📜

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

มหารหนีติ

ปณฺฑิตกถา

.

มหารหรหํ สกฺย,

มุนึ นีวรณา ตณฺหา;

มุตฺตํ มุตฺตํ สุทสฺสนํ,

วนฺเท โพธิวรํ วรํ.

.

มุนินา มุนินาเคน,

ทุฏฺปพฺพชฺชิตา ชิตา;

ยถา ยถาอสทฺธมฺม-

ปุรณา ปุรณาทโย.

.

ตถา ตถาคโตวาทา,

นุคเต โลกนีติยํ;

กตโยเคน วิทูนา,

เชยฺโยวานตฺถ การิโน.

.

นิตีธ ชนฺตุนํ สาโร,

มิตฺตาจริยาจ ปีตรา;

นีติมา สุพุทฺธิ พฺยตฺโต,

สุตวา อตฺถทสฺสิมา.

.

กวิเหรฺกา กตฺวา,

สุตฺตตฺตํ สตฺถกฺจนํ;

คชฺชปชฺชาทฺยาลงฺการํ,

กโรนฺตีธ มโนรมฺมํ.

.

วุตฺยํ วิสทาณสฺส,

าโต อตฺโถตรสฺส น;

สุรปฺปภาย อาทาโส,

ฉายํ ทิสฺเส น มากเร.

.

มหาเตโชปิ เตโชยํ,

มตฺติกํ นมุทุกํกโร;

อาโป อาเปติ มุทุกํ,

สาธุวาจาจ กกฺขฬํ.

.

มุทุนาว ริปุํ เชติ,

มุทุนา เชติ ทารุณํ;

โนสิทฺธํ มุทุนา กิฺจิ,

ยตฺวโต มุทุนา ชเย.

.

จนฺทนํ สีตลํ โลเก,

ตโต จนฺทํว สีตลํ;

จนฺทนจนฺทสีตมฺหา,

วากฺยํ สาธุสุภาสิตํ.

๑๐.

ปตฺตกลฺโลทิตํ อปฺปํ,

วากฺยํ สุภาสิตํ ภเว;

ขุทฺทิตสฺส กทนฺนํปิ,

สุตฺตํ สาทุรโส สิยา.

๑๑.

สตฺถกาปิ พหูวาจา,

นาทรา พหุภาณิโน;

โสปการมุทาสีนํ,

นนุทิฏฺํ นทีชลํ.

๑๒.

สํสารวิสรุกฺขสฺส,

ทฺวยเมวามตํผลํ;

สุภาสิตสฺสสาราโท,

สาธูหิรสมาคโม.

๑๓.

ปาสาณฉตฺตํ ครุกํ,

ตโต เทวานจิกฺขนา;

ตโต วุฑฺฒานโมวาโท,

ตโต พุทฺธสฺส สาสนํ;

๑๔.

ตุลํ สลฺลหุกํ โลเก,

ตโต จปลชาติโก;

ตโตโนวาทิโก ตโต,

ยติ ธมฺเมปมาทโก.

๑๕.

อห คจฺฉติ หายนฺตี,

สตฺตานมิธ ชีวิตํ;

ตสฺมาหิ มาปมตฺตตฺวํ,

คจฺฉนฺตุ ชินสาสเน.

๑๖.

ปณฺฑิตสฺส ปสํสาย,

ทณฺโฑพาเลน ทียเต;

ปณฺฑิโต ปณฺฑิเตเนว,

วณฺณิโตว สุวณฺณิโต.

๑๗.

สเตสุ ชายเต สูโร,

สหสฺเสสุจ ปณฺฑิโต;

วุตฺตา สตสหสฺเสสุ,

ทาตา ภวติวา นวา.

๑๘.

ภูปตฺตํจ ปณฺฑิตตฺตฺจ,

เนวตุลฺยํ กทาจิปิ;

สเทเสปูชิโต ราชา,

พุทฺโธ สพฺพตฺถปูชิโต.

๑๙.

กฺวาติภาโร สมตฺถานํ,

กึทูโร พฺยวหารินํ;

โกวิเทโส สวิชฺชานํ,

โกปโร ปิยวาทินํ.

๒๐.

นนุ เต เยวสนฺตา โน,

สาครา นกุลาจลา;

อปฺปมฺปิ มริยาทํ เย,

สํวฏฺเฏวิ ชหนฺติโน.

๒๑.

ปลเยตีตมริยาทา,

ภวนฺติกิร สาครา;

มริยาทาติกํ สาธุ,

นอิจฺฉนฺติ ปลเยปิ.

๒๒.

สตํ ทีฆายุกํ สพฺพ,

สตฺตานํ สุขการณํ;

อสตํปน สพฺเพสํ,

ทุกฺขเหตุ นสํสโย.

๒๓.

ปาโมกฺเข สุชเน สนฺเต,

สพฺเพปิ สุชนา ชนา;

ชาเตกสฺมึสารคนฺเธ,

สพฺเพ คนฺธมยา ทุมา.

๒๔.

อตฺตนา ยทิ เอเกน,

วินเตน มหาชนา;

วินยํ ยนฺติ สพฺเพปิ,

โก ตํ นาเสยฺย ปณฺฑิโต.

๒๕.

สรีรสฺส คุณานฺจ,

ทูรมจฺจนฺต มนฺตรํ;

สรีรํ ขณวิทฺธํสิ,

กปฺปนฺติฏฺายิโน คุณา.

๒๖.

ยทิ นิจฺจมนิจฺเจน,

นิมลํ มลวาหินา;

โย โส กาเยน ลเภถ,

กึนลทฺธํ ภเว นุกึ.

๒๗.

ธมฺมตฺถกามโมกฺขานํ,

ปาณํ สํสิทฺธิการณํ;

ตนฺนิฆาตา กินฺนหตํ,

รกฺขนา กินฺนรกฺขิตํ.

๒๘.

อตฺตา พนฺธุ มนุสฺสสฺส,

ริปุ อตฺตาว ชนฺตุนํ;

อตฺตาว นิยโต าติ,

อตฺตาว นิยโต ริปุ.

๒๙.

อตฺตโนปริจาเคน,

ยํสิตมนุรกฺขนํ;

กโรนฺติ สชฺชนาเยว,

น ตํ นีติมตา มตํ.

๓๐.

ติณานิ ภูมิรุทกํ,

จตุตฺถี วากฺยสุฏฺุตา;

เอตานิ หิ สตํเคเห,

โนฉินฺทนฺเต กทาจิปิ.

๓๑.

อมฺพุํ ปิวนฺติโน นชฺโช,

รุกฺโข ขาทติโน ผลํ;

เมโฆ กฺวจิปิ โน สสฺสํ,

ปรตฺถาย สตํธนํ.

๓๒.

สตํ ผรุสวาจาหิ,

นยาติ วิกตึ มโน;

ติณุกฺกาหิ นสกฺกาว,

ตาเปตุํ สาคเร ชลํ.

๓๓.

สมฺปตฺยํ มหตฺตํเจโต,

ภวตฺยุปฺปลโกมลํ;

วิปฺปตฺยฺจ มหาเสเล,

สิลาสงฺฆาทกกฺกโส.

๓๔.

อตฺถํ มหนฺตมาปชฺช,

วิชฺชํ สมฺปตฺติเมวจ;

จเรยฺยามานถทฺโธโย,

ปณฺฑิโต โส ปวุจฺจติ.

๓๕.

นาลพฺภมภิปตฺเถนฺติ,

นฏฺมฺปิ นจโสจเร;

วิปฺปตฺยฺจ นมุยฺหนฺติ,

เยนรา เตว ปณฺฑิโต.

๓๖.

คณฺิฏฺาเน เอกปเท,

นาติมฺเยฺย ปณฺฑิโต;

กึ อกฺโก เวฬุปพฺภาโร,

ติมหาทีปภานุโท.

๓๗.

คุณโทเสสุเมเกน,

นตฺถิ โกจิ วิวชฺชิโต;

สุขุมาลสฺส ปทุมสฺส,

นฬา ภวติ กกฺกสา.

๓๘.

สุมหนฺตานิ สตฺถานิ,

ธารยนฺโต พหุสฺสุตา;

เฉตฺตาโร สํสยานนฺตุ,

กิลนฺเต โลภโมหตา.

๓๙.

โทสมฺปิ สคุเณ ทิสฺวา,

คุณวาที วทนฺติโน;

น โลโก วิชฺชมานมฺปิ,

จนฺเท ปสฺสติ ลฺฉนํ.

๔๐.

นิปุเณ สุตเมเสยฺย,

วิจินิตฺวา สุตตฺถิโก;

ภตฺตํ หุกฺขลิยํ ปกฺกํ,

ภาชนํปิ ตถา ภเว.

๔๑.

คุณา กุพฺพนฺติ ทูตตฺตํ,

ทูเรปิ วสตํ สตํ;

เกตเก คนฺธ ฆาสาย,

คจฺฉนฺติ ภมรา สยํ.

๔๒.

ปณฺฑิโต สุตสมฺปนฺโน,

ยตฺถอตฺถีติ เจสุโต;

มหุสฺสาเหน ตํานํ,

คนฺตพฺพํ สุตเรสินา.

๔๓.

สพฺพสุตํ มธีเยถ,

หีนมุกฺกฏฺ มชฺฌิมํ;

สพฺพสฺสอตฺถํ ชาเนยฺย,

นจ สพฺพํ ปโยชเย;

โหติ ตาทิสโกกาโล,

ยตฺถ อตฺถาวหํ สุตํ.

๔๔.

ิโต จิรตฺตนํ นีเร,

สกฺขโร นนฺตรํสุโต;

ทพฺโภ นีรนฺติเก ชาโต,

สพฺพกาลนฺตรํสุโต.

๔๕.

วสุํ คณฺหนฺติ ทูรฏฺา,

ปพฺพเต รตโนจิเต;

น มิลกฺขา สมีปฏฺา,

เอวํ พาลา พหุสฺสุเต.

๔๖.

หิรฺเน มิคานํว,

สุสีลํปิ อสีลิโน;

อธมฺมิกสฺส ธมฺเมน,

พาลานํปิ สุเตน กึ.

๔๗.

สุเตน หทยฏฺเน,

ขโล เนวสุสีลวา;

มธุนา โกฏรฏฺเน,

นิมฺโพ กึ มธุรายเต.

๔๘.

สกึปิ วิฺุ ธีเรน,

กโรติ สหสงฺคมํ;

อตฺตตฺถฺจ ปรตฺถฺจ,

นิพฺพานนฺตํ สุขํ ลเภ.

๔๙.

หํโส มชฺเฌ นกากานํ,

สีโห คุนฺนํ นโสภติ;

คทฺรภานํ ตุรงฺโคโน,

พาลานฺจ นปณฺฑิโต.

๕๐.

อากิณฺโณปิ อสพฺภีว,

อสํสฏฺโว ภทฺทโก;

พหุนา สนฺนชาเตน,

คจฺเฉ นุมฺมตฺตเกนิธ.

๕๑.

นทีติเร ขเตกูเป,

อรณีตาลวณฺฏเก;

นวเท อาปาทิ นตฺถีติ,

มุเขจ วจนํ ตถา.

๕๒.

สุตสนฺนิจฺจยา ธีรา,

ตุณฺหิภูตา อปุจฺฉิตา;

ปุณฺณา สุภาสิเตนาปิ,

ฆณฺฑาทฺยฆฏิตายถา.

๕๓.

อปุฏฺโ ปณฺฑิโต เภรี,

ปชฺชุนฺโน โหติ ปุจฺฉิโต;

พาโล ปุฏฺโ อปุฏฺโจ,

พหุํ วิกตฺตเต สทา.

๕๔.

สมฺปนฺนคุณา ลงฺกาโร,

สพฺพสตฺต หิตาวโห;

นจเรยฺย ปรตฺตตฺถํ,

กุโต โส ปณฺฑิโต ภเว.

๕๕.

สปรตฺถํ จเร ธีโร,

อสกฺโกนฺโต สกํ จเร;

ตถาปิจ อสกฺโกนฺโต,

ปาปาตฺตานํ วิโยชเย.

๕๖.

พาเลจุมฺมตฺตเก ภูเป,

คุรุมาตาปิตูสฺวปิ;

นโทสํ กริยา ปฺโ,

สงฺเฆจ เชฏฺภาตริ.

๕๗.

อตฺถนาสํ มโนตาปํ,

ฆเรทุจฺจริตานิจ;

วฺจนํ อวมานฺจ,

มติมา นปกาสเย.

๕๘.

ปรทานํ ชเนตฺตีว,

เลฏฺฏุว ปรทพฺพกํ;

อตฺตาว สพฺพภูตานิ,

โย ปสฺสติ โส ปสฺสติ.

๕๙.

ปรูปวาเท ปธิโร,

ปรวชฺเชสฺวโลจโน;

ปงฺคุโล อฺนารีสุ,

ทุสฺสกปฺเปสฺวเจตโน.

๖๐.

สพฺพํ สุณาติ โสเตน,

สพฺพํ ปสฺสติ จกฺขุนา;

นจทิฏฺํ สุตํ ธีโร,

สพฺพํ อุจฺจิตุมรหติ.

๖๑.

จกฺขุมสฺส ยถาอนฺโธ,

โสตวา ปธิโรยถา;

ปฺาวาสฺส ยถามูโค,

พลวา ทุพฺพโลริว;

อถ อตฺเถสมุปฺปนฺเน,

สเยถ มตสายิตํ.

๖๒.

ปาปมิตฺเต วิวชฺเชตฺวา,

ภเชยฺยุ ตฺตมปุคฺคลํ;

โอวาเทจสฺส ติฏฺเยฺย,

ปตฺเถนฺโต อจลํสุขํ.

๖๓.

สุสุสา สุตวฑฺฒนํ,

สุตํ ปฺายวฑฺฒนํ;

ปฺาย อตฺถํ ชานาติ,

าโต อตฺโถ สุขาวโห.

๖๔.

ปาโมชฺช กรณํ านํ,

ปสํสาวหนํสุขํ;

ผลานิสํโส ภาเวติ,

วหนฺโต โปริสฺสํธุรํ.

๖๕.

อติสีตํ อติอุณฺหํ,

อติสาย มิทํอหุ;

อิติ วิสฏฺ กมฺมนฺเต,

ขณา อจฺจนฺติ มาณเว.

๖๖.

โยจ สีตฺจ อุณฺหฺจ,

ติณาติโย นมฺติ;

กรํ ปุริส กิจฺจานิ,

โส สุขา นวิหายติ.

๖๗.

ยสลาภํ ชิคีสนฺตํ,

นรํ วชฺเชนฺติ ทูรโต;

อปตฺเถตฺวาน เต ตสฺมา,

ตํมคฺคํ มคฺคเย พุโธ.

๖๘.

เทสโมสชฺช คจฺฉนฺติ,

สีหา สปฺปุริสา คชา;

ตตฺเถว นิธนํ ยนฺติ,

กากา กาปุริสา มิคา.

๖๙.

ยสฺมึเทเส นสมฺมาโร,

นปิติ นจพนฺธวา;

นจวิชฺชาคโม โกจิ,

นตตฺถ วสตี วสฺเส.

๗๐.

ธนวา คณโก ราชา,

นที เวชฺชา อิเมชนา;

ยตฺถ ปฺจ นวิชฺชนฺเต,

น ตตฺถวสตี วเส.

๗๑.

อสนํ ภยมนฺตานํ,

มจฺจานํ มรณํ ภยํ;

อุตฺตมานนฺตุสพฺเพสํ,

อวมานํ ปรํ ภยํ.

๗๒.

อมานนา ยตฺถ สิยา,

สนฺตานํ อวมานนา;

หีนสมานนาวาปิ,

น ตตฺถวสติ วเส.

๗๓.

ยตฺถาลโสจ ทกฺโขจ,

สูโร ภีรุจ ปูชิโต;

น สนฺตา ตตฺถ วสฺสนฺติ,

อวิเสสกเรน โก.

๗๔.

ทุกฺโข นิวาโส สมฺพาเธ,

าเน อสุจิสงฺกเฏ;

ตโต ริมฺหิปิยานนฺเต,

ตโตจ อกตฺุนํ.

๗๕.

สิงฺคีนํ ปฺจหตฺเถน,

สเตน วาชินํ จเช;

หตฺถีนนฺตุ สหสฺเสน,

เทสจาเคน ทุชฺชเน.

๗๖.

จเช เอกํ กุลสฺสตฺถํ,

คามสฺสตฺถํ กุลํ จเช;

คามํ ชนปทสฺสตฺถํ;

อตฺตตฺถํ ปถวี จเช.

๗๗.

จลตฺเยเกนปาเทน,

ติฏฺตฺเยเกน ปณฺฑิโต;

อสมิขฺยปรํานํ,

ปุพฺพมายนํนจเช.

๗๘.

านภฏฺา นโสภนฺติ,

ทนฺตาเกสาน ขานรา;

มติมา อิติวิฺาย,

สานํ นจเช ลหุํ.

๗๙.

จเช ธนํ องฺควรสฺสเหตุ,

องฺคํ จเช ชิวิตํ รกฺขมาโน;

องฺคํ ธนํ ชิวิตฺจาปิ สพฺพํ,

จเช นโร ธมฺม มนุสฺสรนฺโต.

๘๐.

โสตํ สุเตเนว น กุณฺฑเลน,

ทาเนน ปาณี นตุ กงฺกเณน;

อาภาติ กาโย ปุริสุตฺตมสฺส,

ปโรปกาเรน น จนฺทเนน.

สมฺเภทกถา

๘๑.

สตฺถ กปฺปวิจาเรน,

กาโล คจฺฉติ ธีมตํ;

พฺยสเนน อสาธูนํ,

นิทฺทาย กลเหนวา.

๘๒.

โสกานสหสฺสานิ,

ภยานสตานิจ;

ทิวเสทิวเส มุฬฺหํ,

อาวีสนฺติ นปณฺฑิตํ.

๘๓.

อติทีโฆ มหามุฬฺโห,

มชฺฌิโมจ วิจกฺขโณ;

วาสุเทวํ ปุรกฺขิตฺวา,

สพฺเพวามนกา สฏฺา.

๘๔.

น โลเก โสภเต มุฬฺโห,

เกวลตฺตปสํสโก;

อปิ สมฺปิหิเต กูเป,

กตวิชฺโช ปกาสเต.

๘๕.

มทนฺตทมนํ สตฺถํ,

ขลานํ กุรุเต มทํ;

จกฺขุสงฺขารกํ เตชํ,

อุลุงฺกาน มิวนฺธกํ.

๘๖.

อตฺยปฺปมปิ สาธูนํ,

สิลาเลเขว ติฏฺเต;

ชเลเลเขว นีจานํ,

ยํ กตํ ตํปิ นสฺสติ.

๘๗.

ทพฺพมปฺปํปิ สาธูนํ,

ชลํ กูเปว นิสฺสโย;

พหุตฺตํปิ อสาธูนํ,

นจ วาริว อณฺณเว.

๘๘.

ทุฏฺจิตฺโต ปนาหิสฺส,

โกโธ ปาสาณลิกฺขิโต;

กุชฺฌิตพฺเพ สุชนสฺส,

ชเลเลขา จิรฏฺิโต.

๘๙.

พาลสฺส ชีวิตํ ปาปํ,

มิตรสฺสิ ตรํ ภเว;

ชนกายสฺส ราชาว,

ราชธมฺโมว ราชุนํ.

๙๐.

สปฺปาทานํ พลี สีโห,

ปุฬาวโก ตโต กิปฺปีลิกา,

นรา ตโต พลี ราชา,

สพฺเพส มนฺตโก พลี.

๙๑.

ภูโปณฺณว คฺคิ ถี สิปฺปิ,

อภิชฺฌาลุจปุคฺคโล;

เอเตสํปิ มหิจฺฉานํ,

มหิจฺฉิตา อนิจฺจตา.

๙๒.

นิทฺทาลุโก อสนฺตุฏฺโ,

อกตฺูจ ภีรุโก;

สกฺกุณนฺติน สาจารํ,

สิกฺขิตุํ เต กทาจิปิ.

๙๓.

นิทฺทาลุ กามราโมจ,

สุขิโต โภควาลโส;

นิจฺฉนฺโต กมฺมราโม จ,

สตฺเตเต สตฺถวชฺชิตา.

๙๔.

สมิทฺโธ ธนธฺเน,

กฏฺโ ทกติณคฺคิหิ;

สพฺพโต ทุคฺคเตนฏฺโ,

ตสฺมา นทุกฺกตํ กเร.

๙๕.

ปุฺปาปผลํ โย เจ,

นสทฺธหติ สจฺจโต;

โส เว ขิปฺปํว อตฺตานํ,

อาทาสตลมานเย.

๙๖.

สมฺปรายิกมตฺถํ โย,

นสทฺธหติ เจปิโส;

อาวาเส สคฺค คามีนํ,

มากฺกเภ กึนปสฺสติ.

๙๗.

มหนฺตํ วฏฺฏรุกฺขาทึ,

ขุทฺทพีชํ พหูผลํ;

สกฺขิกตฺวา อุทิกฺเขยฺย,

ปุฺปาปกโร นโร.

๙๘.

ยสฺส สลฺลหุกํ โหติ,

คุรุสกฺการมานนํ;

ตสฺส สลฺลหุกาเยว,

วิชฺชาสมฺปตฺติสมฺปทา.

๙๙.

อุปชฺฌาจริยานฺจ,

มาตาปิตูนเมวจ;

สกฺกจฺจํ โยนุปฏฺาติ,

สุโต ตสฺสปิตาทิโส.

๑๐๐.

เทเส เทเส กุลานีจ,

เทเสเทเส จ พนฺธโว;

ตาทิสํ สหชา ยตฺถ,

เทสํ ปสฺสามิเนวตุ.

๑๐๑.

ปุตฺตํวา ภาตรํ ทุฏฺํ,

อนุสาเสยฺย โนชเห;

กึนุ เฉชฺชํ กรํปาทํ,

ลิตฺตํ อสุจินา สิยา;

๑๐๒.

พหุปุตฺเต ปิตาเอโก,

อวสฺสํ โปเสติ สทา;

พหุปุตฺตา นสกฺโกนฺติ,

โปเสตุํ ปิตเรกกํ.

๑๐๓.

อติชาตมนุชาตํ,

ปุตฺตมิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา;

อวชาตํ นอิจฺฉนฺติ,

โยโหติ กุลคนฺธโน.

๑๐๔.

ปฺจานานิ สมฺปสฺสํ,

ปุตฺตมิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา;

ชาโตวา โน ภริสฺสติ,

กิจฺจํวา โน กริสฺสติ.

๑๐๕.

กุลวํโส จิรํ ติฏฺเ,

ทายชฺชํ ปฏิปจฺจติ;

อถวาปน เปตานํ,

ทกฺขิณํนุปทสฺสติ.

๑๐๖.

อนฺโตชาโต ธนกฺกีโต,

ทาสพฺโยปคโต สยํ;

ทาสากรมรานีโต,

จฺเจวนฺเต จตุธา สิยุํ.

๑๐๗.

ทาสา ปฺเจว โจรยฺย-

สขาตฺยตฺตสทิสา;

ตถา วิฺูหิ วิฺเยฺยา,

มิตฺตาทาราจ พนฺธวา.

๑๐๘.

ตโยว ปณฺฑิตา สตฺเถ,

อหเมวาติวาทีจ,

อหมปิติ วาทีจ,

นาหนฺติจ อิเมตโย.

๑๐๙.

วินา สตฺถํ นคจฺเฉยฺย,

สูโร สงฺกามภูมิยํ;

ปณฺฑิตทฺธคู วาณิชฺโช,

วิเทสคมโน ตถา.

๑๑๐.

สมฺมา อุปปริกฺขิตฺวา,

อกฺขเรสุ ปเทสุจ;

โจรฆาโต สิยา สิสฺโส,

คุรุ โจรฏฺฏการโก.

๑๑๑.

สาธุตฺตํ สุชนสมาคมา ขลานํ,

สาธูนํ นขลสมาคมา ขลตฺตํ;

อาโมทํกุสุมภวํทธาติภูมิ,

ภูคนฺธํ นจ กุสุมานิ ธารยนฺติ.

๑๑๒.

สฏฺเน มิตฺตํ กลุเสน ธมฺมํ,

ปโรปตาเปน สมิทฺธิภาวํ;

สุเขน วิชฺชํ ผรุเสน นารึ,

อิจฺฉนฺติ เย เต นวปณฺฑิตาว.

มิตฺตกถา

๑๑๓.

กตฺวาน กุสลํกมฺมํ,

กตฺวาจา กุสลํ ปุเร;

สุขิตทุกฺขิตา โหนฺติ,

โส พาโล โย นปสฺสติ.

๑๑๔.

สยํกเตน ปาเปน,

อนิฏฺํ ลภเต ผลํ;

เต เม โส เม ชเนนฺตีติ,

ปุนาคุํ กุรุเต ชโฬ.

๑๑๕.

กาลเขเปน หาเปติ,

ทานสีลาทิกํ ชโฬ;

อถิรมฺปิ ถิรํ มฺเ,

อตฺตานํ สสฺสตีสมํ.

๑๑๖.

พาโลว ปาปกํ กตฺวา,

นตํฉฏฺเฏตุมุสฺสเห;

กึ พฺยคฺฆตาทิ คจฺฉนฺโต,

ปทํ มกฺเขตุมุสฺสเห.

๑๑๗.

ปรนสฺสนโต นฏฺโ,

ปุเรว ปรนาสโก;

สีฆํวา ทสฺสนํ ยาติ,

ติณํ ปาสาทชฺฌาปกํ.

๑๑๘.

โภชนา เมถุนา นิทฺทา,

คเว โปเสจ วิชฺชติ;

วิชฺชา วิเสโส โปสสฺส,

ตโตหีโน โคสโม ภเว.

๑๑๙.

มุฬฺหสิสฺโส ปเทเสน,

กุนารีภรเณนจ;

ขลสตฺถูหิสํโยคา,

ปณฺฑิโตปฺยวสีทติ.

๑๒๐.

ทฺเวจิเมกณฺฏกา ติกฺขา,

สรีรโสภิตา กาเม;

นิธโน โยจ กาเมติ,

โยจกุปฺปตฺยนิสฺสาโร.

๑๒๑.

นิธโนจาปิ กาเมติ,

ทุพฺพโล กลหํปิโย;

มนฺทสตฺโถ วิวาทตฺถิ,

ติวิธํ มุฬฺหลกฺขณํ.

๑๒๒.

อปฺปสุโต สุเต อปฺเป,

พหุํมฺติ มานโว;

สินฺธุทกม ปสฺสนฺโต,

กูเปโตยํว มณฺฑุโก.

๑๒๓.

ตทมินาปิ ชานาติ,

โสพฺเภสุ ปทเรสุจ;

สุนนฺตา ยนฺติ กุสุมฺภา,

ตุณฺหียนฺติ มโหทธิ.

๑๒๔.

ยํ อูนกํ ตํ สุนติ,

ยํ ปูรํ สนฺตเมว ตํ;

อฑฺฒกุมฺภูปโม พาโล,

รหโต ปูโรว ปณฺฑิโต.

๑๒๕.

พุเธหิภาสมาโนปิ,

ขโล พหุตเกตโว;

ฆํสิยมาโน องฺคาโร,

นิลมตฺตํ นคจฺฉติ.

๑๒๖.

จารุตา ปรทาราย,

ธนํ โลกตปฺปติยา;

ปสุตํ สาธุนาสาย,

ขเล ขลตรา คุณา.

๑๒๗.

อิโต หสฺสตรํ โลเก,

กิฺจิ ตสฺส นวิชฺชติ;

ทุชฺชโนติจ ยํอาห,

สชฺชนํ ทุชฺชโน สยํ.

๑๒๘.

โรคณฺฑจงฺกุโร เตโช,

วิสมสฺสตโร ฆโณ;

อวินาสิย สมนฺติ,

น ขโลจ สนิสฺสยํ.

๑๒๙.

นวินา ปรวาเทน,

รมนฺเต ทุชฺชนา ขลุ;

น สา สพฺพรเส ภุตฺวา,

วินา วจฺเจ นตุสฺสติ.

๑๓๐.

ตปฺปเต ยาติ สนฺธานํ,

ทโว ภวติ วนตํ;

มุทุํ ทุชฺชนจิตฺตํ กึ,

โลเหน อุปมียเต.

๑๓๑.

ตสฺมา ทุชฺชนสํสคฺคํ,

อาสีวิส มิโวรคํ;

อารกา ปริวชฺเชยฺย,

ภูติกาโม วิจกฺขโณ.

๑๓๒.

ทุชฺชเนน หิ สํสคฺโค,

สตฺตุตาปิ นยุชฺชเต;

ตตฺโต ทหติ องฺคาโร,

สนฺตาตุ กาลตํกโร.

๑๓๓.

ทุชฺชโน วชฺชนีโยว,

วิชฺชายาลงฺกโตปิ เจ;

มณินา ลงฺกโต สนฺโต,

สปฺโป กึ นภยงฺกโร.

๑๓๔.

อคฺคิโน ทหโต ทายํ,

สขาภวติ มาลุโต;

โสว ทีปํตุ นาเสติ,

ขเล นตฺเถว มิตฺตตา.

๑๓๕.

นสฺมเส กตปาปมฺหิ,

นสฺมเส อลิกวาทินิ;

นสฺมเสตฺตตฺถปฺมฺหิ,

อติสนฺเตปิ นสฺมเส.

๑๓๖.

มาเรตุํ กิตฺตกา สกฺกา,

ทุชฺชนา คคณูปมา;

มาริตา โกธจิตฺเตตุ,

มาริโต โหนฺติ ทุชฺชนา.

๑๓๗.

ภูมิ กณฺฏกสํกิณฺณา,

ฉาทิตุํ เนวสกฺยเต;

อุปาหน มตฺตเกน,

ฉนฺนา ภวติ เมทนี.

๑๓๘.

สตฺตา สทาปเสวนฺติ,

โสทกํ วาปิอาทิกํ;

สโภคํ สธนฺเจวํ,

ตุจฺฉาเจ เต ชหนฺติ เต.

๑๓๙.

ธนหีนํ จเช มิตฺโต,

ปุตฺตทารา สโหทรา;

อตฺถวนฺตํว เสวนฺติ,

อตฺโถ โลเก มหาสขา.

๑๔๐.

น รูปินี น ปฺาโณ,

นกุลีโน ปธานตา;

กาเล วิปตฺติสมฺปตฺเต,

ธนิมาว วิเสสตา.

๑๔๑.

กลฺยาณมิตฺตํ กนฺตารํ,

ยุทฺธํ สภายํ ภาสิตุํ;

อสตฺถา คนฺตุ มิจฺฉนฺติ,

มุฬฺหา เตจตุโรชนา.

๑๔๒.

อหิตา ปฏิเสโธจ,

หิเตสุจ ปโยชนํ;

พฺยสเนสฺว ปริจฺจาโค,

สงฺเขปา มิตฺตลกฺขณํ.

๑๔๓.

อาตุเร พฺยสเนปตฺเต,

ทุพฺภิกฺเข สตฺตุ วิคฺคเห;

ราชทฺวาเร สุสาเนจ,

โย ติฏฺติ สพนฺธโว.

๑๔๔.

โส พนฺธุ โย หิเตยุตฺโต,

โส ปิตา โย ตุ โปสโก;

โส าติ ยตฺร วิสาโส,

สา ภริยา ยตฺร นิพฺพูติ.

๑๔๕.

หิเตสิโน สุมิตฺโตจ,

วิฺูจ ทุลฺลภา ชนา;

ยโถ สธํจ สาทุํจ,

โรคหารีจ สุชโน.

๑๔๖.

อครุโก อนาลสฺโส,

อสฏฺโจ สจฺจวา สุจิ;

อลุทฺโธ อตฺถกาโมจ,

เอทิโส สุหทุตฺตโม.

๑๔๗.

โย ธุวานิ ปริจฺจชฺช,

อธูวานฺยุปเสวติ;

ธุวาปิ ตสฺส นสฺสนฺติ,

อธุเวสุ กถาวกา.

๑๔๘.

ลุทฺธมตฺเถนคณฺเหยฺย,

ถทฺธ มฺชลิกมฺมุนา;

ฉนฺทานุวตฺติยา มุฬฺหํ,

ยถาภูเตน ปณฺฑิตํ.

๑๔๙.

อุตฺตมํ ปาณิปาเตน,

สูรํ เภเทน วิชเย;

นิจํ ทพฺพปทาเนน,

วิกฺกเมน สมํ ชเย.

๑๕๐.

ยสฺสยสฺส หิ โยภาโว,

เตนเตน หิ ตํนรํ;

อนุปวิสฺส เมธาวี,

ขิปฺปมตฺตวสํ นเย.

๑๕๑.

เยน อิจฺฉติ สมฺพนฺธํ,

เตน ตีณิ นการเย;

วิวาท มตฺถสมฺพนฺธํ,

ปโรกฺเข ทารทสฺสนํ.

๑๕๒.

อจฺจาภิกฺขณสํสคฺคา,

อสมฺโมสรเณนจ;

เอเตน มิตฺตา ชีรนฺติ,

อกาเล ยาจนายจ.

๑๕๓.

ตสฺมา นาภิกฺขณํ คจฺเฉ,

นจคจฺเฉ จิราจิรํ;

กาเลน ยาจํ ยาเจยฺย,

เอวํ มิตฺตา นชีรเย.

๑๕๔.

เอเต ภิยฺโย สมํ ยนฺติ,

สนฺธิ เตสํ นชีรติ;

โย อธิปฺปนฺนํ สหติ,

โยจ ชานาติ เทสนํ.

๑๕๕.

สเจ สนฺตา วิวาทนฺติ,

ขิปฺปํ สนฺธิรเย ปุน;

พาลา ปตฺตาว ภิชฺชนฺติ,

น เต สมถมชฺฌคุํ.

๑๕๖.

เยนมิตฺเตน สํสคฺโค,

โยคกฺเขโม วิหียติ;

ปุพฺเพว ชฺฌาภวนฺตสฺส,

รกฺเข อกฺขิว ปณฺฑิโต.

๑๕๗.

เยนมิตฺเตน สํสคฺคา,

โยคกฺเขโม ปวฑฺฒติ;

กเรยฺยตฺตสมํ วุตฺติ,

สพฺพกิจฺเจสุ ปณฺฑิโต.

๑๕๘.

คุโณ สพฺพฺุตุลฺโยปิ,

สีทเต โก อนิสฺสโย;

อนคฺฆ มปิมาณิกฺกํ,

เหมํ นิสฺสาย โสภเต.

๑๕๙.

ปพฺเพปพฺเพ กเมนุจฺฉุ,

วิเสสรสิวคฺคโต;

ตถา สุมิตฺติโก สาธุ,

วิปริโตว ทุชฺชโน.

๑๖๐.

เตเนว มุนินา วุตฺตํ,

เยเกจิโลกิยาธมฺมา;

ตถา นิพฺพานคามีโน,

สนฺติ โลกุตฺตราธมฺมา.

๑๖๑.

กลฺยาณมิตฺต ๑ มาคมฺม,

สพฺเพ เต โหนฺติ ปาณินํ;

ตสฺมา กลฺยาณมิตฺเตสุ,

กาตพฺโพ อาทโร สทา.

๑๖๒.

โย เว กตฺู กตเวทิโก ธิโร,

กลฺยาณมิตฺโต ทฬฺหภตฺติจ โหติ;

ทุกฺขิตสฺส สกฺกจฺจํ กเรติ กิจฺจํ,

ตถาวิธํ สปฺปุริสาติ วทนฺติ.

๑๖๓.

ยสฺสหิ ธมฺมํ ปุริโส วิชฺา,

เยจสฺส กงฺขํ วินยนฺติ สนฺโต;

ตฺหิสฺส ทีปฺจ ปรายนฺจ,

น เตน มิตฺตํ ชิรเยถ ปฺโ.

นายกกถา

๑๖๔.

กสฺสโก วาณิโชมจฺโจ,

สมโณ สุตสีลวา;

เตสุ วิปุลชาเตสุ,

รฏฺํปิ วิปุลํ สิยา.

๑๖๕.

เตสุ ทุพฺพลชาเตสุ,

รฏฺํปิ ทุพฺพลํ สิยา;

ตสฺมา รฏฺํปิ วิปุลํ,

ธารเย รฏฺสารวา.

๑๖๖.

มหารุกฺขสฺส ผลิโน,

อามํ ฉินฺทติ โย ผลํ;

รสฺจสฺส นชานาติ,

พีชฺจสฺส วินสฺสติ.

๑๖๗.

มหารุกฺขุปมํ รฏฺํ,

โย อธมฺเมน สาสติ;

รสฺจสฺส นชานาติ,

รฏฺฺจาปิ วินสฺสติ.

๑๖๘.

มหารุกฺขสฺส ผลิโน,

ปกฺกํ ฉินฺทติ โย ผลํ;

รสฺจสฺส วิชานาติ,

พีชฺจสฺส นนสฺสติ.

๑๖๙.

มหารุกฺขุปมํ รฏฺํ,

ธมฺเมน โย ปสาสติ;

รสฺจสฺส วิชานาติ,

รฏฺฺจาปิ นนสฺสติ.

๑๗๐.

ชนปฺปทฺจ โยราชา,

อธมฺเมน ปสาสติ;

สพฺโพ สธิหิ โสราชา,

วิรุทฺโธ โหติ ขตฺติโย.

๑๗๑.

ตเถว นิคเม หึสํ,

เย ยุตฺตา กยวิกฺกเย;

สุงฺกทานพลีกาเร,

ส โกเสน วิรุชฺฌติ.

๑๗๒.

มหารวรเขตฺเตสุ,

สงฺค, เม กตนิสฺสเม;

อุสฺสิเต หึสยํ ราชา,

สพเลน วิรุชฺฌติ.

๑๗๓.

ตเถว อิสโย หึโส,

สํยเม พฺรหฺมจาริโย;

อธมฺมจาริ ขตฺตีโย,

โส สคฺเคน วิรุชฺฌติ.

๑๗๔.

สยํกตา นปเรน,

มหานชฺโช ชุวกตา;

อิสฺสเรน ตถา รฺา,

สรฏฺเ อธิปจฺจตา.

๑๗๕.

ปาปํวาปิ หิ ปุฺํวา,

ปธาโน ยํ กโรติเจ;

โลโกเปวํ กโรตฺเยว,

ตํ วิชาเนยฺย ปณฺฑิโต.

๑๗๖.

กจฺฉปีนฺจ มจฺฉีนํ,

กุกฺกุฏีนฺจ เธนูนํ;

ปุตฺตโปสา ยถาโหติ,

ตถา มจฺเจสุ ราชูนํ.

๑๗๗.

อนายกา วินสฺสนฺติ,

นสฺสนฺติ พหุนายกา;

ถีนายกา วินสฺสนฺติ,

นสฺสนฺติ สุสุนายกา.

๑๗๘.

พหุโว ยตฺถ เนตาโร,

สพฺเพ ปณฺฑิตมานิโน;

สพฺเพ มหตฺตมิจฺฉนฺติ,

กตํ เนสํ วินสฺสติ.

๑๗๙.

โนทยาย วินาสาย,

พหุนายกตา ภูสํ;

โนมิลนฺติ วินสฺสนฺติ,

ปทฺมา นฺยกฺเกหิสตฺตหิ.

๑๘๐.

อสนฺตุฏฺโ ยตี นฏฺโ,

สนฺตุฏฺโจ มหีปติ;

สลชฺชา คณิกา นฏฺา,

นิลชฺชาตุ กุลงฺคนา.

๑๘๑.

คณสฺส คฺคโต คจฺเฉ,

สิทฺเธ กมฺเม สมํผลํ;

กมฺมวิปฺปตฺติ เจโหติ,

มุขโร ตตฺร หฺเต.

๑๘๒.

ปธิโร จ ตปสฺสีนิ,

สูโร รณวโณ ตถา;

มชฺชโป ปติถี ราชา,

เอเต นสทฺทหามหํ.

๑๘๓.

ชาเนยฺย เปสเน ภจฺจํ,

พนฺธวาปิ ภยาคเต;

อาปทาสุ ตถา มิตฺตํ,

ทารฺจ วิภวกฺขเย.

๑๘๔.

รณา ปจฺจาคตํ สูรํ,

ธนฺจ ฆรมาคตํ;

ชิณฺณ มนฺนํ ปสํเสยฺย,

ทารฺจ คตโยพฺพนํ.

๑๘๕.

สทฺธาเปเมสุ สนฺเตสุ,

นคเณ มาสกํ สตํ;

สทฺธาเวเมสฺว สนฺเตสุ,

มาสกํปิ สตํ คเณ.

๑๘๖.

อทนฺตทมนํ ทานํ,

ทานํ สพฺพตฺถสาธกํ;

ทาเนน ปิยวาเจน,

อุนฺนมนฺติ นมนฺติจ.

๑๘๗.

ทานํ สิเนหเภสชฺชํ,

มจฺเฉรํ ทุสฺสโนสธํ;

ทานํ ยสสฺสโภสชฺชํ,

มจฺเฉรํ กปฺปโนสธํ.

๑๘๘.

ทุพฺภิกฺเข อนฺนทาตํจ,

สุภิกฺเขจ หิรฺทํ;

ภเยจาภยตาทานํ,

สคฺเคปิ พหุ มฺเต.

๑๘๙.

สตํจกฺขุ สตํกณฺณา,

นายกสฺส สุตา สทา;

ตถาปิ อนฺธปธีโร;

เอสา นายกธมฺมตา.

๑๙๐.

ขมา ชาคริยุ ฏฺานํ,

สํวิภาโค ทยิกฺขณา;

นายกสฺส คุณาเอเต,

อิจฺฉิตพฺพา หิตตฺถินา.

๑๙๑.

ปริภูโต มุทู โหติ,

อติติกฺโขจ เวรวา;

เอตฺจอุภยํ ตฺวา,

อนุมชฺฌํ สมาจเร.

๑๙๒.

เนกนฺตมุทุนา สกฺกา,

เอกนฺตติขิเณนวา;

อตฺตํ มหนฺเต เปตุํ,

ตสฺมา อุภย มาจเร.

๑๙๓.

ปิฏฺิโต กฺกํ นิเสเวยฺย,

กุจฺฉินาตุ หุตาสนํ;

สามิกํ สพฺพภาเวน,

ปรโลกํ อมายาย.

๑๙๔.

นเสเว ผรุสํสามึ,

ตํปิ เสเวน มจฺฉรึ;

ตโต ปคฺคณฺหกํเสเว,

เสเว นิคฺคณฺหกํ ตโต;

๑๙๕.

น สา ราชา โย อเชยฺยํ ชินาติ,

น โส สขาโย สขารํ ชินาติ;

น สา ภริยา ปติโน วิโรธติ,

น เต วุตฺตา เย นภรนฺติ ชิณฺณกํ.

๑๙๖.

สา สภา ยตฺถ นสนฺติ สนฺโต,

น เต สนฺโต เย นวทนฺติ ธมฺมํ;

ราคฺจ โทสฺจ ปหาย โมหํ,

ธมฺมํ ภณนฺตาว ภวนฺติ สนฺโต.

๑๙๗.

สุตสฺส รกฺขา สตตาภิโยโค;

กุลสฺส วตฺตํ ปุริสสฺส วิชฺชา;

รฺโ ปมาโท ปสโมธนสฺส,

ถีนนฺตุ ชานามิ น ชาตุ รกฺขํ.

อิตฺถิกถา

๑๙๘.

นมาตรา ธีตุยา วาปิ,

ภคีนิยา วิจกฺขโณ;

นวิวิตฺตาสเน มนฺเต,

นารี มายาวินีนนุ.

๑๙๙.

วิชฺชุตานฺจ โลลตฺตํ,

สตฺถานฺจติติกฺขณํ;

สีฆตํ วายุเตชานํ,

อนุกุพฺพนฺติ นาริโย.

๒๐๐.

ทฺวิคุโณ ถีน มาหาโร,

พุทฺธิจาปิ จตุคฺคุโณ;

ฉคุโณ โหติ วายาโม,

กาโมตฺว ฏฺ คุโณภเว.

๒๐๑.

เอกเมกายอิตฺถียา,

อฏฺฏฺปติโน สิยุํ;

สูราจ พลวนฺโตจ,

สพฺพากามรสาหรา;

กเรยฺย นวเม ฉนฺทํ,

อุนฺนตฺตา หิ นปูรติ.

๒๐๒.

ลปนฺติ สทฺธิมฺเน,

ปสฺสนฺตฺํ สวิพฺภมา;

จิตฺตกํ จินฺตยนฺตฺํ,

นารีนํนาม โก ปิโย.

๒๐๓.

ชิวฺหาสหสฺสิโก โย หิ,

ชีเว วสฺสสตํ นโร;

เตน นิกมฺมุโน วุตฺโต,

ถีโทโส กึขยํคโต.

๒๐๔.

อคฺคิ อาโป ถิโย มุฬฺโห,

สปฺโป ราชกุลานิจ;

ปยตนาปคนฺตพฺโพ,

มจฺจุปาณหรานิติ.

๒๐๕.

อิตฺถีนํ ทุชฺชนา นฺจ,

วิสาโสโนปปชฺชเต;

วีสสฺส สิงฺคิโน โรค,

นทีราชกุลสฺสจ.

๒๐๖.

สตฺถํ สุนิจฺฉิตมตีปิ วิจินฺตนียํ,

สฺวาราธิโตปฺย วนิโป ปริสงฺกนีโย;

หตฺถงฺคตาปิ ยุวตีปริรกฺขนียา,

สตฺถาวนีปยุวตีสุ กุโตวสิตฺถํ.

๒๐๗.

อยุตฺตกมฺมารทฺธนํ วิโรโธ,

สงฺฆสฺส ยุทฺธฺจ มหาพเลหิ;

วิสฺสาสกมฺมํ ปมาทาสุ นิจฺจํ,

ทฺวารานิมจฺจุสฺส วทนฺติ ปฺา.

๒๐๘.

วาตํ ชาเลน นโร ปรามเส,

โอสิฺเจ สาครํ เอกปาณินา;

สเกนตาเลน ชเนยฺย โฆสํ,

โย สพฺพภาวํ ปมทาสุ โอสเช.

๒๐๙.

อิตฺถีปิ หิ เอกจฺจิยา,

เสยฺยา วุตฺตาว มุนินา;

ภณฺฑาน มุตฺตมํ อิตฺถี,

อคฺคุปฏฺายิกาติจ.

๒๑๐.

โย นํ ภรติ สพฺพทา,

นิจฺจํ อาตาปิ อุสฺสุโก;

สพฺพกามหรํ โปสํ,

ภตฺตารํ นาติมฺติ.

๒๑๑.

นาจาปิ โสตฺถิ ภตฺตารํ,

อิสฺสาจาเรน โรสเย;

ภตฺตุจ ครุโนสพฺเพ,

ปฏิปูเชติ ปณฺฑิโต.

๒๑๒.

อุฏฺายิกา อนาลาสา,

สงฺคหิตปริชฺชนา;

ภตฺตุ มนาปํ จรติ,

ภตฺตกํ อนุรกฺขติ.

๒๑๓.

เอวํ วตฺตติ ยานารี,

ภตฺตุฉนฺทวสานุคา;

มนาปานาม เตเทวา,

ยตฺถ สา อุปปชฺชติ.

๒๑๔.

โกกิลานํ สโร รูปํ,

นารีรูปํ ปติพฺพตํ;

วิชฺชา รูป มรูปานํ,

ขมา รูปํ ตปสฺสีนํ.

๒๑๕.

อาเนย กุลชํ ปฺโ,

วิรูปมปิ กฺกํ;

หีนายปิ สุรูปาย,

วิวาหํสทิสํ กเร.

๒๑๖.

วิสมฺหามตมาเทยฺย,

อมชฺชมฺหาปิกฺจนํ;

นิจมฺหาปฺยุตฺตมาวิชฺชา,

รตนิตฺถีปิทุกุลา.

๒๑๗.

พาลิตฺถี มกฺขิกาตุณฺฑํ,

อิสีนฺจ กมณฺฑลุํ;

เสตมฺพุ ผลํ ตมฺพุลํ,

โนจฺฉิฏฺมุปชายเต.

๒๑๘.

พาลกฺโก ปณฺณธูโมจ,

วุทฺธิตฺถี ปลฺลโลทกํ;

อายุกฺขยกรํ นิจฺจํ,

รตฺโตจ ทธิโภชนํ.

๒๑๙.

ถิโย เสเวยฺย นจฺจนฺตํ,

สาทุํ ภุฺเชยฺยนาหิตํ;

ปูชเย มานเย วุทฺเธ,

คุรุํ มายาย โนภเช.

๒๒๐.

อาจาโร กุล มาขฺยาติ,

เทส มาขฺยาติ ภาสิตํ;

สมฺภโว เปม มาขฺยาติ,

เทห มาขฺยาติโภชนํ.

๒๒๑.

เทหีติวจนาทฺวารา,

เทหฏฺาปฺจเทวตา;

สชฺช นิยนฺติ ธี กิตฺติ,

หิรี สิรี มตีปิจ.

๒๒๒.

เทหีติวจนํ ทุกฺขํ,

นตฺถีติวจนํ ตถา;

วากฺยํเทหีตินตฺถีติ,

มาภเวยฺย ภเวภเว.

๒๒๓.

โพธยนฺติ นยาจนฺติ,

เทหีติ ปจฺฉิมาชนา;

ปสฺส วตฺถุมทานสฺส,

มาภวตูติ อีทิโส.

๒๒๔.

มหา อตฺยปฺปกํ ยาติ,

นิคุเณ คุณวาปิห;

อฏฺานฏฺเยฺยภาเวน,

คชินฺโทอิว ทพฺพเก.

๒๒๕.

มหนฺตํ นิสฺสยํกตฺวา,

ขุทฺโทปฺยติมหา ภเว;

เหมปพฺพตมาปชฺช,

โสวณฺณากิร ปกฺขิโน.

๒๒๖.

พหูน มปฺปสารานํ,

เอกิภาโว หิทุชฺชโย;

ติเณน วฏฺฏเต รชฺชุ,

ตาย นาโคปิ พนฺธเต.

๒๒๗.

อสหาโย สมตฺโถปิ,

เตชสิ กึ กริสฺสติ;

นิวาตสณฺิโต อคฺคิ,

สยเมวูปสมฺมติ.

๒๒๘.

ขนฺตุํ ตปนโชเตโช,

สกฺกาโหติ น วณฺณโช;

ภูปาทีหิ กโตทณฺโฑ,

สกฺกาโหติ น ภจฺจโช.

๒๒๙.

ถีสํสคฺเค กุโตสุทฺโธ,

มํสภกฺเข กุโตทยา;

สุราปาเณ กุโตสจฺจํ,

ปโกธมฺหิ กุโตตโป.

๒๓๐.

ถียา คุยฺหํ นสํเสยฺย,

อมิตฺตสฺสจ ปณฺฑิโต;

โยจา มิสฺเสน สํหีโร,

หทยตฺเถโน โยนโร.

๒๓๑.

คุยฺหมตฺถ

สมฺโพธยติ โยนโร;

มนฺตเภทภยา ตสฺส,

ทาสภูโต ติติกฺขติ.

๒๓๒.

วเห อมิตฺต ขนฺเธน,

ยาวกาเล อนาคเต;

ตมฺเหว จาคเต กาเล,

ภินฺเท ฆฏมิ วุปฺปเล.

๒๓๓.

ขลํ สาลํ ปสุํ เขตฺตํ,

คนฺตฺวาจสฺส อภิกฺขณํ;

มิตํ ธฺํ นิธาเปยฺย,

มิตฺจ ปาจเย ฆเร.

๒๓๔.

โกธํ โลภํ มทํ มานํ,

ตนฺทึ มิสฺสํ ปมตฺตกํ;

โสณฺํนิทฺธาลุกํ มกฺขํ,

มจฺเฉรฺจ ชเห พุโธ.

๒๓๕.

โกโธ อพฺภนฺตเร ชาโต,

ธูวํ นาเสติ โกธนํ;

วตฺถาลงฺการปุณฺณายํ,

มฺชูสายํ สิขียถา.

๒๓๖.

อุปฺปชฺชเต สเจ โกโธ;

อาวชฺเช กกจูปมํ;

อุปฺปชฺเช เจ รเส ตณฺหา,

ปุตฺตมํสูปมํ สเร.

๒๓๗.

คุณ มทฺธิสมํ มกฺเข,

ปเรน กลเห สติ;

อทฺธิสมํ ปกาเสติ,

อณุมตฺตํววชฺชกํ.

๒๓๘.

ตสฺเสว เตน ปาปีโย,

โย กุทฺธํ ปฏิกุชฺฌติ;

กุทฺธ มปฏิกุชฺฌนฺโต,

สงฺคามํ เชติ ทุชฺชยํ.

๒๓๙.

ราโคนาม มโนสลฺลํ,

คุณตฺถวรตกฺกโร;

ราหุ วิชฺชาสสงฺกสฺส,

ตโปธนหุตาสโน.

๒๔๐.

ปมาโท ชายเต มทา,

ปมาทา ชายเต ขโย;

ขยา ปโทสา ชายนฺติ,

มทํ กึ นชเห พุโธ.

๒๔๑.

นมนฺติ ผลิโนรุกฺขา,

นมนฺติ วิพุธาชนา;

สุกฺขกฏฺฺจ มุฬฺโหจ,

ภิชฺชเตว นนมนฺติ.

๒๔๒.

าเน วุทฺธาน โมกาสํ,

ทเท วุทฺธาปจายิโก;

นนุ ตาโล อชีโวปิ,

สมีป ฺเ ปโรนโต.

๒๔๓.

ครุกาตพฺพโปเสสุ,

นิจฺจวุตฺตึ กโรติ โย;

นิจตฺตํ โส ปหนฺตาน,

อุตฺตมตฺเต ปติฏฺติ.

๒๔๔.

ยตฺถ โปสํ นชานนฺติ,

ชาติยา วินเยน วา;

น ตตฺถ มานํ กริยา,

วส มฺาตเกชเน.

๒๔๕.

อฺาตวาสํ วสตา,

ชาตเวทสเมนาปิ;

ขมิตพฺพํ สปฺเน,

อปิ ทาสสฺส ตชฺชิตํ.

๒๔๖.

ธนธฺาปโยเคสุ,

ตถา วิชฺชาคเมสุจ;

ทูเตจ พฺยวหาเรจ,

จตฺตลชฺโช สทา ภเว.

๒๔๗.

นหิ โกจิ กเต กิจฺเจ,

กตฺตารํ สมฺมเปกฺขเต;

ตสฺมา สพฺพานิกมฺมานิ,

สาวเสสานิ การเย.

๒๔๘.

อิณเสโส อคฺคิเสโส,

สตฺตุเสโส ตโยอิเม;

ปุนปฺปุนํปิ วฑฺฒนฺติ,

ตสฺมา เสสํ นการเย.

๒๔๙.

นตฺถิ วิชฺชาสมํ วิตฺตํ,

นตฺถิ พฺยาธิสโม ริปุ;

นตฺถิ อตฺตสมํ เปมํ,

นตฺถิ กมฺมปรํ พลํ.

๒๕๐.

อตฺตนา กุรุเต ลกฺขี,

อลกฺขีจาปิ อตฺตนา;

นหิ ลกฺขี อลกฺขีจ,

อฺโ อฺสฺส กุรุเต.

๒๕๑.

สยํ อายํ วยํ รฺา,

สยํ ชฺา กตากตํ;

อตฺตนาว ภวกฺเขยฺย,

กตานิ อกตานิจ.

๒๕๒.

อุปการํ หิเตเนว,

สตฺตุนา สตฺตุ มุทฺธเร;

ปาทลคฺคํ กรฏฺเน,

กณฺฏเกน กณฺฏกํ.

๒๕๓.

นเม นมนฺตสฺส ภเช ภชนฺตํ,

กิจฺจานิ กฺรุปสฺส กเรยฺย กิจฺจํ;

นา นตฺถกามสฺส กเรยฺย อตฺถํ,

อสมฺภชนฺตํปิ นสมฺภเชยฺย.

๒๕๔.

จเช จชนฺตํ นวตํ กริยา,

อเปตจิตฺเตน นสมฺภเชยฺย;

ทิโช ทุมํ ขีณผล มตฺวา,

อฺํ สเปกฺเขยฺย มหาติ โลโก.