📜

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

อภิธานปฺปทีปิกา

พุทฺธปฺปณาโม

.

ตถาคโต โย กรุณากโร กโร,

ปยาต’โมสชฺช สุขปฺปทํ ปทํ;

อกา ปรตฺถํ กลิสมฺภเว ภเว,

นมามิ ตํ เกวลทุกฺกรํ กรํ.

ธมฺมปฺปณาโม

.

อปูชยุํ ยํ มุนิกุฺชรา ชรา,

รุชาทิมุตฺตา ยหิมุตฺตเร ตเร;

ิตา ติวฏฺฏมฺพุนิธึ นรานรา,

ตรึสุ ตํ ธมฺมมฆปฺปหํ ปหํ.

สงฺฆปฺปณาโม

.

คตํ มุนินฺโท’รสสูนุตํ นุตํ,

สุปุฺเขตฺตํ ภุวเน สุตํ สุตํ;

คณมฺปิ ปาณีกตสํวรํ วรํ,

สทา คุโณเฆน นิรนฺตร’นฺตรํ.

ปฏิฺา

.

นามลิงฺเคสุ โกสลฺล, มตฺถนิจฺฉยการณํ;

ยโต มหพฺพลํ พุทฺธ, วจเน ปาฏวตฺถินํ.

.

นามลิงฺคานฺย’โต พุทฺธ, ภาสิตสฺสา’รหานฺย’หํ;

ทสฺสยนฺโต ปกาเสสฺส, มภิธานปฺปทีปิกํ.

ปริภาสา

.

ภิยฺโย รูปนฺตรา สาห, จริเยน จ กตฺถจิ;

กฺวจา’ หจฺจวิธาเนน เยฺยํ ถีปุนฺนปุํสกํ.

.

อภินฺนลิงฺคานํเยว, ทฺวนฺโท จ, ลิงฺควาจกา;

คาถาปาทนฺตมชฺฌฏฺา, ปุพฺพํ ยนฺตฺยปเร ปรํ.

.

ปุมิตฺถิยํ ปทํ ทฺวีสุ, สพฺพลิงฺเค จ ตีสฺวิติ;

อภิธานนฺตรารมฺเภ, เยฺยํ ตฺว’นฺต มถาทิ จ.

.

ภิยฺโย ปโยค มาคมฺม, โสคเต อาคเม กฺวจิ;

นิฆณฺฑุ ยุตฺติ ฺจานีย, นามลิงฺคํ กถียตีติ.

๑. สคฺคกณฺฑ

.

พุทฺโธ ทสพโล สตฺถา, สพฺพฺู ทฺวิปทุตฺตโม;

มุนินฺโท ภควา นาโถ, จกฺขุม’งฺคีรโส มุนิ.

.

โลกนาโถ’ นธิวโร, มเหสิ จ วินายโก;

สมนฺตจกฺขุ สุคโต, ภูริปฺโ จ มารชิ.

.

นรสีโห นรวโร, ธมฺมราชา มหามุนิ;

เทวเทโว โลกครุ, ธมฺมสฺสามี ตถาคโต.

.

สยมฺภู สมฺมาสมฺพุทฺโธ, วรปฺโ จ นายโก;

ชิโน, สกฺโก ตุ สิทฺธตฺโถ, สุทฺโธทนิ จ โคตโม.

.

สกฺยสีโห ตถา สกฺย, มุนิ จาทิจฺจพนฺธุ จ;

.

โมกฺโข นิโรโธ นิพฺพานํ, ทีโป ตณฺหกฺขโย ปรํ;

ตาณํ เลณ มรูปฺจ, สนฺตํ สจฺจ มนาลยํ.

.

อสงฺขตํ สิว มมตํ สุทุทฺทสํ,

ปรายณํ สรณ มนีติกํ ตถา;

อนาสวํ ธุว มนิทสฺสนา’ กตา,

ปโลกิตํ นิปุณ มนนฺต มกฺขรํ.

.

ทุกฺขกฺขโย พฺยาพชฺฌฺจ [พฺยาปชฺชํ (ฏีกา)], วิวฏฺฏํ เขม เกวลํ;

อปวคฺโค วิราโค จ, ปณีต มจฺจุตํ ปทํ.

.

โยคกฺเขโม ปาร มปิ, มุตฺติ สนฺติ วิสุทฺธิโย;

วิมุตฺย’ สงฺขตธาตุ, สุทฺธิ นิพฺพุติโย สิยุํ.

๑๐.

ขีณาสโว ตฺว’เสกฺโข จ, วีตราโค ตถา’ รหา;

เทวโลโก ทิโว สคฺโค [นาโก (สี.)],

ติทิโว ติทสาลโย.

๑๑.

ติทสา ตฺว’มรา เทวา, วิพุธา จ สุธาสิโน;

สุรา มรู ทิโวกา จา, มตปา สคฺควาสิโน.

๑๒.

นิชฺชรา’ นิมิสา ทิพฺพา, อปุเม เทวตานิ จ [เทวตา เอว เทวตานิ, สกตฺเถ นิปจฺจโย (ฏีกา)];

๑๓.

สิทฺโธ ภูโต จ คนฺธพฺโพ, คุยฺหโก ยกฺข รกฺขสา;

กุมฺภณฺโฑ จ ปิสาจา’ที, นิทฺทิฏฺา เทวโยนิโย.

๑๔.

ปุพฺพเทวา สุรริปู, อสุรา ทานวา ปุเม;

ตพฺพิเสสา ปหาราโท, สมฺพโร พลิอาทโย.

๑๕.

ปิตามโห ปิตา พฺรหฺมา, โลเกโส กมลาสโน;

ตถา หิรฺคพฺโภ จ, สุรเชฏฺโ ปชาปติ.

๑๖.

วาสุเทโว หริ [หรี (ฏีกา)] กณฺโห, เกสโว จกฺกปาณฺย’ถ;

มหิสฺสโร สิโว สูลี, อิสฺสโร ปสุปตฺย’ปิ.

๑๗.

หโร วุตฺโต กุมาโร ตุ, ขนฺโธ สตฺติธโร ภเว;

๑๘.

สกฺโก ปุรินฺทโท เทว, ราชา วชิรปาณิ จ;

สุชมฺปติ สหสฺสกฺโข, มหินฺโท วชิราวุโธ.

๑๙.

วาสโว จ ทสสต, นยโน ติทิวาธิภู;

สุรนาโถ จ วชิร, หตฺโถ จ ภูตปตฺย’ปิ.

๒๐.

มฆวา โกสิโย อินฺโท, วตฺรภู ปากสาสโน;

วิโฑโช ถ สุชา ตสฺส [สุชาตา’สฺส (ฏีกา)], ภริยา ถ ปุรํ ภเว.

๒๑.

มสกฺกสารา [มสกฺกสาโร (สี.)] วสฺโสก, สารา เจวา’ มราวตี;

เวชยนฺโต ตุ ปาสาโท,

สุธมฺมา ตุ สภา มตา.

๒๒.

เวชยนฺโต รโถ ตสฺส,

วุตฺโต มาตลิ สารถิ;

เอราวโณ คโช ปณฺฑุ, กมฺพโล ตุ สิลาสนํ.

๒๓.

สุวีโรจฺจาทโย ปุตฺตา, นนฺทา โปกฺขรณี ภเว;

นนฺทนํ มิสฺสกํ จิตฺต, ลตา ผารุสกํ วนา.

๒๔.

อสนิ ทฺวีสุ กุลิสํ, วชิรํ ปุนฺนปุํสเก;

อจฺฉราโยตฺถิยํ วุตฺตา, รมฺภา อลมฺพุสาทโย;

เทวิตฺถิโย ถ คนฺธพฺพา, ปฺจสิโขติ อาทโย.

๒๕.

วิมาโน นิตฺถิยํ พฺยมฺหํ, ปียูสํ ตฺวมตํ สุธา;

สิเนรุ เมรุ ติทิวา, ธาโร เนรุ สุเมรุ จ.

๒๖.

ยุคนฺธโร อีสธโร, กรวีโก สุทสฺสโน;

เนมินฺธโร วินตโก, อสฺสกณฺโณ กุลาจลา.

๒๗.

มนฺทากินี ตถา’กาส, คงฺคา สุรนที ปฺยถ;

๒๘.

โกวิฬาโร ตถา ปาริ, จฺฉตฺตโก ปาริชาตโก;

กปฺปรุกฺโข ตุ สนฺตานา, ทโย เทวทฺทุมา สิยุํ.

๒๙.

ปาจี ปตีฌุ’ ทีจิ’ตฺถี, ปุพฺพ ปจฺฉิม อุตฺตรา;

ทิสาถ ทกฺขิณา’ ปาจี, วิทิสา’นุทิสา ภเว.

๓๐.

เอราวโต [เอราวโณ (สี.), อมรโกเส ปน เอราวโต เอว อตฺถิ] ปุณฺฑรีโก, วามโน กุมุโท’ ฺชโน;

ปุปฺผทนฺโต สพฺพภุมฺโม, สุปฺปตีโก ทิสาคชา.

๓๑.

ธตรฏฺโ จ คนฺธพฺพา, ธิโป, กุมฺภณฺฑสามิ ตุ;

วิรุฬฺหโก, วิรูปกฺโข, ตุ นาคาธิปตีริโต.

๓๒.

ยกฺขาธิโป เวสฺสวโณ, กุเวโร นรวาหโน;

อฬกา [อลกา (อมรโกส)] ฬกมนฺทาสฺส, ปุรี, ปหรณํ คทา;

จตุทฺทิสาน มธิปา, ปุพฺพาทีนํ กมา อิเม.

๓๓.

ชาตเวโท สิขี โชติ, ปาวโก ทหโน’ นโล;

หุตาวโห’ จฺจิมา ธูม, เกตฺว’คฺคิ คินิ ภานุมา.

๓๔.

เตโช ธูมสิโข วายุ, สโข จ กณฺหวตฺตนี;

เวสฺสานโร หุตาโส ถ, สิขาชาล’จฺจิ จาปุเม.

๓๕.

วิปฺผุลิงฺคํ ผุลิงฺคฺจ, ภสฺมา [‘ภสฺมา’ ติปทํ ราชาทิคเณ ปริยาปนฺนํ (รูปสิทฺธิ-อุณาทิ), ภสฺมํ (สี.)] ตุ เสฏฺิ ฉาริกา;

๓๖.

กุกฺกุโฬ ตุ’ณฺหภสฺมสฺมิ, มงฺคาโร’ลาต มุมฺมุกํ [ติกํ ทิตฺตกฏฺาทินฺธเน (ฏีกา)];

สมิธา อิธุมํ เจ’โธ, อุปาทานํ ตถินฺธนํ.

๓๗.

อโถ’ภาโส ปกาโส จา,

'โลโก’ชฺโชตา’ตปา สมา;

มาลุโต ปวโน วายุ, วาโต’นิล สมีรณา;

คนฺธวาโห ตถา วาโย, สมีโร จ สทาคติ.

๓๘.

วายุเภทา อิเม ฉุ’ทฺธ, งฺคโม จาโธคโม ตถา;

กุจฺฉิฏฺโ จ โกฏฺาสโย, อสฺสาสงฺคานุสาริโน.

๓๙.

อโถ อปานํ ปสฺสาโส,

อสฺสาโส อาน มุจฺจเต.

๔๐.

เวโค ชโว รโย ขิปฺปํ, ตุ สีฆํ ตุริตํ ลหุ;

อาสุ ตุณฺณ มรํ จาวิ, ลมฺพิตํ ตุวฏํปิ จ.

๔๑.

สตตํ นิจฺจ มวิรตา, นารต สนฺตต มนวรตฺจ ธุวํ;

ภุส มติสโย จ ทฬฺหํ, ติพฺเพ’กนฺตา’ติมตฺต, พาฬฺหานิ;

ขิปฺปาที ปณฺฑเก ทพฺเพ, ทพฺพคา เตสุ เย ติสุ.

๔๒.

อวิคฺคโห ตุ กาโม จ, มโนภู มทโน ภเว;

อนฺตโก วสวตฺตี จ, ปาปิมา จ ปชาปติ.

๔๓.

ปมตฺตพนฺธุ กณฺโห จ, มาโร นมุจิ, ตสฺส ตุ;

ตณฺหา’รตี รคา ธีตู, หตฺถี ตุ คิริเมขโล.

๔๔.

ยมราชา จ เวสายี, ยโม’สฺส นยนาวุธํ;

เวปจิตฺติ ปุโลโม จ, กิมฺปุริโส ตุ กินฺนโร.

๔๕.

อนฺตลิกฺขํ ข’มาทิจฺจ, ปโถ’พฺภํ คคน’มฺพรํ;

เวหาโส จานิลปโถ, อากาโส นิตฺถิยํ นภํ.

๔๖.

เทโว เวหายโส ตารา,

ปโถ สุรปโถ อฆํ.

๔๗.

เมโฆ วลาหโก เทโว, ปชฺชุนฺโน’มฺพุธโร ฆโน;

ธาราธโร จ ชีมูโต, วาริวาโห ตถา’มฺพุโท.

๔๘.

อพฺภํ ตีสฺวถ วสฺสฺจ, วสฺสนํ วุฏฺิ นาริยํ;

สเตรตา’กฺขณา วิชฺชุ, วิชฺชุตา จาจิรปฺปภา.

๔๙.

เมฆนาเท ตุ ธนิตํ, คชฺชิตํ รสิตาทิ จ;

อินฺทาวุธํ อินฺทธนุ, วาตกฺขิตฺตมฺพุ สีกโร.

๕๐.

อาสาโร ธารา สมฺปาโต,

กรกา ตุ ฆโนปลํ;

ทุทฺทินํ เมฆจฺฉนฺนาเห, ปิธานํ ตฺวปธารณํ.

๕๑.

ติโรธาน’นฺตรธานา, ปิธาน ฉาทนานิ จ;

อินฺทุ จนฺโท จ นกฺขตฺต, ราชา โสโม นิสากโร.

๕๒.

โอสธีโส หิมรํสิ, สสงฺโก จนฺทิมา สสี;

สีตรํสิ นิสานาโถ, อุฬุราชา จ มา ปุเม.

๕๓.

กลา โสฬสโม ภาโค, พิมฺพํ ตุ มณฺฑลํ ภเว;

อฑฺโฒ ตฺวทฺโธ อุปฑฺโฒ จ, วา ขณฺฑํ สกลํ ปุเม.

๕๔.

อทฺธํ วุตฺตํ สเม ภาเค, ปสาโท ตุ ปสนฺนตา;

โกมุที จนฺทิกา ชุณฺหา, กนฺติ โสภา ชุติ จฺฉวิ.

๕๕.

กลงฺโก ลฺฉนํ ลกฺขํ, องฺโก’ภิฺาณ ลกฺขณํ;

จิหนํ จาปิ โสภา ตุ, ปรมา สุสมา ถ จ.

๕๖.

สีตํ คุเณ, คุณิลิงฺคา, สีต สิสิร สีตลา;

หิมํ ตุหิน มุสฺสาโว, นีหาโร มหิกา ปฺยถ.

๕๗.

นกฺขตฺตํ โชติ ภํ ตารา, อปุเม ตารโก’ฬุ จ;

๕๘.

อสฺสยุโช ภรณิตฺถี, สกตฺติกา โรหิณี ปิจ;

มิคสิร [มคสิร (สี.)] มทฺทา จ ปุนพฺพสุ, ผุสฺโส [ปุสฺโส (ฏี.)] จาสิเลส’ปิ.

๕๙.

มาฆา [มฆ (สี.)] จ ผคฺคุนี ทฺเว จ, หตฺถา จิตฺตา จ สฺวาติปิ;

วิสาขา’ นุราธา เชฏฺา, มูลา’ สาฬฺหา ทุเว ตถา.

๖๐.

สวโณ จ ธนิฏฺา จ, สตภิสโช ปุพฺพุ’ตฺตรภทฺทปทา;

เรวตฺยปีติ กมโต, สตฺตาธิกวีสนกฺขตฺตา.

๖๑.

โสพฺภานุ กถิโต ราหุ, สูราที ตุ นวคฺคหา;

ราสิ เมสาทิโก ภทฺท, ปทา โปฏฺปทา สมา.

๖๒.

อาทิจฺโจ สูริโย สูโร, สตรํสิ ทิวากโร;

เวโรจโน ทินกโร, อุณฺหรํสิ ปภงฺกโร.

๖๓.

อํสุมาลี ทินปติ, ตปโน รวิ ภานุมา;

รํสิมา ภากโร ภานุ, อกฺโก สหสฺสรํสิ จ.

๖๔.

รํสิ อาภา ปภา ทิตฺติ, รุจิ ภา ชุติ ทีธิติ;

มรีจิ ทฺวีสุ ภานฺวํ’สุ, มยูโข กิรโณ กโร.

๖๕.

ปริธิ ปริเวโส ถ, มรีจิ มิคตณฺหิกา;

สูรสฺโสทยโต ปุพฺพุ’, ฏฺิตรํสิ สิยา’ รุโณ.

๖๖.

กาโล’ทฺธา สมโย เวลา,

ตพฺพิเสสา ขณาทโย;

ขโณ ทสจฺฉรากาโล,

ขณา ทส ลโย ภเว.

๖๗.

ลยา ทส ขณลโย,

มุหุตฺโต เต สิยา ทส;

ทส ขณมุหุตฺโต เต, ทิวโส ตุ อหํ ทินํ.

๖๘.

ปภาตฺจ วิภาตฺจ, ปจฺจูโส กลฺล มปฺยถ;

อภิโทโส ปโทโส ถ,

สาโย สฺฌา ทินจฺจโย.

๖๙.

นิสา จ รชนี รตฺติ, ติยามา สํวรี ภเว;

ชุณฺหา ตุ จนฺทิกายุตฺตา, ตมุสฺสนฺนา ติมิสิกา.

๗๐.

นิสีโถ มชฺฌิมา รตฺติ, อฑฺฒรตฺโต มหานิสา;

อนฺธกาโร ตโม นิตฺถี, ติมิสํ ติมิรํ มตํ.

๗๑.

จตุรงฺคตมํ เอวํ, กาฬปกฺขจตุทฺทสี;

วนสณฺโฑ ฆโน เมฆ, ปฏลํ จา’ฑฺฒรตฺติ จ.

๗๒.

อนฺธตมํ ฆนตเม, ปหาโร ยาม, สฺิโต;

ปาฏิปโท ตุ ทุติยา, ตติยาที ติถี [ติถิ], ตายติ ปาเลตีติ ติถิ, ตา+อิติ (ณฺวาทิ) ทฺวิสุ.

๗๓.

ปนฺนรสี ปฺจทสี, ปุณฺณมาสี ตุ ปุณฺณมา;

อมาวสี ปฺยมาวาสี, ถิยํ ปนฺนรสี’ ปรา.

๗๔.

ฆฏิกา สฏฺฺย’ โหรตฺโต, ปกฺโข เต ทส ปฺจ จ;

เต ตุ ปุพฺพาปรา สุกฺก,

กาฬา, มาโส ตุ เต ทุเว.

๗๕.

จิตฺโต เวสาข, เชฏฺโ จา, สาฬฺโห ทฺวีสุ จ สาวโณ;

โปฏฺปาท’สฺสยุชา จ, มาสา ทฺวาทส กตฺติโก.

๗๖.

มาคสิโร ตถา ผุสฺโส, กเมน มาฆ ผคฺคุณา;

กตฺติก’สฺสยุชา มาสา, ปจฺฉิม ปุพฺพกตฺติกา.

๗๗.

สาวโณ นิกฺขมนีโย,

จิตฺตมาโส ตุ รมฺมโก.

๗๘.

จตุโร จตุโร มาสา, กตฺติกกาฬปกฺขโต;

กมา เหมนฺต คิมฺหาน, วสฺสานา อุตุโย ทฺวิสุ.

๗๙.

เหมนฺโต สิสิร มุตู,

ฉ วา วสนฺโตคิมฺห วสฺสานา;

สรโทติ กมา มาสา, ทฺเว ทฺเว วุตฺตานุสาเรน.

๘๐.

อุณฺโห นิทาโฆ คิมฺโหถ,

วสฺโส วสฺสาน ปาวุสา;

อุตูหิ ตีหิ วสฺสานา, ทิเกหิ ทกฺขิณายนํ.

๘๑.

อุตฺตรายน มฺเหิ, ตีหิ วสฺสายนทฺวยํ;

วสฺส สํวจฺฉรา นิตฺถี, สรโท หายโน สมา.

๘๒.

กปฺปกฺขโย ตุ สํวฏฺโฏ, ยุคนฺต ปลยา อปิ;

อลกฺขี กาลกณฺณิตฺถี, อถ ลกฺขี สิริ’ตฺถิยํ.

๘๓.

ทนุ ทานวมาตา ถ, เทวมาตา ปนา’ทิติ;

๘๔.

ปาปฺจ กิพฺพิสํ เวรา, ฆํ ทุจฺจริต ทุกฺกฏํ;

อปุฺา’กุสลํ กณฺหํ, กลุสํ ทุริตา’คุ จ.

๘๕.

กุสลํ สุกตํ สุกฺกํ, ปุฺํ ธมฺม มนิตฺถิยํ;

สุจริต มโถ ทิฏฺ, ธมฺมิกํ อิหโลกิกํ.

๘๖.

สนฺทิฏฺิก มโถ ปาร, โลกิกํ สมฺปรายิกํ;

ตกฺกาลํ ตุ ตทาตฺวํ โจ,

ตฺตรกาโล ตุ อายติ.

๘๗.

หาโส’ ตฺตมนตา ปีติ, วิตฺติ ตุฏฺิ จ นาริยํ;

อานนฺโท ปมุทา’โมโท, สนฺโตโส นนฺทิ สมฺมโท.

๘๘.

ปาโมชฺชฺจ ปโมโท ถ, สุขํ สาตฺจ ผาสฺว’ถ;

ภทฺทํ เสยฺโย สุภํ เขมํ, กลฺยาณํ มงฺคลํ สิวํ.

๘๙.

ทุกฺขฺจ กสิรํ กิจฺฉํ, นีโฆ จ พฺยสนํ อฆํ;

ทพฺเพ ตุ ปาปปุฺานิ, ตีสฺวากิจฺฉํ สุขาทิ จ.

๙๐.

ภาคฺยํ นิยติ ภาโค จ, ภาคเธยฺยํ วิธี’ริโต;

อโถ อุปฺปตฺติ นิพฺพตฺติ, ชาติ ชนน มุพฺภโว.

๙๑.

นิมิตฺตํ การณํ านํ, ปทํ พีชํ นิพนฺธนํ;

นิทานํ ปภโว เหตุ, สมฺภโว เสตุ ปจฺจโย.

๙๒.

การณํ ยํ สมาสนฺนํ, ปทฏฺานนฺติ ตํ มตํ;

ชีโว ตุ ปุริโส’ตฺตา ถ, ปธานํ ปกติตฺถิยํ.

๙๓.

ปาโณ สรีรี ภูตํ วา, สตฺโต เทหี จ ปุคฺคโล;

ชีโว ปาณี ปชา ชนฺตุ,

ชโน โลโก ตถาคโต.

๙๔.

รูปํ สทฺโท คนฺธ รสา, ผสฺโส ธมฺโม จ โคจรา;

อาลมฺพา วิสยา เต ฉา, รมฺมณา ลมฺพณานิ จ.

๙๕.

สุกฺโก โคโร สิโต’ทาตา,

ธวโล เสต, ปณฺฑรา;

โสโณ ตุ โลหิโต รตฺโต,

ตมฺพ มฺชิฏฺ โรหิตา.

๙๖.

นีโล กณฺหา’สิตา กาโฬ,

เมจโก สาม สามลา;

สิตปีเตตุ ปณฺฑุ’ตฺโต, อีสํปณฺฑุตุ ธูสโร.

๙๗.

อรุโณ กิฺจิรตฺโต ถ,

ปาฏโล เสตโลหิโต;

อโถ ปีโต หลิทฺยาโภ,

ปลาโส หริโต หริ.

๙๘.

กฬาโร กปิโล นีล, ปีเต ถ โรจนปฺปเภ;

ปิงฺโค ปิสงฺโค ปฺยถวา, กฬาราที ตุ ปิงฺคเล.

๙๙.

กมฺมาโส สพโล จิตฺโต,

สาโว ตุ กณฺหปีตเก;

วาจฺจลิงฺคา คุณินฺเยเต, คุเณ สุกฺกาทโย ปุเม.

๑๐๐.

นจฺจํ นฏฺฏฺจ นฏนํ, นตฺตนํ ลาสนํ ภเว;

นจฺจํ ตุ วาทิตํ คีต, มิติ นาฏุมิทํ ตยํ.

๑๐๑.

นจฺจฏฺานํ สิยา รงฺโค, ภินโย สูจฺยสูจนํ;

องฺคหาโร’งฺควิกฺเขโป, นฏฺฏโก นฏโก นโฏ.

๑๐๒.

สิงฺคาโร กรุโณ วีร, พฺภุต หสฺส ภยานกา;

สนฺโต พีภจฺฉ รุทฺทานิ, นว นาฏฺยรสา อิเม.

๑๐๓.

โปสสฺส นาริยํ โปเส, อิตฺถิยา สงฺคมํ ปติ;

ยา ปิหา เอส สิงฺคาโร, รติกีฬาทิการโณ.

๑๐๔.

อุตฺตม ปฺปกติปฺปาโย, อิตฺถิปุริสเหตุโก;

โส สมฺโภโค วิโยโคติ,

สิงฺคาโร ทุวิโธ มโต.

๑๐๕.

ภาสิตํ ลปิตํ ภาสา, โวหาโร วจนํ วโจ;

อุตฺติ วาจา คิรา วาณี, ภารตี กถิตา [กถา (กตฺถจิ)] วจี.

๑๐๖.

เอกาขฺยาโต ปทจโย, สิยา วากฺยํสการโก;

อาเมฑิตนฺติ วิฺเยฺยํ, ทฺวตฺติกฺขตฺตุ มุทีรณํ.

๑๐๗.

ภเย โกเธ ปสํสายํ, ตุริเต โกตูหเล’จฺฉเร;

หาเส โสเก ปสาเท จ, กเร อาเมฑิตํ พุโธ.

๑๐๘.

อิรุ นารี ยชุ สาม, มิติ เวทา ตโย สิยุํ;

เอเต เอว ตยี นารี, เวโท มนฺโต สุติตฺถิยํ.

๑๐๙.

อฏฺโก วามโก วาม, เทโว จงฺคีรโส ภคุ;

ยมทคฺคิ จ วาสิฏฺโ, ภารทฺวาโช จ กสฺสโป;

เวสฺสามิตฺโตติ มนฺตานํ, กตฺตาโร อิสโย อิเม.

๑๑๐.

กปฺโป พฺยากรณํ โชติ, สตฺถํ สิกฺขา นิรุตฺติ จ;

ฉนฺโทวิจิติ เจตานิ, เวทงฺคานิ วทนฺติ ฉ.

๑๑๑.

อิติหาโส ปุราวุตฺต, ปฺปพนฺโธ ภารตาทิโก;

นามปฺปกาสกํ สตฺถํ, รุกฺขาทีนํ นิฆณฺฑุ โส.

๑๑๒.

วิตณฺฑสตฺถํ วิฺเยฺยํ, ยํ ตํ โลกายตํ อิติ;

เกฏุภํ ตุ กฺริยากปฺป, วิกปฺโป กวินํ หิโต.

๑๑๓.

อาขฺยายิโกปลทฺธตฺถา, ปพนฺธกปฺปนา กถา;

ทณฺฑนีตฺย’ตฺถสตฺถสฺมึ, วุตฺตนฺโต ตุ ปวตฺติ จ.

๑๑๔.

สฺา, ขฺยา, วฺหา สมฺา จา, ภิธานํ นาม มวฺหโย;

นามเธยฺยา’ ธิวจนํ, ปฏิวากฺยํ ตุ อุตฺตรํ.

๑๑๕.

ปฺโห ตีสฺว นุโยโค จ, ปุจฺฉา ปฺยถ นิทสฺสนํ;

อุโปคฺฆาโต จ ทิฏฺนฺโต, ตโถ’ทาหรณํ ภเว.

๑๑๖.

สมา สงฺเขป สํหารา, สมาโส สงฺคโห ปฺยถ;

สตํ ธารยสี ตฺยาทฺย, พฺภกฺขานํ ตุจฺฉภาสนํ.

๑๑๗.

โวหาโร ตุ วิวาโท ถ, สปนํ สปโถปิ จ;

ยโส สิโลโก กิตฺติตฺถี,

โฆสนา ตุ’จฺจสทฺทนํ.

๑๑๘.

ปฏิโฆโส ปฏิรโว, โถ’ ปฺาโส วจีมุขํ;

กตฺถนา จ สิลาฆา จ, วณฺณนา จ นุติ ตฺถุติ.

๑๑๙.

โถมนฺจ [โถมนํ วา (กตฺถจิ โถมนํ โถมนา ทฺวิลิงฺเค)] ปสํสาถ, เกกา นาโท สิขณฺฑินํ;

คชานํ โกฺจนาโท ถ,

มตา เหสา หยทฺธนิ.

๑๒๐.

ปริยาโย เววจนํ, สากจฺฉา ตุ จ สํกถา;

อุปวาโท จุ’ปกฺโกสา, วณฺณวาทา’นุวาโท จ;

ชนวาทา’ปวาทาปิ, ปริวาโท จ ตุลฺยตฺถา.

๑๒๑.

เขโป นินฺทา ตถา กุจฺฉา, ชิคุจฺฉา ครหา ภเว;

นินฺทาปุพฺโพ อุปารมฺโภ, ปริภาสน มุจฺจเต.

๑๒๒.

อฏฺานริยโวหาร, วเสน ยา ปวตฺติตา;

อภิวากฺยํ สิยา วาจา, สา วีติกฺกมทีปนี.

๑๒๓.

มุหุํภาสา นุลาโปถ, ปลาโป นตฺถิกา คิรา;

อาโทภาสน มาลาโป,

วิลาโป ตุ ปริทฺทโว.

๑๒๔.

วิปฺปลาโป วิโรโธตฺติ, สนฺเทโสตฺติ ตุ วาจิกํ;

สมฺภาสนํ ตุ สลฺลาโป, วิโรธรหิตํ มิถุ.

๑๒๕.

ผรุสํ นิฏฺุรํ วากฺยํ, มนุฺํ หทยงฺคมํ;

สํกุลํ ตุ กิลิฏฺฺจ, ปุพฺพาปรวิโรธินี.

๑๒๖.

สมุทายตฺถรหิตํ, อพทฺธมิติ [อพนฺธ (ก.)] กิตฺติตํ;

วิตถํ ตุ มุสา จาถ [อาหตํ ตุ มุสาตฺถกํ (กตฺถจิ, อมรโกเส)], ผรุสาที ติลิงฺคิกา.

๑๒๗.

สมฺมา พฺยยฺจา วิตถํ, สจฺจํ ตจฺฉํ ยถาตถํ;

ตพฺพนฺตา ตีสฺว ลีกํ ตฺว, สจฺจํ มิจฺฉา มุสา พฺยยํ.

๑๒๘.

รโว นินาโท นินโท จ สทฺโท,

นิคฺโฆส นาท ทฺธนโย จ ราโว;

อาราว สํราว วิราว โฆสา,

รวา สุติตฺถี สร นิสฺสนา จ.

๑๒๙.

วิสฺสฏฺ มฺชุ วิฺเยฺยา, สวนียา วิสาริโน;

พินฺทุ คมฺภีร นินฺนาที, ตฺเยว มฏฺงฺคิโก สโร.

๑๓๐.

ติรจฺฉานคตานฺหิ, รุตํ วสฺสิต มุจฺจเต;

โกลาหโล กลหโล,

คีตํ คานฺจ คีติกา.

๑๓๑.

สรา สตฺต ตโย คามา, เจกวีสติ มุจฺฉนา;

ตานา [านานิ (พหูสุ)] เจกูนปฺาส, อิจฺเจตํ สรมณฺฑลํ.

๑๓๒.

อุสโภ เธวโต เจว, ฉชฺช คนฺธาร มชฺฌิมา;

ปฺจโม จ นิสาโทติ, สตฺเต’เต คทิตา สรา.

๑๓๓.

นทนฺติ อุสภํ คาโว, ตุรคา เธวตํ ตถา;

ฉชฺชํ มยูรา คนฺธาร, มชา โกฺจา จ มชฺฌิมํ.

๑๓๔.

ปฺจมํ ปรปุฏฺาที, นิสาทมฺปิ จ วารณา;

ฉชฺโชมชฺฌิโม คามา,

ตโย สาธารโณติ จ.

๑๓๕.

สเรสุ เตสุ ปจฺเจเก, ติสฺโส ติสฺโส หิ มุจฺฉนา;

สิยุํ ตเถว ตานานิ [านานิ (พหูสุ)], สตฺต สตฺเตว ลพฺภเร.

๑๓๖.

ติสฺโส ทุเว จตสฺโส จ, จตสฺโส กมโต สเร;

ติสฺโส ทุเว จตสฺโสติ, ทฺวาวีสติ สุตี สิยุํ.

๑๓๗.

อุจฺจตเร รเว ตาโร, ถาพฺยตฺเต มธุเร กโล;

คมฺภีเร ตุ รเว มนฺโท, ตาราที ตีสฺวโถ กเล;

กากลี สุขุเม วุตฺโต,

กฺริยาทิสมตา ลโย.

๑๓๘.

วีณา จ วลฺลกี สตฺต, ตนฺตี สา ปริวาทินี;

โปกฺขโร โทณิ วีณาย,

อุปวีโณ ตุ เวโก.

๑๓๙.

อาตตฺเจว วิตต, มาตตวิตตํ ฆนํ;

สุสิรํ เจติ ตูริยํ, ปฺจงฺคิก มุทีริตํ.

๑๔๐.

อาตตํ นาม จมฺมาว, นทฺเธสุ เภริยาทิสุ;

ตเล’เกกยุตํ กุมฺภ, ถุณ ททฺทริกาทิกํ.

๑๔๑.

วิตตํ โจ’ภยตลํ, ตูริยํ มุรชาทิกํ;

อาตตวิตตํ สพฺพ, วินทฺธํ ปณวาทิกํ.

๑๔๒.

สุสิรํ วํสสงฺขาทิ, สมฺมตาลาทิกํ ฆนํ;

อาโตชฺชํ ตุ จ วาทิตฺตํ, วาทิตํ วชฺช มุจฺจเต.

๑๔๓.

เภรี (เภริ) ทุนฺทุภิ วุตฺโต ถ,

มุทิงฺโค มุรโชสฺส ตุ;

อาลิงฺค, งฺกฺโย, ทฺธกา เภทา,

ติณโว ตุ จ ฑิณฺฑิโม.

๑๔๔.

อาลมฺพโร ตุ ปณโว, โกโณ วีณาทิวาทนํ;

ททฺทรี ปฏโห เภริ, ปฺปเภทา มทฺทลาทโย.

๑๔๕.

ชนปฺปิเย วิมทฺทุฏฺเ, คนฺเธ ปริมโล ภเว;

โส ตฺวา โมโท ทูรคามี, วิสฺสนฺตา ตีสฺวิโต ปรํ.

๑๔๖.

อิฏฺคนฺโธ จ สุรภิ, สุคนฺโธ จ สุคนฺธิ จ;

ปูติคนฺธิ ตุ ทุคฺคนฺโธ, ถ วิสฺสํ อามคนฺธิ ยํ.

๑๔๗.

กุงฺกุมฺเจว ยวน, ปุปฺผฺจ ตครํ ตถา;

ตุรุกฺโขติ จตุชฺชาติ, คนฺธา เอเต ปกาสิตา.

๑๔๘.

กสาโว นิตฺถิยํ ติตฺโต, มธุโร ลวโณ อิเม;

อมฺพิโล กฏุโก เจติ, ฉ รสา ตพฺพตี ติสุ.

๑๔๙.

สิยา ผสฺโส จ โผฏฺพฺโพ,

วิสยี ตฺวกฺข มินฺทฺริยํ;

นยนํ ตฺวกฺขิ เนตฺตฺจ, โลจนํ จ’จฺฉิ จกฺขุ จ.

๑๕๐.

โสตํ สทฺทคฺคโห กณฺโณ, สวนํ สุติ นตฺถุ ตุ;

นาสา จ นาสิกา ฆานํ, ชิวฺหาตุ รสนา ภเว.

๑๕๑.

สรีรํ วปุ คตฺตฺจา, ตฺตภาโว โพนฺทิ วิคฺคโห;

เทหํ วา ปุริเส กาโย, ถิยํ ตนุ กเฬวรํ.

๑๕๒.

จิตฺตํ เจโต มโน นิตฺถี, วิฺาณํ หทยํ ตถา;

มานสํ ธี ตุ ปฺา จ, พุทฺธิ เมธา มติ มุติ.

๑๕๓.

ภูรี มนฺตา จ ปฺาณํ, าณํ วิชฺชา จ โยนิ จ;

ปฏิภาน มโมโห ถ, ปฺาเภทา วิปสฺสนา.

๑๕๔.

สมฺมาทิฏฺิ ปภุติกา, วีมํสา ตุ วิจารณา;

สมฺปชฺํ ตุ เนปกฺกํ, เวทยิตํ ตุ เวทนา.

๑๕๕.

ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป,

ปฺปโน’ หา’ ยุ ตุ ชีวิตํ;

เอกคฺคตา ตุ สมโถ, อวิกฺเขโป สมาธิ จ.

๑๕๖.

อุสฺสาหา’ ตปฺป ปคฺคาหา, วายาโม จ ปรกฺกโม;

ปธานํ วีริยํ เจหา, อุยฺยาโม จ ธิติ ตฺถิยํ.

๑๕๗.

จตฺตาริ วีริยงฺคานิ, ตจสฺส จ นหารุโน;

อวสิสฺสน มฏฺิสฺส, มํสโลหิตสุสฺสนํ.

๑๕๘.

อุสฺโสฬฺหี ตฺว ธิมตฺเตหา, สติ ตฺว นุสฺสติ ตฺถิย;

ลชฺชา หิรี สมานา ถ, โอตฺตปฺปํ ปาปภีรุตา.

๑๕๙.

มชฺฌตฺตตา ตุ’เปกฺขา จ, อทุกฺขมสุขา สิยา;

จิตฺตาโภโค มนกฺกาโร,

อธิโมกฺโข ตุ นิจฺฉโย.

๑๖๐.

ทยา’ นุกมฺปา การุฺํ, กรุณา จ อนุทฺทยา;

ถิยํ เวรมณี เจว, วิรตฺยา’ รติ จาปฺยถ.

๑๖๑.

ติติกฺขา ขนฺติ ขมนํ, ขมา เมตฺตา ตุ เมตฺย’ถ;

ทสฺสนํ ทิฏฺิ ลทฺธิตฺถี, สิทฺธนฺโต สมโย ภเว.

๑๖๒.

ตณฺหา จ ตสิณา เอชา, ชาลินี จ วิสตฺติกา;

ฉนฺโท ชฏา นิกนฺตฺยา’สา, สิพฺพินี ภวเนตฺติ จ.

๑๖๓.

อภิชฺฌา วนโถ วานํ, โลโภ ราโค จ อาลโย;

ปิหา มโนรโถ อิจฺฉา, ภิลาโส กาม โทหฬา;

อากงฺขา รุจิ วุตฺตา สา, ตฺวธิกา ลาลสา ทฺวิสุ.

๑๖๔.

เวรํ วิโรโธ วิทฺเทโส, โทโส จ ปฏิฆฺจ วา;

โกธา’ ฆาตา โกป โรสา,

พฺยาปาโท’ นภิรทฺธิ จ.

๑๖๕.

พทฺธเวร มุปนาโห, สิยา โสโก ตุ โสจนํ;

โรทิตํ กนฺทิตํ รุณฺณํ, ปริเทโว ปริทฺทโว.

๑๖๖.

ภีติตฺถิ ภย มุตฺตาโส, เภรวํ ตุ มหพฺภยํ;

๑๖๗.

เภรวํ ภีสนํ ภีมํ, ทารุณฺจ ภยานกํ;

โฆรํ ปฏิภยํ เภสฺมํ, ภยงฺกร มิเม ตีสุ.

๑๖๘.

อิสฺสา อุสูยา มจฺเฉรํ, ตุ มจฺฉริย มจฺฉรํ;

โมโห’วิชฺชา ตถา’าณํ, มาโน วิธา จ อุนฺนติ.

๑๖๙.

อุทฺธจฺจ มุทฺธฏํ จาถ [อุทฺธวํอุทฺธํ ธาวติ จิตฺต เมเตนาติ อุทฺธวํ (ฏีกา)], ตาโป กุกฺกุจฺจเมว จ;

ปจฺฉาตาโป นุตาโป จ, วิปฺปฏิสาโร ปกาสิโต.

๑๗๐.

มโนวิเลข สนฺเทหา, สํสโย จ กถํกถา;

ทฺเวฬฺหกํ วิจิกิจฺฉา จ, กงฺขา สงฺกา วิมตฺยปิ.

๑๗๑.

คพฺโพ ภิมาโน’หํกาโร, จินฺตาตุ ฌาน มุจฺจเต;

นิจฺฉโย นิณฺณโย วุตฺโต, ปฏิฺา ตุ ปฏิสฺสโว.

๑๗๒.

อวมานํ ติรกฺกาโร, ปริภโว ปฺย’ นาทโร;

ปราภโว ปฺย’ วฺา ถ, อุมฺมาโท จิตฺตวิพฺภโม.

๑๗๓.

เปมํ สิเนโห สฺเนโห ถ, จิตฺตปีฬา วิสฺิตา;

ปมาโท สติโวสฺสคฺโค, โกตูหลํ กุตูหลํ.

๑๗๔.

วิลาโส ลลิตํ ลีลา, หาโว เหฬา จ วิพฺภโม;

อิจฺจาทิกา สิยุํ นาริ, สิงฺคารภาวชา กิริยา.

๑๗๕.

หสนํ หสิตํ หาโส, มนฺโท โส มิหิตํ สิตํ;

อฏฺฏหาโส มหาหาโส,

โรมฺโจ โลมหํสนํ.

๑๗๖.

ปริหาโส ทโว ขิฑฺฑา, เกฬิ กีฬา จ กีฬิตํ;

นิทฺทา ตุ สุปินํ โสปฺปํ, มิทฺธฺจ ปจลายิกา.

๑๗๗.

ถิยํ นิกติ กูฏฺจ, ทมฺโภ สาฺยฺจ เกตวํ;

สภาโว ตุ นิสฺสคฺโค จ, สรูปํ ปกติตฺถิยํ.

๑๗๘.

สีลฺจ ลกฺขณํ ภาโว,

อุสฺสโว ตุ ฉโณ มโห [มโต (ฏี.)].

๑๗๙.

ธาเรนฺโต ชนฺตุ สสฺเนห, มภิธานปฺปทีปิกํ;

ขุทฺทกาทฺยตฺถชาตานิ [ขุทฺทกานฺยตฺถชาตานิ (ก.)], สมฺปสฺสติ ยถาสุขํ.

สคฺคกณฺโฑ นิฏฺิโต.

๒. ภูกณฺฑ

๑. ภูมิวคฺค

๑๘๐.

วคฺคา ภูมิ, ปุรี, มจฺจ, จตุพฺพณฺณ, วนาทิหิ;

ปาตาเลน จ วุจฺจนฺเต, สงฺโค’ปงฺเคหิ’ธ’กฺกมา.

๑๘๑.

วสุนฺธรา ฉมา ภูมิ, ปถวี เมทนี มหี;

อุพฺพี วสุมตี โค กุ, วสุธา ธรณี ธรา;

ปุถวี ชคตี ภูรี, ภู จ ภูตธรา’ วนี.

๑๘๒.

ขารา ตุ มตฺติกา อูโส, อูสวา ตูสโร ติสุ;

ถลํ ถลีตฺถี ภูภาเค, ถทฺธลูขมฺหิ ชงฺคโล.

๑๘๓.

ปุพฺพวิเทโห จาปร, โคยานํ ชมฺพุทีโป จ;

อุตฺตรกุรุ เจติ สิยุํ, จตฺตาโรเม มหาทีปา.

๑๘๔.

ปุมฺพหุตฺเต กุรู สกฺกา, โกสลา มคธา สิวี;

กลิงฺคา’วนฺติ ปฺจาลา, วชฺชี คนฺธาร เจตโย.

๑๘๕.

วงฺคา วิเทหา กมฺโพชา, มทฺทา ภคฺค’งฺค สีหฬา;

กสฺมีรา กาสิ ปณฺฑวาที, สิยุํ ชนปทนฺตรา.

๑๘๖.

โลโก จ ภุวนํ วุตฺตํ, เทโส ตุ วิสโย ปฺยถ;

มิลกฺขเทโส ปจฺจนฺโต, มชฺฌเทโส ตุ มชฺฌิโม.

๑๘๗.

อนูโป สลิลปฺปาโย, กจฺฉํ ปุม นปุํสเก;

สทฺทโล หริเต เทเส, ติเณนา, ภินเวน หิ.

๑๘๘.

นทฺยมฺพุชีวโน เทโส, วุฏฺินิปฺปชฺชสสฺสโก;

โย นทีมาติโก เทว,

มาติโก จ กเมน โส.

๑๘๙.

ตีสฺวนูปาทฺยโถ จนฺท, สูราโท สสฺสตีริโต;

รฏฺํ ตุ วิชิตฺจาถ, ปุริเส เสตุ อาลิยํ.

๑๙๐.

อุปานฺตภู ปริสโร, โคฏฺํ ตุ โคกุลํ วโช;

มคฺโค ปนฺโถ ปโถ อทฺธา, อฺชสํ วฏุมํ ตถา.

๑๙๑.

ปชฺโช [ปชฺชา…. (ก.)], ยนฺจ ปทวี, วตฺตนี ปทฺธติตฺถิยํ;

ตพฺเภทา ชงฺฆ, สกฏ, มคฺคา เต จ มหทฺธนิ.

๑๙๒.

เอกปทฺเยกปทิเก, กนฺตาโร ตุ จ ทุคฺคเม;

๑๙๓.

ปฏิมคฺโค ปฏิปโถ, อทฺธานํ ทีฆ มฺชสํ;

สุปฺปโถ ตุ สุปนฺโถ จ, อุปฺปถํ ตฺวปถํ ภเว.

๑๙๔.

ฉตฺตึสปรมาณูน, เมโก ณุ จ ฉตฺตึส เต;

ตชฺชารี ตาปิ ฉตฺตึส, รถเรณุ ฉตฺตึส เต.

๑๙๕.

ลิกฺขาตา สตฺต อูกา ตา, ธฺมาโสติ สตฺต เต;

สตฺต งฺคุล’ มมุ ทฺวิจฺฉ, วิทตฺถิ ตา ทุเว สิยุํ.

๑๙๖.

รตนํ ตานิ สตฺเตว, ยฏฺิ ตา วีสตู สภํ;

คาวุต มุสภาสีติ, โยชนํ จตุคาวุตํ.

๑๙๗.

ธนุปฺจสตํ โกโส, กรีสํ จตุรมฺพณํ;

อพฺภนฺตรํ ตุ หตฺถาน, มฏฺวีส ปมาณโต.

ภูมิวคฺโค นิฏฺิโต.

๒. ภูกณฺฑ

๒. ปุรวคฺค

๑๙๘.

ปุรํ นคร มิตฺถี วา, านียํ ปุฏเภทนํ;

ถิยํ ตุ ราชธานี [ราชานี (ฏี.)] จ, ขนฺธาวาโร ภเว ถ จ.

๑๙๙.

สาขานคร มฺตฺร, ยํ ตํ มูลปุรา ปุรํ;

พาราณสี จ สาวตฺถิ, เวสาลี มิถิลา, ฬวี.

๒๐๐.

โกสมฺพุ, ชฺเชนิโย ตกฺก, สิลา จมฺปา จ สาคลํ;

สุสุมารคิรํ [สํสุมาร (ฏีกา)] ราช, คหํ กปิลวตฺถุ จ.

๒๐๑.

สาเกต, มินฺทปตฺถฺโจ, กฺกฏฺา ปาฏลิปุตฺตกํ;

เชตุตฺตรฺจ สงฺกสฺสํ, กุสินาราทโย ปุรี.

๒๐๒.

รจฺฉา จ วิสิขา วุตฺตา, รถิกา วีถิ จาปฺยถ;

พฺยูโห รจฺฉา อนิพฺพิทฺธา, นิพฺพิทฺธา ตุ ปถทฺธิ จ.

๒๐๓.

จตุกฺกํ จจฺจเร มคฺค, สนฺธิ สิงฺฆาฏกํ ภเว;

ปากาโร วรโณ จาถ, อุทาโป [อุทฺทาป, อุทฺทาป] อุปการิกา.

๒๐๔.

กุฏฺฏํ ตุ ภิตฺติ นารี ถ, โคปุรํ ทฺวารโกฏฺโก;

เอสิกา อินฺทขีโล จ, อฏฺโฏ ตฺวฏฺฏาลโก ภเว.

๒๐๕.

โตรณํ ตุ พหิทฺวารํ, ปริขาตุ จ ทีฆิกา;

มนฺทิรํ สทนา, คารํ, นิกาโย นิลยา, ลโย.

๒๐๖.

อาวาโส ภวนํ เวสฺมํ, นิเกตนํ นิเวสนํ;

ฆรํ คหฺจา, วสโถ, สรณฺจ ปติสฺสโย.

๒๐๗.

โอกํ สาลา ขโย วาโส, ถิยํ กุฏิ วสตฺย’ปิ;

เคหฺจา, นิตฺถิ สทุมํ, เจติยา, ยตนานิ ตุ.

๒๐๘.

ปาสาโท เจว ยูโป ถ, มุณฺฑจฺฉโท จ หมฺมิยํ;

ยูโปตุ คชกุมฺภมฺหิ, หตฺถินโข ปติฏฺิโต.

๒๐๙.

สุปณฺณวงฺกจฺฉทน, มฑฺฒโยโค สิยา ถ จ;

เอกกูฏยุโต มาโฬ,

ปาสาโท จตุรสฺสโก.

๒๑๐.

สภายฺจ สภา จาถ, มณฺฑปํ วา ชนาลโย;

อโถ อาสนสาลายํ, ปฏิกฺกมน มีริตํ.

๒๑๑.

ชินสฺส วาสภวน, มิตฺถี คนฺธกุฏิ ปฺยถ;

ถิยํ รสวตี ปาก, ฏฺานฺเจว มหานสํ.

๒๑๒.

อาเวสนํ สิปฺปสาลา, โสณฺฑา ตุ ปานมนฺทิรํ;

วจฺจฏฺานํ วจฺจกุฏิ, มุนีนํ าน มสฺสโม.

๒๑๓.

ปณฺยวิกฺกยสาลา กุ, อาปโณ ปณฺยวีถิกา;

อุโทสิโต ภณฺฑสาลา, จงฺกมนํ ตุ จงฺกโม.

๒๑๔.

ชนฺตาฆรํ ตฺวคฺคิสาลา, ปปา ปานียสาลิกา;

คพฺโภ โอวรโก วาสา, คารํ ตุ สยนิคฺคหํ.

๒๑๕.

อิตฺถาคารํ ตุ โอโรโธ, สุทฺธนฺโต’ นฺเตปุรมฺปิ จ;

อสพฺพวิสยฏฺานํ, รฺํ กจฺฉนฺตรํ มตํ.

๒๑๖.

โสปาโน วา’โรหณฺจ,

นิสฺเสณี สา, ธิโรหิณี;

วาตปานํ ควกฺโข จ, ชาลฺจ สีหปฺชรํ.

๒๑๗.

อาโลกสนฺธิ วุตฺโต ถ, ลงฺคี’ตฺถี ปลิโฆ ภเว;

กปิสีโส, คฺคลตฺถมฺโภ, นิพฺพํ ตุ ฉทฺทโกฏิยํ.

๒๑๘.

ฉทนํ ปฏลํ ฉทฺท, มชิรํ จจฺจโร, งฺคณํ;

ปฆาโน ปฆนา, ลินฺโท, ปมุขํ ทฺวารพนฺธนํ.

๒๑๙.

ปิฏฺสงฺฆาฏกํ ทฺวาร, พาหา กูฏํ ตุ กณฺณิกา;

ทฺวารฺจ ปฏิหาโร ถ, อุมฺมาโร เทหนี, ตฺถิยํ.

๒๒๐.

เอฬโก อินฺทขีโล ถ, ถมฺโภ ถูโณ ปุมิตฺถิยํ;

ปาฏิกา, ฑฺเฒนฺทุปาสาเณ, คิฺชกา ตุ จ อิฏฺกา.

๒๒๑.

วลภิจฺฉาทิทารุมฺหิ, วงฺเก โคปานสี, ตฺถิยํ;

กโปตปาลิกายํ ตุ, วิฏงฺโก นิตฺถิยํ ภเว.

๒๒๒.

กุฺจิกาวิวรํ ตาฬ, จฺฉิคฺคโล ปฺยถ กุฺจิกา;

ตาโฬ’วาปุรณํ จาถ, เวทิกา เวทิ กถฺยเต.

๒๒๓.

สงฺฆาโต ปกฺขปาโส จ, มนฺทิรงฺคา ตุลา อปิ;

ถิยํ สมฺมุชฺชนี เจว, สมฺมชฺชนี จ โสธนี.

๒๒๔.

สงฺกฏีรํ ตุ สงฺการ, ฏฺานํ สงฺการกูฏกํ;

อโถ กจวโร, กฺลาโป, สงฺกาโร จ กสมฺพุปิ.

๒๒๕.

ฆราทิภูมิ ตํ วตฺถุ, คาโม สํวสโถ ถ โส;

ปากโฏ นิคโม โภค, มจฺจาทิภฺโย ธิ ตูทิโต [‘อธิภู’ติ อีริโต กถิโต (ฏี.)].

๒๒๖.

สีมา จ มริยาทา ถ,

โฆโส โคปาลคามโกติ.

ปุรวคฺโค นิฏฺิโต.

๓. นรวคฺค

๒๒๗.

มนุสฺโส มานุโส มจฺโจ, มานโว มนุโช นโร;

โปโส ปุมา จ ปุริโส,

โปริโส ปฺยถ ปณฺฑิโต.

๒๒๘.

พุโธ วิทฺวา วิภาวี จ, สนฺโต สปฺปฺ โกวิทา;

ธีมา สุธี กวิ พฺยตฺโต, วิจกฺขโณ วิสารโท.

๒๒๙.

เมธาวี มติมา ปฺโ, วิฺู จ วิทูโร วิทู;

ธีโร วิปสฺสี โทสฺู, พุทฺโธ จ ทพฺพ วิทฺทสุ.

๒๓๐.

อิตฺถี สีมนฺตินี นารี, ถี วธู วนิตา, งฺคนา;

ปมทา สุนฺทรี กนฺตา, รมณี ทยิตา, พลา.

๒๓๑.

มาตุคาโม จ มหิลา, ลลนา ภีรุ กามินี;

กุมาริกา ตุ กฺา ถ, ยุวตี ตรุณี ภเว.

๒๓๒.

มเหสี สาภิเสกาฺา,

โภคินี ราชนาริโย;

ธวตฺถินี ตุ สงฺเกตํ, ยาติ ยา สา, ภิสาริกา.

๒๓๓.

คณิกา เวสิยา วณฺณ, ทาสี นครโสภินี;

รูปูปชีวินี เวสี, กุลฏา ตุ จ พนฺธกี.

๒๓๔.

วราโรโห, ตฺตมา มตฺต, กาสินี วรวณฺณินี;

ปติพฺพตา ตฺวปิ สตี, กุลิตฺถี กุลปาลิกา.

๒๓๕.

วิธวา ปติสุฺา ถ, ปติมฺพรา สยมฺพรา;

วิชาตา ตุ ปสูตา จ, ชาตาปจฺจา ปสูติกา.

๒๓๖.

ทูตี สฺจาริกา ทาสี, ตุ เจฏี กุฏธาริกา;

วารุณี, กฺขณิกา ตุลฺยา, ขตฺติยานี ตุ ขตฺติยา.

๒๓๗.

ทาโร ชายา กลตฺตฺจ, ฆรณี ภริยา ปิยา,

ปชาปตี จ ทุติยา, สา ปาทปริจาริกา.

๒๓๘.

สขี ตฺวา’ลี วยสฺสา ถ, ชารี เจวา’ติจารินี;

ปุเม ตู’ตุ รโช ปุปฺผํ, อุตุนี ตุ รชสฺสลา.

๒๓๙.

ปุปฺผวตี ครุคพฺภา, ปนฺนสตฺตา จ คพฺภินี;

คพฺภาสโย ชลาพุปิ, กลลํ ปุนฺนปุํสเก.

๒๔๐.

ธโวตุ สามิโก ภตฺตา, กนฺโต ปติ วโร ปิโย;

อโถ ปปติ ชาโร ถา,

ปจฺจํ ปุตฺโต’ตฺรโช สุโต.

๒๔๑.

ตนุโช ตนโย สูนุ, ปุตฺตาที ธีตริ’ตฺถิยํ;

นาริยํ ทุหิตา ธีตา,

สชาโต ตฺโว’รโส สุโต.

๒๔๒.

ชายาปตี ชนิปตี, ชยมฺปตี ตุ ทมฺปตี [ทมฺปตีติ ปทํ ปุลฺลิงฺค พหุวจนนฺตํ อิการนฺตํ, ตุทมฺปติ (ฏี.)];

อถ วสฺสวโร วุตฺโต, ปณฺฑโก จ นปุํสกํ.

๒๔๓.

พนฺธโว พนฺธุ สชโน, สโคตฺโต าติ าตโก;

สาโลหิโต สปิณฺโฑ จ,

ตาโต ตุ ชนโก ปิตา.

๒๔๔.

อมฺม, มฺพา ชนนี มาตา, ชเนตฺติ ชนิกา ภเว;

อุปมาตา ตุ ธาติ’ตฺถี,

สาโล ชายาย ภาติโก.

๒๔๕.

นนนฺทา สามิภคินี, มาตามหี ตุ อยฺยิกา;

มาตุโล มาตุภาตา,สฺส, มาตุลานี ปชาปติ.

๒๔๖.

ชายาปตีนํ ชนนี, สสฺสุ วุตฺตาถ ตปฺปิตา;

สสุโร ภาคิเนยฺโยตุ, ปุตฺโต ภคินิยา ภเว.

๒๔๗.

นตฺตา วุตฺโต ปปุตฺโต ถ, สามิภาตา ตุ เทวโร;

ธีตุปติ ตุ ชามาตา,

อยฺยโก ตุ ปิตามโห.

๒๔๘.

มาตุจฺฉา มาตุภคินี, ปิตุจฺฉา ภคินี ปิตุ;

ปปิตามโห ปยฺยโก,

สุณฺหา ตุ สุณิสา หุสา.

๒๔๙.

โสทริโย สคพฺโภ จ, โสทโร สหโช ปฺยถ;

มาตาปิตู เต ปิตโร, ปุตฺตา ตุ ปุตฺตธีตโร.

๒๕๐.

สสุรา สสฺสุสสุรา, ภาตุภคินี ภาตโร;

พาลตฺตํ พาลตา พาลฺยํ, โยพฺพฺํตุ จ โยพฺพนํ.

๒๕๑.

สุกฺกา ตุ ปลิตํ เกสา, ทโย ถ ชรตา ชรา;

ปุถุโก ปิลฺลโก ฉาโป, กุมาโร พาล โปตกา.

๒๕๒.

อถุ’ ตฺตานสยุ’ตฺตาน, เสยฺยกา ถนโปปิ จ;

๒๕๓.

ตรุโณ จ วยฏฺโ จ, ทหโร จ ยุวา สุสุ;

มาณโวทารโกจาถ, สุกุมาโร สุเขธิโต.

๒๕๔.

มหลฺลโก จ วุทฺโธ จ, เถโร ชิณฺโณ จ ชิณฺณโก;

อคฺคโช ปุพฺพโช เชฏฺโ, กนิโย กนิฏฺโ นุโช.

๒๕๕.

วลิตฺตโจ ตุ วลิโน; ตีสุ’ตฺตานสยาทโย;

๒๕๖.

สีโส’ตฺตมงฺคานิ สิโร, มุทฺธา จ มตฺถโก ภเว;

เกโส ตุ กุนฺตโล วาโล, ตฺตมงฺครุห มุทฺธชา.

๒๕๗.

ธมฺมิลฺโล สํยตา เกสา,

กากปกฺโข สิขณฺฑโก;

ปาโส หตฺโถ เกสจเย;

ตาปสานํ ตหึ ชฏา.

๒๕๘.

ถิยํ เวณี ปเวณี จ;

อโถ จูฬา สิขา สิยา;

สีมนฺโต ตุ มโต นาริ, เกสมชฺฌมฺหิ ปทฺธติ.

๒๕๙.

โลมํ ตนุรุหํ โรมํ, ปมฺหํ ปขุม มกฺขิคํ;

มสฺสุ วุตฺตํ ปุมมุเข, ภู ตฺวิตฺถี ภมุโก ภมุ.

๒๖๐.

พปฺโป [ขปฺโป (ฏี.)] เนตฺตชล’สฺสูนิ, เนตฺตตารา กนีนิกา;

วทนํ ตุ มุขํ ตุณฺฑํ, วตฺตํ ลปน มานนํ.

๒๖๑.

ทฺวิโช ลปนโช ทนฺโต, ทสโน รทโน รโท;

ทาา ตุทนฺตเภทสฺมึ, อปางฺโค ตฺวกฺขิโกฏิสุ.

๒๖๒.

ทนฺตาวรณ โมฏฺโ จา, ปฺย’ธโร ทสนจฺฉโท;

คณฺโฑ กโปโล หนฺวิตฺถี [คณฺฑตฺถี (ฏี.) หนฺวตฺถี=หนุ+อิตฺถี; หน+อุ (ณฺวาทิ)],

จุพุกํ ตฺว’ ธรา อโธ.

๒๖๓.

คโล จ กณฺโ คีวา จ, กนฺธรา จ สิโรธรา;

กมฺพุคีวา ตุ ยา คีวา, สุวณฺณาลิงฺคสนฺนิภา;

องฺกิตา ตีหิ เลขาหิ, กมฺพุคีวา ถวา มตา.

๒๖๔.

อํโส นิตฺถี ภุชสิโร, ขนฺโธ ตสฺสนฺธิ ชตฺตุ ตํ;

พาหุมูลํ ตุ กจฺโฉ, โธ, ตฺว’สฺส ปสฺส มนิตฺถิยํ.

๒๖๕.

พาหุ ภุชาทฺวีสุ พาหา, หตฺโถ ตุ กร ปาณโย;

มณิพนฺโธ ปโกฏฺนฺโต, กปฺปโร ตุ กโปณฺย’ถ.

๒๖๖.

มณิพนฺธ กนิฏฺานํ, ปาณิสฺส กรโภ,นฺตรํ;

กรสาขา, งฺคุลี ตา ตุ, ปฺจ, งฺคุฏฺโ จ ตชฺชนี;

มชฺฌิมา นามิกา จาปิ, กนิฏฺา’ติ กมา สิยุํ.

๒๖๗.

ปเทโส ตาลโคกณฺณา, วิทตฺถิ,ตฺถี กมา ตเต;

ตชฺชนฺยาทิยุเต’งฺคุฏฺเ, ปสโต ปาณิ กุฺจิโต.

๒๖๘.

รตนํ กุกฺกุ หตฺโถ ถ, ปุเม กรปุโฏ,ฺชลิ;

กรโช ตุ นโข นิตฺถี, ขฏโก มุฏฺิ จ ทฺวีสุ.

๒๖๙.

พฺยาโม สหกรา พาหุ, ทฺเว ปสฺสทฺวยวิตฺถตา;

อุทฺธนฺตต ภุชโปส, ปฺปมาเณ โปริสํ ติสุ.

๒๗๐.

อุโร จ หทยํ จาถ, ถโน กุจ ปโยธรา;

จูจุกํ ตุ ถนคฺคสฺมึ, ปิฏฺํ ตุ ปิฏฺิ นาริยํ.

๒๗๑.

มชฺโฌ’นิตฺถี วิลคฺโค จ, มชฺฌิมํ กุจฺฉิ [จตุกฺกํ อุทเร; ๙๔๔-คาถาปิ ปสฺสิตพฺพา] ตุ ทฺวิสุ;

คหณีตฺถฺยุทรํ คพฺโภ, โกฏฺโนฺโต กุจฺฉิสมฺภเว.

๒๗๒.

ชฆนํ ตุ นิตมฺโพ จ, โสณี จ กฏิ นาริยํ;

องฺคชาตํ รหสฺสงฺคํ, วตฺถคุยฺหฺจ เมหนํ.

๒๗๓.

นิมิตฺตฺจ วรงฺคฺจ, พีชฺจ ผลเมว จ;

ลิงฺคํ อณฺฑํ ตุ โกโส จ,

โยนิ ตฺวิตฺถีปุเมภคํ.

๒๗๔.

อสุจิ สมฺภโว สุกฺกํ, ปายุ ตุ ปุริเส คุทํ;

วา ปุเม คูถ กรีส, วจฺจานิ จ มลํ ฉกํ.

๒๗๕.

อุจฺจาโร มีฬฺห มุกฺกาโร, ปสฺสาโว มุตฺต มุจฺจเต;

ปูติมุตฺตฺจ โคมุตฺเต, สฺสาทีนํ ฉกณํ มเล.

๒๗๖.

ทฺวีสฺวโธ นาภิยา วตฺถิ, อุจฺฉงฺค’งฺกา ตุ’โภ ปุเม;

อูรุ สตฺถิ ปุเม อูรุ, ปพฺพํ ตุ ชาณุ ชณฺณุ จ.

๒๗๗.

โคปฺผโก ปาทคณฺิปิ, ปุเม ตุ ปณฺหิ ปาสณิ;

ปาทคฺคํ ปปโท ปาโท, ตุ ปโท จรณฺจ วา.

๒๗๘.

องฺคํตฺว’วยโว วุตฺโต, ผาสุลิกา ตุ ผาสุกา;

ปณฺฑเก อฏฺิ ธาตฺวิตฺถี, คลนฺตฏฺิ ตุ อกฺขโก.

๒๗๙.

กปฺปโร ตุ กปาลํ วา, กณฺฑรา ตุ มหาสิรา;

ปุเม นฺหารุ จิตฺถี สิรา, ธมนี ถ รสคฺคสา.

๒๘๐.

รสหรณฺย’โถ มํส, มามิสํ ปิสิตํ ภเว;

ติลิงฺคิกํ ตุ วลฺลูร, มุตฺตตฺตํ อถ โลหิตํ.

๒๘๑.

รุธิรํ โสณิตํ รตฺตํ, ลาลา เขโฬ เอลา ภเว;

ปุริเส มายุ ปิตฺตฺจ, เสมฺโห นิตฺถี สิเลสุโม.

๒๘๒.

วสา วิลีนสฺเนโห ถ, เมโท เจว วปา ภเว;

อากปฺโป เวโส เนปจฺฉํ, มณฺฑนํ ตุ ปสาธนํ.

๒๘๓.

วิภูสนํ จาภรณํ, อลงฺกาโร ปิลนฺธนํ;

กิรีฏ มกุฏา’นิตฺถี, จูฬามณิ สิโรมณิ.

๒๘๔.

สิโรเวน มุณฺหีสํ, กุณฺฑลํ กณฺณเวนํ;

กณฺณิกา กณฺณปูโร จ, สิยา กณฺณวิภูสนํ.

๒๘๕.

กณฺภูสา ตุ คีเวยฺยํ, หาโร มุตฺตาวลิ’ตฺถิยํ;

นิยุโร วลโย นิตฺถี, กฏกํ ปริหารกํ.

๒๘๖.

กงฺกณํ กรภูสา ถ, กิงฺกิณี [กึกณี กึ กณิกา (ก.)] ขุทฺทฆณฺฏิกา;

องฺคุลียก มงฺคุลฺยา, ภรณํ, สากฺขรํ ตุ ตํ.

๒๘๗.

มุทฺทิกา’งฺคุลิมุทฺทา ถ, รสนา เมขลา ภเว;

เกยูร มงฺคทฺเจว, พาหุมูลวิภูสนํ.

๒๘๘.

ปาทงฺคทํ ตุ มฺชีโร, ปาทกฏก นูปุรา;

๒๘๙.

อลงฺการปฺปเภทา ตุ, มุขผุลฺลํ ตโถ’ณฺณตํ;

อุคฺคตฺถนํ คิงฺคมก, มิจฺเจวมาทโย สิยุํ.

๒๙๐.

เจล มจฺฉาทนํ วตฺถํ, วาโส วสน มํสุกํ;

อมฺพรฺจ ปโฏ นิตฺถี, ทุสฺสํ โจโล จ สาฏโก.

๒๙๑.

โขมํ ทุกูลํ โกเสยฺยํ, ปตฺตุณฺณํ กมฺพโล จ วา;

สาณํ โกฏมฺพุรํ ภงฺค, นฺตฺยาทิ วตฺถนฺตรํ มตํ.

๒๙๒.

นิวาสน นฺตรียานฺย, นฺตรมนฺตรวาสโก;

ปาวาโร ตุ’ตฺตราสงฺโค, อุปสํพฺยาน มุตฺตรํ.

๒๙๓.

อุตฺตรีย มโถ วตฺถ, มหตนฺติ มตํ นวํ;

นนฺตกํ กปฺปโฏ ชิณฺณ, วสนํ ตุ ปฏจฺจรํ.

๒๙๔.

กฺจุโก วารวาณํ วา, ถ วตฺถาวยเว ทสา;

นาลิปฏฺโฏติ กถิโต, อุตฺตมงฺคมฺหิ กฺจุโก.

๒๙๕.

อายาโม ทีฆตา โรโห,

ปริณาโห วิสาลตา.

๒๙๖.

อรหทฺธโช จ กาสาย, กาสาวานิ จ จีวรํ;

มณฺฑลํ ตุ ตทงฺคานิ, วิวฏฺฏ กุสิอาทโย.

๒๙๗.

ผล,ตฺตจ, กิมิ, โรมา, นฺเยตา วตฺถสฺส โยนิโย;

ผาลํ กปฺปาสิกํ ตีสุ, โขมาที ตุ ตจพฺภวา.

๒๙๘.

โกเสยฺยํ กิมิชํ, โรม, มยํ ตุ กมฺพลํ ภเว;

สมานตฺถา ชวนิกา, สา ติโรกรณี ปฺยถ.

๒๙๙.

ปุนฺนปุํสก มุลฺโลจํ, วิตานํ ทฺวย มีริตํ;

นหานฺจ สินาเน โถ, พฺพฏฺฏนุ’มฺมชฺชนํ สมํ.

๓๐๐.

วิเสสโก ตุ ติลโก, ตฺยูโภ นิตฺถี จ จิตฺตกํ;

จนฺทโน นิตฺถิยํ คนฺธ, สาโร มลยโช ปฺยถ.

๓๐๑.

โคสีสํ เตลปณฺณิกํ, ปุเม วา หริจนฺทนํ;

ติลปณฺณี ตุ ปตฺตงฺค, รฺชนํ รตฺตจนฺทนํ.

๓๐๒.

กาฬานุสารี กาฬิยํ, โลหํ ตฺวา’ครุ จา’คฬุ;

กาฬาครุตุ กาเฬ’สฺมึ, ตุรุกฺโขตุ จ ปิณฺฑโก.

๓๐๓.

กตฺถูริกา มิคมโท, กุฏฺํ ตุ อชปาลกํ;

ลวงฺคํ เทวกุสุมํ, กสฺมีรชํ ตุ กุงฺกุมํ.

๓๐๔.

ยกฺขธูโป สชฺชุลโส, ตกฺโกลํ ตุ จ โกลกํ;

โกสผล มโถ ชาติ, โกสํ ชาติผลํ ภเว.

๓๐๕.

ฆนสาโร สิตพฺโภ จ, กปฺปูรํ ปุนฺนปุํสเก;

อลตฺตโก ยาวโก จ, ลาขา ชตุ นปุํสเก.

๓๐๖.

สิริวาโส ตุ สรล, ทฺทโว’ ฺชนํ ตุ กชฺชลํ;

วาสจุณฺณํ วาสโยโค, วณฺณกํ ตุ วิเลปนํ.

๓๐๗.

คนฺธมาลฺยาทิสงฺขาโร, โย ตํ วาสน มุจฺจเต;

มาลา มาลฺยํ ปุปฺผทาเม [ปุปฺผํ ทามํ (ก.)], ภาวิตํ วาสิตํ ติสุ.

๓๐๘.

อุตฺตํโส เสขรา’ เวฬา, มุทฺธมาลฺเย วฏํสโก;

เสยฺยา จ สยนํ เสนํ, ปลฺลงฺโก ตุ จ มฺจโก.

๓๐๙.

มฺจาธาโร ปฏิปาโท, มฺจงฺเค ตฺวฏนี ตฺถิยํ,

๓๑๐.

กุฬีรปาโท อาหจฺจ, ปาโท เจว มสารโก;

จตฺตาโร พุนฺทิกาพทฺโธ, ติเม มฺจนฺตรา สิยุํ.

๓๑๑.

พิพฺโพหนํ โจ’ ปธานํ, ปีิกา ปี มาสนํ;

โกจฺฉํ ตุ ภทฺทปีเ ถา, สนฺที ปีนฺตเร มตา.

๓๑๒.

มหนฺโต โกชโว ทีฆ,

โลมโก โคนโก มโต;

อุณฺณามยํ ตฺวตฺถรณํ, จิตฺตกํ วานจิตฺตกํ.

๓๑๓.

ฆนปุปฺผํ ปฏลิกา, เสตํ ตุ ปฏิกา ปฺยถ;

ทฺวิทเสกทสานฺยุ’ ทฺท,โลมิ เอกนฺตโลมิโน.

๓๑๔.

ตเทว โสฬสิตฺถีนํ, นจฺจโยคฺคฺหิ กุตฺตกํ;

สีหพฺยคฺฆาทิรูเปหิ, จิตฺตํ วิกติกา ภเว.

๓๑๕.

กฏฺฏิสฺสํ โกเสยฺยํ รตน, ปริสิพฺพิต มตฺถรณํ กมา;

โกสิยกฏฺฏิสฺสมยํ, โกสิยสุตฺเตน ปกตฺจ.

๓๑๖.

ทีโป ปทีโป ปชฺโชโต, ปุเม ตฺวาทาส ทปฺปณา;

เคณฺฑุโก กณฺฑุโก ตาล, วณฺฏํ ตุ พีชนีตฺถิยํ.

๓๑๗.

จงฺโกฏโก กรณฺโฑ จ, สมุคฺโค สมฺปุโฏ ภเว;

คามธมฺโม อสทฺธมฺโม, พฺยวาโย เมถุนํ รติ.

๓๑๘.

วิวาโห ปยมา ปาณิ, คฺคโห ปริณโย ปฺยถ;

ติวคฺโค ธมฺม, กาม,ตฺถา, จตุวคฺโค สโมกฺขกา.

๓๑๙.

ขุชฺโช จ คณฺฑุโล รสฺส, วามนา ตุ ลกุณฺฑโก;

ปงฺคุโล ปีสปฺปี จ, ปงฺคุ ฉินฺนิริยาปโถ.

๓๒๐.

ปกฺโข ขฺโช ตุ โขณฺโฑ ถ,

มูโค สุฺวโจ ภเว;

กุณี หตฺถาทิวงฺโก จ, วลิโร ตุ จ เกกโร.

๓๒๑.

นิกฺเกสสีโส ขลฺลาโฏ,

มุณฺโฑ ตุ ภณฺฑุ มุณฺฑิโก;

กาโณ อกฺขีน เมเกน,

สุฺโ อนฺโธ ทฺวเยน ถ.

๓๒๒.

พธิโร สุติหีโน ถ, คิลาโน พฺยาธิตา’ตุรา;

อุมฺมาทวติ อุมฺมตฺโต, ขุชฺชาที วาจฺจลิงฺคิกา.

๓๒๓.

อาตงฺโก อามโย พฺยาธิ, คโท โรโค รุชาปิ จ;

เคลฺากลฺล มาพาโธ,

โสโส ตุ จ ขโย สิยา.

๓๒๔.

ปีนโส [ปีนาโสติปิ ปาโ] นาสิกาโรโค,

ฆาเน สิงฺฆานิกา สฺสโว;

เยฺยํ ตฺว’รุ วโณ นิตฺถี, โผโฏ ตุ ปิฬกา ภเว.

๓๒๕.

ปุพฺโพ ปูโย ถ รตฺตาติ, สาโร ปกฺขนฺทิกา ปฺยถ;

อปมาโร อปสฺมาโร, ปาทโผโฏ วิปาทิกา.

๓๒๖.

วุฑฺฒิโรโค ตุ วาตณฺฑํ, สีปทํ ภารปาทตา;

กณฺฑู กณฺฑูติ กณฺฑูยา, ขชฺชุ กณฺฑูวนํ ปฺยถ.

๓๒๗.

ปามํ วิตจฺฉิกา กจฺฉุ, โสโถ ตุ สยถู’ทิโต;

ทุนฺนามกฺจ อริสํ, ฉทฺทิกา วมถู’ทิโต.

๓๒๘.

ทวถุ ปริตาโป ถ, ติลโก ติลกาฬโก;

วิสูจิกา อิติ มหา, วิเรโก ถ ภคนฺทโล [ภคนฺทโร (ก.)].

๓๒๙.

เมโห ชโร กาส สาสา, กุฏฺํ สูลามยนฺตรา;

วุตฺโต เวชฺโช ภิสกฺโก จ, โรคหารี ติกิจฺฉโก.

๓๓๐.

สลฺลเวชฺโช สลฺลกตฺโต, ติกิจฺฉา ตุ ปติกฺริยา;

เภสชฺช มคโท เจว, เภสชํ โม’สธํ ปฺยถ.

๓๓๑.

กุสลา นามยา โรคฺยํ,

อถ กลฺโล นิรามโยติ,

นรวคฺโค นิฏฺิโต.

๔. จตุพฺพณฺณวคฺค

ขตฺติยวคฺค

๓๓๒.

กุลํ วํโส จ สนฺตานา, ภิชนา โคตฺต มนฺวโย;

ถิยํ สนฺตตฺย โถ วณฺณา, จตฺตาโร ขตฺติยาทโย.

๓๓๓.

กุลีโน สชฺชโน สาธุ,

สภฺโย จายฺโย มหากุโล;

ราชา ภูปติ ภูปาโล, ปตฺถิโว จ นราธิโป.

๓๓๔.

ภูนาโถ ชคติปาโล, ทิสมฺปติ ชนาธิโป;

รฏฺาธิโป นรเทโว, ภูมิโป ภูภุโช ปฺยถ.

๓๓๕.

ราชฺโ ขตฺติโย ขตฺตํ, มุทฺธาภิสิตฺต พาหุชา;

สพฺพภุมฺโม จกฺกวตฺตี, ภูโปฺโ มณฺฑลิสฺสโร.

๓๓๖.

ปุเม ลิจฺฉวิ วชฺชี จ, สกฺโย ตุ สากิโย ถ จ;

ภทฺทกจฺจานา [ภทฺทา กจฺจานา (ฏี.)] ราหุล, มาตา พิมฺพา ยโสธรา.

๓๓๗.

โกฏีนํ เหฏฺิมนฺเตน, สตํ เยสํ นิธานคํ;

กหาปณานํ ทิวส, วฬฺโช วีสตมฺพณํ.

๓๓๘.

เต ขตฺติยมหาสาลา, สีติ โกฏิธนานิ ตุ;

นิธานคานิ ทิวส, วฬฺโช จ ทสมฺพณํ.

๓๓๙.

เยสํ ทฺวิชมหาสาลา, ตทุปฑฺเฒ นิธานเค;

วฬฺเช จ คหปติ, มหาสาลา ธเน สิยุํ.

๓๔๐.

มหามตฺโต ปธานฺจ, มติสชีโว มนฺตินี;

สชีโว สจิวา, มจฺโจ, เสนานี ตุ จมูปติ.

๓๔๑.

นฺยาสาทีนํ วิวาทานํ, อกฺขทสฺโส ปทฏฺริ;

โทวาริโก ปตีหาโร, ทฺวารฏฺโ ทฺวารปาลโก.

๓๔๒.

อนีกฏฺโติ ราชูนํ, องฺครกฺขคโณ มโต;

กฺจุกี โสวิทลฺโล จ, อนุชีวี ตุ เสวโก.

๓๔๓.

อชฺฌกฺโข ธิกโต เจว,

เหรฺิโก ตุ นิกฺขิโก;

สเทสานนฺตโร สตฺตุ, มิตฺโตราชา ตโต ปรํ.

๓๔๔.

อมิตฺโต ริปุ เวรี จ, สปตฺตา ราติ สตฺว’ริ; (สตฺตุ+อริ)

ปจฺจตฺถิโก ปริปนฺถี, ปฏิปกฺขา หิตาปโร.

๓๔๕.

ปจฺจามิตฺโต วิปกฺโข จ, ปจฺจนีก วิโรธิโน;

วิทฺเทสี จ ทิโส ทิฏฺโ,ถา นุโรโธ นุวตฺตนํ.

๓๔๖.

มิตฺโต นิตฺถี วยสฺโส จ, สหาโย [สุหชฺโช (ฏี.)] สุหโท สขา;

สมฺภตฺโต ทฬฺหมิตฺโต ถ, สนฺทิฏฺโ ทิฏฺมตฺตโก.

๓๔๗.

จโร จ คุฬฺหปุริโส, ปถาวี ปถิโก’ทฺธคู;

ทูโต ตุ สนฺเทสหโร, คณโก ตุ มุหุตฺติโก.

๓๔๘.

เลขโก ลิปิกาโร จ, วณฺโณ ตุ อกฺขโร ปฺยถ;

เภโท ทณฺโฑ สาม ทานา, นฺยุปายา จตุโร อิเม.

๓๔๙.

อุปชาโปตุ เภโท จ, ทณฺโฑ ตุ สาหสํ ทโม;

๓๕๐.

สามฺย’ มจฺโจ สขา โกโส, ทุคฺคฺจ วิชิตํ พลํ;

รชฺชงฺคานีติ สตฺเตเต, สิยุํ ปกติโย ปิจ.

๓๕๑.

ปภาวุ’สฺสาห, มนฺตานํ, วสา ติสฺโส หิ สตฺติโย;

ปภาโว ทณฺฑโช เตโช,

ปตาโป ตุ จ โกสโช.

๓๕๒.

มนฺโต จ มนฺตนํ โส ตุ, จตุกฺกณฺโณ ทฺวิโคจโร;

ติโคจโร ตุ ฉกฺกณฺโณ, รหสฺสํ คุยฺห มุจฺจเต.

๓๕๓.

ตีสุ วิวิตฺต วิชน, ฉนฺนา, รโห รโห พฺยยํ;

วิสฺสาโส ตุ จ วิสฺสมฺโภ,

ยุตฺตํ ตฺโว’ปายิกํ ติสุ.

๓๕๔.

โอวาโท จานุสิฏฺิตฺถี, ปุมวชฺเช นุสาสนํ;

อาณา จ สาสนํ เยฺยํ, อุทฺทานํ ตุ จ พนฺธนํ.

๓๕๕.

อาคุ วุตฺต [มนฺตุ (ก.)] มปราโธ, กโร ตุ พลิ มุจฺจเต;

ปุณฺณปตฺโต ตุฏฺิทาโย, อุปทา ตุ จ ปาภตํ.

๓๕๖.

ตโถ’ปายน มุกฺโกโจ, ปณฺณากาโร ปเหณกํ;

สุงฺกํ ตฺวนิตฺถี คุมฺพาทิ, เทยฺเย ถา’โย ธนาคโม.

๓๕๗.

อาตปตฺตํ ตถา ฉตฺตํ, รฺํ ตุ เหมมาสนํ;

สีหาสนํ อโถ วาฬ, พีชนีตฺถี จ จามรํ.

๓๕๘.

ขคฺโค จ ฉตฺต มุณฺหีสํ, ปาทุกา วาลพีชนี;

อิเม กกุธภณฺฑานิ, ภวนฺติ ปฺจ ราชุนํ.

๓๕๙.

ภทฺทกุมฺโภ ปุณฺณกุมฺโภ, ภิงฺกาโร ชลทายโก;

หตฺถิ,สฺส,รถ,ปตฺตี ตุ, เสนา หิ จตุรงฺคินี.

๓๖๐.

กุฺชโร วารโณ หตฺถี, มาตงฺโค ทฺวิรโท คโช;

นาโค ทฺวิโป อิโภ ทนฺตี,

ยูถเชฏฺโ ตุ ยูถโป.

๓๖๑.

กาฬาวก คงฺเคยฺยา, ปณฺฑร ตมฺพา จ ปิงฺคโล คนฺโธ;

มงฺคล เหโม’โปสถ,

ฉทฺทนฺตา คชกุลานิ เอตานิ.

๓๖๒.

กลโภ เจว ภิงฺโกถ, ปภินฺโน มตฺต คชฺชิตา;

หตฺถิฆฏา ตุ คชตา, หตฺถีนี ตุ กเรณุกา.

๓๖๓.

กุมฺโภ หตฺถิสิโรปิณฺฑา, กณฺณมูลํ ตุ จูลิกา;

อาสนํ ขนฺธเทสมฺหิ, ปุจฺฉมูลํ ตุ เมจโก.

๓๖๔.

อาลาน มาฬฺหโก ถมฺโภ, นิตฺถีตุ นิคโฬ’นฺทุโก;

สงฺขลํ ตีสฺวโถ คณฺโฑ,

กโฏ ทานํ ตุ โส มโท.

๓๖๕.

โสณฺโฑ ตุ ทฺวีสุ หตฺโถ ถ,

กรคฺคํ โปกฺขรํ ภเว;

มชฺฌมฺหิ พนฺธนํ กจฺฉา, กปฺปโน ตุ กุถาทโย.

๓๖๖.

โอปวยฺโห ราชวยฺโห, สชฺชิโต ตุ จ กปฺปิโต;

โตมโร นิตฺถิยํ ปาเท, สิยา วิชฺฌนกณฺฏโก.

๓๖๗.

ตุตฺตํ ตุ กณฺณมูลมฺหิ, มตฺถกมฺหิ ตุ องฺกุโส;

หตฺถาโรโห หตฺถิเมณฺโฑ,

หตฺถิโป หตฺถิโคปโก.

๓๖๘.

คามณีโย ตุ มาตงฺค, หยาทฺยาจริโย ภเว;

หโย ตุรงฺโค ตุรโค,

วาโห อสฺโส จ สินฺธโว.

๓๖๙.

เภโท อสฺสตโร ตสฺสา,

ชานิโย ตุ กุลีนโก;

สุขวาหี วินีโต ถ,

กิโสโร หยโปตโก.

๓๗๐.

โฆฏโก ตุ ขฬุงฺโก ถ, ชวโน จ ชวาธิโก;

มุขาธานํ ขลีโน วา, กสา ตฺว สฺสาภิตาฬินี.

๓๗๑.

กุสา ตุ นาสรชฺชุมฺหิ, วฬวา’สฺสา ขุโร สผํ;

ปุจฺฉ มนิตฺถี นงฺคุฏฺํ, วาลหตฺโถ จ วาลธิ.

๓๗๒.

สนฺทโน จ รโถ ผุสฺส, รโถ ตุ นรณาย โส;

จมฺมาวุโต จ เวยคฺโฆ,

เทปฺโป พฺยคฺฆสฺส ทีปิโน.

๓๗๓.

สิวิกา ยาปฺยยานฺจา, นิตฺถี ตุ สกโฏ ปฺย’นํ [(สกโฏ ปิ+อนํ)];

จกฺกํ รถงฺค มาขฺยาตํ, ตสฺสนฺโต เนมิ นาริยํ.

๓๗๔.

ตมฺมชฺเฌ ปิณฺฑิกา นาภิ, กุพฺพโร ตุ ยุคนฺธโร;

อกฺขคฺคกีเล อาณีตฺถี, วรุโถ รถคุตฺย’ถ.

๓๗๕.

ธุโร มุเข รถสฺสงฺคา, ตฺว กฺโข ปกฺขรอาทโย;

ยานฺจ วาหนํ โยคฺคํ, สพฺพหตฺถฺยาทิวาหเน.

๓๗๖.

รถจารี ตุ สูโต จ, ปาชิตา เจว สารถี;

รถาโรโห จ รถิโก,

รถี โยโธ ตุ โย ภโฏ.

๓๗๗.

ปทาติ ปตฺตี ตุ ปุเม, ปทโค ปทิโก มโต;

สนฺนาโห กงฺกโฏ วมฺมํ, กวโจ วา อุรจฺฉโท.

๓๗๘.

ชาลิกา ถ จ สนฺนทฺโธ, สชฺโช จ วมฺมิโก ภเว;

อามุกฺโก ปฏิมุกฺโก ถ, ปุเรจารี ปุเรจโร.

๓๗๙.

ปุพฺพงฺคโม ปุเรคามี, มนฺทคามี ตุ มนฺถโร;

ชวโน ตุริโต เวคี, เชตพฺพํ เชยฺย มุจฺจเต.

๓๘๐.

สูร วีรา ตุ วิกฺกนฺโต, สหาโย นุจโร สมา;

สนฺนทฺธปฺปภุตี ตีสุ, ปาเถยฺยํ ตุ จ สมฺพลํ.

๓๘๑.

วาหินี ธชินี เสนา, จมู จกฺกํ พลํ ตถา;

อนีโก วา ถ วินฺยาโส,

พฺยูโห เสนาย กถฺยเต.

๓๘๒.

หตฺถี ทฺวาทสโปโส,ติ,

ปุริโส ตุรโค, รโถ;

จตุโปโสติ เอเตน, ลกฺขเณนา ธมนฺตโต.

๓๘๓.

หตฺถานีกํ หยานีกํ, รถานีกํ ตโย ตโย;

คชาทโย สสตฺถา ตุ, ปตฺตานีกํ จตุชฺชนา.

๓๘๔.

สฏฺิวํสกลาเปสุ, ปจฺเจกํ สฏฺิทณฺฑิสุ;

ธูลีกเตสุ เสนาย, ยนฺติยา กฺโขภนี [อกฺโขภิณี (ก.)] ตฺถิยํ.

๓๘๕.

สมฺปตฺติ สมฺปทา ลกฺขี, สิรี วิปตฺติ อาปทา;

อถา วุธฺจ [อายุธนฺติปิ ปาโ] เหติ’ตฺถี, สตฺถํ ปหรณํ ภเว.

๓๘๖.

มุตฺตามุตฺต มมุตฺตฺจ, ปาณิโต มุตฺตเมว จ;

ยนฺตมุตฺตนฺติ สกลํ, อายุธํ ตํ จตุพฺพิธํ.

๓๘๗.

มุตฺตามุตฺตฺจ ยฏฺฺยาทิ, อมุตฺตํ ฉุริกาทิกํ;

ปาณิมุตฺตํ ตุ สตฺยาทิ, ยนฺตมุตฺตํ สราทิกํ.

๓๘๘.

อิสฺสาโส ธนุ โกทณฺฑํ, จาโป นิตฺถี สราสนํ;

อโถ คุโณ ชิยา ชฺยา ถ,

สโร ปตฺติ จ สายโก.

๓๘๙.

วาโณ กณฺฑ มุสุ ทฺวีสุ, ขุรปฺโป [อุรปฺโป (ก.)] เตชนา’สนํ;

ตูณีตฺถิยํ กลาโป จ, ตูโณ ตูณีร วาณธิ.

๓๙๐.

ปกฺโข ตุ วาโช ทิทฺโธ ตุ, วิสปฺปิโต สโร ภเว;

ลกฺขํ เวชฺฌํ สรพฺยฺจ, สราภฺยาโส ตุ’ปาสนํ.

๓๙๑.

มณฺฑลคฺโค ตุ เนตฺตึโส, อสิ ขคฺโค จ สายโก;

โกสิตฺถี ตพฺพิธาเน โถ, ถรุ ขคฺคาทิมุฏฺิยํ.

๓๙๒.

เขฏกํ ผลกํ จมฺมํ, อิลฺลี ตุ กรปาลิกา;

ฉุริกา สตฺย’สิปุตฺตี, ลคุโฬ ตุ จ มุคฺคโร.

๓๙๓.

สลฺโล นิตฺถิ สงฺกุ ปุเม, วาสี ตุ ตจฺฉนีตฺถิยํ;

กุารี [กุธารี (ฏี.)] ตฺถีผรสุโส, ฏงฺโก ปาสาณทารโณ.

๓๙๔.

กณโย ภินฺทิวาโฬ จ, จกฺกํ กุนฺโต คทา ตถา;

สตฺยา’ที สตฺถเภทา ถ,

โกโณ’สฺโส โกฏิ นาริยํ.

๓๙๕.

นิยฺยานํ คมนํ ยาตฺรา, ปฏฺานฺจ คโม คติ;

จุณฺโณ ปํสุ รโช เจว, ธูลี’ตฺถี เรณุ จ ทฺวิสุ.

๓๙๖.

มาคโธ มธุโก วุตฺโต, วนฺที ตุ ถุติปาโก;

เวตาฬิโก โพธกโร,

จกฺกิโก ตุ จ ฆณฺฏิโก.

๓๙๗.

เกตุ ธโช ปฏากา จ, กทลี เกตนํ ปฺยถ;

โย’หํกาโร’ฺมฺสฺส, สา’ หมหมิกา ภเว.

๓๙๘.

พลํ ถาโม สหํ สตฺติ, วิกฺกโม ตฺวติสูรตา;

รเณ ชิตสฺส ยํ ปานํ, ชยปานนฺติ ตํ มตํ.

๓๙๙.

สงฺคาโม สมฺปหาโร จา, นิตฺถิยํ สมรํ รณํ;

อาชิตฺถี อาหโว ยุทฺธ, มาโยธนฺจ สํยุคํ.

๔๐๐.

ภณฺฑนํ ตุ วิวาโท จ, วิคฺคโห กลห เมธคา;

มุจฺฉา โมโห ถ ปสยฺโห,

พลกฺกาโร หโ ภเว.

๔๐๑.

อุปฺปาโท [อุปฺปาโต (ก.)๑๐๒๗-คาถา ปสฺสิตพฺพา] ภูตวิกติ, ยา สุภาสุภสูจิกา;

อีติ ตฺวิตฺถี อชฺฺจ, อุปสคฺโค อุปทฺทโว.

๔๐๒.

นิพฺพุทฺธํ [นิยุทฺธํ (ก.)] มลฺลยุทฺธมฺหิ, ชโย ตุ วิชโย ภเว;

ปราชโย รเณ ภงฺโค, ปลายน มปกฺกโม.

๔๐๓.

มารณํ หนนํ ฆาโต, นาสนฺจ นิสูทนํ;

หึสนํ สรณํ หึสา, วโธ สสน ฆาตนํ.

๔๐๔.

มรณํ กาลกิริยา, ปลโย มจฺจุ อจฺจโย;

นิธโน นิตฺถิยํ นาโส, กาโล’นฺโต จวนํ ภเว.

๔๐๕.

ตีสุ เปโต ปเรโต จ,

มโต ถ จิตโก จิโต;

อาฬหนํ สุสานฺจา, นิตฺถิยํ กุณโป ฉโว.

๔๐๖.

กพนฺโธ นิตฺถิยํ เทโห, สิโรสุฺโ สหกฺริโย;

อถ สิวถิกา วุตฺตา, สุสานสฺมิฺหิ อามเก.

๔๐๗.

วนฺทีตฺถิยํ กรมโร, ปาโณ ตฺว’สุ ปกาสิโต;

การา ตุ พนฺธนาคารํ, การณา ตุ จ ยาตนา.

อิติ ขตฺติยวคฺโค.

๔๐๘.

พฺรหฺมพนฺธุ ทฺวิโช วิปฺโป, พฺรหฺมา โภวาที พฺราหฺมโณ;

โสตฺติโย ฉนฺทโส โส ถ,

สิสฺส’ นฺเตวาสิโน ปุเม.

๔๐๙.

พฺรหฺมจารี คหฏฺโ จ, วนปฺปตฺโถ จ ภิกฺขุติ;

ภวนฺติ จตฺตาโร เอเต, อสฺสมา ปุนฺนปุํสเก.

๔๑๐.

จรนฺตา สห สีลาที, สพฺรหฺมจาริโน มิถุ;

อุปชฺฌาโย อุปชฺฌา ถา, จริโย นิสฺสยทาทิโก [นิสฺสยทายโก (ฏี.)].

๔๑๑.

อุปนียา ถวา ปุพฺพํ, เวท มชฺฌาปเย ทฺวิโช;

โย สงฺคํ สรหสฺสฺจา, จริโย พฺราหฺมเณสุ โส.

๔๑๒.

ปารมฺปริย เมติหฺยํ, อุปเทโส ตเถ’ติหา;

ยาโค ตุ กตุ ยฺโ ถ, เวทีตฺถี ภู ปริกฺขตา.

๔๑๓.

อสฺสเมโธ จ ปุริส, เมโธ เจว นิรคฺคโฬ;

สมฺมาปาโส วาชเปยฺย, มิติ ยาคา มหา อิเม.

๔๑๔.

อิตฺวิโช [อิทิตฺวิโช (ฏี.)] ยาชโก จาถ,

สภฺโย สามาชิโก ปฺยถ;

ปริสา สภา สมชฺชา จ, ตถา สมิติ สํสโท.

๔๑๕.

จตสฺโส ปริสา ภิกฺขุ, ภิกฺขุนี จ อุปาสกา;

อุปาสิกาโยติ อิมา, ถวา ฏฺ ปริสา สิยุํ.

๔๑๖.

ตาวตึส,ทฺวิช,กฺขตฺต,มาร,คฺคหปติสฺส จ;

สมณานํ วสา จาตุ, มหาราชิก, พฺรหฺมุนํ.

๔๑๗.

คายตฺติปฺปมุขํ ฉนฺทํ, จตุวีส’กฺขรํ ตุ ยํ;

เวทาน มาทิภูตํ สา, สาวิตฺตี ติปทํ สิยา.

๔๑๘.

หพฺยปาเก จรุ มโต, สุชา ตุ โหมทพฺพิยํ;

ปรมนฺนํ ตุ ปายาโส, หพฺยํ ตุ หวิ กถฺยเต.

๔๑๙.

ยูโป ถูณายํ นิมฺมนฺตฺย, ทารุมฺหิ ตฺว’รณี ทฺวิสุ;

คาหปฺปจฺจา’หวนีโย, ทกฺขิณคฺคิ ตโย’ คฺคโย.

๔๒๐.

จาโค วิสฺสชฺชนํ ทานํ, โวสฺสคฺโค จาปเทสนํ;

วิสฺสาณนํ วิตรณํ, วิหายิตา ปวชฺชนํ.

๔๒๑.

ปฺจ มหาปริจฺจาโค, วุตฺโต เสฏฺ, ธนสฺส จ;

วเสน ปุตฺต ทารานํ, รชฺชสฺส’ งฺคาน เมว จ.

๔๒๒.

อนฺนํ ปานํ ฆรํ วตฺถํ, ยานํ มาลา วิเลปนํ;

คนฺโธ เสยฺยา ปทีเปยฺยํ, ทานวตฺถู สิยุํ ทส.

๔๒๓.

มตตฺถํ ตทเห ทานํ, ตีสฺเวต มุทฺธเทหิกํ;

ปิตุทานํ ตุ นิวาโป, สทฺธํ ตุ ตํว สาตฺถโต.

๔๒๔.

ปุเม อติถิ อาคนฺตุ, ปาหุนา เวสิกา ปฺยถ;

อฺตฺถ คนฺตุ มิจฺฉนฺโต, คมิโก ถา คฺฆ มคฺฆิยํ.

๔๒๕.

ปชฺชํ ปาโททกาโท ถ, สตฺตา’คนฺตฺวาทโย ติสุ;

อปจิตฺย’จฺจนา ปูชา, ปหาโร พลิ มานนา.

๔๒๖.

นมสฺสา ตุ นมกฺกาโร, วนฺทนา จาภิวาทนํ;

ปตฺถนา ปณิธานฺจ, ปุริเส ปณิธีริโต.

๔๒๗.

อชฺเฌสนา ตุ สกฺการ, ปุพฺพงฺคมนิโยชนํ;

๔๒๘.

ปริเยสนา นฺเวสนา, ปริเยฏฺิ คเวสนา;

อุปาสนํ ตุ สุสฺสูสา, สา ปาริจริยา ภเว.

๔๒๙.

โมน มภาสนํ ตุณฺหี, ภาโว ถ ปฏิปาฏิ สา;

อนุกฺกโม ปริยาโย, อนุปุพฺพฺย’ปุเม กโม.

๔๓๐.

ตโป จ สํยโม สีลํ, นิยโม ตุ วตฺจ วา;

วีติกฺกโม’ ชฺฌจาโร ถ, วิเวโก ปุถุคตฺตตา.

๔๓๑.

ขุทฺทานุขุทฺทกํ อาภิ, สมาจาริก มุจฺจเต;

อาทิพฺรหฺมจริยํ ตุ, ตทฺํ สีล มีริตํ.

๔๓๒.

โย ปาเปหิ อุปาวตฺโต, วาโส สทฺธึ คุเณหิ โส;

อุปวาโสติ วิฺเยฺโย, สพฺพโภควิวชฺชิโต.

๔๓๓.

ตปสฺสี ภิกฺขุ สมโณ, ปพฺพชิโต ตโปธโน;

วาจํยโม ตุ มุนิ จ, ตาปโส ตุ อิสี ริโต.

๔๓๔.

เยสํยตินฺทฺริยคณา, ยตโย วสิโน จ เต;

สาริปุตฺโต’ปติสฺโส ตุ, ธมฺมเสนาปตี ริโต.

๔๓๕.

โกลิโต โมคฺคลฺลาโน ถ,

อริโย ธิคโต สิยา;

โสตาปนฺนาทิกา เสขา, นริโย ตุ ปุถุชฺชโน.

๔๓๖.

อฺา ตุ อรหตฺตฺจ, ถูโป ตุ เจติยํ ภเว;

ธมฺมภณฺฑาคาริโก จ, อานนฺโท ทฺเว สมา ถ จ.

๔๓๗.

วิสาขา มิคารมาตา, สุทตฺโต’ นาถปิณฺฑิโก;

๔๓๘.

ภิกฺขุปิ สามเณโร จ, สิกฺขมานา จ ภิกฺขุนี;

สามเณรีติ กถิตา, ปฺเจเต สหธมฺมิกา.

๔๓๙.

ปตฺโต ติจีวรํ กาย, พนฺธนํ วาสิ สูจิ จ;

ปริสฺสาวน มิจฺเจเต, ปริกฺขารา’ฏฺ ภาสิตา.

๔๔๐.

สามเณโร จ สมณุ, ทฺเทโส จาถ ทิคมฺพโร;

อเจฬโก นิคณฺโ จ, ชฏิโล ตุ ชฏาธโร.

๔๔๑.

กุฏีสกาทิกา จตุ, ตฺตึส ทฺวาสฏฺิ ทิฏฺิโย;

อิติ ฉนฺนวุติ เอเต, ปาสณฺฑา สมฺปกาสิตา.

๔๔๒.

ปวิตฺโต ปยโต ปูโต, จมฺมํ ตุ อชินํ ปฺยถ;

ทนฺตโปโณ ทนฺตกฏฺํ, วกฺกโล วา ติรีฏกํ.

๔๔๓.

ปตฺโต ปาติตฺถิยํนิตฺถี, กมณฺฑลุ ตุ กุณฺฑิกา;

อถาลมฺพณทณฺฑสฺมึ, กตฺตรยฏฺิ นาริยํ.

๔๔๔.

ยํ เทหสาธนาเปกฺขํ, นิจฺจํ กมฺมมยํ ยโม;

อาคนฺตุสาธนํ กมฺมํ, อนิจฺจํ นิยโม ภเว.

อิติ พฺราหฺมณวคฺโค.

๔๔๕.

เวสฺโส จ เวสิยาโน ถ, ชีวนํ วุตฺติ ชีวิกา;

อาชีโว วตฺตนํ จาถ, กสิกมฺมํ กสิตฺถิยํ.

๔๔๖.

วาณิชฺชฺจ วณิชฺชา ถ, โครกฺขา ปสุปาลนํ;

เวสฺสสฺส วุตฺติโย ติสฺโส, คหฏฺา’คาริกา คิหิ.

๔๔๗.

เขตฺตาชีโว กสฺสโก ถ, เขตฺตํ เกทาร มุจฺจเต;

เลฑฺฑุ’ตฺโต มตฺติกาขณฺโฑ, ขณิตฺติ’ตฺถฺย’วทารณํ.

๔๔๘.

ทาตฺตํ ลวิตฺต มสิตํ [‘‘อสิต’’ สทฺโท ปุํนปุํสเก-๑๐๐๕-คาถา ปสฺสิตพฺพา], ปโตโท ตุตฺต ปาชนํ;

โยตฺตํ ตุ รชฺชุ รสฺมิตฺถี, ผาโล ตุ กสโก ภเว.

๔๔๙.

นงฺคลฺจ หลํ สีโร, อีสา นงฺคลทณฺฑโก;

สมฺมา ตุ ยุคกีลสฺมึ, สีตา ตุ หลปทฺธติ.

๔๕๐.

มุคฺคาทิเก ปรณฺณฺจ, ปุพฺพณฺณํ สาลิอาทิเก;

สาลิ วีหิ จ กุทฺรูโส, โคธุโม วรโก ยโว;

กงฺคูติ สตฺต ธฺานิ, นีวาราที ตุ ตพฺภิทา.

๔๕๑.

จณโก จ กฬาโย ถ,

สิทฺธตฺโถ สาสโป ภเว.

๔๕๒.

อถ กงฺคุ ปิยงฺคุ’ตฺถี, อุมฺมา ตุ อตสี ภเว;

กิฏฺฺจ สสฺสํ ธฺฺจ [วิฺเยฺยํ (ฏี.)], วีหิ ถมฺพกรี [ถมฺภกรี (ก.)] ริโต.

๔๕๓.

กณฺโฑ ตุ นาฬ มถ โส, ปลาลํ นิตฺถิ นิปฺผโล;

ภุสํ กลิงฺคโร จาถ, ถุโส ธฺตฺตเจ ถ จ.

๔๕๔.

เสตฏฺฏิกา สสฺสโรโค,

กโณ ตุ กุณฺฑโก ภเว;

ขโล จ ธฺกรณํ, ถมฺโพ [ถมฺโภ (ก.)] คุมฺโพ ติณาทินํ.

๔๕๕.

อโยคฺโค มุสโล นิตฺถี, กุลฺโล สุปฺป มนิตฺถิยํ;

อโถ’ทฺธนฺจ จุลฺลิ’ตฺถี, กิลฺโช ตุ กโฏ ภเว.

๔๕๖.

กุมฺภี’ตฺถี ปิโร กุณฺฑํ, ขโฬปฺยุ’กฺขลิ ถาลฺยุ’ขา;

โกลมฺโพ จาถ มณิกํ, ภาณโก จ อรฺชโร.

๔๕๗.

ฆโฏ ทฺวีสุ กุโฏ นิตฺถี, กุมฺโภ กลส, วารกา;

กํโส ภุฺชนปตฺโต ถา, มตฺตํ ปตฺโต จ ภาชนํ.

๔๕๘.

อณฺฑุปกํ จุมฺพฏกํ, สราโว ตุ จ มลฺลโก;

ปุเม กฏจฺฉุทพฺพิ’ตฺถี, กุสูโล โกฏฺ มุจฺจเต.

๔๕๙.

สาโก อนิตฺถิยํ ฑาโก, สิงฺคีเวรํตุ อทฺทกํ;

มโหสธํ ตุ ตํ สุกฺขํ, มริจํ ตุ จ โกลกํ.

๔๖๐.

โสวีรํ กฺชิยํ วุตฺตํ, อารนาฬํ ถุโสทกํ;

ธฺมฺพิลํ พิฬงฺโค ถ, ลวณํ โลณ มุจฺจเต.

๔๖๑.

สามุทฺทํ สินฺธโว นิตฺถี, กาฬโลณํ ตุ อุพฺภิทํ;

พิฬกํ [พิฬาล (ก.)] เจติ ปฺเจเต, ปเภทา ลวณสฺส หิ.

๔๖๒.

คุโฬ จ ผาณิตํ ขณฺโฑ, มจฺฉณฺฑี สกฺขรา อิติ;

อิเม อุจฺฉุวิการา ถ, คุฬสฺมึ วิสกณฺฏกํ.

๔๖๓.

ลาชา สิยา’กฺขตํ จาถ, ธานา ภฏฺยเว ภเว;

อพทฺธสตฺตุ มนฺโถ จ, ปูปา’ ปูปา ตุ ปิฏฺโก.

๔๖๔.

ภตฺตกาโร สูปกาโร, สูโท อาฬาริโก ตถา;

โอทนิโก จ รสโก, สูโป ตุ พฺยฺชนํ ภเว.

๔๖๕.

โอทโน วา กุรํ ภตฺตํ, ภิกฺขา จา’นฺน มถา สนํ;

อาหาโร โภชนํ ฆาโส,

ตรลํ ยาคุ นาริยํ.

๔๖๖.

ขชฺชํ ตุ โภชฺช เลยฺยานิ, เปยฺยนฺติ จตุธา’สนํ;

นิสฺสาโว จ ตถา’จาโม,

อาโลโป กพโฬ ภเว.

๔๖๗.

มณฺโฑ นิตฺถีรสคฺคสฺมึ, วิฆาโส ภุตฺตเสสเก;

วิฆาสาโท จ ทมโก, ปิปาสา ตุ จ ตสฺสนํ.

๔๖๘.

ขุทฺทา ชิฆจฺฉา, มํสสฺส, ปฏิจฺฉาทนิยํ รโส;

อุทฺเรโก เจว อุคฺคาโร, โสหิจฺจํ ติตฺติ ตปฺปนํ.

๔๖๙.

กามํ ตฺวิฏฺํ นิกามฺจ, ปริยตฺตํ ยถจฺฉิตํ;

กยวิกฺกยิโก สตฺถ,วาหา’ ปณิก วาณิชา.

๔๗๐.

วิกฺกยิโก ตุ วิกฺเกตา,

กยิโก ตุ จ กายิโก;

อุตฺตมณฺโณ จ ธนิโก, ธมณฺโณ ตุ อิณายิโก.

๔๗๑.

อุทฺธาโร ตุ อิณํ วุตฺตํ, มูลํ ตุ ปาภตํ ภเว;

สจฺจาปนํ สจฺจํกาโร, วิกฺเกยฺยํ ปณิยฺยํ ติสุ.

๔๗๒.

ปฏิทานํ ปริวตฺโต, นฺยาโส ตู’ปนิธี ริโต;

๔๗๓.

อฏฺารสนฺตา สงฺขฺเยยฺเย, สงฺขฺยา เอกาทโย ติสุ;

สงฺขฺยาเน ตุ จ สงฺขฺเยยฺเย, เอกตฺเต วีสตาทโย;

วคฺคเภเท พหุตฺเตปิ, ตา อานวุติ นาริยํ.

๔๗๔.

สตํ สหสฺสํ นิยุตํ [นหุตํ-นยุตํ (กตฺถจิ)], ลกฺขํ โกฏิ ปโกฏิโย;

โกฏิปโกฏิ นหุตํ, ตถา นินฺนหุตมฺปิ จ.

๔๗๕.

อกฺโขภนีตฺถิยํ [อกฺโขภิณี (ก.)] พินฺทุ, อพฺพุทฺจ นิรพฺพุทํ;

อหหํ อพพํ เจวา, ฏฏํ โสคนฺธิ กุปฺปลํ.

๔๗๖.

กุมุทํ ปุณฺฑรีกฺจ, ปทุมํ กถานมฺปิ จ;

มหากถานา’สงฺขฺเยยฺยา, นิ’จฺเจตาสุ สตาทิ จ.

๔๗๗.

โกฏฺยาทิกํ ทสคุณํ, สตลกฺขคุณํ กมา;

จตุตฺโถ’ฑฺเฒน อฑฺฒุฑฺโฒ,

ตติโย ฑฺฒติโย ตถา.

๔๗๘.

อฑฺฒเตยฺโย ทิยฑฺโฒ ตุ,

ทิวฑฺโฒ ทุติโย ภเว;

ตุลา, ปตฺถ, งฺคุลิ, วสา, ติธา มาน มโถ สิยา.

๔๗๙.

จตฺตาโร วิหโย คุฺชา,

ทฺเว คุฺชา มาสโก ภเว;

ทฺเว อกฺขา มาสกา ปฺจ, กฺขานํ ธรณมฏฺกํ.

๔๘๐.

สุวณฺโณ ปฺจธรณํ, นิกฺขํ ตฺวนิตฺถิ ปฺจ เต;

ปาโท ภาเค จตุตฺเถ ถ, ธรณานิ ปลํ ทส.

๔๘๑.

ตุลา ปลสตํ จาถ, ภาโร วีสติ ตา ตุลา;

อโถ กหาปโณ นิตฺถี, กถฺยเต กริสาปโณ.

๔๘๒.

กุฑุโว ปสโต เอโก,

ปตฺโถ เต จตุโร สิยุํ;

อาฬฺหโก จตุโร ปตฺถา, โทณํ วาจตุรา’ฬฺหกํ.

๔๘๓.

มานิกา จตุโร โทณา, ขารีตฺถี จตุมานิกา;

ขาริโย วีส วาโห ถ,

สิยา กุมฺโภ ทสมฺพณํ.

๔๘๔.

อาฬฺหโก นิตฺถิยํ ตุมฺโภ, ปตฺโถตุ นาฬิ นาริยํ;

วาโห ตุ สกโฏ เจกา,

ทส โทณา ตุ อมฺพณํ.

๔๘๕.

ปฏิวีโส จ โกฏฺาโส,

อํโส ภาโค ธนํ ตุ โส;

ทพฺพํ วิตฺตํ สาปเตยฺยํ, วสฺว’ตฺโถ วิภโว ภเว.

๔๘๖.

โกโส หิรฺฺจ กตา, กตํ กฺจน, รูปิยํ;

กุปฺปํ ตทฺํ ตมฺพาทิ, รูปิยํ ทฺวย มาหตํ.

๔๘๗.

สุวณฺณํ กนกํ ชาต, รูปํ โสณฺณฺจ กฺจนํ;

สตฺถุวณฺโณ หรี กมฺพุ, จารุ เหมฺจ หาฏกํ.

๔๘๘.

ตปนิยํ หิรฺํ ต, พฺเภทา จามีกรมฺปิ จ;

สาตกุมฺภํ ตถา ชมฺพุ, นทํ สิงฺคี จ นาริยํ.

๔๘๙.

รูปิยํ รชตํ สชฺฌุ, รูปี สชฺฌํ อโถ วสุ;

รตนฺจ มณิ ทฺวีสุ, ปุปฺผราคาที ตพฺภิทา.

๔๙๐.

สุวณฺณํ รชตํ มุตฺตา, มณิ เวฬุริยานิ จ;

วชิรฺจ ปวาฬนฺติ, สตฺตา’หุ รตนานิ’ เม.

๔๙๑.

โลหิตงฺโก จ ปทุม, ราโค รตฺตมณิ ปฺยถ;

วํสวณฺโณ เวฬุริยํ, ปวาฬํ วา จ วิทฺทุโม.

๔๙๒.

มสารคลฺลํ กพรมณิ, อถ มุตฺตา จ มุตฺติกํ;

รีติ [รีรี (ฏี.)] ตฺถี อารกูโฏ วา, อมลํ ตฺว’พฺภกํ ภเว.

๔๙๓.

โลโห นิตฺถี อโย กาฬา,

ยสฺจ ปารโท รโส;

กาฬติปุ ตุ สีสฺจ, หริตาลํ ตุ ปีตนํ.

๔๙๔.

จินปิฏฺฺจ สินฺทูรํ, อถ ตูโล ตถา ปิจุ;

ขุทฺทชํ ตุ มธุ ขุทฺทํ, มธุจฺฉิฏฺํ ตุ สิตฺถกํ.

๔๙๕.

โคปาโล โคป โคสงฺขฺยา,

โคมา ตุ โคมิโก ปฺยถ;

อุสโภ พลีพทฺโธ [พลิพทฺท (ก.)] จ, โคโณ โควสโภ วุโส.

๔๙๖.

วุทฺโธ ชรคฺคโว โส ถ, ทมฺโม วจฺฉตโร สมา;

ธุรวาหี ตุ โธรยฺโห, โควินฺโท ธิกโต ควํ.

๔๙๗.

วโห จ ขนฺธเทโส ถ, กกุโธ [กกุโท (ก.)] กกุ วุจฺจเต;

อโถ วิสาณํ สิงฺคฺจ, รตฺตคาวี ตุ โรหิณี.

๔๙๘.

คาวี จ สิงฺคินี โค จ, วฺฌา ตุ กถฺยเต วสา;

นวปฺปสูติกา เธนุ, วจฺฉกามา ตุ วจฺฉลา.

๔๙๙.

คคฺครี มนฺถนีตฺถี ทฺเว, สนฺทานํ ทามมุจฺจเต;

โคมิฬฺโห โคมโย นิตฺถี, อโถ สปฺปิ ฆตํ ภเว.

๕๐๐.

นวุทฺธฏํ ตุ โนนีตํ, ทมิมณฺฑํ ตุ มตฺถุ จ,

ขีรํ ทุทฺธํ ปโย ถฺํ, ตกฺกํ ตุ มถิตํ ปฺยถ.

๕๐๑.

ขีรํ ทธิ ฆตํ ตกฺกํ, โนนีตํ ปฺจ โครสา;

อุรพฺโภ เมณฺฑ เมสา จ, อุรโณ อวิ เอฬโก.

๕๐๒.

วสฺโส ตฺวโช ฉคลโก,

โอฏฺโ ตุ กรโภ ภเว;

คทฺรโภ ตุ ขโร วุตฺโต, อุรณี ตุ อชี อชา.

อิติ เวสฺสวคฺโค.

๕๐๓.

สุทฺโท’นฺตวณฺโณ วสโล, สํกิณฺณา มาคธาทโย;

มาคโธ สุทฺทขตฺตาโช, อุคฺโค สุทฺทาย ขตฺตโช.

๕๐๔.

ทฺวิชาขตฺติยโช สูโต, การุตุ สิปฺปิโกปุเม;

สงฺฆาโตตุ สชาตีนํ, เตสํ เสณี ทฺวิสุจฺจเต.

๕๐๕.

ตจฺฉโก ตนฺตวาโย จ, รชโก จ นหาปิโต;

ปฺจโม จมฺมกาโรติ, การโว ปฺจิเม สิยุํ.

๕๐๖.

ตจฺฉโก วฑฺฒกี มโต, ปลคณฺโฑ ถปตฺยปิ;

รถกาโร ถ สุวณฺณ, กาโร นาฬินฺธโม ภเว.

๕๐๗.

ตนฺตวาโย เปสกาโร,

มาลากาโร ตุ มาลิโก;

กุมฺภกาโร กุลาโล ถ,

ตุนฺนวาโย จ สูจิโก.

๕๐๘.

จมฺมกาโร รถกาโร, กปฺปโก ตุ นหาปิโต;

รงฺคาชีโว จิตฺตกาโร, ปุกฺกุโส ปุปฺผฉฑฺฑโก.

๕๐๙.

เวโน วิลีวกาโร จ, นฬกาโร สมา ตโย;

จุนฺทกาโร ภมกาโร,

กมฺมาโร โลหการโก.

๕๑๐.

นินฺเนชโก จ รชโก, เนตฺติโก อุทหารโก;

วีณาวาที เวณิโก ถ, อุสุกาโร’ สุวฑฺฒกี.

๕๑๑.

เวณุธโม เวณวิโก,

ปาณิวาโท ตุ ปาณิโฆ [ปาณิโย (กตฺถจิ)];

ปูปิโย ปูปปณิโย, โสณฺฑิโก มชฺชวิกฺกยี.

๕๑๒.

มายา ตุ สมฺพรี มายา, กาโร ตุ อินฺทชาลิโก;

๕๑๓.

โอรพฺภิกา สูกริกา, มาควิกา เต จ สากุณิกา;

หนฺตฺวา ชีวนฺเต’ฬก, สูกร, มิค, ปกฺขิโน กมโต.

๕๑๔.

วาคุริโก ชาลิโก ถ,

ภารวาโห ตุ ภาริโก;

เวตนิโก ตุ ภตโก, กมฺมกโร ถ กึ กโร;

ทาโส จ เจฏโก เปสฺโส, ภจฺโจ จ ปริจาริโก.

๕๑๕.

อนฺโตชาโต ธนกฺกีโต, ทาสพฺโย’ปคโต สยํ;

ทาสา กรมรานีโต, จฺเจวํ เต จตุธา สิยุํ.

๕๑๖.

อทาโส ตุ ภุชิสฺโส ถ,

นีโจ ชมฺโม นิหีนโก;

นิกฺโกสชฺโช อกิลาสุ,

มนฺโท ตุ อลโส ปฺยถ.

๕๑๗.

สปาโก เจว จณฺฑาโล, มาตงฺโค สปโจ ภเว;

ตพฺเภทา มิลกฺขชาตี, กิราต, สวราทโย.

๕๑๘.

เนสาโท ลุทฺทโก พฺยาโธ,

มิคโว ตุ มิคพฺยโธ;

สารเมยฺโย จ สุนโข, สุโน โสโณ จ กุกฺกุโร.

๕๑๙.

สฺวาโน สุวาโน สาฬูโร,

สูโน สาโน จ สา ปุเม;

อุมฺมตฺตาทิต มาปนฺโน, อฬกฺโกติ สุโน มโต.

๕๒๐.

สาพนฺธนํ ตุ คทฺทูโล, ทีปโก ตุ จ เจตโก;

พนฺธนํ คณฺิ ปาโส ถ, วาคุรา [วากรา (สี. ฏี.)] มิคพนฺธนี.

๕๒๑.

ถิยํ กุเวณี กุมีนํ, อานโย ชาล มุจฺจเต;

อาฆาตนํ วธฏฺานํ, สูนา ตุ อธิโกฏฺฏนํ.

๕๒๒.

ตกฺกโร โมสโก โจโร,

เถเน’กาคาริโก สมา;

เถยฺยฺจ โจริกา โมโส,

เวโม วายนทณฺฑโก.

๕๒๓.

สุตฺตํ ตนฺตุ ปุเม ตนฺตํ, โปตฺถํ เลปฺยาทิกมฺมนิ;

ปฺจาลิกา โปตฺถลิกา, วตฺถทนฺตาทินิมฺมิตา.

๕๒๔.

อุคฺฆาฏนํ ฆฏียนฺตํ, กูปมฺพุพฺพาหนํ ภเว;

มฺชูสา เปฬา ปิฏโก, ตฺวิตฺถิยํ ปจฺฉิ เปฏโก.

๕๒๕.

พฺยาภงฺคี ตฺวิตฺถิยํ กาโช, สิกฺกา ตฺวตฺรา’วลมฺพนํ;

อุปาหโน วา ปาทุ’ตฺถี, ตพฺเภทา ปาทุกา ปฺยถ.

๕๒๖.

วรตฺตา วทฺธิกา นทฺธิ, ภสฺตา จมฺมปสิพฺพกํ;

โสณฺณาทฺยาวตฺตนี มูสา,

ถ กูฏํ วา อโยฆโน.

๕๒๗.

กมฺมารภณฺฑา สณฺฑาโส, มุฏฺฺยา’ธิกรณีตฺถียํ;

ตพฺภสฺตา คคฺครี นารี, สตฺตํ ตุ ปิปฺผลํ ภเว.

๕๒๘.

สาโณ ตุ นิกโส วุตฺโต,

อารา ตุ สูจิวิชฺฌนํ;

ขโร จ กกโจ นิตฺถี, สิปฺปํ กมฺมํ กลาทิกํ.

๕๒๙.

ปฏิมา ปฏิพิมฺพฺจ, พิมฺโพ ปฏินิธีริโต;

ตีสุ สโม ปฏิภาโค, สนฺนิกาโส สริกฺขโก.

๕๓๐.

สมาโน สทิโส ตุลฺโย,

สงฺกาโส สนฺนิโภ นิโภ;

โอปมฺม มุปมานํ จุ, ปมา ภติ ตุ นาริยํ.

๕๓๑.

นิพฺเพโส เวตนํ มูลฺยํ, ชูตํ ตฺวนิตฺถิ เกตวํ;

ธุตฺโต’กฺขธุตฺโต กิตโว, ชูตการ, กฺขเทวิโน.

๕๓๒.

ปาฏิโภโคตุ ปฏิภู, อกฺโข ตุ ปาสโก ภเว;

ปุเมวา’ ฏฺปทํ [อฏฺาปทํ (ฏี. สี.)] สาริ, ผลเก ถ ปโณ, พฺภุโต.

๕๓๓.

กิณฺณํ ตุ มทิราพีเช, มธุ มธฺวาสเว มตํ;

มทิรา วารุณี มชฺชํ, สุรา ภโว ตุ เมรยํ.

๕๓๔.

สรโก จสโก นิตฺถี, อาปานํ ปานมณฺฑลํ;

๕๓๕.

เย’ตฺร ภูริปฺปโยคตฺตา, โยคิเกกสฺมิ มีริตา;

ลิงฺคนฺตเรปิ เต เยฺยา, ตทฺธมฺมตฺตา’ฺวุตฺติยนฺติ.

อิติ สุทฺทวคฺโค.

จตุพฺพณฺณวคฺโค นิฏฺิโต.

๕. อรฺวคฺค

๕๓๖.

อรฺํ กานนํ ทาโย, คหนํ วิปินํ วนํ;

อฏวี’ตฺถี มหารฺํ, ตฺว, รฺานีตฺถิยํ ภเว.

๕๓๗.

นครา นาติทูรสฺมึ, สนฺเตหิ โย ภิโรปิโต;

ตรุสณฺโฑ ส อาราโม, ตโถ ปวน มุจฺจเต.

๕๓๘.

สพฺพสาธารณา’รฺํ, รฺ มุยฺยาน มุจฺจเต;

เยฺยํ ตเทว ปมท, วน มนฺเตปุโรจิตํ.

๕๓๙.

ปนฺติ วีถฺยา’วลิ เสณี, ปาฬิ เลขา ตุ ราชิ จ;

ปาทโป วิฏปี รุกฺโข, อโค สาโล มหีรุโห.

๕๔๐.

ทุโม ตรุ กุโช สาขี, คจฺโฉ ตุ ขุทฺทปาทโป;

ผลนฺติ เย วินา ปุปฺผํ, เต วุจฺจนฺติ วนปฺปตี.

๕๔๑.

ผลปากาวสาเน โย,

มรตฺโย สธิ สา ภเว;

ตีสุ วฺจฺยา’ผลา จาถ, ผลิโน ผลวา ผลี.

๕๔๒.

สมฺผุลฺลิโต ตุ วิกโจ, ผุลฺโล วิกสิโต ติสุ;

สิโร’คฺคํ สิขโร นิตฺถี, สาขา ตุ กถิตา ลตา.

๕๔๓.

ทลํ ปลาสํ ฉทนํ, ปณฺณํ ปตฺตํ ฉโท ปฺยถ;

ปลฺลโว วา กิสลยํ, นวุพฺภินฺเน ตุ องฺกุโร.

๕๔๔.

มกุลํ วา กุฏุมโล, ขารโก ตุ จ ชาลกํ;

กลิกา โกรโก นิตฺถี, วณฺฏํ ปุปฺผาทิพนฺธนํ.

๕๔๕.

ปสโว กุสุมํ ปุปฺผํ, ปราโค ปุปฺผโช รโช;

มกรนฺโท มธุ มตํ, ถวโก ตุ จ โคจฺฉโก.

๕๔๖.

ผเล ตฺวา’เม สลาฏุ’ตฺโต,

ผลํ ตุ ปกฺก มุจฺจเต;

จมฺปก’มฺพาทิกุสุม, ผลนามํ นปุํสเก.

๕๔๗.

มลฺลิกาที ตุ กุสุเม, สลิงฺคา วีหโย ผเล;

ชมฺพู’ตฺถี ชมฺพวํ ชมฺพู, วิฏโป วิฏภี’ตฺถิยํ.

๕๔๘.

มูล มารพฺภ สาขนฺโต, ขนฺโธ ภาโค ตรุสฺส ถ;

โกฏโร นิตฺถิยํ รุกฺข, จฺฉิทฺเท กฏฺํ ตุ ทารุ จ.

๕๔๙.

พุนฺโท มูลฺจ ปาโท ถ, สงฺกุ’ตฺโต ขาณุนิตฺถิยํ;

กรหาฏํ ตุ กนฺโท ถ, กฬีโร มตฺถโก ภเว.

๕๕๐.

วลฺลรี มฺชรี นารี, วลฺลี ตุ กถิตา ลตา;

ถมฺโภ คุมฺโพ จ อกฺขนฺเธ, ลตา วิรู ปตานินี.

๕๕๑.

อสฺสตฺโถ โพธิ จ ทฺวีสุ, นิคฺโรโธ ตุ วโฏ ภเว;

กพิฏฺโ จ กปิตฺโถ จ, ยฺงฺโค ตุ อุทุมฺพโร.

๕๕๒.

โกวิฬาโร ยุคปตฺโต, อุทฺทาโล วาตฆาตโก;

ราชรุกฺโข กตมาลี, นฺทีวโร พฺยาธิฆาตโก.

๕๕๓.

ทนฺตสโ จ ชมฺภีโร, วรโณ ตุ กเรริ จ;

กึ สุโก ปาลิภทฺโทถ, วฺชุโล ตุ จ เวตโส.

๕๕๔.

อมฺพาฏโกปีตนโก, มธุโก ตุ มธุทฺทุโม;

อโถ คุฬผโล ปีลุ, โสภฺชโน จ สิคฺคุ จ.

๕๕๕.

สตฺตปณฺณิ ฉตฺตปณฺโณ, ตินิโส ตฺว ติมุตฺตโก;

กึ สุโก ตุ ปลาโส ถ,

อริฏฺโ เผนิโล ภเว.

๕๕๖.

มาลูร เพลุวาพิลฺโล, ปุนฺนาโค ตุ จ เกสโร;

สาลโว ตุ จ โลทฺโท ถ, ปิยาโล สนฺนกทฺทุ จ.

๕๕๗.

ลิโกจโก ตถา’งฺโกโล,

อถ คุคฺคุลุ โกสิโก;

อมฺโพ จูโต สโห ตฺเวโส,

สหกาโร สุคนฺธวา.

๕๕๘.

ปุณฺฑรีโก จ เสตมฺโพ, เสลุ ตุ พหุวารโก;

เสปณฺณี กาสฺมิรี จาถ, โกลี จ พทรีตฺถิยํ.

๕๕๙.

โกลํ จานิตฺถี พทโร, ปิลกฺโข ปิปฺปลี’ตฺถิยํ;

ปาฏลี กณฺหวนฺตา จ, สาทุกณฺโฏ วิกงฺกโต.

๕๖๐.

ตินฺทุโก กาฬกฺขนฺโธ จ, ติมฺพรูสก ติมฺพรู;

เอราวโต ตุ นารงฺโค, กุลโก กากตินฺทุโก.

๕๖๑.

กทมฺโพ ปิยโก นีโป, ภลฺลี ภลฺลาตโก ติสุ;

ฌาวุโก ปิจุโล จาถ, ติลโก ขุรโก ภเว.

๕๖๒.

จิฺจา จ ตินฺติณี จาถ, คทฺทภณฺโฑ กปีตโน;

สาโล’สฺสกณฺโณ สชฺโช ถ,

อชฺชุโน กกุโธ ภเว.

๕๖๓.

นิจุโล มุจลินฺโท จ, นีโป ถ ปิยโก ตถา;

อสโน ปีตสาโล ถ,

โคลีโส ฌาฏโล ภเว.

๕๖๔.

ขีริกา ราชายตนํ, กุมฺภี กุมุทิกา ภเว;

ยูโป [ปูโค (ก.)] ตุ กมุโก จาถ, ปฏฺฏิ ลาขาปสาทโน.

๕๖๕.

อิงฺคุที ตาปสตรุ, ภุชปตฺโต ตุ อาภุชี;

ปิจฺฉิลา สิมฺพลี ทฺวีสุ, โรจโน โกฏสิมฺพลี.

๕๖๖.

ปกิริโย ปูติโก ถ, โรหี โรหิตโก ภเว;

เอรณฺโฑ ตุ จ อามณฺโฑ, อถ สตฺตุผลา สมี.

๕๖๗.

นตฺตมาโล กรฺโช ถ, ขทิโร ทนฺตธาวโน;

โสมวกฺโก ตุ กทโร, สลฺโลตุ มทโน ภเว.

๕๖๘.

อถาปิ อินฺทสาโล จ, สลฺลกี ขารโก สิยา;

เทวทารุ ภทฺททารุ, จมฺเปยฺโย ตุ จ จมฺปโก.

๕๖๙.

ปนโส กณฺฏกิผโล, อภยา ตุ หรีตกี;

อกฺโข วิภีตโก ตีสุ, อมตา’มลกี ติสุ.

๕๗๐.

ลพุโช ลิกุโจ จาถ, กณิกาโร ทุมุปฺปโล;

นิมฺโพ’ริฏฺโ ปุจิมนฺโท, กรโก ตุ จ ทาฬิโม.

๕๗๑.

สรโล ปูติกฏฺฺจ, กปิลา ตุ จ สึสปา;

สามา ปิยงฺคุ กงฺคุปิ, สิรีโส ตุ จ ภณฺฑิโล.

๕๗๒.

โสณโก ทีฆวนฺโต จ,

วกุโล ตุ จ เกสโร;

กาโกทุมฺพริกา เผคฺคุ, นาโค ตุ นาคมาลิกา.

๕๗๓.

อโสโก วฺชุโล จาถ, ตกฺการี เวชยนฺติกา;

ตาปิฺโฉ จ ตมาโล ถ, กุฏโช คิริมลฺลิกา.

๕๗๔.

อินฺทยโว ผเล ตสฺสา, คฺคิมนฺโถ กณิกา ภเว;

นิคุณฺิ’ตฺถี สินฺทุวาโร, ติณสุฺํ [ติณสูลํ (ฏี.)] ตุ มลฺลิกา.

๕๗๕.

เสผาลิกา นีลิกา ถ, อปฺโผฏา วนมลฺลิกา;

พนฺธุโก ชยสุมนํ, ภณฺฑิโก พนฺธุชีวโก.

๕๗๖.

สุมนา ชาติสุมนา, มาลตี ชาติ วสฺสิกี;

ยูถิกา มาคธี จาถ, สตฺตลา นวมลฺลิกา.

๕๗๗.

วาสนฺตี,ตฺถี อติมุตฺโต, กรวีโร’สฺสมารโก;

มาตุลุงฺโค พีชปูโร, อุมฺมตฺโต ตุ จ มาตุโล.

๕๗๘.

กรมนฺโท สุเสโน จ, กุนฺทํ ตุ มาฆฺย มุจฺจเต;

เทวตาโส [เทวตาโฑ (สี. อมรโกส)] ตุ ชีมูโต,

ถา’มิลาโต มหาสหา.

๕๗๙.

อโถ เสเรยฺยโก ทาสี,

กึ กิราโต กุรณฺฏโก;

อชฺชุโก สิตปณฺณาโส, สมีรโณ ผณิชฺชโก.

๕๘๐.

ชปา ตุ ชยสุมนํ, กรีโร กกโจ ภเว;

รุกฺขาทนี จ วนฺทากา, จิตฺตโก ตฺว’คฺคิสฺิโต.

๕๘๑.

อกฺโก วิกีรโณ ตสฺมึ,

ตฺว’ ฬกฺโก เสตปุปฺผเก;

ปูติลตา คโฬจี จ, มุพฺพา มธุรสา ปฺยถ.

๕๘๒.

กปิกจฺฉุ ทุผสฺโส ถ, มฺชิฏฺา วิกสา ภเว;

อมฺพฏฺา จ ตถา ปาา, กฏุกา กฏุโรหิณี.

๕๘๓.

อปามคฺโค เสขริโก, ปิปฺปลี มาคธี มตา;

โคกณฺฏโก จ สิงฺฆาโฏ, โกลวลฺลี’ภปิปฺปลี.

๕๘๔.

โคโลมี ตุ วจา จาถ, คิริกณฺย’ปราชิตา;

สีหปุจฺฉี ปฺหิปณฺณี, สาลปณฺณี ตุ จ’ตฺถิรา; (จถิรา).

๕๘๕.

นิทิทฺธิกา ตุ พฺยคฺฆี จ, อถ นีลี จ นีลินี;

ชิฺชุโก [ชิฺชุกา (ก.)] เจว คุฺชา ถ, สตมูลี สตาวรี.

๕๘๖.

มโหสธํ ตฺว’ติวิสา, พากุจี โสมวลฺลิกา;

ทาพฺพี ทารุหลิทฺทา ถ, พิฬงฺคํ จิตฺรตณฺฑุลา.

๕๘๗.

นุหี เจว มหานาโม, มุทฺทิกา ตุ มธุรสา;

อถาปิ มธุกํ ยฏฺิ, มธุกามธุยฏฺิกา [มธุลฏฺิกา (สี. ฏี.)].

๕๘๘.

วาติงฺคโณ จ ภณฺฑากี, วาตฺตากี พฺรหตี ปฺยถ;

นาคพลา เจว ฌสา, ลางฺคลี ตุ จ สารที.

๕๘๙.

รมฺภา จ กทลี โมโจ, กปฺปาสี พทรา ภเว;

นาคลตา ตุ ตมฺพูลี, อคฺคิชาลา ตุ ธาตกี.

๕๙๐.

ติวุตา ติปุฏา จาถ, สามา กาฬา จ กถฺยเต;

อโถ สิงฺคี จ อุสโภ, เรณุกา กปิฬา ภเว.

๕๙๑.

หิริเวรฺจ วาลฺจ, รตฺตผลา ตุ พิมฺพิกา;

เสเลยฺย’ มสฺมปุปฺผฺจ, เอลา ตุ พหุลา ภเว.

๕๙๒.

กุฏฺฺจ พฺยาธิ กถิโต, วาเนยฺยํ ตุ กุฏนฺนฏํ;

โอสธิ ชาติมตฺตมฺหิ, โอสธํ สพฺพ’ มชาติยํ.

๕๙๓.

มูลํ ปตฺตํ กฬีร’คฺคํ, กนฺทํ มิฺชา ผลํ ตถา;

ตโจ ปุปฺผฺจ ฉตฺตนฺติ, สากํ ทสวิธํ มตํ.

๕๙๔.

ปปุนฺนาโฏ เอฬคโล,

ตณฺฑุเลยฺโย’ปฺปมาริโส;

ชีวนฺติ ชีวนี จาถ, มธุรโก จ ชีวโก.

๕๙๕.

มหากนฺโท จ ลสุณํ, ปลณฺฑุ ตุ สุกนฺทโก;

ปโฏโล ติตฺตโก จาถ, ภิงฺคราโช จ มกฺกโว.

๕๙๖.

ปุนนฺนวา โสถฆาตี, วิตุนฺนํ สุนิสณฺณกํ;

การเวลฺโล ตุ สุสวี, ตุมฺพฺยา’ลาพุ จ ลาพุ สา.

๕๙๗.

เอฬาลุกฺจ กกฺการี, กุมฺภณฺโฑ ตุ จ วลฺลิโภ;

อินฺทวารุณี วิสาลา, วตฺถุกํ วตฺถุเลยฺยโก.

๕๙๘.

มูลโก นิตฺถิยํ จุจฺจุ, ตมฺพโก จ กลมฺพโก;

สากเภทา กาสมทฺท, ฌชฺฌรี ผคฺควา’ทโย.

๕๙๙.

สทฺทโล เจว ทุพฺพา จ, โคโลมี สา สิตา ภเว;

คุนฺทา จ ภทฺทมุตฺตฺจ, รสาโล ตุ’จฺฉุ เวฬุ ตุ.

๖๐๐.

ตจสาโร เวณุ วํโส, ปพฺพํ ตุ ผลุ คณฺิโส;

กีจกา เต สิยุํ เวณู, เย นทนฺตฺยา’นิลทฺธุตา.

๖๐๑.

นโฬ จ ธมโน โปฏ, คโล ตุ กาส มิตฺถิ น;

เตชโน ตุ สโร, มูลํ, ตู’ สีรํ พีรณสฺส หิ.

๖๐๒.

กุโส วรหิสํ ทพฺโพ, ภูติณกํ ตุ ภูติณํ;

ฆาโส ตุ ยวโส จาถ,

ปูโค ตุ กมุโก ภเว.

๖๐๓.

ตาโล วิเภทิกา จาถ, ขชฺชุรี สินฺทิ วุจฺจติ;

๖๐๔.

หินฺตาล, ตาล, ขชฺชูรี, นาลิเกรา ตเถว จ;

ตาลี จ เกตกี นารี, ปูโค จ ติณปาทปาติ.

อิติ อรฺวคฺโค.

๖. อรฺาทิวคฺค

๖๐๕.

ปพฺพโต คิริ เสโล’ทฺทิ, นคา’จล, สิลุจฺจยา;

สิขรี ภูธโรถ พฺภ, ปาสาณา’สฺโม’ปโล สิลา.

๖๐๖.

คิชฺฌกูโฏ จ เวภาโร, เวปุลฺโล’สิคิลี นคา;

วิฺโฌ ปณฺฑว วงฺกาที, ปุพฺพเสโล ตุ โจ’ทโย;

มนฺทโร ปรเสโล’ตฺโถ, หิมวา ตุ หิมาจโล.

๖๐๗.

คนฺธมาทน เกลาส, จิตฺตกูฏ สุทสฺสนา;

กาลกูโฏ ติกูฏา’สฺส, ปตฺโถ ตุ สานุ นิตฺถิยํ.

๖๐๘.

กูโฏ วา สิขรํ สิงฺคํ, ปปาโต ตุ ตโฏ ภเว;

นิตมฺโพ กฏโก นิตฺถี, นิชฺฌโร ปสโว’มฺพุโน.

๖๐๙.

ทรี’ตฺถี กนฺทโร ทฺวีสุ, เลณํ ตุ คพฺภรํ คุหา;

สิลาโปกฺขรณี โสณฺฑี, กุฺชํ นิกุฺช มิตฺถิ น.

๖๑๐.

อุทฺธ มธิจฺจกา เสล, สฺสาสนฺนา ภูมฺยุ ปจฺจกา;

ปาโท ตุ’ปนฺตเสโล ถ,

ธาตุ’ตฺโต เคริกาทิโก.

อิติ เสลวคฺโค.

๖๑๑.

มิคินฺโท เกสรี สีโห, ตรจฺโฉ ตุ มิคาทโน;

พฺยคฺโฆ ตุ ปุณฺฑรีโก ถ, สทฺทูโล ทีปินี’ริโต.

๖๑๒.

อจฺโฉ อิกฺโก จ อิสฺโส ตุ,

กาฬสีโห อิโส ปฺยถ;

โรหิโส โรหิโต จาถ,

โคกณฺโณ คณิ กณฺฏกา.

๖๑๓.

ขคฺค ขคฺควิสาณา ตุ, ปลาสาโท จ คณฺฑโก;

พฺยคฺฆาทิเก วาฬมิโค, สาปโท ถ ปฺลวงฺคโม.

๖๑๔.

มกฺกโฏ วานโร สาขา, มิโค กปิ วลีมุโข;

ปลวงฺโค, กณฺหตุณฺโฑ,

โคนงฺคุโล [โคนงฺคโล (ฏี.)] ติ โส มโต.

๖๑๕.

สิงฺคาโล [สิคาโล (สี.)] ชมฺพุโก โกตฺถุ, เภรโว จ สิวา ปฺยถ;

พิฬาโร พพฺพุ มฺชาโร, โกโก ตุ จ วโก ภเว.

๖๑๖.

มหึโส [มหิโส (สี.)] จ ลุลาโย ถ,

ควโช ควโย สมา;

สลฺโล ตุ สลฺลโก ถา’สฺส,

โลมมฺหิ สลลํ สลํ.

๖๑๗.

หริโณ มิค สารงฺคา, มโค อชินโยนิ จ;

สูกโร ตุ วโรโห ถ,

เปลโก จ สโส ภเว.

๖๑๘.

เอเณยฺโย เอณีมิโค จ, ปมฺปฏโก ตุ ปมฺปโก;

วาตมิโค ตุ จลนี, มูสิโก ตฺวา’ขุ อุนฺทุโร.

๖๑๙.

จมโร ปสโท เจว, กุรุงฺโค มิคมาตุกา;

รุรุ รงฺกุ จ นีโก จ, สรภาที มิคนฺตรา.

๖๒๐.

ปิยโก จมูรุ กทลี, มิคาที จมฺมโยนโย;

มิคา ตุ ปสโว สีหา, ทโย สพฺพจตุปฺปทา.

๖๒๑.

ลูตา ตุ ลูติกา อุณฺณ, นาภิ มกฺกฏโก สิยา;

วิจฺฉิโก ตฺวา’ฬิ กถิโต, สรพู ฆรโคฬิกา.

๖๒๒.

โคธา กุณฺโฑ ปฺยโถ กณฺณ, ชลูกา สตปทฺยถ;

กลนฺทโก กาฬกา ถ, นกุโล มงฺคุโส ภเว.

๖๒๓.

กกณฺฏโก จ สรโฏ, กีโฏ ตุ ปุฬโว กิมิ;

ปาณโก จาปฺยโถ อุจฺจา,

ลิงฺโค โลมสปาณโก.

๖๒๔.

วิหงฺโค วิหโค ปกฺขี, วิหงฺคม ขค’ณฺฑชา;

สกุโณ จ สกุนฺโต วิ, ปตงฺโค สกุณี ทฺวิโช.

๖๒๕.

วกฺกงฺโค ปตฺตยาโน จ, ปตนฺโต นีฬโช ภเว;

ตพฺเภทา วฏฺฏกา ชีว, ฺชีโว จโกร ติตฺติรา.

๖๒๖.

สาฬิกา กรวีโก จ, รวิหํโส กุกุตฺถโก;

การณฺฑโว จ ปิลโว [พิลโว (ฏี.)], โปกฺขรสาตกา’ทโย.

๖๒๗.

ปตตฺตํ เปขุณํ ปตฺตํ, ปกฺโข ปิฺฉํ ฉโท ครุ;

อณฺฑํ ตุ ปกฺขิพีเช ถ, นีโฬ นิตฺถี กุลาวกํ.

๖๒๘.

สุปณฺณมาตา วินตา, มิถุนํ ถีปุมทฺวยํ;

ยุคํ ตุ ยุคลํ ทฺวนฺทํ, ยมกํ ยมลํ ยมํ.

๖๒๙.

สมูโห คณ สงฺฆาตา, สมุทาโย จ สฺจโย;

สนฺโทโห นิวโห โอโฆ, วิสโร นิกโร จโย.

๖๓๐.

กาโย ขนฺโธ สมุทโย, ฆฏา สมิติ สํหติ;

ราสิ ปุฺโช สมวาโย, ปูโค ชาตํ กทมฺพกํ.

๖๓๑.

พฺยูโห วิตาน คุมฺพา จ, กลาโป ชาล มณฺฑลํ;

สมานานํ คโณ วคฺโค,

สงฺโฆ สตฺโถ ตุ ชนฺตุนํ.

๖๓๒.

สชาติกานํ ตุ กุลํ, นิกาโย ตุ สธมฺมินํ;

ยูโถ นิตฺถี สชาติย, ติรจฺฉานานมุจฺจเต.

๖๓๓.

สุปณฺโณ เวนเตยฺโย จ, ครุโฬ วิหคาธิโป;

ปรปุฏฺโ ปรภโต, กุณาโล โกกิโล ปิโก.

๖๓๔.

โมโร มยูโร วรหี, นีลคีว สิขณฺฑิโน;

กลาปี จ สิขี เกกี, จูฬา ตุ จ สิขา ภเว.

๖๓๕.

สิขณฺโฑ วรหฺเจว, กลาโป ปิฺฉ มปฺยถ;

จนฺทโก เมจโก จาถ, ฉปฺปโท จ มธุพฺพโต.

๖๓๖.

มธุลีโห มธุกโร, มธุโป ภมโร อลิ;

ปาราวโต กโปโต จ, กกุโฏ จ ปาเรวโต.

๖๓๗.

คิชฺโฌ คทฺโธถ กุลโล, เสโน พฺยคฺฆีนโส ปฺยถ;

ตพฺเภทา สกุณคฺฆิ’ตฺถี, อาโฏ ทพฺพิมุขทฺวิโช.

๖๓๘.

อุหุงฺกาโร อุลูโก จ, โกสิโย วายสาริ จ;

กาโก ตฺว’ริฏฺโ ธงฺโก จ, พลิปุฏฺโ จ วายโส.

๖๓๙.

กาโกโล วนกาโก ถ,

ลาโป ลฏุกิกา ปฺยถ;

วารโณ หตฺถิลิงฺโค จ, หตฺถิโสณฺฑวิหงฺคโม.

๖๔๐.

อุกฺกุโส กุรโร โกล,ฏฺิปกฺขิมฺหิ จ กุกฺกุโห;

สุโว ตุ กีโร จ สุโก, ตมฺพจูโฬ ตุ กุกฺกุโฏ.

๖๔๑.

วนกุกฺกุโฏ จ นิชฺชิวฺโห, อถ โกฺจา จ กุนฺตนี;

จกฺกวาโก ตุ จกฺกวฺโห, สารงฺโคตุ จ จาตโก.

๖๔๒.

ตุลิโย ปกฺขิพิฬาโล,

สตปตฺโต ตุ สารโส;

พโก ตุ สุกฺกกาโกถ,

พลากา วิสกณฺิกา.

๖๔๓.

โลหปิฏฺโ ตถา กงฺโก, ขฺชรีโฏ ตุ ขฺชโน;

กลวิงฺโก ตุ จาฏโก, ทินฺทิโภ ตุ กิกี ภเว.

๖๔๔.

กาทมฺโพ กาฬหํโสถ, สกุนฺโต ภาสปกฺขินิ;

ธูมฺยาโฏ ตุ กลิงฺโคถ,

ทาตฺยูโห กาฬกณฺโก.

๖๔๕.

ขุทฺทาที มกฺขิกาเภทา, ฑํโส ปิงฺคลมกฺขิกา;

อาสาฏิกา มกฺขิกาณฺฑํ, ปตงฺโค สลโภ ภเว.

๖๔๖.

สูจิมุโข จ มกโส, จีรี ตุ ฌลฺลิกา [ฌิลฺลิกา (ก.)] ถ จ;

ชตุกา ชินปตฺตา ถ, หํโส เสตจฺฉโท ภเว.

๖๔๗.

เต ราชหํสา รตฺเตหิ, ปาทตุณฺเฑหิ ภาสิตา;

มลฺลิกา’ขฺยา ธตรฏฺา, มลีเนหฺย’สิเตหิ จ.

๖๔๘. ติรจฺโฉ ตุ ติรจฺฉาโน, ติรจฺฉานคโต สิยาติ.

อิติ อรฺาทิวคฺโค.

๗. ปาตาลวคฺค

๖๔๙.

อโธภุวนํ ปาตาลํ, นาคโลโก รสาตลํ;

รนฺธํ ตุ วิวรํ ฉิทฺทํ, กุหรํ สุสิรํ พิลํ.

๖๕๐.

สุสิ’ตฺถี ฉิคฺคลํ โสพฺภํ, สจฺฉิทฺเท สุสิรํ ติสุ;

ถิยํ ตุ กาสุ อาวาโฏ, สปฺปราชา ตุ วาสุกี.

๖๕๑.

อนนฺโต นาคราชา ถ, วาหโส’ชคโร ภเว;

โคนโส ตุ ติลิจฺโฉ ถ,

เทฑฺฑุโภ ราชุโล ภเว.

๖๕๒.

กมฺพโล’สฺสตโร เมรุ, ปาเท นาคาถ ธมฺมนี;

สิลุตฺโต ฆรสปฺโป ถ, นีลสปฺโป สิลาภุ จ.

๖๕๓.

อาสิวิโส ภุชงฺโค’หิ, ภุชโค จ ภุชงฺคโม;

สรีสโป ผณี สปฺปา, ลคทฺทา โภคิ ปนฺนคา.

๖๕๔.

ทฺวิชิวฺโห อุรโค วาโฬ, ทีโฆ จ ทีฆปิฏฺิโก;

ปาทูทโร วิสธโร, โภโค ตุ ผณิโน ตนุ.

๖๕๕.

อาสี’ตฺถี สปฺปทาา ถ, นิมฺโมโก กฺจุโก สมา;

วิสํ ตฺว’นิตฺถี ครฬํ, ตพฺเภทา วา หลาหโล.

๖๕๖.

กาฬกูฏาทโย จาถ, วาฬคฺคาตฺย’หิตุณฺฑิโก;

๖๕๗.

นิรโย ทุคฺคติ’ตฺถี จ, นรโก, โส มหา’ฏฺธา;

สฺชีโว กาฬสุตฺโต จ, มหาโรรุว โรรุวา;

ปตาปโน อวีจิ’ตฺถี, สงฺฆาโต ตาปโน อิติ.

๖๕๘.

ถิยํ เวตรณี โลห, กุมฺภี ตตฺถ ชลาสยา;

การณิโก นิรยโป,

เนรยิโก ตุ นารโก.

๖๕๙.

อณฺณโว สาคโร สินฺธุ, สมุทฺโท รตนากโร;

ชลนิฌุ’ ทธิ, ตสฺส, เภทา ขีรณฺณวาทโย.

๖๖๐.

เวลา’สฺส กูลเทโส ถ,

อาวฏฺโฏ สลิลพฺภโม;

เถโว ตุ พินฺทุ ผุสิตํ, ภโม ตุ ชลนิคฺคโม.

๖๖๑.

อาโป ปโย ชลํ วาริ, ปานียํ สลิลํ ทกํ;

อณฺโณ นีรํ วนํ วาลํ, โตยํ อมฺพุ’ทกฺจ กํ.

๖๖๒.

ตรงฺโค จ ตถา ภงฺโค, อูมิ วีจิ ปุมิตฺถิยํ;

อุลฺโลโล ตุ จ กลฺโลโล, มหาวีจีสุ กถฺยเต.

๖๖๓.

ชมฺพาโล กลลํ ปงฺโก, จิกฺขลฺลํ กทฺทโม ปฺยถ;

ปุลินํ วาลุกา วณฺณุ, มรู’รุ สิกตา ภเว.

๖๖๔.

อนฺตรีปฺจ ทีโป วา, ชลมชฺฌคตํ ถลํ;

ตีรํ ตุ กูลํ โรธฺจ, ปตีรฺจ ตฏํ ติสุ.

๖๖๕.

ปารํ ปรมฺหิ ตีรมฺหิ, โอรํ ตฺว’ปาร มุจฺจเต;

อุฬุมฺโป [อุฬุโป (ก.)] ตุ ปฺลโว กุลฺโล, ตโร จ ปจฺจรี’ตฺถิยํ.

๖๖๖.

ตรณี ตริ นาวา จ, กูปโก ตุ จ กุมฺภกํ;

ปจฺฉาพนฺโธ โคฏวิโส, กณฺณธาโร ตุ นาวิโก.

๖๖๗.

อริตฺตํ เกนิปาโต ถ,

โปตวาโห นิยามโก;

สํยตฺติกา ตุ นาวาย, วาณิชฺชมาจรนฺติ เย.

๖๖๘.

นาวาย’งฺคา’ ลงฺกาโร จ, วฏากาโร ผิยาทโย;

โปโต ปวหนํ วุตฺตํ, โทณิ ตฺวิ’ตฺถี ตถา’มฺพณํ [อมฺมณํ (สี.)].

๖๖๙.

คภีร นินฺน คมฺภีรา, โถ ตฺตานํ ตพฺพิปกฺขเก;

อคาธํ ตฺว’ตลมฺผสฺสํ, อนจฺโฉ กลุสา’วิลา.

๖๗๐.

อจฺโฉ ปสนฺโน วิมโล, คภีรปฺปภุตี ติสุ;

ธีวโร มจฺฉิโก มจฺฉ, พนฺธ เกวฏฺฏ ชาลิกา.

๖๗๑.

มจฺโฉ มีโน ชลจโร, ปุถุโลโม’มฺพุโช ฌโส;

โรหิโต มคฺคุโร สิงฺคี, พลโช มุฺช ปาวุสา.

๖๗๒.

สตฺตวงฺโก สวงฺโก จ, นฬมีโน จ คณฺฑโก;

สุสุกา สผรี มจฺฉ, ปฺปเภทา มกราทโย.

๖๗๓.

มหามจฺฉา ติมิ ติมิ, งฺคโล ติมิรปิงฺคโล;

อานนฺโท ติมินนฺโท จ, อชฺฌาโรโห มหาติมิ.

๖๗๔.

ปาสาณมจฺโฉ ปาีโน, วงฺโก ตุ พฬิโส ภเว;

สุสุมาโร [สํสุมาโร (ฏี.), สุํสุมาโร (สี.)] ตุ กุมฺภีโล,

นกฺโก กุมฺโม ตุ กจฺฉโป.

๖๗๕.

กกฺกฏโก กุฬีโร จ, ชลูกา ตุ จ รตฺตปา;

มณฺฑูโก ททฺทุโร เภโก;

คณฺฑุปฺปาโท มหีลตา.

๖๗๖.

อถ สิปฺปี จ สุตฺติ’ตฺถี, สงฺเข ตุ กมฺพุ’นิตฺถิยํ;

ขุทฺทสงฺขฺเย สงฺขนโข, ชลสุตฺติ จ สมฺพุโก.

๖๗๗.

ชลาสโย ชลาธาโร, คมฺภีโร รหโท ถ จ;

อุทปาโน ปานกูโป, ขาตํ โปกฺขรณี’ตฺถิยํ.

๖๗๘.

ตฬาโก จ สโร’นิตฺถี, วาปี จ สรสี’ตฺถิยํ;

ทโห’มฺพุชากโร จาถ, ปลฺลลํ ขุทฺทโก สโร.

๖๗๙.

อโนตตฺโต ตถา กณฺณ, มุณฺโฑ จ รถการโก;

ฉทฺทนฺโต จ กุณาโล จ, วุตฺตา มนฺทากินี’ตฺถิยํ.

๖๘๐.

ตถา สีหปฺปปาโตติ, เอเต สตฺต มหาสรา;

อาหาโว ตุ นิปานฺจา, ขาตํ ตุ เทวขาตกํ.

๖๘๑.

สวนฺตี นินฺนคา สินฺธุ, สริตา อาปคา นที;

ภาคีรถี ตุ คงฺคา ถ, สมฺเภโท สินฺธุสงฺคโม.

๖๘๒.

คงฺคา’จิรวตี เจว, ยมุนา สรภู (สรพู [สรยู (ก.)] ) มหี;

อิมา มหานที ปฺจ, จนฺทภาคา สรสฺสตี [สรสฺวตี (สี. ฏี.)].

๖๘๓.

เนรฺชรา จ กาเวรี, นมฺมทาที จ นินฺนคา;

วาริมคฺโค ปณาลี’ตฺถี [ปนาฬี (ฏี.)], ปุเม จนฺทนิกา ตุ จ.

๖๘๔.

ชมฺพาลี โอลิคลฺโล จ, คามทฺวารมฺหิ กาสุยํ;

สโรรุหํ สตปตฺตํ, อรวินฺทฺจ วาริชํ.

๖๘๕.

อนิตฺถี ปทุมํ ปงฺเก, รุหํ นลิน โปกฺขรํ;

มุฬาลปุปฺผํ กมลํ, ภิสปุปฺผํ กุเสสยํ.

๖๘๖.

ปุณฺฑรีกํ สิตํ, รตฺตํ, โกกนทํ โกกาสโก;

กิฺชกฺโข เกสโร นิตฺถี, ทณฺโฑ ตุ นาล มุจฺจเต.

๖๘๗.

ภิสํ มุฬาโล นิตฺถี จ, พีชโกโส ตุ กณฺณิกา;

ปทุมาทิสมูเห ตุ, ภเว สณฺฑมนิตฺถิยํ.

๖๘๘.

อุปฺปลํ กุวลยฺจ, นีลํ ตฺวิ’นฺทีวรํ สิยา;

เสเตตุ กุมุทฺจสฺส, กนฺโท สาลูก มุจฺจเต.

๖๘๙.

โสคนฺธิกํ กลฺลหารํ, ทกสีตลิกํ ปฺยถ;

เสวาโล นีลิกา จาถ, ภิสินฺย’มฺพุชินี ภเว.

๖๙๐. เสวาลา ติลพีชฺจ, สงฺเข จ ปณกาทโยติ.

อิติ ปาตาลวคฺโค.

ภูกณฺโฑ ทุติโย.

๓. สามฺกณฺฑ

๑. วิเสสฺยาธีนวคฺค

๖๙๑.

วิเสสฺยาธีน สํกิณฺณา, เนกตฺเถหฺย’พฺยเยหิ จ;

สา’งฺโค’ปางฺเคหิ กถฺยนฺเต, กณฺเฑ วคฺคา อิห กฺกมา.

๖๙๒.

คุณทพฺพกฺริยาสทฺทา, สิยุํ สพฺเพ วิเสสนา;

วิเสสฺยาธีนภาเวน, วิเสสฺยสมลิงฺคิโน.

๖๙๓.

โสภนํ รุจิรํ สาธุ, มนุฺํ จารุ สุนฺทรํ;

วคฺคุ มโนรมํ กนฺตํ, หารี มฺชุ จ เปสลํ.

๖๙๔.

ภทฺทํ วามฺจ กลฺยาณํ, มนาปํ ลทฺธกํ สุภํ;

อุตฺตโม ปวโร เชฏฺโ, ปมุขา’นุตฺตโร วโร.

๖๙๕.

มุขฺโย ปธานํ ปาโมกฺโข, ปร มคฺคฺ มุตฺตรํ;

ปณีตํ ปรมํ เสยฺโย, คามณี เสฏฺ สตฺตมา.

๖๙๖.

วิสิฏฺา’ริย นาเค’โก, สภคฺคา โมกฺข ปุงฺควา;

สีห กุฺชร สทฺทูลา, ที ตุ สมาสคา ปุเม.

๖๙๗.

จิตฺต’กฺขิ ปีติชนน, มพฺยาเสก มเสจนํ;

อิฏฺํ ตุ สุภคํ หชฺชํ, ทยิตํ วลฺลภํ ปิยํ.

๖๙๘.

ตุจฺฉฺจ ริตฺตกํ สุฺํ, อถา’สารฺจ เผคฺคุ จ;

เมชฺฌํ ปูตํ ปวิตฺโต ถ, อวิรทฺโธ อปณฺณโก.

๖๙๙.

อุกฺกฏฺโ จ ปกฏฺโ ถ, นิหีโน หีน ลามกา;

ปติกิฏฺํ นิกิฏฺฺจ, อิตฺตรา’วชฺช กุจฺฉิตา.

๗๐๐.

อธโม’มก คารยฺหา,

มลีโน ตุ มลีมโส;

พฺรหา มหนฺตํ วิปุลํ, วิสาลํ ปุถุลํ ปุถุ.

๗๐๑.

ครุ’รุ วิตฺถิณฺณ มโถ, ปีนํ ถูลฺจ ปีวรํ;

ถุลฺลฺจ วรฺจา ถ, อาจิตํ นิจิตํ ภเว.

๗๐๒.

สพฺพํ สมตฺต มขิลํ, นิขิลํ สกลํ ตถา;

นิสฺเสสํ กสิณา’เสสํ, สมคฺคฺจ อนูนกํ,

๗๐๓.

ภูริ ปหุตํ ปจุรํ, ภิยฺโย สมฺพหุลํ พหุ;

เยภุยฺยํ พหุลํ จาถ, พาหิรํ ปริพาหิรํ.

๗๐๔.

ปโรสตาที เต, เยสํ, ปรํ มตฺตํ สตาทิโต;

ปริตฺตํ สุขุมํ ขุทฺทํ, โถก มปฺปํ กิสํ ตนุ.

๗๐๕.

จุลฺลํ มตฺเต’ตฺถิยํ เลส,

ลวา’ณุหิ กโณ ปุเม;

สมีปํ นิกฏา’สนฺโน, ปกฏฺา’ภฺยาส สนฺติกํ.

๗๐๖.

อวิทูรฺจ สามนฺตํ, สนฺนิกฏฺ มุปนฺติกํ;

สกาสํ อนฺติกํ ตฺตํ, ทูรํ ตุ วิปฺปกฏฺกํ.

๗๐๗.

นิรนฺตรํ ฆนํ สนฺทํ, วิรฬํ เปลวํ ตนุ;

อถา ยตํ ทีฆ มโถ, นิตฺตลํ วฏฺฏ วฏฺฏุลํ.

๗๐๘.

อุจฺโจ ตุ อุนฺนโต ตุงฺโค, อุทคฺโค เจว อุจฺฉิโต;

นีโจ รสฺโส วามโน ถ, อชิมฺโห ปคุโณ อุชุ.

๗๐๙.

อฬารํ เวลฺลิตํ วงฺกํ, กุฏิลํ ชิมฺห กุฺจิตํ;

ธุโว จ สสฺสโต นิจฺโจ, สทาตน สนนฺตนา.

๗๑๐.

กูฏฏฺโ ตฺเว’กรูเปน, กาลพฺยาปี ปกาสิโต;

ลหุ สลฺลหุกํ จาถ, สงฺขฺยาตํ คณิตํ มิตํ.

๗๑๑.

ติณฺหํ ตุ ติขิณํ ติพฺพํ, จณฺฑํ อุคฺคํ ขรํ ภเว;

ชงฺคมฺจ จรฺเจว, ตสํ เยฺยํ จราจรํ.

๗๑๒.

กมฺปนํ จลนํ จาถ, อติริตฺโต ตถา’ธิโก;

ถาวโร ชงฺคมา อฺโ, โลลํ ตุ จฺจลํ จลํ.

๗๑๓.

ตรลฺจ ปุราโณ ตุ, ปุราตน สนนฺตนา;

จิรนฺตโน ถ ปจฺจคฺโฆ, นูตโน’ภินโว นโว.

๗๑๔.

กุรูรํ กินํ ทฬฺหํ, นิฏฺุรํ กกฺขฬํ ภเว;

อนิตฺถฺย’นฺโต ปริยนฺโต, ปนฺโต จ ปจฺฉิม’นฺติมา.

๗๑๕.

ชิฆฺํ จริมํ ปุพฺพํ, ตฺว’คฺคํ ปม มาทิ โส;

ปติรูโป นุจฺฉวิกํ, อถ โมฆํ นิรตฺถกํ.

๗๑๖.

พฺยตฺตํ ปุฏ [ผุฏํ (สี.)] ฺจ มุทุ ตุ, สุกุมารฺจ โกมลํ;

ปจฺจกฺขํ อินฺทฺริยคฺคยฺหํ, อปจฺจกฺขํ อตินฺทฺริยํ.

๗๑๗.

อิตรา’ฺตโร เอโก, อฺโ พหุวิโธ ตุ จ;

นานารูโป จ วิวิโธ, อพาธํ ตุ นิรคฺคลํ.

๗๑๘.

อเถ’กากี จ เอกจฺโจ, เอโก จ เอกโก สมา;

สาธารณฺจ สามฺํ, สมฺพาโธ ตุ จ สํกฏํ.

๗๑๙.

วามํ กเฬวรํ สพฺยํ; อปสพฺยํ ตุ ทกฺขิณํ;

ปฏิกูลํ ตฺว’ปสพฺยํ, คหนํ กลิลํ สมา.

๗๒๐.

อุจฺจาวจํ พหุเภทํ, สํกิณฺณา’ กิณฺณ สํกุลา;

กตหตฺโถ จ กุสโล, ปวีณา’ภิฺ สิกฺขิตา.

๗๒๑.

นิปุโณ จ ปฏุ เฉโก, จาตุโร ทกฺข เปสลา;

พาโล ทตฺตุ ชโล มูฬฺโห, มนฺโท วิฺู จ พาลิโส.

๗๒๒.

ปุฺวา สุกตี ธฺโ, มหุสฺสาโห มหาธิติ;

มหาตณฺโห มหิจฺโฉ ถ, หทยี หทยาลุ จ.

๗๒๓.

สุมโน หฏฺจิตฺโต ถ, ทุมฺมโน วิมโน ปฺยถ;

วทานิโย วทฺู จ, ทานโสณฺโฑ พหุปฺปโท.

๗๒๔.

ขฺยาโต ปตีโต ปฺาโต,

ภิฺาโต ปถิโต สุโต,

วิสฺสุโต วิทิโต เจว, ปสิทฺโธ ปากโฏ ภเว.

๗๒๕.

อิสฺสโร นายโก สามี, ปตี’สา’ธิปตี ปภู;

อยฺยา’ธิปา’ธิภู เนตา,

อิพฺโภ ตฺว’ฑฺโฒ ตถา ธนี.

๗๒๖.

ทานารโห ทกฺขิเณยฺโย, สินิทฺโธ ตุ จ วจฺฉโล;

ปริกฺขโก การณิโก,

อาสตฺโต ตุ จ ตปฺปโร.

๗๒๗.

การุณิโก ทยาลุปิ, สูรโต อุสฺสุโก ตุ จ;

อิฏฺตฺเถ อุยฺยุโต จาถ, ทีฆสุตฺโต จิรกฺริโย.

๗๒๘.

ปราธีโน ปรายตฺโต, อายตฺโต ตุ จ สนฺตโก;

ปริคฺคโห อธีโน จ, สจฺฉนฺโท ตุ จ เสรินิ.

๗๒๙.

อนิสมฺมการี ชมฺโม, อติตณฺโห ตุ โลลุโป;

คิทฺโธ ตุ ลุทฺโธ โลโล ถ,

กุณฺโ มนฺโท กฺริยาสุ หิ.

๗๓๐.

กามยิตา ตุ กมิตา, กามโน กามิ กามุโก;

โสณฺโฑ มตฺโต วิเธยฺโย ตุ,

อสฺสโว สุพฺพโจ สมา.

๗๓๑.

ปคพฺโภ ปฏิภายุตฺโต, ภีสีโล ภีรุ ภีรุโก;

อธีโร [อวีโร (ฏี.)] กาตโร จาถ,

หึสาสีโล จ ฆาตุโก.

๗๓๒.

โกธโน โรสโน [โทสโน (สี.)] โกปี,

จณฺโฑ ตฺวจฺจนฺตโกธโน;

สหโน ขมโน ขนฺตา, ติติกฺขวา จ ขนฺติมา.

๗๓๓.

สทฺธายุตฺโต ตุ สทฺธาลุ, ธชวา ตุ ธชาลุ จ [ลชฺชาลุตุ จ ลชฺชวา (ก.)];

นิทฺทาลุ นิทฺทาสีโล ถ, ภสฺสโร ภาสุโร ภเว.

๗๓๔.

นคฺโค ทิคมฺพโร’วตฺโถ, ฆสฺมโร ตุ จ ภกฺขโก;

เอฬมูโค ตุ วตฺตุฺจ, โสตุํ จา’กุสโล ภเว.

๗๓๕.

มุขโร ทุมฺมุขา’พทฺธ, มุขา จาปฺปิยวาทินิ;

วาจาโล พหุคารยฺห, วเจ วตฺตา ตุ โส วโท.

๗๓๖.

นิโช สโก อตฺตนิโย,

วิมฺหโย’จฺฉริย’พฺภุโต;

วิหตฺโถ พฺยากุโล จาถ,

อาตตายี วธุทฺยโต.

๗๓๗.

สีสจฺเฉชฺชมฺหิ วชฺโฌ ถ, นิกโต จ สโ’นุชุ;

สูจโก ปิสุโณ กณฺเณ,

ชโป ธุตฺโต ตุ วฺจโก.

๗๓๘.

อนิสมฺม หิ โย กิจฺจํ, ปุริโส วธพนฺธนาทิ มาจรติ;

อวินิจฺฉิตการิตฺตา, โสขลุ จปโลติ วิฺเยฺโย.

๗๓๙.

ขุทฺโท กทริโย ถทฺธ, มจฺฉรี กปโณ ปฺยถ;

อกิฺจโน ทลิทฺโท จ, ทีโน นิทฺธน ทุคฺคตา.

๗๔๐.

อสมฺภาวิตสมฺปตฺตํ, กากตาลิย มุจฺจเต;

อถ ยาจนโก อตฺถี, ยาจโก จ วนิพฺพโก.

๗๔๑.

อณฺฑชา ปกฺขิสปฺปาที, นราที ตุ ชลาพุชา;

เสทชา กิมิฑํสาที, เทวาที ตฺโว’ ปปาติกา.

๗๔๒.

ชณฺณุตคฺโฆ ชณฺณุมตฺโต, กปฺโป ตุ กิฺจิทูนเก;

อนฺตคฺคตํ ภุ ปริยา, ปนฺน มนฺโตคโธ’คธา.

๗๔๓.

ราธิโต สาธิโต จาถ, นิปฺปกฺกํ กุถิตํ ภเว;

อาปนฺโน ตฺวา’ปทปฺปตฺโต, วิวโส ตฺววโส ภเว.

๗๔๔.

นุณฺโณ นุตฺตา’ตฺต, ขิตฺตา เจ’, ริตา วิทฺธา ถ กมฺปิโต;

ธูโต อาธูต จลิตา, นิสิตํ ตุ จ เตชิตํ.

๗๔๕.

ปตฺตพฺพํ คมฺม มาปชฺชํ [อาสชฺชํ (ก.)], ปกฺกํ ปริณตํ สมา;

เวิตํ ตุ วลยิตํ, รุทฺธํ สํวุต มาวุตํ.

๗๔๖.

ปริกฺขิตฺตฺจ นิวุตํ, วิสฏํ วิตฺถตํ ตตํ;

ลิตฺโต ตุ ทิทฺโธ คูฬฺโห ตุ,

คุตฺโต ปุฏฺโ ตุ โปสิโต.

๗๔๗.

ลชฺชิโต หีฬิโต จาถ, สนิตํ ธนิตํ ปฺยถ;

สนฺทานิโต สิโต พทฺโธ,

กีลิโต สํยโต ภเว.

๗๔๘.

สิทฺเธ นิปฺผนฺน นิพฺพตฺตา, ทาริเต ภินฺน เภทิตา;

ฉนฺโน ตุ ฉาทิเต จาถ, วิทฺเธ ฉิทฺทิต เวธิตา.

๗๔๙.

อาหโฏ อาภตา’นีตา,

ทนฺโต ตุ ทมิโต สิยา;

สนฺโต ตุ สมิโต เจว,

ปุณฺโณ ตุ ปูริโต ภเว.

๗๕๐.

อปจายิโต มหิโต, ปูชิตา’รหิโต’จฺจิโต;

มานิโต จา’ปจิโต จ, ตจฺฉิตํ ตุตนูกเต.

๗๕๑.

สนฺตตฺโต ธูปิโต โจป,

จริโต ตุ อุปาสิโต;

ภฏฺํ ตุ คลิตํ ปนฺนํ, จุตฺจ ธํสิตํ ภเว.

๗๕๒.

ปีโต ปมุทิโต หฏฺโ,

มตฺโต ตุฏฺโ ถ กนฺติโต;

สฺฉินฺโน ลูน ทาตา ถ,

ปสตฺโถ วณฺณิโต ถุโต.

๗๕๓.

ตินฺโต’ลฺล’ทฺท กิลินฺโน’นฺนา, มคฺคิตํ ปริเยสิตํ;

อนฺเวสิตํ คเวสิตํ, ลทฺธํ ตุ ปตฺต มุจฺจเต.

๗๕๔.

รกฺขิตํ โคปิตํ คุตฺตํ, ตาตํ โคปายิตา’วิตา;

ปาลิตํ อถ โอสฺสฏฺํ, จตฺตํ หีนํ สมุชฺฌิตํ.

๗๕๕.

ภาสิตํ ลปิตํ วุตฺตา, ภิหิตา’ขฺยาต ชปฺปิตา;

อุทีริตฺจ กถิตํ, คทิตํ ภณิโต’ทิตา.

๗๕๖.

อวฺาตา’วคณิตา, ปริภูตา’วมานิตา;

ชิฆจฺฉิโต ตุ ขุทิโต,

ฉาโต เจว พุภุกฺขิโต.

๗๕๗.

พุทฺธํ าตํ ปฏิปนฺนํ, วิทิตา’วคตํ มตํ;

คิลิโต ขาทิโต ภุตฺโต,

ภกฺขิโต’ชฺโฌหฏา’สิตา.

อิติ วิเสสฺยาธีนวคฺโค.

๒. สํกิณฺณวคฺค

๗๕๘.

เยฺยํ ลิงฺค มิห กฺวาปิ, ปจฺจยตฺถวเสน จ;

กฺริยา ตุ กิริยํ กมฺมํ,

สนฺติ ตุ สมโถ สโม;

ทโม จ ทมโถ ทนฺติ, วตฺตํ ตุ สุทฺธกมฺมนิ;

อโถ อาสงฺควจนํ, ตีสุ วุตฺตํ ปรายณํ.

๗๕๙.

เภโท วิทาโร ผุฏนํ, ตปฺปนํ ตุ จ ปีณนํ;

อกฺโกสน มภิสงฺโค,

ภิกฺขา ตุ ยาจนา’ตฺถนา.

๗๖๐.

นินฺนิมิตฺตํ ยทิจฺฉา ถา’, ปุจฺฉนา นนฺทนานิ จ;

สภาชน มโถ าโย,

นโย ผาติ ตุ วุทฺธิยํ.

๗๖๑.

กิลมโถ กิลมนํ, ปสโว ตุ ปสูติยํ;

อุกฺกํโส ตฺวติสโย ถ,

ชโย จ ชยนํ ชิติ.

๗๖๒.

วโส กนฺติ, พฺยโธ เวโธ,

คโห คาโห วโร วุติ;

ปจา ปาโก หโว หุติ [หูภิ (สี. อมรโกส)],

เวโท เวทน มิตฺถิ วา.

๗๖๓.

ชีรณํ ชานิ ตาณํ ตุ, รกฺขณํ ปมิติปฺปมา;

สิเลโส สนฺธิ จ ขโย,

ตฺวปจโย รโว รโณ.

๗๖๔.

นิคาโท นิคโท มาโท, มโท ปสิติ พนฺธนํ;

อากโร ตฺวิงฺคิตํ อิงฺโค,

อถ’ตฺถาปคโม พฺยโย.

๗๖๕.

อนฺตราโย จ ปจฺจูโห,

วิกาโร ตุ วิกตฺย’ปิ;

ปวิสิเลโส วิธุรํ, อุปเวสนมาสนํ.

๗๖๖.

อชฺฌาสโย อธิปฺปาโย, อาสโย จาภิสนฺธิ จ;

ภาโว ธิมุตฺติ ฉนฺโท ถ,

โทโส อาทีนโว ภเว.

๗๖๗.

อานิสํโส คุโณ จาถ,

มชฺฌํ เวมชฺฌ มุจฺจเต;

มชฺฌนฺหิโก [มชฺฌนฺติโก (ฏี. สี. ปี.)] ตุ มชฺฌนฺโห, เวมตฺตํ ตุ จ นานตา.

๗๖๘.

วา ชาคโร ชาคริยํ [ชาคริโย (ฏี.)], ปวาโห ตุ ปวตฺติ จ;

พฺยาโส ปปฺโจ วิตฺถาโร,

ยาโม ตุ สํยโม ยโม.

๗๖๙.

สมฺพาหนํ มทฺทนฺจ, ปสโร ตุ วิสปฺปนํ;

สนฺถโว ตุ ปริจโย,

เมลโก สงฺค สงฺคมา.

๗๗๐.

สนฺนิธิ สนฺนิกฏฺมฺหิ, วินาโส ตุ อทสฺสนํ;

ลโว ภิลาโว ลวนํ,

ปตฺถาโว’วสโร สมา.

๗๗๑.

โอสานํ ปริโยสานํ, อุกฺกํโส’ติสโย ภเว [อวสานํ สมาปนํ (?)];

สนฺนิเวโส จ สณฺานํ, อถา’พฺภนฺตร มนฺตรํ.

๗๗๒.

ปาฏิหีรํ ปาฏิเหรํ, ปาฏิหาริย มุจฺจเต;

กิจฺจํ ตุ กรณียฺจ, สงฺขาโร วาสนา ภเว.

๗๗๓.

ปวนํ ปว นิปฺปาวา, ตสโร สุตฺตเวนํ;

สงฺกโม ทุคฺคสฺจาโร, ปกฺกโม ตุ อุปกฺกโม.

๗๗๔.

ปาโ นิปาโ นิปโ, วิจโย มคฺคนา ปุเม;

อาลิงฺคนํ ปริสฺสงฺโค, สิเลโส อุปคูหนํ.

๗๗๕.

อาโลกนฺจ นิชฺฌานํ, อิกฺขณํ ทสฺสนํ ปฺยถ;

ปจฺจาเทโส นิรสนํ, ปจฺจกฺขานํ นิรากติ.

๗๗๖.

วิปลฺลาโส’ฺถาภาโว, พฺยตฺตโย วิปรียโย;

วิปริยาโส’ติกฺกโม, ตฺว’ติปาโต อุปจฺจโย.

อิติ สํกิณฺณวคฺโค.

๓. อเนกตฺถวคฺค

๗๗๗.

อเนกตฺเถ ปวกฺขามิ, คาถา’ทฺธปาทโต กมา;

เอตฺถ ลิงฺควิเสสตฺถ, เมกสฺส ปุนรุตฺตตา.

๗๗๘.

สมโย สมวาเย จ, สมูเห การเณ ขเณ;

ปฏิเวเธ สิยา กาเล, ปหาเน ลาภ ทิฏฺิสุ.

๗๗๙.

วณฺโณ สณฺาน รูเปสุ, ชาติ,จฺฉวีสุ การเณ;

ปมาเณ จ ปสํสายํ, อกฺขเร จ ยเส คุเณ.

๗๘๐.

อุทฺเทเส ปาติโมกฺขสฺส, ปณฺณตฺติย มุโปสโถ;

อุปวาเส จ อฏฺงฺเค, อุโปสถทิเน สิยา.

๗๘๑.

รถงฺเค ลกฺขเณ ธมฺโม, รจกฺเก’สฺวีริยาปเถ;

จกฺกํ สมฺปตฺติยํ จกฺก, รตเน มณฺฑเล พเล.

๗๘๒.

กุลาลภณฺเฑ อาณาย, มายุเธ ทาน ราสิสุ;

๗๘๓.

ทานสฺมึ พฺรหฺมจริย, มปฺปมฺาสุ สาสเน;

เมถุนารติยํ เวยฺยา, วจฺเจ สทารตุฏฺิยํ;

ปฺจสีลา’ริยมคฺโค, โปสถงฺค ธิตีสุ [ิตีสุ (ก.)] จ.

๗๘๔.

ธมฺโม สภาเว ปริยตฺติปฺา,

าเยสุ สจฺจปฺปกตีสุ ปุฺเ;

เยฺเย คุณา’จาร สมาธิสูปิ,

นิสฺสตฺตตา’ปตฺติสุ การณาโท.

๗๘๕.

อตฺโถ ปโยชเน สทฺทา, ภิเธยฺเย วุทฺธิยํ ธเน;

วตฺถุมฺหิ การเณ นาเส, หิเต ปจฺฉิมปพฺพเต.

๗๘๖.

เยภุยฺยตา’พฺยามิสฺเสสุ, วิสํโยเค จ เกวลํ;

ทฬฺหตฺเถ’นติเรเก จา, นวเสสมฺหิ ตํ ติสุ.

๗๘๗.

คุโณ ปฏล ราสีสุ, อานิสํเส จ พนฺธเน;

อปฺปธาเน จ สีลาโท, สุกฺกาทิมฺหิ ชิยาย จ.

๗๘๘.

รุกฺขาโท วิชฺชมาเน จา, รหนฺเต ขนฺธปฺจเก;

ภูโต สตฺต มหาภูตา, มนุสฺเสสุ น นาริยํ.

๗๘๙.

วาจฺจลิงฺโค อตีตสฺมึ, ชาเต ปตฺเต สเม มโต;

๗๙๐.

สุนฺทเร ทฬฺหิกมฺเม จา, ยาจเน สมฺปฏิจฺฉเน;

สชฺชเน สมฺปหํสายํ, สาธฺวา’ภิเธยฺยลิงฺคิกํ.

๗๙๑.

อนฺโต นิตฺถี สมีเป จา, วสาเน ปทปูรเณ;

เทหาวยเว โกฏฺาเส, นาส สีมาสุ ลามเก.

๗๙๒.

นิกาเย สนฺธิ สามฺ, ปฺปสูตีสุ กุเล ภเว;

วิเสเส สุมนายฺจ, ชาติ สงฺขตลกฺขเณ.

๗๙๓.

ภวเภเท ปติฏฺายํ, นิฏฺา’ชฺฌาสยพุทฺธิสุ;

วาสฏฺาเน จ คมเน, วิสฏตฺเต [วิสรตฺต วิสทตฺเต] คตีริตา.

๗๙๔.

ผเล วิปสฺสนา ทิพฺพ, จกฺขุ สพฺพฺุตาสุ จ;

ปจฺจเวกฺขณาณมฺหิ, มคฺเค จ าณทสฺสนํ.

๗๙๕.

กมฺมารุทฺธน องฺคาร, กปลฺล ทีปิกาสุ จ;

สุวณฺณการมูสายํ, อุกฺกา เวเค จ วายุโน.

๗๙๖.

เกโสหารณ, ชีวิต, วุตฺติสุ วปเน จ วาปสมกรเณ;

กถเน ปมุตฺตภาว, ชฺเฌนาโท [ชฺเฌสนาโท (สี.)] วุตฺต มปิ ตีสุ.

๗๙๗.

คมเน วิสฺสุเต จา’ว, ธาริโต’ปจิเตสุ จ;

อนุโยเค กิลินฺเน จ, สุโต’ ภิเธยฺยลิงฺคิโก.

๗๙๘.

โสตวิฺเยฺย สตฺเถสุ, สุตํ ปุตฺเต สุโต สิยา;

๗๙๙.

กปฺโป กาเล ยุเค เลเส, ปฺตฺติ ปรมายุสุ;

สทิเส ตีสุ สมณ, โวหาร กปฺปพินฺทุสุ;

สมนฺตตฺเถ’นฺตรกปฺปา, ทิเก ตกฺเก วิธิมฺหิ จ.

๘๐๐.

นิพฺพาน มคฺค วิรติ, สปเถ สจฺจภาสิเต;

ตจฺเฉ จา’ริยสจฺจมฺหิ, ทิฏฺิยํ สจฺจ มีริตํ.

๘๐๑.

สฺชาติเทเส เหตุมฺหิ, วาสฏฺานา’กเรสุ จ;

สโมสรณฏฺาเน จา, ยตนํ ปทปูรเณ.

๘๐๒.

อนฺตรํ มชฺฌ วตฺถ’ฺ, ขโณ’กาโส’ธิ เหตุสุ;

พฺยวธาเน วินฏฺเ จ, เภเท ฉิทฺเท มนสฺย’ปิ.

๘๐๓.

อาโรคฺเย กุสลํ อิฏฺ, วิปาเก กุสโล ตถา;

อนวชฺชมฺหิ เฉเก จ, กถิโต วาจฺจลิงฺคิโก.

๘๐๔.

ทฺรวา’จาเรสุ วีริเย, มธุราทีสุ ปารเท;

สิงฺคาราโท ธาตุเภเท, กิจฺเจ สมฺปตฺติยํ รโส.

๘๐๕.

โพธิ สพฺพฺุตฺาเณ, ริยมคฺเค จ นาริยํ;

ปฺตฺติยํ ปุเม’ สฺสตฺถ, รุกฺขมฺหิ ปุริสิตฺถิยํ.

๘๐๖.

เสวิโต เยน โย นิจฺจํ, ตตฺถาปิ วิสโย สิยา;

รูปาทิเก ชนปเท, ตถา เทเส จ โคจเร.

๘๐๗.

ภาโว ปทตฺเถ สตฺตาย, มธิปฺปาย กฺริยาสุ จ;

สภาวสฺมิฺจ ลีลายํ, ปุริสิ’ตฺถินฺทฺริเยสุ จ.

๘๐๘.

โส พนฺธเว’ตฺตนิ จ สํ, โส ธนสฺมิ มนิตฺถิยํ;

สา ปุเม สุนเข วุตฺโต, ตฺตนิเย โส ติลิงฺคิโก.

๘๐๙.

สุวณฺณํ กนเก วุตฺตํ, สุวณฺโณ ครุเฬ ตถา;

ปฺจธรณมตฺเต จ, ฉวิ สมฺปตฺติยมฺปิ จ.

๘๑๐.

วโร เทวาทิกา [เทวาทิโต (สี.)] อิฏฺเ, ชามาตริ ปติมฺหิ จ,

อุตฺตเม วาจฺจลิงฺโค โส, วรํ มนฺทปฺปิเย พฺยยํ.

๘๑.

มกุเล ธนราสิมฺหิ, สิยา โกส มนิตฺถิยํ;

เนตฺตึสาทิ ปิธาเน จ, ธนุปฺจสเตปิ จ.

๘๑๒.

ปิตามเห ชิเน เสฏฺเ, พฺราหฺมเณ จ ปิตูสฺวปิ;

พฺรหฺมา วุตฺโต ตถา พฺรหฺมํ, เวเท ตปสิ วุจฺจเต.

๘๑๓.

หตฺถีนํ มชฺฌพนฺเธ จ, ปโกฏฺเ กจฺฉพนฺธเน;

เมขลายํ มตา กจฺฉา, กจฺโฉ วุตฺโต ลตาย จ.

๘๑๔.

ตเถว พาหุมูลมฺหิ, อนูปมฺหิ ติเณปิ จ;

๘๑๕.

ปมาณํ เหตุ สตฺเถสุ, มาเน จ สจฺจวาทินิ;

ปมาตริ จ นิจฺจมฺหิ, มริยาทาย มุจฺจเต.

๘๑๖.

สตฺตํ ทพฺพ’ตฺตภาเวสุ, ปาเณสุ จ พเล, สิยา [พเล สกฺกา (ฏี.)];

สตฺตายฺจ, ชเนสตฺโต, อาสตฺเต โส ติลิงฺคิโก.

๘๑๗.

เสมฺหาโท รสรตฺตาโท, มหาภูเต ปภาทิเก;

ธาตุ ทฺวีสฺว’ฏฺิจกฺขา’ทิ, ภฺวา’ทีสุ เคริกาทิสุ.

๘๑๘.

อมจฺจาโท สภาเว จ, โยนิยํ ปกตี’ริตา;

สตฺวาทิสามฺยา’วตฺถายํ, ปจฺจยา ปเมปิ จ.

๘๑๙.

ปทํ าเน ปริตฺตาเณ, นิพฺพานมฺหิ จ การเณ;

สทฺเท วตฺถุมฺหิ โกฏฺาเส, ปาเท ตลฺลฺฉเน มตํ.

๘๒๐.

โลหมุคฺคร เมเฆสุ, ฆโน, ตาลาทิเก ฆนํ,;

นิรนฺตเร จ กิเน, วาจฺจลิงฺคิก มุจฺจเต.

๘๒๑.

ขุทฺทา จ มกฺขิกาเภเท, มธุมฺหิ ขุทฺท, มปฺปเก;

อธเม กปเณ จาปิ, พหุมฺหิ จตูสุ ตฺติสุ.

๘๒๒.

ตกฺเก มรณลิงฺเค จ, อริฏฺํ อสุเภ สุเภ,;

อริฏฺโ อาสเว กาเก, นิมฺเพ จ เผนิลทฺทุเม.

๘๒๓.

มานภณฺเฑ ปลสเต, สทิสตฺเต ตุลา ตถา;

เคหานํ ทารุพนฺธตฺถ, ปีิกายฺจ ทิสฺสติ.

๘๒๔.

มิตฺตกาเร ลฺชทาเน, พเล ราสิ วิปตฺติสุ [พลราสิ วิปตฺติสุ (ก.)];

ยุทฺเธ เจว ปฏิฺายํ, สงฺคโร สมฺปกาสิโต.

๘๒๕.

ขนฺเธ ภเว นิมิตฺตมฺหิ, รูปํ วณฺเณ จ ปจฺจเย;

สภาว สทฺท สณฺาน, รูปชฺฌาน วปูสุ จ.

๘๒๖.

วตฺถุ กิเลส กาเมสุ, อิจฺฉายํ มทเน รเต;

กาโม, กามํ นิกาเม, จา, นุฺายํ กาม มพฺยยํ.

๘๒๗.

โปกฺขรํ ปทุเม เทเห, วชฺชภณฺฑมุเขปิ จ;

สุนฺทรตฺเต จ สลิเล, มาตงฺคกรโกฏิยํ.

๘๒๘.

ราสินิจฺจล มายาสุ, ทมฺภา’สจฺเจสฺว’โยฆเน;

คิริสิงฺคมฺหิ สีรงฺเค, ยนฺเต กูฏ มนิตฺถิยํ.

๘๒๙.

วุทฺธิยํ ชนเน กาม, ธาตฺวาทีมฺหิ จ ปตฺติยํ;

สตฺตายฺเจว สํสาเร, ภโว สสฺสตทิฏฺิยํ.

๘๓๐.

ปฏิวากฺโย’ตฺตราสงฺเค, สุ’ตฺตรํ อุตฺตโร ติสุ;

เสฏฺเ ทิสาทิเภเท จ, ปรสฺมิ มุปรี’ริโต.

๘๓๑.

เนกฺขมฺมํ ปมชฺฌาเน, ปพฺพชฺชายํ วิมุตฺติยํ;

วิปสฺสนาย นิสฺเสส, กุสลมฺหิ จ ทิสฺสติ.

๘๓๒.

สงฺขาโร สงฺขเต ปุฺา, ภิสงฺขาราทิเกปิ จ;

ปโยเค กายสงฺขารา, ทฺย’ภิสงฺขรเณสุ จ.

๘๓๓.

อารมฺมเณ จ สํสฏฺเ, โวกิณฺเณ นิสฺสเย ตถา;

ตพฺภาเว จาปฺยภิเธยฺย, ลิงฺโค สหคโต ภเว.

๘๓๔.

ตีสุ ฉนฺนํ ปติรูเป, ฉาทิเต จ นิคูหิเต;

นิวาสน ปารุปเน, รโห ปฺตฺติยํ ปุเม.

๘๓๕.

พุทฺธสมนฺตจกฺขูสุ, จกฺขุ ปฺาย มีริตํ;

ธมฺมจกฺขุมฺหิ จ มํส, ทิพฺพจกฺขุทฺวเยสุ จ.

๘๓๖.

วาจฺจลิงฺโค อภิกฺกนฺโต, สุนฺทรมฺหิ อภิกฺกเม;

อภิรูเป ขเย วุตฺโต, ตเถว’พฺภนุโมทเน.

๘๓๗.

การเณ เทสนายฺจ, วาเร เววจเนปิ จ;

ปาการสฺมึ [ปการสฺมึ (ก.)] อวสเร, ปริยาโย กถียติ.

๘๓๘.

วิฺาเณ จิตฺตกมฺเม จ, วิจิตฺเต จิตฺต มุจฺจเต;

ปฺตฺติ จิตฺตมาเสสุ, จิตฺโต, ตารนฺตเร ถิยํ.

๘๓๙.

สามํ เวทนฺตเร สานฺตฺเว, ตํ ปีเต สามเล ติสุ;

สยมตฺเถ พฺยยํ สามํ, สามา จ สาริวายปิ.

๘๔๐.

ปุเม อาจริยาทิมฺหิ, ครุ [คุรุ (ก. ฏี.)] มาตาปิตูสฺวปิ;

ครุ ตีสุ มหนฺเต จ, ทุชฺชรา’ลหุเกสุ จ.

๘๔๑.

อจฺจิเต วิชฺชมาเน จ, ปสตฺเถ สจฺจ สาธุสุ;

ขินฺเน จ สมิเต เจว, สนฺโตภิเธยฺยลิงฺคิโกติ.

อิติ คาถาอเนกตฺถวคฺโค.

๘๔๒.

เทโว วิสุทฺธิเทวา’โท, เมฆ มจฺจุ นเภสุ จ;

อโถปิ ตรุเณ สตฺเต, โจเรปิ มาณโว ภเว.

๘๔๓.

อาทิ โกฏฺาส โกฏีสุ, ปุรโต’คฺคํวเร ตีสุ;

ปจฺจนีโก’ตฺตเมสฺว’ฺเ, ปจฺฉาภาเค ปโร ติสุ.

๘๔๔.

โยนิ กาม สิริ’สฺสเร, ธมฺมุ’ยฺยาม ยเส ภคํ;

อุฬาโร ตีสุ วิปุเล, เสฏฺเ จ มธุเร สิยา.

๘๔๕.

สมฺปนฺโน ตีสุ สมฺปุณฺเณ, มธุเร จ สมงฺคินิ;

สงฺขา ตุ าเณ โกฏฺาส, ปฺตฺติ คณเนสุ จ.

๘๔๖.

านํ อิสฺสริโย’กาส, เหตูสุ ิติยมฺปิ จ;

อโถ มาเน ปกาเรจ, โกฏฺาเสจ วิโธ ทฺวิสุ.

๘๔๗.

ปฺโ’ปวาส ขนฺตีสุ, ทโม อินฺทฺริยสํวเร;

าเณ จ โสมนสฺเสจ, เวโท ฉนฺทสิ โจ’จฺจเต.

๘๔๘.

ขนฺธโกฏฺาส, ปสฺสาว, มคฺค, เหตูสุ โยนิ สา [โยนิ โส (ฏี.)];

กาเล ตุ กูเล สีมายํ, เวลา ราสิมฺหิ ภาสิตา.

๘๔๙.

โวหาโร สทฺท ปณฺณตฺติ, วณิชฺชา เจตนาสุ จ;

นาโค ตุ’รค หตฺถีสุ, นาครุกฺเข ตถุ’ตฺตเม.

๘๕๐.

เสฏฺา’สหาย สงฺขฺยา’ฺ,

ตุลฺเยสฺเว’โกติลิงฺคิโก;

ราเค ตุ มานโส จิตฺตา, รหตฺเตสุ จ มานสํ.

๘๕๑.

มูลํ เภ สนฺติเก มูล, มูเล เหตุมฺหิ ปาภเต;

รูปาทฺยํ’ส ปกณฺเฑสุ, ขนฺโธ ราสิ คุเณสุ จ.

๘๕๒.

อารมฺโภ วีริเย กมฺเม, อาทิกมฺเม วิโกปเน;

อโถ หทยวตฺถุมฺหิ, จิตฺเต จ หทยํ อุเร.

๘๕๓.

ปจฺฉาตาปา’นุพนฺเธสุ, ราคาโท’นุสโย ภเว;

มาตงฺคมุทฺธปิณฺเฑ ตุ, ฆเฏ กุมฺโภ ทสมฺพเณ.

๘๕๔.

ปริวาโร ปริชเน, ขคฺคโกเส ปริจฺฉเท;

อาลมฺพโร ตุ สารมฺเภ, เภริเภเท จ ทิสฺสติ.

๘๕๕.

ขโณ กาลวิเสเส จ, นิพฺยาปารฏฺิติมฺหิ จ;

กุเล ตฺว’ภิชโน วุตฺโต, อุปฺปตฺติภูมิยมฺปิ จ.

๘๕๖.

อาหาโร กพฬีการา, หาราทีสุ จ การเณ;

วิสฺสาเส ยาจนายฺจ, เปเม จ ปณโย มโต.

๘๕๗.

ณาโท สทฺธา, จีวราทิ, เหตฺวา’ธาเรสุ ปจฺจโย;

กีฬา ทิพฺพวิหาราโท, วิหาโร สุคตาลเย.

๘๕๘.

สมตฺถเน มโต จิตฺเต, กคฺคตายํ สมาธิ จ;

โยโค สงฺคติ [สงฺเค จ (ฏี.)] กามาโท,

ฌาโน’ปาเยสุ ยุตฺติยํ.

๘๕๙.

โภโค สปฺปผณ’งฺเคสุ, โกฏิลฺเล ภุฺชเน ธเน;

ภูมิภาเค กิเลเส จ, มเล จา’งฺคณ มุจฺจเต.

๘๖๐.

ธนาทิทปฺเป ปฺาย, อภิมาโน มโต ถ จ;

อปเทโส นิมิตฺเต จ, ฉเล จ กถเน มโต.

๘๖๑.

จิตฺเต กาเย สภาเว จ, โส อตฺตา ปรม’ตฺตนิ;

อถ คุมฺโพ จ ถมฺพสฺมึ [ถมฺภสฺมึ (ฏี.)], สมูเห พลสชฺชเน.

๘๖๒.

อนฺโตฆเร กุสูเล จ, โกฏฺโ นฺโตกุจฺฉิยํ ปฺยถ;

โสปานงฺคมฺหิ อุณฺหีโส, มกุเฏ สีสเวเน.

๘๖๓.

นิยฺยาเส เสขเร ทฺวาเร, นิยฺยูโห นาคทนฺตเก;

อโถ สิขณฺเฑ ตูณีเร, กลาโป นิกเร มโต.

๘๖๔.

จูฬา สํยตเกเสสุ, มกุเฏ โมฬิ จ ทฺวิสุ;

สงฺโข ตฺว’นิตฺถิยํ กมฺพุ, นลาฏ’ฏฺีสุ [ลลาฏฏฺีสุ (สี.)] โคปฺผเก.

๘๖๕.

ปกฺโข กาเล พเล สาธฺเย, สขี วาเชสุ ปงฺคุเล;

เทเส’ณฺณเว ปุเม สินฺธุ, สริตายํ ส นาริยํ.

๘๖๖.

คเช กเรณุ ปุริเส, โส หตฺถินิย มิตฺถิยํ;

รตเน วชิโร นิตฺถี, มณิเวธิ’นฺทเหติสุ.

๘๖๗.

วิสาณํ ตีสุ มาตงฺค, ทนฺเต จ ปสุสิงฺคเก;

โกฏิยํ ตุ มโต โกโณ, ตถา วาทิตฺตวาทเน.

๘๖๘.

วณิปฺปเถ จ นคเร, เวเท จ นิคโม ถ จ;

วิวาทาโท’ ธิกรณํ, สิยา’ธาเร จ การเณ.

๘๖๙.

ปสุมฺหิ วสุธายฺจ, วาจาโท โค ปุมิตฺถิยํ;

หริเต ตุ สุวณฺเณ จ, วาสุเทเว หรี’ริโต.

๘๗๐.

อายตฺเต ปริวาเร จ, ภริยายํ ปริคฺคโห;

อุตฺตํโส ตฺว’ วตํโส จ, กณฺณปูเร จ เสขเร.

๘๗๑.

วิชฺชุยํ วชิเร เจวา, สนิ’ตฺถิปุริเส ปฺยถ;

โกเณ สงฺขฺยาวิเสสสฺมึ, อุกฺกํเส โกฏิ นาริยํ.

๘๗๒.

จูฬา ชาลา ปธาน’คฺค, โมรจูฬาสุ สา สิขา;

สปฺปทาาย มาสี’ตฺถี, อิฏฺสฺสา’สีสนายปิ.

๘๗๓.

วสา วิลีน เตลสฺมึ, วสคา วฺฌคาวิสุ;

อภิลาเส ตุ กิรเณ, อภิสงฺเค รุจิ’ตฺถิยํ.

๘๗๔.

สฺา สฺชานเน นาเม, เจตนายฺจ ทิสฺสติ;

อํเส สิปฺเป กลา กาเล, ภาเค จนฺทสฺส โสฬเส.

๘๗๕.

พีชโกเส ฆรกูเฏ, กณฺณภูสาย กณฺณิกา;

อาคามิกาเล ทีฆตฺเต, ปภาเว จ มตา’ยติ.

๘๗๖.

อุณฺณา เมสาทิโลเม, จ, ภูมชฺเฌ โรมธาตุยํ;

วารุณี ตฺวิตฺถิยํ วุตฺตา, นฏฺฏกี มทิราทิสุ.

๘๗๗.

กฺริยจิตฺเต จ กรเณ, กิริยํ กมฺมนิ กฺริยา;

สุนิสายํ ตุ กฺาย, ชายาย จ วธู มตา.

๘๗๘.

ปมาณิ’สฺสริเย มตฺตา, อกฺขราวยเว’ปฺปเก;

สุตฺตํ ปาวจเน ริฏฺเ [สิทฺเธ (ฏี.)], ตนฺเต ตํ สุปิเต ติสุ.

๘๗๙.

ราชลิงฺโค’สภงฺเคสุ, รุกฺเข จ กกุโท [กกุโธ (ฏี. สี.)] ปฺยถ;

นิมิตฺต’กฺขร สูเปสุ, พฺยฺชนํ จิหเน ปเท.

๘๘๐.

โวหาเร เชตุ มิจฺฉายํ, กีฬาโท จาปิ เทวนํ;

ภริยายํ ตุ เกทาเร, สรีเร เขตฺต มีริตํ.

๘๘๑.

สุสฺสูสายฺจ วิฺเยฺยํ, อิสฺสาภฺยาเส ปฺยุ’ปาสนํ;

สูลํ ตุ นิตฺถิยํ เหติ, เภเท สํกุ รุชาสุ จ.

๘๘๒.

ตนฺติ วีณาคุเณ, ตนฺตํ, มุขฺยสิทฺธนฺต ตนฺตุสุ;

รถาทฺยงฺเค ตุ จ ยุโค, กปฺปมฺหิ ยุคเล ยุคํ.

๘๘๓.

อิตฺถิปุปฺเผ จ เรณุมฺหิ, รโช ปกติเช คุเณ;

นฺยาสปฺปเณ ตุ ทานมฺหิ, นิยฺยาตน มุทีริตํ.

๘๘๔.

ครุ’ปายา’วตาเรสุ, ติตฺถํ ปูตมฺพุ ทิฏฺิสุ;

ปณฺฑเก โชติ นกฺขตฺต, รํสีสฺว’คฺคิมฺหิ โชติ โส.

๘๘๕.

กณฺโฑ นิตฺถี สเร ทณฺเฑ, วคฺเค จาวสเร ปฺยถ;

อุทฺธํพาหุทฺวยมาเน [พาหุทฺวยุมฺมาเน (สี. ก.)], สูรตฺเตปิ จ โปริสํ.

๘๘๖.

อุฏฺานํ โปริเส’หาสุ, นิสินฺนาทฺยุ’คฺคเม ปฺยถ;

อนิสฺสยมหีภาเค, ตฺวิ’รีณํ อูสเร สิยา.

๘๘๗.

อาราธนํ สาธเน จ, ปตฺติยํ ปริโตสเน;

ปธาเน ตุ จ สานุมฺหิ, วิสาเณ สิงฺค มุจฺจเต.

๘๘๘.

ทิฏฺา’ทิมคฺเค าณ’กฺขิ, กฺขณ ลทฺธีสุ ทสฺสนํ;

เหเม ปฺจสุวณฺเณ จ, นิกฺโข นิตฺถี ปสาธเน.

๘๘๙.

ติถิเภเท จ สาขาทิ, ผฬุมฺหิ ปพฺพ มุจฺจเต;

นาคโลเก ตุ ปาตาลํ, ภาสิตํ พลวามุเข.

๘๙๐.

กามเช โกปเช โทเส, พฺยสนฺจ วิปตฺติยํ;

อโถ’ปกรเณ สิทฺธิ, การเกสุ จ สาธนํ.

๘๙๑.

ตีสฺวีริโต [ตีสฺวิโต (ฏี.)] ทานสีเล, วทฺู วคฺคุวาทินิ;

ปุรกฺขโต ภิสิตฺเต จ, ปูชิเต ปุรโตกเต.

๘๙๒.

มนฺโท ภาคฺยวิหีเน จา, ปฺปเก มูฬฺหา’ปฏูสฺวปิ;

วุทฺธิยุตฺเต สมุนฺนทฺเธ, อุปฺปนฺเน อุสฺสิตํ ภเว.

๘๙๓.

รถงฺเค’กฺโข สุวณฺณสฺมึ, ปาสเก, อกฺข มินฺทฺริเย;

สสฺสเต จ ธุโว ตีสุ, ธุวํ ตกฺเก จ นิจฺฉิเต.

๘๙๔.

หเร สิโว, สิวํ ภทฺท, โมกฺเขสุ, ชมฺพุเก สิวา;

เสนายํ สตฺติยฺเจว, ถูลตฺเต จ พลํ ภเว.

๘๙๕.

สงฺขฺยา นรกเภเทสุ, ปทุมํ วาริเช ปฺยถ;

เทวเภเท วสุ ปุเม, ปณฺฑกํ รตเน ธเน.

๘๙๖.

นิพฺพานํ อตฺถคมเน, อปวคฺเค สิยา ถ จ;

เสตมฺพุเช ปุณฺฑรีกํ, พฺยคฺเฆ รุกฺขนฺตเร ปุเม.

๘๙๗.

อุปหาเร พลิ ปุเม, กรสฺมึจา’สุรนฺตเร;

สุกฺกํ ตุ สมฺภเว, สุกฺโก, ธวเล, กุสเล ติสุ.

๘๙๘.

ทาโย ทาเน วิภตฺตพฺพ, ธเน จ ปิตุนํ วเน [ธเน (ฏี.)];

ปภุตฺตา’ยตฺตตา’ยตฺตา’, ภิลาเสสุ วโส ภเว.

๘๙๙.

ปริภาสน มกฺโกเส, นิยเม ภาสเน ถ จ,

ธนมฺหิ เสฬนํ โยธ, สีหนาทมฺหิ ทิสฺสติ.

๙๐๐.

ปภโว ชาติเหตุมฺหิ, าเน จาทฺยุปลทฺธิยํ;

อโถ’ตุ นาริปุปฺผสฺมึ, เหมนฺตาทิมฺหิ จ ทฺวิสุ.

๙๐๑.

กรณํ สาธกตเม, กฺริยา คตฺเตสุ อินฺทฺริเย;

ตาโต [ตาโฬ (สี.)] ตุ กุฺจิกายฺจ, ตูริยงฺเค ทุมนฺตเร.

๙๐๒.

ปุปฺเผ ผเล จ ปสโว, อุปฺปาเท คพฺภโมจเน;

คายเน คายเก อสฺเส, คนฺธพฺโพ เทวตานฺตเร.

๙๐๓.

วินา ปุปฺผํ ผลคฺคาหิ, รุกฺเข วนปฺปติ;

อาหเต เหมรชเต, รูปิยํ รชเตปิ จ.

๙๐๔.

ขคาทิพนฺธเน ปาโส, เกสปุพฺโพ จเย ปฺยถ;

ตารา’กฺขิมชฺเฌ นกฺขตฺเต, ตาโร อุจฺจตรสฺสเร.

๙๐๕.

ปตฺเต จ โลหเภทสฺมึ, กํโส จตุกหาปเณ;

มชฺฌิโม เทหมชฺฌสฺมึ, มชฺฌภเว จ โส ติสุ.

๙๐๖.

อาเวสนํภูตาเวเส, สิปฺปสาลา ฆเรสุ จ;

โสภา สมฺปตฺตีสุ สิรี, ลกฺขีตฺถี เทวตาย จ.

๙๐๗.

กุมาโร ยุวราเช จ, ขนฺเท วุตฺโต สุสุมฺหิ จ;

อถา’นิตฺถี ปวาโฬ จ, มณิเภเท ตถา’งฺกุเร.

๙๐๘.

ปโณ เวตน มูเลสุ, โวหาเร จ ธเน มโต;

ปฏิคฺคโห ตุ คหเณ, กถิโต ภาชนนฺตเร.

๙๐๙.

อสุเภ จ สุเภ กมฺเม, ภาคฺยํ วุตฺตํ ทฺวเย ปฺยถ;

ปิปฺผลํ ตรุเภเท จ, วตฺถจฺเฉทนสตฺถเก.

๙๑๐.

อปวคฺโค ปริจฺจาคา’, วสาเนสุ วิมุตฺติยํ;

ลิงฺคํ ตุ องฺคชาตสฺมึ, ปุมตฺตาทิมฺหิ ลกฺขเณ.

๙๑๑.

จาเค สภาเว นิมฺมาเน, สคฺโค ชฺฌาเย ทิเวปฺยถ;

โรหิโต โลหิเต มจฺฉ, เภเท เจว มิคนฺตเร.

๙๑๒.

นิฏฺา นิปฺผตฺติยํ เจวา, วสานมฺหิ อทสฺสเน;

กณฺฏโก ตุ สปตฺตสฺมึ, รุกฺขงฺเค โลมหํสเน.

๙๑๓.

มุขฺโย’ปาเยสุ วทเน, อาทิสฺมึ มุข มีริตํ;

ทพฺพํ ภพฺเพ คุณาธาเร, วิตฺเต จ พุธ ทารุสุ.

๙๑๔.

มานํ ปมาเณ ปตฺถาโท, มาโน วุตฺโต วิธาย จ;

อโถ ปริสฺสเม วุตฺโต, วายาโม วีริเยปิ จ.

๙๑๕.

สโรรุเห สตปตฺตํ, สตปตฺโต ขคนฺตเร;

ฉิทฺเท ตุ ฉิทฺทวนฺเต จ, สุสิรํ ตูริยนฺตเร.

๙๑๖.

เอกสฺมึ สทิเส สนฺเต, สมานํ วาจฺจลิงฺคิกํ;

อโถ คารว ภีตีสุ, สํเวเค สมฺภโม มโต.

๙๑๗.

ชุณฺหา จนฺทปฺปภายฺจ, ตทุเปตนิสาย จ;

วิมานํ เทวตาวาเส, สตฺตภูมิฆรมฺหิ จ.

๙๑๘.

มาเส เชฏฺโ, ติวุทฺธา’ติ, ปฺปสตฺเถสุ จ ตีสุ โส;

ธมฺเม จ มงฺคเล เสยฺโย, โส ปสตฺถตเร ติสุ.

๙๑๙.

อาทิจฺจาทิมฺหิ คหเณ, นิพนฺเธ จ ฆเร คโห;

กาโจ ตุ มตฺติกาเภเท, สิกฺกายํ นยนามเย.

๙๒๐.

ตีสุ คามณิ เสฏฺสฺมึ, อธิเป คามเชฏฺเก;

พิมฺพํ ตุ ปฏิพิมฺเพ จ, มณฺฑเล พิมฺพิกาผเล.

๙๒๑.

ภาชนาทิ ปริกฺขาเร, ภณฺฑํ มูลธเนปิ จ;

มคฺโค ตฺวริยมคฺเค จ, สมฺมาทิฏฺาทิเก, ปเถ.

๙๒๒.

สมา วสฺเส, สโม เขท, สนฺตีสุ, โส นิเภ ติสุ;

จาเปตฺวิสฺสาส, มุสุโน, อิสฺสาโส เขปกมฺหิ จ.

๙๒๓.

พาโล ตีสฺวา’ทิวยสา, สมงฺคินิ อปณฺฑิเต;

รตฺตํ ตุ โสณิเต, ตมฺพา, นุรตฺต, รฺชิเต ติสุ.

๙๒๔.

ตเจ กาเย จ ตนฺวิตฺถี, ตีสฺว’ปฺเป วิรเฬ กิเส;

อุตุเภเท ตุ สิสิโร, หิเม โส สีตเล ติสุ.

๙๒๕.

สกฺขรา คุฬเภเท จ, กถเลปิ จ ทิสฺสติ;

อนุคฺคเห ตุ สงฺเขเป, คหเณ สงฺคโห มโต.

๙๒๖.

ทกฺเข จ ติขิเณ พฺยตฺเต, โรคมุตฺเต ปฏุตฺติสุ;

ราชา ตุ ขตฺติเย วุตฺโต, นรนาเถ ปภุมฺหิ จ.

๙๒๗.

ขลฺจ ธฺกรเณ, กกฺเก นีเจ ขโล ภเว;

อถุ’ปฺปาเท สมุทโย, สมูเห ปจฺจเยปิ จ.

๙๒๘.

พฺรหฺมจารี คหฏฺาโท, อสฺสโม จ ตโปวเน;

ภยงฺกเร ตุ กิเน, กุรูโร ตีสุ นิทฺทเย.

๙๒๙.

กนิฏฺโ กนิโย ตีสุ, อตฺยปฺเป’ติยุเว ปฺยถ;

สีฆมฺหิ ลหุ ตํ, อิฏฺ, นิสฺสารา’ครุสุตฺติสุ.

๙๓๐.

อธโร ตีสฺวโธ หีเน, ปุเม ทนฺตจฺฉเท ปฺยถ;

สุสฺสุสา โสตุ มิจฺฉาย, สา ปาริจริยาย จ.

๙๓๑.

หตฺโถ ปาณิมฺหิ รตเน, คเณ โสณฺฑาย ภนฺตเร;

อาวาเฏ อุทปาเน จ, กูโป กุมฺเภ จ ทิสฺสติ.

๙๓๒.

อาโท ปธาเน ปมํ, ปมุขฺจ ติลิงฺคิกํ;

วชฺชเภเท จ วิต ตํ, ตํ วิตฺถาเร ติลิงฺคิกํ.

๙๓๓.

สาโร พเล ถิรํเส จ, อุตฺตเม โส ติลิงฺคิโก;

ภาโร ตุ ขนฺธภาราโท, ทฺวิสหสฺสปเลปิ จ.

๙๓๔.

มนฺทิเร โรคเภเท จ, ขโย อปจยมฺหิ จ;

วาโฬ ตุ สาปเท สปฺเป, กุรูเร โส ติลิงฺคิโก.

๙๓๕.

สาโล สชฺชทฺทุเม รุกฺเข, สาลาเคเห จ ทิสฺสติ;

โสเต ตุ สวนํ วุตฺตํ, ยชเน สุติยมฺปิ จ.

๙๓๖.

ตีสุ ปโต ปเรโต จ, มเต จ เปตโยนิเช;

ขฺยาเต ตุ หฏฺเ วิฺาเต, ปตีตํ วาจฺจลิงฺคิกํ.

๙๓๗.

อธิปฺปาเย จ อาธาเร, อาสโย กถิโต ถ จ;

ปตฺตํ ปกฺเข ทเล, ปตฺโต, ภาชเน โส คเต ติสุ.

๙๓๘.

กุสเล สุกตํ, สุฏฺุ, กเต จ สุกโต ติสุ;

ตปสฺสี ตฺว’นุกมฺปายา, รเห วุตฺโต ตโปธเน.

๙๓๙.

ตีสุ สุราทิโลลสฺมึ, โสณฺโฑ หตฺถิกเร ทฺวิสุ;

อสฺสาทเน ตุ รสนํ, ชิวฺหายฺจ ธนิมฺหิ จ.

๙๔๐.

ปณีโต ตีสุ มธุเร, อุตฺตเม วิหิเต ปฺยถ;

อฺชเส วิสิขายฺจ, ปนฺติยํ วีถิ นาริยํ.

๙๔๑.

ปาปสฺมึ คคเน ทุกฺเข, พฺยสเน จา’ มุจฺจเต;

สมูเห ปฏลํ เนตฺต, โรเค วุตฺตํ ฉทิมฺหิ จ.

๙๔๒.

สนฺธิ สงฺฆฏฺฏเน วุตฺโต, สนฺธิ’ตฺถิ ปฏิสนฺธิยํ;

สตฺตนฺนํ ปูรเณ เสฏฺเ, ติสนฺเต สตฺตโม ติสุ.

๙๔๓.

โอชา ตุ ยาปนายฺจ, โอโช ทิตฺติ พเลสุ จ;

อโถ นิสามนํ วุตฺตํ, ทสฺสเน สวเนปิ จ.

๙๔๔.

คพฺโภ กุจฺฉิฏฺสตฺเต จ, กุจฺฉิ โอวรเกสุ จ;

ขณฺฑเน ตฺว’ปทานฺจ, อิติวุตฺเต จ กมฺมนิ.

๙๔๕.

จิตฺตเก รุกฺขเภเท จ, ติลโก ติลกาฬเก;

สีลาโท ปฏิปตฺติ’ตฺถี, โพเธ ปตฺติ ปวตฺติสุ.

๙๔๖.

อสุมฺหิ [อายุมฺหิ (ฏี.), ๔๐๗-คาถา ปสฺสิตพฺพา] จ พเล ปาโณ, สตฺเต หทยคา’นิเล;

ฉนฺโท วเส อธิปฺปาเย, เวเท’จฺฉา’นุฏฺุภาทิสุ.

๙๔๗.

กาโมฆาโท, สมูหสฺมึ, โอโฆเวเค ชลสฺส จ;

กปาลํ สิรสฏฺิมฺหิ, ฆฏาทิ สกเลปิ จ.

๙๔๘.

เวณฺวาทิสาขาชาลสฺมึ, ลคฺคเกเส ชฏา’ลเย;

สรณํ ตุ วเธ เคเห, รกฺขิตสฺมิฺจ รกฺขเณ.

๙๔๙.

ถิยํ กนฺตา ปิเย, กนฺโต, มนุฺเ, โส ติลิงฺคิโก;

ควกฺเข ตุ สมูเห จ, ชาลํ มจฺฉาทิพนฺธเน.

๙๕๐.

ปุจฺฉายํ ครหายฺจา, นิยเม กึ ติลิงฺคิกํ;

สสทฺเธ ตีสุ นิวาเป, สทฺธํ, สทฺธา จ ปจฺจเย.

๙๕๑.

พีชํ เหตุมฺหิ อฏฺิสฺมึ, องฺคชาเต จ ทิสฺสติ;

ปุพฺโพ ปูเย’คฺคโต [อคฺคเต (ฏี.)] อาโท,

โส ทิสาโท ติลิงฺคิโก.

๙๕๒.

ผลจิตฺเต เหตุกเต, ลาเภ ธฺาทิเก ผลํ;

อาคมเน ตุ ทีฆาทิ, นิกาเยสุ จ อาคโม.

๙๕๓.

สนฺตาโน เทวรุกฺเข จ, วุตฺโต สนฺตติยํ ปฺยถ;

อุตฺตรวิปรีเต จ, เสฏฺเ จา’นุตฺตรํ ติสุ.

๙๕๔.

สตฺติสมฺปตฺติยํ วุตฺโต, กนฺติมตฺเต จ วิกฺกโม;

ฉายา ตุ อาตปาภาเว, ปฏิพิมฺเพ ปภาย จ.

๙๕๕.

คิมฺเห ฆมฺโม นิทาโฆ จ, อุณฺเห เสทชเล ปฺยถ;

กปฺปนํ กนฺตเน วุตฺตํ, วิกปฺเป สชฺชเน’ตฺถิยํ.

๙๕๖.

องฺคา เทเส พหุมฺห’งฺคํ, องฺโค เทเส วปุมฺห’[งฺค (ฏี.)] ตถา’วยวเหตุสุ;

เทวาลเย จ ถูปสฺมึ, เจติยํ เจติย’ทฺทุเม.

๙๕๗.

สชฺชโน สาธุปุริเส, สชฺชนํ กปฺปเน ปฺยถ;

สุปินํ สุปิเน สุตฺต, วิฺาเณ ต มนิตฺถิยํ.

๙๕๘.

ปจฺจกฺเข สนฺนิธาเน จ, สนฺนิธิ ปริกิตฺติโต;

ภิยฺโย พหุตรตฺเถ โส, ปุนรตฺเถ’พฺยยํ ภเว.

๙๕๙.

วิสลิตฺตสเร ทิทฺโธ, ทิทฺโธ ลิตฺเต ติลิงฺคิโก;

วาเส ธูมาทิสงฺขาเร, ธิวาโส สมฺปฏิจฺฉเน.

๙๖๐.

วุตฺโต วิสารโท ตีสุ, สุปฺปคพฺเภ จ ปณฺฑิเต;

อถ สิตฺถํ มธุจฺฉิฏฺเ, วุตฺตํ โอทนสมฺภเว.

๙๖๑.

ทฺรเว วณฺเณ รสเภเท, กสาโย สุรภิมฺหิ จ;

อโถ อุคฺคมนํ วุตฺตํ, อุปฺปตฺตุ’ทฺธคตีสุ จ.

๙๖๒.

ลูเข นิฏฺุรวาจายํ, ผรุสํ วาจฺจลิงฺคิกํ;

ปวาโห ตฺว’มฺพุเวเค จ, สนฺทิสฺสติ ปวตฺติยํ.

๙๖๓.

นิสฺสเย ตปฺปเร อิฏฺเ, ปรายณปทํ ติสุ;

กวเจ วารวาเณ จ, นิมฺโมเกปิ จ กฺจุโก.

๙๖๔.

โลหเภเท มตํ ตมฺพํ, ตมฺโพ รตฺเต ติลิงฺคิโก;

ตีสุ ตฺว’วสิตํ าเต, อวสานคเต มตํ.

๙๖๕.

โพธเน จ ปทาเน จ, วิฺเยฺยํ ปฏิปาทนํ;

เสเล นิชฺชลเทเส จ, เทวตาสุ มรู’ริโต.

๙๖๖.

สตฺถํ อายุธ คนฺเถสุ, โลเห, สตฺโถ จ สฺจเย;

ชีวิกายํ วิวรเณ, วตฺตเน วุตฺติ นาริยํ.

๙๖๗.

วีริเย สูรภาเว จ, กถียติ ปรกฺกโม;

อถ กมฺพุ มโต สงฺเข, สุวณฺเณ วลเยปิ จ.

๙๖๘.

สโร กณฺเฑ อการาโท, สทฺเท วาปิมฺหิ’นิตฺถิยํ;

ทุปฺผสฺเส ติขิเณ ตีสุ, คทฺรเภ กกเจ ขโร.

๙๖๙.

สุรายุ’ปทฺทเว กามา, สวาทิมฺหิ จ อาสโว;

เทเห วุตฺโต รถงฺเค จ, จตุโร’ปธิสู’ปธิ.

๙๗๐.

วตฺถุ’ตฺตํ การเณ ทพฺเพ, ภูเภเท รตนตฺตเย;

ยกฺโข เทเว มหาราเช, กุเวรา’นุจเร นเร.

๙๗๑.

ทารุกฺขนฺเธ ปีิกายํ, อาปเณ ปี มาสเน;

ปริวาเร ปริกฺขาโร, สมฺภาเร จ วิภูสเน.

๙๗๒.

โวหารสฺมิฺจ ปเน, ปฺตฺติ’ตฺถี ปกาสเน;

ปฏิภานํ ตุ ปฺายํ, อุปฏฺิต คิราย จ.

๙๗๓.

วจนาวยเว มูเล, กถิโต เหตุ การเณ;

อุทเร ตุ ตถา ปาจา, นลสฺมึ คหณี’ตฺถิยํ.

๙๗๔.

ปิโย ภตฺตริ, ชายายํ, ปิยา, อิฏฺเ ปิโย ติสุ;

ยมราเช ตุ ยุคเฬ, สํยเม จ ยโม ภเว.

๙๗๕.

มุทฺทิกสฺส จ ปุปฺผสฺส, รเส ขุทฺเท มธู’ริตํ;

อุลฺโลเจ ตุ จ วิตฺถาเร, วิตานํ ปุนฺนปุํสเก.

๙๗๖.

อปวคฺเค จ สลิเล, สุธายํ อมตํ มตํ;

โมเห ตุ ติมิเร สงฺขฺยา, คุเณ ตม มนิตฺถิยํ.

๙๗๗.

ขเร จา’การิเย ตีสุ, รสมฺหิ ปุริเส กฏุ;

ปณฺฑเก สุกเต, ปุฺํ, มนุฺเ ปวเน ติสุ.

๙๗๘.

รุกฺโข ทุมมฺหิ, ผรุสา, สินิทฺเธสุ จ โส ติสุ;

อุปฺปตฺติยํ ตุ เหตุมฺหิ, สงฺเค สุกฺเก จ สมฺภโว.

๙๗๙.

นิมิตฺตํ การเณ วุตฺตํ, องฺคชาเต จ ลฺฉเน;

อาทิ สีมาปกาเรสุ, สมีเป’วยเว มโต.

๙๘๐.

เวเท จ มนฺตเน มนฺโต, มนฺตา ปฺาย มุจฺจเต;

อนโย พฺยสเน เจว, สนฺทิสฺสติ วิปตฺติยํ.

๙๘๑.

อรุโณ รํสิเภเท จา, พฺยตฺตราเค จ โลหิเต;

อนุพนฺโธ ตุ ปกตา, นิวตฺเต นสฺสนกฺขเร.

๙๘๒.

อวตาโร’วตรเณ, ติตฺถมฺหิ วิวเร ปฺยถ;

อากาโร การเณ วุตฺโต, สณฺาเน อิงฺคิเตปิ จ.

๙๘๓.

สุทฺทิตฺถิ ตนเย ขตฺตา, อุคฺโค, ติพฺพมฺหิ โส ติสุ;

ปธานํ ตุ มหามตฺเต, ปกตฺย’คฺค’ธิตีสุ จ.

๙๘๔.

กลฺลํ ปภาเต, นิโรค, สชฺชทกฺเขสุ [ยุตฺตทกฺเขสุ (ก.)] ตีสุ ตํ;

กุหนา กูฏจริยายํ, กุหโน กุหเก ติสุ.

๙๘๕.

กโปโต ปกฺขิเภเท จ, ทิฏฺโ ปาราวเต ถ จ;

สารโท สารทพฺภูเต, อปคพฺเภ มโต ติสุ.

๙๘๖.

ตีสุ ขเร จ กิเน, กกฺกโส สาหสปฺปิเย [สาหสปฺปิเย=สาหส+อปฺปิเย (ฏี.)];

อการิเย ตุ คุยฺหงฺเค, จีเร โกปีน มุจฺจเต.

๙๘๗.

มิคเภเท ปฏากายํ, โมเจ จ กทลี’ตฺถิยํ;

ทกฺขิณา ทานเภทสฺมึ, วามโต’ฺมฺหิ ทกฺขิโณ.

๙๘๘.

ทุติยา ภริยายฺจ, ทฺวินฺนํ ปูรณิยํ มตา;

อถุปฺปาเท สิยา ธูม, เกตุ เวสฺสานเรปิ จ.

๙๘๙.

ภวนิคฺคมเน ยาเน, ทฺวาเร นิสฺสรณํ สิยา;

นิยามโก โปตวาเห, ติลิงฺโค โส นิยนฺตริ.

๙๙๐.

อปวคฺเค วินาเส จ, นิโรโธ โรธเน ปฺยถ;

ภเย ปฏิภยํ วุตฺตํ, ติลิงฺคํ ตํ ภยํกเร.

๙๙๑.

ปิฏกํ ภาชเน วุตฺตํ, ตเถว ปริยตฺติยํ;

ชราสิถิลจมฺมสฺมึ, อุทรงฺเค มตา วลิ.

๙๙๒.

ภินฺนํ วิทาริเต’ฺสฺมึ, นิสฺสิเต วาจฺจลิงฺคิกํ;

อุปชาเป มโต เภโท, วิเสเส จ วิทารเณ.

๙๙๓.

มณฺฑลํ คามสนฺโทเห, พิมฺเพ ปริธิราสิสุ;

อาณาย มาคเม เลเข; สาสนํ อนุสาสเน.

๙๙๔.

อคฺเค ตุ สิขรํ จา’โย, มยวิชฺฌนกณฺฏเก;

คุณุกฺกํเส จ วิภเว, สมฺปตฺติ เจว สมฺปทา.

๙๙๕.

ภูขนฺตีสุ ขมา, โยคฺเย, หิเต สกฺเก [ยุตฺเต (ฏี.) ๑๐๐๑-คาถา ปสฺสิตพฺพา] ขโม ติสุ;

อทฺโธ ภาเค ปเถ กาเล, เอกํเส’ทฺโธ’พฺยยํ ภเว;

อโถ กรีสํ วจฺจสฺมึ, วุจฺจเต จตุรมฺพเณ.

๙๙๖.

อุสโภ’สธ โค [อุสโภ อุสเภ (ฏี.)] เสฏฺเ, สู’สภํ วีสยฏฺิยํ;

เสตุสฺมึ ตนฺติ ปนฺตีสุ, นาริยํ ปาฬิ กถฺยเต.

๙๙๗.

กโฏ ชเย’ตฺถินิมิตฺเต, กิลฺเช โส กเต ติสุ;

มหิยํ ชคตี วุตฺตา, มนฺทิราลินฺทวตฺถุมฺหิ.

๙๙๘.

วิตกฺเก มถิเต ตกฺโก, ตถา สูจิผเล มโต;

สุทสฺสนํ สกฺกปุเร, ตีสุ ตํ ทุทฺทเส’ตเร.

๙๙๙.

ทีโป’นฺตรีป ปชฺโชต, ปติฏฺา นิพฺพุตีสุ จ;

พทฺธนิสฺสิต เสเตสุ, ตีสุ ตํ มิหิเต สิตํ.

๑๐๐๐.

ถิยํ ปชาปติ ทาเร, พฺรหฺเม มาเร สุเร ปุเม;

วาสุเทเว’นฺตเก กณฺโห, โส ปาเป อสิเต ติสุ.

๑๐๐๑.

อุปจาโร อุปฏฺาเน, อาสนฺเน อฺโรปเน;

สกฺโก อินฺเท ชนปเท, สากิเย, โส ขเม ติสุ.

๑๐๐๒.

วชฺชเน ปริหาโร จ, สกฺกาเร เจว รกฺขเณ;

โสตาปนฺนาทิเก อคฺเค, อริโย ตีสุ, ทฺวิเช ปุเม.

๑๐๐๓.

สุสุโก สุสุมาเร จ, พาลเก จ อุลูปินิ;

อินฺทีวรํ มตํ นีลุ, ปฺปเล อุทฺทาลปาทเป.

๑๐๐๔.

อสโน ปิยเก กณฺเฑ, ภกฺขเณ ขิปเน’ สนํ;

ยุเค’ธิกาเร [วิกาเร (ฏี.)] วีริเย, ปธาเน จา’นฺติเก ธุโร.

๑๐๐๕.

กาเฬ จ ภกฺขิเต ตีสุ, ลวิตฺเต อสิโต ปุเม;

ปวารณา ปฏิกฺเขเป, กถิตา’ชฺเฌสนาย จ.

๑๐๐๖.

อุมฺมาเร เอสิกตฺถมฺเภ, อินฺทขีโล มโต ถ จ;

โปตฺถกํ มกจิวตฺเถ, คนฺเถ เลปฺยาทิ กมฺมนิ.

๑๐๐๗.

ธฺํ สาลฺยาทิเก วุตฺตํ, ธฺโ ปุฺวติ ตฺติสุ;

ปาณิ หตฺเถ จ สตฺเต ภู, สณฺหกรณิยํ มโต.

๑๐๐๘.

ตีสุ ปีตํ หลิทฺยาเภ, หฏฺเ จ ปายิเต สิยา;

พฺยูโห นิพฺพิทฺธรจฺฉายํ, พลนฺยาเส คเณ มโต.

๑๐๐๙.

โลหิตาทิมฺหิ โลเภ จ, ราโค จ รฺชเน มโต;

ปทโร ผลเก ภงฺเค, ปวุทฺธ ทริยํ ปิจ.

๑๐๑๐.

สิงฺฆาฏกํ กเสรุสฺส, ผเล, มคฺคสมาคเม;

พหุลายฺจ เขฬมฺหิ, เอฬา, โทเส’ มีริตํ.

๑๐๑๑.

อาธาโร จา’ธิกรเณ, ปตฺตาธาเร’ ลวาลเก;

กาโร’ คเภเท สกฺกาเร, การา ตุ พนฺธนาลเย.

๑๐๑๒.

กรกา เมฆปาสาเณ, กรโก กุณฺฑิกาย จ;

ปาปเน จ ปทาติสฺมึ, คมเน ปตฺติ นาริยํ.

๑๐๑๓.

ฉิทฺทํ รนฺธฺจ วิวรํ, สุสิเร ทูสเนปิ จ;

มุตฺตา ตุ มุตฺติเก, มุตฺตํ, ปสฺสาเว, มุจฺจิเต ติสุ.

๑๐๑๔.

นิเสเธ วารณํ, หตฺถิ, ลิงฺค หตฺถีสุ วารโณ;

ทานํ จาเค มเท สุทฺเธ, ขณฺฑเน ลวเน ขเย.

๑๐๑๕.

มโนโตเส จ นิพฺพาเน, ตฺถงฺคเม นิพฺพุติ’ตฺถิยํ;

เนคโม นิคมุพฺภูเต, ตถา’ปโณปชีวินิ.

๑๐๑๖.

หริตสฺมิฺจ ปณฺเณ จ, ปลาโส กึ สุกทฺทุเม;

ปกาโส ปากเฏตีสุ, อาโลกสฺมึ ปุเม มโต.

๑๐๑๗.

ปกฺกํ ผลมฺหิ, ตํ นาสุ, มฺมุเข [นาสมุเข (ก.)] ปริณเต ติสุ;

ปิณฺโฑ อาชีวเน เทเห, ปิณฺฑเน โคฬเก มโต.

๑๐๑๘.

วฏฺโฏ ปริพฺพเย กมฺมา, ทิเก, โส วฏฺฏุเล ติสุ;

ปจฺจาหาเร ปฏิหาโร, ทฺวาเร จ ทฺวารปาลเก.

๑๐๑๙.

นาริยํ ภีรุ กถิตา, ภีรุเก โส ติลิงฺคิโก;

วิกฏํ คูถมุตฺตาโท, วิกโฏ วิกเต ติสุ.

๑๐๒๐.

วามํ สพฺยมฺหิ, ตํ จารุ, วิปรีเตสุ ตีสฺว’ถ;

สงฺขฺยาเภเท สรพฺเย จ, จิหเณ ลกฺข มุจฺจเต.

๑๐๒๑.

เสณี’ตฺถี สมสิปฺปีนํ, คเณ จา’วลิยํ ปิจ;

สุธายํ ธูลิยํ จุณฺโณ, จุณฺณฺจ วาสจุณฺณเก.

๑๐๒๒.

เชตพฺเพ’ติปฺปสตฺเถ’ติ, วุทฺเธ เชยฺยํ ติสู’ริตํ;

ตกฺเก ตุ มถิตํ โหตฺยา,

โลลิเต มถิโต ติสุ.

๑๐๒๓.

อพฺภุโต’จฺฉริเย ตีสุ, ปเณ เจวา’พฺภุโต ปุเม;

เมจโก ปุจฺฉมูลมฺหิ, กณฺเหปิ เมจโก ติสุ.

๑๐๒๔.

วสวตฺตี ปุเม มาเร, วสวตฺตาปเก ติสุ;

สมฺภเว จา’สุจิ ปุเม, อเมชฺเฌ ตีสุ ทิสฺสติ.

๑๐๒๕.

อจฺโฉ อิกฺเก ปุเม วุตฺโต, ปสนฺนมฺหิ ติลิงฺคิโก;

พฬิเส เสลเภเท จ, วงฺโก, โส กุฏิเล ติสุ.

๑๐๒๖.

กุณปมฺหิ ฉโว เยฺโย,

ลามเก โส ติลิงฺคิโก;

สพฺพสฺมึ สกโล ตีสุ, อทฺธมฺหิ ปุริเส สิยา.

๑๐๒๗.

จนฺทคฺคาหาทิเก เจวุ, ปฺปาโท อุปฺปตฺติยํ ปิจ;

ปทุสฺสเน ปโทโส จ, กถิโต สํวรีมุเข.

๑๐๒๘.

รุธิเร โลหิตํ วุตฺตํ, รตฺตมฺหิ โลหิโต ติสุ;

อุตฺตมงฺเค ปุเม มุทฺธา, มุทฺโธ มูฬฺเห ติลิงฺคิโก.

๑๐๒๙.

รฏฺมฺหิ วิชิตํ วุตฺตํ, ชิเต จ วิชิโต ติสุ;

ปริตฺตํ ตุ ปริตฺตาเณ, ปริตฺโต ตีสุ อปฺปเก.

๑๐๓๐.

กุมฺภณฺโฑ เทวเภเท จ, ทิสฺสติ วลฺลิชาติยํ;

จตุตฺถํเส ปเท ปาโท, ปจฺจนฺตเสลรํสิสุ.

๑๐๓๑.

วงฺโค โลหนฺตเร วงฺคา, เทเส ปุเม พหุมฺหิ จ;

กมฺมารภณฺฑเภเท จ, ขฏเก มุฏฺิ จ ทฺวิสุ.

๑๐๓๒.

อมฺพณํ โทณิยํ เจ’กา, ทสโทณปฺปมาณเก;

อธิฏฺิติย มาธาเร, าเน’ธิฏฺาน มุจฺจเต.

๑๐๓๓.

ปุเม มเหสี สุคเต, เทวิยํ นาริยํ มตา;

อุปทฺทเว อุปสคฺโค, ทิสฺสติ ปาทิเกปิ จ.

๑๐๓๔.

วกฺกํ โกฏฺาสเภทสฺมึ, วกฺโก วงฺเก ติสุ’จฺจเต;

วิชฺชา เวเท จ สิปฺเป จ, ติวิชฺชาโท จ พุทฺธิยํ.

๑๐๓๕.

สมาธิมฺหิ ปุเม’กคฺโค, นากุเล วาจฺจลิงฺคิโก;

ปชฺชํ สิโลเก, ปชฺโช’ทฺเธ, ปชฺโช ปาทหิเต ติสุ.

๑๐๓๖.

กตโก รุกฺขเภทสฺมึ, กตโก กิตฺติเม ติสุ;

วิเธยฺเย อสฺสโว ตีสุ, ปุพฺพมฺหี ปุริเส สิยา.

๑๐๓๗.

กลฺยาเณ กถิตํ เขมํ, ตีสุ ลทฺธตฺถรกฺขเณ;

อโถ นิโยชเน วุตฺตํ, การิเยปิ ปโยชนํ.

๑๐๓๘.

อสฺสตฺโถ ตีสุ อสฺสาส, ปฺปตฺเต, โพธิทฺทุเม ปุเม;

ตีสุ ลุทฺโท กุรูเร จ, เนสาทมฺหิ ปุเม สิยา.

๑๐๓๙.

วิลคฺโค ตีสุ ลคฺคสฺมึ, ปุเม มชฺฌมฺหิ ทิสฺสติ;

อฑฺโฒ ตฺวนิตฺถิยํ ภาเค, ธนิมฺหิ วาจฺจลิงฺคิโก.

๑๐๔๐.

กฏฺํ ทารุมฺหิ, ตํ กิจฺเฉ, คหเน กสิเต ติสุ;

สสนฺตาเน จ วิสเย, โคจเร’ ชฺฌตฺต มุจฺจเตติ.

อิติ อทฺธาเนกตฺถวคฺโค.

๑๐๔๑.

ภุวเน จ ชเน โลโก, โมเรตฺวคฺคิมฺหิ โส สิขี;

สิโลโก ตุ ยเส ปชฺเช,

รุกฺเข ตุ สามิเก ธโว.

๑๐๔๒.

วฏพฺยาเมสุ นิคฺโรโธ, ธงฺโก ตุ วายเส พเก;

วาโร ตฺว’วสรา’เหสุ, กุเจตฺวพฺเภ ปโยธโร.

๑๐๔๓.

อุจฺฉงฺเค ลกฺขเณ จา’งฺโก, รสฺมิ’ตฺถี ชุติ รชฺชุสุ;

ทิฏฺโ’ภาเสสุ อาโลโก,

พุทฺโธ ตุ ปณฺฑิเต ชิเน.

๑๐๔๔.

สูรํ’สูสุ ปุเม ภานู, ทณฺโฑ ตุ มุคฺคเร ทเม;

เทวมจฺเฉสฺว’นิมิโส, ปตฺโถ ตุ มานสานุสุ.

๑๐๔๕.

อาตงฺโก โรค ตาเปสุ,

มาตงฺโค สปเจ คเช;

มิโค ปสุ กุรุงฺเคสุ, อุลูกิ’นฺเทสุ โกสิโย.

๑๐๔๖.

วิคฺคโห กลเห กาเย, ปุริโส มาณว’ตฺตสุ;

ทายาโท พนฺธเว ปุตฺเต, สิเร สีสํ ติปุมฺหิ จ.

๑๐๔๗.

พลิหตฺถํ’สูสุ กโร, ทนฺเต วิปฺเป’ณฺฑเช ทฺวิโช;

วตฺตํ ปชฺชา’นนา’จาเร, ธฺงฺเค สุขุเม กโณ.

๑๐๔๘.

ถมฺโภ ถูณ ชฬตฺเตสุ, สูโป กุมฺมาส พฺยฺชเน;

คณฺโฑ โผเฏ กโปลมฺหิ, อคฺโฆ มูลฺเย จ ปูชเน.

๑๐๔๙.

ปกาโร ตุลฺย เภเทสุ, สกุนฺโต ภาสปกฺขิสุ;

ภาคฺเย วิธิ วิธาเน จ, สเร ขคฺเค จ สายโก.

๑๐๕๐.

สารงฺโค จาตเก เอเณ, ปตฺตี ตุ สรปกฺขิสุ;

เสเท ปาโก วิปาเก ถ,

ภิกฺขุเภเท จเย คโณ.

๑๐๕๑.

ราสิ ปุฺเช จ เมสา’โท,

อสฺเส โลเณ จ สินฺธโว;

สํวฏฺเฏ ปลโย นาเส, ปูโค กมุกราสิสุ.

๑๐๕๒.

อมเต ตุ สุธา เลเป, อภิขฺยา นาม รํสิสุ;

สตฺติ สามตฺถิเย สตฺเถ, มหี นชฺชนฺตเร ภุวิ;

ลีลา กฺริยา วิลาเสสุ,

สตฺเต ตุ อตฺรเช ปชา.

๑๐๕๓.

าเณ ลาเภ อุปลทฺธิ, ปเวณี กุถเวณิสุ;

ปวตฺติ วุตฺติ วตฺตาสุ, เวตเน ภรเณ ภติ.

๑๐๕๔.

อาจาเรปิ มริยาทา, ภูติ สตฺตา สมิทฺธิสุ;

โสปฺเป ปมาเท ตนฺที จ, ยาตฺรา คมน วุตฺติสุ.

๑๐๕๕.

นินฺทา กุจฺฉา’ปวาเทสุ, กงฺคุ ธฺ ปิยงฺคุสุ;

โมกฺเขสิเว สเมสนฺติ, วิภาเค ภตฺติ เสวเน.

๑๐๕๖.

อิจฺฉายํ ชุติยํ กนฺติ, รฺชเน สูรเต รติ;

เคเห วสติ วาเส ถ, นที เสนาสุ วาหินี.

๑๐๕๗.

ปตฺเถ นาเฬ จ นาฬิ’ตฺถี, คเณ สมิติ สงฺคเม;

ตณฺหา โลเภ ปิปาสายํ, มคฺค วุตฺตีสุ วตฺตนี.

๑๐๕๘.

ปาณฺยงฺเค นาภิ จกฺกนฺเต, ยาเจ วิฺตฺติ าปเน;

วิตฺติ โตเส เวทนายํ, าเน ตุ ชีวิเต ิติ.

๑๐๕๙.

ตรงฺเค จา’นฺตเร วีจิ, ธีรตฺเต ธารเณ ธิติ;

ภู ภูมิยฺจ ภมุเก, สทฺเท เวเท สเว สุติ.

๑๐๖๐.

โคตฺตํ นาเม จ วํเส ถ, นคเร จ ฆเร ปุรํ;

โอกํ ตุ นิสฺสเย เคเห, กุลํ ตุ โคตฺตราสิสุ.

๑๐๖๑.

เหเม วิตฺเต หิรฺฺจ, ปฺาณํ ตฺว’งฺก วุทฺธิสุ;

อถา’มฺพรฺจ เข วตฺเถ, คุยฺหํ ลิงฺเค รหสฺย’ปิ.

๑๐๖๒.

ตโป ธมฺเม วเต เจว, ปาเป ตฺวา’คุมฺหิ กิพฺพิสํ;

รตนํ มณิ เสฏฺเสุ, วสฺสํ หายน วุฏฺิสุ.

๑๐๖๓.

วนํ อรฺ วารีสุ, ขีรมฺหิ ตุ ชเล ปโย;

อกฺขรํ ลิปิ โมกฺเขสุ, เมถูนํ สงฺคเม รเต.

๑๐๖๔.

โสตํ กณฺเณ ปโยเวเค, ริฏฺํ ปาปา’สุเภสุ จ;

อาคุ ปาปา’ปราเธสุ, เกตุมฺหิ จิหเน ธโช.

๑๐๖๕.

โคปุรํ ทฺวารมตฺเตปิ, มนฺทิรํ นคเร ฆเร;

วาจฺจลิงฺคา ปรมิโต, พฺยตฺโต ตุ ปณฺฑิเต ผุเฏ.

๑๐๖๖.

วลฺลโภ ทยิเต’ชฺฌกฺเข, ชเล ถูโล มหตฺยปิ;

กุรูเร เภรเว ภีโม,

โลโล ตุ โลลุเป จเล.

๑๐๖๗.

พีภจฺโฉ วิกเต ภีเม, โกมเล ติขิเณ มุทุ;

อิฏฺเ จ มธุเร สาทุ, สาทุมฺหิ มธุโร ปิเย.

๑๐๖๘.

สิเต ตุ สุทฺเธ โอทาโต, ทฺวิชิวฺโห สูจกา’หิสุ;

สกฺเก สมตฺโถ สมฺพนฺเธ, สมตฺตํ นิฏฺิตา’ขิเล.

๑๐๖๙.

สุทฺโธ เกวล ปูเตสุ, ชิฆฺโ’นฺตา’ธเมสุ จ;

โปโณ’ปนต นินฺเนสุ, อฺ นีเจสุ เจ’ตโร.

๑๐๗๐.

สุจิ สุทฺเธ สิเต ปูเต, เปสโล ทกฺขจารุสุ;

อธโม กุจฺฉิเต อูเน, อปฺปิเย ปฺย’ลิโก ภเว.

๑๐๗๑.

พฺยาเป อสุทฺเธ สํกิณฺโณ, ภพฺพํ โยคฺเย จ ภาวินิ;

สุขุโม อปฺปกา’ณูสุ, วุทฺโธ เถเร จ ปณฺฑิเต.

๑๐๗๒.

สุเภ สาธุมฺหิ ภทฺโท ถ, ตฺยา’โท จ วิปุเล พหุ;

ธีโร พุเธ ธิติมนฺเต, เวลฺลิตํ กุฏิเล ธุเต.

๑๐๗๓.

วิสโท พฺยตฺต เสเตสุ, ตรุโณ ตุ ยุเว นเว;

โยคฺคํ ยาเน, ขเม โยคฺโค,

ปิณฺฑิตํ คณิเต ฆเน.

๑๐๗๔.

พุเธ’ภิชาโต กุลเช, วุทฺโธ’รูสุ มหลฺลโก;

กลฺยาณํ สุนฺทเร จาปิ, หิโม ตุ สีตเลปิ จ.

๑๐๗๕.

โลเล ตุ สีเฆ จปโล, วุตฺเต อุทิต มุคฺคเต;

อาทิตฺเต คพฺพิเต ทิตฺโต, ปิฏฺํ ตุ จุณฺณิเตปิ จ.

๑๐๗๖.

วิคเต วายิเต [วายเน (ก.)] วีตํ, ภาวิตํ วฑฺฒิเตปิ จ;

ภชฺชิเต ปติเต ภฏฺโ, ปุฏฺโ ปุจฺฉิต โปสิเต.

๑๐๗๗.

ชาโต ภูเต จเย ชาตํ,

ปฏิภาโค สมา’ริสุ;

สูโร วีเร รวิสูเร, ทุฏฺโ กุทฺเธ จ ทูสิเต.

๑๐๗๘.

ทิฏฺโ’ริมฺหิ’กฺขิเต ทิฏฺโ [ทิฏฺํ (ก.)],

มูฬฺเห โปเต จ พาลิโส;

นินฺทายํ เขปเน เขโป, นิยโม นิจฺฉเย วเต.

๑๐๗๙.

สลากายํ กุโส ทพฺเภ,

พาลฺยาโท ตุ ขเย วโย;

เลป คพฺเพสฺว’วเลโป, อณฺฑโช มีนปกฺขิสุ.

๑๐๘๐.

พิลาเล นกุเล พพฺพุ, มนฺโถ มนฺถนสตฺตุสุ;

วาโล เกเส’สฺสาทิโลเม,

สงฺฆาโต ฆาตราสิสุ.

๑๐๘๑.

โคปคาเม รเว โฆโส, สูโต สารถิวนฺทิสุ;

มาลฺยํ ตุ ปุปฺเผ ตทฺทาเม, วาโห ตุ สกเฏ หเย.

๑๐๘๒.

ขเย’จฺจเน จา’ปจโย, กาโล สมย มจฺจุสุ;

เภ ตารกา เนตฺตมชฺเฌ, สีมา’ วธิ, ฏฺิตีสุ จ.

๑๐๘๓.

อาโภโค ปุณฺณตา’วชฺเช-

สฺวา’ฬิ’ตฺถี สขิ เสตุสุ;

สตฺเต ถูเล ตีสุ ทฬฺโห, ลตา สาขาย วลฺลิยํ.

๑๐๘๔.

มุตฺติ’ตฺถี โมจเน โมกฺเข,

กาโย ตุ เทห ราสิสุ;

นีเจ ปุถุชฺชโน มูฬฺเห, ภตฺตา สามินิ ธารเก.

๑๐๘๕.

สิขา, ปิฺเฉสุ สิขณฺโฑ, สตฺเต ตฺว’ตฺตนิ ปุคฺคโล;

สมฺพาโธ สํกเฏ คุยฺเห,

นาเส เขเป ปราภโว.

๑๐๘๖.

วจฺโจ รูเป กรีเส ถ, ชุติ’ตฺถี กนฺติรํสิสุ;

๑๐๘๗.

ลพฺภํ ยุตฺเต จ ลทฺธพฺเพ, ขณฺเฑ ปณฺเณ ทลํ มตํ;

สลฺลํ กณฺเฑ สลากายํ, สุจิตฺเต ธาวนํ คเต;

ภนฺตตฺเถ วิพฺภโม หาเว, โมโห’วิชฺชาย มุจฺฉเน.

๑๐๘๘.

เสโท ฆมฺมชเล ปาเก,

โคเฬ อุจฺฉุมเย คุโฬ;

มิตฺเต สหาเย จ สขา, วิภู นิจฺจปฺปภูสุ โส.

๑๐๘๙.

ขคฺเค กุรูเร เนตฺตึโส, ปรสฺมึ อตฺร ตีสฺว’มุ;

กลงฺโก’งฺกา’ปวาเทสุ,

เทเส ชนปโท ชเน.

๑๐๙๐.

ปชฺเช คาถา วจีเภเท, วํโส ตฺว’นฺวยเวณุสุ;

ยานํ รถาโท คมเน, สรูปสฺมึ อโธ ตลํ.

๑๐๙๑.

มชฺโฌ วิลคฺเค เวมชฺเฌ, ปุปฺผํ ตุ กุสุโม’ตุสุ;

สีลํ สภาเว สุพฺพเต, ปุงฺคโว อุสเภ วเร.

๑๐๙๒.

โกเส ขคาทิพีเช’ณฺฑํ, กุหรํ คพฺภเร พิเล;

เนตฺตึเส คณฺฑเก ขคฺโค, กทมฺโพ ตุ ทุเม จเย.

๑๐๙๓.

เภ’เธนุยํ โรหิณี’ตฺถี, วรงฺคํ โยนิยํ สิเร;

อกฺโกเส สปเถ สาโป, ปงฺกํ ปาเป จ กทฺทเม.

๑๐๙๔.

โภควตฺยุ’รเค โภคี, สฺสโร ตุ สิวสามิสุ;

พเล ปภาเว วีริยํ, เตโช เตสุ จ ทิตฺติยํ.

๑๐๙๕.

ธารา สนฺตติ ขคฺคงฺเค, วานํ ตณฺหาย สิพฺพเน;

ขตฺตา สูเต ปฏิหาเร, วิตฺติ ปีฬาสุ เวทนา.

๑๐๙๖.

ถิยํ มติ’จฺฉาปฺาสุ, ปาเป ยุทฺเธ รเว รโณ;

ลโวตุ พินฺทุ’จฺเฉเทสุ, ปลาเล’ [ปลาเส (ฏี.), ปลาเป-ฏี (๔๕๓-๑๑๒๔) คาถา ปสฺสิตพฺพา] ติสเย ภุสํ.

๑๐๙๗.

พาธา ทุกฺเข นิเสเธ จ, มูลปเทปิ มาติกา;

สฺเนโห เตเล’ธิกปฺเปเม,

ฆรา’เปกฺขาสุ อาลโย.

๑๐๙๘.

เกตุสฺมึ เกตนํ เคเห, าเน ภูมิ’ตฺถิยํ ภุวิ;

เลขฺเย เลโข ราชิ เลขา, ปูชิเต ภควา ชิเน.

๑๐๙๙.

คทา สตฺเถ คโท โรเค, นิสชฺชา ปีเสฺวา’สนํ;

ตถาคโต ชิเน สตฺเต,

จเย เทเห สมุสฺสโย.

๑๑๐๐.

พิลํ โกฏฺาส ฉิทฺเทสุ, วชฺชํ โทเส จ เภริยํ;

กาเล ทีฆฺชเส’ทฺธานํ, อาลิยํ เสตุ การเณ.

๑๑๐๑.

โอกาโส การเณ เทเส,

สภา เคเห จ สํสเท;

ยูโป ถมฺเภ จ ปาสาเท, อยนํ คมเน ปเถ.

๑๑๐๒.

อกฺโก รุกฺขนฺตเร สูเร,

อสฺโส โกเณ หเยปิ จ;

อํโส ขนฺเธ จ โกฏฺาเส,

ชาลํ สูสฺว’จฺจิ โน ปุเม.

๑๑๐๓.

นาสา’สตฺเตสฺว’ ภาโว ถ,

อนฺน โมทน ภุตฺติสุ;

ชีวํ ปาเน ชเน ชีโว,

ฆาโส ตฺว’นฺเน จ ภกฺขเณ.

๑๑๐๔.

ฉทเน’จฺฉาทนํ วตฺเถ, นิกาโย เคหราสิสุ;

อนฺนาโท อามิสํ มํเส; ทิกฺขา ตุ ยชเน’จฺจเน.

๑๑๐๕.

กฺริยายํ การิกา ปชฺเช,

เกตุ ตุ จิหเน ธเช;

กุสุมํ ถีรเช ปุปฺเผ, วานเร ตุ พุเธ กวิ.

๑๑๐๖.

อธเร ขรเภ โอฏฺโ, ลุทฺโท ตุ ลุทฺทเกปิ จ;

กลุสํ ตฺวา’วิเล ปาเป, ปาเป กลิ ปราชเย.

๑๑๐๗.

กนฺตาโร วน, ทุคฺเคสุ, จโร จารมฺหิ จฺจเล;

ชนาวาเส คเณ คาโม, จมฺมํ ตุ ผลเก ตเจ.

๑๑๐๘.

อาโมโท หาส คนฺเธสุ,

จารุ ตุ กนเกปิ จ;

สตฺตายํ ภวนํ เคเห, เลเส ตุ ขลิเต ฉลํ.

๑๑๐๙.

เวรํ ปาเป จ ปฏิเฆ, ตโจ จมฺมนิ วกฺกเล;

อุจฺเจ’ธิโรเห อาโรโห, เนตฺตํ วตฺถนฺตร’กฺขิสุ.

๑๑๑๐.

ปฏิหาเร มุเข ทฺวารํ, เปเต าเต มโต ติสุ;

มาโส ปรณฺณ กาเลสุ, นคฺโค ตฺว’เจลเกปิ จ.

๑๑๑๑.

โทเส ฆาเต จ ปฏิโฆ, มิคาโท ฉคเล ปสุ;

อรูเป จา’วฺหเย นามํ, ทโร ทรถ ภีติสุ.

๑๑๑๒.

ยาจเน โภชเน ภิกฺขา,

ภาเร ตฺว’ติสเย ภโร;

ทพฺพิ’นฺทชายาสุ สุชา, เมเฆ ตฺว’พฺภํ วิหายเส.

๑๑๑๓.

โมทโก ขชฺชเภเทปิ, มณิเก รตเน มณิ;

เสลา’ราเมสุ มลโย,

สภาว’งฺเกสุ ลกฺขณํ.

๑๑๑๔.

หวิ สปฺปิมฺหิ โหตพฺเพ, สิโร เสฏฺเ จ มุทฺธนิ;

วิจาเรปิ วิเวโก ถ, สิขรี ปพฺพเต ทุเม.

๑๑๑๕.

เวโค ชเว ปวาเห จ, สงฺกุ ตุ ขิลเหติสุ;

นิคฺคหีเต กเณ พินฺทุ, วราโห สูกเร คเช.

๑๑๑๖.

เนตฺตนฺเต จิตฺตเก’ปางฺคํ, สิทฺธตฺโถ สาสเป ชิเน;

หาโร มุตฺตาคุเณ คาเห,

ขารโก มกุเฬ รเส.

๑๑๑๗.

อจฺจโย’ ติกฺกเม โทเส,

เสลรุกฺเขสฺว’โค นโค;

สฺวปฺเป’วธารเณ มตฺตํ, อปจิตฺย’จฺจเน ขเย.

๑๑๑๘.

ฉิทฺโท’ตรเณสฺโว’ตาโร,

พฺรหฺเม จ ชนเก ปิตา;

ปิตามโห’ยฺยเก พฺรหฺเม,

โปโต นาวาย พาลเก.

๑๑๑๙.

รุกฺเข วณฺเณ สุเน โสโณ,

สคฺเค ตุ คคเน ทิโว;

วตฺเถ คนฺเธ ฆเร วาโส, จุลฺโล ขุทฺเท จ อุทฺธเน.

๑๑๒๐.

กณฺโณ โกเณ จ สวเณ,

มาลา ปุปฺเผ จ ปนฺติยํ;

ภาโค ภาคฺเย’กเทเสสุ,

กุฏฺํ โรเค’ ชปาลเก.

๑๑๒๑.

เสยฺยา เสนาสเน เสเน, จุนฺทภณฺฑมฺหิ จ’พฺภโม;

วตฺถาทิโลมํ’สุ กเร, นิปาโต ปตเน’พฺยเย.

๑๑๒๒.

สาขายํ วิฏโป ถมฺเภ, สตฺตุ ขชฺชนฺตเร ทิเส;

สามิโก ปติ’ยิเรสุ, ปฏฺานํ คติ เหตุสุ.

๑๑๒๓.

ราเค รงฺโค นจฺจฏฺาเน, ปานํ เปยฺเย จ ปีติยํ;

อิณุ’กฺเขเปสุ อุทฺธาโร, อุมฺมาเร เอฬโก อเช.

๑๑๒๔.

ปหาโร โปถเน ยาเม,

สรโท หายโน’ตุสุ;

กุณฺฑิกายา’ฬฺหเก ตุมฺโพ,

ปลาโล [ปลาโป (ก.) ๔๕๓-คาถา ปสฺสิตพฺพา] ตุ ภุสมฺหิ จ.

๑๑๒๕.

มตา’วาเฏ จเย กาสุ, ปนิสา การเณ รโห;

กาโส โปฏคเล โรเค,

โทโส โกเธ คุเณ’ตเร.

๑๑๒๖.

ยุตฺย’ฏฺฏาล’ฏฺฏิเตสฺว’ฏฺโฏ, กีฬายํ กานเน ทโว;

อุปฺปตฺติยํ โจ’ปฺปตนํ, อุยฺยานํ คมเน วเน.

๑๑๒๗.

โวกาโร ลามเก ขนฺเธ, มูโล’ปทาสุ ปาภตํ;

ทสา’ วตฺถา ปฏนฺเตสุ, การณํ ฆาต, เหตุสุ.

๑๑๒๘.

หตฺถิทาเน มโท คพฺเพ, ฆฏา ฆฏน ราสิสุ;

อุปหาโร’ภิหาเรปิ, จโย พนฺธน ราสิสุ.

๑๑๒๙.

คนฺโธ โถเก ฆายนีเย,

จาโค ตุ ทานหานิสุ;

ปาเน ปโมเท ปีติ’ตฺถี, อิเณ คิวา คเลปิ จ.

๑๑๓๐.

ปติฏฺา นิสฺสเย าเน, พลกฺกาเรปิ สาหสํ;

ภงฺโค เภเท ปเฏ ภงฺคํ, ฉตฺตํ ตุ ฉวเกปิ จ.

๑๑๓๑.

าเณ ภุวิ จ ภูริ’ตฺตี, อนงฺเค มทโน ทุเม;

ปมาตริปิ มาตา ถ, เวุ’ณีเสสุ เวนํ.

๑๑๓๒.

มาริโส ตณฺฑุเลยฺเย’ยฺเย,

โมกฺโข นิพฺพาน มุตฺติสุ;

อินฺโท’ธิปติ สกฺเกสฺวา, รมฺมณํ เหตุ โคจเร.

๑๑๓๓.

องฺเก สณฺาน มากาเร,

เขตฺเต [วปฺเป (ปาการมูเล เนตฺตชเล อุสุเม จ วปฺโป-ฏี)] วปฺโป ตเฏปิ จ;

สมฺมุตฺย’นุฺา โวหาเร, สฺว’ถ ลาชาสุ จา’กฺขตํ.

๑๑๓๔.

สตฺรํ ยาเค สทาทาเน,

โสโม ตุ โอสธิ’นฺทุสุ;

สงฺฆาโต ยุคเคหงฺเค, ขาโร อูเส จ ภสฺมนิ.

๑๑๓๕.

อาตาโป วีริเย ตาเป,

ภาเค สีมาย โอธิ จาติ.

อิติ ปาทาเนกตฺถวคฺโค.

อเนกตฺถวคฺโค นิฏฺิโต.

๓. สามฺกณฺฑ

๔. อพฺยยวคฺค

๑๑๓๖.

อพฺยยํ วุจฺจเต ทานิ, จิรสฺสํ ตุ จิรํ ตถา;

จิเรน จิรรตฺตาย, สห สทฺธึ สมํ อมา.

๑๑๓๗.

ปุนปฺปุนํ อภิณฺหฺจา, สกึ จา’ภิกฺขณํ มุหุํ;

วชฺชเน ตุ วินา นานา, อนฺตเรน ริเต ปุถุ.

๑๑๓๘.

พลวํ สุฏฺุ จา’ตีวา, ติสเย กิมุต สฺว’ติ;

อโห ตุ กึ กิมู’ ทาหุ, วิกปฺเป กิมุโต’ท จ.

๑๑๓๙.

อวฺหาเน โภ อเร อมฺโภ,

หมฺโภ เร เช’งฺค อาวุโส;

เห หเร ถ กถํ กึสุ, นนุ กจฺจิ นุ กึ สมา.

๑๑๔๐.

อธุเน’ตรหี’ทานิ, สมฺปติ อฺทตฺถุ ตุ;

ตคฺเฆ’ กํเส สสกฺกฺจา, ทฺธา กามํ ชาตุ เว หเว.

๑๑๔๑.

ยาวตา ตาวตา ยาว, ตาว กิตฺตาวตา ตถา;

เอตฺตาวตา จ กีเว’ติ, ปริจฺเฉทตฺถวาจกา.

๑๑๔๒.

ยถา ตถา ยเถเว’วํ, ยถานาม ยถาหิ จ;

เสยฺยถาปฺเย’วเมวํ, วา, ตเถว จ ยถาปิ จ.

๑๑๔๓.

เอวมฺปิ จ เสยฺยถาปิ, นาม ยถริวา’ปิ จ;

ปฏิภาคตฺเถ ยถาจ, วิย ตถริวา’ปิ จ.

๑๑๔๔.

สํ สามฺจ สยํ จาถ, อาม สาหุ ลหู’ปิ จ;

โอปายิกํ ปติรูปํ, สาธฺเว’วํ สมฺปฏิจฺฉเน.

๑๑๔๕.

ยํ ตํ ยโต ตโต เยน,

เตเน’ติ การเณ สิยุํ;

อสากลฺเย ตุ จน จิ, นิปฺผเล ตุ มุธา ภเว.

๑๑๔๖.

กทาจิ ชาตุ ตุลฺยา’ถ, สพฺพโต จ สมนฺตโต;

ปริโต จ สมนฺตาปิ, อถ มิจฺฉา มุสา ภเว.

๑๑๔๗.

นิเสเธ น อโนมา’ลํ, นหิ เจตุ สเจ ยทิ;

อนุกุลฺเย ตุ สทฺธฺจ,

นตฺตํ [รตฺตํ (ฏี.)] โทโส ทิวา ตฺว’เห.

๑๑๔๘.

อีสํ กิฺจิ มนํ อปฺเป, สหสา ตุ อตกฺกิเต;

ปุเร คฺคโต ตุ ปุรโต, เปจฺจา’มุตฺรภวนฺตเร.

๑๑๔๙.

อโห หี วิมฺหเย ตุณฺหี,

ตุ โมเน ถา’วิ ปาตุ จ;

ตงฺขเณ สชฺชุ สปทิ, พลกฺกาเร ปสยฺห จ.

๑๑๕๐.

สุทํ โข [โว (ก.)] อสฺสุ ยคฺเฆ เว,หา’ทโย ปทปูรเณ;

อนฺตเรน’นฺตรา อนฺโต, วสฺสํ นูน จ นิจฺฉเย.

๑๑๕๑.

อานนฺเท ฺจ ทิฏฺา ถ, วิโรธกถเน นนุ;

กามปฺปเวทเน กจฺจิ, อุสูโยปคเม’ตฺถุ จ.

๑๑๕๒.

เอวา’วธารเณ เยฺยํ, ยถาตฺตํ ตุ ยถาตถํ;

นีจํ อปฺเป, มหตฺยุ’จฺจํ, อถ ปาโต ปเค สมา.

๑๑๕๓.

นิจฺเจ สทา สนํ [สนา (ก.)] ปาโย,

พาหุลฺเย พาหิรํ พหิ;

พหิทฺธา พาหิรา พาหฺเย, สีเฆตุ สณิกํ ภเว.

๑๑๕๔.

อตฺถํ อทสฺสเน ทุฏฺุ, นินฺทายํ, วนฺทเน นโม;

สมฺมา สุฏฺุ ปสํสายํ, อโถ สตฺตาย มตฺถิ จ.

๑๑๕๕.

สายํ สาเย’ชฺช อตฺรา’เห,

สุเว ตุ สฺเว อนาคเต;

ตโต ปเร ปรสุเว, หิยฺโยตุ ทิวเส คเต.

๑๑๕๖.

ยตฺถ ยตฺร ยหึจาถ, ตตฺถ ตตฺร ตหึตหํ;

อโถ อุทฺธฺจ อุปริ, เหฏฺา ตุ จ อโธ สมา.

๑๑๕๗.

โจทเน อิงฺฆ หนฺทา’ถ, อาราทูรา จ อารกา;

ปรมฺมุขา ตุ จ รโห, สมฺมุขา ตฺวา’วิ ปาตุ จ.

๑๑๕๘.

สํสยตฺถมฺหิ อปฺเปว, อปฺเปวนาม นู’ติ จ;

นิทสฺสเน อิติ’ตฺถฺจ, เอวํ, กิจฺเฉ กถฺจิ จ.

๑๑๕๙.

หา เขเท สจฺฉิ ปจฺจกฺเข,

ธุวํ ถิเร’วธารเณ;

ติโร ตุ ติริยํ จาถ, กุจฺฉายํ ทุฏฺุ กุ’จฺจเต.

๑๑๖๐.

สุวตฺถิ อาสิฏฺตฺถมฺหิ, นินฺทายํ ตุ ธี [ธิ (ก.)] กถฺยเต;

กุหิฺจนํ กุหึ กุตฺร, กุตฺถ กตฺถ กหํ กฺว ถ.

๑๑๖๑.

อิเห’ธา’ตฺร ตุ เอตฺถา’ตฺถ,

อถ สพฺพตฺร สพฺพธิ;

กทา กุทาจนํ จาถ, ตทานิ จ ตทา สมา.

๑๑๖๒.

อาทิกมฺเม ภุสตฺเถ จ, สมฺภโว’ติณฺณ ติตฺติสุ;

นิโยคิ’สฺสริย’ปฺปีติ, ทาน ปูชา’คฺค, สนฺติสุ.

๑๑๖๓.

ทสฺสเน ตปฺปเร สงฺเค, ปสํสา, คติ, สุทฺธิสุ;

หึสา, ปการนฺโต’ภาว, วิโยคา’วยเวสุ จ;

โป’ปสคฺโค ทิสาโยเค, ปตฺถนา, ธิติอาทิสุ.

๑๑๖๔.

ปราสทฺโท ปริหานิ, ปราชย คตีสุ จ;

ภุสตฺเถ ปฏิโลมตฺเถ, วิกฺกมา’มสนาทิสุ.

๑๑๖๕.

นิสฺเสสา’ภาว สนฺยาส, ภุสตฺถ โมกฺข ราสิสุ;

เคหา’เทโส’ปมาหีน, ปสาทนิคฺคตา’จฺจเย.

๑๑๖๖.

ทสฺสโน’สานนิกฺขนฺตา, โธภาเคสฺว’วธารเณ;

สามีปฺเย พนฺธเน เฉก, นฺโตภาโค’ปรตีสุ จ.

๑๑๖๗.

ปาตุภาเว วิโยเค จ, นิเสธาโท นิ ทิสฺสติ;

อโถ นีหรเณ เจวา, วรณาโท จ นี สิยา.

๑๑๖๘.

อุทฺธกมฺม วิโยค ตฺต, ลาภ ติตฺติ สมิทฺธิสุ;

ปาตุภาว’จฺจยาภาว, ปพลตฺเต ปกาสเน;

ทกฺข’คฺคตาสุ กถเน, สตฺติโมกฺขาทิเก อุ จ.

๑๑๖๙.

ทุ กุจฺฉิเต’สทตฺเถสุ, วิรูปตฺเต ปฺย’โสภเน;

สิยา’ภาวา’สมิทฺธีสุ, กิจฺเฉ จา’นนฺทนาทิเก.

๑๑๗๐.

สํ สโมธาน สงฺเขป, สมนฺตตฺต สมิทฺธิสุ;

สมฺมา ภุส สห ปฺปตฺถา, ภิมุขตฺเถสุ สงฺคเต;

วิธาเน ปภเว ปูชา, ปุนปฺปุนกฺริยาทิสุ.

๑๑๗๑.

วิวิธา’ติสยา’ภาว, ภุสตฺติ’สฺสริยา’จฺจเย;

วิโยเค กลเห ปาตุ, ภาเว ภาเส จ กุจฺฉเน.

๑๑๗๒.

ทูรา’นภิมุขตฺเตสุ, โมหา’นวฏฺิตีสุ จ;

ปธาน ทกฺขตา เขท, สหตฺถาโท วิ ทิสฺสติ.

๑๑๗๓.

วิโยเค ชานเน จา’โธ,ภาค นิจฺฉย [ภาค’นิจฺฉย (ภาค+อนิจฺฉย-ฏี)] สุทฺธิสุ;

อีสทตฺเถ ปริภเว, เทส พฺยาปน หานิสุ;

วโจกฺริยาย เถยฺเย จ, าณปฺปตฺตาทิเก อว.

๑๑๗๔.

ปจฺฉา ภุสตฺต สาทิสฺยา, นุปจฺฉินฺนา’นุวตฺติสุ;

หีเน จ ตติยตฺถา’โธ, ภาเคสฺว’นุคเต หิเต;

เทเส ลกฺขณ วิจฺเฉ’ตฺถ, มฺภูต ภาคาทิเก อนุ.

๑๑๗๕.

สมนฺตตฺเถ ปริจฺเฉเท, ปูชา’ลิงฺคน วชฺชเน;

โทสกฺขาเน นิวาสนา, วฺา’ธาเรสุ โภชเน;

โสก พฺยาปน ตตฺเวสุ, ลกฺขณาโท สิยา ปริ.

๑๑๗๖.

อาภิมุขฺย วิสิฏฺุ’ทฺธ, กมฺมสารุปฺปวุทฺธิสุ;

ปูชา’ธิก กุลา’สจฺจ, ลกฺขณาทิมฺหิ จาปฺย’ภิ.

๑๑๗๗.

อธิกิ’สฺสร, ปาา’ธิ, ฏฺาน, ปาปุณเนสฺว’ธิ;

นิจฺฉเย โจปริตฺตา’ธิ, ภวเน จ วิเสสเน.

๑๑๗๘.

ปฏิทานนิเสเธสุ, วามา’ทานนิวตฺติสุ;

สาทิเส ปฏินิธิมฺหิ, อาภิมุขฺยคตีสุ จ.

๑๑๗๙.

ปติโพเธ ปติคเต, ตถา ปุนกฺริยาย จ;

สมฺภาวเน ปฏิจฺจตฺเถ, ปตีติ ลกฺขณาทิเก;

สุ โสภเน สุเข สมฺมา, ภุส สุฏฺุ สมิทฺธิสุ.

๑๑๘๐.

อาภิมุขฺย, สมีปา’ทิ, กมฺมา’ลิงฺคน ปตฺติสุ;

มริยาทุ’ทฺธกมฺมิ’จฺฉา, พนฺธนา’ภิวิธีสุ อา.

๑๑๘๑.

นิวาสา’วฺหาน คหณ, กิจฺเฉ’สตฺถ นิวตฺติสุ;

อปฺปสาทา’สิ สรณ, ปติฏฺา’วิมฺหยาทิสุ.

๑๑๘๒.

อนฺโตภาว ภุสตฺตา’ติ, สย ปูชาสฺว’ติกฺกเม;

ภูตภาเว ปสํสายํ, ทฬฺหตฺถาโท สิยา อติ.

๑๑๘๓.

สมฺภาวเน จ ครหา, เปกฺขาสุ จ สมุจฺจเย;

ปฺเห สํวรเณ เจว, อาสีสตฺเถ อปี’ริตํ.

๑๑๘๔.

นิทฺเทเส วชฺชเน ปูชา, ปคเต วารเณปิ จ;

ปทุสฺสเน จ ครหา, โจริกา’โท สิยา อป.

๑๑๘๕.

สมีปปูชา สาทิสฺส, โทสกฺขาโน’ปปตฺติสุ;

ภุสตฺโต’ปคมา’ธิกฺย, ปุพฺพกมฺมนิวตฺติสุ;

คยฺหากาโร’ปริตฺเตสุ, อุเป’ตฺย [อุเปตฺย=อุป+อิติ]’นสนา’ทิเก.

๑๑๘๖.

เอวํ นิทสฺสนา’กาโร, ปมาสุ สมฺปหํสเน;

อุปเทเส จ วจน, ปฏิคฺคาเห’วธารเณ;

ครหาเย’ทมตฺเถ จ, ปริมาเน จ ปุจฺฉเน.

๑๑๘๗.

สมุจฺจเย สมาหาเร, นฺวาจเย เจ’ตรีตเร;

ปทปูรณมตฺเต จ, สทฺโท อวธารเณ.

๑๑๘๘.

อิติ เหตุปกาเรสุ, อาทิมฺหิ จา’วธารเณ;

นิทสฺสเน ปทตฺถสฺส, วิปลฺลาเส สมาปเน.

๑๑๘๙.

สมุจฺจเย โจ’ปมายํ, สํสเย ปทปูรเณ;

ววตฺถิตวิภาสายํ, วา’วสฺสคฺเค วิกปฺปเน.

๑๑๙๐.

ภูสเน วารเณ จา’ลํ, วุจฺจเต ปริยตฺติยํ;

อโถ’ถา’นนฺตรา’รมฺภ, ปฺเหสุ ปทปูรเณ.

๑๑๙๑.

ปสํสาครหาสฺา, สีการาโท [สฺวีการ (ฏี.)] ปิ นาม ถ;

นิจฺฉเย จา’นุมานสฺมึ, สิยา นูน วิตกฺกเน.

๑๑๙๒.

ปุจฺฉา’วธารณา’นุฺา, สานฺตฺวนา’ลปเน [สนฺตนาลปเน (ก.)] นนุ;

วเต’กํส, ทยา, หาส, เขทา’ลปน, วิมฺหเย.

๑๑๙๓.

วากฺยารมฺภ, วิสาเทสุ, หนฺท หาเส’นุกมฺปเน;

ยาว ตุ ตาว สากลฺย, มานา’วธฺย’วธารเณ.

๑๑๙๔.

ปาจี, ปุร, งฺคโตตฺเถสุ, ปุรตฺถา ปเม ปฺยถ;

ปพนฺเธ จ จิราตีเต, นิกฏาคามิเก ปุรา.

๑๑๙๕.

นิเสธวากฺยาลงฺการา, วธารณปสิทฺธิสุ;

ขลฺวา’สนฺเน ตุ อภิโต-

ภิมุโข’ภยโตทิเก.

๑๑๙๖.

กามํ ยทฺยปิสทฺทตฺเถ, เอกํสตฺเถ จ ทิสฺสติ;

อโถ ปน วิเสสสฺมึ, ตเถว ปทปูรเณ.

๑๑๙๗.

หิ การเณ วิเสสา’ว, ธารเณ ปทปูรเณ;

ตุ เหตุวชฺเช ตตฺถา’ถ, กุ ปาเป’สตฺถ’กุจฺฉเน.

๑๑๙๘.

นุ สํสเย จ ปฺเห ถ, นานา’ เนกตฺถ วชฺชเน;

กึ ตุ ปุจฺฉาชิคุจฺฉาสุ, กํ ตุ วาริมฺหิ มุทฺธนิ.

๑๑๙๙.

อมา สหสมีเป ถ, เภเท อปฺปเม ปุน;

กิรา’นุสฺสวา’รุจิสุ, อุทา’ปฺยตฺเถ วิกปฺปเน.

๑๒๐๐.

ปตีจี จริเม ปจฺฉา, สามิ ตฺวทฺเธ ชิคุจฺฉเน;

ปกาเส สมฺภเว ปาตุ,

อฺโฺเ ตุ รโห มิโถ.

๑๒๐๑.

หา เขทโสกทุกฺเขสุ, เขเท ตฺว’หห วิมฺหเย;

ภึสาปเน [หึสาปเน (ฏี.)] ธี [ธิ (ก.)] นินฺทายํ, ปิธาเน ติริยํ ติโร.

๑๒๐๒.

ตุน ตฺวาน ตเว ตฺวา ตุํ, ธา โส ถา กฺขตฺตุ, เมว จ;

โต ถ ตฺร หิฺจนํ หึหํ, ธิ ห หิ ธ ธุนา รหิ.

๑๒๐๓.

ทานิ โวทาจนํ ทาชฺช, ถํ ตตฺตํ ชฺฌ ชฺชุ อาทโย;

สมาโส จา’พฺยยีภาโว,

ยาเทโส จา’พฺยยํ ภเวติ.

อิติ อพฺยยวคฺโค.

สามฺกณฺโฑ ตติโย.

อภิธานปฺปทีปิกา สมตฺตา.

นิคมน

.

สคฺคกณฺโฑ ภูกณฺโฑ, ตถา สามฺกณฺฑิติ;

กณฺฑตฺตยานฺวิตา เอสา, อภิธานปฺปทีปิกา.

.

ติทิเว มหิยํ ภุชคาวสเถ,

สกลตฺถสมวฺหยทีปนิ’ยํ;

อิห โย กุสโล มติมา ส นโร,

ปฏุ โหติ มหามุนิโน วจเน.

.

ปรกฺกมภุโช นาม, ภูปาโล คุณภูสโน;

ลงฺกาย มาสิ เตชสฺสี, ชยี เกสริวิกฺกโม.

.

วิภินฺนํ จิรํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิกาย-

ตฺตยสฺมิฺจ กาเรสิ สมฺมา สมคฺเค;

สเทหํ’ว นิจฺจาทโร ทีฆกาลํ,

มหคฺเฆหิ รกฺเขสิ โย ปจฺจเยหิ.

.

เยน ลงฺกา วิหาเรหิ, คามา’รามปุรีหิ จ;

กิตฺติยา วิย สมฺพาธี, กตา เขตฺเตหิ วาปิหิ.

.

ยสฺสา’สาธารณํ ปตฺวา, นุคฺคหํ สพฺพกามทํ;

อหมฺปิ คนฺถการตฺตํ, ปตฺโต วิพุธโคจรํ.

.

การิเต เตน ปาสาท, โคปุราทิวิภูสิเต;

สคฺคขณฺเฑ’ว ตตฺโตยา, สยสฺมึ ปติพิมฺพิเต.

.

มหาเชตวนา’ขฺยมฺหิ, วิหาเร สาธุสมฺมเต;

สโรคามสมูหมฺหิ, วสตา สนฺตวุตฺตินา.

.

สทฺธมฺมฏฺิติกาเมน, โมคฺคลฺลาเนน ธีมตา;

เถเรน รจิตา เอสา, อภิธานปฺปทีปิกาติ.