📜
ชินจริตย ¶
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อุตฺตมํ อุตฺตมงฺเคน นมสฺสิตฺวา มเหสิโน;
นิพฺพาณมธุทํ ปาทปงฺกชํ สชฺชนาลินํ.
มหาโมหตมํ โลเก ธํเสนฺตํ ธมฺมภากรํ;
ปาตุภูตํ มหาเตชํ ธมฺมราโชทยาจเล.
ชนฺตุจิตฺตสเร ชาตํ ปสาทกุมุทํ สทา;
โพเธนฺตํ สงฺฆวนฺทฺจ สิโลรุกิรณุชฺชลํ.
ตหึ, ตหึ สุวิตฺถิณฺณํ ชินสฺส จริตํ หิตํ;
ปวกฺขามิ สมาเสน สทา’นุสฺสรณตฺถิโก.
ปณิตํ ตํ สรนฺตานํ ทุลฺลภมฺปิ สิวํปทํ;
อทุลฺลภํ ภเว โภคปฏิลาภมฺหิ กา กถา?
ตสฺมา ตํ ภฺมานํ เม จิตฺตวุตฺตปทกฺกมํ;
สุนฺทรํ มธุรํ สุทฺธํ โสตุโสตรสายนํ.
โสตหตฺถปุฏา สมฺมา คเหตฺวาน นิรนฺตรํ;
อชรามรมิ’จฺฉนฺตา สาธโว ปริภฺุชถ.
กปฺปสตสหสฺสสฺส จตุนฺนํ จา’ปิ มตฺถเก;
อสงฺเขยฺยานมา’วาสํ สพฺพทา ปฺุกามินํ.
๙. ¶
นานารตนสมฺปนฺนํ นานาชนสมากุลํ;
วิจิตฺตาปณ สํกิณฺณํ โตรณ คฺฆิก ภูสิตํ.
ยุตฺตํ ทสหิ สทฺเทหิ เทวินฺทปุรสนฺนิภํ;
ปุรํ อมรสงฺขาตํ อโหสี รุจิรํ วรํ.
ตหึ พฺราหฺมนฺวเย ชาโต สพฺพโลกาภิปูชิโต;
มหาทโย มหาปฺโ อภิรูโป มโนรโม.
สุเมโธ นาม นาเมน เวทสาครปารคู;
กุมาโร’สิ ครูนํ โส อวสาเน ชินํกุโร.
ราสิวฑฺฒกมจฺเจน ทสฺสิตํ อมิตํ ธนํ;
อเนกสตคพฺเภสุ นิจิตํ ตํ อุทิกฺขิย.
ธนสนฺนิจยํ กตฺวา อโห มยฺหํ ปิตาทโย;
คตา มาสกเม’กมฺปิ เนวา’ทาย ทิวํ อิติ.
สํเวคมุ’ปยาโต’วจีมนฺเตสี’ติ คุณากโร;
ธนสารํ อิหํ คยฺห คนฺตุํ ยุตฺตนฺติ เม ปน.
รโหคโต นิสีทิตฺวา สุนฺทเร นิชมนฺทิเร;
เทเห โทโส อุทิกฺขนฺโต โอวทนฺโต’ปิ อตฺตโน.
เภทนํ ตนุโนทุกฺขํ ทุกฺโข ตสฺโส’ทโย’ปิ จ;
ชาติธมฺโม ชราธมฺโม วฺยาธิธมฺโม อหํ อิติ.
เอวมา’ทีหิ เทหสฺมึ ทิสฺวา โทเส อเนกธา;
ปุเร เภรึ จราเปตฺวา อาโรเจตฺวาน ราชิโน.
เภรินาทสุคนฺเธน ยาจกาลิสมาคเต;
ทานกิฺชกฺขโอเฆน สตฺตาหํ ปีนยี ตโต.
ทานคฺคหิมพินฺทูนํ นิปาเตนา’ปิ ธํสนํ;
อยาตํ ตํ วิโลเกตฺวา รตนมฺพุชกานนํ.
รุทโต าติสงฺฆสฺส ชลิตานลกานนา;
คชินฺโท วิย เคหมฺหา นิกฺขมิตฺวา มโนรมา.
๒๒. ¶
มหนฺตํ โส มหาวีโร อุปคฺฉิ หิมาลยํ;
หริจนฺทนกปฺปูราครุคนฺเธหิ วาสิตํ.
สุผลฺลจมฺปกาโสกปาฏลีติลเกหิ จ;
ปูคปุนฺนาคนาคาทิปาทเปหิ จ มณฺฑิตํ.
สีหวฺยคฺฆตรจฺเฉหิ อิภทีปิกปีหิ จ;
ตุรงฺคมาทิเนเกหิ มิเคหิ จ สมากุลํ.
สาฬิการวิหํเสหิ หํสโกฺจสุเวหิ จ;
กโปตกรวีกาทิสกุนฺเตหิ จ กูชิตํ.
ยกฺขรกฺขสคนฺธพฺพเทวทานวเกหิ จ;
สิทฺธวิชฺชาธราทีหิ ภูเตหิ จ นิเสวิตํ.
มโนสีลินฺทนีโลรุจารุปพฺพตปนฺติหิ;
สชฺฌุเหมาทิเนเกหิ ภูธเรหิ จ ภาสุรํ.
สุวณฺณมณิโสปานเนกติตฺถสเรหิ จ;
โสภิตํ ตตฺถ กีฬนฺตเนกเทวงฺคนาหิ จ.
สีตสีกรสฺฉนฺนนิชฺฌรานํ สเตหิ จ;
กิณฺณโรรครงฺเคหิ รมฺเมหิ วิราชิตํ.
สิขณฺฑิสณฺฑนจฺเจหิ ลตานํ มณฺฑเปหิ จ;
เสตวาลุกสฺฉนฺนมาลเกหิ จ มณฺฑิตํ.
สุวณฺณมณิมุตฺตาทิ อเนกรตนากรํ;
อิจฺฉนฺตานํ ชนาลีนํ ปฺุกิฺชกฺขมา’ลยํ.
ตม’ชฺโฌคยฺห โส ธีโร สหสฺสกฺเขน มาปิเต;
ทิสฺวา อิสิปริกฺขาเร ปณฺณสาลวเร ตหึ.
อิสิเวสํ คเหตฺวาน วิหรนฺโต สมาหิโต;
สตฺตาห’พฺภนฺตเร ปฺจ อภิฺ’ฏฺวิธา’ปิ จ.
อุปฺปาเทตฺวา สมาปตฺติสุเขเน’จ ตโปธโน;
นภสา ทิวเส’กสฺมึ คจฺฉนฺโต ชนตํ อิสิ.
๓๕. ¶
โสเธนฺตม’ฺชสํ ทิสฺวา โอตริตฺวา นภา ตหึ;
อิติ ตํ ชนตํ ปุจฺฉิ กสฺมา โสเธถ อฺชสํ.
สุเมธ ตฺวํ นชานาสิ ทีปงฺกรตถาคโต;
สมฺโพธิมุ’ตฺตมํ ปตฺวา ธมฺมจกฺกม’นุตฺตรํ.
ปวตฺเตตฺวาน โลกสฺส กโรนฺโต ธมฺมสงฺคหํ;
รมฺมํ รมฺมปุรํ ปตฺวา วสตี’ห สุทสฺสเน.
ภิกฺขุสตสหสฺเสหิ จตูหิ วิมเลหิ ตํ;
นิมนฺตยิมฺห ทาเนน มยํ โลเกกนายก.
ตสฺส อาคมนตฺถาย มคฺคํ โสเธม จกฺขุม;
อิติ โสตสฺส โส ตสฺส สุขํ เทนฺโต ชโน’พฺรวึ.
พุทฺโธ’ติ วจนํ สุตฺวา ปีติโย’ทคฺคมานโส;
สกภาเวน สณฺาตุํ เนวสกฺขิ คุณากโร.
เตนา’รทฺธฺชสา ธีโร ยาจิตฺวาน ปเทสกํ;
ลภิตฺวา วิสมํ านํ สมํ กาตุํ สมารภิ.
นา’ลงฺกเตเยว ตหึ ปเทเส,
โลเกกนาโถ สนรามเรหิ;
สมฺปูชิโต โลกหิโต มเหสิ,
วสีหิ สทฺธึ ปฏิปชฺชิ มคฺคํ.
ฉพฺพณฺณรํสิชาเลหิ ปชฺชลนฺตํ ตถาคตํ;
อาคจฺฉนฺตํ ตหิ ทิสฺวา โมทมาโน วิจินฺตยิ.
ยนฺนูนิ’มสฺส ธีรสฺส เสตุํ กตฺวาน กทฺทเม;
สกตฺตานํ นิปชฺชเย สสงฺฆสฺส มเหสิโน.
ทีฆรตฺตาม’ลํ ตํ เม หิตาย จ สุขาย จ;
อิจฺเจ’วํ จินฺตยิตฺวาน นิปนฺโน’โส ชินงฺกุโร.
ปโพเธตฺวาน ทิสฺวาน จารุโลจนปงฺกเช;
ปุน’เป’วํ วิจินฺเตสิ นิปนฺโน ธิติมา ตหึ.
๔๗. ¶
อิจฺเฉยฺยํ เจ’หม’ชฺเช’ว หนฺตฺวา’นนฺตรเณ ภเว;
สงฺฆสฺส นวโก หุตฺวา ปวิเสยฺยํ ปุรํ วรํ.
กิม’ฺาตกเวเสน กฺเลสนิพฺพาปเณน เม;
อยํ พุทฺโธ’ว’หํ พุทฺโธ หุตฺวา โลเก อนุตฺตโร.
ชนตํ ธมฺมนาวาย ตาเรตฺวาน ภวณฺณวาว;
นิพฺพาณปุรมา’เนตฺวา เสยฺยํ เม ปรินิพฺพุตํ.
อิจฺเจ’วํ จินฺตยิตฺวาน นิปนฺโน กทฺทเม ตหึ;
สุวณฺณกทลิกฺขนฺธสนฺนิโภ โส’ติ โสภติ.
ฉพฺพณฺณรํสีหิ วิราชมานํ,
ทิสฺวา มนฺุํ สุคตตฺตภาวํ;
สฺชาตปีตีหิ อุทคฺคจิตฺโต,
สมฺโพธิยา ฉนฺทม’กาสิ ธีโร.
อาคนฺตฺวาน ตหึ านํ อิสึ ปงฺเก นิปนฺนกํ;
โลกสฺส เสตุภูโต’ปิ เสตุภูตํ ตม’ตฺตโน.
ทิสฺวา อุสฺสีสเก ตสฺส ตฺวา โลเกกเสตุโน;
โลเกกโลจโน ธีโร ทีปงฺกรตถาคโต.
โคตโม นาม นาเมน สมฺพุทฺโธ’ยํ อนาคเต;
ภวิสฺสตีติ วฺยากาสิ สาวเก จ ปุราทิเก.
อิทํ วตฺวาน กตฺวาน สสงฺโฆ ตํ ปทกฺขิณํ;
ปูเชสิ อฏฺมุฏฺิหิ กุสุเมหิ คุณปฺปิโย.
อิติ กาตูน ปายาสิ สสงฺโฆ โลกนายโกว;
รมฺมกํ นาม นครํ รมฺมารามาลยาลยํ
ชินสฺส วจนํ สุตฺวา อุฏฺหิตฺวาน ปงฺกโต;
มุทิโต เทวสงฺเฆหิ กุสุมาทีหิ ปูชิโต.
ปลฺลงฺกมา’ภุชิตฺวาน นิสีทิ กุสุมาสเน;
มหาตโป มหาปฺโ สุเมโธ ทมิตินฺทฺริโย.
๕๙. ¶
เทวา ทสสหสฺเสสุ จกฺกวาเฬสุ โมทิตา;
อภิตฺววึสุ ตํ ธีรํ นิสินฺนํ กุสุมาสเน.
นิสินฺโน อุปธาเรสิ ธมฺเม พุทฺธกเร ตทา;
กิมุทฺธํ วา อโธ วา’ปิ ทิสาสุ วิทิสาสุ จ.
อิจฺเจ’วํ วิจินนฺโต โส สกลํ ธมฺมธาตุกํ;
อทฺทกฺขิ สกสนฺตาเน ปมํ ทานปารมึ.
เอวเม’วํ คเวสนฺโต อุตฺตรึ ปารมี วิทู;
สพฺพา ปารมิโย ทิสฺวา อตฺตโน าณจกฺขุนา.
สํสาเร สํสรนฺโต โส พหุํ ทุกฺขํ ติติกฺขิย;
คเวสนฺโต’มตํ สนฺโต ปูเรตฺวา ทานปารมึ.
สตฺตนํ กปฺปรุกฺโข’ว จินฺตามณิ’ว กามโท;
อิจฺฉิติจฺฉิตมนฺนาทึ ททนฺโต ททตํ วโร.
ตารกาหิ พหุํ กตฺวา นเภ จารุวิโลจเน;
อุปฺปาเฏตฺวา ททํ ธีโร ยาจกานํ ปโมทิโต.
มหิยา ปํสุโต จา’ปิ สมุทฺโททกโต’ธิกํ;
ททํ สรีรมํสฺจ โลหิตมฺปิ จ อตฺตโน.
โมลินา’ลงฺกเต สีเส’ธิกํ กตฺวา สิเนรุโต;
กมฺปยิตฺวา มหึ เทนฺโต สุเต จา’ปิ สกงฺคตาว.
สีลเนกฺกมฺมปฺาที ปูเรตฺวา สพฺพปารมี;
เวสฺสนฺตรตฺตภาเว’ วมฺปตฺวา ตมฺภา จุโต ปน.
อุปฺปชฺชิตฺวา สุราวาเส สุนฺทเร ตุสิเต ปุเร;
วสนฺโต สุจิรํ กาลํ ภุตฺวานา’ตนฺตสมฺปทํ.
กตฺชลีหิ เทเวหิ ยาจิโต ทิปทุตฺตโม;
สมฺโพธาย มหาวีร กาโล ตุยฺหนฺติอาทินา.
วิโลเกตฺวาน กาลาทึ ตฺวา กาลนฺติ โพธิยา;
ปฏิฺํ เทวสงฺฆสฺส ทตฺวา นนฺทนกานนํ.
๗๒. ¶
คนฺตฺวาน เทวสงฺเฆหิ สุคตึ คจฺฉิ’โต จุโต;
อภิตฺถุโต มหาปฺโ จวิตฺวาน ตโต อิธ.
สุสชฺชิตงฺโครุตุรงฺคมากุเล,
วิจิตฺตนานาปณปณฺยสมฺปเท;
มโนรมุตฺตุงฺคชินฺทราชิเต,
วิภูสิเต โตรณเกตุราสิหิ.
อลงฺกตฏฺฏาลวิสาลมาลเย,
สุโคปุเร สุนฺทรสุนฺทราลเย;
สุทสฺสนีเย กปิฬวฺหเย ปุเร,
ปุรินฺททสฺสา’ปิ ปุรสฺส หาสเก.
ภูปาลโมฬิรตนาลินิเสวิตงฺฆิ,
ปงฺเกรุหํ วิมลเนกคุณาธิวาสํ;
โอกฺกากราชกุลเกตุมนาถนาถํ,
สุทฺโธทนํ นรปตึ ปวรํ ปฏิจฺจ.
โส สชฺฌุทามธวลามลทสฺสนีย,
โสณฺฑาย สํคหิตเสตวรารจินฺทํ;
จนฺทาวทาตวรวารณราชวณฺณํ,
สนฺทสฺสยิตฺว สุปิเนน วิสาลปฺโ.
พิมฺพาธราย วิกจุปฺปลโลจนาย,
เทวินฺทจาปรติจฑฺฒนภูลตาย;
สมฺปุณฺณโสมฺมวิมลินฺทุวรานนาย,
โสวณฺณหํสยุคจารุปโยธราย.
ปาทารวินฺทกรปลฺลวสุนฺทราย,
โสวณฺณวณฺณตนุวณฺณวิราชิตาย;
สีลาทิเนก คุณภูสนภูสิตาย,
มายาย ราชวนิตายุ’ปคฺฉิ กุจฺฉึ.
ปฏิสนฺธิกฺขเณ ตสฺส ชาตา’เนกวิธพฺภุตา;
อถา’ยํ คหิตารกฺโข นเรหิ อมเรหิ จ.
๘๐. ¶
มนฺุรตฺตมฺพุชกณฺณิกาย,
มา’สีนสิงฺคีปฏิมา’ว รมฺมา;
สุวณฺณวณฺโณ ทิปทานมินฺโท,
ปลฺลงฺกมา’ภฺุฉิย มาตุคพฺเภ.
มณิมฺหิ วิปฺปสนฺนมฺหิ รตฺตสุตฺตมิ’วา’วุตํ;
มาตุจิตฺตมฺพุชํ ธีโร โพธยนฺโต ปทิสฺสติ.
ทสมาสาวสานมฺหิ เทวี รฺโ กเถสิ’ทํ;
มยฺหํ าติฆรํ เทว คนฺตุมิ’จฺฉาม’หํ อิติ.
รฺโ’ถ สมนฺุตา คจฺฉนฺติ กุลม’ตฺตโน;
มหตา ปริหาเรน ทิพฺพฺชส สมฺชเส.
สุรภิกุสุมสณฺฑาลงฺกตสฺสาลสณฺฑํ,
สมทหมรมาลาคียมานคฺคนาทํ;
นยนวิหคสงฺเฆ อวฺหยนฺตํ’ว ทิสฺวา,
วิปุลรตินิวาสํ ลุมฺพินีกานนํ ตํ.
วิปุลตรรตึ สา ตมฺหิ กาตูน รมฺเม,
อมรยุวติลีลาจารุลีลาภิรามา;
วิกสิตวรสาลสฺโส’ปคนฺตฺวาน มูลํ,
สยม’ตินมิเต กํ สาลสาขํ อคณฺหิ.
ตสฺมึ ขเณ กมฺมชมาลุต’สฺสา,
จลึสุ สานีหิ ปริกฺขิปิตฺวา;
เทวึ ชโน ตํ อภิปาลยนฺโต,
ตมฺหา ปฏิกฺกมฺม สุสณฺิตา’ถ.
สคจารุเหมวลยาทิวิภูสิเตน,
อจฺจนฺตตมฺพนขรํสิสมุชฺชเลน;
ตุลาติโกมลสุรตฺตกเรน สาขํ,
โอลมฺพ ตตฺถ มชเนสิ ฏฺิตา’ว ธีรํ.
๘๘. ¶
โสวณฺณวณฺณตนุวณฺณวิราชมานํ,
เนตฺตาภิรามมตุลํ อตุลาย คพฺภา;
สมฺมา ปสาริตกรงฺฆียุคาภิรามํ,
ปงฺเกรุหา กณกหํสมิ’โว’ตรนฺตํ.
พฺรหฺมา มนคฺฆรติวฑฺฒนเหมชาล,
มา’ทาย เตน อุปคมฺม ปฏิคฺคเหตฺวา;
‘‘สมฺโมท เทวิ อย ม’คฺคตโร สุโต เต,
ชาโต’’ติ ตาย ปุรโต กถยึสุ ตฺวา.
ชายนฺติ เสสมนุชา มลมกฺขิตงฺคา,
ชาโต ปเน’ส ปวโร ทิปทานมินฺโท;
อจฺจนฺต สณฺหมลกาสิกวตฺถกมฺหิ,
นิกฺขิตฺตนคฺฆตรจารุมณี’ว สุทฺโธ.
เอว’มฺปิ สนฺเต สภโต’ปคนฺตฺวา,
ทฺเว วาริธารา สุภคสฺส เทเห;
ชเนตฺติเทเห’ปิ อุตุํ มนฺุํ,
คาหาปยุํ มงฺคลกิจฺจตาย.
เตสํ กรํ รติกรา อชินปฺปเวณี,
มา’ทาย เตน อุปคมฺม ปฏิคฺคเหสุํ;
เทวา ทุกูลมยจุมฺพฏเกน วีรํ,
เตสํ กรํ นรวรา นรสีหราชํ.
เตสํ กรา รติกโร วิมโล’ว จนฺโท,
จกฺกงฺกิโตรุจรเณหิ มหีตลสฺมึ;
สมฺมา ปติฏฺิย ปุรตฺถิมกํ ทิสํ โส,
โอโลกยิตฺถ กมลายตโลจเนหิ.
เอกงฺคนา เนกสตานิ จกฺก,
วาฬาน’เหสุํ สนรามรา’ถ;
ธีรํ สุคนฺธปฺปภูตีหิ เตสุ,
สมฺปูชยนฺตา อิทม’พฺรวึสุ.
๙๕. ¶
นตฺเถ’ตฺถ ตุมฺเหหิ สโม สุธีส,
เอโก ปุมา’ป’คฺคตโร กุโต’ติ;
เอวํ ทิสา โลกิย โลกนาโถ,
ตเปกฺขมาโน สทิส’มฺปิ เอกํ.
อุตฺตรา’ภิมุโข สตฺตปทํ คนฺตฺวา กเถสิ’ทํ,
‘‘อคฺโค’หมสฺมิ โลกสฺส เชฏฺโ เสฏฺโ’’ติอาทิกํ.
อนฺสาธารณนาทมุ’ตฺตมํ,
สุราสุรพฺรหฺมนรินฺทปูชิตํ;
นรินฺท’มาทาย คโต มหาชโน,
สุสชฺชิตํ ตํ กปิฬวฺหยํ ปุรํ.
ภาราติภารนคปาทปเมรุราชํ,
สพฺพ’มฺปิ สาครชลํ วหิตุํ สมตฺถา;
ชาตกฺขเณ,ปิ คุณภารม’สยฺหมานา,
สงฺกมฺปยี’ว ปถวี ปวรสฺส ตสฺส.
รมึสุ โสณา หริเณหิ สทฺธึ,
กากา อุลูเกหิ มุทคฺคุทคฺคา;
สุปณฺณราชูหิ มโหรคา จ,
มชฺชารสงฺฆา’ปิ จ อุนฺทุเรหิ.
มิคา มิคินฺเทหิ สมาคมึสุ,
ปุตฺเตหิ มาตาปิตโร ยเถ’ว;
นาวา วิเทส’มฺปิ คตา สเทสํ,
คตา’จ กณฺฑํ สรภงฺคสตฺถุ.
นานาวิราคุชฺชลปงฺกเชหิ,
วิภูสิโต สนฺตตรงฺคมาโล;
มหณฺณโว อาสิ ตหึ ชล’มฺปิ,
อจฺจนฺตสาตตฺตมุ’ปาคมาสิ.
สุผุลฺลโอลมฺพกปงฺกเชหิ,
สมากุลตฺตํ คคนํ อคฺฉิ;
ชหึสุ ปกฺขี คมนํ นภมฺหิ,
ิตา’จ สินฺธู’ปิ อสนฺทมานา.
๑๐๓. ¶
อกาลเมฆปฺปิยสงฺคเมน,
มหีวธู โสมฺมตมา อโหสิ;
มรูหิ วสฺสาปิตเนกปุปฺผ,
วิภูสิเตนา’ติวิภูสิตาว.
สุผุลฺลมาลาภรณาภิรามา,
ลตงฺคนา’ลึคิตปาทปินฺทา;
สุคนฺธกิฺชกฺขวรมฺพเรหิ,
ทิสงฺคนาโย อติโสภยึสุ.
สุคนฺธธูเปหิ นภํ อเสสํ,
ปวาสิตํ รมฺมตรํ อโหสิ;
สุราสุรินฺทา ฉนเวสธารี,
สํคีติยุตฺตา วิจรึสุ สพฺเพ.
ปิยํวทา สพฺพชนา อเหสุํ,
ทิสา อเสสา’ปิ จ วิปฺปสนฺนา;
คชา’ติคชฺชึสุ นทึสุ สีหา,
เหสารโว จา’สิ ตุรงฺคมานํ.
สเวณุวีณา สุรทุนฺทุภี นเภ,
สกํ สกํ จารุสรมฺปโมจยุํ;
สปพฺพตินฺทปฺปุถุโลกธาตุยา,
อุฬารโอภาสวโย มโนรโม.
มนฺุคนฺโธ มุทุสีตลานิโล,
สุขปฺปทํ วายิ อเสสชนฺตุโน;
อเนกโรคาทุปปีฬิตํคิโน,
ตโต ปมุตฺตา สุขิโน สิยุํ ชนา.
วิชมฺภมานามิตวาฬวีชนิปฺป,
-ภาภิรามํ ภุวนํ อโหสิ.
มหึหิ เภตฺวา จุ’ทกานิ สนฺทยุํ,
คมึสุ พุชฺชา อุชุคตฺตตํ ชนา.
๑๑๐. ¶
อนฺธา ปงฺคุลนจฺจานิ ลีโลเปตานิ เปกฺขยุํ;
สุณึสุ พธิรา มูค คีติโย’ปิ มโนรมา.
สิตลตฺตมุ’ปาคฺฉิ อวีจคฺคิ’ปิ ตาวเท;
โมทึสุ ชลชา ตสฺมึ ชนฺตโว ปหสึสุ จ.
ขุปฺปิปาสาภิ ภูตานํ เปตานํ อาสิ โภชนํ;
โลกนฺตเร’ปิ อาโลโก อนฺธการนิรนฺตเร.
อติเรกตรา ตาราวฬิจนฺททิวากรา;
วิโรจึสุ นเภ ภูมิคตานิ รตนานิ จ.
มหีตลาทโย เภตฺวา นิกฺขมฺม อุปรูปริ;
วิจิตฺตปฺจวณฺณา’สุํ สุผุลฺลวิปุลมฺพุชา.
ทุนฺทุภาที จ’ลงฺการา อวาทิต อฆฏฺฏิตา;
อจฺจนฺตมธุรํ นาทํ ปมฺุจํสุ มหีตเล.
พทฺธา สงฺขลิกาทีหิ มฺุจึสุ มนุชา ตโต;
ภุวเน ภวนทฺวารกวาฏา วิวฏา สยํ.
‘‘ปุเร กปิฬวตฺถุมฺหิ ชาโต สุทฺโธทนตฺรโช;
นิสชฺช โพธิมณฺเฑ’ติ อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.’’
เจลุกฺเขปาทโย จา’ปี ปวตฺเตนฺตา ปโมทิตา;
กีฬึสุ เทวสงฺฆา เต ตาวตึสาลเย ตทา.
อิทฺธิมนฺโต มหาปฺโ กาลเทวลตาปโส;
สุทฺโธทนนรินฺทสฺส ธีมโต โส กุลูปโค.
โภชนสฺสาวสานมฺหิ ตาวตึสาลยํ คโต;
คนฺตฺวา ทิวาวิหาราย นิสินฺโน ภวเน ตหึ.
ฉนเวสํ คเหตฺวาน กีฬนฺเต เต อุทิกฺขิย;
สนฺโตสการณํ ปุจฺฉิ เตสํ เต’ปิ น’มพฺรวุํ.
สุตฺวา ตํ ตตฺตโต ตมฺหา ปีติโย’ทคฺคมานโส;
ตาวเทโว’ปคนฺตฺวาน สุทฺโธทนนิเวสนํ.
๑๒๓. ¶
ปวิสิตฺวา สุปฺตฺเต นิสิสฺโส อาสเน อิสิ;
‘‘ชาโต กิร มหาราช ปุตฺโต เต นุตฺตโร สุธิ.
ทฏฺฏฺุ’มิจฺฉาม’หํ ตํ’’ติ อาห ราชา อลงฺกตํ;
อานาเปตฺวา กุมารํ ตํ วนฺทาเปตุ’มุปาคมี.
กุมารภูตสฺส’ปิ ตาวเทว คุณานุภาเวน มโนรมานิ;
ปาทารวินฺทา ปริวตฺติย’คฺคา ปติฏฺิตา มุทฺธนิ ตาปสสฺส.
เตนตฺตภาเวน นรุตฺตมสฺส,
น วนฺทิตพฺโพ ติภเวปิ โกจิ;
ติโลกนาถสฺส สเจ หิ สีสํ,
ตปสฺสิโน ปาทตเล เปยฺยํ.
ผาเลยฺยมุทฺธา ขลุ ตาปสสฺส ปคฺคยฺห โส อฺชลิมุตฺตมสฺส;
อฏฺาสิ ธีรสฺส คุณณฺณวสฺส นาเสตุ’มตฺตาน’มยุตฺตกนฺติ.
ทิสฺวาน ตํ อจฺฉริยํ นรินฺโท เทวาติเทวสฺส สกตฺรชสฺส;
ปาทารวินฺทาน’ภิวนฺทิ ตุฏฺโ วิจิตฺตจกฺกงฺกิตโกมลานิ.
ยทา’สิ รฺโ ปุถุวปฺปมงฺคลํ ตทา ปุรํ เทวปุรํ’ว สชฺชิตํ;
วิภูสิตา ตา ชนตา มโนรมา สมาคตา ตสฺส นิเกตมุตฺตมํ.
วิภูสิตงฺโค ชนตาหิ ตาหิ โส ปุรกฺขโต ภูสนภูสิตตฺรชํ;
ตมา’ทยิตฺวา’ตุลวปฺปมงฺคลํ สุรินฺทลีลาย คโต นริสฺสโร.
นานาวิราคุชฺชลจารุสานิ ปริกฺขิเต กมฺหิ จ ชมฺพุมูเล;
สยาปยิตฺวา พหิมงฺคลํ ตํ อุทิกฺขิตุํ ธาติคณา คมึสุ.
๑๓๒. ¶
สุวณฺณตาราทิวิราชมาน’วิตานโชตุชฺชลชมฺพุมูเล;
นิสชฺช ธีโร สยเน มนฺุเ’ฌานํ สมาปชฺชิ กตาวกาโส.
สุวณฺณพิมฺพํ วิย ตํ นิสินฺนํ ฉายฺจ ตสฺสา ิตเม’ว ทิสฺวา;
ตมพฺรวี ธาติชโน’ปคนฺตฺวา ‘‘ปุตฺตสฺส เต อพฺภุตมี’ทิสนฺติ.’’
วิสุทฺธจนฺทานนภาสุรสฺส สุตฺวาน ตํ ปงฺกชโลจนสฺส;
สวนฺทนํ เม ทุติย’นฺติ วตฺวา ปุตฺตสฺส ปาเท สิรสา’ภิวนฺทิ.
ตทฺานิปิ โลกสฺมึ ชาตา’เนกวิธพฺภุตา;
ทสฺสิตา เม สมาเสน คนฺถวิตฺถารภีรุนา.
ยสฺมึ วิจิตฺตมณิมณฺฑิตมนฺทิรานํ,
นานาวิตานสยนาสนมณฺฑิตานํ;
นิสฺเสณิ เสณิ ปุถุภูมิกภูสิตานํ,
ติณฺณํ อุตูนม’นุรูปม’ลงฺกตานํ.
สิงฺเคสุ รํสินิกรา สุรมนฺทิรานํ,
สิงฺเคสุ รํสิมปหาสกรา’ว นิจฺจํ;
อาทิจฺจรํสิ วิย ปงฺกชกานนานิ,
โลกานนมฺพุชวนานิ วิกาสยนฺติ.
นานา มณิวิจิตฺตาหิ ภิตฺตีติ วนิตา สทา;
วินา’ปิ ทปฺปณจฺฉายํ ปสาเธนฺติ สกํ ตนุํ.
เตลาสนคสงฺกาสํ วิโลจนรสายนํ;
สุธาลงฺกตปาการวลยํ ยตฺถ ทิสฺสเต.
อินฺทนีโลรุวลยํ นานา รตนภูสิตํ;
ทิสฺสเต’ว สทา ยสฺมึ ปริขาเนกปงฺกชา.
๑๔๑. ¶
ปตฺวาน วุทฺธึ วิปุเล มนฺุเ,
ภุตฺวาน กาเม จ ตหึ วสนฺโต;
คจฺฉํ ติโลเกกวิโลจโน โส,
อุยฺยานกีฬาย มหาปถมฺหิ.
กเมน ชิณฺณํ พฺยธิตํ มตฺจ,
ทิสฺวาน รูปํ ติภเว วิรตฺโต;
มโนรมํ ปพฺพชิตฺจ รูปํ,
กตฺวา รตึ ตมฺหิ จตุตฺถวาเร.
สุผุลฺลนานาตรุสณฺฑมณฺฑิตํ สิขณฺฑิสณฺฑาทิทิชูปกูชิตํ;
สุทสฺสนียํ วิย นนฺทนํ วนํ มโนรมุยฺยานม’คา มหายโส.
สุรงฺคนา สุนฺทรสุนฺทรีนํ มโนรเม วาทิตนจฺจคีเต สุรินฺทลีลาย;
ตหึ นรินฺโท รมิตฺว กามํ ทิปทาน’มินฺโท.
อาภุชิตฺวาน ปลฺลงฺกํ นิสินฺโน รุจิราสเน;
การาเปตุม’จินฺเตสิ เทหภูสน’มตฺตโน.
ตสฺส จิตฺตํ วิทิตฺวาน วิสฺสกมฺมสฺสิ’ทํพฺรวี;
อลงฺกโรหิ สิทฺธตฺถ’มิติ เทวานมิสฺสโร.
เตนา’ณตฺโต’ปคนฺตฺวาน วิสฺสกมฺโม ยสสฺสิโน;
ทสทุสฺสสหสฺเสหิ สีสํ เวเสิ โสภนํ.
ตนุํ มนฺุมฺปิ อกาสิ โสภนํ,
อนฺสาธารณลกฺขณุชฺชลํ;
วิจิตฺตนานุตฺตมภูสเนหิ โส,
สุคนฺธิคนฺธุปฺปลจนฺทนาทินา.
วิภูสิโต เตน วิภูสิตงฺคินา,
ตหึ นิสินฺโน วิมเล สิลาตเล;
สุรงฺคนาสนฺนิภสุนฺทรีหิ โส,
ปุรกฺขโต เทวปตีว โสภติ.
๑๕๐. ¶
สุทฺโธทนนรินฺเทน เปสิตํ สาสนุตฺตมํ;
‘‘ปุตฺโต เต ปุตฺต ชาโต’’ติ สุตฺวาน ทีปทุตฺตโม.
‘‘มม’ชฺช พนฺธนํ ชาตํ’’อิติ วตฺวาน ตาวเท;
สมิทฺธํ สพฺพกาเมหิ อคมา สุนฺทรํ ปุรํ.
ิตา อุปริปาสาเท กิสาโคตมิ ตํ ตทา;
ราเชนฺตํ สตรํสิ’ํว ราชํ ทิสฺวา กเถ สิ’ทํ.
‘‘เยสํ สูนุ อยํ ธีโร ยา จ ชายา อิมสฺส ตุ;
เต สพฺเพ นิพฺพุตา นูน สทา’นูนคุณสฺส เว’’.
อิตี’ทิสํ คิรํ สุตฺวา มนฺุํ ตาย ภาสิตํ;
สฺชาตปีติยา ปีโน คจฺฉมาโน สกาลยํ.
สีตลํ วิมลํ หารึ หารํ ตํ รติวฑฺฒนํ;
เปเสตฺวา สนฺติกํ ตสฺสา โอมฺุจิตฺวาน กณฺโต.
ปาสาทม’ภิรูหิตฺวา เวชยนฺตํ’ว สุนฺทรํว;
นิปชฺชิ เทวราชา’ว สยเน โส มหารเห.
สุนฺทรี ตํ ปุรกฺขตฺวา สุรสุนฺทริสนฺนิภา;
ปโยชยึสุ นจฺจานิ คีตานิ วิวิธานิ’ปิ.
ปพฺพชฺชาภิรโต ธีโร ปฺจกาเม นิราลโย;
ตาทิเส นจฺจคีเต’ปิ น รมิตฺวา มโนรเม.
นิปนฺโน วิสฺสมิตฺวาน อีสกํ สยเน ตหึ;
ปลฺลงฺกมา’ภุชิตฺวาน มหาวีโร มหีปติ.
นิสินฺโน’ว’เนกปฺปการํ วิการํ,
ปทิสฺวาน นิทฺทุปคานํ วธูนํ;
คมิสฺสามิ’ทานี’ติ อุพฺพิคฺคจิตฺโต,
ภเว ทฺวารมูลํ’ปคนฺตฺวาน รมฺมํ.
เปตฺวาน สีสํ สุภุมฺมารกสฺมึ,
สุณิสฺสามิ ธีรสฺส สทฺทนฺติ ตสฺมึ;
นิปนฺนํ สุทนฺตํ ปสาทาวหนฺตํ,
สหายํ อมจฺจํ มหาปฺุวนฺตํ.
๑๖๒. ¶
อจฺฉนฺนสวนํ ฉนฺนํ อามนฺเตตฺวา กเถสิ’ทํ;
‘‘อาเนหิ อิติ กปฺเปตฺวา กนฺถกํ นาม สินฺธวํ.’’
โส ฉนฺโน ปติคณฺหิตฺวา ตํ คิรํ เตน ภาสิตํ;
ตโต คนฺตฺวาน กปฺเปตฺวา สีฆมา’เนสิ สินฺธวํ.
อภินิกฺขมนํ ตสฺส ตฺวา วรตุรงฺคโม;
เตน สชฺชิยมาโน โส เหสารวมุ’ทีรยิ.
ปตฺถริตฺวาน คจฺฉนฺตํ สทฺทํ ตํ สกลํ ปุรํ;
สพฺเพ สุรคณา ตสฺมึ โสตุํ นา’ทํสุ กสฺสจิ.
อถ โส สชฺชนานนฺโท อุตฺตมํ ปุตฺตม’ตฺตโน;
ปสฺสิตฺวา ปมํ คนฺตฺวา ปจฺฉา พุทฺโธ ภวาม’หํ.
จินฺตยิตฺวาน เอว’มฺปิ คนฺตฺวา ชายานิเวสนํ;
เปตฺวา ปาททุ’มฺมาเร คีวํ อนฺโต ปเวสิย.
กุสุเมหิ สมากิณฺเณ เทวินฺทสยนูปเม;
นิปนฺนํ มาตุยา สทฺธึ สยเน สกม’ตฺรชํ.
วิโลเกตฺวาน จินฺเตสิ อิติ โลเกกนายโก;
สจา’หํ เทวิยา พาหุม’ปเนตฺวา มม’ตฺรชํ.
คณฺหิสฺสาม’นฺตราย’มฺปิ กเรยฺย คมนสฺส เม;
ปพุชฺฌิตฺวา มหนฺเตน เปเมเน’สา ยโสธรา.
พุทฺโธ หุตฺวา ปุนา’คมฺม ปสฺสิสฺสามี’ติ อตฺรชํ;
นราธิโป ตทา ตมฺหา ปาสาทตลโต’ตริ.
เปสลานนกรงฺฆิปงฺกชา หาสเผนภมุวีจิภาสุรา;
เนตฺตนีลกมลา ยโสธราโกมุที’ว นยนาลิปตฺถิตา.
สมตฺโถ อสฺส โก ตสฺสา ชหิตุํ เทหสมฺปทํ;
วินฺทมาโน วินา ธีรํ ิตํ ปรมิมุทฺธนิ.
‘‘อสฺโส สามิ มยานีโต กาลํ ชาน รเถสภ’’;
อิติ อพฺรวิ ฉนฺโน โส ภูปาลสฺส ยสสฺสิโน.
๑๗๕. ¶
มหีปติ ตทา สุตฺวา ฉนฺเนโน’ทีริตํ คิรํ;
ปาสาทา โอตริตฺวาน คนฺตฺวา กนฺถกสนฺติกํ.
ตสฺสิ’ทํ วจนํ ภาสิ สพฺพสตฺตหิเต รโต;
‘‘กนฺถก’ชฺเช’กรตฺตึ มา ตาเรหิ’’ สนรามรํ.
โลกมุ’ตฺตารยิสฺสามิ พุทฺโธ หุตฺวา อนุตฺตโร;
ภวสาครโต โฆรชราทิมกรากรา.’’
อิทํ วตฺวา ตมา’รุยฺห สินฺธวํ สงฺขสนฺนิภํ;
คาหาเปตฺวาน ฉนฺเนน สุทฬฺหํ ตสฺส วาลธึ.
ปตฺวาน โส มหาทฺวารสมีปํ สมจินฺตยิ;
ภเวยฺย วิวฏํ ทฺวารํ เยน เกนจิ โน สเจ.
วาลธึ คหิเตเนว สทฺธึ ฉนฺเนน กนฺถกํ,
นิปฺปีฬยิตฺวา สตฺถีหิ อิมมจฺจุคฺคตํ สุภํ;
อุลฺลงฺฆิตฺวาน ปาการํ คจฺฉามี’ติ มหพฺพโล.
ตถา ถามพลูเปโต ฉนฺโน’ปิ ตุรคุตฺตโม;
วิสุํ วิสุํ วิจินฺเตสุํ ปาการํ สมติกฺกมํ.
ตสฺส จิตฺตํ วิทิตฺวาน โมทิตา คมเน สุเภ;
วิวรึสุ ตทา ทฺวารํ ทฺวาเร’ธิคฺคหิตา สุรา.
ตํ สิทฺธตฺถม’สิทฺธตฺถํ กริสฺสามี’ติ จินฺติย;
อาคนฺตฺวา ตสฺสิ’ทํ ภาสิ อนฺตลิกฺเข ฏฺิตนฺติโก.
‘‘มา นิกฺขมิ มหาวีร อิโต เต สตฺตเม ทิเน;
ทิพฺพํ ตุ จกฺกรตนํ อทฺธา ปาตุภวิสฺสติ.’’
อิจฺเจวํ วุจฺจมาโน โส อนฺตเกน มหายโส;
‘‘โก’สิ ตฺวมิ’ติ’’ตํ ภาสิ มาโร จ’ตฺตานมา’ทิสิ.
‘‘มารชานาม’หํ มยฺหํ ทิพฺพจกฺกสฺส สมฺภวํ;
คจฺฉ ตฺวมิ’ธ มา ติฏฺ น’มฺหิ รชฺเชนมตฺถิโก.
สพฺพํ ทสสหสฺสิมฺปิ โลกธาตุม’หํ ปน;
อุนฺนาเทตฺวา ภวิสฺสามิ พุทฺโธ โลเกกนายโก.’’
๑๘๘. ¶
เอวํ วุตฺเต มหาสตฺเต อตฺตโน คิรมุ’ตฺตรึ;
คาหาเปตุม’สกฺโกนฺโต ตตฺเถ’ว’นฺตรธายิ’โส.
ปาปิมสฺส อิทํ วตฺวา จกฺกวตฺติสิริมฺปิ จ;
ปหาย เขปิณฺฑํ’ว ปจฺจุสสมเย วสึ.
คจฺฉนฺตม’ภิปูเชตุํ สมาคนฺตฺวาน ตาวเท;
รตนุกฺกาสหสฺสานิ ธารยนฺตา มรู ตหึ.
ปจฺฉโต ปุรโต ตสฺส อุโภปสฺเสสุ คจฺฉเร;
ตเถ’ว อภิปูเชนฺตา สุปณฺณา จ มโหรคา.
สุวิปุลสุรเสนา จารุลีลาภิรามา,
กุสุมสลิลธารา วสฺสยนฺตา นภมฺหา;
อิหหิ ทสสหสฺสี จกฺกวาฬา คตา ตา,
สุขุมตนุตเมโตทคฺคุทคฺคา จรนฺติ.
ยสฺมึ สุคนฺธวรปุปฺผสุธูป จุณฺณ,
เหมทฺธชปฺปภุติภาสุรจารุมคฺเค;
คจฺฉํ มหาชววรงฺค ตุรํค ราชา,
คนฺตุํ น สกฺขิ ชวโต กุสุมาทิลคฺโค.
อิตฺถํ ตมฺหิ ปเถ รมฺเม วตฺตมาเน มหามเห;
คจฺฉนฺโต รตฺติเสเสน ตึสโยชนมฺชเส.
ปตฺวา’โนมานทีตีรํ ปิฏฺิโต ตุรคสฺส โส;
โอตริตฺวาน วิมเล สีตเล สิกตาตเล.
วิสฺสมิตฺวา อิทํ วตฺวา ‘‘คจฺฉาหี’ติ สกํ ปุรํ;
อาภรณานิ อาทิย ฉนฺเน’มํ คุรคมฺปิ จ.’’
ิโต ตสฺมึ มหาวีโร อจฺจนฺต นิสิตา’สินา;
สุคนฺธวาสิตํ โมฬึ เฉตฺวา’นุกฺขิปิ อมฺพเร.
จารุเหมสุมุคฺเคน เกสธาตุํ นภุคฺคตํ;
ปูชนตฺถํ สหสฺสกฺโข สิรสา สมฺปฏิจฺฉิย.
๑๙๙. ¶
วิโลจนานนฺทกรินฺทนีลมเยหิ จูฬามณิ เจติยํ โส;
ปติฏฺเปสา’มลตาวตึเส อุพฺเพธโต โยชนมตฺตมคฺคา.
อุตฺตมฏฺปริกฺขารํ ธาเรตฺวา พฺรหฺมุนาภตํ;
อมฺพเร’จ ปวิชฺฌิตฺถ วรํ ทุสฺสยุคมฺปิ จ.
ตมา’ทาย มหาพฺรหฺมา พฺรหฺมโลเก มโนรมํ;
ทฺวาทสโยชนุพฺเพธํ ทุสฺสถูปํ อการยิ.
นาเมนา’นุปิยํ นาม คนฺตฺวา อมฺพวนํ ตหึ;
สตฺตาหํ วีตินาเมตฺวา ปพฺพชฺชาสุขโต ตโต.
คนฺตฺวาเน’กทิเนเน’ว ตึสโยชนมฺชสํ;
ปตฺวา ราชคหํ ธีโร ปิณฺฑาย จริ สุพฺพโต.
อินฺทนีลสิลายา’ปิ กตา ปาการโคปุรา;
เหมจลา’ว ทิสฺสนฺติ ตสฺสา’ภาคิ ตหึ ตทา.
โก’ยํ สกฺโก นุโข พฺรหฺมา มาโร นาโค’ติอาทินา;
ภิยฺโย โกตุหฬปฺปตฺโต ปทิสฺวา ตํ มหาชโน.
ปวิสิตฺวา ครเหตูน ภตฺตํ ยาปนมตฺตกํ;
ยุคมตฺตํ’ว เปกฺขนฺโต คจฺฉนฺโต ราชวีถิยํ.
มถิตํ เมรุมนฺเถน สมุทฺท’ว มหาชนํ;
ตมฺหา โส อากุลี กตฺวา คนฺตฺวา ปณฺฑวปพฺพตํ.
ตโต ตสฺเส’ว ฉายาย ภูมิภาเค มโนรเม;
นิสินฺโน มิสฺสกํ ภตฺตํ ปริภฺุชิตุมา’รภิ.
ปจฺจเวกฺขณมตฺเตน อนฺตสปฺปํ นิวาริส;
เทหวมฺมิกโต ธีโร นิกฺขมนฺตํ มหพฺพโล.
ภุตฺวาน พิมฺพิสาเรน นรินฺเทน นราสโภ;
นิมนฺติโน’ปิ รชฺเชน อุปคนฺตฺวาน’เนกธา.
๒๑๑. ¶
ปฏิกฺขิปิย ตํ รชฺชํ อถ เตนา’ภิยาจิโต;
ธมฺมํ เทเสหิ มยฺหนฺติ พุทฺโธ หุตฺวา อนุตฺตโร.
ทตฺวา ปฏิฺํ มนุชาธิปสฺส ธีโร’ปคนฺตฺวาน ปธานภูมึ;
อนฺสาธารณทุกฺกรานิ กตฺวา ตโต กิฺจิ อปสฺสมาโน.
โอฬาริกนฺนปานานิ ภฺุชิตฺวา เทหสมฺปทํ;
ปตฺวา’ชปาลนิคฺโรธมูลํ ปตฺโต สุโร วิย.
ปุรตฺถา’ภิมุโข หุตฺวา นิสินฺโน’สิ ชุตินฺธโร;
เทหวณฺเณหิ นิคฺโรโธ เหมวณฺโณ’สิ ตสฺส โส.
สมิทฺธปตฺถนา เอกา สุชาตา นาม สุนฺทรี;
เหมปาตึ สปายาสํ สีเสนา’ทาย โอนตา.
ตสฺมึ อธิคฺคหีตสฺส รุกฺขเทวสฺส ตาวเท;
พลึ ทมฺมี’ติ คนฺตฺวาน ทิสฺวา ตา ทีปทุตฺตมํ.
โทโว’ติ สฺาย อุทคฺคจิตฺตา ปายาสปาตึ ปวรสฺส ทตฺวา;
‘‘อาสึสนา อิชฺฌิยถา หิ มยฺหํ ตุยฺหมฺปิ สา สามิ สมิชฺฌิตู’ติ.’’
อิจฺเจ’วํ วจนํ วตฺวา คตา ตมฺหา วรงฺคนา;
อถ ปายาสปาตึ ตํ คเหตฺวา มุนิปุงฺคโว.
คนฺตฺวา เนรฺชราตีรํ ภูตฺวา ตํ วรโภชนํ;
ปฏิโสตํ ปวิสฺสชฺชิ ตสฺสา ปาตึ มโนรมํ.
ชนฺตาลิปาลิมนเนตฺตวิลุมฺปมานํ,
สมฺผุลฺลสาลวนราชิวิราชมานํ;
เทวินฺทนนฺทนวนํ’ว’ภินนฺทนีย,
มุ’ยฺยานมุ’ตฺตมตรํ ปวโร’ปคนฺตฺวา.
กตฺวา ทิวาวิหารํ โส สายณฺหสมเย ตหึ;
คจฺฉํ เกสรลีลาย โพธิปาทปสนฺติกํ.
๒๒๒. ¶
พฺรหฺมสุราสุรมโหรคปกฺขิราช,
สํสชฺชิโตรุวฏุเม ทิปทานมินฺโท;
ปายาสิ โสตฺถิยทฺวิโช ติณหารโก ตํ,
ทิสฺวาน ตสฺส อททา ติณมุฏฺิโย โส.
อินฺทิวรารวินฺทาทิกุสุมาน’มฺพรา ตหึ;
ปตนฺตี วุฏฺิธารา’ว คจฺฉนฺเต ทีปทุตฺตเม.
จารุจนฺทนจุณฺณาทิ’ธุปคนฺเธหิ เนกธา;
อโนกาโส’สิ อากาโส คจฺฉนฺเต ทีปทุตฺตเม.
รตนุชฺชลฉตฺเตหิ จารุเหมทฺธเชหิ จ;
อโนกาโส’สิ อากาโส คจฺฉนฺเต ทิปทุตฺตเม.
เวลุกฺเขปสหสฺเสหิ กีฬนฺเตหิ มรูหิ’ปิ;
อโนกาโส’สิ อากาโส คจฺฉนฺเต ทิปทุตฺตเม.
สุรทุนฺทุภิวชฺชานิ กโรนฺเตหิ มรูหิปิ;
อโนกาโส’สิ อากาโส คจฺฉนฺเต ทิปทุตฺตเม.
สุรงฺคนาหิ สงฺคิตึ คายนฺติหิ’ปิ’เนกธา;
อโนกาโส’สิ อากาโส คจฺฉนฺเต ทิปทุตฺตเม.
มโนรมา กิณฺณรกิณฺณรงฺคนา,
มโนรมงฺคา อุรโครคงฺกนา;
มโนรมา ตมฺหิ จ นจฺจคีติโย,
มโนรมา’เนกวิธา ปวตฺตยุํ.
ตทา มโหเฆ’ว มหามเคหิ,
ปวตฺตมาเน อิติ โส มหายโส;
ติเณ คเหตฺวา ติภเวกนายโก,
อุปาคโต โพธิทุมินฺทสนฺติกํ.
วิทฺทุมาสิตเสลคฺครชตาจลสนฺนิภํ;
กตฺวา ปทกฺขิณํ โพธิปาทปํ ทิปทุตฺตโม.
ปุรตฺถิมทิสาภาเค อจเล รณธํสเก;
มหีตเล ิโต ธีโร จาเลสิ ติณมุฏฺิโย.
๒๓๓. ¶
วิทฺทสหตฺถมตฺโต โส ปลฺลงฺโก อาสิ ตาวเท;
อถ นํ อพฺภุตํ ทิสฺวา มหาปฺโ วิจินฺตยิ.
‘‘มํสโลหิตมฏฺิ จ นหารู จ ตโจ จ เม;
กามํ สุสฺสตุ เนวา’หํ ชหามิ วีริยํ’’อิติ.
อาภุชิตฺวา มหาวีโร ปลฺลงฺกม’ปราชิตํ;
ปาจินาภิมุโข ตสฺมึ นิสีทิ ทีปทุตฺตโม.
เทวเทวสฺส เทวินฺโท สงฺขมา’ทาย ตาวเท;
วีสุตฺตรสตุพฺเพธํ ธมยนฺโต ตหึ ิโต.
ทุติยํ ปุณฺณจนฺทํ’ว เสตจฺฉตฺตํ ติโยชนํ;
ธารยนฺโต ิโต สมฺมา มหาพฺรหฺมา สหมฺปติ.
จารุจามรมา’ทาย สุยาโม’ปิ สุราธิโป;
วีชยนฺโต ิโต ตตฺถ มนฺทํ มนฺทํ ติคาวุตํ.
เพลุวํ วีณมา’ทาย สุโรปฺจสิขวฺหโย;
นานาวิธลโยเปตํ วาทยนฺโต ตถา ิโต.
ถุติคีตานิ คายนฺโต นาฏกีหิ ปุรกฺขโต;
ตเถ’ว’ฏฺาสิ โส นาคราชา กาลวฺหโย’ปิ จ.
คเหตฺวา เหมมฺชุสา สุรปุปฺเผหิ ปูริตา;
ปูชยนฺตา’ว อฏฺํสุ พตฺตึสา’ปิ กุมาริกา.
เสนฺทเทวสงฺเฆหิ เตหิ อิตฺถํ มหามเห;
วตฺตมาเน ตทา มาโร ปาปิมา อิติ จินฺตยิ.
‘‘อติกฺกมิตุกาโม’ยํ กุมาโร วิสยํ มม;
สิทฺธตฺโถ อถ สิทฺธตฺถํ กริสฺสามี’’ติ ตาวเท.
มาเปตฺว ภึสนตโรรุสหสฺสพาหุํ,
สงฺคยฺห เตหิ ชลิตา วิวิธายุธานิ;
อารุยฺห จารุ ทิรทํ คิริเมขลากฺขฺยํ,
จณฺฑํ ทิยฑฺฒสตโยชนมายตํ ตํ.
๒๔๕. ¶
นานานนาย’นลวณฺณสิโรรุหาย,
รตฺโตรุวฏฺฏพหินิคฺคตโลจนาย;
ทฏฺโฏฺภึสนมุขายุ’รคพฺภุชาย,
เสนาย โส ปริวุโต วิวิธายุธาย.
ตตฺโถ’ปคมฺม อติภีมรมํ รวนฺโต,
สิทฺธตฺถเม’ถ อิติ คณฺหถ พนฺธเถ’มํ;
อาณาปยํ สุรคณํ สหทสฺสเนน,
จณฺฑานีลุคฺคตปิจุํ’ว ปลาปยิตฺถ.
คมฺภีรเมฆรวสนฺติภวณฺฑนาทํ,
วาตํจ มาปิย ตโต สุภคสฺส ตสฺส;
กณฺณมฺปิ วีวรวรสฺส มโนรมสฺส,
โน อาสิเยว จลิตุํ ปภุ อนฺตโกถ.
สํวฏฺฏวุฏฺิชวสนฺนิภภีมโฆร,
วสฺสํ ปวสฺสิย ตโต’ทกพินฺทุกมฺปิ;
นาสกฺขิ เนตุม’ตุลสฺส สมีปกมฺปิ,
ทิสฺวา ตม’พฺภุตม’โถ’ปิ สุทุมฺมุโข โส.
อจฺจนฺตภีมนฬอจฺจิสมุชฺชโลรุ,
ปาสานภสฺมกลลายุธวสฺสธารา;
องฺคารปชฺชลิตวาลุกวสฺสธารา,
วสฺสาปยิตฺถ สกลานิ อิมานิ ตานิ.
มารานุภาวพลโต นภโต’ปคนฺตฺวา,
ปตฺวาน ปฺุสิขรุคฺคตสนฺติกํ ตุ;
มาลาคุฬปฺปภูติภาวคตานิ’ถาปิ,
โลกนฺตเร’ว ติมิรํ ติมิรํ สุโฆรํ.
มาเปตฺว โมหติมิรมฺปิ หตสฺส ตสฺส,
เทหปฺปภาคิ สตรํสิสโตทิตํ’ว;
ชาตํ มโนรมตรํ อติทสฺสนีย,
มา’โลกปฺุชม’วโลกิย ปาปธมฺโม.
๒๕๒. ¶
โกโปปรตฺตวทโน ภุกุฏิปฺปวารา,
อจฺจนฺตภึสนวิรูปกเวสธารี;
อจฺจนฺตติณฺหตรธารมสงฺคเม’ว,
จกฺกายุธํ จรตรํ อปิ เมรุราชํ.
สงฺขณฺฑยนฺตมิ’ว ถูลกลีรกณฺฑํ,
วิสฺสชฺชิ เตน’ปิ น กิฺจิ คุณากรสฺส;
กาตุํ ปหุตฺตมุ’ปคฺฉิ ตโต ตเม’ตํ,
คนฺตฺวา นภา กุสุมฉตฺตตมา’ค สีสํ.
วิสฺสชฺชิตา’ปิ เสนาย เสลกูฏานลากุลา;
ปคนฺตฺวา นภสา มาลาคุลตฺตํ สมุปาคตา.
ตมฺปิ ทิสฺวา สโสโก โส คนฺตฺวา ธีรสฺส สนฺติกํ;
ปาปุณาติ มเมวา’ยํ ปลฺลงฺโก อปราชิโต.
อิโต อุฏฺห ปลฺลงฺกา อิติ’ภาสิตฺถ ธีมโต;
กตกลฺยาณกมฺมสฺส ปลฺลงฺกตฺถาย มาร เต.
โก สกฺขี’ติ ปวุตฺโต โส อิเม สพฺเพ’ติ สกฺขิโน;
เสนายา’ภิมุขํ หตฺถํ ปสาเรตฺวาน ปาปิมา.
โฆรนาเทน’หํ สกฺขิ อหํ สกฺขี’ติ ตาย’ปิ;
สกฺขิภาวํ วทาเปตฺวา ตสฺเส’วํ สมุทีรยิ.
โก เต สิทฺธตฺถ สกฺขี’ติ อถ เตนา’ตุเลน’ปิ;
มเม’ตฺถ สกฺขิโน มาร นสนฺติ’ติ สเจตนา.
รตฺตเมโฆปนิกฺขนฺตเหมวิชฺชุวภาสุรํ;
นีหริตฺวา สุรตฺตมฺภา จีวรา ทกฺขิณํ กรํ.
ภูมิยา’ภิมุขํ กตฺวา กสฺมา ปารมิภูมิยํ;
อุนฺนาเทตฺวา นิ’ทาเน’วํ นิสฺสทฺทาสี’ติ ภูมิยา.
มฺุจาปิเต รเว เนกสเต เมฆรเว ยถา;
พุทฺธนาคพลา นาคํ ชานูหิ สุปปติฏฺิตํ.
๒๖๓. ¶
ทิสฺวานิ’ทานิ คณฺหาติ’ทานิ คณฺหาติ จินฺติย;
สมฺภินฺนทาสปฺโป’ว หตทปฺโป สุทุมฺมุโข.
ปหายา’ยุธวตฺถานิ’ลงฺการานิ อเนกธา;
จกฺกวาฬาวลา ยาว สเสนาย ปลายิ โส.
ตํ มารเสนํ สภยํ สโสกํ ปลายมานํ อิติ เทวสงฺฆา;
ทิสฺวาน มารสฺส ปราชโย’ยํ ชโย’ติ สิทฺธตฺถ กุมารกสฺส.
สมฺโมทมานํ อภิปูชยนฺตา ธีรํ สุคนฺธปฺปภูติหิ ตสฺมึ;
ปุนา’คตา เนกถุตีหิ สมฺมา อุคฺโฆสมานา ฉนเวสธาริ.
เอวํ มารพลํ ธีโร วิทฺธํเสตฺวา มหพฺพโล;
อาทิจฺเจ ธรมาเน’ว นิสินฺโน อจลาสเน.
ยามสฺมึ ปเม ปุพฺเพนิวาสํ าณ’มุตฺตโม;
วิโสเธตฺวาน ยามสฺมึ มชฺฌิเม ทิพฺพโลจนํ.
โส ปฏิจฺจสมุปฺปาเท อถ ปจฺฉิมยามเก;
โอตาเรตฺวาน าณํสํ สมฺมสนฺโน อเนกธา.
โลกธาตุสตํ สมฺมา อุนฺนาเทตฺวา’รุโณทเย;
พุทฺโธ หุตฺวาน สมฺพุทฺโธสมฺพุทฺธชโลจโน.
‘‘อเนกชาติสํสารํ สนฺธาวิสฺส’’นฺติอาทินา;
อุทาเน’ทํ อุทาเนสิ ปีติเวเคน สาทิโส.
สลฺลกฺเขตฺวาคุเณ ตสฺส ปลฺลงฺกสฺส อเนกธา;
นา ตาว’อุฏฺหิสฺสามิ อิโต ปลฺลงฺกโต อิติ.
สมาปตฺตี สมาปชฺชี อเนกสตโกฏิโย;
สตฺถา ตตฺเถ’ว สตฺตาหํ นิสินฺโน อจลาสเน.
อชฺชา’ปิ นูน ธีรสฺส สิทฺธตฺถสฺส ยสสฺสิโน;
อตฺถิ กตฺตพฺพกิจฺจฺหิ ตสฺมา อาสนมาลยํ.
๒๗๕. ¶
นชหาสี’ติ เอกจฺจเทวตานา’สิ สํสยํ;
ตฺวา ตาสํ วิตกฺกํ ตํ สเมตุํ สนฺตมานโส.
อุฏฺาย เหมหํโส’ว เหมวณฺโณ ปภงฺกโร;
อพฺภุคฺคนฺตฺวา นภํ นาโถ อกาสิ ปาฏิหาริยํ.
วิตกฺกเม’วํ อิมินา มรูนํ สมฺมุ’ปสมฺมา’นิมิเสสิ โพธึ;
สมฺปูชยนฺโต นยนมฺพุเชหิ สตฺตาหม’ฏฺาสิ ชยาสนฺจ.
สุภาสุรสฺมึ รตเนหิ ตสฺมึ สวงฺกมนฺโต วรจงฺกมสฺมึ;
มโนรมสฺมึ รตนาลเยหิ’ปิ วิสุทฺธธมฺมํ วิจินํ วิสุทฺโธ.
มูเลชปาลตรุราชวรสฺส ตสฺส,
มารงฺคนานม’มลานนปงฺกชานิ;
สมฺมา มิลาปิย ตโต มุจลินฺทมูเล,
โภคินฺทจิตฺตกุมุทานิ ปโพธยนฺโต.
มูเล’ปิ ราชยตนสฺส ตสฺส ตสฺมึ สมาปตฺติสุขมฺปิ วินฺทํ;
สํวีตินาเมสิ มนฺุวณฺโณ เอกูนปฺาสทินานิ ธีมา.
อโนตตฺโตทกํ ทนฺตกฏฺนาคลตามยํ;
หรีฏกาคทํ ภุตฺวา เทวินฺเทนาภตุตฺตมํ.
วานิเชหิ สมานีตํ สมตฺถมธุปิณฺฑิกํ;
มหาราชูปนีตมฺหิ ปตฺตมฺหิ ปติคณฺหิย.
โภชนสฺสาวสานมฺหิ ชปาลตรุมูลกํ;
คนฺตฺวาธิคตธมฺมสฺส คมฺภีรตฺตมนุสฺสริ.
มหีสนฺธารโก วาริกฺขนฺธสนฺนิภโก อยํ;
คมฺภีโรธิคโต ธมฺโม มยา สนฺโต’ติอาทินา.
๒๘๕. ¶
ธมฺมคมฺภีรตํ ธมฺมราชสฺส สรโต สโต;
อาเสวํ ตกฺกณํ ธมฺมํ อิมํ เม ปฏิวิชฺฌิตุํ.
วายมนฺโต สมฺปตฺตยาจกานํ มโนรมํ;
กนฺเตตฺวา อุตฺตมงฺคฺจ โมฬิภูสนภูสิตํ.
สุวฺชิตานิ อกฺขินิ อุปฺปาเฏตฺวาน โลหิตํ;
คฬโต นีหิริตฺวาน ภริยํ ลาวณฺณภาสุรํ.
อตฺรชฺจ ททนฺเตน กุลวํสปฺปทีปกํ;
ทานํ นาม น ทินฺนฺจ นตฺถิ สีลํ อรกฺขิตํ.
ตถาหิ สงฺขปาลาทิอตฺตภาเวสุ ชีวิตํ;
มยา ปริจฺจชนฺเตน สีลเภทภเยน จ.
ขนฺติวาทาทิเก เนกอตฺตภาเว อปูริตา;
เฉชฺชาทึ ปาปุนตฺเตน ปารมี นตฺถิ กาจิ เม.
ตสฺส เม วิธมนฺตสฺส มารเสนํ วสุนฺธรา;
น กมฺปิตฺถ อยํ ปุพฺเพนิวาสํ สรโต’ปิ จ.
วิโสเธนฺตสฺส เม ยาเม มชฺฌิเม ทิพฺพโลจนํ;
น กมฺปิตฺถ ปกมฺปิตฺถ ปจฺฉิเม ปน ยามเก.
ปจฺจยาการาณํ เม ตาวเท ปฏิวิชฺฌโต;
สาธุการํ ททนฺตี’จ มฺุจมานา มหารวํ.
สมฺปุณฺณลาปู วิย กฺชิกาหิ,
ตกฺเกหิ ปุณฺณํ วิย วาฏิกา’ว;
สมฺมกฺขิโต’ว’ฺชนเกหิ หตฺโถ,
วสาหิ สมฺปีต ปิโลติกา’ว.
กิเลสปฺุชพฺภริโต กิลิฏฺโ,
ราเคน รตฺโต อปิ เทสทุฏฺโ;
โมเหน มูฬฺโห’ติ มหพฺพเลน,
โลโก อวิชฺชานิกรากโร’ยํ.
๒๙๖. ¶
กินฺนาม ธมฺมํ ปฏิวิชฺฌเต’ตํ,
อตฺโถ หิ โก ตสฺสิ’ติ เทสนาย;
เอวํ นิรุสฺสาหม’คฺฉิ นาโถ,
ปชาย ธมฺมามตปานทาเน.
นิจฺฉาเรตฺวา มหานาทํ ตโต พฺรหฺมา สหมฺปตี;
นสฺสติ วต โภ โลโก อิติ โลโก วินสฺสติ.
พฺรหฺมสงฺฆํ สมาทาย เทวสงฺฆฺจ ตาวเท;
โลกธาตุสเต สตฺถุ สมีปํ สมุปาคโต.
คนฺตฺวา มหีตเล ชานุํ นิหจฺจ สิรสฺชลึ;
ปคฺคยฺห ‘‘ภควา ธมฺมํ เทเสตุ’’ อิติอาทินา.
ยาจิโต เตน สมฺพุทฺธรวินฺทวทโน ชิโน;
โลกธาตุสตํ พุทฺธจกฺขุนา’โลกยํ ตทา.
ตสฺมึ อปฺปรชกฺขาทิมจฺจา ทิสฺวา’ติ เอตฺตกา;
วิภชิตฺวา’ถ เต สตฺเต ภพฺพาภพฺพวเสน โส.
อภพฺเพ ปริวชฺเชตฺวา ภพฺเพ’วา’ทาย พุทฺธิยา;
อุปเนตุ ชโน’ทานิ สทฺธาภาชนม’ตฺตโน.
ปูเรสฺสามี’ติ ตํ ตสฺส สทฺธมฺมามตทานโต;
วิสฺสชฺชิ พฺรหฺมสงฺฆสฺส วจนามตรํสิโย.
ตโตชปาโลทยปพฺพโตทิโต,
มหปฺปโภ พุทฺธทิวากโร นเภ;
มณิปฺปภาสนฺนิภภาสุรปฺปโภ,
ปโมจยํ ภาสุรพุทฺธรํสิโย.
ปโมทยนฺโต อุปกาทโย ตทา,
กเมน อฏฺารสโยชนฺชสํ;
อติกฺกมิตฺวาน สุผุลฺลปาทเป,
วิชมฺภมานาลิคณาภิกูชิตํ.
๓๐๖. ¶
นิรนฺตรํ เนกทิชุปกูชิตํ สุผฺรลฺลปงฺเกรุห คนฺธวาสิตํ คโต;
ยสสฺสี มิคทายมุตฺตมํ ตหึ ตปสฺสี อถ ปฺจวคฺคิยา.
เทวาติเทวํ ติภเวกนาถํ,
โลกนฺตทสฺสึ สุคตํ สุคตฺตํ;
ทิสฺวาน ธีรํ มุนิสีหราชํ,
กุมนฺตณํ เต อิติ มนฺตยึสุ.
‘‘ภุตฺวาน โอฬาริกอนฺนปานํ,
สุวณฺณวณฺโณ ปริปุณฺณกาโย;
เอตา’วุโส’ยํ สมโณ อิมสฺส,
กโรม นา’มฺเห อภิวาทนาทึ.
อยํ วิสาลนฺวยโต สสูโต,
สมฺภาวนีโย ภุวิ เกตุภูโต;
ปฏิคฺคเหตุํ’รหตา’สนํ ตุ,
ตสฺมา’สนํ’เยวิ’ติ ปฺเปม.’’
ตฺวา’ถ ภควา เตสํ วิตกฺกํ ติกฺขพุทฺธิยา;
เมตฺตานิลกทมฺเพหิ มานเกตุํ ปธํสยี.
สมตฺถา นหิ สณฺาตุํ สกาย กติกาย เต;
อกํสุ โลกนาถสฺส วนฺทนาทีนิ ธีมโต.
พุทฺธภาวํ อชานนฺตา มุนโย มุนิราชิโน;
อาวุโส วาทโต ตสฺส เกวลํ สมุทีรยุํ.
อถ โลกวิทู โลกนาโถ เตสมุ‘‘ทีรถ;
อาวุโสวาทโต เนว สตฺถุโน’’ สมุทีรยิ.
‘‘ภิกฺขเว อรหํ สมฺมา สมฺพุทฺโธ’ติ ตถาคโต’’;
พุทฺธภาวํ ปกาเสตฺวา อตฺตโน เตสมุ’ตฺตโม.
นิสินฺโน เตหิ ปฺตฺเต ทสฺสเนยฺยุตฺตมาสเน;
พฺรหฺมนาเทน เต เถเร สีลภูสนภูสิเต.
๓๑๖. ¶
อามนฺเตตฺวาน พฺรหฺมานํ เนกโกฏิปุรกฺขโต;
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตนฺโต เทสนารํสินา ตทา.
โมหนฺธการราสิมฺปิ หนฺตฺวา โลเก มโนรมํ;
ธมฺมาโลกํ ปทสฺเสตฺวา เวเนยฺยมฺพุชพุทฺธิยา.
มิคกานนสงฺขาโต รณภูมิตเล อิติ;
ราชา มหานุภาโว’วธมฺมราชา วิสารโท.
เทสนาสึ สมาทาย ธีภุเชน มโนรมํ;
เวเนยฺยชนพนฺธุนํ มหานตฺถกรํ สทา.
กิเลสารี ปทาเฬตฺวา สทฺธมฺมชยทุนฺทุภึ;
ปหริตฺวาน สทฺธมฺมชยเกตุํ สุทุชฺชยํ.
อุสฺสาเปตฺวาน สทฺธมฺมชยตฺถุณุตฺตมํ สุภํ;
ปติฏฺาปิย โลเกกราชา หุตฺวา สิวงฺกโร.
ปโมเจตฺวาน ชนตํ พฺรหาสํสารพนฺธนา;
นิพฺพาณนครํ เนตุกาโม โลกหิเต รโต.
สุวณฺณาจลกูฏํ’ว ชงฺคมํ จารุทสฺสนํ;
ปตฺโว’รุเวลคามึ ตํ อฺชสํ’ว สุรฺชสํ.
ภทฺทวคฺคิยภูปาลกุมาเร ตึสมตฺตเก;
มคฺคตฺตยามตรสํ ปาเยนฺวา รสมุ’ตฺตมํ.
ปพฺพชฺชมุ’ตฺตมํ ทตฺวา โลกสฺส’ตฺถาย ภิกฺขโว;
อุยฺโยเชตฺวาน สมฺพุทฺโธ จาริกํ จรถา’ติ เต.
คนฺตฺโว’รุเวลํ ชฏิลานม’นฺโต-
ชฏา จ เฉตฺวาน ชฏา พหิทฺธา;
ปาเปตฺว อคฺคฺชสมุ’ตฺตโม เต,
ปุรกฺขโต อินฺทุ’ว ตารกาภิ.
ปุรกฺขโต เตหิ อนาสเวหิ,
ฉพฺพณฺณรํสาภรนุตฺตเมหิ;
ทิสงฺคนาโย อติโสภยนฺโต,
ปกฺขีนมกฺขีนิ’ปิ ปีณยนฺโต.
๓๒๘. ¶
ทินฺนํ ปฏิฺํ สมนุสฺสรนฺโต,
ตํ พิมฺพิสารสฺส มหายสสฺส;
โมเจตุกาโม วรราชวํสํ,
ธชูปมานสฺส คุณาลยสฺส.
สิขณฺฑิมณฺฑลารทฺธนจฺจํ ลฏฺิวนวฺหยํ;
อุยฺยานม’คมา เนกตรุสณฺฑาภิมณฺฑิตํ.
พิมฺพิสารนรินฺโท โส’คตภาวํ มเหสิโน;
สุณิตฺวา ปีติปาโมชฺชภูสเนน วิภูสิโต.
ตมุ’ยฺยานุ’ปคนฺตฺวาน มหามจฺจปุรกฺขโต;
สตฺถุปาทารวินฺเทหิ โสภยนฺโต สิโรรุเห.
นิสินฺโน พิมฺพิสารํ ตํ สทฺธมฺมอมตมฺพุนา;
เทวินฺทคียมานคฺควณฺโณ วณฺณาภิราชิโต.
เทวทานวโภคินฺทปูชิโต โส มหายโส;
รมฺมํ ราชคหํ คนฺตฺวา เทวินฺทปุรสนฺนิภํ.
นรินฺทเคหํ อานีโต นรินฺเทน สราสโภ;
โภชนสฺสา’วสานมฺหิ จาลยนฺโต มหามหึ.
ปติคณฺหิย สมฺผุลฺลตรุราชวิราชิตํ;
รมฺมํ เวลุวนารามํ วิโลจน รสายนํ.
สิตปุลินสมูหจฺฉนฺนภาลงฺกตสฺมึ,
สุรภิกุสุมคนฺธากิณฺณมนฺทานิลสฺมึ;
วิวิธกมลมาลาลงฺกตมฺพาสยสฺมึ,
วิปุลวิมลตสฺมึ วลฺลิยามณฺฑปสฺมึ.
สุรนรมหนีโย จารุปาทารวินฺโท,
วิมลกมลเนตฺโต กุนฺททนฺตาภิราโม;
คุณรตนสมุทฺโท นาถนาโถ มุนินฺโท,
กณกกิรณโสโภ โสมโสมฺมานโน โส.
๓๓๘. ¶
วิมลปวรสีลกฺขนฺธวารฺจ กตฺวา,
รุจิรวรสมาธีกุนฺตมุ‘‘สฺสาปยิตฺวา;
ติขิณตรสุภคฺคํ พุทฺธาโณรุกณฺฑํ,
วิหรติ ภมยนฺโต กามม’คฺคา วิหารา.
ตทา สุทฺโธทโน ราชา‘‘ปุตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ;
ปตฺวา ปวตฺตสทฺธมฺมจกฺโก โลกหิตาย เม.
ราชคหํ’จ นิสฺสาย รมฺเม เวลุวเน’ธุนา;
วสตี‘‘ติ สุณิตฺวาน พุทฺธภูตํ สกตฺรชํ.
ทฏฺุกาโม นวกฺขตฺตุํ นวามจฺเจ มเหสิโน;
นวโยธสหสฺเสหิ สทฺธึ เปเสสิ สนฺติกํ.
คนฺตฺวา เต ธมฺมราชสฺส สุตฺวา’โนปมเทสนํ;
อุตฺตมตฺถํ ลภิตฺวาน สาสนมฺปิ นเปสยุํ.
เตสฺเว’กมฺปิ อปสฺสนฺโต กาลุทายึ สุภารตึ;
อามนฺเตตฺวา มหามจฺจํ ปพฺพชฺชาภิรตํ สทา.
‘‘สุคตฺตรตนํ เนตฺวา มม เนตฺตรสายนํ;
เยน เกนจุ’ปาเยน กโรหี’’ติ ตม’พฺรวี.
อถ โยธสหสฺเสน ตมฺปิ เปเสสิ โส’ปิ จ;
คนฺตฺวา สปริโส สตฺถุ สุตฺวา สุนฺทรเทสนํ.
อรหตฺตฺชสํ ปตฺวา ปพฺพชิตฺวา นราสภํ;
นมสฺสนฺโต ส สมฺพุทฺธํ ปคฺคยฺห สิรสฺชลึ.
‘‘วสนฺตกาลชฺชนีตาติรตฺตวณฺณาภิรามงฺกุรปลฺลวานิ;
สุนีลวณฺณุชฺชลปตฺตยุตฺตา สาขาสหสฺสานิ มโนรมานิ.
วิสิฏฺคนฺธากุลผาลิผุลฺลนานาวิจิตฺตานิ มหีรุหานิ;
สุจิตฺตนานามิคปกฺขิสงฺฆสงฺคียมานุตฺตมกานนานิ.
๓๔๙. ¶
สุนีลสาโตทกปูริตานิ สุนาทิกาทมฺพกทมฺพกานิ;
สุคนฺเธนฺทีวรกลฺลหารา รวินฺทรตฺตมฺพุชภูสิตานิ.
ตีรนฺตเร ชาตทุเมสุ ปุปฺผกิฺชกฺขราชีหิ วิราชิตานิ;
มุตฺตาติเสตามลเสกตานิ รมฺมานิ เนกานิ ชลาสยานิ.
มนฺุเวฬุริยกฺจุกานิวคุณฺิตานิ’จ สุสทฺทเลหิ;
สุนีลภูตานิ มหีตลานิ นภานิ มนฺทานิล สงฺกุลานิ.
อนนฺตโภเคหิ ชเนหิ ผีตํ,
สุราชธานึ กปิฬาภิธานึ;
คนฺตุํ ภทนฺเต สมโย’’ติอาทึ,
สํวณฺณิ วณฺณํ คมนฺชสสฺส.
สุวณฺณนํ ตํ สุคโต สุณิตฺวา,
‘‘วณฺเณสิ วณฺณํ คมนสฺสุ’ทายิ;
กินฺนู‘‘ติ ภาสิตฺถ ตโต อุทายิ,
กเถสิ’ทํ ตสฺส สิวงฺกรสฺส.
‘‘ภนฺเต ปิตา ทสฺสนมิ’จฺฉเต เต,
สุทฺโธทโน ราชวโร ยสสฺสี;
ตถาคโต โลกหิเตกนาโถ,
กโรตุ สฺาตกสงฺคหนฺติ.’’
สุณิตฺวา มธุรํ ตสฺส คิรํ โลกหิเต รโต;
‘‘สาธุ’ทายิ กริสฺสามิ าตกานนฺติ สงฺคหํ.’’
ชงฺคโม เหมเมรู’ว รตฺตกมฺพลลงฺกโต;
วิมโล ปุณฺณจนฺโท’ว ตารกาปริวาริโต.
สทฺธึ วีสสหสฺเสหิ สนฺตจิตฺเตหิ ตาทิหิ;
คจฺฉนฺโต สิริสมฺปนฺโน อฺชเส สฏฺิโยชเน.
๓๕๘. ¶
ทิเน ทิเน วสิตฺวาน โยชเน โยชเน ชิโน;
ทฺวีหิ มาเสหิ สมฺปตฺโต พุทฺโธ ชาตปุรํ วรํ.
พุทฺธํ วิสุทฺธกมลานนโสภมานํ,
พาลํสุมาลิสตภานุสมานภานุํ;
จกฺกงฺกิโตรุจรณํ จรณาธิวาสํ,
โลกตฺตเยกสรณํ อรณคฺคกายํ.
สมฺปุณฺณเหมฆฏโตรณธูมคนฺธ,
มาเลหิ เวณุปณวาทิหิ ทุนฺทุภีหิ;
จิตฺเตหิ ฉตฺตธชจามรวีชนีหิ,
สุทฺโธทนาทิวนิปา อภิปูชยึสู.
สุสชฺชิตํ ปุรํ ปตฺวา มุนินฺโท ตํ มโนรมํ;
สุคนฺธิปุปฺผกิฺชกฺขาลงฺกโตรุตลากุลํ.
สุผุลฺลชลชากิณฺณ อจฺโฉทกชลาลยํ;
มยูรมณฺฑลารทฺธ รงฺเคหิ จ วิราชิตํ.
จารุจงฺกมปาสาท ลตามณฺฑปมณฺฑิตํ;
ปาเวกฺขิ ปวโร รมฺมํ นิคฺโรธารามมุตฺตมํ.
‘‘อมฺหากเม’สสิทฺธตฺโถ ปุตฺโต นตฺโต’ติ’’อาทินา;
จินฺตยิตฺวาน สฺชาตมานสตฺถทฺธสากิยา.
ทหเร ทหเร ราช กุมาเร อิทม’พฺรวุํ;
‘‘ตุมฺเห วนฺทถ สิทฺธตฺถํ นวนฺทาม มยนฺติ ตํ.’’
อิทํ วตฺวา นิสีทึสุ กตฺวา เต ปุรโต ตโต;
อทนฺตทมโก ทนฺโต ติโลเกกวิโลจโน.
เตสํ อชฺฌาสยํ ตฺวา ‘‘น มํ วนฺทนฺติ าตโย;
หนฺท วนฺทาปยิสฺสามิ’ทานิ เนสนฺติ’’ ตาวเท.
อภิฺา ปาทกชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา ฌานโต;
วุฏฺาย เหมหํโส’ว เหมวณฺโณ ปภงฺกโร.
๓๖๙. ¶
อพฺภุคฺคนฺตฺวา นภํ สพฺพสตฺตเนตฺตรสายนํ;
คณฺฑมฺพรุกฺขมูลสฺมึ ปาฏิหาริยสนฺนิภํ.
อสาธารณม’ฺเสํ ปาฏิหาริยมุ’ตฺตมํ;
รมนียตเร ตสฺมึ อกาสิ มุนิปุงฺคโว.
ทิสฺวา ตม’พฺภุตํ ราชา สุทฺโธทโนนราสโภ;
สฺชาตปีติปาโมชฺโช สกฺยวํเสกนายโก.
สตฺถุปาทารวินฺเทหิ สเก จารุสิโรรุเห;
ภูสิเต’กาสิ เต สพฺเพ สากิย’ อกรุํ ตถา.
ธีโร โปกฺขรวสฺสสฺส อวสาเน มโนรมํ;
ธมฺมวสฺสํ ปวสฺเสตฺวา สตฺตจิตฺตาวนุคฺคตํ.
มหาโมหรชํ หนฺตฺวา สสงฺโฆ ทุติเย ทิเน;
ปเวกฺขิ สปทาเนน ปิณฺฑาย ปุรมุ’ตฺตมํ.
ตสฺส ปาทารวินฺทานิ’รวินฺทานิ อเนกธา;
อุคฺคนฺตฺวา ปติคณฺหึสุ อกฺกนฺตกฺกนฺตานโต.
เทหโชติกทมฺเพหิ โคปุรฏฺฏาลมนฺทิรา;
ปิฺชรตฺตํ คตา ตสฺมึ ปาการปฺปภูติ ตทา.
จรนฺตํ ปวิสิตฺวาน ปิณฺฑาย ปุรวีถิยํ;
โลกาโลกกรํ วีรํ สนฺตํ ทนฺตํ ปภงฺกรํ.
ปสาทชนเก รมฺเม ปาสาเท สา ยโสธรา;
สีหปฺชรโต ทิสฺวา ิตา เปมปรายณา.
ภูสเน มณิรํสีหิ ภาสุรํ ราหุลํ วรํ;
อามนฺเตตฺวา ปทสฺเสตฺวา ‘‘ตุยฺหเม’โส ปิตา’’ติ ตํ.
นิเกตมุ’ปสงฺกมฺม สุทฺโธทนยสสฺสิโน;
วนฺทิตฺวา ตม’เนกาหิ อิตฺถีหิ ปริวาริตา.
‘‘เทว เทวินฺทลีลาย ปุตฺโต เต’ธ ปุเร ปุเร;
จริตฺวา จรเต’ทานิ ปิณฺฑายา’ติ ฆเร ฆเร’’.
๓๘๒. ¶
ปเวเทสิ ปเวเทตฺวา’คมา มนฺทิรม’ตฺตโน;
อานนฺทชลสนฺโทห ปูริโต’รุจิโลจนา.
ตโต เสสนรินฺทานํ อินฺโท อินฺโทว ลงฺกโต;
กมฺปมาโน ปคนฺตฺวาน เวเคน ชินสนฺติกํ.
‘‘สกฺยปุงฺคว เต เน’ส วํโส มา จร มา จร;
วํเส ปุตฺเต’กราชา’ปิ น ปิณฺฑาย จรี ปุเร.’’
อิติ วุตฺเต นรินฺเทน มุนินฺโท คุณเสขโร;
‘‘ตุยฺหเม’โส มหาราช วํโส มยฺหํ ปน’นฺวโย.
พุทฺธวํโส’’ติ สมฺพุทฺธวํสํ ตสฺส ปกาสยี;
อโถ ตสฺมึ ิโตเยว เทเสนฺโต ธมฺมมุ’ตฺตรึ.
‘‘อุตฺติฏฺเ นปฺปมชฺเชยฺย ธมฺมมิ’’จฺจาทิมุ’ตฺตมํ;
คาถํ มโนรมํ วตฺวา โสตูนํ สิวมา’วหํ.
ทสฺสนคฺครสํ ทตฺวา สนฺตปฺเปตฺวา ตมุ’ตฺตโม;
เตนา’ภิยาจิโต ตสฺส นิเกตํ สมุปาคโต.
สทฺธึ วิสสหสฺเสหิ ตาทีหิ ทิปทุตฺตมํ;
มธุโรทนปาเนน สนฺตปฺเปตฺวา มหีปติ.
จุฬามณีมรีจีหิ ปิฺชรฺชลิเกหิ ตํ;
ราชุหิ สห วนฺทิตฺวา นิสีทิ ชินสนฺติเก.
ตา’ปิ เนกสตา คนฺตฺวา สุนฺทรา ราชสุนฺทรี;
นรินฺเทน อนฺุาตา นิสิทึสุ ตหึ ตทา.
เทเสตฺวา มธุรํ ธมฺมํ ติโลกติลโก ชิโน;
อหมฺป’ชฺช น คจฺเฉยฺยํ สเว พิมฺพาย มนฺทิรํ.
ทยาย หทยํ ตสฺสา ผาเลยฺยา’ติ ทยาลโย;
สาวกคฺคยุคํ คยฺห มนฺทิรํ ปิตรา คโต.
นิสีทิ ปวิสิตฺวาน พุทฺโธ พุทฺธาสเน ตหึ;
ฉพฺพณฺณรํสิชาเลหิ ภาสุรนฺโต’ว ภานุมา.
๓๙๕. ¶
มโนสิลาจุณฺณสมานเทหมรีวิชาเลหิ วิราชมานา;
ปกมฺปิตา เหมลตา’ว พิมฺพา พิมฺพธรา สตฺถุ สมีป’มาค.
สตฺถุ ปาเทสุ สมฺผสฺสสีตลุตฺตมวารินา;
นิพฺพาเปสิ มหาโสกปาวกํ หทยินฺธเน.
ราชา สตฺถุ ปเวเทสิ พิมฺพายา’ติ พหุํ คุณํ;
มุนินฺโท’ปิ ปกาเสสิ จนฺทกิณฺณรชาตกํ.
ตทา นนฺทกุมารสฺส สมฺปตฺเต มงฺคลตฺตเย;
วิวาโห อภิเสโก จ อิติ เคหปฺปเวสนํ.
มงฺคลานํ ปุเรเยว ปพฺพาเชสิ ปภงฺกโร;
อนิจฺฉนฺตํ’ว เนตฺวา ตํ อารามํ รมฺมมุตฺตมํ.
อตฺตานม’นุคจฺฉนฺตํ ทายชฺชตฺถํ สกตฺรชํ;
กุมารํ ราหุลํ จา’ปิ กุมาราภรณุชฺชลํ.
‘‘สุขา’ว ฉายา เต เม’’ติ อุคฺคิรนฺตํ คิรํ ปิยํ;
‘‘ทายชฺชํ เม ททาหี’ติ ทายชฺชํ เม ททาหิ จ’’.
อารามเมว เนตฺวาน ปพฺพาเชสิ นิรุตฺตรํ;
สทฺธมฺมรตนํ ทตฺวา ทายชฺชํ ตสฺส ธีมโต.
นิกฺขมฺม ตมฺหา สุคตํสุมาลิ ตหึ ชนฺตุสโรรุหานิ;
สทฺธมฺมรํสีหิ วิกาสยนฺโต อุปาคโต ราชคหํ ปุนา’ปิ.
กุสุมากุล สุนฺทรตรุปวเน ปทุมุปฺปล ภาสุรสรนิกเร;
ปุถุจงฺกมมณฺฑิตสิตสิกเต สุภสีตวเน วิหรติ สุคโต.
ตทา สุทตฺตวฺหยเสฏฺิเสฏฺโ,
พหูหิ ภณฺฑํ สกเฏหิ คยฺห;
สาวตฺถิโต ราชคเห มนฺุเ,
สหายเสฏฺิสฺส ฆรู’ปคนฺตฺวา.
๔๐๖. ¶
เตเน’ว วุตฺโต สุภเคน พุทฺโธ,
ชาโต’ติ โลเก ทิปทานมินฺโท;
สฺชาตปีตีหิ อุทคฺคจิตฺโต,
รตฺตึ ปภาตํ อิติ มฺมาโน.
นิกฺขมฺม ตมฺหา วิคตนฺธกาเร,
เทวานุภาเวน มหาปถมฺหิ;
คนฺตฺวาน ตํ สีตวนํ สุรมฺมํ,
สมฺปุณฺณ จนฺทํ’ว วิราชมานํ.
ตํ ทีปรุกฺขํ วิย ปชฺชลนฺตํ,
วิโลจนานนฺทกรํ มเหสึ;
ทิสฺวาน ตสฺสุ’ตฺตมปาทราคํ,
ปฏิคฺคเหตฺวา สิรสา สุธีมา.
คมฺภีรํ นิปุณํ ธมฺมํ สุณิตฺวา วิมลํ วรํ;
โสตาปตฺติผล’มฺปตฺวา สหสฺสนย มณฺฑิตํ.
นิมนฺเตตฺวาน สมฺพุทฺธํ สสงฺฆํ โลกนายกํ;
วณฺณคนฺธรสูเปตํ ทตฺวา ทานํ สุขาวหํ.
สตฺถุ อาคมนตฺถาย สาวตฺถินครํ วรํ;
ปฏิฺํ โส คเหตฺวาน คจฺฉนฺโต อนฺตราปเถ.
โยชเน โยชเน วารุ จิตฺตกมฺมสมุชฺชเล;
วิหาเร ปวเร ทตฺวา การาเปตฺวา พหุํ ธนํ.
สาวตฺถึ ปุน’ราคนฺตฺวา ปาสาทสตมณฺฑิตํ;
โตรณงฺฆิกปาการโคปุราทิวิราชิตํ.
ปุรํ อปหสนฺตํ’ว เทวินฺทสฺสา’ปิ สพฺพทา;
สพฺพสมฺปตฺติสมฺปนฺนํ นจฺจคีตาทิโสภิตํ.
กสฺมึ โส วิหเรยฺยา’ติ ภควา โลกนายโก;
สมนฺตานุวิโลเกนฺโต วิหารารหภูมิกํ.
๔๑๖. ¶
เชตราชกุมารสฺส อุยฺยานํ นนฺทโนปมํ;
ฉายูทกาทิสมฺปนฺนํ ภูมิภาคํ อุทิกฺขิย.
หิรฺโกฏิสนฺถารวเสเน’ว มหายโส;
กิณิตฺวา ปวเร ตมฺหิ นรามรมโนหเร.
นิจฺจํ กิงฺกิณิชาลนาทรุจิรํ สิงฺคีว สิงฺคากุลํ,
รมฺมํเนกมณีหิ ฉนฺนฉทนํ อามุตฺตมุตฺตาวลึ;
นานาราควิตาน ภาสุรตรํ ปุปฺผาทินา’ลงฺกต,
จิตฺรํ คนฺธกุฏึ วรํ สุวิปุลํ กาเรสิ ภูเสขรํ.
ชินตฺรชานมฺปิ วิสาลมาลยํ,
วิตานนานาสยนาสนุชฺชลํ;
สุมณฺฑิตํ มณฺฑปวงฺกมาทินา,
วิลุมฺปมานํ มนโลจนํ สทา.
อถาปิ สณฺหามลเสตวาลุกํ,
สเวทิกาจารุวิสาลมาลกํ;
ชลาสยํ สาต’ติสีตโลทกํ,
สุคนฺธิโสคนฺธิกปงฺกชากุลํ.
สุผุลฺลสาลาสนโสคนาค,
ปุนฺนาคปูคาทิวิราชมานํ;
มโนรมํ เชตวนาภิธานํ,
การาปยี เสฏฺิ วิหารเสฏฺํ.
วิสาลเกลาสธราธรุตฺตมา-
ภิรามปาการผนินฺทโคปิโต;
ชนสฺส สพฺพาภิมนตฺถสาธโก,
วิหารจินฺตามณิ โส วิราชิเต.
ตโต อาคมนตฺถาย มุนินฺทํ นาถปิณฺฑิโก;
ทูตํ ปาเหสิ โส สตฺถา สุตฺวา ทูตสฺส สาสนํ.
มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน ตทา ตมฺหา ปุรกฺขโต;
นิกฺขมิตฺวา’นุปุพฺเพน ปตฺโต สาวตฺถิมุตฺตมํ.
๔๒๕. ¶
สมุชฺชลานิ เนกานิ ธชานาทาย สุนฺทรา;
กุมารา ปุรโต สตฺถุ นิกฺขมึสุ สุรา ยถา.
นิกฺขมึสุ ตโต เตสํ ปจฺฉโต ตรุณงฺคนา;
จารุปุณฺณฆฏาทาย เทวกฺา ยถา ตถา.
ปุณฺณปาตึ คเหตฺวาน เสฏฺิโน ภริยา ตถา;
สทฺธึ เนกสติตฺถิหิ เนกาลงฺการลงฺกตา.
มหาเสฏฺิ มหาเสฏฺิสเตหิ สห นายกํ;
อพฺภุคฺคฺฉิ มหาวีรํ ปูชิโต เตหิ เนกธา.
ฉพฺพณฺณรํสีหิ มโนรเมหิ,
ปุรํ วรํ ปิฺชรวณฺณภาวํ;
เนนฺโต มุนินฺโท สุคโต สุคตฺโต,
อุปาวิสี เชตวนํ วิหารํ.
จาตุทฺทิสสฺส สงฺฆสฺส สมฺพุทฺธปมุขสฺส’หํ;
อิมํ ทมฺมิ วิหารนฺติ สตฺถุ จารุกรมฺพุเช.
สุคนฺธวาสิตํ วารึ เหมภิงฺการโต วรํ;
อากิริตฺวา อทา รมฺมํ วิหารํ จารุทสฺสนํ.
สุรมฺมํ วิหารํ ปฏิคฺคยห เสฏฺํ,
อนคฺเฆ วิจิตฺตาสนสฺมึ นิสินฺโน;
ชนินฺทานมินฺโท ติโลเกกเนตฺโต,
ติโลกปฺปสาทาวหํ ตํ มนฺุํ.
อุทารานิสํสํ วิหารปฺปทาเน,
อนาถปฺปทาเนน นาถสฺส ตสฺส;
สุทตฺตาภิธานสฺส เสฏฺิสฺส สตฺถา,
ยสสฺสี หิเตสี มเหสี อเทสี.
อุทารานิสํสํ วิหารปฺปทาเน,
กเถตุํ สมตฺโถ วินา ภูริปฺํ;
ติโลเกกนาถํ นโร โกสิ ยุตฺโต,
มุขานํ สหสฺเสหิ เนเกหิ จา’ปิ.
๔๓๕. ¶
อิติ วิปุลยโส โส ตสฺส ธมฺมํ กเถตฺวา,
อปิ สกลชนานํ มานเส โตสยนฺโต;
ปรมมธุรนาทํ ธมฺมเภรึ มหนฺตํ,
วิหรติ ปหรนฺโต ตตฺถ ตตฺถูปคนฺตฺวา.
เอวํ ติโลกหิตเทน มหาทเยน,
โลกุตฺตเมน ปริภุตฺตปเทสปนฺตึ;
นิจฺจํสุราสุรมโหรครกฺขสาทิ,
สมฺปูชิตํ อหมิ’ทานิ นิทสฺสสิสฺสํ.
สทฺธมฺมรํสินิกเรหิ ชินํสุมาลิ,
เวเนยฺยปงฺกชวนานิ วิกาสยนฺโต;
วาสํ อกาสิ ปวโร ปมมฺหิ วสฺเส,
พาราณสิมฺหิ นคเร มิคกานนมฺหิ.
นานาปฺปการรตนาปณปนฺติวีถิ,
รมฺเม ปุเร ปวรราชคหาภิธาเน;
วาสํ อกาสิ ทุติเย ตติเย จตุตฺเถ,
วสฺเสปิ กนฺตตรเวลุวเนว นาโถ.
ภูปาลโมฬิมณิรํสิวิราชมานํ,
เวสาลินามวิทิตํ นครํ สุรมฺมํ;
นิสฺสาย สกฺยมุนิเกสริ ปฺจมมฺหี,
วสฺสมฺหิ วาสมกริตฺถ มหาวนสฺมึ.
ผุลฺลาตินีลวิมลุปฺปลจารุเนตฺโต,
สึคีสมานตนุโชติหิ โชตมาโน;
พุทฺโธ อนนฺตคุณสนฺนิธิ ฉฏฺวสฺเส,
วาสํ อกา วิปุลมงฺกุล ปพฺพตสฺมึ.
คมฺภีรทุทฺทสตรํ มธุรํ มรูนํ,
เทเสตฺว ธมฺมมตุโล สิริสนฺนิวาโส;
เทวินฺทสีตลวิสาลสิลาสนสฺมึ,
วสฺสมฺหิ วาสม’กรี มุนิ สตฺตมมฺหิ.
๔๔๒. ¶
ผุลฺลารวินฺทจรโณ จรณาธิวาโส,
โส สุํสุมารคิรินามธราธรมฺหิ;
วาสํ อกา ปรมมารชิ อฏฺมสฺมึ,
วสฺสมฺหิ กนฺตรเภสกลาวนมฺหิ.
นานามตาติพหุติตฺถิยสปฺปทปฺปํ,
หนฺตฺวา ติโลกติลโก นวมมฺหิ วสฺเส;
วาสํ อกาสิ รุจิเร อติทสฺสนีเย,
โกสมฺพิสิมฺพลิวเน ชินปกฺขิราชา.
เตสํ มหนฺตกลหํ สมิตุํ ยตีนํ,
นิสฺสาย วารณวรํ ทสมมฺหิ วสฺเส;
ปุปฺผาภิกิณฺณวิปุลามลกานนสฺมึ,
วาสํ อกา มุนิวโร วรปารเลยฺโย.
ธมฺมามเตน ชนตํ อชรามรตฺตํ,
เนนฺโต วิโลจนมโนหรสุทฺธทนฺโต;
นาลาภิธานทิชคามวเร มุนินฺโท,
วาสํ อกา อมิตพุทฺธิ ทเสกวสฺเส.
เวรฺช จารุทิชคามสมีปภูเต,
อารามเก สุรภิปุปฺผผลาภิราเม;
สพฺพฺุ สกฺยมุนิ พารสมมฺหิ วสฺเส,
วาสํ อกาสิ ปุจิมนฺททุมินฺทมูเล.
ผุลฺลารวินฺทวทโน รจิจารุโสโภ,
โลกสฺส อตฺถจริยาย ทยาธิวาโส;
วาสํ อกา รุจิรจาลิยปพฺพตสฺมึ,
วีโร ติโลกครุ เตรสมมฺหิ วสฺเส.
พนฺธูกปุปฺผสมปาทกราภิราโม,
ธมฺมิสฺสโร ปวรเชตวเน สุรมฺเม;
ธีโร มหิทฺธิ มุนิ จุทฺทสมมฺหิ วสฺเส,
วาสํ อกา สกลสตฺตหิเตสุ ยุตฺโต.
๔๔๙. ¶
เวเนยฺยพนฺธุวนราคคเช วิหนฺตฺวา,
วสฺสมฺหิ ปฺจทสเม มุนิสีหราชา;
วาสํ อกา กปิลวตฺถุธราธโรรุ,
นิคฺโรธรามรมณียมณิคฺคุหายํ.
ยกฺขมฺปิ กกฺขลตรํ สุวินีตภาวํ,
เนตฺวา ปุเร วรตมาลวกาภิธาเน;
วสฺมมฺหิ วาสมกรี ทสฉฏฺมมฺหิ,
เนนฺโต ชนํ พหุตรมฺปิ จ สนฺติมคฺคํ.
ปาการโคปุรนิเกตนโตรณาทิ,
เนตฺตาภิรามวรราชคเห มเหสิ;
วาสํ อกานธิวโร ทสสตฺตมมฺหิ,
วสฺสมฺหิ ปตฺถยโส ภุวนตฺตยสฺมึ.
ธมฺโมสเธน มธุเรน สุขาวเหน,
โลกสฺส โฆรตรราครชํ วิหนฺตฺวา;
วสฺสมฺหิ วาสมกรี ทสอฏฺมสฺมึ,
องฺคีรโส ปวรจาลิยปพฺพตสฺมึ.
เวนยฺยพนฺธุชนโมหริปุํ อุฬารํ,
หนฺตฺวาน ธมฺมอสินา วรธมฺมราชา;
เอกูนวีสติมเก ปุน ตตฺถ วสฺเส,
วาสํ อกา มธุรภารติ โลกนาโถ.
สุทฺธาสโย ปวรราชคเห วิจิตฺเต,
วาสํ อกาสิ สมวีสติมมฺหิ วสฺเส;
โลกสฺส อตฺถจรเณ สุภกปฺปรุกฺโข,
จินฺตามณิปฺปวรภทฺทฆโฏ มุนินฺโท.
เอวํ ติโลกมหิโต อนิพทฺธวาสํ,
กตฺวา จรมฺปมโพธิยุทารปฺโ;
ฉพฺพณฺณรํสิสมุเปตวิจิตฺตเทโห,
โลเกกพนฺธุ ภควา อวเสสกาเล.
๔๕๖. ¶
สาวตฺถิยํ ปวรเชตวเน จ รมฺเม,
ทิพฺพาลเย จ สมลงฺกตปุพฺพราเม;
วาสํ อกาสิ มุนิ วีสติปฺจวสฺเส,
โลกาภิวุทฺธินิรโต สุขสนฺนิวาโส.
อิติ อมิตทโย โย ปฺจตาฬีสวสฺเส,
มนุชมนวนสฺมึ ชาตราคคฺคิราสึ;
ปรมมธุรธมฺมมฺพุหิ นิพฺพาปยนฺโต,
อวสิ สมุนิเมโฆ โลกสนฺตึ กโรตุ!
ปฺาวรงฺคนา มยฺหํ สฺชาตา มนมนฺทิเร;
โตสยนฺตี สพฺพชนํ วุทฺธึ คจฺฉตุ สพฺพทา.
จิตํ ยํ รจยนฺเตน ชินสฺส จริตํ มยา;
ปฺุํ ตสฺสานุภาเวน สมฺปตฺโต ตุสิตาลยํ.
เมตฺเตยฺยโลกนาถสฺส สุณนฺโต ธมฺมเทสนํ;
เตน สทฺธึ จิรํ กาลํ วินฺทนฺโต มหตึ สิรึ.
พุทฺเธ ชาเต มหาสตฺโตรมฺเม เกตุมนีปุเร;
ราชวํเส ชนีตฺวาน ติเหตุปฏิสนฺธิโก.
จิวรํ ปิณฺฑปาตฺจ อนคฺฆํ วิปุลํ วรํ;
เสนาสนฺจ เภสชฺชํ ทตฺวา ตสฺส มเหสิโน.
สาสเน ปพฺพชิตฺวาน โชเตนฺโต ตมนุตฺตรํ;
อิทฺธิมา สติมา สมฺมา ธาเรนฺโต ปิฏกตฺตยํ.
วฺยากโต เตน พุทฺโธ ยํ เหสฺสตีติ อนาคเต;
อุปฺปนฺนุปฺปนฺนพุทฺธานํ ทานํ ทตฺวา สุขาวหํ.
สํสาเร สํสรนฺโต หิ กปฺปรุกฺโข จ ปาณินํ;
อิจฺฉิติจฺฉิตมนฺนาทึ ททนฺโต มธุรํ จรํ.
มํสโลหิตเนตฺตาทึ ททํ จิตฺตสมาหิโต;
สีลเนกฺขมฺมปฺาทึ ปูเรนฺโต สพฺพปารมึ.
๔๖๗. ¶
ปารมิสิขรํ ปตฺวา พุทฺโธ หุตฺวา อนุตฺตโร;
เทเสตฺวา มธุรํ ธมฺมํ ชนฺตูนํ สิวมาวหํ.
สพฺพํ สเทวกํ โลกํ พฺรหาสํสารพนฺธนา;
โมจยิตฺวา วรํ เขมํ ปาปุณฺเยํ สิวํ ปุรํ.
ลงฺกาลงฺการ ภูเตน ภูปาลนฺวยเกตุนา;
วิชยพาหุนา รฺา สกนาเมน การิเต.
สโตยาสยปาการ โคปุราทิวิราชิเต;
ปริเวณวเร รมฺเม วสตา สนฺตวุตฺตินา.
เมธงฺกราภิธาเนน ทยาวาเสน ธีมตา;
เถเรน รจิตํ เอตํ สพฺภ สํเสวิตํ สทา.
ภเว ภเว’ธ คาถานํ เตสตฺตติ จตุสฺสตํ;
คนฺถโต ปฺจปฺาสา-ธิกํ ปฺจสตํ อิติ.