📜

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

โลกนีติ

๑. ปณฺฑิตกณฺโฑ

.

โลกนีตึ ปวกฺขามิ,

นานาสตฺถสมุทฺธฏํ;

มาคเธเนว สงฺเขปํ,

วนฺทิตฺวา รตนตฺถยํ.

.

นีติโลเก ปุริสสฺส สาโร,

มาตา ปิตา อาจริโยจ มิตฺโต;

ตสฺมา หิ นีตึ ปุริโส วิชฺา,

าณี มหา โหติ พหุสฺสุโตจ.

.

อลสสฺส กุโต สิปฺปํ,

อสิปฺปสฺส กุโต ธนํ;

อธนสฺส กุโต มิตฺตํ,

อมิตฺตสฺส กุโต สุขํ;

อสุขสฺส กุโต ปุฺํ,

อปุฺสฺส กุโต วรํ.

.

สิปฺปา สมํ ธนํ นตฺถิ,

สิปฺปํ โจรา นคณฺหเร;

อิธ โลเก สิปฺปํ มิตฺตํ,

ปรโลเก สุขาวหํ.

.

อปฺปกํ นาติมฺเยฺย,

จิตฺเต สุตํ นิธาปเย;

วมฺมิโกทกพินฺทูว,

จิเรน ปริปูรติ.

.

ขุทฺโทติ นาติมฺเยฺย,

วิชฺชํ วา สิปฺปเมว วา;

เอกมฺปิ ปริโยทาตํ,

ชีวิตกปฺปการณํ.

.

เสเล เสเล น มาณิกํ,

คเช คเช น มุตฺติกํ;

วเน วเน น จนฺทนํ,

าเน าเน น ปณฺฑิตํ.

.

ปณฺฑิโต สุตสมฺปนฺโน,

ยตฺถ อตฺถีติ เจ สุโต;

มหุสฺสาเหน ตํ านํ,

คนฺตพฺพํว สุเตสินา.

.

สิเน สิปฺปํ สิเน ธนํ,

สิเน ปพฺพตมารุหํ;

สิเน กามสฺส โกธสฺส,

อิเม ปฺจ สิเน สิเน.

๑๐.

สุติ สมฺมุติ สงฺขฺยาจ,

โยคา นีติ วิเสสกา;

คนฺธพฺพา คณิกา เจว,

ธนุ เพทา จ ปูรณา.

๑๑.

ติกิจฺฉา อิติหาสา จ,

โชติ มายา จ ฉนฺทติ;

เกตุ มนฺตา จ สทฺทา จ,

สิปฺปาฏฺารสกา อิเม.

๑๒.

อปุฏฺโ ปณฺฑิโต เภรี,

ปชฺชุนฺโน เม โหติ ปุจฺฉิโต;

พาโล ปุฏฺโ อปุฏฺโปิ,

พหุมฺปิ ภณเต สทา.

๑๓.

โปตฺถเกสุ จ ยํ สิปฺปํ,

ปรหตฺเถสุ ยํ ธนํ;

ยถากิจฺเจ สมุปฺปนฺเน,

น ตํ สิปฺปํ น ตํ ธนํ.

๑๔.

ชลปฺปมาณํ กุมุทฺทนาลํ,

กุลปฺปมาณํ วินโย ปมาณํ;

พฺยตฺติปฺปมาณํ กถีตวากฺยํ,

ปถวิยา ปมาณํ ติณ มิลาตํ.

๑๕.

อปฺปสฺสุโต สุตํ อปฺปํ,

พหุํ มฺติ มานวา;

สินฺธูทกํ อปสฺสนฺโต,

กูเป โตยํว มณฺฑุโก.

๑๖.

ปถมํ ปราชเย สิปฺปํ,

ทุติยํ ปราชเย ธนํ;

ตติยํ ปราชเย ธมฺมํ,

จตุตฺถํ กึ กริสฺสติ.

๑๗.

พฺยตฺต ปุตฺร กิมลโส,

อพฺยตฺโต ภารหารโก;

พฺยตฺตโก ปูชิโต โลเก,

พฺยตฺต ปุตฺร ทิเน ทิเน.

๑๘.

มาตา เวรี ปิตา สตฺรุ,

เกน พาเล น สิกฺขิตา;

สภามชฺเฌ น โสภนฺติ,

หํสมชฺเฌ พโกยถา.

๑๙.

กณฺฏกํ คิริ โก ติกฺขติ,

โก อฺชนํ มิคกฺขิกํ;

อุปฺปถํ ปลฺลเล โก สุคนฺธํ,

กุล-ปุตฺต-รูโป โก ปวตฺตติ;

สามํ-ภาโว.

๒๐.

น รสํ อโกตมฺพุลํ,

อธนสฺส, ลงฺกตมฺปิ;

อโลนกนฺตุ พฺยฺชนํ,

พฺยากรณํ อสิปฺปสฺส.

๒๑.

สุสฺสุสา สุตสมฺปนฺโน,

สุตาปฺาย ปวฑฺฒติ;

ปฺาย อตฺถํ ชานาติ,

าโต อตฺโถ สุขาวโห.

๒๒.

โภชนํ เมถุนํ นิทฺทา,

โคเณ โปเสปิ วิชฺชติ;

วิชฺชา วิเสโส โปสสฺส,

ตํ หีโน โคสโม ภเว.

๒๓.

นตฺถิ วิชฺชาสมํมิตฺตํ,

นจ พฺยาธิสโม ริปุ;

นจ อตฺตสมํ เปมํ,

นจ กมฺมสมํ พลํ.

๒๔.

หํโส มชฺเฌ น กากานํ,

สีโห คุนฺนํ น โสภเต;

คทฺรภมชฺเฌ ตุรงฺโค,

พาลมชฺเฌ จ ปณฺฑิโต.

๒๕.

ยาวชีวมฺปิ เจ พาโล,

ปณฺฑิตํ ปยิรุปาสติ;

น โส ธมฺมํ วิชานาติ,

ทพฺพิ สูปรสํ ยถา.

๒๖.

มุหุตฺตมปิ เจ วิฺู,

ปณฺฑิตํ ปยิรุปาสติ;

ขิปฺปํ ธมฺมํ วิชานาติ,

ชิวฺหา สูปรสํ ยถา.

๒๗.

วินา สตฺถํ น คจฺเฉยฺย,

สูโร สงฺคามภูมิยํ;

ปณฺฑิตฺวาทฺธคู วาณิโช,

วิเทสคมโน ตถา.

๒๘.

ธนนาสํ มโนตาปํ,

ฆเร ทุจฺจริตานิ จ;

วฺจนฺจ อวมานํ,

ปณฺฑิโต น ปกาสเย.

๒๙.

ปตฺตานุรูปกํ วากฺยํ,

สภาวรูปกํ ปิยํ;

อตฺตานุรูปกํ โกธํ,

โย ชานาติ ส ปณฺฑิโต.

๓๐.

อ-ธนสฺส รสํ ขาทา,

อ-พลสฺส หถา นรา;

อ-ปฺสฺส วากฺย-กถา,

อุมฺมตฺตก-สมา อิเม.

๓๑.

อนวฺหายํ คมยนฺโต,

อ-ปุจฺฉา พหุ-ภาสโก;

อตฺต-คุณํ ปกาเสนฺโต,

ติ-วิธํ หีน-ลกฺขณํ.

๓๒.

อปฺป-รูโป พหุํ ภาโส,

อปฺป-ปฺโ ปกาสิโต;

อปฺป-ปูโร ฆโฏ โขเภ,

อปฺป-ขีรา คาวี จเถ.

๓๓.

มณฺฑูเกปิ อุกฺเร สีเห,

กากคฺคเห ปิเย ปิเย;

อ-ปณฺฑีปิ ปณฺฑี หุตฺวา,

ธีรา ปุจฺเฉ วเย วเย.

๓๔.

มณฺฑูเกปิ อุกฺเร สีเห,

สูกเรปิ อุเห ทีเป;

พิฬาเร สทิเส พฺยคฺเฆ,

สพฺพ ธีเร สิปฺป-สเม.

๓๕.

น ติตฺติ ราชา ธนมฺหิ,

ปณฺฑิโตปิ สุ-ภาสิเต;

จกฺขุํปิ ปิย-ทสฺสเน,

ชเล สาคโร น ติตฺติ.

๓๖.

รูป-โยพฺพน-สมฺปนฺนา,

วิสาถ-กุถ-สมฺภวา;

วิชฺชา-หีนา น โสภนฺติ,

นิคนฺธา อิว กึสุกา.

๓๗.

หีเน ปุตฺโต ราชามจฺโจ,

พาล-ปุตฺโต จ ปณฺฑิโต;

อ-ธนสฺส ธนํ พหุ,

ปุริสานํ น มฺถ.

๓๘.

โย สิปฺป-โลเภน,

พหุํ คณฺหาติ ตํ สิปฺปํ;

มูโคว สุปินํ ปสฺสํ,

กเถตุมฺปิ น อุสฺสเห.

๓๙.

ภิชฺเชตุํ กุมฺภกาโร,

โสเภตุํ กุมฺภ ฆฏฺฏติ;

น ขิปิตุํ อปาเยสุ,

สิสฺสานํ วุฑฺฒิ-การณา.

๔๐.

ตคฺครฺจ ปลาเสน,

โย นโร อุปนยฺหติ;

ปตฺตาปิ สุรภิ วายนฺติ,

เอวํ ธีรูปเสวนา.

ปณฺฑิตกณฺโฑ นิฏฺิโต.

สุชนกณฺโฑ

๔๑.

สพฺภิเรว สมาเสถ,

สพฺภิ กุพฺเพถ สนฺถวํ;

สตํ สทฺธมฺมมฺาย,

เสยฺโย โหติ น ปาปิโย.

๔๒.

จช ทุชฺชน สํสคฺคํ,

ภช สาธุ สมาคมํ;

กร ปุฺมโหรตฺตึ,

สร นิจฺจมนิจฺจตํ.

๔๓.

ยถา อุทุมฺพรปกฺกา,

พหิรตฺตกเมวจ;

อนฺโต กิมีหิ สมฺปุณฺณา,

เอวํ ทุชฺชนหทฺทยา.

๔๔.

ยถาปิ ปนสาปกฺกา,

พหิ กณฺฑกเมว จ;

อนฺโต อมตสมฺปนฺนา,

เอวํ สุชนหทยา.

๔๕.

สุกฺโขปิ จนฺทนตรุ น ชหาติ คนฺธํ,

นาโค คโต นรมุเข น ชหาติ ลีฬํ;

ยนฺตาคโต มธุรสํ น ชหาติ อุจฺฉุ,

ทุกฺโขปิ ปณฺฑิตชโน น ชหาติ ธมฺมํ.

๔๖.

สีโห นาม ชิฆจฺฉาปิ,

ปณฺณาทีนิ น ขาทติ;

สีโห นาม กิโสจาปิ,

นาคมํสํ น ขาทติ.

๔๗.

กุล-ชาโต กุล-ปุตฺโต,

กุล-วํส-สุรกฺขโต;

อตฺตนา ทุกฺข-ปตฺโตปิ,

หีน-กมฺมํ น การเย.

๔๘.

จนฺทนํ สีตลํ โลเก,

ตโต จนฺทํว สีตลํ;

จนฺท-จนฺทนสีตมฺหา,

สาธุ วากฺยํ สุภาสิตํ.

๔๙.

อุเทยฺย ภาณุ ปจฺฉิเม,

เมรุราชา นเมยฺยปิ;

สีตลา นรกคฺคิปิ,

ปพฺพตคฺเค จ อุปฺปลํ.

วิกเส น วิปรีตํ,

สาธุวายฺยํ กุทาจนํ.

๕๐.

สุขา รุกฺขสฺส ฉายาว,

ตโต าติ มาตา ปิตุ;

ตโต อาจริโย รฺโ,

ตโต พุทฺธสฺสเนกธา.

๕๑.

ภมรา ปุปฺผมิจฺฉนฺติ,

คุณมิจฺฉนฺติ สุชนา;

มกฺขิกา ปูติมิจฺฉนฺติ,

โทสมิจฺฉนฺติ ทุชฺชนา.

๕๒.

มาตาหีนสฺส ทุพฺภาสา,

ปิตาหีนสฺส ทุกฺริยา;

อุโภ มาตา ปิตา หีนา,

ทุพฺภสาจ ทุกีริยา.

๕๓.

มาตา เสฏฺสฺส สุภาสา,

ปิตา เสฏฺสฺส สุกฺริยา;

อุโภ มาตา ปิตา เสฏฺา,

สุภาสาจ สุกีริยา.

๕๔.

สงฺคาเม สูร-มิจฺฉนฺติ,

มนฺตีสุ อกูตูหลํ;

ปิยฺจ อนฺนปาเนสุ,

อตฺเถ ชาเต จ ปณฺฑิตํ.

๕๕.

สุนโข สุนขํ ทิสฺวา,

ทนฺตํ ทสฺเสติ หึสิตุํ;

ทุชฺชโน สุชนํ ทิสฺวา,

โรสยํ หึสมิจฺฉติ.

๕๖.

มา จ เวเคน กิจฺจานิ,

กโรสิ การาเปสิ วา;

สหสา การิตํ กมฺมํ,

มนฺโท ปจฺฉานุตปฺปติ.

๕๗.

โกธํ วิหิตฺวา น กทาจินโสเจ,

มกฺขปฺปหานํ อิสโย อวณฺณยุํ;

สพฺเพส ผารุส-วจํ ขเมถ,

เอตํ ขนฺตึ อุตฺตมมาหุ สนฺโต.

๕๘.

ทุกฺโข นิวาโส สมฺพาเธ,

าเน อสุจิสงฺกเต;

ตโต อริมฺหิ อปฺปิเย,

ตโตปิ อกตฺุนา.

๕๙.

โอวาเทยฺยานุสาเสยฺย,

คาปกา จ นิวารเย;

สตฺหิ โส ปิโย โหติ,

อสตํ โหติ อปฺปิโย.

๖๐.

อุตฺตมตฺตนิวาเตน,

สูรํ เภเทน นิชฺชเย;

นีจํ อปฺปก ทาเนน,

วีริเยน สมํ ชเย.

๖๑.

น วิสํ วิสมิจฺจาหุ,

ธนํ สงฺฆสฺส อุจฺจเต;

วิสํ เอกํว หนติ,

สพฺพํ สงฺฆสฺส สนฺตกํ.

๖๒.

ชวเน ภทฺรํ ชานนฺติ,

พลิทฺทฺจ วาเหนา;

ทุเหน เธนุํ ชานนฺติ,

ภาสมาเนน ปณฺฑิตํ.

๖๓.

ธนมปฺปมฺปิ สาธูนํ,

กูเป วาริว นิสฺสโย;

พหุํ อปิ อสาธูนํ,

นจ วารีว อณฺณเว.

๖๔.

นชฺโช ปิวนฺติ โน อาปํ,

รุกฺขา ขาทนฺติ โน ผลํ;

วสฺสนฺติ กฺวจิ โน เมฆา,

ปรตฺถาย สตํ ธนํ.

๖๕.

อปตฺเถยฺยํ น ปตฺเถยฺย,

อ จินฺเตยฺยํ น จินฺตเย;

ธมฺมเมว สุจินฺเตยฺย,

กาลํ โมฆํ น อจฺจเย.

๖๖.

อจินฺติตมฺปิ ภวติ,

จินฺติตมฺปิ วินสฺสติ;

น หิ จินฺตามยา โภคา,

อิตฺถิยา ปุริสสฺสวา.

๖๗.

อสนฺตสฺส ปิโย โหติ,

สนฺเต น กุรุเต ปิยํ;

อสตํ ธมฺมํ โรเจติ,

ตํ ปราภวโต มุขํ.

สุชนกณฺโฑ นิฏฺิโต.

๔. พาลทุชฺชนกณฺโฑ

๖๘.

อติปฺปิโย น กาตพฺโพ,

ขโล โกตูหลํ กโร;

สิรสา วหฺยมาโนปิ,

อฑฺฒปูโร ฆโฏ ยถา.

๖๙.

สปฺโป ทุฏฺโ ขโล ทุฏฺโ,

สปฺโป ทุฏฺตโร ขโล;

มนฺโตสเธหิ โส สปฺโป,

ขโล เกนุปสมฺมติ.

๗๐.

โย พาโล มฺติ พาลฺยํ,

ปณฺฑิโต วาปิ เตน โส;

พาโลว ปณฺฑิตมานี,

โส เว พาโลติ วุจฺจติ.

๗๑.

มธุํว มฺตี พาโล,

ยาว ปาปํ น ปจฺจติ;

ยทาจ ปจฺจตี ปาปํ,

อถ ทุกฺขํ นิคจฺฉติ.

๗๒.

น สาธุ พลวา พาโล,

สหสา วินฺทเต ธนํ;

กายสฺส เภทา ทุปฺปฺโ,

นิรยํ โสปปชฺชติ.

๗๓.

ฆเร ทุฏฺโ จ มูสีโก จ,

วเน ทุฏฺโ จ วานโร;

สกุเณ จ ทุฏฺโ กาโก,

นเร ทุฏฺโจ พฺราหฺมโณ.

๗๔.

ทีฆา ชาครโต รตฺติ,

ทีฆํ สนฺตสฺส โยชนํ;

ทีโฆ พาลาน สํสาโร,

สทฺธมฺมํ อ-วิชานตํ.

๗๕.

ติล มตฺตํ ปเรสํว,

อปฺป โทสฺจ ปสฺสติ;

นาฬิเกรมฺปิ สโทสํ,

ขล-ชาโต น ปสฺสติ.

๗๖.

นตฺตโทสํ ปเร ชฺา,

ชฺา โทสํ ปรสฺสตุ;

คุยฺเห กุมฺโม องฺคานิ,

ปร โทสฺจ ลกฺขเย.

๗๗.

ปณฺฑิตสฺส ปสํสาย,

ทณฺโฑ พาเลน ทียเต;

ปณฺฑิโต ปณฺฑิเตเนว,

วณฺณิโตว สุวณฺณิโต.

๗๘.

ลุทฺธํ อตฺเถน คณฺเหยฺย,

ถทฺธํ อฺชลิ กมฺมุนา;

ฉนฺทานุวตฺติยา มูฬฺหํ,

ยถาภูเตน ปณฺฑิตํ.

พาลทุชฺชนกณฺโฑ นิฏฺิโต.

๔. มิตฺตกณฺโฑ

๗๙.

หิตกาโร ปโร พนฺธุ,

พนฺธูปิ อหิโต ปโร;

อ หิโต เทหโช พฺยาธิ,

หิตํ อรฺโมสธํ.

๘๐.

ปโรกฺเข คุณ-หนฺตารํ,

ปจฺจกฺเข ปิยวาทินํ;

วชฺเชยฺย ตาทิสํ มิตฺตํ,

วิสกุมฺเภ ยถา มธุํ.

๘๑.

ธนหีเน จเช มิตฺโต,

ปุตฺตทารา สโหทรา;

ธนวนฺตํว เสวนฺติ,

ธนํ โลเก มหา สขา.

๘๒.

ชาเนยฺย เปเสน ภจฺจํ,

พนฺธุํ วาปิ ภยาคเต;

อปฺปกาสุ ตถา มิตฺตํ,

ทารฺจ วิภวกฺขเย.

๘๓.

โส พนฺธุ โย หิเต ยุตฺโต,

ปิตโร โหนฺติ โปสโก;

ตํ มิตฺตํ ยตฺถ วิสฺสาโส,

สา ภริยา จ ยสฺส นิพฺพูติ.

๘๔.

น วิสฺสเส อ-วิสฺสตฺตํ,

มิตฺตฺจาปิ น วิสฺสเส;

กทาจิ กุปิโต มิโต,

สพฺพํ โทสํ ปกาสเย.

๘๕.

สกึ ทุฏฺฺจ โย มิตฺตํ,

ปุน สนฺธิตุมิจฺฉติ;

โส มจฺจุํ อุปคณฺหาติ,

คพฺภมสฺสตรี ยถา.

๘๖.

วเห อ-มิตฺตํ ขนฺเธน,

ยาว กาโล อนาคโต;

ตเมว อาคเต กาเล,

เสเล ภินฺเท ฆฏํ อิว.

๘๗.

อิณเสโส อคฺคิเสโส,

สตฺรุเสโส ตเถว จ;

ปุนปฺปุนํ วิวฑฺฒนฺติ,

ตสฺมา เสสํ น การเย.

๘๘.

ปทุมํว มุขํ ยสฺส,

วาจา จนฺทน สีตลา;

ตาทิสํ โนปเสเวยฺย,

หทเยตุ หลาหลํ.

๘๙.

น เสเว ผรุสํ สามึ,

นจ เสเวยฺย มจฺฉรึ;

ตโต อปคฺคณฺหํ สามึ,

เนว นิคฺคหิตํ ตโต.

๙๐.

สิงฺคี ปฺาส หตฺเถน,

วชฺเช สเตน วาชินํ;

หตฺถึ ทนฺตึ สหสฺเสน,

เทส จาเคน ทุชฺชนํ.

๙๑.

กุเทสฺจ กุมิตฺตฺจ,

กุกุลฺจ กุพนฺธวํ;

กุทารฺจ กุทาสฺจ,

ทูรโต ปริวชฺชเย.

๙๒.

โรคาตุเร จ ทุพฺภิกฺเข,

พฺยสเน สตฺตุ วิคฺคเห;

ราชทฺวาเร สุสาเน จ,

เย ติฏฺนฺติ สุมิตฺตกา.

๙๓.

สีตวาโจ พหุมิตฺโต,

ผรุโส อปฺปมิตฺตโก;

อุปมํ เอตฺถ าตพฺพา,

จนฺท-สูริย-ราชูนํ.

มิตฺตกณฺโฑ นิฏฺิโต.

๕. อิตฺถิกณฺโฑ

๙๔.

โกกิลานํ สทฺทํ รูปํ,

นารีรูปํ ปติพฺพตา;

วิชฺชา รูปํ อ-รูปานํ,

ขมา รูปํ ตปสฺสินํ.

๙๕.

อิตฺถีนฺจ ธนํ รูปํ,

ปุริสานํ วิชฺชา ธนํ;

ภิกฺขูนฺจ ธนํ สีลํ,

ราชานฺจ ธนํ พลํ.

๙๖.

ตปสฺสิโน กิสา โสภา,

ถูลา โสภา จตุปฺปทา;

ปุริสา วิชฺชวา โสภา,

อิตฺถี โสภาส สามิกา.

๙๗.

ปฺจ รตฺยา สุคนฺธพฺพา,

สตฺต รตฺยา ธนุคฺคหา;

เอก มาสา สุภริยา,

อฑฺฒ มาสา สิสฺสา มลา.

๙๘.

หึ รมติ ปง,

หง รมติ โปก.

ถี รมติ ปุ,

ขุ รมติ ธํ.

๙๙.

ชิณฺณมนฺนํ ปสํเสยฺย,

ทารฺจ คตโยพฺพนํ;

รณา ปุนาคตา สูรํ,

สสฺสฺจ เคหมาคตํ.

๑๐๐.

ทฺวตฺติ-ปติกา นารี จ,

ภิกฺขุ ทฺวตฺติ-วิหาริโก;

ทฺวตฺติ-ปาส-มุตฺโต ปกฺขี,

กต-มายา พหูถรํ.

๑๐๑.

ทุชฺชนํ ปหาราทเม,

มิตฺตํ ทเม อ-ภาณิกา;

อิตฺถิฺจ พฺยสนา ทเม,

ราคินํ อปฺป โภชนา.

๑๐๒.

น รตฺติ วินา จนฺทิมา,

วีจึ วินา จ อณฺณโว;

หํสํ วินา โปกฺขรณี,

ปตึ กฺาจ โสภเต.

๑๐๓.

ปตินา ชนิโต โภโค,

อิตฺถิยาว สํโคปฺปิโต;

ปุริโสว หิ ปธาโน,

อิตฺถี สุตฺตํว สูจิยา.

๑๐๔.

สพฺพานที วงฺกนที,

สพฺเพ กฏฺมยา วนา;

สพฺพิตฺถิโย กเร ปาปํ,

ลภมาเน นิวาตเก.

๑๐๕.

วิวาทสีลึ อุสูยภาณินึ,

สมฺปสฺสตณฺหึ พหุปากภุตฺตินึ;

อคฺคนฺตภุตฺตึ ปรเคหวาสินึ,

นารึ จเช ปุตฺตสตมฺปิ ปูมา.

๑๐๖.

ภุตฺเตสุ มณฺเฑสุ ชนีว กนฺตินี,

คุยฺเหจ าเน ภคินีว หิริณี;

กมฺเมสุ ปตฺเตสุ กโรติ ทาสีว,

ภเยสุ มนฺตี สยเนสุ รามเย;

รูปีสุ สิกฺขี กุปเนสุ ขนฺตินี,

สา นารี เสฏฺาติ วทนฺติ ปณฺฑิตา;

กายสฺส เภทาจ ทิเวภเวยฺย สา.

๑๐๗.

สามา มิคกฺขี ตนุมชฺฌคตฺตา,

สูรู สุเกสี สมทนฺตปนฺตี;

คมฺภีรนาภี ยุวตี สุสีลี,

หีเน กุเล ชาตาปิ วิวาหฺยา.

๑๐๘.

สรทํรตุ-กาลานํ,

ภริยานํ รูปวตี;

เชฏฺโ ปธานํ ปุตฺตานํ,

ทิสานํ อุตฺตราทิสา.

๑๐๙.

ยา อิจฺเฉ ปุริโส โหตุํ,

ชาติ ชาติ ปุนปฺปุนํ;

สามิกํ อปจาเยยฺย,

อินฺทํว ปาริจาริกา.

๑๑๐.

โย อิจฺเฉ ปุริโส โหตุํ,

ชาติ ชาติ ปุนปฺปุนํ;

ปรทานํ วิวชฺเชยฺย,

โธตปาโทว กทฺทมํ.

๑๑๑.

อติกฺกนฺต วโย โปโส,

อาเนติ ติมฺพรุตฺตนึ;

ตสฺสา อิสฺสา อสทฺธาติ,

ตํ ปราภวโต มุขํ.

อิตฺถิกณฺโฑ นิฏฺิโต.

๖. ราชกณฺโฑ

๑๑๒.

เอกยามํ สเย ราชา,

ทฺวิยามฺเว ปณฺฑิโต;

ฆราวาโส ติยามํว,

จตุยามํ ตุ ยาจโก.

๑๑๓.

ธนวา สุตวา ราชา,

นที เวชฺโช จิเมปฺจ;

ยตฺถ เทเส น วิชฺชนฺติ,

น ตตฺถ ทิวสํ วเส.

๑๑๔.

ยสฺมึ ปเทเส น มาโน,

น เปมํ นจ พนฺธวา;

นจ วิชฺชาคโม โกจิ,

น ตตฺถ ทิวสํ วเส.

๑๑๕.

อปุตฺตกํ ฆรํ สุฺํ,

รฏฺํ สุฺํ อราชกํ;

อ สิปฺปสฺส มุขํ สุฺํ,

สพฺพ สุฺํ ทลิทฺทกา.

๑๑๖.

ธนมิจฺเฉยฺย วาณิชฺโช,

วิชฺชมิจฺเฉ ภเชสุตํ;

ปุตฺตมิจฺเฉ ตรุณิตฺถึ,

ราชามจฺจํ วสํ คเม.

๑๑๗.

นฏฺโยติ อสนฺตุฏฺโ,

สนฺตุฏฺโ จ มหีปติ;

ลชฺชา จ คณิกา นฏฺา,

นิลฺลชฺชา กุลธีติกา.

๑๑๘.

ปกฺขีนํ พลมากาโส,

มจฺฉานมุทกํ พลํ;

ทุพฺพลสฺส พลํ ราชา,

กุมารานํ รุทํ พลํ.

๑๑๙.

ขมา ชาคริยุฏฺานํ,

สํวิภาโค ทยิกฺขณา;

นายกสฺส คุณา เอเต,

อิจฺฉิตพฺพา สตํ คุณา.

๑๒๐.

สกึ วทนฺติ ราชาโน,

สกึ สมณพฺราหฺมณา;

สกึ สปฺปุริสา โลเก,

เอส ธมฺโม สนนฺตโน.

๑๒๑.

อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ,

อสฺโต ปพฺพชิโต น สาธุ;

ราชา อนิสมฺมการี น สาธุ,

ปณฺฑิโต โกธโน ตํปิ น สาธุ.

๑๒๒.

พหโว ยตฺถ เนตฺตาโร,

สพฺเพ ปณฺฑิตมานิโน;

สพฺเพ มหตฺตมิจฺฉนฺติ,

เตสํ กมฺมํ วินสฺสติ.

๑๒๓.

อายํ ขยํ สยํ ชฺา,

ราชา สยํ กตากตํ;

นิคฺคเห นิคฺคเหตพฺพํ,

ปคฺคเห ปคฺคหารหํ.

๑๒๔.

ปิฏฺิโตกฺกํ นิเสเวยฺย,

กุจฺฉินาว หุตาสนํ;

สามิกํ สพฺพภาเคน,

ปรโลกํ อโมหวา.

๑๒๕.

อคฺคิ อาโป อิตฺถิมูฬฺโห,

สปฺโป ราช-กุลานิจ;

อปยนฺเตน คนฺตพฺพา,

อจฺเจก-ปาณหารกา.

๑๒๖.

ปทุฏฺ-ภริย-สํวาโส,

ปทุฏฺ จิตฺต ทาสโก;

ส-สปฺเป จ ฆเร วาโส,

มจฺจุ เอว น สํสโย.

๑๒๗.

มูฬฺห สิสฺโส ปเทเสน,

กุนารี ภรเณน จ;

อสตา สมฺปโยเคน,

ปณฺฑิโตปฺปวสีทติ.

๑๒๘.

มาตา ปุตฺตกรํ ปาปํ,

สิสฺสปาปํ คุรุกตา;

ราชา รฏฺกรํ ปาปํ,

ราชปาปํ ปุโรหิโต.

๑๒๙.

อโกเธน ชิเน โกธํ,

อสาธุํ สาธุนา ชิเน;

ชิเน มจฺฉรึ ทาเนน,

สจฺเจนาลีกวาทินํ;

๑๓๐.

อทนฺตํ ทมนํ ทานํ,

ทานํ สพฺพตฺถ สาธกํ;

ทาเนน ปิย วาจาย,

อุนฺนมนฺติ นมนฺติ จ;

๑๓๑.

ทานํ สิเนหเภสชฺชํ,

มจฺเฉรํ โทสโนสธํ;

ทานํ ยสสฺสี เภสชฺชํ,

มจฺเฉรํ กปโณสธํ.

๑๓๒.

พหูนมปฺปสารานํ,

สามคฺคิยา ชยํ ชเย;

ติเณหิ วตฺตเต โยตฺตํ,

เตน นาโคปิ พชฺฌเต.

๑๓๓.

สหาโย อสมตฺโถปิ,

เตชสา กึกริสฺสติ;

นิวาเต ชลิโต อคฺคิ,

สยเม วูปสมฺปติ.

๑๓๔.

น รฺา สมกํ ภุฺเช,

กามโภคํ กุทาจนํ;

อากปฺปํ รส ภุตฺตึวา,

มาลา คนฺธ วิเลปนํ;

วตฺถํ สพฺพอลงฺการํ,

น รฺา สทิสํ กเร.

๑๓๕.

น เม ราชา สขา โหติ,

น ราชา โหติ เมถุโน;

เอโส สามิโก มยฺหนฺติ,

จิตฺเต นิฏฺํ สุถาปเย.

๑๓๖.

นาติทูเร ภเช รฺโ,

นาจฺจาสนฺโนปวาตเก;

อุชุเก นาตินินฺเน จ,

น ภเช อุจฺจมาสเน.

ฉโทเส วชฺเช เสวโก,

ติฏฺเ อคฺคึว สํยโต.

๑๓๗.

คุณี สพฺพฺุ ตุลฺโยปิ,

นโสภติ อนิสฺสโย;

อนคฺฆโมปิ มณิเสฏฺโ,

เหมํ นิสฺสาย โสภติ.

ราชกณฺโฑ นิฏฺิโต.

๗. ปกิณฺณกกณฺโฑ

๑๓๘.

อิตฺถิมิสฺเส กุโตสีลํ,

มํส ภกฺเข กุโตทยา;

สุรา ปาเน กุโตสจฺจํ,

มหาโลเภ กุโตหิรี;

มหาตนฺเท กุโตสิปฺปํ,

มหา โกเธ กุโตธนํ.

๑๓๙.

สุรา โยโค วิกาโล จ,

สมชฺช จรณาลสํ;

ขิฑฺฑาธุตฺโต ปาปมิตฺโต,

โภคนาสมุขา อิเม.

๑๔๐.

ทิวา นาทิกฺขา วตฺตพฺพํ,

รตฺโต นาวจเนน จ;

สฺจเรยฺย ภยา ภีโต,

วเน วนจรี ยถา.

๑๔๑.

ชีวนฺตาปิ มตาปฺจ,

พฺยาเสน ปริกิตฺติตา;

ทุกฺขิโต พฺยาธิโตมูฬฺโห,

อิณวา นิตฺยเสวโก.

๑๔๒.

อนาคตํ ภยํ ทิสฺวา,

ทูรโต ปริวชฺชเย;

อาคตฺจ ภยํ ทิสฺวา,

อ ภีโต โหติ ปณฺฑิโต.

๑๔๓.

นิทฺทาลุโก ปมตฺโตจ,

สุขตฺโต โรควาลโส;

มหิจฺโฉ กมฺมาราโมจ,

สตฺเต เต สตฺถวชฺชิตา.

๑๔๔.

ทุคฺคตํ คจฺฉ เห ลาภ,

ลาภี ลาเภน ปูรติ;

ถเล ปวสฺส ปชฺชุนฺน,

สินฺธุ อาเปน ปูรติ;

นตฺถิทํ กมฺมปฺปธานกํ.

๑๔๕.

น หิ โกจิ กเต กิจฺเจ,

กตฺตารํ สมุเปกฺขเต;

ตสฺมา สพฺพานิ กิจฺจานิ,

สาว เสเสน การเย.

๑๔๖.

ตูลํ สลฺลหุกํ โลเก,

ตโต จาปลฺล-ชาติโก;

ตโต วุฑฺฒ มโนวาโท,

ปมตฺโต พุทฺธสาสเน.

๑๔๗.

ปาสาณฉตฺตํ ครุกํ,

ตโต เทวานจิกฺขณํ;

ตโต วุฑฺฒานโมวาโท,

ตโต พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๔๘.

กายสฺส ทกฺขิณ หตฺโถ,

โทโส เอตฺถ กนิฏฺโก;

กณฺณ ฆานาน-มกฺขีนํ,

วาโม ตุ ปาท-ปาสโก.

๑๔๙.

ตมฺพูลสฺส มชฺฌ ปตฺเต,

กุเวโร รกฺขตี สทา;

มูลมฺหิ รกฺขติ ยกฺโข,

อคฺคมฺหิ กาลกณฺณิกา;

ตานิ ภุฺเชยฺย ฉินฺทิตฺวา,

สิรี เอวํ ปวฑฺฒติ.

๑๕๐.

สมฺปุณฺณรกฺโข พฺรหฺมาว,

อจฺจุรกฺโข จ พิสฺสโณ;

ตสฺมา หิ เต ปูชยนฺตุ,

สทา มาเนนฺติ ตํ นรํ.

๑๕๑.

โคณา หิ สพฺพคิหีนํ,

โปสกา โภคทายกา;

ตสฺมา หิ มาตา ปิตูว,

มานเย สกฺกเรยฺย จ.

๑๕๒.

เยจ ขาทนฺติ โคมํสํ,

มาตุ มํสํว ขาทเร;

มเตสุ เตสุ คิชฺฌานํ,

ทเท โสเต จ วาหเย.

๑๕๓.

คุรุสิทฺโธ สิปฺปารมฺโภ,

รวิ โสกฺรา จ มชฺฌิโม;

น สิปฺโป พุทฺธจนฺทโร,

โสรี องฺคาจ มรณํ.

๑๕๔.

อฏฺมิยํ คุรุํ หนฺติ,

สิสฺสํ หนฺติ จตุทฺทสึ;

สิปฺปํ หนฺติ ทส สิปฺปํ,

มาตาปิตา จ ปุณฺณมึ.

๑๕๕.

นาฬิกํ สตฺต นภุฺเช,

น ลาพุํ นวมํ ตถา;

ทฺวาทส ปฺรินฺนํตฺริมินํ,

ภุฺเช สิปฺปํ วินสฺสติ.

๑๕๖.

เอกํ จเช กุลอตฺถํ,

คามสฺสตฺถํ กุวํ จเช;

คาม จเช ชนปทตฺถํ,

อตฺตตฺถํ ปถวึ จเช.

๑๕๗.

เทสํ โอสฺสชฺช คจฺฉนฺติ,

สีโห สปฺปุริโส คโช;

ตตฺเถว นิธนํ ยนฺติ,

กาโก กาปุริโส มิโค.

๑๕๘.

ยมฺหิ ปเทเส น มาโน,

น เปมํ น จ พนฺธวา;

น จ วิชฺชาคาโห โกจิ,

น ตตฺถ วสนํ กเร.

๑๕๙.

จรตฺเยเกน ปาเทน,

ติฏฺตฺเยเกน ปณฺฑิโต;

อ นิสมฺม ปรํ านํ,

น ปุพฺพมาลยํ ชเห.

๑๖๐.

ธน ธฺ ปโยเคสุ,

ตถา วิชฺชาคเมสุ จ;

ทูเตสุ อปจาเรสุ,

จชฺชา ลชฺชา ตทา ภเว.

๑๖๑.

ทฺวิ คุโณ ถีนมาหาโร,

พุทฺธิจาปิ จตุคฺคุโณ;

ฉคฺคุโณ โหติ วายาโม,

กาโมตฺวฏฺ-คุโณ ภเว.

๑๖๒.

ปพฺเพ ปพฺเพ กเมนุจฺฉุ,

วิเสสรสวาคฺคโต;

ตถา สุเมตฺติโก สาธุ,

วิปรีโตว ทุชฺชโน.

๑๖๓.

กสฺสโก วาณิโช มจฺโจ,

สมโณ สุต สีลวา;

เตสุ วิปุล ชาเตสุ,

รฏฺมฺปิ วิปุลํ สิยา.

๑๖๔.

อสชฺฌาย มลา มนฺตา,

อนุฏฺาน มลา ฆรา;

มลํ วณฺณสฺส โกสชฺชํ,

ปมาโท รกฺขโต มลํ.

๑๖๕.

หีนานํ คจฺฉเต วิตฺตํ,

วีรานํ สนฺตกตฺตนํ;

วทนฺติ จ หีนา ชนา,

ปุพฺพ-กมฺมปฺปธานกา.

๑๖๖.

วทนฺติ เจวํธีรา,

วายมึสุ สพฺพกมฺเม;

น เจ สิชฺฌติ ตํ กมฺมํ,

อ-ผลํ เอว โก โทโส.

๑๖๗.

นีจํ กุลํ นิปฺํ วา,

นิรูปํ นิพลํ สมํ;

อิมํ กาลํ ฉุตฺตกาลํ,

ธนเมว วิเสสกํ.

ปกิณฺณกกณฺโฑ นิฏฺิโต.

ปณฺฑิโต สุชโน กณฺโฑ,

ทุชฺชโน มิตฺต-อิตฺถิ จ;

ราชา ปกิณฺณโก จาติ,

สตฺต-กณฺฑ-วิภูสิตํ.

วิสุทฺธา จาร-เถเรน,

วิสุทฺธาราม-วาสินา;

สพฺพ-กุลานมตฺถาย,

วิโสธิตํ ปถกฺขเย.