อฺ > สงฺคายน-ปุจฺฉ วิสฺสชฺชนา

ยํ ¶ ภิกฺขเว สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ทิฏฺํ สุตํ มุตํ วิฺาตํ ปตฺตํ ปริเยสิตํ อนุวิจริตํ มนสา, ตมหํ ชานามิ ตมหํ อภิฺาสึ, ตํ ตถาคตสฺส วิทิตํ, ตํ ตถาคโต น อุปฏฺาติ.

อิติ ¶ โข ภิกฺขเว ตถาคโต ทิฏฺสุตมุตวิฺาตพฺเพสุ ธมฺเมสุ ตาทีเยว ตาที, ตุมฺหา จ ปน ตาทิมฺหา อฺโ ตาที อุตฺตริตโร วา ปณีตตโร วา นตฺถีติ วทามิ.

สุวณฺณภูมึ ¶ คนฺตฺวาน, โสณุตฺตรา มหิทฺธิกา;

ปิสาเจ นิทฺธเมตฺวาน, พฺรหฺมชาลมเทสิสุํ.

สมณา ¶ มยํ มหาราช, ธมฺมราชสฺส สาวกา;

ตเวว อนุกมฺปาย, ชมฺพุทีปา อิธาคตา.

อหํ พุทฺธฺจ ธมฺมฺจ, สงฺฆฺจ สรณํ คโต,

อุปาสกตฺตํ เทเสสึ, สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน.

เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา เวรฺชายํ วิหรติ นเฬรุปุจิ มนฺทมูเล.

สคฺคาโรหณโสปาณํ ¶ , อฺํ สีลสมํ กุโต;

ทฺวารํ วา ปน นิพฺพาน, นครสฺส ปเวสเน.

อลเมว ¶ กาตุํ กลฺยาณํ, ทานํ ทาตุํ ยถารหํ;

ปาณึ กามททํ ทิสฺวา, โก ปุฺํ นกริสฺสติ.

ทสฺสามนฺนฺจ ¶ ปานฺจ, วตฺถเสนาสนานิ จ;

ปปฺจ อุทปานฺจ, ทุคฺเค สงฺกมนานิ จ.

มหาอฏฺกถฺเจว ¶ , มหาปจฺจริเมวจ;

กุรุนฺทิฺจาติ ติสฺโสปิ, สีหฬฏฺกถา อิมา;

พุทฺธมิตฺโตติ นาเมน, วิสุตสฺส ยสสฺสิโน;

วินยฺุสฺส ธีรสฺส, สุตฺวา เถรสฺส สนฺติเก.

อุปทฺทวากุเล ¶ โลเก, นิรุปทฺทวโต อยํ;

เอกสํวจฺฉเรเนว, ยถา นิฏฺํ อุปาคตา;

เอวํ สพฺพสฺส โลกสฺส, นิฏฺํ ธมฺมูปสํหิตา;

สีฆํ คจฺฉนฺตุ อารมฺภา, สพฺเพปิ นิรุปทฺทวา.

จิรฏฺิตตฺถํ ¶ ธมฺมสฺส, กโรนฺเตน มยา อิมํ;

สทฺธมฺมพหุมาเนน, ยฺจ ปุฺํ สมาจิตํ;

สพฺพสฺส อานุภาเวน, ตสฺส สพฺเพปิ ปาณิโน;

ภวนฺตุ ธมฺมราชสฺส, สทฺธมฺมรสเสวิโน.

จิรํ ¶ ติฏฺตุ สทฺธมฺโม, กาเล วสฺสํ จิรํ ปชํ;

ตปฺเปตุ เทโว ธมฺเมน, ราชา รกฺขตุ เมทินึ.

ตาว ติฏฺตุ โลกสฺมึ, โลกนิตฺถรเณสินํ;

ทสฺเสนฺตี กุลปุตฺตานํ, นยํ สีลวิสุทฺธิยา;

ยาว พุทฺโธติ นามมฺปิ, สุทฺธจิตฺตสฺส ตาทิโน;

โลกมฺหิ โลกเชฏฺสฺส, ปวตฺตติ มเหสิโน.

กรุณาสีตลหทยํ ¶ , ปฺาปชฺโชตวิหตโมหตมํ;

สนรามรโลกครุํ, วนฺเท สุคตํ คติวิมุตฺตํ.

พุทฺโธปิ ¶ พุทฺธภาวํ, ภาเวตฺวา เจว สจฺฉิกตฺวาจ;

ยํ อุปคโต คตมลํ, วนฺเท ตมนุตฺตรํ ธมฺมํ.

สุคตสฺส โอรสานํ, ปุตฺตานํ มารเสนมถนานํ;

อฏฺนฺนมฺปิ สมูหํ, สิรสา วนฺเท อริยสงฺฆํ.

ทีฆสฺส ¶ ทีฆสุตฺตงฺกิตสฺส, นิปุณสฺส อาคมวรสฺส;

พุทฺธานุพุทฺธสํวณฺณิตสฺส, สทฺธาวหคุณสฺส.

สมฺมาสมฺพุทฺเธเนว ¶ หิ ติณฺณมฺปิ ปิฏกานํ อตฺถวณฺณนากฺกโม ภาสิโต, ยาปกิณฺณกเทสนาติ วุจฺจติ, ตโต สํคายนาทิวเสน สาวเกหีติ อาจริยา วทนฺติ.

อตฺถปฺปกาสนตฺถํ, อฏฺกถา อาทิโต วสิสเตหิ;

ปฺจหิ ยาสงฺคีตา, อนุสงฺคีตา จ ปจฺฉาปิ.

มชฺเฌ ¶ วิสุทฺธิมคฺคา, เอส จตุนฺนมฺปิ อาคมานฺหิ;

ตฺวา ปกาสยิสฺสติ, ตตฺถ ยถา ภาสิตมตฺถํ;

อิจฺเจว กโต ตสฺมา, ตมฺปิ คเหตฺวาน สทฺธิเมตาย;

อฏฺกถาย วิชานาถ, ทีฆาคมนิสฺสิตํ อตฺถํ.

อตฺถานํ ¶ สูจนโต, สุวุตฺตโต สวนโตถสูทนโต,

สุตฺตาณา สุตฺตสภาคโตจ, สุตฺตนฺติ อกฺขาตํ.

สุทุทฺทสํ ¶ สุนิปุณํ, ยตฺถกามนิปาตินํ;

จิตฺตํ รกฺเขถ เมธาวี, จิตฺตํ คุตฺตํ สุขาวหํ.

โส ¶ เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ิเต อานฺชปฺปตฺเต าณทสฺสนาย จิตฺตํ อภินีหรติ อภินินฺนาเมติ –

ยํหิตํ ¶ ภิกฺขเว สมฺมาวทมาเน วเทยฺย สมนฺตปาโส มารสฺสาติ, มาตุคามํเยว สมฺมา วทมาโน วเทยฺย สมนฺตปาโส มารสฺสาติ.

โย ¶ ภิกฺขุ ทิวสํ จงฺกเมน นิสชฺชาย จ อาวรณีเยหิ ธมฺเมหิ จิตฺตํ ปริโสเธตฺวา.

อิติ ¶ จิตฺตกิริยวาโยธาตุวิปฺผารวเสน อยํ กายสมฺมโต อฏฺิสงฺฆาโต อภิกฺกมติ.

กรุณา ¶ วิย สตฺเตสุ, ปฺา ยสฺส มเหสิโน;

เยฺยธมฺเมสุ สพฺเพสุ, ปวตฺติตฺถ ยถารุจิ.

ทสาย ¶ ตาย สตฺเตสุ, สมุสฺสาหิตมานโส;

ปาฏิหีราวสานมฺหิ, วสนฺโต ติทสาลเย;

ปาริจฺฉตฺตกมูลมฺหิ, ปณฺฑุกมฺพลนามเก;

สิลาสเน สนฺนิสินฺโน, อาทิจฺโจว ยุคนฺธเร.

จกฺกวาฬสหสฺเสหิ, ทสาหาคมฺม สพฺพโส;

สนฺนิสินฺเนน เทวานํ, คเณน ปริวาริโต;

มาตรํ ปมุขํ กตฺวา, ตสฺสา ปฺาย เตชสา;

อภิธมฺมกถามคฺคํ, เทวานํ สมฺปวตฺตยิ.

ตสฺส ¶ ปาเท นมสฺสิตฺวา, สมฺพุทฺธสฺส สิรีมโต;

สทฺธมฺมฺจสฺส ปูเชตฺวา, กตฺวา สงฺฆสฺส จฺชลึ.

ยํ ¶ เทวเทโว เทวานํ, เทเสตฺวา นยโต ปุน;

เถรสฺส สาริปุตฺตสฺส, สมาจิกฺขิ วินายโก.

อโนตตฺตทเห กตฺวา, อุปฏฺานํ มเหสิโน;

ยฺจ สุตฺวาน โส เถโร, อาหริตฺวา มหีตลํ.

ภิกฺขูนํ ปริรุทาหาสิ, อิติ ภิกฺขูหิ ธาริโต;

สงฺคีติกาเล สํงฺคีโต, เวเทหมุนินา ปุน.

ยํ ¶ กโรมสิ พฺรหฺมุโน, สมํ เทเวหิ มาริส;

ตทชฺช ตุยฺหํ กสฺสาม, หนฺท สามํ กโรม เต.

อตฺถํ ¶ ปกาสยิสฺสามิ, อาคมฏฺกถาสุปิ;

คเหตพฺพํ คเหตฺวาน, โตสยนฺโต วิจกฺขเณ.

อิติเม ¶ ภาสมานสฺส, อภิธมฺมกถํ อิมํ;

อวิกฺขิตฺตา นิสาเมถ, ทุลฺลภาหิอยํกถา.

เอตฺเถเต ¶ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ.

จกฺขุํ ¶ จาวุโส ปฏิจฺจ รูเปจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิฺาณํ, ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโส, ผสฺสปจฺจยา เวทนา, ยํ เวเทติ, ตํ สฺชานาติ. ยํ สฺชานาติ, ตํ วิตกฺเกติ, ยํ วิตกฺเกติ, ตํ ปปฺเจติ, ยํ ปปฺเจติ, ตโต นิทานํ ปุริสํ ปปฺจสฺาสงฺขา สมุทาจรนฺติ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเนสุ จกฺขุวิฺเยฺยสุ รูเปสุ –

ปุริมา ¶ ภิกฺขเว โกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชาย.

อตฺเถว ¶ คมฺภีรคตํ สุทุพฺพุธํ,

อภิกฺกมิสฺสามิ ¶ ปฏิกฺกมิสฺสามีติ หิ จิตฺตํ อุปฺปชฺชมานํ รูปํ สมุฏฺาเปติ.

ยตฺถฏฺิโต มุจฺเจยฺย ปาปกมฺมา.

ยํ ¶ ปตฺตํ กุสลํ ตสฺส, อานุภาเวน ปาณิโน;

สพฺเพ สทฺธมฺมราชสฺส, ตฺวา ธมฺมํ สุขาวหํ;

ปาปุณนฺตุ วิสุทฺธาย, สุขาย ปฏิปตฺติยา;

อโสกมนุปายาสํ, นิพฺพานสุขมุตฺตมํ.

จิรํ ติฏฺตุ สทฺธมฺโม, ธมฺเม โหนฺตุ สคารวา;

สพฺเพปิ สตฺตา กาเลน, สมฺมา เทโว ปวสฺสตุ;

ยถา รกฺขึสุ โปราณา, สุราชาโน ตเถวิมํ;

ราชา รกฺขตุ ธมฺเมน, อตฺตโนว ปชํปชํ.

ตาว ¶ ติฏฺตุ โลกสฺมึ, โลกนิตฺถรเณสินํ;

ทสฺเสนฺตี กุลปุตฺตานํ, นยํ ปฺาวิสุทฺธิยา;

ยาว พุทฺโธติ นามมฺปิ, สุทฺธจิตฺตสฺส ตาทิโน;

โลกมฺหิ โลกเชฏฺสฺส, ปวตฺตติ มเหสิโน.

ปุจฺฉา – อฏฺกถา ¶ สํคีติยา อาวุโส ปเม สนฺนิปาเต สกลา จ วินยสํวณฺณนา ทีฆนิกาเย จ สีลกฺขนฺธวคฺควณฺณนา อภิธมฺเม จ ธมฺมสงฺคหสํวณฺณนา สํคีตา เถเรหิ ฉฏฺสํคีติกาเรหิ. อิทานิ ปน ทุติเย สนฺนิปาเต ทีฆนิกาเย มหาวคฺควณฺณนาโต ปฏฺาย ตทวเสสานํ ยถาววตฺถิตสํวณฺณนานํ สํคายโนกาโส อนุปฺปตฺโต. ตสฺมา อิมิสฺสา ทุติยสนฺนิปาตสํคีติยา ปุพฺพกิจฺจวเสน ยถานุปฺปตฺตาย มหาวคฺเค มหาปทานสุตฺตสํวณฺณนาย ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนํ กาตุํ สมารภาม. มหาปทานสุตฺตสฺส อาวุโส นิทาเน ปริยาปนฺนสฺส ‘‘กเรริกุฏิกาย’’นฺติปทสฺส อตฺโถ กถํ อฏฺกถาจริเยน กถิโต.

วิสฺสชฺชนา – มหาปทานสุตฺตสฺส ภนฺเต นิทาเน ปริยาปนฺนสฺส กเรริกุฏิกายนฺติปทสฺส อตฺโถ ‘‘กเรริกุฏิกาย’’นฺติ กเรรีติ วรุณรุกฺขสฺส นามํ. กเรริมณฺฑโป ตสฺสา กุฏิกาย ¶ ทฺวาเร ิโต, ตสฺมา กเรริกุฏิกาติ วุจฺจติ. ยถา โกสมฺพรุกฺขสฺส ทฺวาเริตตฺตา โกสมฺพกุฏิกาติ เอวมาทินา ภนฺเต อฏฺกถาจริเยน กถิโต.

กเรริกุฏิกายนฺติ ¶ กเรรีติ วรุณรุกฺขสฺส นามํ.

กเรริมณฺฑโป ¶ ตสฺสา กุฏิกาย ทฺวาเร ิโต, ตสฺมา กเรริกุฏิกาติ วุจฺจติ. ยถา โกสมฺพรุกฺขสฺส ทฺวาเร ิตตฺตา เอกาสมฺพกุฏิกาติ.

อนฺโตเชตวเน กิร กเรริกุฏิ โกสมฺพกุฏิ คนฺธกุฏิ สลฬาคารนฺติ จตฺตาริ มหาเคหานิ –

เอเกกํ สตสหสฺสปริจฺจาเคน นิปฺผนฺนํ.

เตสุ สลฬาคารํ รฺา ปเสนทินา การิตํ.

ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส นิทาเน ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตา ธมฺมีกถา อุทปาทีติวจนสฺส อตฺโถ กถํ อฏฺกถาจริเยน กถิโต.

วิสฺสชฺชนา – ตตฺเถว ภนฺเต นิทาเน ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตา ธมฺมีกถา อุทปาทีติ วจนสฺส อตฺโถ ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตาติ เอกมฺปิชาตึ ทฺเวปิ ชาติโยติ เอวํ นิพทฺเธน ปุพฺเพนิวุฏฺขนฺธสนฺตานสงฺขาเตน ปุพฺเพนิวาเสน สทฺธึ โยเชตฺวา ปวตฺติตา. ธมฺมีติ ธมฺมสํยุตฺตา. อุทปาทีติ อโห อจฺฉริยํ ทสพลสฺส ปุพฺเพนิวาสาณํ. ปุพฺเพนิวาสํ นาม เก อนุสฺสรนฺติ เก นานุสฺสรนฺตีติ ทิฏฺิยา อนุสฺสรนฺติ, สาวกา ส ปจฺเจกพุทฺธา จ พุทฺธา จ อนุสฺสรนฺติ. กตรทิฏฺิโย อนุสฺสรนฺติ. เย อคฺคปตฺตา กมฺมวาทิโน เตปิ จตฺตาลีสํเยว กปฺเป อนุสฺสรนฺติ, น ตโต ปรนฺติ เอวมาทินา ภนฺเต อฏฺกถาจริเยน กถิโต.

ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตาติ ¶ เอกมฺปิ ชาตึ ทฺเวปิ ชาติโยติ เอวํ นิพทฺเธน ปุพฺเพนิวุฏฺขนฺธสนฺตานสงฺขาเตน ปุพฺเพนิวาเสน สทฺธึ โยเชตฺวา ปวตฺติตา.

ปุจฺฉา – ตสฺมึ ¶ อาวุโส มหาปทานสุตฺเต อุทฺเทสวาเร นวสุ ปริจฺเฉทวาเรสุ ปเม กปฺปปริจฺเฉทวาเร ภทฺทกปฺเปติ ปทสฺส อตฺโถ อฏฺกถาจริเยน กถํ กถิโต.

วิสฺสชฺชนา – ตสฺมึ ¶ ภนฺเต มหาปทานสุตฺเต อุทฺเทสวาเร นวสุ ปริจฺเฉทวาเรสุ ปเม กปฺปปริจฺเฉทวาเร ภทฺทกปฺเปติ ปทสฺส อตฺโถ ภทฺทกปฺเปติ ปฺจพุทฺธุปฺปาทปฏิมณฺฑิตตฺตา สุนฺทรกปฺเป สารกปฺเปติ ภควา อิมํ กปฺปํ โถเมนฺโต เอวมาห. ยโต ปฏฺาย กิร อมฺหากํ ภควา อภินีหาโร กโต, เอกสฺมึ อนฺตเร เอกสฺมิมฺปิ กปฺเป ปฺจพุทฺธา นิพฺพตฺตา นาม นตฺถีติ เอวมาทินา ภนฺเต อฏฺกถาจริเยน กถิโต.

วิปสฺสิสฺส ¶ ภิกฺขเว ภควโต อิโต โส ภิกฺขเว ฉนวุติกปฺเป ยํ วิปสฺสี ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก อุทปาทิ –

สทฺทกปฺเปติ ปฺจพุทฺธุปฺปาทปฏิมณฺฑิตตฺตา สุนฺทรกปฺเป สารกปฺเปติ ภควา อิมํ กปฺปํ โถเมนฺโต เอวมาห –

‘‘ยโต ปฏฺาย กิร อมฺหากํ ภควตาภินีหาโร กโต, เอตสฺมึ อนฺตเร เอกสฺมิมฺปิ กปฺเป ปฺจพุทฺธา นิพฺพตฺตา นาม นตฺถิ’’ –

ปุจฺฉา – จตุตฺเถ ¶ ปนาวุโส อายุปริจฺเฉทวาเร อปฺปํ วา ภิยฺโยติ เอเตสํ ปทานํ อตฺโถ กถํ อฏฺกถาจริเยน กถิโต.

วิสฺสชฺชนา – จตุตฺเถ ปน ภนฺเต อายุปริจฺเฉทวาเร อปฺปํ วา ภิยฺโยติ เอเตสํ ปทานํ อตฺโถ ‘‘อปฺปํ วา ภิยฺโยติ วสฺสสตโต วา อุปริ อปฺปํ, อฺํ วสฺสสตํ อปตฺวา วีสํ วา ตึสํ วา จตฺตาลีสํ วา ปณฺณาสํ วา สฏฺิ วา วสฺสานิ ชีวติ. เอวํ ทีฆายุโก ปน อติทุลฺลโภ, อสุโก กิร เอวํ จิรํ ชีวตีติ ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา ทฏฺพฺโพ โหตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ อฏฺกถาจริเยน กถิโต.

มยฺหํ ¶ ภิกฺขเว เอตรหิ อปฺปกํ อายุปฺปมาณํ ปริตฺตํ ลหุกํ โย จิรํ ชีวติ โส วสฺสสตํ อปฺปํ วา ภิยฺโย.

อปฺปํ วา ภิยฺโยติ วสฺสสตโต วา อุปริ อปฺปํ, อยฺยํ วสฺสสตํ อปตฺวา วีสํ วา ตึสํ วา จตฺตาลีสํวา วา ปณฺณาสํ วา สฏฺิ วา วสฺสานิ ชีวติ–

ปุจฺฉา – อฏฺเม ¶ ปนาวุโส อุปฏฺากปริจฺเฉทวาเร อานนฺโทติปเท กถํ อฏฺกถาจริเยน วณฺณิโต.

วิสฺสชฺชนา – อฏฺเม ปน ภนฺเต อุปฏฺากปริจฺเฉเท ปน อานนฺโทติ นิพทฺธุปฏฺากภาวํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ เอวมาทินา ภนฺเต อฏฺกถาจริเยน วณฺณิโต.

มยฺหํ ¶ ภิกฺขเว เอตรหิ อานนฺโท นาม ภิกฺขุ อุปฏฺาโก อโหสิ อคฺคุปฏฺาโก–

ภควโตหิ ¶ ปมโพธิยํ อนิพทฺธา อุปฏฺากา อเหสุํ.

เอกทา นาคสมาโล ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา วิจริ.

อิทเมว ¶ เต การณํ สลฺลกฺเขตฺวา นิวารยิมฺห.

เอกจฺเจ ¶ ภิกฺขู อิมินา มคฺเคน คจฺฉามาติ วุตฺเต อฺเน คจฺฉนฺติ.

อุฏฺเหิ ¶ อาวุโส อานนฺท, อุฏฺเหิ อาวุโส อานนฺท.

กํ ปเนตฺถ อานนฺท อาทีนวํ ปสฺสสิ.

กํ ¶ ปเนตฺถ อานนฺท อานิสํสํ ปสฺสสิ.

สมวตฺตกฺขนฺโธ ¶ อตุโล, สุปฺปพุทฺโธ จ อุตฺตโร;

สตฺตวาโห วิชิตเสโน, ราหุโล ภวติ สตฺตโม –

สุตนา ¶ สพฺพกามาจ, สุจิตฺตา อถ โรจินี;

รุจคฺคตี สุนนฺทาจ, พิมฺพา ภวติ สตฺตมา.

อเนกชาติสํสารํ ¶ , สนฺธาวิสฺสํ อนิพฺพิสํ;

คหการํ คเวสนฺโต, ทุกฺขา ชาติ ปุนปฺปุนํ;

คหการก ทิฏฺโสิ, ปุน เคหํ น กาหสิ.

สพฺพา เต ผาสุกา ภคฺคา, คหกูฏํ วิสงฺขตํ;

วิสงฺขารคตํ จิตฺตํ, ตณฺหานํ ขยมชฺฌคา.

อโยฆนหตสฺเสว ¶ , ชลโต ชาตเวทโส;

อนุปุพฺพูปสนฺตสฺส, ยถา น าเต คติ;

เอวํ สมฺมาวิมุตฺตานํ, กามพนฺโธฆตารินํ;

ปฺาเปตุํ คติ นตฺถิ, ปตฺตานํ อจลํ สุขํ.

น ¶ ปน ภควา มิลกฺขุสทิโส โหติ นาปิ อามุตฺตมณิกุณฺฑโล.

เต ปน อตฺตโน สมานสณฺานเมว ปสฺสนฺติ.

น ¶ โข อานนฺท เอตฺตาวตา ตถาคโต สกฺกโต วา โหติ ครุกโต วา มานิโต วา ปูชิโต วา อปจิโต วา.

กสฺมา ¶ ปน ภควา อฺตฺถ เอกํ อุมาปุปฺผมตฺตมฺปิ คเหตฺวา พุทฺธ คุเณ อาวชฺเชตฺวา กตาย ปูชาย พุทฺธาเณนาปิ อปริจฺฉินฺนํ วิปากํ วณฺเณตฺวา–

โย ¶ โข อานนฺท ภิกฺขุ วา ภิกฺขุนี วา อุปาสโก วา อุปาสิกา วา ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน วิหรติ สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี โส ตถา คตํ สกฺกโรติ ครุกโรติ มาเนติ ปูเชติ อปจิยติ ปรมาย –

สิยา ¶ โข ปนานนฺท ตุมฺหากํ เอวมสฺส ‘อตีตสตฺถุกํ ปาวจนํ, นตฺถิ โน สตฺถา’ติ.

น ¶ โข ปเนตํ อานนฺท เอวํ ทฏฺพฺพํ.

ธมฺโมปิ เทสิโต เจว ปฺตฺโตจ, วินโยปิ เทสิโต เจว ปฺตฺโต จ–

อสฺโสสิ ¶ โข ราชา มาคโธ อชาตสตฺตุ เวเทหิปุตฺโต ภควา กิร กุสินารายํ ปรินิพฺพุโตติ.

สตฺถา นาม ปรินิพฺพุโต, น โส สกฺกา ปุน อาหริตุํ, โปถุชฺชนิกสทฺธาย ปน อมฺหากํ รฺา สทิโส นตฺถิ, สเจ เอส อิมินาว นิยาเมน สุณิสฺสติ, หทยมสฺส ผลิสฺสติ. ราชา โข ปน อมฺเหหิ อนุรกฺขิตพฺโพติ.

เทว ¶ อมฺเหหิ สุปินโก ทิฏฺโ, ตสฺส ปฏิฆาตตฺถํ ตุมฺเหหิ ทุกูลทุปฏฺฏํ นิวาเสตฺวา ยถา นาสาปุฏมตฺตํ ปฺายติ, เอวํ จตุมธุรโทณิยา นิปชฺชิตุํ วฏฺฏตีติ.

เทว ¶ มรณโต มุจฺจนกสตฺโต นาม นตฺถิ, อมฺหากํ อายุวฑฺฒโน เจติยฏฺานํ ปุฺกฺเขตฺตํ อภิเสกสิฺจโก โส ภควา สตฺถา กุสินาราย ปรินิพฺพุโตติ.

ภควา ¶ สพฺพฺุ นนุ อิมสฺมึ าเน นิสีทิตฺวา ธมฺมํ เทสยิตฺถ, โสกสลฺลํ เม วิโนทยิตฺถ, ตุมฺเห มยฺหํ โสกสลฺลํ นีหริตฺถ, อหํ ตุมฺหากํ สรณํ คโต, อิทานิ ปน เม ปฏิวจนมฺปิ น เทถ ภควาติ.

นนุ ¶ ภควา อหํ อฺทา เอวรูเป กาเล ตุมฺเห มหาภิกฺขุ สงฺฆปริวารา ชมฺพุทีปตเล จาริกํ จรถาติ สุโณมิ.

มม ปริเทวิเตเนว น สิชฺฌติ, ทสพลสฺส ธาตุโย อาหราเปสฺสามีติ เอวํ อสฺโสสิ.

สเจ ¶ ทสฺสนฺติ, สุนฺทรํ. โน เจ ทสฺสนฺติ, อาหรณุปาเยน อาหริสฺสามีติ จตุรงฺคินึ เสนํ สนฺนยฺหิตฺวา สยมฺปิ นิกฺขนฺโตเยว.

ยถา จ อชาตสตฺตุ, เอวํ ลิจฺฉวี อาทโยปิ.

อมฺหากํ ¶ ธาตุโย วา เทนฺตุ, ยุทฺธํ วาติ กุสินารานครํ ปริวาเรตฺวา ิเต เอตํ ภควา อมฺหากํ คามกฺเขตฺเตหิ ปฏิวจนํ อโวจุํ.

น มยํ สตฺถุ สาสนํ ปหิณิมฺห, นาปิ คนฺตฺวา อานยิมฺห. สตฺถา ปน สยเมว อาคนฺตฺวา สาสนํ เปเสตฺวา อมฺเห ปกฺโกสาเปสิ. ตุมฺเหปิ โข ปน ยํ ตุมฺหากํ คามกฺเขตฺเต รตนํ อุปฺปชฺชติ. น ตํ อมฺหากํ เทถ. สเทวเก จ โลเก พุทฺธรตนสมํ รตนํ นาม นตฺถิ ¶ , เอวรูปํ อุตฺตมรตนํ ลภิตฺวา มยํ นทสฺสาม, น โข ปน ตุมฺเหหิเยว มาตุถนโต ขีรํ ปีตํ. อมฺเหหิปิ มาตุถนโต ขีรํ ปีตํ, น ตุมฺเหเยว ปุริสา, อมฺเหปิ ปุริสา. โหตูติ อฺมฺํ อหํการํ กตฺวา สาสนปฏิสาสนํ เปเสนฺติ. อฺมฺํ มานคชฺชิตํ คชฺชนฺติ.

เอเต ¶ ราชาโน ภควโต ปรินิพฺพุตฏฺาเน วิวาทํ กโรนฺติ, น โข ปเนตํ ปติรูปํ, อลํ อิมินา กลเหน, วูปสเมสฺสามิ นนฺติ.

อาจริยสฺส ¶ วิย โภ สทฺโท, อาจริยสฺส วิย โภ สทฺโทติ สพฺเพ นิรวา อเหสุํ.

วิตฺถาริกา โหนฺตุ, ทิสาสุ ถูปา;

น ¶ หิ สาธุกํ อุตฺตมปุคฺคลสฺส, สรีรภาเค สิยา สมฺปหาโรติ น หิ สาธุยนฺติ น หิ สาธุ อยํ –

ภควา ¶ สพฺพสุ ปุพฺเพ มยํ ตุมฺหากํ ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณปฏิมณฺฑิตํ ฉพฺพณฺณพุทฺธรสฺมิขจิตํ อสีติอนุพฺยฺชนสมุชฺชลิตโสภํ สุวณฺณวณฺณํ สรีรํ อทฺทสาม, อิทานิ ปน สุวณฺณวณฺณาว ธาตุโย อวสิฏฺา ชาตา, นยุตฺตมิทํ ภควา ตุมฺหากนฺติ ปริเทวึสุ.

เกน ¶ นุ โข สเทวกสฺส โลกสฺส กงฺขจฺเฉทนตฺถาย จตุสจฺจกถาย ปจฺจยภูตา ภควโต ทกฺขิณทาา คหิตาติ โอโลเกนฺโต พฺราหฺมเณน คหิตาติ ทิสฺวา พฺราหฺมโณปิ ทาย อนุจฺฉวิกํ สกฺการํ นสกฺขิสฺสติ คณฺหามิ นตฺถิ เวฏฺนฺตรโต คเหตฺวา สุวณฺณจงฺโกฏเก เปตฺวา เทวโลกํ เนตฺวา จูฬามณิเจติเย ปติฏฺเปสิ –

ราชคเห ¶ ภควโต สรีรานํ ถูปฺจ มหฺจ อกาสิ.

สมณสฺส ¶ โคตมสฺส ปรินิพฺพุตกาลโต ปฏฺาย พลกฺกาเรน สาธุกีฬิตาย อุปทฺทุตุมฺห, สพฺเพ โน กมฺมนฺตา นฏฺาติ.

มหาชโน มนํ ปโทเสตฺวา อปาเย นิพฺพตฺตีติ ทิสฺวา สกฺกํ เทวราชานํ ธาตุอาหรณูปายํ กาเรสฺสามาติ ตสฺส สนฺติกํ ¶ คนฺตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา ธาตุอาหรณูปายํ กโรมิ มหาราชาติ อาหํสุ.

ภนฺเต ปุถุชฺชโน นาม อชาตสตฺตุนา สโม สทฺโธ นาม นตฺถิ, น โส มม วจนํ กริสฺสติ, อปิจ โข มารวิภึ สกสทิสํ วิภึสกํ ทสฺเสสฺสามิ มหาสทฺทํ สาเวสฺสามิ ยกฺขคาหกขิปิตกอโรจเก กริสฺสามิ, ตุมฺเห อมนุสฺสา มหาราช กุปิตา ธาตุโย อาหราเปถาติ วเทยฺยาถ, เอวํ โส อาหราเปสฺสตีติ–

มหาราช ¶ อมนุสฺสา กุปิตา, ธาตุโย อาหราเปหีติ ภณึสุ.

น ตาว ภนฺเต มยฺหํ จิตฺตํ ตุสฺสติ, เอวํ สนฺเตปิ อาหรนฺตูติ อาห.

มหาราช ¶ เอกํ ธาตุนิธานํ กาตุํ วฏฺฏตีติ อาห.

อนาคเต ¶ ลงฺกาทีเป มหาวิหาเร มหาเจติยมฺหิ นิทหิสฺสนฺติ.

อิมสฺมึ ¶ าเน โย ปาสาโณ อตฺถิ, โส อนฺตรธายตุ, ปํสุ สุวิสุทฺธา โหตุ, อุทกํ มา อุฏฺหตูติ อธิฏฺาสิ.

อิธ ราชา กึ กาเรตีติ ปุจฺฉนฺตานมฺปิ มหาสาวกานํ เจติยานีติ วทนฺติ.

มาลา ¶ มา มิลายนฺตุ, คนฺธา มา วินสฺสนฺตุ, ทีปา มา วิชฺฌายนฺตูติ อธิฏฺหิตฺวา สุวณฺณปฏฺเฏ อกฺขรานิ ฉินฺทาเปสิ –

อนาคเต ปิยโทโส นาม กุมาโร ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา อโสโก ธมฺมราชา ภวิสฺสติ, โส อิมา ธาตุโย วิตฺถาริกา กริสฺสตีติ.

อนาคเต ¶ ทลิทฺทราชา อิมํ มณึ คเหตฺวา ธาตูนํ สกฺการํ กโรตูติ อกฺขรํ ฉินฺทาเปสิ.

ตาต อชาตสตฺตุนา ธาตุนิธานํ กตํ, เอตฺถ อารกฺขํ ปฏฺเปหีติ ปหิณิ.

ปริกฺขีโณทานิ ¶ เม อายูติ อฺาสิ.

เยสฺจ เทวปุตฺตานํ มรณนิมิตฺตานิ อาวิ ภวนฺติ.

นสฺสติ ¶ วต โภ เม อยํ สมฺปตฺตีติ ภยาภิภูโต อโหสิ.

อตฺถิ นุ โข โกจิ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา โลกปิตา มโห มหาพฺรหฺมาวา, โย เม หทยนิสฺสิตํ โสกสลฺลํ สมุทฺธริตฺวา อิมํ สมฺปตฺตึ ถาวรํ กเรยฺยาติ โอโลเกนฺโต กฺจิ อทิสฺวา ปุน อทฺทส มาทิสานํ สตสหสฺสานมฺปิ อุปฺปนฺนํ โสกสลฺลํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อุทฺธริตุํ ปฏิพโลติ.

อปริปกฺกํ ¶ ตาวสฺส าณํ, กติปาหํ ปน อติกฺกมิตฺวา มยิ อินฺทสาลคุหายํ วิหรนฺเต ปฺจ ปุพฺพนิมิตฺตานิ ทิสฺวา มรณภยภีโต ทฺวีสุ เทวโลเกสุ เทวตาหิ สทฺธึ อุปสงฺกมิตฺวา จุทฺทส ปฺเห ปุจฺฉิตฺวา อุเปกฺขาปฺหวิสฺสชฺชนาวสาเน อสีติยา เทวตาสหสฺเสหิ สทฺธึ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา โอกาสํ นากาสิ.

มม ¶ ปุพฺเพปิ เอกกสฺส คตตฺตา สตฺถารา โอกาโส นกโต, อทฺธา เม นตฺถิ มคฺคผลสฺส อุปนิสฺสโย, เอกสฺส ปน อุปนิสฺสเย สติ จกฺกวาฬปริยนฺตายปิ ปริสาย ภควา ธมฺมํ เทเสติเยว. อวสฺสํ โข ปน ทฺวีสุ เทวโลเกสุ กสฺสจิ เทวสฺส อุปนิสฺสโย ภวิสฺสติ, ตํ สนฺธาย สตฺถา ทมฺมํ เทเสสฺสติ. ตํ สุตฺวา อหมฺปิ อตฺตโน โทมนสฺสํ วูปสเมสฺสามีติ.

ทฺวีสุ ¶ เทวโลเกสุ เทวตา คเหตฺวา ธุเรน ปหรนฺตสฺส วิย สตฺถารํ อุปสงฺกมิตุํ นยุตฺตํ, อยํปน ปฺจสิโข ทสพลสฺส อุปฏฺาโก ¶ วลฺลโภ อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ คนฺตฺวา ปฺหํ ปุจฺฉิตฺวา ธมฺมํ สุณาติ, อิมํ ปุรโต เปเสตฺวา โอกาสํ กาเรตฺวา อิมินา กโตกาเส อุปสงฺกมิตฺวา ปฺหํ ปุจฺฉิสฺสามีติ โอกาสกรณตฺถํ อามนฺเตสิ.

เอวํ มหาราช โหตุ, ภทฺทํ ตว โย ตฺวํ มํ เอหิ มาริส อุยฺยาน กีฬาทีนิ วา นฏสมชฺชาทีนิ วา ทสฺสนาย คจฺฉามาติ อวตฺวา พุทฺธํ ปสฺสิสฺสาม ธมฺมํ โสสฺสามาติ วทสีติ ทฬฺหตรํ อุปตฺถมฺเภนฺโต เทวานมินฺทสฺส วจนํ ปฏิสฺสุตฺวา อนุจริยํ สหจรณํ เอกโต คมนํ อุปาคมิ.

วนฺเท ¶ เต ปิตรํ ภทฺเท, ติมฺพรุํ สูริยวจฺฉเส;

เยน ชาตาสิ กลฺยาณี, อานนฺทชนนี มม.

เอวํ วุตฺเต ภควา ปฺจสิขํ คนฺธพฺพเทวปุตฺตํ เอตทโวจ. สํสนฺทติ โข เต ปฺจสิข ตนฺติสฺสโร คีตสฺสเรน คีตสฺสโร จ ตนฺติสฺสเรน, นจ ปน เต ปฺจสิข ตนฺติสฺสโร คีตสฺสรํ อติวตฺตติ คีตสฺสโร จ ตนฺติสฺสรํ. กทา สํยูฬฺหา ปน เต ปฺจสิข วฺมิ คาถา พุทฺธูปสฺหิตา ธมฺมูปสฺหิตา สํยูปสฺหิตา อรหนฺตูปสฺหิตา กามูปสฺหิตาติ –

ภควตา ¶ ปฺจสิขสฺส โอกาโส นกโตติ เทวตา คเหตฺวา ตโตว ปฏินิวตฺเตยฺย. ตโต มหาชานิโย ภเวยฺย, วณฺเณ ปน กถิเต กโต ภควตา ปฺจสิขสฺส โอกาโสติ เทวตาหิ สทฺธึ อุปสงฺกมิตฺวา ปฺหํ ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺชนาวสาเน อสีติยา เทวตาสหสฺเสหิ สทฺธึ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิสฺสตีติ ตฺวา วณฺณํ กเถสิ.

อถ ¶ โข ภควา สกฺกํ เทวานมินฺทํ เอตทโวจ ‘‘อจฺฉริยมิทํ อายสฺมโต โกสิยสฺส, อพฺภุตมิทํ อายสฺมโต โกสิยสฺส ตาว พหุกิจฺจสฺส พหุกรณียสฺส ยทิทํ อิธาคมน’’นฺติ.

จิรปฏิกาหํ ภนฺเต ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุกาโม, อปิ จ เทวานํ ตาวตึสานํ เกหิจิ เกหิจิ กิจฺจกรณีเยหิ พฺยาวโฏ, เอวาหํ นาสกฺขึ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ.

เต ¶ ‘‘ตว สนฺตกา, มม สนฺตกา’’ติ นิจฺเฉตุํ อสกฺโกนฺตา อฑฺฑํ กโรนฺติ, สกฺกํ เทวราชานํ ปุจฺฉนฺติ, โส ‘‘ยสฺส วิมานํ อาสนฺนตรํ, ตสฺส สนฺตกา’’ติ วทติ.

ยสฺส ¶ วิมานํ โอโลเกนฺตี ิตา, ตสฺส สนฺตกาติ วทติ.

อิเธว ¶ ภนฺเต กปิลวตฺถุสฺมึ โคปิกา นาม สกฺยธีตา อโหสิ พุทฺเธ ปสนฺนา ธมฺเม ปสนฺนา สงฺเฆ ปสนฺนา สีเลสุ ปริปูรการินี, สา อิตฺถิตฺตํ วิราเชตฺวา ปุริสตฺตํ ภาเวตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา.

ตสฺส ¶ ธมฺมสฺส ปตฺติยา, อาคตมฺหาสิ มาริส;

กตาวกาสา ภควตา, ปฺหํ ปุจฺเฉมุ มาริส.

ปุจฺฉ วาสว มํ ปฺหํ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ;

ตสฺส ตสฺเสว ปฺหสฺส, อหํ อนฺตํ กโรมิ เต.

กึ ¶ สํโยชนา นุ โข มาริส เทวา มนุสฺสา อสุรา นาคา คนฺธพฺพา เย จฺเ สนฺติ ปุถุกายา, เต อเวรา อทณฺฑา อสปตฺตา อพฺยาปชฺชา วิหเรมุ อเวริโนติ อิติ จ เนสํ โหติ. อถ จ ปน สเวรา สทณฺฑา สสปตฺตา สพฺยาปชฺชา วิหรนฺติ สเวริโนติ.

อิสฺสามจฺฉริยสํโยชนา ¶ โข เทวานมินฺท เทวา มนุสฺสา อสุรา นาคา คนฺธพฺพา เยจฺเ สนฺติ ปุถุกายา, เต อเวรา อทณฺฑา อสปตฺตา อพฺยาปชฺชา วิหเรมุ อเวริโนติ อิติ จ เนสํโหติ, อถ จ ปน สเวรา สทณฺฑา สสปตฺตา สพฺยาปชฺชา วิหรนฺติ สเวริโนติ.

อิสฺสตีติ ¶ อิสฺสา, สา ปรสมฺปตฺตีนํ อุสูยนลกฺขณา, ตตฺเถว อนภิรติรสา, ตโต วิมุขภาวปจฺจุปฏฺานา, ปรสมฺปตฺติ ปทฏฺานา, สํโยชนนฺติ ทฏฺพฺพา.

มจฺเฉรภาโว ¶ มจฺฉริยํ, ตํลทฺธานํ วา ลภิตพฺพานํ วา อตฺตโน สมฺปตฺตีนํ นิคูหนลกฺขณํ, ตาสํเยว ปเรหิ สาธารณภาว อกฺขมนรสํ, สงฺโกจนปจฺจุปฏฺานํ, กฏุกฺจุกตา ปจฺจุปฏฺานํ วา, อตฺตสมฺปตฺติปทฏฺานํ, เจตโส วิรูปภาโวติ ทฏฺพฺพํ.

กึ ¶ วณฺโณ เอโสติ ตํ ตํ โทสํ วทนฺโต ปริยตฺติฺจ กสฺสจิ กิฺจิ อเทนฺโต ทุพฺพณฺโณ เจว เอฬมูโคจ โหติ.

ยาว ¶ ตํ นปฺปหียติ, ตาว เทวมนุสฺสา อเวรตาทีนิ ปตฺถยนฺตาปิ เวราทีนิ นปริมุจฺจนฺติเยว.

อถ ¶ โข สกฺโก เทวานมินฺโท ภควนฺตํ อุตฺตริ ปฺหํ อปุจฺฉิ–

อิสฺสามจฺฉริยํ ปน มาริส กึ นิทานํ กึ สมุทยํ กึ ชาติกํ กึ ปภวํ, กิสฺมึ สติ อิสฺสามจฺฉริยํ โหติ, กิสฺมึ อสติ อิสฺสามจฺฉริยํ น โหตีติ.

อิสฺสามจฺฉริยํ ¶ โข เทวานมินฺท ปิยาปฺปิยนิทานํ ปิยาปฺปิยสมุทยํ ปิยาปฺปิยชาติกํ ปิยาปฺปิยปภวํ, ปิยาปฺปิเย สติ อิสฺสามจฺฉริยํ โหติ, ปิยาปฺปิเย อสติ อิสฺสามจฺฉริยํ นโหตีติ.

น ¶ สกฺกา ทาตุํ, กิลมิสฺสติ วา อุกฺกณฺิสฺสติ วาติอาทีนิ วตฺวา มจฺฉริยํ กโรติ.

อโห ¶ วตสฺส เอวรูปํ น ภเวยฺยาติ อิสฺสํ กโรติ.

มยมฺเปตํ มมายนฺตา น ปริภุฺชาม, น สกฺกา ทาตุนฺติ มจฺฉริย กโรติ.

เปตฺวา ¶ มํ โก อฺโ เอวรูปสฺส ลาภีติ อิสฺสํ วา กโรติ, ยาจิโต ตาวกาลิกมฺปิ อททมาโน มจฺฉริยํ วา กโรติ.

ปิยาปฺปิยํ โข ปน มาริส กึนิทานํ กึสมุทยํ กึชาติกํ กึปภวํ, กิสฺมึ สติ ปิยาปฺปิยํ โหติ, กิสฺมึ อสติ ปิยาปฺปิยํ น โหตีติ.

ปิยาปฺปิยํ ¶ โข เทวานมินฺท ฉนฺทนิทานํ ฉนฺทสมุทยํ ฉนฺทชาติกํ ฉนฺทปภวํ, ฉนฺเท สติ ปิยาปฺปิยํ โหติ, ฉนฺเท อสติ ปิยาปฺปิยํ น โหตีติ.

ฉนฺทนิทานนฺติเอตฺถ ¶ ปริเยสนฉนฺโท, ปฏิลาภฉนฺโท, ปริโภค ฉนฺโท, สนฺนิธิฉนฺโท, วิสฺสชฺชนฉนฺโทติ ปฺจวิโธ ฉนฺโท.

อิเม ¶ มํ รกฺขิสฺสนฺติ โคปิสฺสนฺติ มมายิสฺสนฺติ สมฺปริวารยิสฺสนฺตีติ.

ฉนฺโท โข ปน มาริส กึนิทาโน กึสมุทโย กึชาติโก กึปภโว, กิสฺมึ สติ ฉนฺโท โหติ, กิสฺมึ อสติ ฉนฺโท นโหตีติ. ฉนฺโท โข เทวานมินฺท วิตกฺกนิทาโน วิตกฺกสมุทโย วิตกฺกชาติโก วิตกฺกปภโว, วิตกฺเก สติ ฉนฺโท โหติ, วิตกฺเก อสติ ฉนฺโท น โหตีติ.

เอตฺตกํ ¶ รูปสฺส ภวิสฺสติ, เอตฺตกํ สทฺทสฺส, เอตฺตกํ คนฺธสฺส, เอตฺตกํ รสสฺส, เอตฺตกํ โผฏฺพฺพสฺส ภวิสฺสติ, เอตฺตกํ มยฺหํ ภวิสฺสติ, เอตฺตกํ ปรสฺส ภวิสฺสติ, เอตฺตกํ นิทหิสฺสามิ, เอตฺตกํ ปรสฺส ทสฺสามีติ ววตฺถานํ วิตกฺกวินิจฺฉเยน โหติ. เตนาห ฉนฺโท โข เทวานมินฺท วิตกฺกนิทาโนติ.

กถํ ¶ ปฏิปนฺโน ปน มาริส ภิกฺขุ ปปฺจสฺาสงฺขานิโรธสารุปฺปคามินึ ปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหตีติ.

โสมนสฺสํปาหํ ¶ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปิ. โทมนสฺสํปาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปิ. อุเปกฺขํปาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปิ.

กึ ¶ ปน ภควตา ปุจฺฉิตํ กถิตํ อปุจฺฉิตํ, สานุสนฺธิกํ อนนุสนฺธิกนฺติ.

ปุจฺฉิตเมว กถิตํ โน อปุจฺฉิตํ. สานุสนฺธิกเมว โน อนนุสนฺธิกํ.

อิเม ¶ ปฺจกฺขนฺธา กึ เหตุกาติ อุปปริกฺขนฺโธ อวิชฺชาทิเหตุกาติ ปสฺสติ.

อโหสุขํ ¶ อโหสุขนฺติ วาจํ นิจฺฉารยมานวเสน อุปฺปชฺชติ.

อโหทุกฺขํ ¶ อโหทุกฺขนฺติ วิปฺปลาปยมานเมว อุปฺปชฺชติ.

‘‘โสมนสฺสํปาหํ ¶ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปี’’ติ อิติโข ปเนตํ วุตฺตํ, กิฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ. ตตฺถ ยํ ชฺา โสมนสฺสํ ‘‘อิมํ โข เม โสมนสฺสํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ, เอวรูปํ โสมนสฺสํ น ¶ เสวิตพฺพํ. ตตฺถ ยํ ชฺา โสมนสฺสํ ‘‘อิมํ โข เม โสมนสฺสํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺตี’’ติ, เอวรูปํ โสมนสฺสํ เสวิตพฺพํ. ตตฺถ ยํ เจ สวิตกฺกํ สวิจารํ, ยํเจ อวิตกฺกํ อวิจารํ, เย อวิตกฺเก อวิจาเร, เต ปณีตตเร. ‘‘โสมนสฺสํปาหํ เทวานมินฺท ทุวิเธน วทามิ เสวิตพฺพํปิ อเสวิตพฺพํปี’’ติ อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ, อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ.

น ¶ ลทฺธํ วต เม สพฺรหฺมจารีหิ สทฺธึ วิสุทฺธิปวารณํ ปวาเรตุนฺติ อาวชฺชโต โทมนสฺสํ อุปฺปชฺชติ, อสฺสุธารา ปวตฺตนฺติ คามนฺต ปพฺภารวาสี มหาสีวตฺเถรสฺส วิย.

อมฺหากํ ¶ อาจริโย อฺเสํ อวสฺสโย โหติ, อตฺตโน ภวิตุํ น สกฺโกติ, โอวาทมสฺส ทสฺสามีติ อากาเสน คนฺตฺวา วิหารสมีเป โอตริตฺวา ทิวาฏฺาเน นิสินฺนํ อาจริยํ อุปสงฺกมิตฺวา วตฺตํ ทสฺเสตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ.

กึ การณา อาคโตสิ ปิณฺฑปาติกาติ อาห.

น ¶ เต ตุมฺหากํ อนุโมทนาย อตฺโถติ อากาเส อุปฺปติตฺวา อคมาสิ.

อิมสฺส ¶ ภิกฺขุโน ปริยตฺติยา กมฺมํ นตฺถิ, มยฺหํ ปน องฺกุสโก ภวิสฺสามีติ อาคโตติ ตฺวา อิทานิ โอกาโส น ภวิสฺสติ, ปจฺจูสกาเล คมิสฺสามีติ ปตฺตจีวรํ สมีเป กตฺวา สพฺพํ ทิวสภาคํ ปมยาม มชฺฌิมยามฺจ ธมฺมํ วาเจตฺวา ปจฺฉิมยาเม เอกสฺมึ เถเร อุทฺเทสํ คเหตฺวา นิกฺขนฺเต ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา เตเนว สทฺธึ นิกฺขนฺโต.

ตโต ¶ ‘‘น มฺเจ มยฺหํ จตูหิ อิริยาปเถหิ มคฺคผลํ อุปฺปชฺชิสฺสติ อรหตฺตํ อปตฺวา เนว มฺเจ ปิฏฺึ ปสาเรสฺสามิ, น ปาเท โธวิสฺสามีติ มฺจํ อุสฺสาเปตฺวา เปสิ.

อิทานิ ¶ เม ตึสวสฺสานิ สมณธมฺมํ กโรนฺตสฺส, นาสกฺขึ อรหตฺตํ ปาปุณิตุํ, อทฺธา เม อิมสฺมึ อตฺตภาเว มคฺโควา ผลํวา นตฺถิ, น เม ลทฺธํ สพฺรหฺมจารีหิ สทฺธึ วิสุทฺธิปวารณํ ปวาเรตุนฺติ จินฺเตสิ.

โภ ¶ มหาสีวตฺเถร เทวตาปิ ตยา สทฺธึ เกฬึ กโรนฺติ, อนุจฺฉวิกํ นุ โข เต เอตนฺติ วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ อคฺคเหสิ. โส อิทานิ นิปชฺชิสฺสามีติ เสนาสนํ ปฏิชคฺคิตฺวา มฺจกํ ปฺเปตฺวา อุทกฏฺาเน อุทกํ ปจฺจุปฏฺเปตฺวา ปาเท โธวิสฺสามีติ โสปานผลเก นิสีทิ.

อเปถ ¶ ภนฺเต มาตุคาโมติ โอกาสํ กาเรตฺวา เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ปุรโต อุกฺกุฏิโก นิสีทิตฺวา ปาเท โธวิสฺสามีติ อาห.

ธมฺมทายาทา ¶ เม ภิกฺขเว ภวถ, มา อามิสทายาทา, อตฺถิ เม ตุมฺเหสุ อนุกมฺปา, กินฺติ เม สาวกา ธมฺมทายาทา ภเวยฺยุํ, โน อามิสทายาทาติ. ตุมฺเห จ ภิกฺขเว อามิสทายาทา ภเวยฺยาถ, โน ธมฺมทายาทา. ตุมฺเหปิ เตน อาทิยา ภเวยฺยาถ, อามิส ทายาทา สตฺถุสาวกา วิหรนฺติ, โน ธมฺมทายาทาติ. อหมฺปิเตน อาทิโย ภเวยฺยํ อามิสทายาทา สตฺถุ สาวกา วิหรนฺติ, โน ธมฺมทายาทาติ. ตุมฺเห จ เม ภิกฺขเว ธมฺมทายาทา ภเวยฺยาถ โน อามิสทายาทา. ตุมฺเหปิ เตน อาทิยา ภเวยฺยาถ ธมฺมทายาทา สตฺถุ สาวกา วิหรนฺติ, โน อามิสทายาทาติ. อหมฺปิ เตน น อาทิโย ภเวยฺยํ. ธมฺมทายาทา สตฺถุ สาวกา วิหรนฺติ, โน อามิสทายาทาติ. ตสฺมาติห เม ภิกฺขเว ธมฺมทายาทา ภวถ, มา อามิสทายาทา, อตฺถิเม ตุมฺเหสุ อนุกมฺปา, กินฺติ เม สาวกา ธมฺมทายาทา ภเวยฺยุํ, โน อามิสทายาทาติ.

กหํ ¶ พุทฺโธ กหํ ภควา กหํ เทวเทโว นราสโภ ปุริสสีโหติ ภควนฺตํ ปริเยสนฺติ.

วุตฺตมฺปิเจตํ ¶ ‘‘เตน โข ปน สมเยน ภควา สกฺกโต โหติ ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต ลาภี จีวร ปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ, ภิกฺขุสงฺโฆปิ โข สกฺกโต โหติ…เป… ปริกฺขาราน’’นฺติ.

ยาวตา โข จุนฺท เอตรหิ สงฺโฆ วา คโณ วา โลเก อุปฺปนฺโน, นาหํ จุนฺท อฺํ เอกสงฺฆมฺปิ สมนุปสฺสามิ, เอวํ ลาภคฺค ยสคฺคปตฺตํ, ยถริว จุนฺท ภิกฺขุสงฺโฆติ.

อมฺหากํ ¶ อาจริยสฺส เทถ, อุปชฺฌายสฺส เทถาติ อุจฺจาสทฺท มหาสทฺทํ กโรนฺติ. สา จ เนสํ ปวตฺติ ภควโตปิ ปากฏา อโหสิ. ตโต ภควา อนนุจฺฉวิกนฺติ ธมฺมสํเวคํ อุปฺปาเทตฺวา จินฺเตสิ.

ปจฺจยา อกปฺปิยาติ น สกฺกา สิกฺขาปทํ ปฺเปตุํ. ปจฺจยปฏิพทฺธา หิ กุลปุตฺตานํ สมณธมฺมวุตฺติ. หนฺทาหํ ธมฺมทายาทปฏิปทํ เทเสมิ.

สา ¶ สิกฺขากามานํ กุลปุตฺตานํ สิกฺขาปทปฺตฺติ วิย ภวิสฺสติ นครทฺวาเร ปิตสพฺพกายิกอาทาโส วิย จ, ยถา หิ นคร ทฺวาเร ปิเต สพฺพกายิเก อาทาเส จตฺตาโร วณฺณา อตฺตโน ฉายํ ทิสฺวา วชฺชํ ปหาย นิทฺโทสา โหนฺติ.

โส ¶ หิ พฺราหฺมณ ภควา อนุปฺปนฺนสฺส มคฺคสฺส อุปฺปาเทตา, อสฺชาตสฺส มคฺคสฺส สฺชเนตา, อนกฺขาตสฺส มคฺคสฺส อกฺขาตา, มคฺคฺู มคฺควิทู มคฺคโกวิโทติจ. โส หาวุโส ภควา ชานํ ชานาติ, ปสฺสํ ปสฺสติ จกฺขุภูโต าณภูโต ธมฺมภูโต พฺรหฺมภูโต วตฺตา ปวตฺตา อตฺถสฺส นินฺเนตา อมตสฺส ทาตา ธมฺมสฺสามี ตถาคโตติจ, ….

ปณีเตน ¶ ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปสิ สมฺปวาเรสิ.

อเร ¶ ตฺวํ สุคตาติริตฺตมฺปิ ปิณฺฑปาตํ ปฏิกฺขิปิตฺวา อีทิสํ อิจฺฉํ อุปฺปาเทสิ.

ทุพฺภโร ¶ ภิกฺขุ น สกฺกา โปสิตุํ.

อมฺหากํ ¶ ภทนฺโต สุภโร โถเกนปิ ตุสฺสติ, มยเมว นํ โปสิสฺสามาติ ปฏิฺํ กตฺวา โปเสนฺติ.

‘‘อเร ¶ ตฺวํ นาม ตทา สุคตาติริตฺตมฺปิ ปิณฺฑปาตํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ตถา ชิฆจฺฉาทุพฺพลฺยปเรโตปิ สมณธมฺมํ กตฺวา อชฺช โกสชฺชมนุยุฺชสิ’’ –

ยา ¶ จ โข อานนฺทกถา อภิสลฺเลขิตา เจโตวินีวรณสปฺปายา เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ. เสยฺยถิทํ อปฺปิจฺฉกถาติ …,.

อิทมโวจ ¶ ภควา, อิทํ วตฺวาน สุคโต อุฏฺายาสนา วิหารํ ปาวิสิ.

อิมํ ¶ มยา สํขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิฏฺํ วิตฺถาเรน อวิภตฺตํ, ธมฺมปฏิคฺคาหกา ภิกฺขู อุคฺคเหตฺวา อานนฺทํ วา กจฺจานํ วา อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิสฺสนฺติ, เต มยฺหํ าเณน สํสนฺเทตฺวา กเถสฺสนฺติ, ตโต ธมฺมปฏิคฺคาหกา ปุน มํ ปุจฺฉิสฺสนฺติ, เตสํ อหํ สุกถิตํ ภิกฺขเว อานนฺเทน, สุกถิตํ กจฺจาเนน, มํ เจปิ ตุมฺเห เอกมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยาถ, อหมฺปิ นํ เอวเมว พฺยากเรยฺยนฺติ.

เอวํ ¶ เม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา นาติเก วิหรติ คิฺชกาวสเถ, เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา จ อนุรุทฺโธ อายสฺมา จ นนฺทิโย อายสฺมา จ กิมิโล โคสิงฺคสาลวนทาเย วิหรนฺติ. อถโข ภควา สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต เยน โคสิงฺคสาลวนทาโย, เตนุปสงฺกมิ. อทฺทสา โข ทายปาโล ภควนฺตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘มา มหาสมณ เอตํ ทายํ ปาวิสิ, สนฺเตตฺถ ตโย กุลปุตฺตา อตฺตกามรูปา วิหรนฺติ, มา เตสํ อผาสุกมกาสี’’ติ.

อหํ ¶ อิเม กุลปุตฺเต ปคฺคณฺหิตฺวา อุกฺกํสิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา ธมฺมํ เนสํ เทเสสฺสามีติ.

อสฺโสสิ ¶ โข อายสฺมา อนุรุทฺโธ ทายปาลสฺส ภควตา สทฺธึ มนฺตยมานสฺส. สุตฺวาน ทายปาลํ เอตทโวจ, มา อาวุโส ทายปาล ภควนฺตํ วาเรสิ, สตฺถา โน ภควา อนุปฺปตฺโตติ.

มยํ ¶ ตโย ชนา อิธ วิหราม, อฺเ ปพฺพชิตา นาม นตฺถิ, อยฺจ ทายปาโล ปพฺพชิเตน วิย สทฺธึ กเถติ, โก นุ โข ภวิสฺสตีติ.

อยํ ¶ ทายปาโล ผณกตํ อาสิวิสํ คีวาย คเหตุํ หตฺถํ ปสาเรนฺโตวิย โลเก อคฺคปุคฺคเลน สทฺธึ กเถนฺโตว น ชานาติ, อฺตรภิกฺขุนา วิย สทฺธึ กเถตีติ.

มยํ ¶ ตโย ชนา สมคฺควายํ วสาม. สจาหํ เอกโกว ปจฺจุคฺคมนํ กริสฺสามิ. สมคฺควาโส นาม น ภวิสฺสตีติ ปิยมิตฺเต คเหตฺวาว ปจฺจุคฺคมนํ กริสฺสามิ. ยถา จ ภควา มยฺหํ ปิโย, เอวํ สหายานมฺปิ เม ปิโยติ, เตหิ สทฺธึ ปจฺจุคฺคมนํ กาตุกาโม สยํ อกตฺวาว อุปสงฺกมิ.

ตสฺส ¶ มยฺหํ ภนฺเต เอวํ โหติ, ยํ นูนาหํ สกํ จิตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา อิเมสํเยว อายสฺมนฺตานํ จิตฺตสฺส วเสน วตฺเตยฺยนฺติ. โส โข อหํ ภนฺเต สกํ จิตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา อิเมสํเยว อายสฺมนฺตานํ จิตฺตสฺส วเสน วตฺตามิ, นานาหิ โข โน ภนฺเต กายา เอกฺจ ปน มฺเ จิตฺตนฺติ.

สาธุ ¶ สาธุ อนุรุทฺธา, กจฺจิ ปน โว อนุรุทฺธา อปฺปมตฺตา อาตาปิโน ปหิตตฺตา วิหรถาติ.

ตคฺฆ มยํ ภนฺเต อปฺปมตฺตา อาตาปิโน ปหิตตฺตา วิหรามาติ.

ยถา ¶ กถํ ปน ตุมฺเห อนุรุทฺธา อปฺปมตฺตา อาตาปิโน ปหิตตฺตา วิหรถาติ.

อตฺถิ ¶ ปน โว อนุรุทฺธา เอวํ อปฺปมตฺตานํ อาตาปีนํ ปหิตตฺตานํ วิหรนฺตานํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต ผาสุวิหาโรติ.

กึ ¶ หิ โน สิยา ภนฺเต. อิธ มยํ ภนฺเต ยาวเทว อากงฺขาม, วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหราม, อยํ โข โน ภนฺเต อมฺหากํ อปฺปมตฺตานํ อาตาปีนํ ปหิตตฺตานํ วิหรนฺตานํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต ผาสุวิหาโรติ.

เอวํ ¶ เม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา อาฬวิยํ วิหรติ อาฬวกสฺส ยกฺขสฺส ภวเน.

นาสกฺขิ ¶ มิคํ คเหตุนฺติ อปวาทโมจนตฺถํ กาเชนาทาย อาคจฺฉนฺโต นครสฺสาวิทูเร พหลปตฺตปลาสํ มหานิคฺโรธํ ทิสฺวา ปริสฺสมวิโนทนตฺถํ ตสฺส มูลมุปคโต.

เย ¶ เย วชฺชา โหนฺติ, เต เต สนฺธาย ‘‘โย ชีวิตตฺถิโก, โส นิกฺขมตู’’ติ ภณติ.

ราชา ¶ โจเร คเหตฺวา ยกฺขสฺส เทตีติ มนุสฺสา โจรกมฺม โต ปฏิวิรตา. ตโต อปเรน สมเยน นวโจรานํ อภาเวน ปุราณโจรานฺจ ปริกฺขเยน พนฺธนาคารานิ สุฺานิ อเหสุํ.

ราชา ¶ อมฺหากํ ปิตรํ อมฺหากํ ปิตามหํ เปเสตีติ มนุสฺสา โขภํ กริสฺสนฺติ, มา โว เอตํ รุจฺจีติ วาเรสิ.

นตฺถิ ¶ เทว นคเร ทารโก เปตฺวา อนฺเตปุเร ตว ปุตฺตํ อาฬวกกุมารนฺติ.

อถ ¶ โข อาฬวโก ยกฺโข เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ นิกฺขม สมณาติ. สาธาวุโสติ ภควา นิกฺขมิ. ปวิส สมณาติ. สาธาวุโสติ ภควา ปาวิสิ. ทุติยมฺปิ โข โอฬวโก ยกฺโข ภควนฺตํ เอตทโวจ นิกฺขม สมณาติ. สาธาวุโสติ ภควา นิกฺขมิ. ปวิส สมณาติ. สาธาวุโสติ ภควา ปาวิสิ. ตติยมฺปิ โข อาฬวโก ยกฺโข ภควนฺตํ เอตทโวจ นิกฺขม สมณาติ. สาธาวุโสติ ภควา นิกฺขมิ. ปวิส สมณาติ. สาธาวุโสติ ภควา ปาวิสิ. จตุตฺถมฺปิ โข อาฬวโก ยกฺโข ภควนฺตํ เอตทโวจ นิกฺขม สมณาติ. น ขฺวาหํ ตํ อาวุโส นิกฺขมิสฺสามิ. ยํ เต กรณียํ, ตํ กโรหีติ. ปฺหํ ตํ สมณ ปุจฺฉิสฺสามิ, สเจ เม น พฺยากริสฺสสิ, จิตฺตํ วา เต ขิปิสฺสามิ, หทยํ วา เต ผาเลสฺสามิ, ปาเทสุ วา คเหตฺวา ปารคงฺคาย ขิปิสฺสามีติ. น ขฺวาหํ ตํ อาวุโส ปสฺสามิ สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย, โย เม จิตฺตํ วา ขิเปยฺย หทยํ วา ผาเลยฺย ปาเทสุ วา คเหตฺวา ปารคงฺคาย ขิเปยฺย. อปิจ ตฺวํ อาวุโส ปุจฺฉ ยทา กงฺขสีติ.

โก ¶ โส ภควานาม, โย มม ภวนํ ปวิฏฺโติ อาห.

น ตฺวํ อาวุโส ชานาสิ ภควนฺตํ อมฺหากํ สตฺถารํ, โย ตุสิตภวเน ิโต ปฺจมหาวิโลกิตํ วิโลเกตฺวาติอาทินา นเยน ยาว ทมฺมจกฺกปวตฺตนา กเถนฺตา ปฏิสนฺธิอาทีสุ ทฺวตฺตึสปุพฺพนิมิตฺตานิ วตฺวา อิมานิปิ ตฺวํ อาวุโส อจฺฉริยานิ นาทฺทสาติ โจเทสุํ.

ปสฺสถ ¶ ทานิ ตุมฺหากํ วา สตฺถา มหานุภาโว, อหํ วาติ ทกฺขิณปาเทน สฏฺิโยชนมตฺตํ เกลาสปพฺพตกูฏํ อกฺกมิ.

ยํ ¶ นูนาหํ เกนจิ อเชยฺยํ ทุสฺสาวุธํ มุฺเจยฺยนฺติ.

อิทํ ¶ การณํ เมตฺตาวิหารยุตฺโต สมโณ, หนฺท นํ โรเสตฺวา เมตฺตาย วิโยเชมีติ อิมินา สมฺพนฺเธเนตํ วุตฺตํ, อถ โข อาฬวโก ยกฺโข เยน ภควา…เป… นิกฺขม สมณาติ.

‘‘สุพฺพโจ ¶ วตายํ สมโณ เอกวจเนเนว นิกฺขนฺโต, เอวํ นาม นิกฺขเมตุํ สุขํ สมณํ อการเณเนวาหํ สกลรตฺตึ ยุทฺเธน อพฺภุยฺยาสินฺติ มุทุจิตฺโต หุตฺวา ปุน จินฺเตสิ –

สุพฺพโจ ¶ อยํ สมโณ นิกฺขมาติ วุตฺโต นิกฺขมติ. ปวิสาติ วุตฺโต ปวิสติ. ยํนูนาหํ อิมํ สมณํ เอวเมว สกลรตฺตึ กิลเมตฺวา ปาเท คเหตฺวา ปารคงฺคาย ขิเปยฺยนฺติ ปาปกํ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา จตุตฺถวารํ อาห นิกฺขม สมณาติ.

กึ ¶ สูธ วิตฺตํ ปุริสสฺส เสฏฺํ,

สทฺธีธ ¶ วิตฺตํ ปุริสสฺส เสฏฺํ,

ปฺาชีวึ ชีวิตมาหุ เสฏฺนฺติ.

วิสมฺปิ สจฺเจน หนนฺติ ปณฺฑิตา;

สจฺเจ ิตา นิพฺพุตึ ปตฺถยนฺติ.

กถํสุ ¶ ตรติ โอฆํ, กถํสุ ตรติ อณฺณวํ;

กถํสุ ทุกฺขมจฺเจติ, กถํสุ ปริสุชฺฌติ.

สทฺธาย ¶ ตรติ โอฆํ, อปฺปมาเทน อณฺณวํ;

วีริเยน ทุกฺขมจฺเจติ, ปฺาย ปริสุชฺฌติ.

กถํสุ ¶ ลภเต ปฺํ, กถํสุ วินฺทเต ธนํ;

กถํสุ กิตฺตึ ปปฺโปติ, กถํ มิตฺตานิ คนฺถติ;

อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, กถํ เปจฺจ น โสจตีติ–

สทฺทหาโน ¶ อรหตํ, ธมฺมํ นิพฺพานปตฺติยา;

สุสฺสูสํ ลภเต ปฺํ, อปฺปมตฺโต วิจกฺขโณ.

ปติรูปการี ¶ ธุรวา, อุฏฺาตา วินฺทเต ธนํ;

สจฺเจน กิตฺตึ ปปฺโปติ, ททํ มิตฺตานิ คนฺถติ.

อสฺมา โลโก ปรํ โลกํ, เอวํ เปจฺจ น โสจติ.

กถํ ¶ นุ ทานิ ปุจฺเฉยฺยํ, ปุถู สมณพฺราหฺมเณ;

โยหํ อชฺช ปชานามิ, โย อตฺโถ สมฺปรายิโก.

อตฺถาย ¶ วต เม พุทฺโธ, วาสายาฬวิมาคมา;

โยหํ อชฺช ปชานามิ, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.

โส ¶ อหํ วิจริสฺสามิ, คามา คามํ ปุรา ปุรํ;

นมสฺสมาโน สมฺพุทฺธํ, ธมฺมสฺส จ สุธมฺมตํ.

สพฺพงฺคุเปตํ ปริปุณฺณพฺยฺชนํ;

อยํ กุมาโร สรณมุเปติ พุทฺธํ…เป… ธมฺมํ…เป… สงฺฆํ.

เอกํ ¶ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา สาริปุตฺโต มคเธสุ วิหรติ นาลกคามเก อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน. จุนฺโท จ สมณุทฺเทโส อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส อุปฏฺาโก โหติ.

อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต เตเนว อาพาเธน ปรินิพฺพายิ. อถ โข จุนฺโท สมณุทฺเทโส อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ปตฺตจีวรมาทาย เยน สาวตฺถิ เชตวนํ อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราโม, เยนา ยสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ, เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข จุนฺโท สมณุทฺเทโส อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ ‘‘อายสฺมา ภนฺเต สาริปุตฺโต ปรินิพฺพุโต, อิทมสฺส ปตฺตจีวร’’นฺติ. อตฺถิ โข อิทํ อาวุโส จุนฺท กถา ปาภตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย, อายามาวุโส จุนฺท, เยน ภควา เตนุปสงฺกมิสฺสาม, อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสฺสามาติ. ‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ โข จุนฺโท สมณุทฺเทโส อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปจฺจสฺโสสิ.

พุทฺธา ¶ นุ โข ปมํ ปรินิพฺพายนฺติ, อุทาหุ อคฺคสาวกาติ.

อนุชานาตุ ¶ เม ภนฺเต ภควา, อนุชานาตุ สุคโต. ปรินิพฺพาน กาโล เม, โอสฺสฏฺโ เม อายุสงฺขาโรติ.

กตฺถ ¶ ปรินิพฺพายิสฺสสิ สาริปุตฺตาติ.

อตฺถิ ภนฺเต มคเธสุ นาลกคาเม ชาโตวรโก, ตตฺถาหํ ปรินิพฺพายิสฺสามีติ.

ยสฺส ทานิ ตฺวํ สาริปุตฺต กาลํ มฺสิ, อิทานิ ปน เต เชฏฺกนิฏฺ ภาติกานํ ตาทิสสฺส ภิกฺขุโน ทสฺสนํ ทุลฺลภํ ภวิสฺสติ, เทเสหิ เนสํ ธมฺมนฺติ อาห.

อถโข ¶ อายสฺมา จ อานนฺโท จุนฺโท จ สมณุทฺเทโส เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ, เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อยํ ภนฺเต จุนฺโท สมณุทฺเทโส ‘เอวมาห อายสฺมา ภนฺเต สาริปุตฺโต ¶ ปรินิพฺพุโต, อิทมสฺส ปตฺตจีวร’นฺติ. อปิจ เม ภนฺเต ‘มธุรก ชาโต วิย กาโย, ทิสาปิ เม น ปกฺขายนฺติ, ธมฺมาปิ มํ นปฺปฏิภนฺติ อายสฺมา สาริปุตฺโต ปรินิพฺพุโต’ติ’’ สุตฺวา–

อปฺปเกนปิ ¶ เมธาวี, ปาภเตน วิจกฺขโณ;

สมุฏฺาเปติ อตฺตานํ, อณุํ อคฺคึว สนฺธมนฺติ.

ตํวีตราคํ สุสมาหิตินฺทฺริยํ;

ปรินิพฺพุตํ วนฺทถ สาริปุตฺตํ.

อนุกมฺปโก การุณิโก จ นิพฺพุโต,

ปรินิพฺพุตํ วนฺทถ สาริปุตฺตํ.

จณฺฑาลปุตฺโต ¶ ยถา นครํ ปวิฏฺโ,

ปรินิพฺพุตํ วนฺทถ สาริปุตฺตํ.

อเหฏฺยนฺโต จรติ ปุรนฺตเร วเน;

ปรินิพฺพุตํ วนฺทถ สาริปุตฺตนฺติ.

อปิจ ¶ เม ภนฺเต มธุรกชาโต วิย กาโย.

กึ ¶ นุโข เต อานนฺท สาริปุตฺโต สีลกฺขนฺธํ วา อาทาย ปรินิพฺพุโต, สมาธิกฺขนฺธํ วา อาทาย ปรินิพฺพุโต, ปฺากฺขนฺธํ วา อาทาย ปรินิพฺพุโต, วิมุตฺติกฺขนฺธํ วา อาทาย ปรินิพฺพุโต, วิมุตฺติ าณทสฺสนกฺขนฺธํ วา อาทาย ปรินิพฺพุโตติ.

นนุ ¶ ตํ อานนฺท มยา ปฏิกจฺเจว อกฺขาตํ สพฺเพหิ ปิเยหิ มนา เปหิ นานาภาโว วินาภาโว อฺถาภาโว, ตํ กุเตตฺถ อานนฺท ลพฺภา ‘‘ยํ ตํ ชาตํ ภูตํ สงฺขตํ ปโลกธมฺมํ, ตํ วต มาปลุชฺชี’’ติ เนตํ านํ วิชฺชติ.

ตตฺถ ¶ กตมํ ตถาคตสฺส านฺจ านโต อฏฺานฺจ อฏฺานโต ยถาภูตํ าณํ. อิธ ตถาคโต ‘‘อฏฺานเมตํ อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล กฺจิ สงฺขารํ นิจฺจโต อุปคจฺเฉยฺย เนตํ านํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติ, ‘‘านฺจ โข เอตํ วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน กฺจิ สงฺขารํ นิจฺจโต อุปคจฺเฉยฺย านเมตํ วิชฺชตี’’ติ –

มยา ¶ ภนฺเต อุปฺปนฺโน โจโร น สกฺกา ปฏิพาหิตุํ, สงฺโฆ ปรสมุทฺทํ คจฺฉตุ, อหํ สมุทฺทารกฺขํ กริสฺสามีติ.

อาวุโส มหาโสณ อภิรุห มหาอุลุมฺปนฺติ.

นาหํ ¶ ภนฺเต ตุมฺเหสุ อคจฺฉนฺเตสุ คมิสฺสามีติ ยาวตติยํ กเถตฺวาปิ เถรํ อาโรเปตุํ อสกฺโกนฺตา นิวตฺตึสุ.

เอวรูปสฺส ¶ นาม ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺตสฺส สรีรธาตุนิจยฏฺานํ อนาถํ ชาตนฺติ จินฺตยมาโน นิสีทิ.

ภนฺเต ¶ เอตํ ปณฺณขาทกมนุสฺสานํ วสนฏฺานํ, ธูโม ปฺายติ, อหํ ปุรโต คมิสฺสามีติ เถรํ วนฺทิตฺวา อตฺตโน ภวนํ อคมาสิ. เถโร สพฺพมฺปิ ภยกาลํ ปณฺณขาทกมนุสฺเส นิสฺสาย วสิ.

อาวุโส มหาโสณ ภิกฺขาหาโร ปฺายตีติ วตฺวา ปตฺตจีวรํ อาโรเปตฺวา จีวรํ ปารุปิตฺวา ปตฺตํ นีหริตฺวา อฏฺาสิ.

มหาโสณตฺเถโร ¶ ปฺจภิกฺขุสตปริวาโร มณฺฑลารามวิหารํ ปตฺโต, เอเกโก นวหตฺถสาฏเกน สทฺธึ เอเกกกหาปณคฺฆนกํ ปิณฺฑปาตํ เทตูติ มนุสฺเส อโวจุํ.

อนายตเน ¶ นฏฺานํ อตฺตภาวานํ ปมาณํ นตฺถิ, พุทฺธานํ อุปฏฺานํ กริสฺสามีติ เจติยงฺคณํ คนฺตฺวา อปฺปหริตํ กโรติ.

มยํ ¶ ตาว มหลฺลกา, อิทํ นาม ภวิสฺสตีติ น สกฺกา ชานิตุํ, ตุวํ อตฺตานํ รกฺเขยฺยาสีติ.

กหํ ¶ วตฺตพฺพกนิคฺโรธตฺเถโร, กหํ วตฺตพฺพกนิคฺโรธตฺเถโรติ ปุจฺฉิตฺวา ตสฺส สนฺติกํ อคมํสุ.

ธมฺมสกฏสฺส ¶ อกฺโข ภิชฺชติ อกฺโข ภิชฺชตีติ ปริเทวมาโน วิจริ.

จตฺตาโรเม ¶ อาวุโส สมฺมปฺปธานา. กตเม จตฺตาโร. อิธาวุโส ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนา เม ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุนฺติ อาตปฺปํ กโรติ, อุปฺปนฺนา เม ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปฺปหียมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุนฺติ อาตปฺปํ กโรติ, อนุปฺปนฺนา เม กุสลา ธมฺมา อนุปฺปชฺชมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุนฺติ อาตปฺปํ กโรติ, อนุปฺปนฺนา เม กุสลา ธมฺมา อนุปฺปชฺชมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุนฺติ อาตปฺปํ กโรติ, อุปฺปนฺนา เม กุสลา ธมฺมา นิรุชฺฌมานา อนตฺถาย สํวตฺเตยฺยุนฺติ อาตปฺปํ กโรตีติ.

อุปชฺฌาโย ¶ เม อติวิย ปสนฺนจิตฺโต วนฺทติ, กึ นุ โข ปุปฺผานิ ลภิตฺวา ปูชํ กเรยฺยาสีติ จินฺเตสิ.

ตฺวํ ¶ อมฺเห อุจฺจากุลาติ สลฺลกฺเขสิ.

อฏฺานเมตํ ¶ อนวกาโส ยํ เอกิสฺสา โลกธาตุยา ทฺเว อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา อปุพฺพํ อจริมํ อุปฺปชฺเชยฺยุํ, เนตํ านํ วิชฺชตีติ ปชานาติ.

อชฺช ¶ สตฺถา ปรินิพฺพายติ, อชฺช สาสนํ โอสกฺกติ, ปจฺฉิมทสฺสนํ ทานิ อิทํ อมฺหากนฺติ ทสพลสฺส ปรินิพฺพุตทิวสโต มหนฺตตรํ การุฺํ กริสฺสนฺติ.

เอกปุคฺคโล ¶ ภิกฺขเว โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ อจฺฉริยมนุสฺโส, กตโม เอกปุคฺคโล ตถาคโต ภิกฺขเว อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธติ.

อภิกฺกนฺเต ¶ ปฏิกฺกนฺเต สมฺปชานการี โหติ.

สโต สมฺปชาโน ปฏิกฺกมตีติ วุตฺตํ.

กินฺนู เม เอตฺถ คเตน อตฺโถ อตฺถิ นตฺถีติ อตฺถานตฺถํ ปริคฺคเหตฺวา อตฺถปริคฺคณฺหนํ สาตฺถกสมฺปชฺํ.

อามิสโตปิ ¶ วฑฺฒิ อตฺโถเยว, ตํ นิสฺสาย พฺรหฺมจริยา นุคฺคหาย ปฏิปนฺนตฺตาติ วทนฺติ.

มยา ¶ ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺาย ภิกฺขุนา สทฺธึ ทฺเวกถา นาม นกถิตปุพฺพา, อฺสฺมึ ทิวเส อุปริวิเสสํ นิพฺพตฺเตสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ‘‘กึ ภนฺเต’’ติ ปฏิวจนํ อทาสิ.

ภนฺเต ¶ เอเต มนุสฺสา ตุมฺหากํ กึโหนฺติ, มาติปกฺขโต สมฺพนฺธา ปิติปกฺขโตติ.

อาวุโสยํ ¶ มาตาปิตูหิปิ ทุกฺกรํ, ตํ เอเต มนุสฺสา อมฺหากํ กโรนฺติ, ปตฺตจีวรมฺปิ โน เอเตสํ สนฺตกเมว, เอเตสํ อานุภาเวน เนว ภเย ภยํ น ฉาตเก ฉาตกํ ชานาม, เอทิสานาม อมฺหากํ อุปการิโน นตฺถีติ เตสํ คุเณ กเถนฺโต คจฺฉติ.

กมฺมฏฺานํ ¶ นาม อตฺถีติปิ สฺํ อกตฺวา คามํ ปิณฺฑาย ปวิสิตฺวา อนนุโลมิเกน คิหิสํสคฺเคน สํสฏฺโ จริตฺวา จ ภุฺชิตฺวา จ ตุจฺโฉ นิกฺขมติ.

อาวุโส ¶ ตุมฺเห น อิณฏฺฏา น ภยฏฺฏา น อาชีวิกา ปกตา ปพฺพชิตา, ทุกฺขา มุจฺจิตุกามา ปเนตฺถ ปพฺพชิตา. ตสฺมา คมเน อุปฺปนฺนกิเลสํ คมเนเยว นิคณฺหถ. าเน, นิสชฺชาย, สยเน อุปฺปนฺนกิเลสํ สยเนเยว นิคฺคณฺหถาติ.

อยํ ¶ ภิกฺขุ ตุยฺหํ อุปฺปนฺนํ วิตกฺกํ ชานาติ, อนนุจฺฉวิกํ เต เอตนฺติ อตฺตานํ ปฏิโจเทตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อริยภูมึ โอกฺกมติ.

อยํ ¶ เถโร ปุนปฺปุนํ นิวตฺติตฺวา คจฺฉติ, กึ นุโข มคฺคมูฬฺโห อุทาหุ กิฺจิ ปมุฏฺโติ สมุลฺลปนฺติ.

กินฺนู ¶ โข เอเต อมฺเหเหว สทฺธึ น สลฺลปนฺติ อุทาหุ อฺ มฺมฺปิ, ยทิ อฺมฺมฺปิ น สลฺลปนฺติ, อทฺธา วิวาทชาตา ภวิสฺสนฺติ.

อฺํ ¶ อุปฺปชฺชเต จิตฺตํ, อฺํ จิตฺตํ นิรุชฺฌติ;

อวีจิ มนุสมฺพนฺโธ, นที โสโตว วตฺตติ.

อาโลกิเต วิโลกิเต สมฺปชานการี โหติ.

สเจ ¶ ภิกฺขเว นนฺทสฺส ปุรตฺถิมา ทิสา อาโลเกตพฺพา โหติ, สพฺพํ เจตสา สมนฺนาหริตฺวา นนฺโท ปุรตฺถิมํ ทิสํ อาโลเกติ ‘เอวํ เม ปุรตฺถิมํ ทิสํ อาโลกยโต นาภิชฺฌา โทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสวิสฺสนฺตี’ติ. อิติห สาตฺถก สมฺปชาโน โหติ. สเจ ภิกฺขเว นนฺทสฺส ปจฺฉิมา ทิสา, อุตฺตรา ทิสา, ทกฺขิณา ทิสา, อุทฺธํ, อโธ, อนุทิสา อนุวิโลเกตพฺพา โหติ, สพฺพํ เจตสา สมนฺนาหริตฺวา นนฺโท อนุทิสํ อนุวิโลเกติ ‘เอวํ เม อนุทิสํ อนุวิโลกยโต…เป… สมฺปชาโน โหตีติ….

ภวงฺคา ¶ วชฺชนฺเจว, ทสฺสนํ สมฺปฏิจฺฉนํ;

สนฺตีรณํ โวฏฺพฺพนํ, ชวนํ ภวติ สตฺตมํ.

สมิฺชิเต ¶ ปสาริเต สมฺปชานการี โหติ.

สมิฺชิเต ปหาริเตติ ปพฺพานํ สมิฺชน ปสารเณ.

กสฺมา ¶ ภนฺเต สหสา หตฺถํ สมิฺชิตฺวา ปุน ยถาาเน เปตฺวา สณิกํ สมิฺชิตฺถาติ.

ยโต ปฏฺาย มยา อาวุโส กมฺมฏฺานํ มนสิกาตุํ อารทฺโธ, น เม กมฺมฏฺานํ มุฺชิตฺวา หตฺโถ สมิฺชิตปุพฺโพ, อิทานิ ปน เม ตุมฺเหหิ สทฺธึ กถยมาเนน กมฺมฏฺานํ มุฺจิตฺวา สมิฺชิโต, ตสฺมา ปุน ยถา าเน เปตฺวา สมิฺเชสินฺติ.

สาธุ ¶ ภนฺเต ภิกฺขุนา นาม เอวรูเปน ภวิตพฺพนฺติ.

สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารเณ สมฺปชานการี โหติ.

กตโม ¶ จ ปุคฺคโล สมยวิมุตฺโต, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล กาเลน กาลํ สมเยน สมยํ อฏฺ วิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ, ปฺาย จสฺส ทิสฺวา เอกจฺเจ อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺติ. อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล สมยวิมุตฺโต.

กตโม ¶ จ ปุคฺคโล อสมยวิมุตฺโต, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล นเหว โข กาเลน กาลํ สมเยน สมยํ อฏฺวิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ, ปฺาย จสฺส ทิสฺวา อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺติ. อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล อสมยวิมุตฺโต. สพฺเพปิ อริย ปุคฺคลา อริเย วิโมกฺเข อสมยวิมุตฺตา.

กตโม ¶ จ ปุคฺคโล กุปฺปธมฺโม, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี โหติ รูปสหคตานํ วา อรูปสหคตานํ วา สมาปตฺตีนํ, โส จ โข น นิกามลาภี โหติ น อกิจฺฉลาภี น อกสิร ลาภี, น ยตฺถิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ ยาวติจฺฉกํ สมาปชฺชติปิ วุฏฺาติปิ, านํ โข ปเนตํ วิชฺฌติ, ยํ ตสฺส ปุคฺคลสฺส ปมาทมาคมฺม ตา สมาปตฺติโย กุปฺเปยฺยุํ. อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล กุปฺปธมฺโม.

กตโม ¶ จ ปุคฺคโล สตฺตกฺขตฺตุปรโม, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาต ธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ, โส สตฺตกฺขตฺตุํ เทเว จ มานุเส จ สนฺธาวิตฺวา สํสริตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล สตฺตกฺขตฺตุปรโม.

โสโต ¶ โสโตติ หิทํ สาริปุตฺต วุจฺจติ, กตโม นุโข สาริปุตฺต โสโตติ. อยเมว หิ ภนฺเต อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค โสโต. เสยฺยถิทํ, สมฺมาทิฏฺิ…เป… สมฺมาสมาธีติ. โสตาปนฺโน โสตาปนฺโนติ หิทํ สาริปุตฺต วุจฺจติ, กตโม นุโข สาริปุตฺต โสตาปนฺโนติ. โย หิ ภนฺเต อิมินา อริเยน อฏฺงฺคิเกน มคฺเคน สมนฺนาคโต, อยํ วุจฺจติ โสตาปนฺโน, สฺวายํ อายสฺมา เอวํนาโม เอวํโคตฺโต อิติ วาติ, อิติวา….

กตโม ¶ จ ปุคฺคโล โกลํ โกโล. อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ, โส ทฺเว วา ตีณิ วา กุลานิ สนฺธาวิตฺวา สํสริตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ, อยํ วุจฺจติ โกลํ โกโล.

กตโม ¶ จ ปุคฺคโล เอกพีชี, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ, โส เอกํเยว มานุสกํ ภวํ นิพฺพตฺเตตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล เอกพีชี.

กตโม ¶ จ ปุคฺคโล สกทาคามี, อิเธ กจฺโจ ปุคฺคโล ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตา สกทาคามี โหติ สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ. อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล สกทาคามี.