📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
กวิทปฺปณนีติ
มาติกา
ยถาธมฺมิกราชูนํ, อมจฺจา จ ปุโรหิตา;
นีติสตฺถํ สุนิสฺสาย, นิจฺฉยนฺติ วินิจฺฉยํ.
องฺคานิ เวทา จตฺตาโร, มีมํสานฺยาย วิตฺถาโร;
ธมฺมสตฺถํ ปุราณฺจ, วิชฺชา เหตา จตุทฺทส.
อายุพฺเพโท มนุพฺเพโท, คนฺธพฺโพ เจติ เต ตโย;
อตฺถสตฺถํ จตุตฺถฺจ, วิชฺชาหฺยาฏฺรส มตา.
สุติสมุติสงฺขฺยา จ, โรคานีติ วิเสสกา;
คนฺธพฺพา คณิกา เจว, ธนุพฺเพทา จ ปูรณา.
ติกิจฺฉา อิติหาโส จ, โชติมายา จ ฉนฺทติ;
เกตุมนฺตา จ สทฺทา จ, สิปฺปาฏฺารสกา อิเม.
ทโม ทณฺโฑ อิติขฺยาโต, ตฏฺาทณฺโฑ มหีปติ;
ตสฺส นีติ ทณฺฑนีติ, นยนานีติ วุจฺจติ.
ทณฺเฑน นียเต เจทํ, ทณฺฑํ นยติ วา ปุน;
ทณฺฑนีติ อิติขฺยาโต, ติโลกา นติ วตฺตเต.
นานาสตฺโถทฺธตํ วกฺเข, ราชนีติ สมุจฺจยํ;
สพฺพพีชมิทุํ สตฺถํ, จาณกฺย สารสงฺคหํ.
มูลสุตฺตํ ปวกฺขามิ, จาณกฺเยน ยโถทิตํ;
ยสฺสํ วิฺาตมตฺเตน, มูฬฺโห ภวติ ปณฺฑิโต.
มิตฺตลาโภ สุหทเภโท, วิคฺคโห สนฺธิเรว จ;
ปฺจตนฺทฺรา ตถาฺสฺมา, คนฺถา กสฺสิยลิขฺยเต.
โลกนีติมฺหา –
(๑) ปณฺฑิตกณฺฑ. (๒) สุชนกณฺฑ. (๓) พาลทุชฺชน กณฺฑ. (๔) มิตฺตกณฺฑ. (๕) อิตฺถิกณฺฑ. (๖) ราชกณฺฑ. (๗) ปกิณฺณก กณฺฑ-
โลกนีติ –
ปณฺฑิโต สุชโน กณฺโฑ, ทุชฺชโน มิตฺตอิตฺถี จ;
ราชปกิณฺณโก จาติ, สตฺตกณฺเฑ วิภูสิโน.
จกฺกินฺทาภิสิรินายํ, โสธิโต กาสิเก สาเก;
ฉโนตฺยํ ทุติยาสฬฺเห, กาฬสตฺตม อาทิเห.
โลกนีตึ ปวกฺขามิ, นานาสตฺถสมุทฺธฏํ;
มาคเธเนว สงฺเขปํ, วนฺทิตฺวา รตนตฺตยํ.
นีติ โลเก ปุริสสฺส สาโร,
มาตา ปิตา อาจริโย มิตฺโต;
ตสฺมา หิ นีตึ ปุริโส วิชฺา,
าณีมหา โหติ พหุสฺสุโต.
มหารหนีติ –
(๑) ปณฺฑิตกถา. (๒) สมฺเภทกถา. (๓) มิตฺตกถา. (๔) นายก กถา. (๕) อิตฺถิกถา
มหารห รหํสกฺย-มุนึ นีวรณา ตณฺหา;
มุตฺตํ มุตฺตํ สุทสฺสนํ, วนฺเท โพธิวรํ วรํ.
นีติธ ชนฺตูนํ สาโร, มิตฺตาจริยา จ ปิตโร;
นีติมา สุพุทฺธิพฺยตฺโต, สุตวา อตฺถทสฺสิมา.
ธมฺมนีติ –
(๑) อาจริยกถา (๒) สิปฺปกถา (๓) ปฺากถา (๔) สุตกถา (๕) กถานกถา (๖) ธนกถา (๗) เทสกถา (๘) นิสฺสยกถา (๙) มิตฺตกถา (๑๐) ทุชฺชนกถา (๑๑) สุชนกถา (๑๒) พลกถา (๑๓) อิตฺถิกถา (๑๔) ยุตฺตกถา (๑๕) ทาสกถา (๑๖) ฆราวาสกถา (๑๗) กาตพฺพกถา (๑๘) อกาตพฺพกถา (๑๙) าตพฺพกถา (๒๐) อลงฺการกถา (๒๑) ราชธมฺมกถา (๒๒) อุปเสวกกถา (๒๓) ทุกฺขาทิมิสฺสกกถา (๒๔) ปกิณฺณกกถา
จกฺกาติจกฺกจกฺกินฺโท, เทวาติเทวาเทวินฺโท,
พฺรหฺมาติ พฺรหฺมพฺรหฺมินฺโท, ชิโน ปูเรตุ เม ภาวํ.
จิรํ ติฏฺตุ โลกมฺหิ, ธํสกํ สพฺพปาณินํ;
มหาโมหตมํ ชยํ, โชตนฺตํ ชินสาสนํ.
วนฺทิตฺวา รตนํ เสฏฺํ, นิสฺสาย ปุพฺพเก ครุ;
นีติธมฺมํ ปวกฺขามิ, สพฺพโลก สุขาวหํ.
อาจริโย จ สิปฺปฺจ, ปฺาสุตกถาธนํ;
เทสฺจ นิสฺสโย มิตฺตํ, ทุชฺชโน สุชโน พลํ.
อิตฺถี ปุตฺโต จ ทาโส จ, ฆราวาโส กตากโต;
าตพฺโพ จ อลงฺกาโร, ราชธมฺมา ปเสวโก;
ทุกฺขาทิมิสฺสโก เจว, ปกิณฺณกาติ มาติกา.
ราชนีติ –
สีหา เอกํ พกา เอกํ, สิกฺเข จตฺตาริ กุกฺกุฏา;
ปฺจ กากา ราชา นาม, ฉ สุนกฺขา ตีณิ คทฺรภา.
มหากมฺมํ ขุทฺทกํ วา, ยํ กมฺมํ กาตุมิจฺฉติ;
สพฺพารมฺเภน กาตพฺพํ, สีหา เอกํ ตทา ภเว.
อินฺทฺริยานิ สุสํยม, พโกว ปณฺฑิโต ภเว;
เทสก โลมปนฺนานิ, สพฺพกมฺมานิ สาธเย.
ปุพฺพฏฺานฺจ ยุทฺธฺจ, สํวิภาคฺจ พนฺธุ หิ;
ถิยา อกฺกมฺม ภุตฺตฺจ, สิกฺเข จตฺตาริ กุกฺกุโฏ.
คุยฺเห เมถุนํ เปกฺขิตฺวา, โภชนํ าติสงฺคโห;
วิโลกา เปกฺขนาลสฺยํ, ปฺจ สิกฺเขยฺย วายสา.
อนาลสฺสํติสวนฺตาโส, สุนิทฺธา สุปฺปโพธนา;
ทฬฺหภตฺติ จ สูรฺจ, ฉ เอเตสฺวานโต คุโณ.
ขินฺโนว วหเต ภารํ, สีตุณฺหฺจ น จินฺตยี;
สนฺตุฏฺโ จ ภเว นิจฺจํ, ตีณิ สิกฺเขยฺย คทฺรภา.
วีสติ ตานิ คุณานิ, จเรยฺย อิห ปณฺฑิโต;
วิเชยฺย ริปู สพฺเพปิ, เตชสฺสี โส ภวิสฺสติ.
(๑) ปณฺฑิตกณฺฑ (๒) สุชนกณฺฑ (๓) พาลทุชฺชนกณฺฑ (๔) มิตฺตกณฺฑ (๕) ราชกณฺฑ (๖) นายกกณฺฑ (๗) ปุตฺตกณฺฑ (๘) เวชฺชาจริยกณฺฑ (๙) ทาสกกณฺฑ (๑๐) อิตฺถิกณฺฑ (๑๑) ปกิณฺณกกณฺฑ
กวิทปฺปณนีตึโย, วาจุคฺคตํ กโรติ เจ;
ภุวนมชฺเฌ เอโส หิ, วิฺู ปณฺฑิตชาติโก.
กวิทปฺปณนีติ
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
รตนตฺตยปณาม
มหากวิวรํ ¶ พุทฺธํ, ธมฺมฺจ เตน เสวิตํ;
สงฺฆํ นิรงฺคณฺจาปิ, วนฺทามิ สิรสา ทรํ.
กริสฺสามิ สมาเสน, นานาสตฺถ สมุทฺธฏํ;
หิตาย กวินํ นีตึ, กวิทปฺปณนามกํ.
ปณฺฑิตกณฺฑ
นีติ ¶ สาโร มนุสฺสานํ, มิตฺโต อาจริโยปิ จ;
มาตา ปิตา จ นีติมา, สุตวา คนฺถการโก.
อลสสฺส ¶ กุโต สิปฺปํ, อสิปฺปสฺส กุโต ธนํ;
อธนสฺส กุโต มิตฺตํ, อมิตฺตสฺส กุโต สุขํ;
อสุขสฺส กุโต ปฺุํ, อปฺุสฺส กุโต วรํ.
สุจินฺติตจินฺตี ¶ เจว, สุภาสิตภาสีปิ จ;
สุกตกมฺมการี จ, ปณฺฑิโต สาธุมานุโส.
กวิเหรฺกา ¶ กตฺวา, อุตฺตตฺตํ สตฺถกฺจนํ;
ภูสนํ คชฺชปชฺชาทึ, กโรนฺติ จ มโนหรํ.
พหุํ ¶ ลหฺุจ คหณํ, สมฺมูปธารณมฺปิ จ;
คหิต อสมฺมุสฺสนํ, เอตํ สุวิฺุลกฺขณํ.
อชรามรํว ปฺโ, วิชฺชมตฺถฺจ จินฺตเย;
คหิโต อิว เกเสสุ, มจฺจุนา ธมฺมมาจเร.
สิปฺปสมํ ¶ ธนํ นตฺถิ, สิปฺปํ โจรา น คณฺหเร;
อิธ โลเก สิปฺปํ มิตฺตํ, ปรโลเก สุขาวหํ.
ภฺุชนตฺถํ ¶ กถนตฺถํ, มุขํ โหตีติ โน วเท;
ยํ วาตํ วา มุขารุฬฺหํ, วจนํ ปณฺฑิโต นโร.
ทุมฺเมเธหิ ปสํสา จ, วิฺูหิ ครหา จ ยา;
ครหาว เสยฺโย วิฺูหิ, ยฺเจ พาลปฺปสํสนา.
อจินฺติเย ¶ สาฏฺกเถ, ปณฺฑิโต ชินภาสิเต;
อุปเทสํ สทา คณฺเห, ครุํ สมฺมา อุปฏฺหํ.
ตสฺมา สาฏฺกเถ ธีโร, คมฺภีเร ชินภาสิเต;
อุปเทสํ สทา คณฺเห, ครุํ สมฺมา อุปฏฺหํ.
ครูปเทสหีโน ¶ หิ, อตฺถสารํ น วินฺทติ;
อตฺถสารวิหีโน โส, สทฺธมฺมา ปริหายติ.
ครูปเทสลาภี จ, อตฺถสารสมายุโต;
สทฺธมฺมํ ปริปาเลนฺโต, สทฺธมฺมสฺมา น หายติ.
สพฺพทพฺเพสุ ¶ วิชฺเชว, ทพฺพมาหุ อนุตฺตรํ;
อหารตฺตา อนคฺฆตฺตา, อกฺขยตฺตา จ สพฺพทา.
อปฺปเกนปิ เมธาวี, ปาภเตน วิจกฺขโณ;
สมุฏฺาเปติ อตฺตานํ, อณุํ อคฺคึว สนฺธมํ.
ปณฺฑิเต ¶ จ คุณา สพฺเพ, มูฬฺเห โทสา หิ เกวลํ;
ตสฺมา มูฬฺหสหสฺเสสุ, ปฺโ เอโก วิเสสิยเต.
พาลา ¶ อิสฺสนฺติ ทุมฺเมธา, คุณี นิทฺโทสการิโน;
ครุโก ปณฺฑิโต เอตส-มิสฺสํ เตหฺยวิทฺวา สโม.
มนฺุเมว ¶ ภาเสยฺย, นามนฺุํ กุทาจนํ;
มนฺุํ ภาสมานสฺส, ครุํ ภารํ อุททฺธริ;
ธนฺจ นํ อลาเภสิ, เตน จตฺตมโน อหุ.
วิชฺชา ¶ ททาติ วินยํ, วินยา ยาติ ปตฺตตํ;
ปตฺตตฺตา ธนํ ปปฺโปติ, ธนา ธมฺมํ ตโต สุขํ.
เย วุฑฺฒมปจยนฺติ, นรา ธมฺมสฺส โกวิทา;
ทิฏฺเว ธมฺเม ปาสํสา, สมฺปราเย จ สุคฺคตึ.
มาตริว ¶ ปรทาเรสุ, ปรทพฺเพสุ เลทฺทุํว;
อตฺตนีว สพฺพภูเตสุ, โย ปสฺสติ โส ปณฺฑิโต.
อาสีเสเถว ¶ ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
อนวชฺเชสุ กมฺเมสุ, ปสํสิเตสุ สาธุภิ.
อาสีเสเถว ¶ ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, ยถา อิจฺฉึ ตถา อหุ.
วายเมเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
ปฺุกฺริยวตฺถูสุ, ปสํสิเตสุ วิฺุภิ.
โลเก ¶ อุสฺสาหวนฺตานํ, ชนานํ กิมสาธิยํ;
สาคเรปิ มหาเสตุํ, กปิยูเถหิ พนฺธติ.
กึ กุเลน วิสาเลน, คุณหีโน ตุ โย นโร;
อกุลิโนปิ สตฺถฺโ, เทวตาหิปิ ปุชฺชเต.
อุกฺกฏฺเ ¶ สูรมิจฺฉนฺติ, มนฺตีสุ อกุตูหลํ;
ปิยฺจ อนฺนปานมฺหิ, อตฺเถ ชาเต จ ปณฺฑิตํ.
รูปโยพฺพนฺนสมฺปนฺนา ¶ , วิสาลกุลสมฺภวา;
วิชฺชาหีนา น โสภนฺเต, นิคฺคนฺธา อิว กึ สุกา.
วุตฺยํ ¶ วิสทาณสฺส, าโต อตฺโถ ตรสฺสน;
สูรปฺปภาย อาทาโส, ฉายํ ทิสฺเส น มากเร.
อเวยฺยากรโณ ตฺวนฺโธ, พธิโร โกสวชฺชิโต;
สาหิจฺจรหิโต ปงฺคุ, มูโค ตกฺกวิวชฺชิโต.
ธีโร ¶ จ วิวิธานฺู, ปเรสํ วิวรานุคู;
สพฺพามิตฺเต วสีกตฺวา, โกสิโยว สุขี สิยา.
มหาเตโชปิ ¶ เตโชยํ, มตฺติกํ น มุทุํ กเร;
อาโป อาเปสิ มุทุกํ, สาธุวาจาว กกฺขฬํ.
โกตฺโถ ปุตฺเตน ชาเตน, โย น วิทู น ธมฺมิโก;
กาเณน จกฺขุนา กึ วา, จกฺขุ ปีเฬว เกวลํ.
มุทุนาว ¶ ริปุํ เชติ, มุทุนา เชติ ทารุณํ;
โน น สิทฺธํ มุทุ กิฺจิ, ตโต จ มุทุนา ชเย.
สชาโต เยน ชาเตน, ยาติ วํโส สมุนฺนตึ;
ปริวตฺตินิสํสาเร, มโต โก วา น ชายเต.
ทาเน ¶ ตปสิ สูเร จ, ยสฺส น ปตฺถิโต ยโส;
วิชฺชาย มตฺถลาเภ จ, เกวลํ อธิโกวโส.
วโร เอโก คุณี ปุตฺโต, น จ มูฬฺหสตานฺยปิ;
เอโก จนฺโท ตโม หนติ, น จ ตาราคโณ ตถา.
ปฺุติตฺถกโต เยน, ตโป กฺวาปิ สุทุกฺกโร;
ตสฺส ปุตฺโต ภเว วสฺโส, สมิทฺโธ ธมฺมิโก สุทฺเธ.
ลาลเย ปฺจวสฺสานิ, ทสวสฺสานิ ตาลเย;
ปตฺเตตุ โสฬเส วสฺเส, ปุตฺตํ มิตฺตํว อาจเร.
ลาลเน ¶ พหโว โทสา, ตาลเน พหโว คุณา;
ตสฺมา ปุตฺตฺจ สิสฺสฺจ, ตาลเย น ตุ ลาลเย.
มาคธา ปากตา เจว, สกฺกตโวหาโรปิ จ;
เอเตสุ โกวิโท ปฺโ, ธีโร ปาฬึ วิโสธเย.
สกฺกตํ ¶ ปากตฺเจว-ปภํโส จ ปิสาจิกี;
มาคธี โสรเสนีว, ฉ ภาสา ปริกิตฺติตา.
จนฺทนํ ¶ สีตลํ โลเก, จนฺทิกา สีตลา ตโต;
จนฺทน จนฺทิกาโตปิ, วากฺยํ สาธุ สุภาสิตํ.
ปตฺตกาโลทิตํ อปฺปํ, วากฺยํ สุภาสิตํ ภเว;
ขุทิตสฺส กทนฺนมฺปิ, ภุตฺตํ สาทุรสํ สิยา.
สตฺถกาปิ ¶ พหูวาจา, นาทรา พหุภาณิโน;
โสปการมุทาสินา, นนุ ทิฏฺํ นทีชลํ.
ปาสาณฉตฺตํ ครุกํ, ตโต เทวานาจิกฺขนา;
ตโต วุฑฺฒานโมวาโท, ตโต พุทฺธสฺส สาสนํ.
ตูลํ ¶ สลฺลหุกํ โลเก, ตโต จปลชาติโก;
ตโตโนสาวโก ตโต, ยติ ธมฺมปมาทโก.
ปณฺฑิตสฺส ปสํสาย, ทณฺโฑ พาเลน ทียเต;
ปณฺฑิโต ปณฺฑิเตเนว, วณฺณิโตว สุวณฺณิโต.
สเตสุ ชายเต สูโร, สหสฺเสสุ จ ปณฺฑิโต;
วุตฺตา สตสหสฺเสสุ, ทาตา ภวติ วา น วา.
วิทฺวตฺตฺจ ราชตฺตฺจ, เนว ตุลฺยํ กทาจิปิ;
สเทเส ปูชิโต ราชา, วิทฺวา สพฺพตฺถ ปูชิโต.
สตํ ¶ ทีฆายุกํ สพฺพ-สตฺตานํ สุขการณํ;
อสตํ ปน สพฺเพสํ, ทุกฺขเหตุ น สํสโย.
ปณฺฑิเต สุชเน สนฺเต, สพฺเพปิ สุชนา ชนา;
ชาเตกสฺมึ สารคนฺเธ, สพฺเพ คนฺธมยา ทุมา.
อตฺตาว ยทิ วินีโต, นิชสฺสิตา มหาชนา;
วินีตํ ยนฺติ สพฺเพปิ, โก ตํ นาเสยฺย ปณฺฑิโต.
สรีรสฺส คุณานฺจ, ทูรมจฺจนฺตมนฺตรํ;
สรีรํ ขณวิทฺธํสี, กปฺปนฺตฏฺายิโน คุณา.
อมฺพุํ ปิวนฺติ โน นชฺโช, รุกฺโข ขาทติ โน ผลํ;
เมโฆ กฺวจิปิ โน สสฺสํ, ปรตฺถาย สตํ ธนํ.
สจฺจํ ปุนปิ สจฺจนฺติ, ภุชมุกฺขิปฺป มุจฺจเต;
สกตฺโถ นตฺถิ นตฺเถว, ปรสฺสตฺถ มกุพฺพโต.
สตํ ¶ ผรุสวาจาหิ, น ยาติ วิกตึ มโน;
ติณุกฺกาหิ น สกฺกาว, ตาเปตุํ สาคเร ชลํ.
เสโล ยถา เอกฆโน, วาเตน น สมีรติ;
เอวํ นินฺทาปสํสาสุ, น สมิฺชนฺติ ปณฺฑิตา.
ธมฺมตฺถกามโมกฺขานํ ¶ , ยสฺเสโกปิ น วิชฺชติ;
อชคลถนสฺเสว, ตสฺส ชาติ นิรตฺถกา.
น กมฺมมปิ จินฺเตตฺวา, จเช อุยฺโยคมตฺตโน;
อนุยฺโยเคน เตลานิ, ติเลหิ น สกฺกา ลทฺธุํ.
ยถา ¶ หฺเยเกน จกฺเกน, น รถสฺส ปติ ภเว;
เอวํ ปุริสกาเรน, วินา กมฺมํ น สิชฺฌติ.
อุยฺยาเมน หิ สิชฺฌนฺติ, การิยานิ น มโนรถํ;
น หิ สุตฺตสฺส สีหสฺส, ปวิสนฺติ มิคามุเข.
มาตาปิตุ ¶ กตาภฺยาโส, คุณิตเมติ พาลโก;
น คพฺภชาติมตฺเตน, ปุตฺโต ภวติ ปณฺฑิโต.
มาตา สตฺตุ ปิตา เวรี, เยน พาโล น ปาิโต;
น โสภเต สภามชฺเฌ, หํสมชฺเฌ พโก ยถา.
กาโจ ¶ กฺจนสํสคฺโค, ธตฺเต มรกตึ ชุตึ;
ตถา สพฺภิสนฺนิธานา, มูฬฺโห ยาติ ปวีณตํ.
ตสฺมา อกฺขรโกสลฺลํ, สมฺมาเทยฺย หิตตฺถิโก;
อุปฏฺหํ ครุํ สมฺมา, อุฏฺานาทีหิ ปฺจหิ.
อุฏฺานา ¶ อุปฏฺานา, จ, สุสฺสูสา ปาริจรียา;
สกฺกจฺจํ สิปฺปุคฺคหณา, ครุํ อาราธเย พุโธ.
กาพฺยสตฺถ ¶ วิโนเทน, กาโล คจฺฉติ ธีมตํ;
พฺยสเนน จ มูฬฺหานํ, นิทาย กลเหน วา.
ฉ โทสา ปุริเสเนห, หาตพฺพา ภูติมิจฺฉตา;
นิทฺทาตนฺที ภยํ โกโธ, อาลสฺยํ ทีฆสุตฺตตา.
นิทฺทาสีลี ¶ สภาสีลี, อนุฏฺาตา จ โย นโร;
อลโส โกธปฺาโณ, ตํ ปราภวโต มุขํ.
นิคฺคุเณสุปิ สตฺเตสุ, ทยา กุพฺพนฺติ สาธโว;
น หิ สํหรเต ชุตึ, จนฺโท จณฺฑาลเวสฺเม.
ยตฺร ¶ วิทฺวชฺชโน นตฺถิ, สีลาฆฺโย ตตฺร อปฺปธิปิ;
นิรตฺถปาทเม เทเส, เอรณฺโฑปิ ทุมายเต.
านภฏฺา น โสภนฺเต, ทนฺตา เกสา นขา นรา;
อิติวิฺาย มติมา, สฏฺานํ น ปริจฺจเช.
ปโรปเทเส ¶ ปณฺฑิจฺจํ, สพฺเพสํ สุกรฺหิ โข;
ธมฺเม สยมนุฏฺานํ, กสฺสจิสุมหตฺตโน.
อปฺปมาทํ ปสํสนฺติ, ปฺุกิริยาสุ ปณฺฑิตา;
อปฺปมตฺโต อุโภ อตฺเถ, อธิคฺคณฺหาติ ปณฺฑิโต.
นิธีนํว ¶ ปวตฺตารํ, ยํ ปสฺเส วชฺชทสฺสินํ;
นิคฺคยฺหวาทึ เมธาวึ, ตาทิสํ ปณฺฑิตํ ภเช;
ตาทิสํ ภชมานสฺส, เสยฺโย โหติ น ปาปิโย.
มุหุตฺตมปิ ¶ เจ วิฺู, ปณฺฑิตํ ปยิรุปาสติ;
ขิปฺปํ ธมฺมํ วิชานาติ, ชิวฺหา สูปรสํ ยถา.
ทุลฺลโภ ปุริสาชฺโ, น โส สพฺพตฺถ ชายติ;
ยตฺถ โส ชายตี ธีโร, ตํ กุลํ สุข เมธติ.
ตครฺจ ¶ ปลาเสน, โย นโร อุปนยฺหติ;
ปตฺตาปิ สุรติ วายนฺติ, เอวํ ธีรูปเสวนา.
นิปุเณ สุตเมเสยฺย, วิจินิตฺวา สุตตฺถิโก;
ภตฺตํ อุกฺขลิยํ ปกฺกํ, ภาชเนปิ ตถา ภเว.
อปฺปกํ ¶ นาติมฺเยฺย, จิตฺเต สุตํ นิธาปเย;
วมฺมิโกทกพินฺทูว, จิเรน ปริปูรติ.
คจฺฉํ ¶ กิปิลฺลิโก ยาติ, โยชนานํ สตานิปิ;
อคจฺฉํ เวนยฺโยอปิ, ปทเมกํ น คจฺฉติ.
เสเล เสเล น มณิกํ, คเช คเช น มุตฺติกํ;
วเน วเน น จนฺทนํ, าเน าเน น ปณฺฑิโต.
ปณฺฑิโต ¶ สุตสมฺปนฺโน, ยตฺถ อตฺถีติ เจ สุโต;
มหุสฺสาเหน ตํ านํ, คนฺตพฺพํว สุเตสินา.
โปตฺถเกสุ จ ยํ สิปฺปํ, ปรหตฺเถสุ ยํ ธนํ;
ยถากิจฺเจ สมุปฺปนฺเน, น ตํ สิปฺปํ น ตํ ธนํ.
อุปฺปเลน ¶ ชลํ ชฺา, กิริยาย กุลํ นโร;
พฺยตฺติปฺปมาณ วาจาย, ชฺา ติเณน เมทนึ.
ชลปฺปมาณํ กุมุทมาลํ,
กุลปฺปมาณํ วินโยปมาณํ;
พฺยตฺติปฺปมาณํ กถิตวากฺยํ,
ปถวิยา ปมาณํ ติณมิลาตํ –
อปฺปสฺสุโต ¶ สุตํ อปฺปํ, พหุํ มฺติ มานวา;
สินฺธุทกมปสฺสนฺโต, กูเป โตยํว มณฺฑุโก.
ปเม สิปฺปํ คณฺเหยฺย, เอเสยฺย ทุติเย ธนํ;
จเรยฺย ตติเย ธมฺมํ, เอสา ชนาน ธมฺมตา.
สุสฺสูสา ¶ สุตฺตวทฺธนี, สุตํ ปฺาย วทฺธนํ;
ปฺาย อตฺถํ ชานาติ, อตฺโถ าโต สุขาวโห.
นตฺถิ ¶ วิชฺชาสมํ มิตฺตํ, น จ พฺยาธิสโม ริปุ;
น จ อตฺถสมํ เปมํ, น จ กมฺมสมํ พลํ.
วินา สตฺถํ น คจฺเฉยฺย, สูโร สงฺคามภูมิยํ;
ปณฺฑิตฺวทฺธคู วาณิโช, วิเทสคมโน ตถา.
ธนนาสํ ¶ มโนตาปํ, ฆเร ทุจฺจริตานิ จ;
วฺจนฺจ อวมานํ, ปณฺฑิโต น ปกาสเย.
อนวฺหายํ คมยนฺโต, อปุจฺฉา พหุภาสโก;
อตฺตคุณํ ปกาสนฺโต, ติวิโธ หีนปุคฺคโล.
หํโส ¶ มชฺเฌ น กากานํ, สีโห คุนฺนํ น โสภเต;
คทฺรภมชฺเฌ ตุรงฺโค, พาลมชฺเฌว ปณฺฑิโต.
ปตฺตานุรูปกํ วากฺยํ, สภาวานุรูปํ ปิยํ;
อตฺตานุรูปกํ โกธํ, โย ชานาติ ส ปณฺฑิโต.
อปฺปรูโป ¶ พหุํภาโส, อปฺปปฺโ ปกาสโก;
อปฺปปูโร ฆโฏ โขเภ, อปฺปขีรา คาวี จเล.
น ติตฺติ ราชา ธนมฺหิ, ปณฺฑิโตปิ สุภาสิเต;
จกฺขุปิ ปิยทสฺสเน, น ติตฺติ สาคโร ชเล.
หีนปุตฺโต ¶ ราชมจฺโจ, พาลปุตฺโต จ ปณฺฑิโต;
อธนสฺส ธนํพหุ, ปุริสานํ น มฺถ.
โย ¶ สิสฺโส สิปฺปโลเภน, พหุํ คณฺหาติ ตํ สิปฺปํ;
มูโคว สุปินํ ปสฺสํ, กเถตุมฺปิ น อุสฺสเห.
น ภิชฺเชตุํ กุมฺภกาโร, โสเภตุํ กุมฺภ ฆฏติ;
น ขิปิตุํ อปาเยสุ, สิสฺสานํ วุฑฺฒิการณา.
อธนสฺส ¶ รสํขาโท, อพลสฺส หโต นโร;
อปฺปฺสฺส วากฺยกโร, อุมฺมตฺตก สมาหิโข.
เอเกนาปิ สุรุกฺเขน, ปุปฺผิเตน สุคนฺธินา;
วาสิตํ กานนํ สพฺพํ, สุปุตฺเตน กุลํ ยถา.
อิณกตฺตา ¶ ปิตา สตฺตุ, มาตา จ พฺยภิจารินี;
ภริยา รูปวตี สตฺตุ, ปุตฺโต สตฺตุ อปณฺฑิโต.
คุณโทสมสตฺถฺู, ชโน วิภชเต กถํ;
อธิกาโร กิมนฺธสฺส, รูปเภโทปลทฺธิยํ.
สพฺพตฺถ ¶ สตฺถโตเยว, คุณโทสวิเจจนํ;
ยํ กโรติ วินาสตฺถํ, สาหสํ กิมโตธิกํ.
นิหียติ ¶ ปุริโส นิหีนเสวี,
น จ หาเยถ กทาจิ ตุลฺยเสวี;
เสฏฺมุปนมํ อุเทติ ขิปฺปํ,
ตสฺมา อตฺตโน อุตฺตรึ ภเช.
ปจฺจุปฺปนฺนฺจ ¶ โย ธมฺมํ, ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ;
อสํหีรํ อสํกุปฺปํ, ตํ วิทฺวา มนุพฺรูหเย.
ฉนฺทา โทสา ภยา โมหา, โย ธมฺมํ นาติวตฺตติ;
อาปูรติ ตสฺส ยโส, สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมา.
ปณฺฑิโต ¶ สีลสมฺปนฺโน, สณฺโห จ ปฏิภานวา;
นิวาตวุตฺติ อถทฺโธ, ตาทิโส ลภเต ยสํ.
ทุลฺลภํ ¶ ปากติกํ วากฺยํ, ทุลฺลโภ เขมกโร สุโต;
ทุลฺลภา สทิสี ชายา, ทุลฺลโภ สชโน ปิโย.
อตฺถํ มหนฺตมาปชฺช, วิชฺชํ สมฺปตฺติเมว จ;
จเรยฺยามานถทฺโธ โย, ปณฺฑิโต โส ปวุจฺจติ.
สุตสนฺนิจฺจยา ¶ ธีรา, ตุณฺหีภูตา อปุจฺฉิตา;
ปุณฺณาสุภาสิเตนาปิ, ฆณฺฏาที ฆฏฺฏิตา ยถา.
อปุฏฺโ ปณฺฑิโต เภรี, ปชฺชุนฺโน โหติ ปุจฺฉิโต;
พาโล ปุฏฺโ อปุฏฺโ จ, พหุํ วิกตฺถเต สทา.
ปรูปวาเท ¶ พธิโร, ปรวชฺเช อโลจโน;
ปงฺคุโล อฺนารีสุ, ทุสฺสตกฺเก อเจตโน.
จกฺขุมาสฺส ยถา อนฺโธ, โสตวา พธิโร ยถา;
ปฺวาสฺส ยถามูโค, พลวา ทุพฺพโลริว;
อถ อตฺเถ สมุปฺปนฺเน, สเยถ มตสายิตํ.
ปาปมิตฺเต ¶ วิวชฺเชตฺวา, ภเชยฺยุตฺตมปุคฺคลํ;
โอวาเท จสฺส ติฏฺเยฺย, ปตฺเถนฺโต อจลํ สุขํ.
อติสีตํ อติอุณฺหํ, อติสายมิทํ อหุ;
อิติ วิสฺสฏฺกมฺมนฺเต, อตฺถา อจฺเจนฺติ มาณเว.
โย ¶ จ สีตฺจ อุณฺหฺจ, ติณาภิยฺโย น มฺติ;
กรํ ปุริสกิจฺจานิ, โส สุขํ น วิหายติ.
ยสฺมึเทเส ¶ น สมฺมาโน, น ปิโย น จ พนฺธโว;
น จ วิชฺชาคโม โกจิ, น ตตฺถ ทิวสํ วเส.
ธนวา สุตวา ราชา, นที วชฺโช อิเม ปฺจ;
ยตฺถ เทเส น วิชฺชนฺติ, น ตตฺถ ทิวสํ วเส.
นภสฺส ¶ ภูสนํ จนฺโท, นารีนํ ภูสนํ ปติ;
ฉมาย ภูสนํ ราชา, วิชฺชา สพฺพสฺส ภูสนํ.
สุขตฺถิโก สเจ วิชฺชํ, วิชฺชตฺถิโก จเช สุขํ;
สุขตฺถิโน กุโต วิชฺชา, กุโต วิชฺชตฺถิโน สุขํ.
ขเณน ¶ กเณน เจว, วิชฺชามตฺถฺจ สาธเย;
ขณจาเค กุโต วิชฺชา, กณจาเค กโต ธนํ.
อาจริยา ปาทมาทตฺเต, ปาทํ สิสฺโส สชานนา;
ปาทํ สพฺรหฺมจารีหิ, ปาทํ กาลกฺกเมน จ.
ธมฺโม ¶ ชเย โน อธมฺโม, สจฺจํ ชยติ นาสจฺจํ;
ขมา ชยติ โน โกโธ, เทโว ชยติ นาสูโร.
หตฺถสฺส ภูสนํ ทานํ, สจฺจํ กณฺสฺส ภูสนํ;
โสตสฺส ภูสนํ สตฺถํ, ภูสเน กึ ปโยชนํ.
วิเทเสตุ ¶ ธนํ วิชฺชา, พฺยสเนสุ ธนํ มติ;
ปรโลเก ธนํ ธมฺโม, สีลํ สพฺพตฺถ เว ธนํ.
ปโทเส ¶ ทีปโก จนฺโท, ปภาเต ทีปโก รวิ;
ติโลเก ทีปโก ธมฺโม, สุปุตฺโต กุลทีปโก.
วิทฺวา เอว วิชานาติ, วิทฺวชฺชนปริสฺสมํ;
น หิ วฺฌา วิชานาติ, คุรุํ ปสวเวทนํ.
ยสฺส ¶ นตฺถิ สยํ ปฺา, สตฺถํ ตสฺส กโรติ กึ;
โลจเนหิ วิหีนสฺส, ทปฺปโณ กึ กริสฺสติ.
กึ กริสฺสนฺติ วตฺตาโร, โสตํ ยตฺถ น วิชฺชเต;
นคฺคกปณเก เทเส, รชโก กึ กริสฺสติ.
มูฬฺหสิธสฺสาปเทเสน, ¶ กุนารีภรเณน จ;
ขลสตฺตูหิ สํโยคา, ปณฺฑิโตปฺยาวสีทติ.
นตฺถิ อตฺตสมํ เปมํ, นตฺถิ ธฺสมํ ธนํ;
นตฺถิ ปฺาสมา อาภา, วุฏฺิ เว ปรมา สรา.
ภุชงฺคมํ ¶ ปาวกฺจ ขตฺติยฺจ ยสสฺสินํ;
ภิกฺขฺุจ สีลสมฺปนฺนํ, สมฺมเทว สมาจเร.
ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน;
พุทฺเธ ธมฺเม จ สงฺเฆ จ, ธีโร สทฺธํ นิเวสเย.
คุโณ ¶ เสฏฺงฺคตํ ยาติ, น อุจฺเจ สยเน วเส;
ปาสาทสิขเร วาโส, กาโก กึ ครุโฬ สิยา.
อนาคตํ ภยํ ทิสฺวา, ทูรโต ปริวชฺชเย;
อาคตฺจ ภยํ ทิสฺวา, อภีโต โหติ ปณฺฑิโต.
อสชฺชาย มลามนฺตา, อนุฏฺานมลา ฆรา;
มลํ วณฺณสฺส โกสชฺชํ, ปมาโท รกฺขโต มลํ.
อนุปุพฺเพน ¶ เมธาวี, โถกํ โถกํ ขเณ ขเณ;
กมฺมาโร รชตสฺเสว, นิทฺธเม มลมตฺตโน.
ยฺหิ ¶ กยิรา ตฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;
อกโรนฺตํ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.
วิสมํ สภยํ อติวาโต, ปฏิจฺฉนฺนํ เทวนิสฺสิตํ;
ปนฺโถ จ สงฺคาโม ติตฺถํ, อฏฺเเต ปริวชฺชิยา.
รตฺโตทุฏฺโ ¶ จ มุฬฺโห จ, มานี ลุทฺโธ ตถาลโส;
เอกจินฺตี จ พาโล จ, เอเต อตฺถวินาสกา.
รตฺโต ทุฏฺโ จ มูฬฺโห จ, ภีรุ อามิสครุโก;
อิตฺถี โสณฺโฑ ปณฺฑโก จ, นวโม ทารโกปิ จ.
นวเต ปุคฺคลา โลเก, อิตฺตรา จลิตา จลา;
เอเตหิ มนฺติตํ คุยฺหํ, ขิปฺปํ ภวติ ปากฏํ.
โย ¶ นิรุตฺตึ น สิกฺเขยฺย, สิกฺขนฺโต ปิฏกตฺตยํ;
ปเท ปเท วิกงฺเขยฺย, วเน อนฺธคโช ยถา.
สุตฺตํ ¶ ธาตุ คโณณฺวาทิ, นามลิงฺคานุสาสนํ;
ยสฺส ติฏฺติ ชิวฺหคฺเค, สพฺยากรณเกสรี.
สทฺทตฺถลกฺขเณ เภที, โย โย นิจฺฉิตลกฺขเณ;
โส โส าตุมกิจฺเฉน, ปโหติ ปิฏกตฺตเย.
โย ¶ สทฺทสตฺถกุสโล กุสโล นิฆณฺฑุ,
ฉนฺโท อลงฺกติสุ นิจฺจกตาภิโยโค;
โส ยํ กวิตฺตวิกโลปิ กวีสุ สงฺขฺยํ,
โมคฺคยฺห วินฺทติ หิ กิตฺติ’ มมนฺทรูปํ.
สุกฺโขปิ ¶ จนฺทนตรุ น ชหาติ คนฺธํ,
นาโค คโต นรมุเข น ชหาติ ลีฬํ;
ยนฺตคโต มธุรสํ น ชหาติ อุจฺฉุ,
ทุกฺโขปิ ปณฺฑิตชโน น ชหาติ ธมฺมํ.
ธนธฺปฺปโยเคสุ, ตถา วิชฺชาคเมสุ จ;
อาหาเร พฺยวหาเร จ, จตฺตลชฺโช สทา ภเว.
สาภาวิกี ¶ จ ปฏิภา, สุตฺจ พหุนิมฺมลํ;
อมนฺโท จาภิโยโคยํ, เหตุ โหติห พนฺธเน.
ชเหยฺย ¶ ปาปเก มิตฺเต, ภเชยฺย ปณฺฑิเต ชเน;
สาธโว อภิเสเวยฺย, สุเณยฺย ธมฺมมุตฺตมํ.
กลฺยาณการี กลฺยาณํ, ปาปการี จ ปาปกํ;
ยาทิสํ วปฺปเต พีชํ, ตาทิสํ หรเต ผลํ.
ฉนฺโท ¶ นิทานํ คาถานํ, อกฺขรา ตาสํ วิยฺชนํ;
นามสนฺนิสฺสิตา คาถา, กวิ คาถานมาสโย.
ตสฺมา ¶ หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ หิตมตฺตโน;
ปฺวนฺตํภิปูเชยฺย, เจติยํ วิย สาทโร.
ธีรํ ปสฺเส สุเณ ธีรํ, ธีเรน สหสํวเส;
ธีเรนลฺลาปสลฺลาปํ, ตํ กเร ตฺจ โรจเย.
นยํ ¶ นยติ เมธาวี, อธุรายํ น ยฺุชติ;
สุนโย เสยฺยโส โหติ, สมฺมา วุตฺโต น กุปฺปติ;
วินยํ โส ปชานาติ, สาธุ เตน สมาคโม.
สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ,
สทฺธึ จรํ สาธุวิหาริ ธีรํ;
อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ,
จเรยฺย เตนตฺตมโน สติมา.
โน ¶ เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ,
สทฺธึ จรํ สาธุวิหาริ ธีรํ;
ราชาว รฏฺํ วิชิตํ ปหาย,
เอโก จเร มาตงฺครฺเว นาโค.
โสกฏฺานสหสฺสานิ ¶ , ภยฏฺานสตานิ จ;
ทิวเส ทิวเส มูฬฺห-มาวิสนฺติ น ปณฺฑิตํ.
ชลพินฺทุนิปาเตน, จิเรน ปูรเต ฆโฏ;
ตถา สกลวิชฺชานํ, ธมฺมสฺส จ ธนสฺส จ.
ปณฺฑิตา ¶ ทุกฺขํ ปตฺวาน, น ภวนฺติ วิสาทิโน;
ปวิสฺส ราหุโน มุขํ, กึ โน เทติ ปุน สสี.
ชเวน อสฺสํ ชานนฺติ, วาเหน จ พลิพทฺธํ;
ทุเหน เธนุํ ชานนฺติ, ภาสมาเนน ปณฺฑิตํ.
มนสา ¶ จินฺติตํ กมฺมํ, วจสา น ปกาสเย;
อฺลกฺขิตการิยสฺส, ยโต สิทฺธิ น ชายเต.
อนภฺยาเส วิสํ วิชฺชา, อชิณฺเณ โภชนํ วิสํ;
วิสํ สภา ทลิทฺทสฺส, วุทฺธสฺส ตรุณี วิสํ.
จตฺตาโร ปฺจ อาโลเป, อาภุตฺวา อุทกํ ปิเว;
อลํ ผาสุวิหาราย, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน.
ยสฺส เอโส ปสุโตปิ, คุณวา ปุชฺชเต นโร;
ธนุ วํสวิสุทฺโธปิ, นิคฺคุโณ กึ กริสฺสติ.
อิสฺสี ¶ ทยี อสํตุฏฺโ, โกธโน นิจฺจสงฺกีโต;
ปรภาคฺโยปชีวี จ, ฉเฬเต ทุกฺขภาคิโน.
สุมหนฺตานิ สตฺตานี, ธารยนฺตา พหุสฺสุตา;
เฉตฺตาโร สํสยานฺจ, กลึ ยนฺติ โลภโมหิตา.
นทีตีเร ¶ ขเต กูเป, อรณีตาลวณฺฏเก;
น วเท ทกาที นตฺถีติ, มุเข จ วจนํ ตถา.
สพฺพํ สุณาติ โสเตน, สพฺพํ ปสฺสติ จกฺขุนา;
น จ ทิฏฺํ สุตํ ธีโร, สพฺพํ อุจฺจิตุ มรหติ.
พาลาทปิ ¶ คเหตพฺพํ, ยุตฺตมุตฺตมนีสิภิ;
รวิสฺสาวิสเย กึ น, ปทีปสฺส ปกาสนํ.
ตสฺมา ¶ หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ อตฺตมตฺตโน;
โยนิโส วิจิเน ธมฺมํ, เอวํ ตตฺถ วิสุชฺฌติ.
กึ เตน ชาตุชาเตน, มาตุโยพฺพนฺนหารินา;
อาโรหติ น โย สก-วํสอคฺเค ธโช ยถา.
สมฺมา อุปปริกฺขิตฺวา, อกฺขเรสุ ปเทสุ จ;
โจรฆาโต สิยา สิสฺโส, คุรุ โจรฏฺฏการโก.
อทนฺตทมนํ ¶ สตฺถํ, ขลานํ กุรุเต มทํ;
จกฺขุสงฺขารกํ เตชํ, อุลูกานํมิวนฺธกํ.
นรตฺตํ ทุลฺลภํ โลเก, วิชฺชา ตตฺร สุทุลฺลภา;
กวิตฺตํ ทุลฺลภํ ตตฺร, สตฺติ ตตฺร สุทุลฺลภา.
เยภุยฺเยน ¶ หิ สตฺตานํ, วินาเส ปจฺจุปฏฺิเต;
อนโย นยรูเปน, พุทฺธิมาคมฺม ติฏฺติ.
สุชนกณฺฑ
สทฺธาสีลาทิธมฺเมหิ, ¶ สปฺปนฺโน เสฏฺมานุโส;
วุตฺโต พุทฺธาทิสนฺเตหิ, สาธุสปฺปุริโส อิติ.
สทฺทาธนํ สีลธนํ, หิรีโอตฺตปฺปิยํ ธนํ;
สุตธนฺจ จาโค จ, ปฺา เว สตฺตมํ ธนํ.
ยสฺส เอเต ธนา อตฺถิ, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา;
อทลิทฺโทติ ตํ อาหุ, อโมฆํ ตสฺส ชีวิตํ.
ตสฺมา สทฺธฺจ สีลฺจ, ปสาทํ ธมฺมทสฺสนํ;
อนุยฺุเชถ เมธาวี, สรํ พุทฺธานสาสนํ.
สพฺภิเรว ¶ สมาเสถ, สพฺภิ กุพฺเพถ สนฺถวํ;
สตํ สทฺธมฺมมฺาย, เสยฺโย โหติ น ปาปิโย.
จช ทุชฺชนสํสคฺคํ, ภช สาธุสมาคมํ;
กร ปฺุมโหรตฺตํ, สร นิจฺจมนิจฺจตํ.
โย ¶ เว กตฺู กตเวที ธีโร,
กลฺยาณมิตฺโต ทฬฺหภตฺติ จ โหติ;
ทุกฺขิตสฺส สกฺกจฺจ กโรติ กิจฺจํ,
ตถาวิธํ สปฺปุริสํ วทนฺติ.
มาตาเปตฺติภรํ ¶ ชนฺตุํ, กุเล เชฏฺาปจายินํ;
สณฺหํ สขิลสมฺภาสํ, เปสุเณยฺยปฺปหายินํ.
มจฺเฉรวินเย ยุตฺตํ, สจฺจํ โกธาภิภุํ นรํ;
ตํ เว เทวา ตาวตึสา, อาหุ ‘‘สปฺปุริโส’’อิติ.
กุลชาโต กุลปุตฺโต, กุลวํสสุรกฺขโต;
อตฺตนา ทุกฺขปฺปตฺโตปิ, หีนกมฺมํ น การเย.
อุเทยฺย ¶ ภาณุ ปจฺฉิเม, นเมยฺย เมรุอทฺทิปิ;
สีตลํ ยทิ นรคฺคิ, ปพฺพตคฺเค จ อุปฺปลํ;
วิกเส น วิปริตา, สาธุวาจา กุทาจนํ.
สุขา รุกฺขสฺส ฉายาว, ตโต าติมาตาปิตุ;
ตโต อาเจรสฺส รฺโ, ตโต พุทฺธสฺสเนกธา.
ภมรา ¶ ปุปฺผมิจฺฉนฺติ, คุณมิจฺฉนฺติ สชฺชนา;
มกฺขิกา ปูติมิจฺฉนฺติ, โทสมิจฺฉนฺติ ทุชฺชนา.
มาตุหีโน ¶ ทุพฺภาโส หิ, ปิตุหีโน ทุกฺกิริโย;
อุโภ มาตุปิตุหีนา, ทุพฺภาสา จ ทุกฺกิริยา.
มาตุเสฏฺโ สุภาโส หิ, ปิตุเสฏฺโ สุกิริโย;
อุโภมาตุ ปิตุเสฏฺา, สุภาสา จ สุกิริยา.
สุนโข ¶ สุนขํ ทิสฺวา, ทนฺตํ ทสฺเสติ หึสิตุํ;
ทุชฺชโน สุชนํ ทิสฺวา, โรสยํ หึสมิจฺฉติ.
น จ เวเคน กิจฺจานิ, กตฺตพฺพานิ กุทาจนํ;
สหสา การิตํ กมฺมํ, พาโล ปจฺฉานุตปฺปติ.
โกธํ ¶ วธิตฺวา น กทาจิ โสจติ,
มกฺขปฺปหานํ อิสโย วณฺณยนฺติ;
สพฺเพสํ วุตฺตํ ผรุสํ ขเมถ,
เอตํ ขนฺตึ อุตฺตมมาหุ สนฺโต.
ทุกฺโข นิวาโส สมฺพาเธ, าเน อสุจีสงฺกเต;
ตโต อริมฺหิ อปฺปิเย, ตโตปิ อกตฺุนา.
โอวเทยฺยา’นุสาเสยฺย ¶ , อสพฺภา จ นิวารเย;
สตฺหิ โส ปิโย โหติ, อสตํ โหติอปฺปิโย.
อุตฺตมตฺตนิวาเตน, กกฺขฬํ มุทุนา ชเย;
นีจํ อปฺปกทาเนน, วายาเมน สมํ ชเย.
น ¶ วิสํ วิสมิจฺจาห, ธนํ สงฺฆสฺส อุจฺจเต;
วิสํ เอกํว หนติ, หนติ สงฺฆสฺส สพฺพํ.
ธนมปฺปมฺปิ ¶ สาธูนํ, กูเป วาริว นิสฺสโย;
พหุํอปิ อสาธูนํ, น จ วาริว อณฺณเว.
อปตฺเถยฺยํ น ปตฺเถยฺย, อจินฺเตยฺยํ น จินฺตเย;
ธมฺมเมว สุจินฺเตยฺย, กาลํ โมฆํ น อิจฺฉเย.
อจินฺติตมฺปิ ¶ ภวติ, จินฺติตมฺปิ วินสฺสติ;
น หิ จินฺตามยา โภคา, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา.
อสนฺตสฺส ปิโย โหติ, สนฺเต น กุรุเต ปิยํ;
อสตํ ธมฺมํ โรเจติ, ตํ ปราภวโต มุขํ.
คุณา ¶ กุพฺพนฺติ ทูตตฺตํ, ทูเรปิ วสตํ สตํ;
เกตเก คนฺธํ ฆายิตฺวา, คจฺฉนฺติ ภมรา สยํ.
ปุพฺพชาติกตํ กมฺมํ, ตํ กมฺมมีติ กถฺยเต;
ตสฺมา ปุริสากาเรนํ, ยตํ กเร อตนฺทิโต.
มตฺติกปิณฺฑโต กตฺตา, กุรุเต ยํ ยทิจฺฉติ;
เอวมตฺตกตํ กมฺมํ, มาณโว ปฏิปชฺชเต.
อุฏฺาโยฏฺาย ¶ โพเธยฺยํ, มหพฺภย มุปฏฺิตํ;
มรณพฺยาธิโสกานํ, กิมชฺช นิปติสฺสติ.
ปาณา ยถาตฺตโนภิฏฺา, ภูตานมปิ เต ตถา;
อตฺโตปเมน ภูเตสุ, ทยํ กุพฺพนฺติ สาธโว.
สพฺเพ ¶ ตสนฺติ ทณฺฑสฺส, สพฺเพ ภายนฺติ มจฺจุโน;
อตฺตานํ อุปมํ กตฺวา, น หเนยฺย น ฆาตเย.
พาโล วา ยทิ วา วุทฺโธ, ยุวา วา เคหมาคโต;
ตสฺส ปูชา วิธาตพฺพา, สพฺพสฺสาภฺยาคโต ครุ.
อากิณฺโณปิ อสนฺเตหิ, อสํสฏฺโว ภทฺทโก;
พหุนา สนฺนชาเตน, คจฺเฉน อุพฺพตฺเตนิธ.
พาลทุชฺชนกณฺฑ
กายทุจฺจริตาทีหิ ¶ , สมฺปนฺโน ปาปมานุโช;
พาโลติ โลกนาเถน, กิตฺติโต ธมฺมสามินา.
ทุจินฺติตจินฺตี เจว, ทุพฺภาสิตภาสีปิ จ;
ทุกฺกฏกมฺมการี จ, ปาปโก พาลมานุโช.
อติปิโย ¶ น กาตพฺโพ, ขโล โกตุหลํ กโร;
สิรสา วหมาโนปิ, อฑฺฒปูโร ฆโฏ ยถา.
สปฺโป ทุฏฺโ ขโล ทุฏฺโ, สปฺปา ทุฏฺตโร ขโล;
มนฺโตสเธหิ ตํ สปฺปํ, ขลํ เกนุปสมฺมติ.
โย ¶ พาโล มฺติ พาลฺยํ, ปณฺฑิโต วาปิ เตนโส;
พาโล จ ปณฺฑิตมานี, ส เว พาโลติ วุจฺจติ.
มธูว มฺติ พาโล, ยาว ปาปํ น ปจฺจติ;
ยทา จ ปจฺจติ ปาปํ, อถ ทุกฺขํ นิคจฺฉติ.
น ¶ สาธุ พลวา พาโล, สาหสา วินฺทเต ธนํ;
กายสฺส เภทา ทุปฺปฺโ, นิรยํ โสปปชฺชติ.
ฆเร ¶ ทุฏฺโ มูสิโก จ, วเน ทุฏฺโ จ วานโร;
สกุเณ จ ทุฏฺโ กาโก, นเรทุฏฺโ จ พฺราหฺมโณ.
ทีฆา ชาครโต รตฺติ, ทีฆํ สนฺตสฺส โยชนํ;
ทีโฆ พาลานสํสาโร, สทฺธมฺมํ อวิชานตํ.
ติลมตฺตํ ¶ ปเรสฺจ, อปฺปโทสฺจ ปสฺสติ;
นาฬิเกรมฺปิ สโทสํ, ขลชาโต น ปสฺสติ.
นตฺตโทสํ ปเร ชฺา, ชฺา โทสํ ปรสฺสตุ;
คุยฺโห กุมฺมาว องฺคานิ, ปรโทสฺจ ลกฺขเย.
ลุทฺธํ ¶ อตฺเถน คณฺเหยฺย, ถทฺธํ อฺชลิกมฺมุนา;
ฉนฺทานุวตฺติยา มูฬฺหํ, ยถาภูเตน ปณฺฑิตํ.
ยถา อุทุมฺพรปกฺกา, พหิ รตฺตกา เอว จ;
อนฺโตกิมิล สมฺปุณฺณา, เอวํ ทุชฺชนหทยา.
ยาวชีวมฺปิ ¶ เจ พาโล, ปณฺฑิตํ ปยิรุปาสติ;
น โส ธมฺมํ วิชานาติ, ทพฺพี สูปรสํ ยถา.
จรฺเจ นาธิคจฺเฉยฺย, เสยฺยํ สทิสมตฺตโน;
เอกจริยํ ทฬฺหํ กยิรา, นตฺถิ พาเล สหายตา.
อชาตมตมูฬฺหานํ ¶ , วรมาทโย น จนฺติโม;
สกึ ทุกฺขกราวาท-โยนฺติโม ตุ ปเท ปเท.
ทุชฺชเนน ¶ สมํ เวรํ, สขฺยฺจาปิ น การเย;
อุณฺโห ทหติ จงฺคาโร, สีโต กณฺหายเต กรํ.
ทุชฺชโน ปิยวาที จ, เนตํ วิสฺสาสการณํ;
มธุ ติฏฺติ ชิวฺหคฺเค, หทเย หลาหลํ วิสํ.
ทุชฺชโน ¶ ปริหาตพฺโพ, วิชฺชายาลงฺกโตปิ จ;
มณินา ภูสิโต สปฺโป, กิเมโส น ภยงฺกโร.
นาฬิเกรสมาการา, ทิสฺสนฺเตปิ หิ สชฺชนา;
อฺเ พทริกาการา, พหิเรว มโนหรา.
ยถาปิ ¶ ปน สปกฺกา, พหิ กณฺฏกเมว จ;
อนฺโต อมตสมฺปุณฺณา, เอวํ สุชนหทยา.
ยถา อุทุมฺพรปกฺกา, พหิ รตฺตกเมว จ;
เอวํ กิมิลสมฺปุณา, เอวํ ทุชฺชนหทยา.
โทสภีโต อนารมฺโภ, ตํ กา ปุริสลกฺขณํ;
โกหฺยชิณฺณภยา นนุ, โภชนํ ปริหียเต.
ปโยปานํ ภุชงฺคานํ, เกวลํ วิสวฑฺฒนํ;
อุปเทโส หิ มูฬฺหานํ, ปโกปาย น สนฺติยา.
น ¶ าตพฺพํ น คนฺตพฺพํ, ทุชฺชเนน สมํ กฺวจิ;
ทุชฺชโน หิ ทุกฺขํ เทติ, น โส สุขํ กทาจิปิ.
อพทฺธา ตตฺถ พชฺฌนฺติ, ยตฺถ พาลา ปภาสเร;
พทฺธาปิ ตตฺถ มุจฺจนฺติ, ยตฺถ ธีรา ปภาสเร.
ปริตฺตํ ¶ ทารุมารุยฺห, ยถา สีเท มหณฺณเว;
เอวํ กุสิตมาคมฺม, สาธุ ชีวิปิ สีทติ;
ตสฺมา ตํ ปริวชฺเชยฺย, กุสีตํ หีนวีริยํ.
สทฺธาสีลาทิสมฺปนฺโน ¶ , สุมิตฺโต สาธุมานุโส;
ตาทิสํ มิตฺตํ เสเวยฺย, วุทฺธิกาโม วิจกฺขโณ.
ทานาทิคุณเสฏฺเหิ, มิทิตพฺโพ มิตฺโต หิ โข;
ตาทิสํ อวงฺเกเนว, มนสา ภเชยฺย สุธี.
หิตกฺกโร ¶ ปโร พนฺธุ, พนฺธุปิ อหิโต ปโร;
อหิโต เทหโช พฺยาธิ, หิตํ อรฺโมสธํ.
ปโรกฺเข ¶ กิจฺจหนฺตารํ, ปจฺจกฺเข ปิยวาทินํ;
วชฺชเย ตาทิสํ มิตฺตํ, วิสกุมฺภํ ปโยมุขํ.
ธนหีเน จเช มิตฺโต, ปุตฺตทารา สโหทรา;
ธนวนฺเตว เสวนฺติ, ธนํ โลเก มหาสขา.
ชานิยา ¶ เปสเน ภจฺเจ, พนฺธเว พฺยสนาคเม;
มิตฺตฺจ อาปทิกาเล, ภริยฺจ วิภวกฺขเย.
อุสฺสเว พฺยสเน เจว, ทุพฺภิกฺเข สตฺตุวิคฺคเห;
ราชทฺวาเร สุสาเน จ, โย ติฏฺติ โส พนฺธวา.
น ¶ ๒ วิสฺสเส อมิตฺตสฺส, มิตฺตฺจาปิ น วิสฺสเส;
กทาจิ กุปิเต มิตฺเต, สพฺพโทสํ ปกาสติ.
มาตา มิตฺตํ ปิตา เจติ, สภาวา ตํ ตยํ หิตํ;
กมฺมกรณโต จฺเ, ภวนฺติ หิตพุทฺธิโย.
อาปทาสุ ¶ มิตฺตํ ชฺา, ยุทฺเธ สูรํ อิเณ สุจึ;
ภริยํ ขีเณสุ วิตฺเตสุ, พฺยสเนสุ จ พนฺธวํ.
สกึ ทุฏฺฺจ โย มิตฺตํ, ปุน สนฺธาตุมิจฺฉติ;
ส มจฺจุมุปคณฺหาติ, คพฺภํ อสฺสตรี ยถา.
อิณเสโส ¶ อคฺคิเสโส, โรคเสโส ตเถว จ;
ปุนปฺปุนํ วิวฑฺฒนฺติ, ตสฺมา เสสํ น การเย.
ปทุมํว มุขํ ยสฺส, วาจา จนฺทนสีตลา;
ตาทิสํ โน ปเสเวยฺย, หทเย ตุ หลาหลํ.
น ¶ เสเว ผรุสํ สามึ, น จ เสเวยฺย มจฺฉรึ;
ตโต อปคฺคณฺห สามึ, เนว นิคฺคหิตํ ตโต.
กุเทสฺจ ¶ กุมิตฺตฺจ, กุกุลฺจ กุพนฺธวํ;
กุทารฺจ กุทาสฺจ, ทูรโต ปริวชฺชเย.
สีตวาโจ พหุมิตฺโต, ผรุโส อปฺปมิตฺตโก;
อุปมา เอตฺถ าตพฺพา, สูริยจนฺทราชูนํ.
อหิตา ปฏิเสโธ จ, หิเตสุ จ ปโยชนํ;
พฺยสเน อปริจฺจาโค, อิติทํ มิตฺตลกฺขณํ.
ปิโย ¶ ครุ ภาวนีโย, วตฺตา จ วจนกฺขโม;
คมฺภีรฺจ กถํ กตฺตา, โน จฏฺาเน นิโยชโก;
ตาทิสํ มิตฺตํ เสเวยฺย, ภูติกาโม วิจกฺขโณ.
ปิโย ¶ ครุ ภาว นีโย, วตฺตา จ วจนกฺขโม;
คมฺภิรฺจ กถํ กตฺตา, โน จฏฺาเน นิโยชโก.
ยมฺหิ เอตานิ านานิ, สํวิชฺชนฺติธ ปุคฺคเล;
โส มิตฺโต มิตฺตกาเมน, อตฺถกามานุกมฺปโต;
อปิ นาสิยมาเนน, ภชิตพฺโพ ตถาวิโธ.
โอรสํ กตสมฺพนฺธํ, ตถา วํสกฺกมาคตํ;
รกฺขโก พฺยสเนหิ, มิตฺตํ เยฺยํ จตุพฺพิธํ.
ปิโย ครุ ภาวนิโย, วตฺตา จ วจนกฺขโม;
คมฺภิรฺจ กถํ กตฺตา, น จฏฺาเน นิโยชโก;
ตํ มิตฺตํ มิตฺตกาเมน, ยาวชีวมฺปิ เสวิยํ.
ปิโย ครุ ภาวนีโย, วตฺตา จ วจนกฺขโม;
คมฺภิรฺจ กถํ กตฺตา, โน จฏฺาเน นิโยชโก;
ตาทิสํ มิตฺตํ เสเวยฺย, ภูติกาโม วิจกฺขโณ.
ราชกณฺฑ
มหาชนํ ¶ โย รฺเชติ, จตูหิปิ วตฺถูหิ วา;
ราชาติ วุจฺจเต โลเก, อิติ สลฺลกฺขเย วิทฺวา.
ทานฺจ อตฺถจริยา, ปิยวาจา อตฺตสมํ;
สงฺคหา จตุโร อิเม, มุนินฺเทน ปกาสิตา.
ทานมฺปิ ¶ อตฺถจริยตฺจ, ปิยวาทิตฺจ สมานตฺตตฺจ;
กริยจริยสุสงฺคหํ พหูนํ, อนวมเตน คุเณน ยาติ สคฺคํ;
ทานฺจ เปยฺยวชฺชฺจ, อตฺถจริยา จ ยา อิธ;
สมานตฺตตา จ ธมฺเมสุ, ตตฺถ ตตฺถ ยถารหํ;
เอเต โข สงฺคหา โลเก, รถสฺสาณีว ยายโต.
ทานํ สีลํ ปริจฺจาคํ, อชฺชวํ มทฺทวํ ตปํ;
อกฺโกธํ อวิหึสฺจ, ขนฺตี จ อวิโรธนํ;
ทเสเต ธมฺเม ราชาโน, อปฺปมตฺเตน ธารยฺยุํ.
เอกยามํ ¶ สเย ราชา, ทฺวิยา มฺเว ปณฺฑิโต;
ฆราวาโส ติยาโมว, จตุยาโม ตุ ยาจโก.
อปุตฺตกํ ฆรํ สฺุํ, รฏฺํ สฺุํ อราชกํ;
อสิปฺปสฺส มุขํ สฺุํ, สพฺพสฺุํ ทลิทฺทตฺตํ.
ธนมิจฺเฉ ¶ วาณิเชยฺย, วิชฺชมิจฺเฉ ภเช สุตํ;
ปุตฺตมิจฺเฉ ตรุณิตฺถึ, ราชามจฺจํ อิจฺฉาคเต.
ปกฺขีนํ พลมากาโส, มจฺฉานมุทกํ พลํ;
ทุพฺพลสฺส พลํ ราชา, กุมารานํ รุทํ พลํ.
ขมา ¶ ชาคริยุฏฺานํ, สํวิภาโค ทยิกฺขณา;
นายกสฺส คุณา เอเต, อิจฺฉิตพฺพา สตํ สทา.
สกึ วทนฺติ ราชาโน, สกึ สมณพฺราหฺมณา;
สกึ สปฺปุริสา โลเก, เอส ธมฺโม สนนฺตโน.
อลโส คีหิ กามโภคี น สาธุ,
อสฺโต ปพฺพชิโต น สาธุ;
ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี,
โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุ.
อายํ ขยํ สยํ ชฺา, กตากตํ สยํ ชฺา;
นิคฺคเห นิคฺคหารหํ, ปคฺคเห ปคฺคหารหํ.
มาตา ¶ ปุตฺตกตํ ปาปํ, สิสฺสกตํ คุรุ ตถา;
ราชา รฏฺกตํ ปาปํ, ราชกตํ ปุโรหิโต.
อกฺโกเธน ชิเน โกธํ, อสาธุํ สาธุนา ชิเน;
ชิเน กทริยํ ทาเนน, สจฺเจนาลิกวาทินํ.
อทนฺตทมนํ ¶ ทานํ, ทานํ สพฺพตฺถสาธกํ;
ทาเนน ปิยวาจาย, อุนฺนมนฺติ นมนฺติ จ.
อทนฺตทมนํ ¶ ทานํ, อทานํ ทนฺตทูสกํ;
ทาเนน ปิยวาจาย, อุนฺนมนฺติ นมนฺติ จ.
ทานํ สิเนหเภสชฺชํ, มจฺเฉรํ โทสโนสธํ;
ทานํ ยสสฺสีเภสชฺชํ, มจฺเฉรํ กปโณสธํ.
น รฺา สมกํ ภฺุเช, กามโภคํ กุทาจนํ;
อากปฺปํ รสภุตฺตํ วา, มาลาคนฺธวิเลปนํ;
วตฺถสพฺพมลงฺการํ, น รฺา สทิสํ กเร.
น ¶ เม ราชา สขา โหติ, น ราชา โหติ สมโก;
เอโส สามิโก มยฺหนฺติ, จิตฺเต นิฏฺํ สณฺาปเย.
นาติทูเร ภเช รฺโ, นจฺจาสนฺเน ปวาตเก;
อุชุเก นาตินินฺเน จ, น ภเช อุจฺจมาสเน;
ฉ โทเส วชฺเช เสวโก, อคฺคีว สํยโต ติฏฺเ.
น ¶ ปจฺฉโต น ปุรโต, นาปิ อาสนฺนทูรโต;
น กจฺเฉ โนปิ ปฏิวาเต, น จาปิ โอณตุณฺณเต;
อิเม โทเส วิวชฺเชตฺวา, เอกมนฺตํ ิตา อหุ –
ชปฺเปน มนฺเตน สุภาสิเตน,
อนุปฺปทาเนน ปเวณิยา วา;
ยถา ยถา ยตฺถ ลเภถ อตฺถํ,
ตถา ตถา ตตฺถ ปรกฺกเมยฺย.
กสฺสโก ¶ วาณิโช มจฺโจ, สมโณ สุตสีล วา;
เตสุ วิปุลชาเตสุ, รฏฺมฺปิ วิปุลํ สิยา.
เตสุ ¶ ทุพฺพลชาเตสุ, รฏฺมฺปิ ทุพฺพลํ สิยา;
ตสฺมา สรฏฺํ วิปุลํ, ธารเย รฏฺภารวา.
มหารุกฺขสฺส ¶ ผลิโน, อามํ ฉินฺทติ โย ผลํ;
รสฺจสฺส น ชานาติ, พีชฺจสฺส วินสฺสติ.
มหารุกฺขูปมํ รฏฺํ, อธมฺเมน ปสาสติ;
รสฺจสฺส น ชานาติ, รฏฺฺจสฺส วินสฺสติ.
มหารุกฺขสฺส ผลิโน, ปกฺกํ ฉินฺทติ โย ผลํ;
รสฺจสฺส วิชานาติ, พีชฺชสฺส น นสฺสติ.
มหารุกฺขูปมํ ¶ รฏฺํ, ธมฺเมน โย ปสาสติ;
รสฺจสฺส วิชานาติ, รฏฺฺจสฺส น นสฺสติ.
นายก กณฺฑ
อนายกา ¶ วินสฺสนฺติ, นสฺสนฺติ พหุนายกา;
ถีนายกา วินสฺสนฺติ, นสฺสนฺติ สุสุนายกา.
ควํ ¶ เจ ตรมานานํ, อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;
สพฺพา คาวี อุชุํ ยนฺติ, เนตฺเต อุชุํ คเต สติ.
เอวเมว มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺสมฺมโต;
โส สเจ ธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา.
ควํ เจ ตรมานานํ, อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;
สพฺพา คาวี อุชุํยนฺติ, เนตฺเต อุชุํ คเต สติ.
เอวเมว ¶ มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺสมฺมโต;
โส สเจ ธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;
สพฺพํ รฏฺํ สุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ ธมฺมิโก.
โนทยาห วินาสาย, พหุนายกตา ภุสํ;
มิลายนฺติ วินสฺสนฺติ, ปทฺมานฺยกฺเกหิ สตฺตหิ.
สุตารกฺโข อภิโยโค, กุลารกฺโข วตฺตํ ภเว;
วิชฺชา หิ กุลปุตฺตสฺส, นายกสฺสาปมาทโก.
ปุตฺตกณฺฑ
อภิชาตํ ¶ อนุชาตํ, ปุตฺตมิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา;
อวชาตํ น อิจฺฉนฺติ, โย โหติ กุลคนฺธโน.
ปฺจฏฺานานิ ¶ สมฺปสฺสํ, ปุตฺตมิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา;
ภโต วา โน ภริสฺสติ, กิจฺจํ วา โน กริสฺสติ.
กุลวํโส จิรํ ติฏฺเ, ทายชฺชํ ปฏิปชฺชติ;
อถ วา ปน เปตานํ, ทกฺขินํ อนุปทสฺสติ.
พหุปุตฺเต ¶ ปิตา เอโก, อวสฺสํ โปเสติ สทา;
พหุปุตฺตา น สกฺโกนฺติ, โปเสตุํ ปิตเรกกํ.
ปุตฺตํ วา ภาตรํ ทุฏฺุ, อนุสาเสยฺย โน ชเห;
กินฺนุ เฉชฺชํ กรํ ปาทํ, ลิตฺตํ อสุจินา สิยา.
เวชฺชาจริย กณฺฑ
อายุเพทกตาภฺยาโส ¶ , สพฺเพสํ ปิยทสฺสโน;
อริยสีลคุโณเปโต, เอส เวชฺโช วิธียเต.
นานาคนฺถชานนฺจ, สุทิฏฺกมฺมสมฺปทา;
ทกฺขตา หตฺถสีฆตา, ปสาทสูรสตฺติตา.
สาภาวิกตงฺขณิก-าณสุภาสิตาปิ จ;
อุสฺสาโห ทพฺโพ สพฺพตา, เวชฺชาเจรสฺส ลกฺขณํ;
กิลิฏฺวตฺถํ ¶ โกโธ จ, อติมานฺจ คมฺมตา;
อนิมนฺติตคมนํ, เอเต ปฺจ วิวชฺชิยา.
ทิฏฺกมฺมตา ¶ โสจฺจ, ทกฺขตา วิทิตาคโม;
จตฺตาโร สุภิสกฺกสฺส, สุคุณา วิฺุนา มตา.
รุชาย ชยลกฺขณํ, รโส จ เภสชฺชมฺปิ จ;
ติลกฺขณเภโท เจว, วิฺเยฺโย ภิสกฺเกน เว.
ทาสก กณฺฑ
อนฺโตชาโต ¶ ธนกฺกีโต, ทาสพฺโยปคโต สยํ;
ทาสากรมรานีโต-จฺเจวํ เต จตุธา สิยุํ.
ปุพฺพุฏฺา ปจฺฉานิปาตี, ทินฺนสฺส อาทายีปิ จ;
สุกตกมฺมกโร จ, กิตฺติวณฺณหโรปิ จ.
ทาสา ๐.๐๑๗๗ ปฺเจว โจรยฺย-สขาาตฺยตฺตสาทิสา;
ตถา วิฺูหิ วิฺเยฺยา, มิตฺตทารา จ พนฺธวา.
อิตฺถิกณฺฑ
อาสา ¶ โลกิตฺถิโย นาม, เวลา ตาสํ น วิชฺชติ;
สารตฺตา จ ปคพฺภา จ, สิขี สพฺพฆโส ยถา;
ตสฺมา ตาโย หิตฺวาน, พฺรูเหยฺย วิเวกํ สุธี.
อาสา ¶ โลกิตฺถิโย นาม, เวลา ตาสํ น วิชฺชติ;
สารตฺถา จ ปคพฺภา จ, สิขี สพฺพฆโส ยถา;
ตา หิตฺวา ปพฺพชิสฺสามิ, วิเวกมนุพฺรูหยํ.
โลเก หิ องฺคนา นาม, โกธนา มิตฺตเภทิกา;
ปิสุกา อกตฺู จ ทูรโต ปริวชฺชเย.
ยถา นที จ ปนฺโถ จ, ปานาคารํ สภา ปปา;
เอวํ โลกิตฺถิโย นาม, นาสํ กุชฺฌนฺติ ปณฺฑิตา.
สพฺพา ¶ นที วงฺกคตี, สพฺเพ กฏฺมยา วนา;
สพฺพิตฺถิโย กเร ปาปํ, ลภมาเน นิวาตเก.
ฆฏกุมฺภสมา ¶ นารี, ตตฺถงฺคารสโม ปุมา;
ตสฺมา ฆตฺจ อคฺคิฺจ, เนกตฺร ปเย พุโธ.
อิตฺถีนฺจ ธนํ รูปํ, ปุริสานํ วิชฺชา ธนํ;
ภิกฺขูนฺจ ธนํ สีลํ, ราชานฺจ ธนํ พลํ.
ปฺจารตฺยา ¶ สุคนฺธพฺพา, สตฺตารตฺยา ธนุคฺคหา;
เอกมาสา สุภริยา, อฑฺฒมาสา สิสฺสา มลา.
ชิณฺเณ อนฺนํ ปสํเสยฺย, ทารฺจ คตโยพฺพเน;
รณปุนาคเต สูรํ, สสฺสฺจ เคหมาคเต.
ทฺวิติปติ ¶ นารี เจว, วิหารทฺวิติ ภิกฺขุ จ;
สกุโณ ทฺวิติปาโต จ, กตมายาพหุตรา.
รตฺติ วินา น จนฺทิมา, วีจิวินา จ สาคโร;
หํสวินา โปกฺขรณี, ปติวินา กฺา โสเภ.
อสนฺตุฏฺา ¶ ยตี นฏฺา, สนฺตุฏฺาปิ จ ปตฺถิ วา;
สลชฺชา คณิกา นฏฺา, นิลฺลชฺชา จ กุลิตฺถิโย.
โจรีนํ พหุพุทฺธีนํ, ยาสุ สจฺจํ สุทุลฺลภํ;
ถีนํ ภาโว ทุราชาโน, มจฺฉสฺเสโว’ทเก คตํ.
อนลา ¶ มุทุสมฺภาสา, ทุปฺปูรา ตา นทีสมา;
สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.
อาวฏฺฏนี มหามายา, พฺรหฺมจริยวิโกปนา;
สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.
อิตฺถีปิ ¶ หิ เอกจฺจิยา, เสยฺยา โปส ชนาธิป;
เมธาวินี สีลวตี, สสฺสุเทวา ปติพฺพตา;
ตสฺสา โย ชายติ โปโส,
สูโร โหส ทิสมฺปติ;
ตาทิสา สุภคิยา ปุตฺโต,
รชฺชมฺปิ อนุสาสติ.
สลฺลเป ¶ อสิหตฺเถน, ปิสาเจนาปิ สลฺลเป;
อาสีวิสมฺปิ อาสีเท, เยน ทฏฺโ น ชีวติ;
น ตฺเวว เอโก เอกาย, มาตุคาเมน สลฺลเป.
น ¶ หิ สพฺเพสุ าเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;
อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ, ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขณา.
น หิ สพฺเพสุ าเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;
อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ, ลหุํ อตฺถวิจินฺติกา.
กูโปทกํ ¶ วฏจฺฉายา, สามาถี อิฏฺกาลยํ;
สีตกาเล ภเว อุณฺหํ, อุณฺหกาเล จ สีตลํ.
อิตฺถิโย เอกจฺจิยาปิ, เสยฺยา วุตฺตาว มุนินา;
ภณฺฑานํ อุตฺตมา อิตฺถี, อคฺคูปฏฺายิกา อิติ.
ปกิณฺณกกณฺฑ
กุลสีลคุโณเปโต ¶ , สพฺพธมฺมปรายโณ;
ปวีโณ เปสนาชฺฌกฺโข, ธมฺมชฺฌกฺโข วิธียเต.
เวทเวทงฺคตตฺวฺโ, ชปฺปโหมปรายโณ;
อาสีวาทวโจยุตฺโต, เอส ราชปุโรหิโต.
กปฺโป ¶ พฺยากรณํ โชติ – สตฺถํ สิกฺขา นิรุตฺติ จ;
ฉนฺโทวิจิติ เจตานิ, เวทงฺคานิ วทนฺติ ฉ.
สกึ วุตฺตคหิตตฺโต, ลหุหตฺโถ ชิตกฺขโร;
สพฺพสตฺถสมาโลกี, ปกฏฺโ นาม เลขโก.
สมตฺตนีติสตฺถฺโ ¶ , วาหเน ปูริตสฺสโม;
สูรวีรคุโณเปโต, เสนาฌกฺโข วิธียเต.
สุธี วากฺยปฏุ, ปฺโ, ปรจิตฺโตปลกฺขโณ;
ธีโร ยถาตฺถวาที จ, เอส ทูโต วิธียเต.
ปุตฺตนตฺตคุโณเปโต, สตฺถฺโ รสปาจโก;
สูโร จ กถิโน เจว, สูปกาโร ส วุจฺจเต.
อิงฺคิตาการตตฺตฺโ, พลวาปิยทสฺสโน;
อปฺปมาที สทา ทกฺโข, ปตีหาโร ส อุจฺจเต.
อิตฺถิมิสฺเส กุโต สีลํ, มํสภกฺเข กุโต ทยา;
สุราปาเน กุโต สจฺจํ, มหาโลเภ กุโต ลชฺชา;
มหาตนฺเท กุโต สิปฺปํ, มหาโกเธ กุโต ธนํ.
สุราโยโค เวลาโล จ, สมชฺชจรณงฺคโต;
ขิฑฺฑา ธุตฺโต ปาปมิตฺโต, อลโส โภคนาสกา.
ชีวนฺตาปิ ¶ มตา ปฺจ, พฺยาเสน ปริกิตฺติตา;
ทุกฺขิโต พฺยาธิติ มูฬฺโห, อิณวา นิจฺจเสวโก.
นิทฺทาลุโก ¶ ปมาโท จ, สุขิโต โรควาลโส;
กามุโก กมฺมาราโม จ, สตฺเตเต สตฺถวชฺชิตา.
โคณาหิ สพฺพคิหีนํ, โปสกา โภคทายโก;
ตสฺมา หิ มาตาปิตูว, มานเย สกฺกเรยฺย จ.
ยถา ¶ มาตา ปิตา ภาตา, อฺเวาปิ จ าตกา;
คาโว โน ปรมา มิตฺตา, ยาสุ ชายนฺติ โอสธา.
อนฺนทา ¶ พลทา เจตา, วณฺณทา สุขทา ตถา;
เอตมตฺถวสํ ตฺวา, นาสุ คาโว หนึสุ เต.
เย จ ขาทนฺติ โคมํสํ, มาตุมํสํว ขาทเร;
มเตสุ เตสุ คิชฺฌานํ, ทเท โสเต จ วาหเย.
ทฺวิคุโณ ¶ ถีนมาหาโร, พุทฺธิจาปิ จตุคฺคุโณ;
ฉคฺคุโณ โหติ วายาโม, กาโมตฺวฏฺคุโณ ภเว.
น ¶ โลเก โสภเต มูฬฺโห, เกวลตฺตปสํสโก;
อปิ สมฺปิหิเต กูเป, กตวิชฺโช ปกาสเต.
โกสชฺชํ ภยโต ทิสฺวา, วีริยารมฺภฺจ เขมโต;
อารทฺธวีริยา โหถ, เอสา พุทฺธานุสาสนี.
วิวาทํ ¶ ภยโต ทิสฺวา, อวิวาทฺจ เขมโต;
สมคฺคา สขิลา โหถ, เอสา พุทฺธานุสาสนี.
ปมาทํ ภยโต ทิสฺวา, อปฺปมาทฺจ เขมโต;
ภาเวถฏฺงฺคิกํ มคฺคํ, เอสา พุทฺธานุสาสนี.
ครหา ¶ จ ปสํสา จ, อนิจฺจา ตาวกาลิกา;
อปฺปกาเจกเทสาว, น ตา อิกฺเขยฺย ปณฺฑิโต;
ธมฺมาธมฺมํว อิกฺเขยฺย, อตฺถานตฺถํ หิตาหิตํ.
กวิทปฺปณนีติ
ปขุกฺกูปุรเสฏฺสฺส ¶ , ปจฺฉิเม อาสิ วิสฺสุโต;
จตุคาวุตเทสมฺหี, กนรยคาโม สุโสภโน.
ทฺวิโน ¶ ทฺวิเวก สากมฺหิ, ตมฺหิ ชาเตน ชาติยา;
ลงฺกาภารตอาทีสุ, วุฏฺปุพฺพ สุเตสินา.
วิสุตาราม สีหานํ, สิกฺขิเตน ติเปฏกํ;
สนฺติเก นววสฺสานิ, สํคีติกิจฺจการินา.
ทกฺขิณาราม วาสีนํ, สนฺติเกปิ สุวิฺุนํ;
สิกฺขิเตน สตฺตวีส-วสฺสิตฺวาน ยสสฺสินา.
สุนฺทเร ¶ ปุรเสฏฺมฺหิ, สุนฺทเร วิสุเต สุเภ;
สุนฺทเร โชติปาลมฺหิ, วสตา คณวาจินา.
นิสฺสาย เปฏเก เจว, อเนกนีติ โปตฺถเก;
พหุเล คนฺถเสฏฺเปิ, กโตยํ วิธุมานิโต.
ติฏฺตํ ¶ อยํ เม คนฺโถ, สุสาโร ยาว สาสนํ;
ติฏฺเตว สุเตสีนํ, สุสารํ สุปกาสยํ.
อเนน สุวิสิฏฺเน, ปฺุเนฺเน กมฺมุนา;
มนิสิภิคุรูเหว, คจฺเฉยฺยํ อมตํ สิวํ.
‘‘องฺคาริโน ¶ ทานิ ทุมา ภทนฺเต’’
‘‘ยถาปิ รมฺมโก มาโส, คิมฺหานํ โหติ พฺราหฺมณ;
อเต‘ว’ฺเหิ มาเสหิ, ทุมปุมฺเผหิ โสภติ’’.
‘‘วนปฺปคุมฺเพ ¶ ยถผุสฺสิตคฺเค,
คิมฺหาน มาเส ปมสฺมึ คิมฺเห’’ –
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺพาสมฺพุทฺธสฺส
ปณาม ปฏิฺา
วตฺถุตฺตยํ ¶ นมสิตฺวา, อาเจเร กวิปุงฺคเว;
กสฺสํ ทฺวาทสมาสานํ, พนฺธํ ตมฺมาสวสิกํ.
จิตฺตสมฺมตมาโส ¶ หิ, อเตวฺเหิ โสภติ;
รมฺมกมาโส รมฺมมาโส, เตเนว โวหาโร ภวิ.
ตสฺมึ สุจิตฺตมาสมฺหิ, นาคทุมา สุปุปฺผเร;
ปุปฺผนฺติ อสนทุมา, วายนฺติ กานเน หิ เว.
สงฺกนฺต มหุสฺสโวปิ, ตมฺหิ มาสมฺหิ วตฺตเต;
คนฺโธทเกหิ อฺโฺํ, สิฺจมานา สุโมทเร.
ยถาปิ ¶ รมฺมโก มาโส, คิมฺหานํ โหติ พฺราหฺมณ;
อเต‘ว’ฺเหิ มาเสหิ, ทุมปุปฺเผหิ โสภติ.
สมฺพุทฺโธ จิตฺตมาสสฺส, กาฬปกฺเข อุโปสเถ;
ปาโตเยว สมาทาย, ปวรํ ปตฺตจีวรํ;
อนุกมฺปาย นาคานํ, นาคทีปมุปาคมิ.
เวสาขวฺหยมาโส ตุ, สุวิสิฏฺโ สุปากโฏ;
โลกคฺคนาถํ ปฏิจฺจ, สนฺเตหิ อภิลกฺขิโต.
ตมฺหิ ¶ เวสาขมาสมฺหิ, จมฺปกาปิ สุปุปฺผเร;
โพธึ ทเกหิ สิฺจิตฺวา, สชฺชนา สมฺปโมทเร.
วเนสุว โปตกาปิ, ปกฺขนฺทนฺติ ทิโสทิสํ;
วิกูชนฺตา สภาสาย, ชนโสตรสายนํ.
ทุติเย ¶ ทิวเส ภตฺต-กาเล อาโรจิเต ชิโน;
รมฺเม เวสาขมาสมฺหิ, ปุณฺณามายํ มุนิสฺสโร.
เชฏฺสมฺมตมาโสปิ, โสคตชนพฺภนฺตเร;
วิขฺยาโต ลกฺขฺโ เจว, เชฏฺเน สํยุโต หิ เว.
ตสฺมึหิ เชฏฺมาสมฺหิ, สุมนา วนมลฺลิกา;
ปุปฺผนฺติ จ ปวายนฺติ, สพฺพชนมโนหรา.
ปริกฺขณาสุสภาปิ, อภวิ มฺรนมามณฺฑเล;
เขตเล เชฏฺโชติปิ, ปชฺชลิ ตสฺมิฺหิ เว.
อาสาฬฺโห นาม มาโสปิ, อตีว วิสิฏฺโ ภวิ;
ปฏิสนฺธึ คณฺหิ พุทฺโธ, ตสฺมิฺหิ มุนิ สุธี.
นิกฺขมิปิ จ สมฺพุทฺโธ, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ;
อุปสมฺปทกมฺมมฺปิ, กโรนฺติ ตสฺมึปิ หิ.
ปุนฺนาคทุมา ปุปฺผนฺติ, ปวายนฺติ ทิโสทิสํ;
อาทิจฺโจ ติฏฺติ ตมฺหิ, อุตฺตรายานโกฏิยํ.
สีเห ¶ สาวณมาสมฺหิ, สลากทานมุตฺตมํ;
เทนฺติ สาธโว มานุสา, สทฺทหนฺตา วตฺถุตฺตยํ.
ปุปฺผนฺติ กเฏรุหาปิ, ตมฺหิ สาวณมาสเก;
เข สวณนกฺขตฺตมฺปิ, อตีว โชตยี หิ เว.
วสฺสพฺภนฺตรภูเต จ, สมณา สุคโตรสา;
มาเส วาจนอุคฺคณฺห-กมฺมํกํสุ สุขาสยา.
กฺาราสิสมฺมเตหิ ¶ , โปฏฺปาทสุมาสเก;
นทีสุ ทกปูริตา, กฏปตฺถตสาทิสา.
นาวามหาอุสฺสวมฺปิ, กโรนฺติ มานุชา ตทา;
กีฬนฺติ สมฺปโมทนฺติ, วิชิเต นร นาริโย.
กฺจนยมทุมาปิ, วิกสนฺติ ตทา หิ เว;
เมโฆ โถกํ โถกํ หิมํ, วสฺสติ ปตติปิ จ.
วสฺสิเก ¶ อสฺสยุชิมฺหิ, วิกสนฺติ อเนกธา;
ปทุมาทิทกชานิ, ปุปฺผานิ มนฺุานิ เว.
มหาปทีปปนฺตีหิ, สกลมฺรนมาภูตเล;
ปูเชนฺติ โลกคฺคนาถํ, สาธโว โสคตาชนา.
ตโปธนา วิจรนฺติ, วสฺสํวุฏฺา ทิโสทิสํ;
สาธโว ทานโสณฺฑาว, สีตายนฺติ สุขนฺติ จ.
กตฺติกมาสเสฏฺเปิ ¶ , สมฺปโมทนฺติ มานุชา;
โกสีตกีปุปฺผานิ จ, วิกสนฺติ วายนฺติ จ.
กถินมหาทานมฺปิ, ททนฺติ สาธโว ชนา;
ตทา จนฺทกิรโณปิ, อตีว ปชฺโชโต อหุ.
อโหสิ หิมปาโต จ, อุตฺตรวาโต ปวายติ;
กตฺติกโชติฉโณปิ, อโหสิ ตสฺมิฺหิ เว.
ธนุราสีมาคสิร ¶ , มาเส เหมนฺตสมฺมเต;
สตฺติธรสุปูชาวฺห, สภาปิ สมฺปวตฺติตา.
เทวสมฺมตปุปฺผานิ, มนฺุรุจิรานิปิ;
ปุปฺผนฺติ ตมฺหิ มาสมฺหิ, หิมปาโต อโหสิ จ.
วีหโย โหนฺติ ปกฺกา จ, เขตฺเตสุ มฺรนมาภูตเล;
มิคสิรนกฺขตฺตมฺปิ, โชเตติ อากาสงฺคเณ.
มกาเร ¶ ผุสฺสมาเสปิ, ปุปฺผนฺติ ปวายนฺติ จ;
สุนีลวลฺลิปุปฺผานิ, ชนมโนหรานิปิ.
เสนาพฺยูหมฺปิ ¶ กโรนฺติ, ภูปาลา มฺรนมารฏฺิกา;
สปริสา อุทิกฺขนฺติ, หตฺถิอสฺสาทิอาทโย.
ตมฺหิสี อติสีตลมฺปิ, ทกฺขิณายนโกฏิยํ;
อฏฺาปุณฺณมทินมฺหิ, สูริโย โลกมานิโต.
โพธิโต นวเม มาเส, ผุสฺสปุณฺณมิยํ ชิโน;
ลํกาทีปํ วิโสเธตุํ, ลงฺกาทีปมุปาคมิ.
กุมฺเภสุ ¶ มาฆมาเสหิ, ตูลทุมา สุปุปฺผเร;
ปุมฺตาลา มธุรรสํ, มานุชานํ ททนฺติ จ.
ยาคุมหาอุสฺสโวปิ, ปากโฏ มฺรนมาภูตเล;
อวเสสสุ เมโฆปิ, ถนยํ อภิวสฺสติ.
นรนารี มนฺุานิ, ปทรานิ ปณฺฑานิ จ;
ปุจิมนฺททุมา นว-ปตฺตานิ ธาเรนฺติปิ จ.
มิเน ¶ ผคฺคุณมาสมฺหิ, สุรภิคนฺธิกา สุภา;
ปุปฺผนฺติ วนมฺหิ ทุมา, นวปตฺเตหิ โสภเร.
ทกฺขิณเทสโต ตมฺหิ, วาโต ปวายติ หิ เว;
วาฬุกปิฏฺเ วาลุก-ถูเป กตฺวาน ปูชยฺยุํ.
ปถมคิมฺห มาสมฺหิ, นานาทุมาติ ปุปฺผเร;
เตน สพฺพมฺปิ วิปินํ, วิจิตฺตํ ทสฺสนิยฺหิ เว.
วิสุเต โชติปาลมฺหิ, วิสุตมฺหิ นิเกตเน;
วสตา เนกคนฺถานํ, เลขเกน กโต อยํ.