📜

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

กจฺจายนพฺยากรณํ

๑. สนฺธิ

, ๑. อตฺโถ อกฺขรสฺาโต.

, ๒. อกฺขราปาทโย เอกจตฺตาลิสํ.

, ๓ ตตฺโถทนฺตา สรา อฏฺ.

, ๔. ลหุมตฺตา ตโย รสฺสา.

, ๕. อฺเ ทีฆา.

, ๘. เสสา พฺยฺชนา.

, ๙. วคฺคา ปฺจปฺจโส มนฺตา.

, ๑๐. อํอิติ นิคฺคหิตํ.

, ๑๑. ปรสมฺา ปโยเค.

๑๐, ๑๒. ปุพฺพมโธิตมสฺสรํ สเรน วิโยชเย.

๑๑, ๑๔. นเย ปรํ ยุตฺเต.

อิติ สนฺธิกปฺเป ปโม กณฺโฑ.

๑๒, ๑๓. สรา สเร โลปํ.

๑๓, ๑๕. วา ปโร อสรูโป.

๑๔, ๑๖. กฺวจาสวณฺณํ ลุตฺเต.

๑๕, ๑๗. ทีฆํ.

๑๖, ๑๘. ปุพฺโพ จ.

๑๗, ๑๙. ยเมทนฺตสฺสาเทโส.

๑๘, ๒๐. วโมทุทนฺตานํ.

๑๙. ๒๒. สพฺโพ จํ ติ.

๒๐, ๒๗. โท ธสฺส จ.

๒๑, ๒๒. อิวณฺโณ ยํ นวา.

๒๒, ๒๘. เอวาทิสฺส ริ ปุพฺโพ จ รสฺโส.

อิติ สนฺธิกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.

๒๓, ๓๖. สรา ปกติ พฺยฺชเน.

๒๔, ๓๕. สเร กฺวจิ.

๒๕, ๓๗. ทีฆํ.

๒๖, ๓๘. รสฺสํ.

๒๗, ๓๙. โลปฺจ ตตฺรากาโร.

๒๘, ๔๐. ปร ทฺเวภาโว าเน.

๒๙, ๔๒. วคฺเค โฆสาโฆสานํ ตติยปมา.

อิติ สนฺธิกปฺเป ตติโย กณฺโฑ.

๓๐, ๕๘. อํ พฺยฺชเน นิคฺคหิตํ.

๓๑. ๔๙. วคฺคนฺตํ วา วคฺเค.

๓๒, ๕๐. เอเห ํ.

๓๓. ๕๑. ส เย จ.

๓๔, ๕๒. มทา สเร.

๓๕, ๓๔. ย ว ม ท น ต ร ลา จาคมา.

๓๖, ๔๗. กฺวจิ โอ พฺยฺชเน.

๓๗, ๕๗. นิคฺคหิตฺจ.

๓๘, ๕๓. กฺวจิ โลปํ.

๓๙, ๕๔. พฺยฺชเน จ.

๔๐, ๕๕. ปโร วา สโร.

๔๑, ๕๖. พฺยฺชโน จ วิสฺโโค.

อิติ สนฺธิกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑ.

๔๒, ๓๒. โคสเร ปุถสฺสาคโม กฺวจิ.

๔๓, ๓๓. ปาสฺส จนฺโต รสฺโส.

๔๔, ๒๔ อพฺโภ อภิ.

๔๕, ๒๕. อชฺโฌ อธิ.

๔๖, ๒๖. เต น วา อิวณฺเณ.

๔๗, ๒๓. อติสฺส จนฺตสฺส.

๔๘, ๔๓. กฺวจิ ปฏิ ปติสฺส.

๔๙, ๔๔. ปุถสฺสุ พฺยฺชเน.

๕๐, ๔๕. โอ อวสฺส.

๕๑, ๕๙. อนุปทิฏฺานํ วุตฺตโยคโต.

อิติ สนฺธิกปฺเป ปฺจโม กณฺโฑ.

สนฺธิสุตฺตํ นิฏฺิตํ.

๒. นาม

๕๒, ๖๐. ชินวจนยุตฺตํ หิ.

๕๓, ๖๑. ลิงฺคฺจ นิปฺปชฺชเต.

๕๔, ๖๒. ตโต จ วิภตฺติโย.

๕๕, ๖๓. สิ โย อํ โย นา หิ ส นํ สฺมา หิ สนํ สฺมึ สุ.

๕๖, ๖๔. ตทนุปโรเธน.

๕๗, ๗๑. อาลปเน สิ คสฺโ.

๕๘, ๒๙. อิวณฺณุวณฺณา ฌลา.

๕๙, ๑๘๒. เต อิตฺถิธฺยา โป.

๖๐, ๑๗๗. อา โฆ.

๖๑, ๘๖. สาคโม เส.

๖๒, ๒๐๖. สํสาสฺเวกวจเนสุ จ.

๖๓, ๒๑๗. เอติมาสมิ.

๖๔, ๒๑๖. ตสฺสา วา.

๖๕, ๒๑๕. ตโต สสฺส สฺสาย.

๖๖, ๒๐๕. โฆ รสฺสํ.

๖๗, ๒๒๙. โน จ ทฺวาทิโต นํมฺหิ.

๖๘, ๑๘๔. อมา ปโต สฺมึสฺมานํ วา.

๖๙, ๑๘๖. อาทิโต โอ จ.

๗๐, ๓๐. ฌลานมิยุวา สเร วา.

๗๑, ๔๘๙. ยวการา จ.

๗๒, ๑๘๕. ปสฺสฺส จ.

๗๓, ๑๗๔. คาว เส.

๗๔, ๑๖๙. โยสุ จ.

๗๕, ๑๗๐. อวํมฺหิ จ.

๗๖, ๑๗๑. อาวสฺสุ วา.

๗๗, ๑๗๕, ตโต นมํ ปติมฺหาลุตฺเต จ สมาเส.

๗๘, ๓๑. โอ สเร จ.

๗๙, ๔๖. ตพฺพิปรีตูปปเท พฺยฺชเน จ.

๘๐, ๑๗๓. โคณ นํมฺหิ วา.

๘๑, ๑๗๒. สุหินาสุ จ.

๘๒, ๑๔๙. อํโม นิคฺคหิตํ ฌลเปหิ.

๘๓, ๖๗. สรโลโป มาเทสปจฺจยาทิมฺหิ สรโลเป ตุ ปกติ.

๘๔, ๑๔๔. อโฆ รสฺสเมกวจนโยสฺวปิ จ.

๘๕, ๑๕๐. น สิสฺมิมนปุํสกานิ.

๘๖, ๒๒๗. อุภาทิโต นมินฺนํ.

๘๗, ๒๓๑. อิณฺณมิณฺณนฺนํ ตีหิ สงฺขฺยาหิ.

๘๘, ๑๔๗. ยาสุ กตนิการโลเปสุ ทีฆํ.

๘๙, ๘๗. สุนํหิสุ จ.

๙๐, ๒๕๒. ปฺจาทีนมตฺตํ.

๙๑, ๑๙๔. ปติสฺสินีมฺหิ.

๙๒, ๑๐๐. นฺตุสฺสนฺโต โยสุ จ.

๙๓, ๑๐๖. สพฺพสฺส วา อํเสสุ.

๙๔, ๑๐๕. สิมฺหิ วา.

๙๕, ๑๔๕. อคฺคิสฺสินิ.

๙๖, ๑๔๘. โยสฺวกตรสฺโส โฌ.

๙๗, ๑๕๖. เวโวสุ โล จ.

๙๘, ๑๘๙. มาตุลาทีนมานตฺตมีกาเร.

๙๙, ๘๑. สฺมาหิสฺมึนํ มฺหาภิมฺหิ วา.

๑๐๐, ๒๑๔. น ติเมหิ กตากาเรหิ.

๑๐๑, ๘๐. สุหิสฺวกาโร เอ.

๑๐๒, ๒๐๒. สพฺพนามานํ นํมฺหิ จ.

๑๐๓, ๗๙. อโต เนน.

๑๐๔, ๖๖. โส.

๑๐๕, ๐. โส วา.

๑๐๖, ๓๐๒. ทีโฆเรหิ.

๑๐๗, ๖๙. สพฺพโยนีนมาเอ.

๑๐๘, ๙๐. สฺมาสฺมึนํ วา.

๑๐๙, ๒๙๕. อาย จตุตฺเถกวจนสฺส ตุ.

๑๑๐, ๒๐๑. ตโย เนว จ สพฺพนาเมหิ.

๑๑๑, ๑๗๙. ฆโต นาทีนํ.

๑๑๒, ๑๗๓. ปโต ยา.

๑๑๓, ๑๓๒. สขโต คสฺเส วา.

๑๑๔, ๑๗๘. ฆเต จ.

๑๑๕, ๑๘๑. น อมฺมาทิโต.

๑๑๖, ๑๕๗. อกตรสฺสา ลโต ยฺวาลปนสฺสเวโว.

๑๑๗, ๑๒๔. ฌลโต สสฺส โน วา.

๑๑๘, ๑๔๖. ฆปโต จ โยนํ โลโป.

๑๑๙, ๑๑๕. ลโต โวกาโร จ.

อิติ นามกปฺเป ปโม กณฺโฑ.

๑๒๐, ๒๔๓. อมฺหสฺส มมํ สวิภตฺติสฺส เส.

๑๒๑, ๒๓๓. มยํ โยมฺหิ ปเม.

๑๒๒, ๙๙. นฺตุสฺส นฺโต.

๑๒๓, ๑๐๓. นฺตสฺส เส วา.

๑๒๔, ๙๘. อา สิมฺหิ.

๑๒๕, ๑๙๘. อํ นปุํสเก.

๑๒๖, ๑๐๑. อวณฺณา จ เค.

๑๒๗, ๑๐๒. โต ติตา สสฺมึนาสุ.

๑๒๘, ๑๐๔. นํมฺหิ ตํ วา.

๑๒๙, ๒๒๒. อิมสฺสิทมํสิสุ นปุํสเก.

๑๓๐, ๒๒๕. อมุสฺสาทุํ.

๑๓๑, ๐. อิตฺถิปุมนปุํสกสงฺขฺยํ.

๑๓๒, ๒๒๘. โยสุ ทฺวินฺนํ ทฺเว จ.

๑๓๓, ๒๓๐. ติจตุนฺนํ ติสฺโส จตสฺโส ตโยจตฺตาโร ตีณิ จตฺตาริ.

๑๓๔, ๒๕๑. ปฺจาทีนมกาโร.

๑๓๕, ๑๑๘. ราชสฺสา รฺโ ราชิโน เส.

๑๓๖, ๑๑๙. รฺํ นํมฺหิ วา.

๑๓๗, ๑๑๖. นามฺหิ รฺา วา.

๑๓๘, ๑๒๑. สฺมึมฺหิ รฺเ ราชินิ.

๑๓๙, ๒๔๕. ตุมฺหมฺหากํ ตยิ มยิ.

๑๔๐, ๒๓๒. ตฺวมหํ สิมฺหิ จ.

๑๔๑, ๒๔๑. ตว มม เส.

๑๔๒, ๒๔๒. ตุยฺหํ มยฺหฺจ.

๑๔๓, ๒๓๕. ตํมมํมฺหิ.

๑๔๔, ๒๓๔. ตวํมมฺจ น วา.

๑๔๕, ๒๓๘. นามฺหิ ตยา มยา.

๑๔๖, ๒๓๖. ตุมฺหสฺส ตุวํตฺวมมฺหิ.

๑๔๗, ๒๔๖. ปทโต ทุติยาจตุตฺถีฉฏฺีสุ โว โน.

๑๔๘, ๒๔๗. เหเมกวจเนสุ จ.

๑๔๙, ๒๔๘. น อํมฺหิ.

๑๕๐, ๒๔๙. วา ตติเย จ.

๑๕๑, ๒๕๐. พหุวจเนสุ โว โน.

๑๕๒, ๑๓๖. ปุมนฺตสฺสา สิมฺหิ.

๑๕๓, ๑๓๘. อมาลปเนกวจเน.

๑๕๔, ๐. สมาเส จ วิภาสา.

๑๕๕, ๑๓๗. โยสฺวาโน.

๑๕๖, ๑๔๒. อาเน สฺมึมฺหิ วา.

๑๕๗, ๑๔๐. หิวิภตฺถิมฺหิ จ.

๑๕๑, ๑๔๓. สุสฺมิมา วา.

๑๕๙, ๑๓๙. อุ นามฺหิ จ.

๑๖๐, ๑๙๗. อกมฺมนฺตสฺส จ.

อิติ นามกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.

๑๖๑, ๒๔๔. ตุมฺหมฺเหหิ นมากํ.

๑๖๒, ๒๓๗. วา ยฺวปฺปโม.

๑๖๓, ๒๔๐. สสฺสํ.

๑๖๔, ๒๐๐. สพฺพนามการเต ปโม.

๑๖๕, ๒๐๘. ทฺวนฺทฏฺา วา.

๑๖๖, ๒๐๙. นาฺํ สพฺพนามิกํ.

๑๖๗, ๒๑๐. พหุพฺพีหิมฺหิ จ.

๑๖๘, ๒๐๓. สพฺพโต นํ สํสานํ.

๑๖๙, ๑๑๗. ราชสฺส ราชุ สุนํ หิสุ จ.

๑๗๐, ๒๒๐. สพฺพสฺสิมสฺเส วา.

๑๗๑, ๒๑๙. อนิมิ นามฺหิ จ.

๑๗๒, ๒๑๘. อนปุํสกสฺสา ยํ สิมฺหิ.

๑๗๓, ๒๒๓. อมุสฺส โม สํ.

๑๗๔, ๒๑๑. เอตเตสํ โต.

๑๗๕, ๒๑๒. ตสฺส วา นตฺตํ สพฺพตฺถ.

๑๗๖, ๒๑๓. สสฺมาสฺมึสํสาสฺวตฺตํ ๐.๐๐๑๑.

๑๗๗, ๒๒๑. อิมสทฺทสฺส จ.

๑๗๘, ๒๒๔. สพฺพโต โก.

๑๗๙, ๒๐๔. ฆปโต สฺมึ สานํ สํสา.

๑๘๐, ๒๐๗. เนตาหิ สฺมิมายยา.

๑๘๑, ๙๕. มโนคณาทิโต สฺมึนานมิอา.

๑๘๒, ๙๗. สสฺส โจ.

๑๘๓, ๔๘. เอเตสโม โลเป.

๑๘๔, ๙๖. ส สเร วาคโม.

๑๘๕, ๑๑๒. สนฺตสทฺทสฺสา โส เภ โพ จนฺเต.

๑๘๖, ๑๐๗. สิมฺหิ คจฺฉนฺตาทีนํ นฺตสทฺโท อํ.

๑๘๗, ๑๐๘. เสเสสุ นฺตุว.

๑๘๘, ๑๕๕. พฺรหฺมตฺต สข ราชาทิโต อมานํ.

๑๘๙, ๑๑๓. สฺยา จ.

๑๙๐, ๑๑๔. โยนมาโน.

๑๙๑, ๑๓๐. สขโต จาโย โน.

๑๙๒, ๑๓๕. สฺมิเม.

๑๙๓, ๑๒๒. พฺรหฺมโต วสฺส จ.

๑๙๔, ๑๓๑. สขนฺตสฺสิ โนนานํเสสุ.

๑๙๕, ๑๓๔. อาโร หิมฺหิ วา.

๑๙๖, ๑๓๓. สุนมํสุ วา.

๑๙๗, ๑๒๕. พฺรหฺมโต ตุ สฺมึนิ.

๑๙๘, ๑๒๓. อุตฺตํ สนาสุ.

๑๙๙, ๑๕๘. สตฺถุปิตาทีนมา สิสฺมึ สิโลโป จ.

๒๐๐, ๑๙๖. อฺเสฺวารตฺตํ.

๒๐๑, ๑๖๓. วา นํมฺหิ.

๒๐๒. ๑๖๔. สตฺถุนตฺตฺจ.

๒๐๓, ๑๖๒. อุ สสฺมึ สโลโป จ.

๒๐๔, ๑๖๗. สกฺกมนฺธาตาทีนฺจ.

๒๐๕, ๑๖๐. ตโต โยนโม ตุ.

๒๐๖, ๑๖๕. ตโต สฺมิมิ.

๒๐๗, ๑๖๑. นา อา.

๒๐๘, ๑๖๖. อาโร รสฺสมิกาเร.

๒๐๙, ๑๖๘. ปิตาทีนมสิมฺหิ.

๒๑๐, ๒๓๙. ตยาตยินํ ตกาโร ตฺวตฺตํ วา.

อิติ นามกปฺเป ตติโย กณฺโฑ.

๒๑๑, ๑๒๖. อตฺตนฺโต หิสฺมิมนตฺตํ.

๒๑๒, ๑๒๙. ตโต สฺมึ นิ.

๒๑๓, ๑๒๗. สสฺสโน.

๒๑๔, ๑๒๘. สฺมา นา.

๒๑๕, ๑๔๑. ฌลโต จ.

๒๑๖, ๑๘๐. ฆปโต สฺมึยํ วา.

๒๑๗, ๑๙๙. โยนํ นิ นปุํสเกหิ.

๒๑๘, ๑๙๖. อโต นิจฺจํ.

๒๑๙, ๑๙๕. สึ.

๒๒๐, ๗๔. เสสโต โลปํ คสิปิ.

๒๒๑, ๒๘๒. สพฺพาสมาวุโสปสคฺคนิปาตาทีหิ จ.

๒๒๒, ๓๒๗. ปุมสฺส ลิงฺคาทีสุ สมาเสสุ.

๒๒๓, ๑๘๘. อํ ยมีโต ปสฺโต.

๒๒๔, ๑๕๓. นํ ฌโต กตรสฺสา.

๒๒๕, ๑๕๑. โยนํ โน.

๒๒๖, ๑๕๔. สฺมึนิ.

๒๒๗, ๒๗๐. กิสฺส ก เว จ.

๒๒๘, ๒๗๒. กุ หึ หํสุ จ.

๒๒๙, ๒๒๖. เสเสสุ จ.

๒๓๐, ๒๖๒. ตฺร โต เถสุ จ.

๒๓๑, ๒๖๓. สพฺพสฺเสตสฺสากาโร วา.

๒๓๒, ๒๖๗. ตฺเร นิจฺจํ.

๒๓๓, ๒๖๔. เอ โตเถสุ จ.

๒๓๔, ๒๖๕. อิมสฺสิ ถํ ทานิ ห โต เธสุ จ.

๒๓๕, ๒๘๑. อ ธุนามฺหิ จ.

๒๓๖, ๒๘๐. เอต รหิมฺหิ.

๒๓๗, ๑๗๖. อิตฺถิยมโต อาปจฺจโย.

๒๓๘, ๑๘๗. นทาทิโต วา อี.

๒๓๙, ๑๙๐. ณว ณิก เณยฺย ณนฺตุหิ.

๒๔๐, ๑๙๓. ปติภิกฺขุราชีการนฺเตหิ อินี.

๒๔๑, ๑๙๑. นฺตุสฺส ตธีกาเร.

๒๔๒, ๑๙๒. ภวโต โภโต.

๒๔๓, ๑๑๐. โภ เค ตุ.

๒๔๔, ๗๒. อการปิตาทฺยนฺตานมา.

๒๔๕, ๑๕๒. ฌลปา รสฺสํ.

๒๔๖, ๗๓. อากาโร วา.

อิติ นามกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑ.

๒๔๗, ๒๖๑. ตฺวาทโย วิภตฺติสฺาโย.

๒๔๘, ๒๖๐. กฺวจิ โต ปฺจมฺยตฺเถ.

๒๔๙, ๒๖๖. ตฺรถ สตฺตมิยา สพฺพนาเมหิ.

๒๕๐, ๒๖๘. สพฺพโต ธิ.

๒๕๑, ๒๖๙. กึสฺมา โว.

๒๕๒, ๒๗๑. หึหํหิฺจนํ

๒๕๓, ๒๗๓. ตมฺหา จ.

๒๕๔, ๒๗๔. อิมสฺมา หธา จ.

๒๕๕, ๒๗๕. ยโต หึ.

๒๕๖, ๐. กาเล.

๒๕๗, ๒๗๖. กึสพฺพฺเกยกุหิ ทาทาจนํ.

๒๕๘, ๒๗๘. ตมฺหา ทานิ จ.

๒๕๙, ๒๗๙. อิมสฺมา รหิธุนาทานิ จ.

๒๖๐, ๒๗๗. สพฺพสฺส โส ทามฺหิ วา.

๒๖๑, ๓๖๙. อวณฺโณ เย โลปฺจ.

๒๖๒, ๓๙๑. วุฑฺฒสฺส โช อิยิฏฺเสุ.

๒๖๓, ๓๙๒. ปสตฺถสฺส โส จ.

๒๖๔, ๓๙๓. อนฺติกสฺส เนโท.

๒๖๕, ๓๙๔. พาฬฺหสฺส สาโธ.

๒๖๖, ๓๙๕. อปฺปสฺส กณ.

๒๖๗, ๓๙๖. ยุวานฺจ.

๒๖๘, ๓๙๗. วนฺตุมนฺตุวีนฺจ โลโป.

๒๖๙, ๔๑. ยวตํ ตลณทการานํ พฺยฺชนานิ จลชการตฺตํ.

๒๗๐, ๑๒๐. อมฺห ตุมฺห นฺตุ ราช พฺรหฺมตฺต สข สตฺถุ– ปิตาทีหิ สฺมา นาว.

อิติ นามกปฺเป ปฺจโม กณฺโฑ.

นามสุตฺตํ นิฏฺิตํ.

๓. การก

๒๗๑, ๘๘. ยสฺมา ทเปตึ ภยมาทตฺเต วา ตทปาทานํ. (๓๐๘)

๒๗๒, ๓๐๙. ธาตุนามานมุปสคฺคโยคาทีสฺวปิ จ.

๒๗๓, ๓๑๐. รกฺขณตฺถานมิจฺฉิตํ.

๒๗๔, ๓๑๑. เยน วา ทสฺสนํ

๒๗๕, ๓๑๒. ทูรนฺติกทฺธกาล นิมฺมาน ตฺวาโลป ทิสา โยค วิภตฺตารปฺปโยค สุทฺธปฺปโมจนเหตุ วิวิตฺตปฺปมาณปุพฺพโยค พนฺธนคุณวจน ปฺหกถน โถกาตตฺตูสุ จ.

๒๗๖, ๓๐๒. ยสฺส ทาตุกาโม โรจเต ธารยเต ปา ตํ สมฺปทานํ.

๒๗๗, ๓๐๓. สิลาฆ หนุ า สป ธาร ปิห กุธ ทุหิสฺโส สฺสูย ราธิกฺข ปจฺจาสุณ อนุปติคิณ ปุพฺพกตฺตาโรจนตฺถ ตทตฺถ ตุมตฺถาลมตฺถ มฺานาทรปฺปาณินิ คตฺยตฺถกมฺมนิอาสิสตฺถสมฺมุติภิยฺยสตฺตมฺยตฺเถสุ จ.

๒๗๘, ๓๒๐. โยธาโร ตโมกาสํ.

๒๗๙, ๒๙๒. เยน วา กยิรเต ตํ กรณํ.

๒๘๐, ๒๘๕, ยํ กโรติ ตํ กมฺมํ.

๒๘๑, ๒๙๔. โย กโรติ ส กตฺตา.

๒๘๒, ๒๙๕. โย กาเรหิ ส เหตุ.

๒๘๓, ๓๑๖. ยสฺส วา ปริคฺคโห ตํ สามี.

๒๘๔, ๒๘๓. ลิงฺคตฺเถ ปมา.

๒๘๕, ๗๐. อาลปเน จ.

๒๘๖, ๒๙๑. กรเณ ตติยา.

๒๘๗, ๒๙๖, สหาทิโยเค จ.

๒๘๘, ๒๙๓. กตฺตริ จ.

๒๘๙, ๒๙๗. เหตฺวตฺเถ จ.

๒๙๐, ๒๙๘. สตฺตมฺยตฺเถ จ.

๒๙๑, ๒๙๙. เยนงฺควิกาโร.

๒๙๒, ๓๐๐. วิเสสเน จ.

๒๙๓, ๓๐๑. สมฺปทาเน จตุตฺถี.

๒๙๔, ๓๐๕. นโมโยคาทีสฺวปิ จ.

๒๙๕, ๓๐๗. อปาทาเน ปฺจมี.

๒๙๖, ๓๑๔. การณตฺเถ จ.

๒๙๗, ๒๘๔. กมฺมตฺเถ ทุติยา.

๒๙๘. ๒๘๗. กาลทฺธานมจฺจนฺตสํโยเค.

๒๙๙, ๒๘๘. กมฺมปฺปวจนียยุตฺเต.

๓๐๐, ๒๘๖. คติ พุทฺธิ ภุช ป หร กร สยาทีนํกา ริเต วา.

๓๐๑, ๓๑๕. สามิสฺมึ ฉฏฺี

๓๐๒, ๓๑๙. โอกาเส สตฺตมี.

๓๐๓, ๓๒๑. สามิสฺสราธิปติ ทายาท สกฺขี ปถิภู ปสุต กุสเลหิ จ.

๓๐๔, ๓๒๒. นิทฺธารเณ จ.

๓๐๕, ๓๒๓. อนาทเร จ.

๓๐๖, ๒๘๙. กฺวจิ ทุติยา ฉฏฺีนมตฺเถ.

๓๐๗, ๒๙๐. ตติยาสตฺตมีนฺจ.

๓๐๘, ๓๑๗. ฉฏฺี จ.

๓๐๙, ๓๑๘. ทุติยาปฺจมีนฺจ.

๓๑๐, ๓๒๔. กมฺมกรณนิมิตฺตตฺเถสุ สตฺตมี.

๓๑๑, ๓๒๕. สมฺปทาเน จ.

๓๑๒, ๓๒๖. ปฺจมฺยตฺเถ จ.

๓๑๓, ๓๒๗. กาลภาเวสุ จ.

๓๑๔, ๓๒๘. อุป’ธฺยาธิกิสฺสรวจเน.

๓๑๕, ๓๒๙. มณฺฑิตุสฺสุกฺเกสุ ตติยา จ.

อิติ นามกปฺเป การกกปฺโป ฉฏฺโ กณฺโฑ.

การกสุตฺตํ นิฏฺิตํ.

๔. สมาส

๓๑๖, ๓๓๑. นามาน สมาโส ยุตฺตตฺโถ.

๓๑๗, ๓๓๒. เตสํ วิภตฺติโย โลปา จ.

๓๑๘, ๓๓๓. ปกติ จสฺส สรนฺตสฺส.

๓๑๙, ๓๓๐. อุปสคฺคนิปาตปุพฺพโก อพฺยยีภาโว.

๓๒๐, ๓๓๕. โส นปุํสกลิงฺโค.

๓๒๑. ๓๔๙. ทิคุสฺเสกตฺตํ.

๓๒๒, ๓๕๙. ตถา ทฺวนฺเท ปาณิ ตูริเย โยคฺค เสนงฺค ขุทฺทชนฺตุก วิวิธ วิรุทฺธ วิสภาคตฺถาทีนฺจ.

๓๒๓, ๓๖๐. วิภาสา รุกฺข ติณ ปสุ ธน ธฺ ชนปทา ทีนฺจ.

๓๒๔, ๓๓๙. ทฺวิปเท ตุลฺยาธิกรเณ กมฺมธารโย.

๓๒๕, ๓๔๘. สงฺขฺยาปุพฺโพ ทิคุ.

๓๒๖, ๓๔๑. อุเภ ตปฺปุริสา.

๓๒๗, ๓๕๑. อมาทโย ปรปเทภิ.

๓๒๘, ๓๕๒. อฺปทตฺเถสุ พหุพฺพีหิ.

๓๒๙, ๓๕๗. นามานํ สมุจฺจโย ทฺวนฺโท.

๓๓๐, ๓๔๐. มหตํ มหา ตุลฺยาธิกรเณ ปเท.

๓๓๑, ๓๕๓. อิตฺถิยํ ภาสิตปุมิตฺถี ปุมาว เจ.

๓๓๒, ๓๔๓. กมฺมธารยสฺเ จ.

๓๓๓, ๓๔๔. อตฺตํ นสฺส ตปฺปุริเส.

๓๓๔, ๓๔๕. สเร อน.

๓๓๕, ๓๔๖. กทิ กุสฺส.

๓๓๖, ๓๔๗. กา’ปฺปตฺเถสุ จ.

๓๓๗, ๓๕๐. กฺวจิ สมาสนฺต คตานมการนฺโต.

๓๓๘, ๓๕๖. นทิมฺหา จ.

๓๓๙, ๓๕๘. ชายาย ตุทํ ชานิ ปติมฺหิ.

๓๔๐, ๓๕๕. ธนุมฺหา จ.

๓๔๑, ๓๓๖. อํวิภตฺตีนมการนฺตา อพฺยายิตาวา.

๓๔๒, ๓๓๗. สโร รสฺโส นปุํสเก.

๓๔๓, ๓๓๘. อฺสฺมา โลโป จ.

อิติ นามกปฺเป สมาสกปฺโป สตฺตโม กณฺโฑ.

สมาสสุตฺถํ นิฏฺิตํ.

๕. ตทฺธิต

๒๔๔, ๓๖๑. วา ณา’ปจฺเจ.

๓๔๕, ๓๖๖. ณายน ณาน วจฺฉาทิโต.

๓๔๖, ๓๖๗. เณยฺโย กตฺติยาทีหิ.

๓๔๗, ๓๖๘. อโต ณิ วา.

๓๔๘, ๓๗๑. ณโวปกฺวาทีหิ.

๓๔๙, ๓๗๒. เณร วิธวาทิโต.

๓๕๐, ๓๗๓. เยน วา สํสฏฺํ ตรติ จรติ วหติ ณิโก.

๓๕๑, ๓๗๔. ตมธีเต เตนกตาธิ สนฺนิธานนิโยค สิปฺป ภณฺฑ ชีวิกตฺเถสุ จ.

๓๕๒, ๓๗๖. ณ ราคา ตสฺเสทมฺตฺเถสุ จ.

๓๕๓, ๓๗๘. ชาตาทีนมิมิยา จ.

๓๕๔, ๓๗๙. สมูหตฺเถ กณ ณา.

๓๕๕, ๓๘๐. คาม ชน พนฺธุ สหายาทีหิ ตา.

๓๕๖, ๓๘๑. ตทสฺส านมิโย จ.

๓๕๗, ๓๘๒. อุปมตฺถายิตตฺตํ.

๓๕๘, ๓๘๓. ตนฺนิสฺสิตตฺเถ โล.

๓๕๙, ๓๘๔. อาลุ ตพฺพหุเล.

๓๖๐, ๓๘๗. ณุตฺตตา ภาเว ตุ.

๓๖๑, ๓๘๘. ณ วิสมาทีหิ.

๓๖๒, ๓๘๙. รมณียาทิโต กณ

๓๖๓, ๓๙๐. วิเสเส ตรตมิสิกิยิฏฺา.

๓๖๔, ๓๙๘. ตทสฺสตฺถีติ วี จ.

๓๖๕, ๓๙๙. ตปาทิโต สี.

๓๖๖, ๔๐๐. ทณฺฑาทิโต อิก อี.

๓๖๗, ๔๐๑. มธฺวาทิโต โร.

๓๖๘, ๔๐๒. คุณาทิโต วนฺตุ.

๓๖๙, ๔๐๓. สตฺยาทีหิ มนฺตุ.

๓๗๐, ๔๐๕. สทฺธาทิโต ณ.

๓๗๑, ๔๐๔. อายุสฺสุการาส มนฺตุมฺหิ.

๓๗๒, ๓๘๕. ตปฺปกติวจเน มโย.

๓๗๓, ๔๐๖. สงฺขฺยาปูรเณ โม.

๓๗๔, ๔๐๘. ส ฉสฺส วา.

๓๗๕, ๔๑๒. เอกาทิโต ทสสฺสี.

๓๗๖, ๒๕๗. ทเส โส นิจฺจฺจ.

๓๗๗, ๐. อนฺเต นิคฺคหิตฺจ.

๓๗๘, ๔๑๔. ติ จ.

๓๗๙, ๒๕๘. ล ท รานํ.

๓๘๐, ๒๕๕. วีสติ ทเสสุ พา ทฺวิสฺส ตุ.

๓๘๑, ๒๕๔. เอกาทิโต ทสฺส ร สงฺขฺยาเน.

๓๘๒, ๒๕๙. อฏฺาทิโต จ.

๓๘๓, ๓๕๓. ทฺเวกฏฺานมากาโร วา.

๓๘๔, ๔๐๗. จตุจฺเฉ หิ ถ า.

๓๘๕, ๔๐๙. ทฺวิตีหิ ติโย.

๓๘๖, ๔๑๐. ติเย ทุตาปิ จ.

๓๘๗, ๔๑๑. เตสมฑฺฒูปปเทน อฑฺฒุฑฺฒทิวฑฺฒ ทิยฑฺฒ’ ฑฺฒติยา.

๓๘๘, ๖๘. สรูปาน เมกเสสฺวสกึ.

๓๘๙, ๔๑๓. คณเนทสสฺส ทฺวิ ติ จตุ ปฺจ ฉ สตฺต อฏฺนวกานํ วี ติ จตฺตาร ปฺา ฉ สตฺตาสนวา โยสุ โยนฺจีสมาสํิริตีตุติ.

๓๙๐, ๒๕๖. จตูปปทสฺส โลโป ตุ’ตฺตรปทาทิจสฺส จุ โจปิ นวา.

๓๙๑, ๔๒๓. ยทนุปปนฺนา นิปาตนา สิชฺฌนฺติ.

๓๙๒, ๔๑๘. ทฺวาทิโต โก’เนกตฺเถ จ.

๓๙๓, ๔๑๕. ทสทสกํ สตํ ทสกานํ สตํ สหสฺสฺจ โยมฺหิ.

๓๙๔, ๔๑๖. ยาว ตทุตฺตริ ทสคุณิตฺจ.

๓๙๕, ๔๑๗. สกนาเมหิ.

๓๙๖, ๓๖๓. เตสํ โณ โลปํ.

๓๙๗, ๔๒๐. วิภาเค ธา จ.

๓๙๘, ๔๒๑. สพฺพนาเมหิ ปการวจเน ตุ ถา.

๓๙๙, ๔๒๒. กิมิเมหิ ถํ.

๔๐๐, ๓๖๔. วุทฺธาทิสรสฺส วา’สํโยคนฺตสฺส สเณ จ.

๔๐๑, ๓๗๕. มายูนมาคโม าเน.

๔๐๒. ๓๗๗. อาตฺตฺจ.

๔๐๓, ๓๕๔. กฺวจาทิมชฺฌุตฺตรานํ ทีฆรสฺส ปจฺจเยสุ จ.

๔๐๔, ๓๗๐. เตสุ วุทฺธิ โลปาคม วิการ วิปริตาเทสา จ.

๔๐๕, ๓๖๕. อยุวณฺณานฺจาโย วุทฺธิ.

อิติ นามกปฺเป ตทฺธิตกปฺโป อฏฺโม กณฺโฑ.

ตทฺธิตสุตฺตํ นิฏฺิตํ.

๖. อาขฺยาติ

๔๐๖, ๔๒๙. อถ ปุพฺพานิ-วิภตฺตีนํ ฉ ปรสฺสปทานิ.

๔๐๗, ๔๓๙. ปราณุตฺตโนปทานิ.

๔๐๘, ๔๓๐. ทฺเว ทฺเว ปมมชฺฌิมุตฺตมปุริสา.

๔๐๙, ๔๔๑. สพฺเพสเมกาภิธาเน ปโร ปุริโส.

๔๑๐, ๔๓๒. นามมฺหิ ปยุชฺชมาเนปิ ตุลฺยาธิกรเณ ปโม.

๔๑๑, ๔๓๖. ตุมฺเห มชฺฌิโม.

๔๑๒, ๔๓๗. อมฺเห อุตฺตโม.

๔๑๓, ๔๒๖. กาเล.

๔๑๔, ๔๒๘. วตฺตมานา ปจฺจุปฺปนฺเน.

๔๑๕, ๔๕๑. อาณาตฺยาสิฏฺเ’นุตฺตกาเล ปฺจมี.

๔๑๖, ๔๕๔. อนุมติปริกปฺเปตฺเถสุ สตฺตมี.

๔๑๗, ๔๖๐. อปจฺจกฺเข ปโรกฺขา’ตีเต.

๔๑๘, ๔๕๖. หิยฺโยปภุติ ปจฺจกฺเข หิยฺยตฺตนี.

๔๑๙, ๔๖๙. สมีเป’ชฺชตนี.

๔๒๐, ๔๗๑. มาโยเค สพฺพกาเล จ.

๔๒๑, ๔๗๓. อนาคเต ภวิสฺสนฺตี.

๔๒๒, ๔๗๕. กฺริยาติปนฺเน’ตีเต กาลาติปตฺติ.

๔๒๓, ๔๒๖. วตฺตมานา ตี อนฺติ, สิ ถ, มิ ม เต อนฺเต, เสวฺเห, เอ มฺเห.

๔๒๔, ๔๕๐. ปฺจมี ตุ อนฺตุ, หิ ถ, มิ ม, ตํ อนฺตํ, สฺสุ วฺโห, เอ อามเส.

๔๒๕, ๔๕๓. สตฺตมี เอยฺย เอยฺยุํ, เอยฺยาสิ เอยฺยาถ, เอยฺยามิ เอยฺยาม, เอถ เอรํ, เอโถ เอยฺยาวฺโห, เอยฺยํ เอยฺยามฺเห.

๔๒๖, ๔๕๙. ปโรกฺขา อ อุ, เอ ตฺถ, อํ มฺห, ตฺถ เร, ตฺโถ วฺโห, อึ มฺเห.

๔๒๗, ๔๕๕. หิยฺยตฺตนี อา อู, โอ ตฺถ, อํ มฺหา, ตฺถ ตฺถุํ, เสวฺหํ, อึ มฺหเส.

๔๒๘, ๔๖๘. อชฺชตนี อีํ โอตฺถ, อึ มฺหา, อา อู, เส วฺหํ, อํ มฺเห.

๔๒๙, ๔๗๒. สฺสวิสฺสนฺตี สฺสติ สฺสนฺติ, สฺสสิ สฺสถ, สฺสามิ สฺสาม, สฺสเต สฺสนฺเต, สฺสเส สฺสวฺเห, สฺสํ สฺสามฺเห.

๔๓๐, ๔๗๔. กาลาติปตฺติ สฺสา สฺสํสุ, สฺเส สฺสถ, สฺสํ สฺสามา, สฺสถ สฺสิสุ, สฺสเส สฺสวฺเห, สฺสึ สฺสามฺหเส.

๔๓๑, ๔๒๘. หิยฺยตฺตนี สตฺตมี ปฺจมี วตฺตมานา สพฺพธาตุกํ.

อิติ อาขฺยาตกปฺเป ปโม กณฺโฑ.

๔๓๒, ๓๖๒. ธาตุลิงฺเคหิ ปรา ปจฺจยา.

๔๓๓, ๕๒๘. ติชคุปกิตมาเนหิ ขฉสา วา.

๔๓๔, ๕๓๔. ภุชฆสหรสุปาทีหิตุมิจฺฉตฺเถสุ.

๔๓๕, ๕๓๖. อาย นามโต กตฺตูปมานาทาจาเร.

๔๓๖, ๕๓๗. อียู’ปมานา จ.

๔๓๗, ๕๓๘. นามมฺหา’ตฺติจฺฉตฺเถ.

๔๓๘, ๕๔๐. ธาตูหิ เณ ณย ณาเป ณาปยา การิตานิ เหตฺวตฺเถ.

๔๓๙, ๕๓๙. ธาตุรูเป นามสฺมา ณ โย จ.

๔๔๐, ๔๔๕. ภาวกมฺเมสุ โย.

๔๔๑, ๔๔๗. ตสฺส จวคฺคยการวการตฺตํ สธาตฺวนฺตสฺส.

๔๔๒, ๔๔๘. อิวณฺณาคโม วา.

๔๔๓, ๔๔๙. ปุพฺพรูปฺจ.

๔๔๔, ๕๑๑. ตถา กตฺตริ จ.

๔๔๕, ๔๓๓. ภูวาทิโต อ.

๔๔๖, ๕๐๙. รุธาทิโต นิคฺคหิตปุพฺพฺจ.

๔๔๗, ๕๑๐. ทิวาทิโต โย.

๔๔๘, ๕๑๒. สฺวาทิโต ณุณา อุณา จ.

๔๔๙, ๕๑๓. กิยาทิโต นา.

๔๕๐, ๕๑๗. คหาทิโต ปฺปณฺหา.

๔๕๑, ๕๒๐. ตนาทิโต โอยิรา.

๔๕๒, ๕๒๕. จุราทิโต เณ ณยา.

๔๕๓, ๔๔๔. อตฺตโนปทานิ ภาเว จ กมฺมนิ.

๔๕๔, ๔๔๐. กตฺตริ จ.

๔๕๕, ๕๓๐. ธาตุปฺปจฺจเยหิ วิภตฺติโย.

๔๕๖, ๔๒๐. กตฺตริ ปรสฺสปทํ.

๔๕๗, ๔๒๔. ภูวาทโย ธาตโว.

อิติ อาขฺยาตกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.

๔๕๘, ๔๖๑. กฺวจาทิวณฺณานเมกสฺสรานํ ทฺเวภาโว.

๔๕๙, ๔๖๒. ปุพฺโพ’ พฺภาโส.

๔๖๐, ๕๐๖. รสฺโส.

๔๖๑, ๔๖๔. ทุติยจตุตฺถานํ ปมตติยา.

๔๖๒, ๔๖๗. กวคฺคสฺส จวคฺโค.

๔๖๓, ๕๓๒. มานกิตานํ ว ตตฺตํ วา.

๔๖๔, ๕๐๔. หสฺส โช.

๔๖๕, ๔๖๓. อนฺตสฺสิวณฺณากาโร วา.

๔๖๖, ๔๘๙. นิคฺคหิตฺจ.

๔๖๗, ๕๓๓. ตโต ปามานานํ วามํ เสสุ.

๔๖๘, ๔๙๒. า ติฏฺโ.

๔๖๙, ๔๙๔. ปา ปิโว.

๔๗๐, ๕๑๔. าสฺส ชาชํนา.

๔๗๑, ๔๘๓. ทิสสฺส ปสฺส ทิสฺส ทกฺขา วา.

๔๗๒, ๕๓๑. พฺยฺชนนฺตสฺส โจ ฉปฺปจฺจเยสุ จ.

๔๗๓, ๕๒๙. โก เข จ.

๔๗๔, ๕๓๕. หรสฺส คี เส.

๔๗๕, ๔๖๕. พฺรูภูนมาหภูวา ปโรกฺขายํ.

๔๗๖, ๔๔๒. คมิสฺสนฺโต จฺโฉ วา สพฺพาสุ.

๔๗๗, ๔๗๙. วจสฺส’ชฺชตนิมฺหิ มการา โอ.

๔๗๘, ๔๓๘. อกาโร ทีฆํ หิมิเมสุ.

๔๗๙, ๔๕๒. หิ โลปํ วา.

๔๘๐, ๔๙๐. โหติสฺสเร’ โห’เห ภวิสฺสนฺติมฺหิ สฺสสฺส จ.

๔๘๑, ๕๒๔. กรสฺส สปฺปจฺจยสฺส กาโห.

อิติ อาขฺยาตกปฺเป ตติโย กณฺโฑ.

๔๘๒, ๕๐๘. ทาทนฺตสฺสํ มิเมสุ.

๔๘๓, ๕๒๗. อสํโยคนฺตสฺส วุทฺธิ การิเต.

๔๘๔, ๕๔๒. ฆฏาทีนํ วา.

๔๘๕, ๔๓๔. อฺเสุ จ.

๔๘๖, ๕๔๓. คุหทุสานํ ทีฆํ.

๔๘๗, ๔๗๘. วจ วส วหาทีนมุกาโร วสฺสเย.

๔๘๘, ๔๘๑. ห วิปริยโย โล วา.

๔๘๙, ๕๑๙. คหสฺส เฆ ปฺเป.

๔๙๐, ๕๑๘. หโลโป ณฺหามฺหิ.

๔๙๑, ๕๒๓. กรสฺส กาสตฺตมชฺชตนิมฺหิ.

๔๙๒, ๔๙๙. อสสฺมา มิมานํ มิมฺหา’นฺตโลโป จ.

๔๙๓, ๔๙๘. ถสฺส ตฺถตฺถํ.

๔๙๔, ๔๙๕. ติสฺส ติสฺส ตฺถิตฺถํ.

๔๙๕, ๕๐๐. ตุสฺส ตฺถุตฺตํ.

๔๙๖, ๔๙๗. สิมฺหิ จ.

๔๙๗, ๔๗๗. ลภสฺมา อีอํนํ ตฺถตฺตํ.

๔๙๘, ๔๘๐. กุสสฺมา ที จฺฉิ.

๔๙๙, ๔๘๐. ทา ธาตุสฺส ทชฺชํ.

๕๐๐, ๔๘๖. วทสฺส วชฺชํ.

๕๐๑, ๔๔๓. คมิสฺส ฆมฺมํ.

๕๐๒, ๔๙๓. ยมฺหิ ทา ธา มา า หา ปา มห มถาทีนมี.

๕๐๓, ๔๘๕. ยชสฺสาทิสฺสิ.

๕๐๔, ๔๗๐. สพฺพโต อุํ อึสุ.

๕๐๕, ๔๘๒. ชรมรานํ ชีร ชียฺย มียฺยา วา.

๕๐๖, ๔๙๖. สพฺพตฺถา’สสฺสาทิโลโป จ.

๕๐๗, ๕๐๑. อสพฺพธาตุเก า.

๕๐๘, ๕๑๕. เยยฺยสฺส าโต อิยา า.

๕๐๙, ๕๑๖. นาสฺส โลโป ยการตฺตํ.

๕๑๐, ๔๘๗. โลปฺเจตฺตมกาโร.

๕๑๑, ๕๒๑. อุตฺตโมกาโร.

๕๑๒, ๕๒๒. กรสฺสากาโร จ.

๕๑๓, ๔๓๕. โอ อว สเร.

๕๑๔, ๔๙๑. เอ อย.

๕๑๕, ๕๔๑. เต อาวายา การิเต.

๕๑๖, ๔๖๖. อิการาคโม อสพฺพธาตุกมฺหิ.

๕๑๗, ๔๘๘. กฺวจิ ธาตุวิภตฺติปฺปจฺจยานํ ทีฆวิปรีตาเทส โลปาคมา จ.

๕๑๘, ๔๔๖. อตฺตโนปทานิ ปรสฺสปทตฺตํ.

๕๑๙, ๔๕๗. อการาคโม หิยฺยตฺถนีอชฺชตนีกาลาติปตฺตีสุ.

๕๒๐, ๕๐๒. พฺรูโต อี ติมฺหิ.

๕๒๑, ๔๒๕. ธาตุสฺสนฺโต โลโป’ เนกสรสฺส.

๕๒๒, ๔๗๖. อิสุยมูนมนฺโต จฺโฉ วา.

๕๒๓, ๕๒๖. การิตานํ โณ โลปํ.

อิติ อาขฺยาตกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑ.

อาขฺยาตสุตฺตํ นิฏฺิตํ.

๗. กิพฺพิธาน

๕๒๔, ๕๖๑. ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ โณ.

๕๒๕, ๕๖๕. สฺายม นุ.

๕๒๖, ๕๖๗. ปุเร ททา จ อึ.

๕๒๗, ๕๖๘. สพฺพโต ณฺวุตฺวา’วี วา.

๕๒๘, ๕๗๗. วิส รุช ปทาทิโต ณ.

๕๒๙, ๕๘๐. ภาเว จ.

๕๓๐, ๕๘๔. กฺวิ จ.

๕๓๑, ๕๘๙. ธราทีหิ รมฺโม.

๕๓๒, ๕๙๐. ตสฺสีลาทีสุ ณี ตฺวา วี จ.

๕๓๓, ๕๙๑. สทฺท กุธ จล มณฺฑตฺถ รุจาทีหิ ยุ.

๕๓๔, ๕๙๒. ปาราทิคมิมฺหา รู.

๕๓๕, ๕๙๓. ภิกฺขาทิโต จ.

๕๓๖, ๕๙๔. หนตฺยาทีนํ ณุโก.

๕๓๗, ๕๖๖. นุ นิคฺคหิตํ ปทนฺเต.

๕๓๘, ๕๙๕. สํหนา’ฺาย วา โร โฆ.

๕๓๙, ๕๕๘. รมฺหิ รนฺโต ราทิโน.

๕๔๐, ๕๔๕. ภาวกมฺเมสุ ตพฺพา’นียา.

๕๔๑, ๕๕๒. ณฺโย จ.

๕๔๒, ๕๕๗. กรมฺหา ริจฺจ.

๕๔๓, ๕๕๕. ภูโต’พฺพ.

๕๔๔, ๕๕๖. วท มท คมุ ยุช ครหาการาทีหิ ชฺช มฺมคฺคยฺเหยฺยาวาโร วา.

๕๔๕, ๕๔๘. เต กิจฺจา.

๕๔๖, ๕๖๒. อฺเ กิต.

๕๔๗, ๕๙๖. นนฺทาทีหิ ยุ.

๕๔๘, ๕๙๗. กตฺตุกรณปเทเสสุ จ.

๕๔๙, ๕๕๐. รหาทิโต ณ.

อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ปโม กณฺโฑ.

๕๕๐, ๕๔๙. ณาทโย เตกาลิกา.

๕๕๑, ๕๙๘. สฺายํ ทาธาโต อิ.

๕๕๒, ๖๐๙. ติ กิจฺจา’สิฏฺเ.

๕๕๓, ๕๙๙. อิตฺถิยมติยโว วา.

๕๕๔, ๖๐๑. กรโต ริริย.

๕๕๕, ๖๑๒. อตีเต ต ตวนฺตุ ตาวี.

๕๕๖, ๖๒๒. ภาวกมฺเมสุ ต.

๕๕๗, ๖๐๖. พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ.

๕๕๘, ๖๐๒. ชิโต อิน สพฺพตฺถ.

๕๕๙, ๖๐๓. สุปโต จ.

๕๖๐, ๖๐๔. อีสํทุสูหิ ข.

๕๖๑, ๖๓๖. อิจฺฉตฺเถสุ สมานกตฺตุเกสุ ตเว ตุํ วา.

๕๖๒, ๖๓๘. อรหสกฺกาทีสุ จ.

๕๖๓, ๖๓๙. ปตฺตวจเน อลมตฺเถสุ จ.

๕๖๔, ๖๔๐. ปุพฺพกาเล’กกตฺตุกานํ ตุน ตฺวาน ตฺวา วา.

๕๖๕, ๖๔๖. วตฺตมาเน มาน’นฺตา.

๕๖๖, ๕๗๔. สาสาทีหิ รตฺถุ.

๕๖๗, ๕๗๕. ปาติโต ริตุ.

๕๖๘, ๕๗๖. มานาทีหิ ราตุ.

๕๖๙, ๖๑๐. อาคมา ตุโก.

๕๗๐, ๖๑๑. ภพฺเพ อิก.

อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.

๕๗๑, ๖๒๔. ปจฺจยาทนิฏฺา นิปาตนา สิชฺฌนฺติ.

๕๗๒, ๖๒๕. สาสทิสโต ตสฺส ริฏฺโ จ.

๕๗๓, ๖๒๖. สาทิสนฺต ปุจฺฉ ภนฺช หนฺตาทีหิ ฏฺโ.

๕๗๔, ๖๑๓. วสโต อุตฺถ.

๕๗๕, ๖๑๔. วส วาวุ.

๕๗๖, ๖๐๗. ธ ฒ ภ เห หิ ธฑฺฒา จ.

๕๗๗, ๖๒๘. ภนฺชโต คฺโค จ.

๕๗๘, ๕๖๐. ภุชาทีนมนฺโต โน ทฺวิ จ.

๕๗๙, ๖๒๙. วจ วา วุ.

๕๘๐, ๖๓๐. คุปาทีนฺจ.

๕๘๑, ๖๑๖. ตราทีหิ อิณฺโณ.

๕๘๒, ๖๓๑. ภิทาทิโต อินฺน อนฺน อีณา วา.

๕๘๓, ๖๑๗. สุส ปจ สกโต กฺข กฺกา จ.

๕๘๔, ๖๑๘. ปกฺกมาทีหิ นฺโต จ.

๕๘๕, ๖๑๙. ชนาทีน มา ติมฺหิ จ.

๕๘๖, ๖๐๐. คม ขน หน รมาทีนมนฺโต.

๕๘๗, ๖๓๒. รกาโร จ.

๕๘๘, าปานมิอี จ.

๕๘๙, ๖๒๑. หนฺเตหิ โห หสฺส โฬ วา อทหนหานํ.

อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ตติโย กณฺโฑ.

๕๙๐, ๕๗๙. ณมฺหิ รนฺชสฺส โช ภาวกรเณสุ.

๕๙๑, ๕๔๔. หนสฺส ฆาโต.

๕๙๒, ๕๐๓. วโธ วา สพฺพตฺถ.

๕๙๓, ๕๖๔. อาการนฺตานมาโย.

๕๙๔, ๕๘๒. ปุรสมุปปรีหิ กโรติสฺส ข ขรา วา ตปฺปจฺจเยสุ จ.

๕๙๕, ๖๓๗. ตเวตุนาทีสุ กา.

๕๙๖, ๕๕๑. คมขนหนาทีนํ ตุํตพฺพาทีสุ น.

๕๙๗, ๖๔๑. สพฺเพหิ ตุนาทีนํ โย.

๕๙๘, ๖๔๓. จนนฺเตหิ รจฺจํ.

๕๙๙, ๖๔๔. ทิสา สฺวานสฺวนฺตโลโป จ.

๖๐๐, ๖๔๕. มหทเภหิ มฺม ยฺห ชฺช พฺภ ทฺธา จ.

๖๐๑, ๓๓๔. ตทฺธิตสมาสกิตกา นามํ วา’ตเวตุนาทีสุ จ.

๖๐๒, ๖. ทุมฺหิ ครุ.

๖๐๓, ๗. ทีโฆ จ.

๖๐๔, ๖๘๔. อกฺขเรหิ การ.

๖๐๕, ๕๔๗. ยถาคมมิกาโร.

๖๐๖, ๖๔๒. ทธนฺตโต โย กฺวจิ.

อิติ กิพฺพิธานกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑ.

๖๐๗, ๕๗๘. นิคฺคหิต สํโยคาทิ โน.

๖๐๘, ๖๒๓. สพฺพตฺถ เค หี.

๖๐๙, ๔๘๔. สทสฺส สีทตฺถํ.

๖๑๐, ๖๒๗. ยชสฺส สรสฺสิ ฏฺเ.

๖๑๑, ๖๐๘. หจตุตฺถานมนฺตานํ โท เธ.

๖๑๒, ๖๑๕. โฒ ฒกาเร.

๖๑๓, ๕๘๓. คหสฺส ฆร เณ วา.

๖๑๔, ๕๘๑. ทหสฺส โท ฬํ.

๖๑๕, ๕๘๖. ธาตฺวนฺตสฺส โลโป กฺวิมฺหิ.

๖๑๖, ๕๘๗. วิทนฺเต อู.

๖๑๗, ๖๓๓. น ม ก รานมนฺตานํ นิยุตฺตตมฺหิ.

๖๑๘, ๕๗๑. น ก วตฺถํ จ ชา ณฺวุมฺหิ.

๖๑๙, ๕๗๓. กรสฺส จ ตตฺตํ ถุสฺมึ.

๖๒๐, ๕๔๙. ตุํตุนตพฺเพสุ วา.

๖๒๑, ๕๕๓. การิตํ วิย ณานุพนฺโธ.

๖๒๒, ๕๗๐. อนกา ยุ ณฺวูนํ.

๖๒๓, ๕๕๔. ก คา จ ชานํ.

อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ปฺจโม กณฺโฑ.

กิพฺพิธานสุตฺตํ นิฏฺิตํ.

๘. อุณาทิกปฺป

๖๒๔, ๕๖๓. กตฺตริ กิตฺต.

๖๒๕, ๖๐๕. ภาวกมฺเมสุ กิจฺจตฺตกฺขตฺถา.

๖๒๖, ๖๓๔. กมฺมนิ ทุติยาย ตฺโต.

๖๒๗, ๖๕๒. ขฺยาทีหิ มน ม จ โต วา.

๖๒๘, ๖๕๓. สมาทีหิ ถมา.

๖๒๙, ๕๖๙. คหสฺสุ’ปธสฺเส วา.

๖๓๐, ๖๕๔. มสุสฺส สุสฺส จฺฉรจฺเฉรา.

๖๓๑, ๖๕๕. อาปุพฺพจรสฺส จ.

๖๓๒, ๖๕๖. อล กล สเลหิ ล ยา.

๖๓๓, ๖๕๗. ยาณ ลาณา.

๖๓๔, ๖๕๘. มถิสฺส ถสฺส โล จ.

๖๓๕, ๕๕๙. เปสาติสคฺคปตฺตกาเลสุ กิจฺจา.

๖๓๖, ๖๕๙. อวสฺสกาธมิเณสุ ณี จ.

๖๓๗, ๐. อรหสกฺกาทีหิ ตุํ.

๖๓๘, ๖๖๘. วชาทีหิ ปพฺพชฺชาทโย นิปฺปชฺชนฺเต.

๖๓๙, ๕๘๕. กฺวิโลโป จ.

๖๔๐, ๐. สจชานํ ก คา ณานุพนฺเธ.

๖๔๑, ๕๗๒. นุทาทีหิ ยุ ณฺวูน มนา น นา กา น น กา สการิเตหิ จ.

๖๔๒, ๕๘๘. อิ ย ต ม กึ เอสานมนฺตสฺสโร ทีฆํ กฺวจิ ทุสสฺส คุณํ โทรํ ส กฺขี จ.

๖๔๓, ๖๓๕. ภฺยาทีหิ มติ พุธิ ปูชาทีหิ จ ตฺโต.

๖๔๔, ๖๖๑. เวปุ สี ทว วมุ กุ ทา ภูตฺวาทีหิ ถุตฺติม ณิมา นิพฺพตฺเต.

๖๔๕, ๖๖๒. อกฺโกเส นมฺหานิ.

๖๔๖, ๔๑๙. เอกาทิโต สกิสฺส กฺขตฺตุํ.

๖๔๗, ๖๖๓. สุนสฺสุนสฺโส ณ วานุวานูนนขุนานา.

๖๔๘, ๖๖๔. ตรุณสฺส สุสุ จ.

๖๔๙, ๖๖๕. ยุวสฺสุวสฺสุวุวานนูนา.

๖๕๐, ๖๕๑. กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโย.

๖๕๑, ๖๔๗. ภวิสฺสติ คมาทีหิ ณี ฆิณ.

๖๕๒, ๖๔๘. กฺริยายํ ณฺวุ ตโว.

๖๕๓, ๓๐๗. ภาววาจิมฺหิ จตุตฺถี.

๖๕๔, ๖๔๙. กมฺมนิ โณ.

๖๕๕, ๖๕๐. เสเส สฺสํ นฺตุ มานานา.

๖๕๖, ๖๖๖. ฉทาทีหิ ต ตฺรณ.

๖๕๗, ๖๖๗. วทาทีหิ ณิตฺโต คเณ.

๖๕๘, ๖๖๘. มิทาทีหิ ตฺติ ติโย.

๖๕๙, ๖๖๙. อุสุรนฺชทสานํ ทํสสฺส ทฑฺโฒ ฒา จ.

๖๖๐, ๖๗๐. สูวุสานมูวุสานมโต โถ จ.

๖๖๑, ๖๗๑. รนฺชุทาทีหิ ธทิทฺทกิรา กฺวจิ ชทโลโป จ.

๖๖๒, ๖๗๒. ปฏิโต หิสฺส เหรณ หีรณ.

๖๖๓, ๖๗๓. กฒาทีหิ โก.

๖๖๔, ๖๗๔. ขาทามคมานํ ขนฺธนฺธคนฺธา.

๖๖๕, ๖๗๕. ปฏาทีลฺยลํ.

๖๖๖, ๖๗๖. ปุถสฺส ปุถุ ปถา โม วา.

๖๖๗, ๖๗๗. สสฺวาทีหิ ตุ ทโว.

๖๖๘, ๖๗๘. จฺยาทีหิ อีวโร.

๖๖๙, ๖๗๙. มุนาทีหิ จิ.

๖๗๐, ๖๘๐. วิทาทีลฺยูโร.

๖๗๑, ๖๘๑. หนาทีหิ นุ ณุ ตโว.

๖๗๒, ๖๘๒. กุฏาทีหิ โ.

๖๗๓, ๖๘๓. มนุปูรสุณาทีหิ อุสฺสนุสิสา.

อิติ กิพฺพิธานกปฺเป อุณาทิกปฺโป ฉฏฺโ กณฺโฑ.

อุณาทิสุตฺตํ นิฏฺิตํ.

มหากจฺจายนสทฺทาปา

๑. สนฺธิกปฺป

ปมกณฺฑ

(ก)

เสฏฺํ ติโลกมหิตํ อภิวนฺทิยคฺคํ,

พุทฺธฺจ ธมฺมมมลํ คณมุตฺตมฺจ;

สตฺถุสฺส ตสฺส วจนตฺถวรํ สุพุทฺธุํ,

วกฺขามิ สุตฺตหิตเมตฺถ สุสนฺธิกปฺปํ.

(ข)

เสยฺยํ ชิเนริตนเยน พุธา ลภนฺติ,

ตฺจาปิ ตสฺส วจนตฺถสุโพธเนน;

อตฺถฺจ อกฺขรปเทสุ อโมหภาวา,

เสยฺยตฺถิโก ปทมโต วิวิธํ สุเณยฺยํ.

, ๑. อตฺโถ อกฺขรสฺาโต.

สพฺพวจนานมตฺโถ อกฺขเรเหว สฺายเต. อกฺขรวิปตฺติยํ หิ อตฺถสฺส ทุนฺนยถา โหติ, ตสฺมา อกฺขรโกสลฺลํ พหูปการํ สุตฺตนฺเตสุ.

, ๒. อกฺขราปาทโย เอกจตฺตาลีสํ.

เต จ โข อกฺขรา อปิ การาทโย เอกจตฺตา ลีส สุตฺตนฺเตสุ โสปการา.

ตํ ยถา? อ อา อิ อี อุ อู เอ โอ, ก ข ค ฆ ง, จ ฉ ช ฌ , ฏ  ฑ ฒ ณ, ต ถ ท ธ น, ป ผ พ ภ ม, ย ร ล ว ส ห ฬ อํ, อิติ อกฺขรา นาม.

เตน กฺวตฺโถ? อตฺโถ อกฺขรสฺาโต.

, ๓. ตตฺโถทนฺตา สรา อฏฺ.

ตตฺถ อกฺขเรสุ การาทีสุ โอทนฺตา อฏฺ อกฺขรา สรา นาม โหนฺติ.

ตํ ยถา? อ อา อิ อี อุ อู เอ โอ, อิติ สรา นาม.

เตน กฺวตฺโถ? สรา สเร โลปํ.

, ๔. ลหุมตฺตา ตโย รสฺสา.

ตตฺถ อฏฺสุ สเรสุ ลหุมตฺตา ตโย สรา รสฺสา นาม โหนฺติ.

ตํ ยถา? อ อิ อุ, อิติ รสฺสา นาม.

เตน กฺวตฺโถ? รสฺสํ.

, ๕. อฺเ ทีฆา.

ตตฺถ อฏฺสุ สเรสุ รสฺเสหิ อฺเ ปฺจ สรา ทีฆา นาม โหนฺติ.

ตํ ยถา? อา อี อู เอ โอ, อิติ ทีฆา นาม.

เตน กฺวตฺโถ? ทีฆํ.

, ๘. เสสา พฺยฺชนา.

เปตฺวา อฏฺ สเร เสสา อกฺขรา การาทโย นิคฺคหิตนฺตา พฺยฺชนา นาม โหนฺติ.

ตํ ยถา? ก ข ค ฆ ง, จ ฉ ช ฌ , ฏ  ฑ ฒ ณ, ต ถ ท ธ น, ป ผ พ ภ ม, ย ร ล ว ส ห ฬ อํ, อิติ พฺยฺชนา นาม.

เตน กฺวตฺโถ? สรา ปกติ พฺยฺชเน.

, ๙. วคฺคา ปฺจปฺจโส มนฺตา.

เตสํ โข พฺยฺชนานํ การาทโย มการนฺตา ปฺจปฺจโส อกฺขรวนฺโต วคฺคา นาม โหนฺติ.

ตํ ยถา? ก ข ค ฆ ง, จ ฉ ช ฌ , ฏ  ฑ ฒ ณ, ต ถ ท ธ น, ป ผ พ ภ ม, อิติ วคฺคา นาม.

เตน กฺวตฺโถ? วคฺคนฺตํ วา วคฺเค.

, ๑๐. อํ อิติ นิคฺคหิตํ.

อํ อิติ นิคฺคหิตํ นาม โหติ.

เตน กฺวตฺโถ? อํ พฺยฺชเน นิคฺคหิตํ.

, ๑๑. ปรสมฺา ปโยเค.

ยา จ ปน ปเรสุ สกฺกตคนฺเถสุ สมฺา โฆสาติ วา อโฆสาติ วา, ตา ปโยเค สติ เอตฺถาปิ ยุชฺชนฺเต.

ตตฺถ โฆสา นาม-ค ฆ ง, ช ฌ , ฑ ฒ ณ, ท ธ น, พ ภ ม, ย ร ล ว ห ฬ, อิติ โฆสา นาม. อโฆสา นาม-ก ข, จ ฉ, ฏ , ต ถ, ป ผ, ส, อิติ อโฆสา นาม.

เตน กฺวตฺโถ? วคฺเค โฆสาโฆสานํ ตติยปมา.

๑๐, ๑๒. ปุพฺพมโธิต มสฺสรํ สเรน วิโยชเย.

ตตฺถ สนฺธึ กตฺตุกาโม ปุพฺพพฺยฺชนํ อโธิตํ อสฺสรํ กตฺวา สรฺจ อุปริ กตฺวา สเรน วิโยชเย.

ตตฺรายมาทิ.

๑๑, ๑๔. นเย ปรํ ยุตฺเต.

อสฺสรํ โข พฺยฺชนํ อโธตํ ปรกฺขรํ นเย ยุตฺเต. ตตฺราภิรติมิจฺเฉยฺย.

ยุตฺเตติกสฺมา? อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม. เอตฺถ ปน ยุตฺตํ น โหติ.

อิติ สนฺธิกปฺเป ปโม กณฺโฑ.

ทุติยกณฺฑ

๑๒, ๑๓. สรา สเร โลปํ.

สรา โข สเร ปเร โลปํ ปปฺโปนฺติ.

ยสฺสินฺทฺริยานิ สมถงฺคตานิ. โน เหตํ ภนฺเต สเมตายสฺมา สงฺเฆน.

๑๓, ๑๕. วา ปโร อสรูปา.

สรมฺหา อสรูปา ปโร สโร โลปํ ปปฺโปติ วา.

จตฺตาโร’เม ภิกฺขเว ธมฺมา, กินฺนุ’ มาวสมณิโย. วาติ กสฺมา? ปฺจินฺทฺริยานิ, ตยสฺสุ ธมฺมา ชหิตา ภวนฺติ.

๑๔, ๑๖. กฺวจาสจณฺณํ ลุตฺเต.

สโร โข ปโร ปุพฺพสเร ลุตฺเต กฺวจิ อสวณฺณํ ปปฺโปติ.

สงฺขฺยํ โนเปติ เวทคู, พนฺธุสฺเสว สมาคโม.

กฺวจีติ กสฺมา? ยสฺสินฺทฺริยานิ, ตถูปมํ ธมฺมวรํ อเทสยิ.

๑๕, ๑๗. ทีฆํ.

สโร โข ปโร ปุพฺพสเร ลุตฺเต กฺวจิ ทีฆํ ปปฺโปติ. สทฺธีธ วิตฺตํ ปุริสสฺส เสฏฺํ, อนาคาเรหิ จูภยํ.

กฺวจีติ กสฺมา? ปฺจหุปาลิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต. นตฺถฺํ กิฺจิ.

๑๖, ๑๘. ปุพฺโพ จ.

ปุพฺโพ จ สโร ปรสรโลเป กเต กฺวจิ ทีฆํ ปปฺโปติ.

กึสูธ วิตฺตํ ปุริสสฺส เสฏฺํ, สาธูติ ปฏิสฺสุณิตฺวา, กฺวจีติ กสฺมา? อิติสฺส มุหุตฺตมฺปิ.

๑๗, ๑๙. ยเมทนฺตสฺสาเทโส.

เอการสฺส อนฺตภูตสฺส สเร ปเร กฺวจิ การาเทโส โหติ.

อธิคโต โข มฺยายํ ธมฺโม, ตฺยาหํ เอวํ วเทยฺยํ, ตฺยาสฺส ปหีนา โหนฺติ.

กฺวจีติ กสฺมา? เน’นาคตา, อิติ เนตฺถ.

๑๘, ๒๐. วโมทุทนฺตานํ.

โอการุการานํ อนฺตภูตานํ สเร ปเร กฺวจิ วการาเทโส โหติ.

อถ ขฺวสฺส, สฺวสฺส โหติ, พหฺวาพาโธ, วตฺถฺเวตฺถ วิหิตํ นิจฺจํ จกฺขาปาถมาคจฺฉติ.

กฺวจีติกสฺมา? จตฺตาโร’เม ภิกฺขเว ธมฺมา, กินฺนุมาว สมณิโย.

๑๙, ๒๒. สพฺโพ จํติ.

สพฺโพ อิจฺเจโส ติสทฺโท พฺยฺชโน สเร ปเร กฺวจิ การํ ปปฺโปติ.

อิจฺเจตํ กุสลํ, อิจฺจสฺส วจนียํ, ปจฺจุตฺตริตฺวา, ปจฺจาหรติ.

กฺวจีติ กสฺมา? อิติสฺส มุหุตฺตมฺปิ.

๒๐, ๒๗. โท ธสฺส จ.

อิจฺเจตสฺส สเร ปเร กฺวจิ การาเทโส โหติ.

เอกมิทาหํ ภิกฺขเว สมยํ.

กฺวจีติ กสฺมา? อิเธว มรณํ ภวิสฺสติ.

วคฺคหเณน ธการสฺส การาเทโส โหติ สาหุ ทสฺสน มริยานํ.

สุตฺตวิภาเคน พหุธา สิยา-

โต ทสฺส, ยถา? สุคโต.

โฏ ตสฺส, ยถา? ทุกฺกฏํ.

โธ ตสฺส, ยถา? คนฺธพฺโพ.

ตฺโร ตฺตสฺส, ยถา? อตฺรโช.

โก คสฺส, ยถา? กุลูปโก.

โล รสฺส, ยถา? มหาสาโล.

โช ยสฺส, ยถา? ควโช.

พฺโพ วสฺส, ยถา? กุพฺพโต.

โก ยสฺส, ยถา? สเก.

โย ชสฺส, ยถา? นิยํปุตฺตํ.

โก ตสฺส, ยถา? นิยโก.

จฺโจ ตฺตสฺส, ยถา ภจฺโจ.

โผ ปสฺส, ยถา? นิปฺผตฺติ.

โข กสฺส, ยถา? นิกฺขมติ. อิจฺเจวมาที โยเชตพฺพา.

๒๑, ๒๑. อิวณฺโณ ยํ นวา.

ปุพฺโพ อิวณฺโณ สเร ปเร การํ ปปฺโปติ นวา. ปฏิสุนฺถารวุตฺยสฺส, สพฺพา วิตฺยานุภูยเต.

นวาติ กสฺมา? ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคโต, มุตฺตจาคี อนุทฺธโต.

๒๒, ๒๘. เอวาทิสฺส ริ ปุพฺโพ จ รสฺโส.

สรมฺหา ปรสฺส เอวสฺส เอการสฺส อาทิสฺส ริกาโร โหติ, ปุพฺโพ จ สโร รสฺโส โหติ นวา.

ยถริว วสุธาตลฺจ สพฺพํ, ตถริว คุณวา สุปูชนิโย.

นวาติ กสฺมา? ยถา เอว, ตถา เอว.

อิติ สนฺธิกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.

ตติยกณฺฑ

๒๓, ๒๖. สรา ปกติ พฺยฺชเน.

สรา โข พฺยฺชเน ปเร ปกติรูปานิ โหนฺติ.

มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา, ปมาโท มจฺจุโน ปทํ, ติณฺโณ ปารงฺคโต อหุ.

๒๔, ๓๕. สเร กฺวจิ.

สรา โข สเร ปเร กฺวจิ ปกติรูปานิ โหนฺติ.

โก อิมํ ปถวึ วิเจสฺสติ.

กฺวจีติ กสฺมา? อปฺปสฺสุตายํ ปุริโส.

๒๕, ๓๗. ทีฆํ.

สรา โข พฺยฺชเน ปเร กฺวจิ ทีฆํ ปปฺโปนฺติ.

สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสโต, เอวํ คาเม มุนี จเร, ขนฺตี ปรมํ ตโป ติติกฺขา.

กฺวจีติ กสฺมา? อิธ โมทติ เปจฺจ โมทติ, ปติลียติ, ปฏิหฺติ.

๒๖, ๓๘. รสฺสํ.

สรา โข พฺยฺชเน ปเร กฺวจิ รสฺสํ ปปฺโปนฺติ.

โภวาทินาม โส โหติ, ยถาภาวิ คุเณน โส.

กฺวจีติ กสฺมา? สมฺมาสมาธิ, สาวิตฺตี ฉนฺทโส มุขํ, อุปนียติ ชีวิตมปฺปมายุ.

๒๗, ๓๙. โลปฺจ ตตฺรากาโร.

สรา โข พฺยฺชเน ปเร กฺวจิ โลปํ ปปฺโปนฺติ. ตตฺร จ โลเป กเต อการาคโม โหติ.

ส สีลวา. ส ปฺวา เอส ธมฺโม สนนฺตโน, ส เว กสาวมรหติ, ส มานกาโมปิ ภเวยฺย, ส เว มุนิ ชาติภยํ อทสฺสิ.

กฺวจีติ กสฺมา? โส มุนิ, เอโส ธมฺโม ปทิสฺสติ, น โส กาสาวมรหติ.

๒๘, ๔๐. ปร ทฺเวภาโว าเน.

สรมฺหา ปรสฺส พฺยฺชนสฺส ทฺเวภาโว โหติ าเน.

อิธปฺปมาโท, ปุริสสฺส ชนฺตุโน, ปพฺพชฺชํ กิตฺตยิสฺสามิ, จาตุทฺทสิ, ปฺจทฺทสิ, อภิกฺกนฺตตโร จนฺโท.

าเนติ กสฺมา? อิธ โมทติ เปจฺจ โมทติ.

๒๙, ๔๒. วคฺเค โฆสาโฆสานํ ตติยปมา.

วคฺเค โข ปุพฺเพสํ พฺยฺชนานํ โฆสาโฆสภูตานํ สรมฺหา ยถาสงฺขฺยํ ตติยปมกฺขรา ทฺเวภาวํ คจฺฉนฺติ าเน.

เอเสว จชฺฌานปฺผโล, ยตฺรฏฺิตํ นปฺปสเหยฺย มจฺจุ, เสเล ยถา ปพฺพตมุทฺธนิฏฺิโต, จตฺตาริฏฺานานิ นโร ปมตฺโต.

าเนติ กสฺมา? อิธ เจตโส ทฬฺหํ คณฺหาติ ถามสา.

อิติ สนฺธิกปฺเป ตติโย กณฺโฑ.

จตุตฺถกณฺฑ

๓๐, ๕๘. อํ พฺยฺชเน นิคฺคหิตํ.

นิคฺคหิตํ โข พฺยฺชเน ปเร อํ อิติ โหติ.

เอวํ วุตฺเต, ตํ สาธูติ ปฏิสฺสุณิตฺวา.

๓๑, ๔๙. วคฺคนฺตํ วา วคฺเค.

วคฺคภูเต พฺยฺชเน ปเร นิคฺคหิตํ โข วคฺคนฺตํ วา ปปฺโปติ.

ตนฺนิจฺจุตํ, ธมฺมฺจเร สุจริตํ, จิรปฺปวาสึ ปุริสํ. สนฺตนฺตสฺส มนํ โหติ, ตงฺการุณิกํ, เอวงฺโข ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพํ.

วาคฺคหเณนนิคฺคหิตํ โข การาเทโส โหติ. ปุคฺคลํ.

วาติ กสฺมา? น ตํ กมฺมํ กตํ สาธุ.

๓๒, ๕๐. เอเห อุํ.

เอการหกาเร ปเร นิคฺคหิตํ โข การํ ปปฺโปติ วา.

ปจฺจตฺตฺเว ปรินิพฺพายิสฺสามิ, ตฺเเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ, เอวฺหิ โว ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพํ. ตฺหิ ตสฺส มุสา โหติ.

วาติ กสฺมา? เอวเมตํ อภิฺาย, เอวํ โหติ สุภาสิตํ.

๓๓, ๕๐. สเย จ.

นิคฺคหิตํ โข กาเร ปเร สห กาเรน การํ ปปฺโปติ วา.

สฺโโค, สฺุตฺตํ.

วาติ กสฺมา? สํโยโค, สํยุตฺตํ.

๓๔, ๕๒. มทา สเร.

นิคฺคหิตสฺส โข สเร ปเร การการาเทสา โหนฺติ วา.

ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ, เอตทโวจ สตฺถา.

วาติ กสฺมา? อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม.

๓๕, ๓๔. ย ว ม ท น ต ร ลา จาคมา.

สเร ปเร กาโร กาโร กาโร กาโร กาโร กาโร กาโร กาโร อิเม อาคมา โหนฺติ วา.

นยิมสฺส วิชฺชา, ยถยิทํ จิตฺตํ. มิคี ภนฺตา วุทิกฺขติ, สิตฺตา เต ลหุ เมสฺสติ, อสิตฺตา เต ครุ เมสฺสติ. อสฺโส ภทฺโร กสามิว, สมฺมทฺา วิมุตฺตานํ. มนสาทฺา วิมุตฺตานํ, อตฺตทตฺถมภิฺาย. จิรํนายติ, อิโต นายติ. ยสฺมาติห ภิกฺขเว, ตสฺมาติห ภิกฺขเว, อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ. สพฺภิเรว สมาเสถ, อารคฺเคริว สาสโป, สาสโปริว อารคฺคา. ฉฬภิฺา, สฬายตนํ.

วาติ กสฺมา? เอวํ มหิทฺธิยา เอสา, อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม, อเชยฺโย อนุคามิโก.

จคฺคหเณน อิเธว การสฺส กาโร โหติ. จิรปฺปวาสึ ปุริสํ.

การสฺส จ กาโร โหติ. สทตฺถปสุโต สิยา.

การสฺส จ กาโร โหติ, สุคโต.

๓๖, ๔๗. กฺวจิ โอ พฺยฺชเน.

พฺยฺชเน ปเร กฺวจิ โอการาคโม โหติ.

อติปฺปโค โข ตาว สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตุํ. ปโรสหสฺสํ.

กฺวจีกิ กสฺมา? เอถ ปสฺสถิมํ โลกํ, อนฺธีภูโต อยํ โลโก.

๓๗, ๕๗. นิคฺคหิตฺจ.

นิคฺคหิตฺจาคโม โหติ สเร วา พฺยฺชเน วา ปเร กฺวจิ.

จกฺขุํอุทปาทิ, อวํสิโร, ยาวฺจิธ ภิกฺขเว ปุริมํ ชาตึ สรามิ, อณุํถูลานิ สพฺพโส, มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา.

กฺวจีติ กสฺมา? อิเธว นํ ปสํสนฺติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทติ, น หิ เอเตหิ ยาเนหิ, คจฺเฉยฺย อคตํ ทิสํ.

จคฺคหเณน วิสทฺทสฺส จ ปกาโร โหติ. ปเจสฺสติ, วิเจสฺสติ วา.

๓๘, ๕๓. กฺวจิ โลปํ.

นิคฺคหิตํ โข สเร ปเร กฺวจิ โลปํ ปปฺโปติ.

ตาสาหํ สนฺติเก, วิทูนคฺคมิติ.

กฺวจีติ กสฺมา? อหเมว นูน พาโล เอตมตฺถํ วิทิตฺวาน.

๓๙, ๕๔. พฺยฺชเน .

นิคฺคหิตํ โข พฺยฺชเน ปเร กฺวจิ โลปํ ปปฺโปติ.

อริยสจฺจานทสฺสนํ, เอตํ พุทฺธานสาสนํ.

กฺวจีติ กสฺมา? เอตํ มงฺคลมุตฺตมํ, ตํ โว วทามิ ภทฺทนฺเต.

๔๐, ๕๕. ปโร วาสโร.

นิคฺคหิตมฺหา ปโร สโร โลปํ ปปฺโปติ วา.

ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ, อุตฺตตฺตํว, ยถาพีชํว, ยถาธฺํว.

วาติ กสฺมา? อหเมว นูน พาโล, เอตทโหสิ.

๔๑, ๕๖. พฺยฺชโน จ วิสฺโโค.

นิคฺคหิตมฺหา ปรสฺมึ สเร ลุตฺเต ยทิ พฺยฺชโน สสฺโโค วิสฺโโค โหติ.

เอวํส เต อาสโว, ปุปฺผํสา อุปฺปชฺชิ.

ลุตฺเตติ กสฺมา? เอวมสฺส วิทูนคฺคมิติ.

จคฺคหเณน ติณฺณํ พฺยฺชนานมนฺตเร เย สรูปา, เตสมฺปิ โลโป โหติ. อคฺยาคารํ, ปฏิสนฺถารวุตฺยสฺส.

อิติ สนฺธิกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑ.

ปฺจมกณฺฑ

๔๒, ๓๒. โคสเร ปุถสฺสาคโม กฺวจิ.

ปุถอิจฺเจตสฺส อนฺเต สเร ปเร กฺวจิ การาคโม โหติ.

ปุถเค ว.

๔๓, ๓๓. ปาสฺส จนฺโต รสฺโส.

ปาอิจฺเจตสฺส อนฺเต สเร ปเร กฺวจิ การาคโม โหติ, อนฺโต จ สโร รสฺโส โหติ.

ปเคว วุตฺยสฺส.

กฺวจีติ กสฺมา? ปา เอว วุตฺยสฺส.

๔๔, ๒๔. อพฺโภ อภิ.

อภิอิจฺเจตสฺส สเร ปเร อพฺภาเทโส โหติ. อพฺภุทีริตํ, อพฺภุคฺคจฺฉติ.

๔๕, ๒๕. อชฺโฌ อธิ.

อธิอิจฺเจตสฺส สเร ปเร อชฺฌาเทโส โหติ.

อชฺโฌกาเส, อชฺฌาคมา.

๔๖, ๒๖. เต น วา อิวณฺเณ.

เต จ โข อภิอธิอิจฺเจเต อิวณฺเณ ปเร อพฺโภ อชฺโฌอิติวุตฺตรูปา นํ โหนฺติ วา.

อภิจฺฉิตํ, อธีริตํ.

วาติ กสฺมา? อพฺภีริตํ, อชฺฌิณมุตฺโต.

๔๗, ๒๓. อติสฺส จนฺตสฺส.

อติอิจฺเจตสฺส อนฺตภูตสฺส ติสทฺทสฺส อิวณฺเณ ปเร ‘‘สพฺโพ จํ ตี’’ติ วุตฺตรูปํ น โหติ.

อตีสิคโณ, อตีริตํ.

อิวณฺเณติ กสฺมา? อจฺจนฺตํ.

๔๘, ๔๓. กฺวจิ ปฏิ ปติสฺส.

ปติอิจฺเจตสฺส สเร วา พฺยฺชเน วา ปเร กฺวจิ ปฏิอาเทโส โหติ.

ปฏคฺคิ ทาตพฺโพ, ปฏิหฺติ.

กฺวจีติ กสฺมา? ปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุ, ปติลียติ, ปติรูปเทสวาโส จ.

๔๙, ๔๔. ปุถสฺสุ พฺยฺชเน.

ปุถอิจฺเจตสฺส อนฺโต สโร พฺยฺชเน ปเร อุกาโร โหติ.

ปุถุชฺชโน, ปุถุภูตํ.

อนฺตคฺคหเณน อปุถสฺสาปิ สเร ปเร อนฺตสฺส อุกาโร โหติ, มนุฺํ.

๕๐, ๔๕. โอ อวสฺส.

อวอิจฺเจตสฺส พฺยฺชเน ปเร กฺวจิ โอกาโร โหติ.

อนฺธกาเรน โอนทฺธา.

กฺวจีติ กสฺมา? อวสุสฺสตุ เม สรีเร มํสโลหิตํ.

๕๑, ๕๙. อนุปทิฏฺานํ วุตฺตโยคโต.

อนุปทิฏฺานํ อุปสคฺคนิปาตานํ สรสนฺธีหิ พฺยฺชนสนฺธีหิ วุตฺตสนฺธีหิ จ ยถาโยคํ โยเชตพฺพํ.

ปาปนํ, ปรายณํ, อุปายนํ, อุปาหนํ, นฺยาโยโค, นิคุปธิ, อนุโพโธ, ทุวูปสนฺตํ, สุวูปสนฺตํ, ทฺวาลโย, สฺวาลโย, ทุราขฺยาตํ, สฺวาขฺยาโต, อุทีริตํ, สมุทฺทิฏฺํ, วิยคฺคํ, วิชฺฌคฺคํ, พฺยคฺคํ, อวยาคมนํ, อนฺเวติ, อนุปฆาโต, อนจฺฉริยํ, ปริเยสนา, ปรามาโส, เอวํ สเร จ โหนฺติ.

ปริคฺคโห, ปคฺคโห, ปกฺกโม, ปรกฺกโม, นิกฺกโม, นิกฺกสาโว, นิลฺลยนํ, ทุลฺลยนํ, ทุมฺภิกฺขํ, ทุพฺพุตฺตํ, สนฺทิฏฺํ, ทุคฺคโห, วิคฺคโห, นิคฺคโต, อภิกฺกโม, ปฏิกฺกโม, เอวํ พฺยฺชเน จ. เสสา สพฺเพ โยเชตพฺพา.

อิติ สนฺธิกปฺเป ปฺจโม กณฺโฑ.

สนฺธิกปฺโป นิฏฺิโต.

๒. นามกปฺป

ปมกณฺฑ

๕๒, ๖๐. ชินวจนยุตฺตํ หิ.

‘‘ชินวจนยุตฺตํ หิ’’ อิจฺเจตํ อธิการตฺถํ เวทิตพฺพํ.

๕๓, ๖๑. ลิงฺคฺจ นิปฺปชฺชเต.

ยถา ยถา ชินวจนยุตฺตํ หิ ลิงฺคํ, ตถา ตถา อิธ ลิงฺคฺจ นิปฺปชฺชเต.

ตํ ยถา? เอโส โน สตฺถา, พฺรหฺมา อตฺตา, สขา, ราชา.

๕๔, ๖๒. ตโต จ วิภตฺติโย.

ตโต ชินวจนยุตฺเตหิ ลิงฺเคหิ วิภตฺติโย ปรา โหนฺติ.

๕๕, ๖๓. สิ โย, อํ โย, นา หิ, ส นํ, สฺมา หิ, ส นํ, สฺมึ สุ.

กา จ ปน ตาโย วิภตฺติโย? สิ, โย อิติ ปมา, อํ, โยอิติ ทุติยา, นา หิ อิติ ตติยา, ส, นํอิติ จตุตฺถี, สฺมา, หิ อิติ ปฺจมี, ส, นํ อิติ ฉฏฺี, สฺมึ, สุ อิติ สตฺตมี.

วิภตฺติอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อมฺหสฺส มมํ สวิภตฺติสฺส เส.

๕๖, ๖๔. ตทนุปโรเธน.

ยถา ยถา เตสํ ชินวจนานํ อนุปโรโธ. ตถา ตถา อิธ ลิงฺคฺจ นิปฺปชฺชเต.

๕๗, ๗๑. อาลปเน สิ ค สฺโ.

อาลปนตฺเถ สิ คสฺโ โหติ.

โภติ อยฺเย, โภติ กฺเ, โภติ ขราทิเย.

อาลปเนติ กิมตฺถํ? สา อยฺยา.

สีติ กิมตฺถํ? โภติโย อยฺยาโย.

คอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? ฆเต จ.

๕๘, ๒๙. อิวณฺณุวณฺณา ฌลา.

อิวณฺณุวณฺณาอิจฺเจเต ฌลสฺา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ.

อิสิโน, อคฺคิโน, คหปติโน, ทณฺฑิโน. เสตุโน, เกตุโน, ภิกฺขุโน. สยมฺภุโน, อภิภุโน.

ฌลอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? ฌลโต สสฺส โน วา.

๕๙, ๑๘๒. เต อิตฺถิขฺยา โป.

เต อิวณฺณุวณฺณา ยทา อิตฺถิขฺยา, ตทา สฺา โหนฺติ.

รตฺติยา, อิตฺถิยา, เธนุยา, วธุยา.

อิตฺถิขฺยาติ กิมตฺถํ? อิสินา, ภิกฺขุนา.

อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? ปโต ยา.

๖๐, ๑๗๗. อา โฆ.

อากาโร ยทา อิตฺถิขฺโย, ตทา สฺโ โหติ.

สทฺธาย, กฺาย, วีณาย, คงฺคาย, ทิสาย สาลาย, มาลาย, ตุลาย, โทลาย, ปภาย, โสภาย, ปฺาย, กรุณาย นาวาย, กปาลิกาย.

อาติ กิมตฺถํ? รตฺติยา, อิตฺถิยา.

อิตฺถิขฺโยติ กิมตฺถํ? สตฺถารา เทสิโต อยํ ธมฺโม.

อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? ฆโต นาทีนํ.

๖๑, ๘๖. สาคโม เส.

การาคโม โหติ เส วิภตฺติมฺหิ.

ปุริสสฺส, อคฺคิสฺส, อิสิสฺส, ทณฺฑิสฺส, ภิกฺขุสฺส, สยมฺภุสฺส, อภิภุสฺส.

เสติ กิมตฺตํ? ปุริสสฺมึ.

๖๒, ๒๐๖. สํสาสฺเวกวจเนสุ จ.

สํสาสุ เอกวจเนสุ วิภตฺตาเทเสสุ การาคโม โหติ.

เอติสฺสํ, เอติสฺสา อิมิสฺสํ, อิมิสฺสา, ติสฺสํ, ติสฺสา,

ตสฺสํ ตสฺสา, ยสฺสํ, ยสฺสา, อมุสฺสํ, อมุสฺสา.

สํสาสฺวีติ กิมตฺถํ? อคฺคินา, ปาณินา.

เอกวจเนสฺวีติ กิมตฺถํ? ตาสํ, สพฺพาสํ.

วิภตฺตาเทเสสฺวีติ กิมตฺถํ? มนสา, วจสา, ถามสา.

๖๓, ๒๑๗. เอติมาสมิ.

เอตาอิมาอิจฺเจเตสมนฺโต สโร อิกาโร โหติ สํสาสุ เอกวจเนสุ วิภตฺตาเทเสสุ.

เอติสฺสํ, เอติสฺสา, อิมิสฺสํ, อิมิสฺสา.

สํสาสฺวีติ กิมตฺถํ? เอตาย, อิมาย.

เอกวจเนสฺวีติ กิมตฺถํ? เอตาสํ, อิมาสํ.

๖๔, ๒๑๖. ตสฺสา วา.

ตสฺสา อิตฺถิยํ วตฺตมานสฺส อนฺตสฺส อาการสฺส อิกาโร โหติ วา สํสาสุ เอกวจเนสุ วิภตฺตาเทเสสุ.

ติสฺสํ, ติสฺสา, ตสฺสํ, ตสฺสา.

๖๕, ๒๑๕. ตโต สสฺส สฺสาย.

ตโต ตา เอตา อิมาโต สฺส วิภตฺติสฺส สฺสายาเทโส โหติ วา.

ติสฺสาย, เอติสฺสาย, อิมิสฺสาย.

วาติ กิมตฺถํ? ติสฺสา, เอติสฺสา, อิมิสฺสา.

๖๖, ๒๐๕. โฆ รสฺสํ.

โฆ รสฺสมาปชฺชเต สํสาสุ เอกวจเนสุ วิภตฺตาเทเสสุ.

ตสฺสํ, ตสฺสา, ยสฺสํ, ยสฺสา, สพฺพสฺสํ, สพฺพสฺสา.

สํสาสฺวีติ กิมตฺถํ? ตาย, สพฺพาย.

เอกวจเนสฺวีติ กิมตฺถํ? ตาสํ, สพฺพาสํ.

๖๗, ๒๒๙. โน จ ทฺวาทิโต นํมฺหิ.

ทฺวิอิจฺเจวมาทิโต สงฺขฺยาโต การาคโม โหติ นํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

ทฺวินฺนํ, ตินฺนํ, จตุนฺนํ, ปฺจนฺนํ, ฉนฺนํ, สตฺตนฺนํ, อฏฺนฺนํ, นวนฺนํ, ทสนฺนํ.

ทฺวาทิโตติ กิมตฺถํ? สหสฺสานํ.

นํมฺหีติ กิมตฺถํ? ทฺวีสุ, ตีสุ.

จคฺคหเณนสฺสฺจาคโม โหติ. จตสฺสนฺนํ อิตฺถีนํ ติสฺสนฺนํ เวทนานํ.

๖๘, ๑๘๔. อมา ปโต สฺมึสฺมานํ วา.

อิจฺเจตสฺมา สฺมึสฺมาอิจฺเจเตสํ อํอาอาเทสา โหนฺติ วา ยถาสงฺขฺยํ.

มตฺยํ, มติยํ, มตฺยา, มติยา, นิกตฺยํ. นิกติยํ, นิกตฺยา, นิกติยา, วิกตฺยํ, วิกติยํ, วิกตฺยา, วิกติยา, วิรตฺยํ, วิรติยํ, วิรตฺยา, วิรติยา, รตฺยํ, รติยํ, รตฺยา, รติยา, ปุถพฺยํ, ปุถวิยํ, ปุถพฺยา, ปุถวิยา, ปวตฺยํ, ปวตฺยา, ปวตฺติยํ, ปวตฺติยา.

๖๙, ๑๘๖. อาทิโต โอ จ.

อาทิอิจฺเจตสฺมา สฺมึวจนสฺส อํโออาเทสา โหนฺติ วา.

อาทีํ, อาโท.

วาติ กิมตฺถํ? อาทิสฺมึ, อาทิมฺหิ นาถํ นมสฺสิตฺวาน,

จคฺคหเณน อฺสฺมาปิ สฺมึ วจนสฺส อา โอ อํอาเทสา โหนฺติ. ทิวา จ รตฺโต จ หรนฺติ เย พลิ. พาราณสึ อหุ ราชา.

๗๐, ๓๐. ฌลานมิยุวา สเร วา.

ฌลอิจฺเจเตสํ อิย อุวอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ วา สเร ปเร ยถาสงฺขฺยํ.

ติยนฺตํ ปจฺฉิยาคาเร, อคฺคิยาคาเร, ภิกฺขุวาสเน นิสีทติ, วุถุวาสเน นิสีทติ.

สเรติ กิมตฺถํ? ติมลํ, ติผลํ, ติจตุกฺกํ, ติทณฺฑํ, ติโลกํ, ตินยนํ, ติปาสํ, ติหํสํ, ติภวํ, ติขนฺธํ, ติปิฏกํ, ติเวทนํ, จตุทฺทิสํ, ปุถุภูตํ.

วาติ กิมตฺถํ? ปฺจหงฺเคหิ ตีหากาเรหิ. จกฺขายตนํ.

วาติ วิกปฺปนตฺถํ, อิการสฺส อยาเทโส โหติ, วตฺถุตฺตยํ.

๗๑, ๕๐๕. ยวการา จ.

ฌลานํ ยการ การาเทสา โหนฺติ สเร ปเร ยถาสงฺขฺยํ.

อคฺยาคารํ, ปกฺขายตนํ, สฺวาคตํ, เต มหาวีร.

จคฺคหณํ สมฺปิณฺฑนตฺถํ.

๗๒, ๑๘๕. ปสฺสฺส จ.

สฺสฺส จ อิวณฺณสฺส วิภตฺตาเทเส สเร ปเร การาเทโส โหติ.

ปุถพฺยา, รตฺยา, มตฺยา.

สเรติ กิมตฺถํ? ปุถวิยํ.

๗๓, ๑๗๔. คาว เส.

โคอิจฺเจตสฺส โอการสฺส อาวาเทโส โหติ เส วิภตฺติมฺหิ.

คาวสฺส.

๗๔, ๑๖๙. โยสุ จ.

โคอิจฺเจตสฺส โอการสฺส อาวาเทโส โหติ โยอิจฺเจเตสุ ปเรสุ.

คาโว คจฺฉนฺติ, คาโว ปสฺสนฺติ, คาวี คจฺฉนฺติ, คาวี ปสฺสนฺติ.

จคฺคหณํ กิมตฺถํ? นาสฺมาสฺมึสุ วจเนสุ อาวา เทโส โหติ.

คาเวน, คาวา, คาเว, คาเวสุ.

๗๕, ๑๗๐. อวมฺหิ .

โคอิจฺเจตสฺส โอการสฺส อาวอวอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

คาวํ, ควํ.

จคฺคหเณน สาทิเสเสสุ ปุพฺพุตฺตวจเนสุ โคอิจฺเจตสฺส โอการสฺส อวาเทโส โหติ.

ควสฺส, คโว, คเวน, ควา, คเว, คเวสุ.

๗๖, ๑๗๑. อาวสฺสุ วา.

อาวอิจฺเจตสฺส คาวาเทสสฺส อนฺต สรสฺส อุการาเทโส โหติ วา อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

คาวุํ, คาวํ.

อาวสฺเสติ กิมตฺถํ? คาโว ติฏฺนฺติ.

๗๗, ๑๗๕. ตโต นมํ ปติมฺหา ลุตฺเต จ สมาเส.

ตโต โคสทฺทโต นํวจนสฺส อํอาเทโส โหติ, โคอิจฺเจตสฺส โอการสฺส อวาเทโส โหติ ปติมฺหิ ปเร อลุตฺเต จ สมาเส.

ควปติ.

อลุตฺเตติ กิมตฺถํ? โคปติ.

จคฺคหเณน อสมาเสปิ นํวจนสฺส อํอาเทโส โหติ, โคอิจฺเจตสฺส โอการสฺส อวาเทโส โหติ.

ควํ.

๗๘, ๓. โอสเร จ.

โคอิจฺเจตสฺส โอการสฺส อวาเทโส โหติ สมาเส จ สเร ปเร.

ควสฺสกํ, คเวฬกํ, ควาชินํ.

จคฺคหเณน อุวณฺณอิจฺเจวมนฺตานํ ลิงฺคานํ อุวอวอุราเทสา โหนฺติ สฺมึโยอิจฺเจเตสุ กฺวจิ.

ภุวิ, ปสโว, คุรโว, จตุโร.

สเรติ กิมตฺถํ? โคธโน, โควินฺโท.

๗๙, ๔๖. ตพฺพิปรีตูปปเท พฺยฺชเน จ.

ตสฺส อวสทฺทสฺส ยทา อุปปเท ติฏฺมานสฺส ตสฺส โอการสฺส วิปรีโต โหติ พฺยฺชเน ปเร.

อุคฺคเต สูริเย, อุคฺคจฺฉติ, อุคฺคเหตฺวา.

จคฺคหณมวธารณตฺถํ. อวสาเน, อวกิรเณ, อวกิรติ.

๘๐, ๑๗๓. โคณ นํมฺหิ วา.

สพฺพสฺเสว โคสทฺทสฺส โคณาเทโส โหติ วา นํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

โคณานํ สตฺตนฺนํ.

วาติ กิมตฺถํ?

โคนฺเจ ตรมานานํ, อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว.

สพฺพา คาวี อุชุํ ยนฺติ, เนตฺเต อุชุํ คเต สติ.

โยควิภาเคน อฺตฺราปิ โคณาเทโส โหติ. โคณภูตานํ.

๘๑, ๑๗๒. สุหินาสุ จ.

สุหินาอิจฺเจเตสุ สพฺพสฺส โคสทฺทสฺส โคณาเทโส โหติ วา.

โคเณสุ, โคเณหิ, โคเณภิ, โคเณน.

วาติ กิมตฺถํ? โคสุ, โคหิ, โคภิ, คเวน.

จคฺคหเณน สฺยาทิเสเสสุ ปุพฺพุตฺตรวจเนสุปิ โคณ คุ ควยาเทสา โหนฺติ. โคโณ, โคณา, โคณํ, โคเณ, โคณสฺส, โคณมฺหา. โคณมฺหิ, คุนฺนํ, ควเยหิ, ควเยภิ.

๘๒, ๑๔๙. อํโม นิคฺคหิตํ ฌลเปหิ.

อํวจนสฺส การสฺส จ ฌลปอิจฺเจเตหิ นิคฺคหิตํ โหติ

อคฺคึ, อิสึ, คหปตึ, ทณฺฑึ, มเหสึ, ภิกฺขุํ, ปฏุํ, สยมฺภุํ, อภิภุํ, รตฺตึ, อิตฺถึ, วธุํ, ปุลฺลิงฺคํ, ปุมฺภาโว, ปุงฺโกกิโล.

อํโมติ กิมตฺถํ? อคฺคินา, ปาณินา, ภิกฺขุนา, รตฺติยา, อิตฺถิยา, วธุยา.

ฌลเปหีติ กิมตฺถํ? สุขํ, ทุกฺขํ.

ปุนารมฺภ หณํ วิภาสานิวตฺตนตฺถํ. อคฺคึ, ปฏุํ, พุทฺธึ, วธุํ.

๘๓, ๖๗. สรโลโป’ มาเทส ปจฺจยาทิมฺหิ สรโลเป ตุ ปกติ.

สรโลโป โหติ อมาเทสปจฺจยาทิมฺหิ สร โลเป ตุ ปกติ โหติ.

ปุริสํ, ปุริเส, ปาปํ, ปาเป, ปาปิโย, ปาปิฏฺโ.

อมาเทสปจฺจยาทิมฺหีติ กิ ตฺถํ? อปฺปมาโท อมตํ ปทํ.

สรโลเปติ กิมตฺถํ? ปุริสสฺส, ทณฺฑินํ.

ตุคฺคหณมวธารณตฺถํ. ภิกฺขุนี, คหปตานี.

ปกติคฺคหณสามตฺเถน ปุน สนฺธิภาโว จ โหติ. เสยฺโย, เสฏฺโ, เชยฺโย, เชฏฺโ.

๘๔, ๑๔๔. อโฆรสฺสเมกวจนโยสฺวปิ จ.

อโฆ สโร รสฺสมาปชฺชเต เอกวจนโยอิจฺเจเตสุ.

อิตฺถึ, อิตฺถิโย, อิตฺถิยา. วธุํ, วธุโย, วธุยา. ทณฺฑึ, ทณฺฑิโน, ทณฺฑินา. สยมฺภุํ, สยมฺภุโว, สยมฺภุนา.

อโฆติ กิมตฺถํ? กฺํ, กฺาโย, กฺาย.

เอกวจนโยสฺวีติ กิมตฺถํ? อิตฺถีหิ, สยมฺภูหิ.

จคฺคหณมวธารณตฺถํ. นทึ, นทิโย, นทิยา.

อปิคฺคหเณน น รสฺสมาปชฺชเต. อิตฺถี, ภิกฺขุนี.

๘๕, ๑๕๐. น สิสฺมิมนปุํสกานิ.

สิสฺมึ อนปุํสกานิ ลิงฺคานิ น รสฺสมาปชฺชนฺเต. อิตฺถี, ภิกฺขุนี, วธู, ทณฺฑี, สยมฺภู.

สิสฺมึนฺติ กิมตฺถํ? โภติ อิตฺถิ, โภติ วธุ, โภ ทณฺฑิ, โภ สยมฺภุ.

อนปุํสกานีติ กิมตฺถํ? สุขการิ ทานํ, สุขการิ สีลํ, สีฆยายิ จิตฺตํ.

๘๖, ๒๒๗. อุภาทิโต นมินฺนํ.

อุภอิจฺเจวมาทิโต สงฺขฺยาโต นํวจนสฺส อินฺนํ โหติ.

อุภินฺนํ, ทุวินฺนํ.

อุภาทิโตติ กิมตฺถํ? อุภเยสํ.

๘๗, ๒๓๑. อิณฺณมิณฺณนฺนํ ตีหิ สงฺขฺยาหิ.

นํวจนสฺส อิณฺณํ อิณฺณนฺนํ อิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ตีหิ สงฺขฺยาหิ.

ติณฺณํ, ติณฺณนฺนํ.

ตีหีติ กิมตฺถํ? ทฺวินฺนํ.

๘๘, ๑๔๗. โยสุ กตนิการโลเปสุ ทีฆํ.

สพฺเพ สรา โยสุ กตนิการโลเปสุ ทีฆมาปชฺชนฺเต.

อคฺคี, ภิกฺขู, รตฺตี, ยาคู, อฏฺี, อฏฺีนิ, อายู, อายูนิ, สพฺพานิ, ยานิ, ตานิ, กานิ, กตมานิ, เอตานิ, อปูนิ, อิมานิ.

โยสฺวีติ กิมตฺถํ? อคฺคิ, ภิกฺขุ, รตฺติ, ยาคุ, สพฺโพ, โย, โส, โก, อมุโก.

กตนิการโลเปสฺวีติ กิมตฺถํ? อิตฺถิโย, วธุโย, สยมฺภุโว.

ปุนารมฺภคฺคหณํ กิมตฺถํ? นิจฺจทีปนตฺถํ. อคฺคี, ภิกฺขู, รตฺตี, ยานิ, ตานิ, กตมานิ.

๘๙, ๘๗. สุนํหิสุ จ.

สุนํหิอิจฺเจเตสุ สพฺเพ สรา ทีฆมาปชฺชนฺเต.

อคฺคีสุ, อคฺคีนํ, อคฺคีหิ, รตฺตีสุ, รตฺตีนํ, รตฺตีหิ. ภิกฺขูสุ, ภิกฺขูนํ, ภิกฺขูหิ. ปุริสานํ.

เอเตสฺวีตี กิมตฺถํ? อคฺคินา, ปาณินา, ทณฺฑินา.

จคฺคหณมวธารณตฺถํ. สุเขตฺเตสุ พฺรหฺมจาริสุ, ธมฺมมกฺขาสิ ภควา ภิกฺขุนํ ทตฺวา สเกหิ ปาณิภิ.

๙๐, ๒๕๒. ปฺจาทีนมตฺตํ.

ปฺจาทีนํ สงฺขฺยานํ อนฺโต อตฺตมาปชฺชเต สุนํหิอิจฺเจเตสุ.

ปฺจสุ, ปฺจนฺนํ, ปฺจหิ, ฉสุ, ฉนฺนํ, ฉหิ, สตฺตสุ, สตฺตนฺนํ, สตฺตหิ, อฏฺสุ, อฏฺนฺนํ, อฏฺหิ, นวสุ, นวนฺนํ, นวหิ, ทสสุ, ทสนฺนํ, ทสหิ.

ปฺจาทีนมีติ กิมตฺถํ? ทฺวีสุ, ทฺวินฺนํ, ทฺวีหิ.

อตฺตมิติภาวนิทฺเทโส อุภยสฺสาคมนตฺถํ, อนฺโต อุกาโร ตฺตมาปชฺชเต. จตสฺสนฺนํ อิตฺถีนํ. ติสฺสนฺนํ เวทนานํ.

๙๑, ๑๙๔. ปติสฺสินีมฺหิ.

ปติสฺสนฺโต ตฺตมาปชฺชเต อินีมฺหิ ปจฺจเย ปเร.

คหปตานี.

อินีมฺหีติ กิมตฺถํ? คหปติ.

๙๒, ๑๐๐. นฺตุสฺสนฺโต โยสุจ.

นฺตุปจฺจยสฺส อนฺโต ตฺตมาปชฺชเต สุนํหิโยอิจฺเจเตสุ ปเรสุ.

คุณวนฺเตสุ, คุณวนฺตานํ, คุณวนฺเตหิ, คุณวนฺตา, คุณวนฺเต.

นฺตุสฺเสติ กิมตฺถํ? อิสีนํ.

เอเตสฺวีติ กิมตฺถํ? คุณวา.

จคฺคหเณน อฺเสุ วจเนสุ ตฺตฺจ โหติ. คุณวนฺตสฺมึ, คุณวนฺเตน.

อนฺตคฺคหเณน นฺตุปจฺจยสฺส อนฺโต อตฺตมาปชฺชเต, โยนฺจ อิกาโร โหติ. คุณวนฺติ.

๙๓, ๑๐๖. สพฺพสฺส วา อํเสสุ.

สพฺพสฺเสว นฺตุปจฺจยสฺส อตฺตํ โหติ วา อํสอิจฺเจเตสุ.

สติมํ ภิกฺขุ, สติมนฺตํ ภิกฺขุํ วา, พนฺธุมํ ราชานํ, พนฺธุมนฺตํ ราชานํ วา, สติมสฺส ภิกฺขุโน, สติมโต ภิกฺขุโน วา, พนฺธุมสฺส รฺโ สุงฺกํ, พนฺธุมโต รฺโ วา สุงฺกํ เทติ.

เอเตสฺวีติ กิมตฺถํ? สติมา ภิกฺขุ, พนฺธุมา ราชา.

๙๔, ๑๐๕. สิมฺหิ วา.

นฺตุปจฺจยสฺส อนฺตสฺส อตฺตํ โหติ วา สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

หิมวนฺโต ปพฺพโต.

วาติ กิมตฺถํ? หิมวา ปพฺพโต.

๙๕, ๑๔๕. อคฺคิสฺสินิ.

อคฺคิสฺสนฺตสฺส อินิ โหติ วา สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

ปุรโต อคฺคินิ, ปจฺฉโต อคฺคินิ, ทกฺขิณโต อคฺคินิ, วามโต อคฺคินิ.

วาติ กิมตฺถํ? อคฺคิ.

๙๖, ๑๔๘. โยสฺวกตรสฺโส โฌ.

โยสุ อกตรสฺโส โฌ อตฺตมาปชฺชเต.

อคฺคโย มุนโย, อิสโย, คหปตโย.

โยสฺวีติ กิมตฺถํ? อคฺคีสุ.

อกตรสฺโสติ กิมตฺถํ? ทณฺฑิโน.

โฌติ กิมตฺถํ? รตฺติโย.

๙๗, ๑๕๖. เวโวสุ โล จ.

เวโวอิจฺเจเตสุ อกตรสฺโส โล อตฺตมาปชฺชเต.

ภิกฺขเว, ภิกฺขโว, เหตเว, เหตโว.

อกตรสฺโสติ กิมตฺถํ? สยมฺภุโว, เวสฺสภุโว, ปราภิภุโว.

เวโวสฺวีติ กิมตฺถํ? เหตุนา, เกตุนา, เสตุนา.

จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.

๙๘, ๑๘๖. มาตุลาทีนมานตฺตมีกาเร.

มาตุลอิจฺเจวมาทีนํ อนฺโต อานตฺตมาปชฺชเต อีกาเร ปจฺจเย ปเร.

มาตุลานี, อยฺยกานี, วรุณานี.

อีกาเรติ กิมตฺถํ? ภิกฺขุนี, ราชินี, ชาลินี, คหปตานี.

อานตฺตคฺคหเณน นทีอิจฺเจตสฺส ทีสทฺทสฺส ชฺโชชฺชา อาเทสา โหนฺติ สห วิภตฺติยา โยนาสอิจฺเจเตสุ. นชฺโช สนฺทนฺติ, นชฺชา กตํ ตรงฺคํ, นชฺชา เนรฺชราย ตีเร.

๙๙, ๘๑. สฺมาหิสฺมึนํมฺหาภิมฺหิวา.

สพฺพโต ลิงฺคโต สฺมาหิสฺมึ อิจฺเจเตสํ มฺหาภิมฺหิอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ วา ยถาสงฺขฺยํ.

ปุริสมฺหา, ปุริสสฺมา, ปุริเสภิ, ปุริเสหิ, ปุริสมฺหิ, ปุริสสฺมึ.

สฺมาหิสฺมึนมิติ กิมตฺถํ? วณฺณวนฺตํ อคนฺธกํ วิรุฬฺหปุปฺผํ, มหนฺตํ ฉตฺตํ มหาฉตฺตํ, มหนฺตํ ธชํ มหาธชํ.

๑๐๐, ๒๑๔. น ติเมหิ กตากาเรหิ.

ต อิมอิจฺเจเตหิ กตากาเรหิ สฺมาสฺมึ นํมฺหามฺหิอิจฺเจเต อาเทสา เนว โหนฺติ.

อสฺมา านา ภยํ อุปฺปชฺชติ, อสฺมึ าเน ภยํ ติฏฺติ, อสฺมา, อสฺมึ.

กตากาเรหีติ กิมตฺถํ? ตมฺหา, ตมฺหิ, อิมมฺหา, อิมมฺหิ.

๑๐๑, ๘๐. สุหิสฺวกาโร เอ.

สุหิอิจฺเจเตสุ อกาโร เอตฺตมาปชฺชเต.

สพฺเพสุ, เยสุ, เตสุ, เกสุ, ปุริเสสุ, อิเมสุ, กุสเลสุ, ตุมฺเหสุ, อมฺเหสุ, สพฺเพหิ, เยหิ, เตหิ, เกหิ, ปุริเสหิ, อิเมหิ, กุสเลหิ, ตุมฺเหหิ, อมฺเหหิ.

๑๐๒, ๒๐๒. สพฺพนามานํ นํมฺหิ จ.

สพฺเพสํ สพฺพนามานํ อนฺโต อกาโร เอตฺตมาปชฺชเต นํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

สพฺเพสํ, สพฺเพสานํ, เยสํ, เยสานํ, เตสํ, เตสานํ, อิเมสํ, อิเมสานํ, เกสํ, เกสานํ, อิตเรสํ, อิตเรสานํ, กตเมสํ, กตเมสานํ. สพฺพนามานมิติ กิมตฺถํ? พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อาจิณฺณสมาจิณฺโณ.

อกาโรติ กิมตฺถํ? อมูสํ, อมูสานํ.

นํมฺหีติ กิมตฺถํ? สพฺเพ, อิเม.

จคฺคหณ มนุกฑฺฒนตฺถํ.

๑๐๓, ๗๙. อโต เนน.

ตสฺมา การโต นาวจนสฺส เอนาเทโส โหติ.

สพฺเพน, เยน, เตน, เกน, อเนน, ปุริเสน, รูเปน.

อโตติ กิมตฺถํ? มุนินา, อมุนา, ภิกฺขุนา.

นาติ กิมตฺถํ? ตสฺมา.

๑๐๔, ๖๖. โส.

ตสฺมา การโต สิวจนสฺส โอการาเทโส โหติ.

สพฺโพ, โย, โส, โก, อมุโก, ปุริโส.

สีติ กิมตฺถํ? ปุริสานํ.

อโตติ กิมตฺถํ? สยมฺภู.

๑๐๕, ๐. โส วา.

ตสฺมา การโต นาวจนสฺส โสอาเทโส โหติ วา.

อตฺถโส ธมฺมํ ชานาติ, พฺยฺชนโส อตฺถํ ชานาติ, อกฺขรโส, สุตฺตโส, ปทโส, ยสโส. อุปายโส, สพฺพโส, ถามโส, านโส.

วาติ กิมตฺถํ? ปาเทน วา ปาทารเหน วา อติเรกปาเทน วา โย ภิกฺขุ เถยฺยจิตฺเตน ปรสฺส ภณฺฑํ คณฺหาติ, โส ภิกฺขุ ปาราชิโก โหติ อสํวาโส.

๑๐๖, ๓๑๓. ทีโฆเรหิ.

ทีฆโอรอิจฺเจเตหิ สฺมาวจนสฺส โสอาเทโส โหติ วา.

ทีฆโส, โอรโส, ทีฆมฺหา, โอรมฺหา.

ทีโฆเรหิติ กิมตฺถํ? สรมฺหา, วจนมฺหา.

๑๐๗, ๖๙. สพฺพโยนีนมาเอ.

ตสฺมา การโต สพฺเพสํ โยนีนํอาเอ อาเทสา โหนฺติ วา ยถาสงฺขฺยํ.

ปุริสา, ปุริเส, รูปา, รูเป.

วาติ กิมตฺถํ? อคฺคโย, มุนโย, อิสโย.

โยนีนนฺติ กิมตฺถํ? ปุริสสฺส, รูปสฺส.

อการโตติ กิมตฺถํ? ทณฺฑิโน, อฏฺีนิ, อคฺคี ปชฺชลนฺติ, มุนี จรนฺติ.

๑๐๘, ๙๐. สฺมาสฺมึนํวา.

ตสฺมา การโต สพฺเพสํ สฺมาสฺมึอิจฺเจเตสํ อา เอ อาเทสา โหนฺติ วา ยถาสงฺขฺยํ.

ปุริสา, ปุริสสฺมา, ปุริเส, ปุริสสฺมึ.

อการโตติ กิมตฺถํ? ทณฺฑินา, ทณฺฑิสฺมึ, ภิกฺขุนา, ภิกฺขุสฺมึ.

๑๐๙, ๓๐๔. อาย จตุตฺเถกวจนสฺสตุ.

ตสฺมา การโต จตุตฺเถกวจนสฺส อายาเทโส โหติ วา.

อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชติ.

อโตติ กิมตฺถํ? อิสิสฺส.

จตุตฺถีติ กิมตฺถํ? ปุริสสฺส มุขํ.

เอกวจนสฺเสติ กิมตฺถํ? ปุริสานํ ททาติ.

วาติ กิมตฺถํ? ทาตา โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา.

ตุคฺคหเณนตฺถฺจ โหติ. อตฺถตฺถํ, หิตตฺถํ, สุขตฺถํ.

๑๑๐, ๒๐๑. ตโย เนว จ สพฺพนาเมหิ.

เตหิ สพฺพนาเมหิ การนฺเตหิ สฺมาสฺมึ สอิจฺเจเตสํ ตโย อา เอ อายาเทสา เนว โหนฺติ.

สพฺพสฺมา, สพฺพสฺมึ, สพฺพสฺส. ยสฺมา, ยสฺมึ, ยสฺส. ตสฺมา, ตสฺมึ, ตสฺส. กสฺมา, กสฺมึ, กสฺส. อิมสฺมา, อิมสฺมึ, อิมสฺส.

สพฺพนาเมหีติ กิมตฺถํ? ปาปา, ปาเป, ปาปาย.

จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.

๑๑๑, ๑๗๙. ฆโต นาทีนํ.

ตสฺมา โต นาทีนเมกวจนานํ วิภตฺติคณานํ อายาเทโส โหติ.

กฺาย กตํ กมฺมํ, กฺาย ทียเต, กฺาย นิสฺสฏํ วตฺถํ. กฺาย ปริคฺคโห, กฺาย ปติฏฺิตํ สีลํ.

ฆโตติ กิมตฺถํ? รตฺติยา, อิตฺถิยา, เธนุยา, วธุยา.

นาทีนมิติ กิมตฺถํ? กฺํ ปสฺสติ, วิชฺชํ, วีณํ, คงฺคํ.

เอกวจนานมิติ กิมตฺถํ? สพฺพาสุ, ยาสุ, ตาสุ, กาสุ, อิมาสุ, ปภาสุ.

๑๑๒, ๑๘๓. ปโต ยา.

ตสฺมา โต นาทีนเมกวจนานํ วิภตฺติคณานํ ยาอาเทโส โหติ.

รตฺติยา, อิตฺถิยา, เทวิยา, เธนุยา, ยาคุยา, วธุยา.

นาทีนมิติ กิมตฺถํ? รตฺตี, รตฺตึ, อิตฺถี, อิตฺถึ.

ปโตติ กิมตฺถํ? กฺาย, วีณาย, คงฺคาย, ปภาย, โสภาย.

เอกวจนานมิติ กิมตฺถํ? รตฺตีนํ, อิตฺถีนํ.

๑๑๓, ๑๓๒. สขโต คสฺเส วา.

ตสฺมา สขโต สฺส การ อาการ อิการ อีการ เอการาเทสา โหนฺติ วา.

โภ สข, โภ สขา, โภ สขิ, โภ สขี, โภ สเข.

๑๑๔, ๑๗๘. ฆเต จ.

ตสฺมา โต สฺส เอการาเทโส โหติ.

โภติ อยฺเย, โภติ กฺเ, โภติ ขราทิเย.

จคฺคหณมวธารณตฺถํ, สนฺนิฏฺานํ.

๑๑๕, ๑๘๑. น อมฺมาทิโต.

ตโต อมฺมาทิโต สฺส เอการตฺตํ น โหติ.

โภติ อมฺมา, โภติ อนฺนา, โภติ อมฺพา, โภติ ตาตา.

อมฺมาทิโตติ กิมตฺถํ? โภติ กฺเ.

๑๑๖, ๑๕๗. อกตรสฺสา ลโต ยฺวาลปนสฺส เวโว.

ตสฺมา อกตรสฺสา ลโต ยฺวาลปนสฺส เวโวอาเทสา โหนฺติ.

ภิกฺขเว, ภิกฺขโว, เหตเว, เหตโว.

อกตรสฺสาติ กิมตฺถํ? สยมฺภุโว.

ลโตติ กิมตฺถํ? นาคิโย, เธนุโย, ยาคุโย.

อาลปนสฺเสติ กิมตฺถํ? เต เหตโว, เต ภิกฺขโว.

๑๑๗, ๑๒๔. ฌลโต สสฺสโน วา.

ตสฺมา ฌลโต สสฺส วิภตฺติสฺส โน อาเทโส โหติ วา.

อคฺคิโน, อคฺคิสฺส, สขิโน, สขิสฺส, ทณฺฑิโน, ทณฺฑิสฺส, ภิกฺขุโน, ภิกฺขุสฺส, สยมฺภุโน, สยมฺภุสฺส.

สสฺเสติ กิมตฺถํ? อิสินา, ภิกฺขุนา.

ฌลโตติ กิมตฺถํ? ปุริสสฺส.

๑๑๘, ๑๔๖. ฆปโต จ โยนํ โลโป.

เตหิ ฆปฌลอิจฺเจเตหิ โยนํ โลโป โหติ วา.

กฺา, กฺาโย. รตฺตี, รตฺติโย, อิตฺถี, อิตฺถิโย, ยาคู, ยาคุโย, วธู, วธุโย. อคฺคี, อคฺคโย. ภิกฺขู, ภิกฺขโว. สยมฺภู, สยมฺภุโว. อฏฺี, อฏฺีนิ, อายู, อายูนิ.

จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.

๑๑๙, ๑๕๕. ลโต โวกาโร จ.

ตสฺมา ลโต โยนํ โวกาโร โหติ วา.

ภิกฺขโว, ภิกฺขู, สยมฺภุโว, สยมฺภู.

การคฺคหณํ กิมตฺถํ? โยนํ โน จ โหติ. ชนฺตุโน.

จคฺคหณมวธารณตฺถํ, อมู ปุริสา ติฏฺนฺติ, อมู ปุริเส ปสฺสถ.

อิติ นามกปฺเป ปโม กณฺโฑ.

ทุติยกณฺฑ

๑๒๐, ๒๔๓. อมฺหสฺส มมํ สปิภตฺติสฺส เส.

สพฺพสฺเสว อมฺหสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส มมํ อาเทโส โหติ เส วิภตฺติมฺหิ.

มมํ ทียเต ปุริเสน, มมํ ปริคฺคโห.

๑๒๑, ๒๓๓. มยํ โยมฺหิ ปเม.

สพฺพสฺเสว อมฺหสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส มยํอาเทโส โหติ โยมฺหิ ปเม.

มยํ คจฺฉาม, มยํ เทม.

อมฺหสฺเสติ กิมตฺถํ? ปุริสา ติฏฺนฺติ.

โยมฺหีติ กิมตฺถํ? อหํ คจฺฉามิ.

ปเมติ กิมตฺถํ? อมฺหากํ ปสฺสสิ ตฺวํ.

๑๒๒, ๙๙. นฺตุสฺส นฺโต.

สพฺพสฺเสว นฺตุปจฺจยสฺส สวิภตฺติสฺส นฺโตอาเทโส โหติ โยมฺหิ ปเม.

คุณวนฺโต ติฏฺนฺติ.

นฺตุสฺเสติ กิมตฺถํ? สพฺเพ สตฺตา คจฺฉนฺติ.

ปเมติ กิมตฺถํ? คุณวนฺเต ปสฺสนฺติ ชนา.

๑๒๓, ๑๐๓. นฺตสฺส เส วา.

สพฺพสฺเสว นฺตุปจฺจยสฺส สวิภตฺติสฺส นฺตสฺสาเทโส โหติ วา เส วิภตฺติมฺหิ.

สีลวนฺตสฺส ฌายิโน, สีลวโต ฌายิโน วา.

เสติ กิมตฺถํ? สีลวา ติฏฺติ.

๑๒๔, ๙๘. อา สิมฺหิ.

สพฺพสฺเสวนฺตุปจฺจยสฺส สวิภตฺติสฺส อาอาเทโส โหติ สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

คุณวา, ปฺวา, สีลวา, พลวา, ธนวา, มติมา, สติมา, ธิติมา.

นฺตุสฺเสติ กิมตฺถํ? ปุริโส ติฏฺติ.

สิมฺหีติ กิมตฺถํ? สีลวนฺโต ติฏฺนฺติ.

๑๒๕, ๑๙๘. อํ นปุํสเก.

สพฺพสฺเสว นฺตุปจฺจยสฺส สวิภตฺติสฺส อํอาเทโส โหติ สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ นปุํสเก วตฺตมานสฺส.

คุณวํ จิตฺตํ ติฏฺติ, รุจิมํ ปุปฺผํ วิโรจติ.

สิมฺหิติ กิมตฺถํ? วณฺณวนฺตํ อนฺธกํ วิรูฬฺหปุปฺผํ ปสฺสสิ ตฺวํ.

๑๒๖, ๑๐๑. อวณฺณา จ เค.

สพฺพสฺเสว นฺตุปจฺจยสฺส สวิภตฺติสฺส อํ อวณฺณา จ โหนฺติ เค ปเร.

โภ คุณวํ, โภ คุณว, โภ คุณวา.

จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.

๑๒๗, ๑๐๒. โต ติ ตา ส สฺมึ นาสุ.

สพฺพสฺเสว นฺตุปจฺจยสฺส สวิภตฺติสฺส โตติตาอาเทสา โหนฺติ วา สสฺมึ นาอิจฺเจเตสุ ยถาสงฺขฺยํ.

คุณวโต, คุณวนฺตสฺส, คุณวติ, คุณวนฺตสฺมึ, คุณวตา, คุณวนฺเตน, สติมโต, สติมนฺตสฺส, สติมติ, สติมนฺตสฺมึ, สติมตา, สติมนฺเตน.

เอเตสฺวีติ กิมตฺถํ? คุณวา. สติมา.

๑๒๘, ๑๐๔. นํมฺหิ ตํ วา.

สพฺพสฺเสว นฺตุปจฺจยสฺส สวิภตฺติสฺส ตํอาเทโส โหติ วา นํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

คุณวตํ, คุณวนฺตานํ, สติมตํ, สติมนฺตานํ.

นํมฺหีติ กิมตฺถํ? คุณวนฺโต ติฏฺนฺติ, สติมนฺโต ติฏฺนฺติ.

๑๒๙, ๒๒๒. อิมสฺสิทมํสิสุ นปุํสเก.

สพฺพสฺเสว อิมสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส อิทํอาเทโส โหติ วา อํสิสุ นปุํสเก วตฺตมานสฺส.

อิทํ จิตฺตํ ปสฺสสิ, อิทํ จิตฺตํ ติฏฺติ, อิมํ จิตฺตํ ปสฺสสิ. อิมํ จิตฺตํ ติฏฺติ.

นถุํสเกติ กิมตฺถํ? อิมํ ปุริสํ ปสฺสสิ. อยํ ปุริโส ติฏฺติ.

๑๓๘, ๒๒๕. อมุสฺสาทุํ.

สพฺพสฺเสว อมุสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส ทุํอาเทโส โหติ อํสิสุ นปุํสเก วตฺตมานสฺส.

อทุํ ปุปฺผํ ปสฺสสิ, อทุํ ปุปฺผํ วิโรจติ.

นปุํสเกติ กิมตฺถํ? อมุํ ราชานํ ปสฺสสิ, อสุ ราชา ติฏฺติ.

๑๓๑, ๐. อิตฺถิปุมนปุํสกสงฺขฺยํ.

‘‘อิตฺถิปุมนปุํสกสงฺขฺยํ’’ อิจฺเจตํ อธิการตฺถํ เวทิตพฺพํ.

๑๓๒, ๒๒๘. โยสุ ทฺวินฺนํ ทฺเว จ.

ทฺวินฺนํ สงฺขฺยานํ อิตฺถิปุมนปุํสเก วตฺตมานานํ สวิภตฺตีนํ ทฺเว โหติ โยอิจฺเจเตสุ.

ทฺเว อิตฺถิโย, ทฺเว ธมฺมา. ทฺเว รูปานิ.

โยสฺวีติ กิมตฺถํ? ทฺวีสุ.

จคฺคหเณน ทุเว ทฺวย อุภ อุภย ทุวิ จ โหนฺติ โยนาอนมิจฺเจเตสุ. ทุเว สมณา. ทุเว พฺราหฺมณา, ทุเว ชนา, ทฺวเยน, ทฺวยํ, อุภินฺนํ, อุภเยสํ ทุวินฺนํ.

๑๓๓, ๒๓๐. ติ จตุนฺนํ ติสฺโส จตสฺโส ตโย จตฺตาโร ตีณิ จตฺตาริ.

ติจตุนฺนํ สงฺขฺยานํ อิตฺถิปุมนปุํสเก วตฺตมานานํ สวิภตฺตีนํ ติสฺโส จตสฺโส ตโย จตฺตาโร ตีณิ จตฺตาริอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ โยอิจฺเจเตสุ.

ติสฺโส เวทนา จตสฺโส ทิสา, ตโย ชนา, ชเน, จตฺตาโร ปุริสา, ปุริเส, ตีณิ อายตนานิ, จตฺตาริ อริยสจฺจานิ.

โยสฺวีติ กิมตฺถํ? ตีสุ, จตูสุ.

๑๓๔, ๒๕๑. ปฺจาทีนมกาโร.

ปฺจาทีนํ สงฺขฺยานํ อิตฺถิปุมนปุํสเก วตฺตมานานํ สวิภตฺติสฺส อนฺตสฺส สรสฺส กาโร โหติ โยอิจฺเจเตสุ.

ปฺจ, ปฺจ, ฉ, ฉ, สตฺต, สตฺต, อฏฺ, อฏฺ, นว, นว, ทส, ทส.

ปฺจาทีนมิติ กิมตฺถํ? ทฺเว, ตโย.

๑๓๕, ๑๑๘. ราชสฺส รฺโ ราชิโน เส.

สพฺพสฺเสว ราชสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส รฺโ ราชิโนอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ เส วิภตฺติมฺหิ.

รฺโ, ราชิโน.

เสติ กิมตฺถํ? รฺา.

๑๓๖, ๑๑๙. รฺํ นํมฺหิ วา.

สพฺพสฺเสว ราชสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส รฺํอาเทโส โหติ วา นํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

รฺํ, ราชูนํ อิทํ รฏฺํ.

๑๓๗, ๑๑๖. นามฺหิรฺา วา.

สพฺพสฺเสว ราชสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส รฺาอาเทโส โหติ วา นามฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

เตน รฺา กตํ. ราเชน วา กตํ.

นามฺหีติ กิมตฺถํ? รฺโ สนฺตกํ.

๑๓๘, ๑๒๑. สฺมึมฺหิ รฺเ ราชินิ.

สพฺพสฺเสว ราชสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส รฺเราชินิอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ สฺมึมฺหิวิภตฺติมฺหิ.

รฺเ, ราชินิ สีลํ ติฏฺติ.

๑๓๙, ๒๔๕. ตุมฺหากํ ตยิมยิ.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺห สทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตยิ มยิอิจฺเจเต อาเทโส โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ สฺมึมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

ตยิ, มยิ.

สฺมึมฺหีติ กิมตฺถํ? ตฺวํ ภวสิ, อหํ ภวามิ.

๑๔๐, ๒๓๒. ตฺวมหํ สิมฺหิ จ.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตฺวํ อหํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

ตฺวํ, อหํ.

สิมฺหิติ กิมตฺถํ? ตยิ, มยิ.

จคฺคหเณน ตุวํ จ โหติ. ตุวํ สตฺถา.

๑๔๑, ๒๔๑. ตว มมเส.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตวมมอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ เส วิภตฺติมฺหิ.

ตว, มม.

เสติ กิมตฺถํ? ตยิ, มยิ.

๑๔๒, ๒๔๒. ตุยฺหํ มยฺหฺจ.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตุยฺหํ มยฺหํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ เส วิภตฺติมฺหิ.

ตุยฺหํ, มยฺหํ ธนํ ทียเต.

เสติ กิมตฺถํ? ตยา, มยา.

๑๔๓, ๒๓๕. ตํ มมํมฺหิ.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตํ มอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

ตํ, มํ.

อํมฺหีติ กิมตฺถํ? ตยา มยา.

๑๔๔, ๒๓๔. ตวํ มมฺจ นวา.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตวํ มมํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ นวา ยถาสงฺขฺยํ อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

ตวํ, มมํ ปสฺสติ.

นวาติ กิมตฺถํ? ตํ, มํ ปสฺสติ.

จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.

๑๔๕, ๒๓๘. นามฺหี ตยา มยา.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตยา มยาอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ นามฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

ตยา, มยา กตํ.

นามฺหิติ กิมตฺถํ? ตุมฺเหหิ, อมฺเหหิ.

๑๔๖, ๒๓๖. ตุมฺหสฺส ตุวํ ตฺวมํมฺหิ.

สพฺพสฺส ตุมฺหสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส ตุวํ ตฺวํ อิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

กลิงฺครสฺส ตุวํ มฺเ, กฏฺสฺส ตฺวํ มฺเ.

๑๔๗, ๒๔๖. ปทโต ทุติยา จตุตฺถี ฉฏฺีสุ โวโน.

สพฺเพสํ ตุมฺหอมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ยทา ปทสฺมา ปเรสํ โว โนอาเทสา โหนฺติ นวา ยถาสงฺขฺยํ ทุติยา จตุตฺถีฉฏฺีอิจฺเจเตสุ พหุวจเนสุ.

ปหาย โว ภิกฺขเว คมิสฺสามิ, มา โน อชฺช วิกนฺตึสุ, รฺโ สูทา มหานเส, เอวํ ทุติยตฺเถ.

ธมฺมํ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ, สํวิภเชถ โน รชฺเชน, เอวํ จตุตฺถฺยตฺเถ.

ตุฏฺโสฺมิ โว ภิกฺขเว ปกติยา, สตฺถา โน ภควา อนุปฺปตฺโต, เอวํ ฉฏฺฺยตฺเถ.

นวาติ กิมตฺถํ? เอโส อมฺหากํ สตฺถา.

ตุมฺหมฺหากมิติ กิมตฺถํ? เอเต อิสโย ปสฺสสิ.

ปทโตติ กิมตฺถํ? ตุมฺหากํ สตฺถา.

เอเตสฺวีติ กิมตฺถํ? คจฺฉถ ตุมฺเห.

๑๔๘, ๒๔๗. เตเมกวจเนสุ จ.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ยทา ปทสฺมา ปเรสํ เต เม อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ จตุตฺถีฉฏฺีอิจฺเจเตสุ เอกวจเนสุ.

ททามิ เต คามวรานิ ปฺจ, ททาหิ เม คามวรํ, อิทํ เต รฏฺํ, อยํ เม ปุตฺโต.

ปทโตติ กิมตฺถํ? ตว าติ, มม าติ.

๑๔๙, ๑๔๘. น อํมฺหิ.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ยทา ปทสฺมา ปเรสํ เต เมอาเทสา น โหนฺติ อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

ปสฺเสยฺย ตํ วสฺสสตํ อโรคํ, โส มํ พฺรวีติ.

๑๕๐, ๒๔๙. วา ตติเย จ.

สพฺเพสํ ตุมฺหอมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ยทา ปทสฺมา ปเรสํ เตเมอาเทสา โหนฺติ วา ยถาสงฺขฺยํ ตติเยกวจเน ปเร.

กตํ เต ปาปํ, กตํ เม ปาปํ, กตํ ตยา ปาปํ, กตํ มยา ปาปํ.

ปทโตติ กิมตฺถํ? ตยา กตํ, มยา กตํ.

๑๕๑, ๒๕๐. พหุวจเนสุ โวโน.

สพฺเพสํ ตุมฺหอมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ยทา ปทสฺมา ปเรสํ โวโนอาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ ตติยาพหุวจเนสุ ปเรสุ.

กตํ โว กมฺมํ, กตํ โน กมฺมํ.

ปทโตติ กิมตฺถํ? ตุมฺเหหิ กตํ, อมฺเหหิ กตํ.

พหุวจนคฺคหเณน โยมฺหิ ปเม โว โนอาเทสา โหนฺติ. คามํ โว คจฺเฉยฺยาถ, คามํ โน คจฺเฉยฺยาม.

๑๕๒, ๒๓๖. ปุมนฺตสฺสา สิมฺหิ.

ปุมอิจฺเจวมนฺตสฺส สวิภตฺติสฺส อาอาเทโส โหติ สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

ปุมา ติฏฺติ.

สิมฺหีติ กิมตฺถํ? ปุมาโน ติฏฺนฺติ.

อนฺตคฺคหเณน มฆว ยุวอิจฺเจวมาทีนมนฺตสฺสสวิภตฺติสฺส อาอาเทโส โหติ. มฆวา, ยุวา.

๑๕๓, ๑๓๘. อมาลปเนกวจเน.

ปุมอิจฺเจวมนฺตสฺส สวิภตฺติสฺส อํอาเทโส โหติ อาลปเนกวจเน ปเร.

เห ปุมํ.

อาลปเนติ กิมตฺถํ? ปุมา.

เอกวจเนติ กิมตฺถํ? เห ปุมาโน.

๑๕๔, ๐. สมาเส จ วิภาสา.

ปุมอิจฺเจวมนฺตสฺส สมาเส จ อํอาเทโส โหติ วิภาสา สมาเส กเต.

อิตฺถี จ ปุมา จ นปุํสกํ จ อิตฺถิปุมนปุํสกานิ. อิตฺถิปุมนปุํสกานํ สมูโห อิตฺถิปุมนปุํสกสมูโห.

วิภาสาติ กิมตฺถํ? อิตฺถิปุมนปุํสกานิ.

๑๕๕, ๑๓๗. โยสฺวาโน.

ปุมอิจฺเจวมนฺตสฺส สวิภตฺติสฺส อาโนอาเทโส โหติ โยสุ วิภตฺตีสุ.

ปุมาโน, เห ปุมาโน.

โยสฺวีติ กิมตฺถํ? ปุมา.

๑๕๖, ๑๔๒. อาเน สฺมึมฺหิ วา.

ปุมอิจฺเจวมนฺตสฺส สวิภตฺติสฺส อาเน อาเทโส โหติ วา สฺมึมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

ปุมาเน, ปุเม วา.

๑๕๗, ๑๔๐. หิวิภตฺติมฺหิ จ.

ปุมอิจฺเจวมนฺตสฺส หิวิภตฺติมฺหิ จ อาเนอาเทโส โหติ.

ปุมาเนหิ, ปุมาเนภิ.

ปุน วิภตฺติคฺคหณํ กิมตฺถํ? สวิภตฺติคฺคหณนิวตฺตนตฺถํ. ปุมาเนหิ.

จคฺคหเณน มฆว ยุวอิจฺเจวมาทีนมนฺตสฺส อานอาเทโส โหติ สิ โย อํโย อิจฺเจเตสุ วิภตฺตีสุ, ปุมกมฺมถามนฺตสฺส จุกาโร โหติ สสฺมา สุ วิภตฺตีสุ. มฆวาโน, มฆวานา. มฆวานํ, มฆวาเน. ยุวาโน, ยุวานา, ยุวานํ, ยุวาเน, ปุมุโน, ปุมุนา. กมฺมุโน, กมฺมุนา, ถามุโน, ถามุนา.

๑๕๘, ๑๔๓. สุสฺมิมา วา.

ปุมอิจฺเจวมนฺตสฺส สุอิจฺเจตสฺมึวิภตฺติมฺหิ อาอาเทโส โหติ วา.

ปุมาสุ, ปุเมสุ วา.

๑๕๖, ๑๓๙. อุนามฺหิ จ.

ปุมอิจฺเจวมนฺตสฺส อาอุอาเทสา โหนฺติ วา นามฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

ปุมานา, ปุมุนา, ปุเมน วา.

จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.

๑๖๐, ๑๖๗. อ กมฺมนฺตสฺส จ.

กมฺมอิจฺเจวมนฺตสฺส จ อุอ อาเทสา โหนฺติ วา นามฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

กมฺมุนา, กมฺมนา, กมฺเมน วา.

จคฺคหเณน มฆวยุวอิจฺเจวมนฺตสฺส อาอาเท โส โหติ กฺวจิ นาสุอิจฺเจเตสุ วิภตฺตีสุ. มฆวานา, มฆวาสุ, มฆเวสุ, มฆเวน วา. ยุวานา, ยุวาสุ, ยุเวสุ, ยุเวน วา.

อิติ นามกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.

ตติยกณฺฑ

๑๖๑, ๒๔๔. ตุมฺห’มฺเหหิ นมากํ.

เตหิ ตุมฺหอมฺเหหิ นํวจนสฺส อากํ โหติ.

ตุมฺหากํ, อมฺหากํ.

นมิติ กิมตฺถํ? ตุมฺเหหิ, อมฺเหหิ.

๑๖๒, ๒๓๗. วา ยฺวปฺปโม.

เตหิ ตุมฺหอมฺเหหิ โย อปฺปโม อากํโหติ วา.

ตุมฺหากํ ปสฺสามิ, ตุมฺเห ปสฺสามิ วา. อมฺหากํ ปสฺสสิ, อมฺเห ปสฺสสิ วา.

โยติ กิมตฺถํ? ตุมฺเหหิ, อมฺเหหิ.

อปฺปโมติ กิมตฺถํ? คจฺฉถ ตุมฺเห, คจฺฉาม มยํ.

วาติวิกปฺปนตฺเถน โยนํ อํ อานํ โหนฺติ. ตุมฺหํ ตุมฺหานํ. อมฺหํ, อมฺหานํ.

๑๖๓, ๒๔๐. สสฺสํ.

เตหิ หุมฺหอมฺเหหิ สฺส วิภตฺติสฺส อํ อาเทโส โหติ วา.

ตุมฺหํ ทียเต, ตว ทียเต. ตุมฺหํ ปริคฺคโห, ตว ปริคฺคโห. อมฺหํ ทียเต, มม ทียเต. อมฺหํ ปริคฺคโห, มม ปริคฺคโห.

สสฺเสติ กิมตฺถํ? ตุมฺเหสุ, อมฺเหสุ.

๑๖๔, ๒๐๐. สพฺพนาม’การเต ปโม.

สพฺเพสํ สพฺพนามานํ การโต โย ปโม เอตฺตมาปชฺชเต.

สพฺเพ, เย, เต, เก, ตุมฺเห, อมฺเห, อิเม.

สพฺพนามาติ กิมตฺถํ? เทวา, อสุรา, นาคา, คนฺธพฺพา, มนุสฺสา.

อการโตติ กิมตฺถํ? อมู ปุริสา ติฏฺนฺติ.

โยติ กิมตฺถํ? สพฺโพ, โย, โส, โก, อยํ.

ปมคฺคหณํ อุตฺตรสุตฺตตฺถํ.

๑๖๕, ๒๐๘. ทฺวนฺทฏฺา วา.

ตสฺมา สพฺพนาม’การโต ทฺวนฺทฏฺา โย ปโม เอตฺตมาปชฺชเต วา.

กตรกตเม, กตรกตมา วา.

สพฺพนามาติ กิมตฺถํ? เทวาสุรนาค คนฺธพฺพมนุสฺสา.

ทฺวนฺทฏฺาติ กิมตฺถํ เต, สพฺเพ.

๑๖๖, ๒๐๙. นาฺํ สพฺพนามิกํ.

สพฺพนามิกานํ ทฺวนฺทฏฺเ นาฺํ การิยํ โหติ,

ปุพฺพาปรานํ, ปุพฺพุตฺตรานํ, อธรุตฺตรานํ.

๑๖๗, ๒๑๐. พหุพฺพีหิมฺหิ จ.

พหุพฺพีหิมฺหิ จ สมาเส สพฺพนามวิธานฺจ นาฺํ การิยํ โหติ.

ปิยปุพฺพาย, ปิยปุพฺพานํ, ปิยปุพฺเพ, ปิยปุพฺพสฺส.

เจติ กิมตฺถํ? สพฺพนามวิธานํ โหติ, ทกฺขิณ ปุพฺพสฺสํ, ทกฺขิณปุพฺพสฺสา, อุตฺตรปุพฺพสฺสํ, อุตฺตรปุพฺพสฺสา.

๑๖๘, ๒๐๓. สพฺพโต นํ สํ สานํ.

สพฺพโต สพฺพนามโต นํวจนสฺส สํสานํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ.

สพฺเพสํ, สพฺเพสานํ, สพฺพาสํ, สพฺพาสานํ. เยสํ, เยสานํ, ยาสํ, ยาสานํ. เตสํ, เตสานํ, ตาสํ, ตาสานํ. เกสํ, เกสานํ, กาสํ, กาสานํ. อิเมสํ, อิเมสานํ, อิมาสํ, อิมาสานํ. อมูสํ, อมูสานํ.

มิติ กิมตฺถํ? สพฺพสฺส, ยสฺส, ตสฺส, กสฺส. เอวํ สพฺพตฺถ.

๑๖๙, ๑๑๗. ราชสฺส ราชุ สุนํหิสุ จ.

สพฺพสฺเสว ราชสทฺทสฺส ราชุอาเทโส โหติ สุนํหิอิจฺเจเตสุ.

ราชูสุ, ราชูนํ, ราชูหิ, ราชูภิ.

สุนํหิสูติ กิมตฺถํ? ราชา.

จคฺคหณมวธารณตฺถํ. ราเชสุ, ราชานํ, ราเชหิ ราเชภิ.

๑๗๐, ๒๒๐. สพฺพสฺสิมสฺเส วา.

สพฺพสฺเสว อิมสทฺทสฺส เอกาโร โหติ วา สุนํหิอิจฺเจเตสุ.

เอสุ, อิเมสุ, เอสํ, อิเมสํ, เอหิ, เอภิ, อิเมหิ, อิเมภิ.

อิมสฺเสติ กิมตฺถํ? เอเตสุ, เอเตสํ, เอเตหิ, เอเตภิ.

๑๗๑, ๒๑๙. อนิมิ นามฺหิ จ.

อิมสทฺทสฺส สพฺพสฺเสว อน อิมิอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ นามฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

อเนน ธมฺมทาเนน. สุขิตา โหตุ สา ปชา.

อิมินา พุทฺธปูเชน, ปตฺวาน อมตํ ปทํ.

นามฺหีติ กิมตฺถํ? อิเมสุ, อิเมสํ, อิเมหิ, อิเมภิ.

๑๗๒, ๒๑๘. อนปุํสกสฺสา ยํ สิมฺหิ.

อิมสทฺทสฺส สพฺพสฺเสว อนปุํสกสฺส อยํอาเทโส โหติ สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

อยํ ปุริโส, อยํ อิตฺถี.

อนปุํสกสฺเสติ กิมตฺถํ? อิทํ จิตฺตํ ติฏฺติ.

สิมฺหิติ กิมตฺถํ? อิมํ ปุริสํ ปสฺสสิ ตฺวํ.

๑๗๓, ๒๒๓. อมุสฺส โม สํ.

อมุสทฺทสฺส อนปุํสกสฺส กาโร การมาปชฺชเต วา สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

อสุ ราชา, อสุ อิตฺถี, อมุโก ราชา, อมุกา อิตฺถี.

อนปุํสกสฺเสติ กิมตฺถํ? อทุํ ปุปฺผํ วิโรจติ.

อมุสฺเสติ กิมตฺถํ? อยํ ปุริโส ติฏฺติ.

สิมฺหิติ กิมตฺถํ? อมฺหํ ปุริสํ ปสฺสสิ.

๑๗๔, ๒๑๑. เอตเตสํ โต.

เอต ตอิจฺเจเตสํ อนปุํสกานํ กาโร การมาปชฺชเต สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

เอโส ปุริโส, เอสา อิตฺถี, โส ปุริโส, สา อิตฺถี.

เอตเตสมิติ กิมตฺถํ? อิตโร ปุริโส, อิตรา อิตฺถี.

อนปุํสกานมิติ กิมตฺถํ? เอตํ จิตฺตํ, เอตํ รูปํ. ตํ จิตฺตํ, ตํ รูปํ.

๑๕๗, ๒๑๒. ตสฺส วา นตฺตํ สพฺพตฺถ.

สฺส สพฺพนามสฺส การสฺส ตฺตํ โหติ วา สพฺพตฺถ ลิงฺเคสุ.

นาย, ตาย, นํ, ตํ, เน, เต, เนสุ, เตสุ, นมฺหิ, ตมฺหิ, นาหิ, ตาหิ, นาภิ, ตาภิ.

๑๗๖, ๒๑๓. สสฺมาสฺมึสํสาสฺวตฺตํ.

สฺส สพฺพนามสฺส การสฺส สพฺพสฺเสว ตฺตํ โหติ วา สสฺมาสฺมึ สํสาอิจฺเจเตสุ สพฺพตฺถ ลิงฺเคสุ.

อสฺส, ตสฺส, อสฺมา, ตสฺมา, อสฺมึ, ตสฺมึ, อสฺสํ, ตสฺสํ, อสฺสา, ตสฺสา.

ตการสฺเสติ กิมตฺถํ? อมุสฺสํ, อมุสฺสา.

เอเตสฺวีติ กิมตฺถํ? เนสุ, เตสุ.

๑๗๗, ๒๒๑. อิมสทฺทสฺส จ.

อิมสทฺทสฺส จ สพฺพสฺเสว ตฺตํ โหติ วา สสฺมาสฺมึ สํ สาอิจฺเจเตสุ สพฺพตฺถ ลิงฺเคสุ.

อสฺส, อิมสฺส, อสฺมา, อิมสฺมา, อสฺมึ, อิมสฺมึ, อสฺสํ, อิมิสฺสํ, อสฺสา, อิมิสฺสา.

อิมสทฺทสฺเสติ กิมตฺถํ? เอติสฺสํ, เอติสฺสา.

๑๗๘, ๒๒. สพฺพโต โก.

สพฺพโต สพฺพนามโต การาคโม โหติ วา สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

สพฺพโก, ยโก, สโก, อมุโก, อสุโก.

วาติ กิมตฺถํ? สพฺโพ, โย, โส, โก.

สพฺพนามโตติ กิมตฺถํ? ปุริโส.

ปุน สพฺพโตคฺคหเณน อฺสฺมาปิ การาคโม โหติ, หีนโก, โปตโก.

๑๗๙, ๒๐๔. ยปโต สฺมึสานํ สํสา.

สพฺพโต สพฺพนามโต ฆปสฺโต สฺมึสอิจฺเจเตสํ สํสา อาเทสา โหนฺติ วา ยถาสงฺขฺยํ.

สพฺพสฺสํ, สพฺพสฺสา, สพฺพายํ, สพฺพาย, อิมิสฺสํ, อิมิสฺสา, อิมายํ, อิมาย, อมุสฺสํ, อมุสฺสา, อมุยํ, อมุยา.

สพฺพนามโตติ กิมตฺถํ? อิตฺถิยํ, อิตฺถิยา.

สฺมึสานมิติ กิมตฺถํ? อมุโย.

๑๘๐, ๒๐๗. เนตาหิ สฺมิมาย ยา.

เอเตหิ สพฺพนาเมหิ ปสฺเหิ สฺมึวจนสฺส เนว อาย ยาอาเทสา โหนฺติ.

เอติสฺสํ, เอตายํ, อิมิสฺสํ, อิมายํ, อมุสฺสํ, อมุยํ.

สฺมึนฺติ กิมตฺถํ? ตาย อิตฺถิยา มุขํ.

เอตาหีติ กิมตฺถํ? กฺาย, วีณาย, คงฺคาย, กปาลิกาย.

๑๘๑, ๙๕. มโนคณาทิโต สฺมึนานมิอา.

ตสฺมา มโนคณาทิโต สฺมึนาอิจฺเจเตสํ อิการอาการาเทสา โหนฺติ วา ยถาสงฺขฺยํ.

มนสิ, มนุสฺมึ, สิรสิ, สิรสฺมึ, มนสา, มเนน, วจสา, วเจน, สิรสา, สิเรน, สรสา, สเรน, ตปสา, ตเปน, วยสา, วเยน, ยสสา, ยเสน, เตชสา, เตเชน, อุรสา, อุเรน, ถามสา, ถาเมน.

สฺมึนานมิติ กิมตฺถํ? มโน, สิโร, ตโม, ตโป, เตโช.

อาทิคฺคหเณน อฺาสฺมาปิ สฺมึนานํ อิการอาการาเทสา โหนฺติ, พิลสิ, พิลสา, ปทสิ, ปทสา.

๑๘๒, ๙๗. สสฺส โจ.

ตสฺมา มโนคณาทิโต สฺส จ โอกาโร โหติ.

มนโส, ถามโส, ตปโส.

๑๘๓, ๔๘. เอเตสโม โลเป.

เอเตสํ มโนคณาทีนํ อนฺโต โอตฺตมาปชฺชเต วิภตฺติโลเป กเต.

มโนมยํ, อโยมยํ, เตโชสเมน, ตโปคุเณน, สิโรรุเหน.

อาทิคฺคหณํกิมตฺถํ? อฺเสมนฺโต โอตฺตมาปชฺชเต. อาโปสเมน, วาโยสเมน.

โลเปติ กิมตฺถํ? ปทยา, ตปสา, ยสสา, วจสา, มนสา, เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.

๑๘๔, ๙๖. ส สเร วาคโม.

เอเตเหว มโนคณาทีหิ วิภตฺตาเทเส สเร ปเร การาคโม โหติ วา.

มนสา, วจสา, มนสิ, วจสิ.

วาติ กิมตฺถํ? มเนน, เตเชน, วเสน,

สเรติ กิมตฺถํ? มโน, เตโช, ยโส.

ปุน อาทิคฺคหเณน อฺสฺมิมฺปิ ปจฺจเย ปเร การาคโม โหติ. มานสิกํ, วาจสิกํ.

๑๘๕, ๑๑๒. สนฺตสทฺทสฺส โส เต โพ จนฺเต.

สพฺพสฺส นฺตสทฺทสฺส การาเทโส โหติ กาเร ปเร, อนฺเต จ การาคโม โหติ.

สพฺภิเรว สมาเสถ,

สพฺภิกุพฺเพถ สนฺถวํ.

สตํ สทฺธมฺมมฺาย,

เสยฺโย โหติ น ปาปิโย.

ชีรนฺติ เว ราชรถา สุจิตฺตา.

อโถ สรีรมฺปิ ชรํ อุเปติ.

สตฺจ ธมฺโม น ชรํ อุเปติ,

สนฺโต หเว สพฺภิ ปเวทยนฺติ.

สพฺภูโต, สพฺภาโว.

เภติ กิมตฺถํ? สนฺเตหิ ปูชิโต ภควา.

จคฺคหณํ กฺวจิ การสฺเสว ปสิทฺธตฺถํ. สกฺกาโร, สกฺกโต.

๑๙๖, ๑๐๗. สิมฺหิคจฺฉนฺตาทีนํ นฺตสทฺโท อํ.

สิมฺหิ คจฺฉนฺตาทีนํ นฺตสทฺโท มาปชฺชเต วา.

คจฺฉํ, คจฺฉนฺโต, มหํ, มหนฺโต, จรํ, จรนฺโต, ขาทํ, ขาทนฺโต.

คจฺฉนฺตาทีนมิติ กิมตฺถํ? อนฺโต, ทนฺโต, วนฺโต, สนฺโต.

๑๘๗, ๑๐๘. เสเสสุ นฺตุว.

คจฺฉนฺตาทีนํนฺตสทฺโทนฺตุปฺปจฺจโยว ทฏฺพฺโพ เสเสสุ วิภตฺติปฺปจฺจเยสุ.

คจฺฉโต, มหโต, คจฺฉติ, มหติ, คจฺฉตา, มหตา.

เสเสสูติ กิมตฺถํ? คจฺฉํ, มหํ, จรํ, ขาทํ.

๑๘๘, ๑๑๕. พฺรหฺมตฺต สข ราชาทิโต อมานํ.

พฺรหฺม อตฺต สข ราชอิจฺเจวมาทิโต อํวจนสฺส อานํ โหติ วา.

พฺรหฺมานํ, พฺรหฺมํ, อตฺตานํ, อตฺตํ, สขานํ, สขํ, ราชานํ, ราชํ.

มิติ กิมตฺถํ? ราชา.

๑๘๙, ๑๑๓. สฺยา .

พฺรหฺม อตฺต สข ราชอิจฺเจวมาทิโต สิวจนสฺส อา จ โหติ.

พฺรหฺมา, อตฺตา, สขา, ราชา, อาตุมา.

๑๙๐, ๑๑๔. โยนมาโน.

พฺรหฺมอตฺต สข ราชอิจฺเจวมาทิโต โยนํ อาโนอาเทโส โหติ.

พฺรหฺมาโน, อตฺตาโน, สขาโน, ราชาโน, อาตุมาโน.

๑๙๑, ๑๓๐. สขโต จาโย โน.

ตสฺมา สขโต จ โยนํ อาโย โน อาเทสา โหนฺติ.

สขาโย, สขิโน.

โยนมิติ กิมตฺถํ? สขา.

๑๙๒, ๑๓๕. สฺมิเม.

ตสฺมา สขโต สฺมึวจนสฺส เอกาโร โหติ. สเข.

๑๙๓, ๑๒๒. พฺรหฺมโต คสฺส จ.

ตสฺมา พฺรหฺมโต สฺส จ เอกาโร โหติ. เห พฺรหฺเม.

๑๙๔, ๑๓๑. สขนฺตสฺสิ โน นา นํ เสสุ.

ตสฺส สขนฺตสฺส อิกาโร โหติ โนนานํสอิจฺเจเตสุ.

สขิโน, สขินา, สขีนํ, สขิสฺส.

เอเตสฺวีติ กิมตฺถํ? สขาเรหิ.

๑๙๕, ๑๓๔. อาโร หิมฺหิ วา.

ตสฺส สขนฺตสฺส อาโร โหติ วา หิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ. สขาเรหิ, สเขหิ.

๑๙๖, ๑๓๓. สุนมํสุ วา.

ตสฺส สขนฺตสฺส อาโร โหติ วา สุนํ อํอิจฺเจเตสุ.

สขาเรสุ, สเขสุ, สขารานํ, สขีนํ, สขารํ, สขํ.

๑๙๗, ๑๒๕. พฺรหฺมโต ตุ สฺมึ นิ.

ตสฺมา พฺรหฺมโต สฺมึวจนสฺส นิอาเทโส โหติ. พฺรหฺมนิ.

ตุคฺคหเณน อพฺรหฺมโตปิ สฺมึ วจนสฺส นิ โหติ. กมฺมนิ, จมฺมนิ, มุทฺธนิ.

๑๙๘, ๑๒๓. อุตฺตํ สนาสุ.

ตสฺส พฺรหฺมสทฺทสฺส อนฺโต อุตฺตมาปชฺชเต สนาอิจฺเจเตสุ.

พฺรหฺมุโน, พฺรหฺมุนา.

สนาสูติ กิมตฺถํ? พฺรหฺมา.

๑๙๙, ๑๕๘. สตฺถุปิตาทีนมา สิสฺมึสิโลโปจ.

สตฺถุปิตุอาทีนมนฺโต ตฺตมาปชฺชเต สิสฺมึ, สิโลโป จ โหติ.

สตฺถา, ปิตา, มาตา, ภาตา, กตฺตา.

สิสฺมินฺติ กิมตฺถํ? สตฺถุสฺส, ปิตุสฺส, มาตุสฺส, ภาตุสฺส, กตฺตุสฺส.

๒๐๐, ๑๕๙. อฺเสฺวารตฺตํ.

สตฺถุปิตุอาทีนมนฺโต อฺเสุ วจเนสุ อารตฺตมาปชฺชเต.

สตฺถารํ, ปิตรํ, มาตรํ, ภาตรํ, กตฺตารํ, สตฺถาเรหิ, ปิตเรหิ, มาตเรหิ, ภาตเรหิ, กตฺตาเรหิ.

อฺเสฺวีติ กิมตฺถํ? สตฺถา, ปิตา, มาตา, ภาตา, กตฺตา.

๒๐๑, ๑๖๓. วา นํมฺหิ.

สตฺถุปิตุอาทีนมนฺโต อารตฺตมาปชฺชเต วา นํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

สตฺถารานํ, ปิตรานํ, มาตรานํ, ภาตรานํ.

วาติ กิมตฺถํ? สตฺถานํ, ปิตูนํ, มาตูนํ, ภาตูนํ.

๒๐๒, ๑๖๔. สตฺถุนตฺตฺจ.

ตสฺส สตฺถุสทฺทสฺส อนฺโต ตฺตมาปชฺชเต วา นํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

สตฺถานํ, ปิตานํ, มาตานํ, ภาตานํ, กตฺตานํ.

วาติ กิมตฺถํ? สตฺถารานํ, ปิตรานํ, มาตรานํ, ภาตรานํ, ธีตรานํ.

จคฺคหณํ อฺเสมฺปิ สงฺคหณตฺถํ.

๒๐๓, ๑๖๒. อุสสฺมึ สโลโป จ.

สตฺถุปิตุอิจฺเจวมาทีนมนฺตสฺส อุตฺตํ โหติ วา สฺมึ, โลโป จ.

สตฺถุ, สตฺถุสฺส, สตฺถุโน ทียเต, ปริคฺคโห วา. ปิตุ, ปิตุสฺส, ปิตุโน ทียเต, ปริคฺคโห วา. ภาตุ, ภาตุสฺส, ภาตุโน ทียเต, ปริคฺคโห วา.

จคฺคหณํ ทุติยสมฺปิณฺฑนตฺถํ.

๒๐๔, ๑๖๗. สกฺกมนฺธาตาทีนฺจ.

สกฺกมนฺธาตุอิจฺเจวมาทีนมนฺโต อุตฺตมาปชฺชเต สสฺมึ, สโลโป จ โหติ.

สกฺกมนฺธาตุ อิว อสฺส ราชิโน วิภโว. เอวํ กตฺตุ, คนฺตุ, ทาตุ อิจฺเจวมาที.

ปุนารมฺภคฺคหณํ กิมตฺถํ? นิจฺจทีปนตฺถํ. สกฺกมนฺธาตุ.

จคฺคหณํ ทุติยสมฺปิณฺฑนตฺถํ.

๒๐๕, ๑๖๐. ตโต โยนโม ตุ.

ตโต อาราเทสโต สพฺเพสํ โย นํ โอการาเทโส โหติ.

สตฺถาโร, ปิตโร, มาตโร, ภาตโร, กตฺตาโร, วตฺตาโร.

ตุคฺคหเณน อฺสฺมาปิ โยนํ โอกาโร โหติ. จตุโร ชนา, คาโว, อุโภ ปุริสา.

๒๐๖, ๑๖๕. ตโต สฺมิมิ.

ตโต อาราเทสโต สฺมึวจนสฺส อิการาเทโส โหติ.

สตฺถริ, ปิตริ, มาตริ, ธีตริ, ภาตริ, กตฺตริ, วตฺตริ.

ปุน ตโตคหเณน อฺสฺมาปิ สฺมึวจนสฺส อิกาโร โหติ. ภุวิ.

๒๐๗, ๑๖๑. นา อา.

ตโต อาราเทสโต นาวจนสฺส อาอาเทโส โหติ.

สตฺถารา, ปิตรา, มาตรา, ภาตรา, ธีตรา, กตฺตารา, วตฺตารา.

๒๐๘, ๑๖๖. อาโร รสฺสมิกาเร.

อาราเทโส รสฺสมาปชฺชเต อิกาเร ปเร.

สตฺถริ, ปิตริ, มาตริ, ธีตริ, กตฺตริ, วตฺตริ.

๒๐๙, ๑๖๘. ปิตาทีนมสิมฺหิ.

ปิตาทีน มาราเทโส รสฺสมาปชฺชเต อสิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

ปิตรา, มาตรา, ภาตรา, มีตรา ปิตโร, มาตโร, ภาตโร, ธีตโร.

อสิมฺหิคฺคหณํ โตมฺหิ ปเร อิการาเทสาปนตฺถํ. มาติโต, ปิติโต, ภาติโต, ทุหิติโต.

๒๑๐, ๒๓๙. ตยาตยีนํ ตกาโร ตฺวตฺตํ วา.

ตยาตยิ อิจฺเจเตสํ กาโร ตฺวตฺตมาปชฺชเต วา.

ตฺวยา, ตยา, ตฺวยิ, ตยิ.

เอเตสมิติ กิมตฺถํ? ตุวํ, ตวํ.

อิติ นาธกปฺเป ตติโย กณฺโฑ.

จตุตฺถกณฺฑ

๒๑๑, ๑๒๖. อตฺตนฺโต หิสฺมิ’มนตฺตํ.

ตสฺส อตฺตโน อนฺโต อนตฺตมาปชฺชเต หิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

อตฺตเนหิ, อตฺตเนภิ.

อตฺตนฺโตติ กิมตฺถํ? ราเชหิ, ราเชภิ.

หิสฺมินฺติ กิมตฺถํ? อตฺตโน.

อนตฺตมิติภาวนิทฺเทเสน อตฺตสทฺทสฺส สกาเทโส โหติ สพฺพาสุ วิภตฺตีสุ. สโก, สกา, สกํ, สเก.

๒๑๒, ๓๒๙. ตโต สฺมึนิ.

ตโต อตฺตโต สฺมึวจนสฺส นิ โหติ. อตฺตนิ.

๒๑๓, ๑๒๗. สสฺส โน.

ตโตอตฺตโต สฺส วิภตฺติสฺส โน โหติ, อตฺตโน.

๒๑๔, ๑๒๘. สฺมา นา.

ตโต อตฺตโต สฺมา วจนสฺส นา โหติ. อตฺตนา.

ปุน ตโตคหเณน ตสฺส อตฺตโน การสฺเสว กาโร โหติ สพฺเพสุ วจเนสุ. อตฺรโช, อตฺรชํ.

๒๑๕, ๑๔๑. ฌลโต จ.

ฌลอิจฺเจเตหิ สฺมาวจนสฺส นา โหติ.

อคฺคินา, ทณฺฑินา, ภิกฺขุนา, สยมฺภุนา.

สฺมาติ กิมตฺถํ? อคฺคโย, มุนโย, อิสโย.

๒๑๖, ๑๘๐. ฆปโต สฺมึ ยํ วา.

ตสฺมา ฆปโต สฺมึ วจนสฺส ยํ โหติ วา.

กฺายํ, กฺาย. รตฺติยํ, รตฺติยา. อิตฺถิยํ, อิตฺถิยา. ยาคุยํ, ยาคุยา. วขุยํ, วธุยา.

๒๑๗, ๑๙๙. โยนํ นิ นปุํสเกหิ.

สพฺเพสํ โยนํ นิ โหติ วา นปุํสเกหิ ลิงฺเคหิ.

อฏฺีนิ, อฏฺี, อายูนิ, อายู.

นปุํสเกหีติ กิมตฺถํ? อิตฺถิโย.

๒๑๘, ๑๙๖. อโต นิจฺจํ.

การนฺเตหิ นปุํสกลิงฺเคหิ โยนํ นิ โหติ นิจฺจํ.

ยานิ, ยานิ. ตานิ, ตานิ. กานิ, กานิ. ภยานิ, ภยานิ. รูปานิ, รูปานิ.

๒๑๙, ๑๙๖. สึ.

การนฺเตหิ นปุํสกลิงฺเคหิ สิวจนสฺส อํ โหติ นิจฺจํ.

สพฺพํ, ยํ, ตํ, กํ, รูปํ.

๒๒๐, ๗๔. เสสโต โลปํ ปสิปิ.

ตโต นิทฺทิฏฺเหิ ลิเคหิ เสสขตา คสิอิจฺเจเต โลปมาปชฺชนฺเต.

โภติ อิตฺถิ, สา อิตฺถี. โภ ทณฺฑิ, โส ทณฺฑี. โภ สตฺถ, โส สตฺถา. โภ ราช, โส ราชา. เสสโตติ กิมตฺถํ? ปุริโส คจฺฉติ.

คสีติ กิมตฺถํ? อิตฺถิยา, สตฺถุสฺส.

๒๒๑, ๒๘๒. สพฺพาสมาวุโส ปสคฺคนิปาตาทีหิ จ.

สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ เอกวจนพหุวจนานํ ปมา ทุติยาตติยา จตุตฺถี ปฺจมี ฉฏฺี สตฺตมีนํ โลโป โหติ, อาวุโส อุปสคฺค นิปาตอิจฺเจวมาทีหิ จ,

ตฺวํ ปนาวุโส, ตุมฺเห ปนาวุโส, ปทโส ธมฺมํ วาเจยฺย, วิหารํ สฺเว อุปคจฺเฉยฺย.

ป, ปรา, นิ, นี, อุ, ทุ, สํ, วิ, อว, อนุ, ปริ, อธิ, อภิ, ปติ, สุ, อา, อติ, อปิ, อป, อุป, ปหาโร, ปราภโว, นิหาโร, นีหาโร, อุหาโร, ทุหาโร, สํหาโร, วิหาโร, อวหาโร, อนุหาโร, ปริหาโร, อธิหาโร, อภิหาโร, ปติหาโร, สุหาโร, อาหาโร, อติหาโร, อปิหาโร, อปหาโร, อุปหาโร, เอวํ วีสติ อุปสคฺเคหิ จ.

ยถา, ตถา, เอวํ, ขลุ, โข, ตตฺร, อโถ, อถ, หิ, ตุ จ, วา, โว, หํ, อภํ, อลํ, เอว, โห อโห, เห, อเห, เร, อเร, เอวมาทีหิ นิปาเตหิ จ โยเชตพฺพานิ.

จคฺคหณม วธารณตฺถํ.

๒๒๒, ๓๔๒. ปุมสฺส ลิงฺคาทีสุ สมาเสสุ.

ปุมอิจฺเจตสฺส อนฺโต โลปมาปชฺชเต ลิงฺคาทีสุ ปรปเทสุ สมาเสสุ.

ปุลฺลิงฺคํ, ปุมฺภาโว, ปุงฺโกกิโล.

ปุมสฺเสติ กิมตฺถํ? อิตฺถิลิงฺคํ, นปุํสกลิงฺคํ.

ลิงฺคาทีสูติ กิมตฺถํ? ปุมิตฺถี.

สมาเสสูติ กิมตฺถํ? ปุมสฺส ลิงฺคํ.

๒๒๓, ๑๘๘. อํ ยมีโต ปสฺโต.

อํ วจนสฺส ยํ โหติ วา อีโต ปสฺโต.

อิตฺถิยํ, อิตฺถึ.

ปสฺโตติ กิมตฺถํ? ทณฺฑินํ, โภคินํ.

มิติ กิมตฺถํ? อิตฺถีหิ.

๒๒๔, ๑๕๓. นํ ฌโต กตรสฺสา.

ตสฺมา โต กตรสฺสา อํ วจนสฺส นํ โหติ.

ทณฺฑินํ, โภคินํ.

ฌโตติ กิมตฺถํ? เวสฺสภุํ.

กตรสฺสาติ กิมตฺถํ? กุจฺฉึ.

๒๒๕, ๑๕๑. โยนํ โน.

สพฺเพสํ โยนํ โต กตรสฺสา โน โหติ.

ทณฺฑิโน โภคิโน, เห ทณฺฑิโน, เห โภคิโน.

กตรสฺสาติ กิมตฺถํ? อคฺคโย, มุนโย, อิสโย.

ฌโตติ กิมตฺถํ? สยมฺภุโน.

โยนนฺติ กิมตฺถํ? ทณฺฑินา, โภคินา.

๒๒๖, ๑๕๔. สฺมึนิ.

ตสฺมา โต กตรสฺสา สฺมึวจนสฺส นิอาเท โส โหติ.

ทณฺฑินิ, โภคินิ.

กตรสฺสาติ กิมตฺถํ? พฺยาธิมฺหิ.

๒๒๗, ๒๗๐. กิสฺส กเวจ.

กิมิจฺเจตสฺส โก จ โหติ ปจฺจเย ปเร.

กฺว คโตสิ ตฺวํ เทวานํ ปิยติสฺส.

จคฺคหเณน อวปจฺจเย ปเรปิ โก จ โหติ. โก ตํนินฺทิตุ มรหติ, กถํ โพธยิตุํ ธมฺมํ.

เวติ กิมตฺถํ? กุโต อาคโตสิ ตฺวํ.

๒๒๘, ๒๗๒. กุหึ หํ สุ จ.

กิมิจฺเจตสฺส กุ โหติ หึ หํอิจฺเจเตสุ จ. กุหึ คจฺฉสิ, กุลํ คจฺฉสิ.

จคฺคหเณน หิฺจนํทาจนํ ปจฺจเยสุ ปเรสุ อฺตฺถาปิ กุ โหติ. กุหิฺจนํ, กุทาจนํ.

๒๒๙, ๒๒๖. เสเสสุ จ.

กิมิจฺเจตสฺส โก โหติ เสเสสุ วิภตฺติปจฺจเยสุ ปเรสุ.

โก ปกาโร กถํ, กํ ปการํ กถํ.

จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.

๒๓๐, ๒๖๒. ตฺรโภเถสุ จ.

กิมิจฺเจตสฺส กุ โหติ ตฺรโตถ อิจฺเจเตสุ จ.

กุตฺร, กุโต, กุตฺถ.

จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ,

๒๓๑, ๒๖๓. สพฺพสฺเสตสฺส, กาโร วา.

สพฺพสฺส เอตสทฺทสฺส กาโร โหติ วา โตถอิจฺเจเตสุ.

อโต, อตฺถ, เอตฺโต, เอตฺถ.

๒๓๒, ๒๖๗. ตฺเร นิจฺจํ.

สพฺพสฺส เอตสทฺทสฺส กาโร โหติ นิจฺจํ ตฺรปจฺจเย ปเร.

อตฺร.

๒๓๓, ๒๖๔. เอ โตเถสุ จ.

สพฺพสฺส เอตสทฺทสฺส เอกาโร โหติ วา โตถอิจฺเจเตสุ.

เอตฺโต, อโต, เอตฺถ, อตฺถ.

๒๓๔, ๒๖๕. อิมสฺสิ ถํ ทานิ ห โต เธสุ จ.

อิมสทฺทสฺส สพฺพสฺเสว อิกาโร โหติ ถํ ทานิหโต ธอิจฺเจเตสุ.

อิตฺถํ, อิทานิ, อิห, อิโต, อิธ.

๒๓๕, ๒๘๑. อธุนามฺหิ .

อิมสทฺทสฺส สพฺพสฺเสว กาโร โหติ ธุนามฺหิ ปจฺจเย ปเร.

อธุนา.

จคฺคหณมวธารณตฺถํ.

๒๓๖, ๒๘๐. เอต รหิมฺหิ.

สพฺพสฺเสว อิมสทฺทสฺส เอตาเทโส โหติ รหิมฺหิ ปจฺจเย ปเร.

เอตรหิ.

๒๓๗, ๑๗๖. อิตฺถิยมโต อาปจฺจโย.

อิตฺถิยํ วตฺตมานาย การโต อาปจฺจโย โหติ.

สพฺพา, ยา, สา, กา. กตรา.

๒๓๘, ๑๘๗. นทาทิโต วา อี.

นทาทิโต วาอนทาทิโตวา อิตฺถิยํ วตฺตมานาย อีปจฺจโย โหติ.

นที, มหี, กุมารี, ตรุณี, สขี, อิตฺถี.

๒๓๙, ๑๙๐. ณว ณิก เณยฺย ณ นฺตุหิ.

ณว ณิก เณยฺย ณ นฺตุอิจฺเจเตหิ อิตฺถิยํ วตฺตมาเนหิ อีปจฺจโย โหติ.

มาณวี, ปณฺฑวี, นาวิกี, เวนเตยฺยี, กุนฺเตยฺยี, โคตมี, คุณวตี, สามาวตี.

๒๔๐, ๑๙๓. ปติ ภิกฺขุราชีการนฺเตหิ อินี.

ปติ ภิกฺขุ ราชีการนฺเตหิ อิตฺถิยํ วตฺตมาเนหิ อินีปจฺจโย โหติ.

คหปตานี, ภิกฺขุนี, ราชินี, หตฺถินี, ทณฺฑินี, เมธาวินี, ตปสฺสินี.

๒๔๑, ๑๙๑. นฺตุสฺส ตมีกาเร.

สพฺพสฺเสว นฺตุปจฺจยสฺส กาโร โหติ วา อีกาเร ปเร.

คุณวตี, คุณวนฺตี, กุลวตี, กุลวนฺตี, สติมตี. สติมนฺตี, มหตี, มหนฺตี, โคตฺตมตี, โคตฺตมนฺตี.

๒๔๒, ๑๙๒. ภวโต โภโต.

สพฺพสฺเสว ภวนฺตสทฺทสฺส โภตาเทโส โหติ อีกาเร อิตฺถิคเต ปเร.

โภติ อยฺเย, โภติ กฺเ, โภติ ขราทิเย.

๒๔๓, ๑๑๐. โภเค ตุ.

สพฺพสฺเสว ภวนฺตสทฺทสฺส โภอาเทโส โหติ เค ปเร.

โภ ปุริส, โภ อคฺคิ, โภ ราช, โภ สตฺถ, โภ ทณฺฑิ, โภ สยมฺภุ.

เคติ กิมตฺถํ? ภวตา, ภวํ.

ตุคฺคหเณน อฺสฺมิมฺปิ วจเน สพฺพสฺส ภวนฺตสทฺทสฺส โภนฺต ภนฺเต โภนฺโต ภทฺเท โภตา โภ โตอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ.

โภนฺต, ภนฺเต, โภนฺโต, ภทฺเท, โภตา, โภโต.

๒๔๔, ๗๒. อการปิตาทฺยนฺตานมา.

กาโร จ ปิตาทีนมนฺโต จ อตฺตมาปชฺชเต เค ปเร.

โภ ปุริสา, โภ ราชา, โภ ปิตา, โภ มาตา, โภ สตฺถา.

๒๔๕, ๑๕๒. ฌลปา รสฺสํ.

ฌลปอิจฺเจเต รสฺสมาปชฺชนฺเต เค ปเร.

โภ ทณฺฑิ, โภ สยมฺภุ, โภติ อิตฺถิ, โภติวธุ,

๒๔๖, ๗๓. อากาโร วา.

อากาโร รสฺสมาปชฺชเต วา เค ปเร.

โภ ราช, โภ ราชา, โภ อตฺต, โภ อตฺตา, โภ สข, โภ สขา, โภ สตฺถ, โภ สตฺถา.

อิติ นามกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑ.

ปฺจมกณฺฑ

๒๔๗, ๒๖๑. ตฺวาทโย วิภตฺติสฺาโย.

โตอาทิ เยสํ ปจฺจยานํ, เต โหนฺติ ตฺวาทโย. เต ปจฺจยา ตฺวาทโย วิภตฺติสฺาว ทฏฺพฺพา.

สพฺพโต, ยโต, ตโต, กุโต, อโต, อิโต, สพฺพทา, ยทา, ตทา, กทา, อิธ, อิทานิ.

๒๔๘, ๒๖๐. กฺวจิ โต ปฺจมฺยตฺเถ.

กฺวจิ โตปจฺจโย โหติ ปฺจมฺยตฺเถ.

สพฺพโต, ยโต, ตโต, กุโต, อโต, อิโต.

กฺวจีติ กิมตฺถํ? สพฺพสฺมา, อิมสฺมา.

๒๔๙, ๒๖๖. ตฺร ถ สตฺตมิยา สพฺพนาเมหิ.

ตฺรถอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สตฺตมฺยตฺเถ สพฺพ นาเมหิ.

สพฺพตฺร, สพฺพตฺถ, ยตฺร, ยตฺถ, ตตฺร, ตตฺถ.

๒๕๐, ๒๖๘. สพฺพโต ธิ.

สพฺพอิจฺเจตสฺมา ธิปจฺจโย โหติ กฺวจิ สตฺตมฺยตฺเถ. สพฺพธิ, สพฺพสฺมึ.

๒๕๑, ๒๖๙. กึ สฺมา โว.

กิมิจฺเจตสฺมา ปจฺจโย โหติ สตฺตมฺยตฺเถ.

กฺว คโตสิ ตฺว เทวานํปิยติสฺส.

๒๕๒, ๒๗๑. หึ หํ หิฺจนํ.

กิมิจฺเจตสฺมา หึหํหิฺจนํอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สตฺตมฺยตฺเถ.

กุหึ, กุลํ, กุหิฺจนํ.

๒๕๓, ๒๗๓. ตมฺหา จ.

ตมฺหา จ หิ หํอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สตฺตมฺยตฺเถ. ตหึ, ตหํ.

จคฺคหณํ หิฺจนคฺคหณนิวตฺตนตฺถํ.

๒๕๔, ๒๗๔. อิมสฺมา ห ธา จ.

อิมสฺมา หธอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สตฺตมฺยตฺเถ. อิห, อิธ.

จคฺคหณมวธารณตฺถํ.

๒๕๕, ๒๗๕. ยโต หึ.

ตสฺมา โต หึปจฺจโย โหติ สตฺตมฺยตฺเถ. ยหึ.

๒๕๖, ๐. กาเล.

‘‘กาเล’’อิจฺเจตํ อธิการตฺถํ เวทิตพฺพํ.

๒๕๗, ๒๗๙. กึสพฺพฺเกยกุหิทาทาจนํ.

กึ สพฺพอฺ เอก ย กุอิจฺเจเตหิ ทา ทาจนํอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กาเล สตฺตมฺยตฺเถ.

กทา, สพฺพทา, อฺทา, เอกทา, ยทา, กุทาจนํ.

๒๕๘, ๒๗๘. ตมฺหา ทานิ จ.

อิจฺเจตสฺมา ทานิ ทาอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ, กาเล สตฺตมฺยตฺเถ.

ตทานิ, ตทา.

จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.

๒๕๙, ๒๗๙. อิมสฺมา รหิ ธุนา ทานิ จ.

อิมสฺมา รหิ ธุนา ทานิอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กาเล สตฺตมฺยตฺเถ.

เตรหิ, อธุนา, อิทานิ.

จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.

๒๖๐, ๒๗๗. สพฺพสฺส โส ทามฺหิ วา.

สพฺพอิจฺเจตสฺส การาเทโส โหติ วา ทามฺหิ ปจฺจเย ปเร.

สทา, สพฺพทา.

๒๖๑, ๓๖๙. อวณฺโณ เย โลปฺจ.

อวณฺโณ เย ปจฺจเย ปเร โลปมาปชฺชเต.

พาหุสฺสจฺจํ, ปณฺฑิจฺจํ, เวปุลฺลํ, การุฺํ, โกสลฺลํ, สามฺํ, โสหชฺชํ.

๒๖๒, ๓๙๑. วุฑฺฒสฺส โช อิยิฏฺเสุ.

สพฺพสฺเสว วุฑฺฒสทฺทสฺส โชอาเทโส โหติ อิย อิฏฺอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุ.

เชยฺโย, เชฏฺโ.

๒๖๓, ๓๙๒. ปสตฺถสฺส โส จ.

สพฺพสฺเสว ปสตฺถสทฺทสฺส โสอาเทโส โหติ, ชาเทโส จ อิยอิฏฺอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุ.

เสยฺโย, เสฏฺโ, เชยฺโย, เชฏฺโ.

๒๖๔, ๓๙๓. อนฺติกสฺส เนโท.

สพฺพสฺส อนฺติกสทฺทสฺส เนทาเทโส โหติ อิย อิฏฺอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุ.

เนทิโย, เนทิฏฺโ.

๒๖๕, ๓๙๔. พาฬฺหสฺส สาโธ.

สพฺพสฺส พาฬฺหสทฺทสฺส สาธาเทโส โหติ อิย อิฏฺอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุ.

สาธิโย, สาธิฏฺโ.

๒๖๖, ๓๙๕. อปฺปสฺส กณ.

สพฺพสฺส อปฺปสทฺทสฺส กณ อาเทโส โหติ อิย อิฏฺอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุ.

กณิโย, กณิฏฺโ.

๒๖๗, ๓๙๖. ยุวานฺจ.

สพฺพสฺส ยุวสทฺทสฺส กณ อาเทโส โหติ อิย อิฏฺอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุ.

กนิโย, กนิฏฺโ.

จคฺคหณมนุกฑฺฒนตฺถํ.

๒๖๘, ๓๙๗. วนฺตุมนฺตุ วีนฺจ โลโป.

วนฺตุมนฺตุวีอิจฺเจเตสํ ปจฺจยานํ โลโป โหติ อิยอิฏฺอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุ.

คุณิโย, คุณิฏฺโ, สติโย, สติฏฺโ, เมธิโย, เมธิฏฺโ.

๒๖๙, ๔๐๑. ยวตํ ต ล ณ ทการานํ พฺยฺชนานิ จ ล  ชการตฺตํ.

การวนฺตานํ ต ล ณ ทการานํ พฺยฺชนานิ จ ล  ชการตฺตมาปชฺชนฺเต ยถาสงฺขฺยํ.

พาหุสฺสจฺจํ, ปณฺฑิจฺจํ, เวปุลฺลํ, การุฺํ, โกสลฺลํ, เนปุฺํ, สามฺํ, โสหชฺชํ.

ย ว ตมิติ กิมตฺถํ? ติณทลํ.

ต ล ณ ทการานมิติ กิมตฺถํ? อาลสฺยํ, อาโรคฺยํ.

พฺยฺชนานมิติ กิมตฺถํ? มจฺจุนา.

การคฺคหณํ กิมตฺถํ? การสฺส การาเทสาปนตฺถํ. โอปมฺมํ.

๒๗๐, ๑๒๐. อมฺห ตุมฺหนฺตุราช พฺรหฺมตฺต สขสตฺถุ ปิตาทีหิสฺมา นาว.

อมฺห ตุมฺหนฺตุราช พฺรหฺม อตฺต สข สตฺถุ ปิตุอิจฺเจวมาทีหิ สฺมาวจนํ นาว ทฏฺพฺพํ.

มยา, ตยา, คุณวตา, รฺา, พฺรหฺมุนา, อตฺตนา, สขินา, สตฺถารา, ปิตรา, มาตรา, ภาตรา, ธีตรา, กตฺตารา, วตฺตารา.

เอเตหีติ กิมตฺถํ? ปุริสา.

อิติ นามกปฺเป ปฺจโม กณฺโฑ

นามกปฺโป นิฏฺิโต.

๓. การกกปฺป

ฉฏฺกณฺฑ

๒๗๑, ๘๘, ๓๐๘. ยสฺมา ทเปติ ภยมาทตฺเต วา ตทปาทานํ.

ยสฺมา วา อเปติ, ยสฺมา วา ภยํ ชายเต, ยสฺมา วา อาทตฺเต, ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.

ตํ ยถา? คามา อเปนฺติ มุนโย, นครา นิคฺคโต ราชา, โจรา ภยํ ชายเต, อาจริยุปชฺฌาเยหิ สิกฺขํ คณฺหาติ สิสฺโส.

อปาทานมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อปาทาเน ปฺจมี.

๒๗๒, ๓๐๙. ธาตุนา มานมุปสคฺคโยคาทฺวีสฺวปิ จ.

ธาตุนามานํ ปโยเค จ อุปสคฺคโยคาทีสฺวปิ จ ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.

ธาตูนํ ปโยเค ตาว ชิอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ปราปุพฺพสฺส ปโยเค โย อสโห, โส อปาทานสฺโ โหติ.

ตํ ยถา? พุทฺธสฺมา ปราเชนฺติ อฺติตฺถิยา.

ภูอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ปปุพฺพสฺส ปโยเค ยโต อจฺฉินฺนปฺปภโว, โส อปาทานสฺโ โหติ.

ตํ ยถา? หิมวตา ปภวนฺติ ปฺจ มหานทิโย, อนวตตฺตมฺหา ปภวนฺติ มหาสรา, อจิรวติยา ปภวนฺติ กุนฺนทิโย.

นามปฺปโยเคปิ ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.

ตํ ยถา? อุรสฺมา ชาโต ปุตฺโต, ภูมิโต นิคฺคโต รโส, อุภโต สุชาโต ปุตฺโต มาติโต จ ปิติโต จ.

อุปสคฺคโยเค ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.

ตํ ยถา? อปสาลาย อายนฺติ วาณิชา, อาพฺรหฺมโลกา สทฺโท อพฺภุคฺคจฺฉติ อุปริ ปพฺพตา เทโว วสฺสติ, พุทฺธสฺมา ปติ สาริปุตฺโต ธมฺมเทสนาย ภิกฺขู อาลปติ เตมาสํ, ฆตมสฺส เตลสฺมา ปติ ททาติ, อุปฺปลมสฺส ปทุมสฺมา ปติ ททาติ, กนกมสฺส หิรฺสฺมา ปติ ททาติ.

อาทิคฺคหเณน การกมชฺเฌปิ ปฺจมีวิภตฺติ โหติ. อิโต ปกฺขสฺมา วิชฺฌติ มิคํ ลุทฺทโก, โกสา วิชฺฌติ กุฺชรํ, มาสสฺมา ภุฺชติ โภชนํ.

อปิคฺคหเณน นิปาตปโยเคปิ ปฺจมีวิภตฺติ โหติ ทุติยา จ ตติยา จ. รหิตา มาตุชา ปุฺํ กตฺวา ทานํ เทติ, รหิตา มาตุชํ, รหิตา มาตุเชน วา. ริเต สทฺธมฺมา กุโต สุขํ ลภติ, ริเต สทฺธมฺมํ, ริเต สทฺธมฺเมน วา. เต ภิกฺขู นานา กุลา ปพฺพชิตา, วินา สทฺธมฺมา นตฺถฺโ โกจิ นาโถ โลเก วิชฺชติ, วินา สทฺธมฺมํ, วินา สทฺธมฺเมน วา. วินา พุทฺธสฺมา, วินา พุทฺธํ, วินา พุทฺเธน วา.

จคฺคหเณน อฺตฺถาปิ ปฺจมีวิภตฺติ โหติ. ยโตหํ ภคินิ อริยาย ชาติยา ชาโต. ยโต สรามิ อตฺตานํ, ยโต ปตฺโตสฺมิ วิฺุตํ, ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสเวยฺยุํ.

๒๗๓, ๓๑๐. รกฺขณตฺถานมิจฺฉิตํ.

รกฺขณตฺถานํ ธาตูนํ ปโยเค ยํ อิจฺฉิตํ, ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.

กาเก รกฺขนฺติ ตณฺฑุลา, ยวา ปฏิเสเธนฺติ คาโว.

๒๗๔, ๓๑๑. เยน วา’ ทสฺสนํ.

เยน วา อทสฺสนมิจฺฉิตํ, ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.

อุปชฺฌายา อนฺตรธายติ สิสฺโส, มาตรา จ ปิตรา จ อนฺตรธายติ ปุตฺโต.

วาติ กิมตฺถํ? สตฺตมีวิภตฺยตฺตํ. เชตวเน อนฺตรธายติ ภควา.

๒๗๕, ๓๑๒. ทูรนฺติ กทฺธ กาล นิมฺมาน ตฺวาโลป ทิสาโยควิภตฺตารปฺปโยค สุทฺธปฺปโมจน เหตุ วิวิตฺตปฺปมาณ ปุพฺพโยคพนฺธน คุณวจน ปฺห กถน โถกากตฺตูสุ จ.

ทูรตฺเถ, อนฺติกตฺเถ, อทฺธนิมฺมาเน, กาลนิมฺมาเน, ตฺวาโลเป, ทิสาโยเค, วิภตฺเต, อารปฺปโยเค, สุทฺเธ, ปโมจเน, เหตฺวตฺเถ, วิวิตฺตตฺเถ, ปมาเณ, ปุพฺพโยเค, พนฺธนตฺเถ, คุณวจเน, ปฺเห, กถเน, โถเก, อกตฺตริ จ อิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ, ปโยเคสุ จ, ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.

ทูรตฺเถตาว – กีว ทูโร อิโต นฬการคาโม, ทูรโต วา คมฺม, อารกา เต โมฆปุริสา อิมสฺมา ธมฺมวินยา. ทุติยา จ ตติยา จ, ทูรํ คามํ อาวโต, ทูเรน คาเมน วา อาคโต. อารกา อิมํ ธมฺมวินยํ, อเนน ธมฺมวินเยน วา อิจฺเจวมาทิ.

อนฺติกตฺเถ – อนฺติกํ คามา, อาสนฺนํ คามา, สมีปํ คามา, สมีปํ สทฺธมฺมา. ทุติยา จ ตติยา จ, อนฺติกํ คามํ, อนฺติกํ คาเมน วา. อาสนฺนํ คามํ, อาสนฺนํ คาเมน วา. สมีปํ คามํ. สมีปํ คาเมน วา. สมีปํ สทฺธมฺมํ, สมีปํ สทฺธมฺเมน วา อิจฺเจวมาทิ.

อทฺธนิมฺมาเน – อิโต มถุราย จตูสุ โยชเนสุ สงฺกสฺสํ นาม นครํ อตฺถิ, ตตฺถ พหู ชนา วสนฺติ อิจฺเจวมาทิ.

กาลนิมฺมาเน – อิโต ภิกฺขเว เอกนวุติกปฺเป วิปสฺสี นาม ภควา โลเก อุทปาทิ, อิโต ติณฺณํ มาสานํ อจฺจเยน ปรินิพฺพายิสฺสติ อิจฺเจวมาทิ.

ตฺวาโลเป กมฺมาธิกรเณสุ – ปาสาทา สงฺกเมยฺย, ปาสาทํ อภิรุหิตฺวา วา. ปพฺพตา สงฺกเมยฺย, ปพฺพตํ อภิรุหิตฺวา วา. หตฺถิกฺขนฺธา สงฺกเมยฺย, หตฺถิกฺขนฺธํ อภิรุหิตฺวา วา. อาสนา วุฏฺเหยฺย. อาสเน นิสีทิตฺวา วา อิจฺเจวมาทิ.

ทิสาโยเค – อวิจิโต ยาว อุปริภวคฺคมนฺตเร พหู สตฺตนิกายา วสนฺติ, ยโต เขมํ ตโต ภยํ, ปุรตฺถิมโต, ทกฺขิณโต, ปจฺฉิมโต, อุตฺตรโต อคฺคี ปชฺชลนฺติ, ยโต อสฺโสสุํ ภควนฺตํ, อุทฺธํ ปาทตลา อโธ เกสมตฺถกา อิจฺเจวมาทิ.

วิภตฺเต – ยโต ปณีตตโร วา วิสิฏฺตโร วา นตฺถิ. ฉฏฺี จ, ฉนฺนวุตีนํ ปาสณฺฑานํ, ธมฺมานํ ปวรํ ยทิทํ สุคตวินโย อิจฺเจวมาทิ.

อารปฺปโยเค คามธมฺมา วสลธมฺมา อสทฺธมฺมา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ, ปาณาติปาตา เวรมณี อิจฺเจวมาทิ.

สุทฺเธ – โลภนิเยหิ ธมฺเมหิ สุทฺโธ อสํสฏฺโ, มาติโต จ ปิติโต จ สุทฺโธ อสํสฏฺโ อนุปกุทฺโธ อครหิโต อิจฺเจวมาทิ.

ปโมจเน – ปริมุตฺโต ทุกฺขสฺมาติ วทามิ, มุตฺโตสฺมิ มารพนฺธนา, น เต มุจฺจนฺติ มจฺจุนา อิจฺเจวมาทิ.

เหตฺวตฺเถ – กสฺมา เหตุนา, เกน เหตุนา, กิสฺส เหตุนา, กสฺมา นุ ตุมฺหํ ทหรา น มียเร, กสฺมา อิเธว มรณํ ภวิสฺสติ อิจฺเจวมาทิ.

วิวิตฺตตฺเถ – วิวิตฺโต ปาปกา ธมฺมา, วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ อิจฺเจวมาทิ.

ปมาเณ – ทีฆโส นววิทตฺถิโย สุคตวิทตฺถิยา ปมาณิกา กาเรตพฺพา, มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส อฑฺฒ เตฬสหตฺถา อิจฺเจวมาทิ.

ปุพฺพโยเค – ปุพฺเพว สมฺโมธา อิจฺเจวมาทิ.

พนฺธนตฺเถ – สตสฺมา พนฺโธ นโร. ตติยา จ, สเตน พนฺโธ นโร รฺา อิณตฺเถน อิจฺเจวมาทิ.

คุณวจเน – ปุฺาย สุคตึ ยนฺติ, จาคาย วิปุลํ ธนํ, ปฺาย วิมุตฺติมโน, อิสฺสริยาย ชนํ รกฺขติ ราชา อิจฺเจวมาทิ.

ปฺเห ตฺวาโลเป กมฺมาธิกรเณสุ – อภิธมฺมา ปุจฺฉนฺติ, อภิธมฺมํ สุตฺวา, อภิธมฺเม ตฺวา วา. วินยา ปุจฺฉนฺติ, วินยํ สุตฺวา, วินเย ตฺวา วา. ทุติยา จ ตติยา จ, อภิธมฺมํ, อภิธมฺเมน วา. วินยํ, วินเยน วา. เอว สุตฺตา, เคยฺยา, คาถาย, เวยฺยากรณา, อุทานา, อิติวุตฺตกา, ชาตกา, อพฺภุตธมฺมา, เวทลฺลา อิจฺเจวมาทิ.

กถเน ตฺวาโลเป กมฺมาธิกรเณสุ – อภิธมฺมา กถยนฺติ, อภิธมฺมํ สุตฺวา, อภิธมฺเม ตฺวา วา. วินยา กถยนฺติ, วินยํ สุตฺวา, วินเย ตฺวา วา. ทุติยา จ ตติยา จ, อภิธมฺมํ, อภิธมฺเมน วา. วินยํ วินเยน วา. เอวํ สุตฺตา, เคยฺยา, คาถาย, เวยฺยากรณา, อุทานา, อิติวุตฺตกา, ชาตกา, อพฺภุตธมฺมา, เวทลฺลา อิจฺเจวมาทิ.

โถเก – โถกา มุจฺจนฺติ. อปฺปมตฺตกา มุจฺจนฺติ, กิจฺฉา มุจฺจนฺติ. ตติยา จ. โถเกน, อปฺปมตฺตเกน, กิจฺเฉน วา อิจฺเจวมาทิ.

อกตฺตริจ – กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา อุสฺสนฺนตฺตา วิปุลตฺตา จกฺขุวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อิจฺเจวมาทิ.

จคฺคหเณน เสเสสุปิ เย มยา โนปทิฏฺา อปาทานปโยคิกา, เต ปโยควิจกฺขเณหิ ยถาโยคํ โยเชตพฺพา.

๒๗๖, ๓๐๒. ยสฺส ทาตุกาโม โรจเต ธารยเต วา ตํ สมฺปทานํ.

ยสฺส วา ทาตุกาโม ยสฺส วาโรจเต, ยสฺส วา ธารยเต, ตํ การกํ สมฺปทานสฺํ โหติ.

สมณสฺส จีวรํ ททาติ, สมณสฺส โรจเต สจฺจํ, เทวทตฺตสฺส สุวณฺณจฺฉตฺตํ ธารยเต ยฺทตฺโต.

สมฺปทานมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? สมฺปทาเน จตุตฺถี.

วาติ วิกปฺปนตฺถํ, ธาตุนามานํ ปโยเค วา อุปสคฺคปฺปโยเค วา นิปาตปฺปโยเค วา สติ อตฺถวิกปฺปนตฺถํ วาติ ปทํ ปยุชฺชติ.

๒๗๗, ๓๐๓. สิลาฆ หนุ า สป ธาร ปิห กุธ ทุหิสฺโสสูย ราธิกฺข ปจฺจาสุณ อนุปติคิณ ปุพฺพกตฺตาโรจนตฺถ ตทตฺถ ตุมตฺถาลมตฺถ มฺานาทรปฺปาณินิ, คตฺยตฺถกมฺมนิ, อาสีสตฺถ สมฺมุติ ภิยฺย สตฺตมฺยตฺเถสุ จ.

สิลาฆ หนุ า สป ธาร ปิห กุธ ทุห อิสฺสอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ปโยเค, อุสูยตฺถานฺจ ปโยเค, ราธิกฺขปฺปโยเค, ปจฺจาสุณอนุปติคิณานํ ปุพฺพกตฺตริ, อาโรจนตฺเถ, ตทตฺเถ, ตุมตฺเถ, อลมตฺเถ, มฺติปฺปโยเค อนาทเร อปฺปาณินิ, คตฺยตฺถานํ ธาตูนํ กมฺมนิ, อาสีสตฺเถ จ สมฺมุติ ภิยฺย สตฺตมฺยตฺเถสุ จ, ตํ การกํ สมฺปทานสฺํ โหติ.

สิลาฆปฺปโยเค ตาว – พุทฺธสฺส สิลาฆเต, ธมฺมสฺส สิลาฆเต, สงฺฆสฺส สิลาฆเต, สกํอุปชฺฌายสฺส สิลาฆเต, ตว สิลาฆเต มม สิลาฆเต อิจฺเจวมาทิ.

หนุปฺปโยเค – หนุเต ตุยฺหเมว, หนุเต มยฺหเมว อิจฺเจวมาทิ.

าปโยเค – อุปติฏฺเยฺย สกฺยปุตฺตานํ วฑฺฒกี, ภิกฺขุสฺส ภุฺชนฺตสฺส ปานีเยน วา วิธูปเนน วา อุปติฏฺเยฺย ภิกฺขุนี อิจฺเจวมาทิ.

สปปฺปโยเค – ตุยฺหํ สปเต, มยฺหํ สปเต อิจฺเจวมาทิ.

ธารปฺปโยเค – สุวณฺณํ เต ธารยเต อิจฺเจวมาทิ.

ปิหปฺปโยเค – พุทฺธสฺส อฺติตฺถิยา ปิหยนฺติ, เทวา ทสฺสนกามา เต, ยโต อิจฺฉามิ ภทฺทนฺตสฺส, สมิทฺธานํ ปิหยนฺติ ทลิทฺทา อิจฺเจวมาทิ.

กุธทุหอิสฺสอุสูยปฺปโยเค – โกธยติ เทว ทตฺตสฺส, ตสฺส กุชฺฌ มหาวีร, มา รฏฺํ วินสฺส อิทํ. ทุหยติ ทิสานํ เมโฆ, ติตฺถิยา สมณานํ อิสฺสยนฺติ คุณคิทฺเธน, ติตฺถิยา สมณานํ อิสฺสยนฺติ ลาภคิทฺเธน, ทุชฺชนา คุณวนฺตานํ อุสูยนฺติ คุณคิทฺเธน, กา อุสูยา วิชานตํ อิจฺเจวมาทิ.

ราธ อิกฺข อิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ปโยเค ยสฺส อกถิตสฺส ปุจฺฉนํ กมฺมวิกฺขฺยาปนตฺถฺจ, ตํ การกํ สมฺปทานสฺํ โหติ, ทุติยา จ.

อาราโธหํ รฺโ, อาราโธหํ ราชานํ, กฺยาหํ อยฺยานํ อปรชฺฌามิ, กฺยาหํ อยฺเย อปรชฺฌามิ, จกฺขุํ ชนสฺส ทสฺสนาย ตํ วิย มฺเ, อายสฺมโต อุปาลิตฺเถรสฺส อุปสมฺปทาเปกฺโข อุปติสฺโส, อายสฺมนฺตํ วา อิจฺเจวมาทิ.

ปจฺจาสุณ อนุปติคิณานํ ปุพฺพกตฺตริ สุโณติสฺส ปจฺจาโยเค ยสฺส กมฺมุโน ปุพฺพสฺส โย กตฺตา, โส สมฺปทานสฺโ โหติ.

ตํ ยถา? ภควา ภิกฺขู เอตทโวจ.

ภิกฺขูติ อกถีต กมฺมํ, เอตนฺติ กถิตกมฺมํ. ยสฺส กมฺมุโน ปุพฺพสฺส โย กตฺตา, โส‘ภควา’ติ ‘‘โย กโรติ ส กตฺตา’’ติ สุตฺตวจเนน กตฺตุสฺโ. เอวํ ยสฺส กมฺมุโน ปุพฺพสฺส โย กตฺตา, โส สมฺปทานสฺโ โหติ.

ตํ ยถา? เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ, อาสุณนฺติ พุทฺธสฺส ภิกฺขู.

คิณสฺส อนุปติโยเค ยสฺส กมฺมุโน ปุพฺพสฺส โย กตฺตา, โส สมฺปทานสฺโ โหติ.

ตํ ยถา? ภิกฺขุ ชนํ ธมฺมํ สาเวติ, ตสฺส ภิกฺขุโน ชโน อนุคิณาติ, ตสฺส ภิกฺขุโน ชโน ปติคิณาติ.

โย วเทติ ส‘กตฺตา’ติ,

วุตฺตํ ‘กมฺม’นฺติ วุจฺจติ;

โย ปฏิคฺคาหโก ตสฺส,

‘สมฺปทานํ’ วิชานิยา.

อิจฺเจวมาทิ.

อาโรจนตฺเถ – อาโรจยามิ โว ภิกฺขเว, อามนฺตยามิ โว ภิกฺขเว, ปฏิเวทยามิ โว ภิกฺขเว, อาโรจยามิ เต มหาราช, อามนฺตยามิ เต มหาราช, ปฏิเวทยามิ เต มหาราช อิจฺเจวมาทิ.

ตทตฺเถ – อูนสฺส ปาริปูริยา ตํ จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ. พุทฺธสฺส อตฺถาย, ธมฺมสฺส อตฺถาย, สงฺฆสฺส อตฺถาย, ชีวิตํ ปริจฺจชามิ อิจฺเจวมาทิ.

ตุมตฺเถ -โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชติ. ภิกฺขูนํ ผาสุวิหาราย วินโย ปฺตฺโต อิจฺเจวมาทิ.

อลมตฺถปฺปโยเค-อลมิติ อรหติ ปฏิกฺขิตฺเตสุ. อลํ เม พุทฺโธ, อลํ เม รชฺชํ, อลํ ภิกฺขุ ปตฺตสฺส, อลํ มลฺโล มลฺลสฺส, อรหติ มลฺโล มลฺลสฺส. ปฏิกฺขิตฺเต อลํ เต รูปํ กรณียํ, อลํ เม หิรฺสุวณฺเณน อิจฺเจวมาทิ.

มฺติปฺปโยเค อนาทเร อปฺปาณินิ-กฏฺสฺส ตุวํ มฺเ, กลิงฺครสฺส ตุวํ มฺเ.

อนาทเรติ กิมตฺถํ? สุวณฺณํ วิย ตํ มฺเ.

อปฺปาณินีติ กิมตฺถํ? คทฺรภํ ตุวํ มฺเ อิจฺเจวมาทิ.

คตฺยตฺถกมฺมนิ-คามสฺส ปาเทน คโต, นครสฺส ปาเทน คโต, อปฺโป สคฺคาย คจฺฉติ, สคฺคสฺส คมเนน วา, มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย สงฺโฆ. ทุติยา จ, คามํ ปาเทน คโต, นครํ ปาเทน คโต, อปฺโป สคฺคํ คจฺฉติ, สคฺคํ คมเนน วา, มูลํ ปฏิกสฺเสยฺย สงฺโฆ อิจฺเจวมาทิ.

อาสีสตฺเถ-อายสฺมโต ทีฆายุโก โหตุ, ภทฺทํ ภวโต โหตุ, กุสลํ ภวโต โหตุ, อนามยํ ภวโต โหตุ, สุขํ ภวโต โหตุ, สฺวาคตํ ภวโต โหตุ, อตฺโถ ภวโต โหตุ, หิตํ ภวโต โหตุ อิจฺเจวมาทิ.

สมฺมุติปฺปโยเค– อฺตฺร สงฺฆสมฺมุติยา ภิกฺขุสฺส วิปฺปวตฺถุํ น วฏฺฏติ, สาธุ สมฺมุติ เม ตสฺส ภควโต ทสฺสนาย อิจฺเจวมาทิ.

ภิยฺยปฺปโยเค – ภิยฺโยโส มตฺตายํ อิจฺเจวมาทิ.

สตฺตมฺยตฺเถ – ตุยฺหฺจสฺส อาวิ กโรมิ, ตสฺส เม สกฺโก ปาตุรโหสิ อิจฺเจวมาทิ.

อตฺถคฺคหเณน พหูสุ อกฺขรปฺปโยเคสุ ทิสฺสติ.

ตํ ยถา? อุปมํ มต กริสฺสามิ, ธมฺมํ โว เทเสสฺสามิ.

สารตฺเถ จ – เทเสตุ ภนฺเต ภควา ธมฺมํ ภิกฺขูนํ. ตสฺส ผาสุ วิหาราย โหติ, เอตสฺส ปหิเณยฺย, ยถา โน ภควา พฺยากเรยฺย, ตถาปิ เตสํ พฺยากริสฺสาม, กปฺปติ สมณานํ อาโยโค, อมฺหากํ มณินา อตฺโถ, กิมตฺโถ เม พุทฺเธน, เสยฺโย เม อตฺโถ, พหูปการา ภนฺเต มหาปชา ปติโคตมี ภควโต, พหูปการา ภิกฺขเว มาตาปิตโร ปุตฺตานํ อิจฺเจวมาทิ.

เสเสสุ อกฺขรปฺปโยเคสุปิ อฺเปิ ปโยคา ปโยควิจกฺขเณหิ โยเชตพฺพา.

จคฺคหณํ วิกปฺปนตฺถวาคฺคหณานุกฑฺฒนตฺถํ. เย เกจิ สทฺทา สมฺปทานปฺปโยคิกา มยา โนปทิฏฺา, เตสํ คหณตฺถํ อิธ วิกปฺปียติ วาสทฺโท.

ตํ ยถา? ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปภู อยํ ภควา, เทสสฺส ปภู อยํ ราชา. เขตฺตสฺส ปภู อยํ คหปติ, อรฺสฺส ปภู อยํ ลุทฺทโก อิจฺเจวมาทิ. กฺวจิ ทุติยา ตติยา ปฺจมี ฉฏฺี สตฺตมฺยตฺเถสุ จ.

๑๗๘, ๓๒๐. โยธาโร ตโมกาสํ.

โย อาธาโร, ตํ โอกาสสฺํ โหติ. สฺวาธาโร จตุพฺพิโธ พฺยาปิโก, โอปสิเลสิโก, เวสยิโก สามีปิโก จาติ.

ตตฺถ พฺยาปิโก ตาว–ชเลสุ ขีรํ ติฏฺติ, ติเลสุ เตลํ, อุจฺฉูสุ รโส.

โอปสิเลสิโก–ปริยงฺเก ราชา เสติ, อาสเน อุปวิฏฺโ สงฺโฆ.

เวสยิโก–ภูมีสุ มนุสฺสา จรนฺติ, อนฺตลิกฺเข วายู วายนฺติ. อากาเส สกุณา ปกฺขนฺทนฺติ.

สามีปิโก–วเน หตฺถิโน จรนฺติ, คงฺคายํ โฆโส ติฏฺติ, วเช คาโว ทุหนฺติ, สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน.

โอกาสมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? โอกาเส สตฺตมี.

๒๗๙, ๒๙๒. เยน วา กยิรเต ตํ กรณํ.

เยน วา กยิรเต, เยน วา ปสฺสติ, เยน วา สุณาติ, ตํ การกํ กรณสฺํ โหติ.

ทตฺเตน วิหึ ลุนาติ, วาสิยา กฏฺํ ตจฺฉติ, ผรสุนา รุกฺขํ ฉินฺทติ, กุทาเลน ปถวึ ขณติ, สตฺเถน กมฺมํ กโรติ. จกฺขุนา รูปํ ปสฺสติ.

กรณมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กรเณ ตติยา.

๒๘๐, ๒๘๕. ยํ กโรติ ตํ กมฺมํ.

ยํ วา กโรติ, ยํ วา ปสฺสติ, ยํ วา สุณาติ, ตํ การกํ กมฺมสฺํ โหติ.

ฉตฺตํ กโรติ, รถํ กโรติ, รูปํ ปสฺสติ, สทฺทํ สุณาติ, กณฺฏกํ มทฺทติ, วิสํ คิลติ.

กมฺมมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กมฺมตฺเถ ทุติยา.

๒๘๑, ๒๙๔. โย กโรติ ส กตฺตา.

โย กโรติ, โส กตฺตุสฺโ โหติ.

อหินา ทฏฺโ นโร, ครุเฬน หโต นาโค. พุทฺเธน ชิโต มาโร, อุปคุตฺเตน มาโร พนฺโธ.

กตฺตุอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กตฺตริ จ.

๒๘๒, ๒๙๕. โย กาเรติ ส เหตุ.

โย กตฺตารํ กาเรติ, โส เหตุสฺโ โหติ, กตฺตา จ.

โส ปุริโส ตํ ปุริสํ กมฺมํ กาเรติ โส ปุริโส เตน ปุริเสน กมฺมํ กาเรติ, โส ปุริโส ตสฺส ปุริสสฺส กมฺมํ กาเรติ. เอวํ หาเรติ ปาเติ ปาเจติ, ธาเรติ.

เหตุอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? ธาตูหิ เณ ณย ณาเป ณาปยา การิตานิ เหตฺวตฺเถ.

๒๘๓, ๓๑๖. ยสฺส วา ปริคฺคโห ตํ สามี.

ยสฺส วา ปริคฺคโห, ตํ สามีสฺํ โหติ.

ตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิวีโส, ตสฺส ภิกฺขุโน ปตฺโต, ตสฺส ภิกฺขุโน จีวรํ, อตฺตโน มุขํ.

สามีอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? สามิสฺมึ ฉฏฺี.

๒๘๔, ๒๘๓. ลิงฺคตฺเถ ปมา.

ลิงฺคตฺถาภิธานมตฺเต ปมาวิภตฺติ โหติ.

ปุริโส, ปุริสา, เอโก, ทฺเว, จ, วา, เห, อเห, เร, อเร.

๒๘๕, ๗๐. อาลปเน จ.

อาลปนตฺถา ธิเก ลิงฺคตฺถาภิธานมตฺเต จ ปมาวิภตฺติ โหติ.

โภ ปุริส, ภวนฺโต ปุริสา, โภ ราช, ภวนฺโต ราชาโน, เห สเข, เห สขิโน.

๒๘๖, ๒๙๑. กรเณ ตติยา.

กรณการเก ตติยาวิภตฺติ โหติ.

อคฺคินา กุฏึ ฌาเปติ, มนสา เจ ปทุฏฺเน, มนสา เจ ปสนฺเนน, กาเยน กมฺมํ กโรติ.

๒๘๗, ๒๙๙. สหาทิโยเค .

สหาทิโยคตฺเถ จ ตติยาวิภตฺติ โหติ.

สหาปิ คคฺเคน สงฺโฆ อุโปสถํ กเรยฺย, วินาปิ คคฺเคน, มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ, สหสฺเสน สมํ มิตา.

๒๘๘, ๒๙๓. กตฺตริ จ.

กตฺตริ จ ตติยาวิภตฺติ โหติ.

รฺา หโต โปโส, ยกฺเขน ทินฺโน วโร, อหินา ทฏฺโ นโร.

๒๘๙, ๒๙๗. เหตฺวตฺเถ จ.

เหตฺวตฺเถ จ ตติยาวิภตฺติ โหติ.

อนฺเนน วสติ, ธมฺเมน วสติ, วิชฺชาย วสติ, สกฺกาเรน วสติ.

๒๙๐, ๒๙๘. สตฺตมฺยตฺเถ จ.

สตฺตมฺยตฺเถ จ ตติยาวิภตฺติ โหติ.

เตน กาเลน, เตน สมเยน. (เยน กาเลน, เยน สมเยน,) เตน โข ปน สมเยน.

๒๙๑, ๒๙๙. เยนงฺควิกาโร.

เยน พฺยาธิมตา องฺเคน องฺคิโน วิกาโร ลกฺขียเต. ตตฺถ ตติยาวิภตฺติ โหติ.

อกฺขินา กาโณ, หตฺเถน กุณี, กาณํ ปสฺสติ เนตฺเตน, ปาเทน ขฺโช, ปิฏฺิยา ขุชฺโช.

๒๙๒, ๓๐๐. วิเสสเน จ.

วิเสสนตฺเถ จ ตติยาวิภตฺติ โหติ.

โคตฺเตน โคตโม นาโถ, สุวณฺเณน อภิรูโป, ตปสา อุตฺตโม.

๒๙๓, ๓๐๑. สมฺปทาเน จตุตฺถี.

สมฺปทานการเก จตุตฺถีวิภตฺติ โหติ.

พุทฺธสฺส วา ธมฺมสฺส วา สงฺฆสฺส วา ทานํ เทติ, ทาตา โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา.

๒๙๔, ๓๐๕. นโมโยคาทีสฺวปิ จ.

นโมโยคาทีสฺวปิ จ จตุตฺถีวิภตฺติ โหติ.

นโม เต พุทฺธ วีรตฺถุ, โสตฺถิ ปชานํ, นโม กโรหิ นาคสฺส, สฺวาคตํ เต มหาราช.

๒๙๕, ๓๐๗. อปาทาเน ปฺจมี.

อปาทานการเก ปฺจมีวิภตฺติ โหติ.

ปาปา จิตฺตํ นิวารเย, อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมา, ภยา มุจฺจติ โส นโร.

๒๙๖, ๓๑๔. การณตฺเถ ฒ.

การณตฺเถ จ ปฺจมีวิภตฺติ โหติ.

อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ ยถาภูตํ อทสฺสนา.

๒๙๗, ๒๘๔. กมฺมตฺเถ ทุติยา.

กมฺมตฺเถ ทุติยาวิภตฺติ โหติ.

คาวํ หนติ, วีหโย ลุนาติ, สตฺถํ กโรติ, ฆฏํ กโรติ, รถํ กโรติ, ธมฺมํ สุณาติ, พุทฺธํ ปูเชติ, วาจํ ภาสตี, ตณฺฑุลํ วจติ, โจรํ ฆาเตติ.

๒๙๘, ๒๘๗. กาลทฺธานมจฺจนฺตสํโยเค.

กาลทฺธานํ อจฺจนฺตสํโยเค ทุติยาวิภตฺติ โหติ.

มาสํ มํโสทนํ ภุฺชติ, สรทํ รมณียา นที, มาสํ สชฺฌายติ, โยชนํ วนราชิ, โยชนํ ทีโฆ ปพฺพโต, โกสํ สชฺฌายติ.

อจฺจนฺตสํโยเคติ กิมตฺถํ? สํวจฺฉเร โภชนํ ภุฺชติ.

๒๙๙, ๒๘๘. กมฺมปฺปวธนียยุตฺเต.

กมฺมปฺปวจนียยุตฺเต ทุติยาวิภตฺติ โหติ.

ตํ โข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต, ปพฺพชิตมนุปพฺพชึสุ.

๓๐๐, ๒๘๖. คติ พุทฺธิ ภุช ป หร กร สยาทีนํ การิเต วา.

คติ พุทฺธิ ภุช ป หร กร สยาทีนํ ปโยเค การิเต ทุติยาวิภตฺติ โหติ วา.

ปุริโส ปุริสํ (คามํ) คามยติ, ปุริโส ปุริเสน วา, ปุริโส ปุริสสฺส วา. เอวํ โพธยติ, โภชยติ, ปายติ, หารยติ, การยติ, สยาปยติ. เอวํ สพฺพตฺถ การิเต.

๓๐๑, ๒๑๕. สามิสฺมึ ฉฏฺี.

สามิสฺมึ ฉฏฺีวิภตฺติ โหติ.

ตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิวีโส, ตสฺส ภิกฺขุโน ปตฺโต, ตสฺส ภิกฺขุโน จีวรํ, อตฺตโน มุขํ.

๓๐๒, ๓๑๙. โอกาเส สตฺตมี.

โอกาสการเก สตฺตมีวิภตฺติ โหติ.

คมฺภีเร โอทกนฺติเก, ปาปสฺมึ รมติ มโน, ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ กุลปุตฺโต.

๓๐๓, ๓๒๑. สามิสฺสราธิปติ ทายาท สกฺขีปติภู ปสุตกุสเลหิ จ.

สามี อิสฺสร อธิปติ ทายาท สกฺขีปติภู ปสุตกุสล อิจฺเจเตหิ ปโยเค ฉฏฺีวิภตฺติ โหติ, สตฺตมี จ.

โคณานํ สามี, โคเณสุ สามี, โคณานํ อิสฺสโร, โคเณสุ อิสฺสโร. โคณานํ อธิปติ, โคเณสุ อธิปติ. โคณานํ ทายาโท, โคเณสุ ทายาโท. โคณานํ สกฺขี, โคเณสุ สกฺขี, โคณานํ ปติภู, โคเณสุ ปติภู. โคณานํ ปสุโต, โคเณสุ ปสุโต. โคณานํ กุสโล, โคเณสุ กุสโล.

๓๐๔, ๓๒๒. นิทฺธารเณ จ.

นิทฺธารณตฺเถ จ ฉฏฺีวิภตฺติ โหติ, สตฺตมี จ.

กณฺหา คาวีนํ สมฺปนฺนขีรตมา, กณฺหา คาวีสุ สมฺปนฺนขีรตมา. สามา นารีนํ ทสฺสนียตมา, สามา นารีสุ ทสฺสนียตมา. มนุสฺสานํ ขตฺติโย สูรตโม, มนุสฺเสสุ ขตฺติโย สูรตโม. ปถิกานํ ธาวนฺโต สีฆตโม, ปถิเกสุ ธาวนฺโต สีฆตโม.

๓๐๕, ๓๒๓. อนาทเร จ.

อนาทเร ฉฏฺีวิภตฺติ โหติ, สตฺตมี จ.

รุทโต ทารกสฺส ปพฺพชิ, รุทนฺตสฺมึ ทารเก ปพฺพชิ.

๓๐๖, ๒๘๙. กฺวจิ ทุติยา ฉฏฺีนมตฺเถ.

ฉฏฺีนมตฺเถ กฺวจิ ทุติยาวิภตฺติ โหติ.

อปิสฺสุ มํ อคฺคิเวสฺสน ติสฺโส อุปมา ปฏิภํสุ.

๓๐๗, ๒๙๐. ตติยาสตฺตมีนฺจ.

ตติยาสตฺตมีนํ อตฺเถ จ กฺวจิ ทุติยาวิภตฺติ โหติ.

สเจ มํ สมโณ โคตโม อาลปิสฺสติ, ตฺวฺจ มํ นาภิภาสสิ. เอวํ ตติยตฺเถ.

ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา, เอกํ สมยํ ภควา. เอวํ สตฺตมฺยตฺเถ.

๓๐๘, ๓๑๗. ฉฏฺี .

ตติยาสตฺตมีนํ อตฺเถ จ กฺวจิ ฉฏฺีวิภตฺติ โหติ.

กโต เม กลฺยาโณ, กตํ เม ปาปํ. เอวํ ตติยตฺเถ.

กุสลา นจฺจคีตสฺส สิกฺขิตา จาตุริตฺถิโย, กุสโล ตฺวํ รถสฺส องฺคปจฺจงฺคานํ. เอวํ สตฺตมฺยตฺเถ.

กฺวจีติ กิมตฺถํ? โย โว อานนฺท มยา ธมฺโม จ วินโย จ เทสิโต ปฺตฺโต, อานนฺโท อตฺเถสุ วิจกฺขโณ.

๓๐๙, ๓๑๘. ทุติยาปฺจมีนฺจ.

ทุติยาปฺจมีนฺจ อตฺเถ กฺวจิ ฉฏฺีวิภตฺติ โหติ.

ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร, สหสา กมฺมสฺส กตฺตาโร, เอวํ ทุติยตฺเถ.

อสฺสวนตา ธมฺมสฺส ปริหายนฺติ, กินฺนุ โข อหํ ตสฺส สุขสฺส ภายามิ, สพฺเพ ตสนฺติ ทณฺฑสฺส, สพฺเพ ภายนฺติ มจฺจุโน, ภีโต จตุนฺนํ อาสีวิสานํ โฆรวิสานํ, ภายามิ โฆรวิสสฺส นาคสฺส. เอวํ ปฺจมฺยตฺเถ.

๓๑๐, ๓๒๔. กมฺม กรณ นิมิตฺตตฺเถสุ สตฺตมี.

กมฺมกรณนิมิตฺตตฺเถสุ สตฺตมีวิภตฺติ โหติ.

สุนฺทราวุโส อิเม อาชีวกา ภิกฺขูสุ อภิวาเทนฺติ. เอวํ กมฺมตฺเถ.

หตฺเถสุ ปิณฺฑาย จรนฺติ, ปตฺเตสุ ปิณฺฑาย จรนฺติ, ปเถสุ คจฺฉนฺติ. เอวํ กรณตฺเถ.

ทีปิ จมฺเมสุ หฺเต, กุฺชโร ทนฺเตสุ หฺเต, เอวํ นิมิตฺตตฺเถ.

๓๑๑, ๓๒๕. สมฺปทาเน จ.

สมฺปทาเน จ สตฺตมีวิภตฺติ โหติ.

สงฺเฆ ทินฺนํ มหปฺผล, สงฺเฆ โคตมี เทหิ, สงฺเฆ เต ทินฺเน อหฺเจว ปูชิโต ภวิสฺสามิ.

๓๑๒, ๓๒๖. ปฺจมฺยตฺเถ จ.

ปฺจมฺยตฺเถ จ สตฺตมีวิภตฺติ โหติ.

กทลีสุ คเช รกฺขนฺติ.

๓๑๓, ๓๒๗. กาลภาเวสุ จ.

กาลภาเวสุ จ กตฺตริ ปยุชฺชมาเน สตฺตมีวิภตฺติ โหติ.

ปุพฺพณฺหสมเย คโต, สายนฺหสมเย อาคโต. ภิกฺขูสุ โภชียมาเนสุ คโต, ภุตฺเตสุ อาคโต. โคสุทุยฺหมาเนสุ คโต, ทุทฺธาสุ อาคโต.

๓๑๔, ๓๒๘. อุป’ฌาธิกิสฺสรวจเน.

อุปอธิอิจฺเจเตสํ ปโยเค อธิกอิสฺสรวจเน สตฺตมีวิภตฺติ โหติ.

อุป ขาริยํ โทโณ, อุป นิกฺเข กหาปณํ. อธิ พฺรหฺมทตฺเต ปฺจาลา, อธิ นจฺเจสุ โคตมี, อธิ เทเวสุ พุทฺโธ.

๓๑๕, ๓๒๙. มณฺฑิตุ’สฺสุกฺเกสุ ตติยา.

มณฺฑิตอุสฺสุกฺกอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ ตติยาวิภตฺติ โหติ, สตฺตมี จ.

าเณน ปสีทิโต, าณสฺมึ วา ปสีทิโต, าเณน อุสฺสุกฺโก, าณสฺมึ วา อุสฺสุกฺโก ตถาคโต วา ตถาคตโคตฺโต วา.

อิติ นามกปฺเป การกกปฺโป ฉฏฺโ กณฺโฑ.

การกกปฺโป นิฏฺิโต.

๔. สมาสกปฺป

สตฺตมกณฺฑ

๓๑๖, ๓๓๑. นามานํ สมาโส ยุตฺตตฺโถ.

เตสํ นามานํ ปยุชฺชมานปทตฺถานํ โย ยุตฺตตฺโถ, โส สมาสสฺโ โหติ.

กถินทุสฺสํ, อาคนฺตุกภตฺตํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, สมณพฺราหฺมณา, สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา, พฺราหฺมณ คหปติกา.

นามานมิติ กิมตฺถํ? เทวทตฺโต ปจติ, ยฺทตฺโต ปจติ.

ยุตฺตตฺโถติ กิมตฺถํ? ภโต รฺโ ปุตฺโต เทวทตฺตสฺส.

สมาสอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กฺวจิ สมาสนฺตคตานมการนฺโต.

๓๑๗, ๓๓๒. เตสํ วิภตฺติโย โลปา จ.

เตสํ ยุตฺตตฺถานํ สมาสานํ วิภตฺติโย โลปา จ โหนฺติ.

กถินทุสฺสํ, อาคนฺตุกภตฺตํ.

เตสํคหเณน สมาสตทฺธิตาขฺยาตกิตกานํ วิภตฺติปจฺจยปทกฺขราคมา จ โลปา โหนฺติ. วาสิฏฺโ, เวนเตยฺโย.

จคฺคหณ มวธารณตฺถํ, ปภงฺกโร, อมตทฺทโท, เมธงฺกโร, ทีปงฺกโร.

๓๑๘, ๓๓๓. ปกติ จสฺส สรนฺตสฺส.

ลุตฺตาสุ วิภตฺตีสุ อสฺส สรนฺตสฺส ลิงฺคสฺส ปกติรูปานิ โหนฺติ.

จกฺขุโสตํ, มุขนาสิกํ, ราชปุตฺโต, ราชปุริโส.

๓๑๙, ๓๓๐. อุปสคฺคนิปาตปุพฺพโก อพฺยยีภาโว.

อุปสคฺคนิปาตปุพฺพโก สมาโส อพฺยยีภาวสฺโ โหติ.

นครสฺส สมีเป ปวตฺตติ กถา อิติ อุปนครํ, ทรถานํ อภาโว นิทฺทรถํ, มกสานํ อภาโว นิมฺมกสํ, วุฑฺฒานํ ปฏิปาฏิ ยถาวุฑฺฒํ, เย เย วุฑฺฒา วา ยถาวุฑฺฒํ, ชีวสฺส ยตฺตโก ปริจฺเฉโท ยาวชีวํ, จิตฺตมธิกิจฺจ ปวตฺตนฺติ เต ธมฺมาติ อธิจิตฺตํ, ปพฺพตสฺส ติโร ติโรปพฺพตํ, โสตสฺส ปติ ปวตฺตติ นาวา อิติ ปติโสตํ, ปาสาทสฺส อนฺโต อนฺโตปาสาทํ.

อพฺยยีภาวมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อํวิภตฺตีน มการนฺตา อพฺยยีภาวา.

๓๒๐, ๓๓๕. โส นปุํสกลิงฺโค.

โส อพฺยยีภาวสมาโส นปุํสกลิงฺโคว ทฏฺพฺโพ.

กุมารีสุ อธิกิจฺจ ปวตฺตติ กถา อิติ อธิกุมาริ, วธุยา สมีเป ปวตฺตติ กถา อิติ อุปวธุ, คงฺคาย สมีเป ปวตฺตติ กถา อิติ อุปคงฺคํ, มณิกาย สมีเป ปวตฺตติ กถา อิติ อุปมณิกํ.

๓๒๑, ๓๔๙. ทิคุสฺเสกตฺตํ.

ทิคุสฺส สมาสสฺส เอกตฺตํ โหติ, นปุํสกลิงฺคตฺตฺจ.

ตโย โลกา ติโลกํ, ตโย ทณฺฑา ติทณฺฑํ, ตีณิ นยนานิ ตินยนํ, ตโย สิงฺคา ติสิงฺคํ. จตสฺโส ทิสา จตุทฺทิสํ, ปฺจ อินฺทฺริยานิ ปฺจินฺทฺริยํ.

๓๒๒, ๓๕๙. ตถา ทฺวนฺเท ปาณิ ตูริย โยคฺคเสนงฺคขุทฺทชนฺตุก วิวิธวิรุทฺธ วิสภาคตฺถาทีนฺจ.

ตถา ทฺวนฺเท สมาเส ปาณิ ตูริย โยคฺค เสนงฺคขุทฺทชนฺตุก วิวิธวิรุทฺธ วิสภาคตฺถอิจฺเจวมาทีนํ เอกตฺตํ โหติ, นปุํสกลิงฺคตฺตฺจ.

ตํ ยถา? จกฺขุ จ โสตฺจ จกฺขุโสตํ, มุขฺจ นาสิกา จ มุขนาสิกํ, ฉวิ จ มํสฺจ โลหิตฺจ ฉวิมํสโลหิตํ. เอวํ ปาณฺยงฺคตฺเถ.

สงฺโข จ ปณโว จ สงฺขปณวํ, คีตฺจ วาทิตฺจ คีตวาทิตํ, ททฺทริ จ ฑิณฺฑิโม จ ททฺทริฑิณฺฑิมํ. เอวํ ตูริยงฺคตฺเถ.

ผาโล จ ปาจนฺจ ผาลปาจนํ, ยุคฺจ นงฺคลฺจ ยุคนงฺคลํ. เอวํ โยคฺคงฺคตฺเถ.

อสิ จ จมฺมฺจ อสิจมฺมํ, ธนุ จ กลาโป จ ธนุกลาปํ, หตฺถี จ อสฺโส จ หตฺถิอสฺสํ, รโถ จ ปตฺติโก จ รถปตฺติกํ. เอวํ เสนงฺคตฺเถ.

ฑํสา จ มกสา จ ฑํสมกสํ, กุนฺโถ จ กิปิลฺลิโก จ กุนฺถกิปิลฺลิกํ, กีโฏ จ สรีสโป จ กีฏสรีสปํ. เอวํ ขุทฺทชนฺตุกตฺเถ.

อหิ จ นกุโล จ อหินกุลํ, พิฬาโร จ มูสิโก จ พิฬารมูสิกํ, กาโก จ อุลูโก จ กาโกลูกํ. เอวํ วิวิธวิรุทฺธตฺเถ.

สีลฺจ ปฺาณฺจ สีลปฺาณํ, สมโถ จ วิปสฺสนา จ สมถวิปสฺสนํ, วิชฺชา จ จรณฺจ วิชฺชาจรณํ. เอวํ วิสภาคตฺเถ.

อาทิคฺคหณํ กิมตฺถํ? ทาสี จ ทาโส จ ทาสิทาสํ, อิตฺถี จ ปุมา จ อิตฺถิปุมํ, ปตฺโต จ จีวรฺจ ปตฺตจีวรํ, ฉตฺตฺจ อุปาหนา จ ฉตฺตุปาหนํ, ติกฺจ จตุกฺกฺจ ติกจตุกฺกํ, เวโน จ รถกาโร จ เวนรถการํ, สากุณิโก จ มาควิโก จ สวกุณิกมาควิกํ, ทีโฆ จ มชฺฌิโม จ ทีฆมชฺฌิมํ อิจฺเจวมาทิ.

๓๒๓, ๓๖๐. วิภาสา รุกฺข ติณ ปสุข น ธฺ ชนปทาทีนฺจ.

รุกฺขติณ ปสุ ธน ธฺ ชนปทอิจฺเจวมาทีนํ วิภาสา เอกตฺตํ โหติ, นปุํสกลิงฺคตฺตฺจ ทฺวนฺเท สมาเส. อสฺสตฺโถ จ กปีตโน จ อสฺสตฺถกปีตนํ, อสฺสตฺถกปีตนา วา. อุสีรฺจ พีรณฺจ อุสีรพีรณํ, อุสีรพีรณา วา. อโช จ เอฬโก จ อเชฬกํ, อเชฬกา วา. หิรฺฺจ สุวณฺณฺจ หิรฺสุวณฺณํ, หิรฺสุวณฺณา วา. สาลิ จ ยโว จ สาลิยวํ, สาลิยวา วา. กาสี จ โกสลา จ กาสิโกสลํ, กาสิโกสลา วา.

อาทิคฺคหณํ กิมตฺถํ? สาวชฺชฺจ อนวชฺชฺจ สาวชฺชานวชฺชํ, สาวชฺชา นวชฺชา วา. หีนฺจ ปณีตฺจ หีนปณีตํ. หีนปณีตา วา. กณฺโห จ สุกฺโก จ กณฺหสุกฺกํ, กณฺหสุกฺกา วา.

๓๒๔, ๓๓๙. ทฺวิปเท ตุลฺยาธิกรเณ กมฺมธารโย.

ทฺเว ปทานิ ตุลฺยาธิกรณานิ ยทา สมสฺยนฺเต, ตทา โส สมาโส กมฺมธารยสฺโ โหติ.

มหนฺโต จ โส ปุริโส จาติ มหาปุริโส, กณฺโห จ โส สปฺโป จาติ กณฺหสปฺโป, นีลฺจ ตํ อุปฺปลฺจาติ นีลุปฺปลํ, โลหิตฺจ ตํ จนฺทนฺจาติ โลหิตจนฺทนํ, พฺราหฺมณี จ สา ทาริกา จาติ พฺราหฺมณทาริกา, ขตฺติยา จ สา กฺา จาติ ขตฺติยกฺา.

กมฺมธารยอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กมฺมธารยสฺเ จ.

๓๒๕, ๓๔๘. สงฺขฺยาปุพฺโพ ทิคุ.

สงฺขฺยาปุพฺโพ กมฺมธารยสมาโส ทิคุสฺโ โหติ.

ตีณิ มลานิ ติมลํ, ตีณิ ผลานิ ติผลํ, ตโย โลกา ติโลกํ, ตโย ทณฺฑา ติทณฺฑํ, จตสฺโส ทิสา จตุทฺทิสํ, ปฺจ อินฺทฺริยานิ ปฺจินฺทฺริยํ, สตฺต โคทาวริโย สตฺตโคทาวรํ.

ทิคุอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? ทิคุสฺเส กตฺตํ.

๓๒๖, ๓๔๑. อุเภ ตปฺปุริสา.

อุเภ ทิคุกมฺมธารยสมาสา ตปฺปุริสสฺา โหนฺติ.

น พฺราหฺมโณ อพฺราหฺมโณ, น วสโล อวสโล, น ภิกฺขุ อภิกฺขุ, น ปฺจวสฺสํ อปฺจวสฺสํ, น ปฺจปูลี อปฺจปูลี, น สตฺตโคทาวรํอสตฺตโคทาวรํ, น ทสควํ อทสควํ, น ปฺจควํ อปฺจควํ.

ตปฺปุริสอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อตฺตํ นสฺส ตปฺปุริเส.

๓๒๗, ๓๕๑. อมาทโย ปรปเทภิ.

ตา อมาทโย นาเมหิ ปรปเทภิ ยทา สมสฺยนฺเต, ตทา โส สมาโส ตปฺปุริสสฺโ โหติ.

ภูมึ คโต ภูมิคโต, สพฺพรตฺตึ โสภโณ สพฺพรตฺติโสภโณ. อปายํ คโต อปายคโต, อิสฺสเรน กตํ อิสฺสรกตํ, สลฺเลน วิทฺโธ สลฺลวิทฺโธ, กถินสฺส ทุสฺสํ กถินทุสฺสํ, อาคนฺตุกสฺส ภตฺตํ อาคนฺตุกภตฺตํ, เมถุนา อเปโต เมถุนาเปโต, โจรา ภยํ โจรภยํ, รฺโ ปุตฺโต ราชปุตฺโต, ธฺานํ ราสิ ธฺราสิ, รูเป สฺา รูปสฺา, สํสาเร ทุกฺขํ สํสารทุกฺขํ.

๓๒๘, ๓๕๒. อฺปทตฺเถสุ พหุพฺพีหิ.

อฺเสํ ปทานํ อตฺเถสุ ทฺเว นามานิ พหูนิ นามานิ ยทา สมสฺยนฺเต, ตทา โส สมาโส พหุพฺพีหิ สฺโ โหติ.

อาคตา สมณา อิมํ สงฺฆารามํ โสยํ อาคตสมโณ, สงฺฆาราโม. ชิตานิ อินฺทฺริยานิ อเนน สมเณน โสยํ ชิตินฺทฺริโย, สมโณ. ทินฺโน สุงฺโก ยสฺส รฺโ โสยํ ทินฺนสุงฺโก, ราชา. นิคฺคตา ชนา อสฺมา คามา โสยํ นิคฺคตชโน, คาโม. ฉินฺโน หตฺโต ยสฺส ปุริสสฺส โสยํ ฉินฺนหตฺโถ, ปุริโส. สมฺปนฺนานิ สสฺสานิ ยสฺมึ ชนปเท โสยํ สมฺปนฺนสสฺโส, ชนปโท.

นิคฺโรธสฺส ปริมณฺฑโล นิคฺโรธปริมณฺฑโล, นิคฺโรธปริมณฺฑโล อิว ปริมณฺฑโล โย ราชกุมาโร โสยํ นิคฺโรธปริมณฺฑโล. อถ วา นิคฺโรธปริมณฺฑโล อิว ปริมณฺฑโล ยสฺส ราชกุมารสฺส โสยํ นิคฺโรธปริมณฺฑโล, ราชกุมาโร.

จกฺขุโน ภูโต จกฺขุภูโต, จกฺขุภูโต อิว ภูโต โย ภควา โสยํ จกฺขุภูโต, ภควา.

สุวณฺณสฺส วณฺโณ สุวณฺณวณฺโณ, สุวณฺณวณฺโณ วิย วณฺโณ ยสฺส ภควโต โสยํ สุวณฺณวณฺโณ, ภควา.

พฺรหฺมุโน สโร พฺรหฺมสฺสโร, พฺรหฺมสฺสโร วิย สโร ยสฺส ภควโต โสยํ พฺรหฺมสฺสโร, ภควา.

สยํ ปติต ปณฺณ ปุปฺผผลวายุโตยาหาราติ ปณฺณฺจ ปุปฺผฺจ ผลฺจ ปณฺณปุปฺผผลานิ, สยเมว ปติตานิ สยํปติตานิ, สยํปติตานิ จ ตานิ ปณฺณปุปฺผผลานิ เจติ สยํปติตปณฺณปุปฺผผลานิ วายุ จ โตยฺจ วายุโตยานิ, สยํปติตปณฺณปุปฺผผลานิ จ วายุโตยานิ จ สยํปติตปณฺณปุปฺผผลวายุโตยานิ. สยํปติตปณฺณปุปฺผผลวายุโตยานิ อาหารา เยสํ เต สยํปติตปณฺณปุปฺผผลวายุโตยาหารา, อิสโย. ยเมตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ เหฏฺา วุตฺตเมว. อยํ ปน ทฺวนฺทกมฺมธารยคพฺโภ ตุลฺยาธิกรณปหุพฺพีหิ.

อถ วา – สยํปติตปณฺณปุปฺผผลวายุโตเยหิ อาหารา เยสํ เต สยํปติตปณฺณปุปฺผผลวายุโตยาหารา. อยํ ปน ภินฺนาธิกรณพหุพฺพีหิ.

นานา ทุมปติต ปุปฺผวาสิต สานูติ นานาปการา ทุมา นานาทุมา, นานาทุเมหิ ปติตานิ นานาทุมปติ ตานิ, นานาทุมปติตานิ จ ตานิ ปุปฺผานิ เจติ นานาทุมปติตปุปฺผานิ, นานาทุมปติตปุปฺเผหิ วาสิตา นานาทุมปติตปุปฺผวาสิตา, นานาทุมปติตปุปฺผวาสิตา สานู ยสฺส ปพฺพตราชสฺส โสยํ นานาทุมปติตปุปฺผวาสิตสานุ, ปพฺพตราชา. อยํ ปน กมฺมธารยตปฺปุริสคพฺโภ ตุลฺยาธิกรณพหุพฺพีหิ.

อถ วา – วาสิตา สานู วาสิตสานุ, สาเปกฺขตฺเต สติปิ คมกตฺตา สมาโส. นานาทุมปติตปุปฺเผหิ วาสิตสานู ยสฺส ปพฺพตราชสฺส โสยํ นานาทุมปติตปุปฺผวาสิตสานุ, ปพฺพตราชา. อยํ ปน ภินฺนาธิกรณพหุพฺพีหิ.

พฺยาลมฺพมฺพุธรพินฺทุจุมฺพิตกูโฏติ อมฺพุํ ธาเรตีติ อมฺพุธโร, โก โส? ปชฺชุนฺโน. วิวิธา อาลมฺโพ พฺยาลมฺโพ, พฺยาลมฺโพ จ โส อมฺพุธโร จาติ พฺยาลมฺพมฺพุธโร, พฺยาลมฺพมฺพุธรสฺส พินฺทู พฺยาลมฺพมฺพุธรพินฺทู, พฺยาลมฺพมฺพุธรพินฺทูหิ จุมฺพิโต พฺยาลมฺพมฺพุธรพินฺทุจุมฺพิโต, พฺยาลมฺพมฺพุเรพินฺทุจุมฺพิโต กูโฏ ยสฺส ปพฺพตราชสฺส โสยํ พฺยาลมฺพมฺพุธรพินฺทุจุมฺพิตกูโฏ. อยํ ปน กมฺมธารยตปฺปุริสคพฺโภ ตุลฺยาธิกรณพหุพฺพีหิ.

อถ วา – จุมฺพิโต กูโฏ จุมฺพิตกูโฏ, สาเปกฺขตฺเต สติปิ คมกตฺตา สมาโส. พฺยาลมฺพมฺพุธรพินฺทูหิ จุมฺพิตกูโฏ ยสฺส ปพฺพตราชสฺส โสยํ พฺยาลมฺพมฺพุธรพินฺทุจุมฺพิตกูโฏ. อยํ ปน ภินฺนาธิกรณพหุพฺพีหิ.

อมิต พล ปรกฺกมชุตีติ น มิตา อมิตา, พลฺจ ปรกฺกโม จ ชุติ จ พลปรกฺกมชุติโย, อมิตา พลปรกฺกมชุติโย ยสฺส โสยํ อมิตพลปรกฺกมชุติ, อยํ ปน กมฺมธารยทฺวนฺทคพฺโภ ตุลฺยาธิกรณพหุพฺพีหิ.

ปีโณรกฺขํส พาหูติ อุโร จ อกฺขฺจ อํโส จ พาหุ จ อุรกฺขํสพาหโว, ปีณา อุรกฺขํสพาหโว ยสฺส ภควโต โสยํ ปีโณรกฺขํสพาหุ. อยํ ปน ทฺวนฺทวพฺโภ ตุลฺยาธิกรณพหุพฺพีหิ.

ปีณ คณฺฑ วทน ถนูรุชฆนาติ คณฺโฑ จ วทนฺจ ถโน จ อูรุ จ ชฆนฺจ คณฺฑวทนถนูรุชฆนา, ปีณา คณฺฑวทนถนูรุชฆนา ยสฺสา สายํ ปีณคณฺฑวทนถนูรุชฆนา. อยมฺปิ ทฺวนฺทคพฺโภ ตุลฺยาธิกรณพหุพฺพีหิ.

ววร สุราสุร ครุฑ มนุช ภุชค คนฺธพฺพ มกุฏ กูฏ จุมฺพิต เสลสงฺฆฏฺฏิต จรโณติ สุรา จ อสุรา จ ครุฑา จ มนุชา จ ภุชคา จ คนฺธพฺพา จ สุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพา, ปวรา จ เต สุราสุรครุฑมนุชภุชค คนฺธพฺพา เจติ ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพา, ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพานํ มกุฏานิ ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏานิ, ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏานํ กูฏานิ ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏกูฏานิ, ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏกูเฏสุ จุมฺพิตา ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏกูฏจุมฺพิตา, ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏกูฏจุมฺพิตา จ เต เสลา จาติ ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏกูฏจุมฺพิตเสลา, ปวรสุราสุร ครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏกูฏจุมฺพิตเสเลหิ สงฺฆฏฺฏิตา ปวรสุราสุร ครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏกูฏจุมฺพิตเสลสงฺฆฏฺฏิตา, ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏกูฏจุมฺพิตเสลสงฺฆฏฺฏิตา จรณา ยสฺส ตถาคตสฺส โสยํ ปวรสุราสุรครุฑมนุชภุชคคนฺธพฺพมกุฏกูฏจุมฺพิตเสลสงฺฆฏฺฏิตจรโณ, ตถาคโต, อยํ ปน ทฺวนฺทกมฺมธารยตปฺปุริสคพฺโภ ตุลฺยาธิกรณพหุพฺพีหิ.

อถ วา–สงฺฆฏฺฏิตา จรณา สงฺฆฏฺฏิตจรณา, สาเปกฺขตฺเต สติปิ คมกตฺตา สมาโส. ปวรสุราสุร ครุฑมนุชภุชค คนฺธพฺพมกุฏกูฏจุมฺพิตเสเลหิ สงฺฆฏฺฏิตจรณา ยสฺส ตถาคตสฺส โสยํ ปวรสุราสุรครุฑ มนุชภุชค คนฺธพฺพมกุฏกูฏจุมฺพิตเสลสงฺฆฏฺฏิต จรโณ. อยํ ปน ภินฺนาธิกรณพหุพฺพีหิ.

จตุทฺทิโสติ จตสฺโส ทิสา ยสฺส โสยํ จตุทฺทิโส, ภควา.

ปฺจจกฺขูติ ปฺจ จกฺขูนิ ยสฺส ตถาคตสฺส โสยํ ปฺจจกฺขุ, ตถาคโต.

ทสพโลติ ทส พลานิ ยสฺส โสยํ ทสพโล, ภควา.

อนนฺตาโณติ นสฺส อนฺโต อนนฺตํ, อนนฺตํ าณํ ยสฺส ตถาคตสฺส โสยํ อนนฺตาโณ, ตถาคโต.

อมิต ฆน สรีโรติ น มิตํ อมิตํ, ฆนํ เอว สรีรํ ฆนสรีรํ, อมิตํ ฆนสรีรํ ยสฺส ตถาคตสฺส โสยํ อมิตฆนสรีโร, ตถาคโต.

อมิต พล ปรกฺกม ปตฺโตติ น มิตา อมิตา, พลฺจ ปรกฺกโม จ พลปรกฺกมา, อมิตา เอว พลปรกฺกมา อมิตพลปรกฺกมา, อมิตพลปรกฺกมา ปตฺตา เยน โสยํ อมิตพลปรกฺกมปตฺโต, ภควา. อยํ ปน กมฺมธารยทฺวนฺทคพฺโภ ตุลฺยาธิกรณพหุพฺพีหิ.

มตฺต ภมร คณ จุมฺพิต วิกสิตปุปฺผวลฺลินาครุกฺโข ปโสภิต กนฺทโรติ มตฺตา เอว ภมรา มตฺตภมรา, มตฺตภมรานํ คณา มตฺตภมรคณา, มตฺตภมรคเณหิ จุมฺพิตานิ มตฺตภมรณจุมฺพิตานิ, วิกสิตานิ เอว ปุปฺผานิ วิกสิตปุปฺผานิ, มตฺตภมรคณจุมฺพิตานิ วิกสิตปุปฺผานิ เยสํ เตหิ มตฺตภมรคณจุมฺพิตวิกสิตปุปฺผา, วลฺลิ จ นาครุกฺโข จ มลฺลินาครุกฺขา, มตฺตภมรคณจุมฺพิตวิกสิตปุปฺผา จ เต วลฺลินาครุกฺขา เจติ มตฺตภมรคณจุมฺพิตวิกสิตปุปฺผวลฺลินาครุกฺขา, มตฺตภมรคณจุมฺพิตวิกสิตปุปฺผวลฺลินาครุกฺเขหิ อุปโสภิตานิ มตฺตภมรคณจุมฺพิตวิกสิตปุปฺผวลฺลินาครุกฺโข ปโสภิตานิ, มตฺตภมรคณจุมฺพิตวิกสิตปุปฺผวลฺลินาครุกฺโข ปโสภิตานิ กนฺทรานิ ยสฺส ปพฺพตราชสฺส โสยํ มตฺตภมรคณจุมฺพิตวิกสิตปุปฺผ วลฺลินาครุกฺโข ปโส ภิตกนฺทโร, ปพฺพตราชา. อยํ ปน ทฺวนฺทกมฺมธารยตปฺปุริสคพฺโภ ตุลฺยาธิกรณพหุพฺพีหิ.

อถ วา–อุปโสภิตานิ กนฺทรานิ อุปโสภิตกนฺทรานิ, สาเปกฺขตฺเต สติปิ คมกตฺตา สมาโส. มตฺตภมรคณจุมฺพิตวิกสิตปุปฺผวลฺลินาครุกฺเขหิ อุปโสภิตกนฺทรานิ ยสฺส ปพฺพตราชสฺส โสยํ มตฺตภมรคณจุมฺพิตวิกสิตปุปฺผวลฺลินาครุกฺโข ปโสภิตกนฺทโร, ปพฺพตราชา. อยํ ปน ภินฺนาธิกรณพหุพฺพีหิ.

นานา รุกฺข ติณ ปติต ปุปฺโผปโสภิต กนฺทโรติ รุกฺโข จ ติณฺจ รุกฺขติณานิ, นานา ปการานิ เอว รุกฺขติณานิ นานารุกฺขติณานิ, นานารุกฺขติเณหิ ปติตานิ นานารุกฺขติณปติตานิ, นานารุกฺขติณปติตานิ จ ตานิ ปุปฺผานิ เจติ นานารุกฺขติณปติตปุปฺผานิ, นานารุกฺขติณปติตปุปฺเผหิ อุปโสภิตานิ นานารุกฺขติณปติต ปุปฺโผปโสภิตานิ, นานารุกฺขติณปติตปุปฺโผปโสภิตานิ กนฺทรานิ ยสฺส ปพฺพตราชสฺส โสยํ นานารุกฺขติณปติตปุปฺโผปโสภิตกนฺทโร, ปพฺพตราชา. อยํ ปน ทฺวนฺทกมฺมธารยตปฺปุริสคพฺโภ ตุลฺยาธิกรณพหุพฺพีหิ.

อถ วา–อุปโสภิตานิ เอว กนฺทรานิ อุปโสภิตกนฺทรานิ, (สาเปกฺขตฺเต สติปิ คมกตฺตา สมาโส.) นานารุกฺขติณปติตปุปฺเผหิ อุปโสภิตกนฺทรานิ ยสฺส ปพฺพตราชสฺส โสยํ นานารุกฺขติณปติตปุปฺโผปโสภิตกนฺทโร, ปพฺพตราชา. อยํ ปน ภินฺนาธิกรณพหุพฺพีหิ.

นานา มุสล ผาล ปพฺพต ตรุ กลิงฺคร สร ธนุคทาสิ โตมรหตฺถาติ มุสโล จ ผาโล จ ปพฺพโต จ ตรุ จ กลิงฺคโร จ สโร จ ธนุ จ คทา จอสิ จ โตมโร, จ มุสลผาลปพฺพตตรุกลิงฺครสรธนุคทาสิโตมรา, นานา ปการา เอว มุสลผาลปพฺพตตรุกลิงฺครสรธนุคทาสิโตมรา นานามุสลผาลปพฺพตตรุกลิงฺครสรธนุคทาสิโตมรา, นานามุสลผาลปพฺพตตรุกลิงฺครสรธนุคทาสิโตมรา หตฺเถสุ เยสํ เต นานามุสลผาลปพฺพตตรุกลิงฺคร สรธนุคทาสิโตมรหตฺถา. อยํ ปน ทฺวนฺทกมฺมธารยคพฺโภ ภินฺนาธิกรณพหุพฺพีหิ.

พหุพฺพีหิ อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? พหุพฺพีหิมฺหิ จ.

๓๒๙, ๓๕๗. นามานํ สมุจฺจโย ทฺวนฺโท.

นามานํ เอกวิภตฺติกานํ โย สมุจฺจโย, โส ทฺวนฺทสฺโ โหติ.

จนฺทิมา จ สูริโย จ จนฺทิมสูริยา, สมโณ จ พฺราหฺมโณ จ สมณพฺราหฺมณา, สาริปุตฺโต จ โมคฺคลฺลาโน จ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา, พฺราหฺมโณ จ คหปติโก จ พฺราหฺมณคหปติกา, ยโม จ วรุโณ จ ยมวรุณา, กุเวโร จ วาสโว จ กุเวรวาสวา.

ทฺวนฺทอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? ทฺวนฺทฏฺา วา.

๓๓๐, ๓๔๐. มหตํ มหา ตุลฺยาธิกรเณ ปเท.

เตสํ มหนฺตสทฺทานํ มหาอาเทโส โหติ ตุลฺยาธิกรเณ ปเท.

มหนฺโต จ โส ปุริโส จาติ มหาปุริโส, มหนฺตี จ สา เทวี จาติ มหาเทวี, มหนฺตฺจ ตํ พลฺจาติ มหาพลํ, มหนฺโต จ โส นาโค จาติ มหานาโค, มหนฺโต จ โส ยโส จาติ มหายโส, มหนฺตฺจ ตํ ปทุมวนฺจาติ มหาปทุมวนํ, มหนฺตี จ สา นที จาติ มหานที, มหนฺโต จ โส มณิ จาติ มหามณิ, มหนฺโต จ โส คหปติโก จาติ มหาคหปติโก, มหนฺตฺจ ตํ ธนฺจาติ มหาธนํ, มหนฺโต จ โส ปุฺโ จาติ มหาปุฺโ.

พหุวจนคฺคหเณน กฺวจิ มหนฺต สทฺทสฺส มหาเทโส โหติ. มหนฺตฺจ ตํ ผลฺจาติ มหปฺผลํ, มหพฺพลํ, เอวํ มหทฺธนํ, มหพฺภยํ.

๓๓๑, ๓๕๓. อิตฺถิยํ ภาสิตปุมิตฺถี ปุมาว เจ.

อิตฺถิยํ ตุลฺยาธิกรเณ ปเท เจ ภาสิตปุมิตฺถี ปุมาว ทฏฺพฺพา.

ทีฆา ชงฺฆา ยสฺส โสยํ ทีฆชงฺโฆ, กลฺยาณภริโย, ปหูตปฺโ.

ภาสิตปุเปติ กิมตฺถํ? พฺราหฺมณพนฺธุ จ สา ภริยา จาติพฺราหฺมณพนฺธุภริยา.

๓๓๒, ๓๔๓. กมฺมธารยสฺเ จ.

กมฺมธารยสฺเ จ สมาเส อิตฺถิยํ ตุลฺยาธิกรเณ ปเท ปุพฺเพ ภาสิตปุมิตฺถี เจ, ปุมาว ทฏฺพฺพา. พฺราหฺมณทาริกา, ขตฺติยกฺา, ขตฺติยกุมาริกา.

ภาสิตปุเมติ กิมตฺถํ? ขตฺติยพนฺธุทาริกา, พฺราหฺมณพนฺธุทาริกา.

๓๓๓, ๓๔๔. อตฺตํ นสฺส ตปฺปุริเส.

นสฺส ปทสฺส ตปฺปุริเส อุตฺตรปเท อตฺตํ โหติ.

นพฺราหฺมโณ อพฺราหฺมโณ, อวสโล, อภิกฺขุ, อปฺจวสฺสํ, อปฺจควํ.

๓๓๔, ๓๔๕. สเร อน.

นสฺส ปทสฺส ตปฺปุริเส อน อาเทโส โหติ สเร ปเร.

น อสฺโส อนสฺโส, อนิสฺสโร, อนริโย.

๓๓๕, ๓๔๖. กท กุสฺส.

กุอิจฺเจตสฺส กท โหติ สเร ปเร.

กุจฺฉิตํ อนฺนํ กทนฺนํ, กุจฺฉิตํ อสนํ กทสฺสนํ.

สเรติ กิมตฺถํ? กุจฺฉิตา ทารา เยสํ (อปุฺการานํ) เต โหนฺตีติ กุทารา, กุชนา. เอวํ กุปุตฺตา, กุเคหา, กุวตฺถา, กุทาสา.

๓๓๖, ๓๔๗. กา’ปฺปตฺเถสุ จ.

กุอิจฺเจตสฺส กา โหติ อปฺปตฺเถสุ จ.

กาลวณํ, กาปุปฺผํ.

พหุวจนคฺคหณํ กิมตฺถํ? กุอิจฺเจตสฺส อนปฺปตตฺเถสุปิ กฺวจิ กา โหติ, กาปุริสา.

๓๓๗, ๓๕๐. กฺวจิ สมาสนฺตคตานมการนฺโต.

สมาสนฺตคตานํ นามานมนฺโต สโร กฺวจิ กาโร โหติ.

เทวานํ ราชา เทวราโช, เทวราชา, เทวานํ สขา เทวสโข, เทวสขา, ปฺจ อหานิ ปฺจาหํ, สตฺตาหํ, ปฺจควํ, ฉตฺตุปาหนํ, อุปสรทํ, วิสาลกฺโข, วิมุโข.

การคฺคหณํ กิมตฺถํ? อาการนฺต อิการนฺตา จ โหนฺติ, ปจฺจกฺขา ธมฺมา ยสฺส โสยนฺติ ปจฺจกฺขธมฺมา, สุรภิโน คนฺโธ สุรภิคนฺธิ, สุนฺทโร คนฺโธ สุคนฺธิ, ปูติโน คนฺโธ ปูติคนฺธิ, กุจฺฉิโต คนฺโธ กุคนฺธิ, ทุฏฺุ คนฺโธ ยสฺส โสยนฺติ ทุคนฺธิ, ปูติ เอว คนฺโธ ปูติคนฺธิ.

นทีอนฺตา จ กตฺตุอนฺตา จ ปจฺจโย โหติ สมาสนฺเต.

พหู นทิโย ยสฺมึ โสยํ พหุนทิโก, ชนปโท. พหโว กตฺตาโร ยสฺส โสยํ พหุกตฺตุโก, ปุริโส.

๓๓๘, ๓๕๖. นทิมฺหา จ.

นทิมฺหา จ ปจฺจโย โหติ สมาสนฺเต.

พหู นทิโย ยสฺมึ โสยนฺติ พหุนทิโก. พหู กนฺติโย ยสฺส โสยนฺติ พหุกนฺติโก. พหุนาริโก.

๓๓๙, ๓๕๘. ชายาย ตุทํ ชานิ ปติมฺหิ.

ชายาอิจฺเจตาย ตุทํ ชานิอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ปติมฺหิ ปเร.

ตุทํปตี, ชานิปตี.

๓๔๐, ๓๕๕. ธนุมฺหา จ.

ธนุมฺหา จ อาปจฺจโย โหติ สมาสนฺเต.

คาณฺฑีโว ธนุ ยสฺส โสยํ คาณฺฑีวธนฺวา.

๓๔๑, ๓๓๖. อํ วิภตฺตีนมการนฺตา อพฺยยีภาวา.

ตสฺมา การนฺตา อพฺยยีภาวสมาสา ปราสํ วิภตฺตีนํ กฺวจิ อํ โหติ.

อธิจิตฺตํ, ยถาวุฑฺฒํ, อุปกุมฺภํ, ยาวชีวํ, ติโรปพฺพตํ, ติโรปาการํ, ติโรกุฏฺฏํ, อนฺโตปาสาทํ.

กฺวจีติ กิมตฺถํ? อธิจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน.

๓๔๒, ๓๓๗. สโร รสฺโส นปุํสเก.

นปุํสเก วตฺตมานสฺส อพฺยยีภาวสมาสสฺส ลิงฺคสฺส สโร รสฺโส โหติ.

กุมารีสุ อธิกิจฺจ ปวตฺตติ กถา อิติ อธิกุมาริ. อุปวธุ, อุปคงฺคํ, อุปมณิกํ.

๓๔๓, ๓๓๘. อฺสฺมา โลโป จ.

อฺสฺมา อพฺยยีภาวสมาสา อนการนฺตา ปราสํ วิภตฺตีนํ โลโป จ โหติ.

อธิตฺถิ, อธิกุมาริ, อุปวธุ.

อิติ นามกปฺเป สมาสกปฺโป สตฺตโม กณฺโฑ.

สมาสกปฺโป นิฏฺิโต.

๕. ตทฺธิตกปฺป

อฏฺมกณฺฑ

๓๔๔, ๓๖๑. วาณ’ปจฺเจ.

ปจฺจโย โหติ วา ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’ มิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.

วสิฏฺสฺส อปจฺจํ วาสิฏฺโ, วสิฏฺสฺส อปจฺจํ วา, วสิฏฺสฺส อปจฺจํ วาสิฏฺี, วสิฏฺสฺส อปจฺจํ วาสิฏฺํ. เอวํ ภารทฺวาโช, ภารทฺวาชี, ภารทฺวาชํ. โคตโม, โคตมี, โคตมํ. วาสุเทโว, วาสุเทวี, วาสุเทวํ. พาลเทโว, พาลเทวี, พาลเทวํ. เวสามิตฺโต, เวสามิตฺตี เวสามิตฺตํ.

๓๔๕, ๓๖๖. ณายน ณาน วจฺฉาทิโต.

ตสฺมา วจฺฉาทิโต โคตฺตคณโต ณายนณานปจฺจยา โหนฺติ วา ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’มิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.

วจฺฉสฺส อปจฺจํวจฺฉายโน, วจฺฉาโน, วจฺฉสฺส อปจฺจํ วา, วจฺฉสฺส อปจฺจํ วจฺฉายนี, วจฺฉานี, วจฺฉสฺส อปจฺจํ วจฺฉายนํ, วจฺฉานํ. สกฏสฺส อปจฺจํ สากฏายโน, สากฏาโน, สกฏสฺส อปจฺจํ วา, สากฏายนี, สา กฏานี, สากฏายนํ, สากฏานํ. เอวํ กณฺหายโน, กณฺหาโน, กณฺหสฺส อปจฺจํ วา. กณฺหายนี, กณฺหานี, กณฺหายนํ, กณฺหานํ. อคฺคิเวสฺสายโน, อคฺคิเวสฺสาโน, อคฺคิเวสฺสายนี, อคฺคิเวสฺสานี, อคฺคิเวสฺสายนํ, อคฺคิเวสฺสานํ. คจฺฉายโน, คจฺฉาโน, คจฺฉายนี, คจฺฉานี, คจฺฉายนํ, คจฺฉานํ. กปฺปายโน, กปฺปาโน, กปฺปายนี, กปฺปานี, กปฺปายนํ, กปฺปานํ. โมคฺคลฺลายโน, โมคฺคลฺลาโน, โมคฺคลฺลายนี, โมคฺคลฺลานี, โมคฺคลฺลายนํ, โมคฺคลฺลานํ. มุฺจายโน, มุฺจาโน, มุฺจายนี, มุฺจานี, มุฺจายนํ, มุฺจานํ. สงฺฆายโน, สงฺฆาโน, สงฺฆายนี, สงฺฆานี, สงฺฆายนํ, สงฺฆานํ. โลมายโน, โลมาโน, โลมายนี, โลมานี, โลมายนํ, โลมานํ, สากมายโน, สากมาโน, สากมายนี, สากมานี, สากมายนํ, สากมานํ. นารายโน, นาราโน, นารายนี, นารานี, นารายนํ, นารานํ. โจรายโนโจราโน, โจรายนี, โจรานี, โจรายนํ, โจรานํ, อาวสาลายโน, อาวสาลาโน, อาวสาลายนี, อาวสาลานี, อาวสาลายนํ, อาวสาลานํ. ทฺเวปายโน, ทฺเวปาโน, ทฺเวปายนี, ทฺเวปานี, ทฺเวปายนํ, ทฺเวปานํ. กุฺจายโน, กุฺจาโน, กุฺจายนี, กุฺจานี, กุฺจายนํ, กุฺจานํ. กจฺจายโน, กจฺจาโน, กจฺจายนี, กจฺจานี, กจฺจายนํ, กจฺจานํ.

๓๔๖, ๓๖๗. เณยฺโย กตฺติกาทีหิ.

เตหิ โคตฺตคเณหิ กตฺติกาทีหิ เณยฺยปจฺจโย โหติ วา ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’มิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.

กตฺติกาย อปจฺจํ กตฺติเกยฺโย, กตฺติกาย อปจฺจํ วา. เอวํ เวนเตยฺโย, โรหิเณยฺโย, คงฺเคยฺโย, กทฺทเมยฺโย, นาเทยฺโย, อาเลยฺโย, อาเหโย, กาเมยฺโย, สุจิยา อปจฺจํ โสเจยฺโย, สาเลยฺโย, พาเลยฺโย, มาเลยฺโย, กาเลยฺโย.

๓๔๗, ๓๖๘. อโต ณิ วา.

ตสฺมา การโต ณิปจฺจโย โหติ วา ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’มิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.

ทกฺขสฺส อปจฺจํ ทกฺขิ, ทกฺขสฺส อปจฺจํ วา. ทุณสฺส อปจฺจํ โทณิ, ทุณสฺส อปจฺจํ วา, เอวํ วาสวิ, สกฺยปุตฺติ, นาฏปุตฺติ, ทาสปุตฺติ, ทาสวิ, วารุณิ, คณฺฑิ, พาลเทวิ, ปาวกิ, เชนทตฺติ, พุทฺธิ, ธมฺมิ, สงฺฆิ, กปฺปิ, อนุรุทฺธิ.

วาติ วิกปฺปนตฺเถน ณิกปจฺจโย โหติ ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’มิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ. สกฺยปุตฺตสฺส อปจฺจํ สกฺยปุตฺติโก. เอวํ นาฏปุตฺติโก, เชนทตฺติโก.

๑๔๘, ๓๗๑. ณโว’ ปกฺวาทีหิ.

อุปกุอิจฺเจวมาทีหิ ณวปจฺจโย โหติ วา ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’มิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.

อุปกุสฺส อปจฺจํ โอปกโว, อุปกุสฺส อปจฺจํ วา. มนุโน อปจฺจํ มานโว, มนุโน อปจฺจํ วา. ภคฺคุสฺส อปจฺจํ ภคฺคโว, ภคฺคุสฺส อปจฺจํ วา, ปณฺฑุสฺส อปจฺจํ ปณฺฑโว, ปณฺฑุสฺส อปจฺจํ วา, พหุสฺส อปจฺจํ พาหโว, พหุสฺส อปจฺจํ วา.

๓๔๙, ๓๗๒. เณร วิธวาทิโต.

ตสฺมา วิธวาทิโต เณรปจฺจโย โหติ วา ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’มิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.

วิธวาย อปจฺจํ เวธเวโร, วิธวาย อปจฺจํ วา. พนฺธุกิยา อปจฺจํ พนฺธุเกโร, พนฺธุกิยา อปจฺจํ วา. สมณสฺส อปจฺจํ สามเณโร, สมณสฺส อปจฺจํ วา. เอวํ สามเณรี, สามเณรํ, นาฬิเกโร, นาฬิเกรี, นาฬิเกรํ.

๓๕๐, ๓๗๓. เยน วา สํสฏฺํ ตรติ จรติ วหติ ณิโก.

เยน วา สํสฏฺํ, เยน วา ตรติ, เยน วา จรติ, เยน วา วหติ อิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ ณิกปจฺจโย โหติ วา.

ติเลน สํสฏฺํ โภชนํ เตลิกํ, ติเลน สํสฏฺํ วา. เอวํ โคฬิกํ, ฆาติกํ.

นาวาย ตรตีติ นาวิโก, นาวาย ตรติ วา. เอวํ โอฬุมฺปิโก.

สกเฏน จรตีติ สากฏิโก, สกเฏน จรติ วา. เอวํ ปตฺติโก, ทณฺฑิโก, ธมฺมิโก, ปาทิโก.

สีเสน วหตีติ สีสิโก, สีเสน วหติ วา. อํเสน วหตีติ อํสิโก, อํเสน วหติ วา. เอวํ ขนฺธิโก, องฺคุลิโก.

วาติ วิกปฺปนตฺเถน อฺเสุปิ ณิกปจฺจโย โหติ. ราชคเห วสตีติ ราชคหิโก, ราชคเห วสติ วา. ราชคเห ชาโต ราชคหิโก, ราชคเห ชาโต วา. เอวํ มาคธิโก, สาวตฺถิโก, กาปิล วตฺถิโก, ปาฏลิปุตฺติโก, เวสาลิโก.

๓๕๑, ๓๗๔. ตมธีเต เตนกตาทิ สนฺนิธาน นิโยค สิปฺป ภณฺฑ ชีวิกตฺเถสุ จ.

ตมธีเต, เตนกตาทิอตฺเถ, ตมฺหิ สนฺนิธานา, ตตฺถ นิยุตฺโต, ตมสฺส สิปฺปํ, ตมสฺส ภณฺฑํ, ตมสฺส ชีวิกํ อิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ จ ณิกปจฺจโย โหติ วา.

วินยมธีเต เวนยิโก, วินยมธีเต วา. เอวํ สุตฺตนฺติโก, อาภิธมฺมิโก, เวยฺยากรณิโก.

กาเยน กตํ กมฺมํ กายิกํ, กาเยน กตํ กมฺมํ วา. เอวํ วาจสิกํ, มานสิกํ.

สรีเร สนฺนิธานา เวทนา สารีริกา, สรีเร สนฺนิธานา วา, เอวํ มานสิกา.

ทฺวาเร นิยุตฺโต โทวาริโก, ทฺวาเร นิยุตฺโต วา. เอวํ ภณฺฑาคาริโก, นาคริโก, นาวกมฺมิโก.

วีณา อสฺส สิปฺปํ เวณิโก, วีณา อสฺส สิปฺปํ วา. เอวํ ปาณวิโก, โมทิงฺคิโก, วํสิโก.

คนฺโธ อสฺส ภณฺฑํ คนฺธิโก, คนฺโธ อสฺส ภณฺฑํ วา. เอวํ เตลิโก, โคฬิโก.

อุรพฺภํ หนฺตฺวา ชีวตีติ โอรพฺภิโก, อุรพฺภํ หนฺตฺวา ชีวติ วา. มคํ หนฺตฺวา ชีวตีติ มาควิโก, มคํ หนฺตฺวา ชีวติ วา. เอวํ โสกริโก, สากุณิโก.

อาทิคฺคหเณน อฺตฺถาปิ ณิก ปจฺจโย โยเชตพฺโพ. ชาเลน หโต ชาลิโก, ชาเลน หโต วา.

สุตฺเตน พนฺโธ สุตฺติโก, สุตฺเตน พนฺโธ วา.

จาโป อสฺส อาวุโธ จาปิโก, จาโป อสฺส อาวุโธ วา. เอวํ โตมริโก, มุคฺคริโก, โมสลิโก.

วาโต อสฺส อาพาโธ วาติโก, วาโต อสฺส อาพาโธ วา. เอวํ เสมฺหิโก, ปิตฺติโก.

พุทฺเธ ปสนฺโน พุทฺธิโก, พุทฺเธ ปสนฺโน วา. เอวํ ธมฺมิโก, สงฺฆิโก.

พุทฺธสฺส สนฺตกํ พุทฺธิกํ, พุทฺธสฺส สนฺตกํ วา. เอวํ ธมฺมิกํ, สงฺฆิกํ.

วตฺเถน กีตํ ภณฺฑํ วตฺถิกํ, วตฺเถน กีตํ ภณฺฑํ วา. เอวํ กุมฺภิกํ, ผาลิกํ, กึ กณิกํ, โสวณฺณิกํ.

กุมฺโภ อสฺส ปริมาณํ กุมฺภิกํ, กุมฺโภ อสฺส ปริมาณํ วา.

กุมฺภสฺส ราสิ กุมฺภิกํ, กุมฺภสฺส ราสิ วา.

กุมฺภํ อรหตีติ กุมฺภิโก, กุมฺภํ อรหติ วา.

อกฺเขน ทิพฺพตีติ อกฺขิโก, อกฺเขน ทิพฺพติ วา. เอวํ สาลากิโก, ตินฺทุกิโก, อมฺพผลิโก. กปิฏฺผลิโก, นาฬิเกริโก อิจฺเจวมาทิ.

๓๕๒, ๓๗๖. ณ ราคา ตสฺเส ทมฺตฺเถสุ จ.

ปจฺจโย โหติ วา ราคมฺหา ‘‘เตน รตฺตํ’’ อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ, ‘‘ตสฺเสทํ’’ อฺตฺเถสุ จ.

กสาเวน รตฺตํ วตฺถํ กาสาวํ, กสาเวน รตฺตํ วตฺถํ วา. เอวํ โกสุมฺภํ, หาลิทฺทํ, ปาฏงฺคํ, รตฺตงฺค, มฺชิฏฺํ, กุงฺกุมํ.

สูกรสฺส อิทํ มํสํ โสกรํ, สูกรสฺส อิทํ มํสํ วา. เอวํ มาหิสํ.

อุทุมฺพรสฺส อวิทูเร ปวตฺตํ วิมานํ โอทุมฺพรํ, อุทุมฺพรสฺส อวิทูเร ปวตฺตํ วิมานํ วา.

วิทิสาย อวิทูเร นิวาโส เวทิโส, วิทิสาย อวิทูเร นิวาโส วา.

มถุราย ชาโต มาถุโร, มถุราย ชาโต วา.

มถุราย อาคโต มาถุโร, มถุราย อาคโต วา.

กตฺติกาย นิยุตฺโต มาโส กตฺติโก, กตฺติกาย นิยุตฺโต มาโส วา. เอวํ มาคสิโร, ผุสฺโส, มาโฆ, ผคฺคุโน, จิตฺโต, เวสาโข, เชฏฺโ, อาสฬฺโห, สาวโณ, ภทฺโท, อสฺสยุโช.

น วุทฺธิ นีลปีตาโท, ปจฺจเย สณการเก.

กาโร ผุสฺสสทฺทสฺส, ‘‘สิโร’’ติ สิรสํ วเท.

สิกฺขานํ สมูโห สิกฺโข, ภิกฺขานํ สมูโห ภิกฺโข. เอวํ กาโปโต, มายูโร, โกกิโล.

พุทฺเธ, อสฺส เทวตา พุทฺโธ. เอวํ ภทฺโท, มาโร, มาหินฺโท, เวสฺสวโณ, ยาโม, โสโม, นารายโณ.

สํวจฺฉรมธีเต สํวจฺฉโร. เอวํ โมหุตฺโต, เนมิตฺโต, องฺควิชฺโช, เวยฺยากรโณ, ฉนฺโท, ภาสฺโส, จนฺโท.

วสาทานํ วิสโย เทโส วาสาโท. เอวํ กุมฺโภ, สากุนฺโต, อาติสาโร.

อุทุมฺพรา อสฺมึ ปเทเส สนฺตีติ โอทุมฺพโร. สาคเรหิ นิพฺพตฺโต สาคโร. สาคลมสฺส นิวาโส สาคโล. มถุรา อสฺส นิวาโส มาถุโร. มถุราย อิสฺสโร มาถุโร. อิจฺเจวมาทโย โยเชตพฺพา.

๓๕๓, ๓๗๘. ชาตาทีนมิมิยา จ.

ชาตอิจฺเจวมาทีนมตฺเถ อิมอิยปจฺจยา โหนฺติ.

ปจฺฉา ชาโต ปจฺฉิโม. เอวํ อนฺติโม, มชฺฌิโม, ปุริโม, อุปริโม, เหฏฺิโม, โคปฺผิโม. โพธิสตฺตชาติยา ชาโต โพธิสตฺตชาติโย, เอวํ อสฺสชาติโย, หตฺถิชาติโย, มนุสฺสชาติโย.

อาทิคฺคหเณน นิยุตฺตตฺถาทิโตปิ ตทสฺสตฺถาทิโตปิ อิม อิย อิก อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ. อนฺโต นิยุตฺโต อนฺติโม. เอวํ อนฺติโย, อนฺติโก.

ปุตฺโต อสฺส อตฺถิ, ตสฺมึ วา วิชฺชตีติ ปุตฺติโม. เอวํ ปุตฺติเยว, ปุตฺติโก, กปฺปิโม, กปฺปิโย, กปฺปิโก.

จคฺคหเณน กิยปจฺจโย โหติ นิยุตฺตตฺเถ. ชาติยํ นิยุตฺโต ชาติกิโย, อนฺเธ นิยุตฺโต อนฺธกิโย, ชาติยา อนฺโธ ชจฺจนฺโธ, ชจฺจนฺเธ นิยุตฺโต ชจฺจนฺธกิโย.

๓๕๔, ๓๗๙. สมูหตฺเถ กณ ณา.

สมูหตฺเถ กณ ณอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.

ราชปุตฺตานํ สมูโห ราชปุตฺตโก. เอวํ ราชปุตฺโต, มานุสฺสโก, มานุสฺโส, มายูรโก, มายูโร, มาหึสโก, มาหึโส.

๓๕๕, ๓๘๐. คาม ชน พนฺธุ สหายาทีหิตา.

คาม ชน พนฺธุ สหายอิจฺเจวมาทีหิ ตาปจฺจโย โหติ สมูหตฺเถ.

คามานํ สมูโห คามตา. เอวํ ชนตา, พนฺธุตา, สหายตา, นครตา.

๓๕๖, ๓๘๑. ตทสฺส านมิโย จ.

‘‘ตทสฺส าน’’ มิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ อิยปจฺจโย โหติ.

มทนสฺส านํ มทนิยํ, พนฺธนสฺส านํ พนฺธนิยํ, มุจฺฉนสฺส านํ มุจฺฉนิยํ, เอวํ รชนิยํ, กมนิยํ, คมนิยํ, ทุสฺสนิยํ, ทสฺสนิยํ.

๓๕๗, ๓๘๒. อุปมตฺถายิตตฺตํ.

อุปมตฺเถ อายิตตฺตปจฺจโย โหติ.

ธูโม วิย ทิสฺสติ อทุํ วนํ ตทิทํ ธูมายิตตฺตํ, ติมิรํ วิย ทิสฺสติ อทุํ วนํ ตทิทํ ติมิรายิตตฺตํ.

๓๕๘, ๓๘๓. ตนฺนิสฺสิตตฺเถ โล.

‘‘ตนฺนิสฺสิตตฺเถ, ตทสฺส าน’’มิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ จ ปจฺจโย โหติ.

ทุฏฺุ นิสฺสิตํ ทุฏฺุลฺลํ, เวทํ นิสฺสิตํ เวทลฺลํ, ทุฏฺุ านํ ทุฏฺุลฺลํ, เวทสฺส านํ เวทลฺลํ.

๓๕๙, ๓๘๔. อาลุ ตพฺพหุเล.

อาลุปจฺจโย โหติ ตพฺพหุลตฺเถ.

อภิชฺฌา อสฺส ปกติ อภิชฺฌาลุ, อภิชฺฌา อสฺส พหุลา วา อภิชฺฌาลุ. เอวํ สีตาลุ, ธชาลุ, ทยาลุ.

๓๖๐, ๓๘๗. ณฺย ตฺต ตา ภาเว ตุ.

ณฺยตฺตตาอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ ภาวตฺเถ.

อลสสฺส ภาโว อาลสฺยํ, อโรคสฺส ภาโว อาโรคฺยํ. ปํสุกูลิกสฺส ภาโว ปํสุกูลิกตฺตํ, อโนทริกสฺส ภาโว อโนทริกตฺตํ. สงฺคณิการามสฺส ภาโว สงฺคณิการามตา, นิทฺทารามสฺส ภาโว นิทฺทารามตา.

ตุคฺคหเณน ตฺตนปจฺจโย โหติ. ปุถุชฺชนตฺตนํ, เวทนตฺตนํ.

๓๖๑, ๓๘๘. วิสมาทีหิ.

ปจฺจโย โหติ วิสมาทีหิ ‘‘ตสฺส ภาโว’’อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.

วิสมสฺส ภาโว เวสมํ, สุจิสฺส ภาโว โสจํ.

๓๖๒, ๓๘๙. รมณียาทิโต กณ.

รมณียอิจฺเจวมาทิโต กณ ปจฺจโย โหติ ‘‘ตสฺส ภาโว’’อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.

รมณียสฺส ภาโว รามณียกํ, มนุฺสฺส ภาโว มานุฺกํ.

๓๖๓, ๓๙๐. วิเสเส ตรตมิสิกิยิฏฺา.

วิเสสตฺเถ ตร ตม อิสิก อิย อิฏฺอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.

สพฺเพ อิเม ปาปา, อยมิเมสํ วิเสเสน ปาโปติ ปาปตโร. เอวํ ปาปตโม, ปาปิสิโก, ปาปิโย, ปาปิฏฺโ.

๓๖๔, ๓๙๘. ตทสฺสตฺถีติ วี จ.

‘‘ตทสฺสตฺถิ’’อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ วีปจฺจโย โหติ.

เมธา ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมึ วา วิชฺชตีติเมธาวี. เอวํ มายาวี.

จคฺคหเณน โสปจฺจโย โหติ. สุเมธา ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมึ วา วิชฺชตีติ สุเมธโส.

๓๖๕, ๓๙๙. ตปาทิโต สี.

ตปาทิโต สีปจฺจโย โหติ ‘‘ตทสฺสตฺถิ’’อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.

ตโป ยสฺส อตฺถิ ตสฺมึ วา วิชฺชตีติ ตปสฺสี. เอวํ ยสสฺสี, เตชสฺสี.

๒๖๖, ๔๐๐. ทณฺฑาทิโต อิกอี.

ทณฺฑาทิโต อิก อีอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ ‘‘ตทสฺสตฺถิ’’อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.

ทณฺโฑ ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมึ วา วิชฺชตีติ ทณฺฑิโก, ทณฺฑี. เอวํ มาลิโก, มาลี.

๓๖๗, ๔๐๑. มธฺวาทิโต โร.

มธุอิจฺเจวมาทิโต ปจฺจโย โหติ ‘‘ตทสฺสตฺถิ’’อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.

มธุ ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมึ วา วิชฺชตีติ มธุโร. เอวํ กุฺชโร, มุคฺคโร, มุขโร, สุสิโร, (สีสโร, สุกโร, สุงฺกโร), สุภโร, สุจิโร, รุจิโร.

๓๖๘, ๔๐๒. คุณาทิโต วนฺตุ.

คุณอิจฺเจวมาทิโต วนฺตุปจฺจโย โหติ ‘‘ตทสฺสตฺถิ’’อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.

คุโณ ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมึ วา วิชฺชตีติ คุณวา. เอวํ ยสวา, ธนวา, ปฺวา, พลวา, ภควา.

๓๖๙, ๔๐๓. สตฺยาทีหิ มนฺตุ.

สติอิจฺเจวมาทีหิ มนฺตุปจฺจโยโหติ ‘‘ตทสฺสตฺถิ’’ อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.

สติ ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมึ วา วิชฺชตีติ สติมา, เอวํ ชุติมา, รุจิมา, ถุติมา, ธิติมา, มติมา, ภาณุมา.

๓๗๐, ๔๐๕. สทฺธาทิโตณ.

สทฺธาอิจฺเจวมาทิโต ปจฺจโย โหติ ‘‘ตทสฺสตฺถิ’’อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ.

สทฺธา ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมึ วา วิชฺชตีภิ สทฺโธ, เอวํ ปฺโ, อมจฺฉโร.

๓๗๑, ๔๐๔. อายุสฺสุการาส มนฺตุมฺหิ.

อายุสฺส อนฺโต อุกาโร อสาเทโส โหติมนฺตุมฺหิ ปจฺจเย ปเร.

อายุ อสฺส อตฺถิ, ตสฺมึ วา วิชฺชตีติ อายสฺมา.

๓๗๒, ๓๘๕. ตปฺปกติวจเน มโย.

ตปฺปกติวจนตฺเถ มยปจฺจโย โหติ.

สุวณฺเณน ปกตํ กมฺมํ โสวณฺณมยํ. เอวํ รูปิยมยํ ชตุมยํ, รชตมยํ, อิฏฺกมยํ, อโยมยํ, มตฺติกา มยํ, ทารุมยํ, โคมยํ.

๓๗๓, ๔๐๖. สงฺขฺยาปูรเณ โม.

สงฺขฺยาปูรณตฺเถ ปจฺจโย โหติ.

ปฺจนฺนํ ปูรโณ ปฺจโม, เอวํ สตฺตโม, อฏฺโม, นวโม, ทสโม.

๓๗๔, ๔๐๘. ฉสฺสวา.

สฺส สการาเทโส โหติ วา สงฺขฺยาปูรณตฺเถ.

ฉนฺนํ ปูรโณ สฏฺโ, ฉฏฺโ วา.

๓๗๕, ๔๑๒. เอกาทิโต ทสสฺสี.

เอกาทิโต ทสสฺส อนฺเต อีปจฺจโย โหติ วา สงฺขฺยาปูรณตฺเถ.

เอโก จ ทส จ เอกาทส, เอกาทสนฺนํ ปูรณี เอกาทสี. ปฺจจ ทส จ ปฺจทส, ปฺจทสนฺนํ ปูรณี ปฺจทสี. จตฺตาโร จ ทส จ จตุทฺทส, จตุทฺทสนฺนํ ปูรณี จาตุทฺทสี.

ปูรเณติ กิมตฺถํ? เอกาทส, ปฺจทส.

๓๗๖, ๒๕๗. ทเส โส นิจฺจฺจ.

ทสสทฺเท ปเร นิจฺจํ สฺส โส โหติ.

โสฬส.

๓๗๗, ๐. อนฺเต นิคฺคหิตฺจ.

ตาสํ สงฺขฺยานํ อนฺเต นิคฺคหิตาคโม โหติ.

ปฺจทสิ, จาตุทฺทสิ.

๓๗๘, ๔๑๔. ติ .

ตาสํ สงฺขฺยานํ อนฺเต ติการาคโม โหติ. วีสติ, ตึสติ.

๓๗๙, ๒๕๘. ล ทรานํ.

การ การานํ สงฺขฺยานํ การาเทโส โหติ. โสฬส, จตฺตาลีสํ.

๓๘๐, ๒๕๕. วีสติ ทเสสุ พา ทฺวิสฺส ตุ.

วีสติ ทสอิจฺเจเตสุ ทฺวิสฺส พา โหติ.

พาวีสตินฺทฺริยานิ, พารส มนุสฺสา.

ตุคฺคหเณน ทฺวิสฺส ทุ ทิ โท อาเทสา จ โหนฺติ. ทุรตฺตํ, ทิรตฺตํ, ทิคุณํ, โทหฬินี.

๓๘๑, ๒๕๔. เอกาทิโต ทสฺส ร สงฺขฺยาเน.

เอกาทิโต ทสสฺส การสฺส กาโร โหติ วา สงฺขฺยาเน.

เอการส, เอกาทส, พารส, ทฺวาทส.

สงฺขฺยาเนติ กิมตฺถํ? ทฺวาทสายตนานิ.

๓๘๒, ๒๕๙. อฏฺาทิโต .

อฏฺอิจฺเจวมาทิโต จ ทสสทฺทสฺส การสฺส การาเทโส โหติ วา สงฺขฺยาเน.

อฏฺารส, อฏฺทส.

อฏฺาทิโตติ กิมตฺถํ? ปฺจทส, โสฬส.

สงฺขฺยาเนติ กิมตฺถํ? อฏฺทสิโก.

๓๘๓, ๒๕๓. ทฺเวกฏฺานมากาโร วา.

ทฺวิ เอก อฏฺอิจฺเจเตสมนฺโต อากาโร โหติ วา สงฺขฺยาเน.

ทฺวาทส, เอกาทส, อฏฺารส.

สงฺขฺยาเนติ กิมตฺถํ? ทฺวิทนฺโต, เอกทนฺโต, เอกจฺฉนฺโน, อฏฺตฺถมฺโภ.

๓๘๔, ๔๐๗. จตุจฺเฉหี ถ า.

จตุ ฉอิจฺเจเตหิ ถ อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สงฺขฺยาปูรณตฺเถ.

จตุตฺโถ, ฉฏฺโ.

๓๘๕, ๔๐๙. ทฺวิตีหิ ติโย.

ทฺวิ ติอิจฺเจเตหิ ติยปจฺจโย โหติ สงฺขฺยาปูรณตฺเถ.

ทุติโย, ตติโย.

๓๘๖, ๔๑๐. ติเย ทุตาปิ จ.

ทฺวิ ติอิจฺเจเตสํ ทุ ตอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ติยปจฺจเย ปเร.

ทุติโย, ตติโย.

อปิคฺคหเณน อฺเสุปิ ทฺวิอิจฺเจตสฺส ทุอาเทโส โหติ. ทุรตฺตํ.

จคฺคหเณน ทฺวิอิจฺเจตสฺส ทิกาโร โหติ. ทิรตฺตํ, ทิคุณํ สงฺฆาฏึ ปารุเปตฺวา.

๓๘๗, ๔๑๑. เตสมฑฺฒูปปเทน อฑฺฒุฑฺฒ ทิวฑฺฒ ทิยฑฺฒฑฺฒติยา.

เตสํ จตุตฺถ ทุติย ตติยานํ อฑฺฒูปปทานํ อฑฺฒฑฺฒุทิวฑฺฒ ทิยฑฺฒ อฑฺฒติยาเทสา โหนฺติ, อฑฺฒูปปเทน สหนิปฺปชฺชนฺเต.

อฑฺเฒน จตุตฺโถ อฑฺฒุฑฺโฒ, อฑฺเฒน ทุติโย ทิวฑฺโฒ, อฑฺเฒน ทุติโย ทิยฑฺโฒ, อฑฺเฒน ตติโย อฑฺฒติโย.

๓๘๘, ๖๘. สรูปานเมกเสสฺวสกึ.

สรูปานํ ปทพฺยฺชนานํ เอกเสโส โหติ อสกึ. ปุริโส จ ปุริโส จ ปุริสา.

สรูปานมิติ กิมตฺถํ? หตฺถี จ อสฺโส จ รโถ จ ปตฺติโก จ หตฺถิอสฺสรถปตฺติกา,

อสกินฺติ กิมตฺถํ? ปุริโส.

๓๘๙, ๔๑๓. คณเน ทสสฺส ทฺวิติจตุปฺจฉสตฺตอฏฺนวกานํ วี ติ จตฺตาร ปฺา ฉ สตฺตาสนวา โยสุ, โยนฺจีสมาสํ ิ ริ ตี ตุติ.

คณเน ทสสฺส ทฺวิก ติก จตุกฺก ปฺจก ฉกฺก สตฺตกอฏฺก นวกานํ สรูปานํ กเตกเสสานํ ยถาสงฺขฺยํ วี ติ จตฺตาร ปฺา ฉ สตฺต อส นวอิจฺจาเทสา โหนฺติ อสกึ โยสุ, โยนฺจ อีสํ อาสํ ิ ริ ติ อีติ อุติอิจฺจาเทสา โหนฺติ. ปจฺฉา ปุน นิปฺปชฺชนฺเต.

วีสํ, ตึสํ, จตฺตาลีสํ, ปฺาสํ, สฏฺิ, สตฺตริ, สตฺตติ, อสีติ, นวุติ.

อสกินฺติ กิมตฺถํ? ทส.

คณเนติ กิมตฺถํ? ทสทสกา ปุริสา.

๓๙๐, ๒๕๖. จตูปปทสฺส โลโป ตุตฺตรปทาทิจสฺส จุโจปิ นวา.

จตูปปทสฺส คณเน ปริยาปนฺนสฺส ตุการสฺส โลโป โหติ, อุตฺตรปทาทิการสฺส จุโจปิ อาเทสา โหนฺติ นวา.

จุทฺทส, โจทฺทส, จตุทฺทส.

อปิคฺคหเณน อนุปปทสฺสาปิ ปทาทิการสฺส. โลโปโหติ นวา, สฺส จุโจปิ โหนฺติ. ตาลีสํ, จตฺตาลีสํ, จุตฺตาลีสํ, โจตฺตาลีสํ.

๓๙๑, ๔๒๓. ยทนุปปนฺนา นิปาตนา สิชฺฌนฺติ.

เย สทฺทา อนิทฺทิฏฺลกฺขณา, อกฺขรปทพฺยฺชนโต, อิตฺถิปุมนปุํสกลิงฺคโต, นามุปสคฺคนิปาตโต, อพฺยยีภาวสมาสตทฺธิตาขฺยาตโต, คณนสงฺขฺยากาลการกปฺปโยคสฺาโต, สนฺธิปกติวุทฺธิโลปาคมวิการวิปริตโต, วิภตฺติวิภชนโต จ, เต นิปาตนา สิชฺฌนฺติ.

๓๙๒, ๔๑๘. ทฺวาทิโต โก’เนกตฺเถจ.

ทฺวิอิจฺเจวมาทิโต ปจฺจโย โหติ อเนกตฺเถ จ, นิปาตนา สิชฺฌนฺติ.

สตสฺส ทฺวิกํ ทฺวิสตํ, สตสฺส ติกํ ติสตํ, สตสฺส จตุกฺกํ จตุสตํ, สตสฺส ปฺจกํ ปฺจสตํ, สตสฺส ฉกฺกํ ฉสตํ, สตสฺส สตฺตกํ สตฺตสตํ, สตสฺส อฏฺกํ อฏฺสตํ, สตสฺส นวกํ นวสตํ, สตสฺส ทสกํ ทสสตํ, สหสฺสํ โหติ.

๓๙๓, ๔๑๕. ทสทสกํ สตํ ทสกานํ สตํ สหสฺสฺจ โยมฺหิ.

คณเน ปริยาปนฺนสฺส ทสทสกสฺส สตํ โหติ, สตทสกสฺส สหสฺสํ โหติ โยมฺหิ ปเร.

สตํ, สหสฺสํ.

ทฺวิกาทีนํ ตทุตฺตรปทานฺจ นิปฺปชฺชนฺเต ยถาสงฺขฺยํ. สตสฺส ทฺวิกํ (ตทิทํ โหติ) ทฺวิสตํ, เอวํ ติสตํ, จตุสตํ, ปฺจสตํ, ฉสตํ, สตฺตสตํ, อฏฺสตํ, นวสตํ, ทสสตํ, สหสฺสํ โหติ.

๓๙๔, ๔๑๖. ยาว ตทุตฺตริ ทสคุณิตฺจ.

ยาว ตาสํ สงฺขฺยานํ อุตฺตริ ทสคุณิตฺจ กาตพฺพํ.

ตํ ยถา? ทสสฺส คณนสฺส ทสคุณิตํ กตฺวา สตํ โหติ, สตสฺส ทสคุณิตํ กตฺวา สหสฺสํ โหติ, สหสฺสสฺส ทสคุณิตํ กตฺวา ทสสหสฺสํ โหติ, ทสสหสฺสสฺส ทสคุณิตํ กตฺวาสตสหสฺสํ โหติ, สตสหสฺสสฺส ทสคุณิตํ กตฺวาทสสตสหสฺสํ โหติ, ทสสตสหสฺสสฺสทสคุณิตํ กตฺวา โกฏิ โหติ, โกฏิสตสหสฺสสฺส สตคุณิตํ กตฺวา ปโกฏิ โหติ. เอวํ เสสาปิ โยเชตพฺพา.

จคฺคหณํ วิเสสนตฺถํ.

๓๙๕, ๔๑๗. สกนาเมหิ.

ยาสํ ปน สงฺขฺยานํ อนิทฺทิฏฺนามเธยฺยานํ สเกหิ สเกหิ นาเมหิ นิปฺปชฺชนฺเต.

สตสหสฺสานํ สตํ โกฏิ, โกฏิสตสหสฺสานํ สตํ ปโกฏิ, ปโกฏิสตสหสฺสานํ สตํ โกฏิปโกฏิ, โกฏิปโกฏิสตสหสฺสานํ สตํ นหุตํ, นหุตสตสหสฺสานํ สตํ นินฺนหุตํ, นินฺนหุตสตสหสฺสานํ สตํ อกฺโขภิณี. ตถา พินฺทุ, อพฺพุทํ, นิรพฺพุทํ, อหหํ, อพพํ, อฏฏํ, โสคนฺธิกํ, อุปฺปลํ, กุมุทํ, ปทุมํ, ปุณฺฑริกํ, กถานํ, มหากถานํ, อสงฺขฺเยยฺยํ.

๓๙๖, ๓๖๓. เตสํ โณ โลปํ.

เตสํ ปจฺจยานํ โณ โลปมาปชฺชเต.

โคตมสฺส อปจฺจํ โคตโม. เอวํ วาสิฏฺโ. เวนเตยฺโย, อาลสฺยํ, อาโรคฺยํ.

๓๙๗, ๔๒๐. วิภาเค ธา จ.

วิภาคตฺเถ จ ธาปจฺจโย โหติ.

เอเกน วิภาเคน เอกธา. เอวํ ทฺวิธา, ติธา, จตุธา, ปฺจธา, ฉธา.

เจติ กิมตฺถํ? โสปจฺจโย โหติ. สุตฺตโส, พฺยฺชนโส, ปทโส.

๓๙๘, ๔๒๑. สพฺพนาเมหิ ปการวจเน ตุ ถา.

สพฺพนาเมหิ ปการวจนตฺเถ ถาปจฺจโย โหติ.

โส ปกาโร ตถา, ตํ ปการํ ตถา, เตน ปกาเรน ตถา, ตสฺส ปการสฺส ตถา, ตสฺมา ปการา ตถา, ตสฺส ปการสฺส ตถา, ตสฺมึ ปกาเร ตถา. เอวํ ยถา, สพฺพถา, อฺถา, อิตรถา.

ตุคฺคหณํ กิมตฺถํ? ตตฺถาปจฺจโย โหติ. โส ปกาโร ตถตฺถา. เอวํ ยถตฺถา. สพฺพถตฺถา, อฺถตฺถา, อิตรถตฺถา.

๓๙๙, ๔๒๒. กิมิเมหิ ถํ.

กึ อิมอิจฺเจเตหิ ถํปจฺจโย โหติ ปการวจนตฺเถ.

โก ปกาโร กถํ, กํ ปการํ กถํ, เกน ปกาเรน กถํ, กสฺส ปการสฺส กถํ, กสฺมา ปการา กถํ. กสฺส ปการสฺส กถํ, กสฺมึ ปกาเร กถํ, อยํ ปกาโร อิตฺถํ, อิมํ ปการํ อิตฺถํ, อิมินา ปกาเรน อิตฺถํ, อิมสฺส ปการสฺส อิตฺถํ, อิมสฺมา ปการา อิตฺถํ, อิมสฺส ปการสฺส อิตฺถํ, อิมสฺมึ ปกาเร อิตฺถํ.

๔๐๐, ๓๖๔. วุทฺธาทิสรสฺส วา’สํโยคนฺตสฺส สเณ จ.

อาทิสรสฺส วา อสํโยคนฺตสฺส อาทิพฺยฺชนสฺส วา สรสฺส วุทฺธิ โหติ สณการเก ปจฺจเย ปเร.

อาภิธมฺมิโก, เวนเตยฺโย, วาสิฏฺโ, อาลสฺยํ, อาโรคฺยํ.

อสํโยคนฺตสฺเสติ กิมตฺถํ? ภคฺคโว, มนฺเตยฺโย, กุนฺเตยฺโย.

๔๐๑, ๓๗๕. มายูนมาคโม าเน.

อิอุอิจฺเจเตสํ อาทิภูตานํ มา วุทฺธิ โหติ. เตสุ จ เอ โอ วุทฺธาคโม โหติ าเน.

พฺยากรณมธีเต เวยฺยากรณิโก, นฺยายมธีเต เนยฺยายิโก, พฺยาวจฺฉสฺส อปจฺจํ เวยฺยาวจฺโฉ, ทฺวาเร นิยุตฺโต โทวาริโก.

๔๐๒, ๓๗๗. อาตฺตฺจ.

อิอุอิจฺเจเตสํ อาตฺตฺจ โหติ, ริการาคโม จ าเน.

อิสิสฺส ภาโว อาริสฺยํ, อิณสฺส ภาโว อาณฺยํ, อุสภสฺส ภาโว อาสภํ, อุชุโน ภาโว อชฺชวํ, อิจฺเจวมาที โยเชตพฺพา.

ยูนมิติ กิมตฺถํ? อปาเยสุ ชาโต อาปายิ โก.

าเนติ กิมตฺถํ? เวมติโก, โอปนยิโก, โอปมายิโก, โอปายิโก.

๔๐๓, ๓๕๔. กฺวจาทิมชฺฌุตฺตรานํ ทีฆรสฺสา ปจฺจเยสุ จ.

กฺวจิ อาทิมชฺฌอุตฺตรอิจฺเจเตสํ ทีฆรสฺสา โหนฺติ ปจฺจเยสุ จ อปจฺจเยสุ จ.

อาทิทีโฆ ตาว – ปากาโร, นีวาโร, ปาสาโท, ปากโฏ, ปาติโมกฺโข, ปาฏิกงฺโข อิจฺเจวมาทิ.

มชฺเฌทีโฆ ตาว – องฺคมาคธิโก, โอรพฺภมาควีโก อิจฺเจวมาทิ.

อุตฺตรทีโฆ ตาว – ขนฺตี ปรมํ ตโป ติติกฺขา, อฺชนา คิริ, โกฏรา วนํ, องฺคุลี อิจฺเจวมาทิ.

อาทิรสฺโส ตาว – ปเคว อิจฺเจวมาทิ.

มชฺเฌรสฺโส ตาว – สุเมธโส สุวณฺณธเรหิ อิจฺเจวมาทิ.

อุตฺตรรสฺโส ตาว – โภวาทิ นาม โส โหติ, ยถาภาวิ คุเณน โส อิจฺเจวมาทิ. อฺเปิ ยถาชินวจนานุปโรเธน โยเชตพฺพา.

จคฺคหเณน อปจฺจเยสุ จาติ อตฺถํ สมุจฺเจติ,

๔๐๔, ๓๗๐. เตสุ วุทฺธิโลปาคมวิการวิปรีตาเทสา จ.

เตสุ อาทิมชฺฌุตฺตเรสุ ยถาชินวจนานุปโรเธน กฺวจิ วุทฺธิ โหติ, กฺวจิ โลโป โหติ, กฺวจิ อาคโม โหติ, กฺวจิ วิกาโร โหติ, กฺวจิ วิปรีโต โหติ, กฺวจิ อาเทโส โหติ.

อาทิวุทฺธิ ตาว – อาภิธมฺมิโก, เวนเตยฺโย อิจฺเจวมาทิ.

มชฺเฌวุทฺธิ ตาว – สุขเสยฺยํ, สุขการิ ทานํ, สุขการิ สีลํ อิจฺเจวมาทิ.

อุตฺตรวุทฺธิ ตาว – กาลิงฺโค, มาคธิโก, ปจฺจกฺขธมฺมา อิจฺเจวมาทิ.

อาทิโลโป ตาว – ตาลีสํ อิจฺเจวมาทิ.

มชฺเฌโลโป ตาว – กตฺตุกาโม, กุมฺภการปุตฺโต, เวทลฺลํ อิจฺเจวมาทิ.

อุตฺตรโลโป ตาว – ภิกฺขุ, ภิกฺขุนี อิจฺเจวมาทิ.

อาทิอาคโม ตาว – วุตฺโต ภควตา อิจฺเจวมาทิ.

มชฺเฌอาคโม ตาว – สสีลวา, สปฺวาอิจฺเจวมาทิ.

อุตฺตรอาคโม ตาว – เวทลฺลํ อิจฺเจวมาทิ.

อาทิวิกาโร ตาว – อาริสฺยํ, อาณฺยํ, อาสภํ, อชฺชวํ อิจฺเจวมาทิ.

มชฺเฌวิกาโร ตาว – วราริสฺยํ, ปราริสฺยํ อิจฺเจวมาทิ.

อุตฺตรวิกาโร ตาว – ยานิ, ตานิ, สุขานิ อิจฺเจวมาทิ.

อาทิวิปรีโต ตาว – อุคฺคเต สูริเย อุคฺคจฺฉติ อิจฺเจวมาทิ.

มชฺเฌวิปรีโต ตาว – สมุคฺคจฺฉติ, สมุคฺคเต สูริเย อิจฺเจวมาทิ.

อุตฺตรวิปรีโต ตาว – ทิคุ, ทิคุณํ อิจฺเจวมาทิ.

อาทิอาเทโส ตาว – ยูนํ อิจฺเจวมาทิ.

มชฺเฌอาเทโส ตาว – นฺยาโยคา อิจฺเจวมาทิ.

อุตฺตรอาเทโส ตาว – สพฺพเสยฺโย, สพฺพเสฏฺโ, จิตฺตํ อิจฺเจวมาทิ. เอวํ ยถาชินวจนานุปโรเธน สพฺพตฺถ โยเชตพฺพา.

๔๐๕, ๓๖๕. อยุวณฺณานฺจาโย วุทฺธิ.

อ อิติ อกาโร, อิ อีอิติ อิวณฺโณ, อุ อูอิติ อุวณฺโณ, เตสํ อการอิวณฺณุวณฺณานํ อา เอ โอวุทฺธิโย โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ, อา อี อูวุทฺธิ จ.

อาภิธมฺมิโก, เวนเตยฺโย, โอฬุมฺปิโก.

ปุน วุทฺธิคฺคหณํ กิมตฺถํ? อุตฺตรปทวุทฺธิภาวตฺถํ, องฺคมคเธหิ อาคตาติ องฺคมาคธิกา. นิคมชนปเทสุ ชาตาติ เนคมชานปทา. ปุริมชนปเทสุ ชาตาติ โปริมชานปทา. สตฺตาเห นิยุตฺโตติ สตฺตาหิกา, จตุวิชฺเช นิยุตฺโตติ จาตุวิชฺชิกา. อิจฺเจวมาที โยเชตพฺพา.

วุทฺธิอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? วุทฺธาทิสรสฺส วา’สํโยคนฺตสฺส สเณ จ.

อิติ นามกปฺเป ตทฺธิตกปฺโป อฏฺโม กณฺโฑ.

ตทฺธิตกปฺโป นิฏฺิโต.

๖. อาขฺยาตกปฺป

ปมกณฺฑ

(ก)

อาขฺยาตสาครมถชฺชตนีตรงฺคํ,

ธาตุชฺชลํ วิกรณาคมกาลมีนํ;

โลปานุพนฺธริยมตฺถวิภาคตีรํ,

ธีรา ตรนฺติ กวิโน ปุถุพุทฺธินาวา.

(ข)

วิจิตฺตสงฺขารปริกฺขิตํ อิมํ,

อาขฺยาตสทฺทํ วิปุลํ อเสสโต;

ปณมฺย สมฺพุทฺธมนนฺตโคจรํ,

สุโคจรํ ยํ วทโต สุณาถ เม.

(ค)

อธิกาเร มงฺคเล เจว, นิปฺผนฺเน จาวธารเณ;

อนนฺตเร จ ปาทาเน, อถสทฺโท ปวตฺตติ.

๔๑๖, ๔๒๙. อถ ปุพฺพานิ วิภตฺตีนํ ฉ ปรสฺสปทานิ.

อถ สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ ยานิ ยานิ ปุพฺพกานิ ปทานิ, ตานิ ตานิ ปรสฺสปทสฺานิ โหนฺติ.

ตํ ยถา? ติ อนฺติ, สิ ถ, มิ ม.

ปรสฺสปทมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กตฺตริ ปรสฺสปทํ.

๔๐๗, ๔๓๙. ปราณฺยตฺตโนปทานิ.

สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ ยานิ ยานิ ปรานิ ปทานิ. ตานิ ตานิ อตฺตโนปทสฺานิ โหนฺติ.

ตํ ยถา? เต อนฺเต, เส วฺเห, เอ มฺเห.

อตฺตโนปทมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อตฺตโนปทานิ ภาเว จ กมฺมนิ.

๔๐๘, ๔๓๑. ทฺเว ทฺเว ปม มชฺฌิมุตฺตมปุริสา.

ตาสํ สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ ปรสฺสปทานํ, อตฺตโนปทานฺจ ทฺเว ทฺเว ปทานิ ปมมชฺฌิมุตฺตมปุริสสฺานิ โหนฺติ.

ตํ ยถา? ติ อนฺติ อิติ ปมปุริสา, สิ ถ อิติ มชฺฌิมปุริสา, มิ ม อิติ อุตฺตมปุริสา. อตฺตโนปทานมฺปิ เต อนฺเต อิติ ปมปุริสา, เส วฺเห อิติ มชฺฌิมปุริสา, เอ มฺเห อิติ อุตฺตมปุริสา. เอวํ สพฺพตฺถ.

ปมมชฺฌิมุตฺตมปุริสมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? นามมฺหิ ปยุชฺชมาเนปิ ตุลฺยาธิกรเณ ปโม, ตุมฺเห มชฺฌิโม, อมฺเห อุตฺตโม.

๔๐๙, ๔๔๑. สพฺเพสเมกาภิธาเน ปโร ปุริโส.

สพฺเพสํ ติณฺณํ ปมมชฺฌิมุตฺตม ปุริสานํ เอกาภิธาเน ปโร ปุริโส คเหตพฺโพ.

โส จ ปติ, ตฺวฺจ ปสิ, ตุมฺเห ปถ. โส จ ปจติ, ตฺวฺจ ปจสิ. ตุมฺเห ปจถ. เอวํ เสสาสุ วิภตฺตีสุ ปโร ปุริโส โยเชตพฺโพ.

๔๑๐, ๔๓๒. นามมฺหิ ปยุชฺชมาเนปิ ตุลฺยาธิกรเณ ปโม.

นามมฺหิ ปยุชฺชมาเนปิ อปฺปยุชฺชมาเนปิ ตุลฺยาธิกรเณ ปมปุริโส โหติ.

โส คจฺฉติ, เต คจฺฉนฺติ.

อปฺปยุชฺชมาเนปิ – คจฺฉติ, คจฺฉนฺติ.

ตุลฺยาธิกรเณติ กิมตฺถํ? เตน หฺเส ตฺวํ เทวทตฺเตน.

๔๑๑, ๔๓๖. ตุมฺเห มชฺฌิโม.

ตุมฺเห ปยุชฺชมาเนปิ อปฺปยุชฺชมาเนปิ ตุลฺยาธิกรเณ มชฺฌิมปุริโส โหติ.

ตฺวํ ยาสิ, ตุมฺเห ยาถ.

อปฺปยุชฺชมาเนปิ – ยาสิ, ยาถ.

ตุลฺยาธิกรเณติ กิมตฺถํ? ตยา ปจฺจเต โอทโน.

๔๑๒, ๔๓๗. อมฺเห อุตฺตโม.

อมฺเห ปยุชฺชมาเนปิ อปฺปยุชฺชมาเนปิ ตุลฺยาธิกรเณ อุตฺตมปุริโส โหติ.

อหํ ยชามิ, มยํ ยชาม.

อปฺปยุชฺชมาเนปิ – ยชามิ, ยชาม.

ตุลฺยาธิกรเณติ กิมตฺถํ? มยา อิชฺชเต พุทฺโธ.

๔๑๓, ๔๒๗. กาเล.

‘‘กาเล’’ อิจฺเจตํ อธิการตฺถํ เวทิตพฺพํ.

๔๑๔, ๔๒๘. วตฺตมานา ปจฺจุปฺปนฺเน.

ปจฺจุปฺปนฺเน กาเล วตฺตมานาวิภตฺติ โหติ.

ปาฏลิปุตฺตํ คจฺฉติ, สาวตฺถึ ปวิสติ.

๔๑๕, ๔๕๑. อาณตฺยา สิฏฺเ’นุตฺตกาเล ปฺจมี.

อาณตฺยตฺเถอาสีสตฺเถ จ อนุตฺตกาเล ปฺจมี วิภตฺติ โหติ.

กโรตุ กุสลํ, สุขํ เต โหตุ.

๔๑๖, ๔๕๔. อนุมติปริกปฺปตฺเถสุ สตฺตมี.

อนุมตฺยตฺเถปริกปฺปตฺเถ จ อนุตฺตกาเล สตฺตมี วิภตฺติ โหติ.

ตฺวํ คจฺเฉยฺยาสิ, กิมหํ กเรยฺยามิ.

๔๑๗, ๔๖๐. อปจฺจกฺเข ปโรกฺขาตีเต.

อปจฺจกฺเข อตีเต กาเล ปโรกฺขาวิภตฺติ โหติ.

สุปิเน กิลมาห, เอวํ กิล โปราณาหุ.

๔๑๘, ๔๕๖. หิยฺโยปภุติ ปจฺจกฺเข หิยฺยตฺตนี.

หิยฺโยปภุติ อตีเต กาเล ปจฺจกฺเข วา อปจฺจกฺเข วา หิยฺยตฺตนี วิภตฺติ โหติ.

โส อคมา มคฺคํ, เต อคมู มคฺคํ.

๔๑๙, ๔๖๙. สมีเป’ชฺชตนี.

อชฺชปฺปภุติ อตีเต กาเล ปจฺจกฺเข วา อปจฺจกฺเข วา สมีเป อชฺชตนีวิภตฺติ โหติ.

โส มคฺคํ อคมี, เต มคฺคํ อคมุํ.

๔๒๐, ๔๗๑. มาโยเค สพฺพกาเล จ.

หิยฺยตฺตนีอชฺชตนีอิจฺเจตา วิภตฺติโย ยทา มาโยคา, ตทา สพฺพกาเล จ โหนฺติ.

มา คมา, มา วจา, มา คมี, มา วจี.

จคฺคหเณน ปฺจมีวิภตฺติปิ โหติ. มา คจฺฉาหิ.

๔๒๑, ๔๗๓. อนาคเต ภวิสฺสนฺตี.

อนาคเต กาเล ภวิสฺสนฺตี วิภตฺติ โหติ.

โส คจฺฉิสฺสติ, กริสฺสติ. เต คจฺฉิสฺสนฺติ, กริสฺสนฺติ.

๔๒๒, ๔๗๕. กฺริยาติปนฺเน’ตีเต กาลาติปตฺติ.

กฺริยาติปนฺนมตฺเต อตีเต กาเล กาลาติปตฺติ วิภตฺติ โหติ.

โส เจ ตํ ยานํ อลภิสฺสา, อคจฺฉิสฺสา. เต เจ ตํ ยานํ อลภิสฺสํสุ, อคจฺฉิสฺสํสุ.

๔๒๓, ๔๒๖. วตฺตมานา ติ อนฺติ, สิ ถ, มิ ม, เต อนฺเต, เส วฺเห, เอ มฺเห.

วตฺตมานา อิจฺเจสา สฺา โหติ ติ อนฺติ, สิ ถ, มิ ม, เต อนฺเต, เส วฺเห, เอ มฺเห อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.

วตฺตมานา อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? วตฺตมานา ปจฺจุปฺปนฺเน.

๔๒๔, ๔๕๐. ปฺจมี ตุ อนฺตุ, หิถ, มิม, ตํ อนฺตํ, สฺสุ วฺโห, เอ อามเส.

ปฺจมีอิจฺเจสา สฺา โหติ ตุ อนฺตุ, หิ ถ, มิม, ตํ อนฺตํ, สฺสุ วฺโห, เอ อามเส อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.

ปฺจมีอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อาณตฺยาสิฏฺเ, นุตฺตกาเล ปฺจมี.

๔๒๕, ๔๕๓. สตฺตมี เอยฺย เอยฺยุํ, เอยฺยา สิ เอยฺยา ถ, เอยฺยามิ เอยฺยาม, เอถ เอรํ, เอโถ เอยฺยาวฺโห, เอยฺยํ เอยฺยามฺเห.

สตฺตมี อิจฺเจสา สฺา โหติ เอยฺย เอยฺยุํ, เอยฺยาสิ เอยฺยาถ, เอยฺยามิ เอยฺยาม, เอถ เอรํ, เอโถ, เอยฺยาวฺโห, เอยฺยํ เอยฺยามฺเห อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.

สตฺตมี อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อนุมติปริกปฺปตฺเถสุ สตฺตมี.

๔๒๖, ๔๕๙. ปโรกฺขา ออุ เอตฺถ, อํมฺห, ตฺถเร, ตฺโถ วฺโห, อึ มฺเห.

ปโรกฺขา อิจฺเจสา สฺา โหติ อ อุ, เอตฺถ, อํ มฺห, ตฺถ เร ตฺโถ วฺโห, อึ มฺเห อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.

ปโรกฺขา อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อปจฺจกฺเข ปโรกฺขาตีเต.

๔๒๗, ๔๕๕. หิยฺยตฺตนี อาอู, โอตฺถ, อํมฺหา, ตฺถตฺถุํ, เส วฺหํ, อึ มฺหเส.

หิยฺยตฺตนี อิจฺเจสา สฺา โหติ อา อู, โอ ตฺถ, อํ มฺหา, ตฺถ ตฺถุํ, เส วฺหํ, อึ มฺหเส อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.

หิยฺยตฺตนี อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? หิยฺโยปภุติ ปจฺจกฺเข หิยฺยตฺตนี.

๔๒๘, ๔๖๘. อชฺชตนี อี อุํ, โอ ตฺถ, อึ มฺหา, อา อู, เส วฺหํ, อํ มฺเห.

อชฺชตนี อิจฺเจสา สฺา โหติ อี อุํ, โอ ตฺถ, อึมฺหา, อา อู, เสวฺหํ, อํ มฺเห อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.

อชฺชตนี อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? สมีเปชฺชตนี.

๔๒๙, ๔๗๒. ภวิสฺสนฺตี สฺสติ สฺสนฺติ, สฺสสิ สฺสถ, สฺสามิ สฺสาม, สฺสเต สฺสนฺเต, สฺสเส สฺสวฺเห, สฺสํ สฺสามฺเห.

ภวิสฺสนฺตี อิจฺเจสา สฺา โหติ สฺสติ สฺสนฺติ, สฺสสิ สฺสถ, สฺสามิ สฺสาม, สฺสเต สฺสนฺเต, สฺสเส สฺสวฺเห, สฺสํ สฺสามฺเห อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.

ภวิสฺสนฺตี อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อนาคเต ภวิสฺสนฺตี.

๔๓๐, ๓๗๓. กาลาติปตฺติ สฺสา สฺสํสุ, สฺเส สฺสถ, สฺสํ สฺสามฺหา, สฺสถ สิสฺสุ, สฺสเส สฺสวฺเห, สฺสึ สฺสามฺหเส.

กาลาติปตฺติ อิจฺเจสา สฺา โหติ สฺสา สฺสํสุ, สฺเส สฺสถ, สฺสํ สฺสามฺหา, สฺสถ สฺสิสุ, สฺสเส สฺสวฺเห, สฺสึ สฺสามฺหเส อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.

กาลาติปตฺติ อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กฺริยาติปนฺเน’ ตีเต กาลาติปตฺติ.

๔๓๑, ๔๕๘. หิยฺยตฺตนี สตฺตมี ปฺจมี วตฺตมานา สพฺพธาตุกํ.

หิยฺยตฺตนาทโย จตสฺโส วิภตฺติโย สพฺพธาตุก สฺา โหนฺติ.

อคมา, คจฺเฉยฺย, คจฺฉตุ, คจฺฉติ.

สพฺพธาตุก อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อิการาคโม อสพฺพธาตุกมฺหิ.

อิติ อาขฺยาตกปฺเป ปโม กณฺโฑ.

ทุติยกณฺฑ

๔๓๒, ๓๖๒. ธาตุลิงฺเคหิ ปรา ปจฺจยา.

ธาตุลิงฺคอิจฺเจเตหิ ปรา ปจฺจยา โหนฺติ.

กโรติ, คจฺฉติ. โย โกจิ กโรติ, ตํ อฺโ ‘‘กโรหิ กโรหิ’’ อิจฺเจวํ พฺรวีติ, อถ วา กโรนฺตํ ปโยชยติ = กาเรติ. สงฺโฆ ปพฺพตมิว อตฺตานมาจรติ = ปพฺพตายติ. ตฬากํ สมุทฺทมิว อตฺตานมาจรติ = สมุทฺทายติ, สทฺโท จิจฺจิฏมิว อตฺตานมาจรติ = จิจฺจิฏายติ, วสิฏฺสฺส อปจฺจํ วาสิฏฺโ. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.

๔๓๓, ๕๒๘. ติช คุป กิต มาเน หิ ข ฉ สา วา.

ติช คุป กิต มานุ อิจฺเจเตหิ ธาตูหิ ข ฉ ส อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วา.

ติติกฺขติ, ชิคุจฺฉติ, ติกิจฺฉติ, วีมํสติ.

วาติ กิมตฺถํ? เตชติ, โคปติ, มาเนติ.

๔๓๔, ๕๓๔. ภุช ฆส หร สุ ปาทีหิ ตุมิจฺฉตฺเถสุ.

ภุช ฆส หร สุ ปาอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตุมิจฺฉตฺเถสุ ข ฉ สอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วา.

โภตฺตุมิจฺฉติ=พุภุกฺขติ, ฆสิตุมิจฺฉติ=ชิฆจฺฉติ, หริตุมิจฺฉติ=ชิคีสติ, โสตุมิจฺฉติ=สุสฺสุสติ, ปาตุมิจฺฉติ=ปิวาสติ.

วาติ กิมตฺถํ? โภตฺตุมิจฺฉติ.

ตุมิจฺฉตฺเถสูติ กิมตฺถํ? ภุฺชติ.

๔๓๕, ๕๓๖. อาย นามโต กตฺตูปมานาทาจาเร.

นามโต กตฺตูปมานา อาจารตฺเถ อายปจฺจโย โหติ.

สงฺโฆ ปพฺพตมิว อตฺตานมาจรติ = ปพฺพตายติ, ตฬากํ สมุทฺทมิว อตฺตานมาจรติ = สมุทฺทายติ, สทฺโท จิจฺจิฏมิว อตฺตานมาจรติ = จิจฺจิฏายติ. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.

๔๓๖, ๕๓๗. อียูปมานา จ.

นามโต อุปมานา อาจารตฺเถ จ อียปจฺจโย โหติ.

อฉตฺตํ ฉตฺตมิว อาจรติ =ฉตฺตียติ, อปุตฺตํ ปุตฺตมิว อาจรติ=ปุตฺตียติ.

อุปมานาติ กิมตฺถํ? ธมฺมํ อาจรติ.

อาจาเรติ กิมตฺถํ? อฉตฺตํ ฉตฺตมิว รกฺขติ. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.

๔๓๗, ๕๓๘. นามมฺหา’ตฺติจฺฉตฺเถ.

นามมฺหา อตฺตโน อิจฺฉตฺเถ อียปจฺจโย โหติ.

อตฺตโน ปตฺตมิจฺฉติ = ปตฺตียติ. เอวํ วตฺถียติ, ปริกฺขารียติ, จีวรียติ, ธนียติ, ฆฏียติ.

อตฺติจฺฉตฺเถติ กิมตฺถํ? อฺสฺส ปตฺตมิจฺฉติ. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.

๔๓๘, ๕๔๐. ธาตูหิ เณ ณย ณาเป ณาปยา การิตานิ เหตฺวตฺเถ.

สพฺเพหิ ธาตูหิ เณณย ณาเป ณาปยอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ การิตสฺา จ เหตฺวตฺเถ.

โย โกจิ กโรติ, ตํ อฺโ ‘‘กโรหิ กโรหิ’’ อิจฺเจวํ พฺรวีติ, อถ วา กโรนฺตํ ปโยชยติ = กาเรติ, การยติ, การาเปติ, การา ปยติ. เย เกจิ กโรนฺติ, เต อฺเ ‘‘กโรถ กโรถ’’ อิจฺเจวํ พฺรุวนฺติ = กาเรนฺติ, การยนฺติ, การาเปนฺติ, การาปยนฺติ. โย โกจิ ปจติ, ตํ อฺโ ‘‘ปจาหิ ปจาหิ’’อิจฺเจวํ พฺรวีติ, อถ วา ปจนฺตํ ปโยชยติ = ปาเจติ, ปาจยติ, ปาจาเปติ, ปาจาปยติ. เย เกจิ ปจนฺติ, เต อฺเ ‘‘ปจถ ปจถ’’ อิจฺเจวํ พฺรุวนฺติ = ปาเจนฺติ, ปาจยนฺติ, ปาจาเปนฺติ. ปาจาปยนฺติ. เอวํ ภเณติ, ภณยติ, ภณาเปติ, ภณาปยติ. ภเณนฺติ, ภณยนฺติ, ภณาเปนฺติ, ภณาปยนฺติ. ตถริว อฺเปิ โยเชตพฺพา.

เหตฺวตฺเถติ กิมตฺถํ? กโรติ, ปจติ.

อตฺถคฺคหเณน อลปจฺจโย โหติ, โชตลติ.

๔๓๙, ๕๓๙. ธาตุรูเป นามสฺมา ณโย จ.

ตสฺมา นามสฺมา ณยปจฺจโย โหติ การิตสฺโ จ ธาตุรูเป สติ.

หตฺถินา อติกฺกมติ มคฺคํ = อติหตฺถยติ, วีณาย อุปคายติ คีตํ = อุปวีณยติ, ทฬฺหํ กโรติ วีริยํ = ทฬฺหยติ, วิสุทฺธา โหติ รตฺติ = วิสุทฺธยติ.

จคฺคหเณน อาร อาลอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ. สนฺตํ กโรติ = สนฺตารติ, อุปกฺกมํ กโรติ = อุปกฺกมาลติ.

๔๔๐, ๔๔๕. ภาวกมฺเมสุ โย.

สพฺเพหิ ธาตูหิ ภาวกมฺเมสุ ปจฺจโย โหติ.

ียเต, พุชฺฌเต, ปจฺจเต, ลพฺภเต, กรียเต, ยุชฺชเต, อุจฺจเต.

ภาวกมฺเมสูติ กิมตฺถํ? กโรติ, ปจติ, ปติ.

๔๔๑, ๔๔๗. ตสฺส จวคฺคยการวการตฺตํ สธาตฺวนฺตสฺส.

ตสฺส ปจฺจยสฺส วคฺคยการวการตฺตํ โหติ ธาตูนํ อนฺเตน สห ยถาสมฺภวํ.

วุจฺจเต, วุจฺจนฺเต, อุจฺจเต, อุจฺจนฺเต, ปจฺจเต, ปจฺจนฺเต. มชฺชเต, มชฺชนฺเต, ยุชฺชเต, ยุชฺชนฺเต. พุชฺฌเต, พุชฺฌนฺเต, กุชฺฌเต, กุชฺฌนฺเต, อุชฺฌเต, อุชฺฌนฺเต. หฺเต, หฺนฺเต. กยฺยเต, กยฺยนฺเต. ทิพฺพเต, ทิพฺพนฺเต.

๔๔๒, ๔๔๘. อิวณฺณาคโม วา.

สพฺเพหิ ธาตูหิ มฺหิ ปจฺจเย, ปเร อิวณฺณาคโม โหติ วา.

กรียเต, กรียติ, คจฺฉียเต, คจฺฉียติ.

วาติ กิมตฺถํ? กยฺยเต.

๔๔๓, ๔๔๙. ปุพฺพรูปฺจ.

สพฺเพหิ ธาตูหิ ปจฺจโย ปุพฺพรูปมาปชฺชเต วา.

วุฑฺฒเต, ผลฺลเต, ทมฺมเต, สกฺกเต, ลพฺภเต, ทิสฺสเต.

๔๔๔, ๕๐๑. ตถา กตฺตริ จ.

ยถา เหฏฺา ภาวกมฺเมสุ ปจฺจยสฺส อาเทโส โหติ ตถา กตฺตริปิ ปจฺจยสฺส อาเทโส กาตพฺโพ.

พุชฺฌติ, วิชฺฌติ, มฺติ, สิพฺพติ.

๔๔๕, ๔๓๓. ภูวาทิโต อ.

ภูอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต ปจฺจโย โหติ กตฺตริ.

ภวติ, ปติ, ปจติ, ชยติ.

๔๔๖, ๕๐๙. รุธาทิโต นิคฺคหิตปุพฺพฺจ.

รุธอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต ปจฺจโย โหติ กตฺตริ, ปุพฺเพ นิคฺคหิตาคโม โหติ.

รุนฺธติ, ฉินฺทติ, ภินฺทติ.

จคฺคหเณน อิ อี เอ โออิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ นิคฺคหิตปุพฺพฺจ.

รุนฺธิติ, รุนฺธีติ, รุนฺเธติ, รุนฺโธติ, สุมฺโภติ, ปริสุมฺโภติ.

๔๔๗, ๕๑๐. ทิวาทิโต โย.

ทิวุอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต ปจฺจโย โหติ กตฺตริ.

ทิพฺพติ, ถิพฺพติ, ยุชฺฌติ, วิชฺฌติ, พุชฺฌติ.

๔๔๘, ๕๑๒. สฺวาทิโต ณุ ณา อุณา จ.

สุอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต ณุ ณา อุ ณาอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กตฺตริ.

อภิสุโณติ, อภิสุณาติ, สํวุโณติ, สํวุณาติ, อาวุโณติ, อาวุณาติ, ปาปุโณติ, ปาปุณาติ.

๔๔๙, ๕๑๓. กิยาทิโต นา.

กีอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต นาปจฺจโย โหติ กตฺตริ.

กิณาติ, ชินาติ, ธุนาติ, มุนาติ, ลุนาติ, ปุนาติ.

๔๕๐, ๕๑๗. คหาทิโต ปฺป ณฺหา.

คหอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต ปฺปณฺหาอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กตฺตริ.

เฆปฺปติ, คณฺหาติ.

๔๕๑, ๕๒๐. ตนาทิโต โอยิรา.

ตนุอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต โอ ยิรอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กตฺตริ.

ตโนติ, ตโนหิ, กโรติ, กโรหิ, กยิ รติ, กยิราหิ.

๔๕๒, ๕๒๕. จุราทิโต, เณ ณยา.

จุรอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต เณ ณยอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กตฺตริ, การิตสฺา จ.

โจเรติ, โจรยติ, จินฺเตติ, จินฺตยติ, มนฺเตติ, มนฺตยติ.

๔๕๓, ๔๔๔. อตฺตโนปทานิ ภาเว จ กมฺมนิ.

ภาเว จ กมฺมนิ จ อตฺตโนปทานิ โหนฺติ.

อุจฺจเต, อุจฺจนฺเต, มชฺชเต, มชฺชนฺเต, ยุชฺชเต, ยุชฺชนฺเต, กุชฺฌเต, กุชฺฌนฺเต, ลพฺภเต, ลพฺภนฺเต, กยฺยเต, กยฺยนฺเต.

๔๕๔, ๔๔๐. กตฺตริ จ.

กตฺตริ จ อตฺตโนปทานิ โหนฺติ.

มฺเต, โรจเต, โสจเต, พุชฺฌเต, ชายเต.

๔๕๕, ๕๓๐. ธาตุปฺปจฺจเยหิ วิภตฺติโย.

ธาตุนิทฺทิฏฺเหิ ปจฺจเยหิ ขาทิการิตนฺเตหิ วิภตฺติโย โหนฺติ.

ติติกฺขติ, ชิคุจฺฉติ, วีมํสติ, สมุทฺทายติ, ปุตฺตียติ, กาเรติ, ปาเจติ.

๔๕๖, ๔๓๐. กตฺตริ ปรสฺสปทํ.

กตฺตริ ปรสฺสปทํ โหติ.

กโรติ, ปจติ, ปติ, คจฺฉติ.

๔๕๗, ๔๒๔. ภูวาทโย ธาตโว.

ภูอิจฺเจวมาทโย เย สทฺทคณา, เต ธาตุสฺา โหนฺติ.

ภวติ, ภวนฺติ, จรติ, จรนฺติ, ปจติ, ปจนฺติ, จินฺตยติ, จินฺตยนฺติ, โหติ, โหนฺติ, คจฺฉติ, คจฺฉนฺติ.

อิติ อาขฺยาตกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.

ตติยกณฺฑ

๔๕๘, ๔๖๑. กฺวจาทิวณฺณานเมกสฺสรานํ ทฺเวภาโว.

อาทิภูตานํ วณฺณานํ เอกสฺสรานํ กฺวจิ ทฺเวภาโว โหติ.

ติติกฺขติ, ชิคุจฺฉติ, ติกิจฺฉติ, วีมํสติ, พุภุกฺขติ, ปิวาสติ, ททฺทลฺลติ, ททาติ, ชหาติ, จงฺกมติ.

กฺวจีติ กิมตฺถํ? กมฺปติ, จลติ.

๔๕๙, ๔๖๒. ปุพฺโพ’พฺภาโส.

ทฺเวภูตสฺส ธาตุสฺส โย ปุพฺโพ, โส อพฺภาสสฺโ โหติ.

ทธาติ, ททาติ, พภูว.

๔๖๐, ๕๐๖. รสฺโส.

อพฺภาเส วตฺตมานสฺส สรสฺส รสฺโส โหติ. ทธาติ, ชหาติ.

๔๖๑, ๔๖๔. ทุติยจตุตฺถานํ ปมตติยา.

อพฺภาสคตานํ ทุติยจตุตฺถานํ ปมตติยา โหนฺติ.

จิจฺเฉท, พุภุกฺขติ, พภูว, ทธาติ.

๔๖๒, ๔๗๖. กวคฺคสฺส จวคฺโค.

อพฺภาเส วตฺตมานสฺส วคฺคสฺส วคฺโค โหติ.

จิกิจฺฉติ, ชิคุจฺฉติ, ชิฆจฺฉติ, ชิคีสติ, ชงฺคมติ, จงฺกมติ.

๔๖๓, ๕๓๒. มานกิตานํ วตตฺตํ วา.

มานกิตอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อพฺภาสคตานํ การ การตฺตํ โหติ วา ยถาสงฺขฺยํ.

วีมํสติ, ติกิจฺฉติ.

วาติ กิมตฺถํ? จิกิจฺฉติ.

๔๖๔, ๕๐๔. หสฺส โช.

อพฺภาเส วตฺตมานสฺส การสฺส โช โหติ.

ชหาติ, ชุหฺวติ, ชุโหติ, ชหาร.

๔๖๕, ๔๖๓. อนฺตสฺสิวณฺณากาโร วา.

อพฺภาสสฺส อนฺตสฺส อิวณฺโณ โหติ, กาโร วา.

ชิคุจฺฉติ, ปิวาสติ, วีมํสติ, ชิฆจฺฉติ, พภูว, ทธาติ.

วาติ กิมตฺถํ? พุภุกฺขติ.

๔๖๖, ๔๘๙. นิคฺคหิตฺจ.

อพฺภาสสฺส อนฺเต นิคฺคหิตาคโม โหติ วา.

จงฺกมติ, จฺจลติ, ชงฺคมติ.

วาติ กิมตฺถํ? ปิวาสติ, ททฺทลฺลติ.

๔๖๗, ๕๓๓. ตโต ปามานานํ วา มํ เสสุ.

ตโต อพฺภาสโต ปามานอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ วามํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ ปจฺจเย ปเร.

ปิวาสติ, วีมํสติ.

๔๖๘, ๔๖๒. า ติฏฺโ.

าอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ติฏฺาเทโส โหติ วา.

ติฏฺติ, ติฏฺตุ, ติฏฺเยฺย, ติฏฺเยฺยุํ.

วาติ กิมตฺถํ? าติ.

๔๖๙, ๔๙๔. ปา ปิโว.

ปาอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ปิวาเทโส โหติ วา.

ปิวติ, ปิวตุ, ปิเวยฺย, ปิเวยฺยุํ.

วาติ กิมตฺถํ? ปาติ.

๔๗๐, ๕๑๔. าสฺส ชา ชํ นา.

าอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ชา ชํ นาอาเทสา โหนฺติ วา.

ชานาติ, ชาเนยฺย, ชานิยา, ชฺา, นายติ.

๔๗๑, ๔๘๓. ทิสสฺส ปสฺส ทิสฺส ทกฺขา วา.

ทิสอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ปสฺส ทิสฺส ทกฺขอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ วา.

ปสฺสติ, ทิสฺสติ, ทกฺขติ, อทกฺข.

วาติ กิมตฺถํ? อทฺทส.

๔๗๒, ๕๓๑. พฺยฺชนนฺตสฺส โจ ฉปจฺจเยสุ จ.

พฺยฺชนนฺตสฺส ธาตุสฺส โจ โหติ ปจฺจเยสุ ปเรสุ.

ชิคุจฺฉติ, ติกิจฺฉติ, ชิฆจฺฉติ.

๔๗๓, ๕๒๙. โก เข จ.

พฺยฺชนนฺตสฺส ธาตุสฺส โก โหติ ปจฺจเย ปเร.

ติติกฺขติ, พุภุกฺขติ.

๔๗๔, ๕๓๕. หรสฺส คีเส.

หรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺเสว คีอาเทโส โหติ ปจฺจเย ปเร.

ชิคีสติ.

๔๗๕, ๕๖๕. พฺรูภูนมาหภูวา ปโรกฺขายํ.

พฺรูภูอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อาหภูวอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ ปโรกฺขายํ วิภตฺติยํ.

อาห, อาหุ, พภูว, พภูวุ.

ปโรกฺขายมิติ กิมตฺถํ? อพฺรจุํ.

๔๗๖, ๔๔๒. คมิสฺสนฺโต จฺโฉ วา สพฺพาสุ.

คมุอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺโต กาโร จฺโฉ โหติ วา สพฺพาสุ ปจฺจยวิภตฺตีสุ.

คจฺฉมาโน, คจฺฉนฺโต. คจฺฉติ, คเมติ. คจฺฉตุ, คเมตุ. คจฺเฉยฺย. คเมยฺย. อคจฺฉา, อคมา. อคจฺฉี, อคมี. คจฺฉิสฺสติ, คมิสฺสติ. อคจฺฉิสฺสา, อคมิสฺสา.

คมิสฺเสติ กิมตฺถํ? อิจฺฉติ.

๔๗๗, ๔๗๙. วจสฺสชฺชตนิมฺหิ มกาโร โอ.

วจอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส กาโร โอตฺตมาปชฺชเต อชฺชตนิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

อโวจ. อโวจุํ.

อชฺชตนิมฺหีติ กิมตฺถํ? อวจ, อวจู.

๔๗๘, ๔๓๘. อกาโร ทีฆํ หิ มิ เมสุ.

กาโร ทีฆมาปชฺชเต หิมิมอิจฺเจเตสุ วิภตฺตีสุ.

คจฺฉาหิ, คจฺฉามิ, คจฺฉาม, คจฺฉามฺเห.

มิการคฺคหเณน หิวิภตฺติมฺหิ กาโร กฺวจิ น ทีฆมาปชฺชเต. คจฺฉหิ.

๔๗๙, ๔๕๒. ห โลปํ วา.

หิวิภตฺติ โลปมาปชฺชเต วา.

คจฺฉ, คจฺฉาหิ, คม, คมาหิ, คมย, คมยาหิ.

หีติ กิมตฺถํ? คจฺฉติ, คมยติ.

๔๘๐, ๔๙๐. โหติสฺสเรโหเห ภวิสฺสนฺติมฺหิสฺสสฺส จ.

หูอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สโร เอ ห โอห เอตฺตมาปชฺช เต ภวิสฺสนฺติมฺหิ, สฺสสฺส จ โลโป โหติ วา.

เหหิติ, เหหินฺติ, โหหิติ, โหหินฺติ, เหติ, เหนฺติ, เหหิสฺสติ, เหหิสฺสนฺติ, โหหิสฺสติ, โหหิสฺสนฺติ, เหสฺสติ, เหสฺสนฺติ.

หูติ กิมตฺถํ? ภวิสฺสติ, ภวิสฺสนฺติ.

ภวิสฺสนฺติมฺหีติ กิมตฺถํ? โหติ.

๔๘๑, ๕๒๔. กรสฺส สปจฺจยสฺส กาโห.

กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สปจฺจยสฺส กาหาเทโส โหติ วา ภวิสฺสนฺติมฺหิ วิภตฺติมฺหิ, สฺส จ นิจฺจํ โลโป โหติ.

กาหติ, กาหิติ, กาหสิ, กาหิสิ, กาหามิ, กาหาม.

วาติ กิมตฺถํ? กริสฺสติ, กริสฺสนฺติ.

สปจฺจยคฺคหเณน อฺเหิปิ ภวิสฺสนฺติยา วิภตฺติยา ขามิ ขาม ฉามิ ฉามอิจฺจาทโย อาเทสา โหนฺติ. วกฺขามิ, วกฺขาม, วจฺฉามิ, วจฺฉาม.

อิติ อาขฺยาตกปฺเป ตติโย กณฺโฑ.

จตุตฺถกณฺฑ

๔๘๒, ๕๐๘. ทาทนฺตสฺสํ มิ เมสุ.

ทาอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺตสฺส อํ โหติ มิมอิจฺเจเตสุ.

ทมฺมิ, ทมฺม.

๔๘๓, ๕๒๗. อสํโยคนฺตสฺส วุทฺธิ การิเต.

อสํโยคนฺตสฺส ธาตุสฺส การิเต วุทฺธิ โหติ.

กาเรติ, กาเรนฺติ, การยติ, การยนฺติ, การาเปติ, การาเปนฺติ, การาปยติ, การาปยนฺติ.

อสํโยคนฺตสฺเสติ กิมตฺถํ? จินฺตยติ, มนฺตยติ.

๔๘๔, ๕๔๒. ฆฏาทีนํ วา.

ฆฏาทีนํ ธาตูนํ อสํโยคนฺตานํ วุทฺธิ โหติ วา การิเต.

ฆาเฏติ, ฆเฏติ, ฆาฏยติ, ฆฏยติ, ฆาฏาเปติ, ฆฏาเปติ, ฆาฏาปยติ, ฆฏาปยติ, คาเมติ, คเมติ, คามยติ, คมยติ, คามาเปติ, คมาเปติ. คามาปยติ, คมาปยติ.

ฆฏาทีนมิติ กิมตฺถํ? กาเรติ.

๔๘๕, ๔๓๔. อฺเสุ .

อฺเสุ จ ปจฺจเยสุ สพฺเพสํ ธาตูนํ อสํโยคนฺตานํ วุทฺธิ โหติ.

ชยติ, โหติ, ภวติ.

จคฺคหเณน ณุปจฺจยสฺสาปิ วุทฺธิ โหติ. อภิสุโณติ.

๔๘๖, ๕๔๓. คุห ทุสานํ ทีฆํ.

คุห ทุสอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ สโร ทีฆมาปชฺชเต การิเต.

คูหยติ, ทูสยติ.

๔๘๗, ๔๗๘. วจ วส วหาทีนมุกาโร วสฺส เย.

วจ วส วหอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ วการสฺส อุกาโร โหติ ปจฺจเย ปเร.

อุจฺจเต, วุจฺจติ, คุสฺสติ, วุยฺหติ.

๔๘๘, ๔๘๑. ห วิปริยโย โล วา.

การสฺส วิปริยโย โหติ ปจฺจเย ปเร, ปจฺจยสฺส จ โล โหติ วา.

วุลฺหติ, วุยฺหติ.

๔๘๙, ๕๑๙. คหสฺส เฆ ปฺเป.

คหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส เฆกาโร โหติ ปฺปปจฺจเย ปเร.

เฆปฺปติ.

๔๙๐, ๕๑๘. หโล โป ณฺหามฺหิ.

คหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส การสฺส โลโป โหติ ณฺหามฺหิ ปจฺจเย ปเร.

คณฺหาติ.

๔๙๑, ๕๒๓. กรสฺส กาสตฺตมชฺชตนิมฺหิ.

กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส กาสตฺตํ โหติ วา อชฺชตนิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

อกาสิ, อกาสุํ. อกริ, อกรุํ.

กาสตฺตมิติภาวนิทฺเทเสน อฺตฺถาปิ สาคโม โหติ. อโหสิ, อทาสิ.

๔๙๒, ๔๙๙. อสสฺมา มิมานํ มฺหิมฺหา’ นฺตโลโป จ.

อสอิจฺเจตาย ธาตุยา มิมอิจฺเจเตสํ วิภตฺตีนํ มฺหิมฺหาเทสา โหนฺติ วา, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.

อมฺหิ, อมฺห, อสฺมิ, อสฺม.

๔๙๓, ๔๙๘. ถสฺส ตฺถตฺตํ.

อสอิจฺเจตาย ธาตุยา สฺส วิภตฺติสฺส ตฺถตฺตํ โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.

อตฺถ.

๔๙๔, ๔๙๕. ติสฺส ตฺถิตฺตํ.

อสอิจฺเจตาย ธาตุยา ติสฺส วิภตฺติสฺส ตฺถิตฺตํ โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.

อตฺถิ.

๔๙๕, ๕๐๐. ตุสฺส ตฺถุตฺตํ.

อสอิจฺเจตาย ธาตุยา ตุสฺส วิภตฺติสฺส ตฺถุตฺตํ โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.

อตฺถุ.

๔๙๖, ๔๙๗. สิมฺหิ จ.

อสสฺเสว ธาตุสฺส สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ อนฺตสฺส โลโป จ โหติ.

โก นุ ตฺวมสิ มาริส.

๔๙๗, ๔๗๗. ลภสฺมา อี อึนํ ตฺถ ตฺถํ.

ลภอิจฺเจตาย ธาตุยา อี อึนํ วิภตฺตีนํ ตฺถ ตฺถํอาเทสา โหนฺติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.

อลตฺถ, อลตฺถํ.

๔๙๘, ๔๘๐. กุสสฺมา ที จฺฉิ.

กุสอิจฺเจตาย ธาตุยา อีวิภตฺติสฺส จฺฉิโหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.

อกฺโกจฺฉิ.

๔๙๙, ๕๐๗. ทาธาตุสฺส ทชฺชํ.

ทาอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส ทชฺชาเทโส โหติ วา.

ทชฺชามิ, ทชฺเชยฺย, ททามิ, ทเทยฺย.

๕๐๐, ๔๘๖. วทสฺส วชฺชํ.

วทอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส วชฺชาเทโส โหติ วา.

วชฺชามิ, วชฺเชยฺย, วทามิ, วเทยฺย.

๕๐๑, ๔๔๓. คมิสฺส ฆมฺมํ.

คมุอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส ฆมฺมาเทโส โหติ วา.

ฆมฺมตุ. ฆมฺมาหิ, ฆมฺมามิ.

วาติ กิมตฺถํ? คจฺฉตุ, คจฺฉาหิ, คจฺฉามิ.

๕๐๒, ๔๙๓. ยมฺหิ ทา ธา มา า หา ปา มหมถาทีนมี.

มฺหิ ปจฺจเย ปเร ทา ธา มา า หา ปา มห มถ อิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺโต อีการมาปชฺชเต.

ทียติ, ธียติ, มียติ, ียติ, หียติ, ปียติ, มหียติ, มถียติ.

๕๐๓, ๔๘๕. ยชสฺสาทิสฺสิ.

ยชอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อาทิสฺส อิการาเทโส โหติ ปจฺจเย ปเร.

อิชฺชเต มยา พุทฺโธ.

๕๐๔, ๔๗๐. สพฺพโต อุํ อึสุ.

สพฺเพหิ ธาตูหิ อุํวิภตฺติสฺส อึสุอาเทโส โหติ.

อุปสงฺกมึสุ, นิสีทึสุ.

๕๐๕, ๔๘๒. ชร มรานํ ชีร ชิยฺย มิยฺยา วา.

ชร มร อิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ชีร ชิยฺย มิยฺยาเทสา โหนฺติ วา.

ชีรติ, ชีรนฺติ, ชิยฺยติ, ชิยฺยนฺติ, มิยฺยติ, มิยฺยนฺติ, มรติ, มรนฺติ.

๕๐๖, ๔๙๖. สพฺพตฺถา’ สสฺสาทิโลโป จ.

สพฺพตฺถ วิภตฺติปจฺจเยสุ อสอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อาทิสฺส โลโป โหติ วา.

สิยา, สนฺติ, สนฺเต, สมาโน.

วาติ กิมตฺถํ? อสิ.

๕๐๗, ๕๐๑. อสพฺพธาตุเก ภู.

อสสฺเสว ธาตุสฺส ภูโหติ วา อสพฺพธาตุเก.

ภวิสฺสติ. ภวิสฺสนฺติ.

วาติ กิมตฺถํ? อาสุํ.

๕๐๘, ๕๑๕. เอยฺยสฺส าโต อิยา า.

เอยฺยสฺส วิภตฺติสฺส าอิจฺเจตาย ธาตุยา ปรสฺส อิยา าอาเทสา โหนฺติ วา.

ชานิยา, ชฺา.

วาติ กิมตฺถํ? ชาเนยฺย.

๕๐๙, ๕๑๖. นาสฺส โลโป ยการตฺตํ.

าอิจฺเจตาย ธาตุยา ปรสฺส นาปจฺจยสฺส โลโป โหติ วา, การตฺตฺจ.

ชฺา, นายติ.

วาติ กิมตฺถํ? ชานาติ.

๕๑๐, ๔๘๗. โลปฺเจตฺตมกาโร.

การปจฺจโย โลปมาปชฺชเต, เอตฺตฺจ โหติ วา.

วชฺเชมิ, วเทมิ, วชฺชามิ, วทามิ.

๕๑๑, ๕๒๑. อุตฺตโมกาโร.

โอการปจฺจโย อุตฺตมาปชฺชเต วา.

กุรุเต, กโรติ.

โอกาโรติ กิมตฺถํ? โหติ.

๕๑๒, ๕๒๒. กรสฺสากาโร จ.

กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส กาโร อุตฺตมาปชฺชเต วา.

กุรุเต, ตโรติ, ตุพฺพนฺติ, กยิรติ.

กรสฺเสติ กิมตฺถํ? สรติ, มรติ.

๕๑๓, ๔๓๕. โอ อว สเร.

โอการสฺส ธาตฺวนฺตสฺส สเร ปเร อวาเทโส โหติ.

จวติ. ภวติ.

โอติ กิมตฺถํ? ชยติ.

๕๑๔, ๔๙๑. เอ อย.

เอการสฺส ธาตฺวนฺตสฺส สเร ปเร อยาเทโส โหติ.

นยติ, ชยติ.

๕๑๕, ๕๔๑. เต อาวายา การิเต.

เต โอ เออิจฺเจเต อาว อายาเทเส ปาปุณนฺติ การิเต.

ลาเวติ, นาเยติ.

โยควิภาเคน อฺสฺมิมฺปิ เอการสฺส อายาเทโส โหติ. คายติ, คายนฺติ.

๕๑๖, ๔๖๖. อิการาคโม อสพฺพธาตุกมฺหิ.

สพฺพสฺมึ อสพฺพธาตุกมฺหิ อิการาคโม โหติ.

คมิสฺสติ, กริสฺสติ, ลภิสฺสติ, ปจิสฺสติ.

อสพฺพธาตุกมฺหีติ กิมตฺถํ? คจฺฉติ, กโรติ, ลภติ, ปจติ.

๕๑๗, ๔๘๘. กฺวจิ ธาตุวิภตฺติปจฺจยานํ ทีฆ วิปรีตาเทสโลปาคมา จ.

อิธ อาขฺยาเต อนิทฺทิฏฺเสุ สาธเนสุ กฺวจิ ธาตุวิภตฺติปจฺจยานํ ทีฆวิปรีตาเทสโลปาคมอิจฺเจตานิ การิยานิ ชินวจนานุรูปานิ กาตพฺพานิ.

ชายติ, กเรยฺย, ชานิยา, สิยา, กเร, คจฺเฉ, ชฺา, วกฺเขถ, ทกฺเขถ, ทิจฺฉติ, อคจฺฉิ, อคจฺฉุํ, อโหสิ, อเหสุํ อิจฺเจวมาทีนิ อฺานิปิ สาธนานิ โยเชตพฺพานิ.

๕๑๘, ๔๔๖. อตฺตโนปทานิ ปรสฺสปทตฺตํ.

อตฺตโนปทานิ กฺวจิ ปรสฺสปทตฺตมาปชฺชนฺเต.

วุจฺจติ, ลพฺภติ, ปจฺจติ.

กฺวจีติ กิมตฺถํ? กรียเต, ลพฺภเต, ปจฺจเต.

๕๑๙, ๔๕๗. อการาคโม หิยฺยตฺตนีอชฺชตนีกาลาติปตฺตีสุ.

กฺวจิ การาคโม โหติ หิยฺยตฺตนี อชฺชตนีกาลาติปตฺติอิจฺเจตาสุ วิภตฺตีสุ.

อคมา, อคมี, อคมิสฺสา.

กฺวจีติ กิมตฺถํ? คมา, คมี, คมิสฺสา.

๕๒๐, ๕๐๒. พฺรูโต อี ติมฺหิ.

พฺรูอิจฺเจตาย ธาตุยา อีการาคโม โหติ ติมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

พฺรวีติ.

๕๒๑, ๔๒๕. ธาตุสฺสนฺโต โลโป’เนกสรสฺส.

ธาตุสฺส อนฺโต กฺวจิ โลโป โหติ อเนกสรสฺส.

คจฺฉติ, สรติ, มรติ.

อเนกสรสฺเสติ กิมตฺถํ? ปาติ, ยาติ, วาติ.

กฺวจีติ กิมตฺถํ? มหียติ, มถียติ.

๕๒๒, ๔๗๖. อิสุยมูนมนฺโต จฺโฉ วา.

อิสุ ยมุ อิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อนฺโต จฺโฉ โหติ วา. อิจฺฉติ, นิยจฺฉติ.

วาติ กิมตฺถํ? เอสติ, นิยมติ.

๕๒๓, ๕๒๖. การิตานํ โณ โลปํ.

การิตอิจฺเจเตสํ ปจฺจยานํ โณ โลปมาปชฺชเต.

กาเรติ, การยติ, การาเปติ, การาปยติ.

สาสนตฺถํ สมุทฺทิฏฺํ, มยาขฺยาตํ สมาสโต;

สกํ พุทฺธิวิเสเสน, จินฺตยนฺตุ วิจกฺขณา.

อิติ อาขฺยาตกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑ.

อาขฺยาตกปฺโป นิฏฺิโต.

๗. กิพฺพิธานกปฺป

ปมกณฺฑ

(ก)

พุทฺธํ าณสมุทฺทํ, สพฺพฺุํ โลกเหตุ’ขีณมตึ;

วนฺทิตฺวา ปุพฺพมหํ, วกฺขามิ สสาธนํ หิ กิตกปฺปํ.

(ข)

สาธนมูลํ หิ ปโยคํ,

อาหุ ปโยคมูลมตฺถฺจ;

อตฺเถสุ วิสารทมตโย,

สาสนสฺสุธรา ชินสฺส มตา.

(ค)

อนฺโธ เทสกวิกโล,

ฆตมธุเตลานิ ภาชเนน วินา;

นฏฺโ นฏฺานิ ยถา,

ปโยควิกโล ตถา อตฺโถ.

(ฆ)

ตสฺมา สํรกฺขณตฺถํ, มุนิวจนตฺถสฺส ทุลฺลภสฺสาหํ;

วกฺขามิ สิสฺสกหิตํ, กิตกปฺปํ สาธเนน ยุตํ.

๕๒๔, ๕๖๑. ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ โณ.

ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ ปจฺจโย โหติ.

กมฺมํ กโรตีติ กมฺมกาโร, เอวํ กุมฺภกาโร, มาลากาโร, กฏฺกาโร, รถกาโร, รชตกาโร, สุวณฺณกาโร, ปตฺตคฺคาโห, ตนฺตวาโย, ธฺมาโย, ธมฺมกาโม, ธมฺมจาโร.

๕๒๕, ๕๖๕. สฺายม นุ.

สฺายมภิเธยฺยายํ ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ การปจฺจโย โหติ, นามมฺหิ จ นุการาคโม โหติ.

อรึ ทเมตีติ อรินฺทโม, ราชา. เวสฺสํ ตรตีติ เวสฺสนฺตโร, ราชา. ตณฺหํ กโรตีติ ตณฺหงฺกโร, ภควา. เมธํ กโรตีติ เมธงฺกโร, ภควา. สรณํ กโรตีติ สรณงฺกโร, ภควา. ทีปํ กโรตีติ ทีปงฺกโร, ภควา.

๕๒๖, ๕๖๗. ปุเร ททา จ อึ.

ปุรสทฺเท อาทิมฺหิ ททอิจฺเจตาย ธาตุยา การปจฺจโย โหติ, ปุรสทฺทสฺส การสฺส จ อึ โหติ.

ปุเร ทานํ อทาสีติ ปุรินฺทโท เทวราชา.

๕๒๗, ๕๖๘. สพฺพโต ณฺวุ ตฺวาวี วา.

สพฺพโต ธาตุโต กมฺมาทิมฺหิ วา อกมฺมาทิมฺหิ วา การ ณฺวุ ตุ อาวีอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.

ตํ กโรตีติ ตกฺกโร, หิตํ กโรตีติ หิตกโร, วิเนติ เอตฺถ, เอเตนาติ วา วินโย นิสฺสาย นํ วสตีติ นิสฺสโย.

ณฺวุมฺหิ – รถํ กโรตีติ รถการโก, อนฺนํ, ททาตีติ อนฺนทายโก, วิเนติ สตฺเตติ วินายโก, กโรตีติ การโก, ททาตีติ ทายโก, เนตีติ นายโก.

ตุมฺหิ – ตํ กโรตีติ ตกฺกตฺตา, ตสฺส กตฺตาติ วา ตกฺกตฺตา. โภชนํ ททาตีติ โภชนทาตา, โภชนสฺส ทาตาติ วา โภชนทาตา. กโรตีติ กตฺตา. สรตีติ สริตา.

อาวีมฺหิ – ภยํ ปสฺสตีติ ภยทสฺสาวี อิจฺเจวมาทิ.

๕๒๘, ๕๗๗. วิส รุช ปทาทิโต ณ.

วิส รุช ปทอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ปจฺจโย โหติ.

ปวิสตีติ ปเวโส, รุชตีติ โรโค, อุปฺปชฺชตีติ อุปฺปาโท, ผุสตีติ ผสฺโส, อุจตีติ โอโก, ภวตีติ ภาโว, อยตีติ อาโย, สมฺมา พุชฺฌตีติ สมฺโพโธ, วิหรตีติ วิหาโร.

๕๒๙, ๕๘๐. ภาเว .

ภาวตฺถาภิเธยฺเย สพฺพธาตูหิ ปจฺจโย โหติ.

ปจฺจเต, ปจนํ วา ปาโต, จชเต, จชนํ วา จาโค, เอวํ ยาโค, โยโค, ภาโค, ปริทาโห.

๕๓๐, ๕๘๔. กฺวิ จ.

สพฺพธาตูหิ กฺวิปจฺจโย โหติ.

สมฺภวตีติ สมฺภู, วิเสเสน ภวตีติ วิภู, ภุเชน คจฺฉตีติ ภุชโค, สํ อตฺตานํ ขนติ, สํ สฏฺุ ขนตีติ วา สงฺโข.

๕๓๑, ๕๘๙. ธราทีหิ รมฺโม.

ธรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ รมฺมปจฺจโย โหติ.

ธรติ เตนาติ ธมฺโม, กรียเต ตนฺติ กมฺมํ.

๕๓๒, ๕๙๐. ตสฺสีลาทีสุ ณีตฺวาวี จ.

สพฺเพหิ ธาตูหิ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ ณี ตุ อาวี อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.

ปิยํ ปสํสิตุํ สีลํ ยสฺส รฺโ, โส โหติ ราชา ปิยปสํสี, พฺรหฺมํ จริตุํ สีลํ ยสฺส ปุคฺคลสฺส โส โหติ ปุคฺคโล พฺรหฺมจารี, ปสยฺห ปวตฺติตุํ สีลํ ยสฺส รฺโ, โส โหติ ราชา ปสยฺหปวตฺถา, ภยํ ปสฺสิตุํ สีลํ ยสฺส สมณสฺส, โส โหติ สมโณ ภยทสฺสาวี อิจฺเจวมาทิ.

๕๓๓, ๕๙๑. สทฺท กุ ธ จล มณฺฑตฺถรุธาทีหิยุ.

สทฺท กุธ จล มณฺฑตฺเถหิ จ รุจาทีหิ จ ธาตูหิ ยุปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ.

โฆสนสีโล โฆสโน, ภาสนสีโล ภาสโน. เอวํ วิคฺคโห กาตพฺโพ. โกธโน, โทสโน, จลโน, กมฺปโน, ผนฺทโน, มณฺฑโน, วิภูสโน, โรจโน, โชตโน, วฑฺฒโน.

๕๓๔, ๕๖๒. ปาราทิคมิมฺหา รู.

คมุอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา ปารสทฺทาทิมฺหา รูปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ.

ภวสฺส ปารํ ภวปารํ, ภวปารํ คนฺตุํ สีลํ ยสฺส ปุริสสฺส, โส โหติ ปุริโส ภวปารคู.

ตสฺสีลาทีสฺวีติ กิมตฺถํ? ปารงฺคโต.

ปาราทิคมิมฺหาติ กิมตฺถํ? อนุคามี.

๕๓๕, ๕๙๓. ภิกฺขาทิโต .

ภิกฺขอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ รูปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ.

ภิกฺขนสีโล ยาจนสีโล ภิกฺขุ, วิชานนสีโล วิฺู.

๕๓๖, ๕๙๔. ตนตฺยาทีนํ ณุโก.

หนตฺยาทีนํ ธาตูนํ อนฺเต ณุกปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ.

อาหนนสีโล อาฆาตุโก, กรณสีโล การุโก.

๕๓๗, ๕๖๖. นุ นิคฺคหิตํ ปทนฺเต.

ปทนฺเต นุการาคโม นิคฺคหิตมาปชฺชเต.

อรึ ทเมตีติ อรินฺทโม, ราชา. เวสฺสํ ตรตีติ เวสฺสนฺตโร, ราชา. ปภํ กโรตีติ ปภงฺกโร, ภควา.

๕๓๘, ๕๙๕. สํหนาฺาย วา โร โฆ.

สํปุพฺพาย หนอิจฺเจตาย ธาตุยา, อฺาย วา ธาตุยา ปจฺจโย, หนสฺส จ โฆ โหติ.

สมคฺคํ กมฺมํ สมุปคจฺฉตีติ สงฺโฆ, สมนฺตโต นครสฺส มาหิเร ขฺตีติ ปริขา, อนฺตํ กโรตีติ อนฺตโก.

สํอิติ กิมตฺถํ? อุปหนนํ อุปฆาโต.

๕๓๙, ๕๕๘. รมฺหิ รนฺโต ราทิโน.

มฺหิ ปจฺจเย ปเร สพฺโพ ธาตฺวนฺโต รการาทิ โลโป โหติ.

อนฺตโก, ปารคู, สตฺถา, ทิฏฺโ อิจฺเจวมาทิ.

๕๔๐, ๕๔๕. ภาวกมฺเมสุ ตพฺพานียา.

ภาวกมฺมอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ ตพฺพ อนียอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สพฺพธาตูหิ.

ภวิตพฺพํ, ภวนียํ, อาสิตพฺพํ, อาสนียํ, ปชฺชิตพฺพํ, ปชฺชนียํ, กตฺตพฺพํ, กรณียํ, คนฺตพฺพํ, คมนียํ.

๕๔๑, ๕๕๒. ณฺโย จ.

ภาวกมฺเมสุ สพฺพธาตูหิ ณฺยปจฺจโย โหติ.

กตฺตพฺพํ การิยํ, เชตพฺพํ เชยฺยํ, เนตพฺพํ เนยฺยํ, อิจฺเจวมาทิ.

จคฺคหเณน เตยฺยปจฺจโย โหติ. าตพฺพํ าเตยฺยํ, ทฏฺเยฺยํ, ปตฺเตยฺยํ อิจฺเจวมาทิ.

๕๔๒, ๕๕๗. กรมฺหา ริจฺจ.

กรอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา ริจฺจปจฺจโย โหติ ภาวกมฺเมสุ.

กตฺตพฺพํ กิจฺจํ.

๕๔๓, ๕๕๕. ภูโต’พฺพ.

ภูอิจฺเจตาย ธาตุยา ณฺยปจฺจยสฺส อูกาเรน สห อพฺพาเทโส โหติ ภาวกมฺเมสุ.

ภวิตพฺโพ ภพฺโพ, ภวิตพฺพํ ภพฺพํ.

๕๔๔, ๕๕๖. วท มท คมุ ยุช ครหาการาทีหิ ชฺช มฺม คฺค ยฺเหยฺยา คาโร วา.

วท มท คมุ ยุช ครหาการนฺตอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณฺยปจฺจยสฺส ยถาสงฺขฺยํ ชฺช มฺม คฺค ยฺห เอยฺยาเทสา โหนฺติ วา ธาตฺวนฺเตน สห, ครสฺสํ จ คาโร โหติ ภาวกมฺเมสุ.

วตฺตพฺพํ วชฺชํ, มทนียํ มชฺชํ, คมนียํ คมฺมํ, โยชนียํ โยคฺคํ, ครหิตพฺพํ คารยฺหํ, ทาตพฺพํ เทยฺยํ, ปาตพฺพํ เปยฺยํ, หาตพฺพํ เหยฺยํ, มาตพฺพํ เมยฺยํ, าตพฺพํ เยฺยํ, อิจฺเจวมาทิ.

๕๔๕, ๕๔๘. เต กิจฺจา.

เย ปจฺจยา ตพฺพาทโย ริจฺจนฺตา, เต กิจฺจสฺาติ เวทิตพฺพา.

กิจฺจสฺาย กึปโยชนํ? ภาวกมฺเมสุ กิจฺจตฺตขตฺถา.

๕๔๖, ๕๖๒. อฺเ กิต.

อฺเ ปจฺจยา กิต เอว สฺา โหนฺติ.

กิต สฺาย กึปโยชนํ? กตฺตริ กิต.

๕๔๗, ๕๙๖. นนฺทาทีหิ ยุ.

นนฺทาทีหิ ธาตูหิ ยุปจฺจโย โหติ ภาวกมฺเมสุ.

นนฺทียเต นนฺทนํ, นินฺทิตพฺพํ วา นนฺทนํ, คหณียํ คหณํ, จริตพฺพํ จรณํ, เอวํ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพา.

๕๔๘, ๕๙๗. กตฺตุกรณปเทเสสุ จ.

กตฺตุกรณปเทสอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ จ ยุปจฺจโย โหติ.

กตฺตริ ตาว – รชํ หรตีติ รโชหรณํ โตยํ.

กรเณ ตาว – กโรติ เตนาติ กรณํ.

ปเทเส ตาว – ติฏฺนฺติ ตสฺมินฺติ านํ. เอวํ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพา.

๕๔๙, ๕๕๐. รหาทิโต ณ.

การการาทฺยนฺเตหิ ธาตูหิ อนาเทสสฺส สฺส โณ โหติ.

กโรติ เตนาติ กรณํ, ปูเรติ เตนาติ ปูรณํ. คหณียํ เตนาติ คหณํ. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.

อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ปโม กณฺโฑ.

ทุติยกณฺฑ

๕๕๐, ๕๔๖. ณาทโย เตกาลิกา.

ณาทโย ปจฺจยา ยุปจฺจยนฺตา เตกาลิกาติ เวทิตพฺพา.

กุมฺภํ กโรติ อกาสิ กริสฺสตีติ กุมฺภกาโร, กโรติ อกาสิ กริสฺสติ เตนาติ กรณํ. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.

๕๕๑, ๕๙๘. สฺายํ ทา ธาโต อิ.

สฺายมภิเธยฺยายํ ทา ธาโต อิปจฺจโย โหติ.

ปมํ อาทียตีติ อาทิ, อุทกํ ทธาตีติ อุทมิ, มโหทกานิ ทธาตีติ มโหทธิ, วาลานิ ทธาติ ตสฺมินฺติ วาลธิ, สมฺมา ธียตีติ สนฺธิ.

๕๕๒, ๖๐๙. ติ กิต จาสิฏฺเ.

สฺายมภิเธยฺยายํ สพฺพธาตูหิ ติปจฺจโย โหติ, กิต จ อาสิฏฺเ.

ชิโน ชนํ พุชฺฌตูติ ชินพุทฺธิ, ธนํ อสฺส ภวตูติ ธนภูติ, ภวตูติ ภูโต, ภวตูติ ภาโว, ธมฺโม ชนํ ททาตูติ ธมฺมทินฺโน, วฑฺฒตูติ วฑฺฒมาโน. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.

๕๕๓, ๕๙๙. อิตฺถิยมติยโว วา.

อิตฺถิยมภิเธยฺยายํ สพฺพธาตูหิ การ ติ ยุ อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วา.

ชีรตีตี ชรา, มฺตีติ มติ, เจตยตีติ เจตนา, เวทยตีติ เวทนา. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.

๕๕๔, ๖๐๑. กรโต ริริย.

กรโต อิตฺถิยมนิตฺถิยํ วา อภิเขยฺยายํ ริรียปจฺจโย โหติ วา.

กตฺตพฺพา กิริยา, กรณียํ กิริยํ.

๕๕๕, ๖๑๒. อตีเต ตตวนฺตุตาวี.

อตีเต กาเล สพฺพธาตูหิ ตตวนฺตุตาวีอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.

หุโต, หุตวา, หุตาวี. วุสิโต, วุสิตวา, วุสิตาวี. ภุตฺโต, ภุตฺตวา, ภุตฺตาวี.

๕๕๖, ๖๒๒. ภาวกมฺเมสุ ต.

ภาวกมฺเมสุ อตีเต กาเล ปจฺจโย โหติ สพฺพธาตูหิ.

ภาเว ตาว – ตสฺส คีตํ, นจฺจํ, นฏฺฏํ, หสิตํ.

กมฺมนิ ตาว – เตน ภาสิตํ, เทสิตํ.

๕๕๗, ๖๐๖. พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ.

พุธคมุอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตทตฺเถ คมฺยมาเน ปจฺจโย โหติ กตฺตริ สพฺพกาเล.

สพฺเพ สงฺขตาสงฺขเต ธมฺเม พุชฺฌติ อพุชฺฌิ พุชฺฌิสฺสตีติ พุทฺโธ, สรณงฺคโต, สมถงฺคโต, อมถงฺคโต, ชานาติ อชานิ ชานิสฺสตีติ าโต, อิจฺเจวมาทิ.

๕๕๘, ๖๐๒. ชิโต อิน สพฺพตฺถ.

ชิอิจฺเจตาย ธาตุยา อินปจฺจโย โหติ สพฺพกาเล กตฺตริ.

ปาปเก อกุสเล ธมฺเม ชินาติ อชินิ ชินิสฺสตีติ ชิโน.

๕๕๙, ๖๐๓. สุปโต จ.

สุปอิจฺเจตาย ธาตุยา อินปจฺจโย โหติ กตฺตริ, ภาเว จ.

สุปตีติ สุปินํ, สุปียเต สุปินํ.

๕๖๐, ๖๐๔. อีสํทุสูหิ ข.

อีสํทุสุสทฺทาทีหิ สพฺพธาตูหิ ปจฺจโย โหติ.

อีสสฺสโย, ทุสฺสโย, สุสฺสโย ภวตา, อีสกฺกรํ, ทุกฺกรํ, สุกรํ, ภวตา.

๕๖๑, ๖๓๖. อิจฺฉตฺเถสุ สมานกตฺตุเกสุ ตเว ตุํ วา.

อิจฺฉตฺเถสุ สมานกตฺตุเกสุ สพฺพธาตูหิตเวตุํอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สพฺพกาเล กตฺตริ.

ปุฺานิ กาตเว, สทฺธมฺมํ โสตุ มิจฺฉติ.

๕๖๒, ๖๓๘. อรหสกฺกาทีสุ จ.

อรหสกฺกาทีสุ จ อตฺเถสุ สพฺพธาตูหิ ตุํปจฺจโย โหติ.

โก ตํ นินฺทิตุมรหติ, สกฺกา เชตุํ ธเนน วา. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.

๕๖๓, ๖๓๙. ปตฺตวจเน อลมตฺเถสุ จ.

ปตฺตวจเน อลมตฺเถสุ สพฺพธาตูหิ ตุํปจฺจโย โหติ.

อลเมว ทานานิ ทาตุํ, อลเมว ปุฺานิ กาตุํ.

๕๖๔, ๖๔๐. ปุพฺพกาเล’ กกตฺตุกานํ ตุน ตฺวาน ตฺวาวา.

ปุพฺพกาเล เอกกตฺตุกานํ ธาตูนํ ตุนตฺวาน ตฺวาอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วา.

กาตุน กมฺมํ คจฺฉติ, อกาตุน ปุฺํ กิลิสฺสติ, สตฺตา สุตฺวาน ธมฺมํ โมทนฺติ, ริปุํ ชิตฺวาน วสติ, ธมฺมํ สุตฺวาน’สฺส เอตทโหสิ, อิโต สุตฺวาน อมุตฺร กถยนฺติ, สุตฺวา ชานิสฺสาม. เอวํ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพา.

๕๖๕, ๖๔๖. วตฺตมาเน มานนฺตา.

วตฺตมาเน กาเล สพฺพธาตูหิ มานอนฺตอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.

สรมาโน โรทติ. คจฺฉนฺโต คณฺหาติ.

๕๖๖, ๕๗๔. สาสาทีหิ รตฺถุ.

สาสอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ รตฺถุปจฺจโย โหติ.

สาสตีติ สตฺถา, สาสติ หึสตีติ วา สตฺถา.

๕๖๗, ๕๗๕. ปาติโตริตุ.

ปาอิจฺเจตาย ธาตุยา ริตุปจฺจโย โหติ.

ปาติ ปุตฺตนฺติ ปิตา.

๕๖๘, ๕๗๖. มานาทีหิ ราตุ.

มานอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ราตุปจฺจโย โหติ, ริตุ ปจฺจโย จ.

ธมฺเมน ปุตฺตํ มาเนตีติ มาตา, ปุพฺเพ ภาสตีติ ภาตา, มาตาปิตูหิ ธารียตีติ ธีตา.

๕๖๙, ๖๑๐. อาคมา ตุโก.

อาอิจฺจาทิมฺหา คมิโต ตุกปจฺจโย โหติ.

อาคจฺฉตีติ อาคนฺตุโก, ภิกฺขุ.

๕๗๐, ๖๑๑. ภพฺเพ อิก.

คมุอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา อิกปจฺจโย โหติ ภพฺเพ. คมิสฺสติ คนฺตุํ ภพฺโพติ คมิโก, ภิกฺขุ.

อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.

ตติยกณฺฑ

๕๗๑, ๖๒๔. ปจฺจยาทนิฏฺา นิปาตนา สิชฺฌนฺติ,

สงฺขฺยานามสมาสตทฺธิตาขฺยาตกิตกปฺปมฺหิ สปฺปจฺจยา เย สทฺทา อนิฏฺงฺคตา, เต สาธเนน นิรกฺขิตฺวา สเกหิ สเกหิ นาเมหิ นิปาตนา สิชฺฌนฺติ.

สงฺขฺยายํ ตาว – เอกสฺส เอตา โหติ, ทสสฺส จ การสฺส การาเทโส โหติ. เอโก จ ทส จ เอการส.

ทฺวิสฺส พา โหติ, ทสสฺส จ การสฺส การาเทโส โหติ, ทฺเว จ ทส จ พารส.

ทฺวิสฺส พา โหติ, ทสสฺส จ วีสํ โหติ. ทฺเว จ วีสฺจ พาวีสํ.

สฺส โส โหติ, ทสสฺส จ การสฺส โฬ โหติ, ฉ จ ทส จ โสฬส.

ฉอายตนมฺหิ สฺส สโฬ โหติ, สฬายตนํ. เอวํ เสสา สงฺขฺยา กาตพฺพา.

นามิเก ตาว-อิม สมาน อปรอิจฺเจเตหิ ชฺชชฺชุ ปจฺจยา โหนฺติ, อิม สมานสทฺทานฺจ การการาเทสา โหนฺติ. อิมสฺมึ กาเล อชฺช, อชฺชุ, สมาเน กาเล สชฺช, สชฺชุ, อปรสฺมึ กาเล อปรชฺช, อปรชฺชุ.

สมาเส ตาว – ภูมิคโต, อปายคโต, อิสฺสรกตํ. สลฺลวิทฺโธ, กถินทุสฺสํ, โจรภยํ, ธฺราสิ, สํสารทุกฺขํ, ปุพฺพาปรํ.

ตทฺธิเต ตาว – วาสิฏฺโ, ภารทฺวาโช, ภคฺคโว, ปณฺฑโว, กาเลยฺโย.

อาขฺยาเต ตาว – ‘‘อส ภาเว’’ติ ธาตุโต วตฺตมาเนสุ เอกวจนพหุวจเนสุ เอกวจนสฺส ติสฺส สฺโส โหติ อนฺเตน สห, พหุวจนสฺส อนฺติสฺส สฺสุ โหติ อนฺเตน สห. เอวมสฺส วจนีโย, เอวมสฺสุ วจนียา.

อาณตฺติยํ หิสฺส สฺสุ โหติ วา, คจฺฉสฺสุ, คจฺฉาหิ.

กิตเก ตาว – วท หนอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ปจฺจโย โหติ, วทสฺส จ วาโท โหติ, หนสฺส จ ฆาโต โหติ. วาทโก, ฆาตโก.

นฏธาตุโต ปฺจยสฺส จฺจ ฏฺฏาเทสา โหนฺติ อนฺเตน สห. นจฺจํ, นฏฺฏํ. อิจฺเจวมาทโย นิปาตนา สิชฺฌนฺติ.

๕๗๒, ๖๒๕. สาส ทิสโต ตสฺส ริฏฺโ จ.

สาส ทิสอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ปจฺจยสฺส ริฏฺาเทโส โหติ าเน.

อนุสิฏฺโ โส มยา, ทิฏฺํ เม รูปํ.

จคฺคหเณน กิจฺจตการสฺส จ ตุํ ปจฺจยสฺส จ รฏฺรฏฺุํอาเทสา โหนฺติ. ทสฺสนียํ ทฏฺพฺพํ. ทฏฺุํ วิหารํ คจฺฉนฺติ สมณานํ.

๕๗๓, ๖๒๖. สาทิสนฺต ปุจฺฉ ภนฺช หนฺสาทีหิฏฺโ.

การนฺต ปุจฺฉ ภนฺช นฺส อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ปจฺจยสฺส สหาทิพฺยฺชเนน ฏฺาเทโส โหติ าเน.

ตุฏฺโ, อหินา ทฏฺโ นโร, มยา ปุฏฺโ, ภฏฺโ, ปภฏฺโ, หฏฺโ, ปหฏฺโ, ยิฏฺโ. เอวมฺเปิ ธาตโว สพฺพตฺถ โยเชตพฺพา.

๕๗๔, ๖๑๓. วสโต อุฏฺ.

วสอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา การปจฺจยสฺส สหาทิพฺยฺชเนน อุฏฺาเทโส โหติ าเน.

วสฺสํวุฏฺโ.

๕๗๕, ๖๑๔. วสฺส วา วุ.

วสสฺเสว ธาตุสฺส ปจฺจเย ปเร การสฺส อุการาเทโส โหติ วา.

วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, อุฏฺโ. วุโ วา.

๕๗๖, ๖๐๗. ฒ ภ เย หิ ธ ฒา จ.

ธ ฒ ภ หอิจฺเจวมนฺเตหิ ธาตูหิ การปจฺจยสฺส ยถากฺกมํ ธ ฒาเทสา โหนฺติ.

ยถา? พุทฺโธ ภควา, วฑฺโฒ ภิกฺขุ, ลทฺธํ เม ปตฺถจีวรํ, อคฺคินา ทฑฺฒํ วนํ.

๕๗๗, ๖๒๘. ภนฺชโต คฺโว จ.

นฺชโต ธาตุมฺหา การปจฺจยสฺส คฺโค อาเทโส โหติ สหาทิพฺยฺชเนน.

ภคฺโค.

๕๗๘, ๕๖๐. ภุชาทีนมนฺโต โน ทฺวิ จ.

ภุชอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺโต โน โหติ, ปจฺจยสฺส ทฺวิตาโว โหติ.

ภุตฺโต, ภุตฺตาวี, จตฺโต, สตฺโต, รตฺโต, ยุตฺโต, วิวิตฺโต.

๕๗๙, ๖๒๙. วจ วาวุ.

วจอิจฺเจตสฺส ธาตฺวสฺส วการสฺส อุการาเทโส โหติ อนฺโต กาโร โน โหติ, ปจฺจยสฺส จ ทฺเวภาโว โหติ วา.

วุตฺตํ ภควตา, อุตฺตํ วา.

๕๘๐, ๖๓๐. คุปาทีนฺจ.

คุปอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺโต จ พฺยฺชโน โน โหติ, ปจฺจยสฺส จ ทฺเวภาโว โหติ.

สุคุตฺโต, จตฺโต, ลิตฺโต, สนฺตตฺโต, อุตฺโต, วิวิตฺโต, สิตฺโต. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.

๕๘๑, ๖๑๖. ตราทีหิ อิณฺโณ.

ตรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ปจฺจยสฺส อิณฺณาเทโส โหติ, อนฺโต จ พฺยฺชโน โน โหติ.

ตรตีติ ติณฺโณ, อุตฺตรตีติ อุตฺติณฺโณ, สํปูรตีติ สมฺปุณฺโณ, ตุรตีติ ตุณฺโณ, ปริชีรตีติ ปริชิณฺโณ, อากิรตีติ อากิณฺโณ.

๕๘๒, ๖๓๑. ภิทาทิโต อินฺน อนฺน อีณาวา.

ภิทิอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ปจฺจยสฺส อินฺน อนฺน อีณาเทสา โหนฺติ วา, อนฺโต จ พฺยฺชโน โน โหติ.

ภินฺทิตพฺโพติ ภินฺโน, ฉินฺทียตีติ ฉินฺโน, อุจฺฉินฺทียิตฺถาติ อุจฺฉินฺโน, ทียตีติ ทินฺโน, นิสีทตีติ นิสินฺโน, สุฏฺุ ฉาทียตีติ สุฉนฺโน, ขิทตีติ ขินฺโน, โรทตีติ รุนฺโน, ขีณา ชาติ.

วาติ กิมตฺถํ? ภิชฺชตีติ ภิตฺติ.

๕๘๓, ๖๑๗. สุส ปจ สกโต กฺข กฺกา จ.

สุส ปจ สกอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ปจฺจยสฺส กฺขกฺกาเทสา โหนฺติ, อนฺโต จ พฺยฺชโน โน โหติ.

สุสฺสตีติ สุกฺขํ, กฏฺํ, ปจฺจตีติ ปกฺกํ, ผลํ. สกติ สมตฺเถติ, ปูเชตีติ วา สกฺโก, สุชมฺปติ.

๕๘๔, ๖๑๘. ปกฺกมาทีหิ นฺโต จ.

ปกฺกมอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ปจฺจยสฺส นฺโตอาเทโส โหติ, อนฺโต จ โน โหติ.

ปกฺกมตีติ ปกฺกนฺโต, วิพฺภมตีติ วิพฺภนฺโต, สงฺกนฺโต, ขนฺโต, สนฺโต, ทนฺโต, วนฺโต.

จคฺคหณํ กิมตฺถํ? เตเหว ธาตูหิ ปจฺจยสฺสนฺติ โหติ. อนฺโต จ โน โหติ. กนฺติ, ขนฺติ. เอวํ สพฺพตฺถ.

๕๘๕, ๖๑๙. ชนาทีนมา ติมฺหิ จ.

ชนอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺตสฺส พฺยฺชนสฺส อาตฺตํ โหติ ปจฺจเย ปเร, ติมฺหิ จ.

อชนีติ ชาโต, ชนนํ ชาติ.

ติมฺหีติ กิมตฺถํ? อฺสฺมิมฺปิ ปจฺจเย ปเร อาการนิวตฺตนตฺถํ. ชนิตฺวา, ชนิตา, ชนิตุํ, ชนิตพฺพํ อิจฺเจวมาทิ.

๕๘๖, ๖๐๐. คม ขน หน รมาทีนมนฺโต.

คม ขน หน รมุอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺโต พฺยฺชโน โน โหติ วา ปจฺจเย ปเร ติมฺหิ จ.

สุนฺทรํ นิพฺพานํ คจฺฉตีติ สุคโต. สุนฺทรํ นิพฺพานํ คจฺฉตีติ สุคติ, ขตํ, ขติ. อุปหตํ, อุปหติ. รโต, รติ, มโต, มติ.

วาติ กิมตฺถํ? รมโต, รมติ.

๕๘๗, ๖๓๒. รกาโร จ.

กาโร จ ธาตูนมนฺตภูโต โน โหติ ปจฺจเย, ปเร ติมฺหิ จ.

ปกาเรน กรียตีติ ปกโต, ปมํ กรียตีติ ปกติ, วิสรียตีติ วิสโต, วิสติ.

๕๘๘, ๖๒๐. าปานมิ อี จ.

า ปาอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อนฺตสฺส อาการสฺส อิการ อีการาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ ปจฺจเย ปเร, ติมฺหิ จ.

ยตฺร ิโต, ิติ, ปีโต, ปีติ.

๕๘๙, ๖๒๑. หนฺเตหิ โห หสฺส โฬ วา อทหนหานํ.

การนฺเตหิ ธาตูหิ ปจฺจยสฺส การาเทโส โหติ, การสฺส ธาตฺวนฺตสฺส โฬ โหติ วา อทหนหานํ.

อารุหิตฺถาติ อารุฬฺโห. คาฬฺโห, พาฬฺโห. มูโฬ.

อทหนหานมิติ กิมตฺถํ? ทยฺหตีติ ทฑฺโฒ, สํสุฏฺุ นยฺหตีติ สนฺนทฺโธ.

อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ตติโย กณฺโฑ.

จตุตฺถกณฺฑ

๕๙๐, ๕๗๙. ณมฺหิรนฺชสฺส โช ภาวกรเณสุ.

มฺหิ ปจฺจเย ปเร รนฺชอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺตภูตสฺส นฺชการสฺส โชอาเทโส โหติ ภาวกรเณสุ.

รฺชนํ ราโค, รนฺชนฺติ เอเตนาติ ราโค.

ภาวกรเณสูติ กิมตฺถํ? รนฺชตีติ รงฺโค.

๕๙๑, ๕๔๔. หนสฺส ฆาโต.

หนอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส ฆาตาเทโส โหติ มฺหิ ปจฺจเย ปเร.

อุปหนตีติ อุปฆาโต, คาโว หนตีติ โคฆาตโก.

๕๙๒, ๕๐๓. วโธ วา สพฺพตฺถ.

หนอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส วธาเทโส โหติ วา สพฺพตฺถ าเนสุ.

หนตีติ วโธ, วธโก, อวธิ, อหนิ วา.

๕๙๓, ๕๖๔. อาการนฺตานมาโย.

อาการนฺตานํ ธาตูนํ อนฺตสฺส อาการสฺส อายาเทโส โหติ มฺหิ ปจฺจเย ปเร.

ททาตีติ ทายโก, ทานํ ทาตุํ สีลํ ยสฺสาติ ทานทายี, มชฺชํ ทาตุํ สีลํ ยสฺสาติ มชฺชทายี, นครํ ยาตุํ สีลํ สฺสาติ นครยายี.

๕๙๔, ๕๘๒. ปุร สมุป ปรีหิ กโรติสฺส ข ขรา วา ตปฺปจฺจเยสุจ.

ปุร สํ อุป ปริอิจฺเจเตหิ กโรติสฺส ธาตุสฺส ข ขราเทสา โหนฺติ วา ปจฺจเย ปเร, มฺหิ จ.

ปุเร กรียตีติ ปุรกฺขโต, สมฺมา กรียตีติ สงฺขโต, อุปคนฺตฺวา กรียตีติ อุปกฺขโต, ปริสมนฺตโต กโรตีติ ปริกฺขาโร, สํกรียตีติ สงฺขาโร.

วาติ กิมตฺถํ? อุปคนฺตฺวา กโรตีติ อุปกาโร.

๕๙๕, ๖๓๗. ตเว ตุนาทีสุ กา.

ตเว ตุนอิจฺเจวมาทีสุ ปจฺจเยสุ กโรติสฺส ธาตุสฺส กาอาเทโส โหติ วา.

กาตเว, กาตุํ, กตฺตุํ วา, กาตุน, กตฺตุน วา.

๕๙๖, ๕๕๑. คม ขน หนาทีนํ ตุํ ตพฺพาทีสุ น.

คม ขน หนอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺตสฺส กาโร โหติ วา ตุํ ตพฺพาทีสุ ปจฺจเยสุ.

คนฺตุํ, คมิตุํ, คนฺตพฺพํ, คมิตพฺพํ. ขนฺตุํ. ขนิตุํ, ขนฺตพฺพํ, ขนิตพฺพํ. หนฺตุํ, หนิตุํ, หนฺตพฺพํ. หนิตพฺพํ. มนฺตุํ, มนิตุํ, มนฺตพฺพํ, มนิตพฺพํ.

อาทิคฺคหณํ กิมตฺถํ? ตุนคฺคหณตฺถํ. คนฺตุน, ขนฺตุน, หนฺตุน, มนฺตุน.

๕๙๗, ๖๔๑. สพฺเพหิ ตุนาทีนํ โย.

สพฺเพหิ ธาตูหิ ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ การาเทโส โหติ วา.

อภิวนฺทิย, อภิวนฺทิตฺวา, โอหาย, โอหิตฺวา, อุปนีย, อุปเนตฺวา, ปสฺสิย, ปสฺสิตฺวา, อุทฺทิสฺส, อุทฺทิสิตฺวา, อาทาย, อาทิยิตฺวา.

๕๙๘, ๖๔๓. จนนฺเตหิ รจฺจํ.

จการนการนฺเตหิ ธาตูหิ ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ รจฺจาเทโส โหติ วา.

วิวิจฺจ, อาหจฺจ, อุหจฺจ.

วาติ กิมตฺถํ? หนฺตฺวา.

๕๙๙, ๖๔๔. ทิสา สฺวาน สฺวานฺตโลโป จ.

ทิสอิจฺเจตาย ธาตุยา ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ สฺวานสฺวาเทสา โหนฺติ, อนฺตโลโป จ.

ทิสฺวาน, ทิสฺวา.

๖๐๐, ๖๔๕. ม ห ท เภหิ มฺม ยฺห ชฺช พฺภ ทฺธา จ.

ม ห ท ภ อิจฺเจวมนฺเตหิ ธาตูหิ ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ มฺม ยฺห ชฺช พฺภ ทฺธา อาเทสา โหนฺติ วา อนฺตโลโป จ.

อาคมฺม, อาคมิตฺวา, โอกฺกมฺม. โอกฺกมิตฺวา, ปคฺคยฺห, ปคฺคณฺหิตฺวา, อุปฺปชฺช, อุปฺปชฺชิตฺวา, อารพฺภ, อารภิตฺวา, อารทฺธ, อารภิตฺวา.

๖๐๑, ๓๓๔. ตทฺธิตสมาสกิตกา นามํ วา’ ตเว ตุนาทีสุ จ.

ตทฺธิตสมาสกิตกอิจฺเจวมนฺตา สทฺทานามํว ทฏฺพฺพา ตเว ตุน ตฺวาน ตฺวาทิปจฺจยนฺเต วชฺเชตฺวา.

วาสิฏฺโ, ปตฺตธมฺโม, กุมฺภกาโร อิจฺเจวมาทิ.

๖๐๒, ๖. ทุมฺหิ ครุ.

ทุมฺหิ อกฺขเร โย ปุพฺโพ อกฺขโร, โส ครุโกว ทฏฺพฺโพ.

ภิตฺวา, ฉิตฺวา, ทตฺวา, หุตฺวา.

๖๐๓, ๗. ทีโฆ จ.

ทีโฆ จ สโร ครุโกว ทฏฺพฺโพ.

อาหาโร, นที, วธู, เต ธมฺมา, โอปนยิโก.

๖๐๔, ๖๘๔. อกฺขเรหิ การ.

อกฺขรตฺเถหิ อกฺขราภิเธยฺเยหิ การปจฺจโย โหติ ปโยเค สติ.

อ เอว อกาโร, อา เอว อากาโร, ย เอว ยกาโร.

๖๐๕, ๖๔๗. ยถาคมมิกาโร.

ยถาคมํ สพฺพธาตูหิ สพฺพปจฺจเยสุ อิการาคโม โหติ.

การิยํ, ภวิตพฺพํ, ชนิตพฺพํ, วิทิตพฺพํ, กริตฺวา, อิจฺฉิตํ.

๖๐๖, ๖๔๒. ทธนฺตโต โย กฺวจิ.

การธการนฺตาย ธาตุยา ยถาคมํ การาคโม โหติ กฺวจิ ตุนาทีสุ ปจฺจเยสุ.

พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา, ธมฺมํ พุชฺฌิตฺวา.

ทธนฺตโตติ กิมตฺถํ? ลภิตฺวา.

กฺวจีติ กิมตฺถํ? อุปฺปาเทตฺวา.

อิติ กิพฺพิธานกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑ.

ปฺจมกณฺฑ

๖๐๗, ๕๗๘. นิคฺคหิต สํโยคาทิโน.

สํโยคาทิภูโต กาโร นิคฺคหิตมาปชฺชเต.

รงฺโค, ภงฺโค, สงฺโค.

๖๐๘, ๖๒๓. สพฺพตฺถ เค คี.

เคอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส คีอาเทโส โหติ สพฺพตฺถ าเน.

คีตํ คายติ.

๖๐๙, ๔๘๔. สทสฺส สีทตฺตํ.

สทอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สีทาเทโส โหติ สพฺพตฺถ าเน.

นิสินฺโน, นิสีทติ.

๖๑๐, ๖๒๗. ยชสฺส สรสฺสิ ฏฺเ.

ยชอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สรสฺส อิการาเทโส โหติ ฏฺเ ปเร.

ยิฏฺโ, ยิฏฺา.

ฏฺเติ กิมตฺถํ? ยชนํ.

๖๑๑, ๖๐๘. หจตุตฺถานมนฺตานํ โท เธ.

จตุตฺถานํ ธาตฺวนฺตานํ โท อาเทโส โหติ เธ ปเร.

สนฺนทฺโธ, กุทฺโธ, ยุทฺโธ, สิทฺโธ, ลทฺโธ, อารทฺโธ.

๖๑๒, ๖๑๕. โฑ ฒกาเร.

หจตุตฺถานํ ธาตฺวนฺตานํ โฑ อาเทโส โหติ ฒกาเร ปเร.

ทยฺหตีติ ทฑฺโฒ, วฑฺฒตีติ วุฑฺโฒ.

ฒกาเรติ กิมตฺถํ? ทาโห.

๖๑๓, ๕๘๓. คหสฺส ฆร เณ วา.

คหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส ฆราเทโส โหติ วา ปจฺจเย ปเร.

ฆรํ, ฆรานิ.

วาติ กิมตฺถํ? คาโห.

๖๑๔, ๕๘๑. ทหสฺส โท ฬํ.

ทหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส กาโร ฬตฺตมาปชฺชเต วา ปจฺจเย ปเร.

ปริทหนํ ปริฬาโห.

วาติ กิมตฺถํ? ปริทาโห.

๖๑๕, ๕๘๖. ธาตฺวนฺตสฺส โลโป กฺวิมฺหิ.

ธาตฺวนฺตสฺส พฺยฺชนสฺส โลโป โหติ กฺวิมฺหิ ปจฺจเย ปเร.

ภุเชน คจฺฉตีติ, ภุชโค. อุเรน คจฺฉตีติ อุรโค, ตุรโค, สงฺโข.

๖๑๖, ๕๘๗. วิทนฺเต อู.

วิทอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺเต อูการาคโม โหติ กฺวิมฺหิ ปจฺจเย ปเร.

โลกํ วิทติ ชานาตีติ โลกวิทู.

๖๑๗, ๖๓๓. น ม ก รานมนฺตานํ นิยุตฺตตมฺหิ.

การ การ การ การานํ ธาตฺวนฺตานํ โลโป น โหติ อิการยุตฺเต ปจฺจเย ปเร.

หนิภุํ, คมิโต, รมิโต, สกิโต, สริโต, กริตฺวา.

อิยุตฺตตมฺหีติ กิมตฺถํ? คโต, สโต.

๖๑๘, ๕๗๑. น ก คตฺตํ จ ชาณฺวุมฺหิ.

การ การา การ การตฺตํ นาปชฺชนฺเต ณฺวุมฺหิ ปจฺจเย ปเร.

ปจตีติ ปาจโก, ยชตีติ ยาชโก.

๖๑๙, ๕๗๓. กรสฺส จ ตตฺตํ ตุสฺมึ.

กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺตสฺส การสฺส การตฺตํ โหติ ตุปจฺจเย ปเร.

กโรตีติ กตฺตา, กโรนฺตีติ กตฺตาโร.

๖๒๐, ๕๔๙. ตุํ ตุน ตพฺเพสุ วา.

กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺตสฺส การสฺส การตฺตํ โหติ วา ตุํ ตุน ตพฺพอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุ.

กตฺตุํ, กาตุํ, กตฺตุน. กาตุน, กตฺตพฺพํ, กาตพฺพํ.

๖๒๑, ๕๕๓. การิตํ วิย ณานุพนฺโธ.

การานุพนฺโธ ปจฺจโย การิตํ วิย ทฏฺพฺโพ วา.

ทาโห, เทโห, วาโห, พาโห, จาโค, วาโร, จาโร, ปริกฺขาโร, ทายโก, นายโก, ลาวโก, ภาวโก, การี, ฆาตี, ทายี.

วาติ กิมตฺถํ? อุปกฺขโร.

๖๒๒, ๕๗๐. อนกา ยุ ณฺวูนํ.

ยุณฺวุอิจฺเจเตสํ ปจฺจยานํ อน อกอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ.

นนฺทนํ, การโก.

๖๒๓, ๕๕๔. ก คา จ ชานํ.

จ ชอิจฺเจเตสํ ธาตฺวนฺตานํ การคการาเทสา โหนฺติ ณานุพนฺเธ ปจฺจเย ปเร.

ปาโก, โยโค.

อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ปฺจโม กณฺโฑ.

กิตกปฺโป นิฏฺิโต.

๘. อุณาทิกปฺป

ฉฏฺกณฺฑ

๖๒๔, ๕๖๓. กตฺตริ กิต.

กตฺตุอิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ กิต ปจฺจยา โหนฺติ.

การุ, การุโก, การโก, ปาจโก, กตฺตา, ชนิตา, ปจิตา, เนตา.

๖๒๕, ๖๐๕. ภาวกมฺเมสุ กิจฺจตฺต ขตฺถา.

ภาวกมฺมอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ กิจฺจ ตฺต ขตฺถอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.

อุปสมฺปาเทตพฺพํ อุปสมฺปาทนียํ ภวตา, สยิตพฺพํ ภวตา, กตฺตพฺพํ ภวตา, โภตฺตพฺโพ โอทโน ภวตา, อสิตพฺพํ โภชนํ ภวตา, อสิตํ ภวตา, สยิตํ ภวตา, ปจิตํ ภวตา, อสิตํ อสนํ ภวตา, สยิตํ สยนํ ภวตา, ปจิโต โอทโน ภวตา, กิฺจิสฺสโย, อีสสฺสโย, ทุสฺสโย, สุสฺสโย ภวตา.

๖๒๖, ๖๓๔. กมฺมนิ ทุติยาย ตฺโต.

กมฺมนิ อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ ทุติยายํ วิภตฺติยํ กตฺตริ ตฺตปจฺจโย โหติ.

ทานํ ทินฺโน เทวทตฺโต, สีลํ รกฺขิโต เทวทตฺโต, ภตฺตํ ภุตฺโต เทวทตฺโต, ครุํ อุปาสิโต เทวทตฺโต.

๖๒๗, ๖๕๒. ขฺยาทีหิ มาน ม จ โต วา.

ขิ ภี สุ รุ หุ วา ธู หิ ลู ปี อทอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ มน ปจฺจโย โหติ, สฺส จ โต โหติ วา.

ขียนฺติ อุปทฺทวา เอตฺถาติ เขโม, ภายิตพฺโพติ เภโม, ภายนฺติ เอตสฺมาติ วา เภโม, รํสิโย อภิสฺสเวตีติ โสโม, รวติ คจฺฉตีติ โรโม, หุวติ ชุหฺวติ เอเตนาติ โหโม, ปฏิโลมวเสน วาติ คจฺฉตีติ วาโม, ลามกวเสน วาติ คจฺฉติ ปวตฺตตีติ วา วาโม, ธุนาติ กมฺปตีติ ธูโม, เสฏฺภาเวน หิโนติ ปวตฺตติ จิตฺตํ เอตสฺมินฺติ เหโม, ลุนิตพฺโพติ โลโม, มํสจมฺมานิ ลุนาติ ฉินฺทตีติ วา โลโม, ปิยนํ เปโม, ปิยายิตพฺโพติ วา เปโม, สุขทุกฺขํ อทติ ภกฺขตีติ อตฺตา, ชาติชรามรณาทีหิ อทียเต ภกฺขียเตติ วา อตฺตา, อาตุมา.

๖๒๘, ๖๕๓. สมาทีหิ ถ มา.

สมุ ทมุ ทร รห ทุ หิ สิ ภี ทา ยา สา าภสอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ถ ม ปจฺจยา โหนฺติ.

สเมตีติ สมโถ, ทมตีติ ทมโถ, ทมนํ วา ทมโถ, ทมิตพฺโพติ วา ทมโถ, ทรตีติ ทรโถ, ชิณฺณภาวํ รหิสฺสติ คณฺหิสฺสตีติ รโถ, ทพฺพสมฺภาเร รหติ คณฺหาตีติ วา รโถ, ทวติ คจฺฉตีติ ทุโม, ทวติ วุทฺธิ วิรุฬฺหิ คจฺฉติ ปวตฺตตีติ อุทฺธํ วา ทุโม, ปถวีปพฺพตาทีสุ คจฺฉติ ปตตีติ หิโม, กมฺมวาจาย พนฺธติ เอตฺถาติ สีมา. พนฺธิตพฺพาติ วา สีมา. ภายนฺติ เอตสฺมาติ ภีโม, สตฺเต อวขณฺเฑนฺติ นิวาเรนฺติ เอเตนาติ ทาโม, มูสิกาทีหิ ขาทียติ อวขณฺฑียตีติ วา ทาโม, ยาติ คจฺฉตีติ ยาโม, ปเรสํ จิตฺตํ คณฺหิตุํ สมตฺเถตีติ สาโม, ติฏฺนฺติ เอเตนาติ ถาโม, ภสติ ภสฺมีกรียตีติ ภสฺมา.

๖๒๙, ๕๖๙. คหสฺสุ’ปธสฺเส วา.

คหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อุปธสฺส การสฺส เอตฺต โหติ วา.

ทพฺพสมฺภาร คณฺหาตีติ เคหํ, คหํ.

๖๓๐, ๖๕๔. มสุสฺส สุสฺส จฺฉร จฺเฉรา.

มสุอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส สุสฺส จฺฉรจฺเฉราเทสา โหนฺติ.

มจฺฉรตีติ มจฺฉโร, เอวํ มจฺเฉโร.

๖๓๑, ๖๕๕. อาปุพฺพจรสฺส จ.

อาปุพฺพสฺส จรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส จฺฉริยจฺฉรจฺเฉรา เทสา โหนฺติ, อาปุพฺพสฺส จ รสฺโส โหติ.

อาภุโส จริตพฺพนฺติ อจฺฉริยํ. เอวํ อจฺฉรํ, อจฺเฉรํ.

จคฺคหเณน มสุสฺส สุสฺสาปิ จฺฉริยาเทโส โหติ, มจฺฉริยํ.

๖๓๒, ๖๕๖. อล กล สเลหิ ลยา.

อล กล สลอิจฺเจเตหิ ธาตูหิ ล ยปจฺจยา โหนฺติ.

อลติ สมตฺเถตีติ อลฺลํ, กลิตพฺพํ สงฺขฺยาตพฺพนฺติ กลฺลํ, สลติ คจฺฉติ ปวิสตีติ สลฺลํ. เอวํ อลฺยํ, กลฺยํ, สลฺยํ.

๖๓๓, ๖๕๗. ยาณ ลาณา.

เตหิ กล สลอิจฺเจเตหิ ธาตูหิ ยาณ ลาณปจฺจยา โหนฺติ.

กลิตพฺพํ สงฺขฺยาตพฺพนฺติ กลฺยาณํ, คณโต ปฏิกฺกมิตฺวา สลนฺติ เอตฺถาติ ปฏิสลฺยาณํ. เอวํ สลฺลาโณ, ปฏิสลฺลาโณ.

๖๓๔, ๖๕๘. มถิสฺส ถสฺส โล จ.

มถอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สฺส ลาเทโสโหติ. อฺมฺํ มถติ วิโลฬตีติ มลฺโล, มลฺลํ.

จคฺคหเณน ลโต โก จ อาคโม โหติ. มลฺลโก, มลฺลกํ.

๖๓๕, ๕๕๙. เปสาติสคฺคปตฺตกาเลสุกิจฺจา.

เปส อติสคฺค ปตฺตกาลอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ กิจฺจปจฺจยา โหนฺติ.

กตฺตพฺพํ กมฺมํ ภวตา, กรณียํ กิจฺจํ ภวตา, โภตฺตพฺพํ โภชนํ ภวตา, โภชนียํ โภชนํ ภวตา, อชฺฌยิตพฺพํ อชฺเฌยฺยํ ภวตา, อชฺฌยนียํ อชฺเฌยฺยํ ภวตา.

๖๓๖, ๖๕๙. อวสฺสกา’ธมิเณสุ ณี จ.

อวสฺสก อธมิณอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ ณีปจฺจโย โหติ, กิจฺจา จ.

อวสฺสเต ตาว – การีสิ เม กมฺมํ อวสฺสํ หารีสิ เม ภารํ อวสฺสํ.

อธมิเณ – ทายีสิ เม สตํ อิณํ, ธารีสิ เม สหสฺสํ อิณํ.

กิจฺจา จ – ทาตพฺพํ เม ภวตา สตํ อิณํ. ธารยิตพฺพํ เม ภวตา สหสฺสํ อิณํ, กตฺตพฺพํ เม ภวตา เคหํ, กรณียํ เม ภวตา กิจฺจํ, การิยํ เม ภวตา สยนํ.

๖๓๗, ๐. อรหสกฺกาทีหิ ตุํ.

อรห สกฺก ภพฺพอิจฺเจวมาทีหิ ปโยเค สติ สพฺพธาตูหิ ตุํปจฺจโย โหติ.

อรหา ภวํ วตฺตุํ, อรหา ภวํ กตฺตุํ, สกฺกา ภวํ หนฺตุํ, สกฺกา ภวํ ชเนตุํ, ชนิตุํ, ภวิตุํ, สกฺกา ภวํ ทาตุํ, สกฺกา ภวํ คนฺตุํ, ตพฺโพ ภวํ ชเนตุํ อิจฺเจวมาทิ.

๖๓๘, ๖๖๐. วชาทีหิปพฺพชฺชาทโย นิปฺปชฺชนฺเต.

วชอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, อุปสคฺคปจฺจยาทีหิ จ ปพฺพชฺชาทโย สทฺทา นิปฺปชฺชนฺเต.

ปมเมว วชิตพฺพาติ ปพฺพชฺชา, อิฺชนํ เอชฺชา, สมชฺชนํ สมชฺชา, นิสีทนํ นิสชฺชา, วิชานนํ วิชฺชา วิสชฺชนํ วิสชฺชา, ปทนํ ปชฺชา, หนนํ วชฺฌา, เอสนํ อิจฺฉา, อติเอสนํ อติจฺฉา, สทนํ สชฺชา, สยนฺติ เอตฺถาติ เสยฺยา, สมฺมา จิตฺตํ นิเธติ เอตายาติ สทฺธา, จริตพฺพา จริยา, กรณํ กิริยา, รุชนํ รุจฺฉา, ปทนํ ปจฺฉา, ริฺจนํ ริจฺฉา, ติกิจฺฉนํ ติติจฺฉา, สํโกจนํ สํกุจฺฉา, มทนํ มจฺฉา, ลภนํ ลจฺฉา, รทิหพฺพาติ รจฺฉา, รทนํ วิเลขนํ วารจฺฉา, อโธ ภาเคน คจฺฉตีติ ติรจฺฉา, ติรจฺฉาโน, อชนํ อจฺฉา, ติติกฺขตีติ ติติกฺขา, สห อาคมนํ สาคจฺฉา, ทุฏฺุ ภกฺขนํ โทภจฺฉา, ทุฏฺุ โรสนํ ทุรุจฺฉา, ปุจฺฉนํ ปุจฺฉา, มุหนํ มุจฺฉา, วสนํ วจฺฉา, กจนํ กจฺฉา, สห กถนํ สากจฺฉา, ตุทนํ ตุจฺฉา, วิสนํ วิจฺฉา, ปิสนํ ปิจฺฉิลฺลา, สุขทุกฺขํ มุทติ ภกฺขตีติ มจฺโฉ, สตฺตานํ ปาณํ มุเสติ จเชตีติ มจฺจุ, สตนํ สจฺจํ, อุทฺธํ ธุนาติ กมฺปตีติ อุทฺธจฺจํ, นฏนํ นจฺจํ, นิตนํ นิจฺจํ, ตถนํ ตจฺฉํ อิจฺเจวมาทิ.

๖๓๙, ๕๘๕. กฺวิโลโป จ.

กฺวิโลโป โหติ, ปุน จ นิปฺปชฺชนฺเต.

วิวิเธหิ สีลาทิคุเณหิ ภวตีติ วิภู, วิเสเสน วา ภวตีติ วิภู, สยํ อตฺตนา ภวตีติ สยมฺภู, อภิวิตฺวา ภวตีติ อภิภู, สํ สุฏฺุ ธุนาติ กมฺปตีติ สนฺธู, วิเสเสน ภาติ ทิพฺพตีติ วิภา, นิสฺเสเสน ภาติ ทิพฺพตีติ นิภา, ปกาเรน ภาติ ทิพฺพตีติ ปภา, สห ภาสนฺติ เอตฺถาติ สภา, อาภุโส ภาติ ทิพฺพตีติ อาภา, ภุเชน กุฏิเลน คจฺฉตีติ ภุชโค, ตุริตตุริโต คจฺฉตีติ ตุรโค, สํ สุฏฺุ ปถวึ ขนตีติ สงฺโข, วิเสเสน ยมติ อุปรมตีติ วิโย, สุฏฺุ มนติ ชานาตีติ สุโม, ปริ สมนฺตโต ตโนติ วิตฺถาเรตีติ ปริโต อิจฺเจวมาทิ.

๖๔๐, ๐. สจชานํ กคา ณานุพนฺเธ.

สจ ชานํ ธาตูนมนฺตานํ จชานํ กคาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ ณานุพนฺเธ ปจฺจเย ปเร.

โอโก, ปาโก, เสโก, โสโก, วิเวโก, จาโค, โยโค, โภโค, โรโค, ราโค, ภาโค, ภงฺโค, รงฺโค, สงฺโค.

๖๔๑, ๕๗๒. นุทาทีหิ ยุณฺวูนมนานนากานนกา สการิเตหิ จ.

นุท สูท ชน สุ ลู หุ ปุ ภู า อ ส สมุอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ผนฺท จิติ อาณ อิจฺเจวมาทีหิ สการิเตหิ จ ยุณฺวูนํ ปจฺจยานํ อน อานน อก อานนกาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ กตฺตริ, ภาวกรเณสุ จ.

กตฺตริ ตาว – ปนุทตีติ ปนูทโน. เอวํ สูทโน, ชนโน, สวโณ, ลวโน, หวโน, ปวโน, ภวโน, าโณ, อสโน, สมโณ.

ภาเว จ – ปนุทเต ปนูทนํ. เอวํ สูทนํ, ชนนํ, สวณํ, ลวนํ, หวนํ, ปวนํ, ภวนํ, าณํ, อสนํ, สมณํ, สฺชานนํ, กุยเต กานนํ.

การิเต จ – ผนฺทาปียเต ผนฺทาปนํ, เจตาปียเต เจตาปนํ, อาณาปียเต อาณาปนํ.

กรเณ – นุทนฺติ อเนนาติ นูทนํ, เอวํ สูทนํ, ชนนํ, สวณํ, ลวณํ, หวนํ, ปวนํ, ภคนํ, าณํ, อสนํ, สวณํ.

ปุน กตฺตริ – นุทตีติ นูทโก, สูทตีติ สูทธกา, ชเนตีติ ชนโก, สุโณตีติ สาวโก, ลุนาตีติ ลาวโก, ชุโหตีติ หาวโก, ปุนาตีติ ปาวโก, ภวตีติ ภาวโก, ชานาตีติ ชานโก, อสตีติ อสโก, อุปาสตีติ อุปาสโก, สเมตีติ สมโก.

การิเต ตุ – ผนฺทาปยตีติ ผนฺทาปยโก. เอวํ อาณาปยโก, เจตาปยโก, สฺชานนโก.

๖๔๒, ๕๘๘. อิ ย ต ม กิ เอ สาน’มนฺตสฺสโร ทีฆํ กฺวจิ ทุ ส สฺส คุณํ โท รํ สกฺขี จ.

อิย ต ม กิ เอ สอิจฺเจเตสํ สพฺพนามานมนฺโต สโร ทีฆมาปชฺชเต, กฺวจิ ทุสอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อุกาโร คุณมาปชฺชเต, กาโร การมาปชฺชเต, ธาตฺวนฺตสฺส สฺส จ ส กฺข อีอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสมฺภวํ. เอเต สทฺทา สเกน สเกน นาเมน ยถานุปโรเธน พุทฺธสาสเน ปจฺฉา ปุน นิปฺปชฺชนฺเต.

อิมมิว นํ ปสฺสตีติ อีทิโส, ยมิว นํ ปสฺสตีติ ยาทิโส, ตมิว นํ ปสฺสตีติ ตาทิโส, มมิว นํ ปสฺสตีติ มาทิโส, กิมิว นํ ปสฺสตีติ กีทิโส, เอตมิว นํ ปสฺสตีติ เอทิโส, สมานมิว นํ ปสฺสตีติ สาทิโส. อิมมิว นํ ปสฺสตีติ อีริโส, ยมิว นํ ปสฺสตีติ ยาริโส, ตมิว นํ ปสฺสตีติ ตาริโส, มมิว นํ ปสฺสตีติ มาริโส, กิมิว นํ ปสฺสตีติ กีริโส, เอตมิว นํ ปสฺสตีติ เอริโส, สมานมิว นํ ปสฺสตีติ สาริโส. อิมมิว นํ ปสฺสตีติ อีทิกฺโข, ยมิว นํ ปสฺสตีติ ยาทิกฺโข, ตมิว นํ ปสฺสตีติ ตาทิกฺโข, เอวํ มาทิกฺโข, กีทิกฺโข, เอทิกฺโข, สาทิกฺโข. อีที, ยาที, ตาที, มาที, กีที, เอที, สาที.

จคฺคหเณน เตสเมว สทฺทานํ อิยอิจฺเจวมาทีนมนฺโต จ สโร กฺวจิ ทีฆตฺถมาหุ. อีทิกฺโข, ยาทิกฺโข, ตาทิกฺโข, มาทิกฺโข, กีทิกฺโข, เอทิกฺโข, สาทิกฺโข. อิทิโส, สทิโส, สริโส, สริกฺโข.

๖๔๓, ๖๓๕. ภฺยาทีหิ มติ พุธิ ปูชาทีหิ จ ตฺโต.

ภีอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, มติ. พุธิ ปูชาทิโต จ ตฺต ปจฺจโย โหติ.

ภายิตพฺโพติ ภีโต, สุปิตพฺโพติ สุตฺโต, มิชฺชิตพฺโพ สิเนเหตพฺโพติ มิตฺโต, สมฺมนฺนิตพฺโพติ สมฺมโต, สํ สุฏฺุ มานิตพฺโพ ปูเชตพฺโพติ สมฺมโต, สมฺมานียิตฺถาติ สมฺมโต, สํกปฺปียเตติ สงฺกปฺปิโต, สํกปฺปียิตฺถาติ สงฺกปฺปิโต, สมฺปาทียเตติ สมฺปาทิโต, สมฺปาทียิตฺถาติ สมฺปาทิโต, อวธารียเตติ อวธาริโต, อวธารียิตฺถาติ อวธาริโต, พุชฺฌิตพฺโพ าตพฺโพติ พุทฺโธ, อชฺฌยิตพฺโพติ อิโต, เอตพฺโพ คนฺตพฺโพติ อิโต, วิทิตพฺโพ าตพฺโพติ วิทิโต, ตกฺกียเตติ ตกฺกิโต, ปูชียเตติ ปูชิโต, ปูชียิตฺถาติ ปูชิโต, อปจายิตพฺโพติ อปจายิโต, มานิตพฺโพ ปูเชตพฺโพติ มานิโต, อปจียเตติ อปจิโต, วนฺทียเตติ วนฺทิโต, วนฺทียิตฺถาติ วนฺทิโต, สกฺกรียเตติ สกฺการิโต, สกฺกรียิตฺถาติ สกฺการิโต.

๖๔๔, ๖๖๑. เวปุ สี ทว วมุ กุ ทา ภู หฺวาทีหิ ถุ ตฺติม ณิมา นิพฺพตฺเต.

เวปุ สี ทว วมุ กุ ทา ภู หุอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ยถาสมฺภวํ ถุ ตฺติม ณิมปจฺจยา โหนฺติ นิพฺพตฺตตฺเถ.

เวปนํ เวโป, เตน นิพฺพตฺโต เวปถุ, สยนํ สโย, เตน นิพฺพตฺโต สยถุ, ทวนํ ทโว, เตน นิพฺพตฺโต ทวถุ. วมนํ วโม, เตน นิพฺพตฺโต วมถุ. กุตฺติ กรณํ, เตน นิพฺพตฺตํ กุตฺติมํ. ทาติ ทานํ, เตน นิพฺพตฺตํ ทตฺติมํ. ภูติ ภวนํ, เตน นิพฺพตฺตํ โภตฺติมํ. อวหุติ อวหนํ, เตน นิพฺพตฺตํ โอหาวิมํ.

๖๔๕, ๖๖๒. อกฺโกเส นมฺหานิ.

อกฺโกสอิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ นมฺหิ ปฏิเสธยุตฺเต อานิปจฺจโย โหติ ธาตูหิ.

น คมิตพฺพํ อคมานิ เต ชมฺม เทสํ, น กตฺตพฺพํ อกราณิ เต ชมฺม กมฺมํ.

นมฺหีติ กิมตฺถํ? วิปตฺติ เต ชมฺม, วิกติ เต ชมฺม.

อกฺโกเสติ กิมตฺถํ? น คนฺตพฺพา อคติ เต.

๖๔๖, ๔๑๙. เอกาทิโต สกิสฺส กฺขตฺตุํ.

เอกาทิโต สกิสฺส กฺขตฺตุํ โหติ.

เอกสฺส ปทตฺถสฺส สกึ วารํ เอกกฺขตฺตุํ, ทฺวินฺนํ ปทตฺถานํ สกึ วารํ ทฺวิกฺขตฺตุํ, ติณฺณํ ปทตฺถานํ สกึ วารํ ติกฺขตฺตุํ, เอวํ จตุกฺขตฺตุํ, ปฺจกฺขตฺตุํ, ฉกฺขตฺตุํ, สตฺตกฺขตฺตุํ, อฏฺกฺขตฺตุํ, นวกฺขตฺตุํ, ทสกฺขตฺตุํ. อิจฺเจวมาทโย สทฺทา โยเชตพฺพา.

๖๔๗, ๖๖๓. สุนสฺสุนสฺโสณ วานุวานูนุนขุนานา.

สุนอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส อุนสฺส โอณ วาน อุวาน อูน อุนข อุน อา อานาเทสา โหนฺติ.

สามิกสฺส สทฺทํ สุณาตีติ โสโณ, สามิกสฺส สทฺทํ สุณาตีติ สฺวาโน, เอวํ สุวาโน, สูโน, สุนโข, สุโน, สา, สาโน.

๖๔๘, ๖๖๔. ตรุณสฺส สุสุ จ.

ตรุณอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส สุสุ อาเทโส โหติ.

สุสุ กาฬเกโส.

๖๔๙, ๖๖๕. ยุวสฺสุวสฺสุวุวานุนูนา.

ยุวอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส อุวสฺส อุวอุวาน อุนอูนาเทสา โหนฺติ.

ยุวา, ยุวาโน, ยุโน, ยูโน.

๖๕๐, ๖๕๑. กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโย.

กาเล วตฺตมานตฺเถ จ อตีตตฺเถ จ ณุ ยุ ตปจฺจยา โหนฺติ.

อกาสิ, กโรตีติ การุ, อคจฺฉิ, คจฺฉตีติ, วายุ, อภวิ, ภวตีติ ภูตํ.

๖๕๑, ๖๔๗. ตวิสฺสติ คมาทีหิ ณี ฆิณ.

ภวิสฺสติกาลตฺเถ คมุ ภช สุ าอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณี ฆิณ ปจฺจยา โหนฺติ.

อายตึ คมิตุํ สีลํ ยสฺส, โส โหตีติ คามี, อายตึ ภชิตุํ สีลํ ยสฺส, โส โหตีติ ภาชี, อายตึ ปสฺสาปิตุํ สีลํ ยสฺส, โส โหตีติ ปสฺสาวิ, อายตึ ปฏฺายิตุํ สีลํ ยสฺส, โส โหตีติ ปฏฺายิ.

๖๕๒, ๖๔๘. กฺริยายํ ณฺวุ ตโว.

กฺริยายมตฺเถ ณฺวุ ตุอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ ภวิสฺสติกาเล.

‘‘กริสฺส’’นฺติ การโก วชติ, ‘‘ภุฺชิสฺส’’นฺติ โภตฺตา วชติ.

๖๕๓, ๓๐๖. ภาววาจิมฺหิ จตุตฺถี.

ภาววาจิมฺหิ จตุตฺถีวิภตฺติ โหติ ภวิสฺสติกาเล,

ปจิสฺสเต, ปจนํ วา ปาโก, ปากาย วชติ. ภุฺชิสฺสเต, โภชนํ วา โภโค, โภคาย วชติ. นจฺจิสฺสเต, นจฺจนํ วา นจฺจํ, นจฺจาย วชติ.

๖๕๔, ๖๔๙. กมฺมนิ โณ.

กมฺมนิ อุปปเท ปจฺจโย โหติ ภวิสฺสติกาเล.

นครํ กริสฺสติ นครกาโร วชติ, สาลึ ลาวิสฺสติ สาลิลาโว วชติ, ธฺํ วปิสฺสติ ธฺวาโป วชติ, โภคํ ททิสฺสติ โภคทาโย วชติ, สินฺธุํ ปิวิสฺสติ สินฺธุปาโย วชติ.

๖๕๕, ๖๕๐. เสเส สฺสํ นฺตุมานานา.

เสสอิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ สฺสํ นฺตุ มาน อาน อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ ภวิสฺสติกาเล กมฺมูปปเท.

กมฺมํ กริสฺสติ กมฺมํ กริสฺสํ, เอวํ กมฺมํ กโรนฺโต, กมฺมํ กุรุมาโน, กมฺมํ กราโน วชติ. โภชนํ ภุฺชิสฺสติ โภชนํ ภุฺชิสฺสํ, เอวํ โภชนํ ภุฺชนฺโต, โภชนํ ภุฺชมาโน, โภชนํ ภุฺชาโน วชติ. ขาทนํ ขาทิสฺสติ ขาทนํ ขาทิสฺสํ, เอวํ ขาทนํ ขาทนฺโต, ขาทนํ ขาทมาโน, ขาทนํ ขาทาโน วชติ. มคฺคํ จริสฺสติ มคฺคํ จริสฺสํ, เอวํ มคฺคํ จรนฺโต, มคฺคํ จรมาโน, มคฺคํ จราโน วชติ. ภิกฺขํ ภิกฺขิสฺสติ ภิกฺขํ ภิกฺขิสฺสํ, เอวํ ภิกฺขํ ภิกฺขนฺโต, ภิกฺขํ ภิกฺขมาโน, ภิกฺขํ ภิกฺขาโน วชติ.

๖๕๖, ๖๖๖. ฉวาทีติ ตตฺรณ.

ฉ ท จิ ติ สุ นี วิ ท ปท ตนุ ยต อท มท ยุช วตุมิท มา ปุ ก ล วร เว ปุ คุป ทา อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตตฺรณ อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ ยถาสมฺภวํ.

อาตปํ ฉาเทตีติ ฉตฺตํ, ฉตฺรํ. อารมฺมณํ จินฺเตตีติ จิตฺตํ, จิตฺรํ. จินฺเตนฺติ สมฺปยุตฺตธมฺมา เอเถนาติ วา จิตฺตํ, จิตฺรํ. อตฺเถ อภิสฺสเวตีติ สุตฺตํ, สุตฺรํ. อตฺเถ สูเจตีติ วา สุตฺตํ, สุตฺรํ. สตฺเต เนตีติ เนตฺตํ, เนตฺรํ. สตฺเต อิจฺฉิตฏฺานํ เนนฺติ เอเตนาติ วา เนตฺตํ, เนตฺรํ. ปกาเรน วิทตีติ ปวิตฺตํ, ปวิตฺรํ. วิวิเธน อากาเรน มงฺค ปาปํ ปุนาติ, โสเธตีติ ปวิตฺตํ, ปวิตฺรํ. สุจิภาวํ วา ปาปุณาตีติ ปวิตฺตํ, ปวิตฺรํ. ปทติ ปาปุณาตีติ ปตฺโต, ปตฺโร. อาหารา ปตนฺติ เอตฺถ ภาชเนติ ปตฺตํ, ปตฺรํ. ปทติ ปวตฺตตีติ วา ปตฺตํ, ปตฺรํ. ตโนติ วิตฺถาเรตีติ ตนฺตํ, ตนฺตฺรํ, ตนิตพฺพํ วิตฺถาเรตพฺพนฺติ วา ตนฺตํ, ตนฺตฺร. ยตตีติ ยตฺตํ, ยตฺรํ. ยตติ วีริยํ กโรติ เอเตนาติ วา ยตฺตํ, ยตฺรํ. ยตนํ วา ยตฺตํ, ยตฺรํ. สุขทุกฺขํ อทติ ภกฺขตีติ อตฺตา, อตฺรา. มทตีติ มตฺตํ, มตฺรํ. วตฺถุํ ยุชฺชนฺติ เอเตนาติ โยตฺตํ, โยตฺรํ. วตฺตตีติ วตฺตํ, วตฺรํ. มิทติ สิเนหํ กโรตีติ มิตฺตํ. มิตฺรํ. มิทติ สิเนหติ เอตายาติ เมตฺตา, เมตฺรา. ปริ สมนฺต โต สพฺพากาเรน มินนฺติ เอตายาติ มตฺตา, มตฺรา. มานนํ วา มตฺตํ, มตฺรํ. อตฺตโน กุลํ ปุนาติ โสเธตีติ ปุตฺโต, ปุตฺโร. กลิตพฺพํ สงฺขฺยาตพฺพนฺติ กลตฺตํ, กลตฺรํ. สํสุฏฺุ วาเรติ เอเตนาติ วรตฺตํ, วรตฺรํ. เวปติ กมฺปตีติ เวตฺตํ, เวตฺรํ. โคปิตพฺพํ รกฺขิตพฺพนฺติ คุตฺตํ. คุตฺรํ, โคตฺตํ, โคตฺรํ. ทาติ อวขณฺฑติ เอเตนาติ ทาตฺตํ, ทาตฺรํ อิจฺเจวมาทิ.

๖๕๗, ๖๖๗. วทาทีหิ ณิตฺโต คเณ.

วท จร วรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณิตฺตปจฺจโย โหติ คณตฺเถ.

วาทิตานํ คโณ วาทิตฺตํ. เอวํ จาริตฺตํ, วาริตฺตํ, อิจฺเจวมาทิ.

๖๕๘, ๖๖๘. มิทาทีหิ ตฺติติโย.

มิท ปท รนฺช ตนุ ธาอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตฺติ ติ อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.

มิทติ สิเนหตีติ เมตฺติ, ปทติ คจฺฉตีติ ปตฺติ, รนฺชติ เอตฺถาติ รตฺติ, ตโนติ วิตฺถาเรตีติ ตนฺติ, อตฺตโน กุลํ ตโนติ วิตฺถาเรตีติ วา ตนฺติ, ปเรสํ อิตฺถีนํ ปุตฺตํ ธาเรตีติ ธาติ, ขีรํ ธาเรตีติ วา ธาติ, อตฺตโน สภาวํ ธาเรตีติ วา ธาติ อิจฺเจวมาทิ.

๖๕๙, ๖๖๙. อุสุ รนฺช ทํสานํ ทํสสฺส ทฑฺโฒฒ า จ.

อุสุ รนฺช ทํสอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ทํสสฺส ทฑฺฒาเทโส โหติ, ฒ ปจฺจยา จ โหนฺติ.

อุสียเต อุฑฺโฒ, รนฺชนฺติ เอตฺถาติ รฏฺํ, ทํสียเตติ ทฑฺโฒ.

๖๖๐, ๖๗๐. สูวุสานมูวุสานมโตโถจ.

สูวุ อสอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อูอุอสานํ อตาเทโส โหติ, ปจฺจโย จ.

สวติ หึสติ เอเตนาติ สตฺถํ, หิโรตฺตปฺปํ สํวรติ เอเตนาติวตฺถํ, สทฺทานุรูปํ อสติภวตีติ อตฺโถ,

๖๖๑, ๖๗๑. รนฺชุทาทีหิ ธ ทิทฺท กิรา กฺวจิ ชทโลโปจ.

รนฺช อุท อิทิ จทิ มทิ ขุท ฉิทิ รุทิ ทล สุส สุจ วจ วช อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ธ ท อิทฺท ก อิรอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ, กฺวจิ ช ท โลโป จ, ปุน นิปฺปชฺชนฺเต.

รฺชิตพฺพนฺติ รนฺธํ, รนฺชยิตฺถาติ วา รนฺธํ, อตฺตนิ สนฺนิสฺสิตานํ มจฺฉมกรานํ ปีติโสมนสฺสํ อุนฺทติ ปสวติ ชเนตีติ สมุทฺโท, อินฺทติ ปรมิสฺสริยํ กโรตีติ อินฺโท, อินฺทตฺตํ อธิปติภาวํ กโรตีติ วา อินฺโท, จนฺทิตพฺโพ อิจฺฉิตพฺโพติ จนฺโท, มนฺทติ หาเสตีติ มนฺโท, มทิตพฺโพ หาเสตพฺโพติ วา มนฺโท, ขุทติ ปิปาเสตีติ ขุทฺโท, ฉินฺทิตพฺโพติ ฉิทฺโท, รุทติ หึสตีติ รุทฺโท, ทลติ ทุคฺคตภาวํ คจฺฉตีติ ทลิทฺโท, สุสฺสตีติ สุกฺกํ, สุจตีติโสโก, วจิตพฺพนฺติ วกฺกํ, อปฺปฏิหโต หุตฺวา วชติ คจฺฉตีติ วชิรํ อิจฺเจวมาทิ.

๖๖๒, ๖๗๒. ปฏิโต หิสฺส เหรณ หีรณ.

ปฏิอิจฺเจตสฺมา หิสฺส ธาตุสฺส เหรณ หีรณ อาเทสา โหนฺติ.

ปฏิปกฺเขมทฺทิตฺวาคจฺฉติ ปวตฺตตีติ ปาฏิเหรํ, ปาฏิหีรํ.

๖๖๓, ๖๗๓. กฑฺยาทีหิ โก.

กฑิ ฆฑิ วฑิ กรฑิ มฑิ สฑิ กุิ ภฑิ ปฑิ ทฑิ รฑิ ตฑิ อิสิฑิ จฑิ คฑิ อฑิ ลฑิ เมฑิ เอรฑิ ขฑิ อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ปจฺจโย โหติ สห ปจฺจเยน จ นิปฺปชฺชนฺเต ยถาสมฺภวํ.

กณฺฑิตพฺโพ ฉินฺทิตพฺโพติ กณฺโฑ, ฆณฺฑิตพฺโพ ฆเฏตพฺโพติ ฆณฺโฑ, วณฺฑนฺติ เอตฺถาติ วณฺโฑ, กรณฺฑิตพฺโพ ภาเชตพฺโพติ กรณฺโฑ, มณฺฑียเต วิภูสียเต เอเตนาติ มณฺโฑ, สณฺฑนฺติ คุมฺพนฺติ เอตฺถาติ สณฺโฑ, องฺคมงฺคานิ กุณฺติ ฉินฺทตีติ กุฏฺํ, ภณฺฑิตพฺพนฺติ ภณฺฑํ, ปณฺฑติ ลิงฺคเวกลฺลภาวํ คจฺฉตีติ ปณฺฑโก. ทณฺฑติ อาณํ กโรติ เอเตนาติ ทณฺโฑ, รณฺฑติ หึสตีติ รณฺโฑ, วิเสเสน ตณฺฑติ จาเลติ ปเรสํ วิฺูนํ หทยํ กมฺเปตีติ วิตณฺโฑ, อิสิณฺฑติ ปเรสํ มทฺทตีติ อิสิณฺโฑ, จณฺฑติ จณฺฑิกฺกภาวํ กโรตีติ จณฺโฑ, คณฺฑติ สนฺนิจยติ สมูหํ กโรติ เอตฺถาติ คณฺโฑ, อณฺฑียติ นิพฺพตฺตียตีติ อณฺโฑ, ลณฺฑิตพฺโพ ชิคุจฺฉิตพฺโพติ ลณฺโฑ, เมณฺฑติ กุฏิลภาวํ คจฺฉตีติ เมณฺโฑ, เอรณฺฑติ โรคํ หึสตีติ เอรณฺโฑ, ขณฺฑิตพฺโพ ฉินฺทิตพฺโพติ ขณฺโฑ อิจฺเจวมาทิ.

๖๖๔, ๖๗๔. ขาทามคมานํ ข นฺธ’นฺธ คนฺธา.

ขาท อม คมุอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ขนฺธ อนฺธ คนฺธาเทสา โหนฺติ, ปจฺจโย จ โหติ.

ชาติชรามรณาทีหิ สํสารทุกฺเขหิ ขาทิตพฺโพติ ขนฺโธ, อมติ องฺคมงฺคสฺส รุชฺชนภาวํ คจฺฉตีติ อนฺโธ, จกฺขุนา อมติ รุชฺชตีติ วา อนฺโธ, ตํ ตํ านํ วาเตน คจฺฉตีติ คนฺโธ. เอวํ ขนฺธโก, อนฺธโก, คนฺธโก.

๖๖๕, ๖๗๕. ปฏาทีหฺยลํ.

ปฏ กล กุส กท ภคนฺท เมข วกฺก ตกฺก ปลฺล สทฺท มูล พิล วิท จฑํ ปฺจ วา วส ปจิ มจ มุส โคตฺถุ ปุถุ พหุ มงฺค พห กมฺพ สมฺพ อคฺคอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ปาฏิ ปทิเกหิ จ อุตฺตรปเทสุ อลปจฺจโย โหติ, ปจฺฉา ปุน นิปฺปชฺชนฺเต.

ปเฏ อลนฺติ ปฏลํ, กเล อลนฺติ กลลํ, ปาปเก อกุสเล ธมฺเม กุสติ ฉินฺทตีติ กุสลํ, กุสภูเต ยถาสภาวธมฺเม อลนฺติ วา กุสลํ, กุเส อุทฺทิสฺส ทาเน อลนฺติ วา กุสลํ, กุเส สฺจเย ธมฺมสมุทาเย อลนฺติ วา กุสลํ, กทฺเท มทฺเท อลนฺติ กทลํ, ภคนฺเท เสจเน อลนฺติ ภคนฺทลํ, ภคนฺเท มุตฺตกรีสหรเณ อลนฺติ วา ภคนฺทลํ, เมเข กฏิวิจิตฺเต อลนฺติ เมขลํ, วกฺเก รุกฺขตเจ อลนฺติ วกฺกลํ, ตกฺเก รุกฺขสิเลเส อลนฺติ ตกฺกลํ, ปลฺเล นินฺนฏฺาเน อลนฺติ ปลฺลลํ, สทฺเท หริเต อลนฺติ สทฺทลํ, มูเล ปติฏฺาเน อลนฺติ มุลาลํ, พิเฬ นิสฺสเย อลนฺติ พิลาลํ, วิเท วิชฺชมาเน อลนฺติ วิทลํ, จณฺเฑ อลนฺติ จณฺฑาโล, ปฺจนฺนํ ราชูนํ อลนฺติ ปฺจาโล, วา คติคนฺธเนสุ อลนฺติ วาลํ, วา ปทคมเน อลนฺติ วา วาโฬ, วเส อจฺฉาทเน อลนฺติ วสโล, ปเจ วิตฺถาเร อลนฺติ ปจโล, มเจ โจรกมฺเม อลนฺติ มจโล, มุเส เถยฺเย, มุเส ปาณจาเค วา อลนฺติ มุสโล, โคตฺเต วํเส สิงฺคาลชาติยํ อลนฺติ โคตฺถุโล, ปุถุมฺหิ วิตฺถาเร อลนฺติ ปุถุโล, พหุมฺหิ สงฺขฺยาเน อลนฺติ พหุโล, พหุมฺหิ วุทฺธิมฺหิ อลนฺติ วา พหุโล, มงฺคมฺหิ คมเน อลนฺติ มงฺคลํ, พหุมฺหิ วุทฺธิมฺหิ อลนฺติ พหลํ, กมฺพมฺหิ สฺจลเน อลนฺติ กมฺพลํ. สมฺพมฺหิ มณฺฑเล อลนฺติ สมฺพลํ, อคฺเค คติโกฏิลฺเล อลนฺติ อคฺคฬํ. อิจฺเจวมาทโย อฺเปิ สทฺทา ภวนฺติ.

๖๖๖, ๖๗๖. ปุถสฺส ปุถุ ปถา โม วา.

ปุถอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส ปุถุ ปถาเทสา โหนฺติ, กฺวจิ อมปจฺจโย โหติ.

ปุถ หุตฺวา ชาตนฺติ ปุถวี ปถเม ชาโต ปถโม, ปถวี, ปโม วา, ปุถุ กิเลเส ชเนตีติ ปุถุชฺชโน, ปุถุ หุตฺวา ชาตนฺติ ปถวี, ปถวี วา.

๖๖๗, ๖๗๗. สสฺวาทีหิ ตุ ทโว.

สสุ ทท อท มทอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตุ ทุอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.

อฺเ สตฺเต สสติ หึสตีติ สตฺตุ, ทุกฺขํ ททาตีติ ททฺทุ, ทุกฺเขน อทติ ภกฺขติ เอตฺถาติ อทฺทุ, ทุกฺขํ อทติ อนุภวติ ชโน เอเตนาติ วา อทฺทุ, ทุกฺขํ ภาชนํ อาธารํ ภาวตีติ วา อทฺทุ, มทติ อุมฺมตฺตํ กโรตีติ มทฺทุ, มทติ มทฺทภาวํ กโรตีติ วา มทฺทุ.

๖๖๘, ๖๗๘. ฌาทีหิ อีวโร.

จิ ปา ธาอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ อีวรปจฺจโยโหติ.

จียตีติ จีวรํ, ปิวตีติ ปีวโร, ปาตพฺพํ รกฺขิตพฺพนฺติ วา ปีวรํ. ธาเรติ ธาเรตฺวา ชีวิตํ กปฺเปตีติ ธีวโร, ธีวรํ.

๖๖๙, ๖๗๙. มุนาทีหิ จิ.

มุน ยต อคฺค ปต กว สุจ รุจ มหาล ภทฺทาล มนอิอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ปาฏิปทิเกหิ จ อิปจฺจโย โหติ.

อตฺถานตฺถํ มุนาติ, เยฺยธมฺมํ ลกฺขณาทิวเสน วา ชานาตีติ มุนิ, ยตติ วีริยํ กโรตีติ ยติ, อคฺคติ กุฏิลภาวํ คจฺฉตีติ อคฺคิ, ปตติ เสฏฺโ หุตฺวา ปุรโต คจฺฉตีติ ปติ, กพฺยํ พนฺธตีติ กวิ, กนฺตํ มนาปวจนํ วทตีติ วา กวิ. สุจติ ปริสุทฺธํ ภวตีติ สุจิ, รุจติ ทิพฺพตีติ รุจิ, มหนฺตํ วิภาวํ โภคกฺขนฺธํ ลาตีติ มหาลิ, ภทฺทํ ยสํ ลาตีติ ภทฺทาลิ, มนํ ตตฺถ รตเน นยตีติ มณิ.

๖๗๐, ๖๘๐. วิทาทีหฺยูโร.

วิท วลฺล มส สิท ทุกุกปุ มย อุทิ ขชฺช กุรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ปาฏิปทิเกหิ จ อูรปจฺจโยโหติ.

วิทิตุํ อลนฺติ วิทูโร, วิทูรฏฺาเน ชาโต เวทูโร, วลฺลติ วลฺลภาเวน ภวตีติ วลฺลูโร, วลฺลติ อฺมฺํ พนฺธตีติ วา วลฺลูโร, อามสิตพฺโพติ มสูโร, สินฺทติ สิงฺคารภาวํ คจฺฉตีติ สินฺทูโร, สินฺทติ วิโรจตีติ วา สินฺทูโร, คมิตุํ อลํ อนาสนฺนตฺตาติ ทูโร, กุติ สทฺทํ กโรตีติ กูโร, อตฺตโน คนฺเธน อฺํ คนฺธํ กปติ หนติ หึสตีติ กปฺปูโร, กปฺปติ โรคาปนยเน สมตฺเถตีติ วา กปฺปูโร, มหิยํ รวตีติ มยูโร, มหิยํ ยาติ คจฺฉตีติ มยูโร, ปํสุํ อุนฺทติ ปสวตีติ อุนฺทูโร, ขชฺชิตพฺโพ ขาทิตพฺโพติ ขชฺชูโร, กุรติ อกฺโกสตีติ กุรูโร.

๖๗๑, ๖๘๑. หนาทีหิ นุ ณุตโว.

หน ชน ภาริ ขนุ อม เว เวธา สิกิ หิ อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ นุ ณุ กุอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.

โภชนํ หนติ หึสติ เอเตนาติ หณุ, หนุ วา. คมนํ ชเนตีตี ชาณุ, ภาณุ ทิพฺพตีติ ภาณุ, นิวาเต ริติ คจฺฉตีตี เรณุ, ขณิตพฺโพ อวทาริตพฺโพติ ขาณุ. องฺคมงฺคสฺส รุชฺชนภาวํ วิชฺฌนภาวํ อมติ คจฺฉตีติ อณุ, เวณุ, เวติ ตนฺตสนฺตาเน ภวตีตี เวณุ, พหิสาเรอลนฺติวาเวณุ วจฺฉํ, ปาเยตีตี เธนุ, อตฺถํ ธาเรตีตี ธาตุ, คมนปจนาทิกํ กฺริยํ ธาเรตีตี วา ธาตุ, สียตี พนฺธียตีตี เสตุ, อุทฺธํ คจฺฉติ ปวตฺตตีตี เกตุ, อตฺตโน ผลํ หิโนติ ปวตฺตตีตี เหตุ.

๖๗๒, ๖๘๒. กุฏาทีหิ โ.

กุฏ กุส กฏอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ปาฏิปทิเกหิ จ ปจฺจโย โหตี.

องฺคมงฺคํ กุฏติ ฉินฺทตีตี กุฏฺํ, ธฺเน ฉาเทตพฺโพ ปูเรตพฺโพตี โกฏฺโ, กฏิตพฺพํ มทฺทิตพฺพนฺติ, กฏฺํ.

๖๗๓, ๖๘๓. มนุ ปูร สุณาทีหิ อุสฺส นุสิสา.

มนุ ปูร สุณ กุสุ อิล อล มห สิ กิ อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ปาฏิปทิเกหิ จ อุส นุส อิสอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ, ปุน นิปฺปชฺชนฺเต.

กุสลากุสเล ธมฺเม มนติ ชานาตีติ มนุสฺโส, มานุโส. การณา การณํ มนติ ชานาตีติ วา มนุสฺโส, มานุสฺโส. อตฺถานตฺถํ มนติ ชานาตีติ วา มนุสฺโส, มานุสฺโส. มาตาปิตูนํ หทยํ ปูเรตีติ ปุริโส, อตฺตโน มโนรถํ ปูเรตีติ วา ปุริโส, ปูเรตีติ วา โปโส, สสุเรหิ สุณิตพฺพา หึสิตพฺพาติ สุณิสา, ทฺวินฺนํ ชานานํ กุลสนฺตานํ กโรตีติ วา สุณิสา, กุจฺฉิตพฺพนฺติ กรีสํ, คพฺภํ วิโมเจตีติ สุริโส, ตมนฺธการวิธมเนน สตฺตานํ ภยํ สุรติ หึสตีติ สูริโย, โรคํ หึสตีติ สิรีโส, อิลติ กมฺปตีติ อิลฺลิโส, ตณฺหาย ทุพฺพโล หุตฺวา อิลติ กมฺปตีติ วา อิลฺลิโฆ, ปาปกรเณ อลติ สมตฺเถตีติ อลโส, มหิตพฺโพ ปูเชตพฺโพติ มหิโส, สียติ พนฺธียตีติ สีสํ, กิตพฺพํ หึสิตพฺพนฺติ กิสํ, อิจฺเจวมาทิ.

อิติ กิพฺพิธานกปฺเป อุณาทิกปฺโป ฉฏฺโ กณฺโฑ.

อุณาทิกปฺโป นิฏฺิโต.

กจฺจายนปกรณํ นิฏฺิตํ.