📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
โลกนีติ
๑. ปณฺฑิตกณฺโฑ
โลกนีตึ ¶ ปวกฺขามิ,
นานาสตฺถสมุทฺธฏํ;
มาคเธเนว สงฺเขปํ,
วนฺทิตฺวา รตนตฺถยํ.
นีติโลเก ปุริสสฺส สาโร,
มาตา ปิตา อาจริโยจ มิตฺโต;
ตสฺมา หิ นีตึ ปุริโส วิชฺา,
าณี มหา โหติ พหุสฺสุโตจ.
อลสสฺส กุโต สิปฺปํ,
อสิปฺปสฺส กุโต ธนํ;
อธนสฺส กุโต มิตฺตํ,
อมิตฺตสฺส กุโต สุขํ;
อสุขสฺส ¶ กุโต ปฺุํ,
อปฺุสฺส กุโต วรํ.
สิปฺปา สมํ ธนํ นตฺถิ,
สิปฺปํ โจรา นคณฺหเร;
อิธ โลเก สิปฺปํ มิตฺตํ,
ปรโลเก สุขาวหํ.
อปฺปกํ นาติมฺเยฺย,
จิตฺเต สุตํ นิธาปเย;
วมฺมิโกทกพินฺทูว,
จิเรน ปริปูรติ.
ขุทฺโทติ นาติมฺเยฺย,
วิชฺชํ วา สิปฺปเมว วา;
เอกมฺปิ ปริโยทาตํ,
ชีวิตกปฺปการณํ.
เสเล เสเล น มาณิกํ,
คเช คเช น มุตฺติกํ;
วเน วเน น จนฺทนํ,
าเน าเน น ปณฺฑิตํ.
ปณฺฑิโต สุตสมฺปนฺโน,
ยตฺถ อตฺถีติ เจ สุโต;
มหุสฺสาเหน ¶ ตํ านํ,
คนฺตพฺพํว สุเตสินา.
สิเน สิปฺปํ สิเน ธนํ,
สิเน ปพฺพตมารุหํ;
สิเน กามสฺส โกธสฺส,
อิเม ปฺจ สิเน สิเน.
สุติ สมฺมุติ สงฺขฺยาจ,
โยคา นีติ วิเสสกา;
คนฺธพฺพา คณิกา เจว,
ธนุ เพทา จ ปูรณา.
ติกิจฺฉา อิติหาสา จ,
โชติ มายา จ ฉนฺทติ;
เกตุ มนฺตา จ สทฺทา จ,
สิปฺปาฏฺารสกา อิเม.
อปุฏฺโ ปณฺฑิโต เภรี,
ปชฺชุนฺโน เม โหติ ปุจฺฉิโต;
พาโล ปุฏฺโ อปุฏฺโปิ,
พหุมฺปิ ภณเต สทา.
โปตฺถเกสุ จ ยํ สิปฺปํ,
ปรหตฺเถสุ ยํ ธนํ;
ยถากิจฺเจ ¶ สมุปฺปนฺเน,
น ตํ สิปฺปํ น ตํ ธนํ.
ชลปฺปมาณํ กุมุทฺทนาลํ,
กุลปฺปมาณํ วินโย ปมาณํ;
พฺยตฺติปฺปมาณํ กถีตวากฺยํ,
ปถวิยา ปมาณํ ติณ มิลาตํ.
อปฺปสฺสุโต สุตํ อปฺปํ,
พหุํ มฺติ มานวา;
สินฺธูทกํ อปสฺสนฺโต,
กูเป โตยํว มณฺฑุโก.
ปถมํ ปราชเย สิปฺปํ,
ทุติยํ ปราชเย ธนํ;
ตติยํ ปราชเย ธมฺมํ,
จตุตฺถํ กึ กริสฺสติ.
พฺยตฺต ปุตฺร กิมลโส,
อพฺยตฺโต ภารหารโก;
พฺยตฺตโก ปูชิโต โลเก,
พฺยตฺต ปุตฺร ทิเน ทิเน.
มาตา เวรี ปิตา สตฺรุ,
เกน พาเล น สิกฺขิตา;
สภามชฺเฌ ¶ น โสภนฺติ,
หํสมชฺเฌ พโกยถา.
กณฺฏกํ คิริ โก ติกฺขติ,
โก อฺชนํ มิคกฺขิกํ;
อุปฺปถํ ปลฺลเล โก สุคนฺธํ,
กุล-ปุตฺต-รูโป โก ปวตฺตติ;
สามํ-ภาโว.
น รสํ อโกตมฺพุลํ,
อธนสฺส, ลงฺกตมฺปิ;
อโลนกนฺตุ พฺยฺชนํ,
พฺยากรณํ อสิปฺปสฺส.
สุสฺสุสา สุตสมฺปนฺโน,
สุตาปฺาย ปวฑฺฒติ;
ปฺาย อตฺถํ ชานาติ,
าโต อตฺโถ สุขาวโห.
โภชนํ เมถุนํ นิทฺทา,
โคเณ โปเสปิ วิชฺชติ;
วิชฺชา วิเสโส โปสสฺส,
ตํ หีโน โคสโม ภเว.
นตฺถิ วิชฺชาสมํมิตฺตํ,
นจ พฺยาธิสโม ริปุ;
นจ ¶ อตฺตสมํ เปมํ,
นจ กมฺมสมํ พลํ.
หํโส มชฺเฌ น กากานํ,
สีโห คุนฺนํ น โสภเต;
คทฺรภมชฺเฌ ตุรงฺโค,
พาลมชฺเฌ จ ปณฺฑิโต.
ยาวชีวมฺปิ เจ พาโล,
ปณฺฑิตํ ปยิรุปาสติ;
น โส ธมฺมํ วิชานาติ,
ทพฺพิ สูปรสํ ยถา.
มุหุตฺตมปิ เจ วิฺู,
ปณฺฑิตํ ปยิรุปาสติ;
ขิปฺปํ ธมฺมํ วิชานาติ,
ชิวฺหา สูปรสํ ยถา.
วินา สตฺถํ น คจฺเฉยฺย,
สูโร สงฺคามภูมิยํ;
ปณฺฑิตฺวาทฺธคู วาณิโช,
วิเทสคมโน ตถา.
ธนนาสํ มโนตาปํ,
ฆเร ทุจฺจริตานิ จ;
วฺจนฺจ ¶ อวมานํ,
ปณฺฑิโต น ปกาสเย.
ปตฺตานุรูปกํ วากฺยํ,
สภาวรูปกํ ปิยํ;
อตฺตานุรูปกํ โกธํ,
โย ชานาติ ส ปณฺฑิโต.
อ-ธนสฺส รสํ ขาทา,
อ-พลสฺส หถา นรา;
อ-ปฺสฺส วากฺย-กถา,
อุมฺมตฺตก-สมา อิเม.
อนวฺหายํ คมยนฺโต,
อ-ปุจฺฉา พหุ-ภาสโก;
อตฺต-คุณํ ปกาเสนฺโต,
ติ-วิธํ หีน-ลกฺขณํ.
อปฺป-รูโป พหุํ ภาโส,
อปฺป-ปฺโ ปกาสิโต;
อปฺป-ปูโร ฆโฏ โขเภ,
อปฺป-ขีรา คาวี จเถ.
มณฺฑูเกปิ อุกฺเร สีเห,
กากคฺคเห ปิเย ปิเย;
อ-ปณฺฑีปิ ¶ ปณฺฑี หุตฺวา,
ธีรา ปุจฺเฉ วเย วเย.
มณฺฑูเกปิ อุกฺเร สีเห,
สูกเรปิ อุเห ทีเป;
พิฬาเร สทิเส พฺยคฺเฆ,
สพฺพ ธีเร สิปฺป-สเม.
น ติตฺติ ราชา ธนมฺหิ,
ปณฺฑิโตปิ สุ-ภาสิเต;
จกฺขุํปิ ปิย-ทสฺสเน,
ชเล สาคโร น ติตฺติ.
รูป-โยพฺพน-สมฺปนฺนา,
วิสาถ-กุถ-สมฺภวา;
วิชฺชา-หีนา น โสภนฺติ,
นิคนฺธา อิว กึสุกา.
หีเน ปุตฺโต ราชามจฺโจ,
พาล-ปุตฺโต จ ปณฺฑิโต;
อ-ธนสฺส ธนํ พหุ,
ปุริสานํ น มฺถ.
โย สิปฺป-โลเภน,
พหุํ คณฺหาติ ตํ สิปฺปํ;
มูโคว ¶ สุปินํ ปสฺสํ,
กเถตุมฺปิ น อุสฺสเห.
ภิชฺเชตุํ กุมฺภกาโร,
โสเภตุํ กุมฺภ ฆฏฺฏติ;
น ขิปิตุํ อปาเยสุ,
สิสฺสานํ วุฑฺฒิ-การณา.
ตคฺครฺจ ปลาเสน,
โย นโร อุปนยฺหติ;
ปตฺตาปิ สุรภิ วายนฺติ,
เอวํ ธีรูปเสวนา.
ปณฺฑิตกณฺโฑ นิฏฺิโต.
สุชนกณฺโฑ
สพฺภิเรว สมาเสถ,
สพฺภิ กุพฺเพถ สนฺถวํ;
สตํ สทฺธมฺมมฺาย,
เสยฺโย โหติ น ปาปิโย.
จช ทุชฺชน สํสคฺคํ,
ภช สาธุ สมาคมํ;
กร ปฺุมโหรตฺตึ,
สร นิจฺจมนิจฺจตํ.
ยถา ¶ อุทุมฺพรปกฺกา,
พหิรตฺตกเมวจ;
อนฺโต กิมีหิ สมฺปุณฺณา,
เอวํ ทุชฺชนหทฺทยา.
ยถาปิ ปนสาปกฺกา,
พหิ กณฺฑกเมว จ;
อนฺโต อมตสมฺปนฺนา,
เอวํ สุชนหทยา.
สุกฺโขปิ จนฺทนตรุ น ชหาติ คนฺธํ,
นาโค คโต นรมุเข น ชหาติ ลีฬํ;
ยนฺตาคโต มธุรสํ น ชหาติ อุจฺฉุ,
ทุกฺโขปิ ปณฺฑิตชโน น ชหาติ ธมฺมํ.
สีโห นาม ชิฆจฺฉาปิ,
ปณฺณาทีนิ น ขาทติ;
สีโห นาม กิโสจาปิ,
นาคมํสํ น ขาทติ.
กุล-ชาโต กุล-ปุตฺโต,
กุล-วํส-สุรกฺขโต;
อตฺตนา ทุกฺข-ปตฺโตปิ,
หีน-กมฺมํ น การเย.
จนฺทนํ ¶ สีตลํ โลเก,
ตโต จนฺทํว สีตลํ;
จนฺท-จนฺทนสีตมฺหา,
สาธุ วากฺยํ สุภาสิตํ.
อุเทยฺย ภาณุ ปจฺฉิเม,
เมรุราชา นเมยฺยปิ;
สีตลา นรกคฺคิปิ,
ปพฺพตคฺเค จ อุปฺปลํ.
วิกเส น วิปรีตํ,
สาธุวายฺยํ กุทาจนํ.
สุขา รุกฺขสฺส ฉายาว,
ตโต าติ มาตา ปิตุ;
ตโต อาจริโย รฺโ,
ตโต พุทฺธสฺสเนกธา.
ภมรา ปุปฺผมิจฺฉนฺติ,
คุณมิจฺฉนฺติ สุชนา;
มกฺขิกา ปูติมิจฺฉนฺติ,
โทสมิจฺฉนฺติ ทุชฺชนา.
มาตาหีนสฺส ทุพฺภาสา,
ปิตาหีนสฺส ทุกฺริยา;
อุโภ ¶ มาตา ปิตา หีนา,
ทุพฺภสาจ ทุกีริยา.
มาตา เสฏฺสฺส สุภาสา,
ปิตา เสฏฺสฺส สุกฺริยา;
อุโภ มาตา ปิตา เสฏฺา,
สุภาสาจ สุกีริยา.
สงฺคาเม สูร-มิจฺฉนฺติ,
มนฺตีสุ อกูตูหลํ;
ปิยฺจ อนฺนปาเนสุ,
อตฺเถ ชาเต จ ปณฺฑิตํ.
สุนโข สุนขํ ทิสฺวา,
ทนฺตํ ทสฺเสติ หึสิตุํ;
ทุชฺชโน สุชนํ ทิสฺวา,
โรสยํ หึสมิจฺฉติ.
มา จ เวเคน กิจฺจานิ,
กโรสิ การาเปสิ วา;
สหสา การิตํ กมฺมํ,
มนฺโท ปจฺฉานุตปฺปติ.
โกธํ วิหิตฺวา น กทาจินโสเจ,
มกฺขปฺปหานํ อิสโย อวณฺณยุํ;
สพฺเพส ¶ ผารุส-วจํ ขเมถ,
เอตํ ขนฺตึ อุตฺตมมาหุ สนฺโต.
ทุกฺโข นิวาโส สมฺพาเธ,
าเน อสุจิสงฺกเต;
ตโต อริมฺหิ อปฺปิเย,
ตโตปิ อกตฺุนา.
โอวาเทยฺยานุสาเสยฺย,
คาปกา จ นิวารเย;
สตฺหิ โส ปิโย โหติ,
อสตํ โหติ อปฺปิโย.
อุตฺตมตฺตนิวาเตน,
สูรํ เภเทน นิชฺชเย;
นีจํ อปฺปก ทาเนน,
วีริเยน สมํ ชเย.
น วิสํ วิสมิจฺจาหุ,
ธนํ สงฺฆสฺส อุจฺจเต;
วิสํ เอกํว หนติ,
สพฺพํ สงฺฆสฺส สนฺตกํ.
ชวเน ภทฺรํ ชานนฺติ,
พลิทฺทฺจ วาเหนา;
ทุเหน ¶ เธนุํ ชานนฺติ,
ภาสมาเนน ปณฺฑิตํ.
ธนมปฺปมฺปิ สาธูนํ,
กูเป วาริว นิสฺสโย;
พหุํ อปิ อสาธูนํ,
นจ วารีว อณฺณเว.
นชฺโช ปิวนฺติ โน อาปํ,
รุกฺขา ขาทนฺติ โน ผลํ;
วสฺสนฺติ กฺวจิ โน เมฆา,
ปรตฺถาย สตํ ธนํ.
อปตฺเถยฺยํ น ปตฺเถยฺย,
อ จินฺเตยฺยํ น จินฺตเย;
ธมฺมเมว สุจินฺเตยฺย,
กาลํ โมฆํ น อจฺจเย.
อจินฺติตมฺปิ ภวติ,
จินฺติตมฺปิ วินสฺสติ;
น หิ จินฺตามยา โภคา,
อิตฺถิยา ปุริสสฺสวา.
อสนฺตสฺส ปิโย โหติ,
สนฺเต น กุรุเต ปิยํ;
อสตํ ¶ ธมฺมํ โรเจติ,
ตํ ปราภวโต มุขํ.
สุชนกณฺโฑ นิฏฺิโต.
๔. พาลทุชฺชนกณฺโฑ
อติปฺปิโย น กาตพฺโพ,
ขโล โกตูหลํ กโร;
สิรสา วหฺยมาโนปิ,
อฑฺฒปูโร ฆโฏ ยถา.
สปฺโป ทุฏฺโ ขโล ทุฏฺโ,
สปฺโป ทุฏฺตโร ขโล;
มนฺโตสเธหิ โส สปฺโป,
ขโล เกนุปสมฺมติ.
โย พาโล มฺติ พาลฺยํ,
ปณฺฑิโต วาปิ เตน โส;
พาโลว ปณฺฑิตมานี,
โส เว พาโลติ วุจฺจติ.
มธุํว มฺตี พาโล,
ยาว ปาปํ น ปจฺจติ;
ยทาจ ¶ ปจฺจตี ปาปํ,
อถ ทุกฺขํ นิคจฺฉติ.
น สาธุ พลวา พาโล,
สหสา วินฺทเต ธนํ;
กายสฺส เภทา ทุปฺปฺโ,
นิรยํ โสปปชฺชติ.
ฆเร ทุฏฺโ จ มูสีโก จ,
วเน ทุฏฺโ จ วานโร;
สกุเณ จ ทุฏฺโ กาโก,
นเร ทุฏฺโจ พฺราหฺมโณ.
ทีฆา ชาครโต รตฺติ,
ทีฆํ สนฺตสฺส โยชนํ;
ทีโฆ พาลาน สํสาโร,
สทฺธมฺมํ อ-วิชานตํ.
ติล มตฺตํ ปเรสํว,
อปฺป โทสฺจ ปสฺสติ;
นาฬิเกรมฺปิ สโทสํ,
ขล-ชาโต น ปสฺสติ.
นตฺตโทสํ ปเร ชฺา,
ชฺา โทสํ ปรสฺสตุ;
คุยฺเห ¶ กุมฺโม องฺคานิ,
ปร โทสฺจ ลกฺขเย.
ปณฺฑิตสฺส ปสํสาย,
ทณฺโฑ พาเลน ทียเต;
ปณฺฑิโต ปณฺฑิเตเนว,
วณฺณิโตว สุวณฺณิโต.
ลุทฺธํ อตฺเถน คณฺเหยฺย,
ถทฺธํ อฺชลิ กมฺมุนา;
ฉนฺทานุวตฺติยา มูฬฺหํ,
ยถาภูเตน ปณฺฑิตํ.
พาลทุชฺชนกณฺโฑ นิฏฺิโต.
๔. มิตฺตกณฺโฑ
หิตกาโร ปโร พนฺธุ,
พนฺธูปิ อหิโต ปโร;
อ หิโต เทหโช พฺยาธิ,
หิตํ อรฺโมสธํ.
ปโรกฺเข คุณ-หนฺตารํ,
ปจฺจกฺเข ปิยวาทินํ;
วชฺเชยฺย ¶ ตาทิสํ มิตฺตํ,
วิสกุมฺเภ ยถา มธุํ.
ธนหีเน จเช มิตฺโต,
ปุตฺตทารา สโหทรา;
ธนวนฺตํว เสวนฺติ,
ธนํ โลเก มหา สขา.
ชาเนยฺย เปเสน ภจฺจํ,
พนฺธุํ วาปิ ภยาคเต;
อปฺปกาสุ ตถา มิตฺตํ,
ทารฺจ วิภวกฺขเย.
โส พนฺธุ โย หิเต ยุตฺโต,
ปิตโร โหนฺติ โปสโก;
ตํ มิตฺตํ ยตฺถ วิสฺสาโส,
สา ภริยา จ ยสฺส นิพฺพูติ.
น วิสฺสเส อ-วิสฺสตฺตํ,
มิตฺตฺจาปิ น วิสฺสเส;
กทาจิ กุปิโต มิโต,
สพฺพํ โทสํ ปกาสเย.
สกึ ทุฏฺฺจ โย มิตฺตํ,
ปุน สนฺธิตุมิจฺฉติ;
โส ¶ มจฺจุํ อุปคณฺหาติ,
คพฺภมสฺสตรี ยถา.
วเห อ-มิตฺตํ ขนฺเธน,
ยาว กาโล อนาคโต;
ตเมว อาคเต กาเล,
เสเล ภินฺเท ฆฏํ อิว.
อิณเสโส อคฺคิเสโส,
สตฺรุเสโส ตเถว จ;
ปุนปฺปุนํ วิวฑฺฒนฺติ,
ตสฺมา เสสํ น การเย.
ปทุมํว มุขํ ยสฺส,
วาจา จนฺทน สีตลา;
ตาทิสํ โนปเสเวยฺย,
หทเยตุ หลาหลํ.
น เสเว ผรุสํ สามึ,
นจ เสเวยฺย มจฺฉรึ;
ตโต อปคฺคณฺหํ สามึ,
เนว นิคฺคหิตํ ตโต.
สิงฺคี ปฺาส หตฺเถน,
วชฺเช สเตน วาชินํ;
หตฺถึ ¶ ทนฺตึ สหสฺเสน,
เทส จาเคน ทุชฺชนํ.
กุเทสฺจ กุมิตฺตฺจ,
กุกุลฺจ กุพนฺธวํ;
กุทารฺจ กุทาสฺจ,
ทูรโต ปริวชฺชเย.
โรคาตุเร จ ทุพฺภิกฺเข,
พฺยสเน สตฺตุ วิคฺคเห;
ราชทฺวาเร สุสาเน จ,
เย ติฏฺนฺติ สุมิตฺตกา.
สีตวาโจ พหุมิตฺโต,
ผรุโส อปฺปมิตฺตโก;
อุปมํ เอตฺถ าตพฺพา,
จนฺท-สูริย-ราชูนํ.
มิตฺตกณฺโฑ นิฏฺิโต.
๕. อิตฺถิกณฺโฑ
โกกิลานํ สทฺทํ รูปํ,
นารีรูปํ ปติพฺพตา;
วิชฺชา ¶ รูปํ อ-รูปานํ,
ขมา รูปํ ตปสฺสินํ.
อิตฺถีนฺจ ธนํ รูปํ,
ปุริสานํ วิชฺชา ธนํ;
ภิกฺขูนฺจ ธนํ สีลํ,
ราชานฺจ ธนํ พลํ.
ตปสฺสิโน กิสา โสภา,
ถูลา โสภา จตุปฺปทา;
ปุริสา วิชฺชวา โสภา,
อิตฺถี โสภาส สามิกา.
ปฺจ รตฺยา สุคนฺธพฺพา,
สตฺต รตฺยา ธนุคฺคหา;
เอก มาสา สุภริยา,
อฑฺฒ มาสา สิสฺสา มลา.
หึ รมติ ปง,
หง รมติ โปก.
ถี รมติ ปุ,
ขุ รมติ ธํ.
ชิณฺณมนฺนํ ปสํเสยฺย,
ทารฺจ คตโยพฺพนํ;
รณา ปุนาคตา สูรํ,
สสฺสฺจ เคหมาคตํ.
ทฺวตฺติ-ปติกา ¶ นารี จ,
ภิกฺขุ ทฺวตฺติ-วิหาริโก;
ทฺวตฺติ-ปาส-มุตฺโต ปกฺขี,
กต-มายา พหูถรํ.
ทุชฺชนํ ปหาราทเม,
มิตฺตํ ทเม อ-ภาณิกา;
อิตฺถิฺจ พฺยสนา ทเม,
ราคินํ อปฺป โภชนา.
น รตฺติ วินา จนฺทิมา,
วีจึ วินา จ อณฺณโว;
หํสํ วินา โปกฺขรณี,
ปตึ กฺาจ โสภเต.
ปตินา ชนิโต โภโค,
อิตฺถิยาว สํโคปฺปิโต;
ปุริโสว หิ ปธาโน,
อิตฺถี สุตฺตํว สูจิยา.
สพฺพานที วงฺกนที,
สพฺเพ กฏฺมยา วนา;
สพฺพิตฺถิโย กเร ปาปํ,
ลภมาเน นิวาตเก.
วิวาทสีลึ ¶ อุสูยภาณินึ,
สมฺปสฺสตณฺหึ พหุปากภุตฺตินึ;
อคฺคนฺตภุตฺตึ ปรเคหวาสินึ,
นารึ จเช ปุตฺตสตมฺปิ ปูมา.
ภุตฺเตสุ มณฺเฑสุ ชนีว กนฺตินี,
คุยฺเหจ าเน ภคินีว หิริณี;
กมฺเมสุ ปตฺเตสุ กโรติ ทาสีว,
ภเยสุ มนฺตี สยเนสุ รามเย;
รูปีสุ สิกฺขี กุปเนสุ ขนฺตินี,
สา นารี เสฏฺาติ วทนฺติ ปณฺฑิตา;
กายสฺส เภทาจ ทิเวภเวยฺย สา.
สามา มิคกฺขี ตนุมชฺฌคตฺตา,
สูรู สุเกสี สมทนฺตปนฺตี;
คมฺภีรนาภี ยุวตี สุสีลี,
หีเน กุเล ชาตาปิ วิวาหฺยา.
สรทํรตุ-กาลานํ,
ภริยานํ รูปวตี;
เชฏฺโ ปธานํ ปุตฺตานํ,
ทิสานํ อุตฺตราทิสา.
ยา อิจฺเฉ ปุริโส โหตุํ,
ชาติ ชาติ ปุนปฺปุนํ;
สามิกํ ¶ อปจาเยยฺย,
อินฺทํว ปาริจาริกา.
โย อิจฺเฉ ปุริโส โหตุํ,
ชาติ ชาติ ปุนปฺปุนํ;
ปรทานํ วิวชฺเชยฺย,
โธตปาโทว กทฺทมํ.
อติกฺกนฺต วโย โปโส,
อาเนติ ติมฺพรุตฺตนึ;
ตสฺสา อิสฺสา อสทฺธาติ,
ตํ ปราภวโต มุขํ.
อิตฺถิกณฺโฑ นิฏฺิโต.
๖. ราชกณฺโฑ
เอกยามํ สเย ราชา,
ทฺวิยามฺเว ปณฺฑิโต;
ฆราวาโส ติยามํว,
จตุยามํ ตุ ยาจโก.
ธนวา สุตวา ราชา,
นที เวชฺโช จิเมปฺจ;
ยตฺถ ¶ เทเส น วิชฺชนฺติ,
น ตตฺถ ทิวสํ วเส.
ยสฺมึ ปเทเส น มาโน,
น เปมํ นจ พนฺธวา;
นจ วิชฺชาคโม โกจิ,
น ตตฺถ ทิวสํ วเส.
อปุตฺตกํ ฆรํ สฺุํ,
รฏฺํ สฺุํ อราชกํ;
อ สิปฺปสฺส มุขํ สฺุํ,
สพฺพ สฺุํ ทลิทฺทกา.
ธนมิจฺเฉยฺย วาณิชฺโช,
วิชฺชมิจฺเฉ ภเชสุตํ;
ปุตฺตมิจฺเฉ ตรุณิตฺถึ,
ราชามจฺจํ วสํ คเม.
นฏฺโยติ อสนฺตุฏฺโ,
สนฺตุฏฺโ จ มหีปติ;
ลชฺชา จ คณิกา นฏฺา,
นิลฺลชฺชา กุลธีติกา.
ปกฺขีนํ พลมากาโส,
มจฺฉานมุทกํ พลํ;
ทุพฺพลสฺส ¶ พลํ ราชา,
กุมารานํ รุทํ พลํ.
ขมา ชาคริยุฏฺานํ,
สํวิภาโค ทยิกฺขณา;
นายกสฺส คุณา เอเต,
อิจฺฉิตพฺพา สตํ คุณา.
สกึ วทนฺติ ราชาโน,
สกึ สมณพฺราหฺมณา;
สกึ สปฺปุริสา โลเก,
เอส ธมฺโม สนนฺตโน.
อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ,
อสฺโต ปพฺพชิโต น สาธุ;
ราชา อนิสมฺมการี น สาธุ,
ปณฺฑิโต โกธโน ตํปิ น สาธุ.
พหโว ยตฺถ เนตฺตาโร,
สพฺเพ ปณฺฑิตมานิโน;
สพฺเพ มหตฺตมิจฺฉนฺติ,
เตสํ กมฺมํ วินสฺสติ.
อายํ ขยํ สยํ ชฺา,
ราชา สยํ กตากตํ;
นิคฺคเห ¶ นิคฺคเหตพฺพํ,
ปคฺคเห ปคฺคหารหํ.
ปิฏฺิโตกฺกํ นิเสเวยฺย,
กุจฺฉินาว หุตาสนํ;
สามิกํ สพฺพภาเคน,
ปรโลกํ อโมหวา.
อคฺคิ อาโป อิตฺถิมูฬฺโห,
สปฺโป ราช-กุลานิจ;
อปยนฺเตน คนฺตพฺพา,
อจฺเจก-ปาณหารกา.
ปทุฏฺ-ภริย-สํวาโส,
ปทุฏฺ จิตฺต ทาสโก;
ส-สปฺเป จ ฆเร วาโส,
มจฺจุ เอว น สํสโย.
มูฬฺห สิสฺโส ปเทเสน,
กุนารี ภรเณน จ;
อสตา สมฺปโยเคน,
ปณฺฑิโตปฺปวสีทติ.
มาตา ปุตฺตกรํ ปาปํ,
สิสฺสปาปํ คุรุกตา;
ราชา ¶ รฏฺกรํ ปาปํ,
ราชปาปํ ปุโรหิโต.
อโกเธน ชิเน โกธํ,
อสาธุํ สาธุนา ชิเน;
ชิเน มจฺฉรึ ทาเนน,
สจฺเจนาลีกวาทินํ;
อทนฺตํ ทมนํ ทานํ,
ทานํ สพฺพตฺถ สาธกํ;
ทาเนน ปิย วาจาย,
อุนฺนมนฺติ นมนฺติ จ;
ทานํ สิเนหเภสชฺชํ,
มจฺเฉรํ โทสโนสธํ;
ทานํ ยสสฺสี เภสชฺชํ,
มจฺเฉรํ กปโณสธํ.
พหูนมปฺปสารานํ,
สามคฺคิยา ชยํ ชเย;
ติเณหิ วตฺตเต โยตฺตํ,
เตน นาโคปิ พชฺฌเต.
สหาโย อสมตฺโถปิ,
เตชสา กึกริสฺสติ;
นิวาเต ¶ ชลิโต อคฺคิ,
สยเม วูปสมฺปติ.
น รฺา สมกํ ภฺุเช,
กามโภคํ กุทาจนํ;
อากปฺปํ รส ภุตฺตึวา,
มาลา คนฺธ วิเลปนํ;
วตฺถํ สพฺพอลงฺการํ,
น รฺา สทิสํ กเร.
น เม ราชา สขา โหติ,
น ราชา โหติ เมถุโน;
เอโส สามิโก มยฺหนฺติ,
จิตฺเต นิฏฺํ สุถาปเย.
นาติทูเร ภเช รฺโ,
นาจฺจาสนฺโนปวาตเก;
อุชุเก นาตินินฺเน จ,
น ภเช อุจฺจมาสเน.
ฉโทเส วชฺเช เสวโก,
ติฏฺเ อคฺคึว สํยโต.
คุณี สพฺพฺุ ตุลฺโยปิ,
นโสภติ อนิสฺสโย;
อนคฺฆโมปิ ¶ มณิเสฏฺโ,
เหมํ นิสฺสาย โสภติ.
ราชกณฺโฑ นิฏฺิโต.
๗. ปกิณฺณกกณฺโฑ
อิตฺถิมิสฺเส กุโตสีลํ,
มํส ภกฺเข กุโตทยา;
สุรา ปาเน กุโตสจฺจํ,
มหาโลเภ กุโตหิรี;
มหาตนฺเท กุโตสิปฺปํ,
มหา โกเธ กุโตธนํ.
สุรา โยโค วิกาโล จ,
สมชฺช จรณาลสํ;
ขิฑฺฑาธุตฺโต ปาปมิตฺโต,
โภคนาสมุขา อิเม.
ทิวา นาทิกฺขา วตฺตพฺพํ,
รตฺโต นาวจเนน จ;
สฺจเรยฺย ภยา ภีโต,
วเน วนจรี ยถา.
ชีวนฺตาปิ มตาปฺจ,
พฺยาเสน ปริกิตฺติตา;
ทุกฺขิโต ¶ พฺยาธิโตมูฬฺโห,
อิณวา นิตฺยเสวโก.
อนาคตํ ภยํ ทิสฺวา,
ทูรโต ปริวชฺชเย;
อาคตฺจ ภยํ ทิสฺวา,
อ ภีโต โหติ ปณฺฑิโต.
นิทฺทาลุโก ปมตฺโตจ,
สุขตฺโต โรควาลโส;
มหิจฺโฉ กมฺมาราโมจ,
สตฺเต เต สตฺถวชฺชิตา.
ทุคฺคตํ คจฺฉ เห ลาภ,
ลาภี ลาเภน ปูรติ;
ถเล ปวสฺส ปชฺชุนฺน,
สินฺธุ อาเปน ปูรติ;
นตฺถิทํ กมฺมปฺปธานกํ.
น หิ โกจิ กเต กิจฺเจ,
กตฺตารํ สมุเปกฺขเต;
ตสฺมา สพฺพานิ กิจฺจานิ,
สาว เสเสน การเย.
ตูลํ สลฺลหุกํ โลเก,
ตโต จาปลฺล-ชาติโก;
ตโต ¶ วุฑฺฒ มโนวาโท,
ปมตฺโต พุทฺธสาสเน.
ปาสาณฉตฺตํ ครุกํ,
ตโต เทวานจิกฺขณํ;
ตโต วุฑฺฒานโมวาโท,
ตโต พุทฺธสฺส สาสนํ.
กายสฺส ทกฺขิณ หตฺโถ,
โทโส เอตฺถ กนิฏฺโก;
กณฺณ ฆานาน-มกฺขีนํ,
วาโม ตุ ปาท-ปาสโก.
ตมฺพูลสฺส มชฺฌ ปตฺเต,
กุเวโร รกฺขตี สทา;
มูลมฺหิ รกฺขติ ยกฺโข,
อคฺคมฺหิ กาลกณฺณิกา;
ตานิ ภฺุเชยฺย ฉินฺทิตฺวา,
สิรี เอวํ ปวฑฺฒติ.
สมฺปุณฺณรกฺโข พฺรหฺมาว,
อจฺจุรกฺโข จ พิสฺสโณ;
ตสฺมา หิ เต ปูชยนฺตุ,
สทา มาเนนฺติ ตํ นรํ.
โคณา ¶ หิ สพฺพคิหีนํ,
โปสกา โภคทายกา;
ตสฺมา หิ มาตา ปิตูว,
มานเย สกฺกเรยฺย จ.
เยจ ขาทนฺติ โคมํสํ,
มาตุ มํสํว ขาทเร;
มเตสุ เตสุ คิชฺฌานํ,
ทเท โสเต จ วาหเย.
คุรุสิทฺโธ สิปฺปารมฺโภ,
รวิ โสกฺรา จ มชฺฌิโม;
น สิปฺโป พุทฺธจนฺทโร,
โสรี องฺคาจ มรณํ.
อฏฺมิยํ คุรุํ หนฺติ,
สิสฺสํ หนฺติ จตุทฺทสึ;
สิปฺปํ หนฺติ ทส สิปฺปํ,
มาตาปิตา จ ปุณฺณมึ.
นาฬิกํ สตฺต นภฺุเช,
น ลาพุํ นวมํ ตถา;
ทฺวาทส ปฺรินฺนํตฺริมินํ,
ภฺุเช สิปฺปํ วินสฺสติ.
เอกํ ¶ จเช กุลอตฺถํ,
คามสฺสตฺถํ กุวํ จเช;
คาม จเช ชนปทตฺถํ,
อตฺตตฺถํ ปถวึ จเช.
เทสํ โอสฺสชฺช คจฺฉนฺติ,
สีโห สปฺปุริโส คโช;
ตตฺเถว นิธนํ ยนฺติ,
กาโก กาปุริโส มิโค.
ยมฺหิ ปเทเส น มาโน,
น เปมํ น จ พนฺธวา;
น จ วิชฺชาคาโห โกจิ,
น ตตฺถ วสนํ กเร.
จรตฺเยเกน ปาเทน,
ติฏฺตฺเยเกน ปณฺฑิโต;
อ นิสมฺม ปรํ านํ,
น ปุพฺพมาลยํ ชเห.
ธน ธฺ ปโยเคสุ,
ตถา วิชฺชาคเมสุ จ;
ทูเตสุ อปจาเรสุ,
จชฺชา ลชฺชา ตทา ภเว.
ทฺวิ ¶ คุโณ ถีนมาหาโร,
พุทฺธิจาปิ จตุคฺคุโณ;
ฉคฺคุโณ โหติ วายาโม,
กาโมตฺวฏฺ-คุโณ ภเว.
ปพฺเพ ปพฺเพ กเมนุจฺฉุ,
วิเสสรสวาคฺคโต;
ตถา สุเมตฺติโก สาธุ,
วิปรีโตว ทุชฺชโน.
กสฺสโก วาณิโช มจฺโจ,
สมโณ สุต สีลวา;
เตสุ วิปุล ชาเตสุ,
รฏฺมฺปิ วิปุลํ สิยา.
อสชฺฌาย มลา มนฺตา,
อนุฏฺาน มลา ฆรา;
มลํ วณฺณสฺส โกสชฺชํ,
ปมาโท รกฺขโต มลํ.
หีนานํ คจฺฉเต วิตฺตํ,
วีรานํ สนฺตกตฺตนํ;
วทนฺติ จ หีนา ชนา,
ปุพฺพ-กมฺมปฺปธานกา.
น ¶ วทนฺติ เจวํธีรา,
วายมึสุ สพฺพกมฺเม;
น เจ สิชฺฌติ ตํ กมฺมํ,
อ-ผลํ เอว โก โทโส.
นีจํ กุลํ นิปฺํ วา,
นิรูปํ นิพลํ สมํ;
อิมํ กาลํ ฉุตฺตกาลํ,
ธนเมว วิเสสกํ.
ปกิณฺณกกณฺโฑ นิฏฺิโต.
ปณฺฑิโต สุชโน กณฺโฑ,
ทุชฺชโน มิตฺต-อิตฺถิ จ;
ราชา ปกิณฺณโก จาติ,
สตฺต-กณฺฑ-วิภูสิตํ.
วิสุทฺธา จาร-เถเรน,
วิสุทฺธาราม-วาสินา;
สพฺพ-กุลานมตฺถาย,
วิโสธิตํ ปถกฺขเย.