว คุณวา สุปูชนิโย.
นวาติ กสฺมา? ยถา เอว, ตถา เอว.
อิติ สนฺธิกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.
ตติยกณฺฑ
สรา โข พฺยฺชเน ปเร ปกติรูปานิ โหนฺติ.
มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา, ปมาโท มจฺจุโน ปทํ, ติณฺโณ ปารงฺคโต อหุ.
สรา โข สเร ปเร กฺวจิ ปกติรูปานิ โหนฺติ.
โก อิมํ ปถวึ วิเจสฺสติ.
กฺวจีติ กสฺมา? อปฺปสฺสุตายํ ปุริโส.
สรา โข พฺยฺชเน ปเร กฺวจิ ทีฆํ ปปฺโปนฺติ.
สมฺมา ¶ ธมฺมํ วิปสฺสโต, เอวํ คาเม มุนี จเร, ขนฺตี ปรมํ ตโป ติติกฺขา.
กฺวจีติ กสฺมา? อิธ โมทติ เปจฺจ โมทติ, ปติลียติ, ปฏิหฺติ.
สรา โข พฺยฺชเน ปเร กฺวจิ รสฺสํ ปปฺโปนฺติ.
โภวาทินาม โส โหติ, ยถาภาวิ คุเณน โส.
กฺวจีติ กสฺมา? สมฺมาสมาธิ, สาวิตฺตี ฉนฺทโส มุขํ, อุปนียติ ชีวิตมปฺปมายุ.
สรา โข พฺยฺชเน ปเร กฺวจิ โลปํ ปปฺโปนฺติ. ตตฺร จ โลเป กเต อการาคโม โหติ.
ส สีลวา. ส ปฺวา เอส ธมฺโม สนนฺตโน, ส เว กสาวมรหติ, ส มานกาโมปิ ภเวยฺย, ส เว มุนิ ชาติภยํ อทสฺสิ.
กฺวจีติ ¶ กสฺมา? โส มุนิ, เอโส ธมฺโม ปทิสฺสติ, น โส กาสาวมรหติ.
สรมฺหา ปรสฺส พฺยฺชนสฺส ทฺเวภาโว โหติ าเน.
อิธปฺปมาโท, ปุริสสฺส ชนฺตุโน, ปพฺพชฺชํ กิตฺตยิสฺสามิ, จาตุทฺทสิ, ปฺจทฺทสิ, อภิกฺกนฺตตโร จนฺโท.
าเนติ กสฺมา? อิธ โมทติ เปจฺจ โมทติ.
๒๙, ๔๒. วคฺเค โฆสาโฆสานํ ตติยปมา.
วคฺเค โข ปุพฺเพสํ พฺยฺชนานํ โฆสาโฆสภูตานํ สรมฺหา ยถาสงฺขฺยํ ตติยปมกฺขรา ทฺเวภาวํ คจฺฉนฺติ าเน.
เอเสว จชฺฌานปฺผโล, ยตฺรฏฺิตํ นปฺปสเหยฺย มจฺจุ, เสเล ยถา ปพฺพตมุทฺธนิฏฺิโต, จตฺตาริฏฺานานิ นโร ปมตฺโต.
าเนติ กสฺมา? อิธ เจตโส ทฬฺหํ คณฺหาติ ถามสา.
อิติ สนฺธิกปฺเป ตติโย กณฺโฑ.
จตุตฺถกณฺฑ
๓๐, ๕๘. อํ ¶ พฺยฺชเน นิคฺคหิตํ.
นิคฺคหิตํ โข พฺยฺชเน ปเร อํ อิติ โหติ.
เอวํ วุตฺเต, ตํ สาธูติ ปฏิสฺสุณิตฺวา.
วคฺคภูเต พฺยฺชเน ปเร นิคฺคหิตํ โข วคฺคนฺตํ วา ปปฺโปติ.
ตนฺนิจฺจุตํ, ธมฺมฺจเร สุจริตํ, จิรปฺปวาสึ ปุริสํ. สนฺตนฺตสฺส มนํ โหติ, ตงฺการุณิกํ, เอวงฺโข ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพํ.
วาคฺคหเณนนิคฺคหิตํ โข ลการาเทโส โหติ. ปุคฺคลํ.
วาติ กสฺมา? น ตํ กมฺมํ กตํ สาธุ.
เอการหกาเร ปเร นิคฺคหิตํ โข การํ ปปฺโปติ วา.
ปจฺจตฺตฺเว ปรินิพฺพายิสฺสามิ, ตฺเเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ, เอวฺหิ โว ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพํ. ตฺหิ ตสฺส มุสา โหติ.
วาติ ¶ กสฺมา? เอวเมตํ อภิฺาย, เอวํ โหติ สุภาสิตํ.
นิคฺคหิตํ โข ยกาเร ปเร สห ยกาเรน การํ ปปฺโปติ วา.
สฺโโค, สฺุตฺตํ.
วาติ กสฺมา? สํโยโค, สํยุตฺตํ.
นิคฺคหิตสฺส โข สเร ปเร มการทการาเทสา โหนฺติ วา.
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ, เอตทโวจ สตฺถา.
วาติ กสฺมา? อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม.
๓๕, ๓๔. ย ว ม ท น ต ร ลา จาคมา.
สเร ปเร ยกาโร วกาโร มกาโร ทกาโร นกาโร ตกาโร รกาโร ลกาโร อิเม อาคมา โหนฺติ วา.
นยิมสฺส วิชฺชา, ยถยิทํ จิตฺตํ. มิคี ภนฺตา วุทิกฺขติ, สิตฺตา เต ลหุ เมสฺสติ, อสิตฺตา เต ครุ เมสฺสติ. อสฺโส ¶ ภทฺโร กสามิว, สมฺมทฺา วิมุตฺตานํ. มนสาทฺา วิมุตฺตานํ, อตฺตทตฺถมภิฺาย. จิรํนายติ, อิโต นายติ. ยสฺมาติห ภิกฺขเว, ตสฺมาติห ภิกฺขเว, อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ. สพฺภิเรว สมาเสถ, อารคฺเคริว สาสโป, สาสโปริว อารคฺคา. ฉฬภิฺา, สฬายตนํ.
วาติ กสฺมา? เอวํ มหิทฺธิยา เอสา, อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม, อเชยฺโย อนุคามิโก.
จคฺคหเณน อิเธว มการสฺส ปกาโร โหติ. จิรปฺปวาสึ ปุริสํ.
กการสฺส จ ทกาโร โหติ. สทตฺถปสุโต สิยา.
ทการสฺส จ ตกาโร โหติ, สุคโต.
พฺยฺชเน ปเร กฺวจิ โอการาคโม โหติ.
อติปฺปโค โข ตาว สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตุํ. ปโรสหสฺสํ.
กฺวจีกิ ¶ กสฺมา? เอถ ปสฺสถิมํ โลกํ, อนฺธีภูโต อยํ โลโก.
นิคฺคหิตฺจาคโม โหติ สเร วา พฺยฺชเน วา ปเร กฺวจิ.
จกฺขุํอุทปาทิ, อวํสิโร, ยาวฺจิธ ภิกฺขเว ปุริมํ ชาตึ สรามิ, อณุํถูลานิ สพฺพโส, มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา.
กฺวจีติ กสฺมา? อิเธว นํ ปสํสนฺติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทติ, น หิ เอเตหิ ยาเนหิ, คจฺเฉยฺย อคตํ ทิสํ.
จคฺคหเณน วิสทฺทสฺส จ ปกาโร โหติ. ปเจสฺสติ, วิเจสฺสติ วา.
นิคฺคหิตํ โข สเร ปเร กฺวจิ โลปํ ปปฺโปติ.
ตาสาหํ สนฺติเก, วิทูนคฺคมิติ.
กฺวจีติ กสฺมา? อหเมว นูน พาโล เอตมตฺถํ วิทิตฺวาน.
๓๙, ๕๔. พฺยฺชเน ¶ จ.
นิคฺคหิตํ โข พฺยฺชเน ปเร กฺวจิ โลปํ ปปฺโปติ.
อริยสจฺจานทสฺสนํ, เอตํ พุทฺธานสาสนํ.
กฺวจีติ กสฺมา? เอตํ มงฺคลมุตฺตมํ, ตํ โว วทามิ ภทฺทนฺเต.
นิคฺคหิตมฺหา ปโร สโร โลปํ ปปฺโปติ วา.
ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ, อุตฺตตฺตํว, ยถาพีชํว, ยถาธฺํว.
วาติ กสฺมา? อหเมว นูน พาโล, เอตทโหสิ.
นิคฺคหิตมฺหา ปรสฺมึ สเร ลุตฺเต ยทิ พฺยฺชโน สสฺโโค วิสฺโโค โหติ.
เอวํส เต อาสโว, ปุปฺผํสา อุปฺปชฺชิ.
ลุตฺเตติ กสฺมา? เอวมสฺส วิทูนคฺคมิติ.
จคฺคหเณน ¶ ติณฺณํ พฺยฺชนานมนฺตเร เย สรูปา, เตสมฺปิ โลโป โหติ. อคฺยาคารํ, ปฏิสนฺถารวุตฺยสฺส.
อิติ สนฺธิกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑ.
ปฺจมกณฺฑ
๔๒, ๓๒. โคสเร ปุถสฺสาคโม กฺวจิ.
ปุถอิจฺเจตสฺส อนฺเต สเร ปเร กฺวจิ คการาคโม โหติ.
ปุถเค ว.
ปาอิจฺเจตสฺส อนฺเต สเร ปเร กฺวจิ คการาคโม โหติ, อนฺโต จ สโร รสฺโส โหติ.
ปเคว วุตฺยสฺส.
กฺวจีติ กสฺมา? ปา เอว วุตฺยสฺส.
อภิอิจฺเจตสฺส สเร ปเร อพฺภาเทโส โหติ. อพฺภุทีริตํ, อพฺภุคฺคจฺฉติ.
๔๕, ๒๕. อชฺโฌ ¶ อธิ.
อธิอิจฺเจตสฺส สเร ปเร อชฺฌาเทโส โหติ.
อชฺโฌกาเส, อชฺฌาคมา.
เต จ โข อภิอธิอิจฺเจเต อิวณฺเณ ปเร อพฺโภ อชฺโฌอิติวุตฺตรูปา นํ โหนฺติ วา.
อภิจฺฉิตํ, อธีริตํ.
วาติ กสฺมา? อพฺภีริตํ, อชฺฌิณมุตฺโต.
อติอิจฺเจตสฺส อนฺตภูตสฺส ติสทฺทสฺส อิวณฺเณ ปเร ‘‘สพฺโพ จํ ตี’’ติ วุตฺตรูปํ น โหติ.
อตีสิคโณ, อตีริตํ.
อิวณฺเณติ กสฺมา? อจฺจนฺตํ.
ปติอิจฺเจตสฺส สเร วา พฺยฺชเน วา ปเร กฺวจิ ปฏิอาเทโส โหติ.
ปฏคฺคิ ทาตพฺโพ, ปฏิหฺติ.
กฺวจีติ ¶ กสฺมา? ปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุ, ปติลียติ, ปติรูปเทสวาโส จ.
ปุถอิจฺเจตสฺส อนฺโต สโร พฺยฺชเน ปเร อุกาโร โหติ.
ปุถุชฺชโน, ปุถุภูตํ.
อนฺตคฺคหเณน อปุถสฺสาปิ สเร ปเร อนฺตสฺส อุกาโร โหติ, มนฺุํ.
อวอิจฺเจตสฺส พฺยฺชเน ปเร กฺวจิ โอกาโร โหติ.
อนฺธกาเรน โอนทฺธา.
กฺวจีติ กสฺมา? อวสุสฺสตุ เม สรีเร มํสโลหิตํ.
๕๑, ๕๙. อนุปทิฏฺานํ วุตฺตโยคโต.
อนุปทิฏฺานํ อุปสคฺคนิปาตานํ สรสนฺธีหิ พฺยฺชนสนฺธีหิ วุตฺตสนฺธีหิ จ ยถาโยคํ โยเชตพฺพํ.
ปาปนํ ¶ , ปรายณํ, อุปายนํ, อุปาหนํ, นฺยาโยโค, นิคุปธิ, อนุโพโธ, ทุวูปสนฺตํ, สุวูปสนฺตํ, ทฺวาลโย, สฺวาลโย, ทุราขฺยาตํ, สฺวาขฺยาโต, อุทีริตํ, สมุทฺทิฏฺํ, วิยคฺคํ, วิชฺฌคฺคํ, พฺยคฺคํ, อวยาคมนํ, อนฺเวติ, อนุปฆาโต, อนจฺฉริยํ, ปริเยสนา, ปรามาโส, เอวํ สเร จ โหนฺติ.
ปริคฺคโห, ปคฺคโห, ปกฺกโม, ปรกฺกโม, นิกฺกโม, นิกฺกสาโว, นิลฺลยนํ, ทุลฺลยนํ, ทุมฺภิกฺขํ, ทุพฺพุตฺตํ, สนฺทิฏฺํ, ทุคฺคโห, วิคฺคโห, นิคฺคโต, อภิกฺกโม, ปฏิกฺกโม, เอวํ พฺยฺชเน จ. เสสา สพฺเพ โยเชตพฺพา.
อิติ สนฺธิกปฺเป ปฺจโม กณฺโฑ.
สนฺธิกปฺโป นิฏฺิโต.
๒. นามกปฺป
ปมกณฺฑ
๕๒, ๖๐. ชินวจนยุตฺตํ ¶ หิ.
‘‘ชินวจนยุตฺตํ หิ’’ อิจฺเจตํ อธิการตฺถํ เวทิตพฺพํ.
ยถา ยถา ชินวจนยุตฺตํ หิ ลิงฺคํ, ตถา ตถา อิธ ลิงฺคฺจ นิปฺปชฺชเต.
ตํ ยถา? เอโส โน สตฺถา, พฺรหฺมา อตฺตา, สขา, ราชา.
ตโต ชินวจนยุตฺเตหิ ลิงฺเคหิ วิภตฺติโย ปรา โหนฺติ.
๕๕, ๖๓. สิ โย, อํ โย, นา หิ, ส นํ, สฺมา หิ, ส นํ, สฺมึ สุ.
กา จ ปน ตาโย วิภตฺติโย? สิ, โย อิติ ปมา, อํ, โยอิติ ทุติยา, นา หิ อิติ ตติยา, ส, นํอิติ จตุตฺถี, สฺมา, หิ อิติ ปฺจมี, ส, นํ อิติ ฉฏฺี, สฺมึ, สุ อิติ สตฺตมี.
วิภตฺติอิจฺจเนน ¶ กฺวตฺโถ? อมฺหสฺส มมํ สวิภตฺติสฺส เส.
ยถา ยถา เตสํ ชินวจนานํ อนุปโรโธ. ตถา ตถา อิธ ลิงฺคฺจ นิปฺปชฺชเต.
อาลปนตฺเถ สิ คสฺโ โหติ.
โภติ อยฺเย, โภติ กฺเ, โภติ ขราทิเย.
อาลปเนติ กิมตฺถํ? สา อยฺยา.
สีติ กิมตฺถํ? โภติโย อยฺยาโย.
คอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? ฆเต จ.
อิวณฺณุวณฺณาอิจฺเจเต ฌลสฺา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ.
อิสิโน ¶ , อคฺคิโน, คหปติโน, ทณฺฑิโน. เสตุโน, เกตุโน, ภิกฺขุโน. สยมฺภุโน, อภิภุโน.
ฌลอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? ฌลโต สสฺส โน วา.
เต อิวณฺณุวณฺณา ยทา อิตฺถิขฺยา, ตทา ปสฺา โหนฺติ.
รตฺติยา, อิตฺถิยา, เธนุยา, วธุยา.
อิตฺถิขฺยาติ กิมตฺถํ? อิสินา, ภิกฺขุนา.
สอิจฺจเนน ¶ กฺวตฺโถ? ปโต ยา.
อากาโร ยทา อิตฺถิขฺโย, ตทา ฆสฺโ โหติ.
สทฺธาย, กฺาย, วีณาย, คงฺคาย, ทิสาย สาลาย, มาลาย, ตุลาย, โทลาย, ปภาย, โสภาย, ปฺาย, กรุณาย นาวาย, กปาลิกาย.
อาติ กิมตฺถํ? รตฺติยา, อิตฺถิยา.
อิตฺถิขฺโยติ กิมตฺถํ? สตฺถารา เทสิโต อยํ ธมฺโม.
ฆอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? ฆโต นาทีนํ.
สการาคโม โหติ เส วิภตฺติมฺหิ.
ปุริสสฺส, อคฺคิสฺส, อิสิสฺส, ทณฺฑิสฺส, ภิกฺขุสฺส, สยมฺภุสฺส, อภิภุสฺส.
เสติ กิมตฺตํ? ปุริสสฺมึ.
สํสาสุ เอกวจเนสุ วิภตฺตาเทเสสุ สการาคโม โหติ.
เอติสฺสํ, เอติสฺสา อิมิสฺสํ, อิมิสฺสา, ติสฺสํ, ติสฺสา,
ตสฺสํ ตสฺสา, ยสฺสํ, ยสฺสา, อมุสฺสํ, อมุสฺสา.
สํสาสฺวีติ กิมตฺถํ? อคฺคินา, ปาณินา.
เอกวจเนสฺวีติ กิมตฺถํ? ตาสํ, สพฺพาสํ.
วิภตฺตาเทเสสฺวีติ กิมตฺถํ? มนสา, วจสา, ถามสา.
เอตาอิมาอิจฺเจเตสมนฺโต สโร อิกาโร โหติ สํสาสุ เอกวจเนสุ วิภตฺตาเทเสสุ.
เอติสฺสํ, เอติสฺสา, อิมิสฺสํ, อิมิสฺสา.
สํสาสฺวีติ ¶ กิมตฺถํ? เอตาย, อิมาย.
เอกวจเนสฺวีติ กิมตฺถํ? เอตาสํ, อิมาสํ.
ตสฺสา อิตฺถิยํ วตฺตมานสฺส อนฺตสฺส อาการสฺส อิกาโร โหติ วา สํสาสุ เอกวจเนสุ วิภตฺตาเทเสสุ.
ติสฺสํ, ติสฺสา, ตสฺสํ, ตสฺสา.
ตโต ตา เอตา อิมาโต สสฺส วิภตฺติสฺส สฺสายาเทโส โหติ วา.
ติสฺสาย, เอติสฺสาย, อิมิสฺสาย.
วาติ กิมตฺถํ? ติสฺสา, เอติสฺสา, อิมิสฺสา.
โฆ รสฺสมาปชฺชเต สํสาสุ เอกวจเนสุ วิภตฺตาเทเสสุ.
ตสฺสํ, ตสฺสา, ยสฺสํ, ยสฺสา, สพฺพสฺสํ, สพฺพสฺสา.
สํสาสฺวีติ กิมตฺถํ? ตาย, สพฺพาย.
เอกวจเนสฺวีติ กิมตฺถํ? ตาสํ, สพฺพาสํ.
๖๗, ๒๒๙. โน ¶ จ ทฺวาทิโต นํมฺหิ.
ทฺวิอิจฺเจวมาทิโต สงฺขฺยาโต นการาคโม โหติ นํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
ทฺวินฺนํ, ตินฺนํ, จตุนฺนํ, ปฺจนฺนํ, ฉนฺนํ, สตฺตนฺนํ, อฏฺนฺนํ, นวนฺนํ, ทสนฺนํ.
ทฺวาทิโตติ กิมตฺถํ? สหสฺสานํ.
นํมฺหีติ กิมตฺถํ? ทฺวีสุ, ตีสุ.
จคฺคหเณนสฺสฺจาคโม โหติ. จตสฺสนฺนํ อิตฺถีนํ ติสฺสนฺนํ เวทนานํ.
๖๘, ๑๘๔. อมา ปโต สฺมึสฺมานํ วา.
ปอิจฺเจตสฺมา สฺมึสฺมาอิจฺเจเตสํ อํอาอาเทสา โหนฺติ วา ยถาสงฺขฺยํ.
มตฺยํ, มติยํ, มตฺยา, มติยา, นิกตฺยํ. นิกติยํ, นิกตฺยา, นิกติยา, วิกตฺยํ, วิกติยํ, วิกตฺยา, วิกติยา, วิรตฺยํ, วิรติยํ, วิรตฺยา, วิรติยา, รตฺยํ, รติยํ, รตฺยา, รติยา, ปุถพฺยํ, ปุถวิยํ, ปุถพฺยา, ปุถวิยา, ปวตฺยํ, ปวตฺยา, ปวตฺติยํ, ปวตฺติยา.
อาทิอิจฺเจตสฺมา สฺมึวจนสฺส อํโออาเทสา โหนฺติ วา.
อาทีํ ¶ , อาโท.
วาติ กิมตฺถํ? อาทิสฺมึ, อาทิมฺหิ นาถํ นมสฺสิตฺวาน,
จคฺคหเณน อฺสฺมาปิ สฺมึ วจนสฺส อา โอ อํอาเทสา โหนฺติ. ทิวา จ รตฺโต จ หรนฺติ เย พลิ. พาราณสึ อหุ ราชา.
ฌลอิจฺเจเตสํ อิย อุวอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ วา สเร ปเร ยถาสงฺขฺยํ.
ติยนฺตํ ปจฺฉิยาคาเร, อคฺคิยาคาเร, ภิกฺขุวาสเน นิสีทติ, วุถุวาสเน นิสีทติ.
สเรติ กิมตฺถํ? ติมลํ, ติผลํ, ติจตุกฺกํ, ติทณฺฑํ, ติโลกํ, ตินยนํ, ติปาสํ, ติหํสํ, ติภวํ, ติขนฺธํ, ติปิฏกํ, ติเวทนํ, จตุทฺทิสํ, ปุถุภูตํ.
วาติ กิมตฺถํ? ปฺจหงฺเคหิ ตีหากาเรหิ. จกฺขายตนํ.
วาติ วิกปฺปนตฺถํ, อิการสฺส อยาเทโส โหติ, วตฺถุตฺตยํ.
ฌลานํ ยการ วการาเทสา โหนฺติ สเร ปเร ยถาสงฺขฺยํ.
อคฺยาคารํ ¶ , ปกฺขายตนํ, สฺวาคตํ, เต มหาวีร.
จคฺคหณํ สมฺปิณฺฑนตฺถํ.
ปสฺสฺส จ อิวณฺณสฺส วิภตฺตาเทเส สเร ปเร ยการาเทโส โหติ.
ปุถพฺยา, รตฺยา, มตฺยา.
สเรติ กิมตฺถํ? ปุถวิยํ.
โคอิจฺเจตสฺส โอการสฺส อาวาเทโส โหติ เส วิภตฺติมฺหิ.
คาวสฺส.
โคอิจฺเจตสฺส โอการสฺส อาวาเทโส โหติ โยอิจฺเจเตสุ ปเรสุ.
คาโว คจฺฉนฺติ, คาโว ปสฺสนฺติ, คาวี คจฺฉนฺติ, คาวี ปสฺสนฺติ.
จคฺคหณํ กิมตฺถํ? นาสฺมาสฺมึสุ วจเนสุ อาวา เทโส โหติ.
คาเวน, คาวา, คาเว, คาเวสุ.
๗๕, ๑๗๐. อวมฺหิ ¶ จ.
โคอิจฺเจตสฺส โอการสฺส อาวอวอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
คาวํ, ควํ.
จคฺคหเณน สาทิเสเสสุ ปุพฺพุตฺตวจเนสุ โคอิจฺเจตสฺส โอการสฺส อวาเทโส โหติ.
ควสฺส, คโว, คเวน, ควา, คเว, คเวสุ.
อาวอิจฺเจตสฺส คาวาเทสสฺส อนฺต สรสฺส อุการาเทโส โหติ วา อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
คาวุํ, คาวํ.
อาวสฺเสติ กิมตฺถํ? คาโว ติฏฺนฺติ.
๗๗, ๑๗๕. ตโต นมํ ปติมฺหา ลุตฺเต จ สมาเส.
ตโต โคสทฺทโต นํวจนสฺส อํอาเทโส โหติ, โคอิจฺเจตสฺส โอการสฺส อวาเทโส โหติ ปติมฺหิ ปเร อลุตฺเต จ สมาเส.
ควปติ.
อลุตฺเตติ ¶ กิมตฺถํ? โคปติ.
จคฺคหเณน อสมาเสปิ นํวจนสฺส อํอาเทโส โหติ, โคอิจฺเจตสฺส โอการสฺส อวาเทโส โหติ.
ควํ.
โคอิจฺเจตสฺส โอการสฺส อวาเทโส โหติ สมาเส จ สเร ปเร.
ควสฺสกํ, คเวฬกํ, ควาชินํ.
จคฺคหเณน อุวณฺณอิจฺเจวมนฺตานํ ลิงฺคานํ อุวอวอุราเทสา โหนฺติ สฺมึโยอิจฺเจเตสุ กฺวจิ.
ภุวิ, ปสโว, คุรโว, จตุโร.
สเรติ กิมตฺถํ? โคธโน, โควินฺโท.
๗๙, ๔๖. ตพฺพิปรีตูปปเท พฺยฺชเน จ.
ตสฺส อวสทฺทสฺส ยทา อุปปเท ติฏฺมานสฺส ตสฺส โอการสฺส วิปรีโต โหติ พฺยฺชเน ปเร.
อุคฺคเต สูริเย, อุคฺคจฺฉติ, อุคฺคเหตฺวา.
จคฺคหณมวธารณตฺถํ. อวสาเน, อวกิรเณ, อวกิรติ.
๘๐, ๑๗๓. โคณ ¶ นํมฺหิ วา.
สพฺพสฺเสว โคสทฺทสฺส โคณาเทโส โหติ วา นํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
โคณานํ สตฺตนฺนํ.
วาติ กิมตฺถํ?
โคนฺเจ ตรมานานํ, อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว.
สพฺพา คาวี อุชุํ ยนฺติ, เนตฺเต อุชุํ คเต สติ.
โยควิภาเคน อฺตฺราปิ โคณาเทโส โหติ. โคณภูตานํ.
สุหินาอิจฺเจเตสุ สพฺพสฺส โคสทฺทสฺส โคณาเทโส โหติ วา.
โคเณสุ, โคเณหิ, โคเณภิ, โคเณน.
วาติ กิมตฺถํ? โคสุ, โคหิ, โคภิ, คเวน.
จคฺคหเณน สฺยาทิเสเสสุ ปุพฺพุตฺตรวจเนสุปิ โคณ คุ ควยาเทสา โหนฺติ. โคโณ, โคณา, โคณํ, โคเณ, โคณสฺส, โคณมฺหา. โคณมฺหิ, คุนฺนํ, ควเยหิ, ควเยภิ.
๘๒, ๑๔๙. อํโม ¶ นิคฺคหิตํ ฌลเปหิ.
อํวจนสฺส มการสฺส จ ฌลปอิจฺเจเตหิ นิคฺคหิตํ โหติ
อคฺคึ, อิสึ, คหปตึ, ทณฺฑึ, มเหสึ, ภิกฺขุํ, ปฏุํ, สยมฺภุํ, อภิภุํ, รตฺตึ, อิตฺถึ, วธุํ, ปุลฺลิงฺคํ, ปุมฺภาโว, ปุงฺโกกิโล.
อํโมติ กิมตฺถํ? อคฺคินา, ปาณินา, ภิกฺขุนา, รตฺติยา, อิตฺถิยา, วธุยา.
ฌลเปหีติ กิมตฺถํ? สุขํ, ทุกฺขํ.
ปุนารมฺภ หณํ วิภาสานิวตฺตนตฺถํ. อคฺคึ, ปฏุํ, พุทฺธึ, วธุํ.
๘๓, ๖๗. สรโลโป’ มาเทส ปจฺจยาทิมฺหิ สรโลเป ตุ ปกติ.
สรโลโป โหติ อมาเทสปจฺจยาทิมฺหิ สร โลเป ตุ ปกติ โหติ.
ปุริสํ, ปุริเส, ปาปํ, ปาเป, ปาปิโย, ปาปิฏฺโ.
อมาเทสปจฺจยาทิมฺหีติ กิ ตฺถํ? อปฺปมาโท อมตํ ปทํ.
สรโลเปติ กิมตฺถํ? ปุริสสฺส, ทณฺฑินํ.
ตุคฺคหณมวธารณตฺถํ. ภิกฺขุนี, คหปตานี.
ปกติคฺคหณสามตฺเถน ¶ ปุน สนฺธิภาโว จ โหติ. เสยฺโย, เสฏฺโ, เชยฺโย, เชฏฺโ.
๘๔, ๑๔๔. อโฆรสฺสเมกวจนโยสฺวปิ จ.
อโฆ สโร รสฺสมาปชฺชเต เอกวจนโยอิจฺเจเตสุ.
อิตฺถึ, อิตฺถิโย, อิตฺถิยา. วธุํ, วธุโย, วธุยา. ทณฺฑึ, ทณฺฑิโน, ทณฺฑินา. สยมฺภุํ, สยมฺภุโว, สยมฺภุนา.
อโฆติ กิมตฺถํ? กฺํ, กฺาโย, กฺาย.
เอกวจนโยสฺวีติ กิมตฺถํ? อิตฺถีหิ, สยมฺภูหิ.
จคฺคหณมวธารณตฺถํ. นทึ, นทิโย, นทิยา.
อปิคฺคหเณน น รสฺสมาปชฺชเต. อิตฺถี, ภิกฺขุนี.
สิสฺมึ อนปุํสกานิ ลิงฺคานิ น รสฺสมาปชฺชนฺเต. อิตฺถี, ภิกฺขุนี, วธู, ทณฺฑี, สยมฺภู.
สิสฺมึนฺติ กิมตฺถํ? โภติ อิตฺถิ, โภติ วธุ, โภ ทณฺฑิ, โภ สยมฺภุ.
อนปุํสกานีติ ¶ กิมตฺถํ? สุขการิ ทานํ, สุขการิ สีลํ, สีฆยายิ จิตฺตํ.
อุภอิจฺเจวมาทิโต สงฺขฺยาโต นํวจนสฺส อินฺนํ โหติ.
อุภินฺนํ, ทุวินฺนํ.
อุภาทิโตติ กิมตฺถํ? อุภเยสํ.
๘๗, ๒๓๑. อิณฺณมิณฺณนฺนํ ตีหิ สงฺขฺยาหิ.
นํวจนสฺส อิณฺณํ อิณฺณนฺนํ อิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ตีหิ สงฺขฺยาหิ.
ติณฺณํ, ติณฺณนฺนํ.
ตีหีติ กิมตฺถํ? ทฺวินฺนํ.
๘๘, ๑๔๗. โยสุ กตนิการโลเปสุ ทีฆํ.
สพฺเพ สรา โยสุ กตนิการโลเปสุ ทีฆมาปชฺชนฺเต.
อคฺคี, ภิกฺขู, รตฺตี, ยาคู, อฏฺี, อฏฺีนิ, อายู, อายูนิ, สพฺพานิ, ยานิ, ตานิ, กานิ, กตมานิ, เอตานิ, อปูนิ, อิมานิ.
โยสฺวีติ ¶ กิมตฺถํ? อคฺคิ, ภิกฺขุ, รตฺติ, ยาคุ, สพฺโพ, โย, โส, โก, อมุโก.
กตนิการโลเปสฺวีติ กิมตฺถํ? อิตฺถิโย, วธุโย, สยมฺภุโว.
ปุนารมฺภคฺคหณํ กิมตฺถํ? นิจฺจทีปนตฺถํ. อคฺคี, ภิกฺขู, รตฺตี, ยานิ, ตานิ, กตมานิ.
สุนํหิอิจฺเจเตสุ สพฺเพ สรา ทีฆมาปชฺชนฺเต.
อคฺคีสุ, อคฺคีนํ, อคฺคีหิ, รตฺตีสุ, รตฺตีนํ, รตฺตีหิ. ภิกฺขูสุ, ภิกฺขูนํ, ภิกฺขูหิ. ปุริสานํ.
เอเตสฺวีตี กิมตฺถํ? อคฺคินา, ปาณินา, ทณฺฑินา.
จคฺคหณมวธารณตฺถํ. สุเขตฺเตสุ พฺรหฺมจาริสุ, ธมฺมมกฺขาสิ ภควา ภิกฺขุนํ ทตฺวา สเกหิ ปาณิภิ.
ปฺจาทีนํ สงฺขฺยานํ อนฺโต อตฺตมาปชฺชเต สุนํหิอิจฺเจเตสุ.
ปฺจสุ, ปฺจนฺนํ, ปฺจหิ, ฉสุ, ฉนฺนํ, ฉหิ, สตฺตสุ, สตฺตนฺนํ, สตฺตหิ, อฏฺสุ, อฏฺนฺนํ, อฏฺหิ, นวสุ, นวนฺนํ, นวหิ, ทสสุ, ทสนฺนํ, ทสหิ.
ปฺจาทีนมีติ กิมตฺถํ? ทฺวีสุ, ทฺวินฺนํ, ทฺวีหิ.
อตฺตมิติภาวนิทฺเทโส ¶ อุภยสฺสาคมนตฺถํ, อนฺโต อุกาโร อตฺตมาปชฺชเต. จตสฺสนฺนํ อิตฺถีนํ. ติสฺสนฺนํ เวทนานํ.
ปติสฺสนฺโต อตฺตมาปชฺชเต อินีมฺหิ ปจฺจเย ปเร.
คหปตานี.
อินีมฺหีติ กิมตฺถํ? คหปติ.
นฺตุปจฺจยสฺส อนฺโต อตฺตมาปชฺชเต สุนํหิโยอิจฺเจเตสุ ปเรสุ.
คุณวนฺเตสุ, คุณวนฺตานํ, คุณวนฺเตหิ, คุณวนฺตา, คุณวนฺเต.
นฺตุสฺเสติ กิมตฺถํ? อิสีนํ.
เอเตสฺวีติ กิมตฺถํ? คุณวา.
จคฺคหเณน อฺเสุ วจเนสุ อตฺตฺจ โหติ. คุณวนฺตสฺมึ, คุณวนฺเตน.
อนฺตคฺคหเณน นฺตุปจฺจยสฺส อนฺโต อตฺตมาปชฺชเต, โยนฺจ อิกาโร โหติ. คุณวนฺติ.
๙๓, ๑๐๖. สพฺพสฺส ¶ วา อํเสสุ.
สพฺพสฺเสว นฺตุปจฺจยสฺส อตฺตํ โหติ วา อํสอิจฺเจเตสุ.
สติมํ ภิกฺขุ, สติมนฺตํ ภิกฺขุํ วา, พนฺธุมํ ราชานํ, พนฺธุมนฺตํ ราชานํ วา, สติมสฺส ภิกฺขุโน, สติมโต ภิกฺขุโน วา, พนฺธุมสฺส รฺโ สุงฺกํ, พนฺธุมโต รฺโ วา สุงฺกํ เทติ.
เอเตสฺวีติ กิมตฺถํ? สติมา ภิกฺขุ, พนฺธุมา ราชา.
นฺตุปจฺจยสฺส อนฺตสฺส อตฺตํ โหติ วา สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
หิมวนฺโต ปพฺพโต.
วาติ กิมตฺถํ? หิมวา ปพฺพโต.
๙๕, ๑๔๕. อคฺคิสฺสินิ ¶ .
อคฺคิสฺสนฺตสฺส อินิ โหติ วา สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
ปุรโต อคฺคินิ, ปจฺฉโต อคฺคินิ, ทกฺขิณโต อคฺคินิ, วามโต อคฺคินิ.
วาติ กิมตฺถํ? อคฺคิ.
โยสุ อกตรสฺโส โฌ อตฺตมาปชฺชเต.
อคฺคโย มุนโย, อิสโย, คหปตโย.
โยสฺวีติ กิมตฺถํ? อคฺคีสุ.
อกตรสฺโสติ กิมตฺถํ? ทณฺฑิโน.
โฌติ กิมตฺถํ? รตฺติโย.
เวโวอิจฺเจเตสุ อกตรสฺโส โล อตฺตมาปชฺชเต.
ภิกฺขเว, ภิกฺขโว, เหตเว, เหตโว.
อกตรสฺโสติ กิมตฺถํ? สยมฺภุโว, เวสฺสภุโว, ปราภิภุโว.
เวโวสฺวีติ กิมตฺถํ? เหตุนา, เกตุนา, เสตุนา.
จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.
๙๘, ๑๘๖. มาตุลาทีนมานตฺตมีกาเร.
มาตุลอิจฺเจวมาทีนํ อนฺโต อานตฺตมาปชฺชเต อีกาเร ปจฺจเย ปเร.
มาตุลานี ¶ , อยฺยกานี, วรุณานี.
อีกาเรติ กิมตฺถํ? ภิกฺขุนี, ราชินี, ชาลินี, คหปตานี.
อานตฺตคฺคหเณน นทีอิจฺเจตสฺส ทีสทฺทสฺส ชฺโชชฺชา อาเทสา โหนฺติ สห วิภตฺติยา โยนาสอิจฺเจเตสุ. นชฺโช สนฺทนฺติ, นชฺชา กตํ ตรงฺคํ, นชฺชา เนรฺชราย ตีเร.
๙๙, ๘๑. สฺมาหิสฺมึนํมฺหาภิมฺหิวา.
สพฺพโต ลิงฺคโต สฺมาหิสฺมึ อิจฺเจเตสํ มฺหาภิมฺหิอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ วา ยถาสงฺขฺยํ.
ปุริสมฺหา, ปุริสสฺมา, ปุริเสภิ, ปุริเสหิ, ปุริสมฺหิ, ปุริสสฺมึ.
สฺมาหิสฺมึนมิติ กิมตฺถํ? วณฺณวนฺตํ อคนฺธกํ วิรุฬฺหปุปฺผํ, มหนฺตํ ฉตฺตํ มหาฉตฺตํ, มหนฺตํ ธชํ มหาธชํ.
ต อิมอิจฺเจเตหิ กตากาเรหิ สฺมาสฺมึ นํมฺหามฺหิอิจฺเจเต อาเทสา เนว โหนฺติ.
อสฺมา านา ภยํ อุปฺปชฺชติ, อสฺมึ าเน ภยํ ติฏฺติ, อสฺมา, อสฺมึ.
กตากาเรหีติ ¶ กิมตฺถํ? ตมฺหา, ตมฺหิ, อิมมฺหา, อิมมฺหิ.
สุหิอิจฺเจเตสุ อกาโร เอตฺตมาปชฺชเต.
สพฺเพสุ, เยสุ, เตสุ, เกสุ, ปุริเสสุ, อิเมสุ, กุสเลสุ, ตุมฺเหสุ, อมฺเหสุ, สพฺเพหิ, เยหิ, เตหิ, เกหิ, ปุริเสหิ, อิเมหิ, กุสเลหิ, ตุมฺเหหิ, อมฺเหหิ.
๑๐๒, ๒๐๒. สพฺพนามานํ นํมฺหิ จ.
สพฺเพสํ สพฺพนามานํ อนฺโต อกาโร เอตฺตมาปชฺชเต นํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
สพฺเพสํ, สพฺเพสานํ, เยสํ, เยสานํ, เตสํ, เตสานํ, อิเมสํ, อิเมสานํ, เกสํ, เกสานํ, อิตเรสํ, อิตเรสานํ, กตเมสํ, กตเมสานํ. สพฺพนามานมิติ กิมตฺถํ? พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อาจิณฺณสมาจิณฺโณ.
อกาโรติ กิมตฺถํ? อมูสํ, อมูสานํ.
นํมฺหีติ กิมตฺถํ? สพฺเพ, อิเม.
จคฺคหณ มนุกฑฺฒนตฺถํ.
๑๐๓, ๗๙. อโต ¶ เนน.
ตสฺมา อการโต นาวจนสฺส เอนาเทโส โหติ.
สพฺเพน, เยน, เตน, เกน, อเนน, ปุริเสน, รูเปน.
อโตติ กิมตฺถํ? มุนินา, อมุนา, ภิกฺขุนา.
นาติ กิมตฺถํ? ตสฺมา.
ตสฺมา อการโต สิวจนสฺส โอการาเทโส โหติ.
สพฺโพ, โย, โส, โก, อมุโก, ปุริโส.
สีติ กิมตฺถํ? ปุริสานํ.
อโตติ กิมตฺถํ? สยมฺภู.
ตสฺมา อการโต นาวจนสฺส โสอาเทโส โหติ วา.
อตฺถโส ธมฺมํ ชานาติ, พฺยฺชนโส อตฺถํ ชานาติ, อกฺขรโส, สุตฺตโส, ปทโส, ยสโส. อุปายโส, สพฺพโส, ถามโส, านโส.
วาติ ¶ กิมตฺถํ? ปาเทน วา ปาทารเหน วา อติเรกปาเทน วา โย ภิกฺขุ เถยฺยจิตฺเตน ปรสฺส ภณฺฑํ คณฺหาติ, โส ภิกฺขุ ปาราชิโก โหติ อสํวาโส.
ทีฆโอรอิจฺเจเตหิ สฺมาวจนสฺส โสอาเทโส โหติ วา.
ทีฆโส, โอรโส, ทีฆมฺหา, โอรมฺหา.
ทีโฆเรหิติ กิมตฺถํ? สรมฺหา, วจนมฺหา.
ตสฺมา อการโต สพฺเพสํ โยนีนํอาเอ อาเทสา โหนฺติ วา ยถาสงฺขฺยํ.
ปุริสา, ปุริเส, รูปา, รูเป.
วาติ กิมตฺถํ? อคฺคโย, มุนโย, อิสโย.
โยนีนนฺติ กิมตฺถํ? ปุริสสฺส, รูปสฺส.
อการโตติ กิมตฺถํ? ทณฺฑิโน, อฏฺีนิ, อคฺคี ปชฺชลนฺติ, มุนี จรนฺติ.
ตสฺมา อการโต สพฺเพสํ สฺมาสฺมึอิจฺเจเตสํ อา เอ อาเทสา โหนฺติ วา ยถาสงฺขฺยํ.
ปุริสา ¶ , ปุริสสฺมา, ปุริเส, ปุริสสฺมึ.
อการโตติ กิมตฺถํ? ทณฺฑินา, ทณฺฑิสฺมึ, ภิกฺขุนา, ภิกฺขุสฺมึ.
๑๐๙, ๓๐๔. อาย จตุตฺเถกวจนสฺสตุ.
ตสฺมา อการโต จตุตฺเถกวจนสฺส อายาเทโส โหติ วา.
อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชติ.
อโตติ กิมตฺถํ? อิสิสฺส.
จตุตฺถีติ กิมตฺถํ? ปุริสสฺส มุขํ.
เอกวจนสฺเสติ กิมตฺถํ? ปุริสานํ ททาติ.
วาติ กิมตฺถํ? ทาตา โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา.
ตุคฺคหเณนตฺถฺจ โหติ. อตฺถตฺถํ, หิตตฺถํ, สุขตฺถํ.
๑๑๐, ๒๐๑. ตโย เนว จ สพฺพนาเมหิ.
เตหิ สพฺพนาเมหิ อการนฺเตหิ สฺมาสฺมึ สอิจฺเจเตสํ ตโย อา เอ อายาเทสา เนว โหนฺติ.
สพฺพสฺมา ¶ , สพฺพสฺมึ, สพฺพสฺส. ยสฺมา, ยสฺมึ, ยสฺส. ตสฺมา, ตสฺมึ, ตสฺส. กสฺมา, กสฺมึ, กสฺส. อิมสฺมา, อิมสฺมึ, อิมสฺส.
สพฺพนาเมหีติ กิมตฺถํ? ปาปา, ปาเป, ปาปาย.
จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.
ตสฺมา ฆโต นาทีนเมกวจนานํ วิภตฺติคณานํ อายาเทโส โหติ.
กฺาย กตํ กมฺมํ, กฺาย ทียเต, กฺาย นิสฺสฏํ วตฺถํ. กฺาย ปริคฺคโห, กฺาย ปติฏฺิตํ สีลํ.
ฆโตติ กิมตฺถํ? รตฺติยา, อิตฺถิยา, เธนุยา, วธุยา.
นาทีนมิติ กิมตฺถํ? กฺํ ปสฺสติ, วิชฺชํ, วีณํ, คงฺคํ.
เอกวจนานมิติ กิมตฺถํ? สพฺพาสุ, ยาสุ, ตาสุ, กาสุ, อิมาสุ, ปภาสุ.
ตสฺมา ปโต นาทีนเมกวจนานํ วิภตฺติคณานํ ยาอาเทโส โหติ.
รตฺติยา ¶ , อิตฺถิยา, เทวิยา, เธนุยา, ยาคุยา, วธุยา.
นาทีนมิติ กิมตฺถํ? รตฺตี, รตฺตึ, อิตฺถี, อิตฺถึ.
ปโตติ กิมตฺถํ? กฺาย, วีณาย, คงฺคาย, ปภาย, โสภาย.
เอกวจนานมิติ กิมตฺถํ? รตฺตีนํ, อิตฺถีนํ.
ตสฺมา สขโต คสฺส อการ อาการ อิการ อีการ เอการาเทสา โหนฺติ วา.
โภ สข, โภ สขา, โภ สขิ, โภ สขี, โภ สเข.
ตสฺมา ฆโต คสฺส เอการาเทโส โหติ.
โภติ อยฺเย, โภติ กฺเ, โภติ ขราทิเย.
จคฺคหณมวธารณตฺถํ, สนฺนิฏฺานํ.
ตโต อมฺมาทิโต คสฺส เอการตฺตํ น โหติ.
โภติ ¶ อมฺมา, โภติ อนฺนา, โภติ อมฺพา, โภติ ตาตา.
อมฺมาทิโตติ กิมตฺถํ? โภติ กฺเ.
๑๑๖, ๑๕๗. อกตรสฺสา ลโต ยฺวาลปนสฺส เวโว.
ตสฺมา อกตรสฺสา ลโต ยฺวาลปนสฺส เวโวอาเทสา โหนฺติ.
ภิกฺขเว, ภิกฺขโว, เหตเว, เหตโว.
อกตรสฺสาติ กิมตฺถํ? สยมฺภุโว.
ลโตติ กิมตฺถํ? นาคิโย, เธนุโย, ยาคุโย.
อาลปนสฺเสติ กิมตฺถํ? เต เหตโว, เต ภิกฺขโว.
ตสฺมา ฌลโต สสฺส วิภตฺติสฺส โน อาเทโส โหติ วา.
อคฺคิโน, อคฺคิสฺส, สขิโน, สขิสฺส, ทณฺฑิโน, ทณฺฑิสฺส, ภิกฺขุโน, ภิกฺขุสฺส, สยมฺภุโน, สยมฺภุสฺส.
สสฺเสติ กิมตฺถํ? อิสินา, ภิกฺขุนา.
ฌลโตติ กิมตฺถํ? ปุริสสฺส.
๑๑๘, ๑๔๖. ฆปโต ¶ จ โยนํ โลโป.
เตหิ ฆปฌลอิจฺเจเตหิ โยนํ โลโป โหติ วา.
กฺา, กฺาโย. รตฺตี, รตฺติโย, อิตฺถี, อิตฺถิโย, ยาคู, ยาคุโย, วธู, วธุโย. อคฺคี, อคฺคโย. ภิกฺขู, ภิกฺขโว. สยมฺภู, สยมฺภุโว. อฏฺี, อฏฺีนิ, อายู, อายูนิ.
จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.
ตสฺมา ลโต โยนํ โวกาโร โหติ วา.
ภิกฺขโว, ภิกฺขู, สยมฺภุโว, สยมฺภู.
การคฺคหณํ กิมตฺถํ? โยนํ โน จ โหติ. ชนฺตุโน.
จคฺคหณมวธารณตฺถํ, อมู ปุริสา ติฏฺนฺติ, อมู ปุริเส ปสฺสถ.
อิติ นามกปฺเป ปโม กณฺโฑ.
ทุติยกณฺฑ
๑๒๐, ๒๔๓. อมฺหสฺส มมํ สปิภตฺติสฺส เส.
สพฺพสฺเสว อมฺหสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส มมํ อาเทโส โหติ เส วิภตฺติมฺหิ.
มมํ ¶ ทียเต ปุริเสน, มมํ ปริคฺคโห.
สพฺพสฺเสว อมฺหสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส มยํอาเทโส โหติ โยมฺหิ ปเม.
มยํ คจฺฉาม, มยํ เทม.
อมฺหสฺเสติ กิมตฺถํ? ปุริสา ติฏฺนฺติ.
โยมฺหีติ กิมตฺถํ? อหํ คจฺฉามิ.
ปเมติ กิมตฺถํ? อมฺหากํ ปสฺสสิ ตฺวํ.
สพฺพสฺเสว นฺตุปจฺจยสฺส สวิภตฺติสฺส นฺโตอาเทโส โหติ โยมฺหิ ปเม.
คุณวนฺโต ติฏฺนฺติ.
นฺตุสฺเสติ กิมตฺถํ? สพฺเพ สตฺตา คจฺฉนฺติ.
ปเมติ กิมตฺถํ? คุณวนฺเต ปสฺสนฺติ ชนา.
สพฺพสฺเสว นฺตุปจฺจยสฺส สวิภตฺติสฺส นฺตสฺสาเทโส โหติ วา เส วิภตฺติมฺหิ.
สีลวนฺตสฺส ฌายิโน, สีลวโต ฌายิโน วา.
เสติ กิมตฺถํ? สีลวา ติฏฺติ.
๑๒๔, ๙๘. อา ¶ สิมฺหิ.
สพฺพสฺเสวนฺตุปจฺจยสฺส สวิภตฺติสฺส อาอาเทโส โหติ สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
คุณวา, ปฺวา, สีลวา, พลวา, ธนวา, มติมา, สติมา, ธิติมา.
นฺตุสฺเสติ กิมตฺถํ? ปุริโส ติฏฺติ.
สิมฺหีติ กิมตฺถํ? สีลวนฺโต ติฏฺนฺติ.
สพฺพสฺเสว นฺตุปจฺจยสฺส สวิภตฺติสฺส อํอาเทโส โหติ สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ นปุํสเก วตฺตมานสฺส.
คุณวํ จิตฺตํ ติฏฺติ, รุจิมํ ปุปฺผํ วิโรจติ.
สิมฺหิติ กิมตฺถํ? วณฺณวนฺตํ อคนฺธกํ วิรูฬฺหปุปฺผํ ปสฺสสิ ตฺวํ.
สพฺพสฺเสว นฺตุปจฺจยสฺส สวิภตฺติสฺส อํ อวณฺณา จ โหนฺติ เค ปเร.
โภ คุณวํ, โภ คุณว, โภ คุณวา.
จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.
๑๒๗, ๑๐๒. โต ¶ ติ ตา ส สฺมึ นาสุ.
สพฺพสฺเสว นฺตุปจฺจยสฺส สวิภตฺติสฺส โตติตาอาเทสา โหนฺติ วา สสฺมึ นาอิจฺเจเตสุ ยถาสงฺขฺยํ.
คุณวโต, คุณวนฺตสฺส, คุณวติ, คุณวนฺตสฺมึ, คุณวตา, คุณวนฺเตน, สติมโต, สติมนฺตสฺส, สติมติ, สติมนฺตสฺมึ, สติมตา, สติมนฺเตน.
เอเตสฺวีติ กิมตฺถํ? คุณวา. สติมา.
สพฺพสฺเสว นฺตุปจฺจยสฺส สวิภตฺติสฺส ตํอาเทโส โหติ วา นํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
คุณวตํ, คุณวนฺตานํ, สติมตํ, สติมนฺตานํ.
นํมฺหีติ กิมตฺถํ? คุณวนฺโต ติฏฺนฺติ, สติมนฺโต ติฏฺนฺติ.
๑๒๙, ๒๒๒. อิมสฺสิทมํสิสุ นปุํสเก.
สพฺพสฺเสว อิมสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส อิทํอาเทโส โหติ วา อํสิสุ นปุํสเก วตฺตมานสฺส.
อิทํ จิตฺตํ ปสฺสสิ, อิทํ จิตฺตํ ติฏฺติ, อิมํ จิตฺตํ ปสฺสสิ. อิมํ จิตฺตํ ติฏฺติ.
นถุํสเกติ ¶ กิมตฺถํ? อิมํ ปุริสํ ปสฺสสิ. อยํ ปุริโส ติฏฺติ.
สพฺพสฺเสว อมุสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส อทุํอาเทโส โหติ อํสิสุ นปุํสเก วตฺตมานสฺส.
อทุํ ปุปฺผํ ปสฺสสิ, อทุํ ปุปฺผํ วิโรจติ.
นปุํสเกติ กิมตฺถํ? อมุํ ราชานํ ปสฺสสิ, อสุ ราชา ติฏฺติ.
๑๓๑, ๐. อิตฺถิปุมนปุํสกสงฺขฺยํ.
‘‘อิตฺถิปุมนปุํสกสงฺขฺยํ’’ อิจฺเจตํ อธิการตฺถํ เวทิตพฺพํ.
๑๓๒, ๒๒๘. โยสุ ทฺวินฺนํ ทฺเว จ.
ทฺวินฺนํ สงฺขฺยานํ อิตฺถิปุมนปุํสเก วตฺตมานานํ สวิภตฺตีนํ ทฺเว โหติ โยอิจฺเจเตสุ.
ทฺเว อิตฺถิโย, ทฺเว ธมฺมา. ทฺเว รูปานิ.
โยสฺวีติ กิมตฺถํ? ทฺวีสุ.
จคฺคหเณน ทุเว ทฺวย อุภ อุภย ทุวิ จ โหนฺติ โยนาอนมิจฺเจเตสุ. ทุเว สมณา. ทุเว พฺราหฺมณา ¶ , ทุเว ชนา, ทฺวเยน, ทฺวยํ, อุภินฺนํ, อุภเยสํ ทุวินฺนํ.
๑๓๓, ๒๓๐. ติ จตุนฺนํ ติสฺโส จตสฺโส ตโย จตฺตาโร ตีณิ จตฺตาริ.
ติจตุนฺนํ สงฺขฺยานํ อิตฺถิปุมนปุํสเก วตฺตมานานํ สวิภตฺตีนํ ติสฺโส จตสฺโส ตโย จตฺตาโร ตีณิ จตฺตาริอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ โยอิจฺเจเตสุ.
ติสฺโส เวทนา จตสฺโส ทิสา, ตโย ชนา, ชเน, จตฺตาโร ปุริสา, ปุริเส, ตีณิ อายตนานิ, จตฺตาริ อริยสจฺจานิ.
โยสฺวีติ กิมตฺถํ? ตีสุ, จตูสุ.
ปฺจาทีนํ สงฺขฺยานํ อิตฺถิปุมนปุํสเก วตฺตมานานํ สวิภตฺติสฺส อนฺตสฺส สรสฺส อกาโร โหติ โยอิจฺเจเตสุ.
ปฺจ, ปฺจ, ฉ, ฉ, สตฺต, สตฺต, อฏฺ, อฏฺ, นว, นว, ทส, ทส.
ปฺจาทีนมิติ กิมตฺถํ? ทฺเว, ตโย.
๑๓๕, ๑๑๘. ราชสฺส ¶ รฺโ ราชิโน เส.
สพฺพสฺเสว ราชสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส รฺโ ราชิโนอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ เส วิภตฺติมฺหิ.
รฺโ, ราชิโน.
เสติ กิมตฺถํ? รฺา.
สพฺพสฺเสว ราชสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส รฺํอาเทโส โหติ วา นํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
รฺํ, ราชูนํ อิทํ รฏฺํ.
สพฺพสฺเสว ราชสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส รฺาอาเทโส โหติ วา นามฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
เตน รฺา กตํ. ราเชน วา กตํ.
นามฺหีติ กิมตฺถํ? รฺโ สนฺตกํ.
๑๓๘, ๑๒๑. สฺมึมฺหิ รฺเ ราชินิ.
สพฺพสฺเสว ราชสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส รฺเราชินิอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ สฺมึมฺหิวิภตฺติมฺหิ.
รฺเ, ราชินิ สีลํ ติฏฺติ.
๑๓๙, ๒๔๕. ตุมฺหากํ ¶ ตยิมยิ.
สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺห สทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตยิ มยิอิจฺเจเต อาเทโส โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ สฺมึมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
ตยิ, มยิ.
สฺมึมฺหีติ กิมตฺถํ? ตฺวํ ภวสิ, อหํ ภวามิ.
สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตฺวํ อหํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
ตฺวํ, อหํ.
สิมฺหิติ กิมตฺถํ? ตยิ, มยิ.
จคฺคหเณน ตุวํ จ โหติ. ตุวํ สตฺถา.
สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตวมมอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ เส วิภตฺติมฺหิ.
ตว, มม.
เสติ กิมตฺถํ? ตยิ, มยิ.
๑๔๒, ๒๔๒. ตุยฺหํ ¶ มยฺหฺจ.
สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตุยฺหํ มยฺหํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ เส วิภตฺติมฺหิ.
ตุยฺหํ, มยฺหํ ธนํ ทียเต.
เสติ กิมตฺถํ? ตยา, มยา.
สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตํ มอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
ตํ, มํ.
อํมฺหีติ กิมตฺถํ? ตยา มยา.
สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตวํ มมํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ นวา ยถาสงฺขฺยํ อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
ตวํ, มมํ ปสฺสติ.
นวาติ กิมตฺถํ? ตํ, มํ ปสฺสติ.
จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.
สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตยา มยาอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ นามฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
ตยา ¶ , มยา กตํ.
นามฺหิติ กิมตฺถํ? ตุมฺเหหิ, อมฺเหหิ.
๑๔๖, ๒๓๖. ตุมฺหสฺส ตุวํ ตฺวมํมฺหิ.
สพฺพสฺส ตุมฺหสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส ตุวํ ตฺวํ อิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
กลิงฺครสฺส ตุวํ มฺเ, กฏฺสฺส ตฺวํ มฺเ.
๑๔๗, ๒๔๖. ปทโต ทุติยา จตุตฺถี ฉฏฺีสุ โวโน.
สพฺเพสํ ตุมฺหอมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ยทา ปทสฺมา ปเรสํ โว โนอาเทสา โหนฺติ นวา ยถาสงฺขฺยํ ทุติยา จตุตฺถีฉฏฺีอิจฺเจเตสุ พหุวจเนสุ.
ปหาย โว ภิกฺขเว คมิสฺสามิ, มา โน อชฺช วิกนฺตึสุ, รฺโ สูทา มหานเส, เอวํ ทุติยตฺเถ.
ธมฺมํ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ, สํวิภเชถ โน รชฺเชน, เอวํ จตุตฺถฺยตฺเถ.
ตุฏฺโสฺมิ โว ภิกฺขเว ปกติยา, สตฺถา โน ภควา อนุปฺปตฺโต, เอวํ ฉฏฺฺยตฺเถ.
นวาติ ¶ กิมตฺถํ? เอโส อมฺหากํ สตฺถา.
ตุมฺหมฺหากมิติ กิมตฺถํ? เอเต อิสโย ปสฺสสิ.
ปทโตติ กิมตฺถํ? ตุมฺหากํ สตฺถา.
เอเตสฺวีติ กิมตฺถํ? คจฺฉถ ตุมฺเห.
สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ยทา ปทสฺมา ปเรสํ เต เม อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ จตุตฺถีฉฏฺีอิจฺเจเตสุ เอกวจเนสุ.
ททามิ เต คามวรานิ ปฺจ, ททาหิ เม คามวรํ, อิทํ เต รฏฺํ, อยํ เม ปุตฺโต.
ปทโตติ กิมตฺถํ? ตว าติ, มม าติ.
สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ยทา ปทสฺมา ปเรสํ เต เมอาเทสา น โหนฺติ อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
ปสฺเสยฺย ตํ วสฺสสตํ อโรคํ, โส มํ พฺรวีติ.
๑๕๐, ๒๔๙. วา ¶ ตติเย จ.
สพฺเพสํ ตุมฺหอมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ยทา ปทสฺมา ปเรสํ เตเมอาเทสา โหนฺติ วา ยถาสงฺขฺยํ ตติเยกวจเน ปเร.
กตํ เต ปาปํ, กตํ เม ปาปํ, กตํ ตยา ปาปํ, กตํ มยา ปาปํ.
ปทโตติ กิมตฺถํ? ตยา กตํ, มยา กตํ.
สพฺเพสํ ตุมฺหอมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ยทา ปทสฺมา ปเรสํ โวโนอาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ ตติยาพหุวจเนสุ ปเรสุ.
กตํ โว กมฺมํ, กตํ โน กมฺมํ.
ปทโตติ กิมตฺถํ? ตุมฺเหหิ กตํ, อมฺเหหิ กตํ.
พหุวจนคฺคหเณน โยมฺหิ ปเม โว โนอาเทสา โหนฺติ. คามํ โว คจฺเฉยฺยาถ, คามํ โน คจฺเฉยฺยาม.
ปุมอิจฺเจวมนฺตสฺส สวิภตฺติสฺส อาอาเทโส โหติ สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
ปุมา ¶ ติฏฺติ.
สิมฺหีติ กิมตฺถํ? ปุมาโน ติฏฺนฺติ.
อนฺตคฺคหเณน มฆว ยุวอิจฺเจวมาทีนมนฺตสฺสสวิภตฺติสฺส อาอาเทโส โหติ. มฆวา, ยุวา.
ปุมอิจฺเจวมนฺตสฺส สวิภตฺติสฺส อํอาเทโส โหติ อาลปเนกวจเน ปเร.
เห ปุมํ.
อาลปเนติ กิมตฺถํ? ปุมา.
เอกวจเนติ กิมตฺถํ? เห ปุมาโน.
ปุมอิจฺเจวมนฺตสฺส สมาเส จ อํอาเทโส โหติ วิภาสา สมาเส กเต.
อิตฺถี จ ปุมา จ นปุํสกํ จ อิตฺถิปุมนปุํสกานิ. อิตฺถิปุมนปุํสกานํ สมูโห อิตฺถิปุมนปุํสกสมูโห.
วิภาสาติ กิมตฺถํ? อิตฺถิปุมนปุํสกานิ.
๑๕๕, ๑๓๗. โยสฺวาโน ¶ .
ปุมอิจฺเจวมนฺตสฺส สวิภตฺติสฺส อาโนอาเทโส โหติ โยสุ วิภตฺตีสุ.
ปุมาโน, เห ปุมาโน.
โยสฺวีติ กิมตฺถํ? ปุมา.
ปุมอิจฺเจวมนฺตสฺส สวิภตฺติสฺส อาเน อาเทโส โหติ วา สฺมึมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
ปุมาเน, ปุเม วา.
ปุมอิจฺเจวมนฺตสฺส หิวิภตฺติมฺหิ จ อาเนอาเทโส โหติ.
ปุมาเนหิ, ปุมาเนภิ.
ปุน วิภตฺติคฺคหณํ กิมตฺถํ? สวิภตฺติคฺคหณนิวตฺตนตฺถํ. ปุมาเนหิ.
จคฺคหเณน มฆว ยุวอิจฺเจวมาทีนมนฺตสฺส อานอาเทโส โหติ สิ โย อํโย อิจฺเจเตสุ วิภตฺตีสุ, ปุมกมฺมถามนฺตสฺส จุกาโร โหติ สสฺมา สุ วิภตฺตีสุ. มฆวาโน, มฆวานา. มฆวานํ, มฆวาเน ¶ . ยุวาโน, ยุวานา, ยุวานํ, ยุวาเน, ปุมุโน, ปุมุนา. กมฺมุโน, กมฺมุนา, ถามุโน, ถามุนา.
ปุมอิจฺเจวมนฺตสฺส สุอิจฺเจตสฺมึวิภตฺติมฺหิ อาอาเทโส โหติ วา.
ปุมาสุ, ปุเมสุ วา.
ปุมอิจฺเจวมนฺตสฺส อาอุอาเทสา โหนฺติ วา นามฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
ปุมานา, ปุมุนา, ปุเมน วา.
จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.
กมฺมอิจฺเจวมนฺตสฺส จ อุอ อาเทสา โหนฺติ วา นามฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
กมฺมุนา, กมฺมนา, กมฺเมน วา.
จคฺคหเณน มฆวยุวอิจฺเจวมนฺตสฺส อาอาเท โส โหติ กฺวจิ นาสุอิจฺเจเตสุ วิภตฺตีสุ. มฆวานา, มฆวาสุ, มฆเวสุ, มฆเวน วา. ยุวานา, ยุวาสุ, ยุเวสุ, ยุเวน วา.
อิติ นามกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.
ตติยกณฺฑ
๑๖๑, ๒๔๔. ตุมฺห’มฺเหหิ ¶ นมากํ.
เตหิ ตุมฺหอมฺเหหิ นํวจนสฺส อากํ โหติ.
ตุมฺหากํ, อมฺหากํ.
นมิติ กิมตฺถํ? ตุมฺเหหิ, อมฺเหหิ.
เตหิ ตุมฺหอมฺเหหิ โย อปฺปโม อากํโหติ วา.
ตุมฺหากํ ปสฺสามิ, ตุมฺเห ปสฺสามิ วา. อมฺหากํ ปสฺสสิ, อมฺเห ปสฺสสิ วา.
โยติ กิมตฺถํ? ตุมฺเหหิ, อมฺเหหิ.
อปฺปโมติ กิมตฺถํ? คจฺฉถ ตุมฺเห, คจฺฉาม มยํ.
วาติวิกปฺปนตฺเถน โยนํ อํ อานํ โหนฺติ. ตุมฺหํ ตุมฺหานํ. อมฺหํ, อมฺหานํ.
เตหิ หุมฺหอมฺเหหิ สสฺส วิภตฺติสฺส อํ อาเทโส โหติ วา.
ตุมฺหํ ทียเต, ตว ทียเต. ตุมฺหํ ปริคฺคโห, ตว ปริคฺคโห. อมฺหํ ทียเต, มม ทียเต. อมฺหํ ปริคฺคโห, มม ปริคฺคโห.
สสฺเสติ ¶ กิมตฺถํ? ตุมฺเหสุ, อมฺเหสุ.
สพฺเพสํ สพฺพนามานํ อการโต โย ปโม เอตฺตมาปชฺชเต.
สพฺเพ, เย, เต, เก, ตุมฺเห, อมฺเห, อิเม.
สพฺพนามาติ กิมตฺถํ? เทวา, อสุรา, นาคา, คนฺธพฺพา, มนุสฺสา.
อการโตติ กิมตฺถํ? อมู ปุริสา ติฏฺนฺติ.
โยติ กิมตฺถํ? สพฺโพ, โย, โส, โก, อยํ.
ปมคฺคหณํ อุตฺตรสุตฺตตฺถํ.
ตสฺมา สพฺพนาม’การโต ทฺวนฺทฏฺา โย ปโม เอตฺตมาปชฺชเต วา.
กตรกตเม, กตรกตมา วา.
สพฺพนามาติ กิมตฺถํ? เทวาสุรนาค คนฺธพฺพมนุสฺสา.
ทฺวนฺทฏฺาติ กิมตฺถํ เต, สพฺเพ.
๑๖๖, ๒๐๙. นาฺํ ¶ สพฺพนามิกํ.
สพฺพนามิกานํ ทฺวนฺทฏฺเ นาฺํ การิยํ โหติ,
ปุพฺพาปรานํ, ปุพฺพุตฺตรานํ, อธรุตฺตรานํ.
พหุพฺพีหิมฺหิ จ สมาเส สพฺพนามวิธานฺจ นาฺํ การิยํ โหติ.
ปิยปุพฺพาย, ปิยปุพฺพานํ, ปิยปุพฺเพ, ปิยปุพฺพสฺส.
เจติ กิมตฺถํ? สพฺพนามวิธานํ โหติ, ทกฺขิณ ปุพฺพสฺสํ, ทกฺขิณปุพฺพสฺสา, อุตฺตรปุพฺพสฺสํ, อุตฺตรปุพฺพสฺสา.
สพฺพโต สพฺพนามโต นํวจนสฺส สํสานํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ.
สพฺเพสํ, สพฺเพสานํ, สพฺพาสํ, สพฺพาสานํ. เยสํ, เยสานํ, ยาสํ, ยาสานํ. เตสํ, เตสานํ, ตาสํ, ตาสานํ. เกสํ, เกสานํ, กาสํ, กาสานํ. อิเมสํ, อิเมสานํ, อิมาสํ, อิมาสานํ. อมูสํ, อมูสานํ.
นมิติ กิมตฺถํ? สพฺพสฺส, ยสฺส, ตสฺส, กสฺส. เอวํ สพฺพตฺถ.
๑๖๙, ๑๑๗. ราชสฺส ¶ ราชุ สุนํหิสุ จ.
สพฺพสฺเสว ราชสทฺทสฺส ราชุอาเทโส โหติ สุนํหิอิจฺเจเตสุ.
ราชูสุ, ราชูนํ, ราชูหิ, ราชูภิ.
สุนํหิสูติ กิมตฺถํ? ราชา.
จคฺคหณมวธารณตฺถํ. ราเชสุ, ราชานํ, ราเชหิ ราเชภิ.
สพฺพสฺเสว อิมสทฺทสฺส เอกาโร โหติ วา สุนํหิอิจฺเจเตสุ.
เอสุ, อิเมสุ, เอสํ, อิเมสํ, เอหิ, เอภิ, อิเมหิ, อิเมภิ.
อิมสฺเสติ กิมตฺถํ? เอเตสุ, เอเตสํ, เอเตหิ, เอเตภิ.
อิมสทฺทสฺส สพฺพสฺเสว อน อิมิอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ นามฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
อเนน ธมฺมทาเนน. สุขิตา โหตุ สา ปชา.
อิมินา พุทฺธปูเชน, ปตฺวาน อมตํ ปทํ.
นามฺหีติ กิมตฺถํ? อิเมสุ, อิเมสํ, อิเมหิ, อิเมภิ.
๑๗๒, ๒๑๘. อนปุํสกสฺสา ¶ ยํ สิมฺหิ.
อิมสทฺทสฺส สพฺพสฺเสว อนปุํสกสฺส อยํอาเทโส โหติ สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
อยํ ปุริโส, อยํ อิตฺถี.
อนปุํสกสฺเสติ กิมตฺถํ? อิทํ จิตฺตํ ติฏฺติ.
สิมฺหิติ กิมตฺถํ? อิมํ ปุริสํ ปสฺสสิ ตฺวํ.
อมุสทฺทสฺส อนปุํสกสฺส มกาโร สการมาปชฺชเต วา สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
อสุ ราชา, อสุ อิตฺถี, อมุโก ราชา, อมุกา อิตฺถี.
อนปุํสกสฺเสติ กิมตฺถํ? อทุํ ปุปฺผํ วิโรจติ.
อมุสฺเสติ กิมตฺถํ? อยํ ปุริโส ติฏฺติ.
สิมฺหิติ กิมตฺถํ? อมฺหํ ปุริสํ ปสฺสสิ.
เอต ตอิจฺเจเตสํ อนปุํสกานํ ตกาโร สการมาปชฺชเต สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
เอโส ปุริโส, เอสา อิตฺถี, โส ปุริโส, สา อิตฺถี.
เอตเตสมิติ ¶ กิมตฺถํ? อิตโร ปุริโส, อิตรา อิตฺถี.
อนปุํสกานมิติ กิมตฺถํ? เอตํ จิตฺตํ, เอตํ รูปํ. ตํ จิตฺตํ, ตํ รูปํ.
๑๕๗, ๒๑๒. ตสฺส วา นตฺตํ สพฺพตฺถ.
ตสฺส สพฺพนามสฺส ตการสฺส นตฺตํ โหติ วา สพฺพตฺถ ลิงฺเคสุ.
นาย, ตาย, นํ, ตํ, เน, เต, เนสุ, เตสุ, นมฺหิ, ตมฺหิ, นาหิ, ตาหิ, นาภิ, ตาภิ.
๑๗๖, ๒๑๓. สสฺมาสฺมึสํสาสฺวตฺตํ.
ตสฺส สพฺพนามสฺส ตการสฺส สพฺพสฺเสว อตฺตํ โหติ วา สสฺมาสฺมึ สํสาอิจฺเจเตสุ สพฺพตฺถ ลิงฺเคสุ.
อสฺส, ตสฺส, อสฺมา, ตสฺมา, อสฺมึ, ตสฺมึ, อสฺสํ, ตสฺสํ, อสฺสา, ตสฺสา.
ตการสฺเสติ กิมตฺถํ? อมุสฺสํ, อมุสฺสา.
เอเตสฺวีติ กิมตฺถํ? เนสุ, เตสุ.
อิมสทฺทสฺส จ สพฺพสฺเสว อตฺตํ โหติ วา สสฺมาสฺมึ สํ สาอิจฺเจเตสุ สพฺพตฺถ ลิงฺเคสุ.
อสฺส ¶ , อิมสฺส, อสฺมา, อิมสฺมา, อสฺมึ, อิมสฺมึ, อสฺสํ, อิมิสฺสํ, อสฺสา, อิมิสฺสา.
อิมสทฺทสฺเสติ กิมตฺถํ? เอติสฺสํ, เอติสฺสา.
สพฺพโต สพฺพนามโต กการาคโม โหติ วา สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
สพฺพโก, ยโก, สโก, อมุโก, อสุโก.
วาติ กิมตฺถํ? สพฺโพ, โย, โส, โก.
สพฺพนามโตติ กิมตฺถํ? ปุริโส.
ปุน สพฺพโตคฺคหเณน อฺสฺมาปิ กการาคโม โหติ, หีนโก, โปตโก.
สพฺพโต สพฺพนามโต ฆปสฺโต สฺมึสอิจฺเจเตสํ สํสา อาเทสา โหนฺติ วา ยถาสงฺขฺยํ.
สพฺพสฺสํ, สพฺพสฺสา, สพฺพายํ, สพฺพาย, อิมิสฺสํ, อิมิสฺสา, อิมายํ, อิมาย, อมุสฺสํ, อมุสฺสา, อมุยํ, อมุยา.
สพฺพนามโตติ กิมตฺถํ? อิตฺถิยํ, อิตฺถิยา.
สฺมึสานมิติ กิมตฺถํ? อมุโย.
๑๘๐, ๒๐๗. เนตาหิ ¶ สฺมิมาย ยา.
เอเตหิ สพฺพนาเมหิ ฆปสฺเหิ สฺมึวจนสฺส เนว อาย ยาอาเทสา โหนฺติ.
เอติสฺสํ, เอตายํ, อิมิสฺสํ, อิมายํ, อมุสฺสํ, อมุยํ.
สฺมึนฺติ กิมตฺถํ? ตาย อิตฺถิยา มุขํ.
เอตาหีติ กิมตฺถํ? กฺาย, วีณาย, คงฺคาย, กปาลิกาย.
๑๘๑, ๙๕. มโนคณาทิโต สฺมึนานมิอา.
ตสฺมา มโนคณาทิโต สฺมึนาอิจฺเจเตสํ อิการอาการาเทสา โหนฺติ วา ยถาสงฺขฺยํ.
มนสิ, มนุสฺมึ, สิรสิ, สิรสฺมึ, มนสา, มเนน, วจสา, วเจน, สิรสา, สิเรน, สรสา, สเรน, ตปสา, ตเปน, วยสา, วเยน, ยสสา, ยเสน, เตชสา, เตเชน, อุรสา, อุเรน, ถามสา, ถาเมน.
สฺมึนานมิติ กิมตฺถํ? มโน, สิโร, ตโม, ตโป, เตโช.
อาทิคฺคหเณน อฺาสฺมาปิ สฺมึนานํ อิการอาการาเทสา โหนฺติ, พิลสิ, พิลสา, ปทสิ, ปทสา.
๑๘๒, ๙๗. สสฺส ¶ โจ.
ตสฺมา มโนคณาทิโต สสฺส จ โอกาโร โหติ.
มนโส, ถามโส, ตปโส.
เอเตสํ มโนคณาทีนํ อนฺโต โอตฺตมาปชฺชเต วิภตฺติโลเป กเต.
มโนมยํ, อโยมยํ, เตโชสเมน, ตโปคุเณน, สิโรรุเหน.
อาทิคฺคหณํกิมตฺถํ? อฺเสมนฺโต โอตฺตมาปชฺชเต. อาโปสเมน, วาโยสเมน.
โลเปติ กิมตฺถํ? ปทยา, ตปสา, ยสสา, วจสา, มนสา, เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
เอเตเหว มโนคณาทีหิ วิภตฺตาเทเส สเร ปเร สการาคโม โหติ วา.
มนสา, วจสา, มนสิ, วจสิ.
วาติ กิมตฺถํ? มเนน, เตเชน, วเสน,
สเรติ ¶ กิมตฺถํ? มโน, เตโช, ยโส.
ปุน อาทิคฺคหเณน อฺสฺมิมฺปิ ปจฺจเย ปเร สการาคโม โหติ. มานสิกํ, วาจสิกํ.
๑๘๕, ๑๑๒. สนฺตสทฺทสฺส โส เต โพ จนฺเต.
สพฺพสฺส สนฺตสทฺทสฺส สการาเทโส โหติ ภกาเร ปเร, อนฺเต จ พการาคโม โหติ.
สพฺภิเรว สมาเสถ,
สพฺภิกุพฺเพถ สนฺถวํ.
สตํ สทฺธมฺมมฺาย,
เสยฺโย โหติ น ปาปิโย.
ชีรนฺติ เว ราชรถา สุจิตฺตา.
อโถ สรีรมฺปิ ชรํ อุเปติ.
สตฺจ ธมฺโม น ชรํ อุเปติ,
สนฺโต หเว สพฺภิ ปเวทยนฺติ.
สพฺภูโต, สพฺภาโว.
เภติ กิมตฺถํ? สนฺเตหิ ปูชิโต ภควา.
จคฺคหณํ กฺวจิ สการสฺเสว ปสิทฺธตฺถํ. สกฺกาโร, สกฺกโต.
๑๙๖, ๑๐๗. สิมฺหิคจฺฉนฺตาทีนํ ¶ นฺตสทฺโท อํ.
สิมฺหิ คจฺฉนฺตาทีนํ นฺตสทฺโท อมาปชฺชเต วา.
คจฺฉํ, คจฺฉนฺโต, มหํ, มหนฺโต, จรํ, จรนฺโต, ขาทํ, ขาทนฺโต.
คจฺฉนฺตาทีนมิติ กิมตฺถํ? อนฺโต, ทนฺโต, วนฺโต, สนฺโต.
คจฺฉนฺตาทีนํนฺตสทฺโทนฺตุปฺปจฺจโยว ทฏฺพฺโพ เสเสสุ วิภตฺติปฺปจฺจเยสุ.
คจฺฉโต, มหโต, คจฺฉติ, มหติ, คจฺฉตา, มหตา.
เสเสสูติ กิมตฺถํ? คจฺฉํ, มหํ, จรํ, ขาทํ.
๑๘๘, ๑๑๕. พฺรหฺมตฺต สข ราชาทิโต อมานํ.
พฺรหฺม อตฺต สข ราชอิจฺเจวมาทิโต อํวจนสฺส อานํ โหติ วา.
พฺรหฺมานํ, พฺรหฺมํ, อตฺตานํ, อตฺตํ, สขานํ, สขํ, ราชานํ, ราชํ.
อมิติ กิมตฺถํ? ราชา.
๑๘๙, ๑๑๓. สฺยา ¶ จ.
พฺรหฺม อตฺต สข ราชอิจฺเจวมาทิโต สิวจนสฺส อา จ โหติ.
พฺรหฺมา, อตฺตา, สขา, ราชา, อาตุมา.
พฺรหฺมอตฺต สข ราชอิจฺเจวมาทิโต โยนํ อาโนอาเทโส โหติ.
พฺรหฺมาโน, อตฺตาโน, สขาโน, ราชาโน, อาตุมาโน.
ตสฺมา สขโต จ โยนํ อาโย โน อาเทสา โหนฺติ.
สขาโย, สขิโน.
โยนมิติ กิมตฺถํ? สขา.
ตสฺมา สขโต สฺมึวจนสฺส เอกาโร โหติ. สเข.
๑๙๓, ๑๒๒. พฺรหฺมโต ¶ คสฺส จ.
ตสฺมา พฺรหฺมโต คสฺส จ เอกาโร โหติ. เห พฺรหฺเม.
๑๙๔, ๑๓๑. สขนฺตสฺสิ โน นา นํ เสสุ.
ตสฺส สขนฺตสฺส อิกาโร โหติ โนนานํสอิจฺเจเตสุ.
สขิโน, สขินา, สขีนํ, สขิสฺส.
เอเตสฺวีติ กิมตฺถํ? สขาเรหิ.
ตสฺส สขนฺตสฺส อาโร โหติ วา หิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ. สขาเรหิ, สเขหิ.
ตสฺส สขนฺตสฺส อาโร โหติ วา สุนํ อํอิจฺเจเตสุ.
สขาเรสุ, สเขสุ, สขารานํ, สขีนํ, สขารํ, สขํ.
๑๙๗, ๑๒๕. พฺรหฺมโต ตุ สฺมึ นิ.
ตสฺมา พฺรหฺมโต สฺมึวจนสฺส นิอาเทโส โหติ. พฺรหฺมนิ.
ตุคฺคหเณน ¶ อพฺรหฺมโตปิ สฺมึ วจนสฺส นิ โหติ. กมฺมนิ, จมฺมนิ, มุทฺธนิ.
ตสฺส พฺรหฺมสทฺทสฺส อนฺโต อุตฺตมาปชฺชเต สนาอิจฺเจเตสุ.
พฺรหฺมุโน, พฺรหฺมุนา.
สนาสูติ กิมตฺถํ? พฺรหฺมา.
๑๙๙, ๑๕๘. สตฺถุปิตาทีนมา สิสฺมึสิโลโปจ.
สตฺถุปิตุอาทีนมนฺโต อตฺตมาปชฺชเต สิสฺมึ, สิโลโป จ โหติ.
สตฺถา, ปิตา, มาตา, ภาตา, กตฺตา.
สิสฺมินฺติ กิมตฺถํ? สตฺถุสฺส, ปิตุสฺส, มาตุสฺส, ภาตุสฺส, กตฺตุสฺส.
สตฺถุปิตุอาทีนมนฺโต อฺเสุ วจเนสุ อารตฺตมาปชฺชเต.
สตฺถารํ, ปิตรํ, มาตรํ, ภาตรํ, กตฺตารํ, สตฺถาเรหิ, ปิตเรหิ, มาตเรหิ, ภาตเรหิ, กตฺตาเรหิ.
อฺเสฺวีติ ¶ กิมตฺถํ? สตฺถา, ปิตา, มาตา, ภาตา, กตฺตา.
สตฺถุปิตุอาทีนมนฺโต อารตฺตมาปชฺชเต วา นํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
สตฺถารานํ, ปิตรานํ, มาตรานํ, ภาตรานํ.
วาติ กิมตฺถํ? สตฺถานํ, ปิตูนํ, มาตูนํ, ภาตูนํ.
ตสฺส สตฺถุสทฺทสฺส อนฺโต อตฺตมาปชฺชเต วา นํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
สตฺถานํ, ปิตานํ, มาตานํ, ภาตานํ, กตฺตานํ.
วาติ กิมตฺถํ? สตฺถารานํ, ปิตรานํ, มาตรานํ, ภาตรานํ, ธีตรานํ.
จคฺคหณํ อฺเสมฺปิ สงฺคหณตฺถํ.
สตฺถุปิตุอิจฺเจวมาทีนมนฺตสฺส อุตฺตํ โหติ วา สสฺมึ, สโลโป จ.
สตฺถุ ¶ , สตฺถุสฺส, สตฺถุโน ทียเต, ปริคฺคโห วา. ปิตุ, ปิตุสฺส, ปิตุโน ทียเต, ปริคฺคโห วา. ภาตุ, ภาตุสฺส, ภาตุโน ทียเต, ปริคฺคโห วา.
จคฺคหณํ ทุติยสมฺปิณฺฑนตฺถํ.
สกฺกมนฺธาตุอิจฺเจวมาทีนมนฺโต อุตฺตมาปชฺชเต สสฺมึ, สโลโป จ โหติ.
สกฺกมนฺธาตุ อิว อสฺส ราชิโน วิภโว. เอวํ กตฺตุ, คนฺตุ, ทาตุ อิจฺเจวมาที.
ปุนารมฺภคฺคหณํ กิมตฺถํ? นิจฺจทีปนตฺถํ. สกฺกมนฺธาตุ.
จคฺคหณํ ทุติยสมฺปิณฺฑนตฺถํ.
ตโต อาราเทสโต สพฺเพสํ โย นํ โอการาเทโส โหติ.
สตฺถาโร, ปิตโร, มาตโร, ภาตโร, กตฺตาโร, วตฺตาโร.
ตุคฺคหเณน อฺสฺมาปิ โยนํ โอกาโร โหติ. จตุโร ชนา, คาโว, อุโภ ปุริสา.
๒๐๖, ๑๖๕. ตโต ¶ สฺมิมิ.
ตโต อาราเทสโต สฺมึวจนสฺส อิการาเทโส โหติ.
สตฺถริ, ปิตริ, มาตริ, ธีตริ, ภาตริ, กตฺตริ, วตฺตริ.
ปุน ตโตคหเณน อฺสฺมาปิ สฺมึวจนสฺส อิกาโร โหติ. ภุวิ.
ตโต อาราเทสโต นาวจนสฺส อาอาเทโส โหติ.
สตฺถารา, ปิตรา, มาตรา, ภาตรา, ธีตรา, กตฺตารา, วตฺตารา.
อาราเทโส รสฺสมาปชฺชเต อิกาเร ปเร.
สตฺถริ, ปิตริ, มาตริ, ธีตริ, กตฺตริ, วตฺตริ.
ปิตาทีน มาราเทโส รสฺสมาปชฺชเต อสิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
ปิตรา, มาตรา, ภาตรา, มีตรา ปิตโร, มาตโร, ภาตโร, ธีตโร.
อสิมฺหิคฺคหณํ ¶ โตมฺหิ ปเร อิการาเทสาปนตฺถํ. มาติโต, ปิติโต, ภาติโต, ทุหิติโต.
๒๑๐, ๒๓๙. ตยาตยีนํ ตกาโร ตฺวตฺตํ วา.
ตยาตยิ อิจฺเจเตสํ ตกาโร ตฺวตฺตมาปชฺชเต วา.
ตฺวยา, ตยา, ตฺวยิ, ตยิ.
เอเตสมิติ กิมตฺถํ? ตุวํ, ตวํ.
อิติ นาธกปฺเป ตติโย กณฺโฑ.
จตุตฺถกณฺฑ
๒๑๑, ๑๒๖. อตฺตนฺโต หิสฺมิ’มนตฺตํ.
ตสฺส อตฺตโน อนฺโต อนตฺตมาปชฺชเต หิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
อตฺตเนหิ, อตฺตเนภิ.
อตฺตนฺโตติ กิมตฺถํ? ราเชหิ, ราเชภิ.
หิสฺมินฺติ กิมตฺถํ? อตฺตโน.
อนตฺตมิติภาวนิทฺเทเสน อตฺตสทฺทสฺส สกาเทโส โหติ สพฺพาสุ วิภตฺตีสุ. สโก, สกา, สกํ, สเก.
๒๑๒, ๓๒๙. ตโต ¶ สฺมึนิ.
ตโต อตฺตโต สฺมึวจนสฺส นิ โหติ. อตฺตนิ.
ตโตอตฺตโต สสฺส วิภตฺติสฺส โน โหติ, อตฺตโน.
ตโต อตฺตโต สฺมา วจนสฺส นา โหติ. อตฺตนา.
ปุน ตโตคหเณน ตสฺส อตฺตโน ตการสฺเสว รกาโร โหติ สพฺเพสุ วจเนสุ. อตฺรโช, อตฺรชํ.
ฌลอิจฺเจเตหิ สฺมาวจนสฺส นา โหติ.
อคฺคินา, ทณฺฑินา, ภิกฺขุนา, สยมฺภุนา.
สฺมาติ กิมตฺถํ? อคฺคโย, มุนโย, อิสโย.
ตสฺมา ฆปโต สฺมึ วจนสฺส ยํ โหติ วา.
กฺายํ ¶ , กฺาย. รตฺติยํ, รตฺติยา. อิตฺถิยํ, อิตฺถิยา. ยาคุยํ, ยาคุยา. วขุยํ, วธุยา.
สพฺเพสํ โยนํ นิ โหติ วา นปุํสเกหิ ลิงฺเคหิ.
อฏฺีนิ, อฏฺี, อายูนิ, อายู.
นปุํสเกหีติ กิมตฺถํ? อิตฺถิโย.
อการนฺเตหิ นปุํสกลิงฺเคหิ โยนํ นิ โหติ นิจฺจํ.
ยานิ, ยานิ. ตานิ, ตานิ. กานิ, กานิ. ภยานิ, ภยานิ. รูปานิ, รูปานิ.
อการนฺเตหิ นปุํสกลิงฺเคหิ สิวจนสฺส อํ โหติ นิจฺจํ.
สพฺพํ, ยํ, ตํ, กํ, รูปํ.
ตโต นิทฺทิฏฺเหิ ลิเคหิ เสสขตา คสิอิจฺเจเต โลปมาปชฺชนฺเต.
โภติ ¶ อิตฺถิ, สา อิตฺถี. โภ ทณฺฑิ, โส ทณฺฑี. โภ สตฺถ, โส สตฺถา. โภ ราช, โส ราชา. เสสโตติ กิมตฺถํ? ปุริโส คจฺฉติ.
คสีติ กิมตฺถํ? อิตฺถิยา, สตฺถุสฺส.
๒๒๑, ๒๘๒. สพฺพาสมาวุโส ปสคฺคนิปาตาทีหิ จ.
สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ เอกวจนพหุวจนานํ ปมา ทุติยาตติยา จตุตฺถี ปฺจมี ฉฏฺี สตฺตมีนํ โลโป โหติ, อาวุโส อุปสคฺค นิปาตอิจฺเจวมาทีหิ จ,
ตฺวํ ปนาวุโส, ตุมฺเห ปนาวุโส, ปทโส ธมฺมํ วาเจยฺย, วิหารํ สฺเว อุปคจฺเฉยฺย.
ป, ปรา, นิ, นี, อุ, ทุ, สํ, วิ, อว, อนุ, ปริ, อธิ, อภิ, ปติ, สุ, อา, อติ, อปิ, อป, อุป, ปหาโร, ปราภโว, นิหาโร, นีหาโร, อุหาโร, ทุหาโร, สํหาโร, วิหาโร, อวหาโร, อนุหาโร, ปริหาโร, อธิหาโร, อภิหาโร, ปติหาโร, สุหาโร, อาหาโร, อติหาโร, อปิหาโร, อปหาโร, อุปหาโร, เอวํ วีสติ อุปสคฺเคหิ จ.
ยถา, ตถา, เอวํ, ขลุ, โข, ตตฺร, อโถ, อถ, หิ, ตุ จ, วา, โว, หํ, อภํ, อลํ, เอว, โห อโห, เห ¶ , อเห, เร, อเร, เอวมาทีหิ นิปาเตหิ จ โยเชตพฺพานิ.
จคฺคหณม วธารณตฺถํ.
๒๒๒, ๓๔๒. ปุมสฺส ลิงฺคาทีสุ สมาเสสุ.
ปุมอิจฺเจตสฺส อนฺโต โลปมาปชฺชเต ลิงฺคาทีสุ ปรปเทสุ สมาเสสุ.
ปุลฺลิงฺคํ, ปุมฺภาโว, ปุงฺโกกิโล.
ปุมสฺเสติ กิมตฺถํ? อิตฺถิลิงฺคํ, นปุํสกลิงฺคํ.
ลิงฺคาทีสูติ กิมตฺถํ? ปุมิตฺถี.
สมาเสสูติ กิมตฺถํ? ปุมสฺส ลิงฺคํ.
อํ วจนสฺส ยํ โหติ วา อีโต ปสฺโต.
อิตฺถิยํ, อิตฺถึ.
ปสฺโตติ กิมตฺถํ? ทณฺฑินํ, โภคินํ.
อมิติ กิมตฺถํ? อิตฺถีหิ.
ตสฺมา ฌโต กตรสฺสา อํ วจนสฺส นํ โหติ.
ทณฺฑินํ ¶ , โภคินํ.
ฌโตติ กิมตฺถํ? เวสฺสภุํ.
กตรสฺสาติ กิมตฺถํ? กุจฺฉึ.
สพฺเพสํ โยนํ ฌโต กตรสฺสา โน โหติ.
ทณฺฑิโน โภคิโน, เห ทณฺฑิโน, เห โภคิโน.
กตรสฺสาติ กิมตฺถํ? อคฺคโย, มุนโย, อิสโย.
ฌโตติ กิมตฺถํ? สยมฺภุโน.
โยนนฺติ กิมตฺถํ? ทณฺฑินา, โภคินา.
ตสฺมา ฌโต กตรสฺสา สฺมึวจนสฺส นิอาเท โส โหติ.
ทณฺฑินิ, โภคินิ.
กตรสฺสาติ กิมตฺถํ? พฺยาธิมฺหิ.
กิมิจฺเจตสฺส โก จ โหติ วปจฺจเย ปเร.
กฺว ¶ คโตสิ ตฺวํ เทวานํ ปิยติสฺส.
จคฺคหเณน อวปจฺจเย ปเรปิ โก จ โหติ. โก ตํนินฺทิตุ มรหติ, กถํ โพธยิตุํ ธมฺมํ.
เวติ กิมตฺถํ? กุโต อาคโตสิ ตฺวํ.
กิมิจฺเจตสฺส กุ โหติ หึ หํอิจฺเจเตสุ จ. กุหึ คจฺฉสิ, กุลํ คจฺฉสิ.
จคฺคหเณน หิฺจนํทาจนํ ปจฺจเยสุ ปเรสุ อฺตฺถาปิ กุ โหติ. กุหิฺจนํ, กุทาจนํ.
กิมิจฺเจตสฺส โก โหติ เสเสสุ วิภตฺติปจฺจเยสุ ปเรสุ.
โก ปกาโร กถํ, กํ ปการํ กถํ.
จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.
กิมิจฺเจตสฺส กุ โหติ ตฺรโตถ อิจฺเจเตสุ จ.
กุตฺร, กุโต, กุตฺถ.
จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ,
๒๓๑, ๒๖๓. สพฺพสฺเสตสฺส ¶ , กาโร วา.
สพฺพสฺส เอตสทฺทสฺส อกาโร โหติ วา โตถอิจฺเจเตสุ.
อโต, อตฺถ, เอตฺโต, เอตฺถ.
สพฺพสฺส เอตสทฺทสฺส อกาโร โหติ นิจฺจํ ตฺรปจฺจเย ปเร.
อตฺร.
สพฺพสฺส เอตสทฺทสฺส เอกาโร โหติ วา โตถอิจฺเจเตสุ.
เอตฺโต, อโต, เอตฺถ, อตฺถ.
๒๓๔, ๒๖๕. อิมสฺสิ ถํ ทานิ ห โต เธสุ จ.
อิมสทฺทสฺส สพฺพสฺเสว อิกาโร โหติ ถํ ทานิหโต ธอิจฺเจเตสุ.
อิตฺถํ, อิทานิ, อิห, อิโต, อิธ.
๒๓๕, ๒๘๑. อธุนามฺหิ ¶ จ.
อิมสทฺทสฺส สพฺพสฺเสว อกาโร โหติ ธุนามฺหิ ปจฺจเย ปเร.
อธุนา.
จคฺคหณมวธารณตฺถํ.
สพฺพสฺเสว อิมสทฺทสฺส เอตาเทโส โหติ รหิมฺหิ ปจฺจเย ปเร.
เอตรหิ.
๒๓๗, ๑๗๖. อิตฺถิยมโต อาปจฺจโย.
อิตฺถิยํ วตฺตมานาย อการโต อาปจฺจโย โหติ.
สพฺพา, ยา, สา, กา. กตรา.
นทาทิโต วาอนทาทิโตวา อิตฺถิยํ วตฺตมานาย อีปจฺจโย โหติ.
นที, มหี, กุมารี, ตรุณี, สขี, อิตฺถี.
๒๓๙, ๑๙๐. ณว ¶ ณิก เณยฺย ณ นฺตุหิ.
ณว ณิก เณยฺย ณ นฺตุอิจฺเจเตหิ อิตฺถิยํ วตฺตมาเนหิ อีปจฺจโย โหติ.
มาณวี, ปณฺฑวี, นาวิกี, เวนเตยฺยี, กุนฺเตยฺยี, โคตมี, คุณวตี, สามาวตี.
๒๔๐, ๑๙๓. ปติ ภิกฺขุราชีการนฺเตหิ อินี.
ปติ ภิกฺขุ ราชีการนฺเตหิ อิตฺถิยํ วตฺตมาเนหิ อินีปจฺจโย โหติ.
คหปตานี, ภิกฺขุนี, ราชินี, หตฺถินี, ทณฺฑินี, เมธาวินี, ตปสฺสินี.
สพฺพสฺเสว นฺตุปจฺจยสฺส ตกาโร โหติ วา อีกาเร ปเร.
คุณวตี, คุณวนฺตี, กุลวตี, กุลวนฺตี, สติมตี. สติมนฺตี, มหตี, มหนฺตี, โคตฺตมตี, โคตฺตมนฺตี.
สพฺพสฺเสว ภวนฺตสทฺทสฺส โภตาเทโส โหติ อีกาเร อิตฺถิคเต ปเร.
โภติ อยฺเย, โภติ กฺเ, โภติ ขราทิเย.
๒๔๓, ๑๑๐. โภเค ¶ ตุ.
สพฺพสฺเสว ภวนฺตสทฺทสฺส โภอาเทโส โหติ เค ปเร.
โภ ปุริส, โภ อคฺคิ, โภ ราช, โภ สตฺถ, โภ ทณฺฑิ, โภ สยมฺภุ.
เคติ กิมตฺถํ? ภวตา, ภวํ.
ตุคฺคหเณน อฺสฺมิมฺปิ วจเน สพฺพสฺส ภวนฺตสทฺทสฺส โภนฺต ภนฺเต โภนฺโต ภทฺเท โภตา โภ โตอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ.
โภนฺต, ภนฺเต, โภนฺโต, ภทฺเท, โภตา, โภโต.
อกาโร จ ปิตาทีนมนฺโต จ อตฺตมาปชฺชเต เค ปเร.
โภ ปุริสา, โภ ราชา, โภ ปิตา, โภ มาตา, โภ สตฺถา.
ฌลปอิจฺเจเต รสฺสมาปชฺชนฺเต เค ปเร.
โภ ทณฺฑิ, โภ สยมฺภุ, โภติ อิตฺถิ, โภติวธุ,
๒๔๖, ๗๓. อากาโร ¶ วา.
อากาโร รสฺสมาปชฺชเต วา เค ปเร.
โภ ราช, โภ ราชา, โภ อตฺต, โภ อตฺตา, โภ สข, โภ สขา, โภ สตฺถ, โภ สตฺถา.
อิติ นามกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑ.
ปฺจมกณฺฑ
๒๔๗, ๒๖๑. ตฺวาทโย วิภตฺติสฺาโย.
โตอาทิ เยสํ ปจฺจยานํ, เต โหนฺติ ตฺวาทโย. เต ปจฺจยา ตฺวาทโย วิภตฺติสฺาว ทฏฺพฺพา.
สพฺพโต, ยโต, ตโต, กุโต, อโต, อิโต, สพฺพทา, ยทา, ตทา, กทา, อิธ, อิทานิ.
๒๔๘, ๒๖๐. กฺวจิ โต ปฺจมฺยตฺเถ.
กฺวจิ โตปจฺจโย โหติ ปฺจมฺยตฺเถ.
สพฺพโต, ยโต, ตโต, กุโต, อโต, อิโต.
กฺวจีติ กิมตฺถํ? สพฺพสฺมา, อิมสฺมา.
๒๔๙, ๒๖๖. ตฺร ¶ ถ สตฺตมิยา สพฺพนาเมหิ.
ตฺรถอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สตฺตมฺยตฺเถ สพฺพ นาเมหิ.
สพฺพตฺร, สพฺพตฺถ, ยตฺร, ยตฺถ, ตตฺร, ตตฺถ.
สพฺพอิจฺเจตสฺมา ธิปจฺจโย โหติ กฺวจิ สตฺตมฺยตฺเถ. สพฺพธิ, สพฺพสฺมึ.
กิมิจฺเจตสฺมา วปจฺจโย โหติ สตฺตมฺยตฺเถ.
กฺว คโตสิ ตฺว เทวานํปิยติสฺส.
กิมิจฺเจตสฺมา หึหํหิฺจนํอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สตฺตมฺยตฺเถ.
กุหึ, กุลํ, กุหิฺจนํ.
ตมฺหา จ หิ หํอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สตฺตมฺยตฺเถ. ตหึ, ตหํ.
จคฺคหณํ ¶ หิฺจนคฺคหณนิวตฺตนตฺถํ.
อิมสฺมา หธอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สตฺตมฺยตฺเถ. อิห, อิธ.
จคฺคหณมวธารณตฺถํ.
ตสฺมา ยโต หึปจฺจโย โหติ สตฺตมฺยตฺเถ. ยหึ.
‘‘กาเล’’อิจฺเจตํ อธิการตฺถํ เวทิตพฺพํ.
๒๕๗, ๒๗๙. กึสพฺพฺเกยกุหิทาทาจนํ.
กึ สพฺพอฺ เอก ย กุอิจฺเจเตหิ ทา ทาจนํอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กาเล สตฺตมฺยตฺเถ.
กทา, สพฺพทา, อฺทา, เอกทา, ยทา, กุทาจนํ.
ตอิจฺเจตสฺมา ทานิ ทาอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ, กาเล สตฺตมฺยตฺเถ.
ตทานิ ¶ , ตทา.
จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.
๒๕๙, ๒๗๙. อิมสฺมา รหิ ธุนา ทานิ จ.
อิมสฺมา รหิ ธุนา ทานิอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กาเล สตฺตมฺยตฺเถ.
เตรหิ, อธุนา, อิทานิ.
จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.
๒๖๐, ๒๗๗. สพฺพสฺส โส ทามฺหิ วา.
สพฺพอิจฺเจตสฺส สการาเทโส โหติ วา ทามฺหิ ปจฺจเย ปเร.
สทา, สพฺพทา.
อวณฺโณ เย ปจฺจเย ปเร โลปมาปชฺชเต.
พาหุสฺสจฺจํ, ปณฺฑิจฺจํ, เวปุลฺลํ, การฺุํ, โกสลฺลํ, สามฺํ, โสหชฺชํ.
๒๖๒, ๓๙๑. วุฑฺฒสฺส โช อิยิฏฺเสุ.
สพฺพสฺเสว วุฑฺฒสทฺทสฺส โชอาเทโส โหติ อิย อิฏฺอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุ.
เชยฺโย ¶ , เชฏฺโ.
สพฺพสฺเสว ปสตฺถสทฺทสฺส โสอาเทโส โหติ, ชาเทโส จ อิยอิฏฺอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุ.
เสยฺโย, เสฏฺโ, เชยฺโย, เชฏฺโ.
สพฺพสฺส อนฺติกสทฺทสฺส เนทาเทโส โหติ อิย อิฏฺอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุ.
เนทิโย, เนทิฏฺโ.
สพฺพสฺส พาฬฺหสทฺทสฺส สาธาเทโส โหติ อิย อิฏฺอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุ.
สาธิโย, สาธิฏฺโ.
สพฺพสฺส อปฺปสทฺทสฺส กณ อาเทโส โหติ อิย อิฏฺอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุ.
กณิโย, กณิฏฺโ.
๒๖๗, ๓๙๖. ยุวานฺจ ¶ .
สพฺพสฺส ยุวสทฺทสฺส กณ อาเทโส โหติ อิย อิฏฺอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุ.
กนิโย, กนิฏฺโ.
จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.
๒๖๘, ๓๙๗. วนฺตุมนฺตุ วีนฺจ โลโป.
วนฺตุมนฺตุวีอิจฺเจเตสํ ปจฺจยานํ โลโป โหติ อิยอิฏฺอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุ.
คุณิโย, คุณิฏฺโ, สติโย, สติฏฺโ, เมธิโย, เมธิฏฺโ.
๒๖๙, ๔๐๑. ยวตํ ต ล ณ ทการานํ พฺยฺชนานิ จ ล ชการตฺตํ.
ยการวนฺตานํ ต ล ณ ทการานํ พฺยฺชนานิ จ ล ชการตฺตมาปชฺชนฺเต ยถาสงฺขฺยํ.
พาหุสฺสจฺจํ, ปณฺฑิจฺจํ, เวปุลฺลํ, การฺุํ, โกสลฺลํ, เนปฺุํ, สามฺํ, โสหชฺชํ.
ย ว ตมิติ กิมตฺถํ? ติณทลํ.
ต ล ณ ทการานมิติ กิมตฺถํ? อาลสฺยํ, อาโรคฺยํ.
พฺยฺชนานมิติ ¶ กิมตฺถํ? มจฺจุนา.
การคฺคหณํ กิมตฺถํ? ยการสฺส มการาเทสาปนตฺถํ. โอปมฺมํ.
๒๗๐, ๑๒๐. อมฺห ตุมฺหนฺตุราช พฺรหฺมตฺต สขสตฺถุ ปิตาทีหิสฺมา นาว.
อมฺห ตุมฺหนฺตุราช พฺรหฺม อตฺต สข สตฺถุ ปิตุอิจฺเจวมาทีหิ สฺมาวจนํ นาว ทฏฺพฺพํ.
มยา, ตยา, คุณวตา, รฺา, พฺรหฺมุนา, อตฺตนา, สขินา, สตฺถารา, ปิตรา, มาตรา, ภาตรา, ธีตรา, กตฺตารา, วตฺตารา.
เอเตหีติ กิมตฺถํ? ปุริสา.
อิติ นามกปฺเป ปฺจโม กณฺโฑ
นามกปฺโป นิฏฺิโต.
๓. การกกปฺป
ฉฏฺกณฺฑ
๒๗๑, ๘๘, ๓๐๘. ยสฺมา ¶ ทเปติ ภยมาทตฺเต วา ตทปาทานํ.
ยสฺมา วา อเปติ, ยสฺมา วา ภยํ ชายเต, ยสฺมา วา อาทตฺเต, ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.
ตํ ยถา? คามา อเปนฺติ มุนโย, นครา นิคฺคโต ราชา, โจรา ภยํ ชายเต, อาจริยุปชฺฌาเยหิ สิกฺขํ คณฺหาติ สิสฺโส.
อปาทานมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อปาทาเน ปฺจมี.
๒๗๒, ๓๐๙. ธาตุนา มานมุปสคฺคโยคาทฺวีสฺวปิ จ.
ธาตุนามานํ ปโยเค จ อุปสคฺคโยคาทีสฺวปิ จ ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.
ธาตูนํ ปโยเค ตาว ชิอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ปราปุพฺพสฺส ปโยเค โย อสโห, โส อปาทานสฺโ โหติ.
ตํ ยถา? พุทฺธสฺมา ปราเชนฺติ อฺติตฺถิยา.
ภูอิจฺเจตสฺส ¶ ธาตุสฺส ปปุพฺพสฺส ปโยเค ยโต อจฺฉินฺนปฺปภโว, โส อปาทานสฺโ โหติ.
ตํ ยถา? หิมวตา ปภวนฺติ ปฺจ มหานทิโย, อนวตตฺตมฺหา ปภวนฺติ มหาสรา, อจิรวติยา ปภวนฺติ กุนฺนทิโย.
นามปฺปโยเคปิ ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.
ตํ ยถา? อุรสฺมา ชาโต ปุตฺโต, ภูมิโต นิคฺคโต รโส, อุภโต สุชาโต ปุตฺโต มาติโต จ ปิติโต จ.
อุปสคฺคโยเค ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.
ตํ ยถา? อปสาลาย อายนฺติ วาณิชา, อาพฺรหฺมโลกา สทฺโท อพฺภุคฺคจฺฉติ อุปริ ปพฺพตา เทโว วสฺสติ, พุทฺธสฺมา ปติ สาริปุตฺโต ธมฺมเทสนาย ภิกฺขู อาลปติ เตมาสํ, ฆตมสฺส เตลสฺมา ปติ ททาติ, อุปฺปลมสฺส ปทุมสฺมา ปติ ททาติ, กนกมสฺส หิรฺสฺมา ปติ ททาติ.
อาทิคฺคหเณน การกมชฺเฌปิ ปฺจมีวิภตฺติ โหติ. อิโต ปกฺขสฺมา วิชฺฌติ มิคํ ลุทฺทโก, โกสา วิชฺฌติ กฺุชรํ, มาสสฺมา ภฺุชติ โภชนํ.
อปิคฺคหเณน นิปาตปโยเคปิ ปฺจมีวิภตฺติ โหติ ทุติยา จ ตติยา จ. รหิตา มาตุชา ปฺุํ กตฺวา ¶ ทานํ เทติ, รหิตา มาตุชํ, รหิตา มาตุเชน วา. ริเต สทฺธมฺมา กุโต สุขํ ลภติ, ริเต สทฺธมฺมํ, ริเต สทฺธมฺเมน วา. เต ภิกฺขู นานา กุลา ปพฺพชิตา, วินา สทฺธมฺมา นตฺถฺโ โกจิ นาโถ โลเก วิชฺชติ, วินา สทฺธมฺมํ, วินา สทฺธมฺเมน วา. วินา พุทฺธสฺมา, วินา พุทฺธํ, วินา พุทฺเธน วา.
จคฺคหเณน อฺตฺถาปิ ปฺจมีวิภตฺติ โหติ. ยโตหํ ภคินิ อริยาย ชาติยา ชาโต. ยโต สรามิ อตฺตานํ, ยโต ปตฺโตสฺมิ วิฺุตํ, ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสเวยฺยุํ.
รกฺขณตฺถานํ ธาตูนํ ปโยเค ยํ อิจฺฉิตํ, ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.
กาเก รกฺขนฺติ ตณฺฑุลา, ยวา ปฏิเสเธนฺติ คาโว.
เยน วา อทสฺสนมิจฺฉิตํ, ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.
อุปชฺฌายา อนฺตรธายติ สิสฺโส, มาตรา จ ปิตรา จ อนฺตรธายติ ปุตฺโต.
วาติ ¶ กิมตฺถํ? สตฺตมีวิภตฺยตฺตํ. เชตวเน อนฺตรธายติ ภควา.
๒๗๕, ๓๑๒. ทูรนฺติ กทฺธ กาล นิมฺมาน ตฺวาโลป ทิสาโยควิภตฺตารปฺปโยค สุทฺธปฺปโมจน เหตุ วิวิตฺตปฺปมาณ ปุพฺพโยคพนฺธน คุณวจน ปฺห กถน โถกากตฺตูสุ จ.
ทูรตฺเถ, อนฺติกตฺเถ, อทฺธนิมฺมาเน, กาลนิมฺมาเน, ตฺวาโลเป, ทิสาโยเค, วิภตฺเต, อารปฺปโยเค, สุทฺเธ, ปโมจเน, เหตฺวตฺเถ, วิวิตฺตตฺเถ, ปมาเณ, ปุพฺพโยเค, พนฺธนตฺเถ, คุณวจเน, ปฺเห, กถเน, โถเก, อกตฺตริ จ อิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ, ปโยเคสุ จ, ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.
ทูรตฺเถตาว – กีว ทูโร อิโต นฬการคาโม, ทูรโต วา คมฺม, อารกา เต โมฆปุริสา อิมสฺมา ธมฺมวินยา. ทุติยา จ ตติยา จ, ทูรํ คามํ อาวโต, ทูเรน คาเมน วา อาคโต. อารกา อิมํ ธมฺมวินยํ, อเนน ธมฺมวินเยน วา อิจฺเจวมาทิ.
อนฺติกตฺเถ – อนฺติกํ คามา, อาสนฺนํ คามา, สมีปํ คามา, สมีปํ สทฺธมฺมา. ทุติยา จ ตติยา จ, อนฺติกํ คามํ, อนฺติกํ คาเมน วา. อาสนฺนํ คามํ, อาสนฺนํ คาเมน วา. สมีปํ คามํ. สมีปํ คาเมน วา. สมีปํ สทฺธมฺมํ, สมีปํ สทฺธมฺเมน วา อิจฺเจวมาทิ.
อทฺธนิมฺมาเน ¶ – อิโต มถุราย จตูสุ โยชเนสุ สงฺกสฺสํ นาม นครํ อตฺถิ, ตตฺถ พหู ชนา วสนฺติ อิจฺเจวมาทิ.
กาลนิมฺมาเน – อิโต ภิกฺขเว เอกนวุติกปฺเป วิปสฺสี นาม ภควา โลเก อุทปาทิ, อิโต ติณฺณํ มาสานํ อจฺจเยน ปรินิพฺพายิสฺสติ อิจฺเจวมาทิ.
ตฺวาโลเป กมฺมาธิกรเณสุ – ปาสาทา สงฺกเมยฺย, ปาสาทํ อภิรุหิตฺวา วา. ปพฺพตา สงฺกเมยฺย, ปพฺพตํ อภิรุหิตฺวา วา. หตฺถิกฺขนฺธา สงฺกเมยฺย, หตฺถิกฺขนฺธํ อภิรุหิตฺวา วา. อาสนา วุฏฺเหยฺย. อาสเน นิสีทิตฺวา วา อิจฺเจวมาทิ.
ทิสาโยเค – อวิจิโต ยาว อุปริภวคฺคมนฺตเร พหู สตฺตนิกายา วสนฺติ, ยโต เขมํ ตโต ภยํ, ปุรตฺถิมโต, ทกฺขิณโต, ปจฺฉิมโต, อุตฺตรโต อคฺคี ปชฺชลนฺติ, ยโต อสฺโสสุํ ภควนฺตํ, อุทฺธํ ปาทตลา อโธ เกสมตฺถกา อิจฺเจวมาทิ.
วิภตฺเต – ยโต ปณีตตโร วา วิสิฏฺตโร วา นตฺถิ. ฉฏฺี จ, ฉนฺนวุตีนํ ปาสณฺฑานํ, ธมฺมานํ ปวรํ ยทิทํ สุคตวินโย อิจฺเจวมาทิ.
อารปฺปโยเค – ¶ คามธมฺมา วสลธมฺมา อสทฺธมฺมา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ, ปาณาติปาตา เวรมณี อิจฺเจวมาทิ.
สุทฺเธ – โลภนิเยหิ ธมฺเมหิ สุทฺโธ อสํสฏฺโ, มาติโต จ ปิติโต จ สุทฺโธ อสํสฏฺโ อนุปกุทฺโธ อครหิโต อิจฺเจวมาทิ.
ปโมจเน – ปริมุตฺโต ทุกฺขสฺมาติ วทามิ, มุตฺโตสฺมิ มารพนฺธนา, น เต มุจฺจนฺติ มจฺจุนา อิจฺเจวมาทิ.
เหตฺวตฺเถ – กสฺมา เหตุนา, เกน เหตุนา, กิสฺส เหตุนา, กสฺมา นุ ตุมฺหํ ทหรา น มียเร, กสฺมา อิเธว มรณํ ภวิสฺสติ อิจฺเจวมาทิ.
วิวิตฺตตฺเถ – วิวิตฺโต ปาปกา ธมฺมา, วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ อิจฺเจวมาทิ.
ปมาเณ – ทีฆโส นววิทตฺถิโย สุคตวิทตฺถิยา ปมาณิกา กาเรตพฺพา, มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส อฑฺฒ เตฬสหตฺถา อิจฺเจวมาทิ.
ปุพฺพโยเค – ปุพฺเพว สมฺโมธา อิจฺเจวมาทิ.
พนฺธนตฺเถ – สตสฺมา พนฺโธ นโร. ตติยา จ, สเตน พนฺโธ นโร รฺา อิณตฺเถน อิจฺเจวมาทิ.
คุณวจเน ¶ – ปฺุาย สุคตึ ยนฺติ, จาคาย วิปุลํ ธนํ, ปฺาย วิมุตฺติมโน, อิสฺสริยาย ชนํ รกฺขติ ราชา อิจฺเจวมาทิ.
ปฺเห ตฺวาโลเป กมฺมาธิกรเณสุ – อภิธมฺมา ปุจฺฉนฺติ, อภิธมฺมํ สุตฺวา, อภิธมฺเม ตฺวา วา. วินยา ปุจฺฉนฺติ, วินยํ สุตฺวา, วินเย ตฺวา วา. ทุติยา จ ตติยา จ, อภิธมฺมํ, อภิธมฺเมน วา. วินยํ, วินเยน วา. เอว สุตฺตา, เคยฺยา, คาถาย, เวยฺยากรณา, อุทานา, อิติวุตฺตกา, ชาตกา, อพฺภุตธมฺมา, เวทลฺลา อิจฺเจวมาทิ.
กถเน ตฺวาโลเป กมฺมาธิกรเณสุ – อภิธมฺมา กถยนฺติ, อภิธมฺมํ สุตฺวา, อภิธมฺเม ตฺวา วา. วินยา กถยนฺติ, วินยํ สุตฺวา, วินเย ตฺวา วา. ทุติยา จ ตติยา จ, อภิธมฺมํ, อภิธมฺเมน วา. วินยํ วินเยน วา. เอวํ สุตฺตา, เคยฺยา, คาถาย, เวยฺยากรณา, อุทานา, อิติวุตฺตกา, ชาตกา, อพฺภุตธมฺมา, เวทลฺลา อิจฺเจวมาทิ.
โถเก – โถกา มุจฺจนฺติ. อปฺปมตฺตกา มุจฺจนฺติ, กิจฺฉา มุจฺจนฺติ. ตติยา จ. โถเกน, อปฺปมตฺตเกน, กิจฺเฉน วา อิจฺเจวมาทิ.
อกตฺตริจ – กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา อุสฺสนฺนตฺตา วิปุลตฺตา จกฺขุวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อิจฺเจวมาทิ.
จคฺคหเณน ¶ เสเสสุปิ เย มยา โนปทิฏฺา อปาทานปโยคิกา, เต ปโยควิจกฺขเณหิ ยถาโยคํ โยเชตพฺพา.
๒๗๖, ๓๐๒. ยสฺส ทาตุกาโม โรจเต ธารยเต วา ตํ สมฺปทานํ.
ยสฺส วา ทาตุกาโม ยสฺส วาโรจเต, ยสฺส วา ธารยเต, ตํ การกํ สมฺปทานสฺํ โหติ.
สมณสฺส จีวรํ ททาติ, สมณสฺส โรจเต สจฺจํ, เทวทตฺตสฺส สุวณฺณจฺฉตฺตํ ธารยเต ยฺทตฺโต.
สมฺปทานมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? สมฺปทาเน จตุตฺถี.
วาติ วิกปฺปนตฺถํ, ธาตุนามานํ ปโยเค วา อุปสคฺคปฺปโยเค วา นิปาตปฺปโยเค วา สติ อตฺถวิกปฺปนตฺถํ วาติ ปทํ ปยุชฺชติ.
๒๗๗, ๓๐๓. สิลาฆ หนุ า สป ธาร ปิห กุธ ทุหิสฺโสสูย ราธิกฺข ปจฺจาสุณ อนุปติคิณ ปุพฺพกตฺตาโรจนตฺถ ตทตฺถ ตุมตฺถาลมตฺถ มฺานาทรปฺปาณินิ, คตฺยตฺถกมฺมนิ, อาสีสตฺถ สมฺมุติ ภิยฺย สตฺตมฺยตฺเถสุ จ.
สิลาฆ หนุ า สป ธาร ปิห กุธ ทุห อิสฺสอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ปโยเค, อุสูยตฺถานฺจ ปโยเค, ราธิกฺขปฺปโยเค, ปจฺจาสุณอนุปติคิณานํ ปุพฺพกตฺตริ, อาโรจนตฺเถ ¶ , ตทตฺเถ, ตุมตฺเถ, อลมตฺเถ, มฺติปฺปโยเค อนาทเร อปฺปาณินิ, คตฺยตฺถานํ ธาตูนํ กมฺมนิ, อาสีสตฺเถ จ สมฺมุติ ภิยฺย สตฺตมฺยตฺเถสุ จ, ตํ การกํ สมฺปทานสฺํ โหติ.
สิลาฆปฺปโยเค ตาว – พุทฺธสฺส สิลาฆเต, ธมฺมสฺส สิลาฆเต, สงฺฆสฺส สิลาฆเต, สกํอุปชฺฌายสฺส สิลาฆเต, ตว สิลาฆเต มม สิลาฆเต อิจฺเจวมาทิ.
หนุปฺปโยเค – หนุเต ตุยฺหเมว, หนุเต มยฺหเมว อิจฺเจวมาทิ.
าปโยเค – อุปติฏฺเยฺย สกฺยปุตฺตานํ วฑฺฒกี, ภิกฺขุสฺส ภฺุชนฺตสฺส ปานีเยน วา วิธูปเนน วา อุปติฏฺเยฺย ภิกฺขุนี อิจฺเจวมาทิ.
สปปฺปโยเค – ตุยฺหํ สปเต, มยฺหํ สปเต อิจฺเจวมาทิ.
ธารปฺปโยเค – สุวณฺณํ เต ธารยเต อิจฺเจวมาทิ.
ปิหปฺปโยเค – พุทฺธสฺส อฺติตฺถิยา ปิหยนฺติ, เทวา ทสฺสนกามา เต, ยโต อิจฺฉามิ ภทฺทนฺตสฺส, สมิทฺธานํ ปิหยนฺติ ทลิทฺทา อิจฺเจวมาทิ.
กุธทุหอิสฺสอุสูยปฺปโยเค – โกธยติ เทว ทตฺตสฺส, ตสฺส กุชฺฌ มหาวีร, มา รฏฺํ วินสฺส อิทํ. ทุหยติ ¶ ทิสานํ เมโฆ, ติตฺถิยา สมณานํ อิสฺสยนฺติ คุณคิทฺเธน, ติตฺถิยา สมณานํ อิสฺสยนฺติ ลาภคิทฺเธน, ทุชฺชนา คุณวนฺตานํ อุสูยนฺติ คุณคิทฺเธน, กา อุสูยา วิชานตํ อิจฺเจวมาทิ.
ราธ อิกฺข อิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ปโยเค ยสฺส อกถิตสฺส ปุจฺฉนํ กมฺมวิกฺขฺยาปนตฺถฺจ, ตํ การกํ สมฺปทานสฺํ โหติ, ทุติยา จ.
อาราโธหํ รฺโ, อาราโธหํ ราชานํ, กฺยาหํ อยฺยานํ อปรชฺฌามิ, กฺยาหํ อยฺเย อปรชฺฌามิ, จกฺขุํ ชนสฺส ทสฺสนาย ตํ วิย มฺเ, อายสฺมโต อุปาลิตฺเถรสฺส อุปสมฺปทาเปกฺโข อุปติสฺโส, อายสฺมนฺตํ วา อิจฺเจวมาทิ.
ปจฺจาสุณ อนุปติคิณานํ ปุพฺพกตฺตริ สุโณติสฺส ปจฺจาโยเค ยสฺส กมฺมุโน ปุพฺพสฺส โย กตฺตา, โส สมฺปทานสฺโ โหติ.
ตํ ยถา? ภควา ภิกฺขู เอตทโวจ.
ภิกฺขูติ อกถีต กมฺมํ, เอตนฺติ กถิตกมฺมํ. ยสฺส กมฺมุโน ปุพฺพสฺส โย กตฺตา, โส‘ภควา’ติ ‘‘โย กโรติ ส กตฺตา’’ติ สุตฺตวจเนน กตฺตุสฺโ. เอวํ ยสฺส ¶ กมฺมุโน ปุพฺพสฺส โย กตฺตา, โส สมฺปทานสฺโ โหติ.
ตํ ยถา? เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ, อาสุณนฺติ พุทฺธสฺส ภิกฺขู.
คิณสฺส อนุปติโยเค ยสฺส กมฺมุโน ปุพฺพสฺส โย กตฺตา, โส สมฺปทานสฺโ โหติ.
ตํ ยถา? ภิกฺขุ ชนํ ธมฺมํ สาเวติ, ตสฺส ภิกฺขุโน ชโน อนุคิณาติ, ตสฺส ภิกฺขุโน ชโน ปติคิณาติ.
โย วเทติ ส‘กตฺตา’ติ,
วุตฺตํ ‘กมฺม’นฺติ วุจฺจติ;
โย ปฏิคฺคาหโก ตสฺส,
‘สมฺปทานํ’ วิชานิยา.
อิจฺเจวมาทิ.
อาโรจนตฺเถ – อาโรจยามิ โว ภิกฺขเว, อามนฺตยามิ โว ภิกฺขเว, ปฏิเวทยามิ โว ภิกฺขเว, อาโรจยามิ เต มหาราช, อามนฺตยามิ เต มหาราช, ปฏิเวทยามิ เต มหาราช อิจฺเจวมาทิ.
ตทตฺเถ – อูนสฺส ปาริปูริยา ตํ จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ. พุทฺธสฺส อตฺถาย, ธมฺมสฺส อตฺถาย, สงฺฆสฺส อตฺถาย, ชีวิตํ ปริจฺจชามิ อิจฺเจวมาทิ.
ตุมตฺเถ ¶ -โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชติ. ภิกฺขูนํ ผาสุวิหาราย วินโย ปฺตฺโต อิจฺเจวมาทิ.
อลมตฺถปฺปโยเค-อลมิติ อรหติ ปฏิกฺขิตฺเตสุ. อลํ เม พุทฺโธ, อลํ เม รชฺชํ, อลํ ภิกฺขุ ปตฺตสฺส, อลํ มลฺโล มลฺลสฺส, อรหติ มลฺโล มลฺลสฺส. ปฏิกฺขิตฺเต อลํ เต รูปํ กรณียํ, อลํ เม หิรฺสุวณฺเณน อิจฺเจวมาทิ.
มฺติปฺปโยเค อนาทเร อปฺปาณินิ-กฏฺสฺส ตุวํ มฺเ, กลิงฺครสฺส ตุวํ มฺเ.
อนาทเรติ กิมตฺถํ? สุวณฺณํ วิย ตํ มฺเ.
อปฺปาณินีติ กิมตฺถํ? คทฺรภํ ตุวํ มฺเ อิจฺเจวมาทิ.
คตฺยตฺถกมฺมนิ-คามสฺส ปาเทน คโต, นครสฺส ปาเทน คโต, อปฺโป สคฺคาย คจฺฉติ, สคฺคสฺส คมเนน วา, มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย สงฺโฆ. ทุติยา จ, คามํ ปาเทน คโต, นครํ ปาเทน คโต, อปฺโป สคฺคํ คจฺฉติ, สคฺคํ คมเนน วา, มูลํ ปฏิกสฺเสยฺย สงฺโฆ อิจฺเจวมาทิ.
อาสีสตฺเถ-อายสฺมโต ทีฆายุโก โหตุ, ภทฺทํ ภวโต โหตุ, กุสลํ ภวโต โหตุ, อนามยํ ¶ ภวโต โหตุ, สุขํ ภวโต โหตุ, สฺวาคตํ ภวโต โหตุ, อตฺโถ ภวโต โหตุ, หิตํ ภวโต โหตุ อิจฺเจวมาทิ.
สมฺมุติปฺปโยเค– อฺตฺร สงฺฆสมฺมุติยา ภิกฺขุสฺส วิปฺปวตฺถุํ น วฏฺฏติ, สาธุ สมฺมุติ เม ตสฺส ภควโต ทสฺสนาย อิจฺเจวมาทิ.
ภิยฺยปฺปโยเค – ภิยฺโยโส มตฺตายํ อิจฺเจวมาทิ.
สตฺตมฺยตฺเถ – ตุยฺหฺจสฺส อาวิ กโรมิ, ตสฺส เม สกฺโก ปาตุรโหสิ อิจฺเจวมาทิ.
อตฺถคฺคหเณน พหูสุ อกฺขรปฺปโยเคสุ ทิสฺสติ.
ตํ ยถา? อุปมํ มต กริสฺสามิ, ธมฺมํ โว เทเสสฺสามิ.
สารตฺเถ จ – เทเสตุ ภนฺเต ภควา ธมฺมํ ภิกฺขูนํ. ตสฺส ผาสุ วิหาราย โหติ, เอตสฺส ปหิเณยฺย, ยถา โน ภควา พฺยากเรยฺย, ตถาปิ เตสํ พฺยากริสฺสาม ¶ , กปฺปติ สมณานํ อาโยโค, อมฺหากํ มณินา อตฺโถ, กิมตฺโถ เม พุทฺเธน, เสยฺโย เม อตฺโถ, พหูปการา ภนฺเต มหาปชา ปติโคตมี ภควโต, พหูปการา ภิกฺขเว มาตาปิตโร ปุตฺตานํ อิจฺเจวมาทิ.
เสเสสุ อกฺขรปฺปโยเคสุปิ อฺเปิ ปโยคา ปโยควิจกฺขเณหิ โยเชตพฺพา.
จคฺคหณํ วิกปฺปนตฺถวาคฺคหณานุกฑฺฒนตฺถํ. เย เกจิ สทฺทา สมฺปทานปฺปโยคิกา มยา โนปทิฏฺา, เตสํ คหณตฺถํ อิธ วิกปฺปียติ วาสทฺโท.
ตํ ยถา? ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปภู อยํ ภควา, เทสสฺส ปภู อยํ ราชา. เขตฺตสฺส ปภู อยํ คหปติ, อรฺสฺส ปภู อยํ ลุทฺทโก อิจฺเจวมาทิ. กฺวจิ ทุติยา ตติยา ปฺจมี ฉฏฺี สตฺตมฺยตฺเถสุ จ.
โย อาธาโร, ตํ โอกาสสฺํ โหติ. สฺวาธาโร จตุพฺพิโธ พฺยาปิโก, โอปสิเลสิโก, เวสยิโก สามีปิโก จาติ.
ตตฺถ ¶ พฺยาปิโก ตาว–ชเลสุ ขีรํ ติฏฺติ, ติเลสุ เตลํ, อุจฺฉูสุ รโส.
โอปสิเลสิโก–ปริยงฺเก ราชา เสติ, อาสเน อุปวิฏฺโ สงฺโฆ.
เวสยิโก–ภูมีสุ มนุสฺสา จรนฺติ, อนฺตลิกฺเข วายู วายนฺติ. อากาเส สกุณา ปกฺขนฺทนฺติ.
สามีปิโก–วเน หตฺถิโน จรนฺติ, คงฺคายํ โฆโส ติฏฺติ, วเช คาโว ทุหนฺติ, สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน.
โอกาสมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? โอกาเส สตฺตมี.
๒๗๙, ๒๙๒. เยน วา กยิรเต ตํ กรณํ.
เยน วา กยิรเต, เยน วา ปสฺสติ, เยน วา สุณาติ, ตํ การกํ กรณสฺํ โหติ.
ทตฺเตน วิหึ ลุนาติ, วาสิยา กฏฺํ ตจฺฉติ, ผรสุนา รุกฺขํ ฉินฺทติ, กุทาเลน ปถวึ ขณติ, สตฺเถน กมฺมํ กโรติ. จกฺขุนา รูปํ ปสฺสติ.
กรณมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กรเณ ตติยา.
๒๘๐, ๒๘๕. ยํ ¶ กโรติ ตํ กมฺมํ.
ยํ วา กโรติ, ยํ วา ปสฺสติ, ยํ วา สุณาติ, ตํ การกํ กมฺมสฺํ โหติ.
ฉตฺตํ กโรติ, รถํ กโรติ, รูปํ ปสฺสติ, สทฺทํ สุณาติ, กณฺฏกํ มทฺทติ, วิสํ คิลติ.
กมฺมมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กมฺมตฺเถ ทุติยา.
โย กโรติ, โส กตฺตุสฺโ โหติ.
อหินา ทฏฺโ นโร, ครุเฬน หโต นาโค. พุทฺเธน ชิโต มาโร, อุปคุตฺเตน มาโร พนฺโธ.
กตฺตุอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กตฺตริ จ.
โย กตฺตารํ กาเรติ, โส เหตุสฺโ โหติ, กตฺตา จ.
โส ปุริโส ตํ ปุริสํ กมฺมํ กาเรติ โส ปุริโส เตน ปุริเสน กมฺมํ กาเรติ, โส ปุริโส ตสฺส ปุริสสฺส กมฺมํ กาเรติ. เอวํ หาเรติ ปาเติ ปาเจติ, ธาเรติ.
เหตุอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? ธาตูหิ เณ ณย ณาเป ณาปยา การิตานิ เหตฺวตฺเถ.
๒๘๓, ๓๑๖. ยสฺส ¶ วา ปริคฺคโห ตํ สามี.
ยสฺส วา ปริคฺคโห, ตํ สามีสฺํ โหติ.
ตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิวีโส, ตสฺส ภิกฺขุโน ปตฺโต, ตสฺส ภิกฺขุโน จีวรํ, อตฺตโน มุขํ.
สามีอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? สามิสฺมึ ฉฏฺี.
ลิงฺคตฺถาภิธานมตฺเต ปมาวิภตฺติ โหติ.
ปุริโส, ปุริสา, เอโก, ทฺเว, จ, วา, เห, อเห, เร, อเร.
อาลปนตฺถา ธิเก ลิงฺคตฺถาภิธานมตฺเต จ ปมาวิภตฺติ โหติ.
โภ ปุริส, ภวนฺโต ปุริสา, โภ ราช, ภวนฺโต ราชาโน, เห สเข, เห สขิโน.
กรณการเก ตติยาวิภตฺติ โหติ.
อคฺคินา กุฏึ ฌาเปติ, มนสา เจ ปทุฏฺเน, มนสา เจ ปสนฺเนน, กาเยน กมฺมํ กโรติ.
๒๘๗, ๒๙๙. สหาทิโยเค ¶ จ.
สหาทิโยคตฺเถ จ ตติยาวิภตฺติ โหติ.
สหาปิ คคฺเคน สงฺโฆ อุโปสถํ กเรยฺย, วินาปิ คคฺเคน, มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ, สหสฺเสน สมํ มิตา.
กตฺตริ จ ตติยาวิภตฺติ โหติ.
รฺา หโต โปโส, ยกฺเขน ทินฺโน วโร, อหินา ทฏฺโ นโร.
เหตฺวตฺเถ จ ตติยาวิภตฺติ โหติ.
อนฺเนน วสติ, ธมฺเมน วสติ, วิชฺชาย วสติ, สกฺกาเรน วสติ.
สตฺตมฺยตฺเถ จ ตติยาวิภตฺติ โหติ.
เตน ¶ กาเลน, เตน สมเยน. (เยน กาเลน, เยน สมเยน,) เตน โข ปน สมเยน.
เยน พฺยาธิมตา องฺเคน องฺคิโน วิกาโร ลกฺขียเต. ตตฺถ ตติยาวิภตฺติ โหติ.
อกฺขินา กาโณ, หตฺเถน กุณี, กาณํ ปสฺสติ เนตฺเตน, ปาเทน ขฺโช, ปิฏฺิยา ขุชฺโช.
วิเสสนตฺเถ จ ตติยาวิภตฺติ โหติ.
โคตฺเตน โคตโม นาโถ, สุวณฺเณน อภิรูโป, ตปสา อุตฺตโม.
สมฺปทานการเก จตุตฺถีวิภตฺติ โหติ.
พุทฺธสฺส วา ธมฺมสฺส วา สงฺฆสฺส วา ทานํ เทติ, ทาตา โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา.
นโมโยคาทีสฺวปิ จ จตุตฺถีวิภตฺติ โหติ.
นโม ¶ เต พุทฺธ วีรตฺถุ, โสตฺถิ ปชานํ, นโม กโรหิ นาคสฺส, สฺวาคตํ เต มหาราช.
อปาทานการเก ปฺจมีวิภตฺติ โหติ.
ปาปา จิตฺตํ นิวารเย, อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมา, ภยา มุจฺจติ โส นโร.
การณตฺเถ จ ปฺจมีวิภตฺติ โหติ.
อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ ยถาภูตํ อทสฺสนา.
กมฺมตฺเถ ทุติยาวิภตฺติ โหติ.
คาวํ หนติ, วีหโย ลุนาติ, สตฺถํ กโรติ, ฆฏํ กโรติ, รถํ กโรติ, ธมฺมํ สุณาติ, พุทฺธํ ปูเชติ, วาจํ ภาสตี, ตณฺฑุลํ วจติ, โจรํ ฆาเตติ.
๒๙๘, ๒๘๗. กาลทฺธานมจฺจนฺตสํโยเค.
กาลทฺธานํ อจฺจนฺตสํโยเค ทุติยาวิภตฺติ โหติ.
มาสํ ¶ มํโสทนํ ภฺุชติ, สรทํ รมณียา นที, มาสํ สชฺฌายติ, โยชนํ วนราชิ, โยชนํ ทีโฆ ปพฺพโต, โกสํ สชฺฌายติ.
อจฺจนฺตสํโยเคติ กิมตฺถํ? สํวจฺฉเร โภชนํ ภฺุชติ.
กมฺมปฺปวจนียยุตฺเต ทุติยาวิภตฺติ โหติ.
ตํ โข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต, ปพฺพชิตมนุปพฺพชึสุ.
๓๐๐, ๒๘๖. คติ พุทฺธิ ภุช ป หร กร สยาทีนํ การิเต วา.
คติ พุทฺธิ ภุช ป หร กร สยาทีนํ ปโยเค การิเต ทุติยาวิภตฺติ โหติ วา.
ปุริโส ปุริสํ (คามํ) คามยติ, ปุริโส ปุริเสน วา, ปุริโส ปุริสสฺส วา. เอวํ โพธยติ, โภชยติ, ปายติ, หารยติ, การยติ, สยาปยติ. เอวํ สพฺพตฺถ การิเต.
สามิสฺมึ ฉฏฺีวิภตฺติ โหติ.
ตสฺส ¶ ภิกฺขุโน ปฏิวีโส, ตสฺส ภิกฺขุโน ปตฺโต, ตสฺส ภิกฺขุโน จีวรํ, อตฺตโน มุขํ.
โอกาสการเก สตฺตมีวิภตฺติ โหติ.
คมฺภีเร โอทกนฺติเก, ปาปสฺมึ รมติ มโน, ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ กุลปุตฺโต.
๓๐๓, ๓๒๑. สามิสฺสราธิปติ ทายาท สกฺขีปติภู ปสุตกุสเลหิ จ.
สามี อิสฺสร อธิปติ ทายาท สกฺขีปติภู ปสุตกุสล อิจฺเจเตหิ ปโยเค ฉฏฺีวิภตฺติ โหติ, สตฺตมี จ.
โคณานํ สามี, โคเณสุ สามี, โคณานํ อิสฺสโร, โคเณสุ อิสฺสโร. โคณานํ อธิปติ, โคเณสุ อธิปติ. โคณานํ ทายาโท, โคเณสุ ทายาโท. โคณานํ สกฺขี, โคเณสุ สกฺขี, โคณานํ ปติภู, โคเณสุ ปติภู. โคณานํ ปสุโต, โคเณสุ ปสุโต. โคณานํ กุสโล, โคเณสุ กุสโล.
นิทฺธารณตฺเถ จ ฉฏฺีวิภตฺติ โหติ, สตฺตมี จ.
กณฺหา ¶ คาวีนํ สมฺปนฺนขีรตมา, กณฺหา คาวีสุ สมฺปนฺนขีรตมา. สามา นารีนํ ทสฺสนียตมา, สามา นารีสุ ทสฺสนียตมา. มนุสฺสานํ ขตฺติโย สูรตโม, มนุสฺเสสุ ขตฺติโย สูรตโม. ปถิกานํ ธาวนฺโต สีฆตโม, ปถิเกสุ ธาวนฺโต สีฆตโม.
อนาทเร ฉฏฺีวิภตฺติ โหติ, สตฺตมี จ.
รุทโต ทารกสฺส ปพฺพชิ, รุทนฺตสฺมึ ทารเก ปพฺพชิ.
๓๐๖, ๒๘๙. กฺวจิ ทุติยา ฉฏฺีนมตฺเถ.
ฉฏฺีนมตฺเถ กฺวจิ ทุติยาวิภตฺติ โหติ.
อปิสฺสุ มํ อคฺคิเวสฺสน ติสฺโส อุปมา ปฏิภํสุ.
ตติยาสตฺตมีนํ อตฺเถ จ กฺวจิ ทุติยาวิภตฺติ โหติ.
สเจ มํ สมโณ โคตโม อาลปิสฺสติ, ตฺวฺจ มํ นาภิภาสสิ. เอวํ ตติยตฺเถ.
ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา, เอกํ สมยํ ภควา. เอวํ สตฺตมฺยตฺเถ.
๓๐๘, ๓๑๗. ฉฏฺี ¶ จ.
ตติยาสตฺตมีนํ อตฺเถ จ กฺวจิ ฉฏฺีวิภตฺติ โหติ.
กโต เม กลฺยาโณ, กตํ เม ปาปํ. เอวํ ตติยตฺเถ.
กุสลา นจฺจคีตสฺส สิกฺขิตา จาตุริตฺถิโย, กุสโล ตฺวํ รถสฺส องฺคปจฺจงฺคานํ. เอวํ สตฺตมฺยตฺเถ.
กฺวจีติ กิมตฺถํ? โย โว อานนฺท มยา ธมฺโม จ วินโย จ เทสิโต ปฺตฺโต, อานนฺโท อตฺเถสุ วิจกฺขโณ.
ทุติยาปฺจมีนฺจ อตฺเถ กฺวจิ ฉฏฺีวิภตฺติ โหติ.
ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร, สหสา กมฺมสฺส กตฺตาโร, เอวํ ทุติยตฺเถ.
อสฺสวนตา ธมฺมสฺส ปริหายนฺติ, กินฺนุ โข อหํ ตสฺส สุขสฺส ภายามิ, สพฺเพ ตสนฺติ ทณฺฑสฺส, สพฺเพ ภายนฺติ มจฺจุโน, ภีโต จตุนฺนํ อาสีวิสานํ โฆรวิสานํ, ภายามิ โฆรวิสสฺส นาคสฺส. เอวํ ปฺจมฺยตฺเถ.
๓๑๐, ๓๒๔. กมฺม ¶ กรณ นิมิตฺตตฺเถสุ สตฺตมี.
กมฺมกรณนิมิตฺตตฺเถสุ สตฺตมีวิภตฺติ โหติ.
สุนฺทราวุโส อิเม อาชีวกา ภิกฺขูสุ อภิวาเทนฺติ. เอวํ กมฺมตฺเถ.
หตฺเถสุ ปิณฺฑาย จรนฺติ, ปตฺเตสุ ปิณฺฑาย จรนฺติ, ปเถสุ คจฺฉนฺติ. เอวํ กรณตฺเถ.
ทีปิ จมฺเมสุ หฺเต, กฺุชโร ทนฺเตสุ หฺเต, เอวํ นิมิตฺตตฺเถ.
สมฺปทาเน จ สตฺตมีวิภตฺติ โหติ.
สงฺเฆ ทินฺนํ มหปฺผล, สงฺเฆ โคตมี เทหิ, สงฺเฆ เต ทินฺเน อหฺเจว ปูชิโต ภวิสฺสามิ.
ปฺจมฺยตฺเถ จ สตฺตมีวิภตฺติ โหติ.
กทลีสุ คเช รกฺขนฺติ.
กาลภาเวสุ จ กตฺตริ ปยุชฺชมาเน สตฺตมีวิภตฺติ โหติ.
ปุพฺพณฺหสมเย ¶ คโต, สายนฺหสมเย อาคโต. ภิกฺขูสุ โภชียมาเนสุ คโต, ภุตฺเตสุ อาคโต. โคสุทุยฺหมาเนสุ คโต, ทุทฺธาสุ อาคโต.
อุปอธิอิจฺเจเตสํ ปโยเค อธิกอิสฺสรวจเน สตฺตมีวิภตฺติ โหติ.
อุป ขาริยํ โทโณ, อุป นิกฺเข กหาปณํ. อธิ พฺรหฺมทตฺเต ปฺจาลา, อธิ นจฺเจสุ โคตมี, อธิ เทเวสุ พุทฺโธ.
๓๑๕, ๓๒๙. มณฺฑิตุ’สฺสุกฺเกสุ ตติยา.
มณฺฑิตอุสฺสุกฺกอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ ตติยาวิภตฺติ โหติ, สตฺตมี จ.
าเณน ปสีทิโต, าณสฺมึ วา ปสีทิโต, าเณน อุสฺสุกฺโก, าณสฺมึ วา อุสฺสุกฺโก ตถาคโต วา ตถาคตโคตฺโต วา.
อิติ นามกปฺเป การกกปฺโป ฉฏฺโ กณฺโฑ.
การกกปฺโป นิฏฺิโต.
๔. สมาสกปฺป
สตฺตมกณฺฑ
๓๑๖, ๓๓๑. นามานํ ¶ สมาโส ยุตฺตตฺโถ.
เตสํ นามานํ ปยุชฺชมานปทตฺถานํ โย ยุตฺตตฺโถ, โส สมาสสฺโ โหติ.
กถินทุสฺสํ, อาคนฺตุกภตฺตํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, สมณพฺราหฺมณา, สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา, พฺราหฺมณ คหปติกา.
นามานมิติ กิมตฺถํ? เทวทตฺโต ปจติ, ยฺทตฺโต ปจติ.
ยุตฺตตฺโถติ กิมตฺถํ? ภโต รฺโ ปุตฺโต เทวทตฺตสฺส.
สมาสอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กฺวจิ สมาสนฺตคตานมการนฺโต.
๓๑๗, ๓๓๒. เตสํ วิภตฺติโย โลปา จ.
เตสํ ยุตฺตตฺถานํ สมาสานํ วิภตฺติโย โลปา จ โหนฺติ.
กถินทุสฺสํ ¶ , อาคนฺตุกภตฺตํ.
เตสํคหเณน สมาสตทฺธิตาขฺยาตกิตกานํ วิภตฺติปจฺจยปทกฺขราคมา จ โลปา โหนฺติ. วาสิฏฺโ, เวนเตยฺโย.
จคฺคหณ มวธารณตฺถํ, ปภงฺกโร, อมตทฺทโท, เมธงฺกโร, ทีปงฺกโร.
ลุตฺตาสุ วิภตฺตีสุ อสฺส สรนฺตสฺส ลิงฺคสฺส ปกติรูปานิ โหนฺติ.
จกฺขุโสตํ, มุขนาสิกํ, ราชปุตฺโต, ราชปุริโส.
๓๑๙, ๓๓๐. อุปสคฺคนิปาตปุพฺพโก อพฺยยีภาโว.
อุปสคฺคนิปาตปุพฺพโก สมาโส อพฺยยีภาวสฺโ โหติ.
นครสฺส ¶ สมีเป ปวตฺตติ กถา อิติ อุปนครํ, ทรถานํ อภาโว นิทฺทรถํ, มกสานํ อภาโว นิมฺมกสํ, วุฑฺฒานํ ปฏิปาฏิ ยถาวุฑฺฒํ, เย เย วุฑฺฒา วา ยถาวุฑฺฒํ, ชีวสฺส ยตฺตโก ปริจฺเฉโท ยาวชีวํ, จิตฺตมธิกิจฺจ ปวตฺตนฺติ เต ธมฺมาติ อธิจิตฺตํ, ปพฺพตสฺส ติโร ติโรปพฺพตํ, โสตสฺส ปติ ปวตฺตติ นาวา อิติ ปติโสตํ, ปาสาทสฺส อนฺโต อนฺโตปาสาทํ.
อพฺยยีภาวมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อํวิภตฺตีน มการนฺตา อพฺยยีภาวา.
โส อพฺยยีภาวสมาโส นปุํสกลิงฺโคว ทฏฺพฺโพ.
กุมารีสุ อธิกิจฺจ ปวตฺตติ กถา อิติ อธิกุมาริ, วธุยา สมีเป ปวตฺตติ กถา อิติ อุปวธุ, คงฺคาย สมีเป ปวตฺตติ กถา อิติ อุปคงฺคํ, มณิกาย สมีเป ปวตฺตติ กถา อิติ อุปมณิกํ.
ทิคุสฺส สมาสสฺส เอกตฺตํ โหติ, นปุํสกลิงฺคตฺตฺจ.
ตโย ¶ โลกา ติโลกํ, ตโย ทณฺฑา ติทณฺฑํ, ตีณิ นยนานิ ตินยนํ, ตโย สิงฺคา ติสิงฺคํ. จตสฺโส ทิสา จตุทฺทิสํ, ปฺจ อินฺทฺริยานิ ปฺจินฺทฺริยํ.
๓๒๒, ๓๕๙. ตถา ทฺวนฺเท ปาณิ ตูริย โยคฺคเสนงฺคขุทฺทชนฺตุก วิวิธวิรุทฺธ วิสภาคตฺถาทีนฺจ.
ตถา ทฺวนฺเท สมาเส ปาณิ ตูริย โยคฺค เสนงฺคขุทฺทชนฺตุก วิวิธวิรุทฺธ วิสภาคตฺถอิจฺเจวมาทีนํ เอกตฺตํ โหติ, นปุํสกลิงฺคตฺตฺจ.
ตํ ยถา? จกฺขุ จ โสตฺจ จกฺขุโสตํ, มุขฺจ นาสิกา จ มุขนาสิกํ, ฉวิ จ มํสฺจ โลหิตฺจ ฉวิมํสโลหิตํ. เอวํ ปาณฺยงฺคตฺเถ.
สงฺโข จ ปณโว จ สงฺขปณวํ, คีตฺจ วาทิตฺจ คีตวาทิตํ, ททฺทริ จ ฑิณฺฑิโม จ ททฺทริฑิณฺฑิมํ. เอวํ ตูริยงฺคตฺเถ.
ผาโล จ ปาจนฺจ ผาลปาจนํ, ยุคฺจ นงฺคลฺจ ยุคนงฺคลํ. เอวํ โยคฺคงฺคตฺเถ.
อสิ จ จมฺมฺจ อสิจมฺมํ, ธนุ จ กลาโป จ ธนุกลาปํ, หตฺถี จ อสฺโส จ หตฺถิอสฺสํ, รโถ จ ปตฺติโก จ รถปตฺติกํ. เอวํ เสนงฺคตฺเถ.
ฑํสา ¶ จ มกสา จ ฑํสมกสํ, กุนฺโถ จ กิปิลฺลิโก จ กุนฺถกิปิลฺลิกํ, กีโฏ จ สรีสโป จ กีฏสรีสปํ. เอวํ ขุทฺทชนฺตุกตฺเถ.
อหิ จ นกุโล จ อหินกุลํ, พิฬาโร จ มูสิโก จ พิฬารมูสิกํ, กาโก จ อุลูโก จ กาโกลูกํ. เอวํ วิวิธวิรุทฺธตฺเถ.
สีลฺจ ปฺาณฺจ สีลปฺาณํ, สมโถ จ วิปสฺสนา จ สมถวิปสฺสนํ, วิชฺชา จ จรณฺจ วิชฺชาจรณํ. เอวํ วิสภาคตฺเถ.
อาทิคฺคหณํ กิมตฺถํ? ทาสี จ ทาโส จ ทาสิทาสํ, อิตฺถี จ ปุมา จ อิตฺถิปุมํ, ปตฺโต จ จีวรฺจ ปตฺตจีวรํ, ฉตฺตฺจ อุปาหนา จ ฉตฺตุปาหนํ, ติกฺจ จตุกฺกฺจ ติกจตุกฺกํ, เวโน จ รถกาโร จ เวนรถการํ, สากุณิโก จ มาควิโก จ สวกุณิกมาควิกํ, ทีโฆ จ มชฺฌิโม จ ทีฆมชฺฌิมํ อิจฺเจวมาทิ.
๓๒๓, ๓๖๐. วิภาสา รุกฺข ติณ ปสุข น ธฺ ชนปทาทีนฺจ.
รุกฺขติณ ปสุ ธน ธฺ ชนปทอิจฺเจวมาทีนํ วิภาสา เอกตฺตํ โหติ, นปุํสกลิงฺคตฺตฺจ ทฺวนฺเท สมาเส. อสฺสตฺโถ ¶ จ กปีตโน จ อสฺสตฺถกปีตนํ, อสฺสตฺถกปีตนา วา. อุสีรฺจ พีรณฺจ อุสีรพีรณํ, อุสีรพีรณา วา. อโช จ เอฬโก จ อเชฬกํ, อเชฬกา วา. หิรฺฺจ สุวณฺณฺจ หิรฺสุวณฺณํ, หิรฺสุวณฺณา วา. สาลิ จ ยโว จ สาลิยวํ, สาลิยวา วา. กาสี จ โกสลา จ กาสิโกสลํ, กาสิโกสลา วา.
อาทิคฺคหณํ กิมตฺถํ? สาวชฺชฺจ อนวชฺชฺจ สาวชฺชานวชฺชํ, สาวชฺชา นวชฺชา วา. หีนฺจ ปณีตฺจ หีนปณีตํ. หีนปณีตา วา. กณฺโห จ สุกฺโก จ กณฺหสุกฺกํ, กณฺหสุกฺกา วา.
๓๒๔, ๓๓๙. ทฺวิปเท ตุลฺยาธิกรเณ กมฺมธารโย.
ทฺเว ปทานิ ตุลฺยาธิกรณานิ ยทา สมสฺยนฺเต, ตทา โส สมาโส กมฺมธารยสฺโ โหติ.
มหนฺโต ¶ จ โส ปุริโส จาติ มหาปุริโส, กณฺโห จ โส สปฺโป จาติ กณฺหสปฺโป, นีลฺจ ตํ อุปฺปลฺจาติ นีลุปฺปลํ, โลหิตฺจ ตํ จนฺทนฺจาติ โลหิตจนฺทนํ, พฺราหฺมณี จ สา ทาริกา จาติ พฺราหฺมณทาริกา, ขตฺติยา จ สา กฺา จาติ ขตฺติยกฺา.
กมฺมธารยอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กมฺมธารยสฺเ จ.
สงฺขฺยาปุพฺโพ กมฺมธารยสมาโส ทิคุสฺโ โหติ.
ตีณิ มลานิ ติมลํ, ตีณิ ผลานิ ติผลํ, ตโย โลกา ติโลกํ, ตโย ทณฺฑา ติทณฺฑํ, จตสฺโส ทิสา จตุทฺทิสํ, ปฺจ อินฺทฺริยานิ ปฺจินฺทฺริยํ, สตฺต โคทาวริโย สตฺตโคทาวรํ.
ทิคุอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? ทิคุสฺเส กตฺตํ.
อุเภ ทิคุกมฺมธารยสมาสา ตปฺปุริสสฺา โหนฺติ.
น พฺราหฺมโณ อพฺราหฺมโณ, น วสโล อวสโล, น ภิกฺขุ อภิกฺขุ, น ปฺจวสฺสํ อปฺจวสฺสํ, น ¶ ปฺจปูลี อปฺจปูลี, น สตฺตโคทาวรํอสตฺตโคทาวรํ, น ทสควํ อทสควํ, น ปฺจควํ อปฺจควํ.
ตปฺปุริสอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อตฺตํ นสฺส ตปฺปุริเส.
ตา อมาทโย นาเมหิ ปรปเทภิ ยทา สมสฺยนฺเต, ตทา โส สมาโส ตปฺปุริสสฺโ โหติ.
ภูมึ คโต ภูมิคโต, สพฺพรตฺตึ โสภโณ สพฺพรตฺติโสภโณ. อปายํ คโต อปายคโต, อิสฺสเรน กตํ อิสฺสรกตํ, สลฺเลน วิทฺโธ สลฺลวิทฺโธ, กถินสฺส ทุสฺสํ กถินทุสฺสํ, อาคนฺตุกสฺส ภตฺตํ อาคนฺตุกภตฺตํ, เมถุนา อเปโต เมถุนาเปโต, โจรา ภยํ โจรภยํ, รฺโ ปุตฺโต ราชปุตฺโต, ธฺานํ ราสิ ธฺราสิ, รูเป สฺา รูปสฺา, สํสาเร ทุกฺขํ สํสารทุกฺขํ.
๓๒๘, ๓๕๒. อฺปทตฺเถสุ พหุพฺพีหิ.
อฺเสํ ปทานํ อตฺเถสุ ทฺเว นามานิ พหูนิ นามานิ ยทา สมสฺยนฺเต, ตทา โส สมาโส พหุพฺพีหิ สฺโ โหติ.
อาคตา ¶ สมณา อิมํ สงฺฆารามํ โสยํ อาคตสมโณ, สงฺฆาราโม. ชิตานิ อินฺทฺริยานิ อเนน สมเณน โสยํ ชิตินฺทฺริโย, สมโณ. ทินฺโน สุงฺโก ยสฺส รฺโ โสยํ ทินฺนสุงฺโก, ราชา. นิคฺคตา ชนา อสฺมา คามา โสยํ นิคฺคตชโน, คาโม. ฉินฺโน หตฺโต ยสฺส ปุริสสฺส โสยํ ฉินฺนหตฺโถ, ปุริโส. สมฺปนฺนานิ สสฺสานิ ยสฺมึ ชนปเท โสยํ สมฺปนฺนสสฺโส, ชนปโท.
นิคฺโรธสฺส ปริมณฺฑโล นิคฺโรธปริมณฺฑโล, นิคฺโรธปริมณฺฑโล อิว ปริมณฺฑโล โย ราชกุมาโร โสยํ นิคฺโรธปริมณฺฑโล. อถ วา นิคฺโรธปริมณฺฑโล อิว ปริมณฺฑโล ยสฺส ราชกุมารสฺส โสยํ นิคฺโรธปริมณฺฑโล, ราชกุมาโร.
จกฺขุโน ภูโต จกฺขุภูโต, จกฺขุภูโต อิว ภูโต โย ภควา โสยํ จกฺขุภูโต, ภควา.
สุวณฺณสฺส วณฺโณ สุวณฺณวณฺโณ, สุวณฺณวณฺโณ วิย วณฺโณ ยสฺส ภควโต โสยํ สุวณฺณวณฺโณ, ภควา.
พฺรหฺมุโน สโร พฺรหฺมสฺสโร, พฺรหฺมสฺสโร วิย สโร ยสฺส ภควโต โสยํ พฺรหฺมสฺสโร, ภควา.
สยํ ¶ ปติต ปณฺณ ปุปฺผผลวายุโตยาหาราติ ปณฺณฺจ ปุปฺผฺจ ผลฺจ ปณฺณปุปฺผผลานิ, สยเมว ปติตานิ สยํปติตานิ, สยํปติตานิ จ ตานิ ปณฺณปุปฺผผลานิ เจติ สยํปติตปณฺณปุปฺผผลานิ วายุ จ โตยฺจ วายุโตยานิ, สยํปติตปณฺณปุปฺผผลานิ จ วายุโตยานิ จ สยํปติตปณฺณปุปฺผผลวายุโตยานิ. สยํปติตปณฺณปุปฺผผลวายุโตยานิ อาหารา เยสํ เต สยํปติตปณฺณปุปฺผผลวายุโตยาหารา, อิสโย. ยเมตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ เหฏฺา วุตฺตเมว. อยํ ปน ทฺวนฺทกมฺมธารยคพฺโภ ตุลฺยาธิกรณปหุพฺพีหิ.
อถ วา – สยํปติตปณฺณปุปฺผผลวายุโตเยหิ อาหารา เยสํ เต สยํปติตปณฺณปุปฺผผลวายุโตยาหารา. อยํ ปน ภินฺนาธิกรณพหุพฺพีหิ.
นานา ทุมปติต ปุปฺผวาสิต สานูติ นานาปการา ทุมา นานาทุมา, นานาทุเมหิ ปติตานิ นานาทุมปติ ตานิ, นานาทุมปติตานิ จ ตานิ ปุปฺผานิ เจติ นานาทุมปติตปุปฺผานิ, นานาทุมปติตปุปฺเผหิ วาสิตา นานาทุมปติตปุปฺผวาสิตา, นานาทุมปติตปุปฺผวาสิตา สานู ยสฺส ปพฺพตราชสฺส โสยํ นานาทุมปติตปุปฺผวาสิตสานุ, ปพฺพตราชา. อยํ ปน กมฺมธารยตปฺปุริสคพฺโภ ตุลฺยาธิกรณพหุพฺพีหิ.
อถ ¶ วา – วาสิตา สานู วาสิตสานุ, สาเปกฺขตฺเต สติปิ คมกตฺตา สมาโส. นานาทุมปติตปุปฺเผหิ วาสิตสานู ยสฺส ปพฺพตราชสฺส โสยํ นานาทุมปติตปุปฺผวาสิตสานุ, ปพฺพตราชา. อยํ ปน ภินฺนาธิกรณพหุพฺพีหิ.
พฺยาลมฺพมฺพุธรพินฺทุจุมฺพิตกูโฏติ อมฺพุํ ธาเรตีติ อมฺพุธโร, โก โส? ปชฺชุนฺโน. วิวิธา อาลมฺโพ พฺยาลมฺโพ, พฺยาลมฺโพ จ โส อมฺพุธโร จาติ พฺยาลมฺพมฺพุธโร, พฺยาลมฺพมฺพุธรสฺส พินฺทู พฺยาลมฺพมฺพุธรพินฺทู, พฺยาลมฺพมฺพุธรพินฺทูหิ จุมฺพิโต พฺยาลมฺพมฺพุธรพินฺทุจุมฺพิโต, พฺยาลมฺพมฺพุเรพินฺทุจุมฺพิโต กูโฏ ยสฺส ปพฺพตราชสฺส โสยํ พฺยาลมฺพมฺพุธรพินฺทุจุมฺพิตกูโฏ. อยํ ปน กมฺมธารยตปฺปุริสคพฺโภ ตุลฺยาธิกรณพหุพฺพีหิ.
อถ วา – จุมฺพิโต กูโฏ จุมฺพิตกูโฏ, สาเปกฺขตฺเต สติปิ คมกตฺตา สมาโส. พฺยาลมฺพมฺพุธรพินฺทูหิ จุมฺพิตกูโฏ ยสฺส ปพฺพตราชสฺส โสยํ พฺยาลมฺพมฺพุธรพินฺทุจุมฺพิตกูโฏ. อยํ ปน ภินฺนาธิกรณพหุพฺพีหิ.
อมิต พล ปรกฺกมชุตีติ น มิตา อมิตา, พลฺจ ปรกฺกโม จ ชุติ จ พลปรกฺกมชุติโย, อมิตา พลปรกฺกมชุติโย ยสฺส โสยํ อมิตพลปรกฺกมชุติ, อยํ ปน กมฺมธารยทฺวนฺทคพฺโภ ตุลฺยาธิกรณพหุพฺพีหิ.
ปีโณรกฺขํส ¶ พาหูติ อุโร จ อกฺขฺจ อํโส จ พาหุ จ อุรกฺขํสพาหโว, ปีณา อุรกฺขํสพาหโว ยสฺส ภควโต โสยํ ปีโณรกฺขํสพาหุ. อยํ ปน ทฺวนฺทวพฺโภ ตุลฺยาธิกรณพหุพฺพีหิ.
ปีณ คณฺฑ วทน ถนูรุชฆนาติ คณฺโฑ จ วทนฺจ ถโน จ อูรุ จ ชฆนฺจ คณฺฑวทนถนูรุชฆนา, ปีณา คณฺฑวทนถนูรุชฆนา ยสฺสา สายํ ปีณคณฺฑวทนถนูรุชฆนา. อยมฺปิ ทฺวนฺทคพฺโภ ตุลฺยาธิกรณพหุพฺพีหิ.
ววร สุราสุร ครุฑ มนุช ภุชค คนฺธพฺพ มกุฏ กูฏ จุมฺพิต เสลสงฺฆฏฺฏิต จรโณติ สุรา จ อสุรา จ ครุฑา จ มนุชา จ ภุชคา จ คนฺธพฺพา จ สุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพา, ปวรา จ เต สุราสุรครุฑมนุชภุชค คนฺธพฺพา เจติ ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพา, ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพานํ มกุฏานิ ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏานิ, ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏานํ กูฏานิ ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏกูฏานิ, ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏกูเฏสุ จุมฺพิตา ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏกูฏจุมฺพิตา, ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏกูฏจุมฺพิตา จ เต เสลา จาติ ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏกูฏจุมฺพิตเสลา, ปวรสุราสุร ครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏกูฏจุมฺพิตเสเลหิ สงฺฆฏฺฏิตา ปวรสุราสุร ครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏกูฏจุมฺพิตเสลสงฺฆฏฺฏิตา, ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏกูฏจุมฺพิตเสลสงฺฆฏฺฏิตา จรณา ยสฺส ตถาคตสฺส โสยํ ¶ ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏกูฏจุมฺพิตเสลสงฺฆฏฺฏิตจรโณ, ตถาคโต, อยํ ปน ทฺวนฺทกมฺมธารยตปฺปุริสคพฺโภ ตุลฺยาธิกรณพหุพฺพีหิ.
อถ วา–สงฺฆฏฺฏิตา จรณา สงฺฆฏฺฏิตจรณา, สาเปกฺขตฺเต สติปิ คมกตฺตา สมาโส. ปวรสุราสุร ครุฑมนุชภุชค คนฺธพฺพมกุฏกูฏจุมฺพิตเสเลหิ สงฺฆฏฺฏิตจรณา ยสฺส ตถาคตสฺส โสยํ ปวรสุราสุรครุฑ มนุชภุชค คนฺธพฺพมกุฏกูฏจุมฺพิตเสลสงฺฆฏฺฏิต จรโณ. อยํ ปน ภินฺนาธิกรณพหุพฺพีหิ.
จตุทฺทิโสติ จตสฺโส ทิสา ยสฺส โสยํ จตุทฺทิโส, ภควา.
ปฺจจกฺขูติ ปฺจ จกฺขูนิ ยสฺส ตถาคตสฺส โสยํ ปฺจจกฺขุ, ตถาคโต.
ทสพโลติ ทส พลานิ ยสฺส โสยํ ทสพโล, ภควา.
อนนฺตาโณติ นสฺส อนฺโต อนนฺตํ, อนนฺตํ าณํ ยสฺส ตถาคตสฺส โสยํ อนนฺตาโณ, ตถาคโต.
อมิต ฆน สรีโรติ น มิตํ อมิตํ, ฆนํ เอว สรีรํ ฆนสรีรํ, อมิตํ ฆนสรีรํ ยสฺส ตถาคตสฺส โสยํ อมิตฆนสรีโร, ตถาคโต.
อมิต พล ปรกฺกม ปตฺโตติ น มิตา อมิตา, พลฺจ ปรกฺกโม จ พลปรกฺกมา, อมิตา เอว พลปรกฺกมา อมิตพลปรกฺกมา ¶ , อมิตพลปรกฺกมา ปตฺตา เยน โสยํ อมิตพลปรกฺกมปตฺโต, ภควา. อยํ ปน กมฺมธารยทฺวนฺทคพฺโภ ตุลฺยาธิกรณพหุพฺพีหิ.
มตฺต ภมร คณ จุมฺพิต วิกสิตปุปฺผวลฺลินาครุกฺโข ปโสภิต กนฺทโรติ มตฺตา เอว ภมรา มตฺตภมรา, มตฺตภมรานํ คณา มตฺตภมรคณา, มตฺตภมรคเณหิ จุมฺพิตานิ มตฺตภมรณจุมฺพิตานิ, วิกสิตานิ เอว ปุปฺผานิ วิกสิตปุปฺผานิ, มตฺตภมรคณจุมฺพิตานิ วิกสิตปุปฺผานิ เยสํ เตหิ มตฺตภมรคณจุมฺพิตวิกสิตปุปฺผา, วลฺลิ จ นาครุกฺโข จ มลฺลินาครุกฺขา, มตฺตภมรคณจุมฺพิตวิกสิตปุปฺผา จ เต วลฺลินาครุกฺขา เจติ มตฺตภมรคณจุมฺพิตวิกสิตปุปฺผวลฺลินาครุกฺขา, มตฺตภมรคณจุมฺพิตวิกสิตปุปฺผวลฺลินาครุกฺเขหิ อุปโสภิตานิ มตฺตภมรคณจุมฺพิตวิกสิตปุปฺผวลฺลินาครุกฺโข ปโสภิตานิ, มตฺตภมรคณจุมฺพิตวิกสิตปุปฺผวลฺลินาครุกฺโข ปโสภิตานิ กนฺทรานิ ยสฺส ปพฺพตราชสฺส โสยํ มตฺตภมรคณจุมฺพิตวิกสิตปุปฺผ วลฺลินาครุกฺโข ปโส ภิตกนฺทโร, ปพฺพตราชา. อยํ ปน ทฺวนฺทกมฺมธารยตปฺปุริสคพฺโภ ตุลฺยาธิกรณพหุพฺพีหิ.
อถ วา–อุปโสภิตานิ กนฺทรานิ อุปโสภิตกนฺทรานิ, สาเปกฺขตฺเต สติปิ คมกตฺตา สมาโส. มตฺตภมรคณจุมฺพิตวิกสิตปุปฺผวลฺลินาครุกฺเขหิ อุปโสภิตกนฺทรานิ ยสฺส ปพฺพตราชสฺส โสยํ มตฺตภมรคณจุมฺพิตวิกสิตปุปฺผวลฺลินาครุกฺโข ปโสภิตกนฺทโร, ปพฺพตราชา. อยํ ปน ภินฺนาธิกรณพหุพฺพีหิ.
นานา ¶ รุกฺข ติณ ปติต ปุปฺโผปโสภิต กนฺทโรติ รุกฺโข จ ติณฺจ รุกฺขติณานิ, นานา ปการานิ เอว รุกฺขติณานิ นานารุกฺขติณานิ, นานารุกฺขติเณหิ ปติตานิ นานารุกฺขติณปติตานิ, นานารุกฺขติณปติตานิ จ ตานิ ปุปฺผานิ เจติ นานารุกฺขติณปติตปุปฺผานิ, นานารุกฺขติณปติตปุปฺเผหิ อุปโสภิตานิ นานารุกฺขติณปติต ปุปฺโผปโสภิตานิ, นานารุกฺขติณปติตปุปฺโผปโสภิตานิ กนฺทรานิ ยสฺส ปพฺพตราชสฺส โสยํ นานารุกฺขติณปติตปุปฺโผปโสภิตกนฺทโร, ปพฺพตราชา. อยํ ปน ทฺวนฺทกมฺมธารยตปฺปุริสคพฺโภ ตุลฺยาธิกรณพหุพฺพีหิ.
อถ วา–อุปโสภิตานิ เอว กนฺทรานิ อุปโสภิตกนฺทรานิ, (สาเปกฺขตฺเต สติปิ คมกตฺตา สมาโส.) นานารุกฺขติณปติตปุปฺเผหิ อุปโสภิตกนฺทรานิ ยสฺส ปพฺพตราชสฺส โสยํ นานารุกฺขติณปติตปุปฺโผปโสภิตกนฺทโร, ปพฺพตราชา. อยํ ปน ภินฺนาธิกรณพหุพฺพีหิ.
นานา มุสล ผาล ปพฺพต ตรุ กลิงฺคร สร ธนุคทาสิ โตมรหตฺถาติ มุสโล จ ผาโล จ ปพฺพโต จ ตรุ จ กลิงฺคโร จ สโร จ ธนุ จ คทา จอสิ จ โตมโร, จ มุสลผาลปพฺพตตรุกลิงฺครสรธนุคทาสิโตมรา, นานา ปการา เอว มุสลผาลปพฺพตตรุกลิงฺครสรธนุคทาสิโตมรา นานามุสลผาลปพฺพตตรุกลิงฺครสรธนุคทาสิโตมรา, นานามุสลผาลปพฺพตตรุกลิงฺครสรธนุคทาสิโตมรา หตฺเถสุ ¶ เยสํ เต นานามุสลผาลปพฺพตตรุกลิงฺคร สรธนุคทาสิโตมรหตฺถา. อยํ ปน ทฺวนฺทกมฺมธารยคพฺโภ ภินฺนาธิกรณพหุพฺพีหิ.
พหุพฺพีหิ อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? พหุพฺพีหิมฺหิ จ.
๓๒๙, ๓๕๗. นามานํ สมุจฺจโย ทฺวนฺโท.
นามานํ เอกวิภตฺติกานํ โย สมุจฺจโย, โส ทฺวนฺทสฺโ โหติ.
จนฺทิมา จ สูริโย จ จนฺทิมสูริยา, สมโณ จ พฺราหฺมโณ จ สมณพฺราหฺมณา, สาริปุตฺโต จ โมคฺคลฺลาโน จ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา, พฺราหฺมโณ จ คหปติโก จ พฺราหฺมณคหปติกา, ยโม จ วรุโณ จ ยมวรุณา, กุเวโร จ วาสโว จ กุเวรวาสวา.
ทฺวนฺทอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? ทฺวนฺทฏฺา วา.
๓๓๐, ๓๔๐. มหตํ มหา ตุลฺยาธิกรเณ ปเท.
เตสํ มหนฺตสทฺทานํ มหาอาเทโส โหติ ตุลฺยาธิกรเณ ปเท.
มหนฺโต ¶ จ โส ปุริโส จาติ มหาปุริโส, มหนฺตี จ สา เทวี จาติ มหาเทวี, มหนฺตฺจ ตํ พลฺจาติ มหาพลํ, มหนฺโต จ โส นาโค จาติ มหานาโค, มหนฺโต จ โส ยโส จาติ มหายโส, มหนฺตฺจ ตํ ปทุมวนฺจาติ มหาปทุมวนํ, มหนฺตี จ สา นที จาติ มหานที, มหนฺโต จ โส มณิ จาติ มหามณิ, มหนฺโต จ โส คหปติโก จาติ มหาคหปติโก, มหนฺตฺจ ตํ ธนฺจาติ มหาธนํ, มหนฺโต จ โส ปฺุโ จาติ มหาปฺุโ.
พหุวจนคฺคหเณน กฺวจิ มหนฺต สทฺทสฺส มหาเทโส โหติ. มหนฺตฺจ ตํ ผลฺจาติ มหปฺผลํ, มหพฺพลํ, เอวํ มหทฺธนํ, มหพฺภยํ.
๓๓๑, ๓๕๓. อิตฺถิยํ ภาสิตปุมิตฺถี ปุมาว เจ.
อิตฺถิยํ ตุลฺยาธิกรเณ ปเท เจ ภาสิตปุมิตฺถี ปุมาว ทฏฺพฺพา.
ทีฆา ชงฺฆา ยสฺส โสยํ ทีฆชงฺโฆ, กลฺยาณภริโย, ปหูตปฺโ.
ภาสิตปุเปติ ¶ กิมตฺถํ? พฺราหฺมณพนฺธุ จ สา ภริยา จาติพฺราหฺมณพนฺธุภริยา.
กมฺมธารยสฺเ จ สมาเส อิตฺถิยํ ตุลฺยาธิกรเณ ปเท ปุพฺเพ ภาสิตปุมิตฺถี เจ, ปุมาว ทฏฺพฺพา. พฺราหฺมณทาริกา, ขตฺติยกฺา, ขตฺติยกุมาริกา.
ภาสิตปุเมติ กิมตฺถํ? ขตฺติยพนฺธุทาริกา, พฺราหฺมณพนฺธุทาริกา.
๓๓๓, ๓๔๔. อตฺตํ นสฺส ตปฺปุริเส.
นสฺส ปทสฺส ตปฺปุริเส อุตฺตรปเท อตฺตํ โหติ.
นพฺราหฺมโณ อพฺราหฺมโณ, อวสโล, อภิกฺขุ, อปฺจวสฺสํ, อปฺจควํ.
นสฺส ปทสฺส ตปฺปุริเส อน อาเทโส โหติ สเร ปเร.
น อสฺโส อนสฺโส, อนิสฺสโร, อนริโย.
๓๓๕, ๓๔๖. กท ¶ กุสฺส.
กุอิจฺเจตสฺส กท โหติ สเร ปเร.
กุจฺฉิตํ อนฺนํ กทนฺนํ, กุจฺฉิตํ อสนํ กทสฺสนํ.
สเรติ กิมตฺถํ? กุจฺฉิตา ทารา เยสํ (อปฺุการานํ) เต โหนฺตีติ กุทารา, กุชนา. เอวํ กุปุตฺตา, กุเคหา, กุวตฺถา, กุทาสา.
กุอิจฺเจตสฺส กา โหติ อปฺปตฺเถสุ จ.
กาลวณํ, กาปุปฺผํ.
พหุวจนคฺคหณํ กิมตฺถํ? กุอิจฺเจตสฺส อนปฺปตตฺเถสุปิ กฺวจิ กา โหติ, กาปุริสา.
๓๓๗, ๓๕๐. กฺวจิ สมาสนฺตคตานมการนฺโต.
สมาสนฺตคตานํ นามานมนฺโต สโร กฺวจิ อกาโร โหติ.
เทวานํ ราชา เทวราโช, เทวราชา, เทวานํ สขา เทวสโข, เทวสขา, ปฺจ อหานิ ปฺจาหํ, สตฺตาหํ, ปฺจควํ, ฉตฺตุปาหนํ, อุปสรทํ, วิสาลกฺโข, วิมุโข.
การคฺคหณํ ¶ กิมตฺถํ? อาการนฺต อิการนฺตา จ โหนฺติ, ปจฺจกฺขา ธมฺมา ยสฺส โสยนฺติ ปจฺจกฺขธมฺมา, สุรภิโน คนฺโธ สุรภิคนฺธิ, สุนฺทโร คนฺโธ สุคนฺธิ, ปูติโน คนฺโธ ปูติคนฺธิ, กุจฺฉิโต คนฺโธ กุคนฺธิ, ทุฏฺุ คนฺโธ ยสฺส โสยนฺติ ทุคนฺธิ, ปูติ เอว คนฺโธ ปูติคนฺธิ.
นทีอนฺตา จ กตฺตุอนฺตา จ กปจฺจโย โหติ สมาสนฺเต.
พหู นทิโย ยสฺมึ โสยํ พหุนทิโก, ชนปโท. พหโว กตฺตาโร ยสฺส โสยํ พหุกตฺตุโก, ปุริโส.
นทิมฺหา จ กปจฺจโย โหติ สมาสนฺเต.
พหู นทิโย ยสฺมึ โสยนฺติ พหุนทิโก. พหู กนฺติโย ยสฺส โสยนฺติ พหุกนฺติโก. พหุนาริโก.
๓๓๙, ๓๕๘. ชายาย ตุทํ ชานิ ปติมฺหิ.
ชายาอิจฺเจตาย ตุทํ ชานิอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ปติมฺหิ ปเร.
ตุทํปตี, ชานิปตี.
ธนุมฺหา จ อาปจฺจโย โหติ สมาสนฺเต.
คาณฺฑีโว ¶ ธนุ ยสฺส โสยํ คาณฺฑีวธนฺวา.
๓๔๑, ๓๓๖. อํ วิภตฺตีนมการนฺตา อพฺยยีภาวา.
ตสฺมา อการนฺตา อพฺยยีภาวสมาสา ปราสํ วิภตฺตีนํ กฺวจิ อํ โหติ.
อธิจิตฺตํ, ยถาวุฑฺฒํ, อุปกุมฺภํ, ยาวชีวํ, ติโรปพฺพตํ, ติโรปาการํ, ติโรกุฏฺฏํ, อนฺโตปาสาทํ.
กฺวจีติ กิมตฺถํ? อธิจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน.
นปุํสเก วตฺตมานสฺส อพฺยยีภาวสมาสสฺส ลิงฺคสฺส สโร รสฺโส โหติ.
กุมารีสุ อธิกิจฺจ ปวตฺตติ กถา อิติ อธิกุมาริ. อุปวธุ, อุปคงฺคํ, อุปมณิกํ.
อฺสฺมา อพฺยยีภาวสมาสา อนการนฺตา ปราสํ วิภตฺตีนํ โลโป จ โหติ.
อธิตฺถิ, อธิกุมาริ, อุปวธุ.
อิติ นามกปฺเป สมาสกปฺโป สตฺตโม กณฺโฑ.
สมาสกปฺโป นิฏฺิโต.
๕. ตทฺธิตกปฺป
อฏฺมกณฺฑ
๓๔๔, ๓๖๑. วาณ’ปจฺเจ ¶ .
ณปจฺจโย โหติ วา ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’ มิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.
วสิฏฺสฺส อปจฺจํ วาสิฏฺโ, วสิฏฺสฺส อปจฺจํ วา, วสิฏฺสฺส อปจฺจํ วาสิฏฺี, วสิฏฺสฺส อปจฺจํ วาสิฏฺํ. เอวํ ภารทฺวาโช, ภารทฺวาชี, ภารทฺวาชํ. โคตโม, โคตมี, โคตมํ. วาสุเทโว, วาสุเทวี, วาสุเทวํ. พาลเทโว, พาลเทวี, พาลเทวํ. เวสามิตฺโต, เวสามิตฺตี เวสามิตฺตํ.
ตสฺมา วจฺฉาทิโต โคตฺตคณโต ณายนณานปจฺจยา โหนฺติ วา ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’มิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.
วจฺฉสฺส อปจฺจํวจฺฉายโน, วจฺฉาโน, วจฺฉสฺส อปจฺจํ วา, วจฺฉสฺส อปจฺจํ วจฺฉายนี, วจฺฉานี, วจฺฉสฺส อปจฺจํ วจฺฉายนํ, วจฺฉานํ. สกฏสฺส อปจฺจํ สากฏายโน, สากฏาโน ¶ , สกฏสฺส อปจฺจํ วา, สากฏายนี, สา กฏานี, สากฏายนํ, สากฏานํ. เอวํ กณฺหายโน, กณฺหาโน, กณฺหสฺส อปจฺจํ วา. กณฺหายนี, กณฺหานี, กณฺหายนํ, กณฺหานํ. อคฺคิเวสฺสายโน, อคฺคิเวสฺสาโน, อคฺคิเวสฺสายนี, อคฺคิเวสฺสานี, อคฺคิเวสฺสายนํ, อคฺคิเวสฺสานํ. คจฺฉายโน, คจฺฉาโน, คจฺฉายนี, คจฺฉานี, คจฺฉายนํ, คจฺฉานํ. กปฺปายโน, กปฺปาโน, กปฺปายนี, กปฺปานี, กปฺปายนํ, กปฺปานํ. โมคฺคลฺลายโน, โมคฺคลฺลาโน, โมคฺคลฺลายนี, โมคฺคลฺลานี, โมคฺคลฺลายนํ, โมคฺคลฺลานํ. มฺุจายโน, มฺุจาโน, มฺุจายนี, มฺุจานี, มฺุจายนํ, มฺุจานํ. สงฺฆายโน, สงฺฆาโน, สงฺฆายนี, สงฺฆานี, สงฺฆายนํ, สงฺฆานํ. โลมายโน, โลมาโน, โลมายนี, โลมานี, โลมายนํ, โลมานํ, สากมายโน, สากมาโน, สากมายนี, สากมานี, สากมายนํ, สากมานํ. นารายโน, นาราโน, นารายนี, นารานี, นารายนํ, นารานํ. โจรายโนโจราโน, โจรายนี, โจรานี, โจรายนํ, โจรานํ, อาวสาลายโน, อาวสาลาโน, อาวสาลายนี, อาวสาลานี, อาวสาลายนํ, อาวสาลานํ. ทฺเวปายโน, ทฺเวปาโน, ทฺเวปายนี, ทฺเวปานี, ทฺเวปายนํ, ทฺเวปานํ. กฺุจายโน, กฺุจาโน, กฺุจายนี, กฺุจานี, กฺุจายนํ, กฺุจานํ. กจฺจายโน, กจฺจาโน, กจฺจายนี, กจฺจานี, กจฺจายนํ, กจฺจานํ.
๓๔๖, ๓๖๗. เณยฺโย ¶ กตฺติกาทีหิ.
เตหิ โคตฺตคเณหิ กตฺติกาทีหิ เณยฺยปจฺจโย โหติ วา ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’มิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.
กตฺติกาย อปจฺจํ กตฺติเกยฺโย, กตฺติกาย อปจฺจํ วา. เอวํ เวนเตยฺโย, โรหิเณยฺโย, คงฺเคยฺโย, กทฺทเมยฺโย, นาเทยฺโย, อาเลยฺโย, อาเหโย, กาเมยฺโย, สุจิยา อปจฺจํ โสเจยฺโย, สาเลยฺโย, พาเลยฺโย, มาเลยฺโย, กาเลยฺโย.
ตสฺมา อการโต ณิปจฺจโย โหติ วา ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’มิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.
ทกฺขสฺส อปจฺจํ ทกฺขิ, ทกฺขสฺส อปจฺจํ วา. ทุณสฺส อปจฺจํ โทณิ, ทุณสฺส อปจฺจํ วา, เอวํ วาสวิ, สกฺยปุตฺติ, นาฏปุตฺติ, ทาสปุตฺติ, ทาสวิ, วารุณิ, คณฺฑิ, พาลเทวิ, ปาวกิ, เชนทตฺติ, พุทฺธิ, ธมฺมิ, สงฺฆิ, กปฺปิ, อนุรุทฺธิ.
วาติ วิกปฺปนตฺเถน ณิกปจฺจโย โหติ ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’มิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ. สกฺยปุตฺตสฺส อปจฺจํ สกฺยปุตฺติโก. เอวํ นาฏปุตฺติโก, เชนทตฺติโก.
๑๔๘, ๓๗๑. ณโว’ ¶ ปกฺวาทีหิ.
อุปกุอิจฺเจวมาทีหิ ณวปจฺจโย โหติ วา ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’มิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.
อุปกุสฺส อปจฺจํ โอปกโว, อุปกุสฺส อปจฺจํ วา. มนุโน อปจฺจํ มานโว, มนุโน อปจฺจํ วา. ภคฺคุสฺส อปจฺจํ ภคฺคโว, ภคฺคุสฺส อปจฺจํ วา, ปณฺฑุสฺส อปจฺจํ ปณฺฑโว, ปณฺฑุสฺส อปจฺจํ วา, พหุสฺส อปจฺจํ พาหโว, พหุสฺส อปจฺจํ วา.
ตสฺมา วิธวาทิโต เณรปจฺจโย โหติ วา ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’มิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.
วิธวาย อปจฺจํ เวธเวโร, วิธวาย อปจฺจํ วา. พนฺธุกิยา อปจฺจํ พนฺธุเกโร, พนฺธุกิยา อปจฺจํ วา. สมณสฺส อปจฺจํ สามเณโร, สมณสฺส อปจฺจํ วา. เอวํ สามเณรี, สามเณรํ, นาฬิเกโร, นาฬิเกรี, นาฬิเกรํ.
๓๕๐, ๓๗๓. เยน วา สํสฏฺํ ตรติ จรติ วหติ ณิโก.
เยน วา สํสฏฺํ, เยน วา ตรติ, เยน วา จรติ, เยน วา วหติ อิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ ณิกปจฺจโย โหติ วา.
ติเลน ¶ สํสฏฺํ โภชนํ เตลิกํ, ติเลน สํสฏฺํ วา. เอวํ โคฬิกํ, ฆาติกํ.
นาวาย ตรตีติ นาวิโก, นาวาย ตรติ วา. เอวํ โอฬุมฺปิโก.
สกเฏน จรตีติ สากฏิโก, สกเฏน จรติ วา. เอวํ ปตฺติโก, ทณฺฑิโก, ธมฺมิโก, ปาทิโก.
สีเสน วหตีติ สีสิโก, สีเสน วหติ วา. อํเสน วหตีติ อํสิโก, อํเสน วหติ วา. เอวํ ขนฺธิโก, องฺคุลิโก.
วาติ วิกปฺปนตฺเถน อฺเสุปิ ณิกปจฺจโย โหติ. ราชคเห วสตีติ ราชคหิโก, ราชคเห วสติ วา. ราชคเห ชาโต ราชคหิโก, ราชคเห ชาโต วา. เอวํ มาคธิโก, สาวตฺถิโก, กาปิล วตฺถิโก, ปาฏลิปุตฺติโก, เวสาลิโก.
๓๕๑, ๓๗๔. ตมธีเต เตนกตาทิ สนฺนิธาน นิโยค สิปฺป ภณฺฑ ชีวิกตฺเถสุ จ.
ตมธีเต, เตนกตาทิอตฺเถ, ตมฺหิ สนฺนิธานา, ตตฺถ นิยุตฺโต, ตมสฺส สิปฺปํ, ตมสฺส ภณฺฑํ, ตมสฺส ชีวิกํ อิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ จ ณิกปจฺจโย โหติ วา.
วินยมธีเต ¶ เวนยิโก, วินยมธีเต วา. เอวํ สุตฺตนฺติโก, อาภิธมฺมิโก, เวยฺยากรณิโก.
กาเยน กตํ กมฺมํ กายิกํ, กาเยน กตํ กมฺมํ วา. เอวํ วาจสิกํ, มานสิกํ.
สรีเร สนฺนิธานา เวทนา สารีริกา, สรีเร สนฺนิธานา วา, เอวํ มานสิกา.
ทฺวาเร นิยุตฺโต โทวาริโก, ทฺวาเร นิยุตฺโต วา. เอวํ ภณฺฑาคาริโก, นาคริโก, นาวกมฺมิโก.
วีณา อสฺส สิปฺปํ เวณิโก, วีณา อสฺส สิปฺปํ วา. เอวํ ปาณวิโก, โมทิงฺคิโก, วํสิโก.
คนฺโธ อสฺส ภณฺฑํ คนฺธิโก, คนฺโธ อสฺส ภณฺฑํ วา. เอวํ เตลิโก, โคฬิโก.
อุรพฺภํ หนฺตฺวา ชีวตีติ โอรพฺภิโก, อุรพฺภํ หนฺตฺวา ชีวติ วา. มคํ หนฺตฺวา ชีวตีติ มาควิโก, มคํ หนฺตฺวา ชีวติ วา. เอวํ โสกริโก, สากุณิโก.
อาทิคฺคหเณน อฺตฺถาปิ ณิก ปจฺจโย โยเชตพฺโพ. ชาเลน หโต ชาลิโก, ชาเลน หโต วา.
สุตฺเตน พนฺโธ สุตฺติโก, สุตฺเตน พนฺโธ วา.
จาโป ¶ อสฺส อาวุโธ จาปิโก, จาโป อสฺส อาวุโธ วา. เอวํ โตมริโก, มุคฺคริโก, โมสลิโก.
วาโต อสฺส อาพาโธ วาติโก, วาโต อสฺส อาพาโธ วา. เอวํ เสมฺหิโก, ปิตฺติโก.
พุทฺเธ ปสนฺโน พุทฺธิโก, พุทฺเธ ปสนฺโน วา. เอวํ ธมฺมิโก, สงฺฆิโก.
พุทฺธสฺส สนฺตกํ พุทฺธิกํ, พุทฺธสฺส สนฺตกํ วา. เอวํ ธมฺมิกํ, สงฺฆิกํ.
วตฺเถน กีตํ ภณฺฑํ วตฺถิกํ, วตฺเถน กีตํ ภณฺฑํ วา. เอวํ กุมฺภิกํ, ผาลิกํ, กึ กณิกํ, โสวณฺณิกํ.
กุมฺโภ อสฺส ปริมาณํ กุมฺภิกํ, กุมฺโภ อสฺส ปริมาณํ วา.
กุมฺภสฺส ราสิ กุมฺภิกํ, กุมฺภสฺส ราสิ วา.
กุมฺภํ อรหตีติ กุมฺภิโก, กุมฺภํ อรหติ วา.
อกฺเขน ทิพฺพตีติ อกฺขิโก, อกฺเขน ทิพฺพติ วา. เอวํ สาลากิโก, ตินฺทุกิโก, อมฺพผลิโก. กปิฏฺผลิโก, นาฬิเกริโก อิจฺเจวมาทิ.
๓๕๒, ๓๗๖. ณ ราคา ตสฺเส ทมฺตฺเถสุ จ.
ณปจฺจโย โหติ วา ราคมฺหา ‘‘เตน รตฺตํ’’ อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ, ‘‘ตสฺเสทํ’’ อฺตฺเถสุ จ.
กสาเวน ¶ รตฺตํ วตฺถํ กาสาวํ, กสาเวน รตฺตํ วตฺถํ วา. เอวํ โกสุมฺภํ, หาลิทฺทํ, ปาฏงฺคํ, รตฺตงฺค, มฺชิฏฺํ, กุงฺกุมํ.
สูกรสฺส อิทํ มํสํ โสกรํ, สูกรสฺส อิทํ มํสํ วา. เอวํ มาหิสํ.
อุทุมฺพรสฺส อวิทูเร ปวตฺตํ วิมานํ โอทุมฺพรํ, อุทุมฺพรสฺส อวิทูเร ปวตฺตํ วิมานํ วา.
วิทิสาย อวิทูเร นิวาโส เวทิโส, วิทิสาย อวิทูเร นิวาโส วา.
มถุราย ชาโต มาถุโร, มถุราย ชาโต วา.
มถุราย อาคโต มาถุโร, มถุราย อาคโต วา.
กตฺติกาย นิยุตฺโต มาโส กตฺติโก, กตฺติกาย นิยุตฺโต มาโส วา. เอวํ มาคสิโร, ผุสฺโส, มาโฆ, ผคฺคุโน, จิตฺโต, เวสาโข, เชฏฺโ, อาสฬฺโห, สาวโณ, ภทฺโท, อสฺสยุโช.
น วุทฺธิ นีลปีตาโท, ปจฺจเย สณการเก.
ผกาโร ผุสฺสสทฺทสฺส, ‘‘สิโร’’ติ สิรสํ วเท.
สิกฺขานํ ¶ สมูโห สิกฺโข, ภิกฺขานํ สมูโห ภิกฺโข. เอวํ กาโปโต, มายูโร, โกกิโล.
พุทฺเธ, อสฺส เทวตา พุทฺโธ. เอวํ ภทฺโท, มาโร, มาหินฺโท, เวสฺสวโณ, ยาโม, โสโม, นารายโณ.
สํวจฺฉรมธีเต สํวจฺฉโร. เอวํ โมหุตฺโต, เนมิตฺโต, องฺควิชฺโช, เวยฺยากรโณ, ฉนฺโท, ภาสฺโส, จนฺโท.
วสาทานํ วิสโย เทโส วาสาโท. เอวํ กุมฺโภ, สากุนฺโต, อาติสาโร.
อุทุมฺพรา อสฺมึ ปเทเส สนฺตีติ โอทุมฺพโร. สาคเรหิ นิพฺพตฺโต สาคโร. สาคลมสฺส นิวาโส สาคโล. มถุรา อสฺส นิวาโส มาถุโร. มถุราย อิสฺสโร มาถุโร. อิจฺเจวมาทโย โยเชตพฺพา.
ชาตอิจฺเจวมาทีนมตฺเถ อิมอิยปจฺจยา โหนฺติ.
ปจฺฉา ชาโต ปจฺฉิโม. เอวํ อนฺติโม, มชฺฌิโม, ปุริโม, อุปริโม, เหฏฺิโม, โคปฺผิโม. โพธิสตฺตชาติยา ชาโต โพธิสตฺตชาติโย, เอวํ ¶ อสฺสชาติโย, หตฺถิชาติโย, มนุสฺสชาติโย.
อาทิคฺคหเณน นิยุตฺตตฺถาทิโตปิ ตทสฺสตฺถาทิโตปิ อิม อิย อิก อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ. อนฺโต นิยุตฺโต อนฺติโม. เอวํ อนฺติโย, อนฺติโก.
ปุตฺโต อสฺส อตฺถิ, ตสฺมึ วา วิชฺชตีติ ปุตฺติโม. เอวํ ปุตฺติเยว, ปุตฺติโก, กปฺปิโม, กปฺปิโย, กปฺปิโก.
จคฺคหเณน กิยปจฺจโย โหติ นิยุตฺตตฺเถ. ชาติยํ นิยุตฺโต ชาติกิโย, อนฺเธ นิยุตฺโต อนฺธกิโย, ชาติยา อนฺโธ ชจฺจนฺโธ, ชจฺจนฺเธ นิยุตฺโต ชจฺจนฺธกิโย.
สมูหตฺเถ กณ ณอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.
ราชปุตฺตานํ สมูโห ราชปุตฺตโก. เอวํ ราชปุตฺโต, มานุสฺสโก, มานุสฺโส, มายูรโก, มายูโร, มาหึสโก, มาหึโส.
๓๕๕, ๓๘๐. คาม ชน พนฺธุ สหายาทีหิตา.
คาม ชน พนฺธุ สหายอิจฺเจวมาทีหิ ตาปจฺจโย โหติ สมูหตฺเถ.
คามานํ ¶ สมูโห คามตา. เอวํ ชนตา, พนฺธุตา, สหายตา, นครตา.
‘‘ตทสฺส าน’’ มิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ อิยปจฺจโย โหติ.
มทนสฺส านํ มทนิยํ, พนฺธนสฺส านํ พนฺธนิยํ, มุจฺฉนสฺส านํ มุจฺฉนิยํ, เอวํ รชนิยํ, กมนิยํ, คมนิยํ, ทุสฺสนิยํ, ทสฺสนิยํ.
อุปมตฺเถ อายิตตฺตปจฺจโย โหติ.
ธูโม วิย ทิสฺสติ อทุํ วนํ ตทิทํ ธูมายิตตฺตํ, ติมิรํ วิย ทิสฺสติ อทุํ วนํ ตทิทํ ติมิรายิตตฺตํ.
‘‘ตนฺนิสฺสิตตฺเถ, ตทสฺส าน’’มิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ จ ลปจฺจโย โหติ.
ทุฏฺุ ¶ นิสฺสิตํ ทุฏฺุลฺลํ, เวทํ นิสฺสิตํ เวทลฺลํ, ทุฏฺุ านํ ทุฏฺุลฺลํ, เวทสฺส านํ เวทลฺลํ.
อาลุปจฺจโย โหติ ตพฺพหุลตฺเถ.
อภิชฺฌา อสฺส ปกติ อภิชฺฌาลุ, อภิชฺฌา อสฺส พหุลา วา อภิชฺฌาลุ. เอวํ สีตาลุ, ธชาลุ, ทยาลุ.
ณฺยตฺตตาอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ ภาวตฺเถ.
อลสสฺส ภาโว อาลสฺยํ, อโรคสฺส ภาโว อาโรคฺยํ. ปํสุกูลิกสฺส ภาโว ปํสุกูลิกตฺตํ, อโนทริกสฺส ภาโว อโนทริกตฺตํ. สงฺคณิการามสฺส ภาโว สงฺคณิการามตา, นิทฺทารามสฺส ภาโว นิทฺทารามตา.
ตุคฺคหเณน ตฺตนปจฺจโย โหติ. ปุถุชฺชนตฺตนํ, เวทนตฺตนํ.
๓๖๑, ๓๘๘. ณ ¶ วิสมาทีหิ.
ณปจฺจโย โหติ วิสมาทีหิ ‘‘ตสฺส ภาโว’’อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.
วิสมสฺส ภาโว เวสมํ, สุจิสฺส ภาโว โสจํ.
รมณียอิจฺเจวมาทิโต กณ ปจฺจโย โหติ ‘‘ตสฺส ภาโว’’อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.
รมณียสฺส ภาโว รามณียกํ, มนฺุสฺส ภาโว มานฺุกํ.
๓๖๓, ๓๙๐. วิเสเส ตรตมิสิกิยิฏฺา.
วิเสสตฺเถ ตร ตม อิสิก อิย อิฏฺอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.
สพฺเพ อิเม ปาปา, อยมิเมสํ วิเสเสน ปาโปติ ปาปตโร. เอวํ ปาปตโม, ปาปิสิโก, ปาปิโย, ปาปิฏฺโ.
‘‘ตทสฺสตฺถิ’’อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ วีปจฺจโย โหติ.
เมธา ¶ ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมึ วา วิชฺชตีติเมธาวี. เอวํ มายาวี.
จคฺคหเณน โสปจฺจโย โหติ. สุเมธา ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมึ วา วิชฺชตีติ สุเมธโส.
ตปาทิโต สีปจฺจโย โหติ ‘‘ตทสฺสตฺถิ’’อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.
ตโป ยสฺส อตฺถิ ตสฺมึ วา วิชฺชตีติ ตปสฺสี. เอวํ ยสสฺสี, เตชสฺสี.
ทณฺฑาทิโต อิก อีอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ ‘‘ตทสฺสตฺถิ’’อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.
ทณฺโฑ ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมึ วา วิชฺชตีติ ทณฺฑิโก, ทณฺฑี. เอวํ มาลิโก, มาลี.
มธุอิจฺเจวมาทิโต รปจฺจโย โหติ ‘‘ตทสฺสตฺถิ’’อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.
มธุ ¶ ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมึ วา วิชฺชตีติ มธุโร. เอวํ กฺุชโร, มุคฺคโร, มุขโร, สุสิโร, (สีสโร, สุกโร, สุงฺกโร), สุภโร, สุจิโร, รุจิโร.
คุณอิจฺเจวมาทิโต วนฺตุปจฺจโย โหติ ‘‘ตทสฺสตฺถิ’’อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.
คุโณ ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมึ วา วิชฺชตีติ คุณวา. เอวํ ยสวา, ธนวา, ปฺวา, พลวา, ภควา.
สติอิจฺเจวมาทีหิ มนฺตุปจฺจโยโหติ ‘‘ตทสฺสตฺถิ’’ อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.
สติ ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมึ วา วิชฺชตีติ สติมา, เอวํ ชุติมา, รุจิมา, ถุติมา, ธิติมา, มติมา, ภาณุมา.
สทฺธาอิจฺเจวมาทิโต ณ ปจฺจโย โหติ ‘‘ตทสฺสตฺถิ’’อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.
สทฺธา ¶ ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมึ วา วิชฺชตีภิ สทฺโธ, เอวํ ปฺโ, อมจฺฉโร.
๓๗๑, ๔๐๔. อายุสฺสุการาส มนฺตุมฺหิ.
อายุสฺส อนฺโต อุกาโร อสาเทโส โหติมนฺตุมฺหิ ปจฺจเย ปเร.
อายุ อสฺส อตฺถิ, ตสฺมึ วา วิชฺชตีติ อายสฺมา.
ตปฺปกติวจนตฺเถ มยปจฺจโย โหติ.
สุวณฺเณน ปกตํ กมฺมํ โสวณฺณมยํ. เอวํ รูปิยมยํ ชตุมยํ, รชตมยํ, อิฏฺกมยํ, อโยมยํ, มตฺติกา มยํ, ทารุมยํ, โคมยํ.
สงฺขฺยาปูรณตฺเถ มปจฺจโย โหติ.
ปฺจนฺนํ ปูรโณ ปฺจโม, เอวํ สตฺตโม, อฏฺโม, นวโม, ทสโม.
๓๗๔, ๔๐๘. ส ¶ ฉสฺสวา.
ฉสฺส สการาเทโส โหติ วา สงฺขฺยาปูรณตฺเถ.
ฉนฺนํ ปูรโณ สฏฺโ, ฉฏฺโ วา.
เอกาทิโต ทสสฺส อนฺเต อีปจฺจโย โหติ วา สงฺขฺยาปูรณตฺเถ.
เอโก จ ทส จ เอกาทส, เอกาทสนฺนํ ปูรณี เอกาทสี. ปฺจจ ทส จ ปฺจทส, ปฺจทสนฺนํ ปูรณี ปฺจทสี. จตฺตาโร จ ทส จ จตุทฺทส, จตุทฺทสนฺนํ ปูรณี จาตุทฺทสี.
ปูรเณติ กิมตฺถํ? เอกาทส, ปฺจทส.
ทสสทฺเท ปเร นิจฺจํ ฉสฺส โส โหติ.
โสฬส.
ตาสํ สงฺขฺยานํ อนฺเต นิคฺคหิตาคโม โหติ.
ปฺจทสิ, จาตุทฺทสิ.
๓๗๘, ๔๑๔. ติ ¶ จ.
ตาสํ สงฺขฺยานํ อนฺเต ติการาคโม โหติ. วีสติ, ตึสติ.
ทการ รการานํ สงฺขฺยานํ ลการาเทโส โหติ. โสฬส, จตฺตาลีสํ.
๓๘๐, ๒๕๕. วีสติ ทเสสุ พา ทฺวิสฺส ตุ.
วีสติ ทสอิจฺเจเตสุ ทฺวิสฺส พา โหติ.
พาวีสตินฺทฺริยานิ, พารส มนุสฺสา.
ตุคฺคหเณน ทฺวิสฺส ทุ ทิ โท อาเทสา จ โหนฺติ. ทุรตฺตํ, ทิรตฺตํ, ทิคุณํ, โทหฬินี.
๓๘๑, ๒๕๔. เอกาทิโต ทสฺส ร สงฺขฺยาเน.
เอกาทิโต ทสสฺส ทการสฺส รกาโร โหติ วา สงฺขฺยาเน.
เอการส, เอกาทส, พารส, ทฺวาทส.
สงฺขฺยาเนติ กิมตฺถํ? ทฺวาทสายตนานิ.
๓๘๒, ๒๕๙. อฏฺาทิโต ¶ จ.
อฏฺอิจฺเจวมาทิโต จ ทสสทฺทสฺส ทการสฺส รการาเทโส โหติ วา สงฺขฺยาเน.
อฏฺารส, อฏฺทส.
อฏฺาทิโตติ กิมตฺถํ? ปฺจทส, โสฬส.
สงฺขฺยาเนติ กิมตฺถํ? อฏฺทสิโก.
๓๘๓, ๒๕๓. ทฺเวกฏฺานมากาโร วา.
ทฺวิ เอก อฏฺอิจฺเจเตสมนฺโต อากาโร โหติ วา สงฺขฺยาเน.
ทฺวาทส, เอกาทส, อฏฺารส.
สงฺขฺยาเนติ กิมตฺถํ? ทฺวิทนฺโต, เอกทนฺโต, เอกจฺฉนฺโน, อฏฺตฺถมฺโภ.
จตุ ฉอิจฺเจเตหิ ถ อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สงฺขฺยาปูรณตฺเถ.
จตุตฺโถ, ฉฏฺโ.
๓๘๕, ๔๐๙. ทฺวิตีหิ ¶ ติโย.
ทฺวิ ติอิจฺเจเตหิ ติยปจฺจโย โหติ สงฺขฺยาปูรณตฺเถ.
ทุติโย, ตติโย.
ทฺวิ ติอิจฺเจเตสํ ทุ ตอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ติยปจฺจเย ปเร.
ทุติโย, ตติโย.
อปิคฺคหเณน อฺเสุปิ ทฺวิอิจฺเจตสฺส ทุอาเทโส โหติ. ทุรตฺตํ.
จคฺคหเณน ทฺวิอิจฺเจตสฺส ทิกาโร โหติ. ทิรตฺตํ, ทิคุณํ สงฺฆาฏึ ปารุเปตฺวา.
๓๘๗, ๔๑๑. เตสมฑฺฒูปปเทน อฑฺฒุฑฺฒ ทิวฑฺฒ ทิยฑฺฒฑฺฒติยา.
เตสํ ¶ จตุตฺถ ทุติย ตติยานํ อฑฺฒูปปทานํ อฑฺฒฑฺฒุทิวฑฺฒ ทิยฑฺฒ อฑฺฒติยาเทสา โหนฺติ, อฑฺฒูปปเทน สหนิปฺปชฺชนฺเต.
อฑฺเฒน จตุตฺโถ อฑฺฒุฑฺโฒ, อฑฺเฒน ทุติโย ทิวฑฺโฒ, อฑฺเฒน ทุติโย ทิยฑฺโฒ, อฑฺเฒน ตติโย อฑฺฒติโย.
สรูปานํ ปทพฺยฺชนานํ เอกเสโส โหติ อสกึ. ปุริโส จ ปุริโส จ ปุริสา.
สรูปานมิติ กิมตฺถํ? หตฺถี จ อสฺโส จ รโถ จ ปตฺติโก จ หตฺถิอสฺสรถปตฺติกา,
อสกินฺติ กิมตฺถํ? ปุริโส.
๓๘๙, ๔๑๓. คณเน ทสสฺส ทฺวิติจตุปฺจฉสตฺตอฏฺนวกานํ วี ติ จตฺตาร ปฺา ฉ สตฺตาสนวา โยสุ, โยนฺจีสมาสํ ิ ริ ตี ตุติ.
คณเน ทสสฺส ทฺวิก ติก จตุกฺก ปฺจก ฉกฺก สตฺตกอฏฺก นวกานํ สรูปานํ กเตกเสสานํ ยถาสงฺขฺยํ วี ติ จตฺตาร ปฺา ฉ สตฺต อส นวอิจฺจาเทสา โหนฺติ อสกึ โยสุ, โยนฺจ อีสํ อาสํ ิ ริ ติ อีติ อุติอิจฺจาเทสา โหนฺติ. ปจฺฉา ปุน นิปฺปชฺชนฺเต.
วีสํ ¶ , ตึสํ, จตฺตาลีสํ, ปฺาสํ, สฏฺิ, สตฺตริ, สตฺตติ, อสีติ, นวุติ.
อสกินฺติ กิมตฺถํ? ทส.
คณเนติ กิมตฺถํ? ทสทสกา ปุริสา.
๓๙๐, ๒๕๖. จตูปปทสฺส โลโป ตุตฺตรปทาทิจสฺส จุโจปิ นวา.
จตูปปทสฺส คณเน ปริยาปนฺนสฺส ตุการสฺส โลโป โหติ, อุตฺตรปทาทิจการสฺส จุโจปิ อาเทสา โหนฺติ นวา.
จุทฺทส, โจทฺทส, จตุทฺทส.
อปิคฺคหเณน อนุปปทสฺสาปิ ปทาทิจการสฺส. โลโปโหติ นวา, จสฺส จุโจปิ โหนฺติ. ตาลีสํ, จตฺตาลีสํ, จุตฺตาลีสํ, โจตฺตาลีสํ.
๓๙๑, ๔๒๓. ยทนุปปนฺนา นิปาตนา สิชฺฌนฺติ.
เย สทฺทา อนิทฺทิฏฺลกฺขณา, อกฺขรปทพฺยฺชนโต, อิตฺถิปุมนปุํสกลิงฺคโต ¶ , นามุปสคฺคนิปาตโต, อพฺยยีภาวสมาสตทฺธิตาขฺยาตโต, คณนสงฺขฺยากาลการกปฺปโยคสฺาโต, สนฺธิปกติวุทฺธิโลปาคมวิการวิปริตโต, วิภตฺติวิภชนโต จ, เต นิปาตนา สิชฺฌนฺติ.
๓๙๒, ๔๑๘. ทฺวาทิโต โก’เนกตฺเถจ.
ทฺวิอิจฺเจวมาทิโต กปจฺจโย โหติ อเนกตฺเถ จ, นิปาตนา สิชฺฌนฺติ.
สตสฺส ทฺวิกํ ทฺวิสตํ, สตสฺส ติกํ ติสตํ, สตสฺส จตุกฺกํ จตุสตํ, สตสฺส ปฺจกํ ปฺจสตํ, สตสฺส ฉกฺกํ ฉสตํ, สตสฺส สตฺตกํ สตฺตสตํ, สตสฺส อฏฺกํ อฏฺสตํ, สตสฺส นวกํ นวสตํ, สตสฺส ทสกํ ทสสตํ, สหสฺสํ โหติ.
๓๙๓, ๔๑๕. ทสทสกํ สตํ ทสกานํ สตํ สหสฺสฺจ โยมฺหิ.
คณเน ปริยาปนฺนสฺส ทสทสกสฺส สตํ โหติ, สตทสกสฺส สหสฺสํ โหติ โยมฺหิ ปเร.
สตํ, สหสฺสํ.
ทฺวิกาทีนํ ตทุตฺตรปทานฺจ นิปฺปชฺชนฺเต ยถาสงฺขฺยํ. สตสฺส ทฺวิกํ (ตทิทํ โหติ) ทฺวิสตํ, เอวํ ติสตํ, จตุสตํ ¶ , ปฺจสตํ, ฉสตํ, สตฺตสตํ, อฏฺสตํ, นวสตํ, ทสสตํ, สหสฺสํ โหติ.
๓๙๔, ๔๑๖. ยาว ตทุตฺตริ ทสคุณิตฺจ.
ยาว ตาสํ สงฺขฺยานํ อุตฺตริ ทสคุณิตฺจ กาตพฺพํ.
ตํ ยถา? ทสสฺส คณนสฺส ทสคุณิตํ กตฺวา สตํ โหติ, สตสฺส ทสคุณิตํ กตฺวา สหสฺสํ โหติ, สหสฺสสฺส ทสคุณิตํ กตฺวา ทสสหสฺสํ โหติ, ทสสหสฺสสฺส ทสคุณิตํ กตฺวาสตสหสฺสํ โหติ, สตสหสฺสสฺส ทสคุณิตํ กตฺวาทสสตสหสฺสํ โหติ, ทสสตสหสฺสสฺสทสคุณิตํ กตฺวา โกฏิ โหติ, โกฏิสตสหสฺสสฺส สตคุณิตํ กตฺวา ปโกฏิ โหติ. เอวํ เสสาปิ โยเชตพฺพา.
จคฺคหณํ วิเสสนตฺถํ.
ยาสํ ปน สงฺขฺยานํ อนิทฺทิฏฺนามเธยฺยานํ สเกหิ สเกหิ นาเมหิ นิปฺปชฺชนฺเต.
สตสหสฺสานํ สตํ โกฏิ, โกฏิสตสหสฺสานํ สตํ ปโกฏิ, ปโกฏิสตสหสฺสานํ สตํ โกฏิปโกฏิ ¶ , โกฏิปโกฏิสตสหสฺสานํ สตํ นหุตํ, นหุตสตสหสฺสานํ สตํ นินฺนหุตํ, นินฺนหุตสตสหสฺสานํ สตํ อกฺโขภิณี. ตถา พินฺทุ, อพฺพุทํ, นิรพฺพุทํ, อหหํ, อพพํ, อฏฏํ, โสคนฺธิกํ, อุปฺปลํ, กุมุทํ, ปทุมํ, ปุณฺฑริกํ, กถานํ, มหากถานํ, อสงฺขฺเยยฺยํ.
เตสํ ปจฺจยานํ โณ โลปมาปชฺชเต.
โคตมสฺส อปจฺจํ โคตโม. เอวํ วาสิฏฺโ. เวนเตยฺโย, อาลสฺยํ, อาโรคฺยํ.
วิภาคตฺเถ จ ธาปจฺจโย โหติ.
เอเกน วิภาเคน เอกธา. เอวํ ทฺวิธา, ติธา, จตุธา, ปฺจธา, ฉธา.
เจติ กิมตฺถํ? โสปจฺจโย โหติ. สุตฺตโส, พฺยฺชนโส, ปทโส.
๓๙๘, ๔๒๑. สพฺพนาเมหิ ¶ ปการวจเน ตุ ถา.
สพฺพนาเมหิ ปการวจนตฺเถ ถาปจฺจโย โหติ.
โส ปกาโร ตถา, ตํ ปการํ ตถา, เตน ปกาเรน ตถา, ตสฺส ปการสฺส ตถา, ตสฺมา ปการา ตถา, ตสฺส ปการสฺส ตถา, ตสฺมึ ปกาเร ตถา. เอวํ ยถา, สพฺพถา, อฺถา, อิตรถา.
ตุคฺคหณํ กิมตฺถํ? ตตฺถาปจฺจโย โหติ. โส ปกาโร ตถตฺถา. เอวํ ยถตฺถา. สพฺพถตฺถา, อฺถตฺถา, อิตรถตฺถา.
กึ อิมอิจฺเจเตหิ ถํปจฺจโย โหติ ปการวจนตฺเถ.
โก ปกาโร กถํ, กํ ปการํ กถํ, เกน ปกาเรน กถํ, กสฺส ปการสฺส กถํ, กสฺมา ปการา กถํ. กสฺส ปการสฺส กถํ, กสฺมึ ปกาเร กถํ, อยํ ปกาโร อิตฺถํ, อิมํ ปการํ อิตฺถํ, อิมินา ปกาเรน อิตฺถํ, อิมสฺส ปการสฺส อิตฺถํ, อิมสฺมา ปการา อิตฺถํ, อิมสฺส ปการสฺส อิตฺถํ, อิมสฺมึ ปกาเร อิตฺถํ.
๔๐๐, ๓๖๔. วุทฺธาทิสรสฺส ¶ วา’สํโยคนฺตสฺส สเณ จ.
อาทิสรสฺส วา อสํโยคนฺตสฺส อาทิพฺยฺชนสฺส วา สรสฺส วุทฺธิ โหติ สณการเก ปจฺจเย ปเร.
อาภิธมฺมิโก, เวนเตยฺโย, วาสิฏฺโ, อาลสฺยํ, อาโรคฺยํ.
อสํโยคนฺตสฺเสติ กิมตฺถํ? ภคฺคโว, มนฺเตยฺโย, กุนฺเตยฺโย.
อิอุอิจฺเจเตสํ อาทิภูตานํ มา วุทฺธิ โหติ. เตสุ จ เอ โอ วุทฺธาคโม โหติ าเน.
พฺยากรณมธีเต เวยฺยากรณิโก, นฺยายมธีเต เนยฺยายิโก, พฺยาวจฺฉสฺส อปจฺจํ เวยฺยาวจฺโฉ, ทฺวาเร นิยุตฺโต โทวาริโก.
๔๐๒, ๓๗๗. อาตฺตฺจ ¶ .
อิอุอิจฺเจเตสํ อาตฺตฺจ โหติ, ริการาคโม จ าเน.
อิสิสฺส ภาโว อาริสฺยํ, อิณสฺส ภาโว อาณฺยํ, อุสภสฺส ภาโว อาสภํ, อุชุโน ภาโว อชฺชวํ, อิจฺเจวมาที โยเชตพฺพา.
ยูนมิติ กิมตฺถํ? อปาเยสุ ชาโต อาปายิ โก.
าเนติ กิมตฺถํ? เวมติโก, โอปนยิโก, โอปมายิโก, โอปายิโก.
๔๐๓, ๓๕๔. กฺวจาทิมชฺฌุตฺตรานํ ทีฆรสฺสา ปจฺจเยสุ จ.
กฺวจิ อาทิมชฺฌอุตฺตรอิจฺเจเตสํ ทีฆรสฺสา โหนฺติ ปจฺจเยสุ จ อปจฺจเยสุ จ.
อาทิทีโฆ ตาว – ปากาโร, นีวาโร, ปาสาโท, ปากโฏ, ปาติโมกฺโข, ปาฏิกงฺโข อิจฺเจวมาทิ.
มชฺเฌทีโฆ ¶ ตาว – องฺคมาคธิโก, โอรพฺภมาควีโก อิจฺเจวมาทิ.
อุตฺตรทีโฆ ตาว – ขนฺตี ปรมํ ตโป ติติกฺขา, อฺชนา คิริ, โกฏรา วนํ, องฺคุลี อิจฺเจวมาทิ.
อาทิรสฺโส ตาว – ปเคว อิจฺเจวมาทิ.
มชฺเฌรสฺโส ตาว – สุเมธโส สุวณฺณธเรหิ อิจฺเจวมาทิ.
อุตฺตรรสฺโส ตาว – โภวาทิ นาม โส โหติ, ยถาภาวิ คุเณน โส อิจฺเจวมาทิ. อฺเปิ ยถาชินวจนานุปโรเธน โยเชตพฺพา.
จคฺคหเณน อปจฺจเยสุ จาติ อตฺถํ สมุจฺเจติ,
๔๐๔, ๓๗๐. เตสุ วุทฺธิโลปาคมวิการวิปรีตาเทสา จ.
เตสุ อาทิมชฺฌุตฺตเรสุ ยถาชินวจนานุปโรเธน กฺวจิ วุทฺธิ โหติ, กฺวจิ โลโป โหติ, กฺวจิ อาคโม โหติ, กฺวจิ วิกาโร โหติ, กฺวจิ วิปรีโต โหติ, กฺวจิ อาเทโส โหติ.
อาทิวุทฺธิ ตาว – อาภิธมฺมิโก, เวนเตยฺโย อิจฺเจวมาทิ.
มชฺเฌวุทฺธิ ¶ ตาว – สุขเสยฺยํ, สุขการิ ทานํ, สุขการิ สีลํ อิจฺเจวมาทิ.
อุตฺตรวุทฺธิ ตาว – กาลิงฺโค, มาคธิโก, ปจฺจกฺขธมฺมา อิจฺเจวมาทิ.
อาทิโลโป ตาว – ตาลีสํ อิจฺเจวมาทิ.
มชฺเฌโลโป ตาว – กตฺตุกาโม, กุมฺภการปุตฺโต, เวทลฺลํ อิจฺเจวมาทิ.
อุตฺตรโลโป ตาว – ภิกฺขุ, ภิกฺขุนี อิจฺเจวมาทิ.
อาทิอาคโม ตาว – วุตฺโต ภควตา อิจฺเจวมาทิ.
มชฺเฌอาคโม ตาว – สสีลวา, สปฺวาอิจฺเจวมาทิ.
อุตฺตรอาคโม ตาว – เวทลฺลํ อิจฺเจวมาทิ.
อาทิวิกาโร ตาว – อาริสฺยํ, อาณฺยํ, อาสภํ, อชฺชวํ อิจฺเจวมาทิ.
มชฺเฌวิกาโร ตาว – วราริสฺยํ, ปราริสฺยํ อิจฺเจวมาทิ.
อุตฺตรวิกาโร ตาว – ยานิ, ตานิ, สุขานิ อิจฺเจวมาทิ.
อาทิวิปรีโต ¶ ตาว – อุคฺคเต สูริเย อุคฺคจฺฉติ อิจฺเจวมาทิ.
มชฺเฌวิปรีโต ตาว – สมุคฺคจฺฉติ, สมุคฺคเต สูริเย อิจฺเจวมาทิ.
อุตฺตรวิปรีโต ตาว – ทิคุ, ทิคุณํ อิจฺเจวมาทิ.
อาทิอาเทโส ตาว – ยูนํ อิจฺเจวมาทิ.
มชฺเฌอาเทโส ตาว – นฺยาโยคา อิจฺเจวมาทิ.
อุตฺตรอาเทโส ตาว – สพฺพเสยฺโย, สพฺพเสฏฺโ, จิตฺตํ อิจฺเจวมาทิ. เอวํ ยถาชินวจนานุปโรเธน สพฺพตฺถ โยเชตพฺพา.
๔๐๕, ๓๖๕. อยุวณฺณานฺจาโย วุทฺธิ.
อ อิติ อกาโร, อิ อีอิติ อิวณฺโณ, อุ อูอิติ อุวณฺโณ, เตสํ อการอิวณฺณุวณฺณานํ อา เอ โอวุทฺธิโย โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ, อา อี อูวุทฺธิ จ.
อาภิธมฺมิโก, เวนเตยฺโย, โอฬุมฺปิโก.
ปุน วุทฺธิคฺคหณํ กิมตฺถํ? อุตฺตรปทวุทฺธิภาวตฺถํ, องฺคมคเธหิ อาคตาติ องฺคมาคธิกา. นิคมชนปเทสุ ชาตาติ ¶ เนคมชานปทา. ปุริมชนปเทสุ ชาตาติ โปริมชานปทา. สตฺตาเห นิยุตฺโตติ สตฺตาหิกา, จตุวิชฺเช นิยุตฺโตติ จาตุวิชฺชิกา. อิจฺเจวมาที โยเชตพฺพา.
วุทฺธิอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? วุทฺธาทิสรสฺส วา’สํโยคนฺตสฺส สเณ จ.
อิติ นามกปฺเป ตทฺธิตกปฺโป อฏฺโม กณฺโฑ.
ตทฺธิตกปฺโป นิฏฺิโต.
๖. อาขฺยาตกปฺป
ปมกณฺฑ
(ก)
อาขฺยาตสาครมถชฺชตนีตรงฺคํ ¶ ,
ธาตุชฺชลํ วิกรณาคมกาลมีนํ;
โลปานุพนฺธริยมตฺถวิภาคตีรํ,
ธีรา ตรนฺติ กวิโน ปุถุพุทฺธินาวา.
(ข)
วิจิตฺตสงฺขารปริกฺขิตํ อิมํ,
อาขฺยาตสทฺทํ วิปุลํ อเสสโต;
ปณมฺย สมฺพุทฺธมนนฺตโคจรํ,
สุโคจรํ ยํ วทโต สุณาถ เม.
(ค)
อธิกาเร มงฺคเล เจว, นิปฺผนฺเน จาวธารเณ;
อนนฺตเร จ ปาทาเน, อถสทฺโท ปวตฺตติ.
๔๑๖, ๔๒๙. อถ ปุพฺพานิ วิภตฺตีนํ ฉ ปรสฺสปทานิ.
อถ สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ ยานิ ยานิ ปุพฺพกานิ ฉ ปทานิ, ตานิ ตานิ ปรสฺสปทสฺานิ โหนฺติ.
ตํ ยถา? ติ อนฺติ, สิ ถ, มิ ม.
ปรสฺสปทมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กตฺตริ ปรสฺสปทํ.
๔๐๗, ๔๓๙. ปราณฺยตฺตโนปทานิ ¶ .
สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ ยานิ ยานิ ปรานิ ฉ ปทานิ. ตานิ ตานิ อตฺตโนปทสฺานิ โหนฺติ.
ตํ ยถา? เต อนฺเต, เส วฺเห, เอ มฺเห.
อตฺตโนปทมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อตฺตโนปทานิ ภาเว จ กมฺมนิ.
๔๐๘, ๔๓๑. ทฺเว ทฺเว ปม มชฺฌิมุตฺตมปุริสา.
ตาสํ สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ ปรสฺสปทานํ, อตฺตโนปทานฺจ ทฺเว ทฺเว ปทานิ ปมมชฺฌิมุตฺตมปุริสสฺานิ โหนฺติ.
ตํ ยถา? ติ อนฺติ อิติ ปมปุริสา, สิ ถ อิติ มชฺฌิมปุริสา, มิ ม อิติ อุตฺตมปุริสา. อตฺตโนปทานมฺปิ เต อนฺเต อิติ ปมปุริสา, เส วฺเห อิติ มชฺฌิมปุริสา, เอ มฺเห อิติ อุตฺตมปุริสา. เอวํ สพฺพตฺถ.
ปมมชฺฌิมุตฺตมปุริสมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? นามมฺหิ ปยุชฺชมาเนปิ ตุลฺยาธิกรเณ ปโม, ตุมฺเห มชฺฌิโม, อมฺเห อุตฺตโม.
๔๐๙, ๔๔๑. สพฺเพสเมกาภิธาเน ปโร ปุริโส.
สพฺเพสํ ติณฺณํ ปมมชฺฌิมุตฺตม ปุริสานํ เอกาภิธาเน ปโร ปุริโส คเหตพฺโพ.
โส ¶ จ ปติ, ตฺวฺจ ปสิ, ตุมฺเห ปถ. โส จ ปจติ, ตฺวฺจ ปจสิ. ตุมฺเห ปจถ. เอวํ เสสาสุ วิภตฺตีสุ ปโร ปุริโส โยเชตพฺโพ.
๔๑๐, ๔๓๒. นามมฺหิ ปยุชฺชมาเนปิ ตุลฺยาธิกรเณ ปโม.
นามมฺหิ ปยุชฺชมาเนปิ อปฺปยุชฺชมาเนปิ ตุลฺยาธิกรเณ ปมปุริโส โหติ.
โส คจฺฉติ, เต คจฺฉนฺติ.
อปฺปยุชฺชมาเนปิ – คจฺฉติ, คจฺฉนฺติ.
ตุลฺยาธิกรเณติ กิมตฺถํ? เตน หฺเส ตฺวํ เทวทตฺเตน.
ตุมฺเห ปยุชฺชมาเนปิ อปฺปยุชฺชมาเนปิ ตุลฺยาธิกรเณ มชฺฌิมปุริโส โหติ.
ตฺวํ ยาสิ, ตุมฺเห ยาถ.
อปฺปยุชฺชมาเนปิ – ยาสิ, ยาถ.
ตุลฺยาธิกรเณติ กิมตฺถํ? ตยา ปจฺจเต โอทโน.
๔๑๒, ๔๓๗. อมฺเห ¶ อุตฺตโม.
อมฺเห ปยุชฺชมาเนปิ อปฺปยุชฺชมาเนปิ ตุลฺยาธิกรเณ อุตฺตมปุริโส โหติ.
อหํ ยชามิ, มยํ ยชาม.
อปฺปยุชฺชมาเนปิ – ยชามิ, ยชาม.
ตุลฺยาธิกรเณติ กิมตฺถํ? มยา อิชฺชเต พุทฺโธ.
‘‘กาเล’’ อิจฺเจตํ อธิการตฺถํ เวทิตพฺพํ.
๔๑๔, ๔๒๘. วตฺตมานา ปจฺจุปฺปนฺเน.
ปจฺจุปฺปนฺเน กาเล วตฺตมานาวิภตฺติ โหติ.
ปาฏลิปุตฺตํ คจฺฉติ, สาวตฺถึ ปวิสติ.
๔๑๕, ๔๕๑. อาณตฺยา สิฏฺเ’นุตฺตกาเล ปฺจมี.
อาณตฺยตฺเถ จ อาสีสตฺเถ จ อนุตฺตกาเล ปฺจมี วิภตฺติ โหติ.
กโรตุ กุสลํ, สุขํ เต โหตุ.
๔๑๖, ๔๕๔. อนุมติปริกปฺปตฺเถสุ สตฺตมี.
อนุมตฺยตฺเถ จ ปริกปฺปตฺเถ จ อนุตฺตกาเล สตฺตมี วิภตฺติ โหติ.
ตฺวํ ¶ คจฺเฉยฺยาสิ, กิมหํ กเรยฺยามิ.
๔๑๗, ๔๖๐. อปจฺจกฺเข ปโรกฺขาตีเต.
อปจฺจกฺเข อตีเต กาเล ปโรกฺขาวิภตฺติ โหติ.
สุปิเน กิลมาห, เอวํ กิล โปราณาหุ.
๔๑๘, ๔๕๖. หิยฺโยปภุติ ปจฺจกฺเข หิยฺยตฺตนี.
หิยฺโยปภุติ อตีเต กาเล ปจฺจกฺเข วา อปจฺจกฺเข วา หิยฺยตฺตนี วิภตฺติ โหติ.
โส อคมา มคฺคํ, เต อคมู มคฺคํ.
อชฺชปฺปภุติ อตีเต กาเล ปจฺจกฺเข วา อปจฺจกฺเข วา สมีเป อชฺชตนีวิภตฺติ โหติ.
โส มคฺคํ อคมี, เต มคฺคํ อคมุํ.
หิยฺยตฺตนีอชฺชตนีอิจฺเจตา วิภตฺติโย ยทา มาโยคา, ตทา สพฺพกาเล จ โหนฺติ.
มา คมา, มา วจา, มา คมี, มา วจี.
จคฺคหเณน ¶ ปฺจมีวิภตฺติปิ โหติ. มา คจฺฉาหิ.
อนาคเต กาเล ภวิสฺสนฺตี วิภตฺติ โหติ.
โส คจฺฉิสฺสติ, กริสฺสติ. เต คจฺฉิสฺสนฺติ, กริสฺสนฺติ.
๔๒๒, ๔๗๕. กฺริยาติปนฺเน’ตีเต กาลาติปตฺติ.
กฺริยาติปนฺนมตฺเต อตีเต กาเล กาลาติปตฺติ วิภตฺติ โหติ.
โส เจ ตํ ยานํ อลภิสฺสา, อคจฺฉิสฺสา. เต เจ ตํ ยานํ อลภิสฺสํสุ, อคจฺฉิสฺสํสุ.
๔๒๓, ๔๒๖. วตฺตมานา ติ อนฺติ, สิ ถ, มิ ม, เต อนฺเต, เส วฺเห, เอ มฺเห.
วตฺตมานา อิจฺเจสา สฺา โหติ ติ อนฺติ, สิ ถ, มิ ม, เต อนฺเต, เส วฺเห, เอ มฺเห อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.
วตฺตมานา อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? วตฺตมานา ปจฺจุปฺปนฺเน.
๔๒๔, ๔๕๐. ปฺจมี ตุ อนฺตุ, หิถ, มิม, ตํ อนฺตํ, สฺสุ วฺโห, เอ อามเส.
ปฺจมีอิจฺเจสา ¶ สฺา โหติ ตุ อนฺตุ, หิ ถ, มิม, ตํ อนฺตํ, สฺสุ วฺโห, เอ อามเส อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.
ปฺจมีอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อาณตฺยาสิฏฺเ, นุตฺตกาเล ปฺจมี.
๔๒๕, ๔๕๓. สตฺตมี เอยฺย เอยฺยุํ, เอยฺยา สิ เอยฺยา ถ, เอยฺยามิ เอยฺยาม, เอถ เอรํ, เอโถ เอยฺยาวฺโห, เอยฺยํ เอยฺยามฺเห.
สตฺตมี อิจฺเจสา สฺา โหติ เอยฺย เอยฺยุํ, เอยฺยาสิ เอยฺยาถ, เอยฺยามิ เอยฺยาม, เอถ เอรํ, เอโถ, เอยฺยาวฺโห, เอยฺยํ เอยฺยามฺเห อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.
สตฺตมี อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อนุมติปริกปฺปตฺเถสุ สตฺตมี.
๔๒๖, ๔๕๙. ปโรกฺขา ออุ เอตฺถ, อํมฺห, ตฺถเร, ตฺโถ วฺโห, อึ มฺเห.
ปโรกฺขา อิจฺเจสา สฺา โหติ อ อุ, เอตฺถ, อํ มฺห, ตฺถ เร ตฺโถ วฺโห, อึ มฺเห อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.
ปโรกฺขา อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อปจฺจกฺเข ปโรกฺขาตีเต.
๔๒๗, ๔๕๕. หิยฺยตฺตนี ¶ อาอู, โอตฺถ, อํมฺหา, ตฺถตฺถุํ, เส วฺหํ, อึ มฺหเส.
หิยฺยตฺตนี อิจฺเจสา สฺา โหติ อา อู, โอ ตฺถ, อํ มฺหา, ตฺถ ตฺถุํ, เส วฺหํ, อึ มฺหเส อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.
หิยฺยตฺตนี อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? หิยฺโยปภุติ ปจฺจกฺเข หิยฺยตฺตนี.
๔๒๘, ๔๖๘. อชฺชตนี อี อุํ, โอ ตฺถ, อึ มฺหา, อา อู, เส วฺหํ, อํ มฺเห.
อชฺชตนี อิจฺเจสา สฺา โหติ อี อุํ, โอ ตฺถ, อึมฺหา, อา อู, เสวฺหํ, อํ มฺเห อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.
อชฺชตนี อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? สมีเปชฺชตนี.
๔๒๙, ๔๗๒. ภวิสฺสนฺตี สฺสติ สฺสนฺติ, สฺสสิ สฺสถ, สฺสามิ สฺสาม, สฺสเต สฺสนฺเต, สฺสเส สฺสวฺเห, สฺสํ สฺสามฺเห.
ภวิสฺสนฺตี อิจฺเจสา สฺา โหติ สฺสติ สฺสนฺติ, สฺสสิ สฺสถ, สฺสามิ สฺสาม, สฺสเต สฺสนฺเต, สฺสเส สฺสวฺเห, สฺสํ สฺสามฺเห อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.
ภวิสฺสนฺตี อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อนาคเต ภวิสฺสนฺตี.
๔๓๐, ๓๗๓. กาลาติปตฺติ ¶ สฺสา สฺสํสุ, สฺเส สฺสถ, สฺสํ สฺสามฺหา, สฺสถ สิสฺสุ, สฺสเส สฺสวฺเห, สฺสึ สฺสามฺหเส.
กาลาติปตฺติ อิจฺเจสา สฺา โหติ สฺสา สฺสํสุ, สฺเส สฺสถ, สฺสํ สฺสามฺหา, สฺสถ สฺสิสุ, สฺสเส สฺสวฺเห, สฺสึ สฺสามฺหเส อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.
กาลาติปตฺติ อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กฺริยาติปนฺเน’ ตีเต กาลาติปตฺติ.
๔๓๑, ๔๕๘. หิยฺยตฺตนี สตฺตมี ปฺจมี วตฺตมานา สพฺพธาตุกํ.
หิยฺยตฺตนาทโย จตสฺโส วิภตฺติโย สพฺพธาตุก สฺา โหนฺติ.
อคมา, คจฺเฉยฺย, คจฺฉตุ, คจฺฉติ.
สพฺพธาตุก อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อิการาคโม อสพฺพธาตุกมฺหิ.
อิติ อาขฺยาตกปฺเป ปโม กณฺโฑ.
ทุติยกณฺฑ
๔๓๒, ๓๖๒. ธาตุลิงฺเคหิ ¶ ปรา ปจฺจยา.
ธาตุลิงฺคอิจฺเจเตหิ ปรา ปจฺจยา โหนฺติ.
กโรติ, คจฺฉติ. โย โกจิ กโรติ, ตํ อฺโ ‘‘กโรหิ กโรหิ’’ อิจฺเจวํ พฺรวีติ, อถ วา กโรนฺตํ ปโยชยติ = กาเรติ. สงฺโฆ ปพฺพตมิว อตฺตานมาจรติ = ปพฺพตายติ. ตฬากํ สมุทฺทมิว อตฺตานมาจรติ = สมุทฺทายติ, สทฺโท จิจฺจิฏมิว อตฺตานมาจรติ = จิจฺจิฏายติ, วสิฏฺสฺส อปจฺจํ วาสิฏฺโ. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
๔๓๓, ๕๒๘. ติช คุป กิต มาเน หิ ข ฉ สา วา.
ติช คุป กิต มานุ อิจฺเจเตหิ ธาตูหิ ข ฉ ส อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วา.
ติติกฺขติ, ชิคุจฺฉติ, ติกิจฺฉติ, วีมํสติ.
วาติ กิมตฺถํ? เตชติ, โคปติ, มาเนติ.
๔๓๔, ๕๓๔. ภุช ฆส หร สุ ปาทีหิ ตุมิจฺฉตฺเถสุ.
ภุช ¶ ฆส หร สุ ปาอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตุมิจฺฉตฺเถสุ ข ฉ สอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วา.
โภตฺตุมิจฺฉติ=พุภุกฺขติ, ฆสิตุมิจฺฉติ=ชิฆจฺฉติ, หริตุมิจฺฉติ=ชิคีสติ, โสตุมิจฺฉติ=สุสฺสุสติ, ปาตุมิจฺฉติ=ปิวาสติ.
วาติ กิมตฺถํ? โภตฺตุมิจฺฉติ.
ตุมิจฺฉตฺเถสูติ กิมตฺถํ? ภฺุชติ.
๔๓๕, ๕๓๖. อาย นามโต กตฺตูปมานาทาจาเร.
นามโต กตฺตูปมานา อาจารตฺเถ อายปจฺจโย โหติ.
สงฺโฆ ปพฺพตมิว อตฺตานมาจรติ = ปพฺพตายติ, ตฬากํ สมุทฺทมิว อตฺตานมาจรติ = สมุทฺทายติ, สทฺโท จิจฺจิฏมิว อตฺตานมาจรติ = จิจฺจิฏายติ. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
นามโต อุปมานา อาจารตฺเถ จ อียปจฺจโย โหติ.
อฉตฺตํ ¶ ฉตฺตมิว อาจรติ =ฉตฺตียติ, อปุตฺตํ ปุตฺตมิว อาจรติ=ปุตฺตียติ.
อุปมานาติ กิมตฺถํ? ธมฺมํ อาจรติ.
อาจาเรติ กิมตฺถํ? อฉตฺตํ ฉตฺตมิว รกฺขติ. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
๔๓๗, ๕๓๘. นามมฺหา’ตฺติจฺฉตฺเถ.
นามมฺหา อตฺตโน อิจฺฉตฺเถ อียปจฺจโย โหติ.
อตฺตโน ปตฺตมิจฺฉติ = ปตฺตียติ. เอวํ วตฺถียติ, ปริกฺขารียติ, จีวรียติ, ธนียติ, ฆฏียติ.
อตฺติจฺฉตฺเถติ กิมตฺถํ? อฺสฺส ปตฺตมิจฺฉติ. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
๔๓๘, ๕๔๐. ธาตูหิ เณ ณย ณาเป ณาปยา การิตานิ เหตฺวตฺเถ.
สพฺเพหิ ธาตูหิ เณณย ณาเป ณาปยอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ การิตสฺา จ เหตฺวตฺเถ.
โย โกจิ กโรติ, ตํ อฺโ ‘‘กโรหิ กโรหิ’’ อิจฺเจวํ พฺรวีติ, อถ วา กโรนฺตํ ปโยชยติ ¶ = กาเรติ, การยติ, การาเปติ, การา ปยติ. เย เกจิ กโรนฺติ, เต อฺเ ‘‘กโรถ กโรถ’’ อิจฺเจวํ พฺรุวนฺติ = กาเรนฺติ, การยนฺติ, การาเปนฺติ, การาปยนฺติ. โย โกจิ ปจติ, ตํ อฺโ ‘‘ปจาหิ ปจาหิ’’อิจฺเจวํ พฺรวีติ, อถ วา ปจนฺตํ ปโยชยติ = ปาเจติ, ปาจยติ, ปาจาเปติ, ปาจาปยติ. เย เกจิ ปจนฺติ, เต อฺเ ‘‘ปจถ ปจถ’’ อิจฺเจวํ พฺรุวนฺติ = ปาเจนฺติ, ปาจยนฺติ, ปาจาเปนฺติ. ปาจาปยนฺติ. เอวํ ภเณติ, ภณยติ, ภณาเปติ, ภณาปยติ. ภเณนฺติ, ภณยนฺติ, ภณาเปนฺติ, ภณาปยนฺติ. ตถริว อฺเปิ โยเชตพฺพา.
เหตฺวตฺเถติ กิมตฺถํ? กโรติ, ปจติ.
อตฺถคฺคหเณน อลปจฺจโย โหติ, โชตลติ.
๔๓๙, ๕๓๙. ธาตุรูเป นามสฺมา ณโย จ.
ตสฺมา นามสฺมา ณยปจฺจโย โหติ การิตสฺโ จ ธาตุรูเป สติ.
หตฺถินา อติกฺกมติ มคฺคํ = อติหตฺถยติ, วีณาย อุปคายติ คีตํ = อุปวีณยติ, ทฬฺหํ กโรติ วีริยํ ¶ = ทฬฺหยติ, วิสุทฺธา โหติ รตฺติ = วิสุทฺธยติ.
จคฺคหเณน อาร อาลอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ. สนฺตํ กโรติ = สนฺตารติ, อุปกฺกมํ กโรติ = อุปกฺกมาลติ.
สพฺเพหิ ธาตูหิ ภาวกมฺเมสุ ยปจฺจโย โหติ.
ียเต, พุชฺฌเต, ปจฺจเต, ลพฺภเต, กรียเต, ยุชฺชเต, อุจฺจเต.
ภาวกมฺเมสูติ กิมตฺถํ? กโรติ, ปจติ, ปติ.
๔๔๑, ๔๔๗. ตสฺส จวคฺคยการวการตฺตํ สธาตฺวนฺตสฺส.
ตสฺส ยปจฺจยสฺส จวคฺคยการวการตฺตํ โหติ ธาตูนํ อนฺเตน สห ยถาสมฺภวํ.
วุจฺจเต, วุจฺจนฺเต, อุจฺจเต, อุจฺจนฺเต, ปจฺจเต, ปจฺจนฺเต. มชฺชเต, มชฺชนฺเต, ยุชฺชเต, ยุชฺชนฺเต. พุชฺฌเต, พุชฺฌนฺเต, กุชฺฌเต, กุชฺฌนฺเต, อุชฺฌเต, อุชฺฌนฺเต. หฺเต, หฺนฺเต. กยฺยเต, กยฺยนฺเต. ทิพฺพเต, ทิพฺพนฺเต.
๔๔๒, ๔๔๘. อิวณฺณาคโม ¶ วา.
สพฺเพหิ ธาตูหิ ยมฺหิ ปจฺจเย, ปเร อิวณฺณาคโม โหติ วา.
กรียเต, กรียติ, คจฺฉียเต, คจฺฉียติ.
วาติ กิมตฺถํ? กยฺยเต.
สพฺเพหิ ธาตูหิ ยปจฺจโย ปุพฺพรูปมาปชฺชเต วา.
วุฑฺฒเต, ผลฺลเต, ทมฺมเต, สกฺกเต, ลพฺภเต, ทิสฺสเต.
ยถา เหฏฺา ภาวกมฺเมสุ ยปจฺจยสฺส อาเทโส โหติ ตถา กตฺตริปิ ยปจฺจยสฺส อาเทโส กาตพฺโพ.
พุชฺฌติ, วิชฺฌติ, มฺติ, สิพฺพติ.
ภูอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต อปจฺจโย โหติ กตฺตริ.
ภวติ ¶ , ปติ, ปจติ, ชยติ.
๔๔๖, ๕๐๙. รุธาทิโต นิคฺคหิตปุพฺพฺจ.
รุธอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต อปจฺจโย โหติ กตฺตริ, ปุพฺเพ นิคฺคหิตาคโม โหติ.
รุนฺธติ, ฉินฺทติ, ภินฺทติ.
จคฺคหเณน อิ อี เอ โออิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ นิคฺคหิตปุพฺพฺจ.
รุนฺธิติ, รุนฺธีติ, รุนฺเธติ, รุนฺโธติ, สุมฺโภติ, ปริสุมฺโภติ.
ทิวุอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต ยปจฺจโย โหติ กตฺตริ.
ทิพฺพติ, ถิพฺพติ, ยุชฺฌติ, วิชฺฌติ, พุชฺฌติ.
๔๔๘, ๕๑๒. สฺวาทิโต ณุ ณา อุณา จ.
สุอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต ณุ ณา อุ ณาอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กตฺตริ.
อภิสุโณติ ¶ , อภิสุณาติ, สํวุโณติ, สํวุณาติ, อาวุโณติ, อาวุณาติ, ปาปุโณติ, ปาปุณาติ.
กีอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต นาปจฺจโย โหติ กตฺตริ.
กิณาติ, ชินาติ, ธุนาติ, มุนาติ, ลุนาติ, ปุนาติ.
คหอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต ปฺปณฺหาอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กตฺตริ.
เฆปฺปติ, คณฺหาติ.
ตนุอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต โอ ยิรอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กตฺตริ.
ตโนติ ¶ , ตโนหิ, กโรติ, กโรหิ, กยิ รติ, กยิราหิ.
จุรอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต เณ ณยอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กตฺตริ, การิตสฺา จ.
โจเรติ, โจรยติ, จินฺเตติ, จินฺตยติ, มนฺเตติ, มนฺตยติ.
๔๕๓, ๔๔๔. อตฺตโนปทานิ ภาเว จ กมฺมนิ.
ภาเว จ กมฺมนิ จ อตฺตโนปทานิ โหนฺติ.
อุจฺจเต, อุจฺจนฺเต, มชฺชเต, มชฺชนฺเต, ยุชฺชเต, ยุชฺชนฺเต, กุชฺฌเต, กุชฺฌนฺเต, ลพฺภเต, ลพฺภนฺเต, กยฺยเต, กยฺยนฺเต.
กตฺตริ จ อตฺตโนปทานิ โหนฺติ.
มฺเต, โรจเต, โสจเต, พุชฺฌเต, ชายเต.
๔๕๕, ๕๓๐. ธาตุปฺปจฺจเยหิ วิภตฺติโย.
ธาตุนิทฺทิฏฺเหิ ปจฺจเยหิ ขาทิการิตนฺเตหิ วิภตฺติโย โหนฺติ.
ติติกฺขติ ¶ , ชิคุจฺฉติ, วีมํสติ, สมุทฺทายติ, ปุตฺตียติ, กาเรติ, ปาเจติ.
กตฺตริ ปรสฺสปทํ โหติ.
กโรติ, ปจติ, ปติ, คจฺฉติ.
ภูอิจฺเจวมาทโย เย สทฺทคณา, เต ธาตุสฺา โหนฺติ.
ภวติ, ภวนฺติ, จรติ, จรนฺติ, ปจติ, ปจนฺติ, จินฺตยติ, จินฺตยนฺติ, โหติ, โหนฺติ, คจฺฉติ, คจฺฉนฺติ.
อิติ อาขฺยาตกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.
ตติยกณฺฑ
๔๕๘, ๔๖๑. กฺวจาทิวณฺณานเมกสฺสรานํ ทฺเวภาโว.
อาทิภูตานํ วณฺณานํ เอกสฺสรานํ กฺวจิ ทฺเวภาโว โหติ.
ติติกฺขติ ¶ , ชิคุจฺฉติ, ติกิจฺฉติ, วีมํสติ, พุภุกฺขติ, ปิวาสติ, ททฺทลฺลติ, ททาติ, ชหาติ, จงฺกมติ.
กฺวจีติ กิมตฺถํ? กมฺปติ, จลติ.
ทฺเวภูตสฺส ธาตุสฺส โย ปุพฺโพ, โส อพฺภาสสฺโ โหติ.
ทธาติ, ททาติ, พภูว.
อพฺภาเส วตฺตมานสฺส สรสฺส รสฺโส โหติ. ทธาติ, ชหาติ.
๔๖๑, ๔๖๔. ทุติยจตุตฺถานํ ปมตติยา.
อพฺภาสคตานํ ทุติยจตุตฺถานํ ปมตติยา โหนฺติ.
จิจฺเฉท, พุภุกฺขติ, พภูว, ทธาติ.
อพฺภาเส วตฺตมานสฺส กวคฺคสฺส จ วคฺโค โหติ.
จิกิจฺฉติ ¶ , ชิคุจฺฉติ, ชิฆจฺฉติ, ชิคีสติ, ชงฺคมติ, จงฺกมติ.
๔๖๓, ๕๓๒. มานกิตานํ วตตฺตํ วา.
มานกิตอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อพฺภาสคตานํ วการ ตการตฺตํ โหติ วา ยถาสงฺขฺยํ.
วีมํสติ, ติกิจฺฉติ.
วาติ กิมตฺถํ? จิกิจฺฉติ.
อพฺภาเส วตฺตมานสฺส หการสฺส โช โหติ.
ชหาติ, ชุหฺวติ, ชุโหติ, ชหาร.
๔๖๕, ๔๖๓. อนฺตสฺสิวณฺณากาโร วา.
อพฺภาสสฺส อนฺตสฺส อิวณฺโณ โหติ, อกาโร วา.
ชิคุจฺฉติ, ปิวาสติ, วีมํสติ, ชิฆจฺฉติ, พภูว, ทธาติ.
วาติ กิมตฺถํ? พุภุกฺขติ.
๔๖๖, ๔๘๙. นิคฺคหิตฺจ ¶ .
อพฺภาสสฺส อนฺเต นิคฺคหิตาคโม โหติ วา.
จงฺกมติ, จฺจลติ, ชงฺคมติ.
วาติ กิมตฺถํ? ปิวาสติ, ททฺทลฺลติ.
๔๖๗, ๕๓๓. ตโต ปามานานํ วา มํ เสสุ.
ตโต อพฺภาสโต ปามานอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ วามํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ สปจฺจเย ปเร.
ปิวาสติ, วีมํสติ.
าอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ติฏฺาเทโส โหติ วา.
ติฏฺติ, ติฏฺตุ, ติฏฺเยฺย, ติฏฺเยฺยุํ.
วาติ กิมตฺถํ? าติ.
ปาอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ปิวาเทโส โหติ วา.
ปิวติ, ปิวตุ, ปิเวยฺย, ปิเวยฺยุํ.
วาติ กิมตฺถํ? ปาติ.
๔๗๐, ๕๑๔. าสฺส ¶ ชา ชํ นา.
าอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ชา ชํ นาอาเทสา โหนฺติ วา.
ชานาติ, ชาเนยฺย, ชานิยา, ชฺา, นายติ.
๔๗๑, ๔๘๓. ทิสสฺส ปสฺส ทิสฺส ทกฺขา วา.
ทิสอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ปสฺส ทิสฺส ทกฺขอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ วา.
ปสฺสติ, ทิสฺสติ, ทกฺขติ, อทกฺข.
วาติ กิมตฺถํ? อทฺทส.
๔๗๒, ๕๓๑. พฺยฺชนนฺตสฺส โจ ฉปจฺจเยสุ จ.
พฺยฺชนนฺตสฺส ธาตุสฺส โจ โหติ ฉปจฺจเยสุ ปเรสุ.
ชิคุจฺฉติ, ติกิจฺฉติ, ชิฆจฺฉติ.
พฺยฺชนนฺตสฺส ธาตุสฺส โก โหติ ขปจฺจเย ปเร.
ติติกฺขติ ¶ , พุภุกฺขติ.
หรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺเสว คีอาเทโส โหติ สปจฺจเย ปเร.
ชิคีสติ.
๔๗๕, ๕๖๕. พฺรูภูนมาหภูวา ปโรกฺขายํ.
พฺรูภูอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อาหภูวอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ ปโรกฺขายํ วิภตฺติยํ.
อาห, อาหุ, พภูว, พภูวุ.
ปโรกฺขายมิติ กิมตฺถํ? อพฺรจุํ.
๔๗๖, ๔๔๒. คมิสฺสนฺโต จฺโฉ วา สพฺพาสุ.
คมุอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺโต มกาโร จฺโฉ โหติ วา สพฺพาสุ ปจฺจยวิภตฺตีสุ.
คจฺฉมาโน, คจฺฉนฺโต. คจฺฉติ, คเมติ. คจฺฉตุ, คเมตุ. คจฺเฉยฺย. คเมยฺย. อคจฺฉา, อคมา. อคจฺฉี, อคมี. คจฺฉิสฺสติ, คมิสฺสติ. อคจฺฉิสฺสา, อคมิสฺสา.
คมิสฺเสติ ¶ กิมตฺถํ? อิจฺฉติ.
๔๗๗, ๔๗๙. วจสฺสชฺชตนิมฺหิ มกาโร โอ.
วจอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อกาโร โอตฺตมาปชฺชเต อชฺชตนิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
อโวจ. อโวจุํ.
อชฺชตนิมฺหีติ กิมตฺถํ? อวจ, อวจู.
๔๗๘, ๔๓๘. อกาโร ทีฆํ หิ มิ เมสุ.
อกาโร ทีฆมาปชฺชเต หิมิมอิจฺเจเตสุ วิภตฺตีสุ.
คจฺฉาหิ, คจฺฉามิ, คจฺฉาม, คจฺฉามฺเห.
มิการคฺคหเณน หิวิภตฺติมฺหิ อกาโร กฺวจิ น ทีฆมาปชฺชเต. คจฺฉหิ.
หิวิภตฺติ โลปมาปชฺชเต วา.
คจฺฉ, คจฺฉาหิ, คม, คมาหิ, คมย, คมยาหิ.
หีติ กิมตฺถํ? คจฺฉติ, คมยติ.
๔๘๐, ๔๙๐. โหติสฺสเรโหเห ภวิสฺสนฺติมฺหิสฺสสฺส จ.
หูอิจฺเจตสฺส ¶ ธาตุสฺส สโร เอ ห โอห เอตฺตมาปชฺช เต ภวิสฺสนฺติมฺหิ, สฺสสฺส จ โลโป โหติ วา.
เหหิติ, เหหินฺติ, โหหิติ, โหหินฺติ, เหติ, เหนฺติ, เหหิสฺสติ, เหหิสฺสนฺติ, โหหิสฺสติ, โหหิสฺสนฺติ, เหสฺสติ, เหสฺสนฺติ.
หูติ กิมตฺถํ? ภวิสฺสติ, ภวิสฺสนฺติ.
ภวิสฺสนฺติมฺหีติ กิมตฺถํ? โหติ.
๔๘๑, ๕๒๔. กรสฺส สปจฺจยสฺส กาโห.
กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สปจฺจยสฺส กาหาเทโส โหติ วา ภวิสฺสนฺติมฺหิ วิภตฺติมฺหิ, สสฺส จ นิจฺจํ โลโป โหติ.
กาหติ, กาหิติ, กาหสิ, กาหิสิ, กาหามิ, กาหาม.
วาติ กิมตฺถํ? กริสฺสติ, กริสฺสนฺติ.
สปจฺจยคฺคหเณน อฺเหิปิ ภวิสฺสนฺติยา วิภตฺติยา ขามิ ขาม ฉามิ ฉามอิจฺจาทโย อาเทสา โหนฺติ. วกฺขามิ, วกฺขาม, วจฺฉามิ, วจฺฉาม.
อิติ อาขฺยาตกปฺเป ตติโย กณฺโฑ.
จตุตฺถกณฺฑ
๔๘๒, ๕๐๘. ทาทนฺตสฺสํ ¶ มิ เมสุ.
ทาอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺตสฺส อํ โหติ มิมอิจฺเจเตสุ.
ทมฺมิ, ทมฺม.
๔๘๓, ๕๒๗. อสํโยคนฺตสฺส วุทฺธิ การิเต.
อสํโยคนฺตสฺส ธาตุสฺส การิเต วุทฺธิ โหติ.
กาเรติ, กาเรนฺติ, การยติ, การยนฺติ, การาเปติ, การาเปนฺติ, การาปยติ, การาปยนฺติ.
อสํโยคนฺตสฺเสติ กิมตฺถํ? จินฺตยติ, มนฺตยติ.
ฆฏาทีนํ ธาตูนํ อสํโยคนฺตานํ วุทฺธิ โหติ วา การิเต.
ฆาเฏติ, ฆเฏติ, ฆาฏยติ, ฆฏยติ, ฆาฏาเปติ, ฆฏาเปติ, ฆาฏาปยติ, ฆฏาปยติ, คาเมติ, คเมติ, คามยติ, คมยติ, คามาเปติ, คมาเปติ. คามาปยติ, คมาปยติ.
ฆฏาทีนมิติ กิมตฺถํ? กาเรติ.
๔๘๕, ๔๓๔. อฺเสุ ¶ จ.
อฺเสุ จ ปจฺจเยสุ สพฺเพสํ ธาตูนํ อสํโยคนฺตานํ วุทฺธิ โหติ.
ชยติ, โหติ, ภวติ.
จคฺคหเณน ณุปจฺจยสฺสาปิ วุทฺธิ โหติ. อภิสุโณติ.
คุห ทุสอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ สโร ทีฆมาปชฺชเต การิเต.
คูหยติ, ทูสยติ.
๔๘๗, ๔๗๘. วจ วส วหาทีนมุกาโร วสฺส เย.
วจ วส วหอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ วการสฺส อุกาโร โหติ ยปจฺจเย ปเร.
อุจฺจเต, วุจฺจติ, คุสฺสติ, วุยฺหติ.
หการสฺส วิปริยโย โหติ ยปจฺจเย ปเร, ยปจฺจยสฺส จ โล โหติ วา.
วุลฺหติ, วุยฺหติ.
๔๘๙, ๕๑๙. คหสฺส ¶ เฆ ปฺเป.
คหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส เฆกาโร โหติ ปฺปปจฺจเย ปเร.
เฆปฺปติ.
คหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส หการสฺส โลโป โหติ ณฺหามฺหิ ปจฺจเย ปเร.
คณฺหาติ.
๔๙๑, ๕๒๓. กรสฺส กาสตฺตมชฺชตนิมฺหิ.
กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส กาสตฺตํ โหติ วา อชฺชตนิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
อกาสิ, อกาสุํ. อกริ, อกรุํ.
กาสตฺตมิติภาวนิทฺเทเสน อฺตฺถาปิ สาคโม โหติ. อโหสิ, อทาสิ.
๔๙๒, ๔๙๙. อสสฺมา มิมานํ มฺหิมฺหา’ นฺตโลโป จ.
อสอิจฺเจตาย ธาตุยา มิมอิจฺเจเตสํ วิภตฺตีนํ มฺหิมฺหาเทสา โหนฺติ วา, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.
อมฺหิ ¶ , อมฺห, อสฺมิ, อสฺม.
อสอิจฺเจตาย ธาตุยา ถสฺส วิภตฺติสฺส ตฺถตฺตํ โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.
อตฺถ.
อสอิจฺเจตาย ธาตุยา ติสฺส วิภตฺติสฺส ตฺถิตฺตํ โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.
อตฺถิ.
อสอิจฺเจตาย ธาตุยา ตุสฺส วิภตฺติสฺส ตฺถุตฺตํ โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.
อตฺถุ.
อสสฺเสว ธาตุสฺส สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ อนฺตสฺส โลโป จ โหติ.
โก นุ ตฺวมสิ มาริส.
๔๙๗, ๔๗๗. ลภสฺมา ¶ อี อึนํ ตฺถ ตฺถํ.
ลภอิจฺเจตาย ธาตุยา อี อึนํ วิภตฺตีนํ ตฺถ ตฺถํอาเทสา โหนฺติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.
อลตฺถ, อลตฺถํ.
กุสอิจฺเจตาย ธาตุยา อีวิภตฺติสฺส จฺฉิโหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.
อกฺโกจฺฉิ.
ทาอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส ทชฺชาเทโส โหติ วา.
ทชฺชามิ, ทชฺเชยฺย, ททามิ, ทเทยฺย.
วทอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส วชฺชาเทโส โหติ วา.
วชฺชามิ, วชฺเชยฺย, วทามิ, วเทยฺย.
๕๐๑, ๔๔๓. คมิสฺส ¶ ฆมฺมํ.
คมุอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส ฆมฺมาเทโส โหติ วา.
ฆมฺมตุ. ฆมฺมาหิ, ฆมฺมามิ.
วาติ กิมตฺถํ? คจฺฉตุ, คจฺฉาหิ, คจฺฉามิ.
๕๐๒, ๔๙๓. ยมฺหิ ทา ธา มา า หา ปา มหมถาทีนมี.
ยมฺหิ ปจฺจเย ปเร ทา ธา มา า หา ปา มห มถ อิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺโต อีการมาปชฺชเต.
ทียติ, ธียติ, มียติ, ียติ, หียติ, ปียติ, มหียติ, มถียติ.
ยชอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อาทิสฺส อิการาเทโส โหติ ยปจฺจเย ปเร.
อิชฺชเต มยา พุทฺโธ.
สพฺเพหิ ธาตูหิ อุํวิภตฺติสฺส อึสุอาเทโส โหติ.
อุปสงฺกมึสุ ¶ , นิสีทึสุ.
๕๐๕, ๔๘๒. ชร มรานํ ชีร ชิยฺย มิยฺยา วา.
ชร มร อิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ชีร ชิยฺย มิยฺยาเทสา โหนฺติ วา.
ชีรติ, ชีรนฺติ, ชิยฺยติ, ชิยฺยนฺติ, มิยฺยติ, มิยฺยนฺติ, มรติ, มรนฺติ.
๕๐๖, ๔๙๖. สพฺพตฺถา’ สสฺสาทิโลโป จ.
สพฺพตฺถ วิภตฺติปจฺจเยสุ อสอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อาทิสฺส โลโป โหติ วา.
สิยา, สนฺติ, สนฺเต, สมาโน.
วาติ กิมตฺถํ? อสิ.
อสสฺเสว ธาตุสฺส ภูโหติ วา อสพฺพธาตุเก.
ภวิสฺสติ. ภวิสฺสนฺติ.
วาติ กิมตฺถํ? อาสุํ.
๕๐๘, ๕๑๕. เอยฺยสฺส ¶ าโต อิยา า.
เอยฺยสฺส วิภตฺติสฺส าอิจฺเจตาย ธาตุยา ปรสฺส อิยา าอาเทสา โหนฺติ วา.
ชานิยา, ชฺา.
วาติ กิมตฺถํ? ชาเนยฺย.
๕๐๙, ๕๑๖. นาสฺส โลโป ยการตฺตํ.
าอิจฺเจตาย ธาตุยา ปรสฺส นาปจฺจยสฺส โลโป โหติ วา, ยการตฺตฺจ.
ชฺา, นายติ.
วาติ กิมตฺถํ? ชานาติ.
อการปจฺจโย โลปมาปชฺชเต, เอตฺตฺจ โหติ วา.
วชฺเชมิ, วเทมิ, วชฺชามิ, วทามิ.
โอการปจฺจโย อุตฺตมาปชฺชเต วา.
กุรุเต, กโรติ.
โอกาโรติ ¶ กิมตฺถํ? โหติ.
กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อกาโร อุตฺตมาปชฺชเต วา.
กุรุเต, ตโรติ, ตุพฺพนฺติ, กยิรติ.
กรสฺเสติ กิมตฺถํ? สรติ, มรติ.
โอการสฺส ธาตฺวนฺตสฺส สเร ปเร อวาเทโส โหติ.
จวติ. ภวติ.
โอติ กิมตฺถํ? ชยติ.
เอการสฺส ธาตฺวนฺตสฺส สเร ปเร อยาเทโส โหติ.
นยติ, ชยติ.
๕๑๕, ๕๔๑. เต ¶ อาวายา การิเต.
เต โอ เออิจฺเจเต อาว อายาเทเส ปาปุณนฺติ การิเต.
ลาเวติ, นาเยติ.
โยควิภาเคน อฺสฺมิมฺปิ เอการสฺส อายาเทโส โหติ. คายติ, คายนฺติ.
๕๑๖, ๔๖๖. อิการาคโม อสพฺพธาตุกมฺหิ.
สพฺพสฺมึ อสพฺพธาตุกมฺหิ อิการาคโม โหติ.
คมิสฺสติ, กริสฺสติ, ลภิสฺสติ, ปจิสฺสติ.
อสพฺพธาตุกมฺหีติ กิมตฺถํ? คจฺฉติ, กโรติ, ลภติ, ปจติ.
๕๑๗, ๔๘๘. กฺวจิ ธาตุวิภตฺติปจฺจยานํ ทีฆ วิปรีตาเทสโลปาคมา จ.
อิธ อาขฺยาเต อนิทฺทิฏฺเสุ สาธเนสุ กฺวจิ ธาตุวิภตฺติปจฺจยานํ ทีฆวิปรีตาเทสโลปาคมอิจฺเจตานิ การิยานิ ชินวจนานุรูปานิ กาตพฺพานิ.
ชายติ ¶ , กเรยฺย, ชานิยา, สิยา, กเร, คจฺเฉ, ชฺา, วกฺเขถ, ทกฺเขถ, ทิจฺฉติ, อคจฺฉิ, อคจฺฉุํ, อโหสิ, อเหสุํ อิจฺเจวมาทีนิ อฺานิปิ สาธนานิ โยเชตพฺพานิ.
๕๑๘, ๔๔๖. อตฺตโนปทานิ ปรสฺสปทตฺตํ.
อตฺตโนปทานิ กฺวจิ ปรสฺสปทตฺตมาปชฺชนฺเต.
วุจฺจติ, ลพฺภติ, ปจฺจติ.
กฺวจีติ กิมตฺถํ? กรียเต, ลพฺภเต, ปจฺจเต.
๕๑๙, ๔๕๗. อการาคโม หิยฺยตฺตนีอชฺชตนีกาลาติปตฺตีสุ.
กฺวจิ อการาคโม โหติ หิยฺยตฺตนี อชฺชตนีกาลาติปตฺติอิจฺเจตาสุ วิภตฺตีสุ.
อคมา, อคมี, อคมิสฺสา.
กฺวจีติ กิมตฺถํ? คมา, คมี, คมิสฺสา.
พฺรูอิจฺเจตาย ธาตุยา อีการาคโม โหติ ติมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
พฺรวีติ.
๕๒๑, ๔๒๕. ธาตุสฺสนฺโต ¶ โลโป’เนกสรสฺส.
ธาตุสฺส อนฺโต กฺวจิ โลโป โหติ อเนกสรสฺส.
คจฺฉติ, สรติ, มรติ.
อเนกสรสฺเสติ กิมตฺถํ? ปาติ, ยาติ, วาติ.
กฺวจีติ กิมตฺถํ? มหียติ, มถียติ.
๕๒๒, ๔๗๖. อิสุยมูนมนฺโต จฺโฉ วา.
อิสุ ยมุ อิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อนฺโต จฺโฉ โหติ วา. อิจฺฉติ, นิยจฺฉติ.
วาติ กิมตฺถํ? เอสติ, นิยมติ.
การิตอิจฺเจเตสํ ปจฺจยานํ โณ โลปมาปชฺชเต.
กาเรติ, การยติ, การาเปติ, การาปยติ.
สาสนตฺถํ สมุทฺทิฏฺํ, มยาขฺยาตํ สมาสโต;
สกํ พุทฺธิวิเสเสน, จินฺตยนฺตุ วิจกฺขณา.
อิติ อาขฺยาตกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑ.
อาขฺยาตกปฺโป นิฏฺิโต.
๗. กิพฺพิธานกปฺป
ปมกณฺฑ
(ก)
พุทฺธํ ¶ าณสมุทฺทํ, สพฺพฺุํ โลกเหตุ’ขีณมตึ;
วนฺทิตฺวา ปุพฺพมหํ, วกฺขามิ สสาธนํ หิ กิตกปฺปํ.
(ข)
สาธนมูลํ หิ ปโยคํ,
อาหุ ปโยคมูลมตฺถฺจ;
อตฺเถสุ วิสารทมตโย,
สาสนสฺสุธรา ชินสฺส มตา.
(ค)
อนฺโธ เทสกวิกโล,
ฆตมธุเตลานิ ภาชเนน วินา;
นฏฺโ นฏฺานิ ยถา,
ปโยควิกโล ตถา อตฺโถ.
(ฆ)
ตสฺมา สํรกฺขณตฺถํ, มุนิวจนตฺถสฺส ทุลฺลภสฺสาหํ;
วกฺขามิ สิสฺสกหิตํ, กิตกปฺปํ สาธเนน ยุตํ.
๕๒๔, ๕๖๑. ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ โณ.
ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ ณปจฺจโย โหติ.
กมฺมํ กโรตีติ กมฺมกาโร, เอวํ กุมฺภกาโร, มาลากาโร, กฏฺกาโร, รถกาโร, รชตกาโร ¶ , สุวณฺณกาโร, ปตฺตคฺคาโห, ตนฺตวาโย, ธฺมาโย, ธมฺมกาโม, ธมฺมจาโร.
สฺายมภิเธยฺยายํ ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ อการปจฺจโย โหติ, นามมฺหิ จ นุการาคโม โหติ.
อรึ ทเมตีติ อรินฺทโม, ราชา. เวสฺสํ ตรตีติ เวสฺสนฺตโร, ราชา. ตณฺหํ กโรตีติ ตณฺหงฺกโร, ภควา. เมธํ กโรตีติ เมธงฺกโร, ภควา. สรณํ กโรตีติ สรณงฺกโร, ภควา. ทีปํ กโรตีติ ทีปงฺกโร, ภควา.
ปุรสทฺเท อาทิมฺหิ ททอิจฺเจตาย ธาตุยา อการปจฺจโย โหติ, ปุรสทฺทสฺส อการสฺส จ อึ โหติ.
ปุเร ทานํ อทาสีติ ปุรินฺทโท เทวราชา.
๕๒๗, ๕๖๘. สพฺพโต ณฺวุ ตฺวาวี วา.
สพฺพโต ธาตุโต กมฺมาทิมฺหิ วา อกมฺมาทิมฺหิ วา อการ ณฺวุ ตุ อาวีอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.
ตํ ¶ กโรตีติ ตกฺกโร, หิตํ กโรตีติ หิตกโร, วิเนติ เอตฺถ, เอเตนาติ วา วินโย นิสฺสาย นํ วสตีติ นิสฺสโย.
ณฺวุมฺหิ – รถํ กโรตีติ รถการโก, อนฺนํ, ททาตีติ อนฺนทายโก, วิเนติ สตฺเตติ วินายโก, กโรตีติ การโก, ททาตีติ ทายโก, เนตีติ นายโก.
ตุมฺหิ – ตํ กโรตีติ ตกฺกตฺตา, ตสฺส กตฺตาติ วา ตกฺกตฺตา. โภชนํ ททาตีติ โภชนทาตา, โภชนสฺส ทาตาติ วา โภชนทาตา. กโรตีติ กตฺตา. สรตีติ สริตา.
อาวีมฺหิ – ภยํ ปสฺสตีติ ภยทสฺสาวี อิจฺเจวมาทิ.
วิส รุช ปทอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณ ปจฺจโย โหติ.
ปวิสตีติ ปเวโส, รุชตีติ โรโค, อุปฺปชฺชตีติ อุปฺปาโท, ผุสตีติ ผสฺโส, อุจตีติ โอโก, ภวตีติ ภาโว, อยตีติ อาโย, สมฺมา พุชฺฌตีติ สมฺโพโธ, วิหรตีติ วิหาโร.
๕๒๙, ๕๘๐. ภาเว ¶ จ.
ภาวตฺถาภิเธยฺเย สพฺพธาตูหิ ณปจฺจโย โหติ.
ปจฺจเต, ปจนํ วา ปาโต, จชเต, จชนํ วา จาโค, เอวํ ยาโค, โยโค, ภาโค, ปริทาโห.
สพฺพธาตูหิ กฺวิปจฺจโย โหติ.
สมฺภวตีติ สมฺภู, วิเสเสน ภวตีติ วิภู, ภุเชน คจฺฉตีติ ภุชโค, สํ อตฺตานํ ขนติ, สํ สฏฺุ ขนตีติ วา สงฺโข.
ธรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ รมฺมปจฺจโย โหติ.
ธรติ เตนาติ ธมฺโม, กรียเต ตนฺติ กมฺมํ.
๕๓๒, ๕๙๐. ตสฺสีลาทีสุ ณีตฺวาวี จ.
สพฺเพหิ ธาตูหิ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ ณี ตุ อาวี อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.
ปิยํ ปสํสิตุํ สีลํ ยสฺส รฺโ, โส โหติ ราชา ปิยปสํสี, พฺรหฺมํ จริตุํ สีลํ ยสฺส ปุคฺคลสฺส โส ¶ โหติ ปุคฺคโล พฺรหฺมจารี, ปสยฺห ปวตฺติตุํ สีลํ ยสฺส รฺโ, โส โหติ ราชา ปสยฺหปวตฺถา, ภยํ ปสฺสิตุํ สีลํ ยสฺส สมณสฺส, โส โหติ สมโณ ภยทสฺสาวี อิจฺเจวมาทิ.
๕๓๓, ๕๙๑. สทฺท กุ ธ จล มณฺฑตฺถรุธาทีหิยุ.
สทฺท กุธ จล มณฺฑตฺเถหิ จ รุจาทีหิ จ ธาตูหิ ยุปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ.
โฆสนสีโล โฆสโน, ภาสนสีโล ภาสโน. เอวํ วิคฺคโห กาตพฺโพ. โกธโน, โทสโน, จลโน, กมฺปโน, ผนฺทโน, มณฺฑโน, วิภูสโน, โรจโน, โชตโน, วฑฺฒโน.
คมุอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา ปารสทฺทาทิมฺหา รูปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ.
ภวสฺส ปารํ ภวปารํ, ภวปารํ คนฺตุํ สีลํ ยสฺส ปุริสสฺส, โส โหติ ปุริโส ภวปารคู.
ตสฺสีลาทีสฺวีติ กิมตฺถํ? ปารงฺคโต.
ปาราทิคมิมฺหาติ กิมตฺถํ? อนุคามี.
๕๓๕, ๕๙๓. ภิกฺขาทิโต ¶ จ.
ภิกฺขอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ รูปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ.
ภิกฺขนสีโล ยาจนสีโล ภิกฺขุ, วิชานนสีโล วิฺู.
หนตฺยาทีนํ ธาตูนํ อนฺเต ณุกปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ.
อาหนนสีโล อาฆาตุโก, กรณสีโล การุโก.
๕๓๗, ๕๖๖. นุ นิคฺคหิตํ ปทนฺเต.
ปทนฺเต นุการาคโม นิคฺคหิตมาปชฺชเต.
อรึ ทเมตีติ อรินฺทโม, ราชา. เวสฺสํ ตรตีติ เวสฺสนฺตโร, ราชา. ปภํ กโรตีติ ปภงฺกโร, ภควา.
๕๓๘, ๕๙๕. สํหนาฺาย วา โร โฆ.
สํปุพฺพาย หนอิจฺเจตาย ธาตุยา, อฺาย วา ธาตุยา รปจฺจโย, หนสฺส จ โฆ โหติ.
สมคฺคํ ¶ กมฺมํ สมุปคจฺฉตีติ สงฺโฆ, สมนฺตโต นครสฺส มาหิเร ขฺตีติ ปริขา, อนฺตํ กโรตีติ อนฺตโก.
สํอิติ กิมตฺถํ? อุปหนนํ อุปฆาโต.
รมฺหิ ปจฺจเย ปเร สพฺโพ ธาตฺวนฺโต รการาทิ โลโป โหติ.
อนฺตโก, ปารคู, สตฺถา, ทิฏฺโ อิจฺเจวมาทิ.
๕๔๐, ๕๔๕. ภาวกมฺเมสุ ตพฺพานียา.
ภาวกมฺมอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ ตพฺพ อนียอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สพฺพธาตูหิ.
ภวิตพฺพํ, ภวนียํ, อาสิตพฺพํ, อาสนียํ, ปชฺชิตพฺพํ, ปชฺชนียํ, กตฺตพฺพํ, กรณียํ, คนฺตพฺพํ, คมนียํ.
ภาวกมฺเมสุ สพฺพธาตูหิ ณฺยปจฺจโย โหติ.
กตฺตพฺพํ การิยํ, เชตพฺพํ เชยฺยํ, เนตพฺพํ เนยฺยํ, อิจฺเจวมาทิ.
จคฺคหเณน ¶ เตยฺยปจฺจโย โหติ. าตพฺพํ าเตยฺยํ, ทฏฺเยฺยํ, ปตฺเตยฺยํ อิจฺเจวมาทิ.
กรอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา ริจฺจปจฺจโย โหติ ภาวกมฺเมสุ.
กตฺตพฺพํ กิจฺจํ.
ภูอิจฺเจตาย ธาตุยา ณฺยปจฺจยสฺส อูกาเรน สห อพฺพาเทโส โหติ ภาวกมฺเมสุ.
ภวิตพฺโพ ภพฺโพ, ภวิตพฺพํ ภพฺพํ.
๕๔๔, ๕๕๖. วท มท คมุ ยุช ครหาการาทีหิ ชฺช มฺม คฺค ยฺเหยฺยา คาโร วา.
วท มท คมุ ยุช ครหาการนฺตอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณฺยปจฺจยสฺส ยถาสงฺขฺยํ ชฺช มฺม คฺค ยฺห เอยฺยาเทสา โหนฺติ วา ธาตฺวนฺเตน สห, ครสฺสํ จ คาโร โหติ ภาวกมฺเมสุ.
วตฺตพฺพํ วชฺชํ, มทนียํ มชฺชํ, คมนียํ คมฺมํ, โยชนียํ โยคฺคํ, ครหิตพฺพํ คารยฺหํ, ทาตพฺพํ เทยฺยํ, ปาตพฺพํ เปยฺยํ, หาตพฺพํ ¶ เหยฺยํ, มาตพฺพํ เมยฺยํ, าตพฺพํ เยฺยํ, อิจฺเจวมาทิ.
เย ปจฺจยา ตพฺพาทโย ริจฺจนฺตา, เต กิจฺจสฺาติ เวทิตพฺพา.
กิจฺจสฺาย กึปโยชนํ? ภาวกมฺเมสุ กิจฺจตฺตขตฺถา.
อฺเ ปจฺจยา กิต เอว สฺา โหนฺติ.
กิต สฺาย กึปโยชนํ? กตฺตริ กิต.
นนฺทาทีหิ ธาตูหิ ยุปจฺจโย โหติ ภาวกมฺเมสุ.
นนฺทียเต นนฺทนํ, นินฺทิตพฺพํ วา นนฺทนํ, คหณียํ คหณํ, จริตพฺพํ จรณํ, เอวํ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพา.
กตฺตุกรณปเทสอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ จ ยุปจฺจโย โหติ.
กตฺตริ ¶ ตาว – รชํ หรตีติ รโชหรณํ โตยํ.
กรเณ ตาว – กโรติ เตนาติ กรณํ.
ปเทเส ตาว – ติฏฺนฺติ ตสฺมินฺติ านํ. เอวํ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพา.
รการหการาทฺยนฺเตหิ ธาตูหิ อนาเทสสฺส นสฺส โณ โหติ.
กโรติ เตนาติ กรณํ, ปูเรติ เตนาติ ปูรณํ. คหณียํ เตนาติ คหณํ. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ปโม กณฺโฑ.
ทุติยกณฺฑ
ณาทโย ปจฺจยา ยุปจฺจยนฺตา เตกาลิกาติ เวทิตพฺพา.
กุมฺภํ กโรติ อกาสิ กริสฺสตีติ กุมฺภกาโร, กโรติ อกาสิ กริสฺสติ เตนาติ กรณํ. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
๕๕๑, ๕๙๘. สฺายํ ¶ ทา ธาโต อิ.
สฺายมภิเธยฺยายํ ทา ธาโต อิปจฺจโย โหติ.
ปมํ อาทียตีติ อาทิ, อุทกํ ทธาตีติ อุทมิ, มโหทกานิ ทธาตีติ มโหทธิ, วาลานิ ทธาติ ตสฺมินฺติ วาลธิ, สมฺมา ธียตีติ สนฺธิ.
สฺายมภิเธยฺยายํ สพฺพธาตูหิ ติปจฺจโย โหติ, กิต จ อาสิฏฺเ.
ชิโน ชนํ พุชฺฌตูติ ชินพุทฺธิ, ธนํ อสฺส ภวตูติ ธนภูติ, ภวตูติ ภูโต, ภวตูติ ภาโว, ธมฺโม ชนํ ททาตูติ ธมฺมทินฺโน, วฑฺฒตูติ วฑฺฒมาโน. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
อิตฺถิยมภิเธยฺยายํ สพฺพธาตูหิ อการ ติ ยุ อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วา.
ชีรตีตี ชรา, มฺตีติ มติ, เจตยตีติ เจตนา, เวทยตีติ เวทนา. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
๕๕๔, ๖๐๑. กรโต ¶ ริริย.
กรโต อิตฺถิยมนิตฺถิยํ วา อภิเขยฺยายํ ริรียปจฺจโย โหติ วา.
กตฺตพฺพา กิริยา, กรณียํ กิริยํ.
อตีเต กาเล สพฺพธาตูหิ ตตวนฺตุตาวีอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.
หุโต, หุตวา, หุตาวี. วุสิโต, วุสิตวา, วุสิตาวี. ภุตฺโต, ภุตฺตวา, ภุตฺตาวี.
ภาวกมฺเมสุ อตีเต กาเล ตปจฺจโย โหติ สพฺพธาตูหิ.
ภาเว ตาว – ตสฺส คีตํ, นจฺจํ, นฏฺฏํ, หสิตํ.
กมฺมนิ ตาว – เตน ภาสิตํ, เทสิตํ.
๕๕๗, ๖๐๖. พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ.
พุธคมุอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตทตฺเถ คมฺยมาเน ตปจฺจโย โหติ กตฺตริ สพฺพกาเล.
สพฺเพ ¶ สงฺขตาสงฺขเต ธมฺเม พุชฺฌติ อพุชฺฌิ พุชฺฌิสฺสตีติ พุทฺโธ, สรณงฺคโต, สมถงฺคโต, อมถงฺคโต, ชานาติ อชานิ ชานิสฺสตีติ าโต, อิจฺเจวมาทิ.
ชิอิจฺเจตาย ธาตุยา อินปจฺจโย โหติ สพฺพกาเล กตฺตริ.
ปาปเก อกุสเล ธมฺเม ชินาติ อชินิ ชินิสฺสตีติ ชิโน.
สุปอิจฺเจตาย ธาตุยา อินปจฺจโย โหติ กตฺตริ, ภาเว จ.
สุปตีติ สุปินํ, สุปียเต สุปินํ.
อีสํทุสุสทฺทาทีหิ สพฺพธาตูหิ ขปจฺจโย โหติ.
อีสสฺสโย, ทุสฺสโย, สุสฺสโย ภวตา, อีสกฺกรํ, ทุกฺกรํ, สุกรํ, ภวตา.
๕๖๑, ๖๓๖. อิจฺฉตฺเถสุ ¶ สมานกตฺตุเกสุ ตเว ตุํ วา.
อิจฺฉตฺเถสุ สมานกตฺตุเกสุ สพฺพธาตูหิตเวตุํอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สพฺพกาเล กตฺตริ.
ปฺุานิ กาตเว, สทฺธมฺมํ โสตุ มิจฺฉติ.
อรหสกฺกาทีสุ จ อตฺเถสุ สพฺพธาตูหิ ตุํปจฺจโย โหติ.
โก ตํ นินฺทิตุมรหติ, สกฺกา เชตุํ ธเนน วา. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
๕๖๓, ๖๓๙. ปตฺตวจเน อลมตฺเถสุ จ.
ปตฺตวจเน อลมตฺเถสุ สพฺพธาตูหิ ตุํปจฺจโย โหติ.
อลเมว ทานานิ ทาตุํ, อลเมว ปฺุานิ กาตุํ.
๕๖๔, ๖๔๐. ปุพฺพกาเล’ กกตฺตุกานํ ตุน ตฺวาน ตฺวาวา.
ปุพฺพกาเล เอกกตฺตุกานํ ธาตูนํ ตุนตฺวาน ตฺวาอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วา.
กาตุน ¶ กมฺมํ คจฺฉติ, อกาตุน ปฺุํ กิลิสฺสติ, สตฺตา สุตฺวาน ธมฺมํ โมทนฺติ, ริปุํ ชิตฺวาน วสติ, ธมฺมํ สุตฺวาน’สฺส เอตทโหสิ, อิโต สุตฺวาน อมุตฺร กถยนฺติ, สุตฺวา ชานิสฺสาม. เอวํ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพา.
วตฺตมาเน กาเล สพฺพธาตูหิ มานอนฺตอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.
สรมาโน โรทติ. คจฺฉนฺโต คณฺหาติ.
สาสอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ รตฺถุปจฺจโย โหติ.
สาสตีติ สตฺถา, สาสติ หึสตีติ วา สตฺถา.
ปาอิจฺเจตาย ธาตุยา ริตุปจฺจโย โหติ.
ปาติ ปุตฺตนฺติ ปิตา.
๕๖๘, ๕๗๖. มานาทีหิ ¶ ราตุ.
มานอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ราตุปจฺจโย โหติ, ริตุ ปจฺจโย จ.
ธมฺเมน ปุตฺตํ มาเนตีติ มาตา, ปุพฺเพ ภาสตีติ ภาตา, มาตาปิตูหิ ธารียตีติ ธีตา.
อาอิจฺจาทิมฺหา คมิโต ตุกปจฺจโย โหติ.
อาคจฺฉตีติ อาคนฺตุโก, ภิกฺขุ.
คมุอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา อิกปจฺจโย โหติ ภพฺเพ. คมิสฺสติ คนฺตุํ ภพฺโพติ คมิโก, ภิกฺขุ.
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.
ตติยกณฺฑ
๕๗๑, ๖๒๔. ปจฺจยาทนิฏฺา นิปาตนา สิชฺฌนฺติ,
สงฺขฺยานามสมาสตทฺธิตาขฺยาตกิตกปฺปมฺหิ สปฺปจฺจยา เย สทฺทา อนิฏฺงฺคตา, เต สาธเนน นิรกฺขิตฺวา สเกหิ สเกหิ นาเมหิ นิปาตนา สิชฺฌนฺติ.
สงฺขฺยายํ ¶ ตาว – เอกสฺส เอตา โหติ, ทสสฺส จ ทการสฺส รการาเทโส โหติ. เอโก จ ทส จ เอการส.
ทฺวิสฺส พา โหติ, ทสสฺส จ ทการสฺส รการาเทโส โหติ, ทฺเว จ ทส จ พารส.
ทฺวิสฺส พา โหติ, ทสสฺส จ วีสํ โหติ. ทฺเว จ วีสฺจ พาวีสํ.
ฉสฺส โส โหติ, ทสสฺส จ ทการสฺส โฬ โหติ, ฉ จ ทส จ โสฬส.
ฉอายตนมฺหิ ฉสฺส สโฬ โหติ, สฬายตนํ. เอวํ เสสา สงฺขฺยา กาตพฺพา.
นามิเก ตาว-อิม สมาน อปรอิจฺเจเตหิ ชฺชชฺชุ ปจฺจยา โหนฺติ, อิม สมานสทฺทานฺจ อการสการาเทสา โหนฺติ. อิมสฺมึ กาเล อชฺช, อชฺชุ, สมาเน กาเล สชฺช, สชฺชุ, อปรสฺมึ กาเล อปรชฺช, อปรชฺชุ.
สมาเส ตาว – ภูมิคโต, อปายคโต, อิสฺสรกตํ. สลฺลวิทฺโธ, กถินทุสฺสํ, โจรภยํ, ธฺราสิ, สํสารทุกฺขํ, ปุพฺพาปรํ.
ตทฺธิเต ¶ ตาว – วาสิฏฺโ, ภารทฺวาโช, ภคฺคโว, ปณฺฑโว, กาเลยฺโย.
อาขฺยาเต ตาว – ‘‘อส ภาเว’’ติ ธาตุโต วตฺตมาเนสุ เอกวจนพหุวจเนสุ เอกวจนสฺส ติสฺส สฺโส โหติ อนฺเตน สห, พหุวจนสฺส อนฺติสฺส สฺสุ โหติ อนฺเตน สห. เอวมสฺส วจนีโย, เอวมสฺสุ วจนียา.
อาณตฺติยํ หิสฺส สฺสุ โหติ วา, คจฺฉสฺสุ, คจฺฉาหิ.
กิตเก ตาว – วท หนอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ กปจฺจโย โหติ, วทสฺส จ วาโท โหติ, หนสฺส จ ฆาโต โหติ. วาทโก, ฆาตโก.
นฏธาตุโต ตปฺจยสฺส จฺจ ฏฺฏาเทสา โหนฺติ อนฺเตน สห. นจฺจํ, นฏฺฏํ. อิจฺเจวมาทโย นิปาตนา สิชฺฌนฺติ.
๕๗๒, ๖๒๕. สาส ทิสโต ตสฺส ริฏฺโ จ.
สาส ทิสอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส ริฏฺาเทโส โหติ าเน.
อนุสิฏฺโ โส มยา, ทิฏฺํ เม รูปํ.
จคฺคหเณน ¶ กิจฺจตการสฺส จ ตุํ ปจฺจยสฺส จ รฏฺรฏฺุํอาเทสา โหนฺติ. ทสฺสนียํ ทฏฺพฺพํ. ทฏฺุํ วิหารํ คจฺฉนฺติ สมณานํ.
๕๗๓, ๖๒๖. สาทิสนฺต ปุจฺฉ ภนฺช หนฺสาทีหิฏฺโ.
สการนฺต ปุจฺฉ ภนฺช หนฺส อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส สหาทิพฺยฺชเนน ฏฺาเทโส โหติ าเน.
ตุฏฺโ, อหินา ทฏฺโ นโร, มยา ปุฏฺโ, ภฏฺโ, ปภฏฺโ, หฏฺโ, ปหฏฺโ, ยิฏฺโ. เอวมฺเปิ ธาตโว สพฺพตฺถ โยเชตพฺพา.
วสอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา ตการปจฺจยสฺส สหาทิพฺยฺชเนน อุฏฺาเทโส โหติ าเน.
วสฺสํวุฏฺโ.
วสสฺเสว ธาตุสฺส ตปจฺจเย ปเร วการสฺส อุการาเทโส โหติ วา.
วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, อุฏฺโ. วุโ วา.
๕๗๖, ๖๐๗. ธ ¶ ฒ ภ เย หิ ธ ฒา จ.
ธ ฒ ภ หอิจฺเจวมนฺเตหิ ธาตูหิ ตการปจฺจยสฺส ยถากฺกมํ ธ ฒาเทสา โหนฺติ.
ยถา? พุทฺโธ ภควา, วฑฺโฒ ภิกฺขุ, ลทฺธํ เม ปตฺถจีวรํ, อคฺคินา ทฑฺฒํ วนํ.
ภนฺชโต ธาตุมฺหา ตการปจฺจยสฺส คฺโค อาเทโส โหติ สหาทิพฺยฺชเนน.
ภคฺโค.
๕๗๘, ๕๖๐. ภุชาทีนมนฺโต โน ทฺวิ จ.
ภุชอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺโต โน โหติ, ตปจฺจยสฺส จ ทฺวิตาโว โหติ.
ภุตฺโต, ภุตฺตาวี, จตฺโต, สตฺโต, รตฺโต, ยุตฺโต, วิวิตฺโต.
วจอิจฺเจตสฺส ¶ ธาตฺวสฺส วการสฺส อุการาเทโส โหติ อนฺโต จกาโร โน โหติ, ตปจฺจยสฺส จ ทฺเวภาโว โหติ วา.
วุตฺตํ ภควตา, อุตฺตํ วา.
คุปอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺโต จ พฺยฺชโน โน โหติ, ตปจฺจยสฺส จ ทฺเวภาโว โหติ.
สุคุตฺโต, จตฺโต, ลิตฺโต, สนฺตตฺโต, อุตฺโต, วิวิตฺโต, สิตฺโต. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
ตรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส อิณฺณาเทโส โหติ, อนฺโต จ พฺยฺชโน โน โหติ.
ตรตีติ ติณฺโณ, อุตฺตรตีติ อุตฺติณฺโณ, สํปูรตีติ สมฺปุณฺโณ, ตุรตีติ ตุณฺโณ, ปริชีรตีติ ปริชิณฺโณ, อากิรตีติ อากิณฺโณ.
๕๘๒, ๖๓๑. ภิทาทิโต ¶ อินฺน อนฺน อีณาวา.
ภิทิอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส อินฺน อนฺน อีณาเทสา โหนฺติ วา, อนฺโต จ พฺยฺชโน โน โหติ.
ภินฺทิตพฺโพติ ภินฺโน, ฉินฺทียตีติ ฉินฺโน, อุจฺฉินฺทียิตฺถาติ อุจฺฉินฺโน, ทียตีติ ทินฺโน, นิสีทตีติ นิสินฺโน, สุฏฺุ ฉาทียตีติ สุฉนฺโน, ขิทตีติ ขินฺโน, โรทตีติ รุนฺโน, ขีณา ชาติ.
วาติ กิมตฺถํ? ภิชฺชตีติ ภิตฺติ.
๕๘๓, ๖๑๗. สุส ปจ สกโต กฺข กฺกา จ.
สุส ปจ สกอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส กฺขกฺกาเทสา โหนฺติ, อนฺโต จ พฺยฺชโน โน โหติ.
สุสฺสตีติ สุกฺขํ, กฏฺํ, ปจฺจตีติ ปกฺกํ, ผลํ. สกติ สมตฺเถติ, ปูเชตีติ วา สกฺโก, สุชมฺปติ.
ปกฺกมอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส นฺโตอาเทโส โหติ, อนฺโต จ โน โหติ.
ปกฺกมตีติ ¶ ปกฺกนฺโต, วิพฺภมตีติ วิพฺภนฺโต, สงฺกนฺโต, ขนฺโต, สนฺโต, ทนฺโต, วนฺโต.
จคฺคหณํ กิมตฺถํ? เตเหว ธาตูหิ ตปจฺจยสฺสนฺติ โหติ. อนฺโต จ โน โหติ. กนฺติ, ขนฺติ. เอวํ สพฺพตฺถ.
ชนอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺตสฺส พฺยฺชนสฺส อาตฺตํ โหติ ตปจฺจเย ปเร, ติมฺหิ จ.
อชนีติ ชาโต, ชนนํ ชาติ.
ติมฺหีติ กิมตฺถํ? อฺสฺมิมฺปิ ปจฺจเย ปเร อาการนิวตฺตนตฺถํ. ชนิตฺวา, ชนิตา, ชนิตุํ, ชนิตพฺพํ อิจฺเจวมาทิ.
๕๘๖, ๖๐๐. คม ขน หน รมาทีนมนฺโต.
คม ขน หน รมุอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺโต พฺยฺชโน โน โหติ วา ตปจฺจเย ปเร ติมฺหิ จ.
สุนฺทรํ นิพฺพานํ คจฺฉตีติ สุคโต. สุนฺทรํ นิพฺพานํ คจฺฉตีติ สุคติ, ขตํ, ขติ. อุปหตํ, อุปหติ. รโต, รติ, มโต, มติ.
วาติ ¶ กิมตฺถํ? รมโต, รมติ.
รกาโร จ ธาตูนมนฺตภูโต โน โหติ ตปจฺจเย, ปเร ติมฺหิ จ.
ปกาเรน กรียตีติ ปกโต, ปมํ กรียตีติ ปกติ, วิสรียตีติ วิสโต, วิสติ.
า ปาอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อนฺตสฺส อาการสฺส อิการ อีการาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ ตปจฺจเย ปเร, ติมฺหิ จ.
ยตฺร ิโต, ิติ, ปีโต, ปีติ.
๕๘๙, ๖๒๑. หนฺเตหิ โห หสฺส โฬ วา อทหนหานํ.
หการนฺเตหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส หการาเทโส โหติ, หการสฺส ธาตฺวนฺตสฺส โฬ โหติ วา อทหนหานํ.
อารุหิตฺถาติ อารุฬฺโห. คาฬฺโห, พาฬฺโห. มูโฬ.
อทหนหานมิติ ¶ กิมตฺถํ? ทยฺหตีติ ทฑฺโฒ, สํสุฏฺุ นยฺหตีติ สนฺนทฺโธ.
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ตติโย กณฺโฑ.
จตุตฺถกณฺฑ
๕๙๐, ๕๗๙. ณมฺหิรนฺชสฺส โช ภาวกรเณสุ.
ณมฺหิ ปจฺจเย ปเร รนฺชอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺตภูตสฺส นฺชการสฺส โชอาเทโส โหติ ภาวกรเณสุ.
รฺชนํ ราโค, รนฺชนฺติ เอเตนาติ ราโค.
ภาวกรเณสูติ กิมตฺถํ? รนฺชตีติ รงฺโค.
หนอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส ฆาตาเทโส โหติ ณมฺหิ ปจฺจเย ปเร.
อุปหนตีติ อุปฆาโต, คาโว หนตีติ โคฆาตโก.
๕๙๒, ๕๐๓. วโธ ¶ วา สพฺพตฺถ.
หนอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส วธาเทโส โหติ วา สพฺพตฺถ าเนสุ.
หนตีติ วโธ, วธโก, อวธิ, อหนิ วา.
อาการนฺตานํ ธาตูนํ อนฺตสฺส อาการสฺส อายาเทโส โหติ ณมฺหิ ปจฺจเย ปเร.
ททาตีติ ทายโก, ทานํ ทาตุํ สีลํ ยสฺสาติ ทานทายี, มชฺชํ ทาตุํ สีลํ ยสฺสาติ มชฺชทายี, นครํ ยาตุํ สีลํ ยสฺสาติ นครยายี.
๕๙๔, ๕๘๒. ปุร สมุป ปรีหิ กโรติสฺส ข ขรา วา ตปฺปจฺจเยสุจ.
ปุร สํ อุป ปริอิจฺเจเตหิ กโรติสฺส ธาตุสฺส ข ขราเทสา โหนฺติ วา ตปจฺจเย ปเร, ณมฺหิ จ.
ปุเร กรียตีติ ปุรกฺขโต, สมฺมา กรียตีติ สงฺขโต, อุปคนฺตฺวา กรียตีติ อุปกฺขโต, ปริสมนฺตโต กโรตีติ ปริกฺขาโร, สํกรียตีติ สงฺขาโร.
วาติ กิมตฺถํ? อุปคนฺตฺวา กโรตีติ อุปกาโร.
๕๙๕, ๖๓๗. ตเว ¶ ตุนาทีสุ กา.
ตเว ตุนอิจฺเจวมาทีสุ ปจฺจเยสุ กโรติสฺส ธาตุสฺส กาอาเทโส โหติ วา.
กาตเว, กาตุํ, กตฺตุํ วา, กาตุน, กตฺตุน วา.
๕๙๖, ๕๕๑. คม ขน หนาทีนํ ตุํ ตพฺพาทีสุ น.
คม ขน หนอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺตสฺส นกาโร โหติ วา ตุํ ตพฺพาทีสุ ปจฺจเยสุ.
คนฺตุํ, คมิตุํ, คนฺตพฺพํ, คมิตพฺพํ. ขนฺตุํ. ขนิตุํ, ขนฺตพฺพํ, ขนิตพฺพํ. หนฺตุํ, หนิตุํ, หนฺตพฺพํ. หนิตพฺพํ. มนฺตุํ, มนิตุํ, มนฺตพฺพํ, มนิตพฺพํ.
อาทิคฺคหณํ กิมตฺถํ? ตุนคฺคหณตฺถํ. คนฺตุน, ขนฺตุน, หนฺตุน, มนฺตุน.
๕๙๗, ๖๔๑. สพฺเพหิ ตุนาทีนํ โย.
สพฺเพหิ ธาตูหิ ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ ยการาเทโส โหติ วา.
อภิวนฺทิย, อภิวนฺทิตฺวา, โอหาย, โอหิตฺวา, อุปนีย, อุปเนตฺวา, ปสฺสิย, ปสฺสิตฺวา, อุทฺทิสฺส, อุทฺทิสิตฺวา, อาทาย, อาทิยิตฺวา.
๕๙๘, ๖๔๓. จนนฺเตหิ ¶ รจฺจํ.
จการนการนฺเตหิ ธาตูหิ ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ รจฺจาเทโส โหติ วา.
วิวิจฺจ, อาหจฺจ, อุหจฺจ.
วาติ กิมตฺถํ? หนฺตฺวา.
๕๙๙, ๖๔๔. ทิสา สฺวาน สฺวานฺตโลโป จ.
ทิสอิจฺเจตาย ธาตุยา ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ สฺวานสฺวาเทสา โหนฺติ, อนฺตโลโป จ.
ทิสฺวาน, ทิสฺวา.
๖๐๐, ๖๔๕. ม ห ท เภหิ มฺม ยฺห ชฺช พฺภ ทฺธา จ.
ม ห ท ภ อิจฺเจวมนฺเตหิ ธาตูหิ ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ มฺม ยฺห ชฺช พฺภ ทฺธา อาเทสา โหนฺติ วา อนฺตโลโป จ.
อาคมฺม, อาคมิตฺวา, โอกฺกมฺม. โอกฺกมิตฺวา, ปคฺคยฺห, ปคฺคณฺหิตฺวา, อุปฺปชฺช, อุปฺปชฺชิตฺวา, อารพฺภ, อารภิตฺวา, อารทฺธ, อารภิตฺวา.
๖๐๑, ๓๓๔. ตทฺธิตสมาสกิตกา ¶ นามํ วา’ ตเว ตุนาทีสุ จ.
ตทฺธิตสมาสกิตกอิจฺเจวมนฺตา สทฺทานามํว ทฏฺพฺพา ตเว ตุน ตฺวาน ตฺวาทิปจฺจยนฺเต วชฺเชตฺวา.
วาสิฏฺโ, ปตฺตธมฺโม, กุมฺภกาโร อิจฺเจวมาทิ.
ทุมฺหิ อกฺขเร โย ปุพฺโพ อกฺขโร, โส ครุโกว ทฏฺพฺโพ.
ภิตฺวา, ฉิตฺวา, ทตฺวา, หุตฺวา.
ทีโฆ จ สโร ครุโกว ทฏฺพฺโพ.
อาหาโร, นที, วธู, เต ธมฺมา, โอปนยิโก.
อกฺขรตฺเถหิ อกฺขราภิเธยฺเยหิ การปจฺจโย โหติ ปโยเค สติ.
อ เอว อกาโร, อา เอว อากาโร, ย เอว ยกาโร.
๖๐๕, ๖๔๗. ยถาคมมิกาโร ¶ .
ยถาคมํ สพฺพธาตูหิ สพฺพปจฺจเยสุ อิการาคโม โหติ.
การิยํ, ภวิตพฺพํ, ชนิตพฺพํ, วิทิตพฺพํ, กริตฺวา, อิจฺฉิตํ.
ทการธการนฺตาย ธาตุยา ยถาคมํ ยการาคโม โหติ กฺวจิ ตุนาทีสุ ปจฺจเยสุ.
พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา, ธมฺมํ พุชฺฌิตฺวา.
ทธนฺตโตติ กิมตฺถํ? ลภิตฺวา.
กฺวจีติ กิมตฺถํ? อุปฺปาเทตฺวา.
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑ.
ปฺจมกณฺฑ
๖๐๗, ๕๗๘. นิคฺคหิต สํโยคาทิโน.
สํโยคาทิภูโต นกาโร นิคฺคหิตมาปชฺชเต.
รงฺโค, ภงฺโค, สงฺโค.
๖๐๘, ๖๒๓. สพฺพตฺถ ¶ เค คี.
เคอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส คีอาเทโส โหติ สพฺพตฺถ าเน.
คีตํ คายติ.
สทอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สีทาเทโส โหติ สพฺพตฺถ าเน.
นิสินฺโน, นิสีทติ.
ยชอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สรสฺส อิการาเทโส โหติ ฏฺเ ปเร.
ยิฏฺโ, ยิฏฺา.
ฏฺเติ กิมตฺถํ? ยชนํ.
๖๑๑, ๖๐๘. หจตุตฺถานมนฺตานํ โท เธ.
หจตุตฺถานํ ธาตฺวนฺตานํ โท อาเทโส โหติ เธ ปเร.
สนฺนทฺโธ, กุทฺโธ, ยุทฺโธ, สิทฺโธ, ลทฺโธ, อารทฺโธ.
๖๑๒, ๖๑๕. โฑ ¶ ฒกาเร.
หจตุตฺถานํ ธาตฺวนฺตานํ โฑ อาเทโส โหติ ฒกาเร ปเร.
ทยฺหตีติ ทฑฺโฒ, วฑฺฒตีติ วุฑฺโฒ.
ฒกาเรติ กิมตฺถํ? ทาโห.
คหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส ฆราเทโส โหติ วา ณปจฺจเย ปเร.
ฆรํ, ฆรานิ.
วาติ กิมตฺถํ? คาโห.
ทหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ทกาโร ฬตฺตมาปชฺชเต วา ณปจฺจเย ปเร.
ปริทหนํ ปริฬาโห.
วาติ กิมตฺถํ? ปริทาโห.
๖๑๕, ๕๘๖. ธาตฺวนฺตสฺส โลโป กฺวิมฺหิ.
ธาตฺวนฺตสฺส พฺยฺชนสฺส โลโป โหติ กฺวิมฺหิ ปจฺจเย ปเร.
ภุเชน ¶ คจฺฉตีติ, ภุชโค. อุเรน คจฺฉตีติ อุรโค, ตุรโค, สงฺโข.
วิทอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺเต อูการาคโม โหติ กฺวิมฺหิ ปจฺจเย ปเร.
โลกํ วิทติ ชานาตีติ โลกวิทู.
๖๑๗, ๖๓๓. น ม ก รานมนฺตานํ นิยุตฺตตมฺหิ.
นการ มการ กการ รการานํ ธาตฺวนฺตานํ โลโป น โหติ อิการยุตฺเต ตปจฺจเย ปเร.
หนิภุํ, คมิโต, รมิโต, สกิโต, สริโต, กริตฺวา.
อิยุตฺตตมฺหีติ กิมตฺถํ? คโต, สโต.
๖๑๘, ๕๗๑. น ก คตฺตํ จ ชาณฺวุมฺหิ.
จการ ชการา กการ คการตฺตํ นาปชฺชนฺเต ณฺวุมฺหิ ปจฺจเย ปเร.
ปจตีติ ปาจโก, ยชตีติ ยาชโก.
๖๑๙, ๕๗๓. กรสฺส ¶ จ ตตฺตํ ตุสฺมึ.
กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺตสฺส รการสฺส ตการตฺตํ โหติ ตุปจฺจเย ปเร.
กโรตีติ กตฺตา, กโรนฺตีติ กตฺตาโร.
กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺตสฺส รการสฺส ตการตฺตํ โหติ วา ตุํ ตุน ตพฺพอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุ.
กตฺตุํ, กาตุํ, กตฺตุน. กาตุน, กตฺตพฺพํ, กาตพฺพํ.
๖๒๑, ๕๕๓. การิตํ วิย ณานุพนฺโธ.
ณการานุพนฺโธ ปจฺจโย การิตํ วิย ทฏฺพฺโพ วา.
ทาโห, เทโห, วาโห, พาโห, จาโค, วาโร, จาโร, ปริกฺขาโร, ทายโก, นายโก, ลาวโก, ภาวโก, การี, ฆาตี, ทายี.
วาติ กิมตฺถํ? อุปกฺขโร.
๖๒๒, ๕๗๐. อนกา ¶ ยุ ณฺวูนํ.
ยุณฺวุอิจฺเจเตสํ ปจฺจยานํ อน อกอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ.
นนฺทนํ, การโก.
จ ชอิจฺเจเตสํ ธาตฺวนฺตานํ กการคการาเทสา โหนฺติ ณานุพนฺเธ ปจฺจเย ปเร.
ปาโก, โยโค.
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ปฺจโม กณฺโฑ.
กิตกปฺโป นิฏฺิโต.
๘. อุณาทิกปฺป
ฉฏฺกณฺฑ
๖๒๔, ๕๖๓. กตฺตริ ¶ กิต.
กตฺตุอิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ กิต ปจฺจยา โหนฺติ.
การุ, การุโก, การโก, ปาจโก, กตฺตา, ชนิตา, ปจิตา, เนตา.
๖๒๕, ๖๐๕. ภาวกมฺเมสุ กิจฺจตฺต ขตฺถา.
ภาวกมฺมอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ กิจฺจ ตฺต ขตฺถอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.
อุปสมฺปาเทตพฺพํ อุปสมฺปาทนียํ ภวตา, สยิตพฺพํ ภวตา, กตฺตพฺพํ ภวตา, โภตฺตพฺโพ โอทโน ภวตา, อสิตพฺพํ โภชนํ ภวตา, อสิตํ ภวตา, สยิตํ ภวตา, ปจิตํ ภวตา, อสิตํ อสนํ ภวตา, สยิตํ สยนํ ภวตา, ปจิโต โอทโน ภวตา, กิฺจิสฺสโย, อีสสฺสโย, ทุสฺสโย, สุสฺสโย ภวตา.
๖๒๖, ๖๓๔. กมฺมนิ ¶ ทุติยาย ตฺโต.
กมฺมนิ อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ ทุติยายํ วิภตฺติยํ กตฺตริ ตฺตปจฺจโย โหติ.
ทานํ ทินฺโน เทวทตฺโต, สีลํ รกฺขิโต เทวทตฺโต, ภตฺตํ ภุตฺโต เทวทตฺโต, ครุํ อุปาสิโต เทวทตฺโต.
๖๒๗, ๖๕๒. ขฺยาทีหิ มาน ม จ โต วา.
ขิ ภี สุ รุ หุ วา ธู หิ ลู ปี อทอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ มน ปจฺจโย โหติ, มสฺส จ โต โหติ วา.
ขียนฺติ อุปทฺทวา เอตฺถาติ เขโม, ภายิตพฺโพติ เภโม, ภายนฺติ เอตสฺมาติ วา เภโม, รํสิโย อภิสฺสเวตีติ โสโม, รวติ คจฺฉตีติ โรโม, หุวติ ชุหฺวติ เอเตนาติ โหโม, ปฏิโลมวเสน วาติ คจฺฉตีติ วาโม, ลามกวเสน วาติ คจฺฉติ ปวตฺตตีติ วา วาโม, ธุนาติ กมฺปตีติ ธูโม, เสฏฺภาเวน หิโนติ ปวตฺตติ จิตฺตํ เอตสฺมินฺติ เหโม, ลุนิตพฺโพติ โลโม, มํสจมฺมานิ ลุนาติ ฉินฺทตีติ วา โลโม, ปิยนํ เปโม, ปิยายิตพฺโพติ วา เปโม, สุขทุกฺขํ อทติ ภกฺขตีติ อตฺตา, ชาติชรามรณาทีหิ อทียเต ภกฺขียเตติ วา อตฺตา, อาตุมา.
๖๒๘, ๖๕๓. สมาทีหิ ¶ ถ มา.
สมุ ทมุ ทร รห ทุ หิ สิ ภี ทา ยา สา าภสอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ถ ม ปจฺจยา โหนฺติ.
สเมตีติ สมโถ, ทมตีติ ทมโถ, ทมนํ วา ทมโถ, ทมิตพฺโพติ วา ทมโถ, ทรตีติ ทรโถ, ชิณฺณภาวํ รหิสฺสติ คณฺหิสฺสตีติ รโถ, ทพฺพสมฺภาเร รหติ คณฺหาตีติ วา รโถ, ทวติ คจฺฉตีติ ทุโม, ทวติ วุทฺธิ วิรุฬฺหิ คจฺฉติ ปวตฺตตีติ อุทฺธํ วา ทุโม, ปถวีปพฺพตาทีสุ คจฺฉติ ปตตีติ หิโม, กมฺมวาจาย พนฺธติ เอตฺถาติ สีมา. พนฺธิตพฺพาติ วา สีมา. ภายนฺติ เอตสฺมาติ ภีโม, สตฺเต อวขณฺเฑนฺติ นิวาเรนฺติ เอเตนาติ ทาโม, มูสิกาทีหิ ขาทียติ อวขณฺฑียตีติ วา ทาโม, ยาติ คจฺฉตีติ ยาโม, ปเรสํ จิตฺตํ คณฺหิตุํ สมตฺเถตีติ สาโม, ติฏฺนฺติ เอเตนาติ ถาโม, ภสติ ภสฺมีกรียตีติ ภสฺมา.
คหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อุปธสฺส อการสฺส เอตฺต โหติ วา.
ทพฺพสมฺภาร คณฺหาตีติ เคหํ, คหํ.
๖๓๐, ๖๕๔. มสุสฺส ¶ สุสฺส จฺฉร จฺเฉรา.
มสุอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส สุสฺส จฺฉรจฺเฉราเทสา โหนฺติ.
มจฺฉรตีติ มจฺฉโร, เอวํ มจฺเฉโร.
อาปุพฺพสฺส จรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส จฺฉริยจฺฉรจฺเฉรา เทสา โหนฺติ, อาปุพฺพสฺส จ รสฺโส โหติ.
อาภุโส จริตพฺพนฺติ อจฺฉริยํ. เอวํ อจฺฉรํ, อจฺเฉรํ.
จคฺคหเณน มสุสฺส สุสฺสาปิ จฺฉริยาเทโส โหติ, มจฺฉริยํ.
อล กล สลอิจฺเจเตหิ ธาตูหิ ล ยปจฺจยา โหนฺติ.
อลติ สมตฺเถตีติ อลฺลํ, กลิตพฺพํ สงฺขฺยาตพฺพนฺติ กลฺลํ, สลติ คจฺฉติ ปวิสตีติ สลฺลํ. เอวํ อลฺยํ, กลฺยํ, สลฺยํ.
๖๓๓, ๖๕๗. ยาณ ¶ ลาณา.
เตหิ กล สลอิจฺเจเตหิ ธาตูหิ ยาณ ลาณปจฺจยา โหนฺติ.
กลิตพฺพํ สงฺขฺยาตพฺพนฺติ กลฺยาณํ, คณโต ปฏิกฺกมิตฺวา สลนฺติ เอตฺถาติ ปฏิสลฺยาณํ. เอวํ สลฺลาโณ, ปฏิสลฺลาโณ.
มถอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ถสฺส ลาเทโสโหติ. อฺมฺํ มถติ วิโลฬตีติ มลฺโล, มลฺลํ.
จคฺคหเณน ลโต โก จ อาคโม โหติ. มลฺลโก, มลฺลกํ.
๖๓๕, ๕๕๙. เปสาติสคฺคปตฺตกาเลสุกิจฺจา.
เปส อติสคฺค ปตฺตกาลอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ กิจฺจปจฺจยา โหนฺติ.
กตฺตพฺพํ กมฺมํ ภวตา, กรณียํ กิจฺจํ ภวตา, โภตฺตพฺพํ โภชนํ ภวตา, โภชนียํ โภชนํ ภวตา, อชฺฌยิตพฺพํ อชฺเฌยฺยํ ภวตา, อชฺฌยนียํ อชฺเฌยฺยํ ภวตา.
๖๓๖, ๖๕๙. อวสฺสกา’ธมิเณสุ ¶ ณี จ.
อวสฺสก อธมิณอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ ณีปจฺจโย โหติ, กิจฺจา จ.
อวสฺสเต ตาว – การีสิ เม กมฺมํ อวสฺสํ หารีสิ เม ภารํ อวสฺสํ.
อธมิเณ – ทายีสิ เม สตํ อิณํ, ธารีสิ เม สหสฺสํ อิณํ.
กิจฺจา จ – ทาตพฺพํ เม ภวตา สตํ อิณํ. ธารยิตพฺพํ เม ภวตา สหสฺสํ อิณํ, กตฺตพฺพํ เม ภวตา เคหํ, กรณียํ เม ภวตา กิจฺจํ, การิยํ เม ภวตา สยนํ.
อรห สกฺก ภพฺพอิจฺเจวมาทีหิ ปโยเค สติ สพฺพธาตูหิ ตุํปจฺจโย โหติ.
อรหา ภวํ วตฺตุํ, อรหา ภวํ กตฺตุํ, สกฺกา ภวํ หนฺตุํ, สกฺกา ภวํ ชเนตุํ, ชนิตุํ, ภวิตุํ, สกฺกา ภวํ ทาตุํ, สกฺกา ภวํ คนฺตุํ, ตพฺโพ ภวํ ชเนตุํ อิจฺเจวมาทิ.
๖๓๘, ๖๖๐. วชาทีหิปพฺพชฺชาทโย ¶ นิปฺปชฺชนฺเต.
วชอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, อุปสคฺคปจฺจยาทีหิ จ ปพฺพชฺชาทโย สทฺทา นิปฺปชฺชนฺเต.
ปมเมว วชิตพฺพาติ ปพฺพชฺชา, อิฺชนํ เอชฺชา, สมชฺชนํ สมชฺชา, นิสีทนํ นิสชฺชา, วิชานนํ วิชฺชา วิสชฺชนํ วิสชฺชา, ปทนํ ปชฺชา, หนนํ วชฺฌา, เอสนํ อิจฺฉา, อติเอสนํ อติจฺฉา, สทนํ สชฺชา, สยนฺติ เอตฺถาติ เสยฺยา, สมฺมา จิตฺตํ นิเธติ เอตายาติ สทฺธา, จริตพฺพา จริยา, กรณํ กิริยา, รุชนํ รุจฺฉา, ปทนํ ปจฺฉา, ริฺจนํ ริจฺฉา, ติกิจฺฉนํ ติติจฺฉา, สํโกจนํ สํกุจฺฉา, มทนํ มจฺฉา, ลภนํ ลจฺฉา, รทิหพฺพาติ รจฺฉา, รทนํ วิเลขนํ วารจฺฉา, อโธ ภาเคน คจฺฉตีติ ติรจฺฉา, ติรจฺฉาโน, อชนํ อจฺฉา, ติติกฺขตีติ ติติกฺขา, สห อาคมนํ สาคจฺฉา, ทุฏฺุ ภกฺขนํ โทภจฺฉา, ทุฏฺุ โรสนํ ทุรุจฺฉา, ปุจฺฉนํ ปุจฺฉา, มุหนํ มุจฺฉา, วสนํ วจฺฉา, กจนํ กจฺฉา, สห กถนํ สากจฺฉา, ตุทนํ ตุจฺฉา, วิสนํ วิจฺฉา, ปิสนํ ปิจฺฉิลฺลา, สุขทุกฺขํ มุทติ ภกฺขตีติ มจฺโฉ ¶ , สตฺตานํ ปาณํ มุเสติ จเชตีติ มจฺจุ, สตนํ สจฺจํ, อุทฺธํ ธุนาติ กมฺปตีติ อุทฺธจฺจํ, นฏนํ นจฺจํ, นิตนํ นิจฺจํ, ตถนํ ตจฺฉํ อิจฺเจวมาทิ.
กฺวิโลโป โหติ, ปุน จ นิปฺปชฺชนฺเต.
วิวิเธหิ สีลาทิคุเณหิ ภวตีติ วิภู, วิเสเสน วา ภวตีติ วิภู, สยํ อตฺตนา ภวตีติ สยมฺภู, อภิวิตฺวา ภวตีติ อภิภู, สํ สุฏฺุ ธุนาติ กมฺปตีติ สนฺธู, วิเสเสน ภาติ ทิพฺพตีติ วิภา, นิสฺเสเสน ภาติ ทิพฺพตีติ นิภา, ปกาเรน ภาติ ทิพฺพตีติ ปภา, สห ภาสนฺติ เอตฺถาติ สภา, อาภุโส ภาติ ทิพฺพตีติ อาภา, ภุเชน กุฏิเลน คจฺฉตีติ ภุชโค, ตุริตตุริโต คจฺฉตีติ ตุรโค, สํ สุฏฺุ ปถวึ ขนตีติ สงฺโข, วิเสเสน ยมติ อุปรมตีติ วิโย, สุฏฺุ มนติ ชานาตีติ สุโม, ปริ สมนฺตโต ตโนติ วิตฺถาเรตีติ ปริโต อิจฺเจวมาทิ.
สจ ชานํ ธาตูนมนฺตานํ จชานํ กคาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ ณานุพนฺเธ ปจฺจเย ปเร.
โอโก ¶ , ปาโก, เสโก, โสโก, วิเวโก, จาโค, โยโค, โภโค, โรโค, ราโค, ภาโค, ภงฺโค, รงฺโค, สงฺโค.
๖๔๑, ๕๗๒. นุทาทีหิ ยุณฺวูนมนานนากานนกา สการิเตหิ จ.
นุท สูท ชน สุ ลู หุ ปุ ภู า อ ส สมุอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ผนฺท จิติ อาณ อิจฺเจวมาทีหิ สการิเตหิ จ ยุณฺวูนํ ปจฺจยานํ อน อานน อก อานนกาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ กตฺตริ, ภาวกรเณสุ จ.
กตฺตริ ตาว – ปนุทตีติ ปนูทโน. เอวํ สูทโน, ชนโน, สวโณ, ลวโน, หวโน, ปวโน, ภวโน, าโณ, อสโน, สมโณ.
ภาเว จ – ปนุทเต ปนูทนํ. เอวํ สูทนํ, ชนนํ, สวณํ, ลวนํ, หวนํ, ปวนํ, ภวนํ, าณํ, อสนํ, สมณํ, สฺชานนํ, กุยเต กานนํ.
การิเต จ – ผนฺทาปียเต ผนฺทาปนํ, เจตาปียเต เจตาปนํ, อาณาปียเต อาณาปนํ.
กรเณ – นุทนฺติ อเนนาติ นูทนํ, เอวํ สูทนํ, ชนนํ, สวณํ, ลวณํ, หวนํ, ปวนํ, ภคนํ, าณํ, อสนํ, สวณํ.
ปุน ¶ กตฺตริ – นุทตีติ นูทโก, สูทตีติ สูทธกา, ชเนตีติ ชนโก, สุโณตีติ สาวโก, ลุนาตีติ ลาวโก, ชุโหตีติ หาวโก, ปุนาตีติ ปาวโก, ภวตีติ ภาวโก, ชานาตีติ ชานโก, อสตีติ อสโก, อุปาสตีติ อุปาสโก, สเมตีติ สมโก.
การิเต ตุ – ผนฺทาปยตีติ ผนฺทาปยโก. เอวํ อาณาปยโก, เจตาปยโก, สฺชานนโก.
๖๔๒, ๕๘๘. อิ ย ต ม กิ เอ สาน’มนฺตสฺสโร ทีฆํ กฺวจิ ทุ ส สฺส คุณํ โท รํ สกฺขี จ.
อิย ต ม กิ เอ สอิจฺเจเตสํ สพฺพนามานมนฺโต สโร ทีฆมาปชฺชเต, กฺวจิ ทุสอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อุกาโร คุณมาปชฺชเต, ทกาโร รการมาปชฺชเต, ธาตฺวนฺตสฺส สสฺส จ ส กฺข อีอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสมฺภวํ. เอเต สทฺทา สเกน สเกน นาเมน ยถานุปโรเธน พุทฺธสาสเน ปจฺฉา ปุน นิปฺปชฺชนฺเต.
อิมมิว นํ ปสฺสตีติ อีทิโส, ยมิว นํ ปสฺสตีติ ยาทิโส, ตมิว นํ ปสฺสตีติ ตาทิโส, มมิว นํ ปสฺสตีติ มาทิโส, กิมิว นํ ปสฺสตีติ กีทิโส, เอตมิว นํ ปสฺสตีติ เอทิโส, สมานมิว นํ ปสฺสตีติ สาทิโส ¶ . อิมมิว นํ ปสฺสตีติ อีริโส, ยมิว นํ ปสฺสตีติ ยาริโส, ตมิว นํ ปสฺสตีติ ตาริโส, มมิว นํ ปสฺสตีติ มาริโส, กิมิว นํ ปสฺสตีติ กีริโส, เอตมิว นํ ปสฺสตีติ เอริโส, สมานมิว นํ ปสฺสตีติ สาริโส. อิมมิว นํ ปสฺสตีติ อีทิกฺโข, ยมิว นํ ปสฺสตีติ ยาทิกฺโข, ตมิว นํ ปสฺสตีติ ตาทิกฺโข, เอวํ มาทิกฺโข, กีทิกฺโข, เอทิกฺโข, สาทิกฺโข. อีที, ยาที, ตาที, มาที, กีที, เอที, สาที.
จคฺคหเณน เตสเมว สทฺทานํ อิยอิจฺเจวมาทีนมนฺโต จ สโร กฺวจิ ทีฆตฺถมาหุ. อีทิกฺโข, ยาทิกฺโข, ตาทิกฺโข, มาทิกฺโข, กีทิกฺโข, เอทิกฺโข, สาทิกฺโข. อิทิโส, สทิโส, สริโส, สริกฺโข.
๖๔๓, ๖๓๕. ภฺยาทีหิ มติ พุธิ ปูชาทีหิ จ ตฺโต.
ภีอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, มติ. พุธิ ปูชาทิโต จ ตฺต ปจฺจโย โหติ.
ภายิตพฺโพติ ภีโต, สุปิตพฺโพติ สุตฺโต, มิชฺชิตพฺโพ สิเนเหตพฺโพติ มิตฺโต, สมฺมนฺนิตพฺโพติ สมฺมโต, สํ สุฏฺุ มานิตพฺโพ ปูเชตพฺโพติ สมฺมโต, สมฺมานียิตฺถาติ สมฺมโต, สํกปฺปียเตติ สงฺกปฺปิโต ¶ , สํกปฺปียิตฺถาติ สงฺกปฺปิโต, สมฺปาทียเตติ สมฺปาทิโต, สมฺปาทียิตฺถาติ สมฺปาทิโต, อวธารียเตติ อวธาริโต, อวธารียิตฺถาติ อวธาริโต, พุชฺฌิตพฺโพ าตพฺโพติ พุทฺโธ, อชฺฌยิตพฺโพติ อิโต, เอตพฺโพ คนฺตพฺโพติ อิโต, วิทิตพฺโพ าตพฺโพติ วิทิโต, ตกฺกียเตติ ตกฺกิโต, ปูชียเตติ ปูชิโต, ปูชียิตฺถาติ ปูชิโต, อปจายิตพฺโพติ อปจายิโต, มานิตพฺโพ ปูเชตพฺโพติ มานิโต, อปจียเตติ อปจิโต, วนฺทียเตติ วนฺทิโต, วนฺทียิตฺถาติ วนฺทิโต, สกฺกรียเตติ สกฺการิโต, สกฺกรียิตฺถาติ สกฺการิโต.
๖๔๔, ๖๖๑. เวปุ สี ทว วมุ กุ ทา ภู หฺวาทีหิ ถุ ตฺติม ณิมา นิพฺพตฺเต.
เวปุ สี ทว วมุ กุ ทา ภู หุอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ยถาสมฺภวํ ถุ ตฺติม ณิมปจฺจยา โหนฺติ นิพฺพตฺตตฺเถ.
เวปนํ เวโป, เตน นิพฺพตฺโต เวปถุ, สยนํ สโย, เตน นิพฺพตฺโต สยถุ, ทวนํ ทโว, เตน นิพฺพตฺโต ทวถุ. วมนํ วโม, เตน นิพฺพตฺโต วมถุ. กุตฺติ กรณํ, เตน นิพฺพตฺตํ กุตฺติมํ. ทาติ ทานํ, เตน นิพฺพตฺตํ ทตฺติมํ. ภูติ ภวนํ, เตน นิพฺพตฺตํ โภตฺติมํ. อวหุติ อวหนํ, เตน นิพฺพตฺตํ โอหาวิมํ.
๖๔๕, ๖๖๒. อกฺโกเส ¶ นมฺหานิ.
อกฺโกสอิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ นมฺหิ ปฏิเสธยุตฺเต อานิปจฺจโย โหติ ธาตูหิ.
น คมิตพฺพํ อคมานิ เต ชมฺม เทสํ, น กตฺตพฺพํ อกราณิ เต ชมฺม กมฺมํ.
นมฺหีติ กิมตฺถํ? วิปตฺติ เต ชมฺม, วิกติ เต ชมฺม.
อกฺโกเสติ กิมตฺถํ? น คนฺตพฺพา อคติ เต.
๖๔๖, ๔๑๙. เอกาทิโต สกิสฺส กฺขตฺตุํ.
เอกาทิโต สกิสฺส กฺขตฺตุํ โหติ.
เอกสฺส ปทตฺถสฺส สกึ วารํ เอกกฺขตฺตุํ, ทฺวินฺนํ ปทตฺถานํ สกึ วารํ ทฺวิกฺขตฺตุํ, ติณฺณํ ปทตฺถานํ สกึ วารํ ติกฺขตฺตุํ, เอวํ จตุกฺขตฺตุํ, ปฺจกฺขตฺตุํ, ฉกฺขตฺตุํ, สตฺตกฺขตฺตุํ, อฏฺกฺขตฺตุํ, นวกฺขตฺตุํ, ทสกฺขตฺตุํ. อิจฺเจวมาทโย สทฺทา โยเชตพฺพา.
๖๔๗, ๖๖๓. สุนสฺสุนสฺโสณ วานุวานูนุนขุนานา.
สุนอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส อุนสฺส โอณ วาน อุวาน อูน อุนข อุน อา อานาเทสา โหนฺติ.
สามิกสฺส ¶ สทฺทํ สุณาตีติ โสโณ, สามิกสฺส สทฺทํ สุณาตีติ สฺวาโน, เอวํ สุวาโน, สูโน, สุนโข, สุโน, สา, สาโน.
ตรุณอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส สุสุ อาเทโส โหติ.
สุสุ กาฬเกโส.
๖๔๙, ๖๖๕. ยุวสฺสุวสฺสุวุวานุนูนา.
ยุวอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส อุวสฺส อุวอุวาน อุนอูนาเทสา โหนฺติ.
ยุวา, ยุวาโน, ยุโน, ยูโน.
๖๕๐, ๖๕๑. กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโย.
กาเล วตฺตมานตฺเถ จ อตีตตฺเถ จ ณุ ยุ ตปจฺจยา โหนฺติ.
อกาสิ, กโรตีติ การุ, อคจฺฉิ, คจฺฉตีติ, วายุ, อภวิ, ภวตีติ ภูตํ.
๖๕๑, ๖๔๗. ตวิสฺสติ ¶ คมาทีหิ ณี ฆิณ.
ภวิสฺสติกาลตฺเถ คมุ ภช สุ าอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณี ฆิณ ปจฺจยา โหนฺติ.
อายตึ คมิตุํ สีลํ ยสฺส, โส โหตีติ คามี, อายตึ ภชิตุํ สีลํ ยสฺส, โส โหตีติ ภาชี, อายตึ ปสฺสาปิตุํ สีลํ ยสฺส, โส โหตีติ ปสฺสาวิ, อายตึ ปฏฺายิตุํ สีลํ ยสฺส, โส โหตีติ ปฏฺายิ.
กฺริยายมตฺเถ ณฺวุ ตุอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ ภวิสฺสติกาเล.
‘‘กริสฺส’’นฺติ การโก วชติ, ‘‘ภฺุชิสฺส’’นฺติ โภตฺตา วชติ.
๖๕๓, ๓๐๖. ภาววาจิมฺหิ จตุตฺถี.
ภาววาจิมฺหิ จตุตฺถีวิภตฺติ โหติ ภวิสฺสติกาเล,
ปจิสฺสเต, ปจนํ วา ปาโก, ปากาย วชติ. ภฺุชิสฺสเต, โภชนํ วา โภโค, โภคาย วชติ. นจฺจิสฺสเต, นจฺจนํ วา นจฺจํ, นจฺจาย วชติ.
๖๕๔, ๖๔๙. กมฺมนิ ¶ โณ.
กมฺมนิ อุปปเท ณปจฺจโย โหติ ภวิสฺสติกาเล.
นครํ กริสฺสติ นครกาโร วชติ, สาลึ ลาวิสฺสติ สาลิลาโว วชติ, ธฺํ วปิสฺสติ ธฺวาโป วชติ, โภคํ ททิสฺสติ โภคทาโย วชติ, สินฺธุํ ปิวิสฺสติ สินฺธุปาโย วชติ.
๖๕๕, ๖๕๐. เสเส สฺสํ นฺตุมานานา.
เสสอิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ สฺสํ นฺตุ มาน อาน อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ ภวิสฺสติกาเล กมฺมูปปเท.
กมฺมํ กริสฺสติ กมฺมํ กริสฺสํ, เอวํ กมฺมํ กโรนฺโต, กมฺมํ กุรุมาโน, กมฺมํ กราโน วชติ. โภชนํ ภฺุชิสฺสติ โภชนํ ภฺุชิสฺสํ, เอวํ โภชนํ ภฺุชนฺโต, โภชนํ ภฺุชมาโน, โภชนํ ภฺุชาโน วชติ. ขาทนํ ขาทิสฺสติ ขาทนํ ขาทิสฺสํ, เอวํ ขาทนํ ขาทนฺโต, ขาทนํ ขาทมาโน, ขาทนํ ขาทาโน วชติ. มคฺคํ จริสฺสติ มคฺคํ จริสฺสํ, เอวํ มคฺคํ จรนฺโต, มคฺคํ จรมาโน, มคฺคํ จราโน วชติ. ภิกฺขํ ภิกฺขิสฺสติ ภิกฺขํ ภิกฺขิสฺสํ, เอวํ ภิกฺขํ ภิกฺขนฺโต, ภิกฺขํ ภิกฺขมาโน, ภิกฺขํ ภิกฺขาโน วชติ.
๖๕๖, ๖๖๖. ฉวาทีติ ¶ ตตฺรณ.
ฉ ท จิ ติ สุ นี วิ ท ปท ตนุ ยต อท มท ยุช วตุมิท มา ปุ ก ล วร เว ปุ คุป ทา อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตตฺรณ อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ ยถาสมฺภวํ.
อาตปํ ฉาเทตีติ ฉตฺตํ, ฉตฺรํ. อารมฺมณํ จินฺเตตีติ จิตฺตํ, จิตฺรํ. จินฺเตนฺติ สมฺปยุตฺตธมฺมา เอเถนาติ วา จิตฺตํ, จิตฺรํ. อตฺเถ อภิสฺสเวตีติ สุตฺตํ, สุตฺรํ. อตฺเถ สูเจตีติ วา สุตฺตํ, สุตฺรํ. สตฺเต เนตีติ เนตฺตํ, เนตฺรํ. สตฺเต อิจฺฉิตฏฺานํ เนนฺติ เอเตนาติ วา เนตฺตํ, เนตฺรํ. ปกาเรน วิทตีติ ปวิตฺตํ, ปวิตฺรํ. วิวิเธน อากาเรน มงฺค ปาปํ ปุนาติ, โสเธตีติ ปวิตฺตํ, ปวิตฺรํ. สุจิภาวํ วา ปาปุณาตีติ ปวิตฺตํ, ปวิตฺรํ. ปทติ ปาปุณาตีติ ปตฺโต, ปตฺโร. อาหารา ปตนฺติ เอตฺถ ภาชเนติ ปตฺตํ, ปตฺรํ. ปทติ ปวตฺตตีติ วา ปตฺตํ, ปตฺรํ. ตโนติ วิตฺถาเรตีติ ตนฺตํ, ตนฺตฺรํ, ตนิตพฺพํ วิตฺถาเรตพฺพนฺติ วา ตนฺตํ, ตนฺตฺร. ยตตีติ ยตฺตํ, ยตฺรํ. ยตติ วีริยํ กโรติ เอเตนาติ วา ยตฺตํ, ยตฺรํ. ยตนํ วา ยตฺตํ, ยตฺรํ. สุขทุกฺขํ อทติ ภกฺขตีติ อตฺตา, อตฺรา. มทตีติ มตฺตํ, มตฺรํ. วตฺถุํ ยุชฺชนฺติ เอเตนาติ โยตฺตํ, โยตฺรํ. วตฺตตีติ วตฺตํ, วตฺรํ. มิทติ ¶ สิเนหํ กโรตีติ มิตฺตํ. มิตฺรํ. มิทติ สิเนหติ เอตายาติ เมตฺตา, เมตฺรา. ปริ สมนฺต โต สพฺพากาเรน มินนฺติ เอตายาติ มตฺตา, มตฺรา. มานนํ วา มตฺตํ, มตฺรํ. อตฺตโน กุลํ ปุนาติ โสเธตีติ ปุตฺโต, ปุตฺโร. กลิตพฺพํ สงฺขฺยาตพฺพนฺติ กลตฺตํ, กลตฺรํ. สํสุฏฺุ วาเรติ เอเตนาติ วรตฺตํ, วรตฺรํ. เวปติ กมฺปตีติ เวตฺตํ, เวตฺรํ. โคปิตพฺพํ รกฺขิตพฺพนฺติ คุตฺตํ. คุตฺรํ, โคตฺตํ, โคตฺรํ. ทาติ อวขณฺฑติ เอเตนาติ ทาตฺตํ, ทาตฺรํ อิจฺเจวมาทิ.
วท จร วรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณิตฺตปจฺจโย โหติ คณตฺเถ.
วาทิตานํ คโณ วาทิตฺตํ. เอวํ จาริตฺตํ, วาริตฺตํ, อิจฺเจวมาทิ.
มิท ปท รนฺช ตนุ ธาอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตฺติ ติ อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.
มิทติ สิเนหตีติ เมตฺติ, ปทติ คจฺฉตีติ ปตฺติ, รนฺชติ เอตฺถาติ รตฺติ, ตโนติ วิตฺถาเรตีติ ตนฺติ, อตฺตโน ¶ กุลํ ตโนติ วิตฺถาเรตีติ วา ตนฺติ, ปเรสํ อิตฺถีนํ ปุตฺตํ ธาเรตีติ ธาติ, ขีรํ ธาเรตีติ วา ธาติ, อตฺตโน สภาวํ ธาเรตีติ วา ธาติ อิจฺเจวมาทิ.
๖๕๙, ๖๖๙. อุสุ รนฺช ทํสานํ ทํสสฺส ทฑฺโฒฒ า จ.
อุสุ รนฺช ทํสอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ทํสสฺส ทฑฺฒาเทโส โหติ, ฒ ปจฺจยา จ โหนฺติ.
อุสียเต อุฑฺโฒ, รนฺชนฺติ เอตฺถาติ รฏฺํ, ทํสียเตติ ทฑฺโฒ.
๖๖๐, ๖๗๐. สูวุสานมูวุสานมโตโถจ.
สูวุ อสอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อูอุอสานํ อตาเทโส โหติ, ถปจฺจโย จ.
สวติ หึสติ เอเตนาติ สตฺถํ, หิโรตฺตปฺปํ สํวรติ เอเตนาติวตฺถํ, สทฺทานุรูปํ อสติภวตีติ อตฺโถ,
๖๖๑, ๖๗๑. รนฺชุทาทีหิ ¶ ธ ทิทฺท กิรา กฺวจิ ชทโลโปจ.
รนฺช อุท อิทิ จทิ มทิ ขุท ฉิทิ รุทิ ทล สุส สุจ วจ วช อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ธ ท อิทฺท ก อิรอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ, กฺวจิ ช ท โลโป จ, ปุน นิปฺปชฺชนฺเต.
รฺชิตพฺพนฺติ รนฺธํ, รนฺชยิตฺถาติ วา รนฺธํ, อตฺตนิ สนฺนิสฺสิตานํ มจฺฉมกรานํ ปีติโสมนสฺสํ อุนฺทติ ปสวติ ชเนตีติ สมุทฺโท, อินฺทติ ปรมิสฺสริยํ กโรตีติ อินฺโท, อินฺทตฺตํ อธิปติภาวํ กโรตีติ วา อินฺโท, จนฺทิตพฺโพ อิจฺฉิตพฺโพติ จนฺโท, มนฺทติ หาเสตีติ มนฺโท, มทิตพฺโพ หาเสตพฺโพติ วา มนฺโท, ขุทติ ปิปาเสตีติ ขุทฺโท, ฉินฺทิตพฺโพติ ฉิทฺโท, รุทติ หึสตีติ รุทฺโท, ทลติ ทุคฺคตภาวํ คจฺฉตีติ ทลิทฺโท, สุสฺสตีติ สุกฺกํ, สุจตีติโสโก, วจิตพฺพนฺติ วกฺกํ, อปฺปฏิหโต หุตฺวา วชติ คจฺฉตีติ วชิรํ อิจฺเจวมาทิ.
๖๖๒, ๖๗๒. ปฏิโต หิสฺส เหรณ หีรณ.
ปฏิอิจฺเจตสฺมา หิสฺส ธาตุสฺส เหรณ หีรณ อาเทสา โหนฺติ.
ปฏิปกฺเขมทฺทิตฺวาคจฺฉติ ปวตฺตตีติ ปาฏิเหรํ, ปาฏิหีรํ.
๖๖๓, ๖๗๓. กฑฺยาทีหิ ¶ โก.
กฑิ ฆฑิ วฑิ กรฑิ มฑิ สฑิ กุิ ภฑิ ปฑิ ทฑิ รฑิ ตฑิ อิสิฑิ จฑิ คฑิ อฑิ ลฑิ เมฑิ เอรฑิ ขฑิ อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ กปจฺจโย โหติ สห ปจฺจเยน จ นิปฺปชฺชนฺเต ยถาสมฺภวํ.
กณฺฑิตพฺโพ ฉินฺทิตพฺโพติ กณฺโฑ, ฆณฺฑิตพฺโพ ฆเฏตพฺโพติ ฆณฺโฑ, วณฺฑนฺติ เอตฺถาติ วณฺโฑ, กรณฺฑิตพฺโพ ภาเชตพฺโพติ กรณฺโฑ, มณฺฑียเต วิภูสียเต เอเตนาติ มณฺโฑ, สณฺฑนฺติ คุมฺพนฺติ เอตฺถาติ สณฺโฑ, องฺคมงฺคานิ กุณฺติ ฉินฺทตีติ กุฏฺํ, ภณฺฑิตพฺพนฺติ ภณฺฑํ, ปณฺฑติ ลิงฺคเวกลฺลภาวํ คจฺฉตีติ ปณฺฑโก. ทณฺฑติ อาณํ กโรติ เอเตนาติ ทณฺโฑ, รณฺฑติ หึสตีติ รณฺโฑ, วิเสเสน ตณฺฑติ จาเลติ ปเรสํ วิฺูนํ หทยํ กมฺเปตีติ วิตณฺโฑ, อิสิณฺฑติ ปเรสํ มทฺทตีติ อิสิณฺโฑ, จณฺฑติ จณฺฑิกฺกภาวํ กโรตีติ จณฺโฑ, คณฺฑติ สนฺนิจยติ สมูหํ กโรติ เอตฺถาติ คณฺโฑ, อณฺฑียติ นิพฺพตฺตียตีติ อณฺโฑ, ลณฺฑิตพฺโพ ชิคุจฺฉิตพฺโพติ ลณฺโฑ, เมณฺฑติ ¶ กุฏิลภาวํ คจฺฉตีติ เมณฺโฑ, เอรณฺฑติ โรคํ หึสตีติ เอรณฺโฑ, ขณฺฑิตพฺโพ ฉินฺทิตพฺโพติ ขณฺโฑ อิจฺเจวมาทิ.
๖๖๔, ๖๗๔. ขาทามคมานํ ข นฺธ’นฺธ คนฺธา.
ขาท อม คมุอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ขนฺธ อนฺธ คนฺธาเทสา โหนฺติ, กปจฺจโย จ โหติ.
ชาติชรามรณาทีหิ สํสารทุกฺเขหิ ขาทิตพฺโพติ ขนฺโธ, อมติ องฺคมงฺคสฺส รุชฺชนภาวํ คจฺฉตีติ อนฺโธ, จกฺขุนา อมติ รุชฺชตีติ วา อนฺโธ, ตํ ตํ านํ วาเตน คจฺฉตีติ คนฺโธ. เอวํ ขนฺธโก, อนฺธโก, คนฺธโก.
ปฏ กล กุส กท ภคนฺท เมข วกฺก ตกฺก ปลฺล สทฺท มูล พิล วิท จฑํ ปฺจ วา วส ปจิ มจ มุส โคตฺถุ ปุถุ พหุ มงฺค พห กมฺพ สมฺพ อคฺคอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ปาฏิ ปทิเกหิ จ อุตฺตรปเทสุ อลปจฺจโย โหติ, ปจฺฉา ปุน นิปฺปชฺชนฺเต.
ปเฏ อลนฺติ ปฏลํ, กเล อลนฺติ กลลํ, ปาปเก อกุสเล ธมฺเม กุสติ ฉินฺทตีติ กุสลํ, กุสภูเต ยถาสภาวธมฺเม อลนฺติ วา กุสลํ, กุเส อุทฺทิสฺส ทาเน อลนฺติ วา กุสลํ, กุเส สฺจเย ธมฺมสมุทาเย อลนฺติ ¶ วา กุสลํ, กทฺเท มทฺเท อลนฺติ กทลํ, ภคนฺเท เสจเน อลนฺติ ภคนฺทลํ, ภคนฺเท มุตฺตกรีสหรเณ อลนฺติ วา ภคนฺทลํ, เมเข กฏิวิจิตฺเต อลนฺติ เมขลํ, วกฺเก รุกฺขตเจ อลนฺติ วกฺกลํ, ตกฺเก รุกฺขสิเลเส อลนฺติ ตกฺกลํ, ปลฺเล นินฺนฏฺาเน อลนฺติ ปลฺลลํ, สทฺเท หริเต อลนฺติ สทฺทลํ, มูเล ปติฏฺาเน อลนฺติ มุลาลํ, พิเฬ นิสฺสเย อลนฺติ พิลาลํ, วิเท วิชฺชมาเน อลนฺติ วิทลํ, จณฺเฑ อลนฺติ จณฺฑาโล, ปฺจนฺนํ ราชูนํ อลนฺติ ปฺจาโล, วา คติคนฺธเนสุ อลนฺติ วาลํ, วา ปทคมเน อลนฺติ วา วาโฬ, วเส อจฺฉาทเน อลนฺติ วสโล, ปเจ วิตฺถาเร อลนฺติ ปจโล, มเจ โจรกมฺเม อลนฺติ มจโล, มุเส เถยฺเย, มุเส ปาณจาเค วา อลนฺติ มุสโล, โคตฺเต วํเส สิงฺคาลชาติยํ อลนฺติ โคตฺถุโล, ปุถุมฺหิ วิตฺถาเร อลนฺติ ปุถุโล, พหุมฺหิ สงฺขฺยาเน อลนฺติ พหุโล, พหุมฺหิ วุทฺธิมฺหิ อลนฺติ วา พหุโล, มงฺคมฺหิ คมเน อลนฺติ มงฺคลํ, พหุมฺหิ วุทฺธิมฺหิ อลนฺติ พหลํ, กมฺพมฺหิ สฺจลเน อลนฺติ ¶ กมฺพลํ. สมฺพมฺหิ มณฺฑเล อลนฺติ สมฺพลํ, อคฺเค คติโกฏิลฺเล อลนฺติ อคฺคฬํ. อิจฺเจวมาทโย อฺเปิ สทฺทา ภวนฺติ.
๖๖๖, ๖๗๖. ปุถสฺส ปุถุ ปถา โม วา.
ปุถอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส ปุถุ ปถาเทสา โหนฺติ, กฺวจิ อมปจฺจโย โหติ.
ปุถ หุตฺวา ชาตนฺติ ปุถวี ปถเม ชาโต ปถโม, ปถวี, ปโม วา, ปุถุ กิเลเส ชเนตีติ ปุถุชฺชโน, ปุถุ หุตฺวา ชาตนฺติ ปถวี, ปถวี วา.
สสุ ทท อท มทอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตุ ทุอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.
อฺเ สตฺเต สสติ หึสตีติ สตฺตุ, ทุกฺขํ ททาตีติ ททฺทุ, ทุกฺเขน อทติ ภกฺขติ เอตฺถาติ อทฺทุ, ทุกฺขํ อทติ อนุภวติ ชโน เอเตนาติ วา อทฺทุ, ทุกฺขํ ภาชนํ ¶ อาธารํ ภาวตีติ วา อทฺทุ, มทติ อุมฺมตฺตํ กโรตีติ มทฺทุ, มทติ มทฺทภาวํ กโรตีติ วา มทฺทุ.
จิ ปา ธาอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ อีวรปจฺจโยโหติ.
จียตีติ จีวรํ, ปิวตีติ ปีวโร, ปาตพฺพํ รกฺขิตพฺพนฺติ วา ปีวรํ. ธาเรติ ธาเรตฺวา ชีวิตํ กปฺเปตีติ ธีวโร, ธีวรํ.
มุน ยต อคฺค ปต กว สุจ รุจ มหาล ภทฺทาล มนอิอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ปาฏิปทิเกหิ จ อิปจฺจโย โหติ.
อตฺถานตฺถํ มุนาติ, เยฺยธมฺมํ ลกฺขณาทิวเสน วา ชานาตีติ มุนิ, ยตติ วีริยํ กโรตีติ ยติ, อคฺคติ กุฏิลภาวํ คจฺฉตีติ อคฺคิ, ปตติ เสฏฺโ หุตฺวา ปุรโต คจฺฉตีติ ปติ, กพฺยํ พนฺธตีติ กวิ, กนฺตํ มนาปวจนํ วทตีติ วา กวิ. สุจติ ปริสุทฺธํ ภวตีติ สุจิ, รุจติ ทิพฺพตีติ รุจิ, มหนฺตํ วิภาวํ โภคกฺขนฺธํ ลาตีติ มหาลิ, ภทฺทํ ยสํ ลาตีติ ภทฺทาลิ, มนํ ตตฺถ รตเน นยตีติ มณิ.
๖๗๐, ๖๘๐. วิทาทีหฺยูโร ¶ .
วิท วลฺล มส สิท ทุกุกปุ มย อุทิ ขชฺช กุรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ปาฏิปทิเกหิ จ อูรปจฺจโยโหติ.
วิทิตุํ อลนฺติ วิทูโร, วิทูรฏฺาเน ชาโต เวทูโร, วลฺลติ วลฺลภาเวน ภวตีติ วลฺลูโร, วลฺลติ อฺมฺํ พนฺธตีติ วา วลฺลูโร, อามสิตพฺโพติ มสูโร, สินฺทติ สิงฺคารภาวํ คจฺฉตีติ สินฺทูโร, สินฺทติ วิโรจตีติ วา สินฺทูโร, คมิตุํ อลํ อนาสนฺนตฺตาติ ทูโร, กุติ สทฺทํ กโรตีติ กูโร, อตฺตโน คนฺเธน อฺํ คนฺธํ กปติ หนติ หึสตีติ กปฺปูโร, กปฺปติ โรคาปนยเน สมตฺเถตีติ วา กปฺปูโร, มหิยํ รวตีติ มยูโร, มหิยํ ยาติ คจฺฉตีติ มยูโร, ปํสุํ อุนฺทติ ปสวตีติ อุนฺทูโร, ขชฺชิตพฺโพ ขาทิตพฺโพติ ขชฺชูโร, กุรติ อกฺโกสตีติ กุรูโร.
หน ชน ภาริ ขนุ อม เว เวธา สิกิ หิ อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ นุ ณุ กุอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.
โภชนํ ¶ หนติ หึสติ เอเตนาติ หณุ, หนุ วา. คมนํ ชเนตีตี ชาณุ, ภาณุ ทิพฺพตีติ ภาณุ, นิวาเต ริติ คจฺฉตีตี เรณุ, ขณิตพฺโพ อวทาริตพฺโพติ ขาณุ. องฺคมงฺคสฺส รุชฺชนภาวํ วิชฺฌนภาวํ อมติ คจฺฉตีติ อณุ, เวณุ, เวติ ตนฺตสนฺตาเน ภวตีตี เวณุ, พหิสาเรอลนฺติวาเวณุ วจฺฉํ, ปาเยตีตี เธนุ, อตฺถํ ธาเรตีตี ธาตุ, คมนปจนาทิกํ กฺริยํ ธาเรตีตี วา ธาตุ, สียตี พนฺธียตีตี เสตุ, อุทฺธํ คจฺฉติ ปวตฺตตีตี เกตุ, อตฺตโน ผลํ หิโนติ ปวตฺตตีตี เหตุ.
กุฏ กุส กฏอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ปาฏิปทิเกหิ จ ปจฺจโย โหตี.
องฺคมงฺคํ กุฏติ ฉินฺทตีตี กุฏฺํ, ธฺเน ฉาเทตพฺโพ ปูเรตพฺโพตี โกฏฺโ, กฏิตพฺพํ มทฺทิตพฺพนฺติ, กฏฺํ.
๖๗๓, ๖๘๓. มนุ ปูร สุณาทีหิ อุสฺส นุสิสา.
มนุ ปูร สุณ กุสุ อิล อล มห สิ กิ อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ปาฏิปทิเกหิ จ อุส นุส อิสอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ, ปุน นิปฺปชฺชนฺเต.
กุสลากุสเล ¶ ธมฺเม มนติ ชานาตีติ มนุสฺโส, มานุโส. การณา การณํ มนติ ชานาตีติ วา มนุสฺโส, มานุสฺโส. อตฺถานตฺถํ มนติ ชานาตีติ วา มนุสฺโส, มานุสฺโส. มาตาปิตูนํ หทยํ ปูเรตีติ ปุริโส, อตฺตโน มโนรถํ ปูเรตีติ วา ปุริโส, ปูเรตีติ วา โปโส, สสุเรหิ สุณิตพฺพา หึสิตพฺพาติ สุณิสา, ทฺวินฺนํ ชานานํ กุลสนฺตานํ กโรตีติ วา สุณิสา, กุจฺฉิตพฺพนฺติ กรีสํ, คพฺภํ วิโมเจตีติ สุริโส, ตมนฺธการวิธมเนน สตฺตานํ ภยํ สุรติ หึสตีติ สูริโย, โรคํ หึสตีติ สิรีโส, อิลติ กมฺปตีติ อิลฺลิโส, ตณฺหาย ทุพฺพโล หุตฺวา อิลติ กมฺปตีติ วา อิลฺลิโฆ, ปาปกรเณ อลติ สมตฺเถตีติ อลโส, มหิตพฺโพ ปูเชตพฺโพติ มหิโส, สียติ พนฺธียตีติ สีสํ, กิตพฺพํ หึสิตพฺพนฺติ กิสํ, อิจฺเจวมาทิ.
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป อุณาทิกปฺโป ฉฏฺโ กณฺโฑ.
อุณาทิกปฺโป นิฏฺิโต.
กจฺจายนปกรณํ นิฏฺิตํ.