📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
สุตฺตนฺตปิฏก
มชฺฌิมนิกาย
มูลปณฺณาสปาฬิ
สํคายนสฺส ปุจฺฉา วิสฺสชฺชนา
ปุจฺฉา – ปมมหาสํคีติกาเล ¶ อาวุโส ธมฺมสํคาหกา มหากสฺสปาทโย มหาเถรวรา ทีฆนิกายํ สํคายิตฺวา ตทนนฺตรํ กึ นาม ปาวจนํ สํคายึสุ.
วิสฺสชฺชนา – ปมมหาสํคีติกาเล ภนฺเต ธมฺมสํคาหกา มหากสฺสปาทโย มหาเถรวรา ทีฆนิกายํ สํคายิตฺวา ตทนนฺตรํ มชฺฌิมํ นาม นิกายํ สํคายึสุ.
ปุจฺฉา – มชฺฌิมนิกาโย ¶ นาม อาวุโส มูลปณฺณาสโก มชฺฌิม ปณฺณาสโก อุปริปณฺณาสโกติ ปณฺณาสกวเสน ติวิโธ, ตตฺถ กตรํ ปณฺณาสกํ ปมํ สํคายึสุ.
วิสฺสชฺชนา – ตีสุ ภนฺเต ปณฺณาสเกสุ มูลปณฺณาสกํ นาม ปาวจนํ ธมฺมสํคาหกา มหาเถรวรา ปมํ สํคายึสุ.
ปุจฺฉา – มูลปณฺณาสเกปิ ¶ อาวุโส ปฺจวคฺคา ปณฺณาส จ สุตฺตานิ, เตสุ กตรํ วคฺคํ กตรฺจ สุตฺตํ ปมํ สํคายึสุ.
วิสฺสชฺชนา – มูลปณฺณาสเก ภนฺเต ปฺจสุ วคฺเคสุ ปมํ มูลปริยายวคฺคํ ปณฺณาสเกสุ จ สุตฺเตสุ ปมํ มูลปริยายสุตฺตํ สํคายึสุ.
สาธุ อาวุโส มยมฺปิ ทานิ ตโตเยว ปฏฺาย สํคีติปุพฺพงฺคมานิ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนกิจฺจานิ กาตุํ สมารภาม.
มูลปริยายสุตฺต
ปุจฺฉา – เตน อาวุโส ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน มูลปริยายสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – อุกฺกฏฺายํ ภนฺเต ปฺจสเต พฺราหฺมณกุลา ปพฺพชิเต อารพฺภ ภาสิตํ, ปฺจสตา ภนฺเต พฺราหฺมณกุลา ปพฺพชิตา ¶ ภิกฺขู ปริยตฺตึ นิสฺสาย มานํ อุปฺปาเทสุํ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – ตํ ปนาวุโส สุตฺตํ ภควตา กติหิ วาเรหิ กติหิ จ อนฺโตคธปเทหิ วิภชิตฺวา ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ตํ ¶ ปน ภนฺเต มูลปริยายสุตฺตํ ภควตา อฏฺหิ จ วาเรหิ จตุวีสติยา จ อนฺโตคธปเทหิ วิภชิตฺวา เทสิตํ.
สพฺพาสวสุตฺต
ปุจฺฉา – ทุติยํ ปนาวุโส สพฺพาสวสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สพฺพาสวสุตฺตํ ปน ภนฺเต ภควตา สาวตฺถิยํ สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ ภควตา อาสวา กติหิ ปกาเรหิ วิภชิตฺวา ทสฺสิตา.
วิสฺสชฺชนา – สตฺตหิ ภนฺเต ปกาเรหิ วิภชิตฺวา อาสวา ภควตา ปกาสิตา.
ธมฺมทายาทสุตฺต
ปุจฺฉา – ธมฺมทายาทสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ, ภควโต จ ภนฺเต ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ ตทา มหาลาภสกฺกาโร อุทปาทิ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ ทฺเว อนุสนฺธโย, เตสุ ปเม อนุสนฺธิมฺหิ กถํ ภควตา ภิกฺขูนํ โอวาโท ทินฺโน.
วิสฺสชฺชนา – ปเม ภนฺเต อนุสนฺธิมฺหิ ธมฺมทายาทา เม ภิกฺขเว ภวถ มา อามิสทายาทา, อตฺถิ เม ตุมฺเหสุ อนุกมฺปา, กินฺติ เม สาวกา ธมฺมทายาทา ภเวยฺยุํ โน อามิสทายาทาติ เอวมาทินา ภควตา ภิกฺขูนํ โอวาโท ทินฺโน.
ธมฺมทายาทา ¶ เม ภิกฺขเว ภวถ มา อามิสทายาทา, อตฺถิ เม ตุมฺเหสุ อนุกมฺปา กินฺติ เม สาวกา ธมฺมทายาทา ภเวยฺยุํ, โน อามิสทายาทา.
ปุจฺฉา – ทุติเย ¶ ปนาวุโส อนุสนฺธิมฺหิ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา กีทิสี ธมฺมเทสนา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ทุติเย ปน ภนฺเต อนุสนฺธิมฺหิ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา สตฺถุ ปวิวิตฺตสฺส วิหรโต สาวกานํ วิเวกํ อนนุสิกฺขตํ ตีหิ าเนหิ คารยุตํ, อนุสิกฺขนฺตานฺจ ตีหิ าเนหิ ปาสํสตํ, โสฬส จ ปาปเก ธมฺเม เตสฺจ ปหานาย มชฺฌิมา ปฏิปทา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
ภยเภรวสุตฺต
ปุจฺฉา – ภยเภรวสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ชาณุสฺโสณึ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ, ชาณุสฺโสณิ ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘เย เม โภ โคตม กุลปุตฺตา ภวนฺตํ โคตมํ อุทฺทิสฺส สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตา, ภวํ เตสํ โคตโม ปุพฺพงฺคโม, ภวํ
เตสํ ¶ โคตโม พหุกาโร, ภวํ เตสํ โคตโม สมาทเปตา, โภโต จ ปน โคตมสฺส สา ชนตา ทิฏฺานุคตึ อาปชฺชตี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
อนงฺคณสุตฺต
ปุจฺฉา – อนงฺคณสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.
อากงฺเขยฺยสุตฺต
ปุจฺฉา – อากงฺเขยฺยสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
วตฺถสุตฺต
ปุจฺฉา – วตฺถสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
สลฺเลขสุตฺต
ปุจฺฉา – สลฺเลขสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ มหาจุนฺทํ อารพฺภ ภาสิตํ, อายสฺมา มหาจุนฺโท ภนฺเต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘ยา อิมา ภนฺเต อเนกวิหิตา ทิฏฺิโย โลเก อุปฺปชฺชนฺติ, อตฺตวาทปฏิสํยุตฺตา วา โลกวาทปฏิสํยุตฺตา วา, อาทิเมว นุ โข ภนฺเต ภิกฺขุโน มนสิกโรโต เอวเมตาสํ ทิฏฺีนํ ปหานํ โหติ, เอวเมตาสํ ทิฏฺีนํ ปฏินิสฺสคฺโค โหตี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – ตตฺถ ¶ จ อาวุโส กติ ปริยายา กติ จ อนฺโตคธปทานิ ภควตา วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
วิสฺสชฺชนา – ตตฺถ ภนฺเต ปฺจ ปริยายา จตุจตฺตาลีส จ อนฺโตคธปทานิ ภควตา วิตฺถาเรน ภาสิตานิ.
สมฺมาฏฺิสุตฺต
ปุจฺฉา – สมฺมาทิฏฺิสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กสฺส อาวุโส วจนํ.
วิสฺสชฺชนา – ภควโต ภนฺเต วจนํ อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส.
ปุจฺฉา – เกนาวุโส อาภตํ.
วิสฺสชฺชนา – ปรมฺปราย ภนฺเต อาภตํ.
มหาสติปฏฺานสุตฺต
ปุจฺฉา – มหาสติปฏฺานสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส โยคาวจรานํ พหุปการตฺตา ทีฆนิกาเย จ อิธ จาติ ทฺวีสุ นิกาเยสุ โปราณเกหิ สํคีติกาเรหิ ทฺวิกฺขตฺตุํ สํคายิตฺวา วิตฺถาเรน ปติฏฺาปิตํ, ตํ อมฺเหหิ ทีฆนิกาเย ยถานุปฺปตฺตวเสน ปุจฺฉิตฺจ วิสฺสชฺชิตฺจ. ตถาปิ โยคาวจรานํ พหุปการตฺตาเยว ตํ ¶ อิทานิปิ ยถานุปฺปตฺตวเสน ปุน ปุจฺฉิสฺสามิ, ตํ ปเนตํ อาวุโส มหาสติปฏฺานสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – กุรูสุ ภนฺเต กมฺมาสธมฺเม นาม กุรูนํ นิคเม สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ อานาปานสฺสติ กายานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อรฺคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สฺุาคารคโต วา นิสีทติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สตึ อุปฏฺเปตฺวา โส สโตว อสฺสสติ, สโตว ปสฺสสติ, ทีฆํ วา อสฺสสนฺโต ‘ทีฆํ อสฺสสามี’ติ ปชานาติ, ทีฆํ วา ปสฺสสนฺโต ‘ทีฆํ ปสฺสสามี’ติ ปชานาติ, เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ อานาปานสฺสติ กายานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ อิริยาปถกายานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ คจฺฉนฺโต วา คจฺฉามีติ ปชานาติ, ิโต วา ิโตมฺหีติ ปชานาติ, นิสินฺโน วา นิสินฺโนมฺหีติ ปชานาติ, สยาโน วา สยาโนมฺหีติ ปชานาติ, เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา อิริยาปถกายานุปสฺสนา ภาวนา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ สมฺปชฺกายานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อภิกฺกนฺเต ปฏิกฺกนฺเต สมฺปชานการี โหติ, อาโลกิเต วิโลกิเต สมฺปชานการี โหติ, สมิฺชิเต ปสาริเต สมฺปชานการี โหติ, สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารเณ สมฺปชานการี โหติ, อสิเต ปีเต ขายิเต สายิเต สมฺปชานการี โหติ, อุจฺจารปสฺสาวกมฺเม สมฺปชานการี โหติ, คเต ิเต นิสินฺเน สุตฺเต ชาคริเต ภาสิเต ตุณฺหีภาเว สมฺปชานการี โหติ, เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ตตฺถ สมฺปชฺกายานุปสฺสนา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ปฏิกูลมนสิการกายานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อิมเมว กายํ อุทฺธํ ปาทตลา อโธ เกสมตฺถกา ตจปริยนฺตํ ปูรํ นานปฺปการสฺส อสุจิโน ปจฺจเวกฺขติ อตฺถิ อิมสฺมึ กาเย เกสาโลมา นขา ทนฺตา ตโจ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา ปฏิกูลมนสิการกายานุปสฺสนา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ธาตุมนสิการกายานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อิมเมว กายํ ยถาิตํ ยถาปณิหิตํ ธาตุโส ปจฺจเวกฺขติ อตฺถิ อิมสฺมึ กาเย ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ธาตุมนสิการกายานุปสฺสนา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ นว สิวถิกกายานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ เสยฺยถาปิ ปสฺเสยฺย สรีรํ สิวถิกาย ฉฑฺฑิตํ เอกาหมตํ วา ทฺวีหมตํ วา ตีหมตํ วา อุทฺธุมาตกํ วินีลกํ วิปุพฺพกชาตํ โส อิมเมว กายํ อุปสํหรติ ‘‘อยมฺปิ โข กาโย เอวํธมฺโม เอวํภาวี เอวํอนตีโต’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา นว สิวถิกกายานุปสฺสนา ภาวนา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ เวทนานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา เทสิตา.
วิสฺสชฺชนา – อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุขํ วา เวทนํ เวทยมาโน ‘‘สุขํ เวทนํ เวทยามี’’ติ ปชานาติ, ทุกฺขํ วา เวทนํ เวทยมาโน ‘‘ทุกฺข เวทนํ เวทยามี’’ติ ปชานาติ, อทุกฺขมสุขํ วา เวทนํ เวทยมาโน ‘‘อทุกฺขมสุขํ เวทนํ เวทยามี’’ติ ปชานาติ, เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา เวทนานุปสฺสนา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ จิตฺตานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา เทสิตา.
วิสฺสชฺชนา – อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สราคํ วา จิตฺตํ ‘‘สราคํ จิตฺต’’นฺติ ปชานาติ, วีตราคํ วา จิตฺตํ ‘‘วีตราคํ จิตฺต’’นฺติ ปชานาติ, สโทสํ วา วีตโทสํ วา สโมหํ วา วีตโมหํ วา สํขิตฺตํ วา จิตฺตํ ‘‘สํขิตฺตํ จิตฺต’’นฺติ ปชานาติ, วิกฺขิตฺตํ วา จิตฺตํ ‘‘วิกฺขิตฺตํ จิตฺต’’นฺติ ปชานาติ, เอวมาทินา ตตฺถ ภควตา จิตฺตานุปสฺสนา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ธมฺมานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา เทสิตา, ตํ สงฺเขปมตฺเตเนว วิสฺสชฺเชหิ.
วิสฺสชฺชนา – อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ, ปฺจสุ นีวรเณสุ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา ปฺจหิ ปพฺเพหิ ธมฺมานุปสฺสนา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
จูฬสีหนาทสุตฺต
ปุจฺฉา – จูฬนสีหนาทสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ปริหีนลาภสกฺกาเร นานาติตฺถิเย อารพฺภ ภาสิตํ, นานาติตฺถิยา ภนฺเต ปริหีนลาภสกฺการา เตสุ เตสุ าเนสุ ปริเทวึสุ, จตสฺโส จ ภนฺเต ปริสา ภควโต เอกมตฺถํ อาโรเจสุํ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
มหาสีหนาทสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน มหาสีหนาทสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – เวสาลิยํ ภนฺเต สุนกฺขตฺตํ ลิจฺฉวิปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ, สนุกฺขตฺโต ภนฺเต ลิจฺฉวิปุตฺโต อจิรปกฺกนฺโต โหติ อิมสฺมา ธมฺมวินยา, โส เวสาลิยํ ปริสติ เอวํ วาจํ ภาสติ ¶ ‘‘นตฺถิ สมณสฺส โคตมสฺส อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสโส, ตกฺกปริยาหตํ สมโณ โคตโม ธมฺมํ เทเสติ วีมํสานุจริตํ สยํ ปฏิภานํ. ยสฺส จ ขฺวาสฺส อตฺถาย ธมฺโม เทสิโต, โส นิยฺยาติ ตกฺกรสฺส สมฺมา ทุกฺขกฺขยายา’’ติ, เอตมตฺถํ ภนฺเต อายสฺมา สาริปุตฺโต ภควโต อาโรเจสิ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กติ ¶ ปนาวุโส ตตฺถ ภควตา ตถาคตสฺส ตถาคตพลานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ, เยหิ พเลหิ สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภํ านํ ปฏิชานาติ, ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ, พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ.
วิสฺสชฺชนา – ทส ภนฺเต ตถาคตสฺส ตถาคตพลานิ ภควตา วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ, เยหิ พเลหิ สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภํ านํ ปฏิชานาติ, ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ, พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา จตุเวรชฺชาณานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ, เยหิ เวสารชฺเชหิ สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภํ านํ ปฏิชานาติ, ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ, พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ.
วิสฺสชฺชนา – ขีณาสวสฺส เต ปฏิชานโต อิเม อาสวา อปริกฺขีณาติ ตตฺร วต มํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา วา โกจิ วา โลกสฺมึ สหธมฺเมน ปฏิโจเทสฺสตีติ นิมิตฺตเมตํ สาริปุตฺต น สมนุปสฺสามิ, เอตมหํ สาริปุตฺต นิมิตฺตํ อสมนุปสฺสนฺโต เขมปฺปตฺโต อภยปฺปตฺโต เวสารชฺชปฺปตฺโต วิหรามิ. เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ จตุเวสารชฺชาณานิ ภควตา วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ปฺจคติปริจฺเฉทาณํ วิภชิตฺวา ปกาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ปฺจ โข อิมา สาริปุตฺต คติโย, กตมา ปฺจ, นิรโย ติรจฺฉานโยนิ เปตฺติวิสโย มนุสฺสา เทวา, เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ตตฺถ ปฺจคติปริจฺเฉทกาณํ วิภชิตฺวา ปกาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ตถาคโต อตฺตโน ปฺาเวยฺยตฺติยา อปริหานึ ปกาเสสิ.
วิสฺสชฺชนา – สนฺติ โข ปน สาริปุตฺต เอเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน ยาวเทวายํ ภวํ ปุริโส ทหโร โหติ, เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ตถาคโต อตฺตโน ปฺาเวยฺยตฺติยา อปริหานึ ปกาเสสิ.
มหาทุกฺขกฺขนฺธสุตฺต
ปุจฺฉา – มหาทุกฺขกฺขนฺธสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺติตฺถิเย อารพฺภ ภาสิตํ, สมฺพหุลา ภนฺเต อฺติตฺถิยา ภิกฺขู เอตทโวจุํ ‘‘สมโณ อาวุโส โคตโม กามานํ ปริฺํ ปฺเปติ, มยมฺปิ กามานํ ปริฺํ ปฺเปม, สมโณ อาวุโส โคตโม รูปานํ ¶ เวทนานํ ปริฺํ ปฺเปติ, มยมฺปิ รูปานํ เวทนานํ ปริฺํ ปฺเปม, อิธ โน อาวุโส โก วิเสโส, โก อธิปฺปยาโส, กึ นานากรณํ สมณสฺส วา โคตมสฺส อมฺหากํ วา ยทิทํ ธมฺมเทสนาย วา ธมฺมเทสนํ อนุสาสนิยา วา อนุสาสนิ’’นฺติ, เอตมตฺถํ ภิกฺขู ภควโต อาโรเจสุํ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
จูฬทุกฺขกฺขนฺธสุตฺต
ปุจฺฉา – จูฬทุกฺขกฺขนฺธสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต กปิลวตฺถุสฺมึ มหานามํ สกฺกํ อารพฺภ ภาสิตํ, มหานาโม ภนฺเต สกฺโก ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘ทีฆรตฺตาหํ ภนฺเต ภควตา เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ ‘โลโภ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส, โทโส จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส, โมโห จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส’ติ, เอวฺจาหํ ภนฺเต ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ ‘โลโภ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส, โทโส จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส, โมโห จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส’ติ. อถ จ ปน เม เอกทา โลภธมฺมาปิ จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺนฺติ, โทสธมฺมาปิ จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺนฺติ, โมหธมฺมาปิ จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺนฺติ, ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต เอวํ โหติ ‘โก สุ นาม เม ธมฺโม อชฺฌตฺตํ อปฺปหิโน ¶ , เยน เม เอกทา โลภธมฺมาปิ จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺนฺติ, โทสธมฺมาปิ จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺนฺติ, โมหธมฺมาปิ จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺนฺตี’ติ’’, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
อนุมานสุตฺต
ปุจฺฉา – อนุมานสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ภคฺเคสุ ภนฺเต สุสุมารคิเร เภสกฬาวเน อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลานตฺเถเรน สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
เจโตขิลสุตฺต
ปุจฺฉา – เจโตขิลสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
วนปตฺถสุตฺต
ปุจฺฉา – วนปตฺถสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
มธุปิณฺฑิกสุตฺต
ปุจฺฉา – มธุปิณฺฑิกสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต ทณฺฑปาณึ สกฺกํ อารพฺภ ภาสิตํ, ทณฺฑปาณิ ภนฺเต สกฺโก ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘กึ วาที สมโณ กิมกฺขายี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ทฺเวธาวิตกฺกสุตฺต
ปุจฺฉา – ทฺเวธาวิตกฺกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
วิตกฺกสณฺานสุตฺต
ปุจฺฉา – วิตกฺกสณฺานสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
กกจูปมสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน กกจูปมสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ โมฬิยผคฺคุนํ อารพฺภ ภาสิตํ, อายสฺมา ภนฺเต โมฬิยผคฺคุโน ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ ¶ อติเวลํ สํสฏฺโ วิหรติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส อายสฺมโต โมฬิยผคฺคุนสฺส ตํ ภควโต โอวาทํ สุตฺวา กถํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ, กถฺช ภควา อุตฺตริ ภิกฺขูน โอวาทมทาสิ.
วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต โมฬิยผคฺคุนสฺส ภควโต อิมํ โอวาทํ สุตฺวา ภิกฺขุนิสํสคฺคโต โอรมิสฺสามิ วิรมิสฺสามีติปิ จิตฺตํ น อุปฺปนฺนํ, อสํวรเมว ภนฺเต จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ, ภควา จ ภนฺเต อาราธยึสุ วต เม ภิกฺขเว ภิกฺขู เอกํ สมยํ จิตฺตํ, เอวมาทินา อุตฺตริ ภิกฺขูนํ โอวาทมทาสิ.
อุภโต ¶ ทณฺฑเกน เจปิ ภิกฺขเว กกเจน โจรา โอจรกา องฺคมงฺคานิ โอกนฺเตยฺยุํ.
อลคทฺทูปมสุตฺต
ปุจฺฉา – อลคทฺทูปมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อริฏฺํ ภิกฺขุํ คทฺธพาธิปุพฺพํ อารพฺภ ภาสิตํ, อริฏฺสฺส ภนฺเต ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ ‘‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชาทามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา, เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส อายสฺมโต อริฏฺสฺส คทฺธพาธิปุพฺพสฺส กถํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ, กถฺจ ภควา อุตฺตริ ภิกฺขุนํ ธมฺมเทสนํ ปวตฺเตสิ.
วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต อริฏฺสฺส ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส ‘‘กิฺจาปิ มํ ภควา โมฆปุริสวาเทน วเทสิ, น โข ปน เม มคฺคผลานํ อุปนิสฺสโย น โหติ, สฺวาหํ อารภิตฺวา ฆฏฺเฏตฺวา มคฺคผลานิ นิพฺพตฺเตสฺสามี’’ติ, เอวํ โข ภนฺเต เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ, ภควา จ ภนฺเต ทุปฺปฺสฺส อลคทฺทูปมํ ทสฺเสตฺวา อลคทฺทูปมํ ปริยตฺติฺจ ทสฺเสตฺวา ปฺวโต อลคทฺทูปมาย จ กุลฺลูปมาย จ ปฺวโต นิสฺสรณปริยตฺตึ ทสฺเสตฺวา ฉ จ ทิฏฺิฏฺานานิ, เตสฺจ ฉนฺนํ ทิฏฺิฏฺานานํ วินิเวนาการํ ทสฺเสตฺวา ปริโยสาเน จ ขนฺธกมฺมฏฺานํ อรหตฺตนิกูเฏน ทสฺเสตฺวา อุตฺตริ ภิกฺขูนํ ธมฺมกถํ ปวตฺเตสิ.
วมฺมิกสุตฺต
ปุจฺฉา – ธมฺมิกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ กุมารกสฺสปํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต กุมารกสฺสโป ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา วมฺมิกปฺหํ ปุจฺฉิ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
รถวินีตสุตฺต
ปุจฺฉา – รถวินีตสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมตา จ สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา อายสฺมตา จ ปุณฺเณน มนฺตาณิปุตฺเตน อฺมฺํ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนวเสน ภาสิตํ.
นิวาปสุตฺต
ปุจฺฉา – นิวาปสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – อิมสฺมึ ¶ อาวุโส สุตฺเต โก นิวาโป โก เนวาปิโก กา เนวาปิกปริสา กา มิคชาตา กถฺเจติสฺสา อุปมาย อตฺโถ ทฏฺพฺโพ.
วิสฺสชฺชนา – อิมสฺมึ ภนฺเต สุตฺเต นิวาโปติ โข ภนฺเต ปฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจนํ, เนวาปิโกติ โข ภนฺเต มารสฺเสตํ ปาปิมโต อธิวจนํ, เนวาปิกปริสาติ โข ภนฺเต มารปริสาเยตํ อธิวจนํ, มิคชาตาติ โข ภนฺเต สมณพฺราหฺมณานเมตํ อธิวจนํ, อิมสฺมึ ภนฺเต สุตฺเต เอตสฺส อตฺโถ เอวํ ทฏฺพฺโพ.
ปาสราสิสุตฺต
ปุจฺฉา – เกนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน ปาสราสิสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ, สมฺพหุลา ภนฺเต ภิกฺขู รมฺมกสฺส พฺราหฺมณสฺส อสฺสเม ภควนฺตํ อารพฺภ ธมฺมิยา กถาย สนฺนิสีทึสุ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส เตสํ สมฺพหุลานํ ภิกฺขูนํ ธมฺมิยา กถาย สนฺนิสินฺนานํ กีทิสํ ธมฺมกถํ กเถสิ.
วิสฺสชฺชนา – สาธุ ภิกฺขเว เอตํ โข ภิกฺขเว ตุมฺหากํ ปติรูปํ กุลปุตฺตานํ สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตานํ, ยํ ตุมฺเห ธมฺมิยา กถาย สนฺนิสีเทยฺยาถ, สนฺนิปติตานํ โว ภิกฺขเว ทฺวยํ กรณียํ ธมฺมี วา กถา อริโย วา ตุณฺหีภาโว. ทฺเวมา ภิกฺขเว ปริเยสนา อริยา จ ปริเยสนา อนริยา จ ปริเยสนา. เอวมาทินา ภนฺเต ภควา สนฺนิปติตานํ เตสํ ภิกฺขูนํ อริยปริเยสนฺจ อนริยปริเยสนฺจ วิภชิตฺวา เทเสสิ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ภควา อตฺตนาปิ อนริยปริเยสนํ ปหาย อริยปริเยสนาย ปริเยสิตภาวํ ปกาเสสิ.
วิสฺสชฺชนา – อหมฺปิ สุทํ ภิกฺขเว ปุพฺเพว สมฺโพธา อนภิสมฺพุทฺโธ โพธิสตฺโตว สมาโน อตฺตนา ชาติธมฺโม สมาโน ชาติธมฺมํเยว ปริเยสามิ, อตฺตนา ชราธมฺโม พฺยาธิธมฺโม มรณธมฺโม โสกธมฺโม สํกิเลสธมฺโม สมาโน สํกิเลสธมฺมํเยว ปริเยสามิ. เอวมาทินา ภนฺเต ภควา อตฺตนาปิ อนริยปริเยสนํ ปหาย อริยปริเยสนาย ปริเยสิตภาวํ ปกาเสสิ.
ปุจฺฉา – เอวํ ¶ ปมาภิสมฺพุทฺธสฺส อาวุโส ภควโต อชปาลนิคฺโรธรุกฺขมูเล นิสินฺนสฺส ธมฺมเทสนาย กตสนฺนิฏฺานสฺส กีทิโส
เจตโส ¶ ปริวิตกฺโก อุทปาทิ, กถฺจ ธมฺมเทสนาย จาริกา อโหสิ, กถฺจ ปมา ธมฺมเทสนา อโหสิ.
วิสฺสชฺชนา – ‘‘กสฺส นุ โข อหํ ปมํ ธมฺมํ เทเสยฺยํ, โก อิมํ ธมฺมํ ขิปฺปเมว อาชานิสฺสตี’’ติ เอวํ โข ภนฺเต ภควโต ปมาภิสมฺพุทฺธสฺส อชปาลนิคฺโรธมูเล ธมฺมเทสนาย กตสนฺนิฏฺานสฺส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ, อถ ภนฺเต ภควา อุรุเวลายํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน พาราณสี, เตน ปทสาเยว จาริกํ ปกฺกามิ ธมฺมเทสนาย, ทฺเวเม ภิกฺขเว อนฺตา ปพฺพชิเตน น เสวิตพฺพา, กตเม ทฺเว, โย จายํ กาเมสุ กามสุขลฺลิกานุโยโค หีโน คามฺโม โปถุชฺชนิโก อนริโย อนตฺตสํหิโต, เอวมาทินา ภนฺเต ภควโต ปมา ธมฺมเทสนา อโหสิ.
สพฺพาภิภู ¶ สพฺพวิทูหมสฺมิ,
สพฺพธมฺเมสุ อนูปลิตฺโต;
สพฺพฺชโห ตณฺหากฺขเย วิมุตฺโต,
สยํ อภิฺาย กมุทฺทิเสยฺยํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ภควา ปาสราสิอุปมาย ตํ เทสนํ ปรินิฏฺาเปสิ.
วิสฺสชฺชนา – ปฺจิเม ภิกฺขเว กามคุณา, กตเม ปฺจ, จกฺขุวิฺเยฺยา รูปา อิฏฺา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียา. โสตวิฺเยฺยา สทฺทา. ฆานวิฺเยฺยา คนฺธา. ชิวฺหาวิฺเยฺยา รสา. กายวิฺเยฺยา โผฏฺพฺพา อิฏฺา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียา. อิเม โข ภิกฺขเว ปฺจ กามคุณา. เย หิ เกจิ ภิกฺขเว สมณา วา พฺราหฺมณา วา อิเม กามคุเณ คถิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌปนฺนา อนาทีนวทสฺสาวิโน อนิสฺสรณปฺา ปริภฺุชนฺติ, เต เอวมสฺสุ เวทิตพฺพา ‘‘อนยมาปนฺนา พฺยาสนมาปนฺนา ยถากามกรณียา ปาปิมโต’’, เอวมาทินา ภนฺเต ภควา ปาสราสิอุปมาย ธมฺมเทสนํ ปรินิฏฺาเปสิ.
จูฬหตฺถิปโทปมสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ชานตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน จูฬหตฺถิปโทปมสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ชาณุสฺโสณึ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. ชาณุสฺโสณิ ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ยาวตโก อโหสิ ปิโลติเกน ปริพฺพาชเกน สทฺธึ กถาสลฺลาโป, ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ภควา หตฺถิปโทปมํ วิตฺถาเรน ปริปูเรตฺวา เทเสสิ.
วิสฺสชฺชนา – ‘‘น โข พฺราหฺมณ เอตฺตาวตา หตฺถิปโทปโม วิตฺถาเรน ปริปูโร โหติ, อปิ จ พฺราหฺมณ ยถา หตฺถิปโทปโม วิตฺถาเรน ปริปูโร โหติ, ตํ สุณาหิ สาธุกํ มนสิกโรหิ ภาสิสฺสามี’’ติ, เอวมาทินา ภนฺเต ภควา หตฺถิปโทปมํ ปริปูเรตฺวา พฺราหฺมณสฺส ชาณุสฺโสณิสฺส เทเสสิ.
มหาหตฺถิปโทปมสุตฺต
ปุจฺฉา – มหาหตฺถิปโทปมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.
มหาสาโรปมสุตฺต
ปุจฺฉา – มหาสาโรปมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต เทวทตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ, เทวทตฺโต ภนฺเต สงฺฆํ ภินฺทิตฺวา รุหิรุปฺปาทกมฺมํ กตฺวา อจิรปกฺกนฺโต โหติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
จูฬสาโรปมสุตฺต
ปุจฺฉา – จูฬสาโรปมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ปิงฺคลโกจฺฉํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ, ปิงฺคลโกจฺโฉ ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปฺหํ ปุจฺฉิ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
จูฬโคสิงฺคสุตฺต
ปุจฺฉา – จูฬโคสิงฺคสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ เกน สทฺธึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – นาภิเก ภนฺเต โคสิงฺคสาลวนทาเย อายสฺมตา อนุรุทฺธตฺเถเรน สทฺธึ ภาสิตํ.
มหาโคสิงฺคสุตฺต
ปุจฺฉา – มหาโคสิงฺคสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ เกน สทฺธึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โคสิงฺคสาลวนทาเย ภนฺเต อายสฺมตา จ สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา อายสฺมตา จ มหาโมคฺคลฺลานตฺเถเรน สทฺธึ ภาสิตํ.
มหาโคปาลกสุตฺต
ปุจฺฉา – มหาโคปาลกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
จูฬโคปาลกสุตฺต
ปุจฺฉา – จูฬโคปาลกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – วชฺชีสุ ภนฺเต อุกฺกเจลายํ คงฺคาย นทิยา ตีเร สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
จูฬสจฺจกสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ชานตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน จูฬสจฺจกสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – เวสาลิยํ ภนฺเต สจฺจกํ นิคณฺปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ, สจฺจโก นิคณฺปุตฺโต มหติยา ลิจฺฉวิปริสาย สทฺธึ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘กถํ ปน ภวํ โคตโม สาวเก วิเนติ, กถํ ภาคา จ ปน โภโต โคตมสฺส สาวเกสุ อนุสาสนี พหุลา ปวตฺตตี’’ติ, อถ ภนฺเต ภควตา อนิจฺจวาเท จ อนตฺตวาเท จ ปกาสิเต สจฺจโก นิคณฺปุตฺโต ปถวีอุปมํ ทสฺเสตฺวา อตฺตโน อตฺตวาทํ ปกาเสสิ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – เอวํ ¶ อาวุโส สจฺจเกน นิคณฺปุตฺเตน มหาปถวีอุปมํ ทสฺเสตฺวา อตฺตวาเท ปกาสิเต กถํ ภควา ตํ อตฺตวาทํ ปุน ปติฏฺาเปตฺวา สมนุยฺุชิ สมนุคาหิ สมนุภาสิ.
วิสฺสชฺชนา – ‘‘นนุ ตฺวํ อคฺคิเวสฺสน เอวํ วเทสิ, รูปํ เม อตฺตา, เวทนา เม อตฺตา, สฺา เม อตฺตา, สงฺขารา เม อตฺตา, วิฺาณํ เม อตฺตา’’ติ, เอวํ โข ภนฺเต ภควา สจฺจกํ นิคณฺปุตฺตํ ตํ อตฺตวาทํ ปติฏฺาเปสิ. ปติฏฺาเปตฺวา จ ปน ภนฺเต ภควา ‘‘เตน หิ อคฺคิเวสฺสน ตฺเเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ, ยถา เต ขเมยฺย, ตถา ตํ พฺยากเรยฺยาสี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควา สจฺจกํ นิคณฺปุตฺตํ สมนุยฺุชิ สมนุคาหิ สมนุภาสิ.
ปุจฺฉา – เอวํ ¶ โข อาวุโส สจฺจเก นิคณฺปุตฺเต ตุณฺหีภูเต อโธมุเข ปชฺฌายนฺเต อปฺปฏิภาเน นิสินฺเน ทุมฺมุโข นาม ลิจฺฉวิปุตฺโต ภควนฺตํ กึ วจนํ อโวจ.
วิสฺสชฺชนา – เอวํ ภนฺเต สจฺจเก นิคณฺปุตฺเต ตุณฺหีภูเต มงฺกุภูเต ปตฺตกฺขนฺเธ อโธมุเข ปชฺฌายนฺเต อปฺปฏิภาเน ทุมฺมุโข ลิจฺฉวิปุตฺโต ¶ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อุปมา มํ ภควา ปฏิภาตี’’ติ.
ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส สจฺจโก นิคณฺปุตฺโต ภควนฺตํ กีทิสํ ปฺหํ ปุจฺฉิ, กถฺจ ตํ ภควา พฺยากาสิ.
วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต สจฺจโก นิคณฺปุตฺโต ทุมฺมุขํ ลิจฺฉวึ อปสาเทตฺวา ภควนฺตํ เสขฺจ อเสขฺจ ปฺหํ ปุจฺฉิ, ภควา จ ภนฺเต ‘‘อิธ อคฺคิเวสฺสน มม สาวโก ยํ กิฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา’’ เอวมาทินา เสขฺจ อเสขฺจ ปุคฺคลํ วิภชิตฺวา พฺยากาสิ.
พุทฺโธ ¶ โส ภควา โพธาย ธมฺมํ เทเสติ.
ทนฺโต โส ภควา ทมถาย ธมฺมํ เทเสติ.
สนฺโต โส ภควา สมถาย ธมฺมํ เทเสติ.
ติณฺโณ โส ภควา ตรณาย ธมฺมํ เทเสติ.
ปรินิพฺพุโต โส ภควา ปรินิพฺพานาย ธมฺมํ เทเสติ.
มหาสจฺจกสุตฺต
ปุจฺฉา – มหาสจฺจกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – เวสาลิยํ ภนฺเต สจฺจกํเยว นิคณฺปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. สจฺจโก ภนฺเต นิคณฺปุตฺโต อปรทิวเส ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต สาวเก อาสชฺช ภาวนาทฺวยปฏิสํยุตฺตํ วาจํ ภาสติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ภควา สจฺจกํ นิคณฺปุตฺตํ ปฏิปุจฺฉิตฺวา ภาวนาทฺวยํ วิภชฺช กเถสิ.
วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต ภควา ‘‘กินฺติ ปน เต อคฺคิเวสฺสน กายภาวนา สุตา’’ติ เอวมาทินา สจฺจกํ นิคณฺปุตฺตํ ปฏิปุจฺฉิตฺวา, กถฺจ อคฺคิเวสฺสน อภาวิตกาโย จ โหติ อภาวิตจิตฺโต จ เอวมาทินา ภาวนาทฺวยํ วิภชิตฺวา พฺยากาสิ.
ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส สจฺจโก นิคณฺปุตฺโต ภควนฺตํ กึ วจนํ อโวจ, กถฺจ ภควา ปธานกาเล อตฺตนาอนุภูตปุพฺพา ปรมุกฺกํสคตา สุขทุกฺขเวทนาโย ปกาเสสิ, ยาปิ ภควโต จิตฺตํ น ปริยาทาย อฏฺํสุ.
วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต สจฺจโก นิคณฺปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘น หิ นูน โภโต โคตมสฺส อุปฺปชฺชติ, ตถา รูปา สุขาเวทนา, ยถารูปา อุปฺปนฺนา สุขาเวทนา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺเยฺย, น หิ นูน โภโต โคตมสฺส อุปฺปชฺชติ ตถารูปา ทุกฺขา เวทนา, ยถารูปา อุปฺปนฺนา ทุกฺขา เวทนา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺเยฺยา’’ติ อถ โข ภควา ‘‘กิฺหิ โน สิยา อคฺคิเวสฺสน, อิธ เม ¶ อคฺคิเวสฺเสน ปุพฺเพว สมฺโพธา อนภิสมฺพุทฺธสฺส โพธิสตฺตสฺเสว สโต เอตทโหสิ, เอวมาทินา ภนฺเต ภควา ปธานกาเล อตฺตนานุภูตปุพฺพา ปรมุกฺกํสคตา สุขทุกฺขเวทนาโย วิตฺถาเรน, ยาปิ ภควโต จิตฺตํ น ปริยาทาย อฏฺํสุ.
จูฬตณฺหาสงฺขยสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา ชานตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน จูฬตณฺหาสงฺขยสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สกฺกํ เทวานมินฺทํ อารพฺภ ภาสิตํ. สกฺโก ภนฺเต เทวานมินฺโท ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘กิตฺตาวตานุโข ภนฺเต ภิกฺขุ สํขิตฺเตน ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺโต โหติ อจฺจนฺตนิฏฺโ อจฺจนฺตโยคกฺเขมิ ¶ อจฺจนฺตพฺรหฺมจารี อจฺจนฺตปริโยสาโน เสฏฺโ เทวมนุสฺสาน’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
กิตฺตาวตา ¶ นุ โข ภนฺเต ภิกฺขุ สํขิตฺเตน ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺโต โหติ อจฺจนฺตนิฏฺโ อจฺจนฺตโยคกฺเขมี อจฺจนฺตพฺรหฺมจารี อจฺจนฺตปริยาสาโน เสฏฺโ เทวมนุสฺสานํ –
มหาตณฺหาสงฺขยสุตฺต
ปุจฺฉา – มหาตณฺหาสงฺขยสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สาตึ ภิกฺขุํ เกวฏฺฏปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. สาติสฺส ภนฺเต ภิกฺขุโน เกวฏฺฏปุตฺตสฺส เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ ‘‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา ตเทวิทํ วิฺาณํ สนฺธาวติ ¶ สํสรติ อนฺ’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส ภควา กถํ ภิกฺขู อามนฺเตตฺวา จ ปฏิปุจฺฉิตฺวา จ อนตฺตภาวทีปิกํ ธมฺมกถํ กเถสิ.
วิสฺสชฺชนา – อถ ภนฺเต ภควา ภิกฺขู ‘‘ตํ กึ มฺถ ภิกฺขเว, อปินายํ สาติ ภิกฺขุ เกวฏฺฏปุตฺโต อุสฺมีกโตปิ อิสฺมึ ธมฺมวินเย’’ติ อามนฺเตตฺวา, ตุมฺเหปิ เม ภิกฺขเว เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาถตฺยาทินา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิตฺวา จ ยํ ยเทว ภิกฺขเว ปจฺจยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ วิฺาณํ, เตน เตเนว วิฺาณํ ตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉติ, จกฺขฺุจ ปฏิจฺจ รูเป ¶ จ อุปฺปชฺชติ วิฺาณํ จกฺขุวิฺาณํ ตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉติ, เอวมาทินา ภนฺเต อนตฺตตาทีปิกํ ธมฺมึ กถํ กเถสิ.
มหาอสฺสปุรสุตฺต
ปุจฺฉา – มหาอสฺสปุรสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – องฺเคสุ ภนฺเต อสฺสปุเร นาม องฺคานํ นิคเม พหู มนุสฺเส สทฺเธ ปสนฺเน อารพฺพฺภ ภาสิตํ. พหู ภนฺเต มนุสฺสา สทฺธา ปสนฺนา ภิกฺขุสงฺฆํ สกฺกจฺจํ อุปฏฺหึสุ, สพฺพกาลฺจ รตนตฺตยปฏิสํยุตฺตํ วณฺณกถํเยว กถยึสุ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กตเม ¶ อาวุโส ตตฺถ ภควตา ธมฺมา สมณกรณา จ พฺราหฺมณกรณา จ อุตฺตรุตฺตริ ปณีตปณีตา เทสิตา.
วิสฺสชฺชนา – หิโรตฺตปฺปา ¶ ปริสุทฺธกายสมาจาโร ปริสุทฺธวจีสมาจาโร ปริสุทฺธมโนสมาจาโร ปริสุทฺธาชีโว อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา โภชเนมตฺตฺุตา ชาคริยานุโยโค สติสมฺปชฺํ นีวรณปฺปหานํ จตฺตาริ จ ฌานานิ ติสฺโส จ วิชฺชา อิเม โข ภนฺเต ตตฺถ ภควตา สมณกรณา จ พฺราหฺมณกรณา จ อุตฺตรุตฺตริ ปณีตปณีตา ธมฺมา เทสิตา.
จูฬอสฺสปุรสุตฺต
ปุจฺฉา – จูฬอสฺสปุรสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺต กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ตสฺมึเยว ภนฺเต อสฺสปุเร นิคเม เตเยว มนุสฺเส สทฺเธ ปสนฺเน อารพฺภ ภาสิตํ, ตสฺมึเยว ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา สมณสามีจิปฺปฏิปทา จ อสฺสมณสามีจิปฺปฏิปทา จ วิภชิตฺวา เทสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ‘‘กถฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ น สมณสามีจิปฺปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ, ยสฺส กสฺสจิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อภิชฺฌาลุสฺส อภิชฺฌา อปฺปหีนา โหติ, พฺยาปนฺนจิตฺตสฺส พฺยาปาโท อปฺปหีโน โหตี’’ติ เอวมาทินา จ. กถฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมณสามีจิปฺปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ, ยสฺส กสฺสจิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อภิชฺฌาลุสฺส อภิชฺฌา ปหีนา โหติ, พฺยาปนฺนจิตฺตสฺส พฺยาปาโท ปหีโน โหติ เอวมาทินา จ ภนฺเต ภควตา ตตฺถ สมณสามีจิปฺปฏิปทา จ อสฺสมณสามีจิปฺปฏิปทา จ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิตา.
สาเลยฺยกสุตฺต
ปุจฺฉา – สาเลยฺยกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกสเลสุ ภนฺเต สาลายํ นาม พฺราหฺมณคาเม สาเลยฺยเก พฺราหฺมณคหปติเก อารพฺภ ภาสิตํ. สาเลยฺยกา ภนฺเต พฺราหฺมณคหปติกา ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจุํ ‘‘โก นุ โข โภ โคตม เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชนฺติ, โก ปน โภ โคตม เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
เวรฺชกสุตฺต
ปุจฺฉา – เวรฺชกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต เวรฺชเก พฺราหฺมณคหปติเก อารพฺภ ภาสิตํ. เวรฺชกา ภนฺเต พฺราหฺมณคหปติกา ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจุํ ‘‘โก นุ โข โภ โคตม เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชนฺติ, โก ปน โภ โคตม เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
มหาเวทลฺลสุตฺต
ปุจฺฉา – มหาเวทลฺลสุตฺตํ ปนาวุโส กตฺถ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมตา มหาโกฏฺิเกน ปุฏฺเน อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.
จูฬเวทลฺลสุตฺต
ปุจฺฉา – จูฬเวทลฺลสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต วิสาเขน อุปาสเกน ปุฏฺาย ธมฺมทินฺนาย เถริยา ภาสิตํ.
จูฬธมฺมสมาทานสุตฺต
ปุจฺฉา – จูฬธมฺมสมาทานสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
มหาธมฺมสมาทานสุตฺต
ปุจฺฉา – มหาธมฺมสมาทานสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
วีมํสกสุตฺต
ปุจฺฉา – วีมํสกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
โกสมฺพิยสุตฺต
ปุจฺฉา – โกสมฺพิยสุตฺตํ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกสมฺพิยํ ภนฺเต โกสมฺพิเก ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ. โกสมฺพิกา ภนฺเต ภิกฺขู ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา ¶ อฺมฺํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
พฺรหฺมนิมนฺตนิกสุตฺต
ปุจฺฉา – พฺรหฺมนิมนฺตนิกสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
มารตชฺชนิยสุตฺต
ปุจฺฉา – มารตชฺชนียสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต สุสุมารคิเร เภสกฬาวเน มิคทาเย อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลาเนน มารํ ปาปิมนฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา อายสฺมโต มหาโมคฺคลฺลานสฺส กุจฺฉิคโต โหติ โกฏฺมนุปวิฏฺโ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
มชฺฌิมปณฺณาสปาฬิ
กนฺทรกสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ชานตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน กนฺทรกสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – จมฺปายํ ภนฺเต คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเร เปสฺสฺจ หตฺถาโรหปุตฺตํ กนฺทรกฺจ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ, กนฺทรโก ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควโต จ ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ วณฺณํ อภาสิ, เปสฺโส จ ภนฺเต หตฺถาโรหปุตฺโต ภควโต จ ธมฺมเทสนาย จ วณฺณํ อภาสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – เอวํ ¶ โข อาวุโส กนฺทรเกน ปริพฺพาชเกน ภควโต จ ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ อภิปฺปสนฺเนน วณฺเณ ภาสิเต กถํ ภควา ตํ สมนุชานิตฺวา ธมฺมเทสนารมฺภํ อารภิ, กถฺจ เปสฺโส หตฺถาโรหปุตฺโต ภควโต จ ธมฺมเทสนาย จ วณฺณํ อภาสิ ¶ , กถฺจ เปสฺสสฺส หตฺถาโรหปุตฺตสฺส อชฺฌาสยานุรูปํ ธมฺมํ เทเสสิ.
วิสฺสชฺชนา – เอวํ โข ภนฺเต กนฺทรเกน ปริพฺพาชเกน ภควโต จ ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ อภิปฺปสนฺเนน วณฺเณ ภาสิเต ‘‘เอวเมตํ กนฺทรก เอวเมตํ กนฺทรก’’ เอวมาทินา ภควา ตํ สมนุชานิตฺวา ‘‘สนฺติ หิ กนฺทรก ภิกฺขู อิมสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ อรหนฺโต ขีณาสวา วุสิตวนฺโต กตกรณียา โอหิตภารา อนุปฺปตฺตสทตฺถา ปริกฺขีณภวสํโยชนา สมฺมทฺา วิมุตฺตา’’ติ เอวมาทินา ธมฺมเทสนํ สมารภิ. อถ โข ภนฺเต เปสฺโส หตฺถาโรหปุตฺโต ‘‘อจฺฉริยํ ภนฺเต อพฺภุตํ ภนฺเต ยาว สุปฺตฺตา จิเม ภนฺเต ภควตา จตฺตาโร สติปฏฺานา สตฺตานํ วิสุทฺธิยา โสกปริเทวานํ สมติกฺกมาย ทุกฺขโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมาย ายสฺส อธิคมาย นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยายา’’ติ เอวมาทินา ภควโต จ ธมฺมเทสนาย วณฺณํ อภาสิ, ภควาปิ ภนฺเต ‘‘คหนฺเหตํ เปสฺส ยทิทํ มนุสฺสา, อุตฺตานกฺเหตํ เปสฺส ยทิทํ ปสโว’’ติอาทินา เปสฺสสฺส หตฺถาโรหปุตฺตสฺส อชฺฌาสยานุรูปํ ธมฺมกถํ เทเสสิ.
ปุจฺฉา – ตํ ¶ ปนาวุโส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา เปสฺสสฺส หตฺถาโรหปุตฺตสฺส กีทิโส อานิสํโส อธิคโต, กถฺจ ภควา ตํ ปุคฺคลจตุกฺกเทสนํ สํขิตฺเตน ภาสิตํ, ภิกฺขูนํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทเสสิ.
วิสฺสชฺชนา – ตํ โข ปน ภนฺเต ธมฺมํ สุตฺวา เปสฺสสฺส หตฺถาโรหปุตฺตสฺส ทฺเว อานิสํสา อธิคตา สงฺเฆ จ ปสาโท สติปฏฺานปริคฺคหณูปาโย ¶ จ อภินโว. ภควา จ ภนฺเต ตํ ปุคฺคลจตุกฺกเทสนํ ภิกฺขูหิ ยาจิโต ‘‘กตโม จ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต’’ติอาทินา สํขิตฺเตน ภาสิตํ, วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตํ. วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทเสสิ.
อฏฺกนาครสุตฺต
ปุจฺฉา – อฏฺกนาครสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – เวสาลิยํ ภนฺเต เวฬุวคามเก คหปตึ อฏฺกนาครํ อารพฺภ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภาสิตํ. ทสโม ภนฺเต คหปติ อฏฺกนาคโร อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘อตฺถิ นุ โข ภนฺเต อานนฺท เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน เอกธมฺโม อกฺขาโต, ยตฺถ ภิกฺขุโน อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต อวิมุตฺตฺเจว จิตฺตํ วิมุจฺจติ, อปริกฺขิณา จ อาสวา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, อนนุปฺปตฺตฺจ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาตี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
เสขสุตฺต
ปุจฺฉา – เสขสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต กปิลวตฺถุสฺมึ สนฺถาคาเร อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน กาปิลวตฺถเว สกฺเย อารพฺภ ภาสิตํ. ภควา ภนฺเต กาปิลวตฺถเว สกฺเย พหุเทวรตฺตึ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ ‘‘ปฏิภาตุ ตํ อานนฺท กาปิลวตฺถวานํ สกฺยานํ เสโข ปาฏิปโท, ปิฏฺิ เม อาคิลายติ, ตมหํ อายมิสฺสามี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
โปตลิยสุตฺต
ปุจฺฉา – โปตลิยสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – องฺคุตฺตราเปสุ ภนฺเต อาปเณ นาม องฺคุตฺตราปานํ นิคเม โปตลิยํ คหปตึ ปฏิกฺขิตฺตสพฺพกมฺมนฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. โปตลิโย ภนฺเต คหปติ ปฏิกฺขิตฺตสพฺพกมฺมนฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมนฺโต ภควตา คหปติวาเทน สมุทาจริยมาโน กุปิโต อนตฺตมโน ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ตยิทํ โภ โคตม นจฺฉนฺนํ ตยิทํ นปฺปติรูปํ, ยํ มํ ตฺวํ คหปติวาเทน สมุทาจรสี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ภควา กามานํ อาทีนวํ วิตฺถาเรน ปกาเสตฺวา อริยสฺส วินเย โวหารสมุจฺเฉทํ ทสฺเสสิ.
วิสฺสชฺชนา – อถ ภนฺเต ภควา อริยสฺส วินเย โวหารสมุจฺเฉทาย อฏฺ ธมฺเม วิภชิตฺวา ‘‘เสยฺยถาปิ คหปติ กุกฺกุโร ชิฆจฺฉาทุพฺพลฺยปเรโต โคฆาตกสูนํ ปจฺจุปฏฺิโต อสฺส’’ เอวมาทินา กาเมสุ อาทีนวํ ทสฺเสตฺวา ปริโยสาเน ตีหิ วิชฺชาหิ อริยสฺส วินเย โวหารสมุจฺเฉทํ สพฺเพนสพฺพํ สพฺพถาสพฺพํ โวหารสมุจฺเฉทํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทเสสิ.
ชีวกสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน ชีวกสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ¶ ภนฺเต ชีวกํ โกมารภจฺจํ อารพฺภ ภาสิตํ. ชีวโก ภนฺเต โกมารภจฺโจ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘สุตํ เมตํ ภนฺเต สมณํ โคตมํ อุทฺทิสฺส ปาณํ อารภนฺติ, ตํ สมโณ โคตโม ชานํ อุทฺทิสฺส กตํ มํสํ ปริภฺุชติ ปฏิจฺจ กมฺมนฺติ. เย เต ภนฺเต เอวมาหํสุ ‘สมณํ โคตมํ อุทฺทิสฺส ปาณํ อารภนฺติ, ตํ สมโณ โคตโม ชานํ อุทฺทิสฺส กตํ มํสํ ปริภฺุชติ ปฏิจฺจ กมฺม’นฺติ, กจฺจิ เต ภนฺเต ภควโต วุตฺตวาทิโน น จ ภควนฺตํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขนฺติ, ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากโรนฺติ, น จ โกจิ สหธมฺมิโก วาทานุวาโท คารยฺหํ านํ อาคจฺฉตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
อุปาลิสุตฺต
ปุจฺฉา – อุปาลิสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – นาฬนฺทายํ ภนฺเต อุปาลึ คหปตึ อารพฺภ ภาสิตํ. อุปาลิ ภนฺเต คหปติ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘อาคมา นุขฺวิธ ภนฺเต ทีฆตปสฺสี นิคณฺโ’’ติ, เอวมาทินา จ ภนฺเต อุปาลิ คหปติ ภควโต ปฏิสนฺธารํ กตฺวา อตฺตโน อาจริยสฺส นิคณฺสฺส นาฏปุตฺตสฺส วาทํ ปกาเสสิ, วาทํ วณฺเณสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส ภควา อุปาลึ คหปตึ ตสฺมึ วาเท กถํ สมนุยฺุชี สมนุคาหี สมนุภาสี, กถฺจสฺส อุปายํ ทสฺเสตฺวา ยถาภูตํ อตฺถํ าเปสิ.
วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต ภควา อุปาลึ คหปตึ ‘‘สเจ โข ตฺวํ คหปติ สจฺเจ ปติฏฺาย มนฺเตยฺยาสิ, สิยา โน เอตฺถ กถาสลฺลาโป’’ติ อุปาลึ คหปตึ กถํ สมุฏฺาเปตฺวา ‘‘ตํ ¶ กึมฺสิ คหปติ, อิธสฺส นิคณฺโ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฺหคิลาโน สีโตทกปริกฺขิตฺโต อุณฺโหทกปฏิเสวี, โส สีโตทกํ อลภมาโน กาลงฺกเรยฺยา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควา จตฺตาโร อุปาเย ทสฺเสตฺวา อุปาลึ คหปตึ ยถาภูตมตฺถํ าเปสิ.
ปุจฺฉา – เอวํ ¶ โข อาวุโส อุปาลิ คหปติ ภควตา สฺาปิโต อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน กีทิสํ ปสนฺนาการํ อกาสิ, กถฺจ ภควา ตํ ปุน อนุสาสิตฺวา อุตฺตริ วิเนสิ.
วิสฺสชฺชนา – ‘‘ปุริเมเนวาหํ ภนฺเต โอปมฺเมน ภควโต อตฺตมโน อภิรทฺโธ, อปิจาหํ อิมานิ ภควโต วิจิตฺรานิ ปฺหปฏิภานานิ โสตุกาโม, เอวาหํ ภควนฺตํ ปจฺจนีกํ กาตพฺพํ อมฺิสฺส’’นฺติ, เอวมาทินา ภนฺเต อุปาลิ คหปติ ภควตา วิฺาปิโต อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน ปสนฺนาการํ อกาสิ. ตตฺถ ภควา จ ภนฺเต ‘‘อนุวิจฺจการํ โข คหปติ กโรหิ, อนุวิจฺจกาโร ตุมฺหาทิสานํ าตมนุสฺสานํ สาธุ โหตี’’ติ เอวมาทินา ปุน อนุสาสิตฺวา อุตฺตริ ยาว ธมฺมจกฺขุปฏิลาภา วิเนสิ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ นิคณฺสฺส นาฏปุตฺตสฺส อุปาลิสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ คนฺตฺวา อาวีมํสนา จ อุปาลิสฺส คหปติสฺส ปจฺจุตฺตรา กถา จ อโหสิ.
วิสฺสชฺชนา – ‘‘อุมฺมตฺโตสิ ตฺวํ คหปติ ทตฺโตสิ ตฺวํ คหปตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต นิคณฺสฺส นาฏปุตฺตสฺส อุปาลิสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ คนฺตฺวา วีมํสา จ ‘‘ภทฺทิกา ภนฺเต อาวฏฺฏนีมายา กลฺยาณี ภนฺเต อาวฏฺฏนีมายาติ’’ เอวมาทินา อุปาลิสฺส คหปติสฺส ปจฺจุตฺตรกถา จ อโหสิ.
ธีรสฺส ¶ วิคตโมหสฺส,
ปภินฺนขีลสฺส วิชิตวิชยสฺส;
อนีฆสฺส สุสมจิตฺตสฺส,
วุทฺธสีลสฺส สาธุปฺสฺส;
เวสมนฺตรสฺส วิมลสฺส,
ภควโต ตสฺส สาวโกหมสฺมึ.
อกถํ กถิสฺส ตุสิตสฺส,
วนฺตโลกามิสสฺส มุทิตสฺส;
กตสมณสฺส มนุชสฺส,
อนฺติมสารีรสฺส นรสฺส.
อโนปมสฺส ¶ วิรชสฺส,
ภควโต ตสฺส สาวโก หมสฺมิ –
ตณฺหจฺฉิทสฺส พุทฺธสฺส,
วีตธูมสฺส อนุปลิตฺตสฺส.
อาหุเนยฺยสฺส ยกฺขสฺส,
อุตฺตมปุคฺคลสฺส อตุลสฺส;
มหโต ยสคฺคปตฺตสฺส,
ภควโต ตสฺส สาวโก หมสฺมิ –
กุกฺกุรวติกสุตฺต
ปุจฺฉา – กุกฺกุรวติกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกลิเยสุ ภนฺเต หลิทฺทวสเน นาม โกลิยานํ นิคเม ปุณฺณฺจ โกลิยปุตฺตํ โควติกํ อเจลฺจ เสนิยํ กุกฺกุรวติกํ อารพฺภ ภาสิตํ. ปุณฺโณ ภนฺเต โกลิย ปุตฺโต โควติโก ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อยํ ภนฺเต อเจโล เสนิโย กุกฺกุรวติโก ทุกฺกรการโก ฉมานิกฺขิตฺตํ โภชนํ ภฺุชติ, ตสฺส ตํ กุกฺกุรวตํ ทีฆรตฺตํ สมตฺตํ สมาทินฺนํ, ตสฺส กา คติ, โก อภิสมฺปราโย’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
อภยราชกุมารสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ชานตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน อภยราชกุมารสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห เม ภนฺเต อภยํ ราชกุมารํ อารพฺภ ภาสิตํ. อภโย ภนฺเต ราชกุมาโร ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘ภาเสยฺย นุ โข ภนฺเต ตถาคโต ตํ วาจํ, ยา สา วาจา ปเรสํ อปฺปิยา อมนาปา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
พหุเวทนียสุตฺต
ปุจฺฉา – พหุเวทนียสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตฺจ อุทายึ ปฺจกงฺคฺจ ถปตึ อารพฺภ ภาสิตํ, ปฺจกงฺโค ภนฺเต ถปติ อายสฺมนฺตํ อุทายึ อุปสงฺกมิตฺวา เวทนํ ปุจฺฉิ, อายสฺมา ภนฺเต อุทายี ปฺจกงฺคํ ถปตึ เอตทโวจ ‘‘ติสฺโส โข ถปติ เวทนา วุตฺตา ภควตา สุขา เวทนา ทุกฺขา เวทนา อทุกฺขมสุขา เวทนา’’ติ. เอวํ วุตฺเต ภนฺเต ปฺจกงฺโค ถปติ อายสฺมนฺตํ อุทายึ เอตทโวจ ‘‘น โข ภนฺเต อุทายิ ติสฺโส เวทนา วุตฺตา ภควตา, ทฺเว เวทนา วุตฺตา ภควตา สุขา เวทนา ทุกฺขา เวทนา, ยายํ ภนฺเต อทุกฺขมสุขา เวทนา, สนฺตสฺมึ เอสา ปณีเต สุเข วุตฺตา ภควตา’’ติ. เนว อสกฺขิ โข ภนฺเต อายสฺมา อุทายี ปฺจกงฺคํ ถปตึ สฺาเปตุํ, น ปน อสกฺขิ ปฺจกงฺโค ถปติ อายสฺมนฺตํ อุทายึ สฺาเปตุํ. อสฺโสสิ โข อายสฺมา อานนฺโท อายสฺมโต อุทายิสฺส ปฺจกงฺเคน ถปตินา สทฺธึ อิมํ กถาสลฺลาปํ, อถ โข ภนฺเต อายสฺมา อานนฺโท ยาวตโก อโหสิ ¶ อายสฺมโต อุทายิสฺส ปฺจกงฺเคน ถปตินา สทฺธึ กถาสลฺลาโป, ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
อปณฺณกสุตฺต
ปุจฺฉา – อปณฺณกสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกสเลสุ ภนฺเต สาลายํ นาม โกสลานํ พฺราหฺมณคาเม สาเลยฺยเก พฺราหฺมณคหปติเก อารพฺภ ภาสิตํ. สมฺพหุลา ภนฺเต อฺติตฺถิยา สาเลยฺยกานํ ¶ พฺราหฺมณคหปติกานํ อตฺตโน อตฺตโน มิจฺฉาทิฏฺิโย ปฏิคฺคณฺหาเปสุํ อุคฺคณฺหาเปสุํ. เต ปน ภนฺเต สาเลยฺยกา พฺราหฺมณคหปติกา เอกทิฏฺิยมฺปิ ปติฏฺาตุํ น สกฺขึสุ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – ตตฺร ¶ อาวุโส ภควตา ปมํ มิจฺฉาวาโท จ สมฺมาวาโท จ กถํ วิภชิตฺวา ปกาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – ตตฺร ภนฺเต ภควตา ‘‘สนฺติ คหปตโย เอเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน นตฺถิ ทินฺนํ นตฺถิ ยิฏฺํ นตฺถิ หุตํ นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก’’ติ เอวมาทินา ปมํ มิจฺฉาวาโท จ สมฺมาวาโท จ วิภชิตฺวา ปกาสิโต.
ปุจฺฉา – ตตฺถ ¶ อาวุโส ภควตา มิจฺฉาวาทีนฺจ โทโส สมฺมาวาทีนฺจ คุโณ กถํ วิจาเรตฺวา ปกาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – ตตฺถ ภนฺเต ภควตา ‘‘ตตฺร คหปตโย เยเต สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน นตฺถิ ทินฺนํ นตฺถิ ยิฏฺํ นตฺถิ หุตํ นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต มิจฺฉาวาทีนฺจ โทโส สมฺมาวาทีนฺจ คุโณ ภควตา วิจาเรตฺวา ปกาสิโต.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา วิฺุโน ปุริสปุคฺคลสฺส ปฏิสฺจิกฺขณา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ตตฺร ¶ คหปตโย วิฺู ปุริโส อิติ ปฏิสฺจิกฺขตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา วิฺุโน ปุริสปุคฺคลสฺส ปฏิสฺจิกฺขณา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ภควตา อฺเสุปิ มิจฺฉาวาทสมฺมาวาเทสุ อปณฺณกปฏิปทา วิจาเรตฺวา ปกาสิตา, ตํ สงฺเขปโต กเถสิ.
วิสฺสชฺชนา – ยเถว ภนฺเต ปเม วาเท, เอวเมว โข ภนฺเต อกิริยวาทาทีสุ จตูสุ จ มิจฺฉาวาเทสุ โทสํ กิริยวาทาทีสุ จ จตูสุ สมฺมาวาเทสุ คุณํ, ตตฺถ จ วิฺุโน ปุริสสฺส ปฏิสฺจิกฺขณาการํ ทสฺเสตฺวา ภควตา อปณฺณกปฏิปทา ปกาสิตา.
อมฺพลฏฺิกราหุโลวาทสุตฺต
ปุจฺฉา – อมฺพลฏฺิกราหุโลวาทสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อายสฺมนฺตํ ราหุลํ อารพฺภ ภาสิตํ.
มหาราหุโลวาทสุตฺต
ปุจฺฉา – มหาราหุโลวาทสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ ราหุลํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต ราหุโล ภควโต เจว อตฺตโน จ อตฺตภาวสมฺปตฺตึ นิสฺสาย เคหสฺสิตํ ฉนฺทราคํ อุปฺปาเทสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
จูฬมาลุกฺยสุตฺต
ปุจฺฉา – จูฬมาลุกฺยสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ มาลุกฺยปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต มาลุกฺยปุตฺโต อตฺตโน ปวิวิตฺตสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เจตโส ปริวิตกฺกํ ภควโต อาโรเจสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
มหามาลุกฺยสุตฺต
ปุจฺฉา – มหามาลุกฺยสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ตสฺมึเยว ภนฺเต สาวตฺถิยํ อายสฺมนฺตํ มหามาลุกฺยปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ.
ภทฺทาลิสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน ภทฺทาลิสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ ภทฺทาลึ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต ภทฺทาลิ ภควตา สิกฺขาปเท ปฺาปิยมาเน ภิกฺขุสงฺเฆ สิกฺขํ สมาทิยมาเน อนุสฺสาหํ ปเวเทสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
อจฺจโย ¶ มํ ภนฺเต อจฺจคมา ยถาพาลํ ยถามูฬฺหํ ยถาอกุสลํ, โยหํ ภควตา สิกฺขาปเท ปฺาปิยมาเน ภิกฺขุสงฺเฆ สิกฺขํ สมาทิยมาเน อนุสฺสาหํ ปเวเทสึ, ตสฺส เม ภนฺเต ภควา อจฺจยํ อจฺจยโต ปฏิคฺคณฺหาตุ อายตึ สํวราย –
ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส อายสฺมา ภทฺทาลิ ภควนฺตํ กีทิสํ ปฺหํ ปุจฺฉิ, กถฺจสฺส ภควา ตํ วิภชิตฺวา พฺยากาสิ.
วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต อายสฺมา ภทฺทาลิ ‘‘โก นุ โข ภนฺเต เหตุ, โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺจํ ภิกฺขุํ ปสยุ ปสยุ การณํ กโรนฺตี’’ติ เอวมาทินา ภควนฺตํ ปฺหํ อปุจฺฉิ. ภควา จ ภนฺเต ‘‘อิธ ภทฺทาลิ เอกจฺโจ ภิกฺขุ อภิณฺหาปตฺติโก โหติ, อาปตฺติพหุโล’’ เอวมาทินา อายสฺมโต ภทฺทาลิสฺส วิภชิตฺวา พฺยากาสิ.
ปุจฺฉา – ตทาปิ ¶ โข อาวุโส อายสฺมา ภทฺทาลิ ปุนปิ ภควนฺตํ กีทิสํ ปฺหํ ปุจฺฉิ, กถฺจสฺส ภควา ตมฺปิ วิภชิตฺวา พฺยากาสิ.
วิสฺสชฺชนา – ตทาปิ ภนฺเต อายสฺมา ภทฺทาลิ ‘‘โก นุ โข ภนฺเต เหตุ, โก ปจฺจโย, เยน ปุพฺเพ อปฺปตรานิ เจว สิกฺขาปทานิ อเหสุํ, พหุตรา จ ภิกฺขู อฺาย สณฺฑหึสุ. โก ปน ภนฺเต เหตุ, โก ปจฺจโย เยน เอตรหิ พหุตรานิ เจว สิกฺขาปทานิ โหนฺติ อปฺปตรา จ ภิกฺขู อฺาย สณฺฑหนฺตี’’ติ ภควนฺตํ ปุนปิ ปฺหํ อปุจฺฉิ. ภควา จ ภนฺเต ‘‘เอวเมตํ ภทฺทาลิ โหติ, สตฺเตสุ หายมาเนสุ สทฺธมฺเม อนฺตรธายมาเน พหุตรานิ โหนฺติ อปฺปตรา จ ภิกฺขู อฺาย สณฺฑหนฺตี’’ติ, เอวมาทินา อายสฺมโต ภทฺทาลิสฺส วิภชิตฺวา วิภชิตฺวา พฺยากตา.
ลฏุกิโกปมสุตฺต
ปุจฺฉา – ลฏุกิโกปมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – องฺคุตฺตราเปสุ ภนฺเต อาปเณ นาม องฺคุตฺตราปานํ นิคเม อายสฺมนฺตํ อุทายึ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต อุทายี ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘อิธ มยฺหํ ภนฺเต รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ ‘‘พหูนํ วต โน ภควา ทุกฺขธมฺมานํ อปหตฺตา, พหูนํ วต โน ภควา สุขธมฺมานํ อุปหตฺตา, พหูนํ วต โน ภควา อกุสลานํ ธมฺมานํ อปหตฺตา, พหูนํ วต โน ภควา กุสลานํ ธมฺมานํ อุปหตฺตา’ติ’’. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส ภควา กีทิสี อุปมาโย ทสฺเสตฺวา ภิกฺขูนํ โอวาทํ อทาสิ.
วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต ภควา ลฏุกิโกปมํ หตฺถินาโคปมํ ทลิทฺทปุริโสปมํ คหปติโกปมนฺติ จตสฺโส อุปมาโย ทสฺเสตฺวา ภิกฺขูนํ โอวาทมทาสิ.
ปุจฺฉา – เอวฺจาวุโส ¶ ภควา จตูหิ อุปมาหิ ภิกฺขูนํ โอวาทํ ทตฺวา กถํ อุตฺตริ ธมฺมเทสนํ ปวฑฺเฒสิ.
วิสฺสชฺชนา – เอวํ โข ภนฺเต ภควา จตูหิ อุปมาหิ ภิกฺขูนํ โอวาทํ ทตฺวา ‘‘จตฺตาโร เม อุทายิ ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ’’นฺติ เอวมาทินา อุตฺตริ ภิกฺขูนํ ธมฺมกถํ ปวฑฺเฒสิ.
จาตุมสุตฺต
ปุจฺฉา – จาตุมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – จาตุมายํ ภนฺเต อายสฺมนฺตานํ สาริปุตฺตโมคฺคลานตฺเถรานํ สทฺธิวิหาริเก อธุนา ปพฺพชิเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ. สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานปฺปมุขานิ ภนฺเต ปฺจมตฺตานิ ภิกฺขุสตานิ จาตุมํ อนุปฺปตฺตานิ โหนฺติ ภควนฺตํ ทสฺสนาย, เต จ อาคนฺตุกา ภิกฺขู เนวาสิเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปฏิสมฺโมทมานา เสนาสนานิ ปฺาปยมานา ปตฺตจีวรานิ ปฏิสามยมานา อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา อเหสุํ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควา ภิกฺขูนํ โอวาทํ อทาสิ.
วิสฺสชฺชนา – จตฺตาริมานิ ภิกฺขเว ภยานิ อุทโกโรหนฺเต ปาติกงฺขิตพฺพานีติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควา ตตฺถ ภิกฺขูนํ โอวาทํ อทาสิ.
นฬกปานสุตฺต
ปุจฺฉา – นฬกปานสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – นฬกปาเน ภนฺเต อนุรุทฺธตฺเถรปฺปมุเข สมฺพหุเล อภิฺาเต อภิฺาเต กุลปุตฺเต อารพฺภ ภาสิตํ.
โคลิยานิสุตฺต
ปุจฺฉา – โคลิยานิสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อายสฺมนฺตํ โคลิยานึ อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต โคลิยานิ อารฺิโก ปทสมาจาโร สงฺฆมชฺเฌ โอสโฏ โหติ เกนจิเทว กรณีเยน, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
กีฏาคิริสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน กีฏาคิริสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – กาสีสุ ภนฺเต กีฏาคิริสฺมึ กาสีนํ นิคเม อสฺสชิปุนพฺพสุเก ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ. อสฺสชิปุนพฺพสุกา ภนฺเต ภิกฺขู ภิกฺขูหิ สหธมฺมิกํ วุจฺจมานา เอวมาหํสุ ‘‘มยํ โข อาวุโส สายฺเจว ภฺุชาม ปาโต จ ทิวา จ วิกาเล, เต มยํ สายฺเจว ภฺุชมานา ปาโต จ ทิวา จ วิกาเล อปฺปาพาธตฺจ สฺชานาม อปฺปาตงฺกตฺจ ลหุฏฺานฺจ พลฺจ ผาสุวิหารฺจ, เต มยํ กึ สนฺทิฏฺิกํ หิตฺวา กาลิกํ อนุธาวิสฺสาม, สายฺเจว มยํ ภฺุชิสฺสาม ปาโต จ ทิวา จ วิกาเล’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
เตวิชฺชวจฺฉสุตฺต
ปุจฺฉา – เตวิชฺชวจฺฉสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – เวสาลิยํ ภนฺเต วจฺฉโคตฺตํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ. วจฺฉโคตฺโต ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘สุตํ เม ภนฺเต สมโณ โคตโม สพฺพฺู สพฺพทสฺสาวี อปริเสสํ าณทสฺสนํ ปฏิชานาติ, จรโต จ เม ติฏฺโต จ สุตฺตสฺส จ ชาครสฺส จ สตตํ สมิตํ าณทสฺสนํ ปจฺจุปฏฺิต’’นฺติ. เย เต ภนฺเต เอวมาหํสุ ‘‘สมโณ โคตโม สพฺพฺู สพฺพทสฺสาวี อปริเสสํ าณทสฺสนํ ปฏิชานาติ, จรโต จ เม ติฏฺโต จ สุตฺตสฺส จ ชาครสฺส จ สตตํ สมิตํ าณทสฺสนํ ปจฺจุปฏฺิต’’นฺติ. กจฺจิ เต ภนฺเต ภควโต วุตฺตวาทิโน, น จ ภควนฺตํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขนฺติ, ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากโรนฺติ, น จ โกจิ สหธมฺมิโก วาทานุวาโท คารยฺหํ านํ อาคจฺฉตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
อคฺคิวจฺฉสุตฺต
ปุจฺฉา – อคฺคิวจฺฉสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต วจฺฉโคตฺตํ ปริพฺพาชกํ ภาสิตํ. วจฺฉโคตฺโต ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘กึ นุ โข โภ โคตม ‘สสฺสโต โลโก อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ เอวํทิฏฺิ ภวํ โคตโม’’ติ เอวมาทิกํ ปฺหํ อปุจฺฉิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
มหาวจฺฉสุตฺต
ปุจฺฉา – มหาวจฺฉสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต วจฺฉโคตฺตํเยว ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ. วจฺฉโคตฺโต ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ¶ เอตทโวจ ‘‘ทีฆรตฺตาหํ โภตา โคตเมน สหกถี, สาธุ เม ภวํ โคตโม สํขิตฺเตน กุสลากุสลํ เทเสตู’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – เอวํ ¶ วุตฺเต โข อาวุโส วจฺฉโคตฺโต ปริพฺพาชโก อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน หุตฺวา กีทิสํ ปสนฺนาการํ อกาสิ, กถฺจสฺส ธมฺมาภิสมโย อโหสิ.
วิสฺสชฺชนา – เอวํ วุตฺเต ภนฺเต วจฺฉโคตฺโต ปริพฺพาชโก ‘‘สเจ หิ โภ โคตม อิมํ ธมฺมํ ภวํเยว โคตโม อาราธโก อภวิสฺส, โน จ โข ภิกฺขู อาราธกา อภวิสฺสํสุ, เอวมิทํ พฺรหฺมจริยํ อปริปูรํ อภวิสฺส เตนงฺเคนา’’ติ เอวมาทินา อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน ปสนฺนาการมกาสิ. ยาว อรหตฺตฺจสฺส ธมฺมาภิสมโย อโหสิ.
ทีฆนขสุตฺต
ปุจฺฉา – ทีฆนขสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต ทีฆนขํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ. ทีฆนโข ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘อหฺหิ โภ โคตม เอวํวาที เอวํทิฏฺิ สพฺพํ เม นกฺขมตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – อิมสฺมึ ¶ จ ปนาวุโส เวยฺยากรณสฺมึ ภฺมาเน เกสํ ปุคฺคลานํ วิเสสาธิคโม อโหสิ.
วิสฺสชฺชนา – อิมสฺมิฺจ ปน ภนฺเต เวยฺยากรณสฺมึ ภฺมาเน อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจิ, ทีฆนขสฺส ปน ปริพฺพาชกสฺส ตสฺมึเยว อาสเน วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ ยํกิฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’’นฺติ.
มาคณฺฑิยสุตฺต
ปุจฺฉา – มาคณฺฑิยสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – กุรูสุ ภนฺเต กมฺมาสธมฺเม นาม กุรูนํ นิคเม ภารทฺวาช โคตฺตสฺส พฺราหฺมณสฺส อคฺยาคาเร ติณสนฺถารเก มาคณฺฑิยํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ. มาคณฺฑิโย ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ ‘‘ภูนหุ สมโณ โคตโม’’ติ วเทสิ, ตสฺมึ ภนฺเต วฏฺุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ภควา ตตฺถ มาคณฺฑิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส สมนุยฺุชิตฺวา สมนุยฺุชิตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ.
วิสฺสชฺชนา – ‘‘จกฺขุํ โข มาคณฺฑิย รูปารตํ รูปสมฺมุทิตํ, ตํ ตถาคตสฺส ทนฺตํ คุตฺตํ รกฺขิตํ สํวุตํ, ตสฺส จ สํวราย ธมฺมํ เทเสตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควา มาคณฺฑิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส สมนุยฺุชิตฺวา สมนุยฺุชิตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ.
ปุจฺฉา – เอวํ ¶ โข อาวุโส มาคณฺฑิเยน ปริพฺพาชเกน ‘‘นกิฺจิ โภ โคตมา’’ติ ยถาภูตํ ปฏิสฺสุเต กถํ ภควา อตฺตโนปิ น กิฺจิ เกนจิปิ วตฺตพฺพตํ ปกาเสสิ.
วิสฺสชฺชนา – เอวํ โข ภนฺเต มาคณฺฑิเยน ปริพฺพาชเกน นกิฺจิ โภโคตมาติ ยถาภูตํ ปฏิสฺสุเต ‘‘อหํ โข ปน มาคณฺฑิย ปุพฺเพ อคาริยภูโต สมาโน ปฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคีภูโต ปริจาเรสึ จกฺขุวิฺเยฺยหิ รูเปหิ อิฏฺเหิ มนาเปหิ ปิยรูเปหิ กามูปสํหิเตหิ รชนีเยหี’’ติ เอวมาทินา ภควา อตฺตโนปิ น กิฺจิ เกนจิปิ วตฺตพฺพตํ ปกาเสสิ.
ปุจฺฉา – อิมสฺมึ ¶ สุตฺเต ปริโยสานปุจฺฉํ ปุจฺฉิสฺสามิ อิมฺจ ปนาวุโส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา มาคณฺฑิโย ปริพฺพาชโก อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน หุตฺวา กีทิสํ ปสนฺนาการมกาสิ.
วิสฺสชฺชนา – อิมํ ¶ จ ปน ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา มาคณฺฑิโย ปริพฺพาชโก ‘อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม อภิกฺกนฺตํ โภ โคตมา’’ติ เอวมาทินา อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน ปสนฺนาการมกาสิ.
สนฺทกสุตฺต
ปุจฺฉา – สนฺทกสุตฺตํ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกสมฺพิยํ ¶ ภนฺเต สนฺทกํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภาสิตํ. สนฺทโก ภนฺเต ปริพฺพาชโก อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ ‘‘สาธุวต ภวนฺตํเยว อานนฺทํ ปฏิภาตุ สเก อาจริย เก ธมฺมิกถา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ จตฺตาโร อพฺรหฺมจริยวาสา อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน วิจาเรตฺวา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – อิธ สนฺทก เอกจฺโจ สตฺถา เอวํวาที โหติ เอวํทิฏฺิ นตฺถิ ทินฺนํ, นตฺถิ ยิฏฺํ, นตฺถิ หุตํ, นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํวิปาโก, นตฺถิ อยํโลโก, นตฺถิ ปโรโลโก, นตฺถิ มาตา, นตฺถิ ปิตา, นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกาติ
เอวมาทินา ¶ ภนฺเต ตตฺถ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน จตฺตาโร อพฺรหฺมจริยวาสา วิจาเรตฺวา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ จตฺตาริ อนสฺสาสิกานิ พฺรหฺมจริยานิ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน วิจาเรตฺวา ปกาสิตานิ.
วิสฺสชฺชนา – อิธ ¶ สนฺทก เอกจฺโจ สตฺถา สพฺพฺู สพฺพทสฺสาวี อปริเสสํ าณทสฺสนํ ปฏิชานาติ ‘‘จรโต จ เม ติฏฺโต จ สุตฺตสฺส จ ชาครสฺส จ สตตํ สมิตํ าณทสฺสนํ ปจฺจุปฏฺิต’’นฺติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน จตฺตาริ อนสฺสาสิกานิ พฺรหฺมจริยานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
ปุจฺฉา – อถ
¶ โข อาวุโส สนฺทโก ปริพฺพาชโก อายสฺมนฺตํ อานนฺทตฺเถรํ กถํ ปุจฺฉิ, ตถฺจสฺสายสฺมานนฺทตฺเถโร พฺยากาสิ.
วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต สนฺทโก ปริพฺพาชโก ‘‘โส ปน โภ อานนฺท สตฺถา กึวาที กึ อกฺขายี’’ติ เอวมาทินา อายสฺมนฺตํ อานนฺทตฺเถรํ ปุจฺฉิ, อายสฺมา จ ภนฺเต อานนฺทตฺเถโร ‘‘อิธ สนฺทก ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน’’ติ เอวมาทินา สนฺทกสฺส ปริพฺพาชกสฺส วิภชิตฺวา วิภชิตฺวา พฺยากาสิ.
ปุจฺฉา – อิมฺจ ¶ ปนาวุโส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สนฺทโก ปริพฺพาชโก อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน กีทิสํ ปสนฺนาการมกาสิ.
วิสฺสชฺชนา – อิมฺจ ¶ ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สนฺทโก ปริพฺพาชโก ‘‘อจฺฉริยํ โภ อานนฺท, อพฺภุตํ โภ อานนฺท, น จ นาม สธมฺโมกฺกํสนา ภวิสฺสติ, น ปรธมฺมวมฺภนา, อายตเน จ ธมฺมเทสนา, ตาว พหุกา จ นิยฺยาตาโร ปฺายิสฺสนฺตี’’ติ เอวมาทินา อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน ปสนฺนาการมกาสิ.
มหาสกุลุทายีสุตฺต
ปุจฺฉา – มหาสกุลุทายิสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต สกุลุทายึ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ. สกุลุทายี ภนฺเต ปริพฺพาชโก ปุริมานิ ทิวสานิ ปุริมตรานิ โกตูหลสาลายํ นานาติตฺถิยานํ สมณพฺราหฺมณานํ ยาวตโก อโหสิ ภควนฺตฺจ ฉ จ สตฺถาโร อารพฺภ กถาสลฺลาโป, ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
สมณมุณฺฑิกสุตฺต
ปุจฺฉา – สมณมุณฺฑิกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อุคฺคาหมาน ปริพฺพาชกํ สมณมุณฺฑิกาปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. อุคฺคาหมาโน ภนฺเต ปริพฺพาชโก สมณมุณฺฑิกาปุตฺโต ปฺจกงฺคํ ตปตึ เอตทโวจ ‘‘จตูหิ โข อหํ คหปติ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ ปุริสปุคฺคลํ ปฺเปมิ สมฺปนฺนกุสลํ ปรมกุสลํ อุตฺตมปตฺติปตฺตํ สมณํ อโยชฺฌ’’นฺติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
จูฬสกุลุทายีสุตฺต
ปุจฺฉา – จูฬสกุลุทายีสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ¶ ภนฺเต สกุลุทายึ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ, สกุลุทายี ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ยทาหํ ภนฺเต อิมํ ปริสํ อนุปสงฺกนฺโต โหมิ, อถายํ ปริสา อเนกวิหิตํ ติรจฺฉานกถํ กเถนฺติ นิสินฺนา โหติ. ยทา จ โข อหํ ภนฺเต อิมํ ปริสํ อุปสงฺกมนฺโต โหมิ, อถายํ ปริสา มมฺเว มุขํ อุลฺโลเกนฺตี นิสินฺนา โหติ ‘ยํ โน สมโณ อุทายี ธมฺมํ ภาสิสฺสติ, ตํ โสสฺสามา’ติ, ยทา ปน ภนฺเต ภควา อิมํ ปริสํ อุปสงฺกนฺโต โหติ, อถาหฺเจว อยฺจ ปริสา ภควโต มุขํ อุลฺโลเกนฺตา นิสินฺนา โหม ยํ โน ภควา ธมฺมํ ภาสิสฺสติ, ตํ โสสฺสามา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
เวขนสสุตฺต
ปุจฺฉา – เวขนสสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต เวขนสํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ, เวขนโส ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควโต สนฺติเก อุทานํ อุทาเนสิ ‘‘อยํ ปรโม วณฺโณ อยํ ปรโม วณฺโณ’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ฆฏิการสุตฺต
ปุจฺฉา – ฆฏิการสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกสเลสุ ภนฺเต ฆฏิการสฺส กุมฺภการสฺส ฆรวตฺถุปเทเส อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อารพฺภ ภาสิตํ. ภควา ภนฺเต ตสฺมึ ภูมิปเทเส สิตํ ปาตฺวากาสิ, อายสฺมา จ อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘โก นุ โข ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย ภควโต สิตสฺส ปาตุกมฺมาย, น อการเณน ตถาคตา สิตํ ปาตุกโรนฺตี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
รฏฺปาลสุตฺต
ปุจฺฉา – รฏฺปาลสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – กุรูสุ ภนฺเต ราชานํ โกรพฺยํ อารพฺภ อายสฺมตา รฏฺปาลตฺเถเรน ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต โกรพฺโย อายสฺมนฺตํ รฏฺปาลํ เอตทโวจ ‘‘จตฺตาริมานิ โภ รฏฺปาล ปาริชฺุานิ, เยหิ ปาริชฺุเหิ สมนฺนาคตา อิเธกจฺเจ เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนาคาริยํ ปพฺพชนฺตี’’ติ เอวมาทิกํ วจนํ อโวจ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส อายสฺมา รฏฺปาลตฺเถโร รฺโ โกรพฺยสฺส กถํ ปมํ ธมฺมุทฺเทสํ วิตฺถาเรตฺวา ปกาเสสิ.
วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต อายสฺมา รฏฺปาลตฺเถโร ‘‘ตํ กึ มฺสิ มหาราช ตฺวํ วีสติวสฺสุทฺเทสิโกปิ ปณฺณวีสติวสฺสุทฺเทสิโกปิ หตฺถิสฺมิมฺปิ กตาวี อสฺสสฺมิมฺปิ กตาวี รถสฺมิมฺปิ กตาวี ธนุสฺมิมฺปิ กตาวี ถรุสฺมิมฺปิ กตาวี อูรุพลี พาหุพลี อลมตฺโต สงฺคามาวจโร’’ติ เอวมาทินา ปมํ ธมฺมุทฺเทสํ วิตฺถาเรตฺวา ปกาเสสิ.
ปุจฺฉา – กถํ ¶ ปนาวุโส อายสฺมา รฏฺปาลตฺเถโร รฺโ โกรพฺยสฺส ทุติยมฺปิ ธมฺมุทฺเทสํ วิตฺถาเรตฺวา ปกาเสสิ.
วิสฺสชฺชนา – ‘‘ตํ ¶ กึ มฺสิ มหาราช, อตฺถิ เต โกจิ อนุสายิโก อาพาโธ’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมา รฏฺปาโล รฺโ โกรพฺยสฺส ทุติยํ ธมฺมุทฺเทสํ วิตฺถาเรตฺวา ปกาเสสิ.
ปุจฺฉา – กถํ ¶ ปนาวุโส อายสฺมา รฏฺปาลตฺเถโร รฺโ โกรพฺยสฺส ตติยมฺปิ ธมฺมุทฺเทสํ วิตฺถาเรตฺวา ปกาเสสิ.
วิสฺสชฺชนา – ‘‘ตํ ¶ กึ มฺสิ มหาราช, ยถา ตฺวํ เอตรหิ ปฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคีภูโต ปริจาเรสิ, ลจฺฉสิ ตฺวํ ปรตฺถาปิ เอวเมวาหํ อิเมเหว ปฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคีภูโต ปริจาเรมี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมา รฏฺปาโล รฺโ โกรพฺยสฺส ตติยํ ธมฺมุทฺเทสํ วิตฺถาเรตฺวา ปกาเสสิ.
ปุจฺฉา – จตุตฺถมฺปิ ¶ โข อาวุโส ธมฺมุทฺเทสํ อายสฺมา รฏฺปาลตฺเถโร รฺโ โกรพฺยสฺส กถํ วิตฺถาเรตฺวา ปกาเสสิ.
วิสฺสชฺชนา – ‘‘ตํ กึ มฺสิ มหาราช, ผีตํ กุรุํ อชฺฌาวสสี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมา รฏฺปาลตฺเถโร รฺโ โกรพฺยสฺส จตุตฺถํ ธมฺมุทฺเทสํ วิตฺถาเรตฺวา ปกาเสสิ.
มฆเทวสุตฺต
ปุจฺฉา – มฆเทวสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – มิถิลายํ ภนฺเต มฆเทวอมฺพวเน อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อารพฺภ ภาสิตํ. ภควา ภนฺเต อฺตรสฺมึ ปเทเส สิตํ ปาตฺวากาสิ, อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘โก นุ โข ภนฺเต โก ปจฺจโย ภควโต สิตสฺส ปาตุกมฺมาย, น อการเณน ตถาคตา สิตํ ปาตุกโรนฺตี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
มธุรสุตฺต
ปุจฺฉา – มธุรสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – มธุรายํ ภนฺเต ราชานํ มาธุรํ อวนฺติปุตฺตํ อารพฺภ อายสฺมตา มหากจฺจานตฺเถเรน ภาสิตํ, ราชา ภนฺเต มาธุโร อวนฺติปุตฺโต อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ เอตทโวจ ‘‘พฺรหฺมณา โภ กจฺจาน เอวมาหํสุ พฺราหฺมโณว เสฏฺโ วณฺโณ, หีโน อฺโ วณฺโณ. พฺราหฺมโณว สุกฺโก วณฺโณ, กณฺโห อฺโ วณฺโณ. พฺราหฺมณาว สุชฺฌนฺติ ¶ , โน อพฺราหฺมณา. พฺราหฺมณาว พฺรหฺมุโน ปุตฺตา โอรสา มุขโต ชาตา พฺรหฺมชา พฺรหฺมนิมฺมิตา พฺรหฺมทายาทาติ. อิธ ภวํ กจฺจาโน กิมกฺขายี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
โพธิราชกุมารสุตฺต
ปุจฺฉา – โพธิราชกุมารสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ภคฺเคสุ ภนฺเต สุสุมารคิเร โพธึ ราชกุมารํ อารพฺภ ภาสิตํ. โพธิ ภนฺเต ราชกุมาโร ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘มยํ โข ภนฺเต เอวํ โหติ. น โข สุเขน สุขํ อธิคนฺตพฺพํ, ทุกฺเขน โข สุขํ อธิคนฺตพฺพ’’นฺติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – เอวํ ¶ วุตฺเต โข อาวุโส โพธิ ราชกุมาโร ภควนฺตํ กถํ ปุจฺฉิ, กถฺจสฺส ภควา พฺยากาสิ.
วิสฺสชฺชนา – เอวํ วุตฺเต ภนฺเต โพธิราชกุมาโร ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘กีว จิเรน นุ โข ภนฺเต ภิกฺขุ ตถาคตํ วินายกํ ลภมาโน ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ, ตทนุตฺตรํ พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺยา’’ติ, ภควา จ ภนฺเต ‘‘เตน หิ ราชกุมาร ตํเยเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ, ยถา เต ขเมยฺย, ตถา นํ พฺยากเรยฺยาสี’’ติ, เอวมาทินา วิภชิตฺวา พฺยากาสิ.
ปุจฺฉา – อิมฺจ ¶ ปนาวุโส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โพธิราชกุมาโร อิมิสฺสํ ธมฺมเทสนายํ ปสนฺโน กีทิสํ ปสนฺนาการมกาสิ.
วิสฺสชฺชนา – อิมฺจ ปน ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โพธิราชกุมาโร ‘‘อโห พุทฺโธ อโห ธมฺโม อโห ธมฺมสฺส สฺวากฺขาตตา, ยตฺร หิ นาม สายมนุสิฏฺโ, ปาโต วิเสสํ อธิคมิสฺสติ, ปาตมนุสิฏฺโ สายํ วิเสสํ อธิคมิสฺสตี’’ติ เอวมาทินา อิมิสฺสํ ธมฺมเทสนายํ ปสนฺโน ปสนฺนาการมกาสิ.
องฺคุลิมาลสุตฺต
ปุจฺฉา – องฺคุลิมาลสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ องฺคุลิมาลตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต องฺคุลิมาลตฺเถโร ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อิธาหํ ภนฺเต ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สาวตฺถึ ปิณฺฑาย ปาวิสึ, อทฺทสํ โข อหํ ภนฺเต สาวตฺถิยํ สปทานํ ปิณฺฑาย จรมาโน อฺตรํ อิตฺถึ มูฬฺหคพฺภํ วิฆาตคพฺภํ ทิสฺวาน มยฺหํ เอตทโหสิ ‘‘กิลิสฺสนฺติ วต โภ สตฺตา, กิลิสฺสนฺติ วต โภ สตฺตา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปิยชาติกสุตฺต
ปุจฺฉา – ปิยชาติกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ คหปตึ อารพฺภ ภาสิตํ, สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรสฺส คหปติสฺส เอกปุตฺตโก ปิโย มนาโป กาลงฺกโต โหติ, ตสฺส กาลํ กิริยาย เนว กมฺมนฺตา ปฏิภนฺติ, น ภตฺตํ ปฏิภาติ, โส อาฬาหนํ คนฺตฺวา กนฺทติ ‘‘กหํ เอกปุตฺตก กหํ เอกปุตฺตกา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
พาหิติกสุตฺต
ปุจฺฉา – พาหิติก ¶ สุตฺตํ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ราชานํ ปเสนทึ โกสลํ อารพฺภ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ ‘‘กึ นุ โข ภนฺเต อานนฺท โสภควา ตถารูปํ กายสมาจารํ สมาจเรยฺย, ยฺวสฺส กายสมาจาโร โอปารมฺโภ สมเณหิ พฺราหฺมเณหี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ธมฺมเจติยสุตฺต
ปุจฺฉา – ธมฺมเจติยสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ เกน สทฺธึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต เมทาฬุเป นาม สกฺยานํ นิคเม รฺา ปเสนทินา โกสเลน สทฺธึ ภาสิตํ.
กณฺณกตฺถลสุตฺต
ปุจฺฉา – กณฺณกตฺถลสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ เกน สทฺธึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – อุรฺุายํ ภนฺเต กณฺณกตฺถเล มิคทาเย รฺา ปเสนทินา โกสเลน สทฺธึ ภาสิตํ.
พฺรหฺมายุสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน พฺรหฺมายุสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – วิเทเหสุ ¶ ภนฺเต มิถิลายํ มฆเทวอมฺพวเน พฺรหฺมายุํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. พฺรหฺมายุ ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา อฏฺปฺหานิ ปุจฺฉิ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – ตตฺถ ¶ อาวุโส อุตฺตโร มาณโว กถํ ภควโต ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขเณหิ สมนฺนาคตตํ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.
วิสฺสชฺชนา – ตตฺถ ภนฺเต อุตฺตโร มาณโว ‘‘สุปฺปติฏฺิตปาโท โข ปน โส ภวํ โคตโม, อิทมฺปิ ตสฺส โภโต โคตมสฺส มหาปุริสสฺส มหาปุริสลกฺขณํ ภวตี’’ติ เอวมาทินา ภควโต ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขเณหิ สมนฺนาคตตํ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.
ปุจฺฉา – อปรมฺปิ ¶ อาวุโส อุตฺตโร มาณโว ภควโต คมนกาเล กีทิสํ ปาสาทิกํ อาการํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.
วิสฺสชฺชนา – อปรมฺปิ ภนฺเต อุตฺตโร มาณโว ภควโต คมนกาเล ปมํ ทกฺขิณํ ปาทุทฺธรณาทิกํ อาการํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.
ปุจฺฉา – อปรมฺปิ ¶ อาวุโส อุตฺตโร มาณโว ภควโต อนฺตรฆรํ ปวิสนกาเล กีทิสํ ปาสาทิกํ อาการํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.
วิสฺสชฺชนา – อปรมฺปิ ภนฺเต อุตฺตโร มาณโว ภควโต อนฺตรฆรํ ปวิสนกาเล น กายสฺส อุนฺนมนาทิกํ ปาสาทิกํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.
ปุจฺฉา – อปรมฺปิ ¶ อาวุโส อุตฺตโร มาณโว ภควโต โภชนกาเล กีทิสํ ปาสาทิกํ อาการํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.
วิสฺสชฺชนา – อปรมฺปิ ภนฺเต อุตฺตโร มาณโว ภควโต โภชนกาเล ปตฺโตทกาทิกํ ปฏิคฺคหณาทิกาเล น ปตฺตสฺส อุนฺนมนาทิกํ ภควโต ปาสาทิกํ อาการํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.
ปุจฺฉา – อปรมฺปิ ¶ อาวุโส อุตฺตโร มาณโว ภควโต ภุตฺตาวิกาเล กีทิสํ ปาสาทิกํ อาการํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.
วิสฺสชฺชนา – อปรมฺปิ ภนฺเต อุตฺตโร มาณโว ภควโต ภุตฺตาวิกาเล ปตฺโตทนาทิกํ ปฏิคฺคณฺหาทิกาเล น ปตฺตสฺส อุนฺนมนาทิกํ ปาสาทิกํ อาการํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.
ปุจฺฉา – อปรมฺปิ ¶ อาวุโส อุตฺตโร มาณโว ภควโต จีวรธารเณ จ อารามคตกาเล จ ธมฺมเทสนากาเล จ สพฺพอิริยาปเถสุ จ กีทิสํ ปาสาทิกํ อาการํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.
วิสฺสชฺชนา – อปรมฺปิ ¶ ภนฺเต อุตฺตโร มาณโว ภควโต จีวรธารณกาเล จ อารามคตกาเล จ สพฺเพสุ จ อิริยาปเถสุ น อจฺจุกฺกฏฺาทิกํ ปาสาทิกํ อาการํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ พฺรหฺมายุ พฺรหฺมโณ ภควนฺตํ ปุจฺฉิ, กถฺจสฺส ภควา พฺยากาสิ.
วิสฺสชฺชนา – ‘‘กถํ โข พฺราหฺมโณ โหติ, กถํ ภวติ เวทคู. เตวิชฺโช โภ กถํ โหติ, โสตฺติโย กินฺติ วุจฺจติ. อรหํ โภ กถํ โหติ, กถํ ภวติ เกวลี. มุนิ จ โภ กถํ โหติ, พุทฺโธ กินฺติ ปวุจฺจตี’’ติ – เอวํ โข ภนฺเต พฺรหฺมายุ พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ ปฺหํ อปุจฺฉิ. ภควา ภนฺเต–
‘‘ปุพฺเพนิวาสํ โย เวทิ, สคฺคาปายฺจ ปสฺสติ;
อโถ ชาติกฺขยํ ปตฺโต, อภิฺาโวสิโต มุนิ;
จิตฺตํ วิสุทฺธํ ชานาติ, มุตฺตํ ราเคหิ สพฺพโส;
ปหีนชาติมรโณ, พฺรหฺมจริยสฺส เกวลี;
ปารคู สพฺพธมฺมานํ, พุทฺโธ ตาที ปวุจฺจตี’’ติ –
เอวํ โข ภนฺเต ภควา พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส วิภชิตฺวา พฺยากาสิ.
ปุจฺฉา – อิมฺจ ¶ ปนาวุโส ภควโต พฺยากรณํ สุตฺวา พฺรหฺมายุ พฺราหฺมโณ ภควติ กีทิสํ นิปจฺจการํ อกาสิ, กถฺจสฺส ภควา ปุนปิ อนุปุพฺพึ ธมฺมกถํ กเถสิ.
วิสฺสชฺชนา – อิมฺจ ¶ ปน ภนฺเต ภควโต พฺยากรณํ สุตฺวา พฺรหฺมายุ พฺราหฺมโณ อุฏฺายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ภควโต ปาทานิ มุเขน จ ปริจุมฺพติ, ปาณีหิ จ ปริสมฺพาหติ, นามฺจ สาเวติ ‘‘พฺรหฺมายุ อหํ โภ โคตม พฺราหฺมโณ, พฺรหฺมายุ อหํ โภ โคตม พฺราหฺมโณ’’ติ, เอวํ ปรมนิปจฺจการํ อกาสิ, ภควา จ ภนฺเต ทานกถํ สีลกถํ สคฺคกถํ กามานํ อาทีนวํ โอการํ สํกิเลสํ เนกฺขมฺเม อานิสํสํ ปกาเสสิ, เอวํ โข ภนฺเต พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส ภควา อนุปุพฺพึ กถํ กเถสิ.
ปุจฺฉา – อิมฺจ ¶ ปนาวุโส ทมฺมเทสนํ สุตฺวา พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส กีทิโส ธมฺมาภิสมโย อโหสิ.
วิสฺสชฺชนา – อิมฺจ ¶ ปน ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส ตสฺมึเยว อาสเน วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ ‘‘ยํกิฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’’นฺติ.
เสลสุตฺต
ปุจฺฉา – เสลสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – องฺคุตฺตราเปสุ ภนฺเต อาปเณ นาม องฺคุตฺตราปานํ นิคเมเสลํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. เสโล ภนฺเต พฺราหฺมโณ สปริโส ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ สมฺมุขา สารุปฺปาหิ คาถาหิ อภิตฺถวิ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปริปุณฺณกาโย ¶ สุรุจิ, สุชาโต จารุทสฺสโน;
สุวณฺณวณฺโณสิ ภควา, สุสุกฺกทาโสิ วีริยวา;
นรสฺส หิ สุชาตสฺส, เย ภวนฺติ วิยฺจนา;
สพฺเพ เต ตว กายสฺมึ, มหาปุริสลกฺขณา.
อสฺสลายนสุตฺต
ปุจฺฉา – อสฺสลายนสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อสฺสลายนํ มาณวํ อารพฺภ ภาสิตํ, อสฺสลายโน ภนฺเต มาณโว มหตา พฺราหฺมณคเณน สทฺธึ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘พฺราหฺมณา โภ โคตม เอวมาหํสุ ‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโ วณฺโณ, หีโน อฺโ วณฺโณ. พฺราหฺมโณว สุกฺโก วณฺโณ, กณฺโห ¶ อฺโ วณฺโณ. พฺราหฺมณาว สุชฺฌนฺติ, โน อพฺราหฺมณา. พฺราหฺมณาว พฺรหฺมุโน ปุตฺตา โอรสา มุขโต ชาตา พฺรหฺมชา พฺรหฺมนิมฺมิตา พฺรหฺมทายาทา’ติ, อิธ ภวํ โคตโม กิมาหา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
โฆฏมุขสุตฺต
ปุจฺฉา – โฆฏมุขสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – พาราณสิยํ ภนฺเต เขมิยมฺพวเน โฆฏมุขํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ อายสฺมตา อุเทเนน ภาสิตํ. โฆฏมุโข ภนฺเต พฺราหฺมโณ อายสฺมนฺตํ อุเทนํ จงฺกมนฺตํ อนุจงฺกมมาโน เอวมาห ‘‘อมฺโภ สมณ นตฺถิ ธมฺมิโก ปริพฺพโช, เอวํ เม เอตฺถ โหติ, ตฺจ โข ภวนฺตรูปานํ วา อทสฺสนา, โย วา ปเนตฺถ ธมฺมา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
จงฺกีสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน จงฺกีสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกสเลสุ ภนฺเต โอปาสาเท นาม โกสลานํ นิคเม กาปฏิกํ มาณวํ อารพฺภ ภาสิตํ, กาปฏิโก ภนฺเต มาณโว ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ยทิทํ โภ โคตม พฺราหฺมณานํ โปราณํ มนฺตปทํ อิติหิติหปรมฺปราย ปิฏกสมฺปทาย, ตตฺถ จ พฺราหฺมณา เอกํเสน นิฏฺํ คจฺฉนฺติ ‘อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ, อิธ ภวํ โคตโม กิมาหา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
เอสุการีสุตฺต
ปุจฺฉา – เอสุการีสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต เอสุการึ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ, เอสุการี ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘พฺราหฺมณา โภ โคตม จตสฺโส ปาริจริยา ปฺเปนฺติ, พฺราหฺมณสฺส ปาริจริยํ ปฺเปนฺติ, ขตฺติยสฺส ปาริจริยํ ปฺเปนฺติ, เวสฺสสฺส ปาริจริยํ ปฺเปนฺติ, สุทฺทสฺส ปาริจริยํ ปฺเปนฺตี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ธนฺชานิสุตฺต
ปุจฺฉา – ธนฺชานิสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต ธนฺชานึ พฺราหฺมณํ อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ, ธนฺชานิ ภนฺเต พฺราหฺมโณ ปมาทวิหารํ วิหาสิ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ กถํ ธนฺชานึ พฺราหฺมณํ ปุจฺฉิ, กถฺจ โส อายสฺมโต สาริปุตฺตตฺเถรสฺส ธมฺมเสนาปติสฺส อาโรเจสิ.
วิสฺสชฺชนา – ‘‘กจฺจาสิ ธนฺชานิ อปฺปมตฺโต’’ติ, เอวํ โข ภนฺเต อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ ธนฺชานึ พฺราหฺมณํ ปุจฺฉิ, ธนฺชานิ จ ภนฺเต พฺราหฺมโณ ‘‘กุโต โภ สาริปุตฺต อมฺหากํ อปฺปมาโท, เยสํ โน มาตาปิตโร โปเสตพฺพา’’ติ, เอวมาทินา อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ธมฺมเสนาปติสฺส อาโรเจสิ.
ปุจฺฉา – เอวํ ¶ วุตฺเต โข อาวุโส อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ ธนฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส กีทิสํ ธมฺมกถํ กเถสิ.
วิสฺสชฺชนา – เอวํ วุตฺเต ภนฺเต อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ ‘‘ตํ กึ มฺสิ ธนฺชานิ, อิเธกจฺโจ มาตาปิตูนํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, ตเมนํ อธมฺมจริยา วิสมจริยาเหตุ นิรยํ นิรยปาลา อุปกฑฺเฒยฺยุ’’นฺติ, เอวมาทินา ธนฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส ธมฺมกถํ กเถสิ.
ปุจฺฉา – ปุน ¶ ปิ อาวุโส อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ กถํ ธนฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส อปเรนปิ ปริยาเยน อนุสาสนึ อทาสิ.
วิสฺสชฺชนา – ปุนปิ ภนฺเต อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ ‘‘ตํ กึ มฺสิ ธนฺชานิ, โย วา มาตาปิตูนํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, โย วา มาตาปิตูนํ เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส, กตมํ เสยฺโย’’ติ, เอวมาทินา ธนฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส อปเรนปิ ปริยาเยน โอวาทมทาสิ.
ปุจฺฉา – อปรภาเค ¶ ปิ อาวุโส อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ กถํ ธนฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส มรณสมเย ธมฺมกถํ กเถสิ, กถฺจสฺส อภิสมฺปราโย อโหสิ.
วิสฺสชฺชนา – อปรภาเค ¶ ปิ ภนฺเต อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ ธนฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส มรณสมเยปิ จตฺตาโร พฺรหฺมวิหาเร เทเสสิ, ธนฺชานิ จ ภนฺเต พฺราหฺมโณ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา พฺรหฺมโลกูปโค อโหสิ.
วาเสฏฺสุตฺต
ปุจฺฉา – วาเสฏฺสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – อิจฺฉานงฺคเล ภนฺเต วาเสฏฺํ มาณวํ อารพฺภ ภาสิตํ. วาเสฏฺโ ภนฺเต มาณโว ภควนฺตํ คาถาหิ อชฺฌภาสิ –
‘‘อนฺุาตปฏิฺาตา, เตวิชฺชา มยมสฺมุโภ;
อหํ โปกฺขรสาติสฺส, ตารุกฺขสฺสายํ มาณโว.
เตวิชฺชานํ ยทกฺขาตํ, ตตฺร เกวลิเนสฺมเส;
ปทกสฺมา เวยฺยากรณา, ชปฺเป อาจริยสาทิสา;
เตสํ โน ชาติวาทสฺมึ, วิวาโท อตฺถิ โคตม.
ชาติยา พฺราหฺมโณ โหติ, ภารทฺวาโช อิติ ภาสติ;
อหฺจ กมฺมุนา พฺรูมิ, เอวํ ชานาหิ จกฺขุม.
เตน สกฺโกม าเปตุํ, อฺํมฺํ มยํ อุโภ;
ภวนฺตํ ปุฏฺุมาคมา, สมฺพุทฺธํ อิติ วิสฺสุตํ.
จนฺทํ ยถา ขยาตีตํ, เปจฺจ ปฺชลิกา ชนา;
วนฺทนา นมสฺสนฺติ, เอวํ โลกสฺมึ โคตมํ.
จกฺขุํ ¶ โลเก สมุปฺปนฺนํ, มยํ ปุจฺฉาม โคตมํ;
ชาติยา พฺราหฺมโณ โหติ, อุทาหุ ภวติ กมฺมุนา;
อชานตํ โน ปพฺรูหิ, ยถา ชาเนมุ พฺราหฺมณนฺติ.
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
สุภสุตฺต
ปุจฺฉา – สุภสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สุภํ มาณวํ โตเทยฺยปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. สุโภ ภนฺเต มาณโว โตเทยฺยปุตฺโต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘พฺราหฺมณา โภ โคตม เอวมาหํสุ’ คหฏฺโ อาราธโก โหติ ายํ ธมฺมํ กุสลํ, น ปพฺพชิโต อาราธโก โหติ ายํ ธมฺมํ กุสลนฺติ, อิธ ภวํ โคตโม กิมาหา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – ปุน ¶ ปิ อาวุโส สุโภ มาณโว โตเทยฺยปุตฺโต กถํ ภควนฺตํ ปุจฺฉิ, กถฺจ ภควา วิภชฺช พฺยากาสิ.
วิสฺสชฺชนา – ‘‘พฺราหฺมณา โภ โคตม เอวมาหํสุ ‘มหฏฺมิทํ มหากิจฺจํ มหาธิกรณํ มหาสมารมฺภํ, ฆราวาสกมฺมฏฺานํ มหปฺผลํ โหติ. อปฺปฏฺมิทํ อปฺปกิจฺจํ อปฺปาธิกรณํ อปฺปสมารมฺภํ, ปพฺพชฺชา กมฺมฏฺานํ อปฺปผลํ โหตี’ติ. อิธ ภวํ โคตโม กิมาหา’’ติ. เอวํ โข ภนฺเต สุโภ มาณโว โตเทยฺยปุตฺโต ปุนปิ ภควนฺตํ ปุจฺฉิ. ภควา จ ภนฺเต ‘‘เอตฺถาปิ โข อหํ มาณว วิภชฺชวาทา, นาหเมตฺถ เอกํสวาโทติ’’ เอวมาทินา วิภชฺช พฺยากาสิ.
สงฺคารวสุตฺต
ปุจฺฉา – สงฺคารวสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกสเลสุ ภนฺเต จฺจลิกปฺเป นาม คาเม สงฺคารวํ มาณวํ อารพฺภ ภาสิตํ, สงฺคารโว ภนฺเต มาณโว ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘สนฺติ โข โภ โคตม เอเก สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺธมฺมาภิฺาโวสานปารมิปฺปตฺตา อาทิพฺรหฺมจริยํ ปฏิชานนฺติ. ตตฺร โภ โคตม เย เต สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺธมฺมาภิฺาโวสานปารมิปฺปตฺตา อาทิพฺรหฺมจริยํ ปฏิชานนฺติ, เตสํ ภวํ โคตโม กตโม’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
เทวทหสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน เทวทหสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต เทวทเห นาม สกฺยานํ นิคเม สมฺม หุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
ปฺจตฺตยสุตฺต
ปุจฺฉา – ปฺจตฺตยสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
กินฺติสุตฺต
ปุจฺฉา – กินฺติสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ปิสินารายํ ภนฺเต พลิหรเณ นาม วนสณฺเฑ สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – ตตฺถ ¶ อาวุโส ภควา กถํ ปมํ ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิตฺวา โอวาทมทาสิ, โย พหุชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย สํวตฺตติ.
วิสฺสชฺชนา – ตตฺถ ภนฺเต ภควา ‘‘กินฺติ โว ภิกฺขเว มยิ โหติ, จีวรเหตุ วา สมโณ โคตโม ธมฺมํ เทเสติ, ปิณฺฑปาตเหตุ วา, เสนาสนเหตุ วา, อิติภวาภวเหตุ วา สมโณ โคตโม ธมฺมํ เทเสตี’’ติ ภิกฺขู ปุจฺฉิตฺวา ‘‘ตสฺมาติห ภิกฺขเว เย โว มยา ธมฺมา อภิฺา เทสิตา. เสยฺยถิทํ, จตฺตาโร สติปฏฺานา จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ปฺจินฺทฺริยานิ ปฺจ พลานิ สตฺต โพชฺฌงฺคา อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค. ตตฺถ สพฺเพเหว สมคฺเคหิ สมฺโมทมาเนหิ อวิวทมาเนหิ สิกฺขิตพฺพํ’’ เอวมาทินา ภนฺเต ภิกฺขูนํ โอวาทมทาสิ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ภควา ตตฺถ ทุติยมฺปิ ภิกฺขูนํ โอวาทํ อทาสิ. โย พหุชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย สํวตฺตติ.
วิสฺสชฺชนา – ตตฺถ ภนฺเต ภควา ‘‘เตสฺจ โว ภิกฺขเว สมคฺคานํ สมฺโมทมานานํ อวิวทมานานํ สิกฺขตํ สิยา อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อาปตฺติ, สิยา วีติกฺกโม. ตตฺร ภิกฺขเว น โจทนาย ตริตพฺพํ ปุคฺคโล อุปปริกฺขิตพฺโพ’’ติ เอวมาทินา ภิกฺขูนํ ทุติยมฺปิ โอวาทมทาสิ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ภควา ตตฺถ ตติยมฺปิ ภิกฺขูนํ โอวาทํ อทาสิ, โย พหุชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย สํวตฺตติ.
วิสฺสชฺชนา – ‘‘เตสฺจ โว ภิกฺขเว สมคฺคานํ สมฺโมทมานานํ อวิวทมานานํ สิกฺขตํ อฺมฺสฺส วจีสํหาโร อุปฺปชฺเชยฺย ทิฏฺิปฬาโส เจตโส อาฆาโต อปฺปจฺจโย อนภิรทฺธี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควา ตตฺถ ตติยมฺปิ ภิกฺขูนํ โอวาทมทาสิ.
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภิกฺขุนา เอวํ สตฺถุ โอวาทานุสาสนิการินา อายสฺมา นุ เต ภิกฺขุ อกุสลา วุฏฺาเปตฺวา กุสเล ปติฏฺาเปตีติ ปเรหิ ปุฏฺเน กถํ สมฺมา พฺยากรมาเนน พฺยากาตพฺพํ.
วิสฺสชฺชนา – ‘‘อิธาหํ อาวุโส เยน ภควา เตนุปสงฺกมึ, ตสฺส เม ภควา ธมฺมํ เทเสสิ, ตาหํ ธมฺมํ สุตฺวา เตสํ ภิกฺขูนํ อภาสึ, ตํ เต ภิกฺขู ธมฺมํ สุตฺวา อกุสลา วุฏฺหึสุ กุสเล ปติฏฺหึสู’’ติ. เอวํ โข ภนฺเต เตน ภิกฺขุนา เอวํ สตฺถุ โอวาทานุสาสนิการินา ปเรหิ ปุฏฺเน สมฺมา พฺยากรมาเนน พฺยากาตพฺพํ.
สามคามสุตฺต
ปุจฺฉา – สามคามสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต สามคาเม นาม สกฺยานํ นิคเม อายสฺมนฺตฺจ อานนฺทํ อายสฺมนฺตฺจ จุนฺทํ อารพฺภ ภาสิตํ, อายสฺมา จ ภนฺเต อานนฺโท อายสฺมา จ จุนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ, เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อยํ ภนฺเต จุนฺโท สมณุทฺเทโส เอวมาห ‘นิคณฺโ ภนฺเต นาฏปุตฺโต ปาวายํ อธุนา กาลงฺกโต, ตสฺส กาลงฺกิริยาย ภินฺนา นิคณฺา ทฺเวธิกชาตา ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อฺมฺํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติ…เป… ¶ ภินฺนถูเป อปฺปฏิสรเณ’ติ. ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต เอวํ โหติ ‘มาเหว ภควโต อจฺจเยน สงฺเฆ วิวาโท อุปฺปชฺชิ, สฺวาสฺส วิวาโท พหุชนอหิตาย พหุชนอสุขาย พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสาน’นฺติ’’. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
สุนกฺขตฺตสุตฺต
ปุจฺฉา – สุนกฺขตฺตสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – เวสาลิยํ ภนฺเต สุนกฺขตฺตํ ลิจฺฉวิปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ, สุนกฺขตฺโต ภนฺเต ลิจฺฉวิปุตฺโต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘สุตํ เมตํ ภนฺเต สมฺพหุเลหิ กิร ภิกฺขูหิ ภควโต สนฺติเก อฺา พฺยากตา ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามาติ. กจฺจิ เต ภนฺเต ภิกฺขู สมฺมเทว อฺํ พฺยากํสุ, อุทาหุ สนฺเตตฺเถกจฺเจ ภิกฺขู อธิมาเนน อฺํ พฺยากํสู’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
อาเนฺชสปฺปายสุตฺต
ปุจฺฉา – อาเนฺชสปฺปายสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – กุรูสุ ภนฺเต กมฺมาสธมฺเม นาม กุรูนํ นิคเม สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
คณกมฺโมคฺคลฺลานสุตฺต
ปุจฺฉา – คณกโมคฺคลฺลานสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต คณกโมคฺคลฺลานํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ, คณกโมคฺคลฺลาโน ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘เสยฺยาถาปิ โภ โคตม อิมสฺส มิคารมาตุปาสาทสฺส ทิสฺสติ อนุปุพฺพสิกฺขา อนุปุพฺพกิริยา อนุปุพฺพปฏิปทา ยทิทํ ยาว ปจฺฉิมโสปานกเฬวรา…เป… สกฺกา นุโข โภ โคตม อิมสฺมิมฺปิ ธมฺมวินเย เอวเมว อนุปุพฺพสิกฺขา อนุปุพฺพกิริยา อนุปุพฺพปฏิปทา ปฺเปตุ’’นฺติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – เอวํ ¶ วุตฺเต โข อาวุโส คณกโมคฺคลฺลาโน พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ กึ อโวจ, กถฺจสฺส ภควา พฺยากาสิ.
วิสฺสชฺชนา – เอวํ วุตฺเต ภนฺเต คณกโมคฺคลฺลาโน พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘กึ นุ โข โภโต โคตมสฺส สาวกา โภตา โคตเมน เอวํ โอวทียมานา เอวํ อนุสาสียมานา สพฺเพ อจฺจนฺตํ นิฏฺํ นิพฺพานํ อาโรเธนฺติ, อุทาหุ เอกจฺเจ นาราเธนฺตี’’ติ, ภควา จ ภนฺเต ‘‘อปฺเปกจฺเจ โข พฺราหฺมณ มม สาวกา มยา เอวํ โอวทียมานา เอวํ อนุสาสียมานา อจฺจนฺตํ นิฏฺํ นิพฺพานํ อาราเธนฺติ, เอกจฺเจ นาราเธนฺตี’’ติ เอวมาทินา คณกโมคฺคลฺลานสฺส พฺราหฺมณสฺส พฺยากาสิ.
ปุจฺฉา – อิมฺจ ¶ ปนาวุโส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา คณโก โมคฺคลฺลาโน อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน กีทิสํ ปสนฺนาการมกาสิ.
วิสฺสชฺชนา – อิมฺจ ปน ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา คณกโมคฺคลฺลาโน พฺราหฺมโณ ‘‘เย เม โภ โคตม ปุคฺคลา อสทฺธา ชีวิกตฺถา น สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตา’’ติ เอวมาทินา อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน ปสนฺนาการมกาสิ.
โคปกโมคฺคลฺลานสุตฺต
ปุจฺฉา – โคปกโมคฺคลฺลานสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต โคปกโมคฺคลฺลานํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภาสิตํ, โคปกโมคฺคลฺลาโน ภนฺเต พฺราหฺมโณ อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ ‘‘อตฺถิ นุ โข โภ อานนฺท เอกภิกฺขุปิ เตหิ ธมฺเมหิ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ สมนฺนาคโต, เยหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต โส ภวํ โคตโม อโหสิ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภิกฺขุโน ปสาทนียา ธมฺมา ปกาสิตา, เย เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน อกฺขาตา. เยหิ จ สมนฺนาคตํ ภิกฺขุํ อฺเ ภิกฺขู สกฺกเรยฺยุํ ครุํ กเรยฺยุํ มาเนยฺยุํ ปูเชยฺยุํ สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยุํ.
วิสฺสชฺชนา – อิธ พฺราหฺมณ ภิกฺขุ สีลวา โหติ, ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ, พหุสฺสุโต โหติ สุตธโร สุตสนฺนิจโย, เยเม ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ, ตถารูปสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธาตา วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺิยา สุปฺปฏิวิทฺธาติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ทส ปสาทนียา ธมฺมา ปกาสิตา. เย เตน ภคตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน อกฺขาตา, เยหิ สมนฺนาคตํ ภิกฺขุํ เอตรหิ ภิกฺขู สกฺกเรยฺยุํ ครุํ กเรยฺยุํ มาเนยฺยุํ ปูเชยฺยุํ สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยุํ.
ปุจฺฉา – เอวํ ¶ วุตฺเต โข อาวุโส วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต กีทิสํ ปสํสาวจนํ กเถสิ, กถฺจสฺส อายสฺมา อานนฺทตฺเถโร ธมฺมภณฺฑาคาริโก ตํ วจนํ ปฏิโสเธตฺวา ปกาเสสิ.
วิสฺสชฺชนา – เอวํ ¶ วุตฺเต วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต อุปนนฺทํ เสนาปตึ อามนฺเตสิ ‘‘ตํ กึ มฺสิ ภวํ เสนาปติ, ยทิ เม โภนฺโต สกฺกาตพฺพํ สกฺกโรนฺติ, ครุํ กาตพฺพํ ครุํ กโรนฺติ, มาเนตพฺพํ มาเนนฺติ, ปูเชตพฺพํ ปูเชนฺตี’’ติ เอวมาทิกํ ปสํสาวจนํ กเถสิ, อายสฺมา จ ภนฺเต อานนฺโท ‘‘น จ โข พฺราหฺมณ โส ภควา สพฺพํ ฌานํ วณฺเณสิ, นปิ โส ภควา สพฺพํ ฌานํ น วณฺเณสี’’ติ เอวมาทินา ตํ วจนํ ปฏิโสเธตฺวา ปกาเสสิ.
มหาปุณฺณมสุตฺต
ปุจฺฉา – มหาปุณฺณมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ สฏฺิมตฺตานํ ปธานียภิกฺขูนํ สงฺฆตฺเถรํ ภิกฺขุํ อารพฺภ ภาสิตํ, อฺตโร ภนฺเต
สฏฺิมตฺตานํ ¶ ปธานียภิกฺขูนํ สงฺฆตฺเถโร ภิกฺขุ อุฏฺายาสนา เอกํสํ จีวรํ กตฺวา เยน ภควา เตนฺชลึ ปณาเมตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ปุจฺเฉยฺยาหํ ภนฺเต ภควนฺตํ กิฺจิเทว เทสํ, สเจ เม ภควา โอกาสํ กโรติ ปฺหสฺส เวยฺยากรณายา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
จูฬปุณฺณมสุตฺต
ปุจฺฉา – จูฬปุณฺณมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา อสปฺปุริสองฺคานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
วิสฺสชฺชนา – อสปฺปุริโส ภิกฺขเว อสฺสทฺธมฺมสมนฺนาคโต โหติ, อสปฺปุริสภตฺติ โหติ, อสปฺปุริสจินฺตี โหติ, อสปฺปุริสมนฺตี โหติ, อสปฺปุริสวาโจ โหติ, อสปฺปุริสกมฺมนฺโต โหติ, อสปฺปุริสทิฏฺิ โหติ, อสปฺปุริสทานํ เทตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา อฏฺ อสปฺปุริสองฺคานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
ปุจฺฉา – กถํ ¶ ปนาวุโส ภควตา ตตฺถ สปฺปุริสองฺคานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
วิสฺสชฺชนา – สปฺปุริโส ภิกฺขเว สทฺธมฺมสมนฺนาคโต โหติ, สปฺปุริสภตฺติ โหติ, สปฺปุริสจินฺตี โหติ, สปฺปุริสมนฺตี โหติ, สปฺปุริสวาโจ โหติ, สปฺปุริสกมฺมนฺโต โหติ, สปฺปุริสทิฏฺิ โหติ, สปฺปุริสทานํ เทตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ตตฺถ อฏฺวิธานิ สปฺปุริสงฺคานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
อนุปทสุตฺต
ปุจฺฉา – อนุปทสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ, สมฺพหุลา ภนฺเต ภิกฺขู อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ธมฺมเสนาปติสฺส สภาคา ตสฺมึ สมเย สนฺนิปตึสุ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ธมฺมเสนาปติสฺส อนุปทธมฺมวิปสฺสนา วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ปณฺฑิโต ภิกฺขเว สาริปุตฺโต มหาปฺโ ภิกฺขเว สาริปุตฺโต ปุถุปฺโ ภิกฺขเว สาริปุตฺโต หาสปฺโ ¶ ภิกฺขเว สาริปุตฺโต ติกฺขปฺโ ภิกฺขเว สาริปุตฺโต ชวนปฺโ ภิกฺขเว สาริปุตฺโต นิพฺเพธิกปฺโ ภิกฺขเว สาริปุตฺโต สาริปุตฺโต ภิกฺขเว อฑฺฒมาสํ อนุปทธมฺมวิปสฺสนํ วิปสฺสตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ธมฺมเสนาปติสฺส อนุปทธมฺมวิปสฺสนา วิตฺถาเรน ปกาสิตา.
ฉพฺพิโสธนสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป… ¶ สมฺมาสมฺพุทฺเธน ฉพฺพิโสธนสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
สปฺปุริสสุตฺต
ปุจฺฉา – สปฺปุริสสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
เสวิตพฺพาเสวิตพฺพสุตฺต
ปุจฺฉา – เสวิตพฺพาเสวิตพฺพสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ เกน สทฺธึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา สทฺธึ ภาสิตํ.
พหุธาตุกสุตฺต
ปุจฺฉา – พหุธาตุกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
อิสิคิลิสุตฺต
ปุจฺฉา – อิสิคิลิสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อิสิคิลิสฺมึ ปพฺพเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
มหาจตฺตารีสกสุตฺต
ปุจฺฉา – มหาจตฺตารีสกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
อานาปานสฺสติสุตฺต
ปุจฺฉา – อานาปานสฺสติสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ, เถรา ภนฺเต ภิกฺขู นเว ภิกฺขู โอวทนฺติ อนุสาสนฺติ, อปฺเปกจฺเจ เถรา ภิกฺขู ทสปิ ภิกฺขู โอวทนฺติ อนุสาสนฺติ, อปฺเปกจฺเจ เถรา ภิกฺขู วีสมฺปิ ภิกฺขู โอวทนฺติ อนุสาสนฺติ, อปฺเปกจฺเจ เถรา ภิกฺขู ตึสมฺปิ ภิกฺขู โอวทนฺติ อนุสาสนฺติ, อปฺเปกจฺเจ เถรา ภิกฺขู จตฺตารีสมฺปิ ภิกฺขู โอวทนฺติ อนุสาสนฺติ, เต จ ภนฺเต นวา ภิกฺขู เถเรหิ ภิกฺขูหิ โอวทิยมานา อนุสาสิยมานา อุฬารํ ปุพฺเพนาปรํ วิเสสํ ชานนฺติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
กายคตาสติสุตฺต
ปุจฺฉา – กายคตาสติสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ, สมฺพหุลานํ ภนฺเต ภิกฺขูนํ ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ อุปฏฺานสาลายํ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรกถา อุทปาทิ ‘‘อจฺฉริยํ อาวุโส, อพฺภุตํ อาวุโส, ยาวฺจิทํ เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน กายคตาสติ ภาวิตา พหุลีกตา มหปฺผลา วุตฺตา มหานิสํสา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
สงฺขารูปปตฺติสุตฺต
ปุจฺฉา – สงฺขารูปปตฺติสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ตตฺถ ภควตา สงฺขารูปปตฺติโย วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สทฺธาย สมนฺนาคโต โหติ, สีเลน สมนฺนาคโต โหติ, สุเตน สมนฺนาคโต โหติ, จาเคน สมนฺนาคโต โหติ, ปฺาย สมนฺนาคโต โหติ, ตสฺส เอวํ โหติ ‘‘อโห วตาหํ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา ขตฺติยมหาสาลานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺย’’นฺติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา สงฺขารูปปตฺติโย วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
จูฬสฺุตสุตฺต
ปุจฺฉา – จูฬสฺุตสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อารพฺภ ภาสิตํ, อายสฺมา ภนฺเต อานนฺโท สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘เอกมิทํ ภนฺเต สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ นครกํ นาม สกฺยานํ นิคโม, ตตฺถ เม ภนฺเต ภควโต สมฺมุขา สุตํ, สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ, สฺุตาวิหาเรนาหํ อานนฺท เอตรหิ พหุลํ วิหรามีติ กจฺจิ เมตํ ภนฺเต สุสฺสุตํ สุคฺคหิตํ สุมนสิกตํ สูปธาริต’’นฺติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
มหาสฺุตสุตฺต
ปุจฺฉา – มหาสฺุตสุตฺตํ ¶ ปนาวุโต ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต กปิลวตฺถุสฺมึ อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อารพฺภ ภาสิตํ, อายสฺมา ภนฺเต อานนฺโท สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ฆฏาย สกฺกสฺส วิหาเร จีวรกมฺมํ กโรติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
อจฺฉริยอพฺภุตสุตฺต
ปุจฺฉา – อจฺฉริยอพฺภุตสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน สทฺธึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน สทฺธึ ภาสิตํ. สมฺพหุลานํ ภนฺเต ภิกฺขูนํ ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ อุปฏฺานสาลายํ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรกถา อุทปาทิ ‘‘อจฺฉริยํ อาวุโส, อพฺภุตํ อาวุโส ตถาคตสฺส มหิทฺธิกตา มหานุภาวตา. ยตฺร หิ นาม ตถาคโต อตีเต พุทฺเธ ปรินิพฺพุเต ฉินฺนปปฺเจ ฉินฺนวฏุเม ปริยาทินฺนวฏฺเฏ สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต ชานิสฺสติ. เอวํชจฺจา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ, เอวํนามา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ, เอวํโคตฺตา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ, เอวํสีลา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ, เอวํธมฺมา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ, เอวํปฺา ¶ เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ, เอวํวิหารี เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ, เอวํวิมุตฺตา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
พากุลสุตฺต
ปุจฺฉา – พากุลสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อเจลํ กสฺสปํ อารพฺภ อายสฺมตา พากุลตฺเถเรน ภาสิตํ.
ทนฺตภูมิสุตฺต
ปุจฺฉา – ทนฺตภูมิสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต ชยเสนํ ราชกุมารํ อารพฺภ ภาสิตํ. ชยเสโน ภนฺเต ราชกุมาโร อจิรวตํ สมณุทฺเทสํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘สุตํ เมตํ โภ อคฺคิเวสฺสน อิธ ภิกฺขุ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ผุเสยฺย ¶ จิตฺตสฺส เอกคฺคต’’นฺติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา อจิรวตสฺส สมณุทฺเทสสฺส สมสฺสาเสตฺวา ธมฺมเทสนานโย ปกาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – ตํ กุเตตฺถ อคฺคิเวสฺสน ลพฺภา, ยํ ตํ เนกฺขมฺเมน าตพฺพํ เนกฺขมฺเมน ทฏฺพฺพํ เนกฺขมฺเมน ปตฺตพฺพํ เนกฺขมฺเมน สจฺฉิกาตพฺพํ, ตํ วต ชยเสโน ราชกุมาโร กามมชฺเฌ วสนฺโต กาเม ปริภฺุชนฺโต กามวิตกฺเกหิ ขชฺชมาโน กามปริฬาเหน ปริฑยฺหมาโน กามปริโยสนาย อุสฺสุโก อุสฺสติ วา ทกฺขติ วา สจฺฉิ วา กริสฺสตีติ เนตํ านํ วิชฺชตีติ เอวํ โข ภนฺเต ภควโต อจิรวตสฺส สมณุทฺเทสสฺส สมสฺสาเสตฺวา, เสยฺยถาปิสฺสุ อคฺคิเวสฺสน ทฺเว หตฺถิทมฺมา วา อสฺสทมฺมาวา โคทมฺมา วา สุทนฺตา สุวินีตาติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา อจิรวตสฺส สมณุทฺเทสสฺส เทสนานโย ปกาสิโต.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควา ทฺเว อุปมาโย ทสฺเสตฺวา ตตุตฺตริ ธมฺมเทสนํ ปวฑฺเฒติ.
วิสฺสชฺชนา – เสยฺยถาปิ อคฺคิเวสฺสน ราชาขตฺติโย มุทฺธาวสิตฺโต นาควนิกํ อามนฺเตตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควา อุตฺตริปิ ธมฺมเทสนํ ปวฑฺเฒสิ.
ภูมิชสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป… ¶ สมฺมาสมฺพุทฺเธน ภูมิชสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต ชยเสนํ ราชกุมารํ อารพฺภ ภาสิตํ, ชยเสโน ภนฺเต ราชกุมาโร อายสฺมนฺตํ ภูมิชํ เอตทโวจ ‘‘สนฺติ โภ ภูมิช เอเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน ‘อาสฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ, อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย. อนาสฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ, อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย. อาสฺจ อนาสฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ, อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย ¶ . เนวาสํ นานาสฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ, อาภพฺพา ผลสฺส อธิคมายา’ติ. อิธ โภโต ภูมิชสฺส สตฺถา กึวาที กิมกฺขายี’’ติ ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา อายสฺมโต ภูมิชตฺเถรสฺส ตํ พฺยากรณํ สมนุชานิตฺวา ตตุตฺตริ ธมฺมเทสนานโย ปริปูเรตฺวา ปกาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – ตคฺฆ ตฺวํ ภูมิช เอวํ ปุฏฺโ เอวํ พฺยากรมาโน วุตฺตวาที เจว เม โหสิ, น จ มํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขสิ, เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา อายสฺมโต ภูมิชสฺส ตํ วจนํ สมนุชานิตฺวา ‘‘เยหิ เกหิจิ ภูมิช สมณา วา พฺราหฺมณา วา มิจฺฉาทิฏฺิโน มิจฺฉาสงฺกปฺปา มิจฺฉาวาจา มิจฺฉากมฺมนฺตา มิจฺฉาอาชีวา มิจฺฉาวายามา มิจฺฉาสตี มิจฺฉาสมาธิโน, เต อาสฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ, อภพฺพา ผลสฺส อธิคมายา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา อายสฺมโต ภูมิชสฺส อุตฺตริ เทสนานโย ปริปูเรตฺวา ปกาสิโต.
อนุรุทฺธสุตฺต
ปุจฺฉา – อนุรุทฺธสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ปฺจกงฺคํ ถปตึ อารพฺภ อายสฺมตา อนุรุทฺธตฺเถเรน ภาสิตํ, ปฺจกงฺโค ภนฺเต ถปติ อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจ ‘‘อิธ มํ ภนฺเต เถรา ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอวมาหํสุ ‘อปฺปมาณํ คหปติ เจโตวิมุตฺตึ ภาเวหี’ติ, เอกจฺเจ เถรา เอวมาหํสุ ‘มหคฺคตํ คหปติ เจโตวิมุตฺตึ ภาเวหี’’ติ, ยา จายํ ภนฺเต อปฺปมาณา เจโตวิมุตฺติ ยา จ มหคฺคตา เจโตวิมุตฺติ, อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยฺชนา จ, อุทาหุ เอกตฺถา พฺยฺชนเมว นานนฺติ’’ ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
อุปกฺกิเลสสุตฺต
ปุจฺฉา – อุปกฺกิเลสสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ปาจีนวํสทาเย ภนฺเต อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ.
พาลปณฺฑิตสุตฺต
ปุจฺฉา – พาลปณฺฑิตสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ตตฺถ ภควตา พาลสฺส พาลลกฺขณานิ จ พาลสฺส ทิฏฺเว ธมฺเม ทุกฺขโทมนสฺสปฺปฏิสํเวทนา จ ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ตีณิมานิ ภิกฺขเว พาลสฺส พาลลกฺขณานิ พาลนิมิตฺตานิ พาลาปทานานิ. กตมานิ ตีณิ. อิธ ภิกฺขเว พาโล ทุจฺจินฺติตจินฺตี ¶ จ โหติ ทุพฺภาสิตภาสี จ ทุกฺกฏกมฺมการี จาติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา พาลสฺส พาลลกฺขณานิ จ พาลสฺส ทิฏฺเว ธมฺเม ทุกฺขโทมนสฺสปฺปฏิสํเวทนา จ ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา พาลสฺส สมฺปราโย จ ตตฺถ นิรเย พาลสฺส ทุกฺขโทมนสฺสปฏิสํเวทนา จ ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ส โข โส ภิกฺขเว พาโล กาเยน ทุจฺจริตํ จริตฺวา วาจาย ทุจฺจริตํ จริตฺวา มนสา ทุจฺจริตํ จริตฺวา กายสฺส เภทาปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา พาลสฺส สมฺปราโย จ ตตฺถ จ พาลสฺส นิรเย ทุกฺขโทมนสฺสปฺปฏิสํเวทนา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา พาลสฺส ติรจฺฉานโยนิยํ ทุกฺขโทมนสฺสปฏิสํเวทนา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – สนฺติ ภิกฺขเว ติรจฺฉานคตา ปาณา ติณภกฺขา เต อลฺลานิปิ ติณานิ สุกฺขานิปิ ติณานิ ทนฺตุลฺเลหกํ ขาทนฺตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา พาลสฺส ติรจฺฉานโยนิยํ ทุกฺขโทมนสฺสปฺปฏิสํเวทนา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา พาเลน สกึ วินิปาตคเตน ปุน มนุสฺสตฺตทุลฺลภตา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ปุริโส เอกจฺฉิคฺคลํ ยุคํ มหาสมุทฺเท ปกฺขิเปยฺย, ตเมนํ ปุรตฺถิโม วาโต ปจฺฉิเมน สํหเรยฺยาติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา พาเลน สกึ วินิปาตคเตน ปุน มนุสฺสตฺตสฺส ทุลฺลภตา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา พาลสฺส กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน มนุสฺสตฺตํ อาคตสฺสปิ ทุกฺขพหุลตา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ส โข โส ภิกฺขเว พาโล สเจ กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา พาลสฺส กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน มนุสฺสตฺตํ อาคตสฺสปิ ทุกฺขพหุลตา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ปณฺฑิตสฺส ปณฺฑิตลกฺขณานิ จ ปณฺฑิตสฺส ทิฏฺเว ธมฺเม สุขโสมนสฺสปฺปฏิสํเวทนา จ ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ตีณิมานิ ภิกฺขเว ปณฺฑิตสฺส ปณฺฑิตลกฺขณานิ ปณฺฑิตนิมิตฺตานิ ปณฺฑิตาปทานานิ. กตมานิ ตีณิ. อิธ ภิกฺขเว ปณฺฑิโต สุจินฺติตจินฺตี จ โหติ สุภาสิตภาสี จ สุกตกมฺมการี จาติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา
ปณฺฑิตสฺส ¶ ปณฺฑิตลกฺขณานิ จ ทิฏฺเว ธมฺเม ปณฺฑิตสฺส สุขโสมนสฺสปฏิสํเวทนา จ ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ปณฺฑิตสฺส สมฺปราโย จ ตตฺถ สคฺเค สุขโสมนสฺสปฺปฏิสํเวทนา จ ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ส โข โส ภิกฺขเว ปณฺฑิโต กาเยน สุจริตํ จริตฺวา วาจาย มนสา สุจริตํ จริตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา ปณฺฑิตสฺส สมฺปราโย จ สคฺเค จ ปณฺฑิตสฺส สุขโสมนสฺสปฺปนิสํเวทนา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ปณฺฑิตสฺส กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน มนุสฺสตฺตํ อาคตสฺสปิ สุขพหุลตา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ส โข โส ภิกฺขเว ปณฺฑิโต สเจ กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉติ, ยานิ ตานิ อุจฺจากุลานิ ขตฺติยมหาสาลกุลํ วา พฺราหฺมณมหาสาลกุลํ วา คหปติมหาสาลกุลํ วา ตถารูเป กุเล ปจฺจาชายตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา ปณฺฑิตสฺส กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน มนุสฺสตฺตํ อาคตสฺสปิ สุขพหุลตา ปกาสิตา.
จูฬกมฺมวิภงฺคสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ชานตา ปสฺสตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน จูฬกมฺมวิภงฺคสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สุภํ มาณวํ โตเทยฺยปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. สุโภ ภนฺเต มาณโว โตเทยฺยปุตฺโต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘โก นุ โข โภ โคตม เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มนุสฺสานํเยว สตํ มนุสฺสภูตานํ ทิสฺสนฺติ หีนปฺปณีตตา. ทิสฺสนฺติ หิ โภ โคตม มนุสฺสา อปฺปายุกา, ทิสฺสนฺติ ทีฆายุกา. ทิสฺสนฺติ พวฺหาพาธา, ทิสฺสนฺติ อปฺปาพาธา. ทิสฺสนฺติ ทุพฺพณฺณา, ทิสฺสนฺติ วณฺณวนฺโต. ทิสฺสนฺติ อปฺเปสกฺขา, ทิสฺสนฺติ มเหสกฺขา. ทิสฺสนฺติ อปฺปโภคา, ทิสฺสนฺติ มหาโภคา. ทิสฺสนฺติ นีจกุลีนา, ทิสฺสนฺติ อุจฺจากุลีนา. ทิสฺสนฺติ ทุปฺปฺา, ทิสฺสนฺติ ปฺวนฺโต. โก นุ โข โภ โคตม เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มนุสฺสานํเยว สตํ มนุสฺสภูตานํ ทิสฺสนฺติ หีนปฺปณีตตา’’ติ ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ ทีฆายุกอปฺปายุกสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
วิสฺสชฺชนา – อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา ปาณาติปาตี โหติ, ลุทฺโท โลหิตปาณิ หตปหเต นิวิฏฺโ อทยาปนฺโน ปาณภูเตสูติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา อปฺปายุกทีฆายุกสํวตฺตนกานิ กมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ อปฺปาพาธพวฺหาพาธสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
วิสฺสชฺชนา – อิธ ¶ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา สตฺตานํ วิเหฏฺกชาติโก โหติ ปาณินา วา เลฑฺฑุนาวา ทณฺเฑนวา สตฺเถน วาติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ อปฺปาพาธพวฺหาพาธสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ สุวณฺณทุพฺพณฺณสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
วิสฺสชฺชนา – อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา โกธโน โหติ อุปายาสพหุโล, อปฺปมฺปิ วุตฺโต สมาโน อภิสชฺชติ กุปฺปติ พฺยาปชฺชติ ปติฏฺิยติ, โกปฺจ โทสฺจ อปฺปจฺจยฺจ ปาตุกโรตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ สุวณฺณทุพฺพณฺณสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ มเหสกฺข อปฺเปสกฺขสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
วิสฺสชฺชนา – อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา อิสฺสามนโก โหติ, ปรลาภสกฺการ ครุการ มานนวนฺทน ปูชาสุ อิสฺสติ อุปทุสฺสติ อิสฺสํ พนฺธตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ อปฺเปสกฺขมเหสกฺขสํวตฺตนกานิ กมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา มหาโภคอปฺปโภคสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
วิสฺสชฺชนา – อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา น ทาตา โหติ, สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา อนฺนํ ปานํ วตฺตํ ยานํ มาลาคนฺธ วิเลปนํ เสยฺยวสถปทีเปยฺยนฺติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา มหาโภคอปฺปโภคสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ อุจฺจากุลีน นีจกุลีนสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
วิสฺสชฺชนา – อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา ถทฺโธ โหติ อติมานิ อภิวาเทตพฺพํ น อภิวาเทติ, ปจฺจุฏฺาตพฺพํ น ปจฺจุฏฺเติ, อาสนารหสฺส น อาสนํ เทติ, มคฺคารหสฺส น มคฺคํ เทติ, สกฺกาตพฺพํ น สกฺกโรติ, ครุกาตพฺพํ น ครุกโรติ, มาเนตพฺพํ มาเนติ, ปูเชตพฺพํ น ปูเชตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ อุจฺจากุลีน นีจกุลีนสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ มหาปฺทุปฺปฺสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
วิสฺสชฺชนา – อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา อุปสงฺกมิตฺวา น ปริปุจฺฉิตา โหติ ‘‘กึ ภนฺเต กุสลํ, กึ อกุสลํ. กึ สาวชฺชํ, กึ อนวชฺชํ. กึ เสวิตพฺพํ, กึ น เสวิตพฺพํ. กึ เม กรียมานํ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย โหติ, กึ วา ปน เม กรียมานํ ¶ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย โหตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ มหาปฺทุปฺปฺสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.
อินฺทฺริยภาวนาสุ
ปุจฺฉา – อินฺทฺริยภาวนาสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – คชงฺคลายํ ภนฺเต อุตฺตรํ นาม มาณวํ ปาราสิวิยนฺเตวาสึ อารพฺภ ภาสิตํ, อุตฺตโร ภนฺเต มาณโว ปาราสิวิยนฺเตวาสี ภควตา ปุฏฺโ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อิธ โภ โคตม จกฺขุนา รูปํ น ปสฺสติ, โสเตน สทฺทํ น สุณาติ. เอวํ โข โภ โคตม เทเสติ ปาราสิวิโย พฺราหฺมโณ สาวกานํ อินฺทฺริยภาวน’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.