📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
สุตฺตนฺตปิฏก
สํยุตฺตนิกาเย
สคาถาวคฺคปาฬิ
สํคายนสฺส ปุจฺฉา วิสฺสชฺชนา
ปุจฺฉา – ปมมหาสํคีติกาเล ¶ อาวุโส ธมฺมสํคาหกา มหากสฺสปาทโย มหาเถรวรา โปราณสํคีติการา ปมํ วินยปิฏกํ สํคายิตฺวา ตทนนฺตรํ สุตฺตนฺตปิฏกํ สํคายนฺตา ทีฆนิกายฺจ มชฺฌิมนิกายฺจ สํคายิตฺวา ตทนนฺตรํ กึนาม ปาวจนํ สํคายึสุ.
วิสฺสชฺชนา – ปมมหาสํคีติกาเล ภนฺเต ธมฺมสํคาหกา มหากสฺสปาทโย โปราณเถรวรา ปมํ วินยปิฏกํ สํคายิตฺวา ตทนนฺตรํ สุตฺตนฺตปิฏกํ สํคายนฺตา ทีฆนิกายฺจ มชฺฌิมนิกายฺจ สํคายิตฺวา ตทนนฺตรํ สตฺตหิ จ สุตฺตสหสฺเสหิ สตฺตหิ จ สุตฺตสเตหิ ทฺวาสฏฺิยา จ สุตฺเตหิ ปฏิมณฺฑิตํ ภาณวารสตปริมาณํ สํยุตฺตนิกายํ นาม ปาวจนํ สํคายึสุ.
ปุจฺฉา – สํยุตฺตนิกาเย ¶ จ อาวุโส สคาถาวคฺโค นิทานวคฺโค ขนฺธวคฺโค สฬายตนวคฺโค มหาวคฺโคติ ปฺจสํยุตฺตปฺปกรณานิ, เตสุ ปมํ กตรํ สํยุตฺตปฺปกรณํ เต สํคายึสุ.
วิสฺสชฺชนา – ปฺจสุ ภนฺเต สํยุตฺตปฺปกรเณสุ ปมํ สคาถาวคฺคสํยุตฺตปฺปกรณํ สํคายึสุ.
ปุจฺฉา – สคาถาวคฺเคปิ ¶ อาวุโส เทวตาสํยุตฺตาทิวเสน เอกาทสสํยุตฺตานิ, เตสุ ปมํ กตรํ สํยุตฺตํ เต สํคายึสุ.
วิสฺสชฺชนา – เอกาทสสุ ภนฺเต สํยุตฺเตสุ ปมํ เทวตาสํยุตฺตํ สํคายึสุ.
ปุจฺฉา – เทวตาสํยุตฺเตปิ อาวุโส นฬวคฺคาทโย อฏฺ วคฺคา, โอฆตรณสุตฺตาทีนิ จ เอกาสีติ สุตฺตานิ, เตสุ ปมํ กตรํ วคฺคํ กตรฺจ สุตฺตํ สคายึสุ.
วิสฺสชฺชนา – อฏฺสุ ภนฺเต วคฺเคสุ ปมํ นฬวคฺคํ เอกาสีติยา จ สุตฺเตสุ ปมํ โอฆตรณสุตฺตํ สํคายึสุ.
สาธุ ¶ สาธุ อาวุโส, มยมฺปิ ทานิ ตโตเยว ปฏฺาย สํคีติปุพฺพงฺคมานิ ปุจฺฉนวิสฺสชฺชนกิจฺจานิ อาวหิตุํ สมารภาร.
เทวตาสํยุตฺต
โอฆตรณสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน โอฆตรณสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ เทวตํ อารพฺภ ภาสิตํ, อฺตรา ภนฺเต เทวตา อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺณา เกวลกปฺปํ เชตวนํ โอภาเสตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ, เอกมนฺตํ ิตา โข สา เทวตา ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘กถํ นุ ตฺวํ มาริส โอฆมตรี’’ติ,
ตสฺมึ ¶ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘อปติฏฺํ ขฺวาหํ อาวุโส อนายูหํ โอฆมตรึ’’ติ, เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
อจฺเจนฺติสุตฺต
ปุจฺฉา – อจฺเจนฺติสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ เทวตํ อารพฺภ ภาสิตํ. อฺตรา ภนฺเต เทวตา ภควนฺตํ เอตทโวจ–
‘‘อจฺเจนฺติ กาลา ตรยนฺติ รตฺติโย,
วโยคุณา อนุปุพฺพํ ชหนฺติ,
เอตํ ภยํ มรเณ เปกฺขมาโน,
ปฺุานิ กยิราถ สุขาวหานี’’ติ–
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ –
‘‘อจฺเจนฺติ กาลา ตรยนฺติ รตฺติโย,
วโยคุณา อนุปุพฺพํ ชหนฺติ,
เอตํ ภยํ มรเณ เปกฺขมาโน,
โลกามิสํ ปชเห สนฺติเปกฺโข’’ติ –
เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
สตฺติสุตฺต
ปุจฺฉา – สตฺติสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ เทวตํ อารพฺภ ภาสิตํ, อฺตรา ภนฺเต เทวตา ภควนฺตํ เอตทโวจ–
‘‘สตฺติยา วิย โอมฏฺโ, ฑยฺหมาโนว มตฺถเก;
กามราคปฺปหานาย, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช’’ติ–
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
สตฺติยา ¶ วิย โอมฏฺโ ฑยฺหมาโนว มตฺถเก;
สกฺกายทิฏฺิปฺปหานาย, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ;
เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
สตฺติยา วิย โอมฏฺโ, ฑยฺหมาโนว มตฺถเก;
กามราคปฺปหานาย, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช –
สตฺติยา ¶ วิย โอมฏฺโ, ฑยฺหมาโนว มตฺถเก,
สกฺกายทิฏฺิปฺปมานาย, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช –
ชฏาสุตฺต
ปุจฺฉา – ชฏาสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ เทวตํ อารพฺภ ภาสิตํ, อฺตรา ภนฺเต เทวตา ภวคนฺตํ เอตทโวจ–
‘‘อนฺโต ชฏา พหิชฏา, ชฏาย ชฏิตา ปชา;
ตํ ตํ โคตม ปุจฺฉามิ, โก อิมํ วิชฏเย ชฏ’’นฺติ–
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ –
สีเล ปติฏฺาย นโร สปฺโ, จิตฺตํ ปฺฺจ ภาวยํ;
อาตาปี นิปโก ภิกฺขุ, โส อิมํ วิชฏเย ชฏํ.
เยสํ ¶ ราโค จ โทโส จ, อวิชฺชา จ วิราชิตา;
ขีณาสวา อรหนฺโต, เตสํ วิชฏิตา ชฏาติ;
เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
สีเล ¶ ปติฏฺาย นโร สปฺโ, จิตฺตํ ปฺฺจ ภาวยํ;
อาตาปี นิปโก ภิกฺขุ, โส อิมํ วิชฏเย ชฏํ–
เยสํ ราโค จ โทโส จ, อวิชฺชา จ วิราชิตา;
ขีณาสวา อรหนฺโต, เตสํ วิชฏิตา ชฏา–
ยตฺถ ¶ นามฺจ รูปฺจ, อเสสํ อุปรุชฺฌติ;
ปฏิฆํ รูปสฺา จ, เอตฺเถสา ฉิชฺชเต ชฏา.
อจฺฉราสุตฺต
ปุจฺฉา – อจฺฉราสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ เทวปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. อฺตโร ภนฺเต เทวปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ–
‘‘อจฺฉราคณสงฺฆฏฺํ, ปิสาจ คณเสวิตํ;
วนนฺตํ โมหนํ นาม, กถํ ยาตฺรา ภวิสฺสตี’’ติ.
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
‘‘อุชุโก นาม โส มคฺโค, อภยา นาม สา ทิสา,
รโถ อกูชโน นาม, ธมฺมจกฺเกหิ สํยุโต.
หิรี ¶ ตสฺส อปาลมฺโพ, สตฺยสฺส ปริวารณํ;
ธมฺมาหํ สารถึ พฺรูมิ, สมฺมาทิฏฺิ ปุเรชวํ.
ยสฺส เอตาทิสํ ยานํ, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา;
ส เว เอเตน ยาเนน, นิพฺพานสฺเสว สนฺติเก’’ติ.
เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
อจฺฉราคณสงฺฆุฏฺํ ¶ , ปิสาจคณเสวิตํ;
วนนฺตํ โมหนํ นาม, กถํ ยาตฺรา ภวิสฺสติ–
ชราสุตฺต
ปุจฺฉา – ชราสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ เทวตํ อารพฺภ ภาสิตํ. อฺตรา ภนฺเต เทวตา ภควนฺตํ เอตทโวจ–
‘‘กึ สุ ยาว ชรา สาธุ, กึ สุ สาธุ ปติฏฺิตํ;
กึ สุ นรานํ รตนํ, กึ สุ โจเรหิ ทูหร’’นฺติ.
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
‘‘สีลํ ยาว ชรา สาธุ, สทฺธา สาธุ ปติฏฺิตา;
ปฺา นรานํ รตนํ, ปฺุํ โจเรหิ ทูหร’’นฺติ.
เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
กึ สุ ยาว ชรา สาธุ.
กึ สุ สาธุ ปติฏฺิตํ.
กึ ¶ สุ นรานํ รตนํ.
กึ สุ โจเรหิ ทูหรํ.
เทวปุตฺตสํยุตฺต
สุพฺรหฺมสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน สุพฺรหฺมสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กตฺจ ภาสิตํ. กีทิโส จ ตตฺถ ธมฺมปฏิคฺคาหกสฺส ธมฺมสฺสวนานิสํโส อธิคโต.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ¶ ภนฺเต สุพฺรหฺมเทวปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. สุพฺรหฺมา ภนฺเต เทวปุตฺโต มรณภยภีโต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ–
‘‘นิจฺจํ อุตฺรสฺตมิทํ จิตฺตํ, นิจฺจํ อุพฺพิคฺคมิทํ มโน;
อนุปฺปนฺเนสุ กิจฺเฉสุ, อโถ อุปฺปติเตสุ จ;
สเจ อตฺถิ อนุตฺรสฺตํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’ติ–
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ.
‘‘นาฺตฺร โพชฺชา ตปสา, นาฺตฺรินฺทฺริยสํวรา;
นาฺตฺร สพฺพนิสฺสคฺคา, โสตฺถึ ปสฺสามิ ปาณิน’’นฺติ.
เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ. เทสนาปริโยสาเน จ ภนฺเต สุพฺรหฺมสฺส เทวปุตฺตสฺส ตสฺมึเยว อาสเน วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ, ‘‘ยํกิฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’’นฺติ.
นิจฺจํ ¶ อุตฺรสฺตมิทํ จิตฺตํ, นิจฺจํ อุพฺพิคฺคมิทํ มโน;
อนุปฺปนฺเนสุ กิจฺเฉสุ, อโถ อุปฺปติเตสุ จ;
สเจ อตฺถิ อนุตฺรสฺต, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต-หุ–
นาฺตฺร ¶ โพชฺชา ตปสา, นาฺตฺรินฺทฺริยสํวรา;
นาฺตฺร สพฺพนิสฺสคฺคา, โสตฺถึ ปสฺสามิ ปาณินํ–
โรหิตสฺสสุตฺต
ปุจฺฉา – โรหิตสฺสสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต โรหิตสฺสํ เทวปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. โรหิตสฺโส ภนฺเต เทวปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ยตฺถ นุ โข ภนฺเต น ชายติ น ชียติ น มียติ น จวติ น อุปปชฺชติ, สกฺกา นุ โข โส ภนฺเต คมเนน โลกสฺส อนฺโต าตุํ วา ทฏฺุํ วา ปาปุณิตุํ วา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ยตฺถ โข อาวุโส น ชายติ น ชียติ น มียติ น จวติ น อุปปชฺชติ, นาหํ ตํ คมเนน โลกสฺส อนฺตํ าเตยฺยํ อฏฺเยฺยํ ปตฺเตยฺยนฺติ วทามี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
โกสลสํยุตฺต
ทหรสุตฺต
ปุจฺฉา – ทหรสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ราชานํ ปเสนทึ โกสลํ อารพฺภ ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ, เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ภนฺเต ราชา ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ภวมฺปิ โน โคตโม ‘อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธ’ติ ปฏิชานาตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ยฺหิ ตํ มหาราช สมฺมา วทมาโนวเทยฺย ‘อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธ’ติ ¶ , มเมว ตํ สมฺมา วทมาโน วเทยฺยา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ตสฺมา ¶ หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน;
ภุชงฺคมํ ปาวกฺจ, ขตฺติยฺจ ยสสฺสินํ;
ภิกฺขฺุจ สีลสมฺปนฺนํ, สมฺมเทว สมาจเร–
อตฺตรกฺขิตสุตฺต
ปุจฺฉา – อตฺตรกฺขิตสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ราชานํเยว ปเสนทึ โกสลํ อารพฺภ ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘อิธ มยฺหํ ภนฺเต รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส ¶ เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาที’’ติ เอวมาทิกํ วจนํ อโวจ. ภควา จ ภนฺเต เอวเมตํ มหาราช เอวเมตํ มหาราชาติ เอวมาทินา วิภชิตฺวา ภาสิตํ.
กาเยน ¶ สํวโร สาธุ, สาธุ วาจาย สํวโร;
มนสา สํวโร สาธุ, สาธุ, สพฺพตฺถ สํวโร;
สพฺพตฺถ สํวุโต ลชฺชี, รกฺขิโตติ ปวุจฺจติ.
อปฺปกสุตฺต
ปุจฺฉา – อปฺปกสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ราชานํเยว ปเสนทึ โกสลํ อารพฺภ ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘อิธ มยฺหํ ภนฺเต รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ อปฺปกา เต สตฺตา โลกสฺมึ, เย อุฬาเร อุฬาเร โภเค ลภิตฺวา น เจว มชฺชนฺติ น จ ปมชฺชนฺติ, น จ กาเมสุ เคธํ อาปชฺชนฺตี’’ติ เอวมาทิกํ วจนํ อโวจ. ภควา จ ภนฺเต ‘‘เอวเมตํ มหาราช เอวเมตํ มหาราชา’’ติ เอวมาทินา อปฺปกสุตฺตํ ภาสิตํ.
มลฺลิกาสุตฺต
ปุจฺฉา – มลฺลิกาสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ราชานํเยว ปเสนทึ โกสลํ อารพฺภ ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล มลฺลิกํ เทวึ เอตทโวจ ‘‘อตฺถิ นุ โข เต มลฺลิเก โกจฺโ อตฺตนา ปิยตโร’’ติ. ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ สพฺพาทิสา อนุปริคมฺม เจตสาติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
สพฺพา ¶ ทิสา อนุปริคมฺม เจตสา, เนวชฺฌคา ปิยตรมตฺตนา กฺวจิ. เอวํ ปิโย ปุถุ อตฺตา ปเรสํ, ตสฺมา น หึเส ปรมตฺตกาโม–
สตฺตชฏิลสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน สตฺตชฏิลสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ราชานํ ปเสนทึ โกสลํ อารพฺภ ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล อจิรปกฺกนฺเตสุ สตฺตสุ จ ชฏิเลสุ สตฺตสุ จ นิคณฺเสุ สตฺตสุ จ อเจลเกสุ สตฺตสุ จ เอกสาฏเกสุ สตฺตสุ จ ปริพฺพาชเกสุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ, เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ภนฺเต ราชา ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘เย เต ภนฺเต โลเก อรหนฺโต วา อรหตฺตมคฺคํ วา สมาปนฺนา, เอเต เตสํ อฺตรา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ทุชฺชานํ โข เอตํ มหาราช ตยา คิหินา กามโภคินา ปุตฺตสมฺพาธสยนํ อชฺฌาวสนฺเตน กาสิณจนฺทนํ ปจฺจนุโภนฺเตน มาลาคนฺธวิเลปนํ ธารยนฺเตน ชาตรูปรชตํ สาทิยนฺเตน ‘‘อิเม วา อรหนฺโต, อิเม วา อรหตฺตมคฺคํ สมาปนฺนา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
น ¶ วณฺณรูเปน นโร สุชาโน, น วิสฺสเส อิตฺตรทสฺสเนน;
สุสฺตานฺหิ วิยฺชเนน, อสฺตา โลกมิมํ จรนฺติ.
ปติรูปโก มตฺติกากุณฺฑโลว, โลหฑฺฒมาโสว สุวณฺณฉนฺโน;
จรนฺติ โลเก ปริวารฉนฺนา, อนฺโต อสุทฺธา พหิโสภมานา-หู
ปฺจราชสุตฺต
ปุจฺฉา – ปฺจราชสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ราชานํเยว ปเสนทึ โกสลํ อารพฺภ ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘กึ นุ โข ภนฺเต กามานํ อคฺค’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘มนาปปริยนฺตํ ขฺวาหํ มหาราช ปฺจสุ กามคุเณสุ อคฺคนฺติ วทามี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
อิธ ¶ ภนฺเต อมฺหากํ ปฺจนฺนํ ราชูนํ ปฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิตานํ สมงฺคีภูตานํ ปริจารยมานานํ อยมนฺตรากถา อุทปาทึ ‘กึ นุ โข กามานํ อคฺค’นฺติ–
ปทุมํ ¶ ยถา โกกนทํ สุคนฺธํ, ปาโต สิยา ผุลฺลมวีตคนฺธํ. องฺคีรสํ ปสฺส วิโรจมานํ, ตปนฺตมาทิจฺจมิวนฺตลิกฺเข–
ทุติยอปุตฺตกสุตฺต
ปุจฺฉา – ทุติยอปุตฺตกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ราชานํเยว ปเสนทึ โกสลํ อารพฺภ ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘อิธ ภนฺเต สาวตฺถิยํ เสฏฺิ คหปติ กาลงฺกโต, ตมหํ อปุตฺตกํ สาปเตยฺยํ ราชนฺเตปุรํ อติหริตฺวา อาคจฺฉามี’’ติ เอวมาทิกํ วจนํ อโวจ. ภควา จ ภนฺเต ‘‘เอวเมตํ มหาราช, เอวเมตํ มหาราช, ภูตปุพฺพํ โส มหาราช เสฏฺิ คหปติ ตคฺครสิขึ นาม ปจฺเจกสมฺพุทฺธํ ปิณฺฑปาเตน ปฏิปาเทสี’’ติ เอวมาทินา ตสฺส เสฏฺิสฺส คหปติสฺส อตีตํ วตฺถุํ อาหริตฺวา ปริโยสาเน จตูหิ คาถาหิ ภาสิตํ.
ธฺํ ¶ ธนํ รชตํ ชาตรูปํ, ปริคฺคหํ วาปิ ยทตฺถิ กิฺจิ,
ทาสา กมฺมกรา เปสฺสา, เย จสฺส อนุชีวิโน.
สพฺพํ นาทาย คนฺตพฺพํ, สพฺพํ นิกฺขิปฺปคามินํ;
ยฺจ กโรติ กาเยน, วาจาย อุทเจตสา.
ตฺหิ ตสฺส สกํ โหติ, ตํว อาทาย คจฺฉติ;
ตํวสฺส อนุคํ โหติ, ฉายาว อนปายินี.
ตสฺมา กเรยฺย กลฺยาณํ, นิจยํ สมฺปรายิกํ;
ปฺุานิ ปรโลกสฺมึ, ปติฏฺา โหนฺติ ปาณินํ –
มารสํยุตฺต
ตโปกมฺมสุตฺต
ปุจฺฉา – ตโปกมฺมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา ชิเนน กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – อุรุเวลายํ ภนฺเต มารํ ปาปิมนฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา คาถาย อชฺฌภาสิ.
‘‘ตโปกมฺมา อปกฺกมฺม, เยน สุชฺฌนฺติ มาณวา;
อสุทฺโธ มฺสิ สุทฺโธ, สุทฺธิมคฺคา อปรทฺโธ’’ติ.
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
‘‘อนตฺตสํหิตํ ตฺวา, ยํ กิฺจิ อมรํ ตปํ;
สพฺพํ นตฺถาวหํ โหติ, ผิยาริตฺตํว ธมฺมนิ;
สีลํ สมาธิ ปฺฺจ, มคฺคํ โพธาย ภาวยํ;
ปตฺโตสฺมิ ปรมํ สุทฺธึ, นิหโต ตฺวมสิ อนฺตกา’’ติ.
เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ชิเนน ภาสิตํ.
ตโปกมฺมา ¶ อปกฺกมฺม, เย น สุชฺฌนฺติ มาณวา;
อสุทฺโธ มฺสิ สุทฺโธ, สุทฺธิมคฺคา อปรทฺโธ–
อนตฺถสํหิตํ ¶ อุตฺวา, ยํกิฺจิ อมรํ ตปํ;
สพฺพํ นตฺถาวหํ โหติ, ผิยาริตฺตํว ธมฺมนิ;
หตฺถิราชวณฺณสุตฺต
ปุจฺฉา – หตฺถิราชวณฺณสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภวคตา ชิเนน กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – อุรุเวลายํ ภนฺเต มารกํเยว ปาปิมนฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา ภควโต ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํสํ อุปฺปาเทตุกาโม มหนฺตํ หตฺถิราชวณฺณํ อภินิมฺมินิตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ.
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
‘‘สํสรํ ทีฆมทฺธานํ, วณฺณํ กตฺวา สุภาสุภํ;
อลํ เต เตน ปาปิม, นิหโต ตฺวมสิ อนฺตกา’’ติ.
เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ชิเนน ภาสิตํ.
สํสรํ ¶ ทีฆมทฺธานํ, วณฺณํ กตฺวา สุภาสุภํ,
อลํ เต เตน ปาปิม, นิหโต ตฺวมสิ อนฺตก –
ภิกฺขุนีสํยุตฺต
อาฬวิกาสุตฺต
ปุจฺฉา – อิทานิ อาวุโส ภิกฺขุนี สํยุตฺตํ ปุจฺฉามิ, ยํ ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สาวิกาหิ เถรีหิ อตฺตโน
จ ¶ พุทฺธสาสนสฺส จ ยถาภูตํ คุณํ ปกาเสตฺวา ภาสิตํ. ตตฺถาวุโส ปมํ โปราณเกหิ มหากสฺสปาทีหิ ธมฺมสํคาหเกหิ เถรวเรหิ สํคีตํ อาฬวิกาสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต มารํ ปาปิมนฺตํ อารพฺภ อาฬวิกาย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา อาฬวิกาย ภิกฺขุนิยา ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํสํ อุปฺปาเทตุกาโม วิเวกมฺหา จาเวตุกาโม อาฬวิกํ ภิกฺขุนึ คาถาย อชฺฌภาสิ–
‘‘นตฺถิ นิสฺสรณํ โลเก, กึ วิเวเกน กาหสิ;
ภฺุชสฺส กามรติโย, มาหุ ปจฺฉานุตาปินี’’ติ.
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
‘‘อตฺถิ นิสฺสรณํ โลเก, ปฺาย เม สุผุสฺสิตํ;
ปมตฺตพนฺธุ ปาปิม, น ตฺวํ ชานาสิ ตํ ปทํ;
สตฺติสูลูปมา กามา, ขนฺธาสํ อธิกุฏฺฏนา;
ยํ ตฺวํ กามรตึ พฺรูสิ, อรหิ มยฺห สา อหู’’ติ.
เอวํ โข ภนฺเต อาฬวิกาย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ.
นตฺถิ ¶ นิสฺสรณํ โลเก, กึ วิเวเกน กาหสิ;
ภฺุชสฺสุ กามรติโย, มาหุ ปจฺฉานุตาปินี-หุ–
อตฺถิ ¶ นิสฺสรณํ โลเก, ปฺาย เม สุผุสฺสิตํ;
ปมตฺตพนฺธุ ปาปิม, น ตฺวํ ชานาสิ ตํ ปทํ.
สตฺติสูลูปมา กามา, ขนฺธาสํ อธิกุฏฺฏนา;
ยํ ตฺวํ กามรตึ พฺรูสิ, อรติ มยฺห สา อหุ–
โสมาสุตฺต
ปุจฺฉา – โสมาสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํเยว ภนฺเต อนฺธวเน มารํ ปาปิมนฺตํ อารพฺภ โสมาย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา โสมาย ภิกฺขุนิยา ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํสํ อุปฺปาเทตุกาโม สมาธิมฺหา จาเวตุกาโม โสมํ ภิกฺขุนึ คาถาย อชฺฌภาสิ.
‘‘ยํ ตํ อิสีหิ ปตฺตพฺพํ, านํ ทุรภิสมฺภวํ;
น ตํ ทฺวงฺคุลปฺาย, สกฺกา ปปฺโปตุมิตฺถิยา’’ติ.
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
‘‘อิตฺถิภาโว กึ กยิรา, จิตฺตมฺหิ สุสมาหิเต;
าณมฺหิ วตฺตมานมฺหิ, สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสโต;
ยสฺส นูน สิยา เอวํ, อิตฺถาหํ ปุริโสติ วา;
กิฺจิ วา ปน อฺสฺมิ, ตํ มาโร วตฺตุมรหตี’’ติ.
เอวํ โข ภนฺเต โสมาย ภิกฺขุนิยา อริยสาวิกาย ภาสิตํ.
ยํ ¶ ตํ อิสีหิ ปตฺตพฺพํ, านํ ทุรภิสมฺภวํ;
น ตํ ทฺวงฺคุลปฺาย, สกฺกา ปปฺโปตุมิตฺถิยา–
อิตฺถิ ¶ ภาโว กึ กยิรา, จิตฺตมฺหิ สุสมาหิเต;
าณมฺหิ วตฺต มานมฺหิ, สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสโต.
ยสฺส นูน สิยา เอวํ, อิตฺถาหํ ปุริโสติ วา;
กิฺจิ วา ปน อฺสฺมิ, ตํ มาโร วตฺตุมรหติ.
กิสาโคตมีสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ กิสาโคตมีสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํเยว ภนฺเต อนฺธวเน มารํ ปาปิมนฺตํ อารพฺภ กิสาโคตมิยา ภิกฺขุนิยา เถริยา ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา กิสาโคตมิยา ภิกฺขุนิยา ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํสํ อุปฺปาเทตุกาโม สมาธิมฺหา จาเวตุกาโม กิสาโคตมึ ภิกฺขุนึ คาถาย อชฺฌภาสิ–
‘‘กึ นุ ตฺวํ มตปุตฺตาว, เอกมาสิ รุทมฺมุขี;
วนมชฺฌคตา เอกา, ปุริสํ นุ คเวสสี’’ติ.
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
อจฺจนฺตํ มตปุตฺตามฺหิ, ปุริสา เอกทนฺติกา;
น โสจามิ น โรทามิ, น ตํ ภายามิ อาวุโส.
สพฺพตฺถ วิหตา นนฺที, ตโมกฺขนฺโธ ปทาลิโต;
เชตฺวาน มจฺจุโน เสนํ, วิหรามิ อนาสวา’’ติ.
เอวํ โข ภนฺเต กิสาโคตมิยา ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ.
กึ ¶ นุ ตฺวํ มตปุตฺตาว, เอกมาสิ รุทมฺมุขี;
วนมชฺฌคตา เอกา, ปุริสํ นุ คเสสสิ-หุ–
อจฺจนฺตํ มตปุตฺตามฺหิ, ปุริสา เอตทนฺติกา;
น โสจามิ น โรทามิ, น ตํ ภายามิ อาวุโส.
สพฺพตฺถ ¶ วิหตา นนฺที, ตโมกฺขนฺโธ ปทาลิโต;
เชตฺวาน มจฺจุโน เสนํ, วิหรามิ อนาสวา.
อุปฺปลวณฺณาสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส โปราเณหิ สํคีติการมหาเถรวเรหิ สํคีตํ อุปฺปลวณฺณสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํเยว ภนฺเต อนฺธวเน มารํ ปาปิมนฺตํ อารพฺภ อุปฺปลวณฺณาย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา อุปฺปลวณฺณาย ภิกฺขุนิยา ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํสํ อุปฺปาเทตุกาโม สมาธิมฺหา จาเวตุกาโม อุปฺปลวณฺณํ ภิกฺขุนึ คาถาย อชฺฌภาสิ–
‘‘สุปุปฺผิตคฺคํ ¶ อุปคมฺม ภิกฺขุนิ, เอกา ตุวํ ติฏฺสิ สาลมูเล. น จตฺถิ เต ทุติยา วณฺณธาตุ, พาเล น ตฺวํ ภายสิ ธุตฺตกาน’’นฺติ.
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
‘‘สตํ สหสฺสานิปิ ธุตฺตกานํ,
อิธาคตา ตาทิสกา ภเวยฺยุํ;
โลมํ น อิฺชามิ น สนฺตสามิ,
น มาร ภายามิ ตเมกิกาปิ.
เอสา อนฺตรธายามิ, กุจฺฉึ วา ปวิสามิ เต;
ปขุมนฺตริกายมฺปิ, ติฏฺนฺตึ มํ น ทกฺขสิ.
จิตฺตสฺมึ วสีภูตามฺหิ, อิทฺธิปาทา สุภาวิตา;
สพฺพพนฺธนมุตฺตามฺหิ, น ตํ ภายามิ อาวุโส’’ติ.
เอวํ โข ภนฺเต อุปฺปลวณฺณาย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ.
จาลาสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ จาลาสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อนฺธวเน มารํเยว ปาปิมนฺตํ อารพฺภ จาลาย ภิกฺขุนิยา อริยสาวิกาย ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา จาลํ ภิกฺขุนึ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘กึ นุ ตฺวํ ภิกฺขุนิ น โรเจสี’’ติ. ชาตึ ขฺวาหํ อาวุโส น โรเจมี’’ติ.
กึ นุ ชาตึ น โรเจสิ, ชาโต กามานิ ภฺุชติ;
โก นุ ตํ อิทมาทปยิ, ชาตึ มา โรจ ภิกฺขุนีติ.
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
ชาตสฺส มรณํ โหติ, ชาโต ทุกฺขานิ ผุสฺสติ;
พนฺธํ วธํ ปริกฺเลสํ, ตสฺมา ชาตึ น โรจเย.
พุทฺโธ ธมฺมมเทเสสิ, ชาติยา สมติกฺกมํ;
สพฺพทุกฺขปฺปหานาย, โส มํ สจฺเจ นิเวสยิ.
เย จ รูปูปคา สตฺตา, เย จ อรูปฏฺายิโน;
นิโรธํ อปฺปชานนฺตา, อาคนฺตาโร ปุนพฺภวนฺติ.
เอวํ โข ภนฺเต จาลาย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ.
กึ ¶ นุ ชาตึ น โรเจสิ, ชาโต กามานิ ภฺุชติ;
โก นุ ตํ อิทมาทปยิ, ชาตึ มา โรจ ภิกฺขุนี.
ชาตสฺส ¶ มรณํ โหติ, ชาโต ทุกฺขานิ ผุสฺสติ;
พนฺธํ วธํ ปริกฺเลสํ, ตสฺมา ชาตึ น โรจเย.
พุทฺโธ ธมฺมมเทเสสิ, ชาติยา สมติกฺกมํ,
สพฺพทุกฺขปฺปหานาย, โส มํ สจฺเจ นิเวสยิ.
เสลาสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ เสลาสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต มารํเยว ปาปิมนฺตํ อารพฺพฺภ เสลาย ภิกฺขุนิยา อริยสาวิกาย ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา เสลาย ภิกฺขุนิยา ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํสํ อุปฺปาเทตุกาโม สมาธิมฺหา จาเวตุกาโม เสลํ ภิกฺขุนึ คาถาย อชฺฌภาสิ–
เกนิทํ ปกตํ พิมฺพํ, กฺวนุ พิมฺพสฺส การโก;
กฺวนุ พิมฺพํ สมุปฺปนฺนํ, กฺวนุ พิมฺพํ นิรุชฺฌตีติ.
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
นยิทํ อตฺตกตํ พิมฺพํ, นยิทํ ปรกตํ อฆํ;
เหตุํ ปฏิจฺจ สมฺภูตํ, เหตุภงฺคา นิรุชฺฌตีติ.
เอวมาทินา ภนฺเต เสลาย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ.
เกนิทํ ¶ ปกตํ พิมฺพํ, กฺวนุ พิมฺพสฺส การโก;
กฺวนุ พิมฺพํ สมุปฺปนฺนํ, กฺวนุ พิมฺพํ นิรุชฺฌติ-หุ–
นยิทํ อตฺตกตํ พิมฺพํ, นยิทํ ปรกตํ อฆํ;
เหตุํ ปฏิจฺจ สมฺภูตํ, เหตุภงฺคา นิรุชฺฌติ.
วชิราสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ โปราณเกหิ มหากสฺสปาทีหิ ธมฺมสํคาหกเถรวเรหิ สํคีตํ วชิราสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต มารํ ปาปิมนฺตํ อารพฺภ วชิราย เถริยา ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา ปุริมนเยเนว วชิรํ ภิกฺขุนึ คาถาย อชฺฌภาสิ–
เกนายํ ¶ ปกโต สตฺโต, กุวํ สตฺตสฺส การโก,
กุวํ สตฺโต สมุปฺปนฺโน, กุวํ สตฺโต นิรุชฺฌตีติ.
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
กึ นุ สตฺโตติ ปจฺเจสิ, มารทิฏฺิคตํ นุ เต;
สุทฺธสงฺขารปฺุโชยํ, นยิธ สตฺตุปลพฺภติ.
ยถา หิ องฺคสมฺภารา, โหติ สทฺโท รโถ อิติ;
เอวํ ขนฺเธสุ สนฺเตสุ, โหติ สตฺโตติ สมฺมุติ.
ทุกฺขเมว หิ สมฺโภติ, ทุกฺขํ ติฏฺติ เวติ จ,
นาฺตฺร ทุกฺขา สมฺโภติ, นาฺํ ทุกฺขา นิรุชฺฌตีติ.
เอวํ โข ภนฺเต วชิราย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ.
เกนายํ ปกโต สตฺโต, กุวํ สตฺตสฺสการโก;
กุวํ สตฺโต สมุปฺปนฺโน, กุวํ สตฺโต นิรุชฺฌติ-หุ–
กึ ¶ นุ สตฺโตติ ปจฺเจสิ, มาร ทิฏฺิคตํ นุ เต;
สุทฺธสงฺขารปฺุโชยํ, นยิธ สตฺตุปลพฺภติ.
พฺรหฺมสํยุตฺต
คารวสุตฺต
ปุจฺฉา – พฺรหฺมสํยุตฺเต ¶ อาวุโส โปราเณหิ มหากสฺสปเถราทีหิ ธมฺมสํคาหกเถรวเรหิ ทุติยํ สํคีตํ คารวสุตฺตํ กตฺถ กถฺจ สมุปฺปนฺนํ.
วิสฺสชฺชนา – อุรุเวลายํ ภนฺเต สมุปฺปนฺนํ. ภควา ภนฺเต อุรุเวลายํ วิหรติ นชฺชา เนรฺชราย ตีเร อชปาลนิคฺโรธมูเล ปมาภิสมฺพุทฺโธ. อถ โข ภควโต รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ ‘‘ทุกฺขํ โข อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, กํ นุ ขฺวาหํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺย’’นฺติ.
อถ โข ภนฺเต ภควโต เอตทโหสิ ‘‘อปริปุณฺณสฺส โข สีลกฺขนฺธสฺส ปาริปูริยา อฺํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยุํ, น โข ปนาหํ ปสฺสามิ สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อตฺตนา สีลสมฺปนฺนตรํ อฺํ สมณํ วา
พฺราหฺมณํ ¶ วา, ยมหํ สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยุํ.
อปริปุณฺณสฺส โข สมาธิกฺขนฺธสฺส;
อปริปุณฺณสฺส โข ปฺากฺขนฺธสฺส;
อปริปุณฺณสฺส โข วิมุตฺติกฺขนฺธสฺส.
อปริปุณฺณสฺส โข วิมุตฺติาณทสฺสนกฺขนฺธสฺส ปาริปูริยา อฺํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนินิสฺสาย วิหเรยฺยํ. น โข ปนาหํ ปสฺสามิ สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อตฺตนา วิมุตฺติาณทสฺสนสมฺปนฺนตรํ อฺํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา, ยมหํ สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยํ. ยํนูนาหํ ยฺวายํ ธมฺโม มยา อภิสมฺพุทฺโธ, ตเมว ธมฺมํ สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺย’’นฺติ. เอวํ โข ภนฺเต ภควโต เจตโส ปริวิตกฺกวเสน อุปฺปนฺนํ.
เย ¶ จ อตีตา สมฺพุทฺธา, เย จ พุทฺธา อนาคตา;
โย เจตรหิ สมฺพุทฺโธ, พหูนํ โสกนาสโน;
สพฺเพ สทฺธมฺมครุโน, วิหํสุ วิหรนฺติ จ;
ตถาปิ วิหริสฺสนฺติ, เอสา พุทฺธาน ธมฺมตา.
ตสฺมา หิ อตฺตกาเมน, มหตฺตมภิกงฺขตา;
สทฺธมฺโม ครุกาตพฺโพ, สรํ พุทฺธาน สาสนํ.
อฺรตพฺรหฺมสุตฺต
ปุจฺฉา- ตตฺถาวุโส ¶ โปราณเกหิ มหากสฺสปาทีหิ ธมฺมสํคาหกเถรวเรหิ ปมํ สํคีตํ อฺตรพฺรหฺมสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – พฺรหฺมโลเก ภนฺเต อฺตรํ พฺรหฺมานํ อารพฺภ อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลานตฺเถเรน ภาสิตํ. อฺตรสฺส ภนฺเต พฺรหฺมุโน เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ ‘‘นตฺถิ โส สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา, โย อิธ อาคจฺเฉยฺยา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
อชฺชาปิ เต อาวุโส สา ทิฏฺิ, ยา เต ทิฏฺิ ปุเร อหุ;
ปสฺสสิ วีติวตฺตนฺตํ, พฺรหฺมโลเก ปภสฺสรนฺติ;
เอวํ โข ภนฺเต อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลานตฺเถเรน ภาสิตํ.
อชฺชาปิ ¶ เต อาวุโส สา ทิฏฺิ, ยา เต ทิฏฺิ ปุเร อหุ;
ปสฺสสิ วีติวตฺตนฺต, พฺรหฺมโลเก ปภสฺสรํ-หุ–
น เม มาริส สา ทิฏฺิ, ยา เม ทิฏฺิ ปุเร อหุ;
ปสฺสามิ วีติวตฺตนฺตํ, พฺรหฺมโลเก ปภสฺสรํ;
สฺวาหํ อชฺช กถํ วชฺชํ, อหํ นิจฺโจมฺหิ สสฺสโต หุ–
เตวิชฺชา ¶ อิทฺธิปตฺตา จ, เจโตปริยาย โกวิทา;
ขีณาสวา อรหนฺโต, พหู พุทฺธสฺส สาวกา-หุ–
อรุณวตีสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ อรุณวตีสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ภูตปุพฺพํ ภิกฺขเว ราชา อโหสิ อรุณวา นาม. รฺโ โข ปน ภิกฺขเว อรุณวโต อรุณวตี นาม ราชธานี อโหสี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา อรุณวตี สุตฺตํ ภาสิตํ.
อารมฺภถ ¶ นิกฺกมถ, ยฺุชถ พุทฺธสาสเน;
ธุนาถ มจฺจุโน เสนํ, นฬาคารํว กฺุชโร;
โย อิมสฺมึ ธมฺมวินเย, อปฺปมตฺโต วิหสฺสติ;
ปหาย ชาติ สํสารํ, ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสติ-หุ–
พฺราหฺมณสํยุตฺต
ธนฺชานีสุตฺต
ปุจฺฉา – พฺราหฺมณสํยุตฺเต ¶ อาวุโส ปมํ สํคีตํ ธนฺชานีสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต ภารทฺวาชโคตฺตํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. ภารทฺวาชโคตฺโต ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา คาถาย อชฺฌภาสิ.
‘‘กึ สุ เฉตฺวา สุขํ เสติ,
กึ สุ เฉตฺวา น โสจติ;
กิสฺสสฺสุ เอกธมฺมสฺส,
วธํ โรเจสิ โคตมา’’ติ–
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
‘‘โกธํ เฉตฺวา สุขํ เสติ;
โกธํ เฉตฺวา น โสจติ;
โกธสฺส วิสมูลสฺส,
มธุรคฺคสฺส พฺราหฺมณ;
วธํ อริยา ปสํสนฺติ,
ตฺหิ เฉตฺวา น โสจตี’’ติ;
เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
กึ ¶ สุ เฉตฺวา สุขํเสติ, กึ สุ เฉตฺวา น โสจติ;
กิสฺสสฺสุ เอกธมฺมสฺส, วธํ โรเจสิ โคตม–
ปุจฺฉา – อิมฺจ ¶ ปนาวุโส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ภารทฺวาชโคตฺโต พฺราหฺมโณ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน กีทิสํ ปสนฺนาการมกาสิ, กีวตฺตกฺจ อตฺถํ สมฺปาเทสิ.
วิสฺสชฺชนา – อิมฺจ ปน ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ภารทฺวาชโคตฺโต พฺราหฺมโณ ‘‘อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม, อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม, เสยฺยถาปิ โภ โคตม นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย, ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย, มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน ปสนฺนาการมกาสิ. อิมฺจ ปน ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ภารทฺวาชโคตฺโต พฺราหฺมโณ ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ อุปสมฺปทํ ยาจิตฺวา อจิรูปสมฺปนฺโน ยาว อรหตฺตํ สมฺปาเทสิ.
อกฺโกสสุตฺต
ปุจฺฉา – อกฺโกสกภารทฺวาชสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อกฺโกสกภารทฺวาชํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. อกฺโกสกภารทฺวาโช ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา อสพฺภาหิ ผรุสาหิ วาจาหิ ภควนฺตํ อกฺโกสติ ปริภาสติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ตํ กึ มฺสิ พฺราหฺมณ, อปิ นุโข เต อาคจฺฉนฺติ มิตฺตามจฺจา ¶ าติสาโลหิตา อติติโย’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
อกฺโกธสฺส ¶ กุโต โกโธ,
ทนฺตสฺส สมชีวิโน;
สมฺมทฺา วิมุตฺตสฺส,
อุปสนฺตสฺส ตาทิโน.
ตสฺเสว ¶ เตน ปาปิโย,
โย กุทฺธํ ปฏิกุชฺฌติ;
กุทฺธํ อปฺปฏิกุชฺฌนฺโต,
สงฺคามํ เชติ ทุชฺชยํ.
อุภินฺนมตฺถํ จรติ,
อตฺตโน จ ปรสฺส จ;
ปรํ สงฺกุปิตํ ตฺวา,
โย สโต อุปสมฺมติ.
อุภินฺนํ ติกิจฺฉนฺตานํ,
อตฺตโน จ ปรสฺส จ;
ชนา มฺนฺติ พาโลติ,
เย ธมฺมสฺส อโกวิทา.
ปุจฺฉา – อิมฺจ ¶ ปนาวุโส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา อกฺโกสกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน กีทิสํ ปสนฺนาการมกาสิ. กีวตฺตกฺจ อตฺถํ สมฺปาเทสิ.
วิสฺสชฺชนา – อิมฺจ ปน ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา อกฺโกสกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ ‘‘อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม, อภิกฺกนฺตํ โภ โคตมา’’ติ เอวมาทินา อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน ปสนฺนาการมกาสิ. ยาว อรหตฺตา จ ปน มหนฺตํ อตฺถํ สมฺปาเทสิ.
พหุธีตรสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา ชานตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน พฺราหฺมณสํยุตฺเต พหุธีตรสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกสเลสุ ภนฺเต อฺตรสฺมึ วนสณฺเฑ อฺตรํ ภารทฺวาชโคตฺตํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. อฺตโร ภนฺเต ภารทฺวาชโคตฺโต พฺราหฺมโณ โคเณ นฏฺเ ปริเยสนฺโต ภควโต สนฺติเก อิมา คาถาโย อภาสิ.
‘‘น หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, พลีพทฺทา จตุทฺทส;
อชฺชสฏฺึ น ทิสฺสนฺติ, เตนายํ สมโณ สุขี;
น หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, ติลาเขตฺตสฺมิ ปาปกา;
เอกปณฺณา ทุปณฺณา จ, เตนายํ สมโณ สุขี.
(เปยฺยาล)
น หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, ปจฺจูสมฺหิ อิณายิกา;
เทถ เทถาติ โจเทนฺติ, เตนายํ สมโณ สุขี’’ติ.
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
น หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, พลีพทฺทา จตุทฺทส;
อชฺชสฏฺึ น ทิสฺสนฺติ, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขี;
น หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, ติลาเขตฺตสฺมิ ปาปกา;
เอกปณฺณา ทุปณฺณา จ, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขี.
(เปยฺยาล)
น หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, ปจฺจูสมฺหิ อิณายิกา;
เทถ เทถาติ โจเทนฺติ, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขีติ.
เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
(๑)
น ¶ หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, พลีพทฺทา จตุทฺทส;
อชฺชสฏฺึ น ทิสฺสนฺติ, เตนาหํ สมโณ สุขี.
(๒)
น หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, ติลาเขตฺตสฺมิ ปาปกา;
เอกปณฺณา ทุปณฺณา จ, เตนายํ สมโณ สุขี.
(๓)
น ¶ หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, ตุจฺฉโกฏฺสฺมิ มูสิกา;
อุสฺโสฬฺหิกาย นจฺจนฺติ, เตนายํ สมโณ สุขี.
(๔)
น หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, สนฺถาโร สตฺตมาสิโก;
อุปฺปาฏเกหิ สฺฉนฺโน, เตนายํ สมโณ สุขี.
(๕)
น หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, วิธวา สตฺต ธีตโร;
เอกปุตฺตา ทุปุตฺตา จ, เตนายํ สมโณ สุขี.
(๖)
น ¶ หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, ปิงฺคลา ติลกาหตา;
โสตฺตํ ปาเทน โพเธติ, เตนายํ สมโณ สุขี.
(๗)
น หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, ปจฺจูสมิ อิณายิกา;
เทถ เทถาติ โจเทนฺติ, เตนายํ สมโณ สุขี.
(๑)
น ¶ หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, พลีพทฺทา จตุทฺทส;
อชฺชสฏฺึ น ทิสฺสนฺติ, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขี.
(๒)
น หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, ติลาเขตฺตสฺมิ ปาปกา;
เอกปณฺณา ทุปณฺณา จ, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขี.
(๓)
น หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, ตุจฺฉโกฏฺสฺมิ มูสิกา;
อุสฺโสฬฺหีกาย นจฺจนฺติ, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขี.
(๔)
น หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, สนฺถาโร สตฺตมาสิโก;
อุปฺปาฏเกหิ สฺฉนฺโน, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขี.
(๕)
น ¶ หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, วิธวา สตฺต ธีตโร;
เอกปุตฺตา ทุปุตฺตา จ, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขี.
(๖)
น หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, ปิงฺคลา ติลกาหตา;
โสตฺตํ ปาเทน โพเธติ, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขี.
(๗)
น หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, ปจฺจูสมฺหิ อิณายิกา;
เทถ เทถาติ โจเทนฺติ, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขี.
ปุจฺฉา – อิมฺจ ¶ ปนาวุโส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โส ภารทฺวาชโคตฺโต พฺราหฺมโณ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน กีทิสํ ปสนฺนาการมกาสิ. กีว มหนฺตฺจ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อตฺถํ สมฺปาเทสิ.
วิสฺสชฺชนา – อิมฺจ ปน ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โส ภารทฺวาชโคตฺโต พฺราหฺมโณ ‘‘อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม, เสยฺยถาปิ โภโคตม, นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย, ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย, มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย, จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทุกฺขนฺตี’’ติ เอวมาทินา อิมสฺมิ ธมฺมวินเย ปสนฺโน ปสนฺนาการมกาสิ. ภควโต จ สนฺติเก ‘‘ลเภยฺยาหํ โภโต โคตมสฺส สนฺติเก ปพฺพชํ, ลเภยฺยํ อุปสมฺปท’’นฺติ เอวมาทินา ปพฺพชฺชํ อุปสมฺปทํ ยาจิตฺวา อจิรูปสมฺปนฺโน ยาว อรหตฺตา มหนฺตํ วิเสสํ สมฺปาเทสิ.
กสิภารทฺวาชสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ เอกาทสมํ มหากสฺสปาทีหิ โปราณธมฺมสํคาหกเถเรหิ สํคีตํ กสิภารทฺวาชสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – มคเธสุ ภนฺเต ทกฺขิณาคิริสฺมึ เอกนาฬายํ พฺราหฺมณคาเม กสิภารทฺวาชํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. กสิภารทฺวาโช ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ.
‘‘กสฺสโก ¶ ปฏิชานาสิ, น จ ปสฺสามิ เต กสึ. กสฺสโก ปุจฺฉิโต พฺรูหิ, กถํ ชาเนมุ ตํ กสิ’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
‘‘สทฺธา พีชํ ตโป วุฏฺิ, ปฺา เม ยุคนงฺคลํ;
หิรี อีสา มโน โยตฺตํ, สติ เม ผาลปาจนํ.
กายคุตฺโต วจีคุตฺโต, อาหาเร อุทเร ยโต;
สจฺจํ กโรมิ นิทฺทานํ, โสรจฺจํ เม ปโมจนํ.
วีริยํ เม ธุรโธรยฺหํ, โยคกฺเขมาธิวาหนํ;
คจฺฉติ อนิวตฺตนฺตํ, ยตฺถ คนฺตฺวา น โสจติ.
เอวเมสา กสี กฏฺา, สา โหติ อมตปฺผลา;
เอตํ กสึ กสิตฺวาน, สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตี’’ติ.
เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
กสฺสโก ¶ ปฏิชานาสิ, น จ ปสฺสามิ เต กสึ;
กสฺสโก ปุจฺฉิโต พฺรูหิ, กถํ ชาเนมุ ตํ กสึ.
สทฺธา ¶ พีชํ ตโป วุฏฺิ, ปฺา เม ยุคนงฺคลํ;
หิรี อีสา มโน โยตฺตํ, สติ เม ผาลปาจนํ.
ปุจฺฉา – อิมฺจ ¶ ปนาวุโส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โส กสิภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน กีทิสํ ปสนฺนาการมกาสิ.
วิสฺสชฺชนา – อิมฺจ ปน ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา กสิภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ ‘‘อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม, อภิกฺกนฺตํ โภ โคตมา’’ติเอวมาทินา อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน ปสนฺนาการมกาสิ.
เสยฺยถาปิ โภ โคตม อุกฺกุชฺชิตํ วา นิกฺกุชฺเชยฺย.
อุทยสุตฺต
ปุจฺฉา – อุทยสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อุทยํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. อุทโย ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ปกฏฺโกยํ สมโณ โคตโม ปุนปฺปุนํ อาคจฺฉตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
ปุนปฺปุนฺเจว วปนฺติ พีชํ, ปุนปฺปุนํ วสฺสติ เทวราชา;
ปุนปฺปุนํ เขตฺตํ กสนฺติ กสฺสกา, ปุนปฺปุนํ ธฺมุเปติ รฏฺํ.
เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ปุนปฺปุนํ ¶ เจว วปนฺติ พีชํ, ปุนปฺปุนํ วสฺสติ เทว ราชา;
ปุนปฺปุนํ เขตฺตํ กสนฺติ กสฺสกา, ปุนปฺปุนํ ธฺมุเปติ รฏฺํ.
ปุนปฺปุนํ ¶ ยาจกา ยาจยนฺติ, ปุนปฺปุนํ ทานปตี ททนฺติ;
ปุนปฺปุนํ ทานปตี ททิตฺวา, ปุนปฺปุนํ สคฺคมุเปติ านํ.
ปุนปฺปุนํ ขีรนิกา ทุหนฺติ, ปุนปฺปุนํ วจฺโฉ อุเปติ มาตรํ;
ปุนปฺปุนํ กิลมติ ผนฺทติ จ, ปุนปฺปุนํ คพฺภมุเปติ มนฺโท.
ปุนปฺปุนํ ชายติ มียติ จ, ปุนปฺปุนํ สิวถิกํ หรนฺติ;
มคฺคฺจ ลทฺธา อปุนพฺภวาย, น ปุนปฺปุนํ ชายติ ภูริปฺโ-หุ–
มาตุโปสกสุตฺต
ปุจฺฉา – มาตุโปสกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต มาตุโปสกํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. มาตุโปสโก ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อหฺหิ โภ โคตม ธมฺเมน ภิกฺขํ ปริเยสามิ, ธมฺเมน ภิกฺขํ ปริเยสิตฺวา มาตาปิตโร โปเสมิ, กจฺจาหํ โภ โคตม เอวํการี กิจฺจการี โหมี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ตคฺฆ ตฺวํ พฺราหฺมณ เอวํการี กิจฺจการี โหสิ, โย โข พฺราหฺมณ ธมฺเมน ภิกฺขํ ปริเยสติ, ธมฺเมน ภิกฺขํ ปริเยสิตฺวา มาตาปิตโร โปเสติ, พหุํ โส ปฺุํ ปสวตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตา.
โย ¶ มาตรํ วา ปิตรํ วา, มจฺโจ ธมฺเมน โปสติ;
ตาย นํ ปาริจริยาย, มาตาปิตูสุ ปณฺฑิตา;
อิเธว นํ ปสํสนฺติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทติ–
โขมทุสฺสสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน พฺราหฺมณสํยุตฺเต โขมทุสฺสสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต โขมทุสฺเส นาม สกฺยานํ นิคเม โขมทุสฺสเก พฺราหฺมณคหปติเก อารพฺภ ภาสิต, โขมทุสฺสกา ภนฺเต พฺราหฺมณคหปติกา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ ‘‘เก จ มุณฺฑกา สมณกา, เก จ สภาธมฺมํ ชานิสฺสนฺตี’’ติ.
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
‘‘เนสา สภา ยตฺถ น สนฺติ สนฺโต,
สนฺโต น เต เย น วทนฺติ ธมฺมํ;
ราคฺจ โทสฺจ ปหาย โมหํ,
ธมฺมํ วทนฺตา จ ภวนฺติ สนฺโต’’ติ.
เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
เนสา ¶ สภา ยตฺถ นสนฺติ สนฺโต,
สนฺโต น เต เย น วทนฺติ ธมฺมํ;
ราคฺจ โทสฺจ ปหาย โมหํ,
ธมฺมํ วทนฺตา จ ภวนฺติ สนฺโต–
วงฺคีสสํยุตฺต
อานนฺทสุตฺต
ปุจฺฉา – วงฺคีสสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส จตุตฺถํ สํงฺคีตํ อานนฺทสุตฺตํ กตฺถกํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ วงฺคีสตฺเถรํ อารพฺภ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภาสิตํ. อายสฺมตา ภนฺเต วงฺคีโส อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ คาถาย อชฺฌภาสิ–
‘‘กามราเคน ฑยฺหามิ, จิตฺตํ เม ปริฑยฺหติ;
สาธุ นิพฺพาปนํ พฺรูหิ, อนุกมฺปาย โคตมา’’ติ.
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
‘‘สฺาย วิปริเยสา, จิตฺตํ เต ปริฑยฺหติ;
นิมิตฺตํ ปริวชฺเชหิ, สุภํ ราคูปสํหิตํ;
สงฺขาเร ปรโต ปสฺส, ทุกฺขโต มา จ อตฺตโต;
นิพฺพาเปหิ มหาราคํ, มา ฑยฺหิตฺโถ ปุนปฺปุนํ;
อสุภาย จิตฺตํ ภาเวหิ, เอกคฺคํ สุสมาหิตํ;
สติ กายคตา ตฺยตฺถุ, นิพฺพิทาพหุโล ภว;
อนิมิตฺตฺจ ภาเวหิ, มานานุสยมุชฺชห;
ตโต มานาภิสมยา, อุปสนฺโต จริสฺสสี’’ติ.
เอวํ โข ภนฺเต อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภาสิตํ.
กามราเคน ¶ ฑยฺหามิ, จิตฺตํ เม ปริฑยฺหติ;
สาธุ นิพฺพาปนํ พฺรูหิ, อนุกมฺปาย โคตม–
สฺาย ¶ วิปริเยสา, จิตฺตํ เต ปริฑยฺหติ;
นิมิตฺตํ ปริวชฺเชหิ, สุภํ ราคูปสํหิตํ.
สงฺขาเร ปรโตปสฺส, ทุกฺขโต มา จ อตฺตโต;
นิพฺพาเปหิ มหาราคํ, มา ฑยฺหิตฺโถ ปุนปฺปุนํ.
อสุภาย จิตฺตํ ภาเวหิ, เอกคฺคํ สุสมาหิตํ;
สติ กายคตา ตฺยตฺถุ, นิพฺพิทาพหุโล ภว.
อนิมิตฺตฺจ ¶ ภาเวหิ, มานานุสยมุชฺชห;
ตโต มานาภิสมยา, อุปสนฺโต จริสฺสสิ.
วงฺคีสสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺถ อาวุโส ทฺวาทสมํ วงฺคีสสุตฺตํ กตฺถ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมตา วงฺคีสตฺเถเรน อจิร อรหตฺตปฺปตฺเตน วิมุตฺติสุขปฏิสํเวทินา–
‘‘กาเวยฺยมตฺตา วิจริมฺห ปุพฺเพ, คามาคามํ ปุราปุรํ,
อถทฺทสาม สมฺพุทฺธํ, สทฺธา โน อุปปชฺชถ;
โส เม ธมฺม มเทเสสิ, ขนฺธายตน ธาตุโย;
ตสฺสาหํ ธมฺมํ สุตฺวาน, ปพฺพชึ อนคาริยํ;
พหุนฺนํ วต อตฺถาย, โพธึ อชฺฌคมา มุนิ;
ภิกฺขูนํ ภิกฺขูนีนฺจ, เย นิยามคตทฺทสา;
สฺวาคตํ ¶ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;
ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;
ปุพฺเพ นิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ;
เตวิชฺโช อิทฺธิปตฺโตมฺหิ, เจโตปริยาย โกวิโท.
เอวํ โข ภนฺเต อุทานวเสน ภาสิตํ.
กาเวยฺย ¶ มตฺตา วิจริมฺห ปุพฺเพ; คามาคามํปุราปุรํ,
อถทฺทสาม สมฺพุทฺธํ, สทฺธา โน อุปปชฺชถ.
โส ¶ เม ธมฺมมเทเสสิ, ขนฺธายตน ธาตุโย;
ตสฺสาหํ ธมฺมํ สุตฺวาน, ปพฺพชึ อนคาริยํ.
พหุนฺนํ วต อตฺถาย, โพธึ อชฺฌคมา มุนิ;
ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนี นฺจ, เย นิยามคตทฺทสา.
สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;
ตสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
ปุพฺเพนิวาสํ ¶ ชานามิ; ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;
เตวิชฺโช อิทฺธิปตฺโตมฺหิ, เจโตปริยายโกวิโท.
วนสํยุตฺต
อานนฺทสุตฺต
ปุจฺฉา – วนสํยุตฺเต ปนาวุโส ปฺจมํ สํคีตํ อานนฺทสุตฺตํ กทา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกสเลสุ ภนฺเต อฺตรสฺมึ วนสณฺเฑ อจิรปรินิพฺพุเต ภควติ อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อารพฺภ ตสฺมึ วนสณฺเฑ อธิวตฺถาย เทวตาย ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต อานนฺโท อจิรปรินิพฺพุเต ภควติ อติเวลํ คิหิสฺตฺติพหุโล วิหรติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
‘‘รุกฺขมูลคหนํ ปสกฺกิย,
นิพฺพานํ หทยสฺมึ โอปิย;
ฌาย โคตม มา ปมาโท,
กึ เต พิฬิพิฬิกา กริสฺสตี’’ติ.
เอวํ ¶ โข ภนฺเต วนสณฺเฑ อธิวตฺถาย เทวตาย อายสฺมโต อานนฺทตฺเถรสฺส อนุกมฺปิกาย อตฺถกามาย ภาสิตํ.
รุกฺขมูล ¶ คหนํ ปสกฺกิย, นิพฺพานํ หทยสฺมึ โอปิย;
ฌาย โคตม มา ปมาโท, กึ เต พิฬิพิฬิกา กริสฺสติ-หุ–
ยกฺขสํยุตฺต
อินฺทกสุตฺต
ปุจฺฉา – ยกฺขสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส ปมํ สํคีตํ อินฺทกสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อินฺทกูเฏ ปพฺพเต อินฺทกสฺส ยกฺขสฺส ภวเน อินฺทกํ ยกฺขํ อารพฺภ ภาสิตํ. อินฺทโก ภนฺเต ยกฺโข อตฺตวาโท ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา คาถาย อชฺฌภาสิ–
‘‘รูปํ น ชีวนฺติ วทนฺติ พุทฺธา,
กถํ นฺวยํ วินฺทติมํ สรีรํ;
กุตสฺส อฏฺียกปิณฺฑเมภิ,
กถํ นฺวยํ สชฺชติ คพฺภรสฺมิ’’นฺติ.
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
‘‘ปมํ กลลํ โหติ, กลลา โหติ อพฺพุทํ,
อพฺพุทา ชายเต เปสิ, เปสิ นิพฺพตฺตตี ฆโน;
ฆนา ปสาขา ชายนฺติ, เกสา โลมา นขาปิจ;
ยฺจสฺส ภฺุชตี มาตา, อนฺนํ ปานฺจ โภชนํ;
เตน โส ตตฺถ ยาเปติ, มาตุกุจฺฉิคโตนโร’’ติ.
เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
อาฬวกสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน ยกฺขสํยุตฺเต อาฬวกสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – อาฬวิยํ ภนฺเต อาฬวกสฺส ยกฺขสฺส ภวเน อาฬวกํ ยกฺขํ อารพฺภ ภาสิตํ. อาฬวโก ภนฺเต ยกฺโข ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ–
กึ สูธวิตฺตํ ปุริสสฺส เสฏฺํ,
กึ สุ สุจิณฺณํ สุขมาวหาติ;
กึ สุ หเว สาทุตรํ รสานํ,
กถํ ชีวึ ชีวิตามาหุ เสฏฺนฺติ.
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
สทฺธีจ วิตฺตํ ปุริสสฺส เสฏฺํ,
ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ;
สจฺจํ หเว สาทุตรํ รสานํ,
ปฺาชีวึ ชีวิตมาหุ เสฏฺนฺติ.
เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
น ¶ ขฺวาหํ ตํ อาวุโส นิกฺขมิสฺสามิ, ยํ เต กรณียํ, ตํ กโรหิ,
ปฺหํ ตํ สมณ ปุจฺฉิสฺสามิ, สเจ เม น พฺยากริสฺสสิ, จิตฺตํ วา เต ขิปิสฺสามิ, หทยํ วา เต ผาเลสฺสามิ, ปาเทสุ วา คเหตฺวา ปารคงฺคาย ขิปิสฺสามิ–
กึ ¶ สูข วิตฺตํ ปุริสสฺส เสฏฺํ, กึ สุ สุจิณฺณํ สุขมาวหาติ;
กึ สุ หเว สาทุภรํ รสานํ, กถํ ชีวึ ชีวิตมาหุ เสฏฺํ–
สทฺธีธ วิตฺตํ ปุริสสฺส เสฏฺํ, ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ;
สจฺจํ หเว สาทุตรํ รสานํ, ปฺาชีวึ ชีวิตมาหุ เสฏฺํ;
กถํสุ ¶ ตรติ โอฆํ, กถํสุ ตรติ อณฺณวํ;
กถํสุ ทุกฺข มจฺเจติ, กถํสุ ปริสุชฺฌติ.
สทฺธาย ตรติ โอฆํ, อปฺปมาเทน อณฺณวํ;
วีริเยน ทุกฺข มจฺเจติ, ปฺาย ปริสุชฺฌติ–
กถํสุ ¶ ลภเต ปฺํ, กถํสุ วินฺทเต ธนํ;
กถํสุ กิตฺตึ ปปฺโปติ, กถํ มิตฺตานิ คนฺถติ;
อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, กถํ เปจฺจ น โสจติ–
สทฺทหาโน อรหตํ, ธมฺมํ นิพฺพานปตฺติยา;
สุสฺสูสํ ลภเต ปฺํ, อปฺปมตฺโต วิจกฺขโณ;
ปติรูปการี ธุรวา, อุฏฺาตา วินฺทเต ธนํ;
สจฺเจน ¶ กิตฺตึ ปปฺโปติ, ททํ มิตฺตานิ คนฺถติ;
อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, เอวํ เปจฺจ น โสจติ;
ยสฺเสเต จตุโร ธมฺมา, สทฺธสฺส ฆรเมสิโน;
สจฺจํ ธมฺโม ธิติ จาโค, ส เว เปจฺจน โสจติ–
สกฺกสํยุตฺต
วตปทสุตฺต
ปุจฺฉา – สกฺกสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส วตปทสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ สกฺกสฺส ภิกฺขเว เทวานมินฺทสฺส ปุพฺเพ มนุสฺสภูตสฺส สตฺต วตปทานิ สมตฺตานิ สมาทินฺนานิ อเหสุํ, เยสํ สมาทินฺนตฺตา สกฺโก สกฺกตฺตํ อชฺฌคาติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
สกฺกสฺส ¶ ภิกฺขเว เทวานมินฺทสฺส ปุพฺเพ มนุสฺสภูตสฺส อิมานิ สตฺต วตปทานิ สมตฺตานิ สมาทินฺนานิ อเหสุํ.
มาตาเปตฺติภรํ ชนฺตุํ, กุเล เชฏฺาปจายินํ;
สณฺหํ สขิลสมฺภาสํ, เปสุเณยฺยปฺปหายินํ;
มจฺเฉรวินเย ยุตฺตํ, สจฺจํ โกธาภิภุํ นรํ;
ตํ เว เทวา ตาวตึสา, อาหุ ‘‘สปฺปุริโส’’อิติ.
ทลิทฺทสุตฺต
ปุจฺฉา – ทลิทฺทสุตฺตํ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ. วิสฺสชฺชนา. ราชคเห ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ภูตปุพฺพํ ภิกฺขเว อฺตโร ปุริโส อิมสฺมึเยว ราชคเห มนุสฺสทลิทฺโท ¶ อโหสิ มนุสฺสกปโณ มนุสฺสวราโก, โส ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย สทฺธํ สมาทิยิ, สีลํ, สุตํ, จาคํ, ปฺํ สมาทิยี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ยสฺส ¶ สทฺธา ตถาคเต, อจลา สุปฺปติฏฺิตา;
สีลฺจ ยสฺส กลฺยาณํ, อริยกนฺตํ ปสํสิตํ.
ยชมานสุตฺต
ปุจฺฉา – ยชมานสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ¶ ภนฺเต สกฺกํ เทวานมินฺทํ อารพฺภ ภาสิตํ. สกฺโก ภนฺเต เทวานมินฺโท ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ–
‘‘ยชมานานํ มนุสฺสานํ, ปฺุเปกฺขาน ปาณินํ;
กโรตํ โอปธิกํ ปฺุํ, กตฺถ ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติ.
ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–
‘‘จตฺตาโร จ ปฏิปนฺนา, จตฺตาโรจ ผเล ิตา;
เอส สงฺโฆ อุชุภูโต, ปฺาสีลสมาหิโต;
ยชมานานํ มนุสฺสานํ, ปฺุเปกฺขาน ปาณินํ;
กโรตํ โอปธิกํ ปฺุํ, สงฺเฆ ทินฺนํ มหปฺผลํ’’นฺติ.
เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ยชมานานํ ¶ มนุสฺสานํ, ปฺุเปกฺขาน ปาณินํ,
กโรตํ โอปธิตํ ปฺุํ, กตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ–
จตฺตาโร จ ปฏิปนฺนา, จตฺตาโร จ ผเล ิตา;
เอส สงฺโฆ อุชุภูโต, ปฺาสีลสมาหิโต;
ยชมานานํ มนุสฺสานํ, ปฺุเปกฺขาน ปาณินํ;
กโรตํ โอปธิกํ ปฺุํ, สงฺเฆ ทินฺนํ มหปฺผลํ–
คหฏฺวนฺทนาสุตฺต
ปุจฺฉา – คหฏฺวนฺทนาสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ภูตปุพฺพํ ภิกฺขเว สกฺโก เทวานมินฺโท มาตลึ สงฺคาหกํ อามนฺเตสี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ตํ ¶ นมสฺสนฺติ เตวิชฺชา, สพฺเพ ภุมฺมาจ ขตฺติยา;
จตฺตาโร จ มหาราชา, ติทสาจ ยสสฺสิโน;
อถโก นาม โส ยกฺโข, ยํ ตฺวํ สกฺก นมสฺสสิ–
อหฺจ ¶ สีลสมฺปนฺเน, จิรรตฺตสมาหิเต;
สมฺมาปพฺพชิเต วนฺเท, พฺรหฺมจริยปรายเน.
เย คหฏฺา ปฺุกรา, สีลวนฺโต อุปาสกา;
ธมฺเมน ทารํ โปเสนฺติ, เต นมสฺสามิ มาตลิ.
นิทานวคฺคปาฬิ
นิทานสํยุตฺต
ปฏิจฺจสมุปฺปาทสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน นิทานวคฺคสํยุตฺเต ปมํ สํคีตํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทสุตฺตํ กตฺถ ตํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ปฺจสเต ชนปทวาสิโน ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ. ปฺจสตา ภนฺเต ชนปทวาสิโน ภิกฺขู สพฺเพ อุคฺฆาฏิตฺุโน ธุตงฺคธรา อารทฺธวีริยา ยุตฺตโยคา วิปสฺสกา สณฺหํ สุขุมํ สฺุตํ ปจฺจยาการธมฺมเทสนํ ปตฺถยมานา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ภควนฺตํ ปริวาเรตฺวา นิสีทึสุ. ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ ‘‘ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ, ตํ สุณาถ สาธุกํ มนสิ กโรถ, ภาสิสฺสามี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
กตโม ¶ จ ภิกฺขเว ปฏิจฺจสมุปฺปาโท. อวิชฺชาปจฺจยา ภิกฺขเว สงฺขารา, สงฺขารปจฺจยา วิฺาณํ (เปยฺยาล) ชาติปจฺจยา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปาสา สมฺภวนฺติ, เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ. อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปฏิจฺจสมุปฺปาโท.
อวิชฺชาย ตฺเวว อเสสวิราคนิโรโธ สงฺขารนิโรโธ (เปยฺยาล) ชาตินิโรธา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา นิรุชฺฌนฺติ, เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหติ –
วิภงฺคสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ ทุติยํ สํคีตํ วิภงฺคสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ปฺจสเต ชนปทวาสิโน วิปฺจิตฺุโน ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ. ปฺจสตา ภนฺเต ชนปทวาสิกา ภิกฺขู วิปฺจิตฺุโน ธุตงฺคธรา อารทฺธวีริยา ยุตฺตโยคา วิสฺสกา สณฺหํ สุขุมํ สฺุตปฏิสํยุตฺตํ ปจฺจยาการธมฺมเทสนํ ปตฺถยมานา ภควนฺตํ ปริวาเรตฺวา นิสีทึสุ. ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ ‘‘ปฏิจฺจ สมุปฺปาทํ โว ภิกฺขเว เทเทสฺสามิ วิภชิสฺสามิ, ตํ สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ, ภาสิสฺสามี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ปฺจเวรภยสุตฺต
ปุจฺฉา – ปฺจเวรภยสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ อารพฺภ ‘‘ยโต โข คหปติ อริยสาวกสฺส ปฺจ ภยานิ เวรานิ วูปสนฺตานิ โหนฺติ, จตูหิ จ โสตาปตฺติยงฺเคหิ สมนฺนาคโต โหติ, อริโย จสฺส าโย ปฺาย สุทิฏฺโ โหติ สุปฺปฏิวิทฺโธ, โส อากงฺขมาโน อตฺตนาว อตฺตานํ พฺยากเรยฺย ขีณนิรโยมิ ขีณติรจฺฉานโยนิ ขีณเปตฺติวิสโย ขีณาปายทุคฺคติวินิปาโต, โสตาปนฺโนหมสฺมิ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโน’’ติ เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโสตตฺถ ¶ ภควตา อริยสาวกสฺส ปฺจนฺนํ ภยานํ เวรานํ วูปสนฺตตา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ‘‘กตมานิ ¶ ปฺจ ภยานิ เวรานิ วูปสนฺตานิ โหนฺติ. ยํ คหปติ ปาณาติปาตี ปาณาติปาตปจฺจยา ทิฏฺธมฺมิกมฺปิ ภยํ เวรํ ปสวติ, สมฺปรายิกมฺปิ ภยํ เวรํ ปสวติ, เจตสิกมฺปิ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทยติ. ปาณาติปาตา ฏิวิรตสฺส เอวํ ตํ ภยํ เวรํ วูปสนฺตํ โหตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา อริยสาวกสฺส ปฺจนฺนํ ภยานํ เวรานํ วูปสนฺตตา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา อริยสาวกสฺส จตูหิ โสตาปตฺติยงฺเคหิ สมนฺนาคตตา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – กตเมหิ จตูหิ โสตาปตฺติยงฺเคหิ สมนฺนาคโต โหติ. อิธ คหปติ อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ ‘‘อิติปิโส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโรปุริสทมฺมสารถิ สตฺถาเทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา อริยสาวกสฺส จตูหิ โสตาปตฺติยงฺเคหิ สมนฺนาคตตา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา อริยสาวเกน อริยสฺส ายสฺส ปฺาย สุทิฏฺตา สุปฺปฏิวิทฺธตา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – กตโม จสฺส อริโย าโย ปฺาย สุทิฏฺโ โหติ สุปฺปฏิวิทฺโธ. อิธ คหปติ อริยสาวโก ปฏิจฺจสมุปฺปาทฺเว สาธุกํ โยนิโส มนสิ กโรติ ‘‘อิติ อิมสฺมึ สติ อิทํ โหติ, อิมสฺมึ อสติ อิทํ น โหติ, อิมสฺสุปฺปาทา อิทํ อุปฺปชฺชติ, อิมสฺส นิโรธา อิทํ นิรุชฺฌติ, ยทิทํ อวิชฺชาปจฺจยา (เปยฺยาล) เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตี’’ติ, เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ตตฺถ อริยสาวเกน อริยสฺส ายสฺส ปฺาย สุทิฏฺตา สุปฺปฏิวิทฺธตา ปกาสิตา.
ยโต ¶ โข คหปติ อริยสาวกสฺส อิมานิ ปฺจ ภยานิ เวรานิ วูปสนฺตานิ โหนฺติ. อิเมหิ จตูหิ โสตาปตฺติยงฺเคหิ สมนฺนาคโต โหติ. อยฺจสฺส อริโย าโย ปฺาย สุทิฏฺโ โหติ สุปฺปฏิวิทฺโธ–
ทุกฺขสุตฺต
ปุจฺฉา – ทุกฺขสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ทุกฺขสฺส ภิกฺขเว สมุทยฺจ อตฺถงฺคมฺจ เทเสสฺสามี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ทุกฺขสมุทโย ปกาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – กตโม จ ภิกฺขเว ทุกฺขสฺส สมุทโย. จกฺขฺุจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิฺาณํ, ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา. อยํ โข ภิกฺขเว ทุกฺขสฺส สมุทโย. โสตฺจ ปฏิจฺจ สทฺเท จ อุปฺปชฺชติ โสตวิฺาณํ…เป… ฆานฺจ ปฏิจฺจ คนฺเธ จ…เป… ชิวฺหฺจ ปฏิจฺจ รเส จ…เป… กายฺจ ปฏิจฺจ โผฏฺพฺเพ จ…เป… มนฺจ ปฏิจฺจ ธมฺเม จ อุปฺปชฺชติ มโนวิฺาณํ, ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา. อยํ โข ภิกฺขเว ทุกฺขสฺส สมุทโยติ เอวํโข ภนฺเต ตตฺถ ภควตา ทุกฺขสฺส สมุทโย ปกาสิโต.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ทุกฺขสฺส อตฺถงฺคโม ปกาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – กตโม จ ภิกฺขเว ทุกฺขสฺส อตฺถงฺคโม. จกฺขฺุจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิฺาณํ, ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ตสฺสาเยว ตณฺหาย อเสสวิราคนิโรธา อุปาทานนิโรโธ อุปาทานนิโรธา ภวนิโรโธ, ภวนิโรธา ชาตินิโรโธ, ชาตินิโรธา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา นิรุชฺฌนฺติ. เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา ทุกฺขสฺส อตฺถงฺคโม ปกาสิโต.
ปุตฺตมํสูปมสุตฺต
ปุจฺฉา – ปุตฺตมํสูปมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล อธุนา ปพฺพชิเต ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ. ภควโต จ ภนฺเต ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ มหาลาภสกฺกาโร อุทปาทิ, เอกจฺเจ จ ภนฺเต ภิกฺขู นวา อจิรปพฺพชิตา กุลปุตฺตา อาหารํ อปจฺจเวกฺขิตฺวา ปริภฺุชึสุ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อาหารา ภูตานํ วา สตฺตานํ ิติยา สมฺภเวสีนํ วา อนุคฺคหาย. กตเม จตฺตาโร กพฬีกาโร อาหาโร โอฬาริโก วา สุขุโม วา ผสฺโส ทุติโย มโนสฺเจตนา ตติยา วิฺาณํ จตุตฺถ’’นฺติ เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ กพฬีการสฺส อาหารสฺส ทฏฺพฺพากาโร ภควตา ปกาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ทฺเว ชายมฺปติกา ปริตฺตํ สมฺพลํ อาทาย กนฺตารมคฺคํ ปฏิปชฺเชยฺยุํ. เตสมสฺส เอกปุตฺตโก ปิโย มนาโปติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา ¶ กพฬีการสฺส อาหารสฺส ทฏฺพฺพากาโร ปกาสิโต.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ผสฺสาหารสฺส ทฏฺพฺพากาโร ปกาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว คาวี นิจฺจมฺมา กุฏฺฏํ เจ นิสฺสาย ติฏฺเยฺย, เย กุฏฺฏนิสฺสิตา ปาณา, เต นํ ขาเทยฺยุํ. รุกฺขํ เจ นิสฺสาย ติฏฺเยฺย. อุทกํ เจ นิสฺสาย ติฏฺเยฺย. อากาสํ เจ นิสฺสาย ติฏฺเยฺย, เย อากาสนิสฺสิตา ปาณา, เต นํ ขาเทยฺยุนฺติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา ผสฺสสฺส อาหารสฺส ทฏฺพฺพากาโร วิตฺถาเรตฺวา ปกาสิโต.
เอวเมว ¶ ขฺวาหํ ภิกฺขเว ผสฺสาหาโร ทฏฺพฺโพติ วทามิ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา มโนสฺเจตนาหารสฺส ทฏฺพฺพากาโร ปกาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว องฺคารกาสุ สาธิกโปริสา ปุณฺณา องฺคารานํ วีตจฺจิกานํ วีตธูมานํ. อถ ปุริโส อาคจฺเฉยฺย ชีวิตุกาโม อมริตุกาโม สุข กาโม ทุกฺขปฺปฏิกูโลติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา มโนสฺเจตนาหารสฺส ทฏฺพฺพากาโร วิตฺถาเรน ปกาสิโต.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา วิฺาณาหารสฺส ทฏฺพฺพากาโร ปกาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว โจรํ อาคุจารึ คเหตฺวา รฺโ ทสฺเสยฺยุํ ‘‘อยํ เต เทวโจโร อาคุจารี, อิมสฺส ยํ อิจฺฉสิ, ตํ ทณฺฑํ ปเณหี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา วิฺาณาหารสฺส ทฏฺพฺพากาโร ปกาสิโต.
สุสิมปริพฺพาชกสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน สุสิมปริพฺพาชก สุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อายสฺมนฺตํ สุสิมํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต สุสิโม ยาวตโก ภิกฺขูหิ สทฺธึ อโหสิ กถาสลฺลาโป, ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิ. ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ ‘‘ปุพฺเพ โข สุสิม ธมฺมฏฺิติาณํ, ปจฺฉา นิพฺพาเน าณ’’นฺติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควา อายสฺมโต สุสิมตฺเถรสฺส สมฺปติอรหตฺตปตฺตสฺส อนุโยควเสน ปฏิปุจฺฉิตฺวา ปฏิปุจฺฉิตฺวา อุตฺตริ ธมฺมเทสนํ วิตฺถาเรตฺวา เทเสสิ.
วิสฺสชฺชนา – ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺติ สุสิม ปสฺสสีติ. เอวํ ภนฺเต. ภวปจฺจยา ชาตีติ สุสิม ปสฺสสีติ. เอวํ ภนฺเตติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควา ตตฺถ อายสฺมโต สุสิมสฺส สมฺปติอรหตฺตปตฺตสฺส อุตฺตริปิ อนุโยควเสน ปฏิปุจฺฉิตฺวา ปฏิปุจฺฉิตฺวา วิตฺถารโต ธมฺมํ เทเสสิ.
ตสฺส ¶ เม ภนฺเต ภควา อจฺจยํ อจฺจยโต ปฏิคฺคณฺหาตุ อายตึสํวราย–
อภิสมยสํยุตฺต
นขสิขาสุตฺต
ปุจฺฉา – อภิสมยสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส ปมํ สํคีตํ นขสิขาสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ตํ กึ มฺถ ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข พหุตรํ, โย วายํ มยา ปริตฺโต นขสิขายํ ปํสุอาโรปิโต, อยํ วา มหาปถวี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ธาตุสํยุตฺต
จงฺกมสุตฺต
ปุจฺฉา – ธาตุสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส จงฺกมสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ธาตุโสว ภิกฺขเว สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, หีนาธิมุตฺติกา หีนาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, กลฺยาณาธิมุตฺติกา กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
อสฺสทฺธสํสนฺทนสุตฺต
ปุจฺฉา – อสฺสทฺธสํสนฺทนสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ธาตุโสว ภิกฺขเว สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, อสฺสทฺธา อสฺสทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, อหิริกา อหิริเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, อโนตฺตปฺปิโน. อปฺปสฺสุตา. กุสีตา. มุฏฺสฺสติโน. ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
อนมตคฺคสํยุตฺต
ปถวีสุตฺต
ปุจฺฉา – อนมตคฺคสํยุตฺเต ¶ อาวุโส ทุติยํ สํคีตํ ปถวีสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘อนมตคฺโคยํ ภิกฺขเว สํสาโร, ปุพฺพา โกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ. เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ปุริโส อิมํ มหาปถวึ โกลฏฺิมตฺตํ โกลฏฺิมตฺตํ มตฺติกาคุฬิกํ กริตฺวา นิกฺขิเปยฺย ‘อยํ เม ปิยา, ตสฺส เม ปิตุ อยํ ปิตา’ติ. อปริยาทินฺนาว ภิกฺขเว ตสฺส ปุริสสฺส ปิตุปิตโร อสฺสุ. อถายํ มหาปถวี ปริกฺขยํ ปริยาทานํ คจฺเฉยฺย. ตํ กิสฺสเหตุ, อนมตคฺโคยํ ภิกฺขเว สํสาโร, ปุพฺพา โกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหา สํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ’’ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
เอวํ ¶ ทีฆรตฺตํ โว ภิกฺขเว ทุกฺขํ ปจฺจนุภูตํ ติพฺพํ ปจฺจนุภูตํ พฺยสนํ ปจฺจนุภูตํ กฏสี วฑฺฒิตา.
อลเมว ¶ สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ,
อลํ วิรชฺชิตุํ, อลํ วิมุจฺจิตุํ,
อสฺสุสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ตติยํ สํคีตํ อสฺสุสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเลเยว ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ตํ กึ มฺถ ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข พหุตรํ, ยํ วา โว อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ อมนาปสมฺปโยคา มนาปวิปฺปโยคา กนฺทนฺตานํ โรทนฺตานํ อสฺสุ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, ยํ วา จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทก’’นฺติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
สาสปสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ ฉฏฺํ สํคีตํ สาสปสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ ภิกฺขุํ อารพฺภ ภาสิตํ. อฺตโร ภนฺเต ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘กีวทีโฆ นุ โข ภนฺเต กปฺโป’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ทีโฆ โข ภิกฺขุ กปฺโป, โส น สุกโร สงฺขาตุํ เอตฺตกานิ วสฺสานิ อิติวา, (เปยฺยาล) เอตฺตกานิ วสฺสสตสหสฺสานิ อิติวาติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
คงฺคาสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป… ¶ สมฺมาสมฺพุทฺเธน อนมตคฺคสํยุตฺเต คงฺคาสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อฺตรํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. อฺตโร ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘กีว-
พหุกา ¶ นุ โข โภ โคตม กปฺปา อพฺภตีตา อติกฺกนฺตา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘พหุกา โข พฺราหฺมณ กปฺปา อพฺภตีตา อติกฺกนฺตา, เต น สุกรา สงฺขาตุํ ‘เอตฺตกา กปฺปา’ อิติ วา ‘เอตฺตกานิ กปฺปสตานิ’ อิติ วา ‘เอตฺตกานิ กปฺปสหสฺสานิ’ อิติวา ‘เอตฺตกานิ กปฺปสตสหสฺสานิ’ อิติ วา’’ติ เอว มาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ปุคฺคลสุตฺต
ปุจฺฉา – ปุคฺคลสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘อนมตคฺโคยํ ภิกฺขเว สํสาโร, ปุพฺพาโกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชา นีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ. เอกปุคฺคลสฺส ภิกฺขเว กปฺปํ สนฺธาวโต สํสรโต สิยา เอวํ มหา อฏฺิกงฺกโล อฏฺิปฺุโช อฏฺิราสิ, ยถา ยํ เวปุลฺโล ปพฺพโต. สเจ สํหารโก อสฺส, สมฺภตฺจ น วินสฺเสตฺยา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ทุคฺคตสุตฺต, สุขิตสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ ทุคฺคตสุตฺตฺจ สุขิตสุตฺตฺจ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘อนมตคฺโคยํ ภิกฺขเว สํสาโร, ปุพฺพา โกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ. ยํ ภิกฺขเว ปสฺเสยฺยาถ ทุคฺคตํ ทุรูเปตํ, นิฏฺเมตฺถ คนฺตพฺพํ ‘อมฺเหหิปิ เอวรูปํ ปจฺจนุภูตํ อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา’ติ, ยํ ภิกฺขเว ปสฺเสยฺยาถ สุขิตํ สุสชฺชิตํ,
นิฏฺเมตฺถ ¶ คนฺตพฺพํ, ‘‘อมฺเหหิปิ ปจฺจนุภูตํ อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ตึสมตฺตสุตฺต
ปุจฺฉา – ตึสมตฺตสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต ตึสมตฺเต ปาเวยฺยเก ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘อนมตคฺโคยํ ภิกฺขเว สํสาโร, ปุพฺพาโกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ. ตํ กึ มฺถ ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข พหุตรํ, ยํ วา โว อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ สีสจฺฉินฺนานํ โลหิตํ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, ยํ วา จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทก’’นฺติ เอวมาทินา ภวคตา ภาสิตํ.
มาตุสุตฺต
ปุจฺฉา – มาตุสุตฺตาทีนิ ¶ ปนาวุโส ฉสุตฺตานิ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘อนมตคฺโคยํ ภิกฺขเว สํสาโร, ปุพฺพา โกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ. น โส ภิกฺขเว สตฺโต สุลภรูโป, โย น มาตาภูตปุพฺโพ อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา. โย น ปิตาภูตปุพฺโพ. โย น ภาตาภูตปุพฺโพ. โย น ภคินิภูตปุพฺโพ. โย น ปุตฺตภูตปุพฺโพ. โย น ธีตาภูตปุพฺโพ ¶ อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
กสฺสปสํยุตฺต
จนฺทูปมสุตฺต
ปุจฺฉา – กสฺสปสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส จนฺทูปมสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘จนฺทูปมา ภิกฺขเว กุลานิ อุปสงฺกมถ อปกสฺเสว กายํ อปกสฺส จิตฺตํ นิจฺจนวกา กุเลสุ อปฺปคพฺภา. เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ปุริโส ชรุทปานํ วา โอโลเกยฺย ปพฺพตวิสมํ วา นทีวิทุคฺคํ วา อปกสฺเสว กายํ อปกสฺส จิตฺตํ. เอวเมว โข ภิกฺขเว จนฺทูปมา กุลานิ อุปสงฺกมถ อปกสฺเสว กายํ อปกสฺส จิตฺตํ นิจฺจนวกา กุเลสุ อปฺปคพฺภา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ตํ ¶ กึ มฺถ ภิกฺขเว, กถํ รูปา ภิกฺขุ อรหติ กุลานิ อุปสงฺกมิตุํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ปริสุทฺธาปริสุทฺธ ธมฺมเทสนํ ทสฺเสตฺวา ภิกฺขูนํ โอวาโท ทินฺโน.
วิสฺสชฺชนา – ‘‘ตํ กึ มฺถ ภิกฺขเว, กถํ รูปสฺส ภิกฺขุโน อปริสุทฺธา ธมฺมเทสนา โหติ, กถํ รูปสฺส ภิกฺขุโน ปริสุทฺธา ธมฺมเทสนา ¶ โหตี’’ติ เอวมาทินา ปริสุทฺธาปริสุทฺธธมฺมเทสนา วิตฺถารโต ทสฺเสตฺวา ‘‘กสฺสเปน วา หิ โว ภิกฺขเว โอวทิสฺสามิ โย วา ปนสฺส กสฺสปสทิโส, โอวทิเตหิ จ ปน โว ตถตฺตาย ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ. เอวํ โข ภนฺเต ภควโต ภิกฺขูนํ โอวาโท ทินฺโน.
โย ¶ หิ โกจิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํจิตฺโต ปเรสํ ธมฺมํ เทเสติ ‘‘อโห วต เม ธมฺมํ สุเณยฺยุํ, สุตฺวา จ ปน ธมฺมํ ปสีเทยฺยุํ, ปสนฺนา จ เม ปสนฺนาการํ กเรยฺยุํ–
สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม สนฺทิฏฺิโก อกาลิโก เอหิ ปสฺสิโก โอปเนยฺยิโก ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ วิฺูหิ–
กสฺสเปน ¶ วา หิ โว ภิกฺขเว โอวทิสฺสามิ โย วา ปนสฺส กสฺสปสทิโส, โอวทิเตหิ จ ปน โว ตถตฺตาย ปฏิปชฺชิตพฺพํ–
กุลูปกสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน กสฺสปสํยุตฺเต จตุตฺถํ กุลูปกสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ตํ กึ มฺถ ภิกฺขเว, กถํ รูโป ภิกฺขุ อรหติ กุลูปโก โหตุํ, กถํ รูโป ภิกฺขุ น อรหติ กุลูปโก โหตุ’’นฺติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
กสฺสเปน ¶ วา หิ โว ภิกฺขเว โอวทิสฺสามิ โย วา ปนสฺส กสฺสปสทิโส, โอวทิเตหิ จ ปน โว ตถตฺตาย ปฏิปชฺชิตพฺพํ.
ทุติย โอวาทสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถวาวุโส ¶ ภควตา ทุติย โอวาทสุตฺตํ กตฺถ เกน สทฺธึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อายสฺมตา มหากสฺสเปน สทฺธึ ‘‘โอวท กสฺสป ภิกฺขู, กโรหิ กสฺสป ภิกฺขูนํ ธมฺมึ กถํ, อหํ วา กสฺสป ภิกฺขู โอวเทยฺยํ ตฺวํ วา, อหํ วา ภิกฺขูนํ ธมฺมึ กถํ กเรยฺยํ ตฺวํ วา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ยสฺส ¶ กสฺสจิ ภนฺเต สทฺธา นตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, หิรี นตฺถิ. โอตฺตปฺปํ นตฺถิ. วีริยํ นตฺถิ. ปฺา นตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ.
ตติย โอวาทสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถวาวุโส ¶ ภควตา ตติยโอวาทสุตฺตํ กตฺถ เกน สทฺธึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อายสฺมตาเยว มหากสฺสเปน สทฺธึ ‘‘โอวท กสฺสป ภิกฺขู. กโรหิ กสฺสป ภิกฺขูนํ ธมฺมึ กถํ, อหํ วา กสฺสป ภิกฺขู โอวเทยฺยํ ตฺวํ วา. อหํ วา ภิกฺขูนํ ธมฺมํ กถํ กเรยฺยํ ตฺวํ วา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ทุพฺพจา ¶ โข ภนฺเต เอตรหิ ภิกฺขู โทวจสฺสกรเณหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตา อกฺขมา อปฺปทกฺขิณคฺคาหิโน อนุสาสนึ–
สทฺธมฺมปฺปติรูปกสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถวาวุโส ¶ ภควตา ปริโยสานํ สทฺธมฺมปฺปติรูปกสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํเยว มหากสฺสปํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต มหากสฺสโป ภควนฺตํ เอตเทโวจ ‘‘โก นุ โข ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย, เยน ปุพฺเพ อปฺปตรานิ เจว สิกฺขาปทานิ อเหสุํ, พหุตรา จ ภิกฺขู อฺาย สณฺหึสุ. โก ปน ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย, เยเนตรหิ พหุตรานิ เจว สกฺขาปทานิ อปฺปตรา จ ภิกฺขู อฺาย สณฺหนฺตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘เอวฺเจตํ กสฺสป โหติ สตฺเตสุ หายมาเนสุ สทฺธมฺเม อนฺตรธายมาเน พหุตรานิเจว สิกฺขาปทานิ ¶ โหนฺติ, อปฺปตราจ ภิกฺขู อฺาย สณฺหนฺตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ลาภสกฺการสํยุตฺต
มีฬฺหกสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป… ¶ สมฺมาสมฺพุทฺเธน ลาภสกฺการํยุตฺเต ปฺจมํ สํคีตํ มีฬฺหกสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ทารุโณ ภิกฺขเว ลาภสกฺการสิโลโก ผรุโส อนฺตรายิโก อนุตฺตรสฺส โยคกฺเขมสฺส อธิคมาย. เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว มีฬฺหกา คูถาที คูถปูรา ปุณฺณา คูถสฺส, ปุรโต จสฺส มหาคูถปฺุโช, สา เตน อฺา มีฬฺหกา อติมฺเยฺย ‘‘อหมฺหิ คูถาที คูถปูรา ปุณฺณา คูถสฺส, ปุรโต จ มฺยายํ มหาคูถปฺุโช’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ตํ ¶ หิ ตสฺส ภิกฺขเว โมฆปุริสสฺส โหติ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย.
เอวํ ทารุโณ โข ภิกฺขเว ลาภสกฺการสิโลโก.
ตสฺมาติห ¶ ภิกฺขเว เอวํ สิกฺขิตพฺพํ, ‘‘อุปฺปนฺนํ ลาภสกฺการสิ โลกํ ปชหิสฺสาม, น จ โน อุปฺปนฺโน ลาภสกฺการสิโลโก จิตฺตํ ปริยาทาย สฺสภี’’ติ, เอวฺหิ โข ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพํ.
เอกปุตฺตกสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺโถ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหเกหิ สํคีตํ เอกปุตฺตกสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภํ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ทารุโณ ภิกฺขเว ลาภสกฺการสิโลโก กฏุโก ผรุโส อนฺตรายิโก อนุตฺตรสฺส โยคกฺเขมสฺส อธิคมาย, สทฺธา ภิกฺขเว อุปาสิกา เอกปุตฺตกํ ปิยํ มนาปํ เอวํ สมฺมาอายาจมานา ¶ อายาเจยฺย ตาทิโส ตาต ภวาหิ, ยาทิโส จิตฺโต จ คหปติ หตฺถโก จ อาฬวโก’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
เอสา ¶ ภิกฺขเว ตุลา เอตํ ปมาณํ มม สาวกานํ อุปาสกานํ ยทิทํ จิตฺโต จ คหปติ หตฺถโก จ อาฬวโก.
สเจ โข ตฺวํ ตาต อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชสิ, ตาทิโส ตาต ภวาหิ, ยาทิสา สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา.
มา จ โข ตฺวํ ตาต เสขํ อปฺปตฺตมานสํ ลาภสกฺการสิโลโก อนุปาปุณาตุ–
เอวํ ¶ ทารุโณ ภิกฺขเว ลาภสกฺการสิโลโก กฏุโก ผรุโส อนฺตรายิโก อนุตฺตรสฺส โยคกฺเขมสฺส อธิคมาย.
เอกวีตุสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคายเกหิ สํคีตํ เอกธีตุสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํเยว ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ทารุโณ ภิกฺขเว ลาภสกฺการสิโลโก กฏุโก ผรุโส อนฺตรายิโก อนุตฺตรสฺส โยคกฺเขมสฺส อธิคมาย. สทฺธา ภิกฺขเว อุปาสิกา เอกํ ธีตรํ ปิยํ มนาปํ เอวํ สมฺมา อายาจมานา อายาเจยฺย ‘ตาทิสา อยฺเย ภวาหิ, ยาทิสา ขุชฺชุตฺตรา จ อุปาสิกา เวฬุกณฺฑกิยา จ นนฺทมาตา’ติ. เอสา ภิกฺขเว ตุลา เอตํ ปมาณํ มม สาวิกานํ อุปาสิกานํ, ยทิทํ ขุชฺชุตฺตรา จ อุปาสิกา เวฬุกณฺฑกิยา จ นนฺทมาตา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
สเจ ¶ โข ตฺวํ อยฺเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชสิ, ภาทิสา อยฺเย ภวาหิ, ยาทิสา เขมา จ ภิกฺขุนี อุปฺปลวณฺณา จ–
ตสฺมาติห ¶ ภิกฺขเว เอวํ สิกฺขิตพฺพํ.
ราหุลสํยุตฺต
ปุจฺฉา – ราหุลสํยุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ ราหุลํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต ราหุโล ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘สาธุ เม ภนฺเต ภควา สํขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตุ, ยมหํ ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา เอโก วูปกฏฺโ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหเรยฺย’’นฺติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ตํ กึ มฺสิ ราหุล, จกฺขุนิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ. อนิจฺจํ ภนฺเต. ยํ ปนานิจฺจํ, ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ. ทุกฺขํ ภนฺเต. ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ ‘เอตํ มม, เอโส หมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’ติ. โน เหตํ ภนฺเต’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ลกฺขณสํยุตฺต
อฏฺิสุตฺต
ปุจฺฉา – ลกฺขณสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกตฺเถเรหิ ปมํ สํคีตํ อฏฺิสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อายสฺมนฺตฺจ ลกฺขณํ อายสฺมนฺตฺจ มหาโมคฺคลฺลานํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต ลกฺขโณ ภควตา สมฺมุเข อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ เอตทโวจ ¶ ‘‘อิธายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อฺตรสฺมึ ปเทเส สิตํ ปาตฺวากาสิ, โก นุ โข อาวุโส โมคฺคลฺลาน เหตุ, โก ปจฺจโย สิตสฺส ปาตุกมฺมายา’’ติ. อายสฺมา จ ภนฺเต มหาโมคฺคลฺลาโน ‘‘อิธาหํ อาวุโส คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ อฏฺิกสงฺขลิกํ เวหาสํ คจฺฉนฺตึ’’ติ เอวมาทินา อาโรเจสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘จกฺขุภูตา วต ภิกฺขเว สาวกา วิหรนฺติ, าณภูตา วต ภิกฺขเว สาวกา วิหรนฺติ, ยตฺรหิ นาม สาวโก เอวรูปํ สฺสติ วา ทกฺขติ วา สกฺขึ วา กริสฺสตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
อจฺฉริยํ ¶ วต โภ, อพฺภุตํ วต โภ;
เอวรูโปปิ นาม สตฺโต ภวิสฺสติ.
ปิณฺฑสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ชานตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน ลกฺขณสํยุตฺเต ตติยํ สํคีตํ ปิณฺฑสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อายสฺมนฺตฺจ ลกฺขณํ อายสฺมนฺตฺจ มหาโมคฺคลฺลานํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต ลกฺขโณ ภคฺควโต สมฺมุเข อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ เอตทโวจ ‘‘อิธายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อฺตรสฺมึ ปเทเส สิตํ ปาตฺวากาสิ ¶ , โก นุโข อาวุโส โมคฺคลฺลานเหตุ, โก ปจฺจโย สิตสฺส ปาตุกมฺมายา’’ติ. อายสฺมา จ ภนฺเต มหาโมคฺคลฺลาโน ‘‘อิธาหํ อาวุโส คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ มํสปิณฺฑํ เวหาสํ คจฺฉนฺตํ, ตเมนํ คิชฺฌาปิ กากาปิ กุลลาปิ อนุปติตฺวา อนุปติตฺวา วิตจฺเฉนฺติ วิราเชนฺติ. สา สุทํ อฏฺฏสฺสรํ กโรตี’’ติ เอวมาทินา อาโรเจสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘จกฺขุภูตา วต ภิกฺขเว สาวกา วิหรนฺติ, าณภูตา วต ภิกฺขเว สาวกา วิหรนฺติ, ยตฺรหิ นาม สาวโก เอวรูปํ สฺสติ วา ทกฺขติ วา สกฺขึ วา กริสฺสตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
อสิโลมสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหเกหิ มหาเถเรหิ สํคีตํ อสิโลมสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อายสฺมนฺตฺจ ลกฺขณํ อายสฺมนฺตฺจ มหาโมคฺคลฺลานํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต ลกฺขโณ ภควโต สมฺมุเข อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ ¶ เอตทโวจ ‘‘โก นุ โข อาวุโส โมคฺคลฺลาน เหตุ, โก ปจฺจโย สิตสฺส ปาตุกมฺมายา’’ติ. อายสฺมา จ ภนฺเต มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร ‘‘อิธาหํ อาวุโส คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ อสิโลมํ เวหาสํ คจฺฉนฺตํ’’ติ เอวมาทินา อาโรเจสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ จกฺขุภูตา วต ภิกฺขเว สาวกา วิหรนฺติ, าณภูตา วต ภิกฺขเว สาวกา วิหรนฺติ. (เปยฺยาล) เอโส ภิกฺขเว สตฺโต อิมสฺมึเยว ราชคเห สูกริโก อโหสี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
สูจิโลมสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ สํคีตํ สูจิโลมสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ตตฺเถว ภนฺเต ราชคเห อายสฺมนฺตฺจ ลกฺขณํ อายสฺมนฺตฺจ มหาโมคฺคลฺลานํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต ลกฺขโณ ภควโต สมฺมุเข ตเถว อโวจ.
อายสฺมา ¶ จ ภนฺเต มหาโมคฺคลฺลาโน ตเถว อาโรเจสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘จกฺขุภูตา วต ภิกฺขเว สาวกา วิหรนฺติ, าณภูตา วต ภิกฺขเว สาวกา วิหรนฺติ, (เปยฺยาล) เอโส ภิกฺขเว สตฺโต อิมสฺมึเยว ราชคเห สูโต อโหสี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตา.
ปาปภิกฺขุสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ สํคีตานิ ปาปภิกฺขุสุตฺตาทีนิ ปฺจสุตฺตานิ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตานิ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห อายสฺมนฺตฺจ ลกฺขณํ อายสฺมนฺตฺจ มหาโมคฺคลฺลานํ อารพฺภ ภาสิตานิ. อายสฺมา ภนฺเต ลกฺขโณ ภควโต สมฺมุเข ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว อาโรเจสิ. อายสฺมา จ ภนฺเต มหาโมคฺคลฺลาโน ‘‘อิธาหํ อาวุโส คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ ภิกฺขุํ เวหาสํ คจฺฉนฺตํ. อทฺทสํ ภิกฺขุนึ เวหาสํ คจฺฉนฺตึ. อทฺทสํ สิกฺขมานํ เวหาสํ คจฺฉนฺตึ. อทฺทสํ สามเณรํ เวหาสํ คจฺฉนฺตํ. อทฺทสํ สามเณรึ เวหาสํ คจฺฉนฺตึ. ตสฺสา สงฺฆาฏิปิ อาทิตฺตา สมฺปชฺชลิตา สโชติภูตา, ปตฺโตปิ อาทิตฺโต สมฺปชฺชลิโต สโชติภูโต, กายพนฺธนมฺปิ อาทิตฺตํ สมฺปชฺชลิตํ สโชติภูตํ ¶ , กาโยปิ อาทิตฺโต สมฺปชฺชลิโต สโชติภูโต, สา สุทํ อฏฺฏสฺสรํ กโรตี’’ติ เอวมาทินา อาโรเจสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘จกฺขุภูตา วต ภิกฺขเว สาวกา วิหรนฺติ าณภูตา วต ภิกฺขเว สาวกา วิหรนฺติ. (เปยฺยาล). เอโส ภิกฺขเว ภิกฺขุ กสฺสปสฺสสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาวจเน ปาปภิกฺขุ อโหสิ. เอสา ภิกฺขเว ภิกฺขุนี กสฺสปสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาวจเน ปาปภิกฺขุนี อโหสิ. เอสา ภิกฺขเว สิกฺขมานา กสฺสปสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาวจเน ปาปสิกฺขมานา อโหสิ. เอโส ภิกฺขเว สามเณโร กสฺสปสฺสสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาวจเน ปาปสามเณโร อโหสิ. เอสา ภิกฺขเว สามเณรี กสฺสปสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาวจเน ปาปสามเณรี อโหสี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตานิ.
โอปมฺมสํยุตฺต
นขสิขสุตฺต
ปุจฺฉา – โอปมฺมสํยุตฺเต ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ สํคีตํ นขสิขสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ตํ กึ มฺถ ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข พหุตรํ, โย จายํ มยา ปริตฺโต ¶ นขสิขายํ ปํสุ อาโรปิโต, ยา จายํ มหาปถวี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ตํ กึ มฺถ ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข พหุตรํ.
ตสฺมาติห ¶ ภิกฺขเว เอวํ สิกฺขิตพฺพํ.
อาณิสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ สํคีตํ อาณิสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํเยว ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ภูตปุพฺพํ ภิกฺขเว ทสารหานํ อานโก นาม มุทิงฺโค อโหสิ, ตสฺส ทสารหา อานเก ฆฏิเต อฺํ อาณึ โอทหึสุ, อหุ โข โส ภิกฺขเว สมโย ยํ อานกสฺส มุทิงฺคสฺส โปราณํ โปกฺขรผลกํ อนฺตรธายิ ¶ , อาณิสงฺฆาโฏว อวสิสฺสี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ภิกฺขุสํยุตฺต
นวสุตฺต
ปุจฺฉา – ภิกฺขุสํยุตฺเต ¶ อาวุโส ภควตา นวสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ นวํ ภิกฺขุํ อารพฺภ ภาสิตํ. อฺตโร ภนฺเต นโว ภิกฺขุ ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต วิหารํ ปวิสิตฺวา อปฺโปสุกฺโก ตุณฺหีภูโต สงฺกสายภิ, น ภิกฺขูนํ เวยฺยาวจฺจํ กโรติ จีวรการสมเย ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘มา โข ตุมฺเห ภิกฺขเว เอตสฺส ภิกฺขุโน อุชฺฌายิตฺถา เอโส โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ จตุนฺนํ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺธมฺม สุขวิหารานํ นิกามลาภี อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
อหมฺปิ ¶ โข ภนฺเต สกํ กิจฺจํ กโรมิ,
เอโส ¶ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ จตุนฺนํ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี –
นยิทํ สิถิลมารพฺภ, นยิทํ อปฺเปน ถามสา;
นิพฺพานํ อธิคนฺตพฺพํ, สพฺพทุกฺขปฺปโมจนํ;
อยฺจ ทหโร ภิกฺขุ, อยมุตฺตมปุริโส;
ธาเรติ อนฺติมํ เทหํ, เชตฺวา มารํ สวาหินึ–
ขนฺธวคฺคสํยุตฺตปาฬิ
สํคายนสฺส ปุจฺฉา วิสฺสชฺชนา
นกุลปิตุสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา ชานตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน ขนฺธวคฺคสํยุตฺเต ปมํ นกุลปิตุสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ภคฺเคสุ ภนฺเต สุสุมารคิเร เภสกฬาวเน มิคทาเย นกุลปิตรํ คหปตึ อารพฺภ ภาสิตํ. นกุลปิตา ภนฺเต คหปติ ภควนฺตํ ‘‘อหมสฺมิ ภนฺเต ชิณฺโณ วุฑฺโฒ มหลฺลโก อทฺธคโต วโยอนุปฺปตฺโต อาตุรกาโย อภิกฺขณาตงฺโก, อนิจฺจทสฺสาวี โข ปนาหํ ภนฺเต ภควโต มโนภาวนียานฺจ ภิกฺขูนํ, โอวทตุ มํ ภนฺเต ภควา, อนุสาสตุ มํ ภนฺเต ภควา, ยํ มมสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘เอวเมตํ คหปติ, เอวเมตํ คหปติ, อาตุโร หายํ คหปติ กาโย อณฺฑภูโต ปริโยนทฺโธ, โย หิ คหปติ อิมํ กายํ ปริหรนฺโต มุหุตฺตมฺปิ อาโรคฺยํ ปฏิชาเนยฺย, กิมฺตฺร พาลฺยา. ตสฺมาติห เต คหปติ เอวํ สิกฺขิตพฺพํ ‘อาตุรกายสฺส เม สโต จิตฺตํ อนาตุรํ ภวิสฺสตี’ติ. เอวฺหิ เต คหปติ สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ. เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ตสฺมาติห ¶ เต คหปติ เอวํ สิกฺขิตพฺพํ.
ปุจฺฉา – ตฺจาวุโส ¶ ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตํ วิตฺถาเรน เกน กถฺจ วิภตฺตํ.
วิสฺสชฺชนา – ตํ โข ภนฺเต ภควตา สํขิตฺเตน เทสิตํ ‘‘กถฺจ คหปติ อาตุรกาโย เจว โหติ อาตุรจิตฺโต จ. อิธ คหปติ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต, สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมึ วา อตฺตานํ, ‘‘อหํ รูปํ มม รูป’’นฺติ ปริยุฏฺฏฺายี โหติ. ตสฺส ‘‘อหํ รูปํ มม รูป’’นฺติ ปริยุฏฺฏฺายิโน ตํ รูปํ วิปริณมติ อฺถา โหติ. ตสฺส รูปวิปริณามฺถาภาวา อุปฺปชฺชนฺติ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมตา สาริปุตฺเตน ธมฺมเสนาปตินา วิตฺถาเรน วิภตฺตํ.
อนิจฺจสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส ทุติยวคฺเค โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหก มหาเถเรหิ ปมํ สํคีตํ อนิจฺจสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘รูปํ ภิกฺขเวอนิจฺจํ, เวทนา อนิจฺจา, สฺา อนิจฺจา, สงฺขารา อนิจฺจา, วิฺาณํ อนิจฺจํ. เอวํ ปสฺสํ ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก รูปสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, เวทนายปิ นิพฺพินฺทติ, สฺายปิ นิพฺพินฺทติ, สงฺขาเรสุปิ นิพฺพินฺทติ, วิฺาณสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ, วิราคา วิมุจฺจติ, วิมุตฺตสฺมึ ‘วิมุตฺต’มิติ าณํ โหตี’’ติ. เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ทุกฺขอนตฺตสุตฺต
ปุจฺฉา – ทุกฺขอนตฺตสุตฺตานิ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตานิ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํเยว ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘รูปํ ภิกฺขเว ทุกฺขํ, เวทนา ทุกฺขา, สฺา ทุกฺขา, สงฺขารา ทุกฺขา, วิฺาณํ ทุกฺขํ. รูปํ ภิกฺขเว อนตฺตา, เวทนา อนตฺตา, สฺา อนตฺตา, สงฺขารา อนตฺตา, วิฺาณํ อนตฺตา. เอวํ ปสฺสํ ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก รูปสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, เวทนายปิ นิพฺพินฺทติ, สฺายปิ นิพฺพินฺทติ, สงฺขาเรสุปิ นิพฺพินฺทติ, วิฺาณสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ, วิราคา วิมุจฺจติ, วิมุตฺตสฺมึ ‘วิมุตฺต’มิติ าณํ โหติ, ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติ เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตานิ.
ภารสุตฺต
ปุจฺฉา – ภารสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํเยว ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ภารฺจ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ ภารหารฺจ ภาราทานฺจ ภารนิกฺเขปนฺจ, ตํ สุณาถ. กตโม จ ภิกฺขเวภาโร, ‘ปฺจุปาทานกฺขนฺธา’ ติสฺส วจนียํ. กตเม ปฺจ, รูปุปาทานกฺขนฺโธ เวทนุปาทานกฺขนฺโธ สฺุปาทานกฺขนฺโธ สงฺขารุปาทานกฺขนฺโธ วิฺาณุปาทานกฺขนฺโธ. อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภาโร’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ภารา ¶ หเว ปฺจกฺขนฺธา, ภารหาโร จ ปุคฺคโล;
ภาราทานํ ทุขํ โลเก, ภารนิกฺเขปนํ สุขํ;
นิกฺขิปิตฺวา ครุํ ภารํ, อฺํ ภารํ อนาทิย;
สมูลํ ตณฺหมพฺพุยฺห, นิจฺฉาโต ปรินิพฺพุโต.
นตุมฺหากสุตฺต
ปุจฺฉา – น ตุมฺหากสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํเยว ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขุ อารพฺภ ‘‘ยํ ภิกฺขเว นตุมฺหากํ ตํ ปชหถ, ตํ โว ปหีนํ หิตาย สุขายภวิสฺสตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
อนตฺตลกฺขณสุตฺต
ปุจฺฉา – อนตฺตลกฺขณสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – พาราณสิยํ ภนฺเต อิสิปตเน มิคทาเย ปฺจวคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘รูปํ ภิกฺขเว อนตฺตา, รูปฺจ หิทํ ภิกฺขเว อตฺตา อภวิสฺส, นยิทํ รูปํ อาพาธาย สํวตฺเตยฺย, ลพฺเภถ จ รูเป เอวํ เม รูปํ โหตุ, เอวํ เม รูปํ มา อโหสี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ยมกสุตฺต
ปุจฺฉา – เถรวคฺเค ปนาวุโส ตติยํ สํคีตํ ยมกสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ ยมกตฺเถรํ อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ. อายสฺมโต ภนฺเต ยมกตฺเถรสฺส เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ ‘‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา ขีณาสโว ภิกฺขุ กายสฺส เภทา อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ, น โหติ ปรํมรณา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ตํ กึ มฺสิ อาวุโส ยมก, รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ อายสฺมโต ยมกตฺเถรสฺส ปฏิวิทฺธสจฺจสฺส ทิฏฺิสมฺปนฺนสฺส อนุโยควตฺตฌาปนวเสน ปฏิปุจฺฉิตฺวา อุตฺตริ ธมฺมเทสนํ วิตฺถาเรน เทเสสิ.
วิสฺสชฺชนา – ตํ กึ มฺสิ อาวุโส ยมก, รูปํ ‘ตถาคโต’ติ สมนุปสฺสสีติ. ‘โน เหตํ อาวุโส’. เวทนํ. สฺํ. สงฺขาเร. วิฺาณํ ‘ตถาคโต’ติ สมนุปสฺสสีติ. ‘โน เหตํ อาวุโส’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ อายสฺมโต ยมกตฺเถรสฺส อนุโยควตฺตฌาปนวเสน ปฏิปุจฺฉิตฺวา ปฏิปุจฺฉิตฺวา อุตฺตริ ธมฺมเทสนํ ปวตฺเตสิ.
ตํ ¶ กึ มฺสิ อาวุโส ยมก, รูปํ, เวทนํ, สฺํ, สงฺขาเร, วิฺาณํ ‘ตถาคโต’ติ สมนุปสฺสสิ–
วกฺกลิสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน ขนฺธวคฺคสํยุตฺเต เถรวคฺเค ปฺจมํ วกฺกลิสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อายสฺมนฺตํ วกฺกลึ เถรํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต วกฺกลิเถโร อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘จิรปฏิกาหํ ภนฺเต ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุกาโม, นตฺถิ จ เม กายสฺมึ ตาวติกา พลมตฺตา, ยาวตาหํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกเมยฺย’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘อลํ วกฺกลิ, กึ เต อิมินา ปูติกาเยน ทิฏฺเน, โย โข วกฺกลิ ธมฺมํ ปสฺสติ, โส มํ ปสฺสติ, โย มํ ปสฺสติ, โส ธมฺมํ ปสฺสติ. ธมฺมฺหิ วกฺกลิ ปสฺสนฺโต มํ ปสฺสติ, มํ ปสฺสนฺโต ธมฺมํ ปสฺสติ. ตํ กึ มฺสิ วกฺกลิ ¶ , รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
‘‘อหํ ¶ วกฺกลิ, กึ เต อิมินา ปูติกาเยน ทิฏฺเน’’ –
‘‘ตํ กึ มฺสิ วกฺกลิ, รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ –
อนิจฺจํ ภนฺเต.
‘‘ยํ ปนานิจฺจํ, ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’–
ทุกฺขํ ภนฺเต.
ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ ‘‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’–
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ปุนปิ ภควา ภิกฺขู เปเสตฺวา อายสฺมโต วกฺกลิตฺเถรสฺส ปคฺคหวจนํ อาโรจาเปสิ. โสปิ กถํ อตฺตโน ปวตฺตึ ภควโต ปจฺจาโรจาเปสิ. กถฺจสฺส อภิสมฺปราโย อโหสิ.
วิสฺสชฺชนา – สุณาวุโส ตฺวํ วกฺกลิ ภควโต วจนํ ทฺวินฺนฺจ เทวตานํ, อิมํ อาวุโส รตฺตึ ทฺเว เทวตาโย อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺณา เกวลกปฺปํ คิชฺฌกูฏํ โอภาเสตฺวา เยน
ภควา ¶ เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺํสุ, เอกมนฺตํ ิตา โข อาวุโส เอกา เทวตา ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘วกฺกลิ ภนฺเต ภิกฺขุ วิโมกฺขาย เจเตตี’ติ. อปรา เทวตา ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘โส หิ นูน ภนฺเต สุวิมุตฺโต วิมุจฺจิสฺสตี’ติ. ภควา จ ตํ อาวุโส วกฺกลิ เอวมาห ‘มา ภายิ วกฺกลิ, มา ภายิ วกฺกลิ, อปาปกํ เต มรณํ ภวิสฺสติ, อปาปิกา กาลกิริยา’ติ. เอวํ โข ภนฺเต ภควา ปุนปิ ภิกฺขู เปเสตฺวา อายสฺมโต วกฺกลิตฺเถรสฺส ปคฺคหวจนํ อาโรจาเปสิ. โสปิ ภนฺเต อายสฺมา เตนหาวุโส มม วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทถ ‘‘วกฺกลิ ภนฺเต ภิกฺขุ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน, โส ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทตี’’ติ, เอวฺจ วเทถ ‘‘รูปํ อนิจฺจํ, ตาหํ ภนฺเต น กงฺขามิ, ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขนฺติ นวิจิกิจฺฉามิ, ยทนิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, นตฺถิ เม ตตฺถ ฉนฺโท วา ราโค วา เปมํวาติ น วิจิกิจฺฉามี’’ติ เอวมาทินา ภควโต อตฺตโน ปวตฺตึ ปจฺจาโรจาเปสิ. โส หิ ภนฺเต อายสฺมา อจิรปกฺกนฺเตสุ เตสุ ภิกฺขูสุ สตฺถํ อาหริตฺวา เวทนํ วิกฺขมฺเภตฺวา มูลกมฺมฏฺานํ อาทาย สมฺปชาโน อรหตฺตํ สจฺฉิกตฺวา กาลมกาสิ. เอวํ โข ภนฺเต ตสฺส อายสฺมโต อภิสมฺปราโย อโหสิ.
อสฺสชิสุตฺต
ปุจฺฉา – อสฺสชิสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อายสฺมนฺตํ อสฺสชึ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต อสฺสชิ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ปุพฺเพ ขฺวาหํ ภนฺเต เคลฺเ ปสฺสมฺเภตฺวา ปสฺสมฺเภตฺวา กายสงฺขาเร วิหรามิ, โสหํ สมาธึ นปฺปฏิลภามิ. ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต ตํ สมาธึ อปฺปฏิลภโต เอวํ โหติ โน จสฺสาหํ ปริหายามี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘เย เต อสฺสชิ สมณพฺราหฺมณา สมาธิสารกา สมาธิสามฺา, เตสํ ตํ สมาธึ อปฺปฏิลภตํ เอวํ โหติ ‘โน จสฺสุ มยํ ปริหายามา’ติ. ตํ กึ มฺสิ อสฺสชิ, รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
เขมกสุตฺต
ปุจฺฉา – เขมกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกสมฺพิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล เถเร ภิกฺขู อารพฺภ อายสฺมตา เขมกตฺเถเรน ภาสิตํ. สมฺพหุลา ภนฺเต เถรา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ทาสกํ เปเสตฺวา จตุกฺขตฺตุํ อายสฺมนฺตํ เขมกํ อาพาธิกํ ทุกฺขิตํ พาฬฺหคิลานํ เคลฺการณฺจ ธมฺมฺจ ปุจฺฉึสุ ¶ , ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ปฺจิเม อาวุโส อุปาทานกฺขนฺธา วุตฺตา ภควตา. เสยฺยถิทํ, รูปุปาทานกฺขนฺโธ เวทนุปาทานกฺขนฺโธ สฺุปาทานกฺขนฺโธ สงฺขารุปาทานกฺขนฺโธ วิฺาณุปาทานกฺขนฺโธ, อิเมสุ ขฺวาหํ อาวุโส ปฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ น กิฺจิ อตฺตํ วา อตฺตนิยํ วา สมนุปสฺสามี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมตา เขมกตฺเถเรน ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ อายสฺมา เขมโก อุตฺตริ ธมฺมเทสนํ ปวฑฺเฒตฺวา วิตฺถาเรน เถรานํ ภิกฺขูนํ เทเสสิ. กีทิโส จ เนสํ ธมฺมเทสกธมฺมปฺปฏิคฺคาหกานํ ธมฺมเทสนาย อานิสํโส อธิคโต.
วิสฺสชฺชนา – จตุตฺเถ ภนฺเต วาเร อายสฺมา เขมโก ‘‘อลํ อาวุโส ทาสก กึ อิมาย สนฺธาวนิกาย, อาหราวุโส ทณฺฑํ, อหเมว เถรานํ สนฺติกํ คมิสฺสามี’’ติ ทณฺฑโมลุพฺภ อายสฺมา เขมโก เยน เถรา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา เถเรหิ ภิกฺขูหิ ปุจฺฉิโต ‘‘นขฺวาหํ อาวุโส รูปํ อสฺมีติ วทามิ, นปิ อฺตฺร รูปา อสฺมีติ วทามิ. น ขฺวาหํ อาวุโส เวทนํ อสฺมีติ วทามิ, นปิ อฺตฺร เวทนา อสฺมีติ วทามี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมา เขมโก อุตฺตริปิ ธมฺมเทสนํ ปวฑฺเฒตฺวา วิตฺถาเรน เทเสสิ. อิมสฺมิฺจ ปน ภนฺเต เวยฺยากรณสฺมึ ภฺมาเน สฏฺิมตฺตานํ เถรานํ ภิกฺขูนํ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจึสุ อายสฺมโตจ เขมกสฺส. เอวํ โข ภนฺเต เตสํ เถรานํ ธมฺมเทสกธมฺมปฺปฏิคฺคาหกานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ.
ฉนฺนสุตฺต
ปุจฺฉา – ฉนฺนสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกสมฺพิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ ฉนฺนตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต ฉนฺนตฺเถโร อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ ‘‘โอวทตุ มํ อายสฺมา อานนฺโท, อนุสาสตุ มํ อายสฺมา อานนฺโท, กโรตุ เม อายสฺมา อานนฺโท ธมฺมึ กถํ, ยถาหํ ธมฺมํ ปสฺเสยฺย’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘สมฺมุขา เม ตํ อาวุโส ฉนฺน ภควโต สุตํ, สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ กจฺจานโคตฺตํ ภิกฺขุํ โอวทนฺตสฺส, ทฺวยนิสฺสิโต ขฺวายํ กจฺจาน โลโก เยภุยฺเยน อตฺถิตฺเจว นตฺถิตฺจ, โลกสมุทยํ โข กจฺจาน ยถาภูตํ สมฺมปฺปฺาย ปสฺสโต ยา โลเก นตฺถิตา, สา น โหตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภาสิตํ.
โอวทตุ ¶ มํ อายสฺมา อานนฺโท, อนุสาสตุ มํ อายสฺมา อานนฺโท.
ปุปฺผสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป… ¶ สมฺมาสมฺพุทฺเธน ขนฺธวคฺคสํยุตฺเต ปุปฺผวคฺเค ปุปฺผสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘นาหํ ภิกฺขเว โลเกน วิวทามิ, โลโกว มยา วิวทติ, น ภิกฺขเว ธมฺมวาที ¶ เกนจิ โลกสฺมึ วิวทติ, ยํ ภิกฺขเว นตฺถิ สมฺมตํ โลเก ปณฺฑิตานํ, อหมฺปิตํ ‘‘นตฺถี’’ติ วทามิ, ยํ ภิกฺขเว อตฺถิสมฺมตํ โลเก ปณฺฑิตานํ, อหมฺปิตํ ‘‘อตฺถี’’ติ วทามี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
นาหํ ภิกฺขเว โลเกน วิวทามิ.
น ภิกฺขเว ธมฺมวาที เกนจิ โลกสฺมึ วิวทติ.
เผณปิณฺฑูปมสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส เผณปิณฺฑูปมสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – อยุชฺฌายํ ภนฺเต คงฺคาย นทิยา ตีเร สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว อยํ คงฺคา นที มหนฺตํ เผณปิณฺฑํ อาวเหยฺย, ตเมนํ จกฺขุมา ปุริโส ปสฺเสยฺย นิชฺฌาเยยฺย โยนิโส อุปปริกฺเขยฺย, ตสฺส ตํ ปสฺสโต นิชฺฌายโต โยนิโส อุปปริกฺขโต ริตฺตกฺเว ขาเยยฺย, ตุจฺฉกฺเว ขาเยยฺย, อสารกฺเว ขาเยยฺย, กึ สิยา ภิกฺขเว เผณปิณฺเฑ สาโร. เอวเมว โข ภิกฺขเว ยํ กิฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํวา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, ตํ ภิกฺขุ ปสฺสติ นิชฺฌายติ โยนิโส อุปปริกฺขติ, ตสฺส ตํ ปสฺสโต นิชฺฌายโต โยนิโส อุปปริกฺขโต ริตฺตกฺเว ขายติ, ตุจฺฉกฺเว ขายติ, อสารกฺเว ขายติ, กิฺหิ สิยา ภิกฺขเว รูเป สาโร’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
เผณปิณฺฑูปมํ ¶ รูปํ, เวทนา ปุพฺพุฬุปมา;
มรีจิกูปมา สฺา, สงฺขารา กทลูปมา;
มายูปมฺจ วิฺาณํ, เทสิตาทิจฺจพนฺธุนา;
ยถา ยถา นิชฺฌายติ, โยนิโส อุปปริกฺขติ;
ริตฺตกํ ตุจฺฉกํ โหติ, โย นํ ปสฺสติ โยนิโส.
อิมฺจ ¶ กายํ อารพฺภ, ภูริปฺเน เทสิตํ;
ปหานํ ติณฺณํ ธมฺมานํ, รูปํ ปสฺสถ ฉฑฺฑิตํ.
อายุ อุสฺมาจ วิฺาณํ, ยทา กายํ ชหนฺติมํ;
อปวิทฺโธ ตทา เสติ, ปรภตฺตํ อเจตนํ.
เอตาทิสายํ สนฺตาโน, มายายํ พาลลาปินี;
วธโก เอส อกฺขาโต, สาโร เอตฺถ น วิชฺชติ.
เอวํ ขนฺเธ อเวกฺเขยฺย, ภิกฺขุ อารทฺธวีริโย;
ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ, สมฺปชาโน ปฏิสฺสโต.
ชเหยฺย สพฺพสํโยคํ, กเรยฺย สรณตฺตโน;
จเรยฺยาทิตฺตสีโสว, ปตฺถยํ อจฺจุตํ ปทํ.
ทุติยธมฺมกติกสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว อาวุโส ธมฺมกถิกวคฺเค ทุติยธมฺมกถิกสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ ภิกฺขุํ อารพฺภ ภาสิตํ. อฺตโม ภนฺเต ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ธมฺมกถิโก ธมฺมกถิโกติ ภนฺเต วุจฺจติ, กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต ธมฺมกถิโก โหติ, กิตฺตาวตา ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน โหติ, กิตฺตาวตา ทิฏฺธมฺมนิพฺพานปฺปตฺโต โหตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘รูปสฺส เจ ภิกฺขุ นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ธมฺมํ เทเสติ, ‘ธมฺมกถิโก ภิกฺขู’ติ อลํ วจนายา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
สีลวนฺตสุตฺต, สุตวนฺตสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ สํคีตํ สีลวนฺตสุตฺตฺจ สุตวนฺตสุตฺตฺจ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – พาราณสิยํ ¶ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ มหาโกฏฺิกํ อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต มหาโกฏฺิโก สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ ‘‘สีลวตาวุโส สาริปุตฺต ภิกฺขุนา กตเม ธมฺมา โยนิโส มนสิกาตพฺพา. สุตาวตาวุโส สาริปุตฺต ภิกฺขุนา กตเม ธมฺมา โยนิโส มนสิกาตพฺพา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘สีลวตาวุโส โกฏฺิก ภิกฺขุนา, สุตาวตาวุโส โกฏฺิก ภิกฺขุนา ปฺจุปาทานกฺขนฺธา อนิจฺจโต ทุกฺขโต โรคโต คณฺฑโต สลฺลโต อฆโต อาพาธโต ปรโต ปโลกโต สฺุโต อนตฺตโต โยนิโส มนสิกาตพฺพา’’ติ เอวมาทินา อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.
ราธสํยุตฺต
สตฺตสุตฺต
ปุจฺฉา – ราธสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส ทุติยํ สตฺตสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ ราธตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต ราธตฺเถโร ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘สตฺโต สตฺโตติ ภนฺเต วุจฺจติ, กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต สตฺโตติ วุจฺจตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘รูเป โข ราธ โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา, ตตฺร สตฺโต ตตฺร วิสตฺโต, ตสฺมา สตฺโตติ วุจฺจตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ทิฏฺิสํยุตฺต
โสอตฺตาสุตฺต
ปุจฺฉา – ทิฏฺิสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส ตติยํ สํคีตํ โสอตฺตา สุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘กิสฺมึ นุ โข ภิกฺขเว สติ กึ อุปาทาย กึ อภินิวิสฺส เอวํ ทิฏฺิ อุปฺปชฺชติ โส อตฺตา โส โลโก โส เปจฺจ ภวิสฺสามิ นิจฺโจ ธุโว สสฺสโต อวิปริณามธมฺโม’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
นตฺถิทินฺนสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส ปฺจมํ นตฺถิทินฺนสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํเยว ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘กิสฺมึ นุ โข ภิกฺขเว สติ กึ อุปาทาย กึ อภินิวิสฺส เอวํ ทิฏฺิ อุปฺปชฺชติ นตฺถิ ทินฺนํ, นตฺถิ ยิฏฺํ, นตฺถิ หุตํ, นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
โอกฺกนฺตสํยุตฺต
จกฺขุสุตฺต
ปุจฺฉา – โอกฺกนฺตสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส ปมํ จกฺขุสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ¶ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘จกฺขุํ ภิกฺขเว อนิจฺจํ วิปริณามิ อฺถาภาวิ. โสตํ. ฆานํ. ชิวฺหํ. กาโย. มโน อนิจฺโจ วิปริณามี อฺถาภาวี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
สาริปุตฺตสํยุตฺต
สุจิมุขีสุตฺต
ปุจฺฉา – สาริปุตฺตสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส ทสมํ สุจิมุขีสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต สุจิมุขึ ปริพฺพาชิกํ อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ. สุจิมุขี ภนฺเต ปริพฺพาชิกา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ ‘‘กึ นุ โข สมณ อโธมุโข ภฺุชสี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘น ขฺวาหํ ภคินิ อโธมุโข ภฺุชามี’’ติ เอวมาทินา ปฏิกฺขิปิตฺวา ‘‘เย หิ เกจิ ภคินิ สมณพฺราหฺมณา วตฺถุวิชฺชา ติรจฺฉานวิชฺชาย มิจฺฉาชีเวน ชีวิกํ กปฺเปนฺติ, อิเม วุจฺจนฺติ ภคินิ สมณพฺราหฺมณา อโธมุขา ภฺุชนฺตี’’ติ เอวมาทินา อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.
กึ ¶ นุ โข สมณ อโธ มุโข ภฺุชสิ.
น ขฺวาหํ ภคินิ อโธมุโข ภฺุชามิ.
เตน หิ สมณ อุพฺภมุโข ภฺุชสิ.
น ขฺวาหํ ภคินิ อุพฺภมุโข ภฺุชามิ.
สฬายตนวคฺคสํยุตฺตปาฬิ
อชฺฌตฺตานิจฺจสุตฺต, พาหิรสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน สฬายตนวคฺคสํยุตฺเต ปมํ อชฺฌตฺตานิจฺจสุตฺตฺจ จตุตฺถํ พาหิรานิจฺจสุตฺตฺจ กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘จกฺขุํ ภิกฺขเว อนิจฺจํ, ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ, ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา, ยทนตฺตา ตํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปฺาย ทฏฺพฺพ’’นฺติ เอวมาทินาจ. ‘‘รูปา ภิกฺขเว อนิจฺจา. ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ, ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา, ยทนตฺตา ตํ เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’’ติ จ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
สพฺพวคฺค
อาทิตฺตสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ สพฺพวคฺเค ฉฏฺํ อาทิตฺตสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – คยายํ ¶ ภนฺเต คยาสีเส ปุราณชฏิลํ ภิกฺขุสหสฺสํ อารพฺภ ‘‘สพฺพํ ภิกฺขเว อาทิตฺตํ, กิฺจ ภิกฺขเว สพฺพํ อาทิตฺตํ. จกฺขุ ภิกฺขเว อาทิตฺตํ, รูปา อาทิตฺตา, จกฺขุวิฺาณํ อาทิตฺตํ, จกฺขุสมฺผสฺโส อาทิตฺโต, ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ, เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํวา, ตมฺปิ อาทิตฺตํ. เกน อาทิตฺตํ. ราคคฺคินา โทสคฺคินา โมหคฺคินา อาทิตฺตํ, ชาติยา ชราย มรเณน โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิ อาทิตฺตนฺติ วทามี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
มิคชาลวคฺค
ปม มิคชาลสุตฺต
ปุจฺฉา – มิคชาลวคฺเค ¶ อาวุโส ปมมิคชาลสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ¶ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ มิคชาลตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต มิคชาลตฺเถโร ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘เอกวิหารี เอกวิหารีติ ภนฺเต วุจฺจติ, กิตฺตาวตานุโข ภนฺเต เอกวิหารี โหติ, กิตฺตาวตาจ ปน สทุติยวิหารี โหตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘สนฺติ โข มิคชาล จกฺขุวิฺเยา รูปา อิฏฺา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียา, ตฺเจ ภิกฺขุ อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺติ, ตสฺส ตํ อภินนฺทโต อภิวทโต อชฺโฌสาย ติฏฺโต อุปฺปชฺชติ นนฺที, นนฺทิยา สติ สาราโค โหติ, สาราเค สติ สํโยโค โหติ, นนฺทิสํโยชนสํยุตฺโต โข มิคชาล ภิกฺขุ สทุติยวิหารีติ วุจฺจตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ปม ฉผสฺสายตนสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ นวมํ สํคีตํ ปมฉผสฺสายตนสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘โย หิ โกจิ วิกฺขเว ภิกฺขุ ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยฺจ อตฺถงฺคมฺจ อสฺสาทฺจ อาทีนวฺจ นิสฺสรณฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อวุสิตํ เตน พฺรหฺมจริยํ, อารกา โส อิมสฺมา ธมฺมวินยา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
อหํ ¶ หิ ภนฺเต ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยฺจ อตฺถงฺคมฺจ อสฺสาทฺจ อาทีนวฺจ นิสฺสรณฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานามิ.
จกฺขุํ ¶ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ สมนุปสฺสสิ.
โน เหตํ ภนฺเต.
เอตฺถ จ เต ภิกฺขุ จกฺขุ เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตาติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปฺาย สุทิฏฺํ ภวิสฺสติ, เอเสวนฺโต ทุกฺขสฺส.
คิลานวคฺค
ปม คิลานสุตฺต
ปุจฺฉา – คิลานวคฺเค ¶ ปนาวุโส ปมํ คิลานสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ นวํ ภิกฺขุํ คิลานํ อาพาธิตํ ทุกฺขิตํ พาฬฺหคิลานํ อารพฺภ ภาสิตํ. อฺตโร ภนฺเต ภิกฺขุ คิลาโน อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘นขฺวาหํ ภนฺเต สีลวิสุทฺธตฺถํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ตํ ภิกฺขุํ ปฏิปุจฺฉิตฺวา ตสฺส จ วจนํ สาธุการํ ทตฺวา ‘‘ราควิราคตฺโถ หิ ภิกฺขุ มยา ธมฺโม เทสิโต, ตํ กึ มฺสิ ภิกฺขุ, จกฺขุ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ. อนิจฺจํ ภนฺเต. ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ, ทุกฺขํ ภนฺเต’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
น ¶ เม ภนฺเต ขมนียํ.
สาธุ ¶ โข ตฺวํ ภิกฺขุ ราควิราคตฺถํ มยา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาสิ,
ฉนฺนวคฺค
ปุณฺณสุตฺต
ปุจฺฉา – ฉนฺนวคฺเค ¶ ปนาวุโส ปฺจมํ สํคีตํ ปุณฺณสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ ปุณฺณตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ, อายสฺมา ภนฺเต ปุณฺณตฺเถโร ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘สาธุ เม ภนฺเต ภควา สํขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตุ, ยมหํ ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา เอโก วูปกฏฺโ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหเรยฺย’’นฺติ. ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ ‘‘สนฺติ โข ปุณฺณ จกฺขุวิฺเยฺยา รูปา อิฏฺา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียา, ตฺเจ ภิกฺขุ อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺติ, ตสฺส ตํ อภินนฺทโต อภิวทโต อชฺโฌสาย ติฏฺโต อุปฺปชฺชติ นนฺที, นนฺที สมุทโย ทุกฺขสมุทโย ปุณฺณาติ วทามี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – เอวฺจาวุโส ¶ ภควา อายสฺมโต ปุณฺณตฺเถรสฺส สํขิตฺเตน โอวาทํ ทตฺวา กถฺจ นํ ปฏิปุจฺฉิ, กถฺจ โส ภควโต อาโรเจสิ, กถฺจสฺสายสฺมโต ปุณฺณตฺเถรสฺส อภิสมฺปราโย อโหสิ.
วิสฺสชฺชนา – เอวํ โข ภนฺเต ภควา อายสฺมโต ปุณฺณตฺเถรสฺส สํขิตฺเตน โอวาทํ ทตฺวา ‘‘อิมินา ตฺวํ ปุณฺณ มยา สํขิตฺเตน โอวาเทน โอวทิโต กตมสฺมึ ชนปเท วิหริสฺสสี’’ติ ตํ อายสฺมนฺตํ ปุณฺณตฺเถรํ ปฏิปุจฺฉิ. โส จ ภนฺเต อายสฺมา ‘‘อตฺถิ ภนฺเต สุนาปรนฺโต นาม ชนปโท, ตตฺถาหํ วิหริสฺสามี’’ติ เอวมาทินา ภควโต อาโรเจสิ. โส หิ ภนฺเต อายสฺมา สุนาปรนฺเต ชนปเท วสิตฺวา เตเนว อนฺตรวสฺเสน ติสฺโส วิชฺชา สจฺฉากาสิ. เตเนว อนฺตรวสฺเสน ปรินิพฺพายิ. เอวํ โข ภนฺเต ตสฺส อายสฺมโต อภิสมฺปราโย อโหสิ.
สนฺติ ¶ โข ตสฺส ภควโต สาวกา กาเยน จ ชีวิเตน จ อฏฺฏียมานา หรายมานา ชิคุจฺฉมานา สตฺถหารกํ ปริเยสนฺติ.
สกฺขิสฺสสิ โข ตฺวํ ปุณฺณ อิมินา ทมูปสเมน สมนฺนาคโต สุนาปรสนฺตสฺมึ ชนปเท วตฺถุํ.
สฬวคฺค
มาลุกฺยปุตฺตสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน สฬวคฺเค ทุติยํ มาลุกฺยปุตฺตสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ¶ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ มาลุกฺยปุตฺตตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต มาลุกฺยปุตฺตตฺเถโร ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘สาธุ เม ภนฺเต ภควา สํขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตุ, ยมหํ ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา เอโก วูปกฏฺโ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหเรยฺย’’นฺติ. ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ ‘‘เอตฺถ ทานิ มาลุกฺยปุตฺต กึ ทหเร ภิกฺขู วกฺขามาติ’’อาทินา เถรํ อปสาเทตฺวา เจว อุสฺสาเทตฺวา จ ‘‘ตํ กึ มฺสิ มาลุกฺยปุตฺต, เย เต จกฺขุวิฺเยฺยา รูปา อทิฏฺา อทิฏฺปุพฺพา, น จ ปสฺสสิ, น จ เต โหติ ปสฺเสยฺยนฺติ, อตฺถิ เต ตตฺถ ฉนฺโท วา ราโค วา เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – อิมสฺมึ ¶ จ โข ปนาวุโส ภควตา โอวาเท สํขิตฺเตน ภาสิเต โส อายสฺมา มาลุกฺยปุตฺตตฺเถโร ภควนฺตํ กึ อโวจ กถฺจสฺส ภควา อนฺุาสิ. กีทิโส จสฺสายสฺมโต มาลุกฺยปุตฺตตฺเถรสฺส ธมฺมาภิสมโย อโหสิ.
วิสฺสชฺชนา – อิมสฺมึ โข ภนฺเต โอวาเท ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิเต อายสฺมา มาลุกฺยปุตฺตตฺเถโร ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อิมสฺส ขฺวาหํ ภนฺเต ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามิ.
รูปํ ทิสฺวา มุฏฺา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;
สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌส ติฏฺติ.
ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา รูปสมฺภวา;
อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหฺติ;
เอวํ อาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพาน วุจฺจติ;
เปยฺยาล
น โส รชฺชติ ธมฺเมสุ, ธมฺมํ ตฺวา ปฏิสฺสโต;
วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ นาชฺโฌส ติฏฺติ.
ยถาสฺส ชานโต ธมฺมํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;
ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;
เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจตีติ.
อิมสฺส ขฺวาหํ ภนฺเต ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามีติ. ภควา จ ภนฺเต ‘‘สาธุ สาธุ มาลุกฺยปุตฺต, สาธุ โข ตฺวํ มาลุกฺยปุตฺต มยา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานาสี’’ติ สาธุการํ ทตฺวา–
‘‘รูปํ ทิสฺวา สติ มุฏฺโ, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;
สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌส ติฏฺตี’’ติ–
อาทินา
เถรสฺส วจนํ สมนฺุาสิ. โส จ ภนฺเต อายสฺมา มาลุกฺยปุตฺตตฺเถโร เอโก วูปกฏฺโ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต ¶ วิหรนฺโต นจิรสฺเสว ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ, ตทนุตฺตรํ พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิ, ‘‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’’ติ อพฺภฺาสิ. อฺตโรจ ปนายสฺมา มาลุกฺยปุตฺโต อรหตํ อโหสิ. เอวํ โข ภนฺเต ตสฺส อายสฺมโต อภิสมฺปราโย อโหสิ.
รูปํ ¶ ทิสฺวา สติ มุฏฺา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;
สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌส ติฏฺติ.
ปมาทวิหารีสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส จตุตฺถํ ปมาทวิหารีสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ปมาทวิหาริฺจ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ อปฺปมาทวิหาริฺจ, ตํ สุณาถ. กถฺจ ภิกฺขเว ปมาทวิหารี โหติ. จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตสฺส ภิกฺขเว วิหรโต จิตฺตํ พฺยาสิฺจติ จกฺขุวิฺเยฺเยสุ รูเปสุ, ตสฺส พฺยาสิตฺตจิตฺตสฺส ปาโมชฺชํ น โหติ, ปาโมชฺเช อสติ ปีติ น โหติ, ปีติยา ปสฺสทฺธิ น โหติ, ปสฺสทฺธิยา อสติ ทุกฺขํ โหติ, ทุกฺขิโน จิตฺตํ น สมาธิยติ, อสมาหิ เต จิตฺเต ธมฺมา น ปาตุภวนฺติ, ธมฺมานํ อปาตุภาวา ปมาทวิหารีตฺเวว สงฺขํ คจฺฉตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
โลกกามคุณวคฺค
ราหุโลวาทสุตฺต
ปุจฺฉา – โลกกามคุณวคฺเค ¶ อาวุโส อฏฺมํ ราหุโลวาทสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํเยว ภนฺเต อายสฺมนฺตํ ราหุลํ อารพฺภ ‘‘ตํ กึ มฺสิ ราหุล, จกฺขุ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ. อนิจฺจํ ภนฺเต. ยํ ปนานิจฺจํ, ทุกฺขํ วา ตํ สุขํวาติ. ทุกฺขํ ภนฺเต. ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’ติ. โน เหตํ ภนฺเต’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ยํนูนาหํ ¶ ราหุลํ อุตฺตรึ อาสวานํ ขเย วิเนยฺยํ.
คณฺหาหิ ราหุล นิสีทนํ.
คหปติวคฺค
ภารทฺวาชสุตฺต
ปุจฺฉา – คหปติวคฺเค ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ จตุตฺถํ สํคีตํ ภารทฺวาชสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกสมฺพิยํ ภนฺเต ราชานํ อุเทนํ อารพฺภ อายสฺมตา ปิณฺโฑลภารทฺวาชตฺเถเรน ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต อุเทโน อายสฺมนฺตํ ปิณฺโฑลภารทฺวาชํ เอตทโวจ ‘‘โก นุ โข โภ ภารทฺวาช เหตุ โก ปจฺจโย, เยนิเม ทหรา ภิกฺขู สุสู กาฬเกสา ภทฺเรน โยพฺพเนน สมนฺนาคตา ปเมน วยสา อนิกีฬิตาวิโน กาเมสุ ยาวชีวํ ปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ, อทฺธานฺจ อาปาเทนฺตี’’ติ. ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ ‘‘วุตฺตํ โข
เอตํ ¶ มหาราช เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน เอถ ตุมฺเห ภิกฺขเว มาตุมตฺตีสุ มาตุจิตฺตํ อุปฏฺเปถ. ภคนิมตฺตีสุ ภคินิจิตฺตํ อุปฏฺเปถ, ธีตุมตฺตีสุ ธีตุจิตฺตํ อุปฏฺเปถา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมตา ปิณฺโฑล ภารทฺวาชตฺเถเรน ภาสิตํ.
เวรหจฺจานิสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ทสมํ สํคีตํ เวรหจฺจานิสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – กามณฺฑายํ ภนฺเต เวรหจฺจานิโคตฺตํ พฺราหฺมณึ อารพฺภ อายสฺมตา อุทายิตฺเถเรน ภาสิตํ. เวรหจฺจานีโคตฺตา ภนฺเต พฺราหฺมณี อายสฺมนฺตํ อุทายิตฺเถรํ เอตทโวจ ‘‘กิสฺมึ นุ โข ภนฺเต สติ อรหนฺโต สุขทุกฺขํ ปฺเปนฺติ, กิสฺมึ อสติ อรหนฺโต สุขทุกฺขํ น ปฺเปนฺตี’’ติ. ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ ‘‘จกฺขุสฺมึ โข ภคินิ สติ ¶ อรหนฺโต สุขทุกฺขํ ปฺเปนฺติ, จกฺขุสฺมึ อสติ อรหนฺโต สุขทุกฺขํ น ปฺเปนฺตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมตา อุทายิตฺเถเรน ภาสิตํ.
เทวทหวคฺค
ขณสุตฺต
ปุจฺฉา – เทวทหวคฺเค ¶ อาวุโส ขณสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต เทวทเห นาม สกฺยานํ นิคเม สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ลาภา โว ภิกฺขเว, สุลทฺธํ โว ภิกฺขเว, ขโณ โว ปฏิลทฺโธ พฺรหฺมจริยวาสายา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
สมุทฺทวคฺค
พาฬิสิโกปมสุตฺต
ปุจฺฉา – สมุทฺทวคฺเค ¶ ปนาวุโส ตติยํ พาฬิสิโกปมสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ¶ ภนฺเต ชีวกมฺพวเน สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว พาฬิสิโก อามิสคตพฬิสํ คมฺภีเร อุทกรหเท ปกฺขิเปยฺยา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
อาทิตฺตปริยายสุตฺต
ปุจฺฉา – สฬายตนวคฺคสํยุตฺเต ¶ สมุทฺทวคฺเค ปนาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ สํคีตํ อฏฺมํ อาทิตฺตปริยายสุตฺตํ ภควตา กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สมฺพหุเล ภนฺเต ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘อาทิตฺตปริยายํ โว ภิกฺขเว ธมฺมปริยายํ เทเสสฺสามิ, ตํ สุณาถ. กตโม จ ภิกฺขเว อาทิตฺตปริยาโย ธมฺมปริยาโย. วรํ ภิกฺขเว ตตฺตาย อโยสลากาย อาทิตฺตาย สมฺปชฺชลิตาย สโชติภูตาย จกฺขุนฺทฺริยํ สมฺปลิมฏฺํ, นตฺเวว จกฺขุวิฺเยฺเยสุ รูเปสุ อนุพฺยฺชนโส นิมิตฺตคฺคาโห’’ติอาทินา ภควตา ภาสิตํ.
อาสีวิสวคฺค
ปมทารุกฺขนฺโธปมสุตฺต
ปุจฺฉา – อาสีวิสวคฺเค ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ จตุตฺถํ สํคีตํ ปมทารุกฺขนฺโธปมสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกสมฺพิยํ ภนฺเต คงฺคาย นทิยา ตีเร สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ปสฺสถ โน ตุมฺเห ภิกฺขเว อมฺหํ มหนฺตํ ทารุกฺขนฺธํ คงฺคาย นทิยา โสเตน วุยฺหมาน’’นฺติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตา.
อุปจารวจนํ
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา โอริมตีราทีนํ อุปจารวจนานํ อตฺโถ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา ปกาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – โอริมํ ตีรนฺติ โข ภิกฺขุ ฉนฺเนตํ อชฺฌตฺติกานํ อายตนานํ อธิวจนํ. ปาริมํ ตีรนฺติ โข ภิกฺขุ ฉนฺเนตํ พาหิรานํ อายตนานํ อธิวจนํ. มชฺเฌ สํสีโทติ โข ภิกฺขุ นนฺทิราคสฺเสตํ อธิวจนํ. ถเล อุสฺสาโทติ โข ภิกฺขุ อสฺมิมานสฺเสตํ อธิวจนนฺติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ตตฺถ โอริมตีราทีนํ อุปจารวจนานํ อตฺโถ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา ปกาสิโต.
ปุจฺฉา – อิมสฺมึ ¶ โข ปน อาวุโส สุตฺเต ภควตา ภาสิเต วิเสสโต กสฺส กีทิโส อตฺโถ กถฺจ ปฏิลทฺโธ.
วิสฺสชฺชนา – อิมสฺมึ ภนฺเต สุตฺเต ภควตา ภาสิเต วิเสสโต นนฺทสฺส โคปาลกสฺส ปพฺพชฺชา จ อุปสมฺปทา จ ยาว อรหตฺตาจ วิเสสโต อตฺโถ อธิคโต.
ลเภยฺยาหํ ¶ ภนฺเต ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, ลเภยฺยํ อุปสมฺปทํ.
เตน หิ ตฺวํ นนฺท สามิกานํ คาโว นิยฺยาเตหิ.
คมิสฺสนฺติ ¶ ภนฺเต คาโว วจฺฉคิทฺธินิโย.
กึสุโกปมสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ อฏฺมํ สํคีตํ กึสุโกปมสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม อฺตรํ การกํ ภิกฺขุํ อารพฺภ ภาสิตํ. อฺตโร ภนฺเต การโก ภิกฺขุ จตฺตาโร ขาณาสเว ภิกฺขู าณทสฺสนวิสุทฺธํ ปุจฺฉิตฺวา อสนฺตุฏฺโ เตสํ ภิกฺขูนํ ปฺหาเวยฺยากรเณน เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ. อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต ภิกฺขุโน ทสฺสนํ สุวิสุทฺธํ โหตี’’ติ. ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ ‘‘เสยฺยถาปิ ภิกฺขุ ปุริสสฺส กึสุโก อทิฏฺปุพฺโพ อสฺส, โส เยนฺตโร ปุริโส กึสุกสฺส ทสฺสาวี เตนุปสงฺกเมยฺยา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ฉปฺปาณโกปมสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ทสมํ สํคีตํ ฉปฺปาณโกปมสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุเยว ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว ปุริโส อรุคตฺโต ปกฺกคตฺโต สรวนํ ปวิเสยฺยา’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา อสํวโร วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.
วิสฺสชฺชนา – กถฺจ ภิกฺขเว อสํวโร โหติ, อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา ปิยรูเป รูเป อธิมุจฺจติ, อปฺปิยรูเป รูเป พฺยาปชฺชติ, อนุปฏฺิตกายสฺสติ จ วิหรติ ปริตฺตเจตโส. ตฺจ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, ยตฺถสฺส เต อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ตตฺถ อสํวโร วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา สํวโร วิภชิตฺวา วิตฺถาเรน เทสิโต.
วิสฺสชฺชนา – กถฺจ ภิกฺขเว สํวโร โหติ, อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา ปิยรูเป รูเป นาธิมุจฺจติ, อปฺปิยรูเป รูเป น พฺยาปชฺชตีติ, เอวมาทินา ¶ ภนฺเต ภควตา ตตฺถ สํวโร วิภชิตฺวา วิตฺถาเรน เทสิโต.
เวทนาสํยุตฺต
ทฏฺพฺพสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน เวทนาสํยุตฺเต ปฺจมํ ทฏฺพฺพสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ติสฺโส อิมา ภิกฺขเว เวทนา. กตมา ติสฺโส, สุขา เวทนา ทุกฺขาเวทนา อทุกฺขมสุขา เวทนา. สุขา ภิกฺขเว เวทนา ทุกฺขโต ทฏฺพฺพา, ทุกฺขา เวทนา สลฺลโต ทฏฺพฺพา, อทุกฺขมสุขา เวทนา อนิจฺจโต ทฏฺพฺพา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
สุขา ¶ ภิกฺขเว เวทนา ทุกฺขโต ทฏฺพฺพา.
โย สุขํ ทุกฺขโต อทฺทส, ทุกฺขมทฺทกฺขิ สลฺลโต;
อทุกฺขมสุขํ สนฺตํ, อทฺทกฺขินํ อนิจฺจโต.
ส เว สมฺมทฺทโส ภิกฺขุ, ปริชานาติ เวทนา;
โส เวทนา ปริฺาย, ทิฏฺเ ธมฺเม อนาสโว;
กายสฺส เภทา ธมฺมฏฺโ, สงฺขฺยํ โนเปติ เวทคู.
สลฺลสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส ฉฏฺํ สลฺลสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘อสฺสุตวา ภิกฺขเว ปุถุชฺชโน สุขมฺปิ เวทนํ เวทยติ, ทุกฺขมฺปิ เวทนํ เวทยติ, อทุกฺขมสุขมฺปิ เวทนํ เวทยติ. สุตวา ภิกฺขเว อริยสาวโก สุขมฺปิ เวทนํ เวทยติ, ทุกฺขมฺปิ เวทนํ เวทยติ, อทุกฺขมสุขมฺปิ เวทนํ เวทยติ. ตตฺร ภิกฺขเว โก วิเสโส, โก อธิปฺปยาโส, กึ นานากรณํ สุตวโต อริยภาวกสฺส อสฺสุตวตา ปุถุชฺชเนนา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ชมฺพุขาทกสํยุตฺต
นิพฺพานปฺหาสุตฺต
ปุจฺฉา – ชมฺพุขาทกสํยุตฺเต ¶ อาวุโส ปมํ นิพฺพานปฺหาสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – มคเธสุ ภนฺเต นาลกคามเก ชมฺพุขาทกํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ. ชมฺพุขาทโก ภนฺเต ปริพฺพาชโก อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ ‘‘นิพฺพานํ นิพฺพานนฺติ อาวุโส สาริปุตฺต วุจฺจติ, กตมํ นุโข อาวุโส นิพฺพาน’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘โย ¶ โข อาวุโส ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโย, อิทํ วุจฺจติ นิพฺพาน’’นฺติ เอวมาทินา อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.
ธมฺมวาทีปฺหาสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ตติยํ สํคีตํ ธมฺมวาทีปฺหาสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – มคเธสุเยว ภนฺเต นาลกคาเม ชมฺพุขาทกํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ. ชมฺพุขาทโก ภนฺเต ปริพฺพาชโก อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ ‘‘เก นุ โข อาวุโส สาริปุตฺต โลเก ธมฺมวาทิโน, เก โลเก สุปฺปฏิปนฺนา, เก โลเก สุคตา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘เย โข อาวุโส ราคปฺปหานาย ธมฺมํ เทเสนฺติ, โทสปฺปหานาย ธมฺมํ เทเสนฺติ, โมหปฺปหานาย ธมฺมํ เทเสนฺติ. เต โลเก ธมฺมวาทิโน’’ติ เอวมาทินา อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.
เก ¶ โลเก สุปฺปฏิปนฺนา.
เก โลเก สุคตา.
ทุกฺกรปฺหาสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหก มหาเถเรหิ ปริโยสานสุตฺตภาเวน สํคีตํ ทุกฺกรปฺหาสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – มคเธสุเยว นาลกคาเม ชมฺพุขาทกํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ. ชมฺพุขาทโก ภนฺเต ปริพฺพาชโก อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ ‘‘กึ นุ โข อาวุโส สาริปุตฺต อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ทุกฺกร’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ปพฺพชฺชา โข อาวุโส อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ทุกฺกรา’’ติ เอวมาทินา อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.
โมคฺคลฺลานสํยุตฺต
สกฺกสุตฺต
ปุจฺฉา – โมคฺคลฺลานสํยุตฺเต ¶ อาวุโส ทสมํ สํคีตํ สกฺกสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – เทเวสุ ภนฺเต ตาวตึเสสุ สกฺกํ เทวานมินฺทํ อารพฺภ ‘‘สาธุ โข เทวานมินฺท พุทฺธสรณคมนํ โหติ, พุทฺธสรณคมนเหตุ โข เทวานมินฺท ¶ เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลานตฺเถเรน ภาสิตํ.
จิตฺตสํยุตฺต
นิคณฺนาฏปุตฺตสุตฺต
ปุจฺฉา – จิตฺตสํยุตฺเต ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ อฏฺมํ สํคีตํ นิคณฺนาฏปุตฺตสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – มจฺฉิกาสณฺเฑ ภนฺเต นิคณฺํ นาฏปุตฺตํ อารพฺภ จิตฺเตน คหปตินา ภาสิตํ. นิคณฺโ ภนฺเต นาฏปุตฺโต จิตฺตํ คหปตึ เอตทโวจ ‘‘สทฺทหสิ ตฺวํ คหปติ สมณสฺส โคตมสฺส อตฺถิ อวิตกฺโก อวิจาโร สมาธิ, อตฺถิ วิตกฺกวิจารานํ นิโรโธ’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘น ขฺวาหํ เอตฺถ ภนฺเต ภควโต สทฺธาย คจฺฉามิ, อตฺถิ อวิตกฺโก อวิจาโร สมาธิ, อตฺถิ วิตกฺกวิจารานํ นิโรโธ’’ติ เอวมาทินา จิตฺเตน คหปตินา ภาสิตํ.
อิทํ ¶ ภวนฺโต ปสฺสนฺตุ.
ยาว อุชุโก จายํ จิตฺโต คหปติ.
‘‘อหํ ¶ โข ภนฺเต ยาวเทว อากงฺขามิ, วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ’’ –
อิทํ ¶ ภวนฺโต ปสฺสนฺตุ.
อเจลกสฺสปสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ นวมํ สํคีตํ อเจลกสฺสปสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ตตฺเถว ภนฺเต มจฺฉิกาสณฺเฑ อเจลํ กสฺสปํ อารพฺภ จิตฺเตน คหปตินา ภาสิตํ. อเจโล ภนฺเต กสฺสโป จิตฺตํ คหปตึ เอตทโวจ ‘‘อิเมหิ ปน เต คหปติ ตึสมตฺเตหิ วสฺเสหิ อตฺถิ โกจิ อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม อลมริยาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต ผาสุวิหาโร’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘คิหิโนปิ สิยา ภนฺเต อหฺหิ ภนฺเต ยาวเทว อากงฺขามิ, วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามี’’ติ เอวมาทินา จิตฺเตน คหปตินา ภาสิตํ.
คามณิสํยุตฺต
จณฺฑสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน คามณิสํยุตฺเต ปมํ จณฺฑสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ¶ ภนฺเต จณฺฑํ คามณึ อารพฺภ ภาสิตํ. จณฺโฑ ภนฺเต คามณิ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘โก นุ โข ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺโจ จณฺโฑ จณฺโฑตฺเวว สงฺขํ คจฺฉติ. โก ปน ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺโจ โสรโต โสรโตตฺเวว สงฺขํ คจฺฉตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘อิธ คามณิ เอกจฺจสฺส ราโค อปฺปหีโน โหติ, ราคสฺส อปฺปหีนตฺตา ปเร โกเปนฺติ, ปเรหิ โกปิยมาโน โกปํ ปาตุกโรติ, โส จณฺโฑตฺเวว สงฺขํ คจฺฉตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
เขตฺตูปมสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ สตฺตมํ สํคีตํ เขตฺตูปมสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – นาฬนฺทายํ ภนฺเต ปาวาริกมฺพวเน อสิพนฺธกปุตฺตํ คามณึ อารพฺภ ภาสิตํ. อสิพนฺธกปุตฺโต ภนฺเต คามณิ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘นนุ ภนฺเต ภควา สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี วิหรตีติ. เอวํ คามณิ ตถาคโต สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี วิหรตีติ. อถ กิฺจรหิ ภนฺเต ภควา เอกจฺจานํ สกฺกจฺจํ ธมฺมํ เทเสติ, เอกจฺจานํ โน ตถา ¶ สกฺกจฺจํ ธมฺมํ เทเสตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘เตน หิ คามณิ ตฺเเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ, ยถา เต ขเมยฺย, ตถา นํ พฺยากเรยฺยาสี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
สงฺขธมสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหก มหาเถเรหิ อฏฺมํ สํคีตํ สงฺขธมสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – นาฬนฺทายํเยว ภนฺเต ปาวาริกมฺพวเน อสิพนฺธกปุตฺตํ คามณึ นิคณฺสาวกํ อารพฺภ ภาสิตํ. ภควา ภนฺเต อสิพนฺธกปุตฺตํ คามณึ นิคณฺสาวกํ เอตทโวจ ‘‘กถํ นุ โข คามณิ นิคณฺโ นาฏปุตฺโต สาวกานํ ธมฺมํ เทเสตี’’ติ. เอวํ โข ภนฺเต นิคณฺโ นาฏปุตฺโต สาวกานํ ธมฺมํ เทเสติ ‘‘โย โกจิ ปาณํ อติปาเตติ, สพฺโพ โส อาปายิโก เนรยิโก. (เปยฺยาล) ยํพหุลํ ยํพหุลํ วิหรติ, เตน เตน นียตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ยํพหุลํ ยํพหุลฺจ คามณิ วิหรติ, เตน เตน นียติ, เอวํ สนฺเต น โกจิ อาปายิโก เนรยิโก ภวิสฺสติ, ยถา นิคณฺสฺส นาฏปุตฺตสฺส วจน’’นฺติ เอวํ โข ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตํ.
ยํ พหุลวาท
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ยํพหุลวาเท โทโส ปกาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – ตํ กึ มฺสิ คามณิ, โย โส ปุริโส ปาณาติปาตี รตฺติยา วา ทิวสสฺส วา สมยาสมยํ อุปาทาย กตโม พหุตโร สมโย ยํ วาโส ปาณมติปาเตติ. ยํ วา โส ปาณํ นาติปาเตตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา อสิพนฺธกํ นิคณฺนาฏปุตฺตสฺส สาวกํ คามณึ ปุจฺฉิตฺวา ปุจฺฉิตฺวา ยํพหุลวาเท โทโส ปกาสิโต.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา อเนกํส วิปากกมฺมสฺส เอกํ สวิปากวาเท โทโส ปกาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – อิธ คามณิ เอกจฺโจ สตฺถา เอวํวาที โหติ เอวํทิฏฺิ โย โกจิ ปาณมติปาเตติ, สพฺโพ โส อาปายิโก เนรยิโกติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา อเนกํส กมฺมวิปากสฺส เอกํสวิปากวาเท โทโส วิตฺถาเรตฺวา ปกาสิโต.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ยถาธมฺมสาสเน คุโณวิภชิตฺวา ปกาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – อิธ ¶ ปน คามณิ ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโรปุริส ทมฺมสารถิ สตฺถาเทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา, โส อเนกปริยาเยน ปาณาติปาตํ ครหติ วิครหติ. ‘‘ปาณาติปาตา วิรมถา’’ติ จาหาติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ตตฺถ ยถาธมฺมสาสเน คุโณ วิตฺถาเรตฺวา ปกาสิโต.
ภทฺรกสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ เอกาทสมํ สํคีตํ ภทฺรกสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – มลฺเลสุ ภนฺเต อุรุเวลกปฺเปนาม มลฺลานํ นิคเม ภทฺรกํ คามณึ อารพฺภ ภาสิตํ. ภทฺรโก ภนฺเต คามณิ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘สาธุ เม ภนฺเต ภควา ทุกฺขสฺส สมุทยฺจ อตฺถงฺคมฺจ เทเสตู’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘อหฺเจ เต คามณิ อตีตมทฺธานํ อารพฺภ ทุกฺขสฺส สมุทยฺจ อตฺถงฺคมฺจ เทเสยฺยํ ‘เอวํ อโหสิ อตีตมทฺธาน’นฺติ. ตตฺร เต สิยา กงฺขา สิยา วิมตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
สาธุ ¶ เม ภนฺเต ภควา ทุกฺขสฺส
สมุทยฺจ อตฺถงฺคมฺจ เทเสตุ–
‘‘ตํ ¶ กึ มฺสิ คามณิ, อตฺถิ อุรุเวลกปฺเป มนุสฺสา’’ –
ราสิยสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน คามณิสํยุตฺเต ทฺวาทสมํ สํคีตํ ราสิยสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – มลฺเลสุ ภนฺเต อุรุเวลกปฺเปนาม มลฺลานํ นิคเม ราสิยํ คามณึ อารพฺภ ภาสิตํ. ราสิโย ภนฺเต คามณิ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโทจ ¶ ‘‘สุตํ เม ภนฺเต ‘สมโณ โคตโม สพฺพํ ตปํ ครหติ, สพฺพํ ตมสฺสึ ลูขชีวึ เอกํเสน อุปวทติ อุปกฺโกสตี’’ติ. เย เต ภนฺเต เอวมาหํสุ ‘สมโณ โคตโม สพฺพํ ตปํ ครหติ, สพฺพํ ตปสฺสึ ลูขชีวึ เอกํเสน อุปวทติ อุปกฺโกสตี’’ติ. กจฺจิ เต ภนฺเต ภควโต วุตฺตวาทิโน, น จ ภควนฺตํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขนฺติ, ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากโรนฺตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ เย เต คามณิ เอวมาหํสุ ‘‘สมโณ โคตโม สพฺพํ ตปํ ครหติ, สพฺพํ ตปสฺสึ ลูขชีวึ เอกํเสน อุปวทติ อุปกฺโกสตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ครหิตพฺพาครหิตพฺพา กามโภคิโน วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ตโย โข เม คามณิ กามโภคิโน สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม ตโย. อิธ คามณิ เอกจฺโจ กามโภคี อธมฺเมน ¶ โภเค ปริเยสติ สาหเสน, อธมฺเมน โภเค ปริเยสิตฺวา สาหเสน น อตฺตานํ สุเขติ น ปีเณติ, น สํวิภชติ น ปฺุานิ กโรตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา ครหิตพฺพาครหิตพฺพา กามโภคิโน วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ครหิตพฺพาครหิตพฺพา ตปสฺสิโน ลูขชีวิโน วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ตโย เม คามณิ ตปสฺสิโน ลูขชีวิโน สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม ตโย. อิธ คามณี เอกจฺโจ ตปสฺสี ลูขชีวี สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต โหติ ‘‘อปฺเปว นาม กุสลํ ธมฺมํ อธิคจฺเฉยฺยํ, อปฺเปว นาม อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสสํ สจฺฉิกเรยฺย’’นฺติ, โส อตฺตานํ อาตาเปติ ปริตาเปติ, กุสลฺจ ธมฺมํ นาธิคจฺฉติ, อุตฺตริ จ มนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสสํ น สจฺฉิกโรตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา ครหิตพฺพาครหิตพฺพา ตปสฺสิโน ลูขชีวิโน วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
อพฺยากตสํยุตฺต
เขมาสุตฺต
ปุจฺฉา – อพฺยากตสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหก มหาเถเรหิ ปมํ สํคีตํ เขมาสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ. กถฺจ ตํ ภควตาปิ ปุน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – อนฺตรา จ ภนฺเต สาวตฺถึ อนฺตรา จ สาเกตํ โตรณวตฺถุสฺมึ ปเทเส ราชานํ ปเสนทึ โกสลํ อารพฺภ เขมาย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล เยน เขมา ภิกฺขุนี เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ, เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ภนฺเต ราชา ปเสนทิโกสโล เขมํ ภิกฺขุนึ เอตทโวจ ‘‘กึ นุโข อยฺเย โหติ ตถาคโต ปรํมรณา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘อพฺยากตํ โข เอตํ มหาราช ภควตา โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ เอวมาทินา เขมาย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ. ภควตา จ ภนฺเต อปเรน สมเยน รฺา ปเสนทิโกสเลน ปุฏฺเน เอวเมว ปุน ภาสิตํ.
กึ ¶ ปนยฺเย นโหติ ตถาคโต ปรํ มรณา.
กุตูหลสาลาสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ นวมํ สํคีตํ กุตูหลสาลาสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – เวสาลิยํ ภนฺเต วจฺฉโคตฺตํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ. วจฺฉโคตฺโต ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘ปุริมานิ โภ โคตม ทิวสานิ ปุริมตรานิ สมฺพหุลานํ นานาติตฺถิยานํ สมณพฺราหฺมณานํ ปริพฺพาชกานํ กุตูหลสาลายํ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรกถา อุทปาที’’ติ เอวมาทิกํ วจนํ อโวจ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘อลฺหิ เต วจฺฉ กงฺขิตุํ, อลํ วิจิกิจฺฉิตุํ. กงฺขนีเย จ ปน เต าเน วิจิกิจฺฉา อุปฺปนฺนา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
มหาวคฺคสํยุตฺตปาฬิ
อวิชฺชาวคฺค
อุปฑฺฒสุตฺต
ปุจฺฉา – มหาวคฺคสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ทุติยํ สํคีตํ อุปฑฺฒสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต สกฺกเร นาม สกฺยานํ นิคเม อายสฺมนฺตํ อานนฺทตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต อานนฺทตฺเถโร ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อุปฑฺฒมิทํ ภนฺเต พฺรหฺมจริยํ ยทิทํ กลฺยาณมิตฺตตา กลฺยาณสหายตา กลฺยาณสมฺปวงฺกตา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘มา เหวํ อานนฺท, มา เหวํ อานนฺท, สกลเมวิทํ อานนฺท พฺรหฺมจริยํ ยทิทํ กลฺยาณมิตฺตตา กลฺยาณสหายตา กลฺยาณสมฺปวงฺกตา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
มมํ ¶ หิ อานนฺท กลฺยาณมิตฺตํ อาคมฺม ชาติธมฺมา สตฺตา ชาติยา ปริมุจฺจนฺติ.
โพชฺฌงฺคสํยุตฺต
กุณฺฑลิยสุตฺต
ปุจฺฉา – โพชฺฌงฺคสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ฉฏฺํ สํคีตํ กุณฺฑลิยสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาเกเต ภนฺเต อฺชนวเน มิคทาเย กุณฺฑลิยํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ. กุณฺฑลิโย ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘อหมสฺมิ โภ โคตม อารามนิสฺสยี ปริสาวจโร, ตสฺส มยฺหํ โภ โคตม ปจฺฉาภตฺตํ ภุตฺตปาตราสสฺส อยมาจาโร โหติ อาราเมน อารามํ อุยฺยาเนน อุยฺยานํ อนุจงฺกมามิ อนุวิจรามิ, โส ตตฺถ ปสฺสามิ เอเก สมณพฺราหฺมเณ อิติวาทปฺปโมกฺขานิสํสฺเจว กถํ กถนฺเต อุปารมฺภานิสํสฺจ, ภวํ ปน โคตโม กิมานิสํโส วิหรตี’’ติ เอตํ วจนํ อโวจ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘วิชฺชาวิมุตฺติผลานิสํโส ¶ โข กุณฺฑลิย ตถาคโต วิหรตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ปม คิลานสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควฺวตา ชานตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน โพชฺฌงฺคสํยุตฺเต ทุติเย คิลานวคฺเค ปมคิลานสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต ปิปฺปลิคุหายํ อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต มหากสฺสปตฺเถโร ปิปฺปลิคุหายํ วิหรติ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน. อถ โข ภนฺเต ภควา สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต เยนายสฺมา มหากสฺสโป เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ, นิสชฺช โข ภควา อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ ¶ เอตทโวจ– ‘‘กจฺจิ เต กสฺสป ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิ ทุกฺขา เวทนา ปฏิกฺกมนฺติ โน อภิกฺกมนฺติ, ปฏิกฺกโมสานํ ปฺายติ โน อภิกฺกโมติ. น เม ภนฺเต ขมนียํ น ยาปนียํ, พาฬฺหา เม ทุกฺขา เวทนา อภิกฺกมนฺติ โน ปฏิกฺกมนฺติ, อภิกฺกโมสานํ ปฺายติ โน ปฏิกฺกโม’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘สตฺติเม กสฺสป โพชฺฌงฺคา มยา สมฺมทกฺขาตา ภาวิตา พหุลีกตา อภิฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตนฺตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
อุทายิสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส ตติเย อุทายิวคฺเค โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ทสมํ สํคีตํ อุทายิสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สุมฺเภสุ ภนฺเต เสตเกนาม สุมฺภานํ นิคเม อายสฺมนฺตํ อุทายิตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต อุทายิตฺเถโร ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘อจฺฉริยํ ภนฺเต, อพฺภุตํ ภนฺเต, ยาว พหุกตฺจ เม ภนฺเต ภควติ เปมฺจ คารโว จ หิรี จ โอตฺตปฺปฺจาติ เอวมาทิกํ วจนํ อโวจ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘สาธุ สาธุ อุทายิ เอโส หิ เต อุทายิ มคฺโค ปฏิลทฺโธ. โย เต ภาวิโต พหุลีกโต, ตถา ตถา วิหรนฺตํ ตถตฺตาย อุปเนสฺสติ, ยถา ตฺวํ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานิสฺสตี’’ติ. เอวํ โข ภควตา ภาสิตํ.
สติปฏฺานสํยุตฺต
สติสุตฺต
ปุจฺฉา – สติปฏฺานสํยุตฺเต ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหก มหาเถเรหิ ทุติยํ สํคีตํ สติสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ การพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – เวสาลิยํ ภนฺเต อมฺพปาลิวเน สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘สโต ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิหเรยฺย สมฺปชาโน อยํ โว อมฺหากํ อนุสาสนี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
สาลสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ จตุตฺถํ สํคีตํ สาลสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกสเลสุ ภนฺเต สาลายนาม เกสลานํ พฺราหฺมณคาเม สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘เย เต ภิกฺขเว ภิกฺขู นวา อจิรปพฺพชิตา อธุนาคตา อิมํ ธมฺมวินยํ, เต โว ภิกฺขเว ภิกฺขู จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ภาวนาย สมาทเปตพฺพา นิเวเสตพฺพา ปติฏฺาเปตพฺพา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
สกุณคฺฆิสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ฉฏฺํ สํคีตํ สกุณคฺฆิสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ภูตปุพฺพํ ภิกฺขเว สกุณคฺฆิ ลาปํ สกุณํ สหสา อชฺฌปฺปตฺตา อคฺคเหสิ. อถ โข ภิกฺขเว ลาโป สกุโณ สกุณคฺฆิยา หริยมาโน เอวํ ปริเทวสิ มยเมวมฺห อลกฺขิกา, มยํ อปฺปปฺุา, เย มยํ อโคจเร จริมฺห ปรวิสเย, สเจชฺช มยํ โคจเร จเรยฺยาม สเก เปตฺติเก วิสเย, น มฺยาหํ สกุณคฺฆิ อลํ อภวิสฺส ยทิทํ ยุทฺธายา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
มยเมวมฺห ¶ อลกฺขิกา, มยํ อปฺปปฺุา.
โก ปน เต ลาป โคจโร สโก เปตฺติโก วิสโย.
ยทิทํ นงฺคลกฏฺกรณํ เลฑฺฑุฏฺานํ.
เอหิ ¶ โข ทานิ เม สกุณคฺฆิ, เอหิ โข ทานิ เม สกุณคฺฆิ,
(ทารุคุโฬวิย วินิวตฺติตฺวา ตสฺเสว เลฑฺฑุสฺส อนฺตเร ปจฺจุปาทิ. อฏฺกถา)
เอวฺหิ ตํ ภิกฺขเว โหติ โย อโคจเร จรติ ปรวิสเย.
ตสฺมาติห ¶ ภิกฺขเว มา อโคจเร จริตฺถ ปรวิสเย.
โคจเร ภิกฺขเว จรถ สเก เปตฺติเก วิสเย.
โคจเร ภิกฺขเว จรตํ สเก เปตฺติเก วิสเย น ลจฺฉติ มาโร โอตารํ, น ลจฺฉติ มาโร อารมฺมณํ.
ภิกฺขุนุปสฺสยสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ทสมํ สํคีตํ ภิกฺขุนุปสฺสยสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ อานนฺทตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต อานนฺโท ยาวตฺตโก อโหสิ ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ กถาสลฺลาโป ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘เอวเมตํ อานนฺท, เอวเมตํ อานนฺท, โยหิ โกจิ อานนฺท ภิกฺขุ วา ภิกฺขุนี วา จตูสุ สติปฏฺาเนสุ สุปฺปติฏฺิตจิตฺโต วิหรติ, ตสฺเสตํ ปาฏิกงฺขํ อุฬารํ ปุพฺเพนาปรํ วิเสสํ สฺชานิสฺสตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
จุนฺทสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส ทุติเย นาลนฺทวคฺเค โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ตติยํ สํคีตํ จุนฺทสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํเยว อานนฺทตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต อานนฺทตฺเถโร จุนฺเทน สมณุทฺเทเสน สทฺธึ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ. อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ภนฺเต อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อยํ ภนฺเต จุนฺโท สมณุทฺเทโส เอวมาห ‘อายสฺมา ภนฺเต สาริปุตฺโต ปรินิพฺพุโต, อิทมสฺส ปตฺตจีวร’นฺติ. อปิ จ เม ภนฺเต มธุรกชาโต วิย กาโย, ทิสาปิ เม น ปกฺขายนฺติ, ธมฺมาปิ มํ นปฺปฏิภนฺติ ‘อายสฺมา สาริปุตฺโต ปรินิพฺพุโต’ติ สุตฺวา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘กึ นุ โข เต อานนฺท สาริปุตฺโต สีลกฺขนฺธํ วา อาทาย ปรินิพฺพุโต, สมาธิกฺขนฺธํ วา, ปฺากฺขนฺธํวา, วิมุตฺติกฺขนฺธํวา, วิมุตฺติาณทสฺสนกฺขนฺธํ วา อาทาย ปรินิพฺพุโต’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
อยํ ¶ ภนฺเต จุนฺโทสมณุทฺเทโส เอวมาห.
ตสฺมาติหานนฺท ¶ อตฺตทีปา วิหรถ อตฺตสรณา อนฺสรณา ธมฺมทีปา ธมฺมสรณา อนฺสรณา.
พาหิยสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ปฺจมํ สํคีตํ พาหิยสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ พาหิยํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต พาหิโย ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘สาธุ เม ภนฺเต ภควา สํขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตุ, ยมหํ ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา เอโก วูปกฏฺโ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหเรยฺย’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ตสฺมาติห ตฺวํ พาหิย อาทิเมว วิโสเธหิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ. โก จาทิกุสลานํ ธมฺมานํ, สีลฺจ สุวิสุทฺธํ ทิฏฺิจ อุชุกา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
สีลฏฺิติวคฺค
จิรฏฺิติสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส ตติเย สีลฏฺิติวคฺเค โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ทุติยํ สํคีตํ จิรฏฺิติสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ปาฏลิปุตฺเต ภนฺเต อายสฺมนฺตํ ภทฺทํ อารพฺภ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต ภทฺโท สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ ‘‘โก นุ โข อาวุโส อานนฺท เหตุ โก ปจฺจโย, เยน ตถาคเต ปรินิพฺพุเต สทฺธมฺโม น จิรฏฺิติโก โหติ, โก ปนาวุโส อานนฺท เหตุ โก ปจฺจโย, เยน ตถาคเต ปรินิพฺพุเต สทฺธมฺโม จิรฏฺิติโก โหตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘สาธุ สาธุ อาวุโส ภทฺท, ภทฺทโก โข เต อาวุโส ภทฺท อุมฺมงฺโค’’ติ เอวมาทินา อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภาสิตํ.
ภทฺทโก ¶ เต อาวุโส ภทฺท อุมฺมงฺโค.
‘‘จตุนฺนํ ¶ โข อาวุโส สติปฏฺานานํ อภาวิตตฺตา อพหุลีกตตฺตา ตถาคเต ปรินิพฺพุเต สทฺธมฺโม น จิรฏฺิติโก โหตี’’ –
สิริวฑฺฒสุตฺต
ปุจฺฉา – ตสฺสาวุโส ภควตา อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาวจนสมุทยภูตาย มหาวคฺคปาฬิยา สติปฏฺานสํยุตฺเต สีลฏฺิติวคฺเค นวมํ สิริวฑฺฒสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต สิริวฑฺฒํ คหปตึ อารพฺภ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภาสิตํ. สิริวฑฺโฒ ภนฺเต คหปติ อาพาธิโก โหติ ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน. อถโข ภนฺเต อายสฺมา อานนฺโท เยนสิริวฑฺฒสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ ¶ . นิสชฺช โข อายสฺมา อานนฺโท สิริวฑฺฒํ คหปตึ เอตทโวจ ‘‘กจฺจิ เต คหปติ ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิ ทุกฺขา เวทนา ปฏิกฺกมนฺติ โน อภิกฺกมนฺติ, ปฏิกฺกโมสานํ ปฺายติ โน อภิกฺกโม’’ติ. น เม ภนฺเต ขมนียํ, น ยาปนียํ, พาฬฺหา เม ทุกฺขา เวทนา อภิกฺกมนฺติ โน ปฏิกฺกมนฺติ, อภิกฺกโมสานํ ปฺายติ โน ปฏิกฺกโม’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ตสฺมาติห เต คหปติ เอวํ สิกฺขิตพฺพํ ‘กาเย กายานุปสฺสี วิหริสฺสามิ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌา โทมนสฺสํ. เวทนาสุ. จิตฺเต. ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหริสฺสามิ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌา โทมนสฺส’นฺติ. เอวฺหิ เต คหปติ สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ. เอวํ โข อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภาสิตํ.
อิทฺธิปาทสํยุตฺต
โมคฺคลฺลานสุตฺต
ปุจฺฉา – อิทฺธิปาทสํยุตฺเต ¶ อาวุโส จตุตฺถํ โมคฺคลฺลานสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ. สมฺพหุลา ภนฺเต ภิกฺขู เหฏฺามิคารมาตุปาสาเท วิหรนฺติ อุทฺธตา อุนฺนฬา จปลา มุขรา วิกิณฺณวาจา มุฏฺสฺสติโน อสมฺปชานา อสมาหิตา ภนฺตจิตฺตา ปากตินฺทฺริยา. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ เต ภิกฺขู สํเวเชตฺวา ‘‘กึ นุ ตุมฺเห ภิกฺขเว สํวิคฺคา โลมหฏฺชาตา เอกมนฺตํ ิตา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
อจฺฉริยํ ¶ วต โภ, อพฺภุตํ วต โภ.
นิวาตฺจ วต.
อยฺจ มิคารมาตุปาสาโท คมฺภีรเนโม.
ตุมฺเหว ¶ โข ภิกฺขเว สํเวเชตุกาเมน โมคฺคลฺลาเนน ภิกฺขุนา ปาทงฺคุฏฺเกน มิคารมาตุปาสาโท สงฺกมฺปิโต สมฺปกมฺปิโต สมฺปธาลิโต.
ตํ กึ มฺถ ภิกฺขเว, กตเมสํ ธมฺมานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา โมคฺคลฺลาโน ภิกฺขุ เอวํ มหิทฺธิโก เอวํ มหานุภาโว.
อนุรุทฺธสํยุตฺต
พาฬฺหคิลานสุตฺต
ปุจฺฉา – อนุรุทฺธสํยุตฺเต ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ทสมํ สํคีตํ พาฬฺหคินานสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ อายสฺมตา อนุรุทฺธตฺเถเรน ภาสิตํ. สมฺพหุลา ภนฺเต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ อาพาธิกํ ทุกฺขิตํ พาฬฺหคิลานํ เอตทโวจุํ ‘‘กตเมนายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส วิหาเรน วิหรโต อุปฺปนฺนา สารีริกา ทุกฺขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺนฺตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘จตูสุ โข เม อาวุโส สติปฏฺาเนสุ สุปฺปติฏฺิตจิตฺตสฺส วิหรโต อุปฺปนฺนา สารีริกา ทุกฺขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺนฺตี’’ติ เอวมาทินา อายสฺมตา อนุรุทฺธตฺเถเรน ภาสิตํ.
อานาปานสํยุตฺต
มหากปฺปินสุตฺต
ปุจฺฉา – อานาปานสํยุตฺเต ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ สตฺตมํ สํคีตํ มหากปฺปินสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ปสฺสถ โน ตุมฺเห ภิกฺขเว เอตสฺส ภิกฺขุโน กายสฺส อิฺชิตตฺตํ วา ผนฺทิตพฺพํ วา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
อิจฺฉานงฺคลสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส ทุติยวคฺเค ปมํ อิจฺฉานงฺคลสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – อิจฺฉานงฺคเล ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘สเจ โข ภิกฺขเว อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ ‘กตเม นาวุโส วิหาเรน สมโณ โคตโม วสฺสาวาสํ พหุลํ วิหาสี’ติ. เอวํ ปุฏฺา ตุมฺเห ภิกฺขเว เตสํ อฺติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ เอวํ พฺยากเรยฺยาถ อานาปานสฺสติสมาธินา โข อาวุโส ภควา วสฺสาวาสํ พหุลํ วิหาสี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
โสตาปตฺติสํยุตฺต
จกฺกวตฺติราชสุตฺต
ปุจฺฉา – โสตาปตฺติสํยุตฺเต ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ปมํ สํคีตํ จกฺกวตฺติราชสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘กิฺจาปิ ภิกฺขเว ราชา จกฺกวตฺตี จตุนฺนํ ทีปานํ อิสฺสริยาธิปจฺจํ รชฺชํ กาเรตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ เทวานํ ตาวตึสานํ สหพฺยตํ, โส ตตฺถ นนฺทเน วเน อจฺฉราสงฺฆปริวุโต ทิพฺเพหิ จ ปฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคีภูโต ปริจาเรติ โส จตูหิ ธมฺเมหิ อสมนฺนาคโต, อถ โข โส อปริมุตฺโตว นิรยา, อปริมุตฺโต ติรจฺฉานโยนิยา, อปริมุตฺโต เปตฺติวิสยา, อปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ทีฆาวุ อุปาสกสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ตติยํ สํคีตํ ทีฆาวุอุปาสกสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ¶ ภนฺเต ทีฆาวุํ อุปาสกํ อารพฺภ ภาสิตํ. ภควา ภนฺเต ทีฆาวุํ อุปาสกํ อาพาธิกํ ทุกฺขิตํ พาฬฺหคิลานํ เอตทโวจ ‘‘กจฺจิ เต ทีฆาวุ ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิ ทุกฺขา เวทนา ปฏิกฺกมนฺติ โน อภิกฺกมนฺติ, ปฏิกฺกโมสานํ ปฺายติ โน อภิกฺกโม’’ติ. น เม ภนฺเต ขมนียํ, น ยาปนียํ พาฬฺหา เม ทุกฺขา เวทนา อภิกฺกมนฺติ โน ปฏิกฺกมนฺติ, อภิกฺกโมสานํ ปฺายติ โน ปฏิกฺกโมติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ตสฺมาติห เต ทีฆาวุ เอวํ สิกฺขิตพฺพํ พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต ภวิสฺสามี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ยานิมานิ ¶ ภนฺเต ภควตา จตฺตาริ โสตาปตฺติยงฺคานิ เทสิตานิ, สํวิชฺชนฺเต เต ธมฺมา มยิ–
ตสฺมาติห ตฺวํ ทีฆาวุ อิเมสุ จตูสุ โสตาปตฺติยงฺเคสุ ปติฏฺาย ฉ วิชฺชาภาคิเย ธมฺเม อุตฺตริ ภาเวยฺยาสิ–
มา ¶ ตฺวํ ตาต ทีฆาวุ เอวํ มนสากาสิ.
อิงฺฆ ตฺวํ ตาต ทีฆาวุ ยเทว เต ภควา อาห, ตเทว ตฺวํ สาธุกํ มนสิกโรหิ.
ปณฺฑิโต ¶ ภิกฺขเว ทีฆาวุ อุปาสโก.
ปจฺจปาทิ ธมฺมสฺสานุธมฺมํ.
น ¶ จ มํ ธมฺมาธิกรณํ วิเหเสิ.
ทีฆาวุ ภิกฺขเว อุปาสโก ปฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติโก ตตฺถ ปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกา.
เวฬุทฺวาเรยฺยสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน โสตาปตฺติสํยุตฺเต สตฺตมํ สํคีตํ เวฬุทฺวาเรยฺยสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกสเลสุ ภนฺเต เวฬุทฺวาเร นาม โกสลานํ พฺราหฺมณ คาเม เวฬุทฺวาเรยฺยเก พฺราหฺมณคหปติเก อารพฺภ ภาสิตํ.
เวฬุทฺวาเรยฺยกา ¶ ภนฺเต พฺราหฺมณคหปติกา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ ‘‘มยํ โภ โคตม เอวํกามา เอวํฉนฺทา เอวํอธิปฺปายา ปุตฺตสมฺพาธสยนํ อชฺฌาวเสยฺยาม…เป… ชาตรูปรชตํ สาทิเยยฺยาม, กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺยาม, เตสํ โน ภวํ โคตโม อมฺหากํ เอวํกามานํ เอวํฉนฺทานํ เอวํอธิปฺปายานํ ตถา ทมฺมํ เทเสตุ, ยถา มยํ ปุตฺตสมฺพาธสยนํ อชฺฌาวเสยฺยาม…เป… กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺยามา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘อตฺตูปนายิกํ โว คหปตโย ธมฺมปริยายํ เทเสสฺสามิ, ตํ สุณาถ สาธุกํ มนสิ กโรถ, ภาสิสฺสามี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
สรณานิวคฺค
ปม มหานามสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส ตติเย สรณานิวคฺเค โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ปมํ สํคีตํ ปมมหานามสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ¶ ภนฺเต กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม มหานามํ สกฺกํ อารพฺภ ภาสิตํ. มหานาโม ภนฺเต สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อิทํ ภนฺเต กปิลวตฺถุ อิทฺธฺเจว ผีตฺจ พาหุชฺํ อากิณฺณมนุสฺสํ สมฺพาธพฺยูหํ, โส ขฺวาหํ ภนฺเต ภควนฺตํ วา ปยิรุปาสิตฺวา มโนภาวนีเย วา ภิกฺขู สายนฺหสมยํ กปิลวตฺถุํ ปวิสนฺโต ภนฺเตนปิ หตฺถินา สมาคจฺฉามิ, ภนฺเตนปิ อสฺเสน สมาคจฺฉามิ, ภนฺเตนปิ รเถน สมาคจฺฉามิ, ภนฺเตนปิ สกเฏน สมาคจฺฉามิ, ภนฺเตนปิ ปุริเสน สมาคจฺฉามิ, ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต ตสฺมึ สมเย มุสฺสเตว ภควนฺตํ อารพฺภ สติ, มุสฺสติ ธมฺมํ อารพฺภ สติ, มุสฺสติ สงฺฆํ อารพฺภ สติ, ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต เอวํ โหติ อิมมฺหิ จาหํ สมเย กาลํ กเรยฺยํ, กา มยฺหํ คติ, โก อภิสมฺปราโย’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘มา ภายิ มหานาม, มา ภายิ มหานาม, อปาปกํ เต มรณํ ภวิสฺสติ อปาปิกา กาลํ กิริยา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ทุติย สรณานิสกฺกสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ปฺจมํ สํคีตํ ทุติยสรณานิสกฺกสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม มหานามํเยว สกฺกํ อารพฺภ ภาสิตํ.
มหานาโม ภนฺเต สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อิธ ภนฺเต สรณานิ สกฺโก กาลงฺกโต, โส ภควตา พฺยากโต ‘โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’ติ. ตตฺร สุทํ ภนฺเต สมฺพหุลา สกฺกา สงฺคมฺม สมาคมฺม อุชฺฌายนฺติ ขียนฺติ วิปาเจนฺติ ‘อจฺฉริยํ วต โภ, อพฺภุตํ วต
โภ ¶ , เอตฺถ ทานิ โก น โสตาปนฺโน ภวิสฺสติ, ยตฺร หิ นาม สรณานิ สกฺโก กาลงฺกโต, โส ภควตา พฺยากโต ‘โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’ติ, สรณานิ สกฺโก สิกฺขาย อปริปูรการี อโหสี’’ติ ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘โย โส มหานาม ทีฆรตฺตํ อุปาสโก พุทฺธํ สรณํ คโต, ธมฺมํ สรณํ คโต, สงฺฆํ สรณํ คโต, โส กถํ วินิปาตํ คจฺเฉยฺยา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ปม อนาถปิณฺฑิกสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ฉฏฺํ สํคีตํ ปมอนาถปิณฺฑิกสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.
อายสฺมา ภนฺเต สาริปุตฺตตฺเถโร อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ปจฺฉาสมเณน สทฺธึ เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ, นิสชฺช โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ อาพาธิกํ ทุกฺขิตํ พาฬฺหคิลานํ เอตทโวจ ‘‘กจฺจิ เต คหปติ ขมนียํ กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิ ทุกฺขา เวทนา ปฏิกฺกมนฺติ, โน อภิกฺกมนฺติ, ปฏิกฺกโมสานํ ปฺายติ, โน อภิกฺกโม’’ติ, น เม ภนฺเต ขมนียํ, น ยาปนียํ, พาฬฺหา เม ทุกฺขา เวทนา อภิกฺกมนฺติ, โน ปฏิกฺกมนฺติ, อภิกฺกโมสานํ ปฺายติ, โน ปฏิกฺกโมติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ยถา รูเปน โข คหปติ พุทฺเธ อปฺปสาเทน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิยรํ อุปปชฺชติ ตถารูโป เต พุทฺเธ อปฺปสาโท นตฺถิ, อตฺถิ จ โข เต คหปติ พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาโท ‘อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ…เป… ภควา’ติ ตฺจ ปน เต พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาทํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต านโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยา’’ติ เอวมาทินา อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.
ยสฺส ¶ สทฺธา ตถาคเต, อจลา สุปฺปติฏฺิตา;
สีลฺจ ยสฺส กลฺยาณํ, อริยกนฺตํ ปสํสิตํ.
สงฺเฆ ปสาโท ยสฺสตฺถิ, อุชุภูตฺจ ทสฺสนํ;
อทลิทฺโทติ ตํ อาหุ, อโมฆํ ตสฺส ชีวิตํ.
ตสฺมา สทฺธฺจ สีลฺจ, ปสาทํ ธมฺมทสฺสนํ;
อนุยฺุเชถ เมธาวี, สรํ พุทฺธานสาสนํ.
ปฺุาภิสนฺทวคฺค
มหานามสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว อาวุโส ปฺุาภิสนฺทวคฺโค โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ สตฺตมํ สํคีตํ มหานามสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ¶ ภนฺเต กปิลวตฺถุสฺมึ มหานามํ สกฺกํ อารพฺภ ภาสิตํ.
มหานาโม ภนฺเต สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต อุปาสโก โหตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ยโต โข มหานาม พุทฺธํ สรณํ คโต โหติ, ธมฺมํ สรณํ คโต โหติ, สงฺฆํ สรณํ คโต โหตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต อุปาสโก โหติ.
กาฬิโคธสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ นวมํ สํคีตํ กาฬิโคธสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ การพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต กาฬิโคธํ นาม สากิยานึ อารพฺภ ‘‘จตูหิ โข โคเธ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตา อริยสาวิกา โสตาปนฺนา โหติ อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ลาภา ¶ เต โคเธ, สุลทฺธํ เต โคเธ, โสตาปตฺติผลํ ตยา โคเธ –
นนฺทิยสกฺกสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ชานตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน โสตาปตฺติสํยุตฺเต ปฺุาภิสนฺทวคฺเค ทสมํ นนฺทิยสกฺกสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม นนฺทิยํ สกฺกํ อารพฺภ ภาสิตํ. นนฺทิโย ภนฺเต สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ยสฺเสว นุ โข ภนฺเต อริยสาวกสฺส จตฺตาริ โสตาปตฺติยงฺคานิ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถาสพฺพํ นตฺถิ, สฺเวว นุ โข ภนฺเต อริยสาวโก ปมาทวิหารี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ยสฺส โข นนฺทิย จตฺตาริ โสตาปตฺติยงฺคานิ สพฺเพนสพฺพํ สพฺพถาสพฺพํ นตฺถิ, ตมหํ พาหิโร ปุถุชฺชนปกฺเข ิโตติ วทามี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
สจฺจสํยุตฺต
ติรจฺฉานกถาสุตฺต
ปุจฺฉา – สจฺจสํยุตฺเต ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคายกมหาเถเรหิ ทสมํ สํคีตํ ติรจฺฉานกถาสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ มา ภิกฺขเว อเนกวิหิตํ ติรจฺฉานกถํ กเถยฺยาถ. เสยฺยถิทํ, ราชกถํ โจรกถํ มหามตฺตกถํ เสนากถํ ภยกถํ ยุทฺธกถํ อนฺนกถํ ปานกถํ วตฺถกถํ สยนกถํ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
อิทํ ¶ ทุกฺขนฺติ กเถยฺยาถ.
ตสฺมาติห ¶ ภิกฺขเว อิทํ ทุกฺขนฺติ โยโค กรณีโย…เป… อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ โยโค กรณีโย.
ธมฺมจกฺกปวตฺตนสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว อาวุโส ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนวคฺเค โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ปมํ สํคีตํ ธมฺมจกฺกปวตฺตนสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – พาราณสิยํ ภนฺเต อิสิปตเน มิคทาเย ปฺจวคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ทฺเว เม ภิกฺขเว อนฺตา ปพฺพชิเตน นเสวิตพฺพา. กตเม ทฺเว, โย จายํ กาเมสุ กามสุขลฺลิกานุโยโค หีโน คมฺโม โปถุชฺชนิโก อนริโย อนตฺถสํหิโต, โย จายํ อตฺตกิลมถานุโยโค ¶ ทุกฺโข อนริโย อนตฺถสํหิโต, เอเต โข ภิกฺขเว อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม มชฺฌิมาปฏิปทา ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
อาสวกฺขยสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โกฏิคามวคฺเค โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ปฺจมํ สํคีตํ อาสวกฺขยสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ชานโตหํ ภิกฺขเว ปสฺสโต อาสวานํ ขยํ วทามิ, โน อชานโต อปสฺสโต. กิฺจ ภิกฺขเว ชานโต ปสฺสโต อาสวานํ ขโย โหติ, อิทํ ทุกฺขนฺติ ภิกฺขเว ชานโต ปสฺสโต อาสวานํ ขโย โหติ, อยํ ทุกฺขสมุทโยติ, อยํ ทุกฺขนิโรโธติ, อยํ ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาติ ชานโต ปสฺสโต อาสวานํ ขโย โหติ. เอวํ โข ภิกฺขเว ชานโต เอวํ ปสฺสโต อาสวานํ ขโย โหติ. ตสฺมาติห ภิกฺขเว ‘‘อิทํ ทุกฺข’’นฺติ โยโค กรณีโย, อยํ ทุกฺขสมุทโยติ, อยํ ทุกฺขนิโรโธติ, อยํ ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาติ โยโค กรณีโย’’ติ เอวํ โข ภควตา ภาสิตํ.
สีสปาวนสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส สีสปาวนวคฺเค โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ปมํ สํคีตํ สีสปาวนสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกสมฺพิยํ ¶ ภนฺเต สีสปาวเน สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ตํ กึ มฺถ ภิกฺขเว, กตมํ นุโข พหุตรํ ยานิ วา มยา ปริตฺตานิ สีสปาปณฺณานิ ปาณินา คหิตานิ ยทิทํ อุปริ สีสปาวเน’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ปฺจคติเปยฺยาลวคฺค
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ปริโยสานภาเวน สํคีโต ปฺจคติเปยฺยาลวคฺเค, ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – เวสาลิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ตํ กึ มฺถ ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข พหุตรํ, โย วายํ มยา ปริตฺโต นขสิขายํ ปํสุ อาโรปิโต, อยํ วา มหาปถวี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิโต.
ปุจฺฉา – เก ¶ อาวุโส สิกฺขนฺติ.
วิสฺสชฺชนา – เสกฺขา จ ภนฺเต ปุถุชฺชนกลฺยาณกา จ สิกฺขนฺติ.
ปุจฺฉา – เก ¶ อาวุโส สิกฺขิตสิกฺขา.
วิสฺสชฺชนา – อรหนฺโต ภนฺเต สิกฺขิตสิกฺขา.
ปุจฺฉา – กตฺถ อาวุโส ิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สิกฺขากาเมสุ ภนฺเต ิตํ.
ปุจฺฉา – เก อาวุโส ธาเรนฺติ.
วิสฺสชฺชนา – เยสํ ภนฺเต วตฺตติ เต ธาเรนฺติ.
ปุจฺฉา – กสฺส ¶ อาวุโส วจนํ.
วิสฺสชฺชนา – ภควโต ภนฺเต วจนํ อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส.
ปุจฺฉา – เกน อาวุโส อาภตํ.
วิสฺสชฺชนา – ปรมฺปราย ภนฺเต อาภตํ.