📜

หตฺถวนคลฺลวิหาร วํโส

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

.

สฺเนหุตฺตราย หทยา มลมลฺลิกาย,

ปชฺชาลิโต มติทสาย ชินปฺปทีโป;

โมหณฺธการมขิลํ มม นีหรนฺโต,

นิจฺจํ วิภาวยตุ จารุ ปทตฺถราสึ.

.

ลงฺกาภิสิตฺตวสุธาธิปตีสุ ราชา,

โย โพธิสตฺตคุณวา สิริสงฺฆโพธิ;

ตสฺสาติจารุ จริยา รจนามุเขน,

วกฺกามิ หตฺถวนคลฺลวิหาร วํสํ.

.

พฺรหฺมนฺวเยนนุคตตฺถมโนมทสฺสี,

ขฺยาเตน สพฺพยติราชธุรนฺธเรน;

วฺยาปาริโตหมิติภานุคตํ กถฺจ,

นิสฺสาย ปุพฺพลิขิตํวิธ วายมามิ.

. อรฺณฺถ สุคตาคมสุธาปคานิทฺโธตกุทิฏฺิวิสกลงฺกาย ลํกาย ภควโต องฺคีรสสฺสมหานาควนุยฺยาเน สมิติสมาคตยกฺข รกฺขสโลกวิชยาปทานสฺส สิทฺธกฺเขนฺตภูโต สีหฬมหีมณฺฑลมณฺฑนาย มาโน วิวิธรตนากโรปลกฺขมานมหคฺฆมณิ เภโท มณิ เภโท นาม ชนปโท.

.

ลทฺธาน สตฺถุ วรณงฺกมนฺลพฺภ,

มานณฺทินา สุมนกูฏสิลุจฺจเยน;

อุสฺสาปิตา วิชยเกตุมตลฺลิเกว,

สุทฺโธรุวาลุกนที ยมลงฺกโรติ.

.

ลงฺกาย ยกฺขคณนีหรเณ ชินสฺส,

จมฺมาสนุคฺคนหุนาสนผสฺสทาหา;

สํสารรกฺขสวปุพฺภวพุพฺพุลํจ,

ยสฺมึ วิหาติ มหิยงฺคณ ถูปราชา.

.

สทามโหฆาย มหาปคาย,

ปานียปานาย สโมสฏานํ;

สมุจฺจโย สารทวาริทานํ,

นูนํ คโต ถาวรถูปรูปํ.

.

ตสฺสาปคาย วิมลมฺพุนิ ทิสฺสมาน,

มาโลลวิจิตรลํ ปฏิพิมฺพรูปํ;

โภเคหิ เวิย นิชํ ภวนํ ผณีหิ,

ปูชตฺถิเกหิ วิย ราชติ นียมานํ.

. ตสฺส มหิยงฺคณ มหา วิหารสฺส ปริยนฺตคามเก เสลาภโย นาม ขตฺติโย ปฏิวสนฺโต ปุตฺตํ ปฏิลภิตฺวา องฺคลกฺขณปากานํ ทสฺเสสิ เต ตสฺส กุมารสฺส องฺคลกฺขณานิ โอโลเกตฺวา ‘‘อยํ กุมาโร ขมกสตฺโต นโหติ. ธฺปุฺลกฺขณสมฺปนฺโน, สกลมฺปิ สีหฬทีปํ เอกจฺฉตฺตํ กริตฺวา มหนฺตมหนฺตานิ อจฺฉริยพฺภุตานิ มหาวีรจริตานิ ทสฺเสสฺสตี’’ติ วฺยากรึสุ.

๑๐. ตโต เสลาภย ขตฺติโย ปุตฺตสฺส อภิเสกาทิสมฺปตฺตึ สุตฺวา โกฏิปฺปตฺตปโมทปรวโสปิ ตสฺมึ กาเล อนุราธปุเร รชฺชํ การยตา ‘‘โวหารติสฺสมหาราชโต กทาจิ เกจิ อุปทฺทโว ชายิสฺสตีติ. ชาตปริสงฺโกตํ กุมารมาทาย มหิยงฺคณมหาวิหาเร โพธิ องฺคเณ ปริตฺตคฺเค สนฺนิปติตสฺส นณฺทมหาเถรปมุขสฺส มหาภิกฺขุสงฺฆสฺส มชฺเฌ นิปชฺชาเปตฺวา ‘‘เอโส เม ภนฺเต กุมาโร มหาสงฺฆสฺส จ มหา โพธิปาทสฺส จ สรณํ คจฺฉติ ตํ สพฺเพปิ ภทนฺตา รกฺขนฺตุ สงฺฆโพธิ นามโก จายํ โหตุ’’ติ มหาสงฺฆสฺส จ โพธิ เทวตาย จ นิยฺยาเทตฺวา ปฏิชคฺคนฺโต กุมารสฺส สตฺตวสฺสิก กาเล กาลมกาสิ.

๑๑. อถ มาตุโล นณฺทมหาเถโร กุมารกํ วิหารมาเนตฺวา ปฏิชคฺคนฺโต เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหาเปตฺวา พาหิรสตฺเถสุ จ ปรมโกจิทํ กาเรสิ. สงฺฆโพธิกุมาโรปิ กตาธิการตฺตา ติกฺขปฺตฺตา จ าณวิฺาณสมฺปนฺโน หุตฺวา วยปฺปตฺโต โลกสฺส โลจเนหินิปิยมานาย รูปสมฺปตฺติยา สวฺชลิปุเฏหิ อสฺสาทิยมานสทาจารคุณ สมฺปตฺติยา จ ปตฺถ ฏ ยโสโฆโส อโหสิ.

๑๒. กิมิห พหุนา?- กาทมฺพินี กทมฺพโต สินิทฺธนีลายตคุณํธมฺมิลฺลกลาเป, ปริปุณฺณหริณงฺกมณฺฑลโต หิลาทกรปสาทโสมฺมคุณํ มุขมณฺฑเล จามีกรปึชรกมฺพุวรโต เมทุโรทารพณฺธุรภาวํ คีวาวยเว, กลฺยาณสิลุจฺจยโต สํหต วิลาสํ อุรตฺถเล, สุรสาธิสาขโต ปีวรายตลลิตรูปํ กามทานปทานทฺว พาหุยุคเฬ, สมทคนฺธสินฺธุรโต คมนลีฬฺหํ กราการทฺว หตฺถิยุคเฬ, จารุตรถรุจิโรจมานจามีกรมุกุรโต ตทาการํ สชาณุมณฺฑเล ชงฺฆยุคเฬ, นิจฺจา สีนกมลา กมลโต รตฺตโกมฬทลสิรํ จรณยุคเฬ อาทาย โยชยตา ปารมิตาธมฺมสิปฺปิตา นิมฺมิตสฺส ปรมทสฺสนียครูปวิลาสสฺส ตสฺส อตฺตภาวสฺส สํวณฺณนาคนฺถคารวมาวหติ.

๑๓.

เทเห สุลกฺขณยุเต นวโยพฺพนฑฺเฒ,

ตสฺสุชฺชเล จ ปสมาหรโณทเยน;

กา วณฺณนา กมลรูปินิ ชาตรูเป,

โลกุตฺตรํ ปริมลํ ปริโต วหนฺเต.

๑๔.

โทสารโย หทยทุคฺคปุเร วิชิตฺวา,

ตตฺถาภิสิจฺจ สุหทํ วิย ธมฺมภูปํ;

อตฺถานุสาสนิมิมสฺส วทํ คิราย,

ตตฺถปฺปวตฺตยิ สุธี นิชกายกมฺมํ.

อิติ ราชกุมารุปฺปตฺติ ปริจฺเฉโท ปโม.

๑๕. อเถกทา มาตุลมหาเถรา วยปฺปตฺตํ สิริสงฺฆโพธิ กุมารํ ธมฺมสวนาวสาเน อามนฺเตตฺวา เอวมาห, ‘‘กุมาร! มหาภาคเธยฺย! อิทานิ ตฺวมสิ อธีตสุคตาคโม, วิทิตสกล พาหิรสตฺโถ. จตุพฺพิธปณฺฑิจฺจโกฏิปฺปตฺโต, ตถาปิ อภิมานธเน ขตฺติยกุเล ชาติ, สพฺพปตฺถวฺยาปิตา โยพฺพนวิลาเสน สมลงฺกตํ สรีรํ, อปฺปฏิมา รูปสิริ, อมานุสํ พลฺเจติ มหตีย พลวนณฺถ ปรมฺปรา’สพฺพาอวินยาน เมเกกมฺปิ เตสมายตนํ กิมุต สมวาโย?‘‘เยภุยฺเยน สตฺถสลิล วิกฺขาลนาติ นิมฺมลาปิ กาลุสิยมุปยานิ พุทฺธี, อนุชฺฌิตธวลตาปิ สราคาเอว ภวติ นวโยพฺพนคพฺพิตานํ ทิฏฺิ, อปหรติ จ วาตมณฺฑลิ เกว สุกฺขปณฺณํ อุพภุตรโช ภนฺติ อติทูรมตฺตโน อิจฺฉาย โยพฺพนสมเย ปุริสํ ปกติ. อิณฺทฺริยภริณภารินี สตฺตมติทุรนฺตาย มุปโภคมิคตณหิกา ตสฺมา อยเมวานสฺสาทิต วิสย รสสฺส เต กาโล คุรุปเทสสฺส. มทนสรปฺปภารชชฺชริเต หทเย ชลมิว คลติ คุรูนมนุสฺสานํ อการณํฉวติ ทุปฺปกติ โน กุลํวา สุตํ วา มนยสฺส วณฺทนปฺปภโวนทหติ กึ ทหโน? กึวาปสมเหตุนาปิ นาติวณฺฑตโร ภวติ วฑพานโฬ สลิเลน, ตสฺมา คาฬฺหตร มนุสาสีตพฺโพสิ.

๑๖. อปคตมเล หิ มนสิ เอลิกมณิมฺหิ วิย รชนิกรมยุขาปวิสนฺติ, สุขมุปเทสคุณา, คุรุวจนมมลมฺปิ สลิลมิว มหนฺตํ ชานิมุปชนยติ สวนหตํ สูลมิว อภพฺพสฺส, ภพฺพสฺสตุ กริโน วิย สพฺพาภรณมานนโสภาสมุทยมธิกตร มุปวหติ, อนาทิสิทฺธ ตณฺหากสายิติณฺทฺริยานุจรฺหิ จิตฺตํ นาวหติ กนฺนามานตฺถํ, ตสฺมา ราช กุมารานฺจ ยตีนฺจ สติพเลน อิณฺทฺริยวิชโย ทิฏฺธมฺมิกสมฺปรายิกมฺพิลํ กลฺยาณชาตมุปชนยติ, อิณฺทฺริยวิชโย จ สมฺภวติ คุรุวุทฺโธปเสวาย ตพฺพวนมวิราเธตฺวา ปฏิปชฺชโต, ตสฺมา ตยา อาปาณปริยนฺตํ วตฺถุตฺตยสรณปรายณตา น ปหาตพฺพา.

น ราคาปสฺมารวิโพธนํ วิสยทหนสลิล สํเสวนํ กาตพฺพํ, ปสฺสตู หิ กลฺยาณาภินิเวสิ จกฺขูณฺทฺริยลาฬน ปรวสสฺส สลภสฺส สมุชฺชลิต ทีปสิขาปตนํ โสติณฺทฺริย สุขานุยุตฺตสฺส ตรุณ หรีณสฺส อุสุ ปาตสมฺมุขีภวนํ ฆาณิณฺทฺริย ปรวสสฺส มธุกรสฺส มทวารณกณฺณตาลภนฺนํ รสนิณฺทฺริยตปฺปณวฺยสนิโน ปุถุโลมสฺส พลิสาฆาสวฺยสนํ ผสฺสีณฺทฺริยานุภวนลาลสสฺสมตงฺคชสฺสวาริณิ พณฺธนาปายํ อิเมหิ อิณฺทฺริเยหิ มิลิเตหิ เอกสฺส กามิโน สทิเทว ปฺจนฺนํ, วิสยรสานมุปเสวาย ปตฺตพฺพํ มหนฺตํ ทุกฺขชาลํ กถมุปวณฺณยาม? อิมานิ จ สุภาสิตานิ ปจฺจเวกฺขตุ อนุกฺขณํ วิจกฺขโณ.

๑๗.

นาคาริกํ สุขมุทิกฺขติ กิฺจิ ธีโร,

ชานาติ เทหปฏิชคฺคนมตฺถโตเว;

สํเสวโตปิ ยุวตึ รติโมหิตสฺส,

กณฺฑุยเน วิย พนสฺส สุขาภิมาโน.

๑๘.

โก เสเวยฺย ปรํ โปโส อวมานํ สเหยฺยวว,

น เว กลตฺตนิคฬํ ยทิ ทุกฺขนิพณฺธนํ.

๑๙.

อากฑฺฒมานา จิสิขา สฺมิปํ,

ปรมฺมุขาเยว สทา ปวตฺตา;

ทูรมฺปิ คจฺฉนฺติ คุณํ วิหาย,

ปวตฺตนํ ตาทิสเมว ถีน.

๒๐.

อสนฺถุตํ ตา ปุริสมฺปิ อนฺโต,

กโรนฺติ อาทายกตาว ภิตฺติ;

เนตฺตึ สวลฺลี วิย หณฺถคาปิ,

ทสาสุ สพฺพาสุ จ สงฺกนียา.

๒๑.

อนฺโตรุทฺธา พหิทฺธาปิ นิสฺสาสา วิย นาริโย,

กโรนฺติ นาสเมวสฺส โกธีมาตาสุ วิสฺสเส.

๒๒.

มานส ปาปสํนินฺนํ อปายา วิวฏา นนา,

สมนฺตา ปาปมิตฺตาว โมกฺโข สพฺพภยากถํ.

๒๓. อปิ จ หทยตรุโกฏร กุฏีโร โกธ กุณฺฑลีน กทาจิ พหิ กาตพฺโพ. อปิ ตุ’ติติกฺขามนฺเตน อจิปฺผณฺทนฺตํ อุปเนตพฺโพ.

๒๔.

สตํ ติติกฺขากวเจ วิคุณฺิตา,

สิยุํ ทุราลาปขคา ขลานํ;

สภาปสํสากุสุมตฺต เมตา,

นิพชฺฌเร ตา คุณ มาลิกาย.

๒๕.

โลกาธิปจฺจํ วิปุเลธเน จ,

มโนนุกูเล ตนเย จ ทาเร;

ลทฺธาปิ ยาเยติ น ชาตุ ติตตึ,

พาเธตุ สาตํ น ปปฺจ ตณฺหา.

๒๖.

วณฺณปฺปสาทา ยสฺสา สุขาว,

ธนา จ หายนฺตุป ชีวิกาจ;

เยนาภิภูตาริปุเนว สตฺตา,

โทสคฺคิ โส เต หทยํ ชหาตุ.

๒๗.

เขโท วิปตฺตีสุ ปฏิกิรยา น,

ตสฺมา น ทีนปฺป กตึ ภเชยฺย;

ปฺานุยาตํ วีริยํ วทนฺติ,

สพฺพตฺถ สิทฺธิคฺคหณคฺคหณฺถํ.

๒๘.

วฺยาปารา สพฺพภูตานํ สุขตฺถาย วิธียเร;

สุขฺจ น วินา ธมฺมํ ตสฺมา ธมฺมปโร ภวา’ติ.

๒๙. เอวมาทิกํ สปฺปุริสนีติปถํ อาทิสนฺเต มหาเถเร เตน กลฺยาณธมฺเมน อโสตพฺพตานาทริยรจิตภุกูฏิก มุเขน วา ทิสาจิกฺขิตฺตจกฺขุนา จ อหงฺการปรวเสน คชนิมิลิตมุพฺภาวยตา วา อตฺตโน ปฺาธิกฺเขปมิวจ อจินฺตยตา จุฬาวินิหิตโกมฬฺชลิปุเฏน ตนฺนินฺเนน, ตปฺโปเณน สิรสา จ ปีติ สมุทิต สาธุวาทวิกสิตกโปเลนมุเขน จ. สกลาวยวจิตฺถฏโรมฺจ กฺจุกิเตน เทเหน จ ภูมิยํ นิปชฺชิตฺวา ทีฆปฺปมาณ ปมาณ มาวรตฺตามคฺคผลลาภโตวิย วิสิฏฺตรํ ปมุทิตมาวิกตมาสิ.

อิติ อนุสาสน ปริจฺเฉโท ทุติโย.

๓๐. ตโต ปฏฺาย ยถาวุตฺตปฏิปทํ อวิราเธตฺวา สมาวรเณน สนฺตุฏฺโ ตสฺส สงฺฆโพธิ สมฺํ โคเปตุกาโม มาตุลมหาเถโร ธมฺมิโกติ โวหารํ ปฏฺเปสิ.

๓๑. ลกฺขณปากานํ วจนํ สทฺทหนฺโต ภาคิเนยฺยํ ปพฺพชิตุกามมฺปิ อปพฺพาเชตฺวา ‘‘อิธ วาสโต อนุราธปุเร วาโสเยว กุมารสฺส โยคกฺเขมาวโห, ปุฺานุรูเปน ชายมานสฺส วิปากสฺส จ านํ โหติ, มหาเจติยสฺส วตฺตปฏิวตฺตสมาจรเณนจ มหนฺโต ปุฺกฺขณฺโธ สมฺปชิสฺสติ’’ติ มฺมาโน ตํ กุมารมาทาย คจฺฉนฺโต อนุราธปุรํ คนฺตุกาโม นิกฺขมิ. สงฺฆติสฺโสโคาภโยติ จ ลมฺพกณฺณา ราช กุมารา อปเรปิ ทุเจ ตสฺส ปํสุกีฬนโต ปฏฺาย สหายาเตน กุมาเรน สทฺธึ นิกฺขมึสุ เต ตโย กุมาเร อาทาย คจฺฉนฺโต มหาเถโร ปุเรตรเมว อนุราธปุรํ ปาวิสิ. มหาเถรมนุคจฺฉนฺเตสุ เตสุ กุมาเรสุ เชฏฺโ สงฺฆติสฺโส มชฺฌิโม สงฺฆโพธิ กนิฏฺโ โคาภโยติ เต เถรํ ปจฺฉโต อนุคจฺฉนฺตา ตโยปิ ปฏิปาฏิ ยา ติสฺสวาปิยา เสตุมตฺถเกน คจฺฉนฺติ.

๓๒. ตตฺถ เสตุสาลาย นิสินฺโน โกจิ อณฺโธวิจกฺขโณ เตสํ ติณฺณนฺตํ กุมารานํ ปทวิฺาสทฺทํ สุตฺวา ลกฺขณานุสาเรน อุปปริกฺขิปิตฺวา ‘‘เอเต ตโยปิ สีหฬทีเป ปถวิสฺสรา ภวิสฺสนฺตี’’ติ ตตฺถ นิสินฺนานํ วฺยากาสิ. ตํวจนํ ปจฺฉา คจฺฉนฺโต โคาภโย สุตฺวา อิตเรสํ คจฺฉนฺตานํ อนิเวทยิตฺวา ปจฺจาคมฺม ‘‘กตโม จิรํ รชฺชํ กาเรสฺสติ? จํสฏฺิติฺจ กโรติ’’ติ? ปุจฺฉิตฺวา ปจฺฉิโมติ วุตฺเต หฏฺปหฏฺโ อุทคฺคุทคฺโค สีฆตรํ อาคมฺม เตหิ สทฺธึ คจฺฉนฺโต ติขิณ มนฺติตาย คมฺภีรภาวโต จ กฺจิ อชานาเปตฺวา อนฺโตปุรํ ปาวิสิ. เต ตโยปิ ปติรูเป นิวาเส วาสํ คณฺหึสุ.

๓๓. อถ กนิฏฺโ ‘‘เอเต ทฺเวปิ อปฺปายุกตฺตา รชฺเช ปติฏฺิตาปิ น จิรํ ชีวนฺติ กิร อหเมว เตสํ รชฺชํ ทุเปสฺสามิ’’ติ ตทนุรูเปน อุปาเยนปฏิชฺชนฺโต เตสํ รชฺชลาภาย อุปายํ ทสฺเสนฺโต อภิณฺหํ มตฺเตติ. เชฏฺโปิ ตสฺมึ อติปิยาสมาโน เตโนปทิฏฺเมว สมาจรนฺโตราชานํ ทิสฺวา ลทฺธ สมฺมาโน สพฺเพสุ ราชกิจฺเจสุ ปุพฺพงฺคโม หุตฺวา น จิรสฺเสว ราชวลฺลโภ อโหสิ? ตสฺมึ กาเล รชฺชํ กาเรนฺโต วิชย ราชา นาม ขตฺติโย ตสฺมึ ปสนฺโน สพฺเพสุ ราชกิจฺเจสุ ตมเมว ปธานภูตํ กตฺวา เสนาปตึ อกาสิ.

๓๔. ธมฺมิโก ปน รชฺเชน อนตฺถิกตาย รชฺชลาภาย จิตฺตมฺปิ อนุปฺปาเทตฺวา เกวลํ มหาเถรสฺส อนุสาสนมตฺเตเนว ราชุปฏฺานเวลายํ อนุจรณมตฺตมาจรนฺโต ราชเคหํ ปวิสิตฺวา ตโต เตหิ สทฺธึ นิกฺขมฺม สายํ มหา เถรสฺส วิหาเรเยว วสนฺโต อตฺตโน ธมฺมิกานุฏฺานํ อหาเปตฺวา มหาเจติโย ปฏฺานคิลานุปฏฺานาทิกํ อนวชฺช ธมฺมํจรนฺโต กาลํ วีตินาเมติ.

ตทา สงฺฆติสฺโส สกลรชฺชฺจ ปุรฺจ อตฺตโนหตฺถคตํ กตฺวา เอกสฺมึ ทิเน ลทฺโธกาโส ราชานํ อนฺโตภวเนเยว โคาภเยน มาราเปตฺวา สยํ รชฺเช ปติฏฺติ.

อิติ อนุราธปุรปฺปเวสปริจฺเฉโท ตติโย.

๓๕. อถ โคาภโย ธมฺมิกํ อนิจฺฉามานมฺปิ เสนาปติฏฺาเน เปตฺวา อายตึ อเปกฺขมาโน สยํ ภณฺฑาคาริโก อโหสิ. อถ สงฺฆติสฺโส ราชา พหุํ ปุฺฺจ อปุฺฺจ ปสวนฺโต ชมฺพุผลปากกาเล สเสโน สามจฺโจ สโภโรโธ อภิณฺหํ ปาจีน เทสํ คนฺตฺวา ชมฺพุผลานิ ขาทติ. รฺโ เยภุยฺเยน คมนา คมเนน อุปทฺทุตา รฏฺวาสิโน ราชุปโภคารเหสุ ชมฺพุผเลสุ วิสํ โยเชสุํ. อถ โส สงฺฆติสฺโส ราชา เตน วิเสน ตตฺเถว กาลมกาสิ.

๓๖. อถ โคาภโย อณฺธวิจกฺขณสฺส วจนํ อนุสฺสรนฺโต อนุกฺกเมน รชฺชํ ทาเปตฺวา ปจฺฉา อหํ สุปฺปติฏฺโ ภวิสฺสามิ’ติ มฺมาโน สามจฺโจ สเสโน สงฺฆโพธิกุมารํ รชฺเชน นิมนฺเตสิ. โส เตมิย มหาโพธิสตฺเตน ทิฏฺาทีนวตฺตา รชฺชสุขาปริจฺจาคานุภูตํ มหนฺตํ ทุกฺขชาลํ อนุสฺสริตฺวา ปุนปฺปุนํ ยาจิยมาโนปิ ปฏิกฺขิปิเยว อภโย คามนิคมราชธานีสุ สพฺเพปิ มนุสฺเส สนฺนิปาเตตฺวา เตหิ สทฺธึ นานาปฺปการํ ยาจมาโนปิ สมฺปฏิจฺฉาเปตุํ นาสกฺขิ. อถ สพฺเพปิ รฏฺวาสิโน สามจฺจามหาวิหารํ คนฺตฺวา มหา สงฺฆํ สนฺนิปาเตตฺวา สงฺฆ มชฺเฌ สงฺฆโพธิกุมาโร มหา สงฺฆํ ภูมิยํ นิปชฺช นมสฺสิตฺวา ลทฺโธกาโส เอกมนฺตํ นิสีทิตฺวา เอวํ วตฺตุมารภี.

๓๗. อยฺหิ ราชลกฺขีนาม ยถา ยถา ทิปฺปเต, ตถา ตถา กปฺปุรทีปสิเขว กชฺชิลํมลินเมว กมฺมชาตํ เกวลมุพฺพมติ. ตถาหิ อยํ สํวธนวาริธารา ตณฺหาวิสวลฺลีนํ, เนนาท มธุรภีติกา อยํ อิณฺทฺริยมิคานํ, ปรามาสธุมเลขา สุจริต จิตฺตกมฺมสฺส วิพฺภมเสยฺยา โมหนิทฺทานํ ติมิรุคฺคติ ปฺาทิฏฺีนํ, ปุรสฺสรปตากา อวินยมหาเสนาย, อุปฺปตฺตินินฺนนา โกธเวค กุมฺภิลานํ, อาปานภูมิ มิจฺฉาทิฏฺิวทนํ. สํคีติ สาลา อิสฺสริย วิการนาฏกานํ อาวาสทรีโทสาสิวิสานํ, อุสฺสารณเวตฺตลตา สปฺปุริสโวหารานํ, อกาลชทาคโม สุจริต หํสานํ, ปตฺถาวนา กปฏนาฏกานํ, กทลิกา กามกริโน วชฺฌวาลา สาธุภาวสฺส, ราหุมุขํ ธมฺมจณฺท มณฺฑลสฺส, นหิ ตํ ปสฺสามิ โยหิ อปริจิตายาปิ เอตาย นิพฺภรมุปคุลฺโห น วิปฺปลทฺโธ, อปิจ, อภิเสกสมเย ราชฺานํ มงฺคลกลสชเลหิ วิย วิกฺขาลนมุปยาติ ทกฺขิฺํ อคฺคิหุตตธุเมเนว มลินีภวติ หทยํ ปุโรหิต กุสคฺค สมชฺชเตน วิย อปนิยเต ติติกฺขา, อุณฺหีส ปฏฺฏ พณฺธเนน วิย ฉาทียตี ชราคมทสฺสนํ, อาตปตฺต มณฺฑเลน วิย ติโรกรียติ ปรโลกาเปกฺขณํ, จามรปวเนน วิย ทุรมุทฺธุยเต สจฺจาทิตา เวตฺตลตาปฺปหาเรน วิย ทุรมปยนฺติ สคฺคุณา เอเก รชฺชสิริ มทิรา มทมตฺตา สกตฺถนิปฺผาทนปเรหิ ธนปิสิตาฆาสคิชฺเฌหิ สหานลีนีพเกหิ ทูตํ วิโนทนนฺติ, ปรทาราภิคมนํ วิทฺธตาติ, มีควน ปริสฺสโมติ, สุราปานํ วิลาโสติ, นิจฺจปฺปมตฺตตา, สุรภาโวติ สทารปฺปิจฺจาคํ อวฺยสนิตานิ, คุรุวจนาวธีรณํ อปรปฺปเนยตฺตมิติ อชิตหจฺจตํ สุโขปเสวตฺตมีติ, นจฺจคีต คณากานุสตฺติ รสิกเตหิ ปริภวสหตฺตํ ขเมติ, เสรีภาวํ ปณฺฑิจฺจามิติ วณฺทิชน นวจนํ ยเสํโฆโสติ ตรลตา อุสฺสาโหติ. อวิเสสฺุตฺตํ อปกฺขปาติตฺตมิติ? เอว โทสคณมฺปิ คุณปกฺเข อชฺฌาโรปยนฺเตหิ สยมฺปิ อนฺโต ห สนฺเตหิ ปตารณกุสเลหิ ธุตฺเตหิ อมานุโสจิตาหิ โถมานาหิ ปตาริยมานา, จิตฺตมทมตฺต จิตฺตา นิจฺเจต น ตาย ตเถติ อตฺตนิ อชฺฌาโรปยนฺตา อลิกาภิมานํ มจฺจธมฺมสมานาปิ ทิพฺพํ สาวติณฺณมิว อมานุสมิว อตฺตาน มฺมานา อารธทิพฺโพจิตกิรยานุ ภาวา สพฺพชโน ปภสนีย ภาวมุปยนฺติ. อตฺต มิลมฺพนฺจ อนุ ชีวิชเนน กรียมานํ อภินณฺทนฺติ.

๓๘. มานสา เทวตาชฺฌาโรปณปฺปตารณ สมฺภูต สมฺภาวโน ปหตฺจ อนฺโต ปวิฏฺ อปรภุชยุคํ วิย อตฺตโน พาหุยุคํ สมฺภาวยนฺติ. ตจนฺตริต โลจนํสกลลาฏ มาสํกนฺติ, อลิกสมฺภาวนาภิมานภริตา น นมสฺสนฺติ เทวตาโย น ปูชยนฺติ สมณ พฺราหฺมเณ น มานยนฺตี มานนีเย, น อุปติฏฺนฺติ คุรุทสฺสเนปิ อนตฺถกายา สานฺตรีต, วิสโย ปโภคสุขาติ อปหสนฺติ ยติโน? ชราภิ ภวปลปิมิติ น สุณนฺติ วุทฺธชนุปเทสํ, อตฺตโน ปฺา ปริภโวติ อุสุสนฺติ สจิโว ปเหสสฺส,กุฺชนฺติ เอกนฺต หิตวาทินํ เอวมาทินา กากเณน พหุนฺนํ โทสานํ มากร ภูตํรชฺชีวิภวํ อยํ น อิจฺฉามี’ติ อโวจ.

๓๙. อถ มหาชเนน สาทร มชฺเฌสิโต มหาสงฺโฆ กุมารภิมุโข หุตฺวา ‘‘มหาภาคเธยฺย! ถนจุจุเก ลคฺคิตาชลุก ติกฺขฑสเนนตตฺถ เวทนุปฺปาทยนฺติ โลหิตเมว อากฑฺฒติ, ทารโก ปน โกมเลน มุขปุเฏนมาตุ สุขสฺํ อุปฺปาทยนฺโต ขีรเมว อวฺเหติ.

๔๐. เอวเมว รชฺชวิภวํ ปตฺโต อธีโร พาโล พหุํ อปุฺเมว สฺจิณานิ, เมธาวิ ธิรปุริโส ปน อายุสงฺขารสฺส ทุพฺพลตฺตฺจ ธนสฺจยสฺส นิสฺสารตฺตฺจ ปฺาย อุป ปริกฺขิตฺวา ทส กุสลกมฺมานิ ปูเรนฺโต ตาทิเสน มหตา โภคกฺขณฺเธน มหนฺตํ กุสลราสึ อุปจิณาติ, ตฺวมสิกตาธิ กาโร มหาสตฺตธุรณฺธโร, เอตาทิสํ ปุฺายตนฏฺานํ ลทฺธา ธมฺเมน สเมน โลกํ ปริปาเลนฺโต สุคตสาสนํ ปคฺคณฺหนฺโต ทานปารมิโกฏิปฺปตฺตํ กตฺวา ปจฺฉา อภินิกฺขมณฺจ กโรนฺโต โพธิปกฺขิยธมฺเม ปริปาเจหี’’ติ อนุสาสิ.

๔๑. อถ โส มหชฺฌาสโย ปุริสวโร มหาสงฺฆสฺส อนุสาสนึ มทฺทิตุ มสมณฺโถ อธิวาเสสี. อนนฺตรฺจ มหาชนกาโย สงฺฆสฺส อนุฺาย สกลํ สีลทีปํ เอกจฺฉตฺตํ กตฺวา อภิสิฺจิย ธมฺมิก สิริสงฺฆโพธิราชาติ โวหารํ ปฏฺเปสิ โคาภยฺจ เสนาปติฏฺาเน เปสิ.

๔๒.

ทานํ อทา ธารยิ นิจฺจสีลํ,

วหี ติติกฺขํ ภชิ อปฺปมาทํ;

ปชา หิตชฺฌาสย โสมฺมรูโป,

ธมฺโม จ โส วิคฺคภวา วิโรจี.

๔๓.

วิฺาย โลกสฺส หิ โส สภาวํ,

ปธานวตฺตานุ คติปฺปธานํ;

นิธาตุกาโม ชนฺตาสุ ธมฺมํ,

สยมฺปิ ธมฺมา วรณมฺหิ สตฺโต.

อิติ รชฺชาภิเสก ปริจฺเฉโท จตุตฺโถ.

๔๔. โส ราชา มหา วิหาเร มหคฺฆ มหาวิสาลํ สลากคฺคํ การาเปตฺวา อเนกสหสฺสานํ ภิกฺขูนํ นิจฺจํ สลาก ภตฺตํ ปฏฺเปสิ. มาตุลมหาเถรสฺสํจ สกนาม เธยฺเยน มหนฺตํ ปริเวณ วิหารํ การาเปตฺวา อเนเกหิ กปฺปิยภณฺเฑหิ สทฺธึ สปริวาร เวณา กานิ คามกฺเขตฺตานิ สงสปริโภคารหานิ กตฺวา ทาเปสิ สตฺตเมว นิสีถกาเล รโหคโต มหาโพธิสตฺตสฺส ทุกฺกรจริตานิ สลฺลกฺเขนฺโต ตาทิสาปทานํ อตฺตนิ สมฺปาเทตุมาสึสิ. ตถา หิ

๔๕.

เทหีติ วตฺถุมสุกํ คทิโตตฺถิเกหิ,

นาลํ กเถตุมฺห นตฺถิ น เทมิจาติ;

จิตฺเต มหากรุณาย ปหฏาวกาสาว,

ทุรํชคาม วิย ตสฺส ภวตฺถุ ตณฺหา.

เอวมมฺหากํ โพธิสตฺตสฺส วิย พาหิร วตฺถุปริจฺจาคมหุสฺสโว กทา เม ภวิสฺสติติ จ,

๔๖.

อานียเต นิสิต สตฺถนิปาตเนน,

นิกฺกฑฺฒเต จ มุหุ ทานฺหวายรตฺยา;

เอวํ ปุนปฺปุน คตาคตเวคขินฺนํ,

ทุกฺขํ น ตสฺส หทยํ วต ปีฬยิตฺถ.

เอวํ กิรสฺส มหาสตฺตสฺส มํส โลหิตาทิ อชฺฌตฺติกวตฺถุทานสมเย ทุกฺขเวทนา มนํ น สมฺพาเธสิ. มมาปิ อีทิสํ อชฺฌตฺติก ทานมหามงฺคลํ กทา ภวิสฺสตีติ จ.

๔๗.

โส สํขปาลภูชโค วิสเวควาปิ,

สีลสฺส เภทนภเยน อกุปฺปมาโน;

อิจฺฉํ สเทหหรวาภิชเน ทยาย,

คนฺตุํ สยํ อปทตาย สุโสจนูนํ.

เอวํ สีล รกฺขนาปทานสิรึ กทา วินฺทามีติ จ,

๔๘.

ปิเวยฺย ถฺํ อมตฺจ พาโล,

วุทฺธึ คโต โสว ชิคุจฺฉิเต ตํ;

ส ชาตุ เอวํ อนุภูย รชฺชํ,

าณสฺส ปาเก สตตํ ชหาติ.

เอวํ มยาปิ อจิรสฺเสว อวสฺสํ อภินิกฺขมนํ กาตพฺพนฺติ จ,

๔๙.

โส เสนโก ทฺวิชปสิพฺพกสายิสปฺปํ,

อฺาสิ โทสกลุสาย ธิยาพฺภุตํตํ;

กา วณฺณนาสฺส ขลุ โทสวินิคฺคตาย,

สพฺพฺุตาย ทสปารมิสาธิตาย.

เอวํวิธา กลฺยานาณสมฺปตฺติ กทา เม สมิชฺฌิสฺสตีติ จ,

๕๐.

วาเลน โส กิสกลณฺทกชาติยมฺปิ,

อุสฺสิฺจิตุํ สลิลมุสฺสหิ สาครสฺส;

ตํ มุทฺธตาย น ภเว มติยา มหนฺยา,

สมฺปาทนาย ภิมตสฺส สมตฺถตาย.

เอวํ วิธาย วีริยปารมิยา กทา ภาชนํ ภวิสฺสามิติ จ

๕๑.

กลาพุราเชน หิ ขนฺติวาทิ,

วธํ วิธายาปิ อติตฺตเกน;

หเต ปเทโนรสิ ขนฺติโสเธ,

โส กูฏสณฺธิคฺคหณํ พุโพธ.

เอวํ วิธาย ขตฺติปารมิยา อตฺตานํ กทา อลํกริสฺสามิติ จ

๕๒.

มิจฺฉาภิโยคํ น สหึสุ ตสฺส,

รามาภิธานสฺสปิ ปาทุกาโย;

สจฺจฺจยา นาฺมภาสิธีโร,

โส สจฺจสนฺโธ จตุสจฺจวาที.

อหมฺปิ อีทิเสน สจฺจปารมิตาพเลน สพฺพโลกสฺส จตุ สจฺจาว โพธน สมตฺโถ กทา ภวิสฺสามิติ จ

๕๓.

โส มุคปกฺข วิทิโต สิริภีรุกาย,

มุกาทิกํ วตวิธึ สมธิฏฺหิตฺวา;

ตํ ตาทิส อนุภวํ อสหมฺปิ ทุกฺขํ,

ยาวาภินิกฺขมฺมเภทิ อธิฏฺิตํโน.

เอวํ ม มาปิ อธิฏฺาน ปารมิตาย ปาริปูรี กทา ภวิสฺสตีติ จ

๕๔.

เมตฺตานุภาเวน ส โลมหํโส,

เปมานุพทฺเธน สพีกโรนฺโต;

สตฺเต สมตฺเตปิ จ นิจฺจเวรี,

สทฺทํ วิรุทฺธตฺถมกาสิ ธีโร.

อหมฺปิ เอวํวิธาย เมตฺตาปารมิตาย โกฏิปฺปตฺโต กทา ภวิสฺสามีติ จ.

๕๕.

โส เอกราชา วิทิโต สมจิตฺตตาย,

มานาวมาน นกเรสุ ตุลาสรูโป;

โตสฺจ โรสมนุเปจฺจ ภชี อุเปกฺขํ,

สพฺพตฺถ ปีติวิกตี หตเจตโนว.

เอวํ อหปฺปิ อุปกฺขาปารมิตาย กทา สพฺพสาธารโณภวิสฺสามิติ จ นิจฺจํ จินฺเตสิ.

อิติ ปารมิตาสึสน ปริจฺเฉโท ปฺจโม.

๕๖. เอวมนวชฺชธมฺเมน รชฺชํ กาเรนฺเต ตสฺมึ กทาจิ เกนจิปชานํ อกุสล วิปาเกน-

ชร ปิรภารกฺกนฺตวงฺโกรุชาณุ,

สชล ชลท กุฏาการโฆโรรุกาโย;

กุฏิลกินทาาโกฏิสณฺทฏฺหณฺโฑ,

นวทิวสกรกฺโข รกฺขโสทิปมาค.

๕๗. โส เตสุ เตสุ คามปริยนฺเตสุ นิสีทติ, เย เย มนุสฺสา ตมาคมฺม ตํ รตฺตกฺขมุทิกฺขนฺติ เตสํ อกฺขินิ รตฺตานิ ภวนฺติ. ตํ ขเณเยว รตฺตกฺขมารโก นาม ชรโรโค ปาตุภวิตฺวา มาเรติ.

๕๘. โส ยกฺโข มตมเต นิราสงฺเก ขาทติ. ตํ ยกฺขํ อทสฺวาปิ เย เย นรา เตนาตุรา เต เต ปสฺสนฺติ, เตปิ โส โรโค อาวิสติ. เอวํ น จิโรนวยกฺขภเยน โรเคน จ ชนปโท วิรลชโน ชาโต.

๕๙. ราชา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวามยิ รชฺชํ กาเรนฺเต ปชานํ อีทิสสฺส ภยสฺส อุปฺปชฺชน อนนุจฺฉวิกนฺติ มฺมาโน ตทเหว อฏฺํค สีลํ สฺวาทิยิตฺวา อตฺตนา นิจฺจํ กรียมานานิ ทสกุสลกมฺมานิ อนุสฺสริตฺวา อหํ ธมฺมวิชยิ ภวิสฺสามีติ ตํรกฺขสํ อาทิสฺวา น อุฏฺหิสฺสามีติ ทฬฺหตรํ อธิฏฺาย วาสคพฺเภ สยิ. ตสฺส เตน อาจาร ธมฺมเตเชน ราชานุภาเวน จ โส รกฺขโส สนฺตตฺโต อุตฺตสิตฺวา ขณมฺปิ าตุํ อสหนฺโต อากาเสนา คนฺตฺวา พลวปจฺจุส สมเย อนฺโตคพฺภํ ปวิสิตุมสกฺโกนฺโต พาหิเร ตฺวา รฺโ อตฺตานํ ทสฺเสสิ. รฺา จ โกสิตฺวนฺติ ปุฏฺโ อาห. รตฺตกฺโข นามาหํ รกฺขโส ทุรชนปเทสฺมิิโต, อหํ ขณมฺปิ าตุํ อสกฺโกนฺโต ตวานุภาเวน พทฺโธวิยหุตฺวา อิธานีโต? ภายามิ เทว ตว ทสฺสนนฺติ.’’

๖๐. อถ ราชา สยนโต วุฏฺหิตฺวา สีหปฺชรํ วิวริตฺวา โอโลเกตฺวา อเร! ชมฺม! มฺม วิสยคเต มนุสฺเส กสฺมา? ขาทยีติ. มหาราช ตว วิสเย มยา มาเรตฺวา เอโกปิ ขาทิโต นตฺถิ, อปิตุมตกเลพรํ โสนสิคาลาทีนํ สาธารณ ภกฺขภูตํ ขาทามิ, น เม โกจิ อปราโธ อตฺถิ, อตฺถิ เจ ราชทณฺโฑ มยิ วิธียตู’ติ วตฺวา ปเวธมาโน นิจฺจลภาเวน าตุํ อสกฺโกนฺโต ภยเวเคน ชาตโลมหํโส สานุนยเมว มาห. ‘‘เทวสฺส รฏฺํถิตํ ธนธฺ สมิทฺธิสมฺปุณฺณํ เทวสฺส ธน วสฺเสน สมฺปุณฺณมาโน รถา มนุสฺสา, อิทานิ ยาจกาปิ พหุตรา น โหนฺติ, อห มีทิสํ รฏฺํ ปตฺวาปิ อลทฺธโคจโร อปริปุณฺณมโนรโถ ชโต ปิปาสิโตว หุตฺวา ทีน ภาเวน ชีวิกํ กปฺเปมิ, ตถา อีทิสํ ภยํ ปตฺโตมฺหิ อภยํ เม เทหิ มหาราชา’ติ.

๖๑. อถ ราชา ตสฺส ทีนวจนํ สุตฺวา กรุณาย กมฺปิตหทโย ‘‘มา ภายิตฺวํ รกฺขส! อภยํ เต ทมฺมิ อิจฺฉิตํ เตวทา’’ติ อาห. เอวํ รฺโจ รกฺขสฺสจ อฺมฺเหิ สทฺธึ สลฺลปนฺนานํ สทฺทํ สุตฺวา อนฺโตคตา อนุจรา ราชานํ ปริวาเรสุํ, อถ กถานุกถาย รกฺขโส ‘‘อคโต รฺา สทฺธึ สลฺลปตี’’ติ สุตฺวา สพฺเพ อมจฺจา จ นาครา จ เสนา จ สนฺนิปติตฺวา ราชงฺคณฺจ ราช ภวนฺจ ปูเรตฺวา อรุเณ อุคฺคจฺฉนฺเต มหนฺตํ โกลาหลมกํสุ.

๖๒. อถ โสรกฺขโส สนฺนิปติตํจตุรงฺคพลฺจ อายุธ หตฺถํ อเนก สหสฺสโยธพลฺจ ทิสฺวา อติวิยภีโต าตุฺจ รฺโ อาณตฺติพเลน คตฺตุฺจ กิมปิ ภาณิตุฺจ น สกฺโกติ, ราชา ตทวตฺถํ ตํ ทิสฺวา ลทฺธาภโยสิ อิมจฺฉิตํ เต กเถหี’ติ อาห, ธมฺมิโก ราชา น เม กิฺจิ ภยํ อุปฺปาเทสฺสติติ ตฺวา ราชานเมว มาห ‘‘เทโว ชานาติเยว สพฺเพสํ สตฺตานํ อาหรฏฺิติกตํ, ตถาหิ อุทฺธโลกวาสิโน เทว สุธาโภชเนน ปีณิตา ชีวนฺติ, อเธ โลกวาสิเน นาคา เภกโภชเนน สุหิตา วสนฺติ มนุสฺสา ขชฺชกาทินานาวิเธน อาหารชาเตน ปีณิตา ชีวนฺติ. อมฺหาทิสา ยกฺข รกฺขสาทโย ปน มํสโลหิ สสฺสาทโต ตุสฺสนฺติ? เตสฺวห มฺตโร ฉาเต จ ปิปาสิเต จ ตาทิสํ กรุณาปรายณํ มหาปุริสํ ทิสฺวาปิ อปริปุณฺณมโนรโต มณฺทภาคเธยฺโย โสจามี’’ติ อาห.

๖๓. ตนุตฺจมโวจ ‘‘มตกเลพรานิ ขาทิตฺวา วสามิ‘‘ติ สจฺจํ มหาราช! มตสรีรํ สุกฺขปณฺณํ วิย นีรสํ กึ เมตาย ทุชฺชวิกาย ปสีท เทว! วรํ เม เทหิ นว วิสเยถิต มนุสฺโส เอโก ชนปโท โคจรตฺถาย เม ทียตุ, ตตฺถ มนุสฺสานํ อนปคตุณฺหเวคํ ชีวรุธิรฺจ ชีวมํ สฺจ ขาทิตฺวา จิรํ สุเขน ชีวิตุํ สกฺกา’ติ อาห. อถ ราชา อเรปาปิม! รกฺขส! นาหํ ปาณวธํ อนุชานิสฺสามิ จเชตํ ตว คาหวิการนฺติ. ‘‘เตนหิ ทิเน ทิเน เอกํ มนุสฺสพลึเทหิ’’ติ. ชีวพลิเมกมฺปิ น เทมีติ วุตฺเต ‘‘สจฺจ เมนํ มํทิสาน กปฺป รุกฺขาปิ อวเกสิโน ชายนฺตีติ หา หโตสฺมิ กิมหํ กโรมี’’ติ วิสาท ทินฺนยโน ทุมฺมุโข โทมนสฺสปฺปตฺโต อปฺปฏิหาโน อฏฺาสิ.

๖๔. อถ ตสฺส นริณฺทสฺส กรุณาภูยสิ ตหึ ชายมานา มโนตสฺส วิรตฺยา วฺยากุลํ อกาสิ. อถ ราชา เอวํ ปริ วิตกฺเกสิ.

๖๕.

นานุสฺสรามิ วต ยาจิตุ มาคตานํ,

อิจฺฉาวิฆาต ปริตาป หตชฺชุตีติ;

เหมนฺต นิพฺพหิมมารุต นิสฺสิรีก,

ปงฺเกรุเภหิ สทิสานิ มุขานิ ชาตุ.

๖๖. เอตสฺส รกฺขสฺส ปเรสํ ทุกฺขมา ปาทยิตุํ น กทาจิ สกฺกา, อหฺจ อชฺฌตฺติก ทานํ กทาทสฺสามิติ ปตฺเถมิ, ตทิทํ ปตฺตกกาลํ ชาตํ, สก สรีรสฺส อหเมว อิสฺสโร, มม มํสโลหิเตน เอตํ สนฺตปฺปยามีติ กต นิจฺฉโย อมจฺเจ อามนฺเตตฺวา เอวมาห.

๖๗.

อิมํ สรตฺตํ ปิยิตํ สรีรํ,

ธาเรมิ โลกสฺส หิตตฺถ เมว;

อชฺชาติเถยฺยตฺต มุเปติ ตฺเจ,

อโต ปรํ กึ ปิย มตฺถิ มยฺหํ.

อมจฺจา เอวมาหํสุ เอกสฺส รกฺขสฺส อตฺถาย สกล โลกํ อนาถิกตฺตุ มิจฺฉโต โกยํ ธมฺม มคฺโค เทวสฺส อถ ราชา เอวมาห.

๖๘.

นิจฺโจ ปโหคสฺส ธนสฺส จาปิ,

น ยาจเก ทฏฺุ มหํ ลภามิ;

เอวํ วิธํ อตฺถิ ชนนฺตุ ลทฺธุํ,

น เทวตา ราธนายปิ สกฺกา.

๖๙. อเปถ ตุมฺเห น เม ทานนฺตรายํ กโรถา’ติ อาห. อถ อมจฺจา ยทิจายํ นิจฺฉโย อปริจฺจชนีโย อมฺเหสุ เอเกก เมว ทิเน ทิเน รกฺขสฺส พลิกมฺมาย โหตูติ อาหํสุ. อถ ราชา ‘‘อหเมว ชีวนฺโต เอวํ นานาชานิสฺสามิ’’ติ สลฺลกตฺตํ สีฆํ เอตฺถ อาเนหีติ สํวิธหิ. อถ ตตฺถ สมาคตา สพฺเพ ชนา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา ตสฺส คุเณ อนุรตฺตา โสเกน กมฺปมานา ตหึ ปติฏฺิเตน ปฏิเฆน อติ กุทฺธา วิสุํ วิสุํ เอวมาหํสุ.

๗๐. เอโส รกฺขโส สีสจฺเฉทมรหติติ เกจิ, กาล เมฆ สทิส เมตสฺส มหา สรีรํ อเนก สตานํ สรานํ ตุณิรภาวํ เนตุมรหตีติ เกจิ, อเนเกสํ เขปน สตฺถานํ ลกฺขภาวํ มุปเนตุํ ยุตฺตมิติ จ ปเร, อสิกทลิกีลาย วชฺโฌยมิติ อฺฺโ เตลโจเลน เวเตฺวา มหตา ปาวเกน อุชฺชาเลตฺวา ทหิตพฺโพยมิติ อปเร, อิทํ สพฺพํ ราชานานุ ชานาติ. อิมํ อสปฺปุริสํ ชีวคาหํ คเหตฺวา รชฺชูหิ คุฬปิณฺฑเวนํ เวเตฺวา พณฺธนาคาเร ปกฺขิปิ ตพฺพนฺติ อฺเ เอวเมวํ ตตฺถ พหุธา กเถนฺตานํ กฏุกตรํ วธวิธานํ ยกฺโข สุตฺวา ตสิโต มิลิตกฺขมตเทโห วิย นิจฺจโลว ิโต, อถ โส ราชา ‘‘เอหิ สเข รกฺขส! มโหปการ กรณ ภูต!

๗๑.

เทยฺยฺจ ทานปฺปวนฺจจิตฺตํ,

อตฺถิ ตุวํ โลหิต มํสกามี;

สเมตุ เมตํ หิตาย ทุราปํ,

มโน รโถ สิชฺฌตุ โน อุภินฺนนฺติ.

วตฺวา ‘‘มม สรีรโต ทียมานํ ชีวมํสํ ชีวรุธิรฺจ มยิ อนุคฺคเหน สมฺปฏิจฺฉา’ติ รกฺขสฺส วตฺวา สลฺลกตฺตาภิมุขํ ทกฺขิณพาหุํ ปสาเรสิ มํสกตฺตนาย.

๗๒. อถ โส ยกฺโข อุโภ กณฺเณ ปิธาย สนฺตํ ปาปํ ปฏิหตมมํคลํ รฺโ โสตฺถิ ภวตุ, กิมิทมาปติตํ มหตา เม ปาป วิปาเกน ชีวตุ มิจฺฉโต วิสโภชนมิจฺจ, อาตปติลนฺตสฺส ทาวคฺคิ ปริกฺเขโป วิย จ ยทิ อีทิโส เม สํกปฺป มหาราเช สมุชฺโช เยยฺย เทว ทณฺโฑ เม สิรสิ อทฺธา ปตตูติ, โลกปาลาปิ เม สีสํ ฉิณฺทนฺติ นาห เมวํ วิธมปราธํ กริสฺสามี’ติ น สมฺปฏิจฺฉิ,

๗๓. อถ ราชา เตน หิ ยกฺข! ‘‘กึ เต มยา กาตพฺพนฺตี’ติ อาห. อถ โส รกฺขโส มหาชนานํ วธ วิธาเนน รฺโ อานาย จ ภีโต สนฺตตฺโต ‘‘เทว! นาห มฺํ ปตฺถยามิ กินฺตุ อิโตปฺปภูติ ราชารเหน โภชเนน คาเม คาเม อุปหารพลึ ลทฺธุกาโมมฺหิ’ติ อาห อถ ราชา ‘‘เอวํ กโรนฺตุ รฏฺวาสิโน’’ติ นคเรว สกล รฏฺเ จ เภรึ จราเปตฺวา ปานาติปาต วิรมณาย โอวทิตฺวา นํ ยกฺขํ อุยฺโยเชสิ.

อิติ รตฺตกฺขิทมน ปริจฺเฉโท ฉฏฺโ.

อถ กทาจิ วสฺสาธิกตานํ เทวตานํ ปมาเทน อวคฺคโห ปาตุรโหสิ.

๗๔.

นิทาฆเวเคน รวิ ปตาปิ,

อุณฺหาภิตตฺตา ปจโน พโร จ;

ชราตุเรวาสิสิรา ธรา จ,

ปิวึสุ เต สพฺพธิ สพฺพิม มฺพุ.

๗๕.

อเนตาภุสุเณหน วิปจฺจมาน,

สนีสฺสนเมภาหริเตว วาฏี;

ติพฺพาตปกฺกตฺตวนนฺตราชี,

รุนากุลา ขายติ วีริกานํ.

๗๖.

วสฺสานกาเลปิ ปภากรสฺส,

ปตาปสนฺตาปิตมนฺตลิกฺขํ;

สมาจิตํ ปณฺฑรวาริเทหิ,

สวณฺทนาเลปมิวาติโรจี.

๗๗. เอวํ มหตา คิมฺหวิปฺผุรเณน นทีตฬากโสพฺภาทีสุ สิกตากทฺทมาวเสสํ โสสิเตสุ เกทาเรสุ มต สสฺเสสุ พหุธา เอฬิตภูมิภาเคสุ สลิลภาเวน กิลนฺเตสุ มิคปกฺขิสุ ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา ราช กรุณาย กมฺปิตหทโย อฏฺงฺคสีลํ สมาทิยิตฺวา มหาเจติยงฺคณมาคมฺม ยาว เทโว สพฺพตฺถ วิตฺถ ตาหิ สลิลธาราหิ สกล ลงฺกาทีปํ ปิเนนฺโต วสฺสํ วสฺสิตฺวา มหตา อุทกปฺปวาเหน มํ น ปฺลวยิสฺสติ มรมาโนปิ ตาว น อุฏฺหิสฺสามีติ ทฬฺหตรํ อธิฏฺาย ตตฺถ สิลาปตฺถเร สยิ.

๗๘. ตํขเณ ตสฺส รฺเ ธมฺมเตเชน จกิตานํ คุณปฺปพณฺเธน จ ปสนฺตานํ เทวนาคยกฺขานํ อานุภาเวน สมนฺตโต วสฺสวลาหกา อุฏฺหึสุ ตถา หิ.

๗๙.

ทีฆามินนฺตาว ทิสาปยามํ,

วิตฺถารยนฺตาว ตมํ สิขาหี;

ฉายา คิรีนํ วิย กาฬเมฆา.

๘๐.

คมฺภีรธีรตฺถนิตา ปโยทา,

ตหึ ตหึ วสฺสิตุมารภึสุ;

สมุนฺนทตฺตา สิขิโน กลาปํ,

สนฺธารยุํ ชตฺตมิจุตฺตมงิเค.

๘๑.

มุตฺตากลาปา วิย เตหิ มุตฺตา,

ลมฺพึสุ ธารา ปสมึสุ เรณุ;

คณฺโธ สุโภ เมทินิยาวจาร,

วิตฺมาโน ชลทานิเลน.

๘๒.

ชุตีหิ ชมฺพุนทปิปฺผราหิ,

มุหุํ ทิสนฺเต อนุร ชยนฺติ;

เมฆสฺสนาฬิตุริยานุยาตา,

วิชฺชุลฺลตา นจฺจมิวาจรึสุ.

๘๓.

โกเธน รตฺตา วิย ตมฺพวณฺณา,

นินาทวนฺโต ชยปีติยาว;

คเวสมานา วิย คิมฺหเวรึ,

วฺยาปึสุ สพฺพตฺถ ตทา มโหฆา.

๘๔. เอวํวิเธ วสฺเส ปวตฺเตสิ ราชา นมํ มโหโฆ อุปฺปิลาปธีติ น อุฏฺาสิเยว อถ อมจฺจา เจติยงฺคเณ ชลนิคฺคมปณาลิโย ถเกเสํ อนฺโต สมฺปุณฺณวาริปูโร ราชานํ อุปฺปิลาเปสิ. อถ โส อุฏฺาย เจติยสฺส มหุสฺสวา วิธาย ราชภวนเมว คโต.

๘๕. ตโต อทณฺเฑน อสตฺเถน รชฺชมนุสาสโต รฺโ อจฺจนฺตมุทฺรมานสตฺตํ วิทิตฺวา อุนฺนฬา เกจิ มนุสฺสา คามวิโลปาทิกํ อาจรนฺตา โจรา อเหสุํ ตํ สุตฺวา ราชา เต โจเร ชีวคาหํ คาหาเปตฺวา พณฺธนาคาเร ขิปิตฺวา รหสิ เตสํ รตนหิรฺาทิกํ ทตฺวา มา เอวํ กโรถาติ โอวทิตฺวา ปลาเปตฺวา รตฺติยํ อามกสุสานโต ฉวรูเป อาเนตฺวา โจรหึสํกาเรนฺโต วิย อคฺคินา อุตฺตาเปตฺวา นครโต พหิ ขิปาเปสิ เอวํ โจรภยทฺว อปเนตฺวา เอกทา เอวํ จินฺเตสิ.

๘๖. กิมเนน รชฺชวิภเวน, อินฺทํ ปริปุณฺณํ สโกสํ สปรชนํ สโหโรธํ สามจฺจํ สขวาหนํ รชฺชํ กสฺสจิ ทานรูเปน ทตฺวา วนํ ปวิสิตฺวา สีลํ สมาทาย กายวิเวกํ จิตฺตวิเวกทฺว สมฺปาเทตุํ วฏฺฏตีติ อภินิกฺขมเน รตึ ชเนสิ. ตทา โคาภโยปิ เอวรูปํ ปาปวิตกฺกํ อุปฺปาเทสิ. เอส ราชา ธมฺมิโก สทาจารกุสโล ปติทิวสํ วีธียมาเนหิ ทสวิธกุสลกมฺเมหิ อายุสํขาโรปิสฺส วฑฺฒติ อุปปีฬกกมฺมานิจ ทูรมปยนฺติ. ตโตเยว จิรตรํ ชีวิสฺสติ เอตสฺส อจฺจเยน กทาหํ รชฺชํ ลภิสฺสามิ รชฺชํ ปตฺวาปิ วฑตโร อาหํ ยุวชนเสวนียํ วิสยสุขํ กถมนุภวิสฺสามิ สีฆมิมํ อิโต ปลาเปตฺวา รชฺเช ปติหิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา พหุํ สารธนมาทาย อุตฺตรทฺวารโต นิกฺขมิตฺวา ปุพฺพโจเร สนฺนิปาเตตฺวา พลกายํ คเหตฺวา อาคมฺม นครทฺวารํ คณฺหิ ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา ราชา ‘‘รชฺชํ กสฺสจิทตฺวา อภินิกฺขมนํ กริสฺสามิติ กตสนฺนิฏฺานสฺส มม อยํ เกนจิ เทวานุภาเวน สนฺนิธาปิโต มฺเ อมจฺจา มยํ อนนุมตาปิ ปุรายุชฺฌิตุมาร ภนฺติ เอวํ สติ มํ นิสฺสาย อุภยปกฺขคตสฺส มหาชนสฺส วิปุลํ ทุกฺขํ ‘‘ภวิสฺสติ กิมเนน รชฺเชน ผลํ รชฺชํ ตสฺเสว ทินฺนํ โหตุ’’ติ วตฺวา กํจิ อชานาเปตฺวา ปริสฺสาวนมตฺตํ คเหตฺวา ทุลฺลกฺขิยมานเวโส ทกฺขิณทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา มลยเทสํ คจฺฉนฺโต

๘๗.

สทาสนฺตุฏฺจิตฺตานํ สกฺกา สพฺพตฺถ ชีวิตุ;

กุตฺร นาม น วิชฺชนฺติ ผลมูลชลฺลายา.

๘๘. อิติ จินฺตยนฺโต กเมน คนฺตฺวา หตฺถวนคลฺลํ นาม มหนฺตํ อรฺายนฺตํ ปาวิสิ, อวิรลปวาลกุสุมผลสํชนฺนวิสาลสาขามณฺฑเลหิ อุจฺจาวเจหิ ปนสฺสหการกปิตฺถ ติมฺพรุชมฺพิรชมฺพุวิภิต กามลก ภรีต กติรีฏกสาลสรลวกุล ปุนฺนาค นาคกนฺทมฺพกาโสก นีปจมฺปก ภินฺตาลตาลปฺปภูติหิ วิวิธตรุคเณหิ สมากิณฺณํ วิปุลวิมลสิลุจฺจยปริยปริยนฺตสงฺหตนทีสมฺเภทติตฺโถปสํกนฺต วิวิธมิคยุถวิหควคฺคนิเสวิตํ มเหสกฺข เทวตาธิคฺคหีตํ นณฺทนวนกมนียํ สุฬภมูลผลสลิล สุโขปโภครมณีย ตํ มหา กานฺนํ โอโลเกตฺวา อิทํ เม ตโปวนํ ภวิตุมรหติติ กตาลโย กายวิเวกจิตฺตวิเวกานํ ลาเภน เอกคฺคมานโส เมตฺตาวิหารมนุยุชนฺโตวฺชีวิกาย สํชนิตสนฺโตสวิปฺผรณปินีตกาโย วาสํ กปฺเปติ.

อิติ อภินิกฺขมนปริจฺเฉโท สตฺตโม.

๘๙. โคาภโยปิ รชฺชํ ปตฺวา กติปาหจฺจเยน ‘‘มม จณฺฑตาย วีรตฺโต ปชาวคฺโค มนํ ปวิฏฺํ สงฺฆโพธึ อาเนตฺวา รชฺชํ กาเรตุํ กทาจิ อุสฺสหตี’’ติ สํชาตปริสงฺโก ตํ มาราเปตุํ วฏฺฏตีติ อภิสณฺธาย ‘‘สงฺฆโพธิรฺโ โย สีสํ อาเนสฺสติ ตสฺส สหสฺสํ ปาริโตสิกธนนฺติ นคเร เภรึ จราเปสิ. ตโต มลยเทสสิโก โกจิ ทุคฺคตปุริโส อตฺตโน กจฺเจน ปุฏภตฺต อาทาย วน มคฺเคน คจฺฉนฺโต โภชน เวลาย โสณฺฑิสมีเป นิสินฺนํ สงฺฆโพธิราชานํ ทิสฺวา ตสฺส อากปฺเปน ปสนฺนหทโย ภตฺเตน ตํ นิมนฺเตสิ ราชา ตํ นสมฺปฏิจฺฉิ. โส ปุริโสนาหํ นิหีน ชาติยํ ชาโต น ปาณวธํ ชิวิกาย ชีวนฺโต เกวฏฺโฏ วา ลุทฺทโก วา ภวามิ อถ โก อุตฺตม วณฺเณหิ ปริโภคารเห วํเส สฺชาโตมฺหิ มม สนฺตกมิทํ ภตฺตํ โภตฺตุมรภติ กลฺลฺยาณ ธมฺมิโกติ ตํ ปุนปฺปุน ยาจิ. อถ ราชา

๙๐.

ฉายย เคหํ สาธาย เสยฺยํ วตฺถํ ตเจนจ;

อสนํ ถลปตฺเตหิ สาเธนฺติ ตรโว มม.

๙๑.

เอวํ สมฺปนฺน โภคสฺส น ตณฺหา ปรสนฺตเก;

ตว ชจฺจาทิมุทฺทิสฺส ครหา มม น วิชฺชตีติ.

วตฺวา น อิจฺฉิ เอว.

๙๒. อถ โส ปุริโส ภูมิยํ นิปชฺชนมสฺสมาโน นิพนฺธิตฺว ยาจิ. ตโต ตสฺส นิพณฺธนํ นิวาเรตุมสกฺโกนฺโต สคารวํ โสปจารํ ทียมานํ ภตฺตฺจ สกปรีสฺสาวนปรีปุตปานียฺจา ปริภุฺชิตฺวา หตฺถมุขโธวเนน ปริสมตฺต ภตฺต กิจฺโจ อนฺโนหํ กตุปกาโร กีทิสมสฺส ปจฺจุปการํ กริสฺสามิติ จินฺตยนฺโตว ตํ อภิมุขีกริย ‘‘อนุราธปุเร กา ปวตฺตี’’ติ ปุจฺฉิ, อถ โส ปุริโส ปุพฺพราชานํ ปลาเปตฺวา โคาภโย นาม ราชา รชฺเชปติฏฺหิตฺวา สิริ สงฺฆโพธิรฺโ โย สีสํ อาทาย ทสฺเสติ ตสฺห สหสฺสํ ปาริโตสิกธนนฺติ นคเร เภรึ จราเปสิ กิราติ สุยติ’’ติ.

ตสฺส วจน สมนนฺตรเมว ตุฏฺปหฏฺหทโย มม สหสฺสารหสีสทาเนน อิทานิ เอตสฺส ปจฺจุปกาโร กโต ภวิสฺสติ อชฺฌตฺติกทานตฺตา ทานปารมิตาว โกฏิปฺปตฺตา ภวิสฺสติ อิทฺจ วตเร-

๙๓.

น ปุติ ปุคีผลมตฺตกมฺปิ,

อคฺฆนฺติ สีสานิ จิฉิวิตานํ;

สีสนฺตุ เม วตฺตติ โพธิยา จ,

ธนสฺส ลาภาย จ อทฺธิกสฺส.

อปิ จ.

๙๔.

นาฬิวนสฺเสว รุชากรสฺส,

ปุติปฺปธานสฺส กเลพรสฺส;

ทุกฺขนฺนุภุต ปฏิชคฺคนฺเน,

สทตฺถโยคา สผลํ กโรมีติ-

จินฺเตตฺวา กตติจฺฉโย ‘‘โภ ปุริส โสภํ ปิรี สิริสงฺฆโพธิ ราชานาม, มม สีสํ คเหตฺวา คนฺตฺวา รฺโ ทสฺเสหี’’ติ อาห. โส ตํ สุตฺวา ‘‘เทว นาหเมวํ วิธํ มหาปาตก กมฺมํ อาวชิสฺสาม ภายามิ’’ติ อาห.

๙๕. อถ ราชา ‘‘มา ภายิ กหาปณสคฺคสฺสลาภาย อหเมว เต อุปาสํ กริสฺสามิ เกวลํ ตฺวํ มยา วุตฺตนิยาเมว ปฏิปชฺชา’’ติ วตฺวา สหสฺสลาภคิทฺเธน เตน ปถิกปุริเสน อธิวาสิเต สีสจฺเฉทาย สตฺถํ อลภมาโน ธมฺมาธิฏฺานเตช สา สีสํ สนฺธิโต วิสุํ กริตฺวา ทสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ปลฺลงฺกํ สุณฺถิรํ พณฺธิตฺวา มเมทํ สีสทานํ สพฺพฺุตาณ ปฏิลาภาย ปจฺจโย ภวตูติ โสมนสฺสปุพฺพกํปตฺถนํ กตฺวา ตํ ปุริสํ อตฺตโน สมีปํ อามนฺเตสิ. โส อธิกปุริโส ปุพฺเพ อทิฏฺาสุตปุพฺพทุกฺกรกมฺม ทินฺนํ สีสํ คเหตฺวา อนุราธปุรํ คนฺตฺวา ทิสฺเสมิ โกตํ สฺชานาติ โกตํ สทฺทหิสฺสตีติ, อถ โส โคาภโย สเจ เตน สทฺทหิสฺสติ อหเวตฺถ สกฺขิหุตฺวา สหสฺสํ ทาเปสฺสามิ ตยาตุ ตตฺถ เอวํ กตฺตพฺพ’’นฺติ ปฏิปชฺชิตพฺพา กรํ อุปทิสิตฺวา เอหิสปฺปุริส มฺม สนฺติเก มฺพณโต หุตฺวา อุภยรฺตฺถลานํ เอกีกรณวเสน อฺชลึ กตฺวา พาหุํ ปสาเรหีติ วตฺวาอุโภสุ ปสฺเสสุ นีลมฺาสมฺานํ นาลินํ อุชุภาวาปาทเนน กณฺฒนาฬํ สมฺมา เปตฺวา สลิลปริสฺสาวนฺเน สีสสณฺธึ ชล เลขาย ปริจฺฉณฺทิตฺวา สเกน ทกฺขิณ หตฺถมุฏฺินา จุลาพทฺธํ ทฬฺหํ คณฺหิตฺวา ยาว มม สีรํ อาทาย อทฺธิกํ ปุริสสฺส หตฺเถ สมปฺเปมิ ตาว มม จิตฺตกิริย วาโย ธาตุเวโค อวิจฺฉินฺโน ปวตฺตตูติ อธิฏฺาย จุฬาพทฺธํ อุทฺธาภิมุขํ อุกฺขิปิ. ตาวเทว สีสพณฺโธ ปุถุภูโต หุตฺวา เตน ทกฺขิณ หตฺถ มุฏฺินาคหิโตเยว ปคฺฆรนฺติยา โลหิตธาราย สทฺธิ อทฺธิกสฺสหตฺถตาเล ปติฏฺาสิ, ตสฺมึเยว ขเณ วนาธิวตฺถา เทวตา สาธุวาทมุขรา ปุปฺผวสฺสํ วสฺสาเปตฺวา สีสสฺส อารกฺขํ คณฺหึสุ.

๙๖.

สํสตฺตรตฺต กลเล ทฺธิกปาณิเขตฺเตต,

นิกฺขิตฺต สีส วรพีช สมุพฺภวาย;

เอตสฺส ทานมย ปารมิตาลตาย,

สพฺพฺุตา ผลรโส ชนตํ ธิโนตุํ.

๙๗. อถ โส อทฺธิกปุริโส สุคณฺธวน กุสุม มาลาหิ ตํ สีสํ อลํกริตฺวา ปุคกุหุลิกาปุเฏ ปกฺขิปิตฺวา สีฆคติ เวเคน อนุราธปุรํ คนฺตฺวา โคาภยสฺส ทสฺเสสิ, โส ตํ ทิสฺวา สฺชนิตุ มสกฺโกนฺโต สํสยปฺปตฺโต อฏฺาสิ. อถ อทฺธิกปุริโส รฺา วุตฺตวิธิ มนุสฺสรนฺโต ตํ สีสํ คเหตฺวา อากาเส ขิปิตฺวา ‘‘สามิ! สิริสงฺฆโพธิมหาราช! ตฺว เมตฺถ เม สกฺขิภวา’’ติ อฺชลิมฺปคฺคเหตฺวา อากาส มุทฺทิกฺขมาโน ยาจิ, อถ ตํ เทวตาธิคฺคหิตํ สีสํ นิราลมฺเพ อมฺพเร ลทฺธ ปติฏฺํ โคาภยสฺส อภิมุขํ หุตฺวา.

๙๘.

ราชา หเมว สุหโท สิริสงฺฆโพธิ,

สีสปฺปทาน วิธินาสฺมิ สมิทฺธิจิตฺโต;

ตฺวํ จาสิ รชฺช สิริลาภ สุเขน เทว,

เอโสว โหตุ ปฏิปนฺน สหสฺสลาโภ’ติ อาห.

๙๙. ตํ สุตฺวา โคาภโย สามจฺโจ วิมฺภีตหทโย สีหาสนํ สชฺเชตฺวา อุปริ เสตจฺฉตฺตํ กาเรตฺวา อิธ เทว! โอตราติ ยาจิตฺวา ตตฺถ โอติณฺณํ ตํ สีสํ นานาวิธาหิ ปูชาหิ อาราเธตฺวา นมสฺสมาโน ขมาเปตฺวา มหตา มเหน อาฬาหนกิจฺจํ กาเรตฺวา องิกํ กหาปณสหสฺเสน โตเสตฺวา อุยฺโยเชสิ.

อิติ อชฺฌตฺติกทาน ปริจฺเฉโท อฏฺโม.

๑๐๐. สิริสงฺฆโพธิ รฺโ มเหสี ปน รฺโ ปลาตภาวํ ตฺวา ‘‘อหฺจ ตํ อนุพฺพชามิ’’ติ อฺตร เวเสน ทกฺขิณทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา มคฺคํ อชานนฺนิ อุชุกมคฺคํ ปหาย ตํ ตํ คามํ ปวิสิตฺวา สามิกํ อปสฺสนฺตี ภเยน สาลินฺตาย จ ปจฺฉิตุมฺปิ อสหมานา มลย เทส เมว คโตติ จินฺเตตฺวา วงฺกมคฺเคน คจฺฉนฺตี โกมลตาย สีฆํ คนฺตุมสกฺโกนฺติ กาลํ ยาเปตฺวา ตสฺส อรฺายตนสฺส สมีปคามสฺมึ รฺโสิสทานปฺปวตฺตึ สุตฺวา ‘‘สา หํ วรากี ทสฺสนมตฺตมฺปิ นาลตฺถ’’นฺติ โสก ปริปุณฺณหทยา ตเมว วนสณฺฑํ อธิรุยฺห ภตฺตุโน กเลพรํ วิจินนฺตี สมีปคาเมสุ มหชนํ ปุจฺฉนฺติ อวนฺทินสงิเกตตฺตา ตตฺถ ตตฺถ วิจรนฺตี สมีปคามวาสิโน พาลกา โคปาลกา กฏฺภาริกา อิตฺถิโย จ เอติสฺสา วิลาปํ สุตฺวา กมฺปิต หทยา ตาย สทฺธึ วิจรนฺตี. สา เอวํ จิลูปมานา ภีมิยํ สุปุปฺผิตํ วิมลวาลุกํ วนคุมฺพํ ทิสฺวา ตตฺถ นิปติตฺวา ภูมิยํ ปริวนฺตมานา อติกรุณํ วิลาปมกาสิ, โส ปเทโส อชฺชาปิ วิธวาจน’’นฺติ โวหารียติ.

๑๐๑. สา มหตา โรทนฺเต โรทเนน ตํรตฺตึต ตฺเถว เขเปตฺวา ปุน ทิวเส อิโต จิโต จ วิจรนฺติ มหตา โสกคฺคินา ฑยฺหมานา สนฺตาปํ อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺติ เอกสฺมึ ขุทฺทก ชลาสเย นิปติตฺวา นิมุคฺคํเยว มุจฺฉาเวเคน ทฺเว ตโย มุหุตฺเต อติวาเหตฺวา อุปลทฺธปฏิโพธา ปริฬาหํ นิพฺพาเปสิ, ตํ านเมตรหิ จ ‘‘นิพฺพาณ โปกฺขรณี’’ติ จ สมฺํ อลภิ.

๑๐๒. ตโต อุฏฺหิตฺวา อนุภูมึ อนุรุกฺขํ อนุสิลา ตลํ คเวสมานา โสณฺฑิ สมีเป สยมานํ เทวตาธิคฺคเหน สิคาลาทีหอนุปหตํ สุกฺขํ กวณฺธรูปํ ทิสฺวา โสกเวค ผลิปตเนว หทเยน ทฬฺหตรํ ตํ อลึคิตฺวา สยิ, ตาว โภเน เวกลฺเลน ทุราคมเนน ตตฺถ ตตฺถ นิปติต สรีร ฆาเตน จ นิลนฺต รูปา มุจฺฉา สมกาลเมว กาลมกาสิ.

๑๐๓. สมีปคาม วาสิโน สนฺนิปติตฺวา มุทฺธาภิ สิตฺตสฺส รฺโ จ มเหสิยา จ สรีรํ อมฺหาทิเสหิ ผุสิตุฺจ น โยคฺคํ, วตฺตมานสฺส รฺโ อนิเวทยิตฺวา อาฬาหน กิจฺจํ กาตุมฺปิ น ยุตฺตนฺติ สมฺมเนตตฺวา วสฺสาตป นิวารณาย กุฏึ กตฺวา ติรจฺฉานปฺปเวสนิเสธาย วติฺจ กตฺวา ปกฺกมึสุ.

๑๐๔. โคาภโย สิริสงฺฆโพธิราชสฺส อนฺ สาธารณ คุณปฺปพณฺธํ อนุสฺสรนฺโต ทหรกาลโต ปฏฺาย วตฺถุตฺตย สรณปรายณตํ นิจฺจํ สีลรกฺขณํ สุคตาคม วิจิกฺขณตฺตํ สกลกลาโกสลฺลํ รชฺเช อนตฺถิกตํ ทานโสณฺฑ ตํ รกฺขสทมนาทิกํ ทุกฺกรจริตกฺจ ตสฺส นาม สเจตนสฺส น ปิติมาวหติ วิเสสโต ‘‘อทฺธิกทุคฺคตสฺส สหสฺส ลาภาย สหตฺเถน สีสํ กณฺนาลโต อุทฺธริตฺวา ทานํ สีสสฺสาปิ นิราลมฺเพ อากาเส อวฏฺานํวฺยตฺตตราย คิราย สาธิปฺปายฺเจตํ นิเวทนฺเจติ อจฺฉริยํ อพฺภุตํ อธิฏฺปุพฺพํ อสฺสุต ปุพฺพฺจ นิมฺมลจริตํ มม มหาปราธกลงิเก เนว สทฺธึ จิรกาลํ ปวตฺตีสฺสติ, อโห อหํ สุจิรฏฺายินา อีทิเสน อกิตฺตีสทฺเทน สาธุหิ นิณฺทนิโย ภวิสฺสามิ วิเสสโต ปน นิจฺจกาลํ กลฺยาณ มิตฺตภูตสฺส อีทิสสฺส มหานุภาวสฺส อนปเรธสฺส มหาปุริสสฺส รชฺชํ อจฺฉิณฺทิตฺวา วธํ กาเรสึ อฺทตฺถุ มิตฺตทุภิกมฺเมน อหํ ปฬิเวิโต ภวิสฺสามิ’’ติ จินฺเตตฺโตเยว ภยสนฺตา เปหิ นิกฺขนฺต เสโท ปเวธมาโน กถมิทิสา มหาปาปา โมเจสฺสามีติ อุป ปริกฺขี.

๑๐๕. อถ ตสฺส ทณฺฑกมฺมสฺส กรณวเสน อุฬารํ ตรํ กุสลกมฺมํ กาตพฺพนฺติ ปฏิภายิ. อถ โส อมจฺเจ สนฺนิปาเตตฺวา เตหิ สทฺธึ สมฺมนฺเตตฺวา กต นิจฺฉโย มหา สงฺเฆเนว ตเถว อนุสิฏฺโ มหตา พลกาเยน สทฺธึ คนฺตฺวา ตสฺส อรฺายตนสฺส อวิทูเร เสนาสนฺนิเวสํ กาเรตฺวา ตสฺส มหาปุริสสฺส ทุกฺกรปทาน สกฺขีภูตํ ปุฺฏฺานํ สยเมว คนฺตฺวา โสณฺฑิกา สมีเป อนุรูปฏฺานํ สลฺลกฺเขตฺวา อตฺตโน ราชานุภาวํ ทสฺเสนฺโต อาฬาหนฏฺานํ เทวนครมิว อลงฺการาเปตฺวา เกวเลหิ มหนฺเตหิ จณฺทนทารุหิ อุจฺจตรํ จิตกํ กาเรตฺวา ภาเรน ปมาเณน จ รฺโ สีสสทิสํ ชมฺโพนทกนเกหิ สกณฺ นาฬํ สีสาการํ สิปฺปิหิ กาเรตฺวา กวณฺธรูเป สงฺฆฏิตฺวา วิวิธ รตน สมุชฺชลํ สุวณฺณกิรีฏํ ปิลณฺธาเปตฺวา มเหสิฺจ ตเถว อลํกริตฺวา เต อุโภปิ กาฆิกวตฺถสทิเสหิ มหคฺฆ ทุกุเลหิ อจฺฉาเทตฺวา อเนกรตนขจิตํ สุวณฺณสยนํ อาโรเปตฺวา จณฺทน จิตกมตฺถเก เปตฺวา ปริสุทฺธโชติ ปาวกํ ชาเลตฺวา อเนก ขตฺติยกุมารปริวาริโต สยเมว ตตฺถ ตฺวา อเนกสปฺปิฆฏสเตหิ สิฺจิตฺวา อาฬาหน มหุสฺสวํ กาเรสิ.

๑๐๖. ตเถว ทูติย ทิวเสปิ มหตา ชเณน อาฬาหนํ นิพฺพาเปตฺวา ตสฺมึ เน เจติย ภวนํ วฏฺฏุลากาเรตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา อมจฺเจ อามนฺเตตฺวา เอตรหิ อเนกภูมิกํ อติวิสาลํ กนกมย วฏฺฏุลฆรํ กาเรตุํ สกตา อายติ ปริหารกานํ อภาเวน นปฺปวตฺตติ รฏฺวิเลปกาปิ สุวณฺณโลเภน นาเสนฺติ ตสฺมา อโลหนียํ สุขปริหารารหํ ปมาณยุตฺตํ วฏฺฏุลฆรฺจ เจติยฺจ นจิรสฺเสว กาตุํ ยุตฺตนฺติ มนฺเตตฺวา มหาพลกายํ นิโยเชตฺวา วุตฺตนิยาเมเนว ทฺวิภุมกํ วฏฺฏุล ภวนํ นิมฺมาเปตฺวา ตสฺส อพฺภนฺตเร สุคตธาตุนิธานํ ปูชนียํ เจติยฺจ การาเปตฺวา มหุสฺสทิวเส มหาสงฺฆสฺส ตํ ทสฺเสตฺวา ‘‘เอโส ภนฺเต สิริสงฺฆโพธิ มหาราชา ปุพฺเพ เอกจฺฉตฺเตน ลงฺกาตเล รชฺชํ กาเรสิ, อิทานิ มยา ตสฺส รฺโ เจติยรูปสฺส กิตฺติมย สรีรสฺส ฉตฺตาธิฉตฺตํ วิย ทฺวิภุมกํ วฏฺฏุลวิมานํ กาเรตฺวา เจติยสีเส กิรีฏํ วิย กนกมยํ ถูปิกฺจ โยเชตฺวา สพฺเพหิ เทวมนุสฺเสหิ มาน นียตํ จณฺทนียตํว ปาปิโต’’ติ วตฺวา เจติยฆรสฺส อเนกานิ คามกฺเขตฺตานิ ปโรสหสฺสํ ปริวารชนํจ นิยาเทตฺวา ปพฺพตปาเท อเนกสตปาสาท ปริเวณจงฺกมน รตฺติฏฺาน ทิวาฏฺาน ธมฺมสาลาโคปุรปาการาทิ อวยวสหิเต วิวิเธ สงฺฆาราเม กาเรตฺวา ตตฺถ วสนฺตสฺส อเนกานิ สหสฺสสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส นิจฺจํ ปจฺจยลาภาย อเนกานิ สปริชนานิ คามกฺเขตฺตานิ ทตฺวา ‘‘มหา เลขรฏฺสฺส สมุสฺสิตธชายมาโน อยํ มหาวิหาโรลงฺกา ภูมิสามิกานํ ขตฺติย ชนานํ กุลธนภูโต สพฺเพหิ ขตฺติเยหิ อปริหาปนิย วิภโว นิจฺจํ ปาลนีโย’’ติ มหาชนกายสฺส มชฺเฌ ขตฺติย กุมารานํ อาทิสิตฺวา อนุรุธปุรํ คโตปิ ตสฺเส จ ปาปกมฺมสฺส นิรากรนาย เตสุ เตสุ วิหาเรสุ มหนฺตานิ ปุฺกมฺมานิ กาโรเปสิ, ตโตปฺปภูติ ลงฺกาธิปจฺจามุปคเต หิ ขตฺติเยหิ มหา มจฺจาทีหิ จ โส หตฺถวนคลฺลมหาวิหาโร อนฺตรตฺตรา ปฏิสงฺขรียมาโน อปริหีน ปริหาโร ปวตฺตตกิ.

อิติ วฏฺฏุลวิมานุปฺปตฺติ ปริจฺเฉโท นวโม.

๑๐๗. อถาปเรน สมเยน กทาจิ กสฺมึ วิหาเร นิวสโต มหา ภิกฺขุสงฺฆสฺส อนฺตเร เกจิ มหาเถโร อมฺโภกาสิโก หุตฺวา อนฺโตวิหาเร เอกสฺมึ ปเทเส นิสิทิตฺวา ภาวนมนุยุชนฺโต วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา มหาเมทนิยา นิคฺโฆเสน อากาสํ ปูเรนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิ.

๑๐๘. ตทา อุปติสฺโส นาม ราชา รชฺชํ กาเรนฺโต นิสีถสมเย ภยาวหํ ตํ ปถวิสทฺทํ สุตฺวา กึ วา เมภวิสฺสติติ สนฺตาเปน นิทฺทํ อลภมาโน โสเกน สนฺตปฺเปติ, อถ ตํ เสตจฺฉตฺตา ธิวตฺถา เทวตา ‘‘มหายิ มหาราช! อิโต การณากิทฺวิเต อวมงฺคลํ นตฺถิ หตฺถวนคลฺลมหาวิหาเร เกจิ มหาเถโร อรหตฺตํ ปาปุณี’’ติ อาห, ตสฺส อรหตฺตปฺปตฺติกาเล ปถวินิคฺโคสสฺส การณํ กึตุ วุตฺเต โส เถโร ปุพฺเพ ปุฺกมฺมํ กเรนฺโต อากาเสน สทฺธึ ปถวึ อุนฺนาเทตฺวา อรหา ภเวยฺยนฺติ ปตฺถนํ เปสิ ตสฺส ผลมิทนฺติ สมสฺสาเสสิ.

๑๐๙. ตํ สุตฺวา ราชา อวเสสภิกฺขูนํ อรหตฺถปฺปตฺติโต วิสิฏฺตโร ตสฺส กิเลสวิชโยติ ปสนฺนหทโย ตํ มหาเถรํ นมสฺสิตฺวา ตสฺส อสวกฺขยสฺส มหุสฺสเว อาสนภูตํ ภุมิปฺปเทสทฺว ปาสาทกรณวเสน สมฺมานิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา มหาพลกายมาทาย ตตฺถ คนฺตฺวา ตสฺมึ ปเทเส ปฺจภูมกํ มหาปาสํ กาเรตฺวา วิวิธ จิตฺตกมฺเมหิ สมลงฺการาเปตฺวา กนก ขจิต ตมฺพมย ปตฺถเรหิ ฉาเทตฺวา เทววิมานํ วิย สชฺเชตฺวา ตํ ขีณาสว มหาเตรํ สภิกฺขุสงฺฆํ ตตฺถ วาเสตฺวา จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺาเปตฺวา สปริชนาติ คามกฺเขตฺตานิ ปาสาทสนฺติกานิ กตฺวา ปกฺกามิ.

๑๑๐. ตโต ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน มลยเทสวาสิโน เกจิ โจรา เอกโต หุตฺวา คามวิโลปํ กตฺวา มหนฺเตน ธนลาเภนมตฺตา ธนํ ทตฺวา พลกายํ อุปฺปาเทตฺวา เยภุยฺเย เสริโน หุตฺวา มหนฺต มหนฺเต วิหาเรว วิลุมฺปนฺนา สุวณฺณปตฺถรจฺฉทนํ คณฺหนฺตา มหาปาสาทํ วิทฺธํสิตฺวา ปาตยึสุ.

๑๑๑. ตทา โมคฺคลฺลาโน นาม ราชา รชฺชํ กาเรนฺโต ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา เตสํ สนฺติเก จเร ปเสตฺวา ทานสามเภเทหิ อฺมฺํ ภิณฺทิ, เต โจรา ภิณฺทนฺตา อิตเรตเรหิ ยุชฺฌิตฺวา สยเมว ทุพฺพลา อเหสุํ, อถโส ราชา เต อสมคฺเค ตฺวา อตฺตโน เสนํ คเหตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา เต วิสุํ วิสุํ คเหตฺวา นิคฺคยฺห รฏฺเ อภยเภรึ จราเปตฺวา ชนปทํ สุปฺปติฏฺิตํ กตฺวา เตหิ อปวิทฺธวิหาเร ปากติเก กาเรตฺวา มหาปาสาทํ สุวณฺณ คณฺหนกาเล ปาเตสุํ ตี สุตฺวา ‘‘ปุพฺเพวิย สุวณฺณปตฺถเรหิ ฉาทิโต ปจฺฉาปิ อีทิสิ วิปตฺติชายิสฺสตี’’ติ ตฺวา เตภูมกํ กาเรตฺวา ยถาปุเร ปาสาทํ นิมฺมาเปตฺวา มตฺติกา ปตฺถเรหิ ฉาเทตฺวา วฏฺฏุลภวนํ ปฏิสํขาเรตฺวา สพฺพสงฺฆารามฺจ ปากติกํ กาเรตฺวา ปกฺกามิ.

อิติ ปาสาทุปฺปตฺติ ปริจฺเฉโท ทสโม.

๑๑๒. อถ ลงฺกาลงฺการภูเตสุ วิสาลปุฺิทฺธิวิกฺกเมสุ รตนตฺตยมามเกสุ อเนเกสุ ลงฺกานาเถสุ กิตฺติปุฺชาวเสเสสุ ชาเตสุ อเปตนีติมคฺเคสุ รชฺชปริปาโนจิตวิธานวิรหิเตสุ มุทุภูเกสฺเววามจฺจชเนสุจ เยภุยฺเยน อฺมฺํ วิรุทฺเธสุ วตฺตมาเนสุ ลงฺกาวาสีนํ ปุรากเตน เกนาปิ ทารุเณน ปาปกมฺมุนา นานาเทสวาสินี อวิทิตสตฺถุสมยา ปวิฏฺมิจฺฉาทิิคหณา ปจฺจตฺถิเสนา ชมฺพุทีปา อิธาคมฺม สกลลงฺกาทีปํ อเนกาตงฺก สงฺกุลมกาสิ.

๑๑๓. ตทาตาย ปจฺจตฺถิเสนาย คาลฺหตรํ นิปฺปิฬิยมานา ราช ราช มหามตฺตาทโย อเนกสหสฺสชนกายา จ ภยวกิตหทยาสกตาณ คเวสิโน ชฑฺฑิตคามนิคมนครา ตตฺถ ตตฺถ คริทุคฺคาโท กิจฺเฉน วาสํ กปฺเปสุํ ตโต สุคตทสนธาตุรกฺขาธิกตา อุตฺตรมูฬวายิโน มหายตโย ทนฺตธาตุทฺว ปตฺตธาตุวรทฺว คเหตฺวา กุนฺนมลยาภิธานํ คิริทุคฺคํ ทุปฺปเวสํชนปทมุปาคมฺม ตตฺถาปิ ตมฺปฏิชคฺคิตุมสมตฺถา ภูมิยํ นิทภิตฺวา ยถากามํ คตา.

๑๑๔. ตโต ปุพฺเพ ชยมหาโพธิทุมิณฺเทน สห สกลชมฺพุทีปาธิปตินา ทินกรกุลติลเกน ธมฺมาโสกนริณฺเทน เปสิตานํ อตฺตนา สมาน โคตฺตานํ ราชปุตฺตานํ นตฺตปนฺนตาทิปรมฺปราคตสฺส วิชยมลฺลนราธิปสฺส โอรสปุตฺโต วิชยพาหุ นริณฺทา นาม ราชา สุจิฺาตพฺพสมยนฺตโร สตฺตสมาจิณฺณ สุนีติปโถ สมฺปนฺนพลวาหโน ชมฺพุทฺโทณึ นาม ปุรวรํมาเปตฺวา ตตฺถ วสนฺโต มหตา พลกาเยน กตสกลปจฺจตฺถิวิชโยกุนฺต มลยภูมิปฺปเทสโต ภควโต ทนฺตธาตุภฏฺฏารกํ ปตฺตธาตุวรฺจ อาหราเปตฺวา สุรสนฺทนสทิสมติวิโรจมานํ วิมานํ มาเปตฺวา ตสฺมึ ตํ ธาตุยุคฬํ นิเวเสตฺวา มหตา อุปหารวิธานา สาทรมุปฏฺหนฺโต ภควโต จตุราสีติธมฺมกฺขณฺธเน มหนฺตํ ปฺรฺาปทานํ ชนยนฺโต ธมฺมิกสิริสงฺฆโพธิมหาราชสิโรทานาปทานสิทฺธก ขตฺตภุเต อเนกขีณาสวสหสฺส จรณรโชปริปูตมโนหรภูมิภาเค โคาภยมหาราเชน การิเต หตฺถวนคลฺลมหาวิหารมณฺฑนายมาเน วฏฺฏุลวิมาเนปุรา รฏฺ วิโลปาคตาย โจลเก รฬาทิกาย ติตฺถิยเสนายมหาเจติยํ อุทเร ภินฺนมตฺเต ชีวิเต วิย ธาตุภฏฺฏารเก อนฺตรหิเต หทยวตฺถุมํสมีว สุวณฺณรนฺตาทิกม ปหริตฺวา วิทฺธสฺตํ ปิณฺณุธารวิธีนา ปฏิสํวโรนฺโต ปุปฺผาธานตฺต ยโต ปฏฺาย สกฺกจฺจํ วินาเปตฺวา มหนฺตํ สุวณฺณ ถูปิกามภทฺว กาเรตฺวา สปริชนานิ คามกฺเขตฺตาทีนิ จ ทตฺวา ตตฺถ นิวสนฺตานํ ภิกฺขูนํ นิพทฺธทานวฏฺฏํ ปฏฺเปตฺวา ตํ หตฺถวนคลฺล มหา วิหารํ สพฺพถา สมิทฺธมกาสิ.

๑๑๕. อถ ตสฺมึ ลงฺกานาเถ กิตฺติสรีราวเสเส ชาเต ตสฺส ตุชวโร ปรกฺกมภุโช นามราชา อมฺหากํ ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส โพธิมูเล นิสีทิตฺวา มารพลํ วิธเมตฺวา สมฺโพธิรชฺชปฺปตฺติโต ปฏฺาย อฏฺสตาธิกวสฺสสหสฺเส จตุวีสติยา จ วจฺฉเรสุ อติกฺกนฺเตสุ สมฺปตฺตรชฺชาภิเสโก อเนกวิธสงฺคหวตฺถุหิ สงฺคหิตมหาชโน จตุปจฺจยทาเนน สตตสมาราธิตา เนกสหสฺสภิกฺขุสงฺโฆ ภุชพลวิธุตาราติราชกุลาวเลโป อเนก มณิ รตฺตสมุพฺภาสิตรตนกรณฺฑกฺจ ปฺจหิ สุวณฺณสหสฺเสหิ โสวณฺณกรณฺฑกฺจ ปฺจวีสติยา รชตสหสฺเสหิ รชตกณฺฑกฺจ ทาาธาตุภทนฺตสฺส การาเปตฺวา อตีจ ปสนฺนหทโย สุหุมุตฺเตน ตตฺถ สมฺปยนฺโต อตฺตโนนครฺจ ธนฺตธาตุมณฺทิรฺจ สกฺกฺจํ สมลงฺการาเปตฺวา พหุมาน ปุรสฺสโรทสนธาตุวรมาทาย อเนกานิ ภควโต จริยาปทานานี สมนุสฺสริตฺวา ปุรา เนกภุปตโย ปาฏิหีรสณฺทสฺสเนน ปสาทิตา อิติ ปวตฺตกถามตรเสเนว เม สวนยุคฬํ ปริปีนิตมธุนาปิ เกนจิ ปาฏิหาริยวิเสเสน มม จกฺขุปฏิลาโภ สผโล กาตพฺโพติ สาทรมาราธนมกาสิ.

๑๑๖. ตสฺมึ ขเณ สา ทสนธาตุ ตสฺส กรปงกเช ราชหํสิวิลาสมาตนฺวตี ปาฏิหีรมกาสิ. กถนฺติ เจ? ยถา อนฺติมภเว มาตุ ตุจฺฉิโต ชาตมตฺโตว โพธิสตฺโต นรวรกรโตปนีตทุกุลจุมฺพฏกโต โอตรนฺโตว พาโล สมาโนปิ โสฬสวสฺสุทฺเทสิโก วิย อมณฺฑิโตปิ อเนกวตฺถาภรณวิภุสิโต วิย ภูมิยา คจฺฉนฺโตปิ อากาเสน คจฺฉนฺโต วิย สพฺเพสํ ชนานํ ปฏิหาสิ, ตเถว ตตฺถ ตทา ทนฺตธาตุภฏฺฏารโก สุคพิมฺพา การ สลกฺขณาวยเวน รูเปน ภาสมาโน อเนกวิธรํสินิกเร วิกิรนฺโต ตตฺถ สนฺติปติตานํ ชนานํ มานนํ ชาเนสิ. วุตฺตฺหิ.

๑๑๗.

‘‘ลงฺกาธินาถกรปงฺกช ราชหํสิ,

นิมฺมาย สา ทสนธาตุ มุนิณฺทรูปํ;

เนเกหิ รํสิวิสเรหิ สมุชฺชลนฺตี,

สพฺพาทิสา จ วิทิสา สมลงฺกริตฺถ.

๑๑๘.

ทิสฺวา ตมพฺภูตมตีจ ปสนฺนจิตฺโต,

สมฺปตฺตจกฺกรตโน วิย จกฺกวตฺติ;

เสฏฺเหิ เนกรตนาภรณาทิเกหิ,

ปูเชสิ ธาตุมสมํ มนุชาธินาโถ.

๑๑๙. ตโต ชินทนฺตธาตุวรปฺปสาทกาลมฺหิ เตโชพลปรกฺกมมหิโม ปรกฺกมพาหุมหานริณฺโท ปุลตฺถิปุรนิวาสินึ กตโลก สาสนวิโลปํ สราชิกมเนกสหสฺสสํข โจลเกรฬวาหินิจ เนกเทสมหิปาลมตฺตมาตงฺคเกสริวิกฺกมํ ทุรติกฺกมํ โลกสาสนสงฺคหกรณวเสน วจิตสกลโลกํ สมฺปนฺนพลวาหนํ ลงฺการชฺชคหณตฺถินํ ตมฺพลิงฺควิสยาคตมติสาหสํ วนฺทภานุมนุชาธิปํว สสามนฺตกภวนมุปนีย สกล ลงฺกาทีปเมกจฺฉตฺตํวิธาย อตฺตโนปิตุมหาราชโต ทิคุณํโลกสาสนสงฺคหํ กโรนฺโต กทาจิ สงฺฆสฺส กินจีวรานิทาตุกาโม กปฺปาสปริกมฺมกนฺตนาทิกานิ สพฺพกรณียานิ เอกาเหเนว นฏฺเปตฺวา ปจฺเจกมเนกมหคฺฆ ครุภณฺฑมณฺฑิตานิ สสามณิกปริกฺขารานิ อสีติมตฺตานิ กินจีวรานิ ทาเปตฺวา โลกสฺส สาธุวาเทน ทสทิสํ ปูเรสิ.

๑๒๐. เอวมฺานิปิ พหูนิ โลกวิมฺภยกรานิ ปุฺปทานานิ สมฺปาเทนฺโต โส ปรกฺกมพาหุมหานริณฺโท หตฺถวนคลฺล วิหาเร อตฺตโน ปิตุมหารฺโ อาฬาหนฏฺาเน มหาเจติยํ พณฺธาเปตฺวา ตตฺเถว อเณกขีณาสวสหสฺสปริภุตฺตํ ปาสาทวรํ จิรกาล จินฏฺํ สุตฺวา ธนุเกตกิวตฺถุวํเส ชาตํ สทฺธาทิคุณสมฺปตฺติ สมุทิตํ ปติราชเทว นามกํ อมจฺจวรํ เปเสตฺวา เตน อเนกสหสฺสธนปริจฺจาเคน ภุมิตฺติตยมณฺฑิตํ สุมโนภรํ ปุเร ปิยตํ ปาสาทํ การาเปตฺวา ตตฺถ นิวสนฺตานํ อเนกสํ ภิกฺขุนํ นิพทฺธ ปจฺจยทานํ ปวตฺเตสิ.

๑๒๑. ตตฺเถว วฏฺฏุลวิมานสฺส เหฏฺิมตเล โคปานสิโย เปตฺวา สมนฺตา ฉทนรูปํ กาเรตฺวา ทฺวิภุมกํ วิมานํ ติภุมกมกาสิ ตตฺเถวลงฺกาทีเป อภูตปุพฺพํ ชินมณฺทิรํ การาเปตุกาโม วฏฺฏุลวิมานโต อุตฺตรทิสาภาเค ปมํ โปริสปฺปมาณํ สิลาตลปริยนฺตํ ขณิตฺวา ปํสูนิ อปเนตฺวา นทีวาลุกาหิ ปูเรตฺวา กุฺชรราชวิราชิตอาธารพณฺธกโต ปฏฺาย ยาว ผุปิกํ อฏฺํสวิภาเคน ภิตฺติจฺฉทนานิ วิภตฺตานิ กตฺวา ปจฺเจกํ นานาวณฺณวิจิตฺตานมฏฺวิธานํ ภิตฺตีภาคานมุปริ เกลิปริหาสรสชนกนานาเวสวิลาสภูสิตปหูตภูตกึกรปริคตวิฏทฺธกมณฺฑลมณฺฑิตํ ปมุขปริยนฺเต วิวิธจิตฺตรูปมโนหรมุจฺจตรํ อิฒิกาหิ นิวิตํ กตสุธาปริกมฺมํ มกรโตรณมณฺฑลฺจ นิมฺมินิตฺวา อนฺโตวิรจิตาติ มโนหรมาลากมฺมลตา กมฺมาทิ นานาวิธ จิตฺตกมฺม สมุชฺชลํ สุวิหิตโสปานทฺวารกวาฏํ สมลงฺกตฏฺานลีฬฺหมโนหร สชีวชินสํ กาสปฏิพิมฺพรูปวิภูสิตํ ปฏิพิมฺพสฺส ทกฺขิณโต ฆนสิลาวิหิต สุคตรูปปติมณฺฑิตํ ติภูมกํ มหา วิมานํ กาเรสิ.

อิติ อฏฺํส วิมานุปฺปตฺติปริจฺเฉโท เอกาทสโม.

๑๒๒.

วิทฺธสฺตสํขรณโต นวกมฺมุนาวา,

เขตฺตาทิทานวิธินาจ อนาคเตปิ;

เย สาธโว ปริหรนฺติ อิมํ วิหารํ,

นามทฺว การมฺปิ เตสมิหาลิขนฺตุ.