📜

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

กวิทปฺปณนีติ

มาติกา

ยถาธมฺมิกราชูนํ, อมจฺจา จ ปุโรหิตา;

นีติสตฺถํ สุนิสฺสาย, นิจฺฉยนฺติ วินิจฺฉยํ.

องฺคานิ เวทา จตฺตาโร, มีมํสานฺยาย วิตฺถาโร;

ธมฺมสตฺถํ ปุราณฺจ, วิชฺชา เหตา จตุทฺทส.

อายุพฺเพโท มนุพฺเพโท, คนฺธพฺโพ เจติ เต ตโย;

อตฺถสตฺถํ จตุตฺถฺจ, วิชฺชาหฺยาฏฺรส มตา.

สุติสมุติสงฺขฺยา จ, โรคานีติ วิเสสกา;

คนฺธพฺพา คณิกา เจว, ธนุพฺเพทา จ ปูรณา.

ติกิจฺฉา อิติหาโส จ, โชติมายา จ ฉนฺทติ;

เกตุมนฺตา จ สทฺทา จ, สิปฺปาฏฺารสกา อิเม.

ทโม ทณฺโฑ อิติขฺยาโต, ตฏฺาทณฺโฑ มหีปติ;

ตสฺส นีติ ทณฺฑนีติ, นยนานีติ วุจฺจติ.

ทณฺเฑน นียเต เจทํ, ทณฺฑํ นยติ วา ปุน;

ทณฺฑนีติ อิติขฺยาโต, ติโลกา นติ วตฺตเต.

นานาสตฺโถทฺธตํ วกฺเข, ราชนีติ สมุจฺจยํ;

สพฺพพีชมิทุํ สตฺถํ, จาณกฺย สารสงฺคหํ.

มูลสุตฺตํ ปวกฺขามิ, จาณกฺเยน ยโถทิตํ;

ยสฺสํ วิฺาตมตฺเตน, มูฬฺโห ภวติ ปณฺฑิโต.

มิตฺตลาโภ สุหทเภโท, วิคฺคโห สนฺธิเรว จ;

ปฺจตนฺทฺรา ตถาฺสฺมา, คนฺถา กสฺสิยลิขฺยเต.

โลกนีติมฺหา –

(๑) ปณฺฑิตกณฺฑ. (๒) สุชนกณฺฑ. (๓) พาลทุชฺชน กณฺฑ. (๔) มิตฺตกณฺฑ. (๕) อิตฺถิกณฺฑ. (๖) ราชกณฺฑ. (๗) ปกิณฺณก กณฺฑ-

โลกนีติ –

ปณฺฑิโต สุชโน กณฺโฑ, ทุชฺชโน มิตฺตอิตฺถี จ;

ราชปกิณฺณโก จาติ, สตฺตกณฺเฑ วิภูสิโน.

จกฺกินฺทาภิสิรินายํ, โสธิโต กาสิเก สาเก;

ฉโนตฺยํ ทุติยาสฬฺเห, กาฬสตฺตม อาทิเห.

โลกนีตึ ปวกฺขามิ, นานาสตฺถสมุทฺธฏํ;

มาคเธเนว สงฺเขปํ, วนฺทิตฺวา รตนตฺตยํ.

นีติ โลเก ปุริสสฺส สาโร,

มาตา ปิตา อาจริโย มิตฺโต;

ตสฺมา หิ นีตึ ปุริโส วิชฺา,

าณีมหา โหติ พหุสฺสุโต.

มหารหนีติ –

(๑) ปณฺฑิตกถา. (๒) สมฺเภทกถา. (๓) มิตฺตกถา. (๔) นายก กถา. (๕) อิตฺถิกถา

มหารห รหํสกฺย-มุนึ นีวรณา ตณฺหา;

มุตฺตํ มุตฺตํ สุทสฺสนํ, วนฺเท โพธิวรํ วรํ.

นีติธ ชนฺตูนํ สาโร, มิตฺตาจริยา จ ปิตโร;

นีติมา สุพุทฺธิพฺยตฺโต, สุตวา อตฺถทสฺสิมา.

ธมฺมนีติ –

(๑) อาจริยกถา (๒) สิปฺปกถา (๓) ปฺากถา (๔) สุตกถา (๕) กถานกถา (๖) ธนกถา (๗) เทสกถา (๘) นิสฺสยกถา (๙) มิตฺตกถา (๑๐) ทุชฺชนกถา (๑๑) สุชนกถา (๑๒) พลกถา (๑๓) อิตฺถิกถา (๑๔) ยุตฺตกถา (๑๕) ทาสกถา (๑๖) ฆราวาสกถา (๑๗) กาตพฺพกถา (๑๘) อกาตพฺพกถา (๑๙) าตพฺพกถา (๒๐) อลงฺการกถา (๒๑) ราชธมฺมกถา (๒๒) อุปเสวกกถา (๒๓) ทุกฺขาทิมิสฺสกกถา (๒๔) ปกิณฺณกกถา

จกฺกาติจกฺกจกฺกินฺโท, เทวาติเทวาเทวินฺโท,

พฺรหฺมาติ พฺรหฺมพฺรหฺมินฺโท, ชิโน ปูเรตุ เม ภาวํ.

จิรํ ติฏฺตุ โลกมฺหิ, ธํสกํ สพฺพปาณินํ;

มหาโมหตมํ ชยํ, โชตนฺตํ ชินสาสนํ.

วนฺทิตฺวา รตนํ เสฏฺํ, นิสฺสาย ปุพฺพเก ครุ;

นีติธมฺมํ ปวกฺขามิ, สพฺพโลก สุขาวหํ.

อาจริโย จ สิปฺปฺจ, ปฺาสุตกถาธนํ;

เทสฺจ นิสฺสโย มิตฺตํ, ทุชฺชโน สุชโน พลํ.

อิตฺถี ปุตฺโต จ ทาโส จ, ฆราวาโส กตากโต;

าตพฺโพ จ อลงฺกาโร, ราชธมฺมา ปเสวโก;

ทุกฺขาทิมิสฺสโก เจว, ปกิณฺณกาติ มาติกา.

ราชนีติ –

สีหา เอกํ พกา เอกํ, สิกฺเข จตฺตาริ กุกฺกุฏา;

ปฺจ กากา ราชา นาม, ฉ สุนกฺขา ตีณิ คทฺรภา.

.

มหากมฺมํ ขุทฺทกํ วา, ยํ กมฺมํ กาตุมิจฺฉติ;

สพฺพารมฺเภน กาตพฺพํ, สีหา เอกํ ตทา ภเว.

.

อินฺทฺริยานิ สุสํยม, พโกว ปณฺฑิโต ภเว;

เทสก โลมปนฺนานิ, สพฺพกมฺมานิ สาธเย.

.

ปุพฺพฏฺานฺจ ยุทฺธฺจ, สํวิภาคฺจ พนฺธุ หิ;

ถิยา อกฺกมฺม ภุตฺตฺจ, สิกฺเข จตฺตาริ กุกฺกุโฏ.

.

คุยฺเห เมถุนํ เปกฺขิตฺวา, โภชนํ าติสงฺคโห;

วิโลกา เปกฺขนาลสฺยํ, ปฺจ สิกฺเขยฺย วายสา.

.

อนาลสฺสํติสวนฺตาโส, สุนิทฺธา สุปฺปโพธนา;

ทฬฺหภตฺติ จ สูรฺจ, ฉ เอเตสฺวานโต คุโณ.

.

ขินฺโนว วหเต ภารํ, สีตุณฺหฺจ น จินฺตยี;

สนฺตุฏฺโ จ ภเว นิจฺจํ, ตีณิ สิกฺเขยฺย คทฺรภา.

.

วีสติ ตานิ คุณานิ, จเรยฺย อิห ปณฺฑิโต;

วิเชยฺย ริปู สพฺเพปิ, เตชสฺสี โส ภวิสฺสติ.

(๑) ปณฺฑิตกณฺฑ (๒) สุชนกณฺฑ (๓) พาลทุชฺชนกณฺฑ (๔) มิตฺตกณฺฑ (๕) ราชกณฺฑ (๖) นายกกณฺฑ (๗) ปุตฺตกณฺฑ (๘) เวชฺชาจริยกณฺฑ (๙) ทาสกกณฺฑ (๑๐) อิตฺถิกณฺฑ (๑๑) ปกิณฺณกกณฺฑ

กวิทปฺปณนีตึโย, วาจุคฺคตํ กโรติ เจ;

ภุวนมชฺเฌ เอโส หิ, วิฺู ปณฺฑิตชาติโก.

กวิทปฺปณนีติ

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

รตนตฺตยปณาม

.

มหากวิวรํ พุทฺธํ, ธมฺมฺจ เตน เสวิตํ;

สงฺฆํ นิรงฺคณฺจาปิ, วนฺทามิ สิรสา ทรํ.

.

กริสฺสามิ สมาเสน, นานาสตฺถ สมุทฺธฏํ;

หิตาย กวินํ นีตึ, กวิทปฺปณนามกํ.

ปณฺฑิตกณฺฑ

.

นีติ สาโร มนุสฺสานํ, มิตฺโต อาจริโยปิ จ;

มาตา ปิตา จ นีติมา, สุตวา คนฺถการโก.

.

อลสสฺส กุโต สิปฺปํ, อสิปฺปสฺส กุโต ธนํ;

อธนสฺส กุโต มิตฺตํ, อมิตฺตสฺส กุโต สุขํ;

อสุขสฺส กุโต ปุฺํ, อปุฺสฺส กุโต วรํ.

.

สุจินฺติตจินฺตี เจว, สุภาสิตภาสีปิ จ;

สุกตกมฺมการี จ, ปณฺฑิโต สาธุมานุโส.

.

กวิเหรฺกา กตฺวา, อุตฺตตฺตํ สตฺถกฺจนํ;

ภูสนํ คชฺชปชฺชาทึ, กโรนฺติ จ มโนหรํ.

.

พหุํ ลหุฺจ คหณํ, สมฺมูปธารณมฺปิ จ;

คหิต อสมฺมุสฺสนํ, เอตํ สุวิฺุลกฺขณํ.

.

อชรามรํว ปฺโ, วิชฺชมตฺถฺจ จินฺตเย;

คหิโต อิว เกเสสุ, มจฺจุนา ธมฺมมาจเร.

.

สิปฺปสมํ ธนํ นตฺถิ, สิปฺปํ โจรา น คณฺหเร;

อิธ โลเก สิปฺปํ มิตฺตํ, ปรโลเก สุขาวหํ.

๑๐.

ภุฺชนตฺถํ กถนตฺถํ, มุขํ โหตีติ โน วเท;

ยํ วาตํ วา มุขารุฬฺหํ, วจนํ ปณฺฑิโต นโร.

๑๑.

ทุมฺเมเธหิ ปสํสา จ, วิฺูหิ ครหา จ ยา;

ครหาว เสยฺโย วิฺูหิ, ยฺเจ พาลปฺปสํสนา.

๑๒.

อจินฺติเย สาฏฺกเถ, ปณฺฑิโต ชินภาสิเต;

อุปเทสํ สทา คณฺเห, ครุํ สมฺมา อุปฏฺหํ.

ตสฺมา สาฏฺกเถ ธีโร, คมฺภีเร ชินภาสิเต;

อุปเทสํ สทา คณฺเห, ครุํ สมฺมา อุปฏฺหํ.

๑๓.

ครูปเทสหีโน หิ, อตฺถสารํ น วินฺทติ;

อตฺถสารวิหีโน โส, สทฺธมฺมา ปริหายติ.

๑๔.

ครูปเทสลาภี จ, อตฺถสารสมายุโต;

สทฺธมฺมํ ปริปาเลนฺโต, สทฺธมฺมสฺมา น หายติ.

๑๕.

สพฺพทพฺเพสุ วิชฺเชว, ทพฺพมาหุ อนุตฺตรํ;

อหารตฺตา อนคฺฆตฺตา, อกฺขยตฺตา จ สพฺพทา.

๑๖.

อปฺปเกนปิ เมธาวี, ปาภเตน วิจกฺขโณ;

สมุฏฺาเปติ อตฺตานํ, อณุํ อคฺคึว สนฺธมํ.

๑๗.

ปณฺฑิเต จ คุณา สพฺเพ, มูฬฺเห โทสา หิ เกวลํ;

ตสฺมา มูฬฺหสหสฺเสสุ, ปฺโ เอโก วิเสสิยเต.

๑๘.

พาลา อิสฺสนฺติ ทุมฺเมธา, คุณี นิทฺโทสการิโน;

ครุโก ปณฺฑิโต เอตส-มิสฺสํ เตหฺยวิทฺวา สโม.

๑๙.

มนุฺเมว ภาเสยฺย, นามนุฺํ กุทาจนํ;

มนุฺํ ภาสมานสฺส, ครุํ ภารํ อุททฺธริ;

ธนฺจ นํ อลาเภสิ, เตน จตฺตมโน อหุ.

๒๐.

วิชฺชา ททาติ วินยํ, วินยา ยาติ ปตฺตตํ;

ปตฺตตฺตา ธนํ ปปฺโปติ, ธนา ธมฺมํ ตโต สุขํ.

๒๑.

เย วุฑฺฒมปจยนฺติ, นรา ธมฺมสฺส โกวิทา;

ทิฏฺเว ธมฺเม ปาสํสา, สมฺปราเย จ สุคฺคตึ.

๒๒.

มาตริว ปรทาเรสุ, ปรทพฺเพสุ เลทฺทุํว;

อตฺตนีว สพฺพภูเตสุ, โย ปสฺสติ โส ปณฺฑิโต.

๒๓.

อาสีเสเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

อนวชฺเชสุ กมฺเมสุ, ปสํสิเตสุ สาธุภิ.

อาสีเสเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, ยถา อิจฺฉึ ตถา อหุ.

๒๔.

วายเมเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

ปุฺกฺริยวตฺถูสุ, ปสํสิเตสุ วิฺุภิ.

๒๕.

โลเก อุสฺสาหวนฺตานํ, ชนานํ กิมสาธิยํ;

สาคเรปิ มหาเสตุํ, กปิยูเถหิ พนฺธติ.

๒๖.

กึ กุเลน วิสาเลน, คุณหีโน ตุ โย นโร;

อกุลิโนปิ สตฺถฺโ, เทวตาหิปิ ปุชฺชเต.

๒๗.

อุกฺกฏฺเ สูรมิจฺฉนฺติ, มนฺตีสุ อกุตูหลํ;

ปิยฺจ อนฺนปานมฺหิ, อตฺเถ ชาเต จ ปณฺฑิตํ.

๒๘.

รูปโยพฺพนฺนสมฺปนฺนา, วิสาลกุลสมฺภวา;

วิชฺชาหีนา น โสภนฺเต, นิคฺคนฺธา อิว กึ สุกา.

๒๙.

วุตฺยํ วิสทาณสฺส, าโต อตฺโถ ตรสฺสน;

สูรปฺปภาย อาทาโส, ฉายํ ทิสฺเส น มากเร.

๓๐.

อเวยฺยากรโณ ตฺวนฺโธ, พธิโร โกสวชฺชิโต;

สาหิจฺจรหิโต ปงฺคุ, มูโค ตกฺกวิวชฺชิโต.

๓๑.

ธีโร จ วิวิธานฺู, ปเรสํ วิวรานุคู;

สพฺพามิตฺเต วสีกตฺวา, โกสิโยว สุขี สิยา.

๓๒.

มหาเตโชปิ เตโชยํ, มตฺติกํ น มุทุํ กเร;

อาโป อาเปสิ มุทุกํ, สาธุวาจาว กกฺขฬํ.

๓๓.

โกตฺโถ ปุตฺเตน ชาเตน, โย น วิทู น ธมฺมิโก;

กาเณน จกฺขุนา กึ วา, จกฺขุ ปีเฬว เกวลํ.

๓๔.

มุทุนาว ริปุํ เชติ, มุทุนา เชติ ทารุณํ;

โน น สิทฺธํ มุทุ กิฺจิ, ตโต จ มุทุนา ชเย.

๓๕.

สชาโต เยน ชาเตน, ยาติ วํโส สมุนฺนตึ;

ปริวตฺตินิสํสาเร, มโต โก วา น ชายเต.

๓๖.

ทาเน ตปสิ สูเร จ, ยสฺส น ปตฺถิโต ยโส;

วิชฺชาย มตฺถลาเภ จ, เกวลํ อธิโกวโส.

๓๗.

วโร เอโก คุณี ปุตฺโต, น จ มูฬฺหสตานฺยปิ;

เอโก จนฺโท ตโม หนติ, น จ ตาราคโณ ตถา.

๓๘.

ปุฺติตฺถกโต เยน, ตโป กฺวาปิ สุทุกฺกโร;

ตสฺส ปุตฺโต ภเว วสฺโส, สมิทฺโธ ธมฺมิโก สุทฺเธ.

๓๙.

ลาลเย ปฺจวสฺสานิ, ทสวสฺสานิ ตาลเย;

ปตฺเตตุ โสฬเส วสฺเส, ปุตฺตํ มิตฺตํว อาจเร.

๔๐.

ลาลเน พหโว โทสา, ตาลเน พหโว คุณา;

ตสฺมา ปุตฺตฺจ สิสฺสฺจ, ตาลเย น ตุ ลาลเย.

๔๑.

มาคธา ปากตา เจว, สกฺกตโวหาโรปิ จ;

เอเตสุ โกวิโท ปฺโ, ธีโร ปาฬึ วิโสธเย.

๔๒.

สกฺกตํ ปากตฺเจว-ปภํโส จ ปิสาจิกี;

มาคธี โสรเสนีว, ฉ ภาสา ปริกิตฺติตา.

๔๓.

จนฺทนํ สีตลํ โลเก, จนฺทิกา สีตลา ตโต;

จนฺทน จนฺทิกาโตปิ, วากฺยํ สาธุ สุภาสิตํ.

๔๔.

ปตฺตกาโลทิตํ อปฺปํ, วากฺยํ สุภาสิตํ ภเว;

ขุทิตสฺส กทนฺนมฺปิ, ภุตฺตํ สาทุรสํ สิยา.

๔๕.

สตฺถกาปิ พหูวาจา, นาทรา พหุภาณิโน;

โสปการมุทาสินา, นนุ ทิฏฺํ นทีชลํ.

๔๖.

ปาสาณฉตฺตํ ครุกํ, ตโต เทวานาจิกฺขนา;

ตโต วุฑฺฒานโมวาโท, ตโต พุทฺธสฺส สาสนํ.

๔๗.

ตูลํ สลฺลหุกํ โลเก, ตโต จปลชาติโก;

ตโตโนสาวโก ตโต, ยติ ธมฺมปมาทโก.

๔๘.

ปณฺฑิตสฺส ปสํสาย, ทณฺโฑ พาเลน ทียเต;

ปณฺฑิโต ปณฺฑิเตเนว, วณฺณิโตว สุวณฺณิโต.

๔๙.

สเตสุ ชายเต สูโร, สหสฺเสสุ จ ปณฺฑิโต;

วุตฺตา สตสหสฺเสสุ, ทาตา ภวติ วา น วา.

๕๐.

วิทฺวตฺตฺจ ราชตฺตฺจ, เนว ตุลฺยํ กทาจิปิ;

สเทเส ปูชิโต ราชา, วิทฺวา สพฺพตฺถ ปูชิโต.

๕๑.

สตํ ทีฆายุกํ สพฺพ-สตฺตานํ สุขการณํ;

อสตํ ปน สพฺเพสํ, ทุกฺขเหตุ น สํสโย.

๕๒.

ปณฺฑิเต สุชเน สนฺเต, สพฺเพปิ สุชนา ชนา;

ชาเตกสฺมึ สารคนฺเธ, สพฺเพ คนฺธมยา ทุมา.

๕๓.

อตฺตาว ยทิ วินีโต, นิชสฺสิตา มหาชนา;

วินีตํ ยนฺติ สพฺเพปิ, โก ตํ นาเสยฺย ปณฺฑิโต.

๕๔.

สรีรสฺส คุณานฺจ, ทูรมจฺจนฺตมนฺตรํ;

สรีรํ ขณวิทฺธํสี, กปฺปนฺตฏฺายิโน คุณา.

๕๕.

อมฺพุํ ปิวนฺติ โน นชฺโช, รุกฺโข ขาทติ โน ผลํ;

เมโฆ กฺวจิปิ โน สสฺสํ, ปรตฺถาย สตํ ธนํ.

๕๖.

สจฺจํ ปุนปิ สจฺจนฺติ, ภุชมุกฺขิปฺป มุจฺจเต;

สกตฺโถ นตฺถิ นตฺเถว, ปรสฺสตฺถ มกุพฺพโต.

๕๗.

สตํ ผรุสวาจาหิ, น ยาติ วิกตึ มโน;

ติณุกฺกาหิ น สกฺกาว, ตาเปตุํ สาคเร ชลํ.

๕๘.

เสโล ยถา เอกฆโน, วาเตน น สมีรติ;

เอวํ นินฺทาปสํสาสุ, น สมิฺชนฺติ ปณฺฑิตา.

๕๙.

ธมฺมตฺถกามโมกฺขานํ, ยสฺเสโกปิ น วิชฺชติ;

อชคลถนสฺเสว, ตสฺส ชาติ นิรตฺถกา.

๖๐.

น กมฺมมปิ จินฺเตตฺวา, จเช อุยฺโยคมตฺตโน;

อนุยฺโยเคน เตลานิ, ติเลหิ น สกฺกา ลทฺธุํ.

๖๑.

ยถา หฺเยเกน จกฺเกน, น รถสฺส ปติ ภเว;

เอวํ ปุริสกาเรน, วินา กมฺมํ น สิชฺฌติ.

๖๒.

อุยฺยาเมน หิ สิชฺฌนฺติ, การิยานิ น มโนรถํ;

น หิ สุตฺตสฺส สีหสฺส, ปวิสนฺติ มิคามุเข.

๖๓.

มาตาปิตุ กตาภฺยาโส, คุณิตเมติ พาลโก;

น คพฺภชาติมตฺเตน, ปุตฺโต ภวติ ปณฺฑิโต.

๖๔.

มาตา สตฺตุ ปิตา เวรี, เยน พาโล น ปาิโต;

น โสภเต สภามชฺเฌ, หํสมชฺเฌ พโก ยถา.

๖๕.

กาโจ กฺจนสํสคฺโค, ธตฺเต มรกตึ ชุตึ;

ตถา สพฺภิสนฺนิธานา, มูฬฺโห ยาติ ปวีณตํ.

๖๖.

ตสฺมา อกฺขรโกสลฺลํ, สมฺมาเทยฺย หิตตฺถิโก;

อุปฏฺหํ ครุํ สมฺมา, อุฏฺานาทีหิ ปฺจหิ.

๖๗.

อุฏฺานา อุปฏฺานา, จ, สุสฺสูสา ปาริจรียา;

สกฺกจฺจํ สิปฺปุคฺคหณา, ครุํ อาราธเย พุโธ.

๖๘.

กาพฺยสตฺถ วิโนเทน, กาโล คจฺฉติ ธีมตํ;

พฺยสเนน จ มูฬฺหานํ, นิทาย กลเหน วา.

๖๙.

ฉ โทสา ปุริเสเนห, หาตพฺพา ภูติมิจฺฉตา;

นิทฺทาตนฺที ภยํ โกโธ, อาลสฺยํ ทีฆสุตฺตตา.

นิทฺทาสีลี สภาสีลี, อนุฏฺาตา จ โย นโร;

อลโส โกธปฺาโณ, ตํ ปราภวโต มุขํ.

๗๐.

นิคฺคุเณสุปิ สตฺเตสุ, ทยา กุพฺพนฺติ สาธโว;

น หิ สํหรเต ชุตึ, จนฺโท จณฺฑาลเวสฺเม.

๗๑.

ยตฺร วิทฺวชฺชโน นตฺถิ, สีลาฆฺโย ตตฺร อปฺปธิปิ;

นิรตฺถปาทเม เทเส, เอรณฺโฑปิ ทุมายเต.

๗๒.

านภฏฺา น โสภนฺเต, ทนฺตา เกสา นขา นรา;

อิติวิฺาย มติมา, สฏฺานํ น ปริจฺจเช.

๗๓.

ปโรปเทเส ปณฺฑิจฺจํ, สพฺเพสํ สุกรฺหิ โข;

ธมฺเม สยมนุฏฺานํ, กสฺสจิสุมหตฺตโน.

๗๔.

อปฺปมาทํ ปสํสนฺติ, ปุฺกิริยาสุ ปณฺฑิตา;

อปฺปมตฺโต อุโภ อตฺเถ, อธิคฺคณฺหาติ ปณฺฑิโต.

๗๕.

นิธีนํว ปวตฺตารํ, ยํ ปสฺเส วชฺชทสฺสินํ;

นิคฺคยฺหวาทึ เมธาวึ, ตาทิสํ ปณฺฑิตํ ภเช;

ตาทิสํ ภชมานสฺส, เสยฺโย โหติ น ปาปิโย.

๗๖.

มุหุตฺตมปิ เจ วิฺู, ปณฺฑิตํ ปยิรุปาสติ;

ขิปฺปํ ธมฺมํ วิชานาติ, ชิวฺหา สูปรสํ ยถา.

๗๗.

ทุลฺลโภ ปุริสาชฺโ, น โส สพฺพตฺถ ชายติ;

ยตฺถ โส ชายตี ธีโร, ตํ กุลํ สุข เมธติ.

๗๘.

ตครฺจ ปลาเสน, โย นโร อุปนยฺหติ;

ปตฺตาปิ สุรติ วายนฺติ, เอวํ ธีรูปเสวนา.

๗๙.

นิปุเณ สุตเมเสยฺย, วิจินิตฺวา สุตตฺถิโก;

ภตฺตํ อุกฺขลิยํ ปกฺกํ, ภาชเนปิ ตถา ภเว.

๘๐.

อปฺปกํ นาติมฺเยฺย, จิตฺเต สุตํ นิธาปเย;

วมฺมิโกทกพินฺทูว, จิเรน ปริปูรติ.

๘๑.

คจฺฉํ กิปิลฺลิโก ยาติ, โยชนานํ สตานิปิ;

อคจฺฉํ เวนยฺโยอปิ, ปทเมกํ น คจฺฉติ.

๘๒.

เสเล เสเล น มณิกํ, คเช คเช น มุตฺติกํ;

วเน วเน น จนฺทนํ, าเน าเน น ปณฺฑิโต.

๘๓.

ปณฺฑิโต สุตสมฺปนฺโน, ยตฺถ อตฺถีติ เจ สุโต;

มหุสฺสาเหน ตํ านํ, คนฺตพฺพํว สุเตสินา.

๘๔.

โปตฺถเกสุ จ ยํ สิปฺปํ, ปรหตฺเถสุ ยํ ธนํ;

ยถากิจฺเจ สมุปฺปนฺเน, น ตํ สิปฺปํ น ตํ ธนํ.

๘๕.

อุปฺปเลน ชลํ ชฺา, กิริยาย กุลํ นโร;

พฺยตฺติปฺปมาณ วาจาย, ชฺา ติเณน เมทนึ.

ชลปฺปมาณํ กุมุทมาลํ,

กุลปฺปมาณํ วินโยปมาณํ;

พฺยตฺติปฺปมาณํ กถิตวากฺยํ,

ปถวิยา ปมาณํ ติณมิลาตํ –

๘๖.

อปฺปสฺสุโต สุตํ อปฺปํ, พหุํ มฺติ มานวา;

สินฺธุทกมปสฺสนฺโต, กูเป โตยํว มณฺฑุโก.

๘๗.

ปเม สิปฺปํ คณฺเหยฺย, เอเสยฺย ทุติเย ธนํ;

จเรยฺย ตติเย ธมฺมํ, เอสา ชนาน ธมฺมตา.

๘๘.

สุสฺสูสา สุตฺตวทฺธนี, สุตํ ปฺาย วทฺธนํ;

ปฺาย อตฺถํ ชานาติ, อตฺโถ าโต สุขาวโห.

๘๙.

นตฺถิ วิชฺชาสมํ มิตฺตํ, น จ พฺยาธิสโม ริปุ;

น จ อตฺถสมํ เปมํ, น จ กมฺมสมํ พลํ.

๙๐.

วินา สตฺถํ น คจฺเฉยฺย, สูโร สงฺคามภูมิยํ;

ปณฺฑิตฺวทฺธคู วาณิโช, วิเทสคมโน ตถา.

๙๑.

ธนนาสํ มโนตาปํ, ฆเร ทุจฺจริตานิ จ;

วฺจนฺจ อวมานํ, ปณฺฑิโต น ปกาสเย.

๙๒.

อนวฺหายํ คมยนฺโต, อปุจฺฉา พหุภาสโก;

อตฺตคุณํ ปกาสนฺโต, ติวิโธ หีนปุคฺคโล.

๙๓.

หํโส มชฺเฌ น กากานํ, สีโห คุนฺนํ น โสภเต;

คทฺรภมชฺเฌ ตุรงฺโค, พาลมชฺเฌว ปณฺฑิโต.

๙๔.

ปตฺตานุรูปกํ วากฺยํ, สภาวานุรูปํ ปิยํ;

อตฺตานุรูปกํ โกธํ, โย ชานาติ ส ปณฺฑิโต.

๙๕.

อปฺปรูโป พหุํภาโส, อปฺปปฺโ ปกาสโก;

อปฺปปูโร ฆโฏ โขเภ, อปฺปขีรา คาวี จเล.

๙๖.

น ติตฺติ ราชา ธนมฺหิ, ปณฺฑิโตปิ สุภาสิเต;

จกฺขุปิ ปิยทสฺสเน, น ติตฺติ สาคโร ชเล.

๙๗.

หีนปุตฺโต ราชมจฺโจ, พาลปุตฺโต จ ปณฺฑิโต;

อธนสฺส ธนํพหุ, ปุริสานํ น มฺถ.

๙๘.

โย สิสฺโส สิปฺปโลเภน, พหุํ คณฺหาติ ตํ สิปฺปํ;

มูโคว สุปินํ ปสฺสํ, กเถตุมฺปิ น อุสฺสเห.

๙๙.

น ภิชฺเชตุํ กุมฺภกาโร, โสเภตุํ กุมฺภ ฆฏติ;

น ขิปิตุํ อปาเยสุ, สิสฺสานํ วุฑฺฒิการณา.

๑๐๐.

อธนสฺส รสํขาโท, อพลสฺส หโต นโร;

อปฺปฺสฺส วากฺยกโร, อุมฺมตฺตก สมาหิโข.

๑๐๑.

เอเกนาปิ สุรุกฺเขน, ปุปฺผิเตน สุคนฺธินา;

วาสิตํ กานนํ สพฺพํ, สุปุตฺเตน กุลํ ยถา.

๑๐๒.

อิณกตฺตา ปิตา สตฺตุ, มาตา จ พฺยภิจารินี;

ภริยา รูปวตี สตฺตุ, ปุตฺโต สตฺตุ อปณฺฑิโต.

๑๐๓.

คุณโทสมสตฺถฺู, ชโน วิภชเต กถํ;

อธิกาโร กิมนฺธสฺส, รูปเภโทปลทฺธิยํ.

๑๐๔.

สพฺพตฺถ สตฺถโตเยว, คุณโทสวิเจจนํ;

ยํ กโรติ วินาสตฺถํ, สาหสํ กิมโตธิกํ.

๑๐๕.

นิหียติ ปุริโส นิหีนเสวี,

น จ หาเยถ กทาจิ ตุลฺยเสวี;

เสฏฺมุปนมํ อุเทติ ขิปฺปํ,

ตสฺมา อตฺตโน อุตฺตรึ ภเช.

๑๐๖.

ปจฺจุปฺปนฺนฺจ โย ธมฺมํ, ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ;

อสํหีรํ อสํกุปฺปํ, ตํ วิทฺวา มนุพฺรูหเย.

๑๐๗.

ฉนฺทา โทสา ภยา โมหา, โย ธมฺมํ นาติวตฺตติ;

อาปูรติ ตสฺส ยโส, สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมา.

๑๐๘.

ปณฺฑิโต สีลสมฺปนฺโน, สณฺโห จ ปฏิภานวา;

นิวาตวุตฺติ อถทฺโธ, ตาทิโส ลภเต ยสํ.

๑๐๙.

ทุลฺลภํ ปากติกํ วากฺยํ, ทุลฺลโภ เขมกโร สุโต;

ทุลฺลภา สทิสี ชายา, ทุลฺลโภ สชโน ปิโย.

๑๑๐.

อตฺถํ มหนฺตมาปชฺช, วิชฺชํ สมฺปตฺติเมว จ;

จเรยฺยามานถทฺโธ โย, ปณฺฑิโต โส ปวุจฺจติ.

๑๑๑.

สุตสนฺนิจฺจยา ธีรา, ตุณฺหีภูตา อปุจฺฉิตา;

ปุณฺณาสุภาสิเตนาปิ, ฆณฺฏาที ฆฏฺฏิตา ยถา.

๑๑๒.

อปุฏฺโ ปณฺฑิโต เภรี, ปชฺชุนฺโน โหติ ปุจฺฉิโต;

พาโล ปุฏฺโ อปุฏฺโ จ, พหุํ วิกตฺถเต สทา.

๑๑๓.

ปรูปวาเท พธิโร, ปรวชฺเช อโลจโน;

ปงฺคุโล อฺนารีสุ, ทุสฺสตกฺเก อเจตโน.

จกฺขุมาสฺส ยถา อนฺโธ, โสตวา พธิโร ยถา;

ปฺวาสฺส ยถามูโค, พลวา ทุพฺพโลริว;

อถ อตฺเถ สมุปฺปนฺเน, สเยถ มตสายิตํ.

๑๑๔.

ปาปมิตฺเต วิวชฺเชตฺวา, ภเชยฺยุตฺตมปุคฺคลํ;

โอวาเท จสฺส ติฏฺเยฺย, ปตฺเถนฺโต อจลํ สุขํ.

๑๑๕.

อติสีตํ อติอุณฺหํ, อติสายมิทํ อหุ;

อิติ วิสฺสฏฺกมฺมนฺเต, อตฺถา อจฺเจนฺติ มาณเว.

๑๑๖.

โย จ สีตฺจ อุณฺหฺจ, ติณาภิยฺโย น มฺติ;

กรํ ปุริสกิจฺจานิ, โส สุขํ น วิหายติ.

๑๑๗.

ยสฺมึเทเส น สมฺมาโน, น ปิโย น จ พนฺธโว;

น จ วิชฺชาคโม โกจิ, น ตตฺถ ทิวสํ วเส.

๑๑๘.

ธนวา สุตวา ราชา, นที วชฺโช อิเม ปฺจ;

ยตฺถ เทเส น วิชฺชนฺติ, น ตตฺถ ทิวสํ วเส.

๑๑๙.

นภสฺส ภูสนํ จนฺโท, นารีนํ ภูสนํ ปติ;

ฉมาย ภูสนํ ราชา, วิชฺชา สพฺพสฺส ภูสนํ.

๑๒๐.

สุขตฺถิโก สเจ วิชฺชํ, วิชฺชตฺถิโก จเช สุขํ;

สุขตฺถิโน กุโต วิชฺชา, กุโต วิชฺชตฺถิโน สุขํ.

๑๒๑.

ขเณน กเณน เจว, วิชฺชามตฺถฺจ สาธเย;

ขณจาเค กุโต วิชฺชา, กณจาเค กโต ธนํ.

๑๒๒.

อาจริยา ปาทมาทตฺเต, ปาทํ สิสฺโส สชานนา;

ปาทํ สพฺรหฺมจารีหิ, ปาทํ กาลกฺกเมน จ.

๑๒๓.

ธมฺโม ชเย โน อธมฺโม, สจฺจํ ชยติ นาสจฺจํ;

ขมา ชยติ โน โกโธ, เทโว ชยติ นาสูโร.

๑๒๔.

หตฺถสฺส ภูสนํ ทานํ, สจฺจํ กณฺสฺส ภูสนํ;

โสตสฺส ภูสนํ สตฺถํ, ภูสเน กึ ปโยชนํ.

๑๒๕.

วิเทเสตุ ธนํ วิชฺชา, พฺยสเนสุ ธนํ มติ;

ปรโลเก ธนํ ธมฺโม, สีลํ สพฺพตฺถ เว ธนํ.

๑๒๖.

ปโทเส ทีปโก จนฺโท, ปภาเต ทีปโก รวิ;

ติโลเก ทีปโก ธมฺโม, สุปุตฺโต กุลทีปโก.

๑๒๗.

วิทฺวา เอว วิชานาติ, วิทฺวชฺชนปริสฺสมํ;

น หิ วฺฌา วิชานาติ, คุรุํ ปสวเวทนํ.

๑๒๘.

ยสฺส นตฺถิ สยํ ปฺา, สตฺถํ ตสฺส กโรติ กึ;

โลจเนหิ วิหีนสฺส, ทปฺปโณ กึ กริสฺสติ.

๑๒๙.

กึ กริสฺสนฺติ วตฺตาโร, โสตํ ยตฺถ น วิชฺชเต;

นคฺคกปณเก เทเส, รชโก กึ กริสฺสติ.

๑๓๐.

มูฬฺหสิธสฺสาปเทเสน, กุนารีภรเณน จ;

ขลสตฺตูหิ สํโยคา, ปณฺฑิโตปฺยาวสีทติ.

๑๓๑.

นตฺถิ อตฺตสมํ เปมํ, นตฺถิ ธฺสมํ ธนํ;

นตฺถิ ปฺาสมา อาภา, วุฏฺิ เว ปรมา สรา.

๑๓๒.

ภุชงฺคมํ ปาวกฺจ ขตฺติยฺจ ยสสฺสินํ;

ภิกฺขุฺจ สีลสมฺปนฺนํ, สมฺมเทว สมาจเร.

๑๓๓.

ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน;

พุทฺเธ ธมฺเม จ สงฺเฆ จ, ธีโร สทฺธํ นิเวสเย.

๑๓๔.

คุโณ เสฏฺงฺคตํ ยาติ, น อุจฺเจ สยเน วเส;

ปาสาทสิขเร วาโส, กาโก กึ ครุโฬ สิยา.

๑๓๕.

อนาคตํ ภยํ ทิสฺวา, ทูรโต ปริวชฺชเย;

อาคตฺจ ภยํ ทิสฺวา, อภีโต โหติ ปณฺฑิโต.

๑๓๖.

อสชฺชาย มลามนฺตา, อนุฏฺานมลา ฆรา;

มลํ วณฺณสฺส โกสชฺชํ, ปมาโท รกฺขโต มลํ.

๑๓๗.

อนุปุพฺเพน เมธาวี, โถกํ โถกํ ขเณ ขเณ;

กมฺมาโร รชตสฺเสว, นิทฺธเม มลมตฺตโน.

๑๓๘.

ยฺหิ กยิรา ตฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;

อกโรนฺตํ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.

๑๓๙.

วิสมํ สภยํ อติวาโต, ปฏิจฺฉนฺนํ เทวนิสฺสิตํ;

ปนฺโถ จ สงฺคาโม ติตฺถํ, อฏฺเเต ปริวชฺชิยา.

๑๔๐.

รตฺโตทุฏฺโ จ มุฬฺโห จ, มานี ลุทฺโธ ตถาลโส;

เอกจินฺตี จ พาโล จ, เอเต อตฺถวินาสกา.

๑๔๑.

รตฺโต ทุฏฺโ จ มูฬฺโห จ, ภีรุ อามิสครุโก;

อิตฺถี โสณฺโฑ ปณฺฑโก จ, นวโม ทารโกปิ จ.

๑๔๒.

นวเต ปุคฺคลา โลเก, อิตฺตรา จลิตา จลา;

เอเตหิ มนฺติตํ คุยฺหํ, ขิปฺปํ ภวติ ปากฏํ.

๑๔๓.

โย นิรุตฺตึ น สิกฺเขยฺย, สิกฺขนฺโต ปิฏกตฺตยํ;

ปเท ปเท วิกงฺเขยฺย, วเน อนฺธคโช ยถา.

๑๔๔.

สุตฺตํ ธาตุ คโณณฺวาทิ, นามลิงฺคานุสาสนํ;

ยสฺส ติฏฺติ ชิวฺหคฺเค, สพฺยากรณเกสรี.

๑๔๕.

สทฺทตฺถลกฺขเณ เภที, โย โย นิจฺฉิตลกฺขเณ;

โส โส าตุมกิจฺเฉน, ปโหติ ปิฏกตฺตเย.

๑๔๖.

โย สทฺทสตฺถกุสโล กุสโล นิฆณฺฑุ,

ฉนฺโท อลงฺกติสุ นิจฺจกตาภิโยโค;

โส ยํ กวิตฺตวิกโลปิ กวีสุ สงฺขฺยํ,

โมคฺคยฺห วินฺทติ หิ กิตฺติ’ มมนฺทรูปํ.

๑๔๗.

สุกฺโขปิ จนฺทนตรุ น ชหาติ คนฺธํ,

นาโค คโต นรมุเข น ชหาติ ลีฬํ;

ยนฺตคโต มธุรสํ น ชหาติ อุจฺฉุ,

ทุกฺโขปิ ปณฺฑิตชโน น ชหาติ ธมฺมํ.

๑๔๘.

ธนธฺปฺปโยเคสุ, ตถา วิชฺชาคเมสุ จ;

อาหาเร พฺยวหาเร จ, จตฺตลชฺโช สทา ภเว.

๑๔๙.

สาภาวิกี จ ปฏิภา, สุตฺจ พหุนิมฺมลํ;

อมนฺโท จาภิโยโคยํ, เหตุ โหติห พนฺธเน.

๑๕๐.

ชเหยฺย ปาปเก มิตฺเต, ภเชยฺย ปณฺฑิเต ชเน;

สาธโว อภิเสเวยฺย, สุเณยฺย ธมฺมมุตฺตมํ.

๑๕๑.

กลฺยาณการี กลฺยาณํ, ปาปการี จ ปาปกํ;

ยาทิสํ วปฺปเต พีชํ, ตาทิสํ หรเต ผลํ.

๑๕๒.

ฉนฺโท นิทานํ คาถานํ, อกฺขรา ตาสํ วิยฺชนํ;

นามสนฺนิสฺสิตา คาถา, กวิ คาถานมาสโย.

๑๕๓.

ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ หิตมตฺตโน;

ปฺวนฺตํภิปูเชยฺย, เจติยํ วิย สาทโร.

๑๕๔.

ธีรํ ปสฺเส สุเณ ธีรํ, ธีเรน สหสํวเส;

ธีเรนลฺลาปสลฺลาปํ, ตํ กเร ตฺจ โรจเย.

๑๕๕.

นยํ นยติ เมธาวี, อธุรายํ น ยุฺชติ;

สุนโย เสยฺยโส โหติ, สมฺมา วุตฺโต น กุปฺปติ;

วินยํ โส ปชานาติ, สาธุ เตน สมาคโม.

๑๕๖.

สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ,

สทฺธึ จรํ สาธุวิหาริ ธีรํ;

อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ,

จเรยฺย เตนตฺตมโน สติมา.

๑๕๗.

โน เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ,

สทฺธึ จรํ สาธุวิหาริ ธีรํ;

ราชาว รฏฺํ วิชิตํ ปหาย,

เอโก จเร มาตงฺครฺเว นาโค.

๑๕๘.

โสกฏฺานสหสฺสานิ, ภยฏฺานสตานิ จ;

ทิวเส ทิวเส มูฬฺห-มาวิสนฺติ น ปณฺฑิตํ.

๑๕๙.

ชลพินฺทุนิปาเตน, จิเรน ปูรเต ฆโฏ;

ตถา สกลวิชฺชานํ, ธมฺมสฺส จ ธนสฺส จ.

๑๖๐.

ปณฺฑิตา ทุกฺขํ ปตฺวาน, น ภวนฺติ วิสาทิโน;

ปวิสฺส ราหุโน มุขํ, กึ โน เทติ ปุน สสี.

๑๖๑.

ชเวน อสฺสํ ชานนฺติ, วาเหน จ พลิพทฺธํ;

ทุเหน เธนุํ ชานนฺติ, ภาสมาเนน ปณฺฑิตํ.

๑๖๒.

มนสา จินฺติตํ กมฺมํ, วจสา น ปกาสเย;

อฺลกฺขิตการิยสฺส, ยโต สิทฺธิ น ชายเต.

๑๖๓.

อนภฺยาเส วิสํ วิชฺชา, อชิณฺเณ โภชนํ วิสํ;

วิสํ สภา ทลิทฺทสฺส, วุทฺธสฺส ตรุณี วิสํ.

จตฺตาโร ปฺจ อาโลเป, อาภุตฺวา อุทกํ ปิเว;

อลํ ผาสุวิหาราย, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน.

๑๖๔.

ยสฺส เอโส ปสุโตปิ, คุณวา ปุชฺชเต นโร;

ธนุ วํสวิสุทฺโธปิ, นิคฺคุโณ กึ กริสฺสติ.

๑๖๕.

อิสฺสี ทยี อสํตุฏฺโ, โกธโน นิจฺจสงฺกีโต;

ปรภาคฺโยปชีวี จ, ฉเฬเต ทุกฺขภาคิโน.

๑๖๖.

สุมหนฺตานิ สตฺตานี, ธารยนฺตา พหุสฺสุตา;

เฉตฺตาโร สํสยานฺจ, กลึ ยนฺติ โลภโมหิตา.

๑๖๗.

นทีตีเร ขเต กูเป, อรณีตาลวณฺฏเก;

น วเท ทกาที นตฺถีติ, มุเข จ วจนํ ตถา.

๑๖๘.

สพฺพํ สุณาติ โสเตน, สพฺพํ ปสฺสติ จกฺขุนา;

น จ ทิฏฺํ สุตํ ธีโร, สพฺพํ อุจฺจิตุ มรหติ.

๑๖๙.

พาลาทปิ คเหตพฺพํ, ยุตฺตมุตฺตมนีสิภิ;

รวิสฺสาวิสเย กึ น, ปทีปสฺส ปกาสนํ.

๑๗๐.

ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ อตฺตมตฺตโน;

โยนิโส วิจิเน ธมฺมํ, เอวํ ตตฺถ วิสุชฺฌติ.

๑๗๑.

กึ เตน ชาตุชาเตน, มาตุโยพฺพนฺนหารินา;

อาโรหติ น โย สก-วํสอคฺเค ธโช ยถา.

๑๗๒.

สมฺมา อุปปริกฺขิตฺวา, อกฺขเรสุ ปเทสุ จ;

โจรฆาโต สิยา สิสฺโส, คุรุ โจรฏฺฏการโก.

๑๗๓.

อทนฺตทมนํ สตฺถํ, ขลานํ กุรุเต มทํ;

จกฺขุสงฺขารกํ เตชํ, อุลูกานํมิวนฺธกํ.

๑๗๔.

นรตฺตํ ทุลฺลภํ โลเก, วิชฺชา ตตฺร สุทุลฺลภา;

กวิตฺตํ ทุลฺลภํ ตตฺร, สตฺติ ตตฺร สุทุลฺลภา.

๑๗๕.

เยภุยฺเยน หิ สตฺตานํ, วินาเส ปจฺจุปฏฺิเต;

อนโย นยรูเปน, พุทฺธิมาคมฺม ติฏฺติ.

สุชนกณฺฑ

๑๗๖.

สทฺธาสีลาทิธมฺเมหิ, สปฺปนฺโน เสฏฺมานุโส;

วุตฺโต พุทฺธาทิสนฺเตหิ, สาธุสปฺปุริโส อิติ.

สทฺทาธนํ สีลธนํ, หิรีโอตฺตปฺปิยํ ธนํ;

สุตธนฺจ จาโค จ, ปฺา เว สตฺตมํ ธนํ.

ยสฺส เอเต ธนา อตฺถิ, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา;

อทลิทฺโทติ ตํ อาหุ, อโมฆํ ตสฺส ชีวิตํ.

ตสฺมา สทฺธฺจ สีลฺจ, ปสาทํ ธมฺมทสฺสนํ;

อนุยุฺเชถ เมธาวี, สรํ พุทฺธานสาสนํ.

๑๗๗.

สพฺภิเรว สมาเสถ, สพฺภิ กุพฺเพถ สนฺถวํ;

สตํ สทฺธมฺมมฺาย, เสยฺโย โหติ น ปาปิโย.

๑๗๘.

จช ทุชฺชนสํสคฺคํ, ภช สาธุสมาคมํ;

กร ปุฺมโหรตฺตํ, สร นิจฺจมนิจฺจตํ.

๑๗๙.

โย เว กตฺู กตเวที ธีโร,

กลฺยาณมิตฺโต ทฬฺหภตฺติ จ โหติ;

ทุกฺขิตสฺส สกฺกจฺจ กโรติ กิจฺจํ,

ตถาวิธํ สปฺปุริสํ วทนฺติ.

๑๘๐.

มาตาเปตฺติภรํ ชนฺตุํ, กุเล เชฏฺาปจายินํ;

สณฺหํ สขิลสมฺภาสํ, เปสุเณยฺยปฺปหายินํ.

๑๘๑.

มจฺเฉรวินเย ยุตฺตํ, สจฺจํ โกธาภิภุํ นรํ;

ตํ เว เทวา ตาวตึสา, อาหุ ‘‘สปฺปุริโส’’อิติ.

๑๘๒.

กุลชาโต กุลปุตฺโต, กุลวํสสุรกฺขโต;

อตฺตนา ทุกฺขปฺปตฺโตปิ, หีนกมฺมํ น การเย.

๑๘๓.

อุเทยฺย ภาณุ ปจฺฉิเม, นเมยฺย เมรุอทฺทิปิ;

สีตลํ ยทิ นรคฺคิ, ปพฺพตคฺเค จ อุปฺปลํ;

วิกเส น วิปริตา, สาธุวาจา กุทาจนํ.

๑๘๔.

สุขา รุกฺขสฺส ฉายาว, ตโต าติมาตาปิตุ;

ตโต อาเจรสฺส รฺโ, ตโต พุทฺธสฺสเนกธา.

๑๘๕.

ภมรา ปุปฺผมิจฺฉนฺติ, คุณมิจฺฉนฺติ สชฺชนา;

มกฺขิกา ปูติมิจฺฉนฺติ, โทสมิจฺฉนฺติ ทุชฺชนา.

๑๘๖.

มาตุหีโน ทุพฺภาโส หิ, ปิตุหีโน ทุกฺกิริโย;

อุโภ มาตุปิตุหีนา, ทุพฺภาสา จ ทุกฺกิริยา.

๑๘๗.

มาตุเสฏฺโ สุภาโส หิ, ปิตุเสฏฺโ สุกิริโย;

อุโภมาตุ ปิตุเสฏฺา, สุภาสา จ สุกิริยา.

๑๘๘.

สุนโข สุนขํ ทิสฺวา, ทนฺตํ ทสฺเสติ หึสิตุํ;

ทุชฺชโน สุชนํ ทิสฺวา, โรสยํ หึสมิจฺฉติ.

๑๘๙.

น จ เวเคน กิจฺจานิ, กตฺตพฺพานิ กุทาจนํ;

สหสา การิตํ กมฺมํ, พาโล ปจฺฉานุตปฺปติ.

๑๙๐.

โกธํ วธิตฺวา น กทาจิ โสจติ,

มกฺขปฺปหานํ อิสโย วณฺณยนฺติ;

สพฺเพสํ วุตฺตํ ผรุสํ ขเมถ,

เอตํ ขนฺตึ อุตฺตมมาหุ สนฺโต.

๑๙๑.

ทุกฺโข นิวาโส สมฺพาเธ, าเน อสุจีสงฺกเต;

ตโต อริมฺหิ อปฺปิเย, ตโตปิ อกตฺุนา.

๑๙๒.

โอวเทยฺยา’นุสาเสยฺย, อสพฺภา จ นิวารเย;

สตฺหิ โส ปิโย โหติ, อสตํ โหติอปฺปิโย.

๑๙๓.

อุตฺตมตฺตนิวาเตน, กกฺขฬํ มุทุนา ชเย;

นีจํ อปฺปกทาเนน, วายาเมน สมํ ชเย.

๑๙๔.

วิสํ วิสมิจฺจาห, ธนํ สงฺฆสฺส อุจฺจเต;

วิสํ เอกํว หนติ, หนติ สงฺฆสฺส สพฺพํ.

๑๙๕.

ธนมปฺปมฺปิ สาธูนํ, กูเป วาริว นิสฺสโย;

พหุํอปิ อสาธูนํ, น จ วาริว อณฺณเว.

๑๙๖.

อปตฺเถยฺยํ น ปตฺเถยฺย, อจินฺเตยฺยํ น จินฺตเย;

ธมฺมเมว สุจินฺเตยฺย, กาลํ โมฆํ น อิจฺฉเย.

๑๙๗.

อจินฺติตมฺปิ ภวติ, จินฺติตมฺปิ วินสฺสติ;

น หิ จินฺตามยา โภคา, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา.

๑๙๘.

อสนฺตสฺส ปิโย โหติ, สนฺเต น กุรุเต ปิยํ;

อสตํ ธมฺมํ โรเจติ, ตํ ปราภวโต มุขํ.

๑๙๙.

คุณา กุพฺพนฺติ ทูตตฺตํ, ทูเรปิ วสตํ สตํ;

เกตเก คนฺธํ ฆายิตฺวา, คจฺฉนฺติ ภมรา สยํ.

๒๐๐.

ปุพฺพชาติกตํ กมฺมํ, ตํ กมฺมมีติ กถฺยเต;

ตสฺมา ปุริสากาเรนํ, ยตํ กเร อตนฺทิโต.

๒๐๑.

มตฺติกปิณฺฑโต กตฺตา, กุรุเต ยํ ยทิจฺฉติ;

เอวมตฺตกตํ กมฺมํ, มาณโว ปฏิปชฺชเต.

๒๐๒.

อุฏฺาโยฏฺาย โพเธยฺยํ, มหพฺภย มุปฏฺิตํ;

มรณพฺยาธิโสกานํ, กิมชฺช นิปติสฺสติ.

๒๐๓.

ปาณา ยถาตฺตโนภิฏฺา, ภูตานมปิ เต ตถา;

อตฺโตปเมน ภูเตสุ, ทยํ กุพฺพนฺติ สาธโว.

สพฺเพ ตสนฺติ ทณฺฑสฺส, สพฺเพ ภายนฺติ มจฺจุโน;

อตฺตานํ อุปมํ กตฺวา, น หเนยฺย น ฆาตเย.

๒๐๔.

พาโล วา ยทิ วา วุทฺโธ, ยุวา วา เคหมาคโต;

ตสฺส ปูชา วิธาตพฺพา, สพฺพสฺสาภฺยาคโต ครุ.

๒๐๕.

อากิณฺโณปิ อสนฺเตหิ, อสํสฏฺโว ภทฺทโก;

พหุนา สนฺนชาเตน, คจฺเฉน อุพฺพตฺเตนิธ.

พาลทุชฺชนกณฺฑ

๒๐๖.

กายทุจฺจริตาทีหิ, สมฺปนฺโน ปาปมานุโช;

พาโลติ โลกนาเถน, กิตฺติโต ธมฺมสามินา.

๒๐๗.

ทุจินฺติตจินฺตี เจว, ทุพฺภาสิตภาสีปิ จ;

ทุกฺกฏกมฺมการี จ, ปาปโก พาลมานุโช.

๒๐๘.

อติปิโย น กาตพฺโพ, ขโล โกตุหลํ กโร;

สิรสา วหมาโนปิ, อฑฺฒปูโร ฆโฏ ยถา.

๒๐๙.

สปฺโป ทุฏฺโ ขโล ทุฏฺโ, สปฺปา ทุฏฺตโร ขโล;

มนฺโตสเธหิ ตํ สปฺปํ, ขลํ เกนุปสมฺมติ.

๒๑๐.

โย พาโล มฺติ พาลฺยํ, ปณฺฑิโต วาปิ เตนโส;

พาโล จ ปณฺฑิตมานี, ส เว พาโลติ วุจฺจติ.

๒๑๑.

มธูว มฺติ พาโล, ยาว ปาปํ น ปจฺจติ;

ยทา จ ปจฺจติ ปาปํ, อถ ทุกฺขํ นิคจฺฉติ.

๒๑๒.

สาธุ พลวา พาโล, สาหสา วินฺทเต ธนํ;

กายสฺส เภทา ทุปฺปฺโ, นิรยํ โสปปชฺชติ.

๒๑๓.

ฆเร ทุฏฺโ มูสิโก จ, วเน ทุฏฺโ จ วานโร;

สกุเณ จ ทุฏฺโ กาโก, นเรทุฏฺโ จ พฺราหฺมโณ.

๒๑๔.

ทีฆา ชาครโต รตฺติ, ทีฆํ สนฺตสฺส โยชนํ;

ทีโฆ พาลานสํสาโร, สทฺธมฺมํ อวิชานตํ.

๒๑๕.

ติลมตฺตํ ปเรสฺจ, อปฺปโทสฺจ ปสฺสติ;

นาฬิเกรมฺปิ สโทสํ, ขลชาโต น ปสฺสติ.

๒๑๖.

นตฺตโทสํ ปเร ชฺา, ชฺา โทสํ ปรสฺสตุ;

คุยฺโห กุมฺมาว องฺคานิ, ปรโทสฺจ ลกฺขเย.

๒๑๗.

ลุทฺธํ อตฺเถน คณฺเหยฺย, ถทฺธํ อฺชลิกมฺมุนา;

ฉนฺทานุวตฺติยา มูฬฺหํ, ยถาภูเตน ปณฺฑิตํ.

๒๑๘.

ยถา อุทุมฺพรปกฺกา, พหิ รตฺตกา เอว จ;

อนฺโตกิมิล สมฺปุณฺณา, เอวํ ทุชฺชนหทยา.

๒๑๙.

ยาวชีวมฺปิ เจ พาโล, ปณฺฑิตํ ปยิรุปาสติ;

น โส ธมฺมํ วิชานาติ, ทพฺพี สูปรสํ ยถา.

๒๒๐.

จรฺเจ นาธิคจฺเฉยฺย, เสยฺยํ สทิสมตฺตโน;

เอกจริยํ ทฬฺหํ กยิรา, นตฺถิ พาเล สหายตา.

๒๒๑.

อชาตมตมูฬฺหานํ, วรมาทโย น จนฺติโม;

สกึ ทุกฺขกราวาท-โยนฺติโม ตุ ปเท ปเท.

๒๒๒.

ทุชฺชเนน สมํ เวรํ, สขฺยฺจาปิ น การเย;

อุณฺโห ทหติ จงฺคาโร, สีโต กณฺหายเต กรํ.

๒๒๓.

ทุชฺชโน ปิยวาที จ, เนตํ วิสฺสาสการณํ;

มธุ ติฏฺติ ชิวฺหคฺเค, หทเย หลาหลํ วิสํ.

๒๒๔.

ทุชฺชโน ปริหาตพฺโพ, วิชฺชายาลงฺกโตปิ จ;

มณินา ภูสิโต สปฺโป, กิเมโส น ภยงฺกโร.

๒๒๕.

นาฬิเกรสมาการา, ทิสฺสนฺเตปิ หิ สชฺชนา;

อฺเ พทริกาการา, พหิเรว มโนหรา.

ยถาปิ ปน สปกฺกา, พหิ กณฺฏกเมว จ;

อนฺโต อมตสมฺปุณฺณา, เอวํ สุชนหทยา.

ยถา อุทุมฺพรปกฺกา, พหิ รตฺตกเมว จ;

เอวํ กิมิลสมฺปุณา, เอวํ ทุชฺชนหทยา.

๒๒๖.

โทสภีโต อนารมฺโภ, ตํ กา ปุริสลกฺขณํ;

โกหฺยชิณฺณภยา นนุ, โภชนํ ปริหียเต.

๒๒๗.

ปโยปานํ ภุชงฺคานํ, เกวลํ วิสวฑฺฒนํ;

อุปเทโส หิ มูฬฺหานํ, ปโกปาย น สนฺติยา.

๒๒๘.

าตพฺพํ น คนฺตพฺพํ, ทุชฺชเนน สมํ กฺวจิ;

ทุชฺชโน หิ ทุกฺขํ เทติ, น โส สุขํ กทาจิปิ.

๒๒๙.

อพทฺธา ตตฺถ พชฺฌนฺติ, ยตฺถ พาลา ปภาสเร;

พทฺธาปิ ตตฺถ มุจฺจนฺติ, ยตฺถ ธีรา ปภาสเร.

๒๓๐.

ปริตฺตํ ทารุมารุยฺห, ยถา สีเท มหณฺณเว;

เอวํ กุสิตมาคมฺม, สาธุ ชีวิปิ สีทติ;

ตสฺมา ตํ ปริวชฺเชยฺย, กุสีตํ หีนวีริยํ.

๒๓๑.

สทฺธาสีลาทิสมฺปนฺโน, สุมิตฺโต สาธุมานุโส;

ตาทิสํ มิตฺตํ เสเวยฺย, วุทฺธิกาโม วิจกฺขโณ.

๒๓๒.

ทานาทิคุณเสฏฺเหิ, มิทิตพฺโพ มิตฺโต หิ โข;

ตาทิสํ อวงฺเกเนว, มนสา ภเชยฺย สุธี.

๓๓๓.

หิตกฺกโร ปโร พนฺธุ, พนฺธุปิ อหิโต ปโร;

อหิโต เทหโช พฺยาธิ, หิตํ อรฺโมสธํ.

๒๓๔.

ปโรกฺเข กิจฺจหนฺตารํ, ปจฺจกฺเข ปิยวาทินํ;

วชฺชเย ตาทิสํ มิตฺตํ, วิสกุมฺภํ ปโยมุขํ.

๑๓๕.

ธนหีเน จเช มิตฺโต, ปุตฺตทารา สโหทรา;

ธนวนฺเตว เสวนฺติ, ธนํ โลเก มหาสขา.

๒๓๖.

ชานิยา เปสเน ภจฺเจ, พนฺธเว พฺยสนาคเม;

มิตฺตฺจ อาปทิกาเล, ภริยฺจ วิภวกฺขเย.

๒๓๗.

อุสฺสเว พฺยสเน เจว, ทุพฺภิกฺเข สตฺตุวิคฺคเห;

ราชทฺวาเร สุสาเน จ, โย ติฏฺติ โส พนฺธวา.

๒๓๘.

๒ วิสฺสเส อมิตฺตสฺส, มิตฺตฺจาปิ น วิสฺสเส;

กทาจิ กุปิเต มิตฺเต, สพฺพโทสํ ปกาสติ.

๒๓๙.

มาตา มิตฺตํ ปิตา เจติ, สภาวา ตํ ตยํ หิตํ;

กมฺมกรณโต จฺเ, ภวนฺติ หิตพุทฺธิโย.

๒๔๐.

อาปทาสุ มิตฺตํ ชฺา, ยุทฺเธ สูรํ อิเณ สุจึ;

ภริยํ ขีเณสุ วิตฺเตสุ, พฺยสเนสุ จ พนฺธวํ.

๒๔๑.

สกึ ทุฏฺฺจ โย มิตฺตํ, ปุน สนฺธาตุมิจฺฉติ;

ส มจฺจุมุปคณฺหาติ, คพฺภํ อสฺสตรี ยถา.

๒๔๒.

อิณเสโส อคฺคิเสโส, โรคเสโส ตเถว จ;

ปุนปฺปุนํ วิวฑฺฒนฺติ, ตสฺมา เสสํ น การเย.

๒๔๓.

ปทุมํว มุขํ ยสฺส, วาจา จนฺทนสีตลา;

ตาทิสํ โน ปเสเวยฺย, หทเย ตุ หลาหลํ.

๒๔๔.

เสเว ผรุสํ สามึ, น จ เสเวยฺย มจฺฉรึ;

ตโต อปคฺคณฺห สามึ, เนว นิคฺคหิตํ ตโต.

๒๔๕.

กุเทสฺจ กุมิตฺตฺจ, กุกุลฺจ กุพนฺธวํ;

กุทารฺจ กุทาสฺจ, ทูรโต ปริวชฺชเย.

๒๔๖.

สีตวาโจ พหุมิตฺโต, ผรุโส อปฺปมิตฺตโก;

อุปมา เอตฺถ าตพฺพา, สูริยจนฺทราชูนํ.

๒๔๗.

อหิตา ปฏิเสโธ จ, หิเตสุ จ ปโยชนํ;

พฺยสเน อปริจฺจาโค, อิติทํ มิตฺตลกฺขณํ.

๒๔๘.

ปิโย ครุ ภาวนีโย, วตฺตา จ วจนกฺขโม;

คมฺภีรฺจ กถํ กตฺตา, โน จฏฺาเน นิโยชโก;

ตาทิสํ มิตฺตํ เสเวยฺย, ภูติกาโม วิจกฺขโณ.

ปิโย ครุ ภาว นีโย, วตฺตา จ วจนกฺขโม;

คมฺภิรฺจ กถํ กตฺตา, โน จฏฺาเน นิโยชโก.

ยมฺหิ เอตานิ านานิ, สํวิชฺชนฺติธ ปุคฺคเล;

โส มิตฺโต มิตฺตกาเมน, อตฺถกามานุกมฺปโต;

อปิ นาสิยมาเนน, ภชิตพฺโพ ตถาวิโธ.

๒๔๙.

โอรสํ กตสมฺพนฺธํ, ตถา วํสกฺกมาคตํ;

รกฺขโก พฺยสเนหิ, มิตฺตํ เยฺยํ จตุพฺพิธํ.

๒๕๐.

ปิโย ครุ ภาวนิโย, วตฺตา จ วจนกฺขโม;

คมฺภิรฺจ กถํ กตฺตา, น จฏฺาเน นิโยชโก;

ตํ มิตฺตํ มิตฺตกาเมน, ยาวชีวมฺปิ เสวิยํ.

ปิโย ครุ ภาวนีโย, วตฺตา จ วจนกฺขโม;

คมฺภิรฺจ กถํ กตฺตา, โน จฏฺาเน นิโยชโก;

ตาทิสํ มิตฺตํ เสเวยฺย, ภูติกาโม วิจกฺขโณ.

ราชกณฺฑ

๒๕๑.

มหาชนํ โย รฺเชติ, จตูหิปิ วตฺถูหิ วา;

ราชาติ วุจฺจเต โลเก, อิติ สลฺลกฺขเย วิทฺวา.

๒๕๒.

ทานฺจ อตฺถจริยา, ปิยวาจา อตฺตสมํ;

สงฺคหา จตุโร อิเม, มุนินฺเทน ปกาสิตา.

ทานมฺปิ อตฺถจริยตฺจ, ปิยวาทิตฺจ สมานตฺตตฺจ;

กริยจริยสุสงฺคหํ พหูนํ, อนวมเตน คุเณน ยาติ สคฺคํ;

ทานฺจ เปยฺยวชฺชฺจ, อตฺถจริยา จ ยา อิธ;

สมานตฺตตา จ ธมฺเมสุ, ตตฺถ ตตฺถ ยถารหํ;

เอเต โข สงฺคหา โลเก, รถสฺสาณีว ยายโต.

๒๕๓.

ทานํ สีลํ ปริจฺจาคํ, อชฺชวํ มทฺทวํ ตปํ;

อกฺโกธํ อวิหึสฺจ, ขนฺตี จ อวิโรธนํ;

ทเสเต ธมฺเม ราชาโน, อปฺปมตฺเตน ธารยฺยุํ.

๒๕๔.

เอกยามํ สเย ราชา, ทฺวิยา มฺเว ปณฺฑิโต;

ฆราวาโส ติยาโมว, จตุยาโม ตุ ยาจโก.

๒๕๕.

อปุตฺตกํ ฆรํ สุฺํ, รฏฺํ สุฺํ อราชกํ;

อสิปฺปสฺส มุขํ สุฺํ, สพฺพสุฺํ ทลิทฺทตฺตํ.

๒๕๖.

ธนมิจฺเฉ วาณิเชยฺย, วิชฺชมิจฺเฉ ภเช สุตํ;

ปุตฺตมิจฺเฉ ตรุณิตฺถึ, ราชามจฺจํ อิจฺฉาคเต.

๒๕๗.

ปกฺขีนํ พลมากาโส, มจฺฉานมุทกํ พลํ;

ทุพฺพลสฺส พลํ ราชา, กุมารานํ รุทํ พลํ.

๒๕๘.

ขมา ชาคริยุฏฺานํ, สํวิภาโค ทยิกฺขณา;

นายกสฺส คุณา เอเต, อิจฺฉิตพฺพา สตํ สทา.

๒๕๙.

สกึ วทนฺติ ราชาโน, สกึ สมณพฺราหฺมณา;

สกึ สปฺปุริสา โลเก, เอส ธมฺโม สนนฺตโน.

๒๖๐.

อลโส คีหิ กามโภคี น สาธุ,

อสฺโต ปพฺพชิโต น สาธุ;

ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี,

โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุ.

๒๖๑.

อายํ ขยํ สยํ ชฺา, กตากตํ สยํ ชฺา;

นิคฺคเห นิคฺคหารหํ, ปคฺคเห ปคฺคหารหํ.

๒๖๒.

มาตา ปุตฺตกตํ ปาปํ, สิสฺสกตํ คุรุ ตถา;

ราชา รฏฺกตํ ปาปํ, ราชกตํ ปุโรหิโต.

๒๖๓.

อกฺโกเธน ชิเน โกธํ, อสาธุํ สาธุนา ชิเน;

ชิเน กทริยํ ทาเนน, สจฺเจนาลิกวาทินํ.

๒๖๔.

อทนฺตทมนํ ทานํ, ทานํ สพฺพตฺถสาธกํ;

ทาเนน ปิยวาจาย, อุนฺนมนฺติ นมนฺติ จ.

อทนฺตทมนํ ทานํ, อทานํ ทนฺตทูสกํ;

ทาเนน ปิยวาจาย, อุนฺนมนฺติ นมนฺติ จ.

๒๖๕.

ทานํ สิเนหเภสชฺชํ, มจฺเฉรํ โทสโนสธํ;

ทานํ ยสสฺสีเภสชฺชํ, มจฺเฉรํ กปโณสธํ.

๒๖๖.

น รฺา สมกํ ภุฺเช, กามโภคํ กุทาจนํ;

อากปฺปํ รสภุตฺตํ วา, มาลาคนฺธวิเลปนํ;

วตฺถสพฺพมลงฺการํ, น รฺา สทิสํ กเร.

๒๖๗.

เม ราชา สขา โหติ, น ราชา โหติ สมโก;

เอโส สามิโก มยฺหนฺติ, จิตฺเต นิฏฺํ สณฺาปเย.

๒๖๘.

นาติทูเร ภเช รฺโ, นจฺจาสนฺเน ปวาตเก;

อุชุเก นาตินินฺเน จ, น ภเช อุจฺจมาสเน;

ฉ โทเส วชฺเช เสวโก, อคฺคีว สํยโต ติฏฺเ.

ปจฺฉโต น ปุรโต, นาปิ อาสนฺนทูรโต;

น กจฺเฉ โนปิ ปฏิวาเต, น จาปิ โอณตุณฺณเต;

อิเม โทเส วิวชฺเชตฺวา, เอกมนฺตํ ิตา อหุ –

๒๖๙.

ชปฺเปน มนฺเตน สุภาสิเตน,

อนุปฺปทาเนน ปเวณิยา วา;

ยถา ยถา ยตฺถ ลเภถ อตฺถํ,

ตถา ตถา ตตฺถ ปรกฺกเมยฺย.

๒๗๐.

กสฺสโก วาณิโช มจฺโจ, สมโณ สุตสีล วา;

เตสุ วิปุลชาเตสุ, รฏฺมฺปิ วิปุลํ สิยา.

๒๗๑.

เตสุ ทุพฺพลชาเตสุ, รฏฺมฺปิ ทุพฺพลํ สิยา;

ตสฺมา สรฏฺํ วิปุลํ, ธารเย รฏฺภารวา.

๒๗๒.

มหารุกฺขสฺส ผลิโน, อามํ ฉินฺทติ โย ผลํ;

รสฺจสฺส น ชานาติ, พีชฺจสฺส วินสฺสติ.

๒๗๓.

มหารุกฺขูปมํ รฏฺํ, อธมฺเมน ปสาสติ;

รสฺจสฺส น ชานาติ, รฏฺฺจสฺส วินสฺสติ.

๒๗๔.

มหารุกฺขสฺส ผลิโน, ปกฺกํ ฉินฺทติ โย ผลํ;

รสฺจสฺส วิชานาติ, พีชฺชสฺส น นสฺสติ.

๒๗๕.

มหารุกฺขูปมํ รฏฺํ, ธมฺเมน โย ปสาสติ;

รสฺจสฺส วิชานาติ, รฏฺฺจสฺส น นสฺสติ.

นายก กณฺฑ

๒๗๖.

อนายกา วินสฺสนฺติ, นสฺสนฺติ พหุนายกา;

ถีนายกา วินสฺสนฺติ, นสฺสนฺติ สุสุนายกา.

๒๗๗.

ควํ เจ ตรมานานํ, อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;

สพฺพา คาวี อุชุํ ยนฺติ, เนตฺเต อุชุํ คเต สติ.

๒๗๘.

เอวเมว มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺสมฺมโต;

โส สเจ ธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา.

ควํ เจ ตรมานานํ, อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;

สพฺพา คาวี อุชุํยนฺติ, เนตฺเต อุชุํ คเต สติ.

เอวเมว มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺสมฺมโต;

โส สเจ ธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;

สพฺพํ รฏฺํ สุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ ธมฺมิโก.

๒๗๙.

โนทยาห วินาสาย, พหุนายกตา ภุสํ;

มิลายนฺติ วินสฺสนฺติ, ปทฺมานฺยกฺเกหิ สตฺตหิ.

๒๘๐.

สุตารกฺโข อภิโยโค, กุลารกฺโข วตฺตํ ภเว;

วิชฺชา หิ กุลปุตฺตสฺส, นายกสฺสาปมาทโก.

ปุตฺตกณฺฑ

๒๘๑.

อภิชาตํ อนุชาตํ, ปุตฺตมิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา;

อวชาตํ น อิจฺฉนฺติ, โย โหติ กุลคนฺธโน.

๒๘๒.

ปฺจฏฺานานิ สมฺปสฺสํ, ปุตฺตมิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา;

ภโต วา โน ภริสฺสติ, กิจฺจํ วา โน กริสฺสติ.

๒๘๓.

กุลวํโส จิรํ ติฏฺเ, ทายชฺชํ ปฏิปชฺชติ;

อถ วา ปน เปตานํ, ทกฺขินํ อนุปทสฺสติ.

๒๘๔.

พหุปุตฺเต ปิตา เอโก, อวสฺสํ โปเสติ สทา;

พหุปุตฺตา น สกฺโกนฺติ, โปเสตุํ ปิตเรกกํ.

๒๘๕.

ปุตฺตํ วา ภาตรํ ทุฏฺุ, อนุสาเสยฺย โน ชเห;

กินฺนุ เฉชฺชํ กรํ ปาทํ, ลิตฺตํ อสุจินา สิยา.

เวชฺชาจริย กณฺฑ

๒๘๖.

อายุเพทกตาภฺยาโส, สพฺเพสํ ปิยทสฺสโน;

อริยสีลคุโณเปโต, เอส เวชฺโช วิธียเต.

๒๘๗.

นานาคนฺถชานนฺจ, สุทิฏฺกมฺมสมฺปทา;

ทกฺขตา หตฺถสีฆตา, ปสาทสูรสตฺติตา.

๒๘๘.

สาภาวิกตงฺขณิก-าณสุภาสิตาปิ จ;

อุสฺสาโห ทพฺโพ สพฺพตา, เวชฺชาเจรสฺส ลกฺขณํ;

๒๘๙.

กิลิฏฺวตฺถํ โกโธ จ, อติมานฺจ คมฺมตา;

อนิมนฺติตคมนํ, เอเต ปฺจ วิวชฺชิยา.

๒๙๐.

ทิฏฺกมฺมตา โสจฺจ, ทกฺขตา วิทิตาคโม;

จตฺตาโร สุภิสกฺกสฺส, สุคุณา วิฺุนา มตา.

๒๙๑.

รุชาย ชยลกฺขณํ, รโส จ เภสชฺชมฺปิ จ;

ติลกฺขณเภโท เจว, วิฺเยฺโย ภิสกฺเกน เว.

ทาสก กณฺฑ

๒๙๒.

อนฺโตชาโต ธนกฺกีโต, ทาสพฺโยปคโต สยํ;

ทาสากรมรานีโต-จฺเจวํ เต จตุธา สิยุํ.

๒๙๓.

ปุพฺพุฏฺา ปจฺฉานิปาตี, ทินฺนสฺส อาทายีปิ จ;

สุกตกมฺมกโร จ, กิตฺติวณฺณหโรปิ จ.

๒๙๔.

ทาสา ๐.๐๑๗๗ ปฺเจว โจรยฺย-สขาาตฺยตฺตสาทิสา;

ตถา วิฺูหิ วิฺเยฺยา, มิตฺตทารา จ พนฺธวา.

อิตฺถิกณฺฑ

๒๙๕.

อาสา โลกิตฺถิโย นาม, เวลา ตาสํ น วิชฺชติ;

สารตฺตา จ ปคพฺภา จ, สิขี สพฺพฆโส ยถา;

ตสฺมา ตาโย หิตฺวาน, พฺรูเหยฺย วิเวกํ สุธี.

อาสา โลกิตฺถิโย นาม, เวลา ตาสํ น วิชฺชติ;

สารตฺถา จ ปคพฺภา จ, สิขี สพฺพฆโส ยถา;

ตา หิตฺวา ปพฺพชิสฺสามิ, วิเวกมนุพฺรูหยํ.

๒๙๖.

โลเก หิ องฺคนา นาม, โกธนา มิตฺตเภทิกา;

ปิสุกา อกตฺู จ ทูรโต ปริวชฺชเย.

๒๙๗.

ยถา นที จ ปนฺโถ จ, ปานาคารํ สภา ปปา;

เอวํ โลกิตฺถิโย นาม, นาสํ กุชฺฌนฺติ ปณฺฑิตา.

๒๙๘.

สพฺพา นที วงฺกคตี, สพฺเพ กฏฺมยา วนา;

สพฺพิตฺถิโย กเร ปาปํ, ลภมาเน นิวาตเก.

๒๙๙.

ฆฏกุมฺภสมา นารี, ตตฺถงฺคารสโม ปุมา;

ตสฺมา ฆตฺจ อคฺคิฺจ, เนกตฺร ปเย พุโธ.

๓๐๐.

อิตฺถีนฺจ ธนํ รูปํ, ปุริสานํ วิชฺชา ธนํ;

ภิกฺขูนฺจ ธนํ สีลํ, ราชานฺจ ธนํ พลํ.

๓๐๑.

ปฺจารตฺยา สุคนฺธพฺพา, สตฺตารตฺยา ธนุคฺคหา;

เอกมาสา สุภริยา, อฑฺฒมาสา สิสฺสา มลา.

๓๐๒.

ชิณฺเณ อนฺนํ ปสํเสยฺย, ทารฺจ คตโยพฺพเน;

รณปุนาคเต สูรํ, สสฺสฺจ เคหมาคเต.

๓๐๓.

ทฺวิติปติ นารี เจว, วิหารทฺวิติ ภิกฺขุ จ;

สกุโณ ทฺวิติปาโต จ, กตมายาพหุตรา.

๓๐๔.

รตฺติ วินา น จนฺทิมา, วีจิวินา จ สาคโร;

หํสวินา โปกฺขรณี, ปติวินา กฺา โสเภ.

๓๐๕.

อสนฺตุฏฺา ยตี นฏฺา, สนฺตุฏฺาปิ จ ปตฺถิ วา;

สลชฺชา คณิกา นฏฺา, นิลฺลชฺชา จ กุลิตฺถิโย.

๓๐๖.

โจรีนํ พหุพุทฺธีนํ, ยาสุ สจฺจํ สุทุลฺลภํ;

ถีนํ ภาโว ทุราชาโน, มจฺฉสฺเสโว’ทเก คตํ.

๓๐๗.

อนลา มุทุสมฺภาสา, ทุปฺปูรา ตา นทีสมา;

สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.

๓๐๘.

อาวฏฺฏนี มหามายา, พฺรหฺมจริยวิโกปนา;

สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.

๓๐๙.

อิตฺถีปิ หิ เอกจฺจิยา, เสยฺยา โปส ชนาธิป;

เมธาวินี สีลวตี, สสฺสุเทวา ปติพฺพตา;

๓๑๐.

ตสฺสา โย ชายติ โปโส,

สูโร โหส ทิสมฺปติ;

ตาทิสา สุภคิยา ปุตฺโต,

รชฺชมฺปิ อนุสาสติ.

๓๑๑.

สลฺลเป อสิหตฺเถน, ปิสาเจนาปิ สลฺลเป;

อาสีวิสมฺปิ อาสีเท, เยน ทฏฺโ น ชีวติ;

น ตฺเวว เอโก เอกาย, มาตุคาเมน สลฺลเป.

๓๑๒.

หิ สพฺเพสุ าเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;

อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ, ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขณา.

๓๑๓.

น หิ สพฺเพสุ าเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;

อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ, ลหุํ อตฺถวิจินฺติกา.

๓๑๔.

กูโปทกํ วฏจฺฉายา, สามาถี อิฏฺกาลยํ;

สีตกาเล ภเว อุณฺหํ, อุณฺหกาเล จ สีตลํ.

๓๑๕.

อิตฺถิโย เอกจฺจิยาปิ, เสยฺยา วุตฺตาว มุนินา;

ภณฺฑานํ อุตฺตมา อิตฺถี, อคฺคูปฏฺายิกา อิติ.

ปกิณฺณกกณฺฑ

๓๑๖.

กุลสีลคุโณเปโต, สพฺพธมฺมปรายโณ;

ปวีโณ เปสนาชฺฌกฺโข, ธมฺมชฺฌกฺโข วิธียเต.

๓๑๗.

เวทเวทงฺคตตฺวฺโ, ชปฺปโหมปรายโณ;

อาสีวาทวโจยุตฺโต, เอส ราชปุโรหิโต.

กปฺโป พฺยากรณํ โชติ – สตฺถํ สิกฺขา นิรุตฺติ จ;

ฉนฺโทวิจิติ เจตานิ, เวทงฺคานิ วทนฺติ ฉ.

๓๑๘.

สกึ วุตฺตคหิตตฺโต, ลหุหตฺโถ ชิตกฺขโร;

สพฺพสตฺถสมาโลกี, ปกฏฺโ นาม เลขโก.

๓๑๙.

สมตฺตนีติสตฺถฺโ, วาหเน ปูริตสฺสโม;

สูรวีรคุโณเปโต, เสนาฌกฺโข วิธียเต.

๓๒๐.

สุธี วากฺยปฏุ, ปฺโ, ปรจิตฺโตปลกฺขโณ;

ธีโร ยถาตฺถวาที จ, เอส ทูโต วิธียเต.

๓๒๑.

ปุตฺตนตฺตคุโณเปโต, สตฺถฺโ รสปาจโก;

สูโร จ กถิโน เจว, สูปกาโร ส วุจฺจเต.

๓๒๒.

อิงฺคิตาการตตฺตฺโ, พลวาปิยทสฺสโน;

อปฺปมาที สทา ทกฺโข, ปตีหาโร ส อุจฺจเต.

๓๒๓.

อิตฺถิมิสฺเส กุโต สีลํ, มํสภกฺเข กุโต ทยา;

สุราปาเน กุโต สจฺจํ, มหาโลเภ กุโต ลชฺชา;

มหาตนฺเท กุโต สิปฺปํ, มหาโกเธ กุโต ธนํ.

๓๒๔.

สุราโยโค เวลาโล จ, สมชฺชจรณงฺคโต;

ขิฑฺฑา ธุตฺโต ปาปมิตฺโต, อลโส โภคนาสกา.

๓๒๕.

ชีวนฺตาปิ มตา ปฺจ, พฺยาเสน ปริกิตฺติตา;

ทุกฺขิโต พฺยาธิติ มูฬฺโห, อิณวา นิจฺจเสวโก.

๓๒๖.

นิทฺทาลุโก ปมาโท จ, สุขิโต โรควาลโส;

กามุโก กมฺมาราโม จ, สตฺเตเต สตฺถวชฺชิตา.

๓๒๗.

โคณาหิ สพฺพคิหีนํ, โปสกา โภคทายโก;

ตสฺมา หิ มาตาปิตูว, มานเย สกฺกเรยฺย จ.

๓๒๘.

ยถา มาตา ปิตา ภาตา, อฺเวาปิ จ าตกา;

คาโว โน ปรมา มิตฺตา, ยาสุ ชายนฺติ โอสธา.

๓๒๙.

อนฺนทา พลทา เจตา, วณฺณทา สุขทา ตถา;

เอตมตฺถวสํ ตฺวา, นาสุ คาโว หนึสุ เต.

๓๓๐.

เย จ ขาทนฺติ โคมํสํ, มาตุมํสํว ขาทเร;

มเตสุ เตสุ คิชฺฌานํ, ทเท โสเต จ วาหเย.

๓๓๑.

ทฺวิคุโณ ถีนมาหาโร, พุทฺธิจาปิ จตุคฺคุโณ;

ฉคฺคุโณ โหติ วายาโม, กาโมตฺวฏฺคุโณ ภเว.

๓๓๒.

โลเก โสภเต มูฬฺโห, เกวลตฺตปสํสโก;

อปิ สมฺปิหิเต กูเป, กตวิชฺโช ปกาสเต.

๓๓๓.

โกสชฺชํ ภยโต ทิสฺวา, วีริยารมฺภฺจ เขมโต;

อารทฺธวีริยา โหถ, เอสา พุทฺธานุสาสนี.

๓๓๔.

วิวาทํ ภยโต ทิสฺวา, อวิวาทฺจ เขมโต;

สมคฺคา สขิลา โหถ, เอสา พุทฺธานุสาสนี.

๓๓๕.

ปมาทํ ภยโต ทิสฺวา, อปฺปมาทฺจ เขมโต;

ภาเวถฏฺงฺคิกํ มคฺคํ, เอสา พุทฺธานุสาสนี.

๓๓๖.

ครหา จ ปสํสา จ, อนิจฺจา ตาวกาลิกา;

อปฺปกาเจกเทสาว, น ตา อิกฺเขยฺย ปณฺฑิโต;

ธมฺมาธมฺมํว อิกฺเขยฺย, อตฺถานตฺถํ หิตาหิตํ.

กวิทปฺปณนีติ

.

ปขุกฺกูปุรเสฏฺสฺส, ปจฺฉิเม อาสิ วิสฺสุโต;

จตุคาวุตเทสมฺหี, กนรยคาโม สุโสภโน.

.

ทฺวิโน ทฺวิเวก สากมฺหิ, ตมฺหิ ชาเตน ชาติยา;

ลงฺกาภารตอาทีสุ, วุฏฺปุพฺพ สุเตสินา.

.

วิสุตาราม สีหานํ, สิกฺขิเตน ติเปฏกํ;

สนฺติเก นววสฺสานิ, สํคีติกิจฺจการินา.

.

ทกฺขิณาราม วาสีนํ, สนฺติเกปิ สุวิฺุนํ;

สิกฺขิเตน สตฺตวีส-วสฺสิตฺวาน ยสสฺสินา.

.

สุนฺทเร ปุรเสฏฺมฺหิ, สุนฺทเร วิสุเต สุเภ;

สุนฺทเร โชติปาลมฺหิ, วสตา คณวาจินา.

.

นิสฺสาย เปฏเก เจว, อเนกนีติ โปตฺถเก;

พหุเล คนฺถเสฏฺเปิ, กโตยํ วิธุมานิโต.

.

ติฏฺตํ อยํ เม คนฺโถ, สุสาโร ยาว สาสนํ;

ติฏฺเตว สุเตสีนํ, สุสารํ สุปกาสยํ.

.

อเนน สุวิสิฏฺเน, ปุฺเนฺเน กมฺมุนา;

มนิสิภิคุรูเหว, คจฺเฉยฺยํ อมตํ สิวํ.

‘‘องฺคาริโน ทานิ ทุมา ภทนฺเต’’

‘‘ยถาปิ รมฺมโก มาโส, คิมฺหานํ โหติ พฺราหฺมณ;

อเต‘ว’ฺเหิ มาเสหิ, ทุมปุมฺเผหิ โสภติ’’.

‘‘วนปฺปคุมฺเพ ยถผุสฺสิตคฺเค,

คิมฺหาน มาเส ปมสฺมึ คิมฺเห’’ –

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺพาสมฺพุทฺธสฺส

ปณาม ปฏิฺา

วตฺถุตฺตยํ นมสิตฺวา, อาเจเร กวิปุงฺคเว;

กสฺสํ ทฺวาทสมาสานํ, พนฺธํ ตมฺมาสวสิกํ.

.

จิตฺตสมฺมตมาโส หิ, อเตวฺเหิ โสภติ;

รมฺมกมาโส รมฺมมาโส, เตเนว โวหาโร ภวิ.

.

ตสฺมึ สุจิตฺตมาสมฺหิ, นาคทุมา สุปุปฺผเร;

ปุปฺผนฺติ อสนทุมา, วายนฺติ กานเน หิ เว.

.

สงฺกนฺต มหุสฺสโวปิ, ตมฺหิ มาสมฺหิ วตฺตเต;

คนฺโธทเกหิ อฺโฺํ, สิฺจมานา สุโมทเร.

ยถาปิ รมฺมโก มาโส, คิมฺหานํ โหติ พฺราหฺมณ;

อเต‘ว’ฺเหิ มาเสหิ, ทุมปุปฺเผหิ โสภติ.

สมฺพุทฺโธ จิตฺตมาสสฺส, กาฬปกฺเข อุโปสเถ;

ปาโตเยว สมาทาย, ปวรํ ปตฺตจีวรํ;

อนุกมฺปาย นาคานํ, นาคทีปมุปาคมิ.

.

เวสาขวฺหยมาโส ตุ, สุวิสิฏฺโ สุปากโฏ;

โลกคฺคนาถํ ปฏิจฺจ, สนฺเตหิ อภิลกฺขิโต.

.

ตมฺหิ เวสาขมาสมฺหิ, จมฺปกาปิ สุปุปฺผเร;

โพธึ ทเกหิ สิฺจิตฺวา, สชฺชนา สมฺปโมทเร.

.

วเนสุว โปตกาปิ, ปกฺขนฺทนฺติ ทิโสทิสํ;

วิกูชนฺตา สภาสาย, ชนโสตรสายนํ.

ทุติเย ทิวเส ภตฺต-กาเล อาโรจิเต ชิโน;

รมฺเม เวสาขมาสมฺหิ, ปุณฺณามายํ มุนิสฺสโร.

.

เชฏฺสมฺมตมาโสปิ, โสคตชนพฺภนฺตเร;

วิขฺยาโต ลกฺขฺโ เจว, เชฏฺเน สํยุโต หิ เว.

.

ตสฺมึหิ เชฏฺมาสมฺหิ, สุมนา วนมลฺลิกา;

ปุปฺผนฺติ จ ปวายนฺติ, สพฺพชนมโนหรา.

.

ปริกฺขณาสุสภาปิ, อภวิ มฺรนมามณฺฑเล;

เขตเล เชฏฺโชติปิ, ปชฺชลิ ตสฺมิฺหิ เว.

๑๐.

อาสาฬฺโห นาม มาโสปิ, อตีว วิสิฏฺโ ภวิ;

ปฏิสนฺธึ คณฺหิ พุทฺโธ, ตสฺมิฺหิ มุนิ สุธี.

๑๑.

นิกฺขมิปิ จ สมฺพุทฺโธ, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ;

อุปสมฺปทกมฺมมฺปิ, กโรนฺติ ตสฺมึปิ หิ.

๑๒.

ปุนฺนาคทุมา ปุปฺผนฺติ, ปวายนฺติ ทิโสทิสํ;

อาทิจฺโจ ติฏฺติ ตมฺหิ, อุตฺตรายานโกฏิยํ.

๑๓.

สีเห สาวณมาสมฺหิ, สลากทานมุตฺตมํ;

เทนฺติ สาธโว มานุสา, สทฺทหนฺตา วตฺถุตฺตยํ.

๑๔.

ปุปฺผนฺติ กเฏรุหาปิ, ตมฺหิ สาวณมาสเก;

เข สวณนกฺขตฺตมฺปิ, อตีว โชตยี หิ เว.

๑๕.

วสฺสพฺภนฺตรภูเต จ, สมณา สุคโตรสา;

มาเส วาจนอุคฺคณฺห-กมฺมํกํสุ สุขาสยา.

๑๖.

กฺาราสิสมฺมเตหิ, โปฏฺปาทสุมาสเก;

นทีสุ ทกปูริตา, กฏปตฺถตสาทิสา.

๑๗.

นาวามหาอุสฺสวมฺปิ, กโรนฺติ มานุชา ตทา;

กีฬนฺติ สมฺปโมทนฺติ, วิชิเต นร นาริโย.

๑๘.

กฺจนยมทุมาปิ, วิกสนฺติ ตทา หิ เว;

เมโฆ โถกํ โถกํ หิมํ, วสฺสติ ปตติปิ จ.

๑๙.

วสฺสิเก อสฺสยุชิมฺหิ, วิกสนฺติ อเนกธา;

ปทุมาทิทกชานิ, ปุปฺผานิ มนุฺานิ เว.

๒๐.

มหาปทีปปนฺตีหิ, สกลมฺรนมาภูตเล;

ปูเชนฺติ โลกคฺคนาถํ, สาธโว โสคตาชนา.

๒๑.

ตโปธนา วิจรนฺติ, วสฺสํวุฏฺา ทิโสทิสํ;

สาธโว ทานโสณฺฑาว, สีตายนฺติ สุขนฺติ จ.

๒๒.

กตฺติกมาสเสฏฺเปิ, สมฺปโมทนฺติ มานุชา;

โกสีตกีปุปฺผานิ จ, วิกสนฺติ วายนฺติ จ.

๒๓.

กถินมหาทานมฺปิ, ททนฺติ สาธโว ชนา;

ตทา จนฺทกิรโณปิ, อตีว ปชฺโชโต อหุ.

๒๔.

อโหสิ หิมปาโต จ, อุตฺตรวาโต ปวายติ;

กตฺติกโชติฉโณปิ, อโหสิ ตสฺมิฺหิ เว.

๒๕.

ธนุราสีมาคสิร, มาเส เหมนฺตสมฺมเต;

สตฺติธรสุปูชาวฺห, สภาปิ สมฺปวตฺติตา.

๒๖.

เทวสมฺมตปุปฺผานิ, มนุฺรุจิรานิปิ;

ปุปฺผนฺติ ตมฺหิ มาสมฺหิ, หิมปาโต อโหสิ จ.

๒๗.

วีหโย โหนฺติ ปกฺกา จ, เขตฺเตสุ มฺรนมาภูตเล;

มิคสิรนกฺขตฺตมฺปิ, โชเตติ อากาสงฺคเณ.

๒๘.

มกาเร ผุสฺสมาเสปิ, ปุปฺผนฺติ ปวายนฺติ จ;

สุนีลวลฺลิปุปฺผานิ, ชนมโนหรานิปิ.

๒๙.

เสนาพฺยูหมฺปิ กโรนฺติ, ภูปาลา มฺรนมารฏฺิกา;

สปริสา อุทิกฺขนฺติ, หตฺถิอสฺสาทิอาทโย.

๓๐.

ตมฺหิสี อติสีตลมฺปิ, ทกฺขิณายนโกฏิยํ;

อฏฺาปุณฺณมทินมฺหิ, สูริโย โลกมานิโต.

โพธิโต นวเม มาเส, ผุสฺสปุณฺณมิยํ ชิโน;

ลํกาทีปํ วิโสเธตุํ, ลงฺกาทีปมุปาคมิ.

๓๑.

กุมฺเภสุ มาฆมาเสหิ, ตูลทุมา สุปุปฺผเร;

ปุมฺตาลา มธุรรสํ, มานุชานํ ททนฺติ จ.

๓๒.

ยาคุมหาอุสฺสโวปิ, ปากโฏ มฺรนมาภูตเล;

อวเสสสุ เมโฆปิ, ถนยํ อภิวสฺสติ.

๓๓.

นรนารี มนุฺานิ, ปทรานิ ปณฺฑานิ จ;

ปุจิมนฺททุมา นว-ปตฺตานิ ธาเรนฺติปิ จ.

๓๔.

มิเน ผคฺคุณมาสมฺหิ, สุรภิคนฺธิกา สุภา;

ปุปฺผนฺติ วนมฺหิ ทุมา, นวปตฺเตหิ โสภเร.

๓๕.

ทกฺขิณเทสโต ตมฺหิ, วาโต ปวายติ หิ เว;

วาฬุกปิฏฺเ วาลุก-ถูเป กตฺวาน ปูชยฺยุํ.

๓๖.

ปถมคิมฺห มาสมฺหิ, นานาทุมาติ ปุปฺผเร;

เตน สพฺพมฺปิ วิปินํ, วิจิตฺตํ ทสฺสนิยฺหิ เว.

วิสุเต โชติปาลมฺหิ, วิสุตมฺหิ นิเกตเน;

วสตา เนกคนฺถานํ, เลขเกน กโต อยํ.