📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
วุตฺโตทยํ
๑. สฺาปริภาสานิทฺเทส-ปมปริจฺเฉท
รตนตฺตยปฺปณาม
นม’ตฺถุ ชน สนฺตาน, ตม สนฺตาน เภทิโน;
ธมฺมุ’ชฺชลนฺต รุจิโน, มุนินฺโท’ทาต โรจิโน.
นิมิตฺต
ปิงฺคลา’จริยาทีหิ, ฉนฺทํ ย มุทิตํ ปุรา;
สุทฺธมาคธิกานํ ตํ, น สาเธติ ยถิจฺฉิตํ [ย’ทิจฺฉิตํ ยติ’จฺฉิตํ (ก.)].
คนฺถปริมาณ
ตโต มาคธภาสาย, มตฺตา,วณฺณ,วิเภทนํ;
ลกฺขฺย ลกฺขณ สํยุตฺตํ, ปสนฺน’ตฺถ,ปท,กฺกมํ.
อภิธานาทิ
อิทํ วุตฺโตทยํ นาม, โลกิย’จฺฉนฺทนิสฺสิตํ;
อารภิสฺส’มหํ ทานิ, เตสํ สุขวิพุทฺธิยา.
คณสงฺเกตสฺา
สพฺพคฺลา มฺนา,’ทิคลหู, ภฺยา’,มชฺฌ’นฺต ครู ชสา;
มชฺฌ’นฺตลา ร,เต’เต’ฏฺ, คณา โค ครุ,โล ลหุ.
คณนิยม
ภ,ช,สา ¶ สพฺพค,ลหู, ปฺจิ’เม สณฺิตา คณา;
อริยาทิมฺหิ วิฺเยฺยา, คโณ อิธ จตุ’กฺกโล.
ครุ,ลหุสรูป
สํโยคา’ทิ จ, ทีโฆ จ, นิคฺคหีตปโร จ, โย;
ครุ, วงฺโก, ปาทนฺโต,วา, รสฺโส’ฺโ มตฺติโก ลุ’ชุ.
ปเร ปาทาทิสํโยเค, โย ปุพฺโพ ครุก’กฺขโร;
ลหุ ส กฺวจิ วิฺเยฺโย, ตทุทาหรณํ ยถา.
ทสฺสนรสา’นุภาวเน, นิพทฺธเคธา ชินสฺส’ยํ ชนตา;
วิมฺหยชนนี สฺต, กฺริยา นุ กํ นา’นุรฺชยติ.
วิฺเยฺยา โลกโต สฺา, สมุทฺโท,สุ,รสาทินํ;
ปาโทเยฺโย จตุตฺถํ’โส, ปทจฺเฉโท ยตี ภเว.
สม,มฑฺฒสมํ, วุตฺตํ, วิสมํ จา’ปรํ ติธา;
สมา ลกฺขณโต ปาทา, จตฺตาโร ยสฺส ตํ สมํ.
ยสฺส’นฺติเมน ทุติโย, ตติเยนา’ทิโม สโม;
ต’ทฑฺฒสม, มฺํ ตุ, ภินฺน ลกฺขณ ปาทิกํ.
ปาท’เมกกฺขรา’รพฺภ, ยาว ฉพฺพีสต’กฺขรา;
ภเว ปาเทหิ ตํ ฉนฺทํ, นานานาโม’ทิตํ ตโต.
ทณฺฑกา จณฺฑวุฏฺฺยา’ทิ, ปาเทหิ ฉหิ, ตีหิ ตุ;
‘คาถา’ติ จ ปรตฺเถ’วํ, ฉนฺโท สฺา ปกาสิตา.
อนนฺตโร’ทิตํ จ’ฺ, เมตํ สามฺ นามโต;
‘คาถา’อิจฺเจว นิทฺทิฏฺํ, มุนินฺทวจเน ปน.
วิเสสนามโต กิฺจิ, คเหตฺวา สพฺพโถ’จิตํ;
ทสฺสยิสฺสาม’หํ เต’ตฺถ, นามานา’วิ ภวิสฺสเร.
อิติ วุตฺโตทเย ฉนฺทสิ สฺาปริภาสา นิทฺเทโส นาม
ปโม ปริจฺเฉโท.
๒. มตฺตาวุตฺตินิทฺเทส-ทุติยปริจฺเฉท
คณนิยม
ฉฏฺโ’ขิลลหุ,โช ¶ วา,
คยุตา’ฺเ,ฉ’คฺคณา,น โช วิสเม,;
อริยาย’นฺตฑฺเฒ โล, ฉฏฺโ,’นฺเต โค,คณา ฉ’ฺเ.
ยตินิยม
ปมฑฺเฒ ฉฏฺโ เจ,
สพฺพลเห,’ตฺถา’ทิลหุนิ ภวติยติ;
ตปฺปรโก,นฺเตปิ, สเจ, จริเมปิ, ภวติ จตุตฺโถ’นฺเต.
๑๙. อริยาสามฺํ เจ, ปุพฺโพ’ทิต ลกฺขณํ ภเว ยสฺสา.
๒๐. อาทิม’มถ ปาทยุคํ, ยสฺสา ตฺยํ’เสหิ สา ปถฺยา.
ยตฺถ คณตฺตย มุลฺลงฺฆิ,
โย’ภยตฺถา’ทิโม ภเว วิปุลา.
๒๒. ครุมชฺฌโค ชกาโร, จตุตฺถโก ทุติยโก จปลา.
จปลา’คตา’ขิลํ เจ, ทลา’ทิมํ ลกฺขณํ ภชติ ยสฺสา;
ปถฺยาลกฺขณ’มฺํ, มุขจปลา นาม สา ภวติ.
ปถฺยาย ลกฺขณํ เจ, ปมฑฺเฒ ลกฺขณํ ตุ จปลาย;
ทุติเย ทเล’ถ ยสฺสา, ปกิตฺติตา สา ชฆนจปลา.
อริยาชาติโย.
สพฺพํปมทเล ยทิ, ลกฺขณ’มริยาย วุตฺต’มุภเยสุ;
ยสฺสา ทเลสุ ยุตฺตํ,
วุตฺตา สา คีติ วุตฺต ยติ ลลิตา.
อริยายํ ทุติย’ฑฺเฒ, คทิตา’ขิลลกฺขณํ ยํ ตํ;
ภวติ ทเลสุ’ภเยสุปิ,
ยทิ ยสฺสา สา’ย มุปคีติ.
อริยาย’ฑฺฒทฺวิตยํ, ปุพฺโพทิต ลกฺขโณ’เปตํ;
วิปริยเยนา’ภิหิตํ,
ยสฺสา สมฺภวติ เจ’ห โส’คฺคีติ.
อริยาปุพฺพ’ฑฺฒํ ¶ ยทิ, ครุเน’เกนา’ธิเกน นิธเน ยุตฺตํ;
ยทิ ปุพฺพ’ฑฺฒสมานํ, ทล มิตรํ โจ’ทิตา’ย’มริยาคีติ.
คีติชาติโย.
วิสเม ฉ สิยุํ กลา มุเข,
สเม ตฺว’ฏฺ, ร,ล,คา, ตโต’ปริ;
เวตาลียํ ต มุจฺจเต, ลหุ ฉกฺกํ น นิรนฺตรํ สเม.
เวตาลีโยปมํ มุเข ตํ,
โอปจฺฉนฺทสกํ ร,ยา ย’ทนฺเต.
๓๑. อาปาตลิกา กถิตา’ยํ, ภคคา’นฺเต ยทิ ปุพฺพมิว’ฺํ.
ยทา’ทิโต ทกฺขิณนฺติกา,
ิเต’ตฺถ ปาเทสฺวา’ขิเลสุ โช.
‘อุทิจฺจวุตฺตี’ติ วุจฺจเต,
โช จา’โท วิสเมสุ สณฺิโต.
๓๔. ปุพฺพตฺถ, สเมสุ เจ ค, ชา, ‘ปจฺจวุตฺติ’ รุทิตา’ติ สณฺิตา.
สมาสมา’ตฺรา’ทินํ สมา,
สํยุตา ภวติ ตํ ปวตฺตกํ.
เวตาลียชาติโย.
๓๘. ทฺวิก วิหต วสุ ลหุ อจลธิติ ริ’ห.
๔๐. โช นฺลา’ ถวา’ณฺณวา วิสิโลโก.
๔๒. ปฺจ,ฏฺ,นวสุ ยทิ โล จิตฺรา.
๔๓. ค,ลฺยา’ฏฺหิ เจ’สา วุ’ปจิตฺรา.
ย’มตีต ลกฺขณ วิเสส ยุตํ, (จิตฺรา)
มตฺตา สมา’ทิ ปาทา’ภิหิตํ; (วิสิโลก)
อนิยต วุตฺต ปริมาณ สหิตํ, (วานวาสิกา)
ปถิตํ ชเนสุ ปาทากุลกํ. (วิสิโลก)
มตฺตาสมก ชาติโย.
วินา ¶ วณฺเณหิ มตฺตา คา, วินา วณฺณา ครูหิ ตุ;
วินา ลหูหิ ครโว, ทเล ปถฺยาทิโน มตา.
อิติ วุตฺโตทเย ฉนฺทสิ มตฺตาวุตฺตินิทฺเทโส นาม
ทุติโย ปริจฺเฉโท.
๓. สมวุตฺตินิทฺเทส-ตติยปริจฺเฉท
คายตฺตี.
อุณฺหิกา.
อนุฏฺุภา.
พฺรหตี.
๕๕. มฺสาชฺคา สุทฺธวิราชิตํ มตํ.
๕๖. มฺนา โย โค ยทิ ปณโว ขฺยาโต.
๕๗. มฺภา ส,คยุตฺตา รุมฺมวตี สา.
๕๘. เยฺยา มตฺตา ม, ภ, ส, คยุตฺตา.
๕๙. จมฺปกมาลา เจ ภ, ม, สา โค [อิทํ นามนฺตราปนตฺถเมว ปุน วุตฺตํ (ฏี.)].
๖๑. อุพฺภาสกํ ตํ เจ โต ม, รา ลฺจ.
ปนฺติ.
๖๓. อินฺทาทิกา ¶ ตา วชิรา ช, คา โค.
๖๔. อุปาทิกา สา’ว ช,ตา ช,คา โค.
อนนฺตโร’ทีริต ลกฺขณา เจ, (อุเปนฺทวชิร)
ปาทา วิมิสฺสา อุปชาติโย ตา; (อินฺทวชิร)
เอวํ กิล’ฺาสุปิ มิสฺสิตาสุ, (อินฺทวชิร)
วทนฺติ ชาติสฺวิท’ เมว นามํ. (อุเปนฺทวชิร)
๖๖. น, ช, ช, ล, คา คทิตา สุมุขี.
๖๗. โทธก มิจฺฉติ เจ ภ,ภ,ภา คา.
๖๘. เวท,สฺเสหิ,ธฺตา ตฺคคา,สาลินี สา.
๖๙. วาโตมฺมี สา, ยติ สา มฺภา ต, คา โค.
๗๐. ภา ต, น, คา โค’สุ, รส สิรี สา.
๗๑. โร น, รา อิห รโถทฺธตา ล, คา.
๗๒. สฺวาคเต’ติ ร, น, ภา ครุกา ทฺเว.
ติฏฺุภา.
๗๔. วทนฺติ วํสฏฺมิ’ทํ ช, ตา ช, รา.
๗๕. สา อินฺทวํสา ขลุ ยตฺถ ตา ช,รา.
๗๖. อิธ โตฏก มมฺพุธิ,เสหิ มิตํ.
๗๗. ทุตวิลมฺพิต มาห น, ภา ภ,รา.
๗๘. วสุ ยุค วิรตี นา,มฺยา’ ปุโฏ’ยํ.
๗๙. น, ย, สหิตา นฺยา’ กุสุมวิจิตฺตา.
๘๐. ภุชงฺค’ปฺปยาตํ ภเว เวท, เยหิ.
๘๑. น, ภ, ช, เรหิ ภวติ’ปฺปิยํวทา.
๘๒. วุตฺตา สุธีหิ ลลิตา ต, ภา ช, รา.
๘๓. ปมิตกฺขรา ส, ช, ส,เสหุ’ทิตา.
๘๔. น,น,ภ,ร,สหิตา’ภิหิตุ’ชฺชลา.
๘๕. ปฺจ’สฺส’จฺฉินฺนา, เวสฺสเทวี ม,มา ยา.
๘๖. ภวติ ¶ หิ ตามรสํ น, ช, ชา โย.
๘๗. ‘กมลา’ติ เยฺยา ส,ย,เสหิ โย เจ.
ชคตี.
๘๘. มฺนา ชฺรา โค, ติทสยติ’ปฺปหสฺสิณี สา.
๘๙. จตุ,คฺคเห,หิ’ห รุจิรา, ช,ภา สฺช,คา.
อติชคตี.
๙๐. น,น,ร,ส,ลหุ,คา,สเรหิ’ปราชิตา.
๙๑. น,น,ภ,น,ล,คิ’ติ,ปฺปหรณกลิกา.
๙๒. วุตฺตา วสนฺตติลกา ต,ภ,ชา ช,คา โค.
สกฺกรี.
๙๓. ทฺวิหต หย ลหุ ร’ถ คิ’ติ สสิกลา.
๙๔. วสุ,หย,ยติ ริ’ห,มณิคุณนิกโร.
๙๕. น,น,ม,ย,ย,ยุตา’ยํ,มาลินี โภคิ’สีหิ.
๙๖. ภวติ น,ชา,ภ,ชา รสหิตา ปภทฺทกํ.
อติสกฺกรี.
๙๗. น,ช,ภ,ช,รา สทา ภวติ วาณินี ค, ยุตฺตา.
อฏฺิ.
๙๘. ย, มา โน โส ภลฺคา, รส, หรวิรามา สิขรณี.
๙๙. รส, ยุคิ, สิโต, โน โส มฺรา สฺลา, คฺย’ทา หริณี ตทา.
๑๐๐. มนฺทกฺกนฺตา, ม,ภ,น,ต,ต,คา, โค ยุคุ,ตฺว,สฺสเกหิ.
อจฺจฏฺิ.
๑๐๑. โม โต โน โย ยา, กุสุมิตลตา, เวลฺลิตา’ กฺขุ,ตฺวิ,สีหิ.
ธุติ.
๑๐๒. รสุ,ตฺว,สฺเสหิ ยฺมา, น,ส,ร,ร,ครู, เมฆวิปฺผุชฺชิตา สา.
๑๐๓. อกฺกสฺเสหิ ยติ มฺส,ชาส,ต,ต,คา, สทฺทูลวิกฺกีฬิตํ.
อติธุติ.
๑๐๔. วุตฺต ¶ มีทิสํ ตุ นามโต ร,ชา ร,ชา ร,ชา ครู,ลหู จ.
กติ.
๑๐๕. มฺรา ภฺนา โย โย’ตฺร เยน,ตฺติ,มุนิ, ยติยุตา, สนฺธรา กิตฺติตา’ยํ.
ปกติ.
๑๐๖. โอ น,ร,นา ร,นา จ ถ ครู ทส,กฺก,วิรมฺหิ ภทฺทก’มิทํ.
อากติ.
อิติ วุตฺโตทเย ฉนฺทสิ สมวุตฺตินิทฺเทโส นาม
ตติโย ปริจฺเฉโท.
๔. อฑฺฒสมวุตฺตินิทฺเทส-จตุตฺถปริจฺเฉท
วิสเม ยทิ สา ส,ล,คา สเม,
ภ,ตฺตยโต ครุกา วุ’ปจิตฺตํ.
ภ,ตฺตยโต ยทิ คา ทุตมชฺฌา;
ยทิ ปุนเร’ว ภวนฺติ น, ชา ชฺยา.
ยทิ ส,ตฺติตยํ ครุยุตฺตํ,
เวควตี ยทิ ภ,ตฺติตยา คา.
โต โช วิสเม รโต ครู เจ;
สฺมา ชฺคา ภทฺทวิราช เมตฺถ โค เจ.
วิสเม ส, ชา ส,ครุ,ยุตฺตา;
เกตุมตี สเม ภ,ร,น,คา โค.
อาขฺยานกี ตา วิสเม ช, คา โค; (อินฺทวชิร)
ช,ตา ช,คา โค ตุ สเม’ถ ปาเท. (อุเปนฺทวชิร)
ช,ตา ช,คา โค วิสเม สเม ตุ; (อุเปนฺทวชิร)
ตา โช ค,คา เจ วิปรีตปุพฺพา. (อินฺทวชิร)
ส,ส,โต ส,ล,คา วิสเม สเม;
น,ภ,ภ,รา ภวเต หริณปฺลุตา.
ยทิ น,น,ร,ล,คา น,ชา ช,รา,
ยทิ จ ตทา’ปรวตฺต มิจฺฉติ.
วิสม ¶ มุปคตา น,นา ร,ยา เจ;
น,ช,ช,ร,คา สมเก จ ปุปฺผิตคฺคา.
ทฺวยํ มิทํ เวตาลีย’ปฺปเภโท.
สา ยวาทิกา มตี ร,ชา ร,ชา ตฺว,
สเม สเม ช,รา ช,รา ครู ภเวยฺยุํ.
อิติ วุตฺโตทเย ฉนฺทสิ อฑฺฒสมวุตฺตินิทฺเทโส นาม
จตุตฺโถ ปริจฺเฉโท.
๕. วิสมวุตฺตินิทฺเทส-ปฺจมปริจฺเฉท
๑๑๘. น’ฏฺกฺขเรสุ ปาเทสุ, สฺนา’ทิมฺหา โย’ณฺณวา วตฺตํ.
๑๑๙. สเมสุ สินฺธุโต เชน, ปถฺยาวตฺตํ ปกิตฺติตํ.
๑๒๐. โอเชสุ เชน สินฺธุโต, ต’เมว วีปรีตา’ทิ.
๑๒๑. น,กาโร เจ ชลธิโต, จปลาวตฺต’มิจฺเจ’ตํ.
๑๒๒. สเม โล สตฺตโม ยสฺสา, วิปุลา ปิงฺคลสฺส สา.
วตฺต’ปฺปเภโท.
นทิสฺสเต’ตฺถ ยํ ฉนฺทํ, ปโยเค ทิสฺสเต ยทิ;
วิสม’กฺขรปาทํ ตํ, คาถา สามฺนามโต.
อิติ วุตฺโตทเย ฉนฺทสิ วิสมวุตฺติ นิทฺเทโส นาม
ปฺจโม ปริจฺเฉโท.
๖. ฉปฺปจฺจยวิภาค-ฉฏฺปริจฺเฉท
ปตฺถารนย
ปตฺถาเร ¶ สพฺพเค ปาเท, ปุพฺพคา’โธ ลฺป’เร สมา;
ปุพฺเพ ครุ เต จ มิเม, กตฺตพฺพา ยาว สพฺพลา.
นฏฺนย
นฏฺสฺส โย ภเวยฺย’งฺโก, ตสฺมึ โล’ทฺธิกเต สเม;
วิสเม ตฺเว’กสหิเต, ภเวยฺย’ทฺธิกเต ครุ.
อุทฺทิฏฺนย
เอกา’ทินุกฺกเมน’งฺเก, ปุพฺพาโธ ทฺวิคุเณ ลิเข;
มิสฺสเกหิ ลหุฏฺเหิ, เส’เกหุ’ทฺทิฏฺกํ ภเว.
สพฺพคลกฺริยนย
วุตฺต’กฺขร สมา สงฺขฺยา, ลิกฺขฺย เสโก’ปรู’ปริ;
เอเกกหีน เมกาทิ, นุ’ฏฺาเน สพฺพคาทิกํ.
วุตฺตสงฺขฺยานย
ครุกฺริยา’งฺก สนฺโทเห, ภเว สงฺขฺยา วิมิสฺสิเต;
อุทฺทิฏฺ’งฺก สมาหาโร, เส’โก เว’มํ สมา’นเย.
วุตฺตอทฺธานย
สงฺขฺเยว ทฺวิคุเณ’กูนา, วิตฺถารา’ยามสมฺภวา;
วุตฺตสฺส’ทฺธ’นฺตรานฺจ, ครุลานฺจ องฺคุลํ.
อิติ วุตฺโตทเย ฉนฺทสิ ฉปฺปจฺจยวิภาโค นาม
ฉฏฺโ ปริจฺเฉโท.
นิคมน
เสล’นฺตรา’ยตน ¶ วาสิก สีล’ตฺเถร,
ปาโท ครุ คฺคุณครุ ชฺชยตํ มเม’โส;
ยสฺส ปฺปภาว’มวลมฺพ มเย’ทิโสปิ,
สมฺปาทิโต’ภิมต สิทฺธิกโร ปรตฺโถ.
ปรตฺถ สมฺปาทนโต, ปฺุเนา’ธิคเตน’หํ;
ปรตฺถ สมฺปาทนโก, ภเวยฺยํ ชาติ ชาติยํ.
อวโลกิต มตฺเตน, ยถา ฉปฺปจฺจยา มยา;
สาธิตา สาธยนฺเต’ว, มิจฺฉิตตฺถมฺปิ ปาณิโนติ.
อิติ สงฺฆรกฺขิตมหาสามิตฺเถเรน วิรจิตํ
วุตฺโตทยปฺปกรณํ ปรินิฏฺิตํ.