📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อภิธานปฺปทีปิกา
พุทฺธปฺปณาโม
ตถาคโต ¶ โย กรุณากโร กโร,
ปยาต’โมสชฺช สุขปฺปทํ ปทํ;
อกา ปรตฺถํ กลิสมฺภเว ภเว,
นมามิ ตํ เกวลทุกฺกรํ กรํ.
ธมฺมปฺปณาโม
อปูชยุํ ยํ มุนิกฺุชรา ชรา,
รุชาทิมุตฺตา ยหิมุตฺตเร ตเร;
ิตา ติวฏฺฏมฺพุนิธึ นรานรา,
ตรึสุ ตํ ธมฺมมฆปฺปหํ ปหํ.
สงฺฆปฺปณาโม
คตํ มุนินฺโท’รสสูนุตํ นุตํ,
สุปฺุเขตฺตํ ภุวเน สุตํ สุตํ;
คณมฺปิ ปาณีกตสํวรํ วรํ,
สทา คุโณเฆน นิรนฺตร’นฺตรํ.
ปฏิฺา
นามลิงฺเคสุ โกสลฺล, มตฺถนิจฺฉยการณํ;
ยโต มหพฺพลํ พุทฺธ, วจเน ปาฏวตฺถินํ.
นามลิงฺคานฺย’โต ¶ พุทฺธ, ภาสิตสฺสา’รหานฺย’หํ;
ทสฺสยนฺโต ปกาเสสฺส, มภิธานปฺปทีปิกํ.
ปริภาสา
ภิยฺโย รูปนฺตรา สาห, จริเยน จ กตฺถจิ;
กฺวจา’ หจฺจวิธาเนน เยฺยํ ถีปุนฺนปุํสกํ.
อภินฺนลิงฺคานํเยว, ทฺวนฺโท จ, ลิงฺควาจกา;
คาถาปาทนฺตมชฺฌฏฺา, ปุพฺพํ ยนฺตฺยปเร ปรํ.
ปุมิตฺถิยํ ปทํ ทฺวีสุ, สพฺพลิงฺเค จ ตีสฺวิติ;
อภิธานนฺตรารมฺเภ, เยฺยํ ตฺว’นฺต มถาทิ จ.
ภิยฺโย ปโยค มาคมฺม, โสคเต อาคเม กฺวจิ;
นิฆณฺฑุ ยุตฺติ ฺจานีย, นามลิงฺคํ กถียตีติ.
๑. สคฺคกณฺฑ
พุทฺโธ ทสพโล สตฺถา, สพฺพฺู ทฺวิปทุตฺตโม;
มุนินฺโท ภควา นาโถ, จกฺขุม’งฺคีรโส มุนิ.
โลกนาโถ’ นธิวโร, มเหสิ จ วินายโก;
สมนฺตจกฺขุ สุคโต, ภูริปฺโ จ มารชิ.
นรสีโห นรวโร, ธมฺมราชา มหามุนิ;
เทวเทโว โลกครุ, ธมฺมสฺสามี ตถาคโต.
สยมฺภู สมฺมาสมฺพุทฺโธ, วรปฺโ จ นายโก;
ชิโน, สกฺโก ตุ สิทฺธตฺโถ, สุทฺโธทนิ จ โคตโม.
สกฺยสีโห ตถา สกฺย, มุนิ จาทิจฺจพนฺธุ จ;
โมกฺโข นิโรโธ นิพฺพานํ, ทีโป ตณฺหกฺขโย ปรํ;
ตาณํ เลณ มรูปฺจ, สนฺตํ สจฺจ มนาลยํ.
อสงฺขตํ สิว มมตํ สุทุทฺทสํ,
ปรายณํ สรณ มนีติกํ ตถา;
อนาสวํ ธุว มนิทสฺสนา’ กตา,
ปโลกิตํ นิปุณ มนนฺต มกฺขรํ.
ทุกฺขกฺขโย ¶ พฺยาพชฺฌฺจ [พฺยาปชฺชํ (ฏีกา)], วิวฏฺฏํ เขม เกวลํ;
อปวคฺโค วิราโค จ, ปณีต มจฺจุตํ ปทํ.
โยคกฺเขโม ปาร มปิ, มุตฺติ สนฺติ วิสุทฺธิโย;
วิมุตฺย’ สงฺขตธาตุ, สุทฺธิ นิพฺพุติโย สิยุํ.
ขีณาสโว ตฺว’เสกฺโข จ, วีตราโค ตถา’ รหา;
เทวโลโก ทิโว สคฺโค [นาโก (สี.)],
ติทิโว ติทสาลโย.
ติทสา ตฺว’มรา เทวา, วิพุธา จ สุธาสิโน;
สุรา มรู ทิโวกา จา, มตปา สคฺควาสิโน.
นิชฺชรา’ นิมิสา ทิพฺพา, อปุเม เทวตานิ จ [เทวตา เอว เทวตานิ, สกตฺเถ นิปจฺจโย (ฏีกา)];
สิทฺโธ ภูโต จ คนฺธพฺโพ, คุยฺหโก ยกฺข รกฺขสา;
กุมฺภณฺโฑ จ ปิสาจา’ที, นิทฺทิฏฺา เทวโยนิโย.
ปุพฺพเทวา สุรริปู, อสุรา ทานวา ปุเม;
ตพฺพิเสสา ปหาราโท, สมฺพโร พลิอาทโย.
ปิตามโห ปิตา พฺรหฺมา, โลเกโส กมลาสโน;
ตถา หิรฺคพฺโภ จ, สุรเชฏฺโ ปชาปติ.
วาสุเทโว หริ [หรี (ฏีกา)] กณฺโห, เกสโว จกฺกปาณฺย’ถ;
มหิสฺสโร สิโว สูลี, อิสฺสโร ปสุปตฺย’ปิ.
หโร วุตฺโต กุมาโร ตุ, ขนฺโธ สตฺติธโร ภเว;
สกฺโก ปุรินฺทโท เทว, ราชา วชิรปาณิ จ;
สุชมฺปติ สหสฺสกฺโข, มหินฺโท วชิราวุโธ.
วาสโว จ ทสสต, นยโน ติทิวาธิภู;
สุรนาโถ จ วชิร, หตฺโถ จ ภูตปตฺย’ปิ.
มฆวา โกสิโย อินฺโท, วตฺรภู ปากสาสโน;
วิโฑโช ถ สุชา ตสฺส [สุชาตา’สฺส (ฏีกา)], ภริยา ถ ปุรํ ภเว.
มสกฺกสารา ¶ [มสกฺกสาโร (สี.)] วสฺโสก, สารา เจวา’ มราวตี;
เวชยนฺโต ตุ ปาสาโท,
สุธมฺมา ตุ สภา มตา.
เวชยนฺโต รโถ ตสฺส,
วุตฺโต มาตลิ สารถิ;
เอราวโณ คโช ปณฺฑุ, กมฺพโล ตุ สิลาสนํ.
สุวีโรจฺจาทโย ปุตฺตา, นนฺทา โปกฺขรณี ภเว;
นนฺทนํ มิสฺสกํ จิตฺต, ลตา ผารุสกํ วนา.
อสนิ ทฺวีสุ กุลิสํ, วชิรํ ปุนฺนปุํสเก;
อจฺฉราโยตฺถิยํ วุตฺตา, รมฺภา อลมฺพุสาทโย;
เทวิตฺถิโย ถ คนฺธพฺพา, ปฺจสิโขติ อาทโย.
วิมาโน นิตฺถิยํ พฺยมฺหํ, ปียูสํ ตฺวมตํ สุธา;
สิเนรุ เมรุ ติทิวา, ธาโร เนรุ สุเมรุ จ.
ยุคนฺธโร อีสธโร, กรวีโก สุทสฺสโน;
เนมินฺธโร วินตโก, อสฺสกณฺโณ กุลาจลา.
มนฺทากินี ตถา’กาส, คงฺคา สุรนที ปฺยถ;
โกวิฬาโร ตถา ปาริ, จฺฉตฺตโก ปาริชาตโก;
กปฺปรุกฺโข ตุ สนฺตานา, ทโย เทวทฺทุมา สิยุํ.
ปาจี ปตีฌุ’ ทีจิ’ตฺถี, ปุพฺพ ปจฺฉิม อุตฺตรา;
ทิสาถ ทกฺขิณา’ ปาจี, วิทิสา’นุทิสา ภเว.
เอราวโต [เอราวโณ (สี.), อมรโกเส ปน เอราวโต เอว อตฺถิ] ปุณฺฑรีโก, วามโน กุมุโท’ ฺชโน;
ปุปฺผทนฺโต สพฺพภุมฺโม, สุปฺปตีโก ทิสาคชา.
ธตรฏฺโ จ คนฺธพฺพา, ธิโป, กุมฺภณฺฑสามิ ตุ;
วิรุฬฺหโก, วิรูปกฺโข, ตุ นาคาธิปตีริโต.
ยกฺขาธิโป เวสฺสวโณ, กุเวโร นรวาหโน;
อฬกา [อลกา (อมรโกส)] ฬกมนฺทาสฺส, ปุรี, ปหรณํ คทา;
จตุทฺทิสาน มธิปา, ปุพฺพาทีนํ กมา อิเม.
ชาตเวโท ¶ สิขี โชติ, ปาวโก ทหโน’ นโล;
หุตาวโห’ จฺจิมา ธูม, เกตฺว’คฺคิ คินิ ภานุมา.
เตโช ธูมสิโข วายุ, สโข จ กณฺหวตฺตนี;
เวสฺสานโร หุตาโส ถ, สิขาชาล’จฺจิ จาปุเม.
วิปฺผุลิงฺคํ ผุลิงฺคฺจ, ภสฺมา [‘ภสฺมา’ ติปทํ ราชาทิคเณ ปริยาปนฺนํ (รูปสิทฺธิ-อุณาทิ), ภสฺมํ (สี.)] ตุ เสฏฺิ ฉาริกา;
กุกฺกุโฬ ตุ’ณฺหภสฺมสฺมิ, มงฺคาโร’ลาต มุมฺมุกํ [ติกํ ทิตฺตกฏฺาทินฺธเน (ฏีกา)];
สมิธา อิธุมํ เจ’โธ, อุปาทานํ ตถินฺธนํ.
อโถ’ภาโส ปกาโส จา,
'โลโก’ชฺโชตา’ตปา สมา;
มาลุโต ปวโน วายุ, วาโต’นิล สมีรณา;
คนฺธวาโห ตถา วาโย, สมีโร จ สทาคติ.
วายุเภทา อิเม ฉุ’ทฺธ, งฺคโม จาโธคโม ตถา;
กุจฺฉิฏฺโ จ โกฏฺาสโย, อสฺสาสงฺคานุสาริโน.
อโถ อปานํ ปสฺสาโส,
อสฺสาโส อาน มุจฺจเต.
เวโค ชโว รโย ขิปฺปํ, ตุ สีฆํ ตุริตํ ลหุ;
อาสุ ตุณฺณ มรํ จาวิ, ลมฺพิตํ ตุวฏํปิ จ.
สตตํ นิจฺจ มวิรตา, นารต สนฺตต มนวรตฺจ ธุวํ;
ภุส มติสโย จ ทฬฺหํ, ติพฺเพ’กนฺตา’ติมตฺต, พาฬฺหานิ;
ขิปฺปาที ปณฺฑเก ทพฺเพ, ทพฺพคา เตสุ เย ติสุ.
อวิคฺคโห ตุ กาโม จ, มโนภู มทโน ภเว;
อนฺตโก วสวตฺตี จ, ปาปิมา จ ปชาปติ.
ปมตฺตพนฺธุ กณฺโห จ, มาโร นมุจิ, ตสฺส ตุ;
ตณฺหา’รตี รคา ธีตู, หตฺถี ตุ คิริเมขโล.
ยมราชา จ เวสายี, ยโม’สฺส นยนาวุธํ;
เวปจิตฺติ ปุโลโม จ, กิมฺปุริโส ตุ กินฺนโร.
อนฺตลิกฺขํ ข’มาทิจฺจ, ปโถ’พฺภํ คคน’มฺพรํ;
เวหาโส จานิลปโถ, อากาโส นิตฺถิยํ นภํ.
เทโว ¶ เวหายโส ตารา,
ปโถ สุรปโถ อฆํ.
เมโฆ วลาหโก เทโว, ปชฺชุนฺโน’มฺพุธโร ฆโน;
ธาราธโร จ ชีมูโต, วาริวาโห ตถา’มฺพุโท.
อพฺภํ ตีสฺวถ วสฺสฺจ, วสฺสนํ วุฏฺิ นาริยํ;
สเตรตา’กฺขณา วิชฺชุ, วิชฺชุตา จาจิรปฺปภา.
เมฆนาเท ตุ ธนิตํ, คชฺชิตํ รสิตาทิ จ;
อินฺทาวุธํ อินฺทธนุ, วาตกฺขิตฺตมฺพุ สีกโร.
อาสาโร ธารา สมฺปาโต,
กรกา ตุ ฆโนปลํ;
ทุทฺทินํ เมฆจฺฉนฺนาเห, ปิธานํ ตฺวปธารณํ.
ติโรธาน’นฺตรธานา, ปิธาน ฉาทนานิ จ;
อินฺทุ จนฺโท จ นกฺขตฺต, ราชา โสโม นิสากโร.
โอสธีโส หิมรํสิ, สสงฺโก จนฺทิมา สสี;
สีตรํสิ นิสานาโถ, อุฬุราชา จ มา ปุเม.
กลา โสฬสโม ภาโค, พิมฺพํ ตุ มณฺฑลํ ภเว;
อฑฺโฒ ตฺวทฺโธ อุปฑฺโฒ จ, วา ขณฺฑํ สกลํ ปุเม.
อทฺธํ วุตฺตํ สเม ภาเค, ปสาโท ตุ ปสนฺนตา;
โกมุที จนฺทิกา ชุณฺหา, กนฺติ โสภา ชุติ จฺฉวิ.
กลงฺโก ลฺฉนํ ลกฺขํ, องฺโก’ภิฺาณ ลกฺขณํ;
จิหนํ จาปิ โสภา ตุ, ปรมา สุสมา ถ จ.
สีตํ คุเณ, คุณิลิงฺคา, สีต สิสิร สีตลา;
หิมํ ตุหิน มุสฺสาโว, นีหาโร มหิกา ปฺยถ.
นกฺขตฺตํ โชติ ภํ ตารา, อปุเม ตารโก’ฬุ จ;
อสฺสยุโช ภรณิตฺถี, สกตฺติกา โรหิณี ปิจ;
มิคสิร [มคสิร (สี.)] มทฺทา จ ปุนพฺพสุ, ผุสฺโส [ปุสฺโส (ฏี.)] จาสิเลส’ปิ.
มาฆา [มฆ (สี.)] จ ผคฺคุนี ทฺเว จ, หตฺถา จิตฺตา จ สฺวาติปิ;
วิสาขา’ นุราธา เชฏฺา, มูลา’ สาฬฺหา ทุเว ตถา.
สวโณ ¶ จ ธนิฏฺา จ, สตภิสโช ปุพฺพุ’ตฺตรภทฺทปทา;
เรวตฺยปีติ กมโต, สตฺตาธิกวีสนกฺขตฺตา.
โสพฺภานุ กถิโต ราหุ, สูราที ตุ นวคฺคหา;
ราสิ เมสาทิโก ภทฺท, ปทา โปฏฺปทา สมา.
อาทิจฺโจ สูริโย สูโร, สตรํสิ ทิวากโร;
เวโรจโน ทินกโร, อุณฺหรํสิ ปภงฺกโร.
อํสุมาลี ทินปติ, ตปโน รวิ ภานุมา;
รํสิมา ภากโร ภานุ, อกฺโก สหสฺสรํสิ จ.
รํสิ อาภา ปภา ทิตฺติ, รุจิ ภา ชุติ ทีธิติ;
มรีจิ ทฺวีสุ ภานฺวํ’สุ, มยูโข กิรโณ กโร.
ปริธิ ปริเวโส ถ, มรีจิ มิคตณฺหิกา;
สูรสฺโสทยโต ปุพฺพุ’, ฏฺิตรํสิ สิยา’ รุโณ.
กาโล’ทฺธา สมโย เวลา,
ตพฺพิเสสา ขณาทโย;
ขโณ ทสจฺฉรากาโล,
ขณา ทส ลโย ภเว.
ลยา ทส ขณลโย,
มุหุตฺโต เต สิยา ทส;
ทส ขณมุหุตฺโต เต, ทิวโส ตุ อหํ ทินํ.
ปภาตฺจ วิภาตฺจ, ปจฺจูโส กลฺล มปฺยถ;
อภิโทโส ปโทโส ถ,
สาโย สฺฌา ทินจฺจโย.
นิสา จ รชนี รตฺติ, ติยามา สํวรี ภเว;
ชุณฺหา ตุ จนฺทิกายุตฺตา, ตมุสฺสนฺนา ติมิสิกา.
นิสีโถ มชฺฌิมา รตฺติ, อฑฺฒรตฺโต มหานิสา;
อนฺธกาโร ตโม นิตฺถี, ติมิสํ ติมิรํ มตํ.
จตุรงฺคตมํ เอวํ, กาฬปกฺขจตุทฺทสี;
วนสณฺโฑ ฆโน เมฆ, ปฏลํ จา’ฑฺฒรตฺติ จ.
อนฺธตมํ ¶ ฆนตเม, ปหาโร ยาม, สฺิโต;
ปาฏิปโท ตุ ทุติยา, ตติยาที ติถี [ติถิ], ตายติ ปาเลตีติ ติถิ, ตา+อิติ (ณฺวาทิ) ทฺวิสุ.
ปนฺนรสี ปฺจทสี, ปุณฺณมาสี ตุ ปุณฺณมา;
อมาวสี ปฺยมาวาสี, ถิยํ ปนฺนรสี’ ปรา.
ฆฏิกา สฏฺฺย’ โหรตฺโต, ปกฺโข เต ทส ปฺจ จ;
เต ตุ ปุพฺพาปรา สุกฺก,
กาฬา, มาโส ตุ เต ทุเว.
จิตฺโต เวสาข, เชฏฺโ จา, สาฬฺโห ทฺวีสุ จ สาวโณ;
โปฏฺปาท’สฺสยุชา จ, มาสา ทฺวาทส กตฺติโก.
มาคสิโร ตถา ผุสฺโส, กเมน มาฆ ผคฺคุณา;
กตฺติก’สฺสยุชา มาสา, ปจฺฉิม ปุพฺพกตฺติกา.
สาวโณ นิกฺขมนีโย,
จิตฺตมาโส ตุ รมฺมโก.
จตุโร จตุโร มาสา, กตฺติกกาฬปกฺขโต;
กมา เหมนฺต คิมฺหาน, วสฺสานา อุตุโย ทฺวิสุ.
เหมนฺโต สิสิร มุตู,
ฉ วา วสนฺโต จ คิมฺห วสฺสานา;
สรโทติ กมา มาสา, ทฺเว ทฺเว วุตฺตานุสาเรน.
อุณฺโห นิทาโฆ คิมฺโหถ,
วสฺโส วสฺสาน ปาวุสา;
อุตูหิ ตีหิ วสฺสานา, ทิเกหิ ทกฺขิณายนํ.
อุตฺตรายน มฺเหิ, ตีหิ วสฺสายนทฺวยํ;
วสฺส สํวจฺฉรา นิตฺถี, สรโท หายโน สมา.
กปฺปกฺขโย ตุ สํวฏฺโฏ, ยุคนฺต ปลยา อปิ;
อลกฺขี กาลกณฺณิตฺถี, อถ ลกฺขี สิริ’ตฺถิยํ.
ทนุ ทานวมาตา ถ, เทวมาตา ปนา’ทิติ;
ปาปฺจ กิพฺพิสํ เวรา, ฆํ ทุจฺจริต ทุกฺกฏํ;
อปฺุา’กุสลํ กณฺหํ, กลุสํ ทุริตา’คุ จ.
กุสลํ ¶ สุกตํ สุกฺกํ, ปฺุํ ธมฺม มนิตฺถิยํ;
สุจริต มโถ ทิฏฺ, ธมฺมิกํ อิหโลกิกํ.
สนฺทิฏฺิก มโถ ปาร, โลกิกํ สมฺปรายิกํ;
ตกฺกาลํ ตุ ตทาตฺวํ โจ,
ตฺตรกาโล ตุ อายติ.
หาโส’ ตฺตมนตา ปีติ, วิตฺติ ตุฏฺิ จ นาริยํ;
อานนฺโท ปมุทา’โมโท, สนฺโตโส นนฺทิ สมฺมโท.
ปาโมชฺชฺจ ปโมโท ถ, สุขํ สาตฺจ ผาสฺว’ถ;
ภทฺทํ เสยฺโย สุภํ เขมํ, กลฺยาณํ มงฺคลํ สิวํ.
ทุกฺขฺจ กสิรํ กิจฺฉํ, นีโฆ จ พฺยสนํ อฆํ;
ทพฺเพ ตุ ปาปปฺุานิ, ตีสฺวากิจฺฉํ สุขาทิ จ.
ภาคฺยํ นิยติ ภาโค จ, ภาคเธยฺยํ วิธี’ริโต;
อโถ อุปฺปตฺติ นิพฺพตฺติ, ชาติ ชนน มุพฺภโว.
นิมิตฺตํ การณํ านํ, ปทํ พีชํ นิพนฺธนํ;
นิทานํ ปภโว เหตุ, สมฺภโว เสตุ ปจฺจโย.
การณํ ยํ สมาสนฺนํ, ปทฏฺานนฺติ ตํ มตํ;
ชีโว ตุ ปุริโส’ตฺตา ถ, ปธานํ ปกติตฺถิยํ.
ปาโณ สรีรี ภูตํ วา, สตฺโต เทหี จ ปุคฺคโล;
ชีโว ปาณี ปชา ชนฺตุ,
ชโน โลโก ตถาคโต.
รูปํ สทฺโท คนฺธ รสา, ผสฺโส ธมฺโม จ โคจรา;
อาลมฺพา วิสยา เต ฉา, รมฺมณา ลมฺพณานิ จ.
สุกฺโก โคโร สิโต’ทาตา,
ธวโล เสต, ปณฺฑรา;
โสโณ ตุ โลหิโต รตฺโต,
ตมฺพ มฺชิฏฺ โรหิตา.
นีโล กณฺหา’สิตา กาโฬ,
เมจโก สาม สามลา;
สิตปีเตตุ ปณฺฑุ’ตฺโต, อีสํปณฺฑุตุ ธูสโร.
อรุโณ ¶ กิฺจิรตฺโต ถ,
ปาฏโล เสตโลหิโต;
อโถ ปีโต หลิทฺยาโภ,
ปลาโส หริโต หริ.
กฬาโร กปิโล นีล, ปีเต ถ โรจนปฺปเภ;
ปิงฺโค ปิสงฺโค ปฺยถวา, กฬาราที ตุ ปิงฺคเล.
กมฺมาโส สพโล จิตฺโต,
สาโว ตุ กณฺหปีตเก;
วาจฺจลิงฺคา คุณินฺเยเต, คุเณ สุกฺกาทโย ปุเม.
นจฺจํ นฏฺฏฺจ นฏนํ, นตฺตนํ ลาสนํ ภเว;
นจฺจํ ตุ วาทิตํ คีต, มิติ นาฏุมิทํ ตยํ.
นจฺจฏฺานํ สิยา รงฺโค, ภินโย สูจฺยสูจนํ;
องฺคหาโร’งฺควิกฺเขโป, นฏฺฏโก นฏโก นโฏ.
สิงฺคาโร กรุโณ วีร, พฺภุต หสฺส ภยานกา;
สนฺโต พีภจฺฉ รุทฺทานิ, นว นาฏฺยรสา อิเม.
โปสสฺส นาริยํ โปเส, อิตฺถิยา สงฺคมํ ปติ;
ยา ปิหา เอส สิงฺคาโร, รติกีฬาทิการโณ.
อุตฺตม ปฺปกติปฺปาโย, อิตฺถิปุริสเหตุโก;
โส สมฺโภโค วิโยโคติ,
สิงฺคาโร ทุวิโธ มโต.
ภาสิตํ ¶ ลปิตํ ภาสา, โวหาโร วจนํ วโจ;
อุตฺติ วาจา คิรา วาณี, ภารตี กถิตา [กถา (กตฺถจิ)] วจี.
เอกาขฺยาโต ปทจโย, สิยา วากฺยํสการโก;
อาเมฑิตนฺติ วิฺเยฺยํ, ทฺวตฺติกฺขตฺตุ มุทีรณํ.
ภเย โกเธ ปสํสายํ, ตุริเต โกตูหเล’จฺฉเร;
หาเส โสเก ปสาเท จ, กเร อาเมฑิตํ พุโธ.
อิรุ นารี ยชุ สาม, มิติ เวทา ตโย สิยุํ;
เอเต เอว ตยี นารี, เวโท มนฺโต สุติตฺถิยํ.
อฏฺโก วามโก วาม, เทโว จงฺคีรโส ภคุ;
ยมทคฺคิ จ วาสิฏฺโ, ภารทฺวาโช จ กสฺสโป;
เวสฺสามิตฺโตติ มนฺตานํ, กตฺตาโร อิสโย อิเม.
กปฺโป พฺยากรณํ โชติ, สตฺถํ สิกฺขา นิรุตฺติ จ;
ฉนฺโทวิจิติ เจตานิ, เวทงฺคานิ วทนฺติ ฉ.
อิติหาโส ปุราวุตฺต, ปฺปพนฺโธ ภารตาทิโก;
นามปฺปกาสกํ สตฺถํ, รุกฺขาทีนํ นิฆณฺฑุ โส.
วิตณฺฑสตฺถํ วิฺเยฺยํ, ยํ ตํ โลกายตํ อิติ;
เกฏุภํ ตุ กฺริยากปฺป, วิกปฺโป กวินํ หิโต.
อาขฺยายิโกปลทฺธตฺถา, ปพนฺธกปฺปนา กถา;
ทณฺฑนีตฺย’ตฺถสตฺถสฺมึ, วุตฺตนฺโต ตุ ปวตฺติ จ.
สฺา, ขฺยา, วฺหา สมฺา จา, ภิธานํ นาม มวฺหโย;
นามเธยฺยา’ ธิวจนํ, ปฏิวากฺยํ ตุ อุตฺตรํ.
ปฺโห ตีสฺว นุโยโค จ, ปุจฺฉา ปฺยถ นิทสฺสนํ;
อุโปคฺฆาโต จ ทิฏฺนฺโต, ตโถ’ทาหรณํ ภเว.
สมา สงฺเขป สํหารา, สมาโส สงฺคโห ปฺยถ;
สตํ ธารยสี ตฺยาทฺย, พฺภกฺขานํ ตุจฺฉภาสนํ.
โวหาโร ตุ วิวาโท ถ, สปนํ สปโถปิ จ;
ยโส สิโลโก กิตฺติตฺถี,
โฆสนา ตุ’จฺจสทฺทนํ.
ปฏิโฆโส ปฏิรโว, โถ’ ปฺาโส วจีมุขํ;
กตฺถนา จ สิลาฆา จ, วณฺณนา จ นุติ ตฺถุติ.
โถมนฺจ [โถมนํ วา (กตฺถจิ โถมนํ โถมนา ทฺวิลิงฺเค)] ปสํสาถ, เกกา นาโท สิขณฺฑินํ;
คชานํ โกฺจนาโท ถ,
มตา เหสา หยทฺธนิ.
ปริยาโย เววจนํ, สากจฺฉา ตุ จ สํกถา;
อุปวาโท จุ’ปกฺโกสา, วณฺณวาทา’นุวาโท จ;
ชนวาทา’ปวาทาปิ, ปริวาโท จ ตุลฺยตฺถา.
เขโป ¶ นินฺทา ตถา กุจฺฉา, ชิคุจฺฉา ครหา ภเว;
นินฺทาปุพฺโพ อุปารมฺโภ, ปริภาสน มุจฺจเต.
อฏฺานริยโวหาร, วเสน ยา ปวตฺติตา;
อภิวากฺยํ สิยา วาจา, สา วีติกฺกมทีปนี.
มุหุํภาสา นุลาโปถ, ปลาโป นตฺถิกา คิรา;
อาโทภาสน มาลาโป,
วิลาโป ตุ ปริทฺทโว.
วิปฺปลาโป วิโรโธตฺติ, สนฺเทโสตฺติ ตุ วาจิกํ;
สมฺภาสนํ ตุ สลฺลาโป, วิโรธรหิตํ มิถุ.
ผรุสํ นิฏฺุรํ วากฺยํ, มนฺุํ หทยงฺคมํ;
สํกุลํ ตุ กิลิฏฺฺจ, ปุพฺพาปรวิโรธินี.
สมุทายตฺถรหิตํ, อพทฺธมิติ [อพนฺธ (ก.)] กิตฺติตํ;
วิตถํ ตุ มุสา จาถ [อาหตํ ตุ มุสาตฺถกํ (กตฺถจิ, อมรโกเส)], ผรุสาที ติลิงฺคิกา.
สมฺมา พฺยยฺจา วิตถํ, สจฺจํ ตจฺฉํ ยถาตถํ;
ตพฺพนฺตา ตีสฺว ลีกํ ตฺว, สจฺจํ มิจฺฉา มุสา พฺยยํ.
รโว นินาโท นินโท จ สทฺโท,
นิคฺโฆส นาท ทฺธนโย จ ราโว;
อาราว สํราว วิราว โฆสา,
รวา สุติตฺถี สร นิสฺสนา จ.
วิสฺสฏฺ มฺชุ วิฺเยฺยา, สวนียา วิสาริโน;
พินฺทุ คมฺภีร นินฺนาที, ตฺเยว มฏฺงฺคิโก สโร.
ติรจฺฉานคตานฺหิ, รุตํ วสฺสิต มุจฺจเต;
โกลาหโล กลหโล,
คีตํ คานฺจ คีติกา.
สรา สตฺต ตโย คามา, เจกวีสติ มุจฺฉนา;
ตานา [านานิ (พหูสุ)] เจกูนปฺาส, อิจฺเจตํ สรมณฺฑลํ.
อุสโภ เธวโต เจว, ฉชฺช คนฺธาร มชฺฌิมา;
ปฺจโม จ นิสาโทติ, สตฺเต’เต คทิตา สรา.
นทนฺติ ¶ อุสภํ คาโว, ตุรคา เธวตํ ตถา;
ฉชฺชํ มยูรา คนฺธาร, มชา โกฺจา จ มชฺฌิมํ.
ปฺจมํ ปรปุฏฺาที, นิสาทมฺปิ จ วารณา;
ฉชฺโช จ มชฺฌิโม คามา,
ตโย สาธารโณติ จ.
สเรสุ เตสุ ปจฺเจเก, ติสฺโส ติสฺโส หิ มุจฺฉนา;
สิยุํ ตเถว ตานานิ [านานิ (พหูสุ)], สตฺต สตฺเตว ลพฺภเร.
ติสฺโส ทุเว จตสฺโส จ, จตสฺโส กมโต สเร;
ติสฺโส ทุเว จตสฺโสติ, ทฺวาวีสติ สุตี สิยุํ.
อุจฺจตเร รเว ตาโร, ถาพฺยตฺเต มธุเร กโล;
คมฺภีเร ตุ รเว มนฺโท, ตาราที ตีสฺวโถ กเล;
กากลี สุขุเม วุตฺโต,
กฺริยาทิสมตา ลโย.
วีณา จ วลฺลกี สตฺต, ตนฺตี สา ปริวาทินี;
โปกฺขโร โทณิ วีณาย,
อุปวีโณ ตุ เวโก.
อาตตฺเจว วิตต, มาตตวิตตํ ฆนํ;
สุสิรํ เจติ ตูริยํ, ปฺจงฺคิก มุทีริตํ.
อาตตํ นาม จมฺมาว, นทฺเธสุ เภริยาทิสุ;
ตเล’เกกยุตํ กุมฺภ, ถุณ ททฺทริกาทิกํ.
วิตตํ โจ’ภยตลํ, ตูริยํ มุรชาทิกํ;
อาตตวิตตํ สพฺพ, วินทฺธํ ปณวาทิกํ.
สุสิรํ วํสสงฺขาทิ, สมฺมตาลาทิกํ ฆนํ;
อาโตชฺชํ ตุ จ วาทิตฺตํ, วาทิตํ วชฺช มุจฺจเต.
เภรี (เภริ) ทุนฺทุภิ วุตฺโต ถ,
มุทิงฺโค มุรโชสฺส ตุ;
อาลิงฺค, งฺกฺโย, ทฺธกา เภทา,
ติณโว ตุ จ ฑิณฺฑิโม.
อาลมฺพโร ¶ ตุ ปณโว, โกโณ วีณาทิวาทนํ;
ททฺทรี ปฏโห เภริ, ปฺปเภทา มทฺทลาทโย.
ชนปฺปิเย วิมทฺทุฏฺเ, คนฺเธ ปริมโล ภเว;
โส ตฺวา โมโท ทูรคามี, วิสฺสนฺตา ตีสฺวิโต ปรํ.
อิฏฺคนฺโธ จ สุรภิ, สุคนฺโธ จ สุคนฺธิ จ;
ปูติคนฺธิ ตุ ทุคฺคนฺโธ, ถ วิสฺสํ อามคนฺธิ ยํ.
กุงฺกุมฺเจว ยวน, ปุปฺผฺจ ตครํ ตถา;
ตุรุกฺโขติ จตุชฺชาติ, คนฺธา เอเต ปกาสิตา.
กสาโว นิตฺถิยํ ติตฺโต, มธุโร ลวโณ อิเม;
อมฺพิโล กฏุโก เจติ, ฉ รสา ตพฺพตี ติสุ.
สิยา ผสฺโส จ โผฏฺพฺโพ,
วิสยี ตฺวกฺข มินฺทฺริยํ;
นยนํ ตฺวกฺขิ เนตฺตฺจ, โลจนํ จ’จฺฉิ จกฺขุ จ.
โสตํ สทฺทคฺคโห กณฺโณ, สวนํ สุติ นตฺถุ ตุ;
นาสา จ นาสิกา ฆานํ, ชิวฺหาตุ รสนา ภเว.
สรีรํ วปุ คตฺตฺจา, ตฺตภาโว โพนฺทิ วิคฺคโห;
เทหํ วา ปุริเส กาโย, ถิยํ ตนุ กเฬวรํ.
จิตฺตํ เจโต มโน นิตฺถี, วิฺาณํ หทยํ ตถา;
มานสํ ธี ตุ ปฺา จ, พุทฺธิ เมธา มติ มุติ.
ภูรี มนฺตา จ ปฺาณํ, าณํ วิชฺชา จ โยนิ จ;
ปฏิภาน มโมโห ถ, ปฺาเภทา วิปสฺสนา.
สมฺมาทิฏฺิ ปภุติกา, วีมํสา ตุ วิจารณา;
สมฺปชฺํ ตุ เนปกฺกํ, เวทยิตํ ตุ เวทนา.
ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป,
ปฺปโน’ หา’ ยุ ตุ ชีวิตํ;
เอกคฺคตา ตุ สมโถ, อวิกฺเขโป สมาธิ จ.
อุสฺสาหา’ ตปฺป ปคฺคาหา, วายาโม จ ปรกฺกโม;
ปธานํ วีริยํ เจหา, อุยฺยาโม จ ธิติ ตฺถิยํ.
จตฺตาริ วีริยงฺคานิ, ตจสฺส จ นหารุโน;
อวสิสฺสน มฏฺิสฺส, มํสโลหิตสุสฺสนํ.
อุสฺโสฬฺหี ¶ ตฺว ธิมตฺเตหา, สติ ตฺว นุสฺสติ ตฺถิย;
ลชฺชา หิรี สมานา ถ, โอตฺตปฺปํ ปาปภีรุตา.
มชฺฌตฺตตา ตุ’เปกฺขา จ, อทุกฺขมสุขา สิยา;
จิตฺตาโภโค มนกฺกาโร,
อธิโมกฺโข ตุ นิจฺฉโย.
ทยา’ นุกมฺปา การฺุํ, กรุณา จ อนุทฺทยา;
ถิยํ เวรมณี เจว, วิรตฺยา’ รติ จาปฺยถ.
ติติกฺขา ขนฺติ ขมนํ, ขมา เมตฺตา ตุ เมตฺย’ถ;
ทสฺสนํ ทิฏฺิ ลทฺธิตฺถี, สิทฺธนฺโต สมโย ภเว.
ตณฺหา จ ตสิณา เอชา, ชาลินี จ วิสตฺติกา;
ฉนฺโท ชฏา นิกนฺตฺยา’สา, สิพฺพินี ภวเนตฺติ จ.
อภิชฺฌา วนโถ วานํ, โลโภ ราโค จ อาลโย;
ปิหา มโนรโถ อิจฺฉา, ภิลาโส กาม โทหฬา;
อากงฺขา รุจิ วุตฺตา สา, ตฺวธิกา ลาลสา ทฺวิสุ.
เวรํ วิโรโธ วิทฺเทโส, โทโส จ ปฏิฆฺจ วา;
โกธา’ ฆาตา โกป โรสา,
พฺยาปาโท’ นภิรทฺธิ จ.
พทฺธเวร มุปนาโห, สิยา โสโก ตุ โสจนํ;
โรทิตํ กนฺทิตํ รุณฺณํ, ปริเทโว ปริทฺทโว.
ภีติตฺถิ ภย มุตฺตาโส, เภรวํ ตุ มหพฺภยํ;
เภรวํ ภีสนํ ภีมํ, ทารุณฺจ ภยานกํ;
โฆรํ ปฏิภยํ เภสฺมํ, ภยงฺกร มิเม ตีสุ.
อิสฺสา อุสูยา มจฺเฉรํ, ตุ มจฺฉริย มจฺฉรํ;
โมโห’วิชฺชา ตถา’าณํ, มาโน วิธา จ อุนฺนติ.
อุทฺธจฺจ มุทฺธฏํ จาถ [อุทฺธวํอุทฺธํ ธาวติ จิตฺต เมเตนาติ อุทฺธวํ (ฏีกา)], ตาโป กุกฺกุจฺจเมว จ;
ปจฺฉาตาโป นุตาโป จ, วิปฺปฏิสาโร ปกาสิโต.
มโนวิเลข สนฺเทหา, สํสโย จ กถํกถา;
ทฺเวฬฺหกํ วิจิกิจฺฉา จ, กงฺขา สงฺกา วิมตฺยปิ.
คพฺโพ ¶ ภิมาโน’หํกาโร, จินฺตาตุ ฌาน มุจฺจเต;
นิจฺฉโย นิณฺณโย วุตฺโต, ปฏิฺา ตุ ปฏิสฺสโว.
อวมานํ ติรกฺกาโร, ปริภโว ปฺย’ นาทโร;
ปราภโว ปฺย’ วฺา ถ, อุมฺมาโท จิตฺตวิพฺภโม.
เปมํ สิเนโห สฺเนโห ถ, จิตฺตปีฬา วิสฺิตา;
ปมาโท สติโวสฺสคฺโค, โกตูหลํ กุตูหลํ.
วิลาโส ลลิตํ ลีลา, หาโว เหฬา จ วิพฺภโม;
อิจฺจาทิกา สิยุํ นาริ, สิงฺคารภาวชา กิริยา.
หสนํ หสิตํ หาโส, มนฺโท โส มิหิตํ สิตํ;
อฏฺฏหาโส มหาหาโส,
โรมฺโจ โลมหํสนํ.
ปริหาโส ทโว ขิฑฺฑา, เกฬิ กีฬา จ กีฬิตํ;
นิทฺทา ตุ สุปินํ โสปฺปํ, มิทฺธฺจ ปจลายิกา.
ถิยํ นิกติ กูฏฺจ, ทมฺโภ สาฺยฺจ เกตวํ;
สภาโว ตุ นิสฺสคฺโค จ, สรูปํ ปกติตฺถิยํ.
สีลฺจ ลกฺขณํ ภาโว,
อุสฺสโว ตุ ฉโณ มโห [มโต (ฏี.)].
ธาเรนฺโต ชนฺตุ สสฺเนห, มภิธานปฺปทีปิกํ;
ขุทฺทกาทฺยตฺถชาตานิ [ขุทฺทกานฺยตฺถชาตานิ (ก.)], สมฺปสฺสติ ยถาสุขํ.
สคฺคกณฺโฑ นิฏฺิโต.
๒. ภูกณฺฑ
๑. ภูมิวคฺค
วคฺคา ภูมิ, ปุรี, มจฺจ, จตุพฺพณฺณ, วนาทิหิ;
ปาตาเลน จ วุจฺจนฺเต, สงฺโค’ปงฺเคหิ’ธ’กฺกมา.
วสุนฺธรา ฉมา ภูมิ, ปถวี เมทนี มหี;
อุพฺพี วสุมตี โค กุ, วสุธา ธรณี ธรา;
ปุถวี ชคตี ภูรี, ภู จ ภูตธรา’ วนี.
ขารา ¶ ตุ มตฺติกา อูโส, อูสวา ตูสโร ติสุ;
ถลํ ถลีตฺถี ภูภาเค, ถทฺธลูขมฺหิ ชงฺคโล.
ปุพฺพวิเทโห จาปร, โคยานํ ชมฺพุทีโป จ;
อุตฺตรกุรุ เจติ สิยุํ, จตฺตาโรเม มหาทีปา.
ปุมฺพหุตฺเต กุรู สกฺกา, โกสลา มคธา สิวี;
กลิงฺคา’วนฺติ ปฺจาลา, วชฺชี คนฺธาร เจตโย.
วงฺคา วิเทหา กมฺโพชา, มทฺทา ภคฺค’งฺค สีหฬา;
กสฺมีรา กาสิ ปณฺฑวาที, สิยุํ ชนปทนฺตรา.
โลโก จ ภุวนํ วุตฺตํ, เทโส ตุ วิสโย ปฺยถ;
มิลกฺขเทโส ปจฺจนฺโต, มชฺฌเทโส ตุ มชฺฌิโม.
อนูโป สลิลปฺปาโย, กจฺฉํ ปุม นปุํสเก;
สทฺทโล หริเต เทเส, ติเณนา, ภินเวน หิ.
นทฺยมฺพุชีวโน เทโส, วุฏฺินิปฺปชฺชสสฺสโก;
โย นทีมาติโก เทว,
มาติโก จ กเมน โส.
ตีสฺวนูปาทฺยโถ จนฺท, สูราโท สสฺสตีริโต;
รฏฺํ ตุ วิชิตฺจาถ, ปุริเส เสตุ อาลิยํ.
อุปานฺตภู ปริสโร, โคฏฺํ ตุ โคกุลํ วโช;
มคฺโค ปนฺโถ ปโถ อทฺธา, อฺชสํ วฏุมํ ตถา.
ปชฺโช [ปชฺชา…. (ก.)], ยนฺจ ปทวี, วตฺตนี ปทฺธติตฺถิยํ;
ตพฺเภทา ชงฺฆ, สกฏ, มคฺคา เต จ มหทฺธนิ.
เอกปทฺเยกปทิเก, กนฺตาโร ตุ จ ทุคฺคเม;
ปฏิมคฺโค ปฏิปโถ, อทฺธานํ ทีฆ มฺชสํ;
สุปฺปโถ ตุ สุปนฺโถ จ, อุปฺปถํ ตฺวปถํ ภเว.
ฉตฺตึสปรมาณูน, เมโก ณุ จ ฉตฺตึส เต;
ตชฺชารี ตาปิ ฉตฺตึส, รถเรณุ ฉตฺตึส เต.
ลิกฺขาตา สตฺต อูกา ตา, ธฺมาโสติ สตฺต เต;
สตฺต งฺคุล’ มมุ ทฺวิจฺฉ, วิทตฺถิ ตา ทุเว สิยุํ.
รตนํ ¶ ตานิ สตฺเตว, ยฏฺิ ตา วีสตู สภํ;
คาวุต มุสภาสีติ, โยชนํ จตุคาวุตํ.
ธนุปฺจสตํ โกโส, กรีสํ จตุรมฺพณํ;
อพฺภนฺตรํ ตุ หตฺถาน, มฏฺวีส ปมาณโต.
ภูมิวคฺโค นิฏฺิโต.
๒. ภูกณฺฑ
๒. ปุรวคฺค
ปุรํ นคร มิตฺถี วา, านียํ ปุฏเภทนํ;
ถิยํ ตุ ราชธานี [ราชานี (ฏี.)] จ, ขนฺธาวาโร ภเว ถ จ.
สาขานคร มฺตฺร, ยํ ตํ มูลปุรา ปุรํ;
พาราณสี จ สาวตฺถิ, เวสาลี มิถิลา, ฬวี.
โกสมฺพุ, ชฺเชนิโย ตกฺก, สิลา จมฺปา จ สาคลํ;
สุสุมารคิรํ [สํสุมาร (ฏีกา)] ราช, คหํ กปิลวตฺถุ จ.
สาเกต, มินฺทปตฺถฺโจ, กฺกฏฺา ปาฏลิปุตฺตกํ;
เชตุตฺตรฺจ สงฺกสฺสํ, กุสินาราทโย ปุรี.
รจฺฉา จ วิสิขา วุตฺตา, รถิกา วีถิ จาปฺยถ;
พฺยูโห รจฺฉา อนิพฺพิทฺธา, นิพฺพิทฺธา ตุ ปถทฺธิ จ.
จตุกฺกํ จจฺจเร มคฺค, สนฺธิ สิงฺฆาฏกํ ภเว;
ปากาโร วรโณ จาถ, อุทาโป [อุทฺทาป, อุทฺทาป] อุปการิกา.
กุฏฺฏํ ตุ ภิตฺติ นารี ถ, โคปุรํ ทฺวารโกฏฺโก;
เอสิกา อินฺทขีโล จ, อฏฺโฏ ตฺวฏฺฏาลโก ภเว.
โตรณํ ตุ พหิทฺวารํ, ปริขาตุ จ ทีฆิกา;
มนฺทิรํ สทนา, คารํ, นิกาโย นิลยา, ลโย.
อาวาโส ภวนํ เวสฺมํ, นิเกตนํ นิเวสนํ;
ฆรํ คหฺจา, วสโถ, สรณฺจ ปติสฺสโย.
โอกํ สาลา ขโย วาโส, ถิยํ กุฏิ วสตฺย’ปิ;
เคหฺจา, นิตฺถิ สทุมํ, เจติยา, ยตนานิ ตุ.
ปาสาโท ¶ เจว ยูโป ถ, มุณฺฑจฺฉโท จ หมฺมิยํ;
ยูโปตุ คชกุมฺภมฺหิ, หตฺถินโข ปติฏฺิโต.
สุปณฺณวงฺกจฺฉทน, มฑฺฒโยโค สิยา ถ จ;
เอกกูฏยุโต มาโฬ,
ปาสาโท จตุรสฺสโก.
สภายฺจ สภา จาถ, มณฺฑปํ วา ชนาลโย;
อโถ อาสนสาลายํ, ปฏิกฺกมน มีริตํ.
ชินสฺส วาสภวน, มิตฺถี คนฺธกุฏิ ปฺยถ;
ถิยํ รสวตี ปาก, ฏฺานฺเจว มหานสํ.
อาเวสนํ สิปฺปสาลา, โสณฺฑา ตุ ปานมนฺทิรํ;
วจฺจฏฺานํ วจฺจกุฏิ, มุนีนํ าน มสฺสโม.
ปณฺยวิกฺกยสาลา กุ, อาปโณ ปณฺยวีถิกา;
อุโทสิโต ภณฺฑสาลา, จงฺกมนํ ตุ จงฺกโม.
ชนฺตาฆรํ ตฺวคฺคิสาลา, ปปา ปานียสาลิกา;
คพฺโภ โอวรโก วาสา, คารํ ตุ สยนิคฺคหํ.
อิตฺถาคารํ ตุ โอโรโธ, สุทฺธนฺโต’ นฺเตปุรมฺปิ จ;
อสพฺพวิสยฏฺานํ, รฺํ กจฺฉนฺตรํ มตํ.
โสปาโน วา’โรหณฺจ,
นิสฺเสณี สา, ธิโรหิณี;
วาตปานํ ควกฺโข จ, ชาลฺจ สีหปฺชรํ.
อาโลกสนฺธิ วุตฺโต ถ, ลงฺคี’ตฺถี ปลิโฆ ภเว;
กปิสีโส, คฺคลตฺถมฺโภ, นิพฺพํ ตุ ฉทฺทโกฏิยํ.
ฉทนํ ปฏลํ ฉทฺท, มชิรํ จจฺจโร, งฺคณํ;
ปฆาโน ปฆนา, ลินฺโท, ปมุขํ ทฺวารพนฺธนํ.
ปิฏฺสงฺฆาฏกํ ทฺวาร, พาหา กูฏํ ตุ กณฺณิกา;
ทฺวารฺจ ปฏิหาโร ถ, อุมฺมาโร เทหนี, ตฺถิยํ.
เอฬโก อินฺทขีโล ถ, ถมฺโภ ถูโณ ปุมิตฺถิยํ;
ปาฏิกา, ฑฺเฒนฺทุปาสาเณ, คิฺชกา ตุ จ อิฏฺกา.
วลภิจฺฉาทิทารุมฺหิ, วงฺเก โคปานสี, ตฺถิยํ;
กโปตปาลิกายํ ตุ, วิฏงฺโก นิตฺถิยํ ภเว.
กฺุจิกาวิวรํ ¶ ตาฬ, จฺฉิคฺคโล ปฺยถ กฺุจิกา;
ตาโฬ’วาปุรณํ จาถ, เวทิกา เวทิ กถฺยเต.
สงฺฆาโต ปกฺขปาโส จ, มนฺทิรงฺคา ตุลา อปิ;
ถิยํ สมฺมุชฺชนี เจว, สมฺมชฺชนี จ โสธนี.
สงฺกฏีรํ ตุ สงฺการ, ฏฺานํ สงฺการกูฏกํ;
อโถ กจวโร, กฺลาโป, สงฺกาโร จ กสมฺพุปิ.
ฆราทิภูมิ ตํ วตฺถุ, คาโม สํวสโถ ถ โส;
ปากโฏ นิคโม โภค, มจฺจาทิภฺโย ธิ ตูทิโต [‘อธิภู’ติ อีริโต กถิโต (ฏี.)].
สีมา จ มริยาทา ถ,
โฆโส โคปาลคามโกติ.
ปุรวคฺโค นิฏฺิโต.
๓. นรวคฺค
มนุสฺโส มานุโส มจฺโจ, มานโว มนุโช นโร;
โปโส ปุมา จ ปุริโส,
โปริโส ปฺยถ ปณฺฑิโต.
พุโธ วิทฺวา วิภาวี จ, สนฺโต สปฺปฺ โกวิทา;
ธีมา สุธี กวิ พฺยตฺโต, วิจกฺขโณ วิสารโท.
เมธาวี มติมา ปฺโ, วิฺู จ วิทูโร วิทู;
ธีโร วิปสฺสี โทสฺู, พุทฺโธ จ ทพฺพ วิทฺทสุ.
อิตฺถี สีมนฺตินี นารี, ถี วธู วนิตา, งฺคนา;
ปมทา สุนฺทรี กนฺตา, รมณี ทยิตา, พลา.
มาตุคาโม จ มหิลา, ลลนา ภีรุ กามินี;
กุมาริกา ตุ กฺา ถ, ยุวตี ตรุณี ภเว.
มเหสี สาภิเสกาฺา,
โภคินี ราชนาริโย;
ธวตฺถินี ตุ สงฺเกตํ, ยาติ ยา สา, ภิสาริกา.
คณิกา ¶ เวสิยา วณฺณ, ทาสี นครโสภินี;
รูปูปชีวินี เวสี, กุลฏา ตุ จ พนฺธกี.
วราโรโห, ตฺตมา มตฺต, กาสินี วรวณฺณินี;
ปติพฺพตา ตฺวปิ สตี, กุลิตฺถี กุลปาลิกา.
วิธวา ปติสฺุา ถ, ปติมฺพรา สยมฺพรา;
วิชาตา ตุ ปสูตา จ, ชาตาปจฺจา ปสูติกา.
ทูตี สฺจาริกา ทาสี, ตุ เจฏี กุฏธาริกา;
วารุณี, กฺขณิกา ตุลฺยา, ขตฺติยานี ตุ ขตฺติยา.
ทาโร ชายา กลตฺตฺจ, ฆรณี ภริยา ปิยา,
ปชาปตี จ ทุติยา, สา ปาทปริจาริกา.
สขี ตฺวา’ลี วยสฺสา ถ, ชารี เจวา’ติจารินี;
ปุเม ตู’ตุ รโช ปุปฺผํ, อุตุนี ตุ รชสฺสลา.
ปุปฺผวตี ครุคพฺภา, ปนฺนสตฺตา จ คพฺภินี;
คพฺภาสโย ชลาพุปิ, กลลํ ปุนฺนปุํสเก.
ธโวตุ สามิโก ภตฺตา, กนฺโต ปติ วโร ปิโย;
อโถ ปปติ ชาโร ถา,
ปจฺจํ ปุตฺโต’ตฺรโช สุโต.
ตนุโช ตนโย สูนุ, ปุตฺตาที ธีตริ’ตฺถิยํ;
นาริยํ ทุหิตา ธีตา,
สชาโต ตฺโว’รโส สุโต.
ชายาปตี ชนิปตี, ชยมฺปตี ตุ ทมฺปตี [ทมฺปตีติ ปทํ ปุลฺลิงฺค พหุวจนนฺตํ อิการนฺตํ, ตุทมฺปติ (ฏี.)];
อถ วสฺสวโร วุตฺโต, ปณฺฑโก จ นปุํสกํ.
พนฺธโว พนฺธุ สชโน, สโคตฺโต าติ าตโก;
สาโลหิโต สปิณฺโฑ จ,
ตาโต ตุ ชนโก ปิตา.
อมฺม, มฺพา ชนนี มาตา, ชเนตฺติ ชนิกา ภเว;
อุปมาตา ตุ ธาติ’ตฺถี,
สาโล ชายาย ภาติโก.
นนนฺทา ¶ สามิภคินี, มาตามหี ตุ อยฺยิกา;
มาตุโล มาตุภาตา,สฺส, มาตุลานี ปชาปติ.
ชายาปตีนํ ชนนี, สสฺสุ วุตฺตาถ ตปฺปิตา;
สสุโร ภาคิเนยฺโยตุ, ปุตฺโต ภคินิยา ภเว.
นตฺตา วุตฺโต ปปุตฺโต ถ, สามิภาตา ตุ เทวโร;
ธีตุปติ ตุ ชามาตา,
อยฺยโก ตุ ปิตามโห.
มาตุจฺฉา มาตุภคินี, ปิตุจฺฉา ภคินี ปิตุ;
ปปิตามโห ปยฺยโก,
สุณฺหา ตุ สุณิสา หุสา.
โสทริโย สคพฺโภ จ, โสทโร สหโช ปฺยถ;
มาตาปิตู เต ปิตโร, ปุตฺตา ตุ ปุตฺตธีตโร.
สสุรา สสฺสุสสุรา, ภาตุภคินี ภาตโร;
พาลตฺตํ พาลตา พาลฺยํ, โยพฺพฺํตุ จ โยพฺพนํ.
สุกฺกา ตุ ปลิตํ เกสา, ทโย ถ ชรตา ชรา;
ปุถุโก ปิลฺลโก ฉาโป, กุมาโร พาล โปตกา.
อถุ’ ตฺตานสยุ’ตฺตาน, เสยฺยกา ถนโปปิ จ;
ตรุโณ จ วยฏฺโ จ, ทหโร จ ยุวา สุสุ;
มาณโวทารโกจาถ, สุกุมาโร สุเขธิโต.
มหลฺลโก จ วุทฺโธ จ, เถโร ชิณฺโณ จ ชิณฺณโก;
อคฺคโช ปุพฺพโช เชฏฺโ, กนิโย กนิฏฺโ นุโช.
วลิตฺตโจ ตุ วลิโน; ตีสุ’ตฺตานสยาทโย;
สีโส’ตฺตมงฺคานิ สิโร, มุทฺธา จ มตฺถโก ภเว;
เกโส ตุ กุนฺตโล วาโล, ตฺตมงฺครุห มุทฺธชา.
ธมฺมิลฺโล สํยตา เกสา,
กากปกฺโข สิขณฺฑโก;
ปาโส หตฺโถ เกสจเย;
ตาปสานํ ตหึ ชฏา.
ถิยํ เวณี ปเวณี จ;
อโถ จูฬา สิขา สิยา;
สีมนฺโต ตุ มโต นาริ, เกสมชฺฌมฺหิ ปทฺธติ.
โลมํ ¶ ตนุรุหํ โรมํ, ปมฺหํ ปขุม มกฺขิคํ;
มสฺสุ วุตฺตํ ปุมมุเข, ภู ตฺวิตฺถี ภมุโก ภมุ.
พปฺโป [ขปฺโป (ฏี.)] เนตฺตชล’สฺสูนิ, เนตฺตตารา กนีนิกา;
วทนํ ตุ มุขํ ตุณฺฑํ, วตฺตํ ลปน มานนํ.
ทฺวิโช ลปนโช ทนฺโต, ทสโน รทโน รโท;
ทาา ตุทนฺตเภทสฺมึ, อปางฺโค ตฺวกฺขิโกฏิสุ.
ทนฺตาวรณ โมฏฺโ จา, ปฺย’ธโร ทสนจฺฉโท;
คณฺโฑ กโปโล หนฺวิตฺถี [คณฺฑตฺถี (ฏี.) หนฺวตฺถี=หนุ+อิตฺถี; หน+อุ (ณฺวาทิ)],
จุพุกํ ตฺว’ ธรา อโธ.
คโล จ กณฺโ คีวา จ, กนฺธรา จ สิโรธรา;
กมฺพุคีวา ตุ ยา คีวา, สุวณฺณาลิงฺคสนฺนิภา;
องฺกิตา ตีหิ เลขาหิ, กมฺพุคีวา ถวา มตา.
อํโส นิตฺถี ภุชสิโร, ขนฺโธ ตสฺสนฺธิ ชตฺตุ ตํ;
พาหุมูลํ ตุ กจฺโฉ, โธ, ตฺว’สฺส ปสฺส มนิตฺถิยํ.
พาหุ ภุชาทฺวีสุ พาหา, หตฺโถ ตุ กร ปาณโย;
มณิพนฺโธ ปโกฏฺนฺโต, กปฺปโร ตุ กโปณฺย’ถ.
มณิพนฺธ กนิฏฺานํ, ปาณิสฺส กรโภ,นฺตรํ;
กรสาขา, งฺคุลี ตา ตุ, ปฺจ, งฺคุฏฺโ จ ตชฺชนี;
มชฺฌิมา นามิกา จาปิ, กนิฏฺา’ติ กมา สิยุํ.
ปเทโส ตาลโคกณฺณา, วิทตฺถิ,ตฺถี กมา ตเต;
ตชฺชนฺยาทิยุเต’งฺคุฏฺเ, ปสโต ปาณิ กฺุจิโต.
รตนํ กุกฺกุ หตฺโถ ถ, ปุเม กรปุโฏ,ฺชลิ;
กรโช ตุ นโข นิตฺถี, ขฏโก มุฏฺิ จ ทฺวีสุ.
พฺยาโม สหกรา พาหุ, ทฺเว ปสฺสทฺวยวิตฺถตา;
อุทฺธนฺตต ภุชโปส, ปฺปมาเณ โปริสํ ติสุ.
อุโร จ หทยํ จาถ, ถโน กุจ ปโยธรา;
จูจุกํ ตุ ถนคฺคสฺมึ, ปิฏฺํ ตุ ปิฏฺิ นาริยํ.
มชฺโฌ’นิตฺถี ¶ วิลคฺโค จ, มชฺฌิมํ กุจฺฉิ [จตุกฺกํ อุทเร; ๙๔๔-คาถาปิ ปสฺสิตพฺพา] ตุ ทฺวิสุ;
คหณีตฺถฺยุทรํ คพฺโภ, โกฏฺโนฺโต กุจฺฉิสมฺภเว.
ชฆนํ ตุ นิตมฺโพ จ, โสณี จ กฏิ นาริยํ;
องฺคชาตํ รหสฺสงฺคํ, วตฺถคุยฺหฺจ เมหนํ.
นิมิตฺตฺจ วรงฺคฺจ, พีชฺจ ผลเมว จ;
ลิงฺคํ อณฺฑํ ตุ โกโส จ,
โยนิ ตฺวิตฺถีปุเมภคํ.
อสุจิ สมฺภโว สุกฺกํ, ปายุ ตุ ปุริเส คุทํ;
วา ปุเม คูถ กรีส, วจฺจานิ จ มลํ ฉกํ.
อุจฺจาโร มีฬฺห มุกฺกาโร, ปสฺสาโว มุตฺต มุจฺจเต;
ปูติมุตฺตฺจ โคมุตฺเต, สฺสาทีนํ ฉกณํ มเล.
ทฺวีสฺวโธ นาภิยา วตฺถิ, อุจฺฉงฺค’งฺกา ตุ’โภ ปุเม;
อูรุ สตฺถิ ปุเม อูรุ, ปพฺพํ ตุ ชาณุ ชณฺณุ จ.
โคปฺผโก ปาทคณฺิปิ, ปุเม ตุ ปณฺหิ ปาสณิ;
ปาทคฺคํ ปปโท ปาโท, ตุ ปโท จรณฺจ วา.
องฺคํตฺว’วยโว วุตฺโต, ผาสุลิกา ตุ ผาสุกา;
ปณฺฑเก อฏฺิ ธาตฺวิตฺถี, คลนฺตฏฺิ ตุ อกฺขโก.
กปฺปโร ตุ กปาลํ วา, กณฺฑรา ตุ มหาสิรา;
ปุเม นฺหารุ จิตฺถี สิรา, ธมนี ถ รสคฺคสา.
รสหรณฺย’โถ มํส, มามิสํ ปิสิตํ ภเว;
ติลิงฺคิกํ ตุ วลฺลูร, มุตฺตตฺตํ อถ โลหิตํ.
รุธิรํ โสณิตํ รตฺตํ, ลาลา เขโฬ เอลา ภเว;
ปุริเส มายุ ปิตฺตฺจ, เสมฺโห นิตฺถี สิเลสุโม.
วสา วิลีนสฺเนโห ถ, เมโท เจว วปา ภเว;
อากปฺโป เวโส เนปจฺฉํ, มณฺฑนํ ตุ ปสาธนํ.
วิภูสนํ จาภรณํ, อลงฺกาโร ปิลนฺธนํ;
กิรีฏ มกุฏา’นิตฺถี, จูฬามณิ สิโรมณิ.
สิโรเวน ¶ มุณฺหีสํ, กุณฺฑลํ กณฺณเวนํ;
กณฺณิกา กณฺณปูโร จ, สิยา กณฺณวิภูสนํ.
กณฺภูสา ตุ คีเวยฺยํ, หาโร มุตฺตาวลิ’ตฺถิยํ;
นิยุโร วลโย นิตฺถี, กฏกํ ปริหารกํ.
กงฺกณํ กรภูสา ถ, กิงฺกิณี [กึกณี กึ กณิกา (ก.)] ขุทฺทฆณฺฏิกา;
องฺคุลียก มงฺคุลฺยา, ภรณํ, สากฺขรํ ตุ ตํ.
มุทฺทิกา’งฺคุลิมุทฺทา ถ, รสนา เมขลา ภเว;
เกยูร มงฺคทฺเจว, พาหุมูลวิภูสนํ.
ปาทงฺคทํ ตุ มฺชีโร, ปาทกฏก นูปุรา;
อลงฺการปฺปเภทา ตุ, มุขผุลฺลํ ตโถ’ณฺณตํ;
อุคฺคตฺถนํ คิงฺคมก, มิจฺเจวมาทโย สิยุํ.
เจล มจฺฉาทนํ วตฺถํ, วาโส วสน มํสุกํ;
อมฺพรฺจ ปโฏ นิตฺถี, ทุสฺสํ โจโล จ สาฏโก.
โขมํ ทุกูลํ โกเสยฺยํ, ปตฺตุณฺณํ กมฺพโล จ วา;
สาณํ โกฏมฺพุรํ ภงฺค, นฺตฺยาทิ วตฺถนฺตรํ มตํ.
นิวาสน นฺตรียานฺย, นฺตรมนฺตรวาสโก;
ปาวาโร ตุ’ตฺตราสงฺโค, อุปสํพฺยาน มุตฺตรํ.
อุตฺตรีย มโถ วตฺถ, มหตนฺติ มตํ นวํ;
นนฺตกํ กปฺปโฏ ชิณฺณ, วสนํ ตุ ปฏจฺจรํ.
กฺจุโก วารวาณํ วา, ถ วตฺถาวยเว ทสา;
นาลิปฏฺโฏติ กถิโต, อุตฺตมงฺคมฺหิ กฺจุโก.
อายาโม ทีฆตา โรโห,
ปริณาโห วิสาลตา.
อรหทฺธโช จ กาสาย, กาสาวานิ จ จีวรํ;
มณฺฑลํ ตุ ตทงฺคานิ, วิวฏฺฏ กุสิอาทโย.
ผล,ตฺตจ, กิมิ, โรมา, นฺเยตา วตฺถสฺส โยนิโย;
ผาลํ กปฺปาสิกํ ตีสุ, โขมาที ตุ ตจพฺภวา.
โกเสยฺยํ ¶ กิมิชํ, โรม, มยํ ตุ กมฺพลํ ภเว;
สมานตฺถา ชวนิกา, สา ติโรกรณี ปฺยถ.
ปุนฺนปุํสก มุลฺโลจํ, วิตานํ ทฺวย มีริตํ;
นหานฺจ สินาเน โถ, พฺพฏฺฏนุ’มฺมชฺชนํ สมํ.
วิเสสโก ตุ ติลโก, ตฺยูโภ นิตฺถี จ จิตฺตกํ;
จนฺทโน นิตฺถิยํ คนฺธ, สาโร มลยโช ปฺยถ.
โคสีสํ เตลปณฺณิกํ, ปุเม วา หริจนฺทนํ;
ติลปณฺณี ตุ ปตฺตงฺค, รฺชนํ รตฺตจนฺทนํ.
กาฬานุสารี กาฬิยํ, โลหํ ตฺวา’ครุ จา’คฬุ;
กาฬาครุตุ กาเฬ’สฺมึ, ตุรุกฺโขตุ จ ปิณฺฑโก.
กตฺถูริกา มิคมโท, กุฏฺํ ตุ อชปาลกํ;
ลวงฺคํ เทวกุสุมํ, กสฺมีรชํ ตุ กุงฺกุมํ.
ยกฺขธูโป สชฺชุลโส, ตกฺโกลํ ตุ จ โกลกํ;
โกสผล มโถ ชาติ, โกสํ ชาติผลํ ภเว.
ฆนสาโร สิตพฺโภ จ, กปฺปูรํ ปุนฺนปุํสเก;
อลตฺตโก ยาวโก จ, ลาขา ชตุ นปุํสเก.
สิริวาโส ตุ สรล, ทฺทโว’ ฺชนํ ตุ กชฺชลํ;
วาสจุณฺณํ วาสโยโค, วณฺณกํ ตุ วิเลปนํ.
คนฺธมาลฺยาทิสงฺขาโร, โย ตํ วาสน มุจฺจเต;
มาลา มาลฺยํ ปุปฺผทาเม [ปุปฺผํ ทามํ (ก.)], ภาวิตํ วาสิตํ ติสุ.
อุตฺตํโส เสขรา’ เวฬา, มุทฺธมาลฺเย วฏํสโก;
เสยฺยา จ สยนํ เสนํ, ปลฺลงฺโก ตุ จ มฺจโก.
มฺจาธาโร ปฏิปาโท, มฺจงฺเค ตฺวฏนี ตฺถิยํ,
กุฬีรปาโท อาหจฺจ, ปาโท เจว มสารโก;
จตฺตาโร พุนฺทิกาพทฺโธ, ติเม มฺจนฺตรา สิยุํ.
พิพฺโพหนํ โจ’ ปธานํ, ปีิกา ปี มาสนํ;
โกจฺฉํ ตุ ภทฺทปีเ ถา, สนฺที ปีนฺตเร มตา.
มหนฺโต ¶ โกชโว ทีฆ,
โลมโก โคนโก มโต;
อุณฺณามยํ ตฺวตฺถรณํ, จิตฺตกํ วานจิตฺตกํ.
ฆนปุปฺผํ ปฏลิกา, เสตํ ตุ ปฏิกา ปฺยถ;
ทฺวิทเสกทสานฺยุ’ ทฺท,โลมิ เอกนฺตโลมิโน.
ตเทว โสฬสิตฺถีนํ, นจฺจโยคฺคฺหิ กุตฺตกํ;
สีหพฺยคฺฆาทิรูเปหิ, จิตฺตํ วิกติกา ภเว.
กฏฺฏิสฺสํ โกเสยฺยํ รตน, ปริสิพฺพิต มตฺถรณํ กมา;
โกสิยกฏฺฏิสฺสมยํ, โกสิยสุตฺเตน ปกตฺจ.
ทีโป ปทีโป ปชฺโชโต, ปุเม ตฺวาทาส ทปฺปณา;
เคณฺฑุโก กณฺฑุโก ตาล, วณฺฏํ ตุ พีชนีตฺถิยํ.
จงฺโกฏโก กรณฺโฑ จ, สมุคฺโค สมฺปุโฏ ภเว;
คามธมฺโม อสทฺธมฺโม, พฺยวาโย เมถุนํ รติ.
วิวาโห ปยมา ปาณิ, คฺคโห ปริณโย ปฺยถ;
ติวคฺโค ธมฺม, กาม,ตฺถา, จตุวคฺโค สโมกฺขกา.
ขุชฺโช จ คณฺฑุโล รสฺส, วามนา ตุ ลกุณฺฑโก;
ปงฺคุโล ปีสปฺปี จ, ปงฺคุ ฉินฺนิริยาปโถ.
ปกฺโข ขฺโช ตุ โขณฺโฑ ถ,
มูโค สฺุวโจ ภเว;
กุณี หตฺถาทิวงฺโก จ, วลิโร ตุ จ เกกโร.
นิกฺเกสสีโส ขลฺลาโฏ,
มุณฺโฑ ตุ ภณฺฑุ มุณฺฑิโก;
กาโณ อกฺขีน เมเกน,
สฺุโ อนฺโธ ทฺวเยน ถ.
พธิโร สุติหีโน ถ, คิลาโน พฺยาธิตา’ตุรา;
อุมฺมาทวติ อุมฺมตฺโต, ขุชฺชาที วาจฺจลิงฺคิกา.
อาตงฺโก อามโย พฺยาธิ, คโท โรโค รุชาปิ จ;
เคลฺากลฺล มาพาโธ,
โสโส ตุ จ ขโย สิยา.
ปีนโส [ปีนาโสติปิ ปาโ] ¶ นาสิกาโรโค,
ฆาเน สิงฺฆานิกา สฺสโว;
เยฺยํ ตฺว’รุ วโณ นิตฺถี, โผโฏ ตุ ปิฬกา ภเว.
ปุพฺโพ ปูโย ถ รตฺตาติ, สาโร ปกฺขนฺทิกา ปฺยถ;
อปมาโร อปสฺมาโร, ปาทโผโฏ วิปาทิกา.
วุฑฺฒิโรโค ตุ วาตณฺฑํ, สีปทํ ภารปาทตา;
กณฺฑู กณฺฑูติ กณฺฑูยา, ขชฺชุ กณฺฑูวนํ ปฺยถ.
ปามํ วิตจฺฉิกา กจฺฉุ, โสโถ ตุ สยถู’ทิโต;
ทุนฺนามกฺจ อริสํ, ฉทฺทิกา วมถู’ทิโต.
ทวถุ ปริตาโป ถ, ติลโก ติลกาฬโก;
วิสูจิกา อิติ มหา, วิเรโก ถ ภคนฺทโล [ภคนฺทโร (ก.)].
เมโห ชโร กาส สาสา, กุฏฺํ สูลามยนฺตรา;
วุตฺโต เวชฺโช ภิสกฺโก จ, โรคหารี ติกิจฺฉโก.
สลฺลเวชฺโช สลฺลกตฺโต, ติกิจฺฉา ตุ ปติกฺริยา;
เภสชฺช มคโท เจว, เภสชํ โม’สธํ ปฺยถ.
กุสลา นามยา โรคฺยํ,
อถ กลฺโล นิรามโยติ,
นรวคฺโค นิฏฺิโต.
๔. จตุพฺพณฺณวคฺค
ขตฺติยวคฺค
กุลํ วํโส จ สนฺตานา, ภิชนา โคตฺต มนฺวโย;
ถิยํ สนฺตตฺย โถ วณฺณา, จตฺตาโร ขตฺติยาทโย.
กุลีโน สชฺชโน สาธุ,
สภฺโย จายฺโย มหากุโล;
ราชา ภูปติ ภูปาโล, ปตฺถิโว จ นราธิโป.
ภูนาโถ ¶ ชคติปาโล, ทิสมฺปติ ชนาธิโป;
รฏฺาธิโป นรเทโว, ภูมิโป ภูภุโช ปฺยถ.
ราชฺโ ขตฺติโย ขตฺตํ, มุทฺธาภิสิตฺต พาหุชา;
สพฺพภุมฺโม จกฺกวตฺตี, ภูโปฺโ มณฺฑลิสฺสโร.
ปุเม ลิจฺฉวิ วชฺชี จ, สกฺโย ตุ สากิโย ถ จ;
ภทฺทกจฺจานา [ภทฺทา กจฺจานา (ฏี.)] ราหุล, มาตา พิมฺพา ยโสธรา.
โกฏีนํ เหฏฺิมนฺเตน, สตํ เยสํ นิธานคํ;
กหาปณานํ ทิวส, วฬฺโช วีสตมฺพณํ.
เต ขตฺติยมหาสาลา, สีติ โกฏิธนานิ ตุ;
นิธานคานิ ทิวส, วฬฺโช จ ทสมฺพณํ.
เยสํ ทฺวิชมหาสาลา, ตทุปฑฺเฒ นิธานเค;
วฬฺเช จ คหปติ, มหาสาลา ธเน สิยุํ.
มหามตฺโต ปธานฺจ, มติสชีโว มนฺตินี;
สชีโว สจิวา, มจฺโจ, เสนานี ตุ จมูปติ.
นฺยาสาทีนํ วิวาทานํ, อกฺขทสฺโส ปทฏฺริ;
โทวาริโก ปตีหาโร, ทฺวารฏฺโ ทฺวารปาลโก.
อนีกฏฺโติ ราชูนํ, องฺครกฺขคโณ มโต;
กฺจุกี โสวิทลฺโล จ, อนุชีวี ตุ เสวโก.
อชฺฌกฺโข ธิกโต เจว,
เหรฺิโก ตุ นิกฺขิโก;
สเทสานนฺตโร สตฺตุ, มิตฺโตราชา ตโต ปรํ.
อมิตฺโต ริปุ เวรี จ, สปตฺตา ราติ สตฺว’ริ; (สตฺตุ+อริ)
ปจฺจตฺถิโก ปริปนฺถี, ปฏิปกฺขา หิตาปโร.
ปจฺจามิตฺโต วิปกฺโข จ, ปจฺจนีก วิโรธิโน;
วิทฺเทสี จ ทิโส ทิฏฺโ,ถา นุโรโธ นุวตฺตนํ.
มิตฺโต นิตฺถี วยสฺโส จ, สหาโย [สุหชฺโช (ฏี.)] สุหโท สขา;
สมฺภตฺโต ทฬฺหมิตฺโต ถ, สนฺทิฏฺโ ทิฏฺมตฺตโก.
จโร จ คุฬฺหปุริโส, ปถาวี ปถิโก’ทฺธคู;
ทูโต ตุ สนฺเทสหโร, คณโก ตุ มุหุตฺติโก.
เลขโก ¶ ลิปิกาโร จ, วณฺโณ ตุ อกฺขโร ปฺยถ;
เภโท ทณฺโฑ สาม ทานา, นฺยุปายา จตุโร อิเม.
อุปชาโปตุ เภโท จ, ทณฺโฑ ตุ สาหสํ ทโม;
สามฺย’ มจฺโจ สขา โกโส, ทุคฺคฺจ วิชิตํ พลํ;
รชฺชงฺคานีติ สตฺเตเต, สิยุํ ปกติโย ปิจ.
ปภาวุ’สฺสาห, มนฺตานํ, วสา ติสฺโส หิ สตฺติโย;
ปภาโว ทณฺฑโช เตโช,
ปตาโป ตุ จ โกสโช.
มนฺโต จ มนฺตนํ โส ตุ, จตุกฺกณฺโณ ทฺวิโคจโร;
ติโคจโร ตุ ฉกฺกณฺโณ, รหสฺสํ คุยฺห มุจฺจเต.
ตีสุ วิวิตฺต วิชน, ฉนฺนา, รโห รโห พฺยยํ;
วิสฺสาโส ตุ จ วิสฺสมฺโภ,
ยุตฺตํ ตฺโว’ปายิกํ ติสุ.
โอวาโท จานุสิฏฺิตฺถี, ปุมวชฺเช นุสาสนํ;
อาณา จ สาสนํ เยฺยํ, อุทฺทานํ ตุ จ พนฺธนํ.
อาคุ วุตฺต [มนฺตุ (ก.)] มปราโธ, กโร ตุ พลิ มุจฺจเต;
ปุณฺณปตฺโต ตุฏฺิทาโย, อุปทา ตุ จ ปาภตํ.
ตโถ’ปายน มุกฺโกโจ, ปณฺณากาโร ปเหณกํ;
สุงฺกํ ตฺวนิตฺถี คุมฺพาทิ, เทยฺเย ถา’โย ธนาคโม.
อาตปตฺตํ ตถา ฉตฺตํ, รฺํ ตุ เหมมาสนํ;
สีหาสนํ อโถ วาฬ, พีชนีตฺถี จ จามรํ.
ขคฺโค จ ฉตฺต มุณฺหีสํ, ปาทุกา วาลพีชนี;
อิเม กกุธภณฺฑานิ, ภวนฺติ ปฺจ ราชุนํ.
ภทฺทกุมฺโภ ปุณฺณกุมฺโภ, ภิงฺกาโร ชลทายโก;
หตฺถิ,สฺส,รถ,ปตฺตี ตุ, เสนา หิ จตุรงฺคินี.
กฺุชโร วารโณ หตฺถี, มาตงฺโค ทฺวิรโท คโช;
นาโค ทฺวิโป อิโภ ทนฺตี,
ยูถเชฏฺโ ตุ ยูถโป.
กาฬาวก ¶ คงฺเคยฺยา, ปณฺฑร ตมฺพา จ ปิงฺคโล คนฺโธ;
มงฺคล เหโม’โปสถ,
ฉทฺทนฺตา คชกุลานิ เอตานิ.
กลโภ เจว ภิงฺโกถ, ปภินฺโน มตฺต คชฺชิตา;
หตฺถิฆฏา ตุ คชตา, หตฺถีนี ตุ กเรณุกา.
กุมฺโภ หตฺถิสิโรปิณฺฑา, กณฺณมูลํ ตุ จูลิกา;
อาสนํ ขนฺธเทสมฺหิ, ปุจฺฉมูลํ ตุ เมจโก.
อาลาน มาฬฺหโก ถมฺโภ, นิตฺถีตุ นิคโฬ’นฺทุโก;
สงฺขลํ ตีสฺวโถ คณฺโฑ,
กโฏ ทานํ ตุ โส มโท.
โสณฺโฑ ตุ ทฺวีสุ หตฺโถ ถ,
กรคฺคํ โปกฺขรํ ภเว;
มชฺฌมฺหิ พนฺธนํ กจฺฉา, กปฺปโน ตุ กุถาทโย.
โอปวยฺโห ราชวยฺโห, สชฺชิโต ตุ จ กปฺปิโต;
โตมโร นิตฺถิยํ ปาเท, สิยา วิชฺฌนกณฺฏโก.
ตุตฺตํ ตุ กณฺณมูลมฺหิ, มตฺถกมฺหิ ตุ องฺกุโส;
หตฺถาโรโห หตฺถิเมณฺโฑ,
หตฺถิโป หตฺถิโคปโก.
คามณีโย ตุ มาตงฺค, หยาทฺยาจริโย ภเว;
หโย ตุรงฺโค ตุรโค,
วาโห อสฺโส จ สินฺธโว.
เภโท อสฺสตโร ตสฺสา,
ชานิโย ตุ กุลีนโก;
สุขวาหี วินีโต ถ,
กิโสโร หยโปตโก.
โฆฏโก ตุ ขฬุงฺโก ถ, ชวโน จ ชวาธิโก;
มุขาธานํ ขลีโน วา, กสา ตฺว สฺสาภิตาฬินี.
กุสา ตุ นาสรชฺชุมฺหิ, วฬวา’สฺสา ขุโร สผํ;
ปุจฺฉ มนิตฺถี นงฺคุฏฺํ, วาลหตฺโถ จ วาลธิ.
สนฺทโน ¶ จ รโถ ผุสฺส, รโถ ตุ นรณาย โส;
จมฺมาวุโต จ เวยคฺโฆ,
เทปฺโป พฺยคฺฆสฺส ทีปิโน.
สิวิกา ยาปฺยยานฺจา, นิตฺถี ตุ สกโฏ ปฺย’นํ [(สกโฏ ปิ+อนํ)];
จกฺกํ รถงฺค มาขฺยาตํ, ตสฺสนฺโต เนมิ นาริยํ.
ตมฺมชฺเฌ ปิณฺฑิกา นาภิ, กุพฺพโร ตุ ยุคนฺธโร;
อกฺขคฺคกีเล อาณีตฺถี, วรุโถ รถคุตฺย’ถ.
ธุโร มุเข รถสฺสงฺคา, ตฺว กฺโข ปกฺขรอาทโย;
ยานฺจ วาหนํ โยคฺคํ, สพฺพหตฺถฺยาทิวาหเน.
รถจารี ตุ สูโต จ, ปาชิตา เจว สารถี;
รถาโรโห จ รถิโก,
รถี โยโธ ตุ โย ภโฏ.
ปทาติ ปตฺตี ตุ ปุเม, ปทโค ปทิโก มโต;
สนฺนาโห กงฺกโฏ วมฺมํ, กวโจ วา อุรจฺฉโท.
ชาลิกา ถ จ สนฺนทฺโธ, สชฺโช จ วมฺมิโก ภเว;
อามุกฺโก ปฏิมุกฺโก ถ, ปุเรจารี ปุเรจโร.
ปุพฺพงฺคโม ปุเรคามี, มนฺทคามี ตุ มนฺถโร;
ชวโน ตุริโต เวคี, เชตพฺพํ เชยฺย มุจฺจเต.
สูร วีรา ตุ วิกฺกนฺโต, สหาโย นุจโร สมา;
สนฺนทฺธปฺปภุตี ตีสุ, ปาเถยฺยํ ตุ จ สมฺพลํ.
วาหินี ธชินี เสนา, จมู จกฺกํ พลํ ตถา;
อนีโก วา ถ วินฺยาโส,
พฺยูโห เสนาย กถฺยเต.
หตฺถี ทฺวาทสโปโส,ติ,
ปุริโส ตุรโค, รโถ;
จตุโปโสติ เอเตน, ลกฺขเณนา ธมนฺตโต.
หตฺถานีกํ หยานีกํ, รถานีกํ ตโย ตโย;
คชาทโย สสตฺถา ตุ, ปตฺตานีกํ จตุชฺชนา.
สฏฺิวํสกลาเปสุ, ¶ ปจฺเจกํ สฏฺิทณฺฑิสุ;
ธูลีกเตสุ เสนาย, ยนฺติยา กฺโขภนี [อกฺโขภิณี (ก.)] ตฺถิยํ.
สมฺปตฺติ สมฺปทา ลกฺขี, สิรี วิปตฺติ อาปทา;
อถา วุธฺจ [อายุธนฺติปิ ปาโ] เหติ’ตฺถี, สตฺถํ ปหรณํ ภเว.
มุตฺตามุตฺต มมุตฺตฺจ, ปาณิโต มุตฺตเมว จ;
ยนฺตมุตฺตนฺติ สกลํ, อายุธํ ตํ จตุพฺพิธํ.
มุตฺตามุตฺตฺจ ยฏฺฺยาทิ, อมุตฺตํ ฉุริกาทิกํ;
ปาณิมุตฺตํ ตุ สตฺยาทิ, ยนฺตมุตฺตํ สราทิกํ.
อิสฺสาโส ธนุ โกทณฺฑํ, จาโป นิตฺถี สราสนํ;
อโถ คุโณ ชิยา ชฺยา ถ,
สโร ปตฺติ จ สายโก.
วาโณ กณฺฑ มุสุ ทฺวีสุ, ขุรปฺโป [อุรปฺโป (ก.)] เตชนา’สนํ;
ตูณีตฺถิยํ กลาโป จ, ตูโณ ตูณีร วาณธิ.
ปกฺโข ตุ วาโช ทิทฺโธ ตุ, วิสปฺปิโต สโร ภเว;
ลกฺขํ เวชฺฌํ สรพฺยฺจ, สราภฺยาโส ตุ’ปาสนํ.
มณฺฑลคฺโค ตุ เนตฺตึโส, อสิ ขคฺโค จ สายโก;
โกสิตฺถี ตพฺพิธาเน โถ, ถรุ ขคฺคาทิมุฏฺิยํ.
เขฏกํ ผลกํ จมฺมํ, อิลฺลี ตุ กรปาลิกา;
ฉุริกา สตฺย’สิปุตฺตี, ลคุโฬ ตุ จ มุคฺคโร.
สลฺโล นิตฺถิ สงฺกุ ปุเม, วาสี ตุ ตจฺฉนีตฺถิยํ;
กุารี [กุธารี (ฏี.)] ตฺถีผรสุโส, ฏงฺโก ปาสาณทารโณ.
กณโย ภินฺทิวาโฬ จ, จกฺกํ กุนฺโต คทา ตถา;
สตฺยา’ที สตฺถเภทา ถ,
โกโณ’สฺโส โกฏิ นาริยํ.
นิยฺยานํ คมนํ ยาตฺรา, ปฏฺานฺจ คโม คติ;
จุณฺโณ ปํสุ รโช เจว, ธูลี’ตฺถี เรณุ จ ทฺวิสุ.
มาคโธ ¶ มธุโก วุตฺโต, วนฺที ตุ ถุติปาโก;
เวตาฬิโก โพธกโร,
จกฺกิโก ตุ จ ฆณฺฏิโก.
เกตุ ธโช ปฏากา จ, กทลี เกตนํ ปฺยถ;
โย’หํกาโร’ฺมฺสฺส, สา’ หมหมิกา ภเว.
พลํ ถาโม สหํ สตฺติ, วิกฺกโม ตฺวติสูรตา;
รเณ ชิตสฺส ยํ ปานํ, ชยปานนฺติ ตํ มตํ.
สงฺคาโม สมฺปหาโร จา, นิตฺถิยํ สมรํ รณํ;
อาชิตฺถี อาหโว ยุทฺธ, มาโยธนฺจ สํยุคํ.
ภณฺฑนํ ตุ วิวาโท จ, วิคฺคโห กลห เมธคา;
มุจฺฉา โมโห ถ ปสยฺโห,
พลกฺกาโร หโ ภเว.
อุปฺปาโท [อุปฺปาโต (ก.)๑๐๒๗-คาถา ปสฺสิตพฺพา] ภูตวิกติ, ยา สุภาสุภสูจิกา;
อีติ ตฺวิตฺถี อชฺฺจ, อุปสคฺโค อุปทฺทโว.
นิพฺพุทฺธํ [นิยุทฺธํ (ก.)] มลฺลยุทฺธมฺหิ, ชโย ตุ วิชโย ภเว;
ปราชโย รเณ ภงฺโค, ปลายน มปกฺกโม.
มารณํ หนนํ ฆาโต, นาสนฺจ นิสูทนํ;
หึสนํ สรณํ หึสา, วโธ สสน ฆาตนํ.
มรณํ กาลกิริยา, ปลโย มจฺจุ อจฺจโย;
นิธโน นิตฺถิยํ นาโส, กาโล’นฺโต จวนํ ภเว.
ตีสุ เปโต ปเรโต จ,
มโต ถ จิตโก จิโต;
อาฬหนํ สุสานฺจา, นิตฺถิยํ กุณโป ฉโว.
กพนฺโธ นิตฺถิยํ เทโห, สิโรสฺุโ สหกฺริโย;
อถ สิวถิกา วุตฺตา, สุสานสฺมิฺหิ อามเก.
วนฺทีตฺถิยํ กรมโร, ปาโณ ตฺว’สุ ปกาสิโต;
การา ตุ พนฺธนาคารํ, การณา ตุ จ ยาตนา.
อิติ ขตฺติยวคฺโค.
พฺรหฺมพนฺธุ ¶ ทฺวิโช วิปฺโป, พฺรหฺมา โภวาที พฺราหฺมโณ;
โสตฺติโย ฉนฺทโส โส ถ,
สิสฺส’ นฺเตวาสิโน ปุเม.
พฺรหฺมจารี คหฏฺโ จ, วนปฺปตฺโถ จ ภิกฺขุติ;
ภวนฺติ จตฺตาโร เอเต, อสฺสมา ปุนฺนปุํสเก.
จรนฺตา สห สีลาที, สพฺรหฺมจาริโน มิถุ;
อุปชฺฌาโย อุปชฺฌา ถา, จริโย นิสฺสยทาทิโก [นิสฺสยทายโก (ฏี.)].
อุปนียา ถวา ปุพฺพํ, เวท มชฺฌาปเย ทฺวิโช;
โย สงฺคํ สรหสฺสฺจา, จริโย พฺราหฺมเณสุ โส.
ปารมฺปริย เมติหฺยํ, อุปเทโส ตเถ’ติหา;
ยาโค ตุ กตุ ยฺโ ถ, เวทีตฺถี ภู ปริกฺขตา.
อสฺสเมโธ จ ปุริส, เมโธ เจว นิรคฺคโฬ;
สมฺมาปาโส วาชเปยฺย, มิติ ยาคา มหา อิเม.
อิตฺวิโช [อิทิตฺวิโช (ฏี.)] ยาชโก จาถ,
สภฺโย สามาชิโก ปฺยถ;
ปริสา สภา สมชฺชา จ, ตถา สมิติ สํสโท.
จตสฺโส ปริสา ภิกฺขุ, ภิกฺขุนี จ อุปาสกา;
อุปาสิกาโยติ อิมา, ถวา ฏฺ ปริสา สิยุํ.
ตาวตึส,ทฺวิช,กฺขตฺต,มาร,คฺคหปติสฺส จ;
สมณานํ วสา จาตุ, มหาราชิก, พฺรหฺมุนํ.
คายตฺติปฺปมุขํ ฉนฺทํ, จตุวีส’กฺขรํ ตุ ยํ;
เวทาน มาทิภูตํ สา, สาวิตฺตี ติปทํ สิยา.
หพฺยปาเก จรุ มโต, สุชา ตุ โหมทพฺพิยํ;
ปรมนฺนํ ตุ ปายาโส, หพฺยํ ตุ หวิ กถฺยเต.
ยูโป ถูณายํ นิมฺมนฺตฺย, ทารุมฺหิ ตฺว’รณี ทฺวิสุ;
คาหปฺปจฺจา’หวนีโย, ทกฺขิณคฺคิ ตโย’ คฺคโย.
จาโค วิสฺสชฺชนํ ทานํ, โวสฺสคฺโค จาปเทสนํ;
วิสฺสาณนํ วิตรณํ, วิหายิตา ปวชฺชนํ.
ปฺจ ¶ มหาปริจฺจาโค, วุตฺโต เสฏฺ, ธนสฺส จ;
วเสน ปุตฺต ทารานํ, รชฺชสฺส’ งฺคาน เมว จ.
อนฺนํ ปานํ ฆรํ วตฺถํ, ยานํ มาลา วิเลปนํ;
คนฺโธ เสยฺยา ปทีเปยฺยํ, ทานวตฺถู สิยุํ ทส.
มตตฺถํ ตทเห ทานํ, ตีสฺเวต มุทฺธเทหิกํ;
ปิตุทานํ ตุ นิวาโป, สทฺธํ ตุ ตํว สาตฺถโต.
ปุเม อติถิ อาคนฺตุ, ปาหุนา เวสิกา ปฺยถ;
อฺตฺถ คนฺตุ มิจฺฉนฺโต, คมิโก ถา คฺฆ มคฺฆิยํ.
ปชฺชํ ปาโททกาโท ถ, สตฺตา’คนฺตฺวาทโย ติสุ;
อปจิตฺย’จฺจนา ปูชา, ปหาโร พลิ มานนา.
นมสฺสา ตุ นมกฺกาโร, วนฺทนา จาภิวาทนํ;
ปตฺถนา ปณิธานฺจ, ปุริเส ปณิธีริโต.
อชฺเฌสนา ตุ สกฺการ, ปุพฺพงฺคมนิโยชนํ;
ปริเยสนา นฺเวสนา, ปริเยฏฺิ คเวสนา;
อุปาสนํ ตุ สุสฺสูสา, สา ปาริจริยา ภเว.
โมน มภาสนํ ตุณฺหี, ภาโว ถ ปฏิปาฏิ สา;
อนุกฺกโม ปริยาโย, อนุปุพฺพฺย’ปุเม กโม.
ตโป จ สํยโม สีลํ, นิยโม ตุ วตฺจ วา;
วีติกฺกโม’ ชฺฌจาโร ถ, วิเวโก ปุถุคตฺตตา.
ขุทฺทานุขุทฺทกํ อาภิ, สมาจาริก มุจฺจเต;
อาทิพฺรหฺมจริยํ ตุ, ตทฺํ สีล มีริตํ.
โย ปาเปหิ อุปาวตฺโต, วาโส สทฺธึ คุเณหิ โส;
อุปวาโสติ วิฺเยฺโย, สพฺพโภควิวชฺชิโต.
ตปสฺสี ภิกฺขุ สมโณ, ปพฺพชิโต ตโปธโน;
วาจํยโม ตุ มุนิ จ, ตาปโส ตุ อิสี ริโต.
เยสํยตินฺทฺริยคณา, ยตโย วสิโน จ เต;
สาริปุตฺโต’ปติสฺโส ตุ, ธมฺมเสนาปตี ริโต.
โกลิโต โมคฺคลฺลาโน ถ,
อริโย ธิคโต สิยา;
โสตาปนฺนาทิกา เสขา, นริโย ตุ ปุถุชฺชโน.
อฺา ¶ ตุ อรหตฺตฺจ, ถูโป ตุ เจติยํ ภเว;
ธมฺมภณฺฑาคาริโก จ, อานนฺโท ทฺเว สมา ถ จ.
วิสาขา มิคารมาตา, สุทตฺโต’ นาถปิณฺฑิโก;
ภิกฺขุปิ สามเณโร จ, สิกฺขมานา จ ภิกฺขุนี;
สามเณรีติ กถิตา, ปฺเจเต สหธมฺมิกา.
ปตฺโต ติจีวรํ กาย, พนฺธนํ วาสิ สูจิ จ;
ปริสฺสาวน มิจฺเจเต, ปริกฺขารา’ฏฺ ภาสิตา.
สามเณโร จ สมณุ, ทฺเทโส จาถ ทิคมฺพโร;
อเจฬโก นิคณฺโ จ, ชฏิโล ตุ ชฏาธโร.
กุฏีสกาทิกา จตุ, ตฺตึส ทฺวาสฏฺิ ทิฏฺิโย;
อิติ ฉนฺนวุติ เอเต, ปาสณฺฑา สมฺปกาสิตา.
ปวิตฺโต ปยโต ปูโต, จมฺมํ ตุ อชินํ ปฺยถ;
ทนฺตโปโณ ทนฺตกฏฺํ, วกฺกโล วา ติรีฏกํ.
ปตฺโต ปาติตฺถิยํนิตฺถี, กมณฺฑลุ ตุ กุณฺฑิกา;
อถาลมฺพณทณฺฑสฺมึ, กตฺตรยฏฺิ นาริยํ.
ยํ เทหสาธนาเปกฺขํ, นิจฺจํ กมฺมมยํ ยโม;
อาคนฺตุสาธนํ กมฺมํ, อนิจฺจํ นิยโม ภเว.
อิติ พฺราหฺมณวคฺโค.
เวสฺโส จ เวสิยาโน ถ, ชีวนํ วุตฺติ ชีวิกา;
อาชีโว วตฺตนํ จาถ, กสิกมฺมํ กสิตฺถิยํ.
วาณิชฺชฺจ วณิชฺชา ถ, โครกฺขา ปสุปาลนํ;
เวสฺสสฺส วุตฺติโย ติสฺโส, คหฏฺา’คาริกา คิหิ.
เขตฺตาชีโว กสฺสโก ถ, เขตฺตํ เกทาร มุจฺจเต;
เลฑฺฑุ’ตฺโต มตฺติกาขณฺโฑ, ขณิตฺติ’ตฺถฺย’วทารณํ.
ทาตฺตํ ลวิตฺต มสิตํ [‘‘อสิต’’ สทฺโท ปุํนปุํสเก-๑๐๐๕-คาถา ปสฺสิตพฺพา], ปโตโท ตุตฺต ปาชนํ;
โยตฺตํ ตุ รชฺชุ รสฺมิตฺถี, ผาโล ตุ กสโก ภเว.
นงฺคลฺจ หลํ สีโร, อีสา นงฺคลทณฺฑโก;
สมฺมา ตุ ยุคกีลสฺมึ, สีตา ตุ หลปทฺธติ.
มุคฺคาทิเก ¶ ปรณฺณฺจ, ปุพฺพณฺณํ สาลิอาทิเก;
สาลิ วีหิ จ กุทฺรูโส, โคธุโม วรโก ยโว;
กงฺคูติ สตฺต ธฺานิ, นีวาราที ตุ ตพฺภิทา.
จณโก จ กฬาโย ถ,
สิทฺธตฺโถ สาสโป ภเว.
อถ กงฺคุ ปิยงฺคุ’ตฺถี, อุมฺมา ตุ อตสี ภเว;
กิฏฺฺจ สสฺสํ ธฺฺจ [วิฺเยฺยํ (ฏี.)], วีหิ ถมฺพกรี [ถมฺภกรี (ก.)] ริโต.
กณฺโฑ ตุ นาฬ มถ โส, ปลาลํ นิตฺถิ นิปฺผโล;
ภุสํ กลิงฺคโร จาถ, ถุโส ธฺตฺตเจ ถ จ.
เสตฏฺฏิกา สสฺสโรโค,
กโณ ตุ กุณฺฑโก ภเว;
ขโล จ ธฺกรณํ, ถมฺโพ [ถมฺโภ (ก.)] คุมฺโพ ติณาทินํ.
อโยคฺโค มุสโล นิตฺถี, กุลฺโล สุปฺป มนิตฺถิยํ;
อโถ’ทฺธนฺจ จุลฺลิ’ตฺถี, กิลฺโช ตุ กโฏ ภเว.
กุมฺภี’ตฺถี ปิโร กุณฺฑํ, ขโฬปฺยุ’กฺขลิ ถาลฺยุ’ขา;
โกลมฺโพ จาถ มณิกํ, ภาณโก จ อรฺชโร.
ฆโฏ ทฺวีสุ กุโฏ นิตฺถี, กุมฺโภ กลส, วารกา;
กํโส ภฺุชนปตฺโต ถา, มตฺตํ ปตฺโต จ ภาชนํ.
อณฺฑุปกํ จุมฺพฏกํ, สราโว ตุ จ มลฺลโก;
ปุเม กฏจฺฉุทพฺพิ’ตฺถี, กุสูโล โกฏฺ มุจฺจเต.
สาโก อนิตฺถิยํ ฑาโก, สิงฺคีเวรํตุ อทฺทกํ;
มโหสธํ ตุ ตํ สุกฺขํ, มริจํ ตุ จ โกลกํ.
โสวีรํ กฺชิยํ วุตฺตํ, อารนาฬํ ถุโสทกํ;
ธฺมฺพิลํ พิฬงฺโค ถ, ลวณํ โลณ มุจฺจเต.
สามุทฺทํ สินฺธโว นิตฺถี, กาฬโลณํ ตุ อุพฺภิทํ;
พิฬกํ [พิฬาล (ก.)] เจติ ปฺเจเต, ปเภทา ลวณสฺส หิ.
คุโฬ จ ผาณิตํ ขณฺโฑ, มจฺฉณฺฑี สกฺขรา อิติ;
อิเม อุจฺฉุวิการา ถ, คุฬสฺมึ วิสกณฺฏกํ.
ลาชา ¶ สิยา’กฺขตํ จาถ, ธานา ภฏฺยเว ภเว;
อพทฺธสตฺตุ มนฺโถ จ, ปูปา’ ปูปา ตุ ปิฏฺโก.
ภตฺตกาโร สูปกาโร, สูโท อาฬาริโก ตถา;
โอทนิโก จ รสโก, สูโป ตุ พฺยฺชนํ ภเว.
โอทโน วา กุรํ ภตฺตํ, ภิกฺขา จา’นฺน มถา สนํ;
อาหาโร โภชนํ ฆาโส,
ตรลํ ยาคุ นาริยํ.
ขชฺชํ ตุ โภชฺช เลยฺยานิ, เปยฺยนฺติ จตุธา’สนํ;
นิสฺสาโว จ ตถา’จาโม,
อาโลโป กพโฬ ภเว.
มณฺโฑ นิตฺถีรสคฺคสฺมึ, วิฆาโส ภุตฺตเสสเก;
วิฆาสาโท จ ทมโก, ปิปาสา ตุ จ ตสฺสนํ.
ขุทฺทา ชิฆจฺฉา, มํสสฺส, ปฏิจฺฉาทนิยํ รโส;
อุทฺเรโก เจว อุคฺคาโร, โสหิจฺจํ ติตฺติ ตปฺปนํ.
กามํ ตฺวิฏฺํ นิกามฺจ, ปริยตฺตํ ยถจฺฉิตํ;
กยวิกฺกยิโก สตฺถ,วาหา’ ปณิก วาณิชา.
วิกฺกยิโก ตุ วิกฺเกตา,
กยิโก ตุ จ กายิโก;
อุตฺตมณฺโณ จ ธนิโก, ธมณฺโณ ตุ อิณายิโก.
อุทฺธาโร ตุ อิณํ วุตฺตํ, มูลํ ตุ ปาภตํ ภเว;
สจฺจาปนํ สจฺจํกาโร, วิกฺเกยฺยํ ปณิยฺยํ ติสุ.
ปฏิทานํ ปริวตฺโต, นฺยาโส ตู’ปนิธี ริโต;
อฏฺารสนฺตา สงฺขฺเยยฺเย, สงฺขฺยา เอกาทโย ติสุ;
สงฺขฺยาเน ตุ จ สงฺขฺเยยฺเย, เอกตฺเต วีสตาทโย;
วคฺคเภเท พหุตฺเตปิ, ตา อานวุติ นาริยํ.
สตํ สหสฺสํ นิยุตํ [นหุตํ-นยุตํ (กตฺถจิ)], ลกฺขํ โกฏิ ปโกฏิโย;
โกฏิปโกฏิ นหุตํ, ตถา นินฺนหุตมฺปิ จ.
อกฺโขภนีตฺถิยํ ¶ [อกฺโขภิณี (ก.)] พินฺทุ, อพฺพุทฺจ นิรพฺพุทํ;
อหหํ อพพํ เจวา, ฏฏํ โสคนฺธิ กุปฺปลํ.
กุมุทํ ปุณฺฑรีกฺจ, ปทุมํ กถานมฺปิ จ;
มหากถานา’สงฺขฺเยยฺยา, นิ’จฺเจตาสุ สตาทิ จ.
โกฏฺยาทิกํ ทสคุณํ, สตลกฺขคุณํ กมา;
จตุตฺโถ’ฑฺเฒน อฑฺฒุฑฺโฒ,
ตติโย ฑฺฒติโย ตถา.
อฑฺฒเตยฺโย ทิยฑฺโฒ ตุ,
ทิวฑฺโฒ ทุติโย ภเว;
ตุลา, ปตฺถ, งฺคุลิ, วสา, ติธา มาน มโถ สิยา.
จตฺตาโร วิหโย คฺุชา,
ทฺเว คฺุชา มาสโก ภเว;
ทฺเว อกฺขา มาสกา ปฺจ, กฺขานํ ธรณมฏฺกํ.
สุวณฺโณ ปฺจธรณํ, นิกฺขํ ตฺวนิตฺถิ ปฺจ เต;
ปาโท ภาเค จตุตฺเถ ถ, ธรณานิ ปลํ ทส.
ตุลา ปลสตํ จาถ, ภาโร วีสติ ตา ตุลา;
อโถ กหาปโณ นิตฺถี, กถฺยเต กริสาปโณ.
กุฑุโว ปสโต เอโก,
ปตฺโถ เต จตุโร สิยุํ;
อาฬฺหโก จตุโร ปตฺถา, โทณํ วาจตุรา’ฬฺหกํ.
มานิกา จตุโร โทณา, ขารีตฺถี จตุมานิกา;
ขาริโย วีส วาโห ถ,
สิยา กุมฺโภ ทสมฺพณํ.
อาฬฺหโก นิตฺถิยํ ตุมฺโภ, ปตฺโถตุ นาฬิ นาริยํ;
วาโห ตุ สกโฏ เจกา,
ทส โทณา ตุ อมฺพณํ.
ปฏิวีโส จ โกฏฺาโส,
อํโส ภาโค ธนํ ตุ โส;
ทพฺพํ วิตฺตํ สาปเตยฺยํ, วสฺว’ตฺโถ วิภโว ภเว.
โกโส ¶ หิรฺฺจ กตา, กตํ กฺจน, รูปิยํ;
กุปฺปํ ตทฺํ ตมฺพาทิ, รูปิยํ ทฺวย มาหตํ.
สุวณฺณํ กนกํ ชาต, รูปํ โสณฺณฺจ กฺจนํ;
สตฺถุวณฺโณ หรี กมฺพุ, จารุ เหมฺจ หาฏกํ.
ตปนิยํ หิรฺํ ต, พฺเภทา จามีกรมฺปิ จ;
สาตกุมฺภํ ตถา ชมฺพุ, นทํ สิงฺคี จ นาริยํ.
รูปิยํ รชตํ สชฺฌุ, รูปี สชฺฌํ อโถ วสุ;
รตนฺจ มณิ ทฺวีสุ, ปุปฺผราคาที ตพฺภิทา.
สุวณฺณํ รชตํ มุตฺตา, มณิ เวฬุริยานิ จ;
วชิรฺจ ปวาฬนฺติ, สตฺตา’หุ รตนานิ’ เม.
โลหิตงฺโก จ ปทุม, ราโค รตฺตมณิ ปฺยถ;
วํสวณฺโณ เวฬุริยํ, ปวาฬํ วา จ วิทฺทุโม.
มสารคลฺลํ กพรมณิ, อถ มุตฺตา จ มุตฺติกํ;
รีติ [รีรี (ฏี.)] ตฺถี อารกูโฏ วา, อมลํ ตฺว’พฺภกํ ภเว.
โลโห นิตฺถี อโย กาฬา,
ยสฺจ ปารโท รโส;
กาฬติปุ ตุ สีสฺจ, หริตาลํ ตุ ปีตนํ.
จินปิฏฺฺจ สินฺทูรํ, อถ ตูโล ตถา ปิจุ;
ขุทฺทชํ ตุ มธุ ขุทฺทํ, มธุจฺฉิฏฺํ ตุ สิตฺถกํ.
โคปาโล โคป โคสงฺขฺยา,
โคมา ตุ โคมิโก ปฺยถ;
อุสโภ พลีพทฺโธ [พลิพทฺท (ก.)] จ, โคโณ โควสโภ วุโส.
วุทฺโธ ชรคฺคโว โส ถ, ทมฺโม วจฺฉตโร สมา;
ธุรวาหี ตุ โธรยฺโห, โควินฺโท ธิกโต ควํ.
วโห จ ขนฺธเทโส ถ, กกุโธ [กกุโท (ก.)] กกุ วุจฺจเต;
อโถ วิสาณํ สิงฺคฺจ, รตฺตคาวี ตุ โรหิณี.
คาวี จ สิงฺคินี โค จ, วฺฌา ตุ กถฺยเต วสา;
นวปฺปสูติกา เธนุ, วจฺฉกามา ตุ วจฺฉลา.
คคฺครี ¶ มนฺถนีตฺถี ทฺเว, สนฺทานํ ทามมุจฺจเต;
โคมิฬฺโห โคมโย นิตฺถี, อโถ สปฺปิ ฆตํ ภเว.
นวุทฺธฏํ ตุ โนนีตํ, ทมิมณฺฑํ ตุ มตฺถุ จ,
ขีรํ ทุทฺธํ ปโย ถฺํ, ตกฺกํ ตุ มถิตํ ปฺยถ.
ขีรํ ทธิ ฆตํ ตกฺกํ, โนนีตํ ปฺจ โครสา;
อุรพฺโภ เมณฺฑ เมสา จ, อุรโณ อวิ เอฬโก.
วสฺโส ตฺวโช ฉคลโก,
โอฏฺโ ตุ กรโภ ภเว;
คทฺรโภ ตุ ขโร วุตฺโต, อุรณี ตุ อชี อชา.
อิติ เวสฺสวคฺโค.
สุทฺโท’นฺตวณฺโณ วสโล, สํกิณฺณา มาคธาทโย;
มาคโธ สุทฺทขตฺตาโช, อุคฺโค สุทฺทาย ขตฺตโช.
ทฺวิชาขตฺติยโช สูโต, การุตุ สิปฺปิโกปุเม;
สงฺฆาโตตุ สชาตีนํ, เตสํ เสณี ทฺวิสุจฺจเต.
ตจฺฉโก ตนฺตวาโย จ, รชโก จ นหาปิโต;
ปฺจโม จมฺมกาโรติ, การโว ปฺจิเม สิยุํ.
ตจฺฉโก วฑฺฒกี มโต, ปลคณฺโฑ ถปตฺยปิ;
รถกาโร ถ สุวณฺณ, กาโร นาฬินฺธโม ภเว.
ตนฺตวาโย เปสกาโร,
มาลากาโร ตุ มาลิโก;
กุมฺภกาโร กุลาโล ถ,
ตุนฺนวาโย จ สูจิโก.
จมฺมกาโร รถกาโร, กปฺปโก ตุ นหาปิโต;
รงฺคาชีโว จิตฺตกาโร, ปุกฺกุโส ปุปฺผฉฑฺฑโก.
เวโน วิลีวกาโร จ, นฬกาโร สมา ตโย;
จุนฺทกาโร ภมกาโร,
กมฺมาโร โลหการโก.
นินฺเนชโก จ รชโก, เนตฺติโก อุทหารโก;
วีณาวาที เวณิโก ถ, อุสุกาโร’ สุวฑฺฒกี.
เวณุธโม ¶ เวณวิโก,
ปาณิวาโท ตุ ปาณิโฆ [ปาณิโย (กตฺถจิ)];
ปูปิโย ปูปปณิโย, โสณฺฑิโก มชฺชวิกฺกยี.
มายา ตุ สมฺพรี มายา, กาโร ตุ อินฺทชาลิโก;
โอรพฺภิกา สูกริกา, มาควิกา เต จ สากุณิกา;
หนฺตฺวา ชีวนฺเต’ฬก, สูกร, มิค, ปกฺขิโน กมโต.
วาคุริโก ชาลิโก ถ,
ภารวาโห ตุ ภาริโก;
เวตนิโก ตุ ภตโก, กมฺมกโร ถ กึ กโร;
ทาโส จ เจฏโก เปสฺโส, ภจฺโจ จ ปริจาริโก.
อนฺโตชาโต ธนกฺกีโต, ทาสพฺโย’ปคโต สยํ;
ทาสา กรมรานีโต, จฺเจวํ เต จตุธา สิยุํ.
อทาโส ตุ ภุชิสฺโส ถ,
นีโจ ชมฺโม นิหีนโก;
นิกฺโกสชฺโช อกิลาสุ,
มนฺโท ตุ อลโส ปฺยถ.
สปาโก เจว จณฺฑาโล, มาตงฺโค สปโจ ภเว;
ตพฺเภทา มิลกฺขชาตี, กิราต, สวราทโย.
เนสาโท ลุทฺทโก พฺยาโธ,
มิคโว ตุ มิคพฺยโธ;
สารเมยฺโย จ สุนโข, สุโน โสโณ จ กุกฺกุโร.
สฺวาโน สุวาโน สาฬูโร,
สูโน สาโน จ สา ปุเม;
อุมฺมตฺตาทิต มาปนฺโน, อฬกฺโกติ สุโน มโต.
สาพนฺธนํ ตุ คทฺทูโล, ทีปโก ตุ จ เจตโก;
พนฺธนํ คณฺิ ปาโส ถ, วาคุรา [วากรา (สี. ฏี.)] มิคพนฺธนี.
ถิยํ กุเวณี กุมีนํ, อานโย ชาล มุจฺจเต;
อาฆาตนํ วธฏฺานํ, สูนา ตุ อธิโกฏฺฏนํ.
ตกฺกโร ¶ โมสโก โจโร,
เถเน’กาคาริโก สมา;
เถยฺยฺจ โจริกา โมโส,
เวโม วายนทณฺฑโก.
สุตฺตํ ตนฺตุ ปุเม ตนฺตํ, โปตฺถํ เลปฺยาทิกมฺมนิ;
ปฺจาลิกา โปตฺถลิกา, วตฺถทนฺตาทินิมฺมิตา.
อุคฺฆาฏนํ ฆฏียนฺตํ, กูปมฺพุพฺพาหนํ ภเว;
มฺชูสา เปฬา ปิฏโก, ตฺวิตฺถิยํ ปจฺฉิ เปฏโก.
พฺยาภงฺคี ตฺวิตฺถิยํ กาโช, สิกฺกา ตฺวตฺรา’วลมฺพนํ;
อุปาหโน วา ปาทุ’ตฺถี, ตพฺเภทา ปาทุกา ปฺยถ.
วรตฺตา วทฺธิกา นทฺธิ, ภสฺตา จมฺมปสิพฺพกํ;
โสณฺณาทฺยาวตฺตนี มูสา,
ถ กูฏํ วา อโยฆโน.
กมฺมารภณฺฑา สณฺฑาโส, มุฏฺฺยา’ธิกรณีตฺถียํ;
ตพฺภสฺตา คคฺครี นารี, สตฺตํ ตุ ปิปฺผลํ ภเว.
สาโณ ตุ นิกโส วุตฺโต,
อารา ตุ สูจิวิชฺฌนํ;
ขโร จ กกโจ นิตฺถี, สิปฺปํ กมฺมํ กลาทิกํ.
ปฏิมา ปฏิพิมฺพฺจ, พิมฺโพ ปฏินิธีริโต;
ตีสุ สโม ปฏิภาโค, สนฺนิกาโส สริกฺขโก.
สมาโน สทิโส ตุลฺโย,
สงฺกาโส สนฺนิโภ นิโภ;
โอปมฺม มุปมานํ จุ, ปมา ภติ ตุ นาริยํ.
นิพฺเพโส เวตนํ มูลฺยํ, ชูตํ ตฺวนิตฺถิ เกตวํ;
ธุตฺโต’กฺขธุตฺโต กิตโว, ชูตการ, กฺขเทวิโน.
ปาฏิโภโคตุ ปฏิภู, อกฺโข ตุ ปาสโก ภเว;
ปุเมวา’ ฏฺปทํ [อฏฺาปทํ (ฏี. สี.)] สาริ, ผลเก ถ ปโณ, พฺภุโต.
กิณฺณํ ¶ ตุ มทิราพีเช, มธุ มธฺวาสเว มตํ;
มทิรา วารุณี มชฺชํ, สุรา ภโว ตุ เมรยํ.
สรโก จสโก นิตฺถี, อาปานํ ปานมณฺฑลํ;
เย’ตฺร ภูริปฺปโยคตฺตา, โยคิเกกสฺมิ มีริตา;
ลิงฺคนฺตเรปิ เต เยฺยา, ตทฺธมฺมตฺตา’ฺวุตฺติยนฺติ.
อิติ สุทฺทวคฺโค.
จตุพฺพณฺณวคฺโค นิฏฺิโต.
๕. อรฺวคฺค
อรฺํ กานนํ ทาโย, คหนํ วิปินํ วนํ;
อฏวี’ตฺถี มหารฺํ, ตฺว, รฺานีตฺถิยํ ภเว.
นครา นาติทูรสฺมึ, สนฺเตหิ โย ภิโรปิโต;
ตรุสณฺโฑ ส อาราโม, ตโถ ปวน มุจฺจเต.
สพฺพสาธารณา’รฺํ, รฺ มุยฺยาน มุจฺจเต;
เยฺยํ ตเทว ปมท, วน มนฺเตปุโรจิตํ.
ปนฺติ วีถฺยา’วลิ เสณี, ปาฬิ เลขา ตุ ราชิ จ;
ปาทโป วิฏปี รุกฺโข, อโค สาโล มหีรุโห.
ทุโม ตรุ กุโช สาขี, คจฺโฉ ตุ ขุทฺทปาทโป;
ผลนฺติ เย วินา ปุปฺผํ, เต วุจฺจนฺติ วนปฺปตี.
ผลปากาวสาเน โย,
มรตฺโย สธิ สา ภเว;
ตีสุ วฺจฺยา’ผลา จาถ, ผลิโน ผลวา ผลี.
สมฺผุลฺลิโต ตุ วิกโจ, ผุลฺโล วิกสิโต ติสุ;
สิโร’คฺคํ สิขโร นิตฺถี, สาขา ตุ กถิตา ลตา.
ทลํ ปลาสํ ฉทนํ, ปณฺณํ ปตฺตํ ฉโท ปฺยถ;
ปลฺลโว วา กิสลยํ, นวุพฺภินฺเน ตุ องฺกุโร.
มกุลํ วา กุฏุมโล, ขารโก ตุ จ ชาลกํ;
กลิกา โกรโก นิตฺถี, วณฺฏํ ปุปฺผาทิพนฺธนํ.
ปสโว ¶ กุสุมํ ปุปฺผํ, ปราโค ปุปฺผโช รโช;
มกรนฺโท มธุ มตํ, ถวโก ตุ จ โคจฺฉโก.
ผเล ตฺวา’เม สลาฏุ’ตฺโต,
ผลํ ตุ ปกฺก มุจฺจเต;
จมฺปก’มฺพาทิกุสุม, ผลนามํ นปุํสเก.
มลฺลิกาที ตุ กุสุเม, สลิงฺคา วีหโย ผเล;
ชมฺพู’ตฺถี ชมฺพวํ ชมฺพู, วิฏโป วิฏภี’ตฺถิยํ.
มูล มารพฺภ สาขนฺโต, ขนฺโธ ภาโค ตรุสฺส ถ;
โกฏโร นิตฺถิยํ รุกฺข, จฺฉิทฺเท กฏฺํ ตุ ทารุ จ.
พุนฺโท มูลฺจ ปาโท ถ, สงฺกุ’ตฺโต ขาณุนิตฺถิยํ;
กรหาฏํ ตุ กนฺโท ถ, กฬีโร มตฺถโก ภเว.
วลฺลรี มฺชรี นารี, วลฺลี ตุ กถิตา ลตา;
ถมฺโภ คุมฺโพ จ อกฺขนฺเธ, ลตา วิรู ปตานินี.
อสฺสตฺโถ โพธิ จ ทฺวีสุ, นิคฺโรโธ ตุ วโฏ ภเว;
กพิฏฺโ จ กปิตฺโถ จ, ยฺงฺโค ตุ อุทุมฺพโร.
โกวิฬาโร ยุคปตฺโต, อุทฺทาโล วาตฆาตโก;
ราชรุกฺโข กตมาลี, นฺทีวโร พฺยาธิฆาตโก.
ทนฺตสโ จ ชมฺภีโร, วรโณ ตุ กเรริ จ;
กึ สุโก ปาลิภทฺโทถ, วฺชุโล ตุ จ เวตโส.
อมฺพาฏโกปีตนโก, มธุโก ตุ มธุทฺทุโม;
อโถ คุฬผโล ปีลุ, โสภฺชโน จ สิคฺคุ จ.
สตฺตปณฺณิ ฉตฺตปณฺโณ, ตินิโส ตฺว ติมุตฺตโก;
กึ สุโก ตุ ปลาโส ถ,
อริฏฺโ เผนิโล ภเว.
มาลูร เพลุวาพิลฺโล, ปุนฺนาโค ตุ จ เกสโร;
สาลโว ตุ จ โลทฺโท ถ, ปิยาโล สนฺนกทฺทุ จ.
ลิโกจโก ตถา’งฺโกโล,
อถ คุคฺคุลุ โกสิโก;
อมฺโพ จูโต สโห ตฺเวโส,
สหกาโร สุคนฺธวา.
ปุณฺฑรีโก ¶ จ เสตมฺโพ, เสลุ ตุ พหุวารโก;
เสปณฺณี กาสฺมิรี จาถ, โกลี จ พทรีตฺถิยํ.
โกลํ จานิตฺถี พทโร, ปิลกฺโข ปิปฺปลี’ตฺถิยํ;
ปาฏลี กณฺหวนฺตา จ, สาทุกณฺโฏ วิกงฺกโต.
ตินฺทุโก กาฬกฺขนฺโธ จ, ติมฺพรูสก ติมฺพรู;
เอราวโต ตุ นารงฺโค, กุลโก กากตินฺทุโก.
กทมฺโพ ปิยโก นีโป, ภลฺลี ภลฺลาตโก ติสุ;
ฌาวุโก ปิจุโล จาถ, ติลโก ขุรโก ภเว.
จิฺจา จ ตินฺติณี จาถ, คทฺทภณฺโฑ กปีตโน;
สาโล’สฺสกณฺโณ สชฺโช ถ,
อชฺชุโน กกุโธ ภเว.
นิจุโล มุจลินฺโท จ, นีโป ถ ปิยโก ตถา;
อสโน ปีตสาโล ถ,
โคลีโส ฌาฏโล ภเว.
ขีริกา ราชายตนํ, กุมฺภี กุมุทิกา ภเว;
ยูโป [ปูโค (ก.)] ตุ กมุโก จาถ, ปฏฺฏิ ลาขาปสาทโน.
อิงฺคุที ตาปสตรุ, ภุชปตฺโต ตุ อาภุชี;
ปิจฺฉิลา สิมฺพลี ทฺวีสุ, โรจโน โกฏสิมฺพลี.
ปกิริโย ปูติโก ถ, โรหี โรหิตโก ภเว;
เอรณฺโฑ ตุ จ อามณฺโฑ, อถ สตฺตุผลา สมี.
นตฺตมาโล กรฺโช ถ, ขทิโร ทนฺตธาวโน;
โสมวกฺโก ตุ กทโร, สลฺโลตุ มทโน ภเว.
อถาปิ อินฺทสาโล จ, สลฺลกี ขารโก สิยา;
เทวทารุ ภทฺททารุ, จมฺเปยฺโย ตุ จ จมฺปโก.
ปนโส กณฺฏกิผโล, อภยา ตุ หรีตกี;
อกฺโข วิภีตโก ตีสุ, อมตา’มลกี ติสุ.
ลพุโช ลิกุโจ จาถ, กณิกาโร ทุมุปฺปโล;
นิมฺโพ’ริฏฺโ ปุจิมนฺโท, กรโก ตุ จ ทาฬิโม.
สรโล ¶ ปูติกฏฺฺจ, กปิลา ตุ จ สึสปา;
สามา ปิยงฺคุ กงฺคุปิ, สิรีโส ตุ จ ภณฺฑิโล.
โสณโก ทีฆวนฺโต จ,
วกุโล ตุ จ เกสโร;
กาโกทุมฺพริกา เผคฺคุ, นาโค ตุ นาคมาลิกา.
อโสโก วฺชุโล จาถ, ตกฺการี เวชยนฺติกา;
ตาปิฺโฉ จ ตมาโล ถ, กุฏโช คิริมลฺลิกา.
อินฺทยโว ผเล ตสฺสา, คฺคิมนฺโถ กณิกา ภเว;
นิคุณฺิ’ตฺถี สินฺทุวาโร, ติณสฺุํ [ติณสูลํ (ฏี.)] ตุ มลฺลิกา.
เสผาลิกา นีลิกา ถ, อปฺโผฏา วนมลฺลิกา;
พนฺธุโก ชยสุมนํ, ภณฺฑิโก พนฺธุชีวโก.
สุมนา ชาติสุมนา, มาลตี ชาติ วสฺสิกี;
ยูถิกา มาคธี จาถ, สตฺตลา นวมลฺลิกา.
วาสนฺตี,ตฺถี อติมุตฺโต, กรวีโร’สฺสมารโก;
มาตุลุงฺโค พีชปูโร, อุมฺมตฺโต ตุ จ มาตุโล.
กรมนฺโท สุเสโน จ, กุนฺทํ ตุ มาฆฺย มุจฺจเต;
เทวตาโส [เทวตาโฑ (สี. อมรโกส)] ตุ ชีมูโต,
ถา’มิลาโต มหาสหา.
อโถ เสเรยฺยโก ทาสี,
กึ กิราโต กุรณฺฏโก;
อชฺชุโก สิตปณฺณาโส, สมีรโณ ผณิชฺชโก.
ชปา ตุ ชยสุมนํ, กรีโร กกโจ ภเว;
รุกฺขาทนี จ วนฺทากา, จิตฺตโก ตฺว’คฺคิสฺิโต.
อกฺโก วิกีรโณ ตสฺมึ,
ตฺว’ ฬกฺโก เสตปุปฺผเก;
ปูติลตา คโฬจี จ, มุพฺพา มธุรสา ปฺยถ.
กปิกจฺฉุ ทุผสฺโส ถ, มฺชิฏฺา วิกสา ภเว;
อมฺพฏฺา จ ตถา ปาา, กฏุกา กฏุโรหิณี.
อปามคฺโค ¶ เสขริโก, ปิปฺปลี มาคธี มตา;
โคกณฺฏโก จ สิงฺฆาโฏ, โกลวลฺลี’ภปิปฺปลี.
โคโลมี ตุ วจา จาถ, คิริกณฺย’ปราชิตา;
สีหปุจฺฉี ปฺหิปณฺณี, สาลปณฺณี ตุ จ’ตฺถิรา; (จถิรา).
นิทิทฺธิกา ตุ พฺยคฺฆี จ, อถ นีลี จ นีลินี;
ชิฺชุโก [ชิฺชุกา (ก.)] เจว คฺุชา ถ, สตมูลี สตาวรี.
มโหสธํ ตฺว’ติวิสา, พากุจี โสมวลฺลิกา;
ทาพฺพี ทารุหลิทฺทา ถ, พิฬงฺคํ จิตฺรตณฺฑุลา.
นุหี เจว มหานาโม, มุทฺทิกา ตุ มธุรสา;
อถาปิ มธุกํ ยฏฺิ, มธุกามธุยฏฺิกา [มธุลฏฺิกา (สี. ฏี.)].
วาติงฺคโณ จ ภณฺฑากี, วาตฺตากี พฺรหตี ปฺยถ;
นาคพลา เจว ฌสา, ลางฺคลี ตุ จ สารที.
รมฺภา จ กทลี โมโจ, กปฺปาสี พทรา ภเว;
นาคลตา ตุ ตมฺพูลี, อคฺคิชาลา ตุ ธาตกี.
ติวุตา ติปุฏา จาถ, สามา กาฬา จ กถฺยเต;
อโถ สิงฺคี จ อุสโภ, เรณุกา กปิฬา ภเว.
หิริเวรฺจ วาลฺจ, รตฺตผลา ตุ พิมฺพิกา;
เสเลยฺย’ มสฺมปุปฺผฺจ, เอลา ตุ พหุลา ภเว.
กุฏฺฺจ พฺยาธิ กถิโต, วาเนยฺยํ ตุ กุฏนฺนฏํ;
โอสธิ ชาติมตฺตมฺหิ, โอสธํ สพฺพ’ มชาติยํ.
มูลํ ปตฺตํ กฬีร’คฺคํ, กนฺทํ มิฺชา ผลํ ตถา;
ตโจ ปุปฺผฺจ ฉตฺตนฺติ, สากํ ทสวิธํ มตํ.
ปปุนฺนาโฏ เอฬคโล,
ตณฺฑุเลยฺโย’ปฺปมาริโส;
ชีวนฺติ ชีวนี จาถ, มธุรโก จ ชีวโก.
มหากนฺโท จ ลสุณํ, ปลณฺฑุ ตุ สุกนฺทโก;
ปโฏโล ติตฺตโก จาถ, ภิงฺคราโช จ มกฺกโว.
ปุนนฺนวา ¶ โสถฆาตี, วิตุนฺนํ สุนิสณฺณกํ;
การเวลฺโล ตุ สุสวี, ตุมฺพฺยา’ลาพุ จ ลาพุ สา.
เอฬาลุกฺจ กกฺการี, กุมฺภณฺโฑ ตุ จ วลฺลิโภ;
อินฺทวารุณี วิสาลา, วตฺถุกํ วตฺถุเลยฺยโก.
มูลโก นิตฺถิยํ จุจฺจุ, ตมฺพโก จ กลมฺพโก;
สากเภทา กาสมทฺท, ฌชฺฌรี ผคฺควา’ทโย.
สทฺทโล เจว ทุพฺพา จ, โคโลมี สา สิตา ภเว;
คุนฺทา จ ภทฺทมุตฺตฺจ, รสาโล ตุ’จฺฉุ เวฬุ ตุ.
ตจสาโร เวณุ วํโส, ปพฺพํ ตุ ผลุ คณฺิโส;
กีจกา เต สิยุํ เวณู, เย นทนฺตฺยา’นิลทฺธุตา.
นโฬ จ ธมโน โปฏ, คโล ตุ กาส มิตฺถิ น;
เตชโน ตุ สโร, มูลํ, ตู’ สีรํ พีรณสฺส หิ.
กุโส วรหิสํ ทพฺโพ, ภูติณกํ ตุ ภูติณํ;
ฆาโส ตุ ยวโส จาถ,
ปูโค ตุ กมุโก ภเว.
ตาโล วิเภทิกา จาถ, ขชฺชุรี สินฺทิ วุจฺจติ;
หินฺตาล, ตาล, ขชฺชูรี, นาลิเกรา ตเถว จ;
ตาลี จ เกตกี นารี, ปูโค จ ติณปาทปาติ.
อิติ อรฺวคฺโค.
๖. อรฺาทิวคฺค
ปพฺพโต คิริ เสโล’ทฺทิ, นคา’จล, สิลุจฺจยา;
สิขรี ภูธโรถ พฺภ, ปาสาณา’สฺโม’ปโล สิลา.
คิชฺฌกูโฏ จ เวภาโร, เวปุลฺโล’สิคิลี นคา;
วิฺโฌ ปณฺฑว วงฺกาที, ปุพฺพเสโล ตุ โจ’ทโย;
มนฺทโร ปรเสโล’ตฺโถ, หิมวา ตุ หิมาจโล.
คนฺธมาทน เกลาส, จิตฺตกูฏ สุทสฺสนา;
กาลกูโฏ ติกูฏา’สฺส, ปตฺโถ ตุ สานุ นิตฺถิยํ.
กูโฏ ¶ วา สิขรํ สิงฺคํ, ปปาโต ตุ ตโฏ ภเว;
นิตมฺโพ กฏโก นิตฺถี, นิชฺฌโร ปสโว’มฺพุโน.
ทรี’ตฺถี กนฺทโร ทฺวีสุ, เลณํ ตุ คพฺภรํ คุหา;
สิลาโปกฺขรณี โสณฺฑี, กฺุชํ นิกฺุช มิตฺถิ น.
อุทฺธ มธิจฺจกา เสล, สฺสาสนฺนา ภูมฺยุ ปจฺจกา;
ปาโท ตุ’ปนฺตเสโล ถ,
ธาตุ’ตฺโต เคริกาทิโก.
อิติ เสลวคฺโค.
มิคินฺโท เกสรี สีโห, ตรจฺโฉ ตุ มิคาทโน;
พฺยคฺโฆ ตุ ปุณฺฑรีโก ถ, สทฺทูโล ทีปินี’ริโต.
อจฺโฉ อิกฺโก จ อิสฺโส ตุ,
กาฬสีโห อิโส ปฺยถ;
โรหิโส โรหิโต จาถ,
โคกณฺโณ คณิ กณฺฏกา.
ขคฺค ขคฺควิสาณา ตุ, ปลาสาโท จ คณฺฑโก;
พฺยคฺฆาทิเก วาฬมิโค, สาปโท ถ ปฺลวงฺคโม.
มกฺกโฏ วานโร สาขา, มิโค กปิ วลีมุโข;
ปลวงฺโค, กณฺหตุณฺโฑ,
โคนงฺคุโล [โคนงฺคโล (ฏี.)] ติ โส มโต.
สิงฺคาโล [สิคาโล (สี.)] ชมฺพุโก โกตฺถุ, เภรโว จ สิวา ปฺยถ;
พิฬาโร พพฺพุ มฺชาโร, โกโก ตุ จ วโก ภเว.
มหึโส [มหิโส (สี.)] จ ลุลาโย ถ,
ควโช ควโย สมา;
สลฺโล ตุ สลฺลโก ถา’สฺส,
โลมมฺหิ สลลํ สลํ.
หริโณ มิค สารงฺคา, มโค อชินโยนิ จ;
สูกโร ตุ วโรโห ถ,
เปลโก จ สโส ภเว.
เอเณยฺโย ¶ เอณีมิโค จ, ปมฺปฏโก ตุ ปมฺปโก;
วาตมิโค ตุ จลนี, มูสิโก ตฺวา’ขุ อุนฺทุโร.
จมโร ปสโท เจว, กุรุงฺโค มิคมาตุกา;
รุรุ รงฺกุ จ นีโก จ, สรภาที มิคนฺตรา.
ปิยโก จมูรุ กทลี, มิคาที จมฺมโยนโย;
มิคา ตุ ปสโว สีหา, ทโย สพฺพจตุปฺปทา.
ลูตา ตุ ลูติกา อุณฺณ, นาภิ มกฺกฏโก สิยา;
วิจฺฉิโก ตฺวา’ฬิ กถิโต, สรพู ฆรโคฬิกา.
โคธา กุณฺโฑ ปฺยโถ กณฺณ, ชลูกา สตปทฺยถ;
กลนฺทโก กาฬกา ถ, นกุโล มงฺคุโส ภเว.
กกณฺฏโก จ สรโฏ, กีโฏ ตุ ปุฬโว กิมิ;
ปาณโก จาปฺยโถ อุจฺจา,
ลิงฺโค โลมสปาณโก.
วิหงฺโค วิหโค ปกฺขี, วิหงฺคม ขค’ณฺฑชา;
สกุโณ จ สกุนฺโต วิ, ปตงฺโค สกุณี ทฺวิโช.
วกฺกงฺโค ปตฺตยาโน จ, ปตนฺโต นีฬโช ภเว;
ตพฺเภทา วฏฺฏกา ชีว, ฺชีโว จโกร ติตฺติรา.
สาฬิกา กรวีโก จ, รวิหํโส กุกุตฺถโก;
การณฺฑโว จ ปิลโว [พิลโว (ฏี.)], โปกฺขรสาตกา’ทโย.
ปตตฺตํ เปขุณํ ปตฺตํ, ปกฺโข ปิฺฉํ ฉโท ครุ;
อณฺฑํ ตุ ปกฺขิพีเช ถ, นีโฬ นิตฺถี กุลาวกํ.
สุปณฺณมาตา วินตา, มิถุนํ ถีปุมทฺวยํ;
ยุคํ ตุ ยุคลํ ทฺวนฺทํ, ยมกํ ยมลํ ยมํ.
สมูโห คณ สงฺฆาตา, สมุทาโย จ สฺจโย;
สนฺโทโห นิวโห โอโฆ, วิสโร นิกโร จโย.
กาโย ขนฺโธ สมุทโย, ฆฏา สมิติ สํหติ;
ราสิ ปฺุโช สมวาโย, ปูโค ชาตํ กทมฺพกํ.
พฺยูโห ¶ วิตาน คุมฺพา จ, กลาโป ชาล มณฺฑลํ;
สมานานํ คโณ วคฺโค,
สงฺโฆ สตฺโถ ตุ ชนฺตุนํ.
สชาติกานํ ตุ กุลํ, นิกาโย ตุ สธมฺมินํ;
ยูโถ นิตฺถี สชาติย, ติรจฺฉานานมุจฺจเต.
สุปณฺโณ เวนเตยฺโย จ, ครุโฬ วิหคาธิโป;
ปรปุฏฺโ ปรภโต, กุณาโล โกกิโล ปิโก.
โมโร มยูโร วรหี, นีลคีว สิขณฺฑิโน;
กลาปี จ สิขี เกกี, จูฬา ตุ จ สิขา ภเว.
สิขณฺโฑ วรหฺเจว, กลาโป ปิฺฉ มปฺยถ;
จนฺทโก เมจโก จาถ, ฉปฺปโท จ มธุพฺพโต.
มธุลีโห มธุกโร, มธุโป ภมโร อลิ;
ปาราวโต กโปโต จ, กกุโฏ จ ปาเรวโต.
คิชฺโฌ คทฺโธถ กุลโล, เสโน พฺยคฺฆีนโส ปฺยถ;
ตพฺเภทา สกุณคฺฆิ’ตฺถี, อาโฏ ทพฺพิมุขทฺวิโช.
อุหุงฺกาโร อุลูโก จ, โกสิโย วายสาริ จ;
กาโก ตฺว’ริฏฺโ ธงฺโก จ, พลิปุฏฺโ จ วายโส.
กาโกโล วนกาโก ถ,
ลาโป ลฏุกิกา ปฺยถ;
วารโณ หตฺถิลิงฺโค จ, หตฺถิโสณฺฑวิหงฺคโม.
อุกฺกุโส กุรโร โกล,ฏฺิปกฺขิมฺหิ จ กุกฺกุโห;
สุโว ตุ กีโร จ สุโก, ตมฺพจูโฬ ตุ กุกฺกุโฏ.
วนกุกฺกุโฏ จ นิชฺชิวฺโห, อถ โกฺจา จ กุนฺตนี;
จกฺกวาโก ตุ จกฺกวฺโห, สารงฺโคตุ จ จาตโก.
ตุลิโย ปกฺขิพิฬาโล,
สตปตฺโต ตุ สารโส;
พโก ตุ สุกฺกกาโกถ,
พลากา วิสกณฺิกา.
โลหปิฏฺโ ตถา กงฺโก, ขฺชรีโฏ ตุ ขฺชโน;
กลวิงฺโก ตุ จาฏโก, ทินฺทิโภ ตุ กิกี ภเว.
กาทมฺโพ ¶ กาฬหํโสถ, สกุนฺโต ภาสปกฺขินิ;
ธูมฺยาโฏ ตุ กลิงฺโคถ,
ทาตฺยูโห กาฬกณฺโก.
ขุทฺทาที มกฺขิกาเภทา, ฑํโส ปิงฺคลมกฺขิกา;
อาสาฏิกา มกฺขิกาณฺฑํ, ปตงฺโค สลโภ ภเว.
สูจิมุโข จ มกโส, จีรี ตุ ฌลฺลิกา [ฌิลฺลิกา (ก.)] ถ จ;
ชตุกา ชินปตฺตา ถ, หํโส เสตจฺฉโท ภเว.
เต ราชหํสา รตฺเตหิ, ปาทตุณฺเฑหิ ภาสิตา;
มลฺลิกา’ขฺยา ธตรฏฺา, มลีเนหฺย’สิเตหิ จ.
๖๔๘. ติรจฺโฉ ตุ ติรจฺฉาโน, ติรจฺฉานคโต สิยาติ.
อิติ อรฺาทิวคฺโค.
๗. ปาตาลวคฺค
อโธภุวนํ ปาตาลํ, นาคโลโก รสาตลํ;
รนฺธํ ตุ วิวรํ ฉิทฺทํ, กุหรํ สุสิรํ พิลํ.
สุสิ’ตฺถี ฉิคฺคลํ โสพฺภํ, สจฺฉิทฺเท สุสิรํ ติสุ;
ถิยํ ตุ กาสุ อาวาโฏ, สปฺปราชา ตุ วาสุกี.
อนนฺโต นาคราชา ถ, วาหโส’ชคโร ภเว;
โคนโส ตุ ติลิจฺโฉ ถ,
เทฑฺฑุโภ ราชุโล ภเว.
กมฺพโล’สฺสตโร เมรุ, ปาเท นาคาถ ธมฺมนี;
สิลุตฺโต ฆรสปฺโป ถ, นีลสปฺโป สิลาภุ จ.
อาสิวิโส ภุชงฺโค’หิ, ภุชโค จ ภุชงฺคโม;
สรีสโป ผณี สปฺปา, ลคทฺทา โภคิ ปนฺนคา.
ทฺวิชิวฺโห อุรโค วาโฬ, ทีโฆ จ ทีฆปิฏฺิโก;
ปาทูทโร วิสธโร, โภโค ตุ ผณิโน ตนุ.
อาสี’ตฺถี ¶ สปฺปทาา ถ, นิมฺโมโก กฺจุโก สมา;
วิสํ ตฺว’นิตฺถี ครฬํ, ตพฺเภทา วา หลาหโล.
กาฬกูฏาทโย จาถ, วาฬคฺคาตฺย’หิตุณฺฑิโก;
นิรโย ทุคฺคติ’ตฺถี จ, นรโก, โส มหา’ฏฺธา;
สฺชีโว กาฬสุตฺโต จ, มหาโรรุว โรรุวา;
ปตาปโน อวีจิ’ตฺถี, สงฺฆาโต ตาปโน อิติ.
ถิยํ เวตรณี โลห, กุมฺภี ตตฺถ ชลาสยา;
การณิโก นิรยโป,
เนรยิโก ตุ นารโก.
อณฺณโว สาคโร สินฺธุ, สมุทฺโท รตนากโร;
ชลนิฌุ’ ทธิ, ตสฺส, เภทา ขีรณฺณวาทโย.
เวลา’สฺส กูลเทโส ถ,
อาวฏฺโฏ สลิลพฺภโม;
เถโว ตุ พินฺทุ ผุสิตํ, ภโม ตุ ชลนิคฺคโม.
อาโป ปโย ชลํ วาริ, ปานียํ สลิลํ ทกํ;
อณฺโณ นีรํ วนํ วาลํ, โตยํ อมฺพุ’ทกฺจ กํ.
ตรงฺโค จ ตถา ภงฺโค, อูมิ วีจิ ปุมิตฺถิยํ;
อุลฺโลโล ตุ จ กลฺโลโล, มหาวีจีสุ กถฺยเต.
ชมฺพาโล กลลํ ปงฺโก, จิกฺขลฺลํ กทฺทโม ปฺยถ;
ปุลินํ วาลุกา วณฺณุ, มรู’รุ สิกตา ภเว.
อนฺตรีปฺจ ทีโป วา, ชลมชฺฌคตํ ถลํ;
ตีรํ ตุ กูลํ โรธฺจ, ปตีรฺจ ตฏํ ติสุ.
ปารํ ปรมฺหิ ตีรมฺหิ, โอรํ ตฺว’ปาร มุจฺจเต;
อุฬุมฺโป [อุฬุโป (ก.)] ตุ ปฺลโว กุลฺโล, ตโร จ ปจฺจรี’ตฺถิยํ.
ตรณี ตริ นาวา จ, กูปโก ตุ จ กุมฺภกํ;
ปจฺฉาพนฺโธ โคฏวิโส, กณฺณธาโร ตุ นาวิโก.
อริตฺตํ เกนิปาโต ถ,
โปตวาโห นิยามโก;
สํยตฺติกา ตุ นาวาย, วาณิชฺชมาจรนฺติ เย.
นาวาย’งฺคา’ ¶ ลงฺกาโร จ, วฏากาโร ผิยาทโย;
โปโต ปวหนํ วุตฺตํ, โทณิ ตฺวิ’ตฺถี ตถา’มฺพณํ [อมฺมณํ (สี.)].
คภีร นินฺน คมฺภีรา, โถ ตฺตานํ ตพฺพิปกฺขเก;
อคาธํ ตฺว’ตลมฺผสฺสํ, อนจฺโฉ กลุสา’วิลา.
อจฺโฉ ปสนฺโน วิมโล, คภีรปฺปภุตี ติสุ;
ธีวโร มจฺฉิโก มจฺฉ, พนฺธ เกวฏฺฏ ชาลิกา.
มจฺโฉ มีโน ชลจโร, ปุถุโลโม’มฺพุโช ฌโส;
โรหิโต มคฺคุโร สิงฺคี, พลโช มฺุช ปาวุสา.
สตฺตวงฺโก สวงฺโก จ, นฬมีโน จ คณฺฑโก;
สุสุกา สผรี มจฺฉ, ปฺปเภทา มกราทโย.
มหามจฺฉา ติมิ ติมิ, งฺคโล ติมิรปิงฺคโล;
อานนฺโท ติมินนฺโท จ, อชฺฌาโรโห มหาติมิ.
ปาสาณมจฺโฉ ปาีโน, วงฺโก ตุ พฬิโส ภเว;
สุสุมาโร [สํสุมาโร (ฏี.), สุํสุมาโร (สี.)] ตุ กุมฺภีโล,
นกฺโก กุมฺโม ตุ กจฺฉโป.
กกฺกฏโก กุฬีโร จ, ชลูกา ตุ จ รตฺตปา;
มณฺฑูโก ททฺทุโร เภโก;
คณฺฑุปฺปาโท มหีลตา.
อถ สิปฺปี จ สุตฺติ’ตฺถี, สงฺเข ตุ กมฺพุ’นิตฺถิยํ;
ขุทฺทสงฺขฺเย สงฺขนโข, ชลสุตฺติ จ สมฺพุโก.
ชลาสโย ชลาธาโร, คมฺภีโร รหโท ถ จ;
อุทปาโน ปานกูโป, ขาตํ โปกฺขรณี’ตฺถิยํ.
ตฬาโก จ สโร’นิตฺถี, วาปี จ สรสี’ตฺถิยํ;
ทโห’มฺพุชากโร จาถ, ปลฺลลํ ขุทฺทโก สโร.
อโนตตฺโต ตถา กณฺณ, มุณฺโฑ จ รถการโก;
ฉทฺทนฺโต จ กุณาโล จ, วุตฺตา มนฺทากินี’ตฺถิยํ.
ตถา สีหปฺปปาโตติ, เอเต สตฺต มหาสรา;
อาหาโว ตุ นิปานฺจา, ขาตํ ตุ เทวขาตกํ.
สวนฺตี ¶ นินฺนคา สินฺธุ, สริตา อาปคา นที;
ภาคีรถี ตุ คงฺคา ถ, สมฺเภโท สินฺธุสงฺคโม.
คงฺคา’จิรวตี เจว, ยมุนา สรภู (สรพู [สรยู (ก.)] ) มหี;
อิมา มหานที ปฺจ, จนฺทภาคา สรสฺสตี [สรสฺวตี (สี. ฏี.)].
เนรฺชรา จ กาเวรี, นมฺมทาที จ นินฺนคา;
วาริมคฺโค ปณาลี’ตฺถี [ปนาฬี (ฏี.)], ปุเม จนฺทนิกา ตุ จ.
ชมฺพาลี โอลิคลฺโล จ, คามทฺวารมฺหิ กาสุยํ;
สโรรุหํ สตปตฺตํ, อรวินฺทฺจ วาริชํ.
อนิตฺถี ปทุมํ ปงฺเก, รุหํ นลิน โปกฺขรํ;
มุฬาลปุปฺผํ กมลํ, ภิสปุปฺผํ กุเสสยํ.
ปุณฺฑรีกํ สิตํ, รตฺตํ, โกกนทํ โกกาสโก;
กิฺชกฺโข เกสโร นิตฺถี, ทณฺโฑ ตุ นาล มุจฺจเต.
ภิสํ มุฬาโล นิตฺถี จ, พีชโกโส ตุ กณฺณิกา;
ปทุมาทิสมูเห ตุ, ภเว สณฺฑมนิตฺถิยํ.
อุปฺปลํ กุวลยฺจ, นีลํ ตฺวิ’นฺทีวรํ สิยา;
เสเตตุ กุมุทฺจสฺส, กนฺโท สาลูก มุจฺจเต.
โสคนฺธิกํ กลฺลหารํ, ทกสีตลิกํ ปฺยถ;
เสวาโล นีลิกา จาถ, ภิสินฺย’มฺพุชินี ภเว.
๖๙๐. เสวาลา ติลพีชฺจ, สงฺเข จ ปณกาทโยติ.
อิติ ปาตาลวคฺโค.
ภูกณฺโฑ ทุติโย.
๓. สามฺกณฺฑ
๑. วิเสสฺยาธีนวคฺค
วิเสสฺยาธีน สํกิณฺณา, เนกตฺเถหฺย’พฺยเยหิ จ;
สา’งฺโค’ปางฺเคหิ กถฺยนฺเต, กณฺเฑ วคฺคา อิห กฺกมา.
คุณทพฺพกฺริยาสทฺทา, ¶ สิยุํ สพฺเพ วิเสสนา;
วิเสสฺยาธีนภาเวน, วิเสสฺยสมลิงฺคิโน.
โสภนํ รุจิรํ สาธุ, มนฺุํ จารุ สุนฺทรํ;
วคฺคุ มโนรมํ กนฺตํ, หารี มฺชุ จ เปสลํ.
ภทฺทํ วามฺจ กลฺยาณํ, มนาปํ ลทฺธกํ สุภํ;
อุตฺตโม ปวโร เชฏฺโ, ปมุขา’นุตฺตโร วโร.
มุขฺโย ปธานํ ปาโมกฺโข, ปร มคฺคฺ มุตฺตรํ;
ปณีตํ ปรมํ เสยฺโย, คามณี เสฏฺ สตฺตมา.
วิสิฏฺา’ริย นาเค’โก, สภคฺคา โมกฺข ปุงฺควา;
สีห กฺุชร สทฺทูลา, ที ตุ สมาสคา ปุเม.
จิตฺต’กฺขิ ปีติชนน, มพฺยาเสก มเสจนํ;
อิฏฺํ ตุ สุภคํ หชฺชํ, ทยิตํ วลฺลภํ ปิยํ.
ตุจฺฉฺจ ริตฺตกํ สฺุํ, อถา’สารฺจ เผคฺคุ จ;
เมชฺฌํ ปูตํ ปวิตฺโต ถ, อวิรทฺโธ อปณฺณโก.
อุกฺกฏฺโ จ ปกฏฺโ ถ, นิหีโน หีน ลามกา;
ปติกิฏฺํ นิกิฏฺฺจ, อิตฺตรา’วชฺช กุจฺฉิตา.
อธโม’มก คารยฺหา,
มลีโน ตุ มลีมโส;
พฺรหา มหนฺตํ วิปุลํ, วิสาลํ ปุถุลํ ปุถุ.
ครุ’รุ วิตฺถิณฺณ มโถ, ปีนํ ถูลฺจ ปีวรํ;
ถุลฺลฺจ วรฺจา ถ, อาจิตํ นิจิตํ ภเว.
สพฺพํ สมตฺต มขิลํ, นิขิลํ สกลํ ตถา;
นิสฺเสสํ กสิณา’เสสํ, สมคฺคฺจ อนูนกํ,
ภูริ ปหุตํ ปจุรํ, ภิยฺโย สมฺพหุลํ พหุ;
เยภุยฺยํ พหุลํ จาถ, พาหิรํ ปริพาหิรํ.
ปโรสตาที เต, เยสํ, ปรํ มตฺตํ สตาทิโต;
ปริตฺตํ สุขุมํ ขุทฺทํ, โถก มปฺปํ กิสํ ตนุ.
จุลฺลํ มตฺเต’ตฺถิยํ เลส,
ลวา’ณุหิ กโณ ปุเม;
สมีปํ นิกฏา’สนฺโน, ปกฏฺา’ภฺยาส สนฺติกํ.
อวิทูรฺจ ¶ สามนฺตํ, สนฺนิกฏฺ มุปนฺติกํ;
สกาสํ อนฺติกํ ตฺตํ, ทูรํ ตุ วิปฺปกฏฺกํ.
นิรนฺตรํ ฆนํ สนฺทํ, วิรฬํ เปลวํ ตนุ;
อถา ยตํ ทีฆ มโถ, นิตฺตลํ วฏฺฏ วฏฺฏุลํ.
อุจฺโจ ตุ อุนฺนโต ตุงฺโค, อุทคฺโค เจว อุจฺฉิโต;
นีโจ รสฺโส วามโน ถ, อชิมฺโห ปคุโณ อุชุ.
อฬารํ เวลฺลิตํ วงฺกํ, กุฏิลํ ชิมฺห กฺุจิตํ;
ธุโว จ สสฺสโต นิจฺโจ, สทาตน สนนฺตนา.
กูฏฏฺโ ตฺเว’กรูเปน, กาลพฺยาปี ปกาสิโต;
ลหุ สลฺลหุกํ จาถ, สงฺขฺยาตํ คณิตํ มิตํ.
ติณฺหํ ตุ ติขิณํ ติพฺพํ, จณฺฑํ อุคฺคํ ขรํ ภเว;
ชงฺคมฺจ จรฺเจว, ตสํ เยฺยํ จราจรํ.
กมฺปนํ จลนํ จาถ, อติริตฺโต ตถา’ธิโก;
ถาวโร ชงฺคมา อฺโ, โลลํ ตุ จฺจลํ จลํ.
ตรลฺจ ปุราโณ ตุ, ปุราตน สนนฺตนา;
จิรนฺตโน ถ ปจฺจคฺโฆ, นูตโน’ภินโว นโว.
กุรูรํ กินํ ทฬฺหํ, นิฏฺุรํ กกฺขฬํ ภเว;
อนิตฺถฺย’นฺโต ปริยนฺโต, ปนฺโต จ ปจฺฉิม’นฺติมา.
ชิฆฺํ จริมํ ปุพฺพํ, ตฺว’คฺคํ ปม มาทิ โส;
ปติรูโป นุจฺฉวิกํ, อถ โมฆํ นิรตฺถกํ.
พฺยตฺตํ ปุฏ [ผุฏํ (สี.)] ฺจ มุทุ ตุ, สุกุมารฺจ โกมลํ;
ปจฺจกฺขํ อินฺทฺริยคฺคยฺหํ, อปจฺจกฺขํ อตินฺทฺริยํ.
อิตรา’ฺตโร เอโก, อฺโ พหุวิโธ ตุ จ;
นานารูโป จ วิวิโธ, อพาธํ ตุ นิรคฺคลํ.
อเถ’กากี จ เอกจฺโจ, เอโก จ เอกโก สมา;
สาธารณฺจ สามฺํ, สมฺพาโธ ตุ จ สํกฏํ.
วามํ กเฬวรํ สพฺยํ; อปสพฺยํ ตุ ทกฺขิณํ;
ปฏิกูลํ ตฺว’ปสพฺยํ, คหนํ กลิลํ สมา.
อุจฺจาวจํ ¶ พหุเภทํ, สํกิณฺณา’ กิณฺณ สํกุลา;
กตหตฺโถ จ กุสโล, ปวีณา’ภิฺ สิกฺขิตา.
นิปุโณ จ ปฏุ เฉโก, จาตุโร ทกฺข เปสลา;
พาโล ทตฺตุ ชโล มูฬฺโห, มนฺโท วิฺู จ พาลิโส.
ปฺุวา สุกตี ธฺโ, มหุสฺสาโห มหาธิติ;
มหาตณฺโห มหิจฺโฉ ถ, หทยี หทยาลุ จ.
สุมโน หฏฺจิตฺโต ถ, ทุมฺมโน วิมโน ปฺยถ;
วทานิโย วทฺู จ, ทานโสณฺโฑ พหุปฺปโท.
ขฺยาโต ปตีโต ปฺาโต,
ภิฺาโต ปถิโต สุโต,
วิสฺสุโต วิทิโต เจว, ปสิทฺโธ ปากโฏ ภเว.
อิสฺสโร นายโก สามี, ปตี’สา’ธิปตี ปภู;
อยฺยา’ธิปา’ธิภู เนตา,
อิพฺโภ ตฺว’ฑฺโฒ ตถา ธนี.
ทานารโห ทกฺขิเณยฺโย, สินิทฺโธ ตุ จ วจฺฉโล;
ปริกฺขโก การณิโก,
อาสตฺโต ตุ จ ตปฺปโร.
การุณิโก ทยาลุปิ, สูรโต อุสฺสุโก ตุ จ;
อิฏฺตฺเถ อุยฺยุโต จาถ, ทีฆสุตฺโต จิรกฺริโย.
ปราธีโน ปรายตฺโต, อายตฺโต ตุ จ สนฺตโก;
ปริคฺคโห อธีโน จ, สจฺฉนฺโท ตุ จ เสรินิ.
อนิสมฺมการี ชมฺโม, อติตณฺโห ตุ โลลุโป;
คิทฺโธ ตุ ลุทฺโธ โลโล ถ,
กุณฺโ มนฺโท กฺริยาสุ หิ.
กามยิตา ตุ กมิตา, กามโน กามิ กามุโก;
โสณฺโฑ มตฺโต วิเธยฺโย ตุ,
อสฺสโว สุพฺพโจ สมา.
ปคพฺโภ ¶ ปฏิภายุตฺโต, ภีสีโล ภีรุ ภีรุโก;
อธีโร [อวีโร (ฏี.)] กาตโร จาถ,
หึสาสีโล จ ฆาตุโก.
โกธโน โรสโน [โทสโน (สี.)] โกปี,
จณฺโฑ ตฺวจฺจนฺตโกธโน;
สหโน ขมโน ขนฺตา, ติติกฺขวา จ ขนฺติมา.
สทฺธายุตฺโต ตุ สทฺธาลุ, ธชวา ตุ ธชาลุ จ [ลชฺชาลุตุ จ ลชฺชวา (ก.)];
นิทฺทาลุ นิทฺทาสีโล ถ, ภสฺสโร ภาสุโร ภเว.
นคฺโค ทิคมฺพโร’วตฺโถ, ฆสฺมโร ตุ จ ภกฺขโก;
เอฬมูโค ตุ วตฺตฺุจ, โสตุํ จา’กุสโล ภเว.
มุขโร ทุมฺมุขา’พทฺธ, มุขา จาปฺปิยวาทินิ;
วาจาโล พหุคารยฺห, วเจ วตฺตา ตุ โส วโท.
นิโช สโก อตฺตนิโย,
วิมฺหโย’จฺฉริย’พฺภุโต;
วิหตฺโถ พฺยากุโล จาถ,
อาตตายี วธุทฺยโต.
สีสจฺเฉชฺชมฺหิ วชฺโฌ ถ, นิกโต จ สโ’นุชุ;
สูจโก ปิสุโณ กณฺเณ,
ชโป ธุตฺโต ตุ วฺจโก.
อนิสมฺม หิ โย กิจฺจํ, ปุริโส วธพนฺธนาทิ มาจรติ;
อวินิจฺฉิตการิตฺตา, โสขลุ จปโลติ วิฺเยฺโย.
ขุทฺโท กทริโย ถทฺธ, มจฺฉรี กปโณ ปฺยถ;
อกิฺจโน ทลิทฺโท จ, ทีโน นิทฺธน ทุคฺคตา.
อสมฺภาวิตสมฺปตฺตํ, กากตาลิย มุจฺจเต;
อถ ยาจนโก อตฺถี, ยาจโก จ วนิพฺพโก.
อณฺฑชา ปกฺขิสปฺปาที, นราที ตุ ชลาพุชา;
เสทชา กิมิฑํสาที, เทวาที ตฺโว’ ปปาติกา.
ชณฺณุตคฺโฆ ¶ ชณฺณุมตฺโต, กปฺโป ตุ กิฺจิทูนเก;
อนฺตคฺคตํ ภุ ปริยา, ปนฺน มนฺโตคโธ’คธา.
ราธิโต สาธิโต จาถ, นิปฺปกฺกํ กุถิตํ ภเว;
อาปนฺโน ตฺวา’ปทปฺปตฺโต, วิวโส ตฺววโส ภเว.
นุณฺโณ นุตฺตา’ตฺต, ขิตฺตา เจ’, ริตา วิทฺธา ถ กมฺปิโต;
ธูโต อาธูต จลิตา, นิสิตํ ตุ จ เตชิตํ.
ปตฺตพฺพํ คมฺม มาปชฺชํ [อาสชฺชํ (ก.)], ปกฺกํ ปริณตํ สมา;
เวิตํ ตุ วลยิตํ, รุทฺธํ สํวุต มาวุตํ.
ปริกฺขิตฺตฺจ นิวุตํ, วิสฏํ วิตฺถตํ ตตํ;
ลิตฺโต ตุ ทิทฺโธ คูฬฺโห ตุ,
คุตฺโต ปุฏฺโ ตุ โปสิโต.
ลชฺชิโต หีฬิโต จาถ, สนิตํ ธนิตํ ปฺยถ;
สนฺทานิโต สิโต พทฺโธ,
กีลิโต สํยโต ภเว.
สิทฺเธ นิปฺผนฺน นิพฺพตฺตา, ทาริเต ภินฺน เภทิตา;
ฉนฺโน ตุ ฉาทิเต จาถ, วิทฺเธ ฉิทฺทิต เวธิตา.
อาหโฏ อาภตา’นีตา,
ทนฺโต ตุ ทมิโต สิยา;
สนฺโต ตุ สมิโต เจว,
ปุณฺโณ ตุ ปูริโต ภเว.
อปจายิโต มหิโต, ปูชิตา’รหิโต’จฺจิโต;
มานิโต จา’ปจิโต จ, ตจฺฉิตํ ตุตนูกเต.
สนฺตตฺโต ธูปิโต โจป,
จริโต ตุ อุปาสิโต;
ภฏฺํ ตุ คลิตํ ปนฺนํ, จุตฺจ ธํสิตํ ภเว.
ปีโต ปมุทิโต หฏฺโ,
มตฺโต ตุฏฺโ ถ กนฺติโต;
สฺฉินฺโน ลูน ทาตา ถ,
ปสตฺโถ วณฺณิโต ถุโต.
ตินฺโต’ลฺล’ทฺท ¶ กิลินฺโน’นฺนา, มคฺคิตํ ปริเยสิตํ;
อนฺเวสิตํ คเวสิตํ, ลทฺธํ ตุ ปตฺต มุจฺจเต.
รกฺขิตํ โคปิตํ คุตฺตํ, ตาตํ โคปายิตา’วิตา;
ปาลิตํ อถ โอสฺสฏฺํ, จตฺตํ หีนํ สมุชฺฌิตํ.
ภาสิตํ ลปิตํ วุตฺตา, ภิหิตา’ขฺยาต ชปฺปิตา;
อุทีริตฺจ กถิตํ, คทิตํ ภณิโต’ทิตา.
อวฺาตา’วคณิตา, ปริภูตา’วมานิตา;
ชิฆจฺฉิโต ตุ ขุทิโต,
ฉาโต เจว พุภุกฺขิโต.
พุทฺธํ าตํ ปฏิปนฺนํ, วิทิตา’วคตํ มตํ;
คิลิโต ขาทิโต ภุตฺโต,
ภกฺขิโต’ชฺโฌหฏา’สิตา.
อิติ วิเสสฺยาธีนวคฺโค.
๒. สํกิณฺณวคฺค
เยฺยํ ลิงฺค มิห กฺวาปิ, ปจฺจยตฺถวเสน จ;
กฺริยา ตุ กิริยํ กมฺมํ,
สนฺติ ตุ สมโถ สโม;
ทโม จ ทมโถ ทนฺติ, วตฺตํ ตุ สุทฺธกมฺมนิ;
อโถ อาสงฺควจนํ, ตีสุ วุตฺตํ ปรายณํ.
เภโท วิทาโร ผุฏนํ, ตปฺปนํ ตุ จ ปีณนํ;
อกฺโกสน มภิสงฺโค,
ภิกฺขา ตุ ยาจนา’ตฺถนา.
นินฺนิมิตฺตํ ยทิจฺฉา ถา’, ปุจฺฉนา นนฺทนานิ จ;
สภาชน มโถ าโย,
นโย ผาติ ตุ วุทฺธิยํ.
กิลมโถ กิลมนํ, ปสโว ตุ ปสูติยํ;
อุกฺกํโส ตฺวติสโย ถ,
ชโย จ ชยนํ ชิติ.
วโส ¶ กนฺติ, พฺยโธ เวโธ,
คโห คาโห วโร วุติ;
ปจา ปาโก หโว หุติ [หูภิ (สี. อมรโกส)],
เวโท เวทน มิตฺถิ วา.
ชีรณํ ชานิ ตาณํ ตุ, รกฺขณํ ปมิติปฺปมา;
สิเลโส สนฺธิ จ ขโย,
ตฺวปจโย รโว รโณ.
นิคาโท นิคโท มาโท, มโท ปสิติ พนฺธนํ;
อากโร ตฺวิงฺคิตํ อิงฺโค,
อถ’ตฺถาปคโม พฺยโย.
อนฺตราโย จ ปจฺจูโห,
วิกาโร ตุ วิกตฺย’ปิ;
ปวิสิเลโส วิธุรํ, อุปเวสนมาสนํ.
อชฺฌาสโย อธิปฺปาโย, อาสโย จาภิสนฺธิ จ;
ภาโว ธิมุตฺติ ฉนฺโท ถ,
โทโส อาทีนโว ภเว.
อานิสํโส คุโณ จาถ,
มชฺฌํ เวมชฺฌ มุจฺจเต;
มชฺฌนฺหิโก [มชฺฌนฺติโก (ฏี. สี. ปี.)] ตุ มชฺฌนฺโห, เวมตฺตํ ตุ จ นานตา.
วา ชาคโร ชาคริยํ [ชาคริโย (ฏี.)], ปวาโห ตุ ปวตฺติ จ;
พฺยาโส ปปฺโจ วิตฺถาโร,
ยาโม ตุ สํยโม ยโม.
สมฺพาหนํ มทฺทนฺจ, ปสโร ตุ วิสปฺปนํ;
สนฺถโว ตุ ปริจโย,
เมลโก สงฺค สงฺคมา.
สนฺนิธิ สนฺนิกฏฺมฺหิ, วินาโส ตุ อทสฺสนํ;
ลโว ภิลาโว ลวนํ,
ปตฺถาโว’วสโร สมา.
โอสานํ ¶ ปริโยสานํ, อุกฺกํโส’ติสโย ภเว [อวสานํ สมาปนํ (?)];
สนฺนิเวโส จ สณฺานํ, อถา’พฺภนฺตร มนฺตรํ.
ปาฏิหีรํ ปาฏิเหรํ, ปาฏิหาริย มุจฺจเต;
กิจฺจํ ตุ กรณียฺจ, สงฺขาโร วาสนา ภเว.
ปวนํ ปว นิปฺปาวา, ตสโร สุตฺตเวนํ;
สงฺกโม ทุคฺคสฺจาโร, ปกฺกโม ตุ อุปกฺกโม.
ปาโ นิปาโ นิปโ, วิจโย มคฺคนา ปุเม;
อาลิงฺคนํ ปริสฺสงฺโค, สิเลโส อุปคูหนํ.
อาโลกนฺจ นิชฺฌานํ, อิกฺขณํ ทสฺสนํ ปฺยถ;
ปจฺจาเทโส นิรสนํ, ปจฺจกฺขานํ นิรากติ.
วิปลฺลาโส’ฺถาภาโว, พฺยตฺตโย วิปรียโย;
วิปริยาโส’ติกฺกโม, ตฺว’ติปาโต อุปจฺจโย.
อิติ สํกิณฺณวคฺโค.
๓. อเนกตฺถวคฺค
อเนกตฺเถ ปวกฺขามิ, คาถา’ทฺธปาทโต กมา;
เอตฺถ ลิงฺควิเสสตฺถ, เมกสฺส ปุนรุตฺตตา.
สมโย สมวาเย จ, สมูเห การเณ ขเณ;
ปฏิเวเธ สิยา กาเล, ปหาเน ลาภ ทิฏฺิสุ.
วณฺโณ สณฺาน รูเปสุ, ชาติ,จฺฉวีสุ การเณ;
ปมาเณ จ ปสํสายํ, อกฺขเร จ ยเส คุเณ.
อุทฺเทเส ปาติโมกฺขสฺส, ปณฺณตฺติย มุโปสโถ;
อุปวาเส จ อฏฺงฺเค, อุโปสถทิเน สิยา.
รถงฺเค ลกฺขเณ ธมฺโม, รจกฺเก’สฺวีริยาปเถ;
จกฺกํ สมฺปตฺติยํ จกฺก, รตเน มณฺฑเล พเล.
กุลาลภณฺเฑ อาณาย, มายุเธ ทาน ราสิสุ;
ทานสฺมึ ¶ พฺรหฺมจริย, มปฺปมฺาสุ สาสเน;
เมถุนารติยํ เวยฺยา, วจฺเจ สทารตุฏฺิยํ;
ปฺจสีลา’ริยมคฺโค, โปสถงฺค ธิตีสุ [ิตีสุ (ก.)] จ.
ธมฺโม สภาเว ปริยตฺติปฺา,
าเยสุ สจฺจปฺปกตีสุ ปฺุเ;
เยฺเย คุณา’จาร สมาธิสูปิ,
นิสฺสตฺตตา’ปตฺติสุ การณาโท.
อตฺโถ ปโยชเน สทฺทา, ภิเธยฺเย วุทฺธิยํ ธเน;
วตฺถุมฺหิ การเณ นาเส, หิเต ปจฺฉิมปพฺพเต.
เยภุยฺยตา’พฺยามิสฺเสสุ, วิสํโยเค จ เกวลํ;
ทฬฺหตฺเถ’นติเรเก จา, นวเสสมฺหิ ตํ ติสุ.
คุโณ ปฏล ราสีสุ, อานิสํเส จ พนฺธเน;
อปฺปธาเน จ สีลาโท, สุกฺกาทิมฺหิ ชิยาย จ.
รุกฺขาโท วิชฺชมาเน จา, รหนฺเต ขนฺธปฺจเก;
ภูโต สตฺต มหาภูตา, มนุสฺเสสุ น นาริยํ.
วาจฺจลิงฺโค อตีตสฺมึ, ชาเต ปตฺเต สเม มโต;
สุนฺทเร ทฬฺหิกมฺเม จา, ยาจเน สมฺปฏิจฺฉเน;
สชฺชเน สมฺปหํสายํ, สาธฺวา’ภิเธยฺยลิงฺคิกํ.
อนฺโต นิตฺถี สมีเป จา, วสาเน ปทปูรเณ;
เทหาวยเว โกฏฺาเส, นาส สีมาสุ ลามเก.
นิกาเย สนฺธิ สามฺ, ปฺปสูตีสุ กุเล ภเว;
วิเสเส สุมนายฺจ, ชาติ สงฺขตลกฺขเณ.
ภวเภเท ปติฏฺายํ, นิฏฺา’ชฺฌาสยพุทฺธิสุ;
วาสฏฺาเน จ คมเน, วิสฏตฺเต [วิสรตฺต วิสทตฺเต] คตีริตา.
ผเล วิปสฺสนา ทิพฺพ, จกฺขุ สพฺพฺุตาสุ จ;
ปจฺจเวกฺขณาณมฺหิ, มคฺเค จ าณทสฺสนํ.
กมฺมารุทฺธน องฺคาร, กปลฺล ทีปิกาสุ จ;
สุวณฺณการมูสายํ, อุกฺกา เวเค จ วายุโน.
เกโสหารณ, ¶ ชีวิต, วุตฺติสุ วปเน จ วาปสมกรเณ;
กถเน ปมุตฺตภาว, ชฺเฌนาโท [ชฺเฌสนาโท (สี.)] วุตฺต มปิ ตีสุ.
คมเน วิสฺสุเต จา’ว, ธาริโต’ปจิเตสุ จ;
อนุโยเค กิลินฺเน จ, สุโต’ ภิเธยฺยลิงฺคิโก.
โสตวิฺเยฺย สตฺเถสุ, สุตํ ปุตฺเต สุโต สิยา;
กปฺโป กาเล ยุเค เลเส, ปฺตฺติ ปรมายุสุ;
สทิเส ตีสุ สมณ, โวหาร กปฺปพินฺทุสุ;
สมนฺตตฺเถ’นฺตรกปฺปา, ทิเก ตกฺเก วิธิมฺหิ จ.
นิพฺพาน มคฺค วิรติ, สปเถ สจฺจภาสิเต;
ตจฺเฉ จา’ริยสจฺจมฺหิ, ทิฏฺิยํ สจฺจ มีริตํ.
สฺชาติเทเส เหตุมฺหิ, วาสฏฺานา’กเรสุ จ;
สโมสรณฏฺาเน จา, ยตนํ ปทปูรเณ.
อนฺตรํ มชฺฌ วตฺถ’ฺ, ขโณ’กาโส’ธิ เหตุสุ;
พฺยวธาเน วินฏฺเ จ, เภเท ฉิทฺเท มนสฺย’ปิ.
อาโรคฺเย กุสลํ อิฏฺ, วิปาเก กุสโล ตถา;
อนวชฺชมฺหิ เฉเก จ, กถิโต วาจฺจลิงฺคิโก.
ทฺรวา’จาเรสุ วีริเย, มธุราทีสุ ปารเท;
สิงฺคาราโท ธาตุเภเท, กิจฺเจ สมฺปตฺติยํ รโส.
โพธิ สพฺพฺุตฺาเณ, ริยมคฺเค จ นาริยํ;
ปฺตฺติยํ ปุเม’ สฺสตฺถ, รุกฺขมฺหิ ปุริสิตฺถิยํ.
เสวิโต เยน โย นิจฺจํ, ตตฺถาปิ วิสโย สิยา;
รูปาทิเก ชนปเท, ตถา เทเส จ โคจเร.
ภาโว ปทตฺเถ สตฺตาย, มธิปฺปาย กฺริยาสุ จ;
สภาวสฺมิฺจ ลีลายํ, ปุริสิ’ตฺถินฺทฺริเยสุ จ.
โส พนฺธเว’ตฺตนิ จ สํ, โส ธนสฺมิ มนิตฺถิยํ;
สา ปุเม สุนเข วุตฺโต, ตฺตนิเย โส ติลิงฺคิโก.
สุวณฺณํ กนเก วุตฺตํ, สุวณฺโณ ครุเฬ ตถา;
ปฺจธรณมตฺเต จ, ฉวิ สมฺปตฺติยมฺปิ จ.
วโร ¶ เทวาทิกา [เทวาทิโต (สี.)] อิฏฺเ, ชามาตริ ปติมฺหิ จ,
อุตฺตเม วาจฺจลิงฺโค โส, วรํ มนฺทปฺปิเย พฺยยํ.
มกุเล ธนราสิมฺหิ, สิยา โกส มนิตฺถิยํ;
เนตฺตึสาทิ ปิธาเน จ, ธนุปฺจสเตปิ จ.
ปิตามเห ชิเน เสฏฺเ, พฺราหฺมเณ จ ปิตูสฺวปิ;
พฺรหฺมา วุตฺโต ตถา พฺรหฺมํ, เวเท ตปสิ วุจฺจเต.
หตฺถีนํ มชฺฌพนฺเธ จ, ปโกฏฺเ กจฺฉพนฺธเน;
เมขลายํ มตา กจฺฉา, กจฺโฉ วุตฺโต ลตาย จ.
ตเถว พาหุมูลมฺหิ, อนูปมฺหิ ติเณปิ จ;
ปมาณํ เหตุ สตฺเถสุ, มาเน จ สจฺจวาทินิ;
ปมาตริ จ นิจฺจมฺหิ, มริยาทาย มุจฺจเต.
สตฺตํ ทพฺพ’ตฺตภาเวสุ, ปาเณสุ จ พเล, สิยา [พเล สกฺกา (ฏี.)];
สตฺตายฺจ, ชเนสตฺโต, อาสตฺเต โส ติลิงฺคิโก.
เสมฺหาโท รสรตฺตาโท, มหาภูเต ปภาทิเก;
ธาตุ ทฺวีสฺว’ฏฺิจกฺขา’ทิ, ภฺวา’ทีสุ เคริกาทิสุ.
อมจฺจาโท สภาเว จ, โยนิยํ ปกตี’ริตา;
สตฺวาทิสามฺยา’วตฺถายํ, ปจฺจยา ปเมปิ จ.
ปทํ าเน ปริตฺตาเณ, นิพฺพานมฺหิ จ การเณ;
สทฺเท วตฺถุมฺหิ โกฏฺาเส, ปาเท ตลฺลฺฉเน มตํ.
โลหมุคฺคร เมเฆสุ, ฆโน, ตาลาทิเก ฆนํ,;
นิรนฺตเร จ กิเน, วาจฺจลิงฺคิก มุจฺจเต.
ขุทฺทา จ มกฺขิกาเภเท, มธุมฺหิ ขุทฺท, มปฺปเก;
อธเม กปเณ จาปิ, พหุมฺหิ จตูสุ ตฺติสุ.
ตกฺเก มรณลิงฺเค จ, อริฏฺํ อสุเภ สุเภ,;
อริฏฺโ อาสเว กาเก, นิมฺเพ จ เผนิลทฺทุเม.
มานภณฺเฑ ปลสเต, สทิสตฺเต ตุลา ตถา;
เคหานํ ทารุพนฺธตฺถ, ปีิกายฺจ ทิสฺสติ.
มิตฺตกาเร ¶ ลฺชทาเน, พเล ราสิ วิปตฺติสุ [พลราสิ วิปตฺติสุ (ก.)];
ยุทฺเธ เจว ปฏิฺายํ, สงฺคโร สมฺปกาสิโต.
ขนฺเธ ภเว นิมิตฺตมฺหิ, รูปํ วณฺเณ จ ปจฺจเย;
สภาว สทฺท สณฺาน, รูปชฺฌาน วปูสุ จ.
วตฺถุ กิเลส กาเมสุ, อิจฺฉายํ มทเน รเต;
กาโม, กามํ นิกาเม, จา, นฺุายํ กาม มพฺยยํ.
โปกฺขรํ ปทุเม เทเห, วชฺชภณฺฑมุเขปิ จ;
สุนฺทรตฺเต จ สลิเล, มาตงฺคกรโกฏิยํ.
ราสินิจฺจล มายาสุ, ทมฺภา’สจฺเจสฺว’โยฆเน;
คิริสิงฺคมฺหิ สีรงฺเค, ยนฺเต กูฏ มนิตฺถิยํ.
วุทฺธิยํ ชนเน กาม, ธาตฺวาทีมฺหิ จ ปตฺติยํ;
สตฺตายฺเจว สํสาเร, ภโว สสฺสตทิฏฺิยํ.
ปฏิวากฺโย’ตฺตราสงฺเค, สุ’ตฺตรํ อุตฺตโร ติสุ;
เสฏฺเ ทิสาทิเภเท จ, ปรสฺมิ มุปรี’ริโต.
เนกฺขมฺมํ ปมชฺฌาเน, ปพฺพชฺชายํ วิมุตฺติยํ;
วิปสฺสนาย นิสฺเสส, กุสลมฺหิ จ ทิสฺสติ.
สงฺขาโร สงฺขเต ปฺุา, ภิสงฺขาราทิเกปิ จ;
ปโยเค กายสงฺขารา, ทฺย’ภิสงฺขรเณสุ จ.
อารมฺมเณ จ สํสฏฺเ, โวกิณฺเณ นิสฺสเย ตถา;
ตพฺภาเว จาปฺยภิเธยฺย, ลิงฺโค สหคโต ภเว.
ตีสุ ฉนฺนํ ปติรูเป, ฉาทิเต จ นิคูหิเต;
นิวาสน ปารุปเน, รโห ปฺตฺติยํ ปุเม.
พุทฺธสมนฺตจกฺขูสุ, จกฺขุ ปฺาย มีริตํ;
ธมฺมจกฺขุมฺหิ จ มํส, ทิพฺพจกฺขุทฺวเยสุ จ.
วาจฺจลิงฺโค อภิกฺกนฺโต, สุนฺทรมฺหิ อภิกฺกเม;
อภิรูเป ขเย วุตฺโต, ตเถว’พฺภนุโมทเน.
การเณ เทสนายฺจ, วาเร เววจเนปิ จ;
ปาการสฺมึ [ปการสฺมึ (ก.)] อวสเร, ปริยาโย กถียติ.
วิฺาเณ ¶ จิตฺตกมฺเม จ, วิจิตฺเต จิตฺต มุจฺจเต;
ปฺตฺติ จิตฺตมาเสสุ, จิตฺโต, ตารนฺตเร ถิยํ.
สามํ เวทนฺตเร สานฺตฺเว, ตํ ปีเต สามเล ติสุ;
สยมตฺเถ พฺยยํ สามํ, สามา จ สาริวายปิ.
ปุเม อาจริยาทิมฺหิ, ครุ [คุรุ (ก. ฏี.)] มาตาปิตูสฺวปิ;
ครุ ตีสุ มหนฺเต จ, ทุชฺชรา’ลหุเกสุ จ.
อจฺจิเต วิชฺชมาเน จ, ปสตฺเถ สจฺจ สาธุสุ;
ขินฺเน จ สมิเต เจว, สนฺโตภิเธยฺยลิงฺคิโกติ.
อิติ คาถาอเนกตฺถวคฺโค.
เทโว วิสุทฺธิเทวา’โท, เมฆ มจฺจุ นเภสุ จ;
อโถปิ ตรุเณ สตฺเต, โจเรปิ มาณโว ภเว.
อาทิ โกฏฺาส โกฏีสุ, ปุรโต’คฺคํวเร ตีสุ;
ปจฺจนีโก’ตฺตเมสฺว’ฺเ, ปจฺฉาภาเค ปโร ติสุ.
โยนิ กาม สิริ’สฺสเร, ธมฺมุ’ยฺยาม ยเส ภคํ;
อุฬาโร ตีสุ วิปุเล, เสฏฺเ จ มธุเร สิยา.
สมฺปนฺโน ตีสุ สมฺปุณฺเณ, มธุเร จ สมงฺคินิ;
สงฺขา ตุ าเณ โกฏฺาส, ปฺตฺติ คณเนสุ จ.
านํ อิสฺสริโย’กาส, เหตูสุ ิติยมฺปิ จ;
อโถ มาเน ปกาเรจ, โกฏฺาเสจ วิโธ ทฺวิสุ.
ปฺโ’ปวาส ขนฺตีสุ, ทโม อินฺทฺริยสํวเร;
าเณ จ โสมนสฺเสจ, เวโท ฉนฺทสิ โจ’จฺจเต.
ขนฺธโกฏฺาส, ปสฺสาว, มคฺค, เหตูสุ โยนิ สา [โยนิ โส (ฏี.)];
กาเล ตุ กูเล สีมายํ, เวลา ราสิมฺหิ ภาสิตา.
โวหาโร สทฺท ปณฺณตฺติ, วณิชฺชา เจตนาสุ จ;
นาโค ตุ’รค หตฺถีสุ, นาครุกฺเข ตถุ’ตฺตเม.
เสฏฺา’สหาย สงฺขฺยา’ฺ,
ตุลฺเยสฺเว’โกติลิงฺคิโก;
ราเค ตุ มานโส จิตฺตา, รหตฺเตสุ จ มานสํ.
มูลํ ¶ เภ สนฺติเก มูล, มูเล เหตุมฺหิ ปาภเต;
รูปาทฺยํ’ส ปกณฺเฑสุ, ขนฺโธ ราสิ คุเณสุ จ.
อารมฺโภ วีริเย กมฺเม, อาทิกมฺเม วิโกปเน;
อโถ หทยวตฺถุมฺหิ, จิตฺเต จ หทยํ อุเร.
ปจฺฉาตาปา’นุพนฺเธสุ, ราคาโท’นุสโย ภเว;
มาตงฺคมุทฺธปิณฺเฑ ตุ, ฆเฏ กุมฺโภ ทสมฺพเณ.
ปริวาโร ปริชเน, ขคฺคโกเส ปริจฺฉเท;
อาลมฺพโร ตุ สารมฺเภ, เภริเภเท จ ทิสฺสติ.
ขโณ กาลวิเสเส จ, นิพฺยาปารฏฺิติมฺหิ จ;
กุเล ตฺว’ภิชโน วุตฺโต, อุปฺปตฺติภูมิยมฺปิ จ.
อาหาโร กพฬีการา, หาราทีสุ จ การเณ;
วิสฺสาเส ยาจนายฺจ, เปเม จ ปณโย มโต.
ณาโท สทฺธา, จีวราทิ, เหตฺวา’ธาเรสุ ปจฺจโย;
กีฬา ทิพฺพวิหาราโท, วิหาโร สุคตาลเย.
สมตฺถเน มโต จิตฺเต, กคฺคตายํ สมาธิ จ;
โยโค สงฺคติ [สงฺเค จ (ฏี.)] กามาโท,
ฌาโน’ปาเยสุ ยุตฺติยํ.
โภโค สปฺปผณ’งฺเคสุ, โกฏิลฺเล ภฺุชเน ธเน;
ภูมิภาเค กิเลเส จ, มเล จา’งฺคณ มุจฺจเต.
ธนาทิทปฺเป ปฺาย, อภิมาโน มโต ถ จ;
อปเทโส นิมิตฺเต จ, ฉเล จ กถเน มโต.
จิตฺเต กาเย สภาเว จ, โส อตฺตา ปรม’ตฺตนิ;
อถ คุมฺโพ จ ถมฺพสฺมึ [ถมฺภสฺมึ (ฏี.)], สมูเห พลสชฺชเน.
อนฺโตฆเร กุสูเล จ, โกฏฺโ นฺโตกุจฺฉิยํ ปฺยถ;
โสปานงฺคมฺหิ อุณฺหีโส, มกุเฏ สีสเวเน.
นิยฺยาเส เสขเร ทฺวาเร, นิยฺยูโห นาคทนฺตเก;
อโถ สิขณฺเฑ ตูณีเร, กลาโป นิกเร มโต.
จูฬา สํยตเกเสสุ, มกุเฏ โมฬิ จ ทฺวิสุ;
สงฺโข ตฺว’นิตฺถิยํ กมฺพุ, นลาฏ’ฏฺีสุ [ลลาฏฏฺีสุ (สี.)] โคปฺผเก.
ปกฺโข ¶ กาเล พเล สาธฺเย, สขี วาเชสุ ปงฺคุเล;
เทเส’ณฺณเว ปุเม สินฺธุ, สริตายํ ส นาริยํ.
คเช กเรณุ ปุริเส, โส หตฺถินิย มิตฺถิยํ;
รตเน วชิโร นิตฺถี, มณิเวธิ’นฺทเหติสุ.
วิสาณํ ตีสุ มาตงฺค, ทนฺเต จ ปสุสิงฺคเก;
โกฏิยํ ตุ มโต โกโณ, ตถา วาทิตฺตวาทเน.
วณิปฺปเถ จ นคเร, เวเท จ นิคโม ถ จ;
วิวาทาโท’ ธิกรณํ, สิยา’ธาเร จ การเณ.
ปสุมฺหิ วสุธายฺจ, วาจาโท โค ปุมิตฺถิยํ;
หริเต ตุ สุวณฺเณ จ, วาสุเทเว หรี’ริโต.
อายตฺเต ปริวาเร จ, ภริยายํ ปริคฺคโห;
อุตฺตํโส ตฺว’ วตํโส จ, กณฺณปูเร จ เสขเร.
วิชฺชุยํ วชิเร เจวา, สนิ’ตฺถิปุริเส ปฺยถ;
โกเณ สงฺขฺยาวิเสสสฺมึ, อุกฺกํเส โกฏิ นาริยํ.
จูฬา ชาลา ปธาน’คฺค, โมรจูฬาสุ สา สิขา;
สปฺปทาาย มาสี’ตฺถี, อิฏฺสฺสา’สีสนายปิ.
วสา วิลีน เตลสฺมึ, วสคา วฺฌคาวิสุ;
อภิลาเส ตุ กิรเณ, อภิสงฺเค รุจิ’ตฺถิยํ.
สฺา สฺชานเน นาเม, เจตนายฺจ ทิสฺสติ;
อํเส สิปฺเป กลา กาเล, ภาเค จนฺทสฺส โสฬเส.
พีชโกเส ฆรกูเฏ, กณฺณภูสาย กณฺณิกา;
อาคามิกาเล ทีฆตฺเต, ปภาเว จ มตา’ยติ.
อุณฺณา เมสาทิโลเม, จ, ภูมชฺเฌ โรมธาตุยํ;
วารุณี ตฺวิตฺถิยํ วุตฺตา, นฏฺฏกี มทิราทิสุ.
กฺริยจิตฺเต จ กรเณ, กิริยํ กมฺมนิ กฺริยา;
สุนิสายํ ตุ กฺาย, ชายาย จ วธู มตา.
ปมาณิ’สฺสริเย มตฺตา, อกฺขราวยเว’ปฺปเก;
สุตฺตํ ปาวจเน ริฏฺเ [สิทฺเธ (ฏี.)], ตนฺเต ตํ สุปิเต ติสุ.
ราชลิงฺโค’สภงฺเคสุ, ¶ รุกฺเข จ กกุโท [กกุโธ (ฏี. สี.)] ปฺยถ;
นิมิตฺต’กฺขร สูเปสุ, พฺยฺชนํ จิหเน ปเท.
โวหาเร เชตุ มิจฺฉายํ, กีฬาโท จาปิ เทวนํ;
ภริยายํ ตุ เกทาเร, สรีเร เขตฺต มีริตํ.
สุสฺสูสายฺจ วิฺเยฺยํ, อิสฺสาภฺยาเส ปฺยุ’ปาสนํ;
สูลํ ตุ นิตฺถิยํ เหติ, เภเท สํกุ รุชาสุ จ.
ตนฺติ วีณาคุเณ, ตนฺตํ, มุขฺยสิทฺธนฺต ตนฺตุสุ;
รถาทฺยงฺเค ตุ จ ยุโค, กปฺปมฺหิ ยุคเล ยุคํ.
อิตฺถิปุปฺเผ จ เรณุมฺหิ, รโช ปกติเช คุเณ;
นฺยาสปฺปเณ ตุ ทานมฺหิ, นิยฺยาตน มุทีริตํ.
ครุ’ปายา’วตาเรสุ, ติตฺถํ ปูตมฺพุ ทิฏฺิสุ;
ปณฺฑเก โชติ นกฺขตฺต, รํสีสฺว’คฺคิมฺหิ โชติ โส.
กณฺโฑ นิตฺถี สเร ทณฺเฑ, วคฺเค จาวสเร ปฺยถ;
อุทฺธํพาหุทฺวยมาเน [พาหุทฺวยุมฺมาเน (สี. ก.)], สูรตฺเตปิ จ โปริสํ.
อุฏฺานํ โปริเส’หาสุ, นิสินฺนาทฺยุ’คฺคเม ปฺยถ;
อนิสฺสยมหีภาเค, ตฺวิ’รีณํ อูสเร สิยา.
อาราธนํ สาธเน จ, ปตฺติยํ ปริโตสเน;
ปธาเน ตุ จ สานุมฺหิ, วิสาเณ สิงฺค มุจฺจเต.
ทิฏฺา’ทิมคฺเค าณ’กฺขิ, กฺขณ ลทฺธีสุ ทสฺสนํ;
เหเม ปฺจสุวณฺเณ จ, นิกฺโข นิตฺถี ปสาธเน.
ติถิเภเท จ สาขาทิ, ผฬุมฺหิ ปพฺพ มุจฺจเต;
นาคโลเก ตุ ปาตาลํ, ภาสิตํ พลวามุเข.
กามเช โกปเช โทเส, พฺยสนฺจ วิปตฺติยํ;
อโถ’ปกรเณ สิทฺธิ, การเกสุ จ สาธนํ.
ตีสฺวีริโต [ตีสฺวิโต (ฏี.)] ทานสีเล, วทฺู วคฺคุวาทินิ;
ปุรกฺขโต ภิสิตฺเต จ, ปูชิเต ปุรโตกเต.
มนฺโท ภาคฺยวิหีเน จา, ปฺปเก มูฬฺหา’ปฏูสฺวปิ;
วุทฺธิยุตฺเต สมุนฺนทฺเธ, อุปฺปนฺเน อุสฺสิตํ ภเว.
รถงฺเค’กฺโข ¶ สุวณฺณสฺมึ, ปาสเก, อกฺข มินฺทฺริเย;
สสฺสเต จ ธุโว ตีสุ, ธุวํ ตกฺเก จ นิจฺฉิเต.
หเร สิโว, สิวํ ภทฺท, โมกฺเขสุ, ชมฺพุเก สิวา;
เสนายํ สตฺติยฺเจว, ถูลตฺเต จ พลํ ภเว.
สงฺขฺยา นรกเภเทสุ, ปทุมํ วาริเช ปฺยถ;
เทวเภเท วสุ ปุเม, ปณฺฑกํ รตเน ธเน.
นิพฺพานํ อตฺถคมเน, อปวคฺเค สิยา ถ จ;
เสตมฺพุเช ปุณฺฑรีกํ, พฺยคฺเฆ รุกฺขนฺตเร ปุเม.
อุปหาเร พลิ ปุเม, กรสฺมึจา’สุรนฺตเร;
สุกฺกํ ตุ สมฺภเว, สุกฺโก, ธวเล, กุสเล ติสุ.
ทาโย ทาเน วิภตฺตพฺพ, ธเน จ ปิตุนํ วเน [ธเน (ฏี.)];
ปภุตฺตา’ยตฺตตา’ยตฺตา’, ภิลาเสสุ วโส ภเว.
ปริภาสน มกฺโกเส, นิยเม ภาสเน ถ จ,
ธนมฺหิ เสฬนํ โยธ, สีหนาทมฺหิ ทิสฺสติ.
ปภโว ชาติเหตุมฺหิ, าเน จาทฺยุปลทฺธิยํ;
อโถ’ตุ นาริปุปฺผสฺมึ, เหมนฺตาทิมฺหิ จ ทฺวิสุ.
กรณํ สาธกตเม, กฺริยา คตฺเตสุ อินฺทฺริเย;
ตาโต [ตาโฬ (สี.)] ตุ กฺุจิกายฺจ, ตูริยงฺเค ทุมนฺตเร.
ปุปฺเผ ผเล จ ปสโว, อุปฺปาเท คพฺภโมจเน;
คายเน คายเก อสฺเส, คนฺธพฺโพ เทวตานฺตเร.
วินา ปุปฺผํ ผลคฺคาหิ, รุกฺเข วนปฺปติ;
อาหเต เหมรชเต, รูปิยํ รชเตปิ จ.
ขคาทิพนฺธเน ปาโส, เกสปุพฺโพ จเย ปฺยถ;
ตารา’กฺขิมชฺเฌ นกฺขตฺเต, ตาโร อุจฺจตรสฺสเร.
ปตฺเต จ โลหเภทสฺมึ, กํโส จตุกหาปเณ;
มชฺฌิโม เทหมชฺฌสฺมึ, มชฺฌภเว จ โส ติสุ.
อาเวสนํภูตาเวเส, สิปฺปสาลา ฆเรสุ จ;
โสภา สมฺปตฺตีสุ สิรี, ลกฺขีตฺถี เทวตาย จ.
กุมาโร ¶ ยุวราเช จ, ขนฺเท วุตฺโต สุสุมฺหิ จ;
อถา’นิตฺถี ปวาโฬ จ, มณิเภเท ตถา’งฺกุเร.
ปโณ เวตน มูเลสุ, โวหาเร จ ธเน มโต;
ปฏิคฺคโห ตุ คหเณ, กถิโต ภาชนนฺตเร.
อสุเภ จ สุเภ กมฺเม, ภาคฺยํ วุตฺตํ ทฺวเย ปฺยถ;
ปิปฺผลํ ตรุเภเท จ, วตฺถจฺเฉทนสตฺถเก.
อปวคฺโค ปริจฺจาคา’, วสาเนสุ วิมุตฺติยํ;
ลิงฺคํ ตุ องฺคชาตสฺมึ, ปุมตฺตาทิมฺหิ ลกฺขเณ.
จาเค สภาเว นิมฺมาเน, สคฺโค ชฺฌาเย ทิเวปฺยถ;
โรหิโต โลหิเต มจฺฉ, เภเท เจว มิคนฺตเร.
นิฏฺา นิปฺผตฺติยํ เจวา, วสานมฺหิ อทสฺสเน;
กณฺฏโก ตุ สปตฺตสฺมึ, รุกฺขงฺเค โลมหํสเน.
มุขฺโย’ปาเยสุ วทเน, อาทิสฺมึ มุข มีริตํ;
ทพฺพํ ภพฺเพ คุณาธาเร, วิตฺเต จ พุธ ทารุสุ.
มานํ ปมาเณ ปตฺถาโท, มาโน วุตฺโต วิธาย จ;
อโถ ปริสฺสเม วุตฺโต, วายาโม วีริเยปิ จ.
สโรรุเห สตปตฺตํ, สตปตฺโต ขคนฺตเร;
ฉิทฺเท ตุ ฉิทฺทวนฺเต จ, สุสิรํ ตูริยนฺตเร.
เอกสฺมึ สทิเส สนฺเต, สมานํ วาจฺจลิงฺคิกํ;
อโถ คารว ภีตีสุ, สํเวเค สมฺภโม มโต.
ชุณฺหา จนฺทปฺปภายฺจ, ตทุเปตนิสาย จ;
วิมานํ เทวตาวาเส, สตฺตภูมิฆรมฺหิ จ.
มาเส เชฏฺโ, ติวุทฺธา’ติ, ปฺปสตฺเถสุ จ ตีสุ โส;
ธมฺเม จ มงฺคเล เสยฺโย, โส ปสตฺถตเร ติสุ.
อาทิจฺจาทิมฺหิ คหเณ, นิพนฺเธ จ ฆเร คโห;
กาโจ ตุ มตฺติกาเภเท, สิกฺกายํ นยนามเย.
ตีสุ คามณิ เสฏฺสฺมึ, อธิเป คามเชฏฺเก;
พิมฺพํ ตุ ปฏิพิมฺเพ จ, มณฺฑเล พิมฺพิกาผเล.
ภาชนาทิ ปริกฺขาเร, ภณฺฑํ มูลธเนปิ จ;
มคฺโค ตฺวริยมคฺเค จ, สมฺมาทิฏฺาทิเก, ปเถ.
สมา ¶ วสฺเส, สโม เขท, สนฺตีสุ, โส นิเภ ติสุ;
จาเปตฺวิสฺสาส, มุสุโน, อิสฺสาโส เขปกมฺหิ จ.
พาโล ตีสฺวา’ทิวยสา, สมงฺคินิ อปณฺฑิเต;
รตฺตํ ตุ โสณิเต, ตมฺพา, นุรตฺต, รฺชิเต ติสุ.
ตเจ กาเย จ ตนฺวิตฺถี, ตีสฺว’ปฺเป วิรเฬ กิเส;
อุตุเภเท ตุ สิสิโร, หิเม โส สีตเล ติสุ.
สกฺขรา คุฬเภเท จ, กถเลปิ จ ทิสฺสติ;
อนุคฺคเห ตุ สงฺเขเป, คหเณ สงฺคโห มโต.
ทกฺเข จ ติขิเณ พฺยตฺเต, โรคมุตฺเต ปฏุตฺติสุ;
ราชา ตุ ขตฺติเย วุตฺโต, นรนาเถ ปภุมฺหิ จ.
ขลฺจ ธฺกรเณ, กกฺเก นีเจ ขโล ภเว;
อถุ’ปฺปาเท สมุทโย, สมูเห ปจฺจเยปิ จ.
พฺรหฺมจารี คหฏฺาโท, อสฺสโม จ ตโปวเน;
ภยงฺกเร ตุ กิเน, กุรูโร ตีสุ นิทฺทเย.
กนิฏฺโ กนิโย ตีสุ, อตฺยปฺเป’ติยุเว ปฺยถ;
สีฆมฺหิ ลหุ ตํ, อิฏฺ, นิสฺสารา’ครุสุตฺติสุ.
อธโร ตีสฺวโธ หีเน, ปุเม ทนฺตจฺฉเท ปฺยถ;
สุสฺสุสา โสตุ มิจฺฉาย, สา ปาริจริยาย จ.
หตฺโถ ปาณิมฺหิ รตเน, คเณ โสณฺฑาย ภนฺตเร;
อาวาเฏ อุทปาเน จ, กูโป กุมฺเภ จ ทิสฺสติ.
อาโท ปธาเน ปมํ, ปมุขฺจ ติลิงฺคิกํ;
วชฺชเภเท จ วิต ตํ, ตํ วิตฺถาเร ติลิงฺคิกํ.
สาโร พเล ถิรํเส จ, อุตฺตเม โส ติลิงฺคิโก;
ภาโร ตุ ขนฺธภาราโท, ทฺวิสหสฺสปเลปิ จ.
มนฺทิเร โรคเภเท จ, ขโย อปจยมฺหิ จ;
วาโฬ ตุ สาปเท สปฺเป, กุรูเร โส ติลิงฺคิโก.
สาโล สชฺชทฺทุเม รุกฺเข, สาลาเคเห จ ทิสฺสติ;
โสเต ตุ สวนํ วุตฺตํ, ยชเน สุติยมฺปิ จ.
ตีสุ ปโต ปเรโต จ, มเต จ เปตโยนิเช;
ขฺยาเต ตุ หฏฺเ วิฺาเต, ปตีตํ วาจฺจลิงฺคิกํ.
อธิปฺปาเย ¶ จ อาธาเร, อาสโย กถิโต ถ จ;
ปตฺตํ ปกฺเข ทเล, ปตฺโต, ภาชเน โส คเต ติสุ.
กุสเล สุกตํ, สุฏฺุ, กเต จ สุกโต ติสุ;
ตปสฺสี ตฺว’นุกมฺปายา, รเห วุตฺโต ตโปธเน.
ตีสุ สุราทิโลลสฺมึ, โสณฺโฑ หตฺถิกเร ทฺวิสุ;
อสฺสาทเน ตุ รสนํ, ชิวฺหายฺจ ธนิมฺหิ จ.
ปณีโต ตีสุ มธุเร, อุตฺตเม วิหิเต ปฺยถ;
อฺชเส วิสิขายฺจ, ปนฺติยํ วีถิ นาริยํ.
ปาปสฺมึ คคเน ทุกฺเข, พฺยสเน จา’ฆ มุจฺจเต;
สมูเห ปฏลํ เนตฺต, โรเค วุตฺตํ ฉทิมฺหิ จ.
สนฺธิ สงฺฆฏฺฏเน วุตฺโต, สนฺธิ’ตฺถิ ปฏิสนฺธิยํ;
สตฺตนฺนํ ปูรเณ เสฏฺเ, ติสนฺเต สตฺตโม ติสุ.
โอชา ตุ ยาปนายฺจ, โอโช ทิตฺติ พเลสุ จ;
อโถ นิสามนํ วุตฺตํ, ทสฺสเน สวเนปิ จ.
คพฺโภ กุจฺฉิฏฺสตฺเต จ, กุจฺฉิ โอวรเกสุ จ;
ขณฺฑเน ตฺว’ปทานฺจ, อิติวุตฺเต จ กมฺมนิ.
จิตฺตเก รุกฺขเภเท จ, ติลโก ติลกาฬเก;
สีลาโท ปฏิปตฺติ’ตฺถี, โพเธ ปตฺติ ปวตฺติสุ.
อสุมฺหิ [อายุมฺหิ (ฏี.), ๔๐๗-คาถา ปสฺสิตพฺพา] จ พเล ปาโณ, สตฺเต หทยคา’นิเล;
ฉนฺโท วเส อธิปฺปาเย, เวเท’จฺฉา’นุฏฺุภาทิสุ.
กาโมฆาโท, สมูหสฺมึ, โอโฆเวเค ชลสฺส จ;
กปาลํ สิรสฏฺิมฺหิ, ฆฏาทิ สกเลปิ จ.
เวณฺวาทิสาขาชาลสฺมึ, ลคฺคเกเส ชฏา’ลเย;
สรณํ ตุ วเธ เคเห, รกฺขิตสฺมิฺจ รกฺขเณ.
ถิยํ กนฺตา ปิเย, กนฺโต, มนฺุเ, โส ติลิงฺคิโก;
ควกฺเข ตุ สมูเห จ, ชาลํ มจฺฉาทิพนฺธเน.
ปุจฺฉายํ ครหายฺจา, นิยเม กึ ติลิงฺคิกํ;
สสทฺเธ ตีสุ นิวาเป, สทฺธํ, สทฺธา จ ปจฺจเย.
พีชํ ¶ เหตุมฺหิ อฏฺิสฺมึ, องฺคชาเต จ ทิสฺสติ;
ปุพฺโพ ปูเย’คฺคโต [อคฺคเต (ฏี.)] อาโท,
โส ทิสาโท ติลิงฺคิโก.
ผลจิตฺเต เหตุกเต, ลาเภ ธฺาทิเก ผลํ;
อาคมเน ตุ ทีฆาทิ, นิกาเยสุ จ อาคโม.
สนฺตาโน เทวรุกฺเข จ, วุตฺโต สนฺตติยํ ปฺยถ;
อุตฺตรวิปรีเต จ, เสฏฺเ จา’นุตฺตรํ ติสุ.
สตฺติสมฺปตฺติยํ วุตฺโต, กนฺติมตฺเต จ วิกฺกโม;
ฉายา ตุ อาตปาภาเว, ปฏิพิมฺเพ ปภาย จ.
คิมฺเห ฆมฺโม นิทาโฆ จ, อุณฺเห เสทชเล ปฺยถ;
กปฺปนํ กนฺตเน วุตฺตํ, วิกปฺเป สชฺชเน’ตฺถิยํ.
องฺคา เทเส พหุมฺห’งฺคํ, องฺโค เทเส วปุมฺห’[งฺค (ฏี.)] ตถา’วยวเหตุสุ;
เทวาลเย จ ถูปสฺมึ, เจติยํ เจติย’ทฺทุเม.
สชฺชโน สาธุปุริเส, สชฺชนํ กปฺปเน ปฺยถ;
สุปินํ สุปิเน สุตฺต, วิฺาเณ ต มนิตฺถิยํ.
ปจฺจกฺเข สนฺนิธาเน จ, สนฺนิธิ ปริกิตฺติโต;
ภิยฺโย พหุตรตฺเถ โส, ปุนรตฺเถ’พฺยยํ ภเว.
วิสลิตฺตสเร ทิทฺโธ, ทิทฺโธ ลิตฺเต ติลิงฺคิโก;
วาเส ธูมาทิสงฺขาเร, ธิวาโส สมฺปฏิจฺฉเน.
วุตฺโต วิสารโท ตีสุ, สุปฺปคพฺเภ จ ปณฺฑิเต;
อถ สิตฺถํ มธุจฺฉิฏฺเ, วุตฺตํ โอทนสมฺภเว.
ทฺรเว วณฺเณ รสเภเท, กสาโย สุรภิมฺหิ จ;
อโถ อุคฺคมนํ วุตฺตํ, อุปฺปตฺตุ’ทฺธคตีสุ จ.
ลูเข นิฏฺุรวาจายํ, ผรุสํ วาจฺจลิงฺคิกํ;
ปวาโห ตฺว’มฺพุเวเค จ, สนฺทิสฺสติ ปวตฺติยํ.
นิสฺสเย ตปฺปเร อิฏฺเ, ปรายณปทํ ติสุ;
กวเจ วารวาเณ จ, นิมฺโมเกปิ จ กฺจุโก.
โลหเภเท ¶ มตํ ตมฺพํ, ตมฺโพ รตฺเต ติลิงฺคิโก;
ตีสุ ตฺว’วสิตํ าเต, อวสานคเต มตํ.
โพธเน จ ปทาเน จ, วิฺเยฺยํ ปฏิปาทนํ;
เสเล นิชฺชลเทเส จ, เทวตาสุ มรู’ริโต.
สตฺถํ อายุธ คนฺเถสุ, โลเห, สตฺโถ จ สฺจเย;
ชีวิกายํ วิวรเณ, วตฺตเน วุตฺติ นาริยํ.
วีริเย สูรภาเว จ, กถียติ ปรกฺกโม;
อถ กมฺพุ มโต สงฺเข, สุวณฺเณ วลเยปิ จ.
สโร กณฺเฑ อการาโท, สทฺเท วาปิมฺหิ’นิตฺถิยํ;
ทุปฺผสฺเส ติขิเณ ตีสุ, คทฺรเภ กกเจ ขโร.
สุรายุ’ปทฺทเว กามา, สวาทิมฺหิ จ อาสโว;
เทเห วุตฺโต รถงฺเค จ, จตุโร’ปธิสู’ปธิ.
วตฺถุ’ตฺตํ การเณ ทพฺเพ, ภูเภเท รตนตฺตเย;
ยกฺโข เทเว มหาราเช, กุเวรา’นุจเร นเร.
ทารุกฺขนฺเธ ปีิกายํ, อาปเณ ปี มาสเน;
ปริวาเร ปริกฺขาโร, สมฺภาเร จ วิภูสเน.
โวหารสฺมิฺจ ปเน, ปฺตฺติ’ตฺถี ปกาสเน;
ปฏิภานํ ตุ ปฺายํ, อุปฏฺิต คิราย จ.
วจนาวยเว มูเล, กถิโต เหตุ การเณ;
อุทเร ตุ ตถา ปาจา, นลสฺมึ คหณี’ตฺถิยํ.
ปิโย ภตฺตริ, ชายายํ, ปิยา, อิฏฺเ ปิโย ติสุ;
ยมราเช ตุ ยุคเฬ, สํยเม จ ยโม ภเว.
มุทฺทิกสฺส จ ปุปฺผสฺส, รเส ขุทฺเท มธู’ริตํ;
อุลฺโลเจ ตุ จ วิตฺถาเร, วิตานํ ปุนฺนปุํสเก.
อปวคฺเค จ สลิเล, สุธายํ อมตํ มตํ;
โมเห ตุ ติมิเร สงฺขฺยา, คุเณ ตม มนิตฺถิยํ.
ขเร จา’การิเย ตีสุ, รสมฺหิ ปุริเส กฏุ;
ปณฺฑเก สุกเต, ปฺุํ, มนฺุเ ปวเน ติสุ.
รุกฺโข ทุมมฺหิ, ผรุสา, สินิทฺเธสุ จ โส ติสุ;
อุปฺปตฺติยํ ตุ เหตุมฺหิ, สงฺเค สุกฺเก จ สมฺภโว.
นิมิตฺตํ ¶ การเณ วุตฺตํ, องฺคชาเต จ ลฺฉเน;
อาทิ สีมาปกาเรสุ, สมีเป’วยเว มโต.
เวเท จ มนฺตเน มนฺโต, มนฺตา ปฺาย มุจฺจเต;
อนโย พฺยสเน เจว, สนฺทิสฺสติ วิปตฺติยํ.
อรุโณ รํสิเภเท จา, พฺยตฺตราเค จ โลหิเต;
อนุพนฺโธ ตุ ปกตา, นิวตฺเต นสฺสนกฺขเร.
อวตาโร’วตรเณ, ติตฺถมฺหิ วิวเร ปฺยถ;
อากาโร การเณ วุตฺโต, สณฺาเน อิงฺคิเตปิ จ.
สุทฺทิตฺถิ ตนเย ขตฺตา, อุคฺโค, ติพฺพมฺหิ โส ติสุ;
ปธานํ ตุ มหามตฺเต, ปกตฺย’คฺค’ธิตีสุ จ.
กลฺลํ ปภาเต, นิโรค, สชฺชทกฺเขสุ [ยุตฺตทกฺเขสุ (ก.)] ตีสุ ตํ;
กุหนา กูฏจริยายํ, กุหโน กุหเก ติสุ.
กโปโต ปกฺขิเภเท จ, ทิฏฺโ ปาราวเต ถ จ;
สารโท สารทพฺภูเต, อปคพฺเภ มโต ติสุ.
ตีสุ ขเร จ กิเน, กกฺกโส สาหสปฺปิเย [สาหสปฺปิเย=สาหส+อปฺปิเย (ฏี.)];
อการิเย ตุ คุยฺหงฺเค, จีเร โกปีน มุจฺจเต.
มิคเภเท ปฏากายํ, โมเจ จ กทลี’ตฺถิยํ;
ทกฺขิณา ทานเภทสฺมึ, วามโต’ฺมฺหิ ทกฺขิโณ.
ทุติยา ภริยายฺจ, ทฺวินฺนํ ปูรณิยํ มตา;
อถุปฺปาเท สิยา ธูม, เกตุ เวสฺสานเรปิ จ.
ภวนิคฺคมเน ยาเน, ทฺวาเร นิสฺสรณํ สิยา;
นิยามโก โปตวาเห, ติลิงฺโค โส นิยนฺตริ.
อปวคฺเค วินาเส จ, นิโรโธ โรธเน ปฺยถ;
ภเย ปฏิภยํ วุตฺตํ, ติลิงฺคํ ตํ ภยํกเร.
ปิฏกํ ภาชเน วุตฺตํ, ตเถว ปริยตฺติยํ;
ชราสิถิลจมฺมสฺมึ, อุทรงฺเค มตา วลิ.
ภินฺนํ วิทาริเต’ฺสฺมึ, นิสฺสิเต วาจฺจลิงฺคิกํ;
อุปชาเป มโต เภโท, วิเสเส จ วิทารเณ.
มณฺฑลํ ¶ คามสนฺโทเห, พิมฺเพ ปริธิราสิสุ;
อาณาย มาคเม เลเข; สาสนํ อนุสาสเน.
อคฺเค ตุ สิขรํ จา’โย, มยวิชฺฌนกณฺฏเก;
คุณุกฺกํเส จ วิภเว, สมฺปตฺติ เจว สมฺปทา.
ภูขนฺตีสุ ขมา, โยคฺเย, หิเต สกฺเก [ยุตฺเต (ฏี.) ๑๐๐๑-คาถา ปสฺสิตพฺพา] ขโม ติสุ;
อทฺโธ ภาเค ปเถ กาเล, เอกํเส’ทฺโธ’พฺยยํ ภเว;
อโถ กรีสํ วจฺจสฺมึ, วุจฺจเต จตุรมฺพเณ.
อุสโภ’สธ โค [อุสโภ อุสเภ (ฏี.)] เสฏฺเ, สู’สภํ วีสยฏฺิยํ;
เสตุสฺมึ ตนฺติ ปนฺตีสุ, นาริยํ ปาฬิ กถฺยเต.
กโฏ ชเย’ตฺถินิมิตฺเต, กิลฺเช โส กเต ติสุ;
มหิยํ ชคตี วุตฺตา, มนฺทิราลินฺทวตฺถุมฺหิ.
วิตกฺเก มถิเต ตกฺโก, ตถา สูจิผเล มโต;
สุทสฺสนํ สกฺกปุเร, ตีสุ ตํ ทุทฺทเส’ตเร.
ทีโป’นฺตรีป ปชฺโชต, ปติฏฺา นิพฺพุตีสุ จ;
พทฺธนิสฺสิต เสเตสุ, ตีสุ ตํ มิหิเต สิตํ.
ถิยํ ปชาปติ ทาเร, พฺรหฺเม มาเร สุเร ปุเม;
วาสุเทเว’นฺตเก กณฺโห, โส ปาเป อสิเต ติสุ.
อุปจาโร อุปฏฺาเน, อาสนฺเน อฺโรปเน;
สกฺโก อินฺเท ชนปเท, สากิเย, โส ขเม ติสุ.
วชฺชเน ปริหาโร จ, สกฺกาเร เจว รกฺขเณ;
โสตาปนฺนาทิเก อคฺเค, อริโย ตีสุ, ทฺวิเช ปุเม.
สุสุโก สุสุมาเร จ, พาลเก จ อุลูปินิ;
อินฺทีวรํ มตํ นีลุ, ปฺปเล อุทฺทาลปาทเป.
อสโน ปิยเก กณฺเฑ, ภกฺขเณ ขิปเน’ สนํ;
ยุเค’ธิกาเร [วิกาเร (ฏี.)] วีริเย, ปธาเน จา’นฺติเก ธุโร.
กาเฬ จ ภกฺขิเต ตีสุ, ลวิตฺเต อสิโต ปุเม;
ปวารณา ปฏิกฺเขเป, กถิตา’ชฺเฌสนาย จ.
อุมฺมาเร ¶ เอสิกตฺถมฺเภ, อินฺทขีโล มโต ถ จ;
โปตฺถกํ มกจิวตฺเถ, คนฺเถ เลปฺยาทิ กมฺมนิ.
ธฺํ สาลฺยาทิเก วุตฺตํ, ธฺโ ปฺุวติ ตฺติสุ;
ปาณิ หตฺเถ จ สตฺเต ภู, สณฺหกรณิยํ มโต.
ตีสุ ปีตํ หลิทฺยาเภ, หฏฺเ จ ปายิเต สิยา;
พฺยูโห นิพฺพิทฺธรจฺฉายํ, พลนฺยาเส คเณ มโต.
โลหิตาทิมฺหิ โลเภ จ, ราโค จ รฺชเน มโต;
ปทโร ผลเก ภงฺเค, ปวุทฺธ ทริยํ ปิจ.
สิงฺฆาฏกํ กเสรุสฺส, ผเล, มคฺคสมาคเม;
พหุลายฺจ เขฬมฺหิ, เอฬา, โทเส’ฬ มีริตํ.
อาธาโร จา’ธิกรเณ, ปตฺตาธาเร’ ลวาลเก;
กาโร’ คเภเท สกฺกาเร, การา ตุ พนฺธนาลเย.
กรกา เมฆปาสาเณ, กรโก กุณฺฑิกาย จ;
ปาปเน จ ปทาติสฺมึ, คมเน ปตฺติ นาริยํ.
ฉิทฺทํ รนฺธฺจ วิวรํ, สุสิเร ทูสเนปิ จ;
มุตฺตา ตุ มุตฺติเก, มุตฺตํ, ปสฺสาเว, มุจฺจิเต ติสุ.
นิเสเธ วารณํ, หตฺถิ, ลิงฺค หตฺถีสุ วารโณ;
ทานํ จาเค มเท สุทฺเธ, ขณฺฑเน ลวเน ขเย.
มโนโตเส จ นิพฺพาเน, ตฺถงฺคเม นิพฺพุติ’ตฺถิยํ;
เนคโม นิคมุพฺภูเต, ตถา’ปโณปชีวินิ.
หริตสฺมิฺจ ปณฺเณ จ, ปลาโส กึ สุกทฺทุเม;
ปกาโส ปากเฏตีสุ, อาโลกสฺมึ ปุเม มโต.
ปกฺกํ ผลมฺหิ, ตํ นาสุ, มฺมุเข [นาสมุเข (ก.)] ปริณเต ติสุ;
ปิณฺโฑ อาชีวเน เทเห, ปิณฺฑเน โคฬเก มโต.
วฏฺโฏ ปริพฺพเย กมฺมา, ทิเก, โส วฏฺฏุเล ติสุ;
ปจฺจาหาเร ปฏิหาโร, ทฺวาเร จ ทฺวารปาลเก.
นาริยํ ภีรุ กถิตา, ภีรุเก โส ติลิงฺคิโก;
วิกฏํ คูถมุตฺตาโท, วิกโฏ วิกเต ติสุ.
วามํ ¶ สพฺยมฺหิ, ตํ จารุ, วิปรีเตสุ ตีสฺว’ถ;
สงฺขฺยาเภเท สรพฺเย จ, จิหเณ ลกฺข มุจฺจเต.
เสณี’ตฺถี สมสิปฺปีนํ, คเณ จา’วลิยํ ปิจ;
สุธายํ ธูลิยํ จุณฺโณ, จุณฺณฺจ วาสจุณฺณเก.
เชตพฺเพ’ติปฺปสตฺเถ’ติ, วุทฺเธ เชยฺยํ ติสู’ริตํ;
ตกฺเก ตุ มถิตํ โหตฺยา,
โลลิเต มถิโต ติสุ.
อพฺภุโต’จฺฉริเย ตีสุ, ปเณ เจวา’พฺภุโต ปุเม;
เมจโก ปุจฺฉมูลมฺหิ, กณฺเหปิ เมจโก ติสุ.
วสวตฺตี ปุเม มาเร, วสวตฺตาปเก ติสุ;
สมฺภเว จา’สุจิ ปุเม, อเมชฺเฌ ตีสุ ทิสฺสติ.
อจฺโฉ อิกฺเก ปุเม วุตฺโต, ปสนฺนมฺหิ ติลิงฺคิโก;
พฬิเส เสลเภเท จ, วงฺโก, โส กุฏิเล ติสุ.
กุณปมฺหิ ฉโว เยฺโย,
ลามเก โส ติลิงฺคิโก;
สพฺพสฺมึ สกโล ตีสุ, อทฺธมฺหิ ปุริเส สิยา.
จนฺทคฺคาหาทิเก เจวุ, ปฺปาโท อุปฺปตฺติยํ ปิจ;
ปทุสฺสเน ปโทโส จ, กถิโต สํวรีมุเข.
รุธิเร โลหิตํ วุตฺตํ, รตฺตมฺหิ โลหิโต ติสุ;
อุตฺตมงฺเค ปุเม มุทฺธา, มุทฺโธ มูฬฺเห ติลิงฺคิโก.
รฏฺมฺหิ วิชิตํ วุตฺตํ, ชิเต จ วิชิโต ติสุ;
ปริตฺตํ ตุ ปริตฺตาเณ, ปริตฺโต ตีสุ อปฺปเก.
กุมฺภณฺโฑ เทวเภเท จ, ทิสฺสติ วลฺลิชาติยํ;
จตุตฺถํเส ปเท ปาโท, ปจฺจนฺตเสลรํสิสุ.
วงฺโค โลหนฺตเร วงฺคา, เทเส ปุเม พหุมฺหิ จ;
กมฺมารภณฺฑเภเท จ, ขฏเก มุฏฺิ จ ทฺวิสุ.
อมฺพณํ โทณิยํ เจ’กา, ทสโทณปฺปมาณเก;
อธิฏฺิติย มาธาเร, าเน’ธิฏฺาน มุจฺจเต.
ปุเม มเหสี สุคเต, เทวิยํ นาริยํ มตา;
อุปทฺทเว อุปสคฺโค, ทิสฺสติ ปาทิเกปิ จ.
วกฺกํ ¶ โกฏฺาสเภทสฺมึ, วกฺโก วงฺเก ติสุ’จฺจเต;
วิชฺชา เวเท จ สิปฺเป จ, ติวิชฺชาโท จ พุทฺธิยํ.
สมาธิมฺหิ ปุเม’กคฺโค, นากุเล วาจฺจลิงฺคิโก;
ปชฺชํ สิโลเก, ปชฺโช’ทฺเธ, ปชฺโช ปาทหิเต ติสุ.
กตโก รุกฺขเภทสฺมึ, กตโก กิตฺติเม ติสุ;
วิเธยฺเย อสฺสโว ตีสุ, ปุพฺพมฺหี ปุริเส สิยา.
กลฺยาเณ กถิตํ เขมํ, ตีสุ ลทฺธตฺถรกฺขเณ;
อโถ นิโยชเน วุตฺตํ, การิเยปิ ปโยชนํ.
อสฺสตฺโถ ตีสุ อสฺสาส, ปฺปตฺเต, โพธิทฺทุเม ปุเม;
ตีสุ ลุทฺโท กุรูเร จ, เนสาทมฺหิ ปุเม สิยา.
วิลคฺโค ตีสุ ลคฺคสฺมึ, ปุเม มชฺฌมฺหิ ทิสฺสติ;
อฑฺโฒ ตฺวนิตฺถิยํ ภาเค, ธนิมฺหิ วาจฺจลิงฺคิโก.
กฏฺํ ทารุมฺหิ, ตํ กิจฺเฉ, คหเน กสิเต ติสุ;
สสนฺตาเน จ วิสเย, โคจเร’ ชฺฌตฺต มุจฺจเตติ.
อิติ อทฺธาเนกตฺถวคฺโค.
ภุวเน จ ชเน โลโก, โมเรตฺวคฺคิมฺหิ โส สิขี;
สิโลโก ตุ ยเส ปชฺเช,
รุกฺเข ตุ สามิเก ธโว.
วฏพฺยาเมสุ นิคฺโรโธ, ธงฺโก ตุ วายเส พเก;
วาโร ตฺว’วสรา’เหสุ, กุเจตฺวพฺเภ ปโยธโร.
อุจฺฉงฺเค ลกฺขเณ จา’งฺโก, รสฺมิ’ตฺถี ชุติ รชฺชุสุ;
ทิฏฺโ’ภาเสสุ อาโลโก,
พุทฺโธ ตุ ปณฺฑิเต ชิเน.
สูรํ’สูสุ ปุเม ภานู, ทณฺโฑ ตุ มุคฺคเร ทเม;
เทวมจฺเฉสฺว’นิมิโส, ปตฺโถ ตุ มานสานุสุ.
อาตงฺโก โรค ตาเปสุ,
มาตงฺโค สปเจ คเช;
มิโค ปสุ กุรุงฺเคสุ, อุลูกิ’นฺเทสุ โกสิโย.
วิคฺคโห ¶ กลเห กาเย, ปุริโส มาณว’ตฺตสุ;
ทายาโท พนฺธเว ปุตฺเต, สิเร สีสํ ติปุมฺหิ จ.
พลิหตฺถํ’สูสุ กโร, ทนฺเต วิปฺเป’ณฺฑเช ทฺวิโช;
วตฺตํ ปชฺชา’นนา’จาเร, ธฺงฺเค สุขุเม กโณ.
ถมฺโภ ถูณ ชฬตฺเตสุ, สูโป กุมฺมาส พฺยฺชเน;
คณฺโฑ โผเฏ กโปลมฺหิ, อคฺโฆ มูลฺเย จ ปูชเน.
ปกาโร ตุลฺย เภเทสุ, สกุนฺโต ภาสปกฺขิสุ;
ภาคฺเย วิธิ วิธาเน จ, สเร ขคฺเค จ สายโก.
สารงฺโค จาตเก เอเณ, ปตฺตี ตุ สรปกฺขิสุ;
เสเท ปาโก วิปาเก ถ,
ภิกฺขุเภเท จเย คโณ.
ราสิ ปฺุเช จ เมสา’โท,
อสฺเส โลเณ จ สินฺธโว;
สํวฏฺเฏ ปลโย นาเส, ปูโค กมุกราสิสุ.
อมเต ตุ สุธา เลเป, อภิขฺยา นาม รํสิสุ;
สตฺติ สามตฺถิเย สตฺเถ, มหี นชฺชนฺตเร ภุวิ;
ลีลา กฺริยา วิลาเสสุ,
สตฺเต ตุ อตฺรเช ปชา.
าเณ ลาเภ อุปลทฺธิ, ปเวณี กุถเวณิสุ;
ปวตฺติ วุตฺติ วตฺตาสุ, เวตเน ภรเณ ภติ.
อาจาเรปิ มริยาทา, ภูติ สตฺตา สมิทฺธิสุ;
โสปฺเป ปมาเท ตนฺที จ, ยาตฺรา คมน วุตฺติสุ.
นินฺทา กุจฺฉา’ปวาเทสุ, กงฺคุ ธฺ ปิยงฺคุสุ;
โมกฺเขสิเว สเมสนฺติ, วิภาเค ภตฺติ เสวเน.
อิจฺฉายํ ชุติยํ กนฺติ, รฺชเน สูรเต รติ;
เคเห วสติ วาเส ถ, นที เสนาสุ วาหินี.
ปตฺเถ นาเฬ จ นาฬิ’ตฺถี, คเณ สมิติ สงฺคเม;
ตณฺหา โลเภ ปิปาสายํ, มคฺค วุตฺตีสุ วตฺตนี.
ปาณฺยงฺเค นาภิ จกฺกนฺเต, ยาเจ วิฺตฺติ าปเน;
วิตฺติ โตเส เวทนายํ, าเน ตุ ชีวิเต ิติ.
ตรงฺเค ¶ จา’นฺตเร วีจิ, ธีรตฺเต ธารเณ ธิติ;
ภู ภูมิยฺจ ภมุเก, สทฺเท เวเท สเว สุติ.
โคตฺตํ นาเม จ วํเส ถ, นคเร จ ฆเร ปุรํ;
โอกํ ตุ นิสฺสเย เคเห, กุลํ ตุ โคตฺตราสิสุ.
เหเม วิตฺเต หิรฺฺจ, ปฺาณํ ตฺว’งฺก วุทฺธิสุ;
อถา’มฺพรฺจ เข วตฺเถ, คุยฺหํ ลิงฺเค รหสฺย’ปิ.
ตโป ธมฺเม วเต เจว, ปาเป ตฺวา’คุมฺหิ กิพฺพิสํ;
รตนํ มณิ เสฏฺเสุ, วสฺสํ หายน วุฏฺิสุ.
วนํ อรฺ วารีสุ, ขีรมฺหิ ตุ ชเล ปโย;
อกฺขรํ ลิปิ โมกฺเขสุ, เมถูนํ สงฺคเม รเต.
โสตํ กณฺเณ ปโยเวเค, ริฏฺํ ปาปา’สุเภสุ จ;
อาคุ ปาปา’ปราเธสุ, เกตุมฺหิ จิหเน ธโช.
โคปุรํ ทฺวารมตฺเตปิ, มนฺทิรํ นคเร ฆเร;
วาจฺจลิงฺคา ปรมิโต, พฺยตฺโต ตุ ปณฺฑิเต ผุเฏ.
วลฺลโภ ทยิเต’ชฺฌกฺเข, ชเล ถูโล มหตฺยปิ;
กุรูเร เภรเว ภีโม,
โลโล ตุ โลลุเป จเล.
พีภจฺโฉ วิกเต ภีเม, โกมเล ติขิเณ มุทุ;
อิฏฺเ จ มธุเร สาทุ, สาทุมฺหิ มธุโร ปิเย.
สิเต ตุ สุทฺเธ โอทาโต, ทฺวิชิวฺโห สูจกา’หิสุ;
สกฺเก สมตฺโถ สมฺพนฺเธ, สมตฺตํ นิฏฺิตา’ขิเล.
สุทฺโธ เกวล ปูเตสุ, ชิฆฺโ’นฺตา’ธเมสุ จ;
โปโณ’ปนต นินฺเนสุ, อฺ นีเจสุ เจ’ตโร.
สุจิ สุทฺเธ สิเต ปูเต, เปสโล ทกฺขจารุสุ;
อธโม กุจฺฉิเต อูเน, อปฺปิเย ปฺย’ลิโก ภเว.
พฺยาเป อสุทฺเธ สํกิณฺโณ, ภพฺพํ โยคฺเย จ ภาวินิ;
สุขุโม อปฺปกา’ณูสุ, วุทฺโธ เถเร จ ปณฺฑิเต.
สุเภ สาธุมฺหิ ภทฺโท ถ, ตฺยา’โท จ วิปุเล พหุ;
ธีโร พุเธ ธิติมนฺเต, เวลฺลิตํ กุฏิเล ธุเต.
วิสโท ¶ พฺยตฺต เสเตสุ, ตรุโณ ตุ ยุเว นเว;
โยคฺคํ ยาเน, ขเม โยคฺโค,
ปิณฺฑิตํ คณิเต ฆเน.
พุเธ’ภิชาโต กุลเช, วุทฺโธ’รูสุ มหลฺลโก;
กลฺยาณํ สุนฺทเร จาปิ, หิโม ตุ สีตเลปิ จ.
โลเล ตุ สีเฆ จปโล, วุตฺเต อุทิต มุคฺคเต;
อาทิตฺเต คพฺพิเต ทิตฺโต, ปิฏฺํ ตุ จุณฺณิเตปิ จ.
วิคเต วายิเต [วายเน (ก.)] วีตํ, ภาวิตํ วฑฺฒิเตปิ จ;
ภชฺชิเต ปติเต ภฏฺโ, ปุฏฺโ ปุจฺฉิต โปสิเต.
ชาโต ภูเต จเย ชาตํ,
ปฏิภาโค สมา’ริสุ;
สูโร วีเร รวิสูเร, ทุฏฺโ กุทฺเธ จ ทูสิเต.
ทิฏฺโ’ริมฺหิ’กฺขิเต ทิฏฺโ [ทิฏฺํ (ก.)],
มูฬฺเห โปเต จ พาลิโส;
นินฺทายํ เขปเน เขโป, นิยโม นิจฺฉเย วเต.
สลากายํ กุโส ทพฺเภ,
พาลฺยาโท ตุ ขเย วโย;
เลป คพฺเพสฺว’วเลโป, อณฺฑโช มีนปกฺขิสุ.
พิลาเล นกุเล พพฺพุ, มนฺโถ มนฺถนสตฺตุสุ;
วาโล เกเส’สฺสาทิโลเม,
สงฺฆาโต ฆาตราสิสุ.
โคปคาเม รเว โฆโส, สูโต สารถิวนฺทิสุ;
มาลฺยํ ตุ ปุปฺเผ ตทฺทาเม, วาโห ตุ สกเฏ หเย.
ขเย’จฺจเน จา’ปจโย, กาโล สมย มจฺจุสุ;
เภ ตารกา เนตฺตมชฺเฌ, สีมา’ วธิ, ฏฺิตีสุ จ.
อาโภโค ปุณฺณตา’วชฺเช-
สฺวา’ฬิ’ตฺถี สขิ เสตุสุ;
สตฺเต ถูเล ตีสุ ทฬฺโห, ลตา สาขาย วลฺลิยํ.
มุตฺติ’ตฺถี ¶ โมจเน โมกฺเข,
กาโย ตุ เทห ราสิสุ;
นีเจ ปุถุชฺชโน มูฬฺเห, ภตฺตา สามินิ ธารเก.
สิขา, ปิฺเฉสุ สิขณฺโฑ, สตฺเต ตฺว’ตฺตนิ ปุคฺคโล;
สมฺพาโธ สํกเฏ คุยฺเห,
นาเส เขเป ปราภโว.
วจฺโจ รูเป กรีเส ถ, ชุติ’ตฺถี กนฺติรํสิสุ;
ลพฺภํ ยุตฺเต จ ลทฺธพฺเพ, ขณฺเฑ ปณฺเณ ทลํ มตํ;
สลฺลํ กณฺเฑ สลากายํ, สุจิตฺเต ธาวนํ คเต;
ภนฺตตฺเถ วิพฺภโม หาเว, โมโห’วิชฺชาย มุจฺฉเน.
เสโท ฆมฺมชเล ปาเก,
โคเฬ อุจฺฉุมเย คุโฬ;
มิตฺเต สหาเย จ สขา, วิภู นิจฺจปฺปภูสุ โส.
ขคฺเค กุรูเร เนตฺตึโส, ปรสฺมึ อตฺร ตีสฺว’มุ;
กลงฺโก’งฺกา’ปวาเทสุ,
เทเส ชนปโท ชเน.
ปชฺเช คาถา วจีเภเท, วํโส ตฺว’นฺวยเวณุสุ;
ยานํ รถาโท คมเน, สรูปสฺมึ อโธ ตลํ.
มชฺโฌ วิลคฺเค เวมชฺเฌ, ปุปฺผํ ตุ กุสุโม’ตุสุ;
สีลํ สภาเว สุพฺพเต, ปุงฺคโว อุสเภ วเร.
โกเส ขคาทิพีเช’ณฺฑํ, กุหรํ คพฺภเร พิเล;
เนตฺตึเส คณฺฑเก ขคฺโค, กทมฺโพ ตุ ทุเม จเย.
เภ’เธนุยํ โรหิณี’ตฺถี, วรงฺคํ โยนิยํ สิเร;
อกฺโกเส สปเถ สาโป, ปงฺกํ ปาเป จ กทฺทเม.
โภควตฺยุ’รเค โภคี, สฺสโร ตุ สิวสามิสุ;
พเล ปภาเว วีริยํ, เตโช เตสุ จ ทิตฺติยํ.
ธารา สนฺตติ ขคฺคงฺเค, วานํ ตณฺหาย สิพฺพเน;
ขตฺตา สูเต ปฏิหาเร, วิตฺติ ปีฬาสุ เวทนา.
ถิยํ ¶ มติ’จฺฉาปฺาสุ, ปาเป ยุทฺเธ รเว รโณ;
ลโวตุ พินฺทุ’จฺเฉเทสุ, ปลาเล’ [ปลาเส (ฏี.), ปลาเป-ฏี (๔๕๓-๑๑๒๔) คาถา ปสฺสิตพฺพา] ติสเย ภุสํ.
พาธา ทุกฺเข นิเสเธ จ, มูลปเทปิ มาติกา;
สฺเนโห เตเล’ธิกปฺเปเม,
ฆรา’เปกฺขาสุ อาลโย.
เกตุสฺมึ เกตนํ เคเห, าเน ภูมิ’ตฺถิยํ ภุวิ;
เลขฺเย เลโข ราชิ เลขา, ปูชิเต ภควา ชิเน.
คทา สตฺเถ คโท โรเค, นิสชฺชา ปีเสฺวา’สนํ;
ตถาคโต ชิเน สตฺเต,
จเย เทเห สมุสฺสโย.
พิลํ โกฏฺาส ฉิทฺเทสุ, วชฺชํ โทเส จ เภริยํ;
กาเล ทีฆฺชเส’ทฺธานํ, อาลิยํ เสตุ การเณ.
โอกาโส การเณ เทเส,
สภา เคเห จ สํสเท;
ยูโป ถมฺเภ จ ปาสาเท, อยนํ คมเน ปเถ.
อกฺโก รุกฺขนฺตเร สูเร,
อสฺโส โกเณ หเยปิ จ;
อํโส ขนฺเธ จ โกฏฺาเส,
ชาลํ สูสฺว’จฺจิ โน ปุเม.
นาสา’สตฺเตสฺว’ ภาโว ถ,
อนฺน โมทน ภุตฺติสุ;
ชีวํ ปาเน ชเน ชีโว,
ฆาโส ตฺว’นฺเน จ ภกฺขเณ.
ฉทเน’จฺฉาทนํ วตฺเถ, นิกาโย เคหราสิสุ;
อนฺนาโท อามิสํ มํเส; ทิกฺขา ตุ ยชเน’จฺจเน.
กฺริยายํ การิกา ปชฺเช,
เกตุ ตุ จิหเน ธเช;
กุสุมํ ถีรเช ปุปฺเผ, วานเร ตุ พุเธ กวิ.
อธเร ¶ ขรเภ โอฏฺโ, ลุทฺโท ตุ ลุทฺทเกปิ จ;
กลุสํ ตฺวา’วิเล ปาเป, ปาเป กลิ ปราชเย.
กนฺตาโร วน, ทุคฺเคสุ, จโร จารมฺหิ จฺจเล;
ชนาวาเส คเณ คาโม, จมฺมํ ตุ ผลเก ตเจ.
อาโมโท หาส คนฺเธสุ,
จารุ ตุ กนเกปิ จ;
สตฺตายํ ภวนํ เคเห, เลเส ตุ ขลิเต ฉลํ.
เวรํ ปาเป จ ปฏิเฆ, ตโจ จมฺมนิ วกฺกเล;
อุจฺเจ’ธิโรเห อาโรโห, เนตฺตํ วตฺถนฺตร’กฺขิสุ.
ปฏิหาเร มุเข ทฺวารํ, เปเต าเต มโต ติสุ;
มาโส ปรณฺณ กาเลสุ, นคฺโค ตฺว’เจลเกปิ จ.
โทเส ฆาเต จ ปฏิโฆ, มิคาโท ฉคเล ปสุ;
อรูเป จา’วฺหเย นามํ, ทโร ทรถ ภีติสุ.
ยาจเน โภชเน ภิกฺขา,
ภาเร ตฺว’ติสเย ภโร;
ทพฺพิ’นฺทชายาสุ สุชา, เมเฆ ตฺว’พฺภํ วิหายเส.
โมทโก ขชฺชเภเทปิ, มณิเก รตเน มณิ;
เสลา’ราเมสุ มลโย,
สภาว’งฺเกสุ ลกฺขณํ.
หวิ สปฺปิมฺหิ โหตพฺเพ, สิโร เสฏฺเ จ มุทฺธนิ;
วิจาเรปิ วิเวโก ถ, สิขรี ปพฺพเต ทุเม.
เวโค ชเว ปวาเห จ, สงฺกุ ตุ ขิลเหติสุ;
นิคฺคหีเต กเณ พินฺทุ, วราโห สูกเร คเช.
เนตฺตนฺเต จิตฺตเก’ปางฺคํ, สิทฺธตฺโถ สาสเป ชิเน;
หาโร มุตฺตาคุเณ คาเห,
ขารโก มกุเฬ รเส.
อจฺจโย’ ติกฺกเม โทเส,
เสลรุกฺเขสฺว’โค นโค;
สฺวปฺเป’วธารเณ มตฺตํ, อปจิตฺย’จฺจเน ขเย.
ฉิทฺโท’ตรเณสฺโว’ตาโร,
พฺรหฺเม ¶ จ ชนเก ปิตา;
ปิตามโห’ยฺยเก พฺรหฺเม,
โปโต นาวาย พาลเก.
รุกฺเข วณฺเณ สุเน โสโณ,
สคฺเค ตุ คคเน ทิโว;
วตฺเถ คนฺเธ ฆเร วาโส, จุลฺโล ขุทฺเท จ อุทฺธเน.
กณฺโณ โกเณ จ สวเณ,
มาลา ปุปฺเผ จ ปนฺติยํ;
ภาโค ภาคฺเย’กเทเสสุ,
กุฏฺํ โรเค’ ชปาลเก.
เสยฺยา เสนาสเน เสเน, จุนฺทภณฺฑมฺหิ จ’พฺภโม;
วตฺถาทิโลมํ’สุ กเร, นิปาโต ปตเน’พฺยเย.
สาขายํ วิฏโป ถมฺเภ, สตฺตุ ขชฺชนฺตเร ทิเส;
สามิโก ปติ’ยิเรสุ, ปฏฺานํ คติ เหตุสุ.
ราเค รงฺโค นจฺจฏฺาเน, ปานํ เปยฺเย จ ปีติยํ;
อิณุ’กฺเขเปสุ อุทฺธาโร, อุมฺมาเร เอฬโก อเช.
ปหาโร โปถเน ยาเม,
สรโท หายโน’ตุสุ;
กุณฺฑิกายา’ฬฺหเก ตุมฺโพ,
ปลาโล [ปลาโป (ก.) ๔๕๓-คาถา ปสฺสิตพฺพา] ตุ ภุสมฺหิ จ.
มตา’วาเฏ จเย กาสุ, ปนิสา การเณ รโห;
กาโส โปฏคเล โรเค,
โทโส โกเธ คุเณ’ตเร.
ยุตฺย’ฏฺฏาล’ฏฺฏิเตสฺว’ฏฺโฏ, กีฬายํ กานเน ทโว;
อุปฺปตฺติยํ โจ’ปฺปตนํ, อุยฺยานํ คมเน วเน.
โวกาโร ลามเก ขนฺเธ, มูโล’ปทาสุ ปาภตํ;
ทสา’ วตฺถา ปฏนฺเตสุ, การณํ ฆาต, เหตุสุ.
หตฺถิทาเน ¶ มโท คพฺเพ, ฆฏา ฆฏน ราสิสุ;
อุปหาโร’ภิหาเรปิ, จโย พนฺธน ราสิสุ.
คนฺโธ โถเก ฆายนีเย,
จาโค ตุ ทานหานิสุ;
ปาเน ปโมเท ปีติ’ตฺถี, อิเณ คิวา คเลปิ จ.
ปติฏฺา นิสฺสเย าเน, พลกฺกาเรปิ สาหสํ;
ภงฺโค เภเท ปเฏ ภงฺคํ, ฉตฺตํ ตุ ฉวเกปิ จ.
าเณ ภุวิ จ ภูริ’ตฺตี, อนงฺเค มทโน ทุเม;
ปมาตริปิ มาตา ถ, เวุ’ณีเสสุ เวนํ.
มาริโส ตณฺฑุเลยฺเย’ยฺเย,
โมกฺโข นิพฺพาน มุตฺติสุ;
อินฺโท’ธิปติ สกฺเกสฺวา, รมฺมณํ เหตุ โคจเร.
องฺเก สณฺาน มากาเร,
เขตฺเต [วปฺเป (ปาการมูเล เนตฺตชเล อุสุเม จ วปฺโป-ฏี)] วปฺโป ตเฏปิ จ;
สมฺมุตฺย’นฺุา โวหาเร, สฺว’ถ ลาชาสุ จา’กฺขตํ.
สตฺรํ ยาเค สทาทาเน,
โสโม ตุ โอสธิ’นฺทุสุ;
สงฺฆาโต ยุคเคหงฺเค, ขาโร อูเส จ ภสฺมนิ.
อาตาโป วีริเย ตาเป,
ภาเค สีมาย โอธิ จาติ.
อิติ ปาทาเนกตฺถวคฺโค.
อเนกตฺถวคฺโค นิฏฺิโต.
๓. สามฺกณฺฑ
๔. อพฺยยวคฺค
อพฺยยํ วุจฺจเต ทานิ, จิรสฺสํ ตุ จิรํ ตถา;
จิเรน จิรรตฺตาย, สห สทฺธึ สมํ อมา.
ปุนปฺปุนํ ¶ อภิณฺหฺจา, สกึ จา’ภิกฺขณํ มุหุํ;
วชฺชเน ตุ วินา นานา, อนฺตเรน ริเต ปุถุ.
พลวํ สุฏฺุ จา’ตีวา, ติสเย กิมุต สฺว’ติ;
อโห ตุ กึ กิมู’ ทาหุ, วิกปฺเป กิมุโต’ท จ.
อวฺหาเน โภ อเร อมฺโภ,
หมฺโภ เร เช’งฺค อาวุโส;
เห หเร ถ กถํ กึสุ, นนุ กจฺจิ นุ กึ สมา.
อธุเน’ตรหี’ทานิ, สมฺปติ อฺทตฺถุ ตุ;
ตคฺเฆ’ กํเส สสกฺกฺจา, ทฺธา กามํ ชาตุ เว หเว.
ยาวตา ตาวตา ยาว, ตาว กิตฺตาวตา ตถา;
เอตฺตาวตา จ กีเว’ติ, ปริจฺเฉทตฺถวาจกา.
ยถา ตถา ยเถเว’วํ, ยถานาม ยถาหิ จ;
เสยฺยถาปฺเย’วเมวํ, วา, ตเถว จ ยถาปิ จ.
เอวมฺปิ จ เสยฺยถาปิ, นาม ยถริวา’ปิ จ;
ปฏิภาคตฺเถ ยถาจ, วิย ตถริวา’ปิ จ.
สํ สามฺจ สยํ จาถ, อาม สาหุ ลหู’ปิ จ;
โอปายิกํ ปติรูปํ, สาธฺเว’วํ สมฺปฏิจฺฉเน.
ยํ ตํ ยโต ตโต เยน,
เตเน’ติ การเณ สิยุํ;
อสากลฺเย ตุ จน จิ, นิปฺผเล ตุ มุธา ภเว.
กทาจิ ชาตุ ตุลฺยา’ถ, สพฺพโต จ สมนฺตโต;
ปริโต จ สมนฺตาปิ, อถ มิจฺฉา มุสา ภเว.
นิเสเธ น อโนมา’ลํ, นหิ เจตุ สเจ ยทิ;
อนุกุลฺเย ตุ สทฺธฺจ,
นตฺตํ [รตฺตํ (ฏี.)] โทโส ทิวา ตฺว’เห.
อีสํ กิฺจิ มนํ อปฺเป, สหสา ตุ อตกฺกิเต;
ปุเร คฺคโต ตุ ปุรโต, เปจฺจา’มุตฺรภวนฺตเร.
อโห ¶ หี วิมฺหเย ตุณฺหี,
ตุ โมเน ถา’วิ ปาตุ จ;
ตงฺขเณ สชฺชุ สปทิ, พลกฺกาเร ปสยฺห จ.
สุทํ โข [โว (ก.)] อสฺสุ ยคฺเฆ เว,หา’ทโย ปทปูรเณ;
อนฺตเรน’นฺตรา อนฺโต, วสฺสํ นูน จ นิจฺฉเย.
อานนฺเท สฺจ ทิฏฺา ถ, วิโรธกถเน นนุ;
กามปฺปเวทเน กจฺจิ, อุสูโยปคเม’ตฺถุ จ.
เอวา’วธารเณ เยฺยํ, ยถาตฺตํ ตุ ยถาตถํ;
นีจํ อปฺเป, มหตฺยุ’จฺจํ, อถ ปาโต ปเค สมา.
นิจฺเจ สทา สนํ [สนา (ก.)] ปาโย,
พาหุลฺเย พาหิรํ พหิ;
พหิทฺธา พาหิรา พาหฺเย, สีเฆตุ สณิกํ ภเว.
อตฺถํ อทสฺสเน ทุฏฺุ, นินฺทายํ, วนฺทเน นโม;
สมฺมา สุฏฺุ ปสํสายํ, อโถ สตฺตาย มตฺถิ จ.
สายํ สาเย’ชฺช อตฺรา’เห,
สุเว ตุ สฺเว อนาคเต;
ตโต ปเร ปรสุเว, หิยฺโยตุ ทิวเส คเต.
ยตฺถ ยตฺร ยหึจาถ, ตตฺถ ตตฺร ตหึตหํ;
อโถ อุทฺธฺจ อุปริ, เหฏฺา ตุ จ อโธ สมา.
โจทเน อิงฺฆ หนฺทา’ถ, อาราทูรา จ อารกา;
ปรมฺมุขา ตุ จ รโห, สมฺมุขา ตฺวา’วิ ปาตุ จ.
สํสยตฺถมฺหิ อปฺเปว, อปฺเปวนาม นู’ติ จ;
นิทสฺสเน อิติ’ตฺถฺจ, เอวํ, กิจฺเฉ กถฺจิ จ.
หา เขเท สจฺฉิ ปจฺจกฺเข,
ธุวํ ถิเร’วธารเณ;
ติโร ตุ ติริยํ จาถ, กุจฺฉายํ ทุฏฺุ กุ’จฺจเต.
สุวตฺถิ อาสิฏฺตฺถมฺหิ, นินฺทายํ ตุ ธี [ธิ (ก.)] กถฺยเต;
กุหิฺจนํ กุหึ กุตฺร, กุตฺถ กตฺถ กหํ กฺว ถ.
อิเห’ธา’ตฺร ¶ ตุ เอตฺถา’ตฺถ,
อถ สพฺพตฺร สพฺพธิ;
กทา กุทาจนํ จาถ, ตทานิ จ ตทา สมา.
อาทิกมฺเม ภุสตฺเถ จ, สมฺภโว’ติณฺณ ติตฺติสุ;
นิโยคิ’สฺสริย’ปฺปีติ, ทาน ปูชา’คฺค, สนฺติสุ.
ทสฺสเน ตปฺปเร สงฺเค, ปสํสา, คติ, สุทฺธิสุ;
หึสา, ปการนฺโต’ภาว, วิโยคา’วยเวสุ จ;
โป’ปสคฺโค ทิสาโยเค, ปตฺถนา, ธิติอาทิสุ.
ปราสทฺโท ปริหานิ, ปราชย คตีสุ จ;
ภุสตฺเถ ปฏิโลมตฺเถ, วิกฺกมา’มสนาทิสุ.
นิสฺเสสา’ภาว สนฺยาส, ภุสตฺถ โมกฺข ราสิสุ;
เคหา’เทโส’ปมาหีน, ปสาทนิคฺคตา’จฺจเย.
ทสฺสโน’สานนิกฺขนฺตา, โธภาเคสฺว’วธารเณ;
สามีปฺเย พนฺธเน เฉก, นฺโตภาโค’ปรตีสุ จ.
ปาตุภาเว วิโยเค จ, นิเสธาโท นิ ทิสฺสติ;
อโถ นีหรเณ เจวา, วรณาโท จ นี สิยา.
อุทฺธกมฺม วิโยค ตฺต, ลาภ ติตฺติ สมิทฺธิสุ;
ปาตุภาว’จฺจยาภาว, ปพลตฺเต ปกาสเน;
ทกฺข’คฺคตาสุ กถเน, สตฺติโมกฺขาทิเก อุ จ.
ทุ กุจฺฉิเต’สทตฺเถสุ, วิรูปตฺเต ปฺย’โสภเน;
สิยา’ภาวา’สมิทฺธีสุ, กิจฺเฉ จา’นนฺทนาทิเก.
สํ สโมธาน สงฺเขป, สมนฺตตฺต สมิทฺธิสุ;
สมฺมา ภุส สห ปฺปตฺถา, ภิมุขตฺเถสุ สงฺคเต;
วิธาเน ปภเว ปูชา, ปุนปฺปุนกฺริยาทิสุ.
วิวิธา’ติสยา’ภาว, ภุสตฺติ’สฺสริยา’จฺจเย;
วิโยเค กลเห ปาตุ, ภาเว ภาเส จ กุจฺฉเน.
ทูรา’นภิมุขตฺเตสุ, โมหา’นวฏฺิตีสุ จ;
ปธาน ทกฺขตา เขท, สหตฺถาโท วิ ทิสฺสติ.
วิโยเค ¶ ชานเน จา’โธ,ภาค นิจฺฉย [ภาค’นิจฺฉย (ภาค+อนิจฺฉย-ฏี)] สุทฺธิสุ;
อีสทตฺเถ ปริภเว, เทส พฺยาปน หานิสุ;
วโจกฺริยาย เถยฺเย จ, าณปฺปตฺตาทิเก อว.
ปจฺฉา ภุสตฺต สาทิสฺยา, นุปจฺฉินฺนา’นุวตฺติสุ;
หีเน จ ตติยตฺถา’โธ, ภาเคสฺว’นุคเต หิเต;
เทเส ลกฺขณ วิจฺเฉ’ตฺถ, มฺภูต ภาคาทิเก อนุ.
สมนฺตตฺเถ ปริจฺเฉเท, ปูชา’ลิงฺคน วชฺชเน;
โทสกฺขาเน นิวาสนา, วฺา’ธาเรสุ โภชเน;
โสก พฺยาปน ตตฺเวสุ, ลกฺขณาโท สิยา ปริ.
อาภิมุขฺย วิสิฏฺุ’ทฺธ, กมฺมสารุปฺปวุทฺธิสุ;
ปูชา’ธิก กุลา’สจฺจ, ลกฺขณาทิมฺหิ จาปฺย’ภิ.
อธิกิ’สฺสร, ปาา’ธิ, ฏฺาน, ปาปุณเนสฺว’ธิ;
นิจฺฉเย โจปริตฺตา’ธิ, ภวเน จ วิเสสเน.
ปฏิทานนิเสเธสุ, วามา’ทานนิวตฺติสุ;
สาทิเส ปฏินิธิมฺหิ, อาภิมุขฺยคตีสุ จ.
ปติโพเธ ปติคเต, ตถา ปุนกฺริยาย จ;
สมฺภาวเน ปฏิจฺจตฺเถ, ปตีติ ลกฺขณาทิเก;
สุ โสภเน สุเข สมฺมา, ภุส สุฏฺุ สมิทฺธิสุ.
อาภิมุขฺย, สมีปา’ทิ, กมฺมา’ลิงฺคน ปตฺติสุ;
มริยาทุ’ทฺธกมฺมิ’จฺฉา, พนฺธนา’ภิวิธีสุ อา.
นิวาสา’วฺหาน คหณ, กิจฺเฉ’สตฺถ นิวตฺติสุ;
อปฺปสาทา’สิ สรณ, ปติฏฺา’วิมฺหยาทิสุ.
อนฺโตภาว ภุสตฺตา’ติ, สย ปูชาสฺว’ติกฺกเม;
ภูตภาเว ปสํสายํ, ทฬฺหตฺถาโท สิยา อติ.
สมฺภาวเน จ ครหา, เปกฺขาสุ จ สมุจฺจเย;
ปฺเห สํวรเณ เจว, อาสีสตฺเถ อปี’ริตํ.
นิทฺเทเส วชฺชเน ปูชา, ปคเต วารเณปิ จ;
ปทุสฺสเน จ ครหา, โจริกา’โท สิยา อป.
สมีปปูชา ¶ สาทิสฺส, โทสกฺขาโน’ปปตฺติสุ;
ภุสตฺโต’ปคมา’ธิกฺย, ปุพฺพกมฺมนิวตฺติสุ;
คยฺหากาโร’ปริตฺเตสุ, อุเป’ตฺย [อุเปตฺย=อุป+อิติ]’นสนา’ทิเก.
เอวํ นิทสฺสนา’กาโร, ปมาสุ สมฺปหํสเน;
อุปเทเส จ วจน, ปฏิคฺคาเห’วธารเณ;
ครหาเย’ทมตฺเถ จ, ปริมาเน จ ปุจฺฉเน.
สมุจฺจเย สมาหาเร, นฺวาจเย เจ’ตรีตเร;
ปทปูรณมตฺเต จ, จสทฺโท อวธารเณ.
อิติ เหตุปกาเรสุ, อาทิมฺหิ จา’วธารเณ;
นิทสฺสเน ปทตฺถสฺส, วิปลฺลาเส สมาปเน.
สมุจฺจเย โจ’ปมายํ, สํสเย ปทปูรเณ;
ววตฺถิตวิภาสายํ, วา’วสฺสคฺเค วิกปฺปเน.
ภูสเน วารเณ จา’ลํ, วุจฺจเต ปริยตฺติยํ;
อโถ’ถา’นนฺตรา’รมฺภ, ปฺเหสุ ปทปูรเณ.
ปสํสาครหาสฺา, สีการาโท [สฺวีการ (ฏี.)] ปิ นาม ถ;
นิจฺฉเย จา’นุมานสฺมึ, สิยา นูน วิตกฺกเน.
ปุจฺฉา’วธารณา’นฺุา, สานฺตฺวนา’ลปเน [สนฺตนาลปเน (ก.)] นนุ;
วเต’กํส, ทยา, หาส, เขทา’ลปน, วิมฺหเย.
วากฺยารมฺภ, วิสาเทสุ, หนฺท หาเส’นุกมฺปเน;
ยาว ตุ ตาว สากลฺย, มานา’วธฺย’วธารเณ.
ปาจี, ปุร, งฺคโตตฺเถสุ, ปุรตฺถา ปเม ปฺยถ;
ปพนฺเธ จ จิราตีเต, นิกฏาคามิเก ปุรา.
นิเสธวากฺยาลงฺการา, วธารณปสิทฺธิสุ;
ขลฺวา’สนฺเน ตุ อภิโต-
ภิมุโข’ภยโตทิเก.
กามํ ยทฺยปิสทฺทตฺเถ, เอกํสตฺเถ จ ทิสฺสติ;
อโถ ปน วิเสสสฺมึ, ตเถว ปทปูรเณ.
หิ ¶ การเณ วิเสสา’ว, ธารเณ ปทปูรเณ;
ตุ เหตุวชฺเช ตตฺถา’ถ, กุ ปาเป’สตฺถ’กุจฺฉเน.
นุ สํสเย จ ปฺเห ถ, นานา’ เนกตฺถ วชฺชเน;
กึ ตุ ปุจฺฉาชิคุจฺฉาสุ, กํ ตุ วาริมฺหิ มุทฺธนิ.
อมา สหสมีเป ถ, เภเท อปฺปเม ปุน;
กิรา’นุสฺสวา’รุจิสุ, อุทา’ปฺยตฺเถ วิกปฺปเน.
ปตีจี จริเม ปจฺฉา, สามิ ตฺวทฺเธ ชิคุจฺฉเน;
ปกาเส สมฺภเว ปาตุ,
อฺโฺเ ตุ รโห มิโถ.
หา เขทโสกทุกฺเขสุ, เขเท ตฺว’หห วิมฺหเย;
ภึสาปเน [หึสาปเน (ฏี.)] ธี [ธิ (ก.)] นินฺทายํ, ปิธาเน ติริยํ ติโร.
ตุน ตฺวาน ตเว ตฺวา ตุํ, ธา โส ถา กฺขตฺตุ, เมว จ;
โต ถ ตฺร หิฺจนํ หึหํ, ธิ ห หิ ธ ธุนา รหิ.
ทานิ โวทาจนํ ทาชฺช, ถํ ตตฺตํ ชฺฌ ชฺชุ อาทโย;
สมาโส จา’พฺยยีภาโว,
ยาเทโส จา’พฺยยํ ภเวติ.
อิติ อพฺยยวคฺโค.
สามฺกณฺโฑ ตติโย.
อภิธานปฺปทีปิกา สมตฺตา.
นิคมน
สคฺคกณฺโฑ ¶ จ ภูกณฺโฑ, ตถา สามฺกณฺฑิติ;
กณฺฑตฺตยานฺวิตา เอสา, อภิธานปฺปทีปิกา.
ติทิเว มหิยํ ภุชคาวสเถ,
สกลตฺถสมวฺหยทีปนิ’ยํ;
อิห โย กุสโล มติมา ส นโร,
ปฏุ โหติ มหามุนิโน วจเน.
ปรกฺกมภุโช นาม, ภูปาโล คุณภูสโน;
ลงฺกาย มาสิ เตชสฺสี, ชยี เกสริวิกฺกโม.
วิภินฺนํ จิรํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิกาย-
ตฺตยสฺมิฺจ กาเรสิ สมฺมา สมคฺเค;
สเทหํ’ว นิจฺจาทโร ทีฆกาลํ,
มหคฺเฆหิ รกฺเขสิ โย ปจฺจเยหิ.
เยน ลงฺกา วิหาเรหิ, คามา’รามปุรีหิ จ;
กิตฺติยา วิย สมฺพาธี, กตา เขตฺเตหิ วาปิหิ.
ยสฺสา’สาธารณํ ปตฺวา, นุคฺคหํ สพฺพกามทํ;
อหมฺปิ คนฺถการตฺตํ, ปตฺโต วิพุธโคจรํ.
การิเต เตน ปาสาท, โคปุราทิวิภูสิเต;
สคฺคขณฺเฑ’ว ตตฺโตยา, สยสฺมึ ปติพิมฺพิเต.
มหาเชตวนา’ขฺยมฺหิ, วิหาเร สาธุสมฺมเต;
สโรคามสมูหมฺหิ, วสตา สนฺตวุตฺตินา.
สทฺธมฺมฏฺิติกาเมน, โมคฺคลฺลาเนน ธีมตา;
เถเรน รจิตา เอสา, อภิธานปฺปทีปิกาติ.