📜

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

อภิธมฺมปิฏก

สํคายนสฺส ปุจฺฉา วิสฺสชฺชนา

ปุจฺฉา – ปมมหาสํคีติกาเล อาวุโส ธมฺมสํคาหกา มหากสฺสปาทโย มหาเถรวรา โปราณสํคีติการา ปมํ วินยปิฏกํ สํคายิตฺวา สุตฺตนฺตปิฏเก จ ทีฆมชฺฌิมสํยุตฺตองฺคุตฺตรสํขาเต จตฺตาโร มหานิกาเย สํคายิตฺวา ตทนนฺตรํ กึ นาม ปาวจนํ สํคายึสุ.

วิสฺสชฺชนา – ปมมหาสํคีติกาเล ภนฺเต ธมฺมสํคาหกา มหากสฺสปาทโย มหาเถรวรา โปราณสํคีติการา ปมํ วินยปิฏกํ สํคายิตฺวา สุตฺตนฺตปิฏเก จ ทีฆมชฺฌิมสํยุตฺตองฺคุตฺตรสํขาเต จตฺตาโร นิกาเย สํคายิตฺวา ตทนนฺตรํ อภิธมฺมปิฏกํ นาม ปาวจนํ สํคายึสุ.

ปุจฺฉา – อิมิสฺสมฺปิ อาวุโส ฉฏฺสํคีติยํ สกลฺเจว วินยปิฏกํ สํคีตํ, เต จ จตฺตาโร มหานิกายา. กาโล ทานิ อาวุโส สมฺปตฺโต อภิธมฺมปิฏกํ สํคายิตุํ, ตสฺมาหํ ตํ ตตฺถ ปุจฺฉิตพฺพานิ ปุจฺฉิสฺสามิ. อภิธมฺโม นาเมส อาวุโส เกนฏฺเน อภิธมฺโมติ วุจฺจติ.

วิสฺสชฺชนา – ธมฺมาติเรก ธมฺมวิเสสฏฺเน ภนฺเต อภิธมฺโมติ วุจฺจติ.

ปุจฺฉา – โส ปเนส อาวุโส อภิธมฺโม เกน กตฺถ กทา จ อธิคโต.

วิสฺสชฺชนา – โส โข ภนฺเต อภิธมฺโม สพฺพฺุพุทฺเธน มหาโพธิมณฺฑมูเล เวสาขปุณฺณมิยํ ยถาภูตํ อธิคโต.

ปุจฺฉา – กตฺถ ปเนส อาวุโส อภิธมฺโม ภควตา กทา จ วิจิโต.

วิสฺสชฺชนา – โส โข ภนฺเต อภิธมฺโม ภควตา มหาโพธิมณฺเฑ รตนฆรสตฺตาเห วิจิโต.

ปุจฺฉา – กตฺถ ปเนส อาวุโส อภิธมฺโม ภควตา กทา กสฺสตฺถาย จ เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – โส โข ภนฺเต อภิธมฺโม ภควตา เทเวสุ ตาวตึเสสุ ปาริจฺฉตฺตกมูลมฺหิ ปณฺฑุกมฺพลสิลายํ อภิสมฺโพธิโต สตฺตเม วสฺเส มาตรํ ปมุขํ กตฺวา ทสหิ จกฺกวาฬสหสฺเสหิ อาคมฺม สนฺนิสินฺนานํ เทวตานํ จตุโรฆนิตฺถรณตฺถาย อนฺโต วสฺสํ เทสิโต.

ปุจฺฉา – เกเนส อาวุโส อภิธมฺโม ปมํ มนุสฺสโลเก ปติคฺคหิโต, กสฺส จ ปุน เตน เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อายสฺมตา ภนฺเต สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา เอส อภิธมฺโม ปมํ มนุสฺสโลเก ปติคฺคหิโต, เตเนว ภนฺเต อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน อตฺตโน สทฺธิวิหาริกานํ ปฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ เทสิโต.

ปุจฺฉา – เก อาวุโส สิกฺขนฺติ.

วิสฺสชฺชนา – เสขา จ ภนฺเต ปุถุชฺชนา กลฺยาณกา จ สิกฺขนฺติ.

ปุจฺฉา – เก อาวุโส สิกฺขิตสิกฺขา.

วิสฺสชฺชนา – อรหนฺโต ภนฺเต สิกฺขิตสิกฺขา.

ปุจฺฉา – เก อาวุโส ธาเรนฺติ.

วิสฺสชฺชนา – เยสํ ภนฺเต วตฺตติ, เต ธาเรนฺติ.

ปุจฺฉา – กสฺส อาวุโส วจนํ.

วิสฺสชฺชนา – ภควโต ภนฺเต วจนํ อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส.

ปุจฺฉา – เกนาวุโส อาภตํ.

วิสฺสชฺชนา – ปรํปราย ภนฺเต อาภตํ.

ธมฺมสงฺคณี

ปุจฺฉา – โส ปเนส อาวุโส อภิธมฺโม ธมฺมสงฺคณิวิภงฺคาทิปกรณปริจฺเฉทวเสน สตฺตวิโธ. เตสุ ปมํ ภควตา กตรํ ปกรณํ เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ปมํ ภนฺเต ธมฺมสงฺคณิปกรณํ ภควตา เทสิตํ.

ปุจฺฉา – ธมฺมสงฺคณิยํ อาวุโส อตฺถิ มาติกา, อตฺถิ ปทภาชนียํ. เตสุ มาติกํ นิกฺขิปนฺเตน ภควตา กตํ นิกฺขิตฺตา.

วิสฺสชฺชนา – มาติกํ ภนฺเต นิกฺขิปนฺเตน ภควตา ‘‘กุสลา ธมฺมา อกุสลา ธมฺมา อพฺยากตา ธมฺมา. สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ธมฺมา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ธมฺมา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ธมฺมา. วิปากา ธมฺมา วิปากธมฺมธมฺมา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา’’ติ เอวมาทินา ทฺวาวีสติยา ติกานํ วเสน. ‘‘เหตู ธมฺมา น เหตู ธมฺมา. สเหตุกา ธมฺมา อเหตุกา ธมฺมา.

เหตุสมฺปยุตฺตา ธมฺมา เหตุวิปฺปยุตฺตา ธมฺมา. เหตู เจว ธมฺมา สเหตุกา จ สเหตุกา เจว ธมฺมา น จ เหตู. เหตู เจว ธมฺมา เหตุสมฺปยุตฺตา จ เหตุสมฺปยุตฺตา เจว ธมฺมา น จ เหตู. น เหตู โข ปน ธมฺมา สเหตุกาปิ อเหตุกาปี’’ติ เอวมาทินา ทุกสตานฺจ วเสน มาติกา นิกฺขิตฺตา.

กามาวจรกุสล

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ธมฺมสงฺคณิยํ ปทภาชนีเย จิตฺตุปฺปาทกณฺเฑ กุสลา ธมฺมาติปทสฺส อตฺถํ วิภชนฺเตน ภควตา กถํ กามาวจรกุสลํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ธมฺมสงฺคณิปกรเณ จิตฺตุปฺปาทกณฺเฑ กุสลา ธมฺมาติ ปทสฺส อตฺถํ วิภชนฺเตน ภควตา ‘‘กตเม ธมฺมา กุสลา. ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ. ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ เวทนา โหติ สฺา โหติ เจตนา โหติ จิตฺตํ โหติ วิตกฺโก โหติ วิจาโร โหติ ปีติ โหติ สุขํ โหติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหตี’’ติ เอวมาทินา กามาวจรกุสลํ ตีหิ มหาวาเรหิ วิภชิตฺวา เทสิตํ.

รูปาวจรกุสล

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ธมฺมสงฺคณีปาฬิยํ จิตฺตุปฺปาทกณฺเฑ กุสลา ธมฺมาติ ปทสฺส อตฺถํ วิภชนฺเตน ภควตา กถํ รูปาวจรกุสลฺจ อรูปาวจรกุสลฺจ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – รูปาวจรกุสลฺจ อรูปาวจรกุสลฺจ ภนฺเต ‘‘กตเม ธมฺมา กุสลา. ยสฺมึ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิตกฺกํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณ’’นฺติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต เทสิตํ.

โลกุตฺตรากุสล

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ธมฺมสงฺคณีปาฬิยํ จิตฺตุปฺปาทกณฺเฑ กุสลา ธมฺมาติ ปทสฺส อตฺถํ วิภชนฺเตน ภควตา กถํ โลกุตฺตรกุสลํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ธมฺมสงฺคณิยํ จิตฺตุปฺปาทกณฺเฑ กุสลา ธมฺมาติ ปทสฺส อตฺถํ วิภชนฺเตน ภควตา ‘‘กตเม ธมฺมา กุสลา. ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามึ ทิฏฺิคตานํ ปหานาย ปมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิฺ’’นฺติ เอวมาทินา ภควตา โลกุตฺตรกุสลํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

อกุสล

ปุจฺฉา – ตตฺเถว อาวุโส อกุสลา ธมฺมาติ มาติกาปทสฺส อตฺถํ วิภชนฺเตน ภควตา กถํ อกุสลํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ตตฺเถว ภนฺเต อกุสลา ธมฺมาติ มาติกาปทสฺส อตฺถํ วิภชนฺเตน ภควตา ‘‘กตเม ธมฺมา อกุสลา. ยสฺมึ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺิคตสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺธารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ. ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ เวทนา โหติ สฺา โหติ เจตนา โหติ จิตฺตํ โหตี’’ติ เอวมาทินา อกุสลํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

อพฺยากต

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ธมฺมสงฺคณีปาฬิยํ จิตฺตุปฺปาทกณฺฑรูปกณฺเฑสุ อพฺยากตา ธมฺมาติ มาติกาปทสฺส อตฺถํ วิภชนฺเตน ภควตา กถํ อพฺยากตา ธมฺมา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ธมฺมสงฺคณิยํ อพฺยากตา ธมฺมาติ ปทสฺส อตฺถํ วิภชนฺเตน ภควตา ‘‘กตเม ธมฺมา อพฺยากตา. ยสฺมึ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ จกฺขุวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ รูปารมฺมณํ. ตสฺมึ สมเย ผสฺโส โหติ เวทนา โหติ สฺา โหติ เจตนา โหติ จิตฺตํ โหตี’’ติ เอวมาทินา จ จิตฺตุปฺปาทกณฺเฑ, รูปกณฺเฑ จ ‘‘กตเม ธมฺมา อพฺยากตา. กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา กามาวจรา รูปาวจรา อรูปาวจรา อปริยาปนฺนา เวทนากฺขนฺโธ สฺากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิฺาณกฺขนฺโธ. เย จ ธมฺมา กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากา. สพฺพฺจ รูปํ อสงฺขตา จ ธาตุ. อิเม ธมฺมา อพฺยากตา’’ติ เอวมาทินา จ อพฺยากตา ธมฺมา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

วิภงฺค

ปุจฺฉา – สตฺตสุ อาวุโส อภิธมฺมปฺปกรเณสุ วิภงฺคปฺปกรเณ ภควตา กติ วิภงฺคา เทสิตา.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต สตฺตสุ ปกรเณสุ ทุติเย วิภงฺคปฺปกรเณ ขนฺธวิภงฺโค อายตนวิภงฺโค ธาตุวิภงฺโค สจฺจวิภงฺโค อินฺทฺริยวิภงฺโค ปฏิจฺจสมุปฺปาทวิภงฺโค สติปฏฺานวิภงฺโค สมฺมปฺปธานวิภงฺโค อิทฺธิปาทวิภงฺโค โพชฺฌงฺควิภงฺโค มคฺคงฺควิภงฺโค ฌานวิภงฺโค อปฺปมฺาวิภงฺโค สิกฺขาปทวิภงฺโค ปฏิสมฺภิทาวิภงฺโค าณวิภงฺโค ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺโค ธมฺมหทยวิภงฺโคติ ภควตา อฏฺารส วิภงฺคา เทสิตา.

ขนฺธวิภงฺค

ปุจฺฉา – เตสุ อาวุโส อฏฺารสสุ วิภงฺเคสุ ปเม ขนฺธวิภงฺเค ภควตา กถํ ขนฺธา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

วิสฺสชฺชนา – เตสุ ภนฺเต อฏฺารสสุ วิภงฺเคสุ ปเม ขนฺธวิภงฺเค ‘‘ปฺจกฺขนฺธา รูปกฺขนฺโธ เวทนากฺขนฺโธ สฺากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิฺาณกฺขนฺโธ. ตตฺถ กตโม รูปกฺขนฺโธ, ยํกิฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, ตเทกชฺฌํ อภิสฺูหิตฺวา อภิสงฺขิปิตฺวา อยํ วุจฺจติ รูปกฺขนฺโธ’’ติ เอวมาทินา สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียปฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ตีหิ มหานเยหิ ภควตา ขนฺธา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

อายตนวิภงฺค

ปุจฺฉา – ทุติเย ปน อาวุโส อายตนวิภงฺเค ภควตา กถํ อายตนานิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – ทุติเย ภนฺเต อายตนวิภงฺเค ‘‘ทฺวาทสายตนานิ จกฺขายตนํ รูปายตนํ โสตายตนํ สทฺทายตนํ ฆานายตนํ คนฺธายตนํ ชิวฺหายตนํ รสายตนํ กายายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ มนายตนํ ธมฺมายตนํ. จกฺขุํ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา วิปริณามธมฺมํ, รูปา อนิจฺจา ทุกฺขา อนตฺตา วิปริณามธมฺมา’’ติ เอวมาทินา ภควตา สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียปฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ตีเหว อายตนานิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตานิ.

ธาตุวิภงฺค

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส วิภงฺคปฺปกรเณ ตติเย ธาตุวิภงฺเค ภควตา กถํ ธาตุโย วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิตา.

วิสฺสชฺชนา – ตติเย ภนฺเต ธาตุวิภงฺเค ‘‘ฉ ธาตุโย ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ อากาสธาตุ วิฺาณธาตู’’ติ ภนฺเต สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียปฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ตีหิ มหานเยหิ ภควตา ธาตุโย วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

สจฺจวิภงฺค

ปุจฺฉา – จตุตฺเถ ปน อาวุโส สจฺจวิภงฺเค ภควตา กถํ สจฺจานิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – จตุตฺเถ ภนฺเต สจฺจวิภงฺเค ‘‘จตฺตาริ อริยสจฺจานิ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ, ทุกฺขสมุทยํ อริยสจฺจํ, ทุกฺขนิโรธํ อริยสจฺจํ, ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจํ. ตตฺถ กตมํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ, ชาติปิ ทุกฺขา, ชราปิ ทุกฺขา, มรณมฺปิ ทุกฺขํ, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสาปิ ทุกฺขา, อปฺปิเยหิ สมฺปโยโค ทุกฺโข, ปิเยหิ วิปฺปโยโค ทุกฺโข, ยมฺปิจฺฉํ น ลภติ, ตมฺปิ ทุกฺขํ, สํขิตฺเตน ปฺจุปาทานกฺขนฺธา ทุกฺขา’’ติ เอวมาทินา สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียปฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ตีหิ มหานเยหิ ภควตา สจฺจานิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตานิ.

อินฺทฺริยวิภงฺค

ปุจฺฉา – ปฺจเม ปน อาวุโส อินฺทฺริยวิภงฺเค ภควตา กถํ อินฺทฺริยานิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – ปฺจเม ปน ภนฺเต อินฺทฺริยวิภงฺเค ‘‘พาวีสตินฺทฺริยานิ จกฺขุนฺทฺริยํ โสตินฺทฺริยํ ฆานินฺทฺริยํ ชิวฺหินฺทฺริยํ กายินฺทฺริยํ มนินฺทฺริยํ…เป… อฺาตาวินฺทฺริย’’นฺติ เอวมาทินา อภิธมฺมภาชนียปฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ทฺวีหิ มหานเยหิ ภควตา อินฺทฺริยานิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตานิ.

ปฏิจฺจสมุปฺปาท วิภงฺค

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส วิภงฺคปฺปกรเณ ฉฏฺเ ปฏิจฺจสมุปฺปาทวิภงฺเค ภควตา กถํ ปฏิจฺจสมุปฺปาโท วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – ฉฏฺเ ภนฺเต ปฏิจฺจสมุปฺปาทวิภงฺเค ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา…เป… สมุทโย โหตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ปฏิจฺจสมุปฺปาโท สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียสงฺขาเตหิ ทฺวีหิ มหานเยหิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

สติปฏฺานวิภงฺค

ปุจฺฉา – สตฺตเม ปน อาวุโส สติปฏฺานวิภงฺเค ภควตา กถํ สติปฏฺานา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

วิสฺสชฺชนา – สตฺตเม ภนฺเต สติปฏฺานวิภงฺเค ‘‘จตฺตาโร สติปฏฺานา อิธ ภิกฺขุ อชฺฌตฺตํ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ, พหิทฺธา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ, อชฺฌตฺตพหิทฺธา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺส’’นฺติ เอวมาทินา สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียปฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ตีหิ มหานเยหิ ภควตา สติปฏฺานา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

สมฺมปฺปธานวิภงฺค

ปุจฺฉา – อฏฺเม ปน อาวุโส สมฺมปฺปธานวิภงฺเค ภควตา กถํ สมฺมปฺปธานา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

วิสฺสชฺชนา – อฏฺเม ภนฺเต สมฺมปฺปธานวิภงฺเค ‘‘จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา อิธ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา สมฺมปฺปธานา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

อิทฺธิปาทวิภงฺค

ปุจฺฉา – นวเม ปน อาวุโส อิทฺธิปาทวิภงฺเค ภควตา กถํ อิทฺธิปาทา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

วิสฺสชฺชนา – นวเม ภนฺเต อิทฺธิปาทวิภงฺเค ‘‘จตฺตาโร อิทฺธิปาทา อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ…เป… วีมํสาสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวตี’’ติ เอวมาทินา ตีหิ มหานเยหิ ภควตา อิทฺธิปาทา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

โพชฺฌงฺควิภงฺค

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส วิภงฺคปฺปกรเณ ทสเม โพชฺฌงฺควิภงฺเค ภควตา กถํ โพชฺฌงฺคา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

วิสฺสชฺชนา – ทสเม ภนฺเต โพชฺฌงฺควิภงฺเค ‘‘สตฺต โพชฺฌงฺคา สติสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโค. ตตฺถ กตโม สติสมฺโพชฺฌงฺโค, อิธ ภิกฺขุ สติมา โหติ ปรเมน สติเนปกฺเกน สมนฺนาคโต จิรกตมฺปิ จิรภาสิตมฺปิ สริตา โหติ อนุสฺสริตา, อยํ วุจฺจติ สติสมฺโพชฺฌงฺโค’’ติ เอวมาทินา ภควตา สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียปฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ตีหิ นเยหิ โพชฺฌงฺคา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

มคฺคงฺควิภงฺค

ปุจฺฉา – เอกาทสเม ปน อาวุโส มคฺคงฺควิภงฺเค ภควตา กถํ มคฺคงฺคา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

วิสฺสชฺชนา – เอกาทสเม ภนฺเต มคฺคงฺควิภงฺเค ‘‘อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค. เสยฺยถิทํ, สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมาอาชีโว สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธี’’ติ เอวมาทินา ภควตา สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียปฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ตีหิ มหานเยหิ มคฺคงฺคา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

ฌานวิภงฺค

ปุจฺฉา – ทฺวาทสโม ปน อาวุโส ฌานวิภงฺโค ภควตา กถํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – ทฺวาทสโม ภนฺเต ฌานวิภงฺโค ‘‘อิธ ภิกฺขุ ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร โภชเน มตฺตฺู ปุพฺพรตฺตาปรรตฺตํ ชาคริยานุโยคมนุยุตฺโต’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

อปฺปมฺาวิภงฺค

ปุจฺฉา – เตรสเม ปน อาวุโส อปฺปมฺาวิภงฺเค ภควตา กถํ อปฺปมฺาโย วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

วิสฺสชฺชนา – เตรสเม ภนฺเต อปฺปมฺาวิภงฺเค ‘‘จตสฺโส อปฺปมฺาโย อิธ ภิกฺขุ เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ, ตถา ทุติยํ. ตถา ตติยํ. ตถา จตุตฺถํ. อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ เมตฺตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชน ผริตฺวา วิหรตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียปฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ตีหิ มหานเยหิ อปฺปมฺาโย วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

สิกฺขาปทวิภงฺค

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส วิภงฺคปฺปกรเณ จุทฺทสเม สิกฺขาปทวิภงฺเค ภควตา กถํ สิกฺขาปทานิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – จุทฺทสเม ภนฺเต สิกฺขาปทวิภงฺเค ‘‘ปฺจ สิกฺขาปทานิ ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ, อทินฺนาทานา เวรมณี สิกฺขาปทํ, กาเมสุมิจฺฉาจารา เวรมณี สิกฺขาปทํ, มุสาวาทา เวรมณี สิกฺขาปทํ, สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา เวรมณี สิกฺขาปทํ. ตตฺถ กตมํ ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ, ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ ปาณาติปาตา วิรมนฺตสฺสา’’ติ เอวมาทินา อภิธมฺมภาชนียปฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ทฺวีหิ มหานเยหิ ภควตา สิกฺขาปทานิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตานิ.

ปฏิสมฺภิทาวิภงฺค

ปุจฺฉา – ปนฺนรสเม ปน อาวุโส ปฏิสมฺภิทาวิภงฺเค ภควตา กถํ ปฏิสมฺภิทาโย วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

วิสฺสชฺชนา – ปนฺนรสเม ภนฺเต ปฏิสมฺภิทาวิภงฺเค ‘‘จตสฺโส ปฏิสมฺภิทา อตฺถปฏิสมฺภิทา ธมฺมปฏิสมฺภิทา นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา ปฏิภานปฏิสมฺภิทา. อตฺเถ าณํ อตฺถปฏิสมฺภิทา, ธมฺเม าณํ ธมฺมปฏิสมฺภิทา, ตตฺร ธมฺมนิรุตฺตาภิลาเป าณํ นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา, าเณสุ าณํ ปฏิภานปฏิสมฺภิทา’’ติ เอวมาทินา ภควตา จตสฺโส ปฏิสมฺภิทาโย สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียปฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ตีหิ มหานเยหิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

าณวิภงฺค

ปุจฺฉา – โสฬสเม ปน อาวุโส าณวิภงฺเค ภควตา กถํ าณานิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – โสฬสเม ภนฺเต าณวิภงฺเค ‘‘เอกวิเธน าณวตฺถุ ปฺจวิฺาณา น เหตู, อเหตุกา, เหตุวิปฺปยุตฺตา, สปฺปจฺจยา, สงฺขตา, อรูปา, โลกิยา, สาสวา’’ติ เอวมาทินา เอกกโต ปฏฺาย ยาว ทสกา ภควตา าณานิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตานิ.

ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺค

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส วิภงฺคปฺปกรเณ สตฺตรสโม ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺโค ภควตา กถํ เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ทุติเย วิภงฺคปฺปกรเณ สตฺตรสโม ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺโค ‘‘ชาติมโท, โคตฺตมโท, อาโรคฺยมโท, โยพฺพนมโท, ชีวิตมโท’’ติ เอวมาทินา เอกกโต ปฏฺาย ยาว อฏฺสตตณฺหาวิจริตํ ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

ธมฺมหทยวิภงฺค

ปุจฺฉา – ตตฺถ อาวุโส อฏฺารสโม ธมฺมหทยวิภงฺโค ภควตา กถํ วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อฏฺารสโม ภนฺเต ธมฺมหทยวิภงฺโค ‘‘กติ ขนฺธา, กติ อายตนานิ, กติ ธาตุโย, กติ สจฺจานิ, กติ อินฺทฺริยานิ, กติ เหตู, กติ อาหารา, กติ ผสฺสา, กติ เวทนา, กติ สฺา, กติ เจตนา, กติ จิตฺตานิ. ปฺจกฺขนฺธา, ทฺวาทสายตนานิ, อฏฺารส ธาตุโย, จตฺตาริ สจฺจานิ, พาวีสตินฺทฺริยานิ, นว เหตู, จตฺตาโร อาหารา, สตฺต ผสฺสา, สตฺต เวทนา, สตฺต สฺา, สตฺต เจตนา, สตฺต จิตฺตานี’’ติ เอวมาทินา สพฺพสงฺคาหกาทีหิ ทสหิ วาเรหิ ภควตา วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ตตฺถ ภควตา อุปฺปาทกกมฺมอายุปฺปมาณวาโร วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – ทานํ ทตฺวา สีลํ สมาทิยิตฺวา อุโปสถกมฺมํ กตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติ. ทานํ ทตฺวา, สีลํ สมาทิยิตฺวา อุโปสถกมฺมํ กตฺวา อปฺเปกจฺเจ ขตฺติยมหาสาลานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺติ, อปฺเปกจฺเจ พฺราหฺมณมหาสาลานํ, อปฺเปกจฺเจ คหปติมหาสาลานํ, อปฺเปกจฺเจ จาตุมหาราชิกานํ เทวานํ, อปฺเปกจฺเจ ตาวตึสานํ เทวานํ, อปฺเปกจฺเจ ยามานํ เทวานํ, อปฺเปกจฺเจ ตุสิตานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชนฺตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา อุปฺปาทกกมฺมอายุปฺปมาณวาโร วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

อุกฺขิตฺตา ปุฺเตเชน, กามรูปคตึ คตา;

ภวคฺคตมฺปิ สมฺปตฺตา, ปุนาคจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ –

ธาตุกถา

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา อฏฺารสหิ พุทฺธธมฺเมหิ สมนฺนาคเตน อภิธมฺเม อฏฺารสหิ วิภงฺเคหิ ปฏิมณฺฑิตํ ทุติยํ วิภงฺคปฺปกรณํ เทเสตฺวา ตทนนฺตรํ ธาตุกถํ นาม ตติยํ ปกรณํ กถํ วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ตติยํ ภนฺเต ธาตุกถํ นาม อภิธมฺมปิฏกํ ‘‘สงฺคโห อสงฺคโห, สงฺคหิเตน อสงฺคหิตํ, อสงฺคหิเตน สงฺคหิตํ, สงฺคหิเตน สงฺคหิตํ, อสงฺคหิเตน อสงฺคหิตํ. สมฺปโยโค วิปฺปโยโค, สมฺปยุตฺเตน วิปฺปยุตฺตํ, วิปฺปยุตฺเตน สมฺปยุตฺตํ, สมฺปยุตฺเตน สมฺปยุตฺตํ, วิปฺปยุตฺเตน วิปฺปยุตฺตํ. สงฺคหิเตน สมฺปยุตฺตํ วิปฺปยุตฺตํ, สมฺปยุตฺเตน สงฺคหิตํ อสงฺคหิตํ, อสงฺคหิเตน สมฺปยุตฺตํ วิปฺปยุตฺตํ, วิปฺปยุตฺเตน สงฺคหิตํ อสงฺคหิต’’นฺติ เอวมาทินา ปฺจ มาติกาโย ปมํ นิกฺขิปิตฺวา สงฺคหาสงฺคหาทีหิ จุทฺทสหิ นเยหิ ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

ปุคฺคลปฺตฺติ

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา สพฺพธาตุกุสเลน อภิธมฺมปิฏเก ตติยํ ธาตุกถาปกรณํ เทเสตฺวา ตทนนฺตรํ จตุตฺถํ ปุคฺคลปฺตฺติปฺปกรณํ กถํ วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต จตุตฺถํ ปุคฺคลปฺตฺติปฺปกรณํ ‘‘ฉ ปฺตฺติโย ขนฺธปฺตฺติ อายตนปฺตฺติ ธาตุปฺตฺติ สจฺจปฺตฺติ อินฺทฺริยปฺตฺติ ปุคฺคลปฺตฺติ. กิตฺตาวตา ขนฺธานํ ขนฺธปฺตฺติ, ยาวตา ปฺจกฺขนฺธา, รูปกฺขนฺโธ เวทนากฺขนฺโธ สฺากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิฺาณกฺขนฺโธ. เอตฺตาวตา ขนฺธานํ ขนฺธปฺตฺตี’’ติ เอวมาทินา ขนฺธายตนธาตุสจฺจอินฺทฺริยปฺตฺติโย สํขิตฺเตน อุทฺทิสิตฺวา ปุคฺคลปฺตฺตึ จ เอกกทุกติกจตุกฺกปฺจกฉกฺกสตฺตกอฏฺกนวกทสกวเสน วิตฺถารโต วิภชิตฺวา ภควตา เทสิตา.

กถาวตฺถุ

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา สพฺพปรมตฺถปฺตฺติธมฺมกุสเลน อภิธมฺมปิฏเก จตุตฺถํ ปุคฺคลปฺตฺติปฺปกรณํ เทเสตฺวา ตทนนฺตรํ ปฺจมํ กถาวตฺถุปฺปกรณํ กถํ เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สพฺพปรมตฺถปฺตฺติธมฺมกุสเลน ภนฺเต ภควตา โลเก อคฺคปุคฺคเลน อภิธมฺมปิฏเก จตุตฺถํ ปุคฺคลปฺตฺติปฺปกรณํ เทเสตฺวา ตทนนฺตรํ กถาวตฺถุเทสนาย วาเร สมฺปตฺเต ‘‘อนาคเต มม สาวโก โมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถโร นาม อุปฺปนฺนํ สาสนมลํ โสเธตฺวา ตติยสงฺคีตึ กโรนฺโต ภิกฺขุสงฺฆสฺส มชฺเฌ นิสินฺโน สกวาเท ปฺจ สุตฺตสตานิ ปรวาเท ปฺจาติ สุตฺตสหสฺสํ สโมธาเนตฺวา, อิมํ ปกรณํ ภาเชสฺสตี’’ติ ตสฺโสกาสํ กโรนฺเตน ปุคฺคลวาเร อฏฺมุขา วาทยุตฺตึ อาทึ กตฺวา สพฺพกถามคฺเคสุ อสมฺปุณฺณภาณวารตฺถาย ตนฺติยา มาติกา นิกฺเขปมตฺเตน ปฺจมํ กถาวตฺถุปฺปกรณํ สํเขปโต เทสิตํ.

ปุจฺฉา – อธุนา ปากฏํ ปนาวุโส วิตฺถารํ กถาวตฺถุปฺปกรณํ กทา เกน กตฺถ กถฺจ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ตํ โข ภนฺเต ภควโต นยมุขํ นิสฺสาย อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน ตติยสํคีติกาเล ปาฏลิปุตฺเต อโสการาเม สฏฺิภิกฺขุสตสหสฺสานํ สมาคเม ภควตา ทินฺนนยวเสน ตถาคเตน ปิตมาติกํ วิภชนฺเตน สกวาเท ปฺจสุตฺตสตานิ ปรวาเท ปฺจาติ สุตฺตสหสฺสํ อาหริตฺวา อิทํ ปรวาทมถนํ อธุนา ปากฏํ กถาวตฺถุปฺปกรณํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

ปุจฺฉา – กติ อาวุโส ตตฺถ กถาโย เตน อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตา.

วิสฺสชฺชนา – ตตฺถ ภนฺเต วาจนามคฺคโต ทฺเว จ สตานิ สตฺตวีสติ จ กถาโย อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตา.

ปุคฺคลกถา

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ตตฺถ ปมา ปุคฺคลกถา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตา.

วิสฺสชฺชนา – ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺปรมตฺเถนาติ, อามนฺตา. โย สจฺจิกฏฺโ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺปรมตฺเถนาติ, น เหวํ วตฺตพฺเพ. อาชานาหิ นิคฺคหํ หฺจิ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺปรมตฺเถน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ ‘‘โย สจฺจิกฏฺโ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺปรมตฺเถนา’’ติ. ยํ ตตฺถ วเทสิ ‘‘วตฺตพฺเพ โข ‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺปรมตฺเถน’, โน จ วตฺตพฺเพ ‘โย สจฺจิกฏฺโ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺปรมตฺเถนา’’ติ, มิจฺฉาติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ปมา ปุคฺคลกถา ปฺจ ภาณวารมตฺตาย ตนฺติยา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตา.

อฺาณกถา

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส กถาวตฺถุปฺปกรเณ ทุติยวคฺเค ทุติยา อฺาณกถา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตา.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ปฺจเม กถาวตฺถุปฺปกรเณ ทุติยวคฺเค ทุติยา อฺาณกถา ‘‘อตฺถิ อรหโต อฺาณนฺติ, อามนฺตา. อตฺถิ อรหโต อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาสํโยชนํ อวิชฺชานีวรณนฺติ, น เหวํ วตฺตพฺเพ. นตฺถิ อรหโต อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาสํโยชนํ อวิชฺชานิวรณนฺติ, อามนฺตา. หฺจิ นตฺถิ อรหโต อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺานํ อวิชฺชาสํโยชนํ อวิชฺชานีวรณํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ ‘‘อตฺถิ อรหโต อฺาณ’’นฺติ เอวมาทินา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน วิตฺถารโต วิภชิตฺวา ภาสิตา.

อสฺกถา

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ปฺจเม กถาวตฺถุปฺปกรเณ ตติยวคฺเค เอกาทสมา อสฺกถา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตา.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ปฺจเม กถาวตฺถุปฺปกรเณ ตติยวคฺเค เอกาทสมา อสฺกถา ‘‘อสฺสตฺเตสุ สฺา อตฺถีติ, อามนฺตา. สฺาภโว สฺาคติ สฺาสตฺตาวาโส สฺาสํสาโร สฺาโยนิ สฺตฺตภาวปฏิลาโภติ, น เหวํ วตฺตพฺเพ’’ติ เอวมาทินา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตา.

อสฺสตฺเตสุ สฺา อตฺถิ.

สฺาภโว สฺาคติ สฺาสตฺตาวาโส สฺาสํสาโร สฺาโยนิ สฺตฺตภาวปฏิลาโภ.

น เหวํ วตฺตพฺเพ.

นนุ อสฺภโว อสฺคติ อสฺสตฺตาวาโส อสฺสํสาโร อสฺโยนิ อสฺตฺตภาวปฏิลาโภ.

หฺจิ อสฺภโว อสฺคติ อสฺสตฺตาวาโส อสฺสํสาโร อสฺโยนิ อสฺตฺตภาวปฏิลาโภ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ อสฺสตฺเตสุ สฺา อตฺถิ.

อสฺสตฺเตสุ สฺา อตฺถิ.

ปฺจโวการภโว คติ สตฺตาวาโส สํสาโร โยนิ อตฺตภาวปฏิลาโภ.

นนุ เอกโวการภโว คติ สตฺตาวาโส สํสาโร โยนิ อตฺตภาวปฏิลาโภ.

หฺจิ เอกโวการภโว คติ สตฺตาวาโส สํสาโร โยนิ อตฺตภาวปฏิลาโภ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ อสฺสตฺเตสุ สฺา อตฺถิ.

ฉฏฺวคฺค

ปถวีธาตุสนิทสฺสนาติอาทิกถา

ปุจฺฉา – ฉฏฺวคฺเค ปน อาวุโส อฏฺมา ปถวีธาตุ สนิทสฺสนาติอาทิกถา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตา.

วิสฺสชฺชนา – ฉฏฺวคฺเค ภนฺเต อฏฺมา ปถวีธาตุ สนิทสฺสนาติอาทิกถา ‘‘ปถวีธาตุ สนิทสฺสนาติ อามนฺตา. รูปํ รูปายตนํ รูปธาตุ นีลํ ปีตกํ โลหิตกํ โอทาตํ จกฺขุวิฺเยฺยํ จกฺขุสฺมึ ปฏิหฺติ จกฺขุสฺส อาปาถํ อาคจฺฉตีติ, น เหวํ วตฺตพฺเพ’’ติ เอวมาทินา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิ ปุตฺตติสฺสตฺเถเรน วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตา.

ปถวีธาตุ สนิทสฺสนา.

จกฺขุฺจ ปฏิจฺจ ปถวีธาตุฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิฺาณํ.

เตน หิ น วตฺตพฺพํ จกฺขุฺจ ปฏิจฺจ ปถวีธาตุฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิฺาณํ.

อนฺตราภวกถา

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ปฺจเม กถาวตฺถุปฺปกรเณ อฏฺมวคฺเค ทุติยา อนฺตราภวกถา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตา.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ปฺจเม กถาวตฺถุปฺปกรเณ อฏฺมวคฺเค ทุติยา อนฺตราภวกถา ‘‘อตฺถิ อนฺตราภโวติ, อามนฺตา. กามภโวติ, น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตฺถิ อนฺตราภโวติ, อามนฺตา. รูปภโวติ, น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป… อตฺถิ อนฺตราภโวติ, อามนฺตา. อรูปภโวติ, น เหวํ วตฺตพฺเพ’’ติ เอวมาทินา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตา.

อตฺถิ อนฺตราภโว.

เหวํ วตฺตพฺเพ.

อตฺถิ อนฺตราภโว.

กามภวสฺส จ รูปภวสฺส จ อนฺตเร อตฺถิ อนฺตราภโว.

น เหวํ วตฺตพฺเพ.

รูปภวสฺส จ อรูปภวสฺส จ อนฺตเร อตฺถิ อนฺตราภโว.

กามภวสฺส จ รูปภวสฺส จ อนฺตเร นตฺถิ อนฺตราภโว.

หฺจิ กามภวสฺส จ รูปภวสฺส จ อนฺตเร นตฺถิ อนฺตราภโว, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ อตฺถิ อนฺตราภโว.

สฬายตนุปฺปตฺติกถา

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ปฺจเม กถาวตฺถุปฺปกรเณ จุทฺทสมวคฺเค ทุติยา สฬายตนุปฺปตฺติกถา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ปฺจเม กถาวตฺถุปฺปกรเณ จุทฺทสเมวคฺเค ทุติยา สฬายตนุปฺปตฺติกถา ‘‘สฬายตนํ อปุพฺพํ อจริมํ มาตุกุจฺฉิสฺมึ สณฺาตีติ, อามนฺตา. สพฺพงฺคปจฺจงฺคี อหีนินฺทฺริโย มาตุกุจฺฉิสฺมึ โอกฺกมตีติ, น เหวํ วตฺตพฺเพ’’ติ เอวมาทินา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตา.

สฬายตนํ อปุพฺพํ อจริมํ มาตุกุจฺฉิสฺมึ สณฺาติ.

สพฺพงฺคปฺปจฺจงฺคี อหีนินฺทฺริโย มาตุกุจฺฉิสฺมึ โอกฺกมติ.

เหวํ วตฺตพฺเพ.

อุปปตฺเตสิเยน จิตฺเตน จกฺขายตนํ สณฺาติ.

อุปปตฺเตสิเยน จิตฺเตน หตฺถา สณฺนฺติ, ปาทา สณฺนฺติ, สีสํ สณฺาติ, กณฺโณ สณฺาติ, นาสิกา สณฺาติ, มุขํ สณฺาติ, ทนฺตา สณฺนฺติ.

เหวํ วตฺตพฺเพ.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา ยมกปาฏิหีราวสาเน ตาวตึสเทวโลกํ คนฺตฺวา ทสสหสฺสโลกธาตูหิ อาคมฺม สนฺนิสินฺนานํ เทวานํ อภิธมฺมเทสนํ เทเสนฺเตน ปมํ อภิธมฺมปิฏเก ปฺจปฺปกรณานิ เทเสตฺวา ตทนนฺตรํ ฉฏฺํ ยมกปฺปกรณํ เทเสนฺเตน กติ ยมกปฺปกรณานิ วิภชิตฺวา เทสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – ภควตา ภนฺเต ยมสฺส วิสยาตีเตน ยมกปาฏิหีราวสาเน ตาวตึสเทวโลกํ คนฺตฺวา ตตฺถ ทสสหสฺสโลกธาตูหิ อาคมฺม สนฺนิสินฺนานํ เทวตานํ อภิธมฺมปิฏกํ เทเสนฺเตน อภิธมฺมปิฏเก ปูริมานิ ปฺจปฺปกรณานิ เทเสตฺวา ตทนนฺตรํ ฉฏฺํ ยมกปฺปกรณํ มูลยมกํ ขนฺธยมกํ อายตนยมกํ ธาตุยมกํ สจฺจยมกํ สงฺขารยมกํ อนุสยยมกํ จิตฺตยมกํ ธมฺมยมกํ อินฺทฺริยยมกนฺติ ทส ยมกปฺปกรณานิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตานิ.

มูลยมก

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ตตฺถ ภควตา ปมํ มูลยมกํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – เย เกจิ กุสลา ธมฺมา, สพฺเพ เต กุสลมูลา. เย วา ปน กุสลมูลา, สพฺเพ เต ธมฺมา กุสลา. เย เกจิ กุสลา ธมฺมา, สพฺเพ เต กุสลมูเลน เอกมูลา. เย วา ปน กุสลมูเลน เอกมูลา, สพฺเพ เต ธมฺมา กุสลา. เย เกจิ กุสลมูเลน เอกมูลา ธมฺมา, สพฺเพ เต ธมฺมา กุสลมูเลน อฺมฺมูลา. เย วา ปน กุสลมูเลน อฺมฺมูลา, สพฺเพ เต ธมฺมา กุสลาติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา ปมํ มูลยมกํ พาวีสติยา จ ติเกหิ ทุกสเตน จ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

เย เกจิ กุสลา ธมฺมา, สพฺเพ เต กุสลมูลา.

เย เกจิ กุสลา ธมฺมา, สพฺเพ เต กุสลมูลาติ, ตีเณว กุสลมูลานิ อวเสสา กุสลา ธมฺมา, น กุสลมูลา, เย วา ปน กุสลมูลา, สพฺเพ เต ธมฺมา กุสลาติ, อามนฺตา –

ขนฺธยมก

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ฉฏฺเ ยมกปฺปกรเณ ทุติยํ ขนฺธยมกํ ภควตา กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ฉฏฺเ ยมกปฺปกรเณ ทุติยํ ขนฺธยมกํ ‘‘ปฺจกฺขนฺธา – รูปกฺขนฺโธ เวทนากฺขนฺโธ สฺากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิฺาณกฺขนฺโธ. รูปํ รูปกฺขนฺโธ, รูปกฺขนฺโธ รูปํ. เวทนา เวทนากฺขนฺโธ, เวทนากฺขนฺโธ เวทนา. สฺา สฺากฺขนฺโธ, สฺากฺขนฺโธ สฺา. สงฺขารา สงฺขารกฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ สงฺขารา. วิฺาณํ วิฺาณกฺขนฺโธ, วิฺาณกฺขนฺโธ วิฺาณ’’นฺติ เอวมาทินา ภควตา ปณฺณตฺติวารปวตฺติวารปริฺาวารสงฺขาเตหิ ตีหิ วาเรหิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

อายตนยมก

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ฉฏฺเ ยมกปฺปกรเณ ตติยํ อายตนยมกํ ภควตา กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ฉฏฺเ ยมกปฺปกรเณ ตติยํ อายตนยมกํ ‘‘ทฺวาทสายตนานิ – จกฺขายตนํ โสตายตนํ ฆานายตนํ ชิวฺหายตนํ กายายตนํ รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ มนายตนํ ธมฺมายตนํ. จกฺขุ จกฺขายตนํ, จกฺขายตนํ จกฺขุ. โสตํ โสตายตนํ, โสตายตนํ โสต’’นฺติ เอวมาทินา ปณฺณตฺติวารปวตฺติวารปริฺาวารสงฺขาเตหิ ตีหิ วาเรหิ ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

ธาตุยมก

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ฉฏฺเ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ จตุตฺถํ ธาตุยมกํ ภควตา กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ฉฏฺเ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ จตุตฺถํ ธาตุยมกํ ‘‘อฏฺารส ธาตุโย – จกฺขุธาตุ โสตธาตุ ฆานธาตุ ชิวฺหาธาตุ กายธาตุ รูปธาตุ สทฺทธาตุ คนฺธธาตุ รสธาตุ โผฏฺพฺพธาตุ จกฺขุวิฺาณธาตุ โสตวิฺาณธาตุ ฆานวิฺาณธาตุ ชิวฺหาวิฺาณธาตุ กายวิฺาณธาตุ มโนธาตุ มโนวิฺาณธาตุ ธมฺมธาตู’’ติ เอวมาทินา ภควตา ปณฺณตฺติวารปวตฺติวารปริฺาวารสงฺขาเตหิ ตีหิ มหาวาเรหิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

สจฺจยมก

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ฉฏฺเ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ ปฺจมํ สจฺจยมกํ ภควตา กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ฉฏฺเ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ ปฺจมํ สจฺจยมกํ ‘‘จตฺตาริ สจฺจานิ – ทุกฺขสจฺจํ สมุทยสจฺจํ นิโรธสจฺจํ มคฺคสจฺจํ. ทุกฺขํ ทุกฺขสจฺจํ, ทุกฺขสจฺจํ ทุกฺขํ. สมุทโย สมุทยสจฺจํ, สมุทยสจฺจํ สมุทโย. นิโรโธ นิโรธสจฺจํ, นิโรธสจฺจํ นิโรโธ. มคฺโค มคฺคสจฺจํ, มคฺคสจฺจํ มคฺโค’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

สงฺขารยมก

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ฉฏฺเ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ ฉฏฺํ สงฺขารยมกํ ภควตา กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ฉฏฺเ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ ฉฏฺํ สงฺขารยมกํ ‘‘ตโย สงฺขารา – กายสงฺขาโร วจีสงฺขาโร, จิตฺตสงฺขาโร. อสฺสาสปสฺสาสา กายสงฺขาโร, วิตกฺกวิจารา วจีสงฺขารา, สฺา จ เวทนา จ จิตฺตสงฺขาโร เปตฺวา วิตกฺกวิจาเร สพฺเพปิ จิตฺตสมฺปยุตฺตกา ธมฺมา จิตฺตสงฺขาโร’’ติ เอวมาทินา ภควตา ปณฺณตฺติวารปวตฺติวารปริฺาวารสงฺขาเตหิ ตีหิ มหาวาเรหิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

อนุสยยมก

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ฉฏฺเ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ สตฺตมํ อนุสยยมกํ ภควตา กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ฉฏฺเ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ สตฺตมํ อนุสยยมกํ ‘‘สตฺต อนุสยา – กามราคานุสโย ปฏิฆานุสโย มานานุสโย ทิฏฺานุสโย วิจิกิจฺฉานุสโย ภวราคานุสโย อวิชฺชานุสโย. กตฺถ กามราคานุสโย อนุเสติ, กามธาตุยา ทฺวีสุ เวทนาสุ เอตฺถ กามราคานุสโย อนุเสตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา อุปฺปตฺติฏฺานวาร อนุสยวาร สานุสยวาร ปชหนวาร ปริฺาวาร ปหีนวาร อุปฺปชฺชนวาร ธาตุวารสงฺขาเตหิ อฏฺหิ มหาวาเรหิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

จิตฺตยมก

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ฉฏฺเ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ อฏฺมํ จิตฺตยมกํ ภควตา กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ฉฏฺเ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ อฏฺมํ จิตฺตยมกํ ‘‘ยสฺส จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ น นิรุชฺฌติ, ตสฺส จิตฺตํ นิรุชฺฌิสฺสติ น อุปฺปชฺชิสฺสติ. ยสฺส วา ปน จิตฺตํ นิรุชฺฌิสฺสติ น อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ น นิรุชฺฌตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา สุทฺธจิตฺตสามฺสุตฺตนฺตจิตฺตมิสฺสกวิเสสอภิธมฺมจิตฺตมิสฺสกวิเสส- สงฺขาเตหิ ตีหิ มหานเยติ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

ธมฺมยมก

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ฉฏฺเ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ นวมํ ธมฺมยมกํ ภควตา กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ฉฏฺเ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ นวมํ ธมฺมยมกํ ‘‘กุสลา กุสลา ธมฺมา, กุสลา ธมฺมา กุสลา. อกุสลา อกุสลา ธมฺมา, อกุสลา ธมฺมา อกุสลา. อพฺยากตา อพฺยากตา ธมฺมา, อพฺยากตา ธมฺมา อพฺยากตา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ปณฺณตฺติวารปวตฺติวารปริฺาวารสงฺขาเตหิ ตีหิ มหาวาเรหิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

อินฺทฺริยยมก

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ฉฏฺเ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ ทสมํ อินฺทฺริยยมกํ ภควตา กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ฉฏฺเ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ ทสมํ อินฺทฺริยยมกํ ‘‘พาวีสตินฺทฺริยานิ – จกฺขุนฺทฺริยํ โสตินฺทฺริยํ ฆานินฺทฺริยํ ชิวฺหินฺทฺริยํ กายินฺทฺริยํ อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มนินฺทฺริยํ สุขินฺทฺริยํ ทุกฺขินฺทฺริยํ โสมนสฺสินฺทฺริยํ โทมนสฺสินฺทฺริยํ อุเปกฺขินฺทฺริยํ สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปฺินฺทฺริยํ อนฺาตฺสฺสามีตินฺทฺริยํ อฺินฺทฺริยํ อฺาตาวินฺทฺริย’’นฺติ เอวมาทินา ภควตา ปณฺณตฺติวาร ปวตฺติวาร ปริฺาวารสงฺขาเตหิ ตีหิ มหาวาเรหิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

อตีตวาร

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส อินฺทฺริยยมเก ตีสุ มหาวาเรสุ ปวตฺติวาเร อุปฺปาทอตีตวาโร ภควตา กถํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต อินฺทฺริยยมเก ตีสุ มหาวาเรสุ ปวตฺติวาเร อุปฺปาทอตีตวาโร ‘‘ยสฺส จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิตฺต, ตสฺส โสตินฺทฺริยํ, ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ, กายินฺทฺริยํ, อิตฺถินฺทฺริยํ, ปุริสินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ, สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปฺินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, อุปฺปชฺชิตฺถาติ, อามนฺตา. ยสฺส วา ปน มนินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิตฺถ, ตสฺส จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิตฺถาติ, อามนฺตา’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิภชิตฺวา เทสิโต.

อุปฺปาทอนาคตวาร

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส อินฺทฺริยยมเก ตีสุ มหาวาเรสุ ปวตฺติวาเร อุปฺปาทอนาคตวาโร ภควตา กถํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต อินฺทฺริยยมเก ตีสุ มหาวาเรสุ ปวตฺติวาเร อุปฺปาทอนาคตวาโร ‘‘ยสฺส จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส โสตินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ, อามนฺตา. ยสฺส วา ปน โสตินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสตี’’ติ อามนฺตา. ยสฺส จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ, กายินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ, เย รูปาวจรํ อุปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ, เตสํ จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, โน จ เตสํ กายินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, อิตเรสํ เตสํ จกฺขุนฺทฺริยฺจ อุปฺปชฺชิสฺสติ กายินฺทฺริยฺจ อุปฺปชฺชิสฺสตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

ยสฺส จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส อิตฺถินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ. เย รูปาวจรํ อุปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ, เย จ ปุริสา เอเตเนว ภาเวน กติจิ ภเว ทสฺเสตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ เตสํ จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, โน จ เตสํ อิตฺถินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, อิตเรสํ เตสํ จกฺขุนฺทฺริยฺจ อุปฺปชฺชิสฺสติ อิตฺถินฺทฺริยฺจ อุปฺปชฺชิสฺสติ.

ยสฺส จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส ปุริสินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ, เย รูปาวจรํ อุปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ, ยา จ อิตฺถิโย เอเตเนว ภาเวน กติจิ ภเว ทสฺเสตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ, เตสํ จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, โน จ เตสํ ปุริสินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ. อิตเรสํ เตสํ จกฺขุนฺทฺริยฺจ อุปฺปชฺชิสฺสติ ปุริสินฺทฺริยฺจ อุปฺปชฺชิสฺสติ.

ยสฺส อิตฺถินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส ปุริสินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ, ยา อิตฺถิโย เอเตเนว ภาเวน กติจิ ภเว ทสฺเสตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ, ตาสํ อิตฺถินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, โน จ ตาสํ ปุริสินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ. อิตเรสํ เตสํ อิตฺถินฺทฺริยฺจ อุปฺปชฺชิสฺสติ ปุริสินฺทฺริยฺจ อุปฺปชฺชิสฺสติ.

ปฏฺาน

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน อภิสมฺพุทฺธกาลโต สตฺตมวสฺเส มนุสฺสโลเก ยมกปาฏิหีรํ ทสฺเสตฺวา ตทนนฺตรํ ตาวตึสเทวโลกํ คนฺตฺวา ตตฺถ ปณฺฑุกมฺพลสิลายํ สนฺนิสีทิตฺวา ทสหิ จกฺกวาฬสหสฺเสหิ อาคมฺม สนฺนิสินฺนานํ เทวานํ อภิธมฺมเทสนํ เทเสนฺเตน ยาว ยมกปฺปกรณา ปุริมานิ ฉ อภิธมฺมปฺปกรณานิ เทเสตฺวา ตทนนฺตรํ กึนาม ปกรณํ เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – เตน ภนฺเต ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน อภิสมฺพุทฺธกาลโต สตฺตเม วสฺเส มนุสฺสโลเก สาวตฺถิยํ กณฺฑมฺพมูเล ยมกปาฏิหีรํ ทสฺเสตฺวา ตทนนฺตรํ ตาวตึสเทวโลกํ คนฺตฺวา ตตฺถ ปณฺฑุกมฺพลสิลายํ สนฺนิปติตฺวา ทสหิ จกฺกวาฬสหสฺเสหิ อาคมฺม สนฺนิสินฺนานํ เทวานํ อภิธมฺมเทสนํ เทเสนฺเตน ปุริมานิ ฉ อภิธมฺมปฺปกรณานิ เทเสตฺวา ตทนนฺตรํ อนนฺตนยสมนฺตปฏฺานํ นาม สตฺตมํ มหาปกรณํ เทสิตํ.

ปุจฺฉา – ตํ ปเนตํ อาวุโส ปฏฺานํ เกนฏฺเน ปฏฺานนฺติ วุจฺจติ.

วิสฺสชฺชนา – ตํ ปเนตํ ภนฺเต ปฏฺานํ นานปฺปการปจฺจยฏฺเน วิภชนฏฺเน ปฏฺิตฏฺเน จ ปฏฺานนฺติ วุจฺจติ.

ปุจฺฉา – ตฺจาวุโส ภควตา ปฏฺานมหาปกรณํ เทเสนฺเตน กติหิ วาเรหิ วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ตํ โข ภนฺเต ภควตา ปฏฺานมหาปกรณํ เทเสนฺเตน มาติกานิกฺเขปวารสงฺขาโต ปจฺจยุทฺเทโส ปจฺจยนิทฺเทโส มหาวาเรติ ทฺวีหิ ปริจฺเฉทวาเรหิ วิภชิตฺวา เทสิตํ.

ปุจฺฉา – เตสุ อาวุโส วาเรสุ ปเม มาติกานิกฺเขปวาเร ปจฺจยุทฺเทสวาโร ภควตา กถํ เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – เตสุ ภนฺเต ทฺวีสุ ปริจฺเฉทวาเรสุ ปเม มาติกานิกฺเขปวาเร ปจฺจยุทฺเทเส เหตุปจฺจโย อารมฺมณปจฺจโย อธิปติปจฺจโย อนนฺตรปจฺจโย สมนนฺตรปจฺจโย สหชาตปจฺจโย อฺมฺปจฺจโย นิสฺสยปจฺจโย…เป… อวิคตปจฺจโย’’ติ. เอวํ โข ภนฺเต ภควตา วิภชิตฺวา เทสิโต.

ปุจฺฉา – ตทนนฺตรํ ปน อาวุโส ปจฺจยนิทฺเทสวาโร ภควตา กถํ วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – ตทนนฺตรํ ปน ภนฺเต ปจฺจยนิทฺเทสวาโร ‘‘เหตุปจฺจโยติ – เหตู เหตุสมฺปยุตฺตกานํ ธมฺมานํ ตํสมุฏฺานานฺจ รูปานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย. อารมฺมณปจฺจโยติ – รูปารมฺมณํ จกฺขุวิฺาณธาตุยา ตํสมฺปยุตฺตกานฺจ ธมฺมานํ อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโย. สทฺธายตนํ โสตวิฺาณธาตุยา…. คนฺธายตนํ ฆานวิฺาณธาตุยา…. รสายตนํ ชิวฺหาวิฺาณธาตุยา…. โผฏฺพฺพายตนํ กายวิฺาณธาตุยา ตํสมฺปยุตฺตกานฺจ ธมฺมานํ อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโย. รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺพฺพายตนํ มโนธาตุยา ตํสมฺปยุตฺตกานฺจ ธมฺมานํ อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโย. สพฺเพ ธมฺมา มโนวิฺาณธาตุยา ตํสมฺปยุตฺตกานฺจ ธมฺมานํ อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโย. ยํ ยํ ธมฺมํ อารพฺภ เย เย ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา, เต เต ธมฺมา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิภชิตฺวา เทสิโต.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน อภิธมฺมปิฏเก สตฺตเม มหาปกรเณ ทฺวีสุ ปธานวาเรสุ ทุติเย มหาวาเร กติ านานิ วิภชิตฺวา เทสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต สตฺตสุ ปกรเณสุ สตฺตเม อนนฺตนยสมนฺตปฏฺาเน มหาปกรเณ ทฺวีสุ ปธานปริจฺเฉทวาเรสุ ทุติเย มหาวาเร ธมฺมานุโลเม ฉ ปฏฺานานิ, ตถา ธมฺมปจฺจนีเย ธมฺมานุโลมปจฺจนีเย ธมฺมปจฺจนียานุโลเมติ จตุวีสติ ปฏฺานานิ ภควตา วิภชิตฺวา เทสิตานิ.

ธมฺมานุโลม ติกปฏฺาน

ปุจฺฉา – เตสุปิ อาวุโส จตุวีสติยา ปฏฺาเนสุ ปเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺาเน ทฺวาวีสติติกา ภควตา กติหิ วาเรหิ วิภชิตฺวา เทสิตา.

วิสฺสชฺชนา – เตสุ ภนฺเต จตุวีสติยา มหาปฏฺาเนสุ ปเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺาเน ทฺวาวีสติติกา ปฏิจฺจวาโร สหชาตวาโร ปจฺจยวาโร นิสฺสยวาโร สํสฏฺวาโร สมฺปยุตฺตวาโร ปฺหาวาโรติ สตฺตหิ สตฺตหิ วาเรหิ วิภชิตฺวา ภควตา เทสิตา.

กุสลติก ปฏิจฺจวาร

ปุจฺฉา – เตสุ จาวุโส ทฺวาวีสติยา ติเกสุ ปเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ ปโม ปฏิจฺจมหาวาโร ภควตา กถํ วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – เตสุ ภนฺเต ทฺวาวีสติยา ติเกสุ ปเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ ปโม ปฏิจฺจมหาวาโร สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺเชยฺย เหตุปจฺจยา. สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ อกุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺเชยฺย เหตุปจฺจยา. สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ อพฺยากโต ธมฺโม อุปฺปชฺเชยฺย เหตุปจฺจยา. สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กุสลา จ อพฺยากตา จ ธมฺมา อุปฺปชฺเชยฺยุํ เหตุปจฺจยา. สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ อกุสโล จ อพฺยากโต จ ธมฺมา อุปฺปชฺเชยฺยุํ เหตุปจฺจยา. สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กุสโล จ อกุสโล จ ธมฺมา อุปฺปชฺเชยฺยุํ เหตุปจฺจยา. สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กุสโล จ อกุสโล จ อพฺยากโต จ ธมฺมา อุปฺปชฺเชยฺยุํ เหตุปจฺจยา’’ติ เอวมาทินา ปุจฺฉาวาเรน จ. ‘‘กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา. กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา. กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ อพฺยากโต ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา. กุสเล ขนฺเธ ปฏิจฺจ จิตฺตสมุฏฺานํ รูปํ. กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กุสโล จ อพฺยากโต จ ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ เหตุปจฺจยา. กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูปํ, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูปํ, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูป’’นฺติ เอวมาทินา วิสฺสชฺชนา วิสฺสชฺชนาวาเรน จ. ‘‘เหตุยา นว, อารมฺมเณ ตีณิ, อธิปติยา นว, อนนฺตเร สมนนฺตเร ตีณิ, สหชาเต นว, อฺมฺเ ตีณิ, นิสฺสเย นว, อุปนิสฺสเย ตีณิ, ปุเรชาเต ตีณิ, อาเสวเน ตีณิ, กมฺเม นว, วิปาเก เอกํ, อาหาเร ฌาเน อินฺทฺริเย มคฺเค นว, สมฺปยุตฺเต ตีณิ, วิปฺปยุตฺเต อตฺถิยา นว, นตฺถิยา วิคเต ตีณิ, อวิคเต นวา’’ติ เอวมาทินา สงฺขฺยาวาเรน จ ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺเชยฺย เหตุปจฺจยา.

กุสลติก สหชาตวาร

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน อภิธมฺมปิฏเก มหาปกรเณ จตุวีสติยา ปฏฺาเนสุ ปเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺาเน ทฺวาวีสติยา ติเกสุ ปเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ ทุติโย สหชาตวาโร กถํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต อนนฺตนยปฏฺาเน มหาปกรเณ จตุวีสติยา ปฏฺาเนสุ ปเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺาเน ทฺวาวีสติยา ติเกสุ ปเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ ทุติโย สหชาตาวาโร ‘‘กุสลํ ธมฺมํ สหชาโต กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, กุสลํ เอกํ ขนฺธํ สหชาตา ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ สหชาโต เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ สหชาตา ทฺเว ขนฺธา. กุสลํ ธมฺมํ สหชาโต อพฺยากโต ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, กุสเล ขนฺเธ สหชาตํ จิตฺตสมุฏฺานํ รูปํ. กุสลํ ธมฺมํ สหชาโต กุสโล จ อพฺยากโต จ ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ เหตุปจฺจยา, กุสลํ เอกํ ขนฺธํ สหชาตา ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูปํ, ตโย ขนฺเธ สหชาโต เอโก ขนฺโธ จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูปํ, ทฺเว ขนฺเธ จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูป’’นฺติ เอวมาทินา วิสฺสชฺชนาวาเรน จ. เหตุยา นว, อารมฺมเณ ตีณิ, อธิปติยา นว, อนนฺตเร สมนนฺตเร ตีณี’’ติ เอวมาทินา สงฺขฺยาวาเรน จ วาจนามคฺคโต ทฺวีหิ วาเรหิ ปฏิมณฺฑิตฺวา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

กุสลติก ปจฺจยวาร

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน ปฏฺานมหาปกรเณ จตุวีสติยา ปฏฺาเนสุ ปเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺาเน ทฺวาวีสติยา ติเกสุ ปเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ ตติโย ปจฺจยวาโร กถํ วิภชิตฺวา วิตฺถาเรน เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต สตฺตสุ ปกรเณสุ สตฺตเม อนนฺตนยสมนฺตปฏฺาเน มหาปกรเณ จตุวีสติยา ปฏฺาเนสุ ปเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺาเน พาวีสติยา ติเกสุ ปเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ ตติโย ปจฺจยวาโร ‘‘สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปจฺจยา กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺเชยฺย เหตุปจฺจยา, สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปจฺจยา อกุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺเชยฺย เหตุปจฺจยา, สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปจฺจยา อพฺยากโต ธมฺโม อุปฺปชฺเชยฺย เหตุปจฺจยา’’ติ เอวมาทินา ปุจฺฉาวาเรน จ. ‘‘กุสลํ ธมฺมํ ปจฺจยา กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปจฺจยา ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปจฺจยา เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ ปจฺจยา ทฺเว ขนฺธา’’ติ เอวมาทินา วิสฺสชฺชนาวาเรน จ. ‘‘เหตุยา สตฺตรส, อารมฺมเณ สตฺต, อธิปติยา สตฺตรส, อนนฺตเร สมนนฺตเร สตฺต, สหชาเต สตฺตรส. อฺมฺเ สตฺตา’’ติ เอวมาทินา สงฺขฺยาวาเรน จ. ปจฺจยานุโลม ปจฺจย ปจฺจนิย ปจฺจยานุโลม ปจฺจนีย ปจฺจย ปจฺจนียานุโลมสงฺขาเตหิ จตูหิ นเยหิ วิภชิตฺวา ภควตา เทสิโต.

กุสลํ ธมฺมํ ปจฺจยา กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา. กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปจฺจยา ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปจฺจยา เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ ปจฺจยา ทฺเว ขนฺธา- ….

ปฺหาวาร

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน อภิธมฺมปิฏเก สตฺตสุ มหาปกรเณสุ สตฺตเม ปฏฺานมหาปกรเณ จตุวีสติยา ปฏฺาเนสุ ปเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺาเน ทฺวาวีสติยา ติเกสุ ปเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ สตฺตโม ปฺหาวาโร กถํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต สตฺตสุ ปกรเณสุ สตฺตเม อนนฺตนยสมนฺตปฏฺาเน มหาปกรเณ จตุวีสติยา ปฏฺาเนสุ ปเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺาเน ทฺวาวีสติยา ติเกสุ ปเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ สตฺตโม ปฺหาวาโร ‘‘สิยา กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย. สิยา กุสโล ธมฺโม อกุสลสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย. สิยา กุสโล ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทินา ปุจฺฉาวาเรน จ. ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสลา เหตู สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย. กุสโล ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสลา เหตู จิตฺตสมุฏฺานานํ รูปานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทินา วิสฺสชฺชนาวาเรน จ ‘‘เหตุยา สตฺต, อารมฺมเณ นว, อธิปติยา ทส, อนนฺตเร สมนนฺตเร สตฺต, สหชาเต นว, อฺมฺเ ตีณิ, นิสฺสเย เตรส, อุปนิสฺสเย นว, ปุเรชาเต ปจฺฉาชาเต อาเสวเน ตีณิ, กมฺเม สตฺต, วิปาเก เอกํ. อาหาเร อินฺทฺริเย ฌาเน มคฺเค สตฺต, สมฺปยุตฺเต ตีณิ, วิปฺปยุตฺเต ปฺจ, อตฺถิยา เตรส, นตฺถิยา วิคเต สตฺต, อวิคเต เตรสา’’ติ เอวมาทินา สงฺขฺยาวาเรน จ ปจฺจยานุโลมปจฺจยปจฺจนียปจฺจยานุโลมปจฺจนียปจฺจยปจฺจนียานุโลมสงฺขาเตหิ จตูหิ นเยหิ ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสลา เหตู สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย. กุสโล ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสลา เหตู จิตฺตสมุฏฺานานํ รูปานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย. กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส จ อพฺยากตสฺส จ ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสลา เหตู สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ จิตฺตสมุฏฺานานฺจ รูปานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย ….

วิสฺสชฺชนาวาร

เหตุปจฺจยวิภงฺค

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน อภิธมฺมปิฏเก สตฺตสุ ปกรเณสุ สตฺตเม ปฏฺานมหาปกรเณ จตุวีสติยา ปฏฺาเนสุ ปเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺาเน ทฺวาวีสติยา ติเกสุ ปเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ สตฺตเม ปฺหาวาเร ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนาสงฺขฺยาวารสงฺขาเตสุ ตีสุ วาเรสุ วิสฺสชฺชนาวาเร เหตุปจฺจยวิภงฺโค กถํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต สตฺตสุ ปกรเณสุ สตฺตเม อนนฺตนยสมนฺตปฏฺาเน มหาปกรเณ จตุวีสติยา ปฏฺาเนสุ ปเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺาเน ทฺวาวีสติยา ติเกสุ ปเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ สตฺตเม ปฺหาวาเร ปจฺจยานุโลมปจฺจยปจฺจนีย ปจฺจยานุโลม ปจฺจนียปจฺจย ปจฺจยนียานุโลมสงฺขาเตสุ จตูสุ นเยสุ ปเม ปจฺจยานุโลมนเย ปุจฺฉาวารวิสฺสชฺชนาวารสงฺขฺยาวารสงฺขาเตสุ ตีสุปิ วาเรสุ ทุติเย วิสฺสชฺชนาวาเร เหตุปจฺจยวิภงฺโค ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสลา เหตู สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย. กุสโล ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย. กุสลา เหตู จิตฺตสมุฏฺานานํ รูปานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย. กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส จ อพฺยากตสฺส จ ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสลา เหตู สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ จิตฺตสมุฏฺานานฺจ รูปานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

… ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสลา เหตู สมฺปยตฺตกานํ ขนฺธานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย. กุสโล ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสลา เหตู จิตฺตสมุฏฺานํ รูปานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย. กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส จ อพฺยากตสฺส จ ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสลา เหตู สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ จิตฺตสมุฏฺานานฺจ รูปานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย’’.

อารมฺมณปจฺจยวิภงฺค

ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน อภิธมฺมปิฏเก สตฺตสุ ปกรเณสุ สตฺตเม ปฏฺานมหาปกรเณ จตุวีสติยา ปฏฺาเนสุ ปเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺาเน ทฺวาวีสติยา ติเกสุ ปเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ สตฺตเม ปฺหาวาเร จตูสุ นเยสุ ปเม ปจฺจยานุโลมนเย ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนาสงฺขฺยาวารสงฺขาเตสุ ตีสุ วาเรสุ ทุติเย วิสฺสชฺชนาวาเร เหตุปจฺจยวิภงฺคาทีสุ จตุวีสติยา วิภงฺเคสุ ทุติโย อารมฺมณปจฺจยวิภงฺโค กถํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต สตฺตสุ ปกรเณสุ สตฺตเม อนนฺตนยสมนฺตปฏฺาเน มหาปกรเณ จตุวีสติยา ปฏฺาเนสุ ปเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺาเน ทฺวาวีสติยา ติเกสุ ปเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ สตฺตเม ปฺหาวาเร จตูสุ นเยสุ ปเม ปจฺจยานุโลมนเย ตีสุ จ วาเรสุ ทุติเย วิภงฺควาเร เหตุปจฺจยวิภงฺคาทีสุ จตุวีสติยา วิภงฺเคสุ ทุติโย อารมฺมณปจฺจยวิภงฺโค ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโย, ทานํ ทตฺวา สีลํ สมาทิยิตฺวา อุโปสถกมฺมํ กตฺวา ตํ ปจฺจเวกฺขติ, ปุพฺเพ สุจิณฺณานิ ปจฺจเวกฺขติ, ฌานา วุฏฺหิตฺวา ฌานํ ปจฺจเวกฺขติ, เสกฺขา โคตฺรภุํ ปจฺจเวกฺขนฺติ, โวทานํ ปจฺจเวกฺขนฺติ, เสกฺขา มคฺคา วุฏฺหิตฺวา มคฺคํ ปจฺจเวกฺขนฺติ, เสกฺขา วา ปุถุชฺชนา วา กุสลํ อนิจฺจโต ทุกฺขโต อนตฺตโต วิปสฺสนฺติ, เจโตปริยาเณน กุสลจิตฺตสมงฺคิสฺส จิตฺตํ ชานนฺติ, อากาสานฺจายตนกุสลํ วิฺาณฺจายตนกุสลสฺส อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโย. อากิฺจฺายตนกุสลํ เนวสฺานาสฺายตนกุสลสฺส อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโย. กุสลา ขนฺธา อิทฺธิวิธาณสฺส, เจโตปริยาณสฺส, ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติาณสฺส, ยถากมฺมุปคาณสฺส, อนาคตํสาณสฺส อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

อธิปติปจฺจยวิภงฺค

ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส สตฺตสุ ปกรเณสุ สตฺตเม ปฏฺานมหาปกรเณ จตุวีสติยา ปฏฺาเนสุ ปเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺาเนสุ พาวีสติยา ติเกสุ ปเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ สตฺตเม ปฺหาวาเร จตูสุ นเยสุ ปเม ปจฺจยานุโลมนเย ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนาสงฺขฺยาสงฺขาเตสุ ตีสุ วาเรสุ ทุติเย วิสฺสชฺชนาสงฺขาเต วิภงฺควาเร เหตุปจฺจยวิภงฺคาทีสุ จตุวีสติยา วิภงฺเคสุ ตติโย อธิปติปจฺจยวิภงฺโค กถํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต สตฺตสุ ปกรเณสุ สตฺตเม อนนฺตนยสมนฺตปฏฺาเน มหาปกรเณ จตุวีสติยา ปฏฺาเนสุ ปเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺาเน พาวีสติยา ติเกสุ ปเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ สตฺตเม ปฺหาวาเร จตูสุ นเยสุ ปเม ปจฺจยานุโลมนเย ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนาสงฺขฺยาสงฺขาเตสุ ตีสุ วาเรสุ ทุติเย วิสฺสชฺชนาสงฺขาเต วิภงฺควาเร เหตุปจฺจยวิภงฺคาทีสุ จตุวีสติยา วิภงฺเคสุ ตติโย อธิปติปจฺจยวิภงฺโค ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย. อารมฺมณาธิปติ, สหชาตาธิปติ. อารมฺมณาธิปติ–ทานํ ทตฺวา สีลํ สมาทิยิตฺวา อุโปสถกมฺมํ กตฺวา ตํ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขติ. ปุพฺเพ สุจิณฺณานิ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขติ, ฌานา วุฏฺหิตฺวา ฌานํ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขติ, เสกฺขา โคตฺรภุํ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขนฺติ, โวทานํ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขนฺติ, เสกฺขา มคฺคา วุฏฺหิตฺวา มคฺคํ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขนฺติ. สหชาตาธิปติ–กุสลาธิปติ สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

อนนฺตรปจฺจยวิภงฺค

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา…เป… จตุตฺโถ อนนฺตรปจฺจยวิภงฺโค กถํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป… จตุตฺโถ อนนฺตรปจฺจยวิภงฺโค ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, ปุริมา ปุริมา กุสลา ขนฺธา ปจฺฉิมานํ ปจฺฉิมานํ กุสลานํ ขนฺธานํ อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย. อนุโลมํ โคตฺรภุสฺส, อนุโลมํ โวทานสฺส, โคตฺรภุ มคฺคสฺส, โวทานํ มคฺคสฺส อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

สหชาตปจฺจยวิภงฺค

ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป… ฉฏฺโ สหชาตปจฺจยวิภงฺโค กถํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป… ฉฏฺโ สหชาตปจฺจยวิภงฺโค ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสโล เอโก ขนฺโธ ติณฺณนฺนํ ขนฺธานํ สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย, ตโย ขนฺธา เอกสฺส ขนฺธสฺส สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย, ทฺเว ทฺวินฺนํ ขนฺธานํ สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. กุสโล ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสลา ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺานานํ รูปานํ สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

อุปนิสฺสยปจฺจยวิภงฺค

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา…เป… นวโม อุปนิสฺสยปจฺจยวิภงฺโค กถํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป… นวโม อุปนิสฺสยปจฺจยวิภงฺโค ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส อุปนิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโย. อารมฺมณูปนิสฺสโย, อนนฺตรูปนิสฺสโย, ปกตูปนิสฺสโย. อารมฺมณูปนิสฺสโย–ทานํ ทตฺวา สีลํ สมาทิยิตฺวา อุโปสถกมฺมํ กตฺวา กํ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขติ…เป…

ปกตูปนิสฺสโย – สทฺธํ อุปนิสฺสาย ทานํ เทติ สีลํ สมาทิยติ อุโปสถกมฺมํ กโรติ, ฌานํ อุปฺปาเทติ, วิปสฺสนํ อุปฺปาเทติ, มคฺคํ อุปฺปาเทติ, อภิฺํ อุปฺปาเทติ, สมาปตฺตึ อุปฺปาเทตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

ปุเรชาตปจฺจยวิภงฺค

ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป… ทสโม ปุเรชาตปจฺจยวิภงฺโค กถํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป… ทสโม ปุเรชาตปจฺจยวิภงฺโค ‘‘อพฺยากโต ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส ปุเรชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. อารมฺมณปุเรชาตํ, วตฺถุปุเรชาตํ. อารมฺมณปุเรชาตํ–อรหา จกฺขุํ อนิจฺจโต ทุกฺขโต อนตฺตโต วิปสฺสติ. ฆานํ, ชิวฺหํ, กายํ, รูเป, สทฺเท, คนฺเธ, รเส, โผฏฺพฺเพ, วตฺถุํ อนิจฺจโต ทุกฺขโต อนตฺตโต วิปสฺสติ. ทิพฺเพน จกฺขุนา รูปํ ปสฺสติ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา สทฺทํ สุณาติ, รูปายตนํ จกฺขุวิฺาณสฺส, สทฺทายตนํ โสตวิฺาณสฺส, คนฺธายตนํ ฆานวิฺาณสฺส, รสายตนํ ชิวฺหาวิฺาณสฺส, โผฏฺพฺพายตนํ กายวิฺาณสฺส ปุเรชาตปจฺจเยน ปจฺจโย. วตฺถุปุเรชาตํ–จกฺขายตนํ จกฺขุวิฺาณสฺส, โสตายตนํ โสตวิฺาณสฺส, ฆานายตนํ ฆานวิฺาณสฺส, ชิวฺหายตนํ ชิวฺหาวิฺาณสฺส, กายายตนํ กายวิฺาณสฺส, วตฺถุ วิปากาพฺยากตานํ กฺริยาพฺยากตานํ ขนฺธานํ ปุเรชาตปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

กมฺมปจฺจยวิภงฺค

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา…เป… เตรสโม กมฺมปจฺจยวิภงฺโค กถํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป… เตรสโม กมฺมปจฺจยวิภงฺโค ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส กมฺมปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสลา เจตนา สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ กมฺมปจฺจเยน ปจฺจโย. กุสโล ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส กมฺมปจฺจเยน ปจฺจโย. สหชาตา, นานากฺขณิกา. สหชาตา–กุสลา เจตนา จิตฺตสมุฏฺานานํ รูปานํ กมฺมปจฺจเยน ปจฺจโย. นานากฺขณิกา–กุสลา เจตนา วิปากานํ ขนฺธานํ กฏตฺตา จ รูปานํ กมฺมปจฺจเยน ปจฺจโย. กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส จ อพฺยากตสฺส จ ธมฺมสฺส กมฺมปจฺจเยน ปจฺจโย. กุสลา เจตนา สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ จิตฺตสมุฏฺานานฺจ รูปานํ กมฺมปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

อาหารปจฺจยวิภงฺค

ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป… ปนฺนรสโม อาหารปจฺจยวิภงฺโค กถํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป… ปนฺนรสโม อาหารปจฺจยวิภงฺโค ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส อาหารปจฺจเยน ปจฺจโย. กุสลา อาหารา สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ อาหารปจฺจเยน ปจฺจโย. กุสโล ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส อาหารปจฺจเยน ปจฺจโย. กุสลา อาหารา จิตฺตสมุฏฺานานํ รูปานํ อาหารปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

อินฺทฺริยปจฺจยวิภงฺค

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา…เป… โสฬสโม อินฺทฺริยปจฺจยวิภงฺโค กถํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป… โสฬสโม อินฺทฺริยปจฺจยวิภงฺโค ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส อินฺทฺริยปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสโล อินฺทฺริยา สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ อินฺทฺริยปจฺจเยน ปจฺจโย. กุสโล ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส อินฺทฺริยปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสลา อินฺทฺริยา จิตฺตสมุฏฺานานํ รูปานํ อินฺทฺริยปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

สงฺขฺยาวาร

ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป… ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนาสงฺขฺยาวารสงฺขาเตสุ ตีสุ วาเรสุ ตติโย สงฺขฺยาวาโร กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป… ตติโย สงฺขฺยาวาโร ‘‘เหตุยา สตฺต, อารมฺมเณ นว, อธิปติยา ทส, อนนฺตร สมนนฺตเร สตฺต, สหชาเต นว, อฺมฺเ ตีณิ, นิสฺสเย เตรส, อุปนิสฺสเย นว, ปุเรชาเต ปจฺฉาชาเต อาเสวเน ตีณิ, กมฺเม สตฺต, วิปาเก เอกํ, อาหาเร อินฺทฺริเย ฌาเน มคฺเค สตฺต, สมฺปยุตฺเต ตีณิ, วิปฺปยุตฺเต ปฺจ, อตฺถิยา เตรส, นตฺถิยา วิคเต สตฺต, อวิคเต เตรสา’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโต.

เหตุ สหชาต นิสฺสย อตฺถิ อวิคตนฺติ สตฺต, เหตุ สหชาต อฺมฺ นิสฺสย อตฺถิ อวิคตนฺติ ตีณิ, เหตุ สหชาต อฺมฺ นิสฺสย สมฺปยุตฺต อตฺถิ อวิคตนฺติ ตีณิ …

เวทนาติก ปฏิจฺจวาร

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา…เป… ปมํ กุสลตฺติกํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา ตทนนฺตรํ อวเสสา เวทนาตฺติกาทโย เอกวีสติติกา กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป… ปมํ กุสลตฺติกํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา ตทนนฺตรํ อวเสสา เวทนาตฺติกาทโย เอกวีสติติกา ‘‘สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโต ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา. สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ, ปฏิสนฺธิกฺขเณ สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ’’ติ เอวมาทินา จ. วิปากํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ วิปาโก ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา. วิปากํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา, ปฏิสนฺธิกฺขเณ วิปากํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา. วิปากํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, วิปาเก ขนฺเธ ปฏิจฺจ จิตฺตสมุฏฺานรูปํ, ปฏิสนฺธิกฺขเณ วิปาเก ขนฺเธ ปฏิจฺจ กฏตฺตารูปํ, ขนฺเธ ปฏิจฺจ วตฺถู’’ติ เอวมาทินา จ เอเกกสฺมึ ติเก สตฺตหิ สตฺตหิ มหาวาเรหิ เอเกกสฺมิฺจ มหาวาเร จตูหิ จตูหิ นเยหิ ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตา.

ทุกปฏฺาน

ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป… ติกปฏฺานาทีสุ ฉสุ อนฺโตคธปฏฺานาทีสุ ปมํ ติกปฏฺานํ เทเสตฺวา ตทนนฺตรํ ทุกปฏฺานํ กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป… ติกปฏฺานาทีสุ ฉสุ อนฺโตคธปฏฺานาทีสุ ปมํ ติกปฏฺานํ วิภชิตฺวา ตทนนฺตรํ ทุกปฏฺานํ ‘‘เหตุํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ เหตุ ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, อโลภํ ปฏิจฺจ อโทโส อโมโห, อโทสํ ปฏิจฺจ อโลโภ อโมโห, อโมหํ ปฏิจฺจ อโลโภ อโทโส. โลภํ ปฏิจฺจ โมโห, โมหํ ปฏิจฺจ โลโภ, โทสํ ปฏิจฺจ โมโห, โมหํ ปฏิจฺจ โทโส’’ติ เอวมาทินา จ. สรณํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ สรโณ ทมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, สรณํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา. สรณํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ อรโณ ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, สรโณ ขนฺเธ ปฏิจฺจ จิตฺตสมุฏฺานํ รูปํ. สรณํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ สรโณ จ อรโณ จ ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ เหตุปจฺจยา. สรณํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูปํ, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูปํ, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูป’’นฺติ เอวมาทินา จ. เอเกกสฺมึ ทุเก สตฺตหิ สตฺตหิ มหาวาเรหิ เอเกกสฺมิฺจ มหาวาเร จตูหิ จตูหิ นเยหิ ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

สรณํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ สรโณ ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, สรณํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ, ทฺเว

ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา …

ทุกติกปฏฺาน ทุกทุกปฏฺาน

ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป… ติกปฏฺานาทีสุ ฉสุ อนฺโตคธปฏฺาเนสุ ปมํ ติกปฏฺานฺจ ทุติยํ ทุกปฏฺานฺจ วิภชิตฺวา ตทวเสสานิ ทุกติกปฏฺานาทีนิ จตฺตาโร ปฏฺานานิ กถํ วิภชิตฺวา เทสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป… ติกปฏฺานาทีสุ ฉสุ อนฺโตคธปฏฺาเนสุ ปมํ ติกปฏฺานฺจ ทุติยํ ทุกปฏฺานฺจ วิภชิตฺวา ตทวเสสา ทุกติกปฏฺานาทโย ‘‘เหตุํ กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ เหตุ กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา. เหตุํ กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นเหตุ กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา. เหตุํ กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ เหตุ กุสโล จ นเหตุ กุสโล จ ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ เหตุปจฺจยา, นเหตุํ กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นเหตุ กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, นเหตุํ กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ เหตุ กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, นเหตุํ กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ เหตุ กุสโล จ นเหตุ กุสโล จ ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ เหตุปจฺจยา’’ติ เอวมาทินา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตานิ.

ธมฺมปจฺจนียปฏฺาน

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา…เป… ปมํ ธมฺมานุโลมปฏฺานํ วิภชิตฺวา ตทนนฺตรํ ทุติยํ ธมฺมปจฺจนียปฏฺานํ กถํ วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป… ปมํ ธมฺมานุโลมปฏฺานํ วิภชิตฺวา ตทนนฺตรํ ทุติยํ ธมฺมปจฺจนียปฏฺานํ ‘‘นกุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นกุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา. อกุสลาพฺยากตํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ อกุสลาพฺยากตา ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูปํ. ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูปํ. ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูปํ. นกุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นอกุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุ ปจฺจยา. วิปากาพฺยากตํ กิริยาพฺยากตํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูปํ. ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูปํ. ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูปํ. ปฏิสนฺธิกฺขเณ…เป… นกุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นอพฺยากโต ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา. อกุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา’’ติ เอวมาทินา ติกปฏฺานาทีหิ ฉหิ อนฺโตคธปฏฺาเนหิ เอเกกสฺมิฺจ ติกปฏฺาเน ทุกปฏฺาเน ทุกติกปฏฺาเน ติกทุกปฏฺาเน ติกติกปฏฺาเน ทุกทุกปฏฺาเน สตฺตหิ สตฺตหิ มหาวาเรหิ เอเกกสฺมิฺจ มหาวาเร จตูหิ จตูหิ นเยหิ ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

ธมฺมานุโลมปจฺจนียปฏฺาน

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา…เป… ตติยํ ธมฺมานุโลมปจฺจนียปฏฺานํ กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก…เป… ตติยํ ธมฺมานุโลมปจฺจนียปฏฺานํ ‘‘กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นกุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา. กุสเล ขนฺเธ ปฏิจฺจ จิตฺตสมุฏฺานรูปํ. กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นอกุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา. กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูปํ. ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูปํ. ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูปํ. กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นอพฺยากโต ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา. กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา. กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นอกุสโล จ นอพฺยากโต จ ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ เหตุปจฺจยา. กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา…เป… ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา. กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นกุสโล จ นอกุสโล จ ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ เหตุปจฺจยา. กุสเล ขนฺเธ ปฏิจฺจ จิตฺตสมุฏฺานรูป’’นฺติ เอวมาทินา ภนฺเต ติกปฏฺานาทีหิ ฉหิ อนฺโตคธปฏฺาเนหิ เอเกกสฺมิฺจ ติกปฏฺาเน ทุกปฏฺาเน ติกทุกปฏฺาเน ทุกติกปฏฺาเน ติกติกปฏฺาเน ทุกทุกปฏฺาเน สตฺตหิ สตฺตหิ มหาวาเรหิ เอเกกสฺมิฺจ มหาวาเร จตูหิ จตูหิ นเยหิ ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

ธมฺมปจฺจนียานุโลมปฏฺาน

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา…เป… ธมฺมานุโลมาทีสุ ปธานภูเตสุ จตูสุ ปฏฺาเนสุ จตุตฺถํ ปริโยสานภูตํ ธมฺมปจฺจนียานุโลมปฏฺานํ กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป… ธมฺมานุโลมปฏฺานาทีสุ จตูสุ ปธานภูเตสุ มหาปฏฺาเนสุ จตุตฺถํ ปริโยสานภูตํ ธมฺมปจฺจนียานุโลมปฏฺานํ ‘‘นกุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ อกุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, อกุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา. นกุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นอกุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา. อกุสเล ขนฺเธ ปฏิจฺจ จิตฺตสมุฏฺานรูปํ, วิปากาพฺยากตํ กฺริยาพฺยากตํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูปํ…เป… ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺานฺจ รูปํ. ขนฺเธ ปฏิจฺจ วตฺถุ, วตฺถุํ ปฏิจฺจ ขนฺธา. นกุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นอพฺยากโต ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, อกุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา’’ติ เอวมาทินา ติกปฏฺานาทีหิ จาติ อนฺโตคธปเภทปฏฺาเนหิ เอเกกสฺมิฺจ ติกปฏฺาเน ทุกปฏฺาเน ทุกติกติกทุกติกติกทุกทุกปฏฺาเน ปฏิจฺจวาราทีหิ สตฺตหิ มหาวาเรหิ เอเกกสฺมิฺจ มหาวาเร ปจฺจยานุโลมาทีหิ จตูหิ จตูหิ นเยหิ ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํ.