📜
หตฺถวนคลฺลวิหาร ¶ วํโส
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
สฺเนหุตฺตราย หทยา มลมลฺลิกาย,
ปชฺชาลิโต มติทสาย ชินปฺปทีโป;
โมหณฺธการมขิลํ มม นีหรนฺโต,
นิจฺจํ วิภาวยตุ จารุ ปทตฺถราสึ.
ลงฺกาภิสิตฺตวสุธาธิปตีสุ ราชา,
โย โพธิสตฺตคุณวา สิริสงฺฆโพธิ;
ตสฺสาติจารุ จริยา รจนามุเขน,
วกฺกามิ หตฺถวนคลฺลวิหาร วํสํ.
พฺรหฺมนฺวเยนนุคตตฺถมโนมทสฺสี,
ขฺยาเตน สพฺพยติราชธุรนฺธเรน;
วฺยาปาริโตหมิติภานุคตํ กถฺจ,
นิสฺสาย ปุพฺพลิขิตํวิธ วายมามิ.
๔. อรฺณฺถ สุคตาคมสุธาปคานิทฺโธตกุทิฏฺิวิสกลงฺกาย ลํกาย ภควโต องฺคีรสสฺสมหานาควนุยฺยาเน สมิติสมาคตยกฺข รกฺขสโลกวิชยาปทานสฺส สิทฺธกฺเขนฺตภูโต สีหฬมหีมณฺฑลมณฺฑนาย มาโน วิวิธรตนากโรปลกฺขมานมหคฺฆมณิ เภโท มณิ เภโท นาม ชนปโท.
ลทฺธาน สตฺถุ วรณงฺกมนฺลพฺภ,
มานณฺทินา สุมนกูฏสิลุจฺจเยน;
อุสฺสาปิตา วิชยเกตุมตลฺลิเกว,
สุทฺโธรุวาลุกนที ยมลงฺกโรติ.
ลงฺกาย ยกฺขคณนีหรเณ ชินสฺส,
จมฺมาสนุคฺคนหุนาสนผสฺสทาหา;
สํสารรกฺขสวปุพฺภวพุพฺพุลํจ,
ยสฺมึ วิหาติ มหิยงฺคณ ถูปราชา.
๗. ¶
สทามโหฆาย มหาปคาย,
ปานียปานาย สโมสฏานํ;
สมุจฺจโย สารทวาริทานํ,
นูนํ คโต ถาวรถูปรูปํ.
ตสฺสาปคาย วิมลมฺพุนิ ทิสฺสมาน,
มาโลลวิจิตรลํ ปฏิพิมฺพรูปํ;
โภเคหิ เวิย นิชํ ภวนํ ผณีหิ,
ปูชตฺถิเกหิ วิย ราชติ นียมานํ.
๙. ตสฺส มหิยงฺคณ มหา วิหารสฺส ปริยนฺตคามเก เสลาภโย นาม ขตฺติโย ปฏิวสนฺโต ปุตฺตํ ปฏิลภิตฺวา องฺคลกฺขณปากานํ ทสฺเสสิ เต ตสฺส กุมารสฺส องฺคลกฺขณานิ โอโลเกตฺวา ‘‘อยํ กุมาโร ขมกสตฺโต นโหติ. ธฺปฺุลกฺขณสมฺปนฺโน, สกลมฺปิ สีหฬทีปํ เอกจฺฉตฺตํ กริตฺวา มหนฺตมหนฺตานิ อจฺฉริยพฺภุตานิ มหาวีรจริตานิ ทสฺเสสฺสตี’’ติ วฺยากรึสุ.
๑๐. ตโต เสลาภย ขตฺติโย ปุตฺตสฺส อภิเสกาทิสมฺปตฺตึ สุตฺวา โกฏิปฺปตฺตปโมทปรวโสปิ ตสฺมึ กาเล อนุราธปุเร รชฺชํ การยตา ‘‘โวหารติสฺสมหาราชโต กทาจิ เกจิ อุปทฺทโว ชายิสฺสตีติ. ชาตปริสงฺโกตํ กุมารมาทาย มหิยงฺคณมหาวิหาเร โพธิ องฺคเณ ปริตฺตคฺเค สนฺนิปติตสฺส นณฺทมหาเถรปมุขสฺส มหาภิกฺขุสงฺฆสฺส มชฺเฌ นิปชฺชาเปตฺวา ‘‘เอโส เม ภนฺเต กุมาโร มหาสงฺฆสฺส จ มหา โพธิปาทสฺส จ สรณํ คจฺฉติ ตํ สพฺเพปิ ภทนฺตา รกฺขนฺตุ สงฺฆโพธิ นามโก จายํ โหตุ’’ติ มหาสงฺฆสฺส จ โพธิ เทวตาย จ นิยฺยาเทตฺวา ปฏิชคฺคนฺโต กุมารสฺส สตฺตวสฺสิก กาเล กาลมกาสิ.
๑๑. อถ มาตุโล นณฺทมหาเถโร กุมารกํ วิหารมาเนตฺวา ปฏิชคฺคนฺโต เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหาเปตฺวา พาหิรสตฺเถสุ จ ปรมโกจิทํ กาเรสิ. สงฺฆโพธิกุมาโรปิ กตาธิการตฺตา ติกฺขปฺตฺตา จ าณวิฺาณสมฺปนฺโน หุตฺวา วยปฺปตฺโต โลกสฺส โลจเนหินิปิยมานาย รูปสมฺปตฺติยา สวฺชลิปุเฏหิ อสฺสาทิยมานสทาจารคุณ สมฺปตฺติยา จ ปตฺถ ฏ ยโสโฆโส อโหสิ.
๑๒. กิมิห พหุนา?- กาทมฺพินี กทมฺพโต สินิทฺธนีลายตคุณํธมฺมิลฺลกลาเป, ปริปุณฺณหริณงฺกมณฺฑลโต หิลาทกรปสาทโสมฺมคุณํ มุขมณฺฑเล จามีกรปึชรกมฺพุวรโต เมทุโรทารพณฺธุรภาวํ คีวาวยเว, กลฺยาณสิลุจฺจยโต สํหต วิลาสํ อุรตฺถเล, สุรสาธิสาขโต ¶ ปีวรายตลลิตรูปํ กามทานปทานทฺว พาหุยุคเฬ, สมทคนฺธสินฺธุรโต คมนลีฬฺหํ กราการทฺว หตฺถิยุคเฬ, จารุตรถรุจิโรจมานจามีกรมุกุรโต ตทาการํ สชาณุมณฺฑเล ชงฺฆยุคเฬ, นิจฺจา สีนกมลา กมลโต รตฺตโกมฬทลสิรํ จรณยุคเฬ อาทาย โยชยตา ปารมิตาธมฺมสิปฺปิตา นิมฺมิตสฺส ปรมทสฺสนียครูปวิลาสสฺส ตสฺส อตฺตภาวสฺส สํวณฺณนาคนฺถคารวมาวหติ.
เทเห สุลกฺขณยุเต นวโยพฺพนฑฺเฒ,
ตสฺสุชฺชเล จ ปสมาหรโณทเยน;
กา วณฺณนา กมลรูปินิ ชาตรูเป,
โลกุตฺตรํ ปริมลํ ปริโต วหนฺเต.
โทสารโย หทยทุคฺคปุเร วิชิตฺวา,
ตตฺถาภิสิจฺจ สุหทํ วิย ธมฺมภูปํ;
อตฺถานุสาสนิมิมสฺส วทํ คิราย,
ตตฺถปฺปวตฺตยิ สุธี นิชกายกมฺมํ.
อิติ ราชกุมารุปฺปตฺติ ปริจฺเฉโท ปโม.
๑๕. อเถกทา มาตุลมหาเถรา วยปฺปตฺตํ สิริสงฺฆโพธิ กุมารํ ธมฺมสวนาวสาเน อามนฺเตตฺวา เอวมาห, ‘‘กุมาร! มหาภาคเธยฺย! อิทานิ ตฺวมสิ อธีตสุคตาคโม, วิทิตสกล พาหิรสตฺโถ. จตุพฺพิธปณฺฑิจฺจโกฏิปฺปตฺโต, ตถาปิ อภิมานธเน ขตฺติยกุเล ชาติ, สพฺพปตฺถวฺยาปิตา โยพฺพนวิลาเสน สมลงฺกตํ สรีรํ, อปฺปฏิมา รูปสิริ, อมานุสํ พลฺเจติ มหตีย พลวนณฺถ ปรมฺปรา’สพฺพาอวินยาน เมเกกมฺปิ เตสมายตนํ กิมุต สมวาโย?‘‘เยภุยฺเยน สตฺถสลิล วิกฺขาลนาติ นิมฺมลาปิ กาลุสิยมุปยานิ พุทฺธี, อนุชฺฌิตธวลตาปิ สราคาเอว ภวติ นวโยพฺพนคพฺพิตานํ ทิฏฺิ, อปหรติ จ วาตมณฺฑลิ เกว สุกฺขปณฺณํ อุพภุตรโช ภนฺติ อติทูรมตฺตโน อิจฺฉาย โยพฺพนสมเย ปุริสํ ปกติ. อิณฺทฺริยภริณภารินี สตฺตมติทุรนฺตาย มุปโภคมิคตณหิกา ตสฺมา อยเมวานสฺสาทิต วิสย รสสฺส เต กาโล คุรุปเทสสฺส. มทนสรปฺปภารชชฺชริเต หทเย ชลมิว คลติ คุรูนมนุสฺสานํ อการณํฉวติ ทุปฺปกติ โน กุลํวา สุตํ วา มนยสฺส วณฺทนปฺปภโวนทหติ กึ ทหโน? กึวาปสมเหตุนาปิ นาติวณฺฑตโร ภวติ วฑพานโฬ สลิเลน, ตสฺมา คาฬฺหตร มนุสาสีตพฺโพสิ.
๑๖. อปคตมเล หิ มนสิ เอลิกมณิมฺหิ วิย รชนิกรมยุขาปวิสนฺติ, สุขมุปเทสคุณา, คุรุวจนมมลมฺปิ สลิลมิว มหนฺตํ ชานิมุปชนยติ สวนหตํ สูลมิว อภพฺพสฺส, ภพฺพสฺสตุ ¶ กริโน วิย สพฺพาภรณมานนโสภาสมุทยมธิกตร มุปวหติ, อนาทิสิทฺธ ตณฺหากสายิติณฺทฺริยานุจรฺหิ จิตฺตํ นาวหติ กนฺนามานตฺถํ, ตสฺมา ราช กุมารานฺจ ยตีนฺจ สติพเลน อิณฺทฺริยวิชโย ทิฏฺธมฺมิกสมฺปรายิกมฺพิลํ กลฺยาณชาตมุปชนยติ, อิณฺทฺริยวิชโย จ สมฺภวติ คุรุวุทฺโธปเสวาย ตพฺพวนมวิราเธตฺวา ปฏิปชฺชโต, ตสฺมา ตยา อาปาณปริยนฺตํ วตฺถุตฺตยสรณปรายณตา น ปหาตพฺพา.
น ราคาปสฺมารวิโพธนํ วิสยทหนสลิล สํเสวนํ กาตพฺพํ, ปสฺสตู หิ กลฺยาณาภินิเวสิ จกฺขูณฺทฺริยลาฬน ปรวสสฺส สลภสฺส สมุชฺชลิต ทีปสิขาปตนํ โสติณฺทฺริย สุขานุยุตฺตสฺส ตรุณ หรีณสฺส อุสุ ปาตสมฺมุขีภวนํ ฆาณิณฺทฺริย ปรวสสฺส มธุกรสฺส มทวารณกณฺณตาลภนฺนํ รสนิณฺทฺริยตปฺปณวฺยสนิโน ปุถุโลมสฺส พลิสาฆาสวฺยสนํ ผสฺสีณฺทฺริยานุภวนลาลสสฺสมตงฺคชสฺสวาริณิ พณฺธนาปายํ อิเมหิ อิณฺทฺริเยหิ มิลิเตหิ เอกสฺส กามิโน สทิเทว ปฺจนฺนํ, วิสยรสานมุปเสวาย ปตฺตพฺพํ มหนฺตํ ทุกฺขชาลํ กถมุปวณฺณยาม? อิมานิ จ สุภาสิตานิ ปจฺจเวกฺขตุ อนุกฺขณํ วิจกฺขโณ.
นาคาริกํ สุขมุทิกฺขติ กิฺจิ ธีโร,
ชานาติ เทหปฏิชคฺคนมตฺถโตเว;
สํเสวโตปิ ยุวตึ รติโมหิตสฺส,
กณฺฑุยเน วิย พนสฺส สุขาภิมาโน.
โก เสเวยฺย ปรํ โปโส อวมานํ สเหยฺยวว,
น เว กลตฺตนิคฬํ ยทิ ทุกฺขนิพณฺธนํ.
อากฑฺฒมานา จิสิขา สฺมิปํ,
ปรมฺมุขาเยว สทา ปวตฺตา;
ทูรมฺปิ คจฺฉนฺติ คุณํ วิหาย,
ปวตฺตนํ ตาทิสเมว ถีน.
อสนฺถุตํ ตา ปุริสมฺปิ อนฺโต,
กโรนฺติ อาทายกตาว ภิตฺติ;
เนตฺตึ สวลฺลี วิย หณฺถคาปิ,
ทสาสุ สพฺพาสุ จ สงฺกนียา.
อนฺโตรุทฺธา พหิทฺธาปิ นิสฺสาสา วิย นาริโย,
กโรนฺติ นาสเมวสฺส โกธีมาตาสุ วิสฺสเส.
มานส ปาปสํนินฺนํ อปายา วิวฏา นนา,
สมนฺตา ปาปมิตฺตาว โมกฺโข สพฺพภยากถํ.
๒๓. ¶ อปิ จ หทยตรุโกฏร กุฏีโร โกธ กุณฺฑลีน กทาจิ พหิ กาตพฺโพ. อปิ ตุ’ติติกฺขามนฺเตน อจิปฺผณฺทนฺตํ อุปเนตพฺโพ.
สตํ ติติกฺขากวเจ วิคุณฺิตา,
สิยุํ ทุราลาปขคา ขลานํ;
สภาปสํสากุสุมตฺต เมตา,
นิพชฺฌเร ตา คุณ มาลิกาย.
โลกาธิปจฺจํ วิปุเลธเน จ,
มโนนุกูเล ตนเย จ ทาเร;
ลทฺธาปิ ยาเยติ น ชาตุ ติตตึ,
พาเธตุ สาตํ น ปปฺจ ตณฺหา.
วณฺณปฺปสาทา ยสฺสา สุขาว,
ธนา จ หายนฺตุป ชีวิกาจ;
เยนาภิภูตาริปุเนว สตฺตา,
โทสคฺคิ โส เต หทยํ ชหาตุ.
เขโท วิปตฺตีสุ ปฏิกิรยา น,
ตสฺมา น ทีนปฺป กตึ ภเชยฺย;
ปฺานุยาตํ วีริยํ วทนฺติ,
สพฺพตฺถ สิทฺธิคฺคหณคฺคหณฺถํ.
วฺยาปารา สพฺพภูตานํ สุขตฺถาย วิธียเร;
สุขฺจ น วินา ธมฺมํ ตสฺมา ธมฺมปโร ภวา’ติ.
๒๙. เอวมาทิกํ สปฺปุริสนีติปถํ อาทิสนฺเต มหาเถเร เตน กลฺยาณธมฺเมน อโสตพฺพตานาทริยรจิตภุกูฏิก มุเขน วา ทิสาจิกฺขิตฺตจกฺขุนา จ อหงฺการปรวเสน คชนิมิลิตมุพฺภาวยตา วา อตฺตโน ปฺาธิกฺเขปมิวจ อจินฺตยตา จุฬาวินิหิตโกมฬฺชลิปุเฏน ตนฺนินฺเนน, ตปฺโปเณน สิรสา จ ปีติ สมุทิต สาธุวาทวิกสิตกโปเลนมุเขน จ. สกลาวยวจิตฺถฏโรมฺจ กฺจุกิเตน เทเหน จ ภูมิยํ นิปชฺชิตฺวา ทีฆปฺปมาณ ปมาณ มาวรตฺตามคฺคผลลาภโตวิย วิสิฏฺตรํ ปมุทิตมาวิกตมาสิ.
อิติ อนุสาสน ปริจฺเฉโท ทุติโย.
๓๐. ตโต ปฏฺาย ยถาวุตฺตปฏิปทํ อวิราเธตฺวา สมาวรเณน สนฺตุฏฺโ ตสฺส สงฺฆโพธิ สมฺํ โคเปตุกาโม มาตุลมหาเถโร ธมฺมิโกติ โวหารํ ปฏฺเปสิ.
๓๑. ลกฺขณปากานํ วจนํ สทฺทหนฺโต ภาคิเนยฺยํ ปพฺพชิตุกามมฺปิ ¶ อปพฺพาเชตฺวา ‘‘อิธ วาสโต อนุราธปุเร วาโสเยว กุมารสฺส โยคกฺเขมาวโห, ปฺุานุรูเปน ชายมานสฺส วิปากสฺส จ านํ โหติ, มหาเจติยสฺส วตฺตปฏิวตฺตสมาจรเณนจ มหนฺโต ปฺุกฺขณฺโธ สมฺปชิสฺสติ’’ติ มฺมาโน ตํ กุมารมาทาย คจฺฉนฺโต อนุราธปุรํ คนฺตุกาโม นิกฺขมิ. สงฺฆติสฺโสโคาภโยติ จ ลมฺพกณฺณา ราช กุมารา อปเรปิ ทุเจ ตสฺส ปํสุกีฬนโต ปฏฺาย สหายาเตน กุมาเรน สทฺธึ นิกฺขมึสุ เต ตโย กุมาเร อาทาย คจฺฉนฺโต มหาเถโร ปุเรตรเมว อนุราธปุรํ ปาวิสิ. มหาเถรมนุคจฺฉนฺเตสุ เตสุ กุมาเรสุ เชฏฺโ สงฺฆติสฺโส มชฺฌิโม สงฺฆโพธิ กนิฏฺโ โคาภโยติ เต เถรํ ปจฺฉโต อนุคจฺฉนฺตา ตโยปิ ปฏิปาฏิ ยา ติสฺสวาปิยา เสตุมตฺถเกน คจฺฉนฺติ.
๓๒. ตตฺถ เสตุสาลาย นิสินฺโน โกจิ อณฺโธวิจกฺขโณ เตสํ ติณฺณนฺตํ กุมารานํ ปทวิฺาสทฺทํ สุตฺวา ลกฺขณานุสาเรน อุปปริกฺขิปิตฺวา ‘‘เอเต ตโยปิ สีหฬทีเป ปถวิสฺสรา ภวิสฺสนฺตี’’ติ ตตฺถ นิสินฺนานํ วฺยากาสิ. ตํวจนํ ปจฺฉา คจฺฉนฺโต โคาภโย สุตฺวา อิตเรสํ คจฺฉนฺตานํ อนิเวทยิตฺวา ปจฺจาคมฺม ‘‘กตโม จิรํ รชฺชํ กาเรสฺสติ? จํสฏฺิติฺจ กโรติ’’ติ? ปุจฺฉิตฺวา ปจฺฉิโมติ วุตฺเต หฏฺปหฏฺโ อุทคฺคุทคฺโค สีฆตรํ อาคมฺม เตหิ สทฺธึ คจฺฉนฺโต ติขิณ มนฺติตาย คมฺภีรภาวโต จ กฺจิ อชานาเปตฺวา อนฺโตปุรํ ปาวิสิ. เต ตโยปิ ปติรูเป นิวาเส วาสํ คณฺหึสุ.
๓๓. อถ กนิฏฺโ ‘‘เอเต ทฺเวปิ อปฺปายุกตฺตา รชฺเช ปติฏฺิตาปิ น จิรํ ชีวนฺติ กิร อหเมว เตสํ รชฺชํ ทุเปสฺสามิ’’ติ ตทนุรูเปน อุปาเยนปฏิชฺชนฺโต เตสํ รชฺชลาภาย อุปายํ ทสฺเสนฺโต อภิณฺหํ มตฺเตติ. เชฏฺโปิ ตสฺมึ อติปิยาสมาโน เตโนปทิฏฺเมว สมาจรนฺโตราชานํ ทิสฺวา ลทฺธ สมฺมาโน สพฺเพสุ ราชกิจฺเจสุ ปุพฺพงฺคโม หุตฺวา น จิรสฺเสว ราชวลฺลโภ อโหสิ? ตสฺมึ กาเล รชฺชํ กาเรนฺโต วิชย ราชา นาม ขตฺติโย ตสฺมึ ปสนฺโน สพฺเพสุ ราชกิจฺเจสุ ตมเมว ปธานภูตํ กตฺวา เสนาปตึ อกาสิ.
๓๔. ธมฺมิโก ปน รชฺเชน อนตฺถิกตาย รชฺชลาภาย จิตฺตมฺปิ อนุปฺปาเทตฺวา เกวลํ มหาเถรสฺส อนุสาสนมตฺเตเนว ราชุปฏฺานเวลายํ อนุจรณมตฺตมาจรนฺโต ราชเคหํ ปวิสิตฺวา ตโต เตหิ สทฺธึ นิกฺขมฺม สายํ มหา เถรสฺส วิหาเรเยว วสนฺโต อตฺตโน ธมฺมิกานุฏฺานํ อหาเปตฺวา มหาเจติโย ปฏฺานคิลานุปฏฺานาทิกํ ¶ อนวชฺช ธมฺมํจรนฺโต กาลํ วีตินาเมติ.
ตทา สงฺฆติสฺโส สกลรชฺชฺจ ปุรฺจ อตฺตโนหตฺถคตํ กตฺวา เอกสฺมึ ทิเน ลทฺโธกาโส ราชานํ อนฺโตภวเนเยว โคาภเยน มาราเปตฺวา สยํ รชฺเช ปติฏฺติ.
อิติ อนุราธปุรปฺปเวสปริจฺเฉโท ตติโย.
๓๕. อถ โคาภโย ธมฺมิกํ อนิจฺฉามานมฺปิ เสนาปติฏฺาเน เปตฺวา อายตึ อเปกฺขมาโน สยํ ภณฺฑาคาริโก อโหสิ. อถ สงฺฆติสฺโส ราชา พหุํ ปฺฺุจ อปฺฺุจ ปสวนฺโต ชมฺพุผลปากกาเล สเสโน สามจฺโจ สโภโรโธ อภิณฺหํ ปาจีน เทสํ คนฺตฺวา ชมฺพุผลานิ ขาทติ. รฺโ เยภุยฺเยน คมนา คมเนน อุปทฺทุตา รฏฺวาสิโน ราชุปโภคารเหสุ ชมฺพุผเลสุ วิสํ โยเชสุํ. อถ โส สงฺฆติสฺโส ราชา เตน วิเสน ตตฺเถว กาลมกาสิ.
๓๖. อถ โคาภโย อณฺธวิจกฺขณสฺส วจนํ อนุสฺสรนฺโต อนุกฺกเมน รชฺชํ ทาเปตฺวา ปจฺฉา อหํ สุปฺปติฏฺโ ภวิสฺสามิ’ติ มฺมาโน สามจฺโจ สเสโน สงฺฆโพธิกุมารํ รชฺเชน นิมนฺเตสิ. โส เตมิย มหาโพธิสตฺเตน ทิฏฺาทีนวตฺตา รชฺชสุขาปริจฺจาคานุภูตํ มหนฺตํ ทุกฺขชาลํ อนุสฺสริตฺวา ปุนปฺปุนํ ยาจิยมาโนปิ ปฏิกฺขิปิเยว อภโย คามนิคมราชธานีสุ สพฺเพปิ มนุสฺเส สนฺนิปาเตตฺวา เตหิ สทฺธึ นานาปฺปการํ ยาจมาโนปิ สมฺปฏิจฺฉาเปตุํ นาสกฺขิ. อถ สพฺเพปิ รฏฺวาสิโน สามจฺจามหาวิหารํ คนฺตฺวา มหา สงฺฆํ สนฺนิปาเตตฺวา สงฺฆ มชฺเฌ สงฺฆโพธิกุมาโร มหา สงฺฆํ ภูมิยํ นิปชฺช นมสฺสิตฺวา ลทฺโธกาโส เอกมนฺตํ นิสีทิตฺวา เอวํ วตฺตุมารภี.
๓๗. อยฺหิ ราชลกฺขีนาม ยถา ยถา ทิปฺปเต, ตถา ตถา กปฺปุรทีปสิเขว กชฺชิลํมลินเมว กมฺมชาตํ เกวลมุพฺพมติ. ตถาหิ อยํ สํวธนวาริธารา ตณฺหาวิสวลฺลีนํ, เนนาท มธุรภีติกา อยํ อิณฺทฺริยมิคานํ, ปรามาสธุมเลขา สุจริต จิตฺตกมฺมสฺส วิพฺภมเสยฺยา โมหนิทฺทานํ ติมิรุคฺคติ ปฺาทิฏฺีนํ, ปุรสฺสรปตากา อวินยมหาเสนาย, อุปฺปตฺตินินฺนนา โกธเวค กุมฺภิลานํ, อาปานภูมิ มิจฺฉาทิฏฺิวทนํ. สํคีติ สาลา อิสฺสริย วิการนาฏกานํ อาวาสทรีโทสาสิวิสานํ, อุสฺสารณเวตฺตลตา สปฺปุริสโวหารานํ, อกาลชทาคโม สุจริต หํสานํ, ปตฺถาวนา กปฏนาฏกานํ, กทลิกา กามกริโน วชฺฌวาลา สาธุภาวสฺส, ราหุมุขํ ธมฺมจณฺท ¶ มณฺฑลสฺส, นหิ ตํ ปสฺสามิ โยหิ อปริจิตายาปิ เอตาย นิพฺภรมุปคุลฺโห น วิปฺปลทฺโธ, อปิจ, อภิเสกสมเย ราชฺานํ มงฺคลกลสชเลหิ วิย วิกฺขาลนมุปยาติ ทกฺขิฺํ อคฺคิหุตตธุเมเนว มลินีภวติ หทยํ ปุโรหิต กุสคฺค สมชฺชเตน วิย อปนิยเต ติติกฺขา, อุณฺหีส ปฏฺฏ พณฺธเนน วิย ฉาทียตี ชราคมทสฺสนํ, อาตปตฺต มณฺฑเลน วิย ติโรกรียติ ปรโลกาเปกฺขณํ, จามรปวเนน วิย ทุรมุทฺธุยเต สจฺจาทิตา เวตฺตลตาปฺปหาเรน วิย ทุรมปยนฺติ สคฺคุณา เอเก รชฺชสิริ มทิรา มทมตฺตา สกตฺถนิปฺผาทนปเรหิ ธนปิสิตาฆาสคิชฺเฌหิ สหานลีนีพเกหิ ทูตํ วิโนทนนฺติ, ปรทาราภิคมนํ วิทฺธตาติ, มีควน ปริสฺสโมติ, สุราปานํ วิลาโสติ, นิจฺจปฺปมตฺตตา, สุรภาโวติ สทารปฺปิจฺจาคํ อวฺยสนิตานิ, คุรุวจนาวธีรณํ อปรปฺปเนยตฺตมิติ อชิตหจฺจตํ สุโขปเสวตฺตมีติ, นจฺจคีต คณากานุสตฺติ รสิกเตหิ ปริภวสหตฺตํ ขเมติ, เสรีภาวํ ปณฺฑิจฺจามิติ วณฺทิชน นวจนํ ยเสํโฆโสติ ตรลตา อุสฺสาโหติ. อวิเสสฺุตฺตํ อปกฺขปาติตฺตมิติ? เอว โทสคณมฺปิ คุณปกฺเข อชฺฌาโรปยนฺเตหิ สยมฺปิ อนฺโต ห สนฺเตหิ ปตารณกุสเลหิ ธุตฺเตหิ อมานุโสจิตาหิ โถมานาหิ ปตาริยมานา, จิตฺตมทมตฺต จิตฺตา นิจฺเจต น ตาย ตเถติ อตฺตนิ อชฺฌาโรปยนฺตา อลิกาภิมานํ มจฺจธมฺมสมานาปิ ทิพฺพํ สาวติณฺณมิว อมานุสมิว อตฺตาน มฺมานา อารธทิพฺโพจิตกิรยานุ ภาวา สพฺพชโน ปภสนีย ภาวมุปยนฺติ. อตฺต มิลมฺพนฺจ อนุ ชีวิชเนน กรียมานํ อภินณฺทนฺติ.
๓๘. มานสา เทวตาชฺฌาโรปณปฺปตารณ สมฺภูต สมฺภาวโน ปหตฺจ อนฺโต ปวิฏฺ อปรภุชยุคํ วิย อตฺตโน พาหุยุคํ สมฺภาวยนฺติ. ตจนฺตริต โลจนํสกลลาฏ มาสํกนฺติ, อลิกสมฺภาวนาภิมานภริตา น นมสฺสนฺติ เทวตาโย น ปูชยนฺติ สมณ พฺราหฺมเณ น มานยนฺตี มานนีเย, น อุปติฏฺนฺติ คุรุทสฺสเนปิ อนตฺถกายา สานฺตรีต, วิสโย ปโภคสุขาติ อปหสนฺติ ยติโน? ชราภิ ภวปลปิมิติ น สุณนฺติ วุทฺธชนุปเทสํ, อตฺตโน ปฺา ปริภโวติ อุสุสนฺติ สจิโว ปเหสสฺส,กฺุชนฺติ เอกนฺต หิตวาทินํ เอวมาทินา กากเณน พหุนฺนํ โทสานํ มากร ภูตํรชฺชีวิภวํ อยํ น อิจฺฉามี’ติ อโวจ.
๓๙. อถ มหาชเนน สาทร มชฺเฌสิโต มหาสงฺโฆ กุมารภิมุโข หุตฺวา ‘‘มหาภาคเธยฺย! ถนจุจุเก ลคฺคิตาชลุก ติกฺขฑสเนนตตฺถ เวทนุปฺปาทยนฺติ โลหิตเมว อากฑฺฒติ, ทารโก ปน โกมเลน มุขปุเฏนมาตุ สุขสฺํ อุปฺปาทยนฺโต ขีรเมว อวฺเหติ.
๔๐. ¶ เอวเมว รชฺชวิภวํ ปตฺโต อธีโร พาโล พหุํ อปฺุเมว สฺจิณานิ, เมธาวิ ธิรปุริโส ปน อายุสงฺขารสฺส ทุพฺพลตฺตฺจ ธนสฺจยสฺส นิสฺสารตฺตฺจ ปฺาย อุป ปริกฺขิตฺวา ทส กุสลกมฺมานิ ปูเรนฺโต ตาทิเสน มหตา โภคกฺขณฺเธน มหนฺตํ กุสลราสึ อุปจิณาติ, ตฺวมสิกตาธิ กาโร มหาสตฺตธุรณฺธโร, เอตาทิสํ ปฺุายตนฏฺานํ ลทฺธา ธมฺเมน สเมน โลกํ ปริปาเลนฺโต สุคตสาสนํ ปคฺคณฺหนฺโต ทานปารมิโกฏิปฺปตฺตํ กตฺวา ปจฺฉา อภินิกฺขมณฺจ กโรนฺโต โพธิปกฺขิยธมฺเม ปริปาเจหี’’ติ อนุสาสิ.
๔๑. อถ โส มหชฺฌาสโย ปุริสวโร มหาสงฺฆสฺส อนุสาสนึ มทฺทิตุ มสมณฺโถ อธิวาเสสี. อนนฺตรฺจ มหาชนกาโย สงฺฆสฺส อนฺุาย สกลํ สีลทีปํ เอกจฺฉตฺตํ กตฺวา อภิสิฺจิย ธมฺมิก สิริสงฺฆโพธิราชาติ โวหารํ ปฏฺเปสิ โคาภยฺจ เสนาปติฏฺาเน เปสิ.
ทานํ อทา ธารยิ นิจฺจสีลํ,
วหี ติติกฺขํ ภชิ อปฺปมาทํ;
ปชา หิตชฺฌาสย โสมฺมรูโป,
ธมฺโม จ โส วิคฺคภวา วิโรจี.
วิฺาย โลกสฺส หิ โส สภาวํ,
ปธานวตฺตานุ คติปฺปธานํ;
นิธาตุกาโม ชนฺตาสุ ธมฺมํ,
สยมฺปิ ธมฺมา วรณมฺหิ สตฺโต.
อิติ รชฺชาภิเสก ปริจฺเฉโท จตุตฺโถ.
๔๔. โส ราชา มหา วิหาเร มหคฺฆ มหาวิสาลํ สลากคฺคํ การาเปตฺวา อเนกสหสฺสานํ ภิกฺขูนํ นิจฺจํ สลาก ภตฺตํ ปฏฺเปสิ. มาตุลมหาเถรสฺสํจ สกนาม เธยฺเยน มหนฺตํ ปริเวณ วิหารํ การาเปตฺวา อเนเกหิ กปฺปิยภณฺเฑหิ สทฺธึ สปริวาร เวณา กานิ คามกฺเขตฺตานิ สงสปริโภคารหานิ กตฺวา ทาเปสิ สตฺตเมว นิสีถกาเล รโหคโต มหาโพธิสตฺตสฺส ทุกฺกรจริตานิ สลฺลกฺเขนฺโต ตาทิสาปทานํ อตฺตนิ สมฺปาเทตุมาสึสิ. ตถา หิ
เทหีติ วตฺถุมสุกํ คทิโตตฺถิเกหิ,
นาลํ กเถตุมฺห นตฺถิ น เทมิจาติ;
จิตฺเต มหากรุณาย ปหฏาวกาสาว,
ทุรํชคาม วิย ตสฺส ภวตฺถุ ตณฺหา.
เอวมมฺหากํ ¶ โพธิสตฺตสฺส วิย พาหิร วตฺถุปริจฺจาคมหุสฺสโว กทา เม ภวิสฺสติติ จ,
อานียเต นิสิต สตฺถนิปาตเนน,
นิกฺกฑฺฒเต จ มุหุ ทานฺหวายรตฺยา;
เอวํ ปุนปฺปุน คตาคตเวคขินฺนํ,
ทุกฺขํ น ตสฺส หทยํ วต ปีฬยิตฺถ.
เอวํ กิรสฺส มหาสตฺตสฺส มํส โลหิตาทิ อชฺฌตฺติกวตฺถุทานสมเย ทุกฺขเวทนา มนํ น สมฺพาเธสิ. มมาปิ อีทิสํ อชฺฌตฺติก ทานมหามงฺคลํ กทา ภวิสฺสตีติ จ.
โส สํขปาลภูชโค วิสเวควาปิ,
สีลสฺส เภทนภเยน อกุปฺปมาโน;
อิจฺฉํ สเทหหรวาภิชเน ทยาย,
คนฺตุํ สยํ อปทตาย สุโสจนูนํ.
เอวํ สีล รกฺขนาปทานสิรึ กทา วินฺทามีติ จ,
ปิเวยฺย ถฺํ อมตฺจ พาโล,
วุทฺธึ คโต โสว ชิคุจฺฉิเต ตํ;
ส ชาตุ เอวํ อนุภูย รชฺชํ,
าณสฺส ปาเก สตตํ ชหาติ.
เอวํ มยาปิ อจิรสฺเสว อวสฺสํ อภินิกฺขมนํ กาตพฺพนฺติ จ,
โส เสนโก ทฺวิชปสิพฺพกสายิสปฺปํ,
อฺาสิ โทสกลุสาย ธิยาพฺภุตํตํ;
กา วณฺณนาสฺส ขลุ โทสวินิคฺคตาย,
สพฺพฺุตาย ทสปารมิสาธิตาย.
เอวํวิธา กลฺยานาณสมฺปตฺติ กทา เม สมิชฺฌิสฺสตีติ จ,
วาเลน โส กิสกลณฺทกชาติยมฺปิ,
อุสฺสิฺจิตุํ สลิลมุสฺสหิ สาครสฺส;
ตํ มุทฺธตาย น ภเว มติยา มหนฺยา,
สมฺปาทนาย ภิมตสฺส สมตฺถตาย.
เอวํ วิธาย วีริยปารมิยา กทา ภาชนํ ภวิสฺสามิติ จ
กลาพุราเชน หิ ขนฺติวาทิ,
วธํ วิธายาปิ อติตฺตเกน;
หเต ปเทโนรสิ ขนฺติโสเธ,
โส กูฏสณฺธิคฺคหณํ พุโพธ.
เอวํ วิธาย ขตฺติปารมิยา อตฺตานํ กทา อลํกริสฺสามิติ จ
๕๒. ¶
มิจฺฉาภิโยคํ น สหึสุ ตสฺส,
รามาภิธานสฺสปิ ปาทุกาโย;
สจฺจฺจยา นาฺมภาสิธีโร,
โส สจฺจสนฺโธ จตุสจฺจวาที.
อหมฺปิ อีทิเสน สจฺจปารมิตาพเลน สพฺพโลกสฺส จตุ สจฺจาว โพธน สมตฺโถ กทา ภวิสฺสามิติ จ
โส มุคปกฺข วิทิโต สิริภีรุกาย,
มุกาทิกํ วตวิธึ สมธิฏฺหิตฺวา;
ตํ ตาทิส อนุภวํ อสหมฺปิ ทุกฺขํ,
ยาวาภินิกฺขมฺมเภทิ อธิฏฺิตํโน.
เอวํ ม มาปิ อธิฏฺาน ปารมิตาย ปาริปูรี กทา ภวิสฺสตีติ จ
เมตฺตานุภาเวน ส โลมหํโส,
เปมานุพทฺเธน สพีกโรนฺโต;
สตฺเต สมตฺเตปิ จ นิจฺจเวรี,
สทฺทํ วิรุทฺธตฺถมกาสิ ธีโร.
อหมฺปิ เอวํวิธาย เมตฺตาปารมิตาย โกฏิปฺปตฺโต กทา ภวิสฺสามีติ จ.
โส เอกราชา วิทิโต สมจิตฺตตาย,
มานาวมาน นกเรสุ ตุลาสรูโป;
โตสฺจ โรสมนุเปจฺจ ภชี อุเปกฺขํ,
สพฺพตฺถ ปีติวิกตี หตเจตโนว.
เอวํ อหปฺปิ อุปกฺขาปารมิตาย กทา สพฺพสาธารโณภวิสฺสามิติ จ นิจฺจํ จินฺเตสิ.
อิติ ปารมิตาสึสน ปริจฺเฉโท ปฺจโม.
๕๖. เอวมนวชฺชธมฺเมน รชฺชํ กาเรนฺเต ตสฺมึ กทาจิ เกนจิปชานํ อกุสล วิปาเกน-
ชร ปิรภารกฺกนฺตวงฺโกรุชาณุ,
สชล ชลท กุฏาการโฆโรรุกาโย;
กุฏิลกินทาาโกฏิสณฺทฏฺหณฺโฑ,
นวทิวสกรกฺโข รกฺขโสทิปมาค.
๕๗. โส เตสุ เตสุ คามปริยนฺเตสุ นิสีทติ, เย เย มนุสฺสา ตมาคมฺม ตํ รตฺตกฺขมุทิกฺขนฺติ เตสํ อกฺขินิ รตฺตานิ ภวนฺติ. ตํ ขเณเยว รตฺตกฺขมารโก นาม ชรโรโค ปาตุภวิตฺวา มาเรติ.
๕๘. ¶ โส ยกฺโข มตมเต นิราสงฺเก ขาทติ. ตํ ยกฺขํ อทสฺวาปิ เย เย นรา เตนาตุรา เต เต ปสฺสนฺติ, เตปิ โส โรโค อาวิสติ. เอวํ น จิโรนวยกฺขภเยน โรเคน จ ชนปโท วิรลชโน ชาโต.
๕๙. ราชา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวามยิ รชฺชํ กาเรนฺเต ปชานํ อีทิสสฺส ภยสฺส อุปฺปชฺชน อนนุจฺฉวิกนฺติ มฺมาโน ตทเหว อฏฺํค สีลํ สฺวาทิยิตฺวา อตฺตนา นิจฺจํ กรียมานานิ ทสกุสลกมฺมานิ อนุสฺสริตฺวา อหํ ธมฺมวิชยิ ภวิสฺสามีติ ตํรกฺขสํ อาทิสฺวา น อุฏฺหิสฺสามีติ ทฬฺหตรํ อธิฏฺาย วาสคพฺเภ สยิ. ตสฺส เตน อาจาร ธมฺมเตเชน ราชานุภาเวน จ โส รกฺขโส สนฺตตฺโต อุตฺตสิตฺวา ขณมฺปิ าตุํ อสหนฺโต อากาเสนา คนฺตฺวา พลวปจฺจุส สมเย อนฺโตคพฺภํ ปวิสิตุมสกฺโกนฺโต พาหิเร ตฺวา รฺโ อตฺตานํ ทสฺเสสิ. รฺา จ โกสิตฺวนฺติ ปุฏฺโ อาห. รตฺตกฺโข นามาหํ รกฺขโส ทุรชนปเทสฺมิิโต, อหํ ขณมฺปิ าตุํ อสกฺโกนฺโต ตวานุภาเวน พทฺโธวิยหุตฺวา อิธานีโต? ภายามิ เทว ตว ทสฺสนนฺติ.’’
๖๐. อถ ราชา สยนโต วุฏฺหิตฺวา สีหปฺชรํ วิวริตฺวา โอโลเกตฺวา อเร! ชมฺม! มฺม วิสยคเต มนุสฺเส กสฺมา? ขาทยีติ. มหาราช ตว วิสเย มยา มาเรตฺวา เอโกปิ ขาทิโต นตฺถิ, อปิตุมตกเลพรํ โสนสิคาลาทีนํ สาธารณ ภกฺขภูตํ ขาทามิ, น เม โกจิ อปราโธ อตฺถิ, อตฺถิ เจ ราชทณฺโฑ มยิ วิธียตู’ติ วตฺวา ปเวธมาโน นิจฺจลภาเวน าตุํ อสกฺโกนฺโต ภยเวเคน ชาตโลมหํโส สานุนยเมว มาห. ‘‘เทวสฺส รฏฺํถิตํ ธนธฺ สมิทฺธิสมฺปุณฺณํ เทวสฺส ธน วสฺเสน สมฺปุณฺณมาโน รถา มนุสฺสา, อิทานิ ยาจกาปิ พหุตรา น โหนฺติ, อห มีทิสํ รฏฺํ ปตฺวาปิ อลทฺธโคจโร อปริปุณฺณมโนรโถ ชโต ปิปาสิโตว หุตฺวา ทีน ภาเวน ชีวิกํ กปฺเปมิ, ตถา อีทิสํ ภยํ ปตฺโตมฺหิ อภยํ เม เทหิ มหาราชา’ติ.
๖๑. อถ ราชา ตสฺส ทีนวจนํ สุตฺวา กรุณาย กมฺปิตหทโย ‘‘มา ภายิตฺวํ รกฺขส! อภยํ เต ทมฺมิ อิจฺฉิตํ เตวทา’’ติ อาห. เอวํ รฺโจ รกฺขสฺสจ อฺมฺเหิ สทฺธึ สลฺลปนฺนานํ สทฺทํ สุตฺวา อนฺโตคตา อนุจรา ราชานํ ปริวาเรสุํ, อถ กถานุกถาย รกฺขโส ‘‘อคโต รฺา สทฺธึ สลฺลปตี’’ติ สุตฺวา สพฺเพ อมจฺจา จ นาครา จ เสนา จ สนฺนิปติตฺวา ราชงฺคณฺจ ราช ภวนฺจ ปูเรตฺวา อรุเณ อุคฺคจฺฉนฺเต มหนฺตํ โกลาหลมกํสุ.
๖๒. ¶ อถ โสรกฺขโส สนฺนิปติตํจตุรงฺคพลฺจ อายุธ หตฺถํ อเนก สหสฺสโยธพลฺจ ทิสฺวา อติวิยภีโต าตฺุจ รฺโ อาณตฺติพเลน คตฺตฺุจ กิมปิ ภาณิตฺุจ น สกฺโกติ, ราชา ตทวตฺถํ ตํ ทิสฺวา ลทฺธาภโยสิ อิมจฺฉิตํ เต กเถหี’ติ อาห, ธมฺมิโก ราชา น เม กิฺจิ ภยํ อุปฺปาเทสฺสติติ ตฺวา ราชานเมว มาห ‘‘เทโว ชานาติเยว สพฺเพสํ สตฺตานํ อาหรฏฺิติกตํ, ตถาหิ อุทฺธโลกวาสิโน เทว สุธาโภชเนน ปีณิตา ชีวนฺติ, อเธ โลกวาสิเน นาคา เภกโภชเนน สุหิตา วสนฺติ มนุสฺสา ขชฺชกาทินานาวิเธน อาหารชาเตน ปีณิตา ชีวนฺติ. อมฺหาทิสา ยกฺข รกฺขสาทโย ปน มํสโลหิ สสฺสาทโต ตุสฺสนฺติ? เตสฺวห มฺตโร ฉาเต จ ปิปาสิเต จ ตาทิสํ กรุณาปรายณํ มหาปุริสํ ทิสฺวาปิ อปริปุณฺณมโนรโต มณฺทภาคเธยฺโย โสจามี’’ติ อาห.
๖๓. ตนุตฺจมโวจ ‘‘มตกเลพรานิ ขาทิตฺวา วสามิ‘‘ติ สจฺจํ มหาราช! มตสรีรํ สุกฺขปณฺณํ วิย นีรสํ กึ เมตาย ทุชฺชวิกาย ปสีท เทว! วรํ เม เทหิ นว วิสเยถิต มนุสฺโส เอโก ชนปโท โคจรตฺถาย เม ทียตุ, ตตฺถ มนุสฺสานํ อนปคตุณฺหเวคํ ชีวรุธิรฺจ ชีวมํ สฺจ ขาทิตฺวา จิรํ สุเขน ชีวิตุํ สกฺกา’ติ อาห. อถ ราชา อเรปาปิม! รกฺขส! นาหํ ปาณวธํ อนุชานิสฺสามิ จเชตํ ตว คาหวิการนฺติ. ‘‘เตนหิ ทิเน ทิเน เอกํ มนุสฺสพลึเทหิ’’ติ. ชีวพลิเมกมฺปิ น เทมีติ วุตฺเต ‘‘สจฺจ เมนํ มํทิสาน กปฺป รุกฺขาปิ อวเกสิโน ชายนฺตีติ หา หโตสฺมิ กิมหํ กโรมี’’ติ วิสาท ทินฺนยโน ทุมฺมุโข โทมนสฺสปฺปตฺโต อปฺปฏิหาโน อฏฺาสิ.
๖๔. อถ ตสฺส นริณฺทสฺส กรุณาภูยสิ ตหึ ชายมานา มโนตสฺส วิรตฺยา วฺยากุลํ อกาสิ. อถ ราชา เอวํ ปริ วิตกฺเกสิ.
นานุสฺสรามิ วต ยาจิตุ มาคตานํ,
อิจฺฉาวิฆาต ปริตาป หตชฺชุตีติ;
เหมนฺต นิพฺพหิมมารุต นิสฺสิรีก,
ปงฺเกรุเภหิ สทิสานิ มุขานิ ชาตุ.
๖๖. เอตสฺส รกฺขสฺส ปเรสํ ทุกฺขมา ปาทยิตุํ น กทาจิ สกฺกา, อหฺจ อชฺฌตฺติก ทานํ กทาทสฺสามิติ ปตฺเถมิ, ตทิทํ ปตฺตกกาลํ ชาตํ, สก สรีรสฺส อหเมว อิสฺสโร, มม มํสโลหิเตน เอตํ สนฺตปฺปยามีติ กต นิจฺฉโย อมจฺเจ อามนฺเตตฺวา เอวมาห.
๖๗. ¶
อิมํ สรตฺตํ ปิยิตํ สรีรํ,
ธาเรมิ โลกสฺส หิตตฺถ เมว;
อชฺชาติเถยฺยตฺต มุเปติ ตฺเจ,
อโต ปรํ กึ ปิย มตฺถิ มยฺหํ.
อมจฺจา เอวมาหํสุ เอกสฺส รกฺขสฺส อตฺถาย สกล โลกํ อนาถิกตฺตุ มิจฺฉโต โกยํ ธมฺม มคฺโค เทวสฺส อถ ราชา เอวมาห.
นิจฺโจ ปโหคสฺส ธนสฺส จาปิ,
น ยาจเก ทฏฺุ มหํ ลภามิ;
เอวํ วิธํ อตฺถิ ชนนฺตุ ลทฺธุํ,
น เทวตา ราธนายปิ สกฺกา.
๖๙. อเปถ ตุมฺเห น เม ทานนฺตรายํ กโรถา’ติ อาห. อถ อมจฺจา ยทิจายํ นิจฺฉโย อปริจฺจชนีโย อมฺเหสุ เอเกก เมว ทิเน ทิเน รกฺขสฺส พลิกมฺมาย โหตูติ อาหํสุ. อถ ราชา ‘‘อหเมว ชีวนฺโต เอวํ นานาชานิสฺสามิ’’ติ สลฺลกตฺตํ สีฆํ เอตฺถ อาเนหีติ สํวิธหิ. อถ ตตฺถ สมาคตา สพฺเพ ชนา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา ตสฺส คุเณ อนุรตฺตา โสเกน กมฺปมานา ตหึ ปติฏฺิเตน ปฏิเฆน อติ กุทฺธา วิสุํ วิสุํ เอวมาหํสุ.
๗๐. เอโส รกฺขโส สีสจฺเฉทมรหติติ เกจิ, กาล เมฆ สทิส เมตสฺส มหา สรีรํ อเนก สตานํ สรานํ ตุณิรภาวํ เนตุมรหตีติ เกจิ, อเนเกสํ เขปน สตฺถานํ ลกฺขภาวํ มุปเนตุํ ยุตฺตมิติ จ ปเร, อสิกทลิกีลาย วชฺโฌยมิติ อฺฺโ เตลโจเลน เวเตฺวา มหตา ปาวเกน อุชฺชาเลตฺวา ทหิตพฺโพยมิติ อปเร, อิทํ สพฺพํ ราชานานุ ชานาติ. อิมํ อสปฺปุริสํ ชีวคาหํ คเหตฺวา รชฺชูหิ คุฬปิณฺฑเวนํ เวเตฺวา พณฺธนาคาเร ปกฺขิปิ ตพฺพนฺติ อฺเ เอวเมวํ ตตฺถ พหุธา กเถนฺตานํ กฏุกตรํ วธวิธานํ ยกฺโข สุตฺวา ตสิโต มิลิตกฺขมตเทโห วิย นิจฺจโลว ิโต, อถ โส ราชา ‘‘เอหิ สเข รกฺขส! มโหปการ กรณ ภูต!
เทยฺยฺจ ทานปฺปวนฺจจิตฺตํ,
อตฺถิ ตุวํ โลหิต มํสกามี;
สเมตุ เมตํ หิตาย ทุราปํ,
มโน รโถ สิชฺฌตุ โน อุภินฺนนฺติ.
วตฺวา ‘‘มม สรีรโต ทียมานํ ชีวมํสํ ชีวรุธิรฺจ มยิ อนุคฺคเหน สมฺปฏิจฺฉา’ติ รกฺขสฺส วตฺวา สลฺลกตฺตาภิมุขํ ทกฺขิณพาหุํ ปสาเรสิ มํสกตฺตนาย.
๗๒. ¶ อถ โส ยกฺโข อุโภ กณฺเณ ปิธาย สนฺตํ ปาปํ ปฏิหตมมํคลํ รฺโ โสตฺถิ ภวตุ, กิมิทมาปติตํ มหตา เม ปาป วิปาเกน ชีวตุ มิจฺฉโต วิสโภชนมิจฺจ, อาตปติลนฺตสฺส ทาวคฺคิ ปริกฺเขโป วิย จ ยทิ อีทิโส เม สํกปฺป มหาราเช สมุชฺโช เยยฺย เทว ทณฺโฑ เม สิรสิ อทฺธา ปตตูติ, โลกปาลาปิ เม สีสํ ฉิณฺทนฺติ นาห เมวํ วิธมปราธํ กริสฺสามี’ติ น สมฺปฏิจฺฉิ,
๗๓. อถ ราชา เตน หิ ยกฺข! ‘‘กึ เต มยา กาตพฺพนฺตี’ติ อาห. อถ โส รกฺขโส มหาชนานํ วธ วิธาเนน รฺโ อานาย จ ภีโต สนฺตตฺโต ‘‘เทว! นาห มฺํ ปตฺถยามิ กินฺตุ อิโตปฺปภูติ ราชารเหน โภชเนน คาเม คาเม อุปหารพลึ ลทฺธุกาโมมฺหิ’ติ อาห อถ ราชา ‘‘เอวํ กโรนฺตุ รฏฺวาสิโน’’ติ นคเรว สกล รฏฺเ จ เภรึ จราเปตฺวา ปานาติปาต วิรมณาย โอวทิตฺวา นํ ยกฺขํ อุยฺโยเชสิ.
อิติ รตฺตกฺขิทมน ปริจฺเฉโท ฉฏฺโ.
อถ กทาจิ วสฺสาธิกตานํ เทวตานํ ปมาเทน อวคฺคโห ปาตุรโหสิ.
นิทาฆเวเคน รวิ ปตาปิ,
อุณฺหาภิตตฺตา ปจโน พโร จ;
ชราตุเรวาสิสิรา ธรา จ,
ปิวึสุ เต สพฺพธิ สพฺพิม มฺพุ.
อเนตาภุสุเณหน วิปจฺจมาน,
สนีสฺสนเมภาหริเตว วาฏี;
ติพฺพาตปกฺกตฺตวนนฺตราชี,
รุนากุลา ขายติ วีริกานํ.
วสฺสานกาเลปิ ปภากรสฺส,
ปตาปสนฺตาปิตมนฺตลิกฺขํ;
สมาจิตํ ปณฺฑรวาริเทหิ,
สวณฺทนาเลปมิวาติโรจี.
๗๗. เอวํ มหตา คิมฺหวิปฺผุรเณน นทีตฬากโสพฺภาทีสุ สิกตากทฺทมาวเสสํ โสสิเตสุ เกทาเรสุ มต สสฺเสสุ พหุธา เอฬิตภูมิภาเคสุ สลิลภาเวน กิลนฺเตสุ มิคปกฺขิสุ ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา ราช กรุณาย กมฺปิตหทโย อฏฺงฺคสีลํ สมาทิยิตฺวา มหาเจติยงฺคณมาคมฺม ยาว เทโว สพฺพตฺถ วิตฺถ ตาหิ สลิลธาราหิ สกล ลงฺกาทีปํ ปิเนนฺโต วสฺสํ วสฺสิตฺวา มหตา อุทกปฺปวาเหน มํ น ปฺลวยิสฺสติ มรมาโนปิ ตาว น อุฏฺหิสฺสามีติ ทฬฺหตรํ อธิฏฺาย ตตฺถ สิลาปตฺถเร สยิ.
๗๘. ¶ ตํขเณ ตสฺส รฺเ ธมฺมเตเชน จกิตานํ คุณปฺปพณฺเธน จ ปสนฺตานํ เทวนาคยกฺขานํ อานุภาเวน สมนฺตโต วสฺสวลาหกา อุฏฺหึสุ ตถา หิ.
ทีฆามินนฺตาว ทิสาปยามํ,
วิตฺถารยนฺตาว ตมํ สิขาหี;
ฉายา คิรีนํ วิย กาฬเมฆา.
คมฺภีรธีรตฺถนิตา ปโยทา,
ตหึ ตหึ วสฺสิตุมารภึสุ;
สมุนฺนทตฺตา สิขิโน กลาปํ,
สนฺธารยุํ ชตฺตมิจุตฺตมงิเค.
มุตฺตากลาปา วิย เตหิ มุตฺตา,
ลมฺพึสุ ธารา ปสมึสุ เรณุ;
คณฺโธ สุโภ เมทินิยาวจาร,
วิตฺมาโน ชลทานิเลน.
ชุตีหิ ชมฺพุนทปิปฺผราหิ,
มุหุํ ทิสนฺเต อนุร ชยนฺติ;
เมฆสฺสนาฬิตุริยานุยาตา,
วิชฺชุลฺลตา นจฺจมิวาจรึสุ.
โกเธน รตฺตา วิย ตมฺพวณฺณา,
นินาทวนฺโต ชยปีติยาว;
คเวสมานา วิย คิมฺหเวรึ,
วฺยาปึสุ สพฺพตฺถ ตทา มโหฆา.
๘๔. เอวํวิเธ วสฺเส ปวตฺเตสิ ราชา นมํ มโหโฆ อุปฺปิลาปธีติ น อุฏฺาสิเยว อถ อมจฺจา เจติยงฺคเณ ชลนิคฺคมปณาลิโย ถเกเสํ อนฺโต สมฺปุณฺณวาริปูโร ราชานํ อุปฺปิลาเปสิ. อถ โส อุฏฺาย เจติยสฺส มหุสฺสวา วิธาย ราชภวนเมว คโต.
๘๕. ตโต อทณฺเฑน อสตฺเถน รชฺชมนุสาสโต รฺโ อจฺจนฺตมุทฺรมานสตฺตํ วิทิตฺวา อุนฺนฬา เกจิ มนุสฺสา คามวิโลปาทิกํ อาจรนฺตา โจรา อเหสุํ ตํ สุตฺวา ราชา เต โจเร ชีวคาหํ คาหาเปตฺวา พณฺธนาคาเร ขิปิตฺวา รหสิ เตสํ รตนหิรฺาทิกํ ทตฺวา มา เอวํ กโรถาติ โอวทิตฺวา ปลาเปตฺวา รตฺติยํ อามกสุสานโต ฉวรูเป อาเนตฺวา โจรหึสํกาเรนฺโต วิย อคฺคินา ¶ อุตฺตาเปตฺวา นครโต พหิ ขิปาเปสิ เอวํ โจรภยทฺว อปเนตฺวา เอกทา เอวํ จินฺเตสิ.
๘๖. กิมเนน รชฺชวิภเวน, อินฺทํ ปริปุณฺณํ สโกสํ สปรชนํ สโหโรธํ สามจฺจํ สขวาหนํ รชฺชํ กสฺสจิ ทานรูเปน ทตฺวา วนํ ปวิสิตฺวา สีลํ สมาทาย กายวิเวกํ จิตฺตวิเวกทฺว สมฺปาเทตุํ วฏฺฏตีติ อภินิกฺขมเน รตึ ชเนสิ. ตทา โคาภโยปิ เอวรูปํ ปาปวิตกฺกํ อุปฺปาเทสิ. เอส ราชา ธมฺมิโก สทาจารกุสโล ปติทิวสํ วีธียมาเนหิ ทสวิธกุสลกมฺเมหิ อายุสํขาโรปิสฺส วฑฺฒติ อุปปีฬกกมฺมานิจ ทูรมปยนฺติ. ตโตเยว จิรตรํ ชีวิสฺสติ เอตสฺส อจฺจเยน กทาหํ รชฺชํ ลภิสฺสามิ รชฺชํ ปตฺวาปิ วฑตโร อาหํ ยุวชนเสวนียํ วิสยสุขํ กถมนุภวิสฺสามิ สีฆมิมํ อิโต ปลาเปตฺวา รชฺเช ปติหิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา พหุํ สารธนมาทาย อุตฺตรทฺวารโต นิกฺขมิตฺวา ปุพฺพโจเร สนฺนิปาเตตฺวา พลกายํ คเหตฺวา อาคมฺม นครทฺวารํ คณฺหิ ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา ราชา ‘‘รชฺชํ กสฺสจิทตฺวา อภินิกฺขมนํ กริสฺสามิติ กตสนฺนิฏฺานสฺส มม อยํ เกนจิ เทวานุภาเวน สนฺนิธาปิโต มฺเ อมจฺจา มยํ อนนุมตาปิ ปุรายุชฺฌิตุมาร ภนฺติ เอวํ สติ มํ นิสฺสาย อุภยปกฺขคตสฺส มหาชนสฺส วิปุลํ ทุกฺขํ ‘‘ภวิสฺสติ กิมเนน รชฺเชน ผลํ รชฺชํ ตสฺเสว ทินฺนํ โหตุ’’ติ วตฺวา กํจิ อชานาเปตฺวา ปริสฺสาวนมตฺตํ คเหตฺวา ทุลฺลกฺขิยมานเวโส ทกฺขิณทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา มลยเทสํ คจฺฉนฺโต
สทาสนฺตุฏฺจิตฺตานํ สกฺกา สพฺพตฺถ ชีวิตุ;
กุตฺร นาม น วิชฺชนฺติ ผลมูลชลฺลายา.
๘๘. อิติ จินฺตยนฺโต กเมน คนฺตฺวา หตฺถวนคลฺลํ นาม มหนฺตํ อรฺายนฺตํ ปาวิสิ, อวิรลปวาลกุสุมผลสํชนฺนวิสาลสาขามณฺฑเลหิ อุจฺจาวเจหิ ปนสฺสหการกปิตฺถ ติมฺพรุชมฺพิรชมฺพุวิภิต กามลก ภรีต กติรีฏกสาลสรลวกุล ปุนฺนาค นาคกนฺทมฺพกาโสก นีปจมฺปก ภินฺตาลตาลปฺปภูติหิ วิวิธตรุคเณหิ สมากิณฺณํ วิปุลวิมลสิลุจฺจยปริยปริยนฺตสงฺหตนทีสมฺเภทติตฺโถปสํกนฺต วิวิธมิคยุถวิหควคฺคนิเสวิตํ มเหสกฺข เทวตาธิคฺคหีตํ นณฺทนวนกมนียํ สุฬภมูลผลสลิล สุโขปโภครมณีย ตํ มหา กานฺนํ โอโลเกตฺวา อิทํ เม ตโปวนํ ภวิตุมรหติติ กตาลโย กายวิเวกจิตฺตวิเวกานํ ลาเภน เอกคฺคมานโส เมตฺตาวิหารมนุยุชนฺโตวฺชีวิกาย สํชนิตสนฺโตสวิปฺผรณปินีตกาโย วาสํ กปฺเปติ.
อิติ อภินิกฺขมนปริจฺเฉโท สตฺตโม.
๘๙. ¶ โคาภโยปิ รชฺชํ ปตฺวา กติปาหจฺจเยน ‘‘มม จณฺฑตาย วีรตฺโต ปชาวคฺโค มนํ ปวิฏฺํ สงฺฆโพธึ อาเนตฺวา รชฺชํ กาเรตุํ กทาจิ อุสฺสหตี’’ติ สํชาตปริสงฺโก ตํ มาราเปตุํ วฏฺฏตีติ อภิสณฺธาย ‘‘สงฺฆโพธิรฺโ โย สีสํ อาเนสฺสติ ตสฺส สหสฺสํ ปาริโตสิกธนนฺติ นคเร เภรึ จราเปสิ. ตโต มลยเทสสิโก โกจิ ทุคฺคตปุริโส อตฺตโน กจฺเจน ปุฏภตฺต อาทาย วน มคฺเคน คจฺฉนฺโต โภชน เวลาย โสณฺฑิสมีเป นิสินฺนํ สงฺฆโพธิราชานํ ทิสฺวา ตสฺส อากปฺเปน ปสนฺนหทโย ภตฺเตน ตํ นิมนฺเตสิ ราชา ตํ นสมฺปฏิจฺฉิ. โส ปุริโสนาหํ นิหีน ชาติยํ ชาโต น ปาณวธํ ชิวิกาย ชีวนฺโต เกวฏฺโฏ วา ลุทฺทโก วา ภวามิ อถ โก อุตฺตม วณฺเณหิ ปริโภคารเห วํเส สฺชาโตมฺหิ มม สนฺตกมิทํ ภตฺตํ โภตฺตุมรภติ กลฺลฺยาณ ธมฺมิโกติ ตํ ปุนปฺปุน ยาจิ. อถ ราชา
ฉายย เคหํ สาธาย เสยฺยํ วตฺถํ ตเจนจ;
อสนํ ถลปตฺเตหิ สาเธนฺติ ตรโว มม.
เอวํ สมฺปนฺน โภคสฺส น ตณฺหา ปรสนฺตเก;
ตว ชจฺจาทิมุทฺทิสฺส ครหา มม น วิชฺชตีติ.
วตฺวา น อิจฺฉิ เอว.
๙๒. อถ โส ปุริโส ภูมิยํ นิปชฺชนมสฺสมาโน นิพนฺธิตฺว ยาจิ. ตโต ตสฺส นิพณฺธนํ นิวาเรตุมสกฺโกนฺโต สคารวํ โสปจารํ ทียมานํ ภตฺตฺจ สกปรีสฺสาวนปรีปุตปานียฺจา ปริภฺุชิตฺวา หตฺถมุขโธวเนน ปริสมตฺต ภตฺต กิจฺโจ อนฺโนหํ กตุปกาโร กีทิสมสฺส ปจฺจุปการํ กริสฺสามิติ จินฺตยนฺโตว ตํ อภิมุขีกริย ‘‘อนุราธปุเร กา ปวตฺตี’’ติ ปุจฺฉิ, อถ โส ปุริโส ปุพฺพราชานํ ปลาเปตฺวา โคาภโย นาม ราชา รชฺเชปติฏฺหิตฺวา สิริ สงฺฆโพธิรฺโ โย สีสํ อาทาย ทสฺเสติ ตสฺห สหสฺสํ ปาริโตสิกธนนฺติ นคเร เภรึ จราเปสิ กิราติ สุยติ’’ติ.
ตสฺส วจน สมนนฺตรเมว ตุฏฺปหฏฺหทโย มม สหสฺสารหสีสทาเนน อิทานิ เอตสฺส ปจฺจุปกาโร กโต ภวิสฺสติ อชฺฌตฺติกทานตฺตา ทานปารมิตาว โกฏิปฺปตฺตา ภวิสฺสติ อิทฺจ วตเร-
น ปุติ ปุคีผลมตฺตกมฺปิ,
อคฺฆนฺติ สีสานิ จิฉิวิตานํ;
สีสนฺตุ เม วตฺตติ โพธิยา จ,
ธนสฺส ลาภาย จ อทฺธิกสฺส.
อปิ ¶ จ.
นาฬิวนสฺเสว รุชากรสฺส,
ปุติปฺปธานสฺส กเลพรสฺส;
ทุกฺขนฺนุภุต ปฏิชคฺคนฺเน,
สทตฺถโยคา สผลํ กโรมีติ-
จินฺเตตฺวา กตติจฺฉโย ‘‘โภ ปุริส โสภํ ปิรี สิริสงฺฆโพธิ ราชานาม, มม สีสํ คเหตฺวา คนฺตฺวา รฺโ ทสฺเสหี’’ติ อาห. โส ตํ สุตฺวา ‘‘เทว นาหเมวํ วิธํ มหาปาตก กมฺมํ อาวชิสฺสาม ภายามิ’’ติ อาห.
๙๕. อถ ราชา ‘‘มา ภายิ กหาปณสคฺคสฺสลาภาย อหเมว เต อุปาสํ กริสฺสามิ เกวลํ ตฺวํ มยา วุตฺตนิยาเมว ปฏิปชฺชา’’ติ วตฺวา สหสฺสลาภคิทฺเธน เตน ปถิกปุริเสน อธิวาสิเต สีสจฺเฉทาย สตฺถํ อลภมาโน ธมฺมาธิฏฺานเตช สา สีสํ สนฺธิโต วิสุํ กริตฺวา ทสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ปลฺลงฺกํ สุณฺถิรํ พณฺธิตฺวา มเมทํ สีสทานํ สพฺพฺุตาณ ปฏิลาภาย ปจฺจโย ภวตูติ โสมนสฺสปุพฺพกํปตฺถนํ กตฺวา ตํ ปุริสํ อตฺตโน สมีปํ อามนฺเตสิ. โส อธิกปุริโส ปุพฺเพ อทิฏฺาสุตปุพฺพทุกฺกรกมฺม ทินฺนํ สีสํ คเหตฺวา อนุราธปุรํ คนฺตฺวา ทิสฺเสมิ โกตํ สฺชานาติ โกตํ สทฺทหิสฺสตีติ, อถ โส โคาภโย สเจ เตน สทฺทหิสฺสติ อหเวตฺถ สกฺขิหุตฺวา สหสฺสํ ทาเปสฺสามิ ตยาตุ ตตฺถ เอวํ กตฺตพฺพ’’นฺติ ปฏิปชฺชิตพฺพา กรํ อุปทิสิตฺวา เอหิสปฺปุริส มฺม สนฺติเก มฺพณโต หุตฺวา อุภยรฺตฺถลานํ เอกีกรณวเสน อฺชลึ กตฺวา พาหุํ ปสาเรหีติ วตฺวาอุโภสุ ปสฺเสสุ นีลมฺาสมฺานํ นาลินํ อุชุภาวาปาทเนน กณฺฒนาฬํ สมฺมา เปตฺวา สลิลปริสฺสาวนฺเน สีสสณฺธึ ชล เลขาย ปริจฺฉณฺทิตฺวา สเกน ทกฺขิณ หตฺถมุฏฺินา จุลาพทฺธํ ทฬฺหํ คณฺหิตฺวา ยาว มม สีรํ อาทาย อทฺธิกํ ปุริสสฺส หตฺเถ สมปฺเปมิ ตาว มม จิตฺตกิริย วาโย ธาตุเวโค อวิจฺฉินฺโน ปวตฺตตูติ อธิฏฺาย จุฬาพทฺธํ อุทฺธาภิมุขํ อุกฺขิปิ. ตาวเทว สีสพณฺโธ ปุถุภูโต หุตฺวา เตน ทกฺขิณ หตฺถ มุฏฺินาคหิโตเยว ปคฺฆรนฺติยา โลหิตธาราย สทฺธิ อทฺธิกสฺสหตฺถตาเล ปติฏฺาสิ, ตสฺมึเยว ขเณ วนาธิวตฺถา เทวตา สาธุวาทมุขรา ปุปฺผวสฺสํ วสฺสาเปตฺวา สีสสฺส อารกฺขํ คณฺหึสุ.
สํสตฺตรตฺต กลเล ทฺธิกปาณิเขตฺเตต,
นิกฺขิตฺต สีส วรพีช สมุพฺภวาย;
เอตสฺส ทานมย ปารมิตาลตาย,
สพฺพฺุตา ผลรโส ชนตํ ธิโนตุํ.
๙๗. ¶ อถ โส อทฺธิกปุริโส สุคณฺธวน กุสุม มาลาหิ ตํ สีสํ อลํกริตฺวา ปุคกุหุลิกาปุเฏ ปกฺขิปิตฺวา สีฆคติ เวเคน อนุราธปุรํ คนฺตฺวา โคาภยสฺส ทสฺเสสิ, โส ตํ ทิสฺวา สฺชนิตุ มสกฺโกนฺโต สํสยปฺปตฺโต อฏฺาสิ. อถ อทฺธิกปุริโส รฺา วุตฺตวิธิ มนุสฺสรนฺโต ตํ สีสํ คเหตฺวา อากาเส ขิปิตฺวา ‘‘สามิ! สิริสงฺฆโพธิมหาราช! ตฺว เมตฺถ เม สกฺขิภวา’’ติ อฺชลิมฺปคฺคเหตฺวา อากาส มุทฺทิกฺขมาโน ยาจิ, อถ ตํ เทวตาธิคฺคหิตํ สีสํ นิราลมฺเพ อมฺพเร ลทฺธ ปติฏฺํ โคาภยสฺส อภิมุขํ หุตฺวา.
ราชา หเมว สุหโท สิริสงฺฆโพธิ,
สีสปฺปทาน วิธินาสฺมิ สมิทฺธิจิตฺโต;
ตฺวํ จาสิ รชฺช สิริลาภ สุเขน เทว,
เอโสว โหตุ ปฏิปนฺน สหสฺสลาโภ’ติ อาห.
๙๙. ตํ สุตฺวา โคาภโย สามจฺโจ วิมฺภีตหทโย สีหาสนํ สชฺเชตฺวา อุปริ เสตจฺฉตฺตํ กาเรตฺวา อิธ เทว! โอตราติ ยาจิตฺวา ตตฺถ โอติณฺณํ ตํ สีสํ นานาวิธาหิ ปูชาหิ อาราเธตฺวา นมสฺสมาโน ขมาเปตฺวา มหตา มเหน อาฬาหนกิจฺจํ กาเรตฺวา องิกํ กหาปณสหสฺเสน โตเสตฺวา อุยฺโยเชสิ.
อิติ อชฺฌตฺติกทาน ปริจฺเฉโท อฏฺโม.
๑๐๐. สิริสงฺฆโพธิ รฺโ มเหสี ปน รฺโ ปลาตภาวํ ตฺวา ‘‘อหฺจ ตํ อนุพฺพชามิ’’ติ อฺตร เวเสน ทกฺขิณทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา มคฺคํ อชานนฺนิ อุชุกมคฺคํ ปหาย ตํ ตํ คามํ ปวิสิตฺวา สามิกํ อปสฺสนฺตี ภเยน สาลินฺตาย จ ปจฺฉิตุมฺปิ อสหมานา มลย เทส เมว คโตติ จินฺเตตฺวา วงฺกมคฺเคน คจฺฉนฺตี โกมลตาย สีฆํ คนฺตุมสกฺโกนฺติ กาลํ ยาเปตฺวา ตสฺส อรฺายตนสฺส สมีปคามสฺมึ รฺโสิสทานปฺปวตฺตึ สุตฺวา ‘‘สา หํ วรากี ทสฺสนมตฺตมฺปิ นาลตฺถ’’นฺติ โสก ปริปุณฺณหทยา ตเมว วนสณฺฑํ อธิรุยฺห ภตฺตุโน กเลพรํ วิจินนฺตี สมีปคาเมสุ มหชนํ ปุจฺฉนฺติ อวนฺทินสงิเกตตฺตา ตตฺถ ตตฺถ วิจรนฺตี สมีปคามวาสิโน พาลกา โคปาลกา กฏฺภาริกา อิตฺถิโย จ เอติสฺสา วิลาปํ สุตฺวา กมฺปิต หทยา ตาย สทฺธึ วิจรนฺตี. สา เอวํ จิลูปมานา ภีมิยํ สุปุปฺผิตํ วิมลวาลุกํ วนคุมฺพํ ทิสฺวา ตตฺถ นิปติตฺวา ภูมิยํ ปริวนฺตมานา อติกรุณํ วิลาปมกาสิ, โส ปเทโส อชฺชาปิ วิธวาจน’’นฺติ โวหารียติ.
๑๐๑. ¶ สา มหตา โรทนฺเต โรทเนน ตํรตฺตึต ตฺเถว เขเปตฺวา ปุน ทิวเส อิโต จิโต จ วิจรนฺติ มหตา โสกคฺคินา ฑยฺหมานา สนฺตาปํ อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺติ เอกสฺมึ ขุทฺทก ชลาสเย นิปติตฺวา นิมุคฺคํเยว มุจฺฉาเวเคน ทฺเว ตโย มุหุตฺเต อติวาเหตฺวา อุปลทฺธปฏิโพธา ปริฬาหํ นิพฺพาเปสิ, ตํ านเมตรหิ จ ‘‘นิพฺพาณ โปกฺขรณี’’ติ จ สมฺํ อลภิ.
๑๐๒. ตโต อุฏฺหิตฺวา อนุภูมึ อนุรุกฺขํ อนุสิลา ตลํ คเวสมานา โสณฺฑิ สมีเป สยมานํ เทวตาธิคฺคเหน สิคาลาทีหอนุปหตํ สุกฺขํ กวณฺธรูปํ ทิสฺวา โสกเวค ผลิปตเนว หทเยน ทฬฺหตรํ ตํ อลึคิตฺวา สยิ, ตาว โภเน เวกลฺเลน ทุราคมเนน ตตฺถ ตตฺถ นิปติต สรีร ฆาเตน จ นิลนฺต รูปา มุจฺฉา สมกาลเมว กาลมกาสิ.
๑๐๓. สมีปคาม วาสิโน สนฺนิปติตฺวา มุทฺธาภิ สิตฺตสฺส รฺโ จ มเหสิยา จ สรีรํ อมฺหาทิเสหิ ผุสิตฺุจ น โยคฺคํ, วตฺตมานสฺส รฺโ อนิเวทยิตฺวา อาฬาหน กิจฺจํ กาตุมฺปิ น ยุตฺตนฺติ สมฺมเนตตฺวา วสฺสาตป นิวารณาย กุฏึ กตฺวา ติรจฺฉานปฺปเวสนิเสธาย วติฺจ กตฺวา ปกฺกมึสุ.
๑๐๔. โคาภโย สิริสงฺฆโพธิราชสฺส อนฺ สาธารณ คุณปฺปพณฺธํ อนุสฺสรนฺโต ทหรกาลโต ปฏฺาย วตฺถุตฺตย สรณปรายณตํ นิจฺจํ สีลรกฺขณํ สุคตาคม วิจิกฺขณตฺตํ สกลกลาโกสลฺลํ รชฺเช อนตฺถิกตํ ทานโสณฺฑ ตํ รกฺขสทมนาทิกํ ทุกฺกรจริตกฺจ ตสฺส นาม สเจตนสฺส น ปิติมาวหติ วิเสสโต ‘‘อทฺธิกทุคฺคตสฺส สหสฺส ลาภาย สหตฺเถน สีสํ กณฺนาลโต อุทฺธริตฺวา ทานํ สีสสฺสาปิ นิราลมฺเพ อากาเส อวฏฺานํวฺยตฺตตราย คิราย สาธิปฺปายฺเจตํ นิเวทนฺเจติ อจฺฉริยํ อพฺภุตํ อธิฏฺปุพฺพํ อสฺสุต ปุพฺพฺจ นิมฺมลจริตํ มม มหาปราธกลงิเก เนว สทฺธึ จิรกาลํ ปวตฺตีสฺสติ, อโห อหํ สุจิรฏฺายินา อีทิเสน อกิตฺตีสทฺเทน สาธุหิ นิณฺทนิโย ภวิสฺสามิ วิเสสโต ปน นิจฺจกาลํ กลฺยาณ มิตฺตภูตสฺส อีทิสสฺส มหานุภาวสฺส อนปเรธสฺส มหาปุริสสฺส รชฺชํ อจฺฉิณฺทิตฺวา วธํ กาเรสึ อฺทตฺถุ มิตฺตทุภิกมฺเมน อหํ ปฬิเวิโต ภวิสฺสามิ’’ติ จินฺเตตฺโตเยว ภยสนฺตา เปหิ นิกฺขนฺต เสโท ปเวธมาโน กถมิทิสา มหาปาปา โมเจสฺสามีติ อุป ปริกฺขี.
๑๐๕. อถ ตสฺส ทณฺฑกมฺมสฺส กรณวเสน อุฬารํ ตรํ กุสลกมฺมํ กาตพฺพนฺติ ปฏิภายิ. อถ โส อมจฺเจ สนฺนิปาเตตฺวา เตหิ สทฺธึ สมฺมนฺเตตฺวา กต นิจฺฉโย มหา สงฺเฆเนว ตเถว อนุสิฏฺโ ¶ มหตา พลกาเยน สทฺธึ คนฺตฺวา ตสฺส อรฺายตนสฺส อวิทูเร เสนาสนฺนิเวสํ กาเรตฺวา ตสฺส มหาปุริสสฺส ทุกฺกรปทาน สกฺขีภูตํ ปฺุฏฺานํ สยเมว คนฺตฺวา โสณฺฑิกา สมีเป อนุรูปฏฺานํ สลฺลกฺเขตฺวา อตฺตโน ราชานุภาวํ ทสฺเสนฺโต อาฬาหนฏฺานํ เทวนครมิว อลงฺการาเปตฺวา เกวเลหิ มหนฺเตหิ จณฺทนทารุหิ อุจฺจตรํ จิตกํ กาเรตฺวา ภาเรน ปมาเณน จ รฺโ สีสสทิสํ ชมฺโพนทกนเกหิ สกณฺ นาฬํ สีสาการํ สิปฺปิหิ กาเรตฺวา กวณฺธรูเป สงฺฆฏิตฺวา วิวิธ รตน สมุชฺชลํ สุวณฺณกิรีฏํ ปิลณฺธาเปตฺวา มเหสิฺจ ตเถว อลํกริตฺวา เต อุโภปิ กาฆิกวตฺถสทิเสหิ มหคฺฆ ทุกุเลหิ อจฺฉาเทตฺวา อเนกรตนขจิตํ สุวณฺณสยนํ อาโรเปตฺวา จณฺทน จิตกมตฺถเก เปตฺวา ปริสุทฺธโชติ ปาวกํ ชาเลตฺวา อเนก ขตฺติยกุมารปริวาริโต สยเมว ตตฺถ ตฺวา อเนกสปฺปิฆฏสเตหิ สิฺจิตฺวา อาฬาหน มหุสฺสวํ กาเรสิ.
๑๐๖. ตเถว ทูติย ทิวเสปิ มหตา ชเณน อาฬาหนํ นิพฺพาเปตฺวา ตสฺมึ เน เจติย ภวนํ วฏฺฏุลากาเรตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา อมจฺเจ อามนฺเตตฺวา เอตรหิ อเนกภูมิกํ อติวิสาลํ กนกมย วฏฺฏุลฆรํ กาเรตุํ สกตา อายติ ปริหารกานํ อภาเวน นปฺปวตฺตติ รฏฺวิเลปกาปิ สุวณฺณโลเภน นาเสนฺติ ตสฺมา อโลหนียํ สุขปริหารารหํ ปมาณยุตฺตํ วฏฺฏุลฆรฺจ เจติยฺจ นจิรสฺเสว กาตุํ ยุตฺตนฺติ มนฺเตตฺวา มหาพลกายํ นิโยเชตฺวา วุตฺตนิยาเมเนว ทฺวิภุมกํ วฏฺฏุล ภวนํ นิมฺมาเปตฺวา ตสฺส อพฺภนฺตเร สุคตธาตุนิธานํ ปูชนียํ เจติยฺจ การาเปตฺวา มหุสฺสทิวเส มหาสงฺฆสฺส ตํ ทสฺเสตฺวา ‘‘เอโส ภนฺเต สิริสงฺฆโพธิ มหาราชา ปุพฺเพ เอกจฺฉตฺเตน ลงฺกาตเล รชฺชํ กาเรสิ, อิทานิ มยา ตสฺส รฺโ เจติยรูปสฺส กิตฺติมย สรีรสฺส ฉตฺตาธิฉตฺตํ วิย ทฺวิภุมกํ วฏฺฏุลวิมานํ กาเรตฺวา เจติยสีเส กิรีฏํ วิย กนกมยํ ถูปิกฺจ โยเชตฺวา สพฺเพหิ เทวมนุสฺเสหิ มาน นียตํ จณฺทนียตํว ปาปิโต’’ติ วตฺวา เจติยฆรสฺส อเนกานิ คามกฺเขตฺตานิ ปโรสหสฺสํ ปริวารชนํจ นิยาเทตฺวา ปพฺพตปาเท อเนกสตปาสาท ปริเวณจงฺกมน รตฺติฏฺาน ทิวาฏฺาน ธมฺมสาลาโคปุรปาการาทิ อวยวสหิเต วิวิเธ สงฺฆาราเม กาเรตฺวา ตตฺถ วสนฺตสฺส อเนกานิ สหสฺสสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส นิจฺจํ ปจฺจยลาภาย อเนกานิ สปริชนานิ คามกฺเขตฺตานิ ทตฺวา ‘‘มหา เลขรฏฺสฺส สมุสฺสิตธชายมาโน อยํ มหาวิหาโรลงฺกา ภูมิสามิกานํ ขตฺติย ชนานํ กุลธนภูโต สพฺเพหิ ขตฺติเยหิ อปริหาปนิย วิภโว นิจฺจํ ปาลนีโย’’ติ มหาชนกายสฺส มชฺเฌ ขตฺติย กุมารานํ อาทิสิตฺวา อนุรุธปุรํ ¶ คโตปิ ตสฺเส จ ปาปกมฺมสฺส นิรากรนาย เตสุ เตสุ วิหาเรสุ มหนฺตานิ ปฺุกมฺมานิ กาโรเปสิ, ตโตปฺปภูติ ลงฺกาธิปจฺจามุปคเต หิ ขตฺติเยหิ มหา มจฺจาทีหิ จ โส หตฺถวนคลฺลมหาวิหาโร อนฺตรตฺตรา ปฏิสงฺขรียมาโน อปริหีน ปริหาโร ปวตฺตตกิ.
อิติ วฏฺฏุลวิมานุปฺปตฺติ ปริจฺเฉโท นวโม.
๑๐๗. อถาปเรน สมเยน กทาจิ กสฺมึ วิหาเร นิวสโต มหา ภิกฺขุสงฺฆสฺส อนฺตเร เกจิ มหาเถโร อมฺโภกาสิโก หุตฺวา อนฺโตวิหาเร เอกสฺมึ ปเทเส นิสิทิตฺวา ภาวนมนุยุชนฺโต วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา มหาเมทนิยา นิคฺโฆเสน อากาสํ ปูเรนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิ.
๑๐๘. ตทา อุปติสฺโส นาม ราชา รชฺชํ กาเรนฺโต นิสีถสมเย ภยาวหํ ตํ ปถวิสทฺทํ สุตฺวา กึ วา เมภวิสฺสติติ สนฺตาเปน นิทฺทํ อลภมาโน โสเกน สนฺตปฺเปติ, อถ ตํ เสตจฺฉตฺตา ธิวตฺถา เทวตา ‘‘มหายิ มหาราช! อิโต การณากิทฺวิเต อวมงฺคลํ นตฺถิ หตฺถวนคลฺลมหาวิหาเร เกจิ มหาเถโร อรหตฺตํ ปาปุณี’’ติ อาห, ตสฺส อรหตฺตปฺปตฺติกาเล ปถวินิคฺโคสสฺส การณํ กึตุ วุตฺเต โส เถโร ปุพฺเพ ปฺุกมฺมํ กเรนฺโต อากาเสน สทฺธึ ปถวึ อุนฺนาเทตฺวา อรหา ภเวยฺยนฺติ ปตฺถนํ เปสิ ตสฺส ผลมิทนฺติ สมสฺสาเสสิ.
๑๐๙. ตํ สุตฺวา ราชา อวเสสภิกฺขูนํ อรหตฺถปฺปตฺติโต วิสิฏฺตโร ตสฺส กิเลสวิชโยติ ปสนฺนหทโย ตํ มหาเถรํ นมสฺสิตฺวา ตสฺส อสวกฺขยสฺส มหุสฺสเว อาสนภูตํ ภุมิปฺปเทสทฺว ปาสาทกรณวเสน สมฺมานิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา มหาพลกายมาทาย ตตฺถ คนฺตฺวา ตสฺมึ ปเทเส ปฺจภูมกํ มหาปาสํ กาเรตฺวา วิวิธ จิตฺตกมฺเมหิ สมลงฺการาเปตฺวา กนก ขจิต ตมฺพมย ปตฺถเรหิ ฉาเทตฺวา เทววิมานํ วิย สชฺเชตฺวา ตํ ขีณาสว มหาเตรํ สภิกฺขุสงฺฆํ ตตฺถ วาเสตฺวา จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺาเปตฺวา สปริชนาติ คามกฺเขตฺตานิ ปาสาทสนฺติกานิ กตฺวา ปกฺกามิ.
๑๑๐. ตโต ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน มลยเทสวาสิโน เกจิ โจรา เอกโต หุตฺวา คามวิโลปํ กตฺวา มหนฺเตน ธนลาเภนมตฺตา ธนํ ทตฺวา พลกายํ อุปฺปาเทตฺวา เยภุยฺเย เสริโน หุตฺวา มหนฺต มหนฺเต วิหาเรว วิลุมฺปนฺนา สุวณฺณปตฺถรจฺฉทนํ คณฺหนฺตา มหาปาสาทํ วิทฺธํสิตฺวา ปาตยึสุ.
๑๑๑. ตทา โมคฺคลฺลาโน นาม ราชา รชฺชํ กาเรนฺโต ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา เตสํ สนฺติเก จเร ปเสตฺวา ทานสามเภเทหิ อฺมฺํ ¶ ภิณฺทิ, เต โจรา ภิณฺทนฺตา อิตเรตเรหิ ยุชฺฌิตฺวา สยเมว ทุพฺพลา อเหสุํ, อถโส ราชา เต อสมคฺเค ตฺวา อตฺตโน เสนํ คเหตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา เต วิสุํ วิสุํ คเหตฺวา นิคฺคยฺห รฏฺเ อภยเภรึ จราเปตฺวา ชนปทํ สุปฺปติฏฺิตํ กตฺวา เตหิ อปวิทฺธวิหาเร ปากติเก กาเรตฺวา มหาปาสาทํ สุวณฺณ คณฺหนกาเล ปาเตสุํ ตี สุตฺวา ‘‘ปุพฺเพวิย สุวณฺณปตฺถเรหิ ฉาทิโต ปจฺฉาปิ อีทิสิ วิปตฺติชายิสฺสตี’’ติ ตฺวา เตภูมกํ กาเรตฺวา ยถาปุเร ปาสาทํ นิมฺมาเปตฺวา มตฺติกา ปตฺถเรหิ ฉาเทตฺวา วฏฺฏุลภวนํ ปฏิสํขาเรตฺวา สพฺพสงฺฆารามฺจ ปากติกํ กาเรตฺวา ปกฺกามิ.
อิติ ปาสาทุปฺปตฺติ ปริจฺเฉโท ทสโม.
๑๑๒. อถ ลงฺกาลงฺการภูเตสุ วิสาลปฺุิทฺธิวิกฺกเมสุ รตนตฺตยมามเกสุ อเนเกสุ ลงฺกานาเถสุ กิตฺติปฺุชาวเสเสสุ ชาเตสุ อเปตนีติมคฺเคสุ รชฺชปริปาโนจิตวิธานวิรหิเตสุ มุทุภูเกสฺเววามจฺจชเนสุจ เยภุยฺเยน อฺมฺํ วิรุทฺเธสุ วตฺตมาเนสุ ลงฺกาวาสีนํ ปุรากเตน เกนาปิ ทารุเณน ปาปกมฺมุนา นานาเทสวาสินี อวิทิตสตฺถุสมยา ปวิฏฺมิจฺฉาทิิคหณา ปจฺจตฺถิเสนา ชมฺพุทีปา อิธาคมฺม สกลลงฺกาทีปํ อเนกาตงฺก สงฺกุลมกาสิ.
๑๑๓. ตทาตาย ปจฺจตฺถิเสนาย คาลฺหตรํ นิปฺปิฬิยมานา ราช ราช มหามตฺตาทโย อเนกสหสฺสชนกายา จ ภยวกิตหทยาสกตาณ คเวสิโน ชฑฺฑิตคามนิคมนครา ตตฺถ ตตฺถ คริทุคฺคาโท กิจฺเฉน วาสํ กปฺเปสุํ ตโต สุคตทสนธาตุรกฺขาธิกตา อุตฺตรมูฬวายิโน มหายตโย ทนฺตธาตุทฺว ปตฺตธาตุวรทฺว คเหตฺวา กุนฺนมลยาภิธานํ คิริทุคฺคํ ทุปฺปเวสํชนปทมุปาคมฺม ตตฺถาปิ ตมฺปฏิชคฺคิตุมสมตฺถา ภูมิยํ นิทภิตฺวา ยถากามํ คตา.
๑๑๔. ตโต ปุพฺเพ ชยมหาโพธิทุมิณฺเทน สห สกลชมฺพุทีปาธิปตินา ทินกรกุลติลเกน ธมฺมาโสกนริณฺเทน เปสิตานํ อตฺตนา สมาน โคตฺตานํ ราชปุตฺตานํ นตฺตปนฺนตาทิปรมฺปราคตสฺส วิชยมลฺลนราธิปสฺส โอรสปุตฺโต วิชยพาหุ นริณฺทา นาม ราชา สุจิฺาตพฺพสมยนฺตโร สตฺตสมาจิณฺณ สุนีติปโถ สมฺปนฺนพลวาหโน ชมฺพุทฺโทณึ นาม ปุรวรํมาเปตฺวา ตตฺถ วสนฺโต มหตา พลกาเยน กตสกลปจฺจตฺถิวิชโยกุนฺต มลยภูมิปฺปเทสโต ภควโต ทนฺตธาตุภฏฺฏารกํ ปตฺตธาตุวรฺจ อาหราเปตฺวา สุรสนฺทนสทิสมติวิโรจมานํ วิมานํ มาเปตฺวา ตสฺมึ ตํ ธาตุยุคฬํ นิเวเสตฺวา มหตา อุปหารวิธานา สาทรมุปฏฺหนฺโต ¶ ภควโต จตุราสีติธมฺมกฺขณฺธเน มหนฺตํ ปฺรฺาปทานํ ชนยนฺโต ธมฺมิกสิริสงฺฆโพธิมหาราชสิโรทานาปทานสิทฺธก ขตฺตภุเต อเนกขีณาสวสหสฺส จรณรโชปริปูตมโนหรภูมิภาเค โคาภยมหาราเชน การิเต หตฺถวนคลฺลมหาวิหารมณฺฑนายมาเน วฏฺฏุลวิมาเนปุรา รฏฺ วิโลปาคตาย โจลเก รฬาทิกาย ติตฺถิยเสนายมหาเจติยํ อุทเร ภินฺนมตฺเต ชีวิเต วิย ธาตุภฏฺฏารเก อนฺตรหิเต หทยวตฺถุมํสมีว สุวณฺณรนฺตาทิกม ปหริตฺวา วิทฺธสฺตํ ปิณฺณุธารวิธีนา ปฏิสํวโรนฺโต ปุปฺผาธานตฺต ยโต ปฏฺาย สกฺกจฺจํ วินาเปตฺวา มหนฺตํ สุวณฺณ ถูปิกามภทฺว กาเรตฺวา สปริชนานิ คามกฺเขตฺตาทีนิ จ ทตฺวา ตตฺถ นิวสนฺตานํ ภิกฺขูนํ นิพทฺธทานวฏฺฏํ ปฏฺเปตฺวา ตํ หตฺถวนคลฺล มหา วิหารํ สพฺพถา สมิทฺธมกาสิ.
๑๑๕. อถ ตสฺมึ ลงฺกานาเถ กิตฺติสรีราวเสเส ชาเต ตสฺส ตุชวโร ปรกฺกมภุโช นามราชา อมฺหากํ ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส โพธิมูเล นิสีทิตฺวา มารพลํ วิธเมตฺวา สมฺโพธิรชฺชปฺปตฺติโต ปฏฺาย อฏฺสตาธิกวสฺสสหสฺเส จตุวีสติยา จ วจฺฉเรสุ อติกฺกนฺเตสุ สมฺปตฺตรชฺชาภิเสโก อเนกวิธสงฺคหวตฺถุหิ สงฺคหิตมหาชโน จตุปจฺจยทาเนน สตตสมาราธิตา เนกสหสฺสภิกฺขุสงฺโฆ ภุชพลวิธุตาราติราชกุลาวเลโป อเนก มณิ รตฺตสมุพฺภาสิตรตนกรณฺฑกฺจ ปฺจหิ สุวณฺณสหสฺเสหิ โสวณฺณกรณฺฑกฺจ ปฺจวีสติยา รชตสหสฺเสหิ รชตกณฺฑกฺจ ทาาธาตุภทนฺตสฺส การาเปตฺวา อตีจ ปสนฺนหทโย สุหุมุตฺเตน ตตฺถ สมฺปยนฺโต อตฺตโนนครฺจ ธนฺตธาตุมณฺทิรฺจ สกฺกฺจํ สมลงฺการาเปตฺวา พหุมาน ปุรสฺสโรทสนธาตุวรมาทาย อเนกานิ ภควโต จริยาปทานานี สมนุสฺสริตฺวา ปุรา เนกภุปตโย ปาฏิหีรสณฺทสฺสเนน ปสาทิตา อิติ ปวตฺตกถามตรเสเนว เม สวนยุคฬํ ปริปีนิตมธุนาปิ เกนจิ ปาฏิหาริยวิเสเสน มม จกฺขุปฏิลาโภ สผโล กาตพฺโพติ สาทรมาราธนมกาสิ.
๑๑๖. ตสฺมึ ขเณ สา ทสนธาตุ ตสฺส กรปงกเช ราชหํสิวิลาสมาตนฺวตี ปาฏิหีรมกาสิ. กถนฺติ เจ? ยถา อนฺติมภเว มาตุ ตุจฺฉิโต ชาตมตฺโตว โพธิสตฺโต นรวรกรโตปนีตทุกุลจุมฺพฏกโต โอตรนฺโตว พาโล สมาโนปิ โสฬสวสฺสุทฺเทสิโก วิย อมณฺฑิโตปิ อเนกวตฺถาภรณวิภุสิโต วิย ภูมิยา คจฺฉนฺโตปิ อากาเสน คจฺฉนฺโต วิย สพฺเพสํ ชนานํ ปฏิหาสิ, ตเถว ตตฺถ ตทา ทนฺตธาตุภฏฺฏารโก สุคพิมฺพา การ สลกฺขณาวยเวน รูเปน ภาสมาโน อเนกวิธรํสินิกเร วิกิรนฺโต ตตฺถ สนฺติปติตานํ ชนานํ มานนํ ชาเนสิ. วุตฺตฺหิ.
๑๑๗. ¶
‘‘ลงฺกาธินาถกรปงฺกช ราชหํสิ,
นิมฺมาย สา ทสนธาตุ มุนิณฺทรูปํ;
เนเกหิ รํสิวิสเรหิ สมุชฺชลนฺตี,
สพฺพาทิสา จ วิทิสา สมลงฺกริตฺถ.
ทิสฺวา ตมพฺภูตมตีจ ปสนฺนจิตฺโต,
สมฺปตฺตจกฺกรตโน วิย จกฺกวตฺติ;
เสฏฺเหิ เนกรตนาภรณาทิเกหิ,
ปูเชสิ ธาตุมสมํ มนุชาธินาโถ.
๑๑๙. ตโต ชินทนฺตธาตุวรปฺปสาทกาลมฺหิ เตโชพลปรกฺกมมหิโม ปรกฺกมพาหุมหานริณฺโท ปุลตฺถิปุรนิวาสินึ กตโลก สาสนวิโลปํ สราชิกมเนกสหสฺสสํข โจลเกรฬวาหินิจ เนกเทสมหิปาลมตฺตมาตงฺคเกสริวิกฺกมํ ทุรติกฺกมํ โลกสาสนสงฺคหกรณวเสน วจิตสกลโลกํ สมฺปนฺนพลวาหนํ ลงฺการชฺชคหณตฺถินํ ตมฺพลิงฺควิสยาคตมติสาหสํ วนฺทภานุมนุชาธิปํว สสามนฺตกภวนมุปนีย สกล ลงฺกาทีปเมกจฺฉตฺตํวิธาย อตฺตโนปิตุมหาราชโต ทิคุณํโลกสาสนสงฺคหํ กโรนฺโต กทาจิ สงฺฆสฺส กินจีวรานิทาตุกาโม กปฺปาสปริกมฺมกนฺตนาทิกานิ สพฺพกรณียานิ เอกาเหเนว นฏฺเปตฺวา ปจฺเจกมเนกมหคฺฆ ครุภณฺฑมณฺฑิตานิ สสามณิกปริกฺขารานิ อสีติมตฺตานิ กินจีวรานิ ทาเปตฺวา โลกสฺส สาธุวาเทน ทสทิสํ ปูเรสิ.
๑๒๐. เอวมฺานิปิ พหูนิ โลกวิมฺภยกรานิ ปฺุปทานานิ สมฺปาเทนฺโต โส ปรกฺกมพาหุมหานริณฺโท หตฺถวนคลฺล วิหาเร อตฺตโน ปิตุมหารฺโ อาฬาหนฏฺาเน มหาเจติยํ พณฺธาเปตฺวา ตตฺเถว อเณกขีณาสวสหสฺสปริภุตฺตํ ปาสาทวรํ จิรกาล จินฏฺํ สุตฺวา ธนุเกตกิวตฺถุวํเส ชาตํ สทฺธาทิคุณสมฺปตฺติ สมุทิตํ ปติราชเทว นามกํ อมจฺจวรํ เปเสตฺวา เตน อเนกสหสฺสธนปริจฺจาเคน ภุมิตฺติตยมณฺฑิตํ สุมโนภรํ ปุเร ปิยตํ ปาสาทํ การาเปตฺวา ตตฺถ นิวสนฺตานํ อเนกสํ ภิกฺขุนํ นิพทฺธ ปจฺจยทานํ ปวตฺเตสิ.
๑๒๑. ตตฺเถว วฏฺฏุลวิมานสฺส เหฏฺิมตเล โคปานสิโย เปตฺวา สมนฺตา ฉทนรูปํ กาเรตฺวา ทฺวิภุมกํ วิมานํ ติภุมกมกาสิ ตตฺเถวลงฺกาทีเป อภูตปุพฺพํ ชินมณฺทิรํ การาเปตุกาโม วฏฺฏุลวิมานโต อุตฺตรทิสาภาเค ปมํ โปริสปฺปมาณํ สิลาตลปริยนฺตํ ขณิตฺวา ปํสูนิ อปเนตฺวา นทีวาลุกาหิ ปูเรตฺวา กฺุชรราชวิราชิตอาธารพณฺธกโต ปฏฺาย ยาว ผุปิกํ อฏฺํสวิภาเคน ภิตฺติจฺฉทนานิ ¶ วิภตฺตานิ กตฺวา ปจฺเจกํ นานาวณฺณวิจิตฺตานมฏฺวิธานํ ภิตฺตีภาคานมุปริ เกลิปริหาสรสชนกนานาเวสวิลาสภูสิตปหูตภูตกึกรปริคตวิฏทฺธกมณฺฑลมณฺฑิตํ ปมุขปริยนฺเต วิวิธจิตฺตรูปมโนหรมุจฺจตรํ อิฒิกาหิ นิวิตํ กตสุธาปริกมฺมํ มกรโตรณมณฺฑลฺจ นิมฺมินิตฺวา อนฺโตวิรจิตาติ มโนหรมาลากมฺมลตา กมฺมาทิ นานาวิธ จิตฺตกมฺม สมุชฺชลํ สุวิหิตโสปานทฺวารกวาฏํ สมลงฺกตฏฺานลีฬฺหมโนหร สชีวชินสํ กาสปฏิพิมฺพรูปวิภูสิตํ ปฏิพิมฺพสฺส ทกฺขิณโต ฆนสิลาวิหิต สุคตรูปปติมณฺฑิตํ ติภูมกํ มหา วิมานํ กาเรสิ.
อิติ อฏฺํส วิมานุปฺปตฺติปริจฺเฉโท เอกาทสโม.
วิทฺธสฺตสํขรณโต นวกมฺมุนาวา,
เขตฺตาทิทานวิธินาจ อนาคเตปิ;
เย สาธโว ปริหรนฺติ อิมํ วิหารํ,
นามทฺว การมฺปิ เตสมิหาลิขนฺตุ.